Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra // anaMtalabdhinidhAna zrI gautamasvAmine namaH / / // yoganiSTha AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarebhyo namaH // // kobAtIrthamaMDana zrI mahAvIrasvAmine namaH // AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira Websiet : www.kobatirth.org Email: Kendra@kobatirth.org www.kobatirth.org punitapreraNA va AzIrvAda rASTrasaMta zrutoddhAraka AcAryadeva zrImat padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. zrI jaina mudrita graMtha skeniMga prakalpa graMthAMka : 1 mahAvIra zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara - zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara-382007 (gujarAta) (079) 23276252, 23276204 pheksa: 23276249 jaina / / gaNadhara bhagavaMta zrI sudharmAsvAmine namaH / / // cAritracUDAmaNi AcArya zrImad kailAsasAgarasUrIzvarebhyo namaH / / amRtaM ArAdhanA tu kendra kobA vidyA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Wan zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira traNa baMgalA, Tolakanagara parivAra DAiniMga haoNla kI galI meM pAlaDI, ahamadAbAda - 380007 (079) 26582355
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org menAcArtha-jainadharmadivAkara-pUjya-zrI-ghAsIlAlajI mahArAjaviracitayA prameyacandrikAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtaM hindI - gurjara bhASA'nuvAdasahitam zrI- anuyogadvArasUtram (dvitIyo bhAgaH) niyojakaH saMskRta-prAkRtajJa - jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAnipaNDitamuni zrI kanhaiyAlAlajI - mahArAjaH prathamA-bAvRttiH prati 1200 prakAzakara amIcaMdabhAI gIradharabhAI bATavI yApradatta dravyasAhAyyena a0 mA0 0 sthA0 jainazAstroddhArasamitipramukhaH zreSThi- zrI zAntilAla - maGgaladAsabhAI-mahodayaH mu0 rAjakoTa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cIra saMvad 2495 vikrama-saMsada 2025 mUlyam -25-00 For Private And Personal Use Only IsIsa 1968
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAja viracitayA prameyacandrikAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtaM hindI-gurjara-bhASA'nuvAdasahitam ||shrii-anuyogdvaarsuutrm // (dvitIyo bhAgaH) niyojakaH saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni paNDitamuni-zrIkanhaiyAlAlajI-mahArAjaH prakAzakaH khAkhIjAliyAnivAsI amIcaMdabhAI gIradharabhAI bATavIyA pradatta-dravyasAhAyyena a. bhA0 zve0 sthA0 jainazAstrodvArasamitipramukhaH __ zreSThi-zrIzAntilAla-maGgaladAsabhAI-mahodayaH mu0 rAjakoTa prathamA-AvRttiH vIra saMvat vikrama saMvat IsavIsan prati 1200 2494 2024 mUlyam-rU0 25-0-0 For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maLavAnuM ThekANuM : zrI ma. sA. 3. sthAnavAsI jainazAstroddhAra samiti, hai. gareDiyA vA roDa, 2048, (saurASTra ). Published by: Shri Akhil Bharat S. S. Jain Shastroddhara Samiti, Garedia Kuva Road, RAJKOT, (Saurashtra), W. Ry, India. ye nAma kecidiha naH prathayantyavahAM, jAnanti te kimapi tAn pati naipa yatnaH / utpalsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlo hyayaM niravadhivipulA ca pRthvI // 1 // harigItacchandaH karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye| jo jAnate haiM tattva kucha phira yatna nA unake liye // janamegA mujhasA vyakti koI tattva isase pAyagA / hai kAla niravadhi vipulapRthvI dhyAna meM yaha lAyagA // 1 // bhUkSyaH 3. 2500 prathama AvRtti prata 1200 vIra saMvat 2494 vikrama saMvata 2024 IsavIsana 1968 : mudra: maNilAla chaganalAla zAha navaprabhAta prinTIMga presa, ghIkAMTA reDa, amadAvAda. For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pRSThAGka anuyogadvArasUtra bhA02 kI viSayAnukramaNikA anukramAGka viSaya 1 bIbhatsa rasa ke lakSaNa kA nirUpaNa 2 hAsya rasa ke lakSaNa kA nirUpaNa 3-6 3 karuNa rasa ke lakSaNa kA nirUpaNa 6-7 4 prazAnta rasa ke lakSaNa kA nirUpaNa 8-11 5 daza prakAra ke nAma kA nirUpaNa 12-21 6 pratipakSa dharma vAle ke nAma kA nirUpaNa 21-32 7 saMyogake svarUpa kA nirUpaNa 33-40 8 pramANake svarUpa kA nirUpaNa 40-41 9 sthApanA pramANa ke svarUpa kA nirUpaNa 42-53 10 dravyamamANa ke svarUpa kA nirUpaNa 53-54 11 bhAvapramANa ke svarUpa kA nirUpaNa 55-65 12 tadita ke nAma kA nirUpaNa 66-77 13 upakrama ke pramANanAma ke tIsarA bheda kA nirUpaNa 78-79 14 dravyamamANa kA nirUpaNa 81-95 15 unmAna ke pramANa kA nirUpaNa 96-98 16 avamAna ke aura gaNima ke pramANa kA nirUpaNa 17 pratimAnapramANa kA nirUpaNa 106-110 18 kSetrapramANa kA nirUpaNa 111-121 19 AtmAmulapamANa ke prayojana kA nirUpaNa 121-132 20 utsedhAgalapramAga kA nirUpaNa 133-154 21 nairayikoM ke zarIra kI avagAhanA kA nirUpaNa 154-165 22 pRthIkAya Adi ke zarIra kI avagAhanA kA nirUpaNa 166-174 23 paMcendriyatiryagyonikoM ke zarIra ke avagAhanA kA nirUpaNa 174-201 24 bANamaMtara Adi ke zarIra kI agAhanA kA nirUpaNa 202-211 25 pramANAhula kA nirUpaNa 211-227 26 kAlapramANa kA nirUpaNa 228-230 27 samaya kA nirUpaNa 231-247 For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 samaya AralikA Adi kA nirUpaNa 247-254 29 palyopama Adi kAla ke aupamika pramANa Adi kA nirUpaNa 254-273 30 addhApalyopama kAla kA nirUpaNa 273-282 31 nairayikoM ke AyuparimANa kA nirUpaNa 282-289 32 asurakumAra Adi ke Ayu aura sthiti kA nirUpaNa 290-352 33 kSetraelyopama kA nirUpaNa 352-365 34 dravya kI saMkhyA kA nirUpaNa 366-374 35 audArika Adi zarIroM kA nirUpaNa 374-382 36 audArika Adi zarIroM kI saMkhyA kA nirUpaNa 382-393 37 oghate vaikriya Adi zarIroM kI saMkhyA kA nirUpaNa 394-408 38 nAraka Adi ke audArika Adi zarIroM kA nirUpaNa 408-423 39 pRthvIkAya Adi ke audArika Adi zarIra Adi kA nirUpaNa 424-437 40 dvIndriya Adi ke audArika Adi zarIra kA nirUpaNa 437-450 41 manuSyoM ke audArika Adi zarIra vagairaha kA nirUpaNa 450-466 42 vyantara Adi ke audArika Adi zarIrAdi kA nirUpaNa 466-480 43 bhAvapramANa kA nirUpaNa 480-482 44 guNapramANa kA nirUpaNa 482-487 45 jIvaguNapramANa kA nirUpaNa 488-493 46 anumAnapramANa kA nirUpaNa 493-514 47 dRSTasAdharmyavadanumAnapamANa kA nirUpaNa 514-527 48 upamAnapramANa kA nirUpaNa 527-538 49 Agama pramANa kA nirUpaNa 538-546 50 darzanaguNapamANa kA nirUpaNa 546-552 51 cAritraguNa pramANa kA nirUpaNa 552-562 52 prasthaka ke dRSTAna se naya ke pramAga kA nirUpaNa 562-575 53 vasati ke dRSTAnta se naya ke pramANa kA nirUpaNa 575-588 54 pradeza ke dRSTAnta se naya ke pramANa kA nirUpaNa 588-610 55 saMkhyAmamANa kA nirUpaNa 610-626 56 aupampa saMkhyA kA nirUpaNa 626-635 57 parimANa saMkhyA kA nirUpaNa 635-642 58 gaNanA saMkhyA kA nirUpaNa 642-647 For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 59 jaghanya saMkhyeyaka kA nirUpaNa 60 nava prakAra ke saMkhyeyaka kA nirUpaNa 61 ATha prakAra ke anantaka kA nirUpaNa 62 bhAvasaMkhyA pramANa kA nirUpaNa 63 vaktavyatA dvAra kA nirUpaNa 64 arthAdhikAra dvAra kA nirUpaNa 65 samavatAra dvAra kA nirUpaNa 66 kSetramamavatAra Adi kA nirUpaNa 67 nikSepadvAra kA nirUpaNa 68 akSINa kA nirUpaNa 69 AyanikSetra kA nirUpaNa 70 kSapaNA kA nirUpaNa 71 nAma niSpanna kA nirUpaNa 72 sUtrAlApaka niSpanna kA nirUpaNa 73 anugama nAma anuyogadvAra kA nirUpaNa 74 sUtrasparzaka niyuktyanugama kA nirUpaNa 75 naya ke svarUpa kA nirUpaNa / 76 zAstra prazasti // smaapt|| 648-662 662-675 676-684 685-687 687-702 703-704 704-713 714-731 731-740 741-749 749-754 754-757 758-770 770-773 774-859 859-871 871-910 911-912 For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dIpathI dIpa jale yAne bATavIyA kuTuMbanI jIvanajharamara koI paNa kuTuMba ke saMpradAyamAM nihALatAM turata ja svAbhAvika rIte ApaNI draSTi kuTuMba ke saMpradAyanA vaDA tarapha deDI jAya che te vyaktinuM cAritra, jJAna vigere AkhA kuTuMbarUpi taruvaranA mULarUpa hoya che A bATaviyA kuTuMbanI ATalI dharma parAyaNa vRtti jatAM turata ja te kuTuMbanA vaDAnA vyaktitvane jANavA ApaNuM mana utsuka banI jAya che te kuTuMbanA vaDA che, zrI giradharabhAI tenuM tathA temanAM kuTuMbIjanenA jIvana viSe kaMIka jANIe. khAkhijALIyA nAmanuM nAnakaDuM gAma te saurASTramAM AvelI eka suMdara meja nadIne kinAre AveluM che tyAM bATaviyA kuTuMba dhArmika pravRttimAM khUba ja AgaLa paDatuM che. te kuTuMbamAM saMvata 1940 mAM zrI giradharabhAIne janma thaye. teo zrI zivakALathI ja dharmanA raMge raMgAyelA hatA A gAmanA leko temanA sadvartanane ane dharmaparAyaNa jIvanane joI ane jANI zakyA hatA. bhautika ane AdhyAmika baMne prakAranA jJAne temanA jIvanamAM suMdara samanvaya sAthe hatA, teo zrI sAdhanasaMpanna hovA chatAM pitAnuM zeSa jIvana ghaNu sAdAIthI ane dhArmika kAryomAM vyatIta karI rahyA che. zrAvakanA bAre vratanA pAlanathI temanA AtmAnI ujajavala pragati thaI rahI che. teozrI kahe che ke, duniyAnI vyathAo kayAM kama che? IchAno vadhAro zA mATe mana hAya ! na jANe vahore che, e sApane bhAro zA mATe teo AraMbha samAraMbhathI ghaNuM ja DaratA rahyA che, ane Aje paNa rahe che. chatAM paNa e te svAbhAvika che ke sAMsArika jIvana jIvatA hovAthI amuka de te thAya ane te dezanA nivAraNArthe teo baMne samaya pratikramaNa kare che. ane 85 varSanI vRddha vaye paNa AyaMbila ane upavAsa jevI tapazcaryA karIne karmone bALavA tapanI bhaThThI pragaTAve che. vaLI anna-vastra tathA dizAonI maryAdA bAMdhIne temanA vyaktitvane vadhAre ucca ane Adarza banAvI rahela che. A rIte temanAmAM tapa ane tyAgane nidhi akhUTa ane adabhUta che hAlamAM zrI giradharabhAI temanA putra ane patra sAthe baheLA kuTuMbamAM temanuM jIvana vyatIta karI rahyA che. temanuM AvuM uccatama jIvana baMgaleramAM ghaNuM ja lekenA uddhAra mATe preraNAdAyI banyuM che. temanA suputra zrI amIcaMdabhAI paNa pitAnI mAphaka zrAvaka dharmathI raMgAyelA che. teozrI barAbara jANe che ke, dharma sivAya ApaNI sAthe kaMI AvavAnuM nathI AthI temanuM AcaraNa paNa e prakAranuM che. teozrI pitAnA vizALa dhaMdhAmAMthI sAro samaya kADhIne ghaNAja utsAhapUrvaka dhArmika kAryo karI rahela che. temanA dharmapatnI a, sau. vrajakuMvara bahena ghaNuMja thamika temaja zAMta ane saraLa ravabhAvI che. teo paNa potAnuM jIvana sAdAIthI vyatIta karI rahyA che. zrI amIcaMdabhAIne traNa putrIne ane eka putrIratna prApta thayela For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra For Private And Personal Use Only www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir grupa phoTo jamaNI sAIDa ubhela-jayezakumAra tathA rAjendra. jamaNuM bAjuthI beThela-(1) caMdrakAnta (2) vanecaMda (8) gIradharalAlabhAI (4) amIcaMdabhAI (5) ramezacaMdra. jamaNI bAjuthI nIce beThela-(1) manojakumAra (2) hImAlyu (3) pratISakumAra.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir che. A cAre satAnemAM mASitA ane dAdAnA dhArmika sa`skArA paDelA che. amIca'dabhAInA jyeSTha putra zrI vaneca'dabhAinA janma sa'vata 1984nA Ase suda 3 ne budhavAra 31-10-1928 mAM thayeA. dvitIya putra zrI caMdrakAntabhAI ne janma saMvata 1922 nA kAka suda 11 ne budhavAra tA. 6-11-1935mAM thayA. suputrI indumatIbenanA janma sa vat 1994nA AsA vada 2ne magaLa vAra tA. 10-10-1938mAM thayA. kaniSTha putra cI. ramezacandrane janma savata 1997nA caitra vadI 1 ne zanivAra tA. 12-4-41mAM thayeA. A cAre bhAI-jjainanA janmathI khAkhajALIyA nAmanA nAnakaDA gAmane pavitra anAvyu. Ama A cAre bhAi-henanA janma mAkhijALIyAmAM thayeA hateA. jayeSTha putra zrI vanecaMdabhAi eka moTA sAhasika vepArI hovA uparAMta dhArmika vRttivALA che. vyavasAya thai teoe pAtAnI janmabhUmi khAkhijALIcAthI egaleAra sthaLAMtara karyu hatu` ke, jyAM teo hAla maheALA kuTuMba sAthe nivAsa karI rahyA che. tyAM teoe prathama nAnA pAyA para zrI mahAvIra Tekasa TAyala sTeTasanA nAme vyayasAya zarU karelA je Aje eka vRkSanI jema vikasyA che. teoe peAtAnA ane bhAione paNa eglAra elAvyA cadrakAntabhAIne peAtAnA dhadhAmAM sahabhAgI banAvyA ane sauthI nAnAbhAI ramezabhAie tyAM AvI vadhu abhyAsa karyAM ramezabhAie mikenikala e'jiniyaranI DipleAmAMnI DIgrI meLavI che. hAlamAM traNe bhAio sAthe rahIne peAtAnA vyavasAyane pragatine paMthe dorI rahyA che. A kuTuba eleranA jainasamajanA utkarSa mATe ghaNA rasa lai rahyu che. khATaviyA kuTuMba jaina dharmanI ucca bhAvanAthI khUba ja ra'gAyeluM che. tenA udAharaNa rUpa zrI amIcaMdrabhAinI suputrI cI. IndumatI haeNna che. dAdA temaja mAta-pitAnA dharmanA sahkAre kumArI IndumatibDanamAM sacaryA hatA. kahevata che ne jeve! saMga tevA raMga' AcAra vicAranI asara AjImAjunA vAtAvaraNa para paDyA vinA rahetI nathI teja rIte dAdA ane mAta pitAnA tyAgI ane dhama parAyaNa jIvananI asara temanI nAjuka ane puSpa samI putrI para paDI temanA nAjuka ane nidoSa hRdaya para tyAganA raMga caDhatA gayA. temanA mAta-pitA zAntInI paLomAM temane samAvatA hatA ane kahetA ke beTA! tAre A kIcaDa samAsa'sAramAM paDI deDakA ke pazu anavAnu nathI tAre tA khIlIne kamaLa anavAnu che ane tArI jIvana suvAsa jagatane ApavAnI che tyArathI ja eTale 16 varSanI kumaLI vayathI temanA jIvanamAM bhAgavatI dIkSA aMgIkAra karavAnuM khIja rApAyelu te ghare rahI dhArmi ka sAcana temaja satasamAgamamAM peAtAne samaya vyatIta karatA hatA. Indumhene vizvanI vizALa aTavInA prakhara staMbha, pratApI parama prabhAvaka sUtra siddhAMtanA jANakAra, zAsanadIpaka, madhyAtma preraNAnAM amIpAna ApatAra, jJAnanA phuvArAmAM bhavyajIvAne snAna karAvanAra, pU. jaina divAkara ghAsIlAlajI mahArAja sAheba pAse sArA pramANumAM dhArmika abhyAsa karyAM kAdava For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAMthI jema kamaLa pAke tema sa'sArarUpI kADhavamAM satA pAke che. A rIte pU. AcAya divAkara ghAsIlAlajI mahArAja sAhekhanuM jIvana paNa kamaLa samAna che. pU. AcArya divAkara ghAsIlAlajI mahArAja sAhebanI bATaviyA kuTuMba para ghaNI ja amIdiSTa che. temanA upadeza ane preraNAthI AkhuM kuTuMba dharmAMnA raMge ra MgAyelu che. tenA udAharaNarUpa indumhena hAlanA indirAbAi mahuAsatIjI IMdumhena traNa bhAinI ekanI eka vahAlI chhena hatI. jyAre teoe bhAgavatI dIkSA aMgIkAra karavAnA vicAra pradarzita karyAM tyAre bhAie ane bhAbhIe e samajAvavA athAga prayatna karyAM paNa jenuM hRdaya vairAgyanA raraMge ra'gAyelu hAya tene kaI asara thAya kharI ? bhAie ane bhAbhIee kahyu' 'sa'sAramAM rahe. te sArUM saMyama mArga e tA kAMTALo mAga che. te mArga vicaravuM' kaThIna che. sasAranA sukhA cheDavA sahelA nathI, khAvIza pari paheA sahevA kaThIna che. tamArI puSpa samI nAjuka vaya che ane AtmAnnatinA mArga khUba ja kaThIna che. ane ghaNI sAdhanA mAMge che.' teoe pUchyuM' ke, A kAMTAnI dhAre cAlI zakaze ? mAta-pitAnI mamatA cheADI zakaze? induune pratyuttara ApyuM maLe che kaSTa lIdhA viSNu, jagatamAM unnati keAne ? vihaMgA pAMkha vIje che, prathama nija uDDayana mATe' Ama kahI temaNe jaNAvyu ke mArI saMpUrNa taiyArI che A aMtaranA uMDANunA vairAgya hatA vaLI temaNe kahyuM ke, jene mana saMsAra eka ananI khANu che, ane anarthanI khANamAMthI jene ugaravu che, chUTavu` che tene kANu rAkanAra che ? kSaNika sukhane cheDI nitya ane AdhyAtmika sukha prApta karavAnI mArI IcchA che. A jiMdagIne zuM bharesA che? mArUM mana vairAgyanA raMge raMgAyeluM che temAMthI Tu' pIchehaTha karavAnI nathI. pU. AcAryazrInI preraNAthI prerAIne zrI AThakoTI dariyApurI sa'pradAyanA paMDitaratna zAMtatrabhAvI sarala hRdayI, vyAkhyAnavAcaspati jIvananI bhUmimAM jJAnadarzana ane cAritranA cAgya bIja vAvanAra saphaLa kRSaka ! viduSI pu tArAbAi mahAsatIjI tathA jJAna dhyAnanA premI, ciMtanazIla, prabhAvazALI, kartavyaniSThA zAMta svabhAvI pU hIrAbhAi mahAsatIjI pAse saMvata 2022 nA vaizAkha sudra 11 ne ravIvAre tA 1-5-66 nA rAja mahAmulI bhAgavatI dIkSA aMgikAra karIne mAtA-pitAnA nAmane dIpAvI bATaviyA kuTuMbane dhanya karela che. jema vaibhava sAme tyAga, samRddhi sAme samarpaNu, tema A kuTube tyAgI vyaktinI jaina samAjane bheTa ApI. A rIte dAdAnA dhArmika saskArI pautrI para paDyA ane AkhA kuTuMbane jeNe dIpAvyuM ama AkhuM' kaTuba eka vyaktinA saMskArathI dharmAMnA raMge raMgAi gayu te ApaNe joI zakavA ane dvIpathI dIpa jale' zIka sAka manyu' che, For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AdhamurabbIzrIo zeThazrI zAMtilAla maMgaLadAsabhAI amadAvAda. (sva) zeThazrI zAmajIbhAI velajIbhAI vIrANI-rAjakoTa. (sva.) zeThazrI chaganalAla zAmaLadAsa bhAvasAra - amadAvAda, - zeThazrI rAmajIbhAI zAmajIbhAI vIrANI-rAjakeTa, vacce beThelA lAlAjI kizanacaMdajI sA. joharI ubhelA suputra ci. mahetAbacandajI sA nAnA - anilakumAra jaina (dAyattA ) For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AmurabbIzrIo (rU.) zeThazrI harakhacaMda kAlIdAsa vAriA bhANavaDa. (sva.) zeTha raMgajIbhAI mohanalAla zAha amadAvAda, (sva.) zeThazrI dinezabhAI kAMtilAla zAha amadAvAda, zrI vinodabhAI vIrANI zeThazrI jesiMgabhAI pAcAlAlabhAI amadAvAda, - sva. zeThazrI AtmArAma mANekSAla amadAvAda For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AdhamurabbIzrIo zrI vRjalAla durlabhajI pArekha rAjakeTa, koThArI haragoviMda jecaMdabhAI rAjakoTa, 5. DosAbhAI gopAladAsa zeThazrI mizrIlAlajI lAlacaMdajI sA, luNiyA mu. sANaMda (jI. amadAvAda) tathA zeThazrI jevaMtarAjajI lAlacaMdajI sA. (sva) zeThazrI dhArazIbhAi jIvaNalAla bArasI, sva. zrImAna zeThazrI mukanacaMdajI sA. bAliyA pAlI mAravADa For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AghamurabbIzrIo sva. zeThazrI harilAla anopacaMda zAha khaMbhAta, . zeTha tArAcaMdranI sAhea wer madrAsa. zrImAn zeTha sA. cImanalAlajI sA. RSabhacaMdajo sA. ajItavAle (saparivAra) vacce beThelA moTAbhAI zrImAnuM mUlacaMdajI javAharalAlajI baraDayA 2 bAjumAM beThelA bhAImithIlAlajI baraDiyA 3 ubhelA sauthI nanAbhAI pUnamacaMda baraDiyA zrImAn seThazrI sImarAnanA sA. coraDiyA For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // zrI vItarAgAya namaH // zrI jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitayA anuyogacandrikAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtam zrI anuyogadvArasUtram ( dvitIyo bhAgaH ) atha SaSThaM bIbhatsarasaM salakSaNaM nirUpayati mUlam - asuikuNimaduddasaNasaMjogabbhAsagaMdhaniSphaNNo / nisahiMsAkkho raso hoi bIbhaccho // 1 // bIbhaccho raso jahA - asuimalabhariyanijjharasabhAva duggaMdhi saGghakAlaMpi / ghaNNA u sarIrakaliM bahumalakasaM vimuMcati // 2 // sU0 175 // chAyA - azuci kuNapadurdarzanasaMyogAbhyAsagandhaniSpannaH / nirvedAvihiMsAlakSaNaH raso bhavati biibhtsH|| 1 // bIbhatso raso yathA - azucimalabhRtanirjhara svabhAvadurgandhi sarvakAlamapi / dhanyAstu zarIrakaliM bahumalakaluSaM vimuJcanti // 2 // sU0 175 / / TIkA- 'asura' ityAdi azzucikUNa padurdarzana saMyogAbhyAsa gandhaniSpannaH, tatra - azuciH = mUtrapurISAdikam, kuNapaH = zavaH, aparamapi yad durdarzanaM gaLalAlAdikarAlaM zarIrAdi eteSAM aba sUtrakAra chaThe bIbhatsarasara kA lakSaNa nirdeza purassa kathana karate haiM- "asura kuNima" ityAdi / zabdArtha - (asurakuNimaduSaM saNasaM jogabhAsa gaMdha niSphaNNo, nibveasahiMsA lakkhaNo raso hoi yIbhaccho) - yaha bIbhatsa rasa mUtra, purISa Adi azucipadArthoM ke, kuNapa-zava ke, tathA bahatI huI lAra Adi se ghRNita - zarIra Adi ko bAra 2 dekhane rUpa abhyAsa se tathA unakI gaMdha have sUtrakAra chaThThA khIbhatsarasanA lakSaNunuM' kathana kare che-- " asui kuNima" ityAhi zumhArthaM-(asuikuNimadudaMsaNasaM jogabbhAvagaMdha niSphaNNo, nivveya'vihiMsAlaraNo raso hoi bImaccho) mA mIlatsa 24 mUtra, purISa vagere azuci padArtho, kuzupa-zava, temaja vahetI lALa vagerethI dhRNita zarIra vagerene vAravAra jovAthI temaja temanI durgadhathI utpanna thAya che. A rasanuM lakSaNu a0 1 For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre saMyogAbhyAsAt-muharmuhustadarzanarUpAta saMyogAt, tathA-tadgatagandhAcca niSpannA= saMjAtaH, tathA-nirvedAvihiMsAlakSaNaH-nirvedaH-udvegaH, avihiMsA=zarIrAderasAratvaM nirdhAya hiMsAdipApebhyo vinivarttanam , etadubhayaM lakSaNaM cidraM yasya sa tathAbhUtobIbhatso raso bhavati / udAharaNamAha-bIbhatso raso yathA-azucimalabhRtanijharamazucimalaiH bhRtAH-pUrNA nirjharAH-zrotrAdi vivararUpA yasmin sa tathA tam , tathA sarvakAlamapi sarvasminnapi kAle svabhAvadurgandhi-svabhAvena prakRtyA durgandhayuktam , tayA-bahumalakaluSaM vividhaprakArakairmalinaM zarIrakalim-zarIrameva kali:-kalahaH sarvakalahamUlatvAt , zarIrakalistaM dhanyAstu-zarIramU parityAgena muktigamanakAle se utpanna hotA hai| tathA isake lakSaNa nirveda-avihiMsA haiN| udvega kA nAma 'niveda' hai| tathA zarIra Adi kI asAratA jAnakara hiMsAdika pApoM se dUra honA isakA nAma 'avihiMsA' hai / ye donoM isa bIbhatsarasake cihna haiM / yaha bIbhatsarasa jisa prakAra se jAnA jAtA hai, sUtrakAra usa prakAra kI (vIbhaccho raso) ina padoM dvArA prakaTa karane kI sUcanA karate hue kahate haiM ki (jahA) jaise-(asuimalabhariyanijhara-sabhAvaduragaMdhi savvakAlaMpi, dhaNNA u sarIrakaliM bahumalakalusaM vimuMcaMti) apavitramaloM se bhare hue zrotrAdiindriyoM ke vikArarUpa jharane jisameM haiM, samasta kAla meM bhI jo svabhAvataH durgandhayukta hai, aura vividha prakAra ke maloM se jo malina banA huA hai, aise zarIrarUpa kalikalaha ko sarvakalaha kA mUla hone ke kAraNa usa viSayaka mUrchA ke parityAga se tathA mukti gamana samaya meM sarvathA usake tyAga se nirveda ane avihiMsA che. udveganuM nAma "nirveda" che tathA zarIra vagerenI nisAtA jANIne hiMsA vagere pApathI dUra rahevuM te avihiMsA che teo bane A bIbhatsa rasanA cihyo che. A bIbhatsarasa jenA vaDe jANavAmAM bhAva che sUtrA2 tene (vIbhaccho raso) mA 54 5 2578 42vAnuM sUcana 2i 3 cha hai (jahA) ma. (asuimalabhariyanijjharasabhAvaduggaMdhisabba kAla pa, dhaNNA u sarIrakaliM bahumalakalusaM vimuMcaMti) apavitra mAthI prpati zretra vagere indriyanA vikAra rUpa jharAo jemAM che, temaja je sadA sava kAlamAM svabhAvataH dudhavALuM che ane jAtajAtanA malAthI je malina thayeluM che-evA zarIra rUpa kali-kalaha-ne sarva kalahanuM mUla levA badala te vizyaka mUcchanA parityAgathI temaja muktigamana vakhate tene sarvathA tyAga karIne For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 176 salakSaNahAsyarasanirUpaNam sarvathA tyAgena dhanyatA prAptA eva kecit prANino muJcanti parityajanti / zarIrAsAratAM samyagupalabdhatya vairAgyavataH kasyacidiyamuktiH // 17 // atha saptamaM hAsyarasaM salakSaNamAha mUlam-rUvavayavasabhAsAvivarIyaviDaMbaNA smuppnnnno| hAso maNappahAso pagAsaliMgo raso hoi // 1 // hAso raso jahApAsuttamasImaMDiapaDibuddhaM devaraM paloyaMti / hI jaha thaNabharakaMpaNapaNamiyamajjhA hasai sAmA ||2||suu0176|| chAyA-rUpavayoveSabhASA vipriitviddmbnaasmutpnnH| manaH mahAsaH prakAzaliGgo raso bhavati // 1 // hAsyo raso yathA-prasuptamaSImaNDitamatibuddhaM devaraM malokamAnA hI yathA stanabharakampanapaNatamadhyA hasati shyaamaa||2||0 176 // TIkA-'rUvavaya' ityAdi rUpavayoveSabhASAviparItaviDambanAsamutpannaH-rUpasya AkRteH, vayasaHavasthAyAH, veSasya-vastraparidhAnaparipATayAH bhASAyAzca yA viparitaviDambanAdhanya bane hue kitaneka bhAgyazAlI jana hI chor3ate haiM / zarIra kI asAratA ko bhalI bhAMti jJAta karacukane vAle kisI vairAgI kI yaha pUrvokta ukti hai| sU0 175 // ____ aba sUtrakAra sAtavAM rasa jo hAsya rasa hai, usakA nirdezapUrvaka kathana karate haiM-"rUvavaya vesa" ityAdi / zabdArtha-(rUvavayavesabhAsAvivarIyaviDaMbaNAsamuppaNNo) yaha hAsyarasa rUpa, vaya, veSa aura bhASA kI viparIta viDaMbanA se utpanna hotA hai / puruSa dvArA strI kA rUpa dhAraNa karanA strI dvArA puruSa kA keTalIka bhAgyazAlI vyaktio pitAnI jAtane dhanya banAve che. zarIranI asAratAne sArI rIte jANanArA koI vairAgyayukata sajajananI A ukti che. sU017pA have sUtrakAra sAtamAM hAsyarasanuM kathana kare che- "rUvavayavesa" tyAla avar-(rUvavayavesabhAsAvivarIyaviDaM vaNAsa muppaNNo) ma syarasa rUpa, vaya, veSa ane bhASAnI viparIta viDaMbanAthI utpanna thAya che purUSa vaDe strInuM rUpa dhAraNa karavuM, o vaDe puruSanuM rUpa dhAraNa karavuM A rUpanI For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra svavaiparItyena nirvartanA ttskaashaadutpnnH| rUpasya viparItaviDambanA-puruSasya strIrUpadhAraNam , striyA vA puruSarUpadhAraNam / vayaso viparItaviDambanA taruNasya vRddhajanavad , vRddhasya taruNajanavaceSTAkaraNam / veSasya viparItaviDambanA svavargIyaM svadezIyaM vA veSaM parityajya paravargIyasya paradezIyasya vA veSasya dhAraNam , yathA rAjaputrAde vaNigveSadhAraNam , gurjarAdInAM maalviiyaadivessdhaarnnm| bhASAyA viparItaviDambanA svadezIyAM bhASAM parityajya paradezIyabhASayA bhaassnnm| etaddarzanazravaNAdisaMjAta ityarthaH, tathA-manaH praharSaH manaH maharSajanakaH prakAzaliGga:-prakAzaH= bhanetravatrAdInAM vikAso liGga-cihna, prakAzAni-prasphuTAni udarapakampanAhahArUpa dhAraNa karanA yaha rUpa kI viparIta viDaMbanA hai| taruNa jana dvArA vRddha puruSa kI taraha aura vRddha puruSoM dvArA taruNa vyaktiyoM kI taraha ceSTAe~ karanA yaha vaya kI viparIta viDaMbanA hai / apane varga ke yA deza ke veSa ko chor3a kara paravarga ke yA paradeza ke veSa ko apanAnA jaiserAjaputra AdikoM kA vaNigveSa dharanA, gujarAtiyoM kA mAlavIya veSa dhAranA yaha veSa viparIta viDaMbanA hai / apane deza kI bhASA kA parityAga kara paradezI bhASA se bhASaNa karanA-bolanA , yaha bhASA viparIta viDaMyanA hai| inarUpAdikoM kI viparIta viDaMbanA dekhane se tathA sunane se isa hAsya rasa kI utpatti hotI hai| yaha (pagosaliMgoM) 5 netra aura vaktra=mukha , Adi kA vikAza honA isakA cihna hai / athavA peTakA prakampana honA, aTTahAsa Adi honA ye saba isake cihna haiM / aisA viparIta viDaMbanA che. tarUNa vyakti vaDe vRddha vyaktinI jema ane vRddha vyakti vaDe taraNa vyaktinI jema ceSTAo karavI A vayanI viparIta viDaM. bane che pitAnA varganA athavA pitAnA dezanA veSane tyajIne paravarganA athavA paradezanA veSane dhAraNa karavuM, jema ke rAjaputra vageree vaNiveSa dhAraNa kare, gujarAtIone mAlavIyaveSa dhAraNa kara A veSa viparIta viDaMbanA che. pitAnA dezanI bhASAne choDIne paradezI bhASAmAM bolavuM A bhASA viparIta viDaMbanA che. A rUpa vagerenI viparIta viDaMbanA jevAthI tabhara sAthI / vAsyarasanI patti thAya che. mI (maNappahAso) manaH praDa na theTave -manane pati 42nA2 che. (pagAsa liMgo) anetra bhane vakRtra-mukha vagerenuM vikasita thavuM AnuM cihna che. athavA te peTa dhrujavuM, maDAsa vagere thaSu bhAsA menA cihno che. mevo 2 "hAso raso hoi" For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 176 salakSaNahAsyarasanirUpaNam sAdIni liGgAni-cihnAni vA yasya sa tathAbhUto hAsyo raso bhavati / udAharaNamAha-hAsyo raso yathA-prasuptamapImaNDitapatibuddham-pUrva pramuptaH pazcAd maSImaNDitaH kajjalAlaGkRtastataH pratibuddhastaM tathAbhUtaM devaraM pralokamAnA-pazyantI stana. kampanapraNatamadhyA-stanayoH bhareNa atizayena kampanena praNatam avanataM madhyamadhyazarIraM yasyAH sA tathA-stanayoratikampanenAvanatamadhyabhAgA zyAmA yuvatI strI hI 'hI' iti zabdoccAraNapUrvakaM yathA hasati tathA pshy| rAtrau patnyA sahakazayyAyAM prasuptastanmaSImaNDitamukhaH prAtaH prbuddhH| tathAvidhaM taM dRSTvA tadbhrAtRpatnI sAtizayaM hasati / tathA hasantIM tAM kazcit kamapi darzayan kathayati / yadvA-bhrAtRpalyeva devarasya mukhaM kajjalenAlaGkRtavatI / bhrAtapatnIkRtahAsyaprayogayaha (hAso-raso hoi) hAsya rasa hotA hai aba sUtrakAra yaha hAsya rasa jisa prakAra se jAnA jAtA hai usa prakAra ko prakaTa karate haiN| (jahA) jaise-(pAsuttamasImaMDiapaDibuddhaM devaraM paloyaMti, hI jaha thaNabharakaMpiyapaNamiya majjhA hasai sAmA) rAtri meM apanI patnI ke sAtha eka zayyA meM soye hue devara ke mukha Upara patnI ke kajjala kI lagI huI rekhA ko dekhakara koI usakI yuvatI bhrAtRpatnI-bhAbhI ki-jisakA madhyabhAga stana yugala ke atizaya bhAra se jhuka raho thA, hI hI karake hNsii| isa gAthA kA avataraNa isa prakAra se jAnanA cAhiye-koI eka vyakti apanI dharmapatnI ke sAtha eka hI zayyA para rAtri ke samaya meM so gayA / strI ke AkhoM kI kajjala rekhA usake mukhapara laga gii| prAtaH jaba vaha uThA-to usakI yuvatI bhAbhI ne use dekhA to, vaha khUSa hNsii| athavA bhrAtRpatnI ne hI devara-ke mukha para kAjala kI rekhA lagA dI. hAsyarasa hoya che. have sUtrakAra A hAsyarasa je rIte jANavAmAM Ave che te2 2508 42di 3 che. (jahA) bha-(pAsuttama sImaMDi apaDibuddhadevara paloyati, hI jaha thaNabharakaMpiyapaNamiyamajjhA hasai sAmA) tribhA pAtAnI patnI sAthe eka zayyA para sUtelA diyaranA me para patnInA kAjalanI thayelI lITIne joIne tenI kaI yuvatI brAtRpatnI-bhAbhI-ke jene madhyabhAga stanayugalanA atizaya bhArathI laLI rahyo hata-ha-hI karIne hasI A gAthAnuM avataraNa A pramANe jANavuM joIe ke mANasa rAtre potAnI dharmapatnI sAthe zayyA para suI gaye patnInA AMkhonA kAjaLanI rekhA tenA moM para thaI gaI savAre jyAre te jAge tyAre tenI yuvatI bhAbhI tene joIne pUba hasavA lAgI athavA bhAbhIe ja diyaranA ajANatA kAjaLanI rekhA For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra majAnan utthitaH sa svAvazyakakArya prclitH| tatastadbhrAtRpatnI sAtizayaM hasitavatI / tathA hasantIM tAM kazcit karapi darzayan kathayati / idamavataraNamasyA bodhyam / moDavijRmbhitametat , karmabandhahetutvAvarjanIyam / bhU0 176 / / athASTamaM karuNarasaM salakSaNamAha muulm-piyvippogbNdhvvaahivinnivaaysmuppnnnno| soi avilatriya pamhaNarugNaliMgo raso karuNo // 1 // karuNo raso jahA-pajjhAyakilAmi ayaM bAhAgayapappu acchiyaM bhuso| tassa viyoge puttiya! dubbalayaM te muhaM jAyaM ||2||suu0177|| chAyA-piya vipryogvndhvdhvyaadhivinipaatsNbhrmotpnnH| zocitavilapitapramlAnaruditaliGgo rasaH krunnH||1|| karuNo raso yathA-pradhyAtalAntakaM vASpagata paplutAkSikaM bhushH| tasya viyoge putrike ! dubailakaM te mukhaM jAtam // 2 muu0177|| TIkA-'piyavippabhoga' ityAdi piyaviprayogabandhavadhavyAdhivinipAtasaMbhramotpanna:-piyasya premAspadasya patiputrAdeH viprayoga virahaH, bandhaH bandhanam , vadhAtADanam , vyAdhiH rogaH, vinipAta:maraNam , saMbhramaH paracakrAdibhayam , tebhyaH samutpannA=saMjAtaH / tathAjo use jJAta nahIM huii| jaba uThakara Avazyaka kArya se vAhara-jAne lagAto bhrAtRpatnI ko isa sthiti para khUba ha~sI aaii| yaha hAsyarasa moha kI lIlA hai ataH karma bandha kA hetu hone se varjanIya hai // sU0 176 // __ aba sUtrakAra AThavAM jo karuNarasa hai use lakSaNa nirdeza pUrvaka kahate haiM-'piyavippaogabaMdha" ityAdi .. zabdArtha-(piyavippaogabaMdhavahavAhiviNivAyasaMbhamuppaNNo) premAspada pati putrAdi ke viyoga se bandha-bandhana se, yadha-tADana se. vyAdhi-roga se , vinipAta-maraNa se aura saMgrAma-paracakra Adi ke banAvI dIdhI jyAre te jAgIne Avazyaka kArya mATe bahAra javA lAgyo tyAre. bhAbhI tenI te sthiti para khUba hasavA lAgI A hAsyarasa mohanI lIlA che. ethI karmabandha hetu hovA badala varjanIya che. sU0176 have sUtrakAra AThamA karUNa rasanuM lakSaNa kathana kare che- "piyavippaogabaMdha" tyAha sAtha-(piyavippabhogadhaMdhavavAhivi NivAyasaMbhamuppaNNo) premA256 pati putra vagerenA viyogI, 4-nayA, 15-distthA, vyAdhi-gayI, For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 177 salakSaNakaruNarasa nirUpaNam zocitavilapitapramlAnaruditaliGgaH- zocitaM zokaH, vilapitam = vilApaH, pamlAnam = mukhazuSkatA, ruditam = rodanam - etAni liGgAni = cihnAni yasya sa tathAbhUtaH karuNa raso bhavati / udAharaNamAha- karuNo raso yathA de putrike! tasya niSkaruNasya patyurviyoge= virahe te tava mukhaM madhyAtakAntam- madhyAtam - priyatamaviSayiNI cintA, tena klAntaM - zuSkam, bahuzaH = abhIkSNaM vASpAgatamaplutAkSikam vASpANAm=azrUNAm Agatena = Agamanena praplute - vyApte akSiNI yasmiMstatathAbhUtam punaH- durbalakaM kRzaM ca jAtam / priyatriyogazucA zuSyadvadanAM kAMcita kAdi vRddhAyA muktiH // sU0 177 // bhaya se, karuNa rasa utpanna hotA hai| tathA (sohavilabiyapamhaNarugNaliMgo raso karuNo ) zoka, bilApa' mukhazurU, rodana ye isake liGga haiM ; aisA yaha karuNa rasa hotA hai / (karuNa raso jahA) yaha karuNa rasa isa prakAra jAnA jAtA hai| jaise- (pajjhAgha kilAmi ayaM bAhAgayapappu acchayaM bahu / tassa viyoge puttiya ! dubbalayaM te muhaM jAye) puttiya hai putrike / usa niSkaruNa pati ke viyoga meM terA mukha " pajjhAya kilomiayaM " - pradhyAta klAntaka-priyatama viSayaka cintA-se klAntazuSka, aura " bahuso " bAra bAra " bAhAgayapatu acchiyaM " azruoM ke Agamana se jisameM dono AMkheM bharI rahatI haiM aisA aura "dubbalayaM" kRza ho gayA hai| yaha kisI vRddhA kI priya vidyoga ke zoka se zuSyaidanA kisI nAyikA ke prati ukti hai / // sU0 177 // For Private And Personal Use Only q vinipAta-maraNathI ane sabhrama paracakra vagerenA bhayathI, A karUNlR rasa utpanna thAya che tesa4 ( khoiavila viyapamhaNaruNNaliMgo raso karuNo) zou, visAya, bhuSNazuSTutA, rohana yA sarva yA rasanA yihno che. (karuNa rakho jahA) || 4375 2sa A pramANe zvAmAM Ave che prema hai- (pajjhAya kilAmi ayaM vAhAgayapappu acchiya bahukho / tassa viyoge puttiya ! dubvalaya ve muhaM jAya') yuttiya ! De putri ! te niS3 patinA viyogamA tAi zuSka, bhoM (pajjhAya kilAmiayaM) -adhyAta sAnta:- priyatama viSaya khitAthI saaNtane "jaDuso" vAravAra " bAhAgayapappu acchiya" maJjukhonA AgamanathI banne AMkho azruyukata rahe che evuM ane duskhalaya* " kRza thaI gayuM che. A kAi vRddhAnI priyavicAganA thayelI phAi nAyikAprati kRita che. sU.177ll zAkamAM myAna vadanA 66
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre atha navamaM prazAntarasaM salakSaNamAha mUlam-nidosamaNasamAhaNasaMbhavo jo pasaMta bhaavennN| avigAralakkhaNo so raso pasaMtotti nnaayvvo||1|| pasaMto raso jahA-sabbhAvanivigAraM uvsNtpsNtsomdittttiiyN| hI jahamuNiNo sohai muhakamalaM pIvarasirIyaM // 2 // ee nava kavarasA bttiisdosvihismuppnnnnaa| gAhAhi muNiyanvA, havaMti suddhA vA mIsA vA // 3 // se taM nvnaame|suu0 178 // ___ chAyA-nirdoSamanaHsamAdhAnasaMbhavaH yaH prazAntabhAvaH khlu| avikAralakSaNaH sa rasA prazAnta iti jnyaataaH||1|| prazAntaraso yathA-sadbhAvanirvikAram upazAntasaumyadRSTikam / hI yathA muneH zobhate mukhakamalaM pIvarazrIkam / / 2 / / ete nava kAvyarasAH, dvaatriNshdossvidhismutpnnaaH| gAthAbhitivyAH, bhavanti zudA vA mizrA vA // 3 // tadetat navanAma ||muu0 178 / TIkA-'nidosa' ityAdi nirdoSamanaH samAdhAnasaMbhavaH-nirdoSa-hiMsAdidoSarahitaM yanmanastasya yatsa. mAdhAnam-viSayAdyautsukyavinivRttyA aikAya, tasmAtsaMbhava:-utpattiryasya sa tathAbhUta:-nirmalamanaekAgryAt samutpanna ityarthaH / tathA-avikAralakSaNa:-avikAra: vikArarAhitya, sa lakSaNaM-cihnaM yasya sa tathA-nirvikAratAsvarUpo yaH prazAnta bhAvaH sa khalu prazAnta iti raso jJAtavyaH / udAharaNamAha-prazAnto raso yathA-svabhAva aba sUtrakAra nauthe prazAnta rasa kA lakSaNa nirdezapUrvaka kathana karate haiM-"nihosamaNasamAhaNa" ityAdi / zabdArtha-(nihosamaNasamAhaNasaMbhavo) hiMsAdika doSoM se rahita bane huve mana kI ekAgratA se hai utpatti jisakI tathA (avigAralakSaNo) vikAra rahitapanA yahI hai lakSaNa jisakA- arthAt nirvi have sUtrakAra navamA prazAsanuM lakSaNa kathana kare che- 'nihosamaNasamAhaNa" 'tyAhi zA-(nihosamaNasamAhaNasaMbhavo) basA vagere hopothI 2hita thayera bhananI tAthA nApatti thye| chatamA (avigAra lakSaNo) vikAra rAhitya jenuM lakSaNa che arthAt je nirvikAra svarUpa che, e (m) je For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 177 salakSaNakaruNarasanirUpaNam nirvikAram-svabhAvena prakRtyA nirvikAra vibhUSAbhUkSepAdivikArarahitam / na tu mAyAsthAnato niskiAram , tathA-upazAntaprazAntasomadRSTikam-upazAntArUpAlokanAyautsukyatyAgAt, prazAntA-krodhAdidoparihArAt , ata eva somA bhadrA dRSTiryatra tattathAbhUtam , ataeva pIvarazrIkam-pIvarA-sAndrA zrIH-zobhA yasya tattathAvidhaM muneH mukhakamalaM 'hI' ityAzcarye, yathA zobhate, tathA pshy| evaMvidhaM prazAntaM muni darzayan kazcit kaMcit pUrvoktAM gAthAM kathayatItyavataraNikA bodhyaa| samprati navakAvyarasAnupasaMhartumAha-ee nava' ityaadi| dvAtriMzadoSavidhisamu. kAratAsvarUpa , aisA (jo) jo (pasaMtabhAveNaM) prazAnta bhAva (so) vaha (pasaMtotti raso NAyavyo) 'prazAnta aisA rasa jAnanA cAhiye / yaha prazAMta rasa jisa prakAra se jAnA jAtA hai , sUtrakAra (pasaMto raso jahA) ina padoM dvArA use kahate haiM jaise-(sambhAvanivigAraM) mAyAcArI se nahIM kintu svabhAva se hI nirvikAra-vibhUSA, bhrUkSepa Adi vikAra se rahita (uvasaMtapasaMta. somadiTThIyaM) rUpAdika viSayoM ke avalokana kI utsukatAke parityAga se upazAMta banI huI evaM krodhAdika doSoM ke parihAra se prazAnta huI aisI bhadradRSTi se yukta (muNiNo muhakamalaM ) muni kA mukha kamala (hI) kaise Azcarya kI bAta hai jo (pIvarasiriyaM) paripuSTa zobhA vAlA hokara (sohai) zobhita ho rahA hai / yaha ukti prazAnta muni ko dikha. lAne vAle kisI eka manuSya kI hai , jo isa gAthA dvArA prakaTa kI gaI hai| yahI isa gothA kI avataraNikA hai / (ee nava kanvarasA battIsa (pasaMtabhAveNaM) prazantamA (so) te (pasaMtotti raso NAyavvo) 'prazAnta' rasa jANavo joIe A prazAMta rasa je rIte jANavAmAM Ave che, sUtrakAra (pasaMto raso jahA) mA 54 1 25Ta 42 cha bha-(sambhAvanivigAra) bhAyAyathA nahI 55 21mAvi zata 4|2-vibhuussaa, a5 pore vizathI 2hita, (uvasaMtapasaMtasomaviTThIya) rUpa vagere viSayanA darzananI utsukatAnA parityAgathI upazAMta banelI temaja krodha vagere doSanA parihArathI prazAnta thayelI evI bhadra daSTithI yukta (muNiNo mahakamalaM) muninu bhuma bhaNa (hI) Azcaya sAthe 4 5 / (pIvarasirIyaM) paripuSTa zanAsapanna yara (sohai) suzImita 25 2ghucha prazAnta munine uddezIne keI eka mANase A jAtanA vicAro vyakata karelAM che. je A gAthA vaDe prakaTa karavAmAM AvyA che eja A gAthAnI avata2ddi che. (ee nava kavvarasA battIsadosavihisamuppaNNA gAhAhiM muNiyavvA) a02 For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre tpannA:-'aliyamuvaghAyajaNayaM niratthayabhavatthayaM chalaM duhilaM' ityAdayo'traiva vakSyamANA ye dvAtriMzatsaMkhyakAH mUtradoSAsteSAM yo vidhiH-vidhAnaM viracanaM tataH samutpannA ete vIrAdayo nava kAvyarasAH gAthAbhiH anntroktaabhirjaatvyaaH| dvAtriMzatsUtradoSairyathA'mISAM prAdurbhAvastathA kiMciducyate / tatra-alIkatAlakSaNo yaH sUtradoSastenAnyatamo raso niSpadyate / yathA-"teSAM kaTitaTabhraSTaigajAnAM madabindubhiH / prAvarcata nadI ghorA hstyshvrthvaahinii||1||" iti / idamalaukatA rUpasUtradoSaduSTam / atra cAdbhuto rmH| tato'nenAlIkatAlakSaNena sUtradoSeNa adbhuto raso nisspnnH| tathA-upaghAtalakSaNena sUtradoSeNAnyatamo raso niSpadyate / yathA"sa eva prANiti prANI, prItena kupitena c| vittaivipakSaraktaizca, mINitA yena dosavihisamuppaNNA gAhAhi muNiyavvA ) atha sUtrakAra isa pATha dvArA yaha kaha rahe haiM ki-ina anantarokta gAthAoM dvArA kahe gaye ye nau kAvya rasa "aliyamuvaghAyajaNayaM nirasthayabhavatthayaM chalaM duhilaM" ina 32 battIsa doSoM kI viracanA se utpanna hote haiM / 32 sUtra doSoM se jaise ina nau kAvya rasoM kI utpatti hotI hai usa viSaya meM thor3A sA kahA jAtA hai-alIkatA rUpa jo sUtra doSa hai , usase ina rasoM meM se kisI eka rasa kI niSpatti isa prakAra se hotI hai| jaise-teSAM kaTitaTabhraSTaiH gajAnAM mdvindubhiH| prAvartata nadI ghorA hastyazvarathavAhinI una hAthiyoM ke kaTataTa se nikalI huI madavinduoM se eka thora nadI baha nikalI -jisameM hAthI ghor3A ratha aura senA baha gii| isa kathana meM alIkatA doSa duSTatA hai / yahI adbhuta rasa hai / ataH isa alIkatArUpa sUtradoSa se adbhuta rasa utpanna huA hai / tathA-"sa have sUtrakAra A pATha vaDe A pramANe kahe che ke A anantareta gAthAo 14 4 mA na 40ya 2se| "aliyamuvaghAyajaNayaM niratthayabhavatthayaM chalaM duhila" mA matrIsa hoSAnI pizyanAthI G5-- thAya che. matrIsa hoSAthI je pramANe nava kAvyarasonI utpatti thAya che te viSe ahIM sAmAnya rUpamAM spaSTatA karavAmAM Ave che alItA rUpa je sUtra deSa che, tethI A nava somAthI 64 2sanI nipatti mA zata thAya che. 2bha-" teSAM kaTitaTabhraSTaiH gajAnAM madabindubhiH / prAvartata nadIghorA hatyazvarathavAhinI // " ta hAthIonA kaTitaTathI nisuta thayela madabinduethI eka moTI nadI vahevA lAgI-jemAM hAthI, ghoDA, ratha ane senA (badhA) vahI gayAM A kathanamAM alakatA rUpa deSa duSTatA che. mATe A alakatArUpa For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 177 salakSaNakaruNarasanirUpaNam maargnnaaH||1||" iti / idamupaghAtarUpasUtrahoSaduSTam / vIrarasazcAtra itthamupaghAtarUpeNa bhUtradoSeNa vIrarasaH samutpannaH / itthamanyatrApi yathAsaMbhavaM mUtradoSaniSpanno raso bodhyaH / idaM tu 'ee nava kavvarasA' iti gAthA manusRtyoktam / tapazcaraNaviSayasya vIrarasasya prazAntAdirasAnAM ca alIkAdi sUtradoSAnantareNApi saMbhavAditi / punaH kathaMbhUtA amI? ityAha-ete rasA hi zuddhA vA mizrA vA bhavanti / kacit kAvye zuddha eka eva raso bhavati, kacittu dvayAdirasasaMyogo vA bhavatIti eva prANiti prANI, prItena kupitena ca vittarvipakSaraktazca prINitA yena mArgaNA" vahI prANI jIvita hai| ki-jisane prasanna hone para apane dravya se aura kupita hone para apane zatru oM ke khUna se mArgaNoM koyAcakoM ko- aura bANoM ko santuSTa kara diyA hai / arthAt prasanna hone para dravya vitaraNa se yAcakajanoM ko aura kupita hone para zatruoM ke zoNita se apane zaroM ko tuSTa kara diyA hai / yaha kathana upaghAtarUpa sUtra doSa se duSTa hai / yahAM vIra rasa hai / isa taraha upaghAtarUpa sUtra doSa se vIrarasa niSpanna hotA hai / isI prakAra se dUsarI jagaha bhI yathAsaMbhava sUtra doSa se niSpanna hue rasa jAnanA cAhie / yaha jo kahA hai vaha " ee nava kavvarasA" isa gAthA ko anusaraNa karake kahA gayA hai| tapazcaraNa viSayaka jo vIrarasa hotA hai, usakI tathA aura jo prazAMta Adi rasa hai unakI niSpatti alIkAdi sUtra doSoM ke vinA bhI hotI hai / (suddhA vA missA vA havaMti) ye rasa zuddha bhI hote haiM sUtropathI masuta25 5nna yeta cha ta "sa eva prANiti prANI, prItena kupitena c| vittavipakSaraktaizca prINitA yena maargnnaa||" te prANI ja jIvita che ke je prasanna thAya che tyAre pitAnA dravyathI ane kupita thAya che tyAre pitAnA zatruonA lehIthI anukrame mArgane-yAcakone ane bANene paritRpta karI de che. eTale ke prasanna thAya che tyAre dravya vitaraNathI yAcakajanene ane kupita thAya che tyAre zatruonA zeNitathI pitAnA bane tema karI de che A kathana upaghAta rUpa sUdeSathI duSTa che. ahIM vIrarasa che A pramANe upaghAta rUpa sUtra deSathI vIrarasa niSpana thAya che. A pramANe anyatra paNa yathAsaMbhava sUtradoSathI niSpanna thayela rasa MINS mAre 4AmA mAnche te 'ee nava kavvarasA" // gAthAne anusarIne kahevAmAM AvyuM che. tapazcaraNa viSayaka je vIrarasa hoya che tenI temaja prazAMta vagere rasa che temanI niSpatti alIkAdi sUtra de 12 55 thAya che. (suddhA vA missA vA vaMti) me 2se zuddha 55 DAya cha For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre bhaavH| itthaM vIrazRGgArAdibhirnavabhirnAmabhiratra vivakSitasya sarvasyApi rasasyA'pyabhidhAnAnnavanAmetyucyate / saMprati prakRtamupasaMharannAha-tadetad naanaameti||muu.178|| atha dazanAma nirUpayatimlam-se kiM taM dasanAme ? dasanAme--dasavihe paNNate, taM jahAgoNNe nogoNNe AyANapaeNaM pADivakkhapaeNaM pahANayAe aNAi. siddhateNaM nAmeNaM avayaveNaM saMjogeNaM pamANeNaM se kiM taM goNNe ? goNNe-khamaItti khamaNo, tava iti tavaNo, jala itti jalaNo, pavaitti pavaNo, se taM gonnnne|se kiM taM nogoNNe? nogoNNe-akuMto sakuMto amuggo samuggo amuddo samuddo alAlaM palAlaM akuliyA sakuliyA no palaM asaitti palAso amAivAhae mAivAhae abIyavAvae bIyavAvae no iMdagovae iNdgove| se taM nogonnnne| se kiM taM AyANapaeNaM? AyANapaeNaM AvaMtI cAuraMgija asaMkhayaM ahAtathijaM addaijjaM jaNNaiyaM purisaijaM usukArijaM elaijaM vIriyaM dhammo maggo samosaraNaM jmiiyN| se taM AyANapaeNaM ||suu0 179 // aura mizra bhI hote haiM / kisI kAvya meM zuddha eka hI rasa hotA hai aura kisI kAvya meM do Adi rasoM kA saMyoga hotA hai / isa prakAra dhIra, zaGgAra Adi nau nAmoM se yahA~ vivakSita saba bhI rasa kA kathana ho jAtA hai / isase nava nAma aisA kahA jAtA hai / (settaM navanAme) isa prakAra yaha nava nAma hai| // muu0178|| ane mizra paNa hoya che. kaI paNa kAvyamAM zuddha rasa ekaja hoya che ane kaI kAvyamAM be Adi rasono saMga hoya che. A pramANe vIra zRMgAra vagere nava nAmathI ahIM vivakSita badhA rasanuM kathana thaI jAya che. methI navanAma' mAma vAmAM Ave che (se taM navanAme) yA pramANe A navanAma che. sU0178 For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 179 dazanAmanirUpaNam ___ chAyA-atha kiM tat dazanAma ? dazanAma dazavidhaM prajJaptam , tadyathA-gauNam , na gauNam AdAnapadena pratipakSapadena pradhAnatayA anAdikasiddhAntena nAmnA avayavena saMyogena pramANena / atha kiM tat gauNam gauNam-kSamate iti kSamaNaH, tapatIti tapanaH, jvalatIti jvalanaH, pavate iti pshnH| tadetad gauNam / atha kiM tat no gauNam ? no gauNam-akuntaH zakuntaH amudgaH samudgaH amudraH samudraH alAlaM palAlaM akulikA sakulikA no palaM aznAti iti palAzaH, amA. sRvAhakaH mAtRvAhakaH, abIjavApakaH bIjavApakaH, no indragopakA indragopakaH / tadetat no gauNam / atha kiM tat AdAnapadena ? AdAnapadena-AvantI caturaGgIyaM asaMskRtaM yAthAtathyam ArdrakIyaM yajJIyam , puruSIyam , iSukArIyam , eDakIyam , vIrya dharmaH mArgaH samavasaraNaM yamatItam / tadetat AdAnapadena // 17 // TokA-'se ki taM' ityAdi atha kiM tadazanAma ? iti praznaH / uttarayati-dazanAma-dazavidhaM nAma dazanAma, taddhi dazavidhaM prajJaptam / dazavidhatvamevAha-tadyathA-'gauNaM na gauNam' ityAramya pramANenetyantena / tatra dazavidhe nAmni prathamasya nAmnaH prarUpaNAya ziSyaH pRcchatiatha kiM tad gauNam ? iti| uttarayati-gauNam-guNairniSpanna-yathArthamityarthaH aba sUtrakAra dazanAma kA nirUpaNa karate haiM"se kiM taM dasanAme ?" ityaadi| zabdArtha-(se kiM taM dasanAme ) he bhadanta ! vaha dazanAma kyA hai? uttara-(dasanAme-dasavihe paNNatte) daza vidharUpa nAma daza prakAra kA kahA hai / (taM jahA) usake ve daza prakAra ye haiM (goNNe nogoNNe) gauNa nAma nogauNa nAma (AyANa paeNaM) AdAna pada niSpanna nAma (paDivakkhapaeNaM) pratipakSa padaniSpanna nAma (pahANayAe) pradhAnatApada niSpanna nAma, (aNAisiddhateNaM nAmeNaM) anAdi siddhAMta niSpanna mAma, (avayaveNaM) avayavaya se niSpanna nAma (saMjogeNaM) saMyoga se have sUtrakAra dazanAmanuM nirUpaNa kare che- "se ki taM dasanAme" tyAzahAtha-(se kiMtaM dasanAme) 3 mahanta ! mA zanAma zucha ? uttara-(dasanAme-dasavihe paNNatte) zividha nAma zavidha upAya che. (taMjahA) tanA te 42 praa| mA pramANe cha. (goNNe nogoNNe) gIranAma nAgaunAma (AyANapaeNaM) mAhAna5: niSpanna nAma (paDivakkhapaeNaM) prati. pakSa 56 nipanna nAma (pahANayAe) pradhAnatA 54 vipanna nAma (aNAi. siddhateNaM nAmeNaM) manA siddhAnta ni5- nAma, (avayaveNaM) avayavathI For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ra anuyogadvArasUtre taddhi anekamakAm, yathA- kSamate iti kSamaH kSAguNa niSpannatvAdasya gauNatvaM bodhyam / evaM vadatIti tapanaH jalatIti jalana, pakane punAtIti vA pacanaH saaraatvairniSpannAH, ata evaiteSAM gatvaM vijJeyam / etadupasaMharannAha tadetad gauNamiti / kiM tad nogaNam iti praznaH / uttarayati "" Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir niSpanna nAma ( pamANeNaM) aura pramANa se niSpanna nAma / ( se kiM taM goNe ) ina dazavidha nAmoM meM se prathama jo gauNa nAma hai, usakI prarUpaNA nimitta ziSya pUchatA hai ki- 'he bhadanta ! guNoM se niSpannayathArtha -gauNa nAma kyA hai ? uttara- (goNNe) vaha gauNa nAma isa prakAra se hai - ( khamaIti khamaNo, tavahanti tabaNo jalaitti jalago pavaiti pavaNo ) " kSamate iti kSamaNaH kSamaNa aisA nAma kSamA guNa se niSpanna huA hai-arthAt jisameM kSamAguNa hotA hai vaha usa guNa se samanvita hone ke kAraNa "kSamaNa" isa nAma vAlA kahA jAtA hai| ataH yaha nAma guNa niSpanna hone se gauNa - yathArtha nAma hai / " tapatIti tapanaH " jo tapatA hai usakA nAma tapana - sUrya hai / "tAna " yaha nAma tapana guNa ko lekara niSpanna huA hai ataH tapana guNa niSanna yaha nAma gauNa hai / " jvalatItijvalanaH jvalana yaha nAma jo jalatA hai dIpita hotA hai-isa guNa ko lekara huA hai / isI prakAra se "pavate iti pavanaH" yahAM para bhI " niSyantanAma, (saMjogeNaM) sayogathI niSpanna nAma ( pamANeNa) mane prabhANuzrI niSpanna nAma (se kiM taM goNNe) yA dRzavidha nAbhIbhAMdhI prathama ne gogu nAma che, tenI prarUpaNA mATe ziSya prazna kare che ke che bhadanta ! zubheAthI niSyanna- yathArtha -gauzunAma zuddha che ? (goNNe). 66 "" uttara-te gauzu nAma mA pramANe che (khamaItti khanago tatra tti tava 1. ala itti jalaNo patraitti pavaNo ) " kSamate iti kSamaNaH " kSama vu' nAma kSamA guNuthI niSpanna thayela che-eTale ke jemAM kSamA gugu hAya che te kSamA guNathI samanvita heAvA badala kSamaNuM A nAmathI samedhita karavAmAM Ave che. A nAma zuzu niSpanna hovAthI gauthu - yathArtha - nAma che " tapatIti tapanaH "me taye che tetu nAma sUrya che " tapana " nAma tAna guNune laIne niSpanna thayela che, mATe tapana gujhu nipu! A nAma gauNu nAma che. " jvalatIti jvalanaH :, jvalana A nAma je pralita hAya de dIpita hAya te vAya he. yA pramAye " pavate iti patranaH " gaDI yAgu For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir :.. J P anuyogacandrikA TIkA sUtra 179 dazanAmanirUpaNam nogauNam-yannAma guNa nanapekSyaiva prArtate, tad nogoNam-ayathArtha mityarthaH / tadyathA-akuMne sakuMte iti / kuntAlayazastrarahito'pi 'sakuMta' ityucyate / idamudA. haraNaM prAkRtazailyA nijhenan / saMskRte pakSivAcakasya zAntazabdasya tAlazakAravatvAt ' amudgaH samudgaH, amudraH samudra iti / mudgAkhyadhAnyarahito'pi peTikAjAnanA caahiye| isa prakAra tapana, jvalana, pavana rUpa guNoM se niSpanna hone ke kAraNa ye saba nAma gauNa niSpanna nAma jAnanA caahiye| (se taM goNNe) isa prakAra yaha gauNa nAma kA svarUpa kathana hai| (se kitaM no goNNe ?) he bhadanta ! nogauNa nAma kyA hai ? - uttara-(nogoNNe ) nogauNa-jo nAma guNoM kI apekSA kiye vinA hI niSpanna hotA hai arthAt ayathArtha hotA hai-vaha isa prakAra se (akuMgo sakuMno amuggo, samuggo, amuddo, sazudo , alAlaM , palAlaM, akuliyA sakuliyA, no palaM asa itti palAso, amAivA. hae mAivAhae, abIyavAvae vIyavAvara no iMdagovae iMdazovae) "sakunta" yaha nAma ayadhArtha nAma hai / kyoM ki kunta nAmaka zastra se jo yukta hotA hai vahI sakunta honA cAhiye / yaha "sakunta" zabda prAkRta zailI se likhA gayA hai| saMskRta meM "sakunta" kI jagaha "zakunta" aisA zabda hai / isakA artha pakSI hotA hai| pakSI kunta bhAle vAlA nahI hotA hai-phira bhI use jo "zakunta" kahA jAtA hai , so yaha usakA nAma "nogauNa" aguNa niSpanna nAma hai / " amuddaH samudra jANavuM joIe A rIte tapana, javalana, pavana rUpa guNothI nipanna hovA maMhasa mA sa nAbhAne gaura nAma sabhA ma (se taM goNNe) mA prabhA mA jo nAmarnu 2135 4thana cha (se kiM taM no goNNe ?) mhnt| na gaNanAma zuM che? ... uttara-(no goNNe) no gau-2 nAma muzAnI apekSA 112 niSpanna thAya cha mero yathAtha DAya che-te yA pramANe che. (akuMto sakuMto amuggo, samuggo, amuddo samuddo, alAlaM, paLAlaM, akuliyA, sakuliyA, no palaM asa itti palAso, amAivAhae mAivAhae, abIyavAvae bIyavAvae no iMda goe gova) "sakanta" 24nAma ayathArtha cha ma ta nAma zakhathI 2 mA yutIya che te santa sakunta " zav prAkRta zailIthI mAmA mAnya che. satabhA " sakunta" nA sthAna "zakunta " prayoga thAya cha, maane| martha pakSI thAya che pakSI hun yuta eTale ke bhAlAvALuM hetuM nathI chatAM e te "zakunta" kahevAya che to tene nAma . "nogauNa" saguNa niyanna nAma che. "amudgaH" "samudgaH" samuhU For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre vizeSaH samud inyucyate / mudrayA aGgulIyakena rahito'pi payonidhiH samudra ityucyate / 'alAlaM palAlaM akuliyA sakuliyA' iti / lAlArahitamapi palAlaM' pracuralAlAyuktamucyate / palAlaM-dhAnyarahitastRNavizeSaH / kulikA bhittiH, tadrahitA'pi pakSiNI sakuliketyucyate / etadvayamudAharaNam-pAkRtazailyA bodhyam / tathA-yaH palaM-mAMsaM no aznAti so'pi palAza ityucyate / palAzo vRkSavizeSaH / amAtRvAhako'pi-mAtaramavahannapi mAtRvAhaka ityucyte| abIjavApakA-vIjA. samudga nAma kaToradAna peTikA vizeSa kA hai| vaise to jo mudga-mUMga nAmaka dhAnya se yukta ho, use samud kahanA cAhiye-parantu mudganAmaka dhAnya se rahita hone para bhI jo samud aisA nAma hai , yaha nogauNa nAma hai| samudra yaha nAma mudrAaMgUThI-se jo yukta ho, vaha samudra hai, parantu-sAgara kA yaha nAma mudrA se yukta na hone para bhI jo niSpanna huA hai| vaha nogoNa nAma hai| pracura lAra yukta jo ho usakA nAma palAla hai| parantu palAla-piMyAra dhAnya rahita ghAsa vizeSa-pracura lAra yukta hone ke abhAva meM bhI jo isa nAma se kahA jAtA hai vaha usakA nAma nogauNa nAma hai / kulika-bhitti-se jo yukta ho usakA nAma sakulika hai / parantu sakulika kA aisA nAma jo-pakSiNI kA hai, vaha nogauNa nAma hai| palAza eka vRkSa hotA hai / yaha usakA nAma nogauNa nAma hai / kyoMki pala-mAMsa ko jo khAtA hai' vaha palAza hai| aisA zAndika artha isameM ghaTita nahIM hotA hai| mAtRvAhaka aisA nAma mAtA nAma karadAna-patrikA vizeSanuM che. Ama te je muddaga-maga nAme dhAnyathI yukta hoya che te ja samudga kahevAya che paNa mudga nAmaka dhAnyathI rahita hovA chatAM je A samudga evuM nAma che, e negauNa nAma che samudra A nAma mudrA-vaTIthI je yukata hoya te samudra che-paraMtu mudrA-vIMTI-thI yukata na hovA chatAM e sAgaranuM A nAma nipanna thayela che te nAgauNa nAma che pracura lALathI je yukata hoya tenuM nAma palaTala che. paNa palAlapiyAra dhAnya rahita ghAsa vizeSa-pacura lALathI rahita hovA chatAM ene A nAmathI saMbaMdhita karavAmAM Ave che, tethI tenuM palAla nAma negauNa nAma che. kulika-bhitti-thI je yukata hoya tenuM nAma sakalika che. paNa sakulikA evuM nAma je pakSiNInuM che te gauNa nAma che. palAza eka vRkSa hoya che tenuM palAza nAma gauNa nAma che. kemake pala-mAMsane je khAya che te palAza che evA palAza zabdane artha AmAMthI ghaTita thatuM nathI mAtavAhaka For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 179 dazanAmanirUpaNam 17 navapannapi bIjApaka ityuvyate / no indragopakaH = indrasya gA apAlayannapi indragopa ityucyate / mAvAhakAdayastrayaH zabdAH kSudakITavAcakAH / sakuMtAdayaH zabdA aguNaniSpannAH, ata evaite nogaNanAmAntargatAH / prakRtamupasaMharannAha - tadetad nogauNamiti / tRtIyaM bhedaM jijJAsamAnaH ziSyaH pRcchati - atha kiM tat AdAnapadena ? iti | AdAnapadena AdIyate-adhyayanasyArambhe yaduccAryate tadAdAnam = prathamoccAritaM tacca tatpadaM cesyAdAnapadaM tena yannAma niSpadyate tat kim ? ityarthaH / uttarayati AdAnapadena yannAma niSpadyate tadevaM vijJeyam / tathAhi AvantI * ko kaMdhe para vahana nahIM karane para bhI jo kahA jAtA hai, vaha bhI no gauNa nAma hai| bIjoM ko nahIM bone para bhI jo bIja bApaka aisA nAma haiM, vaha nogauNa nAma hai / indragora nAma kA eka kITa vizeSa hotA hai / yaha indra kI gAyoM ko pAlanA nahIM karatA hai, phira bhI indragopa aisA isakA nAma jo par3A hai vaha no gauNa nAma- ayathArtha nAma hai / mAtRvAhaka, bIjavApaka ye do nAma bhI kSudra kITavizeSa ke haiM / ye 'sakunta Adi zabda aguNa niSpanna haiM / isaliye inakA antarbhAva aritr nAma meM kiyA gayA hai / ( se taM nogoNe ) isa prakAra yaha nAgauNa nAma hai / (se kiM taM AghANapaNaM) he bhadanta ! AdAnapad se jo nAma niSpanna hotA hai - vaha kyA hai ? uttara- (AgANapaNaM- AvaMtI cAuraMgijjaM asaMkhayaM ahAtasthijjaM achahajjaM jaNNaijjaM purisaijjaM usukArijjaM elaijjaM vIriyaM dhammo maggosamo maraNaM jabhaIyaM) adhyayana ke Arambha meM jo pada uccArita evu nAma mAtane khabhA para vahana na karavA chatAM e je kahevAya che te paNa ne gauNa nAma che khIjane na vAvavA chatAM e bIjaJApaka evuM nAma che. te nAgauNu nAma che Indragepa nAme eka kITa vizeSa che. te IndranI gAyAnu pAlana karatA nathI chatAM e indrageApa kahevAya che, te tenuM A nAma nAgauNu nAma- ayatha nAma che mAtRvAhaka, khIjavApaka A be nAmA paNa kSudra kITa vizeSatA che. A sakunta vagere zabdo aguNu niSpanna che ethI bhen| antarbhAva nogo nAmamA 42vAmAM AvyA he, (se taM no goNe) yA pramANe yA no godhu nAma che, (se kiM taM AyANapaNaM) he lata ! AdAnapadathI je nAma niSpanna thAya che te zuM che? uttara- (AyANavaNaM AvaMtI cAuraMgijjaM asaMkhayaM ahAtatthijjaM addaijjaM jaNaijjaM purisaijjaM unukArijjaM elaijjaM vIriyaM dhammo maggo samosaraNaM jamaIyaM) adhyayananAM Alama ne pahauyasti thAya che, te 'AhAna yaha ' che a0 3 For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre -iti, AcArAGgasya paJcamAdhyayanamArambhe 'AvaMtI keyAvaMtI' ityAlApako vartate, ata idamadhyayanam-'AvaMtI' ityucyte| 'cAuraMgi' iti, uttarAdhyayanastha tRtIyAdhyayanapArambhe-'cattAri paramaMgANi dullahANIha jaMtuNo' ityuktam, tatrasthaM padadvayamAdAyedamadhyayanaM 'cAuraMgijja' ityucyate / 'asaMkhaya' iti, uttarAdhyayanasya caturthAdhyayanamArambhe 'asaMkhayaM jIviyaM mA pamAyae' ityasti, tatstham 'asaMkhayaM' ityucyate / 'ahAtathijja' iti, mUtrakRtAGgasya trayodazA'dhyayanamArambhe-'jaha suttaM taha attho' iti vartate, tatsthaM 'jaha taha' iti padadvayamupAdAyedamadhyanam'ahAtathijjaM' ityucyane / 'adaijja' iti, mutrakRtAGgasya dvitIyazrutaskandhasyahotA hai, vaha 'AdAna pada' hai / isa pada se jo nAma niSpanna hotA hai, vaha AdAna niSpanna nAma hai| vaha isa prakAra se hai-AvantI-AcArAGga ke pAMcaveM adhyayana ke prArambha meM "AvaMtI keyAvaMtI" aisA AlApaka hai| isaliye AvantI pada ko lekara isa adhyayana kA nAma "AvaMtI" aisA huA hai| uttarAdhyayana ke tRtIya adhyayana ke prArambha meM "cattAri paramaMgANi dullahANIha jaMtuNo) aisA kahA hai , so vahAM ke padadvaya ko lekara isa adhyayana kA nAma " cAuraMgijja" aisA huA hai| uttarAdhyayana ke caturtha adhyayana ke prArambha meM " asaMkhayaM jIvIyaM mA pamAyae" aisA kahA hai, so " asaMkhayaM" isa pada ko lekara adhyayana kA nAma " asaMkhayaM " aisA ho gayA hai| sUtra kalA ke 13 veM adhyayana ke prArambha "meM jahasuttaM taha attho" aisA kahA hai, so vahAM ke "jaha taha" ina do padoM ko lekara "jaha taha" aisA usa adhyayana A padathI je nAma niSpanna thAya che. te A niSpanna nAma upAya cha, te mA pramANe cha-mAtA-mAyArAMganA pAMyamA mdhyaayanA prAraMbhamAM "AvaMtI ke yAvaMtI" AlApaka che mATe AvaMtI padathI laIne A adhyayananuM nAma "AvaMtI" evuM rAkhavAmAM AvyuM cheuttarAdhyynnaa zrIan adhyAyana prAramamA "cattAri paramaMgANi dullahANIhajaMtuNo" Ama kahevAmAM AvyuM che te tyAMnA padayanA AdhAre A adhyayananuM nAma " cAuraMgija" vAmAM mAthyu che utta2.dhyayananA yatu adhyayananA prAra mamA "asaMkhayaM jIvIyaM mA pamAyae " Ama 4Ama bhAvyu cha t| " asaMkhayaM" bhA pahane dIdhe adhyayana nAma "asaMkhayaM" se 5 yuche. sUtratAMnA taramA madhyayananA prAramamA "jahasuttaM taha attho" mAma ahavAmAM mAyUche, to tyAMnA " jahataha" mA meM hone dIdhe " jahataha" For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogandrikA TIkA sUtra 179, dazanAmanirUpaNam SaSTAdhyayanapArambhe-'purAkaDa adaime suNeha' ityAdi gAthA'sti, tatstham 'adda' iti padamAdAya idamadhyayanam adaijja' ityucyte| uktazca-'addapurA ahasubho, nAmeNa adago ya aNagAro ! tato samuddiyabhiNaM, ajjhayaNaM addaijjati" // 1 // 'jaNNaijja' iti, uttarAdhyayanasya pazcaviMzatitamAdhyayanapArambhe-'mAhaNakulasaMbhUo, AsI vippo mhaajso| jAyAI jammajaNNammi, jayaghositti nAmao' iti gAthA'sti, tatsthaM 'jaNNa' iti padamAdAyedamadhyayanaM 'jaNNIyaM' ityucyate / 'usu. yArij' iti. uttarAdhyayanasya caturdazAdhyayanamArambhe-'devA bhavittA Napure bhavammi, keIcuyA ega vimANavAsI / pure purANe usuyAranAme, khAe samiddhe suralogaramme' iti gAthAsti, tatstham-'unuyAra'-padamAdAyAsyAdhyayanasya nAma 'usuyArijja' bodhyam / 'elaijja' iti, uttarAdhyayanasya sAmAdhyayanamArambhe-'jahAesaM samudikA nAma ho gayA hai| sUtrakRtAGga ke dvitIya zrutaskaMdha ke chaThe adhyayana ke prArambha meM 'purAkaDaM addaimaM suha' aisI gAthA hai, so vahAM ke aga pada ko lekara isa adhyayana kA nAma " addahajja" aisA ho gayA hai| uttarAdhyayana ke 25 veM adhyayana ke prArambha meM "mAhaNakulasaMbhUo AsI vippo mahAjamo jAbAI jambhajaNNammi jayaghosotti nAmao" aisI gAthA hai| usa gAthAstha 'jaNNa" isa pada ko lekara yaha adhyayana " jaNNIya" isa nAma se kahA gayA hai| uttarAdhyayana ke caudahaveM adhyayana ke prArambha meM " devA bhacittANa pure bhavammi, keIcuyA ega vimANa vAsI / pure purANe usuyAranAme khAe samiddhe suralogaramme" aisI gAthA hai / usake ' usudhAra ' isa pada ko lekara isa adhyayana kA noma " usuzArijana' huA hai / uttarAdhyayana ke saptama adhyaya ke evuM te adhyayananuM nAma rAkhavAmAM AvyuM che, sUtrakRtAganA dvitIe zruta 24 ghanA 741 madhyayananA prAramamA "purAkaDaM" ahaimaM suNeha' mevI gAthA cha to tyAMnA '654'ne sana adhyayananu nAma "adaijja" me 7 Ayu cha. uttarAdhyayananA 25 mA adhyayananA prAramamA "mAhaNakulasaMbhUo AsI vippo mahAjaso jAyAI janajaNNamni jayaghosro ti nAmao" mevA // // cha. 2 AyAmAM Avesa "jaNNa" 56ne dhana ! adhyayana "jaNNIya" AL nAmayI samAdhAya che. uttarAdhyayananA 14 mA adhyayananA prAramanA " devA bhavitANa pure bhavanmi, keI cuyA ega vimANavAsI / pure purANe usuyArana me khArasamidde suralogaramme" mevI yA che. tenA usuyAra' 54thI mA adhyayananu nAma 'usuyArijja' cha. utt2||dhyynmaa sAtamA For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 20 anuyogadvArasUtre sa, koi posejja elaye ' / ityAdi gAthA'sti / atrasthamU - 'ela' padamAdAyedamadhyayanam 'elaijjaM' ityucyate / 'vIriyaM' iti / 'duhA veyaM sukkhAyaM vIriyaMti ityAdi gAthA sUtrakRtAGgasyASTamAdhyayanamArambhe'sti, atratyaM - ' vIriyaM' iti padamAdAya idamadhyayanaM ' vIriyajjhayaNaM' ityucyate / 'dhambo' iti / sUtrakRtAGgasya navamAdhyayanArambhe- 'kayare dhamme akkhAe mAhaNeNa maImayA ||" ityAdi gAthA'sti, atratyaM 'dhamma' iti padamAdAya asya adhyayanasya 'dhammajjhayaNaM' iti saMjJA kRtA 'maggo' iti sUtrakRtAGgasya ekAdazAdhyayana prastAve - ' kayare magge akkhAe mAhaNaM maIyA - ityAdi gAthA varttate, atratthaM 'magga zabdagupAdAya - asyAdhyayanasya ' maggajjhayaNaM' iti nAma kRtam / tathA'syaiva dvAdazAstAve ' cattAri prArambha meM " jahA esaM samuddisa koi posejja elayaM " ityAdi gAthA hai | isa gAthAstha " ela " pada ko lekara isa adhyayana kA nAma elaijja " aisA huA hai| "duhAveyaM lukvAyaM vIriyaMti pa ccai " ityAdi gAthA sUtrakRtAGga ke aSTama adhyaya ke prAraMbha meM hai / so usake " vIriya " isa pada ko lekara yaha adhyayana vIriyajjha. yaNaM " isa nAma se kahA gayA hai / sUtrakRtAGga ke nauveM adhyayana ke prArambha meM " kamare dhamme akkhAe mAhaNe ga maIyA" ityAdi gAthA hai / usake dhamma " isa pada ko lekara isa adhyayana kA yaNaM" aisA nAma huA hai / sUtrakRtAGga ke 11 veM adhyayana ke prastAva meM "kare magge akkhAe mAhaNeNaM maImayA" ityAdi gAyA hai| so vahAM ke " magga " isa zabda ko lekara isa adhyayana kA nAma " maggajjha 64 ( 46 "L (C "" 61 adhyayananA prAra'bhamAM jahA esaM samuddisa koi posejja elaya " vagere gAthA che, yA gAthAmAM Ave 'elaya'' pahanA sadhAre mA adhyayananu nAma " elaijja" mevu che, duhAveyaM sukkhAyaM vIrayati pabuccai " vagere gAthA sUtraGkRtAMganA aSTama adhyayananA prAraMbha he te tenA "vIriya" yA pahanA AdhAre mA adhyayana " vIriyajjhayaNaM" mA nAbhathI hevAya che. sUtrakRtAMganA navA adhyayananA prAraMbhamAM " kayare dharame akkhAe mAhaNeNa maI mayA " vagere gAthA che tenA dharma A patrane laine A adhyayanatuM " dhammajjhayaNaM " evuM nAma raoNkhavAmAM AvyuM che. sUtrakRtAMganAM 11 mA adhyayananA prastAvamAM ' kayare magge akkhAe mAiNegaM maImayA " vagere gAthA che. tA temAMnA " zabdane laine A adhyayananuM nAma 46 magga Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only 23 46 'dhammajjJa
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 21 anuyogacandrikA TIkA sUtra 179 dazanAmanirUpaNam samosaraNANi mANi' ityAdi gAyA'sti tatratyaM 'samosaraNANi' iti padamAdAyasyAdhyayanasya 'samosaraNajjhayaNaM ' iti nAmakRtam / asyaiva sUtrasya 'AyANiya jjhayaNa' nAmakaM paJcadazamadhyayanaM 'jamaIye' ityapyucyate / tatra hetustu adhyayanAra mbhe yA 'jamaIye papannaM' ityAdi gAthAsthaM 'jamaIye ' iti padaM bodhyam / saMpati prakRtamupasaMharannAha - tadetat AdAnapadeneti // 179 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUlam - se kiM taM paDivakkhapaNaM ?, paDikkkhapaNaM navesu gAmAgaraNayarakheDa kabbaDa maDaMba dohamuhapaTTaNAsama saMvAhasannivese su saMnivissamANe asivA sivA aggI sIyalo visaM mahuraM kalAlaghare aMbilaM sAuyaM je rattae se alatae je lAue se alAue je suMbhaya se kusuMbhae AlavaMte vivalI abhAsae / se taM pariNaM / se kiM taM pAhaNgayAe ? pAhaNNayAeasogavaNe sattavaNNavaNe caMpagavaNe cUavaNe nAgavaNe punnAgavaNe ucchravaNe dakkhavaNe sAlivaNe, se taM pAhaNyAe / se kiM taM yaNa " aisA kiyA gayA hai| tathA isI ke dvAdaza adhyayana ke prArambha meM " cattAri samosaraNANi mANi " ityadi gAthA hai / so vahAM ke samosaraNANimANi isa pada ko lekara isa adhyayana kA nAma "samosaraNajjhagaNaM " aisA ho gayA hai| isI sUtra kA " AyANiyajjJapaNa nAma kA 15 vAM adhyayana jamaiyaM " isa nAma se bhI kahA jAtA hai| so isakA kAraNa yaha hai ki adhyayana prArambha meM "jamaIyaM papannaM" ityAdi gAthA meM "jamaIye " yaha pada hai! (setaM AyApae) isa prakAra yaha AdAna pada se niSpanna nAma hai / / sUtra0 179 / / "" " " " (6 eja sUtranA khAramA adhyamaanni" vagere gAthA che, to AdhAre zrI adhyayananuM nAbha gajjhaNaM " rAkhavAmAM AvyuM che temaja mananA prAraMbhamAM " cattAri samosaraNANi tebhAMnA "samosaraNANi mANi " mA paDhanA " samosaraNajjhayaNaM" hovu rAmadAmAM mAyuM che. yA sUtranA - "AyANiyajjhayaNaM" nAmaH 15bhu adhyayana " jamaiyaM " nAbhathI pazu hevAya che, tenuM aNu se che ke mA adhyayananA prArabhamAM jamaIthaM paDupannaM " " vagere gAthAmAM Avesa" jamaiyaM "che (setaM AyANa pae) mA prabhA mA sAhAna padathI niSpanna nAma che. sU.179nA 78 For Private And Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 anuyogadvArasUtre aNAisiddhateNaM? aNAisiddhateNaM-dhammasthikAe adhammatthi. kAe AgAsatthikAe jIvatthikAe puggalatthikAe addhAsamae, se taM annaaiysiddhtennN| se kiM taM nAmeNaM? nAmeNaM piupiyAmahasta nAmeNaM unnAmijai / se taM jANaM / se kiM taM abayaveNaM ? avayaveNaM-siMgI sihI visANI, dADhI pakkhI khurI nahIM baalii| dupayacauppayabahupayA, naMgulI kesarI kauhI / pariyarabaMdhega bhaDaM, jAgijA mahiliyaM nivasaNeNaM // 1 // sityeNaM doNavAyaM kaviM ca ikkAe gaahaae||se taM avayaveNaM ||suu0 180 // ____ chAyA-atha kiM tat pratipakSapadena ? pratipakSapadena naveSu grAmAgaranagarakheTakarbaTamaDambadroNamukhapattanAzramasaMbAdhA nivezeSu sanni vezyamAneSu, azivA zivA, agniH zItalaH, viSaM madhuraM, kalyapAlagRheSu aglaM svAdukaM, yo raktaH saH araktaH, yadlAbu tad alAbu, yaH sumbhakaH sa kusumbhakaH, AlApan viparItabhASakaH, tadetat pratipakSapadena / atha kiM tat pradhAnatayA ?? pradhAnatayAazokavanaM saptaparNavanaM campakavanaM AmravaNaM nAgavanaM punnAgavanaM ikSuvaNaM, drAkSAvaNaM zAlivanam / tadetat prdhaantyaa| atha kiM tan anAdisiddhAntena ? anAdisiddhAntena-dharmAstikAyaH adharmAstikA yaH AkAzAstikAyaH jIvAstikAyaH pudgalAstikAyaH addhAsamayaH / tadetat anAdisiddhAntena / atha kiM tat nAmnA ? nAmnA-pipitAmahasya nAmnA unnAmyate / tadetat nAmnA / atha kiM tat avayavena?,2 avayavena-zRGgI, zikhI, viSANI, daMSTrI, pakSI khuro nakhI baalii| dvipadacatuSpadabahupadAH lAgalI kesarI kkudii| parikaravandhena bhaTaM jAnIyAt mahilAM nivasanena / sikthena droNapAkaM kaviMca ekayA gAthayA / tadetat avyven||muu.180|| "se kiM taM paDiva kkhapaeNaM ?" ityaadi| zabdArtha-(se kiM taM paDivakkhapaeNaM ) he bhadanta ! pratipakSapada se niSpanna huA nAma kyA hai ? " se kiM taM paDivakhapaNaM ?" tyA 24A-(se kiM taM paDivakkhapaeNa) , mahanta ! pratipakSa 54thI niSpanna thayela nAma zuM che? For Private And Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 23 anuyogacandrikA TIkA sUtra 180 pratipakSanAmanirUpaNam TIkA- 'se ki taM' ityAdi atha kiM pratipakSapadena ? iti ziSya prshnH| uttarayati-pratipakSapadena vivakSitavastudharmasya viparIto dharmaH pratipakSastadvAcakaM yatpadaM tena yannAma niSpadyate tadevaM vijJeyam-naveSu-navIneSu grAmAkaranagarakheTakarbaTamaDambadroNamukhapaTTaNAzramasaM. bAdhasannivezeSu-tatra-grAmaH-vRtiveSTitaH, AkaraH suvarNaratnAdyutpattisthAnam , nagaram aSTAdazakaravarjitam , kheTa-dhUlipAkAraparikSiptam , karbarTa-kunagaram , maDambaM= sArddhakozadvayAntAmAntararahitam , droNamukhaM jalasthalapathopeto jananivAsaH, ___uttara-(paDivakhapaeNaM ) vivakSita vastu ke dharma kA jo vipa. rIta dharma hai, vaha pratipakSa zabda kA vAcyArtha hai| isa pratipakSa kA vAcaka jo pada hai, usa pada se jo nAma niSpanna hotA hai vaha pratipakSapada niSpanna nAma hai| vaha isa prakAra se hai-(navesu gAmAgaraNayarakheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNAsamasaMbAhasannivesesu) navIna, vRti veSTitasthAna rUpa grAma, Akara, nagara, kheTa, karbaTa, maDamba, droNamukha, pattana, Azrama, saMbAha, aura sanniveza inake basAye jAne para maMgala ke nimitta ( asivA sivA ) azivA kI jagaha 'zivA' aisA zabda kahate haiN| jahAM cAroM ora kAMToM Adi kI bAr3a lagI rahatI hai, use 'grAma' kahate haiM / suvarNa ratna Adi kI jo utpatti kA sthAna hotA hai, vaha 'Akara' kahalAtA hai| 18 prakAra ke kara se jo mukta hotA hai, vaha 'nagara' kahalAtA hai| jisa kI cAroM ora dhUli kA koTa hotA hai, vaha 'kheTa' kahalAtA hai| kutsita jo nagara hotA hai, vaha 'karbaTa' kaha uttara-(paDivakkha pa eNa) vivakSita paratunA bhane 2 viparIta dha cha, te pratipakSa zabdane vAcyArtha che. A pratipakSanuM vAcaka je pada che, te padathI 2 nAma nipanna thAya cha, (navesu gAmAgaraNayarakheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNAsamasaMvAhasannivesesu) navIna vRtti STita sthAna 35 zrAma, 5 42, nagara, peTa, 4, mama, dAmu pattana, mAzrama, sa bhane sannivazane sAvadhAmA mA che tyAre bha nimitta (asivA sivA) 'zi. vAne sthAne "zivA e zabda uccArita karavAmAM Ave che. jyAM comera kAMTAo vagerenI vADa karavAmAM Ave che tene grAma kahe che suvarNa, ratna vagere jyAM utpanna thAya che. te sthAna "Akara" kahevAya che aDhAra jAtanA Tekasa (kara) thI je mukta hoya che te "nagara" kahevAya che. jenA mera mATIno koTa hoya che te "kheTa" kahevAya che. je nagara kulita hoya che te For Private And Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre pattanaM samastavastuprAptisthAnam , tad dvividha bhavati-jalapattanaM sthalapattanaM ceti, naubhiyaMtra gamyate tajjalapattanaM, yatra ca zakaTAdibhirgamyate tatsthalapattanam , yadvAzakaTAdibhina! bhirvA yad gamyaM tat pattanaM, yat kevalaM naubhireva gamyaM tat paTTanam / uktaMca-"pattanaM zakaTaigamyaM, ghoTakai nauMbhireva ca / __naubhireva tu yad gamyaM, paTTanaM tat pracakSate ||iti / nigamaH prabhUtataravaNigrajananivAsAH, Azrama: tApasairAvAsitaH pazcAdaparo'pi lokastatrAgatya vasati, saMvAhaH kRpIvalaidhAnyarakSArtha nirmitaM durgabhUmisthAnam , lAtA hai / DhAI koza taka jiplake Asa pAsa meM koI gAMva nahIM hotA hai, vaha 'maDamba' kahalAtA hai / jisameM jAne ke liye jalamArga aura sthala mArga, ye donoM hI mArga hote haiM, aise jananivAsa kA nAma 'droNa. mukha' hai| samasta vastubhoM kI prApti kA jo sthAna hotA hai, vaha 'pattana' kahalAtA hai / yaha do prakAra kA hotA hai-eka jalapattana aura dUsarAsthalapattana / naukAoM se hokara manuSya jahAM para jAte haiM, vaha 'jala pattana' aura zakaTa-gAr3I-Adi se jahAM para jAne kA mArga hotA hai, vaha 'sthalapattana' hai / athavA-zakaTa Adi yA naukA Adi se jisameM jAne kA rAstA hotA hai, vaha 'pattana' hai aura jisameM kevala naukAoM se jAne kA mArga hotA hai, vaha 'paTTana' hai| yahI bAta 'ukta ca' karake "pattanaM zakaTaigamyaM " ityAdi zloka dvArA kahI gaI hai| jisameM vaNika janoM kI saMkhyA sabase adhika hotI hai vaha 'nigama' kahalAtA hai| tApasa jana pahale jisa sthAna ko basAte haiM, usa sthAna kA nAma kaTa' kahevAya che. jenI AsapAsa aDhI gAu sudhI koI gAma na hoya te "maTuMba" kahevAya che. jemAM javA mATe jalamArga ane sthaLamArga e bane mAga hoya che evA lekanA nivAsasthAnanuM nAma " droNamukha che. jyAM badhI vastuo maLI zakatI hoya te "pattana" kahevAya che. A pattana be prakAranuM che-eka jalapattana ane bIjuM sthaLapattana jyAM mANase naukAothI jAya che te jalapattana ane zakaTa-gADI-vagerethI jyAM javAya che te sthaLapattana" che athavA zakaTa vagere athavA naukA vagerethI jemAM javAne raste hoya te "pattana" che ane jemAM phakta naukAothI javAtuM hoya te paTanA.sana vAta uktaMca 4zana "pattanaM zakaTaigamyaM" mere zodha vake kahevAmAM AvI che. jemAM vaNikane nivAsa hoya te nigama kahevAya che. tApase pahelAM je rathAnane vasAve che te sthAnane "Azrama" kahe che. pAchaLathI tyAM bhale bIjA mANase AvIne rahevA lAge dhAnyanI For Private And Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 180 pratipakSanAmanirUpaNam 25 parvatazikharasthitajananidAsaH, samAganaprabhUtapathikajananivAso vA, saniveza:samAgatasArthavAhAdinivAsasthAnam , eteSAM dvandvaH, teSu tathokteSu sannivezyamAneSusaMnivAsayatsu satsu maGgalArtham azikSA zivA ityucyate ziveti shRgaalii| tathAko'pi kadAcin kAraNa zAt 'agniH zItala', viSaM madhuram' iti bravIti / tathA-kalyapAlagRheSu 'aglaM szadukam' ityucyate / amlazabde samuccArite surA vinazyati, ato'mdAzabde samuccArayitavye 'svAdu' zabdaH smuccaaryte| itthaM 'Azrama' hai| pIche se cAhe vahAM para aura bhI dUsare manuSyajana Akara bhale hI rahane laga gaye hoN| dhAnya kI rakSA ke nimitta kisAnoM dvArA jo durgamasthAna nirmita kiyA jAtA hai, vaha 'saMvAha' kahalAtA hai| yaha sthAna parvata kI coTI para banAyA jAtA hai| athavA jisameM saba tarapha se Akara padhikajana vizrAma pAte hoM vaha sthAna 'saMvAha' kahA jAtA hai| jina sthAna ko idhara udhara se Aye hue sArthavAha Adi janoM ne apane nivAsa ke liye banAyA hotA hai usakA nAma " sanniveza hai| 'zivA' nAma zRgAlI kA hai aura azivA-yaha zabda amaMgala rUpa hai, parantu maMgalArthaka ziva zabda vAlI hone se loga maMgalanimitta aziyA kI jagaha zivA isa zabda kA prayoga karate haiN| (aggI nIyalo) tathA-kAraNavazAt koI koI agni pada ke sthAna meM zItala zabda kA visaM mahuraM) viSa ke sthAna meM madhura zabda kA prayoga bhI kara detA hai| lathA- (kalAlagharesu aMbilaM sAuyaM) kalAloM ke ghara meM malaM rAhukam' aglDa zabda kI jagaha svAdu zabdoM ko rakSA mATe kheDa vaDe je durgama bhUmisthAna banAvavAmAM Ave che te saMvAha" kahevAya che. A sthAna parvatanA zikhara para banAvavAmAM Ave che. athavA-jemAM badhathI pazcime AvIne vizrAma meLave che te sthAna "saMvAha" kahevAya che. sArthavAha vagere AvIne je sthAnane pitAne rahevA mATe vasAve che te "sanniveza" che. "zivA" ziyALanuM nAma che. ane azivA" A zabda amaMgaLa rUpa che. paNa maMgalArthaka ziva zabdavALI havAthI leke maMgala nimitta azivAnA sthAne "zivA" A zabdane prayoga 42 . ( agnI sIyalo) tema 42vazAt Tasa bhani pahanA sthAne zItala zanI ( visaM mahuraM) viSanA sthAne madhura zahane prayAsa 42 cha. tamaza (kallAlagharesu aMbilaM sAuyaM) vAsonA ghazamA "amlaM svAdukam ' at 16 sthAna svAdu hon| vyavahAra 42 cha. ma a0 4 For Private And Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 26 anuyogadvArasUtre zivAdIni vizeSaviSayANi nAmAni pradarzitAni / samprayaviziSTAni yAni nAmAni tAnyAha-yo raktakaH so'laktaka ityucyate / yo raktapaNoM bhavati sa eva alaktakA araktavarNa ityucyate / ralayorabhedAt-aktakA'yakta keti zabdadvayaM bodhyam / tathAyad lAvulAti Adatte prakSiptaM jalAdi vastu iti lAbu-pAtram , tadeva alAbutumbakam ityucyate / tathA-yaH sumbhaka =zubhravarNakArI, sa eva kumumbhaka ityucyate / ALapan=atyarthemasamaJjasa bhASamANo viparItabhASaka-bhApakA viparIta viruddha abhASaka ityucyate / loke hi yo bahasaMbaddhaM pralapati taM janAH kathayanti-abhApaka prayoga meM lAte haiM / kyoM ki ve loga aisA mAnate haiM ki amla zabda kA uccAraNa karane para madirA naSTa ho jAtI hai / isa prakAra ye zivAdika nAma vizeSa artha ko viSaya karane vAle nAma haiM / aba sUtrakAra jo sAmAnya nAma haiM, unheM kahate haiM-(je rattae se alattae je lAue se alAue je suMbhae se kusubhae, AlAvaMte vivalIyabhA. sae) jo rakta hotA hai, vaha 'alattA' aisA kahA jAtA hai arthAt jo raktavarNa hotA hai vahI alaktaka-araktavarNa aisA kahA jAtA hai "ralayorabhedAt" isa paribhASA ke anusAra 'ara taka' aura 'alaktaka' ye donoM samAna zabda haiN| tathA-jo lAvu-prakSipta jalAdi vastu ko apane meM ThaharAtA hai, vaha pAtra lAghu kahalAtA hai| vahI 'alAvu'-kahA jAtA hai| tathA-jo sumbhaka-zubhavarNakArI-hotA hai, vahI 'kusumbhaka' aisA kahA jAtA hai| jo pahuna asamaMjama bolatA haivaha bhASaka se viparIta bolane se abhASaka kahA jAtA hai| loka meM teo ema mAne che ke amla zabdanA kathanathI madirA naSTa thaI jAya che. A pramANe A zivAdika nAmo vizeSa ane spaSTa karanArA nAme che. have satra 2 re sAmAnya nAma cha tamanu jayana 42 che-(je ittae se alattae je lAue se alAue je suMbhae se kusubhae, AlAvaMte vivalIyabhAsae) 2 24ta hoya che, te alakUtaka kahevAya che. eTale ke je raktavarNa hoya che te ja ala ita ma25ta upAya . "ralayorabhedAt" mA paribhASA bhurAma 124ta' mane 'mata' mA panne | s2|| che. tamAsA - prakSipta jalAdi vastune potAnA vaDe sthira kare che. te pAtra "lAbu' kahevAya cha, ta 'mahAbhu' upAya che. temA subhA- 11-DIya cha, tara kasaMbhaka" A pramANe kahevAya che. je bahuja asamaMjasa le che te bhASakathI viparIta bolavAthI abhASaka kahevAya che. lekamAM je vyakti bahu ja For Private And Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 180 pratipakSanAmanirUpaNam 27 3 evAyaM vijJeo'sAvacanakhAditi / etAni nAmAni pratipakSapadena bodhyAni / nanu nogaNAdasya ko bhedaH ? iti cedAha - nogaNaM hi kuntAdipravRttinimittAbhAvamAtramAdAya pravardhate idaM tu pratipakSadharmavAcakatvamAdAyetyanayorbheda iti nAsti doSaH / idamupasaMharannAha - tadetat matipakSapadeneti / atha kiM tat pradhAnatayA ? pradhAnasya bhAvaH pradhAnatA tathA yannAma niSyate tat kiM kiM vidham ? iti praznaH / uttarayati - pradhAnatayA - ' azokavanam' ityArabhya 'zAlivanam' ityantaM jo vyakti bahuta hI adhika asaMbaddha bolatA hai, loga use 'abhASaka ' kahate haiM, kyoMki isa ke vacana sAravihIna hote haiN| ye nAma pratipakSapada se jAnanA cAhiyeM / zaMkA- no gauNa pada se isa meM kyA antara hai ? uttara - nogauNa jo pada hai, vaha kuntAdi kI pravRtti ke nimitta ke abhAva mAtra ko lekara pravRtta hotA hai / parantu yaha pratipakSa ke dharma kA vAcaka jo zabda hai usako lekara pravRtta hotA hai / isa prakAra se ina donoM meM bheda hai / ( se taM paDivakkhapaNaM) isa prakAra yaha pratipakSapada se niSpanna huA nAma hai| (se kiM taM pAhaNNayAe) he bhadanta / pradhAnatA se jo nAma niSpanna hotA hai, vaha kisa prakAra hotA hai ? uttara --- ( pAhaNNayAe) pradhAnatA se jo nAma niSpanna hotA hai, vaha isa prakAra kA hotA hai- (asogavaNe sattapagavaNe capagavaNe cuavaNe nAgavaNe punnAgavaNe ucchuvaNe dakhavaNe sAlivaNe - se taM pAhaNNayAe ) asaMbaddha khele che, leke tene 'bhASA' he che. prema senA vayana artha. vihIna hAya che, e nAme pratipakSa padethI jANavAM joIe. za'kA-nA gauNa pada karatAM AmAM ze| taphAvata che. uttara-nA gauNa je pada che, te kuntA-ipravRtti-nimittanA abhAva mAtrane laine pravRtta thAya che. paNa A pratipakSanA dharma'nA vAcaka je zabda chetene pravRtta hoya chepramANe tethe jannemA 324 che. ( se taM paDivakkhaparaNaM) mA pramANe pratipakSapaDhathI niSyanna taM pAhaNNayAe ) De lahanta ! pradhAnatAthI je te kevA prakAranA hoya che ? For Private And Personal Use Only thayesa nAma che. ( se ki nAma niSpanna thAya che uttara--(pAhRSNayAe ) pradhAnatAthI ne nAsa niSyanna prahAra hoya che - (jasogavaNe sattapaNNavaNe saMpavaNe cuavaNe vaNe ucNe dakhavaNe sAviNe se taM pAhaNNayAe) azovana, saptayAluvana, thAya che, te yA nAgavaNe punnAga
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 anuyogadvArasUtre bodhyam / azokavanAdau vRkSAntarANAM sacce'pi azokAdInAM bAhulyena prAdhAnyAdazokavanAdi vyavahAro bhavati / nanu gauNAdasya ko bheda: ? iti cedAha - kSamAdiguNena kSamaNAdizabdavAcyArthaH sAmastyena vyApyate, azokavanAdau tu azokAdInAM sAmastyena vyAptirnAsti, vRkSAntarANAmapi tatra sadbhAvAt, ato gauNAdasya bheda bodhyaH / sammati prakRtamupasaMhartumAha- tadetat pradhAnatayeti / atha kiM tat azokavana, saptaparNavana, campakavana, Amravana, nAgavana, punnAgavana, ikSuvana, drAkSAvana, zAlivana / isa prakAra yaha pradhAnatA niSpanna nAma hai / kahane kA yaha hai ki - ' azokavana Adi vanoM meM anya vRkSoM kA bhI sadbhAva rahatA hai, phira bhI jo yaha azoka vana kahalAtA hai, so isa kA kAraNa yaha hai ki vahAM azoka kI pracuratA pAI jAtI hai, isaliye azokavRkSoM kI pracuratA lekara usa vana ko azokavana isa nAma se abhihita kiyA jAtA hai| saptaparNa Adi nAmoM meM bhI yahI kAraNa jAnanA cAhiye / zaMkA- gauNa nAma se isa pradhAnatA niSpanna nAma meM kyA antara hai ? uttara - kSamAdiguNa se jo kSamaNa Adi zabdoM kA vAcyArtha hotA hai, vaha sampUrNarUpa se vyApta hotA hai, parantu azokavana Adi nAmoM meM aisA nahIM hotA hai| kyoMki vahAM to usa nAma ke vAkyArtha kI hI kevala pracuratA rahatI hai / isa pracuratA ke sadbhAva meM vahAM anya vRkSoM kA abhAva nahIM hai| ve bhI vahAM para haiN| isa prakAra azoka banAdi meM abhpaSTuvana, sAmravana, nAgavana, punnAgavana, kSupana, drAkSayana, zAzivana, mA pramANe A pradhAnatA niSpanna nAma che. tAtparyAM A pramANe che ke 'azekavana ' vagere vaneAmAM bIjA vRkSAnA paNa sadbhAva rahe che, chatAMe te aze kavana kahevAya che, te AnI 5.7La e kAraNu che ke tyAM azeka vRkSA adhika pramANamAM hAya che. azoka vRkSAnA prAcune lIdhe ja te vanane azeAkavana A nAmathI abhihita karavAmAM Ave che. saptaparNa vagere nAmeAmAM paNa A pramANe ja jANavuM. zakA-gauNa nAmathI AA pradhAnatA niSpanna nAmeAmAM ze taphAvata che ? uttara-kSamA vagere guNethI je kSamaNa vagere zabdanA vAgyAtha che, te sa'pUrNa rUpe vyApta ya che. paNa azekavana vagere nAmeAmAM Avu thatu nathI kemake tyAM te nAmanA vAcyAnI ja mAtra pracuratA rahe che. A pracuratAnA sadbhAvamAM tyAM bIjA vRkSAne abhAva naryA te khIA vRkSe paNa tyAM che ja A pramANe azevana vageremAM azAka vagerenI sAmastyana nyAsi For Private And Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 180 pratipakSanArmAnarUpaNam anAdisiddhAntena ? amanam-antaH-amanam ama-gato' ityasmAda lyuT vAcya. vAcakarUpatayA paricchedaH, anAdisiddhazcAsau antazceti karmadhArayastena, arthAtanAdikAlAdArabhyedaM vAcakam idaM vAcyamityevaM siddhaH pratiSThito yo'ntaH pari cchedo-nirNayara tena yannAma niSpadyate tat kiM-kiM vidham ? iti ziSyapraznaH / uttarayati-anAdisiddhAntena yannAma niSpayate tadevaM vizeyam / tathAhi-dharmAstikAyAghAramyAdAsamayaparyantAni paDU nAmAni agAdisiddhAntaniSpannAni bodhyA ni / dharmAstikAyAdayaH prAgvyAkhyAtAH / goganAmno'sya bheda evaM vijJeyaH / azoka AdikoM ko sAmastyena vyApti nahIM hai| isa prakAra guNa niSpanna nAma se isa pradhAnatA niSpanna nAma meM bahuta antara hai| isa prakAra se yaha pradhAnatA se niSpanna nAma hai| (se kitaM aNAisiddhateNaM) he bhadanta ! anAdisiddhAnta se niSpanna nAma kisa prakAra kA hotA hai ? uttara--(praNAdisiddhateNaM) anAdisiddhAnta se niSpanna nAma isa prakAra kA hotA hai-zabdavAcaka hai aura usakA artha vAcya hai, isa prakAra kA jo vAcya vAcakarUpa se jJAna hotA hai, vaha 'anta hai| yaha anta anAdikAla se siddha hai-arthAt anAdi kAla se lekara yaha vocaka hai aura yaha vAcya hai-isa rUpa se siddha pratiSThita hai-isa anAdi siddha anta-nirNadha-se jo nAma niSpanna-utpanna hotA hai vaha anAdisiddhAnta ninna nAma hai-vaha isa prakAra se jAnanA cAhiye(dhammatyikAra, adhamnasthikAe, AgAmayikAe, jIvasthikAe, puggalasthikApa, addhAsanA) dharmAsti sAya, adharmAsikAya, AkAzAstikAya, nathI A rIte guNa niSpanna nAmathI A pradhAnatA nipanna nAmamAM bahuja mata2 . mAma mA pradhAnAbI nipanna nAma cha. (se ki taM aNAisiddhateNaM) bhata! anAdi siddhAntathI niSpanna nAma kevA prakAranuM hoya che? 6ttara-(zraNAdisiddhateNaM) sanAta tithI ni0panna nAma ! prakAranuM hoya che--vAcaka che ane tene arthe vAcya che, A pramANe je vAcavAcaka rUpanuM jJAna thAya che te rAta che. A "aMta " anAdikAlathI siddha che. eTale ke anAdi kAlathI ja A vAcaka che ane A vAcya che. A rUpathI siddha pratiSThita che. A anAdi siddha aMtanirNayathI je nAma nippana-utpanna thAya che te anAdi siddhAnta niSpana nAma che-te A pramAle yasa. (dhammAthikAra, adhammatyikAe, AgAsasthikAe, jIvatthikAe, puggalatyikAe, addhAsamae) yAtAya, aparatAya, mAzAsti For Private And Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre gauNanAmnaH pradIpAdikasyAbhidheyaM dIpakalikAdikaM svarUpaM tyajatyapi, dharmAstikAyAdayastu kadAcidapi svarUpa na parityajantIti idaM pRthaguktam ! upasaMharannAhatadetat anAdisiddhAnteneti / atha kiM tat nAmnA nAma-pitRpitAmahAdInAmabhidheyaM tena yannAma saMpadyate tat kim ? iti praznaH / utasyani-nAmnA niSpadyamAnaM nAmaivaM vijJeyam , tathAhi-yo janaH pitRpitAmahasya-pi vI pitAmahasya vA, yadvA-pituH pitAmahaH-pitRpitAmahaH papitAmahastasya nAmnAyajJadattadevadatta jIvAstikAya, pudgalAstikAya, addhAsamaya / ina dharmAdikoM kI vyAkhyA pahile kara dI gaI hai| gauganAma se isa anAdi siddhAnta nAma meM antara hai isa prakAra se jAnanA cAhiye ki-'jo gauNa niSpanna nAma kA abhidheya hotA hai, vaha apane svarUpakA parityAga bhI kara detA haijaise dIpakalikA yaha pradIpanAma kA abhidheya hai-so yaha apane rUpa kA parityAga bhI kara detI hai| parantu jo anAdi siddhAnta niSpanna nAma hogA vaha apane svarUpa kA kabhI bhI parityAga nahIM kregaa| isIliye sUtrakAra ne isakA pRthaka nirdeza kiyA hai / (se taM aNAisiddhateNaM) isa prakAra se yaha anAdi siddhAnta se niSpanna nAma hai| (se ki taM nAmeNaM ?) he bhadanta ! jo nAma-nAma se niSpanna hotA hai, vaha kisa prakAra kA hotA hai ? ___uttara-(nAmeNaM piupiyAbhahassa nAmeNaM unnAmijAi) nAma se jo nAma. niSpanna hotA hai, vaha isa prakAra kA hotA hai-jaise pinA yA pitAmaha athavA pitA ke pitAmaha kA jo nAma hotA hai vaha kAya, chAstikAya, putlAstikAya, addhAsamaya A dharmAdikanI vyAkhyA pahelAM karavAmAM AvI che. gauNa nAmathI A anAdisiddhAnta nAmamAM je aMtara che te A pramANe jANavuM-je gauNa nipUna nAmane abhidheya hoya che, te potAnA svarUpane parityAga paNa kare che jema ke dIpamAlikA A pradIpa nAmane abhidheya che eTale A potAnA svarUpane parityAga paNa kare che. paraMtu je anAdi siddhAnta niSpana nAma haze te pitAnA svarUpane tyAga kadApi karaze nahIM ethI ja sUtrakAre Ano prathaka nirdeza karyo che. (se taM aNAisiddhateNaM) mA pramANe mA manAhi siddhAntathI ni04-nAma cha. (se ki taM nAmeNaM 1) 3 mahanta ra nAma nAmI ni5- naya cha, te A prakAranuM hoya che. jema ke pitA ke pitAmahanuM athavA pitA ke pitAmahanuM je nAma hoya che te nAmathI banela nAma gaNAya che. matalaba e che ke pitA pitAmaha vagere jAte eka prakAranA nAme che. vyavahAra mATe ja For Private And Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 180 pratipakSanAmanirUpaNam brahmadattAyanyatarAbhidhAnena unnAmya te zabdayate tad nAmnA niSpanaM nAma bodhym| etadupasaMharati-tadetat nAmneti / atha ki tat avayavena avayavo'trayavina ekadezastena yad nAma niSpadyate tat kiM kiM vidham ? iti prshnH| uttarayati avayavena niSpannaM nAmaivaM bodhyam / tathA hizRGgI-zRGgarUpeNAvayavena zRGgIti nAma bhvti| evaM 'zikhI viSANI' ityArabhya 'kezarIkakudI' ityantAni nAmAni 'zikhA viSANa' ityAdyavayavaniSpannAni bodhyAni / tathA-parikarabandhena-viziSTaracanAyuktavasananivasanena bhaTaMnAma se banA hubhA nAma mAnA jAtA hai-tAtparya isakA yaha hai ki 'pitA pitAmaha' Adi svayaM eka prakAra ke nAma haiM-vyavahAra calAne ke liye jo inakA phira yajJadatta, devadatta, brahmadatta aisA nAma rakha liyA jAtA vaha nAma niSpanna nAma hai / ( se taM nAmeNaM) isa prakAra yaha nAma se niSpanna nAma hai| (se kiM taM avayaveNaM) he bhadanta ! avayava niSpanna nAma kaisA hotA hai ? uttara-(avayaveNaM-siMgI sihI, visANI, dADhI, pakkhI, khurI nahI vAlI) avayava niSpanna nAma aisA hotA hai-zRGgI, zikhI, viSANI daMSTrI pakSI, khurI, nakhI, vAlI (dupaya ca uppaya, bahupayA, naMgulI, kesarI, kauhI) dvipada, catuSpada, bahupada, lAgalI, kezarI, kakudI tAtparya isakA yaha hai ki-avayava avayavI kA, ekadeza kahalAtA hai-isa eka deza rUpa avayava se jo nAma par3a jAtA hai, vaha avayava niSpanna nAma hai| zRGgarUpa avayava ke saMbandha se zRMgI zikhA ke saMbandha se zikhI, kahA jAtA hai / isI prakAra se viSANI, daMSTrI Adi nAma bhI jAnanA emanuM yajJadatta, devadara, brahmadatta, jevAM nAma rAkhavAmAM Ave che. e nAme vipanna nAmI che. (se taM nAmeNaM) mAma mA nAmathI niSpanna nAma cha. (se ki ta avayaveNaM) 3 mahanta ! maya niyanna nAma ya cha? uttara-(avayaveNaM siMgI, sihI, visANI. dADhI, pakkhI, khurI nahI vAlI) avayava ni0panna nAma se DAya che. zubhI, zibhI, viSANI, TrI,, pakSI bhurI, namI, pAlI (dupayacauppaya, bahupayA, naMgulI, kesarI, kauhI) di54, catupada, bahupada, lAMgalI, kezarI, kudI tAtparya e che ke avayava-avayavI no ekadeza kahevAya che. A ekadeza rUpa avayavathI je nAma astitvamAM Ave che te avayava niSpanna nAma che. IMga rUpa avayavanA saMbaMdhathI jaMgI zikhAnA saMbaMdhathI zikhI nAmo astitvamAM AvyAM che. A pramANe ja viSArI, TrI, vagere nAmI viSa 5 na na tabhA (pariyara For Private And Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre yodhaM jAnIyAt , tathA nivanena-mahilocitavastraparidhAnena mahilikA mahilAM jaaniiyaat| tathA-sikthena-ekakaNena droNapA-droNaparimitAlAmannAnAM pAkaM jAnIyAt / ca=punaH ekayA gAthayAprasAdAdiguNa viziSTayA ekayA gAthayA kavi jAnIyAt / ayaM bhAva-bhaTa mahilApAkakavi zabdaprayogaH parikaravandhanAdipratyakSeNa kriyate, ato'vayavaprAdhAnyenaiSAM pravRttatvAdete zabdA api avayava niSpannanAmatvenoktA iti / asya nAmno'vayavaprAdhAnyamAzritya pravRttatvAd gauNanAmno bhedaH / gauNanAma tu sAmAnyatayA prArtate, go gauNanAmA'bhedattenAsya nirarthakatvazaGkA na kAryeti |mu0180|| cAhiye / tathA-(pariyarabaMdheNabhaDaM, jANijjA mahiliyaM nivasaNeNaM, sistheNaM doNavAyaM, kaviM ca ikkAe mAhAe ) viziSTa racanAyukta vastroM ke pahirane se yaha bhaTa 'yodhA' hai ailA jAna liyA jAtA hai aura mahilocita vastra ke paridhAna se yaha strI hai aisA jAna liyA jAtA hai tathA eka kaNa dAne ke paka jAne se droNa parimita anna kA pakanA jAna liyA jAnA hai, aura prasAda Adi guNa viziSTa eka hI gAthA ke dekhane se yaha kavi hai' ainA jAna liyA jAtA hai| isaliye bhaTa, mahilA pAka, kavi zabdoM kA prayoga jo hotA hai, vaha parikara bandhana Adi ko pratyakSa meM dekha kara hotA hai, isaliye ye zabda avayava kI pradhAnatA se niSpanna hone ke kAraNa 'avayava niSpanna' nAma rUpa se kahe gaye, jAnanA cAhiye / yaha avayava niSpanna nAma avayava kI pradhAnatA ko lekara pratrata hotA hai, isaliye gauNa nAma se isakI baMdheNaM bhaDaM jANijjA mahiniya nivasraNeNaM, sittheNaM doNavAya kavi ca ikkAe gAhAe) viziSTa zyanA yuta paso dhArA 42vAyI ma sa Ta hai yoddho che, evuM jaNAI Ave che. ane strIe je vastro paridhAna karavAthI strI che evuM jaNAI Ave che. temaja eka anAjane kaNa jAya te droNa caDImAM jeTaluM anAja hoya te badhuM ja caDI gayuM che evuM jaNAI Ave che. ane prAsAda vagere guNa viziSTa ekaja gAthAnA parIkSaNathI "A kavi che" evuM 4 mA cha. methI 4 ma, mahimA, 54, bizahAnA prayoga pracalita thaI jAya che. te parikara baMdhana vagerene pratyakSamAM joIne thAya che. ethI ja A zabda avayavanI pradhAnatAthI niSpana hovA badala "avayava niSpana' nAmathI niSpanna thayela jANavAM joIe A avayava niSpanna nAma avayavanI pradhAnatAne lIdhe pravRtta thAya che. ethI gauNa nAmathI te bhinna che. For Private And Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 181 saMyogasvarUpanirUpaNam mUlam-se kiM taM saMjogeNaM? saMjoge cauvihe paNNatte, taM jahA-davvasaMjoge khettasaMjoge kAlasaMjoge bhAvasaMjoge / se kiM taM dadhvasaMjoge? davvasaMjoge tivihe paNNatte, taM jahA-sacitte acitte mIsae / se ki taM sacitte ? sacitte gohiM gomie, mahisIhi mahisie, UraNIhiM-UraNie, uTTIhiM uttttiivaale| se taM sacitte / se kiM taM acitte ? acitte-chatteNaM chattI, daMDena daMDI, paDeNa paDI, ghaDega ghaDI, kaDeNa kaDI, se taM acitte / se kiM taM mIsae ? mIsae-haleNaM hAlie, sagaDeNaM sAgaDie raheNaM rahie, nAvAe nAvie, se taM miise| se taM dadhasaMjoge se kiM taM khittasaMjoge? khittasaMjoge-bhArahe eravae hemavae eraNNavae harivAsae rammagavAsae devakurue uttarakurue pukhavidehae avrvidehe| ahavA mAgahae mAlavae soraTTae marahaTrae kuMkaNae / se taM khettsNjoge| se kiM taM kAlasaMjoge?, kAlasaMjoge-susamasusamAe. susamAe,susamadUsamAe dUsamasusamAe, dUsasAe duusmduusmaae| ahavA pAvasae vAsArattae, saradae hemaMtae vasaMtae gimhe| se taM kAlasaMjoge / se kitaM bhinnatA haiM / tAtparya yaha hai ki-gauNa nAma guNa kI pradhAnatA ko lekara sAmAnyarUpa se pravRta hotA hai| aura yaha nAma avayava rUpa vizeSa ko lekara pravRta hotA hai / ataH gauNa nAma ke sAtha isake abheda kI AzaMkA karanA nirarthaka hai // sU0 180 // tAtparya A pramANe che ke gauNa nAma guNanI pradhAnatAne laIne sAmAnya rUpamAM pravRtta thAya che ane A nAma avayavarUpa vizeSane laIne pravRtta hoya che. ethI gaLaNa nAmanI sAthe enA abhedanI AzaMkA nirarthaka gaNAya. sAsu 180 a05 For Private And Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre bhAvasaMjoge ? bhAvasaMjoge-davihe paNNate, taM jahA-pasatthe ya apasatthe y| se kiM taM pasatthe pasatthe-nANeNaM nANI daMsaNaM dasaNI, caritteNaM crittii| setaM psthe| le ki taM apasatthe ? apasatthe-koheNaM kohI, mANeNaM mAgI,mAdhAe lAyI, loheNaM lohii| se taM apstthe|se taM bhaavsNjoge| te taM saMjogeNaM ||suu0 181 // chAyA-atha kiM tat saMyogena ? saMyogaH caturvidha prajJaptaH, tadyathA-dravyasaMyogaH, kSetrasaMyogaH, kAlasaMyogaH, bhaavsNyogH| atha ko'sau dravyaprayogaH ? vyasaMyogaH trividhaH prajJaptaH, tadyathA-sacitaH acitto mishrH| atha ko'sau sacitaH? sacitta: "se kiM taM saMjogeNaM' ityAdi / zabdArtha-(se kiM taM saMjogeNaM ) he bhadanta ! jo nAma saMyoga se niSpanna hotA hai vaha kaisA hai ? uttara-(saMjoge caubihe paNNatte ) saMyoga cAra prakAra kA kahA gayA hai (taM jahA) vaha isa prakAra se hai-(vasaMjoge khettasaMjoge, kAlasaMjoge, bhAvasaMjoge ) dravya saMyoga, kSetra saMyoga, kAlasaMyoga aura bhAva sNyog| (se kiM taM vyasaMjoge ?) he bhadanta ! dravyasaMyoga se jo nAma niSpanna hotA hai vaha kaisA hotA hai ? (dava saMjoge tivihe paNNatte) uttara-dravya saMyoga tIna prakAra kA hotA hai isaliye inake saMyoga utpanna nAma bhI tIna prakAra ke hote haiN| (taM jahA) jaise(sacitte acitte mIsae) sacisa saMyoga, acitta saMyoga, mizra " se ki ta saMjogeNaM " tyA zahAtha-(se ki taM saMjogeNa) mata ! 2 nama sayogayI nirUpanna hoya che te kevuM che? uttara-(saMjoge cauvihe paNNatta) sayA yA praa2ne| 4AmA mAye cha. (ta'jahA) te 20 pramANe cha. (davvasaMjoge khettasaMjoge, kAlasaMjoge, bhAvasaMjoge) dra0yasa yasa kSetrasayasa, sasaye, bhane mAsayoga. (se ki ta davvasaMjoge ?) 8 mata! dravyasaye gayI nAma ni05-1 thAya te 7 DAya che ? (davvasaMjoge tivihe paNNatta). uttara-dravya saMga traNa praka rane hoya che. ethI emanA saMga Ftpanna nAmI 59 42 // hAya che. (taMjahA) 243 (sacitta acitte For Private And Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 181 saMyogasvarUpanirUpaNam gobhi gomAn , mahiSIbhirma hiSikaH, UraNAmiH UraNikaH, uSTrIbhiH uSTrIpAlaH / sa eSa scittH| atha ko'sau acittaH ? acittaH-chatreNa chatrI, daNDena daNDI, paTena paTI, ghaTena ghaTI, kaTena kaTau / sa eSo'cittaH / atha ko'sau mizraH ?mizraHsaMyoga-sacittasaMyogaja nAma isa prakAra se hai (gohiM gomae ) gAyoM ke saMyoga se jaise gomAn-(mahisIhi mahisie) bhaiMso ke saMyoga se mahiSImAn (UraNIhiM araNie) meSiyoM ke saMyoga se meSImAn uTTIhi uTTIvAle) UMTaniyoM ke saMyoga se uSTrapAla / tAtparya yaha hai-kigvAlA aisA jo nAma hotA hai, vaha gAyoM ke pAlane Adi se niSpanna hotA hai| gAyeM sacitta padArtha haiM, ataH gvAlA aisA nAma sacitta dravya saMyogaja hai| isI prakAra se pahiSImAn Adi nAmoM ko bhI jAnanA caahiye| (se kiM taM acitte) he bhadaMta! acitta dravya saMyogaja nAma kaisA hotA hai ? uttara-(acitte) acitta dravyasaMyogaja nAma isa prakAra hotA haichatteNaM chattI, daMDeNaM daMDI, paDeNa par3I ghaDeNa ghaDI kaDeNa kaDI (se ttaM acitte) chatra ke saMyoga se chatrI, daNDa ke saMyoga se daNDI, paTa ke saMyoga se paTI ghaTa ke saMyoga se ghaTI, kaTa ke saMyoga se kaTI, ye saba acitta dravya saMyogaja nAma haiN| isa nAma kI niSpatti meM acitta dravya kA saMyoga mApekSa hotA hai-chatra, daNDa, paTa, ghaTa, kaTa, ye saba acitta mIsaha) sayittasayAsa, ayittasayosa, bhisayAga, sacittasa yo nAma mA pramANe che. (gohi gomie) gAyonA saMyogathI rebha gomAna (mahisIhi mahisie) sona! sayogathI mahiSImAn (UraNIhi UraNie) bheSAnA sayogathA bheSImAn (uTTIhi uTTIvAle) 21nA sayogathI TrIpa tA5 A pramANe che ke govALa evuM je nAma hoya che te gAyanA rakSaNa vagerethI niSpanna hoya che. gAye sacitta padArtha che ethI govALa evuM nAma sacitta dravya saMyoga ja che. A pramANe mahiSImAna vagere nAmo viSe paNa jANI sena (se ki taM acitte) 3 Hin! athita dra05 saya nAma yu DAya cha ? uttara-(acitte) mathitta dravya bhayo 4 nama / prabhAra hAya che. (chatteNaM, chattI, daMDeNaM daMDo, paDeNa par3I, ghaDeNa dhaDI, kaDeNa, kaDI setaM acitta) chatranA saMgathI chatrI, daMDanA saMyogathI daMDI, paTanA saMgathI paTI, ghaTanA saMgathI ghaTI, kaTanA saMgathI kaTI, A badhAM acitta dravya saMga ja nAme che. A nAmanI niSpannatAmAM acitta dravyane saga apekSita gaNAya che. chatra, daMDa, paTa, ghara, kaTa A sarve acitta dravya che. chatra jenI pAse For Private And Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre halena hAlikaH, zakaTena zAkaTikaH, rathena rathikaH, nAvA nAvikaH / sa eSa mishrH| sa eSa drvysNyogH| atha ko'sau kSetrasaMyogaH ?, kSetrasaMyogaH-bhArataH eravataH, haimavataH airaNyavataH, harivarSaH, ramyakavarSaH devakurujaH uttarakurunaH, pUrvavaidehakaH, aparadravya haiM / chatra jisake pAsa hai, vaha 'chatrI' / daNDa jisake pAsa hai, vaha 'daNDI' paTa jisake pAsa hai, vaha 'paTI' ityAdi nAmavAlA kahalAtA hai| (se kiM taM mIsae ? mIsae-haleA hAlie sAgaDeNaM sAgaDie, raheNaM rahie nAvAe nAvie, se taM mIsae se taM davya saMjoge) he bhadanta! mizra dravya saMyogaja nAma kaisA hotA hai ? uttara-mizra dravya saMyogaja nAma aisA hotA hai-jaise-hala ke saMyoga se hAlika, zakaTa ke saMyoga se zAkaTika, ratha ke saMyoga se rathika nAva ke saMyoga se nAvika ye saba nAma sacitta acitta ubhaya dravya saMyogaja haiN| isa mizra dravya saMyogaja nAma meM sacitta dravya saMyoga nAma hAlika, zAkaTika Adi meM hala Adi padArtha acitta aura balIvarda-baila Adi padArtha sacitta haiN| isa prakAra ke aura bhI jitane nAma hoM ve saba dravya saMyogaja nAma jAnanA caahiye| (se kiM taM khitta saMjoge) he bhadanta ! kSetra saMyoga-kSetra saMyoga se niSpanna nAma kaisA hotA hai ? ___ uttara-(khittasaMjoge) kSetrasaMyogaja nAma aisA hotA hai-(bhArahe che te chatrI, daMDa jenI pAse che te daMDI, paTa jenI pAse che te paTI, vagere nAmayI nApita thAya che. (se ki taM mIsae ? mIsapa-haleNa hAlie sAgaDeNaM mAgaDie, raheNaM rahie nAvAe, nAvie, settaM mItrae settaM daba saMjoge) he mahata! mizra dravya saMyoga ja nAma kevuM hoya che? uttara-mizra kavya saMyoga ja nAma evuM hoya che jema ke haLanA saMgathI hAlika, zakaTanA saMgathI zAkaTika, rathanA saMyogathI rathika, nAvanA sagathI nAvika, A sarvanAmo sacitta acitta ane ubhaya dravya sAga ja che. A mizra dravya saMga ja nAmamAM sacitta dravya saMga nAma hAlika, zAkaTika vageremAM hala vagere padArtha acitta ane balI varlDa (baLada) vagere padArtha sacitta che. A jAtanA bIjA paNa jeTalAM nAme che te sarve dravya saMga nAma cha mema sama yu. (se ki ta khittasaMjoge) 8 mahanta ! kSetra saMga-kSetra saMgathI niSpana nAma kevuM hoya che? uttara-(khittasaMjoge) kSetra saye! 4 nAma se DAya che. (bhArahe For Private And Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 181 saMyogasvarUpanirUpaNam vaidehkH| athavA-mAgadhakkA, mAlavakaH, saurASTrakaH, mahArASTrIyaH, kokaNakaH / sa eSa kSetrasaMyogaH / atha ko'sau kAlasaMyogaH ? kAlasaMyoga-suSamasuSamAnaH, suSamAjaH, suSamadussamAjaH, dussamasuSamAjA dussamAjaH dussmsupmaajH| athavAeravae, hemavae, eraNNavae, harivAmae, rammagavAsae, devakurue, uttarakurue, puvvavidehae, avaravidehae) yaha bhAratIya hai, yaha airavata kSetrIya hai, yaha haimavata kSetrIya hai, yaha airaNyavata kSetra kA hai, yaha harivarSa kSetra kA hai, yaha ramyakavarSa kA hai, yaha devakuru ko hai, yaha uttarakuru kA hai, yaha pUrvanideha kA hai yaha aparavideha kA hai / athavA(mAgahae, mAla vae, soraTTae, marahaTTae, kuMkaNae, se taM khettasaMjoge) yaha mAgadhaka hai, yaha mAlavaka hai, yaha saurASTraka hai, yaha mahArASTrIya hai, yaha kauGkaNaka hai, isa prakAra saba pUrvokta jitane bhI kSetra ke saMyoga janya nAma haiM, ve saba kSetra saMyogaja nAma haiN| (se kiM taM kAlasaMjoge) bhadanta ! kAla ke saMyoga se jo nAma utpanna hotA hai, vaha kaisA hotA hai? uttara-(kAla saMjoge) kAla ke saMyoga se jo nAma niSpanna hotA hai vaha aisA hotA hai-(susamasusamAe, susamAe, susamadUsamAe, dusamasusamAe, dUsamAe, dUsamadUsamAe) yaha suSama suSamA kAla meM janmA huA hone se suSamasuSamAja hai, yaha suSamAdussamAkAla meM janmA hone se suSama dusmamAja hai / isI prakAra se yaha dussama suSamoja hai| eravara hemavae, eraNNavae, harivAsae, rammagavAsae, devakurue, uttarakurue, puvvavidehae, avaravidehae) 4. bhAratIya cha, mA bhairavata kSetramA cha, ma bhakta kSetranA che, A airaNyavata kSetrIya che, A harivarSa kSetrIya che, A ramyaka varSAya che, A devakuru kSetrIya che A uttara kurune che, A pUrvavidehane cha / 552 vidveDane cha mayA (mAgahae, mAlavae, soradae, marahaTThae, kuMkaNae, se ta'khettasaMjoge) mA bhAga cha, sA bhAsa cha mA saurASTra cha, A mahArASTrIya che, A kekaNaka che A pramANe pUrvokta jeTalAM sogajanya nAma cha ta sa kSetra sayojanAmA cha. (se ki ta kAlasaMjoge) 3 bhadanta ! kAlanA saMyogathI je nAma utpana heAya che, te kevuM hoya che? uttara-(kAla saMjoge) sanA sayaugayI re nAma niSpanna thAya the, te me DAya che. (susramasusamAe, susamAe, susamadUsamAe, dUsamasusamAe, dUsamAe, sumamadUsamAe) / suSama suSamA mAM merA pAthI suSumA 4 che. mA suSama duksamAmAM janmela hovAthI suSamadussAmAM ja che. A pramANe A duslama suSamA ja che. A dusamA ja che A dussamAM dussAmAM ja che. athavA For Private And Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 38 anuyogadvArasUtre prAvRSikaH varSArAtrikaH zAradaH haimantakaH vAsantakaH zreSmakaH / sa eSa kAlasaMyogaH / atha ko'sau mAvasaMyogaH ? bhAvasaMyogo dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-prazastazca apazastazca / atha ko'sau prazastaH ? prazastaH-jJAnena jJAnI, darzanena darzanI, cAritreNa cAritrI / sa eSa prshstH| atha ko'sau apazastaH ? krodhena krodhI, mAnena mAnI, yaha dussamAja hai / yaha dusptama dussamAja hai / athavA-(pAvasae vAsArattae, saradae, hemaMtae, vasaMnae, gimhae) yaha prAvRSika hai, varSA rAtrika hai, zArada hai, hemantaka hai, vAsantaka hai, grISmaka hai / (se taM kAlasaMjoge) isa prakAra ye saba nAma kAla ke saMyoga ko lekara niSpanna hone ke kAraNa kAla saMyogaja haiM / (se kiM taM bhAvasaMjoge ?) he bhadanta ! bhAva ke saMyoga ko lekara jo nAma utpanna hotA hai vaha kaisA hotA hai ? uttara-(bhAvasaMjoge-duvihe paNNatte) bhAva saMjoga ko lekara jo nAma niSpanna hotA hai, vaha isa prakAra se hotA hai-yaha bhAva saMyoga do prakAra kA prajJapta huA hai-(taMjahA) jaise-(pasatthe ya apasatthe ya) eka prazasta bhAva saMyoga aura dUsarA aprazasta bhAva sNyog| (se kiM taM pasatthe) he bhadanta ! prazasta bhAva kauna haiM ? uttara-(nANeNaM nANI, daMsaNeNa, daMsaNI, caritteNaM, carittI) jJAna, darzana, caritra ye prazasta bhAva haiM, inake saMyoga ko lekara jJAna se jJAnI, darzana se darzanI aura cAritra se cAritrI aisA jo nAma (pAvasae vA sArattae, saradae, hemaMtae, vasaMtae, gimhae) mA prAvRSi che, varSA rAtri cha, zA26 cha bhanta cha, vAsanta cha mA zrIbha cha, (khe ta kAla saMjoge) A pramANe A sarva nAme kALane saMyogathI niSpanna hovA badala kAla sayAna che. (se ki ta bhAvasaMjoge ?) mahata! bhAvanA saMyogana laIne je nAma thAya che te kevuM hoya che. uttara-(bhAva saMjoge-duvihe paNNatte) mAra sayoganA sAdhAre nAma niSpanna thAya che, te A pramANe hoya che A bhAva saMyoga be prakArane prajJA yye| che. (tajahA) rebha (pasatthe ya apasattheya) se prazasta mApa saMyoga mane mAnna prazasta mA sayoga (se ki tapasatthe) 3 mahanta ! prazasta bhAvo kayA che? ____uttara-(nANeNaM nANI daMsaNeNaM, dasaNI, caritteNaM carittI) jJAna, zana, cAritra A prazasta bhAve che. A bhAvonA saMgathI jJAnathI jJAnI, darzana nathI darzanI, ane cAritrathI cAritrI evAM je nAmo niSpanna thAya che, te For Private And Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org anuyogacandrikA TIkA sUtra 182 saMyogasvarUpanirUpaNam 39 mAyayA mAyI, lomena lobhI / sa eSo'prazastaH / sa eSa bhAvasaMyogaH / tadetat saMyogena // mR0 181 // TIkA -' se kiM taM ' ityAdi atha kiM tat saMyogena ? saMyogena yannAma niSpadyate tat kim ? iti ziSya praznaH / uttarayati saMyogo hi dravyasaMyoga kSetrasaMyogakAlasaMyogabhAvasaMyogabhedena caturvidhaH / tatra - dravyasaMyogaH sacittAcittamizrabhedena trividhaH prajJaptaH / tatra sacittadravyasaMyogena - gomAn mahiSImAn ityAdi nAma niSpadyate / acittadravyasaMyogena - chatrI daNDItyAdi / mizradravyasaMyogena - hAlikaH zAkaTika ityAdi / atra ilAdInAmacetanatvaM balIvardAdInAM sacetanatvamitimizratA bodhyA, evaMvidhAni nAmAni dravyasaMyogajAni vijJeyAni / kSetrasaMyogena bharatairaNyavatAdIni mAgadhamALavakAdIni vA nAmAni niSpadyante / kAlasaMyogena - suSamasuSamAjAdIni prAvRSikAdIni vA niSpanna hotA hai, vaha prazasta bhAva saMyogaja nAma hai / (se kiM taM apasatthe ) he bhadanta ! aprazasta bhAva kauna hai ? uttara -- ( apasatthe) aprazasta bhAva isa prakAra hai / (koheNaM kohI, mANeNaM mANI, mAyAe mAyI, loheNaM lohI, se taM apasatthe ) krodha, mAna, mAyA, aura lobha ye aprazasta bhAva haiN| inake saMbaMdha ko lekara yaha krodhI hai, yaha mAnI hai, yaha mAyAvI hai, yaha lobhI hai| tAtparya yaha hai ki krodha ke saMbandha se krodhI mAna ke saMbandha se mAnI Adi nAma niSpanna hote haiM / ye saba jJAna Adi aura krodha Adi AtmA ke hI prazasta aura aprazasta bhAva haiM / ( se taM bhAvasaMjoge) isa prakAra yaha bhAva saMyogaja nAma hai / ( se taM saMjogeNaM) isa prakAra apasatthe) he aha'ta ! prazasta lAva saMyoga nAmo che. (se ki ta aprazasta bhAve kayA kayA che? Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uttara- (apasatthe) aprazasta lAvo yA pramANe che. (koheNaM kohI mANeNaM mANI, mAyAe mAyI, loheNaM lohI, se ta apasatthe) Dodha, mAna, bhAyA ane DhAla A adhA aprazasta bhAve che. A bhAvAnA sa`khadhathI A krodhI che, A mAnI che, A mAyAvI che A leAbhI che evAM nAme niSpanna thAya che. tApaya A che ke krodhanA saMbaMdhathI krodhI, mAnanA saMbaMdhathI mAnI vagere nAmA niSpanna thAya che. A badhA jJAna vagere ane krodha vagere AtmAnA 4 prazasta tebhana ma prazasta lAvo che. ( se ta bhAvasaMjoge) yA prabhA yA bhAva sauMyoga na nAma che, ( se taM saMjogeNaM) yA pramANe sayoga ka For Private And Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre niSpadhante |bhaavsNyogH- bhAvA paryAyastasya saMyogaH prazastAprazastabhedena dvividhH| tatra prazastasaMyogena jJAnItyAdi nAma niSpadyate / aprazastasaMyogena tu krodhImAnItyAdi / itthaM caturvidhAni saMyogajAni nAmAni bodhyAni / idamapi saMyogapradhAnatayA pravRttatvAd gauNAd bhidyte| etadupasaMharannAha-tadetat saMyogeneti // 50 181 // mUlam-se kiM taM pamANeNaM? pamANe cauvihe paNNatte, taM jahA-nAmappamANe ThavaNappamANe dayappamANe bhAvappamANe / se kiM taM nAmappamANe?,2 jassa NaM jIvassa vA ajIvassa vA, jIvANa vA, tadubhayassa vA, tadubhayANa vA pamANetti nAmaM kji| se taM NAmappamANe ||suu0 182 // chAyA-atha kiM tat pramANena ? pramANaM caturvidhaM prajJaptam , tadyathA-nAmapramANaM sthApanApramANaM dravyapramANaM bhAvapamANam / atha kiM tat nAmapramANaM ? nAmamANaM jo saMyogaja nAma cAra prakAra kA kahA gayA hai vaha isa prakAra se hotA hai aisA jAnanA cAhiye-isa saMyogaja nAma meM saMyoga ke pradhAnatA kI vivakSA hai-ataH saMyoga kI pradhAnatA se yaha pravRta hotA hai, isaliye gauNa nAma se isameM bhinnatA jAnanI cAhiye ||suu0 181 / / "se kiM taM pamANeNaM " ityaadi| zabdArtha-(se kiM taM pamANeNaM?) he bhadanta ! pramANa se jo nAma niSpanna hotA hai vaha kaisA yA kitane prakAra kA hotA hai ? uttara-(pamANe caubdhihe paNNatte) pramANa cAra prakAra kA prajJapta huA hai| ataH pramANa niSpanna nAma bhI cAra prakAra kA hotA hai| (taMjahA) vaha catuSprakAratA isa prakAra se hai| (nAmappamANe, nAma cAra prakArathI vibhakta karela che te A pramANe ja che. tema samajavuM A saMga ja nAmamAM saMganA prAdhAnyanI vivakSA che. ethI saMvaganI pradhAnatAthI ja A pravRtta hoya che ethI gauNa nAmathI AmAM bhinnatA samajavI joIe sU018nA "se ki ta pamANeNaM" tyAha hAtha-(se ki ta pamANeNa?) mahata ! prabhAthI re nAma nipanna thAya che te kevAM ane keTalAM prakAranA hoya che? uttara-(pamANe cauvihe paNNatte) prabhA yA2 2 prazasa thayesa che. methI prabhA niSpanna nAma para yA2 prA2nu DAya che. (tajahA) te yAra. For Private And Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 182 saMyogasvarUpanirUpaNam yasya khalu jIvasya vA ajIvasya vA jIvAnAM vA ajIvAnAM vA tadubhayasya vA tadubhayeSAM vA pramANamiti nAma kriyate / tadetat nAmapramANam ||muu0 182 // TIkA-'se ki taM' ityAdi-- atha kiM tat pramANena-pramIyate paricchidyate-nizcIyate vastu aneneti pramANaM tena yannAma niSpadyate tat kiM-kiM vidham ? iti ziSya praznaH / uttarayati. pramANaM hi nAma sthApanAdravyabhAvabhedena cturvidhm| tatra nAmapramANaM jijJAsitumanAH ziSyaH pRcchati-atha kiM tat nAma pramANam ? iti| nAmaiva vastuparicchedahetutvAt pramANaM nAmapramANaM, tena hetu bhUtena kiM nAma bhavatIti praznAbhiprAyaH / ThavaNappamANe, dayappamANe, bhAvappamANe ) nAma pramANa, sthApanA pramANa, dravya pramANa, bhAva pramANa / (se kiM taM nAmappamANe) he bhadanta ! nAma pramANa kyA hai ? uttara-( jassa Na jIvassa vA, ajIvassa vA, jIvANa vA, ajIvANa vA, tadubhayassa vA, tadubhayANa vA pamANetti nAma kajjai se taM NAmappamANe) jisa kisI jIva kA, athavA ajIva kA, athavA jIvoM kA, athavA ajIvoM kA, athavA jIva ajIva donoM kA athayo jIvoM ajIvoM donoM kA pramANa aisA jo nAma kiyA jAtA hai, vaha nAma pramANa hai| jisake dvArA vastu kA nizcaya kiyA jAtA hai, baha 'pramANa hai| isa pramANa se jo nAma niSpanna hotA hai, vaha cAra prakAra kA hotA hai / vastu ke pariccheda kA hetu nAma hotA hai, isaliye nAma ko hI yahAM pramANa kahA hai| kisI jIva Adi padArtha kA pramANa aisA jo nAma rakhaliyA jAtA hai, vaha ' nAma pramANa' hai| yaha pramANa yA prA2 // prabhArI che. (nAmappamANe, ThavaNappamANe, davappamANe bhAvappA mANe) nAmapramANa, sthAnApramANa, dravyamAra, bhAvapramANa. (se kitanAmappamANe) he mahata! nAmamAya zu cha / uttara-(jassa gaM jIvassa vA, ajIvassa vA, jIvANa vA, ajIvANa vA, tadubhayarasa vA, tadubhayANa pA pamANetti nAma kajjai se taNAmappamANe) game te jIvanuM, athavA ajIvanuM, athavA chAnuM athavA ajInuM, athavA jIve ajIva bane athavA jo ajI bannenuM pramANa evuM je nAma rAkhavAmAM Ave che te nAma pramANa che jenA vaDe varatune nizcaya karavAmAM Ave che, te pramANa che. A pramANathI je nAma niSpanna thAya che, te cAra prakAranAM hoya che. vastunA paricchedane hetu nAma hoya che, ethI nAmane ja ahIM pramANa kahevAmAM AvyuM che, game te jIva vagerenuM pramANa evuM je nAma rAkhavAmAM Ave che te "nAma pramANu" che. A pramANa sthA a.6 For Private And Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUbe evaM sarvatrApi bhAvanA kAryA / uttarayati-nAmapramANaM hi-yasya jIvasya ajIvasya vetyAdInAM pramANamiti saMjJA kriyate tad bodhyam / idaM hi na sthApanAdravyabhAvahetukam , api tu nAmamAtraviracanameva, ata idaM nAmapramANamityucyate / etadupasaMharannAha-tadetat nAmapamANamiti ||suu0 182 // ___mUlam-se kiM taM ThavaNappamANe ?, ThavaNappamANe sattavihe paNNatte, taM jahA-Nakkhattadevayakule pAsaMDagaNe ya jIviyAheuM / AbhippAiyaNAme ThavaNAnAmaM tu sttvih||1|| se ki taM NakkhataNAma?, NakkhattaNAme-kittiAhiM jAe-kittie kittiAdipaNe, kittiAdhamme, kittiAsamme, kittiAdeve, kittiAdAse, kittiAseNe, kittiaarkkhie| rohiNIhiM jAe-rohiNie, rohiNidinne, rohiNidhamme, rohiNisamme, rohiNideve rohiNidAse, rohiNiseNe, rohiNirakkhie y| evaM satvanakkhattesu nAmA bhaanniyvaa| etthaM saMgahaNigAhAo-kittiyarohiNimigasira,-ajhai ya puNavasu ya pusse y| tatto ya asilesI, mahA sthApanA dravya aura bhAva hetuka nahIM hotA hai| kintu nAmahetuka hotA hai, isaliye vaha nAma pramANa aisA kahA jAtA hai| nAmapramANa meM kevala pramANa kI jIvAdika padArthoM meM saMjJA mAtra hI kI jAtI hai| isaliye yaha nAma pramANa kahA gayA hai / tAtparya kahane kA yaha hai-ki-'kisI bhI jIva ajIva Adi padArtha meM " yaha pramANa hai" aisA jo nAma nikSepa kiyA jAtA hai, vaha nAma pramANa hai / suu0182|| panA dravya ane bhAva hetuka gaNAtuM nathI paNa nAma hatuka hoya che. ethI te nAma pramANa ema kahevAya che. nAma pramANamAM phakta pramANanI jIva vagere padArthomAM saMjJA mAtra ja rAkhavAmAM Ave che. ethI A nAma pramANa kahevAya che tAtparya e che ke "game te jIva ajava vagere padArthomAM A pramANa che evuM je nAma nikSepa karavAmAM Ave che, te nAma pramANa che. sU0182A For Private And Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 183 sthApanApramANanirUpaNam udo pharaguNIo ya // 1 // hattho cittI sotI, visAhA~ tahaya hoI annuraaho| jeTTI mUlauM puvAsauMDhA taha uttarI ceva // 2 // abhiI savarNa dhaniTTI, sattabhisadA do ya hoti bhyo| reveI assiNi bharaNI, esA nakkhattaparivADI // 3 // se taM nkkhttnaame| se kiM taM devayANAme ?, devayANAme-aggidevayAhiM jAeaggie, aggidiNNe, aggisamme, aggidhamme, aggideve, aggidAse, aggiseNe, aggirkkhie| evaM samvanakkhattadevayAM nAmA bhaanniyvaa| etthaMpi saMgahaNigAhAo-aggi payAvaI some, ruH aditI vihassaI sppe| piti bharga ajama saviyoM taToM vAUMya iMdAMgI // 1 // mitto iMdo niraI, AU~ visso ya baMbhe viNhayau / vasu varuNa artha vivadhI pUMse A~se jame cev||2|| se taM devayA NAme / se kiM taM kulanAme ? kulanAme-ugge bhoge rAyaNNe khattie ikkhAge NAe koravve |se taM kulanAme / se ki taM pAsaMDanAme?, pAsaMDanAma--samaNeya paMDuraMge, bhikkhU kAvAlie ya taavse| privaayge| se taM paasNddnaame|se kiM taM gaNanAme, gaNanAme malle malladinne malladhamma mallaplamne malladeve malladAse mallaseNe mllrkkhie| se taM gnnnaame| se kiM taM jIviyanAme ? jIviyanAme--avakarae ukkuruDae ujjhiae kajjavae suppeN| se taM jiiviynaame| se kiM taM AbhippAiya NAme ? AbhippAiyanAme -aMbae niMbae bakulae palAsae siNae pilUe kriire| se taM aabhippaaiynaame|se taM ThavaNappamANe ||suu0183|| For Private And Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - 44 anuyogadvArasUtre .... chAyA-atha kiM tat sthApanApramANam ? sthApanApramANaM-saptavidhaM prajJaptaM, tadyathA-nakSatradevatAkulaM pApaNDagaNaM ca jIvitahetu / abhiprAyikanAma sthApanAnAma tu saptavidham / atha kiM tat nakSatranAma ?, nakSatranAma-kRttika.su jAtaH kArtikaH, kRttikAdattaH kRttikAdharmaH kRtikAzarmA kRttikAdevaH kRttikAdAsa., kRttikAsenaH, kRttikArakSitaH / rohiNISu jAtaH-rauhiNeyaH, rohiNIdattaH rohiNIdharmaH, rohiNIzarmA, rohiNIdevaH, rohiNIdAsaH, rohiNIsenaH, rohiNIrakSitazca / evaM sarva nakSatreSu nAmAni bhaNitavyAni / atra saMgrahaNIgAthA:-kRttikA1 rohiNI2 mRgazirAH3 Azvi4 punarvabhU ca5 puSyaM ca6 / tatazca azleSA7 maghATa dve phalgunyau c9-10||1|| hastaH11 citrA12 svAtiH13 vizAkhA14 tathA ca bhavati anurAdhA15 / jyeSThA16 mUlA17 pUrvASADhA18 tathA uttarA19. caiva // 2 // abhijit 20 zravaNA21 dhaniSThA22 zatabhiSag 23 dve ca bhavataH bhAdrapade 24-25 / revatI26 azvinI27 bharaNI28 eSA nakSatraparipATiH // 3 // tadetat nakSatranAma / atha ki tat devatA nAma ? devatAnAma-agnidevatAsu jAtaH AgnikaH, agnidattaH, agni. zarmA, agnidharmaH, agnidevaH, agnidAsaH, agnisenaH agnirkssitH| evaM sarvanakSatradevato nAmAni bhnnitvyaani| atrApi saMgrahaNI gAthA:-agniH1 prajApatiH2 somo3 rudraH4 aditiH5 bRhaspatiH6 srpH7| pitaro8 bhargo'ryamA9-10 savitA11 tvaSTA12 vAyuzca13 indraagniH14||1|| mitra 15 indro16 ni tiH17 ambhaH18 vizvazva19 brahmA20 vissnnuH21| vasubarugaH22-23 ajo24 vivaddhiH25 pUSA26 azvo27 yamazcaiva28 // 1 // tadetat devatAnAma / atha kiM tat kulanAma?, kulanAma-ugraH, bhogaH, rAjanyaH, kSatriyaH, aikSvAkA, jJAtaH, kauravyaH / tadetat kulanAma / atha kiM tat pASaNDanAma ? 2 zramaNazca pANDurAGgo bhikSuH kApAlikazca tApasaH / privraajkH| tadetat paassnnddnaam| atha kiM tad gaNanAma ? gaNanAma-mallA, malladattaH, malladharmaH, mallazarmA, malladevaH, malladAsaH, mallasenaH, mllrkssitH| tadetad gaNanAma / atha kiM tat jIvitanAma ?, jIvitanAma-avakarakaH, utkuruTakaH, ujjhitakA, kacavarakaH, zUrpakaH / tadetat jIvitanAma / atha kiM tat abhipAyikanAma ? abhiprAyikanAma,-ambakaH, nimbakaH, bakulakA, palAzakA, snehakaH, pIlukaH, karIrakaH, tadetat abhipraayiknaam| tadetat sthApanApramANam // sU0 183 // TIkA-'se kiM taM ThavaNappamANe' ityAdi atha kiM tat sthApanApramANam ? sthApanApramANena yad nAma niSpadyate tat ki-kiMvidham ? iti shissypshnH| uttarayati-sthApanAnAma hi nakSatranAmadevanAma For Private And Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 183 sthApanApramANanirUpaNam kulanAma pASaNDanAmagaNanAma jIvitahetunAmAbhidhAyikanAmabhedena saptavidhaM prajJaptam / ayaM bhAvaH-nakSatra devatA-kulagaNAdInyAzritya yakasyacinnAmasthApana kriyate, sA iha sthApanA gRhyate, saiva pramANaM tena hetRbhUtena saptavidhaM nAma niSpadyate iti / tatra aba sUtrakAra sthApanA pramANa se jo nAma niSpanna hotA hai usake viSaka meM kahate haiM-" se kiM taM ThavaNappamANe" ityAdi zabdA-(se kiM taM ThavaNappamANe ?) he bhadanta ! sthApanA pramANa se jo nAma niSpanna hotA hai vaha kitane prakAra kA hotA hai ? (ThavaNappamANe sattavihe paNNatte) sthApanA pramANa se jo nAma niSpanna hotA hai, vaha sAta prakAra kA kahA gayA hai (taMjahA) jaiseM (nakkhatta devayakule pAsaMDagaNe ya jIviyAheuM / AbhippAiyaNAme ThavagA nAma tu sattavihaM) nakSatra nAma devanAma, kulanAma, pASaNDanAma, gaNanAma, jIvitahetunAma, abhiprAyikanAma / tAtparya yaha hai-nakSatra devatA, kula, gaNa, Adi kA Azraya karake jo kisI ke nAma kA sthApana kiyA jAtA hai, vaha yahAM sthApanA se gRhIta huA hai| yaha sthApanA hI pramANa hai / isa hetubhUta sthApanA pramANa se sAta prakAra kA nAma niSpanna hotA hai / ina saptavidha nAmoM ke bIca meM nakSatroM ko Azrita karake jo nAma sthApita kiyA jAtA hai-use aba sUtrakAra kahate haiM have sUtrakAra sthApanA pramANuthI je nAma niSpanna thAya che te viSe kahe che"se ki ta ThavaNApamANe" tyAta zahAtha-(se ki ta ThavaNApamANe ?) 3 R'ta ! sthApanA pramAthI 2 nAma niSpanna thAya che tenA keTalA prakAra hoya che? uttara-(ThavaNappamANe sattavihe paNNatte) sthApanApramAthI 2 nAma nipAna thAya che, te sA1 apAmA mA0yAM che. (tajahA) 2 (nakkhatta devayakule pAsaMDagaNe ya jIviyAheuM / AbhippAiyaNAme ThavaNAnAma tu sattavihaM) nakSatranAma, hevanAma, asanAma, nAma, AzunAma, tahetunAma, abhiprAyikanAma tAtparya e che ke nakSatra devatA, kula, ThANa vagerenA AdhAre je nAmanI sthApanA karavAmAM Ave che. te ahIM sthApanA zabdathI gRhIta thayela che. A sthApanA ja pramANa che. A hetubhUta sthApanA pramANathI sAta prakAranA nAme niSpanna thAya che. A savidha nAmamAM nakSatranA AdhAre je nAmanI sthApanA karavAmAM Ave che, sUtrakAra have te viSe kahe che, For Private And Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra saptavidhanAmamadhye nakSatrANyAzritya yannAma sthApyate tadarzayati-kRttikAmu jAta:kArtikaH kRttikAbhirdattaH-kRttikAdatta ityaadi| evaM rohiNyAdhavaziSTanakSatreSvapi samUhyAni / sakalanakSatrANi saMgrahItuM tisraHsaMgrahaNI gAthAH prAha-'kittiyarohiNI' prazna-(se kiM taM Navatta NAme ?) he bhadanta ! vaha nakSatra nAma kyA hai arthAt nakSatroM ko Azrita karake jo kisI kA nAma sthApita kiyA jAtA hai| vaha kaisA hotA hai ? __uttara-(NakkhattaNAme ) vaha nakSatra nAma isa prakAra se sthApita hotA hai-(kittimAhiM jAe, kittie, kittimAdiNNe, kittiyAdhamme, kittiyAsamme, kittiyAdeve, kittiAdAse, kiliAseNe, kittiArakkhie) kArtika, kRttikAdatta, kRttikAdharma, kRttikAzarmA, kRttikAdeva, kRttikAdAsa, kRttikAsena, kRttikArakSita isa prakAra ye nAma kRttikA nakSatra meM janma hone ke kAraNa hote haiN| (rohiNIhiM jAerohiNie rohiNIdinne rohiNidhamme, rohiNisamme, rohiNideve, rohiNidAse, rohiNiseNe, rohiNirakvie) rauhiNeya, rohiNIdatta, rohiNI dharma, rohiNIzarmA, rohiNIdeva, rohiNIdAsa, rohiNisena, rohiNI. rakSita / isa prakAra ye nAma rohiNI nakSatra meM janma lene ke kAraNa hote haiN| ( evaM savvanakkhattelu nAmA bhAgiyavvA ) isI prakAra se aura bhI avaziSTa nakSatroM ko Azrita karake nAma unameM janma hone ke kAraNa prazna-(se ki ta NakhattaNAme ?) 3 mahata ! nakSatra nAma cha ? eTale ke nakSatranA AdhAre je nAma rAkhavAmAM Ave che, te kevuM hoya che? uttara-(NakhattaNAme) te nakSatranAma mA pramANe sthApita 42pAmA bhAve cha. (kitti Ahi jAra, kittie, kittiAdiNNe kittiyAdhamme kittiAsamme; kittiAdeve, kitti AdAse, kittiAseNe kitti prArakkhie) ti, itikAdatta, kRttikAdharma, kRttikA zarmA, kRttikAdeva, kRttikAdAsa kRttikAna, kRttikArakSita A jAtanA nAme kRttikA nakSatramAM janmelAonA rAkhavAmAM Ave che. (rohiNIhiM jAe-rohiNIe, rohiNIdinne, rohiNIdhamme, rohiNIsamme, rohiNideve, rohiNIdAse, rohiNIseNe, rohiNI rakkhie) zaihiyeya. 2. lita, piema re.hiNIzarmA, reDiNIdeva, rohiNadAsa, rohiNIsena, hiNIrakSita, ATalA nAma mA nakSatramA sAmAnA rAmapAmA mAve . (evaM savva nakkhattesu nAmA bhANiyavvA) mA prabhArI zrI 5 mA 27 nakSatrI parathI 22 nAma pADavAmAM Ave che te viSe jANuM levuM joIe. badhA nakSatronA nAme For Private And Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acharya Shrik 47 anuyogacandrikA TIkA sUtra 183 sthApanApramANanirUpaNam ityAdi / AsAmarthaH suspaSTaH / nanu nakSatrakramastu azvinIbharaNItyAdikrameNa dRzyate, tat kathamatra kRttikAdikrameNa paThitam ? iti cedAha-yadAbhijinnakSatreNa sahASTAviMzati nakSatrANi paThyante tadA kRttikArohiNItyAdikrama eva dRzyate, atastaM jAna lenA cAhiye / samasta nakSatroM ke nAma saMgrahaNI kI ina tIna gAthAoM dvArA isa prakAra se kahe gaye haiM-(kittIyarohiNi migasiraM ahA ya puNavastu ya pusse ya) 1 kRttikA, 2 rohiNI, 3 mRgazirA, 4aa, 5 punarvasu 6 puSya (tatto ya asilesA mahA u do phagguNIo ya)7 apleSA 8 maghA 9 pUrvA phAlgunI 10 uttarA phAlgunI (hattho cittA sAtI visAhA taha ya hoi aNurAhA ) 11 hasta 12 citrA 13 svAti 14 vizAkhA15 anurAdhA (jeTThA bhUlA puvvAsADhA taha uttarA cena) 16 jyeSThA 17 mUlA, 18 pUrvASADhA, 19 utarASADhA, (abhiI savaNa dhaNiTThA, sattabhiH sayA do ya hoti bhavayA) 20 abhijit 21 zravaNa 22 dhaniSThA 23 zatabhiSag 24 uttarAbhAdrapadA 25 pUrvAbhAdrapadA, (revahaassiNi bharaNI esA nakkhattaparivAr3I) 26 revatI 27 azvinI 28 bharaNI yaha nakSatroM kI paripATI hai| zaMkA-azvinI, bharaNI ityAdikrama se nakSatroM kA krama dekhA jAtA hai-phira saMgrahaNIkArane kRttikAdi ke krama se aimA krama kyoM rakhA hai ? uttara-jisa samaya abhijit nakSatra ke sAtha 28 nakSatra paDhe jAte saghazAnI mAtra thaa| mA pramANe vAma mAvyAM cha. (1 kittiya rohiNI migasira addA ya puNavvasu ya pusse ya) 1 ti| 2 24ii , 3 bhRgazirA, 4 bhAdrI, 5 punarvasu 1 puSya (tatto ya asilesA mahA udo phagguNIo ya) 7 azleSA, 8 maghA, 8 pUrvAzagunI, 1. uttarAzagunI, (hattho cittA sAtI visAhA taha ya hoi aNurAhA) 11 42d, 12 citrA, 13 svAti, 14 vizAmA, 15 anurAdhA (jeTThA mUlA puvAsADhA taha uttarA ceva) 16 jyeSThA, 17 bhUsA, 18 pUrvASADhA, 18 uttarASADhA, (abhiI savaNadhaNiTThA, sattabhisayA, do ya hoti bhavayA) 20 sAmAna, 21 zravaNa, 22 dhaniSThA, 23 zatabhiSayU, 24 uttarAbhAdrapA, 25 lAdrapA (revai assiNi, bharaNI esA nakkhattaparivADI) 26 2vatI, 27 mazvinI, 28 129 mA nakSatrAnI paripATI cha. zaMkA-azvinI, bharaNa vagere kamathI nakSatranI parigaNanA thAya che. te pachI saMgrahaNakAre kRtikAdi kamathI nakSatranI parigaNanA kema svIkArI che? uttara-je vakhate abhijita nakSatranI sAthe 28 nakSatranI gaNanA kara For Private And Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre nakSatrakramamAzriyAtra pATho bodhyaH, ato nAsti doSa iti / etAni kRttikAdI. nyaSTAviMzatinakSatrANi agnyAdhaSTAviMzatidevatAbhiradhiSThitAni, ataH kazcit kRttikAdhanyatamanakSatrajAtasya tannakSatrAdhiSThAturagnyAyanyatamasya nAmAzritya nAmasthApanaM karoti, taddarzayitumAha-'atha kiM tad devatAnAma' ityAdi / tatra devatA. nAma-agnidevatAsu jAta AgnikaH, agnidatta ityAdi bodhyam / evaM rohiNyAdi haiM usa samaya kRttikA rohiNI ityAdi krama hI dekhA jAtA hai| isaliye isa prakAra ke nakSatra krama ko Azrita karake pATha vinyAsa meM koI doSa nahIM hai| (se taM nakkhattanAme ) isa prakAra yaha nakSatra nAma haiM ye kRttikA Adi 28 nakSatra agni Adi 28 devatAoM se adhiSThita haiM / isaliye yadi koI ina kRtti kA Adi kisI eka nakSatra meM utpanna hotA hai to usakA nAmasthApana usa nakSatra ke adhiSThAyaka agni Adi kisI eka devatA ke nAma ko lekara kiyA jAtA hai-isI bAta ko sUtrakAra yoM dikhalAte haiM-(se ki taM devayANAme) he bhadanta ! vaha devatA nAma kyA hai-arthAt devatAoM ko Azrita karake jo nAmasthApita kiyA jAtA hai, vaha kaisA hotA hai ? uttara-(devayANAme) vaha devatAnAma isa prakAra se hai-(aggi devayAhiM jAe, aggie) kyoM ki, vaha agnidevatA meM utpanna huA hai isaliye ye Agnika (aggidiNNe) agnidatta (aggisamme) agnizarmA (agnidhamme) agnidharma (aggideve) agnideva (aggirakkhie) agnivAmAM Ave che, te vakhate kRtikA rahiNI vagere kamaja jovAmAM Ave che, ethI A jAtanA nakSatrakramane AdhArabhUta mAnIne pAThavinyAsa karavAmAM Ave to truTi na gayAya (se taM nakkhattanAme) mA pramANe // nakSatrAnA nAme che. A kRtikA vagere 28 nakSatra agni vagere 28 devatAothI adhiSThita che. ethI je kaI A kRtikA vagere koI eka nakSatramAM utpanna thAya te tenuM nAma te nakSatranA adhiSThAyaka agni vagere ke eka devatAnA nAma parathI rAkhavAmAM Ave che. e ja vAtane sUtrakAra A pramANe spaSTa kahe che. (se ki taM devayANAme) santa ! hevatA nAma zucha? saTase devtaaenA AdhAre je nAme sthApita karavAmAM Ave che te kevAM hoya che? 6ttara-(vayANAme) te devatA nAma mA pramANe che. (aggi devayAhiM jAe, aggie) mata mani TevatAmA pani yesa cha. methI ta mAni (aggidiNNe) manihatta, (aggisamme) nirmA, (agidhamme) bhanidhI, (aggideve) niva, (aggidAse) manihAsa, (aggiseNe) manasena, (aggi For Private And Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 183 sthApanApramANanirUpaNam 49 tattannakSatrasyAdhiSThAtA prajApatyAdiH sa sa devo bodhyaH / tattannAmnA'pi nAmasthApanaM kriyate / tattu prAjApatikaH prajApatidatta ityAdirUpeNa svayamabhyuhyam / patra devatAnAmAni saMgrahItuM sUtrakAro dve-saMgrahaNI gAthe mAha-'aggipayAvai' ityAdi / anayovyAkhyA spaSTA / itthaM devatAnAma bodhyam / etadeva darzayati'tadetad devatAnAma' ityupasaMhAravAkyeneti / atha kulanAma darzayati-yo hi yasmin kule jAtastatkulanAmnA tasya nAmasthApanaM cet kriyate tadA kulanAmarUpaM rkssit| (evaM savvanakkhatta devayA nAma bhANiyavvA) isI prakAra se aura bhI avaziSTa devatAoM ko Azrita karake unake nAma unameM janma hone ke kAraNa sthApita karalenA cAhiye / jaise-rohiNI nakSatra kA adhiSThAtA prajApati devatA hai| so jo isa nakSatra meM utpanna hotA hai usakA nAmasthApana usa nakSatra ke adhiSThAtA devatA ke nAma ko lekara diyA jAnA hai-yathA-pAjApatika, prajApati datta ityAdi-yahAM devatAnAmoM ko saMgraha karane ke liye sUtrakAra ne ye do saMgrahaNIkI gAthAe~ kahIM haiM-(aggipayAvaI some, ruddo aditI vihassaI sappe) agni, prajApati, soma, rudra, aditi, bRhaspati, sarpa (pitibhagaajjama, saviyA, tahA vAUya iMdaggI) pitA, bhaga aryamA, savitA, svaSTA, vAyu, indrAgni, (mitto iMdo niraI AU visso ya baMbha viNhayA) mitra indraniti, ambha, vizva, brahmA, viSNu, (vasuvaruNaaya vivaddhI, pUse Ase jame ceya) vasu, varuNa, aja, vivarddhi, pUSA, azva ym| (se taM devarakkhie) bhanirakSita, (evaM savvanakkhattadevayA nAma bhANiyavvA) mA pramANe bIjA paNa sarva devatAonA AdhAre temanA nAme temanAmAM janma prApta karavA badala sthApita karI levAM jema ke rohiNI nakSatrane adhiSThAtA prajApati deva che. te A nakSatramAM je utpanna thayo hoya che, tenuM nAma te nakSatranA adhiSThAtA devatAnA nAmanA AdhAre rAkhavAmAM Ave che. jema ke prAjApatika, prajApatidatta vagere ahIM devatAonA nAmanA saMgraha mATe sUtrakAre be sa nI thAme hI che. (aggipayAvaI some, ruho aditI vihassaI savve) Mna, pati, soma, , hita, 95ti, sava' (pitti bhagaajjama, saviyA, taDhA pAUya iMdaggI) pial, an abhA, savitA, spaSTa, pAyu, -NA (mitto iMdo niraI AU visso ya baMbha vilhayA) mitra, ndra, niti, mana, vizva, brahmA, viY (vasu varuNa, aya viSaddhI pUse Ase jame ceva) vasu, 131, 2, viddhi, pA, 111, yama (se taM devayANAme) a07 For Private And Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre sthApanA nAma bhavati / yathA-ugro bhoga ityAdi / ugrAMzodbhavatvena ugra iti nAma sthApyate, bhogavaMzoharatvena bhoga iti / evaM rAjanyAdiSyapi bodhyam / atha pASa. NDanAma yathA bhavati tathA''ha-pASaNDanAma hi yena yatpApaNDamAzritaM tasya tannAmnA sthApyate / yathA zramaNaH pANDurAGgo bhikSuH kApAlikastApasaH parivrAjaka yANAme ) isa prakAra, ye 28 devatAoM ke nAma hai / ( se kiM taM kulanAme) he bhadanta ! kula nAma kyA hai ? uttara-jo.jisa kula meM utpanna hotA hai usa kula ke nAma se yadi usakA nAma sthApana hotA hai, to vaha kula nAmarUpa sthApana hotA hai / (kula nAme) kula nAma isa prakAra haiM-( ugge, bhoge, rAyapaNe, khattie, ikkhAge, NAe' koravve-setaM kulanAme) ugrakula, bhogakula, rAjanya kula, kSatriyakula, aikSvAkakula, jJAtakulaM kauravyakula / ugra vaMza meM janma lene se ugra aisA nAma sthApita kiyA jAtA hai| bhogavaMza meM utpanna hone se bhog| isI prakAra rAjanya Adi meM bhI jAnanA caahiye| isa prakAra ye kula ke nAma haiM / (se ki taM pAsaMDanAme) he bhadanta ! pASaNDa nAma kyA hai ? . uttara-(pAsaMDanAme) jisane jisa pASaNu ko Azrita kiyA usase jo usakA nAma sthApita kiyA jAtA hai vaha pASaNDa nAma hai| vaha isa prakAra se hai-jaise-(samaNe ya paMDuraMge bhikkhU kAvAlie ya yA pramANe mA 28. pitA-mAnA nAma che. (se ki ta kulanAme) 3 HE!:dAnAma cha ? uttara-je vyakti je kulamAM utpanna thAya che, te kulanA nAmathI je tenuM nAma rAmapAmA mAveta nAma 35 sthApanA nAma uvAya che. (kulanAme) ga nAma mA pramANe che. (ugge, bhoge, rAyaNNe, khattie, ikkhAge, NAe, koravve, se ta kulanAme) Suga, gava, saranya, kSatriyasa, mevaakula, jJAnakula, kauravyakula, ugravaMzamAM janma prApta karavAthI ugra evuM nAma sthApita karavAmAM Ave che. bhagavaMzamAM utpanna thavAthI bheganAma rAkhavAmAM Ave che. A pramANe ja rAjanya vagere mATe paNa jANI levuM na ma pramANe ma. sona nAmI cha. (se kiM ta' pAsaMDanAme hai bhadaMta ! pAkhaMDa nAma zuM che? uttara-(pAsaMDa nAme) 22 paaune| mAzraya sIdhA ya tathA ne tenuM nAma rAkhavAmAM AvyuM te nAma pAvaMDa nAma che. te A pramANe che. jema ke For Private And Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyovandrikA TokA sUtra 183 sthApanApramANanirUpaNam 51 iti / tatra - zramaNAH - nirgranthazAkya tApasa gairikA''jIvAH paJcavidhAH / nirgranthAdIni paJca pApaNDAnyAzritya zramaNa iti nAma sthApyate / pANDurAGgaH = bhasmoddhUlitazarIraH zaitraH pApaNDivizeSaH / bhikSurbuddhadarzanAzritaH / kApAlikaH = citAbhasmodhUlitazarIraH pASaNDibhedaH / tApasaH - satarasko vanavAsI pASaNDivizeSaH / parivrAjaka :- parivajati gRhAd gacchatIti parivrAjakaH - pASaNDivizeSaH / etAn zramaNAdIn pApaNDAnAzritya yannAma sthApyate tatpApaNDasthApanAnAme bodhyam / atha gaNanAma nirdizati - gaNaH = AyudhajIvinAM saMghaH, tannAmnA yatkasyacinnAma tAvasae / pArivApage-se taM pADanAme) zramaNa, pANDurAGga, bhikSu, kApAlikatApasa, parivrAjaka / inameM jo zramaNa haiM - ve nirgrantha, zAkya, tApasa gairika aura AjIvaka ye pAMca prakAra ke haiM / ina nirgranthAdika pAMca pASaNDoM ko Azrita karake zramaNa aisA nAma sthApita hotA hai / bhasma se jinakA zarIra lipta hotA hai, aise zaiva pANDurAGga kahalAte haiM / buddha darzana ko mAnane vAle bhikSu kahalAte haiM / citA kI bhasma ko jo apane zarIra para lipsa karate haiM, ve pApaNDavizeSa 'kApAlika ' haiM / jo tapa karate haiM aura vana meM rahate haiM, ve pApaNDa vizeSa 'tApasa' kahalAte haiM / jo ghara se cale jAte haiM arthAt ghara chor3a dete haiM- ve pASaNDi vizeSa parivrAjaka kahalAte haiM / ina zramaNAdika pASaNDoM ko Azrita kara jo nAma sthApana kiyA jAtA hai, vaha pASaNDa sthApananAma hai / isa prakAra yaha pASaNDa nAma hai / ( se kiM taM gaNa nAme ? ) he bhadanta vaha gaNa nAma kyA hai ? ( gaNanAme) AyudhajIviyoM kA jo saMgha (samaNe ya paMDuraMge bhikvukAvAlie ya tAvasae / pArivAyage-se ta pADanAme) zramaNa, pAMDuraMga, bhikSu, apasiGa, tApasa, parivAba, AmAM ne zramANu che tethe nirthaMtha, zAsya, tApasa, gairisa bhane AlavA Ama pAMyAranA che. A nigraMthArdika pAMca pADAne Azrita karIne zramaNa evu nAma sthApita thAya che. bhasmathI jenuM zarIra lipta haiAya che. evA rautra pAMDurAMga kahevAya che, buddha danane mAnanArA bhikSu kahevAya che. citA bhasmane peAtAnA zarI para lagADanArA te 'kApAlika' kahevAya che. jee tapa kare che ane vanamAM rahe che, te pApaDa vizeSa 'tApasa ' kahevAya che. jee gharathI jatA rahe che, eTale ke gharane tyAga kare che pASaMDa vizeSa ' parivrAjaka' kahevAya che. A zramadika pAkhaDAne A zrata karIne je nAmanI sthApanA karavAmAM Ave che, te pAtra che. A pramAye yA pApaDenAma hai. (se kiMva For Private And Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre sthApyate tad gaganAma bodhyam / yathA-mallo malladatto malladharma ityAdi / yasyA apatyaM jAtamAtrameva mriyate sA svApatyajivitahetoryakimapi nAma karoti tajjIvitanAma, yathA-avakaraka utkuruTaka ityAdi / tathA-yannAma guNanirapekSaM svAbhimAyavazena lokarUDhayA vyavasthApyate tat AbhimAyikanAma / yathA-ambako nimbaka hotA hai, vaha yahAM gaNa zabda ko artha hai / usa nAma se jo kisI kA nAma sthApita kiyA jAtA hai vaha gaNa nAma hai| jaise (malle, malladinne, malladhamme, mallasamme, malladeve malladAse, mallaseNe, mallarakkhie) malla, malladatta, malladharma, mallazarmA, malladeva, malladAsa, mallasena, mallarakSita / (se taM gaNanAme) isa prakAra yaha gaNa nAma hai| (se kiM taM jIviyanAme ) he bhadanta ! jIvita nAma kyA hai ? (jIviyanAme) jisa strI kA apatya-(saMtAna) utpanna hote hI mara jotA hai, vaha usake jIvita nimitta usakA cAhe jo nAma rakha letI hai, vaha 'jIvita nAma' hai / vaha isa prakAra se hai-(avakarae, ukkuraDae, ujijhabhae, kajjA. vae, suppae) avakaraka, utkurUTaka, ujjhitaka, kacavaraka, shuurpk| (se taM jIviyanAme ) isa prakAra se yaha jIvita nAma / (se kiM taM AbhippAiyanAme) he bhadanta ! AbhiprAyika nAma kyA hai ? ___ uttara-(AbhippAiyanAme) guNa kI apekSA kiye vinA jo nAma apane abhiprAya ke vaza se lokarUDhI ko lekara rakha liyA jAtA hai vaha gaNanAme?) mata! te gaNanAma zucha 1 (gaNanAme) Ayudha vimAna 2 saMdha hoya che, te ahIM gaNa zabdathI saMbadhita samajavo joIe A nAmathI game tenuM nAma rAkhavAmAM Ave che, te gaNanAma che. jema ke (malle, malladinne, malladhamme, mallasamme, malladeve, maladAse, mallaseNe mallarakkhie) masa, bhatta, masayama, mazarmA, maheva, bhatahAsa, bhAsena, HEA2 kSata. (se ki ta jIviyanAme) ! pita nAma zu 7. (jIviya nAme) 2 zrInu satana 6panna thadir bhara pAma che, te tenA jIvita nimitte tenuM game te nAma rAkhI le che. te kavitanAma che. // prabhArI cha. (avakarae, ukkuruDae, ujhi bhae, kajjAvae, supae) 1424, 284, Glrsds, dhya124, zU54 (se ki ta jIviyanAme) yA pramANe // vitanAma cha. (se ki ta AbhippAiya nAme) 3 mata ! AbhiprAyika nAma zuM che? uttara-(AbhippAiya nAme) apanA AdhAre nahi pozati bhurAma je nAme pitAnA abhiprAya mujaba rAkhavAmAM Ave che, te AbhiprAyika For Private And Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 184 dravyapramANanirUpaNam ityAdi / idaM sarva sthApanAnAma bodhym| etadupasaMharannAha-tadetatsthApanA pramANamiti ||muu0183|| mUlam-se kiM taM davvappamANe ? davvappamANe-chavihe paNNatte, taM jahA-dhammasthikAe jAva addhaasme|se tNdvppmaanne||suu.184|| chAyA-atha kiM tad dravyapamANam ? dravyapramANaM SaDvidhaM prajJaptam , tadyathAdharmAstikAyo yAvat addhaasmyH| tadetat dravyapramANam ||puu0 184 // TIkA-'se kiM taM' ityAdi atha kiM tad dravyapramANaM dravyapramANaM hi dharmAstikAyAdharmAstikAyAdi yAvadadAsamayAntaM paividhamityuttaram / dharmAstikAyAdharmAstikAyAdIni SaiviSayANi nAmAni dravyapamANena niSpannAni, ato dharmAstikAyAdIni dravyANi vihAya abhiprAyika nAma kahalAtA hai / jaise (aMbae, niMbae, yakulae, palAsae, siNae, pilUe, karIrae) aMcaka, niMbaka, bakulaka, palAzaka, snehaka, pIluka, kriirk| (se taM abhippAiyanAme) isa prakAra yaha abhiprAyika nAma hai ( se taM ThavaNappamANe ) yaha sthApanA pramANa hai ||suu0 183 // "se kiM taM davappamANe" ityAdi / uttara-(se ki taM vyApamANe) hebhadanta ! vaha dravya pramANa kyA hai| arthAt dravyapramANa se jo nAma niSpanna hotA hai, vaha kitane prakAra kA hai ? uttara-(davyappamANe chabihe paNNatte) dravyapramANa chaha prakAra kA prajJapta huA hai-(taM jahA) vaha isa prakAra se hai-(dhammasthikAe jAba addhAsamae-se taM davappamANe) dharmAstikAya yAvat addhAsamaya-yaha nAma upAya che. rebha hai-aMbae, nibae, bakulae, palAsae, siNae, pilUe karIrae) , ni54, 4, 5mAza, sneha, pA, zrI24, (se ta AbhippAiya nAme) mAre 40 mAliprAyi nAma cha (se ki ta ThavaNappamANe) mA sthApanA prabhAya che. / suu0183|| ___"se ki taM davvappamANe tyAha zahAtha:-(se ki ta davvappamANe) 3 mahata! // dravyaprabhA cha? eTale ke dravyapramANathI je nAma niSpanna thAya che te keTalA prakAranAM che ? uttara-(davvApamANe chavvihe paNNatte) dra05pramANa 7 praznI prajJA yaya che. (tajahA) - pramANe che. (dhammasthikAe jAva addhAsamae-se ta For Private And Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra na kadAcidanyatra tiSThantIti tadvenukAnImAni nAmAnIti bhaavH| nanu etAni anAdisiddhAntatvenayoktAni kathaM punariha dravyapramANatvenoktAni ? iti cedAhabhAtveSAmanAdisiddhAntaniSpannalam, tathApyeSAM dravyapramANatve bAdhA'bhAvaH, anantadharmAtmake vastuni tattadvIpekSavA'ne vyapadezatAyA nirdoSatvAt / evamanya. trApi yathAsaMbhavaM vaktavyam / prakRtamupasaMharati-tadetat dravyapramANam iti ||suu0 184 // mUlam-se kiM taM bhAvappamANe ?, bhAappamANe-caubihe paNNatte, taM jahA--sAmAsie taddhiyae dhAue niruttie / se ki dravyapramANa hai / dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya jIvAstikAya, pudgalAstikAya aura addhAsamaya ye jo chaha nAma haiM, ve dravyapramANa niSpanna nAma haiM / kyoM ki ye nAma dharmAstikAya Adi dravyoM ke sivAya aura kisI meM lAgU nahIM hote haiN| - zaMkA-ye to anAdi siddhAnta niSpanna nAma se pahale kahe jA cuke haiN| phira yahAM inheM dravya pramANa niSpanna nAma se kyoM kahA gayA hai ? uttara-ThIka hai, inameM anAdi siddhAnta niSpanna nAmatA bhale rahe phira bhI inameM dravyapramANa niSpanna nAmatA meM koI bAdhA nahIM hai| kyoM ki, vastu anaMta dharmAtmaka hai| usameM tattaddharna kI apekSA se aneka nAmoM dvArA vyapadiSTa hone meM koI virodha nahIM AnA hai / isI prakAra se dUsari jagaha bhI yathAsaMbhava jAnanA caahiye| sU. 184 // davyappamANe) mastiya yAvat maddhA samaya mA dravyamAya che. pasti . kAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, jIvAstikAya, pulAstikAya, ane aDhAsamaya e 6 nAme che, te dravya pramANa niSpanna nAme che kemake e nAma dharmAstikAya vagere dravya sivAya bIjA keI mATe vaparatA nathI. zaMkA-A te anAdi siddhAnta niSpanna nAmathI pahelAM kahevAmAM AvyAM ja che, pachI ahIM dravyapramANu pina nAmathI pharI zA mATe kahevAmAM AvyAM che ? uttara-barAbara che, A badhAmAM anAdisiddhAnta nipaja nAmatA bhale rahe paNa chatAMe e sarvamAM dravya pramANa nina nAmatAmAM koI paNa jAtane vadhe dekhAtuM nathI. kemake vastu, anaMta dhA che. temAM tatta nI apekSAthI aneka nAme vaDe paviSTa thavAmAM ke I paNa jAtane virodha dekhAtuM nathI A pramANe bIje paNa jANI levuM joIe. mAsU0184 For Private And Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 185 bhAvapramANanirUpaNam taM sAmAsie ?2 satta samAsA bhavaMti, taM jahA-daMde ya bahavIhI, kammadhAraya diggu y| tappurila abbaIbhAve, ekasase ya sttme||1|| se kiM taM daMde ?, daMde-daMtA ya oTA ya daMtoDe, thaNA ya uyaraM ya thaNoyaraM, vatthaM ya pattaM ya vatthapattaM, AsA ya mahisA ya AsamahisaM, ahI ya naulo ya ahinaulaM, se taM daMde smaase| se kiM taM bahuvvIhI samAse? bahuvvIhIsamAse-phullA imaMmi girimi kuDayakaraMbo so imo girI phulTukuDayaka yNbo| se taM bahuvbAhI smaate| se ki ta kammAdhArae?, kammAdhArae dhavalo vasaho dhavalavasaho, kiNho miyo kiNhamiyo, seto paDo setapaDo, ratto paDo rattapaDo, se taM kmmdhaare| se kiM taM digusamAse ? digusamAse-tiNNi kaDugANi tikaDugaM, tiNi mahurANi timahuraM, tipiNa guNANi tiguNaM, tiNi purANi tipuraM, tiNi sarANi tisaraM, tiSiNa pukkharANi tipukkharaM, tigi viduANi tibiMduaM, tiNNi pahANi tipaha, paMca naIo paMcagayaM, sattagayAM sattagayaM, navaturaMgA navaturaMgaM, dasagAmA dasagAma, dasa purANi dasapuraM, se taM digu tmaase|se kiM taM tappurise?, tappurisa-titthe kAgo titthakAgo, vaNe hatthI vaNahatthI, vaNe varAho vaNavarAho, vaNe mAhiso vaNamAhaso, vaNe maUro vnnmuuro| setaM ttpurise| se kiM taM anyabhAve ?, avaibhAve-gAmassa pacchA-aNugAma evaM aNuNaiyaM aNupharisaM, aNucariyaM / se taM avaIbhAve smaase| se kiM taM egasese?, egasese jahA ego puriso tahA bahave purisA, For Private And Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre jahA bahave purisA tahA ego puriso, jahA ego karisAvaNo tahA bahave karisAvaNA, jahA bahave karisAvaNA tahA ego kArasAvaNo, jahA ego sAlI tahA bahave sAlI, jahA bahave sAlI tahA ego saalii| se taM egasese smaase| se taM samAsie ||suu0 185 // chAyA-atha kiM tat bhAvapramANam ?, bhAvapramANaM-caturvidhaM prajJaptaM, tadyathAsAmAsikaM taddhitajaM dhAtukajaM niruktinam / atha kiM tat sAmAsikaM 12 saptasamAsAH bhavanti, tadyathA-dvandvazva bahuvrIhiH karmadhArayo dvigushc| tatpuruSaH avyayIbhAvaH ekazeSazca sptmH||1|| atha ko'sau dvandvaH-dantAzca oSTau ca dantoSTham , stanoM ca udaraM ca stanodaram , vastraM ca pAtraM ca vastrapAtram , azvAzca mahiSAzca azvamahiSam , ahizca nakulazca ahinakulam / sa eSa dvandvaH smaasH| atha ko'sau bahuvrIhiH samAsaH ? bahuvrIhiH samAptaH-phullA asmin girau kuTajakadambA so'yaM giriHphullkuttjkdmbH| sa eSa bhuvriihismaasH| atha ko'sau karmadhArayaH? karmadhArayaHdhavalo vRSabho dhavalakRSabhaH, kRSNo mRgaH kRSNamRgaH, zvetaH paTaH zvetapaTaH, raktaH paTo raktapaTaH / sa eSa karmadhArayaH / atha ko'ptau dvigusamAsaH 1 dvigusamAsa:zrINi kaTukAni trikaTukam , trINi madhurANi trimadhuram , trayo guNAH-triguNam , zrINi purANi tripuram , trayaH svarAtrisvaram , trINi puSkarANi tripuSkaram , trINi bindukAni tribindukam , trayaH panthAnaH-tripatham , pazca naghaH pazcanadam , sapta gajAH saptagajam , nava turaGgAH-navaturaGgam , daza grAmAH-dazagrAmam , dazapurANidazapuram / sa eSa dvigusmaasH| atha ko'sau tatpuruSaH? tatpuruSaH-tIrtha kAkaHtIrthakAkaH, vane istI-vanahastI, vane varAhaH-vanavarAhaH, vane mahiSa:-vanamahiSaH, vane mayUra:-canamayUraH / sa eSa ttpurussH| atha ko'sau avyayIbhAvaH? avyayIbhAvaH-grAmasya pazcA anugrAmam , evam anunadikam , anusparzam , anuvaritam / sa eSo'vyayIbhAvaH samAsaH / atha ko'ptau ekazeSaH-ekazeSo yathA ekaH puruSastathA bahavaH puruSAH, yathA bahavaH puruSAstathA ekaH puruSaH, yathA ekaH kArSApaNastathA bahavaH kArSApaNAH, yathA-bahavaH kArSApaNAstathaikaH-kArSApaNaH, yathA ekaH zAlistathA bahavaH zAlayaH, yathA bahavaH zAlayastathaikaH shaaliH| sa eSa ekazeSaH samAsaH / tadetat sAmAsikam // 185 // For Private And Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 57 anuyogacandrikA TIkA sUtra 185 bhAvapramANanirUpaNam TIkA-'se kiM taM' ityAdi atha kiM tad bhAvapramANam ?=bhAvaH-yuktArthatvAdiko guNaH, sa eva vastuparicchedakatvAd pramANaM tat kiM-kiMvidham ? iti prshnH| uttarayati-bhAvapramANaM sAmAsika taddhitajadhAtujaniruktijabhedAccaturvidhaM prajJaptam / tatra sAmAsikaM dvandvabahuvrIhi karmadhArayadvigutatpuruSAvyayIbhAvaikazeSeti saptavidham / tatra pratyekaM sodAharaNamAha-'se kiM taM daMde ?' ityAdi / ziSyaH pRcchati-atha ko'sau dvandvaH? dvandvo "se kiM taM bhAvappamANe ?" ityAdi / zabdArtha-(se kiM taM bhAvappamANe) he bhadanta ! bhAva pramANa kyA hai ? " bhAva eva pramANaM" bhAvapramANaM " isa vyutpatti ke anusAra bhAvarUpa jo pramANa hai, yaha bhAvapramANa hai / yaha bhAva pramANa kitane prakAra kA hotA hai ? uttara--(bhAvappamANe-vauvihe papaNatte) bhAvapramANa cAra prakAra kA hotA hai-(taM jahA) jaise (sAmAsie, taddhiyae, dhAue niruttie) sAmAsika, tadvitaja, dhAtuja, niruktija / ( se kiM taM sAmAsie ?) he bhadanta ! sAmAsika bhAvapramANa kyA hai ? uttara-(sattasamAsA bhavaMti ) samAsa sAta hote haiM-(taM jahA) ve isa prakAra se haiM (daMdeya bahuvvIhI, kammadhAraya digguya / tappurisa, avvaIbhAve, ekkaseseya sattame) bancha, bahuvrIhi, karmadhAraya, dvigu, tatpu. ruSa, avyayIbhAva, sAtavAM ekazeSa (se kiM taM daMde) he bhadanta ! bancha samAsa kyA hai ? " se ki ta bhAvappamANe 1" tyAha zahAtha-(se ki ta bhAvappamANe) 3 mata / mAkprabhA zu che! 'bhAva eva pramANaM bhAvapramANaM' mA vyutpatti bhuma mA 352 pramA che, te bhAva pramANa che A bhAva pramANa keTalA prakAra hoya che? uttara-(bhAvappamANe-cauThivahe paNNatte) mA pramANa yA2 prazna kAya cha. (taMjahA) rebha (sAmAsie taddhiyae dhAue niruttie) sAmAsi, taddhitA, dhAtu, nihita (se kiM taM sAmAsie?) Ra ! sAmAmilA. pramANa eTale zuM? ___ uttara-(satta samAsA bhavaMti) samAsa sAta saya che. (taMjahA) l prabhA che. (deya bahuvvIhI, kammadhAraya diggu ya tappurisaM, avvaIbhAve ekka. sese ya sattame) Tra, mIDi, bhadhAraya, viY, ta535, bhavyayIlA, bhane zeSa. (se ki taM daMde ) 3 mahata ! samAsa meTa zu? .. a008 For Private And Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre hi-dantAzca oSThau ceti dantoSTham , stanau ca udaraM ceti stanodaram / ubhayatrApi praannynggtvaadekvdbhaavH| vastraM ca pAtraM ceti vastrapAtram / "jAtiramANinA"-mityekabadbhAvaH / azvAzca mahipAzceti azvamahiSam , ahizca nakulaMceti-ahinakulam / "yeSAM ca virodhaH zAzvatikaH" ityekvdbhaavH| evamanyAnyapyudAharaNAni svayamabhyUhyAni / tathA-phullA:=puSpitAH asmin girau kuTajakadambAH so'yaM uttara-(daMde daMtA ya ohA ya daMtoTuM, thaNAya ure ya, thaNore patthaM ya pattaM ya batthapattaM, AsAya mahisAya AsamahisaM, ahI ya naulA ya ahinaulaM-settaM daMde samAse ) dvandva samAsa isa prakAra se hai- dantAzca auSThau ca iti dantoSTham - stanau ca udaraM ca iti stanodaram yahAM donoM jagaha prANI kA aMga hone ke kAraNa "prANyaGgatvAt" isa sUtra se ekavadbhAva huA hai / "vastraM ca pAtraM ca iti vastrapAtram yahAM para jAtiraprANinAm" isa sUtra se ekavadbhAva huaahai|" azvAzca mahiSAzca iti azvamahiSam ahizca nakulaM ca iti ahinakulam" yahAM para " yeSAM ca virodhaH zAzvatikaH" isa niyamAnusAra ekavadbhAva huA hai| isI prakAra ke aura bhI udAharaNa kalpita kara lenA cAhiye / isa prakAra yaha bancha samAsa hai / (se kiM taM bahubbIhI samAse) he bhadanta ! bahuzrIhi samAsa kyA hai ? uttara-(bahuvvIhIsamAse ) bahuvrIhi samAsa isa prakAra se hai(phullA imaMmi giriMmi kuDayakayaMvA so imo girI phullakuDayakayaMSo) uttara-(daMde detA ya odvAya daMtoTuMthaNAya udaraM ya thaNodaraM vatthaM ya pattaM ya vatthapatta, AsA ya mahisAya AsamahisaM ahI ya nauThA ya ahinahulaM, se ttaM dede samAse) dvandva samAsa mA pramANe cha. "dantAzca auSThau ca iti dantoSTham, stanau ca udaraM ca iti stanodaram." mI bhanne samAsamA prANImAna bhane pAthI prANyaGgatvAt ' mA sUtradhI valA yeta cha. " vastraM ca pAtraM ca iti vastrapAtram' mahI 'jAtiraprANinAm ' mA sUtrathA upamA thayo che. 'azvAzca mahiSAzca iti azvamahiSam, ahizca nakulaM ca iti ahinakulam / mahI ' yeSAM ca virodhaH zAzvatikaH' / niyama bhuma badalAva thaye che. A pramANe bIjA udAharaNa mATe paNa jANI levuM joIe A pramANe A samAsa cha. (se kiM taM bahuvvIhI samAse) 3 mahata ! mAha samAsa zucha? uttara-(bahuvvIhI samAse) manIls samAsa 20 pramANe 2. (phullA imaMmi girimi kuDaya kayaMbA so imo girI phullakuDayakayaMtro) l ta 52 For Private And Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 185 bhAvapramANanirUpaNam giriH phullkuttjkdmbH| atra bahuvrIhisamAsaH / ayaM hi anyapadArthapradhAno bodhyaH / tathA-dhavalo vRSabho-dhavalavRSabhaH, kRSNo mRgaH kRSNamRga ityAdiH karmadhArayo bodhyH| samAnAdhikaraNastatpuruSa evaM krmdhaaryH| tathA-trINi kaTukAni samAhRtAni trikaTukam , trINi madhurANi samAhRtAni trimadhuram , ityAdiH dviguisa parvata para kuTaja aura kadaMba puSpita haiM, isaliye yaha giri phulla kuTaja kadaMya" hai| "phullakuTajakadamba" yaha pada bahuvrIhi samAsa hai / bahuvrIhi samAsa me jo pada Ate haiM-unakA artha nahIM liyA jAtA, kintu una padoM vAlA jo hotA hai, aisA anya pada liyA jAtA hai| kyoM ki yaha samAsa anya pada pradhAna hotA hai| (se taM bahavvIhI samAse ) isa prakAra yaha bahuvrIhi samAsa hai / (se kiM taM kammadhArae) he bhadanta ! karmadhAraya samAsa kyA hai ? uttara-(kammadhArae dhavalo vasaho dhavalavasaho, kiNho miyo kiNhamiyo, seto paDo setapaDo, ratto paDo rattapaDo, se taM kammadhAraye) karmadhAraya samAsa isa prakAra se hai-dhavalo vRSabhaH-dhavalavRSabhA, kRSNo mRgaH -kRSNabhRgaH, zvetaH paTa:-zvetapaTaH, raktaH ptt:-rktpttH| samAna adhikaraNa vAlA tatpuruSa samAsa hI karmadhAraya samAsa kahalAtA hai| (se kiM taM digu samAse) he adanta !dvigu samAsa kyA hai ? dvigu samAsa isa prakAra se hai-(tiNi kaDugANi tikaDugaM,tiNi mahurANi timahuraM kuTaja ane kadaba puSpita che, ethI A giri kula kuTaja kadaMba che. "kula kuTajakadaba" A pada bahuvIhi samAsa che. bahuvati samAsamAM je pada Ave che, tene artha abhipreta gaNAtuM nathI paNa te padevALe je hoya che. evuM anya pada grahaNa karavAmAM Ave che. kemake A samAsa anya 54 pradhAna DAya che. (se ta bahubbIhI samAse) mA pramANe mAhunIla sabhAsa cha. (se kiM ta' kammadhArae) BRE! madhAraya samAsa zu cha ? uttara- kammadhArae dhavalo vasaho dhavalava saho, kiNho miyo kiNhamiyo, seto paDo setapaDo, ratto paDo rattapaDo, se taM kammadhArae) 4madhAraya samAsa mA pramANe che. 'dhavalo ghRSabhaH dhavala vRSabhaH, kRSNo mRgaH kRSNamRgaH: zvetaH paTaH zvetapaTaH, raktaH paTaH raktapaTa:' samAnAdhiArI ta535 samAsa bhadhAraya upAya che. (se ki ta digu samAse) he mahata ! dvigu samAsa mero zu uttara-(digusamAse) dvizusamAsa bhA pramANe DAya che. (tiNNi kaDuNANi tikaDage, timi marAgi, tinahuraM, tiNi mugAgi, ti tuNaM, tiNi purANi For Private And Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre yodhyH| saMkhyApUrvaH karmadhArayo dvigurityucyate / tIrye kaakH-tiirthkaakH| anna nindArthe 'dhvAGkSaNa kSepe' iti saptamI ttpurussH| yo hi tIrtha kAka iva grAhyAgrAhyavivekazUnyo vasati sa evmbhidhiiyte| tIrthakAkAdayastatpuruSodAharaNAni / tiNi guNANi tiguNaM, tiNi purANi tipuraM, tiNi sarANi tisaraM, tiNi pukkharANi tipukkharaM tiNi viMduANi tibiMduaM, tiNNi pahANi tipaha, paMcanaIyo paMcaNayaM satta gayA satta gayaM, nava turaMgA nava turaMgaM, dasa gAmA dasagAmaM dasa purANi dasaraM-se taM digu samAse ) trINi kaTukAni-trikaTukam , trINi madhurANi-trimadhuraM, prayo guNA-triguNam, trINi purANi-tripuram, trayaH svarAH trisvaram, trINi puSkarANi tripuSkaram, trINi bindukAni-trivindakam , trayaH panthAnaH tripatham , paJca nathA-paMcanadam , sapta gajAH-saptagajam , nava turaGgA navaturaGgam , daza grAmAH-dazagrAmam , dazapurANi-dazapuram / isa prakAra yaha dvigu samAsa hai| (se kiMtaM tatpurise) he bhagavan ! tatpuruSa samAsa kyA hai ? (tappurise) tatpuruSa isa prakAra se hai-(titthe kAgo titthakAgo, vaNe hatthI vaNahatthI, vaNe varAho vaNavarAho, vaNe mahiso vaNamahiso, vaNe maUro vaNamaUro, se taM tappurisaM) tIrthe kAkaH-tIrthakAkA, bane hastIbanahastI, vane varAhaH-vanavarAhaH, bane mahiSaH-banamahiSaH, vane mayUraH-vanamayUraH / yaha tatpuruSa samAsa hai| yahAM para nindA artha meM " dhvAkSeNa kSepe" isase saptamI tatpuruSa samAsa huA hai / jo vyakti tipuraM, tiNi sarANi, tisaraM, tiNNi pukkharANi tipukkharaM, tiNNi biMduANi tibiMduaM, tiNNi pahANi tipaha, paMca naIo, paMvaNayaM satta gayA satta gaya, navaturagA, navaturagaM, dasagAmA, dasagAmaM, dasapurANi, dasapura, se tadigu samAse) trINi, kaTukAni-trikaTum trINi madhurANi trikamadhuraM, trayoguNA, triguNam , trINi purANi tripuram trayaH gharAH trisvaram, trINi puSkarANi tripuSkaram, trINi. bindu kAni-tribindukam, trayaH panthAnaH-tripatham, paJca nadyaH-paMcanadam, saptagajAHsaptagajam, navaturaGgAH-navaturaMgam, dazagrAmAH-dazagrAmam. dazapurANi-dazapuram mA pramANa mA dvigu samAsanA !2che. (se ki ta tappurise) . mahata ! tara535 samAsa zu cha ? (tapurise) tat535 mA pramANe che. (titthe kAgotityakAgo, vaNe hatthI vaNahatthI, vaNe varAho vaNavarAho, vaNe mahiyo vaNamahiso, paNe maUro vaNamaUro, se ta tappurisaM) tIthe kAkaH, tIrtha kAkaH, vane mahiSaH banamahiSaH vane mayUraH vanamayUraH) . tara535 samAsanA GlsQ / che. DI. ni arthamA mAkSeNa kSepe' mA sUtrathA sasamI tat535 samAsa yesa For Private And Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 185 bhAvapramANanirUpaNam tatpuruSe hi uttarapadArthaprAdhAnyaM bodhyam / tathA-anugrAmam-grAmasya pazcAditi vigrahaH / 'avyayaM vibhaktiH ' ityAdinA'vyayIbhAvasamAsaH / evam 'anunadikam' ityApi bodhyam / avyayIbhAve hi pUrvapadArthasya prAdhAnyaM bodhyam / tathA-sarUpayoddhayoH padayoH sarUpANAM bahUnAM vA padAnAM samAse 'sarUpANAmekazeSaekavibhaktoM ityanenaikamavaziSyAnyapadalope sati avaziSyamANaM padaM dvitvasya bahutasya ca vAcarka bhavati / tasya dvivacanAntatA bahuvacanAntatA vA bhavati / yathA-puruSazca puruSazva tIrtha para kauve kI taraha grAhya agrAhya ke viveka se zUnya hokara rahatA hai, vaha isa prakAra se kahA jAtA hai| ye tIrtha kAka Adi udAharaNa tatpuruSa samAsa ke haiM / tatpuruSa samAsa meM uttara padArtha kI pradhAnatA rahatI hai| (se kiM taM avvaI bhAve) he bhadanta ! avyayI bhAva samAsa kyA hai ? uttara-(ambaI bhAve) avyayIbhAva samAsa isa prakAra se hotA hai-(gAmassa pacchA aNugAmaM, evaM aNuNaiyaM, aNupharisaM, aNucariyaM) grAmasya pazcAt-anugrAmam , isI prakAra se anunAdikam , anu. sparzam , anucaritam meM jAnanA caahiye| ( se taM avvaI bhAve samAse) isa prakAra yaha avyayIbhAva samAsa hai / (se kiM taM egasese ?) he bhadanta ! ekazeSa samAsa kyA hai ? ___uttara-(egasese ) eka zeSa samAsa isa prakAra se hai-(jahA eggo puriso tahA yahave purisA jahA bahave purisA tahA eggo puriso, jahA ego karisAvaNo tahA bahave karisAvaNA, jahA bahave karisAvaNA, che. je vyakti tIrthakSetramAM kAgaDAnI jema grAhya-agrAhAnA vivekathI rahita thaIne rahe che, tene A pramANe kahevAmAM Ave che. A tIrthajA vagere udAharaNe tapurUSanA che. tapurUSa samAsamAM uttara padArthanI pradhAnatA rahe che. (se ki ta avvaI bhAve) 3 R ! anyathA Apa sabhAsa ne upAya ? uttara-(avbaI bhAve) avyayIbhAva samAsa 2mA pramANe cha-(gAmassa pacchA aNugAmaM evaM aNuNaiyaM aNupharisa, aNucariya) grAmasya pazcAt anugrAmam, / pramANe mIn GIR2Q / mevI zate che-anunadikam, anusparzam, anucaritam, (se ta avvaI bhAve samAse) mA pramANe / avyayI bhAva samAsa cha. (se ki ta egasese ?) mahanta ! zeSa samAsa ne upAya ? uttara-(egasese) me zeSa samAsa mA pramANe cha. (jahA eggo puriso tahA bahave purisA jahA bahave purisA tahA eggo purimro, jahA ego karesAvaNo tahA vahave kArisAvaNA, jahA bahave kArIsAvaNA, tahA, ego karisAvaNo. For Private And Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 63 anuyogadvArasUtre puruSo, puruSazca puruSazca puruSazca-puruSA iti| atraikazeSo bodhyH| virUpANAmapi samAnArthAnAmekazeSo bhavati / yathA-cakradaNDazca kuTiladaNDazceti-cakradaNDau kuTiladaNDauveti / itthame kazeSo bodhyH| atra mUtrAnusAreNocyate / yathA-ekavyakti vivakSAyAmezaH puruSaH, tathA bahuvyaktivivakSAyAM bahavaH puruNA iti bhavati / atreka tahA eggo karisAvaNo, jahA ego sAlI tahA bahave sAlI jahA bahave sAlI tahA eggo sAlI-se taM egasese samAse-se taM samAsie ) jaise'ekaH puruSaH' aisA hotA hai, usI prakAra se 'bahavaH puruSAH' aisA bhI hotA hai / tAtparya kahane kA yaha hai samAna rUpavAle do padoM kA athavAsamAna rUpa vAle bahuta padoM kA samAsa hone para "sarUpANAmekazeSaekavibhakto" isa sUtra ke anusAra eka hI zeSa rahatA hai, aura anya padoM kA lopa ho jAtA hai / jo vaha ekazeSa pada rahatA hai, vaha dvivacana meM dvitva kA aura bahuvacana meM bahutva kA vAcaka hotA hai| aura isI se usameM dvivacanAntatA athavA bahuvacanontatA hotI hai| jaise-puruSazca puruSazca puruSo, puruSazca, puruSazca, puruSazca purussaaH| yahAM para ekazeSa samAsa jAnanA cAhiye / samAnArthaka virUpapadoM meM bhI ekazeSa samAsa hotA hai| jaise vakradaNDazca kuTila daNDazceti vakradaNDau athavA kuTiladaNDau / isa prakAra yahAM para ekazeSa samAsa jAnanA cAhiye / jaba eka vyakti kI vivakSA hotI hai, taba 'ekaH puruSaH' aisA jahA ego sAlI tahA bahave sAlI jahA bahave sAlo tahA eggo sAlo se ta' egasese samAse-se ta samAkhie) ma 'ekaH puruSaH' thAya che tamA 'bahavaH puruSAH' mema pAya thaya che. tAtparya mA prabhArI cha, samAna 351 me ph| athavA samAna 35vA ghai pahonA sabhAsathI " marUpA. NAmakaroSa ekavibhaktau " 25 sUtra bhu45 me 1 zeSa 22 cha bhane bhIon pano lepa thaI jAya che. je te ekazeSa pada rahe che, te dvivacanamAM hindu ane bahuvacanamAM bahatvane vAcaka hoya che. ane ethI ja emAM dvivacanA*ttaa athavA mAyanAntatA DAya che. bha , puruSazca puruSazca puruSau, purupazca, puruSazca, puruSazca, puruSAH mahI zeSa samAsa ye che. samAnAtha vi35 paDhImA 5 zeSa samAsa thAya cha, 2 "vakradaNDazca kuTiladaNDazceti vakradaNDau athavA kuTiladaNDau". mA pramANe mahI. zeSa sabhAsata nyAre meM vyatinI vivakSA DAya che, tyAre 'ekaH puruSaH / e samAsa thAya che. ane jyAre ghaNI vyaktionI vivekSA hoya che, For Private And Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhanuyogacandrikA TIkA sUtra 185 bhAvapramANanirUpaNam puruSapadamavaziSyAnyAni puruSapadAni lupyante, bahutvavivakSayA bahuvacanaM bhavati / tathA-yathA puruSA iti bahuvyaktivivakSAyAM bhavati, tathaiva jAtivivakSAyAmekaH puruSo bhavati / atra pakSe'pyekaM puruSapadamavaziSyAnyAni puruSapadAni lupyante / paramatrajAtervivakSaNAttasyAzcaikatvAdekavacanam / evaM yathA eka kArSApaNastathA bahavaH kArpApaNAH, yathA bahavaH kAryApaNAstathA ekaH kArSApaNa ityAdyapi bodhyam / itthaM sAmAsikaM bhAva pramANamuktam / etadeva darzayitumAha-tadetat saamaasikmiti|suu.185|| prayoga hotA hai aura jaba bahuta vyakti kI vivakSA hotI hai taba 'bahavaH puruSAH' aisA prayoga hotA hai / isa bahuvacana kI vivakSA meM eka puruSa pada avaziSTa rahatA hai aura bAkI ke puruSa pada lupta ho jAte haiN| tathA-jisa prakAra se "puruSaH" aisA prayoga bahuta vyaktiyoM kI vivakSA meM hotA hai unI prakAra se jAti kI vivakSA meM "ekaH puruSaH" aisA prayoga hotA hai| isa pakSa meM bhI eka puruSa pada avaziSTa rahatA hai aura anya puruSa pada lupta ho jAte haiM / parantu yahAM jAti kI vivakSA hone se jAti ko eka hone se eka vacana hotA hai| isI prakAra se "ekaH kArSApaNaH tathA bahavaH kArSApaNAH" ityAdi padoM meM bhI jAnanA cAhiye / isa prakAra yaha ekazeSa samAsa hai / isa prakAra sAmAsika bhAva pramANa kyA hai yaha khaa| - bhAvArtha-isa sUtra dvArA sUtrakAra ne bhAvapramANa sAmAsika-taddhitaja dhAtuja aura niruktija ina cAra bhedoM meM vibhakta kiyA hai| inameM syAre 'bahavaH puruSA:' mA tano prayAsa thAya che. yA maiyananI vi. kSAmAM eka purUSa pada avaziSTa rahe che. ane bIjA purUSa pade lata thaI jaya che. tamA 2 pramANe 'puruSAH' ma tane prayAsa pakSI vyatimAnI vipakSamA thAya che. yA pramANe tinI vipakSAmA 'ekaH puruSaH' / proga thAya che. A pakSamAM paNa eka purUSa pada avaziSTa rahe che. ane anya purUSa pade lupta thaI jAya che. paNa ahIM jAtinI vivekSA hevAthI bhane jati se vAthI me kyana thAya che. mI pramANe 'ekaH kArSApaNaH' tathA 'bahavaH kArSApaNAH' vagaire 5mA 5 4 mA pramANe yA ekazeSa samAsa che. evI rIte sAmAsika bhAva pramANu zuM che. te viSe spaSTatA karavAmAM AvI che. bhAvArthaA sUtramAM sUtrakAre bhAvapramANane sAmAsika, taddhitaja, dhAtuja ane nirUkRtaja A cAra prakAromAM vibhakata karyuM che. AmAM paraspara For Private And Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre paraspara saMvandha rakhane vAle do yA do se adhika padoM ke bIca kI vibhakti kA lopa karake mile hue padoM kA nAma samAsa yA samastapada hai| isake mukhya bheda cAra haiN| dvandva tatpuruSa, bahuvrIhi aura avyayI bhAva / karmadhAraya aura dvigu ye tatpuruSa ke hI do bheda haiM / tathA samAsa kA eka bheda aura hai, jisakA nAma ekazeSa hai / bandva samAsa meM do yA do se adhika padoM kA mela hotA hai / isame sabhI pada pradhAna hote haiN| inakA saMbandha ca-aura, se hotA hai / banda samAsa meM donoM pada prathamA. vibhakti ekavacanAnta hoM to samAsa ke anta meM dvivacana hogA, nahIM to bahuvacana / yaha samAsa samAhAra dvandva aura itaretara dvancha ke bheda se do prakAra kA hotA hai / samAhAra dvandva samAsa meM pratyeka pada kI pradhAnatA nahIM hotI hai pratyuta sAmUhika artha kA bodha hotA hai / isameM sadA napuMsaka liMga tathA kisI eka vibhakti kA ekavacana hI rahatA hai| jisameM antima pada pradhAna hotA hai aura prathama pada prathamA vibhakti se bhinna kisI dUsarI vibhakti meM hotA hai tathA dUsarA pada prathamAnta hotA hai| usa samAsa kA nAma tatpuruSa hai / isake prathama pada meM dvitIyA se lekara saptamI paryanta 6 vibhaktiyoM ke rahane ke kAraNa isake 6 bheda saMbaMdhita be ke bethI vadhAre padenI vaccenI vibhakitane lepa karIne je pade bhegA thAya che tene samAsa kahevAya che. ane te padane samastapada kahevAya che. AnA mukhya bheda cAra che. dvanda, tapurUSa, bahutrIhi, ane avyayIbhAva karmadhAraya ane dvigu A tapurUSanA ja be bhede che. temaja A samAsane eka bheda "ekazeSa" paNa che. taMdva samAsamAM be athavA bethI vadhAre padane samAsa thAya che. AmAM badhA pada pradhAna hoya che. A padeno saMbaMdha "ra" eTale ke "ane "thI thAya che. taMdva samAsamAM bane pada prathama vibhakti ekavacanAna hoya te samAsanA ane dvivacana thaze nahiMtara bahavacana thaze draDha samAsa samAhAra druddha temaja Itaretara DhaMDhanA rUpamAM be prakAra hoya che. samAhAra vaMdva samAsamAM dareke dareka padanI pradhAnatA hatI nathI paraMtu sAmUhika arthane baMdha hoya che. AmAM sadA napuMsakaliMga temaja koI paNa eka vibhaktinuM ekavacana ja rahe che. jemAM aMtima pada pradhAna hoya che ane prathama pada prathama vibhaktithI bhinna game te bIjI vibhaktimAM hoya che. temaja bIjuM pada prathamata hoya che, te samAsanuM nAma tatparUSa che. AnA prathama padamAM dvitIyAthI mAMDIne saptamI sudhI 6 vibhatio rahe che. tethI enA 6 bheda thAya che. karmadhArayamAM upamAna, upameya For Private And Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 65 anuyogacandrikA TIkA sUtra 185 bhAvapramANanirUpaNam hote haiM / karmadhAraya meM upamAna upameya tathA vizeSaNa vizeSya kA samAsa hotA hai / yadi vizeSaNa prathama ho to vizeSaNa pUrvapada karmadhAraya, upamAna prathama ho to upamAnapUrvapada karmadhAraya, upamAna bAda meM ho to upamAnottara pada karmadhAraya kahalAtA hai / yathA 'kRSNaH mRgaHkRSNamRgaH' yaha vizeSaNapUrvapada karmadhAraya hai / 'ghana iva zyAmaH ghanazyAmaH' yaha upamAnapUrvapada hai / 'puruSaH siMha iva puruSasiMhaH' yaha upamAnottara karmadhAraya hai / jisa samAsa meM prathaya pada saMkhyAvAcaka ho aura samAhAra kA bodha ho to, vaha samAsa dvigu kahalAtA hai / yaha napuMsakaliMga tathA prathamA vibhakti kA eka vacana hI AtA hai / jaise 'trikaTukam ' Adi jisameM anya pada kI pradhAnatA hotI hai, vaha bahuvrIhi samAsa hai / isake vigraha meM idam yA yat zabda kI prathamA vibhakti ko chor3akara koI na koI vibhakti lagI huI hotI hai| jaise phulla kuTuja kadamba / saMghapati Adi jisameM pUrvapada pradhAna ho, vaha avyayIbhAva samAsa hai isameM pUrvapada avyaya aura dUsarA nAma hotA hai / inake aMta meM sadA napuMsakaliGga prathamA ekavacana rahatA hai| anugrAmam anunadikam upanadi ityAdi / eka zeSa samAsa kA svarUpa sugama hai | sU0185 temaja vizeSaNa vizeSyane samAsa thAya che. je vizeSaNu prathama hAya ta vizeSaNu pU padmaka dhAraya, upamAna prathama hAya tA upamAna pUrva pada kama - dhAraya, upamAna pachI hAya teA upamAneAttara pada karmadhAraya kahevAya che. jema - kRSNaH mRgaH, kRSNamRgaH, yA vizeSaNa pUrva yaha umadhAraya che ghanaiva zyAmaH, ghanazyAmaH, bhI upamAna pUrva yaha che. puruSaH siMha iva puruSasiMhaH mA upmaanAttara kama dhAraya che. je samAsamAM prathama padya sakhyAvAcaka hAya ane samAhAranA medha thAya te, te samAsa dvigu kahevAya che. AmAM napuMsakaliMga tebhana prathamA vibhaktinA me'vayananI apekSA rahe che. prema - ' trikaTukam ' vagere jemAM anya padanI pradhAnatA hAya che, te bahuvrIhi samAsa che. AnA vizraDabhAM ' idam ' athavA ' yat' zabhanI prathamA vibhakti sivAya game te bhIla vilati sasagna hoya 4 che. prema hai- 'phulla kuTujakadamba, saMghapati' vagere jemAM pUrvIpada pradhAna heAya te avyayIbhAva samAsa che. AmAM pUrvapada avyaya ane khIjuM nAma hoya che. AnA aMtamAM sadA napuOsaka liMga ane prathamA me'vayana raDe che. 'anugrAmam, anunadikam, upanadi, vagere. zezeSa sabhAsa saraLa ja che. te viSe ahIM kaMI kahevuM caigya nathI, prasU.1855) a0 9 For Private And Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - anuyogadvArasUtre mUlam-se kiM taM taddhitae ?, taddhitae aTTavihe paNNatte, taM jahA-kamme sippasiloe, saMjogasamIvao ya sNjuuho| issariya avacceNa ya, taddhitaNAmaMtu aTTavihaM ||1||se ki taM kammaNAme ? kammaNAme-taNNahArie, kaTTahArie, patnahArie, dosie, sottie, kappAsie, bhaMDaveAlie kolAlie / se taM kmmnaame| se kiM taM sippanAme?, sippanAme-tuNNie taMtuvAie paTTakArie uvvaTTie baruDie maMjakArie kaTTakArie chattakArie vajjhakArie potthakArie cittakArie daMtakArie leppakArie selakArie koTTimakArie / se taM sippnaame| se ki taM siloyanAme ? siloyanAme-samaNe mAhaNe stvaatihii| se taM siloynaame| se kiM taM saMjoganAme ? saMjoganAme-raNo sasurae raNo jAmAue raNo sAle rapaNo bhAue raNo bhginniivii| se taM sNjognaame| se kiM taM samIvanAme ?, samIknAme-girisamIve gayaraM-geraM giriNayaraM vidisAsamIveNayaraM-vedisaM, vennAe samIve NayaraM-vennaM vennAyaDaM tagarAe samIve NayaraM-tAgaraM tgraayddN| se taM smiivnaame| se kiM taM saMjUhanAme?, saMjahanAmataraMgavaikAre, malayavaikAre, attANusahikAre biNdukaare| se taM sNjuuhnaame| se kiM taM IsariyanAme-rAyae Isarae talavarae mADaMbie koDaMbie inbhe seTie satthavAhae seNAvaie ! se taM iisriynaame| se kiM taM avaccanAme ? avaccanAme-arihaMtamAyA For Private And Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA rIkA sUtra 186 taddhitanAmanirUpaNam cakkavaTTimAyA baladevamAyA, vAsudevamAyA, rAyamAyA muNimAyA vAyagamAyA se taM abaccanAme, se taM tddhite| se kiM taM dhAue ?, dhAue- bhUmattAe parassabhAsA, edhavuDDIe, phaddhasaMgharise, gAhapaiTThAlicchAsu gaMthe ya, bAha loynne| se taM dhaaue| se ki taM niruttie?, niruttie-mahIe see-mahiso, bhamai ya rovaiya bhamaro, muhaM muhaM lasaitti musalaM, kavissavilaMbae sthetti ya karei kavitthaM; citti kareha khallaM ca hoicikkhallaM, uDDakanno ulUgo, mehassa mAlA mehlaa| se taM nirutte| se taM bhAvappa. maanne| se taM pmaannnaame| se taM dsnaame| se taM naame| nAmetti payaM sammattaM sU0 186 // ___ chAyA-atha kiM tat taddhitajam ?, taddhitajam-aSTavidhaM prajJapta, tadyathAkarma? zilpaM2 zlokaH3 saMyogasamIpatazca4-5 sNyuuthH6| aizvaryam 7 apatyaM8 khalu ca taddhita nAma tu aSTavidham // 1 // atha kiM tat karmanAma ? karmanAma vArNamA. rika, kASThabhArikaH, pAtramArikaH, dauSyikaH, sautrikA, kAryAsikA, bhANDavaicArikA, kaulAlikaH / tadetat karmanAma / atha kiM tat zilpanAma ?, zilpanAmataunnikaH, tAntuvAyikaH, pAhakArikata, vRttika, vAruNTikaH, mauJjakArikaH, kASThakArikaH, chAtrakArikaH, bAhyakArikaH, paustakArikaH, caitrakArikA, dAntakArikaH, laipyakArikaH, zailakArikaH, koTimakArikaH, tadetat zilpanAma / atha kiM tat zlokanAma?, zlokanAma-zramaNaH brAhmaNaH sarvAtithI / tadetat zlokanAma / atha kiM tat saMyoganAma ? saMyoganAma-rAjJaH zvazuraH, rAjJo jAmAtA, rAjJaHzAlA, rAjJo bhrAtRkA, rAjJo bhaginIpatiH, tadetat saMyoganAma / atha kiM tat samIpanAma?, samIpanAma-girisamopaM, nagaraM gaira-girinagaraM, vidizAsamIpaM nagaraM vaidizam , vennAyAH samIpe nagaraM vainna-vennAtaTaM, tagarAyA samIpe nagaraM-tAgaraM tagarAtaTam / tadetat samIpanAma / atha kiM tat saMyUthanAma-saMyUthanAma-taraGgavatIkAra!, malaya. vatIkAraH, AtmAnupaSTikAraH, vindukaarH| tadetat saMyUthanAma / atha kiM tat aizvaryanAma 2 aizvaryanAma-rAjakaH, IzvarakaH, talArakaH, mADambikaH, kauTumbikA, ibhyaH, zreSThikaH, sArthavAhakaH, senApatikaH / tadetat aizvarya nAma / atha kiM tat apatyanAma ? apatyanAna-arhanmAtA, cakrapatimAtA, baladevamAtA, vAsudevamAtA, rAjamAtA, munimAtA, vAvakamAtA / tadetad taddhivajam / atha kiM tat dhAtujas, For Private And Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - 68 anuyogadvArasUtre dhAtujam-bhU sattAyAM prsmaibhaassaa| edha vRddhau, sparddha saMgharSe, gAdhRpratiSThAlipsayogranthe ca, bAdha loDane, tadetat dhAtunam / atha kiM tat niruktinam ?, niruktijam-mahyAM zete mahiSaH, bhramati ca rauti ca bhramaraH, muhu muMhulasatIti musalaM, kaperiva sambate hatheti ca karoti kapitthaM, ciditi karoti khallaMca bhavaticikkhallam , UcakarNaH ulUkaH mekhasya mAlA mekhalA, tadetat niruktijm| tadetat bhAvapramANam / tadetat prmaannnaam| tadetad dazanAma / tadetat nAma / nAmeti padaM samAptam ||muu0 186 // TIkA-'se ki taM' ityaadi| atha kiM tat taddhitajam ?-taddhitena yannAma niSpadyate tat kIdRzam ? iti shissyprshnH| uttarayati-taddhita nAma-karmazilpa zlokAdibhedairaSTavidham / tatrakarmanAma-tArNabhArikaH, kASThabhArikaH, pAtrabhArikaH, doSiyaka ityAdi / karmazabde. " se kiM taM taddhitae" ityaadi| zabdArtha-(se kiM taM taddhitae) he bhadaMta ! taddhita se jo nAma niSpanna hotA hai vaha kaisA hotA hai ? ___uttara-(taddhitae aTTavihe paNNatte) taddhita se jo nAma niSpanna hotA hai, vaha karma zilpa, zloka Adi ke bheda se ATha prakAra kA hotA hai| (taM jahA ) ve ATha prakAra ye haiM-(kamme, sippe, siloe saMjogasamIvao ya saMjaho / issariya avacceNa ya tadvitaNAma tu aTThavihaM // 1 // ) karma, zilpa, zloka, saMyoga, samIpa saMyUya, aizvarya apatya / isa prakAra se ye tadbhita nAma ke ATha prakAra haiN| (se kiM taM kammaNAme ?) he bhadanta ! vaha karma nAma kyA hai ? - uttara-(taNNahArie kaTTahArie pattahArie dosie sottie, " se ki ta taddhitae" tyAha zahAtha-(se ki ta taddhitae) 3 mata ! tadvitathI 2 nAma nipanna thAya the, te vA ya che utta2-(taddhitae aTravihe paNNatte) taddhitathA 2 nAmI niSpanna thAya che. ta bha', zi65, so vorenA methI 48 rana thAya che. (tajahA) ma -(kamme sippe, siloe saMjoga samIvao ya sNjuuho| issariya, avacce Na ya taddhitaNAma tu aTuvihaM" zA) 4bha, zikSa5, als, sayAga, sabhI5, saMyUtha, aizvarya, apatya A pramANe A taddhitanAmanA ATha prakAra che. (se ki ta kammaNAme?) : mahanta ! bhanAma bheTa ? uttara-(taNNahArie kaTThahArie pattahArie dosie sottie, kapAsie, For Private And Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 186 taddhitanAmanirUpaNam neha paNyaM vivakSitam / vigrahastu tRNabhAraH paNyamasyeti bodhyH| evaM kASThabhArikAdAvapi vigraho bodhyaH / 'nadasya paNyam' (pA. 11451) iti sUtreNa Thak pratyaye siddhiH / tathA-zilpArtha dilamatyayena yannAma niSpadyate tat zilpanAma / udA. haraNamAha-'tunnie' ityaad| tunnaM zilpamasyeti taugnikH| vayana=sUtrANAM kappAsie, bhaMDAlie, kolAlie) tArNa bhArika, kASThabhArika, pAtrabhArika, dauSyika, sautrika, kArpAsika, bhANDavaicArika, kaulAlika ye saba (kammaNAme ) karma nAma haiM / karma zabda yahAM paNya "becane yogya padArtha) isa artha meM AyA hai / "tRgabhAraH paNyaM astha" tANabhArikaH" isakA aisA vigraha hai / isI prakAra kA vigraha "kASThabhAraH paNyamasya kASThabhArikaH" pAtrabhAraH paNyamasya pAtrabhArikaH" ityAdi nAmarUpa zabdoM ko bhI jAnanA caahiye| " tadasya paNyaM" isa sUtra se ina saba meM Thak pratyaya huA hai| Thak ko ikU hokara taba ye tArNa bhArika Adi nAmarUpa zabda niSpanna hue haiM / (se kiM taM sippanAme ?) he bhadanta ! zilpa nAma kyA hai ? arthAt zilpArtha meM taddhina pratyaya ke karane se jo nAma niSpanna hotA hai, vaha kaisA hotA hai ? uttara-(sippanAme) zilpArtha meM tadvita pratyayaThaka ke karane para jo nAma niSpanna hotA hai vaha zilpa nAma hai aura vaha isa prakAra se hai-(tugie, taMtuvAie, paTTakArie, uccahie, varuMDie, muMjakArie, bhaMDaveAlie, kolAlie) tAmA4i, pAtramARe, allous, sautrita, apAsiDa, mavaiyArikha, sAlis bhAsa (kammANAme) bhanAmA cha. bha.vg mahI 555 meTale hai kyA 4 pahA " tRNabhAraH paNya asya, tArNabhArikaH " mA sh74n| viDamA prabhArI thaze. mA pramANe "kASTabhAraH paNyam asya kANTabhArikaH pAtrabhAraH paNyam asya pAtrabhArika:'' pore nAma 35 zahomai 55 yuna. 'tadasya paNya " m| sUtrathA sAdhA zahomai 'Thak' pratyaya yo cha. ' Thak' 2 'iku' pratyaya ye! che tathA mA 'tArNabhArika' pore zaha niyanna cyA cha. (se ki ta sippanAme?) 3 bhadaMta ! zilpa nAma eTale zuM? arthAt zilpArthamAM taddhita pratyaya lagADa vAthI je nAma niSpanna thAya che, te kevuM thAya che? uttara-(sippanAme) zilpA bhai taddhita pratyaya 'Tha' 42vAthI 2 nAma nipanna thAya che, te zi5ma cha bhane te mI pramANe che. (tuNNie, taMtuvA. ie paTTakArie ubaTTie, varuMDie, muMjakArie, kaTukArie, chattakArie, vajjhakArie, For Private And Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre prasAraNaM vAyaH, tantUnAM vAyaH-tantuvAyaH, sa zilpamasyeti tAntuvAyikaH / karaNaM kAra:-paTTasya kAraH-paTTakAraH, sa zilpamasyeti-pAzArikaH / udvRttam-udvarttanaMpiSTAdinA zarIramaladUrIkaraNaM, tat zilpamasyeli-auvRttikaH / varuNTaH zilpa. masyeti bAruNTikaH / varuNTaH zilpavizeSo bodhyaH / evaM mauJjakArika ityAdayaH prayogA bodhyaaH| 'zilpam ' (pA. 414 / 55) iti sUtreNa Thak pratyaye siddhiH / kahakArie, chattakArie, vajjhakArie, potyakArie, cittakArie, daMta. kArie, leppakArie, selakArie, koTimakArie) taunnika, tAntuvAyika, pATTakArika, audavRttika, vAruNTika, mauJjakArika, kASThakArika, chAtrakArika, bAhyakArika, paustakakArika caityakArika, dAntakArika, laipya. kArika, zailakArika, kauTimakArika / yahAM sarvatra "zilpam" isa sUtra se Thak pratyaya huA hai / tunna jisakA zilpa hai, vaha taumika-darjI hai| sUtroM kA pasAranA isakA nAma 'vAya' hai| taMtuoM kA vAya jisakA zilpa hai vaha tAntunAyika-julAhA hai| karaNa kAraH-karanA isakA nAma kAra hai-paTTa (vastra) kA karanA yaha jisakA zilpa hai vaha pATTakArikajulAhA-yA bar3haI hai| piSTha-pIThI-Adi se zarIra ke mala ko dUra karanA yaha jisakA zilpa hai vaha auvRttika-nApina hai| varuNTa jisakA zilpa hai vaha vAruNTika hai| varuNTa yaha eka zilpa vizeSa kA nAma hai| isI prakAra mauJjakArika Adi prayogoM ko bhI jAnanA caahiye| ( se taM sippanAme ) isa prakAra yaha zilpa nAma hai / (se kiM taM siloyanAme) potyakArie, cittakArie, daMtakArie, leppakArie, selakArie, koTTimakArie) tAnna, tantuyi, pAriza, mauvRtti, 35, bhii|4|24, 444. 424, chAtra, mA2i4, paurata2i4, yetyA4i, til24, vaiSya. ri, NasRs, himA24, mI sarvatra 'zilpam ' // sUtra 1 Thaka' pratyaya ye cha. tunna ra zikSya cha tAni cha, sUtrAne vAyu menu nAma 'vAya' che. tatumAnu pAya renu zi65 cha. te tAntuvAxi-1442-cha. 'karaNaM kAraH' 42 tenu nAma '2' cha. 54 taiyAra karavuM jenuM zi95 che, te pATTakArika-vaNakara-che. piSTa-pIDI-vagerethI zarIranA malane dUra kare A jenuM zila5 che te vRttika-hajAma che. varUNa jenuM zilpa che te vArUNika che. varUNa e zilpa vizeSanuM nAma che. A pramANe bhaura mere prayoga va 55 Me se naye. (seta sipaH mAme) // prabhArI mA zipanAma che. (se ki ta siloyanAme) 3 Ad! For Private And Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 186 taddhitanAmanirUpaNam tathA-zlokArthe yazorUpe'rthe tadvitamatyaye sati yadpaM niSpadyate tat zlokanAma / zramaNo brAhmaNaH srvaatithii| zramaNabrAhmaNau prazastatvena sarveSAM varNAnAmatithI vijJeyau / tatra zramyate iti zramaNaM-tapazcaryAdirUpaM, prazastaM zramaNamasyAstIti shrmnnH| prazastaM brahmAsyAstIti brahmaNaH sa eva braahmnnH| ubhayatrApi prazaMsArthe matubartho'cU pratyayo'rzAditvAd vadhyaH / saMyogArthe saMbandhArthe taddhitamatyaye sati yannAma niSpadyate tat sNyognaam| yathA-rAjJo'yaM zvazuro-rAjakIyaH shvshurH| rAjJo'yaM jAmAtA-rAjakIyo jAmAtA, ityAdi / 'rAjJaHkaca' (pA. 42 / 140) he bhadanta ! zloka nAma kyA hai ? arthAt zloka-yaza-rUpa artha meM taddhita pratyaya hone para jo nAma niSpanna hotA hai-arthAt jo rUpa dhanatA haivaha kaisA hotA hai ? uttara-(samaNe mAhaNe savvAtihI) zramaNa, brAhmaNa, aisA rUpa hotA hai- yahAM para prazastArtha meM matvarthIya "ac" pratyaya" arza Adibhyo'c" se huA hai| isIliye ye sarvavargoM ke atithi mAne jAte haiM / tapazcaryAdirUpa zrama jisake pAsa hai vaha "zramaNa" evaM prazasta brahma jisakA hai vaha "brahmaNa" hai| yaha brAhmaNa hI brahmaNa hai / ( se taM siloya nAme ) isa prakAra yaha zloka nAma hai| (se ki taM saMjoga nAme) he bhadanta ! saMyoga nAma kyA hai ? arthAt saMbandhArtha meM taddhita pratyaya hone para jo nAma niSpanna hotA hai vaha kaisA hotA hai ? ___ uttara-(saMjoga nAme) vaha saMyoga nAma isa prakAra kA hotA hai(raNNo sasurae, raNo jAmAue, raNo sAle, raNo bhAue, raNo bhagiNIvaI-(se taM saMjoganAme ) rAjJaH ayaM-rAjakIyaH zvazura:-rAjA zleka nAma zuM che eTale ke zleka-yaza-rUpa arthamAM taddhita pratyaya levAthI je nAma niSpanna thAya che eTale ke je rUpa bane che, te kevuM hoya che? uttara-(samaNe mAhaNe savvAtihI) zrama prAya mevu 35 thAya che. mahI prazastAbhA matvarthIya 'ac' pratyaya 'arza Adibhyo'cU' sUtrathI ye che ethI ja e sarva vargonA atithi mAnavAmAM Ave che. tapazcaryAdi rUpa zrama jenI pAse che te "zramaNa" temaja prazasta brahma jemane che te brahmANa cha. yA prasAe / prAya cha. (se ki ta siloyanAme) mA pramANe // as nAma che. (se ki ta saMjoganAme) mata ! sA nAma se zuM ? eTale ke saMbaMdhArtha mAM taddhita pratyaya hovAthI je nAma niSpanna thAya chete kevuM hoya che? uttara-(saMjoga nAme) sayo nAma mA pramANe cha. (raNo sasurae, raNo jAmAue, raNo sAle, raNNo bhAue, raNNo bhagiNIvaI-se ta saMjoganAme) For Private And Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 72 anuyogadvArasUtre iti sUtreNa chapratyaye siddhiH / mUle-'raNNo sasurAe, raNo jAmAura' ityAdi vigrahamA nirdiSTam / tathA-samIpArtha adUrabhavAthai 'adbhavazva' ityaNa taddhitapratyayena yannAma niSpadyate-tat samIpanAma / yathA-gireH samIpe nagaraM-gaira-girivaTam , vidizAyAH samIpe nagaraM vaidizaM nagaram, vennAyAH samIpe nagaraM vainvennAtaTaM, tagarAyAH samIpe nagaraM tAgaraM-tagarAvaTAmiti / giri nagaram , vennAtaTam , tagarAtaTamiti lokprsiddhiH| kA sasura rAjakIya jAmAtA-rAjA kA jamAI ityAdi / ina prayogoM meM . rAjJA kaca' isa sUtra se rAjan zabda meM cha pratyaya hokara cha ko Iy pratyaya huA hai| mUla meM "raNo sasurAe, raNo jAmAue" ityA. divigrahamAtra dikhalAyA hai ! (se taM saMjoganAme ) isa prakAra yaha saMyoga nAma hai| (se kiM taM samIvanAme ?) he bhadanta ! samIpa nAma kyA hai ? arthAt samIpa artha meM taddhita pratyaya saMbandhI aN ke hone para jo nAma banatA hai vaha kaisA hotA hai ? (samAva nAme) vaha samIpa nAma aisA hotA hai-jaise (giri samIveNagharaM geraM-giriNayaraM, vidisA samIve jayaraM-vedisaM, vennAe samIve NatharaM-bennAyaDaM, tagarAe samIve jaya tAgaraM tagarAyaDaM-se taM samIvanAme) giri ke samIpa kA nagaragaira, giri nagara, vidizA ke samIpa kA nagara vaidiza, vennA ke samIpa kA nagara vainna vennAtaTa, tagarA ke samIpa kA nagara tAgara-tagarAtaTagirinagara, vennAtaTa, tagarAtaTa aisI loka meM prasiddhi hai / isa prakAra rAjJaH ayaM rAjakIyaH-zvasuraH-20 sasare, rAjIya mAtA-2 mA kore / prayogamA 'rAjJa: kaca' yA sUtra 1 24 74mA 'cha' pratyaya thA 'I' ye che. bhUgamA 'raNNo sasurAe, raNo jAmAue' vagaire 34ta vighaDa / 25STa 42vAmA maa0ye| che. (se ta saMjoganAme) mA pramA) mA sayo nAma che. (se ki ta samIvanAme) lata ! sabhI5 nAma zuM che? eTale ke samIpa arthamAM taddhita pratyaya saMbaMdhI "r" pratyaya thavAthI nAma nipana thAya che, te DAya che. (samIvanAme) te sabhI5 nAma bhI prabhArI DAya cha rema (girI samIve NayaraM gairaM-giriNayara. banA mamIle yara-vedisaM, vennAe samIve Nayara vennaM vennAuya tagarAe samIve Nayara tAgara tagarAyaDaM-se ta' samIvanAme) GIRnI pAsenu n||2-2, girinagara vidizAnI pAsenuM nagara vaidiza, venAnI pAsenuM nagara venna vaijJAtaTa. tagarAnI pAsenuM nagara tAgara, tagarataTa, girinagara vennAtaTa tagashtH mevI mAM prasiddhi che. bhapramANe mA samI5 nAmA cha. (se ki For Private And Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 186 taddhitanAmanirUpaNam 73 tathA - saMyUtho - grantharacanA, sa sUcyate yena taddhitapratyayena sa saMyUthArtha taddhitapratyayo'pi bodhyaH / yena yannAma - niSpadyate tat saMyUktaddhitanAma / tathA-taraGgavatI - taraGgavatImadhikRtya kRtA'khyAyikA taraGgavatI / atra 'adhikRtya kRte granthe ' iti zaiSikamatyaye 'lutrAkhyAyikAryAM bahutam' iti lup / evaM malayavatI, AtmAnuSaSTiH, vinduka ityAdiSvapi bodhyam / mUle- taraGgavatIkAro malayavatIkAra yaha samIpa nAma hai / ( se kiM taM saMjUhanA me) he bhadanta ! vaha saMjUtha nAma kyA hai ? (saMjUha nAme- taraMgavaIkAre, malayavahakAre, anttANu saMhikAre, biMdukAre - se taM saMjUha nAme ) yaha grantharacanA kA nAma saMyUdha | yaha grantha racanorUpa saMyUtha jisa taddhita pratyaya ke dvArA sUcita kiyA jAtA hai vaha saMyUthArtha pratyaya bhI saMyUdha hai / isase jo nAma niSpanna hotA hai vaha saMyUtha nAma hai / jaise taraMgavatI ko lekara jo kathA-kahAnI-likhI gaI ho usa grantha ko taraGgavatI kahanA / isI prakAra se malayavatI AtmAnuSaSTi, binduka ityAdi granthoM ke nAmoM meM bhI jAnanA cAhiye / ina " taraGgavatI " Adi nAmo meM " adhikRtya granthe " isa zaiSika prakaraNagata sUtra se " adhikRtya kRto granthaH artha meM anAdi aura ghAdi pratyaya hote haiM aura unakA "luvAkhyAyikAnAM bahulam " isase lopa ho jAtA hai| mUla meM taraGgavatIkAra malayavatIkAra" aisA jo nirdeza kiyA gayA hai usakA tAtparya " taraGgavatI grantha kA karanA malayavatI grantha kA karanA " aisA hai / isI prakAra se For Private And Personal Use Only dd isa ta' saMjUinAme) De la ! te saMyUtha nAma zuM che ? saMjUhanAme taraMgavaikAre, malaya ikAre, attANusaMTThikAre, biMdukAre, se ta saMjUhanA me ) graMtha rathanAnu nAma sayUtha che. A graMtha racanA rUpa sayUtha je taddhita pratyaya vaDe sUcita karavAmAM Ave che te sayUthArtha taddhita pratyaya paNa sayUtha che, enAthI je nAma niSpanna thAya che te sayUtha nAma che, jema ke taraMgavatIne laIne je kathA vArtA-lakhavAmAM AvI che, te graMthane taraMgavatI kahe che. A pramANe malayavatI, AtmAnuSaSTi, biMduka vagere graMthAnA nAme viSe paNa jANavuM joie yA taraMgavatI vagere nAbheobhAM ' adhikRtya granthe ' mA zaiSiGa amlu gata sUtrathI ' adhikRtya kRto granthaH ' mA arthamAM mAhi bhane dhAhi pratyayo thAya he mane temanA 'luvAkhyAyikAnAM bahulam ' mA sUtrathI soya tha laya che mULamAM taraMgavatIkAra, malayavIkAra Ama je nirdeza karavAmAM abyA che. tenu' tAtpa ' tara'gavatI granthanI racanA karavI, malayavatI granthanI racanA a0 10
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 74 anuyogadvArasUtre ityAdiSu taraGgavatyAH karaNaM malayavatyAH karaNam ityAdi rUpeNa vyAkhyA kAryAM / tathA nirdezastu grantharacanArUpArthamAtropalakSako bodhya iti| tathA-aizvaryadyotakaiH zabdastadvitamatyaye sati yadrUpaM niSpadyate tdaishvrynaam| yathA-rAjaiva rAjakaH / Izvara eva IzvarakaH / talavara ev-tlvrkH| eSu svArthikaH kH| mADambikA kauTumbikaH ibhyaH ete tu taddhitAntA eva / zreSThikaH sArthavAhakaH senApatikaH, eteSvapi svArthikaH kH| tathA-apatyArtha taddhitAtyaye sati yannAma niSpadyate tdptynaam| arhanmAtA cakravartimAtA baladevamAtetyAdibhiH zabdairahaMdAdInAM AsmAnuSaSTikAra Adi ko bhI jAnanA cAhiye / isa prakAra yaha saMyUtha nAma hai / (se kiM taM IsariyanAme ) he bhadanta ! aizvarya nAma kyA hai ? (IsariyanAme) uttara-aizvarya nAma isa prakAra se hai-arthAt aizvaryadyotaka zabdoM se taddhita pratyaya karane para jo rUpa niSpanna hotA hai vaha aizvarya nAma hai-jaise (rAyae Isarae, talavarae, mADaMthie, koDubie, inbhe, seTie, sasthavAhae, seNAvaie) rAjaka, Izvaraka, talavaraka, mADaMbika, kauTumbika ibhya,zreSThika, sArthavAhaka, senoptik| inameM mADambika, kauTumbika, ibhya ye aizvarya nAma to taddhita pratyayAnta haiN| tathA rAjA, Izvara, talavara zreSThI, sArthavAha, senApati ye aizvarya nAma svArtha meM kap pratyaya hone se niSpanna hue haiM ( se taM IsariyanAme ) isa prakAra yaha aizvarya nAma hai / (se kiM taM avaccanAme ?) he bhadanta ! apatyanAma kyA hai ? ( avaccanAme) karavI." evuM thAya che. A pramANe AtmAnuSaSTikAra vagere viSe paNa jANI va samA pramANe yA sa yUtha nAma che. (se ki ta Isariya nAme) 3 mata! azva nAma zucha 1 (Isariya nAme) uttara-ezvaryA nAma A pramANe che. arthAta aizvarya dyotaka zabdothI taddhita pratyaya karavAmAM Ave ane je rUpa niSpanna thAya che, te aizvarya nAma cha rebha (rAyae, Isarae, talavarae, mADaMbie, koDubie, inbhe, seTie, satthavAhae, seNAvaie) 24, zva24, 24, mAmi, mi, dhkSya, zreSTika, sArthavAhaka, senApatika, AmAM mADaMbika, kauTuMbika, Ibhya, A badhA ezvarya nAma te taddhita pratyayAnta che, temaja rAjA, Izvara, talavara, zreNI, sArthavAha, senApati A badhAM aizvarya nAme svArthamAM "g" pratyaya thavAthI niSpanna thye| che. (se ta IsariyanAme) mA pramANe // bhaizvaya' nAbhA che. (se ki ta avacanAme 1) 3 mahanta ! a5tyanAma theTa zu? (avacanAme) For Private And Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 186 taddhitanAmanirUpaNam mAtRnAmAndupalakSitAni / tato'patyArthe taddhitapratyayena yannAma niSpadyate, tadapatyanAma / yathA - marudevyA apatyaM mArudeveya RSabho'rhan / trizalAyA apatyaM traizaleyo mahAvIro'n / sumaGgalAyA apatyaM saumaGgaleyo bharatazcakravartI | rohiNyAH apatyaM rauhiNeyo baladevaH / devakyA apatyaM daivakeyaH kRSNo vAsudevaH / veLanAyAH apatyaM cailaneyaH kUNiko rAjA / dhAriNyA apatyaM dhAriNeyaH - meghakumAro muniH / rudrasomAyA apatyaM raudrasomeyaH- AryarakSito vAcaka iti / etAni aSTavidhAni taddhitajAni nAmAni bodhyAni / amumevArthe sUcayitumAha - tadetattaddhitajamiti / uttara - apatya nAma isa prakAra se hai - ( arihaMta mAyA cakka baTTimAyA, baladevamAyA, vAsudeva mAyA, rAya mAyA, muNimAyA vAyaga mAyA, setaM avaccanAme ) apatya artha meM taddhita pratyaya karane para jo nAma niSpanna hotA hai vaha apatya nAma hai, jaise marudeva kA putra mArudeveya - RSabhanAthaprabhu, trizalA kA putra zaleya- bhagavAna mahAvIra, sumaMgalA kA apatya - saumaMgaleva - cakravartI bharata, rohiNI kA apatyarauhiNeya - paladeva, devakI kA putra daivakeya- kRSNa vAsudeva, celanA kA putra cailaneya-kUNika rAjA, dhAriNI kA putra dhAriNeya - meghakumAra munirudra somA kA putra raudra saumeya- AryarakSitavAcaka isa prakAra ye apatya artha meM hue taddhita pratyaya se janya nAma haiM / ( se taM taddhita ) ye uparyukta ATha prakAra ke nAma taddhita pratyaya se niSpanna hone ke kAraNa tadvitaja nAma kahalAte haiM / aba sUtrakAra dhAtuja nAmoM kA kathana karate haiM - (se kiM taM dhAue) he bhadanta ! dhAtuja ( dhAtuoM se utpanna hone vAlA ) nAma kyA hai ? (ghAue) uttara-apatyanAbha yA pramAye che. (arihaMta mAyA cakkavaTTimAyA, baladevamAyA, vAsudevamAyA, rAyamAyA, muNinAyA, vAyagamAyA, se ta avaca sAme) apatyanAma a mAM taSThita pratyaya lagADavAthI je nAma niSpanna thAya che. te apatya nAma che. jema ke marUdevInA putra, mArdaveya RSabhanAtha pralu. trizasAno putra traizaseya, lagavAna mahAvIra, subhglAnuM apatya saumagaleya, cakravartI bharata, rAhiNInu apatya-rohiNeya maladeva, devakInA putra dakeya, kRSNe athavA vAsudeva, celAnAnA putra cailaneya, Nika rAjA. dhAraNanA putra dhAriNeya-meghakumAra muni, sAmanA putra raudra saumeya-Aya rakSita, A pramANe A apatya arthamAM thayela taddhita pratyayathI niSpanna nAmo che. ( se taM taddhitara) yA upayukta A prahAranA nAbheo taddhita pratyayathI niSpanna thayelA hovA badala taddhitaja kahevAya che. have sUtrakAra dhAtunAmanu uthana re che. (se ki ta dhAue) he lahAMta ! dhAtu-dhAtuthI utpanna thayesa nAma iyA yA che ? (dhAue) For Private And Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre atha dhAtujanAmAni nirUpayati-dhAtuH kriyApadaM, tena yannAma niSpadyate taddhAtujam / yathA-bhUsattAyAM, parasmaipadabhASetyAdi / bhUtyaM parasmaipadI dhAtuH / tena niSpannaM nAma / yathA-bhavatIti bhavaH sNsaarH| vRddhayarthavAcakatvena edha iti dhAtustena niSpanna nAma / yathA-edhataiti-edhamAnaH / evaM 'sparddha saMgharSe' ityAdAvapi vibhAvyam / atha niruktijAni nAmAnyAha-nirvacanaM niruktiH| kriyAkArakabhedaparyAyaiH zabdA. rthakathanamityarthaH / tayA yannAma niSpadyate tanniruktijam / yathA-mayAM zete mhipH| uttara-dhAtuja nAma isa prakAra se hai-(bhUsatAe, parassa bhAsA phaddhasaMgharise, gAha paihAlicchAslu gaMthe ya, bAhaloyaNe-se taM dhAue ) bhU dhAtu sattA artha meM hai| yaha parasmaipadI dhAtu hai| isase jo nAma niSpanna hotA hai-jaise bhava-saMsAra-vaha dhAtuja nAma hai| isI prakAra edh dhAtu vRddhi artha meM hai| yaha AtmanepadI hai| isase " edhamAna" banatA hai| isI prakAra se " sparddhasaMgharSa" ityAdi dhAtuoM meM bhI jAnanA cAhiye / arthAt-spardhA, vAdhA ye saba dhAtuja nAma haiN| (se kiM taM niruttae) he bhadanta ! niruttija nAma kyA hai ? - uttara-(niruttie, mahIe see-mahiso, bhamaiya rovaya-bhamaro, muhaM muhaM lasaitti-musalaM, kavissa vivalaMbaesthetti ya kareha kavitthaM, citti karei, khallaM ca hoi cikkhillaM, ur3akanno ulUgo, mehasma mAlA mehalA-settaM niruttie) niruktija nAma isa prakAra se hai-mahiSa, bhramara, musala, kapistha, cikkhalla, ulUka, mekhalA / kriyAkAraka, bheda evaM uttara-dhAtu nAma / prabhArI che. (bhUsattAe, parassa bhAsA phaddha saMgharise, gAha paiTAlicchAsu gaMthe ya, bAhaloyaNe-se ta dhAue) bhU dhAtu sattA arthamAM che. A paraupadI dhAtu che. enAthI je nAma niSpanna thAya che, jemake bhava-saMsAra-te dhAtuja nAma che. A pramANe edha dhAtu vRddhi arthamAM che. A AtmapadI che. enAthI "epamAna" zabda niSpanna thAya che. A pramANe "spaddha saMgharSa" vagere dhAtuonA vize paNa jANavuM joIe. eTale hai 25/-HIN A mA pAtu nAmA che. (se ki ta nihattae) 3 mahata! nirUktija nAma eTale zuM? uttara--(niruttie, mahIe see, mahiso, bhamaiya rovaiya bhamaro, muhuM muhu~ lasaiti, musalaM kavissa vivalaMbaetthetti ya karei kavitthaM, citti karei, khallaM ca hoi cikkhillaM unno ulUgo, mehassa mAlA, mehalo-se taM niruttie) ni3ti nAma mA pramANe che. mahipa, prabha2, bhusata, pitya, cikakhala, ulUka, mekhalA, kriyAkAraka, bheda ane paryAyavAcI zabdo vaDe For Private And Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 186 taddhitanAmanirUpaNam bhramati ca rauti ca bhramaraH : emAdIni anyAnyagi niruktijAni nAmAni pRSodarAditvAt sAdhUni baadhyaani| evaM sAmAsika-taddhi gaja-dhAtujaniruktijarUpaM bhAvapramANamuktam / amuge / bhUcayitumAha-tadetad bhAnapramANamiti / itthaM catu vidha pramANapasaMhRtami cithitumAha-tadetatpamANagAmeti / itthaM gauNAdi dazanAna prarUpitamiti darza tumAha-tadetad dazanAmeti / ekAdi dazanAma nirUpaNena sakalaM nAma nirUpitamityAha-tadetat naameti| itthamu kramasya nAmeti saMjJako dvitIyo bhedaH samuddiSTa iti sUcayitumAha-nAmeti padaM samAptamiti // 50 186 / / paryAyavAcI zabdoM dvArA zabdArtha kA kathana karanA, isakA nAma 'nirukti' hai| isa nirukti se jo nAma niSpanna hotA hai, vaha niruktija nAma haijaise mahiSAdi / "mahyAM zete iti mahiSaH, bhraman san rautIti bhramaraH, muhaH muhuH lasatIti musalaM" ityAdi rUpa se ina mahiSa Adi nAmoM kI nirukti hai / ye saba nAma pRSodarAdigaNa meM paThita haiN| isaliye vahAM se inakI siddhi huI hai / isa prakAra yaha niruktija nAma hai / isa niru. ktija nAma meM isI prakAra ke aura bhI dUsare nAma samajha lenA caahie| isa prakAra sAmAsika, tadvitaja, dhAtuja aura niruktija rUpa bhAvapramANa kA kathana kiyaa| isI artha ko sUcita karane ke liye sUtrakAra ne ( se taM bhAvappamANe ) aisA kahA hai / ( se taM pamANanAme ) isa sUtra pATha se sUtrakAra yaha prakaTa kara rahe haiM ki yahAM taka hamane isa pUrvokta prakAra se 177 sUtra se lekara yaha pramANa nAma kA kathana kiyA hai| (se taM dasa nAme ) yaha sUtrapATha isa bAta kI sUcanA detA hai ki-'eka nAma se lekara daza nAma taka kA yaha kathana isa prakAra se samApta huA hai|' zabdArthanuM kathana karavuM. te "nirUkti" kahevAya che. A nirUkti vaDe je nAma niSpanna thAya cha, ta ni3ti nAma che. bha. maDipa vagaire 'mahyAM zete iti mahiSaH, bhraman san rotIti bhramaraH, muhuH, muhuH, lasatIti musalaM,' 3 rUpamAM A mahiSa nagere nAmonI nirUkti samajavI. A badhA nAme prodarAdi gaNAmAM paThita che. ethI tyAMthI ja emanI siddhi thayelI che. A pramANe A nirUkti ja nAma che. A nirUktija nAmamAM A jAtanA bIjA paNa nAme samajI levAM. A rIte sAmAsika taddhitaja, dhAtu ane nirUktija 35 bhAva pramANanuM kathana pUrNa thayuM. A arthane sUcita karavA mATe sUtrakAre (se taM bhAvapamANe) ma 4thu cha. (se ta pamANanAme) // sUtrayAthI sUtra kAra A pramANe spaSTa kare che ke ahIM sudhI ame A pUrvokta rUpamAM 177 sUtrI mAMDIna 2mA prabhA nAma thana yu che. (se ta dasanAme) For Private And Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 78 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre atha - upakramasya pramANeti nAmakaM tRtIyaM bhedaM nirUpayatimUlam - se kiM taM pamANe ? pamANe- cautrihe paNNatte, taM jahAGoatmANe khepamANe kAlappamANe bhaavpmaage||suu0 187 // chAyA-atha kiM tat pramANam ?, pramANaM caturvidhaM prajJaptam, tadyathA - dravyapramANaM kSetramamANaM kAlamamANaM bhAvamamANam // mru0 187 // ( se taM nAme ) yaha sUtrapATha " nAma saMbandhI samasta vaktavya samApta kara cukA hai| "isa bAta kI puSTi karatA hai| nAmeti payaM sammattaM) isa prakAra upakrama kA dvitIya bheda jo nAma hai vaha samuddiSTa ho cukA // sU0186 // aba sUtrakAra upakrama ke tRtIya bheda pramANa kA nirUpaNa karate haiM"se kiM taM pamANe " - ityAdi K zabdArtha - ziSya prazna - ( se kiM taM pamANe) he bhadanta ! upakrama kA tRtIya bheda jo pramANa hai, usakA svarUpa kyA hai ? uttara- ( pamANe cavvihe paNNatte) upakrama kA tRtIya bheda jo pramANa hai, usakA svarUpa isa prakAra se haiM vaha pramANa cAra prakAra kA prajJapta huA hai ( taM jahA ) ve cAra prakAra isa taraha se hai - ( davvapyamANe, khettapamANe, kAlayamANe, bhAtrappamANe ) dravyapramANa, kSetrapramANa, kAla A sUtrapATha A vAtane sUcita kare che ke eka nAmathI laIne dazanAma sudhItuM yA uthana gayA pramANe samApta thayuM che. (seta nAme) mA satrapATha 66 nAma saMkha`dhI saMpUrNa kathana purU thayu che' e vAtane spaSTa ure che. (nAmetti payaM sammattaM) yA pramANe upamatA jIle leha ke nAma che, te samuddiSTa thaha gayesa che. ||suu0 186 / / have sUtrakAra upakramanA tRtIya bheda pramANunu nirUpaNa kare che---- " se kiM ta pamANe " ityAhi zabdArtha - ziva prazna (se kiM taM pamANe) he lahAMta ! upamanA tRtIya bhe je pramANa che, tenuM svarUpa kevuM che ? For Private And Personal Use Only uttara- (pamANe caubjihe paNNatte) upamanA ne tRtIya leDa pramANu che, tenu' svarUpa A pramANe che. te pramANa cAra prakAranA svarUpamAM prajJapta thayela che. (taMjA) te yAra prahAra bhI prabhA che. (duvvapramANe, khattappamANe, kAlappamANe, bhAvappamANe) dravyaprabhANu kSetraprabhANu, asapramAyu, bhAvaprabhAyu, dhAnya
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogandrakA TIkA sUtra 187 pramANanAmakatRtIya bhedanirUpaNam TIkA-' se kiM taM' ityAdi atha kiM tat pramANam ? iti ziSyapraznaH / uttarayati -pramANaM - pramIyate = paricchidyate dhAnyAdyaneneti pramANam - asRtiprasRtyAdikam, yadvA-' idamIdRksvarUpam - idamIdRksvarUpaM ca bhavati' ityevaM pratiniyatasvarUpatayA yat pratyekaM pramIyate = paricchidyate tatpramANam / athavA - dhAnyadravyAdereva pramitiH- paricchedaH - svarUpAvagamaH / atrapakSe'tiprasRtyAdInAM pramitihetutvAt pramANatvaM bodhyam / etacca prameyasya dravyAdecaturvidhatvAt caturvidham / caturvidhatvamevAha- dravyapramANaM kSetrapramANaM kAlapramANaM bhAvapramANam // sU0 187 // .79 pramANa, bhAva pramANa / (dhAnya Adi padArtha jisake dvArA nApe jAte haiM, vaha pramANa hai / yaha pramANa zabda kI vyutpatti labhya artha hai / aise pramANa asRti prasRti Adika haiM / athavA - isa vastu kA svarUpa yaha hai, isa prakAra pratiniyata svarUpa se jo pratyeka vastu kA parijJAna hotA hai, vaha pramANa hai / athavA dhAnya Adi jo dravya hai, unake hI svarUpa kA avagama vaha pramANa hai / yahAM dhAnyAdika dravyoM kI pramiti ko pramANa mAnA gayA hai aura asRti prasRti AdikoM ko pramiti ke hetubhUta hone se pramANa mAnA gayA hai| tAtparya isakA yaha hai ki-' pramiti yaha pramANa kA phala hai - jaba phalarUpa pramiti ko pramANa kahA jAtA hai jaba usa pramiti ke sodhaka bhUta jo asRti prasRti Adika haiM, ve mukhya rUpa se pramANa nahIM par3ate haiM kintu pramiti ke janaka hone ke kAraNa unheM pramANa mAnA jAtA hai / yaha pramANa prameyabhUta dravyAdikoM kI caturvidhatA ke kAraNa cAra prakAra kA kahA gayA hai | sU0187 // vigere padArthonu mApa jenA vaDe jANavAmAM Ave che, te pramANa che. A pramANu zabdanA vyutpattilakSya atha che. evA pramANu aruti, prakRti vagere For Private And Personal Use Only che. athavA A vastunuM svarUpa evu che A rIte pratiniyata svarUpathI je dareke dareka vastunu parijJAna thAya che, te pramANa che athavA dhAnya vagere je dravyeA che, temanA svarUpanA avagama te pramANu kahevAya ahI dhAnya vagere drabyAnI pramitine ja pramANa mAnavAmAM Avyu' che ane amruti, prasRti vagerene pramitinA hetubhUta hovA badala pramANa mAnavAmAM AvyAM che. tApa A pramANe che ke ' pramiti A pramANunuM phaLa che, jyAre phaLa rUpa pramitine pramANa kahevAmAM Ave che tyAre te pramitinA sAdhabhUta je asRti prasRti vagere che, te mukhya rUpamAM pramANu kahevAtA nathI paratu pramitijanaka hAvA badala tene pramANa mAnavAmAM AvyA che. A pramANe prameyabhUta dravyAkrikAnI catuvidhatAne lIdhe pramANa cAra prakAranuM kahevAmAM Avyu che. sU0187A
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre mUlam-se kiM taM davvappamANe ?, davappamANe-duvihe paNNatte, taM jahA-paesaniSphaNNe ya vibhAganiphphaNe ya / se kiM taM paesaniSphanne ? paesaniphaNNe-paramANupoggale duppaesie jAva dasapaesie saMkhijapaesie asaMkhijjapae. sie annNtpesie| se taM pesnipphnnnne| se kiM taM vibhAganipphaNNe?, vibhAganipphaNNe--paMcavihe paNNatte, taM jahA. mANe ummANe omANe gaNime paDimANe / se kiM taM mANe ? mANe-duvihe paNNatte, taM jahA-dhannamANappamANe ya rasamANappamANe y| se ki taM dhannamANappamANe? dhannamANappamANe--do apsaIo pasaI, do pasaIo setiyA, cattAri seIAo kulao, cattAri kulayo pattho, cattAri patthayA ADhagaM, cattAri ADhagAI doNo, saTThi ADhayAiM jahannae kuMbhe, asIi ADhayAI majjhimae kuMbhe, ADhayasayaM ukkosae kuMbhe, aTTa ya ADhayasaie vaahe| eeNaM dhaNNamANappamANeNaM kiM paoyaNaM?, eeNaM dhaNNamANapamANeNaM muttolImukhai dura aliMdaocArasaMsiyANaM dhaNNANaM dhaNNamANappamANanivittilakkhaNaM bhavai, se taM dhaNNamANappamANe / se kiM taM rasamANappamANe? rasamANappamANe dhaNNamANappamANAo caubhAgavivaDDie abhitarasihAjutte rasamANappamANe vihijai, taM jahA-causaTriyA4 caupalapamANA battI. siyA8 solasiyA16 aTubhAiA32 caubhAiyA 64 addhamANI 128 mANI 256 do causaTriyAo battIsiyA, do battIsiyAo solasiyA, do solasiyAo aTThabhAiyA, do aTubhAiyAo For Private And Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 188 dravyapramANanirUpaNam caubhAiyA, do caubhAiyAo addhamANI, do addhamANIo maannii| eeNaM rasamANappamANeNaM kiM paoSaNa?2 eeNaM rasamANapyamANaM vaarkghddkkrkklsiygaagrithdiiykro| DiyakuMDiasaMsiyANaM rasANaM rasamANappamANanivittilakSaNaM bhavai / se taM rsmaannppmaanne| se taM mANe suu0188|| chAyA-atha kiM tat dravyapramANam ? dravyapramANam-dvividhaM prajJaptaM, tadyathApradezaniSpannaM ca vibhAganiSpannaM ca / atha kiM tat pradezaniSpannam ?, pradezaniSpannaparamANupudgalo dvipadeziko yAvat dazapadezikA, saMyAtamadezikaH, asaMkhyAtaH pradezikaH, anantamadezikaH / tadetat pradezaniSpannam / atha kiM tat vibhAganiSpa'nam ?, vibhAganiSpannaM paMcavidhaM prajJaptaM, tadyathA-mAnam unnAm avamAnam gatimaM pratimAnam / atha kiM tat mAnaM ?, mAnaM dvividhaM prajJaptaM, tadyathA-dhAnyamAnapramANaM ca rasamAnamamANaM ca / atha kiM tad dhAnyamAnamamANam 1, dhAnyamAnapramANam-2 amRtIpramRtiH, dve prasRtI sevikA, catasraH setikAH kuDavA, catvAraH kuDavAH prasthA, catvAraH prasthAH AThakaH, catvAra AThakAH droNaH, SaSTiH ADhakAH japaH nyakaH kumbhaH, azItiH ADhakAH madhyamakaH kumbhA, ADhakazatam utkRSTaH kummA, aSTa ca ADhakazatAni vAhaH / etena dhAnyamAnapramANena kiM prayojanam ?, etena dhAnyamAnapramANena muktolImukhe durAlindApacArasaMzritAnAM dhAnyAnAM dhAnyamAnapramA NanitilakSaNaM bhavati, tadetat dhAnyamAnapramANam / atha kiM tat rasamAnapramANam 1, rasamAnapramANam-dhAnyamAnapramANataH caturvibhAgaddhayA abhyantarazikhAyuktaH rasamAnapramANaM vidhIyate, tadyathA-catuHSaSTikA dvAtriMzikA8 SoDazikA16 aSTabhAgikA 32 caturbhAgikA 64 ardhamAnI 128 mAnI 256 dve catuHSaSTike dvAtriMzikA, dve dvAtriMzike SoDazikA, dve poDazike aSTabhAgikA, dve aSTabhAgike caturbhAgikA, dve caturbhAgike ardhamAnI, dve ardhamAnIke maanii| etena rasamAnapramANena kiM prayojanam !, etena rasamAnapramANena vArakaghaTakakarakalazikA gargaridRtikAkaroDikAkuNDikAsaMzritAnAM rasAnAM rasamAnapramANanittilakSaNaM bhavati / tadetat rasamAnapramANam , tadetat mAnam ||muu0 188 // TIkA-'se kiM taM davyappamANe' ityAdi tatra dravyapramANaM-dravyaviSayaM pramANaM pradezaniSpannavibhAganiSpanneti dvividham / tatra-pradezaniSpanna-pradezAH ekadvivyAdhaNavaH, tainiSpanna-siddhaM yattadvijJeyam / yathA a0 11 For Private And Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre ekapradezaniSpannaH paramANuH, dvipradezaniSpanno dvipradezikA, tripradezaniSpannastripradezikaH / evaM catuSpade zakAdi yAvat anantapadezikAnto bodhyaH / yo yo yAtratA yAvatA pradezena niSpadyate sa sa tattatmadeziko bodhya iti bhAvaH / nanvidaM paramANu "se ki taM davappamANe" ityAdi / zabdArtha-(se kiM taM vappamAge) ziSya pUchatA hai ki-he bhadanta ! dravya pramANa kyA hai ? uttara-(davvappamANe duvihe paNNatte) dravyaviSayaka vaha dravya pramANa do prakAra kA kahA gayA hai-(taM jahA) ve do prakAra ye haiM-(paesani phaNNe ya vibhAganipphaNNe ya ) eka pradeza niSpanna aura dUsarA vibhAga niSpanna / (se kiM taM paesaniSphaNNe) he bhadanta ! pradeza niSpanna dravya pramANakyA hai ? uttara-(paesanipphaNNe) pradezaniSpannadravyapramANa-isa prakAra se hai-(paramANuroggale do paesie jAva dasapaesie' sakhijjapaesie asaMkhijjapaesie, arNatapaesie-se taM paesaniSphaNNe) jo dravya pramANa eka do tIna Adi pradezoM se niSpanna-siddha hotA hai, vaha pradeza niSpanna dravya pramANa mAnA gayA hai-isa pradeza niSpanna dravya pramANa meM eka pradeza niSpanna paramANu, do pradezoM se niSpanna huA dvipadezika dravya tIna pradezoM se niSpanna huA tripradezika dravya isI prakAra " se kiM ta davvappamANe" tyAha zahAtha-(se kiM ta davappamANe) ziSya prazna 43 cha / mahata ! dravya. prabhA zuche ? uttara-(davvappamANe duvihe paNNatte) dravya viSaya te dra0yaprabhA meM 2- 4AmA mAvyu che. (tajahA) te the 54aa / mA pramANe cha. (paesa niSphaNNe ya vibhAganiephaNe ya) meM pradeza nirUpanna bhane mAtra vinA niSpanna (se ki ta paesanippaNNe) 8 mahata ! pradeza niSpanna dravyamAya zu cha ? uttara-(paesaniSphaNNe) pradeza ni0panna dravya prabhA pramANe che. (paramANupoggale do paesie jAva dasa paesie, saMkhijjapaesie asaMkhijjapaesie, aNaMtapaesie-se ta paesanipphaNNe) re dravyaprabhAra me, me, 15 kore pradezothI niSpanna-siddha-thAya che, te pradeza niSpanna dravyapramANu kahevAya che. A pradeza niSpanna dravya pramANamAM eka pradeza niSpanna paramANu, be pradezathI niSpanna thayela dvidezika dravya, traNa pradezathI niSpanna thayela triprade For Private And Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 188 dravyapramANanirUpaNam prabhRtyanantamadezikaskandhaparyantaM davyatvAt prameyameva, na tu pramANaM, kathaM tarhi eSA pramANatvamuktamiti cedAha-prameyasyApi dravyAde rUDhivazAt pramANatvaM vijJeyam / cAra pradezoM se niSpanna huA catuSpradezika dravya yAvat ananta pradezoM se niSpanna huA anaMta pradezika dravya A jAtA hai / arthAt eka pradezavAle paramANu se lekara anaMta pradeza vAle skaMdha taka ke jitane bhI dravya hai, ve isa pradeza niSpanna dravya pramANa se gRhIta ho jAte haiN| zaMkA-paramANu se lekara ananta pradezoM vAlA jitanA bhI dravya hai, vaha saba prameya hI-pramANa kA viSaya -hai-svayaM pramANa nahIM hai-atA phira kyoM inheM pramANarUpa kahA hai ? zaMkAkAra kA abhiprAya yaha hai ki 'pudgala kA paramANu jo ki ekapradezavAlA hotA hai tathA do pudgalaparamANuoM ke, tIna pudgala paramANuoM ke yAvat anaMta pula paramANuoM ke saMyoga se niSpanna hue jitane bhI skaMca dravya haiM, ve saba pramANa ke dvArA grAhya hone ke kAraNa prameya hI haiM-phira Apa pradeza niSpannoM ko pramANa kI koTi meM kyoM rakha rahe ho? uttara-prameyabhUta bhI dravyAdikoM ko jo yahAM pramANabhUta kahA jA rahA hai, vaha rUDhi ke vaza se hI kahA gayA jAnanA caahie| kyoM zika dravya A pramANe cAra pradezathI niSpanna thayela catuudezika dravya thAvata anaMta pradezathI niSpanna thayela anata pradezika dravyane samAveza thaI jAya che. eTale ke eka pradezavALA paramANuthI mAMDIne anaMta pradeza vALA skaMdha sudhInA jeTalA dravyuM che, te badhA A pradeza niSpanna dravyapramANuthI grahaNa thaI jAya che. zaMkA-paramANuthI laIne anaMta pradezavALA jeTalAM dravya che te sarva prameye ja-pramANane viSaya che ja-pite pramANa nathI, te pachI emane pramANu svarUpa zA mATe kahevAmAM AvyAM che? zaMkAkArane abhiprAya A pramANe che ke pulanuM paramANu je ke eka pradeza yukta hoya che temaja be pula paramANuonA, traNa pula paramANuonA yAvata anaMta pula paramANuonA sAgathI niSpanna thayela jeTalAM skaMdha dravyo che, teo sarve pramANa vaDe grAhya havA badala prameya ja che te pachI tame pradeza niSpane pramANunI koTimAM zA mATe sthAna Ape che? uttara-prameyabhUta dravyAdikene ahIM je pramANabhUta kahevAmAM AvyAM che, te rUddhine lIdhe ja kahevAmAM AvyAM che. kemake lekamAM A jAtane For Private And Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra - tathAhi dRzyatespi droNapramANaparimite vrIhau droNo vrIhiriti vyavahAraH / atreda bodhyam- ekadvitryAdipradezaniSpannatvalakSaNena svasvarUpeNaiva pramIyamANatvAt paramANvAdidravyANAmapi 'pramIyate yattatpramANam' iti karmasAdhana pramANazabdavAcyatA ki loka meM aisA vyavahAra dekhA jAtA hai ki - ' jo dhAnyAdika dravya droNa pramANa se parimita hotA hai' use svayaM " droNo vrIhiH" yaha vrIhi droNa hai aisA svayaM pramANarUpa se kaha diyA jAtA hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki -' paramANu Adi dravya eka do tIna Adi pradezoM se niSpanna hote haiM; isaliye ina pradezoM se niSpanna honA hI inakA sva svarUpa hai / isI svarUpa se ye jAne jAte haiM ataH " pramIyate yatapramANam " jo jAnA jAve vaha pramANa hai - isa prakAra kA karma sAdhanarUpa jo pramANa zabda hai tadvAcyatA ina paramANu Adi dravyoM meM susaMgata ho jAtI hai / tAtparya isa kathana kA yaha hai ki- 'jaba paramANu Adi dravyoM ko pramANa koTi meM rakhA jAtA hai taba vahAM para karaNasAdhanarUpa pramANa zabda meM vAcyatA nahIM AtI hai kyoM ki 'jo jAnA jAve vaha pramANa hai ' aisA karma sAdhanarUpa pramANa zabda hai-so ye paramANu Adi pula dravya apane 2 eka do tIna Adi paramANuoM dvArA niSpanna hone rUpa nija svarUpa se hI jAne jAte haiM / ataH jAnA jAnA " yaha jo pramANa zabda kI vyutpatti labhya artha hai vaha ina meM ghaTita ho jAtI hai-isaliye ye svayaM pramANabhUta bana jAte haiM / aura jaba "pramIyate'nena iti pramANaM " 6: vyavahAra jovAmAM Ave che ke je dhAnyAdika dravya droNu pramANuthI parimita hoya che, tene 'droNo- trIhiH' yA vrIDi drorA che mevu pramANu 35bhAM kahevAmAM Ave che. tAtparya A pramANe che ke paramANu vagere dravya eka, be, traNa vagere pradezethI niSpanna hoya che. ethI ja A pradezathI niSpanna thavu ja emanuM sva-svarUpa che. A svarUpathI ja e jANavAmAM Ave che ethI 'pramIyate yat tatpramANam' ke nathurAmAM Ave te prabhA che. A prakArane krama sAdhana rUpa je pramANu zabda che. tArayatA A paramANu vagere drabyAmAM susaMgata thaI jAya che. tAtpa A che ke jyAre paramANu vagere drabyAne pramANa koTimAM mUkavAmAM Ave che tyAre tyAM kAraNu sAdhana rUpa pramANu zabdavAcyatA AvatI nathI paraMtu kama sAdhana rUpa pramANu zabdavAcyatA Ave che. kemake je jANavAmAM Ave te pramANu che, evA kasAdhana rUpa pramANu zabda che. te A paramANu vagere pudgala dravya pAtapeAtAnA eka, be, traNa vagere paramANue vaDe niSpanna hAvAthI peAtAnA svarUpathI ja jANavAmAM Ave che. ethI ' jANavAmAM Ave' e ja pramANa zabdanA vyutpattilakSya atha che, te AmAM ghaTita thaI jAya che ethI ja For Private And Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 188 dravyapramANanirUpaNam saMgataitra / 'pramoyate'neneti pramANam' iti karaNasAdhanapakSe tu-ekadvivyAdipadezaniSpannatvalakSaNaM svarUpameva mukhyatayA pramANamucyate, dravyaM tu tatsvarUpayogAdupavArataH prmaannmityucyte| mamitiH pramANam' iti bhAvasAdhanapakSe tu-pamiteH pramANaprameyobhayAdhInatvAdupacArAttayorapi pramANazabdavyavahAraH / itthaM karmasAdhanapakSe paramAvAdi dravyaM mukhyatayA prmaannm| karaNa pAyasAdhanapakSayostu tatropacArAta pramANa zabda kI vyutpatti isa prakAra se karaNa sAdhana meM rakhI jAtI hai-taba ye paramANu Adi dravya svayaM pramANabhUta nahIM par3ate haiM kintu "jisake dvArA jAnA jAve vaha pramANa hai" isa vyutpatti ke anusAra unakA jo eka do tIna Adi paramANuoM se niSpanna honA nija svarUpa hai vahI mukhyatayA pramANarUpa hai-kyoM ki ve usake dvArA hI jAne jAte haiM / tathA isa svarUpa ke sAtha saMbaMdhita hone ke kAraNa paramANu Adi jo dravya haiM, ve upacAra se pramANabhUta kahe jAte haiN| tathA-"pramitiH pramANa" jaya pramANa zabda kI ailI vyutpatti bhAva sAdhana meM kI jAtI hai-taba pramiti hI pramANa zabda vAcya ThaharatI hai| aura pramANa evaM prameya ye donoM pramiti ko pramANa evaM prameya ina donoM ke AdhIna hone ke kAraNa upacAra se hI pramANa zabda ke vAcya Thaharate haiN| isa prakAra karmasAdhana pakSa meM paramANu Adi dravya mukhya rUpa se pramANa haiM aura karaNa evaM bhAva mAdhana pakSa meM ve upacAra se pramANa haiM / paramANu tamA pote pramANabhUta I naya che. bhane nyAre 'pramIyate anena iti pramANam' prabhA zanI vyutpatti mArIta 425 sAdhanamA bhUpAmAM Ave che. tyAre A paramANu vagere dravya jAte pramANabhUta hetA nathI paraMtu jenA vaDe jANavAmAM Ave te pramANa che. A vyutpatti mujaba temanuM je eka be traNa vagere paramANuothI niSpanna thavuM te nija svarUpa che teja mukhyatayA pramANa rUpa manAya che. kemake te temanA vaDe ja jANavAmAM Ave che. temaja A ravarUpanI sAthe saMbaMdha hovAthI paramANu vagere je dravya che te upacArathI abhAbhUta uvAya che. tathA 'pramitiH pramANaM' nyAre prabhAe zanI mevI vyutpatti bhAva sAdhanamAM karavAmAM AvI che, tyAre pramiti ja pramANa zabdavAcya che evuM siddha thAya che. ane pramANa ane prameya teo banne pramatine pramANa ane prameya e bannene AdhIna hovA badala upacArathI ja pramANa zabdanA vAcya rUpamAM siddha thAya che. A pramANu karmasAdhana pakSamAM paramANu vagere dravya mukhya rUpamAM pramANa che ane karaNa ane bhava sAdhana pakSamAM te upacArathI ja pramANa rU5 gaNAya paramANu vagere dravyamAM je A For Private And Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 86 anuyogadvArasUtre pramANatvamiti / paramANvAdikaM hi yathottaramanyAnyasaMkhyopetaiH svagataireva pradezainiMpadyamAnalAt pradezaniSpannamityucyate / atha vibhAganiSpannaM dravyamANasya dvitIyaM bhedamAha - 'atha kiM tad vibhAganiSpannam ? iti / uttarayati - vibhAganiSpannam - vividho viziSTo vA bhAgo-bhaGgo vikalpaH prakAra iti yAvat vibhAgastena niSpannam, svagata pradezAn vihAyApareNa vibhAgena yanniSpadyate tad vibhAganiSpannamityarthaH / dhAnyamAnAdeH svagatamadezAzrayeNa na svarUpaM nirUpyate, kintu - 'do asaIo pasaI' Adika dravyoM meM jo isa prakAra kI pradeza niSpannatA kahI gayI hai vaha yathottara anyAnya saMkhyopeta svagata pradezoM se hI jAnanI cAhiye paragata pradezoM se nahIM kyoM ki ina meM svagata pradezoM dvArA hI yaha pradeza niSpannatA kahI gaI hai / aba sUtrakAra dravya pramANa kA dvitIya bheda jo vibhAga niSpannatA hai usakA kathana karate haiM - (se kiM taM vibhAga niSpanne ? ) he bhadanta ! vaha vibhAga niSpannatA kyA hai ? uttara- vividha athavA viziSTa jo bhAga-bhaGga-vikalpa-prakAra hai, vaha vibhAga hai / isa vibhAga se jisa dravya pramANa kI niSpatti hotI hai, vaha vibhAga freena dravya pramANa hai / isa dravyapramANa kI niSpatti vibhAga se hotI hai, so isakA yaha tAtparya hai ki - ' dhAnya Adi rUpa dravya ke mAna Adi ke svarUpa kA nirUpaNa svagata pradezoM ke Azraya se nahIM kiyA jAtA hai kintu, kisI dUsare hI prakAra se kiyA jAtA hai / isa prakAra dhAnyAdika dravyoM kA mAna vibhAga niSpanna sagha jAtA jAtanI pradeza niSpannatA kahevAmAM AvI che. te yathAttara anyAnya sakhyApeta svagata pradezeAthI ja jANavI joie paragata pradezAthI jANavI joIe nahi kemake A saCmAM svagata pradeza vaDe ja A pradeza niSpannatA kahevAmAM AvI che. have sUtrakAra dravyapramANanA bIjo bheda jo vibhAga niSpannatAnA nAmathI uthita che te viSe 4 he. (se kiM taM vibhAganiSpanne?) he laDhata ! te vibha ga niSpannatA zuM che ? uttara- vividha athavA viziSTa ne bhAga- lauMga-vi prahAra che, te vibhAga che A vibhAgathI je dravyapramANanI niSpatti thAya che, te vibhAga niSpanna dravyapramANa che. A drazyapramANanI niSpatti vibhAgathI thAya che. tAtparya e che ke dhAnya vagere rUpa dravyanA mAna vagerenA svarUpanuM nirUpaNa svagata pradezeAnA AzrayathI karavAmAM AvatuM nathI paraMtu kAI khIjA ja prakArathI karavAmAM Ave che. A pramANe dhAnyAdika dravyAnA mAna vibhAga For Private And Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 188 dravyapramANanirUpaNam ityAdi-rUpo yo viziSTaH prakArastena niSpannamiti bhaavH| taca mAnonmAnAvamAnagaNimapratimAnabhedaiH paJcavidham / tatra mAnaM dvividhaM majJaptam , tadyathA-dhAnyamAna pramANaM ca rasamAnamamANaM ca / tatra-dhAnyamAnapramANam-mAnameva pramANaM-mAnapramANam , dhAnyaviSayaM maanprmaannN-dhaanymaanprmaannm| tacca-"dve amRtIprasUti rityAdi hai| ye dhAnyAdika dravya 1 sera hai yA do sera hai| isa prakAra se jo inake vajana Adi rUpa svarUpa kA nirUpaNa karane meM AtA hai vaha dhAnyAdika dravyagata pradezoM ke sahAre se nahIM hotA hai kintu, 1 sera 2 sera rUpa jo viziSTa prakAra rUpa vibhAga hai, tatsAdhya hotA hai, arthAt usase niSpanna hotA hai isaliye :svagata pradezoM ko chor3a kara apara vibhAga se isakI niSpatti kahI gaI hai| isI bAta ko sUtrakAra ne "do asaIo pasaI" ityAdi rUpa se vyakta kiyA hai| (vibhAga niSphaNNe paMcavihe paNNatte-taM jahA-mANe, ummANe, omANe, gaNime, paDimANe) yaha vibhAga niSpanna dravyapramANa mAna, unmAna, avamAna, gaNima pratimAna ke bheda se pAMca prakAra kA kahA gayA hai / ( se kiM taM mANe) he bhadanta ! vaha mAna kyA hai ? uttara- (mANe duvihe paNNatte) vaha mAna do prakAra kA hotA hai (taM jahA) ve prakAra ye haiM-(dhannamANappamANe ya rasamANappamANe ya) eka dhAnyamAna pramANa aura dUsarA rasa mAna pramANa / dhAnya viSayaka mAnarUpa jo pramANa hai vaha dhAnyamAna pramANa hai / (se kiM taM dhnnmaaniSpanna thaI jAya che. A dhAnyAdika dravya "eka zera che ke bazera che. A pramANe je emanA vajana vagere svarUpanuM nirUpaNa karavAmAM Ave che, te dhAnyAdika dravyagata pradezonA AdhAre nahi paraMtu 1 ra, 2 zera rUpa je viziSTa prakAra rUpa vibhAga che tenA AdhAre hoya che, eTale ke enAthI ja niSpanna hoya che eTalA mATe ja svAgata pradezane bAda karIne apara vibhA thI anI ni05tti upAmA bhAvI cha. me pAtane sUtra 'do asaI o pasaI' vagere 35mAM vyarata 4rI che. (vibhAganippaNNe-paMcavihe paNNattetajahA-mANe, umANe, omANe, gaNime, paDimANe) mA vimA napanna dravya pramANanA mAna, unmAna, avamAna, gaNima, pratimAna bhedathI pAMca prakAra cha. (se ki ta' mANe) 8 sahata! te bhAna zuche ? uttara-(mANe duvihe paNNatte) te mAnanA meM prA2 . (tajahA) te 42 mA prArI cha. (dhannamANappamANe ya rasamANappamANe ya) dhAnya bhAna pramANa bhane 2sa mAna pramANa (se ki ta dhannamANappamANe ? dhannamANappamANe For Private And Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre rUpaM bodhyam / atha bhAva:-adhomukhabaddhahastatalarUpA, tatparimitaM dhAnyamapyamRtirityucyate / tathA-dve amRtI ekA pratiH nAvAkAratayA vyavasthApitamAJjalikaraNappamANe ? dhannamANappamANe do asaIo pasaI, do pasaIo setiyA, cattAri seiyAo kulamo, cattAri kulayA pattho cattAri patthayA, ADhagaM, cattAri ADhagAiM dono, sahi AyAiM jahannae, kuMbhe, asIi, ADhayAI majjhimae kuMbhe, AdavalayaM ukosae kuMbhe ayaM Aiyataie vAhe) yaha dhAnyamAna pramANa do amRti, prakRti Adi rUpa hai| amRti yaha dhAnyAdika rUpa kA eka mApa vizeSa hai / dhAnyAdika dravyoM ke jitane bhI mApa haiM una saba kI utpatti isI asRti rUpa mApa se huI hai| jaise ikAI se duhAI AdikoM kii| " aznute-dhyAnoti sakaladhAnyamAnAni svaprabhavatvena yA sA amRtiH" isa vyutpatti kA yahI artha hai| hAtha kI hathelI ko adhomukha vyavasthApita karane para jitanA bhI dhAnya samA jAve usakA nAma eka asRti hai| vaise to adhomukha vyavasthApita hathelI kA nAma hI amRti hai / isa amRti meM jitanA bhI dhAnmAdika dravya samAyA huA hotA hai usako bhI amRti kaha diyA jAtA hai| isa liye isa amRti parimita jitanA bhI dhAnyAdika dravya hai vaha yahA~ asati zabda kA vAcyArtha jAnanA caahiye| do ahatiyoM kI eka prasUti hotI hai / isa prakRti kA AkAra nAva ke AkAra jaisA hotA hai| arthAta do asaIo pasaI, do pasaIo setiyA, cattAri seiyAo kulao, cattAri kulayA, pattho, cattAri patthayA ADhagaM, cattAri ADhagAI, doNo savi ADhayAI jahannae, kuMbhe, asIi aDhayAI mAjjhamae kuMbhe, sAdagAya ukosae kuMbhe aTya ADhaya saie vAhe) mA dhAnya mAna prabhASya meM sati, asati paNe 35 che. amRti A dhAnyAdika dravyonAM jeTalAM mApe che te sarvenI utpatti A asati 35 bhA5thI ye che. rema hai methI me pare 'anatevyApnoti sakaladhAnyamAnAni sva prabhavatvena yA sA amRtiH' mA vyu.5. ttine eja artha che. adhe mukha hAthamAM jeTaluM dhAnya samAviSTa thaI jAya tenuM nAma amRti che. Ama te adhamukha vyavasthApita hathelInuM nAma ja amRti che. A amRtimAM jeTaluM dhAnya vagere dravya samAviSTa thaI jAya, tene paNa asuti kahevAmAM Ave che. eTalA mATe A ati pImita jeTalAM dhAnyAdika dravyo che, te ahIM asuti zabadale vAcya thaye jANavA joIe be ationI eka prasUti thAya che. A sRtine AkAra heDInA For Private And Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 188 dravyapramANanirUpaNam 89 talarUpA / dve prasRtI ekA setikA, setiketi mAgadhaH pramANavizeSaH / catasraH setikAH ekaH kuDavaH, catvAraH kuDavA ekaH prasthaH, catvAraH prasthA eka ADhakaH, catvAra ADhakAeko droNaH, SaSTirADhakA jaghanyakaH kumbhaH, azItirADhakA madhyamakumbhaH, ADhakazatam - zatasaMkhyakA ADhakA eka utkRSTaH kumbhaH, tathA aSTa ca ADhaka zatikA:- aSTazatasaMkhyakA ADhakA eko vA iti / asRtyAdivAhAMntA dhAnyamAnapramANA magadhadezaprasiddhA bodhyAH, mAgadhadhAnyamAnAnAmevAtra vivakSitatvAt / etena dhAnyamAnapramANena yatprayojanaM tatpRcchApUrvakamAi - etena = uparinirdi sIdhI donoM hAthoM kI paraspara jur3I huI nAva ke AkAra meM phailI hatheliyAM ekaprasRti hai / do prasRtiyoM se eka setikA banatI hai| setikA yaha magadha deza kA eka vizeSa pramANa hai / cAra setikAoM kA eka kuDava hotA hai| cAra kuDavoM kA eka prastha hotA hai| cAra prasthoM kA eka ADhaka hotA hai / cAra ADhakoM kA eka droNa hotA hai| sAta ADhakoM kA eka jaghanya kuMbha hotA hai / assI ADhakoM kA eka madhyama kuMbha hotA hai / 100 ADhakoM kA 1 utkRSTa kuMbha hotA hai| ATha sau AThakoM kA eka vAha hotA hai / asRti se lekara vAha taka ke ye jitane bhI dhAnyamAna pramANa haiM, ye saba magadha deza meM prasiddha haiN| unhIM kI yahAM viSakSA hai, ataH ve hI yahAM liye gaye haiM / (eeNaM ghaNNamAgamANeNaM kiM paoyaNaM ) ziSya pUchatA hai ki hai bhadanta ! isa dhAnyamAna pramANa se kisa prayojana kI siddhi hotI hai ? AkAra jevA hAya che. eTale ke banne sIdhA hAtheAnI hathelIo khAkhAnA AkAre hADInA jevI phelAi gayelI hoya te te eka prasRti kahevAya che. eTale ke banne hAtheAne chatA joDavAthI je khAkhAnI AkRti thAya che temAM jeTalu dravya samAviSTa thAya te eka prakRti parimita kahevAya. e prakRtinI eka setikA thAya che setikA A magadha dezanu eka vizeSa pramANu che cAra setikAonuM eka kuDava kahevAya che. cAra kuDava barAbara eka prastha hAya che. cAra prastha kharAkhara eka Dhaka hAya che. cAra ADhakAnA eka droNu hAya che sAta ADhakAnA eka jadhanya kubha hoya che. eMzI ADhakAnA eka madhyama kula hAya che 100 ADhakAnA eka utkRSTa kuMbha hoya che. AsA mADhaka kharAkhara eka vAhu hAya che. asRtithI mAMDIne vAha sudhInA A jeTalAM dhAnya mAna pramANeA che. te sarve magadha dezamAM prasiddha che temanI ja ahIM vivakSA samajavI. a0 12 For Private And Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre kaTena dhAnyamAnamamANena kiM prayojanam ? etena dhAnyamAnapramANena muktolyAdiSu nikSiptAnAM dhAnyAnAM yA mAnapramANanirRtiiyattAlakSaNasya mAnapramANasya nirRttiH- niSpattistasyAlakSaNaM - parijJAnaM bhavati / taMtra - muktolI-aba upari ca saGkIrNA .madhye vIdvizAlA koSThikA 'koThI' iti lokamasiddhA bodhyA / mukhaM zakaTIpari sthApayamAno dhAnyAdhAravizeSaH / iduram - kezazaNakAdinirmito dhAnyAdhAravizeSaH 'guNatI' iti bhASA prasiddhaH | alindam = dhAnyAdhAravizeSaH, apacAri= uttara- (eeNaM ghaNNamANapatrANaM muttolI, mukha, idura, aliMda ocAra saMsiyANaM vaNNANaM ghaNNamANapyamANanivtrittilakkhaNaM bhavaisetaM ghaNNamANapamANe ) isa dhAnyamAna pramANa se dhAnya ke mANarUpa pramANa se - muktolI, mukha' idura, aliMda tathA apacAri inameM rakhe hue dhAnya ke pramANa kA parijJAna hotA hai / muktolI nAma koThI kA hai / yaha nIce aura Upara meM kucha sakarI hotI hai - tathA bIca meM nIce Upara kI apekSA vistRta rahA karatI hai| grAmoM meM aisI koThiyAM miTTI kI banI huI hotI haiM / inameM dhAnya bharA jAtA hai / mukha nAma phaTakA haijisameM anAja bhara kara loga becane ke liye le jAte haiN| yaha sUta yA sana kA banA huA hotA hai| gAr3I meM yaha rakhA jAtA hai idura nAma are kA hai / yaha bAloM kI athavA suta yA sUtalI kI banI huI hotI hai / loga ise apanI pITha para rakha kara isameM anAja bhara kara lAte haiM / (eeNaM ghaNNamANapamANeNaM kiM pazrayaNaM) ziSya prazna ure che ! he laDhata ! A dhAnyamAna pramANuthI kayuM prayAjana siddha thAya che ? uttara- eeNaM ghaNNamANApamANeNaM muttolI, mukha idura aliMda ocAra siyANaM ghaNNANaM ghaNNamANApyamANanivvittilakkhaNaM bhavai-se ta ghaNNamANa. pamANe) yA dhAnyamAna prabhANudhI- dhAnyanA bhASa 35 prabhAludhI - bhutosI, mukha, IMdura, ali, temaja apacArimAM mukela dhAnyanA pramANanuM parijJAna thAya che. mukatAnnI eTale ke kAThI A nIce ane uparanA bhAgamAM thADI sAMkaDI hAya che. temaja vacce nIce ane uparanI apekSAe pahALI hAya che. gAmAmAM evI kADhIe mArTInI thAya che AmAM dhAnya bharavAmAM Ave che mukha e phaTTanu nAma che jemAM anAja bharIne leke veMcavA mATe laI jAya che. A sutara athavA zaNu varDa nirmita thayela hAya che A gADImAM mUkavAmAM Ave che. idura nAma guNunu che te vALanI athavA sUtara athavA sUtaLInI banelI DeAya che. anAja bharelI guNune leAkeA pITha para mUkIne For Private And Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 188 dravyapramANanirUpaNam dIrghataraM dhAnyakoSThakam / eSu saMzritAnAM nikSiptAnAM dhAnyAnAm-'etAvadatra dhAnyamasti' iti prakAreNa mAnapramANaparijJAnaM bhvtiityrthH| etadupasaMharannAhatadetad dhAnyamAnapramANamiti / atha kiM tad rasamAnapramANam ? iti shissyprshnH| uttarayati-rasamAnapramANam-rasa: ikSurasAdistadviSayaM mAnameva pramANaM-rasamAna. pramANaM, tad yathA vidhIyate tducyte| tadevaM vijJeyam-dhAnyamAnapramANAt setikAdezcaturmAgavivadritaM caturbhAgAdhikam AbhyantarazikhAyuktaM rasapramANa kahIM kahIM ise guNatI bhI kahate haiM / alinda yaha bhI dhAnya rakhane kA eka AdhAra vizeSa hai / apacAri nAma baMDA kA hai| yaha bahuta bar3e koTha jaisA hotA hai| mAnapramANa se ina saba meM bhare hue anAja ke pramANa kA parijJAna hotA hai-ki isameM itanA anAja bharA huA hai aura isameM itanA / isa prakAra yaha dhAnyamAna pramANa hai| (se kiM taM rasamANapamANe ? ) he bhadanta ! vaha rasamAna pramANa kyA hai ? (rasamANa. ppamANe-dhaNgamANappamANAo caubhAgavivar3ie, abhitarasihAjutte rasamANappamANe vihijjai) - uttara-dravarUpa padArtha hI jisakA viSaya hai aisA vaha rasamAna pramANa setikAdirUpa dhAnyamAna pramANa se caturbhAgAdhika hotA hai aura abhyantara zikhA se yukta hotA hai / dhAnya dravya Thosa dravya hai,vaha drava rUpa padArtha nahIM hai isaliye usakI zikhA hotI hai rasa dravya Thosa dravya nahIM hotA hai vaha dravarUpa hotA hai isaliye bAhira meM usakI zikhA laI jAya che ane kaI kaI pradezamAM guNatI paNa kahe che. ahiMda A paNa eka dhAnya mUkavAne AdhAra vizeSa che. apacAri nAma baMDAnuM che. A bahuja meTA keThA je heya che. mAna pramANathI A sarvemAM bharelAM anAjanA pramANanuM parijJAna thAya che, kayA pAtramAM keTaluM anAja bhareluM che. tenuM parijJAna A pUrvokta mAna pramANathI ja thAya che A pramANe A dhAnya bhAna pramANa cha. (se ki ta rasamANappamANe) 7 mata! 2sa bhAna prabhA ana 4uvAya 1 (rasamANApamANe-dhaNNa nANappamANAo caubhAgavivaDhie, abhitarasihAjutte rasa mANApamANe vihijjai). uttara-drava rUpa padArtha ja jene viSaya che. evuM te rasamAna pramANu setikAdi rUpa dhAnya pramANathI caturbhAgAdhika hoya che. temaja abhyantara zikhAyukta hoya che dhAnya dravya nakakara dravya che, te dravapadArtha nathI ethI tenI zikhA heya che rasa dravya nakakara hetuM nathI, dravarUpa hoya che. ethI For Private And Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 62 anuyogadvArasUtre vidhiiyte-kriyte| dhAnyasyAdravarUpatvAt zikhA bhavati, rasasya tu dravarUpatvAt bahiH zikhAyA asaMbhavAdantaH zikhA bhvti| dhAnyamAnAcaturbhAgavRddhilakSaNayA abhyantarazikhayA yuktatvAdidaM rasamAnapramANabhyantarazikhAyuktamityucyate / rasamAnapramANaM yathA kriyate tathocyate-tadyathA-catuHpaSTiketyAdi / ayaM bhAvaH-SaTpaJcAzadadhikadvizatapalapramANaM mAniketyAkhyaM vakSyamANaM rasamAnaM bhavati / tasyA mAnikAyAzcatuSaSTitamabhAganiSpanA-arthAt catuSpalapramANA nahIM hotI hai-bhItara meM hotI hai-ataH yaha rasamAna pramANa dhAnyamAna se caturbhAgavRddhirUpa Abhyantara zikhA se yukta kahA gayA hai / (taM jahA) rasa kA mAnarUpa pramANa jisa prakAra se kiyA jAtA hai usa prakAra ko aba sUtrakAra kahate haiM-(causaTTiyA 4 caupalaSamANA battIsiyA 8 solasiyA 16 aTThamAiyA 32 caumAjhyA 64 addhamANI 128 mANI 256) 256 pala kA eka mAnI nAma kA rasapramANa hotA hai| isa mAnI kA 64 vAM bhAga pramANa arthAt 4 palapramANa catuSpaSTikA nAma kA rasa pramANa hotA hai / mAnI kA 32 vAM bhAga arthAt 8 palapramANa dvAtriMzakA nAma kA rasa pramANa hotA hai| mAnI kA 16 vAM bhAga arthAtU 13 pala pramANa SoDazikA nAma kA rasa pramANa hotA hai| mAnI ke AThaveM bhAgapramANa arthAt 32 pala pramANa aSTabhAgikA nAma kA rasa pramANa hotA hai| mAnI ke caturbhAgapramANa arthAt 64 pala pramANa catu. AMgikA nAmaka rasa pramANa hotA hai| mAnI ke Adhe bhAgapramANa arthAt bahAra tenI zikhA hotI nathI aMdara hoya che. eTalA mATe ja A rasamAna pramANa dhAnyamAnathI caturbhAga vRddhirUpa AtyaMtara zikhAthI yukta kahevAya che (tajahA) 2sanuM mAna 35 prabhArIta 42vAmAM bhAva cha ta samayamA sUtra2 43 cha-(causaTThiyA 4 caupalapamANA battIsiyA 8 solasiyA 16, aTumAiA 32, caumAiyA 64 addhamANI 128 mANI 256) 256 5banu eka mAnI nAmaka rasa, pramANa hoya che. A mAnIne 64 me bhAga pramANa eTale ke 4 pala pramANu catuSaSTika nAmaka rasapramANa hoya che. mAnIne 32 mo bhAga eTale ke 8 palapramANa dvatrizikA nAmaka rasapramANu hoya che. mAnIne 16 me bhAga eTale ke 16 palapramANa cheDazikA nAmaka rasa pramANa hoya che. mAnIne 8 me bhAga pramANa eTale ke 32 pala pramANe aSTa bhAgikA nAmaka rasa pramANu hoya che. mAnIne caturbhAga pramANa eTale ke 64 pala pramANa caturbhAgikA nAmaka rasapramANa hoya che. mAnIne ardhA For Private And Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 188 dravyapramANanirUpaNam catuSpaSTikA / evaM mAnikAyA:-dvAtriMzattamabhAgavartitvAdaSTapalapramANA dvAtrizikA, SoDazabhAgavartitvAt-SoDazapalapramANA SoDazikA, aSTamabhAgavartitvAt dvAtriMzatpalapamANA aSTabhAgikA, caturbhAgavartitvAt catuSpaSTipalamAnA caturbhAgikA, ardha bhAgavartinI aSTAviMzatyadhikazatapalamAnA cArdhamAnikA bodhyaa| tathA-paTpazcAzadadhikazatadvayamAnapramANA mAnikA bodhyaa| amumevArthamAha-dve catuSpaSTike dvAtriMzikA, dve dvAtriMzake SoDazikA-ityAdinA 'dve arddhamAnyau mAnI' ityantena pdsmuuhen| etena rasamAnapramANena kiM prayojanam ? iti praznasyo. ttaramAha-etena rasamAnapramANena vArakapaTakakarakAdisthAnAM rasAnAM mAnapramANa128 pala pramANa ardhamAnikA nAma kA rasa pramANa hotA hai / 256 pala pramANa mAnI nAma kA rasapramANa hotA hai / isa prakAra rasamAna ko kaha kara aba sUtrakAra isI artha ko isa prakAra se kahate haiM-(do causadvi. yAo battIsIyA, do battIsiyAo solasiyA, do solasiyAo aTThabhAiyA, do abhAjhyAbho caubhAiyA, do caubhAiyAo addha. mANI, do addhamAgIo mANI) do catuSpaSTikA kI 1 dvAtrizikA hotI hai| do dvAtriMzikAoM kI 1 SoDazikA hotI hai / dopoDazikAoM kI 1 aSTabhAgikA hotI hai / do aSTabhAgikAoM kI 1 caturbhAgikA hotI hai| do caturbhAgikAoM kI 1 arddhamAnI hotI hai| do arddhamAniyoM kI 1 mAnI hotI hai| (eeNaM rasamANapamANeNaM vAraghaDakAraka kAlasiya gAgariyadiiyakaroDiya kuMDia saMsiyANaM rasANaM rasamoNappamANa nivittilakkhaNaM bhavai-se taM rasamANappamANe-se taM mANe) isa rasamAna bhAga pramANa eTale ke 128 palakamANa ardhamAnika nAmaka rasapramANa hoya che 256 palapramANa mAnI nAmaka rasapramANu hoya che. A pramANe 2samAnane DIna sUtrA2 me artha ne mArI 158 42 cha-(do causadithAo battosiyA, do battIsiyAo solasiyA, do solasiyAo, adabhAiyA, do adabhAiyAo ca ubhAiyA do caubhAiyAo addhamANI, do addhamANIo mANI catuSaSTikAnI 1 kAtrizikA thAya che. be drAviMzikAonI 1 DizikA thAya che. be cheDazikAonI 1 aSTabhAgikA thAya che be aSTabhAgikAonI 1 catubhagikA thAya che. be caturbhAgikAonI 1 addhamAnI thAya che be ardhamAnmaanii 1 mAnI thAya che. (eeNaM rasamANappamANeNa vArakaghaDakakarakakala. siyagAgariyadiiyakaroDiyakuMDiasaMsiyANaM rasANaM rasamANappamANanivi ttilakkhaNaM bhavai-se tarasamANe-se ta mANe) mA samAna prabhAthI // For Private And Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra. nirvRttilakSaNaM bhavati / tatra-vArakA laghughaTaH, ghaTaH prasiddhaH, karako ghaTavizeSaH, kalazikA-laghukalazaH, ghaTakalazayorAkArakRto bhedo bodhyA, gargarI='gagarI' iti bhAvAprasiddhA, dRtikA dharmamayo 'masaka' iti prasiddhaH, karoDikA ativizAlAkhA kugDikA, kuNDikA= 'kuMDI' iti prasiddhA, eteSu pAtravizeSeSu sthitAnAM rasAnAm 'etAvAnatra raso'sti' iti rUpeNa mAnapramANaparijJAnaM bhavatItyarthaH / etdupsNhrnnaah-tdetdrsmaanprmaannmiti| itthaM mAnapramANasya bhedadvayanirUpaNena mAnapramANaM nirUpitamiti sUcayitumAha- tadetad mAnam' iti ||muu0 188 // pramANa se kisa prayojana kI siddhi hotI hai to isakA uttara yaha hai ki isa rasamAna pramANa se vAraka, ghaTaka, karaka Adi meM rakhe hue rasoM ke vajana kA ki itanA rasa inameM bharA huA hai jJAna hotA hai / choTe ghar3eM kA nAma vAraka hai / sAmAnya kalaza kA nAma ghaTa hai / ghaTa vizeSa kA nAma karaka hai| choTI kalaziyAkA nAma kalazikA hai ghaTa aura kalaza meM AkAra kRta bheda hotA hai / gargaro-gagarI-yaha prasiddha vartana hai / dRti nAma masaka hai / jisakA mukha bahuta bar3A hotA hai aise vartana kA nAma karoDikA hai / kuNDI kuNDikA ye paryAyavAcI zabda haiM / isa prakAra se yaha rasamAna pramANa hai / mAnapramAga kA isake do bhedoM ke isa nirUpaNa se nirUpaNa ho cukA yaha bAta sUtrakAra ne "se taM mANe" isa sUtrapATha dvArA vyakta kI hai| - bhAvArtha-sUtrakAra ne isa sUtra dvArA upakrama kA tRtIya bheda jo pramANa hai usake caturbhedoM meM se dravya pramANa kA kathana kiyA hai| isameM prayajananI siddhi thAya che. te AnA uttaramAM Ama kahI zakAya ke A rasabhAna pramANuthI vAraka, ghaTaka, karaka vageremAM mUkelAM rasanA vajanano amuka pramANa pUrato rasa AmAM che A jAtanuM jJAna thAya che. nAne degaDA vAraka kahevAya chesAmAnya kalazane ghaTa kahe che. ghaTa vizeSanuM nAma karaka che. nAnA kaLazanuM nAma kalazikA che ghaTa ane kalazanA AkAramAM bhinnatA hoya che. gargarI-gAgara A praviddha vAsaNa che. hRti mazakanuM nAma che jenuM mukha bahuja paheluM hoya che. evA vAsaNanuM nAma kareDikA che. kuMDI, kuMDikA paryAyavAcI zabda che A pramANe A ramAna pramANa che mAna pramANunA bane bhedanuM ni3555 42vAmA mAyuM che / pAta sUtradhAre 'se ta' mANe' mA sUtrapATha vaDe vyakta karI che. - bhAvArtha-svakAre A sUtra vaDe upakramane tRtIya bheda pramANa che tenA caturbhe jemAMthI dravya pramANa viSe spaSTatA karI che. AmAM temaNe A pramANe For Private And Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 188 dravyapramANanirUpaNam unhoM ne yaha kahA hai ki dravya ko viSaya karane vAle pramANa kA nAma dravya pramANa hai / isa dravya pramANa meM dravyoM ke-eka pradezI pudgala paramANu AdikoM ke tathA dhAnyAdika dravyoM ke pramANa ko kahane vAle antaraMga bahiraMga sAdhanoM kA vicAra prakaTa kiyA hai / antaraMga sAdhanoM meM dravya ke pradeza aura bahiraMga sAdhanoM meM ina pradezoM se atirikta dhAnyAdikoM ke mApa ke sAdhana gRhIta kiye gaye haiN| pudgala dravya kA yaha avibhAjya aMza paramANu hai-isa viSaya ko kahane vAlA usakA eka pradeza se niSpanna honA hai| kyoMki pudgala kA paramANu eka pradeza vAlA hI hotA hai yaha dvipradezI skaMdha hai, yaha tripradezI skaMdha hai yAvat yaha anaMta pradezI skaMdha hai isa bAta ko kahane vAlI unakA do pradezoM se, tIna pradezoM se yAvat anaMta pradezoM se niSpanna honA hai| kyoM ki dvipradezI skaMdha do pudgala paramANuoM ke saMyoga se, tripradezI skaMdha tIna pudgala paramANuoM ke saMyoga se yAvat anaMta pradezI skaMdha anaMta pudala paramANuoM ke saMyoga se niSpanna hotA hai / isa prakAra pradeza, evaM pradezoM se niSpanna dravya-pudgala paramANu aura dvipradezI Adi skaMdhoM kA jAnanA yaha dravyapramANa hai yaha pradezoM se niSpanna huA hai ataH yaha dravyapramANa pradezaniSpanna kahA gayA hai| tathA vibhAganiSpanna dravyapramANa isa pradezaniSpamapramANa kahyuM che ke dravyanA viSayI pramANunuM nAma dravya pramANa che. A dravya pramaNamAM dravyanA eka pradezI pula paramANu vagerenA temaja dhanya vagerenA dranA pramANane kahenArA aMtaraMga bahiraMga sAdhane viSe vicAra karyo che. aMtaraMga sAdhanomAM dravyanA pradeza ane bahiraMga sAdhanomAM A pradeza sivAya dhAnyAdikenA mApanA sAdhane saMgRhIta karavAmAM Avela che. pudgala dravyane A avibhAjya aMza paramANuM che. A viSayane kahenAra tenuM eka pradezathI niSpanna thavuM che. kemake pulane paramANu eka pradeza yukta ja hoya che. A DhipradezI skaMdha che, A tripradezI audha che yAvat A anaMta pradezI skaMdha che. A vAtane kahenAra temanuM be pradezothI, traNa pradezathI yAvata anaMta pradezothI niSpanna thavuM che. kemake-ddhipradezI dha be pudrala paramANuonA saMgathI yAvat anaMta pradeza skaMdha anaMta mudra paramANuonA saMgathI niSpanna thAya che. A pramANe pradeza ane pradezathI niSpanna dravya, pula paramANu ane dvidezI vagere ka dhonuM jJAna dravya pramANa che A pradezathI niSpanna thayela che ethI A dravya pramANa pradeza niSpanna kahevAya che. temaja vibhAga niSpanna dravya pramANa For Private And Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 96 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre atha unmAnapramANaM nirUpayati mUlam - se kiM taM ummANe ? ummANe japaNaM ummiNijjai, taM jahA - addhakariso kariso, addhapalaM palaM, addhatulA tulA, abhAro bhAro, do addhakarisA kariso, do karisA addhapalaM, do apalAI palaM, paMca palasaiyA tulA, dasa tulAo, addhabhAro, vIsaM tulAo bhAro / eeNaM ummANapamANeNaM kiM paoyaNaM ?, eeNaM ummANapyamANeNaM pattAgaratagaracoyaya kuMkuma khaMDagulamacchaMDiAiNaM davtrANaM ummANapamANanivvittilakkhaNaM bhavai / setaM ummANapamAge // sU0 189 // chAyA- - atha kiM tat unmAnam ?, unmAnaM - yat khalu unmIyate, tadyathAardhakarSaH karSaH, ardhapalam palam, ardhatulA, tulA, ardha mAro bhAraH / dvau ardharSo karSaH, at a ardhapalaM, dve ardhapale palaM, paJcapakazatikA tulA, dazatulAH ardhabhAraH, viMzatistulA bhAraH / etena unmAnapramANena kiM prayojanam ?, etena unmAna " se judA hai| isameM dravyoM kA pramANa jAnanA bahiraMga sAdhana rUpa jo asRti prasRti Adi haiM unase hotA hai| vibhAga niSpanna dravyapramANa mAna unmAna Adi ke bheda se 5 prakAra kA kahA gayA hai| mAna pramANa dhAnyamAnapramANa aura rasamAnapramANa ke bheda se do prakAra kA hai / Thosa padArthoM ko kahane vAle asRti prasRti Adi saba dhAnyamAna pramANa meM parigaNita kiye gaye haiM aura drava padArthoM ko kahane vAle do catuSyaforkA Adi rasamAna pramANa meM | sU0 188 // For Private And Personal Use Only A pradeza niSpanna pramANa karatAM bhinna che. AmAM dravyenuM pramANu jJAna ahiraga sAdhana rUpa asRti prasRti vagerethI ja thAya che. vibhAga niSpanna dravya pramANu mAna unmAna vagerenA bhedathI paMcavidha kahevAya che. mAnapramANu, dhAnyamAna pramANu ane rasamAna pramANanA bhedathI be prakAranuM kahevAya che. nakkara padArthoM viSe kahenArA asRti prasRti vagere sava" dhAnya mAnapramANamAM parigaNita karavAmAM Avela che ane dravya padArthane kahenArA e catuSTikA vagere rasamAna pramANamAM pariNita karavAmAM Avela che. prasU.188||
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 189 ummAnapramANanirUpaNam pramANena patrAgurutagaracoyakakuGkumakhaNDaguDamatsyaNDikAdInAM dravyANAm unmAnaH pramANanittilakSaNaM bhavati / tadetat unmAnapramANam ||suu0 189 / / TIkA-'se ki taM' ityAdi atha kiM tat unmAnam ? unmAnam yat unmIyate tad bodhyam / tulAyAM dhRtvA yat unmIyate UrdhvamutthApya tolyate tat unmAnamiti bhAvaH / idaM karmasAdhanapakSamadhikRtyoktam / asyonmAnapramANasya bhedAnAha-tadyathA-arddhakarSaH karSa ityAdi / tatra-adhakapaH-sarvalaghumAnavizeSaH / eteSAM niSpattiryathA bhavati tathAha'do addhakarisA kariso' ityAdinA vIsaM tulAo bhAro' ityantapadasamUhena / aba sUtrakAra unmAna pramANa kA svarUpa nirUpaNa karate haiM"se ki taM ummANe" ityaadi| zabdArtha ( se kiM taM ummANe) ziSya pUchatA hai ki he bhadanta ! vaha unmAna rUpa pramANa kyA hai ? (jaNNaM ummiNijjai ummANe) uttara-tulA-tarAjU meM rakhakara jo vastu tolI jAtI hai vaha unmAna rUpapramANa hai|-" yat unmIyate tat unmAnam" yaha unmAna kI vyutpatti karmasAdhana pakSa ko lekara kI gaI jAnanA caahiye| isaliye isa pakSa ke anusAra tejapatra Adi saba unmAna pramANa meM gRhIta hote haiN| (taMjahA) isa unmAna pramANa ke bheda isa prakAra haiM-(addhakariso) ardhakarSa yaha saba se choTA pramANa hai| (kariso) karSa, (addhapalaM) arddhapala, (palaM) pala, (addhatulA, tulA) ardhatulA, tulA, (addhabhAro bhAro bhaddhabhAra, bhAra ina pUrvokta pramANoM kI niSpatti isa prakAra se hotI have sUtrakAra unmAna pramANanA svarUpanuM nirUpaNa kare che. "se ki ta ummANe" tyAhi zahAtha-(se ki ta ummANe) ziSya prazna 42 cha / mahata! te janmAna 35 pramANa zucha 1 (jaNNaM ummiNijjai ummANe.) uttara-trAjavAmAM mUkIne je vastu khavAmAM Ave che te unmAna rUpa pramANa cha. 'yat unmIyate tat unmAnam ' ma mAnanI vyutpatti zubha sAdhana pakSanA AdhAre karavAmAM AvI che. ethI ja A mujaba tejapatra vagere sarva GmAna prabhAthI saDAta thAya che. (taMjahA) mA mAna pramAnA / mA pramANe cha-(addha kariso) adha41, mA sau 42i sadhu prabhAra che. (kariso) 45, (addhapalaM) addha 5, (palaM) 51, (addhatulA tulA) mAturAtusA, (addhabhArobhAro) saddhabhAra, mA2 mA pUrvarita prabhAvI niyattimA pramANe a0 13 For Private And Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre unmAnapramANasya prayojanajijJAsAyAgAha-etena unmAnapramANena dravyANAm unmAnapramANazarijJAnaM bhavati / keSAM dravyAgAM bhavati ? ityAha-patrAgurutagaracoya. kakuGkumakhaNDaguDamatsya nnddikaadiinaamiti| tana-patram-taijasAdipatram , aguruH 'agara' iti bhASAprasiddhaH, tagaraH tamaredi nAmnA prasiddhasya vRkSasya kASTham , cIyakA gandhadravyavizeSaH, kuzmaH prasiddhaH, khaNDam='khA~Da' iti bhASA prasiddham , guDaH prasiddhaH, matsya NDikA 'misarI' iti bhASA prsiddhaa| patrAdimatsyaNDikAntA. didravyANAmetena unmAnapramANena pramANaparijJAnaM bhavatIti bhaavH| prakRtamupasaMhartumAha-tadetadunmAnapramANamiti / sU0 189 // hai-(do addhakarisA, kariso) do ardhakarSoM kA 1 karSa hotA hai| (do karisA addhapalaM) do karSoM kA 1 arddhapala hotA hai| (do addhapalAI palaM) do ardhapaloM kA 1 pala hotA hai / (paMcapalasaiyA tulA) pAMca sau paloM kI eka tulA hotI hai / (dasa tulAo addha bhAro) dasa tulAoM kA 1 ardhabhAra hotA hai| (eeNaM ummANapamANeNaM kiM paoyaNaM) he bhadaMta ! isa unmAna pramANa se kisa prayojana kI siddhi hotI hai ? ____uttara-(eeNaM ummANapamANeNaM) isa unmAna pramANa se (pattAgaratagaracoyayakuMkumakhaMDagulamacchaMDiAiNaM davANaM) tejapatra Adi patra agara, tagara, gaMdhadravya vizeSa coyaka kuMkuma, khAMDa, gur3a, matsyaNDi kA-misarI, ityAdi dravyoM ke (ummANapamANa nizcittila0) iyattA. rUpa mAna pramANa kI niSpati kA parijJAna hotA hai / (se taM ummANapamANe) isa prakAra yaha unmAna pramANa hai| patrAdi dravyoM ke pramANa kA parijJAna isa unmAnapramANa se hotA hai| suu0189|| DAya che. (do addha karisA kariso) me sa mama2 1 . thAya che. (do karimA addhapalaM) me ni maddha5 thAya che. (do addhapalAI palaM) me a. pakSonu / 5 thAya che. (paMcapalasaiyA tulA) pAMyasa pAnI me tuma thAya cha (dasa tulAo addhabhAro) 4 // tusAmanA 1 mA2 thAya che. (vIsaM tulAo bhAro) vI tumaasaan| 1 mAra thAya cha (eeNaM sammANapamANeNaM ki paoyaNaM) mahata ! SmAna pramAthI yA prayogananA siddhi thAya ? uttara-(eeNaM ummANapamANeNaM) mA bhAna prabhAthI (pattAgaratagara coyayakuMkumakhaMDagulamacchaMDiAiNaM vyANa) patra vagere patra, magara, ta12, madha, dravya vizeSa, yAya4, zubha, mAMDa, gaNa, matsya 8-bhisarI, pore dravyAnA (ummAnapamANanivittila0) dhyattA 35 bhAna pramANunI nimpattina parijJAna thAya che. (seta ummANapamANe) mA pramANe mA 6-bhAna prabhAra che patrAdi dravyonA pramANanuM parijJAna A unmAna pramANathI thAya che. sU018lA For Private And Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 190 avamAnagaNimapramANaM ca nirUpaNam 99 athAvamAnapramANaM gaNimapramANaM cAhamUlam-se kiM taM omANe?, omANe-japaNaM omiNijai, taM jahA-hattheNa vA daMDeNa vA dhaNukeNa vA jugeNa vA nAliyAe vA akkhaiNavAmusaleNa vA daMDadhaNujuganAliyAya akkhamusalaM ca caGahatthA dalalAliyaM ca rajju, viyANa omaannsnnnnaae||1||vtthumi hatthamejaM, khitte daMDaM dhaNuM ca ptthNmi| khAyaM ca nAliyAe viyANa omaannsnnnnaae||2|| eeNaM avamANapamANeNaM kiM paoyaNaM? eeNaM avamANapamANeNaM khAyaciyaraiyakara kaciyakaDapaDabhittiparikkhevasaMsiyANaM davANaM avamANapamANaniThayattilakkhaNaM bhavai |setN avamANe / seki taM gaNime? gaNime-japaNaMgaNijjai, taM jahA-ego, dasa, sayaM, sahastaM, dasa sahassAI sayasahassaM, dasasayasahaslAiM koddii| eeNaM gaNimapyamANeNaM kiM paoyaNaM?, eeNaM gaNipyamANeNaM bhittagabhittibhattaveSaNaAyavvayasaMsiyANaM davANaMgaNiyappamANanivittilakkhaNaMbhavahA setaM gnnimosuu.190|| chAyA --atha kiM tat avamAnam ? avamAna-yat khalu azmIyate, tadyathAhastena yA daNDena vA dhanuSkeNa vA yugena vA nAlikayA vA akSeNa vA musalena vaa| daNDadhanuyuganAlikAzca akSamusalaM ca caturhastam / dazanAlikAM ca rajju vijAnIhi avamAnasaMjJAyAm / vAstau hastaM meyaM kSetre daNDaM dhanuzca pathi / khAtaM ca nAlikayA vijAnIhi amAnasaMjJAyAm / etena avamAna pramANena kiM prayojanam ?, etena avamAnapramANena khAtacitaracitakakacitakaTapaTabhittiparikSepasaMzritAnAM dravyANA avamAnapramANanitilakSaNaM bhavati / tadetat avamAnam / atha kiM tat gaNimam ! gaNimaM yat khalu gaNyate, tadyathA-eko, daza, zataM, sahasraM, dazasahasrANi zatasahasraham , dazazatasahasrANi koTiH / etena maNimayamANena kiM prayojanam / etena gaNi. mamamANena bhRtakabhRtibhaktavetanAyavyayasaMzritAnAM dravyANAM gaNimapramANaniti. lakSaNaM bhavati / tadetad gaNimam / / 50 190 // TER: For Private And Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra TIkA --'se kiM taM' ityAdi atha kiM tat avamAnam ? avamIyate paricchiyate yattadavamAnam vAtAdikaM vastu, yadvA-avamIyate paricchidyate-niNIyate khAtAdimAnamaneneti-avamAnaM hastadaNDAdikam / iti karmakaraNobhayasAdhanapakSe'trAvamAnazabdaH kiM sAdhana iti shissyprshnH| avamAnazabdasya ubhayasAdhanatvamaGgIkRtya prathamaM karmasAdhanatAvalambanenottarayati-avamAnaM-yatkhalu avamIyate-paricchidyate tat khAtAdikaM bodhyam / __ "se kiM taM omANe ?" ityaadi| zabdArtha-(se kiM taM omANe ?) he bhadanta ! vaha avamAna kyA hai ? uttara-(jaNNaM omijjai omANe) jo nApA jAtA hai vaha ava. mAna hai / (taMjahA-hattheNa vA daMDega vA) nApA jAtA hai hAtha se, athavA daNDa se (dhaNukkeNa vA) athavA dhanuSa se (jugeNa vA) athavA yuga se athavA nAlikA se, athavA akSa se athavA musala se| yahAM para avamAna zabda karma aura karaNa ina donoM sAdhanoM meM vyavahata huA hai| "avamIyate yat tat avamAnam" jo pramANita kiyA jAve-nApA jAve vaha avamAna hai| isa karmasAdhana saMbandhI vyutpatti ke anusAra avamAna zabda kA vAcyArtha khAtAdika-kUpAdika-vastue~ par3atI haiN| aura jaba "avamIyate anena iti avamAnam" aisI avamAna zabda kI vyutpatti karaNa sAdhana pakSa meM kI jAtI hai-taba hasta daNDAdika abamAna zabda ke vAcyArtha par3ate haiM ! jaya karmasAdhana pakSa meM avamAna zabda " se kiM ta omANe ?" tyAhazahAtha-(se ki omANe ) 3 mahata! te avamAna cha ? uttara--(jaNNaM omijjai omANe) 2 bhAvAmA mA che te samAna cha. (tajahA-hattheNa vA daMDeNa vA) hAya athavA 43 bhAvAmAM Ave che. (dhaNukkeNa vA) athavA dhanuSathI (jugeNa vA) athavA yugathI matha nalithI, athavA akSathI athavA sAMbelAthI mApavAmAM Ave che. ahIM avamAna zabda ma bhane 4291 mA bhanne sAdhanAmA vyapAhata ye che. 'avamIyate yat tat avamAnam '2 pramANita 42vAmAM Ave mAyAmA mAva-te samAna cha A karma sAdhana saMbaMdhI vyutpatti mujaba avamAna zabdane vAcyArtha-kRpA viSa samanvo mane byAre 'avamIyate anena iti avamAnam ' mA jAtanI avamAna zabdanI vyutpattikaraNa-sAdhana pakSamAM karavAmAM Ave che tyAre hasta, daMDa vagere avamAna zabdanA vAcyArtha hoya che, jyAre karma sAdhana For Private And Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TokA sUtra 190 avamAnagaNimapramANaM ca nirUpaNam 101 atrAvamAnazabdaHkarmasAdhano bodhyaH / idaM kenAvabhIyate ? ityAha-tadyathA-hastena vA daNDena vA dhanuSkeNa vA yuzena vA nAlikayA vA akSeNa vA musalena vA aamiiyte| tatra-hastA caturvizatyA kaatmkH| daNDadhanuryuganAlikA'kSamusaleSu daNDAdikaM pratyekaM caturhastamamANam / tathA dazanAlikApramANA rjjuryodhyaa| karaNAdhanAkSe hstaadyo'pyvmaanshbdvaacyaaH| etadeva sUcayitumAha-'daMDadhaNu' ityAdi / daNDa. dhanuryuganAlikAzcaturhastamitAH, akSamusalam-akSaM musalaM ca pratyekaM caturhastapramANam / tathA-dazanAlikAM ca rajju dazanAlikAmamitAM rajjuca atramAnasaMjJayA vijAnIhi / hastAdirajjvantAH zabdAH avamAnArthakA bodhyA iti gAthA'bhi rakhA jAtA hai taba yaha prazna upasthita hotA hai ki ye kisase pramANita kiye-nApe jAte-haiM-to isakA uttara sUtrakAra ne yoM diyA hai ki ye daNDAdika se nApe jAte haiM / caubIsa aMgula kA eka hAtha hotA hai| daMDa, dhanuSa, yuga, nAlikA, akSa aura musala ye saba pratyeka cAra 2 hAtha ke hote haiM / yahI bAta (daMDadhaNu juga nAliyA ya azvapnu palaM ca cau hatthaM) isa gAthA dvArA kahI gaI hai| tathA-(dasa nAliyaM ca rajjeM viyANabhomANasaNNAe) dasa nAlikA kI arthAt 40 hAtha kI eka rajju hotI hai / isa prakAra avamAna saMjJA meM yaha pramANa kahA gayA hai| karaNa sAdhanapakSa meM avamAna zabda ke vAcyArtha hastAdika par3ate haiN| isI ghAta kI sUcanA ke liye daMDa dhaNu ityAdi gAthA kahI gaI hai| hastAdi se lekara rajju taka ke ye zabda avamAna ke artha ko kahanevAle haiM aisA pakSamAM avamAna zabda mUkavAmAM Ave che tyAre e prazna upasthita thAya che ke teo konA vaDe pramApita karavAmAM Ave che? te AnA uttaramAM sUtrakAre A pramANe kahyuM che ke A seve daMDAdikathI mApavAmAM Ave che. covIza AMgaLano eka hAtha kahevAya che daMDa, dhanuSa, yuga, nAvikA, akSa ane bhuzava mAmAthI hare 624 yA2 yA2 DAyanA DAya che se pAta (daMDadhaNujuga nAliyA ya akkha musalaM ca cauhatya) 24gAthA 13 upAmA bhAvI tabhAra (dasa nAliyaM ca rajju viyANa omANa saNNae) 4za nAtinI saTase ke 40 hAthanI eka rajaju hoya che A pramANe avamAna saMjJAmAM A pramANu kahevAmAM AvyuM che karaNa sAdhana pakSamAM avamAna zabdanA vAcyArtha hastAdika hoya che. eja vAtane sUcita karavA mATe daMDa dhaNu vagere gAthA kahevAmAM AvI che. hastAdathI mAMDIne rajaju sudhInA zabda amAna ane spaSTa karanArA che. A pramANe A gAthAne abhiprAya che daMDAdika dareka For Private And Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 102 anuyogadvArasUtre prAyaH / daNDAdayo yadi caturhastapramANAstarhi eka tamopAdAnena siddhe kathaM punardaNDAdInAM SaNNAmupAdAnaM kRtam ? iti mA kazvid vipratipadyeteti daNDAdInAM viSayabhedAnAha - 'vatthummi' ityAdinA / vAstau = gRhabhUmau meyaM = mAnaM hastaM vijAnIhi / mUle- 'hattha' iti luptadvitIyAntam / hastenaiva vAstumIyate iti bhAvaH / tathA-kSetre = dhAnyavapanayogya bhUmiviSaye meyaM daNDaM vijAnIhi / loke hi daNDenaiva kSetramAna bhavati / kSetramApakaM vaMzakhaNDaM lokA 'daNDe' ti saMjJayA abhidadhati / pathi mArgaviSaye meyaM dhanuH = dhanurabhidhAnaM vaMzadaNDaM vijAnIhi / mArgagavyUtAdipramANaparicchedo dhanu saMjJa ke naivAvamAnavizeSeNa bhavati na tu daNDAdinA / loke tathaiva rUDheH saccAt / isa gAthA kA abhiprAya hai / " daNDAdika pratyeka kA pramANa jaba cAra hAtha kA hai to phira daNDAdika chahoM kA pATha kyoM sUtrakAra ne kiyA hai ? "aisI koI AzaMkA na kareM isake liye sUtrakAra ina sabakA viSaya bheda, prakaTa karate haiM - ve kahate haiM ki ( vatthummi hatthamejjaM, khitte, daMDaM, dhaNuM ca patthami, khAyaM ca nAliyAe, viyANa, omANa saNNAe ) ki vAstu-gRhabhUmi meM mAna hasta hotA hai arthAt gRha kA pramANa hAtha se jAnA jAtA hai - yaha ghara itane hAtha kA hai yaha ghara itane hAtha kA - isa prakAra se gRha kA nApa AMkA jAtA hai / hatha " yaha pada lupta dvitIyAnta hai / kSetra meM-kheta meM daNDa pramANa mAnA jAtA hai arthAt khena kA pramoNa daNDa se AMkA jAtA hai / kSetramApaka eka vAMsa kA khaMDa hotA hai / jise loka 66 64 daNDa " isa nAma se kahate haiM / mArga ke nApane meM dhanuSa pramANabhUta mAnA gayA hai - arthAt mArga ke gavyUtAdi pramANa kA pariccheda dhanuS nAmaka avamAna pramANa vizeSa se hotA hai| daNDakAdi se nhiiN| kyoMki darekanuM pramANa jyAre cAra hAtha jeTalu che teA pachI dArdika nA pATha sUtrakAre zA mATe karyA che? A jAtanI kaI zakA na kare sUtrakAra A sanA viSayamA leha auTa urata che - ( vatthummi ityamejjaM khitte, daMDa, dhaNuM ca patthami, khAyaM ca nAliyAe viyANa omANasaMNNA) vAstu-gRbhUmi-mAM bhAna hasta hAya che, eTale ke gRhanu' pramANa hAtha vaDe jANavAmAM Ave che. A dhara bheTalA hAtha sAMgu-pAlu cheyA pramaH ye ghara hAtha vaDe bhayAya che. 'hatyA' mA 54 che. lupta dvitIyAnta che. kSetramAM-khetaramAM-daDapramANu mAnavAmAM Ave che. eTale ke khetara daMDa vaDe mApavAmAM Ave che. kSetramApaka eka vAMsanA khaDa ya che jene leAkeA daMDa ' kahe che, mAganA mApamAM dhanuSya pramANabhUta manAya che eTale ke mAnA gabUtAdi pramANunA pariccheda dhanunAmaka avamAna pramANu vizeSathI For Private And Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 190 avamAnagaNimapramANaM ca nirUpaNam 103 tathA - nAlikayA = caturhastamamANayA nAlikAkhyayaSTyA khAtaM = kUpAdi mIyate / evaM yugAmulairapi pradezavizeSe tattadviSaye etAni meyatvenopAdIyante / etAni hastadaNDAdIni avamAnasaMjJayA vijayAnIhIti dvitIyagAthA'rthaH / etasyAmAnapramANasya prayojanamabhidhAtumAha-etena hastAdinA avamAnapramANena khAtacitaracitakrarucitakaTapaTamittiparikSepasaMzritAnAm tatra - khAtaM = kUpAdi citam = loka meM isI prakAra se rUr3hi pracalita hai / kUpAdi kA pramANa cAra hAtha pramANa vAlI nalikA se isa nAmakI lakar3I se mApA jAtA hai| isI prakAra se pradeza vizeSa meM yuga, hasta, musalai na se bhI tat tat viSaya mApe jAte haiM / ye saba hasta daNDAdika avamAna saMjJaka jAnanA cAhiye / aisA dvitIya gAdhA kA artha hai / 1 aba sUtrakAra isa avamAna pramANa kA kyA prayojana hai ? isabAta ko zaMkA purassara prakaTa karate haiM - zaMkA - (eeNaM avamANapamANeNaM kiM paoyaNaM) he bhadanta ! isa avamAna prayANa se kauna sA prayojana siddha hotA hai ? uttara- (eeNaM avamANapamANeNaM khAya, ciraiya, karakaciya, kaDa, paDa, bhitti parikkheva saMsiyANaM davvANaM avamANapamANanivvittilakkhaNaM bhavai) isa hastAdirUpa avamAna pramANa se khAta, cita, racita, krakacita, kaTa, paTa, bhitti, parikSepa athavA nagara kI parikhA inameM saMzrita dravyoM ke avamAna pramANa kA parijJAna hotA hai| ja thAya che. IMDAdikathI nahIM kemake leAkamAM A pramANe ja rUDhi pracalita che. kRpAdika pramANu cAra hAtha jeTalI nAlikAthI jANavAmAM Ave che A pramANe pradeza vizeSamAM yuga, hasta, muzala A badhA vaDe paNa emanAthI saMbadhita viSaye mApavAmAM Ave che A sarve hastada'DArdika avamAna sajJaka jANavAM joie evA dvitIya gAthAnA atha che. have sUtrakAra A avamAna pramANunA prayajana viSe prazna kare che. - (eeNaM avamANaramANeNaM kiM paoyaNaM) De lahAMta ! yA avamAna pramANathI kayu* prayajana siddha thAya che ? uttara- (paNa avamANapamANeNaM khAya ciyaraiya, karakaciya, kaDa, paDa, bhitti parikkheva saMkhiyANaM davvANaM avamANapamANa nivvittikkhaNaM bhavai) mA hastAdi 35 avamAna prabhAthI bhAta, thita, rathita, ucita, uTa, paTa, bhitti, parikSepa athavA nagaranI pakhiA A badhAmAM sa'kSita dravyeAnA avamAna pramANunuM parijJAna hoya che. rUpAdikane khAta kahe che. iSTakAdi IM For Private And Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 104 anuyogadvArasUtre iSTakAdi-rAziH, racitaM-prAsAdapIThAdikaM, krakacitaM karapatravidAritaM kASThAdikaM, kaTapaTau prasiddhI mitiH kuDacam, parikSepA=garidhiH miyAdeH, nagaraparikhAdiryA, etatsaMzritAnAM dravyANAM khAtAdInAmityarthaH, abhede'pa bhedakalpanayA khAtAdisaMzritAnAM dravyANAmi yuktam, avamAnapramANanitilakSaNaM-avamAnapramANatvaparijJAnaM bhavati / etdupsNhrnnaai-tdetdvmaanmiti| ___ atha kiM tad gaNimam ?-gaNyate-saMkhyAyate yattadU gnnimm| rUpyakAdi, gaNyate saMkhyAyate vastvaneneti gaNimam-ekadvayAdikam , iti karmakaraNobhayakUpAdika khAta kahalAte haiM / iSTakAdi-ITa AdikoM se banA ye hue prAsAdapIThAdika cita kahalAte haiN| karota se vidArita kASThAdika krakacita kahalAte haiN| kaTa nAma caTAI kA aura paTa nAma vastra kA hai| bhIta kA nAma bhitti hai| bhIta kI paridhikA nAma parikSeSa hai / athavA nagara kI jo khAI hotI hai usakA nAma parikSepa hai| inameM saMzrita khAtAdirUpa dravyoM ke pramANa kA parijJAna hotA hai| abhed me bhI bheda kI kalpanA se "khAtAdi saMzritA nAM dravyANAM" aisA pATha sUtrakAra ne kahA hai / arthAt ye khAtAdika dravya itanI nAlikA pramANa haiM, ye gRha itane hAtha pramANa haiM, yaha kheta itane daNDa pramANa hai ityAdi rUpa se khAtAdikoM ke avamAna pramANa kA parijJAna hotA hai / (se taM avamANe) isa prakAra yaha avamAna pramANa hai| (se kiM taM gaNime) he bhadanta ! vaha gaNima pramANa kyA hai ? (jaNNaM gaNijjai gaNime) uttara-jo ginA jAve vaha gaNima hai / aisA vaha gaNima rUpyaka Adi jAnanA caahiye| athavA-jisake dvArA vastu ginI jAve vaha vagerethI nirmita prAsAda pITha vagere ne cita kahevAmAM Ave che. karavata vaDe vaherAyela kASThAdika kekacita kahevAya che ane paTa nAma vastranuM che bhIMtanuM nAma bhitti che. bhIMtanI paridhinuM nAma parikSepa che athavA nagaranI je parikhA hoya che tenuM nAma parikSepa che AmAM saMzrita khAtAdi rUpa dravyanA prabhAnu parijJAna DAya che. mahamA 54 hanI 485nAthA " khAtAdi saMdhitAnAM dravyAgAm" mAtA 3 sUtra12 vaDe 4AmA mA che seTa khAtadika dravya ATalI nAlikA jeTaluM che, A ghara elA hAtha pramANa che, A khetara ATalA daMDa pramANa che, vagere rUpathI khAtAdikonA avamANa pramANanuM parijJAna DAya che. (se taM avamANe) mA pramANe // avamAna pramANa cha. (se ki ta gaNime) mata! zubha prabhAcha ? (jaNNaM gaNijjai gaNime.) For Private And Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 190 avamAnagaNimapramANaM ca nirUpaNam 105 sAdhananiSpannayormadhye gaNimazabdaH kiM sAdhano'tra vivakSitaH ? iti shissyprshnH| karmasAdhanamevAtra vivakSitamiti abhidhAtumAha-gaNimaM hi yat khalu gaNyate tadaH bodhyam / kenedaM gaNyate ityAha-tadyathA-eko daza zatamityAdi saMkhyayA etasya gaNimapramANasya prayojanAbhidhitsayA mAha-etena gaNimapramANena bhRtaka bhRti gaNima hai / isa pakSa meM eka do tIna saMkhyA gaNima jAnanI cAhiye / kyoMki vastu inake dvArA ginI jAtI hai| " saMkhyAyate yat tat gaNimaM" yaha gaNima zabda kI vyutpatti jaba karmasAdhana meM kI jAtI hai-taba rUpayA Adi gaNima zabda ke vAcyArtha par3ate haiM kyoM ki vehI gine jAte haiN| aura jaba gaNima zabda kI vyutpatti karaNa sAdhana meM kI jAtI hai taba ye rUpayA Adi jisake dvArA gine jAte haiM aisI vaha 1, 2, 3, Adi kI ginatI gaNima zabda kA vAcyArtha par3atI hai / parantu yaha sUtrakAra ne gaNima zabda ko karma sAdhana meM hI gRhIta kiyA hai| ataH yaha prazna ho sakatA hai-ki ye rUpayA Adi gaNima kisase gine jAte haiM isake liye sUtrakAra kahate haiM / (ego, dasa, sayaM sahassaM dasa. sahassAI dasasayasahassAI kor3I) eka, daza, sau, hajAra, dasa hajAra eka lAkha, dasa lAkha, eka karor3a ityAdi gaNanA se gine jAte haiN| uttara-je gaNavAmAM Ave che te gaNima che. gaNima rUpiyA Adi heya che athavA jenA vaDe vatu gaNavAmAM Ave te gaNima che A pakSamAM eka, be, traNa vagere saMkhyA gaNima che evuM samajavuM joIe kemake emanA vaDe " almA mA che. 'saMkhyAyate yat tat gaNimam' mA ganima zanI vyutpatti jyAre karma sAdhanamAM karavAmAM Ave che, tyAre rUpiye vagere gaNima zabdanA vAgyAthe kahevAya che kemake temanI ja gaNanA thAya che. ane jyAre, gaNima zabdanI vyutpatti karaNa sAdhanamAM karavAmAM Ave che tyAre A rUpiyA vagere jenA vaDe gaNAya che, evI te eka, be, traNa vagere saMkhyA gaNima zabdanA vAcyArthamAM Ave che. paraMtu ahIM sUtrakAre gaNima zabdane kama sAdhanamAM ja gRhIta karela che ethI A prazna upasthita thaI zake che ke A rUpiyA vagere gaNima kenA vaDe gaNavAmAM Ave che tenA mATe sUtrakAra kahe. cha. (ego, dasa, sayaM, sahassaM dasa sahassAI, saya sayasahassAiM kor3I) me, 422, so, 2, 4 2, sAsa, zAma, 4217 vagaire manA 43 gavAmA Ave che. (eeNaM gaNimappamANeNaM ki paoyaNaM) mA rAzima . prabhAnu prayojana zu.1 senA bhATe 42 43 che hai (eeNaM gaNimappamA.. a0 14 For Private And Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre bhaktavetanAyavyayasaMzritAnA-bhRtakA karmakaraH, bhRtiH padAtyAdInA vRttiH, bhaktaM bhojanam , vetana-tantuvAyavyUtavastropalakSe'rthapradAnam , eteSu ya Ayovyayazca tatsaMzritAnAm tatpratibaddhAnAM dravyANAM rUpyakAdi dravyANAM gaNitapramANanittilakSaNam-gaNitasya gaNanAyA yA pramANanittiH -pramANaniSpattistasyA lakSaNaM parijJAnaM bhavati / sampratyetadupasaMharannAha-tadetad gaNimamiti / 0 190 // atha pratimAnapamANaM nirUpayati mUlam-se kiM taM paDimANe ? paDimANe-jaNaM paDimiNijai, taM jahA-guMjA kAgaNI nipphAo kammamAsao maMDalao suvnnnno| paMca guMjAo kammamAsao, cattAri kAgaNIo, kammamAsao, tiNi nipphAvA kammamAsao, evaM cauko kammamAsao, bArasa kammamAsayA maMDalao evaM aDayAlIsaM kAgaNIo maMDalao, solasakammamAsayA suvago, evaM causahi (eeNaM gaNimApamANeNaM kiM paoyaNaM) isa gaNima pramANa kA kyA prayojana hai ? isake liye mUtrakAra kahate haiM ki (eeNaM gaNimappamANeNaM bhittagabhittibhattaveyaNaAyavvayasaMsiyANaM davANaM gaNimappamANanivittilakkhaNaM bhavai, se taM gaNime) isa gaNima pramANa se bhRtakakarmakara, bhRti-padAti AdikoM kI vRtti, bhakta-bhojana, vetana-julAhoM dvArA cune gaye vastroM ke upalakSa meM majUrI denA inameM jo Ayavyaya hotA hai usa Ayavyaya se saMbaMdhit rupayA Adi dravyo ke gaNanA ke pramANa kI nivRtti kA-ye itane haiM-isa prakAra ke pramANa kI niSpatti kA-parijJAna hotA hai| isa prakAra yaha gaNimarUpa pramANa hai| s0190|| yo bhittagabhitti bhattaveyaNa Ayavyaya saMsiyANaM davvANaM gaNimapamANanivvittilakkhaNaM bhavai, se taM gANime) 24. lima pramAthI mRta-bha42-bhUti-pAti vagerenI vRtti, bhakta-bhajana, vetana-vaNakara vagere vaDe taiyAra karelA vastronA upalakSamAM majurI ApavI, AnAthI je Aya-vyaya hoya che, te Aya-vyayathI saMbaMdhita rUpiyA vagere dravyonA pramANanuM pariNAna thAya che. A pramANe A gaNima rUpa pramANa che. prasU018) For Private And Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org anuyogacandrikA TIkA sUtra 191 pratimAnapramANa nirUpaNam 107 kAgaNIo suvaNNo / eeNaM paDimANappamANeNaM kiM paoyaNaM ?, eeNaM paDimANapramANeNaM sudaNNarajatamaNimottiya saMkhasilappavAlAINaM davvANaM parimANApamANanivvittilakkhaNaM bhavai / se taM parimANe / se taM vibhAganiSphaNNe / se taM vvpymaannai||suu. 191 // - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir chAyA- -atha kiM tat pratimAnam ? pratimAnaM yat khalu pratimIyate, tadyathA. guJjAkA kaNaniSpAvaH karmamAsaH maNDalakaH suvarNaH / paJca guJjAH karmamAsakaH catasraH kAkiNyaH karmamAsakaH, trayo niSNAtrAH karmamAsakaH, evaM catuSkaH karmamAsakaH, dvAdazakarmamAkA: maNDalakaH, evam aSTacatvAriMzat kAkiNyaH maNDalakaH, SoDazakarmamAsakAH, suvarNakaH evaM catuSSaSTiH kAkiNyaH suvarNaH / etena pratimAnapramANena kiM prayojanam ?, etena pratimAnamamANena suvarNarajata maNimauktikazaMkha zilAsararatti outri dimAnapramANani citrakSaNaM bhavati / tadetat pratimAnam / tadetad vibhAganiSpannam / tadetad dravyamANam || sU0 191 // " - TIkA- 'se kiM taM' ityAdi - atha kiM tat pratimAnam ? - pratimIyate'neneti pratimAnam - meyasya suvarNAdeH pratirUpaM=sadRzaM mAnaM guJjAdikamityarthaH / pratimIyate yattat pratimAnaM suvarNAdi aba sUtrakAra pratimAnapramANa kA nirUpaNa karate haiM" se kiM taM parimANe " ityAdi / zabdArtha - ( se kiM taM paDimANe) he bhadaMta ! vaha pratimAna kyA hai ? (jaNNaM paDimiNijjaha parimANa) have sUtrakAra pratimAna pramANanuM nirUpaNa kare che-- 66 se ki taM paDimaNe " ityAhi uttara- jisase mApa kiyA jAve vaha mAna hai meya- suvarNAdi dravya ke sadRza mAna-mApa kA nAma pratimAna hai / vaha pratimAna guMjAdirUpa hai| tAtparya isakA yaha hai ki sutrarNAdi dravya kA jisake dvArA mApa zabdArtha - (se kiM taM paDimANe) he lata! te atimAna zuddha che ? (jaNNaM paDimiNijjai parimANa) For Private And Personal Use Only uttara-jenA vaDe mApAmAM Ave te mAna che meya-suvaNa vagere draSya sadRza-mAna-bhAyanu' nAma pratibhAna che te pratimAna gulahi 35 che. tAtparya e che ke suvarNAdi draSyanu jenA vaDe mApavajana karavAmAM Ave che. te pratimAna
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 108 anuyogadvArasUtre kam / ubhayasAdhanayoH kataradabhipretamiti prsstturbhipraayH| atra pratimAnazabdaH karmasAdhano'bhipreta iti vaktumuttarayati-pratimAnaM yat khalu pratimIyate iti / kenedaM pratimIyate ? ityAha-tadyathA-guJjA kAkiNItyAdi / tatra-guJjA'karajanI' caNauThI, ghoMgacI' ityAdi nAmnA prsiddhaa| sapAdaguJjA-ekA kAkiNI / satri. bhAgakAkiNyA tribhAgena gumAdvayena niSpanna:-eko niSpAvaH / tyo niSpAvA ekaH vajana-kiyA jAve vaha pratimAna hai / isa karaNa sAdhana meM vyutpatti pratimAna zabda se yahAM guMjAdi mApaka padArtha pratimAna rUpa kahA hai kyoM ki suvarNa Adi dravyoM kA vajana guMjAdi se hI taula kara jAnA jAtA hai / tathA-" pratimIyate yattat pratimAnam " jisakA vajana kiyA jAve yaha pratimAna hai| isa karmasAdhanarUpa vyutpatti ke AdhAra para suvarNa Adi dravya pratimAnarUpa par3ate haiM / karmasAdhana meM pratimAna zabda kI vyutpatti rakhane para suvarNa Adi dravya svayaM pratimAna kahA jAtA hai phira bhI vahAM yaha svataH jijJAsA hotI hai ki ye suvarNa Adi dravya kisase mApita kie jAte haiM-taba isakA uttara yaha hai ki ye-(guMjA kAgaNI, nipphAo, kammamAsAo, maMDalao, suvaNNo ) guMjA-rattI, kAkiNI, niSpAva, karmamASaka, maMDalaka, suvarNa inase mApita kiye jAte haiM / rattI, ghoMgacI, caNoThI ye guMjA ke nAma haiM / savA rattI kI eka kAkiNI hotI hai| vibhAgayukta guMjAbaya se arthAt paune do guMjA se eka niSpAva niSpanna hotA hai| tIna niSpAva se 1 karmamAsaka ghanatA che A karaNa sAdhanamAM vyutpatti kahI che. pratimAna zabdathI ahIM guMjAdi mApaka padArtha pratimAna rUpa gaNAya che. kemake suvarNAdi dravyonuM vajana guMjAdi pothI nebhIra tavAmAM Ave che. tathA-'pratimIyate yat tat pratimAnam ' nuM na 42vAmA bhAva ta pratimAna che. yA sAdhana 35 vyutpattinA AdhAre suvarNAdika dravya pratimAna rUpa kahevAya karma sAdhanAmAM pratimAna zabdanI vyutpatti karIe te suvarNAdi dravya jAte pratimAna gaNAya chatAMe tyAM svataH jijJAsA hoya che ke A suvarNAdi dravya kenA vaDe je khapaabhaa bhAva cha tyAre mAna nAma mA prabhArI cha , mA (guMjA kAgaNI, niphAo, kammamAsAo, maMDalao suvaNNo) Jan-2ttI, sell, niNyAva, karmamASaka, maMDalaka, suvarNa A sarvathI je khavAmAM Ave che. rattI, ghagacI, thazeThI A badhA guMjAnA nAme che. savA rattInI eka kAkiNuM thAya che vibhAga yukta guMjA drayathI eTale ke piNA be guMjAthI eka nipAva niSpanna thAya che. traNa nipAvathI 1 karmamAsaka ane 12 karmamAsakathI 1 maMDaLa, For Private And Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 191 pratimAnapramANanirUpaNam 109 karmamAsakaH / dvAdazakarmamASakA eko maNDalakaH, SoDazakarmamASakaH ekaH suvarNaH / amumevArtha sUtrakAro'pi kiMcit sUcayati-paMca guMjAo' ityaadinaa| vyAkhyA spaSTA / etasya pratimAnapramANasya prayojanamabhidhitsuzaha-etena pratimAnapramANena suvarNarajatamaNimauktikaza vazilAmavAlAdInAm-suvarNa-hema, rajataM rUpyam , maNayaH candrakAntAdayaH, mauktikAni-muktAH, zaGkho ratnavizeSaH, zilA-rAjapaTTako hai| 12 karmamAsakoM kA 1 maMDala hotA hai / 16 karmamASakoM kA eka suvarNa hotA hai / isI bAta ko sUtrakAra ne (paMcaguMjAo kamma mAsao, cattAri kAgaNIo kammamAsao, tiNNi, nipphAvA kammamAsao evaM caukko kamma mAsao, bArasa kammamAsayA maMDalao, evaM aDayolIsaM kAgaNIo maMDalao, solasakammamAsayA suvaNNo, evaM causahi kAgaNIo suvaNNo ) isa sUtrapATha dvArA spaSTa kiyA hai| isameM ve kaha raheM haiM ki pAMca guMjA se 1 karmamASaka niSpanna hotA hai / athavA. cAra kAkiNI se 1 karmamASaka niSpanna hotA hai| yA tIna niSpAvoM se 1 karmamASaka banatA hai| isI prakAra cAra kAkiNiyoM se cauthA karmamASaka niSpanna hotA hai / 12 karmamASakoM kA 1 maMDala hotA hai / isI prakAra se 48 kAkiNiyoM se 1 maMDalaka hotA hai / 16 karmamASakoM kA 1 suvarNa hotA hai| athavA-cauMsaTha kAkiNiyoM kA 1 suvarNa hotA hai / (eeNaM paDimANappa. mANeNaM kiM paoyaNaM ?) he bhadanta ! isa pratimAna pramANa se kisa prayojana kI siddhi hotI haiM ? bane che. 16 karmamASakanuM eka suvarNa hoya che. eja vAtane sUtrakAre (paMca guMjAo kammamAsao, catvAri kAgaNIo kammamAsao, tiNNi, niSphAvA kammamAsao evaM caukko kammamAsao, bArasa kammamAyA maMDalao, evaM ayAlIsaM kAgaNIo maMDalao, solasakammamAsayA suvaNNo, evaM causadri kAgaNIo suvaNNo) mA sUtrA8 43 25STa yu cha ? pAMya YatvI 1 bhabhASa niSpanna thAya che athavA cAra kAkaNIthI 1 karmamASaka niSpanna thAya che athavA traNa niSpAthI 1 karmamASaka niSpanna thAya che A pramANe cAra kAkaNIothI caturtha karmamASaka niSpanna thAya che 12 karmamASakanuM 1 maMDaLa thAya che A pramANe 48 kAkaNIe barAbara 1 maMDalaka hoya che. 16 karmamASaka barAbara 1 suvarNa hoya che athavA 64 kAkaNa barAbara 1 suvarNa hoya che. (eeNaM paDimANapamANeNaM kiM paoyaNaM ?) mahata! mA pratimAna prabhAthI kayA projananI siddhi thAya che? For Private And Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre gandhapaTTakazca, pavAlo vidrumaH, etadAdInAM dravyANAM pratimAnapramANanittilakSaNaM patimAnapramANasya yA, nitiH niSpattiH tasyAlakSaNaM-parijJAnaM bhavati / etadupasaMharanAha-tadetat pratimAnamitti / itthaM mAnAdi pratimAnAntAH pazcApi vibhAganiSpannabhedA nirUpitA iti sUcayitumAha-tadetat vibhAganiSpannamiti / itthaM pradezaniSpanna vibhAganiSpannayonirUpaNena dravyapramANaM nirUpitamiti sUcayitumAhatadetad dravyapramANamiti // 50 191 // uttara-(eeNaM paDimANappamANeNaM suvaNNarajatamaNimottiyasaMkha silapavAlAINaM davvANaM paDimANappamANaninvitilakkhaNaM bhavai ) isa pratimAna pramANa se suvarNa, rajata, maNi, mauktika, zaMkha, zilA, pravAla, ityAdi dravyoM ke pratimAna pramANa kI niSpatti kA jJAna hotA hai| maNi zabda se yahAM candrakAnta sUryakAnta Adi maNiyAM gRhIta huI haiN| mauktika se muktA, zaMkha se ratna vizeSarUpa zaMkha, zilA se rAjapaTaka aura gaMdhapaka evaM pravAla se vidruma-mUMgA ye liye gaye haiM / (se taM paDimANe-se taM vibhAganiSphaNNe-se taM davyappamANe ) isa prakAra yaha pratimAna pramANa kA svarUpa hai / mAnAdi pramANa se lekara pratimAna pramANa taka ke pAMcoM bhedoM kA jo ki vibhAga niSpanna dravyapramANa ke bheda haiM nirUpaNa ho cukA-isa prakAra pradeza niSpanna aura vibhAganiSpanna bhedoM ke nirUpaNa karane se dravyapramANa nirUpita ho gayA jAnanA cAhie / / sU0 191 / / uttara-(eeNaM paDimANapamANeNaM suSaNNarajatamaNimottiyasaMkhasilappavAlAINa davvANaM paDimANappamANanivvitilakkhaNaM bhavai) mA pratimAna prabhArathI supara 204ta, maNi, bhauti, zama, pravAsa kore dravyonA pratimAna pramA. nI niSpattinuM jJAna thAya che. maNi zabdathI ahIM candrakAMta, sUryakAMta vagere maNio gRhIta thayela che maukitakathI mukatA, zakhathI ratna vizeSa zaMkha zilAthI rAjapaTTaka ane gaMdhapaTTaka ane pravAlathI vidgama gRhIta thayela che. (se taM paDimANe-se taM vibhAganiSphaNNe-se taM vappamANe) mA pramANe bhA pratimAna pramANa svarUpa che mAnAdi pramANe thI mAMDIne pratimAnuM pramANa sudhI pAMcepAMca bheda-ke-jeo vibhAga niSpanna dravya pramANunA bhede che tenuM nirUpaNa thaI gayuM che. A pramANe pradeza niSpanna ane vibhAga niSpanna bhedanA nirUpaNathI ahIM dravya pramANu nirUpita thaI gayela che tema samajavuM sU0191 For Private And Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 192 kSetrapramANanirUpaNam atha kSetrapramANaM nirUpayati mUlam-se kiM taM khettappamANe?, khettappamANe-duvihe paNNatte, taM jahA-paesanipphaNNe ya vibhAganiphaNNe ya / se kiM taM paesanipphaNaNe?, paesanipphapaNe-egapaesogADhe duppaesogADhe tippaesogADhe jAva saMkhijapaesogADhe asaMkhijjapaesogADhe, se taM pesnipphnnnne| se kiM taM vibhAgaNipphaNNe ?, vibhAganipphaNNeaMgulavihatthirayaNIkucchIdhaNugAuyaM ca boddhavvaM / joyaNaseDhI payaraM logamaloga'vi ya thev||1|| se kiM taM aMgule ? aMguletivihe paNNate, taM jahA-AyaMgule uslehaMgule pmaanngule| se kiM taM AyaMgule ?, AyaMgule-je NaM jayA maNussA bhavaMti tesiM NaM tayA appaNo aMgulegaM duvAlasa aMgulAI muhaM, navamuhAI purise pamANajutte bhavai, doSiNae purise mANajutte bhavai, addhabhAraM tullamANe purise ummANajutte bhavai, mANummANapamANajuttA lakkhaNavaMjaNaguNehiM uvveyaa| uttamakulappasUyA uttamapurisA munneyvvaa||1|| hoti puNa ahiyapurisA, aTThasayaM aMgulANa uvviddhaa| chaNNaui ahamapurisA, cauttaraM majjhimillA u||1|| hINA vA ahiyA vA, je khalu sarasattAraparihINA / te uttamapurisANaM, avassa-pasattaNa muveti||3|| eeNaM aMgulapamANeNaM cha aMgulAI pAo, do pAyA vihatthI, do vihatthIo rayaNI, do rayaNIo kucchI, do kucchIo daMDaM, dhaNu, juge, nAliyA, akkhe, musale, dodhaNusahassAiM gAuyaM, cattAri gaauyaaiNjoynnaasuu.192|| For Private And Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 112 anuyogadvArasUtra chAyA-atha kiM tat kSetramANam ?, kSetrapramANaM-dvividhaM prajJaptaM, tadyathApradezaniSpannaM ca vibhAganiSpannaM c| atha kiM tat pradezaniSpannam ?, pradezaniSpamam-ekapradezAvagADhaM dvipadezAvagAda tripradezAvagADhaM saMkhyeyapradezAvagAham asaMkhyeyapradezAvagADham / tadetat prdeshnisspnnm| atha kiM tad vibhAganiSpannam ?, vibhAganiSpannam-agulaM vitastiH ratniH kukSiH dhanuH gavyUtaM ca bodhyam / yojana zreNI pataraM loko'loko'pi ca tathaiva / atha kiM tat aGgulam ?, aGgulaM trividhaM prAptam , tadyathA-AtmAGgulam, utsedhAGgulam , pramANAGgulaM c| atha ki tat AtmAGgulam ?, AtmAGgulam-ye khalu yadA manuSyA bhavanti teSAM khalu tadA AtmanaH agulena dvAdaza aGgalAni mukhaM, navamukhAni puruSaH pramANayukto bhavati, drauNikaH puruSo mAnayukto bhavati, ardhabhAraM tulayan puruSa unmAnayukto bhavati, mAnonmAnapramANayuktAH lakSaNavyaJjanaguNairupapetAH / uttamakulapamUtA uttamapuruSA jnyaatvyaaH| bhavanti punaradhikapuruSA aSTazatam agulAnAm udviddhaa| paNNavatim adhamapuruSAH caturuttaraM madhyamAstu // hInA vA adhikA vA ye svara sttvsaarprihiinaaH| tam uttamapuruSANAm avazyAH pressytvmupynti| etena aGgulapamANena SaDaGgulAni pAdaH, dvau pAdau vitastiH, dvau vitaritaH ratniA, dvau rasnI kutiH, dvaukukSI-daNDaH dhanuH, yugaM, nAlikA, asaM, musalaM, dve dhanuH sahasraM gavyUtaM, catvAri gavyUtAni yojanam ||suu0 192 // TIkA-'se ki taM' ityAdi atha kiM tat kSetrapramANam ? iti ziSya prshnH| uttarayati-pradezaniSpanna vibhAganiSpannobhayabhedena kSetrapramANaM dvividhaM prajJaptam / tatra-pradezaniSpannam " se kiM taM khettappamANe" ityaadi| zabdArtha-(se kiM taM khettappamANe ) he bhadanta ! vaha kSetrarUpa pramANa kyA hai ? uttara-(khettappamANe-duvihe paNNatte) vaha kSetrarUpa pramANa do prakAra kA prajJapta huA hai| (taM jahA) ve do prakAra ye haiM-(paesaniSphaNNe ya vibhAganipphaNNe ya) eka pradeza niSpanna, dUsarA vibhAga niSpanna / have sUtrakAra kSetrapramANunuM nirUpaNa kare che- * "se ki ta khettappamANe" tyAha Aw14-(se ki ta khettapamANe) RE ! mA kSetramA paTale 1 uttara-(khettappamANe-duvihe paNNatte) te kSetra 35 prabhAra se mAranu prazasa thaye cha. (tajahA) te mA pramANe cha (paemaniTaphaNNeya vibhAga For Private And Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhanuyogacandrikA TIkA sUtra 192 kSetrapramANanirUpaNam ekapradezAvagADhAdyasaMkhyeyapradezAvagADhAntaM bodhyam / pradezAstvatra kSetrasya nirvibhAgA bhAgA vivakSitAH, tairniSpannaM pradezaniSpannam / tat ekapradezAvagADhAdikam / ekAdibhiH kSetrapradezaniSpannatvAd asya ekAdipradezAvagADhatvaM bodhyam / ekapradezAvagAhitvAdinA svasvarUpeNaiva pratIyamAnasvAdeSAM pramANatvaM vijJeyam / vibhAga (se ki taM paesaniphaNNe ) he bhadanta ! vaha pradeza niSpanna kSetrapramANa kyA hai? uttara-(paesanipphaNNe) vaha pradeza niSpagna kSetra pramANa isa prakAra se hai-(egapaesogADhe duppaesogADhe, tippaesogADhe, jAva saMkhijapaesogADhe asaMkhijjapaesogADhe) eka pradezAvagADha, do pradezAvagADha, tIna pradezAvagADha yAvat saMkhyAtapradezAvagADha asaMkhyAtapradezAvagADha jo kSetrarUpapramANa hai, vaha pradezaniSpanna kSetra pramANa hai / kSetra ke nirvibhAga jo bhAga haiM ve yahAM pradezarUpa se vivakSita hue haiN| ina pradezoM se niSpanna hone kA nAma "pradeza niSpanna" hai / pradeza niSpanna kSetra pramANa vaha eka pradezAvagADhAdirUpa hai / kyoM ki vaha eka pradezAdiavagADharUpa kSetra eka Adi kSetra pradezoM se niSpanna huA hai / isaliye isameM ekAdi pradezAvagADhatA jAnanI cAhie / ye kSetra pradeza ekAdi kSetra pradezoM meM avagAhI hone rUpa apane nija svarUpa se hI pratIti meM Ate haiM isaliye inameM pramANatA jAnanI cAhiye / tAtparya isakA isa prakAra niephapaNeya) pradeza panta dvitIya vimA ni0panna (se ki ta paesa niSphaNNe) RE ! pradeza ni05. prabhA bheTa. zu.1 uttara-(paesa niphaNNe) te pradeza niSpanna kSetramANa prabhArI cha (egapaesogADhe duppaesogADhe, tippaesogADhe, jAva saMkhijjapaesogADhe asaMkhigjapaesogADhe) : prA6, me prazAsana, ay prshaa|| yAvat saMkhyAtapradezAvagADha, asaMkhyAta pradezAvagADha je kSetrarUpa pramANa che, te pradeza niSpanna kSetrapramANa che. kSetranA nivibhAga je bhAga che te ahIM pradezarUpamAM vivakSita thayela cheA pradezathI niSpanna thavAnuM nAma pradeza niSpanna che. pradezaniSpannakSetrapramANa eka pradezAvagADhAdi rUpa che. kemake te eka pradezAdi avagADha rU5 kSetra eka Adi kSetra pradezothI niSpanna thayela che eTalA mATe AmAM ekAdi pradezavagADhatA jANavI joIe A kSetra pradeza ekAdi kSetrapradezomAM avagAhI hovA badala pitAnA 2varUpathI ja pratItimAM Ave che ethI ja AmAM pramANatA a0 15 For Private And Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre niSpannaM svagatAn pradezAn vihAya aparo vividho viziSTo vaza bhAgo vibhAgaH / bhaGgo vikalpaH prakAra iti samAnArthakAH / tena niSpannam , tadbhi-aGgulavitastyAse hai ki kSetra eka, do, tIna, Adi saMkhyAta asaMkhyAtarUpa apane nirvibhAga bhAga rUpa pradezoM se niSpanna hai| ina pradezoM se niSpanna honA hI isakA nija svarUpa hai / isI svasvarUpa se hI yaha jAnA jAtA hai ataH " pramIyate yat tat pramANam" jo jAnA jAve vaha pramANa hai / isa prakAra kA karma sAdhana rUpa jo pramANa zabda hai tadvAcyatA kSetra meM Ane se vaha pramANarUpa par3a jAtA hai / " parantu jaba pramIyate'nena yattat pramANam" isa prakAra pramANa zabda kI vyutpatti karaNa sAdhana meM rakhI jAtI hai, taba kSetra svayaM pramANa rUpa nahIM par3atA hai kintu eka pradezAdi avagADharUpa jo isakA svarUpa hai vaha pramANabhUta par3atA haikyoM ki ye eka do tIna Adi apane apane nirvibhAga bhAgoM se niSpanna hai| aura usI se yaha jAnA jAtA hai| aura usa svarUpa ke sAtha isakA saMbandha hai-ataH yaha bhI upacAra se pramANabhUta ho jAtA hai / ' se taM paesaNipphaNNe' yaha huA pradeza niSpanna / vibhAga niSpanna kisako kahate haiM ? vibhAga niSpanna svagata pradezoM ko choDakara dUsarA jo vividha athavA viziSTa bhAga hai usakA nAma vibhAga hai / bhaGga, vikalpa prakAra jANavI joIe tAtparya A pramANe che ke kSetra eka, be, traNa vagere saMkhyAta asaMkhyAta rUpa pitAnA nirvibhAgarUpa pradezothI niSpanna che. A pradezathI niSpanna thavuM ja enuM nija svarUpa che A sva svarUpathI ja e jANavAmAM bhAva cha. " pramIyate yat tat pramANam" 2 mA mAtra te pramANa cha A jAtano kama sAdhana rUpa je pramANu zabda che, tavAcyatA kSetramAM Avapaathii ta pramANa mAnavAmAM Ave che. 52'tu yAre 'pramIyate 'nena yat tat pramANam' mA pramANe pramANa zanI vyutpatti 4221 sAdhanamA 42vAmA Ave tyAre kSetra pite pramANa rUpa che evuM siddha thatuM nathI paraMtu eka pradezAdi avagADha rUpa je enuM svarUpa che te pramANabhUta siddha thAya che kemake e eka, be, traNa vagere potapotAnA nivibhAgathI niSpanna thayela che ane tenAthI ja e jANavAmAM Ave che ane te svarUpanI sAthe ja ene saMbaMdha cha methI mA5 payArathI pramAlata 45 Mya che. (se ta paesaNi phaNNe) ahI sudhI pradeza niSpana vibhAganA saMbaMdhamAM carcA thaI have vibhAga niSpanna kone kahevAya? vibhAga niSpanna svagata pradeza sivAya bIje je vividha athavA viziSTa bhAga che tenuM nAma vibhAga che bhaMga, vikalpa, prakAra For Private And Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 192 kSetrapramANanirUpaNam dirUpaM bodhyam / tatra - aGgulam - AtmAgulautsecA gulamamANA guleti trivi'dham / tatra-AtmAGgulam - AtmanaH- svasya aGgulam / atrAtmazabdena tattatkAlasamutpanno bharatasagarAdirvivakSitaH, tattatsambandhi aGgulam - AtmAGgulamityarthaH / ye samAnArthaka zabda haiM / isa vibhAga se niSpanna honA usakA nAma vibhAganiSpannatA hai / yaha vibhAganiSpannatA agula vitasti (veta) Adi rUpa jAnanA caahiye| kyoM ki isa prakAra se kSetra jAnA jAtA hai / pradeza niSpannatA meM kSetra apane hI pradezoM dvArA jAnA jAtA hai taba ki vibhAga niSpannatA meM vividha aMgula vitasti Adi rUpa prakAratA se jAnA jAtA hai| yaha kathana pramANa zabda kI karaNasAdhanarUpa vyutpatti kI apekSA jAnanA cAhiye / (se kiM taM aMgule) he bhadaMta ! vaha aMgula kyA hai / uttara- ( aMgule tibihe paNNatte) vaha aMgula tIna prakAra kA hotA hai - (taMjA) usake ve prakAra ye haiM- ( AraMguLe, ussehaMguLe pamANaMgule) AtmAMgula utsedhAMgula aura pramANAMgula (se kiM taM AyaMgule) he bhadanta ! vaha AtmAGgula kyA hai ? uttara - (AyaMgule) vaha AtmAGgula isa prakAra se hai - ( jeNaM jayA magussA bhavati, tesiNaM tathA appaNI aMgulega dubAlasa aMgulAI muMhaM, navamuhAI purise, pamANajute bhavai) AtmAMgula meM AtmA kA artha A badhA samAnArthI zabdo che myA vibhAgathI niSpanna thavu te vibhAga niSpannatA che A vibhAga niSpannatA a'gula vitasti (veMta) vagere rUpamAM jANuvI joIe, kemake A rIte ja kSetra jANavAmAM Ave che. pradeza niSpannatAmAM kSetra pradeze! vaDe ja jANavAmAM Ave che tyAre vibhAga niSpannatAmAM vividha aMzula, vitasti vagere rUpa prakAratA vaDe te jANavAmAM Ave che. A kathana pramANu zabdanI karaNa sAdhana rUpa vyutpattinI apekSAe jANavuM joIe (se ki ta aMgule) he lahaMta ! aMgula bheTale zu? uttara- (aMgule tivihe paNNatte) aguvanA zu prahAro che (tajahA) te prabhAche (AyaMgule, usase haMgule pamANaMguLe) AtmAMgula, utsedhAMgula apane pramAyAMguna (se kiM tAM AyaMgule) he mahaMta / te AtmAMgu zu che ? uttara- (AyaMgule) te Atmagu sApramANe che. (je NaM jayA maNuskhA bhavaMti, te siNaM tayA apaNo aMguleNa dubAlakha aMgulAI, muhaM, navamuhAI purise, pamANajutte bhavai) AtmagusamA mAtmA zabdanA apAtAtAnA For Private And Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre tadevaM vijJeyam- ye khalu bharatasagarAdayaH-pramANayuktA manuSyA yadA yasmin kAle bhavanti-utpadhante, tadA-tasmin kAle yatteSAmagulaM tadiha AtmA'GgulaM vivakSitam / tenAGgulena dvAdaza agulAni ekaM mukhaM bhavati, navamukhamamANaH puruSaH pramANayukto bhavati / ayaM bhAvaH-yasmin kAle yaH puruSa utpadyate, tasya tatkAlAnusAreNa yatpamANamaGgulaM bhavati, taidibhiragulairekaM mukhaM bhavati, tathA nava. mukhapamANazca puruSaH pramANayukta ityucyate / atrAtmazabdena tattatkAlikaH puruSo vivkssitH| puruSANAM kAlabhedenAnavasthitapramANatvAdidamaniyatamamANaM draSTavyam / apanA hai| apanA jo aMgula hai vaha AtmAMgula hai| yahAM Atma zabda se usa 2 kAla meM utpanna hue bharata, sagara Adi cakravarti vivakSita hue haiN| isaliye usa 2 kAla meM utpanna hue bharata sagara Adi vyaktiyoM kA jo aMgula hai, vaha AtmAMgula hai-aisA AtmAMgula kA vAcyArtha jAnanA cAhiye / niSkarSArtha isakA yahI hai ki apane 2 kAlavI manuSyoM kA aMgula hI AtmAMgula hai| yaha isa prakAra se jAnanA cAhiye-isa AtmAGgula se 12 aMguloM kA eka mukha hotA hai, nau mukha pramANavAlA eka puruSa hotA hai| aisA puruSa hI pramANayukta kahA jAtA hai| tAtparya isakA yaha hai ki jisa kAla meM jo puruSa utpanna hotA hai usakA usa kAla ke anusAra jitane pramANa kA 1 aMgula hotA hai aise 12 aMguloM kA eka mukha hotA hai 9 mukhoM kA jitanA pramANa hotA hai arthAt 108 aMgula hote haiM-itane aMgula pramANa kI U~cAivAlA eka puruSa hotaahai| isa prakAra isa AtmAMgula kA pramANa aniyata hotA hai / kyoM ki je aMgula che, te AtmAgula che. ahIM AtmA zabdathI tat tat kALamAM utpanna thayela bharata sagara vagere vivakSita thayela che. eTalA mATe tat tat kALamAM utpanna thayela bharata sagara vagere vyaktionA je aMgula che, te AmAMgula che. e AtmAgulane vAcyArthI jANa tAtaparya A pramANe che ke pitApitAnA kAlavatI mANasenA aMgula ja AbhAMgula che. A AtmAgulanA 12 aMgulenuM eka mukha thAya che, ane nava mukha pramANavALe eka puruSa hoya che e purUSa ja pramANu yukta kahevAya che tAtparya A pramANe che ke je kALamAM je purUSa utpanna thAya che, tene te kALa mujaba teTalA pramANane 1 aMgula hoya che evA 12 aMgulanI barAbara 1 mukha hoya che nava mukhanA pramANa mujaba-eTale ke 108 aMgula pramANa jeTalI uMcAIvALo eka purUSa hoya che A pramANe A AtmAgulanuM pramANa aniyata hoya che For Private And Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 192 kSetrapramANanirUpaNam 117 itthaM ca pratikAlikaH puruSaH svIyAGgulenASTottarazatapramANAlo yadi bhavati tadA sa pramANayukta ucyate iti / drauNikaH puruSastu mAnayukto bhavati / ayaM bhAvaHdroNI-mahatI jalakuNDi kA, tasyAM jalaparipUrNAyAM praviSTe karimazcid puruSe tato droNyA droNapramANaparimitaM jalaM bahirgacchettadA sa puruSo mAnayukta izyucyate / yadvAdroNapramANajalanyUnAyAM tasyAM droNyAM kazcita puruSaH praviSTaH / praviSTe tasmin sA droNI pUrNajalA jAtA, tadA sa puruSo mAnayukta ityucyate, iti / tathA-arddhabhAraM jisa kAla meM jo manuSya utpanna hotA hai usa kAla ke manuSya kA aMgula hI AtmAMgula kahA gayA hai ataH aise manuSya kA aMgula kAla bheda se puruSoM ko avasthita pramANavAlA hone ke kAraNa aniyata pramA. NavAlA kahA gayA hai / isa prakAra haraeka kAla kA manuSya apane 2 aMgula se 108 aMgula pramANa yadi hotA hai-taba vaha pramANa yukta kahalAtA hai| (doNNie purise pamANajutte bhavai) drauNika puruSa pramANa yukta hotA hai| isakA bhAva isa prakAra haiM-bar3I bhArI jalakuNDikAhauja kA nAma droNI hai| usameM paripUrNa jalabhara dene para puruSa jaba usameM praveza karatA hai to usase usake pravezita hone para droNa pramANa jala yadi bAhara nikala jAtA hai to aisA puruSa mAnayukta mAnA jAtA hai| athavA droNa pramANa jala se nyUna usa droNI meM yadi koI puruSa niviSTa ho jAve aura vaha droNI droNapramANa jala se bhara jAve arthAt droNa pramANa jala usameM Upara uTha ove to bhI vaha puruSa mAnayukta kemake je kALamAM je mANasa utpanna thAya che, te kALanA mANasane aMgula ja AtmAgula kahevAya che ethI evA mANasane aMgula kAla bhedathI para nA avasthita pramANu yukata hovAthI aniyata pramANavALa kahevAmAM Ave che A pramANe dareke dareka kALane mANasa pota-pitAnA aMgulathI je 108 aMgulapramANa jeTale ucA hoya che, te te pramANayukta upAya che, (doNNie purise pamANajutte bhavai) droNi 535 prabhAra yukata hoya che ane bhAva A pramANe spaSTa karI zakAya ke baha maTI jalakuDInuM nAma zuM che. temAM paripUrNa jaLa bharavAmAM Ave ane tyAra bAda purUSa temAM praveze ane purUSanA jala pravezathI je droNa pramANa jala bahAra nIkaLI Ave te e purUSa mAnayukata mAnavAmAM Ave che. athavA droNa pramANa jalathI nyUna-te droNamAM je kaMI purUSa praviSTa thaI jAya ane te dro pramANa jala jeTalI paripUrNa thaI jAya eTale ke droNa pramANa jala temAM upara AvI jAya to paNa te purUSa mAnayukata mAna. vAmAM Ave che. (addhabhAraM tullamANe purise ummANajutte bhavai) RAM bhAra For Private And Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 118 anuyogadvArasUtre tulayan puruSaH unmAnayukto bhavati / ayaM bhAvA-tulAyAmAropito yaH puruSaH sArapudgalacitatvAt arddha bhAraM tulayati sa unmAnayukta ityucyate, iti / tatrottama puruSAH uparyuktaH-pramANamAnonmAnaistathA'nyaizca guNairyuktA eva bhavantIti darzayitu. mAha - 'mANummANapamANa.' ityaadi| ayaM bhAva:-ye puruSA mAnanmAnamamANayuktAHuparinirdiSTAnonmAnapramANaH sahitAH, tathA-lakSaNavyaJjanaguNaiH-lakSaNAni% zaGkhasvastikAdIni, vyaJjanAnimapI tilakAdIni, guNA: audAyodayastairupapetAH= yuktAH, tathA-uttamakulapranatAH--utamakulAni-ugrAdikulAni teSu prabhUtAH samutpannAzca santi, te uttamapuruSA:-kravadiyo vijJeyA iti| eSAmuJcatvapramANaM mAnA jAtA hai| (addhabhAraM tullamANe purise umprANajutte bhavai) arddha bhAra pramANa tulA huA vyakti-puruSa-unmAnayukta hotA hai-isakA tAtparya yaha hai ki tarAjU para Aropita huA puruSa sAra pudgaloM se nirmita hone ke kAraNa arddhabhAra pramANa tulatA hai-arthAt usakA vajana arddhabhAra prayAga baiThatA hai to vaha puruSa unmAnayuka mAnA jAtA hai| jo utt| puruSa hote haiM ve ina uparyukta mAna unmAnapramANa vAle hote haiM tathA anya guNoM se yukta hI hote haiM / isI bAta ko aba sUtrakAra pradarzita karate haiM-(mANummANapamANajutA lakhagavaMjaNa. guNehiM uvaveyA) jo puruSa mAna unmAnapramAga saMpanna hote haiM, tathA zaMkha svastika Adi lakSagoM se maSA, tilaka-tila-Adi vyaMjanoM se, evaM audArya Adi guNoM se yukta hote haiM ( uttamakulappasu yA uttamapurisA muNeSavyA) ugrAdi uttamakuloM meM utpanna hote haiM ve cakra vartI AdirUpa uttama puruSa jAnanA caahiye| (hoti puNa ahIya purisA pramANa tulita vyakita-purUSa-unmAna yukata hoya che tAtparya A pramANe che ke trAjavA para Arepita thayela purUSa sAra pule vaDe nirmita levA badala ardhAbhara pramANe thAya che. eTale ke tenuM vajana AryabhAra pramANa sudhI hoya te te purUSa unmAna yukata mAnavAmAM Ave che je uttama purUSa hoya che te uparyukata mAna-unmAna pramANu yukta hoya che temaja bIjA zugathI yutAya che se vAta sUtrA2 va 2504 43 che. (mANummANapamANajuttA lakkhaNavaMjaNaguNehiM ubaveyA) 2 135 bhAna hanmAna prabhAra sampana hoya che, temaja zaMkha, svastika vagere lakSaNethI, meSa, tilaka, tala 522 0ii manohara parekI 5- naya . (uttamakulappa suyA uttamapurisA muNeyavvA) GUE Gttama somA ma prAta 42 cha, te For Private And Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 192 kSetrapramANanirUpaNam 119 nirdizati - ' hoMtipuNa' ityAdinA / punaradhikapuruSAH = uttamapuruSAH, agulAnAm aSTazatam - udviddhA:ucchritA bhavanti / uttamapuruSA aSTottaraktAGgulocchrAyA bhavantIti bhAvaH / tathA-adhamapuruSAH paNNavatyaGgulocchritA bhavanti, madhyamapuruSAstu caturaGgulAdhikazata locchrAyA bhavanti / aSTottarazatAGgulebhyo hInA vA adhika vA svarasacasArahInAH - svaraH = sakalajanopAdeyo dhIragambhIro dhvaniH, sacce= dainyavinirmuktomAnaso'vaSTambhaH, sAraH = zubhapudgalopacayajaH zArIrikaH zakti vizeSastaiH parihInAH ye puruSAste avazyA: = asvatantrAH santo'zubhakarmavazata uttama puruSANAm = upacitapuNyAnAM preSyatva = bhRtyatvamupayAnti=mApnuvanti / svarAdiasayaM aMgulANa ugviddhA / chaNNauD ahamapurisA, ca uttaraM majjhamillAu) ye uttama puruSa 108 aMgula ke U~ce hote haiM - arthAt inakA zarIra 108 aMgula pramANa U~cA hotA hai / jo apana hote haiM ve 96 aMgula U~ce hote haiM / aura jo madhyama puruSa hote haiM ve 104 aMgula U~ce hote haiN| (hINA vA ahiyA vA je khalu sarasattasAraparihINA / te uttamapurisANaM avassa pesattaNamurveti ) ye hIna puruSa athavA adhikamadhyama puruSa - jo ki 108 aMgula zarIra kI U~cAI se vihIna hote haiM - ve sakala janopAdeya evaM dhIra gambhIra dhvani se hIna dInatA vihIna mAnasika sthiti se hIna aura zubha pugaloM ke upacayajanya zArIrikazaktivizeSa se hIna rahA karate haiM / tathA asvataMtra hote huve ye azubha karmoM ke prabhAva se upacita puNya vAle uttama puruSoM kI sevA cAkarI kiyA karate haiN| svarAdi lakSaNoM se rahita hone para hI yavartI vagere 35bhAM uttama puraSo hoya che. (hoMti puNa ahiya purisA asayaM aMgulANa uThibaddhA, chaNNaui ahama purisA, ca uttaraM majjhamillAu) mA uttama purUSA 108 aMzula jeTalA UMcA .ya che je adhama purUSa hoya che te 96 abula UMcA heAya che ane je madhyama purUSa hAya che te 104 aMgutra ayA hoya che. (hINA vA ahiyA vA je khalu sarasattasAraparihINA / uttamapurisANaM avassapesa ttaNamuveMti) yA madhA hIna pu3SA athavA madhyama purUSo ke jee 108 aMzula karatAM U McAImAM nAnA hoya che badhA jane pAdeya ane dhIra gaMbhIra dhvani-rahita dainyavihIna, mAnasikasthiti-hIna ane zubha puaAnA upacaya janya zArIrika zakita vizeSathI rahita haiAya che temaja avatatra rahIne tee azubhakarmAMdayanA prabhAvathI upacita puNyazAlI uttama purUSAnI sevAcAkarI karatA rahe che svarAdi lakSaNeAthI rahita hAvA For Private And Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 120 anu yogadvArasUtre lakSaNarahitAzcedyathokta pramANAt hInA vA adhikA bhavAnna, tadaiva te preSyatAmupayAnti / svarAdiguNayuktAstu yathoktapramANAt adhikA hInA vA 'yuttamakoTAveva gaNyante / zrUyate hi bharatacakravartinaH svaanggulairviNshtydhikocchraayH| bhagavato mahAvIrasya svAgulaizcaturasItyaGgulocchAyo'pi keSAMcinmate / ato viziSTAH svarAdaya eva pradhAnaphaladAyino bhavanti / yata uktamapi "asthiSvarthAH sukhaM mAMse, khaci bhogAH striyo'kSiSu / gatau yAnaM svare cAjJA, sarva sattve pratiSThitam" ||iti|| etena aGgulapramANena SaDaGgulAni-paDaGgulavistIrNaH pAdaH-podasya madhyatalapradezo bhavati / pAdaikadezatvAt pAda ityucyate / tathA-dvau pAdau saMyuktaM pAdadvayaM ye hIna, madhyama pramANavAle puruSa uttama puruSoM kI sevA cAkarI kiyA karate haiN| yadi ye hIna aura adhika hoM bhI parantu yadi svarAdi guNa se saMpanna haiM to ye uttama koTi meM hI gine jAte haiM / zAstroM meM aisA sunA jAtA hai ki bharata cakravartI apane aMguloM se 120 aMgula UMce the| aura bhagavAna mahAvIra prabhu 84 aMgula U~ce the| yaha mAnyatA kisI 2 kI hai / isa liye viziSTa svarAdika hI pradhAna phaladAyI hote haiN| kahA bhI hai-asthivardhAH ityAdi / isa zloka kA artha sugama hai| (eeNaM aMgulapamANeNaM cha aMgulAI pAo) isa aMgula pramANa se 6 aMgula vistIrNa pAda kA madhyatala pradeza hotA hai / pAda kA eka deza hotA hai isaliye use yahAM pAd zabda se kaha diyA hai| (do pAyA vihatthI do vihatthIo rayaNI do rayaNIo kucchI do kucchIo daMDa, badala paNa A hIna, madhyama pramANuvALA purUSe uttama purUSonI sevA-cAkarI karatA rahe che je A hIna temaja adhika hoya paraMtu je svarAdi guNothI sapana hoya te e badhA uttamakeTimAM ja parigati thAya che. zAstromAM koI kahevAmAM AvyuM che ke bharata cakravatI potAnA aMguthI 120 aMgula jeTalA UMcA hatA, ane bhagavAna mahAvIra prabhu 84 aMgula UMcA hatA A mAnyatA keTalAkanI che eTalA mATe viziSTa svarAdika ja pradhAna rUpamAM phaLa ApanAra DAya cha bu 55 che. 'asthivarthAH tyAdi mA no matha sugama che. (eeNaM aMgulapamANeNaM cha aMgulAI pAo) // bhaya prabhArathI da aMgala vistIrNa pAdanuM madhyatala pradeza hoya che pAdane eka deza hoya cha seTamA bhATatene mADI 56 204thI avAmA mAye. (do pAyA vihatthI do vihatthIo rayaNI do rayaNIo kucchI, do kucchIo daMDe, dhaNu, juge, For Private And Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 193 AtmAGgulapramANaprayojananirUpaNam 121 vitasti bhavati / evaM krameNa satroktaprakAreNa yojanaparyantaM kSetramANaM bodhyam // mru0 192 // mUlam - eeNaM AyaMgulappamANeNaM kiM paoyaNaM ? eeNaM AyaMgulappamANeNaM je NaM jayA maNussA havaMti tesi NaM tayA NaM AyaMguleNaM agaDatalAgadahanaIvAvI pukkhariNIdIhiya guMjAliyAo sarA sarapaMtiyAo sarasarapaMtiyAo bilapaMtiyAo ArAmujANakANaNavaNavaNa saMDavaNarAIo deulasabhApavAthUmakhAiaparihAo pAgAraahAlayacariyadAragopurapAsAyaghara saraNalayaNa AvaNasiMghA Dagatigaca ukkaca caraca ummuhamahApahapahasagaDarahajANa juggagillithilisiviya saMdmANiyAo lohIlohakaDAhakaDillaya maMDamattovagaraNamAINi ajja kAliyAI ca joyaNAI mavijati / se samAptao tivihe paNNatte, taM jahA dhaNu, juge, nAliyA, akkhe, mumale, do dhaNusahassAiM gAuyaM cattAri gAuyAiM joghaNaM ) pAdraya kI eka vitasti hotI hai| do vitarita kI eka ratni hotI hai| do ratni kI eka kukSI hotI hai| do kucchI kA eka daNDa hotA hai / eka dhanuSa hotA hai eka yuga hotA hai eka nAlikA hotI hai, eka akSa hotA hai aura eka musala hotA hai / ye 6 pramANa vizeSa do kukSI ke hote haiN| do hajAra dhanuSa kA eka gavyUta hotA hai / cAra gavyUtoM kA eka yojana hotA hai / arthAt 4 koza kA eka yojana hotA hai | sR0 192 // nAliyA, akkhe, musale, do dhaNusahassAIM gAuyaM cattAri gAuyAI joyaNaM) pAha yanI eka viddhasti hAya che e vitastinI eka ratni hoya che e patninI eka kukSI hAya che e kukSInA eka daDa heya che. eka dhanuSa hAya che eka yuga heAya che, eka nAlikA heAya che eka akSa hAya che eka musala hAya che A 6 pramANu vizeSa e kukSInA hAya che be hajAra dhanuSane eka gabUta (keAsa) hAya che cAra gabhUta kharAkhara eka ceAjana hoya che eTale ke cAra gAu barAbara eka ceAjana heAya che. sU0192|| a0. 16 For Private And Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 122 anuyogadvArasUtre sUIaMgule payaraMgule, ghnnNgule| aMgulAyayA egapaesiyA seDhI sUIaMgule, sUI sUI guNiyA patharaMgule, payaraM sUie guNitaM ghnnNgule| eesi NaM bhaMte! sUIaMgulapayaraMgulaghAMgulANaM kayare kayarahitopA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? sabathove sUI aMgule, payaraMgule, asaMkhejaguNe, ghaNaMgule asaM. khijgunne| se taM aayNgule|suu0 193 // chAyA-etena AtmAigulapramANena kiM prayojanam ? enAtmAgulapramANena ye khal yadA manuSyA bhavanti teSAM khalu tadA khalu AtmAGgulena aTataDAgahUdanadovApIpuSkariNIdIrghikAguJAlikAH sagaMsi rArapatayaH 'eeNaM AyaMgulappamANeNaM ityAdi / ' zabdArtha-(eeNaM AyaMgulappamANeNaM) he bhadanta ! ima AtmAM gulapramANa se (kiM paoyaNaM ) kisa prayojana kI siddhi hotI hai ? uttara-- ( eeNaM AyaMgulappamANeNaM ) isa AtmAgula pramANa se isa prayojana kI siddhi hotI hai ki (jeNaM jayA maNussA hati) jisa kAla meM jo manuSya hote haiM / temi tathANaM AyaMgulega ) unakA usa samaya kA jitanA aMgula hotA hai usa aMgula se ( againalAgadahanaIvAvIpukkhariNI dohiya guMjAliyAo sarA sarapaMtidhAo) akTa taDAga-tAlApa hada, nadI, vApI caukora-bAvar3I-puSkariNI kamalayukta jalAzaya athavA gola mu~havAlI bAvar3I, dIrvikA bahuta laMbI caur3I bAvar3I, guMjAlikA " eeNaM AyaMgulappamANeNaM " tyA zahAtha-(eeNaM AyaMgulappamANeNaM) 3 mata ! 4 mAmaiySNa pramAthI (kiM paoyaNaM) yA prayoganI middhi thAya cha ? uttara (eeNa AyaMgulappamANeNa) mA mAtbhAzu pramAthI 24 tanA prayojanAsaddhi thAya cha hai (je NaM jayA maNussA havaMti) 2 mAM 2 535 bhanbhe che. (tesiM tayANaM AyaguleNa) tamanA te samayanAremA bhA5 prabhAvanA ma DAya che, te asAthI (gaDatalAga dahanaIvAvIpukkhariNIdIhiyaguMjAliyA o sarA sarapaMtiyAo) 18 t11taLAva, hada-nI, vApI -cAra khUNAvALI vAva puSkariNI -kamaLa yukata nAnI talAvaDI athavA kIrNikA ghaNI lAMbI pALI vAva, jAlikA vakrAkAvAva, sara For Private And Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 193 AtmAzgulapramANaprayojananirUpaNam 123 saraH saraH paGkako vipak ArAmodyAnakAnanavanavana paNDavanarAjayaH devakulasamApAra vAtikAparikhAH prAkArAddAlaka carikAdvAra gopuramAsAdagRhazaraNalayanApaNazRGgATa trikacatuSkacatvara caturmukhamahApathapathizakaTasthAnayugya gilli thillizivikAspandamAniyA lauDIlohakaTAeka Tillaka bhnndd|mtropkrnnaadikaani adhakAlikAni ca yojanAni mAdhyante / tat samAsataH trividhaM prajJasam vakrAkAra vAlI bAvar3I, sara-apane Apa banA huA jalAzaya vizeSa, saraHpaMkti ( sarasarapaMtiyAo ) saraHsarapaMkti (bilapaMtiyAo ) bilapaMkti, ( ArAmujjANakANaNavaNavaNa saMDavaNarAIo deulasabhA pavA dhUmakhAha aparihAo ) ArAma, udyAna, kAnana, vana vanaSaMDa, vanarAji, devakula, sabhA, prapA stUpa, khAtikA parivA, (pAgAra ahAlaya cariyadAragopura pAsAyaMgharasaraNalayaNa ApaNa siMghADagatigaca ukkacaccaraca ummApapagaDa raha jANajuggagilli thilli sividhasaMdamA - NiyAo) prAkAra, aTTAlikA, carikA dvAra, gopura, prAsAda, gRha, zaraNa, lagana, ApaNa, zRMgATaka, trika, catura, caravara - caturmukha, mahApathapatra, zakaTa, ratha, yAna, yugya, nihila, thilli, zivikA, syandamAnikA (lohilohaka DAka Dillaya maMDamatto bagaraNamAINi ajja kAliyAiM ca joyaNAI mavijjati) lauhI, lohakaTAi, kaTillaka, bhANDaamatra, upakaraNa apane 2 samaya meM utpanna huI vastue~ aura yojana ina sabakA mApa kiyA jAtA hai| tAtparya yaha hai ki Atmagula kA ina pUrvokta potAnI meLe ja banela jalAzaya eTale ke meTu sarovara, saraH keta ( sarakhara paMtiyAo) saraH saraH paMDita (tripaMtiyAo) piDita, (ArAmujANakANaNavaNavaNa saMDavaNarAIo deusabhApavAbhAi aparihAo) ArAma, udyAna, kAnana, vana, vanaSaDe, vanarAni, hevaTusa, salA, ayA, stUpa, jAtibha, pariyA, (pAgAra adR/laya variyadArago puravAsAyagharasaraNalayaNa AvaNa siMghADagaligacaukkacaccaraca ummumahApahapahasagaDa ra ha joNa juggagilithilisiviya saMdmANiyAo ) AhAra, aTTAsi yari, dvAra, gopura, sAha, gRha, zaraNu, vayana, ApaNu, zrRMgAra, triH tuSTa, yatvara, yaturbhu', mahApatha, patha, zauTa, 2tha, yAna, yubhya, jilsi, thiMDisa, zikSita, syaMdvabhAniza, (lohilohaka DAhaka DillayabhaMDamattor3agaraNamA INi akAliyAI va joyaNa I manijjati) boDI, boTADa, uTilsa, lAMDa, amaMtra, upakaraNa, potAnA samakAlIna yugamAM utpanna thayela vastuo temaja yAjana For Private And Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 124 anuyogadvArasUtre tadyathA-sUrajhulaM, prArAGgulaM, ghanAgulam / analAyatA ekamadezikA zreNI sUcyagulaM, sUcI mUciguNitA praturAgulaM, prataraM sUcyA guNitaM ghanA lam / eteSAM khalu bhadanta ! zUcyaalapatarAlaghamAGgalAnAM kanamAni katamebhyo'lpAni vA vahukAni vA tulyAni vA vizeSAdhikAni vA ? sarvasto mUcyaGgulaM, pratarAGgulam asaMkhyeyaguNam , ghanAzulam asaMkhyeyaguNam tadetat AtmAGgulam ||muu. 193 // TIkA-eeNaM' ityAdi etasya AtmAhulasya prayojanaviSaye pRSTaH prAha-etenAtmAGgalena avaTA. dIni mApyante / etadeva spaSTapatipatta ye savistaramAha--ye khalu yadA bharatacakravAdayo manuSyA bhavanti, teSAM tadA yadAtmAGlaM-svakIyAzulaM bhAti, tenAlena-avaTA kUpaH, taDAga: vanito jalAzayavizeSaH, hRdaH prasiddhaH, nadIprasiddhA, vApyacaturasrA jalAzayavizeSAH, puSkariNyo-battulAH sakamalA vA jalA. zayAH, dIpikAH dIrghAkArA vApyaH, guJjAlikAH vakrA vApyaH, eSAM dvandvaH, tathAavaTaAdikoM ko mApa karanA hI prayojana hai / avaTa nAma kUpa kA hai| bhASA meM ise kuMA kahate haiN| taDAga nAma usa tAlAba kA hai jo manuSya dvArA khoda kara banAyA jAtA hai| bhASA meM hada kA nAma draha hai| yaha nadI Adi jalAzayoM meM yA parvata ke Upara eka bahuta adhika gahare khar3e ke AkAra meM hotA hai / isameM athAha pAnI bharA rahatA hai / gaMgA Adi prasiddha jalAzaya nadI kahalAtI hai| vApI usa jalAzaya kA nAma hai jo caukora hotA hai aura jisameM cAroM tarapha se nIce utarane ke liye sIr3hiyAM lagI rahatI haiM / puSkariNI vaha kahalAtI hai jisameM kamala khile rahate haiM athavA jo gola hotI hai| dIpikA vaha kahalAtI hai jo AkAra meM bahata lambI cauDI hotI hai| jisa vApI kA AkAra vakra hotA hai vaha guMjAli kA kahI jAtI hai / jo jalAzaya spayaM banA huA A badhAnuM mApa karavAmAM Ave che, tAtparya A pramANe che ke AtmAgulanuM projana uparyukta avaTAdikanuM mApa karavuM ja che. avaTa kRpanuM nAma che bhASAmAM ene "e" kahe che taDAga-te taLAvanuM nAma che jene mANaso dIne taiyAra kare che. bhASAmAM hada prahane kahe che A nadI vagere jalAzamAM athavA parvata para eka khUba ja uMDA AkAranA khADAnA rUpamAM hoya che. AmAM puSkaLa pANI rahe che aMgA vagere prasiddha jalAza nadI kahevAya che. vApI te jalAzayanuM nAma che je cAra khUNAvALI hoya che ane jemAM cImera aMdara utaravA mATe pagathIyAo hoya che puSkariNI te kahevAya jemAM kamaLa prakulita rahe che athavA je goLAkAra hoya che. dIdhikA te kahevAya ke je AkA For Private And Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 193 AtmAigulapramANaprayojananirUpaNam 125 sarosi-svayaM saMjAto jalAzayaH sara ityucyate, sarapaGktikAH paGktibhiH zreNibhirvyavasthitAni sazaMsi, saraH saraH paGktayAyAlu saraH paGktiSu ekasmAtsaraso'smin sarali tato'nyasmina sarasi jalaM kapATAdi saMcAreNa gacchati, evaMvidhAH saraH patayaH saraHsarapaGktaya ucyante / vilapatayaH-bilAnIva bilAni saGkIrNamuvakUyAsteSAM pngktyH| tathA-ArAmodyAnakAnanavanavanapaNDayanarAjayaH-tatra-ArAmaH-Aramanti-krIDanti strIpuruSAdayo yatra maH, udyAnam=puSpaphalAdisamRddhAnekavRkSasaGkulamutsavAdI bahujanaparibhogyaM rAjJaH sarvasAdhAraNaM banam , kAnanaM-sAmAnyarakSanAtiyuktaM nagarasamopavattiM yat tat , yadvA-strINAme puruSANAmeva vA paribhogya kAnanam , apavA hotA hai kisI ke dvArA banAyA nahIM jAtA vaha sara kahalAtA hai / zreNi rUpa meM vyavasthita jalAzayo kA nAma saraH paMkti hai / jina sara paMktiyoM meM eka tAlAba se anya tAlAba meM usase bhI anya tAlAba meM nAliyoM dvArA jala jAtA rahatA hai isa prakAra kI jo saraH paMktiyAM hotI haiM ve ve sarAsara:paMktiyAM kahalAtI haiM / jina kUpoM ke mukha biloM ke samAna saMkIrNa hote haiM ve bila kahalAte haiM inakI jo paMktiyAM hotI haiM ve bila paMktimaM kahalAtI haiM / jisameM strI puruSa AnaMda se krIDA karate hoM, vaha ArAma hai / puSpaphala Adika se samRddha aise aneka vRkSoM se yukta jo sthAna ho, utsava Adi ke samaya meM jahA~ para bahuta sI janatA jAkara utsava manAtI ho aise sthAna kA nAma jo ki rAjA ke dvArA Ama janatA ke upabhoga ke nimitta panavAyA jAtA hai udyAna hai| jisameM aneka vRkSoM kA jhuMDa kA jhuMDa lagA ho, aise sthAna kA nAma jo nagara 2mAM khUbaja lAMbI-ane pahelI hoya che je vAva AkAramAM vaka hoya che, te zuM jAlikA kahevAya che. je jalAzaya pitAnI meLe ja taiyAra thaI gayela hoya te sara kahevAya che zreNirUpamAM vyavasthita jalAza saraH paMkitanA nAmathI oLakhAya che. je sara paMkitaomAM eka taLAvamAMthI bIjA taLAvamAM te pachInA anya taLAvamAM paNa nAlikAo vaDe pANI vahetuM rahe che te sara: saraH paMkitao kahevAya che je kUvAonA mukha daronI jema saMkIrNa hoya che te bila paMkitao kahevAya che. jemAM strI puruSe AnaMdapUrvaka kIDA kare che, te ArAma che puSaphaLathI sabhara evAM aneka vRkSe thI yukata je sthAna hoya che, ane utsavAdinA samayamAM jyAM nAgarike ekatra thaIne utsava ujave che evA sthAnanuM nAma udyAna che. rAjA leke AvA udhanA nagarajanenA Amoda-pramoda mATe taiyAra karAvaDAve che jemAM ghaNuM vRkSe heya, evA naga For Private And Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 126 anuyogadvArasUtre yasmAt parataH parvato navI vAsavati tat sarvanApekSA panta kAnUnamucyate, zIrNakSaka vA kaannm| vanam = ekanAvISTakSasamAkIrNam, yanakhaNDam = aneka jAtIyottamasaMkIrNam, vanarAjiH = ekajAtIyAne kajAtIyavRkSazreNiH, e dvandvaH / tathA devakulasabhA mapAkhAtikAparivAH tatra devakulam = yakSA yatanam, sabhA=santo bhajantyetAmiti sabhA pustakavAcanabhUmirvahu janasamAgamasthAnaM vA, khAtikA upari ca khAtA, parikhAn adhaH saGkIrNA upari vistIrNA khAtarUpA, eSAM dvandvaH / prAkArATTAlakaca rikAdvAragopuramAsAdagRhazaraNalacanA - ke samIpavartI pradeza meM hotA hai kAnana kahalAtA hai / athavA jisameM kevala striyAM yA kevala manuSya hI jAveM vaha kAnana hai / athavA - jisake bAda yA to aTavI ho yA parvata ho vaha sarvadhana kI apekSA se kAnaja kahalAtA hai athavA zIrga (jUne purAne ) vRkSoM se jo yukta ho vaha kAnana hai / jisameM eka hI jAti ke hI vRkSa ho vaha vana kahalAtA hai / aneka jAti ke uttama vRkSoM se jo yukta hotA hai vaha vanakhaMDa kahalAtA hai / athavA jisameM eka jAti ke athavA aneka jAti ke vRkSoM kI ho vaha vanakhaNDa kahalAnA hai / yakSa ke Ayatana kA nAma devakula hai / pustakoM ke vAcane kA jo sthAna hotA hai athavA jisa sthAna para aneka puruSoM kA samAgama hotA hai aise sthAna kA nAma sabhA hai / jo nIce aura Upara meM eka sI khudI huI hotI haiM vaha khAnikA hai| lIce saMkIrNa ranA nikaTavartI pradezanuM nAma kAna che. athavA te jemAM phakta khrie ke purUSA ja praviSTa thAya te kAnana che athavA jenA pachI kAMtA aTavI hAya ke pata hoya te sava vananI apekSAe kAnana kahevAya che athavA zINu (juna) vRkSeAthI je yukata thAya che te kAnana che. jemAM ekaja jJatanAM vRkSA hAya che te vana kahevAya che ghaNI jAtanA uttama zrvaryAthI je yukata heya che, te vanakhaMDa kahevAya che. athavA jemAM eka jAtinA huM ghaNI jAtinA vRkSAnI zreNIo hoya te vanakhaMDa kahevAya che yAnAM AyatanuM nAma devakula che. pustakA vAMcavAnu je sthAna heAya che adhavA je sthAna ghaNu purUSa ekatra thAya che evA sthAnanuM nAma sabhA che je nIce ane upara eka sarakhI khADhelI hAya te khakiA che nIce sAMkaDI ane upara paheALI hAya che te parikhA kahevAya che Ane khAi paDyuM kahuM che keTanu nAma prAkAra che. prAkA For Private And Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Azraya trayaH anuyogacandrikA TIkA sUtra 153 AtmAGgulapramANaprayojananirUpaNam 127 paNATakanikacatuSkacascara caturmukhamahApa pathizakaTastha yAnayugyalipilizici kAsyandamAnikAH- tatra - prAkAraH =pasiddhaH, aTTAlakaH = nAkAropari vizeSa : 'aTArI' iti prasiddha carika=hArNA prAkArasya cAntare aSTahastavistArI hastyAdisaMcAramArgaH, gopuram = puradvAram prAsAdaH bhUpAnAM bhavanam utsedhacahulo vA prAsAdaH, gRham = sAmAnyajananivAsasthAnam zaraNam = tRNanirmita gRham, laganam = utkIrNaparvatagRham giriguddA vA kATikAvAsasthAnaM vA, ApaNAH=haTTAH, zRGgATakam - nAnAhaTTagRhAbhyAsitatrikoNo bhUbhAgavizeSaH, panyAno yatra saMmilitA bhavanti tadapi zRGgATakamityucyate, trikaM tu tripathasaGgaaura Upara meM vistIrNa jo hotI hai vaha parikhA kahalAtI hai| ise khAI kahate haiM / koTa kA nAma prAkAra hai| prAkAra ke Upara jo AzrayavizeSa hotA hai jise bhASA meM aTArI kahA jAtA hai vaha aTTAlaka hai| gharoM aura prAkAra ke bIca meM jo ATha hAtha kA vistAra vAlA mArga hotA hai ki jimase hAthI Adi Ate jAte rahate haiM usa mArga kA nAma carikA hai / pura ke daravAje kA nAma gopura hai / rAjAoM ke bhavana kA nAma prAsAda hai athavA jisakA utsedha bahuta hotA hai vaha prAsAda hai / sAmAnya janoM ke nivAsasthAna kA nAma gRha hai / jo nivAsa ghAsa phUsa kA banA liyA jAtA hai vaha zaraNa kahalAtA hai / parvata ko khoda kara jo nivAsa sthAna banA liyA jAtA hai vaha lagana hai / athavA parvata kI guphA kA nAma lagana hai / athavA kArzaTika AdikoM ke rahane kA jo sthAna hotA hai vaha layana hai / hATa kA nAma ApaNa hai / jisa mArga meM aneka haha dukAnoM kI paMkti tathA ghara ho aise trikoNa mArga kA nAma zRMgATaka hai| zrRMgATaka nAma siMghAr3e kA hai| siMghAr3e ke AkAra kA jo mArga , Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ranI upara je Azraya vizeSa hAya che, jene bhASAmAM aTArI kahe che te aTTAlaka che dharA ane prAkAranI vacce je ATha hAthanA vistAravALe mAga hAya che jenA para thaIne hAthI vagere AvajA kare che-te ma! nuM nAma carikA che. puranA dvAranu' nAma geApura che rAjAenA bhavananu nAma prAsAda che athavA jenI UMcAI bahu ya che te prAsAda che sAmAnyajanonA nivA sasthAnanuM nAma gRha che je nivAsasthAna ghAsa vagerenu' hAya te zaraNa kahevAya che tene ketarIne je nivAsasthAna banAvavAmAM Ave che te layana che, athavA patanI guph nuM nAma layana che athavA kATika vagere mATe je rahe. vAnuM sthAna heAya che te lata che hATanu nAma ApaNa che je mArgamAM ghaNI dukAne / zreNi (haTTa zreNi) hAya temaja gharA hAya evA trike mAnuM nAma zrIMgATaka che. jhATaka vigeDAnuM nAma che ziMgADAnA AkAranA je For Private And Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre mamAtram , catum=prabhUtagRhAzrayazcatuSkoNo bhUbhAgazcatuSpathasamAgamo vA, catvaraM catuSpathasamAgama eva SaTpathasamAgaze vA, caturmukham yasmAcatamRSvapi dikSu mArgA nissaranti, mahAratha rAjamArgaH panthAHsAmAnya mArgaH, zakaTAntrI, ratho dvividho yAnarathaH saMghAmarathazva / tatra saMgrAmarathasyopari pAkArasadRzI kaTipramANAphalakamayI vedikA kriyate / yAtrarathe tvevaM na kriyate / yAnam ganvyAdikam , yugyam gauDadezasiddho dvihastapramANazcaturasra vedikopazobhitaH zivikAvizeSaH, hotA hai vaha mArga zrRMgATaka kahalAtA hai / athavA jisa rAste meM tIna rAste mile hote haiM vaha bhI zRMgATaka kahA jAtA hai| trika mAge vaha hai ki jisameM kevala tIna hI mArga mile hoN| catuka mArga vaha hai ki jisameM aneka ghara hoM aura jo caukoNa ho / athavA jisameM cAra rAste Akara mile ho / catvara usa mArga kA nAma hai ki jisameM kevala cAra hI yA chaha rAstoM kA mela ho / catuSka patha usa mArga kA nAma hai ki jahAM se cAroM dizAoM kI ora rAste jAte ho / rAjamArga kA nAma mahApatha hai / sAmAnya mArga kA nAma panthA hai / gAr3I kA nAma zakaTa hai| yAnaratha aura saMgrAmaratha ke bheda se ratha ke do prakAra haiM-inameM jisake Upara prAkAra jaisI kaTipramANa paTiyoM kI vedikA banAI jAtI hai vaha saMgrAmaratha hai / aura jisa para aisI vedikA nahIM banI hotI hai vaha yAnaratha hai / sAdhAraNa gAr3I Adi kA nAma bhAna hai| gaur3a deza meM prasiddha tathA dvihasta pramANa vAlI evaM caukora vedikA se upazobhita mArga hoya che te mArga zRMgATaka kahevAya che athavA je rastAmAM traNa mAge ekatra thayelA hoya te paNa agATaka kahevAya che trika mArga te che ke jemAM phakta traNa ja mArga ekatra thatA he ya catuSka mArga te kahevAya ke jemAM ghaNAM gharo hoya ane jeo cAra khUNAvALA hoya athavA jemAM cAra rastAo AvIne ekatra thayA hoya, te mArga avara kahevAya ke jemAM phakta cAra ja athavA cha rastAmAM ekatra thayelA hoya catuSkapa te mAge che ke jyAMthI cAre bAjue mA jatA hoya rAjamArganuM nAma mahApatha che. sAmAnya mA nuM nAma paLyA che gADInuM nAma zaTaka che yAnaratha ane saMgrAmaratha Ama rathanA be prakAra che AmAMthI jenI upara prAkAra jevI kaTipramANu paTTikAonI vedikA taiyAra karavAmAM Ave che te saMgrAmaratha che ane jenI upara evI vedikA hotI nathI te vAnaratha che sa dhA raNa gADI vagere yAna kahevAya che. gauDa dezamAM-prasiddha temaja dvihasta pramANa-yukta ane cIkerevedikAthI upa For Private And Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 193 kSetrapramANapramANanirUpaNam gilliA='haudA' iti prasiddhA, thilliA=yAnavizeSaH, lATadeze sa / 'aDDapallANam' ityucyate, zibikA-'pAlakhI' iti lokaprasiddhA, syandamAnikA-puruSapramANAyAmo jampAnavizeSaH / eSAM dvndvH|| ___ tathA-lauhIlohakaTAhakaTillakamANDAmatropakaraNAdIni-tatra-lauhI-lohanimito laghukaTAhaH-'lohiyA' iti kacit deze prasiddhaH, lohakaTAhA lohanirmitI madhyamaH kaTAhaH, kaTillaphaH-lohanirmito bRhatkaTAhaH, bhANDam-mRnmayAdi bhAjanam, amatram-kAMsyabhAnanavizeSaH, upakaraNam-kaTapiTazUdhanekavidham , tathA-adya mAlikAni-svasvakAla prAdurbhUtAni vastUni yojanAni ca mApyanteaisI jo eka vizeSa prakAra kI pAlakhI hotI hai usakA nAma yugya hai| haudA kA nAma gilli hai / yAna vizeSa-vizeSa prakAra kI savArI kA nAma pilli hai| lATadeza meM isakA nAma aDupallANa hai / sAmAnya pAlakhI kA nAma zibikA hai| jisakI laMbAI puruSa pramANa ho, aise jampAnavizeSa kA nAma syandamAnikA hai / lohe kI choTI sI kaDAI hotI hai usakA nAma lauhI hai / kisI kisI deza meM ise " lohiyA" kahate haiM / lohe kI jo lohiyA se kucha bar3I madhyama pramANa vAlI kar3AI banAI jAtI hai vaha lohakaTAha hai / tathA jo bahuta bar3I kaDAI banAI jAtI hai vaha kaTillaka hai / maTTI Adi ke bane hue bartanoM kA kA nAma bhANDa hai| kAMse ke bane hue bartanoM kA nAma amatra hai / kaTacaTAI piTaka-piTArI sUpA Adi aneka prakAra kI gArhasthyika kAma meM Ane vAlI cIjoM kA nAma upakaraNa hai / ye saba padArtha cAhe kisI bhI kAla ke, kyoM na ho ye AtmAMgula se mApita kiye jAte haiN| (se samAsao zobhita evI je eka vizeSa prakAranI pAlakhI hoya che tenuM nAma yugya che hadAnuM nAma gilli che eka vizeSa prakAranI savArInuM nAma thili che lATa dezamAM Ane aDapalANa kahe che sAmAnya pAlakhInuM nAma zibikA che je purUSa pramANe jeTaluM lAMbu hoya evuM je yAna vizeSa hoya te svandamAnika kahevAya che lekhaMDanI nAnI kaDAInuM nAma lahI che kaI kaI dezamAM Ane "lehiyA" kahe che lekhaMDanI je lahiyAthI saheja moTI madhyama pramANavALI kaDAI heya tene lehakaTAha kahevAmAM Ave che temaja je bahuja moTI kaDAI hoya te kaTillaka kahevAya che mATI vagerenA vAsaNe bhAMDa kahevAya che. kAMsAnA vAsaNe amatra kahevAya che kaTa-sAdaDI-piTaka-piTArI, sUpaDuM vagere ghaNI jAtanI gAIsthika kAmamAM vaparAtI cIjonuM nAma upakaraNa che. A sarva pArthA game te na bha na DAya te bhAMgulathI / bhapAya che. (se samA a0 17 For Private And Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 130 anuyogadvArasUtra mApaviSayI kriyante / avaTAdInAM mApakaraNameva AtmAzulasya prayojanaM bodhyam / AtmA lasya bhedaM pradarzayitumAha-tat-AtmA jhulaM samAsataH saMkSepataH mUcyazulapratarAjulaghanAGguleti trividhaM prajJaptam / tatra-dairyeNa aGgulAyatA vAhalyatastvekamAdezikI namaHpadezazreNiH cyaGgulamityucyate / etacca sadbhAvato'saMkhyeyama dezamapi asatkalpanayA dhUcyAkAravyavasthApitanabhAbhadezatrayaniSpanna draSTavyam / tadyathA-000iti / tathA-mUcyaiva guNitA sUcI prtraanggulmityucyte| idamapi vstuto'sNkhyeyprdeshaatmkm| asadbhAvatastveSevAnantaradarzitA tripradezAsmikA mUcistayaiva guNyate / itthaM ca pratyekaM pradezatrayaniSpannamUcItrayAtmakaM navativihe paNNatte) yaha AtmAMgula saMkSepa se tIna prakAra kA kahA gayA hai(suI aMgule, payaraMgule, ghaNaMgule) sUcyaMgula, pratarAgula, aura ghanAGgula (aMgulAyayA egapaesiyA seDhI suI aMgule ) dIrghatA kI apekSA se eka aMgula laMbI, tathA bAhalya kI apekSA eka pradeza pramANa (caur3I) moTI nabhaH pradeza zreNI kA nAma sUcyaGgula hai| yaha sUcyaGgula sadbhAva se asaMkhyAta pradeza vAlA hai-arthAt sUcyagula parimita sthAna meM siddhAnta kI dRSTi se asaMkhya pradeza haiM phira bhI isa sUcyaGgula ko samajhane ke liye kalpanA karake yaha kahA jAtA hai ki- mAna lo sUcI ke AkAra meM vyavasthApita AkAza ke tIna pradeza hI mucyaGgula haiM ina tIna pradezoM ko 000 isa taraha se sUcI ke AkAra meM rakho / pratara nAma varga kA hai-arthAt sUcyaMgula ko sUcyaMgula ke sAtha guNA karane para pratarAMgula banatA hai| jaise 2 kA varga 4 hotA hai| yaha pratarAMgula bhI asaM. sao tivihe) mA mAtmAMzusa sakSama ra prArathI vibhata 42vAmA mA0yA che. (sUI aMgule, payaraMgule, dhaNaMgule) sUya zusa, prataYa mane dhanai. gura. (aMgulapayA egapaesiyA seDhI sUIaMgule) sItAnI apekSA me aMgula lAMbI temaja bAhalyanI apekSAe eka pradeza pramANa (5heLI) moTI nA pradeza zreNInuM nAma sUTyagula che A sUTyagulanA sadUbhAvathI asaM khyAta pradeza yukta che eTale ke sUTyagula parimita sthAnamAM siddhAntanI dRSTie asaMkhyAta pradeza che chatAMe A sUTyagulane samajavA mATe A jAtanI kalpanA karavAmAM AvI che ke mAne ke sUcyAkAramAM vyavasthipita AkAzanA traNa pradeza ja sUyaMgu che A traNa pradezane000A pramANe sUcIne AkAra mujaba goThe pratara vargane kahe che eTale ke sUryaMgulane sUcaMgu For Private And Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 193 kSetrapramANapramANanirUpaNam 2 pradezasaMkhyakaM pratarAGgulaM niSpadyate / tadyathA - : : : iti / pravarazva sUcyA guNito daiviSkambhapiNDataH samasaMkhyaM ghanAGgulaM bhavati / ghanasya dairdhya viSkambhaviNDeSu samatvaM bhavati / pratarasya tu dairdhya viSkambhayoreva samatvaM, na piNDe, piNDasya ekapradezamAtrAt / vastuta idaM ghanADgulamapi asaMkhyeyapradezamAnam / asatprarUpaNayA khyAta pradezAtmaka hotA hai / asatkalpanA me sUcyAkAra vyavasthApita 3 pradezoM ko 3 pradezoM se guNA karane para 9 pradeza Ate haiM / ye nava pradeza hI pratarAMgularUpa meM jAnanA caahiye| isakI sthApanA 000 isa prakAra se hai / ghana meM lambAI, caur3AI aura ::: moTAI lI jAtI hai / isa pratara ko jaba sUci se gugA kiyA jAtA hai vaha dairdhya - lambAI viSkaMbha-caur3AI aura piNDa moTAI kI apekSA samasaMkhyA vAlA ghanAGgula bana jAtA hai / ghana meM dairdhya, viSkaMbha, aura piNDa inameM samAnatA hotI hai / pratara meM dairdhya aura viSkaMbha meM samAnatA hotI hai / piNDa meM nahIM, kyoM ki piNDa ekapradeza mAtra hotA hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki yahAM para sUcyaMgula meM laMbAI to kahI gaI haiM ki vaha eka aMgula pramANa laMbA hotA hai / tathA moTAI eka pradeza pramAga hone se vahI caur3AI jAnanI caahiye| kyoMki ekapradeza kI moTAI aura caur3AI barAbara hI hotI hai / pratarAGgula meM dIrghatA aura viSkaMbha meM samAnatA AtI ... ... / ghanAGgula meM tInoM meM / yaha ghanAGgula bhI asaMkhyAta pradezAtmaka lanI sAthe guNAkAra karavAthI pratarAMzula khane che jema 2 ne vaga 4 thAya che A pratarAMzula paNu asaMkhyAta pradezAtmaka hoya asatkalpanAthI sUcyAkAra vyavasthApita traNa pradezezane traNa pradezeAthI guNita karavAmAM Ave te hR pradeza thAya che A nava pradeze| ja pratarAMgularUpa jANavA joie emanI sthApanA A pramANe che dhanamAM lakhAi paheALAI ane meTAI levAmAM Ave che A pratarane jayAre sUci vaDe guNata karavAmAM Ave te te daithyU-lakhAi, viSNu bha-pahALAI ane piDa-mATAinI apekSA samasa`khyAta yukta dhanAMgula thaI jAya che. dhanamAM dhrughna, vikala, ane piMDa e traNenI samAnatA haiAya che prataramAM daidhyuM ane viSNuMnamAM ja samAnatA hAya che tApa A pramANe che ke ahI' sUccAMgulamAM laMbAI tA kahevAmAM AvI ja che ke te eka aMgula pramANu dvIdha hAya che temaja mATAI eka pradeza pramANa heAvAthI teja paheALAI che ema jANI levuM joie kemake eka pradezanI mATAi ane paheALAI kharAbara ja hAya che pratarAMgulamAM dIrghatA ane vizvabhamAM samAnatA Ave che A ghanAMgulamAM traNemAM samAnatA hAya che. A ghanAMzula paNu asa'khyAta For Private And Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 00000000 000000000 .00000000 132 anuyogadvArasUtre tu saptaviMzatipadezAtmakaM bodhyam / pradezAnAM saptaviMzatiH saMkhyAtu navapradezAtma ke pratare tripradezAtmikayA sUcyA guNite samupalabhyate / eSAM sthApanA pUrvokta navapradezAtmakamatarasyAdha upari ca nava nava pradezAn dattvA kartavyA-tadyathAitthaM cedaM ghanAGgulaM daiyaviSkambhapiNDaistulyaM bhvti| athaiSAmalpabahutvAdi nirdeSTumAha'eesiNaM bhaMte' ityAdi / arthastu spaSTa ev| etadupasaMharabAha-tadetadAtmAGgulamiti ||muu0 193 // hotA hai- / ise yo samajhanA cAhiye ki nau pradezAtmaka pratara meM tIna kA guNA karane para 27 jo Ate haiM ve hI ghanAGgula ke dRSTAnta rUpa hai| 343=9 yaha pratarAgula hai| isa pratarAGgula meM tripradezAtmaka sUcI kA guNA karane para ye 27 Ate haiN| inakA koSTaka pUrvokta nava pradezAsmaka pratara ke nIce Upara nau nau pradezoM ko dekara karanI cAhietadyathA-::: isa prakAra yaha ghanAGgula deya, viSkaMbha aura piNDa ::: ina saba se tulya hotA hai| (suI suIguNiyA payaraMgule :: payaraM suie guNitaM ghaNaMgule ) isa mutrapATha dvArA yahI kahA gayA hai ki sUcI ko sUcI se guNA karane para pratarAGgula hotA hai aura pratara ko sUcI se guNA karane para ghanAGgula hotA hai / jaba yaha bAta hai to yaha svataH prazna upasthita hotA hai ki (eesiNaM bhaMte ! suI aMgulapayaraMgulaghaNaMgulANaM kayare kayarehitoM appA va bahuyA vA tullA ghA vise sAhiyA vA? ) he bhadanta ! sUcyagula, pratarAGgula aura pradezAtmaka hoya che ane A pramANe samajavuM joIe ke 9 pradezAtmaka prataramAM traNane guNAkAra karavAthI je 27 Ave che teja dhanAMgulanA dRSTAMta rUpa 3*3=9 A prataragula che. A pratarAMgulamAM tripradezAtmaka sUcIne guNAkAra karavAthI 27 Ave che tenuM koSTaka navapradezAtmaka prataranI jemaja nIce upara nava nava pradezane ApIne taiyAra karavuM joIe kemake A pramANe A ghanAMgula dedhya, viSkabha ane piMDa A sapathI tusya DAya che. (sUI sUIguNiyA payaraMgule payaraM sUIe guNitaM ghaNaMgule) A sUtrapATha vaDe A pramANe ja kahevAmAM AvyuM ke sUcIne sUcIthI guNA kAra karavAmAM Ave te pratarAMgula thAya che ane pratarane sUcIthI guNAkAra karavAmAM Ave te ghanAMgula thAya che. ahIM have e prazna upasthita thAya che hai (eesi NaM bhaMte ! sUI-aMgula payaraMgulaghaNa gulANaM kayare kayarehito appA bA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA !) 3 mahata ! sUzyAMgula, prata For Private And Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 194 utsedhAGgulapramANanirUpaNam atha utsedhAzulapamANaM nirUpayatimUlam-se kiM taM ussehaMgule? ussehaMgule-aNegavihe paNNate, taM jahA-paramANU tasareNU, rahareNU aggayaM ca vAlassa likkhA jayA ya javo, aTTaguNavaDiyA kamaso ||1||se kiM taM paramANU ?, paramANUduvihe paNNatte, taM jahA-suhume yavavahArie ya, tatthaNaMje se suhume se Thappe / tattha NaM je se vavahArie se NaM aNaMtANatANaM suhama poggalANaM samudayasamiIsamAgameNaM vavahArie paramANupoggale nippha ji| se NaM bhaMte ! asidhAraM vA khuradhAraM vA ogAhejA ? haMtA ogAhejA / se NaM tattha chijeja vA bhijjejja vA? no iNaTre samaTe, no khalu tattha satthaM kmi| se NaM bhaMte! agaNikAyasya majjhaM majheNaM vIivaejA ? haMtA viivaejjA / se NaM bhaMte ! tattha DahejjA ? no iNaTe, samaDhe, no khalu tattha satthaM kmi| se NaM bhaMte! pukkharasaMvagassa mahAmehassa majjhaM majjheNaM vIivaejjA?, ghanAgula inameM se kauna kauna se alpa haiM ? kauna kinase bahuta haiM ? kauna kinase tulya haiM ? tathA kauna kinase vizeSAdhika haiM ? uttara-(sampatyove suIaMgule, payaraMgule, asaMkhejjaguNe, ghaNaM. gule, asaMkhijjaguNe-se taM AyaMgule) inameM sabase kama sUcyaMgula hai| sUcyaMgula se asaMkhyAta guNA pratarAMgula hai| aura pratarAMgula se asaM. khyAta gunA ghanAGgula hai isa prakAra yaha AtmAGgula hai / / sU0 193 // ane ghanAMgula AmAM koNa tenAthI a9pa che? koNa tenAthI vadhAre che, ke kenI barAbara che? temaja koNa kenAthI vizeSAdhika che? uttara-(savvatthove sUI aMgule, payaraMgule, asaMkhejaguNe, ghaNaMgule, asaM khijja guNe, se taM AyaMgule) mAmA sauthI ma5 sUya zusa cha. sUzya tathA asaMkhyAta guNe pratarAMgula che ane pratarAMgulathI asaMkhyAta guNe ghanAMgula che. A pramANe A AtmAgula che, sU0193 For Private And Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 134 anuyogadvArasUtra hNtaaviiivejjaa| seNaM tattha udaulle siyA? no iNaThe samaDhe,No khalu tattha satthaM kmi| se NaM bhaMte ! gaMgAe mahANaIe paDisoyaM havamAgacchejjA?, haMtA hA maagcchejjaa| se NaM tattha viNi. ghAyamAvajjejjA?, no igaTTe samaDhe, No khalu tattha satthaM kmi| se gaM bhaMte! udagAvattaM vA udagabiMduM vA ogAhejjA? haMtA ogaahejjaa| se NaM tattha kucchejjA vA? pariyAvajejjA vA?, No iNaDhe samaDhe, no khallu tattha satthaM kmi|| sattheNaM sutikkheNa vi, chittuM bhettuM ca jo kira na sko| taM paramANuM siddhA, vayaMti AhaM pmaannaann||1||suu0194|| chAyA-atha kiM tat utsedhAGgulam ? utseghAGgulam-anekavidhaM prajJaptam , tadyathA-paramANuH trasareNuH rathareNuH agrajaM ca vAlasya / likSA yUkA ca yavaH aSThaguNavardhitA krmshH| atha ko'sau paramANu ?, paramANuH-dvividhaH prajJaptaH, tadyayAsUkSmazca vyAvahArikazca / tatra khalu yaH sa sUkSmaH sa sthApyaH / tatra khalu yaH sa vyAvahArikaH sa khalu anantAnantAnAM mUkSmapudgalAnAM samudayasamitisamAgamena vyAvahArikaH paramANupudgalo niSpadyate / sa khalu bhadanta ! asidhArAM vA kSuradhArAM vA avagAhate ?, hanta gAhate / sa khalu tatra chiyeta vA bhidyeta vA?, no aya. marthaH samarthaH, no khalu tatra zastraM kAmati / sa khalu bhadanta ! agnikAyasya madhyamadhyena vyativrajet ? hanta ! vyativrajet / sa khalu bhadanta ! tatra dahyeta ! no aya marthaH samarthaH / no khalu tatra zastraM kraamti| sa khalu bhadanta! puSkalasaMvartakasya mahAmeghasya madhyamadhyena vyativrajet ? hanta vyativrajet / sa khalu tatra udakAH syAt ? no ayamarthaH smrthH| no khalu tatra zastraM krAmati / sa khalu bhadanta ! gaGgAyA mahAnadyAH pratisroto havyamAgacchet ? hanta ! havyamAgacchet / sa khalu tatra vinighAtapApayeta ? nAyamarthaH samarthaH no khalu tatra zastraM kAmati / sa khalu bhadanta ! udAkAvarta vA udakavindu vA avagAheta? hanta ! avagAheta / sa khalu tatra kuthyed vA ? paryApadyeta vA ? no ayamarthaH samarthaH / no khalu tatra zastra krAmati / zastreNa sutIkSNenApi chettuM bhettuM ca yaH kila na zakyaH / taM paramANu siddhA vadanti, Adi pramANAnAm ||suu0 194 // For Private And Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 194 utsedhAGgulapramANanirUpaNam TIkA' se kiM taM ' ityAdi - atha kiM tat utsedhAGgulam ? iti ziSyapraznaH / uttarayati - utsedhA gulamutsedhaH = anaMtANaM sudumaparamANupoggakANaM' ityAdi krameNa ucchrAyaNaM-varddhanaM tasmAjjAtamaGgulam / yadvA - utsedho = nArakAdizarIrANAmuccaistvaM tatsvarUpanirUpaNArthamaGgulam / etacca paramANutrasareNvAdirUpakAraNasyAnekavidhatvAt anekavidhaM bodhyam / tatrAnekavidha kAraNapradarzanAya prAha- tadyathA- paramANuH trasareNuH rathareNuH aba sUtrakAra utsedhAGgula kA kathana karate haiM" se kiM taM usse haMgule ? " ityAdi / zabdArtha - ( se kiM taM ussehaMgule ) he bhadanta ! vaha utsedhAgula kyA hai ? uttara - (ussehaMgule ) yaha utsedhAGgula (aNegavihe paNNatte ) aneka prakAra kA prajJapta huA hai| " aNaMtANaM suhumaparamANupoggalANaM". ityAdi vakSyamANa krama se bar3hanA isakA nAma utsedha hai| isase jo aMgula utpanna hotA hai usakA nAma utsedhAMgula hai / athavA nAraka Adi ke zarIroM kI jo uccatA hai usa uccatA ke svarUpa ko nirUpaNa karane ke liye jo aMgula kAma meM AtA hai, vaha utsedhAGgula hai / yaha utsedhAGgala paramANu trapareNu AdirUpa kAraNoM kI vividhatA se aneka prakAra kA kahA gayA hai - isI viSaya ko sUtrakAra ' taM jahA' isa pATha dvArA pradarzita karate haiM - (paramANu, tasareNu, rahareNu aggayaM ca vAlassa, likkhA, jyA ya jayo aTThaguNavar3iyA kamaso) paramANu, tramareNu ratha have sUtrakAra utsedhAMzula viSe kahe che. " se ki ta ussehaMgule " ityAhi zabdArtha - (se ki taM ussehaMgule) he mahata! te utsedhAMzuddha zuddha che ? 135 For Private And Personal Use Only uttara- (ussehaMgule) te utsedhAMzula (aNegavihe paNNatte) mane aArane ajJapta thayesa che. " aNaMtANaM suhumaparamANupoggalANaM " ityAdi ubhathI mlivardhita thavu' te utsedha che AnAthI je aMgula utpanna thAya che, te utsedhAMgula kahevAya che athavA nAraka vagerenA zarIreAnI je uccatA che te uccatAnA svarUpane nirUpita karavA mATe je aMzula kAmamAM Ave che, te utsedhAMgula che. A utsedhAMzula paramANu trasareNu Adi rUpa kAraNeAnI vividhatAthI aneka prAranA DevAmAM mAnyo me viSayane sUtrAra (taMjahA) mA pAI vaDe aharzita 42 che ( paramANU, tasareNU. rahareNU, aggayaM ca vAlarasa, likkhA, jUyAyajJavo, aTTaguNavaDUDhiyA kamaso) parabhAlu, trasare, ratharelu mAsAgratikSA,
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre vAlAgram likSA gRkA yava iti / eneSu pUrvapUrvApekSayA uttarottaramaSTaguNAdhikaM bodhyam / atha paramANusvarUpanirUpaNAya mAha-atha ko'sau paramANuH ? iti / uttarayati-paramANuH sUkSmavyAvahAriketi dvividhaH / tatra-mukSmaH prakRtAnupayogisvAt sthApyA avyaakhyeyH| tathA yo vyAvahArikaH paramANuH sa kila kidbhiH sUkSmapudgale niSpanno bhavati ? ityAha- tamUkSma vyAvahArikamadhye yo'sau vyAvahArikaH paramANupudgalaH, sa khalu vyAvahArikaH paramANupudgalaH anantAnantAnAM sUkSmapudgalAnAM samudayasamitisamAgamena-samudayA:-samudAyAH-dvayAdisamudAyAtmakAni vRndAni teSAM yAH samitayo bahUni mIlanAni tAsAM samAgama saMyogaHekIbhavanaM vA tena niSpadyate-niSpanno bhavati / ayaM bhAvaH-"kAraNameva tadantyaM, sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / ekarasa varNagandho, dvisparzaH kAryaliGgazca // " reNu bAlAgra, likSA, yUka, yava ye kramazaH uttarottara aThagune jAnanA cAhiye / (se kiM taM paramANU) he bhadanta ! paramANu kyA hai ? uttara-(paramANU duvihe paNNatte) paramANu do prakAra kA kahA hai / (taM jahA) jaise (suhameya vavahArie ya) eka sUkSma paramANu dUsarA vyavahArika paramANu (tatthaNaM) inameM (je se suhume se Thappe ) jo sUkSma paramANU hai vaha prakRta meM anupayogI hone se avyAkhyeya hai / (tatthaNaM je se vavahArie, se NaM aNaMtANatANaM suhumapuggalANaM samudayasamii samAgameNaM vavahorie paramANupogale niphphajjai) tathA vaha jo vyAvahArika paramANu hai, vaha anaMtAnaMta sUkSana paramANuoM kI samudaya samiti ke samAgama se-aneka dvayAdi paramANuoM ke ekIbhavana rUpa saMyo. gAtmaka milana se utpanna hotA hai / isakA tAtparya yaha hai ki jo pudgala 54, 31 mA mA anu uttarottara bhAu ! onjan se (se ki taM paramANU) 9 mata ! 52mAe zu cha ? uttara-(paramANU duvihe paNNatte) 51mA me 54.2 4AmA mAvyA cha. (taMjahA) bha (suhume ya vavahArie ya) me sUkSma 52mA bhane bhAna vyAvasA2i4 52bhA (tatthaNaM) mAmA (je se suhume se Thappe) 2 sUkSma 52bhAra , te prakRtamA anu500 pAthI bhavyAbhyeya che (tatthaNaM je se vavahArie, se gaM arthatArNa suhamapuggalANaM samudayasamiisamAgameNaM vavahArie paramANu poggale niphajjai) tebha ne vyApA2i4 52mA cha, manatAta sUkSma paramANuonI samudAya samitinA samAgamathI aneka yAdi paramANuonA ekI bhavana rUpa saMyogAtmaka milanathI utpanna thAya che. kahevAnuM tAtparya A For Private And Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 194 utsedhAzgulapramANanirUpaNam 137 ityAdilakSaNanirvibhAgameva paramANumicchati nizcayanayaH / yastu etairanekarjAyate sa sAMzatvAt skandha eyocyate / vyavahAnAmate hi sUkSmAnekaparamANuniSpanno yaH zastracchedAgnidAhAdiviSamo na bhavati, so'dyApi tathAvidhasthalatAyA atikyA paramANuriti vyavahiyate / itthaM ca nizcayana yamarona skandho'pi vyavahAranayamatena vyAvahArekaH paramANurukta iti / ayaM zastracchedAdiviSayo na bhavatIti darzayituMdravyakAraNarUpa hai kAryarUpa nahIM hai vaha antya dravya kahalAtA hai| aisA dravya sUkSma paramANu hotA hai / yaha nitya hotA hai / aura isameM koI eka rasa, eka gaMdha eka varNa, aura do samarza rahate haiN| aise paramANu dravya kA jJAna indriyoM se to ho nahIM sakatA Agama yA anumAna se hotA hai| paramANu kA anumAna kAryaliGga se mAnA gayA hai| jo jo paudga lika kArya dRSTigocara hote haiM, ve saba makAraNapha haiM / isI prakAra se jo adRzya aMtima kArya hogA usakA bhI kAraNa honA cAhiye-vahI kAraNa paramANu dravya hai / usakA kAraNa aura koI dravya nahIM hone se use antya kAraNa kahA hai / paramANu dravya kA koI vibhAga nahIM ho sakatA hai aura na hai aisI mAnyatA nizcayanaya kI hai / aura ? jo ina aneka paramANuoM ke ekIbhAvarUpa saMyoga se utpanna hotA hai vaha sAMza hone se skaMdha hI kahA jAtA hai| kintu ? vyavahAranaya ke mata meM mukSma aneka paramANuoM se niSpanna hubhA hai, vaha zatra se chida nahIM sakatA pramANe che ke je pudgala dravya kAraNa rUpa che ane kArya rUpa nathI, te anya dravya kahevAya che. evuM dravya sUkrama paramANu hoya che. eka nitya hoya che ane AmAM kaI paNa eka gaMdha, eka varNa eka rasa, ane be sparza rahe che evA paramANu dravyanuM jJAna indriyo vaDe te thaI zake ja nahI, phakta Agama athavA to anumAna vaDe ja jJAna thAya che. paramANunuM anumAna karyaliMgathI mAnavAmAM AvyuM che, je je paulika kArya jovAmAM Ave che, teo sarve sakAraka cheA pramANe je Adaratha aMtima kArya thaze tenuM paNa kAraNa hovuM ja joIe te kAraNe ja paramANu dravya che. tenuM kAraNe anya kaI paNa dravya nathI eTale te anya kAraNa kahevAya che paramANu dravyane vibhAga thaI zako nathI vibhAga thaI zakaze nahi ane vibhAga thayela paNa nathI evI nizcaya nayanI mAnyatA che paNa je A ane paramANuonA ekIbhAva rUpa saMgathI utpanna thAya che te sAMza hovAthI skaMdha ja kahevAmAM Ave che paNa vyavahAra nayanA tamAM rama aneka paramANuothI ni panna thayela che, te zastrathI kApI zakAya tema nathI, agni vagerethI bALI zakAya tema nathI-nAza karI a0 18 For Private And Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre praznottarapUraka.mAha-se NaM' ityAdinA / sa para NupudgalaH khalu bhadanta ! asidhArAM vA avagAheta AkrAmet ? uttarati-hanta ! avagAhena / 'hanta' iti komalA. mntrnne| punaH pRcchati-he bhadanta ! sa paramANupudgalaH khalu tatra-anidhArAyAM zuradhArANaM vA-chiyeta vA=chinno bhaved dvidhA kriyateti yAvat , bhidye anekayA vidAryata, mRcyAdinA vastrAdivad vA sacchidraH kriyela ? uttaramAi-nAyamarthaH samarthaH-evaM na bhavatIti bhaavH| atra yuktimAha-na khalu tatra zastra krAmatIti / hai, agni Adi se jala nahIM sakatA hai, naSTa nahIM kiyA jA sakatA hai aisA vaha vyavahArika paramoNu jaba taka sthUlatA ko prApta nahIM ho jAtA hai taba taka vyahAranaya ke mantavya anusAra paramANurU se vyavahita hotA hai / nizcayanaya ke matAnusAra to yaha skaMdha hI mAnA gayA hai| isa prakAra nizcayanaya ke matAnusAra skaMdha bhI vyavahAranaya kI mAnyatA ke anusAra vyavahArikaparamANu kahA gayA hai / yaha zastracchedAdi kA viSayabhUta nahIM hotA hai, isa bAta ko dikhalAne ke liye aba sUtrakAra praznottarapUrvaka kahate haiM-(se NaM bhaMte ! asidhAraM vA khuradhAraM vA ogAhejjA ? haMtA ogAhenA) he bhadanta ! vaha vyavahArika pudgalapramANa kyA talavAra kI dhAra ko yA chure kI dhAra ko avagAhita kara sakatA hai ? arthAt usa para AkramaNa kara sakanA hai uttara--hAM kara sakatA hai / (se NaM tatya chijjejja vA bhijjejja thA ? No iNaDhe samaDhe-no khalu satya satthaM kamai ) to kyA vaha usase zakAya tema nathI e te vyAvahArika paramANu ja sudhI sthUlatA prApta karI zakatuM nathI, tyAM sudhI vyavahAranayanA mantavya mujaba paramANu rUpathI vyavahata thAya che. nizcayanayanA mata mujaba te Ane skaMdha ja mAnavAmAM Ave che. A pramANe nizcayanayanA mata mujaba aMdha ja mAnela che. A rIte nizcayanayanA mata pramANe skaMdha paNa vyavahAranayanI mAnyatA mujaba vyAvahArika paramANu kahevAmAM Ave che A za dAdine viSayabhUta thato nathI A vAtane spaSTa karavA mATe have sUtrakAra praznottarapUrvaka kahe che. (se NaM bhaMte ! asidhAraM vA khuradhAraM vA ogAhejjA 1 haMtA ogAhejjA) mahata ! te vyAvahArika muddala zuM taravAranI dhArane ke churAnI dhArane avagAhita karI zake che? eTale ke tenI upara AkramaNa karI zake che. uttara-1, 4 // za cha. (se NaM tattha chijjeja vA bhijjejja vA ? no iNaTre samaTU no khalu tattha satthaM kamai) to zuta tanAthI chinna yaza For Private And Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 194 utsedhAGgulapramANanirUpaNam 139 ayaM bhAvaH-anantaH paramANu mini pannAH kASThAdayaH zastraliyante / ayaM vyAvahA rikaH paramANupudgalo'nantabhedabhinnasyAnantarasya tAvatyamANenA paramAnanta kena niSpadyate, yAva-pramANaH paramANupudgalaH mamatvAt zastracchedabhedAdikaM na labhate chinna ho sakatA hai-do Tukar3oM ke rUpa meM kiyA jA sakatA hai ? aneka prakAra se vidArita ho sakatA hai-athavA-sUcI Adi se vastrAdika kI taraha sacchidra kiyA jA sakatA hai ? uttara-nahIM-aisA artha yahAM samarthita nahIM hai-arthAt aisA nahIM ho sakatA hai| kyoMki usa para zastra kA prabhAva nahIM par3atA hai-zastra usa para apanA AkramaNa kA kAma nahIM kara sakatA hai / tAtparya isakA yaha hai ki anaMta paramANuoM se niSpanna hue jo kASThAdika haiM, ve to zastroM se chinna bhinna kara diye jAte haiM kyoM ki isakA pariNamana sthUla rUpa meM ho jAtA hai parantu vyAvahArika paramANu hai vaha yadyapi ananta pudgala paramANuoM se niSpanna hotA hai phira bhI vaha sUkSmarUpa se hI pariNamita banA rahatA hai ataH sthUlAkAra rUpa meM pariNata na hone ke kAraNa usakA zastrAdi dvArA chedana bhedana nahIM ho sakatA ! ananta paramANuoM se niSpanna hone para bhI jo usameM sthUlAkAratA nahIM AtI usakA kAraNa yaha hai ki anaMta ke bhI ananta bheda hote haiM / isIliye ananta pudgala paramANuoM se niSpanna hone para bhI vaha vyAvahArika paramANu mAnA jAtA che. be kakaDAonA rUpamAM vibhAjita thaI zake che? ghaNA rUpamAM vidyArita thaI zake che athavA sUcI vagerethI vastrAdikanI jema sacchidra karI zakAya che? uttara-nahi, ahIM Ave artha samarthita nathI eTale ke Ama thaI zake nahI kemake te vyAvahArika pudgala para zastranI koI paNa jAtanI asara thaI zakatI nathI zastra tenA upara AkramaNa karI zakatuM nathI tAtparya A pramANe che ke anaMta paramANuothI nibatta thayela je kASTa vagere che teo te zastrothI chinna-bhinna thaI zake che, kemake thula rUpamAM temanuM pariNamana thaI jAya che paNa je vyAvahArika paramANu che te jo ke anaMta pula paramANuothI nipanna hoya che chatae te sUmarUpathI ja parimita thaIne rahe che. ethI sthUlAkAra rUpamAM pariNata na hovA badala tenuM zastrAdi vaDe chedana, bhedana thaI zakatuM nathI anaMta paramANuothI niSpanna thayela hovA chatAMe je temAM sthUvAkAratA AvatI nathI tenuM kAraNa e che ke anaMtanA paNa anaMta bhede hoya che. ethI anA pula paramANuothI niSpanna hovA chatAM e te vyAva For Private And Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 140 anuyogadvArasUtre iti / punaH pRcchati sa khalu madanA ! agnikApasya = agneH madhyamadhyena=madhyabhAgena vyativrajet=cchet ? udayati-data! vyativrajet / punaH pRcchati-sa khalu bhadanta ! tatra dahyeta ? uttarayati - nAyamarthaH samarthaH / yato na khalu tatra zastraM krAmati / zastramihAgnizastraM bodhyam / punaH pRcchati sa khalu paramANu bhadanta ! hai aura vaha isI kAraNa sthUlatA ko prApta nahIM hotA hai / sUkSmAkAra vAlA hI banA rahatA hai / tathA kitaneka aise bhI hote haiM jo ananta paramANuoM se niSpanna hokara vyAvahArika paramANu nahIM kahalAte haiM- ve sthUlAkAra meM pariNata ho jAte haiM / unakA hI zastrAdikoM dvArA chedana bhedana hotA hai| vyAvahArika paramANu kA nahIM (se NaM bhaMte! agaNikAyasa majjhaM majjheNaM vIivaejjA ? haMtA vizvajjA se NaM bhaMte ! tattha DahejjA ? no iTTe maThThe no khalu tandha satthaM kamai) he bhadanta ! vaha vyAvahArika paramANu kyA agni ke madhya bhAga se hokara nikala jAtA hai' uttara - hAM nikala jAtA hai / to he bhadanta ! jaba vaha agni ke madhya bhAga se hokara nikalatA hai taba vaha usase jala jAnA hai kyA ? uttara - aisA artha samarpita nahIM huA hai arthAt vaha agni ke madhya bhAga se nikalane para bhI usase vaha jalatA nahIM hai / kyoMki usa para agnirUpa zastra apanA kAma nahIM kara sakatA hai| (se NaM bhaMte! pukkhara hArika paramANu mAnavAmAM Ave che ane te eTalA mATe ja sthUlatA prApta karatA nathI te sUkSma AkAra yukata ja banI rahe che. temaja keTalAka evA pagu hAya che ke jee. anaMta paramANuethI niSpanna thaI ne vyAvahArika paramANu kahevAmAM AvatA nathI te sthUlAkAramAM pariNata thai jAya che. temanuM ja zastra vagerethI chaMdana-bhedana thAya che. vyAvahArika paramANunuM chedanalehn tu nahI. (se NaM bhaMte ! agaNikAyasta majjhaM majjheNaM vIravajjA 1 haMtA vizvaejjA, se NaM bhaMte ! tattha DachejA ? no iTTe samaTThe to khalu tattha satthaM kamai) De lahAMta! te vyAvahAriGa paramANu zu' agninA madhyabhAgamAM dhardhane paNa pasAra thai jAya che ? uttara-hA, pasAra thaI jAya che ! he bhadata ! jyAre te agninA madhyabhAgamAM thaIne pasAra thaI jAya che tyAre te temAM zu maLI jAya che ? uttara-A atha samarthita nathI eTale ke te agninA madhyabhAgamAM thaine pasAra thAva che chatAMe te tenAthI maLate| nathI kemake agni rUpI zastranI tenI upara asara thatI nathI ( se NaM bhaMte! pukkharasaMvaTTagassa mahAme - For Private And Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org anuyogacandrikA TIkA sUtra 194 utsedhAGgulapramANanirUpaNam * puSkarasaMvarttasya mahAmeghasya madhyamadhye vyativrajet ? hanta / vyatitrajet / sa khalu bhadanta ! tatra-puSkarasaMvarttake mahAmeve udakAdraH jalakkinnaH syAt ? Aha-nAyamaryaH samarthaH theH / no khalu tatra zastram akAra krAmati / atre bodhyam - asyAM utsarpiNyA ekaviMzatisahasravarSAtmake duHsamaduHsamAlakSaNe prathamArake'tikrAnte dvitIyArakaprArambhe sakalajanAbhyudayAya krameNa paJca mevaH prAdurbhavanti / tatra prathamaH puSkarasaMvartakaH, dvitIyaH kSIrodaH, tRtIyo vRtodaH, caturthaH amRtodaH, paJcamo ramodaH / eSu prathamaH puSkarasaMvarttakaH- bhUmigataM sarvamazubhAnubhAvaM rUkSatAtApAdikaM --- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMvagasta mahAmehassa majjhe majjJeNaM vIhavaejjA ? haMtA vIhavaejjA, se NaM tattha udaullesiyA ? to igaDe samaTThe, jo khalu tattha satthaM kama ) he bhadanta ! vaha vyAvahArika pudgala paramANu kyA puSkara saMvataka nAmaka mahAmegha ke bIcoMbIca hokara nikala jAtA hai ? hAM nikala jAtA hai / to phira vaha vahAM pAnI se gIlA ho jAtA hogA ? nahIM vaha pAnI se gIlA nahIM hotA hai| kyoMki usa para akAyarUpa zastra kA prabhAva nahIM par3atA hai / yahAM para aisA jAnanA cAhie- - jaba utsarpiNI kAla ko 21 hajAra varSa kA duHsama duHsama nAma kA pahilA Araka samApta ho jAtA hai taba dvitIya Araka ke lagate hI sakala janoM ke abhyudaya ke nimitta krama se pAMca megha prakaTa hote haiM- inameM prathama megha kA nAma puSkara saMvartaka hai, dUsare kA nAma kSIroda, tIsare kA nAma vRtoda, cauthe kA nAma amRtoda aura pAMcaveM kA nAma rasoda hai / puSkarasaMvarttaka nAma kA jo megha hai vaha bhUmigata samasta rUkSatA AtApa AdirUpa azubha issa ma majjheNaM vIivaejjA ? haMtA vIiejjA, se NaM tattha satthaM udaullesiyA ? no iTThe samaTTe, No khalu tattha satyaM kamai) he lata! te vyaavddaarika pudgala paramANu zuM puSkara savattaka nAmaka mahAmadhanA madhyamAM thaI ne pasAra thaI jAya che ? hA, te pasAra thaI jAya che. te pachI zuM te tenA pANImAM bhInA thaI jatA haze ? nahi, te pANImAM bhInA thatu nathI kemake tenI upara aSTAyarUpa zastranI asara thatI nathI ahIM A jANavuM Avazyaka che ke jyAre utsarpiNI kAlanA 21 hajAra varSanA duHsama duHsamA nAmanA pahelA Araka samApta thaI jAya che tyAre bIjA Arakane prAraMbha thatAM ja badhA mANusAnA abhyudaya mATe anukrame pAMca megha prakaTa thAya che AmAM prathama megha puSkara savaka che, khIne megha kSIrei, trIje medha teda, ceAthe medya amRtADha ane pAMcame megha raseda che. puSkara savattaka nAme je medha che For Private And Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra prazamayya puSkalam-dhAnyAghabhyudayaM svakIyenodakena saMvartayati-mpAdayatItipuSkalasaMvartakaH / yadvA-puSkala-pravuramapi sarvamazubhAnubhAvaM bhUmirUkSatA tApAdikaM prazastodakena saMvartayati-nAzayatIti-puSkala sNvrtkH| atra ra-layArekyam / evam-kSIrodAdiviSaye'pi bhAvanA kAryeti / punaH pRcchati-sa khalu bhadanta ! gaGgAyA mahAnadyAH pratisrotaHsroto'bhimukha havyaMzIghram Agacchen / pUrvAbhimukhe gaGgApravAhe pazcimAbhimukhaH san sa pravAhamadhyena gantuM zakruyAt ? iti bhaavH| prabhAva ko prazamita karake dhAnyAdi ke abhyudaya ko apane jala se sampAdita karatA hai / isalie isakA nAma puSkarasaMvataka aisA sArthaka hai| athavA-puSkala-pracura-bhI samasta bhUmigata rUkSatA saMtApa Adi azu. bhAnubhAva ko apane prazasta udaka se naSTa kara detA hai isaliye bhI vaha puSkarasaMvartaka kahalAtA hai| yahAM "ralayoH Dalayoramit" isa niyama ke anusAra "la" ke sthAna meM "ra" paThita huA hai| isI prakAra kA vicAra kSIroda Adi ke viSaya meM bhI kara lenA caahie| (se NaM bhNte| gaMgAe mahAnaie paDisoyaM havdhamAgacchejjA) punaH prazna-he bhadanta ! ghaha vyAvahArika pudgala paramANu kyA gaMgA mahAnadI ke pravAhAbhimukha hokara jaldI A sakatA hai ? arthAt gaMgA nadI kA pUrvAbhimukha pravAha hai so kyA vaha vyAvahArika paramANu pazcimAbhimukha hokara pravAha ke bIca se jAne ke liye samartha ho sakatA hai ? te bhUmigata samasta rUkSatA AtApa vagere rUpa azubha prabhAvane zamita karIne dhAnya vagerenA avRdayane potAnA pANIthI saMpAdita kare che ethI AnuM je puSkala saMvattaka e pramANenuM nAmakaraNa karavAmAM AvyuM che te sArthaka ja che athavA puSkala-pracura-rUpamAM je samasta bhUmigata rUkSatA, saMtApa vagere azubhAnubhAvane pitAnA prazasta udaMkathI naSTa karI nAkhe che, ethI paNa te ghusa satta: 4vAya che. mI " ralayoH Dala yoramit" mA niyama bhusa la" nA sthAne "ra" pati thayela che. A pramANe ja kSIrada vagerenA sa' mA 55] area se naye. (se NaM bhaMte ! gaMgAe mahAnaI ra paDisoya havyamAgacchejA) 3rI prazna 42vAmA mAve mahata! te vyApAra padragala paramANu zuM gaMgA mahAnadInA pravAhAbhimukha thaIne zIvra gati karI zake che? eTale ke gaMgAnI pUrvAbhimukha thaIne vahI rahI hoya te zuM te vyAvahArika paramANu pazcimAbhimukha thaIne pravAhanI madhyamAM thaIne pasAra thavA samartha che? For Private And Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 194 utsedhAGgulapramANanirUpaNam 143 - uttarayati - hanta ! havyamAgacchet / punaH pRcchati sa khalu bhadanta ! tatra pratisrosivighAtiskhalanam Apadyeta=prApnuyAt ? AI- nAyamarthaH samarthaH / na khalu tatra zastraM krAmati / punaH pRcchati sa khalu bhadanta / udakAva vA udakacindu vA avagAheta = avagAhya tiSThet ? hanta / avagAhata / kiM sa tatra kudhyet = pUtibhAvamApnuyAt ? vA = athavA paryApadye 1= jalarUpatayA pariNamet ? Aha - nAyamarthaH samarthaH / na khalu tatra zastraM krAmati / anantaroktamevArtha saMkSepato gAthayA mAha uttara- (haMtA havya mAgacchejjA ) hAM pravAha ke bIca se zIghra jA sakatA hai / ( se NaM tastha viNidyAyamAvajjejjA ?) to kyA vaha ulTepratikUla-pravAha meM - arthAt pravAha meM pratikUla calane para pratiskhalanA ko prApta karatA hogA ? ( No iNDe samaTThe ) nahIM - yahAM para aisA artha samarpita nahIM huA hai| kyoMki usake Upara pratiskhalanA - rukAvaTa - rUpa zastra apanA prabhAva nahIM jamA sakatA hai / ( se NaM bhaMte ! udgAvantaM vA udaga biMdu vA ogAhejjA ? haMtA ogAhejjA-se NaM tastha kucchejjA vA ? pariyAvajjejjA vA ? No iNDe samajheM, No khalu tattha satthaM kama ) he bhadanta | vaha vyAvahArika paramANupudgala kyA udakAvartta - jalabhrama meM athavA udaka bindu meM avagAhita hokara Thahara sakatA hai ? hAM Thahara sakatA hai| to kyA vaha vahAM pUrtibhAva = saDAna, ko prApta ho jAtA hai athavA jalarUpa se pariNama jAtA hai / nahIM yaha artha samarthita nahIM huA hai - tAtparya yaha hai jalabhrama meM yA udaka bindu meM vyAvahArika uttara- (haMtA havvamAgacchejjA ) hrAM pravAhanI madhyamAM thane te pratisa pravAha tara zIghra gatithI pasAra thaI zaDe che. ( se NaM tattha viNighAyamAvajjejjA ? ) te zu. te pratikUla pravAha tarapha gati karavAthI pratiskhalanA prApta karatA haze ? ( No iNaTTe samaTTe) nahIM, yahIM bhAva artha ghaTita thato nadhI Dema tenI upara pratissanA 35 zakhanI asara thatI nathI ( se NaM mate ! udagAvattaM vA safir vA ogajjA 1 haMtA ogAhejjA-se NaM tattha kucchejjA vA ? pariyAvajjenjA vA ? No iNa e sabha No khalu tattha satthaM kama) he mahaMta ! te vyAvassArika paramANu pula zu udakAvatta-jalabhramamAM-athavA te udghabiMdumAM avagahita thaine sthira thaI zake che ? hA, sthira thaI zake che. te zuM te pUrtisrAva (saDA)ne prApta kare che. adhavA jalarUpamAM parimita thai jAya che ? nahIM, A aM ahIM ghaTita thatA nathI tApa A pramANe che ke aa. bhramamAM phre udakabi MdumAM vyAvahArika paramANunI sthiratA thaI jAya che chatAMe " For Private And Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre sutIkSNenApi zAstreNa ya: n-kila chettuM bhettuM ca na shkyH| siddhAH-jJAnasiddhAH kelinaH pramANAnAmAdi pramANakaTau sarvato'gre'vasthitaM taM paramANuM vadanti / yaH kila nizitazanadhArayA'pa chedaM bhedaM vA nApnoti / sa sarvapramANApratI siddhaiH paramANurityucyate iti bhAvaH / atra siddhapadena jJAnasiddhAH kevalino gRhyante na tu siddhiM gtaaH| teSAM bhASaNa tatvAbhAvAt ||mu0 194 // paramANu ke Thahara jAne para bhI vaha vahAM na pUtibhAva ko prApta hotA hai aura na jalarUpa se hI pariNamita honA hai, kyoM ki ina zastroM kA usa para yatkiJcit bhI prabhAva nahIM par3a sakatA hai / inakA prabhAva to sthUlAkAra rUpa meM pariNata hue skaMdha padArthoM para hI par3atA hai| vyAvahArika paramANu para nahIM-kyoMki vaha sUkSmAkArarUpa se pariNata hotA hai| (sattheNaM sutikkheNa vi chittuM bhenuM ca jo kira na sako / taM paramANu siddhA vayaMti AI pamANANaM) aba sUtrakAra isI anantarokta artha ko saMkSepa se isa gAthA dvArA spaSTa karate hue kaha rahe haiM ki kevalajJAniyoM ne aisA kahA hai ki paramANu sutIkSNa bhI zastra se chedA bhedA nahIM jA sakatA hai| tathA yaha paramANu pramAga koTi meM saba pramANoM kA agravartI haiarthAt trasareNu Adi jopramANa kahe gaye haiM unakI utpatti isI se hotI hai| isa gAthA meM siddhapada se siddhigati ko prApta hue siddha parameSThI gRhIta nahIM hue haiM kyoMki usa avasthA meM bhASaNa karane kA saMpandha unameM banatA nahIM hai / ataH siddha pada se yahAM kevalajJAnI AsmA hI gRhIta huI hai| te tyAM saDI paNa jato nathI ane te ja rUpamAM paNa parimita thatA nathI kemake A zastronI tenI upara thoDI paNa asara thatI nathI enI asara te yUlAkAra rUpamAM pariNata thayela skaMdha padArtho para ja paDe che. vyAvahArika paramANu para tenI koI paNa jAtanI asara thatI nathI kemake te sUphamAkAra 3mA pariNa1 25 5 che. (satyeNaM sutikheNa vi chittuM bhettuM ca jo kira na sakko, taM paramANu siddhA vayaMti AI pamANANaM) eka sUtra 2 mA mnntrakta ane saMkSepamAM A gAthA vaDe spaSTa karatAM kahe che ke-kevalajJAnioe kahyuM che ke paramANunuM sutIkSaNa zastro vaDe chedana ke bhedana karI zakatuM nathI temaja A paramANu pramANa ke TimAM sarva pramANenI agravarte che. eTale ke trasareNu vagere je pramANe kahevAmAM AvyA che temanI utpatti enAthI ja thAya che. A gAthAmAM siddha padathI siddhi gatine prApta thayela siddha parameSThI grahIta thayela nathI kemake te avasthAmAM temanI bhASaNa karavAnI vAta baMdha besatI nathI eTale siddha padathI ahIM kevalajJAnI AtmA ja gRhIta thayela che. For Private And Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogandrikA TIkA sUtra 195 utsedhAGgulapramANanirUpaNam 145 mUlam-aNaMtANaM vavahAriya paramANupoggalANaM samudayasa. miisamAgameNaM sA egA usaNhasaNhiyAi vA sAhasapihayAi vA uDDareNUi vA tasareNUi vA rahareNUi vA / aTTha usaNha sahiyAo sA egA shsnnhiyaa| aTTa sahasaNhiyAo sA egAuDareNU, aTTa uDDareNUo sA egA tsrennuu| aTTa tasareNUo sA egaarhrennuu| aTTa rahareNUo devakuru uttarakurUNaM maNuANaM se ege vaalge| aTTa devakuru uttarakurUNaM maNuyANaM vAlaggA harivAsarammagavAsANaM maNuyANaM se ege vaalgge| aTTa harivAsarammagavAsANaM maNussANaM vAlaggA hemavayaheraNNavayANaM maNussANaM se ege vaalgge| aTTa hemavayaheraNNavayANaM maNussANaM vAlaggA puvvavidehaavaravidehANaM maNustANaM se ege vaalgge| aTrapuvvavideha bhAvArtha-nAraka tiryaca, manuSya aura devagati ke jIvoM ke zarIra kI avagAhanA jisa aMgula se mApI jAtI hai vaha utsedhAngula hai| isa utsedhAGgula kI niSpatti anaMta sUkSma pudgaloM ke samudaya samiti samAgama se hotI hai| paramANu trasareNu Adi ke bheda se yaha aneka prakAra kA hotA hai| sUkSma aura vyAvahArika paramANu ke bheda se paramANu pudgala do prakAra kA hai / inakA svarUpa TIkA meM spaSTa kara diyA gayA hai / vyAvahArika paramANu kA kisI bhI prakAra se kisI bhI zastra Adi dvArA chedana bhedana Adi nahIM hotA hai / sU0 194 // bhAvArtha-nAraka, tiryaMca, manuSya ane devagatine enA zarIranI avagAhanA je aMgulathI mApavAmAM Ave che, te utsadhAMgula che A ulle dhAMgulanI niSpatti anaMta sUkSma pulene samudayasamiti samAgamathI thAya che. paramANu, trasareNu vagerene bhedathI A aneka prakArano hoya che. sUma temaja vyAvahArika paramANunA bhedathI paramANu pudgala be prakArano hoya che. AnA svarUpa viSe TIkAmAM spaSTatA karavAmAM AvI che, vyAvahArika paramANunuM kaI paNa jAtanA zastra vagere vaDe chedana-bhedana vagere thatuM nathI. sU0194A a0 19 For Private And Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 146 anuyogadvArasUtre avaravidehANaM maNustANaM vAlaggA bharahaeravayANaM maNussANaM se ege vAlagge, aTTa bhara heravayANaM maNustANaM vAlaggA sA egA likkhA, aTu likkhAo sA egA jUyA, aTTha jyAo se ege javajhe, aTTha javamajjhA se ege aMgule / eeNaM aMgulANaM pamANeNaM cha aMgulAI pAdo, vArasa aMgulAI vihatthI, cauvIsaM aMgulAI rayaNI, aDayAlIsaM aMgulAI kucchI, channavaiaMgulAI se ege daDei vA dhaNUi vA jugei vA nAliyAi vA akkhei vA, musalei vA / eeNaM dhaNuppamANeNaM do dhaNusahassAIM gAuyaM, cattAri gAuyAiM joyaNaM / eeNaM ussehaMguleNaM kiM paoyaNaM?, eeNaM ussehaMguleNaM NeraiyatirikkhajoNiyamaNussa devANaM sarIrogAhaNA mAvijai // sU0 195 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir chAyA - anantAnAM vyAvahArikaparamANupudgalAnAM samudayasamitisamAgamena sA ekA ucchralakSaNalakSmikA iti vA lakSNalakSNikA iti vA urdhvareNuH, iti vA trasareNuH iti vA rathareguH iti vA / aSTa ucchU TalakSikAH sA ekA zlakSNazlakSNikA, azlakSNalakSikAH sA ekA UrdhvareNuH, a UrdhvareNavaH sA ekA trasareNuH / aSTa trasareNavaH sA ekA rathareNuH, aSTa rathareNavaH devakurUttarakurUNAM manujAnAM sa eko bAlAgraH, aSTa deva kurUttarakurUNAM manujAnAM vAlAgrA harivarSa ramyakavarSANAM manujAnAM sa eko vAlAgraH, aSTa harivarSaramyakavarSANAM manuSyANAM vAlAgrA: haimavata hairaNyavatAnAM sa eko manuSyANAM vAla graH, aSTa hairaNyamatAnAM manuSyANAM vAlAgrAH pUrvavidehAparavidedANAM manuSyANAM sa eko vAlAgraH, aSTapUrvavidehApara videhAnAM manuSyANAM vAlAgrA bharatesvatAnAM manuSyANAM sa eko bAlAgraH, aSTa bharataizvatAnAM manuSyANAM vAlAgrAH, sA ekA likSA, aSTa lakSAH sA ekA yUkA, aSTa yUgaH tadekaM yatramadhyam, aSTa yamadhyAni tadekamaGgulaM, etena ajJAnAM pramANena SaDaGgulAni pAdaH, dvAdaza aGgulAni vitastiH caturvitiraH aSTacatvAriMzad aGgulAni kukSiH, patiH aGgulAni sa eko daNDa iti vA dhanuriti vA yuga iti vA nAlikA iti vA akSa iti vA musalamiti vA / etena dhanuHpramANena dve dhanuH sahase For Private And Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 195 utsedhAGgulapramANanirUpaNam 147 gavyUtaM, catvAri matAni yojanam / etena utsedha zulena ki prayojanam ? etena utsedhAGgulena naiyika tiyagyonika manuSyadevAnAM shriiraavgaainaamaapytaam.195| TIkA-anantavyAvahArikaparamANupudgalasaMmilanena yatsampadyate tadAha'agaMtANaM' ityaadinaa| anantAnAM vyAvahArikaparamANupudgalAnAM samudayasamiti samAgamena yanniSpadyate sA ekA ucchlakSNazlakSiNakA iti bocyate, uta-prAbalyena zlakSNazlakSiNakA-ucchralakSaNalakSiNakA, zlakSNazakSiNakAdhuttarapramANApekSayA laghutametyarthaH / zlakSNazlakSiNakA iti vAcyate / evam UrdhvareNurityAdirathareNuparyanteSvapi bodhyam / samprati-ucchUkSNazlakSiNakAdikAneva vibhAgazo bravIti-yA aSTa uccha. lakSNazlakSNikAH sA ekA lakSNazlakSiNakA / tathA-yA aSTalakSaNazlakSiNakAH sA ekA urvrennuH| evaM pUrvasmAt pUrvasmAduttarottaram aSTaguNitaM boddhavyaM yAvadaGgulam / "aNaMtANaM vavahAriya ityaadi|" zabdArtha-(agaMtANaM vavahAriyaparamANugoggalANaM samudayasamiisamAgameNaM sA egA usahasaNhiyAi vA sahasahiyAi vA ureNUivA tasareNai bA raha reNUivA ) anaMtAnaMna vyAvahArika paramANuoM ke samudaya samiti ke samAgama se jo uhAna hotA hai vaha eka utzlakSNa zlakSiNakA hai| yaha lakSaNazlakSiNakA Adi jo uttaravartI pramANa hai una sabakI apekSA laghunama hai / isase ullakSaNalakSiNakA se-eka lakSaNalakSiNakA utpanna hotI hai / isase eka urvareNu, isase eka prasareNu, brasareNu se eka sthareNu utpanna hotA hai| ( aTThausahasahi yAo sA ega sahamaNiyA aTThamaNDasaNhiyAo sA egA uDureNU) ATha ucchalakSaNalakSiNakAoM se eka lakSNa lakSNikA utpanna hotI "aNaMtANaM vahAriya" tyAha za -(aNanANaM vavahA rayaparamANupoggalANaM samudayasamiisamAgameNaM mA egA usaNisaNyiA saNDasaNhiyAi vA uDDureNUi vA tasareNUi vA rahareNUDa vA) anaMtAnaMta vyAvahArika paramANuonA samudAya samitinA samAgamathI je utpanna thAya che, te eka u pha phikA che. A klapharukSaNikI vagere je uttaravartI pramANa che, te sarvanI apekSA laghutama che. enAthI eTale ke ulaNa laNikAthI eka lakSaNaNikA utpanna thAya che. enAthI eka urvareNu, ethI eka traNa, trasarethI eka rathareNu utpanna thAya che. (aTU usaNha sahiyA o mA egA saNDasahiyA adu sahasaNhiyAo sA egA uDareNU) mA asakSya 26kSiAmAthI the 2064 sdi| utpanna 5 For Private And Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - 148 anuyogadvArasUtre hai| ATha lakSaNalakSiNakAoM se eka urdhvareNu utpanna hotA hai / (aTTa. uDareNuo sA egA tasareNu ) ATha urdhvareNuoM se eka trasareNu hotA hai| ( aTThatasareNuo sA egA rahareNU, aTTha rahareNu bho devakuruuttara kurUNa maNuANaM se ege bAlagge) ATha namareNuoM se eka rathareNu hotA hai| ATha rathareNuoM se devakuru aura uttarakurU ke manuSyoM kA vaha eka bAlAgra hotA hai| (aTThadevakuru-uttarakurUNaM maNupANaM bAlaggA harivAsarammagavAsANaM maNuyANaM se ege vAlagge) devakuruuttarakuru ke manuSyoM ke ATha ghAlAnoM se harivarSa aura ramyakavarSa ke manuSyoM kA vaha eka bAlAgra hotA hai / (aTTha harivAmarammagavAsANaM maNussANaM vAlaggA) harivarSa aura rampakavarSa ke manuSyoM ke ATha bAlAgoM se (hemavaya heraNNa bayANaM maNussANaM se ege vAlagge ) haimavata aura hairaNavata kSetra ke manumanuSyoM kA eka bAlAgra hotA hai / (aTTa hemavayaheraNavayANaM maNussANaM bAlaggApuvvavideha avaravidehANaM maNussANaM se ege vAlagge) haimavata aura hairaNyavata ke manuSyoM ke ATha bAlAnoM kA pUrva videha aura apara videha ke manuSyoM kA eka bAlAgra hotA hai| (aha putvadhidehaavaravidehANaM magussANaM vAlaggA bharaha eravayANaM maNussANaM se ege vAlagge) cha. mA 216123kSiAmAthI se na thAya che. (aTU uTTareNuo sA egA tasareNu) mA remothI ye 4 thAya che. (aTTha tamrareNUo sA egA raireNU. aTuraha reNUo devakuru uttarakurUNaM maNuANaM se ege bAlagge) mA sarezumAthI se 2th| thAya che. mATha 2thamAthI tuva2 bhane uttana mAsenu se mAtA thAya che. (aTU devakuru uttarakurUNaM maNuyANaM bAlagagA harivAsarammagavAsANaM maNu pANaM se ege vAlagge) 142 uttarakurunA mANasenA ATha vAlAothI harivarSa ane ramyaka varSanA mANasanuM pAya cha (aTTa harivAsarammagavAmrANaM maNussANaM vAragA) 6215 bhane 2bhyavarSa nA bhaesonA 3 poyI (hemAyaheraNNavayANaM maNussANaM se ege vAlagge) Debhayata ane 29yakta kSetranA bhAsAna me thAya che. (aDha hemavayaheraNNavayANaM maNussANaM bAlaggA putravideha avaravidehANaM se ege vAlagge) bharata bhane 129ya1tanA bhAsenA mA pAsothI pUpAvi bhane 552vinA mANasAnu me pAsa thAya che. (aTTha puvvavidehaavaravidehANaM maNussANaM vAlaggA bharahaeravayANaM maNussANaM se ege vAlage) vA apavinA bhAsonA mA3 pAsAnu 12ta bhane For Private And Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 195 utsedhAGgulapramANanirUpaNam pUrvavideha aparavideha ke manuSyoM ke ATha yAlAgoM kA bharata aura airavana kSetra ke manuSyoM kA eka bAlAgra hotA hai| (aTThabharaheravayANaM maNutmAgaM vAlaggA sA egA likkhA) bharata aura aura airakta kSetra ke manuSyoM ke ATha bAlAroM kI eka likSA hotI hai / ( alikkhAo sA ego jUpA) ATha likSAoM kI eka yUkA hotI hai| ( aTTa jUyAo se ege javamajhe) ATha yUkAoM kA eka yavamadhya hotA hai / (aTThajavamajhA se ege aMgule) ATha yavamadhyoM kA eka aMgula hotA hai / isa prakAra ATha ucchralazNa lakSiNakA kI eka zlakSNa lakSiNakA ATha lakSaNa. zlakSiNakA kA eka urdhvareNu, ATha urdhvareNu kA eka trasareNu isa prakAra se ye saya pUrva pUrva kI apekSA uttarottara aMgula paryanta ATha 2 guNita hote haiM / ( eeNaM aMgulANaM pamANaM cha aMgulAI pAdo) aMguloM ke isa pramANa se chaha aMguloM kA eka pAda hotA hai / (bArasa aMgulAI vihasthI) 12 aMguloM kI eka vitasti hotI hai / ( cAuthIsaM aMgulAI rayaNI) 24 aMguloM kI eka ratni hotI hai| (aDayAlIsaaMgulAI kucchI) 48 aMguloM kI eka kukSi hotI hai / (channavaha aMgulAI se ege daMDehavA) 96 veM aMguloM kA eka daNDa hotA hai / (dhaNUDavA jugehavo nAliyAi vA akkhei vA musalehavA) eka dhanuSa hotA hai, eka yuga, eka nAlikA eka ravata atranA bhAsonu se mAta thAya che. (aTu bharaheravayANaM maNussANaM vAlaggA sA egA likkhA) 12ta sane au21ta kSetranA mA sonA 18 mat. yonI se sikSA thAya che. (aTU likkhAo sA ekA jUyA) 418 sikSAyAnI 23 yuu| (Y) thAya cha (aTU jU zao se ege javabhajje) 13 sAthI me ya1madhya thAya che, (aTTha javamajhA se ege aMgule) 418 yamadhyano me aMgula thAya che. A pramANe ATha ulakSaNazlaphiNakAnI eka slaNa lakSiNaka, ATha kSaNikAnI eka urvareNu, ATha urdhvareNanI eka trasareNu A pramANe A sarve pUrva pUranI apekSA uttarottara aMguva sudhI ATha mA zukSita thAya che. (eeNaM aMgulaNaM pamANeNaM , aMgulAI pAdo) bhasInA yA pramAthI 6 monA se pA4 thAya che. (bArasa lAI vihatthI) mAra gunI se vitarita 5.5 cha. (caubIsaM aMgulAI rayaNI) 24 abenI se 2li thAya the. (aDayAlIsaM aMgulAI kucchI) 48 asAnI se yukSi thAya che. (channavai aMgulAI se ege daMDeivA) 86 monA me thAya che. (dhaNUivA jugeivA nAliyAi vA akkhei vA musalei vA) me dhanuSa thAya che, eka yuga, eka nalikA, eka akSa athavA eka musala thAya For Private And Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 150 anuyogadvArasUtre tathA- etena aGgulapramANena SaDAlAni ekaH pAdaH' ityAdi, 'catvAri gavyUtAni yojanam ' ityantaM mulabham / etasya utsedhAgulaNya kiM prayojanam ? ityAha-etena utsevAzulena nairayikatiryagyonikamanuSyANAM zarIrAvagAhanAmApyate iti / atredaM bodhyam nanu ucchalakSNAzlakSiNakAdiSu pUrvasmAt pUrvasmAt uttarottaramaSTaguNitamuktam , tathA va anantavyAvahArikaparamANupudgalaikIbhavanenA. pyete niSpadhante ityapyuktam iti virodho jAyate ? iti-cedAha-ete hi ananta paramANuniSpanatvaM na vyabhi varantIti prathamaM nirvizeSeNoktAH, pazcAttu viziSya proktAH, iti na ko'pi doSaH / tathA ca-svataH parato vA adhistiyazcalanadharmA reNuH-UrdhvareNuH / trasyati-paurastyAdivAyuprerito gacchati yo reNuH satra sareNuH / sthagamanorakhAto reNuH-rathareNuH / vAlAgralikSAdayaH pratItAH devakurUttara kurvAdivAsimanuSyANAM kezasthUlatAkrameNa tattat kssetrshubhaanubhaavhaanirbhaavniiyaa| ucchlakSNa zlakSiNakAlakSgazlakSNikA UrdhvareNuriti patrayaM 'paramANu tasareNu' ityAdi gAthAyAmanuktamapyupalakSitavyamiti ||muu0 195 // akSa, athavA eka musala hotA hai / (eeNaM dhaNuppamANeNaM do dhaNusahassAI gAuyaM, cattArigAuyAiM joyaNaM) isa dhanuSapramANa se do hajAra dhanuSa kA eka gavyUta-kroza-hotA hai| cAra gabyUnoM kA 1 yojana hotA hai| (eeNaM ussehaMguleNaM kiM pAyaNaM) zaMkA-isa utsedhAgula se kisa prayojana kI siddhi hotI hai ? uttara-(eeNaM ussehaMguleNaM NeraiyatirikkhajoNiyamaNussadevANaM sarIrogAhaNA mAvijjai ) isa utsedhAMgula se nAraka, tirthazca, manuSya aura deva inake zarIra kI avagAhanA mApI jAtI hai / bhAvArtha-isa sUtra dvArA sUtrakAra ne utsedhAMgula kI niSpatti kaise hotI hai ? yaha bAta prakaTa kI hai tathA isakA prayojana kyA hai ?cha (paeNaM dhaNupamANeNaM do dhaNusahassAI gAuyaM cattAri gAuyAI joyaNa) mA dhanuSa pramANathI be hajAra dhanuSane eka gabhUta (ke sa) thAya che. cAra sanyatA yA sana) me 21 thAya che. (paNaM use haMguleNaM kiM paoyaNa) zaMkA-A utsadhAMgulathI kayA prajananI siddhi thAya che? uttara-(eNaM ussehaMguleNaM NeraiyatirikkhajoNiyamaNussadevANaM sarIro. gAhaNA mAvijjai) mA saMghaiyathI nA24, tiya"ya, manuSya bhane 31 me manA zarIranI avagAhanA mApavAmAM Ave che. bhAvArtha-A sUtra vaDe sUtrakAre utsughAMgulanI niSpatti kevI rIte thAya che? A vAta spaSTa karI che, temaja tenuM prayojana zuM che? te viSe carcA For Private And Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 195 utsedhAGgulapramANa nirUpaNam 151 yaha bAta kahI gaI hai| yahAM para aimI AzaMkA nahIM karanI cAhie ki sUtrakAra ne pahile to aisA kahA hai ki-ucchalakSaNazlakSiNakA AdikoM meM pUrva pUrva kI apekSA Age Age ke lakSaNa lakSiNaNakA AdikoM meM aThagunAranA hai| phira bAda meM aisA kahA hai ki ye anaMta vyAvahArika paramANuoM ke ekIbhavanarUpa-saMyoga se bhI niSpanna hote haiM-ataH ina donoM prakAra ke kathanoM meM paraspara meM virodha AtA hai-kyoMki pUrvakathanAnusAra se uttarottara meM pahile pahile kI apekSA aSTaguNatA aura dvitIya kathana prakAra se anaMta paramANu niSpannalArUpa samAnatA jAhira hotI hai / kyoMki ina sabameM anaMta paramANuoM se niSpanna honApanA jo samAna dharma hai, vaha vyabhicarita nahIM hotA hai / isa prakAra prathama kathana prakAra sAmAnya rUpa se hai / aura dvitIya prakAra vizeSa rUpa se hai aisA jAnanA cAhiye tAtparya kahane kA yaha hai ki ina sabameM "anaMta paramANuoM se utpanna honA" yaha samAna dharma hai-parantu yaha samAna dharma sabameM hone para bhI pUrva pUrva kI apekSA uttarottara meM aSTa guNAdhikatA rUpa vaiziSTaya hai| apane Apa yA para ke nimitta se jo Urca, adhaH evaM tiryak pracalana dharmavAlI reNu hai yaha UrdhvareNu hai| reNu nAma dhUlIkA hai| yaha svataH karavAmAM AvI che. ahIM A jAtanI AzaMkA thavI ja na joIe ke sUtra kAre pahelAM te ema kahyuM che ke uchUla slasikA vagere je che te pUrva pUrvanI apekSAe tyAra pachInA-laphaNalahiNakA vagere karatAM ATha gaNA vadhAre che. tyAra pachI A pramANe kahyuM che ke A anaMta vyAvahArika para mANuonA ekIbhavana rUpa sa vegathI paNa niSpanna thAya che. ethI A bane jAtanA kathanamAM paraspara virodha jevuM dekhAya che kemake pUrvakathana prakArathI uttarottaramAM pUrva pUrvanI apekSAe aSTaguNatA ane dvitIya kathana prakArathI anaMta paramANu niSpannatA rUpa samAnatA spaSTa thAya che. kemake A sarvemAM anaMta paramANuothI niSpannatA rUpa je samAnadharma che, te vyabhicarita thata nathI A pramANe prathama kathana prakAra sAmAnya rUpathI ja che. ane dvitIya prakAra vizeSa rUpathI che, ema jA vuM joIe tAtparya A pramANe che ke, A sarvamAM "anaMta paramANuothI upanna thavuM ? A samAna dharma che. paNa A samAna dharma sarvamAM che chatAMe pUrva pUrvanI apekSA e tyAra pachInA sarvamAM aNaguNadhikatA rUpa viziSTa che. pAtAnI meLe ja athavA bIjAthI prerita thaIne je urva, adhaH ane tiya pracalana dharma yukta raNa che, te urvazu che. reNu dhUlinuM nAma che A pitAnI meLe athavA te pavana vagerethI prerita For Private And Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre yA para-havA-Adi kA saMbandha pAkara Upara kI ora bhI ur3atI hai. nIce kI ora bhI r3atI hai, tathA tirache rUpa meM bhI ur3atI hai| isI kA nAma UrdhvareNu hai| ghara ke bhItara chita meM hokara par3atI huI daNDAkAra mUrya ke prakAza meM isa prakAra se yaha spaSTa pratIta hotI hai / havA Adi ke nimitta se jo dhUlikaNa idhara udhara ur3A karate haiM ve sareNu kahalAte haiM / ratha ke calane para jo dhUlo cakra ke jora se ukhar3akara pIche pIche ur3anI hai vaha rathareNu hai| bAlAna, likSA Adi zabdoM kA vAcyArtha prasiddha hai| devakuru, uttara kuru, harivarSa, ramyaka Adi kSetra meM nivAsa karane vAle manuSyoM ke kezoM kI sthUlatA ke krama se uma usa kSetra saMbandhI zubha anubhAva kI hInatA jAnanI cAhiye / tAtparya kahane kA yaha hai ki kAlacakra kA parivartana bharatakSetra aura airavata kSetra meM hI hotA hai| zeSa kSetroM meM nhiiN| zeSa pAMca kSetroM meM nivAsa karane vAle prANiyoM ke upabhoga Ayu zarIra kA parimANa, puNyaprabhAva Adi madha apane 2 kSetra ke anusAra sadA eka se rahate haiM kintu jaisA bharata aura airavata kSetra meM inakA parivartana hotA rahatA hai vaisA parivartana inakA vahAM nahIM hotaa| ise isa prakAra samajhanA cAhiye-haimavata kSetra ke prANiyoM kI sthiti eka palya pramANa hotI hai| yahAM nirantara utsarpiNI ke cauthe kAla yA avasarpiNI thaIne uparanI tarapha paNa uDe che, nIcenI tarapha paNa uDe che. temaja trAMsI paNa uDe che enuM ja nAma urvareNu che. gharanI aMdara kANAmAMthI daMDAkAra sUryanA prakAzamAM te spaSTa rUpe dekhAya che pavana vagerethI prerita thaIne je dhUlikaNa Amatema uDatA rahe che, te trasare zuM kahevAga che ratha cAlavAthI je dhUli cakane lIdhe ukhaDIne rathanI pAchaLa pAchaLa uDe che, te rathayuM che bAlAra, zikSA Adi zabdanA vAgyAthe prasiddha ja che. devakura, uttarakura, harivarSa, 2myaka vagere kSetramAM rahetA mANasonA vaLonI skUlatAnA kamathI tat tat kSetra saMbaMdhI zubha anubhAvanI hInatA jANuvI joIe tAtparyA A pramANe che ke kAlacakranuM parivartana bharata kSetra ane eiravata kSetramAM ja thAya che. bAkInA kSetramAM nahi bAkInA pAMca kSetramAM rahetA prANIonA upabhoga, Ayu zarIranuM parimANa, puNya, prabhAva vagere sarva pita pitAnA kSetra mujaba sadA eka sarakhA ja rahe che. paNa jevuM bhArata ane aravata kSetramAM emanAmAM parivartana thatuM rahe che, tevuM parivartana temanAmAM tyAM thatuM nathI ane A pramANe samajavuM joIe haimavata kSetranA prANIonI sthiti eka palya pramANa jeTalI hoya che ahIM niraMtara utsapinA cethA kAla For Private And Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 195 utsedhAGgulapramANanirUpaNam 153 ke tIsare kAla jaisA anubhAva pravartatA hai| manuSyoM ke zarIra kI UcAI do hajAra va hotI hai| harivarSa kSetra ke prANiyoM kI apekSA yahAM ke prANiyoM kA puNya prabhAva kama hIna hotA hai| harivarSa kSetra ke prANiyoM kI sthiti do palya pramANa hotI hai| yahAM nirantara utsarpiNI ke pAMcaveM yA arpaNa ke dUsare kAla jaisA anubhava pravartatA hai| manuSyoM ke zarIra kI U~cAI cAra hajAra dhanuSa hotI hai / inakA puNyavabhAva Adi haimavata kSetra ke manuSyoM kI apekSA viziSTa hotA hai parantu devakuru ke manuSyoM kI apekSA vaha hIna hotA hai| devakuru ke manuSyoM kI sthiti tIna palpapramANa hotI hai / yahA~ nirantara utsarpiNI ke chaThe kAla yA avasarpiNI ke pahale kAla jaisA anubhAva martatA hai| manuSyoM ke zarIra kI U~cAI chaha hajAra dhanuSa hotI hai / inakA puNya prabhAva uparyukta donoM kSetroM kI apekSA viziSTatama hotA hai / yahI krama uttara dizA ke uttara kuru, ramyaka aura hairaNyavat ina tInoM kSetroM meM samajhanA cAhiye / uttara kuru meM devakuru ke samAna, rampaka meM harivarSa ke samAna aura hairaNyavata meM haimavata ke samAna puNyaprabhAva Adi haiM / kintu videhoM kI sthiti ina bhogabhUmi ke kSetroM kI apekSA bilkula judI hai| yahA~ te ke avasarpiNInA trIjA kAla jevA anubhava pratrate che. mAsAnA zarIranI U'cAi e hAra dhanuSa jeTalI hAya che harivaSa kSetranA prANIonI apekSA ahIMnA amAno puSyaprabhAva madhya (DIna) heya ho, harivarSa kSetranA prANIonI sthiti meM pathya pramANu jeTalI DAya che ahI nira'tara utsarpiNInA pAMcamAM athavA avasarpiNInA khIjA kAla jevA anubhava pravarte che. mANasenA zarI nI UMcAI cAra hAra dhanuSa jeTalI hAya che emane puNyaprabhAva vage2e haimavata kSetranA manuSyanI apekSAe viziSTa hAya che. paNa devakurUnA manuAnI apekSae kurUnA manuScAnI sthiti traNa palya pramANu hAya che piNInA chaThThA kAla ke avasarpiNInA pahelA kAla jevA mANasanA zarIranI UMcAI cha huMjAra dhanuSa jeTalI heya che emanA puNyaprabhAva upayukta banne kSetrAnI apekSA viziSTatama hoya che. eja kramikatA uttara dizAnA uttarakurU, ramya ane hairaNyavata A traNe kSetramAM samajavI joIe. uttarakurUmAM detrakunI jema, ramyakamAM harinI jema ane haraNyavatamAM haimavatanI jema puNyaprabhAva vagere che. paraMtu videhAnI sthiti A bhugabhUminA kSetrenI apekSA sAva judI che. ahI utsarpiNInA trIjA kAla ke avasInA cAthA kAla jevo anubhAva sadA vidyamAna rahe che. hIna hAya che deva ahI nira'tara utsa anubhAva pravarte che. a0 20 For Private And Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre ___ mUlam -NeraiyANa bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNatA? goyamA ! duvihA paNNatA, taM jahA-bhavadhAraNijjA ya uttara yeu bviyA ya / tattha NaM jA sA bhavadhAraNijjA sANaM jahaNaNeNaM aMgulassa asaMkhejahabhAgaM, ukkoseNaM paMca dhnnusyaaii| tattha NaM jA sA uttaraveudhviyA sA jahaNNeNaM aMgulassa saMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM dhnnushss| rayaNappahAe puDhavIe neraiyANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ? goyamA! duvihA paNNattA, taM jahA-bhavadhAraNijjA ya uttaraveubdhiyA ya, tattha NaM jA sA bhavadhAraNijjA sAjahanneNaM aMgulassa asaMkhijjaibhAga ukkoseNaM satta dhaNUI tiNNi rayaNIo chacca aMgulAI, tattha NaM jA uttaraveuThivayA sA jahapaNeNaM aMgulasta saMkhejjaibhAgaM ukAseja utsarpiNI ke tIsare kAla yA avasaNI ke cauthe kAla jaisA anu. bhAva sadA vidyamAna rahatA hai| yahAM 1 koTi pUrva kI sthiti hotI hai| yahAM kA puNyaprabhAva pUrvokta bhogabhUmi ke kSetroM kI apekSA kama hotA hai| aura isakI apekSA bharata aura airavata kSetra ke manuSyoM kA kama hotA hai| " paramANU tasareNU" ityAdi gAthA meM gadhaSi ucchalakSaNa zlakSiNakA, kSaNalakSiNakA aura UrdhvareNu ye tIna pada nahIM kahe gae haiM-taubhI ye yahAM upalakSaNa se gRhIta kiye gaye haiM, aisA jAnanA cAhiye / / mR0 195 // ahIM eka kaTi pUrvanI sthiti hoya che ahI ne puNya prabhAva pUrvokta bhogabhUminA kSetranI apekSA kAma hoya che ane AnI apekSAe bharata ane 12vata kSetranA manuSyAMnA mukhya prabhAva 565 :ya che. "paramANU tasareNU" vagere ga thAmAM je ke ulakSaNakSaNikA, kSaNikA ane urvazu A traNa pada kahevAmAM AvyAM nathI chatAM e ahI upalakSaNathI gRhIta thayecha, mebha yu me // sU0 185 / / For Private And Personal Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 155 anuyogacandrikA DhokA sUtra 196 nairayikANAM zarIrAvagAhanAni. paNNarasaghaNU donnirayaNIo vArasaaMgulAI / sakkarappahA puDha vIe raiyANaM bhaMte! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ?, goyamA ! duvihA paNNattA, taM jahA bhavadhAraNijjA ya uttaraviuctriyA ya / tattha NaM jA sA bhavadhAraNijjA sA jahaNeNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM ukkoseNaM paNNarasa dhaNU duNNi rayaNIo vArasa aMgulAI, tattha NaM jA uttaraveubviyA sA jahaNNeNaM aMgulasta saMkhejjaibhAgaM ukko serNa ekatIsaM dhaNUI ekkarayagI ya / vAluyappahApuDhavIe raiyANaM bhaMte! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA, goyamA ! duvihA paNNattA, taM jahA bhavadhAraNijjA ya uttaraveuniyA ya tattha NaM jA sA bhavadhAraNijjA sA japaNeNaM aMgulasta asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM ekatIsaM dhaNUiM ikkarayaNI ya, tattha NaM jA sA uttaraveDaviyA sA jageNaM aMgulasta saMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM vAsaTTi ghaNU do rayaNIo ya / evaM savvAsiM puDhavINaM pucchA bhANiyantrA / paMkapahAe puDhavIe bhavadhAraNijjA jahaNeNaM aMgurasa asaMkhejaibhAgaM ukkoseNaM vAsaTThi dhaNUiM do rayaNIo ya, uttaraveuctriyA jahaNeNaM aMgulasta saMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM paNavIsaM dhaNulAI / dhUmappahae bhatradhAraNijjA jahaNaNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM paNavIsaM dhaNusayAI, uttaraveutriyA aMgulA saMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM aDDAijjAI dhaNusayAI / tamAe bhavadhAraNijjA jahanneNaM aMgulassa asaMkhejja - For Private And Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 156 anuyogadvArasUtre ibhAgaM ukkA seNaM aDDAijAiM dhaNusayAI, uttaraveubviyA jahaNeNaM aMgulasta saMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM paMtra dhaNumayAI / tamatamAe puDhavae neraiyANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ?, goyamA ! duvihA paNNattA, taM jahA - bhavadhAraNijjA ya uttarave ubviyA / tattha NaM jA sA bhavaNadhAraNijjA sA jahaNNeNaM aMgularUsa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM paMca dhaNulayAI, tattha NaM jA uttaraveubviyA sA jahaNNeNaM aMgulasta saMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM dhaNusahas / asurakumArANaM bhaMte! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ? goyamA ! duvihA paNNattA, taM jahA-bhavadhAraNiujA ya uttaraveuctriyA ya, tattha NaM jA sA bhavadhAraNijjA sA jahaNNeNaM aMgalasta asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM satta rayaNIo, jA uttaraveuniyA sA jahaNaNaM aMgulassa saMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM joyaNasaya sahassAiM / evaM asurakumAragameNaM jAtra thaNiyakumArANaM bhANiyavvaM // sU0196 // chAyA - nairayikANAM bhadanta / kiyanmahatI zarIrAvagAhanA prajJaptA ? gautama ! dvividhA prajJatA, tadyathA - bhavadhAraNIyaza ca uttaravaikriyA ca / tatra khalu yA sA matradhAraNIyA sA khalu jaghanyena aGgulasya asaMkhyeyabhAga, utkarSeNa paJca dhanuHzatAni, tatra khalu yA sA uttarakhaikriyA sA jaghanyena aGgulasya saMkhyeyabhAgaM utkarSeNa dhanussahasraM / ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikANAM bhadanta ! kiyanmahatI zarIrAvagAhanA prajJaptA ?, gautama ! dvividhA prajJatA, tadyathA-bhavadhAraNIyA ca uttaravaikriyA ca tatra khalu yA sA bhavadhAraNIyA sA jaghanyena aGgulasya asaMkhyeyabhAgaM utkarSeNa sapta dhanUMSi trayo ratnayaH SaDaGgulAni, tatra khalu yA sA uttaravaikriyA sA jaghanyena aGgulasya saMkhyeyabhAgam utkarSeNa paJcadazadhanUMSi dvau ratnI dvAdazaaDalAMni / zarkarama mApRthivyAM nairayikANAM madanta / kiyanmahatI zarIrAvagAhanA For Private And Personal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 196 nairayikANAM zarIrAvagAhanAni. 157 prajJamA ? gautama ! dvividhA prajJatA, tadyathA bhavadhAraNIyA ca uttarakriyA ca, tatra khalu yA sA bhavadhAraNIyA sA jaghanyena aGgulasya asaMkhyeyabhAgama utkarSaNa pazcadazadhaSi dvau ratnI dvAdaza azalAni, tatra khalu yA sA uttarakriyA sA jaghanyena aGgulasya saMkhyeyabhAgam utkarSaNa ekatriMzada dhanaMSi eko ratnizca / vAlukAprabhApRthivyAM nairayikANAM bhadanta ! kiyanmahatI zarIrAvagAhanA prajJaptA, gautama ! dvividhA prajJaptA, tadyathA-bhavadhAraNIyA ca uttaravaikriyA ca, tatra khalu yA sA bhavadhAraNIyA sA jaghanyena agulasya asaMkhyeyabhAgaM utkarSeNa ekatriMzat dhaSi eko rasnizca, tatra khalu yA sA uttarakriyA sA jaghanyena aGgulasya saMkhyeyabhAgam utkarSeNa dviSaSTi dhanUMSi dvau ratnI c| evaM sarvAsAM pRthivInAM pRcchA bhaNitavyA, paGkaprabhAyAM pRthivyAM bhavadhAraNIyA jaghanyena aGgalasya asaMkhyeyabhAga utkarSeNa dviSaSTi dhanUMSi dvau ratnI ca, uttaravaikriyA jaghanyena agulasya saMkhyeyabhAgam utkarSaNa pazcaviMzatiH dhanuHzatAni / dhUmapabhAyAM bhavadhAraNIyA agulasya saMkhyeyabhAgam utkarSeNa paJcaviMzatiH dhanuHzatAni, uttarakriyA jagha. nyena aGagulasya saMkhyeya bhAgama utkarSega ardhatRtIyAni dhanuHzatAni, tamasi bhavadhAraNIyA jaghanyena aGgulasya asaMkhyeyabhAgam utkarSaNa addhatRtIyAnidhanu zatAni, uttarakriyA jayanyena aGgulasya saMkhyeyamArga utkarSaNa pazca dhanuHzatAni, tamastamAyAM pRthivyAM nairayikANAM bhadana ! kiyanmahatI zarIrAvagAhanA prajJaptA ?, gautama ! dvividhA prajJaptA, tadyathA-ma dhAraNIyA ca uttaravaikriyA ca, tatra khalu yA sA bhavadhAraNIyA sA jaghanyena aA usya asaMkhyeyabhAgam utkarSaNa paJca dhanu:zatAni, tatra khalu yA sA uttaravaikriyA sA jaghanyena agulasya saMkhyeyabhAgam utkarSaNa dhanuHsahasram / apurakumArANaM bhadanta ! kiyanmahatI zarIrAvagAhanA prajJaptA, gautama / dvividhA prajJaptA, bhavadhAraNIyA ca uttarakriyA ca, tatra khalu yA sA bhava. dhArIyA sA jaghanyena aGgulasya asaMkhyeyabhAgam utkarSaNa sapta raznayaH, yA uttaravaikriyA sA jaghanyena aGgu lasya saMkhyeyabhAga utkaga yojanazatasahasrANi / evama amurakumAragamena yAvat stanitakumArANAM bhaNitavyam ||muu0 196 // TIkA-'jeraiyANaM' ityAdi'etenotsedhAGgulena nairayikatiryagyonikamanuSyadevAnAM zarIrAvagAhanA. "NeraDyANaM bhaMte" ityaadi| zabdArtha-tsedhAGgula se nAraka tiryazca, manuSya aura devoM ke zarIra kI avagAhanA mApI jAtI hai| aimA jo pahile 189 veM sUtra "NeraiyANa bhaMte !" (yA zabdArtha-ubhedhAMgulathI nAraka, tiryaMca, manuSya ane devonA zarIranI avagAhanA mApavAmAM Ave che. A pramANe je pahelAM sUtra 189 mAM kahe For Private And Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 158 anuyogadvArasUtre mAdhyate' ityuktam / tatra teSAM zarIrAvagAhanA kiyanmahatI bhAti ? iti jijJAsitukAmaH pRcchati - 'raiyANaM maMte' ityAdi / he bhadanta ! nairayikANAM - nArakajIvAnAM zarIrAvagAhanA - avagAhante = avatiSThante jIvA asyAmiti avagAhanA=nArakAdi agemagArDa kSetraM nArakAditanureva vA zarIrasyAvagAhanA zarIrameva vA avagAhanA sA kiyanmahatI kiyatmamANA pajJatA = parUpitA bhavatA'nyaizva tIrthakuddhiriti gautamasvAminaH praznaH / uttarayati bhagavAn he gautama! nairavikANAM zarIrAvagAhanA bhadhAraNIyA uttarabaiMkiyeti dvividhA majJatA / tatra bhave nArakAdiparyAya bhavanalakSaNe AyuH samApti yAvat yA satataM dhiyate sA bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanAmeM kahA hai- usa viSaya meM gautama pUchate haiM ki ( raiyANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ) he bharanta ! nAraka jIvoM ke zarIra kI Apa ne tathA anya tIrthakaroM ne avagAhanA kitanI kahI hai ? - uttara- ( gopamA ! duvihA paNNattA ) he gautama! nAraka jIvoM ke zarIra kI avagAhanA do prakAra kI kahI gaI hai| jisameM jIva rahe, usako nAma 'avagAhanA ' hai / nAraka Adi ke zarIra meM avaSTabdha jo AkAzarUpa kSetra hai vaha athavA - nAraka Adi jIvoM kA jo zarIra hai vaha avagAhanA hai, aisA isa avagAhanA zabda kA niSkartha hai / yaha do prakAra kI kahI gaI hai - eka bhavadhAraNIya, aura dUsarI uttaravai kriya / jo avagAhanA narakAdi paryAya rUpa bhava meM apanI 2 Ayu kI samApti paryanta dhAraNa kI jAtI hai vaha bhavadhAraNIya avagAhanA hai / tathA jo svAbhAvika zArIrika avagAhanA ke bAda kisI kArya ke vaza se vAmAM Avyu che, te samadhamAM gautama svAmI prazna 43 che haiM (NeraiyANaM bhave ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA) he lahAMta ! nA24 jIvAnA zarIranI ApazrIe temaja bIjA tIrthaMkareAe avagAhanA keTalI kahI che ? uttara- (goyamA ! duvihA paNNattA) he gautama ! nAra vonA zarIranI avagAhanA be prakAranI kahevAmAM AvI che. jemAM jIva rahe che, tenuM nAma avagAhanA che. naraka vagerenA zarIrathI avaSTabdha je AkAza rUpa kSetra che, athavA nAraka vagere jIvAnu je zarIra che te avagAhanA che, eve A avaga hatA zabdanA niSkarSoMtha che. A be prakAranI kahevAmAM AvI che eka bhavadhAraNIya ane bIjI uttaravaikriya je avagAhanA narakAdi paya 35 bhavamAM potapotAnA AyunI samApti sudhI dhAraNa karavAmAM Ave che, te lvdhAraNIya avagAhanA che temaja je svAbhAvika zArIrika avagAhUnA pachI kAI For Private And Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 196 narayikANAM zarIrAvagAhanAni. 159 sahajazarIragatAvagAhanetyarthaH / yA tu uttaraM bhavottarakAlaM kAryakakA kriyate sA uttarakriyA / zarIrAvagAhanApramANe pRSTe zarIrAvagAhanAyA bhedakathanaM zarIrAvagAhanApramANapratipayartha bodhyam / medikathanamantarA ca zarIrAvagAhanApamANakathanamaavagAhanA kI jAtI hai vaha uttaravaikriya avagAhanA hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki nara nAraka Adi gati meM prApta jo zarIra hai, vaha bhavadhAraNIya avagAhanA hai / aura isa prApta avagAhanA rUpa zarIra se jo aura zarIra ko vikurvaNA hotI hai vaha uttara vaikriya avagAhanA hai |jaise deva Adi apane zarIra se kAraNavaza aura 2 zarIra banA liyA karate haiN| zaMkA-zarIra kI avagAhanA kA prazna hI prakRti meM pUchA gayA hai, phira yahAM usake aprakRna bhedoM kA kathana kyoM kiyA gayA ? utsara-zaMkA-ThIka nahIM hai kyoMki isa prakAra kA kathana jo sUtrakAra ne kiyA hai usakA kAraNa zarIra kI avagAhanA ke prabhAga ko spaSTa karane kA hai| kyoMki bheda kathana kiye vinA zarIra kI avagAhanA ke pramANa kA kathana ho nahIM sakatA hai / isI bAta ko sUtrakAra spaSTa karate haiM-(tattha NaM jA sA bhavadhAraNijjA sA NaM jAhaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjahAgaM. ukkoseNaM paMca dhaNumayAI ) inameM jo bhavadhAraNIya avagAhanA hai vaha jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai paNa nimittathI avagAhanA karavAmAM Ave che, te uttarakiya avagAhanA che. tAtparya A pramANe che ke nara, nAraka, vagere gatimAM prApta je zarIra che te bhavadhAraNIya avagAhanA che ane A prApta avagAhanA rUpa zarIrathI je bIjA zarIranI vikurvaNa thAya che te uttavaikriya avagAhanA che. jema deva vagere pitAnA zarIrathI kAraNavaza anya zarIra dhAraNa karI le che. zaMkA-zarIranI avagAhanA viSe je prazna karavAmAM Avyo che te prakRti rUpamAM ja pUchavAmAM AvyuM che. to pachI ahIM tene aprakRta bhedanuM kathana kema karavAmAM AvyuM che ? uttara-A zaMkA ucita nathI kema ke A jAtanuM kathana je sUtrakAre karyuM che, tenuM kAraNa zarIranI avagAhana nA pramANane spaSTa karavuM e che, kemake bheda kathana karyA vinA zarIranI avagAhanAnA pramANunuM kathana thaI zake ja nahi me pAtane sU3412255 42-(lattha NaM jA sA bhavadhAraNijjA sA NaM jahaNNeNaM aMgulamsa asaMkhejjaibhAgaM, unakoseNaM paMcadhaNusayAI) memA 2 laya:20Iya apa. gAhanA che, te jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANe che ane For Private And Personal Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 160 anuyogadvArasUtre aura utkRSTa se, pAMca sau dhanuSapramANa hai| tathA uttaravaikriza jo ava gAhanA hai vaha jaghanya se aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga hai aura utkRSTa se eka hajAra dhanuSa pramANa hai / yaha sAmAnya javAnarUpa avagAhanA kA pramANa narakagati kI apekSA se kiyA gayA hai / ___ aba isI viSaya ko sUtrakAra vizeSarUpa se bhinna 2 pRthiviyoM meM bhavadhAraNIya aura uttaravaikriya rUpa avagAhanA kA pramANa kitanA hai ? isa viSaya ko praznottara pUrvaka kahate haiM-( rayaNappahAe puDhavIe neraiyANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA) prazna-he bhadaMta ! prathama ratnaprabhA pRthivI meM nArakoM kI kitanI zarIrAvagAhanA kahI hai ? uttara- (goyamA ! duvihA paNNattA-taM jahA-bhavadhAraNijjA ya utsarave umviyA ya) vahAM nArakoM kI zarIrAvagAhanA bhavadhAraNIya aura uttaravaikriya ke bheda se do prakAra kI kahI gaI hai| (tastha NaM jA sA bhavadhAraNijjA sA jahanneNaM aMgulassa asaMkhijjAbhAgaM ukkoseNaM sattadhaNUiM tiNi rayaNIo chacca aMgulAI) inameM jo bhavadhAraNIya avagAhanA hai vaha jaghanya kI apekSA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai, aura utkRSTa kI apekSA sAta dhanuSa tIna ratni evaM 6 aMgula pramANa utkRSTathI pAMcase dhanuSa pramANa che. temaja uttavaikriya je avagAhanA che, te jaghanyathI aMgulanA saMkhyAmAM bhAga che ane utkRSTathI eka hajAra dhanuSa pramANa che A sAmAnya kathana rUpa avagAhanAnuM pramANa narakagatinI apekSAe karavAmAM AvyuM che. have eja viSayane sUtrakAra vizeSa rUpamAM vibhinna-pRthivIomAM bhavadhAraNIya ane uttarakriya rUpa avagAhanA pramANa keTaluM che, te praznottarapUrvaka che. (rayaNa pahAe puDhavIe neraiyANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA) prazna-he bhadata ! prathama ratnaprabhA pRthivImAM nArakAnI keTalI zarIrAva gAhanA kahevAmAM AvI che? uttara-(goyamA ! duvihA paNNattA-taMjahA-bhavadhAraNijjA ya uttaraveviyA 5) tyAM nArakanI zarIravagAhanA bhavadhAraNIya ane uttaravaikriyanA rUpamAM be prahAranI vAbhA mAthI che. (tatthaNaM jA mA bhavadhAraNijjA thA jahanneNaM aMgulassa asaMkhijjaibhAgaM ukkoseNaM sattadhaNUI tiNNi rayaNIoM chacca aMgulAI) mAmA je bhavadhAraNIya avagAhanA che te jaghanyanI apekSA aMgulanA saMkhyAmAM bhAga pramANa che ane utkaTanI apekSA sAta dhanuSa, traNa tni ane 6 For Private And Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 196 nairayikANAM zarIrAvagAhanAnirUpaNam 1.611 hai / (tastha NaM jA uttarave ubviA sA jahaNjeNaM aMgulAsa mekhejjahabhAgaM ukko seNaM paNasaNU donni rayaNIo vArasa aMgulAI) tathA jo uttara vaikriyarUpa avagAhanA hai vaha jaghanya kI apekSA aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga pramANa hai, aura utkRSTa kI apekSA pandraha dhanuSa, do rahina, 12 aMgula pramANa haiM / ( sakarappahA puDhavIe NeraiyANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNattA ) he bhadanta ! zarkarA pRthivI meM nArakoM kI zarIrAvagAhanA kitanI honI hai ? uttara - (gomA ! duvidhA paNNattA) he gautama! yaha zarIrAvagAhanA hAM do prakAra ko kahI gaI hai ( taM jahA ) vaha isa prakAra se haiM- (bhavadhAraNijya uttaraveviyA ya) eka avadhAraNIya dUsarI uttaravikriyA / (tattha NaM jA sA bhavavAraNijjA, sA jahaNeNaM aMgulassa asaMkhejjabhAga, upholeNaM paNyarasapaNU duSNi rayaNIo, vArasa aMgulAI ) inameM jo bhavadhAraNIya avagAhanA hai vaha jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai aura utkRSTa se 15 dhanuSa do ratni evaM 12 aMgula pramANa hai / (tattha NaM jA sA uttaraveubviyA sA jahaNeNaM aMgulassa saMkhejjabhAgaM ukkoseNaM ekatIsaM ghaNU ekarayaNIya) uttara gula prabhASa che. (tattha NaM jA uttaraveuctriyA sA jaiNNeNaM aMgulassa saMkhejjai bhAgaM ukkoseNaM paNNarasadhaNU doNi rayaNIo bArasa aMgulAI) tebhana ne uttrvaikriya rUpa avaga!hunA che te jaghanyanI apekSA aMgulanA sakhyAtamA bhAga pramANa che ane utkRSTanI apekSA padara dhanuSa, e ratni, 12 aMzula pramANa che. ( karapahA puDhavIe NeraiyANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogahaNA paNNattA) he bhata! zarkarA pRthivImAM nArakanI zIrAvagADunA keTalI che ? uttara- (goyamA ! dubihA paNNattA) he gautama! AA zarIrAvagADanA tyAM me aJjAranI LDevAmAM AvI che (taMjahA) te AA amAze che. ( bhavadhAraNijjA ya uttarave ubviyA ya) bheDa lavadhAraNIya bhane mIla uttarasaiDiya (tattha NaM jA sA bhavadhAraNijjA, sA jahaNeNaM aMgularasa asaMkhejjaibhAgaM, ukkoseNaM paNNarasaghaNUI duNNi rayaNIo, bArasa aMgulAI) samAM ne avadhAraNIya avagAhanA che, te janmathI aMzulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa che ane utkRSTathI 15 dhanuSa me ratni bhane 12 azuddha pramANu che. (tattha NaM jA sA uttaraveubviyA sA jahaNaNaM aMgulassa saMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM ekatIsaM dhaNUI ekkarayaNI ya ) a0 21 For Private And Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 162 anuyogadvArasUtre sambhavyapi vijJeyam / atra oghato vizeSatazca dvividhazarIrAvagAhanAyA jaghanyoskUTapramANamuktaM tat suvijJeyatayA na vyAkhyAyate / vizeSazcAtredaM bodhyam-utkRTAvagAhA sarvAsvapi pRthivISu svakIyasvakIyacaramapastaTeSu bhavati / bhavadhAraNIyAyAvotkRSTAyAH sakAzAduttaravaikriyA sarvatra dviguNA bodhyA / itthaM nairayikANAM vaikriya avagAhanA jo hai, vaha jaghanya se aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga pramANa aura utkRSTa se 31 dhanuSa tathA 1 rasni pramANa hai / (vAluyappahA puDhavIe jeraiyANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ? ) he bhadanta / tIsarI pRthivI vAlukAprabhA meM nArakiyoM ke zarIra kI avagAnA kitanI hai ? uttara - (goyamA ! duvihA paNNattA) gautama ! do prakAra kI hai| (taM jahA ye prakAra ye haiM - ( bhavadhAriNijjA ya uttarave ubviyA ya ) eka bhavadhAraNIya aura dUsarI uttaravikriyA / (tattha NaM jA sA bhavadhAraNijjA sA jahaNaNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM, ukkoseNaM ekatIsaM ghaNUiM ikkarayaNIya) bhavadhAraNIya avagAhanA jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa, aura utkRSTa se 31 dhanuSa aura 1 ra snipramANa hai / (tastha NaM jAsA uttaraveucviyA sA jahaNeNaM aMgulassa saMkhejjaibhAgaM ukko seNaM bAsa dhaNUI do rayaNIo ya ) uttaravaikiya avagAhanA jaghanya se aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga pramANa, aura utkRSTa se 62 dhanuSa do rahina pramANa hai / ( evaM savvAsiM puDhavINaM pucchA bhANiyantrA ) isI prakAra se uttaravaikriya avagAhanA jaghanyathI a*zulanA sakhyAtamA bhAga pramANa ane utsRSTathI 31 dhanuSa tema 1 ratni pramANu che. (vAluyappahA puDhavIe raiyA bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA 1) he lahAMta ! trI pRthivI vAlukA prabhAmAM nArakIenA zarIranI avagAhanA keTalI che? uttara- (goyamA ! dubihA paNNattA) gautama me amaranI che. (taMjahA) te prabhArI yA prabhANu che. ( bhatradhAraNijjAya uttaraveubbiyA ya) ye bhavadhAraNIya mane mIla uttarasaiMDiyA (tattha NaM jA khA bhavadhAraNijjA sA jahaNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM, ukkoseNaM ekkatIsaM dhaNUiM ikkarayaNI ya) lavadhAraNIya avjaahanA jaghanyathI aMgulanA asakhyAtamAM bhAga pramANa utkRSTa 31 dhanuSa Ane 1 ratni pramANu che (tattha NaM jA nA uttaraveubviyA srA jahaNNeNaM aMgularasra saMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM bAsaTThi dhaNUiM do rayaNIo ya ) uttara vaiDiya avagAhanA jaghanyathI aMgulanA saMkhyAtamAM bhAga pramANu ane utkRSTathI 62 dhanuSa me zana prabhASa che. ( evaM savvAsiM puDhavINaM pucchA bhANiyavvA ) For Private And Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 196 nairayikANAM zarIrAvagAhanAnirUpaNam 163 zarIrAvagAhanA pramAgamuktvA'surAdInAM zarIrAvagAhanApramANamAha-'asurakumArANaM bhaMte! ityArabhya ' thaNiyakumArANaM bhANiyavtraM ' ityantena sandarbheNa / vyAkhyA nigadasiddhA / / sU0 196 // samasta pRthiviyoM ke viSaya meM prazna kA udbhAvana kara lenA cAhie - ( paMkapahA puDhavI bhavadhAraNijjA jahaNjeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM, koseNaM vAsafs aNUiM do rayaNIo ya) paMkaprabhA meM bhavadhAraNIya avagAhanA jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramAga aura utkRSTa se bAsaTha dhanuSa pramANa do rahina haiN| (uttarave ucciyA jahaNaNaM aMgulassa saMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM paNavIsaM dhaNusayAI) uttaravaikriya avagAhanA jaghanya se aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga pramANa aura utkRSTa se 125 dhanuSa pramANa hai / ( dhUmappahAe bhavadhAraNijjA jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjahabhAga, ukkose paNavIsaM dhaNusayAI ) dhUmaprabhA meM bhavadhAraNIya abagAhanA jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa aura utkRSTa se 125 dhanuSa pramANa hai / ( uttaraveuctriyA aMgulasta saMkhejjai bhAgaM ukkoseNaM aDDAijjAI dhaNusayAI ) uttara vaikriya avagAhanA jaghanya se aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga pramANa aura utkRSTa se DhAI sau 250 dhanuSa pramANa hai / (tamAe bhavadhAraNijjA jahaNaNeNaM aMgulassa asaMkhejjai bhAgaM, ukkoseNaM aDDAijjAI ghaNusayAI ) tamaH prabhA nAma kI chaThI A pramANe samasta prathivIenA sabadhamAM praznonI udbhAvanA karI levI ye (paMka pahAe puDhavIe bhavadhAriNijjA jahaNaNeNaM aMgularala asaMkhejjai bhAgaM, ukkeseNaM bAkhadhiNU do rayaNIo ya) pa4alAbhAM avadhArIya avagAnA jaghanyathI 'gulanA asakhyAtamAM bhAga pramANa utkRSTathI 62 dhanuSa pramANu gAne me rali che. (uttaraveuctriyA jahaNeNaM aMgularasa saMkhejjaibhAgaM ukko sena paNavIsa ghaNusayAI) uttarakhaipriya avagAhanA dhanyathI agujhanA sabhyAtabhA lAga prabhANu bhane utsRSTathI 125 dhanuSa pramANu che. (dhUmappahAra bhaSadhArajijjA jahaNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibha gaM, u hoseNaM paNavIsaM dhaNusayAI ) dhUbha prabhAmAM bhadhAraNIya avagAhanA jaghanyathI a'gulanA asakhyAtamA bhAga prabhANumane STathI 125 dhanuSa pramANu che. ( uttaraveucviyA aMgulassa saMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM aDDAijjAI dhaNusayAI) uttasvaipriya vyavajAnA jaghanyathI a'gulanA sakhyAtamAM bhAga pramANu ane utkRSTathI 250 dhanuSa pramANu che. (tamAe bhavadhAraNijjA addaNNeNaM aMgulasya asaMkhejjaibhAgaM ukko - For Private And Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 164 anuyogadvArasUtre pRthivI meM bhavadhAraNIya avagAhanA jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa, aura utkRSTa se aDhAI mo dhanuSapramANa hai / (uttaraveu. viyA jahaNNeNaM aMgulassa saMkhejjai bhAgaM ukkoseNaM paMcadhaNusayAI) uttaravaikriya avagAhanA jaghanya se aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga pramANa, aura utkRSTa se pAMcasau dhanuSa kI hai| (tamatamAe puDhavIe neraiyANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNatA) tamastamA pRthivI meM nArakiyoM kI he bhadanta ! kitanI avagAhanA hai ? (goyamA! duvihA paNNattA) he gautama ! vahAM do prakAra kI avagAhanA kahI gaI hai / (taM jahA) jaise-(bhavadhAraNijjAya uttaraveuviyA ya) 1 bhavadhAraNIya ava. gAhanA aura dUsarI uttaravaikriya avagAhanA / (tasya NaM jA sA bhavadhAraNijjA sA jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjAbhAgaM, koseNaM paMcadhanu sayAI ) bhavadhAraNIya avagAhanA vahAM jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai aura utkRSTa se pAMcasau dhanuSa pramANa hai / (tattha NaM jA uttaraveuvviyA sA jahaNNeNaM aMgulassa saMkhejjAbhAgaM ukkoseNaM dhaNusahassaM) tathA vahAM jo uttaravaikriya avagAhanA hai vaha jaghanya se aMgula ke saMkhyAtaveM bhAgapramANa hai aura utkRSTa se 1 hajAra dhanuSa seNaM aDDAijjAi dhaNusayAi) tabha:prama nAmanI 74ii pRthivImA sapadhA2ya avagAhanA jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa ane utkRSTathI 250 dhanuSa pramANa cha, (uttarave uvviyA jahaNNeNaM aMgulassa saMkhejjaibhAga ukkoseNaM paMca dhaNusayAI) uttaravaiThiya mAnadhanyathA zukhanA sadhyAtabhA mA pramANa bhane TathI 580 dhanuSa 20ii che (tamatamAe puDhavIe merayANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNatA) 3 mahata! tamastamA pRthivImA nA2zrImAnI 2ii aAhanA cha ? (goyamA ! duvihA paNNattA) 3 gautama ! tyAM meM prA2nI A418nA ma mAvI cha. (taMjahA) rebha (bhavadhAraNijjA ya uttaraveuThikyA ya) me avadhA20Iya apamAna bhane bhI uttaravaiThiya asA (tattha je jA sA bhavadhAraNijjA sA jahANeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM, unakoseNaM paMca dhaNusayAI) avadhAraNIya sAnA tyAM jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa che ane utkRSTathI 500 dhanuSa prabhAra che. (tattha NaM jA uttarave ubiyA sA jahaNNeNaM aMgulassa saMkhejjai bhAgaM ukkoseNaM dhaNusahassa) tabhana tyAM2 uttaya mAnA , te jaghanyathI aMgulanA saMkhyAmAM bhAga pramANa che ane utkRSTathI 1 hajAra For Private And Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 196 nairayikANAM zarIrAvagAhanAnirUpaNam 165 pramANa hai / sUtrakAra ne jo sAmAnya rUpa se aura vizeSarUpa se donoM prakAra kI avagAhanA kA pramANa jaghanya aura utkRSTa kA kahA hai vaha sujJeya hone ke kAraNa TIkA meM vyAkhyAta nahIM kiyA hai| utkRSTa avagAhanA sAtoM pRthiviyoM meM apane 2 antima prastaroM meM hotI hai / bhavadhAraNIya avagAhanA kA jo utkRSTa pramANa hotA hai usase dUno pramANa sarvatra uttaravaikriya avagAhanA kA hotA hai - aisA jAnanA caahie| isa prakAra nAraka jIvoM kI zarIrAvagAhanA kA pramANa kahakara aba sUtrakAra asura AdikoM kI zarIrAvagAhanA kA pramANa kahate haiM - (asurakumArANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ) prazna - he bhadanta ! asurakumAra devoM kI zarIrAvagAhanA kitanI hai ? uttara - (goyamA ! ) he gautama ! (dubihA paNNattA ) yahA~ zarIrAvagAhanA do prakAra kI prApta huI hai - ( jahAM ve prakAra ye haiM- (bhavadhAraNijjAya uttara ve ucciyAya ) eka bhagavAraNIya aura dUsarA uttaravaikiya / (tattha NaM jA sA bhavadhAraNijA sA jahaNeNaM aMgulassa asaMkhejjai bhAgaM ukkoseNaM satta rayaNIo) inameM jo bhavadhAraNIya avagAhanA hai vaha jaghanya se vahAM para aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai, aura dhanuSa pramANa che. sUtrakAre je sAmAnya rUpathI ane vizeSa rUpathI ane prakAranI avagAhanAnuM pramANa jaghanya ane utkRSTanI apekSAe kahyuM che te sujJeya DhAvAthI TIkAmAM cavAmAM AvyuM nathI utkRSTa avagAhanA sAtesAta pRthivIemAM potapotAnA a Mtima prastarAmAM hoya che bhavadhAraNIya avagAhanAnu` je utkRSTa pramANu hAya che tenA karatAM bamaNu' pramANu satra uttaravaikriyaavagAhanAnuM haeN:ya che ema jANavu. joIe A pramANe nAraka jIvAnI zarIrAvagAhanAnuM pramANu kahIne have sUtrakAra asurakumAra vagerenI zarIrAvagADunAnuM pramANa kahe che. (asurakumArANaM maMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ) prazna-3 bhadata ! asurakumAra devAnI zarIrAvagAhanA keTalI kahI che ? uttara- (goyamA !) he gautama ( dubihA paNNattA) mar3I zarIrAvagADenA me ahAranI ajJapta thayesa he (taMjahA) te prahAro ApramANe che. (bhavadhAra NijjA ya utaraveubviyA ca) = lavadhAraNIya ne mIla uttaravaisya (tattha NaM jA sA bhavadhAraNijjA sA jahaSNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM satta rayaNIo) AmAM je bhavadhAraNIya avagAhanA che, te janyathI tyAM aMgulanA asa'khyA For Private And Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir D anuyogadvArasUtre mUlam-puDhavikAiyANaM bhaMte! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNatA ? goyamA! jahanneNaM aMgulassa asaMkhejahabhAgaM ukoNa vi asNkhejjibhaagN| evaM suhumANaM ohiyANaM apajjattagANaM ca bhANiyavyaM / evaM jAva bAdaravAukAiyANaM pajjattagANaM bhANiyavvaM / vaNassaikAiyANaM bhaMte! ke mahAliyA sarIrovagAhaNA paNNatA? goyamA! jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukoseNaM sAtiregaM joynnshssN| suhumavaNassaikAiyANaM ohiyANaM apajjattagANaM pajjattagANaM tiNhapi jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNa vi aMgulasta asNkhejjibhaagN| utkRSTa se sAta ratni pramANa hai| (jA uttarave udhiyA sA jahaNNeNaM aMgulassa saMkhenjahabhAga, ukkoseNaM joyaNasayasahassAI) tathA jo vahAM para uttaravaikriyaavagAhanA hai vaha jaghanya se aMgula ke saMkhyAtaveM bhAgapramANa hai aura utkRSTa se 1 lAkha yojana pramANa hai (evaM asurakumAragameNaM jAva thaNiyakumArANaM bhANiyavvaM) yahAM para asurakumAroM kI donoM prakAra kI avagAhanA kA jitanA pramANa kahA gayA hai utanA hI pramANa nAgakumAra, vidyutkumAra, suvarNakumAra, agnikumAra, dhAyukumAra aura stanitakumArAdi bhavanavAsinikAya ke devoM kI donoM prakAra kI avagAhanA jonanI cAhiye // sU0 196 // tamA mAsa pramANa cha, bhane utkRSTathI sAta ni prabhAya cha (jA uttaragheuvviyA sA jahaNNeNaM aMgulassa saMkhejjaibhAga, ukkoseNaM joyaNa sayasahassAI)tamA je tyAM uttarakiya avagAhanA che, te jaghanyathI aMgulanA saMkhyAmAM bhAga prabhA cha bhane thI 1 5 yApana pramANa cha (evaM asurakumAragameNaM jAva thaNiyakumArANaM bhANiyabdha) mahI asurabhAranI bhanne prA2nI agADa. nAnuM jeTaluM pramANa kahevAmAM AvyuM che, teTaluM ja pramANu nAgakumAra, vidhutakumAra, suvarNakumAra, agnikumAra, vAyumAra ane svanitakumAra vagere bhavanavAsinikAyanA devAnI ane prakAranI avagAhanAnuM jANavuM joIe. sU019dA For Private And Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - anuyogacandrikA TIkA sUtra 197 pRthvIkAyikAdInAM zarIrAvagAhanAni. 167 . bAdaravaNastaikAiyANaM jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM sAtiregaM joyaNasahassaM, apajjattagANaM jahaNaNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNa vi aMgulasta asaMkhejaibhAgaM pajjattagANaM jahanneNaM aMgulasta asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM sAtiregaM joyaNasahassaM / beiMdiyANaM pucchA, goyamA! jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM bArasajoya. nnaaii| apajjattagANaM jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukoseNa vi aMgulassa asNkhejjibhaagN| pajjattagANaM jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukoseNaM baarsjossnnaaii| neiMdiyANaM pucchA, goyamA ! jahanneNaM aMgulasta asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM tiNNi gaauyaaii| apajjattagANaM jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNa vi aMgulassa asNkhejjibhaagN| pajattagANaM jahaneNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM ukkoseNaM tiNNi gaauyaaii| cau. ridiyANaM pucchA, goyamA! jahaNNeNaM aMgulasta asaMkhejjaibhAga, ukkoseNaM cattAri gaauyaaiN| apajjattagANaM jahanneNaM ukkoseNa vi aMgulassa asNkhejjibhaagN| pajjattagANaM jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM cattAri gAuyAiM ||suu0 197 // chAyA-pRthivIkAyikAnAM bhadanta ! kiyanmahatI zarIrAvagAhanA prajJaptA? gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgaM utkarSeNApi aMgulasyAsaMkhyeyabhAgam evaM sUkSmANAm audhikAnAm aparyAptakAnAM ca bhaNitavyaM / evaM yAvad bAdaravAyukAyikAnAM paryApta kAnAM bhaNitavyam vanaspatikAyikAnAm bhadanta! kiyanmahatI zarIrAvagAhanA prajJaptA? gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam utkarSeNa sAtirekaM yojanasahasram / sUkSmavanaspatikAyikAnAm audhikAnAm aparyAptakAnAM paryAptakAnAM trayANAmapi jaghanyena gulabhya asaMkhyeyamAgam utkarSaNApi aMgulasya asaMkhyeyabhAgam bAdaravanaspatikAyikAnAM jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam , utkarSeNa sAtirekaM yojanasahasram , aparyAptakAnAM jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam , utkarSegApi aMgulasya asaMkhyeyabhAgam , paryAptakAnAM jaghanyena aMgulasya asaMkhyeya. For Private And Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir __ anuyogadvArasUtre bhAgam utkarSeNa sAtire yojanasahasram / dvIndriyANAM pRcchA, gautama ! jaghanyena ! aMgulasya asaMkhya pAgam ukarSeNa dvAdazayojanAni, aparyAptakAnAM jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam utkarpaNApi aMgulasya asaMkhyepabhAgam , paryAptakAnAM jaghanyena agulasyA'saMkhya bhAgam utkarSeNa dvAdaza yojanAni / trIndriyANAM pRcchA, gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam utkarSega trINi gavyUtAni aparyAptakAnAM jaghanyena aMgulasya prasaMkhyeya bhAgam , utkarSe gApi aMgulasya, asakhya bhAgam, paryAptakAnAm jayanyena aMgulasyA'si vabhAga utkaga trIgi gvyutaani| caturIndriyANAM pRcchA, gautama! jaghanyena aMgulasya asaMkhpeyabhAgam , utkarSeNa catvAri gavyUtAni, aparyAptakAnAM jaghanyena utkararSegApi aMgulasya asaMkhtheyabhAgam , paryAptakAnAM jaghanyena aMgu usyA'khyeyabhAgaM utkarSeNa catvAri gavyUnAni ||muu0 197 / / TIkA--" neraiyA asurAI, puDhAI diyAda yo tahaya ! paMvediyatiriya narA, vNtrjoisiyvemaannii"| chAza-narayikA amurAdayaH pRthivyAdayo dvondri yAdayastathA ca / paJcendrivirya jharA vyantarajyoti vaimAnikAH / iti samaya prasiddha caturvizatidaNDakastha prathamadvitIyapadayoravagAinAmAnaM nirUpitam / sampati pRthivyAdipade'vagAhanAmAha 'puDhavIkAiyANaM bhaMte !' ityAdi / iha prathamam audhika "puDhavikAiyANaM bhaMte" ityaadi| zabdArtha-(puDhavikAiyANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ? ) he bhadanta ! pRthivIkAyika jIvoM kI zarIrAvagAhanA kitanI kahI gaI hai? uttara-(jahanneNaM aMgulasya asaMkhejjAbhArga ukkoseNaM vi aMgulassa asaMkhejjahabhAgaM) pRthivIkAyika jIvoM kI zarIrAvagAhanA jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtayeM bhAga pramANa prajJapta huI hai / aura utkRSTa se bhI aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga hI prajJapta huI hai / " neracyA asturAI, puDha " puDhavikAiyANaM bhaMte !" tyA zahAtha-(puDhavikAiyANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA 1). bhata ! pRthivIkAyika nI zarIravagAhanA keTalI prajJapta thayelI che? uttara-(jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkosaNaM vi aMgalassa asaM khejjai bhAga) pRthi 4 vAnI zarIrAvagADanA dhanyathA masukhanA asaMkhyAtamA bhAga pramANe prajJapta thayelI che. ane utkRSTathI paNa aMgulanA asabhyAtamA mAsa pramANa prazasa thayeTI cha. " neraiyA asurAI, puDhavAI " For Private And Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 197 pRthvIkAyikAdInAM zarIrAvagAhanAni. 169 pRthivIkAyikAnAvaragAhanAmAnaM nirUpya te 1, tatastepAmeva oghataH sUkSmANAm 2, tataH sUkSmANAmapyaparyAptAnAm 3, tathA paryAptAnAm 4, tata audhikabAdarANAm 5, tata eSAmeva aparyApta vizeSitAnAM 6, tathA paryApta vizeSitAnAM cAyagAhanAmAnaM nirUpyate / eSu saptasvapi sthAneSu pRthivIkAyikAnAmagulAsaMkhyeyabhAga evAvavAI" isa siddhAntasamata gAthA dvArA jo 24 daNDaka-sthAna prarUpita kiye gaye haiM so unameM jo ye nAraka evaM asumAdi do pada haiM, ina do padoM ke vAcyArtha nAra aura asurakumAra Adi bhavanavAsinikAya ke devoM kI zarogagAhanA lo 191 the sUtra dvArA pratipAdita kI jA cukI hai| aba isa stra dvArA sUtrakAra " puDhabAI" isa pada vAcyArtha ko zarIrAvagAhanA manipAdita kara rahe haiM-isameM sarvaprathama unhoMne sAmAnyarUpa se pRthivIkAdhika jIvoM kA avagAhanAmAna pradarzita kiyA hai / isase sAmAnya rUpa se unhIM pRthivIkAyika saMpandhI sUkSma jIvoM kA, bAda meM pRthivIkAyika sUkSma aparyAptakoM kA pRthivIkAyika sUkSma paryAptakoM kA, sAmAnya rUpa se bAdara pRthivIkAyika jIvoM kA bAdarapRthivIkAyika aparyAptaka jIvoM ko aura bAdara pRthivIkAyika paryAptakoM kA, avagAhanA mAna nirUpita ho jAtA hai| tAtparya kahane kA yaha hai ki ina sapta sthAnoM meM pRthivIkAyika jIvoM kA avagAhanA pramANa aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hI jAnanA caahiye| A siddhAntasaMmata gAthA vaDe je 24 daMDaka-sthAna prarUpita karavAmAM AvyAM che.. temAM je nAraka ane asurAdi be pade che, A be padenA vArtha nAraka ane asurakumAra vagere bhavanavAsinikAyanA devonI zarIravagAhanA 191mA sUtra vaDe pratipAhita 32vAmA pAnI che. ve mAsUtra 3 suutr||2 " puDhavAI" mA 54 vAcyArthInI zarIravagAhanA pratipAdita karI rahyA che. AmAM sau prathama temaNe sAmAnya rUpathI pRthivIkAyika jIvonuM avagAhanAmAna pradarzita karyuM che. enAthI sAmAnya rUpathI te pRthivIkAyika saMbaMdhI sUkSma jIvonuM, tyAra pachI pRthivI kAyika sUkSama aparyAptakonuM, pRthivIkAyika sUkSama paryApakanuM, sAmAnya rUpathI bAdara pRthivIkAyika jIvonuM bAdara pRthivIkAyika aparyAptaka jIvonuM ane bAdara pRthivIkAyika paryAptakonuM avagAhanAmAna nirUpita thaI jAya che. kahevAnuM tAtparya A pramANe che ke A sapta sthAnamAM pRthivIkAyika jIvanuM avagAhanA pramANu aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa ja jANavuM joIe. a0 22 For Private And Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 170 anuyogadvArasUtre gAnA | nanu yadi aGgulA saMkhyeyabhAga evAvagAhanA tarhi eSAM jaghanyotkRSTatAvicArI virudhyeteti cedAha - yadyapyeSAmaGgulA saMkhyeyabhAga evAvagAhanA, tathApi asaMkhyeyakasya asaMkhyeyabhedatvena tasyApi tAratamya saMbhavAjjaghanyotkRSTatA vicAro # virudhyate / evamaptejovAyuvanaspatisambandhiSu saptasu sthAneSvasaMkhyeyabhAgAvagAhanA bodhyA / navaram - audhikavAdara vanaspatiSu paryApteSu teSu jaghanyato'GgulAsaMkhyeyabhAgarUpA, utkRSTatastu samudrAdyutpanna kamalanAlA dyAzritya sAtirekayojanasaha - mAnA'vagAhanA bodhyA / atrocyate nanu yadyevaM bhedato'vagAhanA svIkriyate tarhi zaMkA- yadi pRthivIkAyika jIvoM kA avagAhanAmAna aMgula ke asaMkhyAtave bhAgamAtra hI hai, to phira inakA jaghanya aura utkRSTarUpa se jo avagAhanA kA pramANa prakaTa kiyA gayA hai, vaha viruddha par3atA hai kyoMki jaghanya aura utkRSTa avagAhanA meM yahAM koI pharka to hai hI nahIM / uttara - aisA nahIM hai, kyoMki aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga ke bhI asaMkhyAta bheda hote haiM, isaliye aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga meM taratamatA kI vajaha se jaghanya utkRSTa kA vicAra vahAM viruddha nahIM par3atA hai| isI prakAra apa teja, vAyu aura vanaspatikAyika jIvoM saMbandhI sAta sthAnoM meM aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa avagAhanA jaghanya utkRSTarUpa se jAnanI cAhiye / parantu sAmAnya vanaspatikAyika jIvoM maiM, tathA paryAptakavanaspatikAyika jIvoM meM jaghanya avagAhanA kA pramANa aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga hai, aura utkRSTa avagAhanA kA pramANa samudra Adi meM utpanna hue kamalanAla kI apekSA kucha adhika eka hajAra yojana kA hai / zaMkA-jo pRthivIkAyika jIvAtu. avagAhanAmAna agulanA asakhyAtamAM bhAga mAtra jeTalu' ja che teA pachI emanuM jaghanya ane utkRSTa rUpathI je avagAhanA-pramANu prakaTa karavAmAM Avyu che, te virUddha rUpamAM lAge che. kemake jaghanya ane utkRSTa avagAhanAmAM aDhI' kAI paNa jAtanA taphAvata nathI. uttara-A kharAkhara nathI kemake aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganA pazu asakhyAta bhede thAya che. eTalA mATe aMgulanA asaMkhyAtamA bhAgamAM tAratamyatAne lIdhe jaghanya utkRSTanA vicAra tyAM virUddha rUpe dekhAtA nathI. AAja pramANe ap, teja, vAyu ane vanaspatikAyika jIvA sabadhI sAta sthAnAmAM aMgulanA asakhyAtamAM bhAga pramANu avagAhanA jaghanya utkRSTarUpathI jANavI joIe paNu sAmAnya vanaspatikAyika jIveAmAM temaja paryAsaka vanaspatikAyika jIveAmAM jaghanya avagAhanAnuM pramANu azulanA asa`khyAtamA For Private And Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 197 pRthvIkAyikAdInAM zarIrAvagAhanAni. 175 nArakAsurakumArAdiSvapi aparyAptabhedato'vagAhanA kasmAnoktA ? iti cedAhanArakAsurakumArAdayo hi sarve'pi labdhisampannatvAt paryAptA eva bhavanti nasvaparyAhA, ato'paryAptatvalakSaNasya prakArAntarasya teSvasabhavAnnabhedato'vagAhanA cintyate, iti| atha dvIndriyAdipade'vagAhanAmAnaM prarUpayitumAha-'beiMdiyANaM pucchA! ityAdi anaudhikadvIndriyANAmaparyAptAnAM paryAptAnAM ceti sthAnatraye'vamAnA zaMkA-yadi isa prakAra se avagAhanA pramANa meM bheda svIkAra kiyA jAtA hai to phira nAraka, asurakumAra Adi meM bhI aparyApta kI apekSA lekara avagAhanA prakaTa karanI cAhiye thI-parantu vahAM isa rUpa se avagAhanA to kahI nahIM hai-so isakA kyA kAraNa hai ? uttara-nAraka evaM asurakumAra Adi saba paryApta labdhisaMpanna hone ke kAraNa paryApta hI hote haiM aparyAptaka nhiiN| isaliye aparyAptasvarUpa prakArAntara ko lekara vahAM avagAhanAkA mAna prakaTa nahIM kiyA gayA hai| kyoMki isa prakArAntara ko vahAM saMbhAvanA hI nahIM hai| aba sUtrakAra dvIndriyAdi pada vAcya dvIndriyAdi jIvoM meM agAhanA ke mAna ko praznottara pUrvaka prakaTa karate haiM-(beIdiyANaM pucchA goyamA jAinneNaM aMgulassa asaMkhejjahabhAgaM ukkoseNaM vArasa joyaNAI) prazna-he bhadanta ! bIndriya jIvoM meM avagAhanA kA mAna kitanA hai? bhAga pramANa che ane utkRSTa avagAhanAnuM pramANa samudra vageremAM utpanna thayela kamalanAlanI apekSAe kaMIka vadhAre eka hajAra jana jeTaluM che. zaMkA-je A pramANe avagAhanA pramANamAM bheda svIkAra karavAmAM Ave che te pachI nAraka, asurakumAra vageremAM paNa aparyAptakanI apekSAthI avagA. hanA prakaTa karavI joItI hatI. paNa tyAM te A rUpamAM avagAhanA kahevAmAM AvI nathI, te AnuM zuM kAraNa che ? uttara-nAraka ane asurakumAra vagere sarva paryApta labdhisaMpanna hevAthI paryApta ja hoya che, aparyAptaka hotA nathI eTalA mATe aparyApaka rUpa prakArAntarane laIne tyAM avagAhanAnuMmAna prakaTa karavAmAM AvyuM nathI kemake A prakArAntaranI tyAM saMbhAvanA ja nathI. have sUtrakAra dvIndriyadi padavAo dvIki yAhi mAM apanA nAmAnane praznotta2514 58 42 cha. (beiMdiyANa pucchA, goyamA, jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM bArasa joyaNAI) prazna-he bhadaMta ! dvIndriya jImAM avagAhanAnuMmAna keTaluM che? For Private And Personal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 172 anuyogadvArasUtre vicAryate / eteSu vAdaratvameva saMbhavati na tu sUkSmatvam, ato nAtra sUkSmatvena cintA kriyate / dvAdarAyojana parimitA zarIdharagAhanA svayambhU maNAdi jAtAnAM zaGkhAnAM bodhyA / evameva trIndriyeSu caturindriyeSu ca sthAnatraye'vagAhanA bodhyA / uttara :- he gautama! jaghanya se aMgula ke alaMza bhAga pramANa hai aura utkRSTa se bAraha yojana pramANa hai / yaha sAmAnyarUpa se dIndri yajIvoM kI avagAhanA kA pramANa kahA gayA hai / (ajjantagANaM jahaneNaM aMgulasta asaMkhejjahabhAga, ukkoseNaM tri aMgulasta asaMkhejjaha bhAga) aparyAptaka jo dvIndriya jIva hai unakI avagAhnA jaghanya se aura utkRSTa se bhI aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai / (pajjanta gANaM jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjahabhAga, ukkoseNaM bArasajoSaNAI paryAtaka jo dvIndriya jIva hai unakI avagAhanA jaghanya meM aMgula ke asaMpAtaveM bhAga pramANa hai aura utkRSTa se 12 yojana pramANa hai / yaha 12 yojana pramANa avagAhanA svayaMbhUramaNa Adi meM utpanna hue zaMkho kI apekSA kahI gaI jAnanI caahiye| (teiMdiyANaM pucchA-goyamA ! jaha nneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukko seNaM tiriNa gAuyAI) prazna - he bhadanta ! trIndriya jIvoM kI avagAhanA kA kyA pramANa hai? uttara:- he gautama! nIndriya jIvoM kI jaghanya avagAhanA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai aura utkRSTa avagAhanA tIna koza kI uttara-he gautama ! jaghanyathI agulanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa che ane utkRSTathI khAra cejana pramANu che. A sAmAnya rUpathI drandriya jIvAnI avagADunAnu prabhANu uDevAmAM Avyu che. ( apajjattagANaM jahanne aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM, ukkoseNaM vi aMgulassa asaMkhejjai bhAga) aparyApta hIndriya jIvA che, temanI avagAhanA jaghanyathI ane utkRSTathI paNa aMgulanA asabhyaatmaa lAga prabhAzu che. (pajjattagANaM jahanneNaM aMguLassa asaMkhejjaibhAgaM, ukko seNa bArasa joyaNAI) paryAsa ke dvIndriya va che temanI avagADunA jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANu che ane utkRSTathI 12 ceAjana pramANa che. A khAra Ajana pramANa avagAhanA svayaMbhU maNa vageremAM utpanna thayeva za'bheomI apekSA vAmAM AvI che (te iMdiyANaM pucchAgoyamA ! jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjanAgaM, ukkoseNaM tiSNi gAuyAI) prazna hai bhada ta ! trIndriya jIvenI avagAhananuM pramANa keTaluM che? uttara-he gautama! trIndriya jIvAnI jaghanya avagAhanA aMgulanA asa khyAtamAM bhAga pramANu che ane utkRSTa avagAhanA traNa gAuM jeTalI For Private And Personal Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TokA sUtra 197 pRthvIkAyikAdInAM zarIrAvagAhanAni. 173 hai| yaha trIndriya jIvoM kI avagAhanA kA pramANa sAmAnya rUpa se kahA gayA jAnanA caahiye| (apajjattANaM jahanneNaM aMgulasta asaMkhejjai bhAgaM ukkoseNa vi aMgulassa asaMkhejjahabhAgaM) zrIndriya jIvoM meM apaptika trIndriya jIvoM kI avagAhanA jaghanya aura utkRSTa se aMgula ke asaMkhyAtave bhAga pramANa hai / (pajjattagANaM jahaNaM aMgulamsa asaMkhejai. bhAgaM ukkoseNaM tiNNi gAuyAI) paryAptaka trIndriya jIvoM kI avagAhanA jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa, aura utkRSTa se tIna kosa pramANa hai| trIndriya jIvoM kI yaha 3 tIna kola kI jo utkRSTa avagAhanA kahI gaI hai vaha DhAI dvIpa se bAhirI dvIpoM meM rahane vAle karNazRgAlI Adi trIndriya jIvoM kI apekSA kahI gaI jAnanI cAhiye / (caraiMdiyANaM pucchA) prazna-he bhadanta ! cauindriya jIvoM kI avagAhanA kA kyA pramANa hai ? uttara:- (godhamA! jahanneNaM aMgulAla asaMkhejahabhAga ukko. seNaM cattAri gAuyAI) he gautama ! cauindriya jIvoM kI jaghanya ava. gAhanA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai aura utkRSTa avagAhanA cAra koza pramANa hai / (yaha avagAhanA kA kathana sAmAnyarUpa se kahA gayA jAnanA cAhiye / (apajjattagANaM jahanneNaM ukkoNa vi aMgulassa che. A trIndriya jInI avagAhanAnuM pramANa sAmAnya rUpathI kahevAmAM bhAvyuche (apajjattANaM jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNa vi . lassa asaMkhejjaibhAga) zrIndriya vAmAM aparyApta ndriya vAnI m1gAhanA jaghanya ane utkRSTathI aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa che. (pajjattagANaM jahanneNaM aMgulAsa asaMkhejjaimAgaM ukkoDeNaM tiNNi gAuyAI) paryAsaka trIndriya jIve nI avagAhanA jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa ane utkRSTathI traNa gAu pramANa che. trIndriya jIvonI A traNa gAunI je utkRSTa avagAhanA kahevAmAM AvI che te aDhI dvIpathI bahAranA dvIpamAM rahenArA karNazagAlI vagere trAdriya jInI apekSAe kahepaamaa mAvI cha (cau iMdiyANa pucchA) ... prazna-he bhadaMta! cauIndriya jIvonI avagAhanAnuM pramANa keTaluM che? uttara-(goyamA ! jahanneNa aMgulassa asaMkhejjaibhAga ukkoseNaM cattAri gAuyAI) gItama! yaundriya 7vAnI dhanya mAnA zusanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa che. A avagAhanAnuM kathana sAmAnya rUpathI ja vAmAM Ayu tama samAna (apajjattagANaM jahanneNaM ukkoseNa For Private And Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 274 anuyogadvArasUtre vizeSazcAyamatra - zrIndriyANAM vahidvavarti karNa zRgAlyAdInAM zarIrAvagAhanA gacyUtatrayaparinitA bodhyA / caturindriyANAM vahidvapavarttInAM bhramarAdInAM zarIrAvagAhanA gavyutacanuSTayaparimitA bodhyA / sU0 197 // mUlam - paMceMdiyatirikkhajoNiyANaM bhaMte! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ? goyamA ! jahaNaNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM, ukkoseNaM joyaNasahassaM / jalayarapaMceMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! evaM caiva ! saMmucchi majalayarapaMcadiyatirikkha joNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM aMgularasa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM joyaNasahassaM / apajattagasaMmucchi asaMkhejjaibhAgaM, pajjattagANaM jahanneNaM aMgulasla asaMkhejjahabhAgaM ukko seNaM cattAri gAuyAI ) aparyApta caturindriya jIvoM kI jaghanya avagAhanA kA pramANa aura utkRSTa avagAhanA kA pramANa aMgula ko asaMkhyAtavAM bhAga hai / tathA paryAptaka caturindriya jIvoM kI avagAhanA kA pramANa jaghanya se aMgula kA asaMkhyAtavAM bhAga hai aura utkRSTa se cAra kosa kA hai / yaha cAra kosa kA avagAhanA pramANa DhAI dvIpa seM bAhira ke dvIpoM meM rahane vAle bhramara Adi jIvoM kI apekSA kahA gayA jAnanA caahiye| DIndriya, zrIndriya aura caturindriya jIvoM meM bAda bheda hI hotA hai-sUkSma bheda nahIM / isaliye yahAM sUkSma bheda kI apekSA se koI bhI vicAra nahIM kiyA gayA hai| sUtra "197 ' aMgularasa asaMkhejjaibhAga, pajjatagANaM jahanneNaM aMgulassa, asaMkhejjaibhAga ukkoseNaM cattAri gAuyAI) aparyApta caturindriya bhavAnI dhanya avagADanAtu pramANu ane utkRSTa avagAhunAnuM pramANu agulanA asa MkhyAtamA bhAga pramA* zunu che. temaja paryAptaka caturindriya jIvenI avagAhanAnuM pramANu jaghanyathI aMzulanA asaMkhyAtamA bhAganuM ane utkRSTathI cAra gAu jeTaluM che. A cAra gAu jeTaluM avagAhanA pramANa aDhI dvIpathI bahAranA dvIpAmAM rahenArA bhramara vagere jIvAnI apekSAe kahevAmAM Avyu che tema jANavu' joie dvIndriya, zrIndriya ane caturindriya jIveAmAM Adara bheda ja hAya che, sUma bheda hAtA nathI eTalA mATe ahIM sUkSma bhedanI dRSTie kAi paNa jAtanA vicAra karavAmAM AvyA nathI. prasU.1974/ For Private And Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra198 paJcendriyatiryagyonikAnAMzarIrAvagAhanAni.175 majalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, jahaNNaNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM ukkoseNa vi aMgulassa asNkhejibhaag| pajattagasaMmucchimajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA! jahaNNeNaM aMgulasta asaMkhejaibhAgaM ukkoseNaM joynnshssN| gambhavakkaMtiyajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM ukkoseNaM joynnshssN| apajattagagabbhavatiyajalayarapaMciMdiyatiri khajoNiyANe pucchA, goyamA! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM ukkoseNa vi aMgulassa asNkhejibhaagN| pajjattagagabbhavakkaMtiyajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, gauyamA! jahANeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoserNa joynnshssN| cauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA! jahaNaNe aMgulasta asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM cha gaauyaaiN| samucchimaca uppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANa pucchA, goyamA! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM gAuyapuhuttaM / apajjattagasaMmucchimacauppayathalayarapaMceMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA !jahaNaNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNa vi aMgulassa asNkhejjibhaagN| pajjattagasaMmucchimaghauppayathalayarapaMceMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA! jahanneNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM ukkoseNaM gaauypuhttN| ganbhavatiyacauppayathalayarapaMceMdiyatirikkhajoNiyANaM For Private And Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 176 anuyogadvArasUtre pucchA, goyamA ! jahanneNaM ! aMgulasta asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM cha gAuyAI | apajattagagavbhavakkaMtiyaca uppayathalayara paMceMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM ukkoseNa vi aMgulassa asaMkhejaibhAgaM / pajattagagavbhavakkaMtiyaca uppayathalapara paMcedi yatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNeNaM aMgulasta asaMkhejjai bhAgaM ukkoseNa cha gAuyAI / uraparisapathalaya (paMbiMdiyatirikkha joNiyANaM pucchA, goyamA ! jahanneNaM aMgurasa asaMkhejaibhAgaM ukkoseNa joyaNasahassaM saMmucchimauraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkha joNiyANaM pucchA, goyamA ! jahapaNeNaM aMgulasta asaMkhejaibhAgaM ukkoseNa joyaNapuhuttaM / apajattagasaMmucchima uraparisappathalayarapaMceMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNaNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukko seNa vi aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM / pajjattagasaMmucchimaura parisappathalaya rapaMceMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNaNeNaM aMgulasta asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM joyaNapuhuttaM / gabhavaka kaMtiya uraparisappathalayarapaMceMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahanneNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM ukkoseNa joyaNasahassaM / apajattagabbhavakkaMtiyauraparisappathalayarapaMceMdriyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNaNeNaM aMgulassa asaMkhejibhAgaM ukko seNa vi aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM / pajattaga For Private And Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www. kobatit.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikATIkA sU198 paJcendriyatirthagyonikAdInAM zarIrAvagAhanAni.177 gabbhavakkaMtiyauraparisappathalayarapaMcediyatirikkhajoNiyANaM pu. cchA, goyamA! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM ukkoseNaM joynnshss| bhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM gaauypuhuttN| saMmucchimabhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkha. joNiyANaM pucchA, goyamA! jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjai. bhAgaM, ukkoseNaM dhnnupuhuttN| apajattagasaMmucchimabhuyaparisappa. thalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA! jahanne] aMgulassa asaMkhejaibhAgaM ukkoseNa vi aMgulasta asaMkhejjai. bhaagN| pajjattagasaMmucchimabhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejai. bhAgaM ukkoseNaM dhnnupuhuttN| gabbhavakkaMtiya bhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA! jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM maauyphuttN| apajjattagagabbhavatiyabhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA! jahanneNaM aMgulasta asaMkhejaibhAgaM ukkoseNa vi aMgulasta asNkhejjibhaagN| pajjatagagabbhavakkaMtiyabhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNa gAuyapuhattaM / khahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA! jahannaNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM dhaNupuhRttaM / saMmucchimakhahayarANaM jahAbhuyaparisappasaMmucchimANaM tisu a0 23 For Private And Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 178 anuyogadvArasUtre vigamesu tahA bhANiyavyaM / gabbhavaSa kaMtiyakha hayarapaMciMdiyatirikakhajoNiyANaM pucchA goyamA ! jahaNNeNaM aMgulasta asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM dhaNupuhuttaM / apajjattagagavbhavakkaMtiya khahayarapaMciMdiyatirikkha joNiyANaM pucchA, goyamA ! jahanneNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM ukkoseNa vi aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM / pajjattagagabbhavakkaMtiyakhayahayarapaMcoMdiyatirikkhajANiyANaM pucchA, goyamA ! jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukko seNaM dhaNupuhuttaM / ettha saMgahaNigAhAo bhavati, taM jahA joyaNasahaslagAuyapuhuttaM tatto ya joyaNapuhuttaM / dohaM tu dhaNupuhuttaM, saMmucchime hoi uccattaM // 1 // joyaNasahassaM chaggAuyAiM tatto ya joyaNasahassaM / gAuyapuhuttaM bhuyage, pakkhIsu bhave dhaNupuhuttaM // 2 // maNussANaM bhaMte! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ? goyamA ! jahapaNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM tiSNi gAuyAI / saMmucchimamaNussANaM pucchA, goyamA ! jahanneNaM aMgulasta asaMkhejibhAgaM ukkoseNa vi aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM / gabbhavakkaMtiyamaNussANaM pucchA, goyamA ! jahapaNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNa tiNNi gAuyAI / appajjattagagabbhavakkaMtiyamaNussANaM pucchA, goyamA ! jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNa vi aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM / pajjattagagabbhavakaMtiyamaNussANaM pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM aMgulasta asaMkhejjai bhAgaM ukko seNaM tiSNi gAuyAiM // sU0 198 // For Private And Personal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sU198 pazcendriyatiryagyonikAdInAM zarIrAvagAhanAni.179. chAyA-paJcendriyatiryagyonikAnAM bhadanta ! kiyanmahatI zarIrAvagAhanA prAptA gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam, utkarSeNa yojanasahasram / jalacarapazca. ndriyatiryagyonikAnAM pRcchA, gautama! evameva / saMmUcchimajalacarapazcendriyatiyoM nikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam utkarSeNa yojanesahasram / aparyAptakasaMpUcchima nala varapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA, jaghanyena " paMceMdiyatirikkhajoNiyANaM " ityaadi| zabdArtha-(paMceMdiyatirikkhajoNiyANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogA haNA paNNatto) he bhadanta ! paMcendriyatiryaJcoM kI zarIrAvagAhanA kitanI hai| (goyamA!jahaNNeNaM aMgulassaasaMkhejjAbhArga, ukkoseNaM joyaNasahasse) uttara:- he gautama ! paMcendriyatiryazcajIvoM kI zarIrAvagAhanA jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai, aura utkRSTa se ekahajAra yojana pramANa hai| (jalayarapaMceMdiyatirikkhajoNiyANe pucchA-goyamA ! evaMceva) jalacara tiryaJca jo paMcendriya jIva haiM unakI zarIrAvagAhanA he gautama ! isI prakAra se hai (samucchimajalayarapaMce. diyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA! jahaNaNeNaM aMgulassa asaMkhe. jahabhAgaM ukkoseNaM joyaNasahassaM) samuzchima paMcendriya tiyatra jIvoM kI zarIrAvagAhanA he gautama ! jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai aura utkRSTa se 1 hajAra yojana pramANa hai| (apajasagasamucchimajalayarapaMceMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA-jahaNaNaM "paMcediyatirikkha joNiyANaM " tyAha zahAtha-(paMcediyatirikkhajoNiyANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNatA) BRE! payandriya tiya yAnI zarIna TakSI cha ? (goyamA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM, ukkoseNaM joyaNasahassa) uttara-he gautama ! paMcendriya tiryaMca chAnI zarIravagAhanA jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa che ane utkRSTathI eka hajAra jana prabhAya che. (jalayarapaMce diyati rakkha joNiyANa pucchA goyamA ! evaM ceva) jalacaratiryaMca je paMcendriya jIve che, temanI zarIravagAhanA he gautama! mA pramANe che. (samucchimajalayarapaMcediyatirikkhajoNiyANa pucchA goyamA! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM, ukkoseNaM joyaNasahassa) bhUmi paMcendriya tiryaMca nI zarIravagAhanA he gautama! jaghanyathI alanA asaMkhyAtamA bhAga pramANe che ane utkRSTathI eka hajAra yojana pramANa che. (apajjattagasamucchimajalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyANaM pucchA jahaNNeNaM aMgulastra For Private And Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 180 anuyogadvArasUtre aMgulasya asaMkhyeyabhAgam, utkarSeNApi aMgulasya asaMkhyeya bhAgam | paryAptakasaMmRchimajalacara paJcendriya tiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgaM utkarSeNa yojanAsahasram | garbhavyutkrAntika jalacarapaJcendriyatiryaaMgulassa asaMkhejjaibhAga, ukkoseNa vi aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM samUcchimajalacara jIvoM meM jo aparyApta saMmUcchima jalacara jIva haiM unakI zarIrAvagAhanA jaghanya aura utkRSTa se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai / (pajjantagasaMmucchima jalayara paMce diyatirikkhajoNipANaM pucchA - goyamA ! jahaNeNaM aMgulassa asaMkhejjahabhAgaM ukkoseNaM joyaNasahassaM ) saMmUcchimajalacarajIvoM meM jo paryApta samUrcchima jalacara jIva haiM unakI zarIrAvagAhanA he gautama! jaghanya se to aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai aura utkRSTa se eka hajAra yojana prabhAga hai / isakA niSkarSArtha yaha hai ki tiryaJca paMcendriya jIva jalacara, sthalaghara aura khecara ke bheda se 3 prakAra ke hote haiN| ina meM jo jalacara tiryaJca paMcendriya jIva haiM unake sAta avagAhanA sthAna haiM / inameM saba meM jo utkRSTa avagAhanA eka hajAra yojana kI kahI hai, vaha svayaMbhUramaNa samudra ke matsyoM kI apekSA se kahI gaI jAnanI cAhiye / sthalacara paMcendriyatiryaJcoM ke catuSpada, uraH parisarpa aura bhujaparisarpa ke bheda se tIna bheda haiN| inameM jo catuSpada asaMkhejjaibhAgaM, ukkoseNa vi aMgulasta asaMkhejjaibhAgaM ) saMbhUmi 4sayara jIvAmAM je aparyApta samUcchima jalacara jIvA che teenI zarIrAvagAhanA dhanya te utsRSTathI magusanA asaNyAtamA lAga pramANu che. (pajjattagasaMmucchimajalayara paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNaNeNaM aMgulasva asaMkhejjabhAgaM ukkoseNaM joyaNasahassaM ) sabhUmi sayara vAmAM ne paryA ptaka sa`sUcchi`ma jalacara jIve che tenI zarIrAvagAhanA hai gautama ! jadhanyathI a'gulanA asakhyAtamA bhAga pramANa che ane utkRSTathI eka hajAra ceAjana pramANu che. AnA bhAvArtha A pramANe che ke tiya ca paMce ndriya jIvA jalacara, sthalacara ane khecaranA bhedathI traNa prakAranA hoya che. AmAM je jalacara tiya ca paMcendriya jIva! che-temanA sAta avagAhanAnAM sthAnA che. A badhAmAM je utkRSTa avagAhanA eka hajAra ceAjana jeTalI kahevAmAM AvI che, te svayaMbhUramaNa samudranA matsyAnI apekSAthI kahelI jANavI joIe, sthalacara pAMcendriya tiya cAnI catuSpada, ura:parisarpa ane bhujaparisapnA bhedathI traNa bhedo che. AmAM je catuSpada sthalacara tiyaca For Private And Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sU198 paJcendriyatiryagyonikAdInAM zarIrAvagAhanAni.181 gyonikAnAM pRcchA gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam utkarSeNa yojana sahasram / aparyAptakagarbhavyutkrAntikajalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA, sthalacara niryaJca paMcendriya jIva haiM unake bhI avagAhanA ke sAta sthAna haiN| tathA sAdika jo uraHparisarpa tiryazcapaMcendriyajIva haiM unake bhI sAta avagAhanA sthAna haiM / godhA, nakula Adi jo bhujaparisapaitiryaJcapaMcendriyajIva haiN| unake bhI sota avagAhanA sthAna haiN| isa prakAra catuSpada sthalacara paMcendriya tiryaJcoM ke avagAhanAsthAna 21 hote haiM / khecara jo paMcendriyatiyazcajIva haiM unake bhI avagAhanA sthAna 7 haiN| tathA eka avagAhanAsthAna sAmAnyarUpa se paMcendriya tiryaJcoM kA hai| isa prakAra paMcendriya tiryazca jIvoM ke ye avagAhanasthAna 36 haiM / isI viSaya ko sUtrakAra Age ke sUtrapATha se spaSTa karate haiM-(gambhavakkaMtiya jalayarapaMcidiyatirikkha joNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAga ukkoseNaM joyaNasa. hassaM ) garbhajannavAle jo jalacaratiyazca paMcendriya jIva hai, unakI .avagAhanA he gautama ! jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai, aura utkRSTa se eka hajArayojana pramANa hai / yaha inakI ava. gAhanA sAmAnyarUpa se kahI gaI hai| ye garbhaja paMcendriya tiryazca paryApta pacendriya jIve che, temanA paNa avagAhanAnA sAta sthAne che, temaja sarpAdi je ura parisarpa tiryaMca paMcendriya jIve che temanAM paNa sAta avagAhanA sthAne che, ghe, nakula vagere je bhujaparisarpa tiryaMca paMce ndriya jIve che, temanA paNa sAta avagAhanA sthAna che. A pramANe catuSpada sthalacara paMcendriya tiryanAM avagAhanA sthAne 21 heAya che. khecara ke jeo paMcendriya tiryaMca jIve che temanA paNa avagAhanA sthAna sAta che. temaja eka avagAhanA sthAna sAmAnya rUpathI paMcendriyatiyanuM che. A pramANe paMcendriya tiryaMca ivenA A avagAhanA sthAne 36 che. ne viSayane sUtrA2 3 // sUtra 1588 re che-(ganbhavatiyajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejja ibhAga ukkoseNaM joyaNasahassa) mA 2 saya2 tiya"ya pathendriya / che temanI avagAhanA he gautama! jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa che ane utkRSTathI eka hajAra jana pramANa che. A emanI avagAhanA sAmAnya rUpamAM kahevAmAM AvI che. A gaja paMcendriya tiyaca For Private And Personal Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 182 anuyogadvArasUtra gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam utkarSe NApi aMgulasya asaMkhyeyabhAgam / paryAptagarmavyutkrAntika jalacarapazcendriyatiryagyoni kAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgaM utkarSeNa yojanasahasram / catuSpadasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam utkarSeNa paDgavyUtAni / saMmUcchimacatuSpadasthalacarapaJcandriyatiryagyonikAnAM aura aparyApta donoM prakAra se hote haiM so (apajjattagagambhavakkaMtiya jalayarapaMcediyatirakkhajoNiyANa pucchA, goyamA ! jahanneNaM aMgulasma asaMkhejjahabhAgaM ukkoseNa vi aMgulassa asaMkhejjahabhAga) jo aparyAptakagarbhajatiryazcapaMcendriyajIva haiM unakI avagAhanA he gautama ! jaghanya aura utkRSTa rUpa se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga hI hai| (pajjattagambhavakka tiya jalayarapaMcediyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA! jahaNgeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAga, ukkoseNaM joyaNasahassa) tathA jo paryApta garbhaja paMcendriyatiryazcajIva hai unakI he gautama ! jaghanya avagAhanA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai aura utkRSTa avagAhanA 1 hajAra yojana pramANa hai| (ca uppayathalagharapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejahabhAgaM ukkoseNaM cha gAuyAI ) jo catuSpada sthalacara tiryaca paMcendriya jIva hai unakI avagAhanA he gautama ! jaghanya kI apekSA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa haiM aura uskRSTa kI apekSA 6 gavyUti paryApta ma2 55ti manne 42 DAya cha, ta (apajjattagagabbhavatiyajalayarapaMcediyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaM. khejjaibhArga ukkoseNa vi gulassa asaMkhejaibhAgaM) 2 aryAta nar tiryaMca paMcendriya che, temanI avagAhanA he gautama! jaghanya ane utkRSTa rUpathI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI ja che. (pajjattagagabbhavakaM tiya jalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA! jahaNNeNaM aMgulasta asaMkhejjaibhArga, ukoseNaM joyaNasahassaM) tamana 2 paryApta Int paMcendriya tiryaMca ja che, temanI he gautama! jaghanya avAhanA aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa che ane utkRSTa avagAhanA 1 hajAra yojana pramANa 2. (ca upayathalayarapaMvidiyatirika joNiyANaM pucchA, goyamA! jahaNNerNa aMgu. lassa asaMkhejjai bhAgaM ukoseNaM cha gAuyAI)2 yatu056 25saya2 tiyaya paMcendriya jIve che temanI avagAhanA, he gautama! jaghanyanI apekSA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa che ane utkRSTanI apekSA 6 gabhUti For Private And Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkAsU198 pazcendriyatiryagyonikAdInAM zarIrAvagAhanAni.183, pRcchA gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam , utkarSeNa gavya'tapRthaktvam, aparyAptakasamUcchima catuSpadasthaLacarapaJcendriyatiryamyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam utkarSeNApi aMgulasya asaMkhyeyabhAgam , pramANa hai / yaha catuSpada sthalacara tiryazca paMcendriya jIvoM kI avagAhanA kA pramANa sAmAnya rUpa se kahA gayA hai / ye catuSpada sthalacara tiryazca paMcendriya jIva saMmUchima janma vAle hote haiM aura ye paryApta aura apa. yApta donoM prakAra ke hote haiM-so inameM jo (saMmucchimacauppayathalayara paMcidiya tirikkhajoNiyANaM pucchA, goSamA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjahabhAgaM ukkoseNaM gAuyapuhuttaM) saMmUcchima janma vAle catu. pada sthalacarapaMcendriyatiyazcajIva hai unakI avagAhanA kA pramANa he gautama ! jaghanya se to aMgula kA asaMkhyAtavAM bhAga hai aura utkRSTa se gavyUtapRthaktva hai| pRthaktva yaha pAribhASika saMjJA hai| mukhyataH isakA arthado se lekara nau taka aisA liyA jAtA hai kahIM 2 bahuta isa artha meM bhI pRthaktva zabda AtA hai (apajjattagasamucchimacauppayathalayarapaMceMdiya tirikkhajoNiyANa pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjA bhAgaM ukkoseNa vi aMgulassa asaMkhejjahabhAgaM) jo saMmUchima janma ghAle catuSpada sthalacarapaMcendriyatiryaMca jIva aparyAptaka haiM unakI avpramANa che. A catuSpada sthalacara tiryaMca paMcendriya jIvonI avagAhanAnuM pramANu sAmAnya rUpathI kahevAmAM AvyuM che. A catuSpada sthalacara tiryaMca paMcendriya jIve saMmUchima janmavALA hoya che ane A sarve paryApta bhane aparyApta man2 2 // DAya che, to memanAmA 2 (samucchimaca:ppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjAbhArga ukkoseNaM gAuyapuhuttaM) sabhUribha mA yatu054 sthasayara paMcendriya tiyaca jIve che temanI avagAhanAnuM pramANa he gautama! jaghanyathI te aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganuM che ane utkRSTathI gabhUti pRthava che. A pAribhASika saMjJA che. ghaNuM karIne Ano artha bethI laIne nava sudhI e thAya che, keTalika jagyAe "ghaNuM A arthamAM paNa pRthakRtva zabda mAve . (apajjattAsamucchimacauppayathalayarapaMcediyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhArga ukkoseNa vi aMgulassa asaMkhejjaI bhAga) je saMmUcchi janmavALA catuSpada sthalacara paMcendriya tiryaMca che aparyAptaka For Private And Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 181 anuyogadvArasUtre paryAptakasaMmUcchimacatuSpadarathalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena aMgulasya asakhyeyabhAgam utkarSeNa SaT gavyUtapRthaktvam , garbhavyutkrA. ntikacatuSpadasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA, gautama! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam , utkarSeNa ssddgvyuutaani| aparyAptakagarbhavyutkrAgAhanA he gautama ! jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai aura utkRSTa se bhI aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai / (pajjattaga samucchimacaupayathalayarapaMceM diyatirikkha joNigaNaM pucchA, goyamA! jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjahabhAgaM, ukkoseNaM gAuyapuSTuttaM ) tathA jo saMmUcchima janma vAle catuSpada sthalacara paMcendriya tiyeca jIva paryA. ptaka haiM unakI avagAhanA he gautama! jaghanya se to aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai aura utkRSTa se-gavyUta pRthaktva hai |(gmbhvkkNti ya cauppayathalayarapaMceMdipattirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjahabhAga ukkoseNaM cha gAuyAiM) jo paMce. ndriya catuSpadasthalacarapaMcendriyajIva garbhajanmavAle hai unakI avagAhanA he gautama ! jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai aura utkRSTa se cha gavyUta pramANa hai| yaha garbhaja paMcendriya catuSpada sthalacaratiyazcajIvoM kI avagAhanA kA pramANa sAmAnyarUpa se pratipAdita kiyA gayA hai| paryApta aura aparyApta kI apekSA inakI avgaahche temanI avagAhanA hegautama! jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa cha bhane yI 5 azulanA sabhyAtamA pramANa cha. (pajjattagasaMmucchimacaupayathalayarapaMcediyatirikkhajoNiyANe pucchA, goyamA! jahanneNaM aMgulassa asaM. khejjaibhAgaM ukkoseNaM cha gAuyapuhuktaM) tama 2 bhUribha bhavANA yatu. pada sthalacarapaMcendriya tiryaMca ja paryAptaka che temanI avagAhanA he gautama! jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANe che ane utkRSTathI sayata pRthata cha. (ganbhavatiyaca uppayathalayarapaMcediyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM ukoseNaM cha gAuyAI) 2 pAyendriya catuSpada sthalacara paMcendriya jI garbhajanmavALA che, temanI avagAhanA he gatama! jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa che ane utkRSTathI 6 gabhUta pramANa che A garbhaja paMcendriya catuSpada sthalacara tiryaMca nI avagAhanAnuM pramANa sAmAnya rUpathI pratipAdita karavAmAM AvyuM che. paryApta temaja aparyAptanI apekSAe emanI avagAhanAnuM pramANu A pramANe che. For Private And Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ; www.kobatirth.org anuyogacandrikA TIkA sU198 paJcendriyatiryagyonikAdInAM zarIrAvagAhanAni. 185 vikacatuSpadasthalacarapaJcendriya tiryagyonikAnAM pRcchA, gautama / jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam utkarSeNApi aMgulasya asaMkhyeyabhAgam / paryAptagarbhanyukrAntikacatuSpadasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA, gautama! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam utkarSeNa SaDgavyUtAni / uraH parisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena aGgagulasya asaMkhyeyabhAgam utkarSeNa yojana sahasram saMmUcchimoraH parisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA, nA kA pramANa isa prakAra se hai - ( avajjanta gagana avakkaMtiyaca upayathalayara paMcediya tirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNaNeNaM agu lassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNa vi aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ) aparyApta garbhajanmavAle catuSpadasthalacara paMcendriya tiryaca yonivAle jIvoM kI avagAhanA, he gautama ! jaghanya aura utkRSTa rUpa se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai / (pajjantagaganbhavakkaMtiya caupayathalayarapaMceMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNaNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM cha gAuyAiM ) tathA paryAtaka garbhajanma vAle jo catuSpada sthalacara paMcendriya tiryaJca jIva haiM unakI avagAhanA hai gautama! jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai aura utkRSTa se 6 ganyUna pramANa hai / ( urapari sappathalayara paMcidiyatirikkha joNiyANaM pucchA goyamA ! jahaNeNaM aMgulassa asaMkhejjahabhAgaM ukkoseNaM joyaNasahasse ) jo uraH parisarpa sthalacara paMcendriyatiryazca jIva haiM unakI avagAhanA he gautama ! jaghandha se aMgula ke aMsakhyAtaveM bhAga 9 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (apajjatagagabbhavakaMtiyaca uppayathaLayarapaMce 'diyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNaNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNa vi aMgula asaMkhejjaibhAgaM ) aparyAptaka ga janmavALA catuSpada sthalacara paMcendriya tiyaca nivALA jIvAnI avagAhanA hai gautama! jaghanya ane utkRSTa rUpathI a'gulanA asa dhyAtamA lAga pramANu ke (pajjattagaganbhavakkaMtiya ca uppayathalayara paMce' diyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNeNaM aMgulamsa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM cha gAuyAI ) temaja paryAptaka garbha janmavALA je catuSpad sthalacara pAMcendriya tiryaMca jIve che, temanI avagAhanA hai gautama ! jadhanyathI aMzulanA asa`khyAtamA bhAga pramANu che ane utkRSTathI 6 gAu pramANa che. ( uraparisappathalacarapaMci' diyatirikkhajoNiyANaM pucchA - goyamA ! jahaNe NaM aMgularasa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM joyaNasahassaM ) ? 2:parisarpa sthalacara paMcendriya tiya ca jIvA che temanI avagAhanA, hai gautama ! jadhanyathI aMzulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANu che ane utkRSTathI eka hajAra ceAjana a0 24 For Private And Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam , utkarSeNa yojanapRthaktvam / aparyAptakasaMmUchimora parisarpasthalacarapazcendriyAtiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam utkarSeNApi aMgulasya asaMkhyeyabhAgam / paryAptakasaMmUchi goraHparisarpasthalanarapazcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena aMgulastra asaMkhyeyabhAgam utkarSeNa yojanapRthaktvam / garbhavyutkrAntikoraH pramANa hai aura utkRSTa se eka hajAra yojana pramANa hai| ( saMmucchima uraparisappathalayarapaMcediyatirikkhajoNiyANaM pucchA-goyamA ! jahaNNaNaM aMgulassa asaMkhejjahabhAgaM ukkoseNaM joyaNapuhattaM) jo uraHparimapaM sthalacarapaMcendriyatiryazcajIva saMmUcchima janma vAle haiM unakI avagAhanA he gautama ! jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai aura utkRSTa se yojana pRthaktva hai / ( apajjattaga saMmUcchimauraparisapayalayarapaMceM diyatirikkha joNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjahabhAgaM ukkoseNaM vi aMgulassa asaM. khejjaibhAgaM) saMmUcchima janma vAle jo uraHparisarpa thalacara paMcendriya tiryaMcajIva aparyAptaka haiM unakI jaghanya avagAhanA aura utkRSTa avagAhanA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa haiN| (pajjattagasaMmucchima uraparisappathalayarapaMceMdiya tirikkha joNiyANaM pucchA-goyamA! jahapaNeNaM aMgulassa-asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM joyaNapuhusa)saMmUchimajanmavAle jo uraHparisarpa thalacarapaMcendriyatiyaJca jIva paryAptaka pramANa cha. (samucchimauraparisappathalacarapaMcediyatirikkhajoNiyANaM pucchA -goyamA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM joyaNapuratta) 2 12 parisarpa sthalacara paMcendriya tiryaMca cha saMmUrNima janmavALA che temanI avagAhanA he gautama ! jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa che bhane 744thI yona pRthatva cha. (apajjattagasaMmucchimauraparisappathalayarapa'cediyatirikkhajoNiyANaM pucchA-goyamA ! jahaNNeNaM agulAma asaMkhejjaibhAgaM ukkeseNa vi aMgulamsa asaMkhejjaibhAga) bhUmi sabhA 2 2 parisarSa sthalacara paMcendriya tiryaMca che aparyApaka che. temanI jaghanya ava gAhanA ane utkRSTa avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa che. (pajjattAsamucchimauraparisappathaLayarapaMcediyatirikkhajoNiyANaM pucchA-goyamA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM joyaNapuhuttaM) sbhuucchima janmavALA je ura:parisarpa sthalacara paMcendriya tiryaMca jIva paryAptaka For Private And Personal Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sU198 paJcendriyatiryagyonikAdInAM zarIrAvagAhanAni.187: parisarpasthalacarapaJcandripatiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam utkarSeNa yojana sahasram / aparyAptakagarbhavyutkrAntikora parisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhye. yabhAgam, utkarSeNApi aMgulasya asaMkhyeyabhAgam / paryAptakagarbhavyutkrAntikora: parisarpasthalacarapazcandriyaniyaMgyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgaM utkarSeNa yojanasahasram / bhujaparisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyoni haiM, unakI avagAhanA he gautama ! jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai aura utkRSTa se yojanapRthaktva hai| (gambhavakkaMtiya uraparisappathalayarapaMceM diyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjahabhAga ukkoseNaM joyaNasahassa) jo uraHparisarpa thalacarapaMcendriyatiryazca jIva garbhajanmavAle haiM unakI avagAhanA he gautama ! jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai aura utkRSTa se 1 hajAra yojana pramANa hai| (apajjattagagambhavavakaM. tiya uraparisappathalayarapaMceM diyatirikkhajoNiyANaM pucchA-goyamA ! jahaNNaNaM aMgulamsa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM vi aMgulassa asaMkhe jahabhAgaM) garbhajanmavAle jo uraHparisarpa thalacara tiryaMca paMcendriya jIva aparyAptaka haiM, unakI avagAhanA he gautama ! ughanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai aura utkRSTa se bhI aMgula ke asaMkhyAtaveM bhoga pramANa hai| (pajjattagaganbhavatiya urprisppthlyrpNceNdiyche, temanI avagAhanA, he gautama | jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga prabhA cha bhane 4thI yauna pRthaka cha, (gabbhavatiyauraparisappathala yarapaMceMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaha bhAgaM ukkoseNaM joyaNasahassa) 82:5risa5 sayara pathendriya tiya"ya garbhajanmavALA che temanI avagAhanA he gautama! jaghanyathI aMgulanA asaM. khyAtamA bhAga pramANe che ane utkRSTathI eka hajAra yojana pramANe che. (apajjattagaganbhavatiya uparisappathalayarapaMcediyatirikkha joNiyANaM pucchA -goyamA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM vi aMgulassa asaMkhejjaibhAga) mA 72:5risa5 syasaya tiya ya yandriya aparyAptaka che temanI avagAhanA he gautama ! jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANe che ane utkRSTathI paNa aMgulanA asaMkhyAtamAM kA pramANa che. (pajjattagagambhavakka tiya uraparisappathalaparapaMcediyatirikta For Private And Personal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir reTaTa anuyogadvArasUtre kAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam utkarSeNa gavyUtapRthatvam / saMpUchimabhujaparisarpasthalacara paJcendriya tiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam, utkarSeNa dhanuHpRthaktvam / aparyAptakasaMmUcchimatirikkhajoNiyANaM pucchA-goyamA ! jahaNeNaM aMgulassa asaMkhejjai bhAgaM, ukkoseNaM joyaNasahassaM ) garbha janma vAle jo uraH parisarpa thalacara tiryaca paMcendriya jIva paryApta haiM unakI avagAhanA he gautama ! jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai aura utkRSTa se 1 hajAra yojana pramANa hai| (bhuyaparisappadhalayarapaMca diyatirikkhajoNiyANaM pucchA - goyamA ! jahaNeNaM aMgulassaasaMkhejjaibhAgaM unako seNaM gAuyaputtaM ) thalacara paMcendriya tiryaJca ke bheda se jo bhujapirasarpa hai unakI avagAhanA he gautama ! jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai aura utkRSTa se gavyUta pRthaktva hai / (saMmucchimabhughaparisappathalayarapaMca diyatirikkhajoNiyANaM pucchA - goyamA ! jahaNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM dhaNupuhuttaM ) jo bhujaparisarpa thalacara jIva saMmUcchima janma vAle haiM, unakI avagAhanA he gautama ! jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai aura utkRSTa se dhanuSa pRthaktva haiN| (apajja saga samucchima bhuya parisappathalapara paMcidiyatiri joNiyANaM pucchA - goyamA ! jahaNeNaM agulassa asaMkhejjaimAgaM ukko seNaM joyaNasahasa ) zarmanvAjA ke upari sthalayara tiryaya pathendriya vA paryAptaka che. temanI avagAhanA huM gautama! jadhanyathI aMgulanA asaMkhyAtbhaa lAga pramANu che ne utsRSTathI 1 Dalara yojana prabhASa che. ( bhuyaparipathalayarapaMcediyatirikkhajAniyAgaM pucchA - goyamA ! jaga aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukko seNaM gAuyapuhuttaM ) sthasayara pathendriya tiryayanA lehathI je bhuja risapa che temanI avagAhanA hai gautama ! jaghanyathI aMgulanA asakhyAtamA lAga pramANa che bhane tnaSTathI gavyata pRthat che ( saMmucchimabhuyaparisappathalayarapaMce diyatirikkhajoNiyANaM pucchA - goyamA ! jahajeNa aMgula asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM dhaNupuhuttaM ) ne lumparisarpa sthalacara jIva sa'mUrcchima janmavALA che, temanI avagAhanA hai gautama ! jadhanyathI aMgulanA asakhyAtamA bhAga pramANa che ane utkRSTathI dhanuSa pRtha che. ( apajja sagasaMmumabhuparisappathalayarapaMce 'diyatirikkha jogiyANaM pucchA For Private And Personal Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikATIkA sU198 paJcendriyatiryagyonikAdInAM zarIrAvagAhanAni.189 bhunaparimarpa sthala varapaJcandriyatiryagyoni kAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeSamAgam , utkarSeNApi Alasya asaMkhyeyabhAgam / paryApta samUcchimabhujaparisarpasthalacarapazcendriyatiryagmonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhye pabhAgam utkarSeNa dhanuHpayata pam / garbhavyutkrAnikabhu naparisarpasthala varapaJce. ndriyatiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam utkarSaNa gavyUtapRthaktvam / aparyAptakagarbhavyutkrAntikabhujaparisarpasthalacarapaJcendriyatiryakkha joNiyANaM pucchA-goyamA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNa vi aMgulassa asaMkhejjAbhArga) tathA jo saMmUcchima bhuja parisarpa thalacara jIva aparyAptaka haiM unakI avagAnA he gautama ! jaghanya se aMgula ke asaMkhyAnaveM bhAga pramANa hai aura uskRSTa se bhI aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai| (pajjattagasaMmucchimabhuyArisappathalaparapaMciMdiyatirikkha joNiyANaM pucchA, goyamA jahaNNeNaM aMgu. lassa asaMkhejjAbhAgaM ukkoseNaM dhaNuputaM ) aura jo saMmUcchima bhujaparisarpa thalacara paMceMdriya tiryazca jIva paryAptaka hai unakI avagAhanA he gautama ! jaghanya se to aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai aura utkRSTa se dhanuSa pRthaktva hai| (ganbhavatiyabhuyaparisapathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA-goyamA! jahanneNaM aMgulassa asaMkhejahabhAgaM ukkoseNaM gAuyapuhattaM) garbhajanmavAle jo bhujaparisarpa thalacara paMcendriya tiryazca jIva haiM unakI avagAhanA he gautama ! jaghanya goyamA jahaNNeNaM aMgulassa asakhejjaibhArga ukkoseNa vi aMgulassa asaMkhejjaibhAga) temA 2 sa bhUmi parisa5 25saya2 vo apAMta che temanI avagAhanA he gautama, jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga prama Na che ane utkRSTathI paNa aMgulanA akhAtamA bhAga pramANa che, (pajjattagasamucchimabhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA ! jahaNNeNa aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM sakkoseNa dhaNupuhuttaM) sana 2 saMmUchima bhujaparisarpa sthalacara paMcendriya tiryaMca cha paryAptaka che temanI avagAhanA he gatama! jaghanyathI te aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANu cha bhane yI dhanuSa pRthaipa cha. (gabbhavakkaMtiyabhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiya NaM pucchA goyamA! jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjai bhAgaM ukkoseNaM gAuyapuhuttaM) mA suparisa5 sthasayara 52. ndriya tiryaMca jIve che, temanI avagAhanA he gautama! jaghanyathI te aMgulanA For Private And Personal Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre gyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam utkarSeNApi aMgulapa asaMkhyeyabhAgam / paryAptagarbhavyutkrAntikabhujaparisarpasthalacarapaJcendriyati yonikAnAM pRcchA. gautama ! jaghanyena aMgulamya asaMkhye yabhAgam utkarSaNa gavyUtapRthatamam / khecarapazcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeya bhAgam utkarSega dhanuHpRthaktvam / saMmUcchimakhevarANaM yathA se to aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai aura utkRSTa se gavyUta pRthaktva hai| (apajjattagagambhavakkaMtiyabhuyaparisappathalayarapacidiyatirikkha joNiyANaM pucchA-goyamA! jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjA bhAgaM ukkosega vi aMgulasta asaMkhejjahabhAgaM) jo bhujaparisarpa thalaghara jIva garbhajanma vAle haiM aura aparyAptAvasthApana hai unakI jaghanyAvagAhanA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hotI hai aura utkRSTa ava. gAhano bhI aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hotI hai / (pajjattaga gambhavatiyabhuyaparisappathala parapaMciMdiyatirikva joNiyANaM pucchA -goyagA! jahaNNegaM aMgulasta asaMkhenjahabhAga ukkoseNaM gAuya pahatta) jo bhujaparisarpa thalacara jIva garbha janma vAle haiM aura paryAptaka hai unakI avagAhanA he gautama ! jaghanya se to aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai-aura uskRSTa se gavyUtapRthaktva hai / (khayarapaMciMdiyatirikva mogiyANaM pucchA-goyamA ! jahaNNe gaM aMgulassa asaMkhenjaha bhAga ukkoseNaM dhaNupuhattaM) jo khecara tiyeca paMcendriya jIva haiM, unakI asa jyAtamA mAsa pramANa cha bhane yI sa0yUta pRthapa cha. (apa jattagagabhavakkaMtiyabhuyaparisappathalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyANaM pucchA-goyamA ! jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaimAgaM ukkoseNa vi agularasa asa'khejjahabhAga) 2 suparisa5 zyatayaR MritNA cha bhane 55. sAvasthApanna che, temanI jaghanyAvagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa hoya che. ane utkRSTa avagAhanA paNa aMgulanA akhAtamAM bhAga prabhADAya che. (pajjattagagambhavatiyabhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA goymaa| jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAga ukkoseNaM gAuyapuhuttaM) 2 subhA215 sthasaya 7 mA cha bhane paryA. maka che. temanI avagAhanA he gautama ! jaghanyathI te aMgulane asaMkhyA tabhA mAsa pramANa cha. bhane GSTathI gacyUta pRthapa che. (khahayarapaMciM diyatirikkhajoNiyANaM pucchA-goyamA! jahaNNeNaM aMgulasa abakhejjahabhAgaM ekkoseNaM dhaNupuhuttaM) 2 52 tiya"5 5ndriya 7 cha, tamanI mA For Private And Personal Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sU198 paJcendriyatiryagyonikAdInAM zarIrAvagAhanAni. 191 sarpamUrcchimAnAM triSvapi gameSu tathA bhaNitavyam / garbhavyutkrAntikakhecarANAM pRcchA, gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam, utkarSeNa dhanuH pRthaktvam aparyApta vyutkrAntikakhecarANAM pRcchA, gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeavagAhanA he gotama / jaghanya se to aMgula asaMkhyAtaveM bhAga pramANa aura utkRSTa se dhanuSapRthaktva hai / (saMmuicchamakhahagharANaM jahA bhuSaparisappa samucchimANaM tisu vi gamesu tahA bhANiyavvaM ) sAmAnya saMmUcchima khecara paMcendriya tiryaJca jIvoM kI avagAhanA, aparyApta saMmUcchima khecara paMcendriya tiryaJcajIvoM kI avagAhanA, paryApta saMmUcchima khecara tiryazca jIvoM kI avagAhanA jaghanya aura utkRSTa rUpa se jisa prakAra saMmUcchima janmabAle bhujaparisarpa paMcendriya tiryaJcoM ke tIna padoM meM kahI gaI hai usI prakAra se samajhanA cAhiye / ( gagbhavavakaMtiya khahaparapaMca diyatirikkha joNiyANaM pucchA-goyamA ! jahaNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM dhaNupuhutaM ) garbhajanma vAle jo khecara paMcendriya tiryazca haiM unakI avagAhanA he gautama ! jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai aura utkRSTa se dhanuSa pRthaktva hai| (apajja bhakkaMtiya khahayara paMceM diyatirikkhajoNiyANaM pucchA - goyamA ! jahaNaNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM vi aMgulassa asaMkhejjahabhAgaM ) garbhajanma vAle jo khecara paMcendriya aparyAptaka tiryaJca haiM unakI avagAhanA he gautama ! jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga hunA hai gautama! jadhanyathI te! a'gulanA asa`khyAtamA bhAga pramANa che gAne utkRSTathI dhanuSa pRthatva che. ( samuSTimakhahayarANaM jahA bhuyaparisappa saMmucchimANaM tisu vi gamesu tahA bhANiyavvaM ) sAmAnya sabhUmi pheyara paoNMcendriya tiya cajIvAnI avagAhanA jadhanya ane utkRSTa rUpathI jema samUzcima janmavALA bhujaparisapa` paMcendriya tiya cAnA traNa pademAM kahevaamaaN bhAvI che, te abhA 4 sama sevI le the. ( gabbhavatiya khahayara paMce 'diyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNaNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukosedhaguputtaM) garbhaanbhavANA ke meyara payendriya tiryo che temanI avagAhanA huM gautama! jaghanyathI azulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANu che mane utsRSTathI dhanuSa pRthaila che, ( apajjatta gaganbhavakaM tiyakhahayara paMcidiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNeNaM aMguTamsa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNa vi aMgularasa asaMkhejjaibhArga ) garbhavanbhavAjA ke meyara yathendriya aya For Private And Personal Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre yabhAgam utkarSeNApi aMgulasya asaMkhyeyabhAgam / paryAptakagarbhavyutkrAntikakhecarANAM pRcchA, gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam utkarSeNa dhanuHpRthaktvam / atra saMgrahaNyo gAthA bhavanti tadyathA-yojanasahasragavyUtapRthaktvaM tatazca yojanapRthaktvam / iyostu dhanuHpRthaktvaM saMmRcchime bhavati uccatvam // 1 // yojanasahasrasya SaDgavyUtAni tatazca yojanasahasram / ganyUtipRthapramANa hai aura utkRSTa se bhI aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai| (pajjattagagambhavakkaMtiyakhahayarapaMce diyatirikkhajoNiyANaM pucchAgoyamA! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjahabhAgaM ukkoseNaM dhaNuputta) garbhajanma vAle jo khecara paMcendriya paryApta tiyazca haiM unakI avagAhanA he gautama ! jaghanya se to aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai aura utkRSTa se dhanuSa pRthaktva hai| isa prakAra paMcendriya tiryazcoM ke 36 ava gohana sthAnoM kA vistArapUrvaka kathana karake aba sUtrakAra saMkSepa se unakA nirUpaNa karane ke liye (ettha saMgaNigAhAmo bhavaMti) ina padoM dvArA do saMgrahaNI gAthAoM ko uddhRta karane kI sUcanA dete haiM (taM jahA) ve do gAthAe~ isa prakAra se haiM-(joyaNasahassa gAuya, pusRttaM tattoya joyaNapuSTuttaM / doNhaM tu dhaNupuhuttaM, saMmucchime hoi uccattaM // 1 // ) saMmuchima janma vAle jo jalacara paMcendriya tiryazca haiM unakI uskRSTa zarIrAvagAhanA eka hajAra yojana pramANa hI hai, isase adhika nahIM hai / saMmU ptaka tiyare che, temanI avagAhanA he gautama! jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa che ane utkRSTathI paNa aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa che. (pajjattagaganbhavatiyakhahayarapaMcediyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM dhaNupuhattaM) - janmavALA je khecara paMcendriya paryApta tiya ce che, temanI avagAhanA he gautama! ja ghanyathI te aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa che ane ukaSTathI dhanuSapRthakva che. A pramANe paMcendriya tiyonA 30 avagAhanA sthAnanuM vistArapUrvaka kathana karIne have sUtrakAra saMkSepamAM tenA nirUpaNa bhATa (estha saMgahaNigAhAo bhavaMti ) mA phe| 19 me saDaka AyAmAna ta 42vA sUyara 42 cha. (taM jahA) te me gAyA mA pramANe :(joyaNasahassa gAuyapuhuttaM tattoya joyaNapuhattaM / dohaM tu dhaNupuhattaM, samucchime hoDa uccattaM // 1 // sa bhUmi bhANA 2 saya2 pathendriya tiya yA cha temanI utkRSTa zarIravagAhanA eka hajAra yojana pramANa jeTalI ja che. For Private And Personal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikATIkAsUtra198paJcendriyatiryagyonikAdInAM zarIrAvagAhanAni.193 cchima jo paMcendriya catuSpadatiryazca haiM unakI utkRSTa avagAhanA kevala gavyUta pRthaktva hI hai| samUcchima jo uraH parisarpa pazcendriya tiryaca haiM unakI utkRSTa zarIrAvagAhanA sirpha yojana pRthaktva hI hai| samUcchima jo bhujaparisarpa paJcendriya tiryazca haiM unakI utkRSTa zarIrAvagAhanA aura jo samUcchima khecara paJcendriya tiryazca haiM unakI utkRSTa zarIrAvagahAnA kevala dhanuH pRthaktva hI hai / isa prakAra isa gAthA meM saMmUcchima janma vAle tiryazcoM kI avagAhanA ke pramANa kA yaha saMgraha kiyA gayA hai| aba garbha janma vAle tiryaJcoM kI avagAhanA ke pramANa ko saMgraha karake kahane vAlI (joyaNasahassachaggAuyAI tatto ya joyaNasahassaM / gAuyapuSTuttaM bhuyage, pakkhIsu bhave dhaNupuhattaM // 1 // yaha gAthA hai| isameM yaha prakaTa kiyA hai-ki jo garbhajanma vAle jalacara pazcendriya tiryazca hai unakI utkRSTa avagAhanA eka hajAra yojana pramANa hI hai| garbhaja catuSpadoM kI chaha gavyUta hai / garbhaja uraH parisaroM kI eka hajAra yojana kI hai| garbhaja bhujaparisoM kI gavyUta pRthaktva hai| garbhaja pakSiyoM kI dhanuH pRthaktva hai| isa prakAra paMcendriya tiryaJcoM kI avagAhanA ko kahakara aba sUtrakAra manuSyoM kI avagAhanA kA kathana karate haiM. AnAthI vadhAre nathI. saMmUchima je paMcendriya catuSpada tiyare che temanI kRSTa zarIrAvagAhanA phakta gabhUta prayatna jeTalI ja che. saMmachima je' ura parisarSa paMcendriya tiryaMce che, temanI utkRSTa zarIravagAhanA phakta jana pRthakatva jeTalI ja che, saMmachima je bhuja parisarSa paMcendriya tiya che, temanI utkRSTa zarIravagAhane ane je saMmUchima khecara pace. ndriya tiya"co che, temanI utkRSTa zarIravagAhanA phakta dhanu pRthakva jeTalI ja che. A pramANe A gAthAmAM saMma7ima janmavALA tiryacenI avagAhanAnA pramANane saMgraha karavAmAM AvyuM che, have garbha janmavALA tiyAnI avagAhanAnA pramANane saMgraha karIne kahenArI gAthA batAvavAmAM Ave che(joynnshsschggaauyaaii tatto ya joyaNa sahassaM / gAyaupukSutvaM bhuyage, pakkhI bhave -dhaNupuTuttaM // 1 // mAmAM A pAta 158 42vAmA bhAvI ch| garbhajanmavALA jalacara paMcendriya tiyare che temanI utkRSTa avagAhanA eka hajAra jana pramANa jeTalI ja che. garbhaja catuSpadanI 6 gabhUta che. garbhaja uparisarponI eka hajAra yojana jeTalI che. garbhaja bhuja pari. sarponI gabhUta pRthakatva che. garbhaja pakSIonI dhanu pRthakatva che. A pramANe paMcendriya tiyanI avagAhanAnuM spaSTIkaraNa karIne have sUtrakAra a025 For Private And Personal Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anu yogadvArasUtre svaM bhujage pakSiSu bhaved dhanuHpRthaktvam // 2 // manuSyANAM bhadanta ! kiyanmahatI zarIrAvagAhanA prajJaptA ?, gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam utkarSaNa zrINi gavyutAni / saMmUcchimamanuSyANAM pRcchA, gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam utkarSeNApi aMgukasya asaMkhyeyabhAgam / garbhavyutkrAntikamanu. jyANAM pRcchA, gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam utkarSeNa trINi (maNussANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ?) he bhadanta ! manuSyoM kI zarIrAvagAhanA kitanI hai? - uttara-(goyamA) he gautama (jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjai. bhAga, ukkoseNaM tiNi gAuyAI ) manuSyoM kI sAmAnyarUpa se zarIrAvagAhanA jaghanya to aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai aura utkRSTa se tIna gavyUta-koza pramANa hai / (saMmucchima maNussANaM pucchA-goyamA! jahaNNaNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM vi aMgulassa asaMkhejjahabhAgaM) jo samUcchima manuSya hai unakI avagAhanA he gautama ! jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai aura utkRSTa se bhI aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai| (ganbhavatiya maNussANaM pucchA goyamA / jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjahabhAgaM ukkoseNaM tiNNi gAuyAI ) jo garbhaja manuSya haiM unakI avagAhanA he gautama ! jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai aura utkRSTa se tIna gavyUta manuSyAnI bhagAnA viSa 43 -(maNusmANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogA. haNA paNNattA ?) mahata! manuSyAnI shriiraa||ddnii cha ? uttara-(goyamA !) 3 gItama! (jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM tiNNi gAuyAI) manuSyAnI sAmAnya 35thA zarIrAvAnA dhanyathA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa jeTalI che ane utkRSTathI traNa gata -prabhA che. (samucchimamaNusvANaM pucchA-goyamA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM vi aMgulassa asaMkhejjaibhAga) bhUmi mnuLe che temanI avagAhanA he gautama! jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa che ane utkRSTathI paNa aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa 2. (ganbhavakkaMtiya maNussANaM pucchA goyamA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjai bhAga ukkoseNa tiNNi gAuyAI) 2 ma bhanudhyo che temanI apanA che gautama! jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa che ane utkRSTathI For Private And Personal Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org , anuyogacandrikA TIkAsUtra 198paJcendriyatiryagyonikAdInAM zarIrAvagAhanAni. 195 vyUtAni | aparyAptagarbhavyutkrAntikamanuSyANAM pRcchA, gautama ! jaghanyena aMgu lasya asaMkhyeyabhAgam utkarSeNApi aMgulasya asaMkhyeyabhAgam / paryApta kagarbhacyu krAntikamanuSyANAM pRcchA, gautama ! jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam utkarSeNa trINi gavyUtAni // sU0 198 // TIkA - idaM prAyo nigadasiddhaM tathApi kiMcid vyAkhyAyate atra saMdarbhe prathamamadhikapaJcendriyatiryagyonikAnAM zarIrAvagAhanA cintyate / sA cotkRSTA yojanAsahasram jaghanyA tu sarvatrAGgulA saMkhyeya bhAgarUpatvenAvizepAbhoktA / 1 / ete ca paJcendriyatiryaco jalacarasthaLacarakhecarabhedAt tridhA pramANa hai / ( appajjasagaganbhavavakaM tiyamaNussANaM pucchA-goyamA ! jahaNaNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukko seNaM vi aMgulassa asaMkhejjai bhAga) garbhajanma vAle aparyAptaka manuSyoM kI avagAhanA he gautama ! jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai aura utkRSTa se bhI aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai / ( pajjantagaganbhavakkaM tiya maNussANaM pucchA goyamA ! jahaNaNeNaM aMgulassa asaMkhejjahabhAga ukko seNaM tiNi gADaghAI ) garbha janma vAle paryAptaka manuSyoM kI avagAhayA he gautama jaghanya kI apekSA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa aura utkRSTa se tIna gavyUta pramANa hai / bhAvartha - isa sUtra dvArA sUtrakAra ne paMcendriya tiryaJcoM aura manuSyoM kI jaghanya aura utkRSTa avagAhanA kahI hai| garbhajanma, saMmUcchima janma aura upapAta janma isa prakAra janma tIna prakAra kA hotA hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir RNu gavyUta prabhAlu che. ( appajjattagagabbhavakkaMtiyamagussANaM pucchA - goyamA ! jahaNaNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM tri aMgulassa asaMkhejjaibhAga) garbha janmavALA aparyAptaka manuSyanI avagAhanA hai gautama ! jAnyathI aMgu lanA asakhyAtamAM bhAga pramANa che ane utkRSTathI paNu aMzulanA asakhyAtamA bhAga prabhANu che. (paja ttagagabbhavakkaMtiyama gussANaM pucchA goyamA / jahaNeNaM aMgularasa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM tiSNi gAuyAiM ) he gautama ! jaghanyanI apekSA aMgulanA asakhyAtamA bhAga pramANa che ane utkRSTathI traNa gabUta pramANa che. bhAvArtha sUtra vadhu sUtrakAre 5'cendriya tiyakhyA ane manuScAnI jaghanya ane utkRSTa avagAhanA nirUpita karela che. gajanma, samUmi janma ane upapAta janma A pramANe janma traNa prakAranA hAya che. A For Private And Personal Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasye bhavanti / tatra jalacarapaJcendriyatirazcAM sapta avagAhanA sthAnAni / 8 / atra ca sarvatra yojanasahasramAnaM svayambhUramaNamatsyAnAM vijJeyam / sthalacarapazcandriyatirazca. catuSpadoraH parisarpabhujaparisarpabhedAt trividhA bodhyaaH| teSu catuSpadasthalacarapaJcandriyatiridhAmapi sptaavgaahnaasthaanaani15|| tathA-viSadharAdhuraHparisarpapazcandriyatirizvAM sptaavgaahnaasthaanaani22|| godhAnakulAdi bhunaparisarpapazcendriyatirizcAmapi sptaavgaahnaasthaanaani29|| itthaM catuSpadasthalacarapaJcendriyatirazcAmavagAhanAinameM upapAtajanma deva aura nArakoM ke hotA hai tiryazcoM ke aura manuSyoM ke garbhajanma aura saMmUcchima janma hotA hai| paMcendriya tiryaJca, jalacara, sthalacara, aura khecara ke bheda se 3 prakAra ke hote haiM / ina pratyeka ke avagAhanA sthAna yahAM para sAta 2 prakAra ke isa prakAra se kahe gae haiM(1) sAmAnya jalacaroM kI avagAhanA kA sthAna, (2) saMmUcchima. janmavAle jalacaroM kI avagAhanA kA sthAna, (3) saMmUJchima janmavAle aparyAptaka jalacaroM kI avagAhanA kA sthAna (4) saMmUcchima janma ghAle paryAptaka jalacoM kI avagAhanA kA sthAna, (5) sAmAnya garbha. janmavAle jala ghara tiryazcoM kI avagAhanA kA sthAna, (6) garbhajanmavAle aparyAptaka jalacaroM kI avagAhanA kA sthAna, (7) garbhajanmavAle paryAtaka jalacaroM kI avagAhanA kA sthaan| isa prakAra jalacaroM ke kahe gaye ina sAta sthAnoM meM sarvatra jaghanya avagAhanA aura aparyAptakoM kI utkRSTa aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai / sAmAnya jalacaroM kI sarvamAM upapAta ja deva ane nArakanAM hoya che. tiryaMcanA ane mANa senA garbhajanma ane saMmUchima janma hoya che paMcendriya tiya"ca jalacara sthalacara ane khecaranA bhedathI traNa prakAranA hoya che. AmAMthI dareke darekanuM avagAhanA sthAne ahIM sAta-sAta prakAranuM A pramANe kahevAmAM AvyuM che. (1) sAmAnya kSayaronI a nAnu sthAna. (2) sa bhUchi raamvALA jalacanI avagAhanAnuM sthAna. (3) saMmUcchima janmavALA aparyAsaka jalacaranI avagAhanAnuM sthAna, (4) saMmUrNima janmavALA paryApaka jalacaranI avagAhanAnuM sthAna. (5) sAmAnya garbha janmavALA jalacara tiya. cenI avagAhanAnuM sthAna. (6) garbhajanmavALA aparyAptaka jalacaronI avagAhanAnuM sthAna. (7) garbhajanmavALA paryAptaka jalacaronI avagAhanAnuM sthAna A pramANe jalayAnA A sAta sthAnamAM sarvatra jaghanya avagAhanA ane aparyAptakonI utkRSTa avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa che. For Private And Personal Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikATIkAstra198pazcendriyatiryagyonikAdInAMzarIrAvagAhanAni.197 sthAnAni ekviNshtiH| khecarapazcendriyatirazcAmapi saptAvagAhanAsthAnAni bodhyaani36|| itthaM pazcandriyatirazvAM patriMzadavagAhanAsthAnAni bodhyAni / tadevaM vyAsenAvagAhanAsthAnAni nirUpya samAsena nirUpayituM saMgrahaNIgAthAdvayamAha-'joyaNasahassa' ityaadi| saMmUcchimAnAM jalacarapaJcendriyatirazcAmutkRSTA zarIrAvagAhanA yojanasahasramamANA, na tto'dhikaa| samUcchimacatuSpadAnAM tu gavyUtapRthaktvam / saMcchimoraH parisarpANAM yojnpRthktvmaatrm| samUcchimora:parisarpANAM yojanapRthaktvamAtram / saMmUcchimabhujaparisaNAM saMmUchimakhecarANAM ca dhanuHpRthaktvamAtram / itthaM saMmUcchimaviSaye saMkSepeNotkRSTAmavagAhanAmuktvA garbhajaviSayAM tAmAhagarbhajAnAM jalacarapazcendriyatirazcAmutkRSTA'vagAhanA yojanasahasramAtram / garbhajacatuSpaavagAhanA sAmAnya paMcendriya tiyazcoM jaisI hai| sAmAnya paMcendriya tiryazcoM ko avagAhanA utkRSTa se eka hajAra yojanapramANa hai aura jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai / saMmUrchana janmavAle aura garbhajanmavAle paryApta jalacaroM kI avagAhanA utkRSTa se eka hajAra yojana pramANa hai / yaha avagAhanAmAna antima samudra jo svayaM bhUramaNa samudra hai usake matsyoM kI apekSA se jAnanI cAhiye / sthalacara tiryaJcoM ke catuSpada usa parisarpa, aura bhujaparisarpa ke bheda se 3 bheda haiN| ina sabake bhI avagAhanA sthAna jude 2 sAta sAta haiM / ina sabakI jaghanya avagAhanA aura aparyAptakoM kI utkRSTa avagAhanA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai| saMmUcchima janmavAle aura garbhajanmavAle paryApta catuSpadoM kI utkRSTa avagAhanA kA pramANa kramazaH gavyUta sAmAnya jalacaranI avagAhanA sAmAnya paMcendriyatiyanI avagAhanA je pramANe kahI che, te pramANe samajavI. sAmAnya paMcaeNndriya tiyAnI avagAhanA utkRSTathI sAmAnya jalacaranI avagAhanA sAmAnya paMcendriya tiyanI avagAhanA eka hajAra rojana pramANe che ane jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANe che. saMmUrNana janmavALA ane garbha janmavALA paryApta jalacarenI avagAhanA utkRSTa eka hajAra yojana pramANa che. A avagAhanAmAnA aMtima samudra ke je svayaMbhUramaNa samudra che, tenA masyAnI apekSAo jANavI joIe sthalacara tiyAnA catuSpada, ura:parisarpa ane bhujaparisarSanA bhedathI traNa bhede che. A sarvanA paNa avagAhanA sthAna jUdA jUdA sAta-sAta che. A sarvanI jaghanya avagAhanA ane aparyAptakanI utkRSTa avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANe che. saMmU7ima janmavALA ane garbhajanmavALA paryApta catuSpadonI utkRSTa avagAhanAnuM pramANa kramazaH gati pramANa pRthakRtva ane 6 gabhUta che. For Private And Personal Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir MEANITARAIAIL YRIPARAS Int anuyogadvArasUtra dAnAM ssddgvyuutaani| garbha noraH parisaNAM yojnshsrm| garbhajabhujaparisaNAgavyUtapRthak vam / garbhajapakSiNAM dhanuHpRthakatAmiti / itthaM pazcandriyatiryakrapade'tragAhanAmuktvA sampati manuSyapade'vagAhanAmAha-'maNussANaM' ityAdi / atra pnycaavgaahnaasthaanaani| tatraughikapade devakuLadimanuSyANAmutkaSTAvagAhanA trINi gavyUtAni / vAtapittazukrazoNitAdiSu samUcchimamanuSyANAmutkRSTA'pi zarIrAvagAhanA'gulAsaMkhyeyabhAga eva / te hi etAvatyAmevAvagAhanAyo vartamAnA mriyante / aparyAptakAnAM garbhavyutkrAntikamanuSyANAM zarIrAvagAhanA'pi utkRSTato'gulA. saMkhyeyabhAga eva / paryAptakAnAM tu teSAmutkRSTa zarIrAvagAhanA trINi gvyuutaani| ityaM pazcasu sthAneSu manuSyANAmutkRSTA'vagAhanA bodhyA / jaghanyA'vagAhanA tu mUlAt svayamanusaMdheyA iti||muu0 198 // pRthaktva aura 6 gavyUna hai| catuSpadoM kI 6 gavyUtapramANa jo avagAhanA kahI gaI hai vaha devakuru Adi uttama bhoga bhUmigata garbhaja hAthiyoM kI apekSA se jAnanI cAhiye / samUchana janma vAle aura garbhajanma vAle paryApta uraH parisarpo kI utkRSTa avagAhanA kramazaH yojanapRthaktya, yojana sahasra kI hai| yahAM eka hajAra yojana kI avagAhanA bahibIpagharti garbhaja sarpo kI apekSA kahI gaI jAnanI cAhiye / saMmUrcchana janma dhAle aura garbhajanmavAle paryApta bhujaparisaroM kI utkRSTa avagAhanA kramazaH dhanuSa pRthaktva aura gavyUta pRthaktva hai| khecara tiryazcoM meM jaghanya avagAhanA sarvatra aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai / saMmUrcchana paryApta khecaroM kI utkRSTa avagAhanA dhanuSa pRthaktva kI hai aura grbhcatuSonI 6 gabhUta pramANe je avagAhanA kahevAmAM AvI che, te devakupha vagere uttama bhega bhUmigata garbha ja hAthIonI apekSAo jANavI joIe. saMmUDjhana janmavALA ane garbha janmavALA paryApta ura parisarponI utkRSTa avagAhanA kramazaH yeAjana pRthakutva ane jana sahastra jeTalI che. ahI eka hajAra jananI avagAhanA, bahi pavati garbhaja sarponI apekSAe kahevAmAM AvI che, tema samajavuM joIe saMpUrjhana janmavALA ane garbha janmavALA paryApta bhuja parisarponI utkRSTa avagAhana kramazaH dhanuSa pRthakRtva ane gavyata prathakRtva che. khecara tiyAmAM jaghanya avagAhanA sarvatra aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa che. saMpUrachana paryApta becaranI utkRSTa avagAhanA dhanuSa pRthaphatvanI che ane garbhajanmavALA paryApta becaranI uSTa For Private And Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tm sd h m m m m m s h m manuyogacandrikATIkAsUtra198pazcendriyatiryagyonikAdInAMzarIrAvagAhanAni.199 janmavAle paryApta khecaroM kI utkRSTa avagAhanA bhI dhanuSa pRthaktva hai| vizeSa khulAsA ke liye isa koSThaka ko dekhiyea.kra. nAmaH-sAmAnyapaMcendriya jaghanya avagAhanA utkRSTa avagAhanA 1 , jalacara aMgulake asaM. bhAga 1 hajAra yo. pramANa saMmUrcchana , , aparyApta jalacara aMgula ke asaM.bhAga , paryApta jalacara 1 hajAra yojana garbhaja , , aparyA., , aM. a.. ,, paryApta , ___ , 1 hajAra yo. thalacara catuSpada aM a. 6 gavyUta saMmUrcha , ____" " gavyUta pRthaktva ,, aparyApta , " " a. a. ,, paryApta , asaM. bhA. gavyUta pRthaktva garbhaja catuSpada 6 gavyUta avagAhanA paNa dhanuSa pRthaphatva che. A saMbaMdhamAM vizeSa spaSTIkaraNa mATe ahI nIce mujaba koSTaka ApavAmAM Ave che. a.kra. nAma-sAmAnya paMcendriya jaghanya avagAhanA utkRSTa avagAhanA , saya aMgulano asaMkhyA 1hajAra janapramANa tame bhAga saMmUna aparyApta jalacara paryApta jalacara ma. masa. mAga garbhaja jalacara 1 hajAra jana ,, aparyApta , ma. ma. ,, pAta, 1 hajAra jana thalacara catuSpada ma. masa. 6 gaLyuta sabhanchana, gabhUta pRthakRtva , aparyApta ma. asa. , paryApta " , gabhUta pRthakRtva garbhaja ura parisarSa 6 gabhUta . . . . . asa. . . . . For Private And Personal Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 200 6 7 1 3 7 3 4 aparyAptaka paryApta 99 uraH parisarpa saMmU. uraH pari. 19 " 19 99 " garbhaja uraH parisarpa 19 "" garbhaja "" " aparyApta paryApta bhuja parisarpa samU. bhuja parisarpa aparyA. paryApta aparyApta paryApta "" "" 99 " 92 "9 2: parisa sabhUgchana 72: pari. aparyApta paryApta gabhaja "" aparyApta paryApta "2 "" " 27 gala ja uraH parisapa 11 bhuja- parisap saMbhU bhU. aparyA paryAma " aparyApta www. kobatirth.org paryApta apasa paryAsa aparNAMka paryAsa 59 "" aM. " 17 " 19 19 99 "" - 15 "9 19 99 " ma. "" "" "" "" 39 99 "" 99 "" 12: "" "" "9 99 "" " 99 a. 99 "" "" 24. bha. " 99 "" " 19 19 17 91 19 "9 asaM 36 "" a'. 39 "" asa ma. " z "" asaM. " " For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre a. yojana pRthaktva A. 1 hajAra yo. yojana pRthaktva aM. a. yojana pRthaktva 1 hajAra yojana 37. aM. 1 hajAra yojana gavyUta pRthaktva dhanuSapRthaktva aM. a. dhanuSa pR. gavyUta pR. aM. a. gavyUta pRthaktva ma. 25. caiAjana pRtha 1 hajAra cAjana 2Ajana pRtha ma. ma. ceAjana pRthata 1 hajAra Ajana ma. ma. 1 hajAra ceAjana gabhUta pRthava dhanuSa pRthava ma. ma. dhanuSa yu. atyaMta pu. ma. ma. atyaMta pu.
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogavandrikA TIkA sUtra198paJcendriyatiryagyoni kAnAM zarIrAvagAhanAni.201 khecara .." sam. " . . 4 garbhaja 3 , apa. " " aM. a. 4 , paryA. garbhaja 6 , apa. a. a. 7 , paryApta dhanu. pR. ye paJcendriyatiryaJcoM kI 36 avagAhanA sthAna haiM manuSyoM ke avagAhanA sthAna 5 hote haiM / jisa kI avagAhanA isa prakAra se haimanuSya aM. a. 3 gavyUta pra0 2 saMmU. aM. a. garbhaja 3 gavyUta apa. aM. a. aM. a. 5 , paryA. aM. asaM. 3 tIna gavyU. prathama sAmAnya pada meM devakuru Adi manuSyoM kI utkRSTa avagAhanA tIna gavyUta kahI gaI hai / vAta, pitta, zukra zoNita Adi meM sNmuubecara , ma. sabhU0 , sa. sa... dhanu. . sana - " ma. ,, ma5. ma. ma. ma. ma. ,, pati , sasa. pa . mA . paMcendriya tiryacenA 36 avagAhana sthAne che monA avagAhana sthAne pa hoya che. jemanI avagAhanA A pramANe che. manuSya ma. ma. 3 cyUta . bhU0 " , " " ma. ma. 3 gAnA 3 gabhUta , garbha ja a5. ma. ma. ma. sa. , paryA0 ma. sA. 3 -yUta prathama sAmAnya padamAM devakurU vagere manuSyonI utkRSTa avagAhanA traNa gabhUta jeTalI kahevAmAM AvI che, vAta, pitta, zuka, zeNita vageremAM samU a0 26 dhanu. . 'd zd " 55. , 5. masa. Gm PK For Private And Personal Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre mUlam-vANamaMtarANaM bhavadhAraNijA ya uttaraveubviyA ya jahA asurakumArANaM tahA bhaanniyvaa| jahA vANamaMtarANaM tahA joi. siyANa vi / sohamne kappe devANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhanA paNNattA?, goyamA! duvihA paNNattA, taM jahA-bhavadhAraNijjA ya uttaraveuvviyA ya, tastha NaM jA sA bhavadhAraNijjA sA jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM sattarayaNIo, tattha NaM jA sA uttarajeuviyA sA jahanneNaM aMgulassa saMkhejaibhAgaM ukkoseNaM joynnsyshssN| evaM IsANakappe'vibhANiyatvaM / jahA sohammakappANaM devANaM pucchA tahA sesakappadevANaM pucchA bhANiyabA jAva accuykppo| saNaMkumAre kapaye devANaM bhaMte! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA?, goyamA! duvihA paNNattA, taM jahA-bhavadhAraNijjA ya uttarakhe uviyA y| tattha NaM jA sA bhavadhAraNijjA sA jahanneNaM aMgulasla asaMkhejjaibhAgaM ukko. seNaM cha rayaNIo, uttaraveuviyA jahA sohamme / jahA saNaMku. mAre tahA mAhiMde vi bhaanniyvaa| baMbhalaMtagesu bhavadhAraNijjA jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM paMca rayaNIo, uttaraveuviyA jahA sohmme| mahAsukkasahassAresu bhavadhAraNijjA jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoleNaM cattArichima manuSyoM kI utkRSTa bhI zarIrAvagAhanA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hI hai| ve itanI avagAhanA meM rahate hue hI marate haiN|suu.1981 7i ma manunI utkRSTathI paNa zarIravagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa che teo ATalI avagAhanAmAM rahevA chatAM e mRtyu pAme che. sU018 For Private And Personal Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 199 vANamaMtarAdInAM zarIrAvagAhanA nirUpaNam 203 rayaNIo, uttaraveviyA jahA sohamme | ANayapANaya AraNa accue usu vibhavadhAraNijjA jahantreNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM tiNi rayaNIo, uttaraveubviyA jahA sohamme / gevejjagadevANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ?, goyamA ! ege bhavadhAraNijje sarIrage paNNatte, se jahaneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM dunni rayaNIo / aNuttarovavAiyadevANaM bhane ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ?, goyamA ! ege bhavadhAraNije sarIrage / se jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM, ukkoseNaM egA rayaNI / se samAsao tivihe paNNatte, taM jahA - sUIaMgule, payaraMgule ghagaMgule / egaMgulAyayA egapaesiyA seDhI sUI aMgule sUI sUIe guNiyA payaraMgule, payaraMsUIe guNiyaM ghaNaMgule / eesi NaM sUIaMgulapayaraMgulaghaNaMgulANaM kayare kayarehiMto appe vA, bahue vA tule vA visesAhiyAvA?, samvatthove sRI aMgule, pararaMgule asaMkhejjaguNe, ghaNaM asaMkhejjaguNe / se taM ussehaMgule ||suu0 199 // chAyA - vAnavyantarANAM bhavadhAraNIyA ca uttarakriyA ca yathA asurakumArANAM tathA bhaNitavyA / yathA vAnavyantarANAM tathA jyotiSkANAmapi / saudharme kalpe 'vANamaMtarANaM bhavadhAraNijjA' ityAdi / sU 199 // zabdArthaH - ( vANamaMtarANaM bhavatrAraNijA ya uttara ve ubviyA ya jahA asurakumArANaM tahA bhANiyavvA vAnavyaMtaroM kI bhavadhAraNI ya aura uttara vaikriyarUpa avagAhanA jisa prakAra asurakumAroM kI pahile kahI gaI hai usI prakAra se jAnanI cAhiye / (jahA vANamaMtarANaM tahA joha 'vANamaMtarANaM bhavadhAraNijjA' / ityAdi / zabdArtha - (vANamaMtarANaM bhavadhAraNijjA ya uttaraveubviyA ya jahA asurakumA* rANaM tahA bhaNiyA) vAnavyatiraunI avadhAraNIya bhane uttaravaiDiya 35 yvgAhanA je pramANe asurakumAreAnI pahelA kahevAmAM AvI che. te pramANe ja lAkhuvI me (jahA vANamaMtarANaM tahA joisiyANa vi) kevIlavadhAraNIya For Private And Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 204 anuyogadvArasUtre devAnAM bhadanta ! kiyanmahatI zarIrAvagAhanA majJatA ? gautama ! dvividhA prajJaptA, tadyathA - bhavadhAraNIyA ca uttarakriyA ca tatra khalu yA sA bhavadhAraNIyA sA jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam utkarSeNa sapta ratnayaH, tatra khalu yA sA uttaravaikriyA sA jaghanyena aMgulasya saMkhyeyabhAgam utkarSeNa yojanazatasahasram / evaM IzAna kalpespi bhaNitavyam / yathA saudharma kalpAnAM devAnAM pRcchA tathA zepakalpasiyANa vi) jaisI bhavadhAraNIya aura uttaravekriyarUpa avagAhanA arrainroM kI hai vaisI hI vaha avagAhanA jyotiSkadevoM kI bhI hai| (sohamme kappe devA NaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ) he bhadanta ! saudharmakalpa meM devoM kI avagAhanA kitanI hotI hai / uttara- (goyamA ! duvihA paNNattA) he gautama! saudharmakalpa meM devoM ko avagAhanA do prakArakI kahI gaI hai| ( taM jahA) ve prakAra ye haiM - (bhavadhAraNijA ya uttara veuvvidyA ya ) eka bhavadhAraNIya avagAhanA dUsarI uttara vaikriya avagAhanA / (tattha NaM jA sA bhavadhAraNijA sA jahaNaNeNaM aMgulassa asaMkhejAibhAgaM ukkose NaM satta rayaNIo) inameM jo bhavadhAraNIya avagAhanA hai- vaha, jaghanya se aMgula ke asaM. khyAtaveM bhAgapramANa hai aura utkRSTa se 7 sAta ratni pramANa hai / - (tattha NaM jA sA unnaraveuctriyA sA jogaM aMgulassa saMkhejjai bhAgaM, koseNaM jogaNasayasahassa) uttarabaikiya avagAhanA jaghanya se aMgula ke saMkhyAnave bhAga pramANa hai aura utkRSTa se ekalAkha yojana pramANa | 'evaM IsAkappe vi bhANiyavvaM ) isI prakAra se IzAnakalpa meM bhI ane uttaravaikriya rUpa avagAhanA vanabhyatAnI che tevI ja avagAhanA jyotiSNu devAnI pazu che. (sohamme kappe devANaM bhaMte! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA) he laDhata ! sodhamA devenI avagAhanA TisI hoya che. uttara- ( goyamA ! duvihA paNNattA) he gautama! saudharmamAM devAnI avagAhanA me prArI prajJapta thayezrI che. (taMjA) te prahAro bhA prabhAyeche( bhavadhAraNijjA ya uttaraveuctriyA ya) me avadhAraNIya avagAhanA bhane zrIla uttarasaipriya avagAhanA (tattha NaM jA sA bhavadhAraNijjA sA jahaNaNaM aMgularasa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM saca rayaNIo) sabhAM ne avadhAraNIya avagAhunA che. te jaghanyathI aMgulanA amrakhyAtamAM bhAga pramANa che, ane utkRSTathI sAta ratni pramANa hai. (tattha NaM jAsA uttaraveunviyA sA jahaNNeNaM aMgulasva saMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM joyaNamrayahassa) uttambaiThiya avazAnA dhanyathI a'gulanA sakhyAta bhAga pramANa che ane utkRSTathI eka lAkha cejana pramANa che, ( evaM IsANakappe vi bhANiyavvaM) yA pramANe zAnamudaya mATe yA For Private And Personal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogavandrikA TIkA sUtra 199 vANamaMtarAdInAM zarIrAvagAhanAnirUpaNam205 devAnAM pRcchA bhaNitavyA yAvat acyuta kalpam / sanatkumAre kalpe devAnAM bhadanta ! kiyanmahatI zarIrAvagAhanA prajJaptA ? gautama ! dvividhA, prajJaptA, tadyathA-bhadhAraNIyA ca uttara kAca, tatra khalu thA sA bhavadhAraNIyA sA jaghanyena aMgulastha asaMkhyeyabhAgam utkarSeNa patnayaH. uttarakriyA yathA saudharma bhvdhaarnniiyaa| jAnanA cAhiye / (jahA sohammakappANaM devANaM pucchA-vahA sesa kappa. devANaM pucchA bhANiyacA) saudharmakalpa ke devoM kI pRcchA kI jaisI zeSakalpoM ke devoM kI pRcchA jAnanI caahiye| prazna:-yaha kahAM taka ? uttara-(jAva accuyakappo) acyutakalpa taka (laNaM kumAre kappe devANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNatA?) he bhadanta ! sana. kumArakalpa meM devoM ko zarIrAvagAhanA kitanI hai ? uttara :-(goyamA ! duvidhA paNNattA) he gautama ! do prakAra kI vahAM zarIrAvagAhanA prajJasa huI hai / (taM jahA) ve yo prakAra ye haiM(bhavadhAragijAya uttarave uviyo ya) eka bhavadhAraNIya dUsarI uttarapaikiyA (natya NaM jA mA bhavadhAraNijA sA jahanneNaM aMgulassa asaM. khejahabhAgaM ukakoseNaM cha rayaNIo) inameM jo yahAM bhavadhAraNIya zarIrAvagAhanA hai vaha jaghanya se to aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai| aura utkRSTa se cha ratmipramANa hai| (uttaraveubdhiyA otel yu naye. (jahA sohammakapANaM devANaM purachA ttahA sesakappa devANaM puccha! bhANiyavyA) saudhamapanA pAnI chAnI bha zeSa:yona devenI pRcchA jANavI joIe. prazna-sA yAM sudhI? uttara-(jAva accu kappo) acyuta365 sudhI (saNaMkumAre kappe devANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA) hai mata! sanakumAra 765bhAM devenI zarIravagAhanA keTalI che? uttara-(goyamA ! duvihA paNNattA ?) gautama ! prAnI zarIrAvA. nA tyA prazasa yetI cha. (taMjahA) te me 5721 mA pramANe cha-(bhavadhAraNijjA ya uttaradeubdhiyA ya) me nA23 gAne bhI uttaravaiThiya (tattha NaM jA sA bhavadhAraNijjA sA jAnneNaM aMgularala asaMkhejjaimAgaM ukko. seNaM cha rayaNIo) // savamA reDI mAya zarIrAbAhanA cha, te ja ghanyathI to aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa che. ane utkRSTathI 6 For Private And Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre yathA sanatkumAre tathA mAhendre'pi bhaNiyA / brahmalAnta yobhadhAraNIyA jagha nyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam utkarSeNa pazcarAyaH, uttarakriyA yathA saudharme / mahAzukra sahasrArayorbhavadhAraNIyA jayanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam utkarSaNa catasro ratnayaH, uttarakriyA yathA saudharme / AnatamANa tAraNAcyuteSu caturNapi bhavajahA sohamme) usara vikriyArUpazarIrAvagAhanA vahAM saudharmakalpa meM kahe anusAra eka lAkha yojana kI hai| (jahA saNaMkumAre tahA mAhiMde vi mANiyavvA) sanatkumAra ke jaisA mAhendrakalpa meM bhI cha rasnipramANa avagAhanAjAnanA caahiye| (bamalaMtagesu bhvdhaarnnij| jahanneNaM aMgulasta asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM paMca rayaNIo) brahma aura lAntaka ina do kalpoM meM bhavadhAraNIya zarIrAvagAhanA jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa aura utkRSTa se pAMca rasni pramANa hai| (uttarave ubdhiyA jahA sohamme) uttaravaikriyArUpa zarIrAvagAhanA yahAM para saudharmakalpa ke jaisI hai / arthAt jaghanya se aMgula ke saMkhyAtave bhAga, utkRSTa se eka lAkha yojana kA hai| (mahAsukkasahassArelu bhavadhAraNijjA jahaNNeNaM aMgulasta asaMkhenaibhArga ukkoseNaM cattAri rayaNIo) mahAzukra aura sahasrAra ina do kalpoM meM bhavadhAraNIya zarIrAvagAhanA jaghanya se aMgula ke asaM khyAtaveM bhAga pramAga aura utkRSTa se cAra ralipramANa hai / (uttara ubdhiyA jahA sohamme) tathA uttAvaikriyA rUpa zarIrAvagAhanA saudhalina pramANa cha. (uttarave ubviyA jahA sohamme) uttaviyA 35 zarIrAvA. nA tyo sodha 85nI bha meM tama yauna sI cha. (jahA saNaMkumAre tahA mAhiMde vi bhANi yavyA) sanamAranI bha. mandra465mA 59 6 ni prabhAe samAnA kI me. (baMbhalaMtagesu bhavadhAraNijjA jahanneNaM aMgu. lassa asaMkhejjaibha gaM ukkoraNaM paMcarayaNIo) brahma sane ta / me kapamAM bhadhAraNIya zarIravagAhanA jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa bhane 4thI pAMya 2ni prabhA che. (uttarave ubbiyA jahA sohamme) uttarakriyA rUpa zarIravagAhanA ahIM sadhamaMkalpanA jevI che eTale ke jaghanyathI aMgulanA saMkhyAmAM bhAga utkRSTathI eka lAkha jananI che. (mahosukke sahassAresu bhavadhAraNijjA jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukoseNaM catAri ravaNIo) mA bhane sasA2 mA me 46yAmA saarahaNIya zarIravagAhanA jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAta bhAga pramANa ane 54thI yAra 2ni pramANa cha. (uttaraveuvviyA jahA sohamme) tamA For Private And Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 199 vANamaMtarAdInAM zarIrAvagAhanAnirUpaNam207 dhAraNIyA jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam , utkarpaNa tisro ratnayaH, uttarabaiMkriyA yathA saudharme / graiveSakadevAnAM bhadanta ! kiyanmahatI zarIrAvagAhanA prajJaptA, gautama! eka mAdhAraNIyaM zarIrakaM prajJatam , tata jaghanyena aMgulasya asaMkhyeya. bhAgam utkarSeNa dve rasnI / anutaropapAtikadevAnAM bhadanta ! kiyanmahatI zarIrAmaMkalpa ke jaisA hai| arthAt lAkha yojanakI hai| (ANayapANaya AraNa accuesu vi bhavadhAraNijA jahaNye gaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM ukkoleNaM liNi rayaNIo) Anata, prANana,AraNa aura acyuta ina kalpoM meM bha padhAraNIya zarIrAvagAhanA jaghanya se aMgulake asaM. khyAtaveM bhAga pramANa aura utkRSTa se tIna rasnipramANa hai| (uttarave udhiyA jahA sohamme) utsaravaikrirUpa zarIrAvagohanA yahAM para jaisI saudharma svarga meM hai vaisI hai| arthAt lAkhayojana kI hai / (gevejjagadevANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA) he bhadanta ! aveyaka devoM kI zarIrAvagAhanA kitanI hai ? uttara :-(goyamA ! ege bhavadhAragijje sarIrage paNNatte) he gautama ! yahAM para eka bhavadhAraNIyazarIra hI prajJapta huA hai| (se jahaNgeNaM aMgulassa asaMkhenjahabhAgaM ukkoseNaM dunni rayaNIo) vaha jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai aura uskRSTa se do rasnipramANa hai| isIliye yahAM para uttaravaikriyArUpa shriiraauttarakriyA rU5 zarIravagAhanA saudharmakalpanI jema che. eTale ke lAkha yoni kI cha. (ANayayANayaAraNaaccuesu vi bhavadhAraNijjA jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM tiNNi rayaNIo) mAnata, prAta, bhAra ane ayyata A kalpamAM bhavadhAraNIya zarIravagAhane jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa ane utkRSTathI traNa patni (hAtha) pramANa che. (uttaraveviyA jahA sohamme uttaravaiThiyA 35 zarIrAnA sahI saudhama vAvI cha. mele meM sAma yojanahI cha. (gevejjagadevANa bhaMte ! ke mahAliyA sIrogAhaNA paNattA) ta ! dhaiveya: hevAnI zarIrApAnA hI cha ? uttara-(goyamA ! ege bhavadhAraNijje sarIra ge paNNatte) gautama ! mahI ye sAdhAraNIya zarIra 4 prajJA yasa che. (se jahaNNeNaM aMgularasa asaMkhejjA bhAgaM ukoseNaM dunnirayaNIo) te dhanyathI makhanA sabhyAtamA bhAga pramANa che ane utkRSTathI be raniM pramANa che eTalA mATe ahIM uttara For Private And Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 208 - ___ anuyogadvArasUtra vagAhanA pajJaptA ?, gautama ! ekaM bhavadhAraNIyaM zarIrakam , tat jaghanyena aMgulasya asaMkhyeyabhAgam unkarSeNa ekA ratnI / tat samAsataH trividhaM prajJAma, tadyathAsUcyAlaM pratarA zulaM ghanAGgulam / ekAgulAyatA ekapadezikA zreNI mUcya. gulam , sUcI mUcyA guNitA pratarAgulaM, prataraM mUcyA guNitaM dhanAGgAlam / eteSAM sUcyAla pratarAlaghanAAlAnAM kataran katarebhyaH alpaM vA bahukaM vA tulyaM vA vizeSAdhika vaa| sarvalokaM sUcyAGgulaM, pratarAGgulam asaMkhyeyaguNaM, dhanAGgulam asaMkhyeyaguNam / tadetat utsedhAgulam ||mu0 199 / / vagAhanA nahIM hai| (aNuttarovavAiyaM devANaM bhaMte ! ke mahAliyA. sarIrogAhaNA paNNattA) he bhadanta ! anuttara vimAnoM meM kitanI zarIrAvagAhanA prajJapta huI hai ? / .. uttara-(goyamA ! ege bharadhAraNijje sarIrage, se jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaimAgaM, ukkoseNaM egA rayaNI) he gautama ! anuttara vimAnoM meM eka avadhAraNIya zarIra hotA hai| vaha jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai aura utkRSTa se eka ratnipramANa hai| uttaravaikriyArUpa zarIrAvagAhanA nahIM hai / (se samApta molivihe paNNate) yaha utsedhAjula saMkSepa se tIna prakAra kA kahA gayA hai| (taM jahA) usake ve prakAra ye-(mUI aMgule, paraMguLe ghaNaMgale) sUgala pratarAGgula ghanA gula / (egaMgulAyayA epaemiyA seDhI sUI aMgule sUI mUIe guNiyA patharaMgule, payaraM maIe guNiyaM ghagaMgule) eka aMgula laMbI, tathA ekapradeza yA 35 zarIrAvAnA nathI. (aNuttarovavAha devANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogANA paNattA) he mata ! manuttara vimAnAbhATI zarIrApAsanA prajJapta thayelI che? uttara--(goyamA ! ege bhatradhAraNijje sarIrage, jahanneNaM aMgulamsa asaMkhejjaibhAga, unakoseNaM egA rayaNI) & gautama anuttaravimAnAmA sdhaarzIya zarIra hoya che. te jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa che ane utkRSTa eka patni pramANa che. uttarakriyA rU5 zarIravAhanA nathI. (se samAsa o tivihe paNNate) ! tse, zuta sapathI pAnI vAmAM bhAvI che. (taMjahA) tenA ke praa| mA pramANe 2. (sUI aMgule, payaraMgule ghagaMgule) sUrayasa, prataiya, ane banaiya (egaMgulAyayA egapae siyA seDhI sUI aMgule sUI sUIe guNiyA paraMgule, payaraM sUIe, guNiyaM ghaNagule) me For Private And Personal Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 199 vANamaMtarAdInAM zarIrAvagAhanAnirUpaNam 209 TIkA- 'vANamaMtarANaM' ityAdi -- vyAkhyA nigadasiddhA / graiveyakAnuttaropapAtikAnAM devAnAmuttarakriyAyA amAvAdekaM bhavadhAraNIyaM zarIraM bodhyamiti / tat atulamapANaM mRcyaGgulAdibhedena trividhaM bodhyam / vyAkhyA pUrvavad bodhyA / etadupasaMharannAha tadetadurasedhAGgulamiti / sU0 199 // moTI jo nabhaH pradeza zreNI hai usakA nAma sUcyaGgula hai| sUcI ko sUcI se guNA karane para pratarAGgula banatA hai| sUcI se guNita pratara ghanagula kahalAtA hai| (eesiNaM sUI aMgulAyaraMgulaghaNaMgulANaM kayare karehiMto appe vA bahue vA tulle vA visesAhie vA ?) he bhadaMta ! sUcyaGgula, pratarAMguLa, ghanAGgula inameM kauna kinase alpa hai? kauna kinase bahuta haiM ? kauna kinase tulya haiM ? tathA kauna kinase vizeSAdhika haiM ? uttaraH- (savvathove naI aMgule, payaraMgule asaMkhejjaguNe, ghaNaMgule asaMkhejjaguNe) inameM sabase kama sUcyaGgula hai sUcyaMgula se asaMkhyAtaguNA dharnAgula haiM / (se taM usle haMgule) isa prakAra yaha utse ghA~gula kA svarUpa hai / bhAvArtha - isa sUtra dvArA sUtrakArane vAnavyatara, jyotiSka evaM vaimAnika devoM kI avagAhanA kitanI hai ? yaha bAta kahI hai / vyantara, a'gula lAMbI temaja eka pradeza. mATI je nabha pradeza zreNI che tenuM nAma sUcca'gula che. sUcIne sUcI vaDe guNita karavAmAM Ave te pratarAMgutra ane che sUcIthI guNita pratara dhanAMzu uDevAya che. (ekakSiNaM sUI aMgulapayaraM gula guLANaM kayare karehiMto appe vA bahue vA tulle vA visesAhie vA 1) he bhadata ! sUcyu'gula, pratarAMgula, ghanAMgula AmAMthI kANu dAnAthI alpa che? ane kANu keAnArthI mahat che? kANu kAnI khAkhara-tulya che? temaja keNu keAnAthI vizeSAdhika che ? uttara - ( savvadhotre sUI aMgule, payaraMguLe asaMkhejjaguNe, ghanaMgule asaMkhejjaguNe ) AmAM sauthI kama sUcya zula che. sUcca gulathI asaMkhyAtagaNeA pratarAMgula che ane pratarAMzuddhathI asaNyAta dhanAMgupta hai (se taM ussehaMgule) yA pramANe mA utseghAMgulanu' svarUpa che. bhAvA--A sUtra vaDe sUtrakAre yAnanyatara, jayeAtika ane vaimAnika devAnI avagAhanA keTalI che? A vAta spaSTa karI che. vyatara ane jyaMtika devAnI avagAhanA asurakumAranI jema che. vaimAnika devAnI paNa a0 27 For Private And Personal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre evaM jyotiSka devoM kI avagAhanA asurakumAra ke kathana anusAra hai| vaimAnika devoM kI bhI aisI hI haiM / parantu jo isameM-vizeSatA hai vaha isa prakAra se hai-saudharma IzAna ina do kalpoM meM bhavadhAraNIya zarIrAvagAhanA utkRSTarUpa-se sAtahAtha pramANa hai / sanatkumAra aura mAhendra ina do kalpoM meM chaha hAtha, brahmaloka evaM lAntaka meM pAMca hAtha, mahAzukra aura sahastrAra meM cAra hAtha' Anata, prANata, AraNa evaM acyuta meM tIna hAtha, praivedhakoM-meM do hAtha evaM anuttaravimAnoM meM eka hAca pramANa hai| yaha utsedhAMgula sUcI, pratara aura ghana ke bheda se tIna prakAra kA hai| inakA svarUpa AtmAMgula ke prakaraNa meM spaSTa kara diyA gayA hai / bhavadhAraNIya avagAhanA sarvatra jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa kahI gaI hai |-ise vizeSa spaSTa karane ke liye yaha koSThaka dekhiye| kramAMka devanAma avagAhanA jaghanya utkRSTa u. vai. ja. u. 1 bhavanapati bha. dhAraNa a.a. 7 hAtha aM; gu. 1 lAkha 2 vyantaradeva " 7 hAtha , asaM. yo 3 jyotiSkadeva 7 hAtha " , " 4 saudharma-IzAna A pramANe ja che paraMtu je emAM vizeSatA che, te A pramANe che saudharma IzAna A be kapamAM bhavadhAraNIya zarIravagAhanA utkRSTa rUpathI sAta hAtha pramANa che. sanakumAra ane mahendra A be kalAmAM 6 hAtha, brahmaleka ane lAMtakamAM pa hAtha, mahAzuka ane sahastrAramAM 4 hAtha, Anata, prANuta, AraNa. ane acutamAM 3 hAtha, raiveyakamAM 2 hAtha, ane anuttara vimAnemAM eka hAtha pramANa che. A usedha gula sUcI, pratara ane ghananA bhedathI traNa prakAranI che emanuM svarUpa AmAMgulanA prakaraNamAM spaSTa karavAmAM AvyuM che bhavadhAraNIya avagAhanA sarvatra jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa kahevAmAM AvI che vizeSa spaSTatA mATe ahIM A keSTaka ApavAmAM Ave che - kramAMka devanAma avagAhanA jaghanya utkRSTa uttarakriya ja, u. 1 bhavanapati bhavadhAraNIya aMgulane 7 hAtha , aMgu. 1lAkha asa'. bhAga " , yAna 2 0caMtadeva " " " 3 jatiSNadeva " " " 4 saudhama zAna " " " " For Private And Personal Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 200 pramANAGgulanirUpaNam atha pramANAGgulaM nirUpayati mUlam-se kiM taM pamANaMgule ?, pamANaMgule egamegassa raNo cAuraMtacakkavahista aTusovaSNie kAgaNIrayaNe chattale duvAlasaMssie aTrakagie ahiMgaraNasaMThAgasaMThie papaNatte, tassaNaM egamegA koDI ussehaMgulavikkhaMbhA, taM samaNassa bhagavao mahAvIrassa addhaMgulaM, taM sahastaguNaM pamANaMgulaM bhvi| eeNaM aMgulappamANeNaM cha aMgulAI pAdo, duvAlasaMgulAI vihatthI, do vihatthIo rayaNI, do rayaNIo kucchI, do kucchIo dhaNU, do dhaNusahassAI gAuyaM, cattAri gAuyAI joynnN| eeNaM pamANaMguleNaM kiM paoyaNaM? eeNaM pamANaMguleNaM puDhavINaM kaMDANaM pAyAlANaM bhavaNANaM bhavaNapatthaDANaM nirayANaM nirayAvalINaM 5 sanatkumAra-mAhedra , , 6 hAtha " " , 6 brahmaloka-lAntaka , , 5 hAtha , " " 7 mahAzukra-sahastrAra 4 hAtha " " " 8 Anata-trANata 3 hAtha " " 9 AraNa-acyuta 3 hAtha ,, ,,,, 109 greveyaka 2 hAtha ,,u.vai. nahIM kare 11 4 anuttara 1 hAtha " " " 15 5 vAM sarvArthasiddha kucha kama 1hAtha, " " ||suu0 199 // 5 sanakumAra mAhendra, hAya , , " 6 ajhaai aids , , 5 saya " " " 7 mahAzuka sahastrAra , , 4 " " " 8 mAnata prANuta , 3tha 6 mA atyuta , 3 hAtha 10 9 zaivayaka che . 2 DAtha 6.vai. nathI , 11 4 anuttara 12 5muM sarvArthasiddha ,, bhAtha " " || sU0 1995 1 DAya " " For Private And Personal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 212 ___ anuyogadvArasUtre nirayapatthaDANaM kappANaM vimANANaM vimANapatthaDANaM TaMkANaM kUDANaM selANaM liharINaM panbhArANaM vijayANaM vakkhArANaM vAsANaM vAsaharANaM vAsaharapavayANaM velANaM veiyANaM dArANaM toraNANaM dIvANaM samudANaM AyAmavikhaMbhoccattovvehaparikkhevA maavijti| se samAsao tivihe paNNate, taM jahA-seDhI aMgule paparaMgule ghnnNgule| asaMkhejjAo joyaNakoDAkoDIo seDhI, seDhI seDhIe guNiyA payaraM, payaraM seDhAe guNiyaM logo, saMkhejaeNaM logo guNio saMjjA logA, asaMkhejjaeNaM logoguNio asaMkhejjAlogA, arNateNaM logo guNio aNaMtA logaa| eesi NaM seDhiaMgulapayaraMgulaghaNaMgulANaM kayare kayarehito appe vA bahue vA tulle vA visesAhie vA?, samvatthove seDhiaMgule, payaraMgule asaMkhejjaguNe, ghaNaMgule asNkhejgunne| se taM vibhaagnissphnnge| se taM khettppmaanne||suu0 200 // chAyA-atha kiM tat pramANAGgulam ? pramANAzulam-ekaikasya rAjazcAtu rantacakravartinaH aSTa sauvarNikaM kAkaNIratnaM SaTtalaM dvAdazAstrikamaSTakarNikamadhi. karaNasaMsthAnasaMsthitaM prajJaptam / tasya khalu ekaikA koTirutsedhAGgulaviSkambhA, tat zramaNasya bhagavato mahAvIrasya arddhAzalam , tat sahasraguNaM pramANAlaM bhavati / etenAGgulapramANena paDalAni pAdaH, dvAdazAzUlAni vitastiH dve vitastI ratniH dve ratnI kukSiH dvau kukSI dhanuH, dve dhanuHsahasre gavyUtam catvAri gavya'tAni yojanam / etena pramANAGgulena kiM prayojanam ? etena pramANAGgulena pRthivInAM kANDAnAM pAtAlAnA bhavanAnAM bhavanaprastaTAnAM nirayANAM nirayAvalInAM niraya. prastaTAnAM kalpAnAM vimAnAnAM vimAnapastaTAnAM TaGkAnAM kUTAnAM zailAnAM zikhariNAM prArabhArANAM vijayAnAM vakSaskArANAM varSANAM varSadharANAM varSadharaparvatAnAM velAnAM vedikAnAM dvArANAM toraNAnAM dvIpAnAM samudANAmAyAmaviSkambhocattodvedhaparikSepAmApyante / tat samAsatastrividhaM prajJaptam / tadyathA-zreNyaGgulam pratarA For Private And Personal Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 200 pramANAjhgulanirUpaNam gulam ghanAGgulam / asaMkhyeyA yojanakoTIkoTayaH zreNiH, zreNiH zreNyA gaNitA pataram , pataraM zreNyA guNitaM lokaH saMkhyeyena loko guNitaH saMkhyeyA lokAH, asaMkhyeyena loko guNito'saMkhyeyA lokAH, anantena loko guNito'ntA lokAH / eteSAM khalu zreSyaphulapatarA gulaghanAGgulAnAM katamat katamebhyaH alpaM vA bahukaM vA tulyaM vA vizeSAdhikaM vA ? sarvastokaM mUcyaGgulam , pratarAzeM lamasaMkhyeyaguNam , ghanAGgulamasaMkhyeyaguNam / tadetad pramANAGgulam / tadetat vibhAganiSpannam / tadetat kSetrapramANam // mU0 200 // TokA-' se kiM taM' ityAdi atha kiM tat pramANAnulam ? iti ziSya praznaH / uttarayati-pramANAGgulamevaM vijJeyam / yathA hi-ekaikasya cAturantacakravattina:-catvAro'ntAzcaturantAH samudratrayahimavatparyantA bhUbhAgAsAna cakreNa vartayati adhikaroti yaH saH, tasya aba sUtrakAra pramANAGgula kA kathana karate haiM'se kiM taM pamANaMgule ?' ityAdi / svatra 200 // zabdArtha-(se kiM taM pamANaMgule) he bhadaMta ! vaha pramANAMgula kyA hai ? uttara-(pamANaMgule) vaha pramANAMgula isa prakAra se hai-(egamegassa) raNo cAuraMtacaka dRssa aTThamovaSiNae kAgaNIrapaNe cha tale. duvAlasaMssie, aruNNie, ahigaraNasaMThANasaMThie paNNatte) eka 2 cAturanta cakravartIrAjA kA aSThasuvarNapramANa eka kAkiNI ratna hotA hai| dakSiNA, pUrva aura pazcima ina tIna dizAoM meM phaile hue lavaNasamudra taka kI aura himapatparvata paryata taka kI bhUmi ko-arthAt paripUrNa SaTkhaMDamaNDina bharatakSetra ko-jo apanecakra se vijita kara adhikRta karate haiN| aise rAjA cAturanta cakravartI kahalAte haiN| bharata. kSetra ke 5 mlecchakhaMDa aura 1 AryakhaMDa isa prakAra 6 khaMDa haiN| have sUtrakAra pramANagulanuM kathana kare che. "se kiM taM pamANaMgule ?" tyAhazahAtha-(se kiM taM pamANaMgule) ! te pramakha zu cha ? uttara-(pamANagule) te prabhAyia // pramANe cha-(egamegastha raNNo cAuraMta cakavaTTissa aTusovaNNie kAgaNa rayaNe cha tale duvAlasaMssie, adukapiNae, ahigaraNasaMThANasaMThie paNNatte) me se yAturanta yatI sAnu aSTa suvarNa pramANa eka kAkiNIratna hoya chedakSiNa pUrva ane pazcima A traNe dizAomAM vyApta lavaNasamudra sudhInI ane himavatparvata payata bhUmine eTale ke paripUrNa thaDa khaMDamaMDita bharatakSetrane-je pitAnA cakrathI vijita karI adhikRta kare che, evA rAjAe "cAturanta cakravartI kahevAya For Private And Personal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 24 anuyogadvArasUtre 1 6 rAjJaH kAkiNIratnam aSTasauvarNikam - vAri madhuratRNaphalAni eka sa SoDaza sarSapAH ekaM dhAnyamASaphalam dve dhAnyamASakale ekA guJjA, paJcaguJjAH ekaH karmamApakaH, poDaza karmamApakAH ekaH suvaH, aSTamamANamasyetiaSTasauvarNikam = aSTasuvarNapramANam, SaTtalam catvAri catusRyapi dikSu dve UrdhvAdhazca ityevaM SaTtalAni yatra tat dvAdazAsikam - dvAdaza = dvAdazasaMkhyakA asrayaH= koTyo yatra tat- dvAdaza koTi yuktam, aSTakarNikam - aSTakarNikAH catasra upari catasro'svAdityevamaSTakarNikAH koNA yasya tat aSTakoNaviziSTam, tathAadhikaraNa saMsthAnasaMsthitam adhikaraNam = suvarNakAropa karaNaM, 'raNa' iti bhASA prasiddhaM tatsaMsthAnena saMsthitam = tatsadRzAkAraM samacaturasramityarthaH prajJaptaM =marUpitam / tasya kAkiNIratnasya ekaikA koTirutsedhA gulaviSkamyAutsedhalapramANa ina khaMDoM meM cakravartI kI AjJA calatI hai / isaliye ve isa SaTUkhaMDa bharatakSetra ke ekacchatra adhipati huA karate haiM / ye 14 ratnoM ke svAmI hote haiN| unameM 1 eka kAkiNIratna hotaa| isakA pramANa aSTa sonaiyA-bhara bhAravAlA hotA hai / eka suvarNa 16 karma mAkoM kA hotA hai / 1 karmamApaka pAMca guJjAoM kA hotA hai| do dhAnyamASaphala kI eka guMjA hotI hai| eka dhAnyamASaphala 13 vetasarasoM ke vajana barAbara hotA hai| eka vetasarSapa cAra ghuratRNaphaloM kA hotA hai / tathA vaha kA kiNIratna 6 talabAlA hotA hai| cAroMdizAoM kI ora ke 4 tala aura Upara nIce kI ora ke do tala usa kAkiNIratna meM hote haiM / usakI bAdaza koTi hotI haiM | ATha karNikAe~ (ATha konevAlI) hotI haiM isakA saMsthAna sunAra kI eraNa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir , For Private And Personal Use Only che. bharatakSetranA 5 mlecchakhaDa ane 1 Akha'Da A ma 6 u che. yA huM khaMDamAM cakravartInI AjJA mujaba zAsana cAle che. eTalA mATe teo A SaD khaDa bharatakSetranA eka chatra adhipati hoya che. e 14 ratnAnA svAmI hoya che temAM 1 eka kArDaNI ratna hAya enu pramANe aSTasuvarNa jeTalu hoya che. eka sutra 16 karramAke nu thAya che. 1 ka mASaka pAMca guntae neA thAya che e dhAnyamASa phUlanI eka gughna thAya che. eka dhAnyamASala 16 zveta sarasavanA vajana barAbara thAya che eka zveta sa pa cAra madhura tujhu phaLanu hoya che temaja te kApa...NI ratna talavALuM hoya che cAre dizAenI taraphanA 4 tala ane uparanIcenI taraphanA e tarkI, A pramANe A 6 tale te kAkakaNI ratnAmAM thAya che tenI dvAdaza kATI DAya che ATha karNikAe haiya che. enu' sasthAna sesanInI eraNa jevu
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 200 pramANAGgulanirUpaNam viSkambhA bhavati / kAkiNI ratnasya dvAdazApyasraya ekaikotsedhAzulapramANA bhavantIti bhAvaH / kAkiNIratnaM hi samacatukhaM bhavati, ato'syAyamo viSkambhazca pratyekamusedhAgulapamANo bodhyaH / U:kRtA satI yA koTirAyAmavatI bhavati saiva tiryakRtA satI viSkambharatI bhavati, ata AyAma viSkambhayorekataranirNaye'pyaparo'pi nirNIta eveti sUtre viSkambha evopAttaH tena AyAmo'pi svata eva bodhyaH / tadevaM kAkiNIratnamutse dhAGgalapramANamuktam / tadekaikakoTigata mutse dhAGgulaM zramaNasya bhagavato mahAvIrasya aGguilam / tat sahasraguNaM pramAke jaisA hotA hai / arthAt yaha samacaturastra hotA hai| (tassa NaM emamegA koDI umse haMgulavikva bhA) isa kAkiNI ratna kI eka koTI utsedhAGgula pramANa caur3I hotI hai| tAtparya kahane kA paha hai ki kAkiNI prasna kI jo 12 koTiyAM haiM, ve eka utseboGgula pramANa hotI hai / kyoMki kAkiNIratna lamacaturana honA hai,, isaliye hamakA AyAmalambAI, aura viSkaMbha-cauDAI, ye pratyeka utsedhAMgula pramANa hote haiM, aisA jAnanA caahiye| U~cI karane para jo koTi AyAmavatIlaMbI hotI hai, vahI tirachI karane para viSbhavatI-caur3I-ho jAtI hai| isaliye AyAma aura viSkaMbha inameM se kisI eka kA nirNaya ho jAne para dUsarA bhI nirNita ho jAtA hai, isI khyAla se mUtra. kArane sUtra meM viSkama pada kA hI pATha rakhA hai| kyoMki isI se AyAma kA bodha ho jAtA hai isa prakAra kAkiNIratna utsedhAMgula pramANa hotA hai, yaha bAta sUtrakArane yajJa kahI hai| (taM mamaNassaDAya che seTa hai / samayatura DAya . (tassa NaM egamegA koDI ussehaMguuvikkhaMbhA) in size 2lanI se se Ta sevAzusa prabhAra paheLI hoya che tAtparya A pramANe che ke kAki ratnane je 12 khUNAo che te eka udhAMgula pramANa che. kemake kAki ratna samacaturasya hoya che, meTasA bhATe bhAna bhAyAma (bA). mane 10 (pA ) 24 se. dhAMgula pramANa hoya che, Ama jANavuM joIe UMcI karavAthI je keTi mAyAvatI--(AisI) hoya che, te aisI 42vAthI vibhavatI-par3hI -thA jAya che. eTalA mATe ayAma ane viSkabha AmAM game te ekanI jANa thaI jAya te tenA parathI bIjA vize paNa jJAna thaI jAya che eTalA mATe ja sUtrakAre sUtramAM mAtra viSkabha padanuM ja kathana karyuM che. kemake AnAthI ja AyAmanuM jJAna thaI jAya che. A pramANe kAkiyuM ratna utsAMgala prabhA yAya che, mA pAta sUtrare bhI hI cha. (taM samaNasa bhagavao For Private And Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 216 anuyogadvArasUtre NAGgulam bhavavi-sahasramutsedhAGgulAni eka pramANAMgulamityarthaH / athavA-paramaprakarSarUpaM mAnaM prAptamaGgulaM pramANa gula- nAtaH paraM bRhattaramaGgulamastIti bhAvaH / yadvA-samastalokavyavahArarAjyAdisthiteH prathamapraNetRtvena pramANabhUto'sminnavasarpiNIkA bhagavAnAdivo bharato vA tasyAGgulaM pramANAGgulam / sahasramutsebAgulAni eka pramANAGgulamitye / vaktavye mUle 'egamegassa go' ityAdi sandarbheNa yatpramAgAGgulaM nirUpitaM tat kAkiNIratnaparijJAnena ziSyabuddhirvizadAbhavatyarthaM bodhyam / etenAGgulamamANena paDaGagulAni pAdo dvAdazAGgulAni bhagavao mahAvIrassa addhagulaM) isakI eka eka koTigata jo utseghAMgula hai, vaha zramaNa bhagavAn mahAvIra kA eka ardhAMgula hai / (taM sahassaguNapamANagulaM bhavaha) isa ardhAMgula se hajAraguNA eka pramANAMgula hotA hai / arthAt eka hajAra utsedhAMgula eka pramANAMgula ko banAte haiN| isIliye | 6 | "paramaprakarSa rUpaM mAnaM prAptam aMgulam pramANAMgalaM " aisI isakI vyutpatti kI gaI hai| yaha vaha aMgula hai ki jo paramaprakarSa rUpa mAna - parimANa ko prApta hai - isase baDA aura koI dUsarA aMgula nahIM hai / athavA -yuga kI Adi meM samasta lokavyavahAra kI evaM rAjyAdi kI sthiti ke praNetA hone se pramANabhUta bhagavAn AdinAtha yA bharata hue haiN| so inakA jo aMgula hai-vaha pramANAMgula hai / isa prakAra pramANa puruSa kA jo aMgula hai, vaha pramANAMgula hai / aisA bhI isakA vAcyArtha nikalatA hai| (6 " zaMkA : - isa kathana kA to niSkarSa yahI nikalatA hai ki 'eka hajAra utsedhAMguloM kA eka pramANAMgula hotA hai|' jaise ki Upara mahAvIrassa arddhagulaM) yAnI me meDa Tigata meM utsedhAMzula che, te zrama lagavAna mahAvIrano me ardhA gula che. (taM sahassaguNapamAnaMgulaM bhavai) ! ardho gulathI eka hajAra utsedhAMzula eka pramANAMgulI banAve che eTalA mATe ja paramaprakarUpaM mAnaM prAptam aMgurum pramANAMgulam " khevI mA zabdanI vyutpatti che A te aMgula che ke je parama prarUpa mAna-pari mANu-prApta che enA karatAM bIjo kei a gula nathI athavA yuganA prAraMbhamAM samastaleAka vyavahAranI ane rAjyAdinI sthitinA praNetA heAvAthI pramANabhUta bhagavAna ! AdinAtha ke bharata thayela che te emane je acukSa che, te pramANAMzula che A pramaNe pramANa puruSane je agula che, te pramANAMzunna che. evA paNa Ane vAcyA thaI zake che. zakA-A uparyukta sava kathananA niSkarSa eja ke eka hajAra utse dhrAMzukenA eka pramANa gula thAya che, te sUtrakAre A pramANe ja kahevuM For Private And Personal Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 200 pramANAGgulanirUpaNam 217 vitastirityAdi yojanAntaM bodhyam / etasya pramANAgulasya prayojanamabhidhAtu. mAha-etenAGgulapramANena pRthvInAM ratnapabhAdInAM, kANDAnAM-ratnakANDAnAm , pAtAlakalazAnAM, bhavanAnAM bhavanapatidevAvAsAnAM, bhavanamastaTAnAM narakaprastaTA. kahA hai| so sUtrakAra ko aimA hI kahanA cAhiye thA-phira mUla meM "egamegassa raNo' ityAdi pATha dvArA jo pramANAMgula kA varNana kiyA hai usakA kAraNa kyA hai ? uttara-ziSya kI buddhi 'kAkiNIratna kaMsA hotA hai ? isa parijJAna se vizada ho jAve-ki kAkiNIratna aisA hotA hai-isa abhiprAya se yaha varNana kiyA gayA hai / (eeNaM aMgulappamANeNaM cha aMgulAI pAdo, duvAlasaMguloiM vihatthI do vihasthIo rayaNI, do raya. NIo kucchI do kucchIo dhaNU, do ghaNu sahasassAI gAuyaM, cattArigAuyAI joyaNa) isa aMgulapramANa se cha aMgulakA eka pAda hotA hai| ghoraha aMguloM kI eka vitasti hotI hai| do vitasti kI 1 eka rasni-hAtha hotA hai| dorasni kI eka kukSi hotI hai| do kukSiyoM kA eka dhanuSa hotA hai| do hajAra dhanuSa kA eka gavyUta (kosa) hotA hai| cAra gavyUtoM kA eka yojana hotA hai| (eeNaM pamANaguleNa kiM poSaNa) isa pramANAMgula se kaunasA prayojana siddha hotA hai? me to pachI bhUkhamA " egamegassa raNNo ityAdi" 5 / 4 43 re prbhaagiguvanuM varNana karavAmAM AvyuM che, tenuM kAraNa zuM? uttara-ziSyanI kAkiNI ratna kevuM hoya che e viSayanI jijJAsAnI paritRpti thaI jAya ane te ziSya "kAkiNI ratna kevuM hoya che." e saMbaMdhamAM pUrNajJAna meLavI zake te mATe A varNana karavAmAM AvyuM che. (eeNaM aMgulappamANeNaM cha aMgulAI pAdo, duvAlasaMgulAI vihatthI do vihatthio rayaNI, do rayaNIo kucchI, do kucchIo dhaNU , do dhaNusahassAI gAuyaM cattAri gAuyAI joyaNaM) bha zukha prama.ethI 6 zulanA meM pAI 3.4 cha 12 aMgulanI eka vitasti hoya che. be vitastionI 1 zani-hAthahoya che. be rAtninI eka kukSi hoya che be kukSionuM eka dhanuSa hoya che be hajAra dhanuSa barAbara eka gabhUta (gAu) hoya che. cAra gabhUtanuM eka yAna DAya che. (eeNa pamANaMguleNa kiM paoyaNa) mA pramANAMsathI dhyA prajananI siddhi thAya che? a0 28 For Private And Personal Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhanuyogadvArasUtre ntare sthitAnAm nirayANAM narakArApAnAm , nirayAvalInAm narakAvAsapaGktInAM, nirayapastaTAnAM-terekkArasa natra satta paMca tinni ya taheva eko ya' chAyA-trayo. dazaikAdaza nava sapta paJca trayastathaivaikazca-ityAdi proktAnAm , kalpAdi vimAnaprastaTAntAH prasiddhAH, teSAm , TaGgAnAm ekAdicchinnaparvatAnAm , kUTAnAm ratnakUTAdInAm , zailAnAm-muNDaparvatAnAm , zikhariNAm zikharavatAM parvatAnAm , mAgbhArANAm ISannatAnAM zikhariNAm , vijayAdivarSadharaparvatAntAH pratItAH teSAm , velAnAm jaladhiveLAviSayabhUmInAM tathA-vedikAdisamudrAntAnAM ca AyAmaviSkambhocatyodvedhaparikSepAH-AyAmo-daiyam viSkambhaH vistAraH, ucca uttara-(eeNaM pamANaMguLeNaM puDhavIkaMDANaM) isa pramANAMgula se ratnaprabhA Adi pRthiviyoM ke ratnakANDoM kA, (pAyAlANa) pAtAlakalazoM kA (bhavaNANaM) bhavanapati devoM ke AvAsoM kA (bhavanapasthaDANa) narakoM ke prastaToMke antara meM sita bhavana prastaToM kA (nirayANaM) narakAvAsoM kA (nirayAvalINaM) narakAvAsoM kI paMktiyo kA (nirayapasthaDANaM) narakoM ke 13, 11, 9, 7, 5, 3-1, ina prastaToM kA (kappANaM) saudharma Adi kalpoM kA (vimANANaM) unake vimAnoM kA (vimANapatthaDANaM) vimAnoM ke prastaToM kA (TakANaM) chinnaTaMkoM kA, (kUDANaM) rasnakUTa AdikoM kA (selANaM) muNDaparvatoM kA (siharINaM) zikharazAlI parvatoM kA (panbhArANaM) kucha kucha namita parvatoM kA (vijayANa) vijayoMkA (vakkhArANaM) vakSaskAroM kA (vAsANaM) varSoM kA (vAsaharANaM) varSadharoM ko (vAsaharapavvayANaM) varSadharaparvatoM kA (velANaM) samudrataTa kI bhUmiyoM kA (veDyANaM) vedikAoM kA (dArANaM) uttara-(eeNa pamANaguleNa puDhavI kaMDANa) mA prabhAguisathI ratnapramA pore pRthvImAna 2isinA (pAyAlANa) pAtAra azAnA (bhavaNANa) bhavanapativAna bhAvAsonA (bhavanapatthaDANa) nAnA prastarAnA sataramA sthita bhavana prastAnA (nirayANa) nA2pAsanA (nirayAvalINa) na24pAsAnI patamAnA (narayapatthaDANa) narahanA 13, 11, 6, 7, 5, 3, 1 // prastaronA (kappANa) soyama vagere yAnA (vimANANa') tamanA vimAnAnA vimANapatthaDANa) vimAnAnA prastAnA (TaMkANa) chiTonA (kamANa) 2tnakUTa vagerenA (selANa) bhu 5vatAnA (siharINa') zimazAdI 51 tAnA (panbhArANa) thaa| thaa| namita pavatAnA (vijayANa) viyonA (vakkhArANa) vRkSAronA (vAsANa') varSa2 tAnA (vAsaharANa) dharAnA (vAsaharapavayANaM) 12 tAnA (velANa) samudrataTanI bhUbhiyAnA (veiyANa) 36mAnA (dArANa) dvAzanA (samudANa) samudrAnA (AyAma For Private And Personal Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 200 pramANAzgulanirUpaNam 219 tvam = uccatA, udvedhaH = bhUmimadhye'vagAhaH, parikSepaH = paridhiH, eSAM dvandvaste mAdhyante= pramANaviSayI kriyante / pramANAGgulena pRthivyAdInAmAyAmAdi-pramANaparijJAnaM bhavatItyarthaH / tadetatpramANAGgulaM katividham ? iti sUcayitumAha- tat pramANAGgulaM samAsataH = saMkSepataH zreNyaGgulamatarAGgulaghanA guleti trividham / zreNyagulAdi vivarItumAha-' asaM khejjAo' ityAdi / pUrvoktapamANA gulena yadyojanaM tena yojanena asaMkhyeyA yojanakoTI koTayaH saMvarttitasamavaturastrIkRtalokasya ekA I dvAroM kA (toraNA) toraNoM kA (dIvANaM) dvIpoM kA ( samuddANaM ) samudroM kA ( ApAmavikkhaM bhocca sovvehaparikkhevA mAvijjati) AyAma, viSkaMbha, uccatva, udvedhabhUmi ke bIca avagAha, paridhi-parikSepa ye saba mApe jAte haiM / tAtparya yaha ki - ' pramANAMgula se pUrvota pRthivI AdikoM ke AyAma Adi kA pramANa jAnA jAtA hai / ( se samAsao tivihe paNNatte) yaha pramANAMgula saMkSepa se tIna prakAra kA kahA gayA hai - (taM jahA ) ve prakAra ye hai - (seDhI aMgule, payaraMgule, ghaNaMgule) zreNyaMgula, pratarAMgula aura ghanAMgula / (asaMkhejjAo joyaNakoDAkoDIo seDhI) pramANAMgula se niSpanna hue asaMkhyAta kor3A koDI yojanoM kI eka zreNi hotI hai| eka karoDa ko eka karoDa le guNA karane para jo saMkhyA AtI hai, usakA nAma kor3A koDI hai / jo yojana pramANAMgula se niSpanna hotA hai vahI yojana yahA~ liyA gayA vikkhaM bhocca to ve parikkhevA mAvijjati) mAyAma, viSNula uccatya, udveSa bhUmimadhyAvagaha-paridhi-parikSepa A sarve mApavAmAM Ave che tApa A pramANe che ke pramANAMgulathI pUrvokta pRthivI vagerenA AyAma vagerenuM pramANa laghuvAmAM Ave che. (se samAsao tivihe paNNatte) yA pramANAMsa saMkSepabhI tra prahArano vAmAM Avyo che. (taMjahA) te prahAro bhA pramANe che. (seDhI, aMgule, payaraMtuLe, ghaNaMgule) zreya gur3a, atarAMzusa bhane dhanAMgula (asaMkhejjAo joyaNa koDAphoDIo DeDhI) pramAyAMguthI niSyanna thayesa asa khyAta kADA-keADI cejanAnI eka zretruI thAya che. eka karADane eka karoDa varlDa guNita karavAthI je sakhyA thAya che, tenuM nAma kADA--keADI che je ceAjana pramANAMgukathI niSpanna thAya che, teja yAjana ahIM grahaNa karavAmAM Avela che. evA ceAjaneAnI asaMkhyAta kADA-keADI satiMta caturasIkRta leAkanI eka zreNIkahevAya che. For Private And Personal Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 220 anuyogadvArasUtre bheNi:-zreNyaGgulaM bhavati / nanu lokaH kathaM saMvayaM-saMpiNDa ya caturasrIkriyate ? ityAha-lokastAvat svruuptcturdshrjjuucchritH| tatra-adharatAddezonasaptarajjuSistaraH, tiryaglokamadhye ekarajjuvistRtaH, brahmalokamadhye pazcarajjuvistaraH, upari tu lokAnte ekarajjuvistaraH, zeSasthAneSu tu niyato vistaro nAsti / itthaM lokazcaturdazarajjUcchrito bodhyaH / rajjupamANaM tu svayaMbhUramaNasamudrasya paurastyapAzcAtyavedikAntaM yAvat dAkSiNAtyottarIyavedikAntaM yAvat vA vijJeyam / ITa. hai| aise yojanoM kI asaMkhyAta koDA koDI saMvartita caturastrIkRta loga kI eka zreNi hotI hai| zaMkA-loka kopiNDibhUtakarake samacaturasrarUpa kaise kiyA jAtA hai? uttara-yaha loka svarUpataH 14 rAjU u~cA hai| vaha isa prakAra se hai-nIce kucha kama 7 rAjU kA isakA vistAra hai| tiryagloka ke bIca meM isakA vistAra 1 rAjU kA hai / brahmaloka ke bIca meM pAMca rAjU kA isakA vistAra hai aura Upara loka ke anta meM eka rAjU kA isakA vistAra haiN| ina sthAnoM se atirikta zeSa sthAnoM meM isakA vistAra aniyata haiM rAjU kA pramANa svayambhUramaNa samudra kI pUrva dizAsambandhI vedikAke anta se lagAkara pazcima dizA kI vedikA ke anta taka, athavA dakSiNa dizAkI vedikA ke anta se lagAkara uttaradizAkI vedikA ke anna taka jAnanA caahie| isa prakAra kA yaha vaizAkha sthAna arthAt nIce donoM pairoM ko phailAkara tathA u~ce donoM hAtho kI kohaniyoM ko phailAkara aura kaTipara donoM hastatalako lagAkara zaMkA-lokane piDIbhUta karIne samacatarastra kevI rIte karavAmAM Ave che? uttara-A leka svarUpataH 14 rAju eTale UMco che te A pramANe che nIce kaMIka a5 7 rAjunA eTale ene vistAra che. tiryagra lekanI vacce A vistAra 1 rAju jeTalo che. brahmalakanI vacce pAMca rAju eTale A vistAra che ane upara lekanA aMtamAM eka rAja jeTalo A vistAra che. A sthAna sivAya zeSa sthAnamAM Ano vistAra aniyata che. rAjunuM pramANu svayaMbhUraNa samudranI pUrva dizA saMbaMdhI vedikAnA aMtathI mAMDIne pazcima dizAnI dizAnA aMta sudhI athavA dakSiNa dizAnI vedikAnA aMtathI mADIne uttara dizAnI vedikAnA aMta sudhI jANavuM joIe A pramANe A vaizAkhasthAna eTale ke nIce banne paga pahoLA karIne temaja UMce banane hAthanI koNIone pALI karIne ane kaTibhAga para bane hastela lagAvIne ubhA rahelA puruSanI AkRtivALe loka buddhinI kalpanAthI For Private And Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 200 pramANAMgulanirUpaNam zo'yaM loko buddhiparikalpanayA saMvardhva ghanIkriyate / taditthaM vijJeyam-rajjupramANavistIyAstrapanADikAyAdakSiNa digbaniadholokakhaNDamadhastanabhAgalo dezona rajjutrayavistIrNa krameNa hoyamAnavistaram / tadeva upariSTAd rajjAsaMyeyamAgaviSkambhaM sAtireka paptarajjUcchritamAdAya sanADikAyA evottarapAzrve vipa rItaM saMpAtyate-ayobhAgamupari kRtvA uparitanaM cAdhaH kRtvA saMyojyate iti yAvat / itthaM saMyojane kRte sati adholokasyAI dezonarajjucatuSTayavistIrNa sAtirekasaptarajjucchritaM bAhalyato'pyadhaH kacid dezonasaptarajjumAnam anyatra khaDe hue puruSa kI AkRtivAlA lokadhuddhikI kalpanA se saMvartita karake ghanAkAra kiyA jAtA hai / vaha yoM jAnanA cAhiye-eka rAju. pramANa vistIrNa prasanADI ke dakSiNa dizAvAle adholoka ke khaNDako, jo ki adhastana bhAgameM kucha kama tIna rAju vistRta hai aura kramase Upara kI ora hIyamAna vistAravAle haiM tathA jo Upara rAjuke asaM khyAtaveM bhAga viSkambha aura kucha adhika sAta rAju u~cA hai, use hI (buddhise) uThAkara sanADI ke hI uttara pArzvabhAgameM ulaTA karake saMghATita karate haiM, arthAt adhobhoga ko Upara karake aura UparI bhAgako nIce karake saMyukta karate hai| isa prakAra donoM bhAgoM ke saMyukta karane para adholokakA artha bhAga uttaradakSiNameM kucha kama cAra rAju vistIrNa, kucha adhika sAta rAju u~cA aura nIce se Upara pUrva pazcima meM pAhalyako apekSA nIce kahIM para kucha kama sAta rAju pramANavAlA aura anyatra aniyata bAhalyavAlA vaha hotA hai| ythaasaMvartita karIne ghanAkAra karavAmAM Ave che. tene A pramANe jANavuM joIe ke-eka rAju pramANu viratIrNa trasanADInA dakSiNa dizAvALA alekanA khaMDane je ke astana bhAgamAM theDI kama traNa rAju vistRta che ane kramazaH uparanI tarapha hIyamAna vistAravALe che, temaja je upara rAjunA asaMkhyAtamAM bhAga viSka ane kaMIka vadhAre sAta 2ju UMco che, tene ja (buddhithI) upADIne trasanADInA ja uttara pArvabhAgamAM UlaTuM karIne saMghATita kare che, eTale ke adhebhAgane upara karIne ane uparanA bhAgane nIce karIne saMyukta kare che. A pramANe bane bhAgane saMyukta karavAthI adholekane ardhabhAga uttara-dakSiNamAM kaIka kama cAra rAju vistIrNa nIcethI upara kaMIka vadhAre sAta rAju UMce ane pUrva pazcimamAM bAhalyanI apekSAe nIce keika sthAne kaMIka kama sAta rAju pramANayukta ane anyatra aniyata For Private And Personal Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 322 anuyogadvArasUtre svanivAlyaM jAyate / idAnImUlokAvartanAma kAramAha-rajju vistarA nADikApA dakSiNadikharti brahmalokamadhyAdadhastanamuparitanaM ca khaNDadvayaM brahmalokamadhye pratyekaM dvirajju vistIrNam uparya lokasamIpe astu ratnamAlasamIpe'GgulasahasramAgavistaraM dezonasArddharajjutrayocchritaM buddhayA samAdAya tasyA eva prasanADikAyA uttarapAi viparItaM saMghAtyate / evaM saMghAte kRte uparitanaM lokA dvAbhyAmaGgulasahasrabhAgAbhyAmadhikaM rajjutrayaviSkambham / iha caturNAM khaNDAnAM isakA AkAra yaMtrapRSTha ke naM. 1 se cAra meM dekha leveM aba uparitana lokArdha ke saMvartana prakAra ko kahate haiM - eka rAju pramANa vistAravAlI prasanADI ke dakSiNa digvartI brahmaloka ke trikoNa AkRtivAle madhyabhAga ko adhastana aura uparitana aise do khaNDa karake, unameM se pratyeka khaNDa, brahmaloka ke madhya meM do rAju vistIrNa hai aura Upara aloka ke samIpa, tathA nIce ratnaprabhA pRthvI ke kSullaka pranara ke samIpa aMgula ke sahasra bhAga pramANa vistAravAlA hai aura kucha kama sADhe tIna rAju pramANa vistAravAlA hai, aura kucha kama sADhe tIna rAju pramANa u~cAIvAlI hai, use buddhise uThAkara usahI nAr3I ke uttarI pArzva meM viparIta karake sthApita kreN| isa prakAra se saMyukta karane para uparitana lokArdha do aMgulasahasra bhAgoM se adhika tIna rAju viSkambhavAlA ho jAtA hai| * isakA AkAra yaMtrapRSTha ke naM. 5 se 8 meM dekha leveM. bAhulyayukata te hoya che, tenA AkAra yatrapejamAM naM. 1 thI 4 sudhImAM joI samajI levA. have uparitana lekAnA sravartInA prakAra viSe kahe che-eka rAju pramANu vistAravALI trasanADInA dakSiNa digvI brahmAkanA trikoNa AqativALA madhyabhAganA adhastana ane uparitana evA be khaMDa karIne teemAMthI dareke dareka khaMDa brahmalekanA madhyamAM e rajU vastINu che ane upara aleAkanA samIpa temaja nIce ratnaprabhA pRthvInA kSullaka prataranI pAse aMgulanA sahasra bhAga pramANe vistAra yukta che, ane kaMika kema sADA traNa rAju pramANa vistArayukta che ane kaMika kama sADA tratru rAju pramANa UMcAi yukta che, tene buddhithI upADIne teja trasanADInA uttarI pArzvamAM viparIta karIne sthApita kare A pramANe sayukata karavAthI uparitana leAkA e aMzula sahasrabhAgethI adhika traNa rAju vizvabhayukata thaI jAya che. tenA AkAra yaMtrapejamAM na, 5 thI 8 mAM joI levA. For Private And Personal Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvAra bhA. 2 kA yaMtra pRSTha 222 maTA sAna asanADI uttaradizyi bhAga For Private And Personal Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 200 pramANAGgulanirUpaNam 223 paryanteSu catvAro'GgulasahasrabhAgA bhavanti / kevalamekasyAM dizi yau dvau khaNDau tAbhyAM dvAbhyAm eka evAzulasahasrabhAgaH sampadyate ekadigvartitvAt / aparAbhyAmapi dvAbhyAmityamevetyatastad dvayadhikatvamuktaM dezonasaptarajjUcchUitam / bAhalyatastu brahmalokamadhye paJcarajjuvAhalyamanyatra tvaniyataM jAyate / idaM ca sarva samAdAya Adhastya saMvartitalokasyottarapArve saMghAtyate / evaM ca yojite AdhastyakhaNDasyocchraye yaditarocchrayAdadhikaM tat khaNDayitvA uparitanasaMghAvitakhaNDasya bAhalye isa sthalapara cAroM khaNDoM ke samIpa meM cAra aMgulasahasrabhAga hote haiN| kevala eka dizA meM jo do khaNDa haiM, una donoM se bhI eka aMgulasahasrabhAga sampAdita hotA hai| kyoMki ve donoM hI eka digvartI haiM / anya jo do bhAga haiM / 'una se isa prakAra kA pramANa niSpanna hotA hai, ataH unheM do aMgulasahasra bhAga se adhika kahA hai| Urdhvaloka kucha kama sAta rAju U~cA hai| usakA bAhalya brahmaloka ke * madhya meM pAMca rAjupramANa hai aura anyatra arthAt Upara aura nIce aniyata hai arthAt krama se ghaTatA huA haiM / isa sarvako uThAkara adhastana saMvartita lokArdha ke uttara pArzva meM saMyukta karanA cAhiye / isa prakAra saMyojita karane para adhastana u~cAI meM jo anya khaNDakI u~cAI se adhika bhAga hai, use khaNDita karake uparitana saMyojita khaNDa ke A sthala para cAre khaMDenI pAse cAra aMgula sahastra bhAga hoya che kakata eka dizAmAM je be khaMDa che, tenAthI paNa eka ja aMgula sahastra bhAga saMpAdita thAya che, kemake teo bane ja eka divartI che. bIjA je be bhAgo che tenAthI paNa A jAtanuM pramANa niSpanna thAya che eTalA mATe tene be aMgula sahasa bhAga karatAM vadhAre kahela che Urvaka kaMIka kama sata rAja eTale UMce che. bAhalya bahAlekanA madhyamAM pAMca rAju pramANa che, temaja anyatra eTale ke upara ane nIce aniyata che, eTale ke kramazaH alpa thayela che. A sarvane upADIne adhastana saMvartita lekAryanA uttara pArvamAM saMyukata karavuM joIe, A pramANe sojita karavAthI astana UMcAImAM je bIjA khaMDanI UMcAI karatAM adhika bhAga che, tene khaMDita karIne uparitana sojita khaMDane bAhamAM UrNa Ayata rUpathI saMyukta For Private And Personal Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir : 124 - anuyogadvArasUtra UrvAyataM saMghAtyate / evaM ca sAtirekAH pazvarajavaH kacid bAhalyaM sidhyati / tathA adhastanakhaNDamadhyastAt yathAsaMbhavaM dezonasaptarajjuvAhalyamuktam / evamatra uritanavaNDavAilpAd dezonarajjuyAdhikyaM bodhyam / adhastanavaNDAdhikavAha. lyAda gRhItvA paritanakhaNDavAhalye saMyojyate / evaM saMyojane kRte bAhalyataH sarvamapye nimaH khaNDaM samavaturastrIkRtaM sampadyate / idaM ca kiyatyapi pradeze rajjvasaMkhyeyabhAgAdhikapaDrajjupramANaM bhavati vyavahAratastu sarvamidaM sptrjjuvaahlymucyte| pAhalya meM Urdhva AyatarUpa se saMyukta karanA cAhiye / isa prakAra kucha adhika pAna rAjupamANa bAhalya kvacit siddha hotA hai| tathA adhastana khaNDa nIce yathAsambhava kucha kama sAta rAju bAhalapavAlA pahile kahA hai| isa prakAra yahAM para uparitana khaNDa ke bAhalya se kucha kama do rAju se adhika pramAga hotA hai| isa aghastana khaNDa adhika bAhalya se Adhe bhAgako grahaNa kara uparitana khaNDa ke bAhalya meM milAnA caahiye| isa prakAra saMyukta karane para pAhalya kI apekSA yaha sabhI AkAza khaNDa samacaturasra hotA hai / arthAt uparyukta prakAra se Urdhvaloka aura adholoka ke khaNDoMko milAne para sAta rAju lamyA, sAta roju cauDA aura sAta rAju hI moTA aisA samacatuSkoNavAlA AkAra bana jAtA hai| ina lambAI cauDAI aura moTAI kA paraspara guNA karane para (7474 = 343) tIna sau teMtAlIsa rAju ghanaphala loka kA nikala AtA hai| yaha bAhalya yadyapi kisI pradeza para rAju ke asaMkhyAtaveM bhAgase kara joie A pramANe kaMIka vadhAre pAMca rAju pramANe bAhalya kuvacit siddha thAya che. temaja adhastana khaMDanI nIce yathAsaMbhava kaMIka a5 sAta rAju bAhathayuta pahelAM kahevAmAM AvyA che. A pramANe ahIM upastina khaMDanA bAhathathI kaMIka kama be rAjuthI adhika pramANa hoya che. A adhastana khaMDa adhika bAhulyathI ardhA bhAgane grahaNa karIne uparitana khaMDanA bAhathamAM je joIe A pramANe saMyukata karavAthI bAhadayanI apekSA A saMpUrNa AkAzakhaMDa samacaturastra thaI jAya che eTale ke uparyukta prakArathI Uleka ane adhalekanA khaMDene saMyukta karavAthI sAta rAju lAMbI, sAta rAju pahoLI ane sAta rAju moTI evI samacatuSkoNavALI AkRti thaI jAya che. A laMbAI, pahoLAI temaja moTAIne paraspara guNita pAthI sonu (9x9x=343) 343 2 2 dhana cha, te 25STa 24 jAya che A bAhulya che ke kaI paNa pradeza para rAjunA asaMkhyAtamAM bhAga For Private And Personal Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 225 anuyogacandrikA TIkA sUtra 200 pramANAigulapramANanirUpaNam vyavahArayo hi kicinnamapi pUrvasvenaivAvyavasyati sraSTAttasya / atastanmatenaivAtra sarvatra saptarajjuvAhalyatA vodhyaa| AyAmaviSyamAbhyAM tu pratyekaM dezonasaptarajjumamANam / vyavahAranayena tu atrApi pratyekaM satarajramANaM bodhyam / itthaM vyavahAranayenAyAmaviSkambhavAhalyaiH matyekaM saptarajjupramANo ghano jAtaH / etacca sarva vaizAkhasthAnasthita sarvaca lokaM saMsthApya bhAvanIyam / siddhAnte ca yatra kutrApi avizeSitA zreNI gRhItA tatra sarvatra sA asya ghanIkRta adhika cha rAjuramANa hotA hai, tathApi vyavahAra se saba sAta rAjupramANa cAlya kahA jAtA hai / vyavahAraja kucha kama ko bhI pUrNa rUpa se hI mAnatA hai, kyoMki vaha sthUla dRSTi hai| isaliye usake mata kA Azraya lekara hI yahAM sarvatra sAna rAju kI vAhavatA jAnanA cAhiye / AyAma (lambAI) aura viSkambha (caur3AI) kI apekSA to pratyeka khaNDa dezona ( kucha kama ) sAta rAjupramANa ho jAtA hai, so yahAM para bhI vyavahAra se pratyekako sAta rAjupramANa hI jAnanA caahiye| isa prakAra vyavahAranaya se (vaha samacaturasra loka) AyAma vikambha aura bAhalya kI apekSA pratyeka sAta rAjupramANa hai, ataH tInoM ko paraspara guNita karane para vaha ghanAkAra, rAju hotA hai / yaha saba vaizAkha (mUDA) (nAcatA huA bhUSA ke AkAravAlA) sthAna para sthita aura sarvatra vRtta (gola) svarUpa puruSAkAra loka ko saMsthApita karake ghanaphala jAnanA cAhiye / siddhAnta meM jahAM kahIM bhI binA kisI vizeSatA ke sAmAnya karatAM vadhAre 6 rAju pramANa hAya che, teA paNa vyavahArathI A sapUrNa sAta rAju pramANu Alya kahevAmAM Ave che, vyavahAranaya kaMIka alpa hAya tA paNa pUrNa ja mAne che kemake te sthUla dRSTi che. ethI tenA matanA AdhAre ja ahI sarvatra sAta rAjunI khAhulyatA jANavI joie AyAma (sa) bhane viNDala (pA) nI dRSTiyo to hare aMDa hezana (khcha alpa) sAta rAju pramANu hAya che, te ahI' paNa vyavahArathI darekane sAta rAju pramANa ja jANavu joie A pramANe vyavahAranayathI (te samacaturasa leka) AyAma, vibha ane mahalyanI dRSTie dareka sAta rAju pramANa che, eTalA mATe trayane paraspara guNita karavAthI te ghanAra 343 rAju ya che A sava vaizAkha sthAna para sthita ane satra vRtta (meLAkAra) svarUpa puruSAkAra lekane sthApita karIne ghanaphaLa jAvu joIe. siddhAntamAM jyAM kaMI paNu vagara pheDai paNa jAtanI vizeSatAe sAmAnyathI zreNI grahaNa a0 29 For Private And Personal Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 226 anuyogadArasUtre lokasya sambandhinI saptarajjupramANA grAhyA / tathA prataro'pyetatpamANo bodhyaH / taditthaM saMvartitamamavaturastrIkRtalokasya pramANAGgulataH asaMkhyeyayojanakoTIkoTayaH samAjyAyAmA ekA zreNiyodhyA / zreNyA guNitA zreNiH prataraH / prataraH zreNyA guNito lokaH dhanaH ! lokasya ghanarUpatvAd lokazabdena ghano bodhyH| tathAsaMkhyeyena rAzinA asaMkhyeyena rAzinA anantena rAzinA ca guNito lokaH saMkhyeyA lokA asaMkhyeyA lokA anantA lokA' alokaveti bodhyam / se zreNI gRhaNa kI gaI, vahAM sarvatra vaha isa ghanAkAra lokakI sambadhinI hone se sAta rAjupramANa hI grahaNa karanA caahiye| tathA pratara bhI isI pramANa se jAnanA cAhiye / vaha isa prakAra hai-uparyukta prakAra se saMvartita aura samacaturastrIkRta loka kI pramANAgula se asaM. khyAta koDA koDI yojana pramANa sAta rAju lambI, eka pradeza moTI eka zreNI jAnanI caahiye| zreNI se guNita zreNI ko pratara kahate haiN| arthAt sAta rAjulambI, sAta rAju cauDI aura eka pradeza moTI aisI zreNIyoMke samudAya ko pratara kahate haiN| isa pratara ko zreNI se guNita karane para ghanarUpa loka hotA hai, kyoMki loka ghanarUpa hai| sAmAnya lokazabda se banarUpa loka jAnanA cAhie / saMkhyAta rAzi se guNita loka saMkhyAta loka kahalAte haiM, asaMkhyAta rAzi se guNita loka asaM. khajAta loka kahalAte haiM, ananta rAzi se guNita loka anaMta loka kahalAte haiM / ananta loka ke barAbara aloka hotA hai, aisA artha aloka kA jAnanA caahie| . karavAmAM AvI che tyAM sarvatra te A ghanAkAra lekacaMbaMdhinI hovAthI sAta rAja pramANe ja grahaNa karavI joIe temaja pratara viSe paNa A pramANathI ja jANavuM joIe te A pramANe che-uparyuMkata prakArathI saMkattita ane samaya caturastrIkRta lekanI pramANugalathI asaMkhyAta keDA-keDI jana pramANa sAta rAja lAMbI, eka pradeza mATI eka zreNI jANavI joIe zreNIthI gaNita zreNIne pratara kahevAmAM Ave che eTale ke sAta rAju lAMbI, sAta rAja poLI ane eka pradeza moTI evI zreNIonA samudAyane pratara kahe che. A pratarane zreNI vaDe karavAthI ghanarUpa leka thAya che, kemake leka ghanarUpa che sAmAnya leka zabdathI ghanarUpa leka jANa joIe saMkhyAta rAzithI gati leka saMkhyAtalaka kahevAya che asaMkhyAta lerAzithI guNita leka asaM khyAta lekhaka kahevAya che anaMta rAzithI guNita leka anaMta loka kahevAya che. anata leka je aleka hoya che e alakane artha jANavo joIe. For Private And Personal Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 200 pramANAzgulapramANanirUpaNam 227 nanu ajhulAdibhirjIvAjIvAdivastUni pramIyante iti teSAM pramANatvamucitam , alokena tu na kiMcit pramIyate iti kathaM tasya pramANatvayuktamiti cedAhayadyapi vAhyaM vastvanena na pramIyate tathApi svagataM pramIyate eva / anyathA'loka viSayA buddhireva na prasajyeteti / eteSu zreSagulAdiSu alpatvabahutvAdivicAraH mugamo mRlAdanusandheyaH / prakRtamupasaMhattumAha-tadetatpramANAgulamiti / ittham 'aMgulavihasthirayaNI' ityAdi gAthA vyAkhyAteti sUcayitumAha-tadetad vibhAganiSpanna miti / itthaM ca samagraM kSetramANaM prarUpitamiti sUcayitumAha-tadetat kSetramANamiti / / mU0 200 // zaMkA--aMgula Adi pramANoM ke dvArA jIva, ajIva Adi vastue~ nAgarI (jAnI) jAtI hai, isaliye unakI pramANatA ucita hai| kintu aloka se to kucha bhI jAnA nahIM jaataa| isalie usake pramANatA kaise kahI ? samAdhAna-yapi aloka ke dvArA bAhya koI vastu nahIM jAnI jAtI hai, tathApi usake dvArA apanA (alokakA) svarUpa tojAnAhI jAtA hai| anya thA aloka-viSayaka buddhi hI utpanna nahIM ho skegii| ina zreNI, aMgulaAdika meM alpayatva Adi kA vicAra sugama hai, ataH use mUla grantha se hI jAnanA cAhie / aba prakRta upasaMhAra karane ke liye kahate haiM-vaha yaha pramANAMgula hai| isa prakAra 'aMgula visthirayaNI' ityAdi gAthA vyAkhyAta kI gaI hai, yaha sUcita karane ke lie kahate haiM-vaha yaha pramANa avibhAga niSpama hai| isa prakAra samasta zaMkA-AMgaLI vagere pramANe dvArA jIva ajIva vagere vastuo mApavAmAM Ave che, eTalA mATe temanI pramANutA ucita che paraMtu A lokathI te kaMIpaNa jaNAtuM nathI eTalA mATe pramANutA tenI kevI rIte kahevAmAM AvI che? samAdhAnaje ke A leka vaDe bAhya kaI paNa vastu jANavAmAM AvatI nathI, te paNa tenA vaDe pitAnA svarUpanuM te jJAna thaI ja jAya che anyathA alaka viSayaka buddhi ja utpanna thaI zakaze nahi. A zreNI, AMgaLa vigerenA alpa, bahatva vagere ne vicAra saMgama che ethI tenA viSe mUla grantha vaDe ja samajI levuM joIe have prakRta viSayane S52 42vA mATe che-te mA pramANAMsa cha mA pramANe "aMgula. vihasthirayaNI" tyAhi gAthA vyAbhyAta 42mA bhAvI cha, mA sUthita 421 // mATe kahe che ke te A pramANa avibhAga niSpanna che A pramANe samasta kSetra For Private And Personal Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre atha kAlapramANa nirUpayati.. mUlam-se kiM taM kAlappamANe?, kAlappamANe duvihe paNNatte, taM jahA-paelaniphaNNe ya vibhAganipphapaNe y| se kiM taM paesanipphapaNe ?, paesanipphaNNe egasamayaTiie dusamayaTiie tisamayadiie, jAba dasasamayadiie asaMkhijasamayaTiie se taM pesnipphnnnne|se kiM taM vibhAganipphaNNe ? vibhAgAniphaNNe. samayAvaliyamuhuttA, divasaahorattapakkhamAsA ya / saMvacchara jugapaliyA, sAgaraosappipariyA ||1||suu0 201 // chAyA-atha kiM tat kAlapamAgam ? kAlapramANaM dvividha prajJapta, tadyayApradezaniSpannaM ca vibhAganiSyannaM ca / atha kiM tat pradezaniSpannam ? pradezaniSpakSetra pramANa kI prarUpaNA kI gaI jAnanI cAhie, yaha sUcita karane ke liye kahate haiM-yaha saba kSetra pramANa hai sUtra // 20 // aba sUtrakAra kAlapramANa kA nirUpaNa karate haiMse kitaM kAlappamANe' ityaadi| zabdArtha-(se kitaM kAlapramANe ?) he bhadaMta ! kAlapramANa kyA hai? uttara--(kAlapapamANe dubihe patte) baha kAlapamANa do prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA) ve do prakAra usake ye haiM (paesanipphaNNe ya vibhAganiSphaNNeya) eka pradeza niSpanna kAla pramANa aura dUsarA vibhAga niSpanna kAlapramANa / (se kiM taM paesaniphaNNe ?) pradeza niSpannakAla. pramANa kA kyA svarUpa hai ? pramANanI prarUpaNa thayelI jANavI jaI e A sUcita karavA mATe kahe cheA saMpUrNa kSetra pramANa che. sU0200 have sUtrakAra kalapramANunuM nirUpaNa kare che- "se kiM taM kAlappamANe" tyaadi| zahAtha-(se kiM taM kAlapramANe ?) mata ! pramANa zu cha 1 / uttara-(kAlappamANe duvihe paNNatte) te sapramANa me prA2nu vAmAM mA0yu cha. (taMjahA) te 2 mA pramANe che. (paesaniSphaNNe ya vibhAga. nikaNNe ya) meM pradeza ni0panna prabhAya mane bhI2 vimAnasapramANa (se kitaM paesaniSphagge ?) pradeza nizpanna sapramANunu s135 puMcha ? For Private And Personal Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 201 kAlapramANanirUpaNam 222 nA ekasamayasthitika dvisamayasthitikaM trisamayasthitika yAvat dazasamayasthitikam asaMkhyeyasamayasthitikaM tadetat pradezaniSpannam / atha kiM tat vibhAganiSpanam ? vibhAganiSpanna-samayAvalikA muhUrtA divasA horAtrapakSanAsAzca / saMvatsara yugapalyAni sAgarAvasarpiparivarttAH // sU020 1 / / TIkA- ' se kiM taM' ityAdi atha kiM tat kAlapramANam ? iti ziSyamanaH / uttarayani-kAlamamANaM pradeza niSpanna vibhAganiSpannati dvividha prajJaptama / tatra pradezaniSpannam-pradezA:-kAlasya nirvibhAgA bhAgAstaniyanna, taddhi ekasamayasthitika yAdasaMkhye yasamayasthiti___uttara-(egasamayaTihae dusamayaTTiie tilamaTTidae jAtra dasasamayaTiie saMgvina samaSTihae asaMgvi jasamapaTTihae) eka samaya kI sthitibAlA, do samaya ko sthitibAlA yAvat daza samaya kI sthiti vAlA saMkhyAtasamayakI sthitibAlA asaMkhyAta samaya kI sthitivAlA pudgalaparamANu athavA skandha (paesaniSphaNNe) pradeza niSpanna kAla pramANa hai| (se taM parasaniSkANe) isa prakAra yaha pradeza niSpannakAlapramANa kA svarUpa hai / (se kiM taM vibhAganiephaNNe ?) vaha vibhAga niSpannakAla pramANa kyA hai ? (vibhAganiSpharame) vibhAga niSpannakAlatramANa isa prakAra se haiM-(samayAvaliyamuhattA divasa ahorattapakSamAmA ya, saMva. cchA jugapaliyA-sAgara osapipariyA) samaya, AvalikA, muharta, divasa, ahorAtra, pakSa, mAsa, saMvatsara, yuga, palpa sAgara, avasa. piMgI, utsarpiNI aura pudgalaparAvartana kAla ke nirvibhAga jo bhAga hai 12-(esamayaTTiie dusamayadiira tisamayaTiie jAva dasa samayadiie saMkhijasamayadiie asaMkhijja samaya e) me samayanI sthitivANI, ye samayanI sthitivaLe, traNa samayanI sthitivALe, yAt daza samayanI sthiti vALa, caMkhyAta samayanI sthitivALe, asaMkhyAta samayanI sthitivALa pusa 52mA aya! 245 (paesa niSphaNNe) pradeza nisana mA che. (se taM paesaniSphaNNe) mA pramANe pradeza nanna samAnu 135 the. (se ki ta vibhAganiHphaNNe 1) te vilA ni05 sapramANa zu cha ? (vibhAga niphaNNe) vimA niyanna saprama.e prabhArI hai-(samayAvaliyamuhuttA divasa ahoratta pakkhamAsA ya, saMvaccharajugapariyA sAgara osappipari yaTTA) samaya, mAvA , muDUta, Ei18, aherAtra, 56, bhA, saMvatsara, yuga, palpa-sAgara, avamarpiNI ane pudgala-parAvartana kAlanA je nirvira For Private And Personal Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 230 anuyogadvArasUtra kAntaM bodhyam / tatra-ekasamayasthitikA paramANuH skandho vA ekena kAlapadezena niSpamaH, dvisamapasthitikastu dvAbhyAM kAlapadezAbhyAM niSpannA, evameva vyAdha saMkhpeyasthitikAntAH paramAgavasyAyasaMkhyakAlapradezaniSpannA bodhyAH / itaH paraM tu pudgalAnAme kena rUpeNa sthitireva nAsti / pradezaniSpanadravyapramANavadatrA'pi pramANatA bodhyaa| vibhAganiSpannaM tu samayApalikAdikaM bodhyam / taccAne svaya meva vivariSyati sUtrakAraH // sU. 201 // vahI pradeza hai| isa pradezoM se nipanna honA isakA nAma pradezaniSpanna hai / eka samaya kI sthitivAlA paramANu athavA skandha ekakAla pradeza se, do samaya kI sthitivAlo paramANu athavA skandha kAla ke do pradeza niSpanna hotA hai / isI prakAra tIna samaya Adi se lekara asaMrUpAta samaya kI sthitivAle jitane bhI pudgala paramANu athavA skandha haiM ve-sava kAla ke utane 2 hI pradezoM se arthAt tIna pradezoM se yAvat asaMkhyAta pradezoM se-niSpanna hote haiM aisA jAnanA cAhiye / isase Age pudgaloM kI eka rUpa se sthiti hI nahIM hotI hai| isa pradezaniSpanna kAlapramANa meM bhI pradezaniSpanna dravyapramANa ke jaisI pramANatA jAnanI cAhiye / sanaya AvalikA Adi rUpa-jo kAla pramANa hai vaha vibhAga niSpanna pramANa hai / sabhaya Adi kA svarUpa sUtrakAra svayaM hI Age nirUpaNa kreNge| sU0 201 // bhAga je bhAge che te ja pradeza che. A pradezathI niSpanna thavuM te pradeza niSpanna che eka samayanI sthitivALe paramANu athavA anya eka kAlapradezathI, be samayanI sthiti ane paramANu athavA anya kAlanA be pradezathI niSpanna thAya che. A pramANe traNa samaya vagerathI mAMDIne asaMkhyAta samayanI sthitivALA jeTalA paNa paramANu athavA sko che, te sarve kAlanA teTa-teTalA ja pradezathI eTale ke traNa pradezathI yAvat asaMkhyAta pradezathI niSpanna thAya che. Ama jANavuM joIe enAthI AgaLa jugalanI eka rUpamAM sthiti ja rahetI nathI. A pradezaniSpanna kAla-pramANamAM paNa pradeza niSpanna dravya pamANanI jema pramANatA jANavI joIe samaya AvalikA Adi rUpa je kAla-pramANa che, te vibhAga nipanna kAlapramANa che samaya vagerenuM svarUpa sUrakAra jAte have pachI nirUpita karaze. sU02015 For Private And Personal Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 202 samayasvarUpanirUpaNam sarveSAM kAlabhedAnAM samayAditvAt samayanirNayArthamAhamUlam - se kiM taM samae ? samayassa NaM parUvaNaM karissAmi, se jahA nAmae - tuNNAgadArae siyA taruNe balavaM jugavaM juvANe appAta ke thiraggahatthe daDhapANipAyapAsa pitarorupariNae talajamalajuyala parighaNibhavAhU cammedRgaduhaNamuTThiyasamAhaya niciyagattakAe urassabalasamaNNAgae laMghaNapavaNajavaNavAyAmasamatthe chee dakkhe paTTe kusale mehAvI niuNe niuNasippovagae egaM mahaI paDasADiyaM vA, paTTasADiyaM vA gahAya sayarAhaM - hatthamettaM osArejjA / tattha coyae paNNavayaM evaM vayAsI-je NaM kAleNaM teNaM tuSNAgadAraeNaM tIse paDasADiyAe vA pahasADiyAe vA sayarAhUM hatthamette osArie se samae bhavai ? no iNaTTe samaTThe / kamhA ? jamhA saMkhejjANaM taMtUNaM samudayasamiisamAgamegaM egA paDasADiyA vA pavasADiyA vA niSphajjai, uvarillabhi taMtuMmi acchiNe hiDile taMtU na chijjai, aNNAMmi kAle ubarille taMtu chijjai aNNami kAle hiTThille taMtU chijjai, tamhA se samae 231 na bhavai / evaM vayaM taM paNNatrayaM ghoyae evaM vayAsI- jeNaM kAleNaM teNaM tuSNAgadAraeNaM tIse paDasADiyAe vA paTTasADiyAe vA uvarile taMtU chipaNe se samae bhavai ? na bhavai, kamhA ?, jamhA saMkhejjANaM pahANaM samudaya samii samAgameNaM page taMtU niSphajjai, For Private And Personal Use Only varile pahe acchiSNe hehile pamhe na chijjai, aNNami kAle uvarille panhe chijjai aNNamikAle heDile pamhe chijjai, tamhA
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - 232 ____ anuyogadvArasUtre se samae na bhi| evaM vayaMtaM paNNavayaM coyae evaM vayAsIje NaM kAleNaM teNaM tuNNAgadAraeNaM tasta taMtussa ubaglei pamhe chipaNe se samae bhavai ? na bhAi, kamhA?, jamhA aNaMtANaM saMghAyANaM samudayasamiisamAgameNaM ege pamhe niSphajai, uvarille saMghAe avisaMghAie hedile saMghAe na visaMghAijjai aNNaMmi kAle uvarille saMghAe visaMghAijjai aNNami kAle hiTrile saMghAe visaMghAijjai, tamhA se samae na bhavai / etto' vi yaNaM suhamatarAe samae paNatte samAusosU0 202 // chAyA-atha ko'sau samayaH ? samayasya khalu prarUpaNAM kariSyAmi, atha yathA nAmakaH tumnavAyadAra : svAt tarUNo valvAn yugamAna yuvAna alpAtaGkaH sthirAgrahastaH dRDhapANipadadhAdhaSThAnsarorupariNataH talayamalayugalaparighanibhabAhuH carmaSTakadraghaNamuSTikasamAhatanicitagAtrakAyaH aurasyabalasamanvAgataH laGkanaplavana javanavyAyApasamarthaH chaH dakSaH prAptArtha kuzalamedhAvI nipugaH nipuNazilyo. pagataH ekA mahatIM paTa zATikAM vA paTazATikAM gRhItvA jhaTiti istamAtram apasArayet , tatra noda kA prayApakam evam avAdI-yena kAlena tena tunnayA yadArakeNa tasyAH paTazATikAyA vA paTTATikAyA vA jhaTiti hastamAtramapasAritam / sa samayo bhAti ? no'yamarthaH samarthaH / kasmAt ? yAmAna saMkhyeyAnA tantUnAM samu. dayasamitisamAgamena ekA paTazATikA vA paTTazATikA vA niSpadyate / uparitane tantau avicchinne abastanaH tantuH na chiyate / anyasmin kAle uparitanastantuzyite andasmin kAle apastanastanazcite, tasmAt sa samayo na bhavati evaM vadantaM prajJAya nodaka evamavAdI-yasmin kAle tena tunnavAyadArakeNa dasyAH paTazATikAyA vA paTTazATikAyA vA uparitanastantuzchinnaH sa samayo bhavati ? na bhavati, kasmAt ? yasmAt saMkhyAtAnAM pakSamANAM samudayasamitisamAgamena ekastantuniSpayate uparitane pakSamaNi acchinne adhastanaM pakSaNa na chicane, anyasmin kAle uparitanaM pakSma chiyate anyasmin kAle adhastanaM pakSma chimate, tasyAt sa samayo na bhavati / evaM vadantaM prajJApakaM nodaka evamavAdIta-yasmin kAle tena tunavAyadArakeNa tasya tantoH uparirAnaM parama chinnaM sa samayo bhavati ? na bhavati, For Private And Personal Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sU 202 samayasvarUpanirUpaNam 233 kasmAt ? yasmAt anantAnAM saMghAtAnA samudayasamitisamAgamena ekaM pakSma niSpaghate, uparitane saMghAte asiMghAtite adhastanaH saMghAto na visaMghAtyate, anya sminakAle uparitanaH saMghAtaH visaMghAtyate tasmAt samayo na bhavati / etasmAdapi ca khalu sUkSmataraH samayaH prajJaptaH zramaNAyuSman // mu0 202 // TIkA-se kiM taM' ityAdi-atha ko'sau samayaH ? iti ziSyamaznaH / samayasyAtimrakSmatvAt tasya vistRtA marUpaNA'pekSitA / tAM vinA samayaparijJAnamazakyam / ata Aha sUtrakAraH-samayasya marUpaNAM kariSyAmimmamayaH saMkSepataH pUrvamukto'pi sUkSmatvAnna buddhigrAmo bhavati, atastasya vistRtAM vyAkhyAM kariSyA samaya, AvalikA AdirUpa jo kAlake bheda haiM unameM sarva prathama samaya kA pATha AyA hai-atAsUtrakAra isake nirNaya nimitta "se kiM taM samae ?" ityAdi sUtra kahate haiN|----- 'se kiM taM samae ?' ityaadi| . zabdArtha-(se ki taM samae) he bhadanta ! vaha samaya kyA hai ? uttara-(samayassa NaM parUvaNaM karissAmi) samaya, kAla kA saba se adhika sUkSma aMza hai / isaliye jaba taka isakI vistRta prarUpaNA nahIM kI jAyegI taba taka isakA vAstadhika svarUpa pratipAdita nahIM ho sakegA-isaliye usake vAstavika svarUpa kA yathAvat parijJAna ho sake isa nimitta sUtrakAra usakI vistRtamyAkhyA kreNge| yadyapi samaya kA saMkSipta svarUpa pahile kaha diyA gayA hai-parantu phira bhI vaha samaya bahuta sUkSma hai, isaliye sAmAnyasvarUpa ke kathana se vaha buddhi grAhya nahIM ho sakatI hai| isIliye sUtrakAra isakI samaya AvalikA Adi rUpa je ka lanA bhedo che temAM sarvaprathama samayano pATha Avela che. eTalA mATe sUtrakAra enA nirNaya nimitte 'se kiM taM samae' ityAdi sUtra he che. " se ki taM samae ?" tyAhazahAtha-(me ki taM samae) 3 mata ! te samaya zu ? uttara-(samayasa NaM paravaNaM karissAmi) samaya jana sI 42ta pAre sUmAMza che. ethI jyAM sudhI A saMbaMdhamAM vistRta prarUpaNa karavAmAM Ave nahIM, tyAM sudhI AnuM vAstavika svarUpa nirUpita thaze nahIM. tenA vAratavika svarUpanuM yathAvat parijJAna thAya te mATe sUtrakAra tenI vistRta vyAkhyA karaze je te samayanA saMkSipta svarUpa viSe pahelAM kahevAmAM AvyuM che, chatAM e te samaya atIva sUkSma che, eTalA mATe sAmAnya ravarUpa kathanathI a030 For Private And Personal Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 234 anuyogadvArasUtre moti bhAvArtha / vistRtavyAkhyA kartumevAha-' se jahANAmae ' ityAdi / sa yathAnAmakaH-yathA yantrakAraM nAma yasya sa tathAbhUta:-devadattAdinAmaka ityarthaH, kazcit dannavAyadArakA-sauviraputraH taruNa-pavarddhamAnavAH , nanu dArako'pi pavaImAnavayA eva bhavati kiM punakaruNetyupAdAne netyAha-tunnavAyadArakatvaM tu tasminnAmRtyukAlaM tiSThati, mRtyukAle vArdhake pravardhanamAnavayastvaM nAsti, AstaruNeti padamupAttam / athavA-taruNa-abhinavavarNaguNAdyupacitaH / balavAn sAmarthyavAn yugavAn-yugaM-suSamaduSamAdikAlaH, tata aduSTam-upadravarahitaM viziSTabalaheturyasya sa tathA, kAloedraveNa sAmarthyahAnirbhavati, ata idaM vizeSaNam / yuvAna:-yuvA-yauranasthaH-prAptavayaska eSaH' ityevaM bhaNativyapadizati loko yamasau niruktivazAt yuvAnaH yuvetybhidheyH| tAruNyasyevotkarSabodhanArtha yuveti vizeSaNam / alpAtaGka:rogarahitaH / alpazabdo'trabhAvavAcakaH / sthirAgrahasta sthiraeTa pATane kampana rahitaH aprahasto yasya sa tathA dRDhapANipAdapArdhapRSThAntarorupariNataH-pANI ca pAdau ca pAzvauM ca pRSThAntare ca Uruceti-pANipAdapAzvapRSThAntaroru-dRDha-zaktaM pANipAdapArzvapRSThAntaroru pariNataM saMjAtaM yasya sa tathA sarvAzyavairatyutkRSTasaMhananacAnityarthaH / tathA-talayamalayuga parighanibhavAhuH-talasya tAlavRkSasya yad yamalaM= vistRta vyAkhyA karane ke liye Age kA prakaraNa prAraMbha karate haiMve isa meM kahate haiM - (se jahAnAma e) ki-jaise yathA nAmaka-devadatta Adi nAmavAlA koI eka (tu gAgadArae) darjI kA laDakA (siyA) ho (taruNe) aura vaha ina taruNAdi vizeSaNoM se viziSTa hoM-arthAt pravardhamAnavayazAlA ho (paladhaM) sAmarthyazAlI-ho, (jugavaM) suSamaduSamAdi kAla ho-arthAta tImAre cauthe Are meM janmA ho (juNe) prAptavayaska ho, (appAtaM ke) niroga ho, (dhiraggahatthe) kapaDA phADane meM sthira hAthavAlA ho (DhapANipAyapAsapiTuMtarorupariNae) donoM hAtha paira pArzvabhAga pRSThAnta aura Uru jisake khUpa vizAla ho (tlte buddhigrAhya thaI zake tema nathI ethI sUtrakAra enI vistRta vyAkhyA 42vA mATe mAjanuM 55 52 re -te| bhAmA cha-(se jahA nAmapa) ma yathA nAma pahatta paNere nAma / 4 (tuNNAgadArae) putra (siyA) DAya (saruNe) ma2 te mA tAhi vizeSaNethI viziSTa hAya, Tave, prabhAnavayAnI Doya. (balava) sAmathyazAlI hoya (gn) suSamaduSyamAdi kALane heAya eTale ke trIjA cothA ArAmAM bhasA DAya (juvANe) prApta 154 ya (appAta ke) ni| DAya (thiragAhatthe) 157 3:41zi sthira ratavANe ya, (daDhapANipAyapAsapi,varohapariNaya) manne 65 5 // pAvabhAga pRSThanta mana (ona) nA For Private And Personal Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sU 202 samayasvarUpanirUpaNam -235 samazreNIka yugara-dvayam , pariva = sapATAlA ca, etannibhau etatsadRsau dIrghasaralapInatvAdinA bAhU yasya sa tathA / ityaM svAbhAvikaM sAmarthyamupadarya Aga ntukopakAraNa sAmarthyamAha-carmepTakA drughaNabuSTikasamAtinicitagAtrakAya:carmAmAtA iSTakA-varmeSTakA praharaNavizeSaH, drughaNaH=mudgaraH, muSTika:-muSTibandhaH etaiH samAhananenapAyAmakAle samohananena nicitAni dRDhAni gAtrANi-aGgAni yasmin , etAdRzaH kAya:-zarIraM yasya sa tathA, carmeSTikAdiprahAreNa sazaktazarIra ityarthaH / tathA auraspaba samanvAgataH-aurasyaM-sahajaM yad balaM tena samanvAgata = yuktH-aantrotsaahviiyvaanityrthH| laGghanaplavanajavanavyAyAmasamarthaH tatralaGghanam-kUdanam , plavanam bAhubhyAM nadyAstaraNam , javanaMdhAvanam , etadrUpo vyAyAmastena samarthaH sAmarthya smpnnH| tathA chekA prayogajJaH, dakSaH zIghrakArI, prAptArthaH svakarmajJaH, kuzalA= Alocya kAryakartA, medhAvI sakRcch tadRSTakamajamalajuyalaparighaNimavAra) dIrghatA, saralatA aura pInatA kI dRSTi meM jisake donoM ghAha samazreNivAle do tAlavRkSoM ke samAna aura kapATArgalA ke jaise ho tathA (cammelugaduhaNamuSTriyasabhAhayaniciyagasakAe) vyAyAma karate samaya carmeSTikA-praharaNavizeSa. drughaNa-mudgara, muSTika-muSTi karandha, inake pherane se jinake zArIrika avayava bahuna adhika dRDha ho gaye ho, (uraslayalasamaNNAgae) svAbhAvikapala jisameM khUpa bharA ho, 'laMghaNavaNajavaNAyAma samasthe) kUdanA, tairanA, doDanA isarUpa vyAyAma se jo somaya saMpanna ho, (chee) jo cheka ho arthAt kapaDe phADane ki yukti ko jAnane vAlA ho, (dakkhe) dakSa ho (patta?) apane kArya kA jJAtA ho, (kusale) vicAra ke kAma karanevAlA mahu pi DAya, (talajamala juyala parighaNibhavAhU) hotA, sarasatA bhane pInatvanI daSTie jenA bane bAhuo samazreNivALA be tAla vRkSe jevA bhane pAyA (313) 24 hAya tebhara (cammelugaduhaNamuTTiyasamAhyaniciyagattakAe) vyAyAma 42tI mate yA praha25 vizeSa, dudha-muhAra, musstti:muSTi-banya, pheravavAthI jenA zArIrika avaya bahuja sudRDha thaI gayA hoya (urassabalasamaNgAgae) sAviNa 2mA ma hAya, (laMghaNapavaNajavaNavAyAmasamatthe) , ta2, ho mere 35 vividha vyAyAmAthI2 sAmarthya saMpanna haya, (ra) je cheka hoya, eTale ke kApaDa phADavAnI yuktine sArI Na Megh / DAya (dakkhe) 46 DAya (pattadve) pAtAnA yA pravINa sarAya (kusale) 55 piyA25' Ama 42 // 3 // aya, (mehAvI) medhAvI DAya, For Private And Personal Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre parijJAnavAn , nipuNaH-upAyArambhakA, tathA-nipuNazilpopagataH-nipuNaM-sUkSma yat zilpaM tena upagataH samanvAgataH-mUkSmazilpayAnityarthaH / evaMvidhavizeSaNavi. ziSTastunnavAyadAraka ekA mahatIM paTazATikAM kArpAsazATikAM vA paTTazATikA kRmijatantuzATikAM vA gRhItvA 'sayarAha ' ti- jhaTiti hastamAtram hastapramANam apasArayeta-sphATayet / tatra-evaM gurugokte nodakA ziSyaH prajJApakaM-gurumevam avAdItU-uktavAn-yena kAlena yAvatA kAlena tena tumnavAradArakeNa tasyAH paTazATikAyA vA paTTazATikAyA vA jhaTiti hastamAtramapasAritam , sa samayo bhavati kim ? gururAha-nAyamarthaH samarthaH / kasmAt ? yasmAt tantUnAM samudayasa. ho (mehAvI) medhAvI ho arthAt eka bAra dekhA sunA huA kArya kA jJAnavAlA ho, (niuNe) nipuNa ho-catura ho, (niuNasippovagae) sinekI kalA meM nipuNa ho| ina vizeSaNoM se yukta banA huA vaha darjI kA laDakA (ege mahApaDasADiyaM vA paTTamADiyaM vA) eka bahuta baDI bhArI sUta kI zATikA ko athavA rezamI zATikA ko (gahAya) lekara (sayarAha) ghaDI zIghratA se (hatyametaM osArejA) eka hAtha pramANa phADa detA hai / (tastha coyae paNNavayaM evaM vayAsI) isa para prazna kAziSya guru se aisA pUchatA hai ki (jeNaM kAleNaM teNaM tuNNAgadAraeNaM tIse paDasADiyAe vA paTTasAr3iyAe vA sayarAhaM hatyamette osArie se samae bhavA ?) jitane kAla meM usa darjI ke laDakene usa sUta kI zATikA ko athavA rezama kI zATikA ko eka hAtha pramANa phADA hai to kyA he bhadanta ! vahI samaya hai ? eTale ke eka vakhata jela ane sAMbhaLela kAryanuM jJAna dharAvate heya, (niuNe) nighugu DAya, catura DAya, (niuNe sippAvagae) sI15 sAbhAnipura hAya, mA vizeSathA samata yeta te 67 putra (egge mahai paDasA. DiyaM vA paTTasADiyaM vA) me bhUma4 bhoTI sAre sUtaranI zATane athavA dezabhI zani (gahAya) sadhana (sayarAha) 365 tAthI (hatthamette osA. rejjA) me 612 Auy a nAme che. (tattha coyae paNNavayaM evaM vayAsI) // viSa praznatta ziSya gurune mA pramANe prazna 42 cha / (jeNaM kAleNaM teNaM tuNNAgadAraeNaM tIse paDasA DeyAe vA paTTasADiyAe vA sayarAhaM hatthamette osArie se samae bhavai ?) resA abhI tanA hIrAte sUtaranI zATikAne athavA rezamanI zATikAne eka hAtha pramANa phADI nAkhI che, te zumata! te samaya che ? For Private And Personal Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sU 202 samayasvarUpanirUpaNam mitisamAgamena-dvayAdisamudAyAtmakatantUnAM samyaksaMyogena ekA paTazATikA vA paTTazATikA vA niSpannA bhavati / tasyA uparitane tantAvacchinne adhastanastanturna chidyate / anyasmin kAle coparitanastantuzchidyate anyasmin kAle bAdhastanaH / tasmAt zATikAyA hastamAtrasphATanakAlaH samayo na bhavati / evaM vadantaM prajJApakaMguruM nodakaH ziSyaH pRcchati-yAvatA kAlena zATikAdvayamadhye jyatarasyAH zAThi. uttara-(No iNDe samaDhe) yaha artha samarthita nahIM hai-arthAt vaha samaya nahIM hai / (kamhA) kyoMki (jamhA saMkhejmANa saMtUrNa) saMkhyAta saMtuoM ke (samudayasamiisamAgameNaM) samudAyarUpa samiti ke samyaka saMyoga se arthAt dvayAdisamudAyAnaka taMtuoM ke viziSTa saMyoga se (egA paDasADiyA vA paTTasADiyA vA nippajai) eka sUtakI zATikA athavA rezama kI zATikA banatI hai| (uparillaMmi taMtummi acchiNe hiDille taMtu na chijjA ) so jaba taka usakA Upara kA taMtu nahIM phaTegA, taba taka nIce kA taMtu nahIM phaTa sakatA hai| (aNNama kAle uvarille taMtU chijjai aNNammi kAle hiTille taMtU chijjai) isaliye yaha mAnanA cAhiye ki Upara ke taMtu ke chidane kA kAla dUsarA hai aura nIce ke taMtu ke phaTane kA kAla dUsarA hai / (tamhA se samae na bhavai) isaliye zATikA kA 1 eka hAtha phaTane kA kAla samayarUpa nahIM hai (evaM vayaMtaM paNNavayaM cAyae evaM bayAsI) isa prakAra kahanevAle guru se punaH prazna kartA ziSya pUchatA hai ki (jeNaM kAleNaM teNaM tuNNAgadAraeNaM tIse paDasADiyAra vA paTTasADiyAe vA ucarille taMtu chiNNe se samae uttara-(No iNadve sama8) mA ma samAbata nathI. me samaya nathI (kamhA) hema (jamhA saMkhejjANaM taMtUga) sadhyAta ta tumAne (samudayasamii samAgameNaM) samudAya 35 samitinA sabhya sAthI bheTa dayAla samudAyAtma tatunA viziSTa sAthI (ege paDasADiyA vA paTTa sADiyA vA niSkAi) se sUnI zI athe| 20ii zATa tayAra thAya che. (urillaMmi taMtummi acchiNe hillei taMtu na hijjai) to nyo sudhA tenI upara tata (tAra) phATaze nahIM, tyAM lagI nIcene taMtu phATaze nahIM (aNNami kAle upaville taMtU chijjai aNNami kAle hiDille taMtU chijjai) eTalA mATe A vAta mAnI levI joIe ke uparanA taMtune chedana kAla manya che bhane nAyanA tatunA huna samanya che. (tamhA se samae na bhavai) eTalA mATe zATikAne eka hAtha vastra phADavAne kAla samaya rUpa nathI. (evaM vayaMtaM paNNavayaM coyae evaM kyAsI). 2 // pramANe nArA zu32.3 For Private And Personal Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 anuyogadvArasUtre kAyA uparitanastantustenatunavAyena chinnaH, sa kAlaH samayo bhavati ? gururAha-na bhavati / kasmAnna bhavati ? yasmAt saMkhyeyAnAM pakSmaNAM = vantumukSmAvayavAnAM samudayasamitisamAgamena=dvadyAdisamudAyAtmakapakSmaNAM samyaksaMyogena ekastanha niSpanno bhavati / tatra tantrau uparitane pakSamaNi acchinne adhastanaM pakSya chinnaM na bhavati / anyasmin kAle upastinaM pakSma chinnaM bhavati anyasmin kAle'dhasvanaM pakSma chinnaM bhavati, ubhayochedakAle bhinnaH, ataH sa samayo na bhavati / bhavaha) jitane samaya meM usa darjA ke dAraka ne usa pahazATikA ke uparitana taMtu kA chedana kiyA hai to kyA hai bhadanta ! vaha uparitana taMtu chedana kAla samaya hai ? - uttara - ( na bhavaha) vaha samaya nahIM hai / (kamhA) kyoM nahIM hai ? ( jamhA saMkhejjANaM pamhANaM samudayasamiisamAgameNaM eMge taMtu niSphajjaha) kyoMki saMkhyAta tantu sUkSmAvayavoM- rumoM ke samudAya rUpa samiti ke saMyoga se eka tantu niSpanna huA hai / (uvarille panhe acchiNe heTThille panhe na chijjaha) so jaba taka Upara kA ru~A~ na chidA jAyagA taba taka nIce kA ru~A-roma nahIM chida sakatA hai| isaliye yaha mAnanA cAhiye ki (aNgammikAle ubarille panhe chijjadda, aNNaMma kAle tile pamhe chijjada) bhinna samaya meM Upara kA roma chidA hai aura dUsare bhinna samaya meM nIce kA roma chidA hai / (namhA se azna urttA ziSya prazna 1re che - (jeNa kaleNa teNa tuSNAgadAraeNa tIse paDasADayA e vA paTTa sADiyA e ubarille taMtU chiSNe se samae bhavai) bheTalA samayamAM te daInA dIkarAe te paTa zATikA athavA paTTa zATikAnA uparitana taMtunuM chedana karyu" che te zuM ke bhadata ! te uparitana taMtu chedana kAla samaya che? uttara- ( na bhavai) te sabhaya nathI ( kamhA) te samaya usa nathI ? ( jamhA saMkhejjA pahANaM samudayasa miisamAgameNa ege taMtU niSphajjai) ubhaDe sakhyAta taMtu sUkSmAvayavenA samudAyarUpa samitinA sa McALathI te eka tantu niSpanna thayesa che. (urille panhe aNNe heTThille panhe na chijjai) te jyAM sudhI uparanA resA chedAya nahI' tyAM lagI nIcenA resA chedAya ja nahIM bheTalA bhATe khAyo yA mAtI sevu lehaye ke ( aNNammi kAle uvarille panhe chijjai, aNNami kALe heTThille panhe chijjai) bhinna samayamAM uparanA reso cheDAyo bhane jIna bhinna samayamA nIyene reso cheDAyo che. (tamhA For Private And Personal Use Only
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sU 202 samayasvarUpanirUpaNam 239 punaH ziSyo pRcchati-yAvatAkAlena tena tunnavAyadArakeNa uparitane prakSma chinnam , sa samayo bhavati ? gururAi-na bhavati / kasmAt ? yasmAt anantAnAM saMghAtAnAM= pakSamasUkSamAvayavAnAme pariNAmarUpANAM samudayasamitisamAgamenasamudAyasya samyaksaMyogena eka pakSma niSpannaM bhavati / tatroparitane saMghAte avisaMghAtiteapRthakkRte'dhastanaH saMghAto na visNghaatyte-pRthvikryte| uparitanAdhastanasaMghAta. samae la bhavai) isaliye vaha samaya nahIM ho sakatA hai| (evaM vayaMta paNNavayaM coyae evaM vapAsI) isa prakAra uttara denevAle guru jana se prazna kartA ziSya ne aisA pUchA ki (jeNaM kAleNaM teNaM tuNNAgadAraeNaM tassa taMtussa udharille pamhe chinne se samae bhavaha ?) to kyA jitane samaya meM usa tumnAmadAraka ne usa taMtu ke uparitana roma ko chedA hai vaha samaya hai ? ___uttara--(na bhavai) vaha samaya nahIM hai, (kamhA) kyoM nahIM hai ? (jamhA) kyoMki (aNatANaM saMghAyANaM samudayasamihasamAgameNaM ege pamhe niSphajjaha) anaMtasaMghAtoM kA-pakSma sUkSma avayayoM kA-jo samu. dayasamiti kA ekapariNAmarUpa saMyoga hai-usase vaha eka pakSma niSpanna hotA hai / so (uparille saMghAe avisaMghAie heDille saMghAe na visaM. ghAijanaha) jaba taka Upara kA saMghAta pRthaka nahIM hogA taya taka nIce kA saMghAta pRthak nahIM ho sakatA / isa prakAra yaha mAnanA cAhiye ki se samae na bhayada) bheTavA mATe te samaya yA nahI(evaM kyaMta paNNavayaM coyae evaM payAsI) mA prabhAra uttara mApanAra sukne prazna pattA ziSye mAjatane prazna yA - (jeNa kAleNa teNa tuNNAgadAraeNa tassa taMtussa utrarille pamhe kinne se samaya bhavai) tAzu 289samayamA te tumnAkarArake te taMtunA uparitana remanuM chedana karyuM che te samaya che ? uttara-(na bhavai) te samaya nayI (kamhA) bha nathI ? (jamhA) bha. (aNatANa saMdhAyANa samudayama iisamAgameNa ege pamhe niSphajjai) sanata saMgha tenA-pakSama sUpha ayanA-je samudAya samitinA eka pariNAma rUpa ayo| cha, tanadhI te me 56 ni yAya che. to (varille saMdhAe avisaMdhAie he dvelle saMghAe na visaMghAijjai) yA sudhI 752ne| sAta 55 thayuM nathI tyAM sudhI nIce saMghAta pRthak thaI zake ja nahIM. A pramANe mA bhAna na (aNNaMmi kAle uvarille saMghAe visaMghAijaha For Private And Personal Use Only
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 240 .. anuyogadvArasUtre yorvisaMghAtanakAlo bhinnaH, ataH sa sapayo na bhavati / kastahi samayaH ? ityAhahe zramaNAyuSman ! ito'pi ca khalu mAtaraH sa payaH prajJaptaH saMghAvisaMghAtanakAlAdapi sUkSma taraH sabhayo bodhya ityarthaH / nanu yayanantaH paramANusaMghAtaH pakSma niyaMte, te saMghAtAzca krameNaiva chiyante, tuH kasya pakSmaNo vidAraNe'nantAH sama yA vyatiyanti, etaccAgamaviruddham , Agame hi-asaMkhyethAsu utsapiNyavasapiNISu asaMkhyeyasamayAnAmeva pratipAdanAt / uktaM ca(aNNamikAle urille saMghAe ghisaMghAijaha aNNami kAle hichille saMghAe visaMghAijjai) Upara kA saMghAta anyakAla meM pRthak huA hai aura nIce kA saMghAta anyakAla meM pRthak huA hai| (tamhA) isaliye (se samae na bhavai) vaha samaya nahIM hai / to phira samaya kyA hai ? uttara-(samaNAuse) he zramaNAyuSman ! (etto viyaNaM suSTumatarAe samae papaNace) isase bhI samaya sUkSmatara kahA gayA hai| arthAt saMghAta ke visaMghAtana kAla se bhI samaya sUkSmatara hotA hai aisA jAnanA caahiye| zaMkA-yadi ananna paramANu saMghAtoM se eka pakSana niSpanna hotA hai aura ve saMghAta kramazaH hI chinna hote haiM to aisI mAnyatA meM aimI bAta mAnanA cAhiye ki eka pakSma ke vidAraNa meM ananta samaya laga jAte haiM- / parantu aisI bAta mAnanA Agama ke viruddha par3atI hai kayoM ki asaMkhyAta utsapiNiyA avasapiNiyoM meM asaMkhyAta samayahI hote haiM aisA Agama meM pratipAdana kiyA gayA hai| uktaMca asa kheaNNabhi kAle hidille saMghAe visaMghAijjai) 652 sAta manyasawi 555 zyesa cha bhane nIyana sAta manyasamA pRtha5 thayecha. (tamhA) saTamA mATe (se samae na bhavai) samaya nabI to pachI samaya zu ? uttara-(samaNA use) zramAyuSman ! (eco'vi ya Na suhumatarAe samae paNatte) sana 2di pazu samaya sUkSmatara upAmA mAyA cha-meTa saghAtanA visaMghAtana kAla karatAM paNa samaya sUkSamatara hoya che. Ama jANavuM joIe. zakA-je anaMta paramANu saMghAta vaDe eka pakSma niSpanna thAya che ane saMghAte anukrame ja chinna thAya che te evI sthitimAM A vAta mAnavI ja joIe ke eka paphamanA vidyAraNamAM anaMta samaya lAge che. paraMtu A vAta Agama virUddha che, kemake asaMkhyAta u sarpiNIo, avasarpiNIe. mAM asaMkhyAta samaye ja heya che. evuM AgamamAM pratipAdana karavAmAM For Private And Personal Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra202 samayasvarUpanirUpaNam 241 " asaMkhejjAsu NaM maMte ! ussapiNI avasappiNIsu kevaiyA samayA paNNatA ? goyamA ! asaMkhejjA / agaMgAsu NaM bhaMte ! ustappiNI avasappiNIsu kevaDyA samayA paNNatA ? goyamA ! annNtaa|" chAyA--" asaMkhyeyAsu khalu bhadanta ! utsapiNyavasarpiNISu kiyantaH samayA: prajJaptAH ? gautama ! asaMkhyeyAH / anantAsu khalu bhadanta ! utsarpiNyavasarpiNISu kiyantaH samayAH prajJatAH ? gautama ! anantAH / iti / atrAha-satyam , kintu pATanamavRttapuruSasya prayatno'cintyazaktisampanno bhavati, ataH pratisamayamanantAH saMghA. tAzchidyante / itthaM cakasmin samaye ye'nantAH sayAtAzchinnA bhavanti, tairanantaiH jjAstu NaM bhaMte ityAdi' he bhadanta ! asaMkhyAta utsarpiNI avasarpi NiyoM meM kitane samaya kahe gaye haiM ? ____uttara--he gautama ! asaMkhyAta utsarpiNIavasarpiNiyoM meM asaMkhyAta aura anaMta utsarpiNIzvasarpiNiyoM meM ananta samaya kahe gaye haiN| zaMkAkAra kI zaMkA kA abhiprAya aisA hai ki anaMtaparamANuoM ke saMghAtoM se jo eka pakSma niSpanna hotA hai-usa ke vidAraNa karane meM siddhAntakAroM ne asaMkhyAta samaya kA kAla ho kahA hai, parantu ApakI mAnyatAnusAra vahAM anaMta samaya sAbita hotA hai-taya-siddhAnta ke sAtha yaha bAta kaise saMgata hogI? uttara-pakSmapATana meM pravRtta hue puruSa kA prayatnaacintyazaktivAlA hotA hai / isaliye pratisamaya anaMta saMghAtoM kA cheda hotA hai| isa prakAra eka samaya meM jo anaMta saMghAta chinna hote haiM una anaMta bhAvyu che. taya-" asaMkhejjAsu Na bhaMte " ityAdi ke mahata! asabhyAta utsarpiNI avasarpiNIomAM keTalA samaye kahevAmAM AvyA che? uttara-he gautama! asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNIomAM asaMkhyAta ane anaMta utsarpiNI avasarpiNIomAM anaMta samaye kahevAmAM AvyA che. zaMkAkAre je zaMkA karI che tene abhiprAya A pramANe che ke anaMta paramAzuonA saMghAtothI je eka pakSama niSpanna thAya che, tene vidIrNa karavAmAM siddhAntakAroe asaMkhyAta samayane kAla ja kahe che, paraMtu tamArI mAnyatA mujaba tyAM anaMta samaya siddha thayela che, tyAre siddhAtanI sAthe A vAta kevI rIte cagya kahevAya ? uttara-paphama pATanamAM pravRtta thayela purUSane prayatna acitya zaktivALA hoya che eTalA mATe pratisamaya anaMta saMghAtanuM chedana thAya che A pramANe a0 31 For Private And Personal Use Only
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre saMghAtairekaH sthUlataraH saMghAto vivakSyate / evaMvidhAH sthUlatarasaMghAtA ekasmin pakSamaNi asaMkhyeyA eva bhavanti / teSAM cAsaMkhyeyAnAM saMghAtAnAM krameNa cchedane'. saMkhyeya reva samayaiH pakSma chidyate, ato nAsti kazcid virodhaH / evaM ca sUtre vizeSegAnuktA api prakaraNavazAt svayamUdyAH, anyathA Agamasya svoktivirodhaH prasajyeta saMghAtoM se eka sthUlatara saMghAta vivakSita hotA hai isa prakAra ke sthUlatara saMghAta eka eka pakSaNa meM asaMkhyAta hI hote haiM / ina asaMkhyAtasaMghAto ko krama 2 se chedana hone meM asaMkhyAta samaya hI lagate haiN| isaliye eka pakSama asaMkhyAta samaya meM chinna hotA hai isa kathana meM koI virodha nahIM AtA / tAtparya kahane kA yaha hai-ki anaMta paramANu saMghAtoM se eka pakSma niSpanna hotA hai aura pakSama kA eka 2 saMghAta krama kramazaH chinna hotA hai, aisI sthiti meM eka pakSma ke chedana hone meM anaMta samaya laganA cAhiye / parantu siddhAnta kAroM ne jo eka pakSma ke chedana hone meM anaMta samaya na kahakara asaMkhyAta samaya vahe haiM usakA kAraNa yaha hai ki eka samaya meM jo anaMtaparamANu saMghAta chinna hotA hai vaha eka sthUlatara saMghAta mAnA jAtA hai| isa prakAra ke sthUlatara saMghAta pakSma meM asaMkhyAta hI hote haiM anaMta nahIM / isaliye ina asaMkhyAta saghAtoM ke chedana meM kramazaH asaMkhyAta samaya hI lagatA hai| isa prakAra asakhyAta samaya lagane kI yaha bAta sUtrakAra ne sUtra eka samayamAM je anaMta saMghAtanuM chedana thAya che, te anaMta saMghAtathI eka skUlatara saMghAta eka eka paphamamAM asaMkhyAta ja hoya che. A asaMkhyAta saMghatene kramaza: chedita karavAmAM asaMkhyAta samaya ja lAge che. eTalA mATe eka pazna asaMkhyAta samayamAM chinna thAya che, A kathanamAM ke virodha nathI tAtparya A pramANe che ke anaMtaparamANu saMghAtethI eka pakrama niSpanna thAya che. ane mane eka eka saMghAtakama kemazaH chinna thAya che, evI sthitimAM eka pakSamanA chedanamAM anaMta samaye lAgavA joIe paraMtu siddhAntakAroe je eka paphamanA chedanamAM anaMta samaya na kahIne asaMkhyAta samaye kahela che, tenuM kAraNa A che ke eka samayamAM je anaMta paramANu saMzAta chinna thAya che te eka rathulatara saMghAta mAnavAmAM Ave che. A jAtanA sthalatara saMghAta-pamamAM asaMkhyAta ja hoya che, anaMta nahIM eTalA mATe A asaMkhyAta saMghAtanA chedanamAM kramaza: asaMkhyAta samaya ja lAge che. A pramANe asaMkhyAta samaya lAgavAnI A vAta For Private And Personal Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 243 anuyogacandrikA TIkA sUtra202 samayasvarUpanirUpaNam sUtraM tu sucAmAtraM vijJeyam , tathA ca-yathoktaM pakSma asaMkhpeyaireva samayazchidyate / chadmasthAnubhavaviSayaM samayaprasAdhakaM viziSTa kriyArUpaM kimapi darzayituM na zakyate, ataH 'eto vi NaM suhumatarAe samae' iti sAmAnyenaivoktavAn sUtrakAraH / itya ca ekasmAduparitanapakSamacchedanakAlAdasaMkhyAtatamo'zaH samaya iti sthitam / ki ca sphATanapravRttapuruSaprayatno'cintyazaktisampanna ityuktaM tatsaMgatirevaM bodhyA yathAmeM yadyapi pradarzita nahIM kI hai to bhI prakaraNa vaza use yahAM samajha lenI cAhiye / nahIM to Agama kathita ukti ke sAtha usakA virodha prasakta hogaa| Agama meM eka pakSma asaMkhghAta samayoM meM chinna hai' aisI bAta kahI so yahAM jo use nahIM kahA hai isakA kAraNa yaha hai ki sUtra khUcAmAtra hotA hai 'pakSamaasaMkhyAta samayoM meM hI chinna hotA hai' isa bAta ko siddha karane vAlA koI viziSTa kriyA rUpa dRSTAnta ki jo chadmasthajanoM ke jJAna kA viSayabhUna ho aura jisase samaya kI siddhi ho jAve sUtrakAra dikhalAne meM asamartha haiM isIliye unhoMne sAmA. nyarUpa se aisA hI kaha diyA hai ki "eto viNaM suhumatarAe samae' samaya isa se bhI adhika sUkSmatara hotA hai / ataH eka uparitana pakSma ke chedanakAla kA asaMkhyAtavA bhAgarUpa jo aMza hai vaha samaya hai aisA jAnanA cAhiye / kiMca-'phADane meM pravRtta hue puruSa kA prayatna acintyazaktivAlA hotA hai' aisA jo kahA hai so usakI saMgati isa sUtrakAre sUtramAM je ke pradarzita karI nathI chatAM e prakaraNa vaza tene ahIM adhyAhAra karI levo joIe nahIMtara Agamakathita ukti-sAthe teno virodha prasakta thaze AgamamAM "eka pakSama asaMkhyAta samayemAM chinna thAya che." evI vAta kahevAmAM AvI che. te ahIM te vAta kahevAmAM AvI nathI, tenuM kAraNa e che ke sUtra sUcA mAtra hoya che. "pakSama asaMkhyAta samayamAM ja chinna thAya che. A vAtane siddha karanAra kaI viziSTa kriyArUpa daSTAnta ke je chasthajanA jJAnane viSayabhUta hoya ane jenAthI samayanI siddhi thaI jAya sUtrakAra batAvavAmAM asamartha che eTalA mATe ja temaNe sAmAnya 35thI ' hI sIdhu cha , " etto vi NaM suhumatarAe samae" samaya senA karatAM paNa vadhAre sUkSmatara hoya che. eTalA mATe eka 3paritana pamanA chedanakAlane apAtamo bhAga rUpa je aMza che te samaya che, Ama jAgavuM joIe kica - phADavAmAM pravRtta thayela purUSane prayatna acitya zakti saMpanna hoya che." Ama kahevAmAM AvyuM che, te A vAtanI saMgati For Private And Personal Use Only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 244 anuyogadvArasUtre nagarAdiprasthito'navaratapravRttimAn kazcit puruSaH prayatnavizeSAt pratikSaNaM bahUn namaH pradezAn vilaGghyAcireNaiveSTa dezaM prApnoti tathaiva sphATa pravRtapuruSo'cintyazaktisampannapayatnena asaMkhyeyaireva samayaiH pakSama chinattIti / yadi putrantA puruSaH krameNekaikaM vyomapadezaM vilaGghayet tadA'saMkhyeyotsarpiNyavasarpiNIbhireveSTadeza gacchetu, 'aMgula seDImitte ussappiNI asaMkhejjA' chAyA - aMguLamAtra zreNau utsapiMNyaH asaMkhyeyAH - ityAdivacanAt ato'tIndriyeSvartheSu yuktivAdibhirna bhavi tavyam, anyathA sarvajJavacanAprAmANyaM prasajyeta / uktaM ca " " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakAra se baiThAnI cAhiye ki jaise koI puruSa kisI dUsare sthAna meM jAne ke liye apane sthAna se prasthita ho aura vaha yadi nirantara gamana rUpa prayatna meM pravRtti karatA rahatA hai to jisa prakAra vaha bahuta jaldI apane gantavyasthAna para pahu~ca jAtA hai usI prakAra sphATana kriyAmeM pravRtta puruSa bhI acintyazakti saMpanna apane prayatna se asaMkhyAta samaya meM hI eka pakSma kA chedana kara detA hai / aura yadi vahI gantA (jAne. vAlA) puruSa krama 2 se eka 2 AkAzapradeza ko ullaMghana karatA huA Age baDhatA rahatA hai to vaha apane gantavya sthAna para asaMkhyAta sarpaNI avasarpiNI kAla meM hI pahu~ca sakatA hai / kyoMki 'aMgula seDhImitte ussappiNIU asaMkhejjA' aisA Agama kA vacana hai / atIndriya padArthoM ko jAnane ke liye Agama aura yukti donoM kA sahArA lenA cAhiye aisA sarvajJa kA Adeza hai / kevala yukti ke sahAre hI unakA nirNaya nahIM karanA cAhiye / hAM jahAM taka yukti cale A pramANe esa!DavI joie ke jema kaMI purUSa kAI khIjA sthAne javA mATe peAtAnA sthAnathI prasthita thayA hAya ane te jo nira'tara gamana rUpa prayatnamAM pravRtti karatA rahe che teA jema te zIghra peAtAnA gantavya sthAna para pahoMcI jAya che, temaja phATanakriyAmAM pravRtta purUSa paNa acittva zakti sa'panna peAtAnA prayatnathI asa`khyAta samayamAM ja eka pamanuM chedana karI nAkhe che ane jo te janAra purUSa kramazaH eka eka AkAzapradezanuM ulla'ghana karIne AgaLa vadhatA rahe che tA te potAnA gantavya sthaLa para asakhyAta utsapithI avasarpiNI kALamAM ja pahoMcI zake che. kemake " aMgula Dhamit ussappiNIU asaMkhejjA " evu' Agamanu' vacana che atIndriya padArthonA jJAna mATe Agama ane sahAyabhUta thAya che. evI sajJanI AAjJA che. phakta yukti niSNu'ya caiAgya kahevAya nahi paNa yukti ane vaDe ja te vize For Private And Personal Use Only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra202 samayasvarUpanirUpaNam "Agamacopapattizca sampUrNa viddhilakSaNam / atIndriyANAmAMnAM sadbhAvapratipattaye // 1 // AgamazcApta vacanamAptaM dopakSayAdviduH / vItarAgo'nRtaM vAkyaM, na brU gad hetvasaMbhavAt / / 2 / / upapatirbhavedyuktiryA sadbhAvaprasAdhikA / sAnvayavyatirekAdilakSaNA sUribhiH kRtaa||3||iti| atra Agama upapattizca dvayamapi nidarzitam ||muu0 202 / / vahAM taka yukti bhI calAnI cAhiye parantu jahAM yukti na cale vahAM Agama ko pramANa mAnakara unheM svIkAra karanA caahiye| yadi aisA nahIM kiyA jAve to sarvajJa ke vacanoM meM apramANatA kI prasakti hogii| aisA hI kahA hai 'Agamazvopapattizca' ityAdi ____ atIndriya padArtho ke sadbhAva kI pratipatti ke liye Agama aura upapatti-yukti-ye donoM hI lakSaNa rUpa jAnanI cAhiye / Apta puruSa ke vacana kA nAma Agama hai| doSoM ke sarvathA prakSaya ho jAne se hI manuSya Apta banatA hai| Apta kA dUsarA nAma vItarAga hai| vItarAga anta bolane ke kAraNoM kI asaMbhavatA se kabhI bhI anRta-jhUTha-vacana nahIM bolte| upapatti-nAma yukti kA hai| yaha anvaya vyatireka lakSaNa. vAlI hotI hai / aura apane sAdhyake sadbhAva kI AvedikA hotI hai| tAtparya kahane kA yaha hai ki yukti kA dUsarA nAma hetu hai / aura hetu ATaluM cokakasa dhyAnamAM rAkhavuM joIe ke jyAM sudhI yukti cAlI zakti hoya tyAM sudhI yuktine prayoga karavo ja joIe jyAM yukti cAle nahi tyAM Agamane ja pramANabhUta svIkArIne cAlavuM joIe je A pramANe AcaravAmAM Ave nahi te sarvajJanA vacanamAM apramANutAnI prasiddhi thaze pAmA mA0yuM che -" Agamazcopapattizca" tyAdi saTale / atindriya padArthonA saddabhAvanI pratipatti mATe Agama ane upapatti-yukti A baMnene lakSaNa rUpa jANavA joIe Apta purUSanA vacananuM nAma Agama che. deze sarvathA vinaSTa thaI jAya tyAre ja manuSya Apta bane che Asana bIjuM nAma vItarAga che vItarAga amRta belAvAnA kAraNonI asaMbhavatAne lIdhe kaI paNa vakhate amRta-juThuM-vacana bolatA nathI. u5patti yukitanuM nAma che A anvaya vyatireka lakSaNavALI hoya che ane pitAnA sAdhyanA saddabhAvanI avedika hoya che. tAtparya A pramANe che ke yukitanuM bIju nAma hetu che, ane je hetu hoya che te potAnA sAdhyanA sAthe avinA For Private And Personal Use Only
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 246 anuyogadvArasUtre jo hotA hai vaha apane sAdhya ke sAtha avinAbhAvI hotA hai / unameM sAdhya sAvana bhAva kA jJAna anvaya aura vyatireka dvArA gamya hotA hotA hai / yahAM sUtrakAra ne Agama aura hetu ina donoM ko dikhalAyA hai| bhAvArtha- - isa sUtra dvArA sUtrakAra ne samaya kyA hai ? isa bAta ko samajhAyA hai / ghaDI ghaMTA, pala Adi, ye saba kAla ke hI aMza hai / parantu inakA vibhAga hotA hai / isaliye inhe mamayarUpa nahIM mAnA jAtA hai| samaya kAla kA vaha aMza hai ki jisakA phira koI vibhAga nahIM ho sakatA / jaise- pudgala paramANu nirvibhAga hotA hai, usI prakAra samaya bhI nirvibhAga honA hai| darjI ko yuvA kuzala dAraka jaba kisI baDe bhArI vastra meM se apane hasta kI kuzalatA se eka hAtha kA Tukar3A phADatA hai, taba sAdhAraNa janatA yaha samajhatI hai ki isane ekahI samaya meM isa Tukar3e ko vahAM se phAr3a liyA hai / parantu usa vastra meM se usa eka hAtha ke TukaDe ko phADane meM asa khyAna samaya laga cuke haiN| vastra aneka taMtuoM ke samudAya se banA hai / aura 1-1 taMtu aneka pakSmoM ke samudAya se banA hai / phADate samaya jaya taka Upara kA taMtu nahIM phaTegA taba taka nIce kA taMtu nahIM phaTa sakatA bhAvI DAya che teomAM sAdhya-sAdhanabhAva jJAna anvaya- tireka vaDe gamya hAya che ahI' sUtrakAre Agama ane hetu A bannenu spaSTIkaraNa karyuM che. bhAvArtha-A sUtra vaDe sUtradhAre 'samaya zuM che ? ' te vize spaSTatA karI che ghaDI, samaya kallAka, paLa vagere A badhAM kALanA ja aMze che. paNa emanu vibhAjana thaI zake che, tethI emane samaya rUpa mAnI zakAya nahiM samaya kharekhara kAlanA te aza che ke jenuM vibhAjana thaI ja na zake jema pudgala paramANu nivibhAga hoya che, temaja samaya paNa nivibhAga haiAya che. danA koI kuzaLa catura juvAna kAi me TA tAka.mAMthI peAtAnA hastakauzalathI eka hAtha jeTalA vastrane kakaDA phADe che, tyAre sAdhAraNa leAkeA ema samaje che ke eNe ekaja samayamAM e kakaDA tema thI phADayA che pazu kharekhara te te vajramAMthI te eka hAtha kakaDAne phADavAmAM asakhyAta samaye lAgyA che vastra ghaNA taMtue.nA samudAyathI taiyAra thayela che ane dareke dareka taMtu aneka pakSmAnA samudAyathI taiyAra che. thayela phADatI vakhate jyAM sudhI uparanA taMtu phATaze nahi, tyAM sudhI nIcenA taMtu phATaze ja nahi, ane jyAM sudhI eka taMtunA uparanupama phATaze nahi, tyAM sudhI te taMtunA bIjA' pame " For Private And Personal Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogandrikA TIkA sUtra 203 AvalikAdinirUpaNam 247 ___mUlam-asaMkhijjANaM samayANaM samudayasamitisamAgameNaM sA egA Avali attibuccai, saMkhejjAo AvaliyAo U. sAso, saMkhijjAo AvaliyAo nIsAso, hasta aNagahai aura jaba taka eka taMtu kA Upara kA pakSma nahIM phaTegA tabataka usa taMtu ke anya pakSna nahIM phaTa skeNge| isa prakAra vicAra karane para yaha bAta samajha meM A jAtI hai ki 'eka hAtha kapaDe ke phADane meM asaM. khyAta samaya vyatIta ho cukate haiN| aura eka taMtu ke chinna karane meM bhI asaMkhyAta samaya vyatIta ho jAte haiN| tathA eka taMtu kA eka pakSA vidArita hone meM bhI asaMkhyAta samaya vyatIta ho jAte haiM / taba isase yaha niSkarSa nikalatA hai ki taMtu ke jo anaMta pakSmoM ke samudAya se niSpanna huA hai, usa eka pakSma ke vidArita hone meM jo asaMkhyAtasamaya kA kAla vyatIta huA hai, usakA asaMkhyAta vAM bhAga 'samaya hai| samaya atIndriya padArtha haiN| isakI siddhi yahAM para sUtrakAra ne yukti aura Agama donoM pramANoM se kI hai| sUtrakArane jo tunnAgadAraka ke vizeSaNa sUtra meM likhe haiM, unase use viziSTa zaktizAlI aura apane kArya meM vizeSa niSNAta prakaTa kiyA gayA hai| aisI vyakti apane kAma ko thoDe samaya meM hI sampAdita kara letA hai| yaha samajhanA hI ina vizeSaNoM ko sArthakatA hai / / sUtra 202 // phATaze nahi A pramANe vicAra karavAthI A vAta spaSTa thaI jAya che ke eka hAtha kApaDane phADavAne asaMkhyAta samaya pasAra thaI gayA hoya che. ane eka taMtune chinna karavAmAM paNa asaMkhyAta samaya pasAra thaI jAya che. temaja eka taMtunA eka pakSama-vidIrNa karavAmAM paNa asaMkhyAta samaye pasAra thaI jAya che. tyAre enAthI A niSkarSa nIkaLe che ke "je taMta ghaNAM pakSama samudAyathI niSpanna thayela che, te eka palamanA vidIza thavAmAM je asaMkhyAta samaya kAla pasAra thayela che, tene asaMkhyAtamo bhAga samaya che samaya atIndriya padArtha che ahIM sUtrakAre yukita ane Agama ane vaDe A vize spaSTatA karI che. sUtrakAre je tunnAgadArakanA vizeSaNa sUtramAM prayukta karyA che, tenAthI te viziSTa zakitazALI ane potAnA karmamAM vizeSa niSNAta tarIke citrita thayela che evI vyakita potAnuM kAma thaDA samayamAM ja purUM karI le chesUtramAM prayukata thayela vizeSaNathI eja vAta siddha thAya che. sU0282A For Private And Personal Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre llassa, niruvakkiTussa jNtunno| ege UsAsanIsAse, esapANu tti vucci||1|| sattapANUNi se thove, satta thovANi se lve| lavANaM sattahattarIe, esa muhutte viyaahie||2|| tiNi sahassA satta ya sayAI tehuttAraM ca uusaasaa| esa muhutto bhaNio, savvehi annNtnaanniihiN||3|| eeNaM muhuttapamANeNaM tIsaM muhuttA ahorattaM paNgarasa ahorattA pakkhA, do pakkhA mAsA, do mAsA uU, tiNi uU, ayaNaM, do ayaNAI saMvacchare, paMca saMvaccharAI juge, vIsa jugAI vAsasayaM, dasa vAsasayAI vAsasahassaM, sayaM vAsasahassANaM vAsasayasahassaM, corAsII vAsasayasahassAiM se ege puvvaMge, caurAsIi puvvaMgasayasahassAiM se ege puvve, caurAsIiM puvvasayasahassAiM se ege tuDiaMge, caurAsIiM tuDiaMgasayasahassAiM se ege tuDie, caurAsIiM tuDiyasayasahassAI se ege aDaDaMge, corAsII aDaDaMgasayasahassAiM se ege aDaDe, evaM avavaMge avave, huhuaMge huhue, uppalaMge uppale, paumaMge paume, naligaMge naliNe, acchaniuraMge acchaniure, auaMge aue, pauaMge paue, NauaMge "ue, cUliaMge cUliyA, sIsapaheliyaMge, caurAsIiM sIsapahaliyaMgasayasahassAiM sA egA siispheliyaa| eyAvayA ceva gaNie, eyAvayA ceva gaNiyassa vise| etto varaM ovamie pavattai ||suu0203|| For Private And Personal Use Only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 203 samayAdisvarUpanirUpaNam 249 - chAza-asaMkhyeyAnAM samayAnA samudayasamitisamAgamena sA ekA AvalikA iti ucyate, saMkhyeyAH AvalikAH ucchvAsaH, saMkhyeyA AvalikAH nizvAsaH, / hRSTasya anavaglAnasya nirupakliSTasya / ekaH ucchrazAsanizvAsaH, eSa mANa ityucyate // 1 // saptaprANAH sa stokaH, sapta stokAH sa lavaH / lavAnAM saptasaptatiH, eSa muhUtoM vyAkhyAtaH // 2 // trINi sahasrANi sapta ca zatAni trisaptatizca ucchnAsaH / eSa muhUnoM bhaNitaH sarvaiH anantajJAnibhiH // 3 // etena muhUrtapamANena triMzat muhA ahorAtrA, paJcadaza ahorAtrAH pakSaH, dvau pakSau mAsaH, dvau mAsau RtuH, traya RnAH ayanaM, dve Ane saMvatsaraH, pazca saMvatsarA yugam , viMzatiyugAni varSazataM, dazavarSazani varSasahasraM zataM varSasahasrANi varSazatasahasraM, caturazItiH varSazatasahasrANi tadekaM pUrgaoN, caturazItiH pUrgazatasahasrANi tadekaM pUrva, caturazItiH pUrvazatasahasrANi tadekaM truTitAGgaM, caturazItiH truTitAGgazatasahasrANi khalu tadekaM truTitam , caturazItiH truTitazatasahasrANi tadekam aDaDAGgam , caturazItiH aDaDAGgazata sahasrANi tadekam aDaDam / evaM avavAGgam avavaM, huhukAGgaM huhukam , utpalAGgam utpalaM, padmAGgaM pa, nalinAGgaM nachinam , acchanikurA acchanikuram , ayutAGga ayutaM, prayutAGgaM prayutaM, nayutAGgaM nayutaM, cUlikAGgaM cUlikA, zIrSapahelikAGgaM, caturazItiH zIrSaprahelikAGgazatasahasrANi sA ekA zIrSapahelikA / etAvadeva gaNitam / etAvadeva gaNitasya viSayaH / ataH param bhApamikaH pravartate // sU0 203 // . TIkA-' asaMkhijjANaM' ityAdi 'asaMkhijjANaM samayANaM' ityAdi-nIsAso' ityantaH pAThaH sugamaH / sampati 'hassa' ityAdi gAthAnAmarthaH procyate-hRSTasya-tuSTasya anavaglAnasya 'asaMkhijjANaM samayANaM' ityAdi / zabdArtha-(asaMkhijjANaM samayANaM samudayasamiisamAgameNaM sA egA Avaliatti cuccaha) asaMkhyAta samayoM ke samudayasamiti ke saMyoga se arthAt asaMkhyAtasamayoM ke samudAyarUpa saMyoga se eka " asaMkhijjANaM samayANaM " tyA: zahAtha-(asaMkhijjANaM samayANaM samudayasamiisamAgameNaM sA egA Avaliatti vuncai) adhyAta samayAnA samuhaya samitinA sayAsayI eTale ke asaMkhyAta samayanA samudAya rUpa saMyogathI eka AvalikA niSpana thAya che. (saMkhejAo AvaliyAo UsAso) sabhyAta mAvaliyAnA me chvAsa thAya che. (saMkhijjAo AvaliyAo nIsAso) sabhyAta Apati a0 32 For Private And Personal Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogadvAra aprAptavArdhakasya nirUpakliSTasya-pUrva samprati ca rogarahitasya jantoH=manuSyasya ya eka ucchvAsaniHzvAsa: ucchvAsayukto niHzvAso bhavati, sa eSa prANa ityukAte / zokanarAdibhirasvasthasya pANina uchAsaniHzvAsastvarita calati, ata: sa svAbhAviko na bhavati, atae pAtra hRSTAdi vizeSaNamupAttam / hRSTAdivizeSaNaviziSTasya mANinastu ucchvAsaniHzvAsaH svabhAvastho bhavatIti / tathA-ye sapta mAgAH sa ekaH stokA, saptastokA eko lavA, tathA-sapta saptatyA lavAnAM AvalikA niSpanna hotI hai / (saMkhejjAmo AvaliyAo UsAo) saMkhyAta AvalikAoM kA eka ucchvAsa hotA hai (saMkhijjAo AvaliyAo nIsAso) saMkhyAta AvalikAoM kA eka nizvAsa hotA hai| (hasta aNavagallAsa nirukkiTThassa jaMtuNo / ege UsAsanIsAse esa pANutti buccai) saMtuSTa tathA anavakalpa-vRddhatA rahita aise nirupakli. pUrva meM aura aba bhI vyAdhi se anabhibhUta hue manuSya Adi prANI kA ucchavAsa yukta jo eka ni:zvAsa hai usakA nAma prANa hai| zoka evaM jarA Adi se asvastha prANI kA ucchvAsa ni:zvAsa zIghra calA karatA hai, isaliye vaha svAbhAvika nahIM mAnA gayA hai| parantu jo aisA nahIM hai harSitacitta evaM svastha hotA hai-usakA ucchvAsa nizvAsa svAbhAvika hotA hai / isI bAta ko kahane ke liye sUtrakAra ne haSTAdivizeSaNoM kA pATha rakkhA hai / (satta pANUNi se thove, satta thovANi se lave, lavANaM sattahattarIe esamuhutte viyAhie // 2 // ) sAta prANoM kA eka stoka hotA hai / sAta stokoM kA eka lava hotA hai|" 'lavoM kA AsAnI se nizvAsa thAya che. (hadussa aNavagallasma nirukkidussa jNtunno| ege UsAsanIsAse, esa pANutti vuccai) saMtuSTa tara ana1465-vRddhatA rahita evA nirUpakilaSTa-pUrvamAM ane atyAre paNa vyAdhithI abhibhUta thayela manuSya vagere prANIne uchuvAsa yukta je eka nizvAsa che, te "prANa kahevAya che. zeka temaja jarA vagerethI asvastha prANIne ucchavAsa ni:zvAsa zIvra gatithI cAlatuM rahe che, tethI te svAbhAvika gaNAya nahi paraMtu je harSita-citta temaja svastha hoya che tene uzvAsa temaja nizvAsa svAbhAvika hoya che A vAtane spaSTa karavA mATe ja sUtrakAre huSTAdi vizeSaNene Gedy ye cha. (satta pANUNi se thove, satta thovANi se lave, lavANaM sattahattarIe esa mutte viyAhie // 2 // ) sAta prAzanI me : thAya cha sAta 22 me 1 thAya cha, 77 bavAnu me muDUta thAya che. (tiNNi For Private And Personal Use Only
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 203 samayAdisvarUpanirUpaNam saptasaptatisaMkhyakairlabhaireko muhU no bhavati / sampati muhUrtaH kiyaducchvAsaniHzvAsAtmako bhAti, tadAha-'tiNi sahassA' ityAdi-trINi sahasrANi sapta zatAni trisaptatizca ucchazAsaniHzvAsA eko muhUtoM bhaNitaH srvairnntjnyaanimistiirthkrgnndhraiH| ayaM bhAvaH-ekasmin stoke sapta ucchvAsA niHzvAsA bhavanti / eka muhUrta hotA hai| (tiNi sahassA satsaya sayAI tehattaraM ca uusaasaa| esa muhato bhaNio savvehi aNaMtanANIhi) tIna hajAra sAtasau tihattara ucchvAsoM kA eka muhUrta hotA hai| aisA kevaliyoM kA kathana hai / (eeNaM muhattapamANeNaM tIsaM muhuttA ahoratta, paNNarasaahorattA pakkhA) isa muhUrta pramANa se 30 muhatoM kA eka dina rAta hotA hai| 15 ahorAtra kA eka pakSa honA hai| (do pakkhamAso) do pakSa kA eka mAsa hotA hai| (do mAsA uU ?) do mAsa kI eka Rtu hotI hai| (tiNi uU ayaNaM) tIna RtuoM kA eka ayana hotA hai / (do. ayaNAI saMvacchare) do ayanoM kA saMvatsara hotA hai / (paMca saMvaccharAI juge) pAMca saMvatsaro kA eka yuga hotA hai / (vIma jugAI vAsasayaM) bIsa. yugoM kA eka sau varSa hotA hai| (dasavAsasayAI vAsasahassa) 10 sau varSoM kA eka hajAra varSa hotA hai / ( mayaM vAsasahassA ] vAsasayasahassAI) 100 hajAra varSoM kA eka lAkha varSa hotA hai| (corAsII vAsa sayasahassAiM se ege puncaMge) caurAsI lAkha varSoM kA eka pUrvAGga hotA hai| (corAsIiM puvaMgasayasahassAI se ege pubve) sahassA sattayasayAI tehariM ca UsAsA / esa muhatto bhaNio savvehi aNata nANohiM) 3773 24AsAnu me muhUta thAya che me pAyAnu / cha. (eeNa muhuttapamANeNa tIsa muhuttA ahorattaM, paNNarasa ahorattA pakkho) A muhUrta pramANathI 30 muhartAno eka divasa temaja rAtri thAya che 15 mAtrane 55 thAya che. (do pakkhA mAso) me pakSa me bhAsa thAya che. (do mAsA uU) me bhAsanI se tu thAya che. (tiNNi uU ayaNa') traya RtumAnu me ayana thAya che. (do ayaNAI saMbacchare) me ayAnA sarasa2 2.5 che. (paMca saMbaccharAI juge) pAya savatsazana me yuga thAya cha. (vIsaM jugAI vAsasayaM) 20 yugAnA 2 se 15 thAya che. (dasa vAsasa. yAI vAsasahassa) 10 se. varSAnA me 12 varSA thAya che. (corAsII vAsa sayasahassa iM se ege puvvaMge) 84 5 varSAnu se pUrvA thAya che. (corAsII pujvaMgatrayasahassAiM se ege puvaMge) 84 sAsa ganu me pUrva For Private And Personal Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 252 anuyogadvArasUtre eko lavazca saptastokAtmako bhavati / ata ekasmin lave ekonapaJcAzaducchvAsaniHzvAtA bhavanti / tathA-saptasaptatilavAnAmeko muhUrtI bhavati / saptasaptatyA ekonapaJcAzatA guNane trINi sahasrANi saptazatAni trisaptatizca ucchavAsaniHzvAsA labhyante / ata ekasmin muhUrte etAvatsaMkhyakA ucchvAsaniHzvAsA bhavantIti mULe - ' ussAha ' iti 'usAsanIsAsa' param / 'eeNaM muhuttappamAcaurAsI lAkha pUrvAGga kA eka pUrva hotA hai / (caurAsIiM puvvasayasahasAiM se ege tuDiaMge) caurAsI lAkha pUrva kA eka truTitAGga hotA hai| (urAsIiM tur3igasayasahassAiM se ege tuDie) caurAsI lAkha truTi. tAGga kA eka truTita hotA hai / (caurAsIhiM tuDiasahassAI se page) aDaDaMge) caurAsI lAkha truTita kA eka aDaDAGga hotaa| (corAsIiM aDaDaMga saya sahassAI se ege aDaDe ) caurAsI lAkha aDaDAGga kA eka aDaDa hotA hai / ' evaM avavaMge avave, huhuaMge, huhue, uppalaMge uppale, paumaMge, paume, nAliNaMge, naliNe, acchaniuraMge acchaniure, aUaMge a ue, paaMge paue, NauaMge, Naue, cUliage, cUliyA, sIsapaheliage caurAsIiM sIsapaheliyaMgasayasahassAI sA egA sIsapahelio) isI prakAra se caurAsIlAkha aDaDa kA eka avavAGga caurAsI lAkha avavAGga kA eka avaba, caurAsI lAkha avaya kA eka hunukAGgacaurAsI lAkha huhukAGga kA eka huhuka, caurAsIlAkha huhuka kA eka utpalAGga, caurAsI lAkha utpalAGga kA eka utpala, caurAsIlAkha utpala kA eka padmAGga caurAsIlAkha padmAGga kA eka padma, caurAsI lAkha thAya che. (caurAsIiM puvva saya sahassAI se ege tuDiaMge ) 84 sAtha pUrvanu eka truTitAMga thAya che. (caurAsIiM tuDiaMgapraya sahastrAI se ege tuDie) 84 sAtha truTitAMga bharAbhara kheDa truTita thAya che. ( caurAsIhi tuDiasa ha ssAI se ege aDaDaMge ) 84 sAtha truTitanuM meDa saDaDAMga thAya che. (corasII aDaDaMga sahassAI se ege aDaDe ) 84 uDAMganuM me auDa thAya che. ( evaM avavaMge ava, huhuaMge, huhue, uppalaMge uppale, paumaMge, paume, nahiNaMge, naliNe, acchanikaraMge, acchaniure, aUaMge aUe. pauaMge paue, NauaMge Naue, cUli aMge cUliyA, strIkhapaheliaMge caurAsIIM sIkha paheliyaMgasaya sahassA iMsA emA sI paheliA ) yA pramA 484 sAunu me bhavavAMga, 84 sA avavAMganu' eka avava, 84 lAkha avavatuM eka huDDakAMga, 84 lAkha DuDuMkAMganA eka hahuka, 84 lAkha DuhukanuM eka upalAMga, 84 lAkha upalAMganu For Private And Personal Use Only
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TokA sUtra 203 samayAdisvarUpanirUpaNam NeNaM tIsaM muhuttA ahorattaM' ityAdi 'sA egA sIsapaheliyA' ityantaH pAThaH kAlAnupU- nirgItArtha: / etAvadeva-zIrSapahelikAparyantameva gaNitam / zIrSapahelikAntAni ca caturnavasyadhikazatalakSaNAnyevAGkasthAnAni dRzyante, ata etAvadeva gaNitaM narivataHparamiti bhAvaH / etAvAneva-zIrSapahelikAparyantaH pramitarAzireva gaNitasya viSayAprameyam / ataH paro gaNitasya viSayo na bhavati / pana kA eka nalinAGga, caurAsI lAkha nalinAGga kA eka nalina, caurAsI lAkha nalina kA eka acchanikurAga, caurAsIlAkha acchanikurAGgakA eka acchanikura, caurAsIlAkha acchanikura kA 1 eka ayutAGga caurAsIlAkha ayutAGga kA eka ayuta, caurAsIlAkha ayuta kA eka prayutAGga, caurAsIlAkha mayuvAGgakA eka prayuta, caurAsIlAkha prayuta kA eka nayutAGga, caurAsI lAkha nayutAGga kA eka nayuma, caurAsI lAkha nayuta kA eka cUlikAGga, caurAsI lAkha cUlikAGga kI eka cUlikA, caurAsI lAkha cUlikAkA eka zIrSaprahelikAGga, aura caurAsI lAkha zIrSaprahelikAGgakI eka zIrSa prahelikA hotI hai| aisA jAnanA caahiye| (eyAvayA ceva gaNie, eyAvayAceva gaNiyassa visae ettovaraM ovamie pavattaha) isa prakAra zIrSa prahelikA paryanta hI gaNita hai, isa ke bAda nahIM / aura zIrSa prahelikA paryanta hI gaNita kA viSaya hai / isake bAda gaNita kA viSaya bhI nahIM hai / zIrSaprahelikA ke bAda palyopamAdirUpa upamAna pramANa pravartita hotA hai / eka utpala, 84 lAkha utpalanuM eka pakvAMga, 84 lAkha paDyAMganuM eka padma, 84 padmanuM eka nalitAMga, 84 lAkha nalinAMganuM eka nalina, 84 lAkha nalinanuM eka acchanikurAMga, 84 lAkha achanikurAMganuM eka acchanikura, 84 lAkha acchanikuranuM eka ayutAMga, 84 lAkha ayutAMgane eka ayuta, 84 lAkha ayutanuM eka prayutAMga, 84 lAkha prayutAMganuM eka prayuta, 84 lAkha prayutanuM eka nayutAMga, 84 lAkha nayutAMganuM eka nayuta, 84 lAkha nayutanuM eka cUlikAMga, 84 lAkha cUlikAMganI eka cUlikA, 84 lAkha cUlikAnuM eka zIrSa prahelikAMga ane 84 lAkha zIrSaprahelikAMganI eka zI prati tha ya che. (eyAvayA ceva gaNie eyAvayA ceva gaNiyasva visae elovaraM ovamie pavattai) mA pramANe zISa sisudhIra zarita cha, te pachI nahi ane zIrSa prahelikA sudhI ja gaNitane viSaya che, enA pachI gaNitane viSaya ja nathI zIrSa prahelikA pachI pApamAdi rUpa upamAna pramANu pravartita thAya che. For Private And Personal Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 254 anuyogadvArasUtra tahi ataH paraM kiM bhavati ? ityAha-ataH paramopamikaH pravartate / ataH paraM sarva mopamikaM paropamAdirUpaM bodhyamiti bhAvaH // sU0 203 // sampratyaupamikameva nirUpayati___ mUlam-se kiM taM ovamie ? ovamie duvihe paNNatte, taM jahA-paliovame ya sAgarovame y| se ki taM paliovame ? paliovame-tivihe paNNatte, taM jahA-uddhArapaliovame addhA____ bhAvArtha-jisa prakAra vyavahAra gaNita meM ikAI se dahAI, dahAI se saikaDA Adi rAzi utpanna hotI hai-usI prakAra asaMkhyAta samaya kI eka Avali kA saMkhyAta AvalikA kA eka ucchAsanizvAsa jisakA dUsarA nAma prANa hai utpanna hotA hai| sAta prANoM kA eka stoka hotA hai isI prakAra se Age bhI uparyukta kramAnusAra jAnanA caahiye| isa ginatI meM aMkasthAna kitane hote haiM ? yaha isa prakAra hai-758263253073010241157973569975696 48621896,68480808183276 yahIM taka ginatI kA viSaya hai| isake bAda ginatI kA viSaya nahIM hai / palyopama Adi upamAna pramANoM se phira Age kA viSaya spaSTa kiyA jAtA hai ||suu0203|| bhAvArthajema vyavahAra gaNitamAM ekamathI dazaka, dazakathI saMkaDA vagere zazi hoya che, temaja asaMkhyAta samayanI eka AvalikA saMkhyAta, AvalikAne eka ucchavAsa, niHzvAsa, jemanuM bIjuM nAma prANa che te utpanna thAya che sAta prANene eka staka hoya che, A pramANe AgaLa paNa upastakamAnusAra jANI levuM joIe A gaNatrImAM aMka sthAne keTalAM hoya che? e vAta nIce mUkelA aMkathI samajI levI. 75826325307601024 115767356667518640621861984880183286 gatrI mahI sudhI ja che ane ahIM sudhI ja gaNatrIne viSaya che. A pachI gaNatrIne viSaya nathI pApamAdi upamAna pramANethI pachInA viSayanuM spaSTIkaraNa 42vAmA mA cha, // 2020 For Private And Personal Use Only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA sUtra204 palyopamAdInAM aupamikapramANanirUpaNam 255 paliovame khettapaliovame y| se ki taM uddhArapaliovame ? uddhArapaliovame duvihe paNNatte, taM jahA-suhame ya vAvahArie y| tattha NaM je se suhume se tthppe| tattha NaM je se vAvahArie se jahA nAmae-palle siyA, joyaNaM AyAme vikkhaMbheNaM, joyaNaM ur3e uccatteNaM, taM tiguNaM savisesaM prikkhevennN| se NaM palle"egAhiya beyAhiya teyAhiya jAva sattaratarUDhANaM / saMsahe saMnicie, bharie vAlaggakoDI]" // 1 // te NaM vAlaggA no aggI DahejA novAUharejjA, no kuhejA no palividdhaMsijjA, No pUittAe hvmaagcchejaa| tao NaM samae samae egamegaM vAlagaM avahAya jAvaieNaM kAleNaM se palle khoNe nIrae nilleve nihie bhavai, setaM vAvahArie uddhArapaliovame / "eesiM pallANaM koDAkoDI haveja dsgunniyaa| taM vAvahAriyassa uddhArasAgarovamassa egassa bhave parimANaM // 1 // " eehiM vAvahAriyauddhArapaliovamasAgarovamehi kiM paoyaNaM?, eehiM vAvahAriyauddhArapali ovamasAgarovamehi Nasthi kiMcippaoyaNaM, kevalaM paNNavaNA pnnnnviji| se taM vAvahArie uddhaarpliovbhe| se kiM taM suhume uddhArapaliovame ?, suhume uddhArapaliovame-se jahA nAmae palle siyAjoyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM, joyaNaM uvveheNaM, taM tiguNaM savisesaM prikkhevennN| se NaM palle-"egAhiya veyAhiya teyAhiya jAva sttrtruuddhaannN| saMmaTe saMnicie bharie vaalggkodd'iinn||1|| tattha NaM egamege vAlagge asaMkhijAiM khaMDAI For Private And Personal Use Only
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 256 anuyogadvArasUtre kajai, te NaM vAlaggakhaMDA diTThIogAhaNAo asaMkhejjaibhAgamettA suhamassa paNaga jIvassa sarIrogAhaNAo asNkhejjgunnaa| te NaM vAlaggakhaMDA No aggI DahejjA, No vAU harejjA, No kuhajjA, No palividdhaMsijjA, No pUittAe hvvmaagcchejjaa| tao NaM samae samae egamegaM vAlaggakhaMDaM avahAya jAvaieNaM kAleNaM se palle khINe nIrae nillo Nihie bhavai, se taM suhame uddhaarpliovme| "eemi pallANaM, koDAkoDI haveja dsgunniyaa| taM suhumassa uddhArasAgarovamassa egassa bhave primaannN||1||" eehiM suhuma uddhArapaliovamasAgarovamehiM ki paoyaNaM?, eehiM suhuma uddhArapaliovamasAgarovamoha dIvasamudANaM uddhAro gheppi| kevaiyA NaM bhaMte ! dIvasamuddA udghAreNaM paNattA?, goyamA! jAvaiyANaM aDAijjANaM uddhArasAgarovamANaM uddhArasamayA evaDhyANaM dIvasamuddA uddhAreNaM / se taM suhume uddhArapaliovame ||suu0 204 // chAyA-atha kiM tat aupamikam ? auSamikaM dvividhaM prAptaM, tadyathApalyopamaM ca sAgaromaM ca / atha kiM tat palyopamam ? palyopamaM trividhaM prajJaptama, tadyathA-uddhArapalyopamam addhApalyopamaM kSetrapalyopamaM ca / atha kiM tat uddhArapalyopamam ? uddhArapalyopamaM-dvividhaM prajJaptam / tadyathA-sUkSmaM ca vyAvahArikaM ca / tatra khalu yat tat sUkSmaM tat sthApyam / tatra khalu yat tad vyavahArikaM tat yathAnAmakaM palyaM syAt-yojanam AyAmaviSkambheNa, yojanam Urdhvam uccatvena, tastriguNa savizeSa parikSepeNa tat khalu palyam aikAhika dvayAhika traiyAhika yAvat saptarAtrarUDhAnAM saMsRSTa sanicitaM bhRtaM vAlAgrakoTInAM tAni khallu vAlAgrANi no'gnidehet no vAyuharet , no kuthyeyuH no parividhvaMseran no pratitayA havyamAga gcheyuH / tataH khalu samaye samaye ekamekaMgram vAlA apahAya yAvatA kAlena tat For Private And Personal Use Only
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra204 palyopamAdInAM zraupamikapramANanirUpaNam 257 palyaM kSINaM nIrajaskaM nirlepaM niSThitaM bhavati, etad vyAvahArikam uddhArapalyopamam eteSAM, palyAnAM koTokoTirbhaved dazaguNitA / tavyAvahArikasya udArasAgaropamasya ekasya bhavati parimANam // 1 // etaiH vyAvahArikoddhArapalyopamasAgaropamaiH kiM prayojanam ? etaiH vyavahArikoddhArapalyopamasAgaropamaiH nAsti kizcit prayojanam 1, kevalaM prajJApanA prjnyaapyte| etad vyavahArikoddhArapalyopamam / atha kiM tat sUkSmodArapalyopamam ? mUkSmoddhArapalyopamam-tad yathAnAmaka palyaM syAt-yojanam AyAmaviSkambhega, yojanam udvedhena tatriguNaM savizeSa parikSepeNa / tat khalu palyam aikAhika dvaivAhika traivAhika yAvat saptarAtrabharUDhAnAM saMsRSTaM saMnicitaM bhRtaM vAlAgrakoTInAm // 1 // tatra khalu ekamekaM vAlAgram asaMkhyeyAni khaNDAni kriyate / tAni khalu vAlAgrakhaNDAni dRSTayavagAhanAtaH asaMkhyeyabhAgamAtrANi sUkSmasya panakajIvasya zarIrAvagAhanAtaH asaMkhyeyaguNAni / tAni khalu vAlAgrakhaNDAni no'gnidehet, no vAyuharet , no kuthyeyuH, no parivaMseran , no pUtitayA havyamAgaccheyuH / tataH khalu samaye samaye ekamekaM vAlAgrakhaNDamapahAya yAvatA kAlena tat palyaM kSINaM nIrajaskaM nirlepa niSThitaM bhavati. tadetat sUkSmamuddhArapalyopamam / eteSAM patyAnAM koTIkoTayo bhavanti dshgunnitaaH| tat sUkSmasya uddhArasAga ropamasya ekasya bhavati parimANam // 1 // etaiH sUkSmo. ddhArapalyopamasAgaropamaiH kiM prayojanam ? etaiH sUkSmoddhArapalyopamasAgaropamaiIpasamudrANAm uddhAro gRhyate / katipayaH khalu bhadanta ! dvIpasamudrA uddhAreNa prajJaptAH ? gautama ! yAvatAmadhetRtIyAnAm uddhArasAgaropamAnAm uddhArasamayAH, etAvantaH khalu dvIpasamudrA uddhAreNa pajJaptAH / tadetat mUkSmam udAraparayopamam / tadetad udghArapalyopamam / / sU0 204 // TIkA-'se ki taM' ityAdi atha kiM tat aupamikam ? iti ziSyapraznaH / uttarayati-aupamikam-upamayA sAdRzyena nirvRttam-bhaupamikam-upamAnaM vinA yatkAlapramANamatizayajJAnibhinnaira aya sUtrakAra isI palyopama AdirUpa aupamika pramANa ko spaSTa karate haiM-'se ki taM ovamie ? ' ityaadi| zabdArtha-(se kiM taM ovamie ?) he bhadaMta ! vaha aupamika pramANa kyA hai? have sUtrakAra eja papama vagere rUpa pamika pramANane spaSTa kare che" se kiM taM ovamie ?" ityaadi| zahAtha-(se ki taM ovamie) 3 mata ! mo5bhi zuThe ? uttara-je pramANa upamA vaDe-sAdazya vaDe-niSpanna thAya che, te aupamika pramANa che. je alpamativALA che teo mATe kAla pramANanuM jJAna a0 33 For Private And Personal Use Only
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra vijJeyaM tadIpamikamucyate iti bhaavH| tadvividham--palyopamaM ca sAgaropamaM ca / tatra pasyopamaviSaye pRcchati-atha kiM tatpalyopamam ? iti uttarayati-palyopamamdhAnyapalyavat palyaM prakSyamANasvarUpam , tena upamA yasmistat palyopamamityarthaH / tat uddhArapalyopamAddhApalyopamakSetrapalyopameti trividham / tatra-uddhArapalyopamam uttara--jo pramANa upamA se-sAdRzya se-niSpanna hotA hai, vaha aupamika pramANa hai| kAla kA pramANa, jinakA jJAna atizaya rahita hai, aise vyaktiyoM dvArA vinA upamAna ke avijJeya hotA hai-ataHkAla kA pramANa kahane ke liye upamAnakA Azraya liyA jAtA hai / (ova. mie duvihe paNNatte) yaha aupamika pramANa do prakAra kA kahA hai(taM jahA) usake ve prakAra ye haiM-(palibhovame ya sAgarovame ya) eka palyopama aura dUsarA sAgaropama ! (se kiM taM palibhovame ?) he bhadanta ! vaha palyopama kyA hai ? uttara-(paliovame) dhAnya ke palya kI taraha palya hotA hai| isa palya kI jise upamA dI jAtI hai vaha palyopama hai / yaha palyopama (tivihe paNNatte) tIna prakAra kA kahA gayA hai| (taM jahA) ve 3 tIna prakAra ye haiM-(uddhArapali bhovame, addhApaliovame, khesapaliovame ya) uddhAra palyopama, addhApalyopama aura kSetra palyopama / (se kiMta uddhArapaliovame ?) he bhadanta ! uddhAra palyopama kyA hai? vagara upamAne samajI zakAtuM nathI. ethI kAlapramANanA kathana mATe upamAnn| mAzraya devAmAM Ave che. (ovamie duvihe paNNate) mA mopabhiH prabhAra me 42nu 4AmA mA0yu che. (taMjahA) te maare| mA pramANe - (paliovameya sAgarovame ya) me. pakSyApama bhane bhI sAgarAma (se ki taM paliovame ?) BRE! te pakSyA5ma zu. 1 / uttara-(paliovame) dhAnyanA pakSyanI 2 56ya DAya che. yA pakSyanI jene upamA ApavAmAM Ave che, te popama che. A pApama pramANa (tivihe paNNatte) 3 42nu upAya che. (taMjahA) te 21 mA prabhAva cha(uddhArapaliovame, addhA paliovame, khettapaliovame ya) dvA2 pakSyA5ma, maddhA pakSyApama bhane kSetrapakSyA5ma (se ki taM uddhArapaliovame?) mahata ! dvAra palyopama zuM che? For Private And Personal Use Only
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 204 palyopamAdInAM aupamikapramANanirUpaNam 256 vakSyamANasvarUpavAlAgrANAM tatkhaNDAnAM vA taddvAreNa dvIpasamudrANAM vA pratisamayamuddharaNam-apoddharaNam- apaharaNam uddhArastadviviSayaM tatpradhAnaM vA palyopamamuddhArapalyopamam- tat sUkSmavyAvahAriketi dvividham / tatra yat sUkSmaM tat sthAcyam / vyAvahArikaprarUpaNAnantaramidaM prarUpayiSyate / nahisthUlajJAnaM vinA sUkSmajJAnaM bhavitumarhati ato vyAvahArikoddhArapalyopamaM prathamaM prarUpayati' tattha NaM je se vAvahArie' ityAdi / tatra uddhArapalpopamamedadvayamadhye yattad vyAvahArikamuddhArapalyopamaM tad yathAnAmakaM palyaM - parayamiva dhAnyAdipalyamitra yat tat palyaM - syAt yojanam - utsedhAGgulamAnena yojanaM = yojanagamANam AyAmaviSkambhAbhyAM deya 1 uttara -- (uddhArapaliovame duvihe paNNatte) uddhAra patyopama do prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA ) - jaise ( suhume ya vAvahArie ya) eka sUkSma uddhArapalya aura dUsarA vyAvahArika uddhArapalya / (tastha NaM je se sume se Thappe ) inameM jo sUkSma uddhAra palya hai usake viSaya meM abhI yahAM kucha nahIM kahA jAtA hai| isake viSaya meM jo kucha kahanA hogA, vaha vyAvahArika uddhArapatya ke nirUpaNa karane ke bAda kahA jAvegA / kyoMki sthUla ke jJAna hue vinA sUkSma kA jJAna nahIM ho sakatA hai| isaliye sUtrakAra (tattha NaM je se bAvahArie se jahA nomae palle siyA) vyAvahArika palya kA kathana karate haiM- yaha vyAvahArika palya isa prakAra hai- (joya NaM oyAmavikkhaMbheNaM jopaNaM uDU uccaNaM taM tiguNaM savisesaM parikkheveNaM) eka yojana laMbA, eka yojana caur3A aura eka hI yojana gaharA eka gola kuMA samajhanA cAhiye, isakI paridhi uttara- (uddhArapa lio me dubihe paNNatte) uddhAra payobha meM ahAranuM vAmAM Avyu che, (taMjahA) nema hai (sume ya vAtrahArie ya) me sUkSma uddhAra caDhya mane mInu vyAvahArika uddhAra pahaya ( tattha NaM je se suhume se uppe) bhA je sUkSma uddhAra palpa che, te vize mahI' kaI paNa kahevAmAM Avatu nathI A vize je kaI kahevAnuM haze te byAvahArika uddhArapalyane nirUpita pachI kahevAmAM Avaze kemake skUlanA jJAna vagara sUkSmanuM' jJAna tha zaDe nahi methI sUtraDAra (tattha NaM je se vAvahArie se jahA nAmae palle siyA ) vyAvahArika palyanuM kathana kare che-te byAvahArika palya A pramANe che, (joyaNa' AyAma vikkhaMbheNa' joyaNa' uDDa' uccateNa taM tiguNa savisesaM pari. kakheveNa) meyona so, hoNo bhane the yojana hai| eka geALa kUvA jANuve enI pariSi kaIka jAjerI yolna koI e For Private And Personal Use Only
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 260 anuyogadvArasUtra vistArAbhyAm / vRttattvAt AyAmo viSkambhazva tastha ekaikayojanapramANaH / tathAUrdhvamuccatvenApi tadyojanAmANam / tathA savizeSa-kiMcidadhikaM tatriguNam pUrvA prekSayA triguNam- kiMcidadhikaM yojanatrayaM parikSepeNa-paridhinA / sarvasyApi vRtta. paridheH kiMcinyUnaSaDbhAgAdhikatriguNatvAdasyApi palyasya kiMcinnyUnaSaibhAgAdhikAni trINi yojanAni paridhirbhavatIti bhAvaH / tat khalu palyam aikAhnika dvayAhika traiyAhnikInAM yAvat utkarSataH saptarAtrabharUDhAnAM vAlAgrakoTInAm-zirasi kucha adhika tIna guNI kI hotI hai| gola hone se isakI lambAI aura cauDAI eka 2 yojana pramANa kahI gaI hai| yahAM yojana utsedhAMgula se jo niSpanna hotA hai vahI liyA gayA hai UMcAI kA tAtparya yahAM gaharAI se hai / eka yojana laMbI aura 1 yojana caur3I cIja kI paridhi kucha adhika 3 tIna yojana kI hogii| isIliye yahAM para kizcit adhika tiguNI paridhi kahI gaI hai| kizcit adhika se tAtparya yahAM kizcit nyUna SaSTha mAga se hai samasta vRtta paridhi kucha kama SaD bhAgAdhika tiguNI hotI hai / isIliye yahAM para isa palya kIdhAnyAdi palya ke samAna isa kue kI-paridhi kucha kama aise chaha bhAga se-adhika tiguNI kahI gaI hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki"palyarUpa kue kI jo vRtta paridhi hai vaha kucha adhika tIna yojana kI hotI hai| kucha adhikatA yahAM 1 eka yojana ke cha bhAgoM se jAnanI caahiye| so ye yojana ke cha bhAgapUre nahIM lenA cAhiye / traNagaNI hoya che. goLa hevAthI AnI laMbAI ane paheLAI eka eka . jana jeTalI kahevAmAM AvI che ahIM jana ubhedhAMgula vaDe je niSpanna hoya che, teja grahaNa karavAmAM Ave che UMcAI eTale ahIM UMDANa jANavuM joIe eka yojana lAMbI ane eka jana paheLI vastunI paridhi kaMIka vadhAre traNa jana jeTalI thaze ethI ja ahIM kiMcit adhika tiguNa paridhi kahevAmAM AvI che. kiMcit adhika eTale ahIM kiMcit jUna SaSTha bhAga grahaNa karavAmAM Ave che. samasta vRtta paridhi zeDI kama SaDU bhAgAdhika tiguNI thAya che ethI ja ahIM A palyanI-dhAnyAdi palyanI jema A kUpanI paridhi thI kama SaSTha bhAga karatAM vadhAre tiguNa kahevAmAM AvI che tAtparya e che ke "palyarUpa kUpanI je vRtta-paridhi-che te kaMIka vadhAre traNa jana jeTalI hoya che. kaMIka adhikatA ahIM eka jananA 6 bhAgethI jANavI joIe te A yojanAnA 6 bhAgo pUrA levA nahi joIe paNa For Private And Personal Use Only
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra204 palyopamAdInAM aupamikapramANanirUpaNam 261 muNDi te ekAhena dvayahena vyaheNa yAvat utkarSataH saptarAtreNa yAvatyamANA vAlAgrakoTaya uttiSThanti tAvatmamANAbhirvAlAgrakoTibhiH saMsRSTam bhAkarNa pUritam / sanicitam acayavizeSAnibiDIkRtam , itthaM tad bhRtam paripUrNam / yadi tAni kucha kama lenA cAhiye / isa prakAra 1 eka yojana laMbA, eka yojana cauDA aura eka hI yojana gaharA aura kucha kama chaThA bhAga adhika 3tIna yojana kI paridhivAlA eka palya jaisA gola kuA samajhanA cAhiye / (se NaM palle egAhiyabeyAhiyateyAhiya jAva sattaratarUDhANaM saMsaTTe saMnicie bharie bAlagga koDINa) phira isa kue ko bAlApoM. se nIce se Upara taka pUrA khUba ThasA Thasa bharanA caahiye| aisA bharanA cAhiye, ki jisase thor3I sI bhI jagaha khAlI na rhe| jina bAlAnoM se yaha kuMA bharA jAve ve ghAlAgra eka dina do dina tIna dina yAvat adhika se adhika sAta dina taka ke Uge hue ghAlAyoM ke barAbara hoN| arthAt muMDita karA dene para phira se Uge hue bAloM kA agrabhAga jitanA bar3A hotA hai, utane hI baDe ve ghAla hoN| sUtrastha 'samRSTa zabda yaha bAta sUcita karatA hai ki-'vaha kuA AkarNa pUrita ho arthAt labAlaba bharA huA ho / 'sannicita' zabda yaha kahatA hai ki-'vaha ku~A isa prakAra se bharA jAnanA cAhiye ki jahAM para thoDA kaMIka kama levA joIe A pramANe eka jana lAMbI, eka jana pahelI ane eka ja jana UMDI temaja kaMIka kama SaSTha bhAga adhika traNa yojanA 28sI paridhivAga 4 58ya vo no samana . (se gaM palle egAhiya beyAhiya teyAhiya jAva sattarattarUDhANa' saMsaTTe saMnicie bharie bAlaggakoDINa) / pAne pachI mAthI nayethI 52 sudhA sA pahale khUba ThAMsIne bhara joIe evI rIte bhara joIe ke saheja paNa jagyA khAlI rahe nahi je bAlAgrothI A kUpa bharavAmAM Ave, te bAlA eka divasa, traNa divasa yAvat vadhAremAM vadhAre sAta divasa sudhInA moTA thayelA bAlAonI barAbara hovA joIe eTale ke muMDita thayA pachI zeSa rahela bAlAgrabhAga jeTaluM hoya che, teTalA ja meTA te vALe hevA se sUtrastha 'saMsRSTa' 204 13 4 pAta 25 thAya cha ta 15 AkaNa saMpUrita hai joIe eTale ke pUrepUre bharela joIe " sannicita" 54 bhAma 3 cha 3-55 vI rIta saravo ne thAI For Private And Personal Use Only
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 362 anuyogadvArasUtre khaju bAlAgrANi agnirno dahet, vAyu haret, atIva nicitatvAnna tatrAgnivAyu kramete ityarthaH / tathA-no kuthyeyuH =ni vAlAgrANi pacavizeSAdeva zuSirAmAvAt vAporasaMmavAcya nAsAratAM gaccheyuH, ataeva ca na paridhvaM seran = katipayaparizAyaGgIkRtya samApnurityarthaH, tat etra ca-no pUtitayA kadAcidapyAgaccheyuH na kadAcid daurgandhyaM prApnuyurityarthaH / tataH khalu tAbhyo vAlAkoTibhyaH khalu samaye samaye =patisamayam ekamekam vAlAgram apahAya= sA bhI sthAna khAlI na rahane pAve / (teNaM vAlaggA no aggI DahejjAno vAU harejjA, no kuhejjA, no palibiddhaMsijjA) tathA jo vAlAgra usa kuMe meM bhare gaye haiM, ve agnidAha se surakSita raheM, tathA vAyu unheM uDAna sake isa rUpa se ve usameM dAva kara bhare jAnA cAhiye / jaba ve vahAM dAtra 2 kara bhare jAveMge tabhI una para agni aura vAyu kA prabhAva nahIM par3a sakegA ' yahI bAta ina padoM se sUcita kI gaI hai| khUpa nidhirUpa meM bhare jAne ke kAraNa jaba vahAM zeSa khAlI jagaha hI nahIM rahegI taba vAyu ke apraveza se ve asAratA ko bhI prApta nahIM kara sakege aura isI kAraNa unameM kucha thoDe se bhI rUpa meM parizATana - saDanApanA nahIM ho sakegA / jaba kiJcit bhI saDanApanA nahIM AyegA taba ve vidhvaMsako prApta nahIM hoMge aura ( NopUhantAe .60) na unameM durgandha hI AvegI / isa prakAra se hI kuMra meM una bAlAgroM ko bhara denA cAhiye / (taoNaM samae samae egamegaM bAlagaM pAya sthAna rikta hepAya nahi (teNa vAlaggA no aggI DaddejjA no vAU harejjA, no kuddejjAno pali viddhaMsijjA) temana ke mAsAo te dUvAmAM lazvAmAM AvyA che, te agnithI khaLI zakatA nathI temaja pavanathI paNa te uDAvI zakAtA nathI te pramANe ThAMsI-ThAMsIne khAlAo kUvAmAM bharavA joIe jyAre khAla:gro ThAMsI-ThAMsIne bharavAmAM Avaze tyAre ja temanA para agni tathA vAyunA prabhAva paDaze nahi eja vAta A pade vaDe sUcita karavAmAM AvI che ekadama ThAMsIne bharavAthI jyAre tyAM saheja paNa khAlI jagyA raheze nahi tyAre pavananA apravezathI tee asAratAne paNa prApta karaze nahi ane ethI ja temAM thADA paNa kevAhA lAgaze nahI. jyAre teomA therA paNa sA utpanna thaze nahi tyAre tee surakSita raheze eTale ke vivarata yaze nahi bhane (jo pUittAe.......ha.) tetheobhAM hugaMdha pazu utpanna thaze nahi prabhAvAmAM te mAsAthI lavA lehaye. (taoNa samae samae egamegaM For Private And Personal Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra204 palyopamAdInAM aupamikapramANanirUpaNam 263 apahRtya yAvatAkAlena tat palyaM kSINam-cAlAgrApasAraNAt tadrahitaM nissArita. dhAnyakoSThAgAravat , tathA-nIrajaskam-rajastulyAnAM sUkSmavAlAgrANAmapanayanAd nIrajaskam-nissAritadhAnyarajaskakoSThAgAravat / tathA-nirlepam atyantasaMzlepAt palyamayatAM gatAni vAlAgrANi legatvena vivakSitAni, teSAmapasAraNAd nirlepam-apanItabhittyAdigatadhAnyalepakoSThAgAravat / tathA-niSThitam-ebhikhibhiH prakAraviMzodhanAt tat palyaM niSThitaM-vizuddhaM ca bhavati / etAvat kAla svarUpaM bAdaramuddhArapalyApamaM bhavati / palyAntargatabAlApANAM saMkhyeyatvAt saMkhyeavahAya jovaieNaM kAleNaM se palle khINe nIrae nilleve, niTie, bhavai, se taM bovahArie uddhArapalioname) isake bAda eka eka samaya meM eka eka bAlAgra usameM se nikAlanA cAhiye-isa prakAra karate 2 jitane kAla meM vaha palya kuMvA-khAlI hotA hai, bAlAnoM kI thoDI sI bhI raja usameM lagI nahIM rahatI hai, pAlAnoM kA thoDAmA bhI saMzleSa usameM nahIM rahatA hai, ataeva vaha bilakula una bAlAnoM se rahita ho jAne ke kAraNa pahile jaisA vizuddha kuMe ke rUpa meM ho jAtA hai-yahI kAlasvarUpa bAdara uddhArapalyopama hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki-kue~ meM bhare hue ve vAlAgra jitane samaya meM usase nikAle jAte haiM-arthAt ina bAlAnoM ko nikAlane meM jitanA kAla samApta ho jAtA hai, yahI 'cAdara uddhArapalyopama kA svarUpa hai| vaha bAdara uddhArapalyopama palyAntargata bAlAnoM ko saMkhyeya hone ke bAlagaM avahAya jAvaieNa' kAleNaM se palle khINe nIrae nilleve, nidie bhavai, se taM vAvahArie uddhArapaliovame) tyAra pachI 4 4 samayamA eka eka bAlAjha temAMthI bahAra kADhavo joIe Ama karatAM karatAM jeTalA kAlamAM te palya -khAlI thaI jAya che, bAlAzonI geDI paNa raja temAM zeSa rahetI nathI, bAlAzone thaDo paNa saMleSa temAM rahetuM nathI tethI te bAlAgrothI ekadama rahita thaI javAthI pahelAM je vizuddha thaI jAya che, eja kAlasavarUpa bAdara uddhAra5lyopama che. tAtparya A pramANe che ke kavAmAM bharelA bAlAjho jeTalA vakhatamAM te kUvAmAMthI bahAra kADhavAmAM AvyA che, eTale ke A bAlAone bahAra kADhavAmAM jeTalo vakhata pasAra thaye che, teja "bAdara uddhAra palapama"nuM svarUpa che. A bAdara uddhAra palyopama, palyAntargata bAlAco saMpeya hovAthI saMkhyAta samaya pramANa hoya che For Private And Personal Use Only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra yaH samayaistadapahArasaMbhavAt saMkhyeyasamayamAnamidaM bodhyam / tadetad vyavahArapalyopamaM vijJeyam / itthaM vyavahArapalyopamaM prarUpya vyavahArasAgaropamaM prarUpayatieteSAM patyAnAM koTIkoTidazaguNitA yadi bhavet tadA tadekasya vyAvahArikasya udvArasAgaropamasya parimANaM bhavati / mahattasAmyAt sAgareNopamIyamAnatvAdidaM sAgaroSapramucyate / etairvyAvahArikapalyopamasAgaropamaiH kiM prayojanam etaiHko'rthaH sAdhyate ? iti ziSyapraznaH / uttarayati-etanAsti kiMcit prayojanam / kiM tarhi kAraNa saMkhyAta samaya kA hotA hai| kyoMki usameM se jo ve bAlAgra nikAle jAte haiM, ve saMkhyAta samaya meM hI nikAle jAte haiM / isa prakAra vyavahAra palpopama kA kathana kara aba sUtrakAra vyavahAra sAgaropana kI prarUpaNA karate haiM-(eehiM pallANaM koDAkoDI havejja. dasa guNiyA, taM vAvahariyassa uddhArasAgarovamassae gastabhave parimANaM) ina palyoM kI koTikoTI daza guNita jaba ho jAtI hai, taba eka vyAvahArika uddhArasAgaropama kA pramANa hotA hai / arthAt daza koTikoTI vyavahAra palyoM kA eka vyAvahArika uddhAra sAgaropama hotA hai| mahatva kI samAnatA lekara sAgara ke sAtha isakI tulanA kI gaI hai isaliye ise sAgaropama kahA gayA hai / (eehiM vAvahAriya uddhArapaliovamasAgarovamehi kiM paoyaNaM ?) zaMkA--ina vyAvahArika uddhArapalyopama aura vyAvahArika sAgaropama se kisa prayojana kI siddhi hotI hai ? kemake temAMthI je bAlAo bahAra kADhavAmAM AvyA che, te saMkhyAta samayamAM ja bahAra kADhavAmAM AvyA che A pramANe vyavahAra palyopama vize thana zana va vyavasA2 saagre|5mnii pr359| 42 cha. (eesi pallANa kodAkor3I haveja isa guNiyA, taM vAvahariyassa uddhArasAgarovamassa egassa bhave pari. mANa) bha. pakSyApabhAnI 2-zi bhukSita nyAre 2 laya che tyAre eka vyAvahArika uddhAra sAgaropamanuM pramANa kahevAya che eTale ke daza koTikeTi vyavahAra palyane eka vyAvahArika uddhAra sAgarepama thAya che mahattavanI samAnatAnA AdhAre sAgaranI sAthe tulanA karavAmAM AvI che. ethI ja mAna sA55 vAma mA che. (eehi vAvahAriya uddhArapaliovamasAgarovamehi ki paoyaNaM ?) zaMkA- A vyAvahArika uddhArapaTopama ane vyAvahArika sAgaropamathI kayA prajananI siddhi thAya che? For Private And Personal Use Only
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- - anuyogacandrikA TIkA sUtra204 palyopamAdInAM aupamikapramANanirUpaNam 265 nirarthakAnyetAni ? ityAha-kevalameteH prajJApanA prajJApyate-marUpaNAmA kriyate ityarthaH / nanu nirarthakasya prarUpaNA vyarthA, akiMcitkaratvAditi cedAha-vAdare marUpite sUkSmaM sukhAvabodhaM bhavati, ata: sUkSmopayogitvAt-bAdaraparUpamA naikA. ntato nirathikA / nanu tahi nAsti kiMcit prayojanamiti yaduktaM tat kathaM saMgacchate ? iti cedAha-etAvataH prayojanasyAlpatvenAvivakSaNAttathoktam , ato ___ uttara--'eehiM vAvahAriya udvArapali motramasAgarovamehiM gasthi. kiMcippaoyaNaM kevalaM paNNavaNA paNNavijjai) ina vyAvahArika uddhArapalyopama aura vyAvahArika uddhAra sAgaropama se koI bhI prayojana siddha nahIM hotA hai kevala ye donoM prarUpaNA mAtra ke liye haiN| zaMkA--jaba inase koI bhI prayojana siddha nahIM hotA hai, to nirarthaka hone se inakI prarUpaNA karanA hI vyartha hai ? uttara--aisA nahIM hai kyoMki jaba bAdara palyopamAdi kI prarUpaNA ho jAtI hai arthAt samajhalI jAtI hai, to usase sUkSmapalyopamAdi kI prarUpaNAsukhAvabodha-saralatA se samajhane meM AjAnevAlI ho jAtI hai| isaliye sUkSma kI prarUpaNA meM upayogI hone ke kAraNa bAdara kI prarUpaNA sarvathA nirarthaka nahIM mAnI jA sktii|| zaMkA--to phira 'Nasthi kiMcippaoyaNa' yaha jo pATha kahA gayA hai so isa pATha kI saMgati kaile baiThAlI jAvegI? utsara--sUkSma kI prarUpaNA meM yaha usakA upayogIpanA rUpa prayo. uttara-(eehi vAvahArie uddhArapaliovamasAgarovamehi pathi kicippaoyaNaM kevalaM paNNavaNA paNa vijjai) mA vyApAridvAra 505ma bhane vyAvahArika uddhAra sAgaropamAMthI eka paNa prajana siddha thatuM nathI A bane phakta prarUpaNuM mATe ja che. zaMkA-jyAre enAthI kaI paNa projananI siddhi thatI nathI tyAre nirarthaka hevAthI enI prarUpaNuM ja vyartha che? uttara-kharekhara Ama nathI kemake jyAre bAdara popamAdinI prarUpaNA thaI jAya che, tyAre tenAthI sUkSma papamAdinI prarUpaNA salatAthI samajamAM AvI jAya cheethI ja sUkSmanI prarUpaNamAM upayogI thaI paDe che, eTalA mATe bAharanI prarUpaNuM sAva nirarthaka gaNAya nahi. za-ta5chI " Natthi ki cippaoyaNa" 40 413 apAmA mAye! che, te A pAThanI saMgati kevI rIte baMdha besatI karI zakAya? a0 34 For Private And Personal Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 266 anuyogadvArasUtre nAsti kazcid doSaH / evaM bAdarAddhApalyopamAdAvapi bodhyam / etadupasaMhamAhatadetad vyAvahArikamuddhArapalyopamamiti / atha-yUkSmam uddhArapalyopamaM prarUpa. mAya pRcchati-praya ki tad sUkSmam uddhArapalyopamam ? iti / uttAyati-'suhumaM uddhArapaliyovamaM ityAdinA / tatra-mUkSmasuddhArapalyopamamityArA' bhRtaM vAlAgra koTInAm ' ityantasya pAThasyArthaH pUrvavad bodhyaH / tatrayAlAgrakoTiSu khalu eka vAlAgram asaMkhyeyAni khaNDAni kriyate / pUrva vAlAgrANi sahajAnyeva jana eka alpa prayojana hai| ataH sUtrakArane isa alpaprayojana kI yahA~ vivakSA nahIM kI hai, isa apekSA use prarUpaNA mAtra yatalA diyA hai| isI prakAra se pAdara addhApalyopama Adi meM bhI jAnanA cAhiye / (se te vAvahArie uddhArapalibhovame) isa prakAra yaha vyAvahArika uddhArapalyopama kA svarUpa hai| (se ki taM suhume uddhArapaliovame ?) he bhadanta ! vaha sUkSma uddhArapalyopama kyA hai ? uttara--(suhume uddhArapalibhovame) vaha sUkSma uddhArapalyopama isa prakAra se hai (se jahA nAmae palle siyA joyaNaM AyAmavikhaMbheNaM joyaNaM ubveheNaM taM tiguNaM savisesaM parikkheveNaM) jaise koI eka palya ho aura vaha layAI meM cauDAI meM evaM gaharAI meM eka yojana pramANa ho / isakI paridhi kucha adhika tIna yojana kI ho / (se NaM palle egohiya. veyAhiyateyAhiya jAva sattaratarUDhANaM saMsaTe saMnithie bharie bAlagga uttara-sUkamanI prarUparAmAM A upagI che, to A upayogitA rUpa prajane eka rIte a5 prajana ja che. ethI sUtrakAre A alpa prajananI tyAM vivakSA karI nathI A dRSTie ja tene prarUpaNa mAtra kahI dIdhI che e pramANe bAdara addhA popama vagerenA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM 2. (se taM vAvahArie uddhArapalioSame) me pramANe mA vyApAri uddhAra pakSyopabhanu 2135 che (se ki taM suha me uddhArapalibhovame 1) mahata ! te sUkSma uddhAra palyopama zuM che? uttara-(suhume uddhArapali ovame) te sUkSma udvAra 58|5m. 2 // prabhArI cha.-(se jahAnAmae palle siyA joyaNa AyAmavikkhaMbheNa' joyaNa ubveheNaM te tiguNa savisemaM parikkheveNaM) ma me 565 DAya sanata mAM, pahoLAImAM temaja UMDAImAM eka jana pramANa hoya, enI paridhi kaMIka padhAre 5 yona kI DAya. (se Na palle egAvhiya beyAhiya teyAhiya jAva sattaratarUr3hANa saMsaTTe saMnicie bharie bAlaggakoDoNa) ! 56yane me For Private And Personal Use Only
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra204 palyopamAdInAM aupamikapramANanirUpaNam 267 gRhItAni, atra tu ekai vAlAgramasaMkhye yakhaNDIkRtaM gRhyate iti bhAvaH / evaM satyekaikakhaNDasya yanmAnaM bhavati tanirUpayAmAha-vAni khalu vAlAgrakhaNDAni dRSTayAgAhanAtaH asaMkhyeyabhAgamAtrANi / dRSTiH cakSudvArotpannadarzanarUyA, sA'vagAhate-paricchedadvAreNa pravatete yatra vastuni tadeva vastu dRSTayavagAhanA mocyate / sA ceha vAlAmakhaNDarUmA tadapekSayA'saMkhyeya mAgavatti pratyekaM vAlAprakhaNDaM bodhyakoDINa) isa palya ko eka dina do dina tIna dina yAvat sAta dina taka ke pAlAyoM se khUba ThasAThasa-labAlaya bhara denA cAhiye / (tattha NaM egamege bAlagge asaMvi nAI khaMDAI kajjai) ina meM jo eka 2 vAlAgra hai, usako kevalI kI dhuddhi kI kalpanA se asaMkhyAtara khaMDa karanA caahiye| (te gaM vAlaggakhaMDA dihI ogAhaNAo asaMkhejjahabhAgamettA muhamassa paNagajIvassa sarIrogAhaNAo asaMkhejjaguNA) ye pratyeka bAlAgrakhaMDa dRSyavagAhanA kI apekSo se asaMkhyAtaveM bhAga mAtra haiN| cakSudvArA utpanna jo darzana rUpa dRSTi hai, vaha dRSTi jisa vastu meM pariccheda karane ke liye pravRtta hotI hai, vahI vastu dRTyavagAhanA rUpa se yahAM kahI gaI hai / arthAt jo vastu cakSurdarzana kA viSaya hotI hai vahI vastu dRTayavagAhanA hai / isa prakAra ye pratyeka bAlAgrakhaMDa usake asaM. khyeya bhAgavartI haiM / aisA artha jAnanA cAhiye / tAtparya kahane kA yaha hai ki jisa pudgaladravya ko vizuddha cakSurdarzanavAlA chamastha prANI dekhatA hai, usa dRSTyavagAhanA rUpa vastu ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra ve pratyeka divasa, be divasa, traNa divasa yAvaMta sAta divasa sudhInA bAlAthothI khUba isI-sIna lI vAmAM Ave (tattha Na egamege bAlagge asaMkhijjAI khaMDAiM kajjai) memare se- malAche, tanA bakSInI muddhinI panA 19 asabhyAta-masAta 5 421 sa. (teNa vAlagAkhaMDA didI ogAhaNAo asaMkhejjaibhAgamettA suhumastra paNagajIvassa sarIrogAhaNAo asaMkhejjaguNA) mA 431 62, mAyA ma 1-yAinAnI apekSA asaMkhyAtamAM bhAga mAtra che. cakSu vaDe utpanna je darzana rUpa dRSTi che, te daSTi je vastumAM paricacheda karavAmAM pravRtta hoya che, teja vastu davAhanA rUpathI ahIM kahevAmAM AvI che eTale ke je varatu cakSudarzanane viSaya hoya che teja vastu daSTrayavagAhanA che A pramANe A dareke dareka bAlAgakhaMDa tenA asaMkhyaya bhAgavata che. A artha jANuM joIe tAtparya e pramANe che ke pugala dravyane vizuddha cakSudazanavALuM jue che, te devagAhanA rU5 vastunA asaMkhyAmAM bhAga mAtra te darekedareka khaMDI For Private And Personal Use Only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 268 anuyogaTArasUtra mityarthaH / yat pudgaladravyaM vizuddhacakSurdarzanayuktazchadmasthaH pazyati tadasaMkhyeyabhAgabatti ekekaM vAlAgrakhaNDaM bhavatIti bhAvaH / itthaM dravyato mAnaM nirUpya kSetratastanmAna mAha-vAni vAlAgrakhaNDAni mUkSmasya panakajIvasya zarIrAvagAhanAto'saMkhyeyaguNAni / ayaM bhAvaH-sUkSmapanakajIvazarIraM yAvata kSetramavagAhate tarakSetrApekSayA'saM. khyeyaguNaM kSetraM pratyekaM vAlAgrakhaNDamavagAhate iti / pratyekaM vAlAgra vaNDaM bAdara. pRthivIkAyikaparyAptazarIratulyaM bodhyam / tAnimAlAgrakhaNDAni no agnidehet' khaMDIkRtavAlAgra hai / aisA artha 'te Na bAlaggakhaMDA diTThImogAhaNAo asaMkhejjahabhAgamettA' isa pATha kA jAnanA cAhiye / vyAvahArika palya meM jo bAlAgra liye gaye haiM, ve svAbhAvika liye gaye haiM-arthAt vahA~ bAlAnoM ke khaMDa nahIM kiye gaye haiN| yahAM mUkSna palya meM vyAvahArika palya meM bhare gaye eka 2 bAlAnoM ke asaMkhyAta 2 khaMDa kiye gaye haiM / isa prakAra dravya kI apekSA eka 2 bAlAgrakhaMDa ke mAna kA nirUpaNa karake aba sUtrakAra kSetra kI apekSA usakA mAna nirUpita karane ke liye kahate haiM ki ve pratyeka bAlAgra khaMDa sUkSma panaka jIva ke zarIra kI jitanI avagAhanA hotI hai, usase asaMkhyAtaguNe haiM / tAtparya isakA yaha hai ki-sUkSmapanaka jIva kA zarIra jitane kSetra ko rokatA hai, usa kSetra kI apekSA ve pratyeka bAlAgrakhaMDa asaMkhyAtaguNita kSetra ko rokate haiM / isa prakAra ye pratyeka bAlAgrakhaMDa paryApta bAdara pRthivIkAyikake zarIra barAbara haiM aisA jAnanA cAhiye / (te NaM bAlaggakhaMDA No ita mAtA cha mA tanA atha teNaM bAlaggakhaMDA divIogAhaNAo asaM. khejjaibhAgamettA " 241 pAine nga na pyAvahAri 56yamA mAsAyI grahaNa karavAmAM AvyA che, te svAbhAvika grahaNa karavAmAM AvyA che. eTale ke tyAM bAlAzronA khaMDa karavAmAM AvyA nathI ahIM sUkSma palyamAM vyAvahArika palmamAM saMpUrita dareke-dareka bAlAonA asaMkhyAta khaMDa karavAmAM AvyAM che. A rIte dravyanI apekSA dareke-dareka bAlAgrakhaMDanA mAnanuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra kSetranI apekSAe tenuM mAna nirUpita karavA mATe kahe che ke te dareka bAlArA khaMDa sUma panaka (nIlakula) jIvanA zarIranI jeTalI avagAhanA hoya che, tenAthI asaMkhyAta gaNA che tAtparya e che ke "sUkSma panaka jIvanuM zarIra jeTalA kSetrane vyApta kare che, te kSetranI apekSA te dareke dareka bAlAvra khaMDa asaMkhyAta gaNuM kSetrane ghere che. A pramANe A dareke dareka bAlAgra khaMDa paryApta bAdara pRthivIkAyika zarIranI barAbara che, For Private And Personal Use Only
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 204 palyopamAdInAM yamika pramANanirUpaNam 269 ityArabhya 'niSThitaM bhavati, tadetaduddhAravalyopamam' ityantaH pAThaH sugamaH | atredaM bodhyam eSAM vALAprakhaNDAnAmasaMkhyeyatvAt pratisamaya me kaika vAlAgrakhaNDApahAre saMkhyevA varSaTayoM vyatiyanti, ataH saMkhye varSa koTimAnamidamiti / eteSa palyAnAM koTIkoTidazaguNitA ekaM sUkSmamuddhArasAgaropamamucyate / eteSAM sUkSmodvArapalyopamasAgaropamAnAM prayojanaM kim ? iti pRSTaH Aha etaiH sUkSmoddhArapalyopamasAgaropamaiH dvIpasamudrANAmuddhAro gRhyate / atra pRcchati kiyantaH khalu bhadanta / dvIpasamudrA uddhAreNa prajJaptAH ? uttarayati - gautama yAvatAmatRtIyAnAm uddhArasAgaropamAnAmuddhArasamayA bhavanti, etAvantaH khalu dvIpasamudrA udvAreNa majJatAH / makRtamupasaMharati- tadetat sUkSmamuddhArapalyopamamiti / itthamuddhArapalyopamamupasaMhRtaaggI DahejjA, No vAU harejjA, No kuhejjA, No palividdha sijjA, No hastAe hanyamAgacchejjA) ina padoM kA artha vyAvahArika pattha ke artha meM likha diyA hai / (taoNaM samae samae egameNaM bAlaggakhaMDaM avahAya jAvahaNaM kAleNaM se palle khINe nIrae nilleve giTTie bhavaha setaM me uddhArapalio me) una bAlAgrakhaMDoM meM se pratyeka bAlAgrakhaMDa ko samaya samaya para nikAlanA cAhiye / isa prakAra ve bAlAgrakhaMDa jitane samaya meM usa palpa se saMpUrNa nikala jAte haiM, utane kAla kA eka sUkSma uddhArapatyopama hotA hai / 'khoNe nIrae ityAdi sUtrastha zabdoM kA artha pahile likha diyA gayA hai so yahAM para bhI vaisA hI ina padoM kA artha jAnanA cAhiye / ( se taM suhame uddhArapalio me) isa prakAra yaha sUkSma uddhArapalyopamakA svarUpa hai| yahAM para yaha jAnanA syAma lAvu bheDo, (teNa bAlagakhaMDA No aggI DahejjA, No vAU harejjA, jo kuhejjA, jo palividdhaMsijjA, No pUittAe havtra mAgacchejjA) mA pahanA artha vyAvahArika pakSyanA arthamAM spaSTa karavAmAM Avye che. (soLa' samae samaya egamegaM bAlagAkhaMDa avahAya jAvaieNa kAleNaM se palle khINe nIrae nilleve NiTTie bhavai se taM suhume uddhArapalio me ) te bAsAtha bhddemAMthI darekedareka khAlAca khaMDane samaya samaya para mahAra kADhavA joIe A pramANe te khAlagra khaDA jeTalA vakhatamAM te pathyathI pUre-pUrA khahAra nIkaLI jAya che teTalA kAlanA eka sUkSma uddhAra pacepama thAya che "khANe nIrara " vagere sUtrastha zabdono artha paDela spaSTa uravAmAM Avyo che, to DI pazu te pramANe artha va leo. (se taM suhume uddhAra pali ovame) A rIte yA sUkSma uddhAra pahayeopamanu sva35 che sahIM bhe For Private And Personal Use Only
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra miti sUcayitumAha-denadArapalpopamamiti / / mUle-'tegaM bAlAgA' iti prathamA. statvena dvitIyAntatvena ca tantreNa nirdiSTam sUtre puMstvamASatvAt ||muu0 204 // cAhiye ki ye jo bAlAgrakhaMDa haiM ve asaMkhyota haiN| pratisamaya eka eka bAlAya khaMDa ke nikAlane para saMkhyAta varSa koTikoTi samApta ho jAtI hai / isaliye isakA mAna saMkhyAta varSa ko TikA hai / (eesi pallANaM koDAkoDIhavejjadasaguNiyA suhamAsa uddhArasAgarovamassa egassa bhave parimANaM) ina palyoMkI 10 guNita jo koTikoTi hai, vaha eka sakSma uddhArasAgaropama kA parimANa hotI hai| (eehiM suhama uddhArapalibhovamasAgarovamehiM kipaoyaNa) he bhadanta ! ina sUkSma uddhAra palyopama evaM sUkSma uddhAra sAgaropama se kyA prayojana siddha hotA hai ? uttara-(eehiM suhama uddhAra palioSamasAgaroyamehiM dIvasamudANaM. uddhAro gheppai) ina mUkSma uddhArapalyopama evaM sUkSma uddhAra sAgaropama se dvIpa samudroM kA uddhAra pramANa grahaNa kiyA jAtA hai| (kevayANaM bhaMte! dIvaptamuddA uddhAreNaM pagatA) yahAM ziSya pUchatA hai-he bhadanta ! uddhArapalyopama evaM uddhArasAgaropama kitane dvIpasamudroM ko batAte haiM ? uttara-(goyamA ! jAvayANaM ar3A ijANaM uddhAra sAgarovamANaM uddhArasamayA evalyANaM dIvasamuddA uddhAreNaM-se taM suhume uddhaarplijANavuM Avazyaka che ke A je bAlAgra khaMDe che, te asaMkhyAta che prati samaya eka-eka bAlAgra khaMDane bahAra kADhavAthI saMkhyAta varSa keTa keTi samApta thaI jAya che. ethI AnuM nAma saMkhya ta varSa keTinuM che. (eeli pallANa koDAkoDI haveja dasa guNoyA taM suhamA uddhArasAgarovamassa egAsa bhave parimANa) / pazyemanI 10 guNita -chi ta sU65 dvAra garepabhanu parirAya ya che. (ee pahamAli bhovama pAgarovame hi ki paoyaNaM) ! zA sUkSma uddhA25cyA 55 bhane suu6|| 62 sAgarepamathI kayuM prayajana siddha thAya che? uttara-(eehi suhuma uddhArapali bhoramasAgarovamehi dIvasa muddANaM uddhAro ghepaha) mA sUkSma 2562.5ma mane sUkSma uddhA2 saa3|5mthii dvIpa samudronI matrI mATe dvAra prabhAya 77 423||maaN bhAva cha (kevaiyA NaM bhaMte ! dIvasa muddA uddhAreNaM paNNattA) hI ziSya 55 re 2-3 bhata ! uddhara palyopama ane uddhAra sAgaropama keTalA dvIpa samUhane batAve che? uttara-(goyamA ! jAvaiyANaM aDDAijjA Na uddhAra sAgarotramANa uddhArasamayA epaiyANa' dIvamamuddA uddhAreNa-se taM suhume uddhArapaliovame) 3 jiitm| For Private And Personal Use Only
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra204 palyopamAdInAM aupamikaMpramANanirUpaNam 271 okme ) he gautama! jitane aDhAI uddhAra sAgaropamoM ke uddhAra samayapAlAnoM ko nikAlane ke samaya hai, itane hI eka dUsare se dUne 2 vistAravAle dvIpa aura samudra haiN| aisA uddhAra palyopama se niSpanna udvAra sAgaropama se jAnA jAtA hai / isa prakAra yaha sUkSma uddhAra paMlyopama kA svarUpa hai| bhAvArtha--isa sUtra dvArA sUtrakAra ne aupamika pramANa kA vivecana kiyA hai-isameM unhoMne yaha kahA hai ki-'yaha aupamika pramANa mUlataH do prakAra kA hai-eka palyopamarUpa aura dUsarA sAgaropamarUpa / palya se sAgara niSpanna hotA hai dhAnyAdika bharane kA jo kUve ke jaisA gola sthAna hotA hai usakA nAma palpa hai| isa palya kI upamA se jisakA astitva prakaTa kiyA jAtA hai, usakA nAma palyopama hai| palyopama, uddhAra palyopama, addhApalyopama aura kSetrapalyopama ke bheda se tIna prakAra kA hai| sUkSma uddhAra palyopama evaM vyAvahArika uddhAra palyopama ke bheda se uddhArapalyopama ke do bheda haiM / eka yojana lambA gaharA aura caur3A gola kyA ho vaha sAta dina taka ke uge hue bAloM ke Tukar3oM se kUTa 2 kara pUrA labAlaba bhA diyA jAya / isa kU ve ko vyavahAra uddhAra palya kahate haiM / punaH ina bAloM ko eka 2 jeTalA aDhI uddhAra sAgaropamanA uddhAra samaye-bAlAronA nIkaLavAnA samaje che, eTalA ja eka bIjAthI bamaNA bamaNa vistAravALA dvIpa ane samudro che evuM uddhAra pApamathI niSpanna uddhAra sAgaropamathI jaNAI Ave che. A pramANe A sUkSama uddhAra palyopamanuM svarUpa che. bhAvArtha--A sUtra vaDe sUtrakAre aupamika pramANa vize vivecana karyuM che. temAM teoe kahyuM che ke A aupamika pramANanA vastutaH be prakAre che eka popama rUpa ane bIjuM sAgare pama rUpa palyathI sAgara niSpanna thAya che. dhAnya vagere bharavAnuM je kUvA jevuM goLa sthAna hoya che, tenuM nAma patya-kula-che. A palyanI upamAthI jenuM astitva prakaTa karavAmAM bhAva cha, tenu nAma 'pazyA5ma' cha. dye|5m, ' dvA2 58ye|5bh, maddhA palyopama ane kSetrapa pamanA bhedathI traNa prakAranuM che. sUkSama uddhAra55ma ane vyAvahArika uddhAra pApamanA bhedathI uddhAra pa5manA be bhede che. eka yojana lAMbe, UMDo ane paheLe gaLAkAra kUvo hoya tene sAta divasanA UgelAvALethI pUba ThaMsIThAMsIne pUrepUro bharavAmAM Ave, te te kUvAne vyavahAra For Private And Personal Use Only
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - 272 ___ bhanuyogadvArasUtre samaya meM nikAlA jAve / isa krama se sampUrNa bAloM ke khaMDoM ko nikAlane meM jitanA samaya lage utane samaya ko eka vyAvahArika uddhAra palyopama kahate haiM / isa vyAvahArika uddhAra palyoema se eka vyAvahArika uddhAra sAgaropama banatA hai| eka vyAvahArika uddhAra sAgaropama meM 10 koTI koTi vyAvahArika uddhAra palyopama hote haiM / ina vyAvahArika uddhAra palyoM se evaM vyAvahArika uddhArasAgaropamoM se karmoM kI sthiti dvIpa samudra Adi kucha bhI nahIM kahe jAte haiM / kevala ye donoM prarUpaNAmAtra haiM / inakI prarUpaNA se sUkSma udvAra palyoM kI aura sUkSma uddhAra sAgaroM kI prarUpaNA sukhAvodha ho jAtI hai| eka vyavahAra uddhAra palpa meM jitane pAlakhaMDa bhare hue haiM, una eka 2 pAlakhaMDa ke kevalI buddhi kI kalAnA se asaMkhyAta 2 Tukar3e kro| phira ina eka 2 Tukar3oM ko eka.2 samaya meM vahAM se nikAlo isa krama se saMpUrNa bAla khaMDoM ke una Tukar3oM ko nikAlane meM jitanA samaya vyatIta ho vaha eka sUkSma uddhAra palyopama hai / vyAvahArika uddhAra palpopama kI apekSA yaha asaMkhyAta guNA hotA hai / daza koTI koTi sUkSma uddhAra palyoM kA eka sUkSma uddhAra sAgaropama hotA hai| ina sUkSma uddhAra palpopamoM evaM sUkSma uddhAra 5tha kahevAmAM Ave che. tyAra pachI te vALane eka-eka samayamAM temAMthI bahAra kADhavAmAM Ave A kramathI te kUvAmAMthI badhA vALa jeTalA samayamAM bahAra kADhavAmAM Ave teTalA samayane eka vyAvahArika uddhAra pApamAMthI eka vyAvahArika uddhArasAgaropamAM 10 kenTikeTi vyAvahArika uddhAra sAgaropama bane che. A vyAvahArika uddhAra palyopamethI ane vyAvahArika uddhAra sAgaropamethI karmonI sthiti dvIpa samudra vagere kaMI paNa kahevAmAM AvatA nathI phakta teo ane praNapaNa mAtra che. emanI prarUpaNAthI sUkSama uddhAra popamanI ane sUkSama uddhAra sAgaranI prarUpaNA sukhAvabodha thaI jAya cheeka vyavahAra uddhAra palpamAM jeTalA bAlakhaMDa bharelA che, te dareke dareka bAlakhaMDanA kevalInI buddhinI kalpanA vaDe asaMkhyAta asaMkhyAta kakaDA karopachI te dareke dareka kakaDAne eka eka samayamAM temAMthI bahAra kADhe A kramathI badhA ramakhaMDenA te sava kakaDAone bahAra kADhavAmAM jeTalo samaya pasAra thAya che te eka sakSama uddhAra popama che vyAvahArika uddhAra popamanI apekSAe A asaM. khyAta gaNe hoya che. dazakeTI keTI sUkSma uddhAra pAnuM eka sUkSma uddhAra sAgaropama thAya che A sUma uddhAra pApa ane sUkSama uddhAra For Private And Personal Use Only
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir --- - - anuyogacandrikA TIkA sUtra 205 addhApalyopamasvarUpanirUpaNam 273 atha addhApalyopamaM nirUpayati mUlam-se ki taM addhApaliovame?, addhApaliovameduvihe paNNatte, taM jahA-suhume ya vAvahArie y| tattha Ne je se hame se tthppe| tattha NaM je se vAvahArie se jahA nAmae palle siyA-joyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM, joyaNaM uDDUM uccattaNa taM tiguNaM savisesaM prikkhevennN| se NaM palle egAhiya beyAhiya teyAhiya jAva bharie vaalggkoddiinnN| te NaM vAlaggA No aggI DahejjA, jAva No palividdhaMsijjA, no pUhattAe hvymaagcchejjaa| taoNaM vAsasae egamegaM vAlaggaM avahAya jAvaieNaM kAleNaM se palle khINe nIrae nilleve niTTie bhavai, se taM vAvahArie addhaapliovme| eesiM pallANaM koDAkoDI bhavijja dsgunniyaa| taM vAvahAriyassa addhAsAgarovamassa egassa bhave primaann||1|| eehi vAvahAriehiM addhApalibhovamasAgarovamehi uddhAra sAgaroM se dvIpa samudroM kA pramANa jAnA jAtA hai| aDhAI uddhAra sAMgaroM athavA paccIsa koTIkoTi uddhAra palyoM ke jitane roma khaNDa hote haiM, utane hI dvIpasamudra hai| yaha bAta sakSama uddhAra sAgaroM se athavA uddhArapalyoM se jAnI jAtI hai| sUtra meM jo 'te NaM bAlaggA' aisA pATha AyA hai use prathamAnta aura dvitIyAntarUpa se sUtrakAra ne apanI icchAnusAra rakkhA hai // sU0 204 // sAgarAthI dvIpa samudronuM pramANa jANavAmAM Ave che. aDhI sumi uddhAra sAgare athavA 25 koTI koTi uddhAra pa jeTaluM romakhaMDa hoya che, teTalA ja dvIpa samudra che. A vAta sUkSma uddhAra sAgarathI athavA uddhAra 54o 4 5 mA che. sUtramA 2 'teNaM vAlaggA' AL tana pAha che, tene prathama ane dvitIyAnta rUpamAM sUtrakAre potAnI IcchA mujaba ja rAkhe che. sU020 035 For Private And Personal Use Only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 271 re- - - - anuyogadvArasUtre kiM payoyaNaM?, eehiM vavahAriehi addhApaliovamasAgarovamahiM natthi kiMcippaoyaNaM, kevalaM paNNavaNNA pnnnnvijji| se taM bAvahArie addhApaliovame / se kiM taM suhume addhApaliovame ?, suhume addhApaliovame-se jahANAmae palle siyA-joyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM, joyaNaM uTheM uccatteNaM taM tiguNaM savisesaM prikkhevennN| se NaM palle egAhiya beyAhiya teyAhiya jAva bharie vaalggkoddiinnN| tattha NaM egamege vAlagge asaMkhejjAI khaMDAI kajjai / te NaM vAlaggakhaMDA diTThI ogAhaNAo asaM. kheja jaibhAgamettA, suhumassa paNagajIvasta sarIrogAhaNAo asaMkhejjaguNA, te NaM vAlaggakhaMDA-no aggI DahejjA, jAva No palividdhaMsijjA, No pUittAe hvvmaagcchejjaa| taoNaM vAsasae vAsasae egamegaM vAlaggakhaMDaM avahAya jAvaieNaM kAleNaM se palle khINe nIrae nilleve NiTTie bhavai, se taM suhume addhaapliovme| eesiM pallANaM koDAkoDI bhavejja dsgunniyaa| taM suhumasta addhAsAgarovamasta egasta bhave primaann||1|| eehiM suhumehiM addhApaliovamasAgarAvamehiM kiM paoyaNaM ? eehiM suhumahiM addhApaliovamasAgarovamehiM negiyatirikkhajoNiyamaNussadevANaM AuyaM maavijji||suu0 205 // chAyA-atha kiM tat addhApalyopamam ? adApalyopama-dvividham pApa, tadyathA-mUkSmaM ca vyAvahArikaM ca / tatra khalu yat tat mUkSma tat sthApyam / tatra khalu yat tad vyAvahArikaM tad yathAnAmakaM palyaM syAta-yojanam AyAmaviSkambhega, For Private And Personal Use Only
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogarcAndrakA TIkA sUtra 205 addhApalyopamasvarUpanirUpaNam 275 yojanam, Urdhvamucyatvena, tatriguNa savizeSa parikSepeNa / tat khalu patyam aikA hika-dvaiyahika-trai ni yAvad bhRtaM vAlAgra koTInAm / tAni khalu vAlAgrANi aba sUtrakAra addhApalyopama kA svarUpa prakaTa karate haiM'se kiM taM addhApaliovame' ityaadi| sUtra // 205 // zabdArtha-(se kiM taM addhApali bhovame ?) he bhadaMta ! palyopama pramANa kA jo dvitIya bheda advApalyoSama haiM-usakA kyA svarUpa hai ? uttara-praddhApali provame) addhAlyopama kA sArUpa isa prakAra se hai-vaha adApalpopama (duvihe paNNatte) do prakAra kA kahA gayA hai| (taM jahA) usake ve prakAra ye haiM-(suTume ya vAvahArie ya) eka sUkSma addhApalyopama aura dUsarA vyAvahArika addhApalpopama (tastha NaM je se suhume se Thappe) inameM jo sUkSma addhApalyopama hai, vaha bAda meM prarUpina kiyA jAvegA / (nattha NaM je se vAvahArie se jahAnAmie palle siyA) pahile jo vyAvahArika addhApalyopama hai, hama usakA varNana karate haiN| suno,-jaise koI eka palpa ho (joyaNaM AyAmavikkhabhe NaM, joyaNaM uI uccatteNaM tiguNaM savisesaM parikkheveNaM) yaha laMbAI meM eka yojana kA ho aura cauDAI meM bhI eka yojana ko ho tathA isakI gaharAI jo ho vaha bhI eka yojana kI ho / tathA isakI jovRtta-paridhi have sUtrakAra addhA pApamanuM kathana kare che. " se ki taM addhApaliovame" tyAha zahA---(se ki taM zraddhApaliovame ? ) 3 RE ! pakSyA5ma prbhaaNane je dvitIya bheda addhApalyopama che tenuM svarUpa kevuM che? uttara-(addhApaliovame) maddhApatye 5bhanu 2135 / pramANe cha te, mddhaapkssy|5m (duvihe paNNatte) meM praar| vAmAM bhAvyo che. (taMjahA) ta / mA pramANe cha:-(suhame ya vAvahArie ya) me sUkSma maddhApakSyA5ma bhane dvitIya vyApAri4 sddhaa56|5m (tattha NaM je se suhume se Thappe) AmAM je sUpha addhApalyopama che, tenuM nirUpaNa pachI karavAmAM Avaze. (tattha Na je se vAvahArie se jahA nAmie palle siyA) prathama 2 vyAvahArika addhApalyopama che, have tenuM varNana karIe chIe sAMbhaLe, jema ke eka 56ya sAya. (joyaNaM AyAmavikkhaMbheNa, joyaNa' urlDaH uccatteNa' taM tiguNa savisesaM parikkheveNa') 24 bhAM me yAna prabhAe bhane pakSamA paNa eka jana pramANe jeTalo hoya, temaja tenI UMDAI paNa eka jina jeTalI hoya tathA tenI vRtta-paridhi paNa kaMIka vadhAre traNa ejana For Private And Personal Use Only
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra no 'gnidehet , no vAyuharet , no kuthyeyuH, no parividhvaM serana , no pUtitayA havyamAgaccheyuH / tataH khalu varSazate varSazate ekamekaM vAlAgram apahAya yAvatA khalu kAlena tat palyaM kSINaM nIrajaskaM nirlepaM niSThitaM bhavati, etad vyAvahArikam ho vaha bhI kucha adhika tIna yojanakI ho-arthAt eka yojana ke chaha TukaDe karo unameM kucha kama chaThe TukaDe adhika tIna yojana kI isa palya kI paridhi jAnanI cAhiye / (se NaM palle egAhiya veyAhiyateyAhiya jAva bharie bAlaggakoDINaM) aba isa palya ko eka dina do dina, tIna dina yAvat sAta dina taka ke Uge hue bAloM kI agrakoTi se bharo (te NaM vAlaggA go aggI DahejA jAva No palividdhaMsijjA, no pUittAe havyamAgacchejjA) una bAlAgrakoTiyoM ko isa prakArase davA davAkara bharanA cAhiye ki jisase unheM na agnijalA sake aura na vAyu Adi hI unheM ur3A ske| jaisA pATha vyAvahArika uddhAra palyopama ke artha karate samaya lagAyA hai vaisA hI pATha yahAM para lenA cAhiye / (tabhoNaM vAsasae vAsasae egamegaM vAlaggaM avahAya jAvahaeNaM kAleNaM se palle khINe nIrae nilleve nihie bhavai, se taM vAvahArie addhApaliovame) aba isake bAda sau sau varSa vyatIta jaba ho jAveM, taba una bAlAnoM meM se eka 2 bAla jeTalI hoya eTale ke eka ejananA 6 kakaDA karo te te kakaDAomAMthI chA kakaDA karatAM adhika traNa jana jeTalI te patyanI vRtta-paridhi jANavI. (se NaM palle egAhiya beyAhiya teyAhiya jAva bharie bAlaggakor3INa) have A patyane eka divasa, be divasa, traNa divasa yAvat sAta pisanA moTA thayesA mAbonI morithI pUrita 421. (te NaM vAlaggA No aggI DahejjA, jAva No palividdhaMsijjA, no pUittAe havvamAgacchejjA) te bAlArA keTione e rIte ThAMsI ThAMsIne te patyamAM pUrita karavAmAM Ave ke jethI temane agni bALI zake nahi ane vAyu vagere paNa temane uDADI zake nahi atre je pATha vyAvahArika uddhAra pApamane artha spaSTa karatAM lAmA maaye| cha, te 5.4 mI 55 us na . (tao gaM vAsasae vAsasae egamegaM vAlaggaM avahAya jAvaieNaM kAleNaM se palle khINe nIrae nilleve nidie bhavai, seta vAvahArie addhA paliovame) 6 lyAre se so varSa pasAra thaI jAya, tyAre te bAlAomAMthI eka eka bAlAgane temAMthI bahAra kADhavuM joIe A kama mujaba jayAre sarvabAlAgyo temAMthI For Private And Personal Use Only
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 205 addhApalyopamasvarUpanirUpaNam 20 adApalyopamam / eteSAM palyAnAM koTIkoTirbhaved dazaguNitA / tad vyAvahArikasya addhAsAgaropamasya ekasya bhavani parimANam // 1 // etaiH vyAvahArikaiH addhAlagopamasAgaropamaiH ki prayojanam ? eka vyAvahArikaiH addhApalyopamasAgavahAM se nikAlanA caahiye| isa krama se karate 2 jaba ve samasta bAla usa palya meM se nikala cukeM aura isake nikAlane meM jitanA kAla lage, vaha eka vyAvahArika aApalyopama hai| vyAvahArika uddhAra plyo| pama meM aura isa vyAvahArika addhApalyopama meM yaha antara hai ki vahAM eka 2 bAlana eka eka samaya meM nikAlA jAtA hai, taba yahAM para eka eka bAlAgra sau sau varSa meM nikAlA jAtA hai| khINe nIrae' ityAdi padoM kA artha vyAvahArika uddhAra palya ke prakaraNa meM spaSTa kiyA jA cukA hai-ataH ina padoM kA vaisA hI artha yahAM para bhI lagA lenA cAhiye / (eehi pallANaM kIDAkoDI bhavijja dasa guNiyA / taM vavahAriyassa addhAsAgarovamasta egasta bhave parimANa) ina vyAvahArika addhAralyoM kI 10 koTIkoTi kA-arthAt 10 koTIkoTi vyAvahArika addhApalyoM kA eka vyAvahArika addhAsAgaropama hotA hai| (eehiM vAvahAriehiM addhApalio vamasAgarovamehi kiM paoyaNaM?) prazna-ina vyAvahArika addhApalyopamoM evaM vyAvahArika addhA sAgaropamoM se kyA prayojana siddha hotA hai ? bahAra nIkaLI cUkyAM hoya, tyAre temane bahAra kADhavAmAM jeTale kALa pasAra thAya te eka vyAvahArika addhA pApama che. vyAvahArika uddhAra palyopamamAM ane A vyAvahArika addhApalyopamamAM e taphAvata che ke tyAM eka eka bAlAgra eka eka samayamAM bahAra kaDhavAmAM Ave che, tyAre ahIM eka se pAsa se sau 1 mA 56yamAthI mA2 / vAmAM mAve cha. 'khINe nIrae' pore pni| atha vyApAra 58yana 42mA 25STa 42. vAmAM Avyo che. eTalA mATe A padene artha te pramANe ja ahIM samajI sevA me. (eesi pallANa' koDAkoDI bhavijja dasa guNiyA / ta vAvahAriyassa addhAsAgarovamasma garama bhave parimANa) mA vyAvahA2i4 saddhApakSyA5. menI 10 keTIkeTine eTale ke 10 keTIkeTi vyAvahArika addhApono se vya.124 bhaddhA sAza5ma thAya che. (eehi vAvahAriehi addhA. paliovamasAgarovamehi ki paoyaNa ?) prazna-A vyAvahArika addhA pApamo ane vyAvahArika addhA sAgaropamethI kayA projananI siddhi thAya che? uttara-(eehi vAvahAriehi addhApali ovamasAgarovamehi nasthi ki cippaoyaNa', kevalaM paNNavaNNA pagavijjai) 0 vyA17.27 bhaddhApatyo For Private And Personal Use Only
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - 278 anuyogadvAra ropamaiH nAsti kiJcitprayojanam, ke valaM prajJApanA prajJApyate / tadetad vyAvahA rikam addhApalyopamam / atha kiM tat sUkSmam addhApalyopamam ? sUkSmam addhApalyopamam-ud yathAnAmakaM palyaM syAt yojanam mAyAmaviSkambhega, yojanam Urdhvamuccasvena tatriguNaM savizeSaM parikSepeNa / tat khalu palyaM ekAhnika dvaiyahnika traiya uttara- (eehi vA trahAriehi addha (pali omasAgarova mehiM nasthi kiMcipoSaNaM kevalaM paNgava gavijana) ina vyAvahArika addhApoMpoM se aura vyAvahArika addhAsAgaroMpamoM se koI projana siddha nahIM hotA hai kevala ye prarUpaNA mAtra ke liye hai-arthAt inakI prarUpaNA se sUkSma addhApalyopamoM kI aura sUkSma addhAsAgaropamoM kI - prarUpaNa sukhAvabodharUpa ho jAtI hai| (se taM vAvahArie advApalio me) isa prakAra yaha vyAvahArika addhApalyopama kA svarUpa hai / (se kiM taM sume addhApalio me ?) he bhAnta ! sUkSma zraddhApalyopama kA kyA svarUpa hai ? uttara - ( suha me addhA pali ovame) sUkSma addhapilyopama kA svarUpa isa prakAra se hai - ( se jahANAmae palle siyA) - jaise koI eka palpa ho (jogaNaM AyAma vikkhaMbheNaM jagaNaM u uccategaM vaha eka yojana kA laMbA ho aura eka yojana kI cauDAI vAlA ho / gaharAI meM bhI vaha eka yojana kA ho| (taM tiguNaM savisesaM parikakhetreNa) aura isakI vRttaparidhi kucha kama 6 TThA bhAga adhika 3 tIna yojana kI ho| (seNaM pameAthI ane vyAvahArika addhasAgare pamAthI kAi paNa jAtanA pratyeAjananI siddhi thatI nathI tee phakata prarUpaNA mATe ja che. eTale ke emanI prarU paNAthI sUpha addhA2epameAnI ane sUkSma ahvAsAgaropameAnI prarUpaNA subhASa 3 thapaDe che. ( se ta' vAvahArie addhApaliovame) yA pramA vyAvahAriGa saddhApayeomanu 2135 che. (se ki ta suhune addhApalio me 1) he bhakata ! sUra addha pattheApamanu svarUpa kevu' che ? uttara- (suhume addhApaliozme sUkSma zraddhApayeopayatuM sva35 mA prabhAo che - ( se jahA NAmae palle khiyA) prema hai tabhe vicAra artha me paDhya ye che. (jovaNaM AyAma vekkhaMbheNaM joyaNaM uDDa uccateNaM) te 4 yojana jeTale lAMke! hAya ane eka ceAjana jeTale paheALA hAya UDApaNAmAM pazu te kheDa yojana hoya (taM triguNaM savisesaM parikkheveNaM ) ane tenI vRtta-paridhi the!DI alpa chaThThA bhAga karatAM adhika traNa caiAjana jeTalI For Private And Personal Use Only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhanuyogacandrikA TIkA sUtra 205 addhApalyopamasvarUpanirUpaNam 279 hika yAvad bhRtaM vArAnakoTInAm / tatra khalu ekamekaM vAlAgram asaMkhyeyAni khaNDAni kriyate, tAni khalu bAlAgrakhaNDAni dRSTayanagAhanAta: asaMkhyeyabhAgamAtrANi mukSmasya panakajIvasya zarIrAvagAhanAtaH asekhyeyaguNAni / tAni khalu vAlAgrakhaNDAni no'gnidehet, no paridhvaMserana , no pUtitayA havyamAgaccheyuH / tataH khalu varSazate varSazate ekamekaM vAlAgrakhaNDam apahAya yAvatA khalu kAlena tat palle emAhiya beyAhiya teyohiyA jAva bharie bAlaggakoDINa) yaha palpa pahile kahe prakAra se adhika se adhika sAta dina taka ke Uge hue bAlAnoM se bharanA cAhiye / (tattha NaM egamege vAlagge asaMkhejAI khaMDAI kajjA ) aba ye jo bAlAgra bhare hue hai, inameM se eka eka bAlAna ke asaMkhyAta 2 khaMDa karanA caahiye| (teNaM vAlaggaravaMDA diTThIgAhaNAbho asaMkhejjahabhAgamettA) ye cAlAna khaMDa dRSTi ke viSayabhUta bane hue padArtha ko apekSA asaMkhyAtaveM bhAga mAtra hai aura (suhamassa paNajIvasma sarIrogAhaNAo asaMkhejjaguNA) sUkSmapanaka jIva ke zarIrAvagAhanA kI apekSA asaMkhyAta guNe haiN| (te NaM vAlaggakhaMDA no aggI DahejjA jAca No palividdha sijjA ko pUhattAe handhamAgacchejjA) ye bAlAgrakhaMDa usa palpameM isa rUpa se ThasAke bharanA cAhiye ki-jisa se agnidAha Adi kA bhaya unameM na rahe / (toNaM vAsasae vAsasae egamegaM vAlaggakhaMDaM avahAya jAvaieNaMDAya. (se gaM palle egAhiya vevAhiya teyAhiya java bharie bAlaggakoDINa) A palya pahelAnI jema ja sAta divasa sudhInA ugelA mAra zrothI sara se me. (tatthaNaM egamege vAlagge asaMkhejjAI khaMDAI ) have e je bAlAgro bharavAmAM AvelA che, emAMthI eka eka mAlAnA masajyAta asaNyAta bha31 421 / nase. (teNaM vAlaggakhaMDA diTTI ogAhaNAo asaMkhejjai bhAgamettA) 25 // mAsA 43 STi viSayI bhUta thye| pahAyanI apekSA asaNyAtamai mA mAtra cha bhane (suhamassa pagagajIvasta sarIrogAhaNAbho asaMkhejjaguNA) sUkSbhapana nI zarImAnI apekSAthI masaNyAta! che. (veNaM vAlagakhaMDA no aggI ihejA jAva No palividdhaMsijjA No pUittAe handhamAgacchejjA) mA mAtrAma' tevAmA savArIta Bil:sIne maravA methI pani yorenA ma52 nahi. (taoNaM vAsasae vAsasae egamegaM vAlaggakhaMDaM avahAya jAvaieNaM kAleNaM se palle khINe nIrae nilleve Nidie bhavai, se taM suha me addhA paliovame) tyA2 5.6 te. For Private And Personal Use Only
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - 280 anuyogadvArasUtre palyaM kSINaM norajaskaM nirlepa niSThiAM bhavati, tadetat sUkSmam addhApalyopamam / eteSAM palyAnAM koTIko Tirbhaved dazaguNitA / tat sakSamasya addhAsAgaropamasya ekasya bhavena parimANam // 1 // etaiH sUkSpaiH addhApalyopamasAgaropamaiH kiM prayo. prayojanam ?, etai sUkSmaiH adApalyopamasAgaropamaiH nairayikatiryagyonikamanuSyadevAnAm AyuSyaM mIyate / / mU0 205 // kAleNaM se palle khINe norae nilleve Nihie bhavai, se taM suhame addhA palibhovame) isake bAda una bAlAgra khaMDoM meM se eka eka ghAlAya sau sau varSa meM nikAlanA caahiye| isa krama se karate 2 jaba vaha palya una bolAprakhaMDoM se sarvathA rahita jitane kAla meM hotA hai, utanA vaha kAla eka sUkSma bhaddhApalyopama hai / (eesi pallANaM koDAkoDI bhavejja dasa guNiyA taM suhunassa addhAsAgarojamasta egassa bhave parimANaM) daza koTIkoTI sUkSma addhApalyoM kA eka sUkSma addhAsAgaropama hotA hai| (eehiM sumehi addhApali bhovamasAgaroSamehi ki po. yaNaM) prazna-he bhadanta ! ina sUkSma addhApalyopamoM se evaM sUkSma addhA. sAgaropamoM se kisa projana kI siddhi hotI hai ? __uttara-(eehiM sumehiM addhApaliovamasAgarovamehiM nerakSyati rikkhanoNiyamaNussa devANaM AuyaM mAvijjai) ina sUkSma aApalyo. pamoM aura addhAsAgaropamoM se nAraka jovoM kI, tiyazcagati ke prANiyoM kI, manuSya aura devoM kI Ayu ginI jAtI hai| balA khaMDamAMthI se se varSe eka eka bAvAgrakhaMDa bahAra kADhajoIe A kamathI badalAgra khaDe kADhatAM kADhatAM te palpa jyAre te bA lAgra khaMDothI jeTalA samayamAM saMpUrNa khAlI thAya teTalA samayane eka sUkrama addhA 56 / 5 / che. (eesiM palDANaM koDA-koDI bhaSejja vasaguNiyA ta suhumassa addhA sAgarovamasta bhave parimANaM) zaTI-TI sUkSma maddhAcyAnA se sa65 maddhA sAgarA5ma thAya che. (eehi sumehi addhApaliovamasAgarovame hi kiM pabhoyaNaM) prazna-he bhadaMta ! A addha 5 methI ane sUkama addhA sAgaropothI kayA prayajananI siddhi tha ya che ? uttara-(eehi sumehi adbhApati provamasAgarovameha neraiyatirikta joNiyamaNussadevANaM Au mAvijai) mA sU65 bhaddhA patyAyamA ane maddhA sAgaropamethI nAraka jInI tiryaMcagatinA praNIo nI, manuSya ane denA AyuSyanI gaNanA thAya che. For Private And Personal Use Only
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir RAT - Saree % 3D anuyogacandrikA TIkA sUtra 205 addhApatyopamasvarUpanirUpaNam 281 TIkA-' se ki taM' ityAdi addhA-kAlaH, sa ceha prastAvAd vakSyamANavAlAgrANAM takhaNDAnAM vA pratyeka varSazatalakSaNauddhArakAlo gRhyate, athavA-yo nArakAdhAyuH kAlaH prakRtapalyopamaH meyatvena vivakSyate sa evAtropAdIyate, tatastatmadhAnaM palpopamam addhApalyopamam / asya sUtrasya vyAkhyA uddhArapalyopamavad bhAvanIyA / vizeSastvatrArya bodhyaH___ bhAvArtha-isa sUtra dvArA sUtrakArane addhApalyopamakA svarUpa pragaTa kiyA hai| sAtha meM isa addhApalyopama se jisa 2 nAma ke sAgaropama niSpanna hote haiM, unako bhI kahA gayA hai| addhApalyopama ke vyAvahArika zraddhApalyopama aura sUkSma aApalyopabha aise do bheda kahe haiM / inameM jo vyAvahArika addhApalyopama hai, vaha una kUve meM se eka eka ghAlAgra ko sau-sau varSa meM nikAlane para banatA hai / arthAt usa palpa meM jitane ghAlAgra bhare hue haiM, una yAlAyoM se eka eka bAlAgra sau-sau varSa meM nikAlane para jitanA samaya una samasta ghAlAyoM ke nikAlane meM samApta hotA hai, yahI vyAvahArika addhApalpopama hai| daza koTIkoTi vyAvahArika addhApalyApama kA eka vyAvahArika addhAsAgaropama panatA hai| palya meM bhare hue pAlAnoM ke asaMkhyAta khaMDa buddhi se kalpita karanA cAhiye aura eka 2 ghAlAgra khar3a ko sau-sau varSa meM nikAlanA cAhiyeisa prakAra karate 2 jaba samasta bAlAgra khaMr3a usa palya se pUrNa nikala cukate haiM arthAt ina bAlAgra khaMDoM ko isa krama se nikAlane bhAvArthaA sUtra vaDe sUtrakAre addhApatyopamanuM svarUpa prakaTa karyuM che. sAthe sAthe A addhA pApamAMthI je je nAmanA sAgaropama niSpanna thAya che. temanuM paNa spaSTIkaraNa karyuM che addhApalapamanA vyAvahArika addhApopama ane sUma addhApalopama A be bheda kahevAmAM AvyA che. AmAMthI je vyavahArika addhApalyopama che, te palyamAM bharelA bAlAzromAMthI eka eka bAla grane se se varSamAM bahAra kADhavAthI te jeTalA samayamAM saMpUrNa khAlI thAya tene vyAvahArika paddha palyopama kahevAmAM Ave che. daza kaTikeTa vyAvahArika addhApatyeno eka 19thamAM bharelA balA gronA asaMkhyAta khaMDe buddhithI kapita karavA joIe ane dareke dareka bAlArA khaMDane so so varSanA aMtare bahAra kADhavA joIe A rIte jyAre samasta bAlA khaDe te pathamAMthI bahAra nIkaLI jAya eTale ke A bAlArA khaMDone A For Private And Personal Use Only
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre atra hi uddhArakAlaH zatavArSiko gRhItaH, ato vyAvahArike'ddhAlyopame saMkhyeyA varSakoTayo vijJeyAH, sUkSme'ddhApalyopame tu asaMkhyeyA varSakoTaya iti |muu0 205 // ___etaiH sUkSmeraddhApalyopamasAgaropamai rayikAdInAmAyuSyaM mIyate ityuktam / tatra nairayikAdInAmAyuSyaparijJAnAya prAha___mUlam-neraiyANaM bhaMte ! kevaiyaMkAlaM ThiI paNNatA?,goyamA! jahanneNaM dasavAsasahassAiM, ukkoseNaM tettIsaM saagrovmaaiN| rayaNappabhApuDhavINeraiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA ?, goyamA! jahanneNaM dasa vAsaptahassAI ukoseNaM ega saagrovmN| apajattagarayaNappahA puDhavINeraiyANaM bhNte| kevaiyaM kAlaM ThiI papaNatA? goyamA! jahanneNa vi aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aMtomuhattaM / pajattagarayaNappahApuDhavIneraiyANaM bhaMte ! keva. iyaM kAlaM ThiI paNNattA ?, goyamA! jahanneNaM dasa. vAsasahassAiM aMtomuhatU gAI ukkoseNaM egaM sAgarovamaM aMto. muhattoNaM / sakkarappahApuDhavIneraiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI meM jitanA samaya lagatA hai vaha sUkSma addhApalyopama hai / daza koTI. koTi sUkSma addhApalyoM kA eka sUkSma addhAsAgaropama hotA hai / sUkSma aApalyopama aura sUkSma addhAsAgaropama se caturgati ke jIvoM kI bhavasthiti, kAyasthiti, karmasthiti AdikA jJAna hotA hai| vyAvahArika addhApalyopama meM saMkhyAta karoDa varSa hote haiM aura mUkSma addhApalyopama meM asaMkhyAta karoDa varSa hote haiM / / sUtra 205 // kamathI bahAra kADhavAmAM jeTale samaya pasAra thAya te sUkSma addhApApama che. daza keTa-keTI sUkSma addha pone eka sUkSama addhA sAgaropama heya che. sUphama addhApalapepama ane sUkSama addhA sAgaropamathI caturgatinA jIvonI bhavasthiti, kAyathiti, karmasthiti vagerenuM jJAna thAya che. vyAvahArika addhApalyopamamAM saMkhyAta karoDa varSo heya che ane sUpa addhA pApamamAM asabhyAta 42 / parSA DAya che. // 90 205 / / For Private And Personal Use Only
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 206 nairayikAdonAM AyuparimANanirUpaNa 283 paNNattA ? goyamA ! jahanneNaM evaM sAgarovamaM, ukkoseNaM tipiNa sAgarovamAI | evaM sesapuDhavIsuvi pucchA bhANiyavyA vAluyappahApuDhavi neraiyANaM jahanneNaM tiSNi sAgarovamAI, ukkoseNaM sata sAgarovamAI | paMkappApuDhavI neraiyANaM jahanneNaM satta sAgarovamAI, ukkoseNaM dasa sAgarovamAI / dhUmappahA puDhavI neraiyANaM jahanneNaM dasa sAgarovamAI ukkoseNaM sattarasasAgaromAI / tamappApuDhavIneraiyANaM jahanneNaM sattarassa sAgarovamAI, ukkoseNaM bAvIsaM sAgarotramAI / tamatamApuDhavIneraiyANaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ?, goyamA ! jahanneNaM bAvIsaM sAgaromAiM ukkoseNaM tettIsa sAgarovamAI || sU0 206 // chAyA - nairayikANAM bhadanta ! kiyantaM kAlaM sthiti prajJaptA, gautama ! jaghanyena dazavarSasahasrANi utkarSeNa trayastriMzat sAgaropamANi / ratnaprabhA pRthivI aba sUtrakAra yahAM se cAroM gatiyoM ke jIvoM kI Ayu kA parimANa kahate haiM usameM ve prathama nAraka jIvoM kI Ayu kA parimANa kitanA hai yaha prakaTa karate haiM-neraiyANaM bhaMte! ityAdi / zabdArtha -- (neraiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ?) he bhadanta ! nAraka jIvoM kI sthiti kitane kAla taka kI kahI gaI hai ? uttara-- (goyamA ! jahanneNaM dasavAsasahassAi, ukkoseNaM tettIsaM sAgaromAI) he gautama! nAraka jIvoM kI sthiti jaghanya se have sUtrakAra cArecAra gativALA jIvAnA AyuSyanuM parimANa pramANu kahe che. temAMthI sarvaprathama ahI nAraka jIvAnA AyuSyanuM parimANu DeMTalu che te aTa vAmAM Ave che - "neraiyANaM bhete ! tyAhi zabdArtha - (neraiyANaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ?) De lahAMta ! nAraka jIvAnI sthiti keTalA kAlanI kahevAmAM AvI che ? uttara- (goyamA ! jahanneNaM dasavAsa saharasAI ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAI) he gautama! nAra: bhavAnI sthiti dhanyathI isa uttara varSAMnI ane For Private And Personal Use Only
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 284 anuyogadvArasUtre nairayikANAM bhavanta ! kiyantaM kAlaM sthitiH prajJatA ? gautama ! jaghanyena dazavarSasahasrANi, utkaNa ekaM sAgaropamam / aparyAptakaratnamabhApRthivI nairayikANAM bhadanta ! kiyA, kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyenApi antarmuhUrtam / utkarSeNApi antarmuhUrtam / paryAptakaratnapamApRthivI nairayikANAM bhadanta ! kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA? gautama! jaghanyena dazavarSa sahasrANi antarmuhUtaunAni utkarSaNa dasa hajAra varSa kI aura utkRSTa se tetIsa sAgaropama kI kahI gaI hai| yaha sAmAnya kathana hai / aba sUtrakAra pratyeka pRthivI meM nAraka jIvoM kI sthiti kitanI hai yaha kahate haiM-(rayaNappabhA puDhavINerayANaM bhaMte ! kevayaM kAlaM ThiI paNNatA) he bhadanta ! ratnaprabhApRthivI ke nArakoM kI sthiti bhujyamAna Ayu-kitanI kahI gaI hai ? ___uttara-(goyamA ! jahanneNaM dasavAsasahassAI ukkoseNaM egaM sAgarovama) he gautama ! jaghanya se dasa hajAra varSa kI aura utkRSTa se eka sAgaropama kii| (apajjattagarayaNappahA puDhavINeraiyANa bhaMte kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA) ratnaprabhA pRthivI ke aparyApta nArakoM kI he bhadanta ! kitane kAla kI sthitI kahI gaI hai ? uttara-(jahaNNeNa vi aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aMto muhutta) jaghanya se bhI antarmuhUrta aura utkRSTa se bhI antarmuhUrta hai / (pajjA ttagarayaNappahA puDhavI nerayANaM bhaMte ! kevayaM kAlaM ThiI paNattA?) utkRSTathI 33 sAgaropama jeTalI kahevAmAM AvI che. A sAmAnya kathana che. have sUtrakAra darekedareka pRthvImAM nAraka jIvonI sthiti keTalI che. A viSe che. (rayaNappabhA puDhavI raimANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA) bhadata ! ratnaprabhA pRthivInA nArakenI sthiti-bhUjyamAna Ayu-viSe zuM kahevAmAM AvyuM che? ___uttara-(goyamA ! jahanneNaM dasavAsasahassAI ukkoseNaM egaM sAgarovamaM) he gautama ! jaghanyathI daza hajAra varSanI ane utkRSTathI eka sAgaropama jeTalI mAya tamanI 4DI che. (apajjattagarayaNappahA puDhavI raiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAla ThiI paNNatA) 2namA pRthivInA aparyApta nAranI. mahata ! 8 // kAlanI sthiti kahevAmAM AvI che? ___uttara-(jahaNeNa vi aMto muhattaM unkoseNa vi aMto muhutta) dhanyathA - mantabhuta bhane TathI 55 mantabhuta hI cha (pajjattagarayaNappahA puDhatrI neraiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM liI paNNatA ?) D RE ! 2(nAmA For Private And Personal Use Only
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 206 nairayikAdInAM AyuparimANanirUpaNam 285 ekaM sAgaropamam antarmuhAnam / zarkarAprabhApRthivI nairapikANAM bhadanta ! kiyantaM kAlaM sthitiH prajJamA ? gautama ! jaghanyena ekaM sAgaropapA, utkarSeNa trINi sAMgopanANi / evaM zeSapRthivI vapi pRcchA bhaNitavyA / vAlukamabhApRthivI nairayikANAM jaghanyena trINi sAgaropamANi, utkarSeNa sapta sAgaropamANi / paGkaprabhAhe bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI meM paryAsAvasthApanna nArakoM kI sthiti kitanI kahI gaI hai? uttara-(goyamA! jahanneNaM dasavAsasahassAI atomuttUNAI ukkoseNaM egaM sAgarovamaM aMtomuhattoNaM ) he gautama jaghanyase antarmuharta kama dazahajAra varSa ko aura utkRSTa se aMtarmuhartta kama eka sAgaropama kI kahI gaI hai| (sakAra pahApuDhavIneraiyANaM bhaMte ! kevAyaM kAlaM ThiI paNNattA) he bhadanna / zarkarAprabhA nAmakI jo dUsarI pRSidhI hai, usameM rahane vAle nArakoM kI sthiti kitanI kahI gaI hai? ___uttara-(goyamA ! jahanneNaM egaM sAgarovamaM ukkoseNaM tiNi sAgarovamAI) he gautama ! vitIyapRthivI ke nArakoM kI sthiti jaghanya to eka sAgaropama kI aura utkRSTa tIna sAgaroema kI kahI gaI hai / (evaM sesapuDhavIsu vi pucchA mANi gavvA) isI prakAra kA prazna avaziSTa pRthiviyoM ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye-(vAluyapahApuDhavineraiyANaM jahaNNeNaM tiNi sAgarovamAiM ukkoleNaM sattasAgarotramAiM) bAlukA prathivImAM paryAptaka avasthAvALA nArakanI sthiti keTalI kahevAmAM AvI che ? tta2-(goyamA ! jahanneNaM dasavAsasahassAiM aMtomuhuttoNAI unakoseNaM ega sAgarovama aMtomuttoNaM), gautama ! -5thI atabhuta rakSA alapa daza hajAra varSanI ane utkRSTathI asaMkhyAta muhUrta jeTalI alpa eka saagre|pmnii vAmAM bhAvI che. (sakkarappahA puDhavI neraiyANAM bhaMte ! keSaDayaM kAlaM ThiI paNNattA) 3 mahanta ! zarAmA nAmanI ne bhI pRthivI cha temAM rahenArA nArakanI sthiti keTalI kahevAmAM AvI che? uttara-(goyamA ! jahannaNaM egaM sAgarovamaM ukkoseNaM tiNi sAgaroSamAiM) he gautama! bIjI pRthivIne nArakenI sthiti jaghanyathI te eka sAgarepama sI bhane chuTa ! sAmaneTasI apAmA mApI che. (evaM sesa puDhavIsu vi pucchA bhANiyavvA) mA pramANe prazna paziSTa pRthivIyA viSa 59 sabhA (bAluyapahA puDhavi neraiyANaM jahaNNeNaM tiNi sAgaH robamAI ukoraNaM satta sAgarovama I) vAyu! nAma tRtIya, pRthivIna nA2 For Private And Personal Use Only
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra pRthivo nairayikANAM bhadanta ! kiyantaM kAlaM sthiti prajJaptA ? gautama ! jaghanyena sapta sAgaropamANi, utkarSeNa daza sAgaropamANi / dhUmaprabhApRthivI narayikANAM bhadanta ! kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyena dazasAgaropamAgi, utkarSeNa saptadazasAgaropamANi / tamaH pramApRthivI nairayikANAM bhadanta ! kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyena saptadazasAgaropamANi, utkarSeNa dvAvinAma kI tRtIya pRthivI ke nArakoM kI jaghanyasthiti tIna sAgaropama kI aura utkRSTa sthiti sAtasAgaropama kI kahI gaI hai / (paMkappahApuDhavIne. raiyANaM jahaNNeNaM sattasAgarovamA, ukkoseNaM dasa sAgarovamAI) paMkaprabhA nAmakI caturtha pRthivI ke nArakoM kI jaghanya sthiti sAta sAgaropamakI aura utkRSTa sthiti dasa sAgaropama ko kahI gaI hai / (dhUmapahA puDhavI nerayANaM jahanneNaM dasa sAgarocamAiM, ukoseNaM satsarasasAgarovamAI) dhUmaprabhA nAmaka paMcama pRthivI ke nArakoM kI jaghanyasthiti daza sAgaropama kI aura uskRSTa sthiti 17 sataraha sAgaropamakI kahI gaI hai| (tamapahA puDhacI neraiyANaM jahanneNaM sattarasasAgaroyamAI ukkoseNaM ghAvIsa sAgarodhamAI) tamAprabhA nAma kI chaThI pRthivI ke nArakoM kI jaghanya sthiti sattaraha sAgaropama kI aura utkRSTa sthiti 22, sAgaropama kI kahI gaI hai / (tamatamA puhavI neraiyANaM bhaMte kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA?) prazna--tamastamA nAmakI sAtavoM pRthivI ke nArakoM kI sthiti he bhadanta ! kitanI kahI gaI hai ? kenI jaghanya sthiti traNa sAgaropama jeTalI ane utkRSTa sthiti sAta sAgaropm 24ii 4AmA mAkI che. (paMkapahA puDhavI neraiyANaM jahaNeNaM satta. sAgarovamAiM, uka koseNaM dasa sAgarovamAI) 54mA nAma yaturtha pRthivInA nArakenI jaghanya sthiti sAta sAgarepama nI ane utkRSTa sthiti daza sAgare 5ma remI vAma mAvI cha. (dhUma.pahA puDhayA neraiyANaM jahanneNaM dasa sAgarovamAI, ukkoseNaM sattarasAgarotramAI) dhUmalA nAma: 5yama thi. vInA nArakenI jaghanya sthiti daza sAgare pamanI ane utkRSTa sthiti 17 sAgarezama 28sI 4AmA savI cha. (tamApahA puDhavI neraiyANaM jahanneNaM sattarasasAgarovamAI unakoseNaM bAvIsaM sAgarovamAI) tamAmA nAma chI pRthivIna nArakanI jaghanya sthiti 17 sAgaropamanI ane utkRSTa sthiti 22 saagre|55 resI 30mA mApI cha. (tamatamA puDhavI neraiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA) For Private And Personal Use Only
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 206 nairapikAdInAM AyuparimANanirUpaNam 287 zatiH sAgaropamANi / tamantama pRthivI nairayikANAM bhadanta ! kiyantaM kAlaM sthitiHprajJaptA ? gautama ! jaghanyena dvAviMzatiH sAgaropamANi, utkarSeNa traya. viMzat sAgaropamANi // sU0 206 // TIkA-' neraiyANaM' ityAdi yadyapyasya vyAkhyA spaSTA, tathApi kiMciducyate / tathAhi-sthIyate nArakAdi bhaveSpanayeti miti:pAyuH karmAnubhavapariNatiH / yadhapi karmapudgalAnAM bandha. kAlAdArabhya nirjaraNakAlaM yAvat sAmAnyena avasthitiH sthitirucyate tathApyAyuH karmapudgalAnubhava nameva jIvitaM sthititvena rUDham / atrApi dazavarSasahasrAyAtmiko uttara--(goyamA ! jahaNNeNaM vAvIsa sAgarovamAI ukkoseNaM tettIsa sAgarovamAI) he gautama,! jaghanya se 22 sAgaropama kI aura utkRSTa se 33 sAgaropama kI sthiti kahI gaI hai| bhAvArtha--jIva ko jo nAraka Adi bhavoM meM roka kara rakhatA hai| usakA nAma 'sthiti' hai / 'sthIyate nArakAdibhaveSu anayA iti sthitiH' yaha sthiti zabda kI vyutpatti hai / arthAt nAraka Adi paryAyoM meM jIva jisake kAraNa sthita ? rahatA hai, yaha sthiti zabda kA vyutpattilabhya artha hai / yadyapi karma pudraloM kA bandhakAla se lekara nirbharaNakAla taka AtmA meM sAmAnya rUpa se avasthAna rahanA, isakA nAma sthiti hai, phira bhI yahAM para sthiti zabda se Ayu karma ke niSekoM kA anubhavana karanA prazna-tamatama nAmaka sAtamI pRthivInA nArakenI sthiti he bhadaMta ! keTalI kahevAmAM AvI che? uttara-(goyamA ! jahaNNeNaM bAbIsaM sAgarovamAI unakose tetIsaM sAgarovamAiM) gautama ! nyathI 22 sAgareza5mAnI mane thI 33 saasrepamanI sthiti kahevAmAM AvI che. bhAvArtha- jIvane je nAraka vagere je rekIne rAkhe che, tenuM nAma sthiti... "sthI nArakAdi bhaveSu anayA iti sthitiH " ma sthiti' zabdanI vyutpatti che eTale ke nAraka vagere paryAyamAM jIva jene lIdhe sthita rahe che, A "sthiti" zabdane vyutpattine khare artha che je ke kama pudgalene baghakAlathI mAMDIne nirja raNakAla sudhI AtmAmAM sAmAnya rUpathI avasthAna-rahevuM tenuM nAma sthiti che. chatAM e atre "sthiti" zabdane Ayu karmanA niSekanuM anubhavana karavuM-jogavuM-A arthamAM grahaNa karavAmAM For Private And Personal Use Only
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - 288 anuyogadvArasUtra sthiti prttiaadytstdevaabhipretm| anyathA baddhenAyuSA prAgmaveM yAvataM kAlamatra. tiSThate jannustena samadhikaina dazavarSapahana dhAtmikAsthitikA syAt, na caitramucyate, tasmAnnArakAdimAprAptAnAM prathamasamapAdArasyAyuSo'nubhavakAla evArasthitiH / sA ca nArakAgAmaudhikapade jaghanyato dazavarSa pahasrANi, utkatiH trayastriMzat -bhoganA, yaha artha 'sthiti' zabda kA liyA gayA hai / jaba taka viva. kSita bhavakA Ayukarma bandha avasthA meM rahatA huA, udaya avasthA meM rahatA hai taba taka jIva usa paryAya meM rahatA hai| vivakSita paryAya meM Ayukarma ke sadbhAva meM rahanA isIkA nAma jIvita jiivn-hai| aura isa jIvana kA nAma hI yahAM sthiti mAnA gayA hai / sUtrakArane jo daza hajAra varSa Adi kI sthiti kahI hai, usakA tAtparya yaha hai ki-jIva itane samaya taka vivakSina nAraka avasthA meM rahatA hai| vivakSita sthAna meM pahuMcAnA, yaha to gati kA kAma hai aura usa sthAna meM amuka maryAdA taka rahanA, yaha Ayu kA kAma hai / eka baddha Ayu aura dUsarI bhujyamAna Ayu isa prakAra se Ayu do prakAra kA hotA hai / so yahAM para nAraka jIvoM kI jo AyurUpa sthiti kahI gaI hai, vaha baddha Ayu kI apekSA nahIM kahI gaI hai, kintu bhujyamAna Ayu kI apekSA kaho gaI hai, yadi aisA na hotA to sUtrakAra ko aisA kahanA cAhiye thA ki-pradha. mAdika pRthiviyoM meM jaghanya Ayu daza hajAra varSa Adi se kucha AvyuM che jayAM sudhI vikSita bhavanuM AyuSya karma bandha avarathAmAM rahIne udaya arasthAmAM rahe che, tyAM sudhI jIva te paryAyamAM rahe che vivakSita paryAyamAM Ayukarmane sad bhAvamAM rahevuM-tenuM nAma-jIvita-jIvana-che. ane A jIvananuM nAma ja atre sthiti e rIte mAnavAmAM AvyuM che. sUtrakAre je daza hajAra varSa vagerenI sthiti kahI che tenuM prajana A pramANe che ke jIva ATalA samaya lagI vivakSita nAraka avasthAmAM rahe che vivakSita sthAna sudhI pahoMcADavAnuM kAma te gatinuM che ane te sthAnamAM amuka maryAdA sudhI rahevuM, A AyunuM kAma che. eka baddha AyuM ane apara bhujamAna Ayu, A rIte A yu be prakAranuM kahevAmAM AvyuM che. te atre je nArakajIvonI ja Ayu rUpa sthiti kahevAmAM AvI che te baddha AyunI apekSAe kahevAmAM AvI nathI paraMtu bhUjyamAna AyunI apekSAe kahevAmAM AvI che, je Ama na hota to sUtrakArane A pramANe kahevuM joItuM hatuM ke prathamAdika pRthivIemAM jaghanya ayu daza hajAra varSa vagerethI paNa kaMIka For Private And Personal Use Only
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 206 nairayikAdInAM AyuparimANanirUpaNam 289 sAgaropamANi bodhyA / vizeSatastu ratnaprabhApRthivI nairayikANAmutkarSato jaghanyatatra sthitirmUlAnusAreNa bodhyA / aparyAptakAlastu sarvatrAntarmuhUrtameva / aparyAptakAle ghisthite zodhite sarvatra zeSAparyAptasthitirbodhyA / aparyAptAca nArakA devA asaMkhyeya varSAyuSkatiryaGgamanuSyAzca karaNata eva bodhyAH / labdhitastu paryAptA eva / zeSAH punarlabdhyA paryAptA aparyAptAzca bhavanti / itthaM caturviMzatidaNDakamanusRtya nAskANAmAyuH sthitirnirUpiteti / sU0 206 // adhika hai| kucha adhikatA isameM prAgbhava meM SaddhAyukI apekSA AjAyagI / parantu aisA to sUtrakArane kahA nahIM hai ataH yaha kathana bhujyamAna Ayu kI apekSA hI jAnanA cAhiye / aura yahI sthiti zabda kA vAcyArtha hai / yahI bAta 'tArakAdibhavaprAptAnAM prathama samayAdArabhyAyuSo'nubhavakAla evAvasthiti:' isa paMkti dvArA spaSTa kI gaI hai / arthAt nAraka Adi paryAya meM prApta hue jIvoM kI Ayu ke prathama- samaya se lekara Ayukarma ke anta samaya taka kA jo anubhavana kAla hai, vahI sthiti hai, yaha sthiti nArakoM meM sAmAnya se daza hajAra varSa kI jaghanya hai aura 33 sAgaropamakI utkRSTa hai vizeSa se mUla sUtra meM ratnaprabhA Adi pRthiviyoM meM jo jaghanya aura utkRSTa sthiti spaSTa kI gaI vaha hai, aisA jAnanA cAhiye / aparyApta avasthA kA kAla sarvatra antarmuhUrtta hI hai / sAmAnya sthiti meM se aparyApta A vadhAre che. AmAM kaMika adhikatA prAgbhavamAM baddhAyunI apekSAe AvI jarI paraMtu A rIte te sUtrakAre kahyuM nathI ethI A kathana jyamAna mAyunI apekSAthI ja jANavuM joIe ane eja sthiti zabdanA vAcyAya che. eja vAta 'nArakAdibhatraprAptAnAM prathamasamayAdArabhyAyuSo'nubhavakAlaevAvasthitiH " pakti vaDe spaSTa karavAmAM AvI che eTale ke nAraka vagere paryAyamAM prApta thayela jIvenA AyuSyanA prathama samayathI mAMDIne AyuSmanA aMta samaya sudhI je anubhavanakAla che, teja sthiti che A sthiti nArakAmAM sAmAnyathI dRza Debhara varSAMnI dhanya hai, ane 33 sAgarezayabhanI utkRSTa che. vizeSa rUpamAM mUlasUtramAM ratnaprabhA vagere pRthinIomAM je jaghanya ane utkRSTa sthiti spaSTa karavAmAM AvI che, teja che Ama jANI levu joie. aparyApta atrasthAne kAla savatra antamuhUtta che. sAmAnya sthitimAMthI aparyAptakAlane bAda karavAthI je sthiti zeSa rahe che, te paryAptakonI sthiti jANavI a0 37 For Private And Personal Use Only
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ___ manuyogadvArasUtra athAsurakumArAdInAmAyuH sthiti nirUpayati mUlam-asurakumArANaM bhaMte! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA! jahanneNaM dasavAsasahasmAiM, ukkoseNaM sAiregaM saagrovmN| asurakumAradevINaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA? goyamA! jahanneNaM dasavAsalahassAI ukkoseNaM addhapaMcamAiM pliovmaaiN| nAgakumArANaM bhaMte! devANaM keva. iyaM kAlaM ThiI paNNattA? goyamA! jahanneNaM dasavAsasahassAI, ukkoseNaM desUNAI duNNi pliovmaaiN| nAgakumArINaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA? goyamA ! jahanneNaM dasavAsasahassAiM, ukkoseNaM desUrNa paliovamaM / evaM jahA NAgakumArANaM devANaM devINa ya tahA jAva thaNiyakumArANaM devANaM devINa ya bhANiyavvaM / puDhavIkAiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA? goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM bAvIsaM vaasshssaaii| suhamapuDhavIkAiyANaM ohiyANaM apajattayANaM pajattayANa ya tiNhavi pucchA, goyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNa vi kAlako kama kara dene para jo sthita bacatI hai-vaha paryAtakoM kI sthiti jAnanA caahiye| nAraka, deva aura asaMkhyAta varSa kI AyuvAle tiyazca evaM manuSya, ye karaNa kI apekSA hI aparyApta mAne gaye haiM-labdhi kI apekSA nahIM-labdhi kI apekSA to ye saba paryApta hI haiN| ina se atirikta jIva labdhi se paryApta aparyApta donoM prakAra ke hote haiN| isa prakAra cauvIsa daNDaka ke anusAra yaha nArakoM kI bhava. sthitirUpa Ayu. sthiti nirUpita kI hai| sU0 206 // joIe nAraka deva ane asaMkhyAta varSanI AyuvALA tiryaMca ane manuSya A sarve karaNanI apekSAthI ja aparyApta mAnavAmAM AvyAM che. labdhinI apekSAe te A sarve paryApta ja che ene atirikta cha labdhithI paryApta aparyApta ane prakAranA hoya che. A rIte 24 daMDaka muja A nArakenI bhavarithati rUpa Ayurasthiti nirUpita karavAmAM AvI che. sU206 For Private And Personal Use Only
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ___www.kobatirn.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogandrikA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuHsthitinirUpaNam 291 aNtomuhuttN| bAdarapuDhavIkAiyANaM pucchA, goyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM bAvIsaM vaasshssaaiN| apajattagabAdarapuDhavIkAiyANaM pucchA, goyamA! jahaNNaNa vi aMtomuhRttaM, uko. seNa vi aNtomuhttN| pajattagabAdarapuDhavIkAiyANaM pucchA, goyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM bAvIsaM vAsasahassAI aNtomuttuunnaaii| evaM sesakAiyANaMpi pucchAvayaNaM bhaanniyvN| AukAiyANaM jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM sttvaasshssaaii| suhumaAukAiyANaM ohiyANaM pajattagANaM apajattagANaM tiNha vi jahaNaNeNa vi aMtomuhattaM ukkoseNavi aMtomuhattaM / bAdara. AukAiyANaM jahA ohiyaannN| apajattagabAdara AukAiyANaM jahanneNa vi aMtomuhuttaM, ukkoseNa vi aNtomuhuttN| pajattagabAdaraAukAiyANaM jahanneNa aMtomuhattaM, ukkoseNa satta vAsasahassAI aNtomuhutuunnaaii| teukAiyANaM jahaNNeNa aMtomuhuttaM, ukkoseNa tiNNi raaiNdiyaaii| suhumateukAiyANaM ohiyANaM apajattagANaM pajattagANaM tiNha vi jahaNNeNa vi aMtomuhuttaM ukko seNa vi aNtomuhuttN| bAdarateukAiyANaM jahaNNeNa aMtomuhu, ukkoseNaM tiNNi raaiNdiyaaiN| apajattagavAdarateukAiyANaM jahaNNeNa vi aMtomuhuttaM, ukkoseNa vi aNtomuhuttN| pajjattaga bAdarateukAiyANaM jahanneNa aMtomuhuttaM, ukkoseNa tiNNi rAiMdiyAiM aNtomuhuttuunnaaii| vAukAiyANaM jahanneNaM aMtomuhattaM, ukkoseNa tiNNi vaasshssaaii| suhumavAukAiyANaM ohi For Private And Personal Use Only
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 anuyogadvAra yahaNaM apajjattagANaM pajjattagANa ya tiNhavi jahaNaNeNa'vi aMtomuddattaM ukkoseNa vi aMtomuhutaM / bAdaravAukAiyANaM jahanneNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNa tipiga vAsasaharulAI / apajjantamabAdaravAukAiyANaM jahanneNa vi aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aMtomuhusaM / pajjattagabAdaravA ukAiyANaM jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM tiSNi vAsasahassAiM aMtomuhuttaNAI | vaNassaikAiyANaM jahanneNaM aMtomuhutaM ukkoseNaM dasavAsasahassAiM / suhumavaNassaikAiyANaM ohiyANaM apajatagANaM pajattagANa ya tiNha vi jahaNNeNa vi aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aMtomuhuttaM / bAdaravaNarasaikAiyANaM jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM dasa vAsa sahassAI | apajattagabAdaravaNassaikAiyANaM jahaNNeNa vi aMtomuDutaM, ukkoseNa tri aMtomuhuttaM / pajattagabAdaravaNassaikAiyANaM jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM dasavAsa saharasAI aMtomuhuNAI | beiMdiyANaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ?, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM bArasasaMvaccharANi / apajjattagabeiMdiyANaM pucchA, goyamA ! jahantreNa vi aMtomuhusaM ukkoseNa vi aMtomuhuttaM / pajjattagabeiMdiyANaM jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM vArasasaMvaccharANi aMtomuhuttUNAI / teiMdiyANaM pucchA, goyamA ! jahaneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM egUNapaNNAsaM rAiMdiyAI | apajattagateiMdiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNeNa vi aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aMtomuhutaM / pajattagateI For Private And Personal Use Only
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 207 amurakumArAdInAmAyuHsthitinirUpaNam 293. diyANaM pucchA, goyamA ! jahaNNeNa aMtomuhattaM ukkoseNa egUNapaNNAsaM rAiMdiyAiM aNtomuhtunnaaii| cauriMdiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA? goyamA! jahanneNa aMtomuhuktaM ukkoseNaM chmmaasaa| apajattagacauridiyANaM pucchA, goyamA! jahaNNeNa vi aMtomuttaM ukkoseNa vi aMtomuhuttaM / pajjattagacauH siMdayANaM pucchA, goyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM chammAsA aNtomuhuttnnaa| paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA? goyamA ! jahaNeNaM aMtomuhattaM, ukkoseNaM tiNi pliovmaaiN| jalayarapaMciMdiyatirikhajoNiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA ! jahA paNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM puvkoddii| saMmucchimajalayarapaMciMdiyatirikkha joNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM puvkoddii| apajjattayasamucchimajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA jahaNaNeNa vi aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aMtomuhuttaM pajattayasaMmucchimajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, gokmA! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM puvvakoDI aNtomuhusgaa| gabbhavatiyajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM puvkoddii| apajjattagagambhavatiyajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA! jahaNNeNa vi aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aMtomuhutaM / For Private And Personal Use Only
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 294 . manubogArasUtre pajjattagagabbhavatiyajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM putvakoDI aNtomuhuttnnaa| ghauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM tiNi pliovmaaii| samucchimaghauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM ghaurAsII vaasshssaaiN| apajjattayasaMmucchimacauppayathalayarapaMciMdiyatirikkha joNiyANaM pucchA, goyamA! jahanneNa vi aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aMtomuhuttaM / pajjattayasaMmucchimacauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA! jahaNaNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM caurAsIiM vAsasahassAI aNtomuhuttnnaaii| gabbhavatiyacauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA! jahaNaNeNaM aMtomuhRttaM ukkoseNaM tiSiNa pliovmaaiN| apajattagagambhavakkaMtiyacauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA ! jahaNNeNa vi aMtomuhattaM ukkoseNa vi aNtomuhttN| pajjattagagabbhavakkaMtiyacauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM tiNi paliovamAiM aNtomuhttnnaaii| uraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA! jahanneNaM aMto. muhattaM ukkoseNaM puvkoddii| saMmucchimauraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA! jahanneNaM aMto. For Private And Personal Use Only
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuH sthitinirUpaNam 295 muhuttaM, ukkoseNaM tevannaM vAsasahassAiM / appajjattayasaMmucchimauraparisappathalayara paMcidiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahantreNa vi aMtomuddattaM ukkoseNa vi aMtomuhuttaM / pajjattaya saMmucchima ura parisappathalayara paMcidiyatirikkha joNiyANaM pucchA, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM tevaNNaM vAsasayasahassAI aMtomuhuttaNAI / gabbhavakkaMtiya uraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukko seNaM puikoDI / appajattagaganbhavakkaMtiya uraparisappathalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahantreNa vi aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aMtomuhuttaM / pajjattagagabbhavakkaMtiya ura parisappathalayarapaMbiMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukoseNaM putrakoDI aMtomuhuttaNA / bhuyaparisappathalayara paMcidiyatirikkha joNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNaNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM putrakoDI / saMmucchimabhuyaparisappa - thalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA ! jahannerNa aMtomuhuttaM ukkoseNaM vAyAlIsaM vAsasahassAI | apajattayasaMmucchima bhuyaparisappathalayarapaMbiMdiyati rikkha joNiyANaM pucchA goyamA ! jahantreNa vi aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aMtomuhuttaM / pajattagasaMmucchima bhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM vAyAlIsaM vAsasahassAI aMtomuhuttaNAI | ganbhavatiya bhuyaparisappa For Private And Personal Use Only
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhanuyogamA ghalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA! jahaNaNaM aMtomuhattaM, ukkoseNaM puvkoddii| apajjattagaganbhavatiyabhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA! jahantreNa vi aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aMtomuhuttaM / pajattagagabbhavatiyabhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM pukkoDI aNtomuhutnnaa|khhyrpNciNdiytirikkhjonniyaannN pucchA,goyamAjahaneNaM aMtomuhattaM, ukkoseNaM paliovamasta asNkhejjibhaagN| saMmu. cchimakhahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA! jahaneNaM aMtomuhattaM, ukkoseNaM bAvattari vaasshssaaiN| apajasagasaMmucchimakhahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahanneNa vi aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aNtomuhuttN| pajattagasaMmucchimakhahayarapaMciMdiyatirikkha joNiyANaM pucchA, goyamA ! jahannaNaM aMtomahuttaM ukkoseNaM bAvatari vAsasahassAI aNtomuhttuunnaaii| gabbhavakkaMtiyakhahayarapaMcidiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhattaM, ukkoseNaM paliovamassa asNkhejibhaagN| apajattagagabbhavattiyakhahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNaNeNa vi aMtomuhattaM ukkoseNa vi aNtomuhttN| pajattagakhahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA! jahamneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM paliovamassa asaMkhijjaibhAgaM For Private And Personal Use Only
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuH sthitinirUpaNam 297 aMtomuhaNaM / pattha eesi NaM saMgahaNigAhAo bhavati, taM jahA - "saMmucchima puvva koDI, caurAsII bhave sahassAiM / tevaNNA bAyAlA, bAvantarimeva pakkhINaM // 1 // garbhami puvvakoDI, tiSNiya palio mAI paramAU / urabhuyagapuvvakoDI, paliovamAsaMkhabhAgo ya // 2 // " maNussANaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM tiNi paliovamAI | saMmucchimamaNussANaM pucchA, goyamA ! jahaNNeNa vi aMtomuddattaM ukkoseNa vi aMtomuhuttaM / gavbhavatiyamaNussANaM pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuddattaM ukkoseNaM tiSNi palio mAI | apajattagagabbhavakkaMtiyamaNussANaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA ! jahaNNeNa vi aMtomuhutaM ukkoseNa vi aMtomuttaM / pajattagagabbhavakkaMtiyamaNussANaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA ! jahaNaNaM aMtomuhutaM ukkoseNaM tipiNa palio mAI aMtomuhuttUNAI | vANamaMtarANaM devANaM bhaMte! kevaDyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA ! jahanneNaM dasa vAsasahassAI ukkoseNaM paliovamaM / vANamaMtarINaM devINaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA, goyamA ! jahapaNaM dasa vAsasahassAIM ukkoseNaM addhapaliovamaM / joisiyANaM bhaMte! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA ! jahaNeNaM sAtiregaM aTTabhAgapaliovamaM, ukkoseNaM paliovamaM vAsasyasahassamambhahiyaM / joisiyadevINaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM a0 38 For Private And Personal Use Only
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre ThiI paNNatA? goyamA! jahanneNaM aTThabhAgapaliovamaM, ukkoseNaM addhapaliovamaM paNNAsAe vAsasahassehiM abbhhiyN| caMdavimAgANaM bhaMte! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA? goyamA! jahanneNaM caubhAgapaliovamaM, ukkoseNaM paliovamaM vAsasayasahassamabbhAhiyaM / caMdavimANANaM bhaMte! devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA! jahaNNeNaM ghaubhAgapaliovamaM ukkoseNaM addhapaliovamaM paNNAsAe vAsasahassehiM abbhahiyaM / sUravimANANaM bhaMte ! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA ? goyamA! jahanneNaM paubhAgapaliovamaM, ukkoseNaM paliovamaM vAsasahastamanbhahiyaM / sUravimANANaM bhaMte ! devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA! jahanneNaM paubhAgapaliovamaM ukkoseNaM addhapaliovamaM paMcahi vAsasaehi abbhhiyN| gahavimANANaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA? goyamA jahanneNaM ghaubhAgapaliovama ukkoseNaM paliovamaM / gahavimANANaM bhaMte! devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA ? goyamA! jahanneNaM paubhAgapaliovamaM, ukkoseNaM addhpliovmN| NakkhattavimANANaM bhaMte ! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA? goyamA! jahaneNaM gha3. bhAgapaliovamaM ukkoseNaM addhapaliovamA NakkhattavimANANaM bhaMte! devINa kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA! jahanneNaM paubhAgapaliovamaM, ukkoseNaM sAtiregaM cubhaagpliovmN| tArAvimANANaM bhaMte! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA ? For Private And Personal Use Only
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuH sthitinirUpaNam 299 goyamA ! jahanneNaM sAiregaM aTTabhAgapaliovamaM, ukkoseNaM caubhAgapaliovamaM / tArAvimANANaM bhaMte! devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNasA ? goyamA ! jahanneNaM aTThabhAgapaliovamaM, ukkoseNaM sAiregaM aTThabhAgapaliovamaM / vemANiyANaM bhaMte! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA ! jahanneNaM paliovamaM, ukko - seNa tettIsa sAgarovamAI / vemANiyANaM bhaMte! devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA ! jahaneNaM paliovamaM, ukkoseNaM paNapaNNaM palio mAI | sohammeNaM bhaMte! kappe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA ! jahanneNaM paliovamaM, ukkoseNaM do sAgarovamAI | sohamme NaM bhaMte! kappe pariggahiyA devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA ! jahanneNaM paliovamaM, ukko seNaM satta palio mAI / sohammeNaM bhaMte! kappe aparigahiyA devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA ! jahanneNaM paliovamaM, ukkoseNaM paNNAsaM palio mAI / IsANe NaM bhaMte! kappe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA ! jahanneNaM sAiregaM paliovamaM, ukkoseNaM sAiregAiM do sAgarovamAI | IsANe NaM bhaMte! kappe pariggahiyA devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA ! jahanneNaM sAiregaM paliovamaM ukkoseNaM nava lio mAI | IsANe NaM bhaMte! kappe apariggahiyA devINaM hari kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA ! jahanneNaM sAiregaM paliovamaM, ukkoseNaM paNapapaNapalio mAI | saNakumAreNaM bhaMte! For Private And Personal Use Only
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre kappe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA? goyamA! jahannaNaM do sAgarovamAiM, ukkoseNaM satta saagrovmaaiN| mAhiMde NaM bhaMte! kappe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA? goyamA! jahanneNaM sAiregAiM do sAgarovamAiM, ukkoseNaM sAiregAiM satta saagrovmaaiN| baMbhaloeNaM bhaMte! kappe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA! jahanneNaM satta sAgarovamAiM, ukkoseNaM dasa saagrovmaaiN| evaM kappe kappe kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA? goyamA! evaM bhANiyavaM-laMtae jahanneNaM dasa sAgarovamAiM, ukoseNaM cuissaagrovmaaiN| mahAsuke jahanneNaM cauddasasAgarovamAiM, ukkoseNaM sttrssaagrovmaaiN| sahassAre jahanneNaM sattarasasAgarovamAI, ukkoseNaM atttthaarssaagrovmaaii| ANae jahanneNaM aTArasasAgarovamAI, ukkoseNaM egUNavIsaM saagrovmaaiN| pANae jahanneNaM egUNavIsaM sAgarovamAiM ukkoseNaM bIsaM saaNgrovmaaiN| AraNe jahanneNaM vIsaM sAgarovamAiM, ukkoseNaM ekavIsaM saagrovmaaii| accue jahanneNaM ekavIsaM sAgarovamAI ukkoseNaM bAvIsaM saagrovmaaiN| heTrimahaTrimagevijagavimANesu NaM bhaMte! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA ? goyamA! jahanneNaM bAvIsaM sAgarovamAiM, ukkoseNaM tevIsaM saagrovmaaiN| heTimamajjhimagevejagavimANesuNa bhaMte ! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA! jahanneNaM tevIsaM sAgarovamAiM, ukkoseNaM cauvIsaM saagrovmaaiN| heTrimauvarimagevejavimANesu NaM bhaMte ! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA? goyamA For Private And Personal Use Only
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuHsthitinirUpaNam 301 jahanneNaM cauvIsaM sAgarovamAiM ukkoseNaM paMcavIsaM saagrovmaaiN| majjhimaheTrimagevejagavimANesu NaM bhaMte ! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA? goyamA! jahanneNaM paNavIsaM sAgarovamAiM, ukkoseNaMchabbIsaM saagrovmaaiN| majjhimamajjhimagevejagavimANesuNaM bhaMte ! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA? goyamA! jahanneNaM chavvIsaMsAgarovamAiM, ukkoseNaM sattAvIsaM sAgarovamAiM / majjhimauvarimagevejagavimANesu NaM bhaMte. devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA ? goyamA ! jahanneNaM sattAvIsaM sAgarovamAiM, ukkoseNaM aTThAvIsaM saagrovmaaiN| uvarimahaTimagevejagavimANesu NaMbhaMte! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA? goyamA! jahanneNaM aTThAvIsa sAgarovamAiM ukkoseNaM egUNatIsaM saagrovmaaiN| uvarimamanjhimagevejagavimANesu NaM bhaMte ! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA? goyamA ! jahanneNaM egUgatIsaM sAgarovamAI, ukkoseNaM tIsaM saagrovmaaiN| uvarimauvarimagevejagavimANesu NaM bhaMte ! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA ? goyamA ! jahanneNaM tIsaM sAgarovamAI, ukkoseNaM ekatIsaM saagrovmaaii| vijayavejayaMtajayaMtaaparAjiyavimANesu NaM bhaMte! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA? goyamA ! jahanneNaM ekkatIsaM sAgarovamAI, ukoseNaM tettIsaM saagrovmaaiN| sabaTusiddhe NaM bhaMte! mahAvimANe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA? goyamA! ajahaNNamaNukkoseNaM tettIsaM saagrovmaaii| se taM suhame addhaapliovme| se taM addhApaliovame ||suu0 207 // For Private And Personal Use Only
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 302 anuyogadvArasUtra - chAyA-asurakumAraNAM bhadanta devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama 1 jaghanyena dazavarSasahasrANi, utkarSeNa sAtirekaM sAgaropamam ! amurakumAradevInAM bhadanta ! kiyanta kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyena dazavarSasahasrANi, utkarSeNa arddha pazcamAni palyopamAni / nAgakumArANAM bhadanta ! devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJasA ? gautama ! jaghanyena dazavarSasahasrANi, utkarSeNa dezonAni aba sUtrakAra asurakumAra AdikoM kI Ayusthiti kahate haiM-- 'asurakumArANaM bhaMte !' ityAdi / zabdArtha--(asurakumArANaM bhaMte ! devANaM kevaiyakAlaM ThiI paNNattA?) he bhadanta ! asturakumAra devoM kI sthiti kitane kAla taka kI kahI gaI hai ? (goyamA ! jahanneNaM dasavAsasahassAI ukkoseNaM sAirega sAgarovama uttara:-he gautama jaghanya se daza hajAra varSa kI aura utkRSTa se kucha adhika eka sAgaropama kI kahI gaI hai| (asurakumAradevINaM bhaMte ! kevayaM kAlaM ThiI paNNatA) he bhadanta ! asurakumAra kI deviyoM kI sthiti kitanI kahIM gaI hai ? (goyamA ! jahaNaNaM dasavAsasahassAI ukkoseNaM addhA paMcamAiM paliovamAI) ___ uttara-he gautama ! jaghanya se daza hajAra varSa kI aura uskRSTa se 4 // sADhe cAra palyopama kI kahI gaI hai / 'nAgakumArANaM bhaMte ! have sUtrakAra asurakumAra vagerenI Ayusthiti kahe che. "asurakumArANaM bhaMte ! tyAle zahAtha-(asurakumArANaM bhaMte ! devANa kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA) 3 bhata ! asurakumAra devenI sthiti keTalA kAla sudhInI kahevAmAM AvI che? (goyamA! jahanneNa dasavAsasahassAI ukkoseNa sAirega sAgarovamaM.) uttara-he gautama! jaghanyathI daza hajAra varSa jeTalI ane utkRSTathI BUs adhi: 4 sAgarA5ma 28sI 4AmA mApI che. (asurakumAradevINa bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA) mata ! masurasubhAnI havAmAna sthiti tel mA mApI cha ? (goyamA ! jahaNNeNa dasavAsasahassAI ukkoseNa bhaddhapaMcamAiM paliovamAiM.) uttara-he gautama! jaghanyathI daza hajAra varSanI ane utkRSTathI kAM pakSya,54 28kSA 4Ama kI che. (nAgakumArANa bhaMte ! devANa' kevaiya For Private And Personal Use Only
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir : anuyogacandrikA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuH sthiti nirUpaNam 303 dvipalyopamAni / nAgakumArINAM bhadanta ! kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ?, gautama ! jaghanyena dazavarSasahasrANi utkarSeNa dezAnaM palyopamam / evaM yathA nAgakumArANAM devAnAM devInAM ca tathA yAvad stanitakumArANAM devAnAM devInAM ca bhaNitavyam / pRthivIkAyikAnAM bhadanta / kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? devANaM kevaiyaM kALaM ThiI paNNattA ? ) he bhadanta ! nAgakumAra devoM kI kitanI sthiti kahI gaI hai ? uttaraH -- (goyamA ! jahanneNaM dasavAsasahassAI ukkoseNaM dekha NAI duNi bhimAI) he gautama jaghanya se daza hajAra varSa kI aura utkRSTa se kucha kama do palyopama kI / ( nAgakumArINaM bhaMte! kevaiyaM kALaM ThiI paNNattA 1) he bhadanta ! nAgakumAra ko deviyoM kI kitanI sthiti kahI gaI hai ? uttara:- (goyamA ! jahanneNaM dasavAsasahassAI ukkoseNaM deNaM paliodanaM) he gautama! jaghanya se daza hajAra varSa kI aura utkRSTa se kucha kama eka palpa kI kahI gaI hai ( evaM jahA nAgakumArANaM, devANaM devINa ya tA jAva dhaNiyakumArANaM devANaM devINa ya bhANiyavyaM) jaisI nAgakumAra devoM aura unakI deviyoM kI sthiti kahI hai usI prakAra se kAlaM ThiI paNNattA 1) De mahata ! nAgakumAra hevAnI sthiti TatI uDevAmAM bhAvI che ? uttara- (goyamA ! jahanneNa N dasavAsa saharasAI ukkoseNa desUNAI duviNa palio mAiM) he gautama! dhanyathI dRza Delara varSAnI bhane utSTathI 44 4bha me paDhyo bheTasI vAmAM bhAvI che (nAgakumArINaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ?) he mahaMta ! nAgaDubhAranI devIyonI sthiti TasI kahevAmAM AvI che? uttara- (goyamA ! jahanne dasavAsa saharasAIM ukkoseNa desUNa' paliovamaM) he gautama ! jaghanyathI daza hajAra varSanI ane utkRSTathI kaika kama eka palya bheTalI hevAmAM bhAvI che. (evaM jahA nAgakumArANa devANa' devINa ya tahA jAva thaNiyakumArANa devANaM devINa ya bhANiyavvaM) ne prabhAye nAgAra hevAnI bhane temanI devIonI sthiti kahevAmAM AvI che, te pramANe ja stanitakumAra sudhInA heve| ane temanI devIyonI sthiti lakhuvI lehaye. (puDhavIkAi For Private And Personal Use Only
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 304 anuyogadvArasUtre gautama 1 jaghanyena antarmuhUrtam utkarSeNa dvAviMzati varSa sahasrANi / sUkSmapRthivIkAyikAnAm audhikAnAm aparyAptAnAM paryAptAnAM ca trayANAmapi pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam utkarSeNApi antarmuhUrtam / bAdarapRthivIkAyikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam utkarSeNa dvAvizati varSa shsraanni| aparyAptakabAdarapRthivIkAyikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyenApi antarmuhUrtam utkarSeNApi antarmu. stanitakumAra taka ke devoM aura unakI deviyAM kI sthiti jAnanI cAhiye / (puDhavIkAiyANaM bhaMte! kevayaM kAlaM ThiI paNNattA) he bhadanta ! pRthivIkAyika jIvoM kI sthiti kitane kAla taka kI kahI gaI hai ? uttara-(goyamA ! jahaNNeNaM aMto muhuttaM ukkoseNaM bAvIsaM ghAsasahassAI) he gautama ! pRthivIkAyika jIvoM kI sthiti jaghanya se antarmuhUrta kI aura utkRSTa se 22 hajAra varSa kI kahI gaI hai| (suhamapuDhavIkAiyANaM ohiyANa apajjattayANaM pajjattayA Na ya tiNDa vi pucchA-goyamA! jahanne NaM aMtomuhattaM ukkoseNa vi aMtomuhutta) sAmAnya se sUkSma pRthivIkAyika jIvoM kI, aparyAptaka sUkSma pRthivIkAyika jIvoM kI evaM paryAptaka sUkSmapRthivIkAyika jIvoM kI sthiti jaghanya aura utkRSTa donoM prakAra kI aMtarmuhUrta kI hai| (bAdarapuDhavI. kAiyANaM pucchA-goyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM bAvIsaM vAsasahassAI) jo bAdara pRthivIkAyika jIva haiM-unakI sthiti, he gautama! jaghanya se to aMtarmuharta kI hai aura utkRSTa se 22, hajAra varSa kI hai| (apajjattagabAdarapuDhavikAiyANaM pucchA-goyamA! jahanneNa vi aMto yANa bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI paNattA) RE ! ythivIya vAna sthiti keTalA kAla sudhInI kahevAmAM AvI che ! - ttara-(goyamA ! jahaNNeNa' aMtomuhuttaM ukkoseNa bAvIsaM vAsasahassAI) he gautama! pRthivIkAyika jIvanI sthiti jaghanyathI antarmuhartAnI ane 74thI 22 12 varSasI vAma mAvI che. (suhumapuDhavIkAiyANa ohiyANa apajjattayANa pajjattayANa ya tiNDa vi pucchA-goyamA ! jahanneNa aMto muhuttaM ukkoseNaM vi aMto muhattaM) sAmAnyathI sUkSma pRthivIyi vAnI aparyApaka sUma pRthivIkAyika jInI ane paryAptaka sUma pRthivIkAyika 7vAnI sthiti dhanya bhanaSTa bhanne prArathI matabhuttAnI che. (bAdarapuDhavIkAiyANa puccho goyamA ! jahanneNa aMtomuttaM ukkoseNa bAvIsaM vAsa sahassAI) 2 5.42 pRthivIyi / che, temanI sthiti gautama ! jaghanyathI te aMtarmuhUrtanI che ane utkRSTathI 22 hajAra varSa jeTalI che. (apajjacagabAdarapuDhavikAiyANa pucchA-goyamA! jahanneNa vi aMto muhattaM For Private And Personal Use Only
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuHsthitinirUpaNam 305 hUrtam / paryAptakabAdarapRthivIkAyikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam utkarSeNa dvAviMzati varSasahasrANi antarmuhUtaunAni / evaM zeSakAyikAnAmapi pRcchAvacanaM bhaNitavyam / apkAyikAnAM jaghanyena antarmuhUrtam, utkarSeNa saptavarSa sahamuhutta ukkoseNa vi aMto muhutta) aparyAptaka jo bAdara pRthivIkAyika jIva hai unakI sthiti jaghanya se aura utkRSTa se donoM hI prakAra se aMtarmuhUrta kI hai (pajjattagayAdarapuDhavIkAiyANaM pucchA-goyamA ! jahagaNeNaM aMtomudatta ukkoseNaM bAvIsaM vAsasahassAI aMto muhattaNAI) jo paryAptaka bAdara pRthivIkAyika jIva haiM, unakI sthiti ke viSaya ke prazna kA uttara-he gautama ! isa prakAra se hai ki-ina jIvoM kI sthiti jaghanya se aMtarmuharta kI hai aura utkRSTa se aMtarmuhUrta kama 22, hajAra varSa kI hai| (evaM sesakAiyANaM vi pucchA vayaNaM bhANiyavyaM) isI prakAra se avaziSTakAyika jIvoM ke viSaya meM bhI prazna karanA cAhiye-tAtparya kahane kA yaha hai ki jisa prakAra pRthivIkAyika jIvoM ke viSaya meM prazna kiyA gayA hai usI prakAra se he bhadanta ! apakAyika Adi jIvoM kI sthiti kitane kAla kI hai-1 isa prakAra kA prazna udbhAvita kara lenA -aura jo kucha Age apa kahA~ jA rahA hai, use uttara pakSa ke rUpa meM lagAte jAnA cAhiye-(AukAiyANaM jahanneNaM aMtomuhutta ukkose gaM sattavAsasahassAI) apkAyika jIvoM kI sthiti jaghanya se ukkoseNa vi aMtomuhuttaM) apayaza 2 mA12 pRthivIyi 7 temanI sthiti dhanyathI mane TathI bhanne prA2nI mata itanI cha. (pajjattaga bAdarapuDhavIkAiyANa pucchA-goyamA ! jahaNNeNa aMtomuhattaM ukkoseNa' bAvIsaM vAsasahassAiM aMtomuhuttUNAI) 2 mA pRthivIyi / cha, temanI sthitinA saMbaMdhamAM je prazna karavAmAM Avyo che tene javAba A pramANe che. ke he gautama! A chanI sthiti jaghanyathI aMtarmuhartAnI che bhane 4thI mata itta bha 22 12 15 28kSI cha. (evaM sesakAiyANa' vi pucchAvayaNa bhANiyavva) mA prabhAra apaziSTaya: vAnA saMbaMdhamAM prazna karavAmAM Ave che, temaja he bhadaMta ! apUkAyika vagere jInI sthiti keTalA kAlanI che? A jAtane prazna ubhAvita karI le ane je kaMI have pachI kahevAmAM Ave che tene uttaranA rUpamAM mAnI levuM nase. (AukAiyANa jahanneNa aMtomuhuttaM ukkoseNa sattavAsasahassAI) aprakAyika nI jaghanyathI sthiti aMtamuhUrtAnI che ane utkRSTathI 7 a0 39 For Private And Personal Use Only
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 306 anuyogadvArasUtre srANi / sUkSmA kAyikAnAm audhikAnAM paryAptakAnAm aparyAptakAnAM trayANAmapi jaghanyenApi antarmuhUrttam | utkarSeNApi antarmuhUrtam, vAdarAkAyikAnAM yathA audhikAnAM / aparyAptakavAdarASkAyikAnAM jaghanyenApi antarmuhUrtam, utkarSeNApi antarmuhUrttam / paryApta bAdarAkAyikAnAM jaghanyena antarmuhUrttam, utkarSeNa saptavarSaaMtarmuhUrta kI hai aura utkRSTa se 7 sAta hajAra varSa kI hai| (sumaAukAiyANaM ohiyANaM pajjantagANaM tiha vi jahaNeNa vi ato muddattaM ukkoseNa vi aMtomuhata) apUkAyika jIva pRthivIkAyika jIva kI taraha do prakAra ke hote haiM- eka sUkSma apkAyika aura dUsare bAdara aprkaayik| ye donoM prakAra ke jIva paryApta aura aparyApta ke bheda se do do prakAra ke aura hote hai / isaliye sAmAnyarUpa se sUkSma akAyika jIvoM kI paryApta sUkSma aekAyika jIvoM kI evaM aparyApta sUkSma aprakAyika jIvoM kI jaghanya aura utkRSTa donoM prakAra kI sthiti aMtarmuhu kI hai| (vAdara AukAiyANaM jahA ohiyANaM) tathA jo bAdara akAyika jIva hai, unakI jaghanya aura utkRSTa sthiti sAmAnya apakAyika jIvoM ke jaisI hai| (apajjattagabAyara AukAiyANaM jahaNeNa vi aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aMtomuhataM) bAdara apakAyika jIvoM meM jo aparyAptaka vAdara aprakAyika jIva haiM, hajAra varSa bheTalI he. (suhuma AukAiyANa ohiyANa pajjattagANa apajjattagANaM tiNDa vi jahaNNeNa vi aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aMtomuhuttaM) aprakAyika jIvA pRthivIkAyika jIveAnI jema e praznAranA hAya che. eka sUkSma aprakAyika ane bIjA khAdara apuSThAyika A banne prakAranA jIve paryAsa ane aparyAptakanA ledathI khanne prakAranA hAya che. ethI sAmAnya rUpathI sUkSma aAyika jIveAnI paryApta sUkSma asUkAyika jIveAnI ane aparyApta sUkSma aAiyika jIvAnI jaghanya ane utkRSTa banne prakAranI sthiti tartanI che. (bAdara AukAiyANa jahA ohiyANa) temana bhe mAdara aprakAyika jIveA che, temanI jadhanya ane utkRSTa sthiti sAmAnya apriyaka - vo levI 4 the. ( apajjattaga bAdaraAukAiyANaM jahaNeNa vi aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aMtomuttaM) jAhara mAthi bhaveomAM ne aparyApta mahara kAyika jIve che, temanI sthiti jaghanyathI aMta ttanI che ane utkRSTathI paNu antarmuDUta'nI che. (pajjattagabAdaAukAiyANa jahaNeNa aMtomuDutaM ukkoseNa satta For Private And Personal Use Only
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA ThokA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuH sthiti nirUpaNam 307 sahasrANi antarmuhUrtenAni / tejaskAyikAnAM jaghanyena antamuhurttam utkarSeNa trINi rAtrindivAni sUkSma tejaskAyikAnAm audhikAnAm aparyAptakAnAM paryAptakAnAM zrayANAmapi jaghanyenApi antarmuhUrtam utkarSeNApi antarmuhUrtam / bAdaratejaskAyikAnAM jaghanyena antarmuhurtam, utkarSeNa trINi rAtrindivAni kAdara tejaskAyikAnAM jaghanyenApi antarmuhUrtam, utkarSeNApi antaunakI sthiti jaghanya se to aMtarmuharta kI hai aura utkRSTa se bhI antamuhUrta kI hai| 'pajjanttagabAdara AukAiyANaM jahaNaNaM aMtomuhasaM ukko seNaM sattavAsasahassAI aMtomuhuttUNAI' bAdara aprakAyika jIvoM meM jo paryAptaka bAMdaraapakAyika jIva hai unakI sthiti jaghanya se to aMtarmuhUrta kI hai aura utkRSTa se eka antarmuhUrtta kama 7 sAta hajAra varSa kI hai / (tekAiyANaM jahaNaNaM aMto muhuttaM ukkANaM tiSNi rAIdiyAI ) tejaskAyika kI sthiti jaghanya se eka aMtarmuhUrta kI aura utkRSTa se tIna ahorAtra kI hai| (sumakAiyANaM ohiyANaM apajjanttagANaM pajjantagANaM tinha vi jahaNeNa vi aMtontaM ukko seNa vi aMtomuhanta) sAmAnyarUpa se sUkSma tejaskAyika jIvoM kI aparyAtaka sUkSma tejaskAyika jIvoM kI aura paryAsaka sUkSma taijasakAdhika jIvoM kI sthiti jaghanya se bhI antarmuhUrtta kI hai aura sense se bhI antarmuhUrtta kI hai / (bAdara te kAiyANaM jahaNeNa aMta' ukko se NaM tiSNi rAIdiyAI) jo tejaskAyika jIva meM bAdara taijasakAyika jIva haiM unakI jaghanya se to sthiti eka aMtarmuhUrtta kI hai aura utkRSTa se tIna ahorAtra kI hai / (apajjantagabAdarate ukAiyANaM jahaNaNeNa vi aMnomuhattaM ukkoseNa vi aMtovAkhasrahassAiM aMto muhuttaNAiM) mahara mAthi vAmAM ke paryApta mahara - kAyika jIvA che, temanI sthiti jaghanyathI teA aMtarmuhUttanI ane utkRSTathI antarbhutaM ubha sAta Dalara varSa bheTasI che. (teukAiyANa jahaNeNa aMtomuhuttaM ukkoseNa' tiSNi rAIdiyAI) tenAyanI sthiti ndhanyathI zeDa mataDUrttanI bhane utsRSTathI tra Ahe rAtra bheTasI che. ( suhumate uka! iyANa' ohiyANa' apajjattagANa' pajjattagANa' tinha vi jahaNaNe Na vi aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aMtomuhuttaM) sAmAnya upathI sUkSma tesmAthi bhavAnI paryApta sUkSma tejaskAyika jIveAnI ane paryApta sUkSma tejaskAyika jIvAnI sthiti jadhanyathI paNu antamuhUttanI che ane utkRSTathI paNu antarmuhUttanI che. (bAdara teukAiyANaM jahaNeNa aMtomuhuttaM ukkoseNa tiSNi rAIdiyAI) le tejaskAyika jIvamAM bAdara taijaska yika chavA che, temanI jadhanyathI tA sthiti eka mahatama nI che ane utkRSTathI traNa ahArAtra jeTalI che. (apajjanavAdarate ukAiyANaM jahaNeNa vi aMtomuddattaM ukkoseNa vi aMtoma For Private And Personal Use Only
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra muhUrtam / paryAptakavAdaratejaskAyikAnAM jaghanyena antarmuhartam , utkarSeNa trINi rAtrindivAni antarmuhUttaunAni / vAyukAyinAM jaghanyena antamuhUrtam, utkarSaNa trINi varSasahasrANi / sUkSmavAyukAyikAnAm audhikAnAm aparyAptakAnAM paryAptakAnAM ca trayANAmapi jaghanyenApi antarmuhUrtam, utkaSeNApi antamuMhatam / bAdaravAyukAyikAnAM jaghanyena antarmuhUrtam , utkarSeNa trINi varSamuhata) jo taijasakAyika jIvoM meM aparyAptaka bAdara taijasakAyika jIva haiN| unakI jaghanya se bhIantarmuhUrta kI hai aura utkRSTa se bhI antamuhUrta kI hai| (pajjattagayAdarateukAyajhyANaM jahaNNeNaM aMto muhuta ukkoseNaM tiNNi rAIdiyAI aMsomuhattUNAI) taijasakAyika jIvoM meM jo paryAptaka pAdara taijasakAyika jIva hai unakI sthiti jaghanya se ekaaMtarmuhUrta kI hai aura utkRSTa se to eka aMtarmuhUrta kama tIna ahorAtra kI hai / (vAukAiyANaM jahaNNe. NaM aMmo muhattaM ukkoseNaM tiNi vAsasahassAI) vAyukAyika jIvoM kI sthiti jaghanya se to antarmuharta kI hai aura utkRSTa se tIna hajAra varSa kI hai| (suhamavAukAiyANaM ohiyANaM apajjattagANaM pajjattagANa ya tiNha vi jahaNNeNa vi aMtomuhuta ukkoseNaM vi aMto muhutta) sAmAnya se sUkSma vAyukAyika jIvoM kI aparyAptaka aura paryAtaka sUkSmavAyukAyika jIvoM kI sthiti jaghanya se aura utkRSTa se eka aMtarmuhUrta kI hai / (pAdaravAyukAiyANaM jahaNNeNa aMtomuhattaM ukkoseNaM hutta) 2 ta143 Wwi saparyA mA2 yi 73 . temanI sthiti jaghanyathI paNa antamuhUrta jeTalI che. ane utkRSTathI paNa mantabhuDUtanI cha. (pajjattagavAdarateukAiyANa' jahaNNeNa aMtomuhuttaM ukko. seNa tiNNi rAiMdiyAI aMtomuhuttUNAI) te||24||thi: mare pati mAi2 tejakAyika jIve che, temanI sthiti jaghanyathI te eka antamuhUrta kama traNa pADArA 28sI che. (vaukAiyANa' jahaNNeNa aMtomuhuttaM ukkoseNa tiNi vAsasahassAI) vAyuyi vAnI sthiti dhanyathI to mantabhuitanI cha bhane aSTathI ra 2 varSa 2sI che. (suhamavAukAiyANa ohiyANa apauttagANa pajjattagANa ya tiNha vi jahaNNeNa vi aMta muhattaM ukkoseNa vi aMtomahatta) sAmAnyathI sUkSma vAyuvi vAnI aparyApta ane paryApta sUma vAyukAyika jIvonI sthiti jaghanyathI ane utkRSTathI eka aMtarmuhUrta 2kSI cha. (bAdaravAukAiyANa jahaNNeNa aMtomuhuttaM ukkoseNa tiNNi vAsa For Private And Personal Use Only
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aMgakAThIkA sUtra 203 anurakumAra dI nAmAyuH sthiti nirUpaNam 309 sahasrANi / aparyAptakavAdaravAyukAyikAnAM jaghanyenApi antarmuhUrtam, utkarSe - NApi antamuhUrtam / paryAptakavAdaravAyukAyikAnAM jaghanyena antarmuhUrtam utkarSeNa zrINi varSasahasrANi antarmuhUrtInAni / vanaspatikAyikAnAM jaghanyena antarmuhUrtam, utkarSeNa dazavarSasahasrANi / sUkSmavanaspatikAyikAnAm audhikAnAm aparyAptakAnAM paryAptakAnAM ca trayANAmapi jaghanyenApi antarmuhUrtam, utkarSeNApi antarmuhUrtam / tiSNi vAsasahassAiM ) bAdara vAyukAyika jIvoM kI sthiti jaghanya se eka antarmuhUrta kI hai aura utkRSTa se tIna hajAra varSa kI hai / (apajjattagabAdaravA ukAiyANaM jahanneNa vi aMtomuhantaM ukkoseNa vi aMtamutaM) aparyApta vAdaravAyukAyika jIvoM kI jaghanya aura utkRSTasthiti eka antarmuhUrta kI hai| (pajjansaga bAdaravAyukAiyANaM jahaNaNaM aMtontaM ukoseNaM tiSNi vAsasahassAI aMtomucUNAI) paryAar vAyukAdhika jIvoM kI jaghanya se to sthiti eka antarmuhUrta kI hai aura utkRSTa se antaramuhUrtta kama tIna hajAra varSa kI hai / ( vaNasaikAiyANaM jahaNaNaM aMto muddattaM ukkoseNaM dasavAsa sahastAi ) vanaspatikAyika jIvoM kI sthiti jaghanya se eka antarmuhUrtta kI hai aura utkRSTa se dasa hajAra varSa kI hai / ( suhamavaNassaikAiyANaM ohiyANaM apajjantagANaM pajjattagANaya tinha vi jahaNaNe vi aMto muhataM ukkoM seNa vi aMto muhutta ) sUkSma vanaspatikAyika jIvoM kI aparyApta vanaspatikAyika jIvoM kI aura paryAtaka vanaspatikAyika sahassAiM) bAhara vAyuayi bhavAnI sthiti dhanyathI kheDa antarmuhUrttanI che bhane utkRSTathI trayu Debhara varSa bheTasI che (apajjattagabAdaravA ukAiyANaM jahanneNa vitomuttaM ukkoseNa vi aMtomuhuttaM) aparyAsa maharavAyuayi bhavAnI dhanya bhane utkRSTa sthiti me antarmuhUrta bheTasI che. (pajjanttagabAdaravAyukAiyANaM jahaNaNeNaM aMtomuhuttaM ukkoNa tiSNi vAsasahassAI aNtomuhutchaLa ) paryApta vAyukAyika jIvAnI jaghanyathI te eka aMtarmuhUtta jeTalI sthiti che. ane utkRSTathI antarmuhUtta kama traNa hajAra varSa jeTalI che. (vaNasvaikAiyANaM jahaNaNeNaM atomuhuttaM ukkoseNaM dakhavAsa saharasAI) vnsptikAyika jIvAnI sthiti jaghanyathI eka anta'hUtta jeTalI che ane utkRSTathI haza hara varSa bheTalI che. ( muhumavaNarasa ikAiyANa ohiyANa apajjantagANa pajjattagaNa ya tiND vi jahaNeNa vi aMtomuhuttaM ukoseNa vi atomuddattaM ) sUkSma vanaspatikAyika jIveAnI aparyAptaka vanaspatikAyika jIvAnI ane paryAptaka For Private And Personal Use Only
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 310 anuyogadvArasUtra bAdaravanaspatikAyikAnAM jaghanyena antarmuhUrtam, utkarSeNa dazavarSa sahasrANi / aparyAptakavAdaravanaspatikAyikAnAM jaghanyenApi antarmuhUrtam , utkarSeNApi antrmuhuurtm| paryApta kabAdaravanaspatikAyikAnAM jaghanyena antarmuhUrtam utkarSaNa dazavarSasahasrANi antarmuhU gaunAni / dvIndriyANAM bhadanta / kiyantaM kAlaM sthitiH prajJatA ? gautama jaghanyena antarmuhUrtam , utkarSeNa dvAdazasaMvatsarAn / aparyAptakadvIndriyANAM jIvoM kI sthiti jaghanya se aura uskRSTa se eka antarmuhUrta kI hai| (bAdaravaNaslAkAiyANaM jahaNaNaM aMmo muhattaM ikoseNaM dasavAsa sahassAI) bAdaravanaspatikAyika jIvoM kI sthiti jaghanya se eka antarmuhUrta kI hai aura utkRSTa se dasa hajAra varSa kI hai| (apajjattaga bAdaravaNassaikAiyANaM jahaNNe ga vi aMtomuhUtaM ukkoseNa vi aMtomu. hutaM ) aparyAtaka pAdaravanaspalikAdhika jIvoM kI sthiti jaghanya se bhI eka aMtarmuharta kI hai aura uskRSTa se bhI eka antarmuhUrta kI hai| (pajjattagapAdaravaNasai kAjhyANaM jahaNNeNaM aMgomuhuttaM ukkoseNaM dasavAsasahassAI aMtomuttugAI) paryAptaka cAdara vanaspatikAyika jIvoM kI jaghanya se sthiti to eka antaramuhUrta kI hai aura utkRSTa se antarmuhUrta kama daza hajAra varSa kI hai| (veha diyA NaM bhaMte ! kevayaM kAlaM ThiI paNNattA) he bhadanta ! bIndriya jIvoM kI sthiti kitane kAla taka kI kahI gaI hai ? uttara-(goyamA! jahaNNaNaM aMto muhattaM ukkoseNaM ghArasa saMbaccha. vanaspatikAyika jIvonI sthiti jaghanyathI ane utkRSTathI eka antarmuhUrta 28sI cha. (bAdaravaNassaikAiyANa' jahaNNeNa' aMtomuhuttaM ukkoNa dasavAsamahassAI) mA62 nati48 vAnI sthiti dhanyathA me anta itanA ke mana rathI 102 1 28vI cha. (apajjattagabAdaravaNassa ikAiyANa jahaNNeNa vi aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aMtomuhuttaM) aparyApta mAha banaspatithi: jIvanI sthiti jaghanyathI paNa eka aMtamuhUrtAnI che. ane utkRSTathI paNa eka mata itanI cha. (pajjattagabAdaravaNassaikAiyANa jahaNNeNa aMtomuhuttaM ukkoseNa isavAmasahassAI aMtomuhUttUNAI) 5 mA42 vanaspatithi: vAnI 4. nyanI apekSAe sthiti te eka aMtamuhUrtanI che ane utkRSTathI aMtarmahatta mazAra 128sI che. (beiMdiyANa bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA) bhata! kIndriya nI sthiti keTalA kAla sudhInI kahevAmAM AvI che? uttara-(goyamA ! jahaNNeNa aMtomuhuttaM ukkoNa bArasasaMvancharANi) : For Private And Personal Use Only
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuHsthitinirUpaNam 311 pRcchA, gautama ! jaghanyenApi antarmuhUrttam , utkarSeNApi antarmuhartam , paryAptakadvIndriyANAM jaghanyena antarmuhUrtam , utkarSeNa dvAdazasaMvatsarAn antrmuhuuttonaan / trIndriyANAM pRcchA gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam , utkarSeNa ekonapazcAzat rAtrindivAni / aparyAptaka trIndriyANAM pRcchA, gautama ! jaghanyenApi antarmuhUrtam , utkarSeNApi antarmuhUrtam / paryAptakatrIndriyANAM pRcchA gautama! jaghanyena antarmuhUrtam , utkarSeNa ekonapazcAzat rAbindivAni antarmuhattaunAni / caturindrayANAM bhadanta ! rANi) he gautama ! jaghanya se to dvIndriya jIvo kI sthiti eka antamuhUrta kI hai aura uskRSTa se 12 varSa kI hai| (apajjattagaveiMdiyANaM pucchA-goyamA ! jahaNNaNa vi aMtomuhattaM ukkoseNa vi muhuttaM) apaptika doindriya jIvoM kI sthiti he gautama ! jaghanya se bhI antarmu. hUrta kI hai aura uskRSTa se bhI antarmuharta kI hai| (pajjattagayeiMdiyANa jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNa aMtomuhuttUNAI pArasa saMvaccha. rANi ) paryAptaka do indriya jIvoM kI sthiti jaghanya se aMtarmuharta kI hai aura utkRSTa se antaramuhUrta kama 12 varSa kI hai| (te iMdiyANa pucchA goyamA ! jahanneNa aMtomuhattaM ukkoseNaM egaNapaNNAsaM rAI diyAI) te indriya jIvoM kI sthiti he gautama ! jaghanya se aMtarmuhUrta kI hai aura uskRSTa se 49 ahorAtra kI hai| (apajjattagateiMdiyANaM pucchA-goyamA ! jahaNNeNa vi aMto muhattaM ukkoseNa vi aMto muhutta) aparyAptaka te indriya jIvoM kI sthiti jaghanya se bhI antamuharta kI aura utkRSTa se bhI antarmuhUrta kI hai| (pajjattagateiMdiyANaM gautama! jaghanyanI apekSAe te dvIndriya jIvonI sthiti eka antarmuhanI cha bhane yI 12 varSa 28kSI cha. (apajjattAbeiMdiyANa' pucchA-goyamA! jahaNNeNa vi aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aMtomuhutta) a5f4 mendriya jInI sthiti he gautama! jaghanyanI apekSAe paNa antarmuhUrta che ane GTanI mapekSA 5 mantabhuttAnI che, (pajjattagabeiMdiyANa jahanneNa aMtomuhattaM ukkoseNa aMtomuttUNAI bArasasaMvaccharANi) payAsa mendriya jInI sthiti jaghanyanI apekSAe aMtarmuhUrta jeTalI che ane utkRSTathI santata 48 12 128mI che. (teiMdiyANa pucchA goyamA ! jAnneNa' aMtomuhuttaM ukkoNa egUNapaNNAsaM rAiMdiyAI) tendriya vAnI sthiti gautama! jaghanyathI antarmahattvanI che ane utkRSTanI apekSAe 49 ahe. rAtra 28sI che. (apajjattaga teiMdiyANa puccho goyamA! jahaNNeNa vi aMtomuhattaM ukkoseNa vi aMto muhattaM) saparyA tendriya vAnI sthiti 45. nyanI apekSAe paNa antarmuddattanI che. ane utkRSTathI paNa aMtarmuhUrtanI For Private And Personal Use Only
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 312 . anuyogadvArasUtre kiyantaM kAlaM sthitiH prajJatA ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam , utkarSeNa SaNmAsAn / aparyAptakacaturindrayANAM pRcchA, gautama ! jaghanyenApi antarmuhUrttam , utkarSeNApi antarmuhUrtam / paryAptakacaturindrayaNAM pRcchA, gautama ! jaghanyena antamuhUrtam , utkarSeNa SaNmAsAn , antarmuhaunAn / pazcendriyatiryagyonikAnAM bhadanta ! kiyantaM kAlaM sthitiH pratA ? gautama jaghanpena antarmuhUrtam , utkarSeNa trINi pucchA-goyamA jahaNNeNaM aMto muhutta uka koseNa aMtomuhuttUNAI egUNa paNNAsaM rAIdiyAI ) paryAptaka teindriya jIvoM kI sthiti jaghanya se to antarmuhUrta kI hai aura utkRSTa se antarmuhUrta kama 49 dina kI hai| (caridiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ?) he bhadanta ! cauindriya jIvoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? uttara-goyamA ! jahaNeNaM aMto muhutta ukkoseNaM chammAsA) he gautama ! jaghanya se to antarmuharta ko kahI gaI hai aura utkRSTa se chaha mahine kI gaI hai| (apajattagacauridiyANa pucchA-goyamA! jahaNNaNa vi aMtomuhattaM ukoseNa vi aMtomuhuttaM) aparyAptaka cauIndriya jIvoM kI sthiti jaghanya se bhI antarmuhUrta kI kahI gaI hai aura utkRSTa se bhI antamuMhata kI kahI gaI hai / (pajjattagacauridiyANaM pucchA-goyamA! jahaNNe Na aMgomuttaM ukoseNaM aMgomuttUNA chammAsA) paryAptaka cauindriya jIvoM kI sthiti jaghanya se to antarmuhUrta kI hai-aura utkRSTa se aMtamuhUrta cha. (pajjalagateiMdiyANa pucchA-goyamA ! jahaNNeNa' aMtomuhuttaM uphkoseNa aMtomuhuttUNAI egaNapaNNAsaM rAIdiyAI) 5yA tendriya 7vAnI sthiti jaghanyathI te attamuhUttanI che ane utkRSTanI apekSAe attamuhUrta kama 48 6i resI cha. (cariMdiyANa bhaMve! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA) 1 hai bhadata! ca Indriya jIvonI sthiti keTalA kAlanI kahevAmAM AvI che? ___Gttara-(goyamA! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkeseNaM chammAsA) gItama! jaghanyanI apekSAe te atamuhUrtanI kahevAmAM AvI che ane utkRSTanI apekSA cha bhAsanI avAmAM AvI che. (apajjattagacauridiyANaM pucchAgoyamA ! jahaNNeNa vi aMtomuhattaM ukkeseNa vi aMto muhattaM) 2554 yauchndriya jIvonI sthiti jaghanyanI apekSAe paNa antamuhUrta jeTalI kahe. vAmAM AvI che. ane utkRSTanI apekSAe paNa atarmahatta jeTalI kahevAmAM bhAvI cha. (pajjattagacauridiyANaM pucchA-goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM aMtomuhattUNA chammAsA) pani yaundriya vAnI sthiti nyanI apekSAe te antarmuhUtta jeTalI che. ane utkRSTathI aMtamuhUrta kama For Private And Personal Use Only
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogakSandrikA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuHsthiti nirUpaNam 313 palpopamAni / jalacarapaJcandriyatiyaramonikAnAM bhadanta ! kiyantaM kAlaM sthitiH prajJatAH ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam , utkarSeNa puurvkottiH| saMchimajalacarapaJcendrigatiyagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyela antarmuhartam , utkarSaNa kama chaha mAsa kI hai| (paMcediyatirikkhajoNiyANaM bhaMte ! kevayaM kAlaM ThiI paNNatA ?) hai bhadanta ! paMcendriyatiyazcoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? uttara:- (goyamA-jahaNNeNaM aMtomuhuta ukkoseNaM tiNi palioSamAI) he gautama paMcendriya tiryazcoM kI sthiti jaghanya se to ati muhUrta kI kahI gaI hai uskRSTa se tIna palyopaga kI kahI gaI hai / (jala. yarapaMcediyatirikkhoNiyANe bhaMte ! kevayaM kAlaM ThiI paNNatA?) he bhadanta ! jo jalacara tiryazca paMcendriyajIva haiM unakI sthiti kitane kAla kI jJapta huI hai ? uttara:---(gogamA ! jahaNNeNaM aMtonuhuta ukkoseNaM pucakoDI) he gautama ! jalacara tiryaJcapaMcendriya jIvoM kI sthiti jaghanya se to antarmuhUrta kI prajJapta huI hai aura utkRSTa se eka pUrvakoTi kI arthAt eka karor3a pUrva kii| (saMtucchimajalayarapaMcediyatirikkhajoNiyANaM pucchA goSamA jahaNDogaM aMtomuhata ukkosegaM pucakoDI) jo jala. bhAsa 28sI. (paMvediyatirikkhajoNiyoNaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM liI paNNattA ?) he sadaMta ! paMcendriya tiryacenI sthiti keTalA kAla jeTalI kahevAmAM AvI che? uttara-(goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM tiNNi paliovamAI) he gautama ! paMcendriya tiryaMconI sthiti jaghanyanI apekSAe te antarmahUnI kahevAmAM AvI che. ane utkRSTadhI traNa pAma jeTalI kahevAmAM bhAvI che. (jala parapaMcediyatirikkhajoNiyANaM bhate ! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ?) 3 mata ! 2 saya2 tiya ya 7 // cha, tamanI sthiti keTalA kAlanI prajJapta thayelI che ? uttara-(godhamA ! jahaNeNaM aMtomuhattaM ukeseNaM puvva koDI) gItama! jalacara tiryaMca paMcendriya jIvonI sthiti jaghanyanI apekSAe te anantamuhUrtanI prajJapta thayelI che. ane kRdanI apekSAe paNa eka pUrva koTinI seTa se 3 pUnI prajJa sI. (samucchimajalayarapaMcediyatirikkha. joNiyANaM puncha goyamA ! jahaNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM pubakoDI) he gautama ! a0 40 For Private And Personal Use Only
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 314 anuyAgadvArasUtre pUrvakoTiH / asaM mUrchima jalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyenApi antarmuhUrtam, utkarSeNApi antarmuhUrttam | paryApta saMcchimajalacarapaJcendriya tiryagyonikAnAM pRcchA gautama ! jaghanyena antarmuhUrttam utkarSeNa pUrvakoTi antarmuhataunA / garbhavyutkrAntikajalacarapaJcendriya tiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jayanyena antarmuhUrttam, utkarSeNa pUrvakoTiH / aparyAptagarbhavyutkrAntika ghara tizca paMcendriya jIva saMmUcchimajanma vAle haiM unakI sthiti jaghanya se muhUrta kI hai aura uSkRSTa se 1 karoDa pUrva kI hai / ( apajjasamucmi jala para paMceMdiyatirikkha joNiyANaM pucchA - goyamA ! japaNegavitomutta unakoseNa vi aMnomutta) saMmUcchimajanmavAle jalacara paMcendriya tiryaJca jIvoM meM jo aparyAtaka saMmUcchimajamavAle jalacara paMcendriyatiryaJca jIva hai unakI sthiti jaghanya aura utkRSTa donoM prakAra se aMtarmuhUrta kI hai / (pajjattaya saMmucchimajalayarapaMca diyatirikkha joNivANaM pucchA-goSamA! jahaNeNaM aMtomuhatta ukkoseNaM aMtomuttaNA putrabakoMDI) jo paryAptaka saMmUcchima paMcendriya jalacara tiryazca hai, unakI sthiti jaghanya se to aMtarmuha kI hai aura utkRSTa se aMtarmuharttakama eka karopUrva kI hai| ( gagbhavakkaMtiya jala para paMceMdriyatirikkhajoNiyANaM pucchA-goSamA ! jahaNeNaM aMtamuharu ukkoserNa puoyakoDI) garbhajanmavAle jo paMcendriya jalacaratiryazca hai, unakI sthiti he gautama jaghanya je jalacara pAMcendriya jIve samUmi janmavALA che. temanI sthiti jAnyanI apekSAe aMtarmuhUttanI che. ane utkRSTathI 1 karoDa pUnI che. (apajjatAsaMmucchi jalayara paMceddiyatirikkha joNigANaM pucchA - goyamaH ! jahaNeNaM vi aMtomuttaM ukoseNa vi ato muhuttaM sabhUmi nansavAnA 4sayara pthendriya tiya ca jIveAmAM je aparyAptaka samUcchi.ma janmavALA jalacara 5'cendriya tiyaca jIve che, temanI sthiti jaghanya ane utkRSTa banne prakAre aMta bhunI che. tasaM muji urapaMca diyatirikkhajogiyANaM pucchA goyamA ! jaNe gaM aMtomuDuttaM unakoseNaM atomuDutUNA puvvakoDI) ne paryApta sabhUmi pathendriya sathara tiya ceA che, temanI sthiti jaghanyanI apekSAe tA aMtarmuhUtta'nI che ane utkRSTathI atarmuhUtta nyUna eka karoDa pUrvI jeTalI che. (gabhava kati va jalayarapaMca digatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA ! - jaha aMtamahutaM koNa putrakor3I garmansavAlA ne paMcendriya tiya ce che, temanI sthiti hai gautama ! janyanI apekSAe teA sayara For Private And Personal Use Only aMtarmu
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuHsthitinirUpaNam 315 jalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyenApi antarmuhUrtam , utkarSeNApi antarmuhUrtam / paryAptakagarbhavyutkrAntika, jalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam , utkarSaNa pUrvakoTiH, antrrmuhuuttonaa / catuSpadasthala varapaJcendriyatiryamponikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam , utkarSaNa trINi palyopamAni / saMmUchimacatuSpadasthalacarapaJcendriyase to aMtarmuharta kI hai aura utkRSTa se 1 eka karor3a pUrva kI hai| (apajjattagagabhavatiyajalayarapaMceMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchAgoyamA! jahaNNe ga vi aMtomuhattaM ukkoseNa vi aMtomuhatta) jo apaptika garbhajanmavAle jalacara tiryazcapaMcendriya jIva hai, unakI sthiti jaghanya se aura utkRSTa se donoM prakAra se bhI aMtarmuhUrta kI hai / (pajjattagagambhavatiyajalayarapaMcediyattirikkhajoNiyANaM pucchAgoyamA jahaNNeNaM aMtomuhattaM ukakoseNaM aMtomuttuNA pudhakoDI) jo garbha janmavAle paMcendriya jalacara tiryazcaparyAtaka haiM, unako sthiti jaghanya se to aMtarmuhUrta kI hai, aura utkRSTa se aMtarmuhUtanyUna eka karor3apUrva kI hai| (caupayathalayarapaMciMdiyatirikkha joNiyANaM tiNi palio. vamAI) jo thalacara paMcendriyatiryazca catuSpada hai, unakI sthiti jaghanya se aMtarmuhUrta kI hai aura uskRSTa tIna palyopama kI hai| (samucchimacauppayathalacarapaMcediyatikkha joNiyANaM pucchA goyamA ! jahaNNeNaM ittarI cha bhane utkRSTa thI 1 433 pUrva rekI che. (apajjattaga gambhavatiyajala yarapaMceMdiyatirikkhajoNiyANaM punchA-goyamA ! jahaNNeNa vi aMtomuhuttaM ukkoseNa vi atomuhattaM) re aparyApta mA sayara tiya"ca paMcendriya jIve che, temanI sthiti jaghanyanI apekSAe ane aSTanI apekSA 55 matabhuta 28bI che. (pajjattagagabbhavatiya jalayarapaMce diya ttarikkhajoNiyANaM pucchA-goyamA ! jahaNNeNaM atomuhattaM uskoseNaM aMtomuttU gA pucakoDI) 2 ga Na pandriya seyara tiryaMca aparyApta che, temanI sthiti jaghanyanI apekSAe te aMtamu. stanI che, ane utkRSTathI aMtamuhUta nyUna eka karoDa pUrvanI che. (caupayathala parapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA! jahaNNeNaM ato. muhuttaM ukkoseNaM tiNNi pali bhovamAiM) re 552 5yendriya tiya ya yatu. paDe che, temanI sthiti jaghanyanI apekSAe aMtamuhUrtanI che ane utkRSTathI a 5.5 rekI che. (samucchimaca upayathalayarapaMceMdiyatirikkhajoNi. For Private And Personal Use Only
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org , 316 anuyogadvArasUtre , tiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam utkarSeNa caturazItiM varSasahasrANi / aparyApta mUcchima catuSpadasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyenApi antarmuhUrttam utkarSeNAvi antarmuhUrttam / paryAptakasaMmUrti catuSpadasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam' utkarSeNa caturazItivarSasahasrANi antarmuhUrtInAni / garbhavyutkrAntika catuSpadasthala varapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, aMtomuhutta ukko seNaM caurAsIiM vAsasahassAi) jo thalacaracatuSpad tiryaca paMcendriya jIva saMmUrkichamajanmavAle haiM unakI sthiti jaghanya se to aMtarmuhUrta kI hai aura utkRSTa se caurAsI hajAra varSa kI hai / (apajjantayasaMmucchima uppala parapaMcididyatirikkhajoNiyANaM pucchA-goyamA ! jahaNeNa vi aMtomuhutta ukkoseNa vi aMtomusa) jo dhalacara catuSpada tiryazva paMcendriya jIva saMpUcchimajanmabAle haiM aura aparyAptaka haiM, unakI sthiti jaghanya se bhI aMtarmuhUrta kI hai aura utkRSTa se bhI antarmuhUrta kI hai / (pajjattapasamucchimaca uppayadhalaya ra paMcediyatirikkha joNiyANaM pucchA-goyamA jahaNeNaM aMtomuhataM ukkoseNaM caurAsI bAsasahastAI' aMto muhutUNAI) saMmUcchima janmavAle jo catupada thalacara paMcendriya tiryaJca jIva paryAtaka hai, unakI jaghanya sthiti to aMta kI hai aura utkRSTa sthiti aMtarmuka 84 caurAsI hajAra varSa kI hai / (gagbhavatiyaca upayathala para paMce diyatirikkhajo Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yANaM pucchA goyamA ! jahaNeNaM atomuhRttaM ukkoseNaM caurAsIiM vAsa saharasAI) je thalara catuSpada tiyaca paMcendriya jIveA sa.mUrcchima janmavALA che, temanI sthiti jaghanyanI apekSAe teA aMtarmuhUtta jeTathI che. ane utdRSTanI apekSAye 84 2 varSa bheTasI che. ( apajjattayasaMmucchimaca upaya thalayara paMcidiyatirikkhajoliyANaM pucchA--goyamA ! jahaNeNaM vi atomuhuttaM kose va atomuttaM) ne thasayara yatuSpaddha tiryaya pathendriya sa bhuucchima janmavALA che ane aparyAptaka che, temanI sthiti jaghanyanI apekSAe paNa aMtarmuhUtta jeTI che, ane utkRSTanI apekSAe paNa antarbhutanI che. (pajjatayasaMmucchimacaupayathalayara paMce didyatirikakha joNiyANaM pucchA-gothamA ! jahaNeNaM ato muhuttaM ukkoseNaM caurAlI vAlasahassAi ato muhuttaNAi) sabhUmi bhanne catuSpathasayara pathendriya tiryaya paryAptaka jIvA che, temanI jaghanya sthiti teA aMtarmuhUttanI che ane utkRSTa sthiti aMtarmuhUtta nyUna 84 hunnara varSAnI che (gavbhavakkaMtiya For Private And Personal Use Only
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 anuyogacandrikA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuH sthiti nirUpaNam 327 utkarSeNa trINi palyopamAni / aparyAptagarbhavyutkrAntikacatuSpadasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA, gautama! jaghanyenApi antarmuhUrtam, utkarSeNApi antarmuhUrtam / paryAkagarbhavyutkrAntikacatuSpadasthala varapazcendriya tiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena antamuhUrtam utkarSeNa trINi palyopamAni antarmuhUrtInAni / u parisarpasthalacarapaJcendriyatiyagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkarSeNa pUrvakoTiH / saMpUchi moraH parisarpasthalacaraNiyANaM pucchA - goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhutta ukkoseNaM tiSNi paliomAI ) garbha janmavAle jo catuSpada thalacara paMcendriya tiryaJcajIva haiM, unakI jaghanya sthiti aMtarmuhUrta kI hai aura utkRSTa sthiti tIna palyopama kI hai (apajatagaganbhavakkatiya caupapadyathayarapaMcidiyatirikkhajoNiyANaM pucchA-gopamA ! jahaNeNa vi aMtomuhutta ukkosena vi aMtomutta) garbhajanmavAle jo catuSpaddhalacara paMcendriya tiryazcajIva aparyApta haiM, unakI jaghanya sthiti bhI aMtarmuhUrtta kI hai aura utkRSTa sthiti bhI aMtarmuhUrtta kI hai / (pajjattagagana avakkaMtiyaca uppayathalayara paMcidiya tirikkha joNiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM aMtImutta ukkoseNaM aMto muhuttUgAI tiSgi palio mAI ) garbhajanmavAle jo catuSpada thalacarapaMcendriya tiryaJca jIva paryAtaka haiM, unakI jaghanya sthiti to aMtarmuhUrta kI hai aura utkRSTa sthiti aMtarmuhUrsa kama tIna palyopama kI hai / ( uraparisappathalayara paMceMdivyatirikkhajoSiyANa pucchAcappalayara paMcediyatirikkhajoNiyANaM pucchA - goyamA ! jahaNeNaM atomuddattaM ukjhoseNaM tiNi palio mAi ) garlansavAnA ne atulya thakSayara pacendriya tiyA~ca jIvA che, temanI jaghanya sthiti aMtarmuhUtta jeTalI che yAne utkRSTa sthiti trayu payopama bheTasI che. ( apajjattagagagbhatrakkaMtithaca upayayalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyANaM pucchA - goyamA ! jahaNaNaM vi to koNa va atomuhuttaM ) garbha nbhavAjA ne yatuSpaha thalacara pacerDandraya tiryaMca jIvA aparyAptaka che, temanI janya sthiti paNa atabhuhuurttnii che bhane utsRSTasthiti pazu atarmuhUrttanI che. (pajjatta gagavbha: vakkaM tecaca uppa yayalayarapaMcidiyatirikta jogiyANaM pucchA, goyamA ! jahaNeNaM atomuDutte ukkoseNaM atomuDutUbAI vigi paliodamAI ) gljanmavALA je catuSpadma thalacara paMcendriya tiya ca jIve. paryAptaka che, temanI jaghanya sthiti te aMtamuttanI che ane utkRSTa sthiti avatta-nyUna trazulyeApama jeTathI che. (ura rippatha yara paMce diyatirikkhajoNiyANaM For Private And Personal Use Only
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 318 anuyogadvArasUtra paJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam , utkarSaNa tripazcAzad varSa phlaagi| aparyApta kasaMmUchimora parisarpasthala varapaJcandriyatiya yoni kAnAM pRcchA, gautama ! jaba yenApi ansamuhUrtam , utkarSegApi antarmuhUrtam / paryAptakasaMmUchibhora parisarpasthala varapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA gautama ! jaghanyena antarmuhUrttam , utkarSeNa tripazcAzad varSa zatasahasra Ni antarmuhUtaunAni goyamA ! jahaNeNa aMtomuhutta ukkoseNa pucakoDI ) jo thalacara paMcendriyatiryazcauraparisarpa hai, unakI jaghanya sthiti to aMtamuhUrta kI hai aura utkRSTa sthiti eka karoDapUrva kI hai| (saMmucchimaurasaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkha joNiyANa pucchA-goyamA ! jahanneNa vi aMtomuhutta ukkoseNa tevannaM vAtasahassAI) jo saMmUrchi majanmavAle ura: parisarpa thalacara paMcendriyatiryazca jIva hai, unakI jaghandha, se antarmu. harta kI sthiti hai aura utkRSTa se 53 hajAra varSa kI hai| (apajjattaya saMcchima uraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA-goyamA! jahaNNaNa aMgomuhutta ukkoNa vi muhutta) aparyAptaka saMmUcchima janmavAle umparisarpa thalacara paMcendriya tiryazca jIvoM kI sthiti jaghanya se bhI antarmuharta ko hai aura utkRSTa se bhI antamuharta kI hai| (pajjattayasamucchimauraparisapayalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyANaM pucchA-goyamA ! jahaNeNaM aMtomutta ukkoseNa tevaNNa pucchA-goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttai unakoseNaM puvakoDo) 2 saya 5yendriya tiryaMca uraparisaryo che, temanI jaghanya sthiti te aMtarmuhUrtanI che A gre sthiti me4 42 / 7 5 na cha. (samucchimauraparisappathalayarapaMciMdiyatirikvajo Ne yANaM pucchA-goyamA ! jahanneNa vi atomuhuttaM ukkoseNaM tevannaM pAsasahassAI) 2 bhUmi sabhAmA 72: parisa5 sayara pandriya tiryaMca kare che, temanI jaghanyathI antarmuhUrtanI sthiti che ane utkRSTathI 43 M2 1 2jI che. (apajjattayasamucchimauraparisappathala parapaMciMdiyatirikkha joNiyANa pucchA goyamA ! jahaNNeNa vi aMtomuttaM unkosega vi aMtomuhatta) aryAta bhUribha sanmANa 62:5risa5 saya 5'yndriya tiryaMca nI sthiti ja ghanyathI paNa antarmuhUrtanI che ane utka yI 55 mantabhuta 28kSI che. (pajjattayasaMmucchima uraparisappathala yarapaMbiMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA-goyamA ! jahaNNeNaM atomuhattaM ukkoseNaM For Private And Personal Use Only
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " kama 53 hajAra anuyogacandrikA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuH sthitinirUpaNam 319 garbhavyutkrAntikaraH parisarpasthaLacarapaJcendriya tiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUtam utkarSeNa pUrvakoTiH / aparyApta kama bhavyutkrAntikoraH parisarpasthala varapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyenApi antarmuhUrtam, utkarSeNApi antararmuhUrttam / paryApta kagarbhavyu krAntikora: parisarpasthaLacarapaJcendriyavAsasahassAI aMtomuhutUNAI) paryAtaka saMmUcchimajanmavAle uraH parisarpathalacara paMcendriyatiryaJcoM kI jaghanyasthiti to antamuhUrta kI hai aura utkRSTa sthiti antarmuhartta varSa kI hai / (bhavatiya parisappadhalayara paMcidiyatirikkhajoNiyANaM pucchA-goSamA jahanneNaM aMtomuddattaM ukoseNaM pucakoDI) garbha janmavAle uparisarpa thalacara paMcendriya tiryaJcoM kI sthiti jaghanya se aMtarmuhUrta kI hai aura utkRSTa se eka karoDa pUrva kI hai| (apajata bhavatiya urapari sappalagharapaMcidiyatirikkhajoNiyANaM pucchA-goyamA ! jahaNeNa vi aMtomuhatta ukkoseNa vi aMtamutta) aparyAtaka garbhajanmavAle uraH parisarpa thalacara paMcendriya tiryaJcoM kA sthiti jaghanya se bhI aMtarmuharta kI hai aura utkRSTa se bhI antarmuhUrta kI hai / ( apajjantagaganbhavatiya uraparisappathalayara paMcidiyatirikkha joNiyANaM - pucchA - goyamA / jahaNeNaM aMtomuhataM ukkoseNaM atomuhRtRRNA punyakoDI) paryAtaka garbhaja uraH parisarpa thalacara dvaNNaM vAsasahasvAi' atomuDutUNAI) paryAsa saMbhUrkhima bhanyavANA parisa' thalacara pa'cendriya tiya cAnI jaghanya sthiti te antarmuhUttanI hamane utkRSTa sthiti antarmuhUrta nyUna 43 innara varSAMnI che (gabbhavakkaMtiya uraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajogiyAnaM pucchA - goyamA ! jahanneNaM a'tomuhuttaM ukkoseNa puvvakoDI) garbhabhanbhavANA uraHparivarya ythendriya tiya cAnI sthiti jaghanyathI antarmuhUttanI che ane utkRSTathI eka DaroDa pUrvanI che. ( apajjattagabbhavakkaMtiya uraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkha. joNiyANa' pucchA - goyamA ! jahaNeNa vi atomuhuttaM ukkoseNa vi ato muddattaM ) aparyAmaka gabha jamavALA ura:parisapa thalacara pacendriya tiya cAnI sthiti jaghanyanI apekSAe paNa aMtarmuhUtta'nI che ane utkRSTathI paNu antamuhUttanI che. (pajjatagaganbhavatiya uraparisappatha yarapocadiyatirikkhajoNiyANa pucchAgoyamA ! jaNa atomuhuttaM utkoNaM ato muhuttaNA puvvakkoDI) paryA garbha janmavALA ura; parisapthalacara pacendriya tiya cAnI sthiti jallA For Private And Personal Use Only EUR2:
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 320 anuyogadvArasatre tiryagyonikAnAM pRcchA gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkarSeNa pUrvakoTirantanAthilacara paJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam utkarSeNa pUrvakoTiH / saMmUni parisarpasthaLacalapaJcendriya tirya kAnAM pRcchA, gautama ! javanyena antarmuhUrtam, utkarSeNApi dvicatvAriMzada paMcendriya tiryaJcoM kI sthiti javanya se to eka antarmuhurta kI hai aura utkRSTa se antarmuhurta kama eka karoDa pUrva kI hai| (bhuyaparimappa balapara paMcidiyatirikakha joNiyANaM pucchA-govamA ! jahaNeNaM tatta ukoseNaM puSakoDI) bhujaparisarpa dhalavara paMcendriya tiryaJca jIvoM kI sthiti jaghanya se antarmuharsa kI hai aura utkRSTa se eka karoDa pUrva kI hai| (saMmucchimamupari sappatha udhara paMcididyatirivakha joNiyANaM pucchA - goyamA ! jahaNeNaM aMtomuhata ukkoserNa bAgAlIsaM vAgasahasthAI) saMmi bhujaparisarva thalacara paMcendriya tiryaJca jIvoM kI sthiti he gautama! jaghanya se to antarmuhUrta kI hai aura utkRSTa se 42 hajAra varSa kI hai / (avajjanttayasaMmucchi nabhuva parisappathalavara paMcidiyatirikkhajoNiyANaM pucchA-godhamA ! jaNeNa vi aMtomutta, ukoseNa vi aMtamuttaM) aparyAtaka saMmUcchima bhujaparisarpa thalacara paMcendriyatiryaJca kI sthiti he gautama! javanya se bhI antarmuharta kI hai nyanI apekSAe teA eka antarmuhUttanI che ane utkRSTathI antamutta nyUta eka karADa pUtranI che. ( bhuyArisappatha uyarapaMci' diyatirikkhajoNiyANaM pucchA - goyA ! jahaNeNaM atomuhutaM ukkoseNaM putrvakoDI) prisapa thalacara pa Mcendriya tiya ca jIvanI sthiti jaghanyanI apekSAe ata muhUrttanI che bhane utsRSTayA meDa roDa pUrvanI che ( saMmucchimabhuyaparisapathalayara paMcidiyatirikkhajoNiyANaM pucchA - goyamA ! jahaNaNaM atomu hutaM ukkoNa bAyAlIsa vAsasahassAi) sabhUrcchima parisarpa thaMsayara paMcendriya tiya ca jIvAnI sthiti hai gautama ! jaghanyathI te aMtamuttanI he te uthRSTathI 42 hara varSa bheTasI che (apajjattaya saMmucchimabhUyapa. risappathalayara paMcidiyatirikkhajoNiyANa' pucchA - goyamA ! jageNa vi aMtamuttaM ukkoseNa vi aMtomuhuttaM) aparyAptaH sabhUmi parisarpa thalaca pacendriya tiya cAnI sthiti hai gautama ! jaghanyanI apekSAe paNa For Private And Personal Use Only
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sutra 207 asurakumArAdInAmAyuHsthitinirUpaNam 321 vrssshsraanni| aparyAptakasaMmUchimasthala carabhujaparisarpapaJcandriyatiryagyonikAnAM pRcchA gautama ! jadhanyenApi antarmuhUrtam, utkarSaNApi antarmuhUrttam / paryAptakasaMmUchimasthalacarabhujaparisarpapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkarSeNa dvicatvAriMzad varSasahasrANi antarmuhatonAni / garbhavyutkrAntikabhujaparisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkarSeNa pUrvakoTiH / aparyAptakagarbhavyutkrAntikabhu naparisarpasthalacarapazcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyenApi antarmuhUrttam, utkarSeNApi aura utkRSTa se bhI antarmuhUrta kI hai / (pajjattaga saMbhUcchima bhuyaparisappathayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA-goyamA ! jahaNNeNaM aMno. muhattaM, ukkoseNaM atomuhattuMgAI bAyAlIsaM vAsasahassAI) paryAptaka! saMmUcchima bhujaparisarpathala cara paMcendriyatiryazcoM kI sthiti he gautama jaghanya se toaMtarmuharta kI hai aura utkRSTa antarmuharta kama 42 hajAra varSa kI hai| (gambhavakkaMtiya bhughaparisappathalayarapaMciMdiyatikkhajoNiyANaM pucchA goyamA ! jahAneNaM aMtomukhataM, ukkoseNaM puvvakor3I) garbha jabhujaparisarpathalacara paMcendriyatiryazcoM kI sthiti he gautama ! jaghanya se to eka antarmuharta kI hai aura utkRSTa se eka karoDa pUrva kI hai| ( apjjttggmbhvkkNtiybhuyprispaathlcrpNciNdiytirikhkhjonniaMtamurta jeTalI che ane utkRSTanI apekSAe paNa aMtarmudatta 288ii cha. (pajjattagasaMmUlichamabhuyArisappathalayarapaMci diyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA ! jaiNNeNaM atomutta ukkoseNa aMtomuhuttUNAI bAyAlIma vAsasaha. ssAI) paryAsa sa bhUmi parisa' 2052 5'yandriya tiya yAnI sthiti he gautama ! jaghanyanI apekSAe te aMtarmuhUrtanI che ane utka yI matabhuita nyUna 42 2 varSa 28bI cha. (gabbhavatiyabhuyaparisappathalayarapaMcidiyatirikakhajoNiyANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM ato. muhutaM, ukkoseNaM puvakoDI) : parisa5 2052 5'yendriya tiya yAnI sthiti he gautama! jagha yanI apekSAe te eka aMtarmuhurta jeTalI che 47 8 apekSA meM se 3 pUna cha. (apajjattAgabhavatiya a0 41 For Private And Personal Use Only
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 322 anuyogadvArasUtre antarmuhUrtam / paryAptagarbhavyutkrAnti kabhujaparisarpasthala varapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA, gautama / jaghanyena antarmuhUrtam, utkarSeNa pUrva koTiH antarmuhUtanA / khecarapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA gautama / jaghanyetra antarmuharttam, utkarSeNa elyopamasya asaMkhyeyamAgam / samUcchima kheva ra paJcendriya tiryagyonikAnAM pRcchA gautama! jaghanyena antarmuhUrtam, utkarSeNa dvisappati varSasahasrANi aparyApta saMmUcchimakhecarapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA, gautama jaghanyenApi antarmuhUrta utkapeNApi yANaM pucchA - goyanA ! jahanneNa vi aMtonuhunta ukkoseNa vi anomusa) aparyAtaka garbhajabhujaparisarpathalacarapaMcendriyatiryaJcoM kI sthiti he gautama! javanya se bhI antarmuhUrta kI hai aura utkRSTa se bhI antarmuhUrta kI hai| (pajjantagagabhavakkaMtiya bhuca parisappadhalayara paMcidiyatirikkha toNiyANaM pucchA - goyamA ! jahanneNaM aMtomuhanta ukkoseNaM aMgomuttUNA puNbakor3I) paryApta garbhaja bhujaparisarpathalacara paMcendriyatiryaJcoM kI sthiti he gautama / jaghanya se to aMtarmuha kI hai aura utkRSTa se eka aMtarmuhUrtta kama karor3a pUrva kI hai / (khahayara paMcediyatirikkhajoNiyANaM pucchA-godhamA ! jahaNeNaM atomuhata ukkoseNaM paliodamassa asaMkhejjaibhAgaM ) khecarapaMcendriya tiryoM kI sthiti he gautama! jaghanya se aMtarmuhUrtta kI hai aura utkRSTa se eka palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga haiN| (saMmucchimakhahapara paMcidiyatirikkhajoNi bhuyaparippathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA ! jaddanneNa vi aMtomuttaM ukkoseNa vi aMtomuhuttaM) aparyApta garla lumparisarpa yspaMcendriyatiya ceAnI sthiti hai gautama ! jaghanyanI apekSAe paNa aMtarmu hUtta jeTalI che ane utkRSTanI apekSAe pazu aMtarmuhUtta bheTasI che. (pajjatagaganbhavakkaM tiyabhuya parippatha layarapaMci' diyatirikkha joNiyANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM aMtomuhuttUNA puvvakoDI) paryAsa ga ja bhujarisapa`thalacara pacendriya tiya cAnI sthiti hai gautama ! jaghanyanI apekSAe teA aMtamuhUtta jeTalI che ane utkRSTanI apekSAe eka aMtamuhUtta nyUna kheDa roDa pUrvanI che. (khaha yara paMce diMyatirikkhajoNiyANaM pucchA - goyamA-jahaNaNaM aMtomuDuttaM ukkoseNaM palio massa asaMkheujaibhAgaM ) meyara pathendriya tiryathonI sthiti hai gautama ! dhanyanI apekSAe aMtarmuhUtta jeTalI che ane utkRSTathI eka pathaiApamanA asakhyAtamAM bhAga neTazI che. (saMmucchi mana iyarapaMci diyatirikkhajoNiyANaM For Private And Personal Use Only
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogandrakA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuH sthiti nirUpaNam 323 antarmuhUrta saMpUmi khe vara paJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam utkarSeNa dvisaptati varSasahasrANi antarmunAni, garbhavyukAntikakhe varapaJcendriya tiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jayanyena antarmuhUrtam utkarSeNa palyopamasya asaMkhyeyamAgam | AryApta kagarbhavyutkrAntikakhecara paJcendri yANaM pucchA gogamA ! jahaNaNaM aMtomuttaM ukkoseNaM bAvantariM vAsa sahassAi) saMmUcchima khecara paMcendriyatiryaJca jIvoM kI he gautama ! sthiti jaghanya se aMtamuhUrta kI hai aura utkRSTa se 72 hajAra varSa kI hai / (apajjattagasaMmUcchimakha hayara paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA ! jahaNeNa vi aMtomuTu ukko seNa vi aMtonusa) aparyAtaka saMmUcchima khecara paMcendriyatiryaJca jIvoM kI sthiti hai gautama 1 jaghanya se bhI kI hai aura utkRSTa se bhI antarmuhurta kI hai| ( pajjattaga samucchimakhahathara paMce diyatirikkha joNiyANaM pucchAgoyamA ! jahanneNaM atomuhutta, ukko seNaM aMtImuttUgAI bAvantari vAsa saharasAI) paryAsaka saMmUcchima khecara paMcendriyatiyecoM kI sthiti he gautama ! jaghanya se antamuhUrtta kI aura utkRSTa se antarmuhUrta kama 72 hajAra varSa kI hai / (gannavakkatipakha hayara paMcedipatirikkhajoNiyANaM pucchA - goyamA ! jahaneNaM ato muhuttaM ukkoseNaM paliovamassa asaMkhejjai bhAga) garbhaja khecara paMcendriyatiryaJca jIvoM kI sthiti he pucchA goyamA ! jaiNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM bAvantari vAsasaharasAI) sasUcchita khecara paMcendriya tiryaya jIvAnI hai jItabha ! sthiti jaghanyanI apekSAe ata jeTalI che ane utkRSTanI apekSAce 72 Dumara varSAnI che ( apajjattana saMmucchima khahayarapaMci diyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA ! jahaNaNeNa vi aMtonuttaM ukkoseNa vi aMto muhusaM aparyAptaka samUcchima khecara pacendriya tiyaMca jIjJeAnI sthiti hai gautama ! jadhanyanI apekSAe paNa aMtarmuhUttanI che ane utkRSTanI apekSAe paNa a'tamuhUtta' bheTalI he. (pajjattagasaMmUcchimakhahayarapaMcediya takkhi joNiyANaM pucchA - goyamA ! jainneNa aMtomuddanaM, ukko seNaM aMto muhuHI bAbattari vAkhakhaharasAI) paryApta bhUmi meyara payendriya tirya yAMnI sthiti ha gautama! jadhanyanI apekSAe antarmuhUttanI che ane utkRSTanI apekSAe atarmuhUtta nyUna 72 hajAra varSa bheTasI che. (gajavakkaM tiyakhahayarapaMcadiyatirikakha toNivANaM pucchA- toyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM pali. ovamassa asaMkhejjaibhAga) jarmana meyara pathendriya tiryaya donI sthiti For Private And Personal Use Only
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 324 anuyogadvArasUtre yatiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! jayanyenApi antarmuhUrtam, utkarSeNApi antamuhUrtam / paryApta ve varapaJcendriya tiryagyonikAnAM bhadanta / kiyantaM kAlaM sthitiH prajJapta ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkarSeNa paropamasya asaMkhyeyabhAgam antarmuhUtanam / atra eteSAM khalu saMgrahayau gAthe bhavataH, tadyathAsaMmUcchimapUrvakoTizcaturazItirbhavet sahasrANi / tripaJcAzad dvicatvAriMzad dvisaptatireva pakSiNAm // 1 // garbhe pUrva koTitrINica palyopamAni paramAyuH / uro bhujagapUrvakoTi palpopamAsaMkhyeyabhAgazca ||2|| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gautama ! jaghanya se aMtarmuhUrta kI hai aura utkRSTa se eka palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga hai (apajjattagaganabhavakkatiyakha hayara paMciriyatirikkha joNiyANaM pucchA gogamA ! jahaNeNa vi atomuhutta ukkoseNa vi aMtomutta) aparyApta garbhaja khecara paMcendriyatiryaJcoM kI sthiti he gautama jaghanya se bhI antarmuhUrtta kI hai aura utkRSTa se bhI antarmuhUrtta kI hai (pajattagakha hayara paMceM diyatirikkhajoNiyANaM bhaMte ! hari kAlaM ThiI paNNattA ) he bhadanta ! paryApta khecara paMcendriya tirya kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? (goyamA ! jahanneNaM atomutta, ukko seNaM palio masta asaMkhijjabhAgaM atomuhattUrNa) he gautama ! jaghanya se antarmuhUrtakI aura utkRSTa se eka antarmuhUrtta kama eka palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa kahI gaI hai| yahAM para ye 'saMmucchimapucakoDa' ityAdi do saMgraha gAthAe~ hai unakA bhAva A cukA hai huM gautama ! jaghanyanI apekSAe aMtamuhUtta jeTalI che ane utkRSTanI apekSAo me pahayeoSamanA asaNyAbhAM bhAga prabhANunI hai. ( apajjattaga bhavatiya khayarapaMcidiyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA ! jahaNeNa vi aMto muhutaM ukko sega vi aMtotaM aparyAptaka gaja khecara pacendriya tiya cAnI sthiti hai gautama ! jaghanyanI apekSAe paNa antarmuhUtta'nI che ane utkRSTanI apekSAe paNa atarmuhUtta' jeTalI che. (pajjattagakhaiyarapaM ve diyatirikkhajoNiyANaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? ) hai bhada'ta ! paryAptaka khecara pacendriya tiya cAnI sthiti keTalA kAlanI kahevAmAM bhAvI che ? (goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM, utkoseNaM paliovamassa asaMkhijjaibhAgaM atomuhuttUNa) he gautama! dhanyanI apekSAye atarbhuta'nI ane utsRSTanI apekSAe eka muhUtta nyUna eka palTepamanA asakhyAtamA bhAga pramANu vAmAM bhAvI che, maDiyAM 'saMmucchima putra koDI 'dhatyAhi me saaDa gAthAo For Private And Personal Use Only
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuHsthitinirUpaNam 325 manuSyANAM bhadanta ! kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA : ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkarSeNa trINi palyopamAni / saMchimamanuSyANAM pRcchA gautama ! jaghanyenApi antarmuhUrtam, utkarSeNApi antarmuhUrtam / garbhavyutkrAntikamanuSyANAM pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkarSega trINi palyopamAni / aparyApta kagarbhavyukrAntikamanuSyANAM bhadanta ! kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? (maNussANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ?) he bhadanta ! manuSyoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? uttara-(goyamA! jahanneNaM aMtosuhutta ukkoseNaM tiNi pali bhova. mAI) he gautama | jaghanya se antarmuhUrta kI aura utkRSTa se tIna palyopama kI hai| (samucchimamaNussANaM pucchA-goyamA ! jahaNNeNa vi aMtomuhata ukkoseNaM vi aMtonuhuttaM) saMmucchima janmavAle manuSyoM kI sthiti he gautama ! jaghanya bhI antamuharta kI hai aura utkRSTa se bhI antarmuharta kI hai| (gambhavatiyamaNussANaM pucchA-goyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM tiNi paliovamAI) garbhajamanuSyoM kI sthiti he gautama ! jaghanya se aMtarmuhUrta kI hai aura utkRSTa se tIna patyopama kI hai / (apajjattagagambhavatiyamaNussANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiIpaNNattA ?) he bhadanta aparyAptakagarbhaja manuSyoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? hI cha tena sA2 53ai mApI gye| che. (maNussANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ) 3 mahata! mANusonI sthiti mA sanI 4AmA sAnI cha ? - 612-(goyamA ! aMtomuhuttaMukkoseNaM tiNNi paliovamAI) 3 gautama ! dhanyathA mantabhuta nI bhane utkRSTathI tra] pakSyApama ne 2ii cha. (saMmucchimamaNussANaM pucchA-goyamA ! jahaNNeNa vi aMtomuhurta ukkoseNa vi aMtomuhatta) sa bhUmi sabhA mANasAnI sthiti gautama ! dhanyajI ma. kSAe paNa aMtarmudranI che ane utkRSTanI apekSAe paNa aMtarmahatta 2sI 5 che. (ganbhavatiyamaNussANaM pucchA-goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuktaM ukoseNa tiNNi paliovamAI) Mr mAyasonI sthiti gautm| ja ghanyanI apekSAe aMtamuhUrtanI che ane utkRSTanI apekSAe traNa palyo5bhnii cha. (apajjattagagambhavatiyamaNurasANa bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA 1) 7 mata ! 55ryAta ma bhanu yAnI sthiti e art kahevAmAM AvI che? For Private And Personal Use Only
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - T HH anuyogadvArasUtra gautama ! jaghanyenApi antarmuhUrtam, utkarSeNApi antarmuhUrtam / paryAptakarmavyuskrAntikamanuSyANAM bhadanta ! kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkarSeNa trINi palpopamAni antarmuhUrtAnAni / vyantarANAM devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyena dazavarSasahasrANi utkarSeNa palyopamam uttara-(goyamA! jahaNNeNa vi aMtomuhutta ukkoseNa vi aMgo. muhutta) he gautama! jaghanya se bhI antarmuhUrta kI kahI gaI hai aura utkRSTa se bhI antarmuhUrta kI kahI gaI hai| (pajjattagagambhavakkaM. tiyamaNustANa bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA ?) he bhadanta ! paryAptaka garbhajamanuSyoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? ___ uttara-(goyamA ! jahanneNaM atomuhuta ukkoseNaM tiNi palibhovamAiM aMtomuttugAI) he gautama | jaghanya se antarmuhartakI aura uskRSTa se antarmuhUrtanyUna tIna palyorama kI kahI gaI hai| (vANamaMtarANaM devANaM bhaMte ! kevayaM kAlaM ThiI paNNattA?) he bhadanta ! vAnanyantara devoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai| (goyamA ! jahanneNaM dasavAsa sahassAI ukkoleNaM paliovama) he gautama! vAnavyantaradevoM kI sthiti jaghanya to daza hajAra varSa kI kahI gaI hai aura utkRSTa eka palyopama kI kahI gaI hai| (vANamaMtarINaM devINaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA) he bhadanta ! vAnavyantaradevoM kI deviyoM kI sthiti kitane kAla kI prajJapta kI gaI hai ? (godhamA ! uttara-(goyamA ! jahaNNeNa vi aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aMtomuhuttaM) gautama ! jaghanyanI apekSAe aMtarmuhUrtAnI kahevAmAM AvI che ane utkaghttnaa apekSA 5 matabhuta reTI avAma mAvI cha. (pajjattaga gabbhavatiyamaNussANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI pattA ) mahata ! paryAptaka garbhaja manuSyanI sthiti keTalA kAlanI kahevAmAM AvI che? utta2-(goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM tiNNi paliovamAiM aMtomuhattagAI) 3 gautama! dhanyanI apekSA mantata nI ana 4chanI apekSAe attamuhUrta nyUna traNa popama jeTalI kahevAmAM AvI cha. (vANamaMtarANaM devANaM bhaMte ! kevaiyaM kAle ThiI paNNatA ?) mata ! pAnayanta2 vAnI sthiti sAsanI apAmA mAvI cha ? (goyamA ! jahanneNaM dasavAsanahassAI uka koseNaM palioSama') he mata ! pAnavya tara devenI sthiti jaghanyanI apekSA e dazahajAra varSa jeTalI kahevAmAM AvI cha bhane yI 4 pakSyA5manI DepAmA mAnI che. 'bAgamatarINaM devIgaM bhaMte ! kevayaM kAlaM ThiI paNNatA' 3 art 052vAnI devIyAnI THHTHH For Private And Personal Use Only
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuHsthitinirUpaNam 327 vyantarANAM devInAM bhadanta ! kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyena dazavarSasahasrANi utkarSeNa arddha palyopamam / jyotiSkANAM devAnAM bhadanta ! kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA? gautama jaghanyena sAtirekam aSTabhAgapalyopamam, utkarSeNa palyogamaM varSa zatasahasrAbhyadhikam / jyotiSkadevInAM bhadanta ! kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyena aSTabhAgapalyopamam , utkarSeNa arddhapalyopamaM pazcAzatovarSasaharabhyadhikam ! candravimAnAnAM bhadanta ! devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH jahaNNeNaM dasavAsasahassAI ukkoseNaM addhapaliovama) he gautama ! jaghanya se dazahajAra varSa kI aura utkRSTa se Adhe palyopama kI prajJapta kI gaI hai| (joisiyANaM bhaMte ! devANaM kevayaM kAlaM ThiI paNNattA ?) he bhadaMta! jyotiSkadevoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? (godhamA ! jahaNNeNaM sAtiregaM aTThabhAgapali bhovamaM, ukkoseNaM pali. ovamaM vAsasayasahastamanbhahiyaM) he gautama ! jaghanya sthiti to kucha adhika palyopama kA AThaveM bhAga pramANa hai aura utkRSTa sthiti eka lAkha varSa adhika palyopama pramANa hai| (joisiyadevINaM bhaMte ! keva. iyaM kAlaM ThiI paNNattA?) he bhadanta ! jyotiSka deviyoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? (godhamA! jahaNNeNaM aTThabhAgapalio vamaM, ukkoseNaM addhapaliovamaM paNNAsAe vAsasahassehi anbhahiyaM) he gautama ! jaghanya se palyopama ke AThaveM bhAga pramANa aura uskRSTa se 50 hajAra varSa adhika AdhepalyapramANa kahI gaI hai| (caMdavimA. sthiti ! sanI prajJaH thayekI che 1 (goyamA ! jahaNNeNaM dasavAsa. sahassAI ukkoseNaM addhapali ovama) hai gautama! dhanyathI zaDalara varSanI ane utkRSTathI ardhA 58yApabhanI prajJI yehI che. (joisiyANaM bhaMte ! devANaM kevaiya kAlaM ThiI paNNattA 1) mata ! yAti devAnI sthiti 48sA sI umA bhAvI cha ? (goyamA ! jahaNNeNaM sAtiregaM aTU. bhAgapaliovama ukkoseNaM paliovama vAsasayasahassamanbhahiya) hai gItama! jaghanya sthiti te kaMIka vadhAre palyopamanA AThamAM bhAga pramANa che ane Bre sthiti meM sAtha 11 madhira pakSyo55 pramANa cha. (joisiya devINaM bhaMte ! kevaiya kAlaM ThiI paNNattA 1) RE ! jyoti vimAna sthiti ean sanI 4AmA mApI cha ? (goyamA ! jahaNNeNaM aTubhAgapaliokma', ukoseNaM addhapaliovama paNNAsAe vAsasahassehiM abbhahiya) hai gautama! jaghanyathI popamanA AphamAbhAga pramANa ane utkRSTathI 50 For Private And Personal Use Only
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 328 anuyogadvArasUtra prajJaptA ?, gautama ! jaghanyena caturbhAgapalyopamam, utkarSeNa palyopamaM varSa sahasrAbhyadhikam / candravimAnAnAM bhadanta ! devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyena caturbhAgapalyopamam / utkarSeNa aIpalyopamaM pazcAzatAd varSa sahasraramyadhikam / muravimAnAnAM bhadanta / devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyena caturbhAgapalyopamam, utkarSeNa palyopamaM varSa sahasrA. gANaM bhaMte ! devANaM kevayaM kAlaM ThiI paNNattA ?) he bhadanta ! caMdravimAnoMke devoM kI kitane kAla kI sthiti kahI gaI hai ? (goyamA ! jahaNNeNaM caubhAgapaliovama ukkoseNaM palibhovamaM vAsasayasahassamanmahiya) gautama ! jaghanya se to palya ke cauthe bhAgapramANa aura utkRSTa se eka lAkha varSa adhika palyopama pramANa kahI gaI hai| (caMdavimANANaM bhaMte devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI pattA ) he bhadaMta ! candravimAna ke deviyoM kI kitane kAla kI sthiti kahI gaI hai ? (goyamA ! jahanneNa ca ubhAgapali bhovama, ukkoseNaM paliovamaM paNNAsAe vAsa sahassehi anbhahiyaM) he bhadanta ! candravimAnoM kI deviyoM kI sthiti jaghanya se to palya ke cothebhAga pramANa kahI gaI hai aura utkRSTa se 50 hajAra varSa adhika arddha pasyopama pramANa kahI hai| (sravimoNANaM bhaMte devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA ?) he bhadanta sUrya vimAnoM ke devoM kI sthiti kitane kAlakI kI kahI gaI hai ? (goyamA ! jahaNNeNaM MP4 madhi mA 565prabhay 4AmA bhAvI cha. (caMdavimANANaM bhaMve! devANaM kevaiya kAlaM ThiI paNNattA 1) 3 mahata! yaM dravimAnAna vAnI eat sanI sthiti vAmAM bhAvI cha ! (goyamA ! jahaNNeNaMcaubhAgapaliovama ukkoseNaM paliovama vAsasayasahassamabbhahiya) autama ! jaghanyanI apekSAe te patyanA cothA bhAga pramANa ane ukathI eka lAkha varSa adhika palyopama pramANa kahevAmAM AvI che. (caMdavimANANaM bhaMte ! devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ) mahata ! yadravimAnanA pIyAnI an sanI sthiti apAmA mAvI cha ! (goyamA ! jo caubhAgapaliovama' paNNAsAe ukkoseNaM addhapaliovama vAsasahasehiM abbhahiya) 3 mahata! yadravimAnAnI havAmAna sthitiyanI apekSAe te patyanA cothA bhAga pramANa kahevAmAM AvI che ane utkathI 50 2 1 madhi maI 5tyApama prA 4AmA bhAvI che. (saravi. mANANaM bhaMte ! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ) 3 mahata ! sUrya vimAnAnA devAnI sthiti 8 sanI 43vAmA bhAvI cha ? goyamA ! jahaNNeNaM cau. For Private And Personal Use Only
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuHsthitinirUpaNam 329 bhyadhikam / muravinAnAnAM bhadanta ! devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! jayanyena caturbhAgAlyopamam, utkarSeNa arddhapalyopamaM paJcabhiH varSazatairabhyadhikam / grahavidhAnAnAM bhadanta ! devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ! gautama ! jaghanyena caturbhAgAlyopamam, utkarSega, palyopamam / grahavimAnAnAM bhadanta ! desInAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyena caturbhAga ghaubhAgapaliovama, ukkoseNaM pali movamaM vAsasastamanahiyaM) he gautama ! sUryavimAnoM ke devoM kI sthiti jaghanya se to palya kA cauthe bhAga pramANa hai aura utkRSTa se eka hajAra varSa adhika palyo pama pramANa hai / (nUravimANANaM bhaMte ! devINaM kevAyaM kAlaM ThiI paNNattA? goyamA! jahanneNaM ca ubhApali ovama ukkose NaM apali. ovamaM paMcahi vAsasahi amahiyaM) he bhadaMta ! sUrya vimAnoM kI deviyoM kI sthiti jaghanya se lo palpa ke cauthe bhAga pramANa hai aura utkRSTa 500, pAca sau varSa adhika ardhapalyopama pramANa hai| (gahavimANANaM bhaMte ! devAga kevaDyaM kAlaM ThiI paNNattA?) grahavimAnoM ke devoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? (goyA! jahanneNaM caubhAgapalio. vama ukkoNa pali motramaM) he gautama ! grahavimAnoM ke devoM kI sthiti jaghanya se palpa ke caturtha bhAga pramANa aura utkRSTa se eka palyopama pramANa kahI gaI / (gahavibhANANaM bhaMte ! devINaM kevayaM kAla bhAgapaliovama', ukkoseNaM palioma' vAmasahassamabhahiya) : gautama ! sUryavimAnonA devenI sthiti jaghanyanI apekSAe te patyanA cothA bhAga pramANa che ane utkRSTathI eka hajAra varSa adhika palyopama pramANa che. (sUravimANANaM bhaMte ! vINaM kevaiya' kAlaM ThiI paNNattA 1 goyamA ! jahanneNaM cau. bhArApaliovama ukakoseNaM addhapali ovama paMcahi vAsasaehiM amahiya) 3 bhadaMta! sUryaviAnanI devionI sthiti jaghanyanI apekSAe to patyanA cothA bhAga pramANa ane utkRSTathI 500 varSa adhika ardha pApama pramANa cha. (gaha vimANANaM bhaMte! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA) 0 mahata! vimAnAnA haivAnI sthiti DeTA sanI prajJa yayekI che ! (goyamA ! jahanneNaM caubhAgali provama, ukoseNaM paliovama) 3 gItama! avibhA nenA devAnI sthiti jaghanyanI apekSAe palyamanA caturtha bhAga pramANe sanaSTazrI me 58ye pama pramANa apAmA mAdI che. (gahavimANANaM bhaMte / devINaM kevaiya kAlaM ThiI paNattA ?) mahata! avimAnAnI vi a0 42 For Private And Personal Use Only
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre palyopamam, utkarSeNa arddhapalyopamam / nakSatravimAnAnAM bhadanta ! devAnAM, kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptAH ? gautama jaghanyena caturbhAgapalyopamam , utkarSeNa arddhapalyopabham / nakSatravimAnAnAM bhadanta ! devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyena caturbhAgapalyopamam , utkarSaNa sAtireka caturbhAgapalyopamam / tArAviThiI paNNattA) he bhadaMta ! grahavimAnoM kI deviyoM kI sthiti-AyukitanI kahI gaI hai ? (goyanA! jahaNeNaM caubhAgapalibhovamaM ukkoseNaM addhapaliovamaM ) he gautama ! grahavimAnoM kI deviyoM kI Ayu jaghanya se to ekapalya ke cauthe bhAga pramANa kahI gaI hai aura utkRSTa se ardha palya pramANa kahI gaI hai| (NakkhattavimANANaM bhaMte devANaM kevayaM kAlaM ThiI paNNattA ?) he bhadanta ! nakSatra ke vimAnoM meM rahanevAle devoM kI Ayu kitanI kahI gaI hai ? ) (goyamA !jahaNaNeNaM ca ubhAgapaliovamaM, ukkoseNaM addhabhalibhovamaM) he gautama ! nakSatra vimAnoM ke devoM kI Ayu jaghanya se to palya ke cauthe bhAga pramANa kahI gaI hai aura utkRSTa se Adhe palpa kI kahI gaI hai / (NakvattavimANANaM bhaMte ! devINaM kevayaM kAlaM ThiI pattA ?) he bhadanta ! nakSatravimAno kI deviyoM kI Ayu kitane kAla kI kahI gaI hai ? (goyamA ! jahaNNeNaM caubhAgapaliovamaM ukkoseNaM sAtiregaM caubhAgapaliovamaM) he gautama! nakSatra vimAnoM kI deviyoM kI Ayu jaghanya se to palpa ke cauthe bhAga pramANa sonI sthiti-mAyu dI prajJa thayehI cha ? (goyamA ! jahaNNeNaM caubhAga paliovama sakkoseNa addhapaliovamaM) 3 jIbhata vimAnAnI devionuM Ayu jaghanyathI te eka palpanA cothA bhAga pramANa kahevAmAM AvyuM che. ane utkRSTathI arthApatyanA jeTalI kahI che. (NakkhattavimANANaM bhaMte ! devANaM kevaiya' kAlaM ThiI paNNattA ) 3 mahata ! nakSatra vimAnamAM rahenArA devanuM Ayu keTaluM kahevAmAM AvyuM che? (goyamA ! jahaNNeNaM ca ubhAgapaliovama', ukkoseNaM addhapaliovama) gItama! nakSatra vimAnanA devonuM Ayu jaghanyanI apekSAe te patyanA cothA bhAga pramANa kahevAmAM AvyuM che. ane utkRTanI apekSAe ardhapkssyopmprbhaa vAma mA0yu che. (NakhattavimANANaM bhaMte ! devINaM kevaiya kAlaM ThiI paNNattA ?) 3R! nakSatra vimAnAnI huvAmAnu mAyu rakSA nAmA mA0yu cha ? (gopamA ! jahaNNeNa caubhAgapaliovama ukkoseNa sAtiregaM caubhAgapaliovama) Dard ! nakSatra vimAnAnI vibhAnu Ayu jaghanyanI apekSAe te patyanA cothA bhAga pramANa jeTaluM kahevAmAM AvyuM che ane utkRSTathI kaIka vadhAre pathanA caturtha bhAga pramANa kahevAmAM For Private And Personal Use Only
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuHsthitinirUpaNam 331 mAnAnAM bhadanta ! devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptAH ? gautama ! jaghanyena sAvirekam aSTabhAgapalyopamam , utkarSeNa caturbhAgapalyopamam / tArAvimAnAnAM bhadanta ! devInAM kiyantaM kAlaM sthitiH pajJaptA ? gautama ! jaghanyena aSTamAga palyopamam , utkarSeNa sAtirekam aSTabhAgAlyopamam / vaimAnikAnAM bhadanta ! kahI gaI hai aura utkRSTa se kucha adhika palya ke caturtha bhAga pramANa kahI gaI hai| (tArAvimANANAM bhaMte! devANe kevayaM kAlaM ThiI paNNattA ?) he bhadaMta! tArAoM ke vimAnoM ke devoM kI sthiti jitane kAla kI kahI gaI hai ? (goyamA ! jahaNNeNaM sAiregaM abhAgapaliovarma ukkoseNaM caubhAgapalibhovamaM) he gautama ! tArAoM ke vimAnoM ke devoM kI Ayu jaghanya se to kucha adhika elya ke AThaveM bhAgapramANa kahI gaI hai aura utkRSTale palpa ke cauthe bhAgapramANa kahI gaI hai| (tArA vimAgANaM bhaMte ! devANaM kevahathaM kAlaM ThiI pAtA ?) khArAoM ke vimAnoM kI deviyoM kI he bhadanta ! kitanI Ayu kahI gaI hai ? (goyamA ! jahaNNeNaM aTThabhAgapali ovamaM 'ukoseNaM sAireNaM aTThabhAga: paliovama) gautama ! tArAoM ke vimAno kI deviyoM kI Ayu jaghanya se to palpa ke AThaveM bhAgapramANa kahI gaI hai aura utkRSTa se kucha adhika palya ke AThaveM bhAgapramAga kahI gaI hai| (vemANiyANaM bhaMte ! devANaM kevayaM kAlaM ThiI paNNattA ?) he bhadanta ! vaimAnika devoM kI mA0yu che. (tArAvimANANaM bhaMte ! devANaM kevaiya kAlaM ThiI paNNattA ?) 3 bhadata! tArA enA vimAnonA devenI sthiti keTalA kAlanI kahevAmAM AvI cha ? (goyamA! jahaNNeNaM sAiregaM adrabhAgapaliovama', ukkoseNa caubhAgapaliovama) 3 gautama! tArAmAna vimAnAnA hevAnumAyu panyanI apekSAe te kaMIka vadhAre palyanA AThamA bhAga pramANu kahevAmAM AvyuM cha. ane yI 56yanA yAthA mA prabhAra 4AmA mAnyu che. (tArA vimANANaM bhaMte ! devI kevaiya kAlaM diI paNNattA!) tAzayAnA vimAnAnI vimAnu nata ! mAyu 89 4upamA mA0yu cha ? (goyamA ! jahaNNeNa anubhAgapali ovama' unakoseNa sAirega abhAgapaliovama) gautama ! tA. enA vimAnanI devionuM Ayu jaghanyanI apekSAe te palyanA AThamA bhAga pramANa kahevAmAM AvyuM che ane utkRSTathI kaMIka vadhAre palyanA AThamA mA prabhAera uyAmA mAnya che. (vemANiyANaM bhaMte ! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA) : RE-1 ! vaimAni hetu bhAyu 87 4AmA mAvyu cha ? For Private And Personal Use Only
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyena palyopamam , utkarSaNa trayastriMzat sAgaropamANi / vaimAnikAnAM bhadanta ! devInAM kiyannaM kAlaM sthitiH prajJaptAH ?, gautama ! jaghanyena palyopamam , utkarSeNa paJcapazcAzata palyopamAni / saudharma khalu bhadanta ! kalpe devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ?, gautama ! jaghanyena palyopamam , utkarSeNa dve sAgaropame / sauzme khalu bhadanta ! kalpe kitanI Ayu kahI gaI hai ? (goyamA ! jahaNNeNaM paliovama ukoseNaM tettIsaM sAgarovamAI) he gautama ! vaimAnika devoM kI Ayu jaghanya se to eka palya kI kahI gaI hai aura utkRSTa se 33 sAgaropama kI kahI gaI hai| (veprANiyANaM bhaMte ! devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ?) he bhainta ! vaivAnika devoM kI deviyoM kI kitanI Ayu kahI gaI hai ? (gopA ! jahaNaNaM paliovamaM ukkoseNaM paNaSaNaM paliovamAI) he gautama ! vaimAnika devoM kI deviyoM ko Ayu jaghanya se eka palyo. pama kI kahI gaI hai aura utkRSTa se 55 palyApama kI kahI gaI hai| (sohammeNaM bhaMte ! kappe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ?) he bhadanta ! saudharma nAmaka kalpa meM devoM kI Ayu kitanI kahI gaI ? (godhamA ! jahaNNeNaM palibhoyama unakosaNaM do sAmazevabhAI) he gautama ! sau. dharma kalpa meM devoM kI Ayu jaghanya to eka palyopama kI kahI gaI hai (goyamA ! jahaNNeNa' paliovama ukkoseNa tettIsaM sAgarovamAI 3 bhItama ! vaimAnika devenuM Ayu jaghanyanI apekSAe te eka palpa jeTaluM kahevAmAM AvyuM cha bhane 4thI 33 sAgarAyamarnu 4AmA mAnche , (vemANiyANa maMte ! devINa kevaiya kAlaM ThiI paNNattA ?) 3 'a ! mani vAnI vimAna mAyu Tayu 4AmA bha.0yu cha ? (goyamA ! jahaNNeNa paliovama ukkosaNaM paNa paNNaM pali bhovamAI) 3 gautama! vaimAni vAnI havasAnu mAya jaghanyanI apekSAe 5pama jeTaluM kahevAmAM AvyuM che ane utkRSTathI 15 pakSyopabharnu 43vAmA mA0yu che. (sohamme Na bhaMte ! kappe devANa kevaiya kAlaM ThiI paNNatA ?) 0 RE! saudharma nAma: 465mA vAnumAyu TayuvAmA mAya? (goyamA! jahaNNeNa pali provama ukkoseNa do sAgarovamAI) 3 gautama ! saudharmakalpamAM devenuM Ayu jaghanyanI apekSAe te eka paLepamanuM kahevAmAM AvyuM che ane utkRSTathI be sAgarepamanuM kahevAmAM AvyuM For Private And Personal Use Only
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 1 anuyogacandrikA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuH sthitinirUpaNam 333 parigRhItadevInAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA gautama ! jaghanyena palyopasam utkarSeNa saptapalpopapAni / saudharme khalu bhadanta ! kalpe aparigRhItadevInAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJapA ? gautama ! jaghanyena palyopamam utkarSeNa pazcAzatru palyopamAni | IzAne khalu bhadanta ! kalpe devAnA~ kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyena sAtirekaM palyopamam, utkarSeNa sAtireke dve sAMga Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir , 3 aura utkRSTa do sAgaropama kI hai (sohamme NaM bhaMte! kappe pariggahiyA devINaM kevaryaM kAlaM ThiIpaNNattA ?) saudharma kalpa meM he bhadanta ! parigRhIta deviyoM kI Ayu kitanI kahI gaI hai ? (goyamA ! jahaNaNeNaM paliodamaM ukko seNaM sattapali bhomAI) he gautama! saudharmakalpa meM parigRhIta deviyoM kI Ayu jaghanya se to eka patthopana kI aura utkRSTa se sAta patyopama kI kahI gaI hai| (sohammeNa bhaMte ! kappe aparigahiyA deNaM vayaM kAlaM ThiI paNNattA ?) he bhadanta ! saudharma kalpa meM aparigRhIta deviyoM ko Ayu kitanI kahI gaI hai ?) (goyamA ! jahaNeNaM palizrotramaM, ukkosegaM paNNAsapali ovamAI) he gautama! saudharmakalpa meM aparigRhIta deviyoM kI Ayu jaghanya se to 1 palpo pama kI kahI gaI hai aura utkRSTa se 50 patthopama kI hai / (IsANeNaM bhaMte! kappe devANaM kevazyaM kAlaM ThiI paNNattA ?) he bhadanta ! IzAna kalpa me devoM kI kitanI Ayu kahI gaI hai ? (goyamA ! japaNeNaM che. (soimmeNa bhaMte ! kappe pariggahiyA devINa kevaiyaM kAla ThiI paNNattA ? ) saudha kalpamAM ke bhadaMta ! parigrahIta devionuM Ayu keTaluM kahevAmAM mA0yu che ? (goyamA ! jaiNNeNa pahiovama ukkoseNaM satta palio mAI ) huM gautama ! saudhama kalpamAM parigRhIta devaAnu' Ayu jaghanyanI apekSAe te eka padhyeApamanu ane utkRSTathI sAta pakSeApama jeTaluM kahevAmAM Avyu che. (sohamme bhaMte! kappe apariggahiyA devINaM kevaiyaM kAla ThiI paNNattA 1) he bhadaMta ! saudha kalpamAM apagRihIta devIe!nuM Ayu kaiTaluM kahevAmAM 20 che? (gotramA ! jahaNeNa pahiovama ukkoseNa' paNNAsaM palio mAI ) huM gautama ! saudhama kalpamAM aparigrassIta devIonuM mAyu jaghanyanI apekSAe tA 1 pakSeApama jeTaluM kahevAmAM AvyuM che ane utkRSTathI 50 yahayopamanu vAmAM bhAvyu che. (IsANeNa bhaMte! kappe devANa' kevaiya' kADha . ThiI paNNacA ?) De mahata | izAna upamAM devAnuM yu daduH vAbhA For Private And Personal Use Only 9
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 334 anuyogadvArasUtre ropame / IzAne khalu mahanta ! kalpe parigRhItadevInAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ?, gautama ! jaghanyena sAtirekaM palyopamam, utkarSeNa natra palyopamAni / IzAne khalu bhadanta ! kalpe aparigRhItadevInAM bhadanta ! kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ?, gautama javanyena sAtirekaM palyopamam utkarSeNa paJcapaJcAzat palyopa sAiregaM palioyamaM, ukkoseNaM sAharegAi do sAgarovamAi ) he gautama ! IzAna kalpa meM devoM kI Ayu jaghanya se to kucha adhika popama kI kahI gaI hai aura utkRSTa se kucha adhika do sAgaropama kI hai| (IsANe NaM bhaMte! kappe pariggahiyA devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI pattA ?) he bhadanta ! IzAna kalA me parigRhIta deviyoM kI Ayu kitanI kahI gaI hai ? (goSabhA ! jahaNNeNaM sAiregaM palioyamaM, ukkoseNaM nava palibhavAi) he gautama! IzAnakalpa meM parigRhIta deviyoM kI Ayu jaghanya se to kucha adhika eka palyopama kI aura utkRSTa se nau palyopama kI kahI gaI hai| (IsANe NaM bhaMte! kappe apariggahiyANa devINaM kevahayaM kAlaM ThiI paNNattA ? ) IzAna kalpa meM he bhadanta / aparigRhIna deviyoM kI Ayu kitanI kahI gaI hai ? (godhamA ! japaNe sAiregaM paliovamaM ukkoseNaM paNapaNapaliocamAI) he gautama | IzAna kalpa meM aparigRhIta deviyoM kI Ayu jaghanya se , mA0 che ? (govamA ! jahaNaNega khAiregaM paliovama ukkoseNa sAiregAI do sAgaromAI) De gautama ! IzAna upamA devAnu Ayu dhanyanI aye. kSAe te kAMika vadhAre palTepama jeTalu kahevAmAM AvyuM che ane utkRSTathI kuMDa vadhAre me sAgaropama bheTalu uDemAM manyuM che. (IsANeNa bhaMte ! kape parigahiyA devoNa kevaiyaM kAla ThiI paNNattA ?) De la ta ! IzAnaupamAM parigRDIta devInaM Ayu luDevAmAM Avyu che ? (goyamA ! jaha devINa kevaiya 'sAiregaM palioma, ukkoseNa nava pachiotramAI) he gautama 1 shaankalpamAM parigRhita devIe nu' Ayu jaghanyanI apekSAe ta kaika vadhAre eka palvepatra jeTalu' ane utkRSTanI apekSAe nava pathaipama jeTaluM DevAmAM Avyu che. (IlANega bhaMte! kappe aparigahiyANa kAla' ThiI paNNattA ?) IzAna upamA he laDhata ! aparigRddhIta he monu Ayu Jeg sa Hig? (naar! agonq' agti qfsstaa'! sealseNa paNapaNNapa lio mAI ) he gautama! IzAnapamA aparigRhIta hevI enuM Ayu jaghanyanI apekSAe te kaMIka vadhAre eka patyepama jeTalu For Private And Personal Use Only
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogandrikA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuHsthitinirUpaNam 335 mAni / sanatkumAre khalu bhadanta ! kalpe devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyena dve sAgaropame, utkarSeNa saptasAgaropamANi / mAhendre khalu bhadanta ! kalpe devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyena sAtireke dve sAgaropame, utkarSeNa sAtirekANi saptasAgaropamANi / brahmaloke khalu bhadanta ! kalpe devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyena saptato kucha adhika eka palyopabha kI aura utkRsTa se 55 palpopama kI kahI gaI hai / (saNa kumareNa bhaMte! kappe devANa kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ?) he bhadanta ! sanatkumAra kalpa meM devoM kI Ayu kinanI kahI gaI hai ? (goyamA ! jahaNNeNaM do sAgarovamAI ukko. seNaM sattasAgaromAI) he gautama ! sanatkumArakalpa meM devoM kI Ayu jaghanya se to do sAgaropama kI kahI gaI hai aura utkRSTa se sAta sAgaropama kI hai (mAhideNaM bhaMte ! kappe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA?) he bhadaMta ! mAhendra kalpa meM devoM kI Ayu kitane kAla kI gaI hai ? (goyamA ! jahaNNeNaM sAharegAI do sAgarovamAI ukkoseNaM sAiregAI sattasAgarovamAI) he gautama ! mAhendrakalpa meM devoM ko Ayu jaghanya se to kucha adhika do sAgaropama kI aura utkRSTa se kucha adhika sAta sAgaropama kI kahI gaI hai / (khaMbhaloeNaM bhaMte ! kappe devANaM kelayaM kAlaM ThiI pagattA ?) he bhadaMta ! brahmaloka nAma ke kalpa meM devoM kI bhane unI apekSA 55 58yApama 2 mA mAyuse. (saNaM kumAreNa bhaMte ! kappe devANa' kevaiya' kAla ThiI paNNattA) mata sana. bhAra 485i hevAnumAyu setuM apAmA Ayuche 1 (goyamA ! jahaNNeNa do sAgarovamAiM ukkoseNaM sattasAgarovamAI) 3 gotama ! sanabhAra 485i devonuM Ayu jaghanyanI apekSAe te be sAgaropama jeTaluM kahevAmAM AvyuM che ane utkRSTanI apekSAe 7 sAgaropama jeTaluM kahevAmAM AvyuM che. (mAhideNa bhaMte ! kApe devANa kevaiya kAla' ThiI paNNattA ?) BR! bhADendra 465i visAnu mAyu 21 janu upAmA mAyuM che 1 (goyamA ! jahaNNega sAiregAiM do sAgarovamAI ukkoseNa sAiregAiM satta sAgarovamAI) he gautama ! mAhendrakalpamAM devionuM Ayu, jaghanyanI apekSAe te kaMIka vadhAre be sAgaropama jeTaluM ane utkRSTanI apekSAe kaMIka vadhAre 7 sAgaroyama 29 4AmA bhAvyuche. (baMbhaloeNa' bhaMte ! kApe devANa kevaiya kAlaM ThiI paNNattA !) RE ! nayA nAma4 465mA hernu bhAyu tuM For Private And Personal Use Only
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvAraste sAgaropamANi, utkarSeNa dazasAgaropamANi / evaM kalpe kalpe kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ?, gautama ! evaM bhaNitavyaM-lAntake jaghanyena daza sAgaropamANi utkarSeNa caturdazamAgaropamANi / mahAzukre jaghanyena caturdaza sAgaropamANi, utkarSeNa saptadazasAgaropamANi / sahasrAre jaghanyena saptadazasAgaropamANi, kitanI Ayu kahI gaI hai ? (goyamA ! jahaNe NaM sattasAgarokmAI ukkA seNaM dalasAgarovamAiM) he gautama ! brahmaloka meM devoM kI Ayu jaghanya se to sAta sAgaropama kI aura utkRSTa se daza sAgaropama kI kahI gaI hai| (evaM kappe 2 kevayaM kAlaM ThiI paNNatA? goyamA! evaM bhANiyanvaM) isI prakAra se pratyeka kalpa meM kitanI 2 Ayu kahI gaI hai aisA prazna kara lenA aura usakA he gautama ! uttara isa prakAra se jAnanA ki (laMnae jahanneNaM dasa sAgarovamAiM ukkoseNaM cauddasasAgarobamAI) lAntaka kalma meM jaghanya se daza sAgaropama kI hai aura utkRSTa se 14 sAgaropama kI hai / (mahAsukke jahanneNaM ca uddasasAgarovamAI ukkoseNaM sattarasa lAgavamAI) mahAzukra meM jaghanya sthiti 14 sAgaropama kI hai aura utkRSTa sthiti 17 sAgaropama kI hai / (sahassAre jahaNNeNaM satta rasasogaroyamAI, ukko seNaM aTThArasalAgaroSavAI) sahastrAra kalpa meM jaghanya Ayu 17 sAgaropama kI hai jaaura utkRSTa Ayu 18 sAsAropama kI hai| (ANae jahanneNaM aTThArasasAgarocamAI, ukkoseNaM gUgavIsaM sAgarovamAiM) Anatakalpa meM jaghanya Ayu aThAraha 18 sAgaropama kI kahI hai aura utkRSTa Ayu 19 unnIsa sAgaropama kI hai / (pANae jahaNNeNaM vAbhA mA0yu che. (goyamA ! jaiNNaM satta sAgarovamAI ukkoseNaM dasa sAgarovamAI hai gautama ! " jhama hunu aAyu vanyanI apekSA yo sAta 7 sAgaropamanuM ane utkRSTanI apekSAe 10 sAgaropamanuM kahevAmAM AvyuM cha. (evaM kAra kevaiya' kA ThiI paNNattA ! goyamA! evaM bhANiyavvaM) mA pramANe ja dareka kalapamAM keTaluM Ayu prajJapta thayeluM che? A jAtano prazna karI le ane he gautama! tene javAba A pramANe jANI levuM joIe ke (laMtara jahanneNaM dakhasAgarovamAI, ukkosaNaM cauddasasAgarovamAiM) ends kapamAM jaghanyanI apekSAe 10 sAgaropama jeTaluM ane utkRSTanI ape sArI 14 sAgarI5 289 mAyuche (mahA sukke jahanneNaM caudasamrAgarovamAI' uk koseNaM sattarasasAgarovamAi) bhAMzumA dhanyasthiti 14 saagr|5mnii a Ta zriti 17 215 kI che. (sahasAre jahaNNeNaM sattarasasAgarobamAi', unakosaNaM aTThArasa sAgarAvamAi) sakhAra For Private And Personal Use Only
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuHsthitinirUpaNam 337 utkarSeNa aSTAdazasAgaropamANi / Anate jaghanyena aSTAdazasAgaropamANi utkarSeNa ekonaviMzatisAgaropamANi / prANate jaghanyena ekonaviMzatisAgaropamANi, utkarSe NaviMzati sAgaropamANi / AraNe jaghanyena viMzatilAgaropamANi, utkarSeNa ekavizatisAgaropamANi / acyute jaghanyena ekaviMzatisAgaropamANi, utkarSeNa dvAviMzati sAgaropamANi / adhastanAdhastanoveyakavimAneSu khala bhadanta ! devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ?, gautama ! jaghanyena dvAviMzati sAgaropamANi, utkarSeNa trayoviMzati sAgaropamANi / adhastanamadhyamaveyakaegUNavIsa sAgarovAI ukkoseNaM vIsaM sAgarovamAI) prANatakalpa meM jaghanya Ayu 19 sAgaropama kI hai aura utkRSTa Ayu bIsa sAgaro. pama kI hai / (bhAraNe jahaNNeNaM bIsaM sAgarovamAI ukkoseNaM ekavIsaM sAgarovamAI) AraNakalpa meM jaghanya Ayu ghIsa sAgaropama kI hai aura utkRSTa Ayu 21 sAgaropama kI hai / (accue jahanneNaM ekkavIsaM sAgaropamAI ukkoseNaM bAvIsaM sAgarovamAI) acyutakalpa meM jaghanya Ayuta 21 sAgaropama kI hai aura utkRSTa Ayu 22 sAgaropama kI hai| (heTimaTimagevijjagavimANesu NaM bhaMte ! devANaM kevaDyaM kAlaM ThiI paNNattA ?) he bhadanta ) adhastana adhastana graiveyaka vimAnoM meM devoM kI kitane kAla kI sthiti kahI gaI hai| (goyamA ! jahanneNaM bAbIsaM sAgarovamAI ukkoseNaM tevIsaM sAgarovamAI) he gautama! jaghanya se 22 kapamAM jaghanyanI apekSAe Ayu 17 sAgaropamanuM ane utkRSTa Ayu saag|5m 289 che. (ANae jahanneNaM advArasasAgarovamAiM ukkoseNaM egU. NavIsaM sAgarovamAiM) mAnata85i dhanya Ayu 18 saa||25 289 bhane TAyu 18 saagre|5bh reTayuche (pANae jahaNNeNaM egUNavIsaM sAgarovamAI ukkoseNaM vIsaM sAgarovamAI) prAta:65mA 45nya mAyu 16 sAza5manu cha bhane aSTa mAyu 20 saa||3||5mnu cha (AraNe jahaNNeNaM bIsaM sAgarotramAiM ukkoseNaM ekavIsaM sAgarovamAiM) mA251 465i vdhanya Ayu 20 sAgaropama jeTaluM ane utkRSTa Ayu 21 sAgaro pAma jeTaluM che. (accue jahanneNaM ekakavIsaM sAgarovamAiM unakoseNaM bAvItaM sAgarovamAI) azruta kala5mAM java Ayu 21 sAgaropama jeTaluM ane utkRSTa Ayu 22 saagre|5 28 apAmA mA0yu cha. (hedvimahe dvimagevijagavimANesu NaM bhaMte ! devANa kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ?) 3 mahata! apana astana raiveyaka vimAnamAM devanI keTalA kALanI sthiti kahevAmAM AvI che? (goyamA ! jahanneNaM bAvIsaM sAgarovamAI ukkoNaM tevIsaM sogarovamAI) he gItama! jaghanyanI apekSAe 22 sAgaropama jeTalI ane utkRSTanI apekSAe 23 a0 43 For Private And Personal Use Only
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 338 anuyogadvArasUtre vimAneSu khalu mahanta ! devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyena trayoviMzati sAgaropamANi, utkarSeNa caturviMzarti sAgaropamANi / avastanoparitanagraiveyakavimAneSu khalu bhadanta ! devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJatA ? gautama ! jaghanyena caturviMzati sAgaropamANi utkarSeNa paJcaviMzati sAgaropamANi / madhyamAdhastana graiveyaka vimAneSu khalu bhadanta ! devAnAM kriyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? sAgaropama kI aura utkRSTa 23 sAgaropama kI kahI gaI hai / (hehimamajjhima vejjanavimANesa gaM bhaMte! devANaM kevayaM kAlaM liI paNNattA) avastanamadhyama caiveyaka vimAnoM meM he bhadanta / devoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? (godhanA ! jaNNeNaM tevIsaM sAgarovamAI, ukkoseNaMcavIsaM sogarovamAI) he gautama jaghanya sthiti to vahAM 23 sAgaropama kI kahI gaI hai aura utkRSTa sthiti 24 sAgaropama kI hai / (TTimauvarimagevejjagavimANesu NaM bhaMte ! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? ) he bhadaMta ! avastana uparitana graiveyaka vimAnoM meM devoM ki sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? (goyamA ! jahaNerNa vIsaM sAgarovamAi ukkoseNaM paMcavIsaM sAgarovamAi ) he gautama ! vahAM para deva kI jaghanyasthiti 24 sAgaropama kI aura utkRSTa sthiti 25 sAgaropama kI kahI gaI hai| (majjhima heDimagevejjagavimA puNaM bhaMte! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ?) he bhadanta ! madhyama adhastana graiveyaka vimAnoM meM devoM kI sthiti kitane kAla kI kahI sAgaropama bheTalI che. (heTTimamajjhimavejjagavimANesu NaM bhaMte! devANa ketraiyaM kAlaM ThiI paNNatta ) astana madhyama greveyaka vimAnAmAM 3 bhadata ! devAnI sthiti DeTA ajanI uDenAmA bhAvI che ? (goyamA ! jahaNeNa tevIsaM sAgarovamAi', ukkoseNa cavvIsaM sAgarovamAi ) he gautama! dhanya sthiti te tyAM 23 sAgarapama jeTalI ane utkRSTa sthiti 24 sAgarApama jeTalI 4. (he mirimavejjava vimANesu NaM bhaMte! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA 1) hai bhaTTha'ta ! adhastana uparitana traiveyaka vimAnAmAM DhavAnI sthiti keTalA ajanI prajJapta thayesI che ! ( goyamA ! jaNeNa caDavIsaM sAgarovamAi ukkoseNa paMcavIsaM sAgarovamAi ) he gautama! tyAM hevAnI sthiti bhavanyanI aye. kSAe 24:sAgarApama jeTalI ane utkRSTanI apekSAe 25 sAgaropama jeTalI kahevAmAM bhAvI che. ( majjhima he himavejjagavimANeSu NaM bhate ! divANa kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA !) he laDhata ! madhyama adhastana graiveyaH vibhAnAmAM devAnI sthiti DeTA aNanI prajJapta thaye zrI che ? (goyamA ! jahaNeNa For Private And Personal Use Only
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogaryAndrakA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuHsthitinirUpaNam 339 gautama ! jaghanyena paJcaviMzati sAgaropamANi, utkarSeNa SaDvaMzati sAgaropamANi / madhyamamadhyamaveyakavimAneSu khalu bhadanta ! devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA? gautama ! jaghanyena paDUviMzati sAgaropamANi utkarSeNa saptaviMzati saagropmaanni| madhyamoparitanagraiveyakavimAneSu khalu bhadanta ! devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyena saptaviMzati sAgaropamAni utkarSeNa aSTAviMzati sAgagaI hai ? ( goyamA ! jahaNeNaM paNNavIsaM sAgarovamAiM ukkoseNa chancIsa sAgarovamAI) he gautama ! vahAM para devoM kI sthiti jaghanya se 25 sAgaropama kI aura uskRSTa se 26 sAgaropama kI kahI gaI hai| (majjhimamajjhimragevejjagavimANesu rNa bhaMte ! devANa kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA) madhyama madhyama greveyaka vimAnoM meM devoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? (goyamA ! jahaNNaNa chantrIsaM sAgarovamAI. ukkose NaM sattAvIsaM sAgarovamAI) hai gautama! vahA~ para devoM kI sthiti jaghandha se to 26 sAgaropama kI kahI gaI hai aura utkRSTa se 27sAgaropamakI hai| (majjhima uvarimagevejjagavimANesuNaM bhaMte ! devANakevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA) he bhadanta ! madhyamauparitana greveyaka vimAnoM meM devoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? (goyamA! jahaNNega sattAvIsaM sAgarovamAI ukkoseNaM aTThAvIsaM sAgarovamAi) he gautama ! vahAM para jaghanyasthiti to 27 sAgaropama kI kahI gaI hai aura utkRSTa sthiti 28 sAgaropama kI hai| (uvarimahe himagevejjagavipaNNavIsaM sAgarovamAI, ukkoseNa chabbIsaM sAgarovamAI) 3 gautama! tyAM devonI sthiti jaghanyanI apekSAe 25 sAgaropama jeTalI ane utkRSTanI apekSA 21 sAgarAmanI cha. (majjhimamajhimagevejjagavimANesuNa bhate / devANa kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA) madhya madhyama avaya vimAnAbhA devAnI sthiti / janI prajJA thayekI che ? (goyamA! jahaNNeNaM chabbIsaM sAgaro vamAI ukkoseNaM sattAvIsaM sAgarovamAI) 3 gautama ! tyo vAnI sthiti jaghanyanI apekSAe to 26 sAgaropama jeTalI kahevAmAM AvI che ane GTanI mapekSA 27 sAgareza5ma sI avAma mAvI che. (majjhima uparimagevejjagavimANesu NaM bhate! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA !) he bharaMta ! madhyama u5ritana veyaka vimAnamAM devenI sthiti keTalA kALanI prazasa yayekI che ? (goyamA ! jahaNNeNa satta vIsaM sAgarovamAI ukkoseNaM aTTA. vIsaM sAgarovamAI) 3 gautama ! tyAM dhanya sthiti to 27 sAza5manI bhane sthiti 28 saagre|5maanii umA bhAvI che. (uparimaheTThimagevejagavimANesu For Private And Personal Use Only
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 340 anuyogadvArasUtre ropamANi ! uparitanAdhastanauveyakavimAneSu kha cha bhadanta ! devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ? jaghanyena aSTAviMzati sAgaropamANi, utkarSeNa ekonatriMzat saagrossmaagi| uparitanamadhyamaveyakavimAneSu khalu bhadanta ! devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ?, gautama ! jaghanyena ekonatriMzat sAgaropamANi, utkarSeNa triMzat sAgaropamANi, uparitanoparitanauveyakavimAneSu khalu bhadanta ! devAnAM kiSantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyena triMzat sAgaropamANi, mANesu NaM bhaMte ! devANa kevayaM kAlaM ThiI paNattA ?) he bhadanta ! uparitana adhastana graiveyaka vimAnoM meM devoM kI sthiti kitanI kahI gaI hai? (goyamA ! jahaNaNeNa aTThAvIsaM sAgarovamAI ukkoseNaM egUNatIsaM sAgarovamAI) he gautama ! vahAM para devoM kI jaghanyasthiti to 28 sAgaropama kI kahI gaI hai aura utkRSTa sthiti 29 sAgaropama ki hai| (uvarimamajjhimagejjagavimANeSu NaM bhaMte! devANa kevayaM kAla liI paNNattA ?) uparitanamadhyamaveyaka vimAnoM meM he bhadaMta ! devoM kI sthiti kitanI mAnI gaI hai ? (goyamA ! jahaNNeNa egUNatIsaM sAgaroSamAI', ukkoseNa tIsaM sAgarodhamAI) he gautama ! vahAM para devoM kI sthiti jaghanya to 29 sAgaropama kI mAnI gaI hai aura utkRSTa sthiti 30 sAgaropama kI hai| (uparima uvarimagevejjagavimANesu Na bhaMte ! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA) he bhadanta ! uparitana bhaMte ! devANa kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA 1) 3 mata ! paritana ayastana zreya vibhAnAmA hevAnI sthiti kI prajJata thayeTI cha ? (goyamA! jahaNNeNa aTThAvIsaM sAgarova mAI ukoserNa egUgatIsaM sAgarovAmAI) 3 gautama ! tyAMnA devonI jaghanya sthiti te 28 sAgaropama jeTalI kahevAmAM AvI che ane riyati 28 sAgabhanI nAma mAvI cha. (uvarimamajjhimageveujagavimANesu NaM bha'te ! devANa kevaiyaM kAla ThiI paNNattA 1) paritana madhyama zaiveyaka vimAnamAM he bhadaMtadevenI sthiti keTalI prajJapta thayelI cha 1 (goyamA ! jahaNoga egaNatIsaM sAgarovamAI, ukkoseNa tIsaM sAgarovamAI) gautama ! tyAM vAnI sthiti dhanyanI apekSA to 26 sAsa za5manI mane sthiti 30 sAgarAmanI cha. (uvarimauvarimageve. jagavimANesu Na bhaMte ! devANa kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA ?) 3 mata ! uparitana uparitana zaiveyaka vimAnamAM devonI sthiti keTalA kALanI prajJasa For Private And Personal Use Only
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuHsthitinirUpaNam 341 utkarSeNa ekaviMzat sAgaropamANi / vijayavaijayantajayantAparAjitavimAneSu khalu bhadanta ! devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prAptA ?, gautama ! jaghanyena ekatriMzat sAgaropamANi, utkarSeNa trayastriMzat sAgaropamANi / sarvArthasiddhe khalu bhadanta ! mahA vimAne devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA? gautama ! ajaghanyAnutkarSeNa prayastriMzat sAgaropamANi / tadetat sUkSmamaddhApalyopamam / tadetat adrApalyopamam ||suu0207|| uparitana aveyaka vimAnoM meM devoM kI sthiti kitane kAla kI mAnI gaI hai? ( goyamA ! jahaNNeNaM tIsaM sAgarovamAI, ukkoseNa ekanIsaM sAgarovamAI) he gautama! vahA~ para devoM kI sthiti jaghanya to 30 sAgaropama kI aura utkRSTa 31 sAgaropama kI mAnI gaI hai| vijayavejayaMtajayaMta aparAjiyavimANesu Na bhaMte ! devANa kevaiyaM kAla ThiI paNNattA) he bhadanta ! vijaya, vaijayaMta, jayaMta, aura aparAjita ina cAra-vimAnoM meM devoM kI sthiti kitanI kahI gaI hai ? (goyamA jahanneNa ekkatIsaM sAgarovamAI, ukkoseNa tettIsaM sAga. rovamAI) he gautama ! vahAM para jaghanya sthiti to 31 sAgaropama kI kahI gaI hai aura utkRSTa sthiti 33 sAgaropamakI hai| savvasiddheNa bhaMte ! mahAvimANe devANa kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ?) he bhadaMta ! sarvArtha siddha nAmakA jo mahAvimAna hai, usameM devoM kI sthiti kitane kAla kI mAnI gaI hai (goyamA! ajahaNNamaNukkoseNa tettIsaM sAgarovamAiM) he gautama ! yahAM para devoM kI sthiti ajaghanya aura anutkRSTarUpa thayeTI cha ? (goyamA ! jahaNNeNa tIsa sAgarovamAI, ukkoseNa ekatAsaM sAga rovamAI) gautama ! tyAM vAnI gadhanyasthiti to 30 sAgarApabhanI bhane aTa 31 sAgarAmanI apAmA mAvI cha. (vijayavejayaMtajayaMtaaparA. jiyavimANesu Na bhate! devANa kevaiyaM kAla ThiI paNNattA ) 3 mahata ! vijaya, vaijayaMta, jayaMta ane aparAjita A cAra vimAnamAM devonI sthiti kI prata yeta cha ? (goyamA ! jahanneNa ekkatIsaM sAgarovamAI, ukkoseNa tettIsaM sAgarovamAi) 8 gautama! tyo dhanyasthiti to 31 sAgarepamanI madhyama 32 sAgaropama jeTalI ane utkRSTa sthiti 33 sAga25 2jI DepAmA cha. (samvaTThasiddheNa bhaMte ! mahAvimANe devANa kevaiyaM kAlaM ThiI pagattA ?) 3 mahata ! sAtha siddha nAma 2 mahAvibhAna . ma devAnI sthiti janI prazasa yehI cha ? (goyamA ! ajahaNNamaNukoseNa tettIsaM sAgarovamAI) 3 gautama ! tyA devAnI sthiti mAnya For Private And Personal Use Only
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 342 anuyogadvArasUtre 'asurakumArANaM' ityAdi TokA- asya sandarbhasyArthaH spaSTaH / atredaM bodhyat-pRthivyAdInAmaparyAptanAM jaghanyenotkRSTena cAntamuhUrtameva sthitiH tataH paraM paryAptatvena pariNAmAt maraNAdveti / pantarAdiprabhRtirvaimAnikaparyantAnAmaryAptAnAM jaghanyata utkRSTatazcAntarmuhUrta: meva sthitiH tataH paramavazyaM paryAptatvena pariNamanAt / graiveyakavimAneSu nava prastaTAH kramavartino bhavanti / tatrAdhastanAstrayaH prastaTAH adhastanagreveyakazabdenocyante / madhyamAstrayaH pastaTA madhyamaveyAzabdenocyante / uparitanAstrayaH prastaTA uparitanauveyakazabdenocyante / tatra adhastanauveyakedhastanaH prsttto'dhstnaadhstnaveykshbdenocyte| madhyamastu-adhastanamadhyamaveyakazabdena, uparitanazca-adha. stanoparitanagave yakazabdena, madhyamaveyake'dhastanaH prastaTo madhyamArdhastanoveyaka zabdenocyate / madhyamaH prastaTo madhyamamadhyamaveyakazabdena, uparitanazca prastaTo madhyamoparitanapastaTazabdena, uparitanoveyake'dhastanaH prastaTa uparitanAdhastanaaveyaka zabdenocyate, madhyamaH-uparitana madhyamaveyakazabdena, uparitanazva-uparitanoparitanauveyakazabdeneti / / 40 207 // se kevala 33 sAgaropama kI hai| (se taM suhame addhApali bhovame) isa prakAra yaha sUkSma addhApalyopama kA svarUpa hai| (se taM addhApali provame) isakA varNana samApta hote hI addhApalyopama kA svarUpa varNana samApta huaa| __ bhAvArtha--isa sUtra dvArA sUtrakArane ekendriya se lekara saMjJI asaMjJI paMcendriya tiryazca jIvoM kI manuSyoM kI, aura bhavanapati vyantara jyotiSka evaM vaimAnika devoM kI jaghanya aura uskRSTa sthiti kA varNana kiyA hai| ise spaSTarUpa meM samajhane ke liye isa nakze ko dekhiyeane anuSkRSTa rUpathI phakata 33 sAgaropama jeTalI kahevAmAM AvI che. teNe taM suheme addhApali ovame) mA pramANe mA sUkSma aApalyApabhanu 1135 che. (se taM addhApali provame) bhAnu na samAsa thadi mddhaapkssye|5bhnu 135 varNana samApta thayuM che. bhAvArtha-A sUtravaDe sUtrakAre ekendriyathI mADIne saMjJI asaMzI paMcendriya tiryaMca chanI, manuSyanI, ane bhavanapati vyaMtara, jatiSka ane vaimAnikadevenI jaghanya ane utkRSTa sthitinuM varNana karyuM che. A saMbaMdhamAM vizeSa spaSTIkaraNa mATe nIce nakaze jue For Private And Personal Use Only
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - manuyogacandrikA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuHsthitinirUpaNam 343 nAma jaghanya sthiti utkRSTasthiti asurakumAoMkI 10 hajAra varSa kI kucha adhika 1 sAgaropamakA asurakumAradeviyoM kI , " 4 // patyopama kI nAgakumAroMkI kucha kama do palyopama kI vAyAkA , " kucha kama ekapalyoSamakI (nAgakumAra se lekara , stanila kumAra taka ke kucha kama do palyopamakI (devoM aura devIyoM ko pRthivIkAyikoMkI eka antarmuharta, 22 hajAra varSa sUkSmapRthivIkAyikoMkI antamuharta, , aparyAsa bA. pR. kA. paryApta bA. ,, , pAdara pRthivIkAyika 22 hajAra varSa aparyAptaka vA0 pR0 antamuharta paryApta bA0 pR0 22 hajAra varSa ap kAyika aMtarmuhUrta kama22 hajAra varSa sUkSma apkAyika 7 hajAra varSa nAma utkRSTasthiti asurakumAre nI 10 hajAra varSanI kaMIka vadhAre 1 sAgaropamanI asurakumAra devionI kA palyopamanI nAgakumAranI kaMIka nyUna be palyopamanI nAgakumAradevIonI kaMIka a95 eka palyopamanI (nAgakumArathI mAMDIne svanitakumAra sudhInA kaMIka alapa eka palyopamanI deva ane devionI pRthivIkAyikenI eka antarmahatta 22 hajAra varSa sUma pRthivIkAyikenI attamuhUrta " 55yAta . 4. ., 5yAta , " bAdara pRthivIkAyika 22 hajAra varSa aparyApta bA. pR. antamuhUrta 5ryAta . . anta, kama 22 hajAra varSa aprakAyika 7 hajAra varSa sUma aprakAyika antarmuhUrta jaghanyasthiti For Private And Personal Use Only
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvAraste antarmuharta anta 7 sahasra varSa antarmuhUrta a0 mu0 kama 7 hajAra varSa 3 tIna ahorAtra antarmuhUrta ,, aparyAptaka apkAyika ,, paryAptaka akA0 bAdara ap kAyika ,, aparyAptaka apU kA0 ,, paryAptaka , taijaskAdhika sUkSmatejaskAyika ,, aparyApta ka teja. ,, paryAptaka taija0 bAda tejaskAyika aparyAptaka bAdara teja paryAptaka , vAyukAyikasUkSma vAyukAyika , aparyApta vAyukAyika ,, paryApta vAyu kA , aparyAptaka apUkAi , paryAptaka apakA bAdara apUkAyika ,, aparyApta 150 , paryApta , taijasakAyika sUkama tejaskAyika ,, aparyApta te. ,, paryApta te10 bAdara tejaskAyaka aparyAptaka bAdara teja 3 ahorAtra antarmuhUrta antarmuhUrta kama 3 ahorAtra 3 hajAra varSa antarmuhUrta antamuM chuM 7 sahastra varSa antarmuhUrta ata) kama 7 hajAra varSa 3 aherAtra antarmuhUrta paryAta , " 3 ahorAtra antarmuhUrta , kama 3 ahorAtra 3 hajAra varSa antarmuhU vAyunAyika sUma vAyukAyika ,, apayApta vAyukA che paryApta vAyukAi For Private And Personal Use Only
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuHsthitinirUpaNam 505 bAdara vAyukAyika 3 tIna hajAra varSa aparyAptaka pAdara , antarmuhUrta paryAptaka , , antamuharta kama3 hajAra varSa vanaspati kA. 10 hajAra varSa mUkSma vanaspati kA0 antarmuhUrta , aparyAptaka vana0 , paryAptaka vana0 kA0 bAdara vanaspatikAyika 10 hajAra varSa aparyAptaka bAdaravanaspati kA. antarmuhUrta paryAptaka , , a0 mu0 kama 10 ha0 varSa hIndriyajIva 12 varSa aparyAptaka dvIndriya antarmuhUrta paryAptaka , anta mu0 kama 12 varSa trIndriya jIva 49 dina aparyA0 , antarmuhUrta paryAptaka aH0 kama49 dinarAta bAdara vAyukAyika 3 traNa hajAra varSa aparyAptaka bAdara vAyukAyika antarmuhUra paryAptaka , , ubha3612 1 . vanaspatikAyika 10 hajAra varSa sUkSama vanaspatikAyika antarmuhUrta , a5yAta vana. ,, paryAptaka vanakArA bAdara vanaspatikAyika 10 hajAra varSa aparyAptaka bAdara vanakALa antarmuhUrta payAMta " " "bha 10 12 1 dvIndriya jIva 12 varSa aparyAptaka dvIndriya antarmuhUrta pati , trIndriya jIva 49 divasa a5yAM0 , antarmuhUrtA paryApta, kama 49 divasa rAtri a0 44 __, 45 12 1 For Private And Personal Use Only
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 346 . caturindriya jIva aparyA. , paryAptaka , paMcendriya jIva (tiryaJca) jalacara paMcendriya, saMmUcchimajalacara- aMtarmuhUrta aparyAptaka saMmU0 jala. paryAptaka , , garbhaja jalacaraaparyAptaka , " paryAptaka " " catuSpad sthalacarasamUcchima catuSpa0 stha0 aparyAptaka saMmU0 catu0 stha0 paryAptaka , , , garbhajacatuSpadasthalacara caturindriya jIva a50 , pAta, yendriya01 (tiya"ya) rsaya 5yendriya ,. saMmUrchAima jalacara aparyAptaka samULa jala0 paryApta , , garbhaja jalacara aparyApta , , paryApta , , catuSpada sthalacara saMmUcchika catupada stha0 aparyApta sabhU, yatu.stha. paryAta, " garbhaja catuSpada sthalacara anuyogadvArasUtre 6 mAsa antarmuhUrta aMtarmuharta kama 6 mAsa 3palyopama 1 pUrva koTi 1 pUrva koTi antarmuhUrta a0 mu0 kama 1 pUrva koTi eka karoDa pUrva antarmuhUrta a0 mu. kama 1 pUrva koTi tIna palyopama 84 hajAra varSa antarmuhUrta a0 mu0 kama 94 hajAravarSa tIna palyopama 6 mAsa antarmuhUrta "bhabhAsa 3 palyopama 1 pUrvakeTa 1 pUrvakeTi antabhuDUta , kama 1 pUrvakeTi 1 karoDa pUrva mantabhuta kama 1 pUrva koTi traNa pApama 84 hajAra varSa antarmuhU >> kama 94 hajAra varSa traNa palyopama For Private And Personal Use Only
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuHsthitinirUpaNam 347 aparyApta0 " " antarmuhUrta paryAptaka " " a0 mu0 kama tIna palyopama uraH parisarpasthalacara 1 pUrva koTi saMmUcchima , , 53 hajAra varSa aparyA0 , , antarmuhUrta paryAptaka0 , , a0 mu0 kama 53 ha0 varSa garbhajauraH pari0 sthala 1 pUrva koTi aparyAptaka , , antarmuhUrta paryAptaka , a0 mu0 kama 1 pUrva koTi bhujaparisarpasthalacara 1 pUrva koTi saMmUchima , , 42 hajAra varSa aparyApta , " antarmuhUrta paryAptaka , a0ma0 kama 42 ha0 varSa garbhajabhujapari0 1 pUrva koTi aparyAptaka ,, , antarmuhUrta paryAptaka ,, a0 muM0 kama pUrva koTi khecara , , 1 palya ke a0 bhA0 pra0 aparyA0 , antarmuhUrta ,,bhatra pasyopama ura parisarpa sthalacara 1 pUrvakeTi sUbhUmi , 53 hajAra varSa aparyA. antamuhUrta paryAptaka , 3bha 53 2 15 garbhaja ura pari0 sthala. 1 pUrva keri aparyApta ,, , antarmuhUrtA paryApta , , ,, kama 1 pUrva keTi bhujaparisapa sthalacara saMmUcchima 42 hajAra varSa aparyApta che mantabhuta paryAptaka ,, ma 42 12 varSa garbhaja bhuja pari 1 pUrva keTi aparyApta , santabhuta pAta, ___ , ma pUrva di pAta, " For Private And Personal Use Only
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " deviyAM anuyogadvArasUtre saMmUJchima , 72 hajAra varSa apa0 , " antarmuhUrta paryA0 ,,, a0 muM0 kama 72 ha0 varSa garbhaja khecara pa0 ke a0bhA0pra0 aparyA.,,, antarmuhUrta paryAptaka, " a0 mu0 kama pa0 ke a0pra0 manuSya "" tIna palyopama saMbhUcchima manuSya antarmuhUrta mabhajamanuSya tIna palyopama aparyA ," antarmuhUrta paryA " " a0 mu0 kama tIna palyopama vyantaradeva daza hajAra varSa eka palyopama ardhapalyopama jyotiSka deva kucha adhika palya ke 1 lAkha varSa adhika 1 palyopama khecara 1 palyanA asaM. bhAga pramANu saMmUcchisa 72 hajAra varSa a50 antarmuhUrta che, kama 72 hajAra varSa garbhaja khecara po.nA asaM. bhAga pramANa 150 , antamuhUrta 5yAta , >> kama palyopamanA asaM. bhAga pramANa manuSya , traNa pApama saMmUcchika manuSya antamuhartA garbhaja manuSya traNa palyopama aparyA0 , antarmuhUrtA paryA0 , , kama traNa palyopama vyaMtara deva daza hajAra varSa eka pApama ardha pApama jyotiSka deva kaMIka vadhAre patyanA 8mAM bhAga pramANu 1 lAkha varSa adhika 1 palyopama pramANa paryA vimA For Private And Personal Use Only
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra anuyogacandrikA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuH sthitinirUpaNam 349 50 60 va0 a0ardha palyopama 1 lAkha varSa a0 1palyopama 50 ha0 varSa a0 a0 10 "1 deviyAM palya ke AThaveM bhA0 pra0 candra vimAnagatadeva palya ke cauthe bhA0 pra0 deviyA~ " sUrya vimAnagatadeva 19 graha graha nakSa "" dd "" 19 99 " tArA deva " " tArA 19 tArA " 19 tArA " vaimAnika deva vaimAnika deviyAM saudharmakalpagata deva viA candravimAnagata deva vie sUrya vimAnagata deva 99 viA graha vimAnagata deva graha devi nakSatra" deviyAM deva deviyAM "" deva deviyAM " zd deviyAM 39 deva vi deva viA 99 vaimAnika deva vaimAnika keviA saudhama kalpagata deva " " " www. kobatirth.org " " 57 17 39 " 59 ,, " 13 59 19 kucha adhika palyopama ke AThaveM bhAga pramANa palpopama ke AThaveM bhAga pramANa 1 palyopama palyanA 8mA bhAga pra. 39 pacApamanA 4thA bhAga pra " " " "" "" "" 160 va0 a0 1 palyopama 5 sau va0 a0 Adhe pa0 eka palyopama ardhapalyopama ardhapalyopama kucha a0 pa0 kA cauthA bhA0 a0 pa0 kA0 cauthA bhA0 , kucha adhika palpopama ke AThaveM bhAga 33 sAgaropama 55 palyopama do sAgaropama kaMika vadhAre patyeApamanA 8mA bhAga pramANa paDyeApamanA "" 8mA bhAga pramANu 1 palyeApama 37 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only 50 hajAra varSa adhika adha pacce pama 1 lAkha varSa adhika 1 5. 50 hejAra varSa a. anya pa. 1 hara varSa ma. 1 pahA. adhika 5 se va adha palyAma 1 patye prama adha palyApama adha paLye pama kaMIka vadhAre patcApamanA kathA bhAga pramANe patcApamanA kathA bhAga pramANa kaMika vadhAre palyApamanA 8mAM bhAga pramANa 33 sAgarepibha 55 patyeApama e sAgarApama
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra , kalpa meM parigRhIta deviyAM , 7palyopama ,, , aparigRhIta , 50 palyopama IzAnakalpagata deva kucha a.1 palyopama kucha a. do sAgaropama ,, , meM pari. deviyAM , , nau palyopama , , aparigRhIta de. , 55 palyopama sanatkumAra kalpagata deva do sAgaropama 7 sAgaropama mAhendra , kucha adhika kucha adhika do sAgaropama 7 sAgaropama brahmalokagatadeva 7 sAgaropama 10 sAgaropama lAntaka 10 sAgaropama 14 sAgaropama mahAzukra 14 sAgaropama 17 sahasrAra Anata 17 " prANata 20 19 20 , , " AraNa acyuta , parigRhIta devIo 7 papama saudharmakalpamAM aparigrahIta 50 popama IzAnaka9pagata deva kaMIka vadhAre 1 pa pama kaMIka vadhAre be sAgaropama ,, pariDIta piyo , nava palyopama . , aparigaDIta 40 , papa palyopama sanakumAra kapagata deva be sAgaropama 7 sAgaropama bhAndra, kaMIka vadhAre be sAgaropama kaMIka vadhAre 7 sAgaropamAM brahmaleka gadeva 7 sAgarepama 10 sAgaropama lAntaka 10 sAgaropama 14 , mahAzuka sahabhA2 14 17 " " Anata prANuta AraNa ayuta For Private And Personal Use Only
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra madhyama uparitana madhyama adhastana madhyama uparitana uparitana adhastana anuyogacandrikA TIkA sUtra 207 asurakumArAdInAmAyuH sthitinirUpaNam 351 adhastana adhastana graiveyaka 22 sAgaropama 23 sAgaropama 23 24 25 99 19 " 59 madhyama ,, uparitana vijaya, vaijayaMta, jayaMta aparAjita sarvArthasiddha 29 " "" madhyama astana "" madhyama uparitana "" madhyama uparitana 99 uparitana adhastana " vinaya, vaibhyata adhatana adhastana grUveyaka 22 23 " jaya'ta, aparAjita sarvArtha siddha " "" "" "? " "" "9 " 19 59 39 "" " 17 24 28 madhyama 29 uparitana,, 30 31 33 www. kobatirth.org 24 25 26 27 28 29 30 25 26 27 " isameM jaghanya aura utkRSTa sthiti meM antara nahIM hai| yahAM to 33 sAgaropama kI sthiti hai / aparyApta pRthivI AdikoM kI jaghanya aura utkRSTa sthiti antarmuhurta kI hI hai| isake bAda yA to ve paryAptaka hojAte haiM yA maraNa kara jAte haiN| vyantaradevoM se lekara vaimAnika devoM 99 "" "" "9 "" "" 33 "" "" " " "" 19 "9 "" " 99 " 11 26 27 28 29 30 31 33 For Private And Personal Use Only 23 24 25 26 27 28 29 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 30 31 33 " "" "" 29 77 27 "" 39 "" 99 "" 99 "" 19 19 "" 99 19 " 33 31 33 "" " AmAM jaghanya ane utkRSTasthitimAM taphAvata nathI sahIM to 33 sAgaropama jeTalI sthiti che. aparyApta pRthivI vagerenA jaghanya ane utkRSTasthiti antarmuhUttanI che. enA pachI kAMA teo paryAptaka thaI jAya che. 17
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 352 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre atha kSetrapalyopamaM nirUpayati mUlam - se kiM taM khettapalio me ? khettapaliodame - duvihe paNNatte taM jahA - suhumeya vAvahArie ya / tattha NaM je se suhume se Thappe / tattha NaM je se vAvahArie se jahA nAmae palle siyAjoyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM, joyaNaM ubvaheNaM, taM tiguNaM savisesaM parivakheveNaM / se NaM palle egAhiya beyAhiya teyAhiya jAva bharie vAlagakoDINaM / te NaM vAlaggA No aggIDahejjA jAva taka kI bhI aparyAptAvasthA kI sthiti jaghanya aura utkRSTa antarmuhUrta kI hI hai / isake bAda ve niyamataH paryApta ho jAte hai / graiveyaka vimAnoM meM navaprasTa hai| nIce kI tIna prastaTa aghastana graiveyaka, madhyama ke 3 prastara graiveyaka aura Upara ke tIna prastaTa uparitana graivezaka zabda se kahe jAte haiN| ina meM jo adhastana graiveyaka meM nIce kA graiveyaka hai, vaha avastana graiveyaka kahalAtA hai| bIca kA astana madhyama aura Upara kA adhastana uparitana graiveyaka kahalAtA hai| isI prakAra se madhyama graiveyaka kA jo nIce kA graiveyaka hai, vaha madhyama adhastana, bIca kA madhyama 2 aura Upara kA madhyama uparitana graiveyaka jAnanA caahiye| Upara ke tIna graiveyakoM meM bhI isI krama se lagA lenA caahiye| isa prakAra graiveyaka vimAnoM meM ye nava prastaTa kramavartI haiM || sU0 207 // For Private And Personal Use Only kAM te maraNa prApta kare che. vyaMtara devethI mAMDIne vaimAnika devA sudhInI paNa aparyAptakAvasthAnI sthiti jaghanya ane utkRSTa aMtamuhUtta jeTalI che. tyAra pachI teo niyamataH paryApta thaI jAya che. traiveyaka vimAnAmAM nava prastara che. nIcenA traNa prastA adhastana traiveyaka ane uparanA traNa prastA uparitana zabda vaDe sa'edhita karavAmAM Ave che. AmAM je adhastana grevecakramAM nIcenu' traiveyaka che. te adhastana madhyama ane uparanuM adhastana upatina traiveyaka kahevAmAM Ave che. A pramANe madhyama caiveyakanI nIce je jaiveyaka che te madhyama adhastana, madhyanuM madhyama ane uparanu` madhyama uparitana traiveyaka jANavu' joIe uparanAM traNa traiveyakA viSe paNa A kramathI samajI levu joie A pramANe traiveyaka vimAnAmAM kravartI che. sU02nA A nava prastara
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir suyogacandrikA TIkA sUtra 208 kSetrapalyopamanirUpaNam go pUittAe havvamAgacchejjA / je NaM tassa pallassa AgAsa paesA tehiM vAlaggohi apphunnA, tao NaM samae samae egamegaM AgAsapaesaM avahAya jAvaieNaM kAleNaM se palle khINe nIrae nilleve nihie bhavai, se taM vAvahArie khettapaliovame eesiM pallANaM koDAkoDI bhaveja dsgunniyaa| taM vAvahAriyassa khettasAgarovamassa egarasa bhave parImANaM // 1 // eehiM vAvahAriehiM khettapaliovamasAgarovamehi ki paoyaNaM? eehiM vAvahAriehiM khettapaliovamehiM nasthi kiMcippaoyaNaM, kevalaM paNNavaNA pnnnnvijji| se taM bAvahArie khettpliovme| se kiM taM suhame khettapaliovame? suhame khettapaliovame-se jahANAmae palle siyA-joyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM jAva prikkhevennN| se gaM palle egAhiya beyAhiya teyAhiya jAva bharie vAlaggakoDINaM / tattha NaM egamege vAlagge asaMkhijjAI khaMDAI kjji| te gaM vAlaggakhaMDA diDiogAhaNAo asaMkhejjaibhAgamettA, suhumassa paNagajIvassa sarIrogAhaNAo asNsbejjgunnaa| te NaM vAlaggakhaMDA go aggI DahejjA jAva No pUittAe havvamAgacchejjA / je gaM tassa pallassa AgAsapaesA tehiM vAlaggakhaMDehiM AphuNNA vA aNAphuNNA vA, tao NaM samae samae egamegaM AgAsapaesaM avahAya jAvaieNaM kAleNaM se palle khINe jAva niTrie bhavai, se taM suhame khettpliovme| tattha coyae paNNavagaM evaM vayAsI-asthi NaM tassa pallassa AgAsapaesA je NaM tehiM a0 45 For Private And Personal Use Only
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org anuyogadvArasUtre vAlaggakhaMDehiM aNApuSNA ? haMtA asthi / jahA ko dihaMto ? se jahANAmae koTue siyA kohaMDANaM bharie, tattha NaM mAuliMgA pakkhittA, te vi mAyA / tattha NaM billA pakkhittA tevi mAyA / tattha rNa AmalagA pakkhittA te vi. mAyA / tattha NaM bayarA pakkhittA tevi mAyA / tattha NaM caNagA pakkhittA te'vi mAyA / tattha NaM muggA pakkhittA te'vi mAyA / tattha NaM sarilavA pakkhitA te'vi mAyA / tattha NaM gaMgAvAluyA pakkhittA sAvi mAyA / evameva eenaM dinaMneNaM asthi NaM tassa palassa AgAsapaesA, jeNaM tehiM vAlaggakhaMDehiM aNApuNNA / eesiM pallANaM koDAkoDI bhavejja dasaguNiyA / taM suhumassa khetasAgarovamassa egassa bhave parimANaM // 1 // ehiM suhumehiM khetasAgarovamehiM kiM paoyaNaM / eehi suhumapaliovamasAgarovamehiM diTTivAe davvA mavijjati ||suu0 208 // chAyA - atha kiM tat kSetrapalyopamam ? kSetrapalyopamaM - dvividhaM prajJatam, tadyathAsUkSmaM ca vyAvahArikaM ca / tatra khalu yat sUkSmaM tat sthApyam / tatra khalu yat Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - aba sUtrakAra kSetrapalyopama kA svarUpa spaSTa karate haiM'se kiM taM khela pali ovame' ityAdi / zabdArtha - ( se kiM taM khettapali ovame ? ) he bhadanta kSetrapalyopama kA kyA svarUpa hai ? (khettapali bhoSa me dubihe paNNatte) kSetra palpopama do prakAra kA kahA gayA hai| (taM jahA) ve do prakAra ye haiM- (sume ya vAya have sUtrakAra kSetrapacApamanuM svarUpa spaSTa kare che " se kiM taM khettapalio me " dhatyAhi zabdArtha - ( se kiM taM khesapalio me 1) De ahata ! kSetra padayeocabhanu *135 vu che ? (khecapa lio me duvihe paNNatte 1) kSetra pasyo pasanA me prabhA che. (taMjA) te prAre A pramAye - ( suime ya vAvahArie ya) 1 sUkSma For Private And Personal Use Only
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mainuyogacandrikA TIkA sUtra 208 kSetrapalyopamanirUpaNam tad vyavahArikaM tad yathA nAma palyaM syAda yojanam AyAmaviSkambheNa, yojanA udvedhena tatriguNa savizeSa parikSepeNa / tat khalu palyam aikAhnikadvayatikatrayaDika yAvad bhRtaM cAlAyakoTInAm / tAni khalu vAlAgrANi no agnidaheta, no pAyuharet no kuthyeyuH, no paridhvaMseran , no patitayA havyamAgaccheyuH / ye khalu tasya parayasya AkAzapadezAH taiAlAyaiH AspRSTAH, tataH khalu samaye samaye ekamehArie ya) 1 sUkSma kSetra palyopama aura dUsarA vyAvahArika kSetrapalyopama / (tattha NaM je se suhame se Thappe) inameM jo sUkSma hai, usakA kathana vyA. vahArika ke bAda kiyA jAvegA-isaliye use abhI nahIM kahA jAtA hai| (tastha NaM je se vAvahArie se jahAnAmae palle siyA) inameM jo vyAvahArika hai, vaha isa prakAra se hai-kalpanA karo-koI eka palya ho (joyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM joyaNaM unheNaM) eka yojana laMbA eka yojana cauDA aura eka hI yojana gaharA vaha ho| (taM tiguNaM savisesaM parikkheveNa) isa kI vRtta-paridhi kucha adhika tiguNI ho / (se NaM palle gAhiya beyAhiya teyAhiya jAva bharie bAlaggakoDINa) isa palya ko eka dina do dina tIna dina yAvat 7 sAta dina taka ke bAlAnoM se bharA huA ho| (te NaM bAlaggA No aggI DahejA jAva No pUittAe indhamAgacchejjA) ye bAlAgra vahAM isa rUpa se bhare jAve ki-'jina para bhagni vAyu Adi kA kucha bhI prabhAva nahIM par3a sake aura na ye saDa gala sake / aba (je NaM tassa pallassa AgAsapaesA tehiM bAlaggehi kSetra pkssye|55 mane bhI yA14.24 58ye| 5ma (tattha NaM je se suhume se uppe) A sarvemAM je sUkSama che, tenuM kathana vyAvahArika pachI karavAmAM Avaze (sahya NaM je se vAvahArie se jahAnAmae palle siyA) mA 2 vyAvahAri cha, ta / prabhArI cha. ama viyA2 72 : 56ya hAya. (joyaNaM AyAmavikkhaMbhegaM joyaNa uThave heNa) me 2011 AiRI, 4 yauna pahANe bhane me yAna 31 DAya. (taM tiguNa savisesaM parikkheveNaM) tenI vRtta-paridhi 4 yAre ! .ya. (se NaM palle egAhiyabeyAhiya teyA hiya jAva bharie bAlaggakoDINa) A5652 se hisaye ha ra hisa yAvat 7 hivasa sudhiin| mAlAothI se pUrita ya. (te gaM bAlaggA No aggI DahejA jAva No pRhattAe havva mAgacchejjA) mA mAsAzrI mAM se prabhAe bharapAmA bhAve, jemanI upara agni, vAyu vagerenI koI paNa jAtanI asara thaI zake nahi. bhana ta saDI nahi tamA sAmaNI za na. 3 (jeNaM sassa palassa For Private And Personal Use Only
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - anuyogadvArasUtra kam AkAzapradezam apahAya yAtratA kAlena tat palyaM kSINaM nIrajaska nirlepaM niSThitaM bhavati tad vyahArika kSetrapalyopamam / eteSAM palyAnAM koTIkITirbhaved dazaguNitA / tad vyavahArikasya kSetrasAgaropamasya ekasya bhavet pariNAmam // 1 // etaiH vyAvahArikaiH kSetrapala gopamasAgaropamaiH kiM prayojanam ?, etaiH vyAvahArika apphunnA, to gaM samA samae egamegaM AgAsapaesaM avahoya jAvaha. eNaM kAleNaM se palle vINe nIrae, nilleve, niTThie, bhavai, se taM vAvahArie khettapaliovame) jo una palya ke AkAzapradeza una bAlAgoM dvArA vyApta haiM, vahAM se una bAlAoM meM se eka 2 bAlAgra ko eka eka samaya meM bAhara nikaale| jitane-samaya-kAla meM-vaha palya una bAlAnoM se sarvathA rahita ho jAtA hai, vaha vyAvahArikakSetrapalyopama hai| 'kSINa, nIrajaska, nilepa Adi padoM kA artha pahile kahA hI jA cukA hai|so usI prakAra kA artha yahAM para ina padoM kA saMgata kara lenA caahiye| (eesiM pallANaM koDAkoDI bhavejja dasaguNiyA, taM vAvahAriyassa khettasAgarovamasta, egassa bhave parimANaM) ina palyoM kI dazaguNita koTikoTI eka vyAvahArika kSetra sAgaropama kA parimANa hotA hai / arthAt 10 koTikoTI vyAvahArika kSetra palyopamoM kA eka vyAvahArika kSetra sAgaropama hotA hai| (eehiM) ina (vAvahAriehiM) vyAvahArika (khettapali bhovamasAgarovamehiM kiM paoyaNaM) kSetrapalyopamoM evaM bhAgAsapaesA tehiM bAlaggehi apphunnA, tao Na' samae samae egamegaM, paesaM avahAya jAvaieNa kAleNaM se palle khINe, nIrae, nilleve, nidieM, bhavai, se taM vAvahArie khettAli ovame) te 5yanA 2 mA prahAzI te vAlAjho vaDe vyApta che, tyAMthI te vAlAomAMthI eka eka vAlAjhane eka samayamAM bahAra kADha jeTalA samayamAM te palya te vAlAthothI sarvathA rahita thaI jAya che, te vyAvahArikakSetrapApama che. kSaNa, nIrajaka, nilepa vagere padone artha pahelAM kahevAmAM AvyuM che. te ahIM paNa te pramANe ma sama sevaNe, (eesiM pallANaM kor3A-kor3I bhaveja dara guNiyA / taM bAbahAriyastha khejasAgarovamassa, egarama bhave parimANa) mA palyopamanI daza guNita koTi-koTi eka vyAvahArika kSetra sAgaropamanuM parimANa hoya che. eTale ke 10 koTi-koTI vyAvahArika kSetra palyopama 12 / 11 vyA kSetra sAgarI5ma DAya che. (eehi) // (vAvahAriehi) yA1424 (khettapaliovamasAgarovamehi ki paoyaNa) kSetrakSyA For Private And Personal Use Only
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogavandrikA TIkA sUtra 208 kSetrapalyopamanirUpaNam 357 kSetrapalyopamasAgaropamairnAsti kizcitprayojanam, kevalaM prajJApanA prajJApyate / tadetad vyApahArika kSetrapalyopamam / atha kiM tat sUkSmaM kSetrapalyopamam ? sUkSma kSetrapatyopamaM tad yathA nAmakaM palAM syAd yojanam AyAmaviSkambheNa, yAvat parikSepega / tat khaju palyam aikAhnikadvaiyahi katraiyahika yAvat bhRtaM vAlAgrako. sAgaropamoM se kauna sA prayojana siddha hotA hai ? (eehiM vAvahariehiM khettapaliovamasAgarovamehi natthi kiMcippabhoyaNaM) uttara--ina vyAvahArika kSetra pasyopamoM evaM vyAvahArika kSetra sAgaropamoM se koI prayojana siddha nahIM hotA hai| (kevalaM paNNavaNApaNNavijjai) sirpha inase prarUpaNA hI hotI hai| (se taM vAvahArie khetapaliovame) isa prakAra yaha vyAvahArika kSetra palyopama kA svarUpa hai| (se kiM taM suhume khettapaliovame ?) he bhadanta ! sUkSma kSetra palyopama kA kyA svarUpa hai ? uttara--(suhume khettapaliovame) sUkSma kSetrapalyopama (se jahA nAmae) isa prakAra se hai-jaise (palle siyA) koI eka palya kushl-ho| (joyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM jAva parikkheveNaM) vaha eka yojana laMbA, 1 yojana cauDA aura eka yojana gaharA hai| usakI vRtta-paridhi kucha adhika tiguNI ho| (se gaM palle egAhiya beyAhiya tiyAhiya jAva bharie bAlaggakoDINa) isa palla meM eka dina do dina tIna dina yAvat pamA tamA sAgarApamAthI yA prayojanI siddhi thAya cha ? (eehi vAyahariehi khetAli ovamasAgarovamehi natthi ki cipaoyaNaM) uttara-A vyAvahArika kSetrapalopamo temaja vyAvahArika kSetra sAgaro5maathii / 5 tanA prayAsananI siddhi yatI nathI. (kevalaM paNNavaNA paNavijjai) memanAthI 34 5359! 14 21ya che. (se taM vAvahArie khettapali bhovame) 24. pramANe mA vyApAra kSetra58yo pamanu 2235 cha. (se ki taM vAvahArie suhume khettapaliovame') asata! sUkSma kSetra 58yA5manu 2135 cha? uttara-(suhume khetapalibhovame) sUkSma kSetra 56|5m (se jahAnAmae) mA prabhArI cha rema (palle siyA) 7 56ya-zava-hAya. (joyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM jAva parikkheveNa) te me yena aisi, 1 yona paheLe ane eka yojana UMDe hoya tenI vRttaparidhi kaMIka vadhAre traNa gaha DAya. (heNaM palle egAhiyabeyAhiya tiyAhiya jAva bharie bAlagA. koDIgaM) mA 56yama 461,2 divasa, yAvat sAta For Private And Personal Use Only
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 358 anuyogadvAra , TInAm / tatra khalu ekamekaM vAlAgram asaMkhyeyAni khaNDAni kriyate / tAni khalu bAlAgrakhaNDAni dRSTayavagAhanAtaH asaMkhyeyabhAgamAtrANi, sUkSmasya panakajIvasya zarIrAvagAhanAao'saMrUpeyaguNAni / tAni khalu vAlAgrakhaNDAni no agni dahet yAvat nau pUtitAM hanyamAgaccheyuH / ye khalu tasya patyasya AkAzapradezAstairvAlAgra khaNDe spRSTA vA anAspRSTA vA tataH khalu samaye samaye ekamekam AkAzapradezam apAya yAvatA kAlena tat palyaM kSINaM yAvad niSThitaM bhavati, tadetat sAta dina taka ke Uge hue bAlAgroM se bhro| (tastha NaM egamege bAlagge asaMkhijjAI khaMDAI kajjai) ina bhare hue bAlAgroM se eka 2 bAlAgra ke kevalI kI buddhi se asaMkhyAta 2 khaMDa karo / ( te NaM bAlaggakhaMDA diTThi ogAhaNAo asaMkhejjaha bhAgamettA, sumassa paNagajIvassa sarIro gAhaNAo asaMkhejjaiguNA) ye vAlAgra- khaMDadRSTipatha prApta vastu kI apekSA asaMkhyAtaveM bhAga mAtra aura sUkSma paNaka jIva kI zarIrAvagAhanA kI apekSA asaMkhyAta guNeM bar3e hote haiN| (te NaM vAlaggakhaMDA No aggI DajjA jAva No pUhattAe hantramAgacchejjA) ye bAlAgra khaMDa usa palpa meM isa rIti se bharanA cAhiye ki - " jisase una para agni havA Adi kA prabhAva kAma na kara sake aura na ve sar3a gala hI sakeM / (jeNaM tassa pallamsa AgAsapaesA tehi bAlagAkhaMDehi AphuNNA vA aNAkuNNA vA) una bhare hue bAlAgrakhaMr3oM se usa palya ke AkAza pradeza cAhe vyApta hoM cAhe na bhI hoM (tao NaM samae samae egamegaM divasa sudhInA bhAsAtha lazvAmAM Ave (tattha NaM egamege bAlo asaMkhijjAhUM khaMDAI kajjar3a) yA sapUrita mAtrAmAthI the ! sAdhane vidhInI buddhi vaDe asa'cyAta asakhyAta au uravAmAM Ave ( se NaM bAlaggakhaMDA diTTi ogAhaNAo asaMkhejjabhAgamettA, suDumassa paNagajIvazsa sarIroggAhaNAo asaMkhejjai guNA 25 bAlAca khaMDo daSTipatha prApta vastunI apekSA asa'khyAtamAM bhAga mAtra ane sUkSma paNuka jIvanI zarIrAvagAhanAnI apekSA asa'jyAtazatruA hoya che. (he bAlagakhaMDA No aggI uhejjA jAva pUittAe havvamAgacchejjA) mA mAsAzrama / te padayamAM sevI rIte lavA leha jethI temanI upara agni, putrana vagerenI asara thAya nahi te kahI zake nahi tebhana khojaNI zaDe naDi. (je NaM tassa paralassa AgAsaparasA tehi bAlaggakhaMDehi AphuNNA vA aNAkuNNA vA) te laresA vAsAzrama abhAMthI te pasyanA mhaashprdesh| lakheM vyApta hAya hai na pA hoya. (taoNa' samaya samae egamega For Private And Personal Use Only
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA sUtra 208 kSetrapalyopamanirUpaNam sUkSma kSetraparayopamam / tatra khalu nodakaH prajJApakamevamavAdIt-santi skhala tasya palyasya AkAzapradezA ye khalu tairvAlAgrakhaNDairanAspRSTAH 1, inta santi ! yathA ko dRSTAntaH ? sa yathAnAmakaH koSTha kA syAt kuSmANDai taH / tatra khalu mAtuliGgAni prakSiptAni tAnyapi mitAni, tatra khalu vilvAni prakSiptAni tAnyapi mitAni / bhAgAsapaesaM avahAya jAvahaeNaM kAleNaM se palle khINe jAva nihie bhavada se taM suhame khettapali bhovame) aba isake bAda eka eka samaya meM eka AkAza ke pradeza ko chor3akara-arthAt usa usa pradeza se una vAlAgra khaMDoM ko nikAlakara-jitane samaya meM una bAlAgra khaMDoM se vaha palya rikta (khAlI) ho jAtA hai utane samaya kA nAma eka sUkSma kSetra parapopama hai / (tattha NaM coyae paNNavagaM evaM vayAsI) aba isa para koI zaMkA karane vAlA ziSya gurudeva se aisA pUchatA hai ki (asthi NaM tassa pallassa AgAsapaesA ja NaM tehiM bAlaggakhaMDehi aNAphuNNA ) he gurudeva ! kyA usa palya ke AkAzapradeza aise bhI haiM, jo una bolAnakhaMDoM se apAta-anAkrAnta-ho ? (haMtA) hAM (atthi) haiM / (jahA ko diluto ?) isa viSaya ko spaSTa karane vAlA dRSTAnta kauna sA hai-(se jahANAmae) jaise koI eka (kohaMDANaM bharie koDhara siyA) kUSmANDoM se bharA huA koThA ho (tattha NaM mAuliMgo pakkhittA, te vi mAyA) vahAM mAtuliMga-vijoroM ko DAlo to ve bhI vahAM samA jAte haiM / 'tatya bhAgAsapaesaM avahAya jAvaieNaM kAleNaM se palle khINe jAva nidie bhavai se taM sahame khettapali bhovame) va tyA2mA me samayamA me me zana pradezane tyajIne eTale ke te pradezamAMthI te bAlAgrakhaMDene bahAra kADhInejeTalA samayamAM te vAlAzrakhaMDathI te palya rikata (khAlI thaI jAya teTalA samayanu nAma me sUkSma kSetra5tyApama che. (tattha NaM coyara paNNavarga evaM kyAsI) 7 mA saMyamA / 12nA2 ziSya zu3312 mA prabhAva prazna 42 cha hai (atthiNaM tassa pallassa AgAsapaesA jaMNaM tehi bAlaggakhaMDe hiM aNAphuNNA) 3 13vAta pakSyanA mAzaza mevA 55 cha ra a anuthI 10yA-manAta hAya ? (haMtA) hI (atthi) cha. (jahA kodito ?) mA viSayane 5508 32nAra TAnta mA pramANe che. (se jahA NAmae) 2 (kohaMzANaM bharie kodae siyA) 30mAthI pUrita mahI Deya (tattha NaM mAuliMgA pakkhittA, te vi mAyA) tyA mAtulI -mirAma-2 nAbhI to to 55 mA samAviSTa 25 laya che. (tattha gaM For Private And Personal Use Only
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir % 3D 360 anuyogadvArale tatra khalu AmalakAni prakSiptAni tAnyapi mitAni / tatra khalu badarANi madhisAni tAnyapi mitAni / tatra khalu caNakAH prakSiptAste'pi mitAH / tatra khalu mudrAH prakSizAste'pi mitAH / tatra khalu sarpapAH prakSiptAste'pi mitaaH| tatra khala gaGgAvAlukA prakSiptA sA'pi mitA / evameva etena dRSTAntena asti khalu tasya palyasya AkAzapadezA ye khalu taiH vAlAgrakhaNDairanAspRSTAH / eteSAM palyAnAM koTIkoTirbhaved dazaguNitAH / tat mUkSmasya kSetrasAgaropamasya ekasya bhavet NaM billA pakkhittA te vi mAyA) vahAM billoM ko bhI koI DAle to ve vahAM samA jAte haiM / (tastha NaM AmalagA pakkhittA te vimAyA) vahAM para AvaloM ko bhI koI DAle to ve bhI vahAM samA jAte haiN| (tastha NaM bayarA pakkhittA te vi mAyA) vahAM beroM ko bhI koI DAle to ve bhI vahAM samA jAte haiM / (tatya NaM caNagA pakvittA te vi mAyA) vahAM para canoM ko bhI koI DAle to ve bhI vahA~ samA jAte haiM / (natya NaM mugmA pakkhittA te vi mAyA) vahA~ para mUMga ko bhI koI DAle to vaha bhI samA jAtA hai / (tastha NaM sarisavA pakkhittA te vi mAyA) vahAM para sarasoM ko koI DAle to vaha bhI samA jAtA hai / (tattha NaM gaMgAvAluyA pakkhittA sAvi mAyA) vahAM gaMgA kI bAlu bhI koI DAle to vaha bhI vahAM samA jAtI hai| (evameva) isI prakAra (eeNaM diTuMteNaM) isa dRSTAnta se (tassa pallassa) usa palpa ke (AgAsapaesA asthi) aise bhI bhA. kAza pradeza haiM (je gaM) jo (tehiM bAlaggakhaMDehiM) una bAlAgrakhaMDoM se (aNAphuNNA) anAspRSTa-anAkAnta-hai / (eesiM pallANaM, dasaguNiyA billA pakkhittA te vi mAyA) tyA bhivAne 54 / nAme to te 55 tyA samAviSTa taya. (tattha NaM AmalagA-pakkhittA te vi mAyA) tyA mAmAne nAta paNa tyA samAviSTa yajaya. (tattha NaM bayarA pakkhittA te vi mAyA) yo 2 nAbhI to te 55 samAviSTa 45 4. (tastha NaM caNagA pakkhittA devimAyA) tama yA nAme 55 samA gaya cha (tattha NaM mugA pakkhittA te vi mAyA) tyo bhA nAbhI to 55 samAviSTa 24 saya. (tattha sarisavA pakkhicA te vi mAyA) tyAM sarasa nabhAko 565 sabhAviSTa 14. (tattha NaM gaMgAvAluA pakkhitA mA vi mAyA) tyAMnI reta nAbhAsa ta 55 samAviSTa tha ya. (evameva) mA pramANe (eeNaM didateNaM) mA haTAntathI (tassa pallasma) 5zyanA (AgAsapaesA asthi) 9vA pakSa pradeza . (je Na) 2 (vehi bAlaggakhaMDehi) te mAmAthI (aNAphaNNA) anAvRSTa-nistra siya. (eeni pallANaM dasaguNiyA koDA koDI) For Private And Personal Use Only
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogadhandrikA TIkA sUtra 208 kSetrapalyopamanirUpaNam parimANam // 1 // eteH sakSmai kSetrapalyopamasAgaropamaiH kiM prayojanam ? etaiH sUkSma palpopamasAgaropamaiH dRSTivAde dravyANi mIyante // sU0 288 // TIkA-se ki te' ityAdi asya sandarbhasya vyAkhyA adApalyopamavadena bodhyA / tathApi kiMcid vyAkhyAyate-kSetram-AkAzaM tadudAramadhAnaM palyopamaM kSetrapalyopamam / vyAvahA. rikakSetrapalyopame tasya palyasyAntargavA ye namaHpadezAstai lAnarAspRSTA:vyAptAH- AkrAntAH santi / teSAM mUkSmatvAt patisamayamekaikApahAre asaMkhyeyA koDAkoDI) isa palyoM kI dazaguNita koTi koTI (egassa suhamassa khettasAgarIvamasma) eka sUkSmakSetra sAgagepama kA (parimANaM bhave) parimANa hotA hai| (eehiM suhamehiM khettapaliovamasAgarovamehiM ki poyaNaM ?) he bhadanta ! ina sUkSma kSetra pasyopama evaM sUkSmakSetra sAgaropama se kyA prayojana siddha hotA hai ? (eehiM suhamapaliovamasAgarovamehi didivAe davA mavijjati) ina sUkSmakSetra palyopamoM se evaM sUkSmakSetra sAgaropamoM se dRSTivAda meM dravyoM kI ginati kI jAtI hai| bhAvArtha-isa sUtra dvArA sUtrakAra ne kSetra palyopama kA kyA sva.. rUpa hai ?' yaha spaSTa kiyA hai| vaise to isa sUtra kI vyAkhyA addhA. parayopama jaisI hI hai| parantu ipta palyopama meM kSetra se AkAza liyA gayA hai| vyAvahArika kSetra pasyopama se usa palya ke antargata jo nabhApradeza haiM, ve una bAlAnoM se vyApta kahe gaye haiM / inake atyanta mA patyAnI 10 gupita TI (egassa suhumassa khettasAgarovamassa) me sUkSma kSetra saagre|5mnu pariNAma jAya che. (epahi suhumehi khettapali. ovamasAgarovamehi ki poyaNaM ?) BRE ! mA sUkSma kSetra pakSyAyama tamA sUkSma kSetra sAgaro5mathI yA prayojanI siddhi thAya cha ? (eehiM suhamapali povama sAgarobamehi didvivAe davyA mavijjati) mA sUkSma kSetra pApothI temaja sUkSama kSetra sAgarepamethI daSTivAdamAM dravyanI gaNanA karavAmAM Ave che. bhAvArtha-A sUtra vaDe sUtrakAre "kSetrapalyopamanuM svarUpa kevuM che?" A vAta spaSTa karI che. Ama te A sUtranI vyAkhyA addhApalyopama jevI ja che. paNa A pApamamAM kSetrathI AkAza grahaNa karavAmAM AvyuM che. vyAvahArika kSetrapApamamAM te palyamAM je nabhaHpradeze che, teo te vAlAcothI vyApta thayela kahevAmAM AvyA che. teo atyanta sUkSama che. tethI a0 46 For Private And Personal Use Only
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhanuyogadvArasUtre utsapiNyavasarpiNyo vyatiyanti / ato'saMkhyeyotsarpiNyavasarpiNImAnaM vyAvahArikakSetrapalyopamaM bodhyam / sUkSmakSetrapalyopame tu sUkSmaivIlAgrakhaNDaiH spRSTA aspRSTAzca namaHma dezA gRhyante, atastad vyAvahArikAdasaMkhyeyaguNakAlamAnaM bodhym| manu yadi spRSTA aspRSTAzca namaHpradezA atra gRhyante, tarhi vAlAgrakhaNDaiH kiM prayojanam ? iti cedAha-prastutapalyopamena dRSTivAde dravyANi mIyante, teSu kAnicid dravyANi yathoktavAlAgrakhaNDaspRSTaireva namaHpradezairmI yante, kAnividaspRSTairityato sUkSata hone ke kAraNa pratisamaya eka 2 bAlAgra ke nikAlane meM asaMkhya ta utsarpiNiyAM avasAgaNiyAM samApta ho jAtI haiN| isaliye asaMgAta utsargiNI avalaniNI svarUpa yaha vyAvahArika kSetra palyo. papa honA hai| sUkSmakSetrAlyopama meM una yAlAnoM ke asaMkhyAta 2 khaMDa eka eka bAlAna ke kiye jAte haiM / ina bAlAgrakhaMDoM se usa palya ke namaHpradeza spRSTa bhI hote haiM aura aspRSTa bhI hote haiN| aisA kahA gayA hai / isakA kAla vyAvahArika kSetra palyopama se asaMkhyAta guNA hotA hai| yahAM para aisI AzaMkA ho sakatI hai ki-'isa kSetra palyopama meM yadi bAlAprakhaMDoM se spRSTa aura aspRSTa donoM prakAra ke pradeza gRhIta kiye gae haiM to phira bAlAna khaNDoM se kyA tAtparya nikalA ? to isakA uttara isa prakAra se hai, ki -'prastuta palyopama se dRSTivAda aMga meM dravya gine jAte haiM / inameM kitaneka dravya yathokta cAlAna khaMDoM se spRSTa hue nabhaH pradezoM se gine jAte haiM mApe jAte haiNpratisamaya eka eka vAlIne bahAra kADhavAmAM asaMkhyAta urpiNIo ane avasarpiNa e samApta thaI jAya che. eTalA mATe asaMkhyAta utsarpiNa avasarpiNI svarUpa A vyAvahArika kSetrapApama hoya che. sUkama kSetrapopamamAM te vAlAonA asaMkhyAta khaMDo eka eka vAlAjhanA karavAmAM Ave che. A vAlAgrakhaMDathI te palyanA nabhaH pradeza pRSTa paNa hoya che. ane aspaSTa paNa hoya che. Ama kahevAmAM AvyuM che Ano kALa vyAvahArika kSetra palyopamathI asaMkhyAtagaNe hoya che. ahIM evI AzaMkA utpanna thaI zake ke A kSetra pApamamAM je vAlAkhaMDothI spaSTa ane apRSTa ane prakAranA pradeze grahaNya karavAmAM AvyA che ? te pachI vAlAkhaMDathI kayA tAtparyanI siddhi thAya? te enA javAbamAM A pramANe kahI zakAya ke " prastuta palyopamathI daSTivAda aMgamAM dravyanI gaNanA thAya che. A sarvemAM keTalAka dravya yakta vAtAgrakhaMDathI pRSTa thayela nabha:pradezethI gaNavAmAM Ave che-mApavAmAM Ave che-eTale ke temanuM pramANa nakkI For Private And Personal Use Only
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogavandrikA TIkA sUtra 208 kSetrapalyopamanirUpaNam dRSTivAdoktadravyamAnopayogitvAd bAlAgrakhaNDaprarUpaNA samayojanaiva, na tu niSpayojaneti / tatra namaHmadezAnAM spRSTAspRSTatvaparUpaNe guruNA kRte sati samutpanna saMzayaH ziSya AcArya mevamavAdI-he bhadanta ! sasya palpasyAntargatA evaMvidhA AkAzapradezAH kiM saMbhavanti, ye khalu tairvAlAgrakhaNDaispRSTA bhaveyuH ? tatra palye vAlAgrakhaNDAni nibiDatayA vyavasthApitAni, atastatra chidrasthAsaMbhavAda bAlAgrakhaNDAspRSTAkAzapadezAnAmasambhAvyAt 'tatra palye'spRSTA AkAzapradezAH santi' iti nocitamitipaSTurabhiprAyaH / gururAha-hanta ! astyetat ! nAtra tvayA sandihAnena bhavitavyam / zRNu-'sa yathA nAma: koSThakaH syAt kUSmADairbhUta' arthAt unakA pramANa nizcita kiyA jAtA hai / aura kitaneka dravya jo yathokta pAlAgra khaMDo se spRSTa nahIM hue haiM, aise nabhaHpradezoM se gine jAte haiN| isaliye dRSTivAda meM kathita dravyoM ke mAna karane meM upayogI hone se bAlAnA ke khaMDoM kI prarUpaNA niSprayojanIbhUta nahIM hai, kintuprayojanIbhUta hI hai / jaba gurudeva ne isa prakAra se spRSTa aspRSTa namaH pradezoM kI prarUpaNA kI to utpanna hue saMzaya vAle kisI ziSya ne gurudeva se usI samaya aisA pUchA ki-'he bhadanta ! jaba vaha palya unaH bAlAgra khaNDoM se labAlaba bhara diyA jAtA hai, to aisI sthiti meM vahAM chidra nahIM raha sakane ke kAraNa kyoM aise bhI nabhApradeza saMbhAvita ho sakate haiM jo una ghAlAgra khaMDoM se aspRSTa bane raheM / taba ziSya kI isa zaMkA kI nivRtti karane ke liye gurudeva ne use isa dRSTAnta dvArA pratiyodhita kiyA-ki hAM, vahAM aise bhI pradeza saMvita hai, jo una karavAmAM Ave che. ane keTalAMka dravya ke jeo yokata bAlAgrakhaMDathI pRSTa thayA nathI, evA nabha:pradezathI gaNavAmAM Ave che eTalA mATe dRSTi. vAdamAM kathita dravyanuM prarUpaNa karavAmAM upogI hovAthI vAlAnA khaDonI prarUpaNa niprojanIbhUta nathI, paraMtu prajanIbhUta ja che. jyAre gurUdeve A rIte pRSNa temaja askRSTa nabha: pradezanI prarUpaNuM karI tyAre zaMkA utpanna thayelA ke ziSya gurUdevane tatkAla A jAtane prazna karyo ke he bhadanta ! jyAre te palya te vAla 2 khaDethI pUrepUro bharavAmAM Ave che, te evI sthitimAM temAM chidronA abhAve zuM evA paNa nabha pradeza saMbhavita thaI zake che? ke jeo te vAlAgra khaMDethI apRSTa rahe tyAre ziSyanI A zaMkAnI nivRtti mATe gurUdeva A duSTAnta vaDe tene pratibaMdhita karyo ke ho tyAM evA paNa pradeza saMbhavita che ke jeo te sUkama vAlArA khaMDa vaDe aspaSTa banelA che. jema ke-kUmAMDa pUrita kaI eka kaTho hoya, vyavahAramAM For Private And Personal Use Only
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogabArasUtre ityAdi / ayaM bhAvaH-koSThake kUSmANDaibhRte sati 'bhRtaH koSThakaH' iti sthUladRSTibhiruSAdIyate, parantu kUSmANDAnA bAdarasyAt teSAM paramparAntarAle chidrANAM saMbhavAt yeSu punazchidreSu mAtuliGgAni-dhIjapUrANi prakSiptAni, tAnyapi mitaani| tattathApi 'bhRto'yaM koSThakaH' iti pratIyate / punarmAtuliGgacchidreSu bilvAni makSiptAni tAnyapi mitAni / punaH krameNa AmajhakAdi sarpapAntAH prakSiptA, te'pi mitAH / punastA gaGgAvAlukA prakSiptA'pi mitA / etena dRSTAntena evaM bodhyam-yatsthUladRSTibhistatra palye zuSirAbhAvAdaspRSTanamA pradezAH na saMbhAvyante, ikSma bAlAgrakhaMDoM dvArA aspRSTa dhane hue haiM, dekho kUSmANDoM se bharA humA eka koThA ho, vyavahAra meM taba aisA kahA jAtA hai ki-'yaha koThA kUSmANDoM se labAlaba bharA huA hai| parantu bAdararUpa meM hone ke kAraNa ina kUSmANDoM meM paraspara meM aMtarAla to hotA hI hai-phira bhI yaha koThA kUSmANDoM se bharA par3A hai, aisA loga kahate hI haiN| mADoM se bhare hue usa koThe meM japa mAtuliGga pakSipta kie jAte haiM, to ve bhI usameM samA jAte haiN| kyoMki kUSmAMDo ke rahe hue antarAla meM ve bhara jAte haiM / isI prakAra mAtuliGgoM ke antarAloM meM prakSipta bilvaphala, bilvaphaloM ke antarAla meM AMvale prAdi sarSapAnta taka ke padArtha aura sarasoM ke antarAla meM gaMgA kI vAlu ye saba samA jAte haiM, kyoMki ye saba padArtha bAdara hai / bAdaroM meM antarAla honA svAbhAvika hai| isa dRSTAnta se hama yaha jAna sakate haiM ki-'jaba kUSmAMDoM se koThA bharA huA hai, taba usameM mAtuliGga Adi padArtha nahI samAnA caahietyAre Ama kahevAmAM Ave che ke "A ke The kUmAMthI koLuM) pUrepUro bharela che. paraMtu bAdara rUpamAM hovAthI A kamAMDomAM parasparamAM aMtarAla te hoya ja che. chatAMe A kaTho kUmAMDathI bhareluM che Ama leke kahe ja che. kUSmAMDethI parita te koThAmAM jayAre mAtaliMga (birA) prakSita karavAmAM Ave che tyAre teo paNa temAM samAviSTa thaI jAya che. kemake kUmADAnA aMtarAlamAM teo samAviSTa thaI jAya che. A pramANe mAtaliMganA aMtarAlomAM prakSita bilvaphaLa, bilvaphaLonA antarAlamAM ameLAo vagere sarasava sudhInA padArtho ane sarasavanA aMtarAlamAM gaMgA nI reta A sarve samAviSTa thaI jAya che. kemake A sarve padArtho bAdara che bAdaramAM aMtarAla hoya te svAbhAvika ja che. A daSTAntathI ame e vAta jANI zakIe chIe ke jyAre kUSmAMDathI bharele TheThe hoya che, tyAre temAM mAtaliMga vagere padArtho samAvA For Private And Personal Use Only
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 208 kSetrapalyopamanirUpaNam 365 tathApi bAlAgrakhaNDAnAM bAdaratvAt , AkAzapradezAnAM tu sUkSmatvAt , santyevAspRSTA asaMkhyeyA namApradezAH / dRzyate ca niviDatayA dRzyamAne'pi stambhAdau kolakAnAM pravezaH / sa ca zuSiraM vinA notpadyate / evamihApi vAlAgrakhaNDaraspRSTA asaMkhyeyA AkAzapadezA ghodhyA iti // sU0 208 // parantu jo samA jAte haiM, usakA tAtparya yahI hai ki-'vahAM ke namaH pradeza aise haiM, jo una kUSmANDoM Adi se aspRSTa bane hue haiN| yadi ve unase spRSTa hote to, anya padArtha vahAM kaise samA sakate ? bhale hI laDhaSTivAle puruSoM ke dhyAna me vahAM aspaSTa nabhaHpradeza pratIta na ha-kyoMki ve sUkSma hai| parantu ina prakSipta bhinna 2 padArthoM ke vahAM samA jAne se aspRSTa nabhApradeza siddha ho jAte haiM / isI prakAra sthUla dRSTivAle puruSAM ko usa palya meM zuSirake abhAva se aspRSTa nabhApradeza saMbhavita na ho to bhI bAlAgrakhaMDoM ke bAdara hone ke kAraNa aura AkAza pradezoM ko sUkSma hone ke kAraNa vahAM-asaMkhyAta pradeza aise bhI haiM, jo una bAdarapAlAprakhaMDo dvArA aspRSTa bane hue haiN| hama yaha bAta isa prakAra se bhI samajha sakate haiM ki jaba koI eka stambha meM kIla ThokatA hai to, vaha usameM Thuka jAtI hai| aba vicArane kI bAta hai ki-'yadi usa staMbha meM yadi zuSira na ho to vaha kIla usameM kaise Thuka sakatI 1 yadyapi hameM pradezoM kI niSiDatA se usameM zuSira pratIta nahIM joIe nahi, paraMtu A padArtho samAviSTa thaI jAya che tenuM kAraNa e che ke, tyAMnA nabha pradeza evA che ke jeo te mAMDa vagerethI aspaSTa thayelA che. je te pradeza temanAthI spaSTa heta te anya padArtho temAM kevI rIte samAI zakta bhale skUla dRSTivALA mANasenA dhyAnamAM tyAM aspaSTa nabhApradeza pratIta nahIM paNa hoya, kemake teo sUma che. paraMtu A prakSita bhinnabhinna padArthonA tyAM samAvAthI askRSTa nabha pradeze siddha thaI jAya che. A pramANe sthala daSTivALA purUSane te palyamAM zuSiranA abhAvamAM apRSTa nabhaHpradeza saMbhavita na hoya te paNa bAlAgrakhaMDe bAdara che te mATe ane AkAzapadeze sakSama che tethI tyAM asaMkhyAta pradezo evA paNa che ke jeo te bAdara bAlAgra khaDe vaDe aspRSTa banelA che. ame A vAta A rIte paNa samajI zakIe chIe ke jyAre ame taMbhamAM khIlI ThekIe chIe tyAre te ThekAI jAya che. have vicAraNIya vAta A che ke je te staMbhamAM zaSira na hoya te te khIDhI temAM kevI rIte pesI jAya che? vastutaH vAta evI che ke nibiDatAne lIdhe temAM zuSiranI pratIti thatI nathI paNa khIlI For Private And Personal Use Only
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra - etaiH sUkSmakSetrapalyopamasAgaropamaidRSTivAde dravyANi mIyante ityuktam / tatra katividhAni dravyANi santi iti pradarzayitumAha-'kai vihANaM' ityAdi mUlam-kaivihANaM bhaMte ! davA paNNattA? goyamA! duvihA~ paNNatA, taM jahA-jIvadavvA ya ajIvadavvA y| ajIvadavANaM bhaMte ! kaivihA paNNattA ? goyamA! duvihA paNNattA, taM jahA-rUvI ajIvadavAya arUvI ajIvadavAyA ajIvadavANaMbhaMte! kaivihA paNNatA? goyamA! dasavihA paNNatA, taM jahA-dhammasthikAe dhammatthikAyassa desA dhammasthikAyaspta pesaa| adhammatthikAe adhammasthikAyassa desA adhammatthikAyassa pesaa| AgAsasthikAe AgAsasthikAyassa desA AgAsatthikAyassa paesA, addhaasme| rUbI ajIvadavANaM bhaMte! kaivihA paNNattA ? goyamA! cauvihA paNNattA, taM jahA-khaMdhA khaMdhadesA khaMdhappaesA prmaannupogglaa| te NaM bhaMte ! kiM saMkhijA asAMkhijA aNatA? goyamA! no saMkhejjA, no asaMkhejjA, agNtaa| se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai no saMkhejjA, no asaMkhejjA, aNaMtA ? goyamA ! aNaMtA paramANugaggalA aNaMtA dupaesiyA khaMdhA jAva agaMtA aNaMtapaeliyA khaMdhA, se eeNa'TreNaM goyamA! evaM buccai-no saMkhejjA no asaMkhejjA annNtaa| jIvadavANaM hotA, phira bhI kIla ke Tukane se hama isa bAta ko samajha sakate haiMusI prakAra yaha bhI mAnanA cAhiye ki-'isa palpoM bhI asaMkhyAta nabhA. pradeza aise bhI haiM, jo una bAdara bAlAgrakhaMDo se aspRSTa haiM |sra0 208 // ThekavAthI jema ame A vAta samajI jaIe chIe tema A vAta paNa mAnI levI joIe ke A palyamAM paNa asaMkhyAta nabha: pradeze evA paNa che ke jee te bAdara bAlAgni khaMDethI aspaSTa che. sU0208 For Private And Personal Use Only
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAnuyogacandrikA TIkA sUtra 209 dravyasvarUpanirUpaNam bhaMte ! ki saMkhijjA asaMkhijjA arNatA ? goyamA! no saMkhijjA 'no asaMkhijjA annNtaa| se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-no saMkhijjA no asaMkhijjA arNatA ? goyamA! asaMkhejjA geraiyA asaMkhejjA asurakumArA jAva asaMkhejjA thaNiyakumArA asaMkhijjA puDhavIkAiyA jAva asaMkhijjA vAukAiyA aNaMtA vaNNassaikAiyA, asaMkhejjA beiMdiyA jAva asaMkhijjA cauridiyA asaMkhijjA paMciMdiyatirikkhajoNiyA, asaMkhijjA maNussA asaMkhijjA vANamaMtarA asaMkhijjA joisiyA asaM. khijjA vemANiyA, aNaMtA siddhA, se eeNa'TreNaM goyamA! evaM vucai-no saMkhijjA no asaMkhijjA aNaMtA ||suu0 209 // chAyA-kativiSAni khalu bhadanta / dravyANi prajJaptAni ? gautama ! dvividhAni prajJaptAni, tadyathA-jIvadravyANi ca ajIvadravyANi ca / ajIvadravyANi - aba sUtrakAra isa bAta ko kahate haiM ki jo pahile aisA kahA gayA hai ki-'sUkSma kSetra palyApama evaM sUkSma kSetra sAgaropama se dRSTivAda meM dravyoM kI gaNanA kI jAtI hai so vahAM kitane prakAra ke dravya haiM isa bAta ko sUtrakAra kahate haiM. . "kAvihA NaM bhaMte davvA paNNattA" ityaadi| zabdArtha-(bhate) he bhadanta ! (davA) dravya (kAvihANaM) kitane prakAra ke (paNNattA) kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! (duvihA paNNattA) dravya do prakAra ke prajJapta hue haiN| (taM jahA) ve usake prakAra se haiM-(jIva davyA ya) eka jIva dravya Ara dUsarA (ajIva vA ya) ajIva dravya / have sUtrakAra A vAtane spaSTa kare che ke, je pahelAM A pramANe kaheAvyuM che ke sUvama kSetrapalapama temaja sUkSama kSetrasAgaropamathI daSTivAjamAM dravyonI gaNanA karavAmAM Ave che, te tyAM keTalA prakAranAM dravya che? "kaivihA gaM bhaMte ! vvA paNNattA" tyAhazA---(bhaMte!) ta! (davA) dr0y| (kAvihANaM) TA nA (paNNattA) vAmai mAyA cha' (goyamA!) 3 gautama / (duvihA paNNattA) dravye. me mAranA prazasa thye| che. (taMjahA) taare| mA pramANe 2. (jIvadavvA ya) : 1 dravya bhane dvitIya (ajIva daravAya) 1 0 (ajIvadavvANaM) mala dravya (bhaMte !) 3 mahata! For Private And Personal Use Only
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 368 anuyogadvArasUtre khalu bhadanta ! katividhAni prajJaptAni ? gautama ! dvividhAni majJaptAni tadyathArUpya - jIvadravyANi arUpyajIvadravyANi ca / arUpyajIvadravyANi khalu bhadanta ! katividhAni prajJaptAni ? gautama ! dazavidhAni prajJaptAni tadyathA - dharmAstiSarat feaster dezAH dharmAstikAyasya pradezAH, adharmAstikAyo'dharmAsvikAyaspa dezA adharmAstikAyasya pradezAH, AkAzAstikAya AkAzAstikAyasya dezAH AkAzAstikAyasya pradezAH addhAmazyaH / rUppajIvadravyANi khalu * Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (ajIva davvA NaM) ajIva dravya (bhaMte) he bhadanta (kavihA) kitane prakAra kA ( paNNattA) prajJapta huA hai / (gogamA) hai gautama ! (duvihA) do prakAra kA (paNNattA) prajJapta huA hai / (taM jahA) ve usake prakAra ye haiM(ruvI ajIva davvA ya, arUvI ajIba vvAya) eka rUpI ajIvadravya aura dUsarA arUpI ajIva dravya / (arutrI ajIvadavvA NaM bhaMte kahavihA paNNattA) arUpI ajIva dravya he bhadaMta ! kitane prakAra kA kahA gayA hai ? (goyamA) he gautama! (dasatrihA paNNattA) daza prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA ) ve daza prakAra ye haiM-- ( dhammasthikAe, dhammasthikAyassa desA, dhammasthikAyasta parasA) dharmAstikAya 1 dharmAstikAya ke deza 2, dharmAstikAya ke pradeza 3, (adhammasthikAe, adhammasthikAyassa dekho, referature parasA) adharmAstikAya 4, adharmAstikAya ke deza 5, adharmAstikAya ke pradeza 6, ( AgAsatthikAe, AgAsatthi kAyasla desA, AgAsAtdhikAyassa parasA) AkAzAstikAya 7 AkAzAstikAya ke deza 8, AkAzAstikAya ke pradeza 9, (addhAsamae) aura (kavihA) udayA prahAra (paNNattA) prajJapta thayesa che (goyamA !) he gautama! (vihA) se prahAra (paNNattA) ajJapta thayesa che (taMjA) te prahAro bhA prabhA che (rUvI ajIvadavvA ya, arUtrI ajIvadavvA ya) me 3cI lava vyAne zrI sadhI alava dravya ( arUvI ajIvadavvA NaM bhaMte ! kaivihA paNNattA) 3thI alava dravya ke laGghata ! vA anujJapta thayela che ! ( goyamA) he gautama | (zafazi qona1) 82 steg ssali anoy' SS. (a 1761) A CA prakAza yA pramANe che. (ghammatthikAra dhammatthikAra dekhA, dhammasthi kAyama pasA) dharmAstiThAya 1, dharmAstiyanA heza 2, dharmAsti ayanA pradeza 3, (adhammatthikAe, adhammatthikAyarasa dekhA adhammAtthikAyarasa parasA) aSa bhastikAya 4, adharmAstiDAyanA deza ya, adharmAstiyanA pradeza 6, (bhAgAsatkAra AgAsatthikAyassa desA, AgAsatthikAyassa paemnA) bhAzAstiya 7, AmazAstidvAyanA heza 8, AmazAstihAyanA pradeza (, ( baddhA samae) bhane For Private And Personal Use Only
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahayogacandrikA TIkA sUtra 209 dravyasvarUpanirUpaNam bhadanta ! katividhAni pakSaptAni ? gautama! caturvidhAni prAptAni, tadyathA-skandhAra skandhadezAH skandhamadezAH paramANupudgalAH / te khalu bhadanta ! kiM sNkhyeyaa| asaMkhyeyAH anantA ? gautama ! no saMkhyeyA no asaMkhyeyA anntaaH| tat kenArthena bhadanta / evam ucyate-no saMkhyeyAno asaMkhyeyAH anantAH ? gautama! anantAH paramANupudgalA, ajantAH dvipadezikAH skandhA yAvat anantA anantapradezikAH skandhAH tadetenArthena gautama ! evam ucyate-no saMkhyeyAH no asaMaddhAsamaya 10, / (rUvI ajIvadayA bhaMte kAvihA paNNattA) rUpI ajIva dravya he bhadanta ! kitane prakAra kA prajJapta huA hai ? (goyamA) he gautama ! (ca ubdhihA pagattA) vaha cAra prakAra kA prajJapta huA hai| (taM jahA) ve usake prakAra ye haiM (khaMdhA) skandha 1, (khaMdhadesA) skaMdhadeza 2 (khaMdhappaesA) skaMdha pradeza 3, (paramANu poggalA) aura paramANu pudgala 4 / (te NaM bhaMte ! ki saMkhijjA, asaMkhijjA, aNaMtA? ) skaMdhAdika dravya he bhadanta ! saMkhyAta hai ? yA asaMkhyAta haiM ? yo anaMta haiM ? (goyamA! no saMkhejjA no asaMkhejjA, aNaMtA) he gautama ! skaMdhAdika dravya na saMkhyAta haiM, na asaMkhyAta hai kintu anaMta haiN| (se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccA, no saMkhejjA, no asaMkhejjA, arNatA) hai bhadanta ! Apa yaha kisa artha ko lekara aisA kahate haiM ki 'skaMdhA. dika saMkhyAta nahIM haiM, asaMkhyAta nahIM haiM, kintu anaMta haiM ? (goyamA! arNatA paramANupoggalA, arNatA duppaesiyA, khaMdhA jAva aNaMtA aNatapaesiyA se eeNadveNaM goyamA! evaM buccaha no saMkhejjA, no asaMsadAsamaya 10, (rUvI ajIvadavvANa' bhave kaivihA paNNattA) 35 101 dravya 8 mahata! 8 ranu prazasta thayesa cha ? (goyamA 1) gIta ! (cauThivahA paNNattA) tayAra prasAra prajJata zye che. (taM jahA) te / mA prabhArI che. (khaMdhA) 245 1, (khaMdha desA) 24za 2, (khaMdhappaesA) 24 maheza 3, (paramANupoggalA) bhane 52mA Ya 4. (teNa bhaMte ! ki sakhijjA, asaMkhijjA, aNatA ?) mA 14 dhAdri0ya ta ! sabhyAta cha? ayAta 13 sanata cha? (goyamA ! no saMkhejjA no asaMkhejjA, aNatA) ke gautama! mA 24 cAhi dravye sadhyAta nathI, adhyAta nayI 55 mata che. (se keNaTreNa bhaMte ! evaM vuccai. no saMkhejjA, no asaMkhejjA, aNatA) DRE! ApazrI 42 // sarthanA AdhAre nAma haiN| ch| 3 24aa. hi sabhyAta nathI, asayAta nathI paraMtu mata cha ? (goyamA / aNatAparamANupoggaThA, aNatA duppaesiyA, khaMdhA jAva arNatA aNatapaesiyAse eeNa a0 47 For Private And Personal Use Only
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre khyeyAH anantAH / jIvadravyANi khalu bhadanta ! ki saMkhyeyAni asaMkhyeyAni anantAni ? gautama ! no saMkhyeyAni no asaMkhyeyAni anantAni, tat kenArthena bhadantaH ! evamucyate-no saMkhyeyAni no asaMkhyeyAni anantAni ? gautama ! asaMkhyeyA nairayikAH asaMkhyeyA anurakumAra yAvat asaMkhyeyA stanitakumArAH asaMkhyeyAH pRthivIkAyikA yAvat asaMkhyeyA vAyukAyikAH anantA vanaspatikAyikAH asaMkhyeyAH dvIndriyA yAvat asaMkhyeyAH caturindriyAH, asaMkhyeyAH khejjA, aNaMnA) gautama ! 'anaMta paramANu pudgala haiM, anaMta pradvidezika skaMdha haiM yAvat anaMta anaMta pradezavAle skaMdha haiM isaliye hama isI artha ko lekara aisA kahate haiM ki 'skaMdhAdika na saMkhyAta haiM, na asaM. khyAta haiM, kiMtu anaMta haiN| (jIvavyA NaM bhaMte! kiM saMkhijjA asaMkhiphejA aNaMtA 1) he bhadanta ! jIva dravya saMkhyAta haiM ? yA asaMkhyAta haiM ? yA anaMta hai ? (goyamAno saMkhijjA, no asaMkhijjA aNaMtA) he gautama ! jIvadravya na saMkhyAta haiM na asaMkhyAta hai kintu anaMta haiM ? (se keNadveNaM bhaite ! evaM buccaha-no-saMkhijjA, no asaMkhijjA, aNatA) he bhadanta ! bhApa yaha kisa artha ko lekara aisA kahate haiM-ki jIvadravya na saMkhyAta haina asaMkhyAta haiM kintu anaMta haiM ? (goyamA ! asaMkhejjA rahayA asakhejjA asurakumArA jAva asaMkhejjA thaNiyakumArA, asaMkhijjA puDhavIkAiyA jAva asaMkhijjA vAukAiyA aNaMtA vaNassaikAiyA) he TreNaM goyamA! evaM vuccai no saMkhejjA, no asaMkhejjA aNaMtA) 8 gautama ! anaMta paramANu yugalo che, anaMta kripradezika audhe che yAvata anaMta anaMta pradezavALA skadho che." A jAtanuM kathana AgamanuM che ethI ja. ame A arthanA AdhAre ja Ama kahIe chIe ke sakadhAdika saMkhyAta nathI, yAta nathI, 59 mata che. (jIvadayA NaM bhave! kiM saMkhijjA asaMkhijjA aNaMtA 1) 3 mata dravya sabhyAta cha ? masabhyAta ch| gata cha ? (goyamA / no saMkhijjA, no asaMkhijjA aNaMtA) gItama! 7 dravyapyAta nathI asabhyAta nathI 52'tu manatale. (sekeNaTreNaM bhave / evaM vaJcai no saMkhijjA, no asakhijajA, aNatA) BRE! mA5zrI zyA manA AdhAre A pramANe kahe che? ke chavadravya saMkhyAta nathI, asaMkhyAta nathI 52 mana ta cha 1 (goyamA! asa khejjA raiyA asaMkhejjA asurakumArA jAva asaMkhejA thaNi yakumArA asaMkhijjA puDhavIkAiyA jAva asa khijjA vAukAiyA aNatA vaNassaikAiyA) 3 gotama abhyAta nA cha, asabhyAta . For Private And Personal Use Only
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 209 dravyasvarUpanirUpaNam paJcendriyatiryagyonikA, asaMkhyeyAH manuSyAH, asaMkhyeyA vyantarA, asaMkhyeyA jyotiSkAH, asaMkhyeyA vaimAnikAH, anantA siddhAH, tat etenArthena gautama ! evam ucyate-no saMkhyeyAni no asaMkhyeyAni anantAni // mU0 209 // TokA-'kaivihA NaM bhaMte' ityAdi dravyANi hiM jIvadravyAjIvadravyabhedena dvividhAni prajJaptAni / tatrAlpavaktavyatvAt pazcAbhirdiSTAnyapi ajIvadravyANi vyAkhyAtumAha-'ajIvavvANa' gautama ! asaMkhyAta nAraka hai, asaMkhyAta asurakumAra deva haiM yAvat asaMkhyAta stanitakumAra haiM / asaMkhyAta pRthivIkAyika haiM, yAvata asaMkhyAta vAyukAyika hai, anaMtavanaspatikAyika haiN| (asaMkhejjA beI. diyA) asaMkhyAta do indriyavAle jIva haiN| (jAva asaMkhijjA cauridiyA, asaMkhijjA paMcidiyatirikkhajoNiyA) yAvat asaMkhyAta cAra indriyavAle jIva haiM, asaMkhyAta pAMca indriyavAle tiryazca jIva haiN| (asaMkhijjA maNuslA asaMkhijjA vANamaMtarA, asaMkhinjA joisiyA, asaMkhijjA vemANiyA) asaMkhyAta manuSya haiM, asaMkhyAta vyantaradeva haiM, asaMkhyAta jotiSkadeva haiM, asaMkhyAta vaimAnika deva haiM, (aNatA siddhA) aura aNaMta siddha haiM / (se eeNadveNaM goyamA ! evaM buccaha no saMkhijjA no asaMkhijjA, aNaMtA) isaliye he gautama ! maiM, isI artha ko lekara aisA kahatA hU~ ki jIvadravya na saMkhyAta hai, na ase. khyAta haiM kintu anaMta haiN| kumAra de che, yAvat asaMkhyAta svanitakumAre che. asaMkhyAta pRthivIkAyike che yAvat asaMkhyAta vAyukAyike che, anaMtavanaspatikAyika che, (asaMkhejjA beiMdiyA) asabhyAta yendriyANA ch| che. (jAva asakhijjo cauridiyA asaM khijjA paMciMdiyatirikkhajoNiyA) yAvat asabhyAta yAra IndriyovALA jIve che, asaMkhyAta pAMca IndriyavALA tiya"ca ja che, (asa khijjA maNussA asaMkhijjA vANamaMtarA, asa khijjA joisiyA asa khijjI vemANiyA) masAta mnussy| che, asabhyAta 0524o cha, asabhyAta jyotiH vo cha, asabhyAta vaimAni: / che. (aNaMtA siddhA) bhane sAtasiddho cha (se eeNaNaM goyamA ! evaM vuccai no saMkhijjA no asaM khijjA aNatA) eTalA mATe he gautama! huM eja arthanA AdhAre A pramANe kahuM chuM ke jIva saMkhyAta nathI asaMkhyAta nathI paraMtu anaMta che. OL For Private And Personal Use Only
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 372 manuyogadvArasUtra ityAdi / anIvadravyANi-rUpayajIvadrayArUpyajIvadravyabhedAt dvividhAni / tatraarUpyajIvadravyANi dharmAstikAyo dharmAstikAyasya dezA dharmAstikAyasya pradezA ityAdIni dazavidhAni / tatra dharmAstikAyo yadyapi ekaeca, tathApi nayabhedAda sa trividho bhavati / saMgrahanayamanena dharmAstikAya eka eva bhavati / vyavahAranayamatena tasyaiva dharmAstikAyasya dvibhAgatribhAgAdiko buddhiparikalpito dezaH / payA-sampUrNo dharmAstikAyo jIvAdigatyupaSTambhakaM dravyamucyate, evameva tazAsta bhAvArtha-ghUtrakAra ne isa sUtra dvArA dravyoM-ke mUlataH kitane prakAra hai ? yaha aura una prakAroM ke bhI prakAra kauna 2 haiM, yaha saba prakaTa kiyA hai / arUpI ajIva dravya ke jo 10 prakAra kahe gaye haiM so paha naya kI vivakSA ko lekara kahe gaye haiN| isakA vivecana isa prakAra se hai-yadyapi dharmAstikAya mUlataH eka hI dravya hai phira bhI saMgrahanaya, pavahAranaya aura Rju sUtranaya ina tInoM nayoM ke bheda se usameM bheda AjAtA hai / ina tIno nayoM kA abhiprAya judA-judA hai-isaliye saMgrahanaya dharmAstikAya eka hI dravya hai aisA mAnatA hai| vyavahAranaya isa dravyake deza mAnatA hai| aura Rjutra naya usake nirSibhAgarUpa pradeza mAnatA hai| vyavahAranaya kI aisI mAnyatA hai ki jisa prakAra sampUrNa dharmAstikAya jIva pudgala kI gati meM sahAyaka-nimitta-banatA hai usI prakAra se usake do bhAga tIna bhoga Adi deza bhI jIva pukhala kI gati meM nimitta hote haiM / isaliye ve bhI pRthaka dravya haiN| bhAju bhAvArtha-sUtrakAre A sUtra vaDe dravyanA mUlataH keTalA prakAra che? temaja te prakAranA paNa upa prakAro kayA kayA che? A badhuM spaSTa karyuM che arUpI achavadvavyanA je 10 prakAra kahevAmAM AvyAM che te te nayanI vivakSAnA AdhAre kahevAmAM AvyA che. AnuM vivecana A pramANe che je ke dharmAstikAya mUlataH ekaja dravya che chatAMe saMgrahAya, ane bAju sUtranaya A traNe nAnA bhedathI temAM bheda AvI jAya che. A traNe nayane abhiprAya jude jude che. eTalA mATe saMgraha naya dharmAstikAya ekaja dravya che. evuM mAne che. vyavahAranaya te drayanA deza mAne che. ane jaju sUtranaya tenA nivibhAga rUpa pradeza mAne che. vyavahAranayanI evI mAnyatA che ke je pramANe saMpUrNa dhamastikAya jIva pudgalanI gatimAM sahAyaka-nimitti-bane che. temaja tenA be bhAga traNa bhAga vagere deze paNa jIva pudgalanI gatimAM nimitta bane che. eTalA mATe teo paNa pRthakadravya che. RjusUtranayanI evI mAnyatA che kevalInI buddhikalpita je pradezarUpa nivibhAga bhAgadharmAstikAyanA che For Private And Personal Use Only
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TokA sUtra 209 dravyasvarUpanirUpaNam sukSTambhakAni pRthageva dravyANi / RjusUtrAbhimAyeNa tu svakIyasvakIyasAmaryena jIvAdigatyupaSTambhakAH dharmAstikAyasya pradezA=buddhiparikalpitA nirvibhAgA bhASAzca pRthageva dravyANi / esam-adharmAstikAyasya AkAzAstikAyasya ca traya. bayo bhedA bodhyAH / addhAsamayastu eka eva / nizcayanayamatena vartamAnakAla samayasyaiva satvAt atItAnAgatayostu vinaSTatvenAnutpanatvena cAsatvAt , ataevA. adAsamaye buddhiparikarikhatA dezapradezA noktAH, vartamAnakAlarUpasyaikasamayasya viraMzasvena tatra dezamadezAsaMbhavAt / itthaM dazavidhAnyarUpyajIvadravyANi prarUpijAni / tathA-rUpyajIvadravyANi skandhAdibhedAcaturvidhAni / tatra skandhAHmyagurupabhRtyanantANukaparyantAH / skandhadezAH skandhasya dvibhAgatrimAgarUpAH / skandha, pradezAH-skandhasyAvayavabhUnA eva niraMzA bhAgAH / paramANupudgalAH skandhatvamamAtA kevalAH paramANavaH / ete ca skandhAdayaH pratyekamanantA iti spaSTayatisUtranaya kI aisI mAnyatA hai ki kevalI kI buddhikalpita jo pradezarUpa nirvibhAga bhAga dharmAstikAya ke hai ve bhI apanI 2 sAmarthya se jIva pudagala kI gati meM nimitta hote haiM-isaliye ve bhI svataMtra dravya haiN| isI prakAra se adharmAstikAya aura AkAzAstikAya ke viSaya meM bhI aisA hI samajhanA cAhiye / addhAsamaya eka hI hai / nizcayanaya ke mata pAtamAna kAla rUpa samaya kA hI satva hai atIta anAgata kA nahIM kyoMki anAgata anutpanna haiM aura atIta vinaSTa ho cukA hai| isa. liye yahAM para deza pradeza ye buddhi se parikalpita nahIM kiye gaye haiN| kyoki vartamAna kAlarUpa eka samaya meM niraMzatA hone ke kAraNa vahAM deza pradeza saMbhAvita nahIM hote haiN| skaMdha ke do bhAga, tIna bhAga Adi deza haiN| vyaNuka se lekara anaMtANuka paryanta saba skaMdha hI mAne teo paNa pitapatAnA sAmarthyathI jIva pudgalanI gatimAM nimitta hoya che. eTalA mATe teo paNa svataMtra dravya che A rIte adhamastikAya ane AkAzAstikAyanA saMbaMdhamAM paNa evuM ja jANI levuM jAIe. addhAsamaya eka ja che. nizcayanayanA mata mujaba vartamAna kALarUpa samayanuM ja satva che atIta anAgatanuM nahi. kemake te anutpanna che ane atIta vinaSTa thaI cUkela che. eTalA mATe ahIM deza, pradeza A buddhithI parikarpita karavAmAM AvyA nathI. kemake vartamAna kAlarUpa eka samayamAM niraMzatA hovAthI tyAM deza pradeza saMbhavita thatA nathI. kaMdhanA be bhAga, traNa bhAga vagere dezo che kayaNathI mAMDIne anaMtAkaparyata sarve & ja mAnavAmAM AvyA che. For Private And Personal Use Only
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 374 anuyogadvArale 'teNaM maMte !' ityadinA / tathA-'jIvadravyANyapyanantAni bodhyAni' iti spara pati-'jIpadamANaM bhaMte ! ki saMkhijjA asaMkhijjA aNaMtA' ityAdi se eema. TeNaM goyamA ! evaM vucca-no saMkhijjA no asaMkhijjA arNatA' ityantena padasamhe neti // sU0 209 // _ 'asaMkhenjA NeraDyA asaMkhejjA asurakumArA' ityAdi sAmAnyenoktam / teSAM vizeSatA pramANaM tu noktam / tatsarijJAnaM tu audArikAdizarIravicAra epa sidhyati / tayA-praudArikAdizarIrasvarUpabodhazca ziSyANAM saMjAyate iti manasi kRtya prastute jIvAjIvadravyavicAre zarIrANAM tadubhayarUpatvAttAni vicArayitumupakramate sUtrakAra:___ mUlam-kaivihA NaM bhaMte! sarIrA paNNatA? goyamA! paMca sarIrA paNNattA taM jahA-orAlie veutrie AhArae teae kmme| NeraiyANaM bhaMte ! kai sarIrA paNNatA ? goyamA! tao sarIrA paNNatA, taM jahA-ubie teae kmme| asurakumA. rANaM bhaMte! kaha sarIrA paNNatA? goyamA! to sarIrA paNNattA, taM jahA-neuvvie teae kammae / evaM tiNi tiNi ee ceSa sarIrA jAva thaNiyakumArANaM bhANiyavvA / puDhavIkAiyANaM bhNte| kaha sarIrA paNNattA ? goyamA! tao sarIrA paNNattA, taM jahAorAlie teyae kmme| evaM AuteuvaNassaikAiyANavi jAte haiN| skaMdha ke avayavabhUta hI jo nirvibhAga bhAga haiM-niraMza bhAga haive skaMdhapradeza hai / skaMdhadazA ko jo abhItaka prApta nahIM hue haiM aise jo svataMtra paramANu haiM, ve paramANu pudgala haiN| ye saba skaMdhAdika pratyeka anaMta haiM / jIvadravya bhI anaMta hai| sU0 209 // skaMdhanA AyavabhUla je nivibhAga bhAga che,-niraMza bhAga che, te aMdha pradeza che. sakadhadazAne je hajI prApta thayA nathI evA je svataMtra paramAzuo che te paramANu pudgala che. A kaMdhAdika pratyeka anaMta che. jIva ya 55 mata che. // sU0 206 / / . For Private And Personal Use Only
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 210 audArikAdizarIranirUpaNam 375 ee gheva tiNi sarIrA bhaanniyvvaa| vAukAiyANaM bhaMte! kaI sarIrA paNNatA ? goyamA! cattAri sarIrA paNNattA, taM jahAorAlie veuThibae teyae kmme| beiMdiyateiMdiyacauriMdiyANaM bhaMte kai sarIrA pagattA, goyamA! tao sarIrA paNNattA, taM jahA-orAlie teyae kmme| paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM jahA vaaukaaiyaannN| maNussANaM pucchA goyamA! paMca sarIrA paNNattA, taM jahA-orAlie veuvie AhArae teyae kmme| vANamaMtarANaMjoisiyANaM vemANiyANaM jahAneraiyANaM suu0210|| - chAyA-katividhAni khalu bhadanta ! zarIrANi prajJaptAni ? gautama ! pazcazarIrANi prajJaptAni, tadyathA-audArikam 1 vaikriyam 2 AhAraka 3 tainasaM 1 ... . asaMkhyAta nAraka hai, asaMkhyAta asurakumAra haiM yaha bAta sAmAnya rupa se kahI gaI hai vizeSarUpa se inakA pramANa to kahA nahIM hai| vizeSarUpa se inake pramANa vicAra to audArika Adi zarIra ke vicAra hone para hI ho sakatA hai| tathA ziSyoM ko audArikAdika gharIra ke svarUpa kA podha bhI ho jAve, isI abhiprAya se sUtrakAra bhava audArika AdizarIroM kA vicAra karate haiM- 'kAvihA NaM bhaMte ! sarIrA paNNattA' ityaadi| - zandArtha-(bhate!) he bhadanta ! (sarIrA kAvihA)-zarIra kitane prakAra ke (paNNattA) kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama (sarIrA) zarIra (paMca) asaMkhyAta nArako che, asaMkhyAta asurakumAra che, A vAta sAmAnya 25mAM kahevAmAM AvI che. vizeSa rUpamAM emanuM pramANa te kahevAmAM AvyuM nathI. vizeSarUpathI emanA pramANu viSe vicAra te audArika vagere zarIranA vicAra pachI ja saMbhave che. temaja ziSyane dArika zarIranA svarUpane badha paNa thaI jAya A abhiprAyathI ja sUtrakAra have dArika vagere AN2 viSa piyA2 re cha. "kaivihA gaM bhate ! sarIrA paNNatA" ityAdi / hAya-(bhaMte) 3 bAta ! (sarIrA kaivihA) zarIre khA mAranA (paNacA) daiwi mAyAM 1 (goyamA) 3 goyama1 (sarIrA) zarIre (paMca) For Private And Personal Use Only
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manugogadvArako kArmakam 5. / nairayikANAM bhadanta ! kati zarIrANi prajJaptAni ? gautama ! trINi zarIrANi prajJaptAni, tadyathA-vaikriyaM taijasaM kArmakam / asurakumArANAM bhadanta ! kati zarIrANi prajJaptAni ? gautama ! trINi zarIrANi prajJaptAni, tadyathA-vaikriya tejasaM kAmakam / evaM trINi trINi etAnyeva zarIrANi yAvat stanitakumArANAM bhaNitavyAni / pRthivIkAyikAnAM bhadanta ! kati zarIrANi prajJaptAna ? gautama ! trINi zarIrANi prajJaptAni, tadyathA-audArikaM taijasa kAmakam / evaM aptejo vanapAMca prakAra ke (paNNattA) kahe gaye haiM / (taM jahA) ve prakAra ye haiM-(orA. lie) 1 audArika (veuvie)2 vaikriya (AhArapa) 3 AhAraka (teae) 4 tejasa (kammae) 5 kArmaka0 (meraiyANaM bhaMte ! kaha sarIrA papaNattA) he bhadaMta nAraka jIvoM ke kitane zarIra hote haiM ? (gothamA) he gautama! (tao sarIrA paNNatA) tIna zIra hote haiN| (taM jahA) ve isa prakAra se haiM (veugvie teyae, kammae) vaikriya, tejasa aura kArmaka / (evaM tiNi tiNi ee ceva sarIrA jAva thaNiyakumArANaM bhANiyanmA) isI prakAra se ye tIna tIna zarIra yAvat stanitakumAra taka ke devoM kA jAnanA cAhiye / arthAt cAroM prakAra ke devoM ke ye tIna zarIra hote hai| (puDhavIkAiyANa bhaMte ! kai sarIrA paNNatA ?) he bhadanta ! pRthivI. kAyika jIvoM ke kitane zarIra hote hai ? (goyamA) he gautama ! (taoM sarIrA paNNattA) unake 3 zarIra hote haiN| (taM jahA) ve isa prakAra se hai(orAlie teyae, kammae) audArika, taijasa aura karmaka-(evaM Aute. 5/ya prA2nA (paNNattA) upAmA mAyA che. (orAlie) 1 mohAri (vetavie) 2, vaiThiya, (AhArae) 3, mADA24, (tejasa) 4, tesa (kammae) 5, 150 (NeraDyA gaM bhaMte ! kai sarIrA paNNattA) 3RE ! nA vAnA tean zarIra DAya che! (goyamA !) 3 gautama! (tao sarIrA paNNattA) trakSa zarIza jAya che. (taM jahA) // prabhAye the (veDabbie veyae kammae) vaiThiya, terasa sanama' (evaM timi tiNi ee ceva sarIrA jAva thaNiyakumArANa bhANiyakA) mA prabhAva ma ya ra shriire| yAvata stanitabhAra subInA nA paNa jANavA joIe. eTale ke cAre cAra prakAranA devanA paNa eja yA zarIra DAya che. (puDhavIkAiyANaM bhaMte ! kaha sarIrA paNNattA 1) mata! pRthivIyi 7vAnA 3eat AN3 // jaya cha 1 (goyamA ) gautama ! (tao sarIrA paNNattA) temana shrii| DAya che. (taM jahA) te 2 mA prabhAra. (borAkie veyae, kammae) mo2i, te mana ma0 (evaM For Private And Personal Use Only
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAnuyogacandrikA TIkA sUtra 210 audArikAdizarIranirUpaNam 377 spatikAyikAnAmapi etAnyeva trINi zarIrANi bhaNitavyAni / vAyukAnikAnAM bhadanta ! kati zarIrANi prAptAni ? catvAri zarIrANi prajJaptAni, tapathAaudArikaM vaikriyaM tainasaM kArmakam / dvIndriyatrIndriyacaturindriyANAM bhadanta ! kati zarIrANi prAptAni ? gautama ! trINi zarIrANi prajJaptAni, tadyathA-audArika tainasaM kArmakam / pazcendriyatiryagyonikAnAm yathA vAyukAyikAnAm / manuSyANAM bhadanta ! kati zarIrANi prajJaptAni ? gautama ! paJcazarIrANi pajJaptAni, tadyathA-. vaNassaikAiyANa'vi ee ceva tiNi sarIrA bhANiyavyA) isI prakAra se apkAyika, taijaskAyika aura vanaspatikAyika jIvoM ke bhI yehI tIna zarIra jAnanA caahiye| (vAukAighANaM bhaMte ! kai sarIrA paNNatA) he bhadanta ! vAyukAyika jIvoM ke kitane zarIra hote haiM ? (goyamA!) he gautama ! (cattAri sarIrA paNNattA) vAyukAyika jIvoM ke cAra zarIra hote haiM / (taM jahA) ve ye haiM-(orAlie, veundhie, teyae, kammae) audArika, vaikriya, taijasa aura kArmaka / (veiMdiyateiMdiyacaridi. yArNa bhaMte ! kaha sarIrA paNNatA ?) he bhandata ! do indriyavAloM ke, tIna indriyavAloM aura cAra indriyavAle jIvoM ke kitane zarIra hote haiM ? (goyamA !) he gautama ! (tabho sarIrA paNNattA) tIna zarIra hote haiM(taM jahA) ve ye haiM-(orAlie, teyae kammae) audArika, taijasa aura * kArmaka / (paMceMdiyatirikkhajoNiyANaM jahA vAukAiyANa) paMcendriyati. paMcoM ke vAyukAyika jIvoM ke jaise cAra zarIra hote haiN| (maNubhAuteu vaNassaikAiyANa'vi ee ceva tiNi sarIrA bhANiyavvA) mA prabhArI aprakAyika, teja kAyika ane vanasapatikArika jIvanA paNa eja traNa zarIre lA . (vAukAiyANaM bhate ! kai kharIrA paNNattA ) 3 ! vAyu4yivAna khai N2 3ya cha ? (goyamA) 3 gautama! (pattAri sarIrA paNNattA) vAyuAyiH vAnI yA2 shrii| DAya che. (taM jahA) te prabhArI cha orAlie veravie, teyae, kammae.) mohA4i, vaijaya, tesa bhane '. beiMdiyateidiyacaugidiyANaM bhate ! kai sarIrA paNNattA ?) 3 lAta ! me IndriyavALA traNa IndriyavALA ane cAra IndriyavALA jInA keTalA zarIre soya cha 1 (goyamA !) 3 gItama! (tao sarorA paNNatA) aY zarIra hAya cha. (taM jahA) mA pramANe che. (orAlie, teyae kammae) zrIhariza, tesa bhane Ama, (paMcediyatidikkhajoNiyANa jahA vAukAiyANaM) payandriyatiya'. AnA pAyi savAnI 2bha yAra zarIre DAya che. (maNussANaM pucchA) a048 For Private And Personal Use Only
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogadvAra baudArikaM vaikriyam AhArakaM taijasaM kArmakam / vyantarANAM jyotiSkANAM vaimAnikAnAM yathA nairayikANAm / / 210 // . TIkA-'kaivihA NaM bhaMte' ityaadi| - he bhainta ! katividhAni zarIrANi prajJaptAni ? iti gautamasvAminaH prshnH| bhagavAnAha-he gautama ! audArikavaikriyAhArakataijassakAmakabhedAt paJcavidhAni zarorANi santi / tatra-audArikam-udAraM-tIrthakaragaNadharAdi zarIrApekSayA zeSa zarIrebhyaH pradhAnam , tadeva audArikam / athavA-udAramsAtirekayojanasahasramAnatyAta zeSazarIrApekSayA mahApamANaM tadevaudArikam / vaikriyam-vi-viziSTA ssANaM pucchA) manuSyoM ke kitane zarIra hote haiM ? (goyamA ! paMca sarIrA paNNattA) he gautama ! manuSyoM ke 5 zarIra hote haiM / (taM jahA) ve isa prakAra se-(orAlie, vedhie AhArae, teyae, kammae) audArika, vaikriya, AhAraka, tejasa aura kArmaka / (vANamaMtarANaM joisiyANaM vemANiyANaM jahA neraiyANaM) vyantara devoM ke, jyotiSka devoM ke aura vaimAnika devoM ke, nAraka jIvoM ke zarIra ke jaisA hI tIna zarIra hote haiN| bhAvArtha-tIrthaMkara gaNadhara Adi ke audArika zarIra hotA hai| isaliye yaha zarIra anya zarIroM se usa apekSA pradhAna mAnA gayA hai| athavA udAra zabda kA artha dIrghakAya hai / yaha dIrghakAya hI audArika hai / yaha zarIra vanaspati ke zarIra kI apekSA kucha adhika eka hajAra yojana pramANavAlA hotA hai| ataH zeSa zarIroM kI apekSA yaha sAtireka yojana sahasra mAnavAlA hone ke kAraNa yaha dIrghakAyarUpa bhAsAnA eai shrii| rAya cha 1 (goyamA ! paMca sarIrA paNNattA) he gautama ! bhanu yAnA pAMya shrii| 1ya che. (ta jahA) te mA prabhAye cha. (orAlie, veMvira, AhArae, teyae, kammae) mohari, laya, mADA24, tesa bhane ma. (vANamaMtarANaM joisiyANaM vemANiyANa jahA neraiyANaM) vya.tara devAnA, tiSka denA, ane vaimAnika devanAM, nAraka jIvonAM zarIranI jema ja traNa zarIro hoya che. - bhAvArtha -tIrthaMkara gaNadhara vagerenA audArika zarIra hoya che. eTalA mATe A zarIra bIjA zarIranI apekSA pradhAna mAnavAmAM AvyuM che. athavA udAra zabdone artha dIrghakALa che. A dIrghakALa ja dArika che. A zarIra vanaspatinA zarIranI apekSA kaMIka vadhAre eka hajAra jana pramANayukta hoya che. ethI zeSa zarIranI apekSA A sAtireka yojana sahastra mAnavALuM hovAthI A dIrghakALa rUpa mAnavAmAM AvyuM che. viziSTa athavA vividha For Private And Personal Use Only
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 210 audArikAdizarIranirUpaNam 309 vividhA vA kriyA-vikriyA tasyAM bhavaM kriyam / etattUttaravaikriyAvasthAyAmeMva lakSayojanapramANaM bhavati, sahajaM tu paJcadhanuHzatapramANameva, tataH sahajazarIrApaikSayA idameva mahApramANam / AhArakam kimapi viziSTaprayojanamavalambya caturdaza(munibhiryadAhiyate-upAdIyate tadAhArakam / athavA-Ahiyante =gRhyante kavalinaH samIpe sUkSma jIvAdayo'neneti AhArakam / taijasam=tejaso vikArastaijasam-rasAdhAhArapAkajananaM tejonisargalabdhinibandhanaM ca zarIram / kArmakam - aSTavidharma samudAyaniSpanamaudArikAdizarIranibandhanaM bhavAntarAnugAmizasaraM kAmakazarIram / idaM hi karmaNo vikArarUpaM karmarUpameva vA bodhyam / atra prathama mAnA gayA hai| viziSTa athavA vividha kriyA kA nAma vikriyA hai| isa vikriyA meM jo zarIra hotA hai, vaha vaikriya zarIra hai| yaha zarIra uttara vikriyArUpa avasthA meM hI eka lAkha yojana pramANavAlA hotA hai| bhavadhAraNIyarUpa sahajaavasthA meM to isakA pramANa 500, dhanuSa kA hI rahatA hai| isaliye sahajazarIra kI apekSA se yahI isakI dIrghakAya hai / kisI bhI viziSTa prayojana ko lekara kevala caturdaza pUrvadhArI muniyoM dvArA jo zarIra racA sake usakA nAma AhArakazarIra hai| jo zarIra tejomaya hone se khAye hue rasa Adi AhAra ke paripAka hetu aura dIpti kA nimitta ho, vaha taijasa zarIra hai / aSTavidha karmasamudAya se jo niSpanna ho audArika Adi zarIroM kA jo kAraNa ho, tathA jo jIva ke sAtha parabhava meM jAve usakA nAma kArmaNa zarIra hai arthAt tejasa aura kArmaNa zarIra parabhava meM sAtha rahate haiM / yaha kriyAnuM nAma vikriyA che. A vikriyAmAM je zarIra hoya che, te vaikriya zarIra che. A zarIra uttara vikriyArUpa avasthAmAM ja eka lAkha ejana pramANu yukta hoya che. bhavadhAraNIyarUpa sahaja avasthAmAM te AnuM pramANa 500 dhanuSya jeTaluM ja hoya che. eTalA mATe sahaja zarIranI apekSA eja enI dIrghakAya che. keIpaNa viziSTa prayojananA AdhAre phakta caturdaza pUrva dhArI munio vaDe je zarIranuM nirmANa thAya, tenuM nAma AhAraka zarIra che. je zarIra tejomaya hovAthI bhakSaNa karelAM rasa vagere AhAranA paripAkanA hatu ane dItinuM nimitta hoya, te taijasa zarIra che. aSTaviya karma samudAyathI je niSpanna haya, hArika vagere zarIranuM kAraNa hoya, temaja jIvanI sAthe parabhavamAM gamana kare tenuM nAma kAmaNa zarIra che eTale te taijasa ane kAmagzarIra parabhavamAM sAthe rahe che. A zarIra karmanuM vikAra rUpa hoya che For Private And Personal Use Only
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir phUTa anuyogadvArasUtre zarIra karma kA vikArarUpa hotA hai athavA karmarUpa hI hotA hai / sUtrakAra ne jo sarva prathama audArika zarIra kA pATha rakhA hai, usakA kAraNa yaha hai ki 'yaha svalpa pudgaloM se niSpanna hotA hai aura isakA pariNamana bAdararUpa se hotA hai / isake bAda bahu, bahutara aura bahutama pugala paramANuoM se Age 2 ke zarIra niSpana hote haiM aura unakA pariNamana sUkSma, sUkSmatara aura sUkSmatama hotA hai / isa bAta ko kahane liye sUtrakAra ne vaikriya Adi zarIroM kA krama se upanyAsa kiyA hai / isa saba kathana kA tAtparya yaha hai ki audArika zarIra svalpa pula paramANuoM se niSpanna hotA hai aura usakI racanA zithila hotI hai / vaikiya zarIra audArika zarIra kI apekSA asaMkhyAtaguNe paramANuskaMdhoM se niSpanna hotA hai aura vaha usakI apekSA sUkSma hotA hai| vaikriyazarIra kI apekSA AhArazarIra bhI asaMkhyAta guNe paramANuoM se niSpanna hotA hai / ataH vaha bhI usase sUkSma hotA hai / audArika kI apekSA vaikriya meM paramANuoM kI saghanatA hai aura vaikriya ki apekSA AhAraka zarIra meM saghanatA hai / AhAraka kI apekSA taijasa maiM aura tejasa kI apekSA kArmaka meM / AhAraka zarIra jitane pudgala athavA kama rUpa ja hoya che. sUtrakAre je sa` prathama audArikazarIra viSe pATha kahyo che, tenuM kAraNa A pramANe che ke A svalpa pudgaleAthI niSpanna dAya che. ane enu pariNamana khAdara rUpathI hAya che tyAra pachI mahu, bahutara, ane ahutama pudgala paramANuethI pachInA zarIrA niSpanna thAya che. ane temanu pariNamana sUkSma, sUkSmatara ane sUkSmatama hAya che. A bhAtane kahevA mATe sUtrakAre vaikriya vagere zarIraiAnA kramathI upanyAsa karcI che. A sa` kathananuM tAtparya A pramANe che ke audArikazarIra svalpa purdUgala paramANuethI niSpanna thAya che ane tenI zarIra racanA zithila hAya che. vaikriyazarIra audArikazarIranI apekSA asakhyAtagaNA paramANu skaMdhAthI niSpanna thAya che ane te tenI apekSA sUkSma hoya che. vaikriyazarIranI apekSA AhArakazarIra paNa asaMkhyAtagaNuA paramANuethI niSpanna thAya che. ethI te paNa tenAthI sukSma heAya che. audArikanI apekSA vaikriyamAM paramANuonI saghanatA che ane vaikriyanI apekSA AhAraka zarIramAM saghanatA che; AhAra*nI apekSA taijasamAM ane taijasanI apekSA krAkamAM AhArakazarIra jeTalA pudgala paramANuothI niSpanna thAya che, tenI apekSA anatagaNA paramANuothI For Private And Personal Use Only
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhayogandrikA TIkA sUtra 210 audArikAdizarIranirUpaNam 381 maudArikazarIramupanyastam , svalpapudgalaniSpamatvAd bAdarapariNAmatvAca / tatazca bahubahutaravahutamapudgalaniSpanatvAt sUkSmamUkSmatarasUkSmatamatvAcca vaikriyAdi zarIrANAM kramegopanyAsaH / itthaM sAmAnyena zarIrANi nirUpya caturvizatidaNDake pani nirUpayati-'NeraiyANaM bhaMte' ityAdinA / 'NeraDyA bhaMte' ityAdyAsmya bANamaMtarANaM joisiyANaM vemANiyANaM jahA meraiyANa' ityantaH padasamUhaH puspaSTaH // sU0 21 // paramANubhoM se niSpanna hotA hai usakI apekSA anantaguNe paramANuoM se kArmaka zarIra niSpanna hotA hai| isIliye Age 2 ke zarIra sUkSma sUkSmatarAdi kahe gaye haiN| taijasa aura kArmaNa ye do zarIra samasta saMsArI jIvoM ke hote haiM aura inakA 'saMbandha AtmA se anAdi kA hI eka jIva meM eka sAtha cAra zarIra taka ho sakate haiN| aura kama se kama do pAMca zarIra eka sAtha nahIM hote haiN| kyoMki kriyazarIra aura AhAraka zarIra eka sAtha nahIM rahate haiN| sUtrakAra ne jo vAyukAyika jIvoM ke audArika vaikriya tejasa aura kArmaka ina cAra zarIroM kA vidhAna kiyA hai, so audArika taijasa aura kArmaka zarIra hone meM to koI zaMkA jaisI bAta hI nahIM / parantu yahAM jo vaikriya zarIra kA sadbhAva kahA gayA hai so, usakA tAtparya aisA hai ki-'vaikriyazarIra janmasiddha aura kRtrima do prakAra kA hotA hai-janmasiddha vaikriya zarIra deva aura nArakiyoM ke hI hotA hai anya ke nhiiN| kRtrima vaikriya kA tejasazarIra ane taijasazarIranI apekSA anaMtagaNa paramANuothI kAmakazarIra niSpanna thAya che. eTalA mATe ja te pachInA zarIra sUkSma sUkaMmatarAdi kahevAmAM AvyAM che taujasa ane kAzmaNa A bane zarIre badhAM saMsarI chanAM heya che ane emane saMbaMdha AtmAthI anAdine ja eka jIvamAM ekI sAthe cAra zarIra sudhI thaI zake che ane ochAmAM ochA be, pAMca zarIre eka sAthe hotA nathI kemake vaikriyazarIra ane AhArakazarIra ekI sAthe rahetA nathI sUtrakAre je vAyukAyika jIvonA audArika vekiya, tejasa ane kAmaka A cAra zarIranuM vidhAna karyuM che, te audArika tejasa ane kAryakazarIra thavAmAM te koI paNa jAtanI zaMkA jevI vAta nathI, paraMtu ahI ja vaikriyazarIrano je sadubhAva kahevAmAM Avyo che, te tenuM tAtparya A pramANe che ke vekiyazarIra janmasiddha ane kRtrima be prakAranuM hoya che. janmasiddha vaikriyazarIra deva ane nArakIemAM ja hoya che, bIjAmAM nahi For Private And Personal Use Only
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra re www.kobatirth.org d Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha zarIrasaMkhyA pRcchati mULam - kevaiyA NaM bhaMte! orAliya sarIrA paNNattA, goyamA ! orAli yasarIrA dubihA paNNattA, taM jahA- baddhelagAya mukkegAya / tattha NaM je te badvellagA te NaM asaMkhijjA asaMkhijjAhiM ussappiNI- osappiNAhiM avahIraMti kAlao, khettaau asaMkhejjA logA / tattha paNaM je te mukkellagA teNaM anaMtA aNetAhiM ussappiNIosappiNIhiM avahIraMti kAlao, khetao anaMtA logA, davvao abhavasiddhiehiM anaMtaguNA siddhANaM anaMtabhAge // sU0 2.11 // chAyA - kiyanti khaca maMdanta ! audArikazarIrANi majJAni ? gautama ! audArikazarIrANi dvividhAni prajJaptAni tadyathA - baddhAni ca muktAni ca / tatra anuyogadvAra kAraNa labdhi hai / labdhi eka prakAra kI zakti hai jo kucha hI garbhajamanuSyoM aura tiryoM meM saMbhAvita hai| isaliye aisI labdhi se honevAle baikiya zarIra ke adhikArIgarbhajamanuSya aura tiryazca hI ho sakate haiN| kRtima vaikriya kI kAraNabhUta eka dUsare prakAra kI labdhi mAnI gaI hai, jo tapojanya na hokara janmasiddha hotI hai aisI labdhi kucha bAhara vAyukAyika jIvoM meM hI mAnI gaI hai| isaliye ve bhI kRtrima vaikriya zarIra ke adhikArI haiN| isIliye yahAM sUtrakAra ne vAyukAyika jIvoM maiM 4 zarIra ke hone kA vidhAna kiyA hai | sU0 210 // For Private And Personal Use Only kRtrima vaikriyanuM kAraNu labdhi che. labdhi eka prakAranI zakti che je thADAMka gaja manuSya temaja tiya "cAmAM ja sabhavita che eTalA mATe evI labdhithI thanArA vaikriyazarIranA adhikArI gaja manuSyA ane tiya cA ja thaI zake che. kRtrima vaikriyanI kAraNabhUta eka bIjA prakAranI paNa labdhi mAnavAmAM AvI che, je tapeAjanya hAtI nathI paNa janmasiddha haiAya che evI labdhi keTalAMka AMdara vAyukAyika jIveAmAM ja mAnavAmAM AvI che. eTalA mATe teo paNa kRtrima vaikriyazarIranA adhikArI che. ethI ja ahIM sUtrakAre vAyukAyika jIvAmAM ja zarIra hAvAnuM vidhAna karyu che. AsU0210nA
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAsuyogacandrikA TIkA sUtra 211 audArikAdizarIrasaMkhyAnirUpaNam 383 khalu yAni tAni bAni tAni khalu asaMkhyeyAni asaMkhyeyAbhirutsapiNyavasarpiNIghirapahiyante kAlataH, kSetrataH asaMkhyeyA lokaaH| tatra khalu yAni tAni muktAni aba sUtrakAra audArika Adi zarIro kI saMkhyA prakaTa karate haiM'kevaiyA NaM bhaMte ! ityaadi| zabdArtha--(kevaDyA NaM bhaMte ! orAliyasarIrA pattA 1) hai bhandata ! audArika zarIra kitane kahe gaye haiM ? (goyamA! orAliya sarIrA duvihA paNNattA) he gautama ! audArika zarIra do prakAra ke kahe gaye haiM / (taM jahA) ve prakAra ye haiM-(baddhellagA ya mukkellagA ) eka baddha aura dUsarA mukta / (tastha gaM je te barellagA teNaM asaMkhijjA asaM. khijAhiM ussappiNIosappiNIhiM avahIrati kAlao) inameM jo kra audArika zarIra hai ve sAmAnya se asaMkhyAta hai| yadi eka 2 samaya para eka-eka audArika zarIra vyavasthApita kiyA jAve to asaMkhyAta utsarpiNI aura avasarpiNI ke samasta samayoM para eka 2 maudArika zarIrasthApita kiye jA sakate haiN| isa prakAra kAla kI apekSA asaMkhyAta haiN| isakA tAtparya yaha hai ki asaMkhyAta utsarpiNI aura asaMkhyAta avasarpiNI kAla ke jitane samaya haiM utane baddha bhodArika zarIra haiN| asaMkhyAta utsarpiNI aura asaMkhyAta aya. have sUtrakAra audArika vagere zarIranI saMkhyA prakaTa kare che- "kevaiyA NaM bhaMte ! "tyAha 14-(kevaiyA paM. bhaMte ! osaliya sarIrA paNNattA 1)sata! mohAzarI teai BAmA mAvyA cha? (goyamA ! orAliyasarIrA vihA paNNacA) gautama! maharizarI2 rn| vAmAM mAyA che. (nahA) te praa| mA pramANe che. (baddhellagAya mukkellagAya) 0 sana bhI bhuta. (tastha NaM je te baddhellagA teNaM asaMkhijjA asaMbimAhiM ussappiNI osappiNIhiM abahIti kAlao) mAmA re mohAra zarIra chata sAmAnyathI asaMkhyAta che. je eka eka samaya para eka eka dArikazarIra vyavasthApita karavAmAM Ave te asaMkhyAta utsarpiNa ane avasarpiNanA samasta samaye para eka eka audArika zarIra sthApita karI zakAya che. A rAte kALanI apekSA asaMkhyAta che AnuM tAtparya A pramANe che ke asaM. ayAta utsarpiNI ane asaMkhyAta avasarpiNI kAlanA jeTalA samaya che teTalAM baddha audArika zarIre che. asaMkhyAta utsarpiNI ane asaMkhyAta For Private And Personal Use Only
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 200 manuyogadvAra tAni khalu anantAni anantAbhiH utsarpiNyava sapiNIbhira pahiyante kAlataH, kSetrataH anantAH lokAH, dravyataH abhavasiddhikebhyo'nantaguNAni, siddhAnAm anantabhAge // 0 211 // sarpiNI kAlake, samaya asaMkhyAta hI hote haiM isaliye baddha audArika zarIra bhI asaMkhyAta hI haiM / yaha baddha audArikazarIroM kA pramANa nirUpaNa kAla kI apekSA se kiyA gayA jAnanA cAhiye / atra kSetra kI apekSA se auhArika zarIra kA pramANa sUtrakAra prakaTa karate haiM (khelao asaMkhejjA logA) kSetra kI apekSA baddha audArika zarIra asaMkhyAta loka pramANa haiM- isakA tAtparya yaha hai 'asaMkhyAta pradezAramaka eka eka apanI 2 avagAhanA meM yadi eka eka zarIra vyavasthAsthita kiyA jAve to, una zarIroM se asaMkhyAta loka bhara jAte haiM / yadi isa bAta ko yoM samajhAyA jAyeM ki-'eka-eka nabhaHpradeza meM eka eka zarIra rakhA jAve taba bhI unase asaMkhyAta loka bhara jAte hai- arthAt eka eka nabhaHpradeza meM kramazaH rakhane para bhI ve baddha audArika zarIra itane aura bace rahate haiM ki- 'jinhe kramazaH eka-eka pradeza para rakhane ke liye asaMkhyAta lokoM kI AvazyakatA hotI hai| itane loka milane para hI ve kramazaH yadi eka 2 pradeza para rakhe jaaveavasarpiNI kAlanA samayeA asakhya,ta ja DAya che eTalA mATe khaddha audA kizarIra paNa asa"khyAta ja che. A baddha audArika zIrAnu' pramANu nirU pazu kAlanI apekSAthI karavAmAM AveluM che, A pramANe jANavuM joie have kSetranI apekSAthI audArika zarIranuM pramANa sUtrakAra pragaTa kare che-- (khettao asaMkhezA logA) kSetranI apekSA maddha mohArikzarIra askhyAta leka pramANa che, AnuM tAtparya e pramANe che ke asa MkhyAta prade zAtmaka eka eka pAMtapAtAnI avagAhanAmAM jo eka eka zarIra vyavasthApita karavAmAM Ave tA, te zarIrethI asaMkhyAta leke| bharAI laya hai. A vAtane A rIte samajAvavAmAM Ave ke eka eka nabha pradezanA eka eka zarIra mUkavAmAM Ave. te paNa tenAthI asaMkhyAta leke bharAya jAya che. eTale ke eka eka nabhaHpradezamAM kramaza: mUkavAthI paNa te baddha audArika zarIra eTalAM badhAM khAI rahe che ke, jemane kramazaH eka eka pradeza para mUkavA mATe asakhyAta leAkAnI AvazyakatA hAya che ATalA loko prApta thaI zake ane te kramazaH eka eka pradeza upara mUkavAmAM Ave te ja te purita thaI zake tema che.' teA AnAthI zI hAni che ? For Private And Personal Use Only
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogavandrikA TIkA sUtra 210 audArikAdizarIrasaMkhyAnirUpaNam 385 taba kahIM ve pUre jA sakate haiM to kyA hAni hai ? uttara-siddhAnta kI prarUpaNA aisI nahIM hai| yaha kAlakI apekSA baddha audArika zarIroM kA pramANa kahA gayA hai| 'tattha paM je te mukkellagA teNaM aNaMtA aNaMtAhiM ussapiNI osapiNohiM avahIraMti kAlao) jo mukta audArika zarIra hai ve sAmAnya se anaMta haiM / kAla kI apekSA anaMta haiN| isa ko choDane meM anaMna utsarpiNI aura avasa piNI kAla vyatIta ho jAtA hai / tAtparya isakA yaha hai ki mukta audA. rika zarIroM meM se yadi eka eka samaya meM eka 2 zarIra kA apahAra kiyA jAye to, anaMta utsarpiNI azvasarpiNI kAla meM una saba kA apahAra ho sakatA hai| isase yaha bAta sAbita hotI hai ki-'anaMta utsarpiNI aura avasarpiNI kAla ke jitane samaya haiM utane mukta audA. rika zarIra haiN| yaha kAla kI apekSA mukta audArika zarIra ke pramANa kA kathana hai| (khettao aNasA logA) aba sUtrakAra kSetra kI apekSA mukta audArika zarIroM ke pramANa kA kathana karate haiM-isameM ve prakaTa karate haiN| kI mukta audArika kSetra kI apekSA bhI anaMta lokapramANa haiN| (davAo abhayasiddhehi anaMtaguNA siddhANaM aNaMtabhAge) tathA abhavya jIva dravya kI jitanI saMkhyA hai, usase unakI saMkhyA anaMta guNI haiisakA tAtparya haiM kI-'unakI saMkhyA siddhoM ke anaMtale bhAga pramANa haiM / uttara-siddhAntanI prarUpaNa evI nathI A kALanI apekSA baddha dA. 24 zarIrAnu pramANa vAmAM mAvyu che. (tattha NaM je te mukkellagA te NaM aNato aNatAhiM utsappiNIosappiNIhiM avahIrati kAlao) 2 bhurata mohaarika zarIro che te sAmAnyathI anaMta che kALanI apekSA anaMta che enA parityAga anaMta utsarpiNa ane avasarpiNI kALa pasAra thaI jAya che. tAtparya A pramANe che ke mukta audyArika zarIra zemAMthI je eka eka samayamAM eka zarIrano apaskAra karavAmAM Ave te anaMta utsarpiNa avasarpiNI kALamAM te sarvano apahAra thaI zake che. AnAthI A vAta siddha thAya che. ke anaMta upiNI ane avasarpiNI kALanA jeTalA samaye che teTalA mukta dArika zIro che, A kALanI apekSA mukta dArika zarIranuM prabhA 4thana cha. (khettao aNaMtA so) sUnA nI ma bhuta dArika zarIranA prANanuM kathana kare che temAM teo zrI e prakaTa kare che ke mukta audArika kSetranI apekSA paNa aMta loka pramANa che. (sUrajo. abhavasiddhiehi anaMtaguNA sidvAnaM Ata-bAge) te abhaya dravyanI jeTalI saMkhyA che, tethI temanI saMkhyA anaMtagaNuM che. AnuM tAtparya e che ke temanI saMkhyA siddhonA anaMtamA bhAga pramANa che. ' a0 49 For Private And Personal Use Only
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 383 anuyogadvArale TIkA- kevaiyANaM bhaMte' ityaadi| kiyanti khalu bhadanta ! audArikazarIrANi prajJaptAni ? uttarayati-gautama ! audArikazarIrANi baddhamuktabhedena dvividhAni prajJaptAni / nanvatra audArikazarIrasaMkhyA pRSTA, tatra baddhamukteti tadvaividhyakathanamamastutamiti cedAha-badamuteti dvividhasyApi audArikazarIrasya pRthaka pRthak saMkhyAmadarzanAya tathoktamiti no'prastutatatvacintA'tra kAryeti / idaM baddhatvamuktatvaviziSTaudArikAdizarIrapramANaM kacid dravyeNa=abhavyAdinA vakSyate, kacittu kSetreNa pratarAdinA, kacittu kAlena samayAvalikAdinA bhAvasthAtra dravyAntargatatvena vivakSaNAd bhAvena pramANaM bhAvArtha:--isa sUtradvArA sUtrakArane audArikazarIroM kI saMkhyA kahI hai-usameM unhoMne yaha spaSTa kiyA hai ki-'audArika zarIra baddha aura mukta ke bheda se do prakAra ke hote haiN| yahAM para prakAra kahane para aisI AzaMkA nahIM karanI cAhiye-ki 'pUchI gaI saMkhyA aura uttara diyA gayA prakAra hai| kyoMki sUtrakAra ne jo baddha aura mukta ye do prakAra ke bheda audArikodi zarIroM ke kahe haiM, so isa kathana kA unakA yaha prayojana hai ki-'ve baddha aura mukta kI bhI pRthaka 2 saMkhyA kheNge| so yaha baddha, mukta audArikAdikazarIroM kI saMkhyA ve kahIM dravya seabhavyAdi rAzi se, kahIM kSetra se-pratara Adi se aura kahIM kAla se samaya AvalikA Adi se, prakaTa kreNge| bhAva kI bAta jo yahAM nahIM AI hai, usakA kAraNa yaha hai-'bhAva dravya ke antargata hI viva. bhAvArtha-A sUtra vaDe sUtrakAre audArika zarIranI saMkhyA kahI che, temAM e vAta spaSTa karavAmAM AvI che ke dArikazarIra baddha temaja mukatanA bhedathI be prakAranA hoya che. ahIM prakAranI carcA karyA pachI te A jAtanI AzaMkA thavI na joIe ke "pUchavAmAM AvyuM che saMkhyA viSe ane javAba ApavAmAM AvyuM che. prakAranA saMbaMdhamAM kemake sUtrakAre baddha ane mukata A be prakAranA bhede audyArikAdi zarIranA kahyA che. te A kathanathI temanuM e prajana che ke "te baddha ane rakatanI paNa judI judI saMkhyA kaheze te A baddha, mukata audArika zarIronI saMkhyA keTalAka sthAne dravyathI, abhavyAdi, rAzithI keTalAka sthAne kSetrathI pratara vagerethI ane keTalAka sthAne kALathI samaya AvalikA vagerethI prakaTa karaze bhAvanI vAta che ahIM spaSTa karavAmAM AvI nathI, tenuM kAraNe A pramANe che ke bhAva dravyamAM ja vivakSita thaI gayela che. ethI ahI tenI apekSAe For Private And Personal Use Only
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 210 audArikAdizarIrasaMkhyAnirUpaNam 387 na vakSyati tatra baddhAnAmaudArikazarIrANAM kAlataH kSetratazca mAnaM nirUpayati'tattha NaM je te barelagA' ityAdinA / nArakANAM devAnAM ca vaikriyazarIratvAna teSAM baddhAnyaudArikazarIrANi santi, avastiyaGmanuSyA eva tathAvidhakarmodayAt baddhaudArikazarIrabhAjo bhavanti / tAni sarvANi samAnAnyato'saMkhyAtAni santi / tadasaMkhyeyaM kiyaditi darzayitumAha-'asaMkhejjAhi' ityAdi / yadi patisamayamekaikaM zarIramapahiyate tadA'saMkhyeyotsANyavasarpiNIbhistAni sarvANi zarIrANyapahiyante iti, asaMkhyeyAmUtsapiNyavasarpiNISu yAvantaH samayA bhavanti tAvanti baddhAnyaudArikazarIrANyupalabhyante iti bhAvaH / idaM hi kAlato mAnaM bodhyam / kSetratastu tanmAnaM nirUyati-kheto asaMkhejjA logA' iti / tAni zarIrANi kSetrato'saMkhyeyalokaparimitAni santi / atredaM bodhyam-ekaikasyAmakSita ho gayA hai-isaliye yahAM usakI apekSA se unakI saMkhyA prakaTa nahIM kI jaavegii| 'baddha kA tAtparya hai-'grahaNa kiye gye| aura 'mukta' kA tAtparya hai-'choDa diye gye|' arthAt manuSya aura tiyazcoM ke dvArA jo audArika zarIra grahaNa kiye jA cuke haiM aura pRcchA samaya meM bhI jo jIvoM ke sAtha sambaddha haiM ve saya audArika zarIra baddha hai arthAt vartamAna meM manuSya aura tiryaMcoM kA jo ghRta sthUla zarIra hai. vaha baddha aura audArika zarIra hai| yahAM manuSya aura tiryazca kahane kA yaha tAtparya hai ki-'audArika zarIra, audArika karma ke udaya se inhIM jIvoM ke hotA hai, anya deva nArakI jIvoM ke nhiiN| kyoMki unake to taijasa kArmaNa aura vaikriya zarIra hI hotA hai| zaMkA--jisa prakAra baddha audArika zarIra kA pramANa kSetra kI apekSA asaMkhyAta loka kahA gayA hai aura use yoM samajhAyA gayA temanI saMkhyA prakaTa karavAmAM Avaze nahi. "baddha"nuM tAtparya che " grahaNa karavAmAM AvelA" ane "mukata "nuM tAtparya che "tyajAyelA eTale ke manuSya ane tiya vaDe je audArika zarIra grahaNa karavAmAM AvyAM che ane pRcchA samayamAM paNa che jenI sAthe saMbaddha che. te sarve audArika zarIra baddha che, eTale ke vartamAnamAM manuSya ane tiya cAnA dhAraNa karelA je skUla zarIra che te baddha ane audArika zarIre che. ahIM manuSya ane tiryaMcanA pAThanuM tAtparya A pramANe che ke audArika zarIra, audArika karmanA udayathI eja jIvenA ja hoya che. bIjA deva nArakI chanA nahi kemake temanA te taijasa kAmaNa ane vaikriyazarIra ja hoya che, zaMkA-jema baddha dArika zarIranuM pramANa kSetranI apekSA asaM. khyAta loka kahevAmAM AvyuM che ane tene A rIte samajAvavAmAM AvyuM For Private And Personal Use Only
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre saMkhyeyapadezAtmikAyaryA svakIyasvakIyAdagAhanAyAM yadhe kaikaM zarIraM vyavasthApyate tadA taiH zarIrairasaMkhyeyA lokA bhriyante, yadicakaikasminabhaHpradeze ekaikaM zarIraM vyavasthApyate tadA'pi asaMkhyeyA lokA bhriyante, itthaM nanu zarIrasya ekaikapadezAvagAhanA kathaM noktA? iti cedAha-keralaM zarIrasya jaghanyato'pyasaMkhyeyapradezAvagAhitvAdekasmin pradeze'dhagAhaH siddhAnte niSiddha iti netthamuktA / asatkalpanayaiva mucyatAM ko dopaH? nAsti ko'pi doSaH, parantu siddhAntasammataprakAhai ki-'asaMkhyAta pradezAtmaka eka eka apanI 2 avagAhanA meM yadi eka eka zarIra vyavasthApita kiyA jAve to, una zarIroM se asaMkhyAta loka bhara jAte haiM / to isa viSaya ko isa prakAra kyoM na samajhAyA jAve ki- yadi AkAza ke ekapradeza para eka 2 audArika zarIra sthApita kiyA jAve to unase asaMkhyAta loka bhara jAte haiN| yaha kalpanA sIdhI aura sarala hai tathA isase unakA kSetra pramANa bhI jaldI se samajha meM A jAtA hai / uttara--isa prakAra kI kalpanA siddhAnta niSiddha hai| kyoMki siddhAnta meM eka zarIra kI kama se kama avagAhanA lokAkAza ke asaMkhyAtaveM bhAga meM kahIM gaI hai / eka 2 pradeza meM nhiiN| aura lokA. kAzakA asaMkhyAtavAM bhAga bhI asaMkhyAta pradezAtmaka hotA hai / aisA kahA gayA hai / isa kAraNa isa prakAra kI kalpanA ko sthAna nahIM diyA hai / zaMkA--asatkalpanA se yadi aisI prarUpaNA samajhAne ke liye kI .. jAve to kyA doSa ? - che ke "asaMkhyAta pradezAtmaka eka eka potapotAnI avagohanAmAM je eka eka zarIra vyavasthApita karavAmAM Ave to te zarIrathI asaMkhyAta leko bharAI jAya che. te A viSayane A rIte kema na samajAvavAmAM Ave ke- AkAzanA eka pradeza para eka eka audArikazarIra prasthApita karavAmAM Ave te tenAthI asaMkhyAta loke pUrita thaI jAya che. A kalpanA sIdhI temaja sarala che tathA AnAthI temanuM kSetramANa paNa zIvratApUrvaka samajamAM AvI jAya che. uttara-A jAtanI kalpanA siddhAntathI niSiddha che. kemake siddhAntamAM eka zarIranI eAchAmAM ochI avagAhanA kAkAzanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM kahevAmAM AvI che. eka eka pradezamAM nahI ane kAkAzane asaMkhyAtamo bhAga paNa asaMkhyAta pradezAtmaka hoya che. Ama kahevAmAM AvyuM nathI. zaMkA-asatkalpanAthI je evI prarUpaNuM samajAvavA mATe karAvavAmAM Ave te AmAM za de che? For Private And Personal Use Only
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 210 audArikAdizarIrasaMkhyAnirUpaNam 389 reNa prarUpaNA cedupalabhyate tarhi asatkalpanayA prarUpaNA anAvazyakItyasatkalpanA nAzritA / nanu audArikazarIriNAM manuSyatirazcAmanantatvAtteSAM zarIrANyapi ana nAni vaktavyAni kathamasaMkhyeyAnyuktAni ? iti cedAha-pratyekazarIriNAmasaMkhyeyatvAtteSAM zarIrANyapi asaMkhyAtAni / sAdhAraNazarIriNastvanantAH, kintu teSAmekaika jIvasya ekaikaM zarIraM nAsti, api tu anantAnAmanantAnAM jIvAnAmekai zarIram , ityata audArikazarIriNAmananye'pi zarIrApasaMkhyAtAnyeva bhavantIti / atha munAnyaudArikazarIrANi prarUpayati-tattha NaM je te mukkellagA' ityAdi / bhavAntarasaMkramaNe mokSagamanakAle vA jIvaH yAnyaudArikazarIrANi muktAni tAnyanantApi bhavanti / anantAnyapi anantAni santi, ato na jJAyate uttara-doSa to kucha bhI nahIM hai / parantu siddhAnta sammata prakAra se prarUpaNA upalabdha hotI hai to asatkalpanA se prarUpaNA karanA anAvazyaka hai| zaMkA--audArika zarIravAle, manuSya aura tiryaJca donoM milakara anaMta haiM, isaliye audArika zarIra bhI anaMta hI kahanA caahiye| asaMkhyAta kyA kahe ? uttara--pratyeka zarIrI asaMkhyAta haiN| isaliye unake zarIra bhI asaMkhyAta haiM / yadyapi sAdhAraNa zarIrI anaMna haiM, phira unameM eka 2 jIva kA eka 2 zarIra judA judA nahIM hai, kintu anaMta anaMta jIvoMeka eka hI zarIra hotA hai| isaliye audArika zarIrI anaMta hone para bhI audArika zarIra asaMkhyAta hI hote haiN| bhavAntara meM saMkra. maNa karane para athavA mokSa gamana karane para jIvoM ke dvArA jo audA uttara-doSa te koI paNa jAtano nathI paraMtu siddhAnta sammata prakArathI jyAre prarUpaNa upalabdha hoya che te asatkalpanAthI prarUpaNa karavI mAvazya cha zaMkA-dArika zarIravALA, manuSya ane tiryaMca ane anaMta che. AthI dArika zarIra paNa anaMta che, Ama kahevuM joIe asaMkhyAta zA mATe kahevAmAM Ave ? uttara- dareke dareka zarIrI asaMkhyAta che eTalA mATe temAMnA zarIra paNa asaMkhyAta che. jo ke sAdhAraNa zarIrI anaMta che, ane temAM eka eka jIvanuM eka eka zarIra juduM juduM nathI anaMta anaMta jIvonA eka eka ja zarIra hoya che. eTalA mATe dArika zarIrI anaMta hovA chatAMe dArika zarIra asaMkhyAta ja hoya che bhavAntaramAM saMkramaNa karavAthI athavA For Private And Personal Use Only
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 390 anuyogadvArasUtra yadidamanantaM kiyat ? ataH kAlAdibhistatmamANaM nirUpayati-teSu muktazarIreSu pratisamayame kaikazarIrApahAre anantAbhirutsapiNIbhistAnyapahiyante kaaltH| anantAmUtsapiNyavasarpiNISu yAvantaH samayA bhavanti, tAvanti muktAnyaudArikazarIrANi kAlo bodhyAnIti bhAvaH / kSetrataH anantA lokA:-kSetramAzritya muktAnyaudArikazarIrANi anantAnAM lokapamANa khaNDAnAM pradezarAzitulyAni bodhyaani| tathAdravyataH dravyamAzritya abhavasiddhikebhyaH-abhavyajIvadravyasaMkhyAto'nantaguNAni, siddhAnAmanantamAge-siddhajIvasaMkhyAyAstvanantabhAgavartIni / nanu yaH samyakta pUrva pratipanam , punastaimithyAtvaM patipannaM te hi pratipatitasamyagdRSTayaH pocyante, te'pyabhavasiddhi kebhyo'nantaguNAH siddhAnAM cAnantabhAgavartino bhavantIti prajJApanAmahAdaNDake paThyate, tatkimetAni muktAnyaudArikazarIrANi tattulyAni bhavanti ? iti cedAha-yaghetAni tatsamasaMkhyakAni bhaveyustadA rika zarIra choDe jAte haiM, ve mukta audArika zarIra haiM, aura ye mukta audArika zarIra anaMta haiM / kAla kI apekSA mukta audArika zarIra ananta utsarpiNI aura avasarpiNI ke jitane samaya hote haiM utane haiN| kSetra kI apekSA anaMta loka pramANa khaMDoM kI pradeza rAzi ke tuly-haiN| dravya kI apekSA abhavyajIva dravya kI saMkhyA se anaMtaguNe aura siddha bhagavAn ke anaMtaveM bhAga haiN| zaMkA--jina jIvoM ne pahile samyaktva prApta kara liyA aura bAda ve mithyAdRSTi ho gaye, aise jIva 'paDivAI' pratipatita samyagdRSTi kahe gaye haiM / ina jIvoM kI bhI saMkhyA abhavamiddhikoM se anaMtaguNI aura siddha bhagavAna se asaMkhyAtaveM bhAga hai aisI prarUpaNA mahAdaNDaka meM kI gaI hai / to kyA ye mukta audArika zarIra inhI ke tulya hote haiM ? makSa gamana karyA bAda cha vaDe je audArika zarIre tyajI devAmAM Ave che te mukta audArika zarIre che. ane A mukata audArika zarIre ananta che kALanI apekSAe mukta dArika zarIra ananta utsarpiNa ane avasapina jeTalA samaye hoya che, teTalA che kSetranI apekSA anaMta leka pramANa khaMDonI pradeza rAzInI tulya che. dravyanI apekSA abhavya jIvo dravyanI saMkhyAthI anaMtagaNa ane siddha bhagavAnanA anaMtamA bhAge che. zaMkA-je jIve e pahelAM samyakatva prApta karyuM che ane tyAra bAda te bhidhyAdRSTi 4 gayA cha, mevA vo 'paDivAi' pratipatita sabhyaSTa kahevAmAM AvyAM che. A jIvanI paNa saMkhyA abhAvasiddhikothI anaMtagaNI ane siddha bhagavAnathI asaMkhyAtamA bhAganI che evI prarUpaNuM mahAdaMDakamAM kahevAmAM AvI che, te zuM A mukta audArikazarIra emanA ja tulya hoya che ? For Private And Personal Use Only
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuSogacandrikA TIkA sUtra 210 audArikAdizarIrasaMkhyAnirUpaNam 391 tAnyapyatra sUtre nirdiSTAni syuH, na ca tAni nirdiSTAni dRzyante, ata etAni kAnyaudArikazarIrANi pratipatitasamyagdRSTirAzyapekSayA kadAcid hInAni kadAcittulyAni kadAcidadhikAni vA bhavantIti bodhyam / nanu jIvaiH parityaktA. nAmaudArikazarIrANAmAnantyaM yaduktaM tat kathaM saMgacchate ? yadyetAni yAni imazAnagatAni akSatAni tiSThanti tAni gRoran , tarhi teSAmanantakAlAvasthAnAbhAvAt stokatvAdAnantyaM nAsti / atha cedyAni khaNDIbhUyaparamANvAdibhAvena pariNAmAntarApannAni tAni gRhyeran tarhi naitAdRzaH kazcit pudgalo'sti, yo'tItA utsara-yadi ye unakI samasaMkhyAvAle hote to unake jaisA unakA bhI isa mUtra meM nirdeza hotA parantu yahAM sUtra meM unakA nirdeza to dikhatA nahIM hai-isaliye yaha jAnanA cAhiye ki- ye mukta audArika zarIra pratipatitasamyagdRSTiyoM kI rAzi kI apekSA se kadA. cit hIna, kadAcit tattulya aura kadAcit adhika bhI hote haiN| __ zaMkA--jIvoM dvArA parityaktarUpa mukta audArika zarIroM ko jo Apa anaMta kaha rahe haiM-vaha kisa apekSA se kaha rahe hai ? kyA jo zarIra zmazAna gaMta hokara akSata haiM, unakI apekSA se Apa unameM anaMtatA kaha rahe haiM ? yadi hAM kahA jAya to yaha bAta saMbhavita nahIM hotI, kyoMki unameM anaMtakAla taka rahanA saMbhavatA hI nahIM hai-ve to stokakAla taka hI rahate haiM-isaliye unameM stokatA Ane se anaMtatA saMbhavita nahIM hotI? yadi aisA kahA jAya ki-'jo audArika zarIra khaMDa uttara-je A temanI sAthe samasaMkhyA dharAvatA hoya te temanI jema temanuM paNa A sUtramAM kathana karavAmAM AvyuM hatuM paraMtu ahIM sUtramAM temanuM kathana te jovAmAM AvatuM nathI. eTalA mATe ema samajI levuM joIe ke mukta audArika zarIro pratipatita samyagUdaSTionI rAzinI apekSAe kadAcita hIna, kadAcita tatulya ane kadAcita vadhAre paNa hoya che. zakA- vaDe parityakata rU5 mukata audArika zarIrane je tame anaMta batAvI rahyA che, te kaI apekSAe batAvI rahyA che? zuM je zarIra mazAnagata thaIne akSata che, temanI apekSAe Apa temanAmAM anaMtatA kahI rahyA che ? je Apa "hA" kahe te A vAta saMbhavita nathI kemake temanAmAM anaMta kAla sudhI rahevuM saMbhavita nathI teo te staka kAla sudhI ja rahe che. ethI temanAmAM stakatA AvavAthI anaMtatA saMbhavita nathI? Ama kahevAmAM Ave ke je dArika zarIre khaDakhaMDa thaIne paramANu For Private And Personal Use Only
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 392 anuyogadvArasUtre yAmaddhAyAmekaikanIvenaudArika zarIrarUpatayA'nantarAH pariNamayya na muktaH, tataH sarvasyApi pudlAstikAyasya grahaNamApayeta, evaM ca satya madhyebhyo'nantaguNAni siddhAnAmanantamAge ityetadvirudhyeta, sarvapudgalAstikAyagatapudgalAnAM sarvajI vebhyo'pyanantAnantaguNatvAditi cedAha-atra uktapakSadvayaM na vivakSitam , kintu jIvaprayoganirvatitamaudArikazarIrapariNAma parityajya pariNAmAntaraM nAsAdayanti tAva2 hokara paramANu Adi rUpa meM pariNata ho cuke haiM, unakI apekSA unameM anaMtatA kahI hai, so bAta bhI nahIM banatI hai kyoMki aisA koI pudgagala nahIM hai jo atItakAla meM eka eka jIva ke dvArA audArika zarIrarUpa se anaMtavAra pariNamAkara na choDa diyA gayA ho| isa prakAra se samasta pudgalAstikAya ke, grahaNa hone kA prasaMga prApta hotA hai| isa prasaMga meM abhavyarAzi se anaMta guNatA aura siddha bhagavAn se anaMta. bhAgatA viruddha jAtI hai| kyoMki sarva punalAstikAya gatapudgaloM meM sarva jIvoM kI apekSA bhI anaMtAnaMtaguNatA hai / isaliye mukta audA. rika zarIroM meM bhI anaMtAnaMta guNatA AvegI? uttara-aisA nahIM hai-kyoMki ina donoM pakSoM ko yahAM para nahIM liyA gayA hai| kintu yahAM to aisI bAta kI gaI hai ki-'jIva dvArA viSamukta eka eka audArika zarIra ke jitane anaMta khaMDa ho jAte haiM, ve anaMtakhaMDa jaya taka jIva prayoga nirtita audArika zarIrarUpa pari vagere rUpamAM pariNata thaI gayAM che, temanI apekSA temanAmAM anaMtatA kahevAmAM AvI che. te A vAta paNa baMdhabesatI nathI kemake evuM koI paddala nathI ke je atIta kAlamAM eka eka jIva vaDe audAriTazarIra rUpathI anaMta vakhata pariNumAvIne choDI na mukayuM heya A rIte samasta pudgalAritakAyanA grahaNano prasaMge upasthita thAya che. A prasaMgamAM abhayarAzithI anaMtagutA ane siddha bhagavAnathI anaMta bhAgatA virUddha jAya che ke ke sarva putlAstikAya gata purvemAM sarva jIvonI apekSAe paNa anaMtAnaMta guNatA che. eTalA mATe mukta baudArika zarIramAM paNa anaMtAnaMta guNatA Avaze? uttara-A pramANe nathI kemake A baMne pakSene ahIM grahaNa karavAmAM AvyA nathI paraMtu ahIM te A vAta grahaNa karavAmAM AvI che ke jIva vaDe vipramukta eka eka dArika zarIranA jeTalA anaMta khaMDo thaI jAya che, te anaMtakhaMDe jyAM sudhI jIva prAga nirvartita audarika zarIra rUpa pariNAmane tyajIne pariNAmArane meLavatA nathI tyAM sudhI audArika zarI For Private And Personal Use Only
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA sUtra 211 audArikAdizarIrasaMkhyAnirUpaNam 393H daudArikazarIrAvayavatvAt avayave samudAyopacArAt pratyekamavayavamaudArikazarIretyucyate / avayave samudAyopacArastu ekadezadAhe'pi grAmo dagdhaH paTo dagdha ityAdivadunneyaH / evaM caikaikaM jIvaviSamuktamaudArikazarIramanantabhedaminnam , teSu ca bhedeSu pratyekaM prastutazarIrAvayavatayA prastutazarIratvenoparyate / eteSAM ca bhedAnAM prakRtazarIrapariNAmasyAge anyeSAM tatpariNAmavatAmutpattisaMbhavAd yathoktA. nantasaMkhyakAnyaudArikazarIrANi na loke kadAcid vyavacchidyante iti / tadevamA. ghata audArikazarIrasaMkhyA moktaa| vibhAgatastvane kramaprAptA vakSyate iti ||suu. 211 // NAma ko choDakara pariNAmAntara ko nahIM pA lete haiM, taba taka audA. rika zarIrAvaya hone ke kAraNa ve audArika zarIra hI kahe jAte hai| yadyapi ve audArika zarIrarUpa nahIM hai-usake khaMDarUpa haiM, phira bhI apa. yava meM avayavI ke upacAra se pratyeka avayava audArika zarIrarUpa se mAnaliye jAte haiN| avayava meM samudAyarUpa avayavI kA upacAra grAma ke eka deza ke jala jAne para jaise 'grAma jalagayA' paTa ke eka deza jala jAne para jaise 'paTa jalagayA' hotA hai, vaise hI yahAM hone meM koI bAdhA nahIM hai| isa prakAra eka eka jIva ke dvArA vipramukta audArika zarIra anaMta bhedavAlA hai ina bhedoM meM pratyeka bheda audArika zarIra kA avayara kahalAtA hai| ina avayavoM meM prastuta audArika zarIra kA upacAra kara liyA jAtA hai / jaba ye bheda prakRtazarIrarUpa pariNAma kA parityAga kara dete haiM, taba aisA nahIM hotA hai ki-'phira audArika zarIra kA sarvathA abhAva hI-vyavaccheda hI ho jAve kyoMki usa samaya anyoM meM rAvayava hevAthI te dArika zarIra ja kahevAmAM Ave che. jo ke te audArikazarIra rUpa nathI, tenA aMDarUpa che, chatAM e avayavamAM avayavInA upacArathI te pratyeka avayava dArika zarIra rUpathI mAnavAmAM Ave che. avayavamAM samudAya rUpa avayavIne upacAra gAmanA ekadezane agnimAM bhasma thaI gayA pachI "gAma bhasma thaI gayuM ane eka bhAga baLI jAya tyAre jema "vasa baLI gayuM che... A rIte kahevAmAM Ave che, temaja ahIM paNa kaI jAtanI bAdhA nathI A pramANe eka eka jIva vaDe vipramukta audArika zarIrane avayava kahevAmAM Ave che. A avayavemAM prastuta audArika zarIrane upacAra karI levAmAM Ave che. jyAre A bhede prakRta zarIra rUpa pariNAma tyajI de che, tyAre Ama thatuM nathI ke "pharI dArika zarIrane sarvathA abhAva ja-vyavacheda ja thaI jAya. bha0 50 For Private And Personal Use Only
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - anuyogadvArasUtra atha vaikriyAdi saMkhyAmoghano nirUpayati malam-kevaiyA NaM bhaMte ! veubviyasarIrA paNNattA ? goyamA! ubiyasarIrA duvihA paNNattA, taM jahA-baddhellayA ya mukkollayA yA tattha NaM je te baddhelayA te gaM asaMkhijjA asaMkhijjAhiM ustappiNi osappiNIhiM avahIraMti kAlao, khettao asaMkhijjAo seDhIo payarassa asNkhejjibhaage| tattha NaM je te mukkelayA te Na aNaMtA aNaMtAhiM ussappiNIosappiNIhiM avahIraMti kAlao, sesaM jahA orAliyassa mukkelayA tahA papavi bhaanniyvvaa| kevaiyA NaM bhaMte! AhAragasarIrA paNNatA? goyamA! AhAragasarIrA duvihA paNNattA, baddhellayA ya mukkellayA yA tattha NaM je te baddhellayA te NaM siya atthi siya nasthi / jai asthi jahaNNeNaM ego vA dovA tiNi vA, ukkoseNaM sahassapuhattaM, mukellayA jahA orAliyasarIrA tahA bhaanniyvvaa| kevaiyA NaM bhaMte! teyagasarIrA paNNattA ? goyamA! teyagasarIrA duvihA paNNattA, taM jahA-baddhellayA ya mukkellayA y| tattha NaM audArika pariNAmarUpa kI utpatti ho jAtI hai| isaliye anaMta saMkhyAvAle audArika zarIroM kA loka meM kabhI vyavaccheda bhabhAva-nahIM ho sakatA hai| isa prakAra yaha sUtrakArane oghasAmAnya-kI apekSA audA. rika zarIra kI saMkhyA kahI hai| vibhAga kI apekSA krama prApta isakI saMkhyA sUtrakAra Age kaheMge // 211 // kemake te samaye anyamAM dArika pariNAma rUpanI utpatti thaI jAya che. eTalA mATe anaMta saMkhyAtavALA audArika zarIrane lekamAM kadApi abhAva-vyavacacheda thaI zakatuM nathI A pramANe sUtrakAre ogha sAmAnyanI apakSa audArika zarIranI saMkhyA kahI che. vibhAganI apekSA kama prApta nI saMkhyA sUtrakAra have pachI kaheze. sU0211 For Private And Personal Use Only
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 212 odhato baiMkriyAdizarIrasaMkhyAnirUpaNam 395 je te baddhelayA te NaM aNaMtA aNaMtAhiM ussappiNI osakiNAhiM avahIraMti kAlao, khettao aNaMtA logA, davvao siddhehiM aNaMtaguNA savvajIvANaM aNaMtabhAgUNA / tattha NaM je te mukkellayA te gaM aNaMtA aNaMtAhiM ussappiNI osappiNIhiM avahIraMti kAlao, khettao aNaMtA logA, davao sakajIvehiM aNaMtaguNA savvajIvavaggasta annNtbhaage| kevaiyA bhaMte ! kammayasarIrA paNNatA? goyamA! kammayasarIrA duvihA paNNattA, taM jahA-baddhellayA ya mukallayA y| jahA teyagasarIrA tahA kammagasarIrAvi bhaanniyvaa||suu0212|| __chAyA-kiyanti khalu bhadanta ! vaikriyazarIrANi prajJatAni ? gautama / vaikriyazarIrANi dvividhAni prajJaptAni, tadyathA-baddhAni ca muktAni c| tatra khalu yAni tAni baddhAni tAni khalu asaMkhyeyAni asaMkhyeyAbhiH utsarpiNyavasapiNibhiH apa sUtrakAra ogha kI apekSA vaikriya Adi zarIroM kI saMkhyA nirUpita karate haiM-"kevaiyA NaM bhaMte ! veubviyasarIrA paNNattA" ityaadi| ___ zabdArtha--(bhaMte !) he bhadanta ! (veubviyasarIrA) vaikriya zarIra (kevaDyANaM paNNasA) kitane prakAra ke kahe gaye hai ? (goyamA) he gautama / (ubviyasarIrA duvihA paNNattA) vaikriya zarIra do prakAra ke kahe gaye haiN| (ta jahA) jaise-(baddhellayA tha mukchellapAya) eka baddha vaikriyazarIra aura dUsare mukta kriyazarIra / (tastha NaM je te baddhellayo teNaM asaMkhijjA) inameM jo baddha vaikriyazarIra haiM, ve sAmAnya se asaMkhyAta haiN| (asaMkhi have sUtrakAra eAghanI apekSA vaikriya vagere zarIranI saMkhyA vi. pita re cha-" kevaiyANaM bhaMte ! veubviyasarIrA paNNatA?" tyAla zAya-(bhaMte !) 3 mahata! (veuvviyasarIrA) yshrii| (peparapANaM paNNattA) an nAvAmA mAyA cha ? (goyamA) 8 gautama! (veubviyasarIrA duvihA paNNatA) vaiThiyazarIra meM prAranA apAmA mAyA cha. (taMjahA) bha (baddhellayA mukkellayAya) se pa hiyazaza2 ma2 fon bhuta yi zarI2 (tattha NaM jete baddhellayAya veNaM asaMkhiya) mAmA vaiThiya shrii| cha, ta AmA-bathI maNyAta 2. (asaMkhijAhiM sthApiNAmo. For Private And Personal Use Only
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre apahiyante kAlataH / kSetrataH asaMkhyeyAH zreNaya: pratarasya asNkhyeybhaage| tatra khalu yAni tAni muktAni tAni khalu anantAni anantAbhiH utsarpiNyavasarpiNImi apahiyante kAlatA, zeSa yathA audArikasya muktAni tathA etAnyapi bhaNita. vyAni / kiyanti khalu AhArakazarIrANi prajJaptAni ? gautama ! AhArakazarIrANi jAhiM ussappiNiosappiNIhi-avahIraMti kAlao) asaMkhyAta utsa. piNi aura avasarpiNI kAla meM ye vyavasthApita kiye jA sakate haiM arthAt utsarpiNI aura avasarpiNI kAla ke eka 2 samaya para yadi ye sthApita kiye jAveM to unake liye asaMkhyAta utsarpiNI aura asaMkhyAta avasarpiNI kAla kA samaya cAhiye / yaha kAla kI apekSA baddhavaikriyazarIroM kA pramANa kahA hai| (khettabho asakhijjAbho seDhIo payarassa asaMkhejjahabhAge) kSetra kI apekSA baddhavaikriyazarIroM kA pramANa pUrvokta pratara ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahI huI asaMkhyAta zreNIrUpa hai| arthAt pUrvokta pratara ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahI huI jo asaM. yAta zreNIyAM haiM, una zreNiyoM ke nabhApradezoM kI jo rAzi hai, una rAziyoM kI saMkhyA ke barAbara baddhavaikriyazarIra hai / yaha kSetra kI apekSA paddhakriyazarIroM kA pramANa kahA gayA hai / (tattha NaM je te mukke. elayA teNaM aNaMtA-aNaMtAhiM usappaNIosappiNIhiM avahIraMti kAlo-sesaM jahA orAliyassa mukkellayA tahA ee vi bhANiyavyA) mappiNIhiM avahIraMti kAlao) asabhyAta Gallel bhane asalI kALamAM A badhA vyavasthApita kahI zakAya tema che. eTale ke utsarpiNI ane avasarpiNI kALanA eka eka samayamAM je emanI sthApanA karavAmAM Ave te temanA mATe asaMkhyAta utsarpiNI ane asaMkhyAta avasarpiNI kALane samaya joIe A kALanI apekSA baddha vaikiya zarIranuM pramANa pAmA mAnyu cha. (khettao asaMkhijjAo seDhIo payarasma asaMkhejjaibhAge) kSetranI apekSA baddha vaikriyazarIranuM pramANa pUrvokata prataranA asaMkhyAtamAM bhAgamAM sthita asaMkhyAta zreNI rU5 che. eTale ke pUrvokata prataranA asaM. khyAtamA bhAgamAM sthita che asaMkhyAta zreNIo che, te zreNuonA nabha:pradezonI je rAzi che te rAzionI saMkhyAnI barAbara baddha vaikriyazarIra che, A kSetranI apekSA baddha vaikriya zarIranuM pramANa kahevAmAM AvyuM che. (tatya je te mukkellayA te NaM aNaMtA aNatAhi usappaNIosappiNIhiM avahIti kAlo sesaM jahA orAliyarasa mukkellayA tahA eevi bhANiyavA) 2 For Private And Personal Use Only
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 212 oghato vaikriyAdizarIrasaMkhyAnirUpaNam 397 dvividhAni prajJaptAni, tadyathA-baddhAni ca muktAni c| tatra khalu yAni tAni badAni tAni khalu syAtsanti sthAnasanti / yadi santi jaghanyena ekaM vA dve vA jo mukta vaikriya zarIra haiM, ve sAmAnya se anaMta haiM / anaMta utsarpiNI avasarpiNI ke eka eka samaya para yadi, unheM prakSipta kiyA jAve, taba kahIM jAkara una para samA sakate haiN| yaha kAla kI apekSA mukta vaikriya kA pramANa hai| bAkI kA isa saMbandhI kathana mukta audArika zarIra ke jaisA jAnanA cAhiye / ye vaikriya zarIra nAraka aura devoM ke sarvadA hI: baddha rahate haiM / parantu manuSya aura tiryazcoM ke, ki jo vaikriya labdhizAlI haiM, utsaravikriya karane ke samaya meM hI ye vaikriyazarIra baddha hote hai / isa prakAra cAroM gatiyoM ke jIvoM ke baddhavaikriyazarIra asaMkhyAta hote haiN| aba sUtrakAra odha kI apekSA AhAraka zarIroM kA nirU. paNa karate haiM (kevaDyA NaM bhaMte ! AhAragasarIrA paNNattA) he bhadanta ! AhA. . raka zarIra kitane kahe gaye haiM ? (goyamA! AhAragarIrA duvihA paNNattA) he gautama! AhAraka zarIra do prakAra ke kahe gaye haiM-- (baddhellayA ya mukkellayA ya) eka baddha aura dUsare mukt| (tastha NaM je te baddhellapA, te NaM siya asthi siya nasthi) isameM jo baddha AhAraka mukata vaikriyazarIra che, te sAmAnyathI anaMta che anaMta utsarpiNI ane avasarpiNanA eka eka samaya upara je temane prakSita karavAmAM Ave, tyAre ja teo temanI upara samAviSTa thaI zake che. A kAlanI apekSAthI mukata vaiyinuM pramANa che. A saMbaMdhamAM vizeSa kathana mukata dArika zarIranI jema jANI levuM joIe A vaikriyazarIra nAraka ane tene sarvadA baddha rahe che. parata madhya ane tiyAne-ke "jeo vaikriya labdhizAlI che-uttaravidiyA karatI vakhate ja A vaikriyazarIre baddha hoya che. A pramANe cArecAra gati enA jIvana baddha vaikiyazarIra asaMkhyAta hoya che. - have sUtrakAra eghanI apekSA AhAraka zarIranuM nirUpaNa kare che (kevaiyA NaM bhaMte ! AhAragasarIrA paNNattA) 8 mahanta! mA24 zarIra Bai apAmA mAyA cha ? (goyamA ! AhAragasarIrA duvihA paNNattA) gItama! mAsA23 shrii| prAranAM vAmAM AvyAM che. (baddhellayA ya mukkelayA ya) me // bhane bhI bhurata (tastha NaM je te baddhellayA, teNaM miya asthi siya nasthi) bhAbhA 2 mA shrii| cha, te yaza pArI sivAya olm For Private And Personal Use Only
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daun. ___anuyogadvArasUrI zrINi vA, utkarSeNa sahasrapRthaktvam / muktAni yathA audArikasya tathA bhaNitadhyAni / kiyanti khalu bhadanta ! taijasazarIrANi prajJaptAni ? gautama ! tejasazarIzarIra haiM, ve caturdazapUrvadhArI ke sivAya aura kisI dUsare ke nahIM hote haiN| inakA antara-virahakAla-jaghanya se eka samaya kA hai aura utkRSTa se chaha mAsa taka kA hai| yaha bAta anyatra kahI gaI hai| isaliye jo baddha AhAraka zarIra haiM-ve kabhI hote haiM aura kabhI nahIM hote haiM / (jaha asthi jahaNNeNaM ego vA do vA tiNi vA) yadi hote haiM to jaghanya se eka do yA tIna ho sakate haiM aura (ukoseNaM sahassapuhutta) uskRSTa se sahasrapRthaktva taka ho sakate haiM / do Adi se lekara nava taka kI saMkhyA kA nAma pRthaktva hai / (mukkellayA jahA orAliyasarIrA tahA bhANighavA) mukta jo AhAraka zarIra haiM, ve mukta audArikazarIra ke jaisA hI jAnanA cAhiye / parantu inameM itanI vizeSatA hai ki jisa jisa prakAra audArika zarIra ko anaMta bhedavAlA kahA gayA hai usI prakAra isa zarIra ko bhI bhedavAlA kahA gayA hai-parantu ananta ke ananta bheda hote haiM isaliye yahAM para laghutara ananta liyA gayA hai, aisA jAnanA cAhiye / aba sUtrakAra tejasa zarIroM kA nirUpaNa karate haiN| (kevaDyA NaM bhaMte ! teyagasarIrA paNNatA?) he bhadanta ! tejasa koIne paNa hatAM nathI emanuM aMtara-virahAkALa-jaghanyathI eka samaya jeTaluM che. ane utkRSTathI 6 mAsa sudhInuM che. A vAta bIjA sthAne paNa kahevAmAM bhAvI cha. saTA bhATa yAre DAya cha, ane yA24 tai nathI. (jai asthi jahaNNeNaM ego vA do tiNNi vA) ne DAya cha ta dhanyathA ye me cha bhane (ukkoseNaM sahassapuhuttaM) BthA sahasa pRthatva sudhI 24 // (r). mAhiyA bhAsana na sudhInI bhyAnu nAma pRthapa che. (mukkellayA jahA orAliyasarIrA tahA bhANiyavvA) bhuta 2 mADAra 6 zarIra cha, ta mukata audArika zarIranI jema ja jANavuM joIe paraMtu AmAM ATalI vizeSatA che ke jema dArika zarIrane anaMtabheda yukata kahevAmAM AvyuM che, tema A zarIrane paNa anaMta jeThavALuM kahevAmAM AvyuM che. paraMtu anaMtanA paNa anata bheda hoya che. eTalA mATe ahIM laghutara anaMtanuM grahaNa karavAmAM AvyuM che. tema samajavuM joIe have sUtrakAra taijasa zarIranuM nirUpaNa kare che- (kevaiyANaM bhaMte ! teyagasarIrA paNNattA 1) mata! te zarIra ai svAmI yAM (goyamA ! veyagasarIrA duvihA paNNattA) 3 gautama ! For Private And Personal Use Only
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA sUtra 212 oghato vaikriyAvizarIrasaMkhyAnirUpaNam 399 rANi dvividhAni prAptAni, tadyathA-vaddhAni ca muktAni ca / tatra khalu yAni tAni baddhAni tAni khalu anantAbhiH utsarpiNyavasarpiNIbhiH apahiyante kALataH / kSetrataH AntAH lokaaH| dravyataH siddhebhyo'nantaguNAni sarvajIvAnAm anantabhAgonAni / tatra khalu yAni tAni muktAni tAni khalu anantAbhiH utsapiNyavasarpiNIbhiH apahiyante kAlataH / kSetrataH anantAH lokAH / dravyataH sarvajIvebhyaH zarIra kitane kahe gaye haiN| (goyamA! tethagasarIrA duvihA paNNattA) he gautama ! taijasa zarIra do prakAra ke kahe gaye haiM-(taM jahA) ve prakAra ye haiM (baddhellayA ya mukkellayA ya) 1 baddha aura dUsare mukta / (tastha NaM je te baddhellayA teNaM aNaMtA, aNaMtAhiM ussappiNIosappiNIhiM avahIraMti kAlao) inameM jo baddha taijasa zarIra haiM, ve kAla kI apekSA sAmAnya rUpa se ananta haiM / anala utsarpiNI avasarpiNI kAla ke samayoM barAbara haiM-arthAt utsarpiNI aura avasarpiNI kAla ke eka samaya para unheM vyavasthApita kiyA jAve to bhI ye saba vyavasthApita nahIM ho sakate-unheM rakhane ke liye kramazaH eka 2 samaya para ananta utsarpiNI aura ananta avasarpiNI kAla apekSita hote haiM-ataH ananta utsarpiNI aura ananta avasarpiNI kAla ke jitane samaya haiM, utane baddha taijasa zarIra hai| (khettao aNaMtA logo)kSetra kI apekSA baddha taijasa zarIra anaMtaloka pramANa-anaMta tesazarIra meM 12nAM apAmA mAvyAM che. (taMjahA) / / / pramANe cha (baddhellayA ya mukkellayA ya) 1 ma ane dvitIya bhuta (tattha NaM je te baddheslayA veNaM aNaMtA, aNaMtAhiM ussappiNIosappiNIhiM avahIraMti kAlao) AmAM je baddha taijasazarIra che, te kALanI apekSA sAmAnya rUpathI anaMta che. anaMta utsarpiNI avasarpiNI kALanA samacanI barAbara che. eTale ke utsarpiNI ane avasarpiNI kALanA eka samaya para je temane vyavasthApita kaNavAmAM Ave te paNa A badhAM vyavasthApita thaI zake nahIM temane mUkavA mATe kramazaH eka eka samaya para anaMta utsarpiNI ane anaMta avasarpiNI kALa apekSita hoya che. eTalA mATe anaMta utsarpiNI ane anaMta avasarpiNI kALanA 28mA sabhayo cha, tara ma tesa shrii| che. (khettao aNaMtA logaa| kSetranI apekSA ra sazarIra mana 4 pramANa pradezamA parimita cha. (davvamo For Private And Personal Use Only
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Voo manuyogadvArasUtre agantagugAni sarvajIvavargasya anntbhaage| kiyanti bhadanta ! kArmaNazarIrANi prajAtAni ? gautama ! kArmakazarIrANi dvividhAni prajJaptAni, tadyathA-baddhAni ca muktAni ca / yathA tainasazarIrANi tathA kArmakazarIrANyapi bhaNitavyAni ||suu0212|| lokapradeza rAziparimita haiM / (davya bho siddhehiM aNataguNA, savvajIvANaM aNaMtabhAgUgA) dravya kI apekSA baddha taijasa zarIra siddha bhagavAn se anaMtaguNe aura sarvajIvoM kI apekSA se ananta bhAga nyUna haiN| (tasya gaM je te mukkellayA teNaM aNaMtA) vahAM jitane mukta jIva haiM ve ananta haiM, (aNaMtAhiM ussappiNimossappiNihiM abahIrati kAlo) kAlakI apekSA unake apaharaNa karane meM ananta utsarpiNI avasarpiNIkAla nikala jAtA hai / (khettao aNaMtA logA) kSetrakI apekSA anantalokarAzi pramANa haiN| (vvamosavvajIvehi aNaMtaguNA savvajIvavaggassa aNaMtabhAge) dravya se ve saba jIvoM se anantaguNe aura samasta jIvavarga ke ananta bhogavartI hote hote haiN| aba gautama kAmarNa zarIra ke viSaya meM pUchate hai- (kevaiyANaM bhaMte kammagasarIrA paNNattA) he bhadanta ! kArmaNa zarIra kitane kahe gaye haiM ? uttara meM bhagavAn pharamAte haiN| (goyamA kammayasarIrA duvihA paNNatA) he gautama! baddha aura muktake bheda se kArmaNa zarIra do prakAra ke hote haiM / (jahA teyagasarIrA tahA kammaga siddhehi aNaMtaguNA savva jIvANaM aNaMtabhAgUNA) dravyanI apekSA sara tasazarIra siddha bhagavAnathI anaMtagaNa ane sarva jAnI apekSAe anaMta bhAga nyUna 7. 'tattha NaM je te mukkellayA teNaM aNaMtA' tyA 28 // bhuta che, te manAta cha. 'aNaMtAhi ussapiNiosappiNihiM avahIraMti kAlo' pani bhaye. kSAe tene apaharaNa karavAmAM anaMta utsapi ane anaMta avasarpiNI sanIsI jaya che. 'khettao aNato kSetrI apekSA sanata rAzi prabhAra ya che. 'vvao savvajIvehiM aNaMtaguNA savvajIvavaggasya aNaMta bhAge' dravyathA tamA mA vAthI mAnata! mana saghA vanA anaMta bhAgavati hoya che. va gautamapAbhI mara zarIranA prabhune pUche che " keva iyA Na bhaMte ! kammagasarIrA paNNattA' san ! ma zarIra ttiiranA kahevAmAM Avela che? A praznanA uttaramAM prabhu gautama svAmIne kahe 3-'goyamA ! kammayasarIrA duvihA paNNacA ' 3 mautama! ma zarIra For Private And Personal Use Only
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 212 oghato vaikriyAdizarIrasaMkhyAnirUpaNam 401 TIkA - 'kevaiyA NaM bhaMte' ityAdi etAni vaikriyazarIrANi nArakadevAnAM sarvadeva baddhAni bhavanti / manuSyatirakSAM tu vaikilabdhimatAm uttaravai kriyakaraNakAle etAni vaikriyazarIrANi baddhAni bhavanti / itthaM ca caturgatikAnAmapi jIvAnAM baddhAni vaikriyazarIrANyasaMkhyeyAni bhavanti / tAni ca vaikriyazarIrANi kAlato'saMkhyeyotsarpiNyavasarpiNISu yAvantaH samayA bhavanti tAvanti, arthAt asaMkhyeyAni bhavanti / kSetratastu pratarasya= pUrvoktamatarasya asaMkhyeyabhAgavarttinyaH asaMkhyeyAH zreNayo bodhyAH / pUrvoktapratarAsaMkhyeyabhAga va saMkhyeyazreNInAM yo namaHma dezarAzistatsaMkhyakAni vaikriyazarIrANi kSetrato bodhyAnIti bhAvaH / muktAni vaikriyazarIrANi muktaudArikazarIravada bodhyAni / atha oghata AhArakazarIrANi nirUpayati- 'kevaiyA NaM bhaMte! sarIrAvi bhANiyantrA) jisa prakAra taijasa zarIra kI vaktavyatA pahale kahI gaI haiM usI prakAra kArmaNazarIra ke viSaya meM bhI jAna lenA cAhiye // sU0 212 // " bhAvArtha - ye vaikriyazarIra nAraka aura devoM ke sadA baddha hI hote haiM kintu manuSya aura tirthayoM ke to vaikriyalabdhidhArI hote haiM unake vaikriya karane ke samaya meM vaikriyazarIra baddha hote haiM / isa prakAra catu gatika jIvoM ke baddhavaikriyazarIra asaMkhyAta hote haiN| ve vaikriyazarIra kAlakI apekSA asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNiyoM meM jitane samaya hote haiM utane pramANa ke asaMkhyAta hote haiM / kSetra se pUrvokta pratara ke asaMkhyAtave bhAgameM asaMkhyAta zreNiyAM hotI haiM / una pratara ke asaMkhyAta baddha vaikriyazarIra hote haiM / yaha baddha vaikriyazarIra kA kathana buddha ane suketanA bhedathI e prakAranA hAya che. jahA dersarIrA tahAM kammagasarIrA vi bhANiyavvA' ne rIte te sazarIranuM prathana paDesAM vAmAM AvyuM che, eja pramANe kAma NuzarIranA saMbaMdhamAM samajI levu'. sU0212|| bhAvAthaeNnAraka ane DhavAne vaikriyazarIra sadA addha ja hAya che. paraMtu manuSyA ane tiyAne tA je vaikriyalabdhidhArI hoya che, tene vaikriya karavAne samaye vaikriyazIra baddha hAya che. eja pramANe cAragativALA jIvAne addha vaikriyazarIra asakhyAta DAya che. te vaikriyazarIrA kALanI apekSAe asakhyAta upi NI avasi NIyAmAM jeTalA samaya hAya che. eTalA pramANanA asakhyAta haiAya che. e prataranA asa`khyAtamA bhAgamAM rahela asa`khyAta zreNIyAnI jeTalI AkAzapradezarAzi che, eTalA pramANunA a0 51 For Private And Personal Use Only
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre AhAragasarIrA' ityAdi, atredaM bodhyam / etAni baddhAnyAhArakazarIrANi catudezapUrvavido vihAya nAparasya saMbhavanti / antaraM caiSAM jaghanyata ekaM samayam, utkRSTatastu SaNmAsAn yAvadityanyatroktam, ata evAtrocyate tatra khalu yAni ani baddhAni tAni khalu syAt = kadAcit santi, sthAt = kadAcit na santi / yadi santi tadA jaghanyata ekaM dve trINi vA santi, utkRSTavastu sahasrapRthaktvam / dviprabhRti navaparyantA saMkhyA pRthaktvazabdenocyate / muktAnyAhArakazarIrANi muktaudArikazarIravad bodhyAni / navaram - anantabhedabhinnamanantakaMtvatra laghutaraM bodhyam / tathA - taijasazarIrANyapi baddhamuktabhedena dvividhAni / tatra yAni vaddhAni tAnyahuA | mukta vaikriyazarIra kA kathana mukta audArikazarIra ke kathana jaisA hI samajha lenA cAhiye / aba sAmAnya se AhAraka zarIra kA kathana karate haiM-baddha AhAraka zarIra caturdaza pUrvadhAriyoM ke sivAya dUsaroM ke nahIM hote haiM inakA antara jaghanya se eka samaya kA aura utkRSTa se chaha mahIne kA hotA hai aisA anyatra kahA hai isaliye kahate haiM ki vahAM jo koI baddha AhAraka hai zarIra ve kadAcit hote haiM kadAcit nahIM bhI hote haiM, jaba hote haiM to jaghanya se eka do athavA tIna hote haiM, utkRSTa seM sahapRthaktva arthAt do hajAra se nau hajAra taka hote haiM / mukta AhAraka zarIra kA varNana mukta audArika zarIra ke varNana jaisA samaja lenA cAhiye / antara itanA hI hai ki yahAM ananta bhedoM vAlA jo ananta hai vaha saba se choTA antara samajhanA hai / tathA taijasa zarIra bhI baddha asakhyAta addha vaikriyazarIra DhAya che A addha vaikriyazarIranuM kathana che. mukata vaikriyazarIranuM kathana mukata audvArikazarIranA kathana pramANe ja samajI levu. have sAmAnyathI AhArakazarIranuM kathana karavAmAM Ave che maddha AhArazarIra cauda pUrva dhAriyA sivAya khIjAone hetu nathI. tenu aMtara jalanyathI eka samayanuM ane utkRSTathI cha mAsanuM hoya che. e pramANe anyatra kahyu' che. tethI kahevAmAM AvyuM che ke-tyAM je koi khaddha AhArakazarIra che, te kadAcita hAya che, ane kadAcit nathI paNa hAtA jyAre hAya che, tyAre jadhanyathI eka, e, athavA traNa hoya che utkRSTathI sahasrapRthakktva arthAt be hajArathI nava hajAra sudhI hAya che. mukata AhAraka zarIranu` vadhuna mukata oDhAkizarIranA kathana pramANe samajI levu. temAM eTaluM ja aMtara che ke ahiyAM anaMta bheTTAvALA je anata che, te khadhAthI nAnuM aMtara che tathA tejArI paNa baddha ane muktanA bhedathI e prakAranuM hoya che. temAM je For Private And Personal Use Only
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 212 oghato vaikriyAdizarIrasaMkhyAnirUpaNam 4oi nantAni bodhyaani| kAlatastu-anantAmRtsapiNyavasarpiNISu yAvantaH samayA bhavanti tAvanti, arthAt anantAni bodhyAni / kSetratastu anantA lokAH anntlokpdeshraadhiprimitaani| dravyatastu siddhebhyo'nantaguNAni sarvajIvApekSayA cAnantabhAganyUnAni ! taijasazarIrasvAminAmanantatvAttainasazarIrANyanantasaMkhyakAni bodhyAni / nanvaudArikazarIrasvAmino'pi santyanantAstahiM tAni zarIrANyanantAni kathaM nocyate ? ityAha-audArikaM zarIraM nArakadevAnAM na bhavati kintu manuSyatirazcAmeva bhavati / teSapyanantAnAmanantAnAM sAdhAraNAzarIriNAmekekamukta ke bheda se do prakAra ke hote haiM unameM jo baddha haiM ve ananta hai kAla se ananta utsarpiNI avasarpiNiyoM meM jitane samaya hote hai utane pramANa ke ananta hote haiM, kSetra, se ananta lokoM kI pradezarAzi ke pramANavAle ananta hote haiN| dravya se siddhoM se ananta guNe aura saMSa jIvoM kI apekSA se ananta bhAga nyUna hote haiM / taijasa zarIra ke svAmI ananta hone se taijasa zarIra bhI ananta hote haiM / tAtparya kahane kA yaha hai ki-taijasa zarIra ke svAmI ananta hone ke kAraNa tejasa zarIra ananta haiN| __ zaMkA-audArikazarIroM ke svAmI to ananta haiM, phira Apane unheM ananta kyoM nahIM kahA ? / uttara--audArika zarIra nAraka aura devoM ke nahIM hotA hai kintu manuSya aura tiryazcoM ke hI hotA hai| unase jo bhI baddha che, te anaMta che te kALathI anaMta utsarpiNI emAM jeTaluM samaya hoya che eTalA pramANanA anaMta hoya che kSetrathI anaMta lekanI pradeza rAzinA pramANavALuM anaMta hoya che. dravyathI siddhothI anaMtagaNa ane sarva jIvonI apekSAe anaMtabhAga ochA hoya che. taijasazarIranA svAmI anaMta hovAthI taijasazarIra paNa anaMta hoya che. tAtparya kahevAnuM e che ke taijaya zarIranA svAmI anaMta hovAthI tejasa zarIra anaMta che. zaMkA-dArika zarIranA svAmI paNa anaMta che, te pachI ApIe temane anaMta kema kahyA nathI? uttara-dArika zarIra nArI ane devene heta nathI, manuSya ane tiyAne ja hoya che. temAM je paNa anaMta sAdhAraNa zI che, te sarvanuM eka eka ja dArika zarIra hoya che eTalA mATe baddha hArika For Private And Personal Use Only
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 404 anuyogadvArasUtre meva zarIraM bhavati, ata audArikazarIrANyasaMkhyAtAnyuktAni natvanantAni / taijasazarIraM tu caturgatikAnAM bhavati / tatrApi sAdhAraNazarIriNAmekaikasyaikaika taijasa. zarIraM mAti, atastaijasazarIrANyanantAnyuktAni / saMsAriNo jIvAH siddhebhyo'nantaguNAH santi, ataH 'siddhehi aNaMtaguNA' ityuktam / siddhAnAM taijasazarIrAbhAvAt etAni sarvajIvasaMkhyakAni na bhavanti / kintu siddhAnAM sarvajIvApekSayA'nantamAgavartitvAdetAni taijasazarIrANi sarvajIvAnAmanantamAgonAni bhavanti, ataH sanmajIvANaM aNaMtabhAgUgA' ityuktam / itthaM ca taijasazarIrANi sarvasaMsAriananta sAdhAraNa zarIra haiM, una sabakA eka 2 hI audArika zarIra hotA hai| isaliye baddha audArika zarIra to-asaMkhyAta kahe gaye haiM, ananta nahIM / parantu jo taijasa zarIra haiM, ve cAroM gatiyoM ke jIvoM ko hote hai / ina meM bhI jo sAdhAraNa zarIra haiM, unameM eka eka jIva ke eka eka tejasa zarIra hotA hai / isaliye taijasa zarIra anaMta kahe gaye haiM / saMsArI jIva siddhoM se anantagu meM haiM, isaliye 'siddhehiM aNataguNA' aisA kahA gayA hai| siddhoM ke taijasa zarIra hotA nahIM hai| isaliye baddha tejasa zarIra sarva jIvoM kI saMkhyA ke barAbara nahIM hote haiN| kintu 'siddha sarvajIvoM kI apekSA anantaveM bhAgavartI kahe hai, isaliye taijasa zarIra sarvajIvoM ke anantaveM bhAga se nyUna kahe gaye haiM / yahI bAta 'savvajIvANaM aNaMtabhAgUNA' isa pATha dvArA prada. zita kI gaI hai| isa prakAra baddha taijasazarIra cAhe siddhoM se anantaguNe haiM, aisA kaho cAhe sarvajIva rAzi ke anantaveM bhAga se zarIra te anaMta nahi paNa asaMkhyAta kahevAmAM AvyAM che. paraMtu je tejasa zarIra che, te cArecAra gationA jInA hoya che. AmAM paNa je sAdhAraNa zarIre che, temAM eka eka jIvanuM eka eka taijasazarIra hoya che. eTalA mATe taijasa zarIre anaMta kahevAmAM AvyAM che saMsArI jIva siddhonI apekSA anngr| cha, methI "siddhehiM aNaMtaguNA" yA pramANe kahevAmAM AvyuM che siddhone taijasa zarIra hotuM nathI, eTalA mATe baddha tejasa zarIra sarva jIvonI saMkhyAnI barAbara hetA nathI paraMtu siddha sarva jIvonI apekSA anaMtamAM bhAgavata kahevAmAM AvyA che. ethI taijasa ... shrii| sonA manatamA mAyA nyUna avAma mAvyA cha. merI pAta " savvajIvANaM aNaMtabhAgUNA' mA 58 43 prazita 42vAmAM mAvI che. A pramANe baddha tejasa zarIra siddhothI anaMtagaNuM che. Ama kahIe athavA te sarva jIva rAzinA anaMtamA bhAgathI nyUna che, Ama kahIe bannene For Private And Personal Use Only
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 212 oghato vaikriyAdizarIrasaMkhyAnirUpaNam 105 jIvasaMkhyakAni bodhyAni / tathA-muktAni taijasazarIrANi anantAni santi / kAlata etAni anantAmutsapiNyavasapiNISu yAvantaH samayA bhavanti, tAvatsaMkhyakAni bodhyAni / kSetratA-anantalokapadezarAzitulyAni / dravyatazva-sarvajIvebhyo. 'nantaguNAni sarvajIvavargasya anantabhAgavartIni bodhyAni / jIvarAzinava jIvarAzirguNito jIvavarga ityucyate / jIvavargApekSayA etAni muktazarIrANi anantabhAgavartIni bhavantItyarthaH / atredaM bodhyam-sarvajIvAH sadbhAvato'nantA api nyUna hai, aisA kaho eka hI jaisA kathana kA prakAra hai| isa prakAra ke kathana se yahI siddha hotA hai ki-'ye baddha taijasa sarva saMsArI jIvoM kI jitanI saMkhyA hai, usa saMkhyA ke barAbara hai| samasta jIvarAzi kI saMkhyA ke barAbara nahIM / (tastha NaM jete mukkellayA teNaM aNaMtAhiM ussappiNI osapiNIhi avahIraMti kAlao) tathA jo mukta tejasa zarIra haiM ve sAmAnya se ananta hai| kAla kI apekSA bhI ananta hai ananta utsarpiNI aura avasarpiNIkAloM meM jitane samaya haiM, una samayoM ke barAbara hai / (khettamo aNaMtA logA) kSetra kI apekSA mukta taijasa zarIra anantaloka pramANa haiM / 'daghao samdhajIvehi aNataguNA, savdhajIvagAssa aNaMtabhAge) tathA dravya kI apekSA mukta tejasa zarIra sarva jIvoM se anantaguNe haiM athavA sarvajIvavarga ke anantaveM bhAga pramANa hai / jIvarAzi se jIvarAzi kA guNA karane para jo rAziutpanna hotI hai, vaha jIva varga' kahalAtA hai / isa jIvadharma kI apekSA se mukta taijasa zarIra ananta bhAgavartI hote haiN| isa prakAra eka je ja kathanane prakAra che. A jAtanA kathanathI eja siddha thAya che. ke A baddha tejasa sarva saMsArI jInI jeTalI saMkhyA che, te saMkhyAnI barAbara che. samasta jIvarAzInI saMkhyAnI barAbara nahIM (tattha NaM je te mukkellayA te NaM aNaMtA. aNaMtAhiM utsappiNI bhosapNiIhiM avahoraMti kAlao) mA 2 bhuta tasa shrii| che te sAmA. panI apekSA anaMta che. kAlanI apekSA paNa anaMta che. anaMta utsapiNI ane avasarpiNa kAlamAM jeTalA samacA che, te samayanI barAbara che. (khettao aNaMtA logA) kSetranI apekSA bhuta tasa shrii| mana als prabhAya che. (davvao savvajovehiM aNaMtaguNA, savvajIvavagarasa aNaMtabhAge) temaja dravyanI apekSA mukata tejasa zarIra savajIthI anaMtagaNuM che athavA sarvajIva varganA anaMtamAM bhAga pramANa che. jIva rAzithI jIvarAzi guNita karavAthI je zazi utpanna thAya che, te "jIvavaga" kahevAya che. A jIvavarganI apekSAe A mukata tejasazarIra anaMta bhAgavartI hoya che. A kathanane A rIte For Private And Personal Use Only
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre kalpanayA dazasahasrANi / tAni ca taireva guNitAni dazakoTisaMkhyakAni bhAnti / sadbhAvato'nantAnanna saMkhyako'pi jIvavargo'satkalpanayA dazakoTisaMkhyako bodhyH| tasyAnantaguNa kalpanayA zatatame bhAge etAni muktatainasazarIrANi santi / ataH sadbhAvato'nantAnyapyetAni kalpanayA dazalakSasaMkhyakAni / itthametAni sarvajIvebhyo'nantaguNAni jIvavargApekSayA'nantabhAgavartIni bodhyAni / nanvetAni samajhanA cAhiye-sarva jIvarAzi ananta haiM-so isa ananta ko kalpanA se 10000, dasa hajAra mAnakara isa dasa hajAra ko dasa hajAra se guNA karanA caahiye| isa prakAra jo daza karoDa kI rAzi guNA karane para AI hai vaha jIvavarga mAna lenA caahiye| ananta ke sthAna para 100 rakhakara daza karor3a meM unakA bhAga denA cAhiye isa prakAra karane se jo daza lAkha Ate haiM yahI jIvarAzi ke varga kA anantA bhAga hai so mukta taijasa zarIra itane pramANa meM jIvarAzi ke varga ke anantaveM bhAga rUpa haiM aisA kalpanA se samajhanA caahiye| tathA 'sarva jIvoM se anantaguNAM haiN| ise yoM samajhanA cAhiye-sarvajIva rAzi kA pramANa kalpanA se daza hajAra hai aura ananta pramANa 100 hai, so daza hajAra ke sAtha 100 kA guNA karane para bhI daza lAkha hI Ate haiM / ataH cAhe yoM kaho ki mukta tejasa zarIra dravya kI apekSA sarva jIvoM se anantaguNa haiM, cAhe yoM kahoM-'mukta taijasa zarIra jIva varga ke anantaveM bhAga pramANa haiN| donoM prakAra ke kathana kA eka hI samajavuM joIe sarva jIvarAzi anaMta che te A anaMtane kalpanAthI 10000 dazahajAra mAnIne A dazahajArane dazahajArathI guNita karavA joIe A rIte je dazakaroDanI rAzi guNa karavAthI AvI che, te jIvavarga che ema mAnI levuM joIe anaMtanA sthAne 100 mUkIne daza karoDamAM bhAgAkAra kare joIe A rIte karavAthI je dazalAkha Ave che, te ja jIvarAzinA vagane anaMta bhAga che. te mukata tejasazarIra ATalA pramANamAM jIva rAzinA varganA anaMtamAM bhAga rUpa che. Ama kalpanAthI jANI levuM joIe temaja sarvajIthI anaMtagaNe che. Ane A rIte samajavuM joIe ke sarvajIva rAzinuM pramANa kalpanAthI dazahajAra che ane anaMtanuM pramANa 100 che. te dazahajAranI sAthe 100 saMkhyAne guNita karavAthI paNa dazalAkha ja thAya che eTalA mATe bhale ema kaho ke mukata taijasa zarIra dravyanI apekSA sarva jIvathI anaMtaguNa che, athavA bhale Ama kahe ke mukata tejasa zarIra For Private And Personal Use Only
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 212 oghato vaikriyAdizarIrasaMkhyAnirUpaNam 407 jIvavargasaMkhyakAni kayaM na bhavanti ? iti cedAha-yAni yAni tainasazarIrANi muktAni anantabhedaibhiyante, tAni tAni asaMkhyeyakAlAvaM taM pariNAma parityajya niyamAt pariNAmAntaravanti bhavanti, ataeSAM pratiniyatakAlAvasthAyi. svena utkRSTato'pi yathoktasaMkhyakatvameva, navito'dhikasaMkhyAkatvamiti / atha oghataH karmakazarIraM nirUpayitumAha-'kevaiyANaM bhaMte ! kammayasarIrA paNNatA' ityaadi| kAmakazarIrANAM sarvA vaktavyatA tainasazarIravad bodhyA, taijasakArmakayoH samAnasvAmikatvAt sarvadA sahacaritatvAcceti // sU0 212 // tAtparya nikalatA hai| kevala kadhana kI hI vicitratA hai, artha kI vicitratA nhiiN| zaMkA-- ye mukta taijasa zarIra jIvavarga kI jitanI saMkhyA hai, usa saMkhyA ke tulya kyoM nahIM hai ? ___ uttara--jo jo mukta tejasazarIra ananta bhedoM se viziSTa kahe gaye haiM, ve ve mukta tejasazarIra asaMkhyAt kAla ke bAda taijasa zarIrarUpa pariNAma paryAya kA parityAga karake niyama se dUsarI paryAya ko dhAraNa kara lete haiM / isaliye pratiniyata kAla taka avasthita hone ke kAraNa inakI saMkhyA utkRSTa se bhI anantarUpa hI hai| isase adhika nhiiN| ____aba sUtrakAra sAmAnyarUpa se kArmaNa zarIra kA nirUpaNa karate haiM (kevAyANaM bhaMte ! kammayasarIrA paNNattA?) he bhadanta ! kAmaNa zarIra kitane kahe gaye haiM ? (goyamA ! kammayasarIrA duvihA paNNattA) he jIvavarganA anaMtamA bhAga pramANa che. banne prakAranA kathananuM tAtparya sarakhuM ja che phakta kathananI ja vicitratA che arthanI vicitratA nathI. zaMkA-A mukata tejasa zarIra jIvavarganI jeTalI saMkhyA che, te saMkhyAnI barAbara kema nathI ? uttara-je je mukata tejasa zarIra anaMta bhedethI viziSTa kahevAmAM AvyAM che, te mukata tejasa zarIra asaMkhyAta kAla bAda taijasa zarIra rUpa pariNAma-paryAya-ne parityAga karIne niyamathI bIjI paryAyane dhAraNa karI le che. eTalA mATe pratiniyata kAla sudhI avasthita hovAthI emanI saMkhyA utkRSTanI apekSAe paNa anaMta rUpa ja che. AnAthI vadhAre nahi have sUtra12 sAmAnya 35thI ma zarInu ni3555 42 cha. (kevaiyANa bhaMte ! kammayasarIrA paNNatA ?) mahanta ! shrii| eai vAma mAyA cha ? For Private And Personal Use Only
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 408 anuyogadvArasUtre itthamoghataH paJcavidhAnyapi zarIrANyuktavA sammati nArakAdicaturviMzati daNDa ke vizeSatastAni prarUpayitumAha mUlam - neraiyANaM bhaMte! kevaiyA orAliyasarIrA paNNattA ? goyamA ! orAliyasarIrA dubihA paNNattA, taM jahA - badvellayA ya mukkellayA ya / tattha NaM je te baddhellayA te NaM natthi / tattha paNaM je te mukkellayA te jahA ohiyA orAliksarIrA tahA bhANiyavvA / neraiyANaM bhaMte! kevaiyA ve uvviyasarIrA paNNattA ? goyamA ! veubviyasarIrA duvihA paNNattA, taM jahA - baddhellayA ya mukkellayA ya / tattha NaM je te badvellagA te NaM asaMkhijjA asaMkhijjAhiM ussappiNIosappiNIhiM avahIraMti kAlao, khettao asaMkhejjAo seMDhIo payarasta asaMkhijjaibhAge, tAsi NaM seDhINaM vikkhaMbhasUI aMgulapaDhamavaggamUlaM bii avaggamUlapaDuppaNaM | ahava paNaM aMgulabiiavaggamUlaghaNapamANagautama ! kArmaNa zarIra do prakAra ke kahe gaye hai? (taM jahA ve ye haiM(baddhellayA ya mukkelle yA ya) eka baddha aura dusare mukta | (jahA teyaga sarIrA tahA kammagasarIrA vi bhANiyanvA) donoM prakAra ke zarIroM ke viSaya kA kathana taijasa zarIra ke kathana ke jaisA jAnanA cahiye / kyoMki taijasa aura kArmaNa zarIroM ke svAmI samAna haiM / tathA ye donoM zarIra sAtha 2 rahate haiM / / sU0 212 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( goyamA ! kammayasarIrA duvidhA paNNattA 1) he gautama! artha zarIra me aThAranAM kuDevAmAM yAgyA che. (taMjahA) te mA prabhA che, ( baddhellayA ya mukke lhayA ya) me bhaddha mane jIna bhuData ( jahA veyagasarIrA tahA kammagasarIrA vibhANiyantrA) bhanne prahAranA zarIrAnA viSayanu kathana tejasa zarIranA kathananI jema ja jANavu joie kemake tejasa ane kAka zarIranA svAmI samAna che. temaja A banne zarIra sAthe sAthe rahe che. IIsU0212|| For Private And Personal Use Only
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogavandrikA TIkA sUtra 213 nArakAdInAmaudArikAdizarIrani0 409 mettAo seddhiio| tattha NaM je te mukkellayA teNaM jahA ohiyA orAliyasarIrA tahA bhaanniyvvaa| NeraiyANaM bhaMte! kevaiyA, AhAragasarIrA paNNatA? goyamA! AhAragasarIrA duvihA paNNattA, taM jahA-baddhellayA ya mukkellayA y| tattha NaM je te baddhellayA te NaM nsthi| tattha NaM je te mukkellayA te. jahA ohiyA orAliyA tahA bhaanniyvaa| teyagakammayasarIrA jahA eesi ceva veubdhiyasarIrA tahA bhaanniyvaa| asurakumArANaM bhaMte! kevaiyA orAliyasarIrA paNNattA? goyamA! jahA neraiyANaM orAliyasarIrA tahA bhaanniyvvaa| asurakumArANaM bhaMte! kevaiyA veubviyasarIrA paNNatA? goyamA! veubdhiyasarIrA duvihA paNNatA, taM jahA-baddhellayA ya mukkellayA ya / tattha NaM je te baddhellayA, te NaM asaMkhijjA asaMkhijjAhiM ussappiNIosappiNIhi avahIrati kAlao, khettao asaMkhe. jAo seDhIo payarassa asNkhijjibhaage| tAsi NaM seDhINaM vikkhaMbhasUI aMgulapaDhamavagamUlasta asNkhijjibhaage| mukkellayA jahA ohiyA oraaliysriiraa| asurakumArANaM bhaMte ! kevaiyA AhAragasarIrA paNNattA? goyamA! AhAragasarIrA duvihA paNNattA, taM jahA-baddhellayA ya mukkellayA y| jahA eesi gheva orAliyasarIrA tahA bhaanniyvvaa| teyagakammaya. sarIrA jahA eeti veuviyasarIrA tahA bhaanniyhaa| jahA asu. rakumArANaM tahA jAva thaNiyakumArANaM tAva bhANiyavvaM ||suu0213|| a0 52 For Private And Personal Use Only
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogahAro ___ chAyA-nairayikANAM bhadanta ! kiyanti audArikazarIrANi prajJaptAni ? gautama ! audArikazarIrANi dvividhAni prajJaptAni tadyathA-vaddhAni ca muktAni p| tatra khalu yAni tAni baddhAni tAni khalla na santi / tatra khalu yAni tAni muktAni tAni yathA audhikAni audArikazarIrANi tathA bhaNitavyAni / naira / isa prakAra pAMca prakAra ke zarIroM kA sAmAnyarUpa se kathana karake aba sUtrakAra nArakAdicaturvizatidaMDaka meM vizeSarUpa se unakI prarUpaNA karate haiM--'neraiyA NaM bhaMte ! kevaDyA' ityAdi / zabdArtha--(bhaMte !) he bhadanta ! (neraiyANa) nAraka jIvoM ke (kevaiyA) kitane (orAliyasarIrA paNNattA) audArika zarIra kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! (orAliyasarIrA duSihA paNNattA) audArika zarIra do prakAra ke kahe gaye haiN| (taM jahA) jo isa prakAra se haiM (paddhellayA ya mukkellayA ya) eka baddha aura dUsare mukt| (tattha NaM je te baddhellayA teNaM Natthi) inameM jo baddha audArika zarIra haiM, ve to nAraka jIvoM ke nahIM hote haiM / kyoMki nAraka jIva vaikriya zarIravAle hote haiM, isaliye audArika bandhana kA abhAva hone ke kAraNa unake baddha audArika zarIra nahIM hote haiM / baddha audArika zarIra manuSya aura tiyazca ke hI hote haiM / (tattha NaM je te mukkellayA te jahA ohiyA orAliyasarIrA tahA bhANiyavyA) tathA jo mukta audArika zarIra haiM, ve jisa prakAra se sAmAnya mukta audArika zarIra kahe gaye haiM-vaise A pramANe pAMca prakAranA zarIranuM sAmAnya rUpathI kathana karIne have sUtrakAra nArakAdi caturvizati daMDakamAM vizeSa rUpathI tenI prarUpaNa kare che- "neraiyANaM bhaMte ! kevaiyA" tyAha zAya-(bhaMte !) 3 d! (neraiyANa) nA24 vAnA (kevaiyA) tea (orAliyasarIrA paNNattA) mohari shrii| DevAmA mA0yAM che ? (goyamA !) 3 gautama! (orAliyasarIrA duvihA paNNatA) mahari zarIra 2. pAna 4AmA mA0yAM che. (taMjahA) 2 mA pramANe che. (baddhellayA ya mukkellayA ya) 4 pa bhane bhI bhuta (tattha NaM je te baddhellayA veNaM Nasthi) bhAbhA 2 mA mohA2i4 zarI2 cha, ta to nA24 2 ta nayI kemake nAraka jIva vaikriya zarIravALA hoya che, ethI audArika baMdhananA abhAvathI temane baddha audyArika zarIra manuSya ane tiryaMcone ja hoya che. (tattha NaM je te mukkellayA te jahA ohiyA orAliyasarIrA tahA bhANiyavvA) For Private And Personal Use Only
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 213 nArakAdInAmaudArikAdizarIrani0 415 yikANAM bhadanta ! kiyanti vaikriyazarIrANi prajJaplAni, gautama ! vaikriyazarIrANi dvividhAni prAptAni, tadyathA-baddhAni ca muktAni ca / tatra khalu yAni tAni baddhAni tAni khalu asaMkhyeyAni asaMkhyeyAbhya utsarpiNyavasarpiNIbhyaH apahiyante hI jAnanA cAhiye / arthAt pUrva prajJApananayakI apekSA se nAraka jIvoM ke audArika zarIra hote haiN| kyoMki nAraka kA jIva jaba pUrvabhava meM tiryagAdi nAnA paryAyoM meM thA taba vahAM audArika zarIra thA aura use hI choDakara yaha isa nAraka paryAya meM AyA hai| isaliye mukta audArika zarIra nAraka jIvoM ke sAmAnya se ananta hote haiN| (jera. iyANaM bhaMte ! kevaDyA veubdhiyasarIrA paNNattA) he bhadanta ! nArakajIvoM ke kitane vaikriya zarIra kahe gaye haiM / (goyamA!) he gautama ! (veuvviya sarIrA duvihA paNNattA-taM jahA-baddhellayA ya mukkellayA ya) vaikriya zarIra baddha aura mukta ke bheda se do prakAra ke kahe gaye haiM-(tastha NaM je te baddhellayA te NaM asaMkhijjA asaMkhijjAhiM ussapiNIosappi. NIhi avahIraMti kAlo) inameM jo ghaddha vaikriyazarIra haiM ve sAmAnya se asaMkhyAta utsarpiNI aura avasarpiNI kAla ke jitane samaya hai, utane ve baddha vaikriyazarIra nAraka jIvoM ke haiM / sAmAnya se asaM. khyAta kahane kA kAraNa yaha hai ki-'nAraka jIva asaMkhyAta hote haiM temaja je mukata dArika zarIre che, te jema sAmAnya mukata audArika zarIre kahevAmAM AvyAM che, temaja jANavAM joI e eTale ke pUrva prajJApananayanI apekSAe nArakanA dArika zarIra hoya che. kemake nArakane jIva jyAre pUrvabhavamAM tiryAgAdi aneka paryAmAM hatuM tyAre tyAM audArikazarIra hatuM, ane tene ja tyajIne A nAraka paryAyamAM Ave che. eTalA mATe mukata dArika zarIra nArakajIne sAmAnyathI anaMta hoya che. (raiyANaM bhaMte ! kevaiyA veuThivayasarIrA paNNattA ) mahata nAvanAM 8 vaiThiya shrii| pAma mAvyAM cha ? (goyamA !) gotama ! (veubdhiyasarIrA duvihA paNNattA-taMjahA- baddhellayA ya mukkellayA ya ) vaiSya shrii| paI na bhutanA AthA me prAna apAmA mA0yAM che. (tastha NaM je te baddhellayAteNaM asaMkhijjA asaMkhijAhiM ussappiNI osappiNIhi abahIraMti kAlao) mAmA je baddha vaikriyazarIra che te sAmAnyanI apekSAe asaMkhyAta che. kAlanI apekSA asaMkhyAta che. asaMkhyAta utsarpiNI ane avasarpiNI kAlanA jeTalA samaya che, teTalAM te baddha vaikriyazarIra nAraka jIvanA che. sAmAnyanI For Private And Personal Use Only
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra kALataH, kSetrataH asaMkhyeyAH zreNayaH bhArasya asaMkhyAtamAge / tAsAM khalu zreNInAM viSkambhasUcIH aGgulmathamavargamUlaM dvitIyavargamUlapratyutpannam / aura pratyeka nAraka ke baddhavaikriyazarIra eka eka hotA hai| (khettao asaMkhejjApo ser3hIo, payarassa asaMkhijjahabhAge)kSetra kI apekSA pratara ke asaMkhyAtaveM bhAga meM vartamAna asaMkhyAta zreNiyoM ke jitane pradeza hote hai, utane pradeza pramANa baddha vaikriyazarIra nAraka jIvoM ke hote haiM / zaMkA--pratara ke asaMkhyAta bhAga meM asaMkhyAtayojanakoTiyAM bhI A jAtI haiM to kyA itane bhI kSetra meM jo AkAzazreNiyAM haiM ve yahAM grahaNa kI gaI hai ? . uttara-(tAsi NaM seDhINaM vikkhaM bhasUI aMgulapaDhamadhaggamUlaM vihaavaggamUlapa uppaNNaM) pratara ke asaMkhyeya bhAga meM vartamAna asaMkhyAta zreNiyoM kI vistAra sUci-vistAra zreNi-hI-yahA~ grahaNa kI gaI haiM pratara ke asaMkhyeyabhAga meM rahI huI hai asaMkhyAta yojana koTirUpa kSetra vartI nabhaHzreNi nhiiN| isa viSkaMbhasUci kA pramANa dvitIya vargamUla se guNita jo prathamavarga mUla hai, utanA grahaNa kiyA hai| isakA tAtparya apekSAe asaMkhyAta kahevAnuM tAtparya e che ke nAraka jIva asaMkhyAta hoya che ane dareke-dareka nArakanA baddha vaikriyazarIra eka eka ja hoya che. (lacalo asaMkhejjAo seDhIo, payarassa asaMkhijjaibhAge) kSetranI apekSA gataranA asaMkhyAtamAM bhAgamAM vartamAna asaMkhyAta zreNIo jeTalA pradeza hoya che, teTalA pradeza pramANu baddha vaikriyazarIra nAraka nA paNa hoya che. zaMkA-prataranA asaMkhyAta bhAgamAM asaMkhyAta jana keTIo paNa AvI jAya che. te zuM ATalA kSetramAM je AkAza zreNIo che, temanuM paNa ahIM grahaNa karavAmAM AvyuM che? uttara-(tAsi NaM seDhINaM vikkhaMbhasUI aMgulapaDhamavaggamUlaM vii avagga bhUlapauppaNNa) prataranA asaNyeya sAgamA patamAna adhyAta zrImAnI vistAra sUci-vistAra zreNI ja ahIM grahaNa karavAmAM AvI che. prataranA asaMkhyaya bhAgamAM AvelI asaMkhyAta jana kenTi rUpa kSetravata nabha zreNI nahIM. A viSphabha sUcinuM pramANa dvitIya vargamUlathI guNita je prathama vargamUla che, teTaluM grahaNa karavAmAM AvyuM che. AnuM tAtparya A pramANe che ke aMgula pramANu kSetrane aMgula pramANa kSetranI sAthe guNa karavAthI pratara For Private And Personal Use Only
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 413 igatafat TIkA sUtra 213 nArakAdInAmaudArikAdizarIrani0 athavA khalu aGguladvitIya vargamUlaghanamamANamAtrAH zreNayaH / tatra khalu yAni tAni muktAni tAni khalu yathA adhikAni audArikazarIrANi tathA bhaNiisa prakAra se hai - 'ki aMgula pramANa kSetra ko aMgula pramANa kSetra se guNA karane para pratara kSetra hotA hai, aise aMgula pramANa pratara kSetra meM jo pradezarAzi hai, usameM asaMkhyAta vargamUla hote haiM inameM prathamavargamUla ko dvitIyavargamUla se guNA karane para jitanI zreNiyAM labhya hotI haiM utane pramANavAlI viSkammasUci hotI hai| ise yoM samajhanA cAhiye ki vastutaH asaMkhpeyapradezAtmaka pratarakSetra meM asatkalpanA se mAnalo 256, zreNiyAM hai / inameM 256, kA prathama vargamUla 16 AtA hai / aura dvitIyavargamUla 4 AtA hai / isa prakAra 256 kA vargamUla prathama 16 aura dvitIyavarga mUla 4 hotA hai| prathamavarga mUla 16 ke sAtha dvitIyavargamUla 4 guNA karane para 64 hote haiN| ye 64, mAnalo asaMkhyAta zreNiyAM haiN| aisI zreNIrUpa viSkaMbha sUci yahA~ grahaNa kI gaI hai / prakArAntara se sUtrakAra isI artha ko ya kahate haiM - ( ahavA NaM aMgulaviiavaggamUlaghaNapyamANamettAo se DhIo) aMgulapramANa pratarakSetra meM rahI huI zreNirAzi kA jo dvitIya vargamUla 4 hai usakA ghana karo arthAt 4 4 4 x isa prakAra ghana karane para 64 Ate haiM / so ye 64 pramANarUpa zreNiyAM yahAM jAnanA cAhiye / isa kSetra thAya che. evA aMgula pramANu pratara kSetramAM je pradezarAzi che. temAM asakhyAta vaga mUla heAya che. AmAM prathama varga mUlane dvitIya vargamUlanI sAthe guNA karavAthI jeTalI zreNIo labhya hoya che, teTalA pramANavALI viSNu'bha sUci hAya che. Ane A rIte samajI zakAya ke kharekhara asa dhyeya pradezAtmaka pratara kSetramAM asakalpanAthI mAnI leA ke 256 zreNIe che AmAM 256nu prathama varga mUla 16 Ave che ane khIju` vamUla 4 cAra Ave che. A pramANe 256nu varga mUla prathama 16 ane khIju vaga mUla 4 cAra hAya che prathama vaga mUla 16 ne dvitIya vargasUtra 4nI sAthe guNAkAra karavAthI 4 thAya che A 64 vicAra ke asa MkhyAta zreNie che. evI zreNirUpa viSka'bhasUci ahIM grahaNu karavAmAM AvI che. prakArAntarathI sutrakAra eja arthane nahIM khevI rIte spaSTa ure che. ( ahavA NaM aMgula avagamUlaghaNamANamettAo seDhIo) magula amANu pratara kSetramAM AvelI zretha rozinu je khIju vaga mULa 4 che tene dhana karIe eTale ke 444 A rIte te ghana karavAthI 64 Ave che. te A 64 pramANu rUpa zreNie ahI' For Private And Personal Use Only
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra tavyAni / nairayikANAM bhadanta ! kiyanti AhArakazarIrANi prajJaptAni ? gautama ! AhArakazarIrANi dvividhAni prajJaptAni, tadyathA-baddhAni ca muktAni ca / tatra khalu yAni tAni baddhAni tAni khalu na santi / tatra khalu yAni tAni prakAra ke kathana meM kevala varNanazailI kI hI vicitratA hai, artha meM koI pharka nahIM hai / isa prakAra asatkalpanA se kalpita huI 64 saMkhyArUpa zreNiyoM ki-'jinheM siddhAnta dRSTi se asaMkhyeya hI mAnA gyaa| hai|' pradezoM kI jo rAzi hai, usa rAzigata pradezoM kI saMkhyA ke barAbara nArakoM ke baddha vaikriyazarIra hote haiM / tathA pratyeka zarIra hone ke kAraNa nAraka jIva bhI itane hI saMkhyAvAle hote haiM / arthAt asaMkhyAta nAraka jIva haiM aura unake baddhavaikriyazarIra bhI asaM. khyAta hI haiM, aisA jAnanA cAhiye / pahile to nAraka jIvoM ko sAmA. myataH-hI asaMkhyAta kahA hai, parantu yahAM para unake zarIra kA prakaraNa cala rahA hai, isaliye unake baddhavaikriyarUpa zarIra ko lekara eka 2 nAraka ke vaha eka eka baddhavaikriya zarIra svataMtra hotA hai| isa kAraNa ve asaMkhyAta haiM, yaha bAta bhI siddha ho jAtI hai / isI prakAra se dUsare jIvoM meM bhI ki-'jo pratyeka zarIrI haiM- svatantra 2 jinakA eka 2 zarIra hai-apane 2 Saddha zarIra ko jitanI saMkhyA hai, utanI saMkhyA unakI hai, aisA jAnanA cAhiye / (tatya NaM je te mukkellayA te gaM jANavI joIe A jAtanA kathanamAM phakata varNana zailInI ja vicitratA che, arthamAM kaI taphAvata nathI A pramANe asatkalapanAthI kalpita thayelI 64 saMkhyA rUpa zreNionA ke jemane siddhAntanI daSTie asaMceya ja mAnavAmAM Ave che-pradezonI je rAzi che. te rAzigata pradezonI saMkhyAnI barAbara nArakane baddha kathazarIra hoya che. temaja pratyeka zarIra hovAthI nArakajIva paNa eTalI ja saMkhyAvALA hoya che. eTale ke asaMkhyAta nAraka jIve che, ane temanA bakriyazarIre paNa asaMkhyAta ja che evuM jANavuM joIe pahelAM te nAraka jIne sAmAnyataH asaMkhyAta ja kahyA che. paraMtu ahI temanA zarIranuM prakaraNa cAlI rahyuM che, ethI temanA baddhavikriya rU5 zarIrane laIne eka eka nArakanA te eka eka baddhakiya zarIra svataMtra hoya che. A rIte bIjA jIvamAM paNa-ke jeo dareke dareka zarIra che svataMtra rAtatra jemanuM eka eka zarIra che, pitApitAnA baddha zarIranI jeTalI saMkhyA che teTalI saMkhyA temanI che evuM jANavuM joIe... For Private And Personal Use Only
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 213 nArakAdInAmaudArikAdizarIra ni0 415. jahA ohiyA orAliyasarIrA tahA bhANiyacvA) nArakoM ke jo mukta vaikriya zarIra haiM, ve mukta audArikazarIra ke jaise samasaMkhyAvAle haiN| mukta audArika zarIroM kI saMkhyA sAmAnyataH anaMta kahI gaI hai / utanI hI saMkhyAvAle muktavaikriyazarIra nAraka jIvoM ke haiN| (rayANaM bhaMte ! kevaiyA AhAragasarIrA paNNattA) he bhadanta ! nAraka jIvoM ke kitane AhAraka zarIra hote haiM ? (goyamA ! AhAragasarIrA dubihA paNNattA) gautama ! AhAraka zarIra do prakAra ke kahe gaye haiM (taM jahA baddhe llayA ya mukkellayAya) eka baddha AhAraka zarIra dUsare mukta AhAraka zarIra haiM, so 'tastha NaM je te badvellayA teNaM Natthi ) AhAraka zarIra hai ve to nAraka jIvoM ke hote hI nahIM haiN| kyoMki baddha AhAraka zarIra caturdazapUrvadhArI muniyoM ke hI hote haiN| 'nAraka jIvoM meM caturdazapUrvadhAritvakA abhAva hai| isa kAraNa ye baddha AhAraka zarIra unameM nahIM hote haiM / (tastha NaM je te mukkellayA te jahA orAliyA tahA bhANiyavyA) mukta AhAraka zarIra noraka jIvoM ke itane hote haiM kijitane sAmAnyarUpa se mukta audArika zarIroM kI saMkhyA hai| arthAt mukta audArikazarIroM kI saMkhyA sAmAnya se ananta prakaTa kI gaI ( tattha NaM je ve mukkellyA veNaM jahA ohiyA orAliyasarIrA tahA bhANiyavvA) nArInA ke bhukta vaDiya shriire| che, te bhukta bhauhAri shrii2nI jevI samasakhyAvALA che mukata audArika zIrAnI sakhyA sAmAnyataH anata kahevAmAM AvI che. teTalI ja sa`khyAvALA mukata vaikriyazarIra nAraka vonA che. (raiyANa bhaMte! kevaiyA AhAragasarIrA paNNattA) De lahAMta ! nA24 bhavanAlA AhAra zarIrI hoya che ? (goyamA ! ahAragasarIrA duvihA paNNattA) he gautama! AhAra zarIroM meM ahAranA hevAmAM bhAvyAM che. (taMjA baddhelyA yA mukkellayA ya) ze muddha AhAraka zarIra ane dvitIya bhukta AhAra zarIra (tattha NaM je ve baddhellayA teNaM Natthi ) mAbhAM ke baddha AhAraka zarIra che, te teA nAraka jIvAnA hAtA ja nathI kemake addha AhAraka zarIra caturthAMzapUrva dhArI munionA ja hAya che nAraka jIvAmAM catu zapUrva dhArItvanA abhAva che. AnuM kAraNu e che ke A baddha AhAraka zarIra temanAbhAM hotAM nathI. (tattha Na je te mukkellayA te jahA orAliyA tahA bhANiyavvA) bhuta AhAra zarIro nA24 vAne bheTalA hoya cheDe jeTalAM sAmAnya rUpathI mukata auddArika zarIranI sakhyA che. eTale ke mukata For Private And Personal Use Only
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 416 anuyogadvAra muktAni tAni yathA audhikAni audArikANi bhaNitavyAni / taijasakarmaNazarIrANi yathA eteSAmeva vaikriyazarIrANi tathA bhaNitavyAni / asura kumArANAM bhadanta ! yanti audArikazarIrANi prajJatAni ? gautama / yathA nairayikANAm audArikazarIrANi tathA bhaNitavyAni / asurakumArANAM bhadanta kiyanti paikriya 1 hai - to itanI hI saMkhyAbAle arthAt ananta saMkhyAvAle mukta AhAra ka zarIra nAraka jIvoM ke hote haiM / ve isa prakAra se ki- 'manuSya aba meM jina jIvoM ne caudahapUrvI kA adhyayana kiyA aura Aharaka zarIra dhAraNa kiye phira ve gRhIta saMyama se patita ho gaye aura marakara nArakoM meM utpanna hue| aise ina jIvoM dvArA mukta AhAraka zarIra mukta maudArika zarIra ke jaimA ananta saMkhyopeta hote haiN| (teyamakammayasarIrA jahA eeti ceva veuctriyasarIrA tahA bhANiyavvA) ina nAraka jIvoM ke baddha aura mukta taijasa zarIroM tathA kArmaNa zarIroM kI saMkhyA baddha aura mukta vaikriya zarIroM kI saMkhyA ke samAna jAnanI caahiye| isa nAraka jIvoM ke pAcoM zarIroM ko kahakara aba sUtrakAra asurakumAroM meM zarIroM kI saMkhyA kitanI hotI hai| yaha viSaya spaSTa karate haiM- (asu rakumArANaM bhaMte! kevaiyA ozalipasarIrA paNNattA ? ) he bhadanta ! asurakumAroM ke audArika zarIra kitane kahe gaye haiM ? (godhamA ! jahA audyArika zarIrAnI sakhyA sAmAnyanI apekSAe ana ta prakaTa karavAmAM AvI che te ATalI ja sakhyAlALA eTale ke anaMta saMkhyAvALA mukata AhAraka zarIrA nAraka jIvAnA hAya che. te A pramANe che manuSya bhavamAM je jIveAe catu zapUrvAnu adhyayana karyuM che ane AhAraka zarIra dhAraNa kyuM che ane pachI te gRhIta saMyamathI smruta thaI gayA tathA mRtyu prAsa karIne nArakAmAM utpanna thayA evA A jIve vadhu mukata AhAraka zarIra gauhArika zarIranI bhesa yAnaMta saMdhyopeta che. (teyagakammayasarIrA jahA eesi ceva veuvjiyasarIrA tahA bhANiyantrA) mA nAravAnA maddha bhane mukata taijasa zarIrA temaja kAmaNu zarIrAnI sakhyA baddha ane mukata vaikriya zarIranI sakhyA sadeza jANavI joIe A nArakajIveAnA pAMcepAMca zarIrane kahIne have sUtrakAra asurakumArAmAM zarIrAnI saMkhyA keTalI hai.ya ? A sagathamAM spaSTatA ure che. (asurakumArANaM bhaMte! kevaiyA orAliyasarIrA paNNattA 1) De laDhata ! asurakumArInA mohAri zarIza DeMTala DevAmAM bhAyA hai ? (gAyamA ! jahA neraiyANa orAliyamrarIrA tahA bhANiyavvA) De For Private And Personal Use Only
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 213 nArakAdInAmaudArikAdizarIrani0 417 zarIrANi prajJatAni ? gautama ! baiMkriyazarIrANi dvividhAni prajJatAni, tadyathAbaddhAni ca muktAni ca / tatra khalu yAni tAni baddhAni tAni khalu asaMkhyeyAni asaMkhyeyAbhya utsapiNyavasarpiNIbhyo'pahiyante kAlataH, kSetrataH asaMkhyeyA: neraiyA NaM orAliyasarIrA tahA bhANiyabA) he gautama ! asurakumAroM ke audArika zarIra nArakoM ke audArikazarIra ke jaisA hI hote hai-arthAt-jisa prakAra caikriya zarIravAle hone ke kAraNa nArakoM meM baddha audArika zarIra nahIM hote haiM vaise hI asurakumAroM ko vaikriya zarIrazAlI hone ke kAraNa unake bhI baddhaaudArika zarIra nahIM hote haiN| parantu jo mukta audArika zarIra haiM ve jisa prakAra nArakoM meM sAmAnyataH ananta hote hai, usI prakAra yahAM para bhI ve ananta hote haiM / (asurakumAraNaM bhaMte ! kevaDyA ve upilarIrA eNNatA ?) he bhadanta ! asurakumAroM ke vaikriyazarIra kitane hote haiM ? (godhamA ! deubviyasarIrA duvihA paraNattA-taM jahA-baddhellayA ya-mukla layA ya-tattha NaM je te baddhallayA, te NaM amakhijjA, amaMkhijAhiM usarpiNIosappiNIhiM avahIraMti kAlo ) he gautama ! vaikriya zarIra do prakAra ke kahe gaye haiMeka to baddha kripazarIra aura dUsare mukta kriyazarIra inameM jo baddha vaikriya zIra haiM, ve arakumAroM meM sAmAnyarUpa se asaMkhyAta hote haiM / kAla kI apekSA inake bada vaikriya zarIra asaMkhyAta utsarpiNI gautama asurakumAranA audyArika zarIra nArakanA dArika zarIranI jema ja hoya che eTale ke jema vaikiyazarIravALA hevAthI nAramAM baddha audArika zarIra hetA nathI, temaja amukumArone vaikiyazarIrazAlI hovA badala temanA paNa baddha dArika zarIra hotA nathI. paraMtu je mukata audArika zarIra che, te jema nArakamAM sAmAnyataH anaMta hoya che, temaja ahIM paNa te manAya che. (asura kumAraNaM bhaMte ! kevaiyA veuvkyisarIrA paNNattA ?) ke mahata! masumArezanA paiThiya shsh| Tasa DAya che ? (goyamA / veu. vviya sarIrA duvihA paNNattA-taMjahA baddhallayA ya mukkellayA ya-tattha NaM je te baddhellayA, te NaM asaMkhijjA, asaMkhijjAhiM ussapiNI osappiNIhiM avahIraMti kAla gautama ! yasarI prAranA uvAmA mAvyAM . eka baddhivapi bIjuM muktavaikiya AmAM je baddhakiya zarIra che, te asurakumAremAM sAmAnya rUpathI asaMkhyAta che ya che. kAlanI apekSAthI emanA A baddhavaikriya zarIre asaMkhyAta utsarpiNI ane avasarpiNI kALanA eka For Private And Personal Use Only
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre. zreNayaH pratarasya asaMkhyeyabhAge / tAsAM khalu zregInAM viSkambhamUciH aGgulaprathamavargamUlasya asaMkhyeyabhAge / muktAni yathA audhikAni audArikazarIrANi / aura avasarpiNI kAla ke eka pradeza para vyavasthApita kiye jA sakate haiN| isaliye asaMkhyAta utsarpiNI aura avasarpiNAMkAla ke jitane samaya hote haiM, utane baddha vaikriyazarIra asurakumAroM ke hote haiM / (vaMtto-asaMkhejjAo seDhIo padharassa asakhijAibhAge, tAsiNaM seDhINaM vikhaMbhasUI agulassa paDhamavagamUlassa asaMkhijjahabhAge) kSetra kI apekSA ye baddha vaikriyazarIra pratara ke asaMkhyAta bhAga meM varta. mana asaMkhyAta zreNiyoM ke jitane pradeza hote haiM utane hote hai| yahAM para una zreNiyoM kI viSkaMbha sUci hI lI gaI hai, pratara ke asaMkhyAtaveM bhAga meM vartamAna asaMkhyAta yojanakoTirUpa kSetravartInabhaH zreNi nahIM / viSkaMbhasUci aMgula ke prathamavargamUla ke asaMkhyeya bhAga meM hotI hai| isakA tAtparya yaha hai-'pratara ke aMgula pramANa kSetra meM jitanI zreNiyAM hotI hai, una zreNiyoM kA jo prathama vargamUla hotA hai, so usa vargamUla ke bhI asaMkhyAtaveM bhAga meM jo zreNiyAM hai una zreNiyoM ke barAbara viSkamasUci yahAM kahI gaI hai| yaha viSkaMbha sUci nAraka kI viSkaMbhamUci kI apekSA usake bhAga pramANavAlI pradeza para vyavasthApita karI zakAya che. eTalA mATe asaMkhyAta utsarpiNI ane avasarpiNI kAlanA jaTalA samaya hoya che, teTalA baddhakiya zarIre asurazubhAzanA hAya che. (khettao asaMkhejjAo seDhIoM payarastra asaMkhijjai bhAge, tAsi Na seDhIgaM vikkha bhasUI aMgulassa paDhamavagamUlassa asaMkhijjaibhAge) kSetranI apekSA A baddhakiya zarIre-kataranA asaMkhyAta bhAgamAM vartamAna asaMkhyAta zreNionA jeTalA pradeza hoya che, teTalA hoya che. ahIM te zreNIonI vikhaMbha sUci ja grahaNa karavAmAM AvI che, prataranA asaMkhyAtamAM bhAgamAM vidyamAna asaMkhyAta jana keTi rUpa kSetravatI nabhA grahaNa karavAmAM AvI nathI. vikhrabhasUci aMgulane prathama vargamUlanA asaMkhyayabhAgamAM hoya che. AnuM tAtparya A pramANe che ke "prataranA aMgulapramANa kSetramAM jeTalI zreNIo hoya che, te zreNIonA je prathama vargamULa hoya che, te vargamULanA paNuM asaMkhyAtamAM bhAgamAM je zreNIo che, te zreNIonI barAbara viEbha sUci ahIM grahaNa karavAmAM AvI che. A viSphabhasUci nArakanI viSkabha sUcinI apekSA tenA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa vALI hoya che. A For Private And Personal Use Only
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 213 nArakAdInAmaudArikAdizarIrani0 119 asurakumArANAM bhadanta ! kiyanti AhArakazarIrANi prajJaptAni ? gautama ! AhA: rakazarIrANi dvividhAni prajJaptAni, tadyathA-baddhAni ca muktAni ca / yathA eteSAmetra audArikazarIrANi tathA bhaNitavyAni / taijasakAmakazarIrANi yathA hotI hai / isa prakAra asurakumAra bhI nArakoM kI apekSA unake asaM. khyAtaveM bhAgapramANa Ate haiM / prajJApanA mahAdaNDaka meM ratnaprabhA pRthivI ke nArakoM kI jitanI saMkhyA kahI gaI hai, usakI apekSA samasta bhI bhavanapatideva usake asaMkhyAtaveM bhAga pramANa kahe gaye haiM / isa prakAra samastanArakoM kI apekSA asurakumAra unake asaMkhyAtaveM bhAga pramAla, haiM yaha bAta apane Apa bana jAtI hai (mukkellayA jahA ohiyA ora liyasarIrA) asurakumAroM ke jo mukta vaikriya zarIra haiM, ve sAmAnya se mukta audArikazarIra ke jaisA ananta haiM / (asurakumArANa bhaMte ! kevaDyA AhAragasarIrA paNNattA ? he bhadaMta ! asurakumAroM ke kitane AhAraka zarIra kahe gaye haiM ? (goyamA ! AhAragasarIrA duvihA paNNattA) he gautama ! AhAraka zarIra do prakAra ke kahe gaye haiN| (taM jahA) jaise baddhellayA ya mukkellayA ya) baddha AhAraka zarIra aura mukta AhAraka zarIra / (jahA eesiM ceva orAliyasarIro tahAbhANiyavvA) so ye donoM prakAra ke AhAraka zarIra ina asurakumAra devoM meM pramANe asurakumAre paNa nArakanI apekSAe tenA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa Ave che. prajJApanA mahAdaMDakamAM ratnaprabhA pRthivInA nArakonI jeTalI saMkhyA kahevAmAM AvI che, tenI apekSAe paNa badhA bhavanapatideve tenA asara khyAtamAM bhAga pramANu kahevAmAM AvyA che. A rIte sarvanArakonI apekSA asurakumAra tenA asaMkhya tamAM bhAga pramANa che, A vAta pitAnI meLe ja siddha tha ya che. (mukkellayA jahA ohiyA orAliyasarIrA) asu2bhaarene je mukta vaikiya zarIra che, te sAmAnyanI apekSA e dArika zarI2nii 2ma mana che. (asurakumArANaM bhaMte! kevaiyA AhAragasarIrA paNNatA) he bhadaMta ! asurakumAronA keTalAM AhAraka zarIre kahevAmAM AvyA che ? (goyamA! AhAragasarIrA duvihA paNNattA) gautama ! mAhA24 shrii3|| me 2i 3AmA mAyA che. (taMjahA) 2 (baddhellayA ya mukkellayA ya) mA mADA24 zarI2 mana bhuta mA24 zarIra (jahA eesi ceva orAli yasarIrA tahA bhANiyavA) // bhanne prazna AhA24 zarIre A asurakumAra devAmAM audArika zarIranI jema jANavAM joIe. For Private And Personal Use Only
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 420 anuyogadvArasUtre eteSAM vaikriyazarIrANi tathA bhaNi vyAni / yathA asurakumAraNA tathA yAvat stanitakumArANAM tAmad bhaNitavyAni // 50 213 // ___TIkA-'nepaiyA NaM bhaMte' ityAdi-- nairapikANAM bhadanta ! kipanti audArikazarIrAna prAptAni ! iti ziSyapraznaH / uttarayati-gautama ! audArikasarIrANi dvividhAni prajJatAni, tadhathAbaddhAni ca muktAni ca nairavikAmAM krimazarItvena audArikavandhamAvAdaudArikazarIrANi na santItyata evoktam tatra khalu yAni tAni baddhAni tAni na santi / audArika zarIra ke jaisA jAnanA cAhiye / arthAt jisa prakAra baddha audArika zarIra alurakumAroM meM nahIM hote haiM, usI prakAra baddha AhAraka zarIra bhI asurakumAroM meM nahIM hote haiN| tathA mukta bhaudArika jisa prakAra asurakumAroM ke samAna hote haiM, usI prakAra se mukta AhAraka zarIra bhI inake ananta hote haiN| (teyaya kamtayasarI jahA eesiM veubviyasarIrA tahA bhANiyavyA) donoM prakAra ke taijasa zarIra aura kArmaNa zarIra baddhamuktakriya zarIra ke jaisA asurakumAroM ke jAnanA cAhiye / (jahA asurakumArANaM tahA jAva thaNiyakumArANaM tAva bhANiyavaM) asurakumAroM ke jaise ye pAMca zarIra kahe gaye hai, vaise hI ye pA~ca zarIra stanitakumArAnta taka ke bhavanapatiyoM ke bhI jAnanA caahiye| bhAvArtha-isa sUtradvArA mUtrakAra ke 'nArakoM aura bhavanapatiyoM meM pAMco zarIroM kA kauna 2 prakAra, kitane 2 rUpa meM hotA hai ? yaha saba spaSTa eTale ke jema baddha dArika zarIre asurakumAronA hotA nathI, tema ja baddha AhAraka zarIra paNa asurakumAramAM hatAM nathI. tathA mukta audArika jema asurakumAronAM anaMta hoya che, temaja mukta AhAraka zarIre 55 sanata DAya che. (teyayakammayasarIrA jahA eesi veuvviyasarIrA tahA bhANiyabA) manne tesa zarI2 a2 mazarI2 mA bhuta vaiThiya zarIranI 2ma asumArAnAM 5 // (jahA asurakumArANaM tahA jAva thaNiyakumArANa tAva bhANiyavya) surebhArezanAbha mAM pAMya zarIra kahevAmAM AvyAM che temaja A pAMca zarIro tanitakumArAta sudhInA bhavanapatione paNa jANavA jeI e. bhAvArthaA sUtravaDe sUtramAre narake ane bhavanapatiomAM pAMcepAMca zarIranA kyA kayA prakAre, keTalA rUpamAM hoya che ? A badhuM spaSTa karavAmAM AvyuM che. nAraka jIvamAM audArika zarIra hetuM nathI kemake tyAM For Private And Personal Use Only
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 213 nArakAdInAmaudArikAdizarIrani0 421 nArakairyuktAnyaudArikazarIrANi tiryagA dinAnAbhaveSu mAk saMbhavanti, tAni audhikamuktaudArikazarIravara vAcyAni / tathA nairapikApAM vaikriyazarIrANyapi baddhamuktabhedena dvividhAni bodhyAni / tatra baddhAni vainiyazarIrANi asaMkhyeyAni, nArakajIvAnAmasaMkhyeyatvAt pravinArakajIvamekekakriyazarIrasadbhAgAt / etAni zarIrANi kAlavaH utsarpiNyavasarpiNISu yAvantaH samayA bhavanti tAvatsaMkhyakAni bodhyAni / kSetrataH-asaMkhyeyAH zreNayaH prtrsyaasNkhyeybhaage| pArasya asaMkhyeyamAge vartamAnA yA asaMkhyeyAH zreNayastAsAM ye pradezAstatsaMkhyakAni bhavanti etAni zarIrANi kSetrata ityarthaH / nanu pratarAsaMkhye yamAge'saMkhyeyA yojanakoTayo'pi bhavanti, tatkimetAvatyapi kSetre yA nabhAzreNayo bhavanti tA iha gRhyante ? iti cedAha-'tAsi NaM seDhINa' ityAdi-tAsAM zreNInAMtarAsaMkhyeyabhAgavayaMsakhyeyazreNInAM viSkambhaciH visturazreNiriha gRhyante, na tu pratarAsaMkhyeyabhAgavarNasaMkhyeyayojanakoTayAtmaka kSetravartinamAtreNiH / iyaM viSkambhabhUciH kiyasmamANA gRhyate ? ityAha -'aMgulapahamavaggamUla' ityaadi| iyaM viSkambhamUciH dvitIya vargamUlaguNitapathamavargamUlapramANA bodhyA / ayaM bhAvaH-aMgulapramANe pratarakSetre yA zreNiH rAzistanAsaMkhyeyAni vargamUlAni bhavanti / tatra prathamavargamUlaM dvitIyavargamUlena pratyutpannaM-guNitam / evaM ca sati yAvatyo'tra zreNayo labhyante tAvatpamAgA viSkambhamUvirbhavatIti / ayedaM bodhyam-vastuto'saMkhyeyapadezAtmake pratarakSetre satkalpanayA SaTpaJcAzadadhikadvizatazreNayo (256) bhavanti / atra prathama vargamUlaM SoDaza 16 dvitIyavargamUlaM catvAraH 4, caturbhiHSoDazaguNitA jAtA catuHSaSTiH / asatkalpanayA kalpitaiSA catuSSaSTiH zreNayo vastuto'saMkhyeyAH meNayo bhavanti / etAvacchezyAtmikA viSkammamUciriha gRhyate iti / prakArAntareNAsamevArthamAha-'ahava gaM' ityAdi-athavA khalu aMguladvitIyavargamUlaghanapramANamAtrA zreNa yaH / ayaM bhAva:-aMgulapramANa patarakSetravartinaH zreNirAzeryad dvitIyavargamalaM catuHsaMkhyakamanantaramabhihitaM, tasya yo ghanAcatuSaSTisvarUpastatpramANamAtrA:-tatsaMkhyakAH zregayo'tra bodhyA / atra prarUpaNaiva bhidyate'rthastu sa eva / evaM cAsatkalpana yA catuSpaSTisaMkhyAtvenoktAnAM vastuno'saMkhyeyAnAM zreNInAM yA pradezarAzistAvatsaMkhyakAni nairayikANAM baddhavaikriyazarIrANi bhavanti / pratyekazarIratvAnnairayikA apyetAvatsaMkhyakA bhavanti / pUrva tu nArakAH sAmAnye. naivAsaMkhyeyA ukkAH, aba tu teSAM zarIravicAraH prastUyate, atasteSAM zarIramapi asaMkhyeyakaM pratiniyatasvarUpaM sidhyati / evamanyatrApi sarve pratyekazarIriNaH svasva. baddhazarIrasamasaMkhyakA bodhyA iti / nairayikANAM muktavaikriyazarIrANi tu muktaudA. For Private And Personal Use Only
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra kara www. kobatirth.org anuyogadvArasUtre rikazarIrasamasaMkhyakAni bodhyAni / tathA nairavikANAmAhArakazarIrANAM baddhamukteti bhedadvaye baddhAhArakazarIrANi santi baddhAnyAhArakazarIrANi caturdazapUrva dhAriNAmeva bhavanti, nArakeSu caturdazapUrvadhAritvAbhAvAdAhArakazarIrAbhAvo bhavati / evamuktAhArakazarIrANi muktaudArikazarIravad bodhyAni / manuSyabhave yaizvaturdaza pUrva vidbhirAhArakazarIrANi dhRtAni te punaH saMyamAccyutvA mRtAH santo nArakeSu samutpannAH / tairmuktAni AhArakazarIrANi muktaudArikazarIravadanantasaMkhyakAnIti bhAvaH / eSAM baddhAni muktAni ca taijasakarma jazarIrANi etadvaikiyazarIravad bodhyAni / itthaM nArakANAM pazcApi zarIrANyuktvA sampatyasurakumArANAM tAni zarIrANi vaktumupakramate - 'asurakumAraNaM bhaMte' ityAdinA asurakumArANAM danta ! kiyanti audArikazarIrANi prajJaptAni ? gautama ! yathA nairavikANAmau kiyA hai| nAraka jIvoM meM audArika zarIra nahIM hotA hai| kyoMki vahAM vartamAna meM bhujyamAna vaikriya zarIra hai / vartamAna meM jisa zarIra ko dhoraNa kiye hue haiM, vaha baddha zarIra kahA gayA hai| mukta kI apekSA nArakoM meM audArikazarIra mAnA gayA hai / jisa zarIra ko jIva pahile dhAraNa kara cukA hai, usa zarIra kA nAma mukta mAnA gayA hai / aise zarIra nArakoM meM ananta ho sakate haiN| nArakoM ke vaikiya zarIra honA hai| isIliye asaMkhyAta nArakoM ke ye baddha vaikriya zarIra bhI asaMkhyAta haiM aura mukta vaikripazarIra ki 'jinheM ve jIva dhAraNa karake chor3a cuke haiM, nAraka jIvoM meM ananta ho sakateM / Ahoraka zarIra baddharUpa se nArakoM meM nahIM hotA hai to sirpha caturdazapUrvadhArI muni ke hI hotA hai| rahA aba AhArakakA mukta Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vartamAnamAM jyamAna vaikriya zarIra che. atyAre jIve je zarIra dhAraNa karyu. che te baddha zarIra kahevAmAM Ave che. muktanI apekSA nArakamAM audArika zarIra mAnavAmAM Ave che, je zarIrane jIve pahelAM dhAraNa karyuM che, te zarIranuM nAma mukta mAnavAmAM Avyu che. evAM zarIre nArakAmAM ana'ta thaI zake che. te nArakone vaikriya zarIra hoya che. eTalA mATe asakhyAta nArakAnA A baddha vaikriya zarIrA asakhyAta che ane mukta vaikriya zarIraza paNa jemane te jIvAe dhAraNa karIne cheDI dIdhAM che, nAraka jIvemAM anata thai zake che. AhAraka zarIra khaddha rUpathI nArakAmAM hetu nathI. A te phakata caturdaza pUrva dhArI munine ja hoya che. have je AhArakanA mukata prakAra bAkI rahe che te muta prakAra rUpa AhAraka zarIrA ahIM paNa anata For Private And Personal Use Only
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 213 nArakAdInAmaudA rikAdizarIrani0 423 dArikazarIrANi santi, tathaivAmapi vaktavyAni / nArakaudArikazarIra badasUrakumA rANAmapyaudA rikazarIrANi bodhyAnIti bhAvaH / tathA asurakumArANAM vaikriyazarIrANi baddhamuktetibhedadvaya viziSTAni santi / tatra yAni baddhAni zarIrANi tAnyasaMkhyepAni / kAlavo'saMkhyeyAtsarpiNyavasarpiNIsu yAvantaH samayA bhavanti tAvatsaMkhyakAni bodhyAni / kSetrataH pratarA'saMkhyeya mA gavaye saMkhyeyazreNipradezapramANAni bodhyAni / atra vAsAM zreNInAM pratarAsaMkhyeyabhAgavartya saMkhye yazreNInAM viSkamnaH - vistAraNirgRdyate, na tu pratarAsaMkhye sabhAgavartya saMkhye yojanakoTayAtmaka kSetravartinamaHzreNiH / iyaM viSkambhatUciH aGgulapathamavargamUlasya asaMkhya mAge bhavati / ayaM bhAvaH - patarasyAGgulapramANe kSetre yAtratyA zreNI bhavanti, tAsAM yatprathamavargamUlaM tasyA'pyasaMkhyeyamAge yAH zreNayo bhavanti tatpari mitA'tra viSkamnavRcivadhyA iyaM viSkambhatU cirnArakokta viSkambhamRcera saMkhyAtatamabhAgavarttinI bhAti / itthaM ca anurakunArA api nArakApekSayA'saMkhyeyabhAgavarttino bhavanti / prajJApanA mahAdaNDake ratnapabhAnArakApekSayA samastA api bhavanapatayo'saMkhyAtatama bhAgavarttina uktAH / itthaM ca sakaLanArakApekSayA'sukumArANAmasaMkhyeyabhAgavartitvaM sutarAM sidhyatIti / tathA eSAM dvividhAnyadhyAhArakazarIrANi etaddazaidArika zarIravad bodhyAni / tathA - eteSAM tejasakArma kazarIrANi etadvai kriyazarIravad bodhyAni / asurakumArANAM yathA zarIrapaJcakamuktaM tathaiva stanitakumArAntAnAmapi bhavanapatInAM zarIrapaJcakaM bodhyamiti // sU0 213 // prakAra so yai muktaprakAra rUpa AhAraka zarIra yahAM bhI ananta taka ho sakate haiM / baddha aura mukta taijasa aura kArmaNa zarIra baddha vaikriya zarIra ke jaisA asaMkhyAta aura ananta hote haiN| asurakumAroM ke jaisA hI zeSa bhavanapatiyoM meM pAMca zarIra kahe gaye haiN| asurakumAroM meM baddha audArika zarIra to hote nahIM haiM parantu mukta zarIra ananta hote haiM / vaikriyazarIra baddharUpa se asaMkhyAta hote haiM aura mukta vaikriya zarIra ananta hote haiN| AhArakazarIra kA baddha prakAra yahAM nahIM sudhI thaI zake che. khaddha ane muMkata tejasa ane kArmAMNu zarIra khuddha mukata vaikriyazarIranI jema asa`khyAta ane anaMta hAya che, asurakumArAnI jema ja zeSa bhuvanapatiemAM pAMca zarIrA kahevAmAM AvyAM che. asurakumArAmAM khaddha audArika zarIre te hAtA ja nathI parantu mukata zarIro anata hAya che. vaikriya zarIrA baddha rUpathI asaMkhyAta DhAya che ane mukata vaikriya zarIra anaMta hAya che. AhAraka zarIraneA khaddha prakAra For Private And Personal Use Only
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArastre atha pRthivIkAya kAhInAmaudArikAdizarIrANi prarUpayitumAha mUlam-puDhavikAiyANaM bhaMte ! kevaiyA orAliyasarIrA paNNatA ? goyamA ! ogaliyatIrA duvihA paNNalA, taM jahAbaddhellayA ya mukkelpaay| evaM jahA ohiyA arAliyasarIrA tahA bhaagiyvaa| puDhaSikAiyANaM bhaMte! kevaiyA veubdhiyasarIrA paNNatA ? goyamA! veDaviyasarIrA duvihA paNNattA, taM jahA-baddhellayA ya mukkelgaay| tattha NaM je te bahellayA te NaM jtthi| mukkellayA jahA ohiyANaM ArAliyasarIrA tahA bhaanniydhyaa| AhAragasarIrAvi evaM kSetra bhANiyavvA / teyagakammayasarIrA jahA epasi veva orAliyasarIrA tahA bhANiyanvA / jahA puDhavikAiyANaM tahA AukAiyANaM teukAiyANaM ya savvalarIrA bhaanniyvaa| bAukAiyANaM bhaMte ! kevaiyA orAlizasarIrA paNNatA ? goyamA! orAliyasarIrA duvihA paNNattA, taM jahA-baddhellayA ya mukkellayA y| jahA puDhavikAiyANaM orAliyasarIrA nahA bhaanniyvaa| vAukAi. yANaM bhaMte ! kevaiyA veusinA pANatA ? goyamA! veDaviyasarIrA duvihA paNattA, taM jahA-baddhellayA ya mukkellayA ya, tattha NaM je te baddhellayA te NaM asaMglijjA samae samae avahIramANI avahIramANI khettapaliovamala asaMkhijaibhAgametteNaM kAleNaM avahIraMti no ceva NaM avahiyA sidhA ! mukke. llayA veuviyasarIrA AhAragasagarA ya jahA puDhavikAiyANaM hotA hai muktaprakAra anantarUpa meM hotA hai| baddha aura mukta taijasa kArmaNa asaMkhyAna aura nanta hote haiN| sU0 213 // thato nathI mukata prakAra anaMta rUpamAM hoya che baddha ane mukta tejasa kArpaNa zarIre asaMkhyAta ane anaMta hoya che ke sUtra 213 For Private And Personal Use Only
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - mamuyogacandrikA TIkA sUtra214 pRthvIkAyikAdInAmaudArikAdizarIrani0 425 tahA bhaanniyvaa| teyagakammayasarIrA jahA puDhavikAiyANaM tahA bhaanniyvaa| vaNasaikAiyANaM orAliyaveuviyaAhAragasarIrA jahA puDhavikAiyANaM tahA bhANiyabA / vaNassaikAiyANaM bhaMte! kevaiyA teyagasarIrA paNNatA? goyamA! teyagasarIrA duvihA paNNattA, jahA ohiyA teyagakammayasarIrA tahA vaNassaikAiyANavi teyagakammayasarIrA bhANiyabA // 21 // chAyA-pRthivIkAyikAnAM bhadanta ! kiyanti audArikazarIrANi prajJaptAni ? gautama ! audArikazarIrANi dvividhAni pajJaptAni, tadyathA-baddhAni ca muktAni ca / evaM yathA audhikAni audArikazarIrANi tathA bhaNitavyAni / pRthivIkAyikAnAM atha sUtrakAra pRthivIkAyika Adi jIvoM meM audArika Adi zarIroM kI prarUpaNA karane ke nimitta 'puDhavikAiyANaM' ityAdi sUtra kahate haiM-puDhavikAiyANaM bhaMte ! ityaadi| __zabdArtha-(puDhadhikAiyANaM bhate! kevaDyA orAli yasarIrA paNNatA?) he bhadanta ! pRdhiyokAyika jIvoM ke audArika zarIra kitane kahe gaye haiM ? (goyamA ! orAliyasarIrA duvihA pattA ) he gautama ! audArika zarIra do prakAra ke kahe gaye haiM-(taM jahA) jaise (bahellayA ya mukkellayA ya) eka baddha audArika zarIra aura dUmare mukta audArika zarIra (evaM jahA. ohiyA orAliyamarIsa tahA mANiyandA) yahA baddha audArika zarIra asaMkhyAta hote haiM-para yaha asaMkhyAtarUpa pramANatA laghutara asaM. have sUtrakAra prakivIka yika vagere nA dArika vagere zarIranI 535 / 4211 mATe 'puDhanikAiyANaM' pore sUtra cha, "puDhavika iyANaM bhaMte ! tyaadi| hAtha-'puDhavika iyANaM bhaMte ! kevaiyA orAliyasarIrA paNNattA) 3 bhadanta ! pRthivIkAyika jAnA dArika zarIre keTalAM kahevAmAM AvyAM che ? (gopamA ! orAliyasarIrA duvihA paNNattA) : gautama ! mohA2i4 shrii| me 12 vAmA mayAM che (taM jahA) rebha (addhellayAya mukkellayA ya) me maddha mohA2i4 zI2 bhane ult bhu| mauri: zarI2 (evaM jahA bhohiyA dhorAliyacarIrA tahA bhANiyavvA) mI sanyAta 35 pramANutA bha0 54 For Private And Personal Use Only
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 426 anuyogadvArasUtre bhadanta ! kiyanti vaikriyazarIrANi prajJaptAni ? gautama ! vaikriyazarIrANi dvividhAni prajJaptAni tadyathA - baddhAni ca muktAni ca / tatra khalu yAni tAni baddhAni tAni khalu na santi / muktAni yathA audhikAni khalu audArikazarIrANi tathA bhaNitavyAni / AhArakazarIrANyapi evameva bhaNitavyAni / taijasakArmikazarIrANi yathA etevAmeva audArikazarIrANi tathA bhaNitavyAni / yathA pRthivIkhyAtarUpa se kahI gaI jAnanI cAhiye / tathA mukta audArika zarIra ananta hote haiM / 'puDhavikAiyANaM bhaMte! kevaDhyA veDabbiyasarIrA paNNattA ? ) he bhadanta ! pRthivIkAyika jIvoM ke vaikriya zarIra kitane kahe gaye haiM ? ( goyamA ! ) he gautama! (veDavviyasarIrA duvihA paNNattA) vaikriyazarIra do prakAra ke kahe hue haiM (taM jahA) jaise ( baddhellayA ya mukkellayA gha) eka baddha vaikriyazarIra aura dUsare mukta vaikriyazarIra- (tattha NaM je baddhellayA te NaM Natthi ) so jo baddhavaikriya zarIra haiM, ve to pRthivIkAyika jIvoM meM hote hI nahIM haiN| (mukkellayA jahA ohiyA NaM orAliya sarIrA tahA bhANiyavvA) mukta jo vaikriya zarIra haiM, ve sAmAnya mukta audArika zarIra ke jaisA yahAM ananta hote haiN| (ahAragasarIrA vi evaM caiva bhANivvA) arthAt baddha ahAraka zarIra to pRthivIkAyika jIvoM ke hote nahIM / mukta AhAraka zarIra manuSyabhavoM kI apekSA yahAM ananta ho sakate haiM / (teyagakammayasarIrA jahAM eesiM ceva orAliya laghutara asakhyAta rUpathI kahevAmAM AvelI jANavI eie. temaja mukata mohAri zarIreza anaMta hoya che. (puDhavikAiyANaM bhave ! kevaiyA ve uvjiyakharI paNNattA 1) De la ! pRthivIyi bhavAnAM vaiDiyazarIreza Jeai stani moyi ? (mm) 3 ilan! ((defequudta gfagi paNNattA) vaiyi zarIre me prAranAM vAmAM bhAvyAM che. (taMjahA ) prema hai (badvellayA ya mukellayA ya) me khaddha vaikriyazarIra ane khIjuM muMkata vaikriya zarIra ( tattha NaM je te baddhellayA teNaM Natthi ) huve bhe maddha vaiDiya zarIra che te to pRthivIyi vAmAM hotAM nathI. ( mukke llayA jahA ohiyA NaM orAliyamrarIrA tahA bhANiyavvA ) bhusta bhe vaikriyazarIrA che, sAmAnya mukataaudArika zarIranI jema ahI anata hAya che. ( AhAragasarIrA vi evaM cetra bhANiyavvA ) bhADA 24 zarIra pazu A pramANe ja jANavAM joIe. eTale ke huMAhArakazarIra te pRthivIkAyika jIvAne hAtAM nathI. mukata AhAra zarIre manuSyabhavAnI apekSAe ahIM anaMta sulavI zuI che, (teyagakammayasarIrA jahA eesiM ceva orA For Private And Personal Use Only
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogavandrikA TIkA sUtra214 pRthvIkAyikAdInAmaudArikAdizarIrani0 427 kAyikAnAM tathA'kAyikAnAM taijasakAyikAnAM ca sarvazarIrANi bhaNitavyAni / vAyukAyikAnAM bhadanta ! kiyanti audArikazarIrANi prajJaptAni ? gautama ! audA. rikazarIgaNi dvividhAni pajJaptAni, tadyathA-baddhAni ca muktAni c| yathApRthivIkAthikAnAm audArikazarIrANi tathA bhaNitavyAni / vAyukAyikAnAM sarIrA tahA bhANiyavvA) taijasa kArmaNa zarIra jaise inake audArika zarIra hote haiM, usI prakAra se jAnanA cAhiye / arthAt baddha tejasa evaM kArmaNa, baddha-audArika zarIra ke jaisA yahAM asaMkhyAta hote haiM aura mukta taijasa kArmaNa mukta audArika zarIra ke jaisA yahAM ananta hote haiN| (jahA puDhavikAjhyANaM tahA AukAiyANaM te ukAiyANa ya savyasarIrA bhANiyabA) jisa prakAra se pRthivIkAyika jIvoM ke ye pAMca zarIra kahe gaye haiM usI vidhi ke anusAra apkAyika jIvoM aura taijaskoyika jIvoM meM bhI ina pAMca zarIroM ko jAnanA caahiye| (vAukAiyANaM bhaMte ! kevaiyA orAliyasarIrA paNNatA?) he bhadanta ! vAyukAyika jIvoM ke kitane audArika zarIra kahe gaye haiM ? (goyamA, orAliyasarIrA duvihA paNNattA) he gautama ! audArika zarIra do prakAra ke kahe gaye haiM-(taM jahA) jaise (balliyA ya mukkellayA ya) eka baddha audArika zarIra aura dUsare mukta audArika zarIra / so ina vAyukAyika jIvoM meM (jahA puDhavikAiyANaM orAliyasarIrA paNNattA tahA bhANiyabbA) pRthivIkAyika jIvoM ke jaisA audArika liyasarIrA tahA bhANiyavvA) tesa bhaY / ma amana mokSa zarIre hoya che. temaja jANavuM joIe. eTale ke baddha taijasa ane kArmANa, baddha audArika zarIranI jema ahIM asaMkhyAta hoya che. ane mukta taijasa kArmANa bhuta mIra: zarIranI ma sahI mAya che. (jahA puDhavikAiyANaM tahA AukAiyANaM ke ukAiyANa ya sarIrA bhANiyadhvA) rebha. pRthivIya jInA A pAMca zarIra kahevAmAM AvyAM che temaja apUkAyika che ane te4254 mA 5Y A! pAya zIza ongai naye. (vAukAiyA. Na bhaMte ! kevaiyA orAliyasarIrA paNNatA ?) mahata ! vAyuyA vena 32ai hari4 shii| apAmA mAyA cha ? (goyamA! orAliya sarIrA duvihA paNNattA) gautama ! mo2i4 shrii| me 12i apAmA bhAvyAM 2. (taMjahA) 2 (baddhellayA ya mukkellayA ya) me 1ddha mohI. rika zarIra ane bIjuM mukta audArika zarIra te A vAyukAyika mAM For Private And Personal Use Only
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre bhadanta ! kiyanti vaikriyazahIrANi prajJaptAni ? gautama ! vaikriyazarIrANi dvividhAni prajJaptAni, tadyathA-baddhAni ca muktAni ca / tatra khalu yAni tAni baddhAni tAni khalu asaMkhyeyAni samaye samaye apahiyamANAni apahiyamANAni kSetrapallopamasya asaMkhyeyabhAgamAtreNa kAlena apahiyante no caiva khalu apahRtAni syuH| muktAni zarIra kahe gaye haiM-arthAt pRdhivIkAdhika jIvoM meM baddha audArika zarIra asaMkhyAta aura mukta audArika zarIra ananta hote haiM usI prakAra ye baddha mukta audArika zarIra vAyukAyika jIvoM meM bhI itane hI hote haiM (vAukAiyANaM bhaMte ! kevaDyA ubdhiyamIrA paNNattA) he bhadanta ! vAyukAyika jIvoM meM vaikriya zarIra kitane hote haiM ? (goyamA !) he gautama ! (veuviSayasarIrA dudhihA paNNattA) paikriya zarIra do prakAra ke kahe gaye haiM-taM jahA) ve ye haiM (baddhellayA ya mukkellayA tha) eka baddha vaikriyazarIra aura dUsare mukta vaiki zarIra (tatya NaM je te baddhellayA teNaM asaMkhijjA) so ina meM jo ve baddhavaikriya zarIra haiM ve asaMkhyAta hote haiM / (samae samae abahIramANA abahIramANA khettapali bhovamassa asaMkhijjahabhAgameseNa kAleNaM avahIraMti, no ceva NaM avahiyA siyA) asaMkhyAtapanA inameM isa prakAra se haiM ki-'yadi ye zarIra eka samaya meM nikAle jAve to kSetra palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga meM jitane AkAza ke pradeza hote haiM uttane pramANa samayoM meM ye nikAle jA (jahA puDhavikAiyANaM orAliyasarIrA paNNattA tahA bhANiyaThavA) pRthivIyi jInI jema dArika zarIre kahevAmAM AvyAM che. eTale ke pRthivIkAyika jImAM baddha dArika zarIre asaMkhyAta ane muMkata dArika zarIre anaMta hoya che, temaja A baddha mukta dArika zarIre vAyukAyika mAM paNa maleai ar DAya che. (vAukAiyANaM bhaMte! kevaiyA veubviyasarIrA paNNattA) mahata! vAyuthi mAM vaiThiyazarI2 Tasa DAya cha ? (goyamA! gItama! (ve ubviyasarIrA duvihA paNNattA) vaitthiyshii| me 2i . pAmA sAyA'che. (taMjaDA) ta ma pramANe cha (baddhellayA ya mukkellayA ya) se maddha zarIra mana bhI bhuta vaiThiya zarI2 (nattha NaM je te baddhallayA teNaM asakhijjA) to mare ma jaya shrii| cha ta manyAta DAya che. (samae samae abahIramANA avahIramANA khettapaliovamassa asakhijjaibhAgamette gaM kAleNa' avahIraMti, no ceva NaM avahiyA siyA) asabhyAtA mAmA mA pramANe che ke je A zarIre eka eka samayamAM bahAra kADhavAmAM Ave te kSetra pApamanA asaMkhyAtamAM jeTalA AkAzanA pradeza hoya che, teTalA For Private And Personal Use Only
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra214 pRthvI kAyikAdInAmaudArikAdizarIrani0 425 sakate haiM / tAtparya kahane kA yaha hai ki- 'kSetra palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahe hue AkAza ke jitane pradeza hote haiM, utane ye baddha vaikripazarIra vAyukAyika jIvoM ke hote haiN| yaha jo inakI isa prakAra se prarUpaNA kI gaI hai, vaha kevala dUsaroM ko samajhAne ke liye hI kI gaI hai - vAstava meM abhI taka kabhI bhI kisIne bhI isa prakAra se inheM nikAlA nahIM haiM / zaMkA- 'asaMkhyAta lokAkAzoM ke jisane pradeza hote haiM, utane samasta bhI vAyukAyika jIva haiM / aisA kahA gayA hai, to phira kyA kAraNa hai, jo Apa una meM se vaikriyazarIradhArI vAyukAyika jIvoM ko itane kama kaha rahe ho ? uttara -- vAyukAyika jIva cAra prakAra ke kahe gaye haiM- eka sUkSma aparyAptavAyukAyika dUsare sUkSma paryAptavAyukAdhika, tIsare bAdara apavAyukAyika aura cauthe bAdara paryAptavAyukAdhika / inameM Adi ke jo sUkSma aparyApta, sUkSmaparyApta aura bAdara aparyApta meM tIna vAyukAvika jIva haiM, ve 'asaMkhyAta lokAkAzoM ke jitane pradeza hote hai usane kahe gaye haiM / ina ko vaikripalabdhi nahIM hotI hai| isaliye ye vaiMkripalabdhi se pramANa samaye mAM A bahAra kADhI zakAya che. tAtparyaM` kahevAnu' A pramANe che ke kSetra paLyeApamanA asakhyAtamAM bhAgamAM AvelA AkAzanA jeTalA pradeze| hAya che, teTalA A bahu~vakriya zarIra vAyukAyika jIveAnA hAya che. emanI je A pramANe prarUpaNA karavAmAM AvI che. te kevaLa mIjAne samajAvavA mATe ja kahevAmAM AvI che. kharIrIte haju sudhI keAIpazu divase kAI e mA pramANe emane bahAra kADhayAM nathI. kAraNathI zakA~~'asakhyAta leAkAkAzAnA jeTalA pradezA haiAya che, teTalA vadhyu kAyika jIveA che. Ama kahevAmAM AvyuM che, te pachI zA Apa tamAMthI vaikriyazarIradhArI vAyukAyika jIvene ATalA khatAvI rahya che ? AchA uttara-vAyukAyika jIvA cAra prakAranA kahevAmAM AvyA che. eka sUkSma aparyApta vAyukAyaka, khIjA sUkSma paryApta vAyukAyika, trIjA khAdara aparyApta vAyukAyika ane ceAthA khAdara paryApta vAyukAyika sAmAM prathama je sUkSma aparyAsa, sUkSma paryApta ane khAdara aparyAptamAM traNa vAyukAyika jIve che, te 'asakhyAta leAkAkAzeAnA jeTalA pradeze! hAya che, teTalA kahevAmAM AvyA che. A badhAmAM For Private And Personal Use Only
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre rahita hote haiN| aba rahe bAdara paryAptavAyukAyika jIva so ve sabhI prakAra ke asaMkhghAtaveM bhAga meM rahe hue AkAza ke jitane pradeza hote haiM utane hote haiN| so ye saba vaikriyalabdhi sampanna nahIM hote haiM, kintu inameM bhI jo inake asaMkhyAtaveM bhAgavartI jIva hai, ve hI vaikripalabdhi saMpanna hote haiN| inase atirikta nahIM / baiMkriyalabdhi saMpanna jo jIva hai unameM bhI saba baddhavaikriyazarIra se yukta nahIM hote haiM kintu inameM bhI asaMkhyeya bhAgavartI jIva hI baddhavaikriya zarIra dhArI hote haiM-ina se adhika nahIM / isaliye vAyukAyika jIvoM meM jo yaha baddha. vaikriyazarIra dhArI jIvoM kI saMkhyA kahI gaI hai vaha ThIka hai| isa se adhika vAyukAyika jIvoM meM baddhabaiMkriya zarIradhArI jIva nahIM ho sakate haiN| zakA-'vAnti iti vAyaka' isa vyutpatti ke anusAra to sabhI vAyukAyika jIvoM ko baddha vaikriya zarIradhArI honA cAhiye ? nahIM to vaikriya ke vinA inameM ceSTA kA abhAva hI prasakta hogA ? uttara--samasta bhI loka meM jahAM kahIM zuSira-cheda haiM vahAM sarvatra cala havAe~ niyama se haiM hI-yadi ye saba bhI havAe~ vaikriyA vaikriyalabdhi hotI nathI. eTalA mATe A badhA vaikiya-labdhi rahita heya che. have bAkI rahyA bAdaraparyApta vAyukAyika jIve te teo sarve prataranA asaMkhyAtamA bhAgamAM AvelA AkAzanA jeTalA pradeza hoya che, teTalA hoya che. te A sarve vekiyaladhi sampanna letA nathI, paraMtu emanAmAM paNa je emanA asaMkhyAtamAM bhAgavartI jIvo che, teo ja vaikriyalabdhi saMpanna hoya che. emanA sivAya nahi vakriyalabdhi saMpana je jIve che, teomAM paNa badhA baddha kriya zarIra hetA nathI. paraMtu AmAM paNa asaM. geya bhAgavartI jIva ja baddha vaikiyazarIradhArI hoya che, AnA karatAM vadhAre nahi. eTalA mATe ja vAyukAyika jamAM je A vaikriyazarIradhArI jInI saMkhyA kahevAmAM AvI che, te barAbara che, enA karatAM vadhAre vAyukAyika jImAM baddha vaikriyazarIradhArI nI saMbhAvanA nathI. __ - 'vAnti iti vAyavaH' ! yutpatti bhu45 vAyuyi jene baddha vaizirIradhArI hevuM joIe? nahi te temanAmAM kiyanA abhAve zreSTAne abhAva ja prasakata thaze ? uttara-badhA lokamAM jyAM-jyAM zuSira-chidra-che, tyAM tyAM sarvatra cala pavane niyama mujaba ja che. je A badhA pavane vaikrizarIrayukata hoya to For Private And Personal Use Only
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra214 pRthvIkAyikAdInAmaudArikAdizarIrani0 431 zarIravAlI ho to paddhakriyazarIra pracura-bahuta adhika ho jAvegeisasthiti meM baddhavaikriyazarIroM kA yaha pramANa to rahegA nhiiN| isaliye yaha mAnanA cAhiye ki jo havAe~ vaikriyazarIradhArI nahIM hotI haiM ve bhI calatI haiN| uktaM ca karake jo yahAM sandarbha upasthita kiyA gayA hai usase vAyukAyika jIvoM kI gati meM tIna prakAra dikhalAye gaye haiM-ina prakAroM meM eka svAbhAvika gamanarUpa prakAra bhI dikhalAyA gayA hai| isa svAbhAvika gamanarUpa prakAra kA nirdezaka 'vAyuyAe ahAriyaM rIyai' yaha pATha hai| ataH aisA kahanA ki 'vaikriyazarIra dhArI hI vAyue~ calatI haiM "niyAmaka nahIM ho sakatA hai| isa, liye mUlokta mUlapATha pratipAdita-prakAra se baddhavaikriyazarIra vAyukAyika jIvoM meM kSetrapalyopama ke asaMkhyeya bhAgavartI nabhaHpradeza pramANa haiM aisA hI kathana nirvAdha hai (mukkellayAveubviyasarIrA AhAragasarIrA ya jahA puDhavikAiyANa tahA bhANiyavvA) vAyukAyika jIvoM ke mukta vaikriyazarIra tathA baddha evaM mukta AhArakazarIra pRthvIkAyikajIvoM ke muktavaikriyazarIra ke jaisA tathA unake ghaddha evaM mukta AhAraka zarIra ke jaisA hI jAnanA caahiye| pRthikIkAyika jIvoM meM mukta kriyazarIra anaMta kahe gaye haiM tathA baddha baddha vaikiya zarIre pracura mAtrAmAM thaI jaze. A sthitimAM baddhakiya zarIrenuM A pramANa te raheze ja nahi. eTalA mATe A mAnI levuM joIe ke je pavane vaikriyazarIradhArI detA nathI teo paNa vahetA rahe che. "uktaca' kahIne je atre saMdarbha upasthita karavAmAM AvyuM che, tethI vAyukAyika jIvanI gatimAM paNa traNa prakAra batAvavAmAM AvyA che. A prakAramAM eka svAbhAvika gamanArUpa prakAra paNa batAvavAmAM Ave che. A svAbhAvika gamanarUpa prakArano niza 'vAyuyAe ahAriya rIyai' mA 54 cha. methI mAma he ,-vaiThiya zarIradhArI ja pavane vahe che' e kathana niyAmaka thaI zake nahi. eTalA mATe mUkata-mUlapATha pratipAdita-prakArathI baddha vaikriyazarIre vAyukAyika jIvemAM kSetrapApamanA asaMkhyaya bhAgavati nabha:pradeza pramANa che, AvuM kathana nidhi che. (muskellayA veuvviyasarIrA AhAragasarIrA ya jahA puDhavikAiyANaM tahA bhANiyavvA) vAyuyi vAnA bhuta vaiThiyazarIra tebhara maddha bhane mukta AhArakazarIra pRthivIkAyika jInA muta vaikriyazarIranI jema tathA temanA baddha ane mukata AhAka zarIranI jema jANavAM joIe. pRthivIkAyika mAM mukata vakiya zarIra anaMta kahevAmAM AvyAM che temaja baddha For Private And Personal Use Only
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 532 anuyogadvArasUtre vaikriyazarIrANi AhArakazarIrANi ca yathA pRthivIkAyikAnAM tathA bhnnitvyaani| taijasakAmakazarIrANi yathA pRthivIkAyikAnAM tathA bhnnitvyaani| vanaspatikAyikAnAm audArikavaikriyA''hArakazarIrANi yathA pRthivIkAyikAnAM tathA bhaNi tavyAni / banaspatikAyikAnAM bhadanta ! kiyanti taijasajarIrANi prajJatAni ? AhAraka zarIra yahAM hote nahIM haiM aura mukta AhAraka zarIra anaMta kahe gaye haiM so isI prakAra se vAyukAyika jIvoM meM bhI mukta vaikriya zarIroM kI tathA mukta AhAraka zarIroM kI saMkhyA jAnanI cAhiye / (teyagakammayasarIrA jahA puDhavikAiyANaM tahA bhANiyavyA) vAyukAyika jIvoM meM baddha mukta taijasa aura kArmaga ina do zarIroM kI saMkhyA kA pramANa pRthivIkAyika jIvoM meM kahe gaye ina zarIroM kI saMkhyA ke samAna jAnanA caahiye| pRthivIkAyika jIvoM meM baddha mukta taijasa aura kArmaNa zarIroM kA pramANa kramazaH asaMkhyAta aura anaMta kahA hai, vaisA hI pramANa yahAM vAyukAyika jIvoM ke ina donoM prakAra ke zarIroM ke viSaya meM bhI jAnanA caahiye| (vaNassaikAiyANaM orAliyaveu. priyAhAragaptarIrA jahA puDhadhikAiyANaM tahA bhANiyanvA) vanaspatikAyika jIvoM ke audArika, vaikriya, evaM AhAraka zarIroM ko pRthivIkAyika jIvoM ke ina zarIroM ke samAna samajhanA caahiye| (vaNassaikAiyANaM bhaMte ! kevaiyA teyagakammayasarIrA paNNattA-goyamA! AhAraka zarIre ahIM detA nathI ane mukata AhAraka zarIre kahevAmAM AvyAM che, to A pramANe vAyukAyika jIvemAM paNa mukata vaikriyazarIranI jema bhADA24 zarInI sadhyA omegal ne . (teyagakammayasarIrA jahA puDhavikAiyANaM tahA bhANiyavA) pAyu4i3 vomA , bhuta tasa bhane kArmaNa A be zarIranI saMkhyAnuM pramANa pRthivIkAyika jImAM kahevAmAM AvelAM A zarIronI saMkhyAnI barAbara jANavuM joIe pRthivIkAyika chamAM baddha, mukata, tejasa ane kAzmaNa zarIronuM pramANa kamazaH asaMkhyAta ane anaMta kahevAmAM AvyuM che. tevuM ja pramANa ahIM vAyukAyika jInA A bane 2zarIrAnA viSa 555 M ne me. (vaNassaikAiyANaM orAliya veuvviyaAhAragasarIrA jahA puDhavikAiyANaM tahA bhANiyavvA) vanaspatizaya jIvonA audArika vaikriya ane AhAraka zarIrane pRthivIkAyika jIvonA A zarIzanI s4|| sama ya . (vaNassaikAhayANaM bhaMte ! kevaiyA teyagakammarIza paNNatA goyamA ! teyAsarIrA duvihA paNNattA-jahA ohiyA For Private And Personal Use Only
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra214 pRthvIkAyikAdInAmaudArikAdizarIrani0 433 gautama ! taijasazarIrANi dvividhAni prajJaptAni, yathA audhikAni taijasakArmaNazarIrANi tathA vanaspatikAyikAnAmapi taijasakArmaNazarIrANi bhnnitvyaani||m.214|| teyagasarIrA duvihA paNNattA-jahA ohiyA teyagakammayasarIrA tahA vaNassaikAiyANa vi teyagakambhayasarIrA mANiyavyA) he bhadanta / vanaspatikAyika jIvoM ke taijasa aura kArmaNa zarIra kitane kahe gaye hai ? he gautama donoM prakAra ke taijasa aura kArmaNa zarIroM kA pramANa sAmAnya taijama kArmaNa zarIroM ke pramANa ke jaisA vanaspatikAyika jIvoM meM jAnanA caahiye| isakA tAtparya yaha hai ki-'pRthivIkAyika jIva pratyeka zarIrI hote haiM, isaliye pratyeka jIva meM bhinna 2 rUpa se audArika zarIra hotA hai, isaliye inake taijasa aura kArmaNa zarIroM ko audA. rika zarIroM ke tulya asaMkhyAtapramAgavAlA kahA gayA hai| parantu jo vanaspatikAyika jIva haiM, unameM se bahuta jIvoM ko sAdhAraNazarIra hotA hai isalie vanaspatikAyikajIva yadyapi anaMta haiM tathApi vanaspatikAyika jIvoM ke audArika zarIra asaMkhya hI hotA haiN| kyoMki anaMta anaMta sAdhAraNajIvoM kA audArika zarIra eka hI hotA hai| parantu inake jo tejala aura kArmaNa zarIra hote haiM ve pratyeka jIva ke apane 2 svataMtra hote haiM isaliye sAdhAraNajIvoM kI anaMtatA se ina donoM teyagakammayacarIrA bhANiyaThavA) 7 mata ! vanaspatiya4 7vAnA tesa ane kAmaNa zarIre keTalAM kahevAmAM AvyAM che? he gautama ! ane prakAranA tejasa ane kArmANa zarIrenuM pramANa sAmAnya taijasa kAmaNa zarIranA pramANanI jema vanaspatikAyika jIvamAM jANavuM joIe AnuM tAtparya A pramANe che ke pRthivIkAyika jIva pratyeka zarIrI hoya che. eTalA mATe dareke dareka jIvamAM bhinna bhinna rUpamAM audArika zarIra hoya che. eTalA mATe emanA tejasa ane kAzmaNa zarIrane dArika zarIranI jema asaMkhyAta pramANu cukata kahevAmAM AvyAM che. temAMthI ghaNuM jIvone sAdhAraNuM zarIra hoya che. eTalA mATe vanaspatikAyika jIvo je ke anaMta che chatAM e vanaspatikAyika nA dArika zarIra asaMkhya ja hoya che kemake anaMta anaMta sAdhAraNa jIvanuM dArika zarIra eka ja hoya che paraMtu emanA je tija sa ane kAzmaNa zarIro hoya che, te dareke dareka jIvane pitapotAnA svataMtra hoya che. eTalA mATe A sAdhAraNa jIvanI anaMtatAthI A bane a0 55 For Private And Personal Use Only
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karaka " TIkA - 'puDhavikAiyANaM bhaMte!' ityAdi -- pRthivIkAyikAnAmaudArikazarIrANi baddhamuktetibhedadvayaviziSTAni / dvividhAnyapyetAni audhi kaudArikazarIravad vAcyAni / atredaM bodhyam-audhikabaddhAnAmasaMkhyeyaM pramANamuktam / atrApi baddhAnAmasaMkhyeyameva pramANaM yadyapi bhavati, tathApIdamasaMkhyeyaM pramANaM laghutarA'saMkhyeyAtmakaM bodhyam / tatrAkAyAdizarIraiH saha sAmAnyena zarIrANyabhihitAni atra tu pRthivIkAyamAtraM mastUyate, ato'tra baddhAni zarIrANi laghutarA'saMkhyeyAnIti / baddhavaikriyazarIrANi na santIti sUcayati sUtrakAraH 'tatya NaM je te baddhelyA teNaM natthi iti vyAkhyA spaSTA / muktAni vaikriyazarIrANi tu audhikaudA rikazarIrANAM baddhamukteti dvaividhye'pi pRthivIkAyikAnAM zarIrakhad vijJeyAni / AhAra kazarIrANyapyevameva vijJeyAni / pRthivIkAyikAnAM yathaudArikazarIrANi tathaiva teSAM tejasakArmaNazarIrANyapi zarIroM meM bhI anaMtatA hai arthAt vanaspatikAyika jIvoM ke tejasa kArmaNa zarIra anaMta hote haiN| asaMkhyAta nhiiN| manuyogadvArasUtre bhAvArtha -- isa sUtra dvArA sUtrakAra ne pRthivIkAyika, aSkAyika, tejaHkAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika, ekendriya jIvoM ke baddha, mukta, audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa aura kArmaNa zarIroM kA vicAra kiyA hai| isameM yaha kahA gayA hai ki ina jIvoM ke kitane 2 audArika Adi zarIra hote haiN| pRthikIkAyikajIvoM meM baddha audArikazarIra rakta pUrvabhavoM kI apekSA anaMta hote hai / baddhaveMkriya zarIra ina jIvoM ke hote nahIM haiM / mukta vaikriya zarIra, anaMta hote haiM / baddha AhAraka zarIra yahAM hote nahIM haiM, mukta AhAraka zarIra zarIrAmAM paNa anaMtatA che. eTale ke vanaspatikAyikone tejasa, krANu zarIre anaMta hAya che asrakhyAta nahIM. For Private And Personal Use Only bhAvArtha9- sUtra vaDe sUtrare pRthivIyi macAyika, teH yi. vayukAyika ane vanaspatikAyika ekendriya jIvAnA baddha, mukata, audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa ane kANu zarIra viSe carcA karI che. AmAM e pramANe kahevAmAM AvyuM che ke A jIvAnA keTalA-keTalA audArika vagere zarIrA hAya che? pRthivIkAyika jIvAmAM addha audyArika zarIra asakhyAta ane mukata audArika zarIra tyakatapUrva bhavAnI apekSA ana ta che. addha vaikriya zarIre anaMta hAya che. maddha AhAraka zarIra ahI... hotAM nathI mukata AhAraka zarIro anatA hoya che. taijasa ane kANu zarIra baddha ane mukta
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra214 pRthvIkAyikAdInAmaudArikAdizarIrani0 435 bodhyAni / evamakAyika tejAkAyikeSvapi bodhym| vAyukAyikeSu vaikriyakRto vizeSo labhyate'tastaM darzayitumAha-'vAyukAiyANa maMte !' ityAdi-vAyukAyikAnAM vaikriyazarIrANi baddhamukteti dvividhAni / tatra baddhAni asaMkhyeyasaMkhyakAni bhavanti / eteSAmasaMkhyeyasaMkhyakatvamato'sti, yata etAni zarIrANi samaye samaye patisamayam apahiyamANAni apahiyamANAni=nissAryamANAni nissAryamANAni kSetrapalyopamasyAsaMkhyeyabhAgavattinamApadezasamasaMkhpa: samayairapahiyante nissaarynte| kSetrapalyopamAsaMkhyeyabhAgavatinabhaHpradezarAzitulyAnyetAni zarIrANi bhavantItyarthaH / idaM ca parapratyayArtha prarUpaNAmAtramavaseyam / vastutastu etAni na kenA'pi kadAcidapahiyante / amumevArtha darzayati-no caiva khalu apahRtAni syuriti / atra zaGkate kazcit ,-nanu sarve'pi vAyukAyikA asaMkhyeyalokAkAzapradezapramANA uktAH, kathaM tarhi teSAM vaikriyazarIriNaH stokAH paThayante ? iti cedAhavAyukAyikAH mUkSmAparyAptasUkSmaparyAptabAdarAparyAptabAdaraparyApteti cturbhedaaH| tatra-sUkSmAparyApta sUkSmaparyAptabAdarAparyAptAzceti trayo bhedA asaMkhyeyalokAkAzapradezapramANA vaikriyalabdhirahitAzca santi / bAdaraparyAptAstu sarve'pi pratarAsaMkhyeyabhAgavatino ye namaHmadezAH santi, tatsamasaMkhyakA ucyante / bAdaraparyApteSvapi tadasaMkhyeyabhAgavattina eva vaikriyalabdhi yuktA bhavanti nAtiriktAH / vaikriyalabdhiyuktAzcApi ye bhavanti, teSvapyasaMkhyAtabhAgavatina eva baddhavaikriyazarIrayuktA bhavanti na tu tato'dhikAH, ataH pUrvoktasaMkhyakAnyeva baddhakriyazarIrANi bhavanti anaMta hote haiM taijasa aura kArmaNa zarIra baddha aura muktarUpa meM yahAM kramazaH asaMkhyAta aura anaMtva hote haiM / isI prakAra kI apkAyika aura taijasakAyika jIvoM meM bhI ina pAMca zarIroM kI baddha aura mukta prakAroM ko lekara ghaTanA kara lenI cAhiye / vAyukAdhika jIvoM meM audA. rika AhAraka tatasa aura kArmaNa ina cAroM zarIroM kI saMkhyA pRthivI. kAyikajIvoM ke ina cAra zarIroM kI saMkhyA ke barAbara hI kahI gaI hai-parantu yahAM asaMkhyAta baddhavaikriyazarIroM kA bhI astitva kahA rUpamAM ahIM kamazaH asaMkhyAta ane anaMta hoya che A pramANe ja apa kAyika temaja saijakAyika jIvanamAM paNa A pAMca zarIranI baddha ane mukata prakAranA AdhAre ghaTana karI levI joIe vAyukAyika jIvamAM dArika, AhAraka, taijasa ane kAmaNa A cAra-cAra zarIranI saMkhyA pRthivIkAyika jIvanAM A cAra zarIronI saMkhyAnI barAbara ja kahevAmAM AvI che. paraMtu ahIM asaMkhyAta, baddha vaikiya zarIranuM paNa astitva kahevAmAM For Private And Personal Use Only
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra natvadhikAnIti / nanu ye kecana vAnti te vAyavaH, te sarve'pi vaikriyazarIriNo bhavanti, vaikriyazarIramantareNa hi teSu ceSTAyA prabhAva eva prasacyeta ? iti cedAha-sakale'pi loke yatra kacit zupiraM tatra sarvatra calA vAyavo niyamAt santyeva yadi te sarve'pi vAyatro vaikriyazarIravantaH syustadA baddhavaikriyazarIrANi pracurANi syuH, na tu pUrvoktapamANAni / tasmAd avaikriyazarIriNo'pi vAyavo vAnti / uktaM cApi-"asthi NaM bhaMte ! Isi purevAyA pacchAvAyA maMdAvAyA mahAvAyA vAyaMti ? haMtA ! asthi / kayA NaM bhaMte ! jAva vAyaMti ? goyamA ! jayA NaM vAukAe ahArIyaM rIyai, tayA NaM jAva vAukAe uttarakiriyaM rIyai, jayANaM vAukumArA vAukumArIo vA appANo vA parassa vA tadubhayassa vA aTThAe bAukAyaM uIraMti, tayANaM IsiM jAva vAyaMti" chAyA-asti khalu bhadanta ! ISat pUrvavAtAH pazcAdvAtAH mandavAtA mahAvAtA vAnti ? hanta ! asti / kadA khalu bhadanta ! yAvad vAnti ? gautama yadA khalu vAyukAyo yathA rItaM rIyate, yadA khalu yAvad vAyukAya uttarakriyaM rIyate, yadA khalu vAyukumArA vA vAyukumAryoM vA''tmano vA parasya vA tadubhayasya vA. 'rthAya vAyukAyamudIrayanti, tadA ISad yAvad vAnti / " iti // yathArItaM-rItaM rItiH svabhAvastadanatikramya yathArItaM svabhAvAnusAreNa rIyate gacchati / svAbhAvikaudArikazarIragatyA gacchatItyarthaH / uttarakriyam-uttarA-uttaravaikriyazarIrAzrayA gatilakSaNA kriyA yatra gamane tadyathA bhavati tathA rIyate gacchatItyarthaH / anena sandarbhaNAtra vAyukAyikAnAM gato trayaH prakArAH prdrshitaaH| tatra teSAM svAbhAvikagamanamapyuktam / itthaM ca vaikriyazarIrasampannA eva vAyavo vAntIti nAsti niyamaH / ato muloktA'saMkhyeyapramANAni zarIrANi bodhyAnIti / tathA-vAyukAyikAnAM muktavaikriyazarIrANi dvividhAnyAhArakazarIrANi ca pRthivIkAyikamuktavaikrayazarIravad dvividhAhArakazarIravaca bodhyAni / eSAM taijasakAmakazarIrANyapi pRthivIkAyikataijasakAmakazarIravad vodhyAni tathA-vanaspatikAyikAnAmaudArikavaikriyAhArakazarIrANi pRthivIkAyikavad bodhyAni / eSAM dvividhAnyapi taijasagayA hai| mukta kriyazarIra yahAM anaMta kahe gaye haiN| pRthivIkAyikajIvoM ke audArika, vaikriya aura AhAraka zarIroM kI saMkhyA ke jaisA hI vanaspatikAyika jIvoM meM ina zarIroM kI saMkhyA prakaTa kI gaI hai| AvyuM che mukta vaikriya zarIre ahIM anaMta kahevAmAM AvyAM che, pRthivIkAyika jInA dArika, vaikiya ane AhAraka zarIranI saMkhyAnI jema ja vanaspatikAyika jIvamAM A zarIranI saMkhyA prakaTa karavAmAM AvI che. For Private And Personal Use Only
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org anuyogacandrikA TIkA sUtra 215 dvindriyAdI nAmaudArikAdizarIra ni0 437 kArmakazarIrANi audhikatai jasakArmakazarIravad bodhyAni / ayaM bhAvaH - pRthivIkAyikAnAM pratyekazarIritvAt pratijIvaM bhinnaM bhinnamaudArikazarIramupalabhyate, ata audArikazarIra tulyAnyeva teSAM tejasakArmakazarIrANyuktAni / vanaspatikAyikAnAM tu sAdhAraNazarIritvAt zarIriNAmanantatve'pi audArikazarIrANya saMkhyeyAnyeva / taijasazarIraM kArmakazarIraM ca vanaspatikAyikeSu pratijIvaM pRthak pRthagasti, ato jIvAnAmanantasvAttai jasakArmikazarIrANyanantAni santIti / / 0 214 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvIndriyAdInAmaudArikAdizarIrANi prarUpayati mUlam - beiMdiyANaM bhaMte! kevaiyA orAliyasarIrA paNNatta ? goyamA ! orAliya sarIrA duvihA paNNattA, taM jahA- badvellayA ya mukkellayA ya / tattha NaM je te badballayA te NaM asaMkhijjA, asaMkhijjAhiM ussappiNIosappiNIhiM avahIraMti kAlao / khetao asaMkhejjAo seDhIo payarassa asaMkhijjaibhAge / tAsi NaM seDhINaM vikkhaMbhasUI asaMkhejjAo joyaNakoDAkoDIo asaMkhijjAI seDhivaggamUlAI / beiMdiyANaM orAliya ballaehiM paraM avahIrai asaMkhijjAhiM ussappiNIosappiNIhiM kAlao, khettao aMgulapayarassa AvaliyAe asaMkhijaibhAgapaDibhAgeNaM / mukkelayA jahA ohiyA orAliyasarIrA tahA bhANiyadvA / ve udviyaAhAragasarIrA baddhellayA natthi / mukkellayA jahA ohiyA orAliyasarIrA tahA bhANiyavA teyagasarIrA jahA eesiM ceva orAliyasarIrA tahA bhANiyadvA / jahA iMdriyANaM tahA teiMdiyaca uriMdiyANavi bhANiyadvA / paMciMdiya - inake tejasa aura kArmaNa zarIra anaMta haiM baddha aura mukta donoM hI prakAra ke zarIra, audhika baddha mukta taijasa kArmaNa zarIra ke samAna anaMta kahanA cAhie / / sU0 214 // For Private And Personal Use Only emanA vaijasa ane kANu khaddha ane mukata banne prakAranAM zarIrA aughika addha mukata vaijja kArmANa zarIranI jema anata kahevAM joie. 02145
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org praMTa anuyogadvArasUtre tirikkhajoNiyANavi orAliyasarIrA evaM cetra bhANiyavA / paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM bhaMte! kevaiyA veulviyasarIrA paNNattA ? goyamA ! veuddviyasarIrA dutrihA paNNattA, taM jahA baddhellayA mukelAya / tattha NaM je te baddhellayA te NaM asaMkhijjA asaMkhijjAhiM ussappiNIosappiNIhiM avahIraMti kAlao / khetao asaMkhijjAo seDhIo payarassa asaMkhijjaibhAge / tAsi NaM seDhINaM vikkhabhasUI aMgulapaDhamavaggamUlassa asaMkhiibhAge / mukkellayA jahA ohiyA orAliyA tahA bhANiyadvA / AhArayasarIrA jahA beiMdiyANaM, teyagakammayasarIrA jahA orAliyA ||suu0 215 // chAyA - dvIndriyANAM bhadanta ! kiyanti audArikazarIrANi prajJaptAni ? gautama ! audArikazarIrANi dvividhAni majJaptAni tadyathA- baddhAni ca muktAni ca / tatra khaju yAni tAni baddhAni tAni khalu asaMkhyeyAni, asaMkhyeyAbhiru , Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aba sUtrakAra mIndriyAdi jIvoM ke audArika zarIroM kI marUpaNA karate haiM- 'iMdiyANaM bhaMte! kevaiyA orAliyasarIrA paNNattA' ityAdi / zabdArthaH -- (bhaMte ) he bhadanta ! (veiMdipANaM) dvIndriya jIvoM ke (orA foreirA) audArika zarIra (kevaiyA paNNattA) kitane kahe haiM ? (goyamA) he gautama ! (orAlipasarIrA dubihA paNNattA) audArika zarIra do prakAra ke kahe gaye haiM (taM jahA) ve isa prakAra se haiM- ( baddhe have sUtrakAra dvIndriyAdi jIvAnA audArikazarIronI prarUpaNA kare che << beiMdiyANaM bhaMte! kevaiyA orAliyamrarIrA paNNattA ityAdiavgl9deg --(Ha !) E ue'a! (agfeun) &lfrsu oyalicili (3772lfsa kharIrA) mohAri zarIro (kevaiyA paNNattA) DeTA uDevAmAM AvyAM che ? (orAli yasarI duvihA paNNattA) mohAri zarIreza me ahAranA uDevAmAM yAM che. (taMjA) te yA pramANe che. (badvellayA ya mukkellyA ya) me maddha For Private And Personal Use Only 32
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 215 dvindriyAdInAmaudArikAdizarIrani0 rasarpiNpavasarpiNIbhirapahiyante kAlataH, kSetrataH asaMkhyeyA zreNayaH pratarasyAsaMkhyeyamAge vAsAM khalu zreNInAM viSkrammanuciH asaMkhyeyA yojanakoTIkoTayaH / asaMrUyeyAni zreNivargamUlAni / dvIndriyANAm audArikabaddhaiH prataro'pahiyate, asaMkhye 439 llayA ya mukkellayA ya) eka baddha audArika zarIra aura dUsare mukta audArika zarIra (tastha NaM je te badvellayA te NaM asaMkhijjA) ina meM jo badra audArika zarIra haiM, ve yahAM asaMkhyAta haiM / (asaMkhijjAhiM For Private And Personal Use Only sapiNI osapiNIhiM avahIraMti kAlao) asaMkhyAta utsarpiNI aura avasarpiNI kAla ke jitane samaya hote haiM, utane samaya pramANa ve zarIra kAla kI apekSA haiM / (khettao asaMkhejjAo seDhIo payarassa asaMkhijjaibhAge) kSetra kI apekSA ve zarIra pratara ke asaMkhyAtaveM bhAga meM vartamAna asaMkhyAta zreNiyoM ke pradezoM kI rAzi pramANa haiM / yahA~ para pratara ke asaMkhyAtaveM bhAga meM vartamAna jo asaMkhyAta AkAzazreNiyAM haiM ve grahaNa kI gaI haiN| aba ina zreNiyoM kI jo viSkaMbhasUci hai usakA pramANa kahate haiM (tAsi NaM seDhINaM vikkhaMbhasUI asaMkhejjAo joyaNakoDAkoDIo asaMkhejjAI seDhivaggamUlAI) yaha viSkaMbhasUci asaMkhyAta koTIkoTi yojanoM kI jAnanI cAhiye / itane pramANa vAlI viSkaMbhasUci asaMkhyAta zreNiyoM ke mUlarUpa hotI hai| tAtparya isakA yaha hai- eka AkAza zreNi meM rahe hue mohAri zarIra bhane jI bhukta mohArie zarIra (tattha NaM je se badvellayA veNaM asaMkhijja!) mAmAM ne jaddha mohAri shriire| che, te sarve hI asayAta the. (asaMkhijjAdi ussappiNIosappiNIhiM avaddIraMti kAlao) asa khyAta utsarpiNI ane avasarpiNI kALanA jeTalA samayeA hAya che, teTalA samaya prabhANu te zarIra hAnI apekSA me che. (khettao asaMkhejjAo seDhIo payarassa asaMkhijjaibhAge) kSetranI apekSA te zarIra ataranA asaMkhyAta bhAgamAM vamAna asakhyAta zreNionA pradezeAnI rAzi pramANa che. ahI prataranA asakhyAtamA bhAgamAM vata mAna je asakhyAta AkAza zreNi che, temanuM grahaNa karavAmAM Avyu che have A zreNionI je viSya bhasUci che, tenu pramANu spaSTa TharavAmAM Avyu che. (tAsi NaM seDhINaM vikkhaMbhasUI asaMkhejjAo joyaNako DAkoDIo, asaMkhejjAI seTivaggamUlAI) mA viSThabha sUci asakhyAta kATIkeTa ceAjanAnI jANavI joIe ATalA pramANavALI viSkabha sUci asakhyAta zreNionA vargamUla rUpa hoya che. tAtparya Anu A pramANe che ke, eka AkAzazreNimAM AvelA samasta pradeza asaMkhyAta
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 440 anuyogadvArasUtre samasta pradeza asaMkhyAta hote haiM-isa bAta ko hama yoM kalpanA se samajhe ki ve 65536, haiM / ye 65536, asaMkhyAta kI pahicAna hai| isa saMkhyA kA prathama vargamUla 256, AtA hai| dvitIyavargamUla 16 aura tRtIya vargamUla 4 tathA cauthA vargamUla 2 AtA hai / kalpita ye saba vargamUla mAnoM asaMkhyAta vargamUla haiM aisA tattvadRSTi se mAna lenA cAhiye / ina varga mUloM kA paraspara joDa kAne para 278 jo saMkhyA AtI hai mAna lo vahI asaMkhyAta pradeza haiN| itane pradezoMvAlI vaha viSkama sUci hotI hai| isI prastutazarIra pramANa ko aba sUtrakAra prakArAntara se yoM kahate haiM-ki (beiMdiyANaM orAriyabaddhellaehiM payaraM avahIraha) dvIndriya jIvoM ke jo audArika paddhazarIra haiM, unase yadi saba bhI pratara khAlI kiyA jAve to (asaMkhijanAhiM ussappiNIosapiNIhiM kAlo) usameM asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNIkAla samApta ho jAte haiM-arthAt asaMkhyAta utsarpiNI aura avasarpiNI kAloM meM jitane samaya hote haiM-utane samayoM meM vaha samasta pratara audArika baddha zarIroM se khAlI kiyA jA sakatA hai| kahane kA tAtparya yaha hai ki-'asaMkhyAta utsarpiNI aura avasarpiNI kAloM ke jitane samaya hai, hoya che. A vAtane ame A jAtanI kalpanAthI samajIe chIe ke te 5536 che. A 65536 asaMkhyAtane oLakhavA mATe che A saMkhyAnuM prathama vargamULa 256, Ave che bIju vargamULa 16 ane trIju 4 ane cothuM vargamULa 2 Ave che. kalpita A badhAM vargamULe mAno ke asaMkhyAta vargamULo che, Ama tattva dRSTie mAnI levuM joIe A vargamUlane saravALe je 278 thAya che. te ja mAne ke asaMkhyAta pradeza che ATalA pradezevALI te viSaMbha sUci hoya che. Aja prastuta zarIra pramANane ke sA2 asantarathI mA pramANe 3 cha hai (beiMdiyANa orAliya ballaehi payaraM avahIrai) dIndraya vAnA 2 mohAri4 maddha shrii| cha, manAthI pratamAsI 42vAmA mAtA (asaMkhijjAhiM ussappiNI osappiNIhi kAlao) tabhI sapyAta Grallel masajiI 11 samAsa thaI jAya che. eTale ke asaMkhyAta utsarpiNI ane avasarpiNI kALamAM raTalA samaya hoya che, teTalA samayamAM te samasta pratara dArika baddha zarIthI rikata karI zakAya che. kahevAnuM tAtparya A pramANe che ke asaM. khyAta utsarpiNI ane avasarpiNI kALanA jeTalA samaye che, teTalA For Private And Personal Use Only
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 215 dvIndriyAdInAmaudArikA dizarIrani0 441 utane audArika baddha zarIra dohandriya jIvoM ke hote haiM / yaha kAla kI apekSA baDa audArikazarIroM kA pramANa kA hai - (khettao aMgulapayarassa AvaliyAe asaMkhijjai bhAvavaDimAgaNaM) kSetra kI apekSA dIndriya jIvoM kA pramANa isa prakAra se hai ki- 'aMgula pratara ke jitane pradeza hote haiM, una saba bhI pradezoM meM yadi pratyeka pradeza eka eka bIndriya jIva se bharA jAye to, ve saba pradeza una dIndriya jIvoM se bhara jAte haiM / aura una mRta pradezoM se AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAvarUpa samaya meM yadi eka eka 2 dvIndriyajIva nikAlA jAve to samasta una hIndriya jIvoM ko usa pradezoM se nikAlane meM jitane AvalitA ke asaMkhyAtaveM bhAga lagate haiM utane pradeza aMgula pratara ke hote haiM aura ina aMgula pratara ke pradezoM kI jitanI saMkhyA hotI hai utanI hI dvIndriya jIvoM kI saMkhyA hai| isa prakAra bIndriya jIvoM kI saMkhyA kSetra kI apekSA se asaMkhyAta AtI hai aisA jAnanA cAhiye | athavA (beiMdiyANaM orAliya balla ehiM ) ityAdi sUtra pATha kA aisA artha karanA cAhiye ki dvIndriyajIvoM ke jo baddha audArika zarIra haiM unase yadi saba pratara khAlI kiyA jAve to isameM asaMkhyAta kALanI apekSAe (khettao aNgulpyapekSA andriya pradezeA haiAya che, audArika baddha zarIra e indriya jIveAnA haiAya che. A maddha mohAri zarIre tu pramANu uDevAmAM Avyu che. rassa AvaliyAe asaM khijjaibhAgapaDibhAgeNaM) kSetranI jIveAnuM pramANa A pramANe che ke aMzula prataranA jeTalA te sarje pradezemAM jo dareke dareka pradeza eka ekadvIndriya jIvathI pUti karavAmAM Ave te te sarva pradeze te dvIndriya jIvAthI saMpUti thaI jAya che. ane te bhUta-bharelA pradezeAthI AvalikAnA asa`khyAtamA bhAga rUpa samayamAM je eka eka phrIndriya jIva bahAra kADhavAmAM Ave te samasta dvIndriya jInAne te pradezeAmAMthI kADhavAmAM jeTalA AvalikAnA asaMkhyAtamA bhAgeA lAge che teTalA pradeze! a'zula prataranA haiAya che ane A aMzula prataranA pradezeAnI jeTalI sakhyA hAya che, teTalI ja dvIndriya jIvAnI sakhyA che. A rIte dvIndriya jIveAnI saMkhyA kSetranI apekSAe asakhyAta hAya che, Ama jANI levuM leho athavA to (beiMdiyANaM orAliyavadvellaehi) vagere sUtrapAune A jAtanA atha lagADavA joie ke dvIndriya jIveAnA je addha audArika zarIra che, tenAthI je sava pratA khAlI karavAmAM Ave te AmAM asakhyAta a0 56 For Private And Personal Use Only
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kara anuyogadvArasUtre utsarpiNI aura avasarpiNI kAla kA samaya laga jAtA hai-gatIta ho jAtA / aba yahAM aisA prazna upasthita ho sakatA hai ki aMgula prattara rUpa kSetra kA kitanA pradezalpa kSetra kA kitanA pradeza rUpa aMza kAla ke kauna ke aMza meM dvIndriya jIva se khAlI karanA cAhiye ? taSa isakA uttara isa prakAra haiM-ki aMgulazatarakSetra kA jo agula kA asaMkhyAtavAM bhAgarUpa aMza kSetra hai vaha eka hIndriya jIva se AvalikA rUpa kAla ke asaMkhyAtaveM bhAgarUpa samaya meM kramazaH khAlI karate jAnA cAhiye-isa prakAra karate 2 vaha aMgula itararUpa pUrA kSetra samasta dvIndriya jIvo se khAlI kiyA jA sakatA hai / isa prakAra se khAlI karane meM asaMkhyAta usmarpiNI aura avasarpiNIkAla samApta ho jAte haiN| arthAt asaMkhyAta utsapibhI aura avasarpiNIkAla meM vaha sampUrNa pratara khAlI ho jAtA hai| isa prakAra ke pratara ke eka eka aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgarUpa pradeza para AvalikA ke eka eka asaMkhyAtaveM bhAgarUpa samaya ko lekara kramazaH pratyeka dvIndriya jIva zarIra ko sthApita karate 2 sampUrNa vaha pratararUpa kSetra dvIndriya jIvoM ke zarIroM se asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNIkAla meM bhara jAtA hai| isa prakAra kA yaha artha aura pahilA artha ye donoM hI artha vAstava meM eka utsarpiNI ane avasarpiNI kALa jeTalo samaya pasAra thaI jAya che. ahIM A jAtane prazna upasthita thaI zake ke aMgula pratara rUpa kSetranA je aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga rUpa aMza kSetra che, te eka driya jIvathI AvalikA rUpa kALanA asaMkhyAtamAM bhAga rUpe samayamAM kramazaH rita karatAM rahevuM joIe A rIte karatAM karatAM te aMgula pratara rUpa rapUrNa kSetra samasta zrIndriya jIvethI rikata karI zakAya che. A pramANe rikata karavAmAM asaMkhyAta utsarpiNI ane avasarpiNI kALa samApta thaI jAya che. eTale ke asaMkhyAta utsarpiNI ane avasarpiNI kALamAM te saMpUrNa pratara khAlI thaI jAya che. A rIte prataranA eka eka aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga rUpa pradeza para AvalikAnA eka eka asaMkhyAtamAM bhAga rUpe samayane laIne kramazaH dareke dareka dvIndriya jIva zarIrane sthApita karatAM karatAM saMpUrNa te pratararUpa kSetra dvIndriya jInA zarIrethI asaMkhyAta utsapiNI avasarpiNI kALamAM pUrita thaI jAya che. A rIte A artha ane pahele artha banane artho kharekhara eka ja che. te bannemAM kaI paNa jAtane taphAvata For Private And Personal Use Only
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogandrikA TIkA sUtra 215 dvIndriyAdInAmaudArikAdizarIrani0 443 yAbhirutsapiNyavasarpiNIbhiH kAlataH / kSetrataH aGgulapatarasya AvalikAyAH, asaMkhyeSabhAgapratibhAgena / muktAni yathA audhikAni audArikazarIrANi tathAbhaNitavyAni / vaikriyAhArakazarIrAgi baddhAni na santi / muktAni yathA aughi kAni audArikazarIrANi tathA bhaNitavyAni / taijasakAmakazarIrANi yathA etepAmeva audArikazarIrANi tathA bhaNitavyAni / yathA dvIndriyAgAM tathA trIndriyavaturindriyAgAmapi bhgivyaani| paJcendriyatiryagyonikAnAmapi audArikahI hai / inameM koI bheda nahIM hai / (mukallayA jahA ohiyA orAliya sarIrA tahA bhANiyavyA) dvIndriyajIvoM ke mukta audArika zarIra sAmAnya mukta audArika zarIroM ke jaisA ananta jAnanA cAhiye / (veviyAhAragasarIsa ghaddhellayA Natthi) dvIndriyajIvoM ke paddha vaikriya zarIra, aura ghaddha AhAraka zarIra nahIM hote haiN| (mukkellayA jahA ohiyA orAliyasarI rA tahA bhANiyavyA) mukta vaikriyazarIroM kA evaM mukta AhAraka zarIroM kA pramANa mukta audArika zarIroM ke pramANa ke jaisA yahAM anaMta jAnAnA caahiye| (teyagakammayasarIrA jahA eesiM ceva orAliyasarIrA tahA bhANiyanvA) tejasa aura kArmaNa zarIra inake audArika zarIroM ke jaisA jAnane cAhiye / (jahA veiM. diyANaM tahA tei diyacauridiyANa vi bhANiyacA) jisa prakAra yaha dIndriyajIvoM ke zarIroM kI prarUpaNA kI gaI hai usI prakAra se trIndriya aura caturindriya jIvoM ke zarIroM kI bhI prarUpaNA samajhanI caahiye| 'pace diyatirikkha joDyANa vi orAliyasarIrA evaM ceva bhANi nathI. (mukkellayA jahA ohiyA ogaliya sarIrA tahA bhANiyavvA) driya jInA mukata odArika zarIra sAmAnya mukata audArika zarIranI jema manantalA nase. (veuThibayAhAragasarorA baddhellayA Natthi) dIndraya vAnA 5 jaya zarIra mana maddha DA24 shrii| utA nathI. (mukke lyA jahA ohiyA orAliyasarIrA tahA bhANiyabvA) bhuta vaiSya zarIrAnu ane mukata AhAraka zarIronuM pramANa audArika zarIranA pramANanI jema sahI sanata na se . (teyAkammayasarIrA jahA eesi ceva oga. liyasarIrA tahA bhANiyavA) samana tesa bhane ma / shrii| mohAra zarIrAnI ma Mp4 naye. (jahA beiMdiyANaM tahA teiMdiyacauridiyANa vi bhANiyabvA) mA dIndraya yAnA shrii|nii pr3565| 42vAmA mA che temaja trIndriya ane caturindriya jInA zarIranI prarUpaNA samajavI For Private And Personal Use Only
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArastra zarIrANi ekameva bhaNitavyAni / pazcendriyatiryagyonikAnAM bhadanta ! kiyanti vaikripazarIrANi prajJaptAni ? gautama ! vaiki pazarorANi dvividhAni prajJaptAni tadyathA-vadvAni ca muktAni ca / tatra khalu yAni tAni baddhAni tAni khala asaM. khyeyAni asaMkhyeyAbhirutsapiyavasarpiNIbhirapahiyante kaaltH| kSetrataH asaMkhyeyAH zreNayaH pratarasya asaMkhyeyabhAge / tAplo khalu zreNInAM viSkambhamUciH agula. yavyA) paMcendridhatiryaJca jIvoM ke bhI audArikazarIra, dIndriya jIvoM ke audArikazarIroM ke jaisA hI jAnanA cAhiye / (paMcediyatirikkhajoNiyANaM bhaMte! kevaDyA veuvviyasarIrA paNNattA) he bhadanta ! tiryazca paMcendriya jIvoM ke kitane vaikriyazarIra kahe gaye haiM ? (goyamo! ve ubdhiyasarIrA duvihA-paNNattA ta jahA baddhellayA yamukkellayA ya) he gautm| vaikriyazarIra do prakAra ke kahe gaye haiM-eka baddha vaikriyazarIra aura dUsare mukta vaikriyazarIra / (lattha NaM je te baddhellayA teNaM asaMkhijjA) so inameM tiryazca paMcendriyoM ke baddhavainiya zarIra haiM, ve asaMkhyAta haiN| (asaMkhijjAhiM ustappiNIosappiNIhiM avahIraMti kAlao-kheto asaMkhijjAo seDhi mao payarasta asaMkhijjahabhAge) asaMkhyAteM utsapiNI aura avasarpiNI-kAla ke jitane samaya haiM, utane ye kAla kI apekSA se haiM / kSetra kI apekSA ye pratara ke asaMkhyAtaveM bhAga meM vartamAna asaMkhyAta zreNirUpa haiM / (tAsi NaM seDhINaM vikkhaM bhasUI aMgulapar3hamavaggamUlassa naye. (paMceMdiyatirikkhajoNiyANa vi orAlisarIrA evaM ceva bhANiyavvA) paMcendriya tiryaya nA paNa dArika zarIra dvIdriya jIvonA audA24 zazAnI ma MOn 2. (paMcediyatirikkhajoNiyANaM bhaMte ! kevaiyA veubdhiyasarIrA paNNattA) 8 mata! tiyaya pandriya vAnA haisa vaitthiyshrii| vAmAM mA0yAM cha? (goyamA! ve ubdhiyasarIrA duvihA paNNattA taMjahA baddhellayA ya mukkellayA ya ) gItama ! vaiSya zarIme prakAranAM kahevAmAM AvyAM che. pahelAM baddha vidiyazarIre ane bIjA mukata yi shrii| (tattha NaM je te baddhellayA te NaM asaMkhijjA) to mAmAratiya ya pAyandriyAnA maddha vaijaya zarI2 cha, te 25sabhyAta che. (asaMkhijjAhiM ussappiNIosappiNIhi avahIraMti kAlao khettao asaMkhijjAo seDhio payarassa asaMkhijjaibhAge) masabhyAta sarpiNI bhane asamiyI nA reTatA samaye che, teTalA kALanI apekSAe che. kSetranI apekSA A prataranA masAtamA lAmA patamAna masacyAta shre||35 cha. (tAsi NaM seDhINaM For Private And Personal Use Only
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 215 dvIndriyAdInAmaudArikAdizarIrani0 mathamavargamUlasya asaMkhyAta bhAge / muktAni yathA audhikAni audArikAni tathA bhaNitavyAni / AhArakazarIrANi yathA dvindriyANAm tejasakArmaNazarIrANi yathA audArikANi // sU0 215 / / asaMkhijjaibhAge) aMgula ke prathama vargamUla ke asaMkhyAtaveM bhAga meM una zreNiyoM kI viSkaMbhasUci lI gaI hai| isakA bhAva isa prakAra se -pratara ke asaMkhyAtaveM bhAga meM vartamAna jA asaMkhyAta zreNiyAM haiM, so una asaMkhyAta zreNiyoM ke jitane pradeza hote haiM, utane paMcendriyatiryaJca jIva ke vaikriya zarIra haiN| prati samaya meM eka eka karake yadi una eka eka pradeza gata paMcendriyatiryazca jIvoM ke vaikriya zarIroM ko nikAlA jAve to, sampUrNarUpa se unake nikAlane meM asaMkhyAta utsapiNI aura avasarpiNI kAla samApta ho jAte haiM / kSetra kI apekSA ve zarIra pratara ke asaMkhyAtaveM bhAga meM vartamAna asaMkhyAta zreNiyoM ke pradezoM kI rAzi pramANa haiN| yahAM pratara ke asaMkhyAtaveM bhAga meM vartamAna asaMkhyAta AkAzazreNiyAM grahaNa kI gaI haiM, una zreNiyoM kI jo viSkaMbhasUci hai vaha aMgula ke prathama vargamUla ke asaMkhyAtaveM bhAga meM vartamAna jitanI zreNiyAM hotI hai tAvatpramANarUpa lI gaI hai / isa prakAra yaha tiryaJcapaMcendriya jIvoM ke baddha vaikriya zarIroM kA pramANa kahA gayA hai| aba muktavaikiyazarIroM kA pramANa kitanA hai yaha sUtrakAra vikkhaMbhasUI aMgulapaDhamavagAmUlassa asaMkhijjaibhAge) bhagaNanA prathama varga - mULanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM te zreNionI vibhasUci grahaNa karavAmAM AvI che. AnA bhAva A pramANe che.-prataranA asakhyAtamA bhAgamAM vamAna je asakhyAta zreNienA jeTalA pradezeA haiAya che, teTalA pacendriya tiryaMca jIvanA vaikriyazarIrA che. pratisamayamAM eka eka karIne jo te eka pradezagata paMcendriya tiya ca jIveAnA vaikriyazarIrAne bahAra kADhavAmAM Ave te saMpUrNa rUpathI temane kADhavAmAM asaMkhyAta. utsarpiNI ane avasivaNI kALa samApta thai jAya che. kSetranI apekSA te zarIra prataranI asrakhyAtamA bhAgamAM vartamAna asaMkhyAta zreNionA pradezeAnI rAzi pramANa che. ahIM prataranA asaMkhyAtamA bhAgamAM vata mAna asaMkhyAta AkAza zreNionI je viSphabhasUci che, te AMgaLanA prathama vargamULanA asakhyAtamA bhAgamAM vamAna jeTalI zreNie che, tAjapramANu rUpa grahaNa karavAmAM AvI che. A rIte A yica5'cendriya javAnA maddhavaikriya zarIrAnu' pramANa kahevAmAM Avyu` che. have mukta vaikriyazarIranuM pramANa For Private And Personal Use Only
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir muzke anuyogadvAra sUtra aura prakaTa karate haiM - (mukkellayA jahA ohiyA orAliyA tahA bhANiyabbA) muktavaikiyazarIroM kA pramANa sAmAnya audArikazarIroM ke pramANa barAbara haiM (AhAragasarIrA jahA veiMdiyANaM, teyagakamnaya sarIrA jahA orAliyA) inake AhAraka zarIroM kA pramANa dvIndriya jIvoM ke AhAraka zarIroM ke jaisA hai| taijasa kArmaNa zarIroM kA pramANa audArika zarIroM ke jaisA hai| yahAM jo 'jahA veiMdiyANaM tahA teiMdiyacauriMdiyANa vi bhANiyantrA' aisA kathana kiyA hai vaha asaMkhyeyatA sAmAnya ko lekara kiyA gayA jAnanA cAhiye, saMkhyA ko lekara kiyA gayA nahIM jAnanA cAhiye / kyoMki ina meM paraspara meM saMkhyA kI samAnatA nahIM hai / ukta ca karake sohI kahA hai / (eesi ca NaM bhaMte!' ityAdi he bhadanta / ina ekendriya, dIndriya, zrIndriya, caturindriya, aura paMcendriya jIvoM meM kauna jIva kina se alpa haiM ? kauna kinase bahuta haiM ? kauna kinase vizeSAdhika haiM ? uttara - he gautama! saba se kama paMcendriya jIva haiM / inase kucha adhika caturindriya jIva haiN| caturindriya jIvoM kI apekSA zrIndriya jIva kucha adhika haiN| inakI apekSA dvIndriya jIva DeMTalu che ? mAvAta sUtrAra are che. (mukkellayA jahA ohiyA oroliyA tahA bhANiyavvA) bhuta vaiDiya zarIzanu pramANu sAmAnya mohAri zarIronA prabhAlu bharAbhara hai. (AhAragasarIrA jahA beiMdiyANaM, teyagakammaya sarIrA jahA orAliyA) khebhanA AhAra4 zarIzanu pramANu dvIndriya lavAnA AhAraka zarIrInA pramANa jevu' che. taijasa ane kANu zarIrInu pramANu mohArika zarIzanA pramANu bhevu che, sahI ne "jahA beiMdiyAgaM tahA teiMdiyauridiyANa vibhANiyantrA) khAbu uthana che, te asaMkhyeyatA sAmAnyane bahane kahevAmAM Avyu che. saMkhyAnA AdhAre karavAmAM Avyu'nathI tema jANavu joie kemake AmAM parasparanI sakhyAnI salAmatI nathI. uktacakahIne teja vAta spaSTa azvAmAM bhAvI che (eesiM ca NaM bhaMte / ityAdi) he laDhata ! mA ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya ane pacendriya jIvAmAM kace jIva kayA jIva karatAM alpa che ? kayA kAnA karatAM vadhAre che? kAkAnA karatAM vizeSAdhika che? uttara-De gautama! sauthI alpa pacendriya jIveA che. emanA karatAM kaIka vadhAre caturindriya jIve che, caturindriya jIveAnI apekSA trIndriya For Private And Personal Use Only
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 215 dvIndriyAdInAmaudArikAdizarIrani0 447 TIkA-'veiMdiyA ' ityAdi dvIndriyANAmaudArikazarIrANyapi baddhamuktati dvividhAni / tatra baddhAnyaudArikazarIrANi asaMkhyeyAni / kAlana etAni asaMkhyotsapiNyavasapiNISu yAvantaH samayA bhavanti, tAvastamapamAnAni / kSetrAstu pratarasyAsaMkhyeyabhAgavayaMsaMspeyapradezarAzi tulyAni / pratarAsaMkhyeyabhAgavartya saMkhyeyayojanakoTathA. tmakakSetravAkAsazreNyo'tra na gRhyante, kintu tAsAM zreNInAM viSkambhasUciriha gRhyate / iyaM viSkam samucirasaMkhyeyakoTIkoTiyojanapramANA bodhyaa| etAvatmavizeSadhika haiM aura bIndriya jIvoM kI apekSA ekendriya jIva ananta guNe hai ataH jaba isa 'eesiM ca NaM bhaMte ' ityAdi sUtra dvIndriyAdi jIvoM kI saMkhyA meM bhinnatA kahI gaI hai, to inake zarIroM kI saMkhyA meM bhI vicitratA-bhinnatA hai| bhAvArtha--ina sUtra dvArA sUtrakArane dvIndriyAdi jIvoM ke audA. rika Adi zarIroM kI saMkhyA kahI haiM / isameM unhoMne yaha prakaTa kiyA hai-'dIndriya, teindriya, caturindriya jIvoM ke baddha audArika Adi pAMca zarIroM kI saMkhyA samAna hotI hai| arthAt bIndriya jIvoM ke baddha audArika zarIra asaMkhyAta hote haiM-aura mukta audArika zarIra sAmAnya audArikazarIroM ke jaisA anaMta hote haiN| isI prakAra se tendriya aura caturindriya jIvoM ke baddha mukta audArika zarIroM ke viSaya meM bhI jAnanA caahiye| ina jIvoM ke ja kaMIka vadhAre che. A sarvanI apekSA dvIndriya jIvo vizeSAdhika che ane kIndriyanI apekSA ekendriya jI anaMtagaNuM che. eTalA mATe jyAre / (eesi ca NaM bhaMte !) vagere sUtra dIndriyAla vAnI saMkhyAmAM bhinnatA kahevAmAM AvI che te emanAM zarIranI saMkhyAmAM paNa vicitratA bhinnatA che. bhAvArtha-A sUtravaDe sUtrakAre dvIndriyadi nA audArika vagere zarIronI saMkhyA viSe kahyuM che. AmAM temaNe e vAta spaSTa karI che ke ThIndriya, teIndriya, caturindriya jInA baddha, mukta audArika vagere pAMca zarIranI saMkhyA samAna hoya che. eTale ke dvIndriya jIvonA baddha audA. rika zarIra asaMkhyAta hoya che ane mukta auda rika zarIre sAmAnya dArika zarIranI jema anaMta hoya che. A rIte teIndriya ane caturi. ndriya jIvonA baddha mukta audArika zarIrenA viSe paNa jANavuM joIe. For Private And Personal Use Only
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra mANA viSkamamUcirasaMkhyeyazreNivargamUlAmikA vijJeyA ayaM bhAvaH-ekAkAzazreNigatAH sarve'pi pradezAstattvato'paMkhyeyAH, te kalpanayA patriMzadadhikapaJca. zatAdhikrapaJcaSaSTisahasrANi (65936) bodhyAni / asya prathama vargalaM 256, dvitIyaM 16, tRtIyaM 4, caturbham 2 / kalpinAnyetAni catvAryapi vargamUlAni tatvato'saMkhyeyavargAlAni / eteSAM caturgA vargAlAnAM mIlane'STamasa gAvisazata dvayaM (278) jAyate / etat sadbhAvo'dhye padezAtmaka bhAti / tada emAvatma. dezA bhastuta viSkambhamucirbhavatIti / idaM prastutazIyamANa meva kArAgAregAha'beiMdiyA orAliyabaddheralaehi' ityaadi| hondrayANAM yAnyaudAdikavadvazarIrANi taiH sarvo'pi prataraH apahiyate-riktaH kri gte'saMkhyeyotsapiNyavasarpiNISu yAvantaH samayA bhavanti tAvattu samayeSu / etAvatsamaya pamANani kAlato baddhaudArikazarIrANi bodhyAni / kSetratA-azupatarasya AvalikAyA asaMkhyeyabhAgapratibhAgena / ayaM bhAvaH-aMgulapatarasya yAvantaH pradezAH santi, teSu sarveSvapi pradezeSu pratyeka pradeza ekai kadvIndriya nIvapUrNoM bhavet / tebhyaH pradezebhyo yokaikadvIndriyajIva AvalikAlakSaNasya kAlasya asaMkhyeyabhAgapavibhAgena =asaMkhyeyabhAgarUpegAMzena apahiyate / evaM ca yAtrabhisaMkhyeyamAgamavibhAgairaGgulamataramadezA dvondriyajIvebhyo rahitAH syustAvasaMkhyakA aMgulapatarapradezA bhavanti / patarapradezasamasaMkhpakAzca dvIndriyajIvA manti / itthaM ca dvIndriyajIvA asaMkhyeya. saMkhyakAH kSetrato bodhyA iti / yadvA evamarthaH karttavyaH "veiMdiyANaM orAliya ballaehiM" ityAdi / dvIndriyANAM yAni baddhAnyaudArikazarIrANi taiH sarvo'pi prataro'pahiyate / kiyatA kAlenApahiyate ? ityaah-askhyeyotspinnyvsaapinniibhiH| dvIndriyaudArikabaddhazarIraiH sarvo'pi prataro'saMkhyeyotsapiNyavasarpiNIkAlenApahiyate ityarthaH / kena punaH kSetramavibhAgena kAlapavibhAgena vA'hi te ? iti hRdi kRtvA etAvatA kAlavibhAgenAyamapahiyate iti pradarzayitumAha-aMgulaprataralakSaNasya kSetrasya AvalikAlakSaNasya ca kAlasya yo'saMkhyeyabhAgarUpapavibhAgA aMzastena / ayaM bhAva:-yokena dvIndriyazarIreNa pratarasyakaiko'zulA. saMkhyeyabhAga ekaikenAvalikAlakSaNasya kAlasyAsaMkhyeyabhAgena kramazo'pAhUyate, tadA asaMkhyeyotsapiNyAriNIbhiH sarvo'pi prataro rikto bhavati / evaM tarasyaikaisminnagulAsaMkhyeyabhAge ekaikenAbAlekA'saMkhyeyabhAgera pratyeka kraNa sthApyamAnAni dvIndriyazarIrANyasaMkhyeyotsarpiNIbhiH savai prataraM pUrayantAtyapi bodhyaM vastuna ekArthatvAditi / eSAM muktaudArikazarIrANi yathA audhikaudArikazarIrANi tathA bodhyAni / tathA-eSAM vaikriyAhArakabaddhazarIrANi na santi / For Private And Personal Use Only
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 215 dvIndriyAdInAmaudArikAdizarIrani0 449 muktAni vaikriyAhArakazarIrANi audhikaudArikazarIravad bodhyAni / tathA-dvIndri yANAM taijasakAmakazarIrANi eteSAmaudArikazarIravad bodhyAni / yathA dvIndriyANAM zarIravaktavyatA tathA trIndriyacaturindriyANAmapi bodhyaa| tathA-paJcendri. yatiryagyonikAnAmapyaudArikazarIrANi dvIndriyaudArikazarIravad bodhyAni / eteSu keSAMcid baiMkriyazarIrasadbhAvAtAnnirUpayitumAha-'paMciMdiyatirikkha' ityAdi-paJcendriyatiryagyonikAnAM bhadanta ! kiyanti vaikriyazarIrANi prajJatAni ? uttarayati-he gautama ! vaikiyazarIrANi baddhamuktatibhedadvayaviziSTAni / tatra yAni baddhazarIrANi tAni asaMkhyeyasaMkhyakAni / tAni ca asaMkhyeyAni utsapiNyavasarpiNIbhiH kAlato'pahiyante / ayaM bhAraH pratarAsaMkhyeyabhAgasya saMkhyeya. zreNipadezarAzigatAH paJcandriyatiryagyonakAH pratisamayamekaikazo'paharaNenAsaMkhyeyotsapiNyavasarpiNIkAlenApahiyante, ataH kAlato'saMkhyeyotsarpiNyavasapiNIrAzisamayasamasaMkhyakAni baddhakriyazarIrANi bodhyAni / tathA-kSetrataH pratarAsaMkhyeyabhAgavaya'saMkhyeyazreNipadezarAzisamasaMkhyakAni / iha tAsAM zreNInAM visskmbhscirgRhyte| viSkambhamUcistu aMgulapathamavargamUlasyAsaMkhyeyabhAge ssodhyaa| Saddha vaikriya aura AhAraka zarIra nahIM hote haiM / mukta vaikriya AhAraka zarIra hote haiM / so inakI saMkhyA sAmAnya mukta audArika zarIroM ke jaiptA ananta jAnanA cAhiye / baddha aura mukta tejasa aura kArmaNa zarIroM kA pramANa inake baddha mukta audArika zarIroM ke samAna kramazaH asaMkhyAta aura ananta kahA gayA hai| paMcendriya tiryazca jIvoM ke baddha mukta audArika zarIroM ko pramANa kramazaH asaMkhyAta aura anaMta hai| paMcendriya tiyaMJcoM meM vaikriya labdhi kI saMbhAvanA se kinhI 2 meM baddha vaikriya zarIra pAye jAte haiN| isaliye inameM baddhavaikriyazarIroM kA pramANa asaMkhyAta hai aura muktavaikriyazarIroM kA pramANa sAmAnya A jIvenA baddha vaikriya ane AhAraka zarIra hotAM nathI. mukta vaikriya AhAraka zarIre hoya che te emanI saMkhyA sAmAnya mukta audArika zarIranI jema anaMta jANavI joIe baddha ane mukta tejasa ane kAmaNa zarIronuM pramANu emanA baddha yukta audArika zarIranI jema kramaza: asaMkhyAta ane anaMta kahevAmAM AvyuM che. paMcendriya tiryaMcajanA baddha mukta audArika zarIronuM pramANa kramazaH asaMkhyAta ane anaMta che. paMcendriya tiryamAM vikiya labdhinI saMbhAvanAthI keTalAkamAM badrakriya zarIre maLe che. eTalA mATe ja AmAM baddhakriyazarIranuM pramANa asaMkhyAta che ane muktavaikriyazarIranuM pramANa sAmAnya dArika a0 57 For Private And Personal Use Only
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre aMgulapathamavargamUlasyAsaMkhyeyabhAgavattiyo yAvatyaH zregayo bhavanti, tAvasmamANA viSkambhamUciriha grAhyateti bhAvaH / muktAni vaikriyazarIrANi audhikaudArikavad bobhyAni / AhArakazarIrANi dvIndriyAhArakazarIravad bodhyAni / taijasakarmaNazarIrANi audArikazarIravad bodhyAni / atra trIndriyAdiSu yad dvIndriyavadatidezaH kutaH so'saMkhyeyatA sAmAnyamAzritya bodhyaH / parasparameSAM saMkhyAsAmyaM tu nAsti, ataevoktamapi-'eesiNaM bhaMte ! egidiyabeiMdiya tei diyacauridiya pacidiyANaM kayare kayarehito appA vA bahuyA vA visesAhiyA vA 1 goyamA ! sambathovA paMciMdiyA, cauridiyA visesAhiyA, teiMdiyA vise sAhiyA, beiMdiyA visesAhiyA, egidiyA aNaMtaguNA" chAyA-eteSAM khalu bhadanta ! ekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyapazcendriyANAM katame katamebhyo'lpA vA bahukA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokAH paJcendriyAH, caturindriyA vizeSAdhikAH, trIndriyA vizeSAdhikAH, dvIndriyA vizeSAdhikAH, ekendriyA anantaguNAH / iti / atra sUtre dvIndriyAdijIvAnAM saMkhyAvaicitryamuktam , atastacharIrANAmapi saMkhyAvaicitryaM bodhyam , pratyekazarIrijIvasaMkhyAnAM zarIrasaMkhyA tulyatvAditi // sU0 215 // atha manuSyANAmaudArikAdizarIrANi prarUpayitumAha mUlam-maNussANaM bhaMte! kevaiyA orAliyasarIrA paNNattA? goyamA ! orAliyasarIrA duvihA paNNattA, taM jahA-baddhellayA ya mukkellayA ya / tattha NaM je te baddhellayA te NaM siya saMkhijjA siya asNkhijjaa| jahaNNapae sNkhejjaa| saMkhijjAo koDAkoDIo egUNatIsaM ThANAiM tijamalapayassa uvariM caujamalaaudArika zarIroM ke pramANa ke jaisA ananta hai / inameM baddha AhAraka zarIra nahIM hote haiN| mukta AhAraka zarIra hote haiM so inakA pramANa yahAM kahA gayA hai| taijasa kArmaNa zarIroM kA pramANa sAmAnya audArika zarIroMke jaisA kramazaH asaMkhyAta aura anaMta jAnanA caahiye||suu.215|| zarIranA pramANanI jema anaMta che. AmAM baddha AhAraka zarIre hatAM nathI. mukta AhAraka zarIra hoya che. temanuM pramANa ahIM kahevAmAM AvyuM che. tejasa ane kArmANa zarIrenuM pramANa sAmAnya audArika zarIronI jema kramaza: asaMkhyAta ane anaMta jANavuM joIe. je sU0 215 . For Private And Personal Use Only
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogandrikA TIkA sUtra 216 manuSyANAmaudArikAdizarIrani0 451 payasta hettaa| ahaba NaM chaTTo vaggo pNcmvggpdduppnnnno| ahava NaM chapaNauicheyaNagadAirAsI ukkosapae asNkhijjaa| asaMkhijjAhiM ussappiNIosappiNIhi avahIrata kaalo| khettaoukkosapae rUvapakkhittehiM maNussehiM seDhI avahIrai, kAlaoasaMkhijjAhiM ussappiNIosappiNIhi, khettao aMgulapaDhamavaggamUlaM taiyavaggamUlapaDuppaNNaM / mukkellayA jahA ohiyA orAliyA tahA bhaanniyvvaa| maNussANaM bhaMte! kevaiyA veu. viyasarIrA paNNatA ? goyamA! veuviyasarIrA duvihA paNNattA, taMjahA-baddhellayA ya mukkellayA y| tattha NaM je te baddhellayA te NaM saMkhijjA samae samae avahIramANA avahIramANA saMkhejeNaM kAleNaM avahIraMti, no ghevaNaM avahiyA siyaa| mukkellayA jahA ohiyA orAliyANaM mukellayA tahA bhaanniyvvaa| maNussANaM bhaMte ! kevaiyA AhAragasarIrA paNNatA ? goyamA! AhAragasarIrA duvihA paNNattA, taM jahA-baddhellayA ya mukkellayA ya / tattha NaM je te baddhellayA te NaM siya asthi siya natthi, jai atthi jahanneNaM ekko vA do vA tiNNi vA, ukkoleNaM sahassapuhattaM / mukkelyA jahA ohiyaa| teyagakammayasarIrA jahA eesiM ceva orAliyA tahA bhANiya vA ||suu0216|| chAyA-manuSyANAM bhadanta ! kiyanti audArikazarIrANi prajJaptAni ? gautama! audArikazarIrANi dvividhAni prajJatAni, tadyathA-baddhAni ca muktAni ca / tatra 'maNussANa bhaMte ! kevaiyA orAliyasarIrA paNNattA' ityaadi| zabdArtha-(bhaMte) he bhadanta ! (maNussANaM kevaDyA orAliyasarIrA 'maNusvANaM bhaMte ! kevaiyA orAliyasarIrA paNNatA' tyAta avat:-(bhaMte) B mahata! (maNusmANa kevaiyA orAliyasarIrA For Private And Personal Use Only
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre khala yAni tAni baddhAni tAni khalu syAt saMkhyeyAni, syAdasaMkhyeyAni, jaghanyapade saMkhyeyAni / saMkhyeyAH koTIkoTayaH ekonatriMzat sthAnAni triyamalapadasya upari caturyamalapadasya adhastAt / athavA khalu SaSThI vargaH paJcamavargapaNNatA ?) manuSyoM ke kitane audArika zarIra kahe gaye haiM ?-(goyamA) he gautama ! (orAliyasarIrA duvihA paNNatto) audArika zarIra do prakAra ke kahe gaye haiM (taM jahA) ve isa prakAra se (bahellayA ya mukke. llayA ya) eka baddha audArika zarIra aura dUsare mukta audArika zarIra (tattha NaM je te baddhellayA te NaMsiya saMkhijjA) inake jo baddha audArika zarIra haiM ve kadAcit saMkhyAta bhI hote hai aura (siya asakhijjA) kadAcit asaMkhyAta bhI hote haiM / (jahaNNapae saMkhejjA) jaghanya pada meM ye saMkhyAta kahe gaye haiM-tAtparya isakA yaha hai-anuSya do prakAra ke hote haiM-eka saMmUchima manuSya aura dUsare garbhaja manuSdha / inameM garbhaja manuSya haiM ve sarvakAlAvasthAyI hote haiM arthAt aisA koI sA bhIsamaya nahIM ki-'jisa samaya meM garbhaja manuSya maujUda nahIM ho / sabhI samayoM meM garbhaja manuSya koI na koI avazya rahate haiM / samUcchima manuSyoM meM yaha zAzvatatA nahIM pAI jAtI hai / kyoMki ve kabhI hote bhI hai aura kabhI nahIM bhI hote haiM / inakI Ayu jaghanya aura utkRSTa rUpa se eka paNNattA 1) (goyamA !) 3 gautama ! (orAliyasarIrA duvihA paNNattA) mohAri shrii| ye prazna upAi mAyA cha1 (taM jahA) te sA prabhArI cha. (baddhellayA ya mukkellayA ya) 599 madhe mohAni zarI2 mana bhI bhuta moharizarI2 (tastha NaM je te baddhellayA te NaM siya saMkhijjA) emanA je baddha audArika zarIro che te kadAca saMkhyAta paNa hoya che. bhane (siya asaMkhijjA) hAya asabhyAta 56 DAya che. (jahaNNapae saMkhejjA) jaghanya padamAM e saMkhyAta kahevAmAM AvyAM che. AnuM tAtparya A pramANe che ke mANasa be prakAranAM hoya che. eka saMmUrima manuSya ane bIjA garbhaja manu AmAM je garbhaja manu che, te sarva kAlAvasthAyI hoya che eTale ke e koIpaNa samaya nathI ke je samayamAM garbhaja manuSya vidyamAna na hoya sarva samayamAM koI ne koI garbhaja manuSya avazya rahe che. saMmUrNima manuSyamAM A zAzvatatA jovAmAM AvatI nathI. kemake te kaI vakhata heya paNa kharI ane koI vakhata nahi paNa heya. emanuM AyuSya jaghanya ane utkRSTa rUpathI eka antarmuhUrta jeTaluM For Private And Personal Use Only
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogavandrikA TIkA sUtra 216 manuSyANAmaudArikAdizarIrani0 453 antarmuhUrta kI hotI hai| inakI utpatti kA virahakAla adhika se adhika 24 muhUrsa kA kahA gayA hai / isa prakAra jaba saMmUcchima manuSya bilakula utpanna nahIM hote hai aura kevala garbhaja manuSya hI rahate haiM, taba ve saMkhyAta hI hote haiN| isa prakAra se garbhaja manuSyoM kI apekSA, manuSyoM kI jaghanyarUpa se saMkhyA saMkhyAta AjAtI hai, kyoMki saMkhyAtarUpa se hI garbhajamanuSyoM kI sattA pAI jAtI hai| asaMkhyAtarUpa se nhiiN| tathA ye mahAzarIra vAle aura pratyeka zarIra vAle hote haiM / isaliye parimita kSetravartI hone ke kAraNa bhI ye saMkhyAta haiN| jisa samaya saMmUrchima manuSya rahate haiM taba samuccaya manuSya asaM. khyAta ho jAte haiN| saMmUrSichama manuSyoM kA pramANa adhika se adhika zreNike asaMkhyAtaveM bhAga meM nabhaHpradezoM kI rAzi ke tulya kahA gayA hai| ye saMmUrchima manuSya pratyeka zarIrI hote haiM-isaliye ina donoM ke zarIra asaMkhyAta hote haiN| jaba saMmUrchima manuSya nahIM hote taba garbhajamanuSyoM kI hI sattA rahane se saMkhyAta hI hote haiN| isaliye unake zarIra bhI saMkhyAta hote haiM / saba se kama manuSyoM kA honA yahI jaghanya pada hai| isa jaghanyapada meM garbhajamanuSyoM kA hI grahaNa huA hai| saMmUrchimamanuSyoM kA nahIM kyoMki saMmUrchima manuSyoM kI hoya che. emanI utpattine virahakALa vadhAremAM vadhAre 24 muhUrta jeTalo kahevAmAM AvyuM che. A pramANe jyAre saMmUcchika manuSya sadaMtara utpanna thatA nathI ane phakta garbhaja manuSya ja rahe che, temaja te saMkhyAta ja hoya che. A pramANe garbhaja manuSyanI apekSA manuSyanI jaghanya rUpathI saMkhyAta saMkhyA AvI jAya che. kemake saMkhyAta rUpathI ja garbhaja manuSyanI sattA prApta thAya che. asaMkhyAta rUpathI nahi tathA A mahAzarIravALA ane pratyeka zarIravALA hoya che. eTalA mATe parimita kSetravatI hovAne lIdhe paNa e saMkhyAta che. je samaye saMmUrchAima manuSya rahe che tyAre samuccaya manuSya asaMkhyAta thaI jAya che. saMmUrNima manuSyanuM pramANa vadhAremAM vadhAre zreNinA asaMkhyAtamA bhAgamAM nabha pradezanI rAzinI barAbara kahevAmAM AvyuM che. A saMmUrNima manuSya dareke dareka zarIra hoya che. mATe eo banenA zarIra asaMkhyAta hoya che. jyAre saMmUcchika manuSyo hatA nathI tyAre garbhaja manuSyanI ja sattA hovAthI saMkhyAta ja hoya che. tethI temanA zarIra paNa saMkhyAta hoya che. sauthI kama mANasonuM astitva ja jaghanya pada che. A jaghanya 5damAM garbhaja manuSyanuM ja grahaNa karAyuM che. For Private And Personal Use Only
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 454 ___ anuyogadvArasUtra apekSA garbhana manuSya kama haiM isIliye unheM jaghanya padavartI kahA gayA hai isa prakAra jaghanya padavI garbhajajIva saMkhyAta saMkhyA meM hone ke kAraNa inake zarIra bhI saMkhyAta hote haiN| isIliye patrakAra ne 'jahaNNapae saMkhejjA' aisA kahA hai| zakA--saMkhyAta ke saMkhyAta bheda hote haiM-isaliye yahAM kauna sA saMkhyAta liyA gayA hai? ____ uttara--(saMkhijjAo koDAkoDIo egUNatIsa ThANAI tijamalapayassa uvari caujamalapayasta heTThA) yahAM jo saMkhyAtarUpa garbhaja manuSyoM kA pramANa kahA gayA hai, vaha saMkhyAta koTIkoTirUpa liyA gayA hai| kyoMki garbhaja manuSyoM kA pramANa itanA hI kahA haiM / ye saMkhyAta koTIkoTi 29 aMkasthAnarUpa hote haiN| ye 29 aMkasthAna tIna yamalapada ke Upara aura cAra yamala pada ke nIce liye gaye haitotparya isakA yaha hai-'yamala' yaha siddhAnta prasiddha eka saMjJA hai| isase ATha aMkasthAnoM kA bodha hotA hai| tIna yamalapada kA tAtparya hotA hai 24 aMkasthAna ye 24 aMkasthAna yahA~ 5 aMkasthAna se adhika liye gaye hai| isI prakAra caturyamalapada kA tAtparya 84 4 = 32 aMka saMpUmi manuSyanuM nahi. kemake saMmUchima manuSyanI apekSa garbhaja manu alpa che eTalA mATe temane jaghanya padavatI kahevAmAM AvyAM che. A pramANe jaghanya padavatAM garbhaja jIva saMkhyAta saMkhyAmAM hovAthI temanAM zarIra paNa sajyAta DAya che. saTA bhATa sUtrAre (jahaNNapae saMkhejjA) mAma . zaMkA-saMkhyAtanA saMkhyAta bheda hoya che. eTalA mATe ahiM kayA saMkhyAtanuM grahaNa karavAmAM AvyuM che? uttara-(saMkhijjAo koDAkoDIo egUNatIsa ThANAI tijamalapayarasma uvariM caujamalapayarassa heDhA) mIre sacyAta 35 gama bhanu yornu pramANa kahevAmAM AvyuM che, te saMkhyAta kaTi-keTi rUpa grahaNa karavAmAM AvyuM che, kemake garbhaja manuSyanuM pramANa eTaluM ja kahevAmAM ramAvyuM che. e saMkhyAta keTi koTi 29 aMkasthAna rUpa hoya che. A 29 aMkasthAna traNa yamalapadanI upara ane cAra yamalapadanI nIce grahaNa karavAmAM AvyAM che. tAtparya // prabhArI cha hai 'yamala' mA siddhAnta prasiddha me sajJA che. mAnAthA ATha aMka sthAnenuM jJAna thAya che traNa yamalapadanuM tAtparya che 24 aka sthAna A 24 aMkarathAne ahIM 5 aMka sthAne karatAM vadhAre grahaNa karavAmAM AvyAM che. A pramANe caturyamala padanuM tAtparya 884=32 aMka - For Private And Personal Use Only
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir D anuyogacandrikA TIkA sUtra 216 manuSyANAmaudArikAdizarIrani0 455 sthAnoM se hai / ye 32 aMkasthAna tIna aMkasthAnoM se nyUna liye gaye haiN| isa prakAra 29 akasthAnoM meM garbhaja manuSyoM kI saMkhyA kahI gaI hai| (ahava Na chaTThovaggo paMcamavaggapaDuppaNNA) athavA chaThA varga paMcamavarga se guNita karane para jo saMkhyA AtI hai, utanI saMkhyA pramANa garbhaja manuSya hai, aisA jAnanA caahiye| isakA tAtparya isa prakAra se hai eka kA varga eka hI hotA haiM isaliye saMkhyA kI vRddhi na hone ke kAraNa ekavargarUpa se nahIM mAnA gayA hai| do kA varga cAra hotA hai ataH yaha prathama vargamAnA gayA hai / kyoMki isameM saMkhyA kI vRddhi hotI hai| isI prakAra se Age ke vargoM meM samajhanA cAhiye / 444 =16 yaha dvitIya varga hai / 16416 =256 yaha tRtIyavarga hai| 2564 256 = 65536, yaha cauthA varga hai| 655364 655364294967296 yaha pAMcavAM varga hai / 42949672964 4294967296 =18446744073709551616 yaha chaThA varga hai / ina vargoM meM chaThA varga paMcamavarga se guNita kiye jAne para 79228162514264337593543950336 itane aMka Ate haiM inakI saMkhyA 29 haiM so isa 29 aMka rUpa sthAnoM meM garbhaja manuSyoM kI saMkhyA kahI gaI hai sthAne che. A 32 aMkasthAne traNa aMkasthAne karatAM nyUna grahaNa karavAmAM AvyAM che. A rIte 29 aMkasthAnemAM garbhaja manuSyonI saMkhyA kahevAmAM mAvI cha. (ahava NaM chaTo vaggo paMcamavaggapaDuppaNNo) athavA 74 zanAsAtha pAMcamA vargane guNita karavAthI je saMkhyA Ave che, teTalI saMkhyA pramANa garbhaja manuSya che e samajavuM joIe. tAtparya A pramANe che ke-ekane vagara eka ja hoya che. eTalA mATe saMkhyAmAM koIpaNa jAtanI vRddhinA abhAve ekanI vaga rUpamAM gaNatrI karavAmAM AvatI nathI. bene varga cAra hoya che. mATe A prathamavarga mAnavAmAM AvyuM che, kemake AmAM saMkhyAnI vRddhi heya che. A pramANe ja have pachInA vargo mATe paNa samajavuM joIe. 444=16 A bIjo varga che. 1641=256 A trIje vaga che. 2564256465536 A ceAthe varga che. 65536465536=429467296 A pAMca varga che. 4294672644294967296=18446744073709551616 A chaThTho varga che. A vargomAM chaThTho varga pAMcamA varganI sAthe guNavAthI 79228162514264337593543950336 ATalA aMke Ave che. A aMkanI saMkhyA 29 che, te A ra9 aMka rUpa sthAnomAM gaja For Private And Personal Use Only
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 456 anuyogadvArasUtre pratyutpannaH / athavA khalu paSNavaticchedanakadAyirAziH / utkarSapade asaMkhyeyAni, asaMkhyeyAbhiH utsarpiNyavasarpiNIbhiH apahriyante kAlataH kSetrataH utkarSapade rUpagarbhaja manuSya itane aMka pramANa haiM / yaha rAzi koTIkoTi AdirUpa se pratipAdita karane meM nahIM AtI hai / isaliye paryantakrama ko lekara yaha ina do gAthAoM dvArA isa prakAra prakaTa kI gaI hai-'cha tinnitinnisunnaM' ityAdi || 2 || gAthA nirdiSTa aMkoM ko 'aMkAnAM vAmato gatiH' ke anu sAra rakhanA cAhiye / isa prakAra rakhane para pUrvokta 29 aMkapramANa garma manuSyoM kI saMkhyA sthApita ho jAtI hai / ( ahava NaM chaSNa uiche yaNagadAIrAsI, ukko sapae asaM khijjA) chedanaka kA tAtparya hai, rAzi kA AdhA karanA / yaha isa prakAra se samajhanA cAhiye jaise prathama varga 4 hai - isake ardhaccheda 2 hote haiM ve isa prakAra se 4 ke Adhe 2 aura 2 kA AdhA 1 / dvitIya varga 16 hai / isake ardhaccheda 3 hote hai - ve isa prakAra se- 16 ke Adhe 8, 8 ke Adhe 4, 4 ke Adhe 2 aura 2 kA AdhA 1 | tRtIya varga 256 hai - isake ardhaccheda 8 hote haiM-ve ina prakAra se - 256 ke Adhe 128, 128 ke Adhe 64, 64 ke Adhe 32, 32 ke Adhe 16, 16 ke Adhe 8, 8 ke Adhe 4, 4 ke Adhe 2, 2 ke AdhA 1 / caturtha varga jo 65536 hai isameM ardhaccheda 16 hote haiNmanuSyAnI sa MkhyA kahevAmAM AvI che. eTale ke gala ja manuSyA ATalA aka pramANu che. A rAzi kaiTIkeTa Adi rUpathI pratipAdita karavAmAM AvatI nathI. eTalA mATe panta kramane laIne A e gAthAo vaDe A prabhAche prasTa uravAmAM bhAvI 'cha tinni tinni sunna' ityAha // 2 // gAthAma nirdiSTa mAne 'aMkAnAM vAmato gatiH ' mulya bhUmvA lehaye. mA rIte mUkavAthI pUrvokta 29 aMka pramANu garbhaja manuSyeAnI saMkhyA sthApita thaI laya che. ( ahava NaM chaNNauicheyaNagadAIrAkhI ukkosapae asaMkhijjA ) chedanaanu tAtpaya che, rAzineA ardhA bhAga karaveA. Ane A pramANe samajavu' joie ke--jema ke prathama varga 4 che, AnA accheda 2 hAya che, te A pramANe ke 4nA ardhA 2 ane 2 nA ardhA eka bIjo vaga 16 che AnA ardho raccheda 4 haiAya che. te A pramANe jemake 16 nA ardhAM 8, 8 nA ardhA 4, 4 nA ardhAM 2 ane e nA ardhuM eka. trIjo vaga 256 che, AnA 8 acchedo hAya che, te A pramANe che. 256 nA ardhAM 128, 128 nA ardhA 64, 64 nA ardhA 32, 32 nA ardhA 16, 16nA ardho 8, 8 nA ardhA 4, 4 nA ardhA 2 ane e nA ardhAM 1, caturkIMga je 65536 che. For Private And Personal Use Only
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogavandrikA TIkA sUtra 216 manuSyANAmaudArikAdizarIranirUpaNam 457 prakSiptaiH manuSyaiH zreNI apahiyate, kAlAH asaMkhyeyAbhiH utsapiNyavasarpiNIbhiH, kSetrataH aMgulaprathamavargamUlapratyutpannam / mukkAni yathA audhikAni audArikANi tathA bhaNitavyAni / manuSyANAM bhadana kiyanti vaikriyazarIrANi prajJaptAni ? gautama ! vaikriyazarIrANi dvividhAni prajJaptAni, tadyathA-vadvAni ca muktAni ca / tatra khalu yAni tAni baddhAni tAni khallu saMgkhyeyAni samaye samaye apahiyamANAni apahiyamANAni saMkhyeyena kAlena apahiyante no caitra khalu apahRtAni syuH / muktAni yathA audhikAni audArikANAM muktAni tathA bhaNitavyAni / manuSyANAM bhadanta ! kiyanti AhArakazarIrANi prajJaptAni ? gautama ! dvividhAni prajJamAni tadyathA-baddhAni ca muktAni ca / tatra khalu yAni tAni baddhAni tAni khalu syAt santi syAt na. santi, yadi santi jaghanyena ekaM vA dve vA trINi vA, ukarSaNa sahasrapRthaktvam / muktAni yathA auSitAni / taijasakarmaNazarIrANi yathA eteSAmeva audArikANi tathA bhaNitavyAni // mU0 216 // TIkA-'maNussANaM bhaMte' ityAdi pRcchati-he bhadanta ! manuSyANAM kiyanti audArikazarIrANi prajJaptAni ? uttarayati-gautama ! baddhamuktali dvividhAnyaudArikazarIrANi prajJaptAni / tatra yAni baddhAnyaudArikazIrANi tAni khalu syAt kadAcit saMkhyeyAni, syAtkadAcit asaMkhyeyAti / ayaM bhAvaH-dvividhA manuSyA bhavanti-garbhavyutkrAntikAH sacchimAca / tatra garbhavyu krAntikAH sarvakAlAvasthAyino bhavanti / nAssyetAdRzaH kazcit kAlo yatra garbhavyutkrAntikA na tiSThanti / sammUcchimAstu kadAcid bhavanti, kadAcid sarvadhA na bhavanti / teSAM jaghanyata utkarSatazcAntarmuhUrtA. yuSkatyAt / utpanAramya cokarSa tazcaturvizatimahattapramANatvAt / itthaM ca yadA sampUchimabhanummAH sarvathA na bhAnti, kevalA bhavyutkrAntikA ema tiSThanti tadA te saMkhyeyA eva bhavanti, saMkhyeyAnAmeca garbhavyutkrAntinAM sattvAn / mahAzarI tve pratyekazItve ca sati parimitakSetravartitvAt / yadAtu sammRcchimAratadA asaMkhyeyAH, sammUchimAnAmuSkarSataH zreyasaMkhyeyamAgalinabhaHpradezarAzimamANasvAt / pratyekazarIrityAdeSAnubhayeSAM zarIrANi asaMkhyeyAni, sampUcchimAnAmabhAve garbhanAnAmeva sattvAt te ca saMkhyeyA eva bhavanti, astaccharIrANi saMkhyeyAni bodhyAnIti / garbhavyutkrAntikAnAM zarIrANi saMkhyeyAni bhavantIti svaya mevAbhidadhAti mUbakAra:-jayapade saMkhyeyAni iti / yatra sarvastokA manuSyA bhavanti tajayanyapadAcyate / jaghanyapade tu garbha nAnAmeva manuSyANAM grahaNaM bhavati na tu sammachimAnAm / sammUcchimApekSayA garbhajAnAM stokatvamata eva teSAM a0 58 For Private And Personal Use Only
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre jaghanyapadavattitvaM bodhyam / itthaM ca jaghanyapadavartinAM garbhajajIvAnAM saMkhyeyatvAsaccharIrANyapi saMkhye yAni / nanu saMkhyeyamamANe'nekasaMkhye gabheda upalabhyate, atra yatsaMkhyeyapramANamuktaM tat kiyat ? ityAha-saMkhyeyAH koTIkoTayaH- garbhajamanuSyapramANaM saMkhyeyakoTIkoTayAtmakaM bodhyam / etAH saMkhyeyakoTIkoTayaH ekonatriMzat sthAnAniekonatriMzadaGkasthAnAni bhavanti / amumenArthamAha-triyamalapadatya upari caturyamalapadasyAdhastAditi / yamalamiti aSTAnAmaSTAnAmaGkasthAnAnAM samayaprasiddhA saMjJA / trayANAM yamalapadAnAM samAhArastriyamalapadam-caturvizatyaGkasthAnalakSaNaM, tasya upari tathA caturyamalapadaspa-dvAtriMzadaGkasthAnAnAm adhastAt / ayaM bhAvaH ekonatriMzat aGkasthAnAni caturviMzatyaGkasthAnAtmakasya triyamalapadasya uparipazcAGkasthAnAdhikAni tathA dvAtriMzadaGkasthAnAtmakasya caturyamalapadasya adhaHsthAnAt tritayAGkasthAnahInAnIti / athavA-SaSTho vargaH paJcamavargapratyutpanna: paJcamavargaguNita ekonatriMzadaGkasthAnAtmako bhavati / ayaM bhAvaH-ekasya varga eka eva bhavati, ayaM na vardhate'to na vargatvena gRhyate / dvayogazcatvAraH (4), eSa prathamo vargaH / caturNA vargaH SoDaza (16), eSa dvitIyo vargaH / SoDazAnAM vargaH SaTpazcAzadadhikazatadvayam-(256), eSa tRtIyo varga: / SaTpaJcAzadadhikazatadvayasya varga: paJcaSaSTiH sahasrANi pazcazatAni patriMzadadhikAni (65536) eSa caturthoM vargaH / eSAM vargAH catvAri koTizatAni ekonatriMzat koTayaH ekonapazcAzallakSANi saptaSaSTisahasrANi dve zate paNavatizceti (4294967296), eSa pazcamo vrgH| eSAM varga:-eka koTIkoTizatasahasraM, caturazItiH koTIkoTisahasrANi, saptaSaSTayadhikAni catvAri koTIkoTizatAni, catuzcatvAriMzat koTIlakSANi, saptakoTIsahasrANi, saptatyadhikAni trINikoTizatAni, pazcanava tilakSANi, ekapaJcAzatsahasrANi SaTzatAni SoDaza ca (18446744073709551616), eSa SaSTho vargaH / eSu vargeSu SaSTho vargaH paJcavargeNa guNyamAnaH-79228162. 514264337593543950336-ekonatriMzadaGkasthAnAtmako bhavati / ayaM ca rAziH koTIkoTayAdiprakAreNa pratipAdayituM na zakyate, ataeva paryantakramamAzritya dvAbhyAM gAthAbhyAmayaM nirdiSTaH, tathAhi-cha tinni tini sunnaM paMceva ya nava ya tini cattAri / paMce tiNi nava paMca satta tinneva tinneva // 1 // cau chado cau ekko paNa do chakkekkago ya aTera / do do nava sattetra ya aMkadvANA parA huttA 2 // chAyA-paTtrINi trINi zUnyaM pazcaiva ca nava ca trINi catvAri / paJcaitra trINi nava paJcasapta trINyeva trINyeva // 1 // catvAri SaD dve catvAri eka: pazca dve SaTa ekakazca aSTrava / dve dve nava saptaiva ca aGkasthAnAni parAGmukhAni // 2 // For Private And Personal Use Only
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 216 manuSyANAmaudArikAdizarIranirUpaNam 459 iti / tadevaM SaSThavargaH paJcapravargaguNitaH ekonaviMzadaGkasthAnAtmako bhavati / itthaM ca ekonatriMzadaGkasthAnAtmakA jaghanyapadino manuSyA bhavanti / amumevArtha punaH prakArAntareNa spaSTayati-athavA khalu SaNNavaticchedanakadAyI rAziH / yo rAziH paNNavaticchedana kAni dadAti sa paNNavaticchedanakadAyI rAzirucyate ityarthaH / ayaM bhAvaH-yo rAzirarddhanArdaina chidyamAnaH paNavati vArAn cheI sahate paryante ca sakalamekaM rUpaM paryavasati bhavati sa rAziH SaNNavaticchedanakadAyI rAziH / ayaM rAziH pazcamabargaguNitaH SaSThovarga ekonatriMzadaGkasthAnAtmako bodhyaH / asya SaSNavaticchedanakadAyitvameva vijJeyam / tathAhi-prathamo vargazchidyamAno dve chedave isa prakAra se haiM-pahilA ardhaccheda 32765 hai, dvitIya ardhaccheda 16384, tRtIya ardhaccheda 8192, caturtha ardhaccheda 4096, pAMcavAM ardhaccheda 2048 hai / isa prakAra avaziSTa ardhaccheda nikAla lenA caahiye| paMcamavarga ke ardhaccheda 32 hote haiM-aura chaThe varga ke ardha. ccheda 64 hote haiM / so 32 aura 64 ardhacchedoM ko joDa ne para 96 adhaccheda A jAte haiN| isa prakAra jo rAzi 96 ardhacchedoM ko detI hai vaha yaha 'SaNNavaticchedanA rAzi hai aisI rAziyAM yahAM do haiM eka paMcamavarga kI aura dUsarI chaThe varga kii| ina donoM ke ardhacchedoM kA joDa 96, AtA hai| so yaha SaNNavaticche nakadAyI rAzi 29 aMkasthAnarUpa hotI hai| isa prakAra yahAM taka jaghanyapavartI saMkhyAta audArika zarIroM kA pramANa kahA hai, aisA jAnanA cAhiye / tathA AnA ardha de 16 hoya che. te A pramANe che. pahele artha che 32768 che, bIje ardhaccheda 16384, trIjo ardhacchada 8192 che, caturtha ardhaccheda 406, pAMcamo adhuM cheda 2048 che. A pramANe ja avaziSTa ardhacchada viSe gaNatrI karIne samajI levuM joIe. paMcamA vargane adha cacheda 32 thAya che, ane haka varganA ardhaachede 64 hoya che. to 32 ane 64 ardhana saravALe karavAthI 86 ardha chede AvI jAya che. mA pramANe 2 2.zi 81 madhachehovANI che ta mA 'SaNNavaticchedanakadAyI' cha. sevI shi| mahIne cha. 5yabhavAnI mane bhI ch| varganI A banenAM ardhacahene saravALe 96 thAya che. te A SaSNuvati. chedanakadAyI rAzi 29 aMka sthAna rUpa hoya che. A pramANe ahIM sudhI jaghanyapadavatI saMkhyAta audArika zarIranuM pramANa kahevAmAM AvyuM che, Ama jANavuM joIe. temaja utkRSTa rUpathI manuSyanuM pramANa asaMkhyAta For Private And Personal Use Only
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra nake dadAti, tadyathA-prathamacchedanakaM dvau, dvitIyacchedanakameka iti / dvitIyo vargazcatvAricchedana kAni dadAti / tatra prathamASTau, dvitIyaM catvAraH, tRtIyaM dvau caturtha meka iti / evaM tRtIyo vargo'STau chedanakAni dadAti, caturthaH SoDaSa, pazcamo dvAtriMzat , SaSThazca caSaSTim / SaSThArgaH pazcamavargeNa guNito bhavati / itthaM ca ubhayagatAni chedanakAni mIbhyante / tataH prastuna rAzau SaNNavaticchedanakAni labhyante / etAvadrAzipamANAni jaghanyapadavartini saMkhyeyAni zarIrANi bodhyAni / atha utkRSTapadamabhidadhAti-utkarSapade asaMkhyeyAni audArikANi manuSyazarIrANi bhavanti / utkRSTapadavInAM manuSyANAmasaMkhyeyatvAt manuSyazarIrANi asaMkhyeyAni bhavantIti bhAvaH / etAni kAlato'saMkhyeyotsarpiNyavasarpiNIsamayarAzitulyAni / kSetrato darzayati-utkarSapade sthitaimanuSyaiH zreNI apahiyate riktA kriyate, kIdRzairmanuSyaiH ? ityAha-rUpamakSiptaiH rUpaM-zarIraM pakSiptaM yeSAM taistthaavidhaiH| ayaM bhAvaH-uskRSTapadavartibhirmanuSyairekA namaHzreNiyaptA / uskRSTarUpa se manuSyoM kA pramANa asaMkhyAta haiM, isaliye utkRSTarUpa se manuSya saMbandhI audArikazarIra bhI asaMkhyAta hI hote haiN| (asaMkhijjAhiM ussappiNI osappiNIhiM avahIraMti kAla bho, khettao ukkosapae rUvapakkhittehiM maNustehiM seDhI avahIraha) kAla kI apekSAinakA pramANa asaMkhyAta utsarpiNI aura avasarpiNI kAla jitane samaya hote haiM utanA hai| kSetra kI apekSA inakA pramANarUpa prakSiptavAle utkRSTapadavI manuSyoM se zreNi rikta kI jAtI hai itanA hai / tAtparya isakA isa prakAra se hai-yahAM utkRSTapadasthita manuSyoM se garbhaja aura saMmUrchima donoM prakAra ke manuSya liye gadhe hai-aise manuSyoM se eka nabhaHzreNivyApta hai| yaha nabhAzreNi pratisamaya eka eka che, eTalA mATe utkRSTa rUpathI manuSya saMbadhI dArika zarIra paNa asabhyAta ya che. (asaMkhijjAhiM utsappiNI osappiNIhi avahIraMti kAla o, khetta zro, ukosapae rUvapakkhittehi maNussehi seDhI avahIrai) 4AnI apekSA emanuM pramANa asaMkhyAta utsarpiNI ane avasarpiNI kALanA jeTalA samaye heya che teTaluM che kSetranI apekSA emanuM pramANa rUpa prakSiptavALA utkRSTa padavartI manuthI zreNirita karavAmAM Ave che, ATaluM che, tAtparya AnuM A pramANe che ke ahIM utkRSTa padasthita manuSyothI garbha ja ane saMmUrchAima bane prakAranA manuSya grahaNa karavAmAM Ave che. evA manuSyathI eka nabha zreNi vyApta che. A nabha zreNi pratisamaya eka eka prade For Private And Personal Use Only
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 216 manuSyANAmaudArikA dizarIranirUpaNam 461 sA nabhAzreNiH patisamayamekai kama dezAdekaikamanuSyApahAre riktA bhavatIti / iyaM kiyatA kAlenApahiyate ? ityAha-kAlato'saMkhyeyAbhirutsapiNyavasarpiNIbhiriyaM zreNirapahiyate / kiyadbhiH kSetra khaNDairapahiyate ? ityAha-kSetrataH aMgulapathamavargamUlaM tRtIyavargamULapatyutpannam-aMgulapathamavargamUle tRtIyavargamlena guNi te yAvasaMkhyAsamupalabhyate tAvadbhiH kSetrakhaNDairiyaM zreNirapahiyate / ayaM bhAvaH-aMgulamAtrakSetrapadezarAzirasatkalpanayA SaTpaJcAzadadhikazatadvayamANaH / tasya yat prathamavargamUlaM poDazAtmakaM tad dvisaMkhyAtmakena tRtIyavargamUlena guNyate tadA dvAtriMzat saMkhyA pradeza se eka eka manuSya ke haTAne para khAlI ho jAtI hai, isa prakAra khAlI karane meM kitanA samaya lagatA hai ? to isakA uttara (kAlao asaMkhijajAhiM ustappiNI osappiNIhiM) yaha hai ki isa prakAra se pratisamaya eka 2 pradeza se eka 2 manuSya haTAne para vaha nabhaHzreNi asaMkhyAta utsarpiNI aura anAmiNI kAloM meM rikta hotI hai| arthAt usa nabhaHzreNi ko usa prakAra se khAlI karane meM asaMkhyAta utsarpiNI aura avasarpiNI kAla laga jAte haiM-taba kahIM jAkara vaha nabhAzreNi (khetao aMgulapaDhamavaggamUlaM taiyavaggamUlapaDuppaNNaM) kSetra kI apekSA aMgulapramANa kSetra meM vartamAna pradeza rAzi kA prathamavargamUla tRtIyavargamUla se guNita hone para jitanI pradeza rAzi AtI hai usa pradezarAzi pramANa kSetrakhaMDoM se rikta hotI hai / tAtparya yaha hai ki mAnalo ki aMgula mAtra kSetra meM pradezoM kI saMkhyA 256 hai| isakA prathama vargamUla 16 AtA hai aura tRtIya vargamUla do AtA hai| prathama varga: zathI eka eka manuSyane dUra karyA pachI asaMkhyAta utsarpiNI ane avasarpiNI kALamAM rikata hoya che. eTale ke te nabha zreNine te rIte rikata karavAmAM asaMkhyAta utsarpiNa ane avasarpiNI kALa jeTalo samaya lAge che. tyAre te nama:zi (khetamo aMgulapaDhamavagamUlaM taiyavagamUlapaDuppaNNaM) kSetrana sapekSA aMgula pramANa kSetramAM vartamAna pradeza rAzinuM prathama vargamULa trIjA vargamULanI sAthe guNita karavAmAM Ave te jeTalI pradeza rAzi Ave che, te pradeza rAzinuM pramANa kSetra khaDethI rikta hoya che. tAtparya A pramANe che ke-mAne ke aMgula mAtra kSetramAM pradezanI saMkhyA 256 che. AnuM prathama vargamULa 16 Ave che ane tRtIya vargamUla 2 Ave che. prathama vargamULa 16 For Private And Personal Use Only
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra bhAti / asatkalpanayA etAvadbhiAtriMzarakSetrakhaNDairapahiyamANA yAvatpradezAtmikA zreNiniSThAM yAti tAvanto manuSyA api niSThAM yAnti / itthaM ca tRtIyavargamUla. guNitaprathamavargamUlAtmikAyAM zreNyAM yAvantaH pradezA bhavanti tAvatsaMkhyakA manupyA bhAnti / pradezAzvAsaMkhyeyAH, ato manuSyA api asaMkhyeyAH / manuSyajIvAnAM zarIrANAM ca samasaMkhyakatvAnmanuSyazarIrANyasaMkhyeyAni bodhyAni / utkRSTapadavInyetAni asaMkhyeyAni manuSyazarIrANi tRtIyavargamUlaguNitapathamavargAtmaka nabhAzreNi pradezatulyAni kSetrato bodhyAnIti / nanu ekasyAH zreNeryathoktapramAmUla 16 ko tRtIya vargamUla 2 se guNA karane para 32 saMkhyA AtI hai| yaha 32 saMkhyA hI mAnalo kSetrakhaDa haiN| ina kSetrakhaMDoM kA khAlI honA hI utane manuSyoM se utane pradezAtmaka usa zreNi kA khAlI honA hai| isa prakAra tRtIya vargamUla se guNita jo prathama vargamUla hai usa prathama vargamUlarUpa zreNi meM jitane pradeza hote haiM usase eka pradeza kama utane hI manuSya haiM / vahAM pradeza asaMkhyAta hote haiM isaliye manuSya bhI asaMkhyAta haiM / manuSya jIva aura inake zarIra ina donoM kI saMkhyAsamAna hai| isaliye ye manuSya zarIra bhI asaMkhyAta mAne gaye hai| isakA niSkarSArtha yahI hai ki utkRSTa padavartI ye asaMkhyAta manuSya zarIra, tRtIya vargamUla se guNita prathamavarga mUlAtmaka nabhAzreNi ke jitane pradeza hote haiM usase eka pradeza kama utane pradeza pramANa kSetra kI apekSA haiM arthAt asaMkhyAta hai aisA jAnanA caahiye| ne tRtIya vargamULa 2nI sAthe guNita karavAthI 32 saMkhyA Ave che A 32 saMkhyA ja mAne ke kSetrakhaMDa che. A kSetrakhaMDenuM rikata thavuM ja teTalAM manuSyathI teTalAM pradezAtmaka te zreNinuM rikata thavuM che. A rIte tRtIya vargamULa vaDe guNita je prathama vargamULa che, te prathama vargamULa rUpa zreNimAM jeTalAM pradeza hoya che tenAthI eka pradeza kama teTalAM ja manu che. tyAM pradeze asaMkhyAta hoya che. eTalA mATe manue paNa asaMkhyAta che. manuSya jIve ane emanA zarIra A baMnenI saMkhyA sarakhI che. eTalA mATe A manuSya zarIra paNa asaMkhyAta mAnavAmAM AvyAM che. niSkarSAtha A ja che utkRSTa padavatI A asaMkhyAta manuSya zarIre, tRtIya vargamULathI guNita prathamavarga mUlAtmaka nabhaNinA jeTalAM pradeza hoya ja, tenAthI eka pradeza kama teTalA pradeza pramANa kSetranI apekSAthI che, eTale ke asaMkhyAta cha, mAmA naye. For Private And Personal Use Only
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 216 manuSyANAmaudArikAdizarIranirUpaNam 463 khaNDairapaharaNe kathamasaMkhyotsarpiNyavasarpiNIkAlo vyazyeti ? iti cedAha - kSetrasyAtisUkSmatvAt asaMkhyeyotsavasarpiNIkAlena tadapahArasya yuktatvAt, ato nAsti doSaH / uktaM ca "sumo ya hoi kAlo, tatto muhumayaraM havai khettaM / aMguLaDhImeta ussappiNI bho asaMkhejjA ||" chAyA - sUkSma bhavati kAlaH, tataH sUkSmataraM bhavati kSetram / aMgulazreNImAtre utsarpiSo'saMkhyeyAH // iti // etAvatA sandarbhega manuSyANAM baddhAnyaudA rikazarIrANyuktAni / eSAM muktAnyaudArikazarIrANi adhikaudArikamuktasarISad bodhyAni / tathA manuSyANAM - zaMkA- eka zreNikA yathokta pramANopeta khaMDoM dvArA apaharaNa karane meM asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI kAla kaise vyatIta ho jAtA hai ? uttara - kSetra ati sUkSma hotA haiM / isaliye usake apahAra meM asaMkhyAta utsarpiNI aura avasarpiNI kAla kA samaya vyatIta honA yukta hai| kahA bhI hai- 'suhumo ya hoi kAlo' ityAdi ki kAla sUkSma hotA hai parantu kAla se bhI sUkSmatara kSetra hotA hai / aMgula zreNimAtra kSetra meM asaMkhyAta utsarpiNI kAla haiN| itane saMdarbha se manuSyoM ke baddha audArika zarIra kahe aba sUtrakAra inake mukta audArika zarIra kitane hote haiM yaha bAta kahate haiM - ( mukkellayA jahA orAliyA tahA bhaNiyavvA) manuSyoM ke mukta bhaudArika zarIroM kA pramANa sAmAnyamukta audArika zarIroM ke jaisA anaMta haiM / ) maNussA NaM zaMkA-eka zreNinA yathAkata pramANeApeta khaMDa vaDe apaharaNa karavAmAM asa khyAta utsarpiNI avasarpiNI kALa kevI rIte pasAra thaI jAya che? uttara-kSetra atisUkSma hoya che. eTalA mATe tenA apahAramAM asaM khyAta utsarpiNI ane avasarpiNI kALa jeTaleA samaya pasAra thAya te kharA bhara che. mhyuM pazu che: hai- 'suhumo ya hoi kAlo ityAdi' ANa sUkSma hoya che, parantu kALa karatAM paNa sUkSmatara kSetra hAya che. a'gula zreNimAtra kSetramAM asakhyAta utsarpiNI kALa che. ATalA saMdarbhothI manuSyAnA khaddha audArika zarIra viSe kahyu che. have sUtrakAra emanA mukata audArika zarIra keTalA hAya che ? A vAtasyaSTa re che. ( mukkellayA jahA ohiyA orAliyA tahA bhANiyavvA ) manuSyeAnA mukata audArika zarIranuM pramANu sAmAnya mukta audArika zarI For Private And Personal Use Only
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 464 anuyogadvArasUtre vaikriyazarIrANi baddhamukteti dvividhAni / tatra khalu yAni tAni baddhAni tAni khalu saMrUpeyAni / tAni etAni baddhAni vaikriyazarIrANi samaye samaye ekaikazo pahiyamANAni apahiyamANAni saMkhyeyena kAlenApahiyante / ayaM bhAvaHvaikripazarIralabdhiyogyatA garbhajAnAmeva saMbhavati / tatrApi vaikiyazarIralabdhistu keSAMcideva manuSyANAM saMvati / vAni baddhavaikiyazarIrANi pratisamaya me kaikazoparimANAni apahriyamANAni saMkhyAtsarpivyavasarpiNISu apahriyante, ataH bhaMte ! kevahayA vevviyasarIrA paNNattA ?) he bhadanna ! manuSyoM ke kitane pramANa meM vaikriyazarIra kahe gaye haiM ? (godhamA !) he gautama ! (verA dubihA paNNattA) vaikriya zarIra do prakAra ke kahe gaye haiM / (taM jahA) jaise - ( badvellayA va mukkellayA ) eka paddha aura dusare mukta | (tattha NaM) inameM (je te badvellayA ) jo ve baddha vaikiya zarIra haiM / (taM Na) ve (saMkhijjA) sAmAnyarUpa se saMkhyAta haiM / (samae samae avahIramANA aba dIramANA saMkhejjeNaM kAleNaM avahIraMti) eka eka samaya meM inakA eka eka kA apahAra karane para saMkhyAta kAla meM inakA apahAra hotA hai| tAtparya isakA yaha hai ki vaipizarIralabdhi yogyatA garbhajoM ke hI hotI hai| isameM bhI yaha vaikriyazarIra labdhi kinhIM 2 hI manuSyoM meM hotI hai| ye kAla kI apekSA saMkhyAta isaliye kahe gaye haiM ki eka eka samaya meM inakA eka eka karake yadi apahAra' nikAlanA kiyA jAve to usameM saMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI kAla Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zanI prema anaMta che. ( maNustA NaM bhaMte! kevaiyA veDavviyasarIrA paNNattA 1) hai bhada'ta! manuSyeAnA keTalA pramANamAM vaikriyazarI kahevAmAM AvyAM che ? (goyamA ? ) he gautama! he (ve uvviyasarIrA duvihA paNNattA) vaiyizarIza meM prahAranA DevAmAM bhAvyAM che. (taM jahA) prema 3 (badvellayA ya mukkellyA ya) prathama jaddha bhane dvitIya bhukta (tatthaNaM) AbhA ( je te baddhelyA ) bhevA baddha vaiDiya zarIza che. (taM NaM) tethe| (saM khajjA ) sAmAnya 35thI saMkhyAta che. (samae samae avIramANA avahIramANA saMkhejjeNaM kAleNaM avahIra ti) me eka samayamAM emanA apahAra karavAthI sakhyAta kALamAM emanA apahAra thAya che. tAtparya A pramANe che ke vaikriyazarIra labdhinI yAgyatA gabha jonI ja hAya che. AmAM paNa A vaikriyArIra labdhi kAika kAika manuSyamAM ja hAya che. A badhA kALanI apekSAthI sakhyAta eTalA mATe kahevAmAM AvyAM che ke eka eka samayamAM emanA eka eka karIne je ahAra'nikAla' karavAmAM Ave te temAM sakhyAta utsarpiNI avasarpiNI kALa pasAra thaI For Private And Personal Use Only
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 216 manuSyANAmaudArikAdizarIranirUpaNam 465 kALataH saMkhyethAni baddhavaikripazarIrANi bodhyAnI ta / vai kriyazarIrApahArastu nidanimAtraM bodhyaH / vastutastu na tAnyapa hinte / amevArtha darzayati-no caiva khalu apahatAni sthuriti / mukta kriyazarIrANi muktaughiaudArikazarIravad bodhyAni / tathA-eteSAmAhArakazarIrANi baddhamukteti dvividhAni / dvividhAnyapyetAni audhikavad bovyAni / jasakAryakazarIrANi tu eteSAmaudArikazarIravad bodhyAnIti // 0 216 // vyatIta hote haiM / yaha jo vaikriyazara kA apahAra kahA gayA hai vaha eka udAharaNa mAtra hai / vAstava meM inakA apahAra nahIM hotA hai| yahI bAta sUtrakAra ne (jo ceva NaM avahiyA miyA) isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI hai / (mukallayA jahA ohiyA orAliyANaM mukkellayA tahA bhANiyA) mukta vaikriyazarIroM kA pramANa mukta sAmAnya audArika zarIra ke jaikSA anaMta jAnanA caahiye| (maNussANaM bhaMte ! kevaiyA AhAragasarIsa paNNatA ?) he bhadanta ! manuSyoM ke Aharaka zarIra, pramANa meM kitane kahe gaye haiM ? (goyanA!) he gautama ! (AhAragasarIrA duvihA paNNattA) AhAraka zarIra do prakAra ke kahe hue haiN| (taM jahA) jaise balliyAza ullayA ya) eka baddha AhAraka zarIra aura dUsare mukta AhAraka zarIra / (tatya NaM je te baddhellayA teNaM siya asthi siya natthi) inameM jo ve baddha AhAraka zarIra hai ve manuSyoM ke hote bhI haiM aura nahIM bhI hote hai| (jaha asthi jahanneNe ekko vA do vA tiNi vA thaI jAya che. je A vaikriyazarIrUne apahAra kahevAmAM Avyo che. te phakata eka udAharaNa mAtra che. kharekhara emane apAra saMbhavate nathI e ja vAta sUtrA (No ceva NaM avahiyA siyA) mA sUtrapA8 43 548 42vAmA pAnI (mukkellayA jahA ohiyA orAliyANaM mukkellayA tahA bhANiyavvA) bhuta Diya zarIranuM pramANa mukta sAmAnya baudArika zarIranI jema anaMta jANavuM joIe. (magussA NaM bhaMte ! kevaiyA AhAragasarIrA paNNattA ?) 3 mahata! manudhyAnA sAhA24 shrii| prabhAmA 8i vAmAM mAyA ? (goyamA !) 3 gItama! (AhAragasarIrA duvihA paNNattA) mAhA24 zImena vAmAM mAyAM che. (taM jahA: hai (baddhellayA ya mukkellayA ya) me maddha 2 / 24 zarIra bhane bhuta mAhA24 222 (tattha NaM je te baddhellayA teNaM siya asthi siya Nasthi) mAre 5 mA 24 shrii| cha ta manuSya 2 DAya 55 42 // bhane nathI 55 tai (jai asthi jahanneNaM ekko vA do vA tiNi vA) a0 59 For Private And Personal Use Only
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 466 manuyogadvArastre atha vyantarAdInAmaudArikAdizarIrANi darzayati mUlam-vANamaMtarANaM orAliyasarIrA jahA neraiyANaM / vANamaMtarANaM bhaMte ! kevaiyA veubviyasarIrA paNNattA ? goyamA! veubiyasarIrA duvihA paNNatA, taM jahA-badhellayA ya mukkellayA y| tattha NaM je te balliyA te NaM asaMkhejA, asaMkhijjAhiM yadi hote haiM to jaghanya se ye eka, do athavA tIna taka hote haiN| (ukkoseNaM sahassapuhuttaM) aura utkRSTa se sahasrapRdhavasva taka ho sakate haiN| (mukkellayA jahA ohiyA) mukta AhAraka zarIra laghuttara anaMta bhedavAle hote haiM / (teyagakammagasarIrA jahA eesiM ceva orAliyA tahA bhANiyavA) manuSyoM ke taijasa kArmaka zarIroM kA pramANa inake audArika zarIroM ke pramANa ke jaisA jAnanA caahiye| bhAvArtha--isa sUtra dvArA sUtrakArane manuSyoM ke pAMcoM zarIroM kA pramANa kahA hai| yadyapi eka manuSya ko eka sAtha cAra zarIra taka hI ho sakate haiM-pAMca zarIra eka sAtha nahIM hote| parantu yahAM jo pAMca zarIroM kA honA kahA hai aura unakA pramANa spaSTa kiyA gayA hai so isakA tAtparya yaha hai ki nAnA manuSyoM kI apekSA manuSyoM ke eka sAtha pAMca zarIra taka ho sakate haiM / sU0 216 // 2 DAya che to dhanyathA sme| me, me mayA 3 DIya cha. ( ukkoseNaM sahassapuhutta) mane utkRSTanI apekSA sara pRthapa sudhI hAza che. (mukkellayA jahA bhohiyA) bhuta bhADA24 shrii| sAdhuta2 sanata havA DAya che. (teyagakammasarIrA jahA eesiM ceva orAliyA tahA bhANiyavyA) manuSyonA taijasa kArmaka zarIranuM pramANa emanA dArika zarIranA pramAniibh yu naye. bhAvArtha-A sUtra vaDe sUtrakAre manuSyonA paMca zarIranuM pramANa kaheluM che. je ke eka manuSyanA ekI sAthe cAra zarAja thaI zake che. pAMca zarIre ekI sAthe hatAM nathI, paraMtu ahIM je pAMca zarIranA astitva viSe kaheluM che, ane temanuM pramANa spaSTa karavAmAM AvyuM che, te tenuM tAtparya A pramANe che ke aneka manuSyanI akSA manuSyanA ekI sAthe pAMca zarIre sudhI thaI zake che. sUtra 216 che For Private And Personal Use Only
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 217 vyantarAdInAmaudArikAdizarIrani0 467 ussappiNIosappiNIhiM avahIraMti kAlao, khettao asaM. khijjAo seDhIo payarassa asaMkhijjaibhAge, tAsiNaM seDhINaM vikkhaMbhasUI saMkhejjajoyaNasayavaggapalibhAgo pyrss| mukellayA jahA ohiyA orAliyA tahA bhaanniyvvaa| AhAragasarIrA duvihA vi jahA asurakumArANaM tahA bhaanniyhaa| vANamaMtarANaM bhaMte! kevaiyA teyagasarIrA paNNatA? goyamA! jahA eesi ceva veubviyasarIrA tahA teyagasarIrA bhaanniyvyaa| evaM kammayasarIrA vi bhaanniyvaa| joisiyANaM bhaMte! kevaiyA orAliyasarIrA paNNatA? goyamA! jahA neraiyANaM tahA bhANiyavvA / joisiyANaM bhaMte ! kevaiyA veubviyasarIrA paNNatA? goyamA! veubviyasarIrA duvihA paNNattA, taM jahA-bakhellayA ya mukkellayA y| tattha NaM je te baddhellayA jAva tAsiNaM seDhI NaM vikkhaMbhasUI bechppnnnnNgulsyvggplibhaagopyrss| mukkellayA jahA ohiyA orAliyasarIrA tahA bhaanniyvaa| AhArayasarIrA jahA nera. iyANaM tahA bhaanniyvvaa| teyagakammayasarIrA jahA eesiM ceva veubviyasarIrA tahA bhANiyavvA / vemANiyANaM bhaMte ! kevaiyA orAliyasarIrA paNNattA? goyamA! jahA neraiyANaM tahA bhANi. yvvaa| vemANiyANaM bhaMte ! kevaiyA veubviyasarIrA paNNattA ? goyamA ! veuvviyasarIrA duvihA paNNattA, taM jahA-baddhellayA ya mukellayA y| tattha NaM je te baddhelyA te NaM asaMkhijjA / asaMkhejjAhiM ussappiNIosappiNIhiM avahIraMti kAlao, For Private And Personal Use Only
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 468 anuyogadvArasUtre khettao asaMkhijjA seDhIo payarassa asNkhejjibhaage| tAsi NaM seDhINaM vikkhaMbhasUI aMgulabIyavaggamUlaM taiyavaggamUlapaDDappaNaM, ahava NaM aMgulataiyavaggamUlaM ghaNappamANamettAo seddhiio| mukkellayA jahA ohiyA orAliyA tahA bhaanniyvvaa| AhAragasarIrA jahA neriyaannN| teyagakammayasarIrA jahA eesiM ceva veuvviyasarIrA tahA bhANiyavvA / se taM suhume khettpliovme| se taM khettpliovme| se taM paliovame / se taM vibhaagnissphpnne| se taM kaalppmaanne||suu0 217 // chAyA-yantarANAm audArikazarIrANi yathA nairathikANAm / vyantarANAM bhadanta ! kiyanti vaikriyazarIrANi prajJaptAni ? gautama ! baiMkriyazarIrANi dvividhAni prajJaptAni, tadyathA-baddhAni va muktAni ca / tatra khalu yAni tAni baddhAni tAni khalu asaMkhyeyAni, asaMkhyepAbhiH utsapiNyavasarpiNImiH apahiyante kAlataH, kSetrataH asaMkhyeyAH zreNayaH prataraspa asaMkhyeyabhAge, tAsAM khalu zreNInAM viSkambhanaciH saMkhyeyayojanazatavargapalyabhAgaH pataraspa / munnAni yathA audhikAni audArikANi tathA bhaNitavyAni / AhArakazarIrANi dvividhAnyapi yathA asurakumArANAM tathA bhaNitavyAni / vyantarANAM bhadanta ! kriyanti taijasazarIrANi prajJAptAni, gautama ! yathA eteSAM caiva vaikriyazarIrANi tathA tainasarIrANi bhaNitavyAni / evaM kArma zarIrANyapi bhaNiyAni / jyotiSkANAM bhadanta ! kiyanti audArikazarIrANi prajJatAni ? gautama ! yathA nairayikANAM tathA bhaNitavyAni / jyotiSkANAM bhadanta ! kiyanti vaikriyazarIrANi prajAtAni ? mautama ! vaikriyA zarIrANi dvividhAni prajJazAni, tadyathA-baddhAni ca muktAni ca / tatra khallu yAni tAni badvAni yAvat tAsAM khalu zreNInAM viSkambhamUciH dviSaT pazcAzadaGgulazatavargapalyabhAgaH pratarasya / muktAni yathA audhikAni audArikazarIrANi tathA bhaNitavyAni / AhArakazarIrANi yathA nairayikANAM tathA bhaNitavyAni / tejasakAma kazarIrANi yathA eteSAmeva vaikriyazarIrANi tathA bhaNitavyAni / vaimAnikAnAM bhadanta ! kiyanti audArikazarIrANi prajJaptAni ! gautama ! yathA nairayikANAM tathA bhaNitavyAni, vaimAnikAnAM bhadanta ! kiyanti vaikriyazarIrANi prajJa For Private And Personal Use Only
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 217 dhyantarAdInAmaudArikAdizarIrani0 469 tAni ? gautama ! vaikriyazarIrANi dvividhAni prajJaptAni, tadyathA-baddhAni ca muktAni ca / tara khalu yAni tAni baddhAni tAni khalu asaMkhyeyAni, asaMkhye. yAbhiH utsapiNyavasarpiNIbhiH apahiyante kAlataH / kSetrataH asaMkhyeyAH zreNayaH pratarasya asaMkhyeya mAge / tAsAM khalu zreNInAM viSkambhasUciH aMguladvitIyavargamUla tRtIyavargamUlamatyutpannam , athavA khalu aMgulatRtIyavargamUlaM ghanapramANamAtrAH zreyaH / muktAni yathA audhikAni audArikANi tathA bhaNitavyAni / AhAraka zarIrANi yathA nairapikANAm / taijasakAmakazarIrANi yathA eteSAmeva vaikriyazarIrANi tathA bhnnitvyaani| tadetata mUkSma palyopamam / tadetat kSetrapalyopamam / tadetat palyopamam tadetat vibhAganiSpannam / tadetat kAlapramANam ||muu0217|| TIkA-'vANamaMtarANaM' ityAdi vyantaradevAnAM dvividhAnya pyaudArikazarIrANi nArakaudArikazarIravad bodhyAni / tathA-vyantaradevAnAM vaikriyazarIrAgyapi baddhamukteti dvividhAni bodhyAni / aba sUtrakAra vyantarAdika devoM ke audArika zarIroM kA prati. pAdana karate hai --'vANamaMtarANaM orAliyasarIrA' ityaadi| zabdArtha--(vANamaMtarANaM orAliyasarIrA jahA neraiyANaM) vyantara devoM ke audArika zarIroM kA pramANa nArakoM ke audArika zarIroM ke pramANa ke jaisA jAnanA cAhiye-tAtparya yaha hai ki baddha aura mukta audArika zarIroM ke bhedoM meM se baddha audArika zarIra to vyantaroM ke hote nahIM haiN| mukta jo audArika zarIra haiM ve pUrvabhavoM kI apekSA anaMta hote haiM / (vANamaMtarANaM bhaMte kevaiyA veubviyasarIrA paNNatA?) he bhadanta! vyantara devoM ke kitane vaikriya zarIra kahe gaye hai ? (goyamA) he gautama ! (ve ubdhiyasarIrA) vaikriya zarIra (duvihA paNNattA) do have sUtrakAra vyaktanA audArika vagere zarIranuM pratipAdana kare che. 'vANamaMtarANaM orAliyasarIrA' ityAdi / / zahAtha-(vANamaMtarANaM orAliyasarIrA jahA neraiyANaM) vyatara donA audarika zarAnuM pramANa nArakanA audyArika zarIronA pramANanI jema jANavuM joIe. tAtparya A pramANe che ke baddha ane mukata audArika zarIranA bhedamAMthI baddha audArika zarIre te vyataranAM hotA nathI. mukata je audArika zarIro che, te pUrvabhavonI apekSAe sanata DAya che. (vANamaMtarANaM bhaMte ! kevaiyA veuvviyasarIrA paNNattA 1) mata ! vyataravAnA tai vaiThiya shrii| vAmAM mAyA cha ? (goyamA) 3 gItama! (vevviyasarIrA) vaiThiya shrii| (duvihA paNNattA) me // 2 // For Private And Personal Use Only
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 470 anuyogadvArasUtre tatra yAni tAni ba dvAni tAni khalu asaMkhyeyAni / tAni ca saMkhyeyotsapiNyavasarpiNI bhirapahiyante'taH kAlamAzrityaitAni asaMkhyeyotsarpiNyavasarpiNIsamayarAzitulyAni / kSetraH pratarasyAsaMkhyeya mAge'saMkhyeyAH zreNayaH-pratarasyAsaMkhyeyabhAgavartinyo yA asaMkhyeyAH zreNayastadgatA yAvantaH pradezAH santi tAvatpadezamamANAni kSetrato vyantarabaddhavaikriyazarIrANi / nanu pratarAsaMkhyeyabhAge'saMkhyeyA yojanakoTayospi bhAnti, tatkimetAvatyapi kSetre yA nabhAzreNa yo bhavanti tA prakAra ke kahe hue haiM (taM jahA) jaise (baddhellayA ya mukkellayA ya) eka baddha aura dUsare mukt| (tastha NaM je te balliyA te NaM asaMkhijjA) ina meM jo baddha vaikriyazarIra haiM ve sAmAnya se asaMkhyAta haiN| (asaM khijjAhiM ussappiNIosappiNIhiM avahIraMti kAlao) kAla kI apekSA ye asaMkhyAta utsarpiNI kAla ke jitane samaya hote haiM utane haiN| (khettamo asakhijjAo seDhIo payarassa asaMkhijjaibhAge, tAsi NaM seDhI NaM vikkaMbhasaI sakhejjajoyaNasayavaragapalibhAgo payarasala) tathA kSetra kI apekSA inakA pramANa isa prakAra se hai ki pratara ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahI jo asaMkhyAta zregiyAM haiM so una zreNiyoM ke jitane pradeza haiM, utane pradeza pramANa ye haiM-arthAt vyantaroM ke ye baddha vaikriyazarIra pratara ke asaMkhyAtaveM bhAga vartamAna asaMkhyAta zreNirUpa haiN| zaMkA-pratara ke asaMkhyAtaveM bhAga meM vartamAna asaMkhyAta yojana koTiyAM bhI hotI haiN| 421mA mAyA cha (taM jahA) rebha hai (baddhelyA ya mukkelyA ya) me ma bhane bhI apa (tatya Na je te je baddhala yA teNaM asaM khijjA) mAmA 2 maI vaitthiyshrii| cha, ta sAmAnyanI mapekSA asabhyAta che. ( asaM. khijjAhi usmapiNIosappirNa hiM avahIrati kAlao) .nI apekSA / asaMkhyAta utsarpiNI ane apasarpiNI kALanA jeTalA samaye hoya cha, taTasA che. (kheto asaMkhijjAo seDhIo payararasa asakhijjaibhAge, tAsiNaM seDhINa vikkhaMbhasUI sakhejjajoyaNasayavamgapalibhAgo payarassa) bhanna kSetranI apekSA emanuM pramANa A pramANe che ke prataranA asaMkhyAtamAM bhAgamAM AvelI je asaMkhyAta zreNie che te zreNienA jeTalA pradezo che, teTalA pradeza pramANu eo che eTale ke vyaMtaranA A baddha vaikiyazarIra prataranA asaMkhyAtamAM bhAgamAM vartamAna asaMkhyAta zreNirUpa che. zaMkA-pratAnA asaMkhyAtamA bhAgamAM vartamAna asavAta jana keTIo paNa hoya che. For Private And Personal Use Only
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org * anuyogacandrikA TIkA sUtra 217 vyantarAdInAmaudArikAdizarIra ni0 471 iha gRhyante ? iti cedAha - 'tAsi NaM seDhINaM' ityAdi / tAsAM zreNInAM=pravarAsaM khyeyabhAgatrartya saMkhyeyazreNInAM viSkambhasUciriha gRhyate, na tu pratarAsaMkhyeyabhAga saMkhyeyojanakoTayAtmaka kSetravartinamaHzreNiH / yatra viSkambhasUciH paJcendriyatiryagyoniviSkambhaverasaMkhyeyaguNahInA bodhyA / iyaM viSkambhavaviH kiyatmamANA gRhyate ? ityAha saMkhyeyayojanazatavargapratibhAgaH matarasya' iti / pratarasya= pratarasambandhIsaMkhyeyayojanazata varga pratibhAgaH = saMkhyeyayojanazatAnAM yo vargaH vargamUlaM tadrUpo yaH pratinAgaH - aMzaH tatyamAnA viSkammasUcirityarthaH / ayaM mAtraH- 1 :- viSkamyAH pratima dezame ke kavyantarabaddha kivazarIreNa vyAptam / tana ekaikapadezAt pratisamaya ekaikazarIrApaharaNena yAtratA samayena ciH zarIrarahitA to kyA itane kSetra meM vartamAna jo namaHzreNiyAM hotI haiM ve yahA~ gRhIta huI haiM ? Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uttara -- isa prakAra kI ye zreNiyAM yahAM grahaNa nahIM kI gaI kintu pratara ke asaMkhdhAveM bhAga meM vartamAna asaMkhyAta zreNiyoM kI viSkaMbhasUci ho yahAM grahaNa kI gaI hai / viSkaMbha sUci paMcendriyatiryaJcoM kI yaha audArikazarIra kI viSkaMbhamUci se asaMkhyAta guNahIna jAnanI caahiye| yahI bAta sUtrakAra ne 'saMkhejjajoyaNasapavajgapalibhAgo payarasta' isa sUtrapATha se vyakta kI hai arthAt sau saMkhyAta yojanoM kA vargamUlarUpa jo aMza haiM, usa aMzarUpa yahA~ viSkaMbhasUci lI gaI / isa viSkaMbhalUci kA pratipradeza eka eka vyantara ke baddha vaikriya zarIra se vyApta hai / isa viSkaMbha sUci ke eka eka pradeza se pratisamaya eka eka vyantara zarIra kA apahAra karane para vaha viSkaMbhasUci samUcI te zu' A kSetramAM vartamAna je nabhaHzreNie hAya che, temanuM ahIM grahaNu vAmAM Avyu che ? (1 uttara--A jAtanI nala:zreNie atre grahaNa karavAmAM AvI nathI, parantu prataranA asaMkhyAtamAM bhAgamAM vata mAna asakhyAta zreNionI viSNubha sUci ja atre brahmaNa karavAmAM AvI che. vibjhabhasUci pacendriyatiya cAnI khaddha audArika zarIranI vizka'bhasUcinI apekSA e asakhyAtagaNI hIna jANavI joie. eja vAta sUtrakAre 'saMkhejjajoyaNasayavaggapalibhAgo payarassa" mA sUtrapATha vaDe vyakata karI che. eTale ke saiA sakhyAta yAjanAnA vaga mULa rUpa je ma'za che, te aza rUpa ahI viSphabhasUci grahaNa karavAmAM AvI che. A viSNubhasUcinA pratipradeza eka eka vyaMtaranA addha vaikriya zarIrathI vyApta che. A viSNu'bhasUcinA eka eka pradezathI pratisamaya eka eka vyaMtara zarIranA apahAra karavAthI te viSpha'bhasUci samuci jeTalA sama For Private And Personal Use Only
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 472 anuyogadvArasUtre syAttAvatpramANAstatmadezA bodhyaa| viSkambhamUcistu asaMkhyeyaH samaya riktA syAdatastampradezA aghi asaMkhyeyA vijJeyA / itthaM ca kSetrato'saMkhyeyapradezasamasaMkhyakAni vyantarabaddhavaikriyazIrANi bodhyAnIti / vyantarANAM muktAni vaikriyazarIrANi audhikaudArikazarIrad bodhyAni / AhArakazarIrANi asurakumArAhArakazarIravad dhodhyAni / vyannarANAM sainasa kAryakazarIrANi syakriyazarIravad jitane samaya meM una zIroM se rikta ho jAtI hai, utane samaya pramANa pradeza usa viSphaMbhasUci ke jAlanA caahiye| arzat yaha viSbhasUci isa prakAra se rikta karane para asaMkhyAta samayoM meM hI rikta hogii| isaliye isa vibhAci ke pradeza bhI asaMkhyAta hI mAnanA caahiye| isa prakAra se vicAra karane para yahI niSkarSa nikalalA hai ki-vyantara devoM ke baddha vaikriya zarIro' kA pramANa kSetra kI apekSA asaMkhyAta pradeza pramANa hai-arthAt ye asaMkhyAta haiN| (mukkellayA jahA ohiyA orAliyA tahA bhANiyavyA) vyantara devoM ke mukta vaikriyazarIroM kA pramANa sAmAnya mukta audArika zarIra ke jaisA anaMta hai| (AhAragasarIrA duvihA vi jahA asurakumArANaM tahA bhANiyavyA) baddha aura mukta AhAraka zarIroM kA pramANa asura kumAroM ke ina donoM prakAra ke AhAraka zarIroM ke pramAga ke jaisA jAnanA caahiye| tAtparya yaha ki 'vyantaradevoM meM baddha audArika zarIro ke jaisA baddha AhAraka zarIra nahIM hote haiN| muktAhArakazarIra mukta audArika zarIro ke jaisA yamAM te zarIrethI rikata thaI jAya che, teTalA samaya pramANe pradeza te viSkabhasUcine jANa joIe. eTale A viSphabhasUci A rIte rikata karavAthI asaMkhyAta samayamAM ja rikata (khAlI) thaze. eTalA mATe A A vidhvaMbha sacinA pradezo paNa asaMkhyAta ja mAnavA joIe. A pramANe vicAra karavAthI A niSkarSa nIkaLe che ke "vyaMtara devonA baddha vaikiya zarIrenuM pramANa kSetranI apekSA asaMkhyAta pradeza pramANa che. eTale ke eo asaMkhyAta che. (mukkellayA jahA ohiyA orAliyA tahA bhANiyavvA) vyata2 vAnA bhuta vAya saranu pramANa sAmAnya bhuta mohAri zIranI 2 sanata cha ? AhAraga. sarIrA duvihA vi jahA asurakumArANaM tahA bhANiyavvA) maddha mana bhuta mADA24 zarIrenuM pramANa asurakumAranA banne prakAranA AhAraka zarIranA pramANunI jema jANavAM joIe. tAtparya A pramANe che ke "vyantara devomAM baddha audArika zarIranI jema baddha AhAraka zarIre hetAM nathI. mukata AhAraka zarIre For Private And Personal Use Only
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA sUtra 217 vyantarAdInAmaudArikAdizarIrani0 473 anaMta hote haiN| (vANamaMtarANaM bhaMte ! kevaiyA teyagasarIrA paNNatA ?) he bhadanta ! vyantaradevoM ke kitane taijasazarIra kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! (jahA eesiM ceva veuviyasarIrA tahA teyaga. sarIrA bhANiyanvA) jisa prakAra ke inake vaikriya zarIra kahe gaye haiM, vaise hI inake taijasa zarIra jAnanA caahiye| arthAt baddhavaikriya ke jaisA inake baddha taijasa zarIra asaMkhyAta hote haiM aura mukta tejasa zarIra mukta vaikriyazarIra ke jaisA pramANa meM anaMta hote hai| (evaM kammaya sarIrA vi bhANiyavyA) isI prakAra se kArmaNa zarIroM kA pramANa bhI jAnanA caahiye| (joisiyANaM bhaMte ! kevayA orAliyasarIrA paNNattA ? goyamA jahA neraiyANaM tahA bhANiyavA) he bhadanta ! jyotiSka devoM ke audArika zarIra kitane kahe gaye haiM ? he gautama ! jyatiSkoM ke audArika zarIra nArakoM ke audArika zarIroM ke jaisA kahe gaye haiM-arthAt-baddha audArika zarIra to jyotiSkoM ke hote nahIM haiM / mukta audArika zarIra hote haiM, so ve pUrvabhavoM kI apekSA hote haiM, isaliye inakA pramANa anaMta haiM / (joisiyA NaM bhaMte kevaiyA veu. bhuta sauhAra zarIrAnI ma mana ta DAya che. (vANamaMtarANaM bhaMte ! kevaiyA teyagasarIrA, paNNattA ?) 3 mahanta ! vyata2 havAnA tesshrii| ei . pAmA mAyA cha 1 (goyamA) : gautama ! (jahA eesiM ceva veubviyasarIrA tahA teyagasarIrA bhANiyavvA) 2 pramANe samAnAM vaitthiyshrii| uvAmA AvyAM che, te pramANe ja emanAM tejasa zarIra viSe paNa jANavuM joIe. eTale ke baddha vaikiyanI jema emanAM baddha taijasa zarIre asaMkhyAta hoya che. ane mukata tejasa zarIre mukata vaikriyazarIronI jema pramANamAM anaMta hoya che, (evaM kammayasarIrA vi bhANiyavA) mA pramANe bhae zarInu pramANa 595 navu naye. (joisiyANaM bhaMte ! kevaiyA orAliyasarIrA paNNatA ? goyamA jahA neraiyANa tahA bhANiyavvA) mahata ! nyAti havAnA mohArika zarIra keTalAM kahevAmAM AvyAM che ? he gautama ! yetikonA audArika zarIre nArakenA dArika zarIranI jema kahevAmAM AvyAM che. eTale ke baddha dArika zarIra te jatiSkonA hatAM nathI mukata audArika zarIre hoya che. te pUrvabhavonI apekSAthI hoya che. eTalA mATe emanuM pramANa mana ta che. (joisiyANaM bhaMte kevaiyA veuvviyasarIrA paNNattA) santa! a0 60 For Private And Personal Use Only
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 474 anuyogadvArasUtre bodhyAni / jyotiSkANAmaudArikazarIrANi nairayikaudArikavad bodhyAni / tathA jyotiSkANAM vaikiyazarIrANi vadramukteti dvividhAni / tatra yAni tAni baddhAni tAni asaMkhyeyAni bodhyAni / tAni zarIrANi asaMkhyeyotsarpiNyavasapiMNIsamayarAzisamasaMkhyakAni kALataH / kSetrataH pratarAsaMkhyeyabhAgavayasakhyeyazreNigata pradezapramANAni baddhavaikriyazarIrANi / atra tAsAM zreNInAM viSkambhamuci te / iyaM viSkammamUviH vyantaraviSkambhamUcyapekSayA saMkhyeyaguNA baudhyA, jyotiSkANAM vyantarApekSayA saMkhyeyaguNatvena mahAdaNDa ke paThitatvAt / iyaM visarIrA paNNattA) he bhadanta ! jyotiSkadevoM ke kitane vaikriyazarIra kahe gaye haiM / (godhamA !) he gautama! (veubviyasarIrA dubihA paNNattA) vaikriyazarIra do prakAra ke kahe hue hai / (taM jahA) ve isa prakAra se haiM - (badvellayA ya mukkellayA ya) eka baddha vaikriya zarIra dUsare mukta vaikriyazarIra / (tastha NaM je te baddhelA joba tAsi NaM seDhINaM vikkha bhaI be chappaNNaMgula saya vaggapali bhAgo payarassa) inameM jo ve yadva vaikiyazarIra haiM ve asaMkhyAta haiN| asaMkhyAta utsarpiNI aura avasarpiNI kAla ke jitane samaya hote haiM, utane ve kAlakI apekSA se haiN| kSetra kI apekSA se inakA pramANa pratara ke asaMkhyAtaveM bhAga meM vartamAna asaMkhyAta zreNiyoM ke pradezoM ke barAbara hai| yahAM para ina zreNiyoM kI viSkaMbhasUci grahaNa kI gaI hai / yaha viSkaMbhamUci vyantaroM kI viSkaMbhasUci kI apekSA saMkhyAta guNI hai / kyoMki jyotiSkoM kA pramANa vyantaroM ke pramANa kI apekSA saMkhyAta guNA mahANDala meM kahA jyAtiSTha devAnA keTalAM vaikriya zarIre! kahevAmAM AvyAM che, ( goyamA ! ) De gautama ! (veDavviyasarIrA duvihA paNNattA) vaiDiya shriire| me prAznAM DevAmAM bhAvyAM che. (taM jahA ) te are yA pramANe che. ( baddhellayA ya mukkellayA ) 5 addha vaiDiya zarIra bhane jInnu bhuta vaiDiyazarIra (tastha NaM je te baddhellayA jAva tAsiNaM seDhINaM vikkhaMbhasUI be chappaNNaMgulAyaarrobhAgo payarassa) yAmAM ne jaddha vaiDiya zarIza che, te asaNyAta che. asaMkhyAta utsarpiNI ane avasarpiNI kALanA jeTalA samaye| hAya che, teTalA te kALanI apekSAe che. kSetranI apekSAe emanuM pramANu prataranA asaMkhyAtamA bhAgamAM vartamAna asakhyAta zreNienA pradezeAnI kharAkhara che. ahIMA zreNionI viSphabhasUci grahaNa karavAmAM AvI che. AviSka'bhasUci jyaMtarAnI vizka bhasUcinI apekSAe sakhyAtagaNI che. kemake jyeAtikaiAnu... pramANa vyaMtarAnA pramANunI apekSA sakhyAta gaNA For Private And Personal Use Only
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 217 vyantarAdInAmaudArikAdizarIrani0 175 viSkambhasUciH kiyatmamANA gRhyate ? ityAha-dviSaTpaJcAzadaGgulazatavargapatibhAgaH pratarasyeti / pratarasya patarasambandhI dviSaTpaJcAzadagulazatavargapratibhAga:dviguNitaM yat SaT pazcAzadadhikamaGgulazataM-dvAdazAdhikamagulazatatrayam , tasya yo varga:vargamUlaM to yaH pratibhAgaH aMzastatpamANA viSkambhasUcirityarthaH / asyAM viSkambhamUcyAmasaMkhyeyAH pradezA bhavanti / itthaM ca kSetrato vaikriyazarIrANi viSkambhamUcipradezasamasaMkhpakAni bodhyAnIti bhAvaH / muktAni vaikriyazarIrANi audhikaudArikavat bodhyAni / AhArakazarIrANi nairayikAhArakazarIravad bogayA haiN| yahAM viSkaMbhasUci kA pramANa pratara saMbandhI dviSaTpaJcAzadagulazatavargapratibhAgarUpa liyA gayA hai| arthAt 256 pratarAMguloM kA vargamUlarUpa jo pratibhAga-aMza-hai usa aMzarUpa yahAM viSkaMbhasUcilI gaI haiM / isa viSkaMbhasUci meM asaMkhyAta pradeza hote haiM / isa prakAra kSetra kI apekSA jyotiSka devoM ke vaikriyazarIra vikabhasUci ke pradezoM ke barAbara haiN| (mukkellayA jahA ohiyA orAliyasarIrA tahA bhANi yayA) jyotiSka devoM ke mukta vaikriyazarIroM kA pramANa sAmAnya mukta audArika zarIroM ke pramANa tulya jAnanA caahiye| sAmAnya mukta audArika zarIroM kA pramANa anaMta kahA gayA hai-ataH isake mukta vaikriyazarIroM kA pramANa bhI anaMta hai| (AhArayasarIrA jahA neraiyANa tahA bhANiyacA) jyotiSka devoM ke AhAraka zarIroM kA pramANa nArakiyoM ke AhAraka zarIroM ke pramANa barAbara jAnano mahAdaDakamAM kahevAmAM AvyuM che. ahIM viSkabhasUcinuM pramANa pratara saMbaMdhI dvi Sa paMcAzadaMgala zatava pratibhAga rU5 grahaNa karavAmAM AvyuM che. eTale ke 256 pratarAM gulenA vargamULa rUpa je pratibhAga aMza che. te aMza rUpa ahIM viSa~bha sUci grahaNa karavAmAM AvI che. A viSphabhasUcimAM asakhyAta pradeza hoya che. A pramANe kSetranI apekSA jyotiSka denA vaiThiya shrii| vi0 sUthinA prazAnI rAma2 cha. (mukkellayA jahA ohiyA orAliyasarIrA tahA bhANiyabvA) wyoti devAnA bhuta vaiThiya zarIranuM pramANe sAmAnya mukta dArika zarIranA pramANu tulya jANavuM joIe. sAmAnya mukta dArika zarIronuM pramANa anaMta kahevAmAM AvyuM che. eTalA mATe emanA mukata vakriya zarIronuM pramANa paNa anaMta che. (AhAragasarIrA jahA nera iyANaM tahA bhANiyavvA) yAti0havAnA mAhA24 zarIranuM pramANa nArakIonA AhAraka zarIranA pramANu tulya jANavuM joie. For Private And Personal Use Only
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 476 anuyogadvArasUtre dhyAni / taijasakAmagazarIrANyeSAM svavaikriyazIravad bodhyAni / tathA-vaimAnikA. nAmaudArikazarIrANi nairayikaudArikazarIravad bodhyAni / vaimAnikAnAM caikriyacAhiye / nArakiyoM ke baddha AhAraka zarIra nahIM hote haiN| isaliye jyotiSka devoM ke bhI AhAraka zarIra nahIM hai / mukta AhArakazarIroM kA pramANa, vahAM mukta audArika zarIroM ke jaisA anaMta kahA gayA hai so yahAM para bhI inakA pramANa itanA hI jAnanA cAhiye / (teyagakammayasarIrA jahA eesiM ceva veubdhiyasarIrA tahA bhANiyavyA) jyotiSkadevoM ke baddha, mukta taijasa aura kArmaNa ina do zarIroM kA pramANa inake baddha mukta vaikriyazarIroM ke pramANa tulya kahA gayA hai, aisA jAnanA caahiye| inake baddha kriyazarIroM kA pramANa asaMkhyAta aura muktavaikriyazarIroM kA pramANa anaMta kahA gayA hai, usI prakAra se inake baddha taijasakArmaNazarIroM kA pramANa asaMkhyAta aura mukta tejasa kArmaNa zarIroM kA pramANa anaMta hai / (vemANiyANaM bhaMte ! keva. jhyA orAliyasarIrA paNNattA ?) he bhadanta ! vaimAnika devoM ke audArika zarIra kitane kahe gaye hai ? (goyamA !) he gautama ! (jaho nerai. yANaM tahA bhANiyavvA) jisa prakAra se nArakoM ke audArika zarIroM kI prarUpaNA kI gaI hai usI prakAra se vaimAnika devoM ke bhI audArika zarIroM kI prarUpaNA samajhanI cAhiye / (vemANiyANaM bhaMte ! kevnArakIonA baddha AhAraka zarIre hatAM nathI. eTalA mATe tiSka devanA paNa AhAraka zarIra nathI. mukata AhAraka zarIranuM pramANa tyAM mukta odArika zarIronI jema anaMta kahevAmAM AvyuM che. te ahIM paNa manu pramANa meTa all devu naye. (teyagakammayasarIrA jahA eesiM ceva veubviyasarIrA tahA bhANiyavvA) yAti vonA , bhuta tejasa ane kAmaNa A be zarIrenuM pramANa emanAM baddhamukatavaikriya zarIranA pramANa tulya kahevAmAM AvyuM che. ema jANavuM joIe, emanAM baddhakiya zarIrenuM pramANa asaMkhyAta temaja mukatavaikiya zarIranuM pramANa anaMta kahevAmAM AvyuM che. A pramANe emane baddha taijasakAmaNa zarIronuM pramANa asabhyAta bhane bhuta tasa madhu zarIrAnu pramANa mAnata cha. (vemANiyANaM bhaMte kevaiyA orAliyasarIrA paNNattA) mata! vaimAnidevAnAM mohAri4 shrii| 2i apAmA mAvyAM cha? (goyamA!) 3 gautama ! (jahA neraiyANaM tahA bhANiyavvA) 2. nAnA mohAri zarI3 nI 35 / karavA mAM AvI che, te pramANe ja vaimAnika denA dArika zarIranI For Private And Personal Use Only
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 217 vyntraadiinaamaudaarikaadishriirni| 477 zarIrANi baddhamukteti dvividhAni / tatra khalu yAni tAni baddhAni tAni khalu asaMkhyeyAni / tAni kAlato'saMkhyeyotsapiNyavasarpiNIsamayarAzitulyAni / kSetrataH-pratarasya asaMkhyeyabhAge'saMkhyeyAH zreNayaH-pratarAsaMkhyebhAgavartyasaMkhyeyazreNigatapadezapamANAni baddhavaikriyazarIrANi bodhyAni / atra tAsAM zreNInAM viSkambhamUciZ hyate / iyaM viSkambhamuciH kiyatmamANA gRhyate ? ityAha-aGguladvitIyavargamUlaM tRtIyavargamUlena pratyutpanna-guNitam / ayaM bhAvaH-aGgulapramANe iyA veuvviyasarIrA paNNattA ?) he bhadanta ! vaimAnika devoM ke vaikriyazarIra kitane kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! ( veubviya sarIrA duvihA paNNattA) sAmAnya tathA vaikriya zarIra do prakAra ke kahe gaye haiM / (taM jahA) jaise (baddhellayA ya mukkellayA ya) eka baddha vaikriya. zarIra dUsare mukta vaikriyazarIra / (tastha NaM je te baddhellayA teNaM asaMkhijjA, asaMkhejjAhiM ussappiNI osapipaNIhi avahIraMti kolao, khettao asaMkhijjA seDhIo payarassa asaMkhejjahabhAge) inameM jo vaimAnika devoM ke baddhavaikriyazarIra haiM ve sAmAnya se asaMkhyAta haiN| kAla kI apekSA inakA pramANa asaMkhyAta utsarpiNI aura avasarpiNI kAla ke jitane samaya haiM, utanI saMkhyApramANa hai aura kSetra kI apekSA pratara ke asaMkhyAtaveM bhAga meM vartamAna asaMkhyAta zreNiyoM kI jitanI pradezarAzi hotI hai utane haiN| (tAsi NaM seDhINa vikkha bhaI aMgulabIyavaggamUlaM 5359 / viSa 55 sabha yu . (vemANiyANaM bhaMte ! kevaiyA veudhviya sarIrA paNNatA ?) 3 mahata! vaimAni vonA vaiThiya shrii| Tasai prajJA thayeai cha ? (goyamA !) 8 gautama ! (veuvviyasarIrA duvihA paNNattA) sAmAnya 35mAM vaiThiya zarIza 2 mAranA apAmA mAyAM cha. (taM jahA) 2bha hai (baddhelyA ya mukkelyA ya) : maddha vaiyi zarI2 mane bhI bhuta vaiThiya zarIra (tattha NaM je ve baddhellayA te NaM asaMkhijjA, asaMkhejjAhiM usmappiNI osapiNIhi avahIraMti kAlao, khettao asaMkhijjA seDhIo payarassa asaM. khejjaibhAge) bhAbhA 2 vaimAni vAnA paddhaDiya shrii| che te saamaanyanI apekSA asaMkhyAta che. kALanI apekSA emanuM pramANa asaMkhyAta usapiNI ane avasarpiNI kALanA jeTalA samaye che, teTalI saMkhyA pramANa che ane kSetranI apekSA prataranA asaMkhyAtamAM bhAgamAM vartamAna asaMkhyAta zreNiyAnI reTI prazazi DAya che. hti cha (tAsi NaM seDhI NaM vikkhaM bhasUI aMgulabIiyavaggamUlaM taiyavaggamUlapaDuppaNNaM) maDI mA zremiAnI For Private And Personal Use Only
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 478 ___ anuyogadvArasUtre patarakSetre tattvato'saMkhyeyAH zreNayaH santi / tathApi tA asatkalpanayA SaTpazcA zadadhikazatadvayAtmikA (256) bhavanti / tatra prathama vargamUlaM SoDaza (16), dvitIyaM catvAraH (4), tRtIyaM dvau (2) / aba dvitIyavargamUlaM catuHsaMkhyAtmakaM tRtIyavargamUlena dvikalakSaNena guNitamaSTasaMkhyAtmakaM bhavati / itthaM ca tatvato'saMkhyeyA api zreNayaH kalpanayA'STau zregayo bodhyAH / athavA-aMgulatRtIyavargamUlaghanamamANamAtrAH zreNayaH / aGgulatRtIyavargamUlaM dvau, tasya yad ghanazmANamaSTau tAyavaggamUlaM paDuppaNNaM) yahAM para ina zreNiyoM kI viSkaMbhasUci. hI kI gaI hai| isa viSkaMbhasUci kA pramANa yahAM tRtIya vargamUla se guNita aMgula ke dvitIya vargamUlarUpa liyA gayA hai| tAtparya isakA yaha hai ki aMgula pramANa pratara kSetra meM tattvataH asaMkhyAta zreNiyA~ hotI haiM-inheM hama kalpanA se isa prakAra se samajhale, ki mAnalo ye asaMkhyAta zreNiyA~ 256 rUpa haiN| inakA aba vargamUla nikAlo to 256 kA vargamUla 16 AtA hai| yaha prathama vargamUla hai / dvitIya vargamUla 4 AtA hai| aura tIsarA vargamUla 2 AtA hai / isa dvitIyavargamUla 4 ko tRtIyavargamUla 2 se guNA karane para 8 Ate haiN| ina 8 ko hama asaMkhyAta zreNiyoM kI viSkaMbhasUci mAnale / so ina asaMkhyAta zreNiyoM kI ginatI pradeza rAzi hogI utane baddhavaikriyazarIra kSetra kI apekSA ina vaimAnika devoM ke hote haiM / (ahava NaM aMgula taiyavaggaH mUlaghaNappamANamesAo seDhIo) athavA-yahAM para aMgula ke tRtIya viSkabhasUci ja grahaNa karavAmAM AvI che. A viSphabhasUcinuM prama Na ahIM tRtIya vargamULanI sAthe guNita aMgulane dvItiya vargamULa rUpa grahaNa karavAmAM AvyuM che. tAtparya A pramANe che ke aMgresanA pramANa pratara kSetramAM tatvataH asaMkhyAta zreNio hoya che. emane ApaNe kalpanAthI A rIte samajI zakIe chIe ke mAno ke asaMkhyAta zreNio 256 rUpa che. emanuM vargamULa kADhIe te 256 nuM vargamULa 16 Ave che. A prathama vargamULa che. dvitIya vargamULa 4 Ave che. ane tRtIya vargamULa 2 Ave che. A bIjA vargamULa 4 ne trIjA vargamULa 2 nI sAthe guNita karavAthI 8 Ave che, A 8 ne ApaNe asaMkhyAta zreNionI vikabhasUci mAnI zakIe. te A asaMkhyAta zreNionI gaNatrI pradeza rAzi thaze ane teTalA ja pddhvaitthiyshrii| kSetranI pekSA mA mAni vona DAya che. (ahava Na aMgulataiyavagamUlaM ghaNappamANamettAo seDhIoM) matha-mahI 25 zulanA For Private And Personal Use Only
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 217 vyantarAdInAmaudArikAdizarIrani0 479 tAvanmAtrAH zreNayaH / arthastu pUrvoktaeva / etAvatpramANA cAtra viSkambhasUcioMdhyA / muktAni vaikriyazarIrANi audhikaudArikazarIravad bodhyAni / AhArakazarIrANi nairayikAhArakazarIravad bodhyAni / taijasakAmakazarIgaNitu eteSAmeva vargamUla kA ghana karane para jo saMkhyA AtI hai, tatpramANa ye zreNiyAM lI gaI haiM, aimA jAnanA cAhiye / tAtparya yaha hai ki-'aMgula kA tRtIya. vargamUla 2 AyA hai| usakA ghana karane para ATa Ate haiN| so ATha ko hama kalpanA se asaMkhyAta zreNiyAM kI viSkabhasUci mAnale / isa prakAra pUrvokta kathana aura isa kathana meM kevala zabdoM kA hI bheda hai, artha kA koI bheda nahIM hai| jo artha Upara kahA gayA hai vahI artha yahAM para kahA gayA hai| (mukkellayA jahA ohiyA orAliyA tahA bhANiyavvA) mukta kriyazarIroM kA pramANa yahA~ para sAmAnya mukta audArikazarIroM ke pramANa ke jaisA anaMla jAnanA caahiye| (AhA. ragasarIrA jahA neraiyANaM) baddha aura mukta AhAraka zarIroM kA pramANa yahAM nAraka jIvoM ke baddha mukta AhAraka zarIroM ke pramANa ke jaisA jAnanA caahiye| jisa prakAra nArakoM ke baddha AhAraka zarIra nahIM hote haiN| usI prakAra vaimAnika devoM ke bhI baddha AhAraka zarIra nahIM hote haiN| parabhavoM ke zarIroM kI apekSA ye mukta AhAraka zarIra hote haiM, so inakA pramANa yahAM nArakoM ke mukta AhAraka zarIroM ke tRtIya vargamULanA ghana karavAthI je saMkhyA Ave che, tapramANa A zreNi grahaNa karavAmAM AvI che. ema jANavuM joIe, tAtparya A pramANe che ke aMgulanuM tRtIya vargamULa 2 AvyuM che. tenuM ghana karavAthI 8 Ave che. te AThane ame ka95nAthI asaMkhyAta zreNionI viSkarabhasUci mAnI laIe A pramANe pUrvokata kathana ane A kathanamAM phakata zabdono ja taphAvata che. arthano taphAvata nathI. je artha upara lIdho che teja rIte ahIM paNa sevAmA maavye| cha (mukkellayA jahA ohiyA orAliyA tahA bhANiyavvA) mukata vakriya zarIranuM pramANa ahIM sAmAnya mukata dArika zarIranA pramA nA rebha mAnata navu naye. (AhAragamrarIrA jahA neraiyANaM) maddha mana mukata AhAraka zarIronuM pramANa ahIM nAraka jIvAnA baddha mukata AhAraka zarIranA pramANanI jema jANavuM joIe jema nArakanA baddha AhAraka zarIra hotAM nathI, temaja vaimAnika devAnA paNa baddha AhAraka zarIra hetAM nathI. parabhanA zarIranI apekSA A mukata AhAraka zarIra hoya che. te emanuM pramANa ahIM nArakonAM mukata AhAraka zarIranI jema For Private And Personal Use Only
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 480 anuyogadvArasUtre vaikriyazarIravad bodhyAni / prakRtamupasaMharannAha - tadetatsUkSmaM kSetrapalyopamamiti / ithaM sUkSmavyavahArobhayavidhamapi kSetrapalyopamaM prarUpitamiti sUcayitumAha-tadetat kSetramiti / itthaM parayopamaM nirUpitamiti sUcayitumAha = tadetat palyopama miti / tadeva 'samayAvaLiyamu hunA' ityAdigAthAnirdiSTAstadupalakSitAzca sarve'pi kAlavibhAgA nirUpitA iti sUcayitumAha- tadeva dvibhAganiSpannamiti / itthaM ca sabhedaM kAlapramANaM nirUpitamiti suvayitumAha-vadetat kAla mANamati // pR. 217 // atha bhAvapramANaM nirUpayati Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUlam - se kiM taM bhAvapyamANe ? bhAvapyamANe- tivihe paNNatte, taM jahA - guNappamANe nayapyamANe saMkhapyamANe ||suu0218|| jaisA anaMta hai / (teyagakammagasarIrA jahA eesiM caiva veuccisarIrA tahA mANikavA) taijasa aura kArmaNa zarIra inake hI vaikriyazarIroM ke jaisA jAnanA cAhiye / ( se taM suddhame khettapa lio me se taM khettapaliovame-se taM palio me se taM vibhAganiSkaNNe-se taM kAlapyamANe) isa prakAra yaha sUkSma kSetrapalyopama kA svarUpa hai / isake nirUpita ho ho jAne para vyAvahArika aura sUkSma ke bheda se do bhedavAle kSetrapatyopama kA svarUpa pUrNarUpa se nirUpita ho jAtA hai ataH kSetrapalyopama kA svarUpa bhI nirUpita ho cukA hai / 'samayAvaliyamuhuttA' ityAdi gAthA dvArA nirdiSTa samasta samayAdirUpa kAla ke vibhAga bhI nirdiSTa ho cuke / isa prakAra inake nirdiSTa ho jAne para sabheda kAla pramANa kA kathana samApta ho cukA // sU0 217 // anaMta che. (teyagakammayasarIrA jahA eesiM ceva veuvviyasarIrA tahA bhANi - yavvA) taiksa bhane azu zarIra sebhanA vaiDiya zarIrAnI prema laguvAM ye. (se taM suDume khettapalio me - se taM khettavalio me se taM paliobamese taM vibhAganiSphaNNe - se taM kAlappamANe) yA pramANe sUkSma kSetrapalyo bhanu svarUpa che. A nirUpita thai javAthI vyAvahArika ane sUkSmanA bhedathI khe bhedavALA kSetrapalyeApamanuM svarUpa pUrNarUpathI nirUpita thaI jAya che, tethI kSetrapayatyamanu sva35 pa ni3pita tha yuM che. "samayAvaliyamuhuttA" ityAdi gAthA vaDe nirdiSTa samasta samayAdi rUpa kALanA vibhAge paNa nirdiSTa thaI cUkayA che. A rIte emanA nirdiSTa thavAthI sabheda kALa pramA NunuM kathana sa pUrNa thaI gayu che. AsU0 2175 For Private And Personal Use Only
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 218 bhAvapramANanirUpaNam chAyA-atha kiM tat bhAvapamANaM ?, bhAvapramANaM trividhaM prajJaptaM, tadyathAguNapramANaM, nayapramANaM, saMkhyAmamANaM // mu0 218 // TIkA-'se ki taM bhAvappamANe' ityAdi ziSyaH pRcchati-atha kiM tad bhAvapramANam ? iti / uttarayati-bhAvapramANambhavanaM bhAvaH vastunaH parigAmo jJAnAdivarNAdizva, pramitiH pramANam , pramIyate'ne. neti pramANam , pramIyate yattad vA pramANam / bhAva eva pramANaM bhAvamamANam / pramANazabdasya bhAvasAdhanapakSe vastuparicchedorthaH / vastuparicchedahetutvAd bhAvasya pramANatA bodhyaa| tad bhAvapramANaM guNapamANanayapramANa-saMkhyApramANeti trividhm||muu0218|| aba mUtrakAra bhAvapramANa kA nirUpaNa karate haiM-- 'se kiM taM bhAvappamANe' ? ityAdi / zabdArtha--ziSya pUchatA hai ki (se kiM taM bhAvappamANe ?) he bhadanta ! pUrva nirUpita vaha bhAvapramANa kyA hai ? uttara--(bhAvappamANe tivihe paNNatte) bhAvapramANa tIna prakAra kA prajJapta huA hai| (taM jahA) ve usake prakAra ye haiM-(guNa pamANe, nayappamANe, saMkhappamANe) eka gugapramANa, dUsarA nayapramANa aura tIsarA sNkhyaaprmaann| ___ bhAvArtha--'bhavanaM bhAvaH' yaha bhAva zabda kI vyutpatti hai| isakA artha honA hai 'aisA hai / arthAt jo hotA hai, vaha 'bhAva' hai / yaha bhAva vastu kA pariNAma rUpa par3atA hai| vastu kA pariNAma jJAnAdirUpa athavA varNAdirUpa hotA hai| pramiti kA nAma pramANa hai, athavA vastu jisa have sUtrakAra bhAva pramANunuM nirUpaNa kare che - "se ki ta' bhAvapamANe" tyaadi| zahAtha-ziSya prazna 42 cha / (se ki ta bhAvappamANe ?) mata! pUrvanirUpita bhAva pramANa zuM che? uttara-(bhAvappamANe tivihe paNNatte) bhAva pramANa 1 2nu prajJa thayera che. (ta' jahA) te 2 mA prabhArI che. (guNappamANe, nayappamANe, saMkhappamANe) prathama pramANa, mI nayaprabhAe bhane tRtIya samayAabhA. bhAvArtha:-'bhavana bhAva:' mA mAvazaNTanI vyutpatti na ' hovApaNuM" thAya che. eTale ke je hoya che te "bhAva" che. A bhAva varatunA pariNAma rUpa hoya che. vastunA pariNAma jJAnAdirUpa athavA varNAdirUpa hoya che pramitinuM nAma pramANa che, athavA vastu jenA vaDe jaNAya te pramANa che, __ a0 61 For Private And Personal Use Only
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ra atha guNapramANaM nirUpayati mUlam - se kiM taM guNappamANe ? guNappamANe - duvihe paNNatte, taM jahA - jIvaguNappamANe ajIvaguNappamANe ya se kiM taM ajIvaguNappamANe ? ajIvaguNappamANe- paMcavihe paNNatte taM jahA - vaNNaguNappamANe gaMdhaguNappamANe rasaguNappamANe phAsaguNapamANe saMThANa guNappamANe / se kiM taM vaNNaguNApamANe ? vaNNaguNamANe paMcavihe paNNatte, taM jahA - kAlavaNNaguNaSpamANe jAva anuyogadvArasUtre ke dvArA jAnI jAve vaha pramANa hai athavA jo jAnA jAve vaha pramANa hai yaha pramANa zabda kA vyutpattilabhya artha hai / bhAvarUpa jo pramANa hai vaha bhAvapramANa hai, pramANa zabda kI vyutpatti jaba bhAvasAdhana pakSa meM kI jAtI hai taba vastu kA pariccheda hI pramANa zabda kA artha hotA hai / aura jaba pramANazabda kI vyutpatti karaNasAdhana meM kI jAtI hai taba 'vastu jisa ke dvArA jAnI jAve vaha pramANa hai' aisA artha labhya hotA hai| isa avasthA meM vastu bhAva-jJAnAdirUpa athavA varNAdirUpa bhAva se jAnI jAtI hai| isaliye yaha bhAva pariccheda kA hetu ho jAtA hai / taba isameM pramANatA A jAtI hai / karmasAdhana pakSa meM jJAnAdi athavA varNAdirUpa bhAva guNarUpa se jAne jAte haiM isaliye ye svayaM pramANarUpa hote haiM // 218 // For Private And Personal Use Only A athavA je jANavAmAM Ave te pramANa che, pramANazabdanA vyutpatti labhya atha che. bhAva rUpa je pramANa che te bhAvapramANa zabdanI vyutpatti jyAre bhAva sAdhanapakSamAM karavAmAM Ave che, tyAre vastune paricchethru ja pramANu zabdanA artha thAya che. ane jyAre pramANa zabdanI vyutpatti karaNa sAdhanamAM karavAmAM Ave che, tyAre vastu jenA vaDe jaNAI Ave te pramANa che. evA a lakSya thAya che. A sthitimAM vastu jJAnAdi rUpa athavA vadi rUpa bhAvathI jaNAI Ave che. eTalA mATe jyAre A bhAva paricchedanA hetu thai jAya che. tyAre AmAM pramANutA AvI jAya che, krama sAdhanapakSamAM jJAnAdi athavA vadi rUpa bhAva guNu rUpathI jANavAmAM Ave che, eTalA mATe A peAte pramANurUpa hAya che. IIsU0 218
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 219 guNapramANanirUpaNam sukillvnnnngunnppmaanne| se taM vnnnngunnppmaanne| se kiM te gaMdhaguNappamANe? gaMdhaguNappamANe-duvihe paNNatte, taM jahA-surabhigaMdhaguNappamANe durbhigNdhgunnppmaanne| se taM gNdhgunnppmaanne| se kiM taM rasaguNappamANe? rasaguNappamANe-paMcavihe paNNatte, taM jahA-tittarasaguNappamANe jAva mhurrsgunnppmaanne| se taM rasaguNappamANe / se kiM taM phAsaguNappamANe ? phAsaguNappamANeaTTavihe paNNatte, taM jahA-kakkhaDaphAsaguNappamANe jAva lukkhphaasgunnppmaanne| se taM phaasgunnppmaanne| se kiM taM saMThANaguNappamANe? saMThANaguNappamANe-paMcavihe paNNatte, taM jahAparimaMDalasaMThANaguNappamANe vasaMThANaguNappamANe taMsasaMThANaguNappamANe cauraMsasaMThANaguNadhamANe aayysNtthaanngunnppmaanne| se taM sNtthaanngunnppmaanne| se taM ajIvaguNappamANe ||suu0219|| chAyA-atha kiM tad guNapramANam ? guNapamANaM dvividhaM prajJaptaM, tadyathA-jIvaguNapramANam ajIvaguNapamANaM ca / atha kiM tat ajIvaguNapramANam ? ajIvaguNapramANaM paJcavidhaM prajJaptaM, tadyathA-varNaguNapramANaM gandhaguNapramANaM rasaguNapramANe aba sUtrakAra guNa pramANa kA nirUpaNa karate hai-- 'se kiM taM guNappamANe ? ityaadi| zabdArtha--(se ki ta guNapamANe) he bhadanta pUrvaprakrAnta guNapramANa kA kyo svarUpa hai ? uttara-(guNapamANe duvihe paNNatte) guNapramANa do prakAra kA kahA gayA hai| (taM jahA) ve prakAra ye haiM-(jIva guNapamANe ajIvaguNa. have sUtrakAra guNapramANunuM nirUpaNa kare che. (se ki ta guNappamANe ?) tyaadi| sAtha - (se ki ta guNappamANe 1) 7 mata ! 5 usin YeprabhAnu 2135 yu cha ? uttara-(guNappamANe duvihe paNNatte) zuSprabhAya 4Anu aAmA mA0yu che. (ta' jahA) te 2 mA pramANe che. (jIvaguNappamANe ajIva For Private And Personal Use Only
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre sparzaguNapamANaM saMsthAnaguNapramANam / atha kiM tad varNaguNapramANam , varNaguNapamANaM paJcavidha prajJaptaM, tadyathA-kAlavarNaguNapramANaM yAvat zuklavarNaguNamamANam / tadetat varNaguNa mANaM / atha kiM tat gandhaguNapramANam ? gandhaguNapramANaM, dvividhaM ppamANe) eka jIva guNapramANa aura dUsarA ajiivgunnprmaann| (se kiM taM ajIvaguNappamANe ?) he bhadanta ! ajIva guNapramANa kA kyA svarUpa hai ? (ajIvaguNappamANe paMcavihe paNNatte) uttara--ajIva guNapramANa pAMca prakAra kA kahA gayA hai-- (taM jahA) jaise-(vaNNaguNappamANe, gaMdhaguNappamANe, rasaguNappamANe, phAsa guNappamANe, saMThANaguNappamANe) varNaguNapramANa, gaMdhaguNapramANa, rasaguNa pramANa, sparzaguNapramANa, aura saMsthAnaguNapramANa / (se kiM taM vaNNaguNappamANe ?) he bhadanta ! vaha varNaguNapramANa kyA hai ? (vaNNaguNappamANe paMcavihe paNNatte) varNaguNapramANa pAMca prakAra kA kahA gayA hai (taM jahA) jaise-(kAlavaNNaguNappamANe jAva sukillavaNNaguNappamANe) kRSNavarNa guNaprANa yAvat zuklavarNaguNapramANa (se taM vaNaguNa. ppamANe) isa prakAra yaha varNaguNapramANa hai| (se kiM taM gaMdhaguNappamANe he bhadanta ! vaha gaMdha guNapramANa kyA hai ? (gaMdhaguNappamANe duvihe paNNatte) gaMdhaguNapramANa do prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA) jaise guNappamANe) me 01 guNa pramANa bhane bhI a01 zuzupramANa (se ki ta ajIvaguNappamANe 1) 7 mata ! ala guNa pramANunu 2135 uyu cha ? (ajIvaguNappamANe paMcavihe paNNatte) uttara-49 pramANa patra prA2nu 4AmA mA0yu che. (taM jahA) ma (vaNNaguNappamANe, gaMdha guNappamANe, rasaguNappamANe, phAsaguNappamANe, saMThANaguNappamANe) va zuSprabhASya, jaya zuzuprabhAe, 24 zuSprabhAra, 25 zuSprabhAe bhane saMsthAna zuSpapramANa (se ki taM vaNNaguNappamANe 1) mata ! te 1 zuzuprabhAya zu cha ? (vaNNa guNapramANe paMcavihe paNNatte) 1 zuzuprabhAra pAMya prA2nu aAmA mAthyu cha. (tauM jahA) rebha (kAlavaNNaguNappamANe jAva sukillavaNNaguNappamANe) va guSprabhAra yAvat zusa 1 guprabhAe (se taM vaNNaguNappamANe) mA rIte // 1 zupramANu che. (se ki ta gaMdhaguNappamANe) 3 mahata! ya guNapramANu cha 1 (gaMdhaguNappamANe duvihe paNNatte) 4 guthuprabhA meM prA2nu 4 For Private And Personal Use Only
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 219 guNapramANanirUpaNam 18 prajJaptaM, tadyathA-surabhigandhaguNapramANaM durabhigandhaguNapramANam / tadetat gandhaguNapramANam / atha kiM tad rasaguNapramANaM ? rasaguNapamANaM paJcavidha prajJaptaM, tadyathA-tiktarasaguNamamANaM yAvat madhurarasaguNapramANam / tadetat rasaguNapramANam / atha kiM tat sparzazuNapramANam ? sparzagugapramANam , aSTavidhaM prajJaptaM, tadyathA-karkazasparzaguNapamANaM yAvat rUkSasparzaguNapramANam ? tadetat sparzaguNapramANam / atha kiM tat saMsthAnaguNapramANam ? saMsthAnaguNapramANaM paJcavidhaM prajJaptaM, tadyathA-parimaNDala(surabhigadhaguNappamANe durabhigaMdhaguNappamANe) surabhigaMdhaguNapramANa aura durabhigaMdhaguNapramANa |(se taM gaMdhaguNappamANe) isa prakAra yaha gaMdhaguNapramANa hai / (se kiM taM rasa guNappamANe?) he bhadanta ! vaha rasa guNapramANa kyA hai ? (rasaguNappamANe paMcavihe paNNatte) rasa guNa pramANa pAMca prakAra kA kahA gayA hai| (taM jahA) jaise-(tittarasaguNa. ppamANe) tiktarasaguNapramANa (jAva mahurarasaguNappamANe) yAvat madhurarasaguNapramANa (se taM rasaguNappamANe) isa prakAra se yaha rasa guNaMpramANa hai / (se kiM taM phAsaguNappamANe) he bhadanta ! vaha sparza guNapramANa kyA hai ? (phAsaguNappamoNe avihe paNNatte0) sparzaguNa pramANa ATha prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA) jaise (kakkhaDaphAsaguNapamANe jAva lukkhaphAsaguNappamANe) karkaza sparzaguNapramANa yAvat rUkSasparza guNapramANa (se taM phAsaguNappamANe) isa prakAra sparza guNa pAmA mAvyu cha. (tauM jahA) 2 (surabhigaMdhaguNappamANe durabhigaMdhaguNappa. mANe) susama ma gurapramANa mana ENA gazuprabhA (se ta gaMdhaguNapamANe) // pramANe mA gadha zuSmAya che. (khe ki ta rasaguNappamANe) 3 mahata! te 22 zuSpapramANa zu cha? (rasaguNappamANe paMcavihe paNNatte) 2sa bhuzupramANa pAya prA2nu apAmA mAvyu cha. (ta jahA) bho (tittarasaguNappamANe) titarasa guzuprabhAzu (jAva mahurarasaguNappamANe) yApat madhu22sazuSpaprabhA / pramANa cha. (se taM rasaguNappamANe) mA 2sa zuzupramANa cha. (se ki ta phAsaguNappamANe ?) 3 mahata! te 250 guepramANa zu cha? (phAsaguNappamANe advavihe paNNatte) 25 guNa mA8 ranu avAma mAvyu cha. (ta jahA) 2 (kakkhaDaphAsaguNappamANe jAva lukkha phAsaguNappamANe) 4 25 guzuprabhAya yAvat 3kSa 25 guNa pramANa (se taphAsaguNappamANe) yA pramANe mA 250 guthuprabhA cha, (se ki ta saMgaNaguNappamANe 1) 3 For Private And Personal Use Only
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 486 ____ anuyogadvArasUtra saMsthAnaguNapramANaM vRttasaMsthAnaguNapramANaM vyasrasaMsthAnaguNapramANaM catusrasaMsthAnaguNapramANam , AyatasaMsthAnagugapramANam / tadetat saMsthAnaguNapramANam / tadetat ajIvaguNapramANam // sU0 219 // TIkA-'se ki taM' ityAdi atha kiM tad gugapamANam ? iti shissyprshnH| uttarayati-guNapramANampramitiH pramANam , pramIyate'neneti vA pramANam , pramIyate yattadvA pramANam / pramANa hai / (se kiM taM saMThANaguNappamANe ?) he bhadanta ! vaha saMsthAna guNa pramANa kyA hai ? (saMThANaguNapamANe paMcavihe paNNatte) uttara--saMThANa guNapramANa pAMca prakAra kA kahA gayA hai| (jahA) jaise-(parimaMDalaThANaguNappamANe) parimaMDasaMsthAnaguNapramANa, ( vaTTasaThANaguNapamANe) vRttasaMsthAnaguNapramANa (taM tasaMThANaguNapamANe) jyastra saMsthAnaguNapramANa (caurasasaMThANaguNappamANe) caturasra saMsthAna guNapramANa (Apaya ThANa guNappamANe) AyatasaMsthAnaguNapramANa, (se taM saMThANaguNapamANe) yaha saMsthAnaguNapamANa haiN| (se taM ajIvaguNappamANe) isa prakAra pUrvaprakAnta ajIva guNapramANa haiN| bhAvArtha-yaha pahile spaSTa kara diyA hai ki 'pramANa zabda kI vyutpatti bhAva, karaNa aura karma ina tInoM sAdhanoM meM hotI hai| 'pamitiH pramANam' yaha pramANa zabda kI vyutpatti bhAvasAdhana meM hai| "pramIyate anena" yaha zabda kI vyutpatti karaNasAdhana pakSameM hai "pramIyate yat tatpramANam" yaha pramANazabda kA vyutpatti karma sAdhanamata ! te saMsthAna gumAya zucha 1 (saMThANaguNappamANe paMcavihe paNNatte) uttara-sasthAna gumAe pAMya prAranu uDevAmA mA0yu cha. (ta jahA) 2ma (parimaMDalasaMThANaguNappamANe) parimANa saMsthAna gumAe (vaTTasaMThAga guNapamANe) vRttasa sthAna zuSpramANu (tasasaMThANaguNappamANe) yasa saMsthAna pramANa (cauraMsasaMThANaguNapyamANe) yatu saMsthAna zumAra (AyayasaMThANaguNappamANe) bhAyata saMsthAna gue pramANa (se ta saMThANaguNappamANe) mA zate 2thAna zuSpa prabhA che. (se ta ajIvaguNappamANe) A pramANe pUrva prakAnta ajIva guNa pramANa che. bhAvArtha-AnI pahelAM spaSTa karavAmAM AvyuM che ke pramANa zabdanI vyutpatti la. 425 bhane ma ! ye sAdhanAmA hAya che. 'pramitiH pramANam' mA pramANa 204nI vyutpatti kA sAdhanamA cha. 'pramIyate anena' yA pramANa zanI vyutpatti 4261 sAdhana pakSamA che. 'pramIyate yat For Private And Personal Use Only
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA sUtra 219 guNapramANanirUpaNam guNAjJAnAdayo varNAdayazva, taeva pramANam=pramitiH vastuparicchedaH, taddhetutvAda guNA api pamANam / guNaizca dravyaM pramIyate, guNAzca guNarUpatayA pramIyante / itthaM bhAvakaraNakarmeti tritayasAdhanapakSe'pi guNAnAM praamaannymnusndheym| idaM guNapramANaM jIvAjIvobhaya bhedena dvividham / tatrAlpavaktavyatvAtpathamamajIvaguNapramANamuktam / vyAkhyA'sya prAyo nigdsiddhaa| navaram-parimaNDalasaMsthAnaM valayAdivat , vRttamayogolakavat , vyatraM trikoNam-zRGgATakaphalavat , caturasraM samacatuSkoNam , Ayatam-dIghamiti // mu0 219 // pakSa meM haiM / yahA~ guNapramANa kA prakaraNa cala rahA hai-isaliye bhAva sAdhanapakSa meM guNoM ko jAnane rUpa pramiti kA nAma pramANa hotA hai| guNa svayaM pramANabhUta nahIM hote-parantu jAnanArUpa kriyA guNoM kI hai, isaliye kriyA aura kriyAvAn meM abhedopacAra se gugoM ko pramANa mAna liyA jAtA hai / karaNa sAdhanapakSa meM "jisake dvArA jAnA jAve vaha pramANa hai" yaha pramANa zabda kI vyutpatti kahI gaI hai so guNoM se dravya jAnA jAtA hai isaliye guNapramANabhUta ho jAte haiM / karmasAdhana pakSa meM "jo jAnA jAve" vaha pramANa hai aisI pramANazabda kI vyutpatti huI hai-so guNa guNarUpa se jAne jAte haiM, isaliye guNapramANa haiN| isa prakAra bhAva karaNa aura karmasAdhana pakSa meM guNoM meM pramANatA kA anusaMdhAna kara lenA caahiye| sUtrakAra ne jo vyutkrama se ajIva guNapramANa kA kathana kiyA hai usakA kAraNa yahAM alpavaktavyatA hai| valaya Adi kA jo AkAra hotA hai, vaha parimaMDala saMsthAna hai / ayotatpramANam' mA prabhAva zahanI vyutpatti bhasAdhana pakSamA che. mI guNa pramANunuM prakaraNa cAlI rahyuM che. tethI bhAvasAdhanapakSamAM guNenA jJAna rUpa pramitinuM nAma pramANa hoya che, guNa jAte pramANabhUta hetA nathI, paraMtu jANavA rUpa kiyA guNenI che. eTalA mATe kriyA ane kiyAvAnamAM abheda pacArathI guNene pramANa mAnI levAmAM Ave che. karaNasAdhana pakSamAM "jenA vaDe jANavAmAM Ave te pramANa che." A rIte pramANazabdanI vyutpatti ApavAmAM AvI che. te guNethI dravya jANavAmAM Ave che tethI guNe pramANabhUta thaI jAya che, karmasAdhanapakSamAM "je jANavAmAM Ave te pramANa che. A jAtanI pramANu zabdanI vyutpatti kahevAmAM AvI che eTalA mATe guNa, guNa rUpe jANavAmAM Ave che, tethI ja guNa pramANa che. A rIte bhAvakaraNa ane karmasAdhana pakSamAM guNemAM pramANutAnuM anusaMdhAna karI levuM joIe. sUtrakAre je vyutkramathI ajIva pramANanuM kathana karyuM che, tenuM kAraNa ahIM alpa vakta For Private And Personal Use Only
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 488 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre atha jIvaguNapramANaM nirUpayati mUlam - se kiM taM jIvaguNappamANe ? jIvaguNappamANe- tivihe paNNatte, taM jahA - NANaguNApamANe, daMsaNaguNappamANe, caritaguNappamANe / se kiM taM NANaguNappamANe ? NANaguNatpamANeuvihe paNNatte, taM jahA - paccavakhe, aNumANe, ovamme, Agame / se kiM taM paccakkhe ? paccakkhe duvihe paNNatte, taM jahAiMdiyapaJcakakhe ya NoiMdiyapaJcavakhe y| se kiM taM iMdiyapaccakkhe ? iMdipaJcavakhe paMcavihe paNNatte, taM jahA- soiMdiyapaJcakkhe cakkhuriMdiyapaccakkhe ghANidiyapaccakrale jiviMbhadiyapaccakkhe phAsiMdiyapaccakkhe | se taM iMdiyapaccakkhe / se kiM taM NoiMdiyapaccakkhe ? goiMdiyapaccakkhe tivihe paNNatte, taM jahA - ohi - NANapaccakkhe, maNapajjavanANapaccakkhe, kevlnnaannpcckkhe| se taM goiMdiyapaccakkhe | se taM paccakkhe ||suu0220|| chAyA - atha kiM tat jIvaguNapramANam ? jIvaguNapramANaM-trividhaM prajJatam, tayathA - jJAnaguNapramANa, darzanaguNapramANaM cAritraguNapramANam / atha kiM tat jJAnagolaka kA jo saMsthAna hotA hai yaha vRttasaMsthAna haiN| siMghAr3e ke AkAra jaisA jo AkAra hotA hai vaha yatra saMsthAna hai / jisa saMsthAna meM cAroM kone barAbara hote haiM usa saMsthAna kA nAma caturasra hai| jo AkAra laMbA hotA hai, vaha Ayata saMsthAna hai| ye saba varNAdi guNa ajIva padArtha ke haiM isaliye inheM ajIvaguNapramANa meM rakhA hai || sU0 219 // For Private And Personal Use Only vyatA che. valaya vagerenA je AkAra hAya che. te parima'DaLa sasthAna che aceAgeAlakanu' je saMsthAna DhAya, te vRtta 'thAna che. ziMgADAnA jevA je AkAra hAya che te tryastra sasthAna che, je saMsthAnamAM cAra cAra khUNAo kharAkhara hAya che, te sasthAnanuM nAma catusra che. je saMsthAnanA AkAra lAMbA hAya te AyatasaMsthAna che. A badhAM varNAdi guNa ajIva padAnAM che tethI A badhAne ajIvaguNu pramANamAM mUkavAmAM AvyAM che. ! sU0 2195
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 220 jIvaguNapramANanirUpaNam guNapramANam ? jJAnaguNapramANaM caturvidhaM prajJaptaM, tadyathA-pratyakSam , anumAnam , aupamyam , AgamaH ! atha kiM tat pratyakSa ? pratyakSaM dvividhaM prajJaptaM, tadyathAindriyapratyakSaM ca no indriyapratyakSaM ca / atha kiM tat indriyapratyakSam ? indriyama aba sUtrakAra jIvaguNapramANa kA nirUpaNa karate haiM'se kiM taM jIvaguNappamANe' ityAdi / zabdArtha-(se kiM taM jIvaguNappamANe ?) he bhadanta ! jIvaguNapramANa kyA hai ? uttara--(jIvaguNapSamANe tivihe paNNatte) jIvaguNapramANa tIna prakAra kA kaho gayA hai-(naM jahA) jaise (NANaguNappamANe daMsaNaguNappamANe, carittaguNapyArAge) jJAnaguNapramANa, darzanaguNapramANa cAritraguNa. pramANa (se mitaM mANaguNappamANe) he bhadanta ! jJAnaguNapramANa kA kyA svarUpa hai ? (NANaguNaparamANe caubihe paNNatte) jJAnaguNapramANa cAra prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA) usake ve prakAra ye haiM-(paccakkhe, aNubhANe ovamme, Agame) pratyakSa anumAna upamAna, aura Agama (seritaM paccakkhe ?) he bhadanta ! pratyakSa kA kyA svarUpa haiM ? (paccarakhe duvihe patte) vaha pratyakSa do prakAra kA kahA gayA haiN| (taM jahA) jaise-(iMdiyapaccakkhe ya NoiMdiyapaccakkhe ya) eka indriya have sUtrakAra jIva guNapramANanuM nirUpaNa kare che. 'se ki ta jIvaguNAmANe' dhyA! zahAtha-(se kiM taM jIvaguNappamANe 1) ! 5 zuSa pramANa zu? uttara--(jIvaguNappamANe tivihe paNNatte) 75 prabhAya 3] prA2nu apAmA mayu cha (taM jahA) bha3 (NANa guNappamANe daMsaNaguNappamANe, carittaguNappamANe) jJAna gukhya pramANa, 4zana guru prabhAe yAtrizu prabhA] (se kiM taM NANaguNappama Ne) 3 mata! jJAnagunya prabhAnu 2135 . cha ? (NANaguNappamANe caubihe paNNatte) jJAnaguNa pramANa yAra prahAra DevAmA mAyu che. (taM jahA) tenA / mA pramANe cha. ( paccakkhe, aNumANe, ovamme, Agame) pratyakSa anumAna, 75mAna sane mAgama (se kiM taM paJcakkhe) 3 mahata! pratyakSa 1235 _ cha ? (paccarakhe duvihe paNNatte) te pratyakSa meM prA2nu 4AmA yuche. (taM jahA) hai (iMdiya paccakkhe ya No iMdiyapaccakkhe ya) mendriya pratyakSa bhane anya nandriya pratyakSa a. 62 For Private And Personal Use Only
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra syakSa paJcavidha prajJapta, tadyathA-zrotrendripatyakSaM, cakSurindriyapatyakSaM ghANendriya pratyakSaM jihvendriyapratyakSaM, sparzendriyapratyakSam / tadetat indriyapratyakSam / atha kiM tat no indriyapatyakSaM ? noindriyapatyakSa-trividha prajJaptaM, tadyathA-avadhijJAnamatyakSa, manAparyavajJAnapratyakSaM, kevalajJAnapratyakSam / tadetat no indriyamatyakSam / tadetat pratyakSam // sU0 220 // pratyakSa aura dUsarA noindriya pratyakSa / (se kiM taM iMdiyapaccakkhe) vaha iMdriyapratyakSa kyA hai ? (iMdiyapaccakkhe paMcavihe paNNatte) vaha indriya pratyakSa pAMca prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA) ve prakAra ye haiM(noiMdiyapaccakkhe) zrotrendriya pratyakSa (cakkhuridiyapaccakkhe) cakSu indriya pratyakSa (ghANidiyapaccakkhe) ghrANendriyapratyakSa (jibhidiyapaccakkhe) jihvA indriya pratyakSa (phAsiMdiyapaccakkhe) sparzanaindriya pratyakSa / (se taM iMdiyapaccakkhe) isa prakAra yaha indriya pratyakSa hai / (se kiM taM jo iMdiyapaccakkhe) he bhadanta ! noindriya pratyakSa kyA hai ? (No iMdiyapaccakkhe tivihe paNNatte) no indriya pratyakSa tIna prakAra ko kahA gayA hai| (taM jahA) jaise-(ohiNANapaccakkhe, maNapajjavanANapacca. kkhe, kevala nANapaccakkhe) avadhijJAnapratyakSa manaHparyavajJAnapratyakSa aura kevalajJAna pratyakSa / (se taM No iMdiyapaccarakhe) isa prakAra yaha noindriya pratyakSa hai / (se taM paccakkhe) yahI pratyakSa kA svarUpa hai| (se kiM taM iMdiyapaccakkhe) ndriya pratyakSanu zu 2135 cha 1 (iMdiyapaccakkhe paMcavihe paNNate) tendriya pratyakSa pAMya prAnu upAmA mAyu cha. (taM jahA) a pra / pramANe che. (soiMdiyapaccakkhe) zrotrendriya pratyakSa (cakkhuridiyapaccakkhe) yakSudhandriya pratyakSa (ghANidiyapaccakkhe) ndriya pratyakSa jibhidiyapaccakkhe) lindriya pratyakSa (phAsidiya paccakkhe) 25 nandriya pratyakSa (se taM iMdiyapaccakakhe) pramANe mAndriya pratyakSa che. (se kiM taM No iMdiyapaccakkhe) mahanta ! na ndriya pratyakSa zucha ? (No iMdiyapaccakkhe tivihe pagNatte) no chandriya pratyakSa tra prA2nu |apaamaa mAvyu cha. (taM jahA) 25 (ohiNANapaJcakkhe, maNapajjavanANapaccakkhe kevala nANapaccakkhe) ma. vijJAnapratyakSa mana: 5vajJAna, pratyakSa ane parajJAna pratyakSa (se taM No iMdiya paccakkhe) mA prabhAva mA nandriya pratyakSa cha. (se ta paJcakkhe) Aja pratyakSanuM svarUpa che, For Private And Personal Use Only
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 220 jIvaguNapramANanirUpaNam TIkA-'se kiM taM jIvaguNappamANe' ityAdi atha kiM tat jIvaguNapramANam ? iti ziSyapraznaH / uttarayati-jIvaguNamamANam-jIvasya ye guNAH-jJAnAdirUpAstadrUpaM pramANaM jJAnaguNapramANadarzanaguNapramANacAritraguNapramANeti trividham / tatra jJAnaguNapramANam jJAnarUpo yo guNastadrUpaM pramANaM pratyakSAnumAnaupamyAgameti caturvidham / tatra pratyakSam-aznute vyApnoti jJAnAtmanA'rthAn yaH so'kSo-jIva, akSajIvaM prati pratigataM pratyakSam-'atyAdayaH krAntAdyarthe dvitIyA' iti pratyakSam-arthasAkSAtkAreNa jIvasya yajjJAnamutpadyate bhAvArtha--isa sUtra dvArA sUtrakAra ne jIvaguNapramANa kA nirUpaNa kiyA hai-jisameM cetanA ho jAnane dekhane kI tAkata ho usakA nAma jIva hai| isa jIva ke jo jJAnAdika guNa hai ve jIvaguNa haiM / ina jIva guNoM kA pramAga honA-arthAt jIvaguNoM kA svayaM pramANarUpa honA yaha jIvaguNa pramANa hai / jJAnaguNapramANa pratyakSa, anumAna, Agama aura upamAna ke bheda se cAra prakAra kA kahA gayA hai| pratyakSa zabda meM prati akSa aise do zabda hai / akSa zabda kA artha jIva hai| kyoMki yaha jIva jJAna se samasta padArthoM kA vyApta kara letA hai-jAna letA haiakSaNoti-vyApnoti-jJAnAtmanA arthAn yaH so'kSaH" aisI akSazabda kI vyutpatti hai / so isa jIva ke prati-pratigata-ho vaha pratyakSa hai| yahAM "atyAdayaH krAntAyarthe dvitIyA" jIva meM isa sUtra se ditIyA vibhakti huI hai / artha ke sAkSAtkAra se jo jIva ko jJAna utpanna bhAvArtha---A sUtravaDe sUtrakAre jIvaguNapramANanuM nirUpaNa karyuM che. jemAM cetanA hoya, jANavA, jevAnI zakita hoya te jIva che. A jIvana je jJAnAdika guNa che, te jIvaguNa che. A avaguNenuM pramANa thavuM. eTale ke jIvaguNanuM jAte pramANa rUpa thavuM te jIvaguNu pramANa che. jJAnaguNa pramANa, pratyakSa, anumAna, Agama ane upamAnanA bhedathI cAra prakAranuM kahevAmAM AvyuM che. pratyakSa zabdamAM prati akSa evA be zabda che. akSa zabdane artha jIva (AtmA) che. kemake A jIva jJAnathI samasta padArthone vyApta karI se che-ant a , 'akSNoti dhyapnoti jJAnAtmanA yaH so'kSaH mevA akSa zabdanI vyutpatti che. te A jIvana prati-pratigata-hoya te pratyakSa che. mahI 'atyAdayaH kAntodyathe dvitIyA' ma mAti : 43 dvitIyA vimati thayela che. arthane sAkSAtkArathI je jIvane jJAna utpanna thAya che, For Private And Personal Use Only
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 492 anuyogadvArasUtra tadityarthaH / yadvA-anAti-bhuGkte pAlayati vA arthAn yaH so'kSo jIvaH / akSaM patigataM pratyakSam / arthaH pUrvokta eva akSamakSaM pratigatamiti pratyakSamiti kaizvid vigRhItaM tatra yuktam avyayIbhAvasya napuMsakatvena pratyakSo bodhaH pratyakSA buddhiH pratyakSa jJAnam iti liGgatrayasyAnupapanatvAt / tacca pratyakSam indriyapratyakSano. indriyapatyakSeti dvividham / tatra-indriyapratyakSam-indriya zrotrAdikaM tannimittaM tatsahakArikAraNaM yasya jJAnasya tadaliGgikaM zabdarUparasagandhasparzariSayajJAnam / idaM ca indralakSaNajIvAt param-atiriktaM nimittamAzrityotpadyate / yathA dhUmamAzrityAgnijJAnam, ata idaM jJAnamapi vastutaH parokSameva, tathApIdaM lokavyavahArataH hotA hai usakA nAma pratyakSa jJAna hai| "AznAti-bhuGkte pAlayati vA arthAn yaH saH akSo jIyaH" isa vyutpatti kA bhI yahI pUrvokta artha hai jo " akSa akSa prati gataM pratyakSam-aisI vyutpatti isa pratyakSa zabda kI karate haiM vaha yukta nahIM hai| kyoMki aisI vyutpatti karane meM avyayIbhAva samAsa hotA hai aura vaha sadA napuMsaka liGga meM hotA hai taba "pratyakSo bodhaH pratyakSA buddhiH, pratyakSaM jJAnam" isa prakAra se triliMgatA pratyakSazabda meM nahIM A skegii| ataH pUrvokta vyutpatti hI pratyakSa zabda kI nirdoSa hai / jisa pratyakSajJAna kI utpatti meM indriyoM sahakAri kAraNa paDatI hai, vaha indriyapratyakSa hai / vaise dekhA jAve to siddhAnta ke anusAra aisA jJAna parokSa hI mAnA gayA hai| kyoMki indriyoM kI sahAyatA se utpanna jJAna saba hI AtmAtirikta para kI sahAyatA se utpanna hone ke kAraNa dhUma kI sahAyatA se utpanna agni tenu nAma pratyakSa zAna che. 'aznAti-bhuGkte pAlayati vA arthAn yaH saH akSo jIvaH' mA vyutptti| 5) se pUrita bhaya che. 2 'ajha akSa prati gata -pratyakSam ' AL tanI vyutpatti mA pratyakSa zanI 42 che, te yuta nathI. kemake A jAtanI vyutpatti karavAmAM avyayIbhAva samAsa thAya che. ane bhenasa vibhA thAya che. tyAre 'pratyakSo bodhaH pratyakSA buddhiH pratyakSaM jJAnam ' yA zata nimitA pratyakSa zamA mAvI // 4 // nahI. tathA pratyakSa zabdanI pUta vyutpatti ja nirdoSa kahevAya. je pratyakSa jJAnanI utpattimAM indriya sahakAri kAraNa tarIke hoya te Indriya pratyakSa che. Ama ApaNe vicAra karIe to siddhAnta mujaba evuM jJAna pakSa ja mAnavAmAM AvyuM che. kema ke IndriyonI sahAyatAthI utpannajJAna sarva AtmAtirikata para' nI sahAyatAthI utpanna thavA badala dhUmanI sahAyatAthI utpanna agnijJAnanI For Private And Personal Use Only
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 221 anumAnapramANanirUpaNam pratyakSamucyate itibodhyam / idamindriyamatyakSaM zrotrendriyapratyakSacakSurindriyapatyakSaghrANendriyapratyakSajihvendriyapratyakSasparzendriyapratyakSeti pnycvidhm| yattu indriyapatyakSa na bhavati tad noindriyapatyakSamucyate / no zabdo'tra sarvaniSedhe vartate, tena yatra indriyaM sarvathaiva na pravattate, kintu jova eva sAkSAdartha pazyati, tannoindriyapratyakSam / etat adhijJAnapratyakSamanaHparyavajJAnapratyakSakevalajJAna pratyakSeti trividhamiti ||muu0220|| atha anumAnaM nirUpayati - ___ mUlam-se kiM taM aNumANe? aNumANe-tivihe paNNatte, taM jahA-putvavaM sesavaM diTusAhammavaM / se kiM taM putvavaM? puvavaM paMcavihaM paNNattaM, taM jahA-khateNa vA 1 vaNeNa 2 vA laMchaNeNa vA 3 maseNa vA 4 tilae Na vA 5 gAhAjJAna ke jaisA se parokSa mAnA gayA hai / jisa prakAra agnijJAna dhUmarUpa liMga kI sahAyatA se utpanna hotA hai aura vaha parokSa hotA hai, usa prakAra se indriyajanya jJAna liGgajanya nahIM hotA hai / isIliye indriya janya jJAna ko vastutaH parokSarUpa hone para bhI lokavyavahAra kI apekSA pratyakSa mAna liyA gayA hai| jisa jJAna kI utpatti indriyoM kI sahAyatA se nahIM hotI hai, vaha noindriya pratyakSa jJAna hai| yahAM "no" zabda sarvathA indriyoM kI sahAyatA ke niSedha meM liyA gayA hai| isakA yaha tAtparya hai ki jisa jJAna kI utpatti kevala AtmAdhIna hI hotI hai, vaha no indriya pratyakSa hai| aise no indriya pratyakSa jJAna avadhijJAna manaH paryavajJAna aura kevalajJAna ye tIna jJAna hai ||suu. 220 // jema pakSa mAnavAmAM AvyuM che. je pramANe agnijJAna dhUmarUpa liMganI sahAyatAthI utpanna thAya che ane te paNa hoya che, A rIte Indriya janyajJAna liMgajanya hetuM nathI. eTalA mATe Idriya janya jJAnane vastutaH parokSarUpa hovA chatAMe lekavyavahAranI apekSAe pratyakSa mAnI lIdhuM che. je jJAnanI utpatti indriyanI sahAyatA vaDe thatI nathI. te Indriya pratyakSajJAna che. ahIM no' zabda sarvathA indriyanI sahAyatAnA niSedhamAM grahaNa karavAmAM Avyo che, AnuM tAtparya A pramANe che ke "je jJAnanI utpatti phakata AmAdhIna ja hoya che, te neIndriya pratyakSa che. evA neIndriya pratyakSajJAna avadhijJAna mana:paryavajJAna ane kevalajJAna A traNa jJAne che. e sU0 220 che For Private And Personal Use Only
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - ka2che anuyogadvArasUtra "mAyA puttaM jahA naTuM, juvANaM punnraagyN| kAI paJcabhijANejjA, puvaliMgeNa keNaI // 1 // " se taM putvavaM / se kiM taM sesavaM? sesavaM paMcavihaM paNNattaM, taM ahA-kajeNaM kAraNeNaM guNeNaM avayaveNaM aasennN| se kiM taM kajeNaM? kajjeNaM-saMkhaM sadeNaM, bheri tADieNaM, vasabhaM DhikieNaM, moraM kekAieNaM, hayaM hesieNaM, gayaM gulaguieNaM, rahaM ghnnghnnaaiennN| se taM kajeNaM / se kiM taM kAraNeNaM? kAraNeNaM taMtavo paDassa kAraNaM, Na paDo taMtukAraNaM, vIraNA kaDassa kAraNaM, Na kaDo vIraNAkAraNaM, mippiMDo ghaDassa kAraNaM, Na ghaDo mippiDakAraNaM / se taM kaarnnennN| se kiM taM guNeNaM? guNaNaM-suvaNaM nikaseNaM, puppha gaMdheNaM, lavaNaM raseNaM, mahuraM AsAyaeNaM, vatthaM phaasennN| se taM gunnnnN| se kiM taM avayaveNaM? avayaveNaM-mahisaM siMgeNaM, kukkuDaM sihAe, hatthiM visANeNaM, varAhaM dADhAe, moraM piccheNaM, AsaM khureNaM, vagdhaM naheNaM, dhamariM vAlaggeNaM, vANaraM laMgUleNaM, dupayaM maNussAdi, cauppayaM gavayAdi, bahupayaM gomiyAdi, sIhaM kesareNaM vasahaM kakueNaM, mahilaM balayabAhAegAhA-paDiyarabaMdheNaM bhaDaM, jANijjA mahiliyaM nivsnnennN| sistheNaM doNapAgaM, kaviMca ekAe gAhAe // 1 // se taM avyvennN| se kiM taM AsaeNaM? AsaeNaM-ariMga dhUmeNaM, salilaM balAgeNaM, buDhei abbhavikAreNaM kulaputtaM sIlasamAyAreNaM / se taM AsaeNaM / se taM sesavaM suu0221|| For Private And Personal Use Only
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA sUtra 221 anumAnapramANanirUpaNam chAyA-atha kiM tat anumAnam ? anumAnaM trividhaM prajJaptam-tadyathA pUrvavat zeSavat dRSTisAdharmyavat / atha kiM tat pUrvavat ? pUrvavat paJcavidhaM prajJaptam-tadyathAkSatena vA 1 vraNena vA 2 lAJchanena vA 3 maSeNa vA 4 tilakena vA 5, gAthA "mAtA putraM yathA naSTaM. yuvAna punarAgatam / kAcit pratyabhijAnIyAt pUrvaliGgena kenacit / / " aba sUtrakAra anumAna jJAna kI prarUpaNA karate haiM"se kiM taM aNumANe ?" ityAdi / zabdArtha--(se kiM taM aNumANe ) he bhadanta ! vaha pUrva prakrAnta anumAna kyA hai? uttara--(aNumANe tivihe paNNatte) anumAna tIna prakAra kA kahA gayA hai-(taM jahA) usake prakAra ye haiM-(putva sesavaM disAhamma) pUrvavat zeSavat aura dRSTisAdharmyavat / (se kiM taM putvavaM) he bhadanta ! pUrvavat anumAna kyA hai ? uttara--(putvavaM paMcavihaM paNNattaM ) pUrvavat anumAna pAMca prakAra kA kahA gayA hai (taM jahAM jaise-(khatteNa vA vaNeNa vA, laMchaNeNa vA, maseNa vA, tilaeNa vA) kSata, vraNa, lAJchana, masA aura tila ina pAMca cihnoM dvArA utpanna huA anumAna pUrvavat kahalAtA hai aura inhIM cihnoM se utpanna hone ke kAraNa vaha ina 2 nAma vAlA ho jAtA hai / isaliye use pAMca prakAra kA kahA hai / (gAhA) yahAM para yaha gAthA hai "mAyA have sUtrakAra anumAna jJAnanI prarUpaNa kare che. 'se ki taM aNumANe tyaah| ____ zahA--(se ki ta aNumANe ) mahanta ! te pUrva prAnta bhanumAna cha ? ___ uttara--(aNumANe tivihe paNNatte ) anumAna trae prA2nu avAmA mAthyu cha. (taM jahA) tenA praa2| mA pramANe che. (puvva sesavaM divasAhamma) pUrvavat , zeSavatU aneTa sAdhAbhyavat (se kitapuvvava)mata! pUrvavat anumAna zuM che? uttara--(puvvavaM paMcavihaM paNNatta) pUrvavat anumAna pAMya 52nu DAya cha. (ta jahA) rebha (khatteNa vA vaNeNa vA, laMchaNeNa vA, maseNa vA, tilaeNa vA) kSata, vraNa, lAMchana, masA ane tila A pAMca cihna vaDe utpanna thayela anumAna pUrvavat kahevAmAM AvyuM che. ane Aja cihnothI utpanna hovA badala te A nAmathI abhihita karavAmAM Ave che. eTalA mATe tene pAMca prakA For Private And Personal Use Only
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre tadetat pUrvavat / atha kiM tat zeSavat ? zeSavat paJcavidhaM prajJaptaM, tadyathA-kAryeNa, kAraNena, guNena, avayavena, AzrayeNa / atha kiM tat kAryeNa ? kAryeNa-zaGkha zabdena, bherI tADitena, vRSabhaM gajitena, mayUraM ke kAritena, hayaM hepitena, gajaM gulagulAyitena, rathaM ghanaghanAyitena / tadetat kAryeNa / atha kiM tat kAraNena ? kAraNenaputtaM ityAdi isakA bhAva yaha hai-kisI mAtA kA putra yAlyAvasthA se hI paradeza meM calA gayA thA-rahate 2 vahAM vaha taruNa ho gayA / jaba vaha vApisa AyA to, usako mAM ne use kisI cihna ko dekhakara pahicAna liyaa| (se taM putvavaM) isa prakAra maha pUrvavat anumAna hai| (se tiM semavaM) he bhadanna zeSavat anumAna kyA hai ? (sesavaM paMcaviha paNNattaM) zeSavat anumAna pAMca prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA) ve prakAra ye haiM-(kajjeNaM kAraNeNaM guNeNaM avayaveNaM AmaraNa) kArya, kAraNa, guNa avayava, aura Azraya ina pAMca se utpanna huA anumAna zeSavat anumAna hai| (se kiM taM kajjeNaM) kArya se utpanna huA zeSavat anumAna kyA hai ? (kajjeNaM makhaM saddeNaM, bheri tADieNaM vasabhaM DhakkieNaM, moraM kekAieNaM, hayaM hesieNaM gayaM gulagulAi. eNaM, raha ghaNaghaNAieNa) kArya se utpanna huA zeSavat anumAna isa prakAra se hai jaise-zaMkha ke zabda ko sunakara zaMkha kA anumAna karanA bherI kI AvAja sunakara bherI kA anumAna karanA, baila kA Dhakita 2nu aAmA mA0yu che. (gAhA) hI 21 AthA che. 'mAyA putta' ityAdi' Ane bhAva A pramANe che. ke kaI mAtAne putra bAlyAvasthAmAM ja paradezamAM jato rahyo hate. paradezamAM ja te tarUNa thaI gaye jyAre te pAcho zyA tyAre bhAtAsa milanA sAdhAre tane sabhI dho (se taM puvavaM) mA pramANe mA pUrvavat anumAna che. (se ki sesavaM) 3 mahata! zeSat anumAna cha 1 (sesavaM paMcavihaM paNNatta) zeSavat anumAna pAya prA2nu apAmA mA0yu che. (taM jahA) te praa| 24 pramANe 2. (kajjeNaM kAraNeNaM guNeNaM avayaveNaM AmraeNaM) Aya, , zuza, avayava bhane Azraya mA pAMya 43 atpanna ye manumAna zeSavata anumAna cha (se ki taM kajjeNe) yathA utpanna thaye zeSavat manumAna zu cha ? (kajjeNa saMkha, saddeNaM bheri tADieNa, vasabha DhakkieNa, moraM, kekAieNaM, haya hesieNa, gayaM gulagulAieNa, rahaM ghaNaghaNAieNaM) yathA utpanna thaye zeSarat anumAna / pramANa cha. 23 zaMkhanA zabdane sAMbhaLIne zaMkhanuM anumAna karavuM bherInA zabdane sAMbhaLIne For Private And Personal Use Only
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 497 anuyogacandrikA TIkA sUtra 221 anumAnapramANanirUpaNam tantavaH paTastha, kAraNaM, na paTastantukAraNaM, vIraNA kaTasya kAraNaM, na kaTo vIraNA kAraNaM, mRdiNDo ghaTasya kAraNaM na ghaTo mRtpiNDakAraNaM / tadetat kAraNena / atha kiM tad guNena ?, guNena-surNa nikaSeNa, puSpaM gandhena, lavaNaM rasena, DhakAlanA sunakara baila kA anumAna karanA, mayUra kI vANI sunakara mayUra kA anumAna karanA, hinahinAnA sunakara ghoDe kA anumAna karanA, hAthI kA cighATanA sunakara yA mArga meM patita usakI bITa ko dekhakara hAthI kA anumAna karanA, ghanaghanAyita se ratha kA anumAna karanA / (setaM kajjeNaM) yaha kArya liGga se utpanna huA zeSavat anumAna hai / (se kiM taM kAraNeNaM) he bhadanta ! kAraNarUpa liGga se utpanna huA zeSavat anumAna kyA hai ? ( kAraNeNaM) kAraNa rUpa liGga se utpanna huA zeSavat anumAna isa prakAra hai - ( kAraNeNaM taMtavo paDalsa kAraNaM Na paDo taMtu kAraNaM vIraNA kaDassa kAraNaM, Na kaDo vIraNA kAraNaM mi viMDo ghaDasa kAraNaM, Na ghaDo mikhiMDa kAraNaM-se taM kAraNeNaM) taMtu paTa (kapar3A) ke kAraNa hote haiM, paTa taMtu kA kAraNa nahIM hotA hai, vIraNA- tRNavizeSa-kaTa-caTAI ke kAraNa hote haiM-caTAI vIraNA kI kAraNa nahIM hotI hai / mRtpiMDa-miTTI-ghaTa kA kAraNa hotA hai-ghaTa mRtpiMDa kA kAraNa nahIM hotA / yaha kAraNaliMga janya zeSavat anumAna hai / (se kiM taM guNeNaM) he bhadanta ! gugaliMga janya zeSavat anu bherInuM anumAna karavu, khaLAnA zabdane sAMbhaLIne aLadanuM anumAna karavuM.. mayUranIvANI sAMbhaLIne mayUranuM anumAna karavuM, hRNavuM sAMbhaLIne gheADAnuM anumAna karavuM, hAthInI cIsa sAMbhaLIne athavA teA mAgamAM paDela tenI lAda joine hAthInu anumAna karavu, dhanadhanAyita zabda sAMbhaLIne rathanuM anumAna karavuM. (seta kajjeNaM) mA kArya siMgathI utpanna thayesa zeSavat anumAna che se kiM ta kAraNe NaM) he lahanta ! Arazyasi gathI utpanna thayesa zeSavat anumAna zu che ? ( kAraNe NaM) 12535 siMgathI utpanna thayeva zeSavat anumAna yA prabhArI hai. ( kAraNeNaM taMtavo par3assa kAraNaM Na par3o taMtu kAraNaM vIraNA kaMDarasa kAraNaM, Na kaDo vIraNA kAraNaM mipiDo ghaDassa kAraNaM, Na ghaDo mipiDakAraNa se taM kAraNaM) taMtu paTa - (vastra)nA arA hoya che, paTa taMtunu ra nahi. vIraNA tRS vizeSa-18 (sAiDI) nA arazI hoya che, sAhaDI vIyAnuara hotI thI. mRt piMDa-mATI-ghaTanuM kAraNa DAya che, ghaTa mRtipaTanuM kAraNa nathI. A zusiMga bhanya zeSavat anubhAta che. (se ki ta guNeNaM) De lahanta ! zuSNu a0 63 For Private And Personal Use Only
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre madirAm AsvAdanena, vastraM sparzena / tadetad guNena / atha kiM tat avayavena ? avayavena-mahiSaM zRGgeNa kukkuTaM zikhayA, hastinaM viSANena, varAhaM daMSTrayA, mayUraM picchena, azvaM khureNa, vyAghra nakhena, camaroM vAlAgrega, vAnaraM lAgRlena, dvipadaM manuSyAdi, catuSpadaM gAvAdikaM, bahupadaM gomikAdi, siMhakezareNa, vRSabhaM kakudA, mahilA blybaahunaa| mAna kyA hai ? (gugeNaM) gugaliGga janya zeSavat anumAna isa prakAra se hai-(suvaNaM nikaseNaM puSkaM gaMdheNaM, lavaNaM raseNaM maharaM AsAieNaM, vatthaM phAseNaM setaM guNe) nikaSa-kasauTI para ghisane para ucharI huI rekhA se sone kA anumAna karanA gaMdha se puSpa kA anumAna karanA, rasa se namaka kA anumAna karanA, AsvAda se madirA kA anumAna karanA sparza se vastra kA anumAna karanA, ye saba guNaniSpanna zeSavat anumAna haiN| (se kiM taM avayaveNaM) he bhadanta ! avayavarUpa liGga se niSpanna zeSavat anumAna kyA hai ? (avayaveNaM) avayavarUpa liGga se niSpanna zeSavat anumAna isa prakAra se hai-(mahisaM siMgeNaM kukkuDaM sihAe, hatdhi visANeNaM, vasaha dADhAe moraM piccheNaM, AsaM khureNaM, vagdhaM naheNaM, camariM vAlaggeNaM, vANaraM laMgUleNaM dupayaM maNussAdi cauppaya gavayAdi, bahuppayaM gomiyAdi, sIhaM kesareNaM, vasahaM kakuraNa mahilAM valayabAhAe) zRMga se mahiSa ko, zikhA se kukkuTa ko, viSANa se hAthI ko, daMSTrA se varAha ko, piccha se liMga janya zeSavatu anumAna zuM che? (kuLana) guNaliMga janyazeSavat anumAna mA pramANe cha. (suNNa nikaseNaM puSpha gaMdheNaM lavaNaM raseNaM mairaM AsAyaeNaM vatthaM phAseNaM, se taguNeNaM) niSa-soTI-52 ghasAthI seoTI 52 thayeTI shyaaethI sonAnuM anumAna karavuM, gadhathI puSyanuM anumAna karavuM, rasathI lavaNanuM anumAna karavuM, AsvAdathI madirAnuM anumAna karavuM, sparzathI vastranuM anumAna 42, mA mayAM zuSyanirUpanna zeSavata anumAna che. (se kita avayaveNaM) ! a1ya135 vijayI ni0panna zeSavat anumAna che. (avayaveNaM) a1ya1 35 lithI ni05 zeSavata anumAna mA prabhArI che. (mahisaM siMgeNaM kukkuDaM sihAe, hatthi visANeNaM, varAha dADhAe moraM piccheNa yAsaM khureNa, vagdhaM naheNaM, camariM vAlaggeNaM, vANaraM laMgUleNa, dupayaM maNussAdi cau. payaM gavayAdi, bahuppayaM gomiyAdi, sIha kesareNaM, vasaI kakuraNa mahilAM valaya pAhAe) zrRgayI maliSa, zimAthI 1348nu, viSAyI sAthInu hAthI For Private And Personal Use Only
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org anuyogandrakA TIkA sUtra 221 anumAnapramANanirUpaNam gAthA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "parikarabandhanena bhaTaM, jAnIyAt mahilAM nivasanena / sikthena droNapAkaM, kaviM ca ekayA gAthayA " // 1 // tadetat avayavena / atha kiM tad AzrayeNa ?, AzrayeNa - agniM dhUmena, salilaM balAkayA, dRSTim abhravikAreNa, kutraputraM zIlasamAcAreNa / tadetat AzrayeNa / tadetat zeSavat || sU0 221 // - mayUra ko, khura se ghoDA ko, nakha se vyAghra ko, bAlAya se camarI ko lAgUla-pUMcha se bandara ko, dvipada se manuSya Adi ko, catuSpada se gAya Adi ko, bahupada se gomikAdi ko, kezarasA se siMha ko, kakuda (khaMdola) se baila ko, valaya yukta bAhu se mahilA ko anumita karanA yaha avayava liGga janya zeSavat anumAna hai| (gAhA yahA~ aisI gAthA hai ki- 'paDiyarabaMdheNaM ityAdi' isa gAthA kA artha pahile likhA jA cukA hai / usI ke anusAra yahAM usakA bhAvArtha lagA lenA cAhiye / (se taM avayaveNaM) isa prakAra yaha avayavarUpa liGga janyazeSavat anumAna kA svarUpa haiM / (se kiM taM Asa eNaM ?) he bhadanta ! AzrayarUpa liGga se AzrayI kA jo anumAna hotA hai| vaha kyA hai ? (AsaeNaM) AzrayarUvaliGga se jo AzrayI kA anumAna hotA hai vaha isa prakAra se hai - (ariMga dhUmeNaM, salilaM balAgeNaM, buddhiM anbhavikAreNaM kulaputtaM sIlasamAcAreNa se taM Asa eNaM se taM se savaM ) dhUma se agni kA bakapaMkti se pAnI kA, meghavikAra varAhatuM, pIMchAthI mayUranuM kharIothI gheADAnu' nakhathI vyAghratu' mAlAzrathI camarInuM, lAMgUla-pUchathI vAMdarAnuM, dviSadathI manuSya AdinuM, catuSpadathI gAma AdinuM bahupadathI gAnikAdinuM, kezara saTAthI sihanuM kakudathI khaLadanu', valayayukta mAhuthI zra'nuM anumAna karavu te avayava liMgajanya zaiSavat anubhaan che. ( gAhA) sahIM khevI gAthA he ! ' paDiyarabaMgheNa ityAdi' mA gaathaane| atha pahelAM spaSTa karavAmA Avyo che. te pramANe ja ahI bhAvAtha samalu hovo leha the. (se ta avayaveNaM) yA pramAye yA avayava35 siga bhanya zeSavat anubhAnanu 2135 che. (se ki ta AkhaNaM ?) De kahata ! Azraya35 siMgadhI mAzrayInuM ne anumAna hoya che, te zuM che ? (AmrapaNa) Azrama3pati gayI ne mAzrayInu anumAna thAya che, te yA prabhA che. (agni dhUmeNaM, salilaM balAgeNaM vuTThi anmavikAreNaM kulaputta sIlasamAyAreNa se ta AsapaNaM se- ta' sesavaM) ghUmAMDAthI agninuM, masAlA (mapaMDita) zrI pAkhInu For Private And Personal Use Only
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 500 anuyogadvArasUtra TIkA-'se kiMta' ityAdi / atha kiM tat anumAnam ? iti ziSya praznaH / uttarayati-anumAnam-anu iti liGgadarzanasambandhAnusmaraNayoH pazcAt mAnaM jJAnamanumAnam / "sAdhyAvinAbhUtaliGgAt , sAdhyanizcAyakaM smRtam / anumAnaM tadabhrAntaM, pramANatvAt samakSavat // " iti lakSaNalakSitaM pramANabhedam / tacca pUrvavat zeSavat dRSTasAdharmyavacceti trividham / se vRSTi kA, zIla sadAcAra se kulaputra kA anumAna karanA yaha Azra. yarUpa liGga se AzrayI kA zeSavat anumAna hai / isa prakAra yaha pAMca prakAra ke zeSavat anumAna kA svarUpa hai| bhAvArtha-sUtrakArane isa sUtra dvArA anumAna svarUpa kA nirUpaNa kiyA hai| isameM unhoMne yaha samajhAyA hai-ki liGgadarzana aura sambandha smaraNa ina donoM ke pazcAta honevAle jJAna kA nAma anumAna hai| isa kA tAtparya yaha hai ki-'sAdhya ke sAtha avinAbhAva saMbandha se rahanevAle hetu ke darzana hote hI sAdhyasAdhana kI vyApti kA smaraNa hotA hai| taba jahAM jahAM sAdhyAvinAbhAvI liGga hotA hai, vahAM 2 sAdhya hotA hai / isa niyamAnusAra yahAM japa sAdhana dRSTi patha ho rahA hai-to avazya hI sAdhya hai, isa prakAra se parokSa artha kI sattA kahanevAlA jo jJAna hotA hai usakA nAma anumAna hai / yaha anumAna pratyakSajJAna ke jaisA pramANabhUta mAnA gayA hai| isa anumAna ke pUrvavat zeSavat aura dRSTasAdharmyavat ye tIna bheda mAne gaye haiN| meghavikArathI vRSTinuM, zIla sadAcArathI kulaputranuM anumAna karavuM A Azraya 25liMgathI AzrayInuM zeSavat anumAna che. A pramANe A pAMca prakAranA zeSavat anumAnanuM svarUpa che. bhAvArtha-sUtrakAre A sUtra vaDe anumAna svarUpanuM nirUpaNa karyuM che. AmAM temaNe A vAta spaSTa karI che ke liMgadarzana ane saMbaMdhamaraNa A bane pachI je jJAna thAya te jJAnanuM nAma anumAna che. AnuM tAtparya A pramANe che ke "sAdhyanI sAthe avinAbhAva saMbaMdhathI rahenArA hetunuM darzana thatAM ja sAdhyasAdhananI vyakitanuM maraNa thAya che. tyAre jyAM jyAM sAdhyAvinAbhAvI liMga hoya che, tyAM tyAM sAdhya hoya che. A niyama mujaba ahIM jyAre sAdhananuM darzana thaI rahyuM che tyAre cokakasa sAdhya che ja, A pramANe parokSa arthanI sattA kahenAra je jJAna hoya che, tenuM nAma anumAna che. A anumAna pratyakSa jJAnanI jema pramANabhUta mAnavAmAM AvyuM che. A anumAnanA pUrvavata, zeSavatu ane daSTasAdhamyavat A traNa bheda mAnavAmAM For Private And Personal Use Only
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 221 anumAnapramANanirUpaNam 501 tatra pUrvavat-viziSTaM pUrvopalabdha cihnamiha pUrvamucyate / tadeva nimittaM yasyAnumAnasya tat pUrvavaducyate / pUrvopalabdhaviziSTacihnadvAreNa gamakamanumAna pUrvavaditi bhAvaH / tat paJcavidhaM prajJapnaM, tadyathA-'khateNa' ityAdi / kSatena vA svadehoddhavena sahajena kSatena ?, vraNena-Agantukena zvadaMSTrAdikRtena vraNena vA 2, lAJcha nena-kenacid viziSTena cihvena vA 3, maSeNa maSAkRti kena cihvena vA 4 tila kena-tilAkRtikena cihvena vA 5 gAthA-'mAyA' ityAdi / yathA bAlyAvasthAyAM naSTaM-dezAntaragataM putraM yuvAnaM santaM taM putraM punarAgataM vIkSya kAcit-tathAvidhasmRticaturA mAtA, kenacit pUrvaliGgena-pUrvadRSTena kSatAdinA ciDUna pratyabhijAnIyAt-bhayaM mama putra ityanuminuyAditi bhAvaH / anumAnamayogazcettham-ayaM mama, dRSTasAdharmya ke svarUpa kA kathana sUtrakAra Age kareMge-yahAM to pUrva bat aura zeSavat ina do anumAnoM ko kathana kiyA gayA hai| jisa anumAna kI utpatti meM pUrvopalabdha koI viziSTa cihna nimitta hotA hai, vaha pUrvavat anumAna hai arthAt pUrvopalabdha viziSTa cihna dvArA apane sAdhya kA gamaka anumAna pUrvavat anumAna hai| zarIra meM jo ghAva svAbhAvika hotA hai, vaha kSata hai / aura jo kuttA Adi ke kATa jAne para ghAva hotA hai, vaha vraNa hai / DAma dekara jo zarIra meM eka prakAra kI nizAnI banA dI jAtI hai, vaha athavA zarIra meM jo gudanA: gudavAte haiM vaha lAzcana hai| zarIra meM ur3ada ke AkAra kA uThA huA kAlA sA jo cihna hotA hai vaha masA hai aura tila ke jaisA jo cihna hotA hai vaha tila hai / ina cihnoM ko lekara jo anumAna jJAna hotA hai vaha pUrvavat hai / jaise kisI mAtAne AvyAM che. daSTa sAdhamyanA svarUpanuM kathana sUtrakAra have pachI AgaLa karaze. ahIM to pUrvavat ane zeSavat A be anumAnanuM kathana karavAmAM AvyuM che. je anumAnanI utpatti mAM pUpalabdha kaI viziSTa cihna nimitta hAtha che, eTale ke pUpalabdha viziSTa cihna vaDe potAnA sAthanuM gamaka anumAna pUrvavatu anumAna che. zarIramAM je ghA svabhAvika thAya che, te kSata che, ane je katarA vagerenA karaDavAthI je ghA thAya che, te ghaNuM che. DAma daIne je zarI2mAM eka jAtanI nizAnI batAvavAmAM Ave che. te athavA zarIramAM je zRMdAvavuM te laMchana che. zarIramAM aDadanA AkAranuM je kALuM sarakhuM cihna hoya che te masA (tala) che, ane tala jevuM je cihna hoya che te tila che. A cihnone laIne je anumAna jJAna thAya che, te pUrvavata che. jema keI mAtAe paradezathI AvelA potAnA yuvAna putrane pUrvadRSTacihuthI oLakhI For Private And Personal Use Only
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 502 anuyogadvArasUtra putrA, ananyasAdhAraNakSatAdilakSaNaviziSTaliGgavatvAditi / nanvatra sAdhayaMvaidharmyadRSTAntayoH sadbhAvAsadbhAvAbhAvo vartate, ato'yamaheturiti cedAha- hetuhi vastutayA ekalakSaNatvaviziSTaH ! tabalenaiva gamakatvamupalabhyate, ato nAstyasyA hetutvamiti / uktaM caapane paradeza se Aye hue yuvA putra ko pUrvadRSTa cihna se pahicAna liyaa| yahAM anumAna prayoga isa prakAra se karanA cAhiye / 'ayaM mama putraH ananyasAdhAraNakSatAdilakSaNaviziSTaliGgavatvAt ' zaMkA-isa anumAna prayoga meM na to sAdharmyadRSTAnta hai aura na vaidhaHdRSTAnta hai| ina donoM kA abhAva hai| isaliye yaha hetu gamaka nahIM ho sakatA hai| tAtparya yaha hai ki-'hetu apane sAdhya kA gamaka tabhI hotA hai ki-'jaya usameM anvaya pradarzaka anvaya dRSTAnta aura dhyatireka pradarzaka vyatireka dRSTonta hote haiM / 'dUsaroM meM nahIM pAye jAne vAle kSatAdilakSagarUpa viziSTa cihnoMvAlA hone se yaha merA putra hai' itane kahane mAtra se to kAma cala nahIM sktaa| vyakti pradarzana pUrvaka hetu apane sAdhya ke sAtha avyabhicaritarUpa se pahile kisI sthAna vizeSa meM nizcita kara liyA hotA hai, to vaha apane sAdhya kA gamaka hotA hai| isIliye usameM sAdhamya Adi dRSTAnta diye jAte haiM / ' aisI zaMkAkAra kI yaha AzaMkA hai-taSa isakA uttara bIpI. mahIanumAna-prayoga AL pramANe sabhA meya. "aya mama putraH ananyasAdhAraNakSatAdilakSaNaviziSTaliGgavatvAt" zakA-A anumAna prayogamAM na sAdhamya daSTAta che ane na dharyuM chata che. A bannene temAM abhAva che. eTalA mATe A hetu gamaka thaI zake nahi tatpara A pramANe che ke "hetu potAnA sAdhyane gamaka tyAre ja thaI zake che, ke jyAre temAM anvaya pradazaka, anvaya daSTAnta ane vyatireka pradarzaka, vyatireka daSTAnta hoya che. "bIjAomAM na hoya tevA kSatAdilakSaNa 35 viziSTa viyukta hovAthI A mAro putra che, phakata ATaluM kahevAthI ja kAma cAle ema nathI. vyApti pradarzana pUrvaka hetu pitAnA sAdhyanI sAthe avyabhicarita rUpathI pahelAM keI sthAna vizeSamAM nizcita karI lIdhela hoya che. te ja te pitAnA sAdhyane gamaka thAya che. eTalA mATe temAM sAdhamya vagere daSTAnta ApavAmAM Ave che." A jAtanI zaMkAkAranI A AzaMkA che. A zaMkAne uttara A pramANe che ke "hetu, daSTAnta baLathI ja For Private And Personal Use Only
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 221 anumAnapramANanirUpaNam "anyathAnupapatvamAtraM detoH sAlakSaNam / satvAsattve hi taddharmoM, dRSTAntadvayalakSaNe // " iti / hetoH svalakSaNam anyathA'nupapannatvamAtraM bodhyam / sAdharmyavaidharmyarUpadRSTAntadvayasya lakSaNe nizcAyake satvAsatve hi taddharmo=tasya hetordharmo vijJeyAvityarthaH / ayaM bhAtraH- dharmasattAyAM sarvadA dharmAstiSThantyeveti na niyamaH, paTAdInAM zuklasvAdidharmavyabhicAradarzanAt / evaM ca dRSTAntayoH savAsavadharmo kacid hetI 503 yaha hai ki - hetu dRSTAnta ke bala se hI apane sAdhya kA nizcAyaka hotA hai yaha niyamarUpa bAta nahIM hai| kitanI jagaha sAdharmyAdihaSTAnta ke hone para bhI to hetu apane sAdhya kA gamaka hotA nahIM dekhA gayA hai / parantu yaha niyama hai ki jisa hetu meM anyathAnupapanazvarUpa svalakSaNatA hai, vaha niyama se apane sAdhya kA gamaka hotA hai / anyathAnupapannatva kA tAtparya hai sAdhya ke abhAva meM hetukA nahIM honaa| aisA hetu cAhe anvaya vyatireka dRSTAnta hoM yA na hoM niyama se apane avinAbhAvI sAdhya kA nizcAyaka hotA hai / yahI bAta 'anyathAnupapannazva' ityAdi zloka dvArA prakaTa kI gaI hai| isameM yaha kahA gayA hai, ki hetukA vAstavika nijalakSaNa kevala eka anyathAnupapanatva hI hai / sAdharmyadRSTAnta ke nizcAyaka jo satya aura asatva hai, ye donoM hetu ke dharma haiN| dharma kI sattA meM sabhI dharma sadA hI usake sAtha rahe hI, aisA to niyama nahIM ho sktaa| kyoMki paTAdikoM kA zuklatvAdi dharmoM ke sAtha vyabhicAra dekhA jAtA hai| isa peAtAnA sAdhyane nizcAyaka hAya che, A niyamarUpa vAta nathI. keTalAka sthAnA para sAdharmAdi dRSTAnta hovA chatAMe hetu peAtAnA sAdhyanA gamaka che, khema sAgatu nathI. For Private And Personal Use Only paraMtu evA niyama che ke je hetumAM anyathAnutpannatva rUpa svalakSaNatA che, te niyamathI peAtAnA sAdhyane gamaka hAya che. anyathAnupa5nnatvanuM tAtparya e che ke sAdhyanA abhAvamAM hetunA astitvanA abhAva evA hetu bhale anvaya vyatireka dRSTAnta haiAya ke na hAya, niyamathI peAtAnA avinAbhAvI sAdhyA nizcAya! hoya che se vAta " anyathAnupapannatva" vagere ise 4 varDa prakaTa karavAmAM AvI che. AmAM A pramANe kahevAmAM AvyuM che ke hetunuM vAstavika lakSaNa phakata eka anyathAnupapannatva ja che. sAdhamya vadhamya dRSTAnta nizcayAtmaka je satva ane asatya che e ane hetunA dharmAM che. dharmanI sattAmAM sarvadharmAM haMmezA tenI sAthe rahe ja A
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 504 anuyogadvArasne yadyapi na dRzyete, tathApi dhamisvarUpaM yadanyathA'nupapannatvaM tad bhaviSyatIti na kacid virodha iti / yatrApi dhUmAdau hetau satcAsatte dRzyete, tatrApi sAdhyAnyathA 'nupapannatvamAtrasya mukhyatvAttasyaivaikasya hetulakSaNatA bodhyA / ukta ca "dhUmAderyadhapi syAtA, satyAsattve svalakSaNe / 'anyathA'nupapannatvamAdhAnyAllakSaNaikatA iti // " iti / api ca-yadi dRSTAntasya satvAsace heturgamaka iti svIkriyeta, tadA 'loha lekhya vana pArthivattAt kASThAdivat' ityAderapi gamakatvaM syAt / uktaM caprakAra anvayavyatireka dRSTAntoM ke satva aura asatva ye do dharma kisI jagaha hetu meM yadyapi nahIM bhI dekhe jAte hoM to bhI dharmisvarUpa jo anyathAnupapannatva hai usake dekhe jAne meM koI bAdhA nahIM hai / vaha to hogA hI isakA kahIM para bhI virodha nahIM aataa| jahAM bhI kahIM dhUmAdika hetu meM ina dRSTAntoM ke satva asatva pratIta hote haiM, vahAM bhI inakI mukhyatA nahIM mAnI jAtI hai kintu anyathAnupapannatvarUpa eka hetu kI hI mukhyatA mAnI jAtI hai / ataH yahI eka hetu kA lakSaNa hai| yahIM bAta-dhUmAryadyapi syAt ityAdi zloka dvArA pratipAdita kI gaI hai| yadi yahI bAta mAnI jAve ki jisa hetu meM dRSTAnta kA sadbhAva hogA vahI hetu apane sAdhya kA gamaka hogA-dRSTAnta ke asadbhAvavAlA hetu nahIM-to dekhoM-'vajra lohale khyaM pArthivatvAt 'anumAna prayoga meM prayukta' prArthivatvAt 'isa hetuko bajra meM lohalekhyatvarUpa sAdhya jAtane niyama te saMbhavI zake ja nahi. kemake paTAdikenuM zukalatvAdi dharmonI sAthe agyabhicArapaNuM (judApaNuM vinAnuM) jevAmAM Ave che. A rIte anvaya vyatireka dRSTAntAnA satya ane asatva A baMne dharme koIpaNa sthAne che ke hetumAM jovAmAM AvatA nathI. chatAe dharmi svarUpa je anyathAnupapannatva che, tene jovAmAM ke IpaNa jAtane vAMdho nathI. te te thaze ja, te viSe koIpaNa sthAne virodha dekhAtuM nathI. jyAM kaMI dhUmAdika hetumAM A daSTAntanA sava asatva pratIta thAya che, tyAM paNa emanI mukhyatA mAnavAmAM AvatI nathI. paraMtu anyathAnu55nnatva rUpa eka hetunI ja mukhyatA mAnavAmAM AvI che. tethI mA0 me tunu sakSaya che. me pAta 'dhUmAderyadyapi syAt ' vagaire ka vaDe pratipAdita karavAmAM AvI che. je eja vAta mAnavAmAM Ave ke je hetumAM daSTAtane sadbhAva thaze teja hetu pitAnA sAthane gamaka tharI, nalI dRSTAntanA sasadamANe tu to tum|-"vnN lohalekhya pArthivatvAt kASThAdivat' mA anumAnaprayAsamA prayuta 'pArthivatvAt ' For Private And Personal Use Only
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA sUtra 221 anumAnapramANanirUpaNam 505 : "dRSTAnte sadasatvAbhyAM hetuH samyag padAru te / lohalekhyaM bhavedvanaM pArthinatvAd drumA ddn|| iti / kiMca-pakSadhamatyasa pakSasavipakSAsattvarUpaM hetulakSaNaM-svIkRtyApi yathoktadoSabhayAt sAdhyA'nyathA'nupapannatyarUpaM lakSaNaM svIkartavyameva syAt , tarhi tadevaka lakSaNaM svIkuru, kiM pakSadharmavAditrayeNa ? iti / ukta ca 'anyathA'nupapannatvaM, yatra tatra trayeNa kim ? / / nA'nyathA'nupapannatvaM, yatra tatra trayeNa kim ? // iti / gamaka honA cAhiye / parantu isa hetu ko svasAdhya kA gamaka nahIM mAnA gayA hai 'yahI bAta' dRSTAnte marasatvAcA 'ityAdi loka dvArA kahI gaI hai| kiMca bauddhoM kI aisI mAnyatA hai ki jisa hetu meM pakSadharmatA, sapakSe sattA aura vipakSAd vyAvRtti ye trirUpatA rahatI hai, vahI hetu apane sAdhya kA gamaka hotA hai-anaH yaha trirUpatA hI hetukA lakSaNa hai, so unakA bhI aimA kathana samyak nahIM hai| kyoMki hetu kA lakSaNa trirUpatA mAnane para bhI yathokta hetu doSa kA parihAra nahIM hotA hai / yadi kahA jAve ki-'vipakSAt vyAtirUpa hetuH' kA lakSaNa jahAM nahIM hogA-vahAM hetu pakSadharmatvasapakSasatvavAlA hone para bhI apane sAdhya dharma kA nizcAyaka nahIM hogAso unakA aisA kathana prakArAntara se anyathAnupapattirUpa hetu lakSaNa ko hI svIkAra karane kA pradarzaka hai / isaliye yahI mAnanA cAhiye kiA heta vajamAM lehalekhyatva rUpa sAdhyane gamaka hai joIe. paraMtu mAtune 21saadhyn| ma mAnavAmA maaye| nathI. "se vAta' 'dRSTAnte sadasatvAbhyAM tyAlA 13 vAmAM mAthI cha. ya-mIddhonI sevA mAnyatA che ke "je hetumAM pakSadharmatA", "sapakSe sattA ane vipakSAduM vyAvRtti" A trirUpatA rahe che, te ja hetu potAnA sAdhyane gamaka hoya che. eTalA mATe A trirUpatA ja hetunuM lakSaNa che, te temanuM paNa A jAtanuM kathana ucita nathI. kemake hetunuM lakSaNa trirUpatA mAnavA chatAMe yakata devane parihAra th|| nathI. 2 4Ama mAve 'vipakSAt vyAvRttirUpaheta' nuM lakSaNa jyAM thaze nahi tyAM hitu pakSadharmatva, sapakSa satvayukta hovA chatAM pitAnA sAdhyano nizcAyaka thaze nahi. to temanuM evuM kathana prakArAntarathI anyathAnu papatti rUpa hetu lakSaNane ja svIkRti ApavA mATe che. evuM lAge che. eTalA mATe ema ja mAnI levuM joIe ke "pakSadharmava Adi hetumAM a0 64 For Private And Personal Use Only
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 506 anuyogadvArasUtre nanyatra putrasya matyavipayatvAdavAnumAnayogo'nucitaH ? iti cedAha - puruSa - piNDapAtradarzane'pi 'ayaM matputro na vA ?' iti saMdehAda yukta evAnumAnaprayoga iti // itthaM pUrvavadanumAnaM pradarza sammati zeSAdanumAnaM pradarzayati- 'se kiM taM 'pakSadharmatva Adi hetu meM raheM yA nahIM raheM - parantu yaha sAdhyAnyathAnupapatrasvarUpa lakSaNa hetu meM avazya hI rahanA cAhiye kyoMki kisI bhI sthiti meM hetu isake binA gamaka nahIM hotA hai ataH jahAM yaha hai, vahAM pakSadharmatvAditraya kI mAnyatA se kyA lAbha? aura jahAM yaha nahIM hai - vaha pakSadharmatvAditraya hoM bhI to bhI hetu unake bala para apane sAyakA gama nahIM hotA hai| yahI yAta 'anyathAnupapannasvaM ityAdi loka dvArA pratipAdina kI gaI hai| zaMkA--' ayaM mama putraH ananyasAdhAraNakSanAdilakSaNaviziSTa liGgavatvAt ' isa anumAnaprayoga meM jaba putra pratyakSa jJAna kA viSaya banA huA hai| taba anumAnaprayoga karane kI kyA AvazyakatA hai ? yaha prayoga anucita hai| uttara- zaMkA ThIka nahIM hai- kyoMki puruSa kA piNDa mAtra dikhane para bhI 'ayaM matputro navA' yaha merA putra hai yA nahIM hai / use aisA sandeha ho rahA hai| so isa sandeha se 'ayaM mama putra: ananyasAdhAraNakSatAdilakSaNaviziSTaliGgavatvAt' aisA anumAna prayoga yukta hI rahe ke na rahe, paraMtu sAdhdhAnyathAnupapanna rUpa lakSaNa hetumAM cAkkasa rahevu' ja joI e kemake kAIpaNa sthitimAM hatu enA vagara gamaka thatA nathI, tethI jyAM A che, tyAM pakSadhamAdi trayanI mAnyatAthI zaiA lAbha ane jyAM A nathI. tyAM pakSadharmAdi traya hAya chatAMe hetu tenA khaLe ghotAnA sAdhyA gaMbha hoto nathI. se vAta 'anyathAnupapannatva' vagere Aka vaDe pratipAdita karavAmAM AvI che. - 'ayaM mama putraH ananyasAdhAraNakSatAdilakSaNaviziSTaliMgavatvAt ' A anumAna prayAgamAM jyAre putra pratyakSa jJAnanA viSaya banela che, tyAre anumAna prayAga karavAnI zI jarUra che? A prayAga anucitta che. uttara--zakA kharAkhara nathI. kemake purUSanA piMDa mAtra jovAthI pazu 'ayaM matputro navA' yA bhArI putra che hai nahIM, tene yA bhtne| saheDa thA rahyo che. to aheDthI 'ayaM mama putraH ananyasAdhAraNakSatAdilakSaNaviziSTa liGgavatvAt' e jAtanA anumAnanA prayAga cuta ja che. zeSavat anumAna sabaMdhamAM A For Private And Personal Use Only
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 221 anumAnapramANanirUpaNam 507 sesa' ityAdi / atha kiM tat zeSavan ? iti ziSyapaznaH / uttarayati-zeSavatpuruSArthopayoginaH parijijJAsitAdavAderanyo yo tadIyo heSitAdiH sa zeSA, sa gamakatvena yasyAsti tadanumAnaM zeSavat / tadanumAnaM kAryeNa kAraNena guNena avayavena AzrayeNa ca bhAti, A idaM paJcavidhaM bhavati / tatra kAryeNa kAraNasya anumAnaM yathA-zaGkha zabdena, bheritADitenetyAdi / ayaM bhAvaH-zaGkhasya zabdaM zrutvA janaH zaGkhamanuminute, bhegAstADanaM zrutvA bherimanuminute, tathA-ganinena vRSabha, ke kAyitena kekAravega mayUra, heSitena haya, gulagulAyitena gaja, ghanaghanAyitena rathaM ca anuminute / iti / tathA-kAraNena kAryasyAnumAnaM bhavati / yathA-kazcid viziSTameghADambaradarzanAd dRSTimanuminoti / ukta chai| zeSavat anumAna ke viSaya meM isa prakAra samajhanA cAhiye-puruSAdhopayogI evaM parijijJAsita, aise jo azvAdika haiM, unase bhinna jo unhIM kA heSita Adi haiM vaha-yahAM zeSa pada kA vAcya hai| yaha zeSa jisa anumAna meM gamakarUpa se hai, aisA vaha anumAna zeSavat anumAna hai| isa anumAna meM kahIM kAryaliGga se kAraNa kA anumAna kiyA jAtA hai, kahIM kAraNa se kArya kA anumAna kiyA jAtA hai aura kahIM guNa Adi se guNI Adi kA anumAna kiyA jAtA hai / kArya liGga se kAraNa kA anumAna isa prakAra se hotA hai-jaise kisI puruSa ne nabhasthala meM jala se bhare hue kAle 2 megha dekhe-taba vaha anumAna karatA hai ki 'vRSTiH bhaviSyati-viziSTameghAnyathAnupapatteH' vRSTi hogI-kyoMki aise mevavRSTi ke liye hI hote haiM anyathA-yadi vRSTi honevAlI nahIM hotI, to aise megha bhI nahIM hote| yahI viziSTa rIte samajavuM joIe ke-purUSArthopayogI ane parijijJAsita, evA ja adhAdike che, temanAthI bhinna je temanA ja heSita vagere che, te atre zeSapada vAcya che. A zeSa je anumAnamAM gamanarUpamAM che, evuM te anumAna zeSavat anumAna che. A anumAnamAM koI sthAne kAryaliMgathI kAraNanuM anumAna karavAmAM Ave che, ane koI sthAne guNa AdithI guNI AdinuM anumAna karavAmAM Ave che. kAryaliMgathI kAraNanuM anumAna A pramANe thAya che. jema keI purUSe nabha sthaLamAM jalapUrNa kALA kALA vAdaLe joyA, tyAre te anumAna 42 cha hai 'vRSTiH bhaviSyati-viziSTameghAnyathAnupapatteH' vRSTi tharI kemake A jAtanAM vAdaLAe vRSTi mATe ja hoya che. anyathA je vRSTi thavAnI na heta te evAM vAdaLAo paNuM heta nahi. eka viziSTa For Private And Personal Use Only
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 500 bhanuyogadvArasUtre rolambagavalavyAla tmaalmlintvissH| vRSTiM vyabhicarantIha, naivaM pAyAH payomucaH ||iti| tathA ca-candrodayadarzanAja dhiTaddhiH kumudotphullatA cAnumIyate / sUryodayAt kamalavikAsaH kauzikamadahAnizca / tathAvidha varSa gAtsasyasampannatA kRSakajanamanaH pramodazceti / evaMvidhasthale kAraNamevAnumAparka sAdhyasya na tvakAraNam / tatra kAryakAraNa mAve eva kecid vipratipadyante'tastanirAkaraNAya sUtrakAraH kAraNasya naiyatyena kAryAnumAyakatvaM pradarzayati-kAraNena tantaH paTasya kAraNaM, na paTastantukAraNam , vIraNA kaTasya kAraNaM, na kaTo (tRNavizeSaH) vIraNA-kArameghAnyathAnupapatti kA artha hai / yahI bAta-'rolamba gavalavyAla' ityAdi zloka dvArA pradarzita kI gaI hai / isI prakAra se candrodaya ke dekhane se jaladhi kI vRddhi aura kumudana kA vikAza anumita kiyA jAtA hai| sUryodaya se kamaloM kA vikasita honA aura ulluoM ke mada kI hAni honA meghavarSaNa se sasyasampannatA aura kRSaka janoM ke mana kA pramoda ye saba anumita kiye jAte haiN| isa prakAra yaha kAraNa se kArya kA anumAna jo kiyA jAtA hai, vaha zeSavata anumAna hai / aisA jAnanA caahiye| kAraNa se jahAM kArya kA anumAna kiyA jAtA hai, vahAM kAraNa hI apane sAdhya kA anumApaka hotA hai| akAraNa nhiiN| kitaneka vyakti aise bhI haiM-jo kArya kAraNa bhAva meM hI vivAda karate haiM -sUtrakArane use nirAkaraNa karane ke liye kAraNa kI niya. mitatA se kAraNa ko kAryAnumApaka dikhalAyA hai / tantu paTa ke kAraNa hai, paTa tantuoM kA kAraNa nahIM haiM / viirnn| ( ghAsa vizeSa ) kaTa kA bhnythaanu55ttin| atha che. me pAta 'rolamba gavalavyAla' tyA as vaDe pradarzita karavAmAM AvI che. A pramANe candrodayanA darzanathI jaladhinI vRddhi ane kumudavanane vikAsa anuzcita karavAmAM Ave che. sUryodayathI kamaLa vanano vikAsa ane ghuvaDenI madahAni, meghavarSathI sasyasampannatA kRSakajanane manano ullAsa A sarve anumita karavAmAM Ave che. A pramANe kAraNathI kAryanuM je anumAna Ave che, te zeSavat anumAna che, tema jANavuM joIe. kAraNathI jyAM kAryanuM anumAna karavAmAM Ave che, tyAM kAraNe ja pitAnA sAdhyanuM anumApaka hoya che. akAraNa nahi. keTalAka evAM paNa che ke je kAryakAraNabhAva vize ja vivAda karatA rahe che. sUtrakAre tenA nirAkaraNa mATe kAraNanI niyamitatAthI kAraNane kAryAnumApaka rUpamAM batAvyuM che. taMtu paTanuM kAraNa che, 5Ta taMtuenuM kAraNa nathI. varaNA (taNa vizeSa) For Private And Personal Use Only
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 221 anumAnapramANanirUpaNam 509 Nam, mRtpiNDo ghaTasya kAraNaM na ghaTo mRtpiNDakAraNam / iti / ayaM bhAvaHtataH paTasya kAraNaM bhavanti, na tu paTastantukAraNam / yataH pUrvamanupalabdhasya paTasya tantumattAyAmeopalabdhirbhavati / tantUnAM tu paTAbhAve'pyupalambho dRzyate / nanu yA kavit nigaH puruSaH paTavAvena saMyuktAnapi tantUn krameNa viyojayati tadA paTo'pi tantUnAM kAraNaM bhavatyeva ? iti cedAha - tantudazAyAM paTasya satvenopa kAraNa hai, kaTa vIraNA kA kAraNa nahIM haiN| miTTI kA piNDa ghaTa kA kAraNa hai -ghaTa miTTI ke piNDa kA kAraNa nahIM hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki tantu paTa ke kAraNa hote haiM, paTa tantuoM kA kAraNa nahIM hotA hai kyoMki AtAnavinAnIbhUta bane hue tantuoM ko pahile paTa kI upalabdhi nahIM hotI - yadi paTa kI upalabdhi hotI hai to, vaha Ato. navinAnIbhUta bane hue tantuoM kI sattA meM hI hotI hai / parantu aisI bAta tantubhoM meM nahIM hai kyoMki paTa ke abhAva meM bhI tantuoM kI upalabdhi hotI hai / zaMkA - jisa samaya koI nipuNa puruSa paTarUpa se saMyukta hue tantuoM ko krama krama karake usa para se alaga karatA jAtA hai, taba usa sthiti meM paTa bhI tantuoM kA kAraNa hotA hI hai- phira Apa kyoM aise kahate haiM ki-'paTa tantuoM kA kAraNa nahIM hotA hai ? uttara - tantudazA meM paTakA astitvarUpa se upalabdha nahIM hotA hai, isaliye paTa tantuoM kA kAraNa nahIM hotA hai / jo paTa apane astitva sAdaDInuM kAraNa che. sAdaDI vIraNAnuM kAraNa nathI zrRtpiDa ghaTatu kAraNa che, ghaTamupiMDanuM kAraNa nathI. tAtpa kahevAnuM' A pramANe che ke ta'tu paTanuM kAraNa hoya che. paTa taMtuenuM kAraNa nathI. kemake AtAnavitAnIbhUta banelA taMtuenI pahelAM paranI upalabdha thatI nathI, jo paTanI upalabdhi thAya che tene AtAnavitAnIbhUta thayelA tatuenI sattAmAM ja thAya che. para'tu evI vAta 'tuomAM nathI, kemake paTanA abhAvamAM tatuonI upalabdhi thAya che. za'kA--e samaye kAI nipuNa purUSa paTarUpathI sayukata thayela taMtuone kramaza: te paTathI alaga pADatA jAya, tyAre te sthitimAM paTa paNa ta MtuenuM kAraNa hAya ja che. pachI tame zA mATe ema kaheA che ke paTa ta tuonuM kAraNu thaI zake nahi ? For Private And Personal Use Only
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - anuyogadvArasUtre lambhAbhAvAt paTastantukAraNaM na bhavati / yadeva hi labdhapsanAkaM sat svasthitibhAvena kAryamupakurute tadeva tasya kAraNatvenopadizyate, yathA-mRtpiNDo ghaTasya / paTasya viyojanena tu ye tantavaH samutpadyante, teSAM kAraNaM paTo na bhavitumarhati / na hi jvarAbhAvena saMjAyamAnasyArogyamukhasya kAraNaM jvaro bhavati / nanu paTasatAyAM tantUnAmasatvAt tantakaH paTakAraNaM na syuriti cedAha-paTo hi tantupariNAmarUpa eva / yadi paTadazAyAM tantUnAM sarvathA'bhAva eva syAttahi mRdabhAve ghaTasyeva paTasyApi sarvathA'nupalambha eva syAt / tasmAta paTadazAyAmapi tantavaH ko pAtA huA apanI sthiti ke bala para kArya karane lagatA hai vahI paTa usa kArya kA kAraNa rUpa se vyapadiSTa hone lagatA hai| jaise miTTI kA piNDa ghaTa kaa| paTa ko viyukta karane se jo tantu nikalate haiM, unakA kAraNa yaha paTa nahIM ho sakatA hai| jvara ke abhAva se utpanna huA Arogya sukha kA kAraNa jvara thoDe hI hotA hai| zaMkA-paTa kI sattA meM tantuoM kI sattA nahIM rahatI hai, isa kAraNa tantu paTa ke kAraNa nahIM hoMge ? uttara--paTa jo hai, vaha tantuoM kA hI eka pariNAma hai / yadi paTa avasthA meM tantuoM kA sarvathA abhAva hI mAnA jAve to, jisa prakAra miTTI ke abhAva meM ghaTa kI upalabdhi nahIM hotI hai, usI prakAra se paTa kI bhI sarvathA upalabdhi nahIM honI cAhiye / isaliye yaha mAnanA cAhiye ki 'paTa avasthA meM bhI tantu haiM / isa prakAra unakI satvarUpa uttara-taMtudazAmAM paTanI sattA rUpanA AkAramAM dekhAtI nathI, eTalA mATe paTa taMtuonuM kAraNa nathI. je paTa pitAnA astitvanI sAthe pitAnI sthitinA AdhAre, kArya karavA tatpara thAya che, teja paTa te kAryanA kAraNa rUpathI padiSTa thavA lAge che. jema ke mRpiMDa ghaTanuM. paTane viyukta karavAthI je taMtuo nIkaLe che, tenuM kAraNa te 5Ta thaI zake ja nahi. varanA abhAvathI prApta thayela ArogyarUpI sukhanuM kAraNa javara kevI rIte hoya. zaMkA--paTanI sattAmAM taMtue nI sattA rahetI nathI. A kAraNathI taMtu paNa paTanuM kAraNa thaze nahi? uttara--re 58 cha, teta tumAnu 1 me pariNAma cha, ne 58 ma. sthAmAM taMtuone sarvathA abhAva ja gaNAya te, je rIte mATInA abhAvamAM ghaTanI upalabdhi thatI nathI, te rIte paTanI paNa sadaMtara upalabdhi hevI na joIe. eTalA mATe Ama mAnavuM joIe ke paTa avasthAmAM paNa taMta For Private And Personal Use Only
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 221 anumAnapramANanirUpaNam santIti sadhenopalambhAttantavaH paTasya kAraNamucyate / paTaviyojanena yadA tantavaH samupalabhyante, na tadA paTapattA samupalabhyate. atastadA paTasya sattvenopalammAmA vAnna paTastantUnAM kAraNaM bhavitumarhati / evaM vIraNA (taNavizeSa) kaTAdiSpapi bodhyam / isthaM ca yasya kAryasya kAraNatvena yad nizcitaM tattasya kAryasya gmkmiti| atha guNena yadanumIyate tadAha-'suvaNaM nikaseNa' ityAdi / suvarNa nikaSeNa anumIyate / ayaM bhAvaH-nikaSA-kapaNapaTTagatA kaSitasuvarNarekhA tena 'amukajAtIyamidaM suvarNam' ispanumIyate / anumAnaprayogazcettham-idaM suvarNa paJcadazAdivarNakopetaM tathAvidhanikapopalambhAt pUrvopalabdhobhayasammatasuvarNavaditi / tathA-gandhena puSpamanumIyate / ayaM bhAvaH-tattajjAtIyapuSpAndhopalabdhyA tajjAtIyaM puSpamanuH se usa avasthA meM upalabdhi hone ke kAraNa tantu paTa ke kAraNa kahe jAte haiM / parantu paTa viyojana avasthA meM jaba tantu upalabdha hote haiMusa samaya paTa kI sattA upalabdha nahIM hotI hai / isaliye paTa kA satva svataMtra taMtuo kI avasthA meM upalabdha na hone ke kAraNa paTa tantuo kA kAraNa nahIM ho sakatA hai / usI prakAra kI vyavasthA vIraNo-tRNavizeSa-Adi kAraNoM meM bhI lagA lenI cAhiye / isa prakAra jisa kArya kAraNarUpa se nizcita hai, vaha usa kArya kA gamaka hotA hai / guNa se anumAna isa prakAra se hotA hai-'idaM suvarNa paJcadazAdivarNakopetaM tathAvidhanikaSopalambhAt pUrvopalabdhobhayasammata. suvarNavat' isa prakAra ke isa anumAna prayoga se 'yaha suvarNa amuka jAti kA hai, 'yaha jJAta ho jAtA hai| isI prakAra gaMdha kI upalabdhi se 'yaha puSpa amuka jAti kA hai' yaha bAta jJAta ho jAtI hai / yahA~ che, A pramANe temanI satyarUpathI te avasthAmAM upalabdhi havA badala taMtuo paranA kAraNa kahevAmAM AvyAM che. paraMtu paTa vijana avasthAmAM jyAre taMtu upalabdha tha ya che, te samaye paTanI sattA upalabdha thatI nathI. mATe paTanA satya svataMtra taMtuonI avasthAmAM upalabdha na hovA badala paTa taMtuonuM kAraNa thaI zake nahi. te prakAranI vyavasthA vIraNA (tRNa vizeSa) vagere kAramAM paNa samajI levI joIe. A rIte je kAryanuM kAraNarUpathI je nizcita che, te te ja kAryane zamaka hoya che. guNathI anumAna A prabhArI thAya che 'ida suvarNa paJcadazAdivarNakopeta' tathAvidhanikaSopalambhAt pUrvo glabdhobha gasammatasuvarNavat' ! MtanA mA anumAna prayAgathI mAsu amuka jAti vizeSanuM che, A prakAranuM jJAna thAya che. A pramANe gaMdhanI upa ladhithI "A pu5 amuka jAti vizeSanuM che, A vAta spaSTa thaI jAya che. For Private And Personal Use Only
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 512 anuyogadvArasUtre mIyate / yathA hi-kamalapuSpamidaM tathAvidhagandhopalambhAt pUrvIpalabdhakamalavaditi / evaM kavaNaM rasena ityatrApi bodhyam / yadyapi madirA nakhAdayo'nekavidhAH pRthakpRthagAsvAdasparzAH, tathApi tattajjAtIyamadirAvastrAdestathAvidhAsvAdasparzopalabdherAsvAdena madirAyAH, sparzena vastrasya cAnumAnaM bhavatIti / atha avayave - nAvayavino'numAnaM darzayati- 'mahisaM siMge' ityAdi / vA'pi pradeze mahiSazRGgadRSTvA mahiM ca kuDyAdivyavahitatvAdadRSTvA kazcidanuminute - mahiSavAn ayaM pradezaH, tadavinAbhUtazRGgopalabdheH pUrvopalabdho bhayasammatapradezavaditi / kuDayA vahitamahipasattAyAM tu mahiSasya pratyakSatvena na tatrAnumAnaM bhavati / evaM anumAna prayoga isa prakAra se haiM-kamalapuSpamidaM tathAvidhagandhoralambhAt pUrvopalabhdhakamalavat / isI prakAra rasa se lavaNa kA yaha lakSaNa amuka jAti kA hai aisA anumAna hotA hai / yadyapi madirA evaM vastrAdika aneka prakAra ke hote haiM aura inakA AsvAda tathA sparza bhI vividha prakAra kA hotA hai to bhI tat-tajjAtIya madirA evaM vastrAdikoM ko tathAvidha AsvAda evaM sparzaM upalabdha hone se madirA kA 1 svAda se aura vastra kA sparza se anumAna hotA hai / 'mahisa siMgeNa' isasUtrapATha dvArA avayava se avayavI kA anumAna sUtrakAra ne dikha lAyA hai| kisI sthAna meM mahiSazrRMga ko dekhakara aura kuMDaya Adi se vyavahita hone ke kAraNa mahiSa ko nahIM dekhakara kisIne anumAna kiyA 'ayaM pradezaH mahiSavAn tadavinAbhUna gopalabdheH pUrvopalabdho bhayasamma pradezavat' jaba mahiSa kuDayAdi se antarita nahIM ho aura spaSTa rUpa se pratIta ho rahA ho, aisI sthiti meM usakA anumAna nahIM 5 aDDI' anumAna prayoga mA prabhA che. 'kamalapuSpamidaM tathAvidhagandhopambhAt pUrvopalabdha kamalavat ' yA pramANe rasathI savanuM anumAna thAya che hai yA lavajI amuka jAti vizeSanu' che. jo ke madirA temaja vastrAdika aneka prakA ranAM hAya che ane emanA AsvAda temaja spa upalabdha hAvAthI madiraanu zAsvAthI mane vakhatuM sparzazrI anumAna thAya che 'mahisa sigeNa ' A sUtra pATha vaDe avayavathI avayavanuM anumAna sUtrakAre spaSTa karyuM che. koI sthAne mahiSazra'gane joine ane kuDaya AdidhI vyavahita hovAthI bhaSine na leta ase anumAna yu' 'ayaM pradezaH mahiSatrAn sadavinAbhUta 'gopalabdheH pUrvopalabdhobhayasammata pradezavat' nyAre mahita uDyAhithI ramante sti DAya nahi ane spaSTa rUpamAM pratIta thaI rahyo hoya. evI sthitimAM tenuM anumAna karavAmAM AvatuM nathI kemake te pratyakSa rUpamAM jovAmAM AvI For Private And Personal Use Only
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 221 anumAnapramANanirUpaNam 513 1 " kukkuTaM zikhayA ityAdAvanuyAnaprayogo bodhyaH / tathA dvipadaM manuSyAdi' ityatra pAdadvayadarzanena manuSyo'numIyate / anumAnayogazcettham - manuSyo'yaM tadavinAbhUtapadadvayopalambhAt, pUrvadRSTamanuSyavaditi / evaM catuSpadaM gavAdi, bahupadaM gomikAdi / tathA-'paDiyarabaMdhega maDaM' iti gAthA pUrvaM vyAkhyAtA / tadanusAreNAsyA bhAvArthI bodhyaH / tathA Azrama AzramiNo'numAnaM bhavati / yathA- dhUmena agnim, baLAkayA (paM) salilam abhravikAreNa dRSTim, zIlasamAcAreNa kuLaputraM ca jano'numIyate / AzrayatItyAzrayo dhUmavalAkAdiH / dhUmavalAkAdayo'gnisalilAdyAyA bhavanti, ado dhUmavalAkAdidarzanena agnisalilAdInAmanumAnaM bhavati / nanu dhUmasthAgnikAryatvAtpUrvokta kAryAnumAnenaiva gatArthasyAtkimiha punarupanyAsaH ? iti cedAha - bhAtu kAryarUpeNa dhUmenAgneranumAnam, parantu dhUmasyAkiyA jAtA hai| kyoMki vaha to pratyakSa se hI dikhalAI paDa rahA hai| isI prakAra se 'kukkuTaM zikhayA' ityAdi meM bhI anumAna prayoga jAnanA cAhiye / ' dvipadaM manuSyAdi' yahAM do caraNoM ke dekhane se manuSya kA anumAna kiyA jAtA hai| prayoga isa prakAra hai- 'manuSyo'yaM tadavinAbhUtapadayopalambhAt pUrvadRSTamanuSyavat aisA hotA hai| isI prakAra se 'catuSpadaM gavAdi, bahupadaM gomikAdi' yahAM para bhI jAnanA caahiye| dhUma, balAkA Adi agni aura salila Adi ke Azraya se rahate haiM, isaliye dhUmabalAkA Adi ke dekhane se inake AzrayI kA anumAna kiyA jAtA hai / yadyapi dhUma agni ko kArya hotA hai aura aisA anumAna kArya se kAraNa ke anumAna meM hI antabhUrta ho jAtA hai, phira bhI ise Azraya se AzrayI ke anumAna karanevAlA kahA gayA hai, so usakA kAraNa yaha rahyo che. yA prama. ye 'kukkuTa' zikhayA' ityAhibhAM pazu anumAna prayoga bhI seve| lekhe, 'dviSad' manuSyAdi' bhar3IM me yara levAthI mANUsa viSe anu bhAna uravAmAM Ave che. prayoga prabhA che. 'manuSyo'yaM tadavinAbhUtapada dvayopalambhAt' pUrva dRSTamanuSyavat' sevA thAya che. A prabhA 'catuSpadaM gavAdi, bahupadaM gomikAdi 'ahi yAgu lAgavu lehAnyo, ghUma, azA vagere agni temaja salila vagerenA AzrayathI rahe che. mATe dhUma, malAkA vagerene jovAthI emanA AzrayInuM anumAna karavAmAM Ave che jo ke dhUma agninu` kA` hAya che ane A jAtanuM anumAna kAryAMthI kAraNanA anumAnamAM ja antabhUta thaI jAya che. chatAMe e AzrayathI AzrayInu' anumAna karanAra kahevAmAM AvyuM che. te! Anu kAraNa A pramANe che ke lekamAM dhUma agninA Azraye rahe a0 65 For Private And Personal Use Only
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre gnyAzrayatvenApi loke prasiddhatvAdatrApi tadupanyAsaH kRta iti nAsti kshcidossH| tathA-AkRtyAdibhizva manaso'pyanumAnaM bhavatItyapi bodhyam / uktaM ca AkArairiGgitargatyA, ceSTayA bhASaNena ca / netravAdhikAraizva, lakSyate'ntargataM manaH ||iti|| tadetat zeSavadanumAnam // sU0 221 // atha dRSTasAdhayaMvadanumAnaM nirUpayati mUlam-se kiM taM disAhammavaM? diTusAhammavaM duvihaM paNNattaM, taM jahA-sAmannadiTuM ca visesadilaM ca / se kiM taM sAmannadilu ? sAmannadiTuM-jahA ego puriso tahA bahave purisA, jahA bahave purisA tahA ego puriso| jahA ego karisAvaNo tahA bahave karisAvaNA, jahA bahave karisAvaNA tahA ego krisaavnno| se taM saamnndittuN| se kiM taM visesadiheM? visesadiTuM se jahANAmae-keipurise kaMci purisaM bahugaM purisANaM majjhe puSvadiTuM paccabhijANejA-ayaM se purise| bahUNaM karisAvaNANaM majhe pudihaM karisAvaNe paJcabhijANinA-ayaM se krisaavnne| hai ki-'loka meM dhUma agni ke Azraya rahatA hai aisI bhI prasiddhi hai isI bAta ko lakSya meM rakha kara dhUma ko Azraya mAna kara tadAzrayI agni kA use anunAparu kahA gayA hai| isI prakAra se AkRti Adi se mara kA bhI anumAna hotA hai / 'AkArairiGgitargatyA' ityAdi zloka dvArA yahI bAta kahI gaI hai| isa prakAra yaha saba zeSava anumAna hai / sU0 221 // che. evI eka prasiddhi che. A vAtane lakSyamAM rAkhIne ja dhUmane Azraya mAnIne tene tadAzrayI agnine anumApaka kahevAmAM Avyo che. A rIte sAti mAhithI bhanana 5 anumAna ya:ya che. 'AkArairiGgitargatyA' tyAla ka vaDe eja vAta kahevAmAM AvI che. A rIte A sarva zeSavat anumAna che ke sUtra 221 For Private And Personal Use Only
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 222 dRSTasAdharmyavadanumAnanirUpaNam 515 tassa samAsao tivihaM gahaNaM bhavai, taM jahA-aIyakAlaggahaNaM, paDuppaNNakAlaggahaNaM, annaagykaalgghnnN| se kiM taM aIyakAlaggahaNaM ? aIyakAlaggahaNaM-uttaNANi vaNANi, niSphaNNasassaM vA meiNi, puNNANi ya kuMDasaraNaIdIhiyAtaDAgAI pAsittA teNaM sAhijai jahA-suvuTI aasii| se taM atiiykaalgghnnN| se kiM taM paDuppaNNakAlaggahaNaM? paDuppaNNakAlaggahaNaMsAhuM goyaraggagayaM vicchaDDiyapaurabhattapANaM pAsittA teNaM sAhijai jahA subhikkhe vhii| se taM pdduppnnnnkaalgghnnN| se ki taM aNAgayakAlaggahaNaM? aNAgayakAlaggahaNaM-"abbhassa nimmalattaM, kasiNA ya girI savijjayA mehaa| thaNiyaM vAubhAmo, saMjhA rattA paNihAya // 1 // vAruNaM vA mahiMdaM vA aNNayaraM vA pasatthaM uppAyaM pAsittA teNaM sAhijai jahA-suvuTThI bhvissi| se taM annaagykaalgghnnN| eesiM ceva vivajjAse tivihaM gahaNaM bhavai, taM jahA-atIyakAlaggahaNaM paDuppaNNakAlaggahaNaM aNAgayakAla. gagahaNa se kiMtaMatIyakAlaggahaNaM? aiyakAlaggahaNaM-nittaNAI vaNAI, anipphaNasassaM vA meiNi, sukkANi ya kuMDasaraNaI dihIyataDAgAiM pAsittA teNaM sAhijai, jahA-kuvuTI AsI, se taM atIyakAlaggahaNaM / se kiM taM paDuppaNNakAlaggahaNaM? paDu. ppaNNakAlaggahaNaM-sAhuMgoyaraggagayaM bhikkhaM alabhamANaM pAsittA teNaM sAhijai-jahA dubhikkhaM vaTTai, se taM pdduppnnnnkaalgghnnN| se kiM taM aNAgayakAlaggahaNaM? aNAgayakAlaggahaNaM For Private And Personal Use Only
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre 'dhUmAyaMti disAo saviyameiNI apaDibaddhA vaayaa| neraiyA khalu, kuvuTThImevaM niveyaMti // 1 // aggeyaM vA vAyavaM vA aNNayaraM vA appasatthaM upAyaM pAsittA teNaM sAhijai, jahA-kuvuTTI bhvissii| se taM annaagykaalgghnnN| se taM visesdittuN| se taM dittusaahmmvN| se taM aNumANe ||suu0 262 // chAyA-atha kiM tat dRSTasAdhayet ? dRSTasAdhamryavad dvividhaM prajJaptaM, tadyathA-sAmAnyadRSTaM ca vizeSa dRSTaM ca / adha kiM tat sAmAnya dRSTaM ?, sAmAnyadRSTa-yathA ekaH puruSastathA bahavaH puruSAH, yathA bahavaH puruSAstathA ekaH purussH| yathA ekA kAryApaNaH tathA baharaH karSApagAH, yathA vana kAryApaNAstathA ekaH karSApaNaH / tadetat sAmAnyadRSTam / atha kiM tat vizeSadRSTaM ? vizeSadRSTam-sa yathAnAmakaH ko'pi puruSaH kaMcit puruSaM bahUnAM puruSANAM madhye pUrvadRSTaM pratyabhijA. nIyAt-ayaM sa puruSaH bahUnAM kArSApaNAnAM madhye pUrvaTa kapiNaM pratyabhijAnIyAt-ayaM sa karSApaNaH / tasya samAsataH trividhaM grahaNaM bhavati, tadyathA-atItakAlagrahaNaM pratyutpanna kAlagrahaNam , anAgatakAlagrahaNam / atha kiM tat atItakAlagrahaNam ?, atItakAlagrahaNam-uttRNAni vanAni, niSpannasaszaM vA medinI, pUrNAni ca-kuNDasaro nadI dIrghikA. taDAgAni dRSTvA tena kathyate yathA suvRSTirAsIt / tadetat atItakAlagraha gam / atha kiM tat pratyutpannakAlagrahaNam ?, matyu. tpannakAlagrahaNam-sAdhu govarAyagataM vicchaditapracuramatarAnaM dRSTvA tena kathyate, yathA-subhikSaM vartate / tadenan - pratyutpanna kAlagrahaNam / ava kiM tat anAgatakALagrahaNam ?, anAgatakALagrahaNam abhraya nirmalatvaM kRSNAzca girayaH savidyuto mepAH / stanitaM vAyUbhrAmaH paMcyA raktA snigyA ca // 1 // ' vAruNaM vA mAhendra vA anyataraM vA prazastam utpAtaM dRSTvA tena kathyate, yathA-sudRSTibhaviSyati / tadetat anAgatakAlagrahaNam / etessaame| viparyA se trividhaM grahaNaM bhavati, tadyathAatItakAlagrahaNaM pratyutpanna kAlagraha gam , anAgAzAlagrahaNam / atha ki tat atItakALagrahaNam ?, atItakAlagrahaNam-nisvRNAni vanAni, aniSpannasasyAM vA medinI, guSkANi ca kuNDa saronadIdIpikAtaDAgAni dRSTvA tena kathyate, yathA-kuvRSTirAsIt / tadetat zItakAlagrahaNam / atha kiM tat pratyutpannakAlagrahaNam ? pratyutpannakAlagrahaNaM-sAdhuM gocarAnAtaM bhikSAmalabhamAnaM dRSTvA tena kathyate, yathA-durbhikSaM vartate / tadetat pratyutpanna kAlagrahaNam / atha kiM tat anAgatakAlagrahaNam ?, anAgatakAlagrahaNam-dhUmAyanti dizaH saviyato medinI apati For Private And Personal Use Only
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 222 dRSTasAdharmyavadanumAnanirUpaNam 517 vaddhA baataa| naiRtikA balu kuSTeme nivedanti // 1 // AgneyaM vA vAyavyaM vA anyataraM vA apazastam upAtaM dRSTvA tena kathyate yathA-kuSTirbhaviSyati / tadetat anAgatakAlagrahaNam / tadetat vizeSadRSTam / tadetad dRSTasAdharmyavat / tade. tat anumAnam // mU0 222 // TIkA--se ki dihisAhammavaM' ityAdi 'atha kiM tad dRSTapAdhayet ? iti praznaH / uttarayati-dRSTa sAdharmyavat dRSTena pUrvopalabdhenArthena saha sAdharmyam-dRSTasAdhaya, tad gamakatvena yasyAsti tadanumAnaM dRSTAyameza / pUrvadRSTavAH kazcit sAmAnyataH kazcittu vizeSato dRSTaH syAt / ava hAdidaM dvividham - sAmAnyadRSTaM vizeSadRSTaM ca / sAmAnyato aba patrakAra dRSTasAdharmyavat anumAna kA nirUpaNa karate haiM'se kiM taM disAhammavaM?' ityAdi / zabdArtha---(he kiM taM disAham pava) he bhadanta ! dRSTAsAdharmyavat anumAna thA ? diTTasAhana duhaM paNNataM) uttara--dRSTasAdhayet anumAna do prakAra kA kahA gayA hai (taM jahA) ve prakAra ce haiM / -sAmanlAdiSTaM ca visesadiTTa ca) eka sAmAnya dRSTa aura damA vizeSadRSTa / pUrva meM upalabdha padArtha ke sAtha jo anya adRSTa kA sAdharmya hai, vaha dRSTasAdharmya hai / dRSTasAdharmya jahAM gamaka hotA hai bahanumAna dRSTayAdhIt hai| pUrva meM koI padArtha mAmAnyarUpa se dRSTa hotA hai aura koI vizeSarUpa se| isaliye dRSTapadArtha ke bheda se isa anumAna ke bhI ye do bheda ho gaye haiM / eka sAmAnyadRSTa aura dUsarA vizeSadRSTa / sAmAnyataH dRSTa artha ke saMbandha se sAmAnyadRSTa have sUtrakAra dRSTasAdhamyavat anumAnanuM nirUpaNa kare che. 'se ki ta divasAhammava ? ' tyaadi| zahAtha--(se ki taM disAhamma) 8 sApaTa sApayat anumAna zucha 1 (didvisAhammavaM duvihaM paNNatta) uttara--daSTa sAdhamyavat anumAna be prakAranuM kahevAmAM AvyuM che. (tajA ) te 542 mA pramANe che. (sAmanna didvai ca visesa didaM ca) me sAmAnya daSTa ane anya vizeSa daSTa pUrvamAM upalabdha padArthanI sAthe je anya adRSTanuM sAdharyuM che, te daSTa sAdhamyuM che, A sAdharyA jyAM gamaka hoya che, tyAM te anumAna daSTa sAdhamyavat che. pUrvamAM kaI padArtha sAmAnya rUpathI daSTa hoya che ane keI vizeSa rUpathI eTalA mATe daSTa padArthanA bhedathI A anumAnanA paNa be bhede thaI gayA che. eka sAmAnya daSTa ane anya vizeSa daSTa sAmAnyataH daSTa arthanA saMbaMdhathI sAmAnya daSTa ane For Private And Personal Use Only
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 518 anuyogadvAra sUtre dRSTArthayogAt sAmAnyadRSTam, vizeSato dRSTArthayogAda vizeSadRSTaM ceti bhAvaH / tatra sAmAnyadRSTaM yathA ekaH puruSastathA bahavaH puruSAH, yathA bahavaH puruSAstathaikaH puruSa ityAdi / ayaM bhAvaH - nArikeladvIpAdAyAtaH kazcit puruSaH sAmAnyenaikaM puruSaM dRSTvA evamanuminoti, yathA - ayameko dRzyamAnaH puruSaetadAkAraviziSTastathA bahavo'trAparidRzyamAnAH puruSA api etadAkAraviziSTA eva, puruSatvAtrizeSAt, anyAkAratve puruSatvahAniprasaGgAt gavAdivaditi / tathA kazcittathAaura vizeSataH dRSTa artha ke saMbandha se vizeSadRSTa hotA hai| (se kiM taM sAmannadiTTha ?) he bhadanta ! vaha sAmAnyadRSTa anumAna kyA hai ? 3 uttara - ( sAmannadiTTha) sAmAnyadRSTa anumAna isa prakAra se hai( jahA ego puriso tahA bahave purisA jahA bahave purisA tahA ego puriso) jaisA eka puruSa hotA hai, vaise hI aneka puruSa hote hai, jaise aneka puruSa hote hai, vaisA hI eka puruSa hotA hai / isakA tAtparya yaha hai - nArikela dvIpa se AyA huA koI puruSa sAmAnya se eka puruSa ko dekhakara aisA anumAna kara letA hai ki 'jaisA yaha eka dRzyamAna puruSa isa AkAra se viziSTa hai, usI prakAra anya aura bhI bahuta se puruSa ki- jinheM maiMne dekhA nahIM aise hI AkAra se viziSTa hoNge| kyoMki jisa prakAra se isa dRzyamAna puruSa meM puruSasvarUpa sAmAnya dharma vidyamAna hai, usI prakAra se anya adRSTa puruSoM meM bhI vaha vidyamAna hai / usameM koI vizeSatA nahIM hai / yadi anya adRSTa puruSoM meM vizeSataH dRSTa arthanA samAdhathI vizeSa dRSTa hoya che. (se ki ta sAmanna diTTha ?) De lahAMta! te sAmAnyadRSTa anumAna zu che ? uttara -- (sAmanna diTTha) sAmAnya dRSTa anumAna yA pramANe che. (jahA ego purilo tahA bahave purisA jahA bahave purisA tahA ego puriso) nevA eka purUSa hAya che, tevA ja ghaNA purUSA hoya che. jevA aneka purUSa! hAya che, tevA eka purUSa hAya che. AnuM tAtparyAM A pramANe che ke nArikala dvIpathI AvelA koi purUSa sAmAnya rUpamAM eka purUSane joIne A jAtanu' anumAna karI le che ke je| A eka dezyamAna purUSa A AkArathI viziSTa che, jemane me' joyA nathI evA anya sa purUSo paNa A jAtanA AkArathI yukta haze ja. kemake je pramANe A dRzyamAna purUSamAM purUSatvarUpa sAmAnya dhama vidyamAna che, te pramANe ja anya adRSya purUSAmAM paNa vidyamAna che. temAM kAIpaNa jAtanI vizeSatA nathI. jo anya adRSya purUSAmAM bhinnA For Private And Personal Use Only
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogandrikA TIkA sUtra 221 dRSTalAdharmyavadanumAnanirUpaNam vidhaH puruSaH prathamato bahUn puruSAn dRSTvA evamanuminoti-yathA ete dRzyamAnAH puruSA etadAkRtiviziSTAstathA'paridRzyamAna ekaH puruSo'pyetadAkRtiviziSTaH syAt puruSatvAt , itarAkAratve tu taddhAniH prasajyeta, azvAdivaditi / evaM kArSApagAdiSvapi bodhyam / atha vizeSadRSTamanumAnaM nirUpayati vizeSadRSTaM dRSTasAdharmyabhinnAkAratA mAnI jAvegI to purUSattvarUpa sAmAnya kI hAni hone kA prasaMga prApta hogaa| jaise gAya Adi meM puruSatva sAmAnya kA abhAva bhinnAkAratA kI vidyamAnatA se rahatA hai isa prakAra eka meM dRSTapuruSatvarUpa sAmAnya artha kI samAnatA se anya adRSTa aneka puruSoM meM bhI amuka AkArarUpa vivakSita dharma kI siddhi karanA yaha sAmAnya dRSTasAdharmyavat anumAna hai| isI prakAra nArikela dvIpa se AyA huA koI puruSa jaba ki-pahile pahala vaha aneka puruSoM ko dekhatA hai, taba dekhakara aisA anumAna karatA hai ki jaise ye dekhe gaye puruSa isa AkAravAle haiM usI prakAra kA AkAra vAlA nahIM dekhA gayA, eka puruSa hogaa| kyoMki usameM bhI puruSasvarUpa sAmAnya dharma rahatA hai / bhinnAkAratA meM puruSatvarUpa sAmAnya dharma kI hAni hone kA prasaMga prApta hotA hai| jaise ghoDe Adi meM itarAkAratA ke sadbhAva se puruSatva sAmAnya kI hAni hai| isI prakAra se kArSApaNa Adiko meM bhI jAnanA caahiye| yahI ghAta (jahA ego karisAvaNo tahA yahave karisAvaNA jahA yahave karimAvaNA tahA ego karisAvaNo) isa sUtrapATha kAratA mAnavAmAM Avaze te purUSavarUpa sAmAnyanI hAni thAya te abhAva minAkAratAnI apekSAe vidyamAna che temaja ekamAM daSTa purUSavArUpa sAmAnya arthanI samAnatAthI anya adaSTa aneka purUSomAM paNa amuka AkArarUpa vivakSita dharmanI siddhi karavI te sAmAnya daSTa sAdhamyavat anumAna che. A rIte nArikela dvIpamAMthI Avela koI purUSa jyAre sau prathama ghaNA purUSone jue che, tyAre temane joIne evuM anumAna kare che ke jema A jovAmAM AvelA purUSe A AkAravALA che, tevA ja prakAranA AkAravALa nahi jovAmAM Avela eka purUSa paNuM che. kemake temAM paNa purUSatvarUpa sAmAnya dharma rahela che. bhinnAkAratAmAM purUSatvarUpa sAmAnya dharmanI hAni thavAne prasaMge upasthita thAya che. jema ghaDA AdimAM ItarakAratAnA sadUbhAvathI purUSatva sAmAnyanI hAni cha. yA pramANe 54 paNerebhA 59 gae ye me pAta (jahA ego karisAvaNo tahA bahave karisAvaNA jahA bahave karisAvaNA tahA ego For Private And Personal Use Only
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 520 anuyogadvAra badanumAnamevaM bhavati-yathAnAma kazcin puruSo bahUnAM puruSANAM madhye kamapi pUrva dRSTaM puruSaM pratyabhijAnIyAt ayaM sa puruSa iti / anumAnaprayogazcetyam-ya: pUrva mayopalabdhaH sa evAyaM puruSaH, tathaiva pratyabhijJAyamAnatvAt , umayAbhimatapuruSavat , iti / etadanumAnaM vizeSaSTamucyate puruSavizeSaviSayattAt / evaM kArSApaNAdi dvArA kahI gaI hai| (se taM sAmanadiTTa) isa prakAra yaha sAmAnya dRSTadRSTa sAdharmyavat anumAna kA bheda hai| (se kiM taM vise sadi) he bhadanta ! vaha vizeSadRSTa kyA hai ? .. uttara-(visesadi) dRSTasAdhAya'vat kA bheda jo vizeSadRSTa hai, vaha isa prakAra se hai-(se jahANAmae keI purise kaMci purisaM yahUrNa purisANaM majjhe puvAdiSTa paccabhijANejjA-ayaM se purise) jaise koI puruSa aneka puruSoM ke bIca meM kisI pUrvadRSTa puruSa ko pahicAna letA hai ki-'yaha vaha puruSa hai / yahAM anumAna prayoga isa prakAra se karanA cAhiye / 'yaH pUrva mayopalabdhaH sa evAyaM puruSaH tathaiva pratyabhijJAyamAnasvAt u bhayAbhimatapuruSavat' jisa puruSa ko maiMne pahile dekhA thA, vahI yaha puruSa hai kyoMki maiMne usI rUpa se ise pahicAna liyA hai| ubhaya ko abhimata puruSa kI trh| yahAM 'yaH mayopalabdhaH' itanA aMza pakSa kA hai 'sa evAyaM puruSaH' itanA aMza sAdhyakoTi kA hai| tathaiva pratyabhijJAyamAnatvAt' itanA aMza hetu hai| 'ubhayabhimatapuruSaH dhat' yaha sAdharmyadRSTAnta hai / isa anumAna prayoga meM (rupa vizeSa karisAvaNo) mA sUtrA4 pa 431mAvalI cha. (seta sAmannadiva) bhA prabhAva mA sAmAnya haTa sAdhata anumAnanA le. cha. (se ki ta visemadi) 3 mahata! vizeSa Ta zu che. uttara--(visesadiDha') dRSTa sAbhyavat / mero vizeSa cha, te mA prabhAva che. (se jahANAmae keI purise kaMci purisaM bahUNaM purisaNaM majjhe puSvadi paccabhijANejjA-ayaM se purise) 7 535 mana yAnI kyamA 26 ke pUrva dRSTA purUSane oLakhI le che ke, "A te ja mANasa che ahIM anumAna prayAsamA rIte 42 naye. "yaH pU mayopalabdhaH sa evAyaM puruSaH tathaiva pratyabhijJAyamAnatvAt ubhayAbhimatapuruSavat'2 53pane meM patA nayo hato, teja purUSa A che, kemake meM ene te ja rUpamAM oLakhI lIdhuM che. ubhayA limata 53panI ma sahI 'ya: pUrvaM mayopalabdhaH' mATo mA 56 samAdhI cha. 'sa evAyaM puruSaH' mA bhAga sATinA che. tathaiva pratyabhijJAyamAna khAta' mA mAga cha. 'ubhayAbhimatapuruSavat' mA sAmya haTAnta che. A anumAna prayogamAM purUSa vizeSane vizeSarUpathI mUkavAmAM AvyuM che. For Private And Personal Use Only
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 222 dRSTasAdharmyavadanumAnanirUpaNam 521 viSaye'pi vizeSadRSTAnumAnaM bodhyam / idaM vizeSadRSTamanumAnaM kAlatrayaviSayaM bhavatIti darzayitumAha-'tassa samAso' ityAdi-tasya vizeSadRSTasyAnumAnasya samAsata:-saMkSepAsvavidhaM grahaNaM bhavati / yathA-atItakAlagrahaNaM pratyutpannakAlagrahaNam anAgatakALagrahaNaM ceti / tatra-atItakAlaviSayaM grAhyasya vastuno grahaNa paricchedaH-atItakAlagrahaNam / pratyutpannakAla: vartamAnakAlastadviSayaM grahaNa pratyutpannakAlagrahaNam / anAgatakAlo bhaviSyakAlastadviSayam-anAgatakAlagraha Nam / kAlatrayavartino'pi viSayasyAnumAnAt paricchedo bhavatItyarthaH / tatra dRSTa hai / isa prakAra se kArSApA Adi meM vizeSa dRSTa anumAna kI pravRtti kara lenI cAhiye / yahI bAta 'pahUNaM karisAvaNANaM majjhe puvdha diTuM karisAvaNaM paccabhijjANijjA-ayaM se karisAvaNe) isa sUtrapATha dvArA dikhalAI gaI hai / yaha vizeSadRSTa anumAna bhUta, bhaviSyat aura vartamAna ina tInoM kAloM ko viSaya karatA hai| isa bAta ko aba sUtrakAra kahate haiM-(tassa samAsao tivihaM gahaNaM bhavai) usa vizeSadRSTa anumAna kA viSaya saMkSepa se tIna prakAra kA hotA hai(taM jahA) jamne (aIdhakAlaggahaNa, paDuppaNNakAlaggahaNaM, aNAgayakAla. ggahaNaM) atIta kAla kA viSaya vartamAna kAla kA viSaya aura bhavi. vyat kAla kA viSaya / tAtparya kahane kA yaha hai ki manuSya isa vizeSa dRSTa anumAna kI sahAyatA se atIta kAla meM jo bAta ho gaI use. vartamAna kAla meM jo bAta ho rahI ho use aura bhaviSyat meM jo eTalA mATe A anumAna vizeSa dRSTa che. A pramANe kArlApaNu vagerenA saMbaMdhamAM paNa vizeSa daSTa anumAnanI pravRtti karI levI joIe. e ja vAta bahUNa karisAvaNANaM majjhe puvva diTuM karisAvaNa paJcabhijjANijjA-ayaM se karisAvaNe) mA sUtrA pare 25 42vAmAM mAvI cha. ma vizeSa anu. mAna bhUta, bhaviSyanuM ane vartamAna A traNe kALone viSaya banAve che. mA pAtane sUtrA2 2508 42 . (tassa samAsao tivihaM gahaNa bhavai) te vizeSadaSTa anumAnane viSaya saMkSepamAM traNa prakAra hoya che. (saMda) jema ke (aIyakAlaggahaNaM paDupaNNakAlagahaNaM, aNAgayakAlagAhaNaM)matIta viSaya, vartamAnakALane viSaya, ane bhaviSyakALane viSaya tAtparya A pramANe che ke manuSya A vizeSa dRSTa anumAnanI sahAyatAthI atItakALamAM je vAta thaI cUkI che, vartamAna kALamAM je vAta thaI rahI che, ane bhaviSyatvamAM a0 66 For Private And Personal Use Only
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 522 anuyogadvArasUtre - = atItakAlena grahaNaM yathA bhavati tathocyate yathA kazcijjanaH kasmiMzcid deze tena uttaNAni - udgatatRNAni yeSu tAni vanAni, tathA - niSpannasasyAM niSpannAni= nivRttAni sasyAni yasyAM sA tathA tAM medinIM = pRthivIM tathApUrNAni =jalapUritAni kuNDalaronadIdIrghikAtaDAgAdIni - tatra - kuNDaM jalAzayavizeSaH, saraH = kAsAraH, nadI prasiddhA, dIrghikA=vApI, taDAgaH = pasiddhaH, etadAdIni jalasthAnAni vA evaM sAdhyate = anumIyate yadatra suvRSTirAsIditi / anumAnamayogazcettham-iha deze sudRSTirAsIt samutpannatRNavanasasya pUrNamedinI , Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bAta hone vAlI ho use anumita kara letA hai| (se kiM taM aIyakAlaga) he bhadanta | vaha atItakAla grahaNa kyA hai ? uttara--(aIyakolaggahaNaM) atIta kAla grahaNa isa prakAra se hai-( usaNANi baNANi, niSkaNNasastaM vA meNi puSNANi ya kuMDasaraNaI dIhiyA tar3AgAI pAsittA teNaM sAhijjaha, jahA subuTTI AsI) jaise koI manuSya kisI deza meM gayA vahA~ usane jaMgaloM meM ghAsa UgI huI dekhI, pRthivI ko sasyAGkuroM se hari bharI dekhI, kuNDa, sara, nadI, vApI, aura taDAga ina saba ko jala se bharA huA dekhA, to dekhakara usane anumAna lagAyA ki- 'yahAM para bahuta acchI varSA huI hai / taba usane aisA anumAna prayoga kiyA ki-' iha deze suvRSTiH AsIt samutpanna tRNavanasasyapUrNamedinI jalapUrNakuNDAdidarzanAt tadezavat' / ( se akAlaggahaNaM) isa prakAra atIta meM huI vRSTi kA pariccheda the vAta thanArI che, tenuM anumAna purI se che. (se kiM taM aIyakAla gahaNaM ) De bhadata! atItakALa grahaNa zuM che ? uttara- (uttaNANi, vANi, niSkaNNasarasaM vA meiNi puSNANi ya kuMDa varaNaIdIhiyA taDAgAI pAsittA te NaM sAhijjai, jahA suvuTThI AsI) bhebha koI manuSya koI dezamAM gayA. tyAM te mANase ja galamAM ghAsa UgeluM joyuM, pRthvIne sasyAMkurAthI harita vaNI thayelI joi, kuM'Da sara, nadI, vALI, ane taDAga A sarvane jalathI sa'pUrita joyAM, A madhu joka ne te anumAna karavA lAgyA ke ahIM bahu ja sArI vaSa~ thaI che. tyAre teNe A jAtanA anubhAnaneo prayoga 'iha deze sudRSTiH AsIt samutpannatRNavana sasyapUrNa medinI jalapUrNa kuDAdidarzanAt taddezakt " ( se taM aIyakAlaggahaNaM ) A rIte atItamAM thayela vRSTinA pariccheda, atItakALa grahaNa che ahI' For Private And Personal Use Only
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 523 anuyogacandrikA TIkA sUtra 222 dRSTasAdharmyavadanumAnanirUpaNam jalapUrNakuNDAdidarzanAt, tadezavaditi / itthamatItasya vRSTilakSaNaviSayasya pari cchedaH / atha vartamAna kAlena grahaNaM yathA bhavati tathAha se kiM taM SaDuppaNNakAlaggahaNaM' ityAdinA / kasmiMzcid deze kazcid gataH, tatra gocarAgragataM - gocarAya = mikSAyai agragatam - prathamato gataM ciccharditamacura bhaktapAnam - tricchaditaM = gRhibhiH pradattaM pracuraM bhaktapAnaM yasmai tathAvidhaM sAdhu dRSTvA tena sAdhyate = anumIyate, yathA - subhikSamiha vartate iti / anumAnaprayogazrettham ayaM dezaH subhikSaH, sAdhUnAM taddhetukapracurabhakkamanalA bhadarzanAt taddezavaditi / atha bhaviSyatkAlena grahaNaM yathA bhavati tathAha - 'se kiM taM aNAgayakAlaggahaNa' ityAdi / ayaM bhAvaHabhrasya = AkAzasya nirmalatvam, kRSNavarNA girayaH savidyuto - vidyutsahitA atItakAla grahaNa hai / yahAM grAhya vastu suvRSTi hai / isakA atItakAla meM honA anumAna dvArA grahaNa kiyA-gayA hai / (se kiM paDuppaNNakAlai) he bhadanta ! pratyutpannakAla se grahaNa kyA hai / 1 " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uttara--(paDuppaNNa kAlaggahaNaM) pratyutpannakAla se grahaNa isa prakAra hai - ( sAhu goyaraggagayaM vicchaDiyapaura bhattapANaM pAsittA teNaM sAhijjai jahA subhikkhe i) bhikSA ke liye nikale hue sAdhuko ki'jise gRhasthoMne pracurabhaktapAna diyA hai, dekhA taba dekhakara usane anumAna lagAyA ki - ' yahAM subhikSa hai / 'anumAna prayoga yahA~ aisA karanA - 'asmin deze ? subhikSaH sAdhUnAM taddhetuka pracura bhaktapAnalAbhadarzanAt taddezavat' (se kiM taM aNAgayakAlaggahaNaM) he bhadanta ! anAgatakAla se grahaNa kyA hai ? (aNAgayakAlaggahaNaM) anAgatakAla se grahaNa isa prakAra se hai - ( ambhassa nimmalattaM, kasiNA ya girI, savijjuyA grAhya vastu suvRSTi che. AnuM atItakALamAM thavuM te anumAna vaDe grahaNu zvAsAM bhAvyu che. (se kiM taM paDuppaNNa kAlaggahaNaM) he lahAMta ! pratyutyanna kALathI grahaNa zuM che ? uttara-(paDuppaNNakAlaggahaNaM) pratyutpannapraNathI zratha sA pramANe che. ( sAhuM goyaraggagayaM vicchaDDiyapaura bhattapANaM pAsittA teNaM sAhijjai ahA subhikkhe vaTTai) lakSA bhADe mahAra nAmjesA sAdhune haiM lene gRhasthActhe prayura bhaktapAna Apyu che, joyA tyAre joIne teNe anumAna karyuM ke 'ahI subhikSa che' yahIM anumAna prayoga mevI te 12ve - " asmin deze subhikSaH khAdhunAM taddhetukapracurabhaktapAnalA madarzanAt taddezavat " ( se kiM taM aNAgayakAlaggahaNaM) De laDanta ! anAgatAta aDathaM zu che ? ( aNAgayakAlaggahaNaM ) For Private And Personal Use Only
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 524 anuyogadvArasUtra meghAH, stanitam-meghagajitam , udbhrAmA vAyUdmAmaH-tathAvidhovRSTividhAtAjanaka: pradakSiNaM dikSu bhramana prazasto vAtaH, ca-punaH prasnigdhAH raktA-pasni. gdharaktavargA sandhyA, ityetAni sarvANi sudRSTezcitAni tAni dRSTvA, tathA-vAruNam-ApUlAdinakSatrapabhayaM vA, mAhendram rohiNIjyeSThAdinakSatraprabhavaM vA, ito. 'nyataraM vA utpAtam-ulkApAtadigvAhAdikaM prazastaM vRSTinimittakaM dRSTvA tena sAdhyate= anumIyate, yathA muSTirbhaviSyatIti / anumAnaprayogazcestham-ayaM dezo bhaviSyatsuvRSTikaH, dRSTinimittakAnAmabhranirmalatvAdInAM samuditAnAmanyatamasya vA darzanAt , tdvditi| viziSTamakArakA nirmalatvAdayo vRSTinimittakA mehI thaNiyaM vAubhAmo, saMjhArattA paNiTThAya) AkAza kI nirmalatA, kRSNavarNa vAle parvana, vidyutsAhita megha, megha kI garjanA, vRSTi ko nahIM rokanevAlI vAyu kI cAla, arthAt puravAi havA, tathA prasnigdharaktavarNavAlI saMdhyA-ina saba suvRSTi ke cihnoM ko dekhakara, tathA (vAru. NaM vA mahiMdaM vA aNNayaraM vA pasatthaM uppAyaM pAsittA teNaM sAhijjai, jahA suvuTThIbhavissai / se taM aNAgayakAlaggahaNaM ) AAmUla ina nakSatroM se utpanna hue athavA rohiNI jyeSThA Adi nakSatroM se utpanna hue uspata ko athavA isa utpAta se bhI bhinna aura dUsare utpatoM ko-digdAha, ulkApAta Adi upadravoM ko-jo ki vRSTi ke prazasta nimitta hote haiM, dekhakara koI vyakti aisA anumAna karatA haiM ki 'suvRSTi hogii| isaviSaya meM anumAna prayoga isa prakAra haiM-'ayaM dezoM bhaviSyatsuvRSTikaH vRSTinimittakAnAM abhranirmalatvAdInAM sapnumanAtastthI 75 pramANe che. (abbhasma nimmalattaM kamiNAya, girI savijjuyA mehA thaNi yaM vAumAmo saMjhArattA paNidvAya) 24 // nitA, kavaNuMvALA parvata, vighasahita megha, meghanI garjanA, vRSTine nahi rokanAra pavananI gati, aTale ke pUrvane pavana, temaja prasinagdha raktavarNavALI saMdhyA, / mAM suvRSTinA thihIne nana tathA (vAruNaM vA mahiMdaM vA aNNayaraM vA pasatthaM upAya pAsittA teNaM sAhijjai jahA suvuTThI bhvissi| se taM aNAgaya kAlaggahaNaM) bhAdrI, bhU nakSatrothI utpanna yeta athavA DilI, gaye! mAha nakSatra vaDe utpanna thayela utpAtane athavA A utpAta karatAM paNa bhinna ane bIjA utpAtane, digdAha, ulkApAta vagere upadrane ke jeo vRSTinA prazasta nimitto che, jene koI vyakti evI rIte anumAna kare "suvRSTi thaze A samayamA anumAna prayoga mA pramANe cha. 'ayaM dezo bhaviSyatsuvRSTikaH ghRSTi nimittakAnAM abhranirmalatvAdInAM samuditAnAM anyatamasya vA darzanAt tadezavat" For Private And Personal Use Only
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 222 dRSTasAdharmyavadanumAnanirUpaNam 525 bhavanti, ato asumAtrA taba nipuNena bhAvyamiti / tathA-emAdamAgabanA. dInAM viparyAse-parItye'pi trividhaM grahaNaM bhavati / taca tadevAtItikAlagrahaNAdikaM bodhyam / tatrAsItakAlagrahamamevaM bodhyam-kadhijjanaH ito'pi devAda dezAntaraM samAvAtaH / tena tatra nissanAni vanAni, aniSpanasasyAM vA medinI, zuSkANi ca kuNDasaronadIdIpikAtaDAgAdIni dRSTvA sAdhyate anumIyate, yathAkuSTirAsIditi / anumAnaprayogazcettham ayaM dezaH kuvRSTimAn , durbhikSa ityarthaH, nistRNavanAdidarzanAt , taddezavaditi / vartamAnakAlagrahaNamevaM vineyam-ko'pi janaH kasmiMzcid deze samAgataH / tatra gocarAgragataM sAdhu bhikSAmalabhamAnaM dRSTvA dinAnAM anyatamasya vA darzanAt taddezavat' isa prakAra yaha anAgatakAla grahaNa hai / (eesiM ceva vivajjAse tivihaM gahaNaM bhavai, taM jahAMatIyakAlaggahaNaM paDuppaNNakAlaggahaNaM aNAgayakAlaggahaNaM) ina udgata tRNavanAdi koM kI viparItatA meM bhI tIna prakAra kA grahaNa hotA haivaha isa prakAra se hai-jaise koI manuSya kisI deza se dUsare kisI deza meM AyA-vahAM usane tRNa rahita banoM ko aniSpanna dhAnyavAlI bhUmi ko evaM zuSka, kuNDa, sara nadI, dIrghikA tathA taDAga AdikoM ko dekhA-taba dekhakara usane aisA anumAna kiyA ki 'ayaM dezaH durbhikSaH nistRNavanAdidarzanAtU taddezavat' nistRNavanAdike dekhane se, pahile dekhe hue dUsare deza ke jaisA isa deza meM vRSTi nahIM huI hai| yaha atIta grahaNa hai| vartamAna kAla grahaNa isa prakAra se hai-koI manuSya kisI deza meM AyA vahAM usane pahile se bhikSA ke liye Aye hue kisI sAdhuko bhikSA ke lAbha se vihIna dekhakara aisA anumAna mA pramANe mI manAta ghara che. (eesiM ceva vivajjAse tivihaM gahaNaM bhavai, taM jahA atIya kAlaggahaNaM paDuppaNNakAlagaNaM aNAgayakAlagAhaNaM) mA uddagata tRNavanAdikenI viparItatAmAM paNa traNa prakAranuM grahaNa thAya che. te A pramANe che. jema koI mANasa ke dezamAMthI ke I bIjA dezamAM gaye tyAM teNe tRNa rahita vanane, aniSpanna dhAnya yukta bhUmine temaja zuSka, kuMDa sara nadI, dIkiA tathA taDAga vagerene joyAM, tyAre A badhuM joIne teNe A tarnu anumAna hai 'ayaM dezaH durbhikSaH nistRNAnAdidarzanAt taddezavat / nirvANu vanAdi ne jevAthI pahelAM joyelA bIjA dezanI jema A dezamAM paNa vRSTi thaI nathI. A atIta grahaNa che. vartamAnakALa grahaNa A pramANe che kaI mANasa, koI dezamAM gaye. tyAM teNe bhikSArjana mATe AvelA keI sAdhune bhikSA lAbhathI vaMcita joIne A jAtanuM anumAna karyuM ke ahIM atyAre For Private And Personal Use Only
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org " 526 anuyogadvArasUtre tena sAdhyate, yathA durbhikSaM vartate iti / anumAnaprayogazrettham - mayaM dezo durbhikSaH sAdhUnAM taddhetukamaktapAnAlA madarzanAt taddezavaditi / bhaviSyatkAlagrahaNaM caitra vijJeyam-satriyato dizaH = AkAzasahitA digvibhAgA dhUmAyanti =dhUmayuktA bhavanti, tathA - medinI = pRthivI nIrasatvAt amatibaddhA - sauSirA bhavati, vAtAva naiRtikA:dakSiNAtyA vAnti etAni sarvANi kudRSTiM nivezyanti / etAni sadhUmAdigAdIni dRSTvA tathA-AgneyaM vA vAyavyaM vA anyataraM vA aprazastamutpAtaM dRSTvA tena sAdhyate, yathA-kudRSTiranAvRSTirbhaviyati / anumAnaprayogazcettham - ayaM dezI bhaviSyatkuSTakaH, tanimittakAnAM sadhUmadigAdInAM samuditAnAmanyatamasya vA darzanAt tadvaditi / itthaM vizeSadRSTaM nirUpitamiti sUcayitumAha-tadetad lagAyA ki yahAM durbhikSa-akAla paDa rahA hai| anumAna prayoga isa prakAra se karanA cAhiye- 'ayaM dezaH durbhikSaH sAdhUnAM taddhetukabhaktapAnalAbhAdarzanAt taddezayat ' tathA bhaviSyat kAla kA grahaNa isa prakAra se jAnanA cAhiye - jisa samaya AkAza sahita dizAe~ dhUma yukta pratIta ho rahI ho, nIrasa hone se jahAM pRthivI phaTa gaI ho-jagaha 2] jahAM cheda par3a gaye ho aura vAyue~ jisa dakSiNadizA se AtI huI cala rahI hoM - isa saba vRSTya bhAva kI nizAniyoM ko, tathA agni sabandhI yA vAyu saMbandhI yA aura koI aprazasta utpAto ko dekhakara aisA anumAna lagAnA ki 'isa deza meM vRSTi nahIM hogI- kyoMki vRSTi ke abhAva ke cihna ho rahe haiN| anumAna prayoga prakAra isa se yahA~ karanA cAhiye 'ayaM dezaH bhaviSyat kuSTikaH tannimittakAnAM sadhUmAdigAdInAM samuditAnAM anyatarasya vA darzanAt tadevazat' yahI , Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " durbhikSa che. anumAna prayoga AmA 42 le me ayaM dezaH durbhikSaH sAdhUnAM taddhetukabhaktapAnalAbhAdarzanAt tadezavat " temana laviNyabhAjanuM zraddha A rIte jANavuM joIe, je samaye AkAza sahita dizAe sahUma thaI rahI DhAya, nIrasa hAvA khadala tyAM pRthivI phATI gaI hoya, sthAna sthAna para jayAM chidro paDI gayA heAya. ane patrane dakSiNa dizA taraphathI vahetA hAya, A sa dRSTacabhAvanA cihnone temaja agni sa'badhI ke vAyu sa''dhI ke anya kAI aprazasta utpAtAne joIne A jAtanuM anumAna karyuM ke 'A dezamAM vRSTi thaze nahi, kema ke vRSTinAM abhAvanAM cihno jovAmAM AvI rahyAM che. ADI' anumAna prayoga yA rItezva the De 'ayaM dezaH kuvRSTikaH tannimittakAnAM sadhUmAdigAdInAM samuditAnAM anyatarasya vA darzanAt taddezavat " se For Private And Personal Use Only
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 223 upamAnapramANanirUpaNam 527 vizeSadRSTamiti / evaM ca dRSTapAdharmavadanumAnamapi nirUpitamiti sUcayitumAhatadetat dRSTasAdharmyavaditi / itthamanumAnamapi prarUpitamiti sUcayitumAha-tadetadanu mAnamiti // sU0 222 // athopamAnaM nirUpayati-- mUlam-se kiM taM ovamme? ovamme-duvihe paNNatte, taM jahA-sAhammovaNIe ya vehammovaNIe y| se kiM taM sAhammovaNIe ? sAhammovaNIe-tivihe paNNatte, taM jahA-kiMcisAhammovaNIe, pAyasAhammovaNIe, svvsaahmmovnniie| se ki taM kiMcisAhammovaNIe ? kiMcisAhammovIejahA maMdaro tahA sarisavo, jahA sarisavo tahA maMdaro, jahA samuddo tahA goppayaM, jahA goppayaM tahA samuddo, jahA Aicco tahA khajoo, jahA khajAo tahA Aicco, jahA caMdo tahA kumudo, jahA kumudo tahA caMdo / se taM kiNcisaahmmovnniie| se kiM taM pAyasAhammovAe ? pAyasAhammovaNIe-jahA go tahA gavao, jahA gavao tahA go| se taM paaysaahmmovnniie| saya viSaya' 'se kiM taM atIyakAlaggahaNaM' yahAM se lekara 'se taM aNAgayakAlaggahaNaM' yahAM taka ke sUtrapATha dvArA sUtrakAra ne samajhAyA hai| (se taM visesadiDa-se taM disAhammavaM) isa prakAra yaha vizeSadRSTa dRSTasAdhayaMvat kA svarUpa hai / sAmAnya dRSTa aura vizeSa dRSTa ke svarUpoM ke isa nirUpaNa se dRSTasAdharmyavat anumAna kA svarUpa nirUpita ho cukA ||muu0 222 // viSaya "se ki ta atIyakAlagahaNaM" sahI thI bhAMza "se taM aNAgayakAlaggahaNa" mahI sudhInA sUtrapA 43 sUtrAre 2508 yA , (se taM visesadiTra-se taM diTusAhamma) mA prabhAe 4 vizeSa 408 678 sAmyavatnu 2135 . sAmAnya daSTa ane vizeSa daSTa svarUpanA A nirUpaNathI daSTa sAdhamyavatuM anumAnanuM svarUpa nirUpita thaI jAya che. je sU. 222 For Private And Personal Use Only
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre se ki taM savvasAhammAvaNIe ? savasAhammovaNIe-savvasAhamme ovamme natthi, tahAvi teNeva tassa ovammaM kIrai, jahAarihaMtehiM arihaMtasarisaM kayaM, cakkavaTTiNA cakkavaTTisarisaM kayaM, baladeveNa baladevasarisaM kayaM, vAsudeveNa vAsudevasarisaM kayaM, sAhagA sAhusarisaM kyN| se taM svvsaahmmeaavnniie| se taM saahmmovnniie| se kiM taM vehammovaNIe ? vehammovaNIe tivihe paNNatte, taM jahA-kiMcivehammovaNIe pAyavehammovaNIe samba. vehmmovnniie| se ki taM kiMcivehammovaNIe? kiMcivehammovaNIe jahA-sAmalero na tahA bAhulege, jahA bAhulero na tahA sAmalero, se taM kiNdhivehmmovnniie| se ki taM pAyavehammo. vaNIe ? pAyavehammovaNIe jahA vAyaso na tahA pAyaso, jahA pAyaso na tahA vAyaso, se taM pAyavehammovaNIe / se kiM taM savavehammovaNIe? savvavehammovaNIe sabavehamme ovamma nasthi, tahAvi teNeva tassa ovamme kIrai, jahANIeNaM NIyasarisaM kayaM, dAseNa dAsasarisaM kayaM, kAkeNa kAkasarisaM kayaM, sANeNa sANa. sarisaM kayaM, pANeNaM pANasarisaM kayaM, se taM svvvehmmovnniie| se taM vehmmovnniie| se taM ovamme ||suu0 223 // ___chAyA-atha kiM tat aupamyam ? aupamyaM dvividha pakSaptaM, tadyathA sAdhamryopanItaM ca vaidhayoMpanItaM ca / atha kiM tat sAdhamyopanItam ? sAdhopanItaM trividhaM prajJapta, tadyathA-kizcitsAdhopanItaM. prAyaHsAdhamryo panIta, sarvasAmyopanInam / bhaya kiM tA kizcitsAdhamryo panItam ? kicitsAdhayoM panItaM yathA mandara tathA sarSapaH, yathA sarSapastathA mandaH, yathA samudrastathA goSpadaM. yathA goSpada tathA samudrA, yathA AdityastathA khadyotaH, yathA khadyotastathA AdityaH, For Private And Personal Use Only
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA sUtra 223 upamAnapramANanirUpaNam yathA candrastathA kumudaM, yathA kumudaM tathA candraH / tadetat kizcitsAdhopanItam / atha kiM tat prAyaHsAdhayoM panItam ?, prAya sAdhamzepanItaM yathA gau. stathA gavayaH, yathA gavayastathA gauH / tadetat prAyaHsAdhamyopanItam / atha kiM tat sarvasAdhayoM panItam 1, 2 sarvasAdhamrye auSamyaM nAsti, tathApi tenaiva tasyau. pamyaM kriyate, yathA arhadbhiH arhatsadRzaM kRtam . cakravatinA cakravartisadRzaM kRtaM, baladevena varUdevasadRzaM kRtaM, vAsudevena vAsudevasadRzaM kRtaM, sAdhunA sAdhusadRza kRtam / tadetat sarvasAdhamyopanItam / tadetat sAdhamyopanItam / atha kiMtad vaidhamyopanItam ?, vaidhamyopanItaM trividhaM prajJapta, tadyathA- kiMcidvaidhayoMpanItaM, prAyovaidhopanItam, sarvavaivopanItam / atha kiM tat kiJcid vaidhamryopanItam ? kicivaidhayopanIta-yathA zAbaleyaH na tathA bAhuleyaH, yathA bAhuleyaH na tathA zAvaleyaH / tadetat kiMcidvaiSamyopanItam / atha kiM tat pAyovaidhayoMpanItam ? prA. yovaidhayoM panItaM yathA vAyaso na tathA pAyamaH, yathA pAyaso na tathA vAyasaH / tadetat prAyovaidhamyopanItam / atha kiM tat sarvavaidhayoM panItam sarvavaidhayoM panItamsarvavaidhaye aupamyaM nAsti, tathApi tenaiva tasya auSamyaM kriyate / yathA nIcena nIvasadRzaM kRtaM, dAsena dAsasadRzaM kRtaM kAkena kAkapadRzaM kRtam , zunA zvasadRzaM kRtam , cANDAlena cANDAlasadRzaM kRtam / tadetat parva vaidhamyo panItam / tadetad vaidhayoM panItam / tadetat aupamyam // mU0 223 / / TIkA-'se kiM taM' ityAdi atha kiM tat aupampam ? iti ziSyapaznaH / uttarayati-aupamyam-upamIyatesAdRzyena vastu gRhyate'nayetyupamA, upamaitra auSamyam tacca sAdhopanItavaidhamyopa aba sUtrakAra-upamAna pramANa kA nirUpaNa karate haiM'se kiM taM ovamme' ityAdi / zabdArtha--(se kiM taM ovamme ?) he bhadanta ! upamAna pramANa kA kyA svarUpa hai ? uttara-(ocamme duvihe paNNatte) upamAna pramANa do prakAra kA kahA gayA hai (taM jahA) ye prakAra ye hai-(sAhammovaNIe ya vehammocaNIe ya) have sUtrakAra upamAna-pramANunuM nirUpaNa kare che. 'se ki ta oSamme ityAdi / sAtha-(se ki taM ovamme ?) ta? bhAna prabhAta 2135 vu cha ? uttara-(ovamme duvihe paNatte) 5mAna pramANa prA2rnu vAmAM mAyuM che. (taMjahA) te prjre| mA pramANe che. (sAhammeAvaNIe ya vehagmA a0 67 For Private And Personal Use Only
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre nIteti dvividham / tatra-sAdhamryopanIta-sAdhamryeNa upanItam=upanayo yatra tat sAdhopanItam , tacca kizcittAdhamryopanItaM prAyaHsAdhopanItaM sarvasAdhamyopanItaM ceti trividham tatra-kiMcit sAdhopanItaM-kiMcit alpena sAdhAryeNa= saadRshye| upanItam upanayaviSayIkRtam , tacca yathA mandarastathA sarSapaH yathA sarpayastathA mandara ityAdi / atra-mandarasarpapayova latvena sAdRzyam / samudraeka sAdhopanIta, aura dUsarA vaidhayopanIta / samAnatA ko lekara vastu jisake dvArA grahaNa kI jAtI hai, usakA nAma upamA hai| yaha upamA hI aupamya hai| (se kiM taM sAhammovaNIe) he bhadanta ! sAdhamryonIta kA kyA tAtparya hai| uttara--(sAhammovaNIe-tivihe paNatte ) sAdhamryopanIta tIna prakAra kA hotA hai| (taM jahA) jaise (kiMcisAhammovaNIe, pAyasAhammo vagIe, savaptAhammovaNIe) kizcit sAdhopanIta, prAyaHsAdhamyoMpanIta, aura sarvasAdhamyopanIta / (se ki taM kiMcisAhammovaNIe) he bhadanta ! vaha kizcit sAdhopanIta kyA hai ? (kiMcisAhammovaNIe) uttara--vaha kizcit sAdhamyopanIta isa prakAra hai / (jahA maMdaro tahA sarisavo) jaipsA maMdara hai, vaisA sarSapa hai / tAtparya isakA yaha hai ki kizcit sAdhamryopanIta meM kucha 2 samAnatA ko lekara upamA dI jAtI hai, so aisA kahA hai ki jaisA mandara (meru) hai vaisA sarSapa hai, so vaNIe ya) me sAdhyApanAta, bhI vaidhabhyApatAta. samAnatAnA sAdhAre jenA vaDe vastu grahaNa karavAmAM Ave che tenuM nAma upamA che. A upamA 1 mI5bhya che. (se ki taM sAhammovaNIe) mahata! sAbhyApanAtana tAtparya zuM che? ___uttara-(sAhammovaNI ra-tivihe paNNatte) sAbhyApanAtana 1 praa| che. (jahA) 2 (kicisAhammovaNIe, pAyasAhammI vaNIe, savvasAhammovaNIe) kiMcit sAdhaoNpanata, prAya:sAdharmopanIta, ane sarvasAdharmopanIta __ (se kiM taM kiMci sAhammAvaNIe) 3 RE! yit sAdhaNyApanAta cha (kiMci sAhammovaNIe).. uttara- yat sAdhabhyopanIta mA pramANe che. (jahA maMdaro tahA sarisavo) revo bha42 che. tev| sa55 che. tAtyayamAtuM ye cha vayita sAdhaccepanImAM kaMIka samAnatAne laIne upamA ApavAmAM Ave che to atre Ama kahevAmAM AvyuM che ke "je madara (meru) che te sarvapa che. For Private And Personal Use Only
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 223 upamAnapramANanirUpaNam goSpadayo yattvam , Aditya khadyotayorAkAzagAmitvamudyotakatvaM ca, candrakumu. dayozca zuklatvaM sAdharmyam / atha prAyaHsAdhamyopanItamAha -'se kiM taM pAyasahammovaNIe' ityAdi / prAyaH adhikAvayavavyAptyA yatsAdhamya-sAyaM tena upanItam upanayaviSayIkRtaM-pAyaHmAdhopanItam / tacca-yathA gaustathA isameM maMdara (meru) aura sarSapa kI golAI kA lakSya rakhA gayA hai / isI kAraNa ina donoM meM samAnatA kahI gaI hai| (jahA sarisavo tahA maMdaro) jaisA sarSapa hotA hai, vaisA mandara hotA hai isako bhI yahI tAtparya hai| isI prakAra (jahA samuddo tahAM gopayaM jahA goppayaM tahA samudo, jahA Aico tahA khajoo jahA khajjoo tahA Aicco, jahA caMdo tahA kumudo jahA kumudo tahA caMdo) isa sUtrapATha kA bhI tAtparya jAnanA cAhiye-inameM samudra aura goSpada (jala se bharA huvA gAya kA khura) meM jalavattA ko lekara, Aditya aura khadyota (jUgunU ) meM AkAza gAmitva aura udyotakatA ko lekara, candra aura kumuda meM zuklatAko lekara samAnatA prakaTa kI hai / (se taM kiMci sAhammovaNIe) isa prakAra yaha kizcit sAdhamyopanIta kA svarUpa hai| (se kiM taM pAyasAhammovajIe?) he bhadanta ! prAyAsAdhamyopanIta kA kyA tAtparya hai / (pAyasA. hammovaNIe) prAyaH sAdhopanIta kA tAtparya isa prakAra se hai(jahA go tahA gavao, jahA gavao, tahA go) jaisI gAya AmAM maMdira (meru) ane sarSanI lAkRtine lakSamAM rAkhIne upamA ApavAmAM AvI che, AkArathI ja bannemAM samAnatA kahevAmAM AvI che. (jahA sarisavo tahA maMdaro) / saSa5 DAya che. tev| ma2 saya che. bhAnu 5 tAtparya mA che. mA 22 (jahA samuddo tahA goppayaM jahA goppaya tahA samuddo jahA Aico, tahA khajoo, jahA khajjoo tahA Aico, jahA caMdo tahA kumudo, jahA kumudo tahA caMdo) yA suutrpaaine| samala levuM joIe. AmAM samudra gepada (jala pUrita gAyanI kharI)mAM jalavattAnA AdhAre Aditya ane khadyota (Agi)mAM AkAza gAmitva ane udyotakatAne laIne, candra ane kumudamAM zukalatAne laIne samAnatA prakaTa 42vAmA bhAvI cha. (se taM kiMci sAhammovaNIe 1) mA zata bhaGR. sAdhamyapanItanuM svarUpa che. (se ki ta pAyasAhammovaNIe) ke mahata ? prAya:sAbhyApanAtana tapaya 4. cha. (pAyasAhammovaNIe) prAya:yAbhyApanAtanuM tAtparya / For Private And Personal Use Only
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtrai gavayaH, yathA gavayastathA gauriti / kakudakhurAvaSANalAzUlAdimattvena gogavayoH sAdRzyam / anyathA tu sAsnAvAn gauH, vRtakaNTho gavayaH, ataevAnayoH prAyaH sAdharmyavattA vijJeyeti / atha sarvasAdhopanItaM nirUpayati-se ki taM sabasAhammovaNoe' ityAdi / sarvataH sarvaprakAraiH sAdhayaM-sarvasAdhA, tena upanItaM-sarvasAdhamryopanItam / nanu sarvasAdharmya tu na kenApi saha kasyApi saMbhavati, sarvasAdhayaMsaMbhave tu ektaamsnggH| evaM ca upamAnasya tRtIyabhedopanyAso hotI hai, vaisA gavaya (gejha) hotA hai-jaisA gavaya hotA hai vaisI gAya hotI hai| ( se taM pAyasAhammovaNIe) yaha prAyaHsAdhopanIta kA tAtparya hai / prAyaHsAdhamryognIta meM jo samAnatA prakaTa kI jAtI hai vaha samAnatA adhikatara aneka avayavoM meM pAI jAtI hai| jaisA gavaya hai vesI gAya hai-Adi vAkyoM meM kakuda, khura, viSANa, aura lAzUla Adi avayavoM ko lekara donoM meM samAnatA prakaTa kI gaI haiM / (se ki taM savasAhammovaNIe ?) he bhadanta ! sarvasAdhopanIta kA kyA tAtparya hai ? (savvasAhammovaNIe) ___uttara-sarvasAdhamyopanIta kA tAtparya aisA hai ki isameM sarva prakAroM se samAnatA prakaTa kI jAtI hai| zaMkA--sarva prakAroM se samAnatA to kisI meM bhI kisI ke sAtha ghaTita nahIM ho sakatI / kyoMki yadi isa prakAra se samAnatA ghaTina hone lage to, phira una donoM meM ekatA ke prApta hone kA prasaMga pramANe cha. (jahA go tahA gavao, jahA gavao tahA go) 2vI Aya cha, tev| 15 (2) DAya che. 23 gaya hAya cha, tavI Aya che. (se taM pAyasAhamovaNIra) mA prAyaHsAbhyApanAtanu tA5ya che. prAya:sAbhyApanAtamA 2 samAnatA prakaTa karavAmAM Ave che, te samAnatA adhikAMzataH aneka avayamAM prApta thAya che. je gavAya che, tevI gAya che. vagere vAkayamAM kakuda, khura, viSANa ane pUMchaDuM Adi avayane laIne banemAM samAnatA prakaTa karavAmAM bhAvI cha. (se ki ta savasAhammovaNIe') 8 mahata | sa sAdhabhyA5. nAtanu zu tA5ya cha 1 (sabbasAhammovaNIe) uttara-sarvasAdharyAnuM tAtparya A pramANe che ke AmAM sarva prakArathI samAnatA prakaTa karavAmAM AvI che, zaMkA-sarva prakArathI samAnatA te keImAM paNa koInI sAthe ghaTitA thaI zake ja nahi. kema ke je A pramANe samAnatA ghaTita thAya te pachI teo bannemAM ekatA prApta thavAne prasaMge upasthita thaze tyAre to upamAna For Private And Personal Use Only
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mainuyogacandrikA TIkA sUtra 223 upamAnapramANanirUpaNam 533 vyartha eveti cedAha-yadyapi sarvasAdharmyaupamyaM nAsti, tathApi tenaiva tasya= aupamyaM kriyate iti yukta eva bhedopanyAsaH / asyodAharaNAni-arhadbhirarhatsadRzaM kRtmityaadi| ayaM bhAvaH-arhadbhiryatsoM tamaM tIrthapavartanAdikRtaM tadahanta eva kartumarhanti, nApare iti / evaM cakrAtinA cakravatisadRzaM kRtamityAdInAmapi prApta hogA taba yaha upamAna kA tIsarA bheda hI nahIM bana skegaa| isa prakAra kI zaMkA kA uttara-(sarvasAhamme ovamme nasthi tahA vi teNeva tassa ovamma kIraha) isa sUtrapATha se diyA hai| isameM yaha kahA gayA hai-'ki yadyapi dUsare ke sAtha dUsare kI sarva prakAra se samAnatA nahIM milatI hai, yaha bAta sarvathA satya hai parantu phira bhI isameM jo sarvaprakAra se samAnatA prakaTa kI gaI hai, usakA tAtparya yaha hai ki 'vaha samAnatA usI ke sAtha prakaTa kI jAtI hai-dUsare ke sAtha nhiiN| jaise- (arihaMtehiM arihaMtasarisaM kayaM, cakkavaTiNA cakkavaTisarisaM. kayaM baladeveNa baladesarisaM kayaM, vAsudeveNa, vAsudevasarisaM kayaM sAhuNA sAhusarisaM kayaM se taM) ahaitone ahaMtoM ke samAna kiyA, cakravartIne cakravartiyoM ke samAna kiyA, baladevA ne baladevoM ke samAna kiyA vAsudeva ne vAsudevoM ke samAna kiyA, sAdhune sAdhuoM ke samAna kiyA / isa kathana kA tAtparya kevala itanA hI hai ki-'ahaM to ne jo sarvottama tIrthapravartana Adi kArya kiye haiM, unheM ora koI dUsarA nahIM kara ne trIjo prakAra ja astitvamAM AvI zakaze nahi. A jAtanI zaMkAno uttara (savvasAhamme ovamme nasthi tahA vi teNeva tassa ovagmaM kIrai) A sUtrapATha vaDe ApavAmAM Ave che. AmAM A pramANe kahevAmAM AvyuM che ke je ke bIjAnI sAthe bIjAnI sarva rIte samAnatA maLatI nathI. A vAta saMpUrNa rIte sAcI che chatAMe AmAM je sarva prakArathI samAnatA prakaTa karavAmAM AvI che, tenuM tAtparya A pramANe che ke, te samAnatA tenI sAthe 48 42vAmA bhAvI che. bhItanI sAtha nahi. bha. (arihaMtehi arihaMtasarisaM kayaM cakaTTiNA cakkaTTimarisaM kayaM baladeveNa baladevasarisaM kayaM, vAsudeveNa vAsudevasarisaM kaya, sAhuNA sAhu sarisaM kayaM se ta) tAme ahaMnta jevuM karyuM, cakravartIe cakavatIonA jevuM karyuM, baLadeve baLadevonA jevuM karyuM, vAsudeve vAsudeve javuM karyuM, sAdhue sAdhuone jevuM karyuM. A kathananuM tAtparya phakata ATaluM ja che, ke "ahaMte e je sarvottama tIrtha pravartana vagere kAryo karyA che, te kAryo bIje kaI karI zake ja nahi For Private And Personal Use Only
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra bhAvo bodhyH| loke'pyevaM dRzyate, yathA-gaganaM gaganAkAraM 'sAgaraH sAga. ropamaH, / rAmarAvaNayoyuddhaM rAmarAkSaNayoriva // 1 // " iti / atha vaidhauMpanItaM nirU payati-se ki taM vehammovaNIe' ityAdi / vaidhamyopanItam-vaidharyeNa sAdRzyena upanItam-upanayo yatra tadaupamyaM vaidhamyopanItam / idamapi kiMcid vaidhayoMpanItaprAyovaidhayoMpanItasarvavaidhayopanI teti trividham / tatra kiMcidvaidhayopanItaM yathAzAbaleyaH-zabalAyA gorapatyaM, na tathA bAhuleyA bahulAyA gorapatyam , yathA ca bAhuleyo na tathA zAvaleya iti / atra ca zeSadhamai stulyatve'pi bhinnanimattajasakatA hai unheM to ve hI kara sakate haiM / isI prakAra cakravartI ne cakravartI ke samAna kiyA hai 'ityAdi vAkyoM kA bhI tAtparya jAnanA cAhiye / loka meM bhI to aisA dekhA jAtA hai ki 'gaganaM gaganAkAraM, sAgaraH sAgaropamaH, rAmarAvaNayoyuddha raamraavnnyoriv'| (se kiM taM taM vehammovaNIe ?) he bhadanta ! vaivopanIta kA kyA tAtparya hai ? (vehammovaNIe tivihe paNNatte) uttara--vaidhayoMpanIta tIna prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA) jaise (kiMcivehammovaNIe, pAyavehammovaNIe, savvavehammovaNIe) kiJcit vaidhopanIta, prAya vaidhamyoMpanIta, sarvavaidhayoMpanIta / (se ki ta kizcivehammovaNIe? ) he bhadanta! vaha kizcat vaidhayaoNMpanIta kyA hai ? uttara--(kiMcivehammovaNIe jahA sAmalero na tahA bAhu lege jahA bAhulero na tahA sAmalero se taM kiMcivehammovaNIe) vaha te kAryone te tene ja karavAnI zakti dharAve che. A rIte cakravartIe cakravartI jevuM ja karyuM che "vagere vAnuM tAtparya paNa samajI levuM joIe. lekamAM paNa A pramANe jovAmAM Ave che ke - gaganaM gaganAkAraM, sAgaraH sAgaropamaH / rAmarAvaNayo yuddha rAmarAvaNayo riva // 1 // (se ki vehammovaNIe ?) 8 mahata! vaidhabhyApanAta tAtparya zucha ? (vehammovaNIe tivihe paNatte) uttara-vaidhabhyApanAtanA ra 2 cha. (tajahA) bha (kiMcivehammovaNIe, pAyavehammovaNIe, savvavehammovaNIe) viyit vaidhabhyApanAta, prAyaH vaidhabhyApanAta. sa vaidhabhyApanIta. (se ki ta kicivehammovaNIe 1). bhadaMta ! te kicita vaidharmopanIta zuM che ? uttara-(kicivehammovaNIe jahA sAmalero na tahA bAhulege jahA bAhulero na tahA mAmalero se taM kiMcivehammovaNIe) tethit vaidhabhyAMpanIta, For Private And Personal Use Only
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogavandrikA TIkA sUtra 223 upamAnapramANanirUpaNam nmAdimAtratastu vailakSaNyAt kiMcidvaidhayaM bodhyam / prAyo vaidhayaoNMpanItaM-mAyobAhulyena yadvaidhayaM vaisAdRzyaM tena upanItam-upanayo yatra tat / tathAhiyathA vAyaso na tathA pAyasaH, yathA pAyaso na tathA vAyasa iti / atra vAyasa. pAyasayoH savetanAcetanatvAdibhirbahubhidharmevisaMvAdAt padagatavarNadvayena sAmyAca kiJcit vaidhayopanIta isa prakAra se hai-jaisA zabalA gAya kA bachaDA hotA hai-vaisA yahulA gAya kA nahIM hotA hai, aura jaisA bahulA gAya kA hotA hai, vaisA zabalA gAya kA nahIM hotA isa prakAra ke kathana meM yadyapi zeSadharmoM kI apekSA donoM meM tulyatA hai to bhI zavalA bahulA AdirUpa bhinna 2 nimittoM se janma hone ke kAraNa usameM kiMcit pilakSaNatA prakaTa kI gaI hai| isa prakAra se yaha kiMcit vaidhayA~panIta kA tAtparya hai (se ki taM pAyavehammovaNIe) he bhadanta ! prAya:vaizepanIta kA kyA tAtparya hai ? uttara--(pAyavehammovaNIe jahA vAyaso na tahA pAyamo, jahA pAyato na tahA vAyaso-se taM pAyavehammovaNIe) prAyaH vaidhayonIta meM adhikAMzarUpa meM aneka avayavagata visadRzatA para dhyAna na rakhA jAtA haijaise vAyasa hotA hai vaisA pAyasa nahIM hotA, jaisA pAyasa hotA hai vaisA vAyasa nahIM hotaa| yahAM para yadyapi padagata do vargoM kI apekSA inameM sAmya hone para bhI sacetanatA aura acetanatA Adi aneka dharmoM kI A pramANe che. jevuM zabalA gAyanuM vAcharaDuM hoya che, tevuM bahulA gAyanuM pA72 sAtu nathI. are 2 magar gAyanu pA72 DAya che, te zabalA gAyanuM hotuM nathI. A jAtanA kathanamAM je ke zeSa dharmonI apekSA banemAM tulyatA che, chatAM e zabalA, bahulA Adi rUpa bhinnabhina. nimittothI janya havA badala temAM kaMIka vilakSaNya prakaTa karavAmAM AvyuM che. mA pramANe liyit vaidhabhyaryApanAtanu tAtparya che. (se ki ta pAyavehammo vaNIe) BRE ! prAyaH vaidhabhyApanAtanu zu tAtpaya ? uttara-(pAyavehammovaNIe jahA vAyaso tahA pAyaso, jahA pAyaso na tahA vAyaso-se ta pAyavehammovaNIe) prAya:vaidhabhyApana tamA madhiza35i aneka avayavagata visadazatA dhyAnamAM rAkhavAmAM Ave che. je vAyasa (kAgo) hoya che tevuM pAyasa hetuM nathI ane jevuM vAsa hoya che, te vAyasa hoto nathI ahIM je ke padagata be varSonI apekSA AmAM sAmya hovA chatAMe sacetanatA ane acetanatA vagere aneka dharmonI apekSA vidhamatA For Private And Personal Use Only
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 536 __ anuyogadvArasUtra pAyo vaidhamrthavattA vijJeyA / atha sadhopanItaM nirUpayati-sarvataH sarvaprakArai dhartha-sarvavaidhaya'm , tena upanItaM savaidhayopanItam / yadyapi sarvavaidhaye na kasyApi kenApi saMbhavati, sattvaprameyatvAdibhiH sarvapadArthAnAM samAnatvAt / satvaprameyatvAdibhirapi sAmyAsvIkAre'sattvamasaGgAt , tathApi tenaiva tasya aupamyaM kriyate / yathA- nIcena nIcasadRzaM kRtaM, dAsena dAsasadRzaM kRtamityAdi / nanu apekSA vidharmatA hone ke kAraNa prApaH vaidhaya'vattA kahI gaI hai| (se kiM taM savvavehammovaNIe) he bhadanta ! sarva vaidhamyopanIta kA kyA tAtparya hai ? uttara--(saca vehamrovaNIe ovamme sthi-tahA vi-teNeva tassa ovamma kIrai jahA-NIpaNaM NIyasariyaM kaya, dAseNaM dAsasarisaM kaya, kAkeNa kAkasarisaM kayaM sANeNa sANamarisaM kaya, pANaM pANasarisaM kayaM se taM samyavehammovaNIe) sarvavaidhopanIta meM sarva prakAra se vidharmanA prakaTa kI jAtI hai| zaMkA--aisA koI bhI padArtha nahIM hai ki jisa meM sarva prakAra se eka dUsare kI apekSA vidharmatA rahe, kyoMki sattva prameyatva Adi dharmoM ko lekara sagha padArthoM meM samAnatA hai ? uttara--yaha kahanA Thika hai-parantu phira bhI jo isameM vidharmatA prakaTa kI gaI hai 'usakA tAtparya yaha hai ki-'vaha vidharmatA usI ke sAtha prakaTa kI jAtI hai, anya kisI dUsare ke sAtha nahIM / jaise DopA maha prAya:vaidhamya pattA 4AmA bhAvI cha. (se ki ta savvavehammo vaNIe ?) 3 mata ! saba vaidhabhyApanAtanu zu tAtparya cha / uttara-(savvavehammovaNIe ovamme patthi-tahA vi teNeva tassa ovamma kIrai jahA-NIeNaM NIyasarisaM kayaM, dAseNaM dAsasarisaM kayaM, kAkeNaM kAkasarisaM kaya, sANeNa mANasarisaM kaya, pANeNaM pANasarisaM kaya se ta savvavehammo vaNIe) sa vaidhabhyApanItamA sa 2thI vidhatA 4 42vAmA mAvI. zaMkA-e kaI padArtha nathI ke jemAM sarva prakArathI ekabIjAnI apekSAe vaidhamya hoya, kema ke sattava prameyatva vageremAM dhamene laIne sarva padArthomAM samAnatA che ? uttara-A kahevuM barAbara che. paraMtu chatAMe je AmAM vidharmatA prakaTa karavAmAM AvI che, tenuM tAtparya A pramANe che ke "te vidharmatA tenI sAthe ja prakaTa karavAmAM Ave che, bIjA keinI sAthe nahi. jema ke nIca For Private And Personal Use Only
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA sUtra 223 upamAnapramANanirUpaNam nIcena nIcasadRzaM kRtamityAdi tu sarvasAdhopanItasyaivodAharaNaM vaktumucitam , punaH sarvavaidhopanItatvenedaM yadudAhRtaM tadayuktameveti cedAha-nIcena nIcasaharza kRtamityAdhudAharaNatvena vadataH zAstrakarturayamabhipAyo yat nIco'pi na gurupAtA. dirUpaM mahApApamAcarati kiM punaranIcaH ? anena ca sakalajagadviruddhamAcaritam , ato'nena nIvena nIvasadRzameva kRtam / atra sakalajagadviruddhamavRttattvavivakSayA sarvavaidhayopanItatvam / evaM dAsena dAsasadRzaM kRtam , ityAdiSvapi sarvavaidhamyopanIcane nIca ke sadRza hI kiyA, dAsane dAsa ke samAna hI kiyA, kAkane kAka ke samAna hI kiyA kutte ne kutte ke hI samAna kiyA, cANDAla ne cAMDAla ke hI sadRza kiyaa| zaMkA-nIca ne nIca ke hI sadRza kiyA ityAdi udAharaNa jo sarvavaidhopanIta ke ye prakaTa kiye haiM-so ye to sarvasAdhopanIta ke hI mAnanA cAhiye--inheM sarvavaidhamyopanItarUpa se kahanA ucita nahIM hai| - uttara--nIca ne nIca sadRza kiyA ityAdi bAta ko jo yahAM zAstrakAra ne sarva vaidhampopanIta ke udAharaNa rUpa se kahA hai, so unakA yaha abhiprAya hai ki-'prAyaH nIca bhI jaba gurughAta Adi rUpa mahApApa nahIM karatA hai, to phira anIca to karegA hI kaise ? parantu isa nIca ne to kamAla hI kiyA jo sakala jagata ke viruddha aisA AcaraNa kiyA hai| isaliye isa nIca ne nIca ke hI jaisA kAma kiyaa| yahAM sakala jagat ke viruddha karma meM pravRta hone kI vivakSA se mANase nIca jevuM ja karyuM. dAse dAsa jevuM ja karyuM, kAgaDAe kAgaDA jevuM karyuM, kUtarAe kUtarA jevuM ja karyuM', caMDAle caMDAla jevuM ja karyuM. zaMkA-nIce nIca mANasanI jema ja karyuM vagere udAharaNa je sarva vaidharmopanItanA udAharaNamAM prakaTa karyA che, te A badhAM te sarva sAdharmopanItanA ja udAharaNe mAnavA joIe. A badhAne sarvadharyopanIta rUpamAM kahevuM yogya nathI. uttara-nIca mANase nIca mANasa jevuM karyuM vagere vAtane je ahIM zAstrakAre sarva vaidhapunItanA udAharaNanA rUpamAM kahI che, ene A jAtane abhiprAya che ke ghaNuM karIne nIca paNa jyAre gurUvAta vagere rUpa mahApApa karatuM nathI te pachI anIca te karaze ja kevI rIte ? parata sakala jagatanA viruddha evuM AcaraNa karIne A nIca mANase te bhAre kamAla karI kahevAya. ethI A nIce nIca jevuM ja kArya karyuM che. ahIM saMpUrNa jagatanA viruddha karmamAM pravRtta hovAnI vivakSAthI sarva a0 68 For Private And Personal Use Only
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 538 anuyogadvArastre nItatvamiti / itthaM vaidhamyopanItaM samedaM nirUpitamiti sUcayitumAha-tadetat vaidhayopanItamiti / itthaM ca sAdhopanItavaidhayopanItetibhedadvayaviziSTamaupamyaM nirUpitamiti sUcayitumAha-tadetadaupamyamiti ||muu0 223 / / mUlam-se kiM taM Agame? Agame-duvihe paNNatte, taM jahAloie ya louttarie y| se kiM taM loie ? loie-japaNaM imaM aNNANiehiM micchAdiTTiehiM sacchaMdabuddhimaivigappiyaM, taM jahA-bhArahaM rAmAyaNaM jAva cattAri veyA sNgovNgaa| se taM loie aagme| se kiM taM louttarie ? louttarie-jaNNa imaM arihaMtehiM bhagavaMtehiM uppaNNaNANadaMsaNadharehiM tIyapaccuppaNNamaNAgayajANaehiM tilakavahiyamahiyapUiehiM savvaNNUhi savvadarisIhiM paNIyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM, taM jahA-AyAro jAva dihivaao| ahavA Agame tivihe paNNatte, taM jahA-suttAgame atthAgame tdubhyaagme| ahavA Agame-tivihe paNNatte, taM jahA-attAgame aNaMtarAgame prNpraagme| titthagarANaM atthassa sarvavaidhayopanItatA hai| isI prakAra se 'dAsa ne dAsa ke hI sadRza kiyA' ityAdi vAkyoM meM sarva vaidhopanItatA jAnanI caahiye| isa prakAra yaha sarva vaicopanItatA ko svarUpa hai / (se taM vehammovaNIe) isa prakAra yaha sabheda vaidhamyoM nIta upamAna kA nirUpaNa kiyA-isake nirUpita hote hI (se taM ovamme) upamAna pramANa kA yaha pUrNarUpa se nirUpaNa ho cukA // sU0 223 // vaidhanItatA che. A pramANe "dAse dAsa jevuM ja karyuM vagere kathAmAM paNa sarva vaidharmopavItatA jANavI joIe. A pramANe A sarva vaidhamyApniittaa 2135 che. (se taM vehammovaNIe) mA pramANe mA sameta vaidhabhyApanIta 6pamAnatuM ni35 42i mAyu cha, mAnA ni354thI / (se taM ovamme) 65mAna pramAparnu sahI sapU 35mA ni355 54 Ayu 2. // suutr-223|| For Private And Personal Use Only
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogaryAndrakA TIkA sUtra 224 AgamapramANanirUpaNam 539 attaagme| gaNaharANaM suttassa attAgame, atthassa annNtraagme| gaNaharasIsANaM suttassa aNaMtarAgame atthassa prNpraagme| teNa paraM suttassa vi atthassa vi No attAgame, No aNaMtarAgame, paraMparAgame / se taM loguttarie / se taM Agame, se taM NANaguNappamANe ||suu0 224 // chAyA-atha ko'sau AgamaH ?, Agamo dvividhaH prajJaptaH, taghayA laukikatha lokottarikazca / atha ko'sau laukikaH ?, laukiko yat khalu ayam ajJAnikaiH mithyadRSTikaiH sacchandabuddhimativikalpitaM, tadyathA-bhArataM rAmAyaNaM yAvat casvAro vedAH sAGgopAGgAH / sa eSa laukika AgamaH / atha ko'sauM lokotta. rikaH ?, lokottariko-yat khalu ayam arhadbhiH bhagavadbhirutpannajJAnadarzanadharaiH atItamatyutpannAnAgatajJAyakaiH trailokyAvalokitamahitapUjitaiH sarvajJaH sarvadarzibhiH praNItaH dvAdazAGgaH gaNipiTakaH, tadyathA-AcAro yAvat dRSTivAdaH / athavA AgamastrividhaH prAptaH tadyathA-sUtrAgamaH, arthAgamaH, tadubhayAgamaH / athavA-AgamastrividhaH prajJaptaH, tadyathA- AtmAgamaH anantarAgamaH, paramparAgamaH / tIrthakarANAm arthasya AtmAgamaH / gaNadharANAM sUtrasya AtmAgamaH, arthasya anantarAgamaH / gaNadharaziSyANAM sUtrasya anantarAgamaH, arthasya paramparAgamaH / tataH paraM sUtrasyApi arthasyApi no AtmAgataH, no anantarAgamaH, paramparAgamaH / sa eSa lokottarikaH / eSa AgamaH / tadetad jJAnaguNapramANam ||muu0 224 // TIkA-'se kiM taM' Agame' ityAdi atha ko'sau AgamaH ? iti zivyA praznaH / uttarayati-AgamaH Agacchati gurupAramparyeNa yo'sAvAgamaH / A-samantAd gamyante-jJAyante jIvAdayo'neneti 'se kiM taM Agame' ityAdi / zabdArtha--( se ki taM Agame ) he bhadanta ! Agama pramANa kA svarUpa kyA hai? uttara-(Agame duvihe paNNatte) Agama do prakAra kA kahA gayA 'se kiM taM Agame' ityaadi| zA-(se kiM taM Agame) mahanta ! bhAgabha prabhAta 2135 cha ? uttara-(Agame duvihe paNNate) mAma me 2. (saMjahA) For Private And Personal Use Only
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 540 anuyogadvArasUtra vA AgamaH, ayaM ca laukikalokottari keti bhedadvayaviziSTo bodhyaH / tatra laukika Agama:-ajJAnibhimithyAdRSTibhiH svacchandabuddhimativikalpitaM yadidaM rAmAyaNamahAbhAratayAvatsAGgopAGgaM vedacatuSTayaM tadrUpo bodhyaH / bhAvazrutamastAveavAsya vyAkhyAnaM kRtaM tat eva prakRtArthaH samupalabhyaH / lokottarika Agamastu yaH khalu utpannajJAnadarzanadharAdivizeSaNaviziSTairarhadbhibhagavadbhiH praNIto dvaadhai| (taM jahA) ve prakAra ye haiM-(lohae ya lo uttarie ya) eka laukika aura dUsarA lokottarika / 'guruparamparA se jo calA A rahA hai, vaha Agama hai athavA jIvAdi padArtha jisake dvArA bhalibhAMti jAne jAte haiM, vaha Agama hai / aisI yaha Agama zabda kI vyutpatti hai / ( se kiM taM loie ?) he bhadanta ! laukika Agama kyA hai ? (loie-jaNNaMimaM aNNANi ehi micchAdiTTIehi sacchaMdabuddhimaivigappiyaM) uttara--laukika AgAma vaha hai, jo ajJAnImithyAdRSTiyoM dvArA apanI svacchaMda buddhi aura mati se racA gayA hai / (taM jahA) jaise (bhAraha rAmAyaNaM jAva catsAriveyA saMgovaMggA) yahA~ bhArata, rAmAyaNa yAvat aMgopAMga sahita cAroM veda / isa laukika Agama kA vyAkhyAna yahIM para bhAvazruta ke prasaMga para kaha diyA gayA hai| vahIM se ise samajha lenA cAhiye / (se ki ta louttarie ?) he bhadanta ! lokotsarika Agama kA kyA svarUpa hai ? (louttarie-jaNNaM imaM arihaMtehiM bhagavaMtehiM uppaNNa- 4 mA pramANe cha. (loie ya louttarie ya) ho bhane tarikSa guru paraMparAthI je cAlatuM AvI rahyuM che, te Agama che. athavA jIvAdi padArtha jenA vaDe samyaka rIte jANavAmAM Ave che, te Agama che. AvI A Agama zahanI vyutpatti cha. (se ki taM loie ?) 8 mata ! do bhAgama meTale Y? (loie aNNaM imaM aNNA NiehiM micchAdiTThIehiM sacchaMdabuddhimaivigappiyaM) uttara-lekika Agama te kahevAya che ke je ajJAnI mithyAdaSTie vaDe ghAtAnI 21276 muddhi bhane bhatithI ye che. (taMjahA) 2 (bhArahaM rAmAyaNaM Ava cattAriveyA saMgovaMgA) mI lArata, rAmAyaNa, yAta apAMga sahita thAre cAra vede, A laukika AgamanuM vyAkhyAna bhAvaAtanA prasaMgamAM kahepaamaa mA0yu cha. tyAMthI / samaya se naye. (se kiM ta' louttarie ?) 3. attara bhAmarnu 2135 3 cha 1 (louttarie jaNaM imaM arihaM. For Private And Personal Use Only
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 224 AgamapramANanirUpaNam zAGgo gaNipiTakaH sa bodhyaH / sa ca AcAro yAvad dRSTivAdo bodhyaH / utpannazAnadarzanadharAdipadAnAmarthA atraiva bhAvazrutaprastAve'bhihitAstata eva bodhyaaH| prakArAntarairAgamaM nirUpayati-athavA-AgamastrividhaH prajJaptaH, tadyathA-sUtrAgamA suutrmevaagmH-suutraagmH| arthAgamaH-artha evAgamaH-sUtrAbhidheyaH arthaH, sa evA. gm:-arthaagmH| mUtrArtho bhayarUpastu Agama umyaagmH| athavA-anyena prakAreNAgamastrividho vijJeyaH / yathA-AtmAgamaH, anantarAgamaH, paramparAgamaH / tatraNANadaMsaNadharehiM tIyapaccuppaNNamaNAgayajANaehiM tilukkavahiyamahiyaha ehi savaNNUhiM sambadarisIhiM paNIyaM duvAlasaMga gaNipiDagaM) ___ uttara--lokottarika Agama kA svarUpa aisA hai ki-'jo bhUta varta. mAna bhaviSyat ke jJAtA tathA anaMta jJAna anaMtadarzana ke dhArI sarvajJa arhata bhagavaMtoM dvArA praNIna huA hai / yaha Agama 12 aMgarUpa hai| ise gaNipiTaka bhI kahate haiM / arhata bhagavaMta tInoM lokoM meM mAnya evaM pUjya hote haiN| kevalajJAna kevaladarzana se ye trilokavartI samasta padArthoM ke jAnane vAle hote haiN| (AyAro jAva diTivAyo) isa bAda. zAMgagaNipiTaka ke nAma AcArAGga yAvat dRSTivAda aise haiN| (ahavA Agame tivihe paNNatte taM jahA suttAgame, atthAgame, tadubhayAgame) athavA-isa prakAra se bhI Agama tIna prakAra kA kahA gayA haijaise sUtrAgama, arthAgama, tadubhayAgama / sUtrarUpa Agama kA nAma sUtrA. gama hai, artharUpa Agama kA nAma-arthAt sUtra dvArA kahA gayA arthatehi bhagavaMtehi uppaNNaNANadaMsaNadharehiM tIyapaccuppaNNamaNAgayajANaehi tilukkapahiyamahiyapUiehi savaNNUhi sambadarisIhi paNIyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM) uttara-Dhokottarika AgamanuM svarUpa AvuM che ke je "bhUta, vartamAna, bhaviSyanA jJAtA tathA anaMtadarzananA dhArI sarvajJa ahaMta bhagavaMte vaDe prata thayela che. A Agama 12 aMga rUpa che. A Agamane gaNipiTaka paNa kahe che. ahaMta bhagavaMta traNe lokomAM mAnya ane pUjya hoya che. kevalajJAna, kevaladarzanathI e rilekavatI samasta padArthonA jJAtA che. (AyAro jAva didvivAyo) AL in pinA nAma mAyA yAvat dRSTipA che (ahavA Agame tivihe paNNase-taM jahA suttAgame, asthAgame, tadubhayAgame) ath| mArIta 55 bhAgabhAnA traya praa| cha. remo suutraagama, arthIgama tadubhayAgama. sUtrarUpa AgamanuM nAma sUtrAgama che, artharUpa AgamanuM nAma eTale ke sUtravaDe kahevAyela artharUpa je Agama che, tenuM For Private And Personal Use Only
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 542 anuyogadvArasUtra AtmAgamaH-gurUpadezaM vinaivAtmana eva Agama:-AtmAgamaH / yathA-tIrthakRtAmartharUpa AtmAgamaH / arthoM hi tIrthakRdbhiH svayameva kevalajJAnenopalabhyate / gaNadharANAM sUtrarUpa AtmAgamaH-mUtrANAM tadgrathitatvAt / arthastu teSAmanantarAgama eva, tIrthakarAteSvAgatatvAt / uktaM ca__"asthaM bhAsada arahA, suttaM gaMthaMti gaNaharA niuNA" ityAdi / gaNadhara rUpa jo Agama hai usakA nAma arthAgama hai tathA sUtra aura artha ina donoMrUpa jo Agama hai, vaha tadubhayogama hai / (ahavA-Agame tivihe paNNatte) athavA isa prakAra se bhI bhAgama tIna prakAra kA hai-taM jahA) jaise ( attAgame, aNaMtarAgame paraMparAgame) AtmAgama, anaMtarAgama, aura prmpraagm| inameM guru ke upadeza ke vinA hI jo kevala nija AtmA kA hI Agama hai-vaha AtmAgama hai| isakA tAtparya yaha hai ki tirthakara prabhu jo artharUpa se Agama kI prarUpaNA karate hai, vaha artharUpa Agama unake lie AtmAgama hai / tIrthakara bhagavAn svayameva kevalajJAna se artha ko jAnate hai-isIliye artha jAnane meM ve guru ke upadeza kI apekSA se rahita hote haiM / gaNadharoM ne jo Agama ko sUtra rUpa se nibaddha kiyA hai vaha sUtrarUpa Agama una gaNadharoM ke liye AtmAgama hai / isa sUtrarUpa Agama kA jo artha hai vaha ina gaNadharoM ke lie anantarAgama hai| kyoMki vaha artha tIrtha karoM se unameM AyA hai / kahA bhI hai-'atthaM bhAsaha arahA suttaM gaMthaMti gaNaharA nAma athagama che, temaja sUtra ane artha e banne rUpa je Agama che. tamAma che. (ahavA Agame tivihe paNNatte) 12 mA zata 5y bhAgamAnA tra 2 / che. (tajahA) rema hai (attAgame aNaMtarAgame paraMparAgame) abhAgama, anaMtarAgama, ane paraMparAgama. AmAM gurunA upadeza vinA ja je phakta nija AtmAne ja Agama che, te AmAgama che. AnuM tAtparya A pramANe che ke tIrthaMkara prabhu je artharUpathI AgamanI prarUpaNa kare che te artharUpa Agama temanA mATe AtmAgama che. tIrthakara bhagavAna svayameva kevalajJAnathI ane jANe che eTalA mATe arthabaMdhamAM teo guru upadezanI apekSA rAkhatA nathI. gaNadharoe je Agamane sUtrarUpamAM nibaddha karyo che te sUvarUpa Agama gaNadhara mATe AtmAgama che. A sutrarUpa Agamane je artha che te gaNadhara mATe anantarAgama che. kema ke te artha temanAmAM tIrtha. 2 // 5 surita ye cha, 4 55 cha ? "atthaM bhAsai arahA sutaM For Private And Personal Use Only
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 224 AgamapramANanirUpaNam 543 ziSyANAM jambUprabhRtInAM mUtramanantarAgamaH - gaNadharAt sAkSAdeva tacchravaNAt, arthastu paramparAgamaH - gaNadharavyavahitatvena prAptatvAt / tato'nantaraM prabhavAdInAM tu sUtramartha paramparAgama eva na tu AtmAgamo na cApi anantarAgamaH / anenAgamasyaikAntA pauruSeyatvaM nivAritam / pauruSattAlvAdivyApAramantareNa nabhasIva viziSTaniuNA / yahI viSaya (tisthagarANaM atthassa antAgame, gaNaharANa suttassa antAgame, atthassa anaMtarogame ) isa sUtrapATha dvArA kahA gayA hai / ( gaNaharasIsANaM suttassa anaMtarAgame atthassa paraMparAga se) gaNadharoM ke ziSya jo jaMbUsvAmI Adi hue hai unake liye sUtra anantarAgama haiN| kyoMki ina ziSyoM ne unheM sAkSAt gaNadhara se sunA hai / tathA ina sUtroM kA jo artha hai, vaha paraMparAgama hai| kyoMki gaNadhara kI vyavadhAnatA se vaha prApta huA hai| isake bAda prabhava AdikoM ke liye jo mUtra aura artha hai, vaha paraMparA Agama hI hai| vaha na to AtmAgama hai aura na anantarAgama hai / yahI bAta 'teNa paraM suttassa vi atthassa viNo attAgame, No anaMtarAgame, paramparAgame' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI hai| (se taM loguttarie -settaM Agame se taM NANaguNa pamANe) isa prakAra yaha lokottarika AgamakA svarUpa hai / tIrthaMkara jo Agama ke praNetA prakaTa kiye gaye haiM usakA tAtparya yaha hai ki - 'Agama meM jina vAdiyoM ne ekAntataH apauruSeyatA mAnI gaMthati gaNaharA niuNa" ze viSaya ( titthagarANaM atthasya attAgame, gaNaharANa sutarasa attAgame, attharana aNaMtarAgame) yA sUtrapATha vaDe thayesa che. ( gaNahara sI bANa suttarasra anaMtarAgame attharasa paraMparAgame) gharAnA bhusvAmI vagere. je ziSyA thayA che, temanA mATe sUtra anatarAgama che. kaeNma ke A ziSyAe sAkSAt gaNudharAnA mukhAravadethI temanuM zravaNa karyu che. temaja A sUtrane je atha che, te paraparAgama che. kema ke gaNadharanI vyavadhAnatAthI te prApta thayela che. tyAra pachI prabhava AphrikonA mATe je sUtra ane atha che, te para'parA Agama ja che. te na Agama che ane na anantarAgama che, bhena vAta "teNa paraM suttarasa vi atthasya vi No attAgame, No aNaMtarAgame, paramparAgame" yA sUtrapATha vaDe aTa vAmAM bhAvI che ( se taM loguttarie se taM Agame se ttaM NANaguNappamANe ) A pramANe lAkottarika AgamanuM svarUpa che. tIrthaMkarAne je AgamanA praNetAonA rUpamAM nirUpita karavAmAM Avela che tenu tAtpaya A pramANe che ke mAgamamAM jinavAdIoe ekAntata; apauruSeyatA mAnI che, tenu 9. For Private And Personal Use Only
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 544 . anuyogadvArasUtra zabdAnupalabdheH / tAlvAdibhirabhivyajyate eva zabdo na tu kriyate iti tu na mantavyam / evaM cenmanyeta tarhi sarvavacasAmapauruSeyatvamasaGgaH, teSAM bhASApudgala niSpannatvAt , bhASApudgalAnAM ca loke sarvadaiva sthiterapUrva kriyamANatAyA abhAvena vAlyAdibhirabhivyaktimAtrasyaiva nirvartanAt / na ca zabdAnAM paudgalikatvamasiddhahai, usakA nirAkaraNa ho jAtA hai| kyoMki pauruSeya tAlvAdika kA jaba taka vyApAra nahIM hogA taba taka viziSTa zabdoM kI utpatti nahIM ho sakatI hai| AkAza meM tAlvAdikoM kA vyApAra nahIM hotA hai, isIliye usase viziSTa zabdoM kI utpatti nahIM hotI hai / zaMkA-tAlbAdikoM ke vyApAra se zabda utpanna nahIM honA hai-kintu abhivyakta hotA hai / zaMkAkAra kA abhipAya aisA hai ki 'zabda to anAdinidhana hai, isaliye unakA kabhI vinAza nahIM hotA sirpha usa para AvaraNa A jAtA hai, so usa AvaraNa ko tAlvAdikoM kA vyApAra haTA detA hai-ataH vaha zabda tAlvAdika ke vyApAra se abhivyakta ho jAtA hai / rahe hue padArtha kI abhivyakti hotI hai-utpatti nhiiN| so aisA kahanA bhI ucita nahIM hai kyoMki tAlvAdika vyApAroM se zabda kI kathaMcit utpatti hotI hai-abhivyakti nhiiN| yadi aisA hI ekontataH mAnA jAve to, phira saMsAra meM jitane bacana haiM, ve saba apauruSeya hI ho jAyeMge aura apauruSeyatA ke kAraNa AgamoM meM pramANatA kA aprasaMga prApta hogA aisI sthiti meM amuka Agama pramANa hai aura amuka nirAkaraNa thaI jAya che. kema ke pauruSeyatA tArAdikano jyAM sudhI vyApAra thaze nahi. tyAM sudhI viziSTa zabdanI thaze nahi. - zaMkA-tAlavAdikanA vyApArathI zabda utpanna thatuM nathI, paraMtu abhivyakta thAya che. zaMkAkArane abhiprAya e che ke "zabda te anAdi anidhana che, eTalA mATe tene kadApi vinAza thato nathI. phakta tenI upara AvaraNa AvI jAya che, te AvaraNane tAlavAdikone vyApAra haTAvI de che, eTalA mATe te zabda tAlavAdikanA vyApArathI abhivyakta thai jAya che. je padArtha che, tenI abhivyakti hoya che nahi ke utpatti. A pramANe kahevuM paNa ucita nathI kema ke tAlvAdika vyApArothI zabdanI kathaMcita utpatti thAya che. abhivyakti nahi. je A pramANe ja ekAntaH mAnavAmAM Ave te pachI saMsAramAM jeTalAM vacane che te sarve apauruSeya ja thaI jaze ane aparaNeyatAnA kAraNe sarva AgamomAM pramANutAne aprasaMga upasthita thaze, evI paristhitimAM amuka Agama pramANe che ane For Private And Personal Use Only
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ----- - - anuyogacandrikA TIkA sUtra 224 AgamapramANanirUpaNam miti vaktavyam , paTahatADanamahAghoSapUritazravaNabAdhiryakuDavyaskhalanAdya yathA'nupapatteH / tasmAd naikAntato'pauruSeyamAgamavacaH, tAlvAdi vyAparAbhivyaGgayatvAt , devadattAdi vAkyavaditi / prakRtamupasaMharannAha-sa eSa lokottarika iti / laukika Agama pramANa nahIM haiM-yaha bAta nahIM bana skegii| apauruSeyatA zabdoM meM isa prakAra se AtI hai ki ve saba bhASAvargaNAoM se niSpanna hote haiM aura bhASA vargaNAe~ podgalika haiM aura ve loka meM sarvadA hI sthita raho karatI haiM- tAlpAdika koI apUrva kAma karate nahIM haiM, ve to sirpha tumhArI mAnadhanAnusAra zabda kI abhivyakti mAtra hI karate haiMaisI sthiti meM samasta zabdoM meM auruSeyatA AtI hai| zabda bhASAvargaNAoM se niSpanna hote haiM yaha mAnyatA asiddha nahIM hai-arthAt zabda paugalika hai aisA kathana asiddha nahIM hai| kyoMki paTahatADana janyamahAghoSa zabda se kAna kI jhillI taka phUTa jAtI hai / bhIta Adi se zabdaskhalita ho jAtA hai / tAtparya yaha hai ki-'yadi zabda paugalika nahIM hotA vaha amUrtika hotA to, usase kAna meM vighAta nahIM honA cAhiye thA, aura na usakA bhityAdika se abhighAta hI honA cAhiye thA / parantu aisA hotA hai-ataH 'vaha paugalika hai' aisA mAnanA cAhiye / isaliye AgamarUpa vacana ekAntataH apauruSeya nahIM amuka Agama apramANa che, A vAta siddha thaI zakaze ja nahi. zabdamAM apauruSeyatA A pramANe Ave che ke teo sarva bhASA vargaNAothI niSpanna hoya che, ane bhASA vagaNAo paugalika che. ane teo lekamAM sadA sthita rahyA ja kare che. tAlavAdiko koIpaNa jAtanuM adbhuta kAma kare che evuM nathI, teo te phakta tamArA mata mujaba zabdanI abhivyakti ja kare che. evI sthitimAM samasta zabdamAM apauruSeyatA Ave che. zabda bhASA vagaNAothI niSpanna thAya che, A mAnyatA asiddha nathI, eTale ke zabda paugalika che, evuM kathana asiddha nathI. kemake paTatADana janya mahAghoSa Adi zabadathI kAnane paDade suddhAM phATI jAya che. bhIta vagerethI za6 khalita thaI jAya che. tAtparya A pramANe che ke je zabda pagalika heta nahi ane te amUrtika heta te tenA vaDe kAnamAM vighAta (prahAra) tha na joIe ane tene bhityAdikanI sAthe abhivAta paNa ho na joIe. paraMtu Ama thAya che tethI te padgalika che, evuM mAnavuM egya kahevAya. eTalA mATe AgamarUpavacane a069 For Private And Personal Use Only
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 546 anuyogadvArasUtre lokottarika bhedadvaya nirUpaNenAgamo nirUpita iti sUcayitumAha sa eSa Agama iti / itthaM pratyakSAnumAnaupamyAgamanirUpaNena sabhedaM jJAnaguNapramANaM nirUpita miti sUcayitumAha- tadetad jJAnagugapramANamiti // 40 224 // atha darzana guNapramANaM nirUpayati mUlam - se kiM taM daMsaNaguNappamANe ? daMsaNaguNaSpamANe vihe paNNatte, taM jahA - cakkhudaMsaNaguNaSpamANe, acakkhudaMsaNaguNaSpamANe, ohidaMsaNaguNaSpamANe, kevaladaMsaNaguNappamANe / cakkhudaMsaNaM cakkhudaMsaNissa ghaDapaDakaDarahAi esu davesu / acakkhudaMsaNaM acakkhudaMsaNissa AyabhAve / ohidasaNaM ohidaMsaNissa saGgharuvidaddesu na puNa savapajjavesu / kevaladaMsaNaM kevaladaMsaNissa saGghadavesu ya savapajjavesu ya / se taM daMsaNa guNappamANe // sU. 225 // " chAyA - atha kiM tad darzanaguNapramANam ?, darzanaguNapramANaM caturvidhaM prajJaptaM, tadyathA-cakSurdarzana guNapramANam, avakSudarzana guNapramANam avadhidarzanaguNapramANaM kevaladarzana guNapramANam / cakSurdarzanaM cakSurdarzanino ghaTapaTaka rathAdikeSu dravyeSu / acakSurdarzanam acakSurdarzaninaH AtmanAve | avadhidarzanam avadhidarzaninaH sarvarUpi dravyeSu na punaH sarvaparyAyeSu / kevaladarzanaM kevaladarzaninaH sarvadravyeSu ca sarvaparyAyeSu ca / tadetad darzanaguNapramANam // sU0 225 // haiM / kathaMcit apauruSeya haiM aura kathaMcit pauruSeya haiN| paugalika bhASAvargaNAoM se janya hone ke kAraNa apauruSeya evaM puruSa janya tAlvAdika vyApAra se abhivyakta hone ke kAraNa pauruSeya haiM / aisI nirdoSa bhAvanA hI rakhanI cAhiye / isa prakAra yaha Agama kA nirUpaNa hai / pratyakSa, anumAna, upamAna aura Agama ke nirUpaNa se sabheda jJAnaguNapramANa yahAM taka nirUpita ho cukA / // sU0 224 // ekAntata: pauruSeya nathI, katha'cit pauruSeya che. ane katha'cit apaurUSaya che. paudgalika bhASA vaga NuAethI janya hAvA badala paurUSaya che, temaja purUSajanya tAvAdika vyApAra vaDe abhivyakta hovA badala pauruSeya che. A jAtanI nirdoSa bhAvanA ja rAkhavI joie. A pramANe A nirUpaNa che. pratyakSa, anumAna, upamAna ane AgamanA nirUpaNuthI sabheda jJAnaguNu pramANanuM ahIM sudhI nirUpaNu thai cUkayuM che. sUtra-224| For Private And Personal Use Only
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogavandrikA TIkA sUtra 225 darzanaguNapramANanirUpaNam TIkA-'se ki taM' ityAdi atha kiM tad darzanaguNapramANam ? iti ziSyapraznaH / uttarayati-darzanaguNapramANam-darzanAvaraNakarmakSayopazamAdijaM sAmAnyamAtragrahaNaM darzanam , uktaM ca 'jaM sAmannaggahaNaM, bhAvANaM nevkttumaagaarN| avisesiUNa atthe, saNamii vuccae samae // " chAyA-yat sAmAnyagrahaNaM bhAvAnAM naiva kRtvA''kAram / avizeSyArthAn darzanamityucyate samaye / iti|| tad darzanameva Atmano guNaH, sa eva pramANam-darzanaguNapamANam / tacca-cakSurdarzanaguNapramANAcakSurdarzanaguNapramANAvadhidarzanaguNapamANa kevaladarzanaguNapramANeti catu aba sUtrakAra darzanaguNapramANa kA nirUpaNa karate haiM'se ki taM daMsaNagugappamANe ityAdi / TIkArtha--se ki ta daMsaNaguNappamANe) he bhadanta ! usa darzanaguNapramANa kA kyA svarUpa hai ? uttaraH--(dasaNaguNappamANe cavihe paNNatte) darzana guNapramANa cAra prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA) jaise (cakkhudasaNaguNappamANe, acakkhudaMsaNaguNappamANe, ohidaMsaNaguNappamANe, kevaladaMsaNaguNappamANe,) cakSudarzanaguNapramANa, acakSudarzanaguNapramoNa, avadhidarzanaguNa. pramANa, kevala darzanaguNapramAga / darzanAvaraNa karma ke kSayopazama Adi se jo padArthoM kA sAmAnya grahaNa hotA hai, vaha darzana hai| dravyasaMgraha meM kahA bhI hai ki-'jaM sAmanaggahaNaM' ityAdi / isakA bhAva yaha hai, ki-'jJAna kI do dhArAe~ haiM, eka dhArA padArthoM ko sAmAnyarUpa have sUtrakAra darzana guNa pramANunuM nirUpaNa kare che- 'se ki ta damaNaguNappamANe' ityaadi| sahAya - (se ki ta dasaNaguNappamANe) 3 mata! te 4zazuprabhAj 1135 yu cha ? uttara-(damaNaguNappamANe caubihe paNNatte) zanazuprabhANunA thA | cha. (taMjahA) ma , (cakkhudasaNaguNappamANe, acakkhudaMsaNaguNappamANe, ohidasaNaguNa pamANe, kevalaIcaNaguNapramANe) yakSuzana zuSa pramANa, acakSudarzanaguNuM pramANa, avadhidarzanaguNapramANa, kevaladarzana guNapramANu. darzanAvaraNa karmanA kSapazama vagerethI je padArthonuM sAmAnya akSaya thAya cha, te 4zana cha, dravya sabhA ghucha hai-"jaM sAmanaggahaNa" ityAdi. AnuM tAtparya A pramANe che ke-"jJAnanI be dhArAo cheeka For Private And Personal Use Only
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra vidham / tatra-bhAvacakSurindriyAvaraNakSayopazamAd dravyendriyAnupaghAtAca cakSurdarzaninaH cakSurdarzanakabdhimato jIvasya ghaTAdiSu dravyeSu cakSurdarzanaM cakSuSo darzanaM bhavati / sAmAnyaviSayatve'pi cAsya yad ghaTAdivizeSAbhidhAnaM tatsAmAnyavizeSayoH kathaMcidabhedAt ekAntena vizeSebhyo vyatiriktasya sAmAnyasyAgrahaNakhyApanArtham / uktaM case grahaNa karatI hai aura dUsarI dhArA padArthoM ko vizeSarUpa se grahaNa karatI hai| sAmAnyarUpa se padAthoM ko jAnanevAlI dhArA kA nAma darzana, aura vizeSarUpa se jAnanevAlI dhArA kA nAma jJAnaguNa hai| bhAvacakSurindriyAvaraNa ke kSayopazama se aura dravyendriya ke anu. paghAta se cakSudarzanalabdhivAle jIva ko jo ghaTAdi padArthoM meM cakSu se sAmAnyAvalokana hotA hai, usakA nAma cakSurdarzana hai| darzana yadyapi sAmAnya ko viSaya karatA hai, parantu jo sUtrakAra ne 'cakkhudaMsaNaM cakkhu. daMsaNissa ghaDapaDakaDarahAiesu davelu' isa sUtrapATha dvArA ghaTAdi vizeSoM kA kathana kiyA hai vaha sAmAnya aura vizeSa meM kathaMcit ameda hone se ekAnatA vizeSa vyatirikta sAmAnya kA grahaNa nahIM hotA hai isa bAta kahane ke liye kiyA gayA hai| tAtparya yaha hai ki-'darzana yadyapi sAmAnya ko hI viSaya karatA hai parantu yadi yaha sAmAnya vizeSa se sarvathAbhinna haiM, to vaha use viSaya nahIM kara sakatA hai / kyoMki vizeSarahita sAmAnya kharaviSANa ke sarIkhA dhArA padArthone sAmAnya rUpathI ja grahaNa kare che ane bIjI dhArA padArthone vizeSarUpathI grahaNa kare che. sAmAnya rUpathI padArthone jANanArI dhArAnuM nAma darzana ane vizeSa rUpathI jANanArI dhArAnuM nAma jJAnaguNa che. bhAva cakSu IndriyAvaraNanA kSapazamathI ane dravyendriyanA anupaghAtathI cakSu darzana labdhivALA jIvane je ghaTAdi padArthomAM cakSu vaDe sAmAnyAvakana thAya che, tenuM nAma cakSudarzana che. darzana je ke sAmAnyane ja viSaya banAve che, paraMtu 2 sUtrAre "cakkhudaMsaNa cakkhudaMraNisya ghaDapaDakaDarahAiesu vvesu" mA suutraa| vaDe ghaTAda vizenuM kathana karyuM che, te sAmAnya ane vizeSamAM kathaMcit abheda hovAthI ekAntataH vizeSa vyatirita sAmAnyanuM grahaNa thatuM nathI. e vAtane spaSTa karavA mATe ja karyuM che. tAtparya A pramANe che ke "darzana je ke sAmAnyane ja viSaya banAve che, paraMtu je te sAmAnya vizeSathI sadaMtara bhinna che, te tene viSaya banAvI zake ja nahi. kemake vizeSa rahita sAmAnya araviSANuvat che. For Private And Personal Use Only
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 225 darzanaguNapramANanirUpaNam "nirvizeSa vizeSANAM, graho darzanamucyate" iti / cakSurvaja zeSamindriyacatuSTayaM manacAcakSuH, tasya darzanamacakSurdarzanam , tacca bhAvA. cakSurindriyAvaraNakSayopazamAd dravyendriyAnupaghAtAca acakSurdarzanina: acakSurdarzana kabdhimato jIvasya AtmabhAve-Atmani jIve bhAvaH viSayasya ghaTAdeH saMzliSTatayA saMbandhastasmin sati prAdurbhavati / ayaM bhAvaH-cakSuramApyakAri bhavati, tatastad dUrasthamapi svaviSayaM paricchinattItyasyArthasya khyApanArtha ghaTAdiSu cakSurdarzanaM bhavatIti pUrvamuktam / zrotrAdIni tu pApyakArINi bhavanti, tatazca mAnA gayA hai| isIliye 'nivizeSa vizeSANAM grahodarzana mucyate' vizeSoM kA sAmAnya grahaNa karanA darzana kahA gayA hai / ( acakkhu. dasaNaM acakhudaMsaNissa AyabhAve ) cakSu ko chor3akara zeSacAra indriyoM evaM mana ko acakSu kahA hai| iname jo padArthoM kA sAmAnya jJAna hotA hai, vaha acakSudarzana hai / yaha acakSurdarzana bhAvacakSurindriyAvaraNa kekSayopazama se aura dravyendriyoM ke anupaghAta se acA. darzanalabdhisaMpanna jIva ke ghaTAdipadArthoM kA saMzleSarUpa saMbaMdhahone para hotA hai| isakA tAtparya yaha hai ki cakSuindriya aprApyakArI mAnA gayA hai-vaha padAthoM ke sAtha saMzliSTa hokara padArtho kA darzana nahIM karatA hai-isaliye vaha unase dUra rahakara hI dUrastha apane viSayoM ko jAnatA hai, isa bAta ko kahane ke liye ghaTAdikoM meM cakSurdarzana hotA hai, aisA mUtrakArane pahile kahA hai / aba acakSurdarzana meM yaha bAta kahI // bhATe "nirvezeSaM vizeSANaM graho darzanamucyate" vizeSAnu sAmAnya aDa 42. zanAya che. (acakhudaMsaNaM acakhudaMsaNissa AyabhAve) cakSane bAda karatAM zeSa cAra indriya ane mana acakSu kahevAya che. emanAthI je padArthonuM sAmAnyajJAna thAya che, te acakSudarzana che. te acakSudarzana bhAvacakSurindriyAvaraNanA kSapazamathI ane dravyendriAnA anupaghAtathI acadazanalabdhi saMpanna jIvane ghaTAdi padArthonA saMleSa rUpa saMbaMdha thayA pachI ja saMbhave che. AnuM tAtparya A pramANe che ke cakSu indriya aprApyakArI manAya che, te padArthonI sAthe saMzliSTa thaIne padArthonuM darzana karatI nathI, mATe te tenAthI dUra rahIne ja dUrastha pitAnA viSayone jANe che. A vAtane kahevA mATe ghaTAdikamAM cakSudarzana heya che, evuM sUtrakAra pahelAM kahyuM che. have acasudarzanamAM A vAta kahevAmAM AvI rahI che ke For Private And Personal Use Only
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 660 anuyogadvArasUtre tAni dravyendriyasaMzleSadvAreNa jIvena saha saMbaddhameva viSayaM paricchindantItyetadarzanArtham AtmabhAve bhavatItyeva miha viSayasyAbhedenoktam / abhihitaM cApi"puDhe suNe sarva rUvaM puNa pAsa apuDhaM tu" 9 " chAyA - spRSTaM zRNoti zabdaM rUpaM punaH pazyatyaspRSTaM tu" ityAdi / avadhidarzanam prayadarzanam avadhidarzaninaH = avadhidarzanAvaraNakSayopazamasamudbhUtAaartoodhamato jIvasya sarveSvapi rUvidravyeSu bhavati na punaH sarvaSaryAyeSu bhavati / yato'vadherviSayatvena utkRSTato'pyekavastugatAH saMkhyeyA asaMkhyeyA vA paryAyA uktAH / jaghanyatastu rUparasagandhasparzalakSa gAzcatvAraH paryAyA ityarthaH / jA rahI hai ki- 'cakSu ke sivAya jo zrotrAdika indriyAM haiM, ve prApyakArI haiN| padArtho ke sAtha saMzliSTa hokara hI apane viSaya kA avabodha karatI haiM / yaha bAta sUtrakArane 'AyabhAve' pada dvArA spaSTa kI hai / anyatra bhI aisA hI kahA hai ki (puDhaM suNeha sadda) ityAdi zrotrendriya zabda ko spRSTa hone para hI sunatI hai aura cakSurindriya aspRSTa hue rUpa ko jAnatI hai Adi / (ohiMdasaNaM ohidaMsaNissa samba rUvi davvesuna puNa savvapajjavesu) avadhidarzanAvaraNa ke kSayopazama se jo samastarUpI padArtho kA avadhidarzana labdhisaMpanna jIva ko sAmAnyAvalokana hotA hai, usakA nAma avadhidarzana hai / yaha avadhidarzana sarva paryAyoM meM nahIM honA hai| kyoMki avadhidarzana kI viSayabhUta paryAyeM utkRSTa se eka hI padArtha kI saMkhyAta athavA asaMkhyAta kahI gaI haiN| aura jaghanya se rUpa, rasa, gaMdha aura sparza ye cAra paryAye cakSu sivAya je zrotrAdika indriyA che, te prApyakArI che.' padArthInI sAthe suzliSTa thaIne ja pAtAnA viSayanA avamedha kare che. A vAta sUtrakAre 'AyabhAve' yaha vaDe spaSTa urI che. anyatra pazu yA pramANe 4 uchu 4 che hai ( puThThe suNei saI, ityAdi) zretrendriya nyAre zaha spRSTa thAya che, tyAre sAMbhaLe che, ane cakSurindriya aspRSTa thayela rUpane ja jAge che. vagere. (ohinraNaM ohidaMkhaNissa savva rUbida0veSu na puNa savva pajjavesu) avadhi danAvaraNunA kSaye pazamathI je samastarUpI padArthonu avadhidarzIna labdhi saMpanna jIvane sAmAnyAvaleAkana thAya che, tenu nAma avadhidarzana che. A avadhidana sa`paryAyAmAM hAtu' nathI. kemake avadhidarzananI viSayabhUta paryAcA utkRSTathI eka ja padArthanI sakhyAta athavA asa`khyAta kahevAmAM AvI che. ane jaghanyathI rUpa, rasa, gadha ane sparze A cAra paryAya tadna viSacI For Private And Personal Use Only
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org manuyogacandrikA TIkA sUtra 225 darzanaguNapramANanirUpaNam uktaM ca "davvAo asaMkhejje, saMkhejje yAvi pajjave haI | do pajjave duguNie, lahai u gAu davvAo || chAyA - dravyeSu asaMkhyeyAn saMkhyeyAn vA 'pi paryavAn labhate / dvau paryAya dviguNita mate caikasmina dravye // iti / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir , dvau paryAyau dviguNitau catura ityarthaH, atrocyate nanu paryAyA vizeSA ucyante, na ca darzanaM vizeSaviSayaM bhavitumarhati sAmAnyasyaiva tadviSayatvAt kathaM punaH paryAyA ihAvadhidarzanaviSayatvenoktAH ? iti cedAha - ghaTazarAvodaJcanAdibhiH kevalaM sAmAnyameva mRdAdi tathA tathA viziSyate, na punaste tata ekAntena vyatirijyante, ato mukhyataH sAmAnyameva viSayaM bhAti, guNIbhUtAstu vizeSA adhyasya usake viSayabhUta kahI gaI haiN| kahA bhI hai- davvAo asakhejje' ityAdi gAthA jo kahI hai, usakA tAtparya yahI hai / zaMkA- paryAyeM to vizeSarUpa hotI haiM aura darzana vizeSa ko viSaya nahIM karatA - usakA viSaya to sAmAnya kahA gayA hai| phira kyA bAta hai jo paryAyoM ko avadhidarzana ko viSayabhUta kahA gayA hai / uttara--miTTIrUna sAmAnya kI jo ghaTa, zarAva, udazva Adi paryAyeM haiM; una paryAyoM ke dvArA kevala sAmAnyarUpa miTTI Adi padArtha hI usa rUpa se vizeSita kiye jAte haiM ve paryAyeM apane sAmAnya se ekAntataH judI to hai nhiiN| isaliye mukhyarUpa se to darzana kA viSaya sAmAnya hI hotA hai parantu guNIbhUta jo vizeSa haiM, ve bhI isake viSaya ho jAte haiN| isI bAta ko sUcita karane ke liye sUtrakAra bhUta uDevAmAM bhAvI che, kahevAmAM AvI che tenu' tAtpaya' e ja che. 551 pazu che- 'davvAo asaMkhejje' vagere gAthA bhe zakA-pA~cAtA vizeSarUpa hAya che ane dana vizeSane viSaya anAvatuM nathI, tene viSaya tA sAmAnya kahevAmAM AvyA che. tA pachI Avu zu` che ke jethI paryAyAne avadhidarzana-viSayabhUta kahela che. For Private And Personal Use Only uttara-mATI mATI rUpa sAmAnyanI je ghaTa, zarAva, udAMca vagere paryA che, te pAMcA vaDe phakta sAmAnya rUpa mATI Adi padArtho ja, tadna tad rUpathI vizeSita karavAmAM Ave che, te pAMca peAtAnA sAmAnyathI ekAntataH bhinna tA che ja vahi. eTalA mATe mukhya rUpamAM te dazananA viSaya sAmAnya ja hAya che. paraMtu guNI bhUta je viSaya che, te paNa enA
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - 552 anuyogavArasatre viSayIbhavantIti sUcayitu tadupanyAsaH kRtaH / kevaladarzanaM-sakaladRzyaviSayatvena paripUrNa darzanam , tacca kevaladarzaninaH kevalAvaraNakSayAvirbhUtatallabdhi pato jIvasya sarvadravyeSu mU mUrteSu sarvaparyAyeSu ca bhavantIti / manaH paryayajJAnaM tu tathAvidhaH kSayopazamavazAt sarvadA vizeSAneva gRhNAti, na sAmAnyam , atastadarzanaM noktam / saMpati prakRtamupasaMharannAha-tadetadarzanaguNapramANamiti ||suu0225|| ___ atha cAritraguNapramANaM nirUpayati mUlam-se ki taM carittaguNappamANe? carittaguNappamANepaMcavihe paNNatte, taM jahA sAmAiyacarittagaguppamANe cheovaTThAvaNacarittaguNappamANe parihAravisuddhi ya carittagugappamANe suhumasaMparAyacarittaguNappamANe ahkkhaaycrittgunnppmaanne| ne yahAM paryAyoM ko usake viSayarUpa se varNita kiyA hai| (kevala dasaNaM kevaladaMsiNassa savvadabvesu ya savvapajjavesu ya-se taM daMsaNa. gugappamANe) samastarUpI aura arUpI padArthoM kA sAmAnyarUpa se jAnanevAlA hone ke kAraNa paripUrNa jo darzana hai, vaha kevaladarzana hai| yaha kevaladarzana, kevalajJAnAvaraNa karma ke kSaya se AvirbhUta labdhi saMpannavAle jIva ko mUrta aura amUrta rUpa samastadravyoM aura unakI samasta paryAyoM meM hotA hai / manaH paryayadarzana nahIM hotA hai| isakA kAraNa yaha hai ki-'manaHparyayajJAna tathAvidhakSayopazama ke vaza se sarvadA vizeSoM ko hI grahaNa karatA hai| sAmAnya ko nhiiN| isa prakAra yaha darzanaguNa kA nirUpaNa hai / sU0 225 // viSe thaI jAya che. e ja vAtane sUcita karavA mATe sUtrakAre ahI paryAyAne tanA viSaya 35 varNita 426 cha. (kevaladasaNaM kevaladaMsaNissa savvadavvesu ya savvapajjavesu ya-se ta' daMNaguNappamANe) samasta 3thA bhane arUpI padArthone sAmAnya rUpathI jANanAra levA badala paripUrNa je darzana che, te kevalana che. A kevaladarzana, kevala jJAnAvaraNa karmanA kSayathI avita labdhi sampannavALA jIvane mUrta ane amUrta rUpa samasta dravya ane temanI samasta paryAmAM hAva che manaHparyAyadarzana hotuM nathI. AnuM kAraNa A che ke "mana:paryayajJAna tathAvidha kSapazamanA vazathI sAmAnyane nahi 55 sahA vizeSAne 1 6 3re ch| // sU. 225 // For Private And Personal Use Only
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 226 cAritraguNapramANanirUpaNam 553 sAmAiyacarittaguNappamANe duvihe paNNatte, taM jahA-ittarie ya Avakahie y| cheokTrAvaNacarittaguNappamANe duvihe paNNate, taM jahA-sAiyAreya niraiyAre y| parihAravisuddhiyacarittaguNappamANe duvihe paNNatte, taM jahA-NivisamANae ya NiviTakAie y| suhumasaMparAyacarittaguNappamANe duvihe paNNatte, taM jahAsaMkilissamANae ya visujjhamANAe y| ahakkhAyacarittaguNa. ppamANe duvihe paNNatte, taM jahA-paDivAI ya apaDivAI y| ahavA-chaumathie ya kevalie y| se taM crittgunnppmaanne| se taM jiivgunnppmaanne| se taM gunnppmaanne||suu0 226 // __ chAyA-atha kiM tat cAritraguNapramANaM ?, cAritraguNapramANa-paJcavidhaM prajJapta, tadyathA-sAmAyikacAritraguNaramANaM, chedopasthApanacAritraguNa pANaM, parihAravi. zuddhikacAritraguNapramANe, sUkSmasaMparAyacAritraguNapramANaM, yathAkhyAtacAritraguNapamA. Nam / sAmAyikacAritraguNapramANaM dvividhaM prajJapta, tadyathA-itvarikaM ca yAvatkathika ca / chedopasthApanacAritraguNapramANaM dvividhaM prajJaptaM, tadyathA-sAticAraM ca nirativAraM ca / parihAravizuddhikacAritragugapamANaM dvividhaM prajJaptaM, tadyathA-nirvizyamAnakaM ca nirdiSTa kAyikaM ca / mUkSmasaMparAyacAritraguNapamANaM, dvividhaM prajJapta, tadyathA-saMklizyamAnakaM ca vizudhyamAnakaM ca / yathAkhyAta vAritraguNamamANaM dvividhaM prajJaptaM, tadyathA-patipAti ca apratipAti ca / athavA-chAmasthikaM ca kaivalika ca / tadetat cAritraguNapramANam / tadetat jIvaguNapramANam / tadetat guNapramANam ||mu0 226 // TIkA-'se kita' ityAdiatha kiM tat cAritraguNapramANam ? iti ziSyapraznaH / uttarayati-cAritraaba sUtra kAra cAritraguNapramANa kA nirUpaNa karate haiM-- 'se ki ta carittaguNa pamANe' ityAdi / zabdArtha--(se ki ta carittaguNappamANe) he bhadanta ! cAritraguNa have sUtrakAra cAritraguNapramANanuM nirUpaNa kare che. "se ki ta caritca guNappamANe" ityAdi / zAya-se ki carittaguNappamANe) : RED! yAtri guNa pramANa a070 For Private And Personal Use Only
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 554 anu yogadvArasUtre guNaprabhAgam-varanti aninditaM karmAneneti caritram , caritrameva cAritram , tadeva gugaH, sa eva pramANam-cAritraguNapramANam- sAvadhayogaviratirUpamityarthaH / taccasAmayi cAritragugapamANacchedopasthApanacAritraguNapramANaparihAravizuddhikacAritraguNapramANa mUkSasaMparAyacAritraguNapramANayathAkhyAtacAritraguNapramANeti paJcavidham / pazcavidhApyetadavizeSataH sAmAnyameva, chedAdivizapaistu viziSyamANamidaM paJcadhA bhiyate / tatrAcaM sAmAyikacAritraguNapramANam / vizeSAbhAvAdidaM emANa kA kyA svarUpa hai| uttara--(carittaguNapamANe paMcavihe paNNasa) cAritraguNapramANa pAMca prakAra kA kaho gayA hai| (na jahA) jaise-(mAmAiyacarittaguNappamANe cheobahAvagacarittaguNappamANe parihAravisuddhi ya caritsaguNappamANe suhamasaMparAyacarittaguNappamANe ahavAyacarittaguNapamANe) sAmAyikacAritraguNapramANa, chedopasthAnacAritraguNapramANa, parihAravizuddhikacAritraguNapramANa sUkSmaparAyanAritraguNapramANa, yathAkhyAtacAritra. guNapramANa / jisako dhAraNa karake manuSya anindita karma Acarita karatA hai, usakA nAma cAritra hai| yaha cAritra AtmA kA eka guNa hai| isaliye cAritraguNarUpa jo pramANa hai, vahI cAritraguNapramANa hai| yaha cAritraguNapramANa sarva sAvadyayoga viratirUpa paDanA hai / yadyapi sAmAnyarUpa se cAritra sarvasAvadyaviratirUpa hai, phira bhI sAmAyikAdi vizeSaNoM se vizeSita honA huA, yaha cAritra pAMca prakAra kA ho jAtA svarUpa kevuM che? uttara-(carittaguNaHpamANe paMcavihe paNNatte) yAtri guNa prabhAnA pAya praa| cha. (tajahA) rebha (sAmAiyacarittaguNaparamANe, cheovaThThAvaNacaritta guNappamANe parihAravisuddhiyacarittaguNappamANe suhumasaMparAyacarittaguNa pamANe ahakkhAyacarittaguNappa mANe) sAmAyi: yaritra guNa prabhA che / 53thApana yAtri guNa pramANa, parihAravizuddhika cAritra guNa pramANu, sUkSma sAMparAya cAritra gurUpramANa yathAkhyAtacaritraguNapramANu jene dhAraNa karIne manuSya anizvita karmonuM AcaraNa kare che, tenuM nAma cAritra che. A cAritra AtmAnA ja eka guNa che. eTalA mATe cAritra guNa rUpa je pramANa che, te ja cAritra guNa pramANa che. A cAritra guNa pramANa sarva sAvadyogaviratirUpa che je ke sAmAnya rUpathI cAritra savasAvadyaviratirUpa che. chatAMe sAmAyikAdi vizeSaNethI vizeSita thayela A cAritra pAMca prakAranuM thaI jAya che. AmAM je sAmAyika For Private And Personal Use Only
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 226 cAritraguNapramANanirUpaNam sAmAyikazabdenocyate / sAmAyikazamasyArthaH pUrvavad yodhyaH / idaM ca itvarika yAvatkathi keti dvividham / tatra-itvaram-mahAna tasyAropyamANatvAdidaM svalpakAlikam / idaM ca prathamacaramatIrthakarakAle yAvacchiSye mahAvatAni nAropyante tAvad bodhyam / tathA yAvatkaTikam-AtmanaH kayAM yAvadAste tad yAvaskatham-yAvajIvam , tadeva yAvatkathikam / etacca bharatairavateSu AdhacaramavarjamadhyamadvAviMzati tIrthakRtsAdhUnAM mahAvidehatIrthakarayatInAM ca saMbhavati / dvitIyaM chedopasthApana: cAritraguNapramANam-pUparyAyasya chedena mahAvrateghUpasthApanaM yatra tat chedopasthApanam / etacca bharatairavataprathamAntimatI eva bhavati, nAnyatra / idaM c-saaticaarhai| inameM jo sAmAyikacAritraguNapramANa hai, vaha sAmAyika zabda se kahA gayA hai| 'sAmAyika zabda kA kyA artha hai ? yaha pahile spaSTa kara diyA hai| (sAmAiyacarittagugappamANe duvihe paNNatte ittarie ya Ava. kahie ya) yaha sAmAyika cAritra itvarika aura yAvatkathika ke bheda se do prakAra kA hotA hai| itvarika sAmAyika cAritra mahAvata ko ? AropyamANa hone se svalpakAlika hotA hai| prathama aura antima tIrthaMkara ke samaya meM jaba taka ziSya mahAvratoM kA AropaNa nahIM karate haiM taba taka yaha itvarika sAmAyika cAritra hotA hai| tathA jIvana paryaMta jo sAmAyika caritra hotA hai, vaha yAvatkadhika hotA hai| yaha yAvaskadhika sAmAyika cAritra bharata, airavata kSetroM meM Adi aura anta ke tIrthaMkaroM ko choDakara bIca ke 22 tIrthakara ke sAdhuoM meM aura mahAvideha ke tIrthaMkaroM ke sAdhuoM meM hotA hai / (cheyovaThThAvaNacarittaguNappamANe duvihe paNNatta taM jahA) jisa cAritra meM pUrva cAritra guNa pramANa che, te sAmAyika zabdathI abhihita karavAmAM Avela cha. sAmAyi nema 52ai 2YSTa 421AmA mAvesa cha. (sAmAiyacarittaguNappamANe duvihe paNNatte, ittarie ya Avakahie ya) mA sAmAthi sAritra IQrika ane yAvatakathikanA rUpamAM be prakAranuM hoya che. tvarika sAmAyika cAritra mahAvratApyamANa levA badala svalpakAlika hoya che. prathama ane aMtima tIrthakaranA samayamAM jyAM sudhI zive mahAvratanuM AropaNa karatA nathI tyAM sudhI A Itarika sAmayika cAritra hoya che. temaja jIvana paryaMta je sAmayika cAritra hoya che, te yAvaskathita hoya che, A yAvaskathita sAmAyika caritra bharata, aravata kSetramAM Adi ane aMtanA tIrthakaro sivAya vaccenA 22 tIrthaMkaranA sAdhuomAM ane mahAvidehanA tIrthakaronA sAdhumamA DAya che. (cheyovaDhAvaNacarittaguNappamANe duvihe paNNatte ta' jahA) 2 For Private And Personal Use Only
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 556 anuyogadvArasUtra niraticArabhedAd dvividham / tatra sAticAram-mUlaghAtino yatpurvatAropaNaM tad bodhyam / tathA-itvarasAmAyikasya zaikSakasya yadAropyate, tIrthAntaraM vA saMkrAmataH sAdhoH-yathA pArzvanAthatIrthAnmahAvIranIrtha saMkrAmataH sAdhoH-yadAropyate tanniraticAram / tRtIyaM parihAravizuddhikacAritraguNamamANam-parihAra: tapovizeSastena vizudam parihAravizuddham , yadvA-parihAraH = bhanepaNIyAdeH parityAgo vizeSaNaparyAya kA chedana kara punaH mahAvratoM kI upasthApanA kI jAtI hai, usakA nAma chedopasthApana cAritra haiN| yaha cAritra bharata aizvata kSetra ke prathama tathA antima tIrthaMkara ke tIrtha meM hI hotA hai| anyatra nahIM hotA hai| (mAiyAre ya nirahayAre ya ) yaha sAticAra aura niraticAra ke bheda se do prakAra hotA hai / sAticAra chedopasthApana cAritra vaha hai, jo mUlaguNoM kA ghAta karane vAle sAdhu ke liye puna: vana pradAna kiye jAte haiM / tathA itvarika sAmAyika cAritra pAlana karane vAle ziSya ko jo cAritra diyA jAtA hai vaha athavA eka tIrthaMkara ke tIrtha se dUsare tIrtha kara ke tIrtha meM saMkramaNa karanevAle jaise pArzvanAtha ke tIrtha se mahAvIra ke tIrdha meM jAne vAle-sAdhu kojo caritra diyA jAtA hai vaha niraticAra chedopasthApanacAritra hai| (parihAravistuddhiya ca0) tIsarA jo parihAra vizuddhika cAritraguNa pramANa hai, vaha isa prakAra se hai-tapa vizeSatA kA nAma parihAra hai, isa parihAra se jo cAritra vizuddha hotA hai, usakA nAma parihAravizuddhika cAritramAM pUrva paryAyanuM chedana karIne pharI mahAvratanI upasthApanA karavAmAM Ave che, tenuM nAma chedo pasthAna cAritra che. A cAritra bharata aravata kSetranA prathama tamA matima tIrtha 42nA tItha bhAMga DAya che bhanyatra nali-(sAiyAre ya nirajhyAre ya) mA sAtiyAra ana nitiyAnA methI ma prA2nu DAya che. sAticAra chedepasthApanacAritra te che ke je mULa guNenA vighAtaka sAdhuo mATe punaHvRtapradAna karavA rUpa hoya che. temaja Itvarika, sAmAyika, cAritranuM pAlana karanAra ziSyane je cAritra apAya che, te athavA eka tIrthakaranA tIrthathI bIjA tIrthaMkaranA tIrthamAM saMkramaNa karanArA, jemake pArzvanAthanA tIrthathI mahAvIranA tIrthamAM janAro-sAdhuone je cAritra ApamAM Ave che, natirachehI sthApana yAtriche. (parihAravimuddhiya ca.) zrI parihAra vizuddhika rUpa cAritra guNa pramANa che, te A pramANe che, tapa vizeSanuM nAma parihAra che, A parihArathI je caritra vizuddhika hoya che, tenuM nAma parihAra vizuddhika cAritra che. athavA je cAritramAM anekaNIya vagerene For Private And Personal Use Only
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 557 anuyogadhandrikA TIkA sUtra 226 cAritraguNapramANanirUpaNam zuddho yatra tat parihAravizuddham , tadeva parihAravizuddhikaM tadeva caaritrgunnmmaannm| taca nizyimAna nirviSTakAyiketi dvividham / tatra nivizyamAna kam -nirvizya mAnam-pAdhumirAsevyamAnaM, nadeva nizyimAnakam / yadvA parihAravizuddhikAnu. pThAtAro munayo nirSizyamAnakAH, tatsahayogAtparihAravizuddhikamapi nirvizyamAnakam / tathA-niSTikAyikam-niviSTaH-AsevitaH kAya-tapovizeSo yaiste niviSTakAyAsta eva nirviSTakAyikAH, tairAse vitatvAdidaM parihAravizuddhikamapi nirviSTakAyikam / ayaM bhAvaH-tIrthakaracaraNAnti ke idaM navakena gaNena pratipadyate, cAritra hai| athavA-jisa cAritra meM aneSaNIya Adi kA parityAga vizeSa zuddha ho vaha parihAravizuddhika cAritra hai| isake nividayamAnaka aura niviSTakAyika isa prakAra do bheda haiM / sAdhuoM dvArA jo cAritra AsevanIya hotA hai, vaha nirvizyamAnaka hai| athavA-parihAravizuddhikA anuSThAna karanevAle munijanoM kA nAma nirvizyamAnaka hai / ina ke sAtha yoga hone ke kAraNa isa cAritra kA nAma bhI nivizyamAnaka hai| tapa vizeSa kA anuSThAna jo kara cuke hote haiM ve nirviSTakAyika haiN| nirviH STakayika janoM dvArA Asevita hone ke kAraNa isa parihAravizuddhika kA nAma bhI nirviSTakAyika ho gayA hai| isakA tAtparya isa prakAra se hai-tIrtha kara ke samIpa isa cAritra ko svIkAra karaneSole 9 nava munijana hote haiM / athavA jisa sAdhune pahile tIrthakara ke samIpa meM isa caritra kI ArAdhanA kI hai-usa sAdhuke pAsa yaha cAritra dhAraNa kiyA jAtA hai| ise dhAraNa karanevAle munijanoM kI saMkhyA 9 nava holI parityAga vizeSa zuddha hoya te parihAravizuddhika cAritra che. enA nirvizyamAnaka ane niviSTa kAyika nAmaka be bhede hoya che. sAdhuo vaDe je cAritra AsevanIya heya che, te nividyamAna che. athavA parihAra vizuddhinuM anuSThAna karanArA munionuM nAma nirvizyamAnaka che. enI sAthe yoga hevA badala A cAritranuM nAma paNa nivimAnaka che. tapa vizeSanuM anuSThAna jeo karI cUkyA che teo nirviSTakAyika che. nirviprakAyikajane vaDe Asevita hovA badala A parihAravizuddhikanuM nAma paNa nirviSTakAyika thaI gayuM che. AnuM tAtparya A pramANe che. tIrthakaranI pAse A cAritrane svIkAranArA 9 munijana hoya che. athavA je sAdhue prathama tIrthaMkaranI pAse rahIne A cAritranI ArAdhanA karI che, te sAdhunI pAse A cAritra dhAraNa karavAmAM Ave che. A cAritrane dhAraNa karanArA munionI saMkhyA 9 jeTalI For Private And Personal Use Only
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra tIrthakarasamope pUrvapatipannasyAnti ke vedaM navakena gaNena pratipadyate, natvanyasya samIpe / tatraika: kalpasthita ityucyate, yatsamIpe sarvAsamAcArI kriyate / catvA. rastu munayo vakSyamANaM tapaH kurvani, te parihArikA ucyante / itare catvArastu vayAttyakartAro bhavanti, te cAnuparihArikA ucyante / tatra parihArakANAM tapa evaM bodhyam-grISme jaghanyatazcaturtha, madhyamapade paSTham , utkRSTatastvaSTamam / hemante jaghanyataH SaSThaM madhyamapade'STamam utkRSTapade dazamam / varSAsu jaghanyato 'STamaM, madhyamapade dazamam , utkRSTano dvAdazam / ekaH kalpasthitaH, catvAro'nuparihArikAH, ete pazcApi tu prAyo nityabhaktA bhavanti, na ca te upavAsa haiM / aura kisI sAdhu ke pAsa ise dhAraNa nahIM kiyA jAtA hai / inameM eka sAdhu kalpasthita kahalAtA hai ! isake hI samIpa meM samasta samAcArI kI jAtI hai / cAra sAdhujana jo tapa karate haiM, ve parihArika kaha. lAte haiN| aura dUsare cAra sAghujana inakI vaiyAvRtti karate haiM / ve anu. parihArika kahalAte haiM / parihArika sAdhujana isa prakAra tapasyA karate haiM-grISma kAla meM jaghanya tapasyA ye caturtha bhakta kI karate haiM, madhyama tapasyA inakI SaSTha bhakta kI aura uskRSTha tapasyA aSTamabhakta kI inakI hotI hai| hemantaRtu meM ye jaghanya tapasyA SaSTa bhakta kI, madhyamatapasyA aSTamabhakta kI aura utkRSTa tapasyA dazamabhakta kI karate haiN| varSAkAla meM jaghanyapatasyA aSTamabhakta kI, madhyamatapasyA, dazamabhakta kI aura utkRSTa tapasyA dvAdaza bhakta kI karate haiN| kalpasthita jo eka sAdhu hotA hai, vaha tathA 4 jo anurarihArika sAghu hote haiM, ye hoya che. anya keIpaNa sAdhunI pAsethI A cAritra dhAraNa karI zakAtuM nathI. A sarvamAM eka sAdhune ka9pasthita kahevAmAM Ave che. AnI pAse ja samasta samAcArI karavAmAM Ave che. cAra sAdhujane je tapa kare che, te parihArika kahevAya che. ane bIjA cAra sAdhujano emanI vaiyAvRtti kare che. teo anuparihArika kahevAya che. parihArika sAdhujane A pramANe tapasyA kare che-grISmakALamAM jaghanya tapasyA ee caturtha bhaktanI kare che, madhyama tapasyA emanI uSThabhaktanI ane utkRSTa tapasyA emanI aSTamabhaktanI hoya che. hemantajhAtumAM eo jadhanya tapasyA SaSThabhaktanI, madhyama tapasyA aSTamabhaktanI ane utkRSTa tapasyA dazamabhaktanI kare che. varSAkALamAM jaghanya tapasyA aSTamabhaktanI, madhyama tapasyA dazamabhaktanI ane utkRSTa tapasyA dvAdaza bhaktanI kare che. ka5sthita je eka sAdhu hoya che, te temaja 4 je anuparivArika sAdhu hoya che, e For Private And Personal Use Only
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 226 cAritraguNapramANanirUpaNam 1 kurvanti / bhaktaM ca teSAmAtrAmlameva bhavati nAnyat / tataH parihArikAH paNmAsAn yAvadyathoktaM tapaH kRtvA'nuvarihArikA bhavanti, anuparihArikAstu parihA rikAH / te SaNmAsAn yAtratapaH kurvanti / evamaSTau sAdhavaH kRtatapaso bhavanti / teSAmekaH kalpasthito bhavati / yaH pUrvaM kalpasthitaH sa parihAriko bhUtvA sAn yAvataH karoti / sapta ca tatparicaya kurvanti / evamaSTAdazabhirmAsai ye kalpaH pUrvo bhavati / tataste tametra kalpaM pratipadyate, jinakalpaM vA gacchameva vA punaH pratinivartante iti trayo mArgAH / etaccAritraM chedopasthApanacAritrayatA pAMcoM hI prAyaH nityabhojI hote haiM / ye upavAsa nahIM karate haiM / inakA jo AhAra hotA hai vaha AcAmala (AyaMbila) hI hotA hai anya dUsarA nahIM / isa prakAra kI 6 mahine taka parihArikajana tapasyA karake bAda meM ye anuparihArika bana jAte haiM aura jo anuparihArika hote haiM, ve parihArika bana jAte haiN| ye bhI cha mahine taka tapasyA uparyuktarUpa se karate haiN| isa prakAra ye AThoM sAdhu jaba tapasyA kara cukate haiM, taba phira ina meM se eka kalpasthita banatA hai, aura jo pahile kalpasthita banA thA vaha parihArika bana 6 mahine taka tapasyA karatA hai / aura ye 7 sAta usakI paricaryA karate haiM / isa prakAra 18 mahinoM meM yaha kalpapUrNa hotA hai / kalpapUrNa hote hI yA to ye punaH usI kalpa ko dhAraNa karate haiM yA jinakalpI bana jAte haiM / athavA apane gaccha meM Akara sammilita ho jAte haiM ye tIna mArga haiN| yaha cAritra jinhoMne chedosthApana pAMce pAMca ghaNuM karIne nityabhejI heAya che. ee upavAsa karatA nathI. zobhanuM ? lobhana hoya che, te mAyAmsa (mAya misa) na hoya che, jI nahi. A jAtanI 6 mAsa sudhInI parihArikajana tapasyA karIne pachI ee anupahArika banI jAya che, ane jee anupaDArika hoya che, tee parihArika khanI jAya che. emanI tapasyA paNa 6 mAsanI upara lakhyA mujakha ja hoya che, A pramANe ee ATheATha sAdhue jyAre tapasyA pUrNa kare che. tyAre emanAmAMthI eka kalpasthita ane che, ane je pahe kalpasthita thayA hatA te parihArika thaIne 6 mAsa sudhI tapasyA kare che. tyAre akInA sAta tenI paricaryA kare che. A pramANe 18 mAsamAM A kalpapUrNa thAya che. kalpapUrNa thatAM ja kAM te ee pharI teja kalpane dhAraNa kare che kAM ee jinakalpI thaI jAya che, athavA peAtAnA gacchamAM jaIne bhaLI jAya che. traNa mAryAM che. A cAritra jemaNe cheDhApasthApana A For Private And Personal Use Only
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogadvArasUtre meva bhAti nAnyeSAm / tadityaM yo yastapassapvA'nuparihArikatAM kalpasthitatAMga 'GgIkaroti tattatsambandhiparihAravizuddhikaM niviSTikAyikamucyate / ye tu tapaH kurvanti tatsamabandhikaM parihAravizuddhikaM nizyimAnakamucyate, iti bodharam / caturthaM sakSmasaMparAyacAritraguNapamANam-saM-samyakpakAreNa paraiti-paryaTati catu. gatikaM saMsAraM jIvo'neneti sa samparAya:-krodhAdi kaSAyA, lobhAMzamAtrasyAvazeSeNa sakSamaH samparAyo yatra tat sUkSmasamparAyam / idaM saklizyamAnakavizudhyacAritra aMgIkAra kiyA hotA hai unhIM ko hotA hai, anya damaroM ke nhiiN| isa prakAra jo jo sAdhujana tapasyA karake anuparihArikatA ko azA kalpasthita avasthAko aMgIkAra karate haiM unakA parihAravizu. ddhika cAritra nirviSTakAyika kahalAtA hai / parantu jo kevala tapasyAhI karate haiM, anuparihorika athavA kalpasthita avasthA ko aMgIkAra nahIM karate unakA parihAravizuddhikacAritra nizimAnaka kahalAtA hai aisA jAnanA cAhiye / (suhamasaMparAyacarittaguNappamANe duvihe paNNatte taM jahA-saMkilissamANae ya visujjhamANae ya) sUkSma saMparAyacAritra. gugaprabhAga do prakAra kA kahA gayA hai| eka saMklizyamAnaka aura dUsarA vizudhyamAnaka / jIva jisake kAraNa caturgatarUpa saMsAra meM paribhramaNa karatA hai usakA nAma saMparAya hai / aisA yaha saMparAya krodhAdikaSAyarUpa hotA hai| lobhAMzamAtra ke avazeSa se jahAM para saMparAya sakSama hotA hai, arthAt kevala sUkSma lobha hI rahatA hai-usakA nAma sUkSmasaMparAya hai| cAritra aMgIkAra karela hoya che, temane ja hoya che, bIjAone nahi. A pramANe je je sAdhue tapasyA karIne anupahArikatAne athavA kalpasthita avasthAne aMgIkAra kare che, temanuM parihAravizuddhi cAritra nirviSTakAyika kahevAya che. paraMtu jeo phakta tapasyA ja kare che, anupahArika athavA kalpasthita avasthA aMgIkAra karatA nathI temanuM parihAravizuddhika cAritra navizyamAna upAya che. (suhamasaMparAmacarittaguNappamANe dubihe paNNatte ta' jahA saMkilissamANae ya visujjhamANae ya) sU65 saparAya yAritra gue pramANa be prakAranuM che. eka saMkilazyamAnaka ane bIju vizuddhamAnaka, jIva jenA lIdhe caturgatirUpa saMsAramAM paribhramaNa kare che, tenuM nAma saparAya che. evuM A saparAya krodhAdi kavAya rUpa hoya che. lebhAMzamAtranA avazeSathI jyAM saMpAya sUkama hoya che, eTale ke phakta sUkSma lebha ja rahe che, tenuM nAma sUphama saM5rAya che. A saMkilazyamAnaka ane vizuddhamAnakanA bhedathI For Private And Personal Use Only
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA sUtra 226 cAritraguNapramANanirUpaNam mAnaketi dvividham / tatra zreNimArohato vizudhyamAnakaM mukSarasamparAyaM bhavati / zreNyAH pracyavatastu saMktizyamAnakaM bhavati / paJcamaM yathAkhyAtacAritraguNamamANampathA zabdo yAthAtathye, 'AG zabdo'bhividhau, yathA yAthAtathyena A-samantAt rUpAtam-yathAkhyAtam-kaSAyodayAbhAvato niraticAratvAt pAramArthikarUpeNa khyAtamityarthaH / etat pratipAtyapatipAtibhedena dvividham / tatra upazAntamohasya patipAti bhavati kSINa mohasya svapratipAti / athavedaM chAnasthikaM vaivalika ceti yaha saMklizyamAnaka aura vizudhyamAnaka ke bheda se do prakAra kA hotA hai| inameM jo jIvazreNI para ArohaNa karatA hai, usakA sUkSma saMparAya cAritra vizudhyamAnaka hotA hai aura jo jIva zreNi se cyuta ho jAtA hai usakA sUkSmasaMparAyacAritrasaMklizyabhAnaka hotA hai| (aha. kkhAyacaritsaguNappamANe duSihe paNNatteta jahA-paDiyAI va appaDi. vAI ya, ahayA ahakkhAyacarittaguNappamANe duvihe paNNatte taM jahAchaumasthie ya kevalie ya) yathAkhyAtacAritraguNapramANa do prakAra kA hotA hai / eka prakAra hai pratipAti aura dUsarA prakAra hai apratipAti / isa cAritra meM kaSAyodaya nahIM rahatA hai, usakA sarvathA abhAva ho jAtA hai isaliye isameM kisI bhI prakAra kA aticAra nahIM lagatA, ataH yaha cAritra pAramArthikarUpa se prasiddha ho jAtA haiM-yahI yathAkhyAta cAritra zabda kA artha hai / isake do bheda haiM eka pratipAti aura dUsarA apratipAti / jisa jIva kA moha upazAMta hotA hai, usakA yaha cAritra pratipAti hotA hai aura jisa jIva kA moha sarvathA kSINa ho be prakAranuM hoya che. teomAM je jIvazreNI para ArohaNa kare che, tenuM sUkSma saMparAya cAritra vizuddhamAnaka hoya che, ane je jIvazreNIthI-Tyuta / 15 cha, tanuM sU35. s.52||y yAtri vizyamAna DAya che. (ahakkhAya caritta guNappamANe duvihe paNNate-ta jahA-paDivAIya appaDivAIya ahavA ahakkhAyacarittaguNappamANe duvihe paNNatte taM jahA- umathie ya kevalie ya) yathAkhyAta cAritra guNa pramANa be prakAranuM hoya che. eka pratipAti ane bIju apratipAti. A cAritramAM kaSAyadayano sada tara abhAva rahe che, tethI AmAM kaIpaNa jAtanA aticAranI sthiti unna thatI nathI, eTalA mATe A cAritra pAramArthikarUpamAM prasiddha thaI jAya che. e ja yathAkhyAta cAritra zabdane artha che. enA be prakAra che, eka pratipAti ane bIju apratipati je jIvane moha upazAMta hoya che, tenuM A cAritra pratipAti heya a0 71 For Private And Personal Use Only
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 562 anuyogadvArasUtre dvividham / upazAntakSINamohasya kevalinasthasya cedaM bhavatItyAzrayadvaividhyAdidaM chAna sthikaM kAlikaM cetyucyate / iti / prakRtamupasaMharannAha - tadetaccAritraguNamAgamiti / itye jJAnagunamANAdInAM trayANAmapi nirUpaNaM kRtamiti sUcayitumAha-tadevajjIvaguNapramANamiti / guNapramANasya bhedadrayanirUpaNena guNapramANamapi nirUpitamiti mUcayitumAha-tadetad guNapramANamiti ||1226 / / atha nayapramANaM nirUpayati- mUlam - se kiM taM nayappamANe ? nayappamANe- tivipapaNate, saM jahA - patthagaditeNaM vasahidiTTaMteNaM paesaditaNaM / se kiM taM patthagadihaM teNaM? patthagadivaMteNaM-se jahA nAmae keI purise parasuM gahAya aDavIsamahuto gacchejA, taM pAsittA keI va ejAjAtA hai usakA yaha cAritra apratigati hotA hai / athavA chAdmasthika aura kailika aise bhI isake do bheda haiM / yaha cAritra kSINa mohI kevalI aura chadmastha ko hotA hai| isaliye Azraya ke bheda se isa cAritra ke bhI ye do bheda kahe gaye haiN| (se taM caritaguNappamANe se ta jIvaguNamANe se taM guNappamANe) isa prakAra se yaha cAritra guNapramANa kA svarUpa kathana jAnanA caahiye| jJAnaguNapramANa darzanaguNapramANa aura caritraguNapramANa kA yaha kathana samApta hote hI jIvaguNapramANa kA kathana samApta ho jAtA hai, aura isa kathana kI samApti meM hI guNapramANa kA pUrNakathana samApta ho jAtA hai-isa prakAra se yaha guNapramANa kA kathana samApta ho gayA aisA jAnanA cAhiye // sR0 226 // enA che, ane je jIvanA meha sada'tara kSINu thaI jAya che, tenuM A cAritra apratipAti hoya che. athavA chAAsthika ane kailikanA rUpamAM paNu e bheDhe che. A cAritrakSINa mAhI kevalI ane chadmasthanADAya che. eTale AzrayanA bhedathI A cAritranA paNa e e bhede kahevAmAM AvyAM che. ( se taM caritaguNappamANe, se va jIvaguNappamANe- se taM guNappamANe) yA pramA A cAritraguNapramANunu svarUpa kathana naNuvu joIe. jJAnagujIpramANu dana guNu pramANa ane cAritra guNu pramANu viSenuM A kathana pUruM thatAM ja jIvaNupramANanuM kathana pUruM thaI jAya che ane A kathananI samAptimAM ja guNapramANanuM kathana samAsa thaI jAya che. A pramANe A guNa pramANunuM kathana samApta thaI gayuM che. ! tra-226 // For Private And Personal Use Only
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 227 prasthakadRSTAntena nayapramANanirUpaNam 563 kahiM tuvaM gacchasi ? avisuddho negamo-bhaNai-patthagassa gcchaami| taM ca keI chiMdamANaM pAsittA vaejA-kiM tuvaM chiMdasi ? visuddho negamo bhaNai-patthayaM chiNdaami| taM ca keI tacchamANaM pAsittA-vaenA-kiM tuvaM tacchasi ? visuddhatarAo Negamo bhaNai-patthayaM tcchaami| taM ca kei ukIramANaM pAsittA vaejjA-kiM tuvaM ukIrasi ? visuddhatarAo Negamo bhaNai-patthayaM ukiiraami| taM ca keI vilihamArga pAsittA vaejA-kiM tuvaM vilihasi ? visuddhatarAo Negamo bhaNai-patthayaM vilihAmi / evaM visuddhatarassa Negamasla nAmAuDio pttho| evameva vvhaarssvi| saMgahassa ciyamiyamejasamArUDho pttho| ujjusuyasta patthao, vi patthao mejapi pttho| tiNhaM sadanayANaM patthayassa asthAhigArajANao jassa vA vaseNaM patthao nipphajjai / se taM patthayadiTTateNaM sU0 227 // chAyA-atha ki tat nayapramANaM ?, nayapamANaM trividhaM prajJaptaM, tadhathA prasthaka dRSTAntena vasatidRSTAntena pradezadRSTAntena / atha kiM tat prasthakadRSTAntena ?, aba sUtrakAra nayapramANa kA nirUpaNa karate haiN| 'se kiM taM nayappamANe ?' ityaadi| zabdArtha--(se ki ta nagappamANe ? ) he bhadaMta usa nayarUpa pramANa kA kyA svarUpa hai ? uttara--(nayamANe nivihe paNata) usa nayarUpa pramANa ko tIna prakAra se kahA gayA hai-arthAta naya pramANa kA svarUpa tIna dRSTAntoM have sUtrakAra nayapramANanuM nirUpaNa kare che. 'se ki ta nayApamANe ? ' ityaadi| zahAtha-(se ki taM nayappamANe 1) 7 mata I ta naya35 prabhAnu 5135 vu cha ? uttara-(nayApamANe ti vihe paNNatte) te nayabhAnA tra praa| che. eTale ke nayapramANunuM svarUpa traNa daSTAto vaDe spaSTa karavAmAM AvyuM For Private And Personal Use Only
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 664 anuyogadvArasUtre prasthaka dRSTAntena-atha yathAnAma ko'pi puruSaH parazuM gRhItvA aTavIsammukhaM gacchati taM dRsstt| ko'pi vadati-kutra evaM gacchasi ? avizuddha gamo bhaNati dvArA spaSTa kiyA gayA hai- (ta jahA) jaise (patthagaditeNaM, vasahiditeNaM parasadite) prasthaka ke dRSTAnta se, vasati ke dRSTAnta se aura pradeza ke dRSTAnta se / tAtparya kahane kA yaha hai ki- 'pratyeka jIvAdika vastu ananta dharmAtmaka hai / una anaMtadhamoM meM se anyadhamoM ko gauNa kara ke aura vivakSita dharma ko mukhya karake vastukA pratipAdana karanevAlA vaktA kA jo abhiprAya hotA hai, usakA nAma naya hai / isa nayarUpa pramANa kA nAma naya pramANa hai / isakI prarUpaNA prasthaka dRSTAnta se vasati dRSTAnta se aura pradeza dRSTAnta se karane meM AI hai, isaliye naya ko tIna prakAra kA kahA gayA hai| (se kiM taM patthagadiiMteNaM) he bhadanta ! prasthaka dRSTAnta ko lekara jo nayapramANa ki prarUpaNA kI gaI hai, vaha kisa prakAra se hai ? uttara -- ( patthagadiI seNaM) prasthaka dRSTAnta ko lekara jo nayapramANa ki prarUpaNA kI gaI hai vaha isa prakAra se hai- ( se jahAnA mae keI purise parasuM mahAya aDabIsamahuto gacchennA) jaise koI puruSa parazu (kuThAra) lekara jaMgala kI ora jA rahA thA (laM pAsittA) use usa ora jAtA che. ( ta jahA ) mena (patthadive, vasahiditeNaM paesaditeNaM) prasthanA dRSTAntathI vasatinA dRSTAntathI ane pradezanA dRSTAntathI, tApa kahevAtu. A pramANe che ke pratyeka jIvAdika vastu anaMtadharmAtmaka che. te anata dharmomAMthI anya dharmone gauNu karIne ane vivakSita dharmAMne mukhya krarIne vastu pratipAdaka vakatAnA je abhiprAya hoya che te nayapramANu che. A nayarUpa pramANunuM nAma nayapramANa che. AnI prarUpaNA prasthaka dRSTAMtathI, vasati dRSTAMtathI ane pradeza dRSTAntathI karavAmAM AvI che, ethI nayanA traNa prakAra kahevAmAM AvyA che. (se kiM taM patyagaditeNaM) he mahanta ! prasthaka dRSTAntane laIne je tayapramAzunI prarUpaNA karavAmAM AvI che, te kai rIte karavAmAM AvI che? uttara - ( patthagaditeNaM) prasthaunA - pAlI dRSTAntanA AdhAre ke nayaprabhANunI pra3SaNA 42vAbhAM bhAvI che, te mA prabhA che. ( se jahAnAmae keI purise parasuM gahAya aDavI samahutto gacchejjA) prema / puruSa parazu (muhAra) sahane bhagasa ta23 44 rahyo hate. (taM pAkhittA) tene te ta23 to lene (keI vaejjA) For Private And Personal Use Only
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir igeriefdrakA TIkA sUtra 227 prasthakadRSTAntena nayapramANe nirUpaNam 565 tva maskAya gacchAmi / taM ca ko'pi chindantaM dRSTvA vadati-kiM chindasi trizuddho naigamo bhaNati - prasthakaM chinadmi taM ca ko'pi takSantaM dRSTvA vadati, kiM tvaM kSasi ? vizuddhako naigamo bhagati - prasthaka takSAmi / taM ca ko'pi ulkitaM dRSTrA vadati vimurikarasi vizuddhatarako naiMno bhaNati - prasthakam utka huA dekhakara (keI ejjA) kisI ne usase pUchA- (kahiM tuyaM gacchasi ? ) tuma kahAM jA rahe ho (avisuddho negamo bhaNaha) taba usase avizuddha naigamanaya ke matAnusAra hokara kahA - (pathagassa gacchAmi ) maiM prasthaka (pAyalI) lene ke liye jA rahA hU~ / ( taM ca keI chiMdamANaM pAsittA vajA, ki tuvaM chiMdasi ? visruddho negamo bhaNai - patthayaM chiMdAmi ) jaba vaha prasthaka banAne ke nimitta kisI vRkSa ko chedane lagA / taba yaha dekhakara usase kisI ne pUchA ki tuma yaha kyA cheda rahe ho-taba usane vizuddha naigama naya ke matAnusAra hokara aisA kahA- maiM prasthaka cheda rahA hUM / (taM ca koI tacchamArNa pAsittA vaejA, kiMtuvaM tacchasi ?) jaba vaha kASTha ko chIlane lagA taba usase kisIne aisA pUchA ki 'yaha tuma kyAchola rahe ho ? (visuddhatarAo gamo bhaNaha) taba vizuddhatara naigamanaya ke matAnusAra hokara usane uttara diyA (patthayaM tacchAmi ) maiM prasthaka chIla rahA hUM / (taM ca keha ukkIramANaM pAsittA vaejjA, kiM tuvaM ukkI: rasi ? vidvatarAo gamo jeNaha patthayaM ukkIrAmi) jaba use kisI mecho tene azna bhyo. ( kahi tuvaM gacchasi 1 ) tame yAM 44 rahyA cho. (avisuddho negamo bhaNaI) tyAre tethe avizuddha naigamanayanA mata bhuNa dhuM. (patthara gacchAmi) hu~ prastha sevA kardha rahyo bhuM. (taM ca keI chiramANaM pAkhittA vapajjA, kiM tuvaM chiMdAsi 1 visuddho negamo bhaNai patthayaM chidAmi) nyAre te prastha taiyAra rakhA bhATe artha vRkSane vA tatpara thye| tyAre tene Ama karatA joine kAie A pramANe pUchyu ke tame A zu kApI rahyA che ?, tyAre teNe vizuddha naigamanaya mujaba A pramANe javAma mAyA hai 'hu' asthAyI rahyo chu . (taM ca keI tacchamANaM pAsittA vajA, ki tuvaM tacchasi ?) kyAre te aSTane choTavA lAgyo, tyAre te mANusane ardho pUchayu hai yA tabhe zuddha chotI rahyA cha ? (visudvatarAo gamo bhaNaD) tyAre vizuddhatara naigamanaya mulya tethe zvAsa mAnya hai ( patthayaM tacchAmi ) hu prastha choTI rahyo cha. (taM ca kei ukkIramANaM pAkhittA vapajjA, ki tuvaM ukkIrasi 1 visuddhatarAo Negamo bhaNai - patthayaM ukkIrAmi ) For Private And Personal Use Only
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra rAmi / taM ca ko'pi vilivantaM dRSTvA vadati, ki tvaM vilikhasi ? vizuddhatarako naigamo bhaNati prasthakaM vilikhAmi / evaM vizuddhatarasya naigamastha nAmAkuTTitaH prastha kaH / evme| vyavahArasyApi / saMgrahasya citamitameyasamArUDhaH prasthakaH / ne prasthaka ke nimitta kASTha ke madhyabhAga ko nikAlate hue dekhA-to devakara pUchA yaha tuma kyA kara rahe ho-taba usane vizuddhatara naigamanaya ke abhiprAya ke vazavartI banakara uttara diyA maiM prasthaka ko ukera rahA huuN| (taM ca ke vilihamANa pAsittA vaejjA, kiM tuvaM vilihasivisuddhatarAo Negamo bhagai, patthayaM vilihAmi) jaba vaha usa utkIrNa kASTha para lekhanI se prasthaka banAne ke liye cihnita karane lagA arthAt prasthaka ke AkAra kI rekhAeM karane lagA taba use isa prakAra dekhakara kisIne usase pUchA tuma yaha kyA kara rahe ho-taba usane vizuddhatara naigamanaya ke abhiprAya vazavartI hokara kahA maiM prastaka ke AkAra ko aMkita kara rahA huuN| (evaM visuddhatarasta NegamassanAmAuDio patthao) ukta rIti se isa prasthaka viSaya meM isa prakAra se vahAM taka praznottara rUpa meM kahate calA jAnA cAhiye ki jaba taka vizuddhatara naigamanaya kA viSayabhUta vaha saMkalpita nAma prasthaka banakara taiyAra na ho jaave| (eva meva vavahArassa vi) isI prakAra se vyavahAra naya ko Azrita karake jyAre tene keIe prasthaka-nimitta kASThanA madhyabhAgane kahADatAM je te te jeIne pUchayuM-"A tame zuM karI rahyA che ? tyAre teNe vizuddhatara nigama naya mujaba javAba ApatAM kahyuM ke huM prasthaka utkIrNa karI rahyo chuM. (taca kei vilihamANaM pAsittA vaenjA, ki tuvaM vilihasi-visuddhatarAo Negamo bhaNai pathayaM vilihAmi) nyAre te Grsh STha 752 lemanI paDe prasthaka mATe cihno karavA lAge eTale ke prathakanA AkAranI rekhAo ukIrNa karavA lAge tyAre tene A pramANe karate joIne keIe pUchyuM, tame A zuM karI rahyA che. tyAre teNe vizuddhatara nAmanayanA mata mujaba ghucha Iprastha11 mArane mata rahyo chu. (evaM visuddhatarassa Negamassa na mAuDio patthao) mA prasna samayamA 652 bhurANa tyAM sudhI praznottara karatAM rahevuM joIe ke jyAM sudhI vizuddhatara nigamanane viSayabhUta te saMpita nAma prasthaka saMpUrNa rIte taiyAra na thaI jAya. (evameva vavahArasvavi) mA pramANe vyapA2nayane mAzrita zane 5y are For Private And Personal Use Only
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 227 prasthakadRSTAntena nayapramANanirUpaNam 567 RjusUtrasya prasthako'pi prasthakaH meyamavi prasthataH / prayANAM zabdanayAnAM prastha kasya arthAdhikArajJAyako yasya vA vazena prasthako niyate / tadetat prasthaka dRSTAntena ||muu0 227 // dokA-se ki taM' ityAdi atha kiM tat nayapramANam ? iti ziSyapaznaH / uttarayati-nayamamANamnItayo nayA:--anantadharmAtmakasya vastuna ekAMzaparicchittayaH, ta eva pramANaM nayA pragaNam / tama pAthakadRSTAntena vasatidRSTAntena 2 dezadRSTAntena ca nirUpyamANa. vAstrividham / prasthakAdi dRSTAntatrayeNa hetubhUtena trividhaM nayapramANaM bhavatI. bhI jAnanA caahiye| ( maMgahassa ciyamiyamejjasamArUto pattho) saMgrAlaya ke matAnusAra dhAnya se pUrA bharA huA hI vaha prastaka kaha. laavegaa| (ujjusuyarasa patthamo vi pattho mejjapi pasthao) Rju sUtra naya ke anusAra prasthaka bhI sthaka hai aura dhAnyAdika bhI prasthaka haiN| (tiNhaM sahanayANaM patthayassa asthAhigAra jANo jassa vA vaseNaM patthao niSphajjaha, se taM patthayadiTuMteNa) tathA zabda, samabhirUDha aura evaMbhUta ina tInoM nayoM ke mantavyAnusora jo prasthaka ke svarUpa ke parijJAna meM upayukta hai vaha prastaka kahalAtA hai kyoMki jisake prayAsa se prasthaka banA hai| isa prakAra yaha prastaka ke dRSTAnta se nayarUpa pramANa kA svarUpa kathana jAnanA caahiye| bhAvArtha---sa sUtra dvArA sUtrakArane naya ke svarUpa kA kathana prastaka ke dRSTAnta dvArA pradarzita kiyA hai / naigama, saMgraha vyavahAra, Rju matra, zabda, samabhirUDha aura evaMbhUta isa prakAra se ye sAta naya haiM-ina meM 2. (saMgahassa ciyamiyamejjasamArUDho patthao) sahanayAnA mata bhurAma dhAnyapUrita prastha 4 5254nA nAme manihita rI zAya che. (ujju suyasa patthao vi patthao mejjaMpi patthao) *sUtra naya bhukSaNa 5254 pa 5254 cha bhane dhAnyAhi pae prastha4 cha. (tiNhaM sadanayANaM sthayarasa atyAhigArajANao jassa vA patthao niSphajjai, se ta ptthydi;te) temaja zabda, samamirUDha ane evabhUta A traNe nAnA mantavyAnusAra je prasthAnA svarUpanA parijJAnamAM upayukata che, te prasthaka kahevAya che kemake emanA prayAsathI prasthaka taiyAra thayela che. A pramANe A prasthakanA dRSTAntathI nayapa pramANanuM svarUpa kathana jANavuM joIe. bhAvArtha-A sUtravaDe sUtrakAre nayanA svarUpanuM kathana prasthakanA dRSTAnta vaDe pradarzita karyuM che. nagama, saMgraha vyavahAra, Rju sUtra zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta A pramANe e sAta na che. AmAM je prathama naigamana For Private And Personal Use Only
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 568 __ bhanuyogadvArasUtre tyarthaH / tatra prathamaM prasthakadRSTAntena nayaM nirUpayati / prasthakadRSTAntena naya. maprAga me bodhyam / yathA hi-magadhadezapasiddhasya dhAnyamAnavizeSasya prasthakasya hetubhUtaM kASTha chedayituM sa yathAnAmakaH kazcit puruSaH parazu kuThAraM gRhItvA aDa. vIsamahutto' azvI saMmu vaH, samahutto' iti dezIzabdaH sammukhArthavAcakaH / aTavIsammukho gacchati, taM tathAvidha gacchantaM dRSTvA kazcit pRcchati-kutra tvaM gacchasi ? iti / tadA so'vizuddho naigamA avizuddhanaigamanayamanAnusArI san evaM bhagatimAyuttarayati-prathakAya gacchAmIti / ayaM bhAvaH-nake aneke prathama jo naigamanaya haiM -vaha saMkalipana viSaya meM vivakSita paryAya kA Aropa kara use usa vivakSita paryAyarUpa mAnatA hai| isakA khulAzA artha isa prakAra se hai-prasthaka yaha magadha deza prasiddha eka nAma vizeSa nAma hai| isase dhAnyAdika bharakara nApe jAte haiN| bundelakhaMDa tarapha ise cauthiyA, kahate haiM / yaha savAsera kA pramANa hotA thA / Ajakala isakA pracAra canda ho gayA hai| phira bhI isI prakAra kA eka nApa abhI taka calatA hai-jise kuraiyA kahate haiM / yaha kahIM 2 pItala kA banA hotA hai aura kahIM 2 kASTha kaa| inameM 5 sera 5 // ' sera anAja samA jAtA hai| aba bhI isase usa tarapha (vahA~ para) nApA jAtA hai| isa prakAra ke prasthA ko banAne ke saMkalpa se prerita hokara koI vyakti kASTha lene ke liye jaMgala kI ora jaba calane lagA-taba usase kisIne pUchA kahAM jA rahe ho usane kahA ki maiM prasthaka lene jA rahA hai| dekhA jAve-to abhI prasthaka paryAyasannihita nahIM hai, che, te saMkalita viSayamAM vivakSita paryAyanuM AropaNa karIne tene te vivakSita paryAyarUpa mAne che. AnuM tAtparya A pramANe che-prasthaka A magadhaderA prasiddha eka parimANa vizeSanuM nAma che. AnAthI dhAnyAdika bharIne mApavAmAM Ave che. buMdelakhaMDa tarapha Ane cauthiyA kahe che. A savAzeranuM pramANa che. AjakAla AnuM calana nathI. chatAMe A jAtanuM mApa hajI sudhI vyavahAramAM upayukta thAya che. jene kuraiyA kahevAmAM Ave che. A kaIka sthAne pItaLanuM hoya che. ane keIka sthAne kASThanuM hoya che. AmAM pAMcathI sADA pAMca sera anAja samAya che. Aje paNa te tarapha A mApanuM calana che. A jAtanA prasthaka taiyAra karavAnA saMkalapathI prerAIne keImANasa jyAre jaMgalanI tarapha cAlavA taiyAra thaye, tyAre te mANasane keIe pUchayuM ke "tame kyAM jaI rahyA che' tyAre teNe kahyuM ke huM prasthAka levA jaI For Private And Personal Use Only
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 227 prasthakadRSTAntena nayapramANanirUpaNam 569 bahavo gamA: vastuparicchedA yasya sa negama iti nainazanasya niruktiH / niruktizAdevAtra kakAralopo drssttvyH| yadyapatra prasthakakAraNabhUtakASThanimitta meva tasya gamanaM, na tu prasthakanimittam , tathA'pya nekapakAravastvabhyupagamaparakanaigamanayaparatvAt kAraNe kAryopacArAt tathAvidhavyavahAradarzanAdevamapyasau kathayati-prasthakAya gacchAmIti / taM ca puruSaM kamapi vRkSaM chindantaM dRSTvA kazcid sirpha usameM saMkalpa mAtra hai| parantu pUchane para jo usa vyakti ne uttara diyA haiM, vaha kevala niSpanna hue prastaka ko mAnakara diyA hai| yaha usakA abhiprAya avizuddha naigamanaya kI mAnyatAnusAra hai| naigamanaya ke avizuddha vizuddha, vizuddhatara aise kaI bheda haiN| avizuddha isa abhiprAya ko isaliye kahA gayA hai ki-'abhI prasthaka paryAya kisI bhI aMzarUpa meM udbhUta nahIM huI hai| 'vastu ko jAnane ke abhiprAya jisa naya ke aneka hote haiM, usa naya kA nAma naigamanaya hai / 'nake gamAH yasya saH naigama:-'yaha naigamazabda kI vyutpatti hai| yahAM 'ka' kA lopa hokara naigama banA hai| yadyapi prasthaka paryAya ke kAraNabhUta. kASTha ko hI lene ke liye vaha jA rahA hai-parantu pUchane para jo vaha aisA uttara detA hai ki-maiM prasthaka lene ke liye jA rahA huuN| isakA kAraNa yaha hai ki-naigamanaya aneka prakAra se vastu ko mAnatA hai-isaliye kAraNa meM kArya kA upacAra karake vaha aisA kaha detA hai / aura isIkA rahyo chuM. Ama vicAra karIe te hajI prasthA paryAya sannihita nathI phakta te mANasanA manamAM te viSe saMkalpa mAtra kurita thayela che. paraMtu pUchyA pachI te mANase tene javAba Ape, te nipanna thayela prasthakane mAnI ne ja Ape che. A tene abhiprAya avizuddha naigamanayanI mAnyatAnusAra che. nagamanayanA avizuddha, vizuddha, vizuddhatara jevA ghaNuM bhedo che. A abhiprAyane avizuddha eTalA mATe kahevAmAM Avela che ke "hajI prathaka paryAya keIpaNuM aMzarUpamAM uddabhUta thayela nathI. je vastune jANavAnA ghaNA abhiprAya 2 nayanA DAya te nayanu nAma naigamanaya che. "neke gamAH yasya saH naigamaH" A nigama zabdanI vyutpatti che. ahIM "kIne lepa thaIne nigama zabda siddha thayela che. jo ke te prasthaka paryAyanA kAraNabhUta kASThane grahaNa karavA ja te jaI rahyo che, paraMtu praznanA uttaramAM te A pramANe javAba Ape che ke huM prasthaka levA jaI rahyo chuM. AnuM kAraNa A pramANe che ke "nagamanaya aneka prakArathI vastune mAne che, ethI kAraNamAM kAryane upacAra karIne te A a072 For Private And Personal Use Only
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 570 anuyogadvArasUtre vadati-kiM tvaM chindasi ? tataH sa vizudo naigamA pUrvApekSayA kiMcid vizuddha gamanayamatAnusArI san evaM bhaNati-prasthakaM chinanIti / atrApi kArye kAraNopacArAt tathAvidhavyavahAradarzanAdeva kASThe'pi chidyamAne prasthakaM chinamItyuttaram / kASThasya prasthakaM prati kiMcidAsanakAraNatvAd vizuddhattam / pUrvatra tu ativyavaH hitatvAd vizuddhatvam / pUrvapUrvApekSayA uttarottarasya vizuddhatvaM bodhyam / punastameva kASThaM takSantaM tanUkuntiM taM puruSa dRSTvA ko'pi puruSaH pRcchati-kiM tvaM takSasi ? loka meM aisA vyavahAra bhI dekhA jAtA hai / tathA jaba vaha kASTha ko prastaka ke nimitta kATane lagA aura pUchane para jaba usane 'prasthaka kATa rahA hai| aisA uttara diyA to yaha uttara bhI usakA naigamanaya kI mAnyatAnusAra ThIka hai| yahAM bhI umane kAraNa meM kArya kA upacAra kiyA hai| yahA~ jo naigamanayako vizuddha prakaTa kiyA gayA hai, usakA bhAva yaha hai 'kASTha meM prasthaka ke prati pUrvakathana kI apekSA kizcit Asana kAra* NatA hai| pahile utsara meM to kASTha meM ativyavahitatA hone ke kAraNa kiMcit bhI AsannakAraNatA nahIM hai| isaliye usa uttara ko avi. zuddha kahA gayA hai / isa uttara ke bAda aura bhI jitane uttara prasthaka saMbandhI prakaTa kiye haiM, unameM pUrva pUrva kI apekSA uttara 2 ke uttaroM meM isI kAraNa se vizuddhatA jAnanI caahiye| isI prakAra se jaba vaha prasthaka ke nimitta usa kASTha ko chIlane lagA aura pUchane para jaba usane aisA uttara diyA ki 'maiM prasthaka ko chIla rahI hUM' taba isI naya pramANe kahe che ane lekamAM A jAtane vyavahAra paNa jovAmAM Ave che. tathA jyAre te kASThane prasthaka mATe kApavA lAgyuM ane pUchaLyA pachI teNe prasthaka kApI rahyo chuM." A jAtane javAba Ape, te A jAtane javAba paNa naigamaya mujaba barAbara ja che. ahIM paNa teNe kAraNamAM kAryane upacAra karyo che. ahIM je nigamanayane "vizuddha' kahevAmAM Avela che, tene bhAva A che ke "kASThamAM prasthAnA prati pUrva kathananI apekSAe kiMcit Asanna kAraNutA che. pahelA uttaramAM te kASThamAM ativyavahitatA hovA badala saheja paNa Asanna kAraNatA nathI, ethI A uttarane avizuddha kahevAmAM Avela che. A uttara pachI bIjA paNa jeTalA uttara prathaka saMbaMdhI prakaTa karavAmAM Avela che, temAM pUrva pUrvanI apekSA uttara uttaranA javAbamAM A kAraNathI ja vizuddhatA jANavI joIe. A pramANe jyAre te parathaka mATe kASThane chelavA lAge che ane A saMbaMdhamAM prazna karyA pachI teNe A jAtane javAba Ape ke huM prasthAne chelI rahyo chuM tyAre A nayanA For Private And Personal Use Only
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 227 prasthakadRSTAntena nayapramANanirUpaNam 571 tataH sa pUto vizuddhataranaigamana yamatamanusRtya vati--prasthaka takSAmIti / tato kASThakhaNDam utkirantaM kASThasya madhyabhAgaM nistArayantaM taM puruSa dRSTvA ko'pi pRcchati-kiM tvamuskirasi ? tataH pUrvApekSayA vizuddhataranaigamanayamanusRtya sa vadati-prasthakamutkirAmIti / tatazca utkIrNa taM kASThaM vilikhantaM lekhnyA mRSTaM kurvantaM taM puruSa dRSTvA ko'pi pRcchati-kiM tvaM vilikhasi ? iti / tataH sa pUrvA. pekSayA'pi vizudrataranayamanumRtya vakti-masthakaM vilivAmIti / evam-uktarItyA tAvad vaktavyaM yAvad vizudatarasya naigamasya-vizu itaranaigamanayAnusAreNa Aku. ke abhiprAyAnusAra usakA yaha kathana satya mAnA jAtA hai / aura aisA usakA abhiprAya pUrva kI apekSA vizuddhatara hotA hai| isa prakAra jaba taka lokavyavahAra prasiddha prasthanAma kI paryAya prakaTa nahIM ho jAtI-taba taka ke pahile ke prasthaka saMvandhI jitane bhI uttara hoMge ve saba isI naya ke antargata mAne jaavege| vyavahAra naya loka vyavahAra kI pradhAnatA ko lekara pravartita hotA hai| isaliye jaba loka meM pUrvokta avasthAoM meM sarvatra prastakavyavahAra hotA hai, taba naigamanaya ke jaisA vyavahAra naya bhI mAnatA hai| sAmAnyarUpa se samasta vastu ko jo grahaNa karatA hai, aisA naya saMgraha naya hai / isa naya ke mantavyAnusAra jaba prasthaka dhAnyAdika meya vastu se bharA hogA-tabhI vaha prasthaka zabda kA vAcya hogaa| naigama aura vyavahAra ye do naya avizuddha haiM, isaliye prasthaka ke kAraNabhUna jo vRkSAdika haiM, ve bhI prasthaka ke kArya ke akaraNa abhiprAya mujaba tenuM A kathana satya mAnavAmAM Ave che. ane tene A A jAtane abhiprAya pUrvanI apekSA vizuddhatara hoya che. A pramANe jyAM sudhI lekavyavahAra prasiddha prasthaka nAmanI paryAya prakaTa thaI na jAya tyAM sudhI nA pahelAnA prasthaka saMbaMdhI jeTalA javAbo haze, te badhA A nayanA antargata ja mAnavAmAM Avaze. vyavahAranaya lokavyavahAranI pradhAnatAne laIne pravartita hoya che. ethI ja jyAre lekamAM pUrvokta avasthAomAM sarvatra prasthaka vyavahAra hoya che, tyAre naigamanI jema vyavahAranaya paNa mAne che. sAmAnya rUpathI samasta vastune je grahaNa kare che, e naya saMgrahanaya che. A nayanA mantavyAnusAra jyAre prasthaka dhAnyAdika meya vastuthI pUrita thaze. tyAre ja te kharekhara prastha zabda vApya thaze. nigama ane vyavahArathI eo bane naye avizuddha che, ethI prathakanA kAraNabhUta je vRkSAdike che, teo paNa prathakanA kAryanA kiraNakALamAM paNa praka kahevAmAM AvyAM che. For Private And Personal Use Only
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir har digitaaree hino nAma prasthakaH = lokopayogI prasthako nippayate iti / evametra vyavahArasyApi vyavahAranayamAzrityApi bodhyam / ayaM bhAvaH - lokavyavahAraprAdhAnyena vyavahAranayaH pravarttate / loke ca pUrvoktAvasthAsu sarvatra prasthaka vyavahAro bhavati, ato naigamanayavad vyavahAranayo bodha iti / saMgrahasya = saMgRhNAti = Adatte sAmAnyarUpatayA sarva vastvayaM = saMpa hastasya matAnusAreNa citamitameyasamArUDhaH-cittaH= dhAnyena vyAptaH, sa ca dezato'pi bhavatyata Aha mita = pUritaH, ataeva meyasamArUDhaH-meyaM=trAnyAdikaM samArUDhaM sthitaM yatra sa tathA trayANAmapi karmadhArayaH, prasthakaH prasthakatvenocyate / ayaM bhAvaH - naigamavyavahAranayayora vizuddhasvAt prasthakakAla meM bhI prasthaka kaha diye jAte haiM / paraMtu saMgrahanaya ina donoM se vizuddha haiM, isaliye isa naya ke matAnusAra apane kArya karane meM kSama hI vaha prasthaka kA vAcya hotA hai / yaha naya sAmAnya se sabhI prasthakoM kA ekarUpa se saMgraha karatA hai| yadi yaha naya vizeSa rUpa se prasthakoM kA saMgraha kare to vivakSita prasthaka se bhinna prasthaka meM prasthakapanA hI siddha nahIM ho sktaa| kyoMki sAmAnya ke binA vizeSoM kA astitva hI nahIM banatA hai / isaliye sAmAnyavAdI hone ke kAraNa yaha naya samasta prasthakoM ko eka hI prasthaka mAnatA hai| RjumUtra naya ke anusAra prasthaka bhI prasthaka hai aura dhAnyAdika mega bhI prasthaka hai| aisA jo kahA haiM, usakA abhiprAya aisA hai ki- 'yaha naya vartamAnakAlika mAna aura meya ko hI mAnatA hai / naSTa hone se aura anutpanna hone se sattA vihIna hone ke kAraNa bhUta aura bhaviSyat kAlina mAna aura meya ko nahIM paraMtu saMgraha e bannethI vizuddha che. ethI A nayanA mata mujama peAtAnA kArya sa`pAdanamAM sakSama te prasthaka ja kharekhara prasthaka zabda vAsthya hAya che. A naya sAmAnyanI apekSA e sasthAne eka rUpamAM sagraha kare che. jo A naya vizeSarUpathI prasthAnA saMgrahu kare teA vivakSita prasthathI bhinna prasthamAM prasthakatva ja siddha thAya nahi. kemake sAmAnya vinA vizeSAnu astitva ja kalpI zakAya nahi. eTalA mATe sAmAnyavAdI hAvA badala A naya samasta prasthAne eka ja prastha mAne che. RjusUtranaya mujakha prasthaka pazu prathaka ja che ane dhAnyAdika meya paNa prasthaka che. Ama je kahevAmAM Avyu che, tenA abhiprAya A pramANe che ke A naya vartamAnakAlika mAna ane eya ne ja mAne che. naSTa hovAthI ane anupanna hovAthI sattAvihIna hAvA badala bhUta ane bhaviSyat kAlIna mAna ane preyane mAnatA nathI. For Private And Personal Use Only
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 227 prasthakadRSTAntena nayapramANanirUpaNam 573 kAraNaM vRkSAdirapi prasthakakAryAkaraNakAle'pi prasthakaH moktaH / saMgrahanayastu tAbhyAM vizuddhaH, ano'ya nayA matAnusAreNa svakAryakaraNakSama eva prasthA ityucyate / ayaM nayaH sAmAnyena sarvAnapi prasthakAnU saMgRhAti / yadya vizeSatayA prasthakAna saMgRhNIyAttarhi vivakSitapasthakabhinna prastha ke prasthakatvameva na midhyet , ato'yaM nayaH sarvAnapi prasthakAna eka evaM prasthaka iti manute sAmAnyavAditvAditi / RjumUtranayastu kASThaniSpanna mAnavize meyaM dhAnyAdikaM cApi prasthaka iti manute, umayApi prastha keti vyavahAradarzanAta prasthakatvena mAnameyayozcapratIteH / ayaM ca pUrvasmAd vizuddhataratvAd vartamAnakAlikameva mAnaM meyaM ca pratipAdyate, na tu atItAnAgatakAlika mAnaM meyaM ca, tayopinaSTAnutpannatvenAsatyAditi / pANAM zahanayAnAm-zabdapradhAnatAyAH zabdAnusAreNaivArthamicchantyamI, ataete zabdanayA ucyante, AdhAstu, zabdA yathA kathaMcid bhavantu mukhyAtvaryA eveti te'rthanayA ucyante, ata eSAM trayANAM zabdana pAnAM zabdasamabhirUdvaivaMbhUtAkhyAnAM mAnatA hai / isaliye jisa kSaNa meM prasthaka apanA kArya kara ne meM lagA huA hai, aura dhAnyAdika nApe jA rahe haiM, tabhI ve pUrva naya kI apekSA vizuddhatara hone ke kAraNa isa naya ke anumAra prasthaka mAne jAte haiM / zabda naya, samabhiruDhanaya aura evaMbhUtanaya ye tInoM naya pradhAna hote haiM / isaliye zabda ke anusAra hI ye artha kA pratipAdana karate haiN| ataH inheM zabdanaya kahA hai / tathA Adi ke jo 4 naya haiM, veM artha kI mukhyatA se hote haiM-isaliye ve arthanaya kahalAte haiN| ina tIna zabdanayoM ke mata meM prasthaka ke svarUpa ke parijJAna se upayukta huA jIva prasthaka kahA gayA hai / isakA tAtparya yaha hai 'ye naya bhAva pradhAna haiN|' isaliye ye bhAva prasthaka ko hI mAnate haiN| bhAvaprasthaka kA tAtparya haiMprasthaka kA upyog| isaliye ina nayoM ke mantavyAnusArabhAvaprasthaka eTalA mATe je kSaNamAM prasthaka pitAnA kAryamAM pravRtta thayela che ane dhAnyAdika tenA vaDe mapAI rahyAM che, tyAre ja te pUrvanayanI apekSAe vizuddhatara hovA badala A naya mujaba prasthaka mAnavAmAM Ave che. zabdanaya, samabhirUDhanaya ane evaMbhUtanaya A traNe nA pradhAna hoya che. eTalA mATe zadAnusAra ja e arthanuM pratipAdana kare che. ethI ja emane zabdanaya kahela che. tathA prathama je cAra naye che te arthanI mukhyatAthI hoya che, eTalA mATe te arthanaya kahevAya che. A traNa zabdananA matamAM prasthanA savarUpanA parijJAnathI upayukata thayela chava prasthaka kahevAmAM Avela che. AnuM tAtparya A pramANe che ke, A na bhAvapradhAna che. ethI e bhAva prasthane ja mAne che. bhAva prasthanuM tAtparya che. "prasthane upayoga, For Private And Personal Use Only
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 57. anuyogadvArasUtre mate prastha kasya arthAdhikArajJA prastha svarUpArijJAnopayuktaH prasthA ityucyate yato hi yadvazAt prastha ko niSpadyate / ayaM bhAva:-'bhAvapradhA hyane nayAH santi' ityata ete bhAvastha meve chanti / bhAvastu prastha kopayogaH, ato'tra prasthakopayogaH prasthakaH / upayogopayogavatorabhedAt upayogavAnapi ca prasthakaH / zabdAdinayatrayamate tu yo hi yatropayuktaH sa eva bhavati, upayogalakSaNo jIva iti jIvalakSaNAMt / upayogAzcAtra prasthakAdiviSayatayA pariNato'ta ito 'nyajjIvasya rUpAntaraM na bhavitumarhatIti / vA athavA yasya prasthakartRgatasya upayogasya vazena prasthako niSpadyatesampanno bhavati, tatropayoge vartamAnaH kartA prasthaka ityucyate / nahi prasthakopayogarahitaH kartA kadAcidapi prasthakanirmANe samarthaH zabda kA vAcyArtha paDatA hai| upayoga aura upayogavAn meM abheda hotA hai-ataH upayogavAn bhI prasthaka kahalAtA hai| ina zabdAdinaya ke mata meM to jo jahAM upayukta hotA hai, vaha vahIM hotA hai, kyoMki jIva kA lakSaNa upayoga kahA gayA hai / isaliye jIva kA lakSaNarUpa yaha jaSa prasthaka ko viSaya karatA hai-taba vaha usa rUpa pariNama jAtA hai-isaliye prasthaka ke upayoga ko prasthamAna liyA jAtA hai / isI kAraNa upayoga ke atirikta aura kucha jIva kA svarUpa nahIM mAnA gayA hai| athavAprasthaka ko banAnevAle vyakti ke jisa upayoga ke vaza se prasthaka niSpanna hotA hai, usa upayoga meM vartamAna vaha kartA prasthaka kahA jAtA hai| kyoMki kartA meM jaba taka prasthaka ko banAne kA upayoga nahIM jagegA, taba taka kabhI prasthaka ko nahIM banA skegaa| isaliye usa prasthaka ko niSpanna eTalA mATe A nAnA matavyAnusAra bhAva prasthaka zabdane vAcyArtha hoya che. upaga ane upagavAnamAM abheda hoya che, ethI upagavAna paNa prasthaka kahevAya che. A zadAdina trayanA matamAM te je jyAM upayukta hoya che. te tyAM ja hoya che. kemake jIvanuM lakSaNa upaga kahevAmAM AvyuM che. ethI jIvalakSaNasvarUpa A upaga jyAre prasthakane pitAne viSaya banAve che tyAre te tadurUpamAM pariNata thaI jAya che. eTalA mATe prasthakanA upayogane prasthaka mAnI levAmAM Ave che. A kAraNathI ja upayoga sivAya jIvanuM keIpaNa jAtanuM svarUpa mAnavAmAM AvatuM nathI. athavA-prasthakane taiyAra karanAra puruSanA je upagane laIne prasthaka niSpanna thAya che, te upagamAM vidyamAna kahevAya che. kemake kartAmAM jyAM sudhI prasthaka 2canA-viSayaka upaga mAnavAmAM Avaze nahi, tyAM lagI te prasthaka banAvI zakaze ja nahi. eTalA mATe te prasthakane niSpanna karanArA For Private And Personal Use Only
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 228 vasatidRSTAntena nayapramANanirUpaNam 575 9 syAt, ata upayogAnanyatvAt sa eva prasthakaH / ayaM bhAvaH sarve padArthAH svAtmanyeva vartante, natvAtmavyatirikte AdhAre, etanmatena anyasya anyatra dRzyayogAt / atreyaM yuktiH parathakazca nizcayAtmakaM mAnamucyate, nizcayazca jJAnaM tacca jAtmani kA bhAjanena vRttimanubhavitumarhati cetanAcedanayoH sAmAnAdhikaraNyA bhAvAt tasmAt prasthakopayukta eva prasthako bodhya iti / prakRtamupasaMharannAhatadetat prasthakadRSTAnteneti // mu0 227 // itthaM prasthakAntena nayapramANaM nirUpya samprati vasatidRSTAntena tatparUpayati mUlam - se kiM taM vasahidineNaM? vasahRiditeNaM-se jahA nAmae kei purine kaMcipurisaM vaeja-kahiM tuvaM vasasi ? taM karanevAle upayoga se ananya hone ke kAraNa vaha kartA prasthaka kahA jAtA hai / isakA tAtparya yaha ki - 'jitane bhI padArtha haiM, ve saba apanI AtmA meM rahe hue hai- mahamA se bhinna kisI anya AdhAra meM nahIM / isa siddhAnta ke anusAra anya padArtha kI anyatra vRtti nahIM mAnI gaI hai / isa viSaya meM yukti isa prakAra se hai ki nizcayAtmaka mAna prasthaka kahalAtA hai / aura yaha nizcaya jJAnarUpa par3atA hai / aba vicAra karo ki- 'jo nizcayarUpa prasthaka hai, vaha jaDAtmaka kASTha meM kaise apanI vRtti kA anubhava kara sakatA hai / kyoMki cetana aura acetana meM samAnAdhikaraNatA nahIM bana sakatI hai| isaliye 'prasthaka ke upayoga se yukta AtmA hI prasthaka haiM' aisA mAnanA caahiye| aisA abhiprAya ina tIna zabdanayoM kA hai / // sU0 227 // upayAgathI ananya hAvA badala te kartAne prastha kahevAmAM Ave che. tApa A pramANe che ke jeTalA padArtho che, te save. ApaNI AtmAmAM vidyamAna che. AmAthI bhinna koIpaNa vastumAM temanI sattA nathI. A siddhAnta mujaba anya padArthonI anyatra vRtti mAnavAmAM AvI nathI. A sabadhamAM yukti A pramANe che ke-nizcayAtmaka mAna prastha kahevAmAM Ave che. ane A nizcayajJAna rUpa hAya che. have ApaNe vicAra karIe ke 'je nizcayarUpa prasthaka che, te jaDAtmaka kASThamAM kevI rIte peAtAnI vRttinI anubhUti karI zake ? kemake cetana ane acetanamAM samAnAdhikaraNatA hAya ja nahi. eTalA mATe prasthakanA upacegathI yukta AtmA ja prasthaka che. Ama mAnI levuM joie, A jAtanA abhiprAya traNa zakhsanAnA che. AsU 2275 For Private And Personal Use Only
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogadvArastra avisuddho gamo bhagai-loge vsaami| loge tibihe paNNatte, taM jahA--uDDaloe aholoe tiriyaloe, tesu savvesu tuvaM vasasi? / visuddho Negamo bhagai-tiriyaloe vsaami| tiriya. loe jaMbUddovAiyA sayaMbhUramaNapajjavasANA asaMkhijA dIvasamuddA paNNattA, tesu savvesu tuvaM vasasi ? / visuddhatarAo gamo bhaNai-jaMbuddIve vsaami| jaMbUdIve dasa khettA paNNatA, taM jahAbharahe eravae hemabae eraNNavae harivasse rammagavasse devakurU uttarakurU putvavidehe avaravidehe, tesu savvesu tuvaM vasasi ? / visuddhatarAo Negamo bhaNai-bharahe vAle vsaami| bharahe vAse duvihe paNNatte, taM jahA-dAhiNabharahe uttaDDabharahe ya, tesu dosu tuvaM vssi?| visuddhatarAo NegamA bhaNai--dAhiNaDDabharahe vsaami| dAhiNabharahe aNegAI gAsAgaraNagarakheDakabbaDamaDaMba. dogamuhapaTTagAsamasaMvAhasanni besAI, tesu sambesu tuvaM vasapi ? / visuddhatarAo Negamo bhaNai-pADaliputte vsaami| pAiliputte aNegAiM gihAI, tesu sabbesu tuvaM vssi?| visuddhatarAo Negamo bhaNai-devadattassa ghare vsaami| devadattassa ghare aNegA kohagA, tesu savyesu tuvaM vasasi ? visuddhatarAo gamo bhagai. gambhaghare vsaami| evaM visuddhassa gamassa vsmaanno| evameva vvhaarssvi| saMgahassa saMthArasamArUDho vsi| ujjuyassa jesu AgAsapaesesu ogADho tesu vsi| tiNhaM sadanayANaM AyabhAve vsi| se taM vasahidihateNaM ||suu0228|| For Private And Personal Use Only
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhanuyogacandrikA TIkA sUtra 228 vasatidRSTAntena nayapramANam chAyA-atha kiM tat vasatidRSTAntena ?, vasatidRSTAntena sa yathAnAmaka: ko'pi puruSaH kazcit puruSaM vadati, kutra vaM vasasi ?, tam avizuddho naigamo bhaNati-loke vasAmi / lokaH trividhaH prajJaptaH, tadyathA-UcalokaH adholokA tiryakalokaH, teSu sarveSu tvaM vamasi ? vizuddho naigamo bhaNati-tiryakloke vasAmi / tiryakloke jambUdvIpAdikAH svayaMbhUramaNaparyavasAnAH asaMkhyeyAH dvIpa isa prakAra prasthaka ke dRSTAnta se naya kA svarUpa nirUpaNa karake aba vasati ke dRSTanta se usakA nirUpaNa sUtrakAra karate haiM'se kiM taM vasahidiTTateNaM' ityAdi / zabdArtha-se kitaM vasahidiTuMteNaM) he bhadanta !vaha vasati dRSTAnta kyA hai ? ki-'jisase naya ke svarUpa kA grahaNa hotA hai ? (vasahidiI teNaM) vasatidRSTAnta se naya svarUpa kA pratipAdana isa prakAra se hai-(se jahA nAmae keipurise kaMcipurisaM vaejjA kahiM tuvaM vasasi ?) jaise kisI puruSane kisI eka puruSa se pUchA ki tuma kahAM rahate ho ? (taM avisuddho Negamo bhaNaha) taba usane avizaddha naigamanaya ke matAnusAra hokara kahAki (loge vasAmi) meM loka meM rahatA huuN| (logetivihe paNNatte) taba pUchanevAlene phira pUchA ki loka to tIna prakAra kA hai / (taM jahA) jaise-(uDuloe, aholoe,tiriyaloe) upraloka, adholaka, tiryakloka (tesu savvesutuvaM A pramANe prasthakanA dRSTAtathI nayanA svarUpanuM nirUpaNa karIne have vasatinA daSTAntathI sUtrakAra tenuM nirUpaNa kare che. 'se ki ta vasahididruteNaM' ityaadi| zA-(se ki ta vasahidivateNaM) ke mahanta ! nA 43 naya 2135nu' 7 thAya che. sati zAntanu 2135 yu cha ? (vasahidi,teNaM) 5sati dRSTAntathI naya 2135nu pratipAdana mA pramANe che. (se jahA nAmae keipurise kaMci purisaM vaejjA kahiM tuvaM vasasi ?) bha / 522 se 52pane prazna yo tama yA 27 ch| ? (ta' avisuddho Negamo bhaNai) tyAre tere avishdvngmnyn| matAnusAra vAma bhAvya (loge vasAmi) 29 chu. (loge tivihe paNNatte) tyAre prazna bhI pA2 prazna yo to tra prA2na che. (tauM jahA) maI (uDDaloe aholoe tiriyaloe) Baras apAyo, bhane tiya44 (Thesu savvesu tuvaM vasasi) to tame mA to mAM se! che! ? (visuddho Negamo bhaNai) tyAre vizuddhanaya bhuNa tethe 4 (tiriyaloe vasAmi) tiya mAM 2 cha (tiriyaloe jaMbU dIvAiyA a073 For Private And Personal Use Only
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogadvArasUtre samudrAH prajJaptAH, teSu sarveSu tvaM vasasi ? vizudratarako naigamo bhaNati-jambUdvIpe vasAmi / jambUdvIpe daza kSetrANi prajJaptAni, tadyathA bhAratam airavataM haimavatam airaNyavataM harivarSa ramyakarSa devakuravaH uttarakuravaH pUrvavidehaH aparavidehaH, teSu sarveSu tvaM vasasi ? vizuddhatarako naigamo bhagati bhArate varSe vasAmi / bhArataM pasasi) to kyA tuma ina sayoM meM rahate hai| ? (visuddho NegamA bhaNai) taba vizuddha naigamanaya ke abhiprAya ke vazavartI banakara usane kahA-(tirie loe vasAmi) maiM tiryazloka meM rahatA huuN| (tiriyalAe jaMbUddIvAiyA sayaMbhUramaNapajjavasANA asaMkhijjA dIvasamuddA paNNattA) taba phira pUchane vAlene pUchA ki tiryakloka meM jaMbUdIpa Adi svayaMbhUramaNa paryaMta asaMkhyAta dvIpasamudra kahe gaye haiM, to kyA (tesu samvesu tuvaM vasasi) tuma ina sayoM meM rahate ho? (visuddhatarAo NegamA bhaNai jaMbahIvevasAmi) taba vizuddhatara naigamanaya ke abhiprAya yazavartI banake usane uttara diyA ki maiM jaMbUdvIpa meM rahatA huuN| (jaMbUdIve dasakhettA paNNattA) taba phira pUchane vAle ne pUchA ki jaMbUdvIpa meM dazakSetra kahe gaye haiN| (taM jahA) jaise (bharahe eravae hemavae, eraNNavae, harivasse, rammagavasse, devakurU, uttarakurU puvyavidehe avaravidehe,) bharata, airavata, haimavata, airaNyavata, harivarSa, rampakavarSa, devakurU uttarakurU pUrvavideha, aparavideha, (tesusamvesu tuvaM vasasi) to kyA tuma ina daza kSetroM meM rahate ho? (visuddhatarAo Negamo bhaNai-bharahe vasAmi) taba vizuddhatara naigamanaya ke abhiprAyAnusAra saMyabhUramaNa gajjavasANA asaMkhijjA dIvasa muddA paNNattA) tyAre / praznaktae prazna karyo ke tiryaku leka jaMbudvIpa vagere svayaMbhUramaNa paryata sabhyAta 5 samudra che. to zu (tesu samvesu tuvaM vasasi) tame bhA sabhA nivAsa 42 / ch| ? (visuddhatarAo Negamo bhaNai jaMbU dIve va sAmi) tyAre vizuddhatara nigamanayanA abhiprAya muja ma teNe javAba Ape ke huM mudvIpamA 2 chu. (jaMbUddIve dasakhettA paNNatA) tyA232 praznAme prazna dhyA hai pUdI5mA 4za kSetra Ave che. (ta jahA bharahe ekhae, hemavae, airaNNAe, harivasse, rammagavasse, devakuru, uttarakuru, puThvavidehe, avaravidehe) bharata, bhairavata, mata, au29ya1ta, viSa, 2-5415, 342, utta242, viDa, a52vihe. (tesu savvesu tuvaM vasasi) te zuM tame mA sarpa kSetramA nivAsa re| ch| 1 (visuddhatarAo Negamo bhaNai bharahe vasAmi) pyAre vizuddhatara naigamanayanA abhiprAyAnusAra teNe javAba Ape ke huM bharata For Private And Personal Use Only
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir % E anuyogacandrikA TIkA sUtra 228 vasatidRSTAntena nayapramANam 6 dvividhaM prajJaptaM, tadyathA-dakSiNArdhabhArata uttarArdhabhArataM ca tayoyostvaM vasasi ?, vizuddhatarako naigamo bhagati-dakSiNAbhArate vasAmi / dakSiNArdhabhArate aneke grAmAkarana garakheTakarbaTamaDambadroNamuvapattanAzramasaMvAhasannivezAH, teSu sarveSu tvaM vasasi / vizudvatarako gamo bhaNati-pATaliputre vamAmi / pATaliputre hokara use uttara diyA maiM bharatakSetra meM rahatA hU~ / (bharahe vAse duvihe paNNatte) phira pUchanevAlene usase pUchA ki bharata kSetra to do prakAra kA kahA huA hai / (taM jahA) jaise (dAhiNabharahe uttaraDabharahe ya) eka dakSiNArdhabharata aura dUsarA uttarArddha bharata / (tesu dosu tuvaM vasasi) seo kyA tuma ina donoM meM rahate hai| / (visuddhatarAo NegamA bhaNai ) taSa vizuddhatara naigama kI mAnyatAnusAra usane pUchanevAle se kahA (dAhiNa Damarahe vasAmi) mai dakSiNArdha bharatakSetra meM rahatA huuN| (dAhiNabharahe aNegAI gAmAgaraNagaranigamakheDakabbaDamabadANamuhapaTTaNAsamasaMvAhasannivesAI) pUchanevAlene phira usase pUchA ki dakSiNArdha bharata meM aneka grAma, Akara, nagara, nigama, kheTa, karbaTa, maDaMba, droNamukha, paTTana, Azrama saMvAha aura sanniveza haiN| (tesu savvelu tuvaM vasami) to kyA tuma ina saba meM rahate hai| / (visuddhatarAo NegamA bhaNai )taSa vizuddhatara naigamanaya ke abhiprAyAnusAra hokara usane kahA ki (pADaliputte vasAmi) maiM pATaliputra meM rahatA huuN| pUchanevAlene phira usase pUchA kSetramA 2 chu.. (bharahe vAse duvihe paNNatte) 5 prazratA prazna ye hai maratakSetra meM sAgamA vibhata thayesa che. (tajahA) rebha. (dAhiNabharahe uttarabharahe ya) mekSiA marata ane jAtrA bharata. (tesu dosu turva vasasi) to zuM tame se bhannemA se ch| 1 (visuddhatarAo Negamo bhaNaiM) tyAre vizuddhatara nigamanayAnusAra teNe praznakartAne javAba ApatAM kahyuM(daahinnddddbhrhe vasAmi ) hu kSiA 12takSetramA pasu chu. (dAhiNa bharahe aNe gAI gAmAgaraNagaranigakhemaDa kabbaDamaMDabadoNamuhapaTTaNAsamasaMvAhasannivesAI) praznakartAe pharI prazna karyo ke dakSiNA bharatakSetramAM grAma, Akara, nAra, niyama, , 45 2, mana, dro bhuma, paTTana, mAzrama, sapA, sanni deza cha. (tesu savvesu tuvaM vasasi) tezutame sabhA nivAsa 42 / ch| ? (visaddhatarAo Negamo bhaNai) tyAre vizuddhatara naigamanayanA maniprAyAnusAra te vAma pAyo (pADaliputte vasAmi) hu pATaliputramA pasu chuH For Private And Personal Use Only
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 580 anuyogadvAra anekAni gRhANi teSu sarveSu tvaM vasasi ?' vizuddhArako naigamo bhaNati - devadattasya gRhe vasAmi / devadattasya gRhe anekAH koSTakAH teSu sarveSu tvaM basasi ? vizuddhatarako naigamo bhaNati - garbhagRhe vasAmi / evaM vizuddhasya naigamasya vasan / evameva vyavahArasyApi / saMgrahasya saMstArakasamArUDho vasati / RjumUtrasya ki ( pADalipute agAIM gihAI tesu savvesu tuvaM vasasi) pATaliputra meM aneka gRha haiM-so kyA tuma una saboM meM rahate ho ? / (visuddha - tarAo gamo bhai) taba vizuddhatara naigamanaya ke matAnukUla hokara usane uttara diyA- ( devadantassa ghare vasAmi ) devadatta ke ghara meM rahatA hUM / (devadattassa ghare aNegA koTThagA tesu savvesu tuvaM vasasi ? ) pUchane vAle ne punaH pUchA ki devadatta ke ghara meM to aneka koThe haiM, to kyA tuma una sarSo meM rahate ho ? (gannaghare vasAmi ) taba usane kahA ki nahIM, maiM una saba meM nahIM rahatA hUM / kintu vahAM jo garbhagRha hai, usameM rahatA hUM | ( evaM vizuddhassa Negamassa vasamANo ) isa prakAra vizutara nairamanaya ke mata ke anusAra yaha garbha gRha meM rahatA huA hI 'vasati' isa rUpa se vyapadiSTa hotA hai / tAtparya isa kA yaha hai ki jisa gRhAdi meM sarvadA nivAsIrUpa se vivakSita hotA yaha yadi vahAM usa samaya meM raha rahA hai, tabhI vaha 'vahAM rahatA hai / 'isa rUpa se vizuddhatara naigamanaya ke matAnusAra vyapadiSTa ho sakatA hai| yadi prazna ivAra prazna ( pADaliputte agAI gihAI tesu savvesu tuvaM vasasi) pATaliputramAM gharo Ave che to zuM tame te sarva dharomAM nivAsa pure| hai| ? (visuddhatarAo Negamo maNai) tyAre vizuddhatara naigamanaya bhubhya tethe vAma Ayo hai ( devadattassa ghare vasAmi ) hu~ hevaha"tanA ghera 2hu chu. (devadattassa ghare aNegA koTTagA tesu sabvesu tuvaM vasasi 1 ) praznakartAe pharIvAra prazna karyAM ke devadettanA gharamAM te ghaNA prakaiAcho che, tA zu' tase te sarva aThobhAM nivAsa 4re / ho ? (ganmaghare vasAmi ) tyAre tethe javAkha ApatAM kahyu ke, hu' te sarva prakASThAmAM rahetA nathI paNu phakta tenA garbhagRhamAM nivAsa I cha (pavaM visuddhAsa Negamasta vasamANo) yA pramANe vizuddhatara naigamanayanA bhata bhubhama mA garbhagRhamAM raDetAM 4 'vasati' mA rUpathI byapaSTi thAya che, tAtpa A pramANe che ke je gRhAdimAM sadA nivAsa karanAranA rUpamAM vivakSita thatAM jo te tyAM ja rahetA hAya tAja zmA tyAM rahe che' A rUpamAM vizuddhatara naigamanayanA mata mujaba vyapazci For Private And Personal Use Only
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 228 vasatidRSTAntena nayapramANam kAraNa vaza kisI galI Adi meM vaha usa samaya hai to usa samaya 'usa vivakSita ghara meM yaha rahatA hai aisA atiprasaGga hone ke kAraNa nahIM kahA jA sakatA hai| (evameva vavahArasta vi) isI prakAra vyavahAranaya bhI lokavyavahAra ke anusAra calatA hai| isaliye lokavyavahAra meM jaise naigamanaya ke ye ukta prakAra dekhane meM Ate haiM, vaise hI prakAra vyavahAranaya ke bhI isaliye naigamanaya ke jaisA vyavahAranayako bhI jAnanA cAhiye / ___ zaMkA--antina naigamanaya kA jo yaha prakAra Apane kahA hai ki yadi vaha vartamAna meM jisa ghara meM rahA hai yadi usI ghara meM maujUda hai to yaha 'vahAM rahatA hai| aisA kahA jA sakatA hai nahIM to nhiiN| so yaha carama naigamokta prakAra loka meM nahIM mAnA jAtA hai kyoki 'grAmA ntara meM gayA hubhA bhI devadatta 'ayaM pATaliputre vasati' yaha pATaliputra meM rahatA hai-isa prakAra se pATaliputra ke nivAsI rUpa se vyapadiSTa hotA hI hai / isa prakAra se jaba yaha caramanaigamokta prakAra nahIM mAnA jAtA hai to phira vyavahAra napa bhI naigamanaya ke anusAra jAnanA cAhiye' yaha kathana bhI kaise yukta mAnA jA sakatA hai ? thaI zake tema che. je te game te kAraNathI kaI zerI vageremAM te samaye vidyamAna hoya te, te samaye "te vivakSita gharamAM te rahe che. Avu ati asa vAthI 4AmA mAtunadhI. (evameva vavahArassavi) mA prabhArI vyavahAranaya paNa lekavyavahAra mujaba cAle che. AthI lokavyavahAramAM jema nigamanayanA A uparyuMkata prakAro jovAmAM Ave che, tevA ja prakAre vyavahAranayanA paNa hoya che tema samajI levuM. eTale ke naigamanayanI jema vyavahAranaya viSe paNa jANI levuM joIe. zaMkA-aMtima nigamanayane je A prakAra ApazrIe spaSTa karela che ke je te vartamAnamAM je gharamAM rahetuM hoya te je te teja gharamAM vidyamAna hoya te "A tyAM rahe cheA rIte kahevAmAM Ave che. anyathA nahi; paga A carama naimita prakAra lekamAM mAnya nathI, kemake "prAmAtrmaa gayo che, chatAM pAtta 'ayaM pATaliputre vasati' mA pAli putramAM rahe che. A pramANe pATaliputranA nivAsI rUpamAM padiSTa thAya che. A rIte A carama naigamakata prakAra gaNAya ja nahi te pachI "vyavahAranaya paNa nigamanAya mujaba ja che" A kathana cogya kaI rIte gaNAya? For Private And Personal Use Only
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra yeSu AkAzapradezeSu abagADhaH teSu vasati / trayAgAM zabdanayAnAm AtmabhAve vasati / tadetad vasatidRSTAntena ||muu0 228 // uttara--zaMkA, ThIka hai-parantu aisA isa kathana kA abhiprAya nahIM hai isakA abhiprAya to aisA hai ki grAmAntara meM gaye hue devadatta ke viSaya meM jaba koI yaha pUchatA hai ki-'devadatta yahAM rahatA hai ki nahIM rahatA hai taba isake uttararUpa meM koI aisA kaha detA hai ki 'grAmantara gayA huA devadatta yahAM nahIM rahatA hai| aisA lokavyavahAra dekhA jAtA hai| isaliye 'evameva vyavahArasthApi' aisA kathana yukta hI hai| naigamavyavahAranaya kI apekSA (saMgahassa) saMgrahanaya vizuddha hotA hai isa kAraNa isa naya ke anusAra (saMthArasamArUDho vasai) 'vasati' aisAprayoga taba hI ho sakatA hai ki jaba vaha saMstAraka para ArUDha ho| tAtparya kahane kA yaha hai ki vasati zabda kA artha nivAsa hai-aura yaha nivAsa saMstAraka para upaviSTa hone para hI bana sakatA hai anyatra gRhAdika meM Thaharane para nhiiN| kyoMki mArgAdi meM pravRtta hue puruSa Adi meM jaise calanAdikriyAvatva hone ke kAraNa nivAsArtharUpa vasati saMgata nahIM hotI hai, usI prakAra se isa naya ke matAnusAra saMstAraka para samArUDha hue vyakti ke viSaya meM 'gRhAdI vasati' yaha gRhAdi meM rahatA hai aisA vyapadeza saMgata nahIM ho sakatA uttara-A jAtanI zaMkA ucita ja che. paraMtu A kathanano abhiprAya e thatuM nathI. Ane abhiprAya te e thAya ke grAmAntaramAM gayela devadattanA saMbaMdhamAM jyAre keI prazna kare che ke "devadatta ahIM rahe che ke nahIM? tyAre enA javAbamAM keI A pramANe kahe che ke "grAmAntara gayela devadatta ahIM rahetuM nathI. lekavyavahAramAM paNa A pramANe ja thatuM jovAmAM bhAva cha. 'evameva vyavahArasyAvi' 2 // 4thana yita // che. nAma vyavahAranayanI apekSA (saMgahassa) hunaya vizuddha hAya che. methI / naya bhu045 (saMthArasamArUDho vasai) 'vasati' mA latane prayAsa tyAre 4 41 zaya jayAre te saMstAraka-pathArI para ArUDha hoya. tAtparya kaheva nuM A pramANe che ke vasati zabdane artha nivAsa che. ane A nivAsa saMsmAraka para upaviSTa hovAthI ja saMbhavI zake tema che. guhAdi anya sthAnamAM nivAsa karavAthI nahi. kemake mAgadimAM pravRtta thayela puruSa AdimAM jema gatyAdi kiyAvatva rahevAthI nivAsArtha rUpa vasati saMgata thatI nathI, temaja A nayanA mata mujaba satA23 52 sabhA38 thayera 0yatinA samayamA "gRhAdau vasati" bhA For Private And Personal Use Only
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 228 vasatidRSTAntena nayapramANam 583 hai| nahIM to atiprasaMga doSa kI Apatti AvegI / taba phira 'kvAso vasati' yaha kahA~ rahatA hai ? isa prakAra kI nivAsa viSayaka jijJAsA hone para saMstArake vasati' yaha saMstArakapara rahatA hai, gRhAdi meM nahIM' aisA kathana isa ke matAnusAra hotA hai| saMstAraka aneka prakAra ke hote haiM-isaliye ve saba yahAM ekarUpa se vivakSita ho jAte haiN| kyoMki saMgrahanaya sAmAnya ko grahaNa karatA hai / (ujjusuyasta jesu. AgAsapaesesu ogADho tesu vasai) RjusUtranaya ke matAnusAra jina AkAzapradezoM para avagADha-avagAhanA yukta-hai una AkAzapradezoM para hI vaha rahatA hai| yaha usakA nivAsa vahAM vartamAna kAla meM hI ho rahA hai-anIta anAgata kAla meM nahIM kyoMki ye donoM vinaSTa evaM anutpanna haiM isaliye inakA asatya hai / aisA yaha naya mAnatA hai| (tiNhaM sahanayANaM AyabhAve yasai-se taM vasahidiTuMteNaM) zabda samabhirUr3ha aura evaMbhUta ina tIna nayoM ke matAnusAra samasta jana apane AtmasvarUpa meM hI rahate haiM kyoki anya kI anya meM vRtti hotI nahIM haiN| yadi anya kI anya meM vRtti hone lage to hama yaha pUcha sakate haiM ki'vaha vahAM sarvAtmaka rahegA-yA dezAtmaka rahegA ? yadi sarvAtmanA vahAM gRhAdimAM rahe che A vyapadeza ucita che ema lAgatuM nathI. nahitara ati prasahopa lapasthita thaze. to 57ii "kAsau vasati" mA yAM 2 che 1 // tanI nivAsa viSaya lijJAsA pAthI 'saMstArake vasati' // sastA24 para rahe che. gRhAdimAM nahi. evuM kathana naya mujaba spaSTa thAya che. ethI te sarve ahIM eka rUpathI vivakSita thaI jAya che. kemake saMgrahanaya sAmAnyane a 42 cha. (ujjusuyassa jesu AgAsapaesesu ogADho tesu vasai) Rju sUtranayanA matAnusAra je AkAzapradeza para avagADha-avagAhanA yukta che. te AkAzapradeza para ja te rahe che, temanuM A nivAsakArya tyAM vartamAnakALamAM ja thaI rahyuM che. atIta ke anAgatakALamAM nahi. kemake e bane vinaSTa temaja anutpana che. ethI ja emanuM asattva che. bhA. mA naya bhAne che. (tihaM sahana yANaM AyabhAve vasai se taM vasahiddidaMteNaM) zabda, samabhirUDha ane evaM bhUta Atma svarUpamAM ja nivAsa kare che, kemake anyanI anyamAM vRtti hoya ja nahi. je anyanI anyamAM pravRtti thavA mAMDe te ame A jAtano prazna karI zakIe ke "te tyAM sarvAtmatA nivAsa kare che ke dezAtmanA ? je te tyAM sarvAtmanA raheze, A vAta mAnI laIe For Private And Personal Use Only
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 584 anuyogadvArasUtre vaha rahegA aisI bAta mAnI jAve to phira AdhAra se bhinna apane nija rUpa se usakI pratIti hI nahIM ho sakegI jaise AdhAra para biche hue saMstAraka Adi AdhAra ke svarUpa se bhinna apane svarUpa se pratibhAsita nahIM hote haiM kintu AdhAra svarUpa se hI pratibhAsita hote haiM isI prakAra devadattAdi bhI yadi sarvAtmanA vahAM raheMge to ve tadbhinnasvarUpa se upalabdha nahIM ho skeNge| kintu AdhArasvarUpa se hI upalabdha hoMge / yadi dvitIya pakSa svIkAra kiyA jAve to yaha mAnA jA sakatA hai ki'anya anya meM dezAtmanA Thahara sakatA hai' parantu vahAM phira bhI yaha prazna ho sakatA hai ki 'usa deza meM vaha kyA sarvAtmanA ThaharegA yA dezAtmanA ? sarvAtmanA Thaharane meM svarUpa hAni hone kA prasaMga prApta hotA hai aura dezasvarUpatA kI Apatti AtI hai / dezAtmanA Thaharane para vahI punaH prazna hogA ki vaha vahAM sarvAtmanA ThaharegA yA dezAtmanA / isa prakAra svarUpa hAni aura vikalpadvaya kI anAvRtti hone se anabasthAdoSa AtA hai| ataH yahI mAnanA cAhiye ki sarva apane svarUpa meM hI basate haiM anyatra nahIM / isa prakAra vasati ke dRSTAnta se yaha naya svarUpa kA pratipAdana kiyaa| tA pachI AdhArathI bhinna peAtAnA svarUpathI tenI pratIti thaI zake ja nahi jema AdhAra para pAtharelA sastAraka vagere AdhAranA svarUpathI bhinna peAtAnA svarUpathI pratibhAsita thatA nathI paNa AdhAra svarUpathI ja pratibhAsita thAya che. A pramANe devadatta vagere paNa jo sarvAtmanA tyAM raheze te tee tadbhinna svarUpathI upalabdha thaze nahi. paraMtu AdhArasvarUpathI ja upalabdha thaI zakaze jo dvitIyapakSa svIkAravAmAM Ave te ema mAnI zakAya ke anya anyamAM dezAtmanA rahI zake che. Ama chatAMe tyAM A jAtanA prazna pharI upasthita thaI zake che ke te dezamAM zuM te sarvAtmanA raheze ke dezAmanA ? sarvAtmanA nivAsa karavAmAM svarUpa hAnineA prasa`ga upasthita thAya che. ane dezasvarUpatAnI khAdhA upasthita thAya che. dezAtmanA nivAsa karavAmAM pharI te ja prazna upasthita thaze ke 'te tyAM sarvAtmanA raheze ke dezAtmanA A rIte svarUpa hAni ane vikalpayanI anativRtti haiAvAmAM anavasthA doSa upasthita thAya che. ethI emaja mAnI levu' joI e ke badhAM peAtAnAM svarUpamAM ja vase che, anyatra nahi, A pramANe vasatinA dRSTAMta vaDe A nayasvarUpanuM pratipAdana karavAmAM Avyu che, For Private And Personal Use Only
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 228 vasatidRSTAntena nayapramANam TIkA-'se ki ta' ityAdi atha ki tad vasatidRSTAntena nayapamANam ? iti ziSyapraznaH / uttarayatipasatidRSTAntena nayapamANamevaM vijJeyam-yathA-sa yathAnAmakaH ko'pi puruSaH kaMcit puruSa vadati-pRcchati-kutra tvaM vasasi ? iti / tata evaM pRcchantata puruSaM sa puruSaH avizuddho nayA avizuddhanai gamanayAnusArI san bhaNati-loke vasAbhIti / evamuttarottaraM kramega vizudravizuddhataranaigamana yAnusAreNa tAvanneyaM bhAvArtha-isa sUtra dvArA mUtrakArane vasati dRSTAnta dvArA naya svarUpa kA pratipAdana kiyA hai / isameM yaha kahA gayA hai ki 'tuma kahAM rahate ho' aisA prazna jaya kisIne kisIse pUchA-taba usane aisA kahA ki 'maiM loka meM rahatA hU~ / 'aloka meM rahanA saMvita nahIM-ataH aisA kahanA ki maiM loka meM rahatA hUM, yaha naigamanaya ke matAnusAra ThIka hai / parantu isa prakAra kA samAdhAna denevAlA yaha baya ucita uttara ke bahuta dUra hone se avizuddha hai / jaba usase yaha pUchA jAtA hai ki-'he bhAI ! tuma loka meM rahate ho to kisa loka meM rahate ho to vaha jhaTa kaha detA hai ki-'maiM tiryakU loka meM rahatA huuN| yaha bhI usakA kathana naigamanaya kI mAnyatAnusAra ThIka hai / isa naya ko vizuddha isaliye kahA gayA hai ki'pahilekI mAnyatAnusAra yaha mAnyatA ucita uttara ke kicit nikaTa meM A gaI hotI hai| isI prakAra se Age 2 ke uttara naigamanaya ke vizuddhatara mata ke anusAra hote jAte haiN| isa prakAra calate 2 jaba bhAvArtha-A sUtravaDe sUtrakAre vasati daSTAntavaDe nayasvarUpanuM pratipAdana karyuM che AmAM A jAtanI spaSTatA karavAmAM AvI che ke "tame kayAM rahe che ?' A jAtane keIe keIne prazna karyo. tyAre teNe kahyuM ke huM lekamAM 29. chu ' bhA 2he samavita nathI, tathA yAma 43 mA rahuM chuM' A naigamanaya mujaba gya ja kahevAya. paraMtu eka rIte A pramANe samAdhAna ApanAra A naya ucita uttara ApanAra na hovAthI avizuddha che. jyAre tene Ama pUchavAmAM Ave che ke he bhAI! tame je lekamAM rahe che te pachI kyA lekamAM rahe che! tyAre te tarata ja javAba Ape che ke "huM tiya lekamAM rahuM chuM. tenuM A kathana paNa nagamanAya mujaba ucita ja che. A nayane vizuddha eTalA mATe kahevAmAM Avela che ke prathama mAnyatA mujaba A mAnyatA uttaratA aucityAMzane parza karatI dekhAya che. A rIte A pachInA uttare naigamanayanA vizuddhatara mata mujaba a074 For Private And Personal Use Only
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre yAvat sa bhagati garbhagRhe vasAmIti / evaM vizuddhanaigamanayamatAnusAreNa garbhagRhe vasanneva vasatIti vyapadizyate / ayaM bhASA-vizudanaigamanayAnusAreNa yatra gRhAdI sarvadA niyApitvenAsau vivakSitastatra tiSThannevAsau tatra tiSThatIti padizyate / yadi ca kAraNavazAdanyatra rathayAdau vartate, tadA tatra vivakSite gRhAdau vasatIti nocyate, atiprasaGgAditi / evameva vyavahArasyApi / vyavahAranayo hi lokavyavahAre varttate / lokavyavahAre ca naigamoktamakArA eva dRzyante, ato naigamAd vyavahAranayo'pi bodhya iti bhAvaH / nanu cAmanagamoktaprakAro soke neSyate, grAmAntara gato'pi devadattaH 'ayaM pATaliputre vasatIti' pATali. putrazAsitvena vyapadizyate, evaM ca-'evameva vyavahArasyApI'-ti kathanamayuktam ? iti cedAha-prAmAntaraM gate devadatte sa iha vasati na veti kenacitpRSTaH kazcit kathayati-grAmAntaraM gato devadatto neha vasatIti / evaM ca lokavyavahAradarza nAt evameva vyavahArasthApi' iti kathanaM yukta meveti / saMgrahanayasya naigamavyavahArA. pekSayA vizuddhatvAdetanayAnusAreNa saMstArakapamArUDha =saMstArakopaviSTa eva vasa. vizuddhatara naigamanaya kI mAnyatAnusAra aisA kahA jAtA ki-maiM garbha gRha meM rahatA huuN| taba naigamanaya kI mAnyatA samApta ho jAtI hai| yadyapi yahAM para bhI yaha prazna ho sakatA hai ki-'tuma kyA samasta garbhagRha meM rahate ho yA eka kone meM ? tAtparya kahane kA yaha hai ji-'jitane bhI uttara ke prakAra isa sUtra dvArA spaSTa kiye gaye haiM, ve saba nAmanaya ke svarUpa para acchA prakAra DAlate haiN| isase negamanaya kA svarUpa kyA hai ? yaha bAta acchI prakAra se hameM samajha meM A jAtI hai| vyavahAra naya kI bhI mAnyatA vasati ke saMbandha meM naigamanaya ke hI jaisI hai| kyoMki yaha naya lokavyavahAra ke anumAra calatA hai| sagrahanaya kI mAnyatAnusAra vasati zabda kA prayoga garbhagRha Adi meM rahane spaSTa thatA jAya che. A pramANe jyAre vizuddhataranagamanayanI mAnyatA mujaba Ama kahevAmAM Ave che ke "huM garbhagRhamAM rahuM chuM tyAre nigamananI mAnyatA samApta thaI jAya che. jo ke ahIM paNa A prazna upasthita thaI zake tema che ke "zuM tame AkhA garbhagRhamAM rahe che ke eka khUNAmAM rahe che?" tAtparya kahevAnuM A pramANe che ke jeTalA uttaronA prakAro A sUtra vaDe spaSTa karavAmAM AvelA che, te sarve naigamanayana svarUpa viSe sAro evo prakAza pADe che. AthI ne bamanayanuM svarUpa kevuM che. te vAta amArI sAme sArI rIte spaSTa thaI jAya che vyavahAranayanI paNa mAnyatA vasatinA saMbaMdhamAM nigamananI jema ja che. kemake A naya lekavyavahAra mujaba ja cAle che, saMgrahAyanI mAnyatA mujaba vasati zabdane prayoga garbhagRha For Private And Personal Use Only
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 228 vasatidRSTAntena nayapramANam tIti vyA devate, na tu saMsArakAdanyatra gRhAdau tiSThannapi / ayaM bhAvaHsaMstArakAdanyatra nivAsArtho na saMgacchate, calanAdikriyAvacAt mArgAdipravRtta vat / evaM caitanmatena saMstArake basatI gRhAdau vasatIti vyapadezo na bhavati, atiprasaGgAt / tatazca kAsau vasatIti nivAsajijJAsAyAM saMstArake vasatIti' evamevetanmatamAzrityocyate, na tu gRhAdo vpttiityaadi| saMstArakazca bhinnabhinnagato. 'neko'pyatraikatvena vivakSitaH, saMgrahasya sAmAnyagrAhakatvAditi bhAvaH / Rju. mUtrasya RjumUtramatAnusAreNa yeSu AkAzapradezeSu sa jano'vagADhA avagAhanAyukto bhavati teSvAkAzapadezeSveva sa vasati / sa ca vAso vartamAnakAla evaM bhavati, natvatItAnAgatakAlayoH, vinaSTAnutpannatvena tayoretanmate'satvAditi / tathA trayANAM zabdanAnAM zabdasamabhirUDhavabhUtAnAM mate sarvo'pi janaH AtmabhAve svasvarUpe vasati anyAnyatra vRttesaMbandhAt / anyo yadyanyatrApi vartata ke artha meM nahIM ho sakatA hai kyoMki vasati zabda kA artha nivAsa hai hai aura yaha nivAsarUpa artha saMstAraka para ArUDha hone para hI ghaTita hotA hai-gRhAdika meM Thaharane para nahIM / RjusUtra naya kI mAnyatAnusAra saMstAraka para ArUDha hone para vasati zabda kA artha ghaTita nahIM hotA hai| kyoMki yaha naya vartamAna samaya ko grahaNa karatA hai-isaliye varta mAna kSaNa meM jina AkAza pradezoM meM vaha raha rahA hai vahI vasati zabda kA artha hai aisA jAnanA cAhiye / zabdasamabhirUDha aura evaMbhUta ina tIna nayoM kI mAnyatAnusAra AkAzapradezoM meM rahanA yaha vasati zabda kA artha nahIM ho sakatA hai kyoMki AkAzapradeza paradravya hai| paradravya meM koI bhI dravya nahIM raha sakatA hai| isaliye pratyeka dravya vageremAM rahevAno arthamAM thaI zake tema nathI kemake vasati zabdano artha nivAsa che ane A nivAsarUpa artha saMsmAraka para ArUDha thayA pachI ja ghaTita thaI zake che. cUDAdikamAM rahevAthI nahi. bAjunanI mAnyatA mujaba saMsmAraka upara ArUDha thavAthI vasati zabdano artha ghaTita thatuM nathI. kemake A naya vartamAna samayane ja grahaNa kare che. eTalA mATe vartamAna kSaNamAM je AkAzapradezomAM te nivAsa karI rahela che, teja vasati zabdane artha che. Ama jANavuM joIe. zabdasamamirUDha ane avaMbhUta A traNe traNa nAnI mAnyatA mujaba AkAza pradezamAM rahevuM A vasati zabdano artha thAya nahi kemake AkAzapradeza upara dravyo che. paradravyamAM koIpaNa dravya saMbhavI For Private And Personal Use Only
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyAgadvArasUtra vahi sa kitatra sarvAtmanA varteta ? uta dezAtmanA ?, yadi sarvAtmanA varteta tadA''dhArabhinnasvakIyarUpeNa sa na pratimAseta / yathA-AdhAre AstRtaH saMstArakAdirAdhArasvarUpaminasvasvarUpeNa na pratibhAsate kintu AdhArasvarUpeNaiva bhAsate / evaM devadattAdirapi sarvAtmanA tabAdhIyAnastadbhinasvasvarUpeNa nopalabhyeta / atha yadi dvitIyaH pakSaH strakriyeta tarhi ayo'nyatra dezAtmanA tiSThet / tatra deze 'pi sa kiM sarvAtmanA tiSTheta uta dezAtmanA ?, sarvAtmanA yadi tiSThettadA tasya svasvarUpahAnirdezasvarUpatApattizca saMjAyeta / yadi dezAtmanA tiSThet tadA punaH sa eva prazna Apadyeta-kiM sa sarvAtmanA niSThet , kiM vA dezAtmanA ? sarvAtmapakSe pUrokta epa doSaH / dezAtmapakSe punastadeva vikalAdvayam / itthaM virAmAbhAvAdanavasthA prasajjyeta, ataH so'pi svasvabhAva eva nivasati nAnyatreti mantavya. miti / prakRtamupasaMharabAha-tadetad vasatidRSTAnteneti // 0 228 // atha pradezadRSTAntena nayapramANaM nirUpayati mUlam-se kiM taM paesadiTuMteNaM? paesadiTuMteNaM--Negamo bhaNai-chAhaM paeso, taM jahA-dhammapaeso adhammapaeso AgAsapaeso jIvapaeso khaMdhapaeso despeso| evaM vayaM NegamaM saMgaho bhaNai-jaM bhaNasi-chaha paeso taM na bhavai, kamhA? jamhA jo desapaeso so tasteva davvasta jahA ko dirseto? dApleNa me kharo kIo dAso'vi me kharo'vi me, taM mA bhaNAhi. 'chaNhaM paeso', bhaNAhi-paMdhaNhaM paeso', taM jahA-dhammapaeso adhammapaeso AgAsapaeso jIvapaeso khNdhpeso| evaM vayaMtaM saMgahaM vavahAro bhagai-jaM bhaNasi-paMcaNhaM paeso, taM na bhavai, apane 2 AtmasvarUpa meM nivAsa karatA hai, yaha vaptati zabda kA artha ina tIna nayoM kI mAnyatAnusAra hai / isa prakAra se vasati dRSTAnta ko lekara sUtrakArane nayasvarUpa kA pratipAdana kiyA hai| suu0228|| zake ja nahi. ethI dareke dareka dravya pitAnA AtmasvarUpathI nivAsa kare che, A vasati zabdano artha A traNa nAnI mAnyatAnusAra che. A pramANe vasatidaSTAntane laIne sarakAre nayasvarUpanuM pratipAdana karyuM che. sU 228 For Private And Personal Use Only
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- - anuyogacandrikA TIkA sUtra 229 pradezadRSTAntena nayapramANam 589 kamhA? jai jahA paMcaNhaM goTiyANaM purisANaM kei davvajAe sAmaNNe bhavai, taM jahA-hiraNe vA suvaNNe vA dhaNe vA dhaNNe vA, taM na te juttaM vattuM jahA paMcaNhaM paelo, taM mA bhaNihipaMcaNhaM paeso, bhaNAhi-paMcaviho paeso, taM jahA-dhammapaeso adhammapaeso AgAsapaeso jIvapaeso khNdhpeso| evaM vayaMtaM vavahAraM ujjusuobhaNai-jaM bhaNasi-paMcaviho paeso, tena bhavai, kamhA ? jai te paMcaviho paeso, evaM te ekeko paeso paMcaviho, evaM te paNavIsaiviho paeso bhavai, taM mA bhaNahi-paMcaviho paeso, bhaNAhi-bhaiyavopaeso-siyadhammapaesosiya adhammapaeso siya AgAsapaeso siya jIvapaSaso siya khNdhpeso| evaM vayaMtaM ujjusuyaM saMpai sadanao bhaNai-jaM bhaNasi bhaiyavyo paeso, taM na bhavai,kamhA? jai bhaiyavo paeso, evaM te dhammapaeso'visiya dhammapaesosiya adhammopaesosiya AgAsapaeso siya jIvapaesosiya khaMdhapaeso, adhammapaeso'vi-siya dhammapaeso jAva siya khaMdha paeso, AgAsapaesovi-siya dhamma. paeso jAva siya khaMdhapaeso, jIvapaeso'vi-siya dhammapaeso jAva siya khaMdhapaeso, khaMdhapaeso'vi-siya dhammapaeso jAva siya khaMdhapaeso, evaM te agavasthA bhavissai, taM mA bhaNAhibhaiyavo paeso, bhaNAhi-dhamme paese dhamme, ahamme paese se paese ahamme, AgAse paese se paese AgAse, jIve paese se paese no jIve, khaMdhe paese se paese no khNdhe| evaM For Private And Personal Use Only
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra vayaM sadanayaM samabhirUDho bhaNai-jaM bhaNasi-dhamme paese se paese dhamme, jAva jIve paese se paese no jIve, khaMdhe paese se paese no khaMdhe, taM na bhavai, kamhA ? itthaM khalu do samAsA bhavaMti, taM jahA-tatpurise ya kammadhArae ya / taM Na Najai kayareNaM samANeNaM bhaNasi? kiM tappuriseNaM kiM kammadhAraeNaM? jai tatpuriseNaM bhagasi to mA evaM bhgaahi| aha kammadhAraeNaM bhagasi, to visesao bhaNAhi-dhamme ya se paese ya se paese dhamme, aham ya se paese ya se paese ahamme, AgAse ya se paese ya se paese AgAle, jIve ya se paese ya se paese no jIve, khaMdhe ya se paese ya se parase no khNdhe| evaM vayaM samabhirUDhaM saMpai evaMbhUo bhagai-jaM jaM bhaNasi taM taM sa kaliNaM paDi purANaM niravasesaM egagahaNagahiyaM / dese'vi me avasthU, paese. 'vi me avtthuu|se taM pesdittuNtennN| se taM nyppmaanne||suu0 229 // chAyA-atha kiM tat pradezadRSTAntena ? pradezadRSTAntena-naigamo bhagatiSaNNAM pradezaH, tayadhA-dharmapadezaH adharmapadezaH AkArApadezaH jIvapradezaH skandhapradezaH deshpdeshH| evaM gadantaM negamaM saMghaho bhagati, yad bhagasi-paNNAM pradezaH, ta na bhAti, kasmAt ? yasmAd yo devapadezaH sa tasyaiva dravyaya, yathA ko dRSTAntaH ?, dAsena mama kharaH krIto dAmo'pi mama jvaro'pi mama, tanmA bhaNa SaNAM padezaH, bhaga pazcAnAM pradezaH, tadyathA-dharmapadezaH adharma pradezaH AkAzapadezo jIvapadezaH, skandhapadezaH / evaM vadantaM saMgraha vyavahAro bhagati, yad bhaNasi, pazcAnAM pradezaH, tad na bhavati, kasmAt ? yadi yathA paJcAnAM goSThikAnAM puru. SANAM kizcid dravyamAna sAmAnyaM bhavati, tadyathA-hiraNyaM vA suvarNa vA dhanaM vA dhAnyaMgA, tanna te yuktaM vaktuM yathA pazcAnAM pradezaH, tanmA bhaNa-paJcAnAM pradezaH, For Private And Personal Use Only
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 591 " t - , , anuyogacandrikA TIkA sUtra 229 pradezadRSTAntena nayapramANam bhaNa paJcavidhaH pradezaH, tadyavA-dharmapadezaH adharmapradezaH AkAzapadezo jIvamadezaH skandhamadezaH / evaM vadantaM vyavahAram RjusUtro bhagati, yad bhaNasi paJcavidhaH pradezaH, tad na bhavati, kasmAt ?, yadi te paJcavidhaH pradezaH, evaM te ekaikaH pradezaH paJcavidhaH, evaM te paJcaviMzatividhaH padezo bhavati, tad mA bhaga-paJcavidhaH pradezaH maNa bhaktavaH pradezaH syAd dharmapadezaH syAt adharmapradezaH syAt AkAzapradezaH, svAda jIvapadezaH syAt skandhapadezaH / evaM vadanta RjumUtraM sampati zabdanayo bhagati yad bhaNasi - bhaktapaH padezaH, tad na bhavati kasmAt ? yadi bhaktayaH pradezaH, evaM te dharmapadezo'pi syAd dharmapadezaH syAt adharmapradezaH syAt AkAza pradezaH, sthAt jIva pradezaH syAt skandhapadezaH / adharmapradeo'pi syAt dharmapadezaH, yAvat sthAna skandhapradezaH Adezo'pi sthAda dharma |deza yAvat syAt skandhapradezaH dezo'di-hayAda dharmapradezo yAvat svadezaH skandha dezo'pi syAd dharma deza yAvat syAt skandhapadezaH, evaM te anavasthA bhaviSyati, tanmA bhaNa bhaktavyaH pradezaH, bhaNa-'dhamme parase se semme dharmapadezaH sa pradezo dharmaH 'ahamme parase se parase ahamme' adharmaH pradezaH sa pradezo'dharmaH 'AgA se parase se pae se AgAse' AkAzaH pradezaH sa pradeza AkAzaH, 'jIve parase se paese no jIve' jIvaH pradezaH sa pradezo no jIvaH, 'khaMdhe parase se paese no khaMdhe' skandhaH pradezaH sa pradezo no skandhaH / evaM vadan zabdana samabhirUDho bhagati yad bhaNasi - dhamme parase se pae se dhamme jAva jIve pae se parase no jI, khaMdhe parase se pae se no khaMdhe' dharme pradezaH sa pradezo dharmaH - dharmaH pradezaH sa pradezo dharmaH, yAvat jIve pradezaH sa pradezI no jIvaH -- jIvaH pradezaH sa pradezo no jIvaH, skandhe pradezaH sa pradezo no skandhaH - skandhaH pradezaH sa pradezo no skandhaH, tad na bhavati, kasmAt ? atra khalu dvau samAsau bhavataH, tathA tatpuruSaca karmadhArayazca tad na jJAyate katareNa samAsena bhaNasi ? kiM tatpuruSeNa kiM karmadhArayeNa ? yadi tatpuruSeNa bhaNasi tarhi mA evaM bhaNa / atha karmadhArayeNa bhaNasi tarhi vizeSato bhaNa 'dhamme ya se pae se ya se pase dhamme' dharmazca sa pradezazca sa pradezo dharmaH, 'ahamme ya se pase ya se parase aham' adharmazva sa pradezazca sa pradezo'dharmaH, 'AgAse ya se parame ya se pae se AgAse' AkAzava sa pradezazca sa pradeza AkAzaH 'jIve ya se pae se ya se pae se no jIve' jIvazca sa pradezazca sa pradezo no jIvaH 'khaMdhe ya se parase ya se pase no ve' skandhazca sa pradezazca sa pradezo na syaH / ' evaM vadantaM samabhirUtaM samprati evaMbhUto maNati yad yad bhaNasi tat sarvaM kRtsnaM pratipUrNa niravazeSam eka grahaNagRhItam / deze'pi me avastu pradeze'pi me avastu / tadetarama dezaSTAntena / tadetad neyamamANam ||0 229 // For Private And Personal Use Only
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - anuyogadvArasUtra TIkA-'se ki ta' ityAdi atha kiM tat pradezaSTAntena nayapramANam ? iti shissyprshnH| uttarayati-pradeza dRSTAntena-prakRSTo dezaH pradezA-nirSibhAgo bhAgaH, sa eva dRSTAntastena naya. bhamANamevaM vijJeyam-naigamanayo bhaNati-paNNAM pradezaH, tadyathA-dharmapradezaH, adharmapradezaH AkAzapradezaH, jIvapradezaH, skandhapradezaH, dezapadeza iti / atra dharmazabdena dharmAstikAyo vivakSyate tasya pradezo dharmapradezaH / evamadharmAkAzajIvazarairapi astikAyaviziSTA avarmA kAza nIyA vivakSitAH / tathA skandhaH pudgaladravyasamUhasAra pradezaH-skandhapradezaH / deza: uparinirdiSTAnAM dharmAstikAyAH __ aba sUtrakAra pradeza dRSTAnta se naya ke svarUpa kA pratipAdana karate haiM-'se kiM taM paesadiluteNaM ?' ityaadi| zabdArtha--(se kitapaesadihateNaM) he bhadanta ! pradezadRSTAnta se naya ke svarUpa kA pratipAdana kisa prakAra se hai ? uttara--(paesadiluteNaM) pradezarUpa dRSTAnta se napake svarUpa kA pratipAdana isa prakAra hotA hai-(Negamo bhaNai) naigamanaya kahatA hai (chaNhaM paesA) ki chaha dravyoM kA pradeza hai-(taM jahA) jaise-(dhammapaeso, adhammapaemo AgAsapaeso, jIvaparaso, khaMdhapaeso, desapaeso,) dharmAstikAya kA pradeza, adharmAstikAya kA pradeza, AkAzAstikAya kA pradeza, jIvAstikAya kA pradeza, skaMdha pradeza aura deza pradeza / prakRSTa deza kA nAma pradeza hai / arthAt jisakA dUsarA vibhAga na ho sake aisA jo bhAga hai vaha pradeza hai / pudgala dravya ke samUha kA nAma have sUtrakAra pradeza daSTAntathI naya-svarUpanuM pratipAdana kare che- 'se ki taM paesadidaMteNa 1' / zapatha-(se ki ta paesadidvaveNaM) hai mata ! pradeza tathA nayanA svarUpanuM pratipAdana kevI rIte thAya che ? uttara - (paesadiTTateNa) pra. 35 dRSTAntathI nayanA 2135nu prati pAhana mArIta thAya cha, (Negamo bhaNai) nairAmanaya 49 che. (chaNhaM paesA) dravyAtA pradeza (taMjahA) maI (dhammapaeso, adhammapaeso, AgAsaparaso, jIva eso, khaMdhapaeso, desapaeso) dhAtiya pradeza, mastiya pradeza, AkAzAstikaya pradeza, chatikAya pradeza, kaMdha pradeza ane deza pradeza, prakRSTa dezanuM nAma pradeza che. eTale ke jenuM bIjI koI paNa rIte vibhAjana thAya nahi, e je bhAga che, te pradeza che. pudagala dravyanA samUhanuM nAma For Private And Personal Use Only
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 229 pradezadRSTAntena nayapramANam dInAM paJcAnAM pradezadvayAdiniSpannaH, tasya pradezo dezapadeza iti / dharmAstikAyA. diSu pradezasya sAmAnyena satvAt SaNNAM pradeza ityuktam / vizeSavivakSAyAM tu SaT pradezA iti vaktavyam / evaM vadanta naigamaM tato nipuNaH saMgrahanayo bhaNati, yat bhaNasi-paNNAM pradeza iti, tanna bhavatinanna yujyate / kasmAttanna yujyate / skaMdha hai isa skandha kA jo pradeza hai skaMdhapradeza hai / dharmAstikAyAdika ina pAMca dravyoM ke do Adi pradezoM se jo niSpanna hotA hai, usakA nAma deza hai| isa deza kA jo pradeza hai, vaha dezapradeza hai| dharmAsti. kAyAdikoM meM sAmAnya rUpa se pradeza kI sattA rahatI hai isaliye SaNNA padezaH' aimA naigamanaya ne kahA haiM / aura jaba vizeSa vivakSA hotI haisaba vahI naigamanaya SaNNAM pradezAH' SaT pradezAH' aisA bahuvacanAnta prayoga bhI karatA hai| tAtparya kahane kA yaha hai ki-'naigamanaya sAmAnya aura vizeSa ina donoM ko grahaNa karanevAlA hotA hai| ataH jaba dharmAsti. kAyAdika dravyoM meM pradeza sAmAnya kI vivakSA se pradeza vyavasthA kI jAtI hai, taba negama naya SaT pradeza zabda kA samAsa 'SaNNAM pradezaH SaT pradezaH' aisA ekavacanAnta zabda paraka karatA hai aura jaba pradeza vizeSa vivakSA kI jAtI hai, taba 'SaNNAM pradezAH prapradezAH, aisA bahuvacanAnta zabda paraka karatA hai| (evaM vayaM Negama saMgaho bhaNai) naigamanapa ke isa kathana ko sunakara nipuNa saMgrahanaya ne usase skaMdha che. A kathane je pradeza che te skaMdha pradeza che. dharmAstikAyAdika A pAMca dravyanA be vagere pradezothI je niSpana thAya che, te deza kahevAya che. A dezane je pradeza che, te deza pradeza che. dharmAstikAyAdikomAM sAmAnyarUpathI prazanI sattA 27 cha, methI "aNNAM pradezaH' mA narAmanaye yuche. sana kyAre vizeSa viSakSA DAya che, tyAre tanAmanaya "paNNAM pradezAH SaT pradezAH" e bahuvacanAnta prayoga kare che, tAtparya A pramANe che ke gamanaya sAmAnya ane vizeSa e baMnene grahaNa karanAra hoya che, ethI jyAre dharmAstikAyAdika dravyomAM pradezasAmAnyanI vivakSAthI pradezavyavasthA 425mA Ave che, tyAre nezamAnaya paTa prshn| samAsa "SaNNAM pradezaH SaT pradezaH" bhAma me kyanAnta 56 524 42 . bhane nyAre pradeza vizeSanA (11kSA 42vAmAM Ave che, tyAre "paNNAM pradezAH SaT pradezAH" mAma makya. nAnta za6 524 421AmAM Ave che. (evaM vayaM Negama saMgaho bhaNai) nazamanayanA mA panane sAmAna nipuNa sanaye tane bu. (ja bhaNasi a0 75 For Private And Personal Use Only
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre ityAha-'jamhA' ityAdi-yasmAt yo dezapadezaH sa tasyaiva drA / ayaM bhAvaHyo dezapradezo bhavatA SaSThasthAne uktaH, sa na yujyate, yato dezo dharmAstikAyAdInAM padezadvayAdinA niSpanna evocyate tasya pradezastu dharmapradezAdi sambandhI eveti / atra ko'pi dRSTAnto'sti ? iti jijJAsAyAmAha-yathA dAsena me kharaH krIto dAso'si me kharo'pi me, iti loke vyavahiyate / dAsasya madadhInatvAttatkrIta: kharo'pi matsambandhika evetyarthaH / evameva atrApi dezasya dharmAstikAyAdisamba kahA- bhaIsa-chaNaM paeso taM na bhavai-kamhA jamhA jo desaparaso so tasleva dakSassa) he naigamanaya / jo tuma SaNNAM pradezaH' aisA kahate ho, vaha nahIM banatA hai| kyoMki deza kA jo pradeza hai, vaha usI dravya kA hai| tAtparya kahane kA yaha hai ki-'jo deza pradeza chaThe sthAna meM kahA gayA hai, vaha svataMtrarUpa se ThaharatA nahIM hai-- kyoMki jo deza hai, vaha dharmAstikAyAdikoM ke pradezadvaya Adi se niSpanna huA hI to mAnA jAtA hai| ataH jo deza kA pradeza hogA-vaha dharmAstikAyAdi pradezoM kA saMbandhI hI hogaa| (jahA kodiTuMno-dAseNa me kharo kIo dAso vi me kharo vi me) jaise kisI ke naukara ne gadhA kharIdA taba usane kahA naukara bhI merA hai aura gadhA bhI merA hai / imakA bhAva yaha hai ki-dAma jaba mere AdhIna hai. nava uma ke dvArA kharIdA hubhA gadhA bhI merA hI hai| aisA jaba loka meM dAvahAra dekhA jAtA hai-taba dharmAstikA. -chaNNaM paeso taM na bhavai kamhA jamhA jo desapaeso so tasseva davvassa) unabhanaya ! na ta "SaNNAM pradezaH'' Ama 4 cho, tethita nathI, ma dezane je pradeza che, te teja dravyathI saMbaddha che. tAtparya kahevAnuM A pramANe che, ke je deza pradeza chaThThA sthAnamAM kahevAyela che, te svataMtra rUpathI vidyamAna che ema nathI kemake je deza che, te dharmAstikAyAdikonA pradezadvaya AdithI niSpanna thayela cheAma mAnavAmAM Avaze ethI je dezano pradeza thaze te mastiyA prazothI samaddha ze. 1 jahA ko dirseto-dAseNa me kharo koo dAso vi me khre| vi me) 2bha ochana hAse gadheDayAtu kI tyAre tenA svAmIe kahyuM. "nekara paNa mAre che ane gadheDuM paNa mArUM che. Ane bhAva A pramANe che ke "dAsa jyAre mArI adhInatAmAM rahe che, tyAre teNe kharIdeluM gadheDuM paNa mAruM ja che. A jAtanI vyavahAra paddhati jyAre lekamAM pracalita che, tyAre dhamastikAyAdikanA pradezadvaya AdithI nipanna dezane pradeza For Private And Personal Use Only
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . . anuyogacandrikA TIkA sUtra 229 pradezadRSTAntena nayapramANam 595 ndhikasya dezamadezo'pi tatsaMbandhika eveti bhAvaH / tat-tasmAd hetoH mAbhaNapaNNAM pradeza iti, api tu pazcAnAM pradeza iti bhaNa / pazcAnAM pradezo yathAdharmapradezaH adharmapadezaH AkAzapadezo jIvapradezaH skandhapradeza iti / atredaM bodhyam-Antaradravye sAmAnyAyAzrityAvizuddhaH saMgrahanaya evaM dharmAstikAyA. dIni pazcadravyANi tatpradezAMzca manute / vizudrastu saMgrahanayo dravyabAhulyaM pradeza kalpanAM ca na svIkaroti, api tu vastutvena sarvAzyapyekatvenaiva sIkarotIti / yAdikoM ke pradeza dvaya Adi se niSpanna deza kA pradeza bhI dharmAstikAyAdika kA saMbandhI hI hogA-svatantra nahIM- (taM mA bhaNAhi chaNNaM paeso bhaNAhi paMcaNhaM paeso) isaliye tuma aisA mata kaho ki SaNNAM pradeza:-SaTU prdeshH'| kintu aisA kaho 'pazcAnAM pradezA-paJca pradezaH / (taM jahA) jaise (dhammapaeso, adhammapaeso, AgAsapaeso, jIvapaesA, khaca paeso) dharmapradeza, adharmapradeza, AkAzapradeza, jIva pradeza skandhapradeza / yahAM isa prakAra se samajhanA cAhiye / ki avAntara dravya meM sAmAnya Adi ko Azrita karake avizuddha saMgrahanaya hI dharmAstikAyAdika pAMcadravyoM ko aura unake pradezoM ko mAnatA hai| parantu jo vizuddha saMgrahanaya hai, vaha dravyabAhulya aura pradezakalpanA ko nahIM mAnatA hai| vaha to aisA mAnatA hai dharmAstikAyAdika sapa dravya eka vastusva sAmAnya kI apekSA se eka hI haiM / tAtparya kahane kA yaha hai-ki saMgrahanaya ke do bheda haiM / eka vizuddha saMgrahanaya aura dUsarA avizuddha sNgrhny| inameM jo avizuddha saMgrahanaya hai, vaha 55 svatatra na 52'tu stiyAhinI. sAthe 4. sana tharI (taM mA bhaNAhi chagaM paeso, bhaNAhi paMcaNhaM paeso) methI tabhe Ayu na "paNNAM pradezaH" 52 mAma hI hai 'paJcAnAM pradezaH paJcapradezaH' (taMjahA) 2 (dhammapaemo adhammapaeso, AgAsapaeso, jIvapaeso, khaMdhapaeso) dhama pradeza, madhama pradeza, mAzapradeza, pradeza, 245pradeza. mahI evI rIte samajavuM joIe ke avAra dravyamAM sAmAnya AdinA Azrita avizuddha saMgrahanaya ja dharmAstikAyAdika pAMce pAMca dravyone ane temanA pradezane mAne che. paraMtu je vizuddha saMgrahanaya che, te dravya bAhulya ane pradeza kalpanAne mAnatA nathI. tenI mAnyatA A pramANe che ke dharmAstikAyAdika sarva dravya eka vastu sAmAnyanI apekSAe eka ja che. tAtparya A pramANe che ke "saMgrahanayanA be prakAre che. vizuddha saMgrahanaya ane avizuddha saMgrahAya, AmAM je avizuddha saMgrahanaya che, te avAntara sAmAnya rUpa apara sattAne For Private And Personal Use Only
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra evaM vadantaM saMgrahanayaM tato'pi nipuNo vyavahAranayo bhagati-yatvaM bhaNasi, pazcAnAM pradeza iti, tana yujyate / kasmAt ? yathA paJcAnAM goSThikapuruSANAM kimapi dravyajAtaM sAmAnyam-aminnaM bhavati, yathA hiraNyaM vA suvarNa vA dhanaM vA dhAnya veti, tat-smAt na te vaktuM yuktaM yathA pazcAnAM pradeza iti / ayaM bhAva:avAntara sAmAnyarUpa aparasattA ko viSaya karatA hai aura jo vizuddha saMgrahanaya hai vaha parasattA rUpa mahA sAmAnya ko viSaya karatA hai| avAntara sAmAnya aneka prakAra kA hotA hai aura mahAsAmAnya kevala eka hI rUpa hotA hai| isaliye avAntara sAmAnya ko grahaNa karanevAlA jo avizuddha saMgrahanaya hai, usakI dRSTi meM chaha kA pradeza SaT pradeza aisA kathana saMgata nahIM hotA hai kyoMki chaThA deza pradeza dharmAstikAyAdikoM ke pradezarUpa hI paDatA hai svatantra nhiiN| evaM vayaMtaM saMgahaM vavahAro bhAi ja bhaNasi-paMcaNhaM paesA taM na bhagai, kamhA jai jahA paMcaNhaM gohiyANaM purimANaM kehadavvajAe samaNNe bhavai) isa prakAra kahanevAle saMgrahanaya se vyavahAra naya ne kahA ki jo tuma paMcAnAM pradezaH' aisA kahate ho, vaha banatA nahIM hai| kyoMki pAMca goSThika puruSoM kA kAI dravya jAta sAmAnya hotA hai-(taM jahA) jaise (hiraNe vA suvaNNe vA dhaNe vA dhaNNe vA) hiraNya, savarNa, dhana athavA dhaany| (taM na te juttaM vattuM jahA paMcaNhaM paeso) isa liye tumhe aisA bolanA ki 'paMcAnAM pradezaH' yaha yukta nahIM hai| viSaya banAve che ane je vizuddha saMgreDa naya che, te para sattA rUpa mahAsAmAnyate viSaya banAve che. avAnara sAmAnyanA ghaNA prakAre che. ane mahA sAmAnyanuM phakta eka ja rUpa hoya che. ethI avAtra sAmAnyane bahaNa karanAra je avizuddha saMgrahAya che, tenI daSTie chane pradeza SaSTra pradeza A jAtanuM kathana ucita nathI kemake cho deza pradeza dharmAstikAyAdikone pradeza rUpa ja DAya cha, svataMtra nali. (evaM kyaMta saMgahaM vavahAro bhaNai, jaM bhaNasi-paMcaNhaM paraso taM na bhagai, kahA jaI jahA paMvaNhaM go druyANaM purisANaM kei davyajjAe samaNNe bhavai) mA pramANe nA21 sayaDayane tyAre pyAranaye yune tame "paMcAnAM pradezaH" bhAbha ch| te te yogya nathI. bha. pAya jo puruSAne hI dravyAta sAmAnya DAya che. (taM jahA) 2 (hiraNNe vA suvaNNe vA dhaNevo dhaNNe vA) rizya, suvartha, dhana bhayA dhAnya, (taM na te juttaM vattuM jahA paMcaNha paeso) bheTamA bhATe tamAre bhAunne "paMcAnAM pradezaH" For Private And Personal Use Only
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogandrikA TIkA sUtra 229 pradezadRSTAntena nayapramANam yathA pazcAnAM goSThikapuruSANAM hiraNyamuvarNAdikaM sAmAnyaM bhavati, yayevaM paJcAnAM dharmAstikAyAdidravyANAM kazcit sAmAnyapradezaH syAt tadA zakyate vaktuM pazcAnAM padeza iti, na caivamasti, pratidravyaM pradezabhedAt , tasmAtyA na zakyate vaktuM pazcAnAM pradeza iti, tasmAd mA bhaga paJcAnAM pradeza iti, api tu bhaNa-pazca. vidhaH pradeza iti, tadyathA-dharmapadezaH, adharmapradezaH, AkAzapradezo, jIvapradezaH, skandhapadeza iti / evaM vadantaM vyavahAram RjumUtranayo bhaNati-yatvaM bhaNasi paJcavidhaH pradeza iti, tad na yujyate / kuto na yujyate ? ityAha - yadi tvatsaMgataH pazcavidhaH pradezaH syAttadA dharmAstikAyAdInAmakaikasya pradezaH paJcavidhaH syAt / tAtparya yaha hai ki jaise pAMca goSThika puruSoM kA hiraNya suvarNAdika sAmAnya hotA hai usI prakAra se yadi ina dharmAstikAyAdika dravyoM kA keAI sAmAnya pradeza ho to aisA kaha sakate haiM ki 'paMcAnAM pradezaH / parantu aimA to hai nhiiN| kyoMki pratyeka drA ke pradeza bhinna 2 haiM / isaliye sAmAnya pradeza ke abhAva meM 'paMcAnAM pradeza.' aisA kahanA yukta nahIM hai| (taM mA bhaNihi paMcahaM paeso bhaNAhi paMcaviho paeso) ataH aisA mata kaho kiMtu aisA kaho ki-'paMcavidhaH pradezaH pNcprdeshH|' (taM jahA dhammapaese, adhammapaeso, AgAsapaese jIvapaeso khaMdha paese) ve pAMca prakAra ke pradeza ye haiM-dharmapradeza, adharmapradeza, AkAza pradeza, jIva pradeza, skaMdha pradeza / (evaM vayaMtaM vavahAraM ujjusuo bhaNaha, ja bhaNasi paMcaviho paeseA, taM na bhavai, kamhA jai te paMca. vihI paesA evaM te ekkeko paeso paMcaviho evaM te paNavIsahaviho A yukti saMgata nathI. AnuM tAtparya A pramANe che ke jemAM pAMca goSThika puruSanuM hiraNya suvarNAdika sAmAnya hoya che, tema ja je A dharmAstikAyAdikane koI sAmAnya pradeza saya to mAma dIzAya "paMcAnAM pradezaH" 52'tu mama che nahi. kemake dareke dareka dravyanA pradeze bhinnabhinna che. eTalA mATe sAmAnya prtteshn| abhAvamA 'paMcAnAM pradezaH" mAma a yogya 42vAya nali. (taM mA bhaNihi paMvaha paeso bhaNAhi paMcaviho paeso) methI mAma nahi 52'tu mAma 4 / , "paMcavidhaH pradezaH paMcapradezaH" (taM jahA dhammapaeso, adhammapaeso, AgAsaparaso jIvapaeso khaMdhapaeso) te pAya prazna pradeza sApramANe cha 5 pradeza, madhama pradeza, mAzaza, paza, 245pradeza. (evaM vayaMtaM vavahAra ujjusuo bhaNai, jaM bhagasi paMcaviho paeso, taM na bhavai, kamhA-jai te paMcaviho paeso evaM te ekakekako paeso paMcaviho evaM te paNavI. For Private And Personal Use Only
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre ayaM bhAvaH-arthopalabdhistu zabdAdeva bhavati, paJca vedhaH pradeza iti kathanena pratyekadravyapradezasya pazcavidhatvamApadyate iti / evaM ca tatra matena paJcaviMzatividhaH pradeza syAt , tasmAt mA bhaga-paJcavidhaH pradezaH, api tu-bhaktavyA-bhajanIyaH pradeza iti vaktavyam / kiyadbhivibhAgairbhaktavyaH syAt ? ityAha-syAd dharmapadezaH, syAdadharmapadezaH, syAdAkAzamadezaH, syAjjIvapradezaH, syAt skandhapradeza iti / paeseo bhavai) isa prakAra kahane vAle vyavahAra se RjusUtranaya ne kahA jo tuma 'paMcavidhaH prdeshH| aisA kahate ho to vaha banatA nahIM hai, kyoMki yadi svasaMmata pAMca prakAra kA pradeza mAnA jAve to dharmAstikAyAdikoM meM se eka eka astikAya kA pradeza pAMca pAMca prakAra kA ho jAyagA / isakA tAtparya yaha hai ki-'artha kI upalabdhi zabda se hI hotI hai / jaba 'paMcavidhaH pradezaH' aisA kahA jAvegA-taSa isa kathana se pratyeka dravya pradeza meM paMcavidhatA svataH pratibhAsita hogI hii| isa prakAra tumhAre mantavyAnusAra 'paMcaviMzatividhaH pradezaH 'aisA 'paMcavidhaH pradezaH' kA vAkyArtha hogaa| (taM) isaliye (mA bhaNAhi) mata kaho ki (paMcaviho paeso) 'paMcavidhaH pradezaH' aisA (bhaNAhi) kintu aisA kaho (bhayanyo paeso) ki pradeza bhajanIya hai| (siya dhammapaeso, siya adhammapaeso, siya AgAsapaeso, siya jIvapaeso, siya khaMdha paeso) dharmapadeza bhajanIya hai, adharmapradeza bhajanIya hai, AkAzapradeza bhajanIya hai, jIva pradeza bhajanIya hai, skaMtra pradeza bhajanIya hai / tAtparya saiviho paeso bhavai) A! pramANe naa2| 051922 sUtranaye 4yu,' ne tame "paMcavidhaH pradezaH" mama he to ta yogya nathI. bhara tvasaMmata pAMca prakArane pradeza mAnavAmAM Ave te dharmAstikAyAdikomAMthI eka eka astikAyane pradeza pAMca pAMca prakarane thaI jaze. AnuM tAtparya mA pramANe cha ? 'arthanI Gall vthI 4 thAya che. nyAre "paMcavidhaH pradezaH" vI zata uDavAmA mApate tyAre mA thanathI 423 424 05 pradezamAM paMcavidhatA svayameva bhAsita thaI jaze ja. A pramANe tamArA "bhata bhurA "paMcavizatividhaH pradezaH mev| 'paMcavidhaHpradezaH"navAyA thaze (taM) meTA mATe (mA bhaNAhi) Ama na / 4 (paMcaviho paeso) "paMcavidhaH pradezaH (bhaNAhi) 52'tu mAma hai (bhaiyavyo paeso) pradeza sabhanIya che. (siya dhamma eso sipa adhammaparaso, siya AgAsapaesro, siya jIvapaeso, siyakhaMcapaegho) dharma pradeza sanIya cha, madhamaheza sanIya cha, mAza pradeza bhajanIya che, jIva pradeza bhajanIya che, kaMdha pradeza bhajanIya che, A For Private And Personal Use Only
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogavandrikA TIkA sUtra 229 pradezadRSTAntena nayapramANam ayaM bhAvaH-bhaktavyaH pradeza iti kathanena pazcapakAraka evaM pradezo bhAti, svastha. pradezasyaiva grahaNAt , parakoyapradezastu na gRhyate, tasyArthakriyAsAdhakatvAbhAvAdeta. nmatAnusAreNAsattvAditi / evaM vadantam RjutraM sampati zabdanayo bhaNatiyattvaM bhaNasi, bhaktavyaH pradeza iti, tanna yujyate / kuto na yujyate ? ityAha-yadi tava mate bhaktavyaH pradezaH, evaM tarhi taba mate dharmapradezo'pi syAda dharmapradezaH, syAdadharmamadezaH, syAdAkazapadezaH, sthAnIvapadezaH; syAt skandhapadezaH / ekaisakA yaha hai ki jaba 'bhaktavyaH pradezaH' aisA kahA jAtA hai, taba pradeza pAMca prakAra kA hI siddha hotA hai, kyoMki apane 2 pradeza kA hI isa kathana se grahaNa hotA hai| parasaMbandhI pradeza kA nhiiN| kyoMki parasaMbandhI pradeza meM arthakriyA ke pratisAdhakasya kA abhAva hai| isaliye isa naya kI mAnyatAnusAra parapradeza asatarUpa hai / ( evaM vayaMta) isa prakAra kahanevAle ( ujjusuyaM) RjumUtranaya se (saMgai) usI samaya (sahanago bhaNai) zabdanaya ne kahA-(jaM bhaNasi bhAyayo paeso taM na bhavaha) jo tuma 'bhaktavyaH pradezaH 'aisA kahate ho, vaha kahanA tumhArA ThIka nahIM banatA hai (kamhA) kyoMki (jai bhaiyamyo paeso) yadi 'pradeza bhajanIya hai' aisA tumhArA mata ho to (1vaM te dhammapaeso vi siya dhammapaeso sitha adhammapaeso, siya AgAsapaeso, miya jIva paeso siya khaMdhapaeso) isa prakAra ke mata se dharmAstikAya kA jo pradeza hai, vaha dharmAstikAya kA bhI ho sakatA hai, adharmAstikAya kA sabanu tAra5 mA pramANe cha ? "bhaktavyaH pradezaH" mA zata 4qvi mAve che tyAre pradezanA prakAre paMca ja che. Ama siddha thAya che. kemake AnAthI pitA potAnA pradezanuM ja grahaNa thAya che. para saMbaMdhI pradezanuM grahaNa thatuM nathI kAraNa ke parasaMbaMdhI pradezamAM artha kriyA pratye sAdhakatatvane abhAva che. peTamA mATe mA nayanI mAnyatA bhu5 52 praza asat 35 che. (evaM vayaMta) mA unaa| (ujjusurya) *sUtranayana (saMpai) te samaye (sahanayo bhaNai) naye yu (jaM bhaNasi bhaiyavvo paeso taM na bhavai) tame "bhaktavyaH pradezaH" 2414 381 cho, to mAma 33 yogya nathI (kamhA) maI (jaibhaiyavvo paeso) ne pradeza manIya cha, mevI mAnyatA cha t| (evaM te dhamma paraso vi siya dhammapaeso siya adhammapaeso, siya AgAsapaeso siya jIvapaeso siya khaMeso) mA tatanA bhatathA stiyanA 2 pradeza cha, te dhamastikAyane paNa thaI zake che, adharmAstikAyane paNa thaI zake che, AkAzA For Private And Personal Use Only
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 600 manuyogadvArasUtre madharmapadezAdiSvapyekaikaH pazcavidhaH syAt , evaM cAnavasthA bhaviSyati / ayaM bhAva-bhajanAyA aniyatatvAd dharmapradezaH kadAcid dharmapradezaH syAt kadAcidadharmapradezAdirapi syAt / evamadharmapadezAdiviSaye'pi bodhyam / loke'pi dRzyate yathA devadattAdiH puruSaH kadAcid rAjJo bhRtyo bhavati kadAcidamAtyAdeH / itthaM bhI ho sakatA hai AkAzAstikAya kA bhI ho sakatA haiM, jIvAstikAya kA bhI ho sakatA hai, skaMdha kA bhI ho sakatA hai / (adhammapaesovi siya dhammapaeso jAya siya khadhapaeso, bhAgAsapaeso'vi sigha dhammaH paeso jAva khaMdhapaeso, vi siya dhammapaeso jAva khaMdhapaeso evaM te agavasyA bhavissai) adharmAstikAya kA jo pradeza hai, vaha bhI dharmAstikAya kA pradeza ho sakatA hai yAvat skaMdha kA pradeza ho sakatA hai| AkAzAstikAya jo pradeza hai, vaha bhI dharmAstikAya kA pradeza ho sakatA hai yAvat skaMdha kA pradeza ho sakatA hai| jIvAstikAya kA jo pradeza hai, vaha bhI dharmAstikAya kA pradeza ho sakatA hai yAvat skaMdha kA pradeza ho sakatA hai| isa prakAra hone se anavasthA-vAstavika pradeza sthiti kA abhaav-hogaa| isakA tAtparya yaha hai ki bhajanA ani yata hotI hai| isaliye jo dharmAstikAya kA pradeza hogA-vaha adharmAsti. kAya Adi kA bhI ho jAvegA-isI prakAra jo adharmAstikAya AdikA pradeza hogA-vaha apane 2 astikAya kA hokara bhI anya kA bhI ho jAvegA-taba jisa prakAra devadattAdipuruSa meM kadAcit rAjA ke sevaka stikAyane paNa thaI zake che. jIvAstikAyane paNa thaI zake che, ane paNa thaI za cha. (adhammapaeso'vi siya dhammapaeso jAva miya khaMdhapaeso, AgAsapaesro 'vi piya dhammaparaso, jAva khaMdhapaeso jIvapaeso vi siya dhammapaeso jAva khaMdhapaeso evaM te aNavatthA bhavissai) madhamAstiyanA 2 pradeza cha, te paNa dharmAstikAyane pradeza thaI zake tema che yAvat skaMdhane pradeza thaI zake che. AkAzastine je pradeza che, te paNa dharmAstikAyane pradeza thaI zake che. jIvAstikAyane je pradeza che, te paNa dharmAstikAyane pradeza thaI zake che yavata sakaMdhane pradeza thaI zake che, A rIte te anavasthAthIvAstavika pradezasthitine abhAva ja thaze. AnuM tAtparya A pramANe che ke bhajana aniyata hoya che. ethI je dharmAstikAyano pradeza thaze, te adharmA. stikAya vagerene paNa thaI jaze. A pramANe je adharmAstikAya Adine pradeza thaze te pitapitAnA astikAyane thaine bIjAne paNa thaI jaze tyAre jema devadattAdi puruSamAM kadAca rAjAnA sevaka havAnI athavA kayAreka amAtya For Private And Personal Use Only
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA sUtra 229 pradezadRSTAntena nayapramANam ca naiyasyAbhAvAttava mate'navasthA pramajyeteti, tasmAd mA bhaNa bhaktavyaH pradeza iti, api tu ityaM bhaNa 'dhamme eese se paese dhamme' (dharmaH pradezaH sa pradezo dharmaH) ityAdi / dharma: dharmAtmakaH pradezaH, sa pradezo dharmaH / atre bodhyam-ayaM dharmAtmakaH pradezaH samastAdapi dharmAstikAyAibhinnaH sanneva dharmAtmaka ucyate na tu dharmAstikAyaikadezAminaH san sakalajIzastikAyaikadezabhinnajIvAtmakaprade. zavat / ataeva sa pradezo dharma:=pakaladharmAstikAyAdavyatirikta ucyate / ayaM bhAvaH-jIvAstikAye'nantajIvadravyANi parasparaM pRthagbhUtAni santi, ataeva ekahone para aura ka zrI amAtya Adi ke sevaka hone para nayatya nahIM banatA hai| usI prakAra pradeza meM bhI nai patya kA abhAva hone se tummAre mata meM anavasthA hogI / (taM mA bhaNAhi bhaiyacco paeso) isaliye aisA mata kaho ki pradeza bhajanIya hai| kintu (bhaNAhi) aisA kaho (dhammepaese se parase, dhamme, ahamme paese se paese ahamme, AgAse paese se paese AgAse, jIve paese se paese no jIve, khaMghe paese se paese nokhaMdhe) ki jo pradeza dharmAtmaka hai vaha pradeza dharma hai| isakA tAtparya yaha hai-yaha dharmAtmaka jo pradeza hai vaha samasta dharmAstikAya se abhinna hokara hI dharmAtmaka kahalAtA hai| sakala jIvAstikAya ke ekadeza se abhinna hokara jIvAtmaka pradeza ke jaisA kaha lAnevAle dharmAstikAya ke ekadeza se abhinna hokara vaha dharmAtmA nahIM kahalAtA hai / kahane kA tAtparya yaha hai ki-jIvAstikAya meM ananta jIva dravya paraspara jude jude haiM isaliye eka jIvadravya kA jo pradeza hai vaha samasta jIvA. vagerenA sevaka hovAthI netya banatuM nathI, tema pradezamAM paNa raiyatyanA abhAve tmaa| mata bhu ganavA -1 thaze. (ta bhaNAhi bhaiyavyo paeso) saTamA mATe tame mAma na 4 te pradeza manIya che. paraMtu (bhaNAhi) mAma DA (dhamme paese se parase, dhamme, ahamme paese, se paese ahamme, AgAse paese se paese AgAse jIve paese se paese no jIve, khaMdhe parase se paese no khaMdhe) 2 praza ghAma che. te pradeza 5 che. sAnu tAtya yA pramANe che ke A dharmAtmaka je pradeza che te samasta dhamaritakAyathI abhinna thaIne ja dharmAtmaka kahevAya che. sakala javAstikAyanA ekadezathI abhinna thaIne javAtmaka pradezanI jema kahevaDAvanArA dharmAstikAyanA ekadezathI abhinna thaIne te dharmAtmaka che tema kahI zakAya nahi. kahevAnuM tAtparya A pramANe che ke chavAstikAyamAM anaMta jIva dro pararapara judA judA che. eTalA mATe eka a0 76 For Private And Personal Use Only
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 602 manuyogadvArasUtre jIvadravyasya yaH pradezo bhavati sa samastajIvAstikAyaikadeze vartamAna eva jIvAsmaka ucyate, atra dharmAstikAye tu ekameva dravyaM bhavati, ataH samastadharmAstikAyAdabhinna eva san tatmadezo dharmAtmako bhavati / itthaM ca sa pradezo dharma eveti / adharmAstikAyAkAzAstikAyorapi pradezaviSaye evameva vijJeyam , ubhayorapyekadravyatvAditi / tathA-'jIve paese se paese no jIve'-jIvaH pradezaH sapradezo no jIvaH / samastajIvAstikAyaikadezo ya ekajIvo bhavati, tadAtmako ya ekapradezaH sa no jIvo bhavatItyarthaH / no zabdo'tra dezavacano natvamAravacanaH / ekajIvadrapasaMbandhinaH pradezasya ananta jIvadravyAtmakasamastajIvAstikAyavRttitvAstikAya ke eka deza meM vartamAna hotA huA hI jIvAtmaka kahalAtA hai| parantu aisI vyavasthA yahAM nahIM hai| yahAM to dharmAstikAya meM eka hI dravya hai-isaliye samasta dharmAstikAya se abhinna hotA huA hI vaha usakA pradeza dharmAtmaka kahalAtA hai| isa prakAra yaha pradeza dharma hI hotA hai / adharmAstikAya evaM AkAzAstikAya ina donoM ko bhI pradeza viSaya meM aisA hI jAnanA cAhiye / kyoMki ye donoM eka eka dravya haiN| 'jIve parase se paese no jIve' eka jIvAtmaka jo pradeza hai, vaha pradeza no jIva hai / arthAt samastajIvAstikAya kA ekedezabhUna jo eka jIva hai usa ekajIvAtmaka jo eka pradeza hai vaha no jIva hai / yahAM 'no' zabda abhAva kA vAcaka nahIM hai kintu ekadeza kA vAcaka hai| eka jIvadravya saMbandhI jo pradeza hai usa pradeza kI, anaMta jIva dravyAsmaka jo jIvAstikAya hai, usameM vRttitva kA abhAva hai / isaliye usa jIva dravyane je pradeza che, te samasta javAstikAyanA eka dezamAM vidyamAna thaIne ja jIvAtmaka kahevAya che. paraMtu evI vyavasthA ahIM nathI. ahIM te dharmAstikAyamAM eka ja dravya che. ethI samasta dharmAstikAyathI abhinna thaIne ja tene pradeza dharmAtmaka kahevAya che. A pramANe te pradeza dharma ja hoya che. adharmAstikAya ane AkAzAstikAya e bannenA pradeza viSayanA saMbaMdhamAM paNa evI rIte ja jANI levuM joIe. kemake e bane eka 4 dr0ye| cha. "jIve parase se paese no jIve" se pAma 2 pradeza che, te pradeza nejIva che eTale ke samasta jIvAstikAyanA ekadeza bhUta je eka jIva che, te eka jIvAtmaka je ekapradeza che te jIva che atre "nA" zabda abhAva vAcaka nathI, paraMtu ekadeza vAcaka che. eka jIjadravya saMbaMdhI je pradeza che, te pradezanA anaMta chavadravyAtmaka je jIvAstikAya che, temAM For Private And Personal Use Only
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 229 pradezadRSTAntena nayapramANam bhAvAt no jIvatvaM bodhyamiti bhAvaH / evaM--khaMdhe parase se paese no khaMdhe'skandhaH pradevaH sa pradezo no skandhaH / antaskandhAtmakasamastaskandhaikadezaiMka skandhavartinaH pradezasya samastaskandhayattitvAbhAvAd no skandhatvamiti bhAvaH / evaM vadantaM zabdanayaM samabhiruDhaH nAnArthasamamirohaNAt samabhiruDho nayo bhaNatiyatvaM bhaNasi,-'dhamme parase se pae se dhamme' ityAdi, tanna yujyate vaktum / kuto na yujyate vaktum ? ityAha-yaducyate-'dhamme parase se paese dhamme' ityAdi / atra dharme pradezaH, dharmaHpadezazceti dvividhacchAyAyAH saMbhavAt 'dhamme' iti saptamyantaM prathamAntaM vA padamiti saMdehaH saMjAyate / saptamyAM tatpuruSaH, vane hastIvanahastI. eka pradeza ko no jIva kahA hai / 'khaMdhe paese se paese no khaMdhe' isI prakAra jo eka skandhAtmaka pradeza hai vaha no skaMdha hai| tAtparya yaha hai hai-ki anantaskandhAtmaka jo samasta skaMdha hai-pudlAstikAya hai-usakA ekadeza bhUta jo eka skandha hai, usameM rahane vAle pradeza kA samasta skaMdharUpa pudlAstikAya meM rahanA nahIM hai-arthAt usakI usameM vRtti nahIM hai isaliye eka skaMdhAtmaka pradeza ko no skaMdha kahA hai| (evaM vayaMtaM saddanayaM samabhirUDho jaM bhaNai, jaM bhaNasi dhamme paese se paese dhamme jIve paese se paese no jIve, khaMdhe paese se paese no khaMdhe-taM na bhavada kamhA itthaM khalu do samAsA bhati-taM jahA-tappuri se ya kammadhArae ya-taM Na Najai kayareNaM samAse gaMbhaNasi kiM tappuriseNaM kiM kammadhAraeNaM) isa prakAra kahanevAle zabdanaya se samabhirUda naya ne kahA-jo tuma kahate ho ki jo pradeza dharmAtmaka hai vaha dhrmaavRttitvane abhAva che. ethI te eka pradezane jIva kahevAmAM Avela che. "khaMdhe paese se parase no khaMdhe" mA prabhAra me yAtma pradeza cha, te noskaMdha che. tAtparya A pramANe che ke anaMta skaMdhAtmaka je samasta skaMdha che.-pulAstikAya che, tene eka deza bhUta je eka kaMdha che, temAM rahenAra pradezanuM samasta skaMdha rUpa pukUlAritakAmAM rahevuM thatuM nathI. eTale ke tenI temAM vRtti nathI. eTalA mATe eka skaMdhAtmaka pradezane neska pAmA bhAva cha. (evaM vayaMta sadanayaM samabhirUDho bhaNai, jaM bhaNasi- dhamme paese, se paese dhamme jIve paese se paese no jIve, khaMdhe paese se paese no khaMdhe -ta na bhavai kamhA itthaM khalu do samAmA bhavaMti-tajahA-tappurise ya kammadhArae ya ta Na Najjai kayareNaM samAseNaM bhaNAsi ki tappuriseNaM ki kammadhAraeNaM) mA prabhAva naa| zahanayane samali38 naye 4hyu-le tamA kaho cho ke je pradeza dharmAtmaka che, te dharmAstikAyarUpa che, yAvat je pradeza For Private And Personal Use Only
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 604 anuyogadvArasUtra tivat saMbhAvyate / prathamAyAM nIlamutpalaM-nIlotpalamitivat karmadhAragazca / evaM cAtra tatpuruSakarmadhArayasamAsadvayasya saMdeho jAyate, tanna jJAyate, ke saMmAsaM manasikRtya bhaNasi / yadi tatpuruSeNa bhaNasi tahiM evaM mA maNa / ayaM bhAva:-yadi tatpuruSasamAsaM manasi kRtya 'dhamme paese' iti saptamyA bhaNasi, tarhi dharmapradezayoH bhedaH prasajyeta, kuNDe badarANi itita / atha karmadhArayeNa bhaNasi ? tarhi vize. stikAyarUpa hai yAvat jo pradeza ekajIvAtmaka hai vaha pradeza no jIva hai, jo pradeza eka skaMdhAtmaka hai vaha pradeza no skaMdha hai so yaha bAta tumhArI nahIM banatI hai| kyoMki 'dhamme paese' yahAM do prakAra kI ina padoM kI saMskRta chAyA honI saMbhavita hai-eka 'dhameM pradezaH' aisI aura dUsarI 'dharmaH pradezaH' aisii| isaliye 'dhamma' pada meM saMzaya hotA hai ki yaha pada saptamyanta hai yA prathamAnta hai / yadi ise saptamyanta pada mAnA jAve to, yahAM saptamI tatpuruSa samAna honA cAhiye jaise bane istI-banahastI meM huA hai / yadi 'dhamme' pada ko prathamAnta mAnA jAtA hai to, prathamA meM nIlamutpalam-nIlotpalam ke jaisA karmadhAraya samAsa honA cAhiye / isa prakAra tatpuruSa aura karmadhAraya ye do samAsa hone kA saMdeha hotA hai / isaliye yaha patA nahI paDatA hai ki-'tuma kisa samAsa ko mana meM rakhakara 'dhamme paese' aisA kaha rahe ho ?' (jaha tappuriseNa bhaNasi, to mA evaM bhaNAhi aha kammadhAraeNaM bhagasi to visesao bhaNAhi) yadi kaho ki hama tatpuruSa samAsa ko Azrita karake aisA eka jIvAtmaka che te pradeza nejIva che. je pradeza eka skaMdhAtmaka che, te pradeza nA che, to mAtamArI pAta yogya tI nathI. ubho "dhamme paese" mahI se prahAranI yA pahAnI sata chAyA salavI zatama cha se "dhameM pradezaH" mevI mane mI "dharmaH pradezaH" avI. methI "dhamme" padamAM saMzaya upasthita thAya che ke A pada samyanta che ke prathamAnta che je ene samyakta pada mAnavAmAM Ave te, ahIM samI tapuruSa samAsa yogya 4Ayama 'vane hastI-vanaharatI" mAM ye cha. 'dhamma' pahane prathamAnta mAnavAmA bhAvato prathamAnta "nIlamutpalam nIlotpalam" nI jema karmadhAraya samAsa gya kahevAya, A pramANe tapuruSa ane karmadhAraya A bane samAse thavAthI ahIM saMdehAtmaka sthiti upanna thAya che. methI se vAta 2555 yatI nathI , tame cyA samAsanA AdhAre "dhamme parase" hI 2hyA cha ? (jai tappuriseNaM bhaNasi, to mA evaM bhaNAhi aha kammadhAraeNaM bhaNasi to visesao bhaNAhi) ne ta ma 4 tat525 For Private And Personal Use Only
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkoM sUtra 229 pradezadRSTAntena nayapramANam 605 pato bhaNa-pamme ya se paese ya se paese dhamme-dharmazca sa pradezazca sa pradezo dharmaH ityAdi / itthaM ca saptamItatpuruSa sandeho na bhAti / atra dharmAtmakaH pradezaH samastadhastikAyAbhedena samAnAdhikaraNatayocyate, ataH pradezo'pi dharmaH / evam adharmAtmakaH pradezaH adharmaH, AkAzAtmakaH pradezaH AkAza iti / tathAjIvazca sa pradezazca sa pradezo no jIvaH, skandhazca sa pradezazca ma pradezo no skndhH| atha bhAvaH-ananta jIvAtmakasamasta jIvAstikAyasyaikadeza eka jIvo bhavati, tasya pradezaH samasta nIvAstikAyAd bhinna eva bhavati, ataH kahate haiM to aisA mata kaho-tAtparya yaha hai ki yadi saptamyanta tatpuruSa samAsa ko lekara 'dhamme paese aisA kahate ho to dharma aura pradeza meM bheda prasakta hotA hai / jaise 'kuNDe badarANi' meM bheda hai / yadi karma dhAra ya samAsa ko Azrita kara kahate ho to aisA kaho ki 'dhamme ya paese ya se dhamme' isa prakAra se kahane para saptamI tatpuruSa samAsa kA saMdeha nahIM hotA hai / karmadhAraya samAsa meM dharmAH tmaka jo pradeza hai usakA samasta dharmAstikAya ke sAtha abhedarUpa hone ke kAraNa samAnAdhikaraNa ho jAtA hai / isaliye pradeza bhI dharmA. smikAyarUpa bana jAtA hai| isI prakAra (adharmAtmakaH pradezaH adharmaH, AkAzAtmakaH pradezaH AkazaH 'jIvazca sa pradezazca sa pradezo no jIvaH skandhazca sa pradezazca sa pradezo no skandhaH) yahAM para bhI jAnanA caahiye| tAtparya kaha hai ki-'ananta jIvAtmaka samasta jIvAstikAya hai usakA samAsanA AdhAre kahI rahyA chIe te A barobara nathI tAtparya e che ke na sabhyanta tatpuruSa samAsanA mAghAre "dhamme parase" mA ch| t| ghama ane pradezamA maha prasata thAya che. 2ma "kuNDe badaraNi"bhA ha . na ta madhAraya sabhAsanA AdhAre 4 ch| tamAma hI hai 'dhamme ya se parase ya se parase dhmme'| zata pAthI sabhI tatpuruSa samAsa viSa saMdeha uptanna thatuM nathI. karmadhAraya samAsamAM dharmAtmaka je pradeza che, tene samasta dharmAstikAyanI sAthe abhedarUpa hovAthI samAnAdhikaraNa thaI jAya che. eTalA mATe A pradeza paNa dharmAstikAyarUpa thaI jAya che. mA pramANe (adharmAtmakaH pradezaH adharmaH, AkAzAtmakaH pradezaH AkAzaH jIvazca ma pradezazca sa prozo no jIvaH skandhazca sa 'pradezazca sa pradezo noskandhaH) ahIM paNa jANI levuM joIe. tAtparya A pramANe che ke "anaMta jIvAtmaka samasta jIvAstikAya che, tene eka deza eka jIva che, tene je For Private And Personal Use Only
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 606 anuyogadvArasUtre sa no jIva isyucyate / evam anantaskandhAtmaka samasta skandhasyaikadezasya ekaskandhasya pradezaH samastaskandhabhinnatvAt noskandha ityucyate iti bhAvaH / evaM vadantaM samabhirUDhanayaM samprati evaMbhUtanayo bhaNati tvaM yad yad dharmAstikAyAdikaM vastu bhagasi tat tat sabai sapastaM kRtsnaM= deza dezakalpanArahitaM paripUrNam = AtmasvarUpeNAvikalam niravazeSam = ekatvAdavayavarahitam ata ekagrahaNagRhItam ekena grahaNena nAmnA gRhItam = abhihitam ekAbhidhAnAbhidheyamasti ata - , ekadeza eka jIva hai / isakA jo eka pradeza hai, vaha samasta jIvAstikAya se bhinna hI hotA hai| isaliye vaha nojIva kahA hai / tathA ana taskandhAtmaka jo samasta skaMdha hai usakA ekadeza ekaskaMdha hotA hai / se| isa ekadezarUpa ekaskandha kA jo pradeza hai vaha samasta skandha se bhinna hone ke kAraNa ne| skaMdha kahA gayA hai / ( evaM vayaMtaM samabhiruda saMha evaMbhUo bhagaha, jaM jaM bhaNasi taM taM savvaM kasiNaM paDaNaM niravase se egagahaNa gahiyaM dese'vi me avandhU, parase'vi me avastha se seta paNiM se taM nayapamANe) isa prakAra kahanevAle samabhirUDhanaya se aba evaMbhUta naya ne isa prakAra kahA ki tuma jo 2 kaha rahe ho vaha 2 saba isa prakAra se kaho ki ye jo dharmAstikAyAdika haiM ve samasta haiM kRtsna deza, pradeza kI kalpanA se vihIna hai, pratipUrNaAtmasvarUpa se avikala haiM, niravazeSa-eka hone ke kAraNa avayava rahita hai, aura eka grahaNa gRhIta haiM - eka nAma se kahe gaye haiN| isaliye ye saba ekavasturUpa hai bhinna 2 vasturUpa nahIM hai, aisA mata kaho ki, eka pradeza che, te samasta jIvAstikAya karatAM bhinna ja hAya che. ethI te "nA" jIta kahela che. temaja ana taskadhAtmaka je samasta skaMdha che, tenA eka deza eka skaMdha hAya che, teA A eka dezarUpa eka skadhanA je pradeza che, te samasta kadha karatAM bhinna hovAthI '"nA" skaMdha kahevAya che. " evaM vayaMta samabhirUDhaM saMpai evaMbhUo bhaNai, jaM jaM bhaNasi ta ta savvaM kakSiNaM paDaNaM niravasesaM egagahaNagahiyaM deses vi me avatthU, parase'vi me avatthU seta pae diteNa se ta nayApamANe) yA pramANe nArA samabhi38 nayane evabhUtanaye A pramANe kahyu ke tame je kaI kahI rahyA che, te evI rIte kahA ke A badhA je dharmAstikAyAdi che te samasta, kRna deza, pradezanI 495nAthI vihIna che, pratipUrNa AtmasvarUpathI avila che, niravazeSa-eka hAvAthI avayavarahita che. ane eka grahaNu gRhIta thayelA che. For Private And Personal Use Only
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 229 pradezadRSTAntena nayapramANam 607 evameva taddharmAstikAyAdikaM bhaNa / pradezarUpatayA tu mA bhaNa / yato mama mate dezo'pi avastu- apadArthaH, pradezo'pyapadArthaH / avaNDasyaiva vastunaH satvenopayogAt / atredaM bodhyam pradezapradezinau bhinnau vA abhinnau ? yadi prathamaH svI. kriyeta tarhi bhedenopalambhaH prasajyeta, na caivamasti / athAbhedapakSaH svIkriyeta, tadA pradezapadezinoH paryAyatA prasajyeta, ekArthaviSayatvAt / na ca paryAyazabda. ye pradezarUpa hai kyoMki mere siddhAntAnusAra jo vastu dezarUpa hai vaha ava. stu padArtha-hai tathA jo pradezarUpa hai vaha bhI apadArtha hai / hama vastu ko khaMDarUpa nahIM mAnate-kintu akhaMDAtmaka vastu ko hI hamasat rUpa mAnate haiN| tAtparya kahane kA yaha ki-'jaya hama isa prakAra se vicAra karate haiM ki, pradeza aura pradezI ye donoM Apasa meM bhinna hai yA abhinna ?' to koI bhI vicAra yuktiyukta pratIta nahIM hotA jaise-yadi yahI mAnA jAve ki-'pradeza aura pradezI ye donoM bhinna haiM to, isa sthiti meM donoM kI svataMtrarUpa se upalabdhi honI cAhiye-parantu aisA hotA nahIM haiN| pradeza vinA pradezI kI aura pradezI vinA pradeza kI trikAla meM bhI upalabdhi nahIM hotI / yadi donoM kA abheda pakSa svIkAra kiyA jAve to isa sthiti meM pradeza pradezI meM paryAyazabdatA kI prasakti prApta hotI hai| kyoMki donoM kA viSaya eka pddegaa| kahane kA abhiprAya yaha hai ki jaba donoM sarvathA abhinna hoMge to jo artha pradeza zabda kA hogA vahI eTalA mATe e badhAM eka vaturUpa che. bhinnabhinna vasturUpa nathI. tame ema paNa kahI nahi ke A pradeza rUpa che kemake mArA siddhAnta mujaba je vastu dezarUpa che, te avastu-apadArtha che temaja je pradezarUpa che, te paNa apadArtha che. ame vastune khaMDa rUpamAM jotA nathI, paraMtu akhaMDAtmaka vastune ja ame satarUpamAM mAnIe chIe. tAtparya A che ke jyAre ame A pramANe vicAra karIe chIe ke pradeza ane pradezI e bane paraspara bhinna che ke abhinna! te kaIpaNa vicAra ucita lAgatuM nathI. je ema ja mAnI levAmAM Ave ke pradeza ane pradezI e bane bhinna bhinna che te A sthitimAM banenI svataMtra rUpathI upalabdhi thavI joIe paraMtu Ama thatuM nathI. pradeza vagara pradezanI ane pradeza vinA pradezanI trikALamAM paNa upalabdhi thatI nathI. je banene abhedapakSa svIkAra karavAmAM Ave te A sthitimAM pradeza pradezamAM paryAya zabdatAnI prasakita upasthita thAya che kemake banene viSaya eka ja thaze. tAtparya A pramANe che ke jyAre sarvathA abhinna thaze te je For Private And Personal Use Only
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 608 anuyogadvArasUtre yoryugapaducAraNaM yujyate, ekenaiva tadarthoktau dvitIyasya vaiyayAt / tasmAnmama mate kRtsnaM pratipUrNa niravazeSa mevAbhidhAnAbhidheyamekameva vastu vidyate iti / tadevamete sAnayAH svasvamata satyatApratipAdanayarAH parasparaM vipratipadyante / evaM ca parasparaM nirapekSa yA vartamAnA ete nayA durnayA bhavanti, tathAgatAdisamayavat / artha pradezI kA hogA aura jo artha pradezI kA hogA vahI artha pradeza kA hogA-jaise vRkSa aura pAdapa ye do zabda paryAyavAcI zabda hai, to ina donoM kA eka hI vRkSarUpa artha hotA hai| ataH jaba yahI bAta svIkAra kI jAvegI to phira do paryAya zabdoM kA yugapad uccAraNa karanA vyartha hogA-kyoMki eka zabda ke uccAraNa se hI dvitIyazabda ke artha kI pratipatti ho jAvegI / isaliye maiM to yahI mAnatA hUM ki 'ye dharmAdika vastue~ samastarUpa hai, deza pradeza kI kalpanA se rahita haiM, AsmasvarUpa se avikala haiM, eka hone ke kAraNa avayava rahita hai aura apane 2 eka 2 nAma se kahI gaI haiM / isaliye ye saba eka hI haiN| judI 2 nahIM haiM / isa prakAra ye sAtonaya apane 2 mata kI satyatA ke pratipAdana karane meM kaTibaddha rahate haiM / ata: Apasa meM eka dUsare naya ke mata se eka dUsare naya kI mata kI samAnatA nahIM milatI hai| isa prakAra ina meM vivAda banA rahatA hai| ye sAtoM naya jaya apane mata kI sthApanA meM eka dUsare naya kI apekSA nahIM rakhate haiM / taba ye tathA artha pradeza zabdano thaze, te ja artha pradezI zabdane paNa thaze, ane je artha praderIne thaze, te ja artha pradezane thaze. jema vRkSa ane pAdapa e bane paryAyavAcI zabda che, te e banene eka ja vRkSarUpa artha hoya che. ethI jayAre eja vAta svIkAravAmAM Avaze te pachI be paryAya zabdanuM yugapada uccAraNa karavuM nirarthaka lAgaze. kemake eka zabdanA uccAraNathI ja bIjA zabdanA arthanI pratipatti thaI jaze. ethI huM te ema ja mAnuM chuM ke, "A dharmAdika vastuo samasta rUpa che, deza pradezanI kalapanAthI rahita che, AtmasvarUpathI avika che. eka hevA badala avayavarahita che, ane pitAnA eka eka nAmathI kahevAmAM Avela che ethI e sarve eka ja che, bhinnabhinna nathI. A pramANe e sAte sAta naya pitA potAnA matanI satyatAne pratipAdita karavAmAM tatpara rahe che. ethI paraspara ekabIjA nayanA matamAM ekabIjAnA nayanA matanI samAnatA maLatI nathI. A rIte AmAM visaMvAditA banI rahe che. A sAte sAta naya jyAre pitAnA matanI sthApanAmAM ekabIjAnA nayana For Private And Personal Use Only
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogandrikA TIkA sUtra 229 pradezadRSTAntena nayapramANam 601 parasparamapekSya vartamAnA ete nayAH sunayA bhavanti / etaiH parasparasApekSaiH samuditaireva nayaH sampUrNa jinamataM bhavati natvekakAvasthAmA uktaca "udadhAviva sarvasindhavaH, samudIrNAstvayi nAtha ! dRSTayaH / na ca tAsu bhavAn pazyate, pravibhakA sarilviyodadhiH" iti|| eteSAM nayAnAM jJAnarUpatayA, jJAnasya ca guNatvena gugapramANe'ntabhIvo bhavati gata-cauddha-siddhAnta ke anusAra dunaya kahalAte haiM / paraspara sApekSavAda meM eka dUsare ke siddhAnta kA vilopa nahI kiyA jAtA hai| vahA~ to 'vesA bhI hai aura aisA bhI hai| yahI bAta rahatI hai| isaliye ina nayoM ko sApekSa sthiti meM sunaya kahA gayA hai| ina sApekSa samudita. nayoM meM hI sampUrNa jinamata pratiSThita hai| eka eka kI avasthA meM nahIM / uktaM ca karake jo kArikA limvI gaI hai usakA tAtparya yaha hai ki-'jisa prakAra se samudra meM samasta nadiyAM Akara milatI haiM-- samAtI haiM-usI prakAra se he nAtha! Apa le samasta ekAntadRSTiyAMsamAI huI haiN| parantu una alaga rahI huI dRSTiyoM meM-mAnyatAo meM -Apa isa prakAra se nahIM dikhalAI dete ho ki jisa prakAra se bhinna 2 rahI huI nadiyoM meM samudra dikhalAI nahIM detaa| kahane kA niSkarSa yahI hai ki paraspara sApekSa nayasiddhAnta hI jaina liddhAnta hai aura nira. pekSa nayavAda mithyAvAda hai ? ye saba naya jJAnarUpa haiM aura jJAna AtmA kA guNa hai isaliye ina nayoM kA yadyapi jJAnaguNa meM antarbhAva ho apekSA rAkhatA nathI tyAre A badhA gata-auddha siddhAntanI jema duya kahevAya che. paraspara sAmekSavAdamAM ekabIjAnA siddhAntane vilepa karavAmAM Avato. nathI tyAM to "Ama paNa che ane tema paNa che. e ja siddhAnta rahe che. eTalA mATe A nanI sApekSasthitimAM sunaya kahevAmAM Avela che A sApekSa samudita nomAM ja saMpUrNa jinamata pratiSThita che. eka ekanI avasthAmAM nahi. ukaca karIne je kArikA lakhavAmAM AvI che, tenuM tAtparya A pramANe che ke "jema samudramAM samasta nadI e jaI maLe che, temaja he nAtha ! ApamAM samaeta ekAnta daSTie samAhita thayela che. paraMtu te bhinnabhinna rahelI daSTiemAM, (mAnyatAomAM) ApazrI jema judI judI nadIomAM samudranA darzana thatA nathI tema dekhAtA nathI. tAtparya e che ke paraspara sApekSa naya siddhAnta ja jaina siddhAnta che. ane nirapekSa navavAda mithyAvAda che. A sarva na jJAnarUpa che ane jJAna AtmAne guNa che. eTalA mATe A sarva neno je ke jJAnaguNamAM antarbhAva thaI jAya che chatAM pratyakSa vagere pramANethI je a0 77 For Private And Personal Use Only
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 610 manuyogadvArasUtre tathApi eva pratyakSAdipramANebhyo nayarUpatAmAtreNa pRthakmasiddhatvAd bahuvicAraviSayatvAd jinAgame pratisthAnamupayogitvAcca pRthaguktiriti / prakRtamupasaMhannAha - tadetat pradezadRSTAnteneti / anena prasthakAdidRSTAntatrayeNa nayapramANaM nirUpitamiti sUcayitumAha- tadetannayamamAgamiti / etad dRSTAntatrayamupalakSaNamAtram, jovAdiviSayeSu sarvatra, nayavicArasya prastutatvAditi / / 0 229 / atha saMkhyApramANaM nirUpayati mULam - se kiM taM saMkhappamANe ? saMkhaSpamANe- aTTavihe paNNase, taM jahA - nAmasaMkhA, ThevaNasaMkhA, davamaMkhA, ovammasaMkhA, parimANasaMkhA, jANaNAsaMkhA, gaNaNA saMkhA, bhAvasaMkhA se kiM taM nAmasaMkhA ? nAmasaMkhA jassa NaM jIvassa vA jAva se taM nAmasaMkhA / se kiM taM ThavaNasaMkhA ? ThavaNasaMkhA-japaNaM kaTukamme vA 1 jAtA hai phira bhI pratyakSa Adi pramANoM se jo inheM bhinna kahA gayA hai usakA kAraNa yaha ki eka to ye nayarUpa hai, dUsare bahuta vicAra ke ye viSaya haiN| tIsare jinAgama meM sthAna 2 para inakA upayoga huA hai| isa prakAra pradeza dRSTAnta se yaha nayasvarUpa kA nirUpaNa hai / prasthaka tase vasatidRSTAnta se evaM pradeza dRSTAnta se jo yaha naya svarUpa kA nirUpaNa sUtrakArane kiyA hai vaha kevala upalakSaNa mAtra hai kyoMki aise kaI dRSTAnta hai ki jina se nayoM ke svarUpa kA nirUpaNa kiyA gayA hai| ina nayoM jIvAdika padArthoM kA kyA svarUpa hai, yaha jAnA jAtA hai / / sUtra 229 // emane minna kahevAmAM Avela che, tenu kAraNa e che ke eka te A badhA naya3yo che, ane bIjI vAta Ama che ke e save ghaNA vicArAnA viSayA che. trIjI vAta A che ke jinAgamamAM ghaNAM sthaLe emane upayega thayela che. A rIte pradeza dRSTAntathI A naya svarUpanu nirUpaNa che. prasthaka dRSTAntathI vasati dRSTAntathI temaja pradeza dRSTAntathI je A nayasvarUpanu nipazu sUtrakAre karela che te phakta upalakSaNa mAtra ja che. kemake evA ghaNA dRSTAntA che ke jemanAthI naya svarUpAnu nirUpaNa karavAmAM Avela che. A nace 1 jIvAdika padArthonuM svarUpa kevu` che, A vAta spaSTa thAya che. sU. 22aa For Private And Personal Use Only
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 230 saMkhyApramANanirUpaNam potthakamme vA jAva se taM tthvnnsNkhaa| nAmaThavaNANaM ko paivimeso? nAma AvakahiyaM, ThavaNA ittariyA vA hojA AvakahiyA vA hojjaa| se kiM taM davasaMkhA? davasaMkhA-duvihA paNNattA, taM jahA-Agamao ya no Agamao ya jAva, se kiM taM jANayasarIra-bhaviyasarIravairittA davasaMkhA ? jANayasarIrabhaviyasarIra vairittA davasaMkhA-tivihA paNNattA, taM jahA-egabhavie, baddhAue, abhimuhaNAmagotte y| egabhavie NaM bhate! egabhavietti kAlao kevacciraM hoi ? jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkomeNaM puva. koddii| baddhAueNaM bhaMte! baddhAuetti kAlao kevaciraM hoi ? jahaNNeNaM aMtomuhRttaM ukkoseNaM puckoddiitibhaagN| abhimuhanAmagoetti kAlao kevacciraM hoi ? jahanneNaM ekaM samaya ukkoseNaM aMtomuhuttaM / iyANiM ko NaokaM saMkhaM icchai, tattha NegamasaMgahavavahArA tivihaM saMkhaM icchaMti, taM jahA-egabhaviyaM badghAuyaM abhimuhanAmagottaM c| unjusuo duvihaM saMkhaM icchai, taM jahA-baddhAuyaM ca abhimuhanAmagottaM c| tipiNa sadanayA abhimuhaNAmagottaM saMkhaM icchti| se taM jANayasarIrabhaviyasarIravairittA dvsNkhaa| se taM no Agamao dvsNkhaa| se taM dadhvasaMkhA ||suu0230|| ___ chAyA-atha kiM tat saMkhyApamANam ?, saMkhyApramANam-aSTavidhaM pajJapta, tadyathA-nAmasaMkhyA, sthApanAsaMkhpA, dravpasaMkhyA, auSamyasaMkhyA, parimANasaMkhyA, jJAnasaMkhyA, gaNanAsaMkhyA, bhAvasaMkhyA / atha kA'sau nAmasaMkhyA ?, nAmasaMkhyAyasya khalu jIvasya vA yAvat sA epA nAmasaMkhyA / atha kA'sau sthApanAsaMkhyA? For Private And Personal Use Only
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra sthApanAsaMkhyA-yatkhalu kASThakoNi vA pustakarmANi vA yAvat sA epA sthA. panAsaMkhyA / nAmasthApanayoH kaH prativizeSaH ?, nAma yAkathikaM, sthApanA itvarikA vA bhavet yAvatkayikA vA bhavet / atha ko'sau dravyazaGkhaH ? dravyazaGkho dvividhaH prajJaptA, tadyathA-bhAgamatazca no Agamatazca yAvat , atha ko'sau jJAyakazarIrabhanyazarIvyatirikto dravyazaGkhaH ?, jJAna krazarIrabhavyazarIravyatirikto dravya zaGkhaH trividhaH prajJaptaH, tadyathA eva bhariko badAyuSkaH abhimukhanAmagotrazca / ekabhavikaH khalu bhadanta ! ekamavika iti kAlataH kriyat ciraM bhavati ?, jaghanyena antarmuhUrtam utkarSeNa pUrvakoTIm / badghAyuSkaH khalu bhadanta ! baddhAyuSka iti kAlataH kiyat ciraM bhavati ? jayanyena antarmuhUrtam utkarSeNa pUrva koTItribhAgam / abhimukhanAmagotraH khalu bhadanta ! abhimukhanAmagotra iti kAlanaH kiyat ciraM bhavati ?, jaghanyena khalu ekaM samayam , utkarSeNa antarmuhUrtam / idAnI ko nayaH kaM zaGkham icchati naigamasaMgrahavyavahArAH trividha zaGkham icchanti, tadyathA-ekamavika badAyuSkam abhimukhanAmagotraM ca / RjumUtrako dvividhaM zaGkham icchati, tadyathAbadvAyuSkaM ca abhimukhanAmagotraM ca / trayaH zabdanayAH abhimukhanAmagotraM zaGkham icchanti / sa epa jJAyakazarIramadhazarIravyatirikto dravyazaGkhaH / sa epa no Agamato dravyazaGkhaH / sa eSa dravyazaGkhaH / / 50 230 // TIkA-'se ki taM' ityAdi atha kiM tat saMkhyApramANam ? iti ziSyamanaH / uttarayati-saMkhyApramANesaMkhyAna saMkhyA, saMkhyAyate'nayeti vA saMkhyA, saiva pramANam - saMkhyApramANam / isa prakAra nayarUpa pramANa kA nirUpaNa kara apa sUtrakAra saMkhyApramANa kA nirUpaNa karate haiM-'se kiM taM saMkhappamANe' ityAdi / zabdArtha-(se kiM taM saMkhappamANe ?) he bhadaMta ! vaha saMkhyA pramANa kyA hai ? saMkhyApramANa ATha prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA) jaise (nAmasaMkhA, ThavaNasaMkhA, davasaMtA, omAna, parimANasaMkhA, jANaNAsakhA, gaNaNAsaMkhA, bhAvasaMgkhA) nAmasaMkhyA, sthApanA saMkhyA, A pramANe nayarUpa pramANunuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra saMkhyA prabhAnu ni35 42 cha:-'se ki taM saMkhapamANe' ityAdi Ava-(se ki taM saMkhappamANe ?) mahata! te sadhyAnuprabhAya zu cha 1 sadhyAabhAnA mA praa| che. (taM jahA) 2 (nAmasaMkhA, ThavaNa. saMkhA, vasaMkhA, okhammasaMkhA, parimANasaMkhA, jANaNA saMkhA, gaNaNA saMkhA, bhAvasaMkhA) nAmasamyA, sthApanAsaNyA, dra0yasa cyA, mo5bhyasa cyA, pari For Private And Personal Use Only
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 230 saMkhyApramANanirUpaNam A 'saMkha' zabdena saMkhyAzaGkhayorubhayorapi grahaNam , dvividhAyA api cchAyAyAH saMbhavAt / athavA-anekArthakazabdavat 'saMva' zabdasya saMkhyA zaGkhazvetyartha dvayam / dRzpate ca anekArthaka go zabdasya pazubhUmmAdirane kavidho'rthaH / uktaM cApi "gozabdaH pazubhUmyaMzuvAdgirthamayogavAn / mandamayoge dRSTayamdhu-vanasvargAbhidhAyakaH "||iti ityaM ca saMkhyA zaGkhayorubhayorapi saMkha' zabdena grahaNAt atra nAmasthApanAdivicAre yatra saMkhyA zabdo yatra ca zazabdo ghaTate, tatra tatra sa sa eva zabdo grAhya iti / dravyasaMkhyA, aupamyasaMkhyA, parimANasaMkhyA, jJAnasaMkhyA, gaNanAsaMkhyA, bhaavsNkhyaa| vastu ke pariccheda kA nAma saMkhyA hai / athavA jisake dvArA vastu kA pariccheda kiyA jAve, usakA nAma saMkhyA hai saMkhyArUpa jo pramANa hai, vaha saMkhyApramANa hai| yahAM 'saMkha' zabda se saMkhyA aura zaMkha ina donoM kA bhI bahaNa huA hai| kyoMki isa zabda kI donoM prakAra kI saMskRta chAyA hotI hai / athavA-aneka artha vAle zabda ke jaisA 'saMkha' zabda ke artha saMkhyA aura zaMkha ye do hote haiN| anekArtha go zabda ke pazu, bhUmi Adi aneka artha hote hai, yaha bAta to sarvavijJa vidita hI hai| uktaM ca karake jo 'go-zabdaH pazubhUmyaMzu' ityAdi zloka likhA hai, usakA tAtparya yahI haiM ki-go zabda itane artha kA vAcaka hai, isa prakAra saMkhyA aura zaMkha ina donoM kA bhI 'saMkha' zabda se grahaNa hone ke kAraNa yahAM nAma sthApanA Adi ke mANu saMkhyA, jJAnasaMkhyA, gaNanA saMkhyA, bhAvasaMkhyA. vastunA paricchedanuM nAma "saMkhyA" che. athavA jenA vaDe vastu paridita karavAmAM Ave te "saMkhyA kahevAya che. saMdhyArUpa je pramANa che, te saMkhyA pramANa che ahIM "saMkha zabdathI saMkhyA ane zaMkha e baMnenuM grahaNa karavAmAM AveluM che kemake A zabdanI saMskRta chAyA ane prakAranI thAya che athavA ane kAryo zabdanI jema "saMkha" zabdanA artho saMkhyA ane zaMkha ane thaI zake tema che anekArthaka "ga" zabdanA pazu, bhUmi, vagere ghaNA artho thAya che e pAta sahita cha taya DIne re 'go zabda pazubhUmyaMzu' vagere shyo| lakhavAmAM Avela che, tenuM tAtparya Ama che ke "ga" zabda ATalA badhA arthono vAcaka che. A pramANe "saMkha" zabdanA saMkhyA ane zaMkha A bane artho grahaNa karavAmAM Avela che tethI ahIM nAma sthApanA AdinA saMbaMdhamAM vicAra karatAM A zabdathI je je sthaLe sukha zabdane jyAM saMkhyA For Private And Personal Use Only
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ka anuyogadvArasUtre tacca nAmasaMkhyA sthApanAsaMkhyetyAdi aSTavidham / tatra nAmasaGkhyA yasya khalu jIvasya vA ajIvasya vA jIvAnAM vA anIvArAM vA tadubhayasya vA tadubhayeSAM vA saMkhyA iti nAma kriyante sA bodhyA / tathA-sthApanAsaMkhyA - yatkhalu kASThakarmaNi vA pustakarmaNi vA citrakarmaNi vA anyatrApi vA saMkhyeti sthApanA sthApyate sA sthApanAsaMkhyA nAmasthApanayoH ko vizeSaH ? ityAha-nAma yAtra vicAra meM isa zabda se jahAM saMkhyAzabda kA aura jahAM zaMkha zabda kA artha ghaTita hotA ho arthAt lAgU paDatA ho vahAM 2 usa usa zabda kI yojanA kara lenI caahiye| (se kiM taM nAma saMkhA) he bhadanta ! nAma saMkhyA kyA hai ? (nAma saMkhA) nAma saMkhyA (jassa NaM jIvassa vA jAva se taM nAma saMkhA ) jisa eka jIva kA athavA ajIva kA athavA aneka jIvoM kA yA ajIvoM kA athavA eka jIva ajIva donoM kA yA aneka jIva, ajIva ina donoM ko 'saMkhyA' aisA jo nAma rakha liyA jAtA hai, vaha nAmasaMkhyA hai | ( se kiM taM ThevaNAsaMvA) he bhadanta ! sthApanA saMkhyA kyA hai ? (ThavaNAsaMkhA) sthApanA saMkhyA (japaNaM kaTukamme vA) kASTha karma meM (pokamme vA jAva se taM ThavaNasaMkhA) athavA pustakarma meM, yA kisI citra meM athavA aura bhI kisI vastu meM ' saMkhyA' isa rUpa se jo Aropita kiyA jAtA hai, vaha sthApanA saMkhyA hai / zaMkA - ( NAmaThavaNAgaM ko paha viseso) nAma aura sthApanA meM kyA antara hai ? atha ghaTita thatA hAya tyAM sakhyA atha temaja jyAM zAkha atha ghaTita thatA hAya tyAM zakha artha karavA yogya che. (se kiM ta nAmasaMkhA ) he mahata! nAma saMkhyA zuM che ? ( nAma saMkhA) nAbha sabhyA ( jassa NaM jIvastra vA jAva se taM nAma saMkhA) ne thoDa va athavA A ajIvanu' athavA ghaNA jIvAnu athavA ghaNA jIva ajIva e bannenu 'saMkhyA' bhAvu' ke nAma rAmavAmAM Ave che. te nAma saMkhyA che. (se ki ta ThavaNA saMkhA ) 3 lahaMta! sthApanAsaMkhyA zu che ? (ThavaNAsaMkhA) sthApanAsaMkhyA, (jaNNaM kaTukamme vA) 3. mAM (potthakamme vA jAva se ta ThavaNasaMkhA) athavA stambha mAM athavA adhya citramAM athavA game te vastubhAM sakhyA' A rUpamAM je ArApa karavAmAM Ave che, te sthApanAsa'khyA che. For Private And Personal Use Only
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org " anuyogacandrikA TIkA sUtra 230 saMkhyApramANanirUpaNam kathikam sthApanA tu itvarikA vA yAvatkathikA bhavati / nAmasaMkhyAsthApanAsaMkhyAviSaye vizeSabhAvanA nAmAvazyakasthApanAvazyakAnusAreNa kartavyA / tathAdravyazaGkhaH Agamano bhAgamabhedena dvivivaH / tatra noAgamato dravyazaGkhastrividho jJAyakazarIradravyazaGkhaH bhavyazarIradravyazaGkhaH jJAyakazarIra bhavyazarIravyatirikto dravyazaGkhatha / atra Agamato dravyazaGkhaH, no Agamato dravyazaGkhasyAdyabhedadvayaM ca dravyAvazyakasyeva vijJeyam / tRtIyabhedasya tato vilakSaNatvAt taM vakumupakramate 'se Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 615 uttara--(NAmaM ? AvakahiyaM, ThavaNA ittariyA vA hojjA AvakahiyA vA hojjA) nAma yAvatkathika hotA hai tathA sthApanA izvarika bhI hotI hai aura yAvat kathika bhI hotI hai / nAma saMkhyA evaM sthApanA saMkhyA ina donoM ke viSaya kA khulAzA artha aura bheda nAma Avazyaka aura sthApanA Avazyaka ke anusAra samajha lenA cAhiye / yaha prakaraNa pIche spaSTa likhA jA cukA hai / (se kiM taM davvasaMkhA ?) he bhadanta ! dravyazaMkha kA kyA tAtparya hai ? uttara -- (da0vasaMkhA duvihA paNNattA) dravyazaMkha do prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA) jaise (Agamao ya no Agamao ya jAva) Agama ror zaMkha aura no AgamadravyazaMkha / inameM no Agama kI apekSA se doria tIna prakAra kA hotA hai-eka jJAyaka zarIra dravyazaMkha, dUsarA bhavya zarIra dravya zaMkha, aura tIsarA jJAyakazarIra bhavyazarIra vyati. rikta dravya zaMkha | Agama kI apekSA se dravyazaMkha kA aura noAgama kI apekSA se dravyazaMkha ke prathama aura dvitIya bheda kA svarUpa dravyA - (NAmaThatraNA ko paiviseso) nAma bhane sthApanAmA the| tAvata hai ? uttara-- NAma AvakahiyaM, ThatraNA ittariyA vA hojjA AtrakahiyA vA hojjA) nAma yAvat thita hoya che, te sthApanA tvari pazu hoya che. ane yAvat kathita pazu hoya che. nAmasaMkhyA ane sthApanAsakhyA A banne viSaye viSe artha ane bheda nAmaAvazyaka temaja sthApanA Avazyaka mujaba samajI levuM joIe. A prakaraNa viSe pahelAM spaSTatA karavAmAM AvI che. (te ki ta davvasaMkhA 1) De lahAMta ! dravya zamanuM zuM tAtparya hai ? For Private And Personal Use Only uttara- ( davvasaMkhA duvidhA paNNattA) dravya zamanA me hA hoya che. (taM jahA) nema (Agamao ya no Agamao ya jAva) yAgama dravya za ane nAAgama dravyaza'kha AmAM nAAgamanI apekSAe dravyaza khanA traNa prakAre hAya che. gAyaka dravyaza'kha, bhavyazarIra dravyaza'kha ane jJAyaka zarIra bhavyazarIra atirikata dravyaza'kha. AgamanI apekSAe dravya zakhanA prathama ane dvitIya bhedanuM svarUpa draSAvazyakamAM pratipAdita thayela A prakAreAnI jema ja samajavuM
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 616 anuyogadvArasUtre kiM taM' ityAdi / atha ko'sau jJAyakazarIrabhavyazarIravyatirikto dravyazaGkhaH ? iti ziva praznaH / uttarayati - jJAyakazarIra bhavyazarIravyatirikto dravyazaGkha trividhaH prajJataH, tadyathA - ekabhaviko vAyuko'bhimukhanAmagotrazceti / tatra - yo jIva muvA'nantarabhave zavRtpatsyate, satteSvava dvAyuSko'pi janmadinAdArabhya ekabhavikaH zaGkha ucyate / tathA yaH zaGkhaprAyogyaM karma baddhavAn sa vaddhAyuSkaH zaGkhaH / ases meM pratipAdita inhIM prakAroM ke jaisA jAnanA cAhiye / aba noAgama zaMkha kA jo tRtIya bheda hai, vaha ina se vilakSaNa hai / isaliye sUtrakAra use praznottara pUrvaka kahate haiM - (se kiM taM jANayasarIrarfarsarIra vaharita davvasaMkhA ?) he bhadanta / jJAyakazarIra aura bhavyazarIra se vyatirikta jo dravyazaMkha hai, usakA kyA svarUpa hai ? uttara-- ( jANayasarIrabhaviya sarIravairittA davyasaMkhA tivihA paNNattA) jJAyakazarIra aura bhavyazarIra ina donoM se vyatirikta dravya. zaMkha tIna prakAra kA kahA gayA hai (taM jahA usake ve prakAra isa prakAra 'se haiM - ( egabhavie, baddha ue, abhimuhaNAmagose ya-a ) ekabhavika, ish abhimukha nAmagotra ! jo jIva marakara anantara bhava meM zaMkhaparyAya se utpanna hogA, vaha usa paryAya meM abhI taka abaddhAyuSka hai, to bhI jaba se vaha utpanna huA hai-tabhI se lekara vaha ekabhavika zaMkha kahalAvegA / tathA jisa jIva ne zaMkha paryAya meM utpanna karAne yogya karma kA baMdha kara liyA hai, aisA vaha jIva baddhAyuSka zaMkha kaha joie. have nAAgama dravyazakhanA je tRtIya bheda che. te enA karatAM vikSaNu che, odhI sUtrAra tenA viSe praznottara pUrva yaryA re che (se ki taM jANayasarIrabhaveisarIvairittA davasaMkhA ?) he lata! jJAya zarIra mane avya zarIrathI vyatirikata je dravyaza kha che, tenu svarUpa kevu che? uttara- ( jANayasarIrabhajiyasarIravairittA davvasaMkhA vyatirikta prakAre yA ma mlayu jJAyaka zarIra ane bhavya zarIra e bannethI prAvAmAM Ave che. (taM jahA) tenA afkq, 1931, afugeauma 1-4) a; alas, maiyi nAma geAtra, je jIva marachu pAmIne ana tara bhavamAM zaMkha paryAyamAM utpanna thaze, ne za kha paryAyamAM hajI sudhI akhaddhAyu, che. chatAMe jayArathI te utpanna thayela che, tyArathI mAMDIne te ekabhivaka kahevAze. temaja je jIve zakha paryAyamAM upanna thavA ceAgya kamabaMdha karela che, eve! te jIva badghAyuSkazakha For Private And Personal Use Only tirihA paNNattA ) dravyaza`khanA traNa pramANe che. (ega
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 230 saMkhyApramANanirUpaNam tathA ca-zaGkhapUtpannasya yasya jIvasya nAmagotre dvIndriyajAtyAdi nIcegotrarUpe karmaNI jaghanyata ekena samayena utkRSTato'ntarmuhUrttamAtreNaiva vyavadhAnAt abhimukhe-udayAbhimukhapApte nAmagotre karmaNI yasya so'bhimukhanAmagotraH zaGkhaH procyate / pUrvoktastrividho'pi bhAvazaGkhatAkAraNatvAt jJazarIrabhavyazaropatirikto dravyazaGkha uvyate / nanvevaM dviavikatrimavikAdirapi bhAvazaGkhatAkAraNatvAda dravyazaGkhavena vaktavyastakimiha ekamavika evocyate ? iti cedAha-dvibhavikAdirasimyavahitatvena bhAvazaGkhalAkAraNatvena nAzrIyate, tatkAraNatvAbhAvAttasya drvylaavegaa| zaMkhayoni meM jo jIva nikaTa meM utpanna hone vAlA hai arthAt usa jIva ke dvIndriya jAti AdirUpa nAmakarma evaM nIca gotrarUpa karma jaghanya se eka samaya ke bAda, aura utkRSTa se antarmuharta ke bAda udayAbhimukha hone vAlA ho, aisA vaha jIva abhimukhanAmagotrazekha khlaavegaa| ye tInoM bhI prakAra ke jIva bhAvakhitA ke kAraNa hone ke kAraNa jJazarIra aura bhavyazarIra ina donoM se vyatirikta dravya zaMkha kahe gaye haiN| zaMkA--jisa prakAra Apane bhAvazaMkhatA ke kAraNa hone se eka bhavika ko dravyazaMkha kahA hai-usI prakAra jo dvibhavika tribhavika Adi jIva haiM, use bhI bhAvazaMkhatA kA kAraNa hone se dravyazaMkha kahanA cAhiye thA, so aisA kyoM nahIM kahA ? yahAM to ekavika ko hI dravya zaMkha kahA hai| uttara--izaMkA ThIka hai, parantu dinavika Adi jIva ko jo dravyazaMkha nahIM kahA hai, usakA kAraNa yaha hai ki 'aisA vaha jIva bhAva kahevAze. zaMkha yonimAM je ja nikaTa bhaviSyamAM unna thanAra hoya temaja nIca gotra rUpa karma jaghanya karatAM eka samaya bAda ane utkRSTathI antamuhUrta bAda udayAbhimukha thanAra he ya, eve te jIva abhimukha nAma gotra zaMkha kahevAze. A traNe prakAranA cha bhAva zaMkhatAnA kAraNa havA badala zarIra ane bhavya zarIra e banethI vyatirikata dravyazaMkha kahevAmAM AvyA che. zaMkA-jema ApazrIe bhAvazaMkhatAnA kAraNe eka bhavikane dravyazaMkha kahela che, temaja je dvibhAvika, trivika vagere jIva che, tene paNa bhAvazaMkhatA nA kAraNe dravyazaMkha kahevA joIe, paraMtu evuM kahevAmAM AvyuM nathI. ahIM te ekabhAvikane ja dravyazakha kahevAmAM Avela che. uttara-zaMkA barAbara che, paraMtu dvibhAvika vagere jIvane je dravyazaMkha kahevAmAM AvyA nathI, tenuM kAraNa A pramANe che ke "evA te jIve bhAva a0 78 For Private And Personal Use Only
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogahAro zaGkhatvamapi nAsti, o dvibhavikAdidravyazaGkhatvena nokta iti / ekamavikAditrividho'pi zaGkhaH kAlataH kriyaciraM bhavatItyAha-egamavie NaM bhaMte ! ityaadi| ekamavikaH khalu bhadanta ! zaGkhaH ekabhavika iti vyapadezena kAlataH kiyazciraM bhavati ? uttarayati-jaghanyena antarmuhUrta bhavati utkarSeNa pUrvakoTIm / ayaM bhAvaHzaMkhatA kA avyavahita kAraNa nahIM hotA hai / eka bhavika jIva hI bhAva zaMkhatA kA avyavahita kAraNa hotA hai / ataH use hI dravyazaMkha kahA gayA hai| jIva marakara zaMkha kI hI paryAya meM utpanna honevAlA ho usI kA nAma eka bhavika dravyazaMkha hai / dvibhavika Adi aise nahIM hote haiM / kyoMki ve marakara zaMkha kI paryAya meM hI prathama bhavarUpa se utpanna nahIM hote-dusarI paryAya meM utpanna ho jAte haiM / isaliye unameM bhAvakhitA ke prati kAraNatA nahIM banatI / aura isaliye unameM dravyazaMkhatA? bhI nahIM kahI gaI hai| ekabhavika Adi jo tInoM prakAra ke ye zaMkha jIva haiM, unameM se jo (egabhavie NaM bhaMte) he bhadanta ! jo ekamavika jIva hai, vaha (egabhavietti) ekabhavika isa nAmavAlA (kAlao) kAla kI apekSA (keviraM bhavaha) kitane samaya taka rahatA hai ? uttara--(jahaNNeNaM aMtomuhutta ukkose NaM puvakoDI) eka bhavika jIva ekabhavika isa nAmavAlA jaghanya se to eka antamuharta taka rahatA hai / isakA tAtparya yaha hai ki-'pRthivI Adi kisI zaMkhatAnA avyahita kAraNa thatA nathI. ekabhAvika jIva ja bhAva zakhatAnA avyavaDita kAraNa hoya che. ethI tene ja drazaMkha kahevAmAM Avela che. je jIva maraNa pAmIne zaMkha paryAyamAM ja janma pAmanAra hoya tenuM ja nAma eka bhavika dravyazaMkha che dvibhAvika vagere evA hotA nathI, kemake teo maraNa pAmIne zaMkha paryAyamAM ja prathama bhavarUpamAM utpanna thatA nathI, paraMtu bIjI paryAyamAM utpanna thaI jAya che. eTalA mATe temanAmAM bhAvazaMkhatA pratye kAraNutA upasthita thatI nathI ane tethI ja temanAmAM dravyazaMkhatA paNa kahevAmAM AvI nathI. eka bhAvi pore 2 traya prazanA mA 25 ve che. tamAmAthI (egabhavie NaM bhaMte) BRE! 2 semapi 71 cha, ta (egabhavietti) : mAvi nAma: pANI (kAlao) sanI apekSAse (kevaviraM bhavai) mA samaya sudhI 27 cha ? uttara-(jahaNNeNaM aMtomuhuttaM useNaM puvakoDI) meqi4 71 nAmavALe jaghanyathI te eka antarmuhUrta sudhI rahe che ane utkRSTathI te eka For Private And Personal Use Only
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyagocandrikA TIkA sUtra 230 saMkhyApramANanirUpaNam 19 pRthivyAyanyatamabhave'ntarmuhUrta jIvitvA yo'nantaraM zaGkhapRtpadyate so'ntarmuhUrtamekabhavikaH zaGkho bhavati / yastu jIvo matsyAyanyatamabhave utkRSTataH pUrvakoTi jIvitvaiteputpadyate sa pUrvakoTi yAvadekamavikaH zaGkha ucyate / atra antarmuhUrtAdapi hIna jIvAnAmAyunAsti, ato jaghanyapade'ntarmuhUrtagrahaNaM kutam / yastu jIvaH pUrvakoTayadhikAyuSko bhavati, so'saMkhyAtavarSAyuSkatvAd deveSvevotpadyate na tu zaGkheSu, ataH pUrvakoTItyuktam / tathA-baddhAyuSkaH kAlato jaghanyena antarmuhUrta ekabhava meM antarmuharta taka jIvita rahakara phira jo marate hI zaMkha paryAya meM utpanna ho jAtA hai, aisA vaha ekabhavika jIva antarmuhUrta taka eka bhavika zaMkha kahalAtA hai| tathA jo jIva matsya Adi kisI eka bhava meM utkRSTarUpa se eka pUrvakoTi taka jIvita rahakara marate hI zaMkha paryAya meM utpanna hotA hai vaha eka pUrva koTi taka ekamavika zaMkha kahalAtA hai| jIvoM kI Ayu antarmuhUrta se kama nahI hotI hai -arthAt kama se kama Ayu jIvoM kI antarmuhUrta kI hotI hai isaliye jaghanyapada meM antarmuhUrta kA grahaNa kiyA gayA hai| jo jIva pUrva koTI se adhika AyuvAlA hotA hai vaha asaMkhyAtavarSa kI AyuvAlA hone ke kAraNa marakara devaparyAya meM hI utpanna hotA hai zaMkha paryAya meM nhiiN| isaliye utkRSTapada meM pUrvakoTi rakhA gayA hai| ( baddhAue NaM bhaMte ! baddhAuettikAlao kevacciraM hoi ?) he bhadanta ! jo baddhAyuSkajIva hotA hai, vaha 'yaha baddhAyuSka' isa nAma vAlA kaba taka rahatA hai? pUvakeTI sudhI rahe che. AnuM tAtparya A pramANe che ke "pRthivI vagere kaI eka bhavamAM atarmuhUrta sudhI jIvita rahIne pachI je mRtyu thatAM ja zaMkha paryAyamAM utpanna thaI jAya che, evo te ekabhavika jIva antarmuhUrta sudhI eka bhavika zaMkha kahevAya che. tema ja je jIva matsya Adi kaI eka bhavamAM utkRSTa rUpathI eka pUrvakeTi sudhI jIvita rahIne mRtyu thatAM ja zaMkha paryAyamAM utpanna thaI jAya che, te eka pUrvakeTi sudhI eka bhAvika zaMkha kahevAya che. jenuM AyuSya antarmuhUrta karatAM kama hotuM nathI. eTale ke jenuM ochAmAM ochuM AyuSya aMtarmuhUttanuM hoya che. eTalA mATe jaghanyapadamAM antarmuhUttanuM grahaNa karavAmAM AvyuM che je jIva pUrvakeTi karatAM adhika AyuSyavALe heya che, te asaMkhyAta varSa jeTaluM AyuSya dharAvato hovAthI mRtyu pAmIne deva paryAyamAM ja utpanna thAya che. zaMkha paryAyamAM nahi eTalA bhATe 4 54i j Ta rAmapAmA bhAve che. (baddhAue NaM bhaMte ! baddhAue For Private And Personal Use Only
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 620 anuyogazAsaka bhavati, utkarSeNa pUrvakoTI trimAgam / ayaM bhAvaH-jIvA anubhUyamAnasyAyumo jaghanyato'ntarmuhUrte zeSe evaM AyurvandhaM kurvanti, utkRSTa tastu pUrvakoTitribhAya eka zeSe Ayurvandha kurvanti, na tu tataH parataH, ato baddhAyuSkasya jaghanyato'ntarmuhUryaH mAtraM sthitiH, utkRSTatastu pUrvakoTotribhAgamiti / abhimukhanAmagotrasya jIvasya jaghanyakALamAzritya samayamAtrasthitiH utkRSTasamayamAzritya tu antarmuhUrttam / uttara-(jahaNNeNaM aMtomuhutta, ukkoseNaM punyakoDI tibhAga) baddhAyuSka jIva paddhAyuSka zaMkha isa nAmavAlA jaghanya se antarmuhUrta taka aura uskRSTa se eka koTipUrva ke tribhAga taka rahatA hai| tAtparya yaha hai ki-'bhujyamAna Ayu jaghanya se antarmuharsa jaya bAkI raha jAtI hai, taba jIva Ayu kA bandha karate haiM, aura bhujyamAna Ayu utkRSTa se jaba eka pUrvakoTi ke vibhAga mAtra pAkI rahatI hai taba jIva Ayu kA pandha karate haiM / (abhimuha nAmagoe NaM bhaMte ! abhimuhanAmagoetti kAlo kevacciraM hoi?) abhimukhanAma gotra zaMkha he bhadanta ! abhimukhanAma gotra isa nomavAlA kAlakI apekSA kitane samaya taka rahatA hai ? uttara-(jahaNeNaM ekkaM samayaM ukko seNaM aMtomutta) abhimukhanAmagotra zaMkha abhimukha nAma gotra isa nAmavAlA jaghanya se to eka samaya taka aura utkRSTa se eka antamuhUta taka rahatA hai / isakA ttikAlao kevacciraM hoi ?) B mahanta ! 2 maddhAyu 71 jaya cha, te ! baddhAyuka che.( A nAmavALo kayAM sudhI rahe che? uttara-(jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukkeseNaM puSakoDItibhAgaM) maddhAyu 71 baddhAyuSka zaMkha A nAmavALo jaghanyathI attamuhUta sudhI ane utkRSTathI eka kaTi pUrvanA vibhAga sudhI rahe che. tAtparya A pramANe che ke bhujamAna AyuSya jaghanyathI antarmuhU jeTaluM zeSa rahI jAya che, tyAre jIva Ayune baMdha kare che. ane bhujyamAna AyuSya utkRSTathI jyAre eka pUrva TinA nibhA 2 mA 29 tyAre 41 mAyunI re che. abhimuhamAmagoe NaM bhaMte ! abhimuhanAmagoetti kAlao keva ciraM hoi ?) mali bhuma nAma zetra zaMkha he bhadaMta! abhimukha nAma gAtra A nAmavALA kALanI apekSAe keTalA samaya sudhI rahe che ? uttara-(jahaNeNaM ekkaM samayaM unakoseNaM aMtomuhattaM) mibhuma nAma gotra zaMkha abhimukha nAma gAtra A nAmavALe jaghanyathI te eka samaya sudhI ane utkRSTathI eka attamuhUrta sudhI rahe che. AnuM tAtparya For Private And Personal Use Only
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 230 saMkhyApramANanirUpaNam adaM bodhyam-AbhimukhyaM tu samIpye satyevopapadyate, ato'bhimukhanAmagotrasya dravyazaGkhasya jaghanyataH eka samayam , utkRSTatastvantamuhUrta sthitibodhyeti / upari. nirdiSTAt kAlAdanantaram ekamavikAdayastrayo'pi bhAvazaGkhatAM pratipadyante iti / idAnI naigamAdi saptanayamadhye ko nayaH trividhazakheSu kaM zaGkhamicchati, tadAra naigamasaMgrahavyavahArAH sthUladRSTitvAt trividhamapi zaGkhamicchanti / dRzyate hi sthala: tAtparya yaha hai ki-'abhimukhatA samIpatA ke hone para hI banatI hai| isaliye abhimukha nAma gotravAle dravyazaMkha kI sthiti jaghanya se eka samaya kI aura utkRSTa se antarmuhUrta kI kahI gaI hai| ye ekapavika Adi dravyazaMkha isa kahI huI sthiti ke bAda phira niyama se bhAvazaMkha para jAte haiN| isa kathana kA tAtparya aisA hai ki-'ekamavikajIvadrampa zaMkha jaghanya se antarmuhUrta taka aura utkRSTa se eka koTi pUrva taka rahatA hai, isake bAda vaha bhAvazaMkha bana jAtA hai arthAt zaMkha paryAya meM ho jAtA hai / isaliye ekabhavika kI dravyazaMkharUpa se rahane kI sthiti pUrvokta jayanya aura utkRSTa kahI gaI hai| imI prakAra se baddhAyuka Adi meM bhI jAnanA cAhiye / iyANi ko o ke saMkhaM icchA) aba sakAra yaha kahate hai ki sAtanayoM meM se kauna 2 sA naya ina tIna zaMkhoM meM kisa 2 zaMkha ko mAnatA hai-'tattha NegamasaMgahavavahArA tiSiI makhaM icchaMti-taM jahAM egabhaviyaM, baddhAuyaM, abhimuhanAmagotaca) negamanaya, saMgrahanaya, aura vyavahAra naya ye tIna naya sthUla dRSTivAle A pramANe che ke "abhimukhatA sAmipyane lIdhe ja thAya che ethI abhimukha nAma getravALA dravya zaMkhanI sthiti jaghanyathI eka samayanI ene ukaSTathI antarmahatta jeTalI kahevAmAM AvI che. A badhAM eka bhavika Adi drazaMkha A kathita sthiti pachI pharI niyamAnusAra bhAvazaMkha banI jAya che. A kathananuM tAtparya A pramANe che ke "eka vika jIva dravya zaMkha jaghanyathI antamuhUrtA sudhI ane utkRSTathI eka kaTi pUrva sudhI rahe che, tyAra pachI te bhAva zaMkha banI jAya che. eTale ke zaMkha paryAyamAM parivartana thaI jAya che. eTalA mATe ekabhAvika jIvanI dravyakha rUpamAM rahevAnI sthiti pUrvokata jaghanya ane utkRSTa kahevAmAM AvelI che. A pramANe maddhA pore viSa 5 one se . (iyANi ko "o ke saMkhaM icchada) ve sUtrA2 sAta nayAmAthI yA naya mAtraya zobhAyI y|| zamana bhane cha. te viSe athana re the. (tattha NegamasaMgahavavahArA sivihaM saMkhaM icchaMti nahA egabhaviyaM baddhAuyaM, abhimuinAmagottaM ca) negabhanaya, sahanaya, ane vyavahAranaya A traNe na sthala daSTivALA hoya che, ethI e For Private And Personal Use Only
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 622 anuyogadvArasUtra zo bhAvikAryakAriNi kAraNe kAryopacAraM kRtvA ityaM vyapadizanti / yathArAjyAhe rAjakumAre rAjazabdavyapadezaM, ghRtaprakSepayogye ghaTe ghRtaghaTazabdavyapadezaM kurvantIti / RjubhUtrana yastu baddhAyuSkam abhimukhanAmagotraM ca zaGkhamicchati / ayaM bhAva:-ayaM nayaH pUrvanayApekSayA vizuddhatvAdekabhavikaM zaGkhamativyavahitatvenAtihote hai-isaliye ye tInoM prakAra ke zaMkhoM ko mAnate haiN| yaha bAta dekhI jAtI hai ki-'jo sthUla dRSTivAle hote haiM ve Age honevAle kArya ke kAraNa meM kArya kA upacAra karake use usarUpa se vartamAna meM kaha diyA karate haiM-jaise jo Age rAjA hone vAlA hotA hai, aise rAjaputra ko loka, vartamAna meM rAjA kaha dete haiM-jisa ghaDe meM ghRta rakhA jAnevAlA hai usa ghaDe ko abhI se dhRta kA ghaDA kaha dete haiN| isI prakAra se egabhavika SadvAyuSka aura abhimukhanAmagotra ye tIna prakAra ke dravyazaMkhabhaviSya meM bhAvazaMkha hoMge-abhI to haiM nahIM parantu inheM abhI se bhAvazaMkharUpa meM kahanevAle ye tIna naya haiN| isaliye ye tIna naya ina tInoM zaMkhoM ko mAnate haiM / (ujjusumo duvihaM saMkha icchahataM jahA paddhAuyaM ca abhimuhanAmagotaM ca ) RjusUtra naya do prakAra ke zaMkha ko mAnatA hai| eka badvAyuSka zaMkha ko aura dUsare abhimukha nAma gotrazaMkha ko| eka bhavika zaMkha ko nhiiN| kyoMki yaha naya pUrvanayoM kI apekSA vizuddha hotA hai-aura vartamAna samayavartI traNe prakAranA zaMkhane mAne che. evuM jovAmAM Ave che ke je ratthava daSTivALA hoya che, te bhaviSyamAM thanArA kAryanA kAraNamAM kAryopacAra karIne tene te rUpamAM vartamAnamAM kahyA kare che. jema ke bhaviSyamAM rAjA thanAra hoya te evA rAjaputrane leke vartamAnamAM rAjA kahetA hoya che. je ghaDAmAM ghI bharavAnuM che, tene pahelethI ja vRtaghaDe kahevA lAge che. A pramANe eka bhavika baddhAyuSka ane abhimukha nAma zetra A traNa prakAranA dravya zaMkha bhaviSyamAM bhAva za thaze. atyAre te che nahi, paraMtu atyArathI ja emane bhAvazaMkharUpamAM kahenArA A traNa na che meyI 4 mAtraNe taya naye. mAtraNe zamAne mAne che. (ujjusuo duvihaM saMkhaM icchaha-taM jahA baddhAuyaM ca abhimuha nAmage.ttaM ca" * sUtranaya meM prakAranA zaMkhane mAne che. eka bAyuSka zekhane ane bIjA abhimukhanAma getra zaMkhane eka bhAvika zaMkhane te mAnatA nathI. kema ke A naya pUrva nonI apekSA vizuddha hoya che ane vartamAna samayavatI paryAne ja grahaNa For Private And Personal Use Only
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 230 saMkhyApramANanirUpaNam 623 masaGgabhayAnnecchati, ata etanayamate baddhAyukAbhimu vanAmagotreti zaGkhadvayamiti / tathA - zabdasamabhirUDhaivaM bhUtAkhyAstrayaH zabdanayA RjunutrApekSayApi vizuddhatvAt baddhAyukamapi ativyavahitaM manyate, ato'tiprasaGganivRtyarthamabhimukhanAmagotramekame zaGkhamicchanti / tamupasaMharannAha sa eSa jJAyakazarIra bhavyazarIra vyatirikto dravyazaGkha iti / itthaM no Agamato dravyazaGkhasya bhedayatrayamapi nirUpitamiti sUcayitumAha- sa eSa no Agamato dravyazaGkha iti / itthaM sabhedo dravyazaGkhaH prarUpitaiti cayitumAha- sa eSa dravyazaGkha iti // sU0 230 // paryAya ko hI grahaNa karatA hai / isaliye ekabhavika ikhi ko naya bhAva zaMkha ke prati ativyavahita hone ke kAraNa atiprasaMga ke bhaya se svIkAra nahIM karatA hai| baddhAyuSka aura abhimukha nAma gotra zaMkha ye bhAva ke prati ativyavahita nahIM haiM, kintu samIra haiM / isaliye inheM mAnatA hai / (tiSNi sahanayA abhimuhanAmagottaM saMkhaM icchaMti) zabda samabhirUda aura evaMbhUta ye tIna naya abhimukha nAmagotra zaMkha ko mAnate haiM-do ko yahIM / ye naya RjusUtra naya kI apekSA bhI vizuddha hote haiM isaliye inakI dRSTi meM baddhAyuSka zaMkha bhI bhASa zaMkha ke prati ati vyavahina haiM- sirpha eka abhimukhanAma gotra zaMkha nahIM, isaliye ise hI ye zaMkha mAnate haiN| (se saM jANayasarIra bhaviyasarIra vaharittA davyasaMkhA se taM no Agamao davyasaMkhA se saM davya saMkhA' isa prakAra se jJAyakazarIra bhavyazarIravyatiriktadravyazaMkhoM ke kare che. ethI ekabhavikaza'khane A naya bhAvaza`kha pratye ati vyavarhuita hAvA badala ati prasa`ganA bhayathI svIkAra karatA nathI. addhAyuSka ane abhimukhanAmageAtra zaMkha ee bhAvazaMkhanI pratye ativahita nathI, paraMtu sabhI methI khebhane mAne che (tiNi sahanayA abhimuhanAmagottaM sakhaM icchaMti) zabda, samali3Dha mane yakhevalUna yA naye nayeo abhimukha nAma gotra zakhane mAne che. ene nahi. A naye Rju sUtra nayanI apekSA paNa vizuddha haiAya che. eTalA mATe emanI dRSTie khaddhAyuSya za kha patra bhAva za`khanI pratye atibhyavahita hAya che. phakta eka abhimukha nAma gotra nahi. methI khAne zo bhAnA che. (se ttaM jANayasarIra bhaviya kharIra vairittA davtrasaMkhA se taM no Agama o davvasaMkhA se taM davvasaMkhA) mA prabhA sAya zarIra cazarIra vyatirikta draSya zakhAmAM svarUpanuM A kathana che nA For Private And Personal Use Only
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 624 ayogadvAra sUca svarUpa kA yaha kathana hai| no AgamakI apekSA dravyasaMkha ke bherdoM kA isa prakAra kathana samApta hone para dravyazaMkha kA svarUpa kathana samApta huA / bhAvArtha - isa sUtra dvArA sUtrakAra ne saMkhyA pramANa kA nirUpaNa prAraMbha hone kA kathana kiyA hai| isameM unhoMne yaha kahA hai ki saMkhyA pramANa - nAma saMkhyA 1, sthApanAsaMkhyA 2, dravyasaMkhyA 3, aupamyasaMkhyA 4, parimANa saMkhyA 5, jJAnasaMkhyA 6, gaNanA saMkhyo 7 aura bhAva saMkhyA ke bheda se ATha prakAra kA hotA hai / AThameM tIna ke svarUpa kA vana sUtrakAra yahAM karate haiM aura pAMca ke svarUpa kA varNana Age kreNge| inameM saMkhyA pramANa ke viSaya meM aisA kahA hai ki- 'saMkha' yaha zabda saMkhyA aura zaMkha ina donoM kA vAcaka hotA hai| isaliye jahA~ para jisa zabda kI ghaTanA se artha pratIti hove vahAM para usa zabda kI ghaTanA karake vivakSita artha saMgata kara lenA caahiye| kisI bhI jIva athavA ajIva Adi padArtha ko saMkhyA aisA nAma rakhanA isakA nAma saMkhyA hai / kASThakarma Adi meM 'yaha saMkhyA hai' isa prakAra kI sthApanA karanA isakA nAma 'sthApanAsaMkhyA ' hai nAmasaMkhyA aura Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AgamanI apekSAe dravya zakhatA bheDhAnuM A pramANe vaktavya samAsa thatAM dravya zakhatA svarUpanuM kathata samApta thayu che tema samajavuM. 9. bhAvArtha:- --A sUtra vaDe sUtrakAre sakhyA pramANanA nirUpaNuAra bhanu' kathana spaSTa karyu che. AmAM teezrIe Ama kahyuM che ke sakhyA pramANunaabhs'cyaa ? sthApanAsaMkhyA 2, dravyasaMkhyA 3, bhopabhyasaMkhyA 4, parimANu sakhyA 5, jJAnasa jyA 6, gaNunAsakhyA 7. ane bhAva sakhyAna bhedathI ADa prakAranuM che. AThamAMthI trangyunA svarUpanuM varNana sUtrakAra ahI kare che ane zeSa pAMcanuM vadhuna have pachI 52ze. AmAM sakhyA pramANunA saMbadhamAM Ama kahevAmAM Avyu che ke sa~' A patra zakha-pyA ane za" A banne arthAne spaSTa kare che. ethI jyAM je zabdanI ghaTanAthI a-pratIti hAya tyAM te zabdanI ghaTanA karIne vikSita anI sagati besADI levI joIe. koI paNa jIva athavA ajIva Adi padmAnI saMkhyA evuM nAma rAkhavu te nAmasakhyA kahevAya che, kASTa ma vageremAM 'A sakhyA che A jAtanI sthApanA karavI tenuM nAma 'sthApanA sakhyA che' nAma sakhyA' ane sthApanA sakhyAmAM taphAvata che, te A For Private And Personal Use Only
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA sUtra 230 saMkhyApramANanirUpaNam 625 sthApanA meM bheda hai aura vaha isa prakAra se hai ki nAma yAvaskathika hotA hai aura sthApanA itvarika bhI hotI hai aura yAvatkayika bhI hotA hai / isa viSaya kA spaSTIkaraNa nAma Avazyaka aura sthApanA Avazyaka ke prakaraNa meM pIche kiyA cukA hai / 'davyasaMkhA' ke vicAra meM 'saMkha' zabda artha saMkhyAparaka na lekara zaMkha paraka liyA gayA hai| Agama aura no Agama ke bheda se dravya zaMkha do prakAra kA kahA gayA hai| inameM Agama zaMkha aura no Agama zaMkha ke bhedarUpajJAyaka zarIra bhavya zarIra zaMkha inakA svarUpa dravyAvazyaka ke prakaraNa meM kahe gaye ina bhedoM ke anusAra hI jAnanA cAhiye / ina bhedoM se-jJAyakazarIra aura bhavyazarIra zaMkha se-bhinna dravya zaMkha ke ekabhavika, baddhAyuSka, abhimukha gotra ye tIna bheda haiN| jisa jIva ne utpanna hokara abhI taka zaMkha paryAya kI Ayu kA bandha to nahIM kiyA hai parantu marakara jise zaMkha kI paryAya meM utpana honA avazya hai aisA zaMkha paryAya meM utpanna hone ke prathama bhava meM sthita jo jIva hai vaha ekabhavika zaMkha hai| isakI jaghanya sthiti aMgamuhUrta kI aura utkRSTasthiti ekakoTi pUrva kI hai / badAyuSka zaMkha vaha jIva hai ki-jisane zaMkha paryAya meM utpama pramANe che ke nAma yAvaskathita hoya che. ane sthApanA Ivarika paNa hoya che ane yAvaskathita paNa hoya che. A viSe sapaSTatA nAma Avazyaka ane sthApanA mAvazyA pra42mA paDatA 42vAmA bhAvI che. 'davyasaMkhA' nA vicAramAM "saMkha' zabdano artha saMkhyA paraka levAmAM AvyuM nathI. paraMtu Ano artha zaMkha-paraka levAmAM AvyuM che. Agama ane Agamana bhedathI dravya zaMkhanA be prakAro kahevAmAM AvyA che. AmAM Agama zaMkha ane Agama zaMkhanA bheda rUpa jJAyaka zarIra bhavyazarIra zaMkha-emanuM svarUpa dravyAvazyakatAnA prakaraNamAM kathita bheda mujaba ja jANI levuM joIe. A bane-gAyaka zarIra ane bhavya zarIra zaMkhathI bhinna dravya zaMkhanA eka bhavika, baddhAyuka, ane abhimukha nAma gotra A traNe bhede che. je jIve utpanna thaIne hajI sudhI zaMkha paryAyanI Ayuno baMdha karyo nathI paraMtu maraNa prApta karIne je zaMkhanI paryAyamAM cokkasa utpanna thavAno che, e zaMkha paryAyamAM utpanna thavAnA pUrva prathama bhavamAM sthita jIva te ekabhavika zaMkha che enI jaghanya sthiti aMtarmuhUrtanI ane utkRSTa sthiti eka kaTi pUrvanI che. te baddhAyuSka zaMkha te jIva kahevAya che ke a0 79 For Private And Personal Use Only
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 626 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvAra ar aupamyasaMkhyAM nirUpayati mUlam - se kiM taM ommasaMkhA ? ovammasaMkhA - cauvvihA paNNattA, taM jahA - asthi saMtayaM saMtapaNaM uvamijjai, asthi saMtayaM asaMtapaNaM uvamijjai, asthi asaMtayaM saMtaeNaM uvamijjai, asthi asaMtayaM asaMtaeNaM uvabhijjai / tattha saMtayaM saMtapaNaM uvamijai, jahA - saMtA arihaMtA saMtapahiM puravarehiM saMtaehi kAhiM saMtahi vacchehiM uvamijaMti, taM jahA - " puravarakavADa hone kI Ayu kA bandha kara liyA hai| isakI sthiti jaghanya antaharsa kI aura utkRSTa ekakoTipUrva ke vibhAga pramANa hai / jisake vIndriya jAti AdirUpa nAma karma aura nIca gotrarUpa gotradharma jaghanya se ekasamaya taka aura utkRSTa se antarmuhUrtta taka udadyAbhimukha nahIM hote haiM aisA vaha jIva abhimukhanAma gotra zekha hai| isakI jaghanya sthiti eka samaya kI aura aura utkRSTa sthiti antarmuhUrta kI hai / apanI 2 sthiti ke samApta hote ho ye saba bhAvazekha bana jAte haiM / naigamanaya, saMgrahanaya, aura vyavahAra naya ye tInoM naya isa tIno prakAra ke zaMkhoM ko mAnate haiM / Rju sUtranaya ekabhavikazekha ke sivAya do prakAra ke zakhoM ko aura eka abhimukha nAmagotra zaMkha ko zabda, sama bhiruDha aura evaM bhUta naya mAnate haiM / / sU0 230 // For Private And Personal Use Only jeNe zakha paryAyamAM utpanna thavA jeTalA AyuSyanA baMdha karI lIdhA che. a'nI sthiti jaghanya antarmuhUttanI ane utkRSTa eka koTi pUnA tribhAga pramANa che. jena dvIndriya jAti vagere rUpa nAma kama ane nIca geAtra rUpa mAtra ka jaghanyathI eka samaya sudhI ane utkRSTathI antarmuhUtta sudhI udayAbhimukha thatA nathI evA te jItra abhimukha nAmagAtra zaMkha che. AnI jadhanya sthiti eka samayanI ane utkRSTa sthiti antadUttanI che. pAtapeAtAnI sthiti pUrI thatAM ja A sarva bhAvaza`kha banI jAya chenaigamanaya, saMgarhanaya ane vyavahAranaya A traNe naya A trazne prakAranA zAne mAne che. Rju sUtranaya ekabhavika zakha sivAya e prakAranA za MkhAne ane ekaabhimukha nAmagotra za'mane zabda, samalii bhane zevaMbhUta naya mAne che | sUtra 230 //
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogandrakA TIkA sUtra 231 aupamyasaMkhyA nirUpaNam vacchA phalibhuyA duduhitynniyghosaa| sivicchAkayavacchA savve'vi jiNA cauvvIsaM // 1 // " saMtayaM asaMtapaNaM uvamijjai, jahA saMtAI neraiyatirikkhajoNiyamaNussadevANaM AuyAI asaMtaehiM paliomasAgarovamehiM uvamijjati / asaMtayaMasaMtapaNaM uvamijjai, taM jahA - "parijUriyaperaMtaM, calaMtabiMTaM paDatanicchIraM / pattaMsaNapattaM, kAlappattaM bhaNar3a mAhaM // 1 // jaha tumbhe taha amhe tubhe'viya hohi hA jahA amhe / appA hei paDataM, paMDuyapattaM kisalayAnaM // 2 // Navi asthi Navi ya hohI, ullAvosiyala paMDupattANaM / uvamA khalu esa kayA, bhaviyajaNa vibohaNA ||3||" asaMtayaM asaMtaehiM uvamijjai, jahA kharavisANaM tahA sasavisANaM / se taM ovammasaMkhA // sU0 231 // chAyA - atha kA sA aupamyasaMkhyA ? aupamyasaMkhyA - caturvidhA prajJaptA, tadyathA - asti satkaM satkena upamIyate, asti satkam asatkena upamIyate, aba sUtrakAra aupamyasaMkhyA kA nirUpaNa karate haiM 'se kiM taM ovammasaMkhA ? ityAdi / dahe zabdArtha - - (se kiM taM ovammasaMkhA ? ) he bhadanta ! aupamya saMkhyA kA kyA hai ? uttara--( ommasaMkhA cautrihA paNNattA) aupamyasaMkhyA cAra prakAra kI kahI gaI hai / (taM jahA) jaise- (asthi saMtayaM saMtaeNa uvmihave sUtrakAra aupmya saMkhyAnuM nirUpaNa kare che. " se kiM taM ovammasaMkhA ?" ityAdi For Private And Personal Use Only zabdArtha:- (se kiM taM ovammasaMkhA ? ) De lahaMta ! bhobhya sabhyAtuM tApaya zuM che ? uttara : (ovammasaMkhA cauvvihA paNNattA) bhauyabhya saMkhyA yAra prabhAranI uDevAmAM bhAvI che. (taM jahA) prema (asthi saMtayaM saMtaraNaM ka
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre asti asatkaM saskena upamIyate, asti asa asatkena upamIyate / tatra satkaM satkena upamIyate, yathA-santaH arhantaH sadbhiH puravAH sadbhiH kapATaiH satsu vakSaHsu upamIyante, tadyathA-puravarakapATavakSasaH paridhabhunA dundubhistnitghossaaH| zrIvatsAGkitavakSasaH sarve'pi jinaashcturvishtiH||1|| satkam asatkena upamIyate, yathA satkAni narayikatiryagyonikamanuSyadevAnAm AyuSkANi asatkaiH palyopamasAgaropamaiH upamIyante / asatkaM satkena upamIyate, tadyathA-parijIrNaparyantaM cala vantaM patanniHkSIram / patraM vyasanamAptaM kALamAptaM bhagati gAthAm // 1 // yathA yuSmAkaM tathA asmAkaM yUpamapi bhaviSyatha yathA vayam / saMdizati patat pANDukapatra kisalayebhyaH // 2 // nApi asti nApi ca bhaviSyati ullApaH kisalayapANDupatrANAm / upamA khalu eSA kRtA bhavikanana vivodhanArtham // 3 // asatkam asatkaiH upamIyate, yathA kharaviSANaH tathA zazaviSANaH / sa eSA aussmysNkhyaa|| 231 // TIkA-se ki taM ovammasaMkhA' ityAdi____ atha kA sA aupamyasaMkhyA ? iti ziSyapraznaH / uttarayati aupampasaMkhyAupamaiva aupamyam , saMkhyAnaM saMkhyA-vastuparicchedo vastunirNaya iti yAvat , aupamyena aupamya pradhAnA vA saMkhyA-aupamyasaMkhyA / iyaM ca upamAnopameyayoH satyAsattvAbhyAM caturvidhA bhavati / yathA-sad vastu satA vastunA upamIyate, sadvaH stu asatA vastunA upamIyate, asad vastu satA vastunA upamIyate, asada vastu asatA vastunA upamIyate iti / tatra sad vastu satA vastunA upamIyate iti yadumijjaha, asthi saMtayaM asaMtae NaM uvamijjA, asthi asaMtayaM saMtaeNaM uvamijjai) jahAM sabastu sadvastu se upamita kI jAtI hai vaha aupamyasaMkhyA kA prathama prakAra hai| jahAM sabasu asavastu se upamita kI jAtI hai vaha aupampasaMkhyA kA dvitIya prakAra hai / jahAM asavastu sabastu se upamita kI jAtI hai vaha aupampasaMkhyA kA tRtIya prakAra hai| (asthi asaMtayaM asaMtaeNaM uvamijjai) jahAM asadvastu asadvastu se upamita kI jAtI hai vaha aupampasaMkhyA kA cauthA prakAra hai| aupamya. mijjai, asthi saMtayaM asaMtara NaM uvamijjai, asthi saMtayaM saMtaeNaM uvamijjai) jyAM saduvatu sad vastunI sAthe upamita karavAmAM Ave che, te aupamya saMkhyAne prathama prakAra che. jyAM sadbhavastu asaduvastunI sAthe upamita karavAmAM Ave che te aupabhya saMkhyAne bIjo prakAra che. jyAM asadRvastu sadavartInI sAthe upamita karavAmAM Ave che, te pamya saMkhyAno trIjo 2 che. (asthi asaMtayaM asaMtaeNaM ubamijjai) yAM masa12tumasaparatunI For Private And Personal Use Only
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 231 aupamyasaMkhyAnirUpaNam ktam , tasya nidarzanamAha-yathA-santaH arhantaH sadbhiH puravaraiH sadbhiH kapATaiH satsu vakSaHmu upamIyante iti / yathA te upamIyante tathAha-'puravarakavADavacchA' ityAdi -ayaM bhAvaH-sarve'pi caturviMzati jinAH puravara kapATavakSasaH-puravarasya pradhAnanagarasya yaH kapATaH sa iva vakSo yeSAM te tayAbhUtA bhavanti ! tathA-parighabhUjAH= parighAkArabhunayuktAH bhavanti / punazca-dundubhistanitaghoSA bhavanti, dundubhinAdavad meghanirghopavaca tIrthakRtAM svaro bhavatItyarthaH / tathA-caite zrIvatsAGkitavakSaso bhavanti-eSAM vakSaHsthaleSu zrIvatsacihnaM bhavatItyarthaH / atredaM bodhyam-yo hi tIrthakarAna svarUpato nizcinoti, sa tAn puravarakapATavakSaskatvAdinaiva nizcinoti puravarakapATAdinAmupameyabhUtA yadhapi vakSaHsthalAdayo bhavanti, tathApi vakSaH zabda kA artha upamA hai tathA vastu ke pariccheda kA nAma saMkhyA hai| upamA dekara vastukA nirNaya karanA athavA upamApadhAna jo vastu kA nirNaya hotA hai, vaha aupamyasaMkhyA hai / yaha upamAna upameya kI sattA aura asattA se pUrvoktarUpa meM cAra prakAra kA hotA hai| (nastha saMtayaM saMtae NaM uvamijjai, jahA-saMtA arihaMtA saMtaehiM puravarehiM saMtarahi kavADehiM saMtaehiM vacchehiM umiti, taM jahA-puravarakavADavacchA phalihabhuyA duMduhityaNiyaghosA, sirivacchaMkiyavacchA savve'vi jiNA ca uvvIsaM) inameM aupamya saMkhyA kA jo prathama prakAra hai vaha isa prakAra me hai jaise-arihaMta bhagavAna kA vakSasthala pradhAnanagara ke kapATa ke jaisA hotA hai / yahAM para cauvIsa arihaMta bhagavaMta sadrUpa haiM aura puravara ke kapATa bhI sadrUpa hai / sadrUpa kapAToM se ahaMta bhagavaMto ke vakSaH sAthe upanita karavAmAM Ave che te aupabhya saMkhyAne je prakAra che. paya zabdano artha upamA che temaja vastunA paricchedanuM nAma saMkhyA che. upamA ApIne vastune nirNaya kare athavA upamA pradhAna je vastune nirNaya hoya che, te aupacya saMkhyA che. A upamAne upameyanI sattA ane masattAthI pUrita 32 yAra prA2nu thAya che. (tattha saMtayaM saMtaeNa uvamijjai jahA saMtA arihaMtA saMtapahiM puravarehi kavADehi saMtarahiM vacchehiM amijjati, taM-jahA,-puravara kavADaacchA phalihabhuyA duduhitthagiyaghosA sirivacchaMkiyavacchA savve'vi jiNA cauvvIsa) AmAM je aupabhya saMkhyAne prathama prakAra che te A pramANe che, jema ke arihaMta bhagavAnuM vakSasthaLa mukhya nagaranA kapATa jevuM hoya che. ahIM 24 arihaMta bhagavaMta sAdurUpa che ane puravaranA kapATa paNa sarUpa che sadarUpa kapATanI sAthe ahaMta bhagavaMtenA vakSasthaLo upamita karavAmAM AvyA For Private And Personal Use Only
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra sthalAdInAM tIrthakarAvinAbhUtatvAtte miteSu tIrthakarA ayuSabhitA eva bhavanti, ataeva 'saMtA arihaMtA saMtarahi-puravarehi' ityAdhuktam / itthaM cAtra upameyabhUtAnAM tIrthakRtAmupamAnena saMkhyA nizcayo bhavatIyopabhyasaMkhyAtvaM bodhyam / iti pathamo bhaGgaH / atha dvitIya bhaGgaM nirUpayati-sad vastu asatA vastunA upamIyate / sthala ko upamita kiyA gayA hai| yahA~ kapATa upamAnabhUta haiN| aura ahaMta bhagavaMtoM kA vakSasthala upameyabhUta hai| isI prakAra se aisA kahanA ki ina ahaMta bhagavaMtoM ke bhuja parighA ke AkAra jaise hote haiN| inakA vakSaHsthala zrIvatsa se aGkiA hotA hai| dudubhi ke svara jaisA inakA nirghoSa hotA haiM / isakA tAtparya yaha hai ki jo vyakti tIrtha karoM ke vakSasthala Adi kaise hote hai ? isa bAta ko jAnanA cAhatA hai, vaha puravara kapATa Adi upamAnoM se unheM jAna letA hai| isa prakAra yadyapi upamAnabhUta puravara kapATa AdikoM se upameyabhUta ye vakSaH sthala Adi haiM-phira bhI ye tIrthaMkara ke avinAbhAvI hone se unake upamita hone para tIrthaMkara bhI upamita ho jAte hai / isaliye 'saMtA arihaMtA, saMtaehiM puravare hiM' 'ityAdirUpa se sUtrakAra ne kahA hai| isa prakAra yahAM upameyabhUta tIrthaMkaroM kA upamAnabhUta puravara kapATAdikoM se saMkhyA nizcaya-ho jAtA hai / yaha aupamyasaMkhyA kA prathama prakAra hai| aupampasaMkhyA kA jo 'saMtayaM asaMnae NaM umijjaI' yaha dvitIya che. ahIM kapATa upamAna bhUta che ane ahaMta bhagavaMtenuM vakSasthaLa upameya bhUta che. A pramANe ja ema kahevuM ke A ahaMta bhagavatenI bhujAo paridhAne AkAra jevA hoya che. emanuM vakSasthaLa zrIvalsathI aMkita hoya che. duMdubhinA svara je emane nirdoSa hoya che. AnuM tAtparya A pramANe che ke je vyakti tIrthakaronA vakSasthaLe vagere kevAM hoya che? A vAta jANavA IcchatA hoya, te puravAra, kapATa vagere upamAnathI jANI le che A pramANe je ke upamAna bhUta puravAra, kapATa vagerethI upameyabhUta A vakSasthaLa vagere che, chatAM e eo tIrthaMkaranA avinAbhAvI hovAthI tamanA apamita pAthI tIya 32 555 5mita tha ya cha. methI (saMtA arihaMtA, saMtaehiM puravarehiM) tyA 35thI sUtrAre ukhu che. mA prabhArI ahI upameya bhUta tIrthakaronA upamAnabhUta puravara kapATAdikathI saMkhyA nizcita thaI jAya che A aupabhya saMkhyAne prathama prakAra che. pamya saMkhyAne re 'saMtayaM asaMtae NaM uvamijjaI' mA pIne 2 cha, te yA pramANe cha For Private And Personal Use Only
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhanuyogacandrikA TIkA sUtra 231 aupamyasaMkhyAnirUpaNam yathA-santi vidyamAnAni nairayikatiryagyonikamanuSyadevAnAm AyUMSi asadbhiH palpopamasAgaropamairUpamIyante / palyopamasAgaropamAdInAmasadvastutvaM yojanA pramANapalyavAlAgrAdiparikalpanAmAtreNa prarUpitatvAd bodhyam / mahAnArakAdInA mAyumahattvasAdhakatvAdeSAM palpopamasAgaropamAdInAmupamAnatvaM bodhyam / iti dvitIyo bhnggH| atha tRtIyabhaGgamAha-asadvastu satA vastunA upamIyate / tadAha-parijUriyaperaMta' ityAdi / vasantasamaye parijIrNaparyantaM parijIrNa-paritaH samantAt jIrNatAM gataH paryantaHparyantabhAgo yasya tattathA-sakalAvayavazvena jIrNatAM prAptam , ata eva-caladvattam-bhRntAd vicyuti prApnuvat , ata eva patatvRkSAdadhaH patat niHkSArampariNatatvAtkSIrarahitaM vyasanapAptaM vRkSaviyogAdirUpaM dukha mAptaM patraM kartR' kAlamAptam vasantakAlasamutpannaM navaM patra pati gAyA prakAra hai vaha isa prakAra se hai-(jahA) jaise (saMsAI neraiyatirikta joNiyamaNussa devANaM AuyAiM asaMtaehi paliovamasAgarovamehaM udhamijjaMti) nAraka, tiyazca, manuSpa, aura deva inakI Ayu palyoSama pramANa evaM sAgaropama pramANa hai / isa kathana meM nairayika Adi jIvoM kI Ayu sadrUpa hai aura palyopama sAgaropama ye asadapa haiN| kyoMki ye yojana pramANapalya meM sthApita kiye gaye vAlAgrAdi kI parikalpanAmAtra se parikalpita hue haiN| yahAM nArakAdikoM kI Ayuupameya aura palpopama sAgaropama Adi upamAna hai, kyoMki inake dvArA usakA mahattva sAdhita hotA hai / isa prakAra yaha dvitIya prakAra hai-tRtIya prakAra isa prakAra se haiM-(jahA) jaisA (taM jahA parijUriyaperaMtaM calaMtaviMTa par3atanicchIraM, pattaM ca vasaNapattaM kAlappattaM bhaNai gAha) asatayaM saMta( jahA) 25 (saMtaI neraiyatirikkhajoNi yamaNussadevANaM AuyAI asaMtaehiM paliovamasAgarova mehiM uvamijjati) nA24, tiya"ya, manuSya ane deva emanuM AyuSa palyopama pramANa ane sAgaropama pramANa che A kathanamAM narayika vagere jenuM Ayu salUpa che ane pApama sAgarepama e asarUpa che. kema ke eo jana pramANa pathamAM sthApita karavAmAM Avela bAlAgAdinI parikalpanA mAtrathI parikathita thayelAM che. ahIM nArakAdinuM AyuSa upameya ane palyopama sAgaropama vagere upamAna che kema ke emanA vaDe temanuM mahatva sAbita thAya che. A pramANe A dvitIya 4 // 2 cha. tRtIya 12 mA pramANe cha. (jahA) re ? (taM jahA parijUriya paraMtaM calaMtaTiM par3atanicchIraM, pattaM ca vasaNapataM kAlappattaM bhaNai gAha) For Private And Personal Use Only
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 632 - anuyogadvArA bhaNati / kAM gAthAM bhaNati ? ityAha-'jaha tubbhe' ityAdi / yathA yUrya sampratisthaH tathA vayamapi purA'bhUma, yathA ca sampati vayaM smastathA yUyamapi bhaviSyatha, itthaM patat kimapi pANDukapatraM kisalayebhyaH= navodtapatrebhyaH 'appA he' iti saMdizati kathayati / saMpUrvaka diz dhAtoH 'appAha' ityAdezo bhavati / ayaM bhAvaH-yathAyUyaM sampati AraktasnigdharUpANi sukomalAni sakalajananetrAnandadAyIni sthA, eNaM uvamijjai' yaha aupamya kA tRtIya prakAra hai-so isameM asamastu sabastu se upamita huI hai-jaise-vasanta ke samayameM purAne pase ne ki'jo marva prakAra se bilakula jIrNa ho cukA hai, unTala se jo TUTa cukA hai, aura isI kAraNa jo vRkSa ke nIce paDA huA hai, jisakA sAra bhAga bilakula sUkha gayA hai, tathA vRkSa ke viyoga se jo atyanta duHkhI bana rahA haiM, navIna patte se isa gAthA ko kahA-ki(jaha tumbhe taha amhe tumhe'vi ya ho hi hA jahA amhe appAhera paDataM, paMDuyapattaM kisalayA Na) jisa prakAra tuma isa samaya ho hama bhI pahile aise hI the / tathA-isa samaya hama jaise ho rahe haiM tuma bhI Age calakara aise hI ho jaaoge| isa prakAra se kisI girate hue purAne jIrNa patte ne navo. dgata kisalayoM se khaa| yahAM 'saM' pUrvaka 'diz' dhAtu ko 'appAha' yaha Adeza huA hai| isaliye 'appAheI' kA artha 'saMdizati' hai tAtparya "asaMtayaM saMtaeNaM ubamijjai" 20 mIpabhyana bI 12 cha. mAmA asada vastu saduvastu vaDe upamita karavAmAM Avela che. jema ke-vasantanA samayamAM sarva rIte ekadama ja thaI gayA che. DAMkhaLIthI je tUTI gayA che ane ethI ja je vRkSanI nIce paDela che, jene sAra bhAga sAva zuSka thaI gaye che, temaja vRkSanA viyogathI je atIva duHkhI thaI rahyA che evA pAhame na pahane 24 // // 4sI hai (jaha tunbhe taha amhe tumhe 'vi ya heo hi ho jahA amhe appAhei paDataM, paMDuyapattaM kisalayANa) 2 tamA tame atyAre che. ame paNa pahelAM evA ja hatA. temaja A samaye ame je sthitimAM chIe, tame paNa eka divasa e sthitimAM Avaze ja, A pramANe koI kharatA jIruM pAMdaDA e na gata kisalayAne kahyuM. ahIM "huM' pUrvaka 'diza' dhAtune 'apAheI' saahe| ye cha. me 'apa.he.no matha 'saMdizati cha. 5 mAna 2 // pramANe cha 6 75 pAMDa, navIna uizsi. For Private And Personal Use Only
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA sUtra 231 aupamyasaMkhyAnirUpaNam tathA vayamapi Asma ! yathAca vayaM pANDu rNAni hataprabhANi vRntapacyutyA bhUmi luThitAni smastathaiva yUyamapi bhaviSyatha anityatvAt sakalabhAvAnAm / ataH svasamRddhAvaI bhAvaH paradurdazAyAM ca tappati anAdarabhAvazca na kadApi kArya iti| nanu patrANi na kadAcidapi parasparaM jayanti ? ityAha-'Navi asthi' ityAdi / kisalayapANDupatrANAm ullApaH= parasparabhASaNaM nApi asti-vartamAnakAle kApi isakA yaha hai-ki purAnA pattA, navIna pattoM ko yaha zikSA de rahA hai-ki 'he navIna kisalayo ! isa samaya tuma jisa prakAra Arakta snigdha rUpasaMpanna ho rahe ho tathA atyanta komala dikha rahe ho, evaM sakalajanoM ke netroM ko lubhA rahe ho-yAda rakho hama bhI pahile aise the| daivadurvipAka ne hI Aja hamArI yaha dayanIya dazA banAdI hai jo hama pANDuvarNa aura niSpabha panakara vRnta se cyuta hue haiM, evaM bhUmi para par3a kara ghUla dhUsarita ho rahe haiN| AnevAlA bhaviSya-vizvAsarakho, tumheM bhI aise hI banAkara choddegaa| kyoMki duniyAvI koI bhI padArtha eka sI sthiti meM anitya hone ke kAraNa kabhI nahIM raha sakatA hai / ataH svAbhyudaya meM ahaMkAra aura paradurdazA meM usake prati anAdara bhAva kabhI nahIM karanA cAhiye / (Na vi atyi, Na vi ya ho hI ullAyo kisalayapaMDupattANaM, uvamA khalu esa kayA bhaviyajaNaviSohaNaTAe) isa sUtra pATha dvArA sUtrakAra yaha spaSTa karate haiM ki Upara jo pattoM kA paraspara saMlApa varNita kiyA gayA hai-so aimA saMlApa unakA kabhI ene A zikhAmaNa Ape che ke navIna kisalaya! hamaNA jema tame. Arakata, snigdha ane rUpasaMpanna cho temaja atIva komaLa lAge che, badhA lokonA netrane AkRSTa karI rahyA che, yAda rAkhajo ke ame paNa evA ja hatA. deva durvipAke ja Aje amArI A dayanIya hAlata karI nAkhI che. je ame pAMDavaNuM ane niprama thaIne vRttathI cuta thayA chIe, temaja bhUmi para paDIne dhUli dhUsarita thaI rahyA chIe. tame amArI vAta cokkasa yAda rAkhajo ke eka divasa e Avaze ke tamane paNa samaya evuM banAvI mUkaze. kema ke saMsAranI keI paNa vastu anitya hovAthI eka sthitimAM rahI zake ja nahi. ethI svAbhyadayamAM ahaMkAra ane para durdazAmAM tanA pratye manA2mA hAlina rAme. (Na vi asthi, Naviya hohI ullAvo kisalayapaMDupattANaM uvamA khalu ema kayA bhaviyajaNa vibohaNadvAe) mA sUtrapATha vaDe sUtrakAra A vAta spaSTa kare che ke ahIM je pAMdaDAonI vAtacIta varNavavAmAM AvI che, evI rIte te temanI vAtacIta koIpaNa a080 For Private And Personal Use Only
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - manuyogazaraeka na bhavati, nApica anAgatakAle'pi bhaviSyati / tathApi bhavyajanavivodhanArthAya -vRkSapatrANAM samRddherasamRdvezva zraSaNato bhavyAnAM sAMsArikasamRddhiSu virAgo bhava. viti hetoH khalu eSA upamA kRteti / ayaM bhAvA- 'jaha tumbhe taha amhe' ityatra kisalayapatrANAmavasthayA pANDupatrAvasthA upamIyate / upamAnabhUtA kisalayapatrAvasthA tatkAle vidyamAnatvAt satI, upameyabhUtA pANDupatrANAM tathAvidhA'vasthA tu avidyamAnatvAdasatI / tathA-'tumbhe vi hohihA jahA amhe' ityatra pANDupatrA. vasthA tatkAlavartitvAt satI, kisalayAnAM tathAvidhA'vasthA tu bhaviSyakAlabhAvitvAt tatkAle'vidyamAnatvAdasatI / itthamasata satA upamIyate / iti tRtIyo hotA nahIM hai, kabhI huA nahIM hai aura na Age bhI hogA, parantu aisI jo upamA prakaTa kI gaI hai, vaha bhavyajanoM ko samajhAne ke liye hI prakaTa kI gaI hai| vRkSapatroM kI samRddhi aura asamRddhi ke zravaNa se bhavyajIvoM ko saMsArika samRddhi ke Upara virAgabhAva jage kevala isI abhiprAya se yaha anyokti yahAM kahI gaI hai| 'jaha tumbhe taha amhe 'yahAM kisalaya patroM kI avasthA se pANDapatra kI avasthA upamita huI hai| upamAnabhUna kisalayapatrAvasthA-tatkAla meM vidyamAna hone se sadrUpa hai aura upameyabhUta tathAvidha pANDupatrAvasthA avidyamAna hone se asa. dUpa hai / tathA 'tumbhe vi ahohi hA jahA amhe 'yahAM pANDupatrAvasthA tatkAlavartI hone ke kAraNa sadrapa hai aura kisalayoM kI tathAvidha avasthA bhaviSyat kAlavartI hone ke kAraNa tatkAla meM maujUda na hone se asadrUpa hai| isa prakAra asat sat se upamita huA divase saMbhavI zake ja nahi, AvI vAtacIta na kai divase thaI che, ne have pachI keIpaNa divase thaze, paNa ahIM je upamA prakaTa karavAmAM AvI che, te bhajanane samajAvavA mATe ja prakaTa karavAmAM AvI che, vRkSapatronI samRddhi ane A samRddhinA zravaNathI bhavya jIvane sAMsArika samRddhi vize je virAgabhAva utpana thAya phakta te mATe ja A anyokti ahIM kahevAmAM bhAvI cha, 'jaha tumbhe taha amhe' hI sasayapatrAnI avasthA 43 pAMDapanI avasthA upamita thayelI che. upamAnabhUta kisalaya patrAvasthA-tatkAlamAM hovAthI sadarUpa che, ane upameyabhUta tathAvidha pAMDupatrAvasthA avidyamAna DAvAthI asa635 cha. tara 'tubbhe vi ahohi hA jahA amhe' mahI pAMDupatrAvasthA tatkAlavartI hovAthI sarUpa che ane kisalanI tathAvidha avasthA bhaviSyat kAlavatI hovA badala tatkAlamAM vidyamAna na hovAthI asadUrUpa che. A pramANe asat sat vaDe upamita thayela jANavuM joIe, For Private And Personal Use Only
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogandrikA TIkA sUtra 232 parimANasaMkhyAnirUpaNam bhaGgaH / atha caturthabhaGgamAha-'asaMtayaM-asaMtaehi' ityAdi / asad vastu asaddhi vastubhirupamIyate / yathA-kharaviSANaM tathA zazaviSANamiti / atropamAnabhUtaM kharaviSANaM kAlatraye'pyasatvAdasat , upameyabhUtaM zaviSANamapi kAlatraye'pyasattvA dasat / itthaM cAtra asatA asadupamIyate / iti caturthoM bhaGgaH / prakRtamupasaMharanAha -saiSA aupamyasaMkhyeti // suu0231|| atha parimANasaMkhyAM nirUpayati mUlam-se kiM taM parimANasaMkhA? parimANasaMkhA-duvihA paNNattA, taM jahA-kAliyasuyaparimANasaMkhA diTrivAyasuyaparimANasaMkhA y| se kiM taM kAliyasuyaparimANasaMkhA? kAliyajAnanA cAhiye / caturtha bhaMga isa prakAra se haiM-isameM 'asaMtayaM asaMtaehiM uvamijjaI' asadrUpa padArtha asadrUpa padArtha se upamita huA hai| (jahA) jaise-(kharavisANaM tahA sasavisANaM) khara (gadhA) viSANa (zaMga) haiM-vaise hI zaza viSANa (zazalAke zRMga) hai / arthAt kharaviSANa ke jaise zazaviSANa haiM / isa vAkya meM upamAnabhUta kharaviSANa haiM, so ye trikAla meM bhI satva viziSTa na hone ke kAraNa asadrUpa hai aura upameyabhUta jo zazaviSAga hai ve bhI kAlatraya meM asatva viziSTa hone ke kAraNa asadrUpa haiN| isa prakAra asat se asat upamita huA jAnanA caahiye| yaha caturthabhaMga hai / (se taM ovammasaMkhA) isa prakAra se yaha aupamyasaMkhyA kA nirUpaNa jAnanA cAhiye // sU0 231 // yaturtha' mA pramANe che. mAmA 'asaMtayaM asaMtaehiM ubamijjai' sasa35 pahA asa635 pahA 13 75bhita thaye che. (jahA) 2 (khara visANaM tahA sasavisANaM) 52 (16) na qii (1) che, te 5 zaza viSANa (zilAnA zRMgo) che. eTale ke khara viSANanI jema zazaviSANa che. A vAkayamAM upamAnabhUta kharaviSANu che, te eo trikALamAM paNa satva viziSTa na hovAthI asarUpa che. ane upameyabhUta je zazaviSANu che, te paNa kAtriyamAM asatva viziSTa havA badala asadurUpa che. A pramANe ahIM asathI asat upamita thayela jANavuM joIe. A caturtha bhaMga che. (se taM ovammasaMkhA) mA pramANe bhA bhI5bhyasa dhyAnu ni35 saya joIe. e sUtra 231 che For Private And Personal Use Only
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra suyaparimANasaMkhA-aNegavihA paNNattA, taM jahA-pajjavasaMkhA, akkharasaMkhA, saMghAyasaMkhA, payasaMkhA, pAyasaMkhA, gAhAsaMkhA, silogasaMkhA, veDhasaMkhA, nijjuttisaMkhA, aNuogadArasaMkhA, uddesagasaMkhA, ajjhayaNasaMkhA, suyakkhaMdhasaMkhA, aNgsNkhaa| se taM kaaliysuyprimaannsNkhaa| se kiM taM diTTivAyasuyaparimANasaMkhA? didivAyasuyaparimANasaMkhA-aNegavihA paNNattA, taM jahA-pajjavasaMkhA jAva aNuogadArasaMkhA, pAhuDasaMkhA, pAhuDiyAsaMkhA, pAhuDapAhuDiyAsaMkhA, vtthusNkhaa| se taM dittttivaaysuyprimaannsNkhaa| se taM parimANasaMkhA / se kiM taM jANaNAsaMkhA? jANaNAsaMkhA-jo jaM jANai, taM jahA-sadaM sahio, gaNiyaM gaNio, nimittaM nemittio, kAlaM kAlaNANI, vejjayaM vejjo| se taM jANaNAsaMkhA ||suu0232|| chAyA-atha kA sA parimANasaMkhyA ?, parimANasaMkhyA-dvividhA prajJaptA, tadyathA-kAlikazrutaparimANasaMkhyA dRSTivAdazrutaparimANasaMkhyA ca / atha kA sA kAlikazrutaparimANasaMkhyA ?, kAlikazrutaparimANasaMkhyA-anekavidhA prajJaptA, tadyathA-paryAyasaMkhyA, akSara saMkhyA, saMghAtasaMkhyA, padasaMkhyA, pAdasaMkhyA, gAthAsaMkhyA, zlokasaMkhyA, veSTasaMkhyA, niyuktisaMkhyA, anuyogadvArasaMkhyA, uddezakasaMkhyA, adhyayanasaMkhyA, zrutaskandhasaMkhyA, aGgasaMkhyA / sA epA kAlikazrutaparimANasaMkhyA / atha kA sA dRSTivAdazrutaparimANasaMkhyA ? dRSTivAdazrutaparimANasaMkhyA-anekavidhA prajJaptA, tadyathA-paryavasaMkhyA yAvat anuyogadvArasaMkhyA, bhAbhRtasaMkhyA, prAbhRtikAsaMkhyA, prAbhRtapAbhRtikAsaMkhyA, vastusaMkhyA / sA eSA dRssttivaadshrutprimaannsNkhyaa| sA eSA parimANasaMkhyA / atha kA sA jJAnasaMkhyA yo yat jAnAti, tadyathA-zabdaM zAbdikaH gaNitaM gaNikA, nimittaM naimittikaH, kAlaM kAlajJAnI, vaidyakaM vaidyaH / sA eSA jJAnasaMkhyA // 232 // For Private And Personal Use Only
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 232 parimANasaMkhyAnirUpaNam TIkA-'se ki ta' ityAdi 'atha kA sA parimANasaMkhyA?' iti ziSyapraznaH / uttarayati parimANasaMkhyAsaMkhyAyate'nayeti saMkhyA, parimANarUpA-parthavAdirUpA saMkhyeti smaanaadhikrnnsmaasH| sA ca kAlikazrutaparimANasaMkhyA dRSTipAdazrutaparimANasaMkhyA ceti dvividhA / tatra kAlikazrutaparimANasaMkhyA-paryavasaMkhyA akSarasaMkhyA-ityAyanekavidhA / tatra-paryavasaMkhyA-paryavA:= paryAyAH dharmA iti yAvat, tadrUpA sNkhyaa| aba sUtrakAra parimANa saMkhyA kA nirUpaNa karate haiM'se kiM taM parimANasaMkhA-ityAdi / zabdArtha-(se kiM taM parimANasaMkhA ?) he bhadaMta ! usa parimANa saMkhyA kA kyA svarUpa hai ? (parimANasaMkhA duvihA paNNattA) ' ___ uttara-parimANa saMkhyA do prakAra kI kahI gaI hai / (taM jahA) ase (kAliyasuyaparimANasaMkhA, diTTivAyasuyaparimANasaMkhA ya) eka kAlikazrutaparimANasaMkhyA, dUsarI dRSTivasdazrutaparimANasaMkhyA paryava adirUpa saMkhyA kA nAma parimANasaMkhyA hai| (se kiM taM kAliyasuyaparimANa'saMkhA? ) he bhadaMta ! kAlikazrutaparimANasaMkhyA kyA hai ? uttara-(kAliyasughaparimANasakhA aNegavihA paNNatA) kAlika zrutaparimANasaMkhyA aneka prakAra kI kahI gaI hai / (taM jahA) usake ve prakAra ye haiM-(pajjavasaMkhA, akvarasaMkhA, saMvAyasaMkhA, payasaMkhA, pAya. have sUtrakAra parimANa saMkhyAnuM nirUpaNa kare che-- se kiM taM parimANasaMkhA' tyaadi| zA--(se ki taM parimANasaMkhA ?) 8 mata! te paribhASya AdhyAnu 2135 cha ? (parimANasakhA duvihA paNNattA) uttara--paribhAe / me 12nI upamA pApI che. (ta' jahA) 2ma (kAliyasuyArimANasaMkhA, didvivAyasuyaparimAgasaMkhA ya) me 4ileszruta parimANa saMkhyA, bIjI daSTivAdabutaparimANu saMkhyA paryava vagere rUpa saMkhyAnuM nAma parimANasa jyA che. (se ki ta kAliyasuparimANasaMkhA ) mahata! lizrutaparimAyasanyA zu cha ? ttara--(kAliyasuyaparimANasakhA aNegavihA paNNattA) zrutaparibhASabhyA ane| 12 vAmAM mAvI cha. (taM jahA) tanA praa| prabhArI 2. (pajjavasaMkhA, akkharasaMkhA, saMghAyasaMkhA, payasaMkhA, pAyasaMkhA, gAhAsakhA, For Private And Personal Use Only
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir .638 anuyogadvArasUtra sA ca kAlikazrune anantaparyAyAtmikA, ekaikasyApyakArAdhakSarasya tadamidheyasya ca jIvAdivastunaH pratyekamanantaparyAyatvAt / evamanyatrApi bodhyam, parantu akSarasaMkhyAdayaH saMkhyeyA bodhyAH, tathAhi-akSarasaMkhyA-akArAdhakSararUpA saMkhyA akArAdhakSarArNA saMkhyeyatvAdakSarasaMkhyA'pi saMkhyeyA bodhyaa| saMghAtasaMkhyA dvathAdhakSarasaMyogarUpA, dvathAdhakSarasaMyogAnAM saMkhyeyatvAdepA saMkhyeyA / padasaMkhyA-padaM saMkhA, silogasaMkhA, veDhasakhA, nijjuttisaMkhA, aNu bhogadArasaMkhA, uddesagasaMkhA, ajjhayaNasaMkhA, suyakkhaMvasaMkhA, aMgasaMkhA,-se taM kAliya. suyaparimANasaMkhA) paryavasaMkhyA, akSarasaMkhyA saMghAtasaMkhyA, padasaMkhyA, pAdasaMkhyA gAthAsaMkhyA, zlokasaMkhyA, veSTasaMkhyA, niyuktisaMkhyA anu. yogadArasaMkhyA, uddezakasaMkhyA, adhyayanasaMkhyA zrutaskandhasaMkhyA, aGgasaMkhyA / inameM 'paryava' nAma 'paryAya' athavA 'dharma' kA hai / isa rUpa jo saMkhyA hai, vaha 'paryavasaMkhyA' hai / yaha paryavarUpa saMkhyA kAlikazruta meM anaMtaparyAyAtmaka hai| kyoMki eka eka akAra Adi akSara ke tathA inake vAcyarUpa jIvAdivastu ke pratyeka ke anantaparyAya hote haiM / isI prakAra se anyatra bhI samajhanA cAhiye / parantu jo akSara saMkhyAdika haiM, ve anaMta nahIM hai, saMkhyAta hai| AkAra Adi akSararUpa saMkhyA kA nAma akSarasaMkhyA hai| soye akAra Adi akSarasaMkhyAta haiM, isaliye akSarasaMkhyA bhI saMkhyAta hai / chayAdiakSaroM ke saMyoga kA nAma saMghAta silogasakhA, veDhasakhA, nijjuttisa khA, aNuogadArasakhA, uddesagasakhA, ajjha yaNasaMkhA, suyakkhadhasakhA, agasakhA, se taM kAliyasuyaparimANasakhA) 5 sayA, akssrbhy| saghAtasayA, 54sayA, pA4sayA, thAsayA, zva sayA, veSTabhyA, niyutasayA, manuyorAbA2mabhyA dezayA, adhyayana bhyA, zruta:45saya bhanyA , mAmA 'paryava' nAma 'paryAya athavA 'dharma' cha. mA 35bhA 2 sadhyA cha, te paryavasaMkhyA ' che. yA paryavarUpa saMkhyAkAlikatamAM anaMta paryAyAtmaka che. kemake eka eka akAra Adi akSaranA temaja emanA vAyarUpa jIvAdivastunA dareke darekanA anaMta paryA hoya che. A pramANe bIje paNa samajI levuM joIe. paraMtu je akSarasaMkhyAdika che. te anaMta nathI, saMkhyAta che. akAra Adi akSara rUpa saMkhyAnuM nAma akSarasaMkhyA che. te A AkAra Adi akSara sakhyAta che, ethI akSarasaMkhyA paNa saMkhyAta che. dvayAdi akSaronA saMganuM nAma saMghAta che. A saMghAta rUpa je saMkhyA che, te saMghatasaMkhyA che. hayAdi akSarane saMga saMkhyAta che, ethI A paNa saMkhyAta che. For Private And Personal Use Only
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 232 parimANasaMkhyAnirUpaNam =suptiGantAdirUpam tadrUpA saMkhyA, padAnAM saMkhyeyatvAttadrUpA saMkhyA'pi sNkhyeyaa| pAdasaMkhyA-pAdA:- gAthAdicaturthAMzarUpAH, tadrUpA saMkhyA, pAdAnAM saMkhyeyatvAtassaMkhyA'pi sNkhyeyaa| gAthAsaMkhyA-gAthA prAkRtacchandovizeSarUpA, tadrapA saMkhyA, gAthAnAM saMkhyeyatvAttadrUpA saMkhyA sNkhyeyaa| zlokasaMkhyA-zlokaHanuSTuvAdi chandorUpastadrUpo saMkhyA zlokAnAM saMkhyeyatvAttadrapA saMkhyA'pi saMkhyeva / evaM veSTasaMkhyA niyuktisaMkhyA, anuyogadvArasaMkhyA, uddezakasaMkhyA, adhyayanasaMkhyA, zrutaskandhasaMkhyA, agasaMkhyA ca saMkhyeyA, veSTakAdInAM saMkhyeya. hai| isa saMghAtarUpa jo saMkhyA hai vaha saMghAtasaMkhyA hai| vyAdiakSaro kA saMyoga saMkhyAta hai isaliye yaha bhI saMkhyAta hai| subanta tigatarUpa pada hotA hai| isa padarUpa saMkhyA kA nAma padasaMkhyA hai| padoM ke saMkhyAna hone se sadrUpa saMkhyA bhI saMkhyAta hai| gAthA Adi ko jo caturtha aMza hai, usakA nAma 'pA' hai| isa pAdarUpa saMkhyA kA nAma pAda saMkhyA hai| pAda saMkhyeya hote haiM isaliye pAdarUpa saMkhyA bhI saMkhyAta hai| prAkRtabhASA meM likhe gaye chaMdavizeSa kA nAma 'gAthA' hai| isa gAthArUpa saMkhyA kA nAma 'gAthA' saMkhyA hai| ye gAthAe~ saMkhyAta hotI haiM, isaliye gAthArUpa makhyA bhI saMkhyAta hai| anuSTup Adi chandoMrUpa zloka hotA hai| ye zloka saMkhyAta haiM / isaliye isarUpa saMkhyA bhI saMkhyAta hI hai / isI prakAra se veSTasaMkhyA, niyuktisaMkhyA, anuyogadvArasaMkhyA, uddezakasaMkhyA adhyayanasaMkhyA, zrutaskaMdhasaMkhyA, agasaMkhyA ye saba bhI saMkhyAta hI haiN| kyoMki ye veSTakAdi saMkhyAta sabanDa ane tigatarUpa pada hoya che. A padarUpa saMkhyAnuM nAma padasaMkhyA che. pada saMkhyAta hevAthI tarU5 saMkhyA paNa saMkhyAta che. gAthA vagerene je caturtha aMza che. tenuM nAma "pAda' che A pAdarUpa saMkhyAnuM nAma pAdasaMkhyA che. pAda saMkheya hoya che, eTalA mATe pAdarUpa saMkhyA paNa saMkhyAta che. prAkRtabhASAmAM lakhAelA cheda vizeSanuM nAma "rAjA" che. A gAthArUpa sadhyAnu nAma 'gAthA' sabhya che. mA gaathaa| sajyAta DAya che, methI gAthArUpa saMkhyA paNa saMkhyAta che. anuTupa vagere indrarUpa zleka hAya che. A leke saMkhyAta che. ethI A rUpa saMkhyAta ja che. A pramANe veSTasakhyA niyukita saMkhyA, anuyogadvAra saMkhyA uddezaka saMkhyA, adhyayana saMkhyA, zrutaskaMdhasaMkhyA, aMgasaMkhyA A sarve paNa saMkhyAta ja che. kemake A veSTAdi zaMkha yAta hoya che. veSTakanAma chaMdavizeSanuM che. nikSepa For Private And Personal Use Only
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 640. anuyogadvArako tvAt / tatra-veSTakAH chandovizeSarUpAH / niyuktayA nikSepa niyuktaya upo. dghAtaniyuktiyaH sUtrasparzaniyuktayazceti trividhaaH| anuyogadvArANi vyAkhyopAyabhUtAni satpadamarUpaNatAdIni upakramAdIni vaa| uddezakA adhyayanAMza vizeSaH / adhyynm-shaastraaNshvishessH| zrutaskandhaH = adhyayanasamhAtmakaH zAstrAMza: aGgam AcArAGgAdikam / ityaM kAlikazrutaparimANasaMkhyA nirUpiteti muca yitumAha-'saiSA kAlikazrutaparimANasaMkhyeti / tathA-dRSTibAda zrunaparimANAsaMkhyA'pi paryavasaMkhyA yAvadanuyogadvArasaMkhyA prAbhRtasaMkhyA prAbhRtikAsaMkhyA hote haiM / veSTaka nAma chaMdavizeSa kA hai| nikSepa niyuktiupodghAtaniyukti, aura sUtrasparzaniyukti ke bheda se niyuktiyAM tIna prakAra kI hotI hai| vyAkhyA ke upAyabhUta jo saspadaprarUpaNatA Adi haiM ve athavA jo upakrama Adi haiM, ve 'anuyogadvAra' hai / adhyayanoM ke aMza vizeSa kA nAma uddezaka hai' zAstra ke aMzavizeSa kA nAma adhyayana' hai| adhya. yanoM ke samUharUpa zastrAMza kA nAma 'zrutaskandha' hai| AcArAGga Adi AgoM kA nAma 'aMga hai| isa prakAra se 'yaha kAlikazrutaparimANasaMkhyA kyA hai ? yaha samajhAyA hai| aba dRSTivAda parimANasaMkhyA kyA haiM? yaha kahate hai-(se kitaM dihivAyaparimANasaMkhA ?) he bhadanta ! dRSTivAdaparimANasaMkhyA kyA hai ? uttara - dihiyAyAlaya parimAgatakhA aNegavihA paNNattA ?) dRSTi vAdazruna parimANasaMkhyA aneka prakAra ko kahI gaI hai- (taM jahA) jaise (pajjavasaMkhA jAva aNuogadArasaMkhA, pAhuDasaMkhA pAhuDiyAsaMkhA, paahuniryukti upadudhAta niryukita ane sUtrasparza niryuktinA bhedathI niryukitanA traNa prakAra che. vyAkhyAnA upAyabhUta je satpada prarUpaNatA vagere che. te athavA te ja upakrama vagere che te anugadvAra che. adhyayananA aMza vizeSatuM nAma 'deza' cha. zAkhA mazavizeSanu nAma 'adhyayana' che. sadhya. yonA samUharUpa zAstrAMzanuM nAma zrataskandha' che. AcArAMga vagere AgamenuM nAma "aMga che. A rIte kAlikazruta saMkhyA zuM che? te samajAvavAmAM mA0yu cha. TipAI parimANa sadhyA zucha ? viSa 43 cha. (se ki tadidvivAyaparimANasakhA 1) mahata!STA paribhAya sadhyA zucha / uttara--(didvivAyasuyaparimANakhA aNegavihA paNNatA ?) pAha zrata parimANusa-yA mane prA2nI vAmAM mAvI che. (ta jahA) 2 (pajjavasa khA jAva aNuogadArasakhA, pAhuDasakhA, pAhuDiyAsakhA pAhuDapAhuDiyA For Private And Personal Use Only
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 232 parimANasaMkhyAnirUpaNam prAbhRtamAbhUtikAsaMkhyA vstusNkhyetynekvidhaa| paryavasaMkhyAdhanuyogadvArasaMkhyAntAH pUrvavad bodhyAH / mAbhRtAdayaH pUrvAntargatAH zrutAdhikAra vizeSAH / saiSA dRSTivAdazrunaparimANasaMkhyA bodhyaa| prakRtamupasaMharanAha-sapA parimANasaMkhyeti / atha jJAnasaMkhyA nirUpayati-atha vA sA jJAnasaMkhyA ? iti ziSya praznaH / uttarayatijJAnasaMkhyA-jJAnarUpA saMkhyA-jJAnasaMkhyA, sA ca yo yajjAnAti tadrUpA bodhyaa| ayaM bhAvaH-yo devadattAdiyacchabdAdikaM jAnAti sa devdttaadistjjnyaanvaanucyte| atra DapAhuDiyAlaMkhA, yasthusaMkhA) paryavasaMkhyA, yAvat anuyogadvAra saMkhyA, prAbhRnasaMkhyA, prAbhRtikAsaMkhyA, prAbhRtaprAbhRtikAsaMkhyA, aura vstusNkhyaa| paryavasaMkhyA se lekara anuyogadvAra saMkhyA taka ke zabdoM kA artha pUrva ke jaisA hI jAnanA cAhiye / prAkRta Adi jo haiM, ve pUrva ke anrtagata hote haiN| aura ye zruta ke adhikAra vizeSa kahe gaye haiM / (se taM diTTivAyasuyaparimANasaMkhA) isa prakAra se yaha dRSTivAdazruta kI parimANa saMkhyA kA svarUpa hai| (se taM parimANasaMkhA) isa prakAra yaha parimANa saMkhyA kA svarUpa nirUpaNa hai| (se ki taM jANaNAsaMkhA ?) he bhadanta ! jJAnasaMkhyA kyA hai ? uttara-(jANaNAsaMkhA-jo jaM jANai, taM jahA-sahasaddio , gaNiyaM gaNiyo, nimittaM nemittio kAlaM kAlaNANI, vejaM vejjo, se taM jANaNAsaMkhA) jJAnarUpasaMkhyA kA nAma jJAna saMkhyA hai| yaha jJAnasaMkhyA jo jisako jAnatA hai usarUpa hotI hai| isakA tAtparya yaha hai-devadatta Adi jisa sakhA, vatthukhA) 55sayA, yAvat anuyogadA2 sayA, prAmRtasa-yA, prAbhUtikA saMkhyA,prAbhUta prabhUtikA saMkhyA ane vastusaMkhyA paryAvasaMkhyAthI mAMDIne anuyogadvAra saMkhyA sudhInA zabdano artha pUrvanI jema ja samajavuM joIe. prabhUta vagere je che, te pUrvamAM ja samAviSTa thaI jAya 2. bhane / zrutanA adhi4|2 vizeSa 4AmA mAyA che. (se taM didivAyasuyaparimANasakhA) // zata TipAtanI parimAya sadhyAnu 2135 che. (se ta parimANasakhA) // pramANe yA pariNAma sabhyAnu' 2135 ni359 che. (se ki taM jANaNAsaMkhA ?) ta ! jJAna yA zu cha ? uttara--(jANaNAsa khA jo je jANaitaM jahA saI sahio, gaNiyaM gaNio, nimittaM nemittio kAlaM kAlaNANI, vejjaM vejjo se taM jANaNAsa khA) jJAna35 saMkhyAnuM nAma jJAnasaMkhyA che. A jJAnasaMkhyA che jene jANe che, te rUpa heya che. AnuM tAtparya A pramANe che ke je devadatta vagere je zabda vigere jANe a0 81 For Private And Personal Use Only
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre jJAnahAninorabhedopacArAd devadattAdirapi jJAnasaMkhyetyucyate iti, yathA-zabdaM jAnan zAbdikA, gaNitaM jAnana gaNikaH, nimittaM jAnana naimittika ityAdi ||muu0232|| atha gaNanAsaMkhyAM nirUpayatimUlam-se kiM taM gaNaNAsaMkhA? gaNaNAsaMkhA-eko gaNaNaM na uvei, duppabhiisaMkhA, taM jahA-saMkhejjae asaMkhejjae arnnte| se kiM taM saMkhejjae ? saMkhejjae-tivihe paNNatte, taM jahA-jahapaNae ukkosae ajahaNNamaNukosae / se kiM taM asaMkhejjae ?, asaMkhejjae-tivihe paNNatte, taM jahA-parittAsaMkhejjae juttAsaMkhejjae asNkhejjaasNkhejje| se kiM taM parittAsaMkhejjae ? parittAsaMkhejjae-tivihe paNNatte, taM jahA- jahaNNae ukkosae ajhnnnnmnnukose| se kiM taM juttAsaMkhejjae? juttA saMkhejjaetivihe paNNatte, taM jahA-jahaNNae ukasae ajhnnnnmnnukose| se kiM taM asaMkhejjAsaMkhejjae ? asaMkhejjAsaMkhejjaezanda Adi jAnatA hai vaha devadatta Adi usa zabda jJAnavAlA kahA jAtA hai| isaliye jJAna aura jJAnI ina donoM ke abhedopacAra se devadatta Adi bhI jJAna saMkhyArUpa kaha diye jAte haiM / jaise zabda ko jANanevAlA zAbdika, gaNita ko jAnanevAlA gaNika, nimitta ko jAnanevAlA naimittika, kAlako jAnanevAlA kAlajJAnI aura vaidyaka ko jAnanevAlA vaidya kaha diyA jAtA hai| sU0 232 // che, te devadatta te zabda jJAnavALo kahevAya che. ethI jJAna ane jJAnI e banenA abhedopacArathI devadatta vagere paNa jJAnasaMkhyA rUpa kahevAya che jema zabdane jANanAra zAbdika, gaNitane jANanAra gaNika nimittane jANanAranemittika, kAlane jANanAra kAlajJAnI ane vidyAne jANanAra vaidya kahevAmAM Ave che. zAsU0 23rA For Private And Personal Use Only
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org anuyogacandrikA TIkA sUtra 233 gaNanA saMkhyA nirUpaNam 643 tivihe paNNatte, taM jahA - jahaNNae ukkosae ajahaNNamaNukko - sae / se kiM taM anaMtae ? anaMtae-tivihe paNNatte, taM jahAparittANaMtae juttANaMtara anaMtAnaMtara / se kiM taM parittANaMtae ? parittANaMtara - tivihe paNNatte, taM jahA jahaNNae ukkosae ajahaNamaNukosae / se kiM taM juttANaMtae ? juttANaMtae - tivihe paNNatte, taM jahA- jahaNNae ukkosae ajahaNNamaNukkosae / se kiM taM anaMtAnaMtara ? anaMtAnaMtara- duvihe paNNatte, taM jahAjahaNae ajaSNamaNukosae ||suu0233|| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir chAyA - - atha kA sA gaganAsaMkhyA ?, gaNanAsaMkhyA-eko gaNanAM nopaiti, dviprabhRtisaMkhyA, tadyathA - saMkhyeyakam asaMkhyeyakam anantakam / atha kiM tatsaMkhyeyakam ?, saMkhyeyakaM-trividhaM prajJa N, tadyathA jaghanyakam utkarSakam ajaghanyAnutkarSakam | atha kiM tat asaMkhyeyakam ? asaMkhyeyakaM - trividhaM prajJaptaM, tadyathAparItA saMkhyeyakaM yuktAsaMkhyeyakam asaMkhyeyA saMkhyeyakam / atha kiM tat parItA saMkhyeyakam ? parItAsaMkhyeyakaM trividhaM prajJaptaM, tadyathA - jaghanya kam, utkarSakam ajaghanyAnutkarSakam | atha kiM tat yuktAsaMkhyeyakam ? yuktAsaMkhyeyakaM - trividhaM prajJaptaM, tadyathA - jaghanyakam utkarSakam anaghanyAnutkarSakam / atha kiM tat asaMkhyeyAsaMkhyeyakam ?, asaMkhyeyAsaMkhyepakaM trividhaM prajJaptaM, tadyathA - jaghanyakam utkarSakam ajadhanyAnutkarSakam / atha kiM tat anantakam ? anantakaM-trividhaM prajJaptaM, tadyathAparItAnantakam, yuktAnantakam, anantAnantakam / atha kiM tat parItAnantakam ? parItAnantakaM trividhaM prajJaptaM, tadyathA - jaghanyakam utkarSakam ajaghanyAnuzkarSakam / atha kiM tadyuktAnantakam ? yuktAnantakaM trividhaM prajJaptaM, tadyathA jaghanyakam utka kam aghanyAnutkarSakam / atha kiM tat anantAnantakam ? anantAnantakaM- dvividhaM prajJaptaM ? tadyathA jayantakam ajaghanyAnutkarSakam || 233 // TIkA- 'se kiM taM' ityAdi aba sUtrakAra gaNanAsaMkhyA kA nirUpaNa karate haiM'se ki taM gaNaNA saMkhA ' ityAdi / have sUtrakAra gaNunA saMkhyAnuM nirUpaNa kare che, 'se kiM taM gaNaNA saMkhA' ityAdi / For Private And Personal Use Only
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre . atha kA sA gaNanAsaMkhyA ? iti shissyprshnH| uttarayati-gaNanAsaMkhyAgaNanam etAvanta ime iti saMkhyAnaM gaganA, tadrUpA saMkhyA, gnnnaasNkhyaa| sA ca dvimabhRtisaMkhyArUpA bodhyA / ekastu gaganAM nopati / ayaM bhAvaH- ekasmin ghaTAdau dRSTe sati ghAdikaM tiSThItyevameva prAyaH pratItirutpadyate natvekasaMkhyA viSayatvena / yadvA-AdAnapradAnAdivyavahArakAle ekaM vastu gaNanAviSayavaM pAyo nopayAti, ato'saMvyavahAryatvAdalyatvAd vA eko gaNanAsaMkhyA viSayatvena nopAdIyate jJati / dvimabhRtisaMkhyArUpaiSA gaNanAsaMkhyA saMkhyeyakAsaMkhyeyakA zabdArtha-(se kiM taM gaNaNAsaMkhA ?) he bhadanta ! gaNanAsaMkhyA kyA hai ? uttara-(gaNaNAsaMkhA) gaNanAsaMkhyA isa prakAra se hai gaNanA. saMkhyA meM 'ye itane haiM' isarUpa se ginA jAtA hai ataH 'ye itane haiM' isa rUpa se jo ginatI hai, usakA nAma 'gaNanA' haiisa gaNanArUpa jo saMkhyA hai, vaha gaNanAsaMkhyA hai-yaha do Adi saMkhyA rUpa hotI hai / eka saMkhyArUpa nahIM, kyoMki (ekako gaNaNaM na uvei) eka gaNanA ko prApta nahIM hotA hai isakA tAtparya yaha hai-eka ghaTa Adi padArtha ke dikhane para ghaTAdika rakhA hai, aisI hI prApya pratIti hotI hai na ki 'eka saMkhyA viziSTa eka ghaTa rakhA hai' aisI pratIti hotI hai / athavA-lene dene ke samaya eka vastu prAyaH gaNanA ko viSayabhUta nahIM hotI hai, isaliye asaMvyavahArya hone ke kAraNa athavA alpa hone ke kAraNa, eka ko gaganA saMkhyA kA viSayabhUta nahIM kahA gayA hai| (duppa. bhihasaMkhA) do AdirUpa yaha gaNanAsaMkhyA (sakhejjae asaMkhejjae zahAtha:-se ki taM gaNaNAsaMkhA 1) 8 mahata! zAsayA zuMche? uttara-(gaNaNAsaMkhA) manA sadhyA bhApramANe che. janA sadhyAmAM e e ATalA che. A rIte gaNatrI karavAmAM Ave che. ethI "e ATalA che A rUpamAM je gaNatrI che, tenuM nAma "gaNanA che. A gaNanA rUpa je sadhyA che, te AzunA sadhyA cha, mAthe pore sa-yA 35 DAya che. sa-yA 35 nalibha (ekko gagaNaM na ubei) me gaNanAmAtra upAya nahi. AnuM tAtparya A pramANe che ke eka ghaTa vagere padArthane jevAthI vaTAdika che prAyaH evI pratIti thAya che, na ke eka saMkhyA viziSTa eka makela che" evI pratIti thAya che, athavA-levaDa-devaDa karatI vakhate eka vastunI ghaNuM karIne gaNatrI thatI nathI, ethI asaMvyavahAryuM hovA badala mayA 565 3141 maharA ne gazunApAtra mAnavAmA mAvata nathI. (duppa For Private And Personal Use Only
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dva anuyogavandrikA TIkA sUtra 233 gaNanAsaMkhyA nirUpaNam nanta keti trividhA / tatra - saMkhyeyakaM jayatyakotkarSakA jaghanyAmutkarSa bhedena trivi dham / asaMkhyeyakam - parItAsaMkhyeyaka - yuktaH saMkhye yakA - saMkhye yA saMkhyeya ke ti trividham / tatra punarekaikaM jaghanyakotkarSakAjaghanyAnutkarSaka bhedena trividham / itthaM ca navabhedamasaMkhyeyakam / koSThakaM cedam atae) saMkhyAta asaMkhyAta, aura anaMta isa rUpa se tIna prakAra kI kahI gaI hai / inameM jo saMkhyAtarUpa gaNanAsaMkhyA hai, vaha javanya saMkhyAta, utkRSTasaM rUpAta aura ajaghanya anutkRSTa saMkhyAta ke bheda se tIna prakAra kI hotI hai| asaMkhyAtarUpa jo gaNanAsaMkhyA hai vaha bhI parItAsaMkhpAta, yuktAsaM khyAta, aura asaMkhyAta ke bheda se tIna prakAra kI hotI hai / parantu inameM bhI eka eka jaghanya, utkRSTa, anutkRSTa ke bheda se tIna 2 prakAra kA aura bheda hotA hai / isa prakAra asaMkhyAta ke nau bheda ho jAte haiN| ise isa prakAra samajhanA cAhiyemUla meM asaMkhyAta ke parItAsaMkhyAta, yuktAsaM khyAta, asaMkhyAtAsaMrUpAna ye tIna bheda haiN| inameM jo parImAsaMkhyAta hai unake tIna bheda isa prakAra se hai (1) jaghanya parItA saMkhyAta, (2) utkarSa paritAsaM khyAta, (3) ajaghanyotkarSakaparitAsaMkhyAta / isI prakAra yuktAsaMkhyeya aura asaMkhyeyAsaMkhyeya ke bhI bheda jAnanA cAhiye / bhii saMkhA ) me yAdi 35 A gaNunA saMkhyA ( saMkhejjae asaMkhejjara anaMtae) saMkhyAta, asakhyAta ane ana'ta A rUpamAM traNa prakAranI kahevAmAM AvI che. AmAM je sakhyAtarUpa gaNunA sakhyA che, te jaghanya sakhyAta, utkRSTa sakhyAta ane ajaghanya anutkRSTa sakhyAtanA bhennuthI traNa prakAranI hAya che. asaMkhyAta rUpa je gaNunA sakhyA che, te pazu parItAsaMkhyAta, yuktAsakhyAta ane asaMkhyAtA asaMkhyAtanA bhedathI traNa prakAranI hoya che. paraMtu AmAM paNa eka jaghanya utkRSTa, ajadhanya anubhRSTanA bhedathI traNa bhedo thaI jAya che. A pramANe asa MkhyAtanA 9 bhedo thaI jAya che. mAne A rIte samajavuM joie ke mUtramAM asaMkhyAtanA parItAsa khyAta, cukvAsa khyAta, ane asakhyAtAsakhyAta A traNa bhede che. AmAM je parItA sakhyAta che, tenA trazu prakAro A pramANe che. (1) jaghanyaparItAsa'khyAta (2) ut' parItA saMkhyAta, (3) andhanyAtuSa uparItAsaNyAta. bhA pramANe yukatAsa dhyeya ane asa yaiyAsa dhyeyanA paNa bheda jANavA joie, For Private And Personal Use Only
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre asaMkhyeyakaM navavidham 1 parItAsaMkhyakam 2 yuktAsaMkhyeyakam 3 asaMkhyeyA. saMkhyeyakam 1-jaghanyaparItAsaMkhyeyakam 1-jaghanyayuktAsaMkhyeyakam 2-utkarSaka parItAsaMkhyeyakam 2-utkarSakayuktAsaMkhyeyakam 1-jaghanyAsaMkhyeyA3-ajaghanyotkarSakaparItA. 3-ajaghanyotkarSaka yuktA saMkhpeyakam sakhyeyakam saMkhyeyakam 2-utkarSakAsaMkhyeyA saMkhyeyakam 3-ajaghanyoskarSakA saMkhyeyAsaMkhyeyakam koSThaka asaMkhyAta 1 parItAsaMkhyAta yuktAsaMkhyAta asaMkhyAtAsaMkhyAta 1 jaghanyaparitAsaMkhyAta 1 jaghanya yuktAsaMkhyAta 1 jagha- , 2 utkRSTa paritAsaMkhyAta 2 utkRSTayuktAsaMkhyAta 2 utkR-, 3 ajaghanyotkRSTaparitA 3 ajaghanyotkRSTayuktA 3 ajaghanyo saMkhyAta sakhyAta skRSTa, tathA:--anaMtaka ke ATha bheda isa prakAra se haiM-(1) paritAnaMtaka (2)yuktAnanaka, (3) anaMtAnaMtaka / inameM, parItAnaMtaka aura yuktAnaMtaka ke 3-3 bheda haiN| anaMtAnaMtaka ke do bheda haiN| kyoMki inameM utkRSTa kI apekSA anaMtAnaMtaka bheda nahIM banAtA hai / koSTaka isa prakAra se haiM04: asakhyAta 1 parItAsaMkhyAta yuktAsaMkhyAta asaMkhyAtAsaMkhyAta 1 jaghanya parItAsaMkhyAta 1 jaghanyayuktAsaMkhyAta 1 jaghanya 2 utkRSTaparItAsaMkhyAta 2 utkRSTa yuktAsaMkhyAta 2 utkRSTa , 3 ajaghanyatkRSTa parItA 3 ajaghanyAkarSaka 3 ajaghanya saMkhyAta, yuktA saMkhyAta, harSaka tamA sanatanA mA ho yA pramANe cha. (1) parItAna, (2) yuktAnaMtaka, (3) anaMtAnaMtakanA AmAM parItAnAMtaka ane yuktAnaMtakanA traNa traNa bhede che. anaMtAnataMkanA be bhede che. kema ke AmAM utkRSTanI apekSAthI anaMtAnaMtaMkanA bhede thatA nathI. hai|4 mA prabhArI che.-- For Private And Personal Use Only
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA sUtra 233 gaNanAsaMkhyAnirUpaNam tathA anantakaM parItAnantaka-yuktAnantakA-nantAnanta keti trividham / tatrAdya bhedadvaye pratyekaM jaghanyakotkarSakAjaghanyAnutkarSa keti trividham / tRtIyasya anantAnantakasya utkarSataH kA'pyasaMbhavAt tat jaghanyakAjaghanyAnutkarSa keti dvividham / itthamaSTabhedamanantakamiti ! koSThakaM cedam anantakamaSTavidham 1 parItAnantakam 2 yuktAnantakam 3 anantAnantakam 1 jaghanyaparItAnantakam 2 utkarSakaparItAnantakam 3 ajaghanyotkarSakaparItA. nantakam 1 jaghanyayuktAnantakam 1 jaghanyAnantAnantakam 2 utkarSakayuktAnantakam 2 ajaghanyotkarSakAna 3 ajaghanyotkarSakayuktA ntakam nantakam (utkarSakAmAvo'tra) // 0 233 // (2) yuktAnaMtaka (3) anaMtAnaMtaka (1) parItAnaMtaka 1 jaghanyaparItAnaMtaka 1 jaghanyayuktAnaMtaka 1 jaghanyAnaMntAnaMtaka 2 utkRrSakaparItAnaMka 2 utkRrSakayuktAnaMtaka 2 ajaghanyotkarSa3 ajaghanya utkRrSaka 3 ajaghanyotkarSaka kAnatAnaMtaka parItAnaMtaka yuktAnaMtaka yahAM utkRSTa anaMtAnaMtaka aisA bheda kahIM para bhI saMbhAvita na hone ke kAraNa nahIM banatA hai / sUtra ke samasta padoM kA saMkSepa se ye artha sugamya hai ataH alaga 2 karake unakA artha nahIM likhA / suu0233|| (1) 5rItanata (2) yustAna (3) manatAta (1) jaghanya parItAnaMtaka (1) jaghanya yuktAnaMtaka (1) jaghanyAnatAnaMtaka (2) utkarSaka parItAnaMtaka (2) utkarSaka yuktAnaMtaka (2) ajaghanyAkarSakAnaMtA(3) madhanya 4 (3) magadhanyA nata parItAnaMtaka yuktAnaMtaka, ahIM utkRSTa anaMtAnaMtaka e bheda kaI jagyAe saMbhavita na hovAthI thato nathI. sUtranA samasta padone saMkSepa artha sugamya che. ethI alaga tene artha lakhavAmAM AvyuM nathI. e sU. 233 che For Private And Personal Use Only
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - bhayanogadvArasUtra mUlam-jahaNaNayaM saMkhejjayaM kevaiyaM hoi ? dorUvayaM, teNaM paraM ajahaNNamaNukosayAiM ThANAiM jAva ukkosayaM saMkhejjayaM na pAvai / ukkosayaM saMkhajjayaM kevaiyaM hoi ? ukkosayassa saMkhe. jjayassa parUvaNaM karislAmi / se jahAnAmae palle siyA,-egaM joyaNaptayasahastaM AyAmavikakhaMbheNaM, tiNi joyaNasayasahassAI, solasasahassAI, doNiya sattAvIse joyaNalae,tiNi ya kose, aTrAvIsaM ca dhaNusayaM, terasa ya aMgulAI, addhaM aMgulaM kiMci visesAhiyaM parikkheveNaM paNNatte / se NaM palle siddhatthayANaM bhrie| tao NaM tehiM siddhatthaehiM dIvasamudANaM uddhAro gheppi| ego dIve ego samudde evaM pakkhippamANeNaM pakkhippamANeNaM jAvaiyAdIvasamudA tehiM siddhatthaehiM apphuNNA esa NaM evaie khette plle| paDhamA slaagaa| evaiyANaM salAgANaM asaMlappAlogA bhariyA tahAvi ukkosayaM saMkhejayaM na pAvai, jahA kodihato? se jahAnAmae maMce siyA AmalagANaM bharie, tattha ege Amalae pakkhitte se'vi mAe, aNNe'vi pakkhitte se'vi mAe, anne'vi pakkhitte se'vi maae| evaM pakkhippamANeNaM pakkhippamANeNaM ho hI se'vi Amalae jaMsi pavikhatte se maMcae bharijihii je tattha Amalae na mAhii ||suu0234|| aba sUtrakAra isI viSaya ko vistAra se kahane ke liye sarvaprathama saMkhyAta kI prarUpaNA karate haiM-- 'jahaNNayaM saMkhejjayaM kevAya hoI' ityAdi / have sUtrakAra eja viSayane vistAra pUrvaka kahevA mATe sarva prathama sAtanI 5359 / / re cha.-- 'jahaNNaya saMkhej jayaM kevaiyaM hoi' ityAdi / For Private And Personal Use Only
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sa0234 jaghanyasaMkhyeyanirUpaNam chAyA-jaghanyakaM saMkhyeyakaM kiyad bhavati ? dvirUpakam / tataH param aja gha. nyAnutkarSakAni sthAnAni yAvat utkarSakaM saMkhyeyakaM na prApnoti / utkarSaka saMkhyeyakaM katividhaM bhavati ? utkarSakasya saMkhyeyakaraya prarUpaNAM kariSyAmi / sa yathAnAmakaH palyaH syAt-ekaM yojanazatasahasram AyAmaviSkambheNa, triNi yojanazatasahasrANi, SoDazasahasrANi, dve ca saptaviMzatiyoMjanazate, trIzcakrozAn aSTAviMzatizca dhanuzzatam , trayodaza ca aMgulAni, arddham aMgulaM ca kizcita vizeSAdhikaM parikSepeNa prajJaptaH / sa khalu palyaH siddhaarthbhRtH| tataH khalu taiH siddhArtha dvIpasamudrANAm uddhAro gRhyate / eko dvIpe ekaH samudre, evaM prakSipya mANena prakSipyamANena dvIpasamudrAstaiH siddhArthairAspRSTAH / etatkhalu etAvat kSetra plyH| prathamA zalAkA / etAvatIbhiH zalAkAbhirasaMlapyAlokA bhRtAH, tathApi utkarSakaM saMkhyeyakaM na prApnoti, yathA ko dRSTAntaH ? sa yathAnAmako maJcaH syAt Amalakai taH / tatra eka AmalakaH prakSipyate so'pi mitaH, anyo'pi prakSiptaH so'pi mitaH, anyaH prakSiptaH so'pi mitH| evaM prakSipyamANena prakSipyamANena bhaviSyati so'pi AmalakaH, yasmin prakSipte sa maJcako bhariSyati, yat tatra Amalako na mAsyati |mu0234|| TokA-saMkSepataH saMkhyeyakAdibhedamarUpaNAmAtraM kRtvA sampati vistaratastatsvarUpaM nirUpayitumAha-'jahaNNayaM' ityaadi| jaghanyaka saMkhyeyakaM kiyad bhavati ____TIkArtha--(jahaNaNayaM saMkhejjayaM kevayaM hoi ? ) he bhadanta ! jaghanya saMkhyAta kitanA hotA hai ? arthAt kisa saMkhyAta se lekara kisa saMkhyAparyanta jaghanya ko saMkhyAta mAnA jAtA hai|| uttara--(do rUvayaM-teNaM paraM ajahaNNamaNukkosayAI ThANAI jAva ukkosayaM saMkhejjayaM na pAvaha) yahAM 'do' jaghanya saMkhyAta hotA hai| isake bAda tIna, cAra Adi saMkhyA ajaghanya anutkarSa hotA hai| aura yaha ajaghanya anutkarSa vahAM taka mAnA jAtA hai ki jahAM utkRSTa hAtha:--(jahaNNayaM saMkhejjaya kevaiyaM hoi 1) 3 mahanta ! dhanya saMkhyA keTalA hoya che. eTale ke kaI saMkhyAthI mAMDIne kaI saMkhyA sudhIne jaghanya saMkhyAta mAnavAmAM Ave che. uttara:--(do rUvayaM-teNa paraM ajahaNNa maNukkosayAI ThANAI jAva usko sayaM saMkhejjayaM na pAvai) mI dhanya sanyAta hAya che. 25 / pachI cAra vagere saMkhyA ajaghanya anutkarSa hoya che. ane A ajaghanya anu karSa tyAM sudhI mAnavAmAM Ave che ke jyAM ukRNa saMkhyAtanuM sthAna prApta thatu nathI. (ukkosayaM saMkhejjayaM kevaiyaM hoi ?) 3 mahanta ! aSTa sabhyAta a0 82 For Private And Personal Use Only
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArastre iti pRcchati / uttarayati-tada dvirUpakaM bhavati, ekasmAdArabhya dviparyantaM jaghamyaka saMkhyeyakaM bhavatIti bhAvaH / tataH paraM tricaturAdi saMkhyA parimitAni sthAnAni ajaghanyAnutkarSakANi bhavanti / kiyadavadhi bhavanti ? ityAha-yAvat utkarSakaM saMkhyeyakaM na praapnoti| utkarSakaM saMsapeyakaM yAvanna bhavati tAvat ajaghanyA. nukarSakaM saMkhyeyakaM bodhyamiti utkarSakaM saMkhyeyakaM kiyad bhAti ? iti ziSyeNa pRSTaH mAha-utkarSakasya saMkhyepakasya prarUpaNAM kariSyAmi / tathAhi sa yathAnAmakaH kazcit palpaH syAt, sa kiyanmAnaH ? ityAha-sa AyAmaviSkambheNa, AyAmo daiyaM viSkambho vistAraH, anayoH samAhArastena yona nazatasahasrapramANo bhavati / tathA-parikSepeNa paridhinA sa trINi yojanazatasahasrANi lakSatrayayojanAni, tathA -SoDazasahasrANi saptaviMzatyadhike dvezate ca yojanAni, trIn krozAn aSTA. viMzatyadhikame kazataM dhanuSi, kiMcid vizeSAdhikAni sArddhatrayodazAGgulAni ca bhavati / tasya palyasya parikSepa uktapramANo bhavatIti bhAvaH / saMkhyAta kA sthAna prApta nahIM ho paataa| (ucakosayaM sakhejjayaM kevaiyaM hoi ?) he bhadanta ! utkRSTa saMkhyAta kahAM hotA hai ? uttara--suno (ukkosayarasa saMkhejjassa parUvaNaM karissAmi) maiM utkRSTa saMkhyAta kI prarUpaNA krtaa| (se jahAnAmae palle siyA) jaise koI eka palpa ho (egaM joyaNasayasahassa AyAmavikkhabheNa, tiNi joyaNasayasahassAI solasasahasmAI, doNiya sattAvIse joya. Nasae, tiNi ya kose aTThAvIsaM ca dhaNusayaM, terasaya aMgulAI, addha aMgulaM ca kiMci visesAhiyaM parikkheveNaM paNNatte) aura vaha laMbAI caur3AI meM eka lAkha yojana kA ho, isa sthiti meM paridhi usakI tIna lAkha solaha hajAra dosau sattAvIsa yojana tIna koza 128 dhanuSa evaM kucha adhika 13 // aMgula pramANa hotI hai| ukta ca karake yA ya cha 1 utta2 sAmanA:--(ukkosayassa saMkhejjayastra paravaNaM karissAmi) I STa sadhyAtanI pr355| chu. (se jahAnAmae palle siyA) ma me 58ya DAya, (egaM joyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM, tiNNi joyaNana yasahassAI solamasahassAI doNiya sattAvIse joyaNasae, tiNNiya kose aTThAvIsaM ca dhaNusayaM, terasayaaMgulAI, addhaM aMgulaM ca kiMci visesA hiyaM parikkheveNa paNNatte) bhane ta mA bhane paDaNAbhAM se kAma jana hoya. A sthitimAM tenI paridhi traNa lAkha soLa hajAra base sattAvIza jana traNa gAu 120 dhanuSa ane kaMIka vadhAre 13 AMgaLa For Private And Personal Use Only
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org anuyogacandrikA TIkA sUtra 234 jaghanyasaMkhyeyaka nirUpaNam uktaM ca--parihI tilakkha solasamuhassa do ya saya satta vIsa'diyA / kosa tiya avasaM, dhaNusayaM teraMguLa'ddhahiyaM // chAyA - paridhitrINi lakSANi SoDazasahasrANi dve zate saptaviMzatyadhike / kroza triSTAtriMzaM dhanuHzataM trayodazAGgulAni ardhAdhikAni / / iti ayaM palyo jambUdvIpapramANo bodhyaH / ayaM cAdhastAt] yojana sahasramavagADhI draSTavyaH - ratnamabhASpRthivyA ratnakANDaM milA vajrakANDe pratiSThita ityarthaH / sa khalu pUrvoktamamANaH palpo jambUdvIpavedikAyA upari saprazikhaH prakRSTazikhAyuktaH siddhArthakaiH sarSapairbhRto bhavet tataH khalu taiH siddhAH dvIpasamudrANAmuddhAro gRhyate / kiyatAM dvIpasamudrANAmuddhAro gRhyate ? ityAha-ekaH sarSapo dvIpe ekaH sarpaH samudre, ityevaM prakSipyamANena prakSipyamANena ekaikena sarvapeNa yAvanto dvIpasamudrAsteH siddhArthakairAspRSTAH vyAptAH / avamabhiprAyaH- te sarpAH asatkalpanayA devAdinA samutkSipya eko dvIpe ekaH samudre ityevaM sarve'pi siddhArthakAH prakSipyante / itthaM yahI bhAva isa (parihI tilakkhasohasa) ityAdi gAthA dvArA prakaTa kiyA gayA hai / isa prakAra isa palya kA pramANa jaMbUdvIpa ke pramANa jaisA ho jAtA hai / yaha palya nIce itanA gaharA calA gayA hai ki ratnaprabhA pRthivI kA jo ratnakANr3a hai, use phADa kara vajrakANDa taka jA pahu~cA hai| (se NaM palle siddhatthayANaM bharie) aba isa palpa ko siddhArthoMsarSapoM se bharA huA ho| (tatro tehiM siddhasyaehiM dIvasa muddANaM uddhAro ghepa) ina sarSapa se dvIpasamudroM kA uddhAra gRhIta hotA hai / ( ego dIve, ego samudde evaM pakkhippamANe 2 jAvaiyA dIvasamuddA tehi siddhatthehiM aphugA eeNaM evaie khete palle ) kitane dvIpa samudroM kA uddhAra grahaNa kiyA jAtA hai isake liye sUtrakAra kahate haiM ki eka prabhANu hoya che. uData arIne se bhAva mA (parihI tilakkhakholasa) vagere gAthA vaDe prakaTa karavAmAM Avela che. A pramANe palyanu pramANa jamUdrIpanA pramANu jevu hoya che. A palya nIce ATaluM badhu UMDuM, jaMtu rahyuM che ke ratnaprabhA pRthvIne je ratnakAMDa che, tene phADIne vAkAMDa sudhI jatu 26 che. (se NaM palle siddhatyayANaM bharie) ve yaha siddhArtho - sarva pothI pUrita Deya (tao NaMtehiM siddhattha hiM dIvasa muddANaM uddhAro gheppai) mA sarpa - pothI dvIpasamudrotA uddhAra gRhIta thAya che ( ego dIve, ego samudde evaM pakkhimANeNaM 2 jAvaiyA dIvasamuddA vehiM siddhatthehi aSphuNNA esa evaie khette palle) DeTA dvIpa samudronA uddhAra ne zraNu zvAmAM Ave che, enA mATe sUtrakAra kahe che ke 'eka sapadrIpamAM nAkhe, eka sapa For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - 651
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre sarSapa dvIpa meM DAloM eka sarSapa samudra meM DAloM isa prakAra karate 2 una saba sarSapoM ko dvIpasamudroM meM DAla 2 kara samApta kara do jisa dvIpa yA samudra meM vaha antima eka sarSapa samApta ho jAve vahAM taka ke arthAt prathama jaMbUdvIpa se lagAkara usa antima dvIpa yA samudra taka ke jitane bhI dvIpa samudra haiM, vahAM taka kA kSetra anavasthitapalya mAnA gayA haiN|| tAtparya kahane kA yaha hai ki isa prakAra se una sarSapoM kA prakSepaNa manuSya to kara nahIM sakatA-devAdika kara sakate haiM-isalie aisI asatkalpanA karanI cAhiye ki koI devAdika una sarSapoM se uThA uThA kara eka eka sarSapa dvIpa aura samudra meM DAlatA jAtA hai-isa prakAra se jitane dvIpa aura samudroM meM ve sarSapa eka eka karake pUre DAla diye jAte haiM utane pramANa kSetra ko anavasthita palyarUpa se kalpita kiyA gayA hai / (paDhamA salAgA-eva. iyA NaM salAgANaM asalappA logA bhariyA, tahAM vi ukkosayaM sakhejjayaM na pAvai) isake bAda 1 eka sarSapa zalAkA palya meM DAlA jAtA hai| isa prakAra jaMbUdvIra pramANavAle palya meM sthita una sarSapa tulya zalAkAoM se bhare hue zalAkApalyarUpa jo loka haiM ve kitane haiM ? yaha kahA nahIM jA sakatA hai-arthAt eka, daza, sau, hajAra, lAkha, karoDa, samudramAM nAkhe, A rIte karatAM karatAM te sarva sarSane dvIpasamudramAM nAkhIne samApta karI de. je dvIpamAM ke samudramAM te aMtima eka sarSapa samApta thaI jAya, tyAM sudhInA eTale ke prathama je bUDhIpathI mAMDIne te aMtima dviIpa ke samudra sudhInA jeTalA dvIpa samudro che, tyAM sudhInuM kSetra anavasthita palya mAnavAmAM Avela che. tAtparya A pramANe che ke A rIte A sarSanuM prakSepaNa mANasa te karI zake ja nahi, devAdika karI zake che. ethI evI asatkalpanA karavI joIe ke kaI devAdika te sarSapomAMthI laI laIne eka eka sarSapa dvIpa ane samudramAM nAkhato jAya che. A pramANe jeTalA dvIpa ane samudramAM te sarSa 5 eka eka karIne badhA nAkhI devAmAM Ave che, teTalA pramANa kSetrane manasthita 585 35 di5ta 42vAmA mAve cha. (paDhamA salAgA evaiyANa salAgANaM asaMlayA logA bhariyA, tahA vi ukkosayaM saMkhejjayaM na pAvai) tyAra pachI 1 se sarSa 5 mA 56yamA nAmamA mAve che. mA rIte ja bUDhIpa pramANavALA palpamAM sthita te sarSapa tulya zalAkAthI paripUrNa zalAkA palya rUpa je loke che, te keTalA che, te kahevAya nahi, eTale ke eka, daza, so, hajAra, lAkha karoDa, vagere rUpamAM temanI gaNatrI For Private And Personal Use Only
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tigerant TIkA sUtra 234 jaghanyasaMkhyeyakanirUpaNam 653 prakSipyamANAste siddhArthakA yatra ca dvIpe samudre vA nistiSThanti tadanto jambUdvIpAdira navasthitapalyaH kalpyate iti / ataevAha - etadetAvat pramANaM kSetraM palyaH= anavasthitapalyaH, sarvabhUto buddhacA parikalpyate ityarthaH / tataH prathamA zalAkA = ekaH sarSapaH zalAkApalye prakSipyate / asatkalpanayA etAvatIbhi. = jambUdvIpamANapalpasthita sarvapasamapramANAbhiH zalAkAbhiH asaMlapyA raka dazazatasahasralakSa koTima kArega saMLapituM = vaktumazakyAH = ati bahavo lokAHlokyante= dRzyante kevalinA kevalALokena ye te lokAH-zalAkApalyarUpA yadyapi bhratA = AkaNThaM pUritAstathApi utkarSakaM saMkhyeyakaM na prApnoti / ayaM bhAvaH = loke AkaNThapUritA api bhratA ucyante / na ca tathApi te utkarSaka Adi, rUpa se unakI gaNanA nahIM kI jA sakatI hai / etAvatA ve asa khyAta kahe jAveMge ? so yaha bAta nahIM hai, kintu ve bahuta adhika hI mAne jAveMge to kyA unheM utkRSTa saMkhyAta kahA jAvegA ? nhiiN| itane hone para bhI ve utkRSTa saMkhyAta kI zreNI meM parigaNita nahIM ho sakate haiN| from yaha hai ki - 'anavasthita kSetrarUA palpa meM ke dAne eka 2 karake prakSipta karate 2 jaba samasta sarSapa ke dAne samApta ho jAtA haiM -taba eka sarSapa kA dAnA jaMbUdrIpa pramANa tulya palpa meM DAlA jAtA hai / isa prakAra karate 2 jaba vaha zalAkApalya kANDa paryanta bhara jAtA hai - aura aise zalAkApalya jaba bahuta aneka bhara jAte haiM taba bhI vahAM kRSTa saMkhyAta kA sthAna prAraMbha nahIM hotaa| loka meM yadyapi aisI prasiddhi hai ki AkaMTha bhare hue sthAna ko yaha pUrA bharA huA hai aisA jo kahA jAtA hai vaha kevala lokarUDhi se hI kahA jAtA hai kyoMki vaha karavAmAM AvatI nathI eTalA mATe ja te asaMkhyAta kahevAmAM Avaze ? tA te kharAkhara nathI. paraMtu te khUma vadhAre ja mAnavAmAM Avaze, te zu te utkRSTa sakhyAta kahevAmAM Avaze ? nahi, paNa A barAbara nathI. ATalu hovA chatAM e temanI gaNatrI utkRSTa sakhyAtanI zreNimAM thatI nathI. sArAMza A pramANe che ke 'anavasthita kSetrarUpa palyamAM eka eka karIne nAkhatAM-nA khatAM jyAre badhA sapanA dANAe pUrA thaI jAya, tyAre eka sapanA dANeA jaMbudrIpa pramANu tulya palpamAM nAkhavAmAM Ave che. Ama karatAM karatAM jyAre te zAlAkA palpa kaDha sudhI pUrita thaI jAya che ane evA ghaNA zalAkA pa5 jyAre sapUrita thai jAya che tyAre paNa tyAM utkRSTa sakhyAnu` sthAna prAraMbha thatu' nathI. lekamAM jo ke evI prasiddhi che ke A pUti sthAnane A pUN bhareluM che, Ama je kahevAmAM Ave che, te phakta lokarUDhithI ja kahevAmAM For Private And Personal Use Only
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 64 anuyogadvArasUtre saMkhyaka mApnuvanti, kintu yadA AmUkazikhaM bhRtA bhavanti, tatra eko'pi sarpapo na mAyAt, tadA utkarSa saMkhyeyakaM bhavatIti / nanu AmUlazikhamabhRtamapi kiM kiMcid bhRtamucyate ? satyam - AmUla zivamamRtamapiloke bhRtamucyate / yathA ko'pyatra dRSTAnto'pyasti ? iti ziSyeNa pRSTo gururAha - sa yathA nAmakaH kazcinmazcaH syAt aamlkairbhRtH| sa maJca AmUlazikhamabhUto'pi loke bhRta iti vyapadizyate / tatra mace eka AmalakaH prakSiptaH so'pi tatra mitaH, tataH anyo'pi Amalakastatra kSiptaH so'pi mitaH punaranyo'pi AmalakaH prakSiptaH so'pi mitaH evam = amunA prakAreNa prakSipyamANena prakSipyamANena Amalakena bhaviSyati so'pi vAstavika rUpa meM pUrA bharA huA nahIM hotA hai / AmUla cUla ThasAThasa bharA rahane para hI pUrA bharA mAnA jAtA hai phira usa meM eka sarSapa bhI DAlane para nahIM samA sakatA hai tabhI vahA~ utkRSTa saMkhyAta kA sthAna prAraMbha hotA hai / zaMkA- kyA AmUlacUla nahIM bhare hone para bhI loka meM yaha pUrA bharA hai aisA kahA jAtA hai ? hAM kahAM jAtA hai| kyA ise Apa dRSTAnta dekara samajhA sakate haiM ? hAM samajhA sakate haiN| to samajhAiye (jahA ko dito isameM kauna sA dRSTAnta hai ? suno-( se jahAnAmae maMce siyA) jaise koI eka maMca (palpa) ho aura (AmalagANaM bharie) AMvaloM se bharA ho ( tattha ege Amalae pakkhitte se'vi mAe ) usameM eka AMvalA yadi DAlA jAtA hai to vaha bhI samA jAtA hai / ( aNNe vi Ave che. kema ke te kharekhara pUrNa rIte pUrita thayela nathI saMpUrNa rIte ThAMsI-ThAMsIne bharelu. hAya tA ja pUrNa-pUti kahevAya che. te pachI temAM eka sapa nAkhavA jeTalI paNa jagyA rahetI nathI. ane tyAMthI ja utkRSTa sakhya'tanu` sthAna prArabha thAya che. zaMkA--zu' pUrepUruM bharelu na hoya chatAMe lekamAM A sapUrNa rIte pUti che, Ama kahevAmAM Ave che ? hA, kahevAmAM Ave che. zu tame khAne dRSTAnta sAyane samabhavI zo ho ? to lar3e samannaye ( jahA ko diTTaM to) AmAM hRSTAnta yu che ? te sAMlI- se jahAnAmae maMce zriyA ) prema hoI goDa bhaya hoya ane te (AmalagANaM bharie) sAmaNAothI pUrita Deya (tattha ege Amalage pakkhitte se'vi mAe ) temAM se sAmanu le nAmavAmAM Ave to te samAviSTa thA laya che. (aNNe vi pakkhitte For Private And Personal Use Only
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhanuyogacandrikA TIkA sUtra 234 jaghanyasaMkhyeyakanirUpaNam 655 Amalako yasmin prakSipyate sa maJco bhariSyati / punastatra anya Amalako naiSa mAsyati, maJcasya AmUlazikhaM bhRtatvAdanya Amalako yathA na mAti, itthameva aparAparAbhiH zalAkAmiH prakSipyamANAbhiH prakSipyamANAbhiryadA asaMlapyAH ati. bahanaH sapazikhA palyA AmUlazivam asatkalpanayA bhRtA bhavanti tadA utkRSTakaM saMkhyeyakaM bhvtiitykssraarthH| bhAvArtha svayam-pUrvanirdiSTasvarUpAdanavasthitapalyA dapare'pi jambUdvIpamamANA yojanasahasrAvaga. DhAstrayaH palyA buddhayA parikalpyante tatra prathamaH zalAkApalyaH dvitIyaH pratizalAkApalyastRtIyo mahAzalAkApalyazca / pakkhitte se'vi mAe) dUsarA bhI DAlA jAve to vaha bhI samA jAtA hai| (evaM pakkhippamANe Na pakvipamANe NaM ho hI se vi Amalae jaMsi pakkhitte se maMce bharijijahiha) isa prakAra AMcaloM ko DAlate 2 anta meM koI eka aisA bhI AMvalA hotA hai ki jisake DAla dene para vaha maMca bhara jAtA hai phira vahAM anya AMvalA DAlane para samA nahIM sktaa| kyoMki maMca AmUlazikha bhara jAtA hai| isa prakAra AmUlazikhA bharA hone ke kAraNa jisa prakAra usameM anya Amalaka nahIM samAtA hai, isI prakAra se cAra bAra DAlI gaI apara apara zalAkAoM se jaba asaMlapya -ve bahuta aneka-palya anta meM AmUla zikha bhara jAte haiM ki jinameM DAlane para bhI eka sarSapa kA dAnA nahIM samA sakatA hai taba isI sthiti meM utkRSTa saMkhyAta kA sthAna prAraMbha hotA hai| yahAM sUtrakAra ne jo anavasthitapalya se atirikta eka zalAkApalya kahA hai usase se'vi mAe) yI 55 nAbhavAmAM Ave to ta 55 samAviSTa tha naya cha. (evaM pakkhippamANeNaM pakkhippamANeNaM ho hI se vi Amalae jaMsi pakkhitte se maMce bharijjihii) mA pramANe sAmAna namitA nAmatai chele the evuM paNa AmaLuM hoya che ke jene nAkhavAthI te maMca paripUrNa thaI jAya che. pachI temAM bIjuM AmaLuM nAkhavAmAM Ave te mAya nahi kema ke maMca pahelethI ja zikhara sudhI paripUrNa thaI gayela hoya che. A pramANe AmUla zikha saMparita hevAthI jema temAM anya Amalakane samAveza thAya nahIM, A pramANe vAraMvAra nAkhavAmAM AvelI apara apara zalAkAothI jyAre asaMlaya-te ghaNA 5 aMtamAM AmUlazikha purita thaI jAya che. te pachI temAM eka sarSa5 jeTalI paNa jagyA rahetI nathI. tyAre te sthitimAM utkRSTa saMkhyAtanuM sthAna prAraMbha thAya che. ahIM sUtrakAre anavasthita palyotirikta eka zalAkApalya kahela che, tethI e For Private And Personal Use Only
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogadvArastre tatra anavasthitapalyo bhRtaH zalAkApalye ca prathamA zalAkA prakSipteti pUrva darzi. tam / tataH punarapyanavasthitapalyasarSapAH samuddhRtya ekaH sarSapo dvIpe ekaH sarSapaH samudre ityevaM prakSipyante / itthaM prakSipyamANAH sarpapA yatra dvIpe samudre vA niSThAM gacchanti tatparyantaH pUrveNa saha bRhattaro'navasthitapalyo bhavati / tatazva zalAkA palye dvitIyA zalAkA prakSipyate / punazca anavasthitapalyasapa'pAH samuddhRtya tataH parameko dvIpe ekaH samudre ityevaM prakSipyamANA yatra dvIpe samudre vA niSThAM yAnti yaha bAta jAnI jAtI hai ki siddhAntakAroM ne jaMbUdvIpa pramANa tulya anya tIna palya aura mAne haiM-inakA nAma (1) zalAkApalya (2) prati zalAkA palya aura (3) mahAzalAkApalya hai| pratyeka kI laMbAI cauDAI eka eka lAkha yojana kI aura gaharAI 1 hajAra yojana kI hai| yaha bAta pahile dikhAlA dI gaI hai ki, jaba anavasthita palya AmUlacUla bharA jAtA hai, taba zalAkA palya meM eka zalAkA prakSipta kI jAtI hai| isake bAda punaH anavasthita palpa ke sarSapa uThAkara kramaza eka 2 karake eka 2 dvIpa aura samudra meM DAlane cAhiye-DAlate 2 japa ve jahAM samApta ho jAve, vahAM taka kA kSetra pUrvokta usa anavasthita palya ke sAtha bRhattara anavasthita palpa hotA hai, taba dvitIya zalAkA usa zalAkA palya meM prakSipta kI jAtI hai / isake bAda phira se vahI krama prAraMbha hotA hai-isameM bhI anavasthita palpa ke sarSapa eka 2 karake dvIpa samudra meM prakSipta kiye jAte haiM / prakSipta karate 2 jaya ve anta meM vAta spaSTa jaNAI Ave che ke siddhAntakAre jabUdvIpa pramANa talya bIjA traNa pakSyo padhArAnA bhAne che. tamanA nAmI-(1) mA 58ya, (2) prtizalAkA paya ane (3) mahAzalAkApalya che. emanAMmAMthI darekanI laMbAI pahoLAI eka lAkha pejana jeTalI ane UMDANa 1 hajAra jana jeTaluM che. A vAta pahelAM spaSTa karavAmAM AvI ja che ke jyAre anavasthita palya AmUlacUla saMpUrita thaI jAya che, tyAre zalAkA5lyamAM eka zalAkA prakSipta karavAmAM Ave che tyAra pachI pharI anavasthita patyanA sarSa laIne kramazaH eka eka karIne eka eka dvIpa ane samudramAM nAkhavA joIe, nAMkhatA nAkhatAM jyAre te samApta thaI jAya, tyAM sudhInuM kSetra pUrvokta te anavasthita patyanI sAthe bRhattara anavasthita patya hoya che. tyAre bIjI zalAkA te zalAkA palpamAM prAkSipta karavAmAM Ave che, tyAra bAda pharI teja kama prAraMbha thAya che. AmAM paNa anavasthita patyanA sarSa eka eka karIne dvIpa samudramAM prakSipta karavAmAM Ave che. prakSipta For Private And Personal Use Only
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 234 jaghanyasaMkhyeyakanirUpaNam tatparyantaH pUrvega saha bRhattamo'navasthitapalyaH / tatazca zalAkApalye tRtIyA zalAkA prakSipyate / bRhattarabRhattamAdirUpeNAsya parivartanAdavasthitarUpAbhAvAdayamanavasthitapalya ucyate / evaM krameNa pravardhamAnasya anavasthitapalyasya madhye zalAkAnAM prakSepaNAt zalAkApalyo bhriyate / na punastatrAparasyAH zalAkAyAH pratIkSA bhavati / itthaM zahAkApalyA utkarSakaM saMkhyeyakaM prApnoti / tato 'navasthitapalyo bhRto'pi noddhiyate kintu zalAkApalya evodhriyate / amuM ca zalAkApalyaM samuddhRtya anavasthitakSetrAt parata eko dvIpe ekaH samudre ityevaM jahAM samApta ho jAte haiM-taba zalAkApalya meM tIsarI zalAkA prakSipta kI jAtI hai / isa samaya jo anavasthitapalya utpanna hotA hai vaha bRhattama anavasthita palya kahA jAtA hai / isa palya ko jo anavasthita patya kahA gayA hai-usakA kAraNa yaha hai ki yaha palya bRhattara, bRhattama Adi rUpa se parivartita honA hai| isaliye ekarUpa se isakA avasthAna nahIM rahatA hai / isa prakAra jaise yaha anavasthita palya bRhattara Adi rUpa se baDhatA jAtA hai vaise 2 bIca 2 meM zalAkApalya meM eka eka zalAkA kA prakSepaNa hotA huA calA jAtA hai| isa prakAra jaba zalAkApalya bhara jAtA haiM aura jaba usameM eka bhI zalAkA ke bharane yogya sthAna rikta nahIM rahatA hai taba anatra sthita palya meM se sarSapa khAlI nahIM kiye jAte haiMvaha to bharA hI rahatA hai| kintu jo zalAkA palya hai vahI khAlI kiyA jAtA hai| isa zalAkApalpa meM se sarSapoM ko khAlI karanA karatAM karatAM jyAre te aMtamAM pUrA thaI jAya che, tyAre zalAkApalyamAM trIjI zalAkA prakSipta karavAmAM Ave che. A vakhate je anavasthita palya utpanna thAya che, tene bRhattama anavasthita palya kahevAmAM Ave che. A palyane te anavasthita patha kahevAmAM Avela che tenuM kAraNa A pramANe che ke A palya vRttara, bRhattama vagere. rUpamAM parivartita thatuM ja rahe che. ethI eka rUpamAM AnuM avasthAna rahetuM nathI. A pramANe jema jema A anavasthita patya bRhattara vagere rUpamAM vRddhigata thatuM jAya che, tema tema vacce vacce zalAkApathamAM eka eka zalAkAnuM prakSepaNa thatuM rahe che. A rIte jyAre temAM eka paNa zalAkA samAI zake teTaluM sthAna rikta rahetuM nathI tyAre te anavasthita palyamAMthI sarSa5 khAlI karavAmAM AvatA nathI, te te saMpUrita ja rahe che. paraMtu je zalAkA palpa che, te rikta karavAmAM Ave che. A zalAkApatyamAMthI sarSane khAlI karI nAkhavA joIe, ane temane eka a0 83 For Private And Personal Use Only
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogadvArasUtre phrameNa sarve sarSapAH prakSipyante / itthaM ca prakSipyamANAste niSThA yAnti / tataH prati zalAkApalye prathamA pratizalAkA prakSipyate / tato'navasthitapalyaM samuddhRtya pUrvoktapakAreNaiva zalAkApalyo bhriyte| tatastaM zalAkApalyaM samuddhRtya eko dvIpe ekA samudre ityevaM prakSipyamANAH sarpamA yatra niSThAM yAnti tataH parataH pati zalAkApalye dvitIyA pratizalAkA prakSipyate / itthamanavasthitapalyasya samuddharaNaM zalAkApalyasya bharaNariktIkaraNaM pratizalAkAralyasya pratizalAkAprakSepaNaM ca tAvad vaktavyaM yAvat pratizalAkApalyo bhriyate / anavasthitapalyaH zalAkA. caahiye| aura unhe eka 2 karake anavasthita palyarUpa kSetra se Ageeka sarSapa ko dvIpa meM aura eka sarSapa ko samudra meM DAlanA caahiye| isa prakAra DAlate 2 ve sarSapa jitane dvIpoM aura samudroM meM samApta ho jAve taba pratizalAkA palya meM eka sarSaparUpa pratizalAkA DAlanI cAhiye / isake bAda anavasthitapalya ko khAlI karake pUrvokta rIti ke anumAra zalAkApalya meM bharanA cAhiye / phira zalAkA palya ko khAlI karake eka sarSapa dvIpa meM aura eka sarSapa samudra meM DAla 2 kara usa sarSaparAziko samApta kara denA cAhiye / inake samApta hone para pratizalAkApalya meM dUsarI pratizalAkA prakSipta kara denI cAhiye / isa prakAra anavasthitapalya ko khAlI karanA aura zalAkApalya ko bharanA aura phira khAlI karanA tathA pratizalAkApalya meM eka 2 pratizalA kA prakSepaNa karanA yaha kAma taba taka karate cale jAnA cAhiye / ki jaba taka pratizalAkApalya na bhara jAve / anavasthitapalya aura eka karIne anavasthita palparUpa kSetrathI AgaLa eka sarNapane dvIpamAM ane eka sarSapane samudramAM nAkhavuM joIe, A pramANe nAkhatAM, nAkhatAM sarSapa jeTalA dvIpa ane samudramAM samApta thaI jAya tyAre pratizalAkA patyamAM eka sarSaparUpa pratizalAkA nAkhavI joIe. tyArabAda anavasithata palyane rikta karIne pUrvokta rIti mujaba zalAkA palpamAM pUrita karavA joIe. pachI te zalAkApatyane khAlI karIne eka sarSa dvIpamAM ane eka sarSapa samudramAM nAkhIne te sarSapa rAzine pUrI karI devI joIe. tyArabAda pratizalAkA palpamAM bIjI pratizalAkA prakSipta karavI joIe. A pramANe anavasthita palyane rikta karavuM ane zalAkApatyane pUrita karavuM temaja pratizalAkA palyamAM eka eka pratizalAkA prakSepaNa karavI A kAma tyAM sudhI cAlatuM rahevuM joIe ke jyAM suthrI pratizalAkA palya paripUrNa na thaI jAya. anavasthita palya ane zalAkApalya te For Private And Personal Use Only
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogavandrikA TIkA sUtra 234 jaghanyasaMkhyeyakanirUpaNam palyazcApi bhRtau bhavataH / itthaM bhUteSu tripu palyeSu pratizalAkApalyaM, samuddhRtya pUrvoktakramaNaiva ekaizaH sarpapaH prakSipyate / itthaM prakSepaNena te sarSapA yatra niSThAM yAnti, tataH paraM mahAzalAkApalyasya prathamA mahAzalAkA prakSipyate / tataH pUrvavat pratizalAkApalyaH zalAkAparayo'navasthitapalyazca bhriyate / tataH patizalAkApalyaM punaH samuddhRtya pUrvavat ekaikaH sarvapaH prakSipyate / yatra ca te niSThA yAnti tatparato mahAzalAkApalye dvitIyA mahAzalAkA prakSipyate / tataH punaH pUrvavat pratizalAkApalyaH zalAkApalyo'navasthitapalyazca niynte| tatazca prati zalAkA palya to pratizalAkApalya ke bhara jAne para bhare hI rahate haiN| isa prakAra tInoM palyoM ke bhara jAne para pratizalAkA palpa ko khAlI karake pUrvokta krama se hI eka 2 sarSapa dvIpa aura samudra meM phira DAlate jAnA caahiye| DAlate 2 jaba ve sarSapa jahAM samApta ho jAte haiM taba mahAzalAkA palpa meM eka mahAzalAkA prakSipta kI jAtI hai / isa prakAra pratizalAkApalya, zalAkApalya aura anavasthitapalya bharanA cAhiye / aura phira pratizalAkA palpa ko khAlI karanA cAhiye / aura pUrva ke jaisA eka eka sarSapa kA dAnA samudra meM DAlanA cAhiye / DAlate DAlate jara ve samasta sarSapa ke dAne jahAM para samApta ho jAte haiM-taSa dvitIya mahAzalAkA kA prakSepaNa mahAzalAkApalya meM karanA pratizalAkA paya pUrita thaI jAya che chatAM e rahe che. A pramANe traNe pUrita thaI jAya tyAre pratizalAkApalyane khAlI karIne pUrvokta kramathI ja eka eka sarSapa dvIpa ane samudramAM pharI nAkhatA rahevuM joIe. nAkhatAM. nAkhatAM jyAre te sarSa pi jyAM pUrA thaI jAya tyAre mahAzalAkA palmamAM eka mahAzalAkA prakSipta karavAmAM Ave che. A pramANe pahelAnI jema pratizalAkApalya, zalAkA patha. ane anavasthita palya bharavA joIe. ane pachI pharI pratizalAkA palpane khAlI karavuM joIe ane pUrvanI jema eka eka sarSapane dANe samudramAM nAkhavuM joIe, nAkhatAM nAkhatAM jyAre te badhA sarSapanA dANA samApta thaI jAya tyAre bIjI mahAzalAkAnuM prakSepaNa mahAzalAkA palyamAM karavuM joIe. tyAra pachI pharI pahelAnI jema ja pratizalAkA palpa zalAkApalya ane anavasthitapatya bharavA joIe ane tyAra pachI pharI pratizalAkA palpane khAlI karavuM joIe ane eka eka For Private And Personal Use Only
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 660 anuyogadvArasUtre zalAkApalyaM samuddhRtya ekai kakrameNa prakSipyamANAH sarpapA yatra niSThAM yAnti tatparata stRtIyA mahAzalAkA prakSipyate / iyaM bharaNariktIkaraNakriyA tAvad bhavati yAvad mahAzalAkAbhirmahAzalAkApalyo bhriyate / tatazca pratizalAkApalyA zalAkApalyo'navasthitapalyazca bhriyante / itthaMca catvAro'pi palyA bhRtA bhavanti / isthaM bhRtezveSu palyeSu pratyekasmin pratipyamANa eko'pi sarpapo yadA na mAti tadA utkRSTaM saMkhyeyakaM bhavati / evaM ca saprazikhaM bhRte palye utkarSakaM saMkhyeyakam ekena cAhiye / isake bAda phira pahile ke jaisA hI pratizalAkApalya, zalAkApalya aura anavasthitapalya bharanA cAhiye aura bhara jAne para phira pratizalAkApalya ko khAlI karanA cAhiye aura eka eka sarSapa ko dvIpa aura samudra meM DAlanA cAhiye / eka 2 kara DAlate 2 jaba ve saba sarSapa anta meM pUre jahAM para hAla cUke jAte haiM taSa isake uparAnta mahAzalAkA palya meM tIsarI mahAzalAkA prakSipta kI jAtI hai| isa prakAra bharane aura khAlI karanerUpa yaha kriyA cAlU rahatI hai ki, jaba taka mahAzalAkAoM se mahAzalAkApalya nahIM bhara diyA jAtA hai| isake bAda pratizalAkA palya, zalAkApalya aura anavasthitapalya bhare jAte haiM / isa prakAra jaba ye cAroM palya pUrvoktavidhi ke anusAra bhare sarSapane dvIpa ane samudramAM rAkhavA joIe. eka eka karIne nAkhatAM, nAkhatAM jyAre te badhA sarvapa antamAM jyAM naMkhAI jAya che, tyArabAda mahAzalAkApalyamAM trIjI mahAzalAkA prakSipta karavAmAM Ave che. A pramANe bharavA ane khAlI karavA rUpa A kiyA tyAM sudhI cAlu rahe che ke jyAM lagI maDAzalAkAethI mahAzalAkA palya pUrita na thaI jAya. tyAra pachI pratizalAkA palya, zalAkA palya ane anavasthita padraya parita thaI jAya che. A pramANe jyAre e cAre cAra paLe pUrvokta vidhi pramANe paripUrNa karavAmAM Ave che. ane AmAMthI dareke darekamAM jyAre eka paNa sarNapane dANA nAkhIe to samaya nahIM tyAre utkRSTa saMkhyAta thAya che. A pramANe AmUlacUla paripUrNa thaI jAya tyAre utkRSTa saMkhyAta eka sarSa rUpathI adhika hoya che. Ama jAvuM joIe. AnuM tAtparya A pramANe che ke pUrvokta prakArathI pUrvokta cArecAra pamAM je sarSa che temaja 1 anavasthita palpa, 2 zalAkApalpa, 3 pratizalAkA patyane khAlI karavuM ane bharavuM A kamathI jeTalA dvIpa samudra vyApta thayA, te bannenI saMkhyA bhegI For Private And Personal Use Only
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogabandrikA TIkA sUtra 234 jaghanyasaMkhye yakanirUpaNam sarSa parUpegAdhikaM sampadyate iti bodhyam / jaghanyakaM saMkhyeyakaM dvau / utkarSaka jaghanya. kayomadhye yAni saMkhyAsthAnAni tAni ajaghanyAnutkarSakANi bodhyAni / Agame tu yatra kvApi avizeSitasya saMkhyeyakasya grahaNaM kRtaM tatra sarvatrAnaghanyAnutkarSaka bodhyam / idaMca utkarSa saMkhyeyakamityameva prarUpayitavyam, zIrSa prahelikAnta rAzibhyo'tibahUnAM samatikrAntatvAt prakArAntareNa vaktumazakyatvAditi |mu0234|| jAte haiM aura inameM pratyeka meM jaba eka bhI sarSapa kA dAnA DAlane para bhI nahIM samAsakatA hai taba utkRSTa saMkhyAta hotA hai| isa prakAra AmUlacUla palya ke bhare hone para utkRSTa saMkhyAta eka sarSaparUpa se adhika hote hai aisA jAnanA cAhiye / isakA bhAva yaha hai ki-- 'pUrvokta prakAra se pUrvokta cAroM palyoM meM jo sarSapa hai tathA 1 anavasthitapalya 2 zalAkApalya, pratizalAkApalya ke khAlI karane aura bharane ke krama se jitane dvIpasamudra vyApta hue, una donoM kI saMkhyA milAne para jo saMkhyA AtI hai vaha saMkhyA eka sarSapa adhika, 'utkRSTa saMkhyeya saMkhyA jAnanI cAhiye jaghanya saMkhyAta kA pramANa do hotA hai| uskRSTa aura jaghanya ke bIca meM jitane bhI sakhyAsthAna haiM, ve satha ajaghanya anuskRSTa haiN| Agama meM jahAM kahIM bhI sAmAnyarUpa se jo saMkhyAta kA grahaNa kiyA huA milatA hai, vaha ajaghanyAnuskRSTasarupAta kA grahaNa kiyA gayA hai, aisA hI jAnanA cAhiye / uskRSTa saMkhyAta kI prarUpaNA karavAthI je saMkhyA Ave che, te saMkhyA eka sarSaya adhika, uTa saMkheya saMkhyA jANavI joIe. jaghanya saMkhyAtanuM pramANu be heya che, utkRSTa ane jaghanyanI vacce jeTalAM saMkhyA sthAne che, te sarve ajaghanya anukUSTa che. AgamamAM je koI sthAne sAmAnya rUpathI je saMkhyAtana rahaNa thayeluM maLe che, te ajaghanyAnukuSTa saMkhyAtanuM grahaNa karavAmAM AvyuM che. Ama ja jANavuM joIe, utkRSTa saMkhyAtanI prarUpaNa evI ja che. ane A pramANe AnI prarUpaNa karavI joIe. zIrSaprahelikA For Private And Personal Use Only
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre ityaM trividhaM saMkhyeyakamuktamA sampati navavidhamasaMkhyeyakamAha mUlam-evAmeva ukkosae saMkhejjae rUve pakkhitte jahaNNayaM parittAsaMkhejjayaM bhavai, teNa paraM ajahaNNamaNukosayAI ThANAI jAva ukkosayaM parittAsaMkhejjayaM na pAvai / ukkosayaM parittAsaMkhe. jayaM kevaiyaM hoi ? jahaNaNayaM parittAsaMkhejjayaM jahaNNayaparittAsaMkhenjametANaM rAptINaM aNNamaNNabbhAso rUvUNo ukosaM parittAsaMkhejjayaM hoi, ahavA jahannayaM juttAsaMkhejjayaM rUvUNaM ukkosayaM parittAsaMkhejjayaM hoi| jahannayaM juttAsaMkhejjayaM kevaiyaM hoi ? jahANayaparittAsaMkhejjayamettANaM rAsINaM aNNamaNNabhAso paDi. puNNo jahannayaM juttAsaMkhejjayaM hoi, ahavA ukkosae parittAsaMkhejjae rUvaM pakkhittaM jahaNNayaM juttAsaMvejjayaM hoi| AvaliyAvi tattiyA cetra, teNa paraM ajahaNNamaNukosayAI ThANAI jAva ukkosayaM juttAsaMkhijjayaM na pAvai / ukosayaM juttAsaMkhejayaM kevaiyaM hoi ? jahaNNaeNaM juttAsaMkhejjaeNaM AvaliyA guNiyA aNNamaNNabbhAso rUvUgo ukkosayaM juttAsaMkhejayaM hoi, aisI hI hai| aura isI prakAra se isakI prarUpaNA karanI caahiye| zIrSa prahelikA taka kI jitanI rAziyAM haiM una rAziyoM se bhI Age bahuta adhika rAziyoM kA yaha agravartI hai / aura koI aisA prakAra nahIM hai ki jisase isakI prarUpaNA kI jA sake // 234 // sudhInI jeTalI rAzio che, te rAziomAM paNa AgaLa ghaNuM rAzio karatAM A agravarte che. anya kaI e prakAra nathI ke jethI AnI prarUpaNa karavAmAM Ave. e sUtra 234 For Private And Personal Use Only
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhanuyogacandrikA TIkA sUtra 235 navavidhamasaMkhyeyakanirUpaNam 663 ahavA jahannayaM asaMkhejAsaMkhejayaM rUvUgaM ukosayaM juttAsaMkhajayaM hoi / jahaNNayaM asaMkhejjAsaMkhejayaM kevaiyaM hoi ? jahannaeNaM juttAsaMkhejaeNaM AvaliyA guNiyA aNNamaNNabbhAso paDipuNNo jahaNaNayaM asaMkhejAsaMkhejjayaM hoi, ahavA ukosae juttAsaMkhejae rUvaM pakkhittaM jahaNNayaM asaMkhejAsaMkhejayaM hoi| teNa paraM ajahaNamaNukosayAI ThANAI jAva ukkosayaM asaMkhejjAsaMkhejarya Na paavi| ukkosayaM asaMkhejjAsaMkhejayaM kevaiyaM hoi? jahapraNayaM asaMkhejjAsaMkhejjayamettANaM rAjINaM aNNamaNNabbhAso rUvUgo ukosayaM asaMkhejjAsaMkhejjayaM hoi, ahavA jahANayaM parittANatayaMrUvUNaMukkosayaM asaMkhejjAsaMkhejjayaM hoi||suu0235|| chAyA-evameva utkarSa ke saMkhyeya ke rUpe prakSipte jaghanyakaM parItAsaMkhyeyakaM bhavati, tataH param ajaghanyAnutkarSa kANi sthAnAni yAvat utkarSa ke parItAsaMkhyerakaM na paapnoti| utkarSa parItAsaMkhyeyakaM kiyad bhavati? jaghanyakaM parItAsaMkhyeyakaM jaghanyakaparItAsaMkhyaka mAtrANAM rAzInAm anyonyAbhyAso rUponaH utkarSa parItAsaMkhyeyakaM bhavati / athavA jaghanyakaM yuktAsaMkhyeka rUponam utkarSa ke parItAsaMkhyeyakaM bhavati / jaghayakaM yuktAsaMkhyeyakaM kiyad bhAti ? jaghanyakaparItA saMkhyeyakamAtrANAM rAzInAM anyonyAbhyAsaH pratipUrgoM jaghanyakaM yuktAsaMkhyakaM bhavati / athavA utkarSa ke parItAsaMkhpeyake rUpaM pakSipta jaghanyakaM yukta saMkhyeyakaM bhavati, AvalikApi tAvatA eva / tataH param ajaghanyAnutkarSa kANi sthAnAni yAvat utkarSa ke yuktAsaMkhyeyakaM na prApnoti / utkarSa ke yuktAsaMkhyekaM kiyad bhavati ? jaghanyena yuktAsaMkhyeyakena AvalikA guNitA anyonyAbhyAso rUponaH utkarSa ke yuktAsakhyeyakaM bhavati, athavA jaghanyakam asaMkhyeyAsaMkhyeyakaM rUponam utkarSa ke yuktAsaMkhyeyaka bhavati / jaghanyakam asaMkhyeyAsaMkhyeyakaM kiyad bhavati ? jaghanyena yuktAsaMkhyeyakena AnalikA gugitA anyonyAbhyAsaH pratipUrNo jaghanyakam asaMkhyeyAsaMkhye. yakaM bhavati, athavA utkarSa ke yuktAsaMkhyeyake rUpaM prakSiptaM jaghanyakam asaMkhyeyA For Private And Personal Use Only
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvAra saMkhyeyakaM bhavati, tataH paraM ajaghanyAnutkarSa kANi sthAnAni yAvat utkarSa kam asaMhapeyAsaMhoyakaM na pApnoti / utkarSa kA asaMkhyeya saMkhyeyakaM kiyad bhavati ? jaghanyakam asaMkhyeyAsaMkhyeyakamAtrANAM rAzInAm anyonyAbhyAso rUpona utkarSa kam asaMkhyeyAsaMkhyeyakaM bhAti, athavA javanyakaM parItAnantakarUponam utkarSaH kam asaMkhyeyAsaMkhyeyakam bhAti / / 235 // TIkA-evAmeva' ityAdi asaMkhyeyAstra parUNAvasare'pi evameva-pUrvavadeva anavasthitapalyAdi nirU. pagA kartavyA / avasthitapalyAdinirUpaNena pUrvam utkarSakaM saMkhyeyakam eka rUAdhikaM darzitam / tatra utkarSa ke saMkhyeyake pUrvadarzitaM sarpapalakSaNam adhika ekaM rUpaM pakSipyate, prakSipte ca tasmin jaghanya parItAsaMkhyeyakaM bhavati / tataH param parItAsaMkhyeyakasya ajaghanyAnutkarSa kANi sthAnAni bhavanti, yAvadutkRSTaM isa prakAra tIna prakAra ke saMkhyAtoM kA svarUpa kahakara aba sUtrakAra nau prakAra ke asaMkhyAtoM kA varNana karate haiM 'evAmeva ukkosae saMkhejjae' ityaadi| zabdArtha--(evAmeva) asaMkhyAta kI prarUpaNA ke avasara meM bhI pUrva ke jaisA hI anavasthita palpa AdikoM kI prarUpaNA kara lenI caahiye| anavasthita palya Adi ke nirUpaga se yaha hama jAna cuke hai ki-ekarUpa adhika utkRSTa saMkhyAna hotA hai| 'ukkosara saMkhejjae rUve pakkhitte jahaNNayaM parittAsaMkhejjayaM bhava:) isa utkRSTa saMkhyAta ke pramANa meM jaba pUrvadarzita eka sarSapa aura adhika prakSipta kara diyA jAtA hai, taba jayanya parItAsaMkhyaka kA pramAga hotA hai| (teNa paraM ajahapaNamaNukkolayAI ThANAI jAva ukakosaMyaM parittAmakhejjayaMna pAvaha) A pramANe traNa prakAranA saMkhyAnuM svarUpa karIne have sUtrakAra navA prakAranA asaMkhyAtanuM varNana kare che - evAmeva ukkosae saMkhejjae ityAdi / zahAtha:-(evAmeva) asabhyAtanI 4351 / 42tI mate 55 pUnA jema ja anavasthita paya vagerenI prarUpaNuM karI levI joIe. anavasthita palya vagerenA nirUpaNathI A ame jANI lIdhuM che ke "eka rUpa adhika Score sadhyAta ya che.' (unakosae saMkhejjae rUve pakkhitte jahaNNayaM saMkhe jayaM bhAi) A! GSTa sabhyAtanA prabhAzubha nyAre pUrva athita se sarSaya vadhAre nAkhavAmAM karavAmAM Ave che tyAre jaghanya parItAsaMkhyakanuM pramANa hAya che. (veNa paraM ajahaNNamaNukkosayAI ThANAI jAva ukkosayaM parittA For Private And Personal Use Only
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 235 navavidhamasaMkhyeyakanirUpaNam 665 parItAsaMkhyeyakaM na prApnoti / atha unkRSTakam parItA saMkhyeyakam jijJAsamAnaH ziSyaH pRcchati-utkarSa ke parItAsaMkhyeyakaM kiyad bhavati ? iti / uttarayatijaghanyakaM parItAsaMkhyeyakaM yAvatpamANaM bhavatIti adhyAhAryam, tAvatpramANAnAM jaghanyakaparItAsaMkhyeyakamAtrANAM jaghanyaparI tAsaMkhyeyakagatarUpasaMkhyAnAM rAzI. nAm anyo'nyAbhyApta: parasparaguganArUpaH rUpona: ekena rUpeNa-sarSapalakSaNena UnA-hInaH utkarSaH parItAsaMkhyeyakaM bhavati / ayaM bhAvaH- ekasmin parItA saMkhyeyake yAni rUpANi bhavanti tAvanto rAzaya iha vyavasthApyante / taizca parasparaguNitaiyA~ rAzibhAti, tato rAzerekasmin rUpe'pasArite utkarSaka parItAsaMkhyeyakaM bhavati / atra pineyAnAM khuvAvabodhAya dRSTAntaH pradaryate-jaghanya ke parItAsaMkhyeyake'satkalAnayA paJca rUpANi bhavantu / sA pazcAtmikA isake bAda paritAsaMkhyaka ke ajaghanyAnutkRSTa sthAna hote haiN| aura ye sthAna vahAM taka hote hai ki 'jahAM utkRSTa parItAsa khyaka kA sthAna nahIM A jAtA hai|' (ukkosayaM parittAsa khejjayaM kevaiyaM hoha ?) he bhadanta utkRSTa parItAsaMkhyaka kA pramANa kyA hai ? uttara-(jahaNNayaM parittAsaMkhejjayaM jahaNNaya parittAsa khejjamesANa rAsINaM aNNapaNNabhAso rukhUNo ukkosa parittAsa khejjayaM hoi) jaghanya paritAsaMkhyAta kA jitanA pramANa hai, utane pramANa meM usa pramANa mAtra rAzi ko vyavasthApita karake usakA phira paraspara meM guNA karanAcAhiye aura guNAkarane para jo saMkhyA Ave usameM se eka kama kara denA cAhiye / yahI utkRSTaparItAsaMkhyAta kA pramANa hotA hai| ise saMkhejjayaM na pAvai) tyA2 57ii parItAsana manyAnueTa sthaan| hoya che. ane A sthAne tyAM sudhI hoya che ke "jyAM sudhI utkRSTa pazAsana sthAna mAvI na ya.' (ukkosayaM parittAsaMkhejjayaM kevaiyaM hoi ?) mata ! GSTa parI bhyanu prAya zu che. 1 uttara:- (jahaNNayaM parittAsaMkhejjayamettANaM rAsINaM aNNamaNNabhAso ruvUNo ukkosa parittAsaMkhejjayaM hoi) dhanya parItAsa yAtanu 29 prabhAe che, teTalA pramANamAM te pramANamAtra rAzine vyavasthApika karIne tene pharI paraspara guNAkAra karavo joIe. ane guNAkAra karavAthI je saMkhyA Ave temAMthI eka che kare joIe eja utkRSTa parItAsaMkhyAtanuM pramANa hoya che. Ane aMka daSTie Ama samajavuM joIe-mAne ke jaghanya a0 84 For Private And Personal Use Only
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre saMkhyA pazcavAraM vyavasthApanIyA / yathA '55555' iti / atra paJcabhiH paJca guNitA:- paJcaviMzatiH, sA punaH paJcabhirguNitA sapAdazataM bhavati / idaM ca paJcamiguNitaM paJcaviMzatyadhikAni SaTzatAni / etAni ca paJcabhirguNitAni sapAdazatAdhikaM sahasratrayam / asatkalpanayA etatpamANo rAzi vastu sthityA 'saMkhyeyarUpo bodhyaH / ayaM rAzirjaghanyakaM yuktAsaMkhyeyakaM bhAti / tato rAzerekasmin rUpe'pasArite sati utkarSakaM parItAsaMkhyeyakaM bhavatIti / zabdAntareNa etadAha-athavA jaghanyakaM yuktAsaMkhyeyakam ekarUponam utkarma ke parItAsaMkhyeyakaM bhavati / jaghanyakaparItAsaMkhyeyakarAzInAmanyo'nyAbhyAse sati yA saMkhyA aMkadRSTi se yoM samajhanA cAhiye ki mAnalo jaghanyaparItAsaMkhyAta kA pramANa 5 hai isa pAMca ko pAMca bAra sthApita kara unakA paraspara meM guNA karane para isa prakAra saMkhyA AtI hai-545=25, 2545=125, 125 5-625, 625453125, isa tIna hajAra ekaso paccIsa saMkhyA ko vAstavika rUpa meM asaMkhyAta ke sthAna para jAnanI cAhiye / parantu jaba isameM se eka kama kara diyA jAtA hai to, yaha utkRSTa parItAsa khyAta rUpa mAnI jAtI hai / aura jaba isa meM se eka kama nahIM kiyA jAtA hai taba yaha jaghanya yuktApta khyAtarUpa mAnI jAtI hai| isI viSaya ko sUtrakAra dUsare zabdoM meM yoM samajhAte haiM-ki (ahavA-jahaNNayaM juttA saMkhejjayaM skhUNaM ukkosayaM parittAsakhejjayaM hoi) jaghanya yuktAsaMkhyAta kA jitanA pramANa hai, usameM se eka kama kara dene para utkRSTa parItA. saMkhyAta kA pramANa hotA hai / tAtparya isakA yahI hai ki-'jaghanya parItA parItAsaMkhyAtanuM pramANa 5 che, A pAMcane 5 vAra sthApita karIne tene 52252 114.2 42pAthI bhA pramANe sadhyA mAve che-5 x 5 = 25, 25 x 5 = 125, 125 x 5 = 125, 125 x 5 = 3125, mA 125 saMkhyAne vAstavika rUpamAM asaMkhyAtanA sthAne jANavI joIe. paraMtu jyAre AmAMthI eka e che karavAmAM Ave che tyAre te utkRSTa parItAsaMkhyAta rUpa mAnavAmAM Ave che. ane jyAre AmAMthI eka ocho karavAmAM AvatuM nathI tyAre te jaghanya yuktAsakhyAta rUpa mAnavAmAM Ave che. 20 viSaya sUtrA2 bhI rIta // pramANe samalava cha hai (ahavA -jahaNNayaM juttAsaMkhejjayaM rUNaM ukkosayaM parittAsaMkhejjayaM hoi) dhanya cuktAsaMkhyAtanuM jeTaluM pramANa che, temAMthI eka ocho karavAthI utkRSTa parItAsaMkhyAnuM pramANa thAya che. AnuM tAtparya A pramANe che ke "jaghanya For Private And Personal Use Only
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 235 navavidhama saMkhyeyakanirUpaNam saMpadyate, sA jayAyakaM yuktAsaMkhyeyakaM bhavati / tat ekarUpeNonaM sat utkarSa ke parItAsaMkhyeyaka bhavatIti bhAvaH / itthaM parItAsaMkhyeyakasya trividhaM bhedaM zrutvA yuktAsaMkhyeyakasya trividhaM bhedaM jijJAsitukAmaH ziSyaH pRcchati-jaghanya yuktA saMkhyeyakaM kiyad bhAti ? iti / uttarayati-jaghanyakArItAsaMkhyeyakamAtrANAM rAzInAm anyo'nyAbhyAsaH pratipUrNaH ekarUpApasAraNarahito jaghanya yuktA. saMkhyeyakaM bhvti| athavA-utkarSa ke parItAsaMkhyeya ke rUpaM prakSiptaM tadA jaghanya yuktAsaMkhyeyaka bhavati / AvalikA'pi tAvatyeva bhavati / jaghanyake yuktAsaMkhyaka kI rAziyoM kA paraspara meM guNA karane para jo saMkhyA AtI hai, vaha jaghanya yuktAsaMkhyaka hai / isameM se eka kama karadene para utkRSTa paritAsaMkhyAta hotA hai / isa prakAra se parItAsaMkhyaka ke tIna bhedoM ko sunakara ziSya ne yuktAsaMkhyeya ke tIna bhedoM ko jAnane kI icchA se gurumahArAja se pUchA ki he bhadanta ! (jahannayaM juttAsaMkhejjaya kevayaM hoi ?) jaghanya yuktAptakhyAta kA kyA svarUpa hai ? uttara--(jahaNayaM parittAsaMkhejjayamettANaM rAsIrNa aNNamaNNa. bhAso paDi puNo jahannayaM juttAsaMkhejjayaM hoi, ahavA ukkosae parittA saMkhejjae rUvaM pakkhitta jahANaye juttAptakhejjayaM hoha) jaghanya parItA saMkhyAta kI jitanI rAziyAM haiM unakA Apasa meM guNA karanA cAhiye aura usameM se eka rUpa kama nahIM karanA cAhiye so yaha jaghanyayuktAsaMkhyAta kA pramANa hai| athavA utkRSTa parItAsaMkhyAta kA jo parItAsaMkhyakanI rAzione paraspara guNAkAra karavAthI je saMkhyA Ave che, te jaghanya yuktAsaMkhyaka che. AmAMthI eka saMkhyA ochI karavAthI utkRSTa parItAsaMkhyAta thAya che. A pramANe parItAsaMkhyAtanA traNa bhede thAya che. parItAsaMpeyanA A traNa bhedane sAMbhaLIne ziSyae yukatAsaMgeyanA traNa bhedane jANavAnI IcchAthI guru mahArAjane yu 3 Htra! (jahannayaM juttAsaMkhejjayaM kevaiya hoi ?) dhanya yuratAsabhyAta 2135 zucha ? uttara:- (jahANaya' parittAsa veja yamettANaM rAsINaM aNNamaNNamAso paDipuNgo jahannayaM juttAsaMkhejjaya hoi, ahavA ukkosae parittAsaMkhenjae rUvaM pakkhittaM jahaNNaya' juttAsaMkhenjaya hoi) dhanyaparItAsa bhyAtanA jeTalI rAzio che. temAMthI eka rUpa echuM nahi karavuM joIe, te A jaghanya yukta saMkhyAtanuM pramANa che. athavA utkRSTa parItAsaMkhyAtanuM je For Private And Personal Use Only
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra saMkhyeyake yAvanti sarpa parUpANi bhavanti, AvalikAyAmapi tAvanta eva samayA bhavantIti bhAvaH / itthaM ca sUtre yatra AvalikA gRhItA tatra sA jaghanyakayuktAsaMkhyeyakatulyasamayarAzipamANA vodhyaa| tataH jaghanyakayuktAsaMkhyeyakAt param ekaikakamega vRddhayA yAvat utkRSTaM yuktA saMkhyeyakaM na bhavati tAvat ajaghanyAnurakarSa ke yukta saMkhyeyakaM bhavati / etadevAha tataH param ajaghanyAnutkarSakANi sthAnAni yAvad utkarSa yuktAsaMkhyeyakaM na praapnotiiti| atha utkarSa ke yuktAsaMkhyeyaka kipad bhavati ? iti ziSyaH pRcchti| uttarayati-jaghanyakena yuktAsaMkhyeyakena AvalikA guNitA arthAt anyo'nyAbhyAsaH kRtaH-jaghanyaka pramANa hai usameM eka milA dene para jaghanyayuktAsaMkhyAta kA pramANa hotA hai |(aavliyaa vi tattiyA ceva) jaghanya yuktAsaMkhyaka meM jitane sarSapa hote haiM, eka AvalikA meM bhI utane hI samaya hote haiM / ata:-sUtra meM jahAM AvalikA kA pATha Ave vahAM use jaghanya yuktA saMkhyaka ke tulya samaya prAmANavAlI jAnanI cAhiye / (teNa paraM aja. haNNamaNukkosayAiM ThANAI jAva ukkosayaM juttAsakhijjayaM na pAvai) jaghanyayuktAsaMkhyAta se Age kramazaH eka eka kI vRddhi karanI cAhiye so yaha vRddhi vahAM taka karate jAnI cAhiye ki jahAM taka utkRSTa yuktAsaMkhyAta kA sthAna na AjAve / isa prakAra jaghanya yuktAsaMkhyAta aura utkRSTa yuktAtayAta ke bIca ke jitane bhI sthAna haiM, ve saba ajaghanya anuskRSTayuktAsaMkhyAna rUpa haiN| yahI bAta sUtrakAra ne isa 'tega ajahaNamaNukosayAI' ityAdi sUtrapATha dvArA samajhAI pramANa che, temAM eka joDavAthI jaghanya yuktAsaMkhyAtanuM pramANa thAya che. (AvaliyA vi tattiyA ceva) dhanya yu3tAsayamATA sapa / hAya che. eka AvalikAmAM paNa teTalA ja sarSa pi hoya che. mATe sUtramAM jyAM AvalikAne pATha Ave tyAM tene jaghanyayukatA saMkhyayanA tulya samaya prabhAzupAlI yuvI nasa (teNa para ajahaNNamaNuskosayAI ThANAI jAva ukkomaya juttAmakhijjaya na pAvai) dhanya yuratAsaNyAtathI mAga kramazaH eka ekanI vRddhi karavI joIe, ane A vRddhi tyAM lagI karatAM rahevuM joIe ke jyAM sudhI utkRSTa yukatAsaMkhyAtanuM sthAna AvI na jAya. A rIte jaghanya yukatA saMkhyAta ane utkRSTa yukatAsaMkhyAtanI vacce jeTalA sthAne che, te sarve ajaghanya anukRSTa yukatAsaMkhyAta rUpa the. me 4 pAta sUtrA2 mA "teNa paraM ajahaNNamaNukkosayAI" tyAta For Private And Personal Use Only
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 235 navavidhamasaMkhyeyakanirUpaNam 669 yuktAsaMkhyeyakagatarUparAzistAvataiva rAzinA guNita iti tAtparyam / evaM ca yo rAzi niSpannastata ekasmin rUpe'pasArite utkRrSaka yuktAsaMkhyeyakaM bhavati anapasAritastu sa rAziH jaghanyakAsaMkhyeyakAsaMkhyeyaka bhavati / ata evAhaathavA jaghanyakam asaMkhyeyAsaM dhyeyaka rUponam utkarSa ke yuktA'saMkhyeyaka bhavatIti / itthaM yuktAsaMkhyeyakasya bhedatrayaM nirUpapa saMpati asaMkhpeyAsaMkhyeyakasya medatrayaM nirUpayati-tatra jaghanyakam asaMkhyeyAsaMkhyeyaka kiyad bhavati ? iti hai| (unakosayaM juttAsa khejjayaM kevayaM hoi) he bhadanta ! utkRSTha yuktAsaMkhyAta kA kyA svarUpa hai ? uttara:-(jahaNNaeNaM juttAsa khejjaeNaM AvaliyA guNiyA, aNNamaNNabhAso rUghuNo ukkosayaMjuttAsaMkhekhejayaM hoha, ahavA-jahannayaM asaM khevAsaMkhenayaM khghuNaM ukkotayaM juttAsaMkhejayaM hoha) jaghanya yuktAsaMkhyAta se AvalikA kA guNA karo arthAt-jaghanyayuktAsaMkhyAta ko jaghanya yuktAsaMkhyota ke sAtha guNo-guNA karane para jo rAzi Ave usameM se eka kama karo-isa prakAra karane para jo bace vaha uskRSTa yuktAsaMkhyAta hai| eka kama nahIM karane para vaha rAzi jaghanya asaM. khyAtAsa khyAta rUpa mAnI jAtI hai / isI bAta ko sUtrakAra ne 'ahavA' pada se prakaTa kiyA hai-isameM yaha kahA gayA hai ki 'jo jaghanya asaMkhyAtAsa khyAta hai-' usameM se eka kama karane para vaha utkRSTa yuktA. saMkhyAta kahalAtA hai| (jahANayaM asaMkhejAta khejjayaM kevayaM hoha) he bhadanta ! jaghanya jo asaMkhyAtAsaMkhpAta hai, vaha kaisA hotA hai? sUtra54 43 sama11prayatna - cha. (ukkosaya juttAsa khejjaya' kevaiya hoi 1) kRSTa yuta.sadhyAtanu 5135 zu cha ? uttara-(jahaNNaeNaM juttAsaMkhejjaeNa AvaliyA guNiyA, aNNamaNNabhAso rUvUNo ukkosaya juttAsaMkhejjaya hoi, ahavo jahannaya asaMkhejjAsaMkhejjaya' rUvUNaM juttA khejjaya hoi) dhanya yuddhatAsa yAtathI mAna 2 / eTale ke jaghanya yukatAsaMkhyAtane jaghanya yuktAsaMkhyAtanI sAthe guNAkAra kare, guNAkAra karavAthI je rAzi Ave temAMthI eka ocho kare. A rIte karavAthI je bAkI rahe te utkRSTa yuktAsaMkhyAta che. eka ocho na karI e te te rAzi jaghanya asaMkhyAtAsaMkhyAta rUpa mAnavAmAM Ave che. e " pAta sUtradhAre 'ahavA' pahathA pragaTa rI che. tamAM 250 42vAmA AvyuM che ke je jaghanya asaMkhyAtA saMkhyAta che temAMthI eka ocho karavAthI For Private And Personal Use Only
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 670 anuyogadvArasUtre shissyprshnH| uttarayati-jaghanyakena yuktAsaMkhyeyakena AvalikA guNitA arthAt-anyo'nyAbhyAsaH kRtaH-jaghanya kayuktAsaMkhyeyakagatarUparAzistAvataiva rAzinA guNita iti tAtparyam, pratipUrNaH ekarUpApasaraNavarjito jaghanyakam asaMkhyeyAsaMkhyeyakaM bhavati / etadeva zabdAntareNAha-athavA utkarSa ke yuktAsaMkhyeyake eka rUpaM prakSiptaM tadA jaghanyakam asaMkhyeyAsaMkhyeyakaM bhavati / tataH param ajaghanyAnutkarSa kANi sthAnAni bhavanti / kiyadavadhi tAni bhavanti ? isyAha-yAvat utkarSakam asaMkhyeyAsaMkhyeyaka na prApnotiekottarikayA vRdayA uttara--(jahannaeNaM juttAsaMkheja eNaM AvaliyA guNiyA, aNNamaNgAmAso paDipuNNo jahANayaM asaMkhenAsaMkhejaya hoi) jaghanya yuktAsaMkhyAta ke sAtha AvalikA kA guNAkaro-isakA tAtparya hai ki-'jaghanya yuktAsaMkhyAta kA jayanyayuktasaMkhyAta ke sAtha guNAkaro aura guNA karane para jo rAzi Ave usameM se eka kama mata karo-yahAM jaghanya asaMkhyAtAsaMkhyAta hai| (ahavA ukkosae jutAsakhejae rUvaM pakkhittaM jahaNyaM amakhejAsaMkhejjayaM hoi) athavA utkRSTa yuktAsaMkhyAta meM eka milAdo so jaghanya asaMkhyAtAsa khyAta hai| (teNa para ajahaNNamaNukakosavAI ThAgAiM jAva usko layaM asaMkhejAsaM khejjayaM Na pAcaha) isake bAda ajaghanyAnuskRSTa ke sthAna hote haiM / aura ye sthAna vahAM taka hote haiM ki, jaba taka uskRSTa asaMkhyAtAsaMpAta nahIM A jaataa| utkRSTa asaMkhyAtAsaMkhyAta sthAna lAne ke liye jaghanya asaMkhyAtasaMkhyAta se a458 yutAsa-yAta upAya che. (jahaNNaya asaM vejjAsa khejaya' kevaiya hoi 1) mahata! dhanya madhyAtAyAta che, tanu 1535 cha ? uttara-jahannaeNa juttA saMkhejaeNaM AvaliyA guNiyA, aNNamaNNabhAso paDipuNNoM jahaNNaya' asaMkhejjAsaMkhenjaya hoi) dhanya yuTatAsa yAtanI sAthe AvalikAne guNAkAra karo AnuM tAtparya A pramANe che ke jaghanya cukatAsaMkhyAtane jaghanya yukatAsaMkhyAtanI sAthe guNAkAra karo, guNAkAra karavAthI je rAzi Ave temAMthI eka che kare, nahi to eja jaghanya asabhyAtAyAta che. (ahavA ukkosae juttAsaMkhejjae evaM pakkhittaM jahaNNaya' asaMkhejjAsaMkhejaya hoi) a Ta yuddhatAsayAtamA me to tanya abhyAtAsa jyAta 25 5 che. (teNa paraM ajahaNNamaNuka kosayAI ThANAI jAva unakosaya' asaMkhejjAmakhejaya' Na pAvai) tyAra pachI ajaghanyAnukUdanAM sthAne hoya che. ane te rathAne tyAM lagI heya For Private And Personal Use Only
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 235 navavidhama saMkhyeyaka nirUpaNam 671 1 yAvat utkarSa kam asaMkhyeyA saMkhyeyakaM na bhavatItyarthaH / atha utkarSakam asaM yeyAsaMkhyeyaka kiyad bhavati ? iti ziSyaH pRcchati - uttarayati - jaghanyakam asaMkhyeyAsaMkhyeyaka yAvad bhavati tAvatmamANAnAM jaghanyAsaMkhyeyAsaMkhyeyakamAtrANAm = jaghanyA saMkhyeyAsaMkhyeyakarUpasaMkhyAnAM rAzInAm anyo'nyAbhyAsaH parasparaguganA svarUpo jaghanyakaM parItAnantakaM bhavati, sa ca rUponaH = ekena rUpeNa UnaH utkarSakam asaMkhyeyAsaMkhyeyakaM bhavati atra ca yadikaM rUpa mUnaM kRtaM tadayatra yadi gaNyate tadA jaghanyaM parItAnantaka saMpadyate, ataevAha 'ahave' tyAdi athavA - jaghanyaka parItAnantaka rUponam utkarSa kam asaMkhyeyAsaMkhyeyaka bhavati / Age eka eka vRddhi karanI cAhiye-so yaha vRddhi vahAM taka karate jAnA cAhiye ki jahAM taka utkRSTa asaMkhyAtA saMkhyAta kA sthAna na AjAve / (ukkosa asaMkhejasa khejjayaM kevaiyaM hoi ? ) isI bAta ko ziSya pUchatA hai ki he bhadanta / utkRSTa asaM vAtAsa khyAta kA kyA svarUpa hai ? ( jahaNaNayaM asaM khejjAsaMkhejjayamettANaM rAsINaM aNNamaNNavabhAso ruvaNo ukkosayaM asaMkhejjAsa khejjayaM hoha ahavAjahaNNayaM parittANaMtayaM rUvaNaM ukkosayaM asaMkhejjAsaMkhejjayaM hoha ) jaghanya asaMkhyAtA saMkhyAta kI jitanI rAzi hai, usa rAzi kA Apasa meM guNA karo aura usa Agata rAzi meM se eka kama kara doyahI utkRSTa asaMkhyAtA saMkhyAta hai / athavA- jaba isa rAzi meM se eka kama nahIM kiyA jAve to, usa rAzi kA nAma jaghanya paritAnantaka hai / For Private And Personal Use Only WHEN che ke jyAM sudhI utkRSTa asaMkhyAtAsa khyAtanA sthAna AvI jatA nathI. utkRSTa asakhyAtAsa khyAta sthAna lAvavA mATe jaghanya asa khyAtAsa'khyAtathI AgaLa ekaekanI vRddhi karavI joie, A vRddhi tyAM sudhI karatAM rahevu joI e ke jyAM sudhI utkRSTa asakhyAtAsa khyAtanuM sthAna AvI laya (ukkosa asa khejjAsaMkhejjaya kevaiya hoi ?) eja vAtane ziSya pUche che ke he bhadanta ! utkRSTa asa khyAtAsa khyAtanu' sva35 Thevu che ? ( jahaNaNaya asa khejjAsa khejjayamettANaM rAsINaM aNNamaNNabhAso rUvUgo ukkosa asa' khejjAsa khejjaya' hoi - ahavA - jahaNaNaya parittANaMtayaM rUvUNaM ukkosa asa khejjAsaMkhejjayaM hoi) 4dhanya asabhyAtA saMkhyAtanI jeTalI rAzi che, te zazine paraspara guNAkAra kare ane te rAzimAMthI eka eche karI nAkhe. eja utkRSTa asakhyAtAsa khyAta che. aNNA jyAre A rAzimAMthI eka Ache na karavAmAM Ave te, te
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 672 manuyogadvAraste iti / anyetu-utkarSa kam asaMkhyeyAsaMkhyeyakamevaM vyAkhyAnti, tathA hi-jaghanyA. saMkhyeyAsaMkhyeyakarAzervargaH kartavyaH / tasya vargasyApi vargaH karttavyaH / tato vargagasyApi vargaH kartavyaH / evaM trikRtvo varga kRtvA tatra anye'pi pratyekamasaMkhyeyasvarUpA daza rAzayaH prakSipyante / te daza rAzayaH-(1) lokAkAzapradezAH lokAkAzasya sarve pradezAH, (2) dharmAstikAyapradezA:- dharmAstikAyasya sarve padezAH, (3) adharmAstikAyamadezAH adharmAstikAyasya sarva pradezAH, (4) eka jIvapadezAH ekasya jIvasya sarva pradezAH, (5) dravyAthikA niyogA=mrakSmANAM bAdarANAM ca anantavanaspatijIvAnAM zarIrANi (6) pratyekajIvAH anantakAyikAna vana yitvA pRthivyo jovAyuvanaspatitramAH pratyekazarIriNo jIvAH / so (ahavA-jahaNaNayaM parittANatayaM rUbUNaM ukako layaM asaM khejjAsaMkhejayaM hoha) isa jaghanya paritAnanta meM eka kama karane para utkRSTa asaMkhyAtAsaMkhyAta hotA hai| dUsare AcArya isa utkRSTa saMkhyAtAasaMkhyAta kI isa prakAra se vyAkhyA karate haiM ki jo jaghanya asaMkhyAtAsaMkhyAta rAzi haiM usakA varga karo-isa varga karane para jo rAzi Ave phira usakA varga karo, isa varga karane para jo rAzi Ave usakA bhI varga karo-isa prakAra tIna cAra varga karake jo rAzi Ave, usameM ina asaMkhyAta svarUpa daza rAziyoM ko prakSita karo (1) lokAkAza ke sarvapradeza (2) dharmAstikAya ke sarvapradeza (3) adharmAstikAya ke samasta pradeza, (4) eka jIva ke samasta pradeza (5) sUkSma aura cAdara anantavanaspati jIvoM ke zarIra (6) pratyeka jIva-anantakAyikoM ko choDakara ke pratyeka zarIrI zazinu nAma dhanya parItAnanta cha. to (ahavA-jahaNNaya parittANataya rUvarNa unakosa ya' asa khejjAsa khejjaya' hoi) mA dhanya parItAnantamAthA eka e che karavAthI utkRSTa asaMkhyAtAsaMkhyAta thAya che. bIjA AcAryo A utkRSTa asaMkhyAtAsaMkhyAtanI ane pramANe vyAkhyA kare che ke je jaghanya asaMkhyAtAsaMkhyAta rAzi che, tene varga karo. vaga karavAthI je rAzi Ave tene pharI varga karo, AnAthI je rAzi Ave tene pharI vaga karo. A pramANe traNa vakhata varga karavAthI je rAzi Ave temAM A asaMkhyAta 1135 41 rAziyAne prakSita 3-(1) zanA saba pradeza (2) dhA. stikAyanA sarva pradeza. (3) adharmAstikAyanA samasta pradeza (4) ekajIvanA samarata pradeza. (5) sUma ane bAdara ananta vanaspati jIvonA zarIra (6) pratyeka jIva-anaMtakAyikene tyajIne pratyeka zarIrI A pRthvI, apa, For Private And Personal Use Only
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogavandrikA TIkA satra 235 navavidhamasakhyeyakanirUpaNam 673 lokAkAzAdayaH pratyekamasaMkhyeyA bodhyAH / (7) tayA-sthitibandhAdhyabasAyasthAnAni-sthitibandhasya kAraNa bhUtAni adhynsaaysthaanaani| etAnyapyasaMkhyeyAni bodhyAni / tathAhi-jJAnAvaraNasya jaghanyo'nta muhartapramANaH sthitivandhaH, utkRSTastu vizatsAgaropanakoTIkoTiramANaH, madhyamapade tu ekadvitricaturAdi samayAdhikAntarmuhUrtAdiko'paMkhyeyabhedaH / eSAM ca sthitibandhAnAM kAraNabhUtAni adhyavasAyasthAnAni pratyeka bhinnAnyeva santi / evaM ca sati ekasminnapi jJAnAvaraNe'saMkhyepAni sthitibandhAdhyavasAyasthAnAni bhavanti / evaM darzanAvaraNA divApi yAcyAmiti / (8) anubhAgA: jJAnAvaragAdikarmaNA jaghanyamadhyamAdi ye pRthivI apa, teja, vAyu, vanaspati aura asa jIva (7) sthitibandha ke kAraNabhUta adhyavasAyasthAna (8) anubhAga, (9) yogaccheda pratibhAga, (1) eka avasarpiNI aura dUsarI avasarpiNIyoM donoM ke samaya / ye pratyeka daza rAziyAM asaMkhyA 2 haiN| sthitibandha ke kAraNabhUta adhyavasAyasthAna, asaMkhyAta isa prakAra se haiM-jaise jJAnAcaraNa kA jaghanya. sthitibaMdha antarmuha kA hai aura utkRSTa sthitibandha 30 koTIkATI sAgaropamakA hai| madhyamasthitibandha eka, do, tIna, cAra, Adi samaya adhika aMtarnuhUrta AdikA hai / isa prakAra jaghanya aura utkRSTa sthitibandha ke bIca ke madhyamasthitibandha ke sthAna asaMkhyAta Ate haiN| kyoMki ina sthitibandhoM ke kAraNabhUna pratyeka adhyavasAyasthAna bhinna 2 hI haiN| isa prakAra hone para eka bhI jJAnAvaraNa karma meM asNkhyaatsNsthitibndhaadhyteja, vAyu, vanaspati ane trasa jIva, (7) sthitibandhanA kAraNabhUta adhyavasAya sthAna, anubhAga (9) cogacheda pratibhAga, (10) eka utsarpiNa ane bIjI avasarpiNI, Ama banene samaye, A dareke dareka daza rAzie asaMkhyAtaasaMkhyAta che. sthitibandhanA kAraNabhUta adhyavasAyasthAna, asaMkhyAta A pramANe che jema jJAnAvaraNane jaghanyasthiti baMdha antarmahatano che ane utkRSTasthitibaMdha 30 keTIkoTI sAgaropapano che. madhyamasthiti banya eka, be, traNa, cAra vagere samaya adhika aMtamuhUrta vagerene che. A pramANe jaghanya ane utkRSTasthitibandhanA madhyanA madhyamasthitibandhanuM sthAna asaMkhyAta Ave che kemake A sthiti bandhonA kAraNabhUta pratyeka adhyavasAya sthAna bhinna bhinna ja che. A pramANe hovAthI eka paNa jJAnAvaraNa karmamAM asaMkhyAtarithati bandhAvasAya sthAna thaI jAya che. A pramANe darzanAvaraNa vageremAM paNa jANI levuM joIe. a085 For Private And Personal Use Only
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 674 ___ anuyogadvArasUtra bhedabhinnAra svishessaaH| eteSAM ca anubhAgavizeSANAM hetu bhUtAni asaMkhyeya lokAkAzapradezamamANAni adhyavyasAyasthAnAni bhavanti, ato'nubhAgabhedA api asaMkhyeyA bodhyA: ! kAraNabhede kAryANAmapi bhedo bhavatyeveti / (9) yogacchedapratibhAgAH yogo-manokAyaviSayaM vIrya, tamya chedena ke vali prajJAcchedena pati-viziSTAH nirvibhAgA bhAgAH / ete hi nigodAdi saMjhipaJcandriyaparyanta. jIvAzritA jaghanyAdibhedabhinnA asaMkhye yA bodhyaaH| tathA-(10) dvisamaya samayA:-dvayoH samayo: utsaviNya vasarpiNIkAlaravarUpayoH samayA asaMkhyeya svarUpA bodhyAH / evamete pratyeka saMkhye yarUpA daza prakSepA bodhyAH / uktaMcaghasAyasthAna ho jAte haiN| isI prakAra darzanAvaraNa Adi ko meM bhI jAnanA cAhiye / jJAnAvaraNa Adi karmoM kA javAya utkRSTa evaM madhyama jovividha phala dene kI zaktirUpa rasa vizeSa hai-usakA nAma anubhAga hai / ina anubhAga vizeSoM ke kAraNabhUta asaMkhyAta lokAkAzapradeza pramita adhyavasA. yasthAna hote haiM / isaliye anubhAga bheda bhI asaMkhyAta hote haiN| kAraNoM meM jahA bheda hotA hai vahAM kAryoM meM bhI bheda huA hI karatA hai / yogacche. damatibhAga nigodiyA jIvoM se lekara sajJI paMcendriya taka ke jIvoM meM huA karate haiM / ye asaMkhyAta hote haiM aura inake jaghanya Adi aneka bheda haiN| manavacana aura kAya saMbandhI vIrya ko nAma yoga hai, ye yoga ke kevaliprajJAccheda dvArA jo aise vibhAga kiye jAte haiM-ki phira jinakA dUsarA vibhAga na ho sake, ve yahAM yogaccheda pratibhAga se gRhIta kiye haiN| utsarpiNI aura avasarpiNI kAla ke samaya bhI asaMkhyAta hote haiN| jJAnavaraNa vagere karmonuM jaghanya utkRSTa temaja madhyama je vividha phaLa ApavAnI zaktirU5 rasavizeSa che, tenuM nAma anubhAga che. A anubhAga vizeSanA kAraNabhUta asaMkhyAta lokAkoza pradeza pramita adhyavasAya sthAna hoya ethI anubhAga bheda paNa asaMkhyAta hoya che. kAramAM jyAM bheda hoya che, tyAM kAryomAM paNa bheda hoya ja che gacheda pratibhAga nigodiyA jIthI mAMDIne saMjJI paMcendriya sudhInA mAM thAya che. A badhA asaMkhyAta hoya che. ane emanA jaghanya vagere aneka bheda hoya che. mana, vacana ane kAyasaMbaMdhI vIryanuM nAma egamAM kevaliprajJA cheda vaDe je A jAtanA vibhAga karavAmAM Ave che ke jemanA pharI vibhAga thaI ja na zake, te ahIM gaprada pratibhAgathI gRhIta thayelA che. utsapiNI ane avasarpiNI kAlanA samaya paNa asaMkhyAta hoya che. A pramANe A pratyeka daza prakSepa For Private And Personal Use Only
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogavandrikA TIkA sUtra 235 navavidhamasaMkhyeyakanirUpaNam 675 logAgAsapaesA1, dhammA2 dhamme3gajIvadesA4 ya / davyar3hiyA nioA5, patteyA6 ceva boddhavyA // 1 // ThiivaMdhajjhavasAgA7 aMNubhAga8 jogache pplibhaag9| doNha ya samANa samayA10, asaMkhapakkhevayA dasa u // 2 // chAyA-lokAkAzapradezA dharmAdharmakajIvadezAzca / dravyAthikA niyogAH pratyekAzcaiva boddhvyaaH||1|| sthitibandhAdhyavasAnA anubhAgA yogcchedprtibhaagaaH| dvayozca samayoH samayA asaMkhyeyAH prakSepakA daza tu // 2 // iti / ete daza prakSepAH pUrvokte vAstra yavagite rAzau prakSipyante / itthaM yo rAzi: piNDito bhavati, tasya punaH pUvid vAratrayaM vargaH kriyate / tatazca ekasmin rUpe 'pasArite utkarSakam asaMkhyeyAsaMkhyeyaka bhavati / itthaM navavidhamapyasaMkhyeyakamuktamiti ||muu0 235 // isa prakAra ye pratyeka daza prakSepa asaMkhyAta svarUpa haiM / ukta ca karake jo ye do gAthAe' logAgAsapaesA' ityAdi 'ThiibaMdhajhavasANA' ityAdi yahAM uddhRta kI gaI haiM, ve inhIM daza prakSepakoM ke nAma ko kahatI haiN| ye daza prakSepavAra prayavargita pUrvokta rAzi meM prakSipta kiye jAte haiM / isa prakAra inake usa rAzi meM prakSipta karane para jo rAzi AtI hai, usakA punaH pUrva ke jaisA tIna bAra varga karanA cAhiye / aura phira Agata rAzi meM se eka kama kara denA cAhiye / isa prakAra jo rAzi kA pramANa bace vaha utkRSTa asaMkhdhAtAsaMkhyAta hai| isa prakAra se yaha nava prakAra ke asaMkhyAta kA varNana jAnanA cAhiye // sU0 235 // asanyAta 2135 cha. taya 42 re sA aayaa| 'logAgAsa paesA' yA 'ThiibaMdhajhavasANA' vagere mahI 65ta 42vAmAM AvI che. te eja daza prakSepakenA nAmane kahe che. A daza prakSepa vAratraya vargita pUrvokta rAzimAM prakSita karavAthI je rAzi Ave che, teno pharI pUrvanI jema ja traNa vAra varga kare joIe. ane pachI Agata rAzimAMthI eka che karI nAkhavuM joIe, A pramANe je rAzinuM pramANa bAkI rahe te utkRSTa asaMkhyAtAsaMkhyAta che. A pramANe A nava prakAranA asaMkhyAtanuM vana me. // sUtra-235 / / For Private And Personal Use Only
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 676 anuyogadvArasUtra atha pUrvoktamaSTavidhamanantaraM prarUpayati mUlam-jaha gayaM parittANatayaM kevaiyaM hoi ? jahaeNayaM asaMkhejjAsaMkhejjayamettANaM rAsINaM aNNamaNNabbhAso paDipuNNo jahaNaNayaM parittAzaMtayaM hoi, ahavA ukkosae asaMkhejjAsaMkhejjae rUcaM pakkhittaM jahANa parittANatayaM hoi| teNa paraM ajahaNNamaNukkosayAI ThANAiM jAva ukkosayaM parittANatayaM Na pAvai / ukkosayaM parittAgaMtayaM kevaiyaM hoi ? jahaNNayaparitANatayamettANaM rAsINaM aNNamaNgabhAso rUvUNo ukkosayaM parittANatayaM hoI, ahabA jahaSNa juttAgatayaM rUvUNaM ukkosayaM parittANatayaM hoi / jahaNaNayaM juttAgaMtayaM kevaiyaM hoi ? jahaNNayaparittANatayamettANaM rAsINaM aNNamaNNamAso paDipuNNo jahapraNayaM juttAgaMtayaM hoi, ahavA ukkosae paritANaMtae rUvaM pakkhittaM jahANayaM juttANaMta hoi| abhavasiddhiyAvi tattiyAhoti / teNa paraM ajahaNNamaNukakosayAiM ThANAiM jAva ukkosayaM juttANatayaM Na pAvai / ukkosayaM juttANatayaM kevaiyaM hoi ? jahaNNaeNaM jutAgaMtaeNaM abhavasiddhiyA guNiyA aNNamaNNabhAso rUkhUNo ukkolayaM juttANatayaM hoi, ahavA jahamayaM aNaMtANatayaM rUvUgaM ukkosayaM juttAgaMtayaM hoi / jahaNaNayaM aNaMtANatayaM kevaiyaM hoi ? jahANaeNaM juttAgaMtaeNaM abhavasiddhiyA guNiyA aNNamaNNamAlopaDipuNgo jahaNa mayaM aNaMtAgaMtayaM hoi, ahavA ukkosae juttANatae rUvaM pakkhittaM jahaNayaM aNaMtANaM. For Private And Personal Use Only
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 236 aSTavidhAnaMtakanirUpaNam 677 tayaM hoi, teNa paraM ajahaNjamaNuka kosayAiM tthaannaaii| se taM gaNaNAsaMkhA ||suu0236|| chAyA- jaghanyakaM parItAnantaka kiyad bhAti ? jaghanyakA'saMkhyeyAsaMkhye. yakamAtrANAM rAzInAm anyonyA'bhyAsaH pratipUrNaH-jaghanyaka parItAnantaka bhavati, athavA utkarSa ke asaMkhyeSAsaMkhyeya ke rUpaM pakSipta jaghanya parItA aba sUtrakAra ATha prakAra ke jo anaMta haiM, unakA varNana karate haiM'jahaNNayaM parittANatayaM' ityAdi / zabdArtha-(jahaNNayaM parittANatayaM kevaiyaM hoi) he bhadanta ! jaghanya parItAnantaka kA kyA svarUpa hai ? uttara--(jahaNayaM asaMkhejjA saMkhejayamesaNaM rAsINaM aNNamaNNa bhAsA paDipugNo jahaNayaM parittANataya hoi) jaghanya asaMkhyAtA. saMkhyAtarUpa jo rAzi hai, usakA anyonya abhyAsa ke rUpa meM Apasa meM guNA karanA cAhiye / aura usameM se eka kama nahIM karanA caahiye| yahI jaghanya parItAnaMtaka kA svarUpa hai. (ahavA ukkosae asaMkhejjAsaMkhejjae rUvaM pakkhittaM jahaNmayaM parisANaMtayaM hoi) athavA-utkRSTa asaMkhyAtAsaMkhyAta meM eka joDane para jaghanya parItAnaMtaka kA pramANa bana have sUtrakAra ATha prakAranA je anaMta che, temanuM varNana kare che- 'jahaNNaya parittANataya" ityAdi / zA--(jahaNNaya' parittANataya kevaiya hoi) 8 mata ! dhanya paritAnantakanuM svarUpa kevuM che ! uttara-(jahaNNayaM asa khejjAsa khejjayamettANaM rAsINa aNNamaNNabhAo par3ipuNNo jahaNNaya parittANataya hoi) 14.4 AAVyAtAbhyAta zi che, tene anya abhyAsanA rUpamAM paraspara guNAkAra kara joIe. ane temAMthI eka e che na kare jaIe. eja jaghanya parItAnaMtakanuM 1135 che. (ahavA ukosae asaMkhenA sakhejjae rUvaM pakkhittaM jahaNNaya' parittANataya hoi) 0 GTa masacyAta sadhyAtamA me For Private And Personal Use Only
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 78 anuyogadvArasUtre nantakaM bhavati / tataH param ajaghanyAnutkarSa kANi sthAnAni yAvat utkarSaka parItAnantaka na prApnoti / utkarSaka parItAnantaka kiyad bhavati1, jaghanyakaparItAnantakamAtrANAM rAzInAm anyonyA'bhyAso rUponaH utkarSa ke parItAnantakaM bhavati, athavA javanyaka yuktAnantaka rUponam utkarSaka parItAnantaka bhavati / jaghanyaka yuktAnantaka kiyad bhavati ? jaghanyakaparItAnantakamAtrANAM jAtA hai| (teNa paraM ajahaNNamaNuskosathAI ThANAI jAva ukkosayaM parittANatayaM Na pAvai) isake bAda ajaghanyAnutkRSTa parItAnaMtaka ke sthAna hote haiM / jaghanya parItAnaMtaka se Age eka eka aMka kI vRddhi karate jAnI cAhiye-to yaha vRddhi vahAM taka karanI cAhiye ki-'jahAM utkRSTa parItAnantaka kA sthAna na A jAve / (ukkosayaM parittANatayaM kevayaM hoha) he bhadanta ! utkRSTa parItAnaMntaka kA kyA svarUpa hai ? uttara-(jahaNyaparittANatayamettANaM rAmINaM aNNamaNNabbhAso rUkhUNo ukkosayaM parittANataya hoi) jaghanya parItAnaMntaka kA jitanA pramANa kahA gayA hai, usako Apasa meM anyonya abhyAsa karanA cAhiye aura usa rAzi meM se eka apha kama kara denA cAhiye-isa prakAra jitanI rAzi kA pramANa rahe, vaha utkRSTa parItAnantaka kA pramANa jAnanA cAhiye / tAtparya yaha hai ki-'jaghanya parItAnantaka meM jitanA sarSapoM kA pramANa hotA hai-utta pramANa kA Apasa meM anyonya abhyAsa ke rUpa meM pAthI anya parItAna tanu pramANa bhane cha. (teNa paraM ajahaNNamaNunakosayAI ThANa I jAva ukkosaya' parittANataya Na pAbai) tyA2 pachI ajaghanyAnu kRSTa parItAnaMtakanA sthAne hoya che. jaghanya parItAnaMtakathI AgaLa eka eka aMkanI vRddhi utakRSTa parItAnantakanuM sthAna na AvI jAya yA 42vI (ukomayaM paritta,Nataya kevaiya hoi 1) ! utkRSTa parItAnaMtakanuM svarUpa kevuM che? uttara-(jAijyaparittANatayame vANaM rAsINa aNNamaNNamAo rUvUNo ukosaya parittAgataya hoi) dhanya parItAna-tanu 29 prabhAra kahevAmAM AvyuM che, tene paraspara vage kara joIe. ane te rAzimAMthI eka aMka e che karI nAkhavuM joIe. A pramANe jeTalI rAzinuM pramANa bAkI rahe, te utkRSTa parI AnantakanuM pramANa jANavuM joIe, tAtparya A che ke jaghanya parItAnanakamAM jeTalA sarSanuM pramANa hoya che, te pramANane paraspara anya abhyAsanA rUpamAM guNAkAra karavAthI jaghanya For Private And Personal Use Only
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 679 anuyogacandrikA TIkA sUtra 236 aSTavidhAnaMtakanirUpaNam rAzInAm anyonyA'bhyAsaH pratipUrNoM jaghanya yuktAnantakaM bhavati, athavA utkarSa ke parItAnanta ke rUpaM prakSiptaM jaghanya yuktAnantaka bhavati, abhavasiddhikA guNA karane para jaghanya yuktAnantaka kA pramANa AtA hai| aura jaba isameM se eka sarSapa kama kara diyA jAtA hai to, vahI rAzi utkRSTa parItAnantaka kA pramANa ho jAtA hai / isI bAta ko sUtrakAra yoM samajhAte haiM ki (ahavA-hANaya juttArNatayaM havUNaM ukkosayaM parittANatayaM hoi) jaghanya yuktAnantaka meM jitane sarSapoM kA pramANa kahA gayA haiMusameM eka sarSapa kama kara dene para utkRSTa parItAnantaka kA pramANa A jAtA hai / (jahANa yaM juttANaMttayaM ke vaiyaM hoi ?) jaghanya yuktAnantaka kA pramANa kitanA hotA hai ? uttara-(jahaNNaparittANaMtametANaM rAsI aNNamaNgambhAsA paDi. puNgo jahaNaNayaM jutANatayaM hoi) jaghanya parItAnantaka meM jitanAsaSapoM kA pramANa hotA hai, usakA anyonya abhyAsa ke rUpameM guNita karo aura phira usa guNita rAzi meM se eka sarSapa kama nahIM karo-yahI jaghanya yuktAnantaka kA pramANa hai| (ahavA ukosara parittANatae rUvaM pakkhittaM jahaNNayaM juttANatayaM hoi) athavA utkRSTa parItAnantaka kA jo pramANa hai usameM eka sarSapa prakSipta kara do-so yaha pramANa jaghanya yuktaacukatAnaMtakanuM pramANa Ave che. ane jyAre AmAMthI eka sarSa pa ocho karavAmAM Ave che tyAre te ja razi utkRSTa parItAnaMtakanuM pramANa thAya che. merI vAtane sUtra12 // pramANe samave che 8-(ahavA jahaNNaya juttANataya rUvUNa ukkosaya parittANataya hoi) dhanya yustAna tabhI resA sarSa pinuM pramANa kahevAmAM AvyuM che, temAM eka sarSa 5 ocho karavAthI Grube parItAna-tanu prabhAra yAdI taya che. (jahaNNaya juttANataya kevaiya' hoi 1) dhanya sustAna tanu' prabhAya 29 jAya cha ? uttara--jahaNNaparittANaMtamettANaM rAsINaM aNNamaNNabbhAso paDipuNNo jahaNNaya-juttANataya hoi) dhanya parItAnantama 28 sapa yAnu pramANa hoya che, tene ane anya abhyAsanA rUpamAM guNAkAra kare ane pachI te guNita rAzimAMthI eka sarSapa e che ke nahi, to me4 ghanya yutAnatAnu prabhAva cha. (ahavA ukkosae parittANatae rUvaM pakkhittaM jahaNNaya juttANatayaM hoi) athavA utkRSTa parItA naMtakanuM je pramANa che, temAM eka sarSa prakSita karI de te A pramANa For Private And Personal Use Only
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre api tAvanto bhavanti, tataH param ajayanyAnutkarSa kANi sthAnAni yAvat utkarSa ke yuktAnAtaka na prApnoti / utkarSa ke yuktAnantaka kiyad bhavati ?, jaghanyakena yuktAnanta kena abhavasiddhikA guNitA anyonyA'bhyAsaH rUponaH utkarSaka yuktAnantakaM bhavati, athavA jaghanyakam anantAnantakam rUponam utkarSaka yuktA nantaka bhavati / jaghanyakam anantAnantakam kriyad bhavati ?, jaghanyakena yuktAnantakena abhavasiddhikA guNitA anyonyA'bhyAsaH prati pUrNo jaghanyakam anantAnantaka kA hotA hai| (abhavalidiyA vitacyA hoti) abhavasiddhika bhI itane hI haiM / tAtparya kahane kA yaha hai ki-'jaghanyayuktAnantaka meM jitanA pramANa sarSapoM kA hotA hai utanA hI pramANa kevalI bhagavAna ne abhavasiddhika jIvoM kA kahA hai| (te paraM ajahaNNamaNukkosa. yAI ThANAI jAva ukkosayaM juttANatayaM Na pAvai) jaghanya yuktAnantaka ke bAda ajaghanya anuskRSTa yuktAnantaka ke sthAna hote haiM-aura ye sthAna kramazaH eka eka sarSa parUpa aMka kI vRddhi hote 2 vahA~ taka paDhate jAte haiM ki-'jaya taka utkRSTa yuktAnantaka kA pramANa nahIM A jAtA hai|' (ukkosayaM juttANatayaM kevAiyaM hoi) he bhadanta ! yaha utkRSTa yuktAnantaka kitanA hotA hai ? (jahaNNaeNaM juttANataeNaM abha. vasiddhiyA guNiyA, aNNama bhAso rUNo ukkosayaM juttANatayaM hoha) jaghanya yuktAnantaka se abhavasiddhikoM kA guNA karo arthAt jaghanyayuktAnantaka kA anyonyAbhyAsarUpa se guNA karo isa prakAra karane dhanya yustAnatarnu tha ya che. (abhavaaiddhiyA vi taiyA hoMti) samaya siddhika paNa ATalA ja che. kahevAnuM tAtparya A pramANe che ke "jaghanya yukatAnaMtakamAM jeTaluM pramANa sarSanuM hoya che, teTaluM ja pramANe kevalI masAnnA masasiddhi vAnu upAmA mayu cha. (teNa paraM ajahaNNamaNukkosa yAiM ThANAI jAva uskomayaM juttANatayaM Na pAvai) dhanya yutAnatAnA sthAna hoya che-ane A sthAne naMtaka pachI ajaghanya anukRNayukatA kamazA eka eka sarSapa rU5 aMkathI vRddhi karatAM karatAM tyAM sudhI vadhatAM javuM joIe ke "jyAM lagI utkRSTa yuktAnaMtakanuM pramANa AvI na jAya." (uskosayaM juttANatayaM kevaiyaM hoi ?) 3 sa! bTa yutAnatarnu pramANa tuM ya cha 1 (jahaNNaraNaM juttANataeNaM abhavasiddhiyA guNiyA aNNamaNNabbhAso svUNo ukkosayaM julANatayaM hoi) dhanyayutAna tathA abhavasiddhika guNAkAra kare. eTale ke jaghanya sukatAnatakane anyA For Private And Personal Use Only
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 236 aSTavidhAnaMtaka nirUpaNam 681 nantakaM bhavati, athavA utkarSa ke yuktAnanta ke rUpaM prakSiptaM jaghanyakam anantAnantaka' bhavati, tataH param ajaghanyAnutkarSakANi sthAnAni / sA eSA gaNanA saMkhyA | 236/ TIkA- 'jahaNa paM paritANaMtayaM' ityAdi atha anantakasya prathamabhedaM jijJAsitukAmaH ziSyaH pRcchati - jaghanyaka parItAnantaH kiyad bhavati ? iti / uttarayati - jaghanyakA'saMkhyeyAsaMkhyeyaka mAtrANAM rAzInAmityAdi / asyArthaH pUrvavad bodhyaH / tataH param ajaghanyAnukarSakANisthAnAni bhavanti, yAvat ekottarikayA hRddhayA utkarSa ke parItAnantaka' na prApnoti / atha utkarSa kaparItAnantakaM kriyad bhavati ?, iti ziSyapraznaH / uttarayati - ' jahaNya' ityAdi / jaghanyake parIvAnantake yAvanti rUpANi bhavanti tAvatsaMkhyakAnAM rAzInAM pUrvavadanyo'nyAbhyAsaH - anyo'nyaguNanayA jAto yo rAziH sa jaghanyakaM yuktAnantakaM bhavati sa rAzI rUponaH = apasAritaikasarSapaH utkarSa parItAnanta' bhavati / azumevArtha zabdAntareNAha - athavA jaghanyakaM yuktAnantaka rUponam - utkarSakaM parItAnanta bhavatIti / jaghanyakaM yuktAnantaka' kiyad bhavati ? iti ziSyeNa pRSTa uttarayati - 'jahaNNayaM paritANaMtayaM' ityAdi / arthaH spaSTaH / tathA-abhavasiddhikA api tAvanta eva bhavanti / ayaM bhAvaH - jagha nyayuktAnantake yAvanti rUpANi bhavanti amarasiddhikA api jIvAH kevalinA tAvanta evoktAH / tataH param ajaghanyAmutkarSakANi sthAnAni bhavanti yAvada ekoriyA vRddhA utkarSa ke yuktAnantakaM na bhavatIti / utkarSa ke yuktAnantaka kiyad bhavati ? iti ziSyapraznaH / uttarayati - jaghanyakena yuktAnantakena abhatrapara jo rAzi Ave vaha jaghanya anantAnantaka meM se eka sarSaparUpa aMka kama kara do se utkRSTa yuktAnantaka hotA hai / ( ahavA - jahaNNayaM aNatAta tvUrNa ukkosayaM juttANaMtayaM hoi) athavA - eka sarSaparUpa aMka kama jaghanya anaMtAnantaka utkRSTa yuktanantaka hotA hai / isakA tAtparya yahIM pUrvoktarUpa se hai / (jar3aNayaM anaMtANatayaM kevaDya hoi ? ) he bhadanta ! jaghanya anantAnantaka kitanA hotA hai ? bhyAsa rUpathI guAkAra kare. A pramANe karavAthI je rAzi Ave te jaghanya mana'tAna'taka che. A jaghanya anatAna takamAMthI eka sapa rUpa eka Ache. karA te utkRSTa yuktAna taka thAya che. ( ahavA- jahaNNayaM aNaMtANaMtayaM rUvUrNa uko juttANaMtayaM hoi) athavA me sarSa 35 anaMtAnantaka utkRSTa cutAna taka hoya che. AnuM tAtpa 4 che, (jaiNNayaM anaMtANaMtayaM kevaiyaM hoi 1) he lahanta ! natakanuM pramANa keTalu hoya che ? cho dhanya pahelAnI jema dhanya anaMtA a0 86 For Private And Personal Use Only
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 682 anuyogadvArasUtre siddhikA guNitA, arthAt - anyo'nyAbhyAsaH kRtaH - jaghanyatra yuktAnantaka gatarUparAzistAvataiva rAzinA guNita iti tAvatparyantam evaM guNanayA yo rAzirniSpannaH sa jaghanyamanantAnantakaM bhavati, sa guNitarAziH rUpona: = ekena sarpapeNa UnaH utkarSa ke yuktAnantakaM bhavati / amumevArtha zabdAndareNAha - athavA jaghanyakamanantAnantakamityAdi / atha ziSyo javazyakam anantAnantaka viyad bhavati ? iti pRcchati / uttarayati - jaghanyakena yuktAnantakena ityAdi / arthaH pUrvavad bodhyaH / tataH param = jaghanya kAnantAnantakAt parato'nantAnantakasya savyapi sthAnAni ajaghanyAtkarSakANi bhavanti / utkarSakam anantAnantakaM tu nAstyeveti bodhyam / kecittu utkarSa kamapi anantAnantakamicchanti / te hi evaM pratipAdayanti - jaghanyakasya anantAnantakasya vargaH kriyate / tasya vargasyApi vargaH kriyate / tato varga uttara- (jahaNNaeNaM juttANaMtaevaM abhavasiddhiyA guNiyA aNNamaNNabhAseA paDipuNNo jahaNNayaM anaMtANaMtayaM hoi) jaghanya yuktAnantaka se abhavasiddhika arthAt jaghanya yuktAnaMtaka ko guNo, aura isa se jo rAzi prApta ho, usameM se eka sarSaparUpa aMka kama mata karo, yahI jaghanya anaMtAnaMtaka kA pramANa hai / (ahavA- unako sae juttANaMtae rUvaM pavikhantaM jahaNNaya aNataNatayaM hoi teNa paraM ajaSNamaNukkosathAI ThANAI se taM gaNaNAsaMkha) utkRSTa yuktAnantaka ke pramANa meM eka sarparUpa aMka joDane para jaghanya anantAnantaka hotA hai / jaghanya anantAnantaka se Age anaMtAnantaka ke samastasthAna ajaghanyAnutkRSTa anaMtAnantaka ke hote haiN| utkRSTa anantAnantaka nahIM hotA hai / koI 2 utkRSTa anantAnantaka bhI mAnate hai / isa viSaya meM unakA aisA kahanA hai ki jaghanya anaMtAnanta kA uttara:- ( jahaNaNaM juttANaMtapaNaM abhavasiddhiyA guNiyA aNNamaNNabhAsro paDipuNNo jahaNaNayaM anaMtAnaMtayaM choi) dhanya yukatAna takathI jAnya yutanA guNAkAra karo ane A guNAkArathI je rAzi prApta thAya, temAMthI eka savarUpa aMka paNa Ache kare nahi, eja jaghanya manatAnataunu' pramANu . ( ahavA rakkosae juttANaMtara rUvaM pakkhittaM jaha NayaM arNatArNattayaM hoi teNa paraM ajaNamaNukochayAI ThANAI se taMga saMkhA) utsRSTa yuktAna tanA prabhAzubhAM meDa sarvaca 35 : leDavAthI jadhanya anantAna'taka thAya che. jAnya anantAnantakanI AgaLa ana'tAna takanA badhAM sthAne ajaghanyAnmutkRSTa anaMtAnaMtaka hoya che. utkRSTa anantAnantaka hAtuM nathI. kAI kAI utkRSTa ana tAna takane paNa mAne che. A saMbadhamAM temanu evu kahevuM che ke jaghanya anatAnatakanA vaga karo. AnAthI je 9 For Private And Personal Use Only
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 236 aSTavidhAnaMtakanirUpaNam vargasyApi vargaH kriyate / evaM vikRtvo varga kRtvA tatrAnye'pi pratyekamananta svarUpAH paha rAzayo nikSipyante / te paDU rAzayaH-(1) siddhAHsarve siddhAH, (2) nigodajIvA:-kSmavAdararUpAH sarve nigodajIvAH, (3) vanaspatayaHpratyeke anantAzca sarve'pi vanaspatijantavaH, (4) kAla =atItAnAgatavartamAnakAlasamayarAziH, (5) pudgalA:=pUrvapudgaladravyasamUhaH, (6) sarvo'lokAkAzamadeza rAzizca / SaDete'nantaprakSegA bhAnti / uktaMcavarga kro| isase jo rAzi Ave usakA phira varga karo aura ise prAptarAzi kA bhI varga kro| isa prakAra tIna bAra varga karake anantarUpa ina chaha rAziyoM ko usameM jor3a do-ve chaha rAzi ye haiM-siddhA nigoyajIvA' ityAdi (1) samasta siddha (2) sUkSma bAdararUpa samasta nigoda jIva (3) pratyeka aura sAdhAraNa anantakAyarUpa samasta vanaspati jIva (4) kAga-atIta, anAgata aura vartamAna kAlarUpa samayarAzi (5) sarva pudgaladravyasamUha aura (6) samasta. lokAkAza kI pradeza raashi| isa prakAra tIna bAra vargIkRta jaghanya anaMtaka meM ye siddhAdika ki jo pratyeka anaMtarAzi pramANa haiM-jor3a denA cAhiye / isa prakAra karane para jo rAzi utpanna hove-usa rAzi kA punaH pahile jaisA tIna bAra varga karanA cAhiye / aisA karane para bhI vaha utkRSTa anaMtAnantaka kA pramANarUpa nahIM hotI hai / isaliye usameM kevala jJAna aura kevaladarzana kI jitanI bhI paryAya haiM, ve saba aura usameM joDI jAtI hai-taba kahIM utkRSTa anaMtAnantaka kA pramANa rAzi Ave tene pharI varga kare ane je rAzi Ave tene pharI varga kare A pramANe traNa vakhata varga karIne anaMta rUpa A 6 rAzione temAM umeza ho. 9 2zi me| mAcha-'siddhA nigoyajIvA' ityAdi (1) samasta siddha, (2) sUma bAdara rU5 samasta nigoda jIva. (3) pratyeka ane sAdhAraNa anaMtakAya rU5 samasta vanaspati jIva, (4) kAla atIta, anAgata, ane patabhAna 4 35 samaya zi. (5) sa pudagala dravya samUDa mana (6) samasta kAlakAkAzanI pradeza rAzi. A rIte traNa vAra vagIkRta jaghanya anaMtakamAM A siddhAdikanI je pratyeka anaMta rAzi pramANe che-te umeravI joIe. A rIte karavAthI je rAzi utpanna thAya te rAzine pharI pahelAnI jema traNa vakhata varga kare joIe. Ama karavAthI te utkRSTa anatAnantanI pramANa rUpa hoto nathI. eTalA mATe temAM kevaLajJAna ane kevaladarzananI jeTalI paryAya che, te sarva temAM umeravAmAM Ave che, tyAre For Private And Personal Use Only
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 80 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvAra sUtre siddhA 1 nigoyajIvA2 vaNassaI 3 kAla4 puggalAcetra5 / savvamalogAgAsaM6, chappete'NaM pakkhevA // ' chAyA - siddhA nigodajIvAH vanaspatayaH kAlaH pudgalAcaiva / sarvo'lokAkAzaH paDapyete 'nantapakSepAH // iti || . triHkRtvo vargIkRte jaghanyakAnantake siddhAdayaH pratyekamanantAH paDapi rAzayaH prakSipyante / tata yo rAzi japate sa punarapi triHkRtvaH pUrvavad vargIkriyate, tathApi utkarSakam anantAnanta na bhavati / tatastatra kevalajJAna kevaladarzana paryAyAH prakSipyate / evaM ca sati utkarSa kamanantAnantakaM bhavati / idaM ca sarvavastusaMgrAhakam | ataH paraM saMkhyAviSayasya vastunaH sattA nAstIti / atrAgame tu ajaghanyAnutkarSakamevAnantAnantakamuktam | utkarSakamanantAnantaka tu nAtra vivakSitam / ato'tra sUtre yatra kutrApi anantAnanvakamuktaM tatra sarvatrApi ajaghanyAtuskarSa' bhavatIti / tadeva savidhamananta prarUpitam / itthaM ca sabhedA gaNanAsaMkhyA prarUpiteti sUcayitumAha-sevA gaNanA saMkhyeti // sU0 233 // 1 / hotA hai / yaha utkRSTa anantAnantaka samastavastuoM kA saMgrAhaka hotA hai / isake bAda saMkhyA kI vastu kI sattA nahIM hai / arthAt koI aisI vastu avaziSTa nahIM rahatI jo isa utkRSTa anaMtanaMtaka rUpa gaNanA meM viSayabhUta na ho cukI ho| yadi koI aisI vastu hI na ho to usakA kharaviSANa ke jaisI koI sattA nahIM mAnI jA sakatI / yahA~ Agama meM to ajaghanya anutkRSTa ko hI anantAnantaka kahA gayA hai / utkRSTa anaMtAnaMnaka to yahAM vivakSita hI nahIM huA hai| isaliye sUtra meM jahAM kahIM para bhI anantAnantaka kA pATha Ave vahA~ sarvatra ajaghanya anutkRSTa anaMtAnaMtaka hI samajhanA cAhiye / isa prakAra aSTabheda For Private And Personal Use Only utkRSTa ana tAna takanuM pramANu thAya che. A utkRSTa anatAna'taka samasta vastuonA sagrAhaka hAya che. enA pachI saMkhyAnI vastunI sattA nathI. eTale ke koi evI vastu khAkI raDetI nathI ke je A utkRSTa anaMtA nAtaka rUpa gaNanAmAM viSayabhUta na thai cUkI hoya, je kAI evI vastu ja na hAya te| tenI kharivaSANunI jema kei sattA ja mAnavAmAM AvatI nathI. ahI AgamamAM te ajadhanya anubhRSTane kahevAmAM Avela che. utkRSTa anatAna taka te| ahI nathI. ethI sUtramAM jyAM kahI paNu anaMtAna takanA pATha Ave che, tyAM badhe ajaghanya atkRSTa anaMtAna taka ja samajavuoIe. A rIte aSTa bheda ja ana tAna taka vikSita ja thayela
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA sUtra 237 bhAvasaMkhyAnirUpaNam 85 mUlam-se kiM taM bhAvasaMkhA? bhAvasaMkhA-je ime jIvA saMkhagainAmagottAI kammAiM vedeti / se taM bhaavsNkhaa| se taM sNkhaapmaanne| se taM bhAvappamANe / se taM pamANe pamANetti payaM samattaM ||suu.237|| chAyA-atha ke te bhAvazaGkhAH ? mAtra zaGkhA:-ya ime jIvAH zaGkhagatinAmagotrANi karmANi vedayanti / ta ete bhAvazaGkhAH / tadetat saMkhyApramANam / tade tad bhAvapamANam / tadetat pramANam / pramANeti padaM samAptam ||suu0 237 // sahita anaMtaka kI prarUpaNA kiyaa| isa prarUpaNA se bheda sahita gaNanA saMkhyApUrva se prarUpita ho cukI // sU0 236 // 'se kiM taM bhAvasaMkhA' ityAdi / zabdArtha--(se kiM taM bhAvasaMkhA?) he bhadanta ! ve bhAvazaMkha kyA haiM ? (bhAvasaMkhA) uttara--bhAvazaMkha isa prakAra se haiN| (je ime jIvA saMkha gahanAma gotAI kammAI vedeti-se taM bhAvasaMkhA) je| ye jIva ki-'jinheM kevalI bhagavAn pratyakSa se jAna rahe haiM yA jo loka kI pratIti ke viSayabhUta bane hue haiM aura Ayu Adi prANoM se yukta bane hue haiM tathA jo udayarUpa meM zaMkhaparyAya ke yogya tiryagati Adi nAma karma ko aura nIca gotra ko veda rahe haiM-bhoga rahe haiM-ve bhAvazaMkha jIva hai| (se taM saMkhApamANe-se taM bhAvapamANe se taM pamANe-pamANetti payaM samatta) isa prakAra saMkhyAna pramANa samApta ho cukA / isakI samApti hone para sahita anaMtakanuM prarUpaNa karyuM. A prarUpaNathI bheda sahita gaNanA saMkhyA pUrNa rUpathI prarUpita thaI gaI che. e sUtra-236 che 'se kiM taM bhAva saMkhA' ityAdi / zahAtha---(se kiM taM bhAva saMkhA ?) 3 mahanta ! te sAzana zu'che ? (bhAvasa khA) uttara-mA 5 mA pramANa cha. (je ime jIvA saMkha gainAmagotAI kammAiM vedeti-se ta bhAvasaMkhA) 2 mA vo hai mana pakSI bhagavAna pratyakSa rUpamAM jANI rahyA che. athavA jeo lekapratItinA viSaya bhUta thayela che ane Ayu vagere prANothI yukta thayelA che, temaja je udaya rUpamAM zaMkha paryAya gya tiryagU gati Adi nAma karmane ane nIca jAnane vahI 2 // cha, movI 2 che, te mApa zo . (se taM saMkhApamANe se taM bhAvappamANe se taM pamANe pamANeci paya samatta) mA For Private And Personal Use Only
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra TIkA-'se ki taM' ityAdi atrA'pi 'saMkhA' zabdena zaGkhA gRhyante / saMkhyAmamANasya nAmasthApanAdi bahuvicAraviSayatvAdeva guNapramANataH pRthaguktiH / anyathA saMkhyAyA api guNa. tvAd guNapramANa eSa tasyAntarbhAvaH syaaditi| ziSyaH pRcchati-atha ke te bhAvazaGkhAH ? iti| uttarayati-bhAvazaGkhAstu ya ime kevalipratyakSA lokamatItA vA jIvAH AyuH-prANAdi yuktAH zaGkhagatinAmagotrANi karmANi-zaGkhagati nAmagotrazabdeneha zaGkhapAyogyaM tiryaggatinAma gRhya te, tasya copalakSaNatvAd bhAvapramANa bhI samApta ho cukaa| isakI samApti hote hI samasta pramANa dvAra bhI samApta ho gyaa| __ bhAvArtha--yahAM 'saMkhA' yaha zabda bahuvacanAnta hai-isakA artha zaMkha hai| saMkhyA pramANa kA jo guNapramANa se yaha pRthakU kathana kiyA hai usakA kAraNa yaha hai ki-'saMkhyA pramANa nAma, sthApanA, AdirUpa se bahuta vicAra kA viSayabhUta huA hai / guNapramANa meM yaha bAta nahIM hai| nahIM to phira guNarUpa hone se saMkhyA pramANa kA antarbhAva usI meM ho jaataa| ise usase pRthak kahane kI kyA AvazyakatA thI ? / isaliye yahI mAnanA cAhiye ki-'saMkhyA pramANa nAma sthApanAdirUpa prakAra ke vicAra kA viSayabhUta huA hai aura guNapramANa nahIM hai| isI kAraNa usase bhinna kathana kiyA gayA hai| zaMkhagati nAma gotra zabda se yahAM zaMkha paryAya ke prAyogya tiryaggati nAmakarma kA evaM nIca gotra kA pramANe saMkhyA pramANa samApta thaI gayuM. AnI samApti thavAthI bhAva pramANa paNa samApta thayela jANavuM. nApA-maDI saMkhA' mA samayayanAnta cha. maane| Adeg 5 thAya che. saMkhyA pramANunuM je gugapramANathI A pRthak kathana karavAmAM AvyuM che, tenuM kAraNa A che ke "saMkhyA pramANe nAma, sthApana Adi rUpathI bahu ja vicArane viSaya thaI gayela che. guNa pramANamAM A vAta nathI. nahIMtara guNarUpa hovAthI saMkhyA pramANane atarbhAva temAM ja thaI jAta. te ane tenAthI pRthaka rUpamAM kahevAnI zI AvazyakatA hatI. ethI eja mAnavuM gya che ke "saMkhyA pramANu nAma sthApanAdi rUpa aneka prakAranA vicAronA viSayabhUta thayela che. ane guNa pramANe thayela nathI. A kAraNathI ja tenuM tenAthI bhinna kathana karavAmAM AvyuM che. zaMkha gati nAma gotra zabdathI ahIM zaMkha paryAyanA prAyogya For Private And Personal Use Only
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 238 vaktavyatAdvAranirUpaNam 687 dvIndriyajAtyaudArikazarIrAGgopAGgAdInyapi gRhyante, tatazca zaGkhamAyogyaM tiryaggatyAdinAmakarmanIcairgotralakSaNaM gotrakarma ca vipAkato vedayanti anubhavanti, ta ucynte| prakRtamupasaMharati-tadetad bhAvapramANamiti / itthaM sabhedaM saMkhyA pramANaM prarUpitamiti sUcayitumAha-tadetat sNkhyaapmaannmiti| itthaM sabhedaM bhAva pramANaM nirUpitamiti sUcayitumAha-tadetad bhAva pramANamiti / itthaM ca samasta ghamANadvAramupasaMhRtamiti sUcayitumAha-tadetat pramANamiti / amumevArtha spaSTayitumAha-pramANeti padaM samAptamiti / sampUrNa pramANadvAramityarthaH // 50 237 / / atha kramamAptamupakramasya caturtha bhedaM vaktavyatAdvAraM nirUpayati mUlam-se kiM taM vattavvayA ? vattavayA-tivihA paNNattA, taM jahA-sasamayavattavvayA parasamaya kttavvayA ssmyprsmyvttvbyaa| se kiM taM sasamayavattavvayA? sasamayavattavvayA-jattha NaM sasamae Aghavijai paNNavijai parUvijjai dasijjai nidaMsijjai uvNdsijji| se taM ssmyvttvyyaa| se kiM taM parasamayavattavvayA ? parasamayavattavyayA-jattha NaM parasamae Aghavijjai jAva uvadaMsijjai / se taM parasamayavattavvayA / se kiM taM sasamayaparasamayavattavvayA ? sasamayaparasamayavattavvayAjastha NaM sasamae parasamae Adhavijjai jAva uvadaMsijjai / se taM sasamayaparasamayavattavvayA / iyANI koNao kaM vattavvayaM icchai ? tattha NegamasaMgahavavahArA tivihaM vattavvayaM icchaMti, taM jahA-sasamayavattavvayaM parasamayavattavvayaM sasamayaparasamayavatta grahaNa huA hai| upalakSaNa hone se isase dvIndriya jAti, audArika zarIra audArika aMgopAGga Adi gRhIta hue hai // sU0 237 / / tiryagati nAma karmanuM ane nIca zetranuM grahaNa thayela che. upalakSaNa hovAthI AnAthI zrIndriya jAti audArika zarIra, dArika aMgopAMga vagere paNa gRhIta thayela che. je sU. 237 che For Private And Personal Use Only
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogadvAraste vvyN| ujjusuo duvihaM vattavvayaM icchai, taM jahA-sasamayavattavvayaM parasamayavattavvayaM / tattha NaM jA sA sasamayavattavvayA sA sasamayaM paviTA, jA sA parasamayavattavbayA sA parasamayaM paviTA, tamhA duvihA vattavvayA, nasthi tivihA vttvyaa| tiNi sadaNayA egaM sasamayavattavvayaM icchaMti, natthi parasamayavattavvayA, kamhA? jamhA parasamae aNaTe aheU asAve akirie ummagge aNuvaese micchAdasaNamitikaTu, tamhA savvA sasamayavattavvayA, Natthi parasamayavattavvayA, Nasthi ssmyprsmyvttvvyaa| se ttaM dattavyayA ||suu0 238 // chAyA-atha kA sA vaktavyatA? vaktavyatA-trividhA prajJaptA, tadyathAsvasamayavaktavyatA parasamayavaktavyatA svsmyprsmyvktvytaa| atha kA sA saptamayavaktavyatA? svasama pavaktavyatA yatra khalu svasamayaH AkhyAyate prajJApyate prarUpyate dayate nidazyate upadazyate / sA eSA svsmyvktvytaa| atha kA sA parasamayavaktavyatA? parasamayavaktavyatA-yatra khalu parasamaya: AkhyAyate yAvat upadazyate / saiSA prsmyvktvytaa| atha kA sA svasamayaparasamayavaktavyatA ? svasamayaparasamayavaktavyatA-yatra khalu samayaH parasamayaH AkhyAyate yAvat upadazyate / sA eSA svsmyprsmyvktvytaa| idAnI ko nayaH kAM vaktavyatAmicchati ? tatra naigamasaMgrahavyavahArAH tri vidhAM vaktavyatAmicchanti ? tadyathA-svasamayavaktavyatA parasamayavaktavyatA svasa mayaparasamayavaktapatAm / RjumUtraM dvividhAM vaktavyatA micchati, tadyathA-svasamayavaktavyatAM parasamayavaktavyatAm / tatra khala yA sA svasamayavaktavyatA sA svasa. mayaM praviSTA, yA sA parasamayavaktavyatA sA paramamayaM prvissttaa| tasmAt dvividhA vaktavyatA, nAsti trividhA vaktavyatA / trayaH zabdanayAH ekAM svasamayavaktavyatA micchanti, nAsti parasamayavaktavyatA / kasmAt ? yasmAt parasamayaH anarthaH ahetuH asadbhAvaH akriyaH unmArgaH anupadezo mithyAdarzana miti kRtvA, tasmAt sarvA svasamayavaktavyatA, nAsti prsmyvktvytaa| nAsti svasamayavaktavyatA sA eSA vktvytaa||muu0238|| For Private And Personal Use Only
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA sUtra 238 vaktavyatAdvAranirUpaNam TIkA-'se ki taM' ityAdi atha kA sA vaktavyatA ? iti shissyprshnH| uttarayati-vaktavyatA adhyayanAdiSu eka kasya avayavasya yathAsamavaM yat pratiniyatArthakathanaM tadrUpA, sAca sva samayavaktavyatA parasamayavaktavyatA svasamayaparasamayavaktavyatA ceti trividhA tatra svasamayavaktavyatA evaM vijJeyA, yathAhi-yatra khalu vaktavyatAyAM svasamayA= aba sUtrakAra upakrama ke krama prApta caturtha bheda kA ki-'jo vaktavyatA dvAra rUpa hai' nirUpaNa karate haiM-- 'se kiM taM vattavayA ? ityAdi / zabdArtha-(se ki ta kttavvayA ?) he bhadanta ! pUrvaprakrAnta vaktavyatA kA kyA svarUpa hai ? uttara-'adhyayana AdikoM meM pratibaddha eka eka avayava kA yathA saMbhava pratiniyata artha kA kathana karanA isakA nAma vaktavyatA hai| aura yaha (vattavvayA) vaktavyatA (tivihA) tIna prakAra kI (paNNasA) kahI gaI hai| (taM jahA) usake ve prakAra ye haiM-(sasamayavattavvayA) svasamayavaktavyatA (parasamayavattavdhayA) parasamayavaktavyatA (sasamayaparasamayavattavyayA) aura svasamayaparasamayavaktavyatA / (se kiM taM sasamayavattavvayA) he bhadanta ! svasamayavaktavyatA kyA hai ? uttara-(sasamaravattavyA ) svasamayadattavyatA isa prakAra se hai have sUtrakAra upakamanA kama prApta caturtha bhedanuM ke je vaktavyatA dvA2 35 che.' ni3595 42 che-- se ki taM vattavvayA 1 ityAdi zA--(se ki taM vattavvayA ?) he mata ! pU nta qxtavyatA svarUpa kevuM che? uttara--adhyayana AdikamAM pratibaddha eka eka avayavanA yathA sasa pratiniyata atharnu 4thana 42, 14tavyatA che. anemA (vattavyayA) 1tavyatA (tivihA) traya prA2nI (paNNattA) 42vAmA bhAvI cha. (taM jahA) sanA re| mA pramANe che. (sasamayavattavvayA) 21samaya tavyatA, (parasamayavattavvayA) 52samayavatavyatA (sasamayaparasamayakttavvayA) bhane samaya 52samayatavyatA. (se kiM taM sasamayavattavvayA) mata! 21 samaya vaktavyatA zuM che? uttara--(sasamayavattavvayA) 21 samaya 1tavyatA mA pramANe che. a0 87 For Private And Personal Use Only
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre svasiddhAnta AkhyAyate-yathA paJca astikAyAH, tadyathA-dharmAstikAya ityaadi| tathA prajJApyate yathA gatilakSaNo dharmAstikAya ityaadi| tathA-prarUpyate-yathA sa dharmAstikAyo'saMkhyeyapradezAtmakAdisvarUpa iti / tathA daryate-dRSTAntadvAreNa kathyate, yathA matsyAnAM gatimayojaka jalamiti / tathA-nidaryate-upanayadvAreNa kathyate, yathA-tathaivaiSo'pi dharmAstikAyo jIvapudgalAnAM gatipayojaka iti / tathA-upadazyate itthaM spasamayavaktavyatA sarvathA nirUpyate iti / 'AdhavijaI' ityAdi padAnAmiyaM vyAkhyA digdarzanamAtra meva / evameva sUtrAvirodhenA(jattha NaM sasamae AghavijjA, paNgavijjai, parUvijanada, iMsijjai, nidaMsijjai, uvadaMsijjai-se taM sasamayavattavayA) jahAM para svasiddhAnta kA kathana kiyA jAtA ho, jaise 'dharmAstikAyAdirUpa pAMca astikAya haiN| jahAM sva siddhAnta kI prajJApanA kI jAtI ho-jaise 'jIva aura pudgala kI gati meM sahAyaka jo hotA hai vaha dharmAritakAya hai' ityAdi / jahA~ para svasiddhAnta kI prarUpaNA kI jAtI ho-jaise-'dharmAstikAya asaMkhyAta pradezAdi svarUpa haiM / jahAM para svasiddhAnta dRSTAnta dvArA kahA jAtA ho-jaise-machaliyoM ko calane meM sahAyaka jala hotA hai| jahAM para upanaya dvArA svasiddhAnta puSTa kiyA jAnA ho-jaise-jIva pudgaloM ko calane meM vaise hI sahAyaka dharma dranara bhI hotA hai| isa prakAra jahAM para sarva prakAra se svasamaya vaktavyatA kA nirUpaNa kiyA jAtA ho, vaha svasamayavaktavyatA hai, yaha vyAkhyA kevala samajhAne ke liye hI (jattha NaM salamae Apavijai, paNNa vijjai, parUvijja i, daMsijjai, nidasijjai, uvadaMsijjai, se taM sasamayavattavyayA) yAM svasiddhAntanu kathana karavAmAM Avela che, jema ke 'dhamastikAyAdirUpa pAMca astikA che? jyAM svasiddhAntanI prajJApanA karavAmAM AvatI hoya, jemake "jIva pudgala gatimAM je sahAyaka hoya che, te dharmAstikAya che' ItyAdi jyAM svasiddhAntanI prarUpaNA karavAmAM AvatI hoya, jemake "dharmAstikAya asaMkhyAta pradezAdi svarUpa che. jyAM svasiddhAMta daSTAMta vaDe kahevAmAM Avato hoya jemake mAchalI ene cAlavAmAM jaLa jema sahAyaka hoya che. jyAM upanaya vaDe svasiddhAMta puSTa karavAmAM Avato hoya, jema-jIva pudgalene cAlavA mATe sahAyaka dharma dravya paNa hoya che. A pramANe jyAM sarva prakArathI svasamaye vaktavyatAnuM ni359 42vAma mAtu DAya, te 21samaya1tavyatA' che. mahI' 4 'Agha. For Private And Personal Use Only
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - anuyogacandrikA TIkA sUtra 238 vaktavyatAdvAranirUpaNam 'nyApi vyAkhyA kAryeti / saipA svasamayavaktavyatA bodhyeti / tathA-parasamaya. vaktavyatA evaM vijJeyA, yathAhi-yatra khalu vaktavyatAyAM parasamayaH anyamata siddhAnta AkhyAyate yAvadupadaryate / yathA sUtrakRtAGgasya prathame'dhyayane saMti paMcamahanbhUyA, ihamegesi aahiyaa| puDhavI AU teU vA, vAU AgAsapaMcamA // 1 // ee paMcamahanbhUyA, tebho egotti AhiyA / aha tesiM viNAseNa, viNAso hoi dehiNo // 2 // chAyA-santi paJca mahAbhUtAni, iha ekepAm AkhyAtAni / pRthivI Apastejo vA vAyurAkAzaH paJcamaH // 1 // etAni pazca mahAbhUtAni tebhya eka iti AkhyAtam / atha teSAM vinAzena vinAzo bhavati dehinaH // 2 // iti // prakaTa kI gaI haiM-isI prakAra se ina padoM kI aura bhI prakAra se vyAkhyA kara lenI cAhiye-parantu vyAkhyA karate samaya yaha dhyAna rakhanA cAhiye ki-'usameM siddhAnta se virodha na aave| (se kiM taM parasamaya: vattavvayA) he bhadaMta ! parasamayavaktavyatA kyA hai ? uttaraH-(parasamayavattavyayA) para samayavaktavyatA isa prakAra se hai (jastha NaM parasamae AdhavijjA, jAva uvadaMsijjai) jisa vaktavyatA meM parasamaya-anyamata kA siddhAnta kahA jAtA hai yAvat upadarzita kiyA jAtA hai| (se taM parasamayayattazyA ) vaha parasamayavaktavyatA hai| jaise sUtrakRnAGga ke prathama adhyayana meM yaha lokAyati koM kA siddhAnta ina do gAthAoM dvArA kahA gayA hai-ki-'saMti paMcamahanbhUyA' ityAdi vikasa' vagere padanI A vyAkhyA phakata samajAvavA mATe ja prakaTa Avela che. A pramANe A padenI bIjI rIte paNa, vyAkhyA karI levI joIe. paraMtu vyAkhyA karatI vakhate A vAta dhyAnamAM rAkhavI joIe ke "temAM siddhAMtanAM sAthai vizeSa na DAya' (se ki taM parasamayavattavvayA) mahanta ! 52samaya vaktavyatA zuM che ? uttara-( parasamayavattavayA ) 52samaya1tavyatA mA prabhArI cha. (jattha NaM parasamae Adhavinai, jAva ubadasijjai) 2 patavyatAmA 52samaya anyamatanA siddhAntanuM kathana hAya yAvatu upadarzita karavAmAM Ave che. (se taM parasamayavattavyayA) 52samaya 10yatA cha. ma sUtratAMnA prathama adhyayanamAM kAtikane siddhAnta A be gAthAo vaDe kahevAmAM Ave cha. hai 'saMti paMcamahAbhUyA' yA . thaasaan| ma mA pramANe cha. mA For Private And Personal Use Only
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra asya gAthA dvayasyAyamartha:-iha-bhatra loke ekeSAM keSAMcit paratIthikAnAM mate sakalalokavyApIni paJca mahAbhUtAni AkhyAtAni-uktAni santi / tAni pazca mahAbhUtAni tu pRthivI, ApaH, tejaH, vAyuH, vA-tathA vA zabdo'tracArthe, paJcama: AkAzaveti // 1 // yAnyetAni pazca mahAbhUtAni poktAni santi, tadavyatiriktA eva jIvAH, natu tad vyatiriktAH, iti sUcayitumAha-'ee' ityAdi etAni= anantaroktAni pRthivyAdIni yAni paJca mahAbhUtAni santi, tebhyaH-zarIrarUpeNa pariNatebhyaH paJcabhyo mahAbhUtebhya ekaH kazcit cidrUpo mahAbhUtAvyatiriktaAtmA bhavati, natu mahAbhUtavyatirikta iti AkhyAtam / atha teSAM paJcamahA bhUtAnAM vinAzena dehino jIvasyApi vinAzo bhAtIti / jIvasya paJcamahAbhUtA. vyatiriktatvAva, paJcamahAbhUtAnAM vinAze jIvasyApi vinAzo bhavatIti bhAvaH / ayaM lokAyatikAnAM siddhAntaH / ato'yaM parasiddhAntaH / evaMvidhaH parasiddhAnto patra khalu vaktavyatAyAmAkhyAyate yAvadupadaryate sA eSA vaktavyatA parasamayavaktaina gAthAoM kA artha isa prakAra se hai-isa loka meM kitane paratIthikoM ke mata meM sakalaloka vyApI paMca mahAbhUta kahe gaye haiM / ye paMca mahAbhUta -pRthivI, jala, teja, vAyu, AkAza haiN,| ina paMcamahAbhUtoM se jIva avyatirikta abhinna haiM-bhinna nahIM haiN| jaba ye paMcamahAbhUta zarIrarUpa se pariNata hote haiM-taba ina se eka jIva nAmakA padArtha utpanna ho jAtA hai| aura saba ye paMcamahAbhUta vinAza ko prApta hote haiM, taba inake saMyoga se janya jIva bhI naSTa ho jAtA hai| kyoMki jIva paMcamahAbhUto se abhinna hai-isaliye unake vinAza meM jIva kA bhI vinAza hotA hai| aisA yaha siddhAMta lokAyatikoM-cAkoM kA hai| jainoM kA nahIM-isaliye yaha parasiddhAnta hai| isa prakAra kA parasiddhAnta jisa vaktavyatA meM kahA gayA ho yAvat uparzita kiyA ho, aisI vaha lekamAM keTalA paratIthike nA matamAM sakalaleka vyApI pAMcamahAbhUta kahevAmAM Avela che. e pAMcamahabhUta-pRthviI , jala, teja, vAyu ane AkAza che. A pAMcamahAbhUtethI jIva adhyatirikta-abhinna che-bhinna nathI. jyAre e paMcamahAbha zarIrarUpamAM pariNata thAya che. tyAre emanAthI eka jIva nAme padArtha utpanna thAya che. ane jyAre e pAMcamahAbhUte vinaSTa thAya che, tyAre emanA saMgathI utpanna thayela che paNa naSTa thaI jAya che, kemake jIva pAMcamahAbhUtothI abhina che. eTalA mATe emanA vinAzamAM jIvane paNa vinAza thAya che. e A siddhAMta lekAyatikocAke che, jene nathI. ethI A parasiddhAnta che. A jAtane parasiddhAnta je vaktavyatAmAM kahevAmAM For Private And Personal Use Only
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 238 vaktavyatAdvAranirUpaNam vyatA bodhyA / atrA'pi 'AkhyAyate' ityAdi kriyApadAnAmarthaH pUrvavat yathAyogyaM svadhiyA kalpanIya iti / tathA-svasamayaparasamayavaktavyatA evaM vijJeyA, yathAhi yatra khalu vaktavyatAyAM svasamayaH parasamayazca AkhyAyate yAvat upadayate / yathA 'AgAramAvasaMtA vA AraNNA vAvi pnciyaa| imaM darisaNamAvannA, sacadukkhA vimuccaI' // chAyA-AgAramAvasanto vA AraNyA vA'pi prbjitaaH| idaM darzanamApanAH sarvaduHkhebhyo vimucyante ||iti // asamarthaH-AgAraMgRham AvasantaH-gRhasthA ityarthaH, vA athavA AraNyAH-tApavaktavyatA parasamayavaktavyatA hai, aisA jAnanA cAhiye / yahAM para bhI 'AkhyAyate' Adi kriyApadoM kA artha pUrva ke jaisA yAthAyogya buddhi se lagA lenA caahiye| (se kiM te sasamayaparasamayavattavyayA?) he bhadanta ! svasamaya parasamayavaktavyatA kyA hai ? uttara--(sasamayaparasamayavattavvayA ) svasamayaparasamayavaktavyatA isa prakAra se hai-(jatthaNaM sasamayaparasamae Avijjai, jAva uvadaMsijai-se taM sasamayaparasamayavattavvayA) jisa vaktavyatA meM svasiddhAnta aura parasiddhAMtakA kathana Adi ho vaha svasamayaparasamayavaktavyatA hai / jaise 'AgAramAvasaMtA ityAdi zloka dvArA siddhAnta dikhalAyA gayA hai| isameM yaha prakaTa kiyA gayA hai, ki-'jo vyakti ghara meM rahate haiM arthAt Avela hoya yAvat upadarzita karavAmAM Avela hoya evI te vakatavyatA, 52samaya1tavyatA cha, mAma taya nase. maDI 56'AkhyAyate' vagere kriyApadano artha pUrvanI jema yathAyogya potAnI buddhivaDe besADI khevana. (se kiM taM sasamayaparasamaya vattavvayA ?) 8 mahanta ! 25samaya parasamaya vakatavyatA zuM che ? uttara--(samamayaparasamayavasavvayA) 21samaya 52samaya tavyatA sA pramANe cha-(jattha NaM sasamayaparasamayaM Adhavijjai, jAva uvadaMsijjai-se taM sasamayaparasamayavattavvayA) 2 1tavyatAmA svasiddhAnta bhane 52siddhAMtanu atha vagere hAya, te 51samaya 52samaya 1tavyatA che. rebha 'AgAramAva. saMtA' vagere / 13 siddhAnta matAvAmA mAvasa che. mAmA mATa karavAmAM Avela che ke "je mANase gharamAM rahetA hoya, teo gRhastha For Private And Personal Use Only
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zya anuyogadvArasUtre sAdayaH, api vA matrajitAH = zAkyAdaya idam = asmadIyaM darzanam = matam ApannAH AzritAH santaH sarvadu khebhyaH - zArIramAnasasakala duHkhebhyo vimucyante iti / idaM vacanaM yadA jainAH pratipAdayanti tadA strasamayavaktavyatA bhavati / yadA tu sAkhyAH pratipAdayanti tadA parasamayavaktavyatA bhavatIti / prakRtamupasaMharati saiSA svasamayaparasamayavaktavyatA bodhyA / 'AkhyAyate' ityAdi padAnAmarthaH pUrvavat yathAyogyaM svadhiyA kalpanIya iti / sampati vaktavyatAmeva saptabhirnayai vicArayati - 'iyANI ko nayaH' ityAdi / idAnIM = trividhavaktavyatAnirUpaNAnantaraM ko nayaH saptasu nayeSu ko nayaH kAM vaktavyatAm icchati ? iti / itthaM gRhastha haiM / athavA jo ghara chor3akara jaMgala meM rahate haiM- aise tApasa Adi, athavA jo prabrajita zAkyAdijana haiM, ve saba yadi hamAre siddhAnta ko mAnya kara lete haiM to zArIrika evaM mAnasika jo samasta duHkha hai| unase sarvathA vimukta ho jAte haiM / isa kathana ko jaba jaina pratipAdita karate haiM / taba isa kathana meM sva samayavaktavyatA hotI hai aura jisa samaya isI kathana ko sAMkhya Adi pratipAdita karate haiM, taba isa kathana meM para samayavaktavyatA hotI hai / isa prakAra yaha svasamaya parasamayavaktavyatA hai / yahAM para bhI ina 'AkhyAyate' Adi kriyApadoM kA artha apanI buddhi se pahile ke jaisA yathAsaMbhava lagA lenA cAhiye / aba sUtrakAra isI vaktavyatA kA sAta nayoM dvArA vicAra karane ke abhiprAya se prerita hokara kRta ziSya prazna ke uttara meM kahate haiM ki (iyANIM ko Nao kaM vattavvayaM iccha) hama yaha kahate haiM ki-' kauna naya ina tIna vaktavyatAoM meM se cheH athavA jevA ghara cheADIne jagaleAmAM rahe che, evA tApasa vagere athavA je pravrujita zAkayAdijane che, te sarve jo amArA siddhAntane mAnya karI le tA, zArIrika ane mAnasika je samasta du:kheA che, temanAthI sarvathA vimukta thai jAya che. A kathanane jyAre jainopratipAdita kare che. tyAre A kathanamAM strasamaya vakatavyatA hoya che ane je samaye eja kathanane sAMkhya Adi pratipAdita kare che, tyAre A kathanamAM parasamaya vakatavyatA che. ahI 5975 mA 'AkhyAyate' vagere priyAhona artha svaNNuddhidhI paDesAnI bhemana yathAceAgya rIte besADI leve joie. have sUtrakAra e ja vakatavyatA viSe sAta naye| vaDe vicAra karavAnI IcchAthI prerita thaI ne ziSyavaDe karAyela praznanA uttaramA uDe cheDe (iyANI ko Nao kaM vaktavvayaM iccha3) 'prayo naya A traNa vakatavyatAeAmAMthI kai vakatavyatAne aMgIkAra kare che,' te batAve che For Private And Personal Use Only
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 238 vaktavyatAdvAranirUpaNam ziSyeNa pRSTo gururAha -'tattha' ityAdi / tatra nayasaptakamadhye naigamasaMgrahavyava hArAstrividhAmapi vaktavyatA micchanti, naigamasya anekagamaparatvAt , saMgrahasya sathisaMgrAhakatvAta, vyAhArasya ca lokavyavahAraparavAt / RjusUtrantu svapamayavaktavyatAM parasamayayaktavyatAM ceti dvividhAmeva vaktavyatAmicchati / atra hetumAha-'tattha' ityAdi, tatra-tRtIyavaktavyatAbhede khalu yA sA svasamayavaktavyatA sA sasamayaM praniSTA-vaktavyatAyAH prathame bhede'ntarbhUnA / yA tu parakisa vaktavyatA ko aMgIkAra karatA hai ?' lo kahate haiM (tastha NegamasaMgahayavahArA tivihaM vattavvayaM icchaMti) sAta nayoM meM jo naigamanaya saMgrahanaya aura vyavahAra naya ye tIna naya haiM, ve to tInoM prakAra kI vaktavyatA ko svIkAra karate haiM kyoMki naigamanaya aneka gamoM meM tatpara hotA hai-arthAt naigamanaya aneka prakAra se vastu kA pratipAdana karatA hai-isakI dRSTi meM (taM jahA sasamaya0) svasamayavaktavyatA bhI ThIka hai, parasamayavaktavyatA bhI ThIka hai aura svaparasamayavaktavyatA bhI ThIka hai| isI prakAra sarvArthasaMgrAhaka hone se saMgrahanaya aura loka vyavahAra ke anusAra pravRtti karane meM tatpara hone ke kAraNa vyavahAranaya bhI ina tInoM vaktavyatAoM ko mAnya rakhatA hai / (ujjusumo duvihaM vattavvayaM icchai, taM jahA saptamayavattavyaM, parasamayavattavvayaM) RjusUtra naya svasamayavaktavyatA aura parasamayavaktavyatA ina do vaktavyatAoM ko mAnya rakhatA hai| kyoMki (tatya NaM jA sA sasamayavattavyayA sA sasamaya paviThThA) tIsarI jo svasamaya parasamayavaktavyatA hai usameM (tattha NegamasaMgahavavahArA tivihaM vattavyaya icchaMti) sAta nobhA 2 namaH naya, saMgraha naya, ane vyavahAra naya A traNa na che, te te traNe prakAranI vakatavyatAmAne che. kemake gamana aneka gAmomAM tatpara hoya che, eTale nigamanaya aneka prakArathI vastunuM pratipAdana kare che. A nayanI daSTie (taM jahA sasamaya0) svasabhayatavyatA 5y 88 cha, 52samaya 14tavyatA5] ThIka che, ane svaparasamaya vakatavyatA paNa ThIka che. A pramANe sarvArtha saMgrAhaka hovAthI saMgrahanaya ane lekavyavahAra mujaba pravRtti karavAmAM tatpara hovAthI 03142 naya5 mA taNe pAtayatAsAne mAnya se che. (ujjusuo duviha vattavvaya icchai, taM sasamayavattavyaya, parasamayavattavyayaM) R sUtranaya svasaya vakatavyatA ane para vakatavyatA A be vaktavyatAone mAnya rAkhe che. bha. (tattha NaM jA sA sasamayavattavvayA sA sasamaya paviTThA) zrI 2 For Private And Personal Use Only
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogadvArasUtre samayavaktavyatA sA parasamayaM praviSTAvaktavyatAyA dvitIye bhede'ntrbhuutaa| itthaM caitanayamate tRtIyA vaktavyatA nAsti, tasmAdetannayamate dvividhA vaktavyatA bodhyeti| tathA-trayaH zabdanathAH zabdasamabhirudaivaMbhUtAkhyA vizuddhatamatvA dekAM svsmyvktvytaamevecchnti| eSAM mate parasamayavaktavyatA nAsti / kasmAt parasamayavaktavyatA nAsti ? ityAha-yasmAt parasamayaH anarthaH, para samayasyAnarthatvaM tu 'nAstyevAtmA' ityanarthapratipAdanaparasyAt / Atmano nAstisvasyAnayatvaM ca Atmano'bhAve tatmatiSeyAnu patteH / uktaMcase svasamaya vaktavyatA ke prathama bheda meM antarbhUta ho jAtI hai aura (jA sA parasamayamvattayA sA parasamayaM paviTThA) jo parasamayavaktavyatA hai vaha vaktavyatA ke dvitIya bheda meM antarbhUta ho jAtI hai / (tamhA. duvihA vattavvayA, nasthi tivihA vattavvayA) isaliye vaktavyatA do prakAra kI hai, tIna prakAra kI nahIM hai / (tiNi sahaNayA egaM sasamayacattavvayaM icchati) zabda, samabhirUDha evaMbhUna ye jo tIna zabdanaya haiM, ve vizuddha matavAle hone ke kAraNa eka svasamaya vaktavyatA ko hI mAnya rakhate hai, inake matameM parasamayavaktavyatA nahIM haiN| (jamhA) kyoMki (parasamae aNaDhe, aheU, asambhAve, akirie, ummagge, aNuvae se, micchAdasaNamiti kaTu-tamhA, samvA sasamayavattavvayA, Nasthi parasamayavattavdhayA, Nasthi sasamayaparasamayavattavvayA) parasamaya 'nAstyevAtmA' AtmA nahIM hai / ityAdirUpa se anartha ke pratipAdana meM tatpara hone ke kAraNa anarthasvarUpa hai / AtmA ke nAstitva kA pratipAdana samaya parasamaya vakatavyatA che, temAMthI svasamaya vakatavyatA, vaktavyatAnA prathamahamA mantabhUta tha ya mane (jA parasamayavattavvayA sA parasamayaM paviTTA) je parasamaya vakatavyatA che, te vakatavyatAnA bIjA bhedamAM antabhUta thaI onya che. (tamhA duvihA vattavvayA, natthi tivihA vattavvayA) merA mATe 14ta. vyatA meM pra.2nI cha, tra prA2nI nathI. (siNNi sahaNayA egaM sasamayavattavyaya icchati' za74, samali38 bhUta me traya 456 nayA cha, te vizuddha matavALA hovAthI ekaQsamaya vakatavyatAne ja mAnya rAkhe che. emanA mata bhu 52samaya 10yatA nathI. (jamhA) bha (parasamae aNaTTe, aheU, asa bhAve, akirie, ummagge, aNuvaese, micchAdasaNa mitikaTTha-tamhA, savva sasamayavattavvayA, Natthi parasamayavattavyayA, Natthi sasamayaparasamayavattavvayA) 52samaya nAstyevAtmA' mAmA nathI, tyAta 35thI anathanA pratipAinamA tatpara havA badala anarthasvarUpa che. AtmAnA nAstitvanuM pratipAdana karavuM For Private And Personal Use Only
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 624 - bhAnu yogacandrikA TIkA sUtra 238 vaktavyatAdvAranirUpaNam 'jo ciMtei sarIre, natthi ahaM sa eva hoi jIvotti / na hu jIvammi asaMte, saMsaya upAyo aNNo // chAyA-yazcintayati zarIre nAsmi ahaM sa eva jIva iti / ____na khalu jIve'sati saMzayotpAdako'nyaH ||iti|| evamanyadapi parasamayasyAnarthatvaM bodhyam / tathA-ahetuH, ahetutvaM ca parasamayasya hetvAbhAsavalena pravRttatvAt / yathA nAstyeva AtmA, atyntaanuplbdheH| ayaM ca hesvAbhAsaH, AtmaguNasya jJAnAderUpalabhyamAnatvAt / ukta'cakaranA anarthasvarUpa isaliye hai ki-'AtmA ke abhAva meM usakA pratiSedha karanA banatA nahIM hai / 'uktaMca karake jo yaha 'jo ciMteha sarIre' ityAdi 'gAthA dI gaI hai, usakA tAtparya yahI hai ki-'jo yaha vicAra karatA hai ki maiM zarIra meM nahIM hUM-vahI to jIva-AtmA hai / jIva ke abhAva meM anya padArtha saMzayotpAdaka nahIM ho sakatA hai| isI prakAra ke aura bhI anarthatA paramamaya meM jAnanI caahiye| hetvAbhAsa ke bala se pravRtta hone ke kAraNa parasamaya meM aheturUpatA hai| jaise 'nAstyevotmA atyantAnupalabdheH' 'AsmA nahIM hai yaha parasamaya hai aura yahAM jo hetu atyantAnupalabdhi hai, vaha saddhetu nahIM hai-asaddhetu-he svAbhAsa. rUpa hai / ataH isa hetvAbhAsa ke bala se pravRtta hone ke kAraNa yaha para samaya ahetusvarUpa hai| yaha hetu hetvAbhAsarUpa isaliye hai ki 'AsmA anarthavarUpa eTalA mATe che ke AmAnA abhAvamAM tene pratiSedha kare sana nali.' taya 4rIna 2 sahI 'jo ciMtei sarIre' tyAhi thA ApavAmAM AvI che, tenuM tAtparya A pramANe che ke "je A vicAra kare che ke huM zarIramAM nathI, teja jIva-AtmA che. jIvanA abhAvamAM anya padArtha saMzatpAdaka thaI zake ja nahi. A jAtanI bIjI paNa anarthatA parasamayamAM jANavI joIe. hetvAbhAsanA baLathI pravRtta thavAne lIdhe parasamaymaa ahetu 35tA cha. rebha 'nAstyevAtmA atyantA nulabdheH bhAbhA nathI. // parasamaya che, ane ahIM je hetu AtyantAnupalabdhi che te saddhatu nathI asa. hetu hetvAbhAsa rU5 che. ethI A hetvAbhAsanA baLathI pravRtta hovAne lIdhe A parasamaya ahetu svarUpa che. A hetu hevAbhAsa rU5 eTalA mATe che ke AtmAnA guNe je jJAnAdika che, temanI upalabdhi hoya che. ukauMca a0 88 For Private And Personal Use Only
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvAra 'nANAINa guNANaM, aNubhavo hoi jaMtuNo sttaa| jaha rUvAi guNANaM, uvalaMmAo ghaDAiNaM // chAyA-jJAnAdInAM guNAnAm anubhavato bhavati jantoH sttaa| yathA rUpAdi guNAnAm upalambhAd ghaTAdInAm ||ityaadi| tathA-asadbhAvaH ekAntataH kssnnbhnggaadhsdbhuutaarthprtipaadktvaatprsmyo'sdbhaavH| yuktivirodhAdasadbhUtatvam ekAntakSaNabhaGgAdevijJeyam / ukta va dhammAdhammuvaeso, kayAkayaM paramAigamaNaM ca / savvAvi hu loyaThiI, na ghaDai egaMtakhaNiyammi // chAyA-dharmAdharmopadezaH kRtAkRtaM parabhavAdi gamanaM ca / sarvo'pi khalu lokasthiti nai ghaTate ekAntakSaNike iti| ke guNa jo jJAnAdika haiM unakI upalabdhi hotI hai / 'uktaM ca 'nANA. INa guNANaM ityAdi jasA ghaTAdikoM kI upalabdhi hone se unake rUpAdi guNoM kI sattA haiM, usI prakAra se anubhava karanevAle jIva ko jJAnAdika guNoM kI sattA hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki-'upalabhyamAna rUpAdika guNoM kA samUha hI ghaTa hotA hai-usI prakAra jaya jJAnAdika guNa pratyakSa Adi pramANoM dvArA upalabdha hote haiM to, isase yaha sASita hotA hai ki-'jJAnAdika guNoM kA samUha rUpa AtmA padArtha hai| tathA parasamaya asadbhAvarUpa isaliye hai ki vaha ekAntataH kSaNabhaMga AdirUpa asadartha kA pratipAdana karatA hai / ekAntataH kSaNabhaMga Adi siddhAMta asat rUpa isaliye hai ki isameM yukti se virodha AtA hai| ukta ca 'dhammAdhammuvaeso' ityAdi ekAntataH padArtha ko kSaNabhaMga mAnane para 'nANAINa guNANaM' tyA 2 paTAnI Selo pAthI tbhn| 35|diguNenI sattA che, temaja anubhava karanArA jIvane jJAnAdika guNenI sattA che. tAtparya kahevAnuM A pramANe che ke "upalabhyamAna rUpAdika guNethI ja ghaTanI sattA pramANita thAya che, kemake rUpAdi guNene samUha ja ghaTa hoya che. te ja pramANe jyAre jJAnAdika guNa pratyakSa vagere pramANe vaDe upalabdha hoya che, te ethI A siddha thAya che ke "jJAnAdika guNene samUha rUpa AtmA padArtha che tathA parasamaya asaddabhAva rUpa eTalA mATe che ke te ekAMtataH kSaNabhaMga Adi rUpa asadArthanuM pratipAdana kare che. ekAtataH kSaNabhaMga vagere siddhAMta asat rUpa eTalA mATe che ke AmAM yukita sAthe virodha bhAve che. 6 taya 'dhammAdhammuvaeso' tyAnta ta: 56ne kSaNa For Private And Personal Use Only
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 238 vaktavyatAdvAranirUpaNam tathA prakriyA ekAntazUnyatA prtipaadnprtvaatprsmyo'kriyH| sarvazUnyatA 'bhyupagame tu kriyAkartuMrabhAvena kriyAyA asaMbhavAtparasamayasya akriyatvaM bodhyam / uktaMca savvaM sunnaM ti jayaM, paDivannaM je hi te'vi vattayA / munnA mihANa kiriyA, katturabhAveNa kahaM ghaDai / / chAyA-sarva zUnyamiti jagat matipannaM yaiste'pi vaktavyAH / ___ zUnyAbhidhAnakriyA kartRrabhAvena kathaM ghaTate ||ityaadi / dharma, adharma kA upadeza nahIM bana sakatA hai, kRta, akRta, kI bAta nahIM bana sakatI hai / evaM paraloka Adi meM gamana nahIM bana sakatA hai, tathA isI prakAra se aura bhI jo lokasthiti-lokavyavahAra hai-vaha saba kucha bhI nahIM bana sakatA hai| ekAntarUpa se zUnyatA ke pratipAdana karane meM kaTibaddha hone ke kAraNa parasamaya meM kisI bhI prakAra kI kriyA karanA saMbhakti nahIM ho sakatI hai| jaba sarvazUnyatA rUpa siddhAMta svIkRta kiyA jAvegA, taba kriyA karanevAle kartA kA abhAva hI mAnanA paDegA aura isase kriyA kA abhAva aavegaa| ataH isa parasamaya meM akriyA ke sadbhAva se kriyA kA sadbhAva kathamapi nahIM ho sakatA / kriyA karanevAle kA nAma karttA hotA hai sarva. zanyatA meM jaba samasta padArtha hI zUnyarUpa haiM to, kartA bhI zUnyarUpa hI ThaharegA-aisI sthiti meM yaha svAbhAvika hai ki-'kriyA bhI zUnyarUpa hI mAnanI pddegii| nahIM to, sarvazUnyatA kA siddhAnta hI nahIM bana bhaMga mAnavAthI paradharma adharmane upadeza banI zakate vathI. kRta, akRtanI vAta banI zake ja nahi temaja parapheka AdimAM gamana paNa saMbhavI zake ja nahi. tathA A pramANe anya paNa je lekathiti-lokavyavahAra che, te badhA paNa saMbhavI zake ja nahi. ekAnta rUpathI zUnyatAnuM pratipAdana karavAmAM tatapara hevA badala parasamayamAM keI paNa jAtanI kriyA karavI saMbhavI zake ja nahi. jayAre sarvazUnyatA rUpa siddhAMta svIkRta karavAmAM Avaze, tyAre kriyA karanArA kartAne abhAva ja mAnave paDaze ane ethI kriyAne abhAva Avaze. evI A parasamayamAM akriyAnA sadUbhAvathI kriyAne sadUbhAva keIpaNa saMgamAM saMbhave ja nahi. kriyA karanAranuM nAma katAM hoya che. sarvazUnyatAmAM ja re samasta padArtha ja zUnyarUpa che, te kartA paNa zUnyarUpa ja thaze. e pI riyatimAM A svAbhAvika che ke kriyApaNu zUnya rU5 ja For Private And Personal Use Only
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 500 anuyogadvArasUtre tathA-unmArgaH-parasparaviruddhavacanapratipAdanaparatvAtparasamayo viSamamArgatulyaH unmArgatvaM cAsyaivaM vijJeyam-yathAhi __'na hiMsyAt sarvabhUtAni, sthAvarANi carANi ca / Atmavat sarvabhUtAni, yaH pazyati sa dhArmikaH // ' ityAdhuktvA punaH 'SaT sahasrANi yujyante pazUnAM madhyame'hani / azvamedhasya vacanAnyUnAni pazubhitribhiH / ityAdhucyate parasamaye / itthaM ca prsmysyonmaaskegaa| uktaMca 'savvaM sunnati jayaM' ityAdi jina zUnyavAdiyoM ne 'sarva jagat zUnyasvarUpa hai' aisA siddhAMta mAnA hai, hama unase pUchate haiM ki zunyatA ko pratipAdana karanevAle zabda tathA zUnyatA kA kathana karane vAlI kriyA ye saba kartA ke abhAva meM kaise ghaTa sakatI hai ? yaha parasamaya unmArga-viSamamArga tulya hai| kyoMki yaha paraspara viruddha bacanoM ke pratipAdana karane meM tatpara banA huA hai| jaise yaha kabhI to yaha kahatA hai ki-'thAvara aura RtarUpa jitane bhI prANI haiM, unako mAranA nahIM cAhiye-' arthAt unakI hiMsA nahIM karanI cAhiye-tathA samasta. prANiyoM ko apane jaisA hI mAnanA cAhiye / kyoMki isa prakAra kI pravRtti karanevAlA prANI dhArmika prANI mAnA jAtA hai / aura kabhI aisA bhI kaha detA hai ki 'SaTsahasrANi yujyante pazUnAM madhyame'hani, azvamedhasya vacanAnyUnAni pazubhistribhi:' azvamedha yajJa karate samaya 5097' pazuoM kI bali caDhAnA caahiye| isa prakAra parasamaya meM mAnavI paDaze. nahIMtara sarva zUnyatAne siddhAMta ja nahi saMbhavI zakaze. taya 'madhvaM sunnaM tijayaM' yAhi 2 zunyakAlimAsa sAta zunya. svarUpa che. e jAtane siddhAnta mAnya rAkhe che, ame tene pUchIe chIe ke "zUnyatAnA pratipAdaka zabda temaja zUnyatAnuM kathana karanArI A kriyA sarva kartAnA abhAvamAM kevI rIte saMbhavI zake che? eo paraspara unmArga virUddha vacanenuM ja pratipAdana kare che. jemake A kayAreka te Ama kahe che ke "sthAvara ane trasarUpa jeTalA prANIo che, temane mAravA na joIe. eTale ke temanI hiMsA karavI na joIe temaja samA prANIone pitAnI jema ja mAnavA joIe. kemake A jAtanI pravRtti karanArA prANIne dhArmika prANI mAnavAmAM Ave che, ane kayAreka Ama paNa kahe che ke "TU sahasrANi yujyante pazUnAM madhyame'hani, azvamedhassa vacanAnnyUnAni pazubhitribhiH amedhayajJa vakhate 5097 jeTalA pazuone bali arpita kare joIe, For Private And Personal Use Only
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 238 vaktavyatAdvAranirUpaNam 701 gatvaM spssttmeveti| tathA-anupadezaH sAmAnyenopadezatvAbhAvavAn parasamayaH / ekAntakSaNabhaGgAdipratipAdanaparatvAt parasamayo'hite'pi pravartakaH syAt / uktaMca 'sarva kSaNikamityetad , jJAtvA ko na pravartate ? / viSayAdau vipAko me, na bhAvIti vinizcayAt ||iti|| itthamanarthatvAdiyuktatvAt parasamayo mithyAdarzana miti kRtvA zabdatrayanayamate parasamayavaktavyatA nAsti / itthaM sAMkhyAdimatAnAmapyanarthatvAdi yojanA spaSTarUpa se unmArgatA hai| tathA yaha parasamaya sAmAnya rUpa se upadezarUpa bhI nahIM hai isaliye ise anupadezapa kahA hai| kyoMki isake upadezarUpa jo kSaNabhaMga Adi siddhAnta haiM, ve jIvoM ko ahita meM bhI pravRta karA sakate haiM / tAtparya yaha hai ki-'upadeza vahI kahalAtA hai, jo jIvoM ko ahita se chur3A kara hita meM hI pravRtta karAve / parantu parasamaya aisA nahIM hai| kyoMki isake upadiSTa siddhAnta aise bhI haiM jo jIvoM ko ahita kI ora le jAte haiM / ukta ca-'sarva kSaNikam , ityAdi samasta kSaNika hai' isa bAta ko jAnakara kauna viSayAdikoM ke sevana karane meM pravRtti nahIM karegA-arthAt sabhI pravRtti karane laga jaaveNge| kyoMki isa siddhAMta ke anusAra ve yaha to jAna hI leMge ki hameM isakA phala jo narakAdi ke duHkha hai, ve to bhoganA hI nahIM pddegaa| hama to kSaNika haiM-phala bhogane kAla taka to hama rahenevAle nahIM haiM / isa prakAra anarthAdikoM se yukta hone ke kAraNa parasamaya A pramANe parasamayamAM spaSTa rUpathI unmArgItA che. temaja A parasamaya sAmAnya rUpathI upadeza rUpa paNa nathI, ethI Ane anupadezarUpa kahevAmAM Avela che. kemake AnA upadeza rUpa je kSaNabhaMga vagere siddhAMta che, te jana ahitamAM paNa pravRtti karAvI zake che. tAtparya A pramANe che ke upadeza te ja kahevAya che, ke je jIvane ahita karmothI vimukha karIne hitamAM pravRtta karAve che. paraMtu parasamaya e nathI kemake AnA upadiSTa siddhAnto sevA paya cha, re vAne Dita ta23 as on5 cha. Extya 'sarva kSaNi " ItyAdi samasta kSaNika che A vAtane jANIne kaNa viSayAdikanA sevanamAM pravRtta thaze nahi? eTale sarva pravRtta thayA lAgaze. kemake A siddhAMta mujaba teo ete samajavAnA che ke amane AnuM phaLa je narakAdi dukhe che, te te bhegavavA ja paDaze nahIM. ame te kSaNika chIe, phaLa For Private And Personal Use Only
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 702 anuyogadvArastra buddhayA kAryA / tasmAta sarvA svasamayavaktavyatA eva / ete nayA loke masiddhAnapi parasamayAn syAtpadanirapekSA yA dunayatvAdasattvenaiva pratipadyante, syAtpada sApekSatve tu teSAmapi svasamaya evAntarbhAvo bhavati / uktaMca 'nayAstava syAtpadalAnchitA ime, rasopadigdhA iva lohdhaatvH| bhavantyami pretaguNA yatastavo, bhavantamAryAH praNatA hitaiSiNaH // 1 // ityAdi / ata eteSAM nayAnAM sarvA svasamayavaktavyatA eva bodhyA / na punare teSAM mate parasamayavaktavyatA'sti / na vA 'pi samayaparasamayavaktavyatA'stIti / prakRtamupasaMharanAha-saivA vaktavyateti ||suu0 238 // mithyA darzanarUpa hai / aisA samajhakara ye tIna zabdanaya apane mata meM parasamaya vaktavyatA ko nahIM mAnate haiN| isI prakAra se apanI buddhi se sAMkhya Adi matoM meM bhI pUrvokta anarthAdikoM kI saMgati baiThA lenI cAhiye / isaliye ina nayoM kI mAnyatAnusAra svasamaya vaktavyatA hI hai / parasamaya vaktavyatA nahIM hai| ye naya loka meM prasiddha bhI parasamayoM ko syAspada nirapekSa hone ke kAraNa durnayarUpa hone se unheM asat rUpa hI mAnate haiM / parantu jaba ye sthAtmada se sApekSa ho jAte haiM, taba inheM bhI ye svasamaya meM hI antarbhUta kara lete haiM / uktaM ca 'nayAstava ityAdi he jinendra ! Apake sthAtpada se cihita ye naya pArada se yukta lohe ke jaisA icchita guNavAle hote haiM / isaliye AtmahitaiSI Arya ana namana karate haiM / isaliye ina nayoM ke mantavyAnusAra svasamaya bhegavavAnA kALa sudhI te ame vidyamAna rahevAnA nathI. A rIte anartho. dika thI yukata hovA badala parasamaya mithyAdarzana rUpa che. Ama samajIne A traNa zabdane pitAnA matamAM para mapa vakatavyatAne mAnatA nathI. A pramANe svabuddhithI sAMkhya vagere temAM paNa pUrvokta anardhAdikanI saMgati besADI levI joIe evI A nAnI mAnyatA mujaba svasamaya vakatavyatA ja che. paravakatavyatA nathI. A naya lekamAM prasiddha parasamane syAspadanirapekSa havA badala dunayarUpa hovAthI tene asatarUpa ja mAne che. paraMtu jyAre e syAspadathI sApekSa thaI jAya che, tyAre emane paNa A svasabhybhi or bhatabhUta Na che. taya 'nayAsta' tyAhi janendra ! tamArA syAspadathI cidvita A naya pAradathI yukata khaMDanI jema Icchita guNayukta hoya che. ethI AtmahitaiSI Aryajana namana kare che. evI A nA maMtavya mujaba samayavaktavyatA ja che. parasamaya vaktavyatA For Private And Personal Use Only
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogavandrikA TIkA sUtra 239 arthAdhikAradvAranirUpaNam atha upakramasya paJcamaM dvAram arthAdhikAraM nirUpayatimUlam-se kiM taM asthAhigAra? atthAhigAre-jo jassa ajjhayaNassa asthAhigAro, taM jahA-"sAvajajogaviraI, ukitaNa guNavao ya pddivttii| khaliyasta niMdaNA vaNatigiccha guNadhAraNA ceva // 1 // " se taM asthaahigaare||suu0239|| ____ chAyA-atha ko'sau arthA'dhikAraH 1, arthAdhikAra:-yo yasya adhyayanasya arthA'dhikAraH, tathA-sAvadhayogavirati utkIrtanaM guNavatazca pratipattiH / skhalitaraya nidanA vraNacikitsA guNadhAraNA caiva' / sa eSo'rthAdhikAraH |mu0|| 239 // vaktavyatA hI hai-para samayavaktavyatA nahIM hai / (settaMvattavvayA) isa prakAra yaha vaktavyatA viSayaka kathana hai| sU. 238 // aba sUtrakAra upakrama kA pAMcavAM dvAra jo adhikAra hai usakA nirUpaNa karate haiM-'se kiM taM atyahigAre ?' ityAdi / __ zabdArtha-(se kiM taM asthAhigAre ?) he bhadanta ! pUrva prakAnta arthA. dhikAra kyA hai ? uttara--(atyAhigAre) pUrva prakAnta vaha arthAdhikAra isa prakAra se hai ki (jo jassa ajjhayaNarasa) jo jisa sAmAyika Adi adhyaH yana kA (asthAhigAro) artha viSayaka adhikAra haiM, vahI athAdhikAra haiN| (taM jahA) jaise (sAbajajoga viraI, ukkittaNaguNavaoya paDibattI, khaliyassa niMdaNA, vaNatigicchaguNadhAraNAceva) isa gAthA kA nathI. sana 21samaya52samaya140yatA nathI. (setta vattadhvayA) 40 prabhAye A vakatavyatA viSayaka kathana che. 238 - have sUtrakAra upakramanuM pAMcamuM dvAra je arvAdhikAra che. tenuM ni355 43 che:-'se ki taM atthAhigAre ?' tyAha ___mahAya--(se ki taM asthAhigAre 1) 3 mahanta ! pUzird maadhikAra zuM che? uttara--(atyAhigAre) pUrva prAnta te mathApi2 pramANe cha (jo jarasa ajjhayaNassa) 22 1m sAmAyi kaNere adhyayananI (atthAhigAro) mAviSaya madhira che, te adhi42 cha. (taM jahA) 2bha hai (ghAvajjajogaviraI, ukittaNaM guNavaoya paDivattI, khaliyarasaniMdaNA, vaNatigiccha For Private And Personal Use Only
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogadvArasUtre TIkA-'se kita' ityAdi atha ko'sau arthAdhikAraH ? iti ziSya praznaH / uttarayati-arthAdhikAraHyo yasya sAmAyikAghadhyayanasya aryAdhikAraH arthaviSayo'dhikAraH sa bodhyH| tmevaah-tdythaa-saavdhyogvirtirityaadi| asyA gAthAyA artho'traivAgame'STapazcAzattame sUtre vyAkhyAtastata eva bodhyH| vaktavyatArthAdhikArayostvayaM vizeSaH-arthAdhikAro hi adhyayanasyAdipadAdArabhya antapadAvadhi sakalapadeSvanuvartate, pudgalAstikAye pratiparamANu mRtatvavat / vaktavyatA tu dezAdi niyteti| prakRtamupasaMharannAha sa eSo'rthAdhikAra iti // 0 239 // atha upakramasya SaSThaM dvAraM samavatAra nirUpayatimUlam-se kiM taM samoyAre? samoyAre-chavihe paNNace, taM jahA-NAmasamoyAre ThavaNAsamoyAre davvasamoyAre khettasamo. yAre kAlasamoyAre bhaavsmoyaare| nAmaThavaNAo puvaM vaNNi. yAo jAva-se taM bhaviyasarIravvasamoyAre / se kiM taM jANayasarIrabhaviyasarIravairitte davvasamoyAre? jANayasarIrabhaviyasarIravairitte davvasamoyAre-tivihe paNNatte, taM jahA-AyasamoyAre artha isI Agama meM 58 ve sUtra meM spaSTa kiyA jA cukA hai, ataH vahI se jAna lenA caahiye| vaktavyatA aura arthAdhikAra meM yaha bheda hai ki arthAdhikAra jo hotA hai, vaha adhyayana ke Adi pada se lagAkara antima pada taka saMbandhita rahatA hai| jaise pudgalAstikAya meM pratiparamANu meM mUrtatva rahatA hai| aura jo vaktavyatA hotI hai vaha dezAdiniyata hotI hai| (se taM athAhigAre) isa prakAra yaha arthAdhikAra viSayaka kathana hai ||suu0 239 // guNadha ragA ceva) mA bhAthAnA ma bhAgamamA 58 mA sUtramA 258 ka2vAmAM Avela che. tethI jijJAsuoe tyAMthI jANI le vakatavyatA ane arthAdhikAramAM A taphAvata che ke arvAdhikAra je hoya che. te adhyayananA Adi padathI mAMDIne aMtima pada sudhI saMbaMdhita rahe che. jema ke "pudgalAstikAyamAM prati paramANumAM mUrta rahe che. ane je vakatavyatA hoya che. a zAha niyata DAya che. (se taM atthAhigAre) mA prabhAya / adhikAra viSaya 4thana che. // sU0 236 / / For Private And Personal Use Only
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogaefront TIkA sUtra 240 samavatAradvAranirUpaNam 705 parasamoyAre tadubhayasamoyAre / savvadavvAvi NaM Ayasa moyAreNaM AyabhAve samoyaraMti, parasamoyAreNaM jahA kuMDe badarANi tadubhayasamoyAreNaM jahA ghare khaMbho, AyabhAve ya jahA ghaDe gIvA AyabhAve yA ahavA jANayasarIrabhaviya sarIravairitte davvasamoyAre duvihe paNNatte, taM jahA - AyasamoyAre ya tadubhayasamo - yAre ya / causaTTiyA AyasamoyAreNaM AyabhAve samoyarai, tadubhayasamoyAreNaM vattIsiyAe samoyarai AyabhAve ya / battIsiyA AyasamoyAreNaM AyabhAve samoyarai, tadubhayasamoyAreNaM solasiyAe samoyarai AyabhAve ya / solasiyA AyasamoyAreNaM AyabhAve samora, tadubhayasamoyAreNaM aTTamAiyAe samoyarai AyabhAve ya / aTTamAiyA AyasamoyAreNaM AyabhAve samoyarai, tadubhayasamoyAreNaM caubhAiyAe samoyarai AyabhAve ya / ubhAiyA AyasamoyAreNaM AvabhAve samoyarai, tadubhayasamoyAreNaM addhamANIe samoyarai AyabhAve ya / addhamANI AyasamoyAreNaM AyabhAve samoyarai, tadubhayasamoyAreNaM mANIe samoyarai AyabhAve ya / se taM jANayasarIrabhaviyasarIravairite davasamoyAre / se taM no Agamao davasamoyAre / se taM dadhvasamoyAre sU. 240| chAyA - atha ko'sau samatratAraH ? samatratAraH - SaDUvidhaH prajJaptaH, tadyathAnAmasamavatAraH sthApanAsamavatAraH dravyasamavatAraH kSetrasamavatAraH kAlasamavatAraH mAtra samavatAraH / nAmasthApane pUrvaM varNite yAvat sa eSa bhavyazarIradravyasamavatAraH / atha ko'sau jJAyakazarIramavyazarIravyatirikto dravyasamavatAraH ? jJAyakazarIra bhavyazarIravyatirikto dravyasamavatAra : - trividhaH prajJaptaH, tadyathAAtmasamavatAraH parasamavatAraH tadubhayasamavatAraH / sarvadravyANyapi khalu Atma sama a0 89 For Private And Personal Use Only
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhayanogadhArasUtre batAreNa AtmabhAve samAtaranti, parasamavatAreNa yathA kuNDe badarANi, tadubhaya samapatAreNa yathA gRhe stambhaH AtmabhAve ca, yathA ghaTe grIvA AtmabhAve ca / athavA zAyakazarIrabhavyazarIravyatiriktaH dravyasamavatAro dvividhaH prajJaptaH, tadyathA AtmasamavatArazca tadubhayasamavatArazca / catuSpaSTikA AtmasamanatAreNa AtmamAve samavatarati, tadubhayasamavatAreNa dvAtriMzikAyAM samavasarati, AtmabhAveca / dvAtriMzikA AtmasamavatAreNa AtmabhAve samavatarati / tadubhayasamAtAreNa SoDazikAyAM samavatarati AtmabhAve ca / ghoDazikA AtmasamavatAreNa AtmabhAve samavatarati, tadumayasamavatAreNa aSTabhAgikAyAM samavatarati AtmamAve ca / aSTabhAgikA Atma samavatAreNa AtmabhAve samavatarati, tadubhayasamavatAreNa caturbhAgikAyAM samavatarati AtmabhAve ca / caturbhAgikA AtmasamavatAreNa AtmabhAve samavatarati, tadubhayasamavatAreNa ardhamAnikAyAM samavatarati AtmabhAve ca / ardhamAnI AtmasamavatAreNa AtmabhAve samavatarati, tadubhayasamavatArega mANikAyAM samavatarati AtmabhAve c| sa eSa jJAyakazarIrabhavyazarIravyatirikto drvysmvtaarH| sa epa no Agamato drvysmvtaarH| sa eSa dravyasamavatAraH // 240 // TIkA-'se kiM taM' ityAdi atha ko'sau samavatAraH ? iti ziSya prshnH| uttarayati-samavatAraH, samava taraNa-samavatAraH-vastUnAM svaparobhayeSvantarbhAvacintanam , sa ca nAma samavatAra: sthApanAsamavatAra ityAdi SaividhaH / tatra-nAmasamavatAraH sthApanAsamavatArazca aba sUtrakAra upakrama kA chaThA dvAra jo samavatAra hai, usakA nirUpaNa karate hai--'se kiM taM samoyAre ?' ityAdi / TIkArtha--(se kiM taM samoyAre ?' he bhadanta ! pUrva prakAnta vaha sama. catAra kyA hai ? (samoyAre) uttara--vastuoM ke apane meM para meM tathA donoM meM antarbhAva hone kA vicAra karanA, isakA nAma samavatAra hai / (chavihe paNNatte) yaha samavatAra chaha prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA) jaise (NAmasamoyAre, have sUtrakAra upakramanuM chaDuM dvAra je samavatAra che, tenuM nirU55 re cha.-'se ki samoyAre' tyAha zA--(se ki taM samoyAre 1) mahanta ! pUrva prAnta te samavatAra zucha 1 (samoyAre) uttara--vastuone svamAM, paramAM, temaja bannemAM antarbhAva viSayaka viyA2 32vI, te samapatAra che. (chavihe paNNatte) mA samatA2 6 aaarne| For Private And Personal Use Only
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 240 samavatAradvAranirUpaNam 707 nAmAvazyakavat sthApanAvazyakavacca bodhyau| dravyasamavatArastu Agamato no Agamatazceti dvividhH| tatra no Agamato dravyaptamavatAra:-jJAyakazarIradravya samavatAro bhavyazarIradravyasamavatAro jJAyakazarIrabhavyazarIradravyasamavatArazceti trividhaH / tatra Agamato dravyasamavatAro no Agamato dravyasamavatArasyAdyadvayabhedazca dravyAvazyakavad vijnyeyH| etadevAha sUtrakAra:-nAmasthApane pUrva varNite yAvat sa eSa bhavyazarIradravyasamavatAra iti / aya jJAyakazarIrabhavyazarIravyatiThavaNAsamoyAre, davvasamoyAre, khettasamoyAre, kAlasamothAre bhAva samoyAre) nAma samavatAra, sthApano samavatAra, dravyasamavatAra kSetrasamavatAra, kAlasamavatAra, aura bhAvasamavatAra / (nAma ThavaNAbho puvaM vaNiyAo jAva se taM bhaviyasarIradavasamoyAre) inameM nAma samavatAra aura sthApanA samavatAra ina donoM ko nAmAvazyaka evaM sthApanA Avazyaka ke jaise jAnanA cAhiye / dravya samavatAra Agama aura no Agala kI apekSA lekara do prakAra hotA hai / inameM no Agama kI apekSA lekara dravyasamavatAra hotA hai, vaha jJAyakazarIra dravyasamavatAra, bhavyazarIra dravyasamavatAra aura jJAyakazarIra bhavyazarIravyatirikta samavatAra, isa prakAra se tIna prakAra kA hotA hai| Agama se jo dravya samavatAra hotA hai, usakA aura no Agama se jJAyakazarIra dravyamamavatAra, bhavyazarIra dravyasamavatAra ina do bhedoM kA svarUpa dravyAvazyaka ke jaisA hI jAnanA cAhiye / (se kitaM jANa. vAmAM Ave che. (taM jahA) rebha hai (NAmasamoyAre ThavaNAsamoyAre, dabdha samoyAre, khettasamoyAre kAlasamoyAre, bhAvasamoyAre) nAma samavatAra, sthApanA samavatAra, dravyasamavatAra, kSetrasamAvatAra ka la samavatAra ane bhAvasamavatAra (nAmaThavaNAo puvaM vaNiyAo jAva se taM bhaviyasarIradadhvasamoyAre) AmAM nAma samavatAra ane sthApanA samavatAra e banene nAma Ava zyaka temaja sthApanA AvazyakanI jema jANavA joIe. dravya samajatAra Agama ane ne AgamanI apekSAe be prakArane kahevAmAM Avela che. AmAM je ne AgamanI apekSAe dravya samavatAra hoya che, te jJAyakazarIra, dravya samavatAra bhavya zarIra dravyasa avatAra ane jJAkakazarIra bhavya zarIra vyatirikata samAvatAra A pramANe traNa prakAra hoya che. AgamathI je dravya samavatAra hoya che. tenuM ane te AgamathI jJAyakazarIra dravya samavatAra, bhavyazarIra dravyasamaptaa2 mA lehAnu 135 dravyAyanI ma Me . (se ki For Private And Personal Use Only
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 708 anuyogadvAra riktaM dravyasamavatAraM nirUpayati atha ko'sau jJAyakazarIra bhavyazarIravyatirikto dravyasamavatAraH ? iti ziSya praznaH / uttarayati-jJAyakazarIra bhavyazarIravyatirikto dravyasamavatArastrividhaH, tadyathA - AtmasamavatAraH parasamavatAraH tadubhaya samavatArazceti / tatra sarvadravyANyapi sarvANyapi dravyANi AtmasamavatAreNa cintyamAnAni AtmabhAve svakIyasvarUpe samavataranti = varttante sakalAnAmapi dravyANAm Atmano'vyatiriktatvAt / tathA vyavahAramAzritya parasamavatAreNa parabhAve samaranti, yathA-kuNDe badarANi / nizcayanayena tu sarvANyapi vastUni pUrvokta yasarIrabhaviyasarIravaharita davvasamoyAre ? ) he bhadanta ! vaha jJAyaka zarIra bhavyazarIravyatirikta dravyasamavatAra kyA hai ? uttara--( jANayazarIrabhaviyasarIravarizte davvasamoyAre tivihe paote) jJAyakazarIra bhavyazarIra ina donoM samavatAroM se vyatirikta jo jJAyakazarIra bhavyazarIravyatirikta samavatAra hai, vaha tIna prakAra kA kahA gayA hai (taM jahA) jaise - (Ayasa moyAre, parasamoyAre, tadubhayasa moyAre) Atmasamavatora, para samavatAra, aura 'tadubhayasamavatAra, ( sambadanvANiNaM AyasamoyAreNaM AyabhAve samogharaMti) AtmasamavatAra ko lekara jaba samasta dravyoM kA vicAra kiyA jAtA hai, taba samasta taM jANayasarIrabhaviyasarIravairitte davvasamoyAre 1) he lahanta te jJAya zarIra bhagazarIra vyatirikata dravya samavatAra zu' che? uttara- (jANayasarIrabhaviyasarIra, vairitte davvasamoyAre tivihe paNNatte) jnyaayzarIra bhavyazarIra A khanne samavatArAthI vyatirikata je nAyakazarIra bhavyazarIra vvatirita sabhavatAra che, te tra prahArano mAnavAmAM Ave che. (taM jahA ) bha (AyasamoyAre, parasamoyAre, tadubhayasamoyAre) AtmasaMbhavatAra, parasabhavatAra mane tadubhaya sabhavatAra ( samvatrANi NaM AyasamoyAreNaM AyabhAve samoyaraMti) khAtmasamavatArane laI ne jyAre samasta drabse viSe vicAra karavAmAM Ave che, tyAre samasta dravye potAnA svarUpamAM ja rahe che. kemake nijarUpathI kAipaNu dravya bhinna nathI. temaja vyavahAra nayanI apekSAe jyAre samavatArane laI ne samasta dravye viSe vicAra vAmAM Ave che, tyAre samasta dravya ( parasmo For Private And Personal Use Only
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 240 samavatAradvAranirUpaNam yuktyA svAtmanyeva vartante, vyavahAratastu svAtmani kuNDAdyAdhAre ca vartante iti bhAvaH / tathA tadubhayasamavatAreNa AtmasamavatAreNa parasamavatAreNa ca AtmabhAve paramAve ca samavataranti, yathA-gRhe kaTakuDayadehalI paTTAdi samudAyAtma ke gRhe stambho vartate, sa ca stambha AtmabhAve'pi varttate / yathA vA-ghaTe-budhnodarakapAdravya apane nija rUpameM rahate haiN| kyoMki nijarUpa se koI bhI dravyabhinna nahIM hai| tathA vyavahAranaya kI apekSA karake jaba parasamavatAra ko lekara samasta dravyoM kA vicAra kiyA jAtA hai, taSa samasta dravya (parasamoyAreNaM jahA kuDe badarANi) kuMDa meM badara ke jaisA parabhAva meM rahate haiN| tAtparya kahane kA yaha ki-'jaba yaha vicAra kiyA jAtA hai ki pratyeka dravya kahAM rahate haiM ? taba isa prazna kA uttara do nayoM ko Azrita karake diyA jAtA hai-inameM jaSa nizcaya kA Azraya kiyA jAtA hai-taba isa prazna kA utsara yaha hotA hai ki pratyeka dravya apane hI nijarUpa meM rahate haiM / tathA vyavahAra naya kI apekSA japa isa prazna kA uttara vicArA jAtA hai to usakA abhiprAya yaha nikalatA hai ki-jisa prakAra kuNDa meM padarikA phala rahate haiM 'usI prakAra se pratyeka dravya parAzrita bhI rahate haiM tathA svAzrita bhI rahate haiM / (tadubhayasamoyAreNaM jahA ghare khaMbho, oyabhAve yajahA ghaDe gIvA AyabhAve ya) jaya tadubhaya samavatAra ko lekara vicAra kiyA jAtA hai to AtmasamavatAra kI apekSA samasta dravya Atma bhAva meM tathA parasamavatAra kI apekSA parabhAva meM rahate haiN| jaise kaTa, kuuya, dehalI aura paTTa Adi ke samudAyarUpa ghara meM stambha rahatA ya rega jahA kuMDe badarANi) mA mAranI bha. 52mAmA 29 cha. tAtparya kahevAnuM A che ke "jyAre A jAtane vicAra karavAmAM Ave che ke pratyeka dravya kayAM rahe che? tyAre A praznane uttara be nAnA AdhAre ApavAmAM Ave che. AmAM jayAre nizcayane Azraya mAnavAmAM Ave che, tyAre A praznano uttara A pramANe hoya che ke dareke dareka dravya pitAnA ja svarUpamAM rahe che. temaja vyavahAranayanI apekSAe jyAre A praznanA uttara viSe vicAra karavAmAM Ave che tyAre tene abhiprAya A mujaba hoya che ke "jema kaMDamAM badarikA-bAra phaLa rahe che. temaja dareke dareka dravya pazrita paNa rahe cha, tamana 2||shrit 58] 23 che. (tadubhayasamoyAreNaM jahA ghare khaMbho, AyabhASe ya jahA ghaDe gIvA AyabhAve ya) yAre taya sabhatArane na piyAra karavAmAM Ave che, tyAre Atma samavatArI apekSA samastadravya AtmabhAvamAM temaja parasamavatAranI apekSA parabhAvamAM rahe che. jema kaTa, kuDaya dehalI ane paTTa vagerenA samudAya rU5 gharamAM staMbha rahe che, ane te staMbha pitAnA For Private And Personal Use Only
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 710 anuyogadvArasUtre lAtmake ghaTe grIvA vartate, sA ca AtmabhAve'pi vartate / nanu 'kuNDe badarANi' iti yatparasamavatArasyodAharaNaM pradarzitam, idamapi tadubhayasamavatArasyaivodAharaNaM bhavitumarhati, kuNDe vartamAnAnAM badarANAM svAtmanyapi vartamAnatvAditi cet, zrRNu, atra svAtmavRttervivakSAmakRtvaiva mumanyAsaH kRtaH / vastutastu dvividha evaM samavatAro yuktaH, ata eva sUtra kAraH svayamAha-'ahavA' ityAdi / athavA-jJAyaka zarIramavyazarIravyatirikto dravyasamavatAro dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-AtmasamabatAraH tadubhayasamavatArazceti / pU#ktarItyA parasamavatArasyAsaMbhavitAmupalakSya hai aura vaha stambha apane rUpa meM bhI rahatA hai / athavA jaise dhundhodarakapAlarUpa ghaTa meM grIza rahatI hai aura vaha grIvA AtmabhAva meM bhI rahatI hai| __ zaMkA-'kuNDe padarANi' aisA jo udAharaNa Apane parasamavatAra kA diyA hai, so yaha udAharaNa tadubhayasamavatAra kA hI honA cAhiye / kyoMki jisa prakAra ve kuMDame rahate haiM, usI prakAra se ve apane Atma bhAva meM bhI rahate haiM ? uttara-sunoM, yaha jo dRSTAMta parasamavatAra kA diyA gayA haivaise yadi vicAra kiyA jAve to samavatAra do prakAra kA hI honA caahiye| isI bAta ko sUtrakArane nirdiSTa karane ke liye ( ahavA jaNayasarIrabhaviyasIravAritte dadhasamoyAre duvihe paNNatte) aisA kahA hai| isameM ve yaha kaha rahe haiM ki jJAyakazarIra bhavyazarIra se vyatirikta jo dravya samavatAra hai vaha do prakAra kA prApta huA hai| (taM jahA) jaise-(Ayasamoyare ya tadubhayasamoyAre ya ) eka varUpamAM paNa rahe che. athavA jema budAdara-kapAlarUpa ghaTamAM grIvA rahe che ane te grIvA AtmabhAvamAM paNa rahe che. zA--'kuNDe badarANi' mere hAya tame 52samatAnu mApada cha, te A udAharaNa tadumaya samavatAranuM ja hovuM joIe. kemake jema kuMDamAM te rahe che. temaja te pitAnA AtmabhAvamAM paNa rahe che? - uttara-sAMbhaLo-A je daSTAnta parasamAvatAra viSe Apela che, temAM svAtmavRttinI vivakSA karavAmAM AvI nathI. Ama je vicAra karavAmAM Ave te samAvatAranA be prakAra ja hovA joIe. e ja vAtane sUtrakAre nirdiSTa 42vA mATe (ahavA jANayasarIrabhaviyasarIravairitte davvasamoyAre duvihe pagatte) mAma yu che. mAmA tI mA prabhArI DI 24aa cha ? zAya. zarIra bhavya zarIrathI vyatirikata je dravya samavata 2 che, te be prakArano jJAta yeta cha. (taM jahA) 2ma hai (AyasamoyAre ya tadubhayasamoyAre ya) For Private And Personal Use Only
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA sUtra 240 samavatAradvAranirUpaNam 711 dvaividhyamuktamiti bodhyam / anayorudAharaNAnyAha-'causaTiyA' ityAdi / catu. paSTikA-catuSpalamAnA ardhamAgikAyAzcatuSpaSTitamo bhAga ityarthaH AtmasamayatAreNa AtmabhAve samavatarati, ubhayasamavatAreNa tu sA svApekSayA bRhanmAnAyAm arthAt aSTapalamAnAyAM dvAtrizikAyAM ardhamANikAyAM dvAtriMzatamabhAgarUpAyAM samavatarati / evaM dvAtrizikA poDazikA, aSTabhAgikA, caturbhAgikA, arddhamANIca AtmabhAve ubhaya bhAve ca samavataranti / tathAhi-aSTapalapramANA dvAtriMzikA AtmasamavatAreNa AtmabhAve samavatarati, ubhayasamavatAreNa tu SoDaza palamAnAyAM poDazikAyAM samavatarati AtmabhAveca ! SoDazikA'pi AtmasamavatAreNa Atma AtmasamavatAra aura dUsarA tadubhayasamavatAra / isameM pUrvokta rIti ke anusAra parasamavatAra kI asaM bhavitA ko dhyAna meM rakhakara sUtrakAra ne yaha dvividhatA kahI hai, aisA jAnanA cAhiye / (ca usadviyA Ayasamo. yAreNaM AyabhAve samoyarai) dRSTAntAntara se isI viSaya ko spaSTa karane ke liye sUtrakAra kahate haiM ki-'AtmasamavatAra se jaise catuSpaSTikA cArapalapramANavAlI ardhamaNikA kA cauMsaThavAM bhAga AtmabhAva meM rahatI hai aura (tadubhaya samoyAreNaM dhattIsiyAe samoyaraha) tadubhayasamavatAra se vaha apanI apekSA se bRhanmAnavAlI arthAt AThapala pramANavAlI dvAtriMzikA meM arthAt ardhamANikA ke 32 veM bhAga meM rahatI hai-( Aya bhAve ya) aura apane nijarUpa meM bhI rahatI hai / isI prakAra se dvAtriMzikA, SouzikA, aSTabhAgikA, caturbhAgikA, aura ardhamANI ye saba AtmabhAva meM evaM ubhaSabhAva meM samavatarita hotI haiN| jaise-(battIsiyA AyasamoyAreNaM AyabhAve samAyaraha, tadubhayasamAyAreNa selasiyAe samAyaraha, oyabhAve ya) aSTapala pramANavAlI daSTAntAntarathI A viSayane spaSTa karavA mATe sUtrakAra kahe che ke "Atmasamave. tArathI jema catuSaSTikA cAra pala pramANuvALI ardhamANikAne cosaThamAM sA mAmalAmA 2 cha, bhane (tadubhayasamoyAreNaM battIsiyAe samoyarai) tadubhaya samavatArathI te potAnI apekSAthI brahanmAna yukata eTale ke ATha pala pramANu yukata trizikAmAM eTale ke ardhamaNikAnA 32 mAM bhAgamAM 27 che. (AyabhAve ya) mane peratAnA ni 35 55 23 che. mA prabhAva dvatrizikA, SoDazika, aSTabhAgikA, caturbhAgika ane ardhamANI A sarve mAtmAmA bhane mayAmA samavatarita uya cha. ma , (battIsiyA bAyasamoyAreNaM AyabhAve samoyarai, tadubhayasamoyAreNa solasiyAe samoyarai AyabhAve ya) sadara prabhA yuta nizi mAma sabhavatAnI apekSA For Private And Personal Use Only
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhanuyogadvArasUtre bhAve samavatarati, ubhayasamavatAreNa tu dvAtriMzatpalamAnAyAmaSTamAgikAyAM samavattarati AtmabhAveca / aSTa mAgikA'pi AtmasamavatAreNa AtmabhAve samatratarati, ubhayasamavatAreNa tu catuSpaSTipalamAnAyAM caturmAgikAyAM samavatarati AtmabhAveca / caturbhAgikA'pi AtmasamavatAreNa AtmabhAve samavatarati, ubhaya. dvAtriMzikA AtmasamavatAra kI apekSA AtmabhAva meM rahatI hai aura ubhayasamavatAra kI apekSA se SoDazapala pramANavAlI SoDazikA meM bhI rahatI hai aura apane bhAva meM bhI rahatI hai| (solasiyA Ayasamo. yAreNaM AyabhAve samoyara, tadubhayasamoyAreNaM aTThabhADyAe samoyaraha, AyabhAve ya) isI prakAra se SoDazikA bhI AtmasamavatAra kI apekSA se AtmabhAva meM avatarita hotI hai aura ubhayasamavatArakI apekSA dvAtriMzatpalapramANavAlI aSTabhAgikA meM evaM AtmabhAva meM bhI avatarita hotI hai / ( aTThabhAiyA AyasamopAreNaM AyabhAve samoyaraha, tadubhayasamoyAreNaM caubhAiyAe samoyaraha AyabhAve ya) tathA jo aSTabhAgikA hai, vaha AtmasamavatArakI apekSA se AtmabhAva meM rahatI hai aura tadubhayasamavatAra kI apekSA se caturmAgikAmeM bhI rahatI hai aura AtmabhAva meM bhI rahatI hai / (caubhAiyA AyasamoyAre NaM AyabhAve samoyaraha tadubhayasamoyAreNaM addhamAgIe samoyarai AyabhAve) catubhAMgikA AtmasamavatAra kI apekSA AtmabhAva meM rahatI AtmabhAvamAM rahe che, ane ubhaya samavatAranI apekSAe paDazapala pramANavAlI bozikAmA cha, ana potAnA mAmA 55 23 che (solasiyA AyasamoyAreNaM AyabhAve samoyarai, tadubhayasamoyAreNaM aTubhAiyAe samoyarai, AyabhAveya) A pramANe DizikA paNa AtmasamavatAnI apekSAe AtmabhavamAM avatarita thAya che, ane ubhaya samavatAnI apekSA e dvAtrizatpala pramANayukata aSTa mAnisamA tama mAtrAmA 5] avatarita thAya che. ( aTumAiyA Aya: samoyAreNaM AyabhAve samoyarai, tadubhayasamoyAreNaM caubhAiyAe samoyarai AyabhAve ya) tabhA 2 maNTAgi che, te AtmasamatAranI apekSA samAtmA bhAvamAM rahe che, ane tadubhayasamavatAnI apekSA e caturbhAgikAmAM paNa rahe cha. ane mAmalAmA 55 29 che. (caubhAiyA AyasamoyAreNaM AyabhAve samoyarai, tadubhayasamoyAreNaM addhamANIe samoyarai AyabhAve ya) caturbhAgikA AtmasamavatAnI apekSA AtmabhAvamAM rahe che ane tadubhAya For Private And Personal Use Only
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 240 samavatAradvAranirUpaNam .. samatArega tu caturbhAgikA'STAviMzatyadhikai zatapalamAnAyAmamANikAyAM samavatarati AtmabhAveca / tathA-arddhamANikA'pi AtmasamavatAreNa AtmabhAve samavatarati, ubhayasamavatAreNa tu SaTpazcAzadadhikazatadvayamAnAyAmarddhamANikAyAM samavatarati AtmabhAve ceti / itthaM tadubhayavyatirikto dravyasamavatAro nirUpita iti mUcayitumAha-sa eSa jJAyaka-zarIrabhavyazarIravyatirikto dravyasamavatAra iti / itthaM no Agamato dravyasamavatArasya trividho'pi bhedo nirUpita iti sUca. yitumAha-sa eSa no Agamato dravyasamavatAra iti / itthaM sabhedo dravyasamavatAro nirUpita iti sUcayitumAha-sa eSa dravyasamavatAra iti |mu0 240 // hai aura tadubhaya samavanAra kI apekSA ardhamANI meM bhI rahatI hai aura AtmabhAva meM bhI rahatI hai (advaprANI AyasamoyAreNaM AyabhAve samo. yara tadubhayasamoyAreNaM addhamANIe samogarai AyabhAve ya) isI prakAra se jo ardhamAnI hai vaha AtmasamavatAra kI apekSA se AtmabhAva meM rahatI hai aura tadubhayasamavatAra kI apekSA se mAnI meM bhI rahatI hai aura AtmabhAva meM bhI rahatI hai 128 pala kI ardhamAnI hotI hai aura 256 pala kI mAnI hotI hai / (se taM jANayasarIrabhaviyasarIra para. ritte dabasamoyAre) isa prakAra yaha pUrva prakrAMta vaha jJAyaka zarIra bhavya zarIra se vyatirikta dravyasamavatAra hotA hai / (se taM no Agamao davvasa0) isa prakAra se sUtrakAra ne no Agama kI apekSA lekara dravya. samavatAra ke tIna prakAra ke bhedoM kA nirUpaNa kiyaa| isake nirUpita ho jAne para (se taM danasamoyAre ) dravyasamavatAra pUrNarUpa se nirUpita ho cukA / / sU0 240 // samavatAranI apekSA arthamANImAM paNa rahe che ane AtmabhAvamAM paNa rahe cha. (addhamANI, AyasamoyAreNaM AyabhAve samoyarai, tadubhayasamoyAreNaM addha mANIe samoyarai AyabhAve ya) mA pramANe 2 bhAnI cha te mAmasamatAranI apekSAe AtmabhAvamAM rahe che ane tadubhaya samavatAranI apekSAe mAnImAM paNa rahe che. ane AtmabhAvamAM paNa rahe che. 128 palanI ardhamAnI DAya che. ane. 256 pasanI mAnI hAya che. (se taM jANayasarIrabhaviyasarIra vairitte davvasamoyAre) mA pramANe mA pUrva prAnta te jJAya zarI2 madhyazarIrathI vyatirita dra0ya sabhavatAra hAya che. (se taM no Agamao davvasa0) A pramANe sUtrakAre ne AgamanI apekSAe dravya samavatAranA traNa 2nA sAnu ni35 yu cha. mAnA ni35thI (se. taM davvasamoyAre.) dravya samavatAra pUrNa rUpathI nirUpaNa thaI gayo che. e sUtra 240 a0 90 For Private And Personal Use Only
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 714 anuyogadvArasUtre atha kSetrasamavatArAdIn nirUpayati mUlam-se kiM taM khettasamoyAre? khettasamoyAre-duvihe paNNatte, taM jahA-AyasamoyAre ya tadubhayasamoyAre y| bharahevAse AyasamoyAreNa AyabhAve samoyarai, tadubhayasamoyAreNaM jaMbuddIve samoyarai AyabhAve y| jaMbuddIve AyasamoyAreNaM AyabhAve samoyarai, tadubhayasamoyAreNaM tiriyaloe samoyarai AyabhAve y| tiriyaloe AyasamoyAreNaM AyabhAve samoyarai, tadubhayasamoyAreNaM loe samoyarai AyabhAve ya / se taM khettsmoyaare| se kiM taM kAlasamoyAre ? kAlasamoyAre-duvihe paNNatte, taM jahA-AyasamoyAre ya tadubhayasamoyAre yA samae AyasamoyAreNaM AyabhAve samoyarai, tadubhayasamoyAreNaM AvaliyAe samoyarai AyabhAve y| evamANApANU thove lave muhutte ahorate pakkhe mAse UU ayaNe saMvacchare juge vAsasae vAsasahasse vAsasayasahasse puvaMge puve tuDiaMge tuDie aDaDaMge aDaDe avavaMge avave hUhUaMge hUhUe uppalaMge uppale paumaMge paume galigaMge NaliNe acchaniuraMge acchaniure auaMge aue nauaMge naue pauaMge paue cUliaMge cUliyA sIsAholaaMge sIsapaheliyA paliovame sAgarovame AyasamoyAreNaM AyabhAve samoyarai tadubhayasamoyAreNaM osAppiNIussappiNIsu samo. yarai AyabhAve y| osappiNI ustappiNIo AyasamoyAreNaM AyabhAve, samoyaraMti, tadubhayasamoyAreNa poggalapariyaTTe samo For Private And Personal Use Only
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 241 kSetrasamavatArAdInAM nirUpaNam 715 yati AyabhAve y| poggalapariyaTTe AyasamoyAreNaM AyabhAve samoyarai, tadubhayasamoyAreNaM tItaddhA aNAgataddhAsu samoyarai AyabhAve y| tItaddhA aNAgataddhAu AyasamAyAreNaM AyabhAve samoyaraMti, tadubhayasamoyAreNaM sambaddhAe samoyarati AyabhAve y| se taM kaalsmoyaare| se kiM taM bhAvasamoyAre? bhAvasamo. yAre duvihe paNNatte, taM jahA-AyasamoyAre ya tadubhayasamoyAre y| kohe AyasamoyAreNaM AyabhAve samoyarai, tadubhayasamo. yAreNa mANe samoyarai AyabhAve y| evaM mANe mAyA lobhe rAge mohaNije, aTTakammapayaDIo AyasamoyAreNaM AyabhAve samoyaraMti tadubhayasamoyAreNaM chavihe bhAve samoyaraMti Aya. bhAve y| evaM chabdhihe bhAve, jIve jIvatthikAe AyasamoyAreNaM AyabhAve samoyarai, tadubhayasamoyAreNaM savvadatvesu samoyarai AyabhAve y| ettha saMgahaNIgAhA-"kohe mANe mAyA, lohe rAge ya mohaNije ya / pagaDIbhAve jIve jIvasthikAya davA y||1||" setNbhaavsmoyaare| setaM uvkrme| uvakkama ii paDhamaM daarN|suu.241|| chAyA--atha ko'sau kSetrasamavatAraH ? kSetrasamavatAro dvividhaH prajAtA, tayathA-AtmasamavatArazca tadubhayasamavatArazca / bhArataM varSam AtmasamavatAreNa AtmabhAve samavatarati, tadumayasamayatAreNa jambUdvIpe samAtarati AtmabhAve c| jambUdvIpaH AtmasamavatAreNa AtmabhAve samavatarati, tadubhayasamavatAreNa tiryam loke samavatarati AtmabhAve ca / tiryag lokaH AtmasamavatAreNa AtmabhAve sama. vatarati, tadubhayasamavatAreNa loke samavatarati AtmabhAve ca / sa eSa kSetrasamavatAra atha ko'sau kALasamavatAraH ? kAlaptamavatAro dvividhaH prajJaptaH, yathA-Atma samavatArazca tadumayasamavatArazca / samayaH AtmasamavatAreNa AtmabhAve samavatarati, tadubhayasamavatAreNa AvalikAyAM samavatarati AtmabhAve ca / evamAnaprANAstoko vo muhUrtaH ahorAtraH pakSaH mAsaH RtuH ayanam saMvatsaro yugaM varSazataM varSa sahavaM varSa zatasahasraM pUrSi pUrva truTitAGgaM truTitam aTaTAGgam aTaTam atravAram avayaM For Private And Personal Use Only
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre hahUkAGgam hUhUkam utpalAGgam utpalaM padmAGgaM padma nalinAGgaM nalinaM acchanikurAGgam acchanikuram, ayutAGgam ayutaM nayunAjhaM nayutaM prayunAI prayutaM cUlikAGga cUlikA zIrSa pahelikAGgazIrSa pahelikA palyopamaM sAgaropamam AtmasamavatAreNa AtmabhAve samavatarati, tadubhaya samava tAreNa avasarpiNyutsarpiNISu samaktaraMti AtmabhAve ca / avasarpiNyutsarpiNyaH AtmasamavatAreNa AtmabhAve samavatarati, tadubhayasamavatAreNa pudgalaparivarte samavataranti AtmabhAve ca / pudgalaparivarta AtmasamavatAreNa AtmabhAve samavatarati, tadubhayasamavatAreNa atItAdvAnAgatAddhAsu samAtarati AtmamAve ca / atItAddhAnAgatAddhA AtmasamavatAreNa AtmabhAve, samavataranti, tadubhayasamavatAreNa saddhiAyAM samavatarati AtmabhAve ca / sa eSa kAlasamavatAraH / atha ko'sau bhAva samavatAraH ? bhAvasamavatAro dvividhaH prajJaptaH tadyathA-AtmasamavatArazca tadubhayasamava. tArazca / krodha AtmasamavatAreNa AtmabhAve samavatarati, tadubhayasamavatAreNa mAne samavatarati AtmabhAve ca / evaM mAno mAyA lobho rAgo mohanIyam aSTakama prakRtayaH AtmasamavatArega AtmabhAve samavatarati tadubhayasamavatAreNa paividhe bhAve. samavataranti AtmabhAve ca / evaM pavidho bhAvaH, jIvA, jIvAstikAya AtmasamavatAreNa AtmabhAve samavatarati, tadubhayasamavatAreNa sarvadravyeSu samavatarati AtmabhAve ca / atra saMgrahaNIgAthA krodho mAno mAyA, lobho rAgazca mohanIyaM ca / prakRti ko jIvo, jIvAstikAyo dravyANi ca // 1 // sa eSa bhAvasamavatAraH / sa eSa samavatAraH / sa eSa upakramaH / upakrama iti prathama dvAram ||muu0241|| TIkA--'se ki taM' ityAdi atha ko'sau kSetrasamavatAraH ? iti ziSya praznaH / utarayati-kSetra samavatAra:dharmAdInAM dravyANAM yatra vRttirbhavati tatkSetram tasya samavatAraH, sa ca Atmasamaya aba sUtrakAra kSetrasamavatAra AdikoM kA nirUpaNa karate hai-- 'se ki taM khettasamoyAre' ityAdi / zabdArtha--(se kiM taM khettasamoyAre ? ) he bhadanta ! vaha pUrvaprakrAnta kSetra samavatAra kyA hai ? have sUtrakAra kSetra samavatAra AdinuM nirUpaNa kare che. 'se ki taM khettasamoyAre' ityaadi| wat:---(se kiM taM khettasamoyAre :1) 3 ma ! te 5 prAnta kSetra samavatAra zuM che? For Private And Personal Use Only
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir agrinafar TIkA sUtra 241 kSetrasamavatArAdInAM nirUpaNam 717 vArastadubhayasamatratArazceti dvividhaH / tatra bharataM varSamAtnasamavatAreNa AtmabhAve samavatarati, tadubhayasamavatAreNa tu jambUdvIpe samatratarati AtmabhAve ca / evaM jambUdvIpAdayo'pi AtmasamatratAreNa AtmabhAve samavataranti tadubhayasamatratAreNa ete uttarottarasmina svApekSayA bRdatyamANe kSetravibhAge samavataranti AtmabhAve ceti uttara-- (khettasamoghAre) dharmAdika dravyoM kI jahAM vRtti hotI haiarthAt dharmAdika dravyoM kA jahAM nivAsa hotA hai usakA nAma kSetra hai, isa kSetra kA jo samavatAra hai, vaha kSetra samavatAra hai / yaha kSetra samavatAra (duvihe patte) do prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA) jaise (AyasamoyAre ya tadubhayasamoyAre ya) eka AtmasamavatAra aura dUsarA tadubhaya samavatAra | (bharahe vAle AyasamoyAreNaM AyabhAve samoyara, tadubhayasamoyAreNaM jaMbUddIve samovaraha AyabhAve ya) AtmasamavatAra kI apekSA lekara jaba yaha vicAra kiyA jAtA hai ki- 'bharatakSetra kahAM rahatA hai ? taba isakA uttara yaha hotA hai ki- 'bharata kSetra AtmasamavatAra kI apekSA AtmabhAva meM rahatA hai, aura tadubhaya samavatAra kI apekSA jaMbUdvIpa meM rahatA hai / evaM apane nijasvarUpa meM bhI rahatA hai / (jaMbUddIve ApasamoyAreNaM AyabhAve samoyarai, tadubhaya samoyAreNa tiriyaloe samoyaradda AyabhAve ya) jaMbUdvIpa AtmasamatAra kI apekSA AtmabhAva meM rahatA hai aura tadubhaya samavatAra kI apekSA tiryaka loka meM bhI rahatA hai aura AtmabhAva meM bhI rahatA hai| uttara:-- (khelasramoyAre) dharmAdrivyonI kyAM vRtti hoya, bheTale ke dharmAdika dravyeAnu. jayAM nivAsa che, tenuM nAma kSetra che. A kSetrasamavatAra (duvihe paNNatte) me aAranA uDevAmAM Ave che. (taM jahA ) iibha } (Ayasa moyAre ya tadubhayasramoyAre ya ) kheDa AtmasaMbhavatAra ane dvitIya tadbhaya samayatAra (bharahe vAse AyasamoyAreNaM AyabhAve samopara, AyabhAve y) AtmasabhavatAranI apekSA se nyAre yA prabhA vicAra karavAmAM Ave che ke 'bharatakSetramAM rahe che ?' tyAre AnA javAba A pramANe hAya che ke bharatakSetra AtmasamavatAranI apekSA AtmabhAvamAM rahe che ane tadrubhaya samavatAranI apekSA jamUdrIpamAM rahe che, temaja potAnA nina svaiyAM pazu rahe' (jaMbUddIve AyasamoyAreNaM AyabhAve samAyara, tadubhayasamAyAreNa tiriyaloe samoyarai AyabhAve ya ) vRddhIya AtmasamavatAnI apekSA AtmabhAvamAM rahe che ane tadrubhaya samavatAranI apekSA e tiya klAkamAM pazu rahe che, ane AtmabhAvamAM paNa rahe che. For Private And Personal Use Only
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 718 manuyogadvArasUtre bodhyam / prakRtamupasaMharabAha-sa eSa kSetrasamavatAra iti / atha kAlasamavatAraM nirUpayati / tatra-atha ko'pau kAlasamavatAra: ? iti shissyprshnH| uttarayatikAlasamavatAraH-kalayanti samayAdirUpeNa paricchindanti jJAnino yaM sa kAlA, tasya samavatAraH / sa ca AtmasamavatAraH tadubhayasamavatArazceti dvividhaH / tatra-samaya AtmasamavatAreNa AtmabhAve samavatarati, tadumayasamavatAreNa svApekSayA bRhatpramA NAyAmAvalikAyAM samavatarati AtmabhAve ca / evam AvalikAdiSu pratyekam (tiriyaloe Ayasamoyare NaM AyabhAve samoyaraha, tadubhayasamoyAre NaM loe samoyarai AyabhAve ya) isI prakAra tiryak loka bhI AtmasamavatAra kI apekSA AtmabhAva meM rahatA hai aura tadubhaya samavatAra kI apekSA loka meM bhI rahatA hai evaM AtmabhAva meM bhI rahatA hai| (se taM khettasamoyAre) isa prakAra yaha kSetra samavatAra hai| (se kita kAlasamoyAre ?) he bhadanta ! vaha pUrva prakrAnta kAla samavatAra kyA hai ? - uttara-(kAlasamoyAre) jJAnI jana jise samaya Adi rUpa se jAnate haiM-usakA nAma kAla hai / isa kAla jo samavatAra hai, vaha kAla samavatAra hai vaha kAla samavatAra (duvihe paNNatte) do prakAra kA prajJapta huA hai / (taM jahA) jaise (AyasamoyAre ya tadubhayasamoyAre ya) eka AtmasamavatAra aura dUsarAtadubhaya samavatAra / (samae AyasamoyAreNaM AyabhAve samo. yarai) Atma samavatAra kI apekSA samaya AtmabhAva meM rahatA hai| (tadu. bhaya samoyAreNaM AvaliyAe samoyaraha, AyabhAve ya) tadubhaya samavatAra 'tiriyaloe AyasamoyAreNaM AyabhAve samoyarai, tadubhayasamoyAreNaM loe samoyarai AyabhAve ya) yA pramANe tiya 45 mAmasabhatAranI apekSA AtmabhAvamAM rahe che ane tadubhaya samavatAnI apekSAe lekamAM paNa rahe 2. mana mAmamAmA 55 2 cha. (se te khettasamoyAre) mA prabhArI mAtra samavatAra cha. (se kitaM kAlanamAyAre 1) mahata! 51 prakAnta kAla samavatAra zuM che? uttara--(kAlasamoyAre) jJAnI 2 samaya vgeren| 35mA naye che tenuM nAma kALa che. A kALane je samavatAra che. te kALa samavatAra che. a sim samata.2 (duvihe paNNatte) meM mArane ajJAta ye che. (taM jahA) 2 (AyasamoyAre ya tadubhayasamoyAre ya) se mAmasatA2 bhane dvitIya tamaya samavatAra (samae AyasamoyAreNaM AyabhAve samAyarai) mAtmasamatAranI pekSA samaya mAmalama 23 che. (tadubhayasamoyAre NaM AvaliyAe samAyaraI, For Private And Personal Use Only
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - manuyogavandrikA kA satra 241 kSetrasamavatArAdInAM nirUpaNam 79 kI apekSA se AlikA meM bhI rahatA hai aura AtmabhAva meM bhI rahatA hai| AvalikA asaMkhyAta samaya kI hotI hai / isaliye apanI apekSA vaha vRhat pramANavAlI hai| ataH samayarUpa kAla ko tadubhaya samava. tAra kI apekSA AvalikA ke Azrita rahanA kahA hai| tathA aisA hone para bhI vaha apane nijarUpa kA parityAga nahIM karatA hai-isaliye Atma. bhAva meM bhI usakA nivAsa prakaTa kiyA hai / (evamANApANU, thove, lave, muTutte, ahoratte, pakkhe mAse uU, ayaNe, saMvacchare, juge, vAsasae vAsa. sahasse, vAsasayasahasse, puvaMge, puvve tuDiaMge, tuDie, aDaiMge aDaDe avavaMge, abave, huhuaMge, huhue, upalage, uppale paumaMge, paume, NaliNaMge, galiNe, acchani uraMge, acchani ure, auaMge, aue, nauaMge, na ue, pauaMge, paue, cUliaMge, cUliyA, sIsapaheliaMge, sIsapaheliyA, paliovame, sAgarovame, AyasamoyAreNa AyabhAve, samoyarai) isI prakAra AnaprANa, stoka, lava, muhUrta, ahorAtra, pakSa, mAsa Rtu, ayana, saMvatsara yuga, varSazata, varSasahasra, varSazatasahasra, pUrvAGga pUrva, truTitAGga, truTita, aTaTAGga aTaTa, avavAGga avava, hUhUkAGga, huhUka, utpalAGga, utpala, padmAGga, padma, nalinAGga, nalina, acchanikurAGga, AyabhAve ya) talaya samaktAnI apekSA ke mAmA 55 23 che. sana AtmabhAvamAM paNa rahe che. AvalikA asaMkhyAta samayanI hoya che. ethI te apekSAe bUData pramANuvALI che. ethI samaya rUpakALane tadubhaya samavatAranI apekSA AvalikAnA Azrita che, evuM kahyuM che. temaja Ama thavAthI paNa te pitAnA nija svarUpane parityAga karatA nathI. ethI AtmabhAvamAM paNa tanI nivAsasthiti 55 42vAmA mA che. (evamANApANU thove, lave, muhutte, ahoratte, pakkhe, mAse, uU ayaNe, saMvacchare, juge, vAsasae, vAsasahasse, puvvaMge, puTave, tuDiaMge, tuDie, aDaDaMge aDaDe, avavaMge, avave, huhuaMge, huhue, uppalaMge, uppale, paumaMge, paume, galiNaMge, NaliNe, acchaniuraMge, acchaniure, auaMge, aue, nauaMge, naue, pauaMge, paue, cUliaMge, cUliyA, sIsapahe. liaMge, sIsapaheliyA, paliovame, sAgarovame, AyasamoyAreNa AyabhAve samoyarai) mA pramANe mAnA, sta, 11, muta, mAtra, pakSa, bhAsa, *tu, ayana, savatsara, yuga, zata, 15 sakha, pAna, bhU truhitain, truTita, mAMga, maTa, aqain, a15, , DUDU, Grvain, Gra 5, 55, nalinA, nalina, akSanirAga, ani2, mayutain, ayuta, For Private And Personal Use Only
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org 720 anuyogadvArasUtre AtmasamavatAreNa AtmabhAve samavatarati tadubhayasamatratAreNa tu tatadapekSayA bRhatmamANe uttarottarasmin kAlavibhAge samavataratIti bodhyam / prakRtamupasaMdaraacchanikura, ayutAGga, ayuta, nayutAGga, nayuta, prayutAGga, prayuta, cUlikAGga, cUlikA, zIrSaprahelikAGga, zIrSaprahelikA, palyopama sAgaropama, ye saba pratyeka AtmamamavatAra kI apekSA se AtmabhAva meM vartate haiM(tadubhayasamoyAreNaM osapiNI usapiNI samoyaraha AyabhAve ya) tathA ubhayasamavatAra kI apekSA ye saba apanI 2 apekSA se bRhapramANa saMpanna Age 2 ke kAlavibhAga meM vartate haiN| aura AtmabhAva meM bhI vartate haiN| tathA sAgaropama utsarpiNI aura avasarpiNI kAla meM rahate haiM / (mosapiNI ussappiIo ApasamovAreNaM Aya bhAve samogharaMti, tadubhayasamoyAreNaM poggalapariyahe samotharaMti AyabhAve ya) utsarpiNI avasarpiNI kAla AtmasamavatAra kI apekSA AtmabhAva meM rahate haiM aura ubhayasamavatAra kI apekSA pulaparivartana meM rahate haiM / tathA apane nija svarUpa meM bhI rahate haiM ( pogalapariyaTTeAyasamo pAreNa AyabhAve samovaraha, tadubhayasamoyAreNaM tItaddhA aNAgatadvAsu samora, AyabhAve ya: pudgala parivarta AtmasamavatAra kI apekSA apane nijarUpa meM rahatA hai, tathA ubhaya samavatAra kI apekSA se atItakAla anAgatakAla meM rahatA hai / aura AtmabhAva meM bhI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nayutAMga, nayuta, prayutAMga, prayuta, yUsibhaMga biThA, zIrSa aDesimaMga, shiirssprahelikA panceApama sAgarApama, A samAMthI darekedareka AtmasamavatAranI apekSAkhe mAtbhalASabhAM varte che. (tadubhayasa moyAreNaM osappiNI usappiNIsu samora AyabhAve ya) temana ulaya sabhavatAranI apekSAye bhA adhAMta peAtAnI apekSAe gRhapramANa sampanna AgaLa AgaLanA kAyavibhAgamAM varte che. temaja sAgaropama utsarpiNI ane avasarpiNI kALamAM paNa rahe che. (osappiNI uchappiNIo AyasamoyAreNaM AyabhAveM, samoyaraMti, tadubhaya samo yAre poggapariTTe samoyaraMti AyabhAve ya) utsarpiSI avasarpiSI Aja AtmasamavatAranI apekSAe AtmabhAvamAM rahe che, ane ubhayasamavatAranI apekSAe pudgala parivatanamAM rahe che, temaja peAtAnA nijasvarUpamAM paNa 23 che. (pogAlapariyaTTe AyasamoyAreNa AyabhAve samoyarai, tadubhayasamoyAreNa tItaddhA agAgataddhAsu samoyarai, AyabhAve ya) yuga parivarta AtmasabhavatAvanI apekSAe peAtAnA nija rUpamAM rahe che, temaja ubhaya samayavatAranI apekSAe atItakALa anAgatakALamAM rahe che, ane AtmabhAvamAM paNa rahe che. For Private And Personal Use Only
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 241 kSetrasamavatArAdInAM nirUpaNam 721 mAha-sa eSa kAlasamavatAra iti| atha bhAvasamavatAraM nirUpayati / tatra-atha ko'sau bhAvasamavatAraH ? iti shissyprshnH| uttarayati-bhAvasamavatAra:-bhAvasyakrodhAdeH samavatAraH AtmasamavatArastadubhayasamavatArazceti dvividhaH prajJaptaH / tatra -krodha AtmasamavatAreNa AtmabhAve samavatarati, tadubhayasamavatAreNa-mAne samayatarati AtmabhAve ca / tathA-mAnam AtmasamavatAreNa AtmabhAve samavatarati, tadurahatA hai / (tItaddhA aNAgataddhAu AyasamAyAreNa AyabhAve samoya. rati, tadubhayasamAyAreNaM savvaddhAe samoyarati AyabhAve ya) atIta kAla aura anAgata kAla ye AtmasamavatAra kI apekSA AtmabhAva meM rahate haiM, tathA ubhaya samavatAra kI apekSA sarvAddhA kAla meM rahate haiM aura AtmabhAva meM bhI rahate haiN| (se taM kAlasamoyAre) isa prakAra yaha kAla samavatAra kA vicAra hai / (se ki ta bhAvasamoyAre) he bhadta ! bhAva samavatAra kyA hai ? (bhAvasamoyAre) krodhAdikaSAyoM kA jo samavatAra hai, vaha bhAva samavatAra hai| yaha bhAva samavatAra (duvihe paNNatte) do prakAra kA kahA hai / (taM jahA) jaise-(Ayasamo. yAre tadubhayasamoyAre) AtmasamavatAra aura tadubhaya samavatAra ! ( kohe AyasamoyAreNaM AyabhAve samoyaraha, tadubhayasamoyAreNamANe samoyarai, AyabhAve ya) krodha AtmasamavAra kI apekSA AtmabhAva meM-nija meM rahatA hai tathA ubhaya samavatAra kI apekSA (tItaddhA aNAgataddhAu AyasamoyAreNa AyabhAve samoyara ti, tadubhayasamoyAreNaM savvaddhAe samoyaraMti AyabhAve ya) matIta mana manogata se / AtmasamavatAranI apekSA AmabhAvamAM rahe che, temaja ubhaya samavatAranI apekSA sddhi| mAM 2 che, mane mAmalAmA 55 27 cha (se ta kAlasamoyAre) 21 pramANe yA 4 sabhavatAnA piyA2 che. (se ki ta bhAvasamoyAre) : mahata ! bhA1 sabhapatA2 zucha 1 (bhAvasamozare) urla pAyAna 2 sabhavatA2 cha, te mAvasabharatAra cha, mA mAvasabhavatA2 (duvihe paNNatte) meM prAranA apAmA mAvasa che. (jahA) ra (AyasamoyAre tadubhayasamoyAre) mAmasabhavatA2 bhane tahumaya samayatA2 (kohe AyasamoyAreNaM AyabhAve samoyarai, tadubhayasamoyAreNa mANe, samoyarai, AyabhAve ya) 5 AtmasamavatAranI apekSA, AtmabhAvamAM-nijamAM-rahe che, temaja ubhaya For Private And Personal Use Only
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir URR anuyogadvArasUtre bhayasamavatAreNa tu mAyAyAM samavatarati, AtmabhAve c| evaM-mAyA lobhAdiSu cApi pratyekam AtmasamavatAreNa AtmabhAve samavatarati, tadubhayasamavatAreNa uttarotarasmina samavatarati Atma bhAve ca / atra sUtrakAraH saMgrahaNI gAthAmAha-koho mANa' ityAdi / ayaM bhAvaH-audayikabhAvarUpatvAt krodhAdayo bhAvasamavatAre'dhi kRtaaH| tatra-ahaGkAramantarega krodho na bhAti, pratyuta ahaGkAravAneva krudhyati, mAna meM bhI rahatA hai / aura nija meM bhI rahatA hai / (evaM mANe, mAyA, lobhe, rAge, mohaNijje aTThakammapayaDIo AyasamoyAreNaM AyabhAve samoyaraha tadubhayasamoyAreNaM chabihe bhAve samogharaha AyabhAve ya) isI prakAra mAna, lobha, rAga, mohanIya, aura aSTakarmaprakRtiyAM ye pratyeka AtmasamavatAra kI apekSA apane 2 nija bhAva meM avatarita hotI hai| tathA ubhayasamavatAra kI apekSA se mAna kA mAyA meM aura AtmabhAva meM, mAyA kA lobha meM tathA AtmabhAva meM lobha kA rAga meM aura AtmabhAva meM, rAga kA moha meM tathA AtmabhAva meM moha kA aSTakarma prakRtiyoM meM evaM AtmabhAva meM aSTakamakRliyoM kA chaha prakAra ke bhAvoM meM tathA AtmabhAva meM samavatAra hotA hai| yahAM sUtrakArane jo 'koho mANaM ityAdi gAthA kahI hai so isI abhimAya ko puSTa karane ke liye kahI hai / jisakA tAtparya yaha hai-ki krodhAdika audArika bhAvarUpa haiN| isaliye unheM bhAvasamavatAra meM ginA sabhavatAranI apekSA mAnamA 2 che. mane nibhA 56 cha. (eva mANe, mAyA, lobhe, rAge, mohaNijje aTTakammapaDIo AyasamoyAreNaM AyabhAve samo. yAti tadubhayasamoyAreNaM chavihe bhAve samoyarai AyabhAve ya) mA pramANe mAna, mAyA, lebha, rAga, mehanIya ane aSTakama prakRtie AmAMthI dareke dareka AtmasamavatAranI apekSAe pitapatAnA nija bhAvamAM avatarita heya che. temaja ubhaya samavatAranI apekSAe mAnane mAyAmAM ane AtmabhAvamAM lebhane rAgamAM ane AtmabhAvamAM, rAgane mehamAM temaja AtmabhAvamAM, mohane aSTa kama pravRtiomAM temaja AtmabhAvamAM aSTa karmaprakRtionA 2 prakAranA bhAmAM temaja AtmAbhAvamAM samAvatAra heya che. ahIM sUtrakAre 2 'koho mANa' tyAhi gAthA 44ii che te me maniprAya puSTa 421 // mATe kahI che. jenuM tAtparya A pramANe che ke-kodika audayika bhAvarUpa che, ethI temane bhAva samavatAramAM gaNavAmAM Avela che. ahaMkAra vagara koSa utpana thAya nahi ahaMkArI prANI ja krodha kare che, For Private And Personal Use Only
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 241 kSetrasamavatArAdInAM nirUpaNam 733 ataH krodhasya umayasamavatAreNa mAne samavatAro bhavati AtmabhAve ca / Atma samavatAreNa ca AtmabhAve samavatarati / tathA-jIvaH kSapaNakAle mAnadalikaM mAyAyoM pakSipya kSapayati, ato mAnasya ubhayasamavatAreNa mAyAyAM samavatAra AtmabhAve ca, AtmasamavatAreNa tu Atma bhAve / tathA-mAyAdalika kSapaNakAle lobhe pakSipya kSapayatIti mAyA yA ubhayasamavatAreNa lobhe samavatAraH AtmabhAve ca, AtmasamavatAreNa tu AtmabhAve samavatAraH / evameva ubhayasamavatAreNa lobhasya rAge gayA hai| ahaMkAra ke vinA krodha utpanna nahIM hotA hai| ahaGkArI prANI hI krodha kiyA karatA hai| isaliye ubhayasamavatAra kI apekSA krodha kA samavatAra mAna meM kahA gayA hai aura apane nijarUpa meM bhI kahA gayA hai / tathA AtmasamavatAra kI apekSA nijarUpa meM hI kahA gayA hai / kSapaka zreNI meM ArUDha huAjIva jisa samaya mAna kA kSaya karane ke liye pravRtta hotA hai, usa samaya vaha mAna ke dalikoM ko mAyA meM prakSipta karake kSaya karatA hai| isaliye ubhayasa. mavatAra kI apekSA mAna kA mAyA meM aura apane nija. rUpa meM bhI samavatAra kahA gayA hai / tathA AtmasamavatAra kI apekSA apane nijarUpa meM hI samavatAra kahA gayA hai| isI prakAra se mAyA ke dalikoM ko, kSapaNakAla meM lobha meM prakSipta kara kSaya karatA hai, isa. liye mAyA kA ubhayasavatAra kI apekSA lobha meM samavatAra kahA gayA hai aura AtmabhAva meM bhI samavatAra kahA gayA hai / tathA Atma. samavatAra kI apekSA AtmabhAva meM hI samavatAra kahA hai| isI prakAra ethI ubhaya samavatAranI apekSAe krodhano samavatAra mAnamAM kahevAmAM Avela che ane potAnA nija rUpamAM paNa kahevAmAM Avela che. temaja Atma samavatAranI apekSAe nija rUpamAM paNa kahevAmAM Avela che. kSapaka zreNamAM ArUDha thayela jIva jema samaya mAnanA kSamAthe pravRtta hoya che, te vakhate te mAnanA dalikone mAyAmAM prakSita karIne kSaya kare che. ethI ubhaya samavatAranI apekSA e mAnane mAyAmAM ane pitAnA nija rUpamAM paNa samAvatAra kahevAmAM Avela che. temaja AtmasamavatAranI apekSAe nija rUpamAM ja samavatAra kahevAmAM Avela che. A pramANe mAyAnA dali. kene kSapaNa kALamAM, lebhamAM prakSita karIne kSaya kare che. ethI mAyAne ubhaya samavatAranI apekSAe lebhamAM samAvatAra kahevAmAM Avela che ane AtmabhAvamAM paNa samAvatAra kahevAmAM Avela che. temaja AtmasamavatAranI For Private And Personal Use Only
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir .724 anuyogadvArasUtre AtmabhAve ca samavatAraH, rAgasya ca mohanIya bhedatvAnmohe AtmabhAve ca samava. vAraH, mohasya karma bhedatvAdaSTam karmaprakRtiSu AtmabhAve ca samavatAraH, aSTakarma prakRtInAmaudayikaupazamikAdi bhAvavRttitvAt SaTsu bhAveSu AtmabhAve ca samavatAraH / SaD mAvAnAM jIvAzritatvAd jIve samavatAraH AtmabhAve c| jIvasya ca jIvAstikAyabhedatvAt jIvAstikAye samavatAra AtmabhAve ca / jIvAstikAyasya ca dravyAzritatvAt samastadravye samavatAraH AtmabhAve c| AtmasamavatAreNa tu ubhaya samavatAra kI apekSA lobha kA rAga meM aura AtmabhAva meM samavatAra kahA gayA hai| tathA mohanIya kA bheda hone ke kAraNa rAga kA mohanIya meM evaM AtmabhAva meM samavatAra kahA gayA hai| karmoM kA .bhedarUpa hone ke kAraNa moha kA aSTakarmaprakRtiyoM tathA AtmabhAva meM samavatAra kahA hai / aSTa karmaprakRtiyoM kI audayika aupazamika Adi bhAvo meM pravRtti hone ke kAraNa chaha bhAvoM meM tathA AtmabhAva meM samavatAra kahA gayA hai / chaha bhAva jIzazrita hote haiM, isaliye inakA jIva meM tathA AtmabhAva meM samavatAra kahA hai / jIvAstikAya kA bheda hone ke kAraNa jIva kA jIvAstikAya meM aura AsmabhAva meM avatAra kahA hai| jIvAstikAya kA dravyAzrita hone ke kAraNa samastadravya meM aura AtmabhAva meM samayatAra kahA hai / tathA AtmasamavatAra kI apekSA to ina lobhAdikoM kA samavatAra bhAtma bhAva meM hI jAnanA caahiye| apekSAe AtmabhAvamAM ja samavatAra kahevAmAM Avela che. A pramANe ubhaya samavatAranI apekSAe lebhane rAgamAM ane AtmabhAvamAM samAvatAra kahevAmAM Avela che. temaja mehanIyane bheda hevA badala rAgane mehanIyamAM temaja AtmabhAvamAM samAvatAra kahevAmAM Avela che. karma bheda rUpa hovA badala mohane aSTa karmaprakRtie temaja AtmabhAvamAM samavatAra kahevAmAM Avela che. aSTa karma prakRtienI aukayika aupazamika vagere bhAvamAM pravRtti hovA badala 6 bhAmAM temaja atmabhAvamAM samAvatAra kahevAmAM Avela che. 6 bhAva jIvAzrita hoya che, ethI emane jIvamAM temaja AtmabhAvamAM samavatAra kahevAmAM Avela che. jIvAstikAyane bheda hovA badala jIvane jIvAstikAyamAM ane AtmabhAvamAM avatAra kahevAmAM Avela che. jIvAstikAya dravyAzrita levA badala samasta dravyamAM ane AtmabhAvamAM samavatAra kahevAmAM Avela che. temaja AtmasamavatAranI apekSAe te A lebhAdikane samAvatAra AtmabhAvamAM ja jANavuM joIe, A pramANe For Private And Personal Use Only
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 241 kSetrasamavatArAdInAM nirUpaNam 725 lobhAdInAmAtmabhAve'pi samavatAro bodhyaH / tadevaM samasto bhAvasamavatAro nirU. pita iti sUcayitumAha-sa eSa bhAvasamavatAra iti / atredaM bodhyam-atra sUtre hi vicAraNIyatvenAvazyakaM prastutam / tatra sAmAyikAghadhyayanAnAM kSAyopazamikabhAva. rUpatvAt pUrvoktateSu AnupUrvAdibhedeSu ka samavatAro bhavatAti nirUpaNIyameva, isa prakAra samasta bhAvasamavatAra nirUpita kiyaa| isa bAta ko sUcita karane ke liye (se taM bhAvasamoyAre) aisA sUtrakArane kahA hai| (evaM chabihe bhAve, jIve, jIvasthikAe AyasamoyAreNaM AyabhAve samoyaraMti, tadubhaya samoyAreNaM savvAdabvesu samogaraha AyabhAve ya) isa sUtrapATha kA artha pUrvoktarUpa se spaSTa hI ho jAtA hai / ataH isa kA svatantrarUpa se artha nahIM likhA hai / tAtparya to isakA yahI hai ki chaha prakAra ke bhAva AtmasamavatAra kI apekSA nijasvarUpa meM samavata. rita hote haiM aura ubhayasamavatAra kI apekSA jIva meM aura AtmabhAva meM samavatarita hote haiM / jIva kA samavatAra ubhayasamavatAra kI apekSA jIvAstikAya meM aura jIvAstikAya kA samasta dravya meM evaM AtmabhAva meM samavatAra hotA hai / yahAM aisA samajhanA cAhiye isa sUtra meM vicAraNIya hone se Avazyaka prastuta haiN| usameM sAmAyika Adi adhyayanoM kA kSAyopazAmaka bhAvarUpa hone se pUrvokta AnupUrvI Adi bhedoM meM kahAM 2 samavatAra hotA hai ?' aisA hI nirUpaNa samasta bhAva samavatAra nirUpita karavAmAM Ave che. A vAtane spaSTa 421 // bhATe (se ta' bhAvasamoyAre) mA pramANe sUtrAre 4yu che. (evaM chavihe bhAve, jIve, jIvasthikAe, AyasamoyAreNa AyabhAve samoyarati tadubhaya samoyAreNaM savva davyesu samoyarai AyabhAve ya) mA suutraane| A pUrvAta rUpamAM ja spaSTa thaI jAya ja che. ethI Ane svataMtra rUpamAM artha spaSTa karavAmAM AvyuM nathI AnuM tAtparya e ja che ke 6 prakAranA bhAve Atma samavatAranI apekSAe nija svarUpamAM samavatarita hoya che ane ubhaya samavatAranI apekSAe jIvamAM ane Atmabha vamAM samavatarita hoya che. jIvane samAvatAra ubhaya samavatAranI apekSAe jIvAstikAyamAM ane jIvAstikAyane samasta dravyamAM temaja AtmabhAvamAM samavatAra hoya che. ahIM A pramANe samajavuM joIe. A sUtramAM vicAraNaya levA badala Avazyake prastuta che. temAM sAmAyika vagere adhyayana kSApazamika bhAvarUpa tevA badala pUrvokta AnupUvI vagere bhedemAM kyAM kyAM samavatAra hoya che? evuM ja nirUpaNa For Private And Personal Use Only
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - 726 anuyogadvArasUtre zAstrakAramavRttaranyatra tathaiva darzanAt / atra tu sAmAyikAdyadhyayanAdInAM samavatAraH sukhabodhyatvAt sUtrakRtA na prarUpitaH, tathApi mandamatibodhAya sa kiMcibhirUpyate / tatra sAmAyikam-utkIrtanaviSayatvAt utkIrtanAnupUrdhyA samayatarati / tathA gaNanAnupUryAmapi samavatarati / pUrvAnupUA gaNyamAnamidaM prathamam , pazcA. nupUAtu gaNyamAnaM SaSThaM bhavati / anAnupUA tu dvayAdi sthAnattitvAt aniyata miti pUrvamevoktam / nAmni ca audayikAdInAM SaNAmapi bhAvAnAM samavatAraH / karanA yogya thA-kyoMki zAstrakAroM kI pravRtti anyatra aisI hI dekhI jAtI hai / parantu yahAM sUtrakArane sAmAyika Adi adhyayanoM kA jo samavatAra nahIM kahA hai, usakA kAraNa yaha hai ki-'unakA samavatAra sukhA. vayodhya hai| phira bhI mandamativAle ziSyajanoM ko samajhAne ke liye usa viSaya meM kucha kahA jAtA hai-sAmAyika utkartana kA viSaya hotA hai-isaliye usakA samavatAra utkIrtanAnupUrvI meM hotA hai| tathA gaNanAnupUrvI meM bhI hotA hai| pUrvAnupUrvI se jaya isakI gaNanA kI jAtI hai, to yaha prathama sthAna para AtA hai aura pazcAnupUrvI se isakI . gaNanA kI jAtI hai, taba yaha chaThe sthAna para AtA hai| tathA jaba isakI gaNanA anAnupUrvI se kI jAtI hai taba yaha dUsare Adi sthAnoM para AtA hai| ataH isakA sthAna niyata nhiiN| yaha bAta hamane pahile hI kaha dI haiN| nAma meM audayika Adi chahoM bhAvoM kA samavatAra hotA hai| karavuM yogya kahevAya kemake zAstrakAranI pravRtti anyatra A pramANe ja jovAmAM Ave che. paraMtu ahIM sUtrakAre sAmAyika vagere adhyayanane je samavatAra kahela kathI, tenuM kAraNa A pramANe che ke temane samAvatAra sukhAvabedhya che chatAM e mandabuddhivALA zine samajAvavA mATe te saMbaMdhamAM the DuM kahevAmAM Ave che. sAmAyika utkIrtanano viSaya hoya che, ethI tene samAvatAra utkIrtanapUrvImAM thAya che. temaja gaNanAnupUrvamAM paNa hoya che. pUrvAnupUrvamAM paNa hoya che. pUrvApUrvAthI jyAre tenI gaNanA karavAmAM Ave che tyAre A prathama sthAne Ave che. ane jyAre pazcAnupUrvIthI gaNanA karavAmAM Ave che, tyAre A chaThThA sthAna para Ave che. temAM jyAre AnI gaNanA anAnupUvathI karavAmAM Ave che, tyAre A bIjA vagere sthAne para Ave che. ethI AnuM sthAna A apekSAe aniyata ja rahe che, niyata nahi. A vAta ame pahelAM ja spaSTa karI dIdhI che. nAmamAM audayika vagere badhA 6 bhAvene samavatAra heya che. AmAM sAmAyika adhyayana For Private And Personal Use Only
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - anuyogacandrikA TIkA sUtra 241 kSetrasamavatArAdInAM nirUpaNam 727 tatra-sAmAyikAdhyayanaM zrujJAnarUpatvena kSAyopazamikabhAvavRttitvAt kSAyopazamikabhAvarUpe nAmni samavatarati / uktaMca 'chabiha nAme bhAve, khaovasamie suyaM samoyarai / jaM suyanANAvaraNakkhaovasamayaM tayaM san // 1 // chAyA-pavidhanAmni bhAve kSAyopazamike zrutaM samavatarati / yat zrutajJAnAvaraNa kSAyopazamajaM takat sarvam ||iti|| dravyAdi bhedabhinnasya prAinirNItasya pramANasya bhAvapramANanAmake bhede jIvabhAva rUpatvAdidaM sAmAyikaM samAtarati / uktaMca 'dAi caumbheyaM pamIyae jeNa taM pamANati / iNamajjhayaNaM bhAvotti bhAvapamANe samoyarai' / chAyA-dravyAdi caturbhedaM pramIyate yena tata pramANamiti / idamadhyayanaM bhAva iti bhAvapramANe samavatarati ||iti| isameM sAmAyika adhyayana zruta jJAnarUpa hone se kSAyogazamika bhAva meM AtA hai / isaliye usakA samavatAra kSAyopazamika bhAvarUpa nAma meM hotA hai / uktaMca chaha prakAra ke nAma meM kSAyopamika bhAva meM zruta kA samavatAra hotA hai / kyoMki jitanA bhI zrutajJAna hotA hai, vaha saSa zrutajJAnAvaraNIya karma ke kSayopazama se janya hotA hai jisakA varNana pahile kiyA jA cukA hai| aise pramANa ke jisake dravya Adi aneka bheda haiM, bhAvapramANa nAma ke bheda meM yaha sAmAyika adhyayana jIva kA bhAvarUpa hone ke kAraNa samavatarita hotA hai| ukta ca-jisake dvArA vastukA vAstavika svarUpa jAnA jAve usakA nAma pramANa hai aura vaha pramANa dravyAdika ke bheda se cAra prakAra hotA hai| yaha adhyayana jIva kA bhAvarUpa hai isaliye bhAvapramANa meM isakA samavatAra hotA hai| bhAva. mUtrajJAnarUpa hovA badala kSApazamika bhAvamAM Ave che ethI Ano samavatAra kSAropathamika bhAvarUpa nAmamAM hoya che. ukataMga 6 prakAranA nAmamAM kSApazamika bhAvamAM zratane samavatAra thAya che kemake jeTaluM paNa zrutajJAna hoya che, te badhuM zrutajJAnAvaraNIya karmanA kSapazamathI janya haiya che. jenuM varNana pahelAM karavAmAM Avela che. evA pramANanA ke jenA dravya vagere ghaNA bhede hoya che, bhAva pramANa nAmanA bhedamAM A sAmAyika adhyayana jIva bhAvarUpa hovA badala samavatarita thAya che. ukataMca jenA vaDe vastunA vAstavika svarUpanuM jJAna thAya, tenuM nAma pramANa che, ane te pramANu dravyAdikanA bhedathI cAra prakAranAM hoya che. A adhyayana jIvana For Private And Personal Use Only
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 728 bhanuyogadvArasye bhAvapamANaM tu guNapramANanayapamANasaMkhyApramANeti trividham / tatra-guNapramANasaMkhyApramANayoreva samavatAro bhavati, na tu nayapramANe / yadyapi-'Asajja u soyAraM nae navasArao bUyA' ___ chAyA-AsAtha tu zrotAraM nayAn nayavizArado brUgAta, ityAdi vacanAt kvacinnayapamANepi nayasamavatAra uktaH, tathA'pi sammAta tathAvidhanayavicArA. bhAvAda yAthAyana tadanavatAra eva / utaMvA'pi- maDhanAyaM suyaM kAliyaM tu na nayA samoyaraMti iha' chAyA-mUDhanayikaM zrutaM kAlikaMtu na nayAH samavataranti iha / tathA ca-'mUhanayaM tu na saMpaI nayappamANAvayAro se' chAyA-mUDhanayaM tu na samprati naya pramANAvatArastasya iti / guNapramANaM tu jIvAjIvaguNabhedAd dvividham / tatra pramANa guNapramANa, nayapramANa, aura saMkhyA pramANa isa prakAra tIna prakAra kA hai, so isa adhyayana kA sanavatAra guNapramANa aura saMkhyApramANa ina do meM hI hotA hai / naya pramANa meM nahIM / yadyapi 'Asajja. u soyAraM nae nayavisArao bUyA' isa vacana ke anusAra kahIM 2 naya. pramANa meM bhI isakA samavatAra kahA gayA hai, to bhI isa samaya tathA. vidhanaya ke vicAra kA abhAva hone se yathArthataH usameM isakA anavatAra hI jAnanA caahiye| kahA bhI hai-'mUDhanaiyaM suyaM kAliyaM tu na nayA samoyaraMti' arthAt AcArAGgAdika kAlikazruta mUDhanayavAle, arthAta nayarahita hone se unameM nayoM kA samavatAra nahIM hotA hai| tathA 'mUDhanayaM tu na saMpaha nayaSamANAvayAro se ina pramANa se bhI yahI puSTa hotA hai ki--' nayarahita sAmAyika adhyayana kA samavatAra nayamamANa meM nahIM hotA hai| jIva aura ajIva ke guNoM ke bheda se guNapramANa do prakAra kA hotA hai| so isa sAmAyika kA bhAvarUpa che, ethI bhAvapramANamAM ane samavatAra hoya che, bhAvapramANa-guNapramANa, nayapramANa ane saMkhyA pramANe A pramANe traNa prakAranAM che, ethI A adhyayanane samavatAra guNapramANa ane saMkhyA pramANa A banemAM thAya che. nayaprabhAmA nahI-hai "Asajja u soyAra nae nayavisArao bUyA" athAta A vacana mujaba kaIka sthAne nayapramANamAM paNa Ane samAvatAra kahevAmAM Avela che, chatAM e A samaye tathAvidha nayanA vicArane abhAva hovA badala yathArthataH temAM Ane anavatAra ja jANa joIe. kahyuM paNa che ke"mddhniy' surya kAliya tu na nayA samoyara'ti" arthAt mAyA kAlidyuta mUDhanayavALA eTale ke naya vinAnA hovAthI temAM nAne sabhavatAra thI nathI. tabha04 "mUDhanaya tu na saMpai nayappamANAvayAro " A baMne pramANethI paNa A puSTa thAya che ke "sAmAyika adhyayanane samAvatAra pramANamAM thato nathI jIva ane ajIvanA guNenA bhedathI guNapramANu be prakAra hoya che. ethI A sAmAyika For Private And Personal Use Only
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA satra 241 kSetrasamavatArAdInAM nirupaNama 79 dvividhe guNepramANe mANAyikasya jopayoga svAt jI 38 lANe msntaarH| jIvaguNapramANapi jJAnadarzanacAstribhedaivividham / taMtra sAmArakamya jJAnarUpatvena jJAnapramANe samavatAro bhavati / jJAnapamANamapi pratyakSAnumAnopamAnAgamabhedena caturvidham / tatra sAmAyikasya AptopadezarUpatvenAmamatvAt AgamapamANe'ntarbhAvo bhavati / Agamo'pi laukiko lokottarazceti dvividhaH, tatra sAmAyikasya tIrthakRtpraNItatvena lokottare smvtaarH| lokottaro'pyAgama AtmAgamAnantarAgamaparamparAgamabhedena trividhH| tatra trividhe'pyasya samavatAro bodhyaa| nAmAdibhedaminne saMkhyApramANe'pyasya parimANasaMkhyAyAM samavatAraH / ktavya samavatAra jIva kA upayogarUpa hone ke kAraNa jIvaguNapramANa meM huA hai| jIva guNapramANa bhI jJAna, darzana aura cAritra ke bheda se tIna prakAra kA kahA huA hai, so usameM se isakA samavatAra jJAnarUpa hone ke kAraNa jJAnapramANa meM hotA hai| jJAnapramANa bhI pratyakSa, anumAna, Agama aura upamAna ke bheda se cAra prakAra kA hotA hai-so isa mAma. yika kA AptopadezarUpa hone ke kAraNa Agama honese Agama pramANa meM antarbhAva hotA hai| Agama bhI laukika Agama aura lokottara Agama ke bheda se do prakAra kA hai-so tIrthaMkaro dvArA praNIta hone ke kAraNa sAmAyika kA samavatAra lokottara Agama meM hotA hai| lokottara Agama bhI AtmAgama anantarogama aura paramparAgama ke bheda se tIna prakAra kA hai-so ina tInoM prakAra ke Agama meM isakA samavatAra jAnanA caahiye| saMkhza-pramANa, nAma, sthApanA, dravya, aupamya, samavatAra jIvane uga rUpa havA badala avaguNapramANamAM thayela che. jIva guNapramANa paNa jJAna, darzana ane cAritranA bhedathI traNa rUpamAM kahevAmAM Avela che. te temAMthI Ane samAvatAra jJAnarUpa havA badala jJAnapramANa hoya che. jJAnapramANa paNa, pratyakSa, anumAna, agama ane upamAnanA bhedathI ca2 rUpamAM kahevAmAM Avela che. te A sAmAyika Astepadeza rUpa hevA badala Agama hovAthI Agama pramANamAM antarbhAva thAya che. Agama paNa laukika Agama ane lokettaranA bhedathI be prakArane heya che. te tIrthakaro vaDe praNIta hovA badala sAmAyikano samavatAra lokottara AgamamAM thAya che. lekottara Agama paNa AtmAgama, anantarAgama ane paramparAgamanA be thI traNa prakAranA hoya che, te A traNe prakAranA AgamamAM Ane samAvatAra jANavuM joIe. saMkhyA pramANe nAma, sthApanA a0 92 For Private And Personal Use Only
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArastre sAyAma pa idaM svasamayavaktavyatAzaM samavatarati / yatrApi parobhayavarNana tatrApi nizcayataH svapsamayavaktavyataiva, sampaSTi parigRhItatvena paromayasamayayorapi sva samayatvAt / sampadRSTistu parasamayamapi svaviSayavibhAgenaiva yojayati, natvekA. napakSamAlambate, ataH samyagdRSTiparigRhItaH sarvo'pi svasamaya eva bhavati / satazca vastutyA sarvAdhyayanAnAmapi svasamayavaktavyatAyAmeva smvtaarH| uktaMcApi parimANa, jJAna, gaNanA aura bhAva ke bheda se ATha prakAra kA kahA hai-se isakA antarbhAva yahAM pAMcave parimANa saMkhyApramANa meM huA hai / vaktavyatA bhI tIna yA do taraha kI kahI gaI hai so usameM bhI isakA samavatAra svasamayavaktavyatA meM huA hai| jahAM parobhayAtavyatA kA varNana hai, so ve donoM prakAra kI vaktavyatAe~ bhI nizcayanaya kI mAnyatAnusAra nahIM hai / usakI mAnyatAnusAra to kevala eka svasamaya vaktavyatA evaM tadubhayavaktavyatA ye donoM bhI jaba samyagdRSTi jIva dvArA parigRhIna ho jAtI hai, taba ye svasamayavaktavyatArUpa hI bana jAtI haiN| kyoMki samyagdRSTi jIva parasamaya ko bhI svasamaya ke anurUpa hI samajha kara samajhAtA hai| ekAnta pakSa kA avalambana vaha nahIM karatA hai kintu syAvAda kI mudrA se unheM mudrita kara apanI yogyatAnusAra abhipretArtha sAdhaka banAtA hai / isaliye samyagdRSTi dvArA parigRhIta samarata viSaya bhI svasamayarUpa hI hotA hai| ataH samasta adhyayanoM kA avatAra vastuvRttyA svsmydra, aupamya parimANa, jJAna gaNanA ane bhAvanA bhedathI ATha prakAranuM kahevAmAM Avela che. Ane antarbhAva paNa tyAM parimANa saMkhyA pramANamAM thayela che. vaktavyatA paNa traNa ke be prakAranI kahevAmAM Avela che, to temAM paNa Ane samAvatAra svasamaya vakatavyatAmAM thayela che. jyAM parebhaya vakatavyatAnuM varNana che, te te banane prakAranI vakatavyatAo paNa nizcayanayanI mAnyatA mujaba nathI. tenI mAnyatA mujaba te phakta eka svasamayavakatavyatA ja che. parasamaya vakatavyatA ane tadubhayavakatavyatA e bane paNa jyAre samyagadaSTi jIva vaDe parigRhIta thAya che, tyAre e svasamaya vakatavyatA rUpa ja thaI jAya che. kemake samyagadaSTi jIva parasamayane paNa svasamayanA anurUpa ja samaje che. te ekAMta pakSanuM avalaMbana grahaNa karatuM nathI paraMtu svAsvAdanI mudrAthI temane mudrita karIne pitAnI yegyatA mujaba abhipretArtha sAdhaka bane che. ethI samyaga daSTi vaDe parigRhIta samasta viSaya paNa svasamarUpa ja hoya che. ethI sarva adhyayane avatAra vastu nRtya svasamaya vakatavyatAmAM ja thAya che. ukataMca For Private And Personal Use Only
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 731 anuyogacandrikA TIkA sUtra 242 nikSepadvAranirUpaNam 'parasamo ubhayaM vA, sammadihossa sasapo jeNaM / to sampajjha yaNAI, sasamayavattavvayA niyyaaii|| chAyA--parasamaya ubhayaM vA samyagdRSTeH svasamayo yena / ___ tataH sarvAdhyayanAni svasamayavaktavyatAniyatAni ||iti| evaM cAviMzatistatrAditi vibhAvanI mini / itthaM sabhedaH samavatAro nirUpita iti sUcayitupAha-sa epa samAtAra iti / itthaM sabheda upakramo nirUpita iti sUcayitumAha-sa epa upakrama iti / itthaM ca upakramanApakaM prathamaM dvAraM nirUpitamiti muvayitumAha-upakrama i'ne prazamaM dvAraM samAptamiti ||muu0 241 // atha nikSepadvAraM nirUpayati mUlam-se kiM taM nikkheve ? nikkheve-tivihe paNNatte, taM jahA-ohanipphapaNe nAmanipphaNNe suttaalaavgnipphnne| sekiM taM ohaniphAge? ohaniphANe caubihe paNNatte, taM jahA-anavaNe ajjhIge Ae khvnnaa| se kiM taM ajjhayaNe? ajjhayaNe caubihe paNNatte, taM jahA-NAmajjhayaNe ThavaNajjhayaNe vaktavyatA meM hI hotA hai / ukta ca-jisa kAraNa parasamaya aura tadubhaya se ye saba sampadRSTi ke svasamaya hai, isI kAraNa samasta adhyayana svasamaya vaktavyatA meM niyata haiM / isI prakAra se caturvizatistava AdikoM meM bhI samavatAra kA vicAra kara lenA caahiye| isa prakAra sabhedasamavatAra kA varNana kiyA isake varNana hone para sabheda upakrama kA varNana pUrNa ho jAtA hai / isa prakAra upakrama nAmaka isa prathama dvAra kA varNana samApta ho cukA / yahI bAta sUtrakArane (se taM uvakkame uva. kkama ii paDhamaM dAraM) isa sUtra pATha dvArA pradarzita kI hai // sU0 241 // je kAraNathI parasamaya ane tadubhAya A badhA sabhyardaSTinA svasamaya che te kAraNathI ja samasta adhyayana svasamaya vakatavyatAmAM niyata che -A pramANe caturvizati stava adikamAM paNa samavatAra viSe vicAra karI le joIe A pramANe sabheTa samavatAranuM varNana karavAmAM Avela che, A varNanathI sabheda upakamanuM varNana paNa pUrNa thaI jAya che. A pramANe upa manAma mA prathamadAnu vana samApta yuche. mevAta sUtra (se ta usakame uvakkama ii paDhamadAra) mA sUtra 48 43 prahazata rI cha |suu. 241 // For Private And Personal Use Only
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 732 anuyogadvArasUtra dabajjhayaNe bhaavjjhynne| NAmaDhavaNAo puvaM vnniyaao| se kiM taM davajjhayaNe ? davajjhayaNe-duvihe paNNatte, taM jahAAgamaoya No Agamao ya / se kiM taM Agamao davajjhayaNe? Agamao davajjhayaNe--jassa paM ajjhayaNattipayaM sikkhiyaM ThiyaM jiyaM miyaM parijiyaM jAba evaM jAvaiyA aNuvauttA Agamao tAvaiAI dvjjhynnaaii| evameva vvhaarssvi| saMgahasta NaM ego vA aNego vA aNuvautto vA aNuva uttA vA Agamao davajjhayaNaM davajjhayaNANi vA se ege dvjjhynne| ujjusuyassa ego aNuva utto Agamao ekaM davajjhayaNaM puhuttaM necchai, tiNhaM sadanayANaM jAgae aNuvautte avatthu kamhA ? jai jANae aNuva utte na bhavai jai aNuvautte jANaeNaM bhavai, tamhA Natthi Agamao davajjhayaNaM / se taM Agamao dvjjhynne| se kiM taM No Agamao davajjhayaNe? No Agamao davajjhayaNe-tivihe paNNatte, taM jahA-jANayasarIradavajjhayaNe bhaviyasarIradavajjhayaNe jANayasarIrabhaviyasarIravairitte dvjjhynne| se kiM taM jANayasarIradavajjhayaNe? jANayasarIradavajjhayaNe-ajjhayaNapayasthAhigArajANayasta jaM sarIrayaM vavagaya cuyacAviyacattadehaM jIvavippajaDhaM sijjAgayaM vA saMthAragayaM vA nisIhiyAgayaM vA siddhasilAtalagayaM vA pAsittANaM koI bhaNejjA aho! NaM imeNaM sarIrasamussaeNaM jiNadituNaM bhAveNaM ajjhayaNettipayaM AghaviyaM paNNaviyaM parUviyaM dasiyaM nidaMsiyaM uva For Private And Personal Use Only
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogandrikA TIkA sUtra 242 nikSepadvAranirUpaNam 733 dasiyaM, jahA ko diTuMno? ayaM ghayakuMbhe AsI, ayaM mahukuMbhe aasii| se taM jaannysriirdvjjhynne| se kiM taM bhaviyasarIra. davajjhayaNe? bhaviyasarIradabajjhayaNe je jIve joNijammaNanikkhaMle imeNaM ceva AdattaeNaM sarIrasamussaeNaM jiNadiTreNaM bhAveNaM ajjhayaNettipayaM seyakAle sikkhissai na tAva sikkhai, jahA ko diluto? ayaM mahukuMbhe bhavistai ayaM ghayakuMbhe bhvisti| se taM bhviysriirdvjjhynne| se kiM taM jAyaNasarIrabhaviyasarIravairite davajhayaNe ? jANayasarIrabhaviyasarIravairite davajjhayaNe -pttypotthylihiy| se taM jANayasarIrabhaviyasarIravairitte dvjjhynne|se taM No Agamao davajjhayaNe / se taM dtvjjhynne| se kiM taM bhAvajjhayaNe ? bhAvajjhayaNe-duvihe paNNatte, taM jahAAgamao ya, No Agamao y| se kiM taM Agamao bhAvajjhayaNe? Agamao bhAvajjhayaNe-jANae uvvtte| se taM Aga: mao bhaavjjhynne| se kiM taM no Agamao bhAvajjhayaNe ? no Agamao bhAvagjhayage-ajjhavyassAgayaNaM kammANaM avacao uvadhiyANaM, aNuvacao ya navANaM tamhA ajjhynnmicchNti||1|| se taM No Agamao bhaavjjhynne| se taM bhAvajjhayaNe, se taM ajjhayaNe ||suu0 242 // chAyA--atha ko'sau nikSepaH ? nikSepaH-trividhaH prajJaptaH, tadyathA-ogha niSpannaH nAmaniSpannaH satrAlApakaniSpannaH / atha ko'sau oghaniSpannaH ? ogha. niSpannaH-caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-adhyayanam akSINam AyaH kSapaNA / atha kiMtat adhyayanam ? adhyayana-catudhiM prajJaptaM, tadyathA-nAmAdhyayana sthApanAdhyayana dravyAdhyayana bhAvAdhyayana / nAmasthApane pUrva varNite / atha kiMtat dravyAdhyayana? For Private And Personal Use Only
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 734 anuyogadvArastre dravyAdhyayana dvividhaM prajJaptaM, tadyathA-Agamatazca no Agamatazca / atha kiM tat Aga. mato dravyAdhyayanam ? Aga mato dravyAdhyayana-yasya khalu adhyayanamiti padaM zikSita sthitaM jitaM mitaM parijitaM yAvat evaM yAvanta anupayuktAH tAvanti AgamataH dravyAdhyayanAni / evameva vyavahArasyApi / saMgrahasya khalu eko vA aneko vA anuyuktovA anupayuktA vA AgamataH dravyAdhyayanaM dravyAdhyayanAni vA, tatU eka dravyAdhyayanam / RjusUtrasya eko'nupayukta AgamataH eka dravyAdhyayana pRthaktvaM necchati, trayANAM zabdanayAnAM jJAyakaH anupayuktaH avastu / kasmAt ? yadi jJAyakaH anupayukto na bhavati, yadi anupayukto jJAyako na bhavati, tasmAt nAsti Agamana dravyAdhyayanam / tadetat Agamato dravyAdhyayanam / atha kiM tat no Agamato dravyApanam ? no Agamato dravyAdhyayana trividhaM prajJa, tadyathA jJAyakazarIradravyAdhyayana bhavikazarIradravyAdhyayana jJAyaphazarIrabhavikazarIravyatiriktaM dravAdhyayanam / atha kiM tat jJAyakazarI'dravyAdhyayana ? jJAyakazarIradravyAdhyayanam-adhyayanapadArthAdhikArajJAyakasya yat zarIrakaM papagatacutacyAvitalyaktadehe jIva vipratyaktaM zarayAgataM vA saMskAragataM vA niSedhikAgataM vA siddhazilAtalagataM vA dRSTvA khala ko'pi bhaNet, aho ! khalu anena zarIrasamucchrayeNa jinadRSTena bhAvenaadhyayanamiti padam AkhyAtaM prajJApitaM prarUpitaM darzitaM nidarzita upadarzitam , yathA ko dRSTAntaH ? ayaM ghRtakumbha AsIt, ayaM madhukumbhaH AsIt , tadetat jJAyakazarIra dravyAdhyayanam / atha kiM tat bhavikazarIradavyAdhyayanam ? bhavika zarIradravyAdhyayanam yo jIvo yonijanmaniSkrAntaH anenA AdarAkena zarIrasamu. cchrayeNa jinadRSTena bhAvena adhyayanamiti padaM eSyakAle zikSiSyate na tAvat zikSate, yathA ko dRSTAntaH ? ayaM madhukumno bhaviSyati ayaM ghRtakumbho bhaviSyati / tadetat bhavikazarIradravyAdhyayanam / atha kiM tat jJAyakazarIrabhavikazarIvyatirikta dradhyAdhyayanam ? jJApakazarIrabhavikazarIvyatiriktaM dravyAdhyayana-patrakapustaka likhitam / tadetad jJAyakazarIramavikazarIravyatirikta dravyAdhyayanam / tade tad no Agamato dravyAdhyayanam / tadetad dravyAdhyayanam / atha kiM tat bhAvAdhyayanam ? mAvAdhyayanam-dvividhaM prajJaptaM, tadyathA Agamatazca no Agamatazca / atha ki tat Agamato bhAvAdhyayanam ? Agamato bhAvAdhyayana-jJAyakaH upyuktH| tadetat Agamato bhAvAdhyayanam / atha kiM tad no Agamato bhAvAdhyayanam ? no Agamato bhAvAdhyayanam-adhyAtmana Ayana karmaNAmapacayaH upacitAnAm , anupacayazca navAnAM tasmAt adhyayanamicchanti // 1 // tadetat no Agamato bhAvAdhyayanam / tadetad bhAvAdhyayanam / tadetat adhyayanam // 242 / / For Private And Personal Use Only
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogavandrikA TIkA satra 242 nikSepadvAranirUpaNam TokA- 'se ki taM' ityAdi atha ko'sau nikSepaH ? iti shissyprshnH| uttarayati nikSepaH-pUrvAbhihitArthaH saH oghaniSpano nAmaniSpannaH sUtrAlApakaniSpanazceti trividhaH / eSAmartha evaM bodhyaH-oghaH zrutAbhidhAna sAmAnyamadhyayanAdika, tena nisspnnH-oghnisspnnH| nAma-zrutasyaiva sAmAyikAdivizeSAbhidhAna, tena niSpanno nAmaniSpannaH / mUtrAlApakAH 'karemi bhate ! sAmAiyaM' ityAdikA staniSpanna =mUtrAlApakaniSpanna aba mUtrakAra nikSepadvAra kA nirUpaNa karate haiM'se kiM taM nikkhe' ityAdi / zabdArtha-(se ki ta nikkheve ) he bhadanta ! vaha pUrvaprakrAnta nikSepa kyA hai ? utsara-nikSepa kA zabdArtha to pahile hI kaha diyA gayA hai| (nikkhe nivihe paNNatte) ataH pUrva abhihita arthavAlA vaha nikSepa tIna prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA) jaise-(ohanipphaNNe nAmani phaNe suttAlAvaganiphaNNe) oghaniSpanna, nAma niSpanna, sUtrAlApaka niSpanna / inakA artha isa prakAra se haiM-zrutanAmaka sAmAnya adhyayana Adi se jo nikSepa niSpanna hotA hai, vaha nikSepa oghaniSpanA hai| zruna ke ho sAmAyika Adi vizeSanAmoM se jo nikSepa niSpanna hotA hai, vaha nikSepa nAmaniSpanna hai| 'karemi bhaMte sAmAiya' ityAdi sUtrAlApakoM se je| nikSepa niSpanna hotA hai, vaha sUtrAlApaka niSpanna nikSepa hai| (se kiM taM oha niphaNNe ? ) he bhadanta ! oghaniSpanna nikSepa kyA hai| 'se kiM taM nikkhe' tyaah| zahAtha--(se ki taM nivakheve, mata! te 5 . 5 zu ! uttara--nikSepane zabdArtha te pahelAM spaSTa karavAmAM Avela ja che. (nikkheve tivihe paNNatte) methI pUrva mamiDita makAna mA ni5 traya praar| apAmA mAvata cha. (taM jahA) 2 (ohanipphaNNe, nAmaniSphaNNe suttAlAvaganiSkaNNe) me ghaniSpanna, nAmani0panna sUtrAlApa niyanna, maane| artha A pramANe che. zruta nAmaka sAmAnya adhyayana AdithI je nikSepa niSpanna thAya che, te nikSepa niSNana che. zrutanA ja sAmAyika vagere vizeSa nAmAthI 2 ni05-DAya cha, tani5 nAma ni05-na cha. 'karemi bhaMte sAmAiyaM' ItyAdi sUvAlApakethI je nikSepa niSpanna thAya che. te sUvAlApaka nipAna niH5 che. (se kiM taM ohanippaNNe) he mahanta ! mAghaniSpanna nikSa5 zucha ? For Private And Personal Use Only
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogadvArasUtre iti ! tatra- oghaniSpanna:-adhyayanam , akSINam , AyA, kSapaNA, iti caturvidhaH / adhyayanAdIni catvArya pi sAmAyikacaturtizatistavAdInAM zruavizeSANAM sAmAnyAbhidhAnAni / tathAhi-yadeva sAmAyikam adhyayanamityucyate tadeva akSINaM, tadeva AyaH, tadeva kSapaNA ceti / evaM caturviMzatistavAdiSvapi bodhyam tatra adhyayana nAmAdhyayanasthApanAdhyayanadravyAdhyayanabhAvAdhyayaneti caturvidham / tatra nAmAdhyayanasthApanAdhyayanadravyAdhyayanAni nAmAvakasthApanAvazyakadravyA. uttara-(ohaniSphapaNe ca ubihe paNNatte ) oghanapanikSepa cAra prakAra kA hotA hai-(taM jahA) jaise -(anjhayaNe ajjhINe, pAe, khavaNA) adhyayana, akSINa, Aya, kSapaNA / ye adhyayana Adi cAroM bhI sAmAyika, caturvizatistava AdirUpa jo zrunavizeSa haiM, unake sAmAnya nAma haiN| jaise jo sAmAyika adhyayana kahalAtA hai vahI akSINa, vahI Aya, aura vahI kSapaNo kahalAtA hai| isI prakAra se catu. viMzatistava AdikoM meM bhI jAnanA cAhiye / (se kitaM ajjhayaNe ?) he bhadanta ! vaha adhyayana kyA hai ? uttara-(ajjhayaNe caubihe paNatta) adhyayana cora prakAra kA kahA gayA hai / (naM jahA) Ahe-gAmAyaNe, ThavaNajyaNe, davajjha. yaNe, bhAvajjhayaNe nAma adhyayana, sthApanA adhyayana, dravya adhyayana aura bhAva adhyayana / inameM (NAmavaNAmo puvvaM vaNiyAo) nAma uttara--(ohaniSphaNNe caubihe paNNatte) sodhaniyana GA5 yAra prAranA DAya che. (ta' jahA ) mate (ajjhayaNe, ajjhIge, Ae, khavaNA' adhyayana, akSINa, Aya ane kSa paNa A adhyayana vagere cAre cAra paNa sAmAyika, caturvizatistava vagere rUpa je kRta vizeSe che, tenA sAmAnya nAme che. jema ke je sAmAyika adhyayana kahevAmAM Ave che. te ja akSaNa, teja Aya ane teja kSa paNa kahevAya che A pramANe caturvizatitava AdimAM by onea na (se kiM taM ajjhayaNe) 3 mahanta ! te adhyayana zucha ? uttara-(ajjhayaNe caumvihe paNNatte) adhyyn| yAra prana vAmAM sAyA che. (taM jahA) ma hai (NAmajjhayaNe, ThavaNajjhayaNe dabajjhayaNe, bhAvajjhaNe) nAmaadhyayana, sthApanA adhyayana dravya adhyayana. ane bhAvaadhyayana AmAM (NAmaDhavaNAo putvaM vaNiyAo) nAma madhyayana bhane sthApanA adhyayana nAma For Private And Personal Use Only
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 242 nikSepadvAranirUpaNam .737 adhyayana aura sthApanA adhyayana nAma Avazyaka aura sthApanA Abaiyaka ke jaisA hI jAnanA cAhiye / (se kiM taM dadhvaJjhayaNe ? ) bhadanta ! dravya adhyayana kA kyA svarUpa hai ? uttara- (davvajjhaNe duvihe paNNatte) dravya adhyayana do prakAra kA kahA gayA hai / ( taM jahA ) jaise (Agamao ya NA Agamao ya ) eka Agama se aura dUsarA no Agama se (se kiM taM Agamao davvajjhayaNe ?) he bhadanta ! Agama se jo dravya adhyayana kahA gayA hai usakA kyA svarUpa hai ? uttara-- (Agamao davvajjhayaNe) Agama se jo dravya adhyayana kahA gayA hai, vaha isa prakAra se hai - ( jassa NaM ajjhayaNa tti payaM sivikhayaM ThiyaM, jiyaM miyaM parijiyaM, jAva evaM jAvaiyA aNuvauttA Agamao tAvaiAI da0jjhayaNAiM) jisane adhyayana isa pada ko sIkhA haiM, apanI AtmA meM sthita jita AdirUpa se kiyA hai / (ina sthita Adi padoM kA spaSTa artha vyAvazyaka prakaraNa meM likhA jA cukA hai ) parantu usa jIva kA upayoga vahAM nahIM lagA hai| isa prakAra jitane bhI anupayukta jIva haiM, ve saba Agama se dravya adhyayana haiM / ( evameva vayahArassa vi, saMgahassa NaM ego vA aNegeo vA ) yahA~ se lekara (se taM kita Avazyaka ane sthApanA AvazyakanI jema ja laguvA. davyaNe 1 ) se lahaMta ! dravya adhyayananu sva35 vu che ? uttara-- (davvajjhaNe duvihe paNNatte) dravya adhyayana se amara DevAbhAM bhAve che. (taM jahA prema hai ( Agamao ya No Agamao ya) kheDa yAgabhathI gAne dvitIya ne bhAgabhathI (se kiM taM Agamao) De lahAMta ! AgamathI dravya adhyayana kahevAmAM Avela che, tenu svarUpa kevu che? uttara- (Agamao davvajjhayaNe ) bhAgamathI ne dravya adhyayana hevAbhAM mAvesa che, te yA prabhA che - (jassa Na ajjhayaNatti payaM sikkhiyaM ThiyaM jiyaM miyaM, parijiya jAva evaM jAvaiyA, aNuvauttA, Agamao tAvaiAi davva jyaNAI) ne adhyayana yA pahane zocyo hai, potAnA AtmAmA sthita jita vagere rUpamAM karela che, (A sthita vagere padonA spaSTa atha dravyAvazyaka prakaraNamAM lakhavAmAM Avela che) paraMtu, te jIvanA upacAga tyAM badha esatA nathI. A pramANe jeTalA anupayukata jIve che, te sarve AMgabhthii dravya adhyayana che, (evameva vavahArakha vi, saMgahasya NaM ego vA aNegovA) a0 93 For Private And Personal Use Only
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvAra vazyakabad bodhyAni / bhAvAdhyayanamapi Agamato-no Agamato-bhedena dvividham / tatra Agamato bhAvAdhyayanam-jJAyaka upayukto bhavati / asyArthastu-Agamato bhAvAvazyakavad bodhyH| no Agamato bhAvAdhyayana tu evaM vijJeyam , tadevAha davyajjhayaNe) yahAM taka kA samasta sUtrapATha dravyAvazyaka ke jaisA hI bhAvita kara lenA caahiye| vistAra pUrvaka vahAM samasta padoM kA artha likhA jA cukA hai| (se ki ta bhAvajjhayaNe?) he bhadanta ! bhAva adhyayana kA kyA svarUpa hai ? uttara--(bhAvajjhayaNe duvihe paNNatte) bhAva adhyayana do prakAra kA kahA gayA hai| (taM jahA) jaise Agamao yA Agamao ya) eka Agama se aura dUsarA nA Agama se / (se kiM taM Agamao bhAvajjha. yaNe ?) he bhadanta ! Agama se bhAva adhyayana kA kyA svarUpa hai ? (Agama bhAvajjhayaNe) uttara--Agama se bhAva adhyayana kA svarUpa isa prakAra se hai(jANae uvavatte) jo jJAyaka hotA hai, vaha usameM upayukta ho taba Agama se bhAvaadhyayana kahA jAtA hai| isakA khulAzA artha Agama se bhAvAvazyaka ke jaisA hI jAnanA cAhiye / (se taM Agamao bhAvajjhayaNe) isa prakAra yaha Agama kI apekSA lekara bhAvaadhyayana mahithI bhAMDI (se taM datvajjhayaNe) ali sudhaan| samasta sUtra54 drvyaavasthAnI jema ja bhAvita karI levuM joIe. tyAM samastapadone artha vistAra 54 awali maa0ye| che. (se kiM taM bhAvajjhayaNe 1) 3 mata ! bApa adhyayananuM svarUpa kevuM che? uttara-(bhAvajjhayaNe duvihe paNNatte) mA adhyayana meM prazna vAmai mAvata cha. (taM jahA) 24 (Agamao ya No Agamao ya) me bhAgamA sana dvItIya no bhAgamayI (se kiM taM Agamao bhAvajjhayaNe ?) 3 mahata! bhAgamathI mA adhyayanarnu 5135 buMcha ? (Agamano bhAvajjhaNe) utta2-mAsabhathI mA 5dhyayanak 2135 cha1 (Agamao bhAvajjhayaNe) uttara-mAsamayI mA mAzyaunu 2135 mA prabhArI che. (jANae uvavatte) 2 jJa.43 14 che, te tamA 5yuta DAya tyAre sAmathA mAra adhyayana kahevAmAM Ave che. Ane spaSTa artha AgamathI bhAvAvazyakanI bhara on a na . (se taM Agamao bhAvajjhayaNe) prabhAye For Private And Personal Use Only
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 242 nikSepadvAranirUpaNam 'ajjhappassANayaNaM' ityAdi / 'ajjhappassa ANayaNaM-ajjhayaNaM' atra-nirUktavidhinA mAkRtavidhinA vA 'pa' kArasya 'ssa'kArasya 'A' kArasya 'Na' kArasya calope 'ajjhapaNa' iti sidhyati / adhyAtma cittam , tasyAnayanam-adhyayana miti bhaavH| sAmAyikAdyadhyayane zobhanaM cittamAnIyate, sati ca zobhane citte'zubhakarmabandhA kA artha hai / (se kitne| Agamao bhAvajjhayaNe) he bhadanta ! no Agama se bhAva adhyayana kA kyA svarUpa hai ? uttara--(no Agama mo bhAvajjhayaNe-ajjhappassANayaNaM kammArNa avacao, uciyANaM aNuvacao ya navANaM, tamhA ajjhayaNamicchaMti1) sAmAyika Adi adhyayana no Agama se bhAva adhyayana haiM / 'ajapasANayaNaM' meM ajjhapassa ANayaNaM aisA padaccheda hotA hai yaha adhyayana paraka hai / 'ajhappassANayaNaM' meM nirukta vidhi se athavA prAkRta vidhi se 'pa' kA 'rasa' kA 'A' kA aura 'Na' kA lopa hokara 'adhyayana' aisA pada bana jAtA hai| vaisA to 'ajjhapparamANayaNaM' kI saMskRta chAyA' 'adhyAtmamAnayana' hotI hai / 'adhyAtma' zabda kA artha citta aura 'Anayana' zabda kA artha lagAnA hai| tAtparya isakA yaha hai ki 'sAmAyika Adi adhyayana meM citta kA lagAnA yaha adhyAtmanayana zabda kA artha hai / sAmAyika Adi adhyayana meM citta ke lagAne se citta meM nirmalatAAtI hai / citta kI nirmalatA hone para azubha karmA mAsamanA apekSA maamdhyynn| atha che. (se kiM taM no bhAgamao bhAvajjhayaNe) 3 mahata ! 2 bhAgamayI nA1 madhyayananu 2135 3 cha ? uttara--(no Agamao bhAvajjhayaNe ajha parasANayaNaM kammANaM avadhao upaciyANaM aNuvaca bho ya navANaM, tamhA ajmayaNamicchaMti / 1 / sAmAyi mAla adhyayana sAmathI mA adhyyn| che. 'ajjhappasvANayaNaM'bhA 'ajjhappassa ANayaNa' savA 542che DAya cha, mA 56 madhyayana 524 . 'ajjhappassANayaNaM' bhAM nita vidhithI athavA prAvidhithA pani 'sa' na ane 'Na na 5 2 adhyayana me 54 mana cha. mAma to 'ajjha. ppastrANayaNaM' nI sakRta chaay| 'adhyAtmamAnayana' thAya che. adhyAtma zana artha citta ane "Anayana' zabdano artha lagADe che. AnuM tAtparya A pramANe che ke "sAmAyika vagere adhyayanamAM cittanuM saMyojana karavuM A adhyAtmanayana zabdano artha che. sAmAyika vagere adhyayanamAM citta ajita karavAthI cittamAM nirmaLatA Ave che. citta nirmaLa thavAthI azubhakane For Private And Personal Use Only
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir '740 anuyogadvArasUtra vighaTante / ata evAha-'kammANa' ityaadi| ayaM bhAvaH-yasmAt asmin sati upacitAnA-pAgupanibaddhAnAM karmaNAmapacayo hAso bhavati, navAnAM ca karmaNAm anupacayaH avandho bhavati, tasmAt idam ajjhayaNam adhyayanam icchanti tIrthakaragaNadharAdaya iti / atra no zabdo deshvaacii| sAmAyikAdikamadhyayana tu jJAna kriyAsamudAyAtmakam tatazca Agamasyaika dezattismAdidaM no Agamato bhAvAdhya yanamityucyate, iti| sampati prakRtamupasaMharati tadetad no Agamato bhAvA. dhyayanamiti / idaM sabhedaM bhAvAdhyayana nirUpitamiti sUcayitumAha-tadetat-bhAvAdhyayanamiti / itthaM ca caturvidhamapyadhyayana nirUpitamiti sUcayitumAha-tadetada. dhyayanamiti ||suu0 242 // ko baMdha vighaTita (naSTa) ho jAtA hai| isIliye sUtrakAra ne 'kammANaM' ityAdi pATha kahA hai| isakA bhAva yaha hai ki 'citta jaSa nirmala bana jAtA hai-taya pUrva baddha karmoM kA hAsa-nirjarA-hotI hai, tathA maSIna karmoM kA bandha nahIM hotA hai / isaliye isa sAmAyika Adi adhyayana kA tIrtha kara gaNadhara Adi devoM ne nA Agama se bhAvA. dhyayana mAnA hai / yahAM no Agama meM 'no zabda dezavAcI hai| Agama ke abhAva kA vAcI nahIM haiN| kyoMki sAmAyika Adi adhyayana jJAnakriyA ke samUharUpa hote hai / isaliye ye pUrNa AgamarUpa na hokara Agama ke ekadezarUpa hote haiN| isaliye inheM nA Agama kI apekSA bhAvAdhyayana mAnA gayA hai / (se taMNo Agamao bhAvajjhayaNe) isa prakAra se ne| Agama kI apekSA bhAva adhyayana kA svarUpa hai| (se taM ajjha. yaNe) isa prakAra cAra prakAra kA adhyayana nirUpita kiyA hai|s0242|| 5 vighaTita 25 jaya . methI sUtrare 'kammANa' vagere 54 4 che. mAnA mAche hai 'citta' byAre zuddha ya ya che, tyAre pUrva karmone hAsa-nija -thAya che. temaja navIna karmone baMdha thatuM nathI. ethI A sAmAyika vagere adhyayanene tIrthaMkara gaNadhara vagere devoe ne AgamathI bhAvAdhyayana tarIke mAnya rAkhela che. ahIM ne AgamamAM "ro zabda dezavAcI AgamanA abhAvane vAcaka nathI, kema ke sAmAyika vagere adhyayane jJAnakiyAnA samUTharUpa hoya che. ethI eo pUrNa AgamarUpa hotA nathI paNa AgamanA ekadezarUpa hoya che ethI emane ne AgamathI apekSA mAvAdhyayana mAnavAmo mAvala che. (se taNo Agamao bhAvajjhayaNe) mA pramANe no bhAgamanI mapekSA mAmadhyayananu 135 cha. (se taanjha yaNe) A pramANe cAra prakAranA adhyayanenuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. sU. 242 che For Private And Personal Use Only
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 243 sampratyakSINanirUpaNam sampratyakSINaM nirUpayati 1 mUlam - se kiM taM ajjhINe ? ajjhINe - uThitra he paNNatte, taM jahANAmajjhINe ThavaNajjINe davvajjhINe bhAvajjhINe / nAmaThavaNAo putraM vaNiyAo / se kiM taM davvajjhINe ? davajjhINe - duvihe paNNatte, taM jahA- Agamaoya no Agamaoya / se kiM taM Agamao davvajjhINe ? Agamao davvajjhINe-jassa NaM ajjhINettiparyaM sikkhiyaM jiyaM miyaM parijiyaM jAva se taM Agamao dabajjhINe / se kiM taM no Agamao davvajjhINe ? no Agamao davvajjhINetivihe paNNatte, taM jahA - jANayasarIradavvajjhINe bhaviyasarIra davvajjhINe jANayasarIrabhaviyasarIravaistei davvajjhINe / se kiM taM jANayasarIradavvajjINe ? jANayasarIradavvajjhINe-ajjhINapatthAhigAra jANayassa jaM sarIrathaM vavagayacuyacAviyacattadehaM jahA davvajjhaNe tahA bhANiyavtraM, jAva se taM jANayasarIradava jhiinne| se kiM taM bhaviya sarIravvajjhoge ? bhaviyasarIradavvajhINe-je jIve jeNijammaNanikkhaMte jahA davvajjhayaNe, jAva se taM bhaviyasarIradabvajjhoge / se kiM taM jANayasarIrabhaviyasarIravairitte davvajjhINe ? jANayasarIrabhaviya sarIravairitte sanvAgAsaseDhI, se taM jANayasarIrabhaviyasarIvairitte vvajjhoge / setaM no Agamao davvajjhoNe, se taM dabvajjhINe / se kiM taM bhAvajjhaNe ? bhAvajjhINe-duvihe paNNatte, taM jahAAgamao ya no Agamao ya / se kiM taM Agamao bhAvajjhINe? For Private And Personal Use Only ge dabvajjINe
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre Agamao bhAvajjhINe-jANae uvutte| se taM Agamao bhaavjjhiinne| se kiM taM no Agamao bhAvajjhINe? no Agamao bhAvajjhINe-"jaha dIvA dIvasayaM, paippae dippae ya so diivo| dIvasamA AyariyA, dippaMti paraM ca dIvaMti // 1 // " se taM no Agamao bhaavjjhonne| se taM bhAvajjhINe, se taM ajjhonne||243|| chAyA-atha kiM tat akSINam ? akSINaM caturvidha prajJaptaM, tadyathA-nAmAkSINaM, sthApanA kSINaM, dravyAkSINaM, bhAvAkSINam / nAmasthApane pUrva varNite / atha kiM tat vyAkSINam ? dravyAkSINaM dvividhaM prajJapta, tadhazA-Agamatazca no Agamatazca / aba sUtrakAra oghaniSpanna jo dUsarA bheda akSINa hai-usakA nirUpaNa karate hai--'se ki ta ajjhINe' ityAdi / zabdArtha--(se ki taM ajjhINe) he bhadanta ! akSINa kA kyA svarUpa hai| .. uttara-(ajjhINe caubdhihe paNNatte) akSINa cAra prakAra kA kahA hai| (tajahA) jaile (NAmajjhINe ThAvaNajjhINe davajhINe bhAvajjhINe) nAma akSINa, sthApanA akSINa, dravya akSINa, aura bhAva akSINa (nAmaThavaNAbho puvaM vagiyAo) nAma akSINa aura sthApanA akSINa kA svarUpa pUrva meM varNita nAma Avazyaka aura sthApanA Avazyaka ke jaisA jAnanAcAhiye / (se ki te dagdhajjINe ? ) he bhadanta ! dravya akSINa kA kyA svarUpa hai? have sUtrakAra oghaniSpanane je dvitIya bheda aphINa che. tenuM ni3555 42 cha.-'se ki ta ajhINe' ityAdi / / zahAtha :-(se ki ta ajjhINe) ! bhakSInu 5135 ch| uttara :-(ajjhINe cauvihe paNNatte) bhakSI yA prArathI avAmA Ave che. (tauM jahA) abhaDe (gAmajjhINe, ThavaNajjhINe, davajhINe, bhAvajhINe) nAma makSA, sthApanA niley, dravya makSI, bhane mApa mail, (nAma ThavaNAo puvvaM vaNiyAo) nAma, akSI mane sthApanA makSInu 8135 pahelAM varNita, nAma Avazyaka ane sthApanA AvazyakanI jema ja jANI levuM na . (se kiM vvajjhIe ?) 3 mata! dravya bhakSItuM 135 ? For Private And Personal Use Only
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhanuyogacandrikA TIkA sUtra 243 sampratyakSINanirarUpaNam 73 atha kiM tat Agamato dravyAkSINa ? Agamato dravyAkSINaM yasya khalu akSINamiti padaM zikSitaM jitaM mitaM parijitaM yAvat tadetat Agamato dravyAkSINam / atha kiM tava no Agamato dramAkSINaM ? no Agamato dravyAkSINaM trividhaM prajJaptaM, tadyathA jJAyakazarIradravyAkSINaM bhavyazarIradravyAkSINaM jJAyakazarIrabhavyazarIravyatirikta dravyAkSINam / atha kiM tat jJAyakazarIradravyAkSINam ? jJAyakazarIra uttara--(davajjhINe duvihe paNNatte) dravya akSINa do prakAra kA kahA hai| (taM jahA) jaise- (Agamaoya no Agamao ya ) eka Agama se aura dUsarA no Agama se / (se kitaM Agamao davyajjhINe?) he bhadanta ! Agama se dravya akSINa kA kyA svarUpa hai ? (Agamao davyajjhINejassa ajjhINe ti payaM sikkhiyaM jiyaM miyaM parijiyaM jAva se taM Agamo davyajjhINe) Agama se dravya akSINa kA svarUpa isa prakAra se hai-jisane akSINa isa pada ko sIkha liyA hai, jita mita parijita Adi kiyA hai, vaha Agama se dravya akSINa hai / (se kitaM no Agamao davvajjhINe 1) he bhadanta ! no Agama se dravya akSINa kA kyA svarUpa hai ? ___ uttara-(no Agamo davyajjhINe tivihe paNNatte) no Agama se dravya akSINa tIna prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA) jaise-(jANaya sarIradavvajjhINe, bhaviyasarIradavvajjhINe, jANayasarIrabhaviyasarIra vai. ritte davyajjhINe) jJAyakazarIra dravya akSINa, bhavyazarIra dravyaakSINa uttara :- (davvajjhINe duvihe paNNatte) dravya pakSInA meM | che. (taMjahA) 2 (Agamao ya no Agamao ya) : mayA mane dvitIya bhAgamayI (se kiM taM Agamao davvajjhINe 1) 3 mata ! mAmathI dravya akSInu. 2135 cha ? (Agamao davvajjhINe-jassa NaM ajjhINe tti payaM sikkhiyaM jiya bhiyaM parijaya jAva se taM Agamao davvajjhINe) AgamathI dravya akSaNanuM svarUpa A pramANe che. jeNe akSINa A padane zIkhI lIdhe che, jita, mita, parijita vagere karela che, te AgamathI dravya makSIya che. (se ki ta no Agamao vvajjhINe ?) mahata? nA AgamathI dravya akSaNanuM svarUpa kevuM che ? uttara :-(no Agamao davyajjhINe tivihe paNNatte) nAmAsamathI dravya pakSAnA // 2 // 4AmamA che. (jahA) rebha (jANayasarIra davvajjhINe, bhaviyamrarIradabajhINe jANayasarIrabhaviyasarIravairitte davyajjhINe) zAyara zarIra dravya akSINa, bhavya zarIra dratha akSaNa ane jJAyakazarIra bhavya zarIra vyati For Private And Personal Use Only
Page #761
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasatre dravyAkSINam akSINapadArthAdhikArajJAyakasya yat zarIkaM vyapagatacyutacyAvitatyaktadeha yathA dravyAdhyayana tathA bhaNitavyaM, yAvat tadetad jJAyakazarIradravyA aura jJAyakazarIra bhavyazarIra vyatirikta dravya akSINa (se ki ta jANayasarIradapajjhINe) he bhadanta ! jJAyakazarIra dravyaakSINa kA kyA svarUpa hai ? (jANayasarIradavyajjhINe-ajjhINapayatthAhigArajANaya. ssa jaM sarIraM vavagaya, cuyacAviya cattadehaM jahA vvajjhayaNe tahA bhANi yanvaM) jJAyakazarIradravya akSIga kA yaha svarUpa hai ki-'akSINa pada ke arthAdhikAra ko jo jJAtA hai, usa jJAtA kA jo zarIra hai, cAhe vaha vyapagata ho, cyuna ho, cyAvita ho, tyakta ho jaisA ki dravya adhyayana meM kahA hai-(jAva se taM jANayasarIradavyajjhINe) vaha jJAyaka zarIra dravya akSINa hai / ina vyapagata Adi padoM kA artha dravya Avazyaka ke isa bheda ko varNana karate samaya spaSTarUpa se likhA jA cukA hai| so vahAM se jAna lenA cAhiye / yahA~ yAvat pada se 'jIvavippajaDha sijjA. gayaM Adi padoM se lekara mahukuMbhe AsI' yahAM taka ke padoM kA saMgraha huA hai| ina samasta padoM kA artha bhI dravyAvazyaka ke isI bheda varNana meM kara diyA hai / so usa artha ko jJAyakazarIra dravyaakSINa paraka lagA lenA cAhiye / jahAM jJAyakazarIra dravyAvazyaka aisA pada Ave, vahAM (24ta dra0ya pakSI (se ki ta jANayasarIravvajjhINe ?) 3 mata ! jJAya zarIra dra0ya pakSAnu' 2135 yu cha ? (jANayasarIradavyajjhINe-ajjhINapayatthAhi gArajANayasma jaM sarIraM vavagayacuyacAviya cattadehaM jahA davvajjhayaNe hA bhANiyavvaM) jJAya zarI2 dravya sakSInumA 2135 cha , 'makSA pahanA arthAdhikArano je jJAtA che, te jJAtAnuM je zarIra che, te bhale vyagata hoya, cuta hoya, aivita heya, tyakta keya, jevuM ke dravya adhyayanamAM 4thu che (jAva se ta jANayasarIradaJcajhINe) jJAya zarIra dravya bhakSI che. A vyapagata vagere padene artha dravya AvazyakanA A bhedanA varNana vakhate spaSTa karavAmAM Avela che.-te jijJAsuo tyAMthI jANI le. ahIM yAvat 54thI "jIvavippajaDha sijjAgaya" vagere pothI bhAMDI "mahukumbhe AsI" mI sudhaan| pahonI meM ye che. bhA va pahAnI artha paNa dravyAvazyakanA A bheda varNanamAM karavAmAM Avela che. to te arthane jJAyaka zarIra dravya akSaNa paraka artha besADI levo joIe jyAM jJAyaka zarIra vyAvazyaka evuM pada Ave, tyAM jJAyaka dravya akSaNa pada For Private And Personal Use Only
Page #762
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 243 sampratyakSINanirUpaNam kSINam / atha kiM tat bhanyazarIdramAkSINam ?, bhavyazarIradravyAkSINaM-yo jIvo yonijanmaniSkrAnto yathA dravyAdhyayana yAvat tadetat bhavyazarIradradhyA. kssiinnm| atha kiM tat jJAyakazarIramavyazarIvyatiriktaM dravyAkSINam ?, sarvA jJAyakadravyabhakSINa pada lagAkara usa artha kI sati baiThA lenI caahiye| isI prakAra se anyatra bhI aisA hI jAnanA cAhiye / (se kitaM bhaviyasarIradabyajjhINe ?) he bhadanta ! bhavyazarIra dravyaprakSINa kA kyA svarUpa hai ? (bhaviyasarIradavAjjhINe) bhavyazarIra dravya akSINa kA svarUpa ipta prakAra se hai ki-(je jIve joNijammaNanikkhate jahA davyajjhayaNe jAva se taM bhaviyasarIrabArittedanazapaNe) ina padoM kA artha bhI bhavyazarIra dravyaAvazyaka meM kara diyA gayA hai-so umI mAphika jAnanA caahiye| kyoMki dravya adhyayana kA varNana karate samaya likhA hai ki dravyaadhyayana meM ke jJAyakazarIradravyaadhyayana kA aura bhavyazarIra dravya adhyayana kA svarUpa dravyAvazyaka ke ina bher3oM ke anusAra hI jAnanA cAhiye / (se ki ta jANayasarIrabhaviyasarIra vaharitte vvajjhINe ?) he bhadanta jJAyaka zarIra aura bhavyazarIra ina se vyatirikta dravyaakSINa kA kyA svarUpa hai ? uttara-(jANayasarIrabhavighasarIravadaritte davyajjhoNe) jJAyakazarIra, bhapazarIra ina se vyatirikta dravya akSINa kA svarUpa isa prkaarsojita karIne te arthanI saMgati besADI levI joIe. A pramANe bhI sthAne men devu naye (se ki ta bhaviyasarIradavajhINe) 8 mahata! maya zarI2 dravyamazInu sva35 yu cha ? (bhaviyasarIradavvajjhINe) bhavya zarI2 dravyamakSInu 1135 mA pramANe cha / (je jIve joNijammaNanikkhaMte jahA davyajjhayaNe jAva se ta. bhaviyasarIravairitte davvajjhINe) mA pahonI ma paY savya zarIra dravya mAvazyamA spaSTa karavAmAM Avela che. te te mujaba ja jANI levuM joIe. kemake dravya adhyayananuM svarUpa spaSTa karatI vakhate lakhavAmAM Avela che ke dravya adhyayanamAMnA jJAyaka zarIra dravya adhyayananuM ane bhavya zarIra dravya adhyaya nanu 2135 dravyApazyanA mA / bhuza onell se naye. (se ki ta jANayasarIrabhaviyasarIravaigitte davvajjhINe 1) , mahata! jJAya zarIra bhane bhavya zarIra enAthI vyatirikta dravya akSaNanuM svarUpa kevuM che? uttara :- (jANayasarIrabhaviyasarIravairitte davvajjhINe) jJAya zarI2, bhavya zarIra emanAthI vyatirikta dravya akSaNanuM svarUpa A pramANe che, a0 94 For Private And Personal Use Only
Page #763
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 746 manuyogadvArasUtre kaashshrenniH| tadetad jJAyakazarIrabhavyazarIravyatirikta dravyAkSINam / tade. sas no Agamato dravyAkSINam / tadetat dravyAkSIgam / atha kiM tat bhAvAkSINam ? bhAvAkSINaM dvividhaM prajJaptaM, tadyathA-Agamatazca no Agamatazca / atha kiM tat Agase hai-(savvAgAsa ser3hI, se taM jANayasarIra bhaviyasarIra vaharite dacajhINe) sarvAkAza zreNi jo hai, vahI jJAyakazarIra bhavyazarIra vyatirikta dravya akSINa hai| tAtparya yaha hai ki-'loka aura alokarUpa AkAza yahAM sarvAkAza pada se gRhIta huA hai| ina donoM kI jo pradeza paMkti hai, vaha sarvAkAza zreNi hai / usameM yadi eka 2 pradeza kA bhI apahAra kiyA jAve to bhI, vaha kabhI khAlI nahIM ho sakatI hai| isaliye yaha jJAyakazarIra aura bhavyazarIra se vyatirikta dravya akSINarUpa se kahI gaI hai| isameM dravyatA AkAza ra ke antargata hone ke kAraNa hai / (se taM no ogamI davyajjhINe) isa prakAra yaha no Agama kI apekSA dravya akSINa kA svarUpa hai / (se taMdavyajjhINe) isa prakAra dravya akSINa ke tInoM bhedoM ke svarUpa varNana se dravya akSINa kA samasta svarUpa nirUpita ho jAtA hai| (se ki ta bhAva. jjhINe ?) he bhadanta ! bhAca akSINa kA kyA svarUpa hai ? uttara--(bhAvajjhINe duvihe paNNatte) bhAva akSINa do prakAra kA kahA hai / (taM jahA) jaise-(Agamogha no Agamo ya ) eka Agama (savvAgAsaseDhI, se ta' jaNaya parorabhaviyasarIravairitte davajhINe) sAtha zreNi je che, te ja jJAyakazI bhavya zarIra vyatirikta dravya akSINa che. tAtparya A pramANe che ke "leka ane alekarUpa AkAza ahI sakAza padathI gRhIta thayela che. emAM banenI je pradeza paMkti che, te sarvakAza zreNi che. temAM je eka eka pradezane paNa a5hAra karavAmAM Ave te paNa te khAlI thaI zake tema nathI ethI A jJAyaka zarIra ane bhavya zarIrathI vyatirikta dravya akSINarUpamAM kahevAmAM Avela che. AmAM dravyatA 12 dra0yanI mata DA ma. che. (se ta' no Agamao vvajhaNe) // prabhA / nAsAmanI mayekSAye dravya pakSI 2335 che. (se ta davyajjhINe) yA pramANe dravya pakSIrAnA 195 honA 2135 varNanathI dravya akSIyanu samasta 2135 ni3pita 24 5 (se ki ta bhAvajjhINe 1) he bhedata ! bhAva akSaNanuM svarUpa kevuM che? uttara :-(bhAvajjhINe duvihe paNNatte) mA yakSINanA meM praa| cha :(tajahA) 2 (Agamao ya no Agamao ya) mAmI bhane For Private And Personal Use Only
Page #764
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 757 - - anuyogacandrikA TIkA sUtra 244 sampratyakSINanirUpaNam mato bhAvAkSI gam ? Agamato bhAvAkSINam-jJAyaka upayuktaH / tadetad Agamato bhAvAkSINam / atha kiM tad no Agamato bhAvAkSINam !, no Agamato bhAvA kSIgam-yathA-dIpAd dIpazataM pradIpyate dIpyate ca sa dIpaH / dIpasamA AcAryAH dIpyante paraM ca dIpayanti / / 1 // tadetat no Agamato mAgakSINam / tadetad bhAvA. kSINam / tadetad akSINam // 243 // TIkA---'se ki taM' ityAdi atha kiM tat akSINam ? iti ziSyamaznaH / utarayati-akSINaM hi nAmAkSINa. sthApanAkSINadravyAkSINabhAvAkSINeti caturvidham / tatra-nAmAkSINasthApanAse dUsarA no Agama se / (se kiMta Agamao bhAvajjhINe 1 ) he bhadanta ! Agama se bhoca akSINa kA kyA svarUpa hai ? uttara--(jAgae uvautte) jJAyaka hokara jo upayukta ho, vaha Agama kI apekSA bhAva azI ga hai| isakA tAtparya yaha hai ki-'Aga. mameM upayogazAlI caturdazapUrvadhArI ke antarmuharta mAtra upayoga kAla meM jo arthopalambharUpa upayoga paryAya hote haiM, unameM se pratiptamaya yadi eka 2 karake ve apahata kiye jAve to bhI ve anaMta utsarpiNI aura arpiNI kAla meM bhI samApta nahIM ho sakate haiM-itane adhika hote haiM / isaliye ve bhAva akSINa haiM / yahI bhAva akSINa kA svarUpa hai| (se kiM taM no Agamo bhAvajjhoNe) he bhadanta ! no Agama se bhAva akSINa kA kyA svarUpa hai ? (no Agamao bhAvajhINe ) no Agama se bhAva akSINa kA svarUpa isa prakAra se hai| (jaha dIvA dIvasayaM paipae dvitIya ne mAmI (se ki ta Agamao bhAvajhINe ?) B RE ! bhAsamayI bhAva akSaNanuM svarUpa kevuM che? uttara :-(jANae uvautta) jJAya // 22 75yuta jAya, te mAgabhanI apekSAe bhAva akSaNa che. AnuM tAtparya A pramANe che ke "AgamamAM upogazAlI caturdaza pUrvadhArIne antarmuhUrta mAtra upaga kALamAM je arthopalaMbha rUpa upaga paryA hoya che, temAMthI pratisamaya je eka eka karIne te apahata karavAmAM Ave te paNa anaMta utsarpiNa ane avasarpiNa kALamAM paNa samApta thAya nahi teTalA hoya che ethI te bhAva akSaNa che. eja mA akSIya nu 2135 cha. (se ki ta no Agamao bhAva jhINe ?) BRE! no mAmayI lA sakSInu 2135 yu cha ? (no Agamao bhAvajjhINe) n| bhAgamayI bhAva pakSIyunu 2135 mA pramANe che. (jaha dIvA dIvasayaM pahapae For Private And Personal Use Only
Page #765
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhayanogadvArasUtra kSINe pUrvavad bodhye| dravyAkSINasyAdhabhedadvayaM ca dravyAdhyayanavad bodhyam / artha dravyAkSINasya tRtIyaM bhedamAha-atha kiM tad jJAyakazarIrabhavyazarIvyatirikta dravyAkSINam ? iti shissypshnH| uttarayati-jJAyakazarIrabhavyazarIravyatirikta dravyAkSINaM hi-sarvAkAzazreNi bodhyam / ayaM bhAvaH- sarvAkAza-lokAlokanamaH svarUpaM, tatsambandhinI zreNiH-sarvAkAzazreNiH / sA ca pradezApahArato'pahi. yamANA'pi na kadAcit kSINatAmupayAti, ana iyaM jJAyakazarIrabhavyazarIravyatiriktadravyAkSINatayA mocyte| dravyatvaM ca AkAzadravyAntargatatvAd bodhyamiti / atha bhAvAkSINaM nirUpayati tatra-'atha kiM tad bhAvAkSINam ?' iti ziSya prshnH| utAyati-bhAvAmINaM hi Agapato no Agamano bhedena dvividham / tatra-Agamato bhAvAkSINaM jJAyaka upayukto bodhyam / ayaM bhAvaH-AgamopayogavatazcaturdazapUrvajJasya antarmuhUrtamAnopayogakAle ye'rthopalambhopayogaparyAyA bhavanti, te pratisamayamekaikApahAregAnantAbhirapyutsapiNyavasAriNIbhi pahiyante, ataH sa bhaashkssiigmucyte| itthaM cAtra bhASAkSINatA bodhyeti / no Agamato bhAvAkSINaM tu ziSyebhyaH sAmAyikAdi zrutapradAne'pi svAtmani tadavinAzena bodhyam / tade. vAha-'jaha dIvA dIvasayaM' ityAdi / ayaM bhAvaH-yathA ekasmAt avadhibhUtAd dIpAd dIpazataM pradIpyate, sA'vadhibhUto dIpazca dIpyate-dIpta evAvasthito bhavati natu nirvANaM yaati| evaM dIpasamAH dIpatulyA AcAryAH dIpyante=viva. kSitazrutayuktatvena tathaivAvatiSThante, paraM-ziSyavarga ca dIpayanti zrutasampadaM dipae ya so dIvo, dIvasamA AyariyA dippaMti paraM ca dIvaMti) jaise eka dIpaka se saikar3oM dUsare dIpaka prajvalita kara diye jAte haiM aura prajvalita karanevAlA vaha dIpaka jaise jalatA rahatA hai-vujhatA nahIM hai| usI prakAra dIpaka ke tulya AcArya ziSyajanoM ke liye somAyika Adi zruta ko pradAna karake unhe zrutazAlI banA dete haiM aura Apa svayaM bhI vivakSita zruta se yukta bane rahate haiM, vaha una kA naSTa nahIM hotaa| isa prakAra zrutadAyaka AcArya kA jo upayoga hai, vaha anAmarUpa hai, isaliye yahAM dipae ya so dIvA, dIvasamA AyariyA dippaMti paraMca dIvaMti) 25 me 54thI eka bIjA dIpake prajavalita karavAmAM Ave che ane prajavalita karanAra te dIpaka jema prajavalita ja rahe che, dIpakanI jema ja AcArya ziSya mATe sAmAyika vagere mune ApIne temane zrutazAlI banAve che, ane pite paNa zratathI yukta rahe che, te zrata temanA mATe naSTa thAya nahi A pramANe zrata dAyaka AcAryane je upayoga che, te AgamarUpa che, ane vAku ane kAya For Private And Personal Use Only
Page #766
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 254 AyanikSepanirUpaNam 742 pApayantIti / zrutadAyakAcAryopayogasya AgamasvAda vAkAyayogazcAnAga matvAdatra no Agamato bhAvAkSINatA bodhyeti| etadurasaMharannAha- tadetad no Agamato bhAvAkSINamiti / itthaM samastamapi bhASAkSINaM nirUpitamiti sUcayitumAha-tadetad bhAvAkSINamiti / itthaM sabhedam akSINaM parUpitamiti mUcayitu. mAha-tadetadakSINamiti ||muu0 243 // __ atha AyanikSepaM nirUpayati___ mUlam-se kiM taM Ae ? Ae-vauvihe paNNatte, taM jahAnAmAe ThavaNAe davAe bhaavaae| nAmaThavaNAo puvaM bhnniyaao| se kiM taM dabAe ? davAe-duvihe paNNatte, taM jahAAgamao ya no Agamao y| se kiM taM Agamao davAe ? Agamao davAe-jassa NaM AyattipayaM sikkhiyaM ThiyaM jiyaM miyaM parijiyaM jAva, kamhA? aNuvaogo davamitikaTTha, negamasta NaM jAvaiyA aNuva uttA Agamao tAvaiyA te davAyA, jAva se taM Agamao dvaae| se kiM taM no Agamao davAe ? no Agamao davAe-tivihe paNNatte, taM jahA-jANayasarIradavAe bhaviyasarIradavvAe jANayasarIrabhaviyasarIravairitte dvvaae| para no Agama se bhAvAkSINatA jAnanI cAhiye / (se taM no Aga. mamo bhAvajjhoNe) isa prakAra yaha no Agama se bhAva akSINa kA svarUpa hai| (se taM bhAvajjhoNe se taM ajjhINe) isa prakAra bhAva akSINa kA svarUpa varNita huA hai| dravya aura bhAva, akSINa ke varNana se akSINa kA svarUpa varNita ho cukA // sU0 243 // rUpa je yoga che, te anAgama rUpa che, ethI ahIM no AgamathI bhAva kSIyatA nIya, (se tano Agamao bhAvajjhINe) mA pramANe mAno bhAgamayI bhAva 2makSINatAnu 1135 che. (se ta bhAvajhINe se ta ajhINe) A pramANe bhAva akSaNanuM svarUpa varNita karavAmAM AvyuM che. dravya ane bhAva akSaNanA varNanathI akSaNa svarUpanuM varNita thaI gayuM che. je sU. 243 che For Private And Personal Use Only
Page #767
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir BRDAAPrana : --. - . .: . D 750 anuyogadvArasUtra se kiM taM jANayasarIradavAe? jANayasarIradavAe-AyayapatthAhigArajAgayasta jaM sarIrayaM vavagayacuyacAviyacattadehaM jahA davajjhayaNe, jAva se taM jaannysriirdvaae| se kiM taM bhaviyasarIra davAe ? bhaviyasarIradavAe-je jAva joNijammaNaNikkhaMte jahA dabajjhayaNe jAva se taM bhviysriirdvvaae| se kiM taM jANayasarIrabhaviyasarIravairitte davAe? jANayasarIrabhaviyasarIravairittai davAe-tivihe paNNatte, taM jahAloie kuppAvayaNie loguttarie y| se kiM taM loie? loie. tivihe-paNNate, taM jahA-sacitte acitte mIsae y| se kiM taM sacitte ? sacitte-tivihe paNNatte, taM jahA-dapayANaM cauppayANa apyaannN| dupayANaM dAsANaM dAsINaM, cauppayANaM AsANaM hatthINaM, apayANa aMbANaM aNbaaddgaannN-aae| se taM scitte| se kiM taM acitte ? acitte suvaNNarayayamaNimottiyasaMkhasilappakAlarattarayaNasaMtasAvaejassa aae| se taM acitte| se kiM taM mIsae? mIlae-dAsANaM dAsINaM AsANaM hatthINaM samAbhariyAujjAlaMkiyANaM Ae, se taM mIsae, se taM loie| se kiM taM kuppAvayaNie ? kuppAvaNie-tivihe paNNatte, taM jahA-sacitte acitte mIsae y| tiNNivi jahA loie jIve se taM miise| se taM kuppaavynnie| se kiM taM loguttarie? loguttarie-tivihe paNNatte, taM jahA-sacitte acitte mIsae ya / se ki taM sacite ? sacitte-sIsANaM sissnniyaann| settaM scitte| sekiMtaM acitte? acitte-paDiggahANaM vatthANaM kaMbalANaM paaypuNchnnaannN| se taM For Private And Personal Use Only
Page #768
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 244 AyanikSepanirUpaNam acitte / se kiM taM mIsae? mIsae-sirasANaM sissaNiyANaM sabhaMDovagaraNANaM aae| se taM miise| se taM loguttrie| se taM ANayasarIrabhaviyasarIravairitte dvaae| se taM no Agamao dvaae| se taM dvaae| se kiM taM bhAvAe? bhAvAe duvihe paNNatte, taM jahA-Agamao ya no Agamao y| se kiM taM Agamao bhAvAe ? Agamao bhAvAe-jANae uvautte / setaM Agamao bhaavaae| se kitaM no Agamao bhAvAe ? no Agamao bhAvAe-duvihe paNatte, taM jahA-pasatthe ya apasatthe y| se ki taM pasatthe ? pasatthe-tivihe paNNatte, taM jahA-NANAe dasaNAe crittaae| se taM pstthe| se ki taM apasatthe ? apasasthe-cauvihe paNNatte, taM jahA-kohAe mANAe mAyAe lohaae| se taM appttthe| se taM No Agamao bhaavaae| se taM bhaavaae| se taM Ae ||suu0241|| chAyA--atha ko'sau AyaH ? AyaH caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-nAmAyA, sthApanAyo dravyAyo bhAvAyaH / nAmasthApane pUrva bhaNite / atha ko'sau dravyAyaH? dravyAyaH-dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-Agamatazca no Agamatazca / atha ko'sau Aga. mato dravyAyaH ? Agamato dravyAyo yasya khalu AtmA iti padaM zikSitaM sthitaM jitaM mitaM parijitaM yAvat , kasmAt 1 anupayogo dravyamiti kRtvA / naigamasya khalu yAvanto'nupayuktA AgamatastAvantaste dravyAyAH, yAvat eSa AgamataH dravyAdhaH / atha ko'no no Agamato dravyAyaH 1 dravyAyastrividhaH prajJaptaH, tadyathA -jJAyakazarIradravyAyo bhavyazarIradravyAyo, jJAyakazarIrabhavyazarIravyatirikto drvyaayH| atha ko'sau jJAyakazarIradravyAyaH ? jJAyakazarIradravyAyaHAtmAdArthAdhikArajJAyakasya yat zarIrakaM vyapagataputacyAvitatyaktadehaM yathA dravyAdhyayana yAvat sa eSa jJAyakazarIradravyAyaH / atha ko'sau bhavyazarIra For Private And Personal Use Only
Page #769
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 752 - bhanuyogadvArasUtre dravyAyaH ? bhavyazarIradravyAya:-yo jIno yonijanmaniSkrAnto yathA dravyA. dhyayana yAvat tadetad bhvyshriirdvyaayH| atha ko'sau jJAyakazarIrabhavyazarIravyatirikto dravyAyaH ? jJAyakazarIramavyazarIravyatirikto dramAyastrividhaH prajJaptaH, tadyathA-laukikaH kumAvacaniko lokottarikazca, atha ko'sau laukika:kovikasvividhaH prajJaptaH, tadyathA-sacitaH acittaH mizrakazca / atha ko'sau sacittaH ? sacittaH trividhaH prajJaptaH, tathathA-dvipadAnAM catuSpadAnAm apadAnAm , dvipadAnAM-dAsAnAM dAsInAM, catuSpadAnAm-azvAnAM hastinAm , apadAnAm AmrA. NAm AmrAtakAnAm aayH| sa eSa sacittaH / atha ko'sau acittaH? acittaH suvarNaratnamaNimauktikazaGkhazilApavALaraktarasnasatsvApateyasya aayH| sa esso'cittH| atha ko'sau mizrakA ? mizrako-dAsAnAM dAsInAm azvAnAM hastinAM samAbharitAtodyAlaGkRtAnAm Aya: / sa eSa mizrakaH / sa eSa laukikH| atha ko'sau kumAvanikaH? kupAvacanikA-trividhaH prajJaptaH, tadyathA-sacittaH acittaH mizrakazca / trayo'pi yathA laukike, yAvat sa eSa mizrakA, sa eSa kupAmacanikaH / atha ko'sau lokottarikaH? lokottarikaH-trividhaH prajJaptaH, tadyathA sacittaH acitto mizrakazca / atha ko'sau sacittaH ? sacittaH-ziSyANAM sa eva sacita:-atha ko'sau acittaH ? acittaH patanahANAM vastrANAM kambalAnAM pAdapoJchanAnAm AyaH / sa eSa acittaH / atha ko'sau mizrakaH ? mizrakA-ziSyANAM sabhANDopakaraNAnAM aayH| sa eSa mishrkH| sa eSa lokottrikH| sa eSa jJAyakazarIrabhavyazarIra-vyatirikto dravyAyaH / sa eSa no Agamato drvyaayH| sa epa drvyaayH| atha ko'sau bhAvAyaH ? bhAvAyo dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-Agamatazca no Agamatazca / atha ko'sau Agamato bhAvAya.? Agamato bhAvAyaH-jJAyaka upayuktaH / sa eSa Agamato bhAvAyaH / atha ko'sau no Agamato bhAvAyaH? no Agamato bhAvAyo-dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-prazastazca apazastazca / atha ko'sau prazastaH ? prazastaH trividhaH prajJaptaH, tadyathA-jJAnAyo darzanAyaH caaritraayH| sa eSa prazastaH / atha ko'sau aprazastaH 1, apazastaHcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-krodhAyo mAnAyo mAyAyo lobhaayH| sa eSa apazastaH / sa eSa no AgamataH bhaavaayH| sa eSa bhaavaayH| sa eSa AyaH // mU0 244 // For Private And Personal Use Only
Page #770
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 244 AyanikSepanirUpaNam TIkA - se kiM taM' ityAdi atha kosal AyaH ? iti ziSyapraznaH / uttarayati - Aya: - AyaH prAptirlAbha iti paryAyAH, sa eSa Ayo nAmAyaH sthApanAyo dravyAyo bhAtrAyazceti caturvidhaH / eSAM nAmAyAdInAM sabhedAnAM vyAkhyA pUrvavat svadhiyA kAryA / tathApi padadvayasya vyAkhyA kriyate saralamatisubodhAya / tathAhi - suvarNarajatamaNimauktikazaGkha ziLA pravAlaraktarasnasatsvApateyasya-tatra suvarNa = hema, rajataM = ' cAndI' iti prasiddham, maNiH = candrakAntAdiH, mauktikam = 'motI' iti prasiddham, zaGkhaH - ratnavizeSaH, zilA= ratnavizeSaH, pravALa = 'mU~gA' iti prasiddhaH raktaratnam - padmarAgAdikam etadrUpaM yat aba sUtrakAra AyanikSepa kA svarUpa kahate haiM-'se kiM taM Ae' ityAdi / zabdArtha - (se ki ta Ae ? ) he madanta ! ApakA kyA svarUpa hai ? uttara--(Ae) 'Aya' nAma 'prApti' kA hai / Aya, prApti, lAbha, ye paryAyavAcI zabda haiN| yaha Aya ( cauctrihe paNNatte) cAra prakAra kA kahA hai / (taM jahA) jaise (nAmAe, ThavaNAe, davtrAe, bhAvAe) nAma Aya, sthApanA Aya, dravya Aya aura bhAva Aya / sabheda ina nAma Aya Adi kI vyAkhyA pUrva kI taraha apanI buddhi se kara lenI cAhiye / phira bhI padadvaya kI vyAkhyA sarala buddhivAle ziSyajanoM ke bodha nimitta karatA hUM-suvarNa-sonA, rajata-cAMdI, maNi-candrakAnta Adi mauktika- motI, zaGkha-isa nAmako rahana vizeSa zilA - vizeSa prakAra kA ratna, pravAla- muMgA raktaratna padmarAga Adi, ye saba uttama For Private And Personal Use Only 9 753 have sUtrakAra AyanikSepanuM svarUpa kahe che-- 'se ki ta Ae ? ' ityAdi zabdArtha - (se kiM taM Ae ) De lahAMta ! AyanuM sva35 vu che ? uttara-(Apa) 'mAya' nAma 'prApti'nuM che. mAya, Apti, bAla A adhA paryAyavAcI zabho che. yA mAya, ( cauvvidde paNNatte) yAra prhaarne| 'hevAmAM Avela che. ( ta jahA ) ? ma ( nAmAe, ThavaNAe, davvAe, bhAvAe ) nAbha ane bhAvaya. sabheda Aya, sthApanA Aya, dravyaAya Aya vagerenI vyAkhyA pUnI jemaja sva buddhithI samajI levI joie chatAMe padmayanI vyAkhyA sarala khuddhivALA ziSyAnA medha mATe ahI 42vAmAM Ave che. suvartha - sonu, 24 - thAMDI, maNi-yandrAMta vagere bhauti -bhAtI, za'a-ma nAbhe, ratna vizeSa zikSA - ratna vizeSa, pravAsa, paravANu, A nAma a0 95
Page #771
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogadvArasUtre sat svApateyam akupyaM dhana tasya tathAbhUnasya / tathA samAmaritAtodhAlaGkRtAnAm -samAbharitAH AbhUSaNabhUSitAH, AtodyaiH jhallarI pramukhaizvAlaGkRtAH-AtodyAla. kRtAH, samAbharitAca AtoyAlaGkRtAzceti teSAM tathoktAnAmiti // 10 244 / / atha kSapaNAM nirUpati mUlam-se kiM taM jjhavaNA? jjhavaNA-caubihA-paNNattA, taM jahA-nAmajjhavaNA ThavaNajjhavaNA davvajjhavaNA bhaavjjhvnnaa| mAmaThavaNAo putvaM bhnniyaao| se kiM taM davajjhavaNA ? davyajjhavaNA-duvihA paNNattA, taM jahA-Agamao ya no Aga. mao yA se kiM taM Agamao davyajjhavaNA ? Agamao davyajjhavaNA-jassa NaM jhavaNe-ti payaM sikkhiyaM ThiyaM jiyaM miyaM parijiyaM jAva se taM Agamao dvyjjhvnnaa| se kiM taM no Agamo daThavajjhavaNA? no Agamao davajhavaNA-tivihA akupyadhana hai| isakA Aya acitta Aya hai| 'samAbhariyA ujjAlaMkiyANaM' ina padoM kI vyAkhyA isa prakAra se yaha vizeSaNabhUta pada hai| aura yaha 'dAsANaM dAsINa' Adi padoM kA vizeSaNa hai / AbhUSaNoM se bhUSita honA isakA nAma samAbharita hai| jhallarI AdikoM se alaMkRta honA isakA nAma AtodyAlaMkRta hai / tAtparya yaha hai ki-'AbhU. SaNoM se bhUSita hue dAsI dAsa Adi kI prApti honA tathA jhajlarI Adi vojoM se alaMkRta hue hAthI AdikoM kI prApti honA yaha mizra Aya hai // sU0 244 // rakta-ratna, padyarAga vagere, A badhAM uttama akukhya dhana che. A ne mAya che. "samAbhariyA ujjAlaMkiyANaM' 4 pahanI yAcyA prabhAra cha -241 vizeSa bhUta 56 che. ane, 'dAsANaM dAsINaM' vagere yahornu vizeSa the. AbhUSaNothI bhUSita thavuM tenuM nAma samAjarita che. jhalarI vagerethI alaMkRta thavuM te AdyAlaMkRta che. tAtparya A pramANe che "A bhUSaNothI bhUSita thayelAM dAsIdAsa vagerenI prApti thavI temaja jhalarI vagere vAdyothI alaMkRta thye| hAthI porenI prAti thI mA mizra mAya che. // sUtra-244 // - For Private And Personal Use Only
Page #772
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 245 kSapaNAnirUpaNam paNattA, taM jahA-jANayasarIradavyajjhavaNA bhaviyasarIradabajjhavaNA jANayasarIrabhaviyasarIravairittA dvjhvnnaa| se kiM taM jANayasarIradavvajjhavaNA ? jANayasarIradavvajjhavaNA? jjhavaNApatthayAhigAra jANayassa jaM sarIrayaM vavagayacuyacAviyacattadehaM sesaM jahA davvajjhayaNe, jAva se taM jANayasarIra dvjjhvnnaa| se ki taM bhaviyasarIradavyajjhavaNA? bhaviyasarIradavyajjhavaNA je jIve joNijammagaNikkhaMte sesaM jahAdavajjhayaNe, jAva se taM bhviysriirdvyjjhvnnaa|se ki taM jANayasarIrabhaviyasarIravairittA davajhavaNA? jAgayasarIrabhaviyasarIravairittA davajhavaNA-jahA jANayasarIrabhaviyasarIravairitte davAe tahA bhaanniyvaa| jAva se taM miiliyaa| se taM loguttriyaa|se taM jANayasarIrabhaviyasarIravairittA dvyjjhvnnaa| se taM no Agamao dvyjjhvnnaa| se taM dvjjhvnnaa| se ki taM bhAvajjhavaNA? bhAvajjhavaNA-duvihA paNNattA, taMahA-Agamao yaNo Agamao ya / se kiM taM Agamao bhAvajjhavaNA? Agamao bhAvajhavaNA-jANae uvvtte| se taM Agamao bhAva. jjhvnnaa| se kiM taM No Agamao bhAvajhavaNA? No Agamao bhAvajjhavaNA-duvihA paNNattA, taM jahA-pasatthA ya apasatthA y| se kiM taM pasatthA ? pasatthA-tivihA paNNattA, taM jahA-nANajjhavaNA daMsaNajjhavaNA crittjjhvnnaa| se taM pstthaa| se ki taM apasatthA ? apasatthA-caubvihA paNNattA, taM jahA For Private And Personal Use Only
Page #773
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra kohajjhavaNA mANajjhavaNA mAyajjhavaNA, lohjjhvnnaa| se taM apstthaa| se taM no Agamao bhaavjjhvnnaa| se taM bhAvajjha. vnnaa|se taM jjhvnnaa| se taM ohanipphaNNe ||suu0245|| chAyA-atha kA sA kSapaNA ? kSapaNA-caturvidhA prajJaptA, tadyathA-nAmakSapaNA sthApanAkSapaNA dravyakSapaNA bhaavksspnnaa| nAmasthApane pUrva bhaNite / atha kAsA dravyakSapaNA ? dravyakSapaNA-dvividhA prajJaptA, tadyathA-Agamatazca no Agamatazca / atha kA sA Agamato dravyakSapaNA? Agamato dravyakSapaNA-yasya khalu kSapaNA iti padaM zikSitaM sthitaM jitaM mitaM parijita yAvat tadetad Agamato drvyksspnnaa| atha kA sA no Agamato dravyakSapaNA? no Agamato dravyakSapaNA trividhA prajJaptA tadyathA-jJAyakazarIradravyakSapaNA, bhapazarIradravyakSapaNA, jJAyakazarIrabhavyazarIravyatiriktA drvyksspnnaa| atha kA sA jJAyakazarIradravyakSapaNA? jJAyaka zarIradravyakSapaNA-kSapaNA-padArthAdhikArajJAyakasya yat zarIraka vyapagatacyutacyAvitatyaktadeha zeSa yathA dravyAdhyayanaM yAvat saiSA jJAyakazarIradravyakSapaNA / atha kA sA bhavyazarIradravyakSapaNA ? bhavyazarIradravyakSapaNA-yo jIvo yonijanmaniSkrAntaH zeSaM yathA dravyAdhyayanaM yAvat saiSA bhavyazarIradravyakSapaNA / atha kA sA jJAyakazarIrabhavyazarIravyatiriktA dravyakSapaNA? jJAyakazarIrabhavyazarIravyatiriktA dravyakSapaNA-yathA jJAyakazarIrabhavikazarIravyatirikto dravyAyastathA bhaNitavyA, yAvat saiSA mizrikA / saiSA lokottarikA / saiSA jJAyaka zarIramavyazarIravyatiriktA drvyksspnnaa| saiSA no Agamato dravyakSapaNA, saissaadrvyksspnnaa| atha kA sA bhAvakSapaNA? bhAvakSapaNA-dvividhA prajJaptA, tadyathAAgamatazca no Agamatazca / atha kA sA Agamato bhAvakSapaNA? Agamato bhAva kSapaNA-jJAyaka upyuktH| saipA Agamato bhaavksspnnaa| atha kA sAno Agamato bhAvakSapaNA?, no Agamato bhAvakSapaNA-dvividhA prAptA, tadyathA-prazastA ca aprazastA ca / atha kA sA prazastA ?, prazastA-trividhA prajJaptA, tadyathA-jJAna kSapaNA darzanakSapaNA caaritrksspnnaa| saiSA prazastA / atha kA sAaprazastA? aprazastA-caturvidhA prajJaptA, tadyathA-krodhakSapaNA mAnakSapaNA mAyAkSapaNA lobha kSapaNA / saiSA aprazastA / saiMpA no Agamato bhaavksspnnaa| saiSA bhAvakSapaNA / saiSA kSapaNA / tadetat oghaniSpannam // 245 / / For Private And Personal Use Only
Page #774
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nagarafar TIkA sUtra 245 kSapaNAnirUpaNam TIkA--' se kiM taM' ityAdi 'atha kA sAkSapaNA ?' iti ziSyapraznaH / uttarayati-kSapaNA apacayo nirjarA vA / sA nAmakSapaNA sthApanAkSapaNA dravyakSapaNA bhAvakSapaNeti caturvidhA / catuvidhAnAnAM bhedaprabhedasahitAnAM vyAkhyA pUrvavat svayaM bodhyA / itthaM sabhedA kSapaNA nirUpiteti sUcayitumAha-saipA kSapaNeti / itthaM ca bhedopabheda sahitaH samasta saroorat nikSepaH prarUpita iti mUcayitumAha- sa eSa oghaniSpanna iti / akSINAdiSu triSvapi bhAve vicAryamANe'dhyayanamevA''yojanIyamiti / / 0245 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir have sUtrakAra kSapaNAnuM nirUpaNa kare che. 'se ki' ta' ujhavaNA 1' ityAdi / aba sUtrakAra kSapaNA kA nirUpaNa karate haiM-'se kiM taM jjhavaNA ?' ityAdi / zabdArtha - - (se kiM taM jhavaNA ?) he bhadanta ! pUrvaprakrAntakSapaNA kA kyA svarUpa hai ? | ( jhavaNA) uttara -- 'kSapaNA' nAma 'apacaya' athavA 'nirjarA' kA hai| yaha kSapaNA (cavitrahA paNNattA) cAra prakAra kI kahI gaI hai / (taM jahA ) jaise - (nAmajjhavaNA, ThavaNajjharaNA, davvajjhavaNA, bhAvajjhavaNo) nAmakSapaNA, sthApanA kSapaNA, dravpakSapaNA, aura bhAvakSapaNA | bheda prabheda sahita ina cAroM kI vyAkhyA pahile ke samAna jAnanI cAhiye / isa prakAra se nikSepa ke bheda oghaniSpanna ke bheda svarUpa, kSapaNA kA varNana jAnanA caahiye| isa varNana ke samApta ho jAne para bheda prabheda sahita samasta oghaniSpana nikSepa kA varNana samApta ho jAtA hai| akSINa, Aya aura kSapaNA inakA svarUpa jaba acchI prakAra se vicAra liyA 757 For Private And Personal Use Only zabdArtha - (se ki ta jjhatraNA) he lahAMta ! pUrva prAnta kSapaNAnu *135 Thevu che ? (jhavaNA ) 'kSapaNA' nAma 'ayayaya' athavA 'nirbharA'nuM che. yA kSapA (cautrihA paNNattA) yAra prahAranI uDevAmAM AvelI che (tajahA) prema (nAmajJavaNA, ThatraNajjhatraNA, davvajjhatraNA, bhAvajjhatraNA) nAma kSayathA, sthApanA kSapaNA, dravya kSapaNA ane bhAva kSapaNA' bheda prabheda sahita A cArecAranI vyAkhyA pahelAM jevI ja samajavI joie. A pramANe nikSepanA bheda, AdyaniSpannanA bheda svarUpa, kSapaNAnu vaNa na jANavu joie, A vadhuna pUru thavAthI bheda, prabheda sahita samasta eghaniSpanna nikSepanuM vaNuna samApta thaI jAya che. makSIjI, Aya, ane kSapaNA A badhAnuM svarUpa jyAre sArI rIte na
Page #775
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 758 anuyogadvArasUtre yatha nikSepasya dvitIyaM bhedaM nAmaniSpannamAha mUlam-se kiM taM nAmanipphapaNe ? naamnipphnne-saamaaie| se samAsao ca ubihe paNNatte, taM jahA-NAmasAmAie ThavaNA. sAmAie davasAmAie bhaavsaamaaie| NAmaThavaNAo putraM bhaNi. yaao|dvmaamaaievithev, jAva setaM bhaviyasarIra dvsaamaaie| se kitaM jANayasarIrabhaviyasarIravairitte davalAmAie? jANayasarIrabhaviyasarIrabAritte davasAmAie-pattayapotthayalihiya / se taM jANayasarIrabhaviyasarIravairite dvsaamaaie| se taM No Agamao dvsaamaaie| setaM dblaamaaie| se kitaM bhAvasAmAie? bhaavsaamaaie| duvihe paNNatte, taM jahA-Agamao ya no aagmo| se kiM taM Agamao bhAvasAmAie? Agamao bhAvasAmAie-jANae uvutte| se taM Agamao bhaavsaamaaie| se kiM taM no Agamao bhAvasAmAie ? no Agamato bhAvasAmAie-"jassa sAmANio, appA, saMjameNiyame tave / tasta sAmAiyaM hoi, ii kevalibhAsiyaM // 1 // jo samo sababhUesu, tasesu thAvaresu ya / tasta sAmAiyaM hoi, ii kevlibhaasiyN||2|| jaha mama Na piyaM dukkhaM, jANiya emeva sjiivaannN| na haNai na haNAveI ya, samamaNai teNa so smnno||3||nnsthiy se koI vedeso, piyo ya savvesu ceva jiivesu| eeNa hoi samaNo eso jAtA hai to, adhyayana kA svarUpa svayaM hI vicArita ho jAtA hai| kyoMki akSINa Adi adhyayana ke hI paryAyavAcI zabda hai / sU0 245 / vicAravAmAM Ave che. te adhyayananuM svarUpa svayameva vicArita thaI jAya che. kemake ahINuM vagere adhyayananA ja paryAyavAcI zabda che. e satra-245 For Private And Personal Use Only
Page #776
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA satra 246 nAmaniSpannanirUpaNam anno'vi pjjaao||4|| uraga girijalaNasAgara, nahatalatarugaNasamo ya jo hoi| bhamaramiyadharaNijalaruha-ravipavaNa samo ya so smnno||5||tosmnno jai sumaNobhAveNa ya jaiNa hoi paavmnno| sayaNe ya jaNe ya samo, samo ya mANAvamANesu // 6 // " se taM no Agamao bhaavsaamaaie| se taM bhaavsaamaaie| se taM saamaaie| se taM nAmAniphaNNe ||suu0 246 // chAyA--atha kiM tat nAma niSpannam ?, nAma niSpanna-sAmAyikam / tat samAsatazcaturvidhaM prajJapta', tadyathA-nAmasAmAyikaM sthApanAsAmAyika dravyasAmA. yika bhAvasAmAyikam / nAmasthApane pUrva bhnnite| dravyasAmAyikamapi tathaiva, yAvat tadetat bhavyazarIradravyasAmAyikam / atha kiM tat jJAyakazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyasAmAyikaM ? jJAyakazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyasAmAyika - patrakapustakalikhitam / tadetat jJAyakazarIrabhavyazarIravyatirikta dravyasAmAyikam / tadetat no Agamato dravyasAmAyikam / tadetat dravyasAmAyikam / atha ki tad bhAvasAmAyitam ? bhAvasAmAyikaM dvividhaM prajJapta, tadyathA -Agamatazca no Agamatazca / atha kiM tat Agamato bhAvasAmAyikam ? Agamato bhAvasAmAyika-jJAyaka upyuktH| tadetat Agamato bhAvasAmAyikam / atha kiM tat no Agamato bhAvasAmAyikaM ? no Agamato bhAvasAmAyikaM-yasya sAmAnikaH AtmA, saMyame niyame tapasi / tasya sAmAyikaM bhavati, iti kevalibhASitam // 1 // yaH samaH sarvabhUteSu, traseSu sthAvareSuca / tasya sAmAyikaM bhavati, iti kevalibhASitam // 2 // yathA mama na priyaM duHkhaM, jJAtvA evameva sarvajIvAnAm / na hanti na ghAtayati ca samaM manyate tena saH zramaNaH // 3 // nAsti ca tasya ko'pi dveSyaH piyazca sarveSu caiva jIveSu / etena bhavati zramaNaH eSaH anyo'pi paryAyaH // 4 // uragagirijvalanasAgaranabhastala tarugaNasamazca yo bhavati / bhramaramRgadharaNi nalaruharavipavanasamazca sa zramaNaH // 5 // tataH zramaNo yadi sumanAH bhAvena ca yadi na bhavati pApamanAH / svajane ca jane ca samaH samazca mAnApamAnayoH // 6 // tadetad no Agamato bhAvasAmAyikam / tadetad bhAvasAmAyikam / tadetata sAmAyikam / tadetad nAmaniSpannam // 246 // ..... .. For Private And Personal Use Only
Page #777
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 760 anuyogadvArasUtre TIkA-- 'se ki ta' ityAdi 'atha kiM tad nAmaniSpannam ?' iti shissypshnH| uttarayati-nAmaniSpanna -sAmAyikam / adhyayanAkSINAyapekSayA sAmAyikamiti vizeSanAma / sAmAyikamiti caturviMzatistavAdInAmapyupalakSaNam / tatsAmAyikaM nAmasAmAyikasthApanA sAmAyikadravyasAmAyikabhAvasAmAyiketi caturvidham / tatra nAmasAmAyika sthApanAsAmAyika dravyasAmAyikaM ca nAmAvazyakAdivat vyAkhyeyam / bhAva aba sUtrakAra nikSetra ke dvitIya bheda nAmaniSpanna kA kathana karate haiM--'se kiM taM nAmaniSphaNNe ?' ityAdi zabdArtha--(se kitanAmanipphaNNe ?) he bhadanta ! nAmaniSpana kA kyA svarUpa hai ? pUchanevAle kA yaha abhiprAya hai ki- 'jo nikSepa nAma niSpanna hotA hai usakA kyA tAtparya hai ?" uttara--(nAma niSphaNe sAmAie) nAma niSpanna sAmAyika hai| adhyayana akSINa Adi kI apekSA 'sAmAyika' yaha nAma vizeSa nAma hai tathA sAmAyika aisA vizeSanAma caturviMzatistava Adi kA upalakSaka hotA hai / isaliye 'sAmAyika' aisA nAma 'nAma niSpanna nAma' hai / (se samAsao caubihe paNNatte) vaha sAmAyika cAra prakAra kA kahA gayA hai / (taM jhaa| jaise (NAmamAmAie ThavaNAsAmAie dava sAmAhae) nAmasAmAyika, sthApanAsAmAyika, dravyamAmAyika, bhAvasAmAyika / (nAmaThavaNAo putvaM bhaNiyAo) inameM nAma sAmA. have sUtrakAra nikSepanA dvitIya bheda nAma niSpannanuM kathana kare che - 'se ki ta nAma niSphaNNe ?' ityAdi / Avat--(se ki ta nAmanippaNNe ?) 3 lata ! nAma nipananu svarUpa kevuM che? pUchanArane A abhiprAya che ke je nikSepa nAma niSpanna hoya tenuM zuM tAtparya che? uttara--(nAmaniSphaNNe sAmAie) nAma niyanna sAmayi che. adhyayana akSINa vagerenI apekSAe "sAmAyika A nAma vizeSa nAma che, temaja sAmAyika evuM vizeSa nAma caturvizati stava Adine upalakSaka hoya che. sayA sAmAyi' se 'nAma' ni0panna nAma che. (se samAo caubihe paNNatte) te sAmAyinI yA praa| apAmA mAvela che (tajahA) abha (NAmasAmAie ThavaNAsAmAie, davvasamAie bhAvasAmAie) nAma sAmAyi4, sthApanA samAvi, dra0ya sAmA4i, mA sAmAyi: (nAma ThavaNAo putvaM For Private And Personal Use Only
Page #778
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 246 nAmaniSpanna nirUpaNam yika aura sthApanA sAmAyika kA svarUpa nAma Avazyaka evaM sthApanA Avazyaka ke jase jAnanA cAhiye! (dayanAmAie vi taheva jAva se taM bhaviyasarIradabvamAmAie) tathA dravya sAmAyika kA svarUpa bhI dravya Avazyaka ke jaisA hI jAnanA cAhiye / aura yaha dravya sAmAyika kA svarUpa dravya Avazyaka ke jaisA vahAM taka hI jAnanA cAhiye ki jahAM bhaSazarIra dravyamAmAyika kA kathana samApta hotA hai| (se kiM taM jogayasarIrabhaviyasarIrabaharitte davya sAmAie ?) he bhadaMta! jJAya zarIra bhavapazarIra vyatirikta dravya sAmA. yika kyA hai ? uttara--(jANayasarIrabhaviyasarIrabaharite damvasAmAie pattA yaposthaya lihie) jJAyakazarIra bhavyazarIra vyatirikta dravyasAmAyika patra pustaka meM likhita / 'karemi bhaMte sAmAiyaM' ityAdi pATha hai| (se taM jANayasarIrabhaviesarIravAritte davasAmAie ) isa prakAra yahI jJAyakazarIra bhavyazarIravyatirikta dravya mAmAyika kA svarUpa jAnanA cAhiye / (se taNo Agamao davalAmAie) isa prakAra no Agama kI apekSA yaha dravya sAmAyika kA svarUpa kathana hai| (se ki ta bhAvasAmAie?) bhadanta ! bhAvasAmAyika kyA hai ? (bhAva sAmAbhaNiyAo) mAmA nAmasAmayi: bhane sthApanA sAmAyinu 2235 nAma mA5154 ane sthApanA bhA1zya nI ma one se . (davva sAmAie vi taheva jAva se ta bhaviyasarIradavasAmAie) tabhA dravya sAmAyikanuM svarUpa paNa dravya AvazyakanI jemaja jANuM levuM joIe, ane A dravya sAmAyikanuM svarUpa dravya AvazyakanI jema tyAM sudhI ja jANavuM. joIe ke jyAM sudhI bhavya zarIra dravya sAmAyikanuM kathana samApta thAya che. (se ki' ta' jANayasarirabhaviyasarIravairitte davasAmAie 1) mahata! jJAya zarIra bhavya zarIra vyatirikta dravya sAmAyika zuM che? uttara--(jANayasarIrabha veyasarIravairitte darasAmAie pattayapotthaya lihie) jJAyaka zarIra bhavya zarIra vyatirikta dravya sAmAyika patra pustakamAM vi1i 'karemi bhaMte sAmAiyaM' tyA 54 cha (se ta jANa yasarIrabhaviyasarIravaharite davasAmAie) mA prA zAyazaza2 sayazarIra vyatikSita dra0ya sAmAyinu 2535 0not a ne me. (se taNo Agamao davvasAmAie) 241 pramANe ne mArAmAnI apekSA se dravya sAmAyina 2135nu a0 96 For Private And Personal Use Only
Page #779
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 762 anuyogadvArasUtre sAmAthikaM tu Agamato no Agamato bhedena dvividhaM prajJaptam / tatra Agamato bhAva. sAmAyika-jJAyaka upayukto bodhyam / no Agamato bhAvasAmAyikaM yathA bhavati tathahi-'jassa sAmANio appA' ityAdi gAthA SaTkena / ayaM bhAvaH-yasya manuSyasya mUlaguNarUpe saMyame uttaraguNa - mUharUpe niyame tapasi-anazanAdau ca ie dubihe paNNatte) bhAva sAmAyika do prakAra ko hai / (taM jahA) jaise (Agamao ya no Agamao ya) eka Agama se dUsarA no Agama se (se ki taM Agama bho bhAvasAmAie ) he bhadanta ! Agama se bhAva sAmAyika kyA hai? __uttara--(Agamao bhAvasAmAie-jANae uvautte-se taM Aga. mao bhAvasAmAie) Agama se bhAvasAmAyika jJAyaka upayukta hai| arthAt sAmAyika isa padakA jo jJAtA hai aura usameM usakA upayoga hai, aisA vaha jJAyaka AzmA Agama kI apekSA bhAvasAmA yika hai| (se ki taM no Agamao bhAvasAmAie) he bhadanta ! no Agama kI apekSA bhAva sAmAyika kyA hai ? ___ uttara--(no Agamao bhovalAmAie ) no Agama kI apekSA bhAvasAmAyika isamakAra se hai-(jasta sAmANio appA saMjame. Niyame tave / tassa sAmAiyaM hoha, iha ke vali bhAsiya 1 / jisa manuSya 3thana che. (se ki ta bhAvamAmAie 1) mahata! mAsAmAyi cha ? (bhAvasAmAie duvihe paN gatte) mAvasAmAthi ye mAranA che. (tajahA) 2 (Agamao ya no Agama o ya) se mAmayI mane dvitIya nA mAmathI (se ki ta Agamao bhAvasAmAie) 3 mahata! mAthI mAra sAmAyika zuM che? uttara--(Agamao bhAvasAmaie-jANara uvautte-se ta Agamao bhAvasAmAie) mAmathA mAsAmAyi jJAya 75yuta cha. meTale hai sAmAyika A padane je jJAtA che ane temAM teno upayoga che, e te jJApaka mAmA mAgamatI apekSAye lApasAmAthi cha. (se ki ta noAgamao bhAvasAmAie) ! RL AmmanI apekSA mApa sAmAyi zuche ? uttara-(no Agamao bhAvasAmAie) no sAmanI apekSA sAra sAmAyi: // pramANe che. (jassa sAmANio appA saMjame Niyame tave tassa sAmAiyaM hoi, ii kevalibhAsiya // 1 // ) 2 manuSyanI mAtmA bhUkhazue For Private And Personal Use Only
Page #780
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogavandrikA TIkA sUtra 246 nAmaniSpannanirUpaNam 763 AtmA sAmAnikaH sarvakAlaM pApAraNAt sannihito bhavati, tasyaivaMbhUtasya manuSyasya sAmAyikaM bhavati, iti amunA prakAreNa kelibhASitam sarvajJokta masti // 1 // tathA-'jo samo' ityAdi / yo manuSyaH sarvabhUneSu sarvaprANiSu, etA. neva vivekataH pAha-traseSu sthAAreSu ca trasasthAvaralakSaNeSu sarvaprANiSu samaH maitrIbhAvaparigrahaNAt tulyo bhavati, tasya sAmAyikaM bhavatIti kevlibhaassitmstiiti| jIveSu samatvaM saM ramasAnidhyapratipAdanAt pUrvagAthAyAmapi labhyate eva, tathApi jIvadayAmUlatvAd dharmasya tatvAdhAnyakhyApanArtha pRthaguktamiti // 2 // kI AtmA mUlagu garUpa saMyatra meM uttaraguNasamUharUpa niyama meM aura anazana Adi rUpa tapa meM sarvakAla lagI rahatI hai, usa manuSya ke sAmAyika hotA hai, aisA kevalI bhagavAn kA kathana hai| (jo samosamvabhUesu tasesu thAvaresu ya / tassa sAmAiyaM hoi, iha kevali bhAsiya) jo manuSya samasta trasa aura sthAvararUpaprANiyoM ke UparamaitrI bhAva rakhane se samabhAva kA dhAraka hotA hai-arthAt-samasta prANiyoM ko apane tulya mAnatA hai-usake sAmAyika hotI hai, aisA kevali bhagavAna kA kathana hai / zaMkA-prathama gAthA meM jaba yaha kahA hai ki-'jo manuSya saMyama ke pAlana meM sadA sAvadhAna rahatA hai| taba isa se yaha bAta labhya ho hI jAtI hai ki vaha jIvoM ke jAra samatA bhAva rakhatA hai| phira isa dvitIya gAthA meM usake pratipAdana karane kI kyA AvazyakatA thI? uttara--dhAta to ThIka hai-parantu dharma jIva dayAmUla hotA hai isakI arthAt jIva dayA pradhAnatA kahane ke liye ise pRthakarUpa se pratipAdita rUpa saMyamamAM uttaraguNa samUha rUpa niyamamAM ane anazana vagere rUpa tapamAM sarvakALa saMlagna rahe che, te manuSyane sAmAyika hoya che, evuM kevali. bhagavAna thana cha. 'jo samo sadhabhUesu tasesu thAvare su ya tassa sAmAiya hoi, ii kelibhAsiya) he manuSya samasta sa sa sthA1235 prANiyA pratye makIbhAva rAkhIne samabhAva dhAraka bane che, eTale ke samasta prANione pitAnI jema ja mAne che, tene sAmAyika hoya che, evuM kevali bhagavAnanuM kathana che. zakA--prathama gAthAmAM jyAre ema kahevAmAM AvyuM che ke je mANasa saMyamanA pAlanamAM sarvadA sAvadhAna rahe che, tyAre ekatAthI A vAta labhya thaI ja jAya che ke te jIvonI upara samatA bhAva rAkhe che, pachI A dvitIya " gAthAmAM pharI te viSe pratipAdana karavAnI zI AvazyakatA hatI ? uttara--vAta te barAbara che. paraMtu dharma jIvadayA mULa heya che. AnI eTale ke jIvadayAnI pradhAnatA kahevA mATe ane pRthaka rUpamAM For Private And Personal Use Only
Page #781
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 764 ___ anuyogadvArasUtre yadA hi sarvabhUteSu sAmyagdRSTirbhavati tadaiva zramaNatvamupalabhyate, evaMvidha eva sAdhuH zramaNo bhaNyate ityAha-'jaha mama Na' ityaadi| yathA mama duHkha-vadhatADanAdijanitaM piyaM na bhavati, evameva sarvajIvAnAmapi duHkhaM priyaM na bhavati, iti jJAtvA =manasi vicArya yaH samastAnapi pANino na svayaM inti, na cAnyairyAtayati, casyopalakSaNavAda natazcAnyAnapi nAnumodate, pratyuta samastamapijIvajAtaMsaM-samaM =svAtmatulyaM aNatimanyate, tena hetunA sa samaNa ibhyucyate // 3 // itthaM samaM manyate sanipi jIvAn yaH sa zrANa ityevaM nirvacanena eka paryAyam uktvA sampati kiyA hai| (jaha mama Na piyaM dukkha, emeva savvajIvANaM, na haNai, na haNAveha ya samaNai teNa so samaNo) jaba samasta bhUtoM ke kAra sAmpadRSTi hotI hai / tabhI zramaNatva prApta hotA hai-aisA hI sAdhu zramaNa kahalAtA hai-isI bAta ko isa gAthA dvArA kahA jA rahA hai| jisa prakAra vadhatADana Adi janya duHkha mujhe priya nahIM lagatA hai usI prakAra se samasta jIvoM ko bhI vaha duHkha priya nahIM lagatA hai| aisA mana meM vicAra karake jo manuSya samastaprANiyoM ko svayaM nahIM mAratA haiM, dUsaroM se unheM nahIM maravAtA hai, aura cakAra se unheM mAranevAloM kI anumodanA nahIM karatA hai, pratyuta samasta bhI jIvajAtako apane samAna mAnatA hai isI kAraNa vaha zramaNa kahA jAtA hai| isa prakAra jo 'samaM manyate sarvAnapi jIvAna yaH saH zramaNaH' samasta jIvoM ko AtmopamyarUpa se mAnatA hai, dekhatA hai- vaha zramaNa hai| isa prakAra zramaNa zabda ke nivecana se zramaNarUpa ekaparyAya kahakara aba 'samaM. pratipahita 42 cha. (jaha mama Na piya dukkhaM, emeva sabajIvANaM, na haNai, na haNAvei ya samaNai teNa so samaNo) pAre samasta bhuut| pratye sabhyaSTi hAya che, tyAre / zramatva prApta thAya che. 3 // sAdhuna samaNa (zrama) 3. vAmAM Ave che. jema vadha, tADana vagere janya duHkha mane gamatA nathI. temaja te samasta jIvene paNa te duHkha priya lAgatuM nathI. Ama manamAM vicArIne je mANasa samasta prANione pite mAratuM nathI, bIjA pAse temanI virAdhanA karAvatuM nathI ane cakArathI temanI virAdhanA karanArAonI anumodanA karate nathI, ane samasta ane pitAnI jema ja mAne che, tethI ja te zramaNa upAya che. bhA prabhArI 2 "sama manyate sarvAnapi jIvAn yaH saH zramaNaH" samasta jIvene Atmaupamya rUpathI jUe che, mAne che, te zramaNa che. A pramANe zrama zana niyanathI abhaya 35 me paryAya dIna va 'mama For Private And Personal Use Only
Page #782
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org - aartrefront free etra 246 nAmaniSpannanirUpaNam 765 sama mano'syeti samanAH, sa eva zramaNa iti zramaNazabdasya pUrvavailakSaNyena nirdacanaM kRtvA paryAyAntaramapi bhavitumaItIti pradarzayitumAha- 'sthiya se' ityAdi / tasya samamanaskatvAt sarveSu caiva trApi jIveSu na kazcid dveSyaH =abhiyaH priyaH = mevA asti / etena hetunA sa zramaH samamatA eva niruktarItyA zramaNo bhavati / eva zravaNasya anyo'pi pUrvavilakSaNaH paryAyo yogya iti // 4 // // itthaM sAmAyikayuktasya sAdhoH svarUpaM nirUpa prakArAntareNa punastannirUpayati- 'uraga' mano'syeti samanAH' isa nirvacana se usameM samamanasUrUpa zramaNatA kA pratipAdana karate haiM jo pahile nirvAcana kI apekSA se bhinna hai / (nasthi ya se koi deseApiyo ya sacce ceva jIvesu, eeNa hoi samaNo emo anno'pijjAo) samasta jIvoM ke Upara samamanavAlA hone ke kAraNa jIvoM meM se jisakA koI bhI jIva dveSya (dveSa karane lAyaka nahIM hai, aura na koI jIva jise priya haiM- premAzraya hai - isa zramaNa ? zabda kI nirukti se samamanavAlA jIva zramaNa kahalAtA hai| bhramaNa zabda kI pahile kI apekSA dUsarI prakAra kI nirukti hai| isa nirukti kI rIti ke anusAra 'samaM mano'syeti samanAH samanA evaM zramaNa:' samanas yaha zabda bhI zramaNa zabda kA paryAyavAcI zabda hotA hai / kyoMki jo samamanavAlA hotA hai, vahI zramaNa hotA hai / isa prakAra sAmAyika yukta sAdhu ke svarUpa kA nirUpaNa kara ke prakArAntara se punaH usakA nirUpaNa sUtrakAra karate haiM - ( uragagirijalaNa sAgara nahatala tarugaNa - samo ya jo Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mano'syeti bhramanAH" mA nirvAcanadhI temAM samamana35 zramazrutAnu pratipAdana 13 che, ne prathama nirvAcananI apekSA me linna che, (Natthi ya se koi deso piyo ya savvesu ceva jIvesu, eeNa hoi bhramaNo eso anno'vi pajjAo) samasta jIveA para samamanavALA hAvAthI jIvamAMthI jene kAi paNa adveSya (dveSa rakhA yogya) nayI, anena ho bhene priya hai, premAzraya che, bhA zramaNa zabdanI niruktithI samamanavALA jIva-zramaNu kahevAmAM Ave che. A zramaNa zabdanI pahelAnI apekSAe trIjI nirukti che. A nirukti mujaba 'samaM maneo'syeti samanAH, samanA eva zramaNaH ' samanas mA zabda pazu zramaza zabdane paryAyavAcI zabda che. kema ke je samamanavALA hoya che, teja zramaNu haiAya che. A pramANe sAmAyikayukta sAdhunA svarUpanu' nirUpaNu karIne akArAntarathI zrI tenuM ni3pazu 42 che. ( uragagiri jalaNasAgara nahatalata rugaNasamo ba jo hoi, bhamara, miyadharaNi jalaruhara vipavaNasamo ya so bhramaNo) bheva niyama For Private And Personal Use Only
Page #783
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 766 anuyogadvArasUtre ityAdi / dvandvau dvandvAnte vA zramANaM padaM pratyekamabhisaMbadhyate' iti nyAyAt 'sama' zabdasya uragAdau patyeka sambandhaH / tata uragasamaH = parakRtagRhe nivAsAt sarvasamaH, tathA parIpahopasarge samprApte'pi niSmakampatvAd girimamaH - parvatavada kampya ityarthaH / tathA-jvalanasamaH - tapastejaH - samanvitatvAdagnitulyaH yathA vA vahnistRNAdiSu na tRpyati tathA'yamapi sUtrArtheSu na tRpyati, tatA'pyatra jalanasamo bodhyaH / tathA - sAgarasanaH - gambhIrasvabhAvatvAd jJAnAdiguNaratnAnAmAkaratvAt hoi, bhamara-miya- dharaNi- jalaruha - ravi-pavaNasmo ya so samaNo) aisA niyama hai ki dvandva samAsa kI Adi meM athavA dvandva samAsake anta meM jo pada hotA hai vaha pratyeka pada ke sAtha saMbaMdhita kiyA jAtA hai / isa niyama ke anusAra sama zabda kA uraga Adi pratyeka ke sAtha sambandha kara lenA cAhiye / etAvatA uraga sama girisama, jalaNa sama ityAdirUpa se ina zabdoM ko samajhanA cAhiye / yaha zramaNa uraga sama-parakRtagRha meM nivAsa se uraga- sarpa jaisA hotA hai / tathA girisama parIpaha aura upasarga ke Ane para bhI niSprakampa hone ke kAraNa parvata ke jaisA hotA hai, arthAt parvata ke samAna avasya hotA hai / jvalana sama-tapa janya teja se samanvita hone ke kAraNa jo agnitulya hotA hai, athavA agni jisa prakAra tRNAdikoM se tRpta nahIM hotA hai, usI prakAra yaha zramaNa bhI sUtroM aura unake arthoM meM tRpta nahIM honA hai| tathA sAgara sama-jisa prakAra samudra gaMbhIra svabhAva kA ke haiM'dva samAsanI pUrve athavA dvandva samAsanA aMtamAM je padma hAya che, te dareke dareka padanI sAthe saMbadhita karavAmAM Ave che. A niyama mujaba sama zabdane uraga vagere darekanI sAthe sa'kha'dha besADI levA joie A pramANe ja uragasama, girisama, jataNusama vagere rUpathI A zabdone samajI levA joie A zramaNa-uraga-sama parakRtagRhamAM nivAsathI uraga-sarpa jevA hAya che. temaja girisama parISaha ane upasarga AvavAthI paNa niprakalpa hAvA khadala patrata jevA hrAya che, eTale ke patinI jema akapa hoya che. jvalana sama tapajanya tejathI samanvita hAvA khadala je agni tulya hAya che, athavA agni jema tRNAdikathI tRpta thatA nathI, temaja A zramaNa paNa sUtro ane tenA arthomAM tRpta thA nathI. sAgarasama-jema samudra ga`bhIra svabhAva yukta hoya che, ratnAkara hAya che, ane maryAdApAlaka hoya che, temaja A For Private And Personal Use Only
Page #784
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogandrikA TIkA satra 246 nAmaniSpannanirUpaNam sAdhumaryAdAnulanAccAyaM samudratulyaH / tathA-nabhastalasama:-nabhastalaM yathA nirAlamba bhavati tathaivAyamapi sarvatrAlambanarahito bhavati, ata evAyaM nabhastalatulya ityucyate / tathA tarugaNasamaH-taruNo yathA secake cheda ke ca sama eva bhavati, tathaivAyamapi ninda ke prazaMsake ca samavRtti bhavati, na ca nindayA prazaMsayA vA'sya vikriyA jAyate, ato'yaM tarugaNasamazvAyamucyate / evaM vidhazca yo bhavati / tathA ca-bhramarasamaH-bhramaro yathA pratipuSpAdISadIpadrasamuccinute tathaivAyamapi pratigRhAt kiMciskicit a hArAdikaM gRhNAti, ano'yaM bhramarasama ityucyate / tathA-mRgasamaH yathA mRgo'nirza cakitacittastiSThati, tathaivAyamapi saMsArabhayAJcakticittastiSThahotA hai, ratnoM kA Akara hotA hai maryAdA kA pAlaka hotA hai, usI prakAra yaha bhI gaMbhIra svabhAvavAlA hotA hai, jJAnAdiguNa ratnoM kA piTArA hotA hai aura sAdhu maryAdA kA ullaMghana kattI nahIM hotA hai isa prakAra se samudra ke jamA hotA hai| tathA yaha nabhastala jaisA hotA haiM jaise AkAza AlaMbana vinA kA hai-usI prakAra yaha bhI sarvatra AlaM. pana rahita hai| tathA yaha tarugaNasama hotA hai-jaise taruNa sIMcanevAle ke Upara aura apane ko kATanevAle ke Upara sama avasthAvAle rahA karate haiM, usI prakAra yaha bhI apanI niMdA karanevAle ke Upara sadA samavRtti rakhatA hai / nindA se jisake citta meM duHkha nahIM hotA aura apanI prazaMsA se jisake mana meM pramoda nahIM hotA hai, isa prakAra kA hotA hai| tathA yaha bhramara sama hotA hai-jaise bhramara haraeka puSpa se thoDA thoDArasa saMgRhIta karatA hai, usI prakAra yaha bhI haraeka ghara se thoDA 2 AhArAdika grahaNa karatA hai| tathA yaha mRgasama hotA hai-jaise mRga paNa gaMbhIra svabhAva yukta hoya che, jJAnAdi guga rUpa ratnane piTaka (paTAre) hoya che ane sAdhu maryAdAnuM ullaMghana karatA nathI, ethI ja te samudra je hoya che. temaja nabhastala je hoya che, jema AkAza AlaMbana vagara hoya che, tema ja A paNa sarvatra AlaMbana rahita hoya che. temaja A tarugaNu sama hoya che, jema tarugaNa siMcita karanArA pratye samabhAva rAkhe che, temaja kApanArA pratye paNa samabhAva rAkhe che, temaja A paNa pitAnI niMdA karanArA pratye tathA pitAnI prazaMsA karanArA pratye sadA samavRni rAkhe che. niMdAthI jenA cittamAM duHkha utpanna thatuM nathI ane svaprazaMsAthI jenA manamAM pramAda thato nathI, e ja te hoya che. temaja A bragara sama heya che. jema bhramara dareke dareka purapathI thoDo De rasa saMgRhIta kare che, temaja A paNa dareke dareka gherathI sva5 AhAradika grahaNa kare che. temaja A mRga jevuM hoya che, jema mRga sadA bhayabhIta For Private And Personal Use Only
Page #785
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir = 768 anuyogadvArastre tIti mRgasama ityucyate / tathA-dharaNisamaH-dharaNiyathA sarva sahAbhavati, tathaivAyamapi sarva saho bhanItyasya dharaNItulyatA bodhyaa| tathA-jalaruhasamaH- jalarahapanaM tatsamaH / ayaM bhAvA-yathA-padma paGkAjAtaM jalAt saMvaditamapi tAbhyAmaliptaM bhavati tathaivAyamapi saMsAre samumpannaH saMdito'pi saMpArAdalipta eva tisstthiite| tathA-ravisamA-yathA raviH sarvaprakAzako bhavati tathailAyamapi dharmAstikAyAdisamarata bastuja taM sAkalyena prakAzayatIti bhaavH| tathA-pacanasama:-pavano yathA sarvatrApatihatagatibhAti tathaivAyamapi sarvatrA'patibaddhaviharaNazIlo bhavatIti / evaM bhUtazca yo bhavati sa zraSaNa ityucyate // 5 // evaMguNaviziSTazca zramaNastadaiva sadA bhayabhItacitta rahatA hai, usI prakAra yaha bhI saMsAra ke bhaya se pakita citta rahatA hai| tathA yaha gharaNisama hotA hai, jaise pRthivI sapa kucha sahana karatI hai, usI prakAra yaha bhI sarvasaha hotA hai / tathA yaha jalaruha sama hotA hai-jisa prakAra jalaruha kamala-paMka se utpanna hotA hai aura jala se saMvarddhina hotA hai, to bhI ina donoM se alipta rahatA hai-uso prakAra yaha bhI saMsAra meM utpanna hokara aura saMmAra meM hI yahAra usase alipta hI rahatA hai / tathA yaha ravisama hotA hai-jaise sUrya prakAza hotA hai, usI prakAra yaha bhI dharmAstikAyAdirUpa samasta vastujAta kA sampUrNa rUpa se prakAzaka hotA hai, tathA yaha pavana sama hotA hai-jisa prakAra vAyu marvatra apratihata gativAlA hai| usI prakAra yaha bhI sarvatra apratibaddha viharaNazIla hotA hai| aisA jo hotA hai, vaha zramaNa kahalAtA hai| ina gugoM se viziSTa zramaNa tabhI hotA hai| citta thaIne rahe che, temaja A paNa saMsAranA bhapathI cakita citta rahe che. tathA A dharaNisama hoya che, jema pRthivI badhuM sahana kare che, temaja A paNa sarvasaDa hoya che. temaja A jalaruha sama hoya che, jema jalarukamaLa-pakathI utpanna thAya che ane pANIthI saMvandrita thAya che, chatAMe ee banethI alipta rahe che temaja A paNa saMsAramAM utpanna thaIne ane saMsAramAM ja saMpaddhita thaIne tenAthI alipta ja rahe che tathA A ravi sama che, jema sUrya sarva prakAzaka hoya che temaja A paNa dharmAstikAyAdi rUpa samasta vastu jAtane saMpUrNapaNe prakAzaka hoya che, tathA A pavana sama hoya che, jema vAyu sarvatra A pratihata gati kaMpanna hoya che. temaja A paNa sarvatra apratibaddha viharaNazIla hoya che. e je hoya che te zramaNa kahevAya che. A sarvaguNathI viziSTa zramaNa tyAre ja kahevAya che ke jyAre For Private And Personal Use Only
Page #786
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA sUtra 246 nAmaniSpannanirUpaNam bhavati yadA'sya zobhanaM mano bhavati iti tadeva darzayitumAha-'to samaNo' ityAdi / zramaNazca tadA bhavati yadi dravyamana Azritya sa sumanA bhavati, tathA-bhAvena% bhAvamana Azritya ca pApamanA na bhavati / sa evaMvidhaH zramaNaH svajane-mAtApiprAdau putrakalatrAdau ca jane sarvasAmAnye jane ca samAnirvizeSo bhavati, tathAmAnApamAnayozca samo bhavati / ayaM bhAvA-zramaNo hi svajanaparajaneSu mAnApamAnayozcAbhedabuddhirbhavati / na ca sa kyA'pi nyUnAdhikabuddhiM kurute / iti // ityaM no Agamato bhAvasAmAyikaM rUpitamiti sUcayitumAha-tadetat no Agamato bhAvasAmAyikamiti / sAmAyikAdhyayanaM hi jJAnakriyArUpam , atastad no Agaki jaba isakA antaHkaraNa zobhana-nirmala hotA hai| isI bAta ko sUtrakAra aba prakaTa karate haiM-(jo samaNo jai sumaNo bhAveNa ya jahaNa hoha pAvamANA, samaNe ya jaNeya samosamoya mANAvamANesu) aisAzramaNa tabhI ho sakatA hai, yadi vaha dravya mana ko Azrita karake sumanavAlA hotA hai| tathA bhAvamana kI apekSA vaha pApamanavAlA nahIM hotA hai| aisA zramaNa mAtA pitA Adi svajana meM aura sarva sAmAnyajana meM nirvizeSa hotA hai / tathA-mAna aura apamAna meM sama hotA hai| tAtparya yaha hai ki 'zramaNa svajana aura parajana meM, mAna aura apamAna meM abheda dhuddhizAlI hotA hai / kahIM para bhI vaha nyUnAdhika buddhivAlA nahIM hotA hai| (se taM no Agamao bhAvaptAmAie) isa prakAra yaha no Agama kI apekSA bhAvasAmAyika kA svarUpa prarUpita kiyA / tAtparya isakA yaha hai ki 'sAmAyika adhyayana jJAna kriyArUpa hotA hai, isIliye vaha no tenuM aMtaHkaraNa zobhana-nirmaLa hoya che eja vAtane sUtrakAra have prakaTa kare che. (jo samaNo-jai sumaNo bhAveNa ya jai Na hoi pAvamaNo, samaNe ya jaNeya samo, samo ya mANavAmANesu) mevA zramAya tyAre samavIza, nyAre te dravya manane Azrita karIne sumanavALo hoya che. temaja bhAva mananI apekSAe te mAnavALA hete nathI. e zramaNa mAtA-pitA vagere svajanamAM ane sarvasAmAnyajanamAM nirvizeSa hoya che. temaja mAna ane apamAnamAM sama hoya che. tAtparya A pramANe che ke "zamaNa rajana ane parajanamAM mAna ane apamAnamAM, abheda buddhi saMpanna hoya che. keI paNa sthAne te nyUnA ghi bhuddhi pannAta nathI. (se taM no Agamao bhAvasAmAie) // pramANe A nAAgamanI apekSAe bhAva sAmAyikanuM svarUpa prarUpita karavAmAM Avela che. tAtparya A che ke "sAmAcika adhyayana jJAna kriyArUpa hoya che, a0 97 For Private And Personal Use Only
Page #787
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogadvAra matI bhAvasAmAyika-bhavatyeva / no zabdastvatra dezavacanaH, Agamasya jJAnakriyArUpa samudAyaikadezattisvAt / sAmAyika tadvatozvAtrAbhedopacArAtsAdhurapi no AgamatoM mAksAmAyika bhavatyeveti bodhyam / itthaM sabhedaM bhAvasAmAyika prarUpitamiti avayitumAha-tadetad bhAvasAmAyikamiti / itthaM ca sabhedaM sAmAyika prarUpitamiti pradarzayitumAha-tadetat sAmAyikamiti / tatazca bhedopabhedasahito nAmaniSpanI nirUpita iti sUcayitumAha-sa eSa nAmaniSpanna iti // mU0 246 // atha nikSepasya tRtIyaM bhedaM nirUpayati... mUlam-se kiM taM suttAlAvaganipphaNNe? suttAlAvaganipphaNejhyANi suttAlAvayanipphaNNaM nikkhevaM icchAvei, seya pattalakkhaNe'vi Na Nikkhippar3a, kamhA? lAghavatthaM / atthi io tahae aNuogadAre aNugametti / tastha Nikkhitte ihaM Nikkhitte bhavai, iha vA Nikkhitte tattha Nikkhitte bhavai, tamhA ihaMNa Nikkhippai tahiM ceva nikkhippi| se taM nikkheve ||suu0 247 // mAgama kI apekSA bhAvasAmAyika hotA hai| yahAM no zabda Agama kA ekadeza vAcIhai / vaha Agama jJAnakriyArUpa samudAya ke ekadeza meM rahatA hai| sAmAyika aura sAmAyikavAle ina donoM meM yahAM abheda kA upacAra huA hai| isase sAdhu bhI no Agama kI apekSA bhAvasAmA. yika ho jAtA hai| aisA jAnanA caahiye| (se taM sAmAie) isa prakAra sabheda sAmAyika kA varNana kiyA / (se taM nAma niphaNNe) isa varNana ke ho jAne para bheda prabheda sahita nAma niSpanna nirUpita ho jAtA hai|suu0246| ethI te ne AgamanI apekSA bhAvasAmAyika ja hoya che. ahIM no zabda Agamane eka dezavAcI che. te Agama jJAnakriyArUpa samudAyanA eka dezamAM rahe che. sAmAyika ane sAmAyikavALA A bannemAM ahIM abhedapacAra thaye che. AthI sAdhupaNAne AgamanI apekSA bhAva sAmayika hoya ja che, mAma one lene se. (se ta' sAmAie) / pramANe sameha sAmAyinu 1 32vAmA mA0yu cha. (seta nAmaniphaNNe) mA 1 59 2445 pachI bheda-prabheda sahita nAma niSpana nirUpita thaI jAya che. sUtra-246 For Private And Personal Use Only
Page #788
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogandrakA TIkA sUtra 247 sUtrAlApaka niSpana nirUpaNam T chAyA - atha ko'sau sUtrAlApaka niSpannaH ? sUtrAlApaka niSpannaH - idAnIM sUtrAlApaaniSpannaM nikSepam eSayati, sa ca prAptalakSaNo'pi na nikSipyate, kasmAt ? lAghavArtham / asti itastRtIyam anuyogadvAram anugama iti / tatra nikSipta iha nikSipto bhavati, iha vA nikSiptastatra nikSipto bhavati tasmAt iha na nikSipyate tatraiva nikSipyate / sa eSa nikSepaH // 0247 || TIkA - 'se kiM taM' ityAdi ar aisa sUtrAlApaniSpannaH ? iti ziSyapraznaH / uttarayati sUtrAlApakaniSpanno nikSepastu - 'karemi bhaMte ! sAmAiyaM' ityAdInAM sUtrAlApakAnAM nAmasthApamAdi bhedabhinno yo nikSepaH sa bodhya iti / sUtrakAro hi sUtrAlApakaniSpannaM nikSepaM vaktu prerito'pi na vakti, tatra sa svayameva hetuM vakti- 'iyANI' ityAdinA / aba sUtrakAra nikSepa kA jo tIsarA bheda hai, usakA nirUpaNa karate haiM- 'se kiM taM suttAlAganiSkaNNe' ityAdi / zabdArtha - - ( se kiM taM suttAlAvaganipphaNe) he bhadanta ! jo nikSepa sUtrAlApakoM se niSpanna hotA hai, vaha kyA hai ? uttara--(susAlAvaganiSphaNe) sUtrAlApakoM se niSpanna jo nikSepa hotA hai vaha - 'karemi bhaMte sAmAiya' ityAdi sUtrAlApaka haiM, unakA hotA hai aura vaha nAma sthApanA Adi ke bheda se aneka prakAra kA hotA hai / usa (suttAlAganiSkaNNaM) sUtrAlApaka niSpanna (nikkhevaM ) nikSepa ko (yANi) isa samaya kahane ke liye sUtrakAra (icchAveha ) ziSya dvArA prerita kiye jA rahe haiM kyoMki nAma niSpanna nikSepa kI prarUpaNA ke have sUtrakAra nikSepanA trijA bhedanuM nirUpaNa kare che H-~~~ 'se ki ta suttAlAganiSphaNNe' ityAdi zabdArtha : - (se kiM ta' suttAlA vagani phaNNe) he mahaMta ! bhe nikSeSa sUtrAtAya |thii niSyanna hoya he, te zu' he ? uttara:- (suttAlAvaganipphaNNe) sUtrAsApothI niSpanna ne nikSepa DAya he te 'karemi bhante sAmAiya' ityAdi ne sUtrAsArtha che, tene hAya che, mane te nAbha sthApanA vagerenA lehathI bhane prahArano hoya che. te ( suttAlAganiSphaNNaM) sUtrAkhAya niSpanna (nikkheva ) nikSepane ( iyANi) mA vamate devA bhATe sUtrAra (icchAvei) ziSyavaDe prerita haravAmAM bhAvI rahyA che, For Private And Personal Use Only
Page #789
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 772 anuyogadvArasUtre idAnI sampati-nAmaniSpannanikSepaprarUpaNAnantaraM jijJAsuH sUtrAlApakaniSpanna nikSepaM prarUpayituM mAm eSayati-nAmaniSpanna nikSepamarUpaNAM kartuM mama vAJchAmutpAdayati / sa ca prAptalakSaNo'pi-nirUpaNAvasara prApto'pi na nikSipya te mUtrAlApaka nikSepadvAreNa nAbhidhIyate / kasmAna nikSipyate ? ityAha-lAghArtham / lAghavamevadarzayati-asti ito'gre tRtIyam anuyogadvAram anugama iti| tatra anumamaprakaraNe nikSiptaH sUtrAlApakasamUha ihApi nikSipta eva bhavati, ihavA nikSiptastatrApi nikSipta eva bhavati tasmAdayam iha na nikSipyate, apitu tatraiva nikSipyate / nanu bAda ziSya kI yaha jijJAsA huI 'sUtrAlApaka niSpanna nikSepa kyA hai ? ataH ziSya usa sUtrAlapaka niSpanna nikSepa ko jAnane kI bhAvanA se guru mahArAja ke liye sUtrAlApaka niSpanna kI prarUpaNA karane kI preraNA kara rahA hai| dUsarI bAta yaha bhI hai ki-'nAma niSpanna nikSepa kI jaba prarUpaNA ho cukI hai, taba (se ya pattaM lakkhage'vi) isakI prarUpaNA hone kA avasara bhI prApta hai-phira bhI (Na mikkhippai) jo vaha yahA~ prarUpita nahIM jA rahA hai, usakA kAraNa (lAghavatthaM) lAghava haiM / (atthi. io tahae aNuogadAre aNugametti) aura vaha lAghava isa prakAra se hai ki-isake Age anugama isa nAma kA tIsarA anuyogadvAra hai| (tattha Nikkhitte ihaM Nikkhitte bhavaha, ihaM vA nikkhitte tatthaNikkhitte bhavaha-tamhA ihaMga nikkhipaI tahiM cetra NikSipada) so usameM sUtrAlApaka samUha nikSipta huA hai| ataH vahAM nikSipta huA vaha sUtrAlApaka samUha yahAM para bhI nikSipta huA hI jaisA jAnanA nAma niSpanna nikSepanI prarUpaNA pachI ziSyanI A jijJAsA thaI ke "sUtrA lApaka niSpanA nikSepa zuM che?" ethI ziSya te sUvAlApaka nipAna nikSepane jANavAnI bhAvanAthI guru mahArAja pAse sUtralA5ka niSpanna nikSepanI prarUpaNa karavAnI preraNuM karI rahyA che. bIjI vAta eka A paNa cha, 'nAma nipana niyanI mAre 535! 25 4 che, tyAre (seya pattaM lakkhaNe'vi) mAnI 5354aan| aksa2 55 prAta che, chatAye (Na NikkhippaI) ne 1 mahI pra3pita 42vAmA mAnya nathI, tenu 4.29 (lAghavatthaM) 1 che. (asthi io taie aNuogadAre aNugametti) bhane ta ma mA pramANe che, ke AnA pachI anugama A nAme tRtIya anuyAgadvAra che. (tattha Nikkhitte ihaM Nikkhitte bhavai, ihaM vA nikkhitte tattha nikkhitte bhavai, tamhA iI Na nikkhippaI tahi ceva Nikkhippai) tamAM sUtrAmA54 samUha nikSipta thayela che. ethI tyAM nizcita thayela te sUtrAlApaka samUha, ahIM paNa nizcita thayela ja che, Ama jANI levuM joIe. temaja ahIM nikSipta thayelane For Private And Personal Use Only
Page #790
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sutra 247 sUtrAlApakaniSpana nirUpaNam 77i " $ Agame yadasya nikSepaH kriyate tadapekSayA sa nikSevyaH asya prathamamAptatvAditi cedAha sUtrAnugame eka sUtramucAraviSyate nacAtroccAryate, sUtroccAraNamantareNa hi tadAlApakAnAM nicatvAditi / natu yadyevaM tarhi kimarthaM sUtrAlApaka nikSepasyAtropanyAsaH kutaH ? iti cedAha nikSepasAmyamAtrAttadupanyAso bodhya iti / itthaM nikSeSalakSaNaM dvitIyamanuyogadvAra rUpitatriti sUcavitumAha sa epa nikSepa iti sU. 247 | cAhiye / tathA yahAM para nikSipta huA hI jaisA mAnanA cAhiye / isa liye yahAM usakA nikSepa nahIM karate haiM. vahAM para hI usakA nikSepa kregaa| zaMkA--Agama meM jo isakA nikSepa kiyA gayA hai, so usakI apekSA lekara yahIM para usakA nikSepa karanA caahiye| kyoMki anugamakI apekSA yaha prathama prApta hai ? uttara - anugama ke varNana meM sUtrAnugama aura niyukyanugama aise do bheda kahe haiM - so jo sUtrAnugama hai usameM hI sUtrakA uccAraNa hogA - yahAM nahIM / isaliye sUtra ke uccAraNa hue vinA usake AlApakoM kA nikSepakaranA anucita hai / zaMkA- yadi yahI bAta hai to phira kyoM yahAM sUtrAlApakanikSepa kA upanyAsa kiyA ? uttara -- nikSepa kI samAnatA mAtra ko lekara usakA yahAM upanyAsa free hai, aisA jAnanA cAhiye / (se taM nikkheve ) isa prakAra nikSeparUpa anuyoga dvAra prarUpita huA || sU0 247 // tyAM nikSipta thayela jevuM ja mAnavu joIe. ethI ahI. tenA nikSe karatA nathI, tyAM ja tenA nikSepa karAze. zakA:--AgamamAM je AnA nikSepa karavAmAM ALyeA che, te tenI apekSAe ahIM ja tenA nikSepa karI levA joIe, kemake anugamanI apekSAe A prathama prApta che? uttara:---anugamanA varNanamAM sUtrAnugama ane niyukatyAnugama evA e bheDA kahevAmAM Avela che. AmAM je sUtrAnugama che temAM ja sutranu' uccAraNa thaze, ahIM nahi, ethI sUtreAccAraNa vinA AlApakonA nikSepa karIe te cegya nathI. zakA:--jo evu' ja che teA pachI ahI' sUtrAlApakanikSepanA upanyAsa zA mATe karavAmAM Avela che. uttara:--nikSepanI samAnatA mAtrathI ja ahI' tenA upanyAsa karavAmAM Ave che. yAma lAlI beSu leo, (se ta' nikkheve ) zrI pramANe nikSepa 35 dvitIya anuyogadvAra ni3pazu thayuM che. // sUtra- 247 // For Private And Personal Use Only
Page #791
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 774 anuyogadvAra samprati anugamanAmakaM tRtIyamanuyogadvAra nirUpayati mUlam -se kiM taM aNugame? aNugame duvihe paNNatte, taM jahA-suttANugame ya nijjutti aNugame y| se kiM taM nijjutti aNugame ? nijjutti aNugame-tivihe paNNatte, taM jahA-nikkheva nijjutti aNugame, uvagghAya nijjutti aNugame, suttapphAsiyanijjutti annugme| se kiM taM nikkhevanijjuttiaNugame ? nikkhevanijjutti aNugame annuge| se taM nikkhevnijjuttiannugme| se kiM taM uvagghAyanijjutti aNugame ? uvagghAyanijjutti aNugame-imAhiM dohiM mUlagAhAhiM aNugaMtave, taM jahA. uddesera nidese2 niggama khitteya4 kAla5 purise ya6 kaarnn| paccaya8 lakkhaNa9 nae 10 samoyAreNA11'Numae 12 // 1 // ki13 kaivihaM14kassa15kahiM16, kesu17kahaM18 kecciraM havai kAlaM ? 19 / kai 20 saMtara 21 mavirahiyaM 22, bhavA 23 garisa 24 phAsaNa 25 niruttii26||2|| se taM uvagyAyanijjutti aNugame ||suu0 248 // chAyA-atha ko'sau anugamaH 1 anugamo-dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-sUtrAnugamazca niyuktyanugamazca / atha ko'sau niyuktyanugamaH ? niyuktyanugamaH trividhaH prajAtaH, tadyathA-nikSepaniyuktyanugamaH upodghAtaniyuktyanugamaH suutrsprshkniyuktynugmH| atha ko'sau nikSepaniyuktyanugamaH ? nikssepniyuktynugmH-anugtH| sa eSa nikssepniyuktynugmH| atha ko'sau upodghAtaniryuktyanugamaH ? upodghAta niyuktyanugama:-AbhyAM dvAbhyAM mUlagAthAbhyAm anugantavyaH tadyathA-uddezaH 1 nirdezazca 2 nirgamaH 3 kSetra 4 kAlaH 5 puruSazca 6 / kAraNaM 7 pratyayaH 8 lakSaNaM 9 nayaH 10 samavatAraNA 11 anumatam 12 // 1 // kiM 13 katividhaM 14 kasya For Private And Personal Use Only
Page #792
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 5 15 kutra 16 keSu 17 kathaM 18 kiyaciraM bhavati kAlam 191 / kati 20 sAntaram 21 avirahitaM 22 bhavAH 23 AkarSaH 24 sparzanA 25 nirUktiH 26 // 2 // sa eSa upodghAta niyuktyanugamaH ||muu0 248 // TIkA-'se kiMta' ityAdi 'atha ko'sau anugamaH ?' iti shissyprshnH| uttarayati-anugamA mUtrAnu. kUlArthakathanam , sa dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-sUtrAnugamazca, niyuktyanugamazca / tatra sUtrAnugama:-padacchedarUpaM sUtravyAkhyAnam / sa ca sUtrasparzakaniyuktivyAkhyAne gatArthatvAt pRthara nokta iti / atha ko'sau niyuktyanugamaH ? niyuktyanugama: aba sUtrakAra anugama nAmakA jo tIsarA anuyoga dvAra hai usakA nirUpaNa karate haiM--'se ki anugame ?" ityAdi / zabdArtha--(se kiM taM aNugame ?) he bhadanta ! pUrva prakrAnta vaha anugama kyA hai? uttara--(aNugame duvihe paNNatte) anugama do prakAra kA kahA gayA hai-anugama zabda kA artha-sUtrAnukUla artha kA kathana karanA hai, so yaha anugama (suttANugame ya nijjuttiaNugame ya) khatrAnugama aura niyukti-anugama isa prakAra se do prakAra kA hai| inameM padacchedarUpa sUnavyAkhyAna-arthAt sUtra kA padaccheda karanA, yaha sUtrAnugama hai| yaha sUtrAnugama sUtra ko sparza karanevAlI niyukti ke vyAkhyAna meM A jAtA hai isaliye yahAM use pRthaka nahIM kahA hai| (se kiM taM nijjutti aNugame 1 ) he bhavanta ! niyukti anugama kyA hai? have sUrakAra anugAmanAmaka je tRtIya anugadvAra che, tenuM ni355 42 cha.-te ki ta anugame ? ityAdi zAya:--(se ki ta aNugame) le wr-! prAnta ta anugama zuM che? uttara:--(aNugame duvihe paNNatte) anugamanA me // 2 // che. manugama sana artha sUtrAnusa anu. 4thana 42 che. to mA anugama (suttANugame ya nijjutti aNugame ya) sUtrAnugama ane niyuThita-anugama mA pramANe ye prakArano che. AmAM pada chedarUpa sUtravyAkhyAna eTale ke sUtranuM padakeda karavuM A sUvAnugAma che. A sUtrAnugama sUtrane sparzanArI niyukitanA vyAkhyAnamAM For Private And Personal Use Only
Page #793
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 776 manuyogadvArasye niH-nizcayena yuktAH=mUtreNa ekIbhAvena saMbaddhA arthAsteSAM yuktiH sphuTarUpatApAdanam-niyuktiH, 'yukta' zabdasya niruktavidhinA lopo drssttvyH| nAmasthApanAdiprakAraiH mUtravibhajanaM tadarthaH, niyuktirUpo'nugamo vyAkhyAnaM niyukta vajnuigamo niyuktyanugamaH / sa ca nikSepaniyuktyanugamaH, upodghAtaniyuktyanugamaH, sUtrasparzakaniyuktyanugamaveti trividhH| tatra-nikSepaniyuktyanugamaH-nikSepa - uttara--(nijjuktiaNugame) niyukti meM jo 'niH' hai, usakA artha nizcaya se yukta-arthAt sUtra ke sAtha ekIbhAva se saMbaddha hue arthoM kI yukti sphuTa karanA-isakSA nAma niyukti hai| nirukta vidhi ke anusAra yahAM yukta zabda kA lopa ho gayA hai| isakA tAtparya yaha nikalatA hai ki-'nAma, sthApanA Adi prakAroM dvArA sUtra kA vibhAga karanA yaha niyukti zabda kA artha hai / niyuktirUpa jo anugama vyAkhyAna hai vaha, athavA niyukti kA jo anugama hai, yaha niyukti anugama hai| yaha niyukti anugama (tivihe paNate) tIna prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA) ve usake prakAra ye haiM-(nikkhevanijjuttiaNugame, uvagyAyanijjuktiaNugame, susaphAsinijjuttiaNugame) nikSepa niyuktianugama, upo dghAta niyukti anugama, sUtrasparzaka niyukti anugm| (se kiMta nikkheva nijjutti bhaNugame ? ) he bhadaMta ! nikSepaniyuktianugama kyA hai ? . bhAvI Aya cha, meTA mATe mahI tenu pRtha: 55 yu nayI (se ki taM nijatti aNugame 1) hai mahanta ! niyuta anubhama zu.? - uttara:-- ninjutti aNugame) niyutimA ni:' che tana ma 'nizcaya' cha. // nizcayathI yuta me sUtranI sAthai abImAthI samaI thayela arthonI yukti-raphuTatA karavI tenuM nAma niyukti che. nirukta vidhi mujaba aDI' yukta zabdane lepa thaI ga che. AnuM tAtparya A pramANe che ke "nAma sthApanA vagere prakAre vaDe sUtrane vibhAga kare A niryukti zabdano artha che. niryuktirUpa je anupama-zrA khyAna che, te athavA niyuktine anugama che te niyukita anugama che A niyukita anugama (tivihe paNNatte 3 42 4AmA mAyeda che. (ta jahA) te 642 // 21 // pramANe che (nikkhevanijjutti aNugame, agyAyanijjuniaNugame, suttaphAsipanijjuttiaNugame) nikSepa niyujita bhaka, ye dUdha ta niyuti anubha, sUtra254 niyurita anugama se ki ta nivakheninjutti aNugame) ! - nikSepa niyuMti anugama zuM che? For Private And Personal Use Only
Page #794
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 777 anuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam nAmasthApanAdibhedabhinnastadviSayA yA niryuktistadrUpastasyA vA 'nugamaH, sa ca anugataH = anujJAta eva / ayaM bhAvaH - atraiva sUtre prAgAvazyaka sAmAyikAdipadAnAM nAmasthApanAnikSepadvAreNa yad vyAkhyAnaM kRtaM tenaiva nikSepa niyuktyanugamo'pi vyAkhyAto vijJeyaH, tasyevAsyA'pi vyAkhyAnAditi / tathA upodghAtaHcyA khyAnAditi / tathA upodghAtaniyuktyanugamaH- upohananam - upodghAtaH yA uttara- (nikvanijjuntiaNugame aNugae) nAma sthApanA AdirUpa nikSepa ke viSabhUta banI huI jo niyukti hai, isa niyuktirUpa jo anu gama hai vaha, athavA nAmasthApanA AdirUpa nikSepa ke viSayabhUta banI huI niyukti kA jo anugama hai, vaha niyukti anugama hai| yaha anujJAta hI hai / tAparya yaha ki isI sUtra meM pahile Avazyaka, sAmAyika Adi padoM kA nAma sthApanA Adi dvArA jo vyAkhyAna kiyA gayA hai, usI se nikSepa niyukti anugama bhI vyAkhyAta ho jAtA hai| kyoMki usI vyAkhyAna kI taraha se isakA bhI vyAkhyAna hai| (seta nikkhevanijjutiaNugame) isa prakAra se nikSepa niyukti anugama kA artha hai / (se kiM taM ubagghAyanijjutti aNuga me ?) he bhadanta ! upodghAtaniyuktianugama kA artha kyA hai ? uttara- ( uvagdhAyanijjunti aNuga me ) upodghAtaniyukti anugama meM jo upodaghAta zabda hai, usakA artha 'upodahananam upodghAtaH isa uttara-- (nikkheva nijjuttiaNugame aNugae) nAma sthApanA sAhi3ya nikSepane viSayabhUta thayela je niyukita che, A niyu`kitarUpa je anugama che, te athavA nAma sthApanA AdirUpa nikSepanA viSayabhUta banela niyukitanA je anugama che. te niyu"kita anugama che. A anujJAta ja che. tAtparya A pramANe che ke eja sUtramAM pahelAM Avazyaka sAmAyika AdipanuM nAma sthApanA Adi nikSepa vaDe ja vyAkhyAna karavAmAM Avela che, tethI ja nikSepa niyukita anugama paNa vyAkhyata thai jAya che. kemake te vyAkhyAnanI prema mAnuM pazu vyAkhyAna che. ( se taM nikkheva nijjuttiaNuagame) yA prabhA nikSepa niyukita anugamana artha che. (se ki ta uvagdhAyanijjutti anugame 1) lata ! upodhAta niryuti anugamano artha the| ho ? uttara- ( uvagdhAyanijjuttiaNuga me ) upoddadhAta niyukti anugamamAM ke (ceoddUghAta zabda che, tenA artha' 'upAd hananam upodghAtaH' mA niyukti a0 95 For Private And Personal Use Only
Page #795
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gse anuyogadvArasUtre khyeyamutrasya vyAkhyAvidhisamIpIkaraNaM, tasya tadviSayA vA yA niryuktistayAstadrUpo vA yo'nugamaH sa upodghAtaniyuktyanugamaH / sa cAnupada vakSyamANAbhyAM dvAbhyAM mULagAthAbhyAm anugantavyaH = vijJeyaH / mUlagAthAdvayamevAha - 'taM jahA - udde se ' nirukti ke anusAra vyAkhyeya sUtra kA vyAkhyAvidhi ke samIpa karanA, aisA hai| isa upodghAta kI jo niyukti hai usakA athavA isa upodghAta ko karanevAlI jo niyukti hai, usakA vyAkhyAna karanA yA usa niyuktirUpa vyAkhyAna karanA yaha niyukti anugama kA artha hai / isa prakAra donoM zabdoM ko milAkara upodaghAtaniyuktianugama kA vAcyArtha spaSTa ho jAtA hai| isI viSaya ko sUtrakAra (hamAhiM dohiM mUlagAhAhiM anugaMtavve-taM jahA ) ina nimnalikhita do gAthAoM dvArA samajhAne ke liye kaha rahe haiM-ve gAthAe~ ye haiM C use 1, nidelea 2, nigame 3, vise ya 4, kAla 5, purise ya 6, kAraNa 7, paccaya 8, lakkhaNa 9, nae 10, samodhAraNA 11, Numae 12, |1| kiM 13 kai vihaM 14 kassa 15 kahiM 16, kesu 17, kahaM 18, kecciraM havai kAlaM 19, kaha 20, saMtara 21, mavirahiyaM bhavA 23, garisa 24 phAsaNa 25 niruttI 26 ||2|| (seta ubagghAyanijjuntiaNugame ) yahAM 'vaktavya' padakA saMbandha sarvatra lagA lenA cAhiye / tathA ca uddeza kahanA cAhiye / nirdeza kahanA cAhiye / (1) 'uddezaza- sAmAnya mujakha vyAkhyeyasUtranI vyAkhyAvidhi-samIpa karavI Ave che. A upeAdUdhAtanI je niyukita che athavA A upedyAtane viSaya karanArI je niyukita the, tetuM vyAkhyAna karavu' athavA te niyu-kitarUpa vyAkhyA karavuM A niyukita anugamane atha che. A pramANe banne zabdone ekatra karIne upe Ata niyukita anugamanA vAcyA spaSTa thaI jAya che, eja viSayane sUtra42 (imA hi dohi mULagAhAhiM aNugaMtavve-taM jahA ) mA nimna likhita me gAthAo vaDe samajAvavA mATe kahI rahyA che. te gAthAo A che. ( use 1, niddesea 2, niggame 3, khitteya : 4 kAla 5, purise 6, kAraNa 7, paccaya 8, lakkhaNa 9, nae 10, samoyAraNA 11, Numae 12, // 1 // kiM 13, kaiviha 14, karasa 15, kahi 16, kesu 17, kaha 18, kecciraM havakA 19, kai 20, saMtara 21, mavirahiyaM 22, bhavA 23, garisa 24, phAsaNa 25, nihattI 26 ||2|| se ta uvagdhAyanijjuttiaNuga me ) ahIM 'vaktavya' phne| samadha sarvatra lagAuvo hame tebhana uddeza vA lekhe For Private And Personal Use Only
Page #796
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 779 ityAdi / uddezaH-uddezanam uddezo vaktavyaH vaktavyeti sarvatra saMdhyate / uddezazca saamaanyto'bhidhaanm| yathA-adhyanamiti prathamaM dvAram / / 1 // tathA-nirdeza:nirdezanaM nirdezaH=vizeSAbhidhAnam / sa cApi vktvyH| yathA-sAmAyikamiti / nanu sAmAnyavizeSAbhidhAnadvayaM nikSepadvAre proktameva, kathaM punarihApyucyate ? iti cedAha-aba-siddhasyaiva sAmAnya vizeSAbhidhAnadvayasya tatra nikSepa-mAtrAmidhAnaM kRtamiti punaratrakathane nAsti kazcid doSa iti dvitIyaM dvaarm||2|| tathA-nirgama:rUpa se kathana karanA isakA nAma uddeza hai jaise 'adhyayana' aisA kahanA uddeza kA vizeSarUpa se kathana karanA nAma nirdeza hai jaise sAmAyika aisA khnaa| zaMkA-sAmAnya aura vizeSa ina donoM ko kathana nikSepa dvAra meM to kahA hI jA cukA hai, to phira yahA~ bhI unakA kathana karanA cAhiye, aisA Apa kyoM kahate ho? uttara--'yahAM se siddha hue hI sAmAnya aura vizeSa ina donoM ke nikSepa mAtra kA nikSepa dvAra meM kathana kiyA gyaahai| ataH phira se yahAM kahane meM koI doSa nahIM hai| tAtparya isakA yaha hai ki sAmAnya aura vizeSa ina donoM kI siddhi anugamahAra meM hI huI hai, jaba inakI siddhi ho cukI-taba jAkara nikSepa dvAra meM inake nikSepa kA kathana kiyA gayA hai / isa prakAra punaH inake yahAM kathana karane meM koI virodha nahIM AtA nirdeza kahe joIe, vagere (1) uddeza sAmAnya rUpathI kathana karavuM tenuM nAma udeza che, jema ke "adhyayana' Ama kahevuM. udezanuM vizeSarUpathI kathana karavuM tenuM nAma nirdeza che. jema ke "sAmAyika' Ama kahevuM. zaMkA--sAmAnya ane vizeSa e bannenuM kathana nikSepa dvAramAM te thayeluM ja che, te pachI ahIM paNa tenuM kathana apekSita che, evuM tame zA mATe kahe che ? uttara-ahIthI siddha thayela ja sAmAnya ane vizeSa eo banenA nikSepamAtra nikSepaDhAramAM kathana karavAmAM AveluM che. ethI pharIthI ahIM kahevAmAM koI deSa nathI. tAtparya A pramANe che. ke sAmAnya ane vizeSa eo banenI siddhi anugama dvAramAM ja thayelI che, jyAre emanI siddhi thaI gaI tyAre nikSepa dvAramAM AnA nikSepanuM kathana karavAmAM AvyuM che. A pramANe pharI emanuM ahIM kathana karavAmAM kaIpaNa jAtane virodha AvatuM nathI. temaja nigama nIkaLavAnuM nAma che. AmAM A jAtane vicAra For Private And Personal Use Only
Page #797
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 780 anuyogadvArasUtre nirgamanaM nirgamaH, sAmAyikaM kuto nirgatamiti ca vaktavyam / yathA-arthataH sAmAyikamidaM bhagavato mahAvIrAnnirgataM, sUtratazca gautamAdigaNadharebhya iti / nanu pUrvamAgamadvAre ekonaviMzatyadhikadvizatatame sUtre (219) evaM AramAgamaparamparAgamAnantarAgamatastIrthakarAdibhya eva paramparayA samAgatamidaM sAmAyikamityuktattvAttIrthakarAdibhyo'sya nirgamanamityupalabdheriha nirgamopAdAnaM kimartham ? iti cet, Aha -tatra AgamadvAre-sAmAnyoddezamAtreNAvagatAnAM tIrthakarAdInAmatra vizeSAbhidhAnarUpo nirdezaH kriyate / tathA cAtra-kSetra kAlapuruSakAraNapratyayavizeSitaM saamaayikhai|tthaa-nirgm nikalane kA nAma hai-isameM aisA vicAra hotA hai ki sAmAyika kahAM se nirgata huA hai ? yaha dvAra bhI isa upodghAtaniyukti anugama meM kahanA cAhiye / jaise-artha kI apekSA yaha sAmAyika bhagavAn mahAvIra se nirgata hai aura sUtra kI apekSA gautama Adi gaNadharoM se nirgata hai| zaMkA-pahile Agama dvAra meM 219 ve sUtra meM AtmAgama, paramparAgama, anantarAgama kA jaya vicAra kiyA gayA hai taba aisA kahA gayA hai ki -'yaha sAmAyika paramparA se tIrthaMkaroM se hI calA A rahA hai-taba tIrtha karAdikoM se isakA nirgamana hai yaha bAta to jAna hI lI jAtI haitaba phira yahAM nirgama kA upAdAna kyoM kiyA ? uttara--vahAM bhAgama dvAra meM sAmAnya uddezamAtra se tIrthaMkaroM kA jJAna karAyA gayA hai aura yahAM para unakA vizeSa abhidhAnarUpa nirdeza kiyA gayA hai| tathA yahAM nirgama meM kSetra, kAla, puruSa, kAraNa pratyaya karavAmAM Ave che. ke sAmAyika kayAMthI nirgata thayela che? A dvAra paNa A upadughAta niyukita anugamamAM kahevuM joIe. jemake arthanI apekSA. A sAmAyika bhagavAna mahAvIrathI nirgata che, apekSA gautama vagere gaNadharethI nigata che. zaMkA--pahelA AgamaDhAramAM 219mAM sUtramAM AtmAgama, paraMparAgama anaMtarAgamane jyAre vicAra karavAmAM AvyA tyAre A pramANe kahevAmAM Avela che ke A sAmAyika paraMparAthI tIrthakarethI ja cAlatuM Ave che. tyAre tIrthakarethI AnuM nirgamana che, A vAta te jaNAI ja Ave Ave che te pachI, ahIM nirgamanuM upAdAna kema karavAmAM AvyuM ? uttara--tyAM Agama dvAramAM sAmAnya uddezamAtrathI tIrthaMkaranuM jJAna karAvavAmAM AvyuM che. ane ahIM temanuM vizeSa abhidhAnarUpa nirdeza karavAmAM Avela che. temaja ahIM nigamamAM kSetra, kALa, puruSa, kAraNa, pratyaya A For Private And Personal Use Only
Page #798
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 789 nirgamanamucyate, ityapi tasmAdatra vaiziSTayam , ato nAsti paunaruktyazaGketi tRtIyaM dvAram // 3 // tathA-kSetraM vaktavyam / kAla:=pamANakAlo bhAvakaHlazca vaktavyaH / kasmin kSetre kasmin kAle kasminbhAve ca sAmAyikamutpannamiti vaktavyamiti bhAvaH / yathA-kSetre-madhpa pApAnagA~ mahAsenavanodyAne, kAle-vaizAkhazuklekAdazyAM prathamapauruSIkAle, bhAve ca kSAyikamAve vartamAnasya bhagavato mahAvIrasya mukhAdanantaraM sAmAyikaM nirgatam / tato'tiriktaM yanirgataM sAmAyikaM tat prmprmiti| taduktam vaisAha suddha-ikkAra-sIe sui paDhama porisIkAle / mahaseNavaNujjANe, pAvApurimu Tie ramme // 1 // ina saba vizeSatAoM se vizeSita sAmAyika kA nirgamana kahA gayA hai / isaliye bhI vahAM se isameM viziSTatA hai / isa prakAra Agama dvAra meM sAmAnyarUpa se kathana hone para bhI vahI kathana yahAM nAnA vizeSatAoM ko lekara kiyA jAne ke kAraNa usase punaruktidoSa kA prasaMga prApta nahIM hotA hai tathA kSetra aura kAla pramANakAla aura bhAva kAla-kA bhI kathana karanA cAhiye-jaise-kisa kSetra meM kisa kAla meM, kisa bhAva meM sAmAyika utpanna huA hai / isa viSaya ko spaSTa karane ke liye kahanA cAhiye ki-kSetra meM-madhya pAvApurI meM mahAsenavanodyAna meM kAla meM,-vaizAkha zukla 11 ke dina prathama pauruSIkAla meM, bhAva meM-kSAyika bhAva meM vartamAna bhagavAn mahAvIra ke mukha se anantara sAmAyika nikalA hai, inake atirikta jo sAmAyika nikalA vaha paramparasAmAyika kahalAyA / taduktam-'vaisAhasuddha' ityAdi / isa gAthAoM sarva vizeSatAothI vizeSita sAmAyikanuM nirgamana kahevAmAM Avela che. eTalA mATe paNa tyAMthI temAM viziSTatA che. A pramANe Agama dvAramAM sAmAnya rUpathI kathana hovA chatAM e teja kathana ahIM aneka vizeSatAone laIne karavAmAM Avela che tethI temAM punivRti deSano prasaMge upasthita thatuM nathI. temaja kSetra ane kALa-pramANukALa ane bhAvakALanuM paNa kathana karavuM joIe, jema ke kayA kSetramAM, kyA kALamAM, kyA bhAvamAM sAmAyika utpanna thayela che. A viSayane spaSTa karavA mATe A pramANe kahevuM joIe ke kSetramAM, madhathapAvApurImAM mahAsena vaghAnamAM, kALamAM vaizAkha zukala 11 nA divase prathama paurUSIkALamAM, bhAvamAM-kSAyika bhAvamAM, vartamAna bhagavAna mahAvIranA mukhathI anaMtara sAmAyika nirgata thayela che. enA sivAya je sAmAyi nirgata ye cha 5252 sAmAyi4 upAyutatam-'vaisAha saddha' ityAdi mA gAyAnu tA5ya me pUrita 35i cha. tathA 2 For Private And Personal Use Only
Page #799
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 782 anuyogadvArastre telukapUiyamsa, khAiyabhAve Thiyasa jiNa raNo / muhamao nigapameyaM, aNaMtaraM paraMpara sesaM // 2 // chAyA-vaizAkhazuddhakAdazyAM zubhapathamapauruSIkAle / mahAsenavanodyAne pAnApurISu sthite ramye // 1 // trailokyapUjitasya kSAyikabhAve sthitasya jinarAjasya / mukhato nirgatametat anantaraM parampara zeSam // 2 // iti iti caturtha paJcamaM ca dvAram // 4 // 5 // tathA ca-puruSo vaktavyaH yasmAtpuruSAdidaM sAmAyika nirgataM sa puruSo vaktavyaH yathA-arthato bhagavato mahAvIrAdidaM nirgataM, mUtratazca gautamAdigaNadharebhyaH / iti / taduktam 'asthI ya mahAvIrA, suttazrI goyamAio / niggayaM puNa aghANaM, pattaM cedamaNukamA // 3 // chAyA-arthatazca mahAvIrAna , sUtrato gautmaaditH| nirgataM punarasmAkaM, prAptaM cedamanukramAt // 3 // iti SaSThaM dvAram // 6 // tathA-yena kAraNena tIrthakaraH sAmAyikaM kathayati, yena ca kAraNena gaNadharAstat zRNvanti, tatkAraNaM vaktavyam / yathA--'mayA tIrthakaranAmagotra baDhe, tacca vedayativya'-mitikAraNamAzritya tIrthakaraH sAmAyikaM kathayati / kA tAtparya yahI pUrvoktarUpa se hai tathA jisa puruSa se sAmAyika nirgata huA hai, usa puruSa kA bhI kayana karanA cAhiye-jaise artha kI apekSA yaha sAmAyika bhagavAna mahAvIra se nikalA hai aura sUtra kI apekSA gautamAdi gaNavaroM se nikalA hai-taduktam ' asthao ya mahAvIrA' ityAdi / isa gAthAko tAtparya yahI pUrvokta hai / tathA jisa kAraNa se tIrthakara sAmAyika kahate haiM aura jisa kAraNa se gaNadhara use sunate haiM usa kAraNa kA bhI kathana karanA cAhiye / jaise-maiMne tIrtha kara nAma gotra kA bandha kiyA hai, ataH vaha mujhe vedana karane ke yogya hai' isa purUSathI A sAmAyika nirgata thayela che, te purUSanuM paNa kathana karavuM joIe jema arthanI apekSA A sAmAyika bhagavAna mahAvIrathI nirgata che. ane sUtranA apekSA gItamA dharothI nigata che. tatam 'atthao ya mahA. vIrA' tyAhi // ||yaatuN tAt5 pUrita 35i - che. tathA 2 412thA tIrthakara sAmAyika kahe che, ane je kAraNathI gaNadhare tene sAMbhaLe che, te kAraNanuM kathana paNa karavuM joIe. jema-meM tIrthakara nAma gotrane baMdha For Private And Personal Use Only
Page #800
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir % 3A anuyogacandrikA TAkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 783 taduktamtitthayaro kiM kAraNaM bhAsai sAmAiyaM tu ajjhayaNaM ? / titthayaranAmagotaM, baddhaM me veiyavyaMti" // 4 // chAyA-tIrthakaraH kiM kAraNaM bhASate, sAmAyikaM tu adhyayanam ? / tIrthakaranAmagotraM baddhaM mayA vedayitavyamiti // 4 // atredaM bodhyam tIrthakarastIrthakarabhavagrahaNAsRtIye pUrvabhave'glAnyA dharmadezanAdibhistIrthakaranAmagotraM badhnAti / tacca tIrthakaranAmagonaM manuSyagatAveva strI vA puruSo vA napuMmako vA zubhalezyaH 'aIsiddhapavacane'-tyAdibhiH punaH punarAsevitaviMzatyAkAraNaiH viMzatisthAnakasevanarUpaH, anyatarairvA ekadvibyAdibhiratipuSTi nItaiH kAraNai bdhnaati| yatra bhave tIrthakaranAmagotraM badhnAti sa manuSyabhavaH kAraNa ko Azrita karake tIrthakara sAmAyika kA kathana karate haiN| taduktam 'tisthayaro kiM kAraNaM' ityAdi-isa gAthAkA bhAva yahI pUrvokta hai / tAspaya yaha hai ki, tIrthaMkara tIrthakara bhavako grahaNa karane se pahile tIsare bhava meM vinA kisI glAni bhAva ke dharmadezanA Adi kArya karate haiN| isase ve tIrthaMkara nAma gotrakarma kA bandha kara lete haiM / yaha tIrthakara nAma gotra karma kA bandha manuSya gati meM hI hotA hai, cAhe vaha strI ho, puruSa ho yA napuMsaka ho inameM se koI bhI ho, yadi vaha zubhalezyAvAlA hai, aura vizati (20) sthAna ko usane acchI prakAra se punaH punaH Asevana kiyA hai yA ina bIsa sthAnoM meM se eka do tIna Adi sthAnoM kA sevana kara unheM usane atyanta karyo che, ethI te mane vedana karavA yogya che, A kAraNane Azrita karIne tI 42 sAmAyinu thana 42 cha, tahatama-'titthayaro ki kAraNaM' tyAdi A gAthAne bhAva pakata rUpamAM ja che. tAtparya A pramANe che ke, tIrthakara tIrthakara bhavane grahaNa karatAM pahelAM tRtIya bhavamAM vagara koIpaNa jAtanA glAni bhAvathI dharmadezanA Adi kAryo kare che. ethI te tIrthakara nAma gotrane baMdha karI le che. A tIrthakara nAma gotra karmane baMdha manuSya gatimAM ja kare che, bhale te pachI strI hoya ke puruSa hoya ke napuMsaka hoya, AmAMthI keIpaNa haya, je te zubhalezyA yukata che, ane viMzati (20) sthAna kene teNe sArI rIte vAraMvAra Asevana karyA che ke A vIza sthAnemAMthI eka, betraNa vagere sthAnenuM sevana For Private And Personal Use Only
Page #801
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 784 anuyogadvArasUtra prathamaH, dvitIyo devabhavo nAraka bhavo vA, tRtIyamanuSyabhave tu tIrthakaro bhUtvA sAmAyikaparUpaNAdibhiH tIrthakaranAmakarmakSayaM kRtvA siddho bhavatIti / tathAgautamAdayo gaNadharA yena kAraNena sAmAyikaM zrRNvanti, tadevaM vijJeyam / tathAhibhagavanmukhAravindanirgatasAmAyikazravaNena jJAnamutpadyate iti jJAnArtha gaNadharANAM saamaayikshrvnnmiti| sAmAyikazravaNajanitajJAnaM sundarAsundarabhAvAnA=zumAzubhapadArthAnAm upalabdhaye-avabodhAya bhavati / tatazca zubheSu pravRttirazubhebhyazca puSTa kara liyA hai, to vaha tIrthaMkara nAma gotra karma kA pandha karatA hai| jisa bhava meM vaha tIrthaMkara nAma gotra kA vadha karatA hai, usakA vaha pahilA bhava hotA hai / isake bAda vaha marakara dUsare bhava meM yA to devaparyAya meM jAtA hai yA nArakaparyAya meM-so yaha usakA dUsarA bhava hotA hai, vahAM se nikala kara phira yaha manuSya bhava meM AtA hai aura yaha usakA tRtIya bhava hotA hai| isa bhava meM vaha tIrthakara hokara sAmAyika prarUpaNA Adi dvArA tIrthaMkara nAmakarma kA kSaya karake siddha ho jAtA hai| tathA gautama Adi gaNadhara jisa kAraNa se sAmAyika kA zravaNa karate haiM-vaha kAraNa isa prakAra se hai___bhagavAn ke mukhAravinda se nirgata jo sAmAyika hai, usa sAmAmika ke zravaNa karane se inheM jJAna utpanna hotA hai / isaliye jJAna prApti ke nimitta sAmAyika kA zravaNa gaNadhara karate haiN| jo jJAna sAmAyika zravaNa karane se utpanna hotA hai, vaha jJAna zubha aura karIne temane teNe atIva saMpuSTa karI lIdhA che, te te tIrthaMkara nAma gotra kamane baMdha kare che. je bhavamAM te tIrthakara nAmagotrane baMdha kare che, tene te bhava prathama bhava hoya che, tyAra pachI te maraNa pAmIne bIjA bhavamAM kAMte devaparyAyamAM jAya che, kAM nArakaparyAyamAM, te Ama tene A dvitIya bhava hoya che. tyAMthI nIkaLIne pharI te manuSya bhavamAM Ave che. ane A tene tRtIya bhava hoya che A bhavamAM te tIrthaMkara thaIne sAmAyika prarUpaNu vagere vaDe tIrthakara nAmakarmane kSaya karIne siddha thaI jAya che. temaja gautama vagere gaNughara je kAraNathI sAmAyikanuM zravaNa kare che. te kAraNe A pramANe che bhagavAnanA mukhAraviMdathI nirgata je sAmAyika che. te sAmAyika zramaNa karavAthI temane jJAna thAya che. ethI jJAna prApti mATe ja gaNadharo sAmA yikanuM bhramaNa kare che. je jJAna sAmAyika zramaNa karavAthI utpanna thAya che, te jJAna zubha ane azubha padArthonA avadha mATe hoya For Private And Personal Use Only
Page #802
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnudhogadvAranirUpaNam 785 nivRttibhavati / te ca pravRttinivRttIkrameNa tapAsaMyamayoH kAraNam / tapaH saMyamayoH satoH pApakarmaNo'grahaNam / tatazca karmavivekaH karma nirjarA-jIvapadezebhyaH karmaNaH pRthagbhavanam / tena jIvasya azarIritA, azarIritayA anAbAdhatA tatazca jIvo'vedano vedanArahito bhavati / avedanatvAcca anAkula:avihalo bhavati / tatazca nirUksamastabhAvarogarahitaH / tatazca jiivo'clH| acalatvena siddhikSetre zAzvato bhavati / zAzvatatvaM copagataH sannavyAyAdhasukhaM labhate / itthaM paramparA'vyAbAdhasukhanimittaM sAmAyikazravaNam / taduktam 'goyamamAI sAmAiyaM tu kiM kAraNaM nisAmeti ? / nANassa taM tu suMdaramaMgulabhAvANa ubaladvI // 5 // azubha padArthoM ke ayodha ke liye hotA hai isalise isase zubha meM pravRtti aura azubha se nivRtti hotI hai / aba jo ye zubhameM pravRtti aura azubha se nivRtti haiM, ve tapa aura saMyama meM kAraNa hotI haiM / jaba tapa aura saMyama kA sadbhAva AsmA meM ho jAtA hai taba pApa karma kA grahaNa AtmA meM nahIM hotaa| isase pUrva saMcitakarmoM kI nirjarA hotI hai jIva ke pradezoM se karmoM kA pRthakkaraNa hotA hai -isase jIva meM azarIritA aura isase anAyAdhatA hotI hai| isase jIva vedanA rahita bana jAtA hai-aura vedanA rahita hone ke kAraNa vaha AkulatA rahita bana samasta bhAvaroga se rahita bana jAtA hai| bhAva roga se rahita hone ke kAraNa phira vaha acala hokara siddhikSetra meM zAzvata virAjamAna ho jAtA hai aura anyASAdha sukha kA bhoktA ho jAtA hai| isa prakAra paramparArUpa se avyavAdha sukha prApti ke nimitta saamaache mATe ethI zubhamAM pravRtti ane azubhathI nivRtti thAya che. have jo A zubhamAM pravRtti ane azubhathI nivRtti che, te tapa ane saMyamamAM kAraNarUpa heya che jyAre tapa ane saMyamane sadubhAva AtmAmAM che, tyAre pApakarmanuM grahaNa AtmAmAM hotuM nathI. AnAthI pUrva saMcita karmonI nirjarA thAya che, jIvanA pradezathI karmomAM pRthakakaraNa hoya che, AthI jIvamAM azarIratA ane ethI anAbAdhatA hoya che. ethI jIva vedanA rahita thaI jAya che. ane vedanA rahita thavAthI te AkulatA rahita banIne samasta bhAvagathI rahita thaI jAya che. bhAvagathI te acaLa thaIne siddhi kSetramAM zAzvata virAjamAna thaI jAya che. ane avyAbAdha sukhakatA thaI jAya che. A pramANe paraMparA rUpathI avyAbAdha sukha prApti nimitta sAmAyikanuM zramaNa che. tadukatama a0 99 For Private And Personal Use Only
Page #803
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre hoi paviti nivittI, saMjamatavapAvakamma aggahaNaM / kamma vivego ya tahA, kAraNamasarIrayA ceva // 6 // kammavivego asarIrayAi asarIrayA'NAbAhAe / hoI aNabAhanimittaM aveyaNo aNAulo niruo // 7 // niruyattAe ayalo ayalattAe ya sAsae hoI / sAsayabhAvamuvagao abbAbAI suhaM lahaI // 8 // chAyA--gautamAdayastu kiM kAraNaM sAmAyika nizAmayanti / jJAnasya tatastu sundaramazula bhAvanAmupalabdhiH // 5 // bhavati pravRttinivRttiH saMyamatapaH pApakarmAgrahaNam / karmavivekazca tathA kAraNamazarIratA caiva // 6 // karmaviveko'zarIratAyAH ashriirtaa'naavaadhaayaa| bhavati anAbAdhAnimittam avedanam anAkulo nIrUka // 7 // nIrUktayA'calaH avalatayA ca zAzvato bhavati / zAzvatabhAvamupagataH avyAbAdhaM sukhaM labhate // 8 // iti / tathA-yena pratyayena=vizvAsena bhagavatA sAmAyikamupadiSTaM, yena ca pratyayena gaNadharA bhagavatopadiSTaM sAmAyikaM zRNvanti, sa pratyayazca vktvyH| yathA-ahaM kevalajJAnIti pratyayena tIrthakaraH sAmAyikaM bravIti / ayaM sarvajJa iti pratyayena gaNadharAstat zRNvanti / yika kA zravaNa haiM / taduktam-'goyamAI sAmAiyaMtu kiM kAraNaM nisA. meMti ?' ityAdi gAthAoM kA bhAvArtha yahI pUrvoktarUpa se hai / tathA jisa pratyaya-vizvAsa ko lekara bhagavAn sAmAyika kA upadeza karate haiM aura jisa vizvAsa ko lekara gaNadhara bhagavadupadiSTa sAmAyika kA zravaNa karate haiM / aisA vaha pratyaya bhI kahanA cAhiye / jaise 'maiM kevalI hU-kevala jJAnavAlA hUM-isa vizvAsa se tIrtha kara sAmAyika kA kathana karate haiM, tathA ye bhagavAn sarvajJa haiM isa nizcaya se gaNadhara usa upa'goyamAI sAmAiyaM tu ki kAraNa nisAmeti ? ' vagere AsAmAna lAvAya pUrvokta rUpamAM ja thAya che. tathA je pratyaya vizvAsane laIne bhagavAna sAmAyika viSe upadeza kare che, ane je vizvAsanA AdhAre gaNadhara bhagava dupadiSTa sAmAyikanuM zravaNa kare che, e te pratyaya paNa kahe chejema "huM kevalI chuM' kevala jJAnavALe chuM. A vizvAsathI tIrthakara sAmAyikanuM kathana kare che, temaja A bhagavAna sarvajJa che. A nizcayathI gaNadhare, For Private And Personal Use Only
Page #804
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 787 taduktam 'kevalanANajubho'haM, tijiyo sAmAiyaM uvadisei / savvaviU eso iya, paccayo gaNI nisAmiti // 9 // chAyA-kevalajJAnayuto'hamiti jinaH sAmAyikamupadizati / sarvavideSa iti pratyayato gaNi nizAmayanti // 9 // iti tathA-sAmAyikasya lakSaNaM vaktavyam / yathA-samyaktvasAmAyikasya tatvazraddhAnaM lakSaNaM, zrutasAmayikasya jIvAdiparijJAnaM lakSaNaM, cAritraptAmAyikasya sAvadhavira tilakSaNam , dezaviratisAmAyikasya tu viratyaviratisvarUpaM mizraM lakSaNam / taduktam 'sAmAjhyassa lakkhaga,-muttaM caunihaM jiNavariMdehi / sadahaNa jANaNA khalu, viraI mIsaM cautthaM tu // 10 // chAyA-sAmAyikasya lakSaNamuktaM caturvidhaM jinvrendraiH| zraddhAnaM jJAnaM khalu virati mizraM caturtha tu // 10 // iti / iti navamaM dvAram diSTa sAmAyika kA zravaNa karate hai| taduktam-kevalanANajuo'haMti jiNo sAmAiyaM upadise' ityAdi gAthAkA bhAvArtha yahAM pUrvokta hai| tathA sAmAyika kA lakSaNa bhI kahanA cAhiye-jaise samyaktva sAmAyika kA lakSaNa tatvArtha kI zraddhA hai / zrutasAmAyika kA lakSaNa jIvAditattvoM kA parijJAna honA hai / cAritra sAmAyika kA lakSaNa sarva sAyadyayoga se virati honA hai / dezapirati sAmAyika kA lakSaNa virati avirati. rUpimizrasvarUpa hai| taduktam-sAmAiyassa lakkhaNamuttaMcaunvihaM jiNa. variMdehi' ityAdi gAthA kA bhAva yahI pUrvoktarUpa se hai| yaha navamabAra hai| tathA-isa dazamadvAra meM naigama Adi nayoM kA vivecana karanA caahiye| a GTa sAmAyituM zrava 42 che. tatam-'kevalanANajuo'haMti jiNo sAmAiyaM vadiseI' ityAhi thAnA bhAvArtha pUvAta 35i cha. tabha sAmAyikanuM lakSaNa paNa kahevuM joIe-jema "samyaktva sAmAyikanuM lakSaNa tatvArthanI zraddhA che. zruta sAmAyikanuM lakSaNa chavAdi tattanuM parijJAna thavuM che. cAritra sAmAyikanuM lakSaNa sarva sAvadya ethI virati thavuM che. deza virati bhaviti350 mizra 2535 cha, tatam-'sAmAiyassa lakkhaNamuttaM ghau vihaM jiNavaridehi' vagere mAthAna mA pUrvarita 35mA cha manama dvAra che. tema ja A dazama dvAramAM naigama vagere nAnuM vivecana karavuM joIe. For Private And Personal Use Only
Page #805
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 78 anuyogadvArasUtra tathA-nayo naigamAdi lakSaNo vktvyH| nanu nayamamANe nayA abhihitAH, vakSyamANe caturthe nayalakSaNe mUlAnuyogadvAre ca bhaNiSyante, punarihopAdAnaM kimartham ? iti cet , ucyate, pUrva nayamamANe nathAnAM svarUpamAtramabhihitama, atra tu nayAnAM samavatAraM, kasya nayasyAnumataM kiM sAmAyikamiti ca darzayituM nayagrahaNam / tathA-vakSyamANe mUladvAre nayAH pratipadaM sUtrArthaviSayAH, atra tu sAmAyikasamudAyArthamAtraviSayA ityadoSaH ||iti dazamaM dvAram 10 // tathA-teSAM nayAnAM samavatAro vktvyH| naigamAdinayAnAM yatra samavatAraH saMbhavati, tatra sa darzanIya iti bhAvaH / taduktam zaMkA--nayapramANa meM pahile natha kahadie gaye haiM, tathA vakSyamANa cauthe nayalakSaNa meM aura mUlAnuyogadvAra meM ye naya kahe bhI jAveMge, to phira yahAM inake upAdAna karane kA kyA prayojana hai ? uttara-pahile nayarUpa pramANadvAra meM nayoM kA kevala svarUpa kahA gayA hai-yahAM to nayo kA samavatAra tathA kauna naya kisa sAmAyika ko mAnatA hai, yaha saba kahA jAtA hai, isaliye isa viSaya ko kahane ke liye isa dvAra kA kathana Avazyaka kahA gayA hai / tathA vakSyamANa jo mUladvAra haiM, usameM jo naya haiM ve haraeka pada meM sUtrArtha ko viSaya karane vAle kahe gaye haiN| aura yahAM to sAmAyika samudAya ke mAtra artha ko viSaya karanevAle kahe gaye haiN| isaliye yahAM punarukti doSa kI prasakti hone kI saMbhAvanA hI nahIM hotI hai| tathA unanayoM ke samavatAra kahanA cAhiye / arthAt naigama Adi nayoM kA jahAM samacatAra zaMkA--jayapramANamAM pahelAM na kahevAmAM AvyAM che, tema ja vazyamANa caturtha nayalakSaNamAM ane mUlAnuM gadvAramAM A na paNa kahevAmAM Avaze pachI ahIM temanuM upAdana karavAnuM prayojana zuM che? uttara-prathama naya rU5 pramANadvAramAM nAnuM kevaLa svarUpa kahevAmAM AvyuM che. ahIM mane samavatAra tema ja kaye naya kyA sAmAyikane mAne che, A badhuM kahevAmAM Ave che. eTalA mATe A viSayane kahevA mATe A dvAranuM kadhana Avazyaka mAnavAmAM AvyuM che. tema ja vaphTamANe je mUladhAre che, temAM je naya che, te dareke dareka padamAM svArthane viSaya banAvanAra kahevAmAM Avela che. ane ahIM te sAmAjika samudAyanA mAtra artha ne viSaya banAvanArA kahevAmAM AvyA che, ethI ahIM punarukti deSanI prasakti thavAnI saMbhAvanA nathI. tema ja te nAnA samavatAra paNa kahevA For Private And Personal Use Only
Page #806
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 789 'bhRDhanaiyaM suyaM kAliyaM tu na nayA samoyaraMti ihaM / apuhutte samoyAro, nasthi puhutte smoyaaro||11||" chAyA--mUDhanayika zrRta kAlikaM tu na nayAH samaturantu itt| apRthaktve samavatAro nAsti pRthaktve samavatAraH ||11||iti / ayaM bhAvaH-kAlikaM zrutaM tu mahanagikam-mUDhAH avibhAgasthA nayA yasmistanmUDhanayam , tadeva mUDhanayikam-avibhaktanayayuktam / ata iha kAlikazrute nayA na smytrnti| tathA-apRthaktve-caraNakaraNa-dharmakathAgaNita-dravyAnuyogalakSaNAnAM caturNAmanuyogAnAmapRthagbhAve nayAnAM pratimUtraM samavatAro bhavati / pRthaktve caraNakaraNa-dharmakathA-gaNita-dravyAnuyogAnAM pRthagbhAve samavatAro na bhavatIti / atredaM bodhyam-pUrva caraNakaraNAdi caturNAnanuyomAnAmapRthagbhAve pratimatra caturNAantarbhAva saMbhakti ho, vahAM vaha dikhalAnA cAhiye / taduktam 'mUDhana. iyaM' ityAdi-isa gAthA kA bhAva yaha hai ki-'kAlikazruna' mUDha nayika haiavibhaktanayoM se yukta hai, isaliye isa kAlika zruta meM nayoM kA sama. vatAra nahIM hotA hai / tathA caraNa, karaNa, dhamakathAgaNita aura dravyAnu. yogarUpa jo cAra anuyoga haiM-unakI apRthagavasthA meM nayoM kA samavatAra pratyeka sUtra meM hotA hai / tathA inakI pRthaka avasthA meM nayoM kA samava. tAra nahIM hai / yahAM aisA samajhanA cAhiye, pahile caraNa karaNa Adi cAroM anuyoga meM pRthakatA nahIM thI-arthAt apRthaktA thii| so isa apR. thagavasthA meM-abhinnatA meM haraeka sUtra meM cAroM anuyogoM kA avatAra ho jAtA thA, so isa avatAra meM nayoM kA avatAra honA nizcita thaa| joIe. eTale ke nAma vagere ne jyAM samAvatAra-antarbhAva saMbhavita hAya, tyAMta matAvA . tama mUDhanaiyaM' ityAdi mA gAthAnA bhAva A pramANe che ke "kAlika zrata mUhanayika che, avibhakta nothI yukta che, ethI A kAlika dhutamAM nayone samAvatAra hoto nathI. tathA caraNa, karaNa, dharmakathA gaNita ane dravyAnuga rUpa je cAra anuge che, temanI aprathagavasthAmAM mane samavatAra dareke dareka sUtramAM hoya che. tema ja emanI prathapha avasthAmAM ane samavatAra thatuM nathI. ahI Ama samajavuM joIe-pahelA caraNa karaNa vagere cAre cAra anugamAM pRthatA na hatI. eTale ke apRthaktA hatI. te A apRthagAvasthAmAMabhinnatAmAM dareke dareka sUtramAM cAra cAra anugone samAvatAra thaI jate hate A avatAramAM no avahAra nizcita hatuM, paraMtu kALa prabhAvathI For Private And Personal Use Only
Page #807
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 720 bhayanogadvArasUtre mapyavatAre nayAvatAro nizcitAsIt / kAlaprabhAvAt ziSyANAM buddhimAndhamavekSya nayAnAM vicArabAhulyamasugamatvaM ca vilokya ciranta nairAcAryazcatvAro'nuyogAH pRthkpRthgvyvsthaapitaaH| tatra- caraNakaraNAnuyoge AcArAGgasUtra praznavyAkaraNaM ceti dve aGgamUtre, dazavaikAlika-mUlasUtram , bRhatkalpAdIni catvAricchedasUtrANi, AvazyakasUtraM cetyaSTau suutraanni| dharmakathA'nuyogejJAtAdharmakathAGgam , upAsakadazAGgam , antakRdazAGgam , anuttaropapAtikadazAGgam , vipAkasUtra caitAni paJcAGga sUgaNi, aupapAtikasUtraM, rAjapraznIya sUtra, nirayAvalikAdIni pazceti militvA saptopAna sU gaNi, uttarAdhyayanaM malamUtra ceti tryodshsuutraanni| parantu kAla ke prabhAva se ziSyoM kI buddhi meM mandatA AtI gaI, so isa mandatA ko dekhakara tathA nayasaMbandhI vicAra bAhulya ko aura usameM asugamatA ko jAnakara prAcIna AcAryoM ne pRthaka pRthaka rUpase cAra anuyoga vyavasthApita kara diye hai| inameM jo caraNakaraNAnuyoga hai, usameM AcArAGga sUtra, praznavyAkaraNa ye do aMgasUtra, dazavaikolika mUlasUtra bRhatkalpa AdicAra cheda sUtra aura Avazyaka sUtra ye ATha sUtra haiN| dharmakanAnuyoga meM-jJAtAdharma kathAGga, upAsakadazAGga, antakRddazAGga, anu. saropapatsikadazAGga, aura vipAkamUtra ye pAMca, aGgasUtra, tathA-aupapA. tika sUtra, rAjapraznIyabhUtra aura nirayAvalikA Adi 5 upAGgamUtra ye 7 sAta upAGga sUtra, evaM uttarAdhyayanarUpa mUla sUtra isa prakAra ye 13 sUtra haiM |gnnitaanuyog meM jaMbUdvIpa prajJapti, candravajJapti sUryaprajJapti ye tIna ziSyanI buddhimAM maMdatA AvatI gaI, A buddhi maMdatA joIne tathA naya saMbaMdhI vicAra bAhulyane ane temAM anugamatAne jANune prAcIna AcAryoe pRthaka pRthak rUpamAM cAra anuge vyavasthApita karI dIdhA. AmAM je caraNa karaNAnuga che, temAM AcArAMgasUtra, prasanavyAkaraNa e banne aMgasUtre, dazavaikAlika mUla sUtra bRhatkalpa vagere cAra cheda sUtra ane Avazyaka sUtra A ATha sUtre che. dharmakathAnugamAM jJAtAdharmakathAga, upAsakadazAMga, aMtakRdudazAMga, anuttarapattika dazAMga, ane vipAkasUtra A pAMca aMgasUtra tathA aupapAkisUva, rAjapraznIya sUtra ane nirayAvalikA AdirUpa upAMgasUtro, A 7 upAMga sUtra, tathA uttarAdhyayana rUpa mULa sUtra A pramANe A badhAM 13 sUve che. gaNitAnugamAM jabUdvIpa prajJapti, candra prajJapti, sUrya prajJapti, For Private And Personal Use Only
Page #808
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA satra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 791 gaNitAnuyoge jambUdvIpapajJaptiH 1 candraprajJaptiH2, sUryaprajJaptizceti trINyupAGgasatrANi / draSyAnuyoge tu sUtrakRtAGga, sthAnAGga, samavAyAGga, bhagavatI ceti catvAryaGgasUtrANi, jIvAjIcAbhigamaH prajJApanA ceti dve upAgamatre, nandI anuyogadvAraM ceti dve mUlamUtre iti aSTau sUtrANi / itthaM caturNAmanuyogAnAM pRthakpRthagvyavasthApanAta nayAnAM samavatAraH samprati vyavacchinna iti karaNacaraNAnuyogavartini sAmAyike nayAvatAraH sampati na bhavatIti / ityekAdazaM dvAram // 11 // tatra-kasya nayasya ki sAmayika mokSamArgatvenAnumatamityapi vaktavyam / yathA-naigamasaMgrahavyavahArAstrayo'pi nayAstapaH saMyamarUpaM cAritrasAmAyikaM, nirgaupAGgAsUtra haiN| dravyAnuyoga meM sUtrakRtAGgasthAnAGga, samavAyAja, aura bhagaH catI ye cAra aMgasUtra, tathA jIvAbhigama, aura prajJApanA ye do upAja, sUtra, evaM nandI, anuyogadvAra ye do mUlasUtra isa prakAra ATha sUtra haiN| isa prakAra se cAra anuyogoM kI pRthak 2 rUpa se vyavasthA huI hai| isase nayoM kA samavatAra isa samaya vyavacchinna ho gayA hai| isaliye karaNa caraNAnuyogavartI sAmAyika meM nayoM kA avatAra isa samaya nahIM hotA hai / tathA 'kauna naya sAmAyika ko mokSamArgarUpa se mAnatA hai ? yaha bhI kahanA caahiye| jaise-naigama, saMgraha, vyavahAra ye tInoM bhI naya tapa saMyamarUpa cAritra sAmAyika ko, nirgrantha pravacanarUpa zrutasAmAyika ko, aura zraddhAnarUpa samyaktva sAmAyikakoM ina tInoM sAmAyikoM ko mokSa. A traNa upAMgasUtro dravyAnuyegamAM sUtra kRtAMga, thAnAMga, samavAyAMga ane bhagavatI e cAra aMgasUtra tathA jIvAbhigama ane prajJApanA A bane upAMga sUtra tathA naMdI, anugadvAra e ane mUlasUtra A pramANe ATha sUtro che. A pramANe cAra anuyenI pRthaka pRthapha rUpamAM vyavasthA thayela che. ethI none samavatAra A samaye bucchinna thaIgayela che. eTalA mATe karaNa caraNanugavatI sAmAyika nAno avatAra A vakhate thatuM nathI. tathA ko naya sAmAyikane me kSamArga rUpamAM mAne che? A viSe paNa kahevuM joIe. jema nigama, saMgraha, vyavahAra A traNe na tapa saMyama rUpa cAritra sAmAyikane, nigraMtha pravacanarUpa, zrata sAmAyikane ane zraddhAna rUpa samyakatva sAmAyikane A traNe sAmAyikane kSamAgarUpamAM mAne che. ju sUtranaya ane zaba, samabhirUDha ane evaMbhUta e cAre cAra na saMyamarUpa For Private And Personal Use Only
Page #809
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 792 anuyogadvArasUtre nthapravacanarUpaM zrutalAmAyika, zraddhAnarUpaM sampakatvasAmAyikaM ceni sAmAyikatrayaM mokSamArgatvena manyate / RjusUtranayasvayaH zabdanayAzca saMyamarUpaM cAritrasAmAyikameva mokSamArgatvena manyate iti / taduktam taba saMjamo aNumabho, neggaya pavayaNaM ca vvhaaro| - sajjusuyANaM puNa, nivvANaM saMjamo ceva // 12 // : chAyA-tapaH saMyamo'numatau nairgranthaM pravacanaM ca vyvhaarH| zabdarjumUtrANAM punarnirvANaM saMyama evaM // 12 // iti / ayaM bhAvA-vyavahAranayaH-tapa-saMyamaH-tapaHpradhAnaH saMyamaH-cAritramAmAyika mamAnumataH, nainya pravacanaM zrutasAmAyikaM ca zabdAt samyaktvasAmAyika ca mamAnumataM mokSamArgatveneti brUte / vyavahAragrahaNena tatpUrvavartino naigamasaMgrahayorapyaya mevaabhimaayH| sandarjusUtrANAM trayANAM zabdanAnAm RjusUtrasya ceti caturgA nayAnAM mate punaH nirvANa-prokSamArgaH saMyama eva-cAritrasAmAyikameva, netare dve sarva saMvaracAritrAnantarameva mokSaprApteriti / mArgarUpa se mAnate haiM / RjusUtranaya aura zabda, samabhirUr3ha evaM-evaM bhUna ye cAroM naya saMyamarUpa cAritra sAmAyika ko hI mokSamArgarUpa se mAnate haiM / taduktam-'tava saMjamo aNupao' ityAdi jo yaha gAthA haiusakA bhAvArtha pUrvokta rUpa se hI hai| isakA tAtparya yaha hai ki vyava. hAra natha tapaH pradhAna saMgama-arthAt cAritra sAmAyika mokSamArgarUpa se mujhe mAnya hai, nainya pravacanarUpa zrutasAmAyika mokSamArgarUpa se mujhe mAnya hai| tathA ca zabdopAtta samyaktva sAmAyika rUpase mujhe mAnya hai aisA karatA hai yahAM vyavahAranaya ke grahaNa se isake pUrvavartI jo naigama aura saMgrahanaya haiM, unakA bhI yahI abhiprAya hai| tIna zadanayoM evaM Rjutra naya ina cAra nayoM ke mana meM cAritra sAmAyika hI mokSa yAritra sAmAyina bhAkSa bhAga 35mAM bhAna che. tata-"tava saMjamo aNamao" tyAhi 2 ma! ||thaa cha, tanA mApAtha pUrita 35mAM na che. AnuM tAtparya A pramANe che ke vyavahAranaya tapaH pradhAna saMyama eTale ke cAritra sAmAyika mokSamArga rUpamAM mane mAnya che, nagrantha pravacana rUpa zrata sAmAyika mokSamArga rUpamAM mane mAnya che, tathA zabdopAtta samyaktva sAmA yika mokSamArgarUpamAM mane mAnya che, Ama kahe che. ahIM vyavahAranayanA grahaNathI enA pUrvavata je naigama ane saMgrahAya che, tene paNa e ja abhiprAya che. traNa zabda na temaja anusUtranaya A cAra nAnA matamAM cAritra sAmAyika ja mokSamArga che, bIjA be nahi. kema ke sarva For Private And Personal Use Only
Page #810
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - anuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam // uktagAthArthameva gAthAtrayeNAha 'kassa nayassANumaya, kiM sAmAiyamiha mokkhamaggotti / bhannai negamasaMgaha vavahArANaM tu savvANi // 13 // tavasaMjamotti caritaM, niggaMthaM pavayaNati suynaannN| taragahaNe sammataM, ca gahaNAo ya boddhavvaM // 14 // ujjumuyAimayaM puNa, nidhaannphocritmevege| nahi nANadaMsaNAI, bhAve vi na tesiM jaM mokkho // 15 // chAyA-kasya nayasyAnumataM kiM sAmAyikamiha mokSamArga iti / maNyate naigamasaMgrahavyavahArANAM tu sarvANi // 13 // tapassaMyama iti cAritraM, nainthaM pravacanamitizrutajJAnam / tadgrahaNe samyaktvaM, ca grahaNAcca bodhyam // 14 // RjusUtrAdimataM punanirvANapathazcAritramevaikam / nahi jJAnadarzane, bhAve'pi tayoryanna mokSaH // 15 // iti / atredaM bodhyam naigamasaMgrahavyavahArAH triSu sAmAyikeSu patyekaM sAmAyika mokSamArgatvenAnumanyante, RjumUtrAdayastu catvAro nayAzcAritra mevaikamiti nayAnAM mataM prtipaaditm| mArga hai itara do nhiiN| kyoMki sarva saMvararUpa cAritra ke bAda-ana. ntara hI mokSa kI prApti hotI hai| isI ukta artha ko hI ina tIna gAthAoM dvArA vyakta kiyA gayA hai-ve gAthAe~ 'kassa nayassANumayaM' ityAdi ye yahA~ aisA jAnanA cAhiye-nagama, saMgraha aura vyavahAra ye naya tIna sAmAyikoM meM se pratyeka sAmAyika ko mokSa mArgarUpa se mAnate haiN| tathA jo RjusUtra Adi cAra naya haiM ve eka cAritrarUpa sAmA. yika ko mokSamArga se mAnate haiN| aisA nayoM kA mata pratipAdita kiyA hai| saMvarapa cAritra pachI ja mokSa prApti thAya che. A ukta arthane ja A traya gaathaa| 13 vyata 42vAmAM Aveta cha. 2 ||thaa| "kassa nayassA NumayaM" mere cha. ma mA pramANe ne nAma, saya bhane vyavahAra A na traNa sAmAyikemAMthI dareka dareka sAmAyikane mokSamArga rUpamAM mAne che. tathA je Rju sUtra Adi cAra na che, te eka cAritra rUpa sAmAyikane ja mokSamArga rUpamAM mAne che. A jAtane none mata pratipAdana karavAmAM Avela che. paraMtu je sthiti pakSa che, temAM te "darzana __ a0 100 For Private And Personal Use Only
Page #811
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir GE anuyogadvArasUtre sthitapakSetu - darzanajJAnacAritrANi trINyapi sAmAyikAni samuditAnyeveSTArthaM sAdhakAni, na tu pratyekam / yathA - vaidya bhaiSajAturamaticArakANAM samuditAnAmeva ArogyaM pratikAraNatvaM tathaiva samyaktvena samyaktta zraddhate, jJAnena tu jAnAti, cAritreNa tu sarvasAvadyAd biramatIti samuditAnyeva mokSaM pratikAraNamiti // iti dvAdazaM dvAram ||12|| " ? sAmAyikaM kiM kiM svarUpamiti vaktavyam / ayaM bhAvaH - sAmAyikaM kiM jIvaH 1, utAjIvaH 12, jIvasve'jIvatve vA kiM guNaH sAmAyikaM ? 3, kiM bA dravayam ? 4 kiMvA jIvAjIvobhayaM sAmAyikam 15, kiM vA jIvAjIvebhyo vyatiriktaM zazaviSANavandhyAputravat zUnyAtmakaM sAmAyikam ? 6 iti SaTU praznAH / parantu jo sthiti pakSa haiM, usa meM to 'darzana, jJAna aura caritra ye tInoM hI sAmAyika jaba eka AtmA meM samudita hote haiM tabhI iSTa artha ke sAdhaka hote haiM- alaga 2 rahakara nahIM / aisI mAnyatA hai| jaise Arogya ke prati vaidha bhaiSaja aura Aturajanake praticAraka ina tInoM kI ekatA meM kAraNatA hai| isI prakAra jaba AtmA samyakzva se saccA zraddhAna karatA hai, jJAna se acche prakAra jAnatA hai aura vAritra se sarvasAvadhayoga se virakta hotA hai taba isa prakAra se samudita hue ina tInoM meM mokSa ke pratikAraNatA AtI hai / isa prakAra yaha 12 vAM dvAra hai / tathA sAmAyika kA kyA svarUpa hai / yaha bhI kahanA caahiye| isakA bhAva yaha hai - sAmAyika kyA jIvarUpa hai ? athavA ajIvarUpa hai ? yA guNarUpa hai ? yA dravyarUpa hai ? athavA jIva ajIva ubhayarUpa hai ? yA jIva ajIva se bhinna zazaviSANa ke jaisA yA vandhyAputra ke jaisa zUnyasvarUpa - jJAna ane cAritra A traNe sAmAyike jyAre eka AtmAmAM samudrita hAya che tyAre ja ISTa atha sAdhaka hAya che. pRthak pRthak rahIne nahi. evI mAnyatA che. jema AreAgya pratye vaidya, bhaiSaja ane Aturajana pratye cAraka ee traNenI ekatAmAM kAraNatA che, tema ja jyAre AtmA samyaktvathI sAcuM zraddhAna kare che, jJAnathI sArI rIte jANe che. ane cAritrathIsamuddita thayela A traNemAM mekSa pratye kAraNutA Ave che. A pramANe A 12 mu' dvAra che. tathA sAmAyikanuM svarUpa kevuM che? A viSe paNa kahevu joie. Ane bhAva A pramANe che ke-sAmAyika zu' jIvarUpa che ? athavA ajIvarUpa che ? ke guNarUpa che? ke dravyarUpa che? athavA jIva ajIva ubhayarUpa che ? yA jIva ajIvathI bhinna zaza viSANunI jema ke vandhyA putranI jema zUnyasvarUpa che? A pramANe sAmAyikanA saMbaMdhamAM A 6 pranA upasthita For Private And Personal Use Only
Page #812
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 795 atrottaramAha-yasmAt jIva eva samyaktvazrutasAmAyikAbhyAM zraddhatte jAnAti ca jIva eva nA jIvAdiH, pratyAcakSANazca 'pratyAkhyAnaM kurvan' cAritrI yato jIva eva bhavati nA jIvo nApyabhAvaH, zraddhAna jJAnapratyAkhyAnAnAM prekSAvatyeva saMbhavAt , ajIvAbhAvayozca prekSAyA abhAvAt tena tasmAt sa eva jIvaH sAmAyikaM nAjIvAdiriti / yaduktaM kiM jIvAjIvobhayaM sAmAyikamiti ? tadapi no vicArasaham , jIvAjIvobhayarUpapadArthasyAsadbhAvAt , tatra jJAnadarzanacAritrAbhAvena sAmAyikatvasya sutarAmabhAvAt / nanvastu jIvaH sAmAyikam , tathApi jIvadravyaM sAmAyikaM hai ? isa prakAra sAmAyika ke viSaya meM ye 6 prazna kiye jA sakate haiN| inakA uttara isa prakAra se hai-jaba yaha bAta hai ki-jIva hI samyaktva evaM zruta sAmAyika dvArA zraddhAna karatA hai aura jAnatA hai ajIva Adi nahIM, tathA pratyAkhyAna karatA huA jIva hI cAritravAlA hotA hai, ajIva nahIM, aura na abhAvarUpa padArtha bhI aisA hotA hai kyoMki zraddhAna, jJAna, evaM pratyAkhyAna inakA sadbhAva vicArazIla AtmA meM hI hai, ajIva aura abhAvarUpa padArtha meM nahIM, kyoMki vahAM prekSA kA abhAva hai-isaliye aisA jIva hI sAmAyika hai, ajIva Adi nhiiN| tathAaisA jo pUchA hai ki-'kyA sAmAyika jIva ajIva ubhayarUpa hai ? 'so aisA pUchanA bhI ucita pratIta nahIM hotA hai| kAraNa ki-'jIva ajIva ubhayarUpa koI padArtha ho nahIM hai| ataH usameM apane Apa hI jJAna, darzana aura cAritra ke abhAva se sAmAyika kA abhAva AtA hai| thAya che. AnA uttara A pramANe che. jyAre A vAta che ke "jIva ja samyakatva temaja zrata sAmAyika vaDe zraddhAna kare che ane jANe che ajIva vagere nahi, temaja pratyAkhyAna karatA jIva ja cAritra saMpanna hoya che, ajIva nahi, ane abhAvarUpa padArtha paNa A jAtane heta nathI. kema ke zraddhAna, jJAna, tema ja pratyAkhyAna emane sadUbhAva vicArazIla AtmAmAM ja hoya che, ajIva ane abhAva rUpa padArthamAM nahi, kema ke tyAM prezAne abhAva che, ethI e jIva ja sAmAyika che, ajIva vagere nahi. tema ja Ama je prazna karavAmAM Ave che ke, zuM sAmAyika jIva ajIva ubhayarUpa che? to A jAtane prazna paNa ucita nathI, kema ke "jIva ajIva ubhayarUpa ke padArtha ja nathI. ethI temAM pitAnI meLe ja jJAna. darzana ane cAritranA abhAvathI sAmAyikane abhAva Ave che. For Private And Personal Use Only
Page #813
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre kiMvA jIvaguNaH sAmAyikam 1 iti saMzayastu tiSThatyeveti cet, Aha-dravyArthika nayasya matena jIvadravyaM sAmAyikam / paryAyAdhikanayasya matena jIvaguNaH, parantu ubhayamilitasyaiva sAmAyikatvam / tatmAmAyikaM sarvaviratidezaviratibhedena dvividham / tatra-sarvavirati sAmAyika-sAvadhayogaviratastriguptaH SaTsu saMyata upayuktaH SaSThAdiguNasthAnasthito jiivH| paJcamaguNasthAnasthi vastu jIvo dezavirati sAmAyikamiti / taduktam zaMkA--jIva sAmAyika ho-isameM hameM kucha nahIM kahanA-parantu phira bhI yaha saMdeha to panA hI rahatA hai-'jIva dravya sAmAyika hai yA jIvaguNa sAmAyika hai| - uttara--dravyApikanaya ke mana se jIva dravya sAmAyika hai| aura paryAyAdhikanaya ke mata se jIva guNa sAmAyika hai| yaha sAmAyika sarva cirati aura dezavirati ke bheda se do prakAra kA hotA hai| inameM joM sarvavirati sAmAyika hai, vaha SaSThAdiguNasthAnavI jIva rUpa hotA hai| yaha jIva sAvadyayoga se sarvathA virata hotA hai| mana, vacana aura kAya ina tIna guptiyoM se surakSita hotA hai| chaha kAya ke jIvoM kI rakSA svarUpa hotA hai| upayogazUnyarUpa nahIM hotA-pratyuta upayoga yukta hotA hai| arthAta sarvavirati kI samAcArI meM dattAvadhAnarUpa-hotA hai| tathA paMcamaguNasthAnavartI jo jIva hai, vaha dezavirati sAmAyika hai| arthAt dezavirati sAmAyika paMcamaguNasthAnavI jIva hotA hai| tadu zaMkA -jIva sAmAyika hoya, temAM amAre kaMI kahevuM nathI, chatAMe A jAtanI zaMkA te banI rahe che ke "jIva dravya sAmAyika che ke jIva guNa sAmAyika che? uttara-kavyArthika nayanA mata mujaba jIva dravya sAmAyika che, ane paryAyArthika nayanA mata mujaba jIvaguNa sAmAyika che. paraMtu ubhayanI saMmilita avasthAmAM ja sAmAyikatA che. A sAmAyika sarva virati ane deza viratinA bhedathI be prakAranuM hoya che. AmAM je sarva virati sAmAyika che, te SaSThAdi guNa sthAna vartI jIva rUpa hoya che. A jIva sAvadyogathI sarvathA virata hoya che, mana, vacana ane kAya A traNa guptiothI surakSita hoya che, 6 kAyanA jAnI rakSA svarUpa hoya che. upaga zUnya rUpa nahi paraMtu upayoga yukta hoya che. eTale ke sarvaviratinI samAcArImAM dattAvadhAnarUpa hoya che. tema ja paMcama guNa sthAnavatI je jIva che, te deza virati sAmAyika che. eTale ke deza virati sAmAyika paMcama guNa sthAnavata For Private And Personal Use Only
Page #814
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 77 'ki sAmAiyaM jIvo, anIvo davva mahaguNo holA / kiM jIvAjIvabhayaM hojna tadatthaMtaraM veti // 16 // saddahaijANai jo paJcakkhAyaM jabho to jiivo| nAjIvo nAbhAvo sociya sAmAiyaM teNa // 17 // tattha vi ki sAmAzyaM havejja daba guNoti ciMteyaM / davadviyassa davyaM guNo ya taM pajjavanayassa // 18 // iharA jIvANannaM dabanayasseyarassa bhinnati / ubhayanayobhayagAhe, ghaDegna nekekagAhammi // 19 // taM sAmAiyaM duvihaM, savvavirai desavirai bheeNaM / sabavirai sAmaiyaM, jaM puga taM evamahijANa // 20 // sAvajja jogavirao, tigutto chasu saMjao / uvautto jayamANo AyA sAmAiyaM hoi // 21 // desaviraisAmaiyaM, paMcamaguNaThANa saMThio jIyo / kahio samvannUhi bhagavaMtehi jiNavarehi // 22 // chAyA-ki sAmAyika jIvaH ajIvo dravyamatha guNo bhaveta / ki jIvAjIvamayaM bhavettadarthAntaraM veti // 16 // zraddhatte jAnAti yataH pratyAcakSANAM yatastato jIvaH / nAjIvo nAbhAvaH sa eva sAmAyikaM tena // 17 // tatrApi ki sAmAyika bhaveda dravyaguNa iti cinteyam / dravyArthikasya dravyaM guNazca tat paryAyanayasya // 18 // itarathA jIvAdananyada dravyanayasyetarasya bhitramiti / ubhayanayobhayagrahe ghaTeta naikaikagrahe // 19 // tata sAmAyikaM dvividhaM sarvavirati dezaviratibhedena / sarvavirati sAmAyikaM yatpunastadevamabhijAnIhi // 20 // sAvadhayogavirataH triguptaH SaT saMyataH / upayukto yatamAna AtmA sAmAyikaM bhavati // 21 // dezavirati sAmAyika pazcamaguNasthAnasaMsthito jIvaH / kathitaH sarvabhagavadbhininavaraiH // 22 // iti trayodazaM dvAram // 13 // ktam-'ki sAmAiyaM jIvo' ityAdi ina mAta gAthAoM kA bhAvArtha yahIM pUrvokta prakAra se haiN| isa prakAra yaha 'ki' nAmakA 13 vAM dvAra 75 DAya che. tAratama-"ki' sAmAiyaM jIvo" tyA mAsAta thAyAnA bhAvArtha pUrvokta rUpamAM ja che. A pramANe A "ji' nAmaka 13 mu dvAra For Private And Personal Use Only
Page #815
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ___anuyogadvArasUtre tayA-sAmAyikaM katividham ? ityapi vaktavyam / yathA-samyakSasAmAyikaM zrutasAmAyikaM cAritrasAmAyikaM ceti trividham / tatra-samyaktvasAmAyikam - aupazamikakSAyikakSAyopazabhikabhedAt trividham / zrutasAmAyikamapi sUtrArthatadubhayabhedena trividham / cAritrasAmAyikaM ca agArasAmAyikAna gArasAmAyikabhedena dvividham / tatra agArasAmAyikam dezavirati sAmAyikam / anagArasAmAyikam sarvaviratisAmAyikamiti / taduktam sAmAiyaM pi tivihaM, sammatsuyaM tahA carittaM ca / duvihaM ceva caritaM, agAramaNagAriyaM ceva / 23 // tivihaM suyasAmAiya, mutte atthe ya tadubhae ceva / upasamiya khaiya kha bhova-samiyaM tivihaM ca sammattaM // 24 // hai| tathA-'sAmAyika kitane prakAra kA hotA hai ?' yaha bhI kahanA cAhiye-jaise isa dvAra meM yaha prakaTa kiyA jAtA hai ki-sAmAyika, samyaktva sAmAyika zrutasAmAyika, aura cAritra sAmAyika isa prakAra se tIna prakAra kA hotA hai| isameM aurazamika, kSAyika aura kSAyo. pazamika ke bheda se samyaktva sAmAyika tIna prakAra hai| zrunasAmAyika bhI sUtra, artha aura sUtrArtha ke bheda se tIna prakAra kA hotA hai| tathA jo cAritrasAmAyika hai, vaha agorasAmAyika aura anagAra sAmAyika ke bheda se do prakAra kA hotA hai| ina meM jo agAra sAmAyika hai, vaha dezavirati sAmAyika hai aura jo anagArasAmAyika hai vaha sarvavirati sAmAyika hai| taduktaM 'sAmAiyaMpi tivihaM' ityAdi jo che. tathA "sAmAyika keTalA prakAranuM hoya che? A viSe spaSTatA Avazyaka che. jema ke A dvAramAM A spaSTa karavAmAM Ave che ke sAmAyika, samyakRtva, sAmAyika, zrata sAmAyika, ane cAritra sAmAyika A pramANe traNe prakAranA hoya che. AmAM pathamika, kSAyika ane kSApazamikanA bhedathI samyakatva sAmAyika traNa prakAranuM che. zrata sAmAyika paNa satra artha ane sutrArthanA bhedathI traNa prakAranuM hoya che, tema ja je cAritra sAmAyika che te agAra sAmAyika ane anagAra sAmAyikanA bhedathI be prakAranuM hoya che, AmAM je anagAra sAmAyika che, te dezavirati For Private And Personal Use Only
Page #816
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 799 chAyA-sAmAyikamapi trividhaM samyaktvazrutaM tathA caritraM ca / dvividhaM caiva caritram agArAnagArikaM caiva // 23 // trividhaM zrutasAmAyika, sUtram arthazca tadubhayaM caitra / aupazamika kSAyika kSAyopazamikaM trividhaM ca samyaktvam // 24 // 'kaiviha' iti caturdazaM dvAram // 14 // tathA-kasya jIvasya sAmAyikaM bhavati-ityapi vaktavyam / yathA-yasya jIvasya AtmA saMyame niyame tapasi ca sAmAyika saMnihito bhavati, tasya jIvasya sAmAyikaM bhavati / tathA-yaH seSu sthAvareSu ca sarvabhUteSu traptasthAvarAtmakeSu sakalaprANiSu samaH tulyo bhavati, tasya jIvasya sAmAyika bhavatIti / taduktam / 'jassa sAmANio appA, saMjame niyame tave / tassa sAmAiyaM hoi, iikevalibhAsiyaM // 1 // jo samo savabhUema, tasesu thAvaresu ya / tassa sAmAiyaM hoi, ii kevalibhAsiyaM // 2 // ye cAra gAthAe~ isa viSaya meM likhI gaI haiM, unakA bhAvArtha pUrvoktarUpa se hI hai| isa prakAra katividha nAmakA yaha caudahavAM dvAra hai| tathA'kisa jIva ke sAmAyika hotA hai, yaha dvAra bhI kahanA cAhiye-jaise jIva kI AtmA saMyama meM, tapa meM aura niyama meM saMnihita hotI hai, usa jIva ko sAmAyika hotA hai, tathA jo jIva trasa jIvoM ke Upara aura sthAvara jIvoM ke Upara samatA kA bhAva rakhatA hai usa jIva ko yaha sAmAyika hotA hai| taduktaM-'jassa sAmANio appA' ityAdi sAmAyika che, ane je anagAra sAmAyika che, te sarvavirati sAmAyika cha, tata-'sAmAiyaM vi tivihaM' tyAta 2 // // 2 thaa| A saMbaMdhamAM lakhavAmAM AvelI che, tene bhAvArtha pUrvokta rUpamAM ja che. A pramANa A katividha nAmaka 14 muM dvAra che. temaja kayA jIvane sAmAyika hoya che, A dvArA viSe paNa kahevuM joIe, jema ke je jIvana AtmA saMyamamAM, tapamAM, ane niyamamA saMnihita hoya che, te jIvane sAmAyika hoya che. tathA je jIva trasajIvo para ane sthAvara jIve para samatAnamA 2cha tapana ! sAmAyi4 DAya cha, tata 'jassa sAmANio appA' tyAhi bhA thaa| abI mApekSA cha, tenA For Private And Personal Use Only
Page #817
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - manuyogadvArasUtra chAyA-yasya sAmAnika AtmA, saMyame niyame tapasi / tasya sAmAyika bhavati, iti kelibhASitam // 1 // yaH samaH sarvabhUteSu, traseSu sthAvareSu ca / tasya sAmAyikaM bhavati, iti kevalimASitam // 2 // iti / atredaM bodhyamidaM sAmAyika kevalika-paripUrNa prazastaM pavitraM gRhasthadharmAt pradhAna ceti zAsvA budho-vidvAn muniH sAvadhayogaparirakSaNArtha sAvadhayogebhyo viramaNArtham ihaloke paraloke ca Atmahitam AtmopakArakaM tatsAmAyikaM kuryAditi / - sampUrNasaMyamAGgIkArasAmAbhAvena gRhastho'pi dvighaTikAkAlamAnopetaM sarvavarja=sarvazabdavarja dvividhaM trividhena sAmAyikaM kuryAdetra / jo ye do gAthAe~ yahAM dI gaI hai, unakA bhAva pUrvoktarUpa se hI hai| yahAM isa prakAra se jAnanA cAhiye-ki yaha sAmAyika paripUrNa aura gRhasthadharma kI apekSA pradhAna hotA hai, aisA jAnakara vidvAna muni sarva sAvagrayoga se apane ko dUra karane ke liye-arthAt bacAne ke liye sAmAyika aMgIkAra kreN| kyoMki yaha donoM loka meM AtmA kA parama upakAraka hotA hai| gRhasthAvasthA meM saMpUrNa saMyama pAla nahIM sakatA kyoMki sampUrNa saMyama ke pAlana karane kI usa avasthA meM zakti nahIM hotI hai| isaliye vaha sarva sArvadyayoga kA tyAgakara sAmAyika nahIM kara sakatA hai / gRhastha ke sAmAyika kA kAla do ghaDI kA hai| isa sAmAyika meM sarva sAyadyayoga kA vaha tyAga nahIM kara sakatA, isakA tAtparya yaha hai ki-'sarva prakAra se jisa prakAra se yahAM para nahIM hotaa| bhAva pUrvokta rUpamAM ja che. ahIM evI rIte jANavuM joIe ke A sAmAyika paripUrNa ane gRhastha dharmanI apekSA pradhAna hoya che. Ama jANIne vidvAna muni sarva sAvaghayogathI pitAnI jAtane dUra karavA mATe eTale ke bacAvavA mATe sAmAyika aMgIkAra kare. kema ke A bane lokomAM AtmAne paramopakAraka hoya che. gRhasthAvasthAmAM saMpUrNa saMyamanuM pAlana karI zakAtuM nathI kema ke saMpUrNa saMyama pAlananI te avasthAmAM zakti hotI nathI. ethI te sarva sAvadyogane tyajIne sAmAyika karI zakatA nathI. gRhasthanA sAmAyikane kALa be ghaDI jeTaluM che. A sAmAyikamAM sarva savagane te tyAga karI zakatuM nathI, AnuM tAtparya A pramANe che ke "sarva prakArathI For Private And Personal Use Only
Page #818
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhanuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 801 nanu gRhastho'pi sarvazabdasahitaM sAmAyikaM karotu, kA hAniH ? iti cet / Aha-svazaktisampAdyAmeva kriyAM kattuM janaH pravRtto bhavati netarAm / gRhasthastu pUrvapravRtte sAvadhayoge'bhiSvaGga moktuM na zaknoti, atastrividhaM trividhena na pratyAkhyAti / evaM yadi sa pratyAcakSIta, tadA vratabhaGgaH prasajjeta / kyoMki gRhastha ke aNuvrata ho sakatA hai| mahAvrata nhiiN| mana, vacana aura kAya kI kRta, kArita anumodanA ina tIna 2 koTiyoM se sAvadyaH yoga kA tyAga muni avasthA meM hotA hai-taba ki-gRhasthAvasthA meM mana saMbandhI kRtakArita aura anumodanArUpa trikoTI se sAyadyayoga kA tyAga nahIM hotA hai| bacana aura kAya hI kI trikoTiyoM se sAvadyayoga kA usake tyAga hotA hai| isaliye vaha sAvadyayoga kA parityAga usakA sarva zabda se varjita hai| sarva zabda kA artha yahAM para 'sarva prakAra se' aisA hai / mana vacana aura kAyakI kRta kArita anumodanA rUpa nau koTi se yadi yaha sAvadhayoga kA usake tyAga hotA, taba hI vaha tyAga sarva sAvadyatyAga kahalAtA-parantu pUrvoktarUpa se yaha aisA nahIM hai| isI bAta ko TIkA meM 'sarvazabdavarja vividhaM trividhenasAmAyikaM kuryAt 'isa paMktidvArA spaSTa kiyA hai / vacana aura kAya se janya sAvadhayoga kA yahAM parityAga trividha-kRta, kArita aura anu. modanA se hai-isaliye yaha sAvadyayoga parityAga sarvazabda se varjita hai| jema muni avasthAmAM sAvaghayogane tyAga thaI jAya che, te pramANe ahI karI zakAto nathI. kema ke gRhastha aNuvrata karI zake che, mahAvata nahi, mana, vacana ane kAyathI kRta, kAti ane anumodana A traNa kaTiothI sAvadhayogano tyAga muni avasthAmAM hoya che, jyAre gRhasthAvasthAmAM manasaMbadhI kRta kArita ane anumodanA rUpa trikaTIthI sAvadhogane tyAga tene sarva zabdathI varjita che. sarva zabdano artha ahIM "sarva prakArathI A pramANe che. mana, vacana ane kAyamI kRta, kArita, anumodanA rUpa nava keTathI je A sAvaghAgane tene tyAga heta te ja te tyAga sarva sAvaghatyAga kahevAmAM AvyuM hatuM, paraMtu pUrvokta rUpathI A pramANe nathI e ja vAtane Awi 'sarvazabdavarja dvividhaM trividhena sAmAyikaM kuryAt' / pati para spaSTa karavAmAM Avela che. vacana ane kAyathI janya sAvaghayogane ahIM a0 101 For Private And Personal Use Only
Page #819
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 anuyogadvAraes nanu gRhasthasya trividhaM trividhena pratyAkhyAnamapi Aga me dRzyate, yathA bhagavatI sUtre - (za. 8 u. 5) 'samaNotrAsagassa NaM bhaMte ! puvvameva thULe pANAivAe apaJcakkhAe bhavai / se NaM bhaMte ! pacchA paccAikkhamANe kiM karei ? goyamA ! tIyaM paDikamai, papannaM isa prakAra do ghaDI kAla taka gRhasthoM ko dvividha sAvadyayoga kA trivi se tyAga kara sAmAyika karatA cAhiye / zaMkA-gRhastha bhI sarva sAvakA parityAga kara sAmAyika kareM to isameM kyA hAni hai ? uttara - manuSya svazakti dvArA hone yogya hI kriyA ko karane ke liye pravRtta hotA hai / jo apanI zakti ke bAhara kA kAma hai, usameM vaha pravRtta nahIM hotaa| isaliye gRhastha ke sarva sAvadyayoga kA parityAga honA, usakI zakti ke bAhara kI bAta hai| kyoMki vaha pUrva pravRtta sAvadyayoga meM abhiSvaGga ko mAnasika vicAra dhArA ko choDane ke liye samartha nahIM hai / arthAt mana se vaha trikoTipUrvaka sAvadyayoga kA parityAga nahIM kara sakatA hai / isaliye vaha vividha sAvadyayoga ko trividha se pratyAkhyAta nahIM karatA / zaMkA - gRhastha ke trividha sAvadyayoga kA vividha se pratyAkhyAna bhI Agama meM dekhA jAtA hai-jaise bhagavatI sUtra meM (za0 8 u0 5 ) trividha-kRta, kArita ane anumedanAthI che, ethI A sAvadyayeAga parityAga sava zabdathI varjita che. A pramANe e ghaDI kALa sudhI gRhasthAne dvividha sAvadyayeAganA trividhathI tyAga karIne sAmAyika karavu joI e. zakA-gRDrustha paNa sava sAvadhayeAgane parityAga karIne sAmAyika kare to, temAM zI hAni che ? uttara:-manuSya svazakti vaDe thavA regya kriyAne karavA mATe ja pravRtta hAya che, je peAtAnI zaktinI bahAranuM kAma che, temAM te pravRtta thatA nathI ethI gRhasthanA sava sAvadyayeAgane parityAga thaveA, tenI zaktinI bahAranI vAta che. kema ke putra pravRtta sAvaceAgamAM abhiq'gane mAnasika vicAra dhArAne tyajavAmAM sama nathI. eTale ke manathI te trATipUrvaka sAvadyacAganA parityAga karI zakatA nathI, ethI te trividha sAvadyayeAganu... trividhathI pratyAkhyAna karatA nathI. zaka: gRhasthanA trividha sAvadyayeAganuM pratyAkhyAna paNa AgamamAM vAmAM bhAve hai, prema bhagavatI sUtrAM (za0 8 7. 5. ) 'samaNovAsa garasa For Private And Personal Use Only
Page #820
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogavandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 03 saMvarei, aNAgayaM paJcakkhAi / tIyaM paDikkamamANe kiM tivihaM tiviheNaM paDikkamei ? tivihaM duviheNaM paDikamai ? tivihaM egaviheNaM paDikkamai ? jAva ekkavihaM ekaviheNaM paDikkamai ? goyamA ! tivihaM tiviheNaM paDikkamai jAva ekavihaM ekaviheNa vA paDikkamai / ' chAyA-zramagopAsakasya khalu bhadanta ! pUrvameva sthUlaH prANAtipAtaH apatyA. khyAto bhavati, sa khalu bhadanta ! pazcAt pratyAcakSANaH kiM karoti ? gautama ! atItaM pratikrAmyati, pratyutpanna saMpRNoti, anAmataM pratyAkhyAti / atItaM pratikrAmyat kiM trividhaM trividhena pratikrAmyati, trividha dvividhena pratikrAmyati, trividham ekavidhena pratikrAmyati, yAvat ekavidhamekavidhena pratikrAmyati ? gautama ! trividhaM trividhena pratikrAmyati yAvat ekavidhamekavidhena pratikrAmyati / iti / __ tarhi kathamucyate bhavatA yat zrAvakeNa sarvavarja dvividhaM trividhena sAmAyika kartavyamiti cet, Aha-bhagavatImUtre trividhaM trividhena zrAvakaviSayaM pratyAkhyAna yaduktaM, tatsthUlamANAtipAtamRpAvAdAdInAmeva draSTavyam / yathA ko'pi siMha sara'samaNovAsagasta NaM bhaMte ! puvAmeva thule pANAivAe apaccakkhAe' ityAdi yaha pATha AyA hai, so isa pATha se yaha bhI jJAta hotA hai ki -'zrAvaka jo sAmAdhika meM sAyadyayoga kA parityAga karatA hai, vaha mana, vacana aura kAya se karatA hai, trikoTi se karatA hai| isa prakAra pramANita hotA hai, taba Apa aisA kyoM kahate ho? ki-'zrAvaka ko sAmAyika vividha sAvadyayoga kA trividha se pratyAkhyAna karake karanA caahiye| ___ uttara--bhagavatI sUtra meM jo vaha trividha sAvadhayoga kA vividha se pratyAkhyAna karane kA kathana hai, vaha sthUla prANAtipAta sthUlamRSAvAda Adi kA hI hai| jaise koI zrAvaka siMha, sarabha, gaja, Adi NaM bhaMte ! puvvameva mUlaM pANAinAe apaJcakkhAe" tyA 48 mAvasa che. A pAThathI A vAta paNa jANavAmAM Ave che ke "zrAvaka je sAmAyikamAM sAvadyogane parityAga kare che, te mana, vacana ane kAyathI kare che. trikaTIthI kare che. A pramANe sAvadya gana tyAga tyAM sarva prakArathI jyAre pramANita hoya che, tyAre tame Ama kema kahe che ke "zrAvakane sAmAyika dvividha sAvaghaganuM trividhathI pratyAkhyAna karIne karavuM joIe. uttara -bhagavatIsUtramAM je te trividha sAvadyAganuM gividhathI pratyAkhyAna karIne kathana che, te sthUla prANAtipAta, sthUla mRSAvAda vagerenuM ja che. jema For Private And Personal Use Only
Page #821
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org anuyogadvArasUtre bhagajAdInAM vadhAdIna vivAdarAn, agrAhyAna madyamAMsAdIn aprApya, svayambhUramaNasamudrasthimatsyAdi vadhAdIMzca trividha trividhena pratyAkhyAti, na punastat sAmAnyena sAvadyayogaviSayaM bodhyamiti / atrAyaM vivekaH - zrAvakasyApi ekAdazI pratimAnasamaye tathA bhaktapratyAkhyAnAGgIkaraNasamaye prANAtipAtAdInAM trikaraNatriyogena pratyAkhyAnaM bhavitumarhatIti tathA - 'kahi' iti ka sAmAyikaM bhavati ? ityapi vaktavyam / amumevArtha gAthA prayeNa vizadayati / tathAhi 5 6 'kheta disikAlAI bhayi sani UsAsa diTThimAhAre / no 90 99 12 13 14 15 16 17 pajjata sutta jamma- dviiveya saNNA kasAyAja // 1 // 18 19 20 21 22 23 24. nANe jo AMge sarIrasaMThANa saMghayaNamANe Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 25 27 2.8 lesA pariNAma veyaNAya samugdhAya kamme ya | 2|| 33 nivveTTaNamutraTTe Asatra karaNaM vahA alaMkAraM / 33 34 35 36 saNAsaThANa cakamaMte ya kiM kahiye' sAmAiyam // 3 // atibAdararUpa vAdi kA madya, mAMsa Adi jo agrAhya haiM unakA aura aprApya svayaMbhUramaNa samudra ke matsyAdi ke badhAdi kA tyAga mana, vacana aura kAya se kRta kArita anumodanA pUrvaka kara detA hai so yaha bAta sarvathArUpa se sAvadyayoga viSayaka nahIM mAnI jA sakatI hai| yahAM para yaha samajhane kA hai ki- gyArahavIM pratimA ke vahana karate samaya aura bhaktapratyAkhyAta saMthAre ke samaya zrAvaka ke bhI prANAtipAtAdikA tIna karaNa tIna yoga se pratyAkhyAna hotA hai / isa prakAra yaha paMdrahaveM dvAra kA vivecana hai // 15 // kAi zrAvaka siddha, sarabha, gaja AdinA ati bAdara rUpa vadhAdika, magha mAMsa vagere agrAhya che. temaneA ane aprApya svayaMbhUramaNa samudranAmastyAdinA vadhAniA tyAga mata, vacana ane kAyathI kRta, kArita anumeAdanA pUrvaka karI nAkhe che, tA A vAta sarvathA rUpamAM sAvadyayeAga viSayaka mAnavAmAM AvI zakatI nathI. ahI' A vAta samajavI Avazyaka che ke 11 mI pratimAnuM vahana karatI vakhate ane bhaktapratyAkhyAna saMthArAnA samaye zrAvakane paNa prANAtipAtAdinA traNa karaNa, traNa cAgadhI pratyAkhyAna hoya che. A pramANe A 15 mAM dvAranuM vivecana che. 51pA For Private And Personal Use Only
Page #822
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 805 chAyA-kSetradikAlagati bhavika saMjyucchavAsa dRSTayAhArAn / paryAptasupta janmasthiti vedasaMjJA kapAyASi // 1 // jJAnaM yogopayogI, zarIrasaMsthAnasaMhananamAnAni / lezyA pariNAmaM vedanAM ca samudghAta karma ca // 2 // niveSTanamudvarttam AsravakaraNaM tathA alaGkAram / zayanAsanasthAnasthAn caGakramatazca kiM va 'sAmAyikam // 3 // iti / ayamartha: kSetraM dizaH kAlaM gatiM bhavyaM saMjJinam ucchvAsaM dRSTim AhArakaM cAzritya ka kiM sAmAyikaM bhavatIti vaktavyam / tathA-paryAptamuptajanmasthiti vedasaMjJAkaSAyA''yUMSi cAzritya ka ki sAmAyika bhavatIti vaktavyam / tathA-jJAnaM yogopayogI zarIrasaMsthAnasaMhananamAnAni lezyApariNAmaM vedanAM samudghAtakarma cAzritya ki kva ___tathA-'sAmAyika kahAM hotA hai| yaha bhI kahanA cAhiye-isI artha ko ina tIna gAthAoM dvArA spaSTa kiyA gayA hai-ye gAthAe~' khettadi. sikAla gaI' ityAdi haiN| inakA artha isa prakAra se haiM-(1) kSetra, (2) dizA, (3) kAla, (4) gati, (5) bhavya, (6) saMjJI, (7) ucchvAsa, (8) dRSTi, aura (9) AhAraka, ko Azrita karake kahAM kauna sA sAmAyika hotA hai ? yaha kahanA caahiye| tathA-(10) paryApta, (11) susa, (12) janma, (13) sthiti, (14) veda, (15) saMjJA, (16) kaSAya, aura (17) Ayu inakA Azraya karake kahAM kauna sAmAyika hotA hai ? yaha kahanA cAhiye / tathA-(18) jJAna, (19) yoga, (20) upayoga, (21) zarIra, (22) saMsthAna, (23) saMhanana, (24) mAna, (25) lezyA, (26) pariNAma, (27) vedanA, (29) samudghAta karma temaja sAmAyika kayAM hoya che e viSe paNa kahevuM joIe. e ja arthane A traNa gAthAo vaDe spaSTa karavAmAM Avela che. A gAthAoH'khettditi kAla gaI' yA che. mAne! ma mA pramANe che. (1)kSetra (2) hizA, (3) 1 (4) gati, (5) avya, (6) sI. (7) 2pAsa (C ane (9) AhArakane Azrita karIne kayAM kayuM sAmAyika hoya che, A he naye. tebhara (10) pAta (11) suta (12) anya (13) sthiti, (14) 3 (15) saMjJA (19) SAya bhane (17) mAyu mA sanA mAzraya karIne kayAM kayuM sAmAyika hoya che? A kahevuM joIe. tathA (18) jJAna, (18) ye, (20) 35 // 1, (21) zarI2, (22) saMsthAna, (23) sahanana (24) bhAna, (25) vezyA (26) pArAma, (27) vanA, (28) samuddhAta For Private And Personal Use Only
Page #823
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 206 anuyogadvAra sAmAyikaM bhavatIti vaktavyam / tathA nirdeSTanam udvarttanam AsratrakaraNam alaGkAraM cAzritya va ki sAmAyikaM bhavatIti vaktavyam / tathA-zayanAsanasthAnasthAna cakramAzritya kA ki sAmAyikaM bhavatIti vaktavyamiti / kSetrAdInyAzritya va sAmAyikaM bhavatIti vaktavyamiti pUrvamuktam / tatra prathamaM kSetramAzritya yatsAmAyikaM bhavati tadAha / " tathAhi samyaktrasAmAyikaM zrutasAmAyikaM cordhvaloke merusuralokAdiSu bhavyAH pratipadyante / adholoke'pi agholaukikagrAmeSu salilAvatIvijaye sAmAyikacatuSTayaM narakeSu ca samyaktvazruteti sAmAyikadvayaM pratipadyante / arddhatRtIyadvIpasamudrAtmakamanuSyalokaM vihAyAvaziSTe tiryagloke pUrvoktasAmAyikadvayaM inako Azrita karake kahAM kauna sAmAdhika hotA hai ? yaha kahanA cAhiye / tathA - (29) niveSTana, (30) uddhartana, (31) AsravakaraNa, (32) alaMkAra, (33) zayana (34) Asana, (35) sthAna, (36) caMkramaNa | inako Azrita karake kahAM kauna sAmAyika hotA hai ? yaha kahanA cAhiye / isa kathanAnusAra pahile kSetra ko Azrita karake jo sAmAyika hotA hai, yaha kahA jAtA hai samyaktva sAmAyika aura zrutasAmAyika ko Urdhvaloka meM meru evaM suraloka AdikoM meM jo bhavyajIva hote haiM, ve prApta karate haiM / adholoka meM bhI adholaukika grAmoM meM salilAvatI vijaya meM sAmAyikacatuSTaya ko tathA narakoM meM samyaktva sAmAyika aura zrutasAmAyika isa sAmAyika dvaya ko bhavya jIva karate hai / aDhAI dIpAtmaka manuSya loka ko choDakara avaziSTa tiryka, emane Azrita karIne kayAM kacu* sAmAyika hoya che, A kahevuM joie. tathA (27) niveSTana ( 30 ) vartana, ( 31 ) Asava 12 (32) asara. (33) zayana (34) Asana, (35) sthAna, (31) yaDebhazu sebhane Azrita urIne kayAM kayu' sAmAyika hAya che? A kahevu joI e. A kathana mujaba pahelA kSetrane Azrita karIne je sAmAyika hoya che, te kahevAya che ke samyaktva, sAmAyika ane zruta sAmAyikane leAkamAM meru' tema ja suleAka krikAmAM je bhavya jIve. hAya che, te prApta kare che. adhelAkamAM paNa adheAlaukika gAmAmAM palcAmAM salilAvatI vijayamAM sAmAyika catuSTayane temaja narakAmAM samyaktva sAmAyika ane zruta sAmAyika A sAmAyika drabyAne bhavya jIvA dhAraNa kare che. aDhAi dvIpAtmaka manuSya leAkane tyajIne avaziSTa tiya galeAkamAM pUrvakti For Private And Personal Use Only
Page #824
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 07 pratipadyante / manuSyakSetre tu samyaktvasAmAyika zrutasAmAyikaM sarvaviratirUpaM cAritrasAmAyikaM cApi patipadyate / sarvaviratirUpacAritrasAmAyikasya pratipattAro manuSyA eva bhavanti nAnye, ato manuSya kSetrAdatirikteSu kSetreSu sarvaviratirUpacAritrasAmAyikapratipattAro na bhavanti / dezaviratisAmAyika pratipattArastu manuSyakSetre tabahizcApi kecid bhavanti / tathA-samyaktva-zruta dezaviratisAmAyikAnAM pUrvapatipannakA UrdhAdhastiryaglokeSu niyamato bhAnti / sarvaviratirUpasya cAritrasAmAyikasya pUrvapratipanakAstu adholokatiryaglokayoniyamataH santi / Urdhvalo ke tu kadAcid bhavanti na vA bhavantIti / gloka meM pUrvokta do sAmAyikoM ko bhA jIva dhAraNa karate haiN| tathA jo manuSya lokarUpa aDhAI dvIpa hai, usameM bhavyajIva samyaktva sAmAyika zrutasAmAdhika aura sarvaviratirUpa cAritra sAmAyika dhAraNa karate haiM / inameM jo sarvaviratirUpa cAritra sAmAyika hai, usake pAlana kartA kevala manuSya hI hote haiM-anya jIva nhiiN| isaliye manuSya kSetra se bAhira kSetroM meM sarva viratirUpa cAritra sAmAyika ke pAlana kA nahIM hote haiM / tathA jo dezaviratirUpa sAmAyika hai, usake pratipattA bhavya jIva to manuSya kSetra meM aura isa se vAhira bhI koI 2 bhI hote haiM / tathA samyaktva sAmAyika zratasAmAyika aura deza virati sAmAyika ina tIna sAmAyiko ke pUrvapratipannakabhavya jIva urdhvaloka, adholoka evaM tiryagloka inameM niyama se hote haiN| sarva viratirUpa cAritra sAmAyika ke pUrvapratipannaka jo bhavya jIva haiM ve to be sAmAyikane bhavya cha dhAraNa kare che. tema ja je manuSya leka rUpa aDhIdvIpa che, temAM bhavya jIva samyakatva, sAmAyika zrutasAmAyika ane sarvavirati rUpa caritra sAmAyika dhAraNa kare che. AmAM je sarva virati rUpe cAritra sAmAyika che. tenA pAlana kartA phakta manuSya ja hoya che. anya ja nahi. ethI ja manuSya kSetrathI bahAranA kSetromAM sarva virati rUpe cAritra sAmAyikanA pAlanakartAo hotA nathI. tema ja je deza virati rUpa sAmAyika che, tenA pratipattA bhavya che te manuSyakSetramAM ane AnAthI bahAra paNa kaI kaI hoya che. tathA samyaktva sAmAyika zrata sAmAyika, ane deza virati sAmAyika A traNa sAmAyikanA pUrva pratipannaka bhavya jIva urvIleka, aleka ane tiryazleka AmAM niyamathI ja heya For Private And Personal Use Only
Page #825
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogadvArasye atha-dizamAzritya mAhadizo hi dvividhAH kSetrato bhAvatazca / tatra kSetrataH pUrvAdikAsu mahAdikSu caturNAmapi sAmAyikAnAM yathA saMbhavapatipadyamAnakA bhavanti / pUrvapratipannakAstvAmu dizAmu sammatvazrutadezavirati sAmAyikAnAM niyamataH santi / cAritrasAmAyikasya tu pUrvAparadizoniya mena pUrvapratipanakAH santi / dakSiNottarayostu bhajanayA, duSpamaduSpamAdi kAle bharatairavatayoH sarvavirateH sarvathocchedAn / vidika catuSTaye adhiodigdvaye ca caturNAmapi agholoka aura tiryagloka meM niyama se hote hI haiM parantu jo urva loka hai usameM kadAcit hote bhI haiM-athavA nahIM bhI hote haiN| dizAe~ do prakAra kI hotI haiM-eka kSetra kI apekSA aura dUsarI bhAva kI apekssaa| inameM kSetra kI apekSA jo pUrvAdika mahAdizAe~ haiM, unameM cAroM bhI sAmAyikoM ke yathAsaMbhava pratipadyamAnaka bhavyajIva ho sakate haiM ? tathA jo samyaktva sAmAyika, zruta sAmAyika evaM deza virati sAmAyika inake pUrva pratipannaka bhavya jIva haiM, be to ina dizAoM meM niyama se hote haiM / parantu jo cAritra sAmAyika ke pUrva pratipannaka bhavya jIva haiM ve bhI pUrva dizA aura pazcima dizAmeM niyama se hote haiM, parantu dakSiNa dizA aura uttara dizA meM inakI bhajanA hotI hai-hoM bhI nahIM bhI hoM / koMki duSamaduSamAdikAla meM bharata aura airavata kSetra meM sarvavirati kA sarvathA uccheda ho jAtA hai| jo che, paraMtu je urva leka che, temAM kadAca hoya paNa kharA, athavA na paNa hoya. | 1 | | dizAe be prakAranI hoya che. eka kSetranI apekSAe ane anya bhAvanI apekSAe AmAM kSetranI apekSAe je pUrvAdika mahAdizAo che. temAM cAra cAra sAmAyikenA yathAsaMbhava pratipadyamAnaka bhavya ja heI zake che. tathA-je samyaktva sAmAyika zrata sAmAyika ane deza virati sAmAyika emanA pUrva pratipanaka bhavya jIve che, teo te A dizAmAM niyamathI hoya che. paraMtu je cAritra sAmayikanA pUrva pratipannaka bhavya jIve che. teo paNa pUrva dizA ane pazcima dizAmAM niyamapUrvaka hoya che, paraMtu dakSiNa dizA ane uttara dizAmAM emanI bhajanA hoya che, eTale ke-hoya paNa kharA ane nahi paNa hoya. kema ke duSama duSamAdikALamAM bhArata ane airavata kSetramAM sarva viratine sarvathA uccheda thaI jAya che. je cAra vidizAo che, For Private And Personal Use Only
Page #826
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogavandrikA kA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 809 sAmAyikAnAM pUrvapratipannakAH pratipadyamAnakAca na bhavanti, vidizAmekamadezikatvena UrdhvAdhodizozca catuSpadezikatvena tatra jIvAvagAhanAyA asaMbhavAt / tathA-tApakSetraviSaye prajJApakakSetraviSaye ca punaraSTAsvapi pUrvAdikAsu dikSu caturNAmapi sAmA. yikAnAM niyamAt pUrvapatipatrakAH santi / patipadyamAnakAstvAsu kadAcid bhavanti, kadAcinna bhavantIti bhAjyAste / UrdhvAdhodizostu samyaktvasAmAyikasya zruta sAmAyikasya ca pUpitipannakA niyamAt santi, pratipadyamAnakAstu bhaajyaaH| cAravi dizAe~ haiM, unameM tathA urvadizA aura aghodizA ina do dizAoM meM cAroM sAthikoM ke na pUrvapratipannaka bhavyajIva hote haiM aura na pratipadhamAnaka jIva hI hote haiM kyoMki vidizA eka pradezika hotI hai aura urdhva adho dizAe~ catuSpradezika hotI haiM-isaliye vahAM jIvoM kI avagAhanA honA asaMbhava hai| tathA-tApa kSetra ke viSaya meM aura prajJApaka kSetra ke viSaya meM AThoM bhI pUrvAdika dizAoM meM cAroM bhI sAmAyiko ke pUrvapratipannaka bhavyajIva niyama se hote haiN| parantu jo pratipadyamAna jIva haiM, ve inameM kabhI hote haiM aura kabhI nahIM bhI hote haiM / urdhva dizA aura adhodizA ina do dizAoM meM samyaktva sAmAyika aura zruta sAmAyika ina do sAmAyikoM ko jina bhavya jIvoM ne pahile dhAraNa kiyA hai, aise pUrvapratipannaka bhavya jIva niyama se hote haiN| tathA jo pratipadyamAnaka bhavyajIva haiM-ve bhAjya hai| tathA temanAmAM tathA urva dizA ane adha dizA A be dizAomAM cAra-cAra - sAmAyikane pUrva pratipannaka bhavya che paNa hetA nathI ane pratipadyamAnaka bhavya che paNa hetA nathI. kema ke vidizA eka prAdezika hoya che ane udava, adhe dizAo catuSpadezika hoya che. ethI tyAM jenI avagAhanA thavI asaMbhava che, tathA tApa kSetranA saMbaMdhamAM ane prajJApaka kSetranA viSayamAM AThe pUrvAdika dizAomAM cAre sAmAyikanA pUrva pratipannaka bhavya jI niyamapUrvaka hoya che. paraMtu je pratipadyamAnaka jIva che, te AmAM kaMIka vakhate hoya che, ane keIka vakhate hatA paNa nathI. urva dizA ane adha dizA A be dizAomAM samyakatva sAmAyika ane zrata sAmAyika e be sAmAyikene jina bhavya jIne pahelA dhAraNa karelA che, evA pUrva pratipanaka bhavya ja niyamapUrvaka hoya che, tema ja je pratipadyamAnaka bhavya jIve che, te bhAjya che, tema ja A be dizAomAM deza virati sAmAyika bha0 102 For Private And Personal Use Only
Page #827
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 810 anuyogadvArasUtre tayetayoreva dizodezaviratisAmAyikasya sarvaviratisAmAyikasya ca pUrvapratipannakA bhAjyAH, pratipadyamAnAstu niyamAnna santIti / " tathA - sammUrcchimamanuSya - garbhajakarmabhUmimanuSya- garbha jAkarma bhUmimanuSya - SaTpaJcAzadantIM manuSyA iti caturvidhA manuSyAH, dvIndriya-trIndriya- caturindriyapaJcendriyatiryaJca iti caturvidhAstiryaJcaH pRthivIkAyA- kAya - tejaskAya vAyukAyA iti caturvidhAH sthAvarAH, agrabIja- mUlabIja- parva bIja-skandhavIjAnIti catvAro vanaspatayaH, tathA narakagati devagatizcetyetA aSTAdazabhAvadizaH / etA bhAvadizo'dhikRtya 'kva kiM sAmAyikaM bhavatItyapi vaktavyam / yathA- pRthivIkAyA - kAya - tejaskAya - vAyukAyA - gravIja - mUlabIja- parva bIja - skandhavIjeSu aSTasu inhIM do dizAoM meM dezavirati sAmAyika aura sarvavirati sAmAyika ke pUrva pratipannaka bhavya jIva bhAjya hote haiM / aura jo pratipadyamAnaka bhavya jIva haiM, ve yahA~ niyama se nahIM hai / (1) saMmUcchima manuSya (2) garbhaja karmabhUmimanuSya, (3) garbhajaa - karma bhUmimanuSya, (4) chappana antarvopajamanuSya ye cAra prakAra ke manuSya, dIndriya, trindriya, caturindraya aura paMcendriya ye cAra prakAra ke tiryaJca, pRthivIkAya, aSkAya, tejaskAya, vAyukAya, ye cAra prakAra ke sthAvara, agrabIja mUlabIja, parvabIja, skandhabIja ye cAra vanaspati, tathA-narakagati, devagati ye do gatiyA~ - isa prakAra ye saba milakara 18 bhAva dizAe~ haiN| ina bhAvadizAoM ko Azrita karake 'kahAM kauna sAmAcika hotA hai' yaha bhI kahanA cAhiye-jaise- pRthivIkAya, apkAya, tejaskAya, vAyukAya, agrabIja, mUlabIja, parvabIja, skandhabIja, ina ATha ane savarita sAmAyikanA pUrvapratipanaka bhavyajIve bhAjaya hAya che. ane je pratipadyamAnaka bhavya jIveA che, te tyAM niyamathI nathI. (1) saMbhUrcchibha manuSya, (2) garbha bhUmi manuSya, (3) garla akrama bhUmi manuSya, (4) chappana antadvIpa ja manuSya e cAra prakAranA manuSyo, dvIndriya, trIndriya, yaturindriya yAne pathendriya, o yAra aAranA tiryaya, pRthivIdvAya, acchAya, tezssAya, vAyubhaya, se yAra prahAranA sthAvara, aamIna, bhUsamIna, parva jIna, sudhamIna, meyara vanaspati tathA narasugati devgati e e gatie A pramANe A sa maLIne 18 che. A bhAvizAo che. bhAva dizAone Azrita karIne 'kayAM kayu' sAmAyika hAya che, A paNa kahevu' joI e, pRthivIya sAya, tekssAya, vAyukAya, maNI, bhUsabhI parvaNI, For Private And Personal Use Only
Page #828
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 811 caturNAmapi sAmAyikAnAM na pUrvapatipanakA nApipranipadhamAnakAH santi / dvIndriya trIndriya-caturindriyalakSaNeSu vikalendriyeSu triSu aparyAptAvasthAyAM samyaktvasAmAyikazrutasAmAyikayoH kadAcit pUrvapratipannakA bhavanti, sAsvAdanasamyaktvavatAM teSu samutpAdasaMbhavAt / etayoH punaH pratipadyamAnakAsteSu na bhavanti, upadezazravaNAdisAmapabhAvAt / dezavirati-sarva virati sAmAyikayostu tatra na santi pUrvapratipannakAH, nApi pratipadyamAnakAH, tathAbhavasvAbhAvyAt / pazcendriya tiryakSu samyaktvazrutadezaviratisAmAyikAnAM pUrva pratipanakA niyamAt santi / bhAva dizAoM meM cAroM bhI sAmAyikoM ke na pUrvapratipatraka bhavya jIva hote haiM aura na pratipadyamAnaka bhavyajIva hI hote haiN| bIndriya, trindriya, caturindriya ina tIna vikalendriya tiyaJca jIvoM meM aparyAptAvasthA meM samyaktva sAmAyika aura zrutasAmAyika ina do sAmAyikoM ke pUrvaprati. pannaka bhavyajIva kadAcita hote hai / kyoMki sAsvAdana samyaktvavAle jIvoM kA unameM utpAda ho jAtA hai / tathA ina do sAmAyikoM ke jo pratipadyamAnaka jIva haiM ve vahAM nahIM hote haiN| kyoMki sAmAyikoM kI sAmagrI jo upadeza zravaNa Adi hai vaha vahAM nahIM hotA hai usakA abhAva hai / dezavirati sAmAyika ina do sAmAyikoM ke pUrvapratipannaka jIva tathA pratipadyamAnaka jIva-vahAM nahIM hote haiN| kyoMki ina paryAyoM kA aisA hI svabhAva hai / paMcendriyatiryazcoM meM samyaktva, zruta aura dezavirati ina sAmAyikoM ke pUrva pratipanaka jIva niyama se hote haiN| kaMdhamIja A ATha bhAvadizAomAM cAre sAmAyikanA pUrva pratipana bhavya jI hetA nathI ane pratipadyamAnaka bhavya che paNa hotA nathI. hIndriya, trIndriya, caturindriya traNa vikasendriya tiryaMca chamAM aparyAptAvasthAmAM samyaktva sAmAjika ane zrata sAmAyika A be sAmAyikanA pUrva pratipannaka bhavya ja kadAcita hoya che. kema ke sAsvAdana samyaktvavALA ane temAM urapAda hoya che. tathA e be sAmAyikanA je pratipadyamAnaka ja che, te tyAM hetA nathI. kema ke A sAmAyikanI sAmagrI je upadeza zravaNa vagere che, te tyAM hotAM nathI, tene abhAva che. deza virati sAmAyika ane sarvavirati sAmAvika A be sAmAyikAnA pUrva pratipannaka che tyAM hotA nathI. kema ke A paryAne evo ja svabhAva che. paMcendriya tiryaMcAmAM samyaktva zrata ane dezavirati A sAmAyikanA pUrva pratipannaka che niyamathI hoya che, tema ja je A sAmAyikone pratipadyamAnaka jIve che, For Private And Personal Use Only
Page #829
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre pratipadyamAnakAstu bhajanayA bodhyAH / sarvaviratisAmAyikasya tu na pUrva patipannakAH, nApi pratipadyamAnakAH, tathA-bhavasvAbhAvyAt / tathA-nArakadevo'karmabhUmimanuSyeSu triSu samyaktvazrutasAmAyikayoH pUrva pratipannakA niyamAt santi, pratipadyamAnakAstu nArakadevAkarmabhUmijamanuSyeSu triSu kadAcid bhavanti kadAcinneti bhAjyAste / antaradvIpajamanuSyeSu tu pUrva pratipannakAH pratipadyamAnakAca sarvathA na bhavanti, teSAmekAntamithyAdRSTikatvAt / dezaviratisavirati sAmAyikayostu nArakAkarmabhUmijAntaradvIpajamanuSyeSu triSu na pUrvapratipannakAH, nApi pratipadyamAnakA:, tathA svAbhAvyAt / karmabhUmija-manuSyeSu caturNAmapi sAmAyi. tathA jo ina sAmAyikoM ke pratipadyamAnaka jIva haiM unakI yahAM bhajanA haiN| hoM bhI aura na bhI hoM / sarva viratirUpa cAritra sAmAyika ke na to yahAM pUrvapratipannaka jIva hote haiM aura na pratipadyamAnaka jIva hI hote haiN| kyoMki isa paryAya kA aisA hI svabhAva hotA hai / tathAnAraka, deva, akarmabhUmijamanuSya ina tInoM meM samyaktva, zruta ina do sAmAyikoM ke pUrvapatipanaka jIva niyama le utpanna hote haiM / tathA jo jIva ina sAmAyikoM ke pratipadyamAnaka haiM ve nAraka deva, aura akarmabhUmijamanuSya ina tIna meM kadAcit hote haiM aura kadAcit nahIM bhI hote haiM isaliye inakI bhajanA haiM / jo antara dvIpajamanuSya haiM unameM to ina do sAmAyikoM ke pUrvapratipanna aura pratipadyamAnaka jIva sarvathA hote hI nahIM hai, kyoMki ye antara dvIpajamanuSya ekAnta mithyAdRSTi hote haiN| dezavirati aura sarva viratirUpa jo sAmAyika hai, inake pUrvapratipanaka jIva aura pratipadya mAnaka jIva tathAvidhasvabhAvake temanI ahIM bhajana che, heya paNa kharI, ane nahIM paNa heya sarvavirati rUpa cAritra, sAmAyikanA ahIM na te pUrva pratipanaka ja hoya che. ane na bhUtapadyamAnaka ja hoya che. kema ke A paryAyano e ja svabhAva hoya che. tema ja nAraka, deva, akarma bhUmi ja manuSya eo traNemAM samyakuva, zrata A be sAmAyikanA pUrva pratipannaka jI niyamathI utpanna thAya che. tathA je ja A sAmAyikonA pratipadyamAnaka che, te nAraka deva ane akarmabhUmi ja manuSya A traNemAM kadAcita hoya che. ane kadAcit na paNa hoya, ethI emanI bhajanA che, je aMtara dvIpa ja manuSyo che, temanAmAM A be sAmAyikanA pUrva pratipadyamAnaka ja sarvathA detA nathI, kema ke A aMtara dvIpa ja manuSya ekAMta mithyASTi hoya che, dezavirati ane sarva virati rUpa je sAmAyika che, emanA pUrva pratipannaka jIva ane pratipadyamAnaka For Private And Personal Use Only
Page #830
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA satra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 113 kAnAM pUrvapratipannakA niyamataH santi, pratipadyamAnakAstu bhaajyaaH| sammUchimamanuSyeSu caturNAmapi sAmAyikAnAM na santi pUrvapratipannakA nApi pratipadyamAnakA iti|2| ____tathA-kAlamAzritya 'kA kiM sAmAyikaM bhavati ? ityapi vaktavyam / yathAsamyaktvazrutasAmAyikayoH pratipadyamAnakAH apasapiNyAH suSamasuSamAdike SaDavidhe'pi kAle, utsarpiNyA duSSamaduSpamAdike Savidhe'pi kAle saMbhavanti / anayoH kAraNa nAraka akarmabhUmija aura antaradIpajamanuSya ina tInoM meM nahIM hote haiM (1) / karmabhUmija manuSyoM meM cAroM bhI sAmAyikoM ke pUrva pratipanaka jIva niyamataH hote haiM / tathA jo pratipadyamAnaka hote haiM ve bhAjya hote haiN| sammUcchima manuSyoM meM cAro bhI sAmAyikoM ke pUrva. pratipanaka aura pratipadyamAnaka jIva nahIM hote haiM // 2 // ___tathA-kAla ko Azrita karake 'kahAM (kisa kAla meM) kauna sAmA yika hotA hai ?' yaha bhI kahanA cAhiye / jaise samyaktva aura zruta ina sAmAyikoM ke pratipadyamAnaka jIva avasarpiNI ke suSamasuSamAdika chaha prakAra ke bhI kAla meM tathA utsarpiNI ke duSama duSSamAdika chaha prakArake bhI kAla meM bhAjya hote haiM / aura ina sAmAyikoM ke jo pUrva pratipannaka jIva haiM, ve bhI hote hI haiN| tethA-dezavirati, sarvavirati ina sAmAyikoM ke utsarpiNI meM duSyanalubamA, suSama duSSamArUpa donoM kAloM meM, tathA-avasarpiNI meM suSamadudhanA, duSpamAsuSamA aura duSSamA ina tIna kAloM meM pratipadyamAnaka jIva bhAjya' hote haiM / tathA inake java tathAvidha mAvanA kAraNe nAraka akarmabhUmija ane aMtarIpa ja manuSya e traNemAM hotA nathI. (1) karmabhUmi ja manuSyamAM cAre sAmAyikanA pUrva pratipannaka che niyamata: heya che. tema ja je pratipadyamAnaka hoya che, te bha' ja hoya che, samUrNima manuSyamAM cAre sAmAyikanA pUrva pratipanna ane pratipadyamAnaka ja hotA nathI. tathA kALane Azrita karIne "kayAM (kayA kALamAM kayuM sAmAyika heya che? A paNa kahevuM joIe. jema samyaktva ane zrata A sAmAyikanA pratipadyamAnaka jIva avasarpiNInA suSamasuSamAdika 6 prakAranA kALamAM tathA utsarpiNInA duSama duruSamAdika 6 prakAranA kALamAM bhAjya hoya che. ane A sAmAvikonA je pUrva pratipanaka jIve che, teo paNa hoya ja che. tathA dezavirati, sarvavirati, A sAmAyikanA utsapiNamAM du5masuSamA, suSamaduSpamArUpa bane kALamAM, tathA avasarpiNImAM suSamaduSamA, duSpamAsuSamA, ane duSamAM A traNe kALAmAM pratipadyamAnaka ja bhAjya hoya che, temaja For Private And Personal Use Only
Page #831
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre pUrva pratipannakAH api vidyanta eva / tathA-dezaviratisarva viratisAmAyikayo rutsapiNyAM duSpamasuSamA-supama duSpamArUpayordvayoH kAlayoH, avasApiNyAM supama duSamA-duSSama-suSamA-puSSamArUpeSu tripukAleSu ca pratipadyamAnakA bhavanti / pUrva pratipannAstvanayoH sAmAyikayoriha utsarpiNyavasarpiNIkAlayoH santyeva / tathAdevakurU tarakurUSu suSamasuSamApratibhAgaH, harivarSaramyakayoH suSamA pratibhAgaH, haimavataharaNyavatayoH suSamaduSamApratibhAgaH, pazcanu mahAvideheSu duSpamasuSamApatibhAgaH / eSu sthAneSu kAlo notsapiNyavasarpiNItvenAbhidhIyate / eSu matyekasmin muSamasuSamAdikAlasadRza kAlasya yathAkramaM vidyamAnatvAt sa kAlaH suSamasuSamAdi pratibhAgatvenocyate / tatra suSamasupamA-supamA-suSamA-supama duSpamApatibhAgeSu triSu samyaktpazrutasAmAyikayoH pratipadyapAnakAH saMbhavanti, pUrva pratipannakAstu santyeva / duSpamamupamArUpe caturthe pratibhAge tu caturvidhasyApi sAmAyikasya patijo pUrvapatipannaka. jIva hai, ve to utsarpiNI avasarpiNI donoM ke ukta kAloM meM rahate hI haiN| tathA-devakuru uttarakuru ina bhogabhUmiyoM meM suSama suSamA pratibhAga, harivarSa ramyaka meM suSamA pratibhAga, haimavata hairaNyavata meM supamaduSamA pratibhAga, pAMca mahAvidehoM meM duSSama suSamA pratibhAga sadA banA rahatA hai| ina sthAnoM meM kAla na utsapiNIrUpa se kahA jAtA hai aura na avasarpiNIrUpa se inameM pratyekameM suSamAdikAla ke jaisA kAla yathAkrama se vidyamAna rahatA hai / isaliye vaha kAla suSamasuSamAdi pratibhAgarUpa se kahA jAtA hai| inameM suSama suSamA, suSamA, suSamaduSamA ina tIna pratibhAgoM meM samyaktva sAmA. yika aura zrutasAmAyika ke pratipadyamAnaka jIva ho sakate haiM / pUrva pratipannaka jIva to inameM hote hI haiM / duSpamaptuSamArUpa cauthe pratibhAga, emanA je pUrva pratipannaka jIve che, teo te utsarpiNI avasarpiNI banenA uktakALamAM rahe ja che. tema ja devakuru, uttarakuru A bega bhUmimAM suSamasuSamAM pratibhAga, harivarSaramekamAM suSamAM pratibhAga, haimavata hairaNyavatamAM suSama duSamA pratibhAga, pAMca mahAvidehamAM duSa-suSamA pratibhAga sarvadA banI rahe che. A sthAnamAM kALa na te utsarpiNI rUpamAM kahevAya che ane na avasarpiNIrUpamAM AmAM dareke darekamAM suSamA suSamAdikALanA yathAkramathI vidyamAna rahe che. ethI te kALa suSamasuSamAdi pratibhAga rUpathI kahevAmAM Ave che. AmAM suSamasuSamA, suSamA suSama duSamAM A traNa pratibhAgamAM samyaktva sAmAyika ane zrata sAmAyikanA pratipadyamAnaka ja saMbhavI zake che. pUva. pratipanaka jIva teM AmAM hoya ja che. duSama suSamArUpa cothA pratibhAgamAM For Private And Personal Use Only
Page #832
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA satra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 815 paghamAnakAH saMbhavanti, pUrva pratipannAstu santyeva / tathA-kAlarahiteSu bAhyadvIpasamudreSu tu samyaktvazrutadezaviratisAmAyikAnAM pratipadyamAnakAH saMbhavanti, pUrva pratipannakAstu santyeva / nandIzvarAdau kAlarahite kSetra vidyAcAraNAdInAM gamanena sarvaviratisAmAyikasyApi tatra pUrva pratipannakAH saMbhavanti / devAdinA saMharaNamAdAya sarva kSetre sarva sminnavi kAle caturvidhAnAmapi sAmAyikAnAM pUrva pratipannakAH saMbhavantyeveti // 3 // tathA-gatimAzritya 'kaba ki sAmAyika bhavatI' tyapi vaktavyam / yathA-nArakatirya narAmaragatiSu catasRSvapi samyaktvazrutasAmAyikayoH pratipadyamAnakA meM to cAroM prakAroM ke sAmAyika ke pratiedha nAnaka jIva ho sakate haiN| tathA jo inake pUrvapratipannaka jIva haiM, ve to rahate hI haiM / tathA-kAla se vihIna bAhira ke dvIpa samudroM meM samyaktva sAmAyika zrutasAmA yika, dezaviratisAmAyika ke pratidyamAnaka jIva ho sakate hai tathA pUrvapratipannaka jIva to rahate hI haiM / kAla rahita naMdIzvara Adi kSetra vidyAcAraNa Adi Rddhi dhArakoM ke gamana se sarvaviratirUpa sAmAyika pUrvapratipannoM kA sadbhAva pAyA jAtA hai| devAdi dvArA saMharaNa kI apekSA lekara saba kSetra meM saba kAla meM cAroM prakAra ke sAmAyikoM ke pUrvapratipannaka jIva pAye hI jA sakate haiM // sU0 3 // -tathA--gati ko Azrita karake 'kahAM (kisa gati) meM kauna sAmAthika hotA hai ' aisA bhI kahanA cAhiye-jaise-nAraka, tiryaJca, manuSya aura deva ina cAroM bhI gatiyoM meM samyaktva sAmAyika aura te cAra cAra prakAranA sAmAyikanA pratipadyamAnaka ja thaI zake che. tema ja je emanA pUrva pratipanaka jIve che, teo te rahe ja che, tathA kALathI vihIna bahAranAM dvIpa samudromAM samyaktva sAmAyika, zrata sAmAyika deza virati sAmAyikanA pratipadyamAnaka ja saMbhavI zake che, tathA pUrva pratipannaka ja te rahe ja che. kALa rahita naMdIzvara vagere kSetramAM vidyAcaraNa vagere addhi dhArakenA gamanathI sarvaviratirUpa sAmAyikanA pUrva pratipannakone sadbhAva maLe che. devAdi vaDe saMharaNanI apekSAe sarva kSetramAM, sarvakALamAM cAre prakAranA sAmAyikane pUrva pratipannaka ja maLe ja che. 3 tathA-gatine Azrita karIne "kayAre (kaI gatimAM) kayuM sAmAyika hoya che? A viSe paNa kahevuM joIe. jema-nAraka, tiryaMca, manuSya ane deva A cAre cAra gatiomAM samyakatva' sAmAyika ane zrutasAmAyikanA prati For Private And Personal Use Only
Page #833
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 816 anuyogadvArasUtre 9 bhavanti / pUrvamatipannakA api santi / sarvavirati - sAmAyikasya pratipadyamAnakA manuSyagatAveva bhavanti tatraiva cAritrapratipatteH / pUrvapratipannakAstu sarvAsvapi gatiSu / deza viratisAmAyikasya pratipadyamAnakAH manuSyeSu tiryakSu ca bhavanti, pUrva pratipannAstu sarvAsvapi gativiti ||4|| tathA - bhavyamAzritya kA ki sAmAyikaM bhavatItyapi vaktavyam / yathA - bhavyeSu kadAcit kecit samyaktvazrutasAmAyikayoH pratipadyamAnakA bhavanti kecit sarvaviratisAmAyikasya, kecitra dezaviratisAmAyikasya / eSAM caturNAmapi sAmAyikAnAM pUrvapratipanakAstu avyeSu bahavo bhavantIti | abhavyeSu samyaktvavarja zruta sAmAyika ke pratipadyamAna jIva bhAjya hote haiM aura pUrva pratipakSaka jIva niyamase hote haiM / sarva virati sAmAyika ke pratipadya mAnaka jIva manuSya gati meM hI ho sakate haiN| kyoMki cAritra dhAraNa karanA, nahIM banatA hai / pUrvapratipanaka jIva 'sarvadA manuSyagati meM hote haiM / dezaviratisAmAyika ke pratipadyamAnaka jIva manuSyagati meM aura tiryaJca gati meM hote haiN| tathA pUrva pratipannaka jIva sarvadA donoM meM ho sakate haiM || sU0 4 // tathA - bhavya ko Azrita karake 'kahA~ (bhavya abhavya meM ) kauna sAmAyika hotA hai ? yaha bhI kahanA cAhiye / jaise- bhavyoM meM kadAcit kitaneka jIva samyaktva sAmAyika zrutasAmAyika ke pratipadyamAnaka pAye jAte haiM / tathA kitaneka sarvavirati sAmAyika ke aura kitaneka dezaviratirUpa sAmAyika ke ina cAroM bhI sAmAyikoM ke pUrva pratipakSaka jo jIva hote haiM, ve bhavyoM meM sarvadA bahuta pAye jAte haiM / tathA padyamAnaka jIve bhAjya hAya che, ane pU`pratipannaka jIvA niyamathI hAya che. savirati sAmAyikanA pratipadyamAnaka thavA manuSya gatimAM ja saubhavI zake che. kema ke cAritra dhAraNa karavu tyAM ja sabhavI zake che. pUrva pratipannaka jIvA sadA manuSyagatimAM hAya che. dezavirati sAmAyikanA pratipadyamAnaka jIvA manuSyagatimAM ane tiya cagatimAM saMbhavI zake tema che. tathA pU pratipannaka sadA banne gatimAM haiya che. 545 tathA-bhatryane Azrita karIne karyAM (bhavya abhavyamAM) karyuM. sAmAyika hAya che ?' A viSe paNa kahevu' joie jema bhavyeAmAM kadAcit keTalAka jIvA samyak sAmAyika ane zruta sAmAyikanA pratipadyamAnaka maLe che. temaja keTalAka sarva virati rUpa sAmAyikanA ane keTalAka deza virati 35 sAmAyikanA, e cAre-cAra sAmAyikAnA pUrvapratipannaka je jIvA hAya che, te bhajgyAmAM sadA ghaNA maLe che. tathA je alabhya jIvA che, temanAmAM For Private And Personal Use Only
Page #834
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sutra 248 anugamanAmAnuyogadvAra nirUpaNam 817 sAmAyikatrayaM saMbhavati / yadvA-amavyo jIvaH natra pUrvANAmapi jJAnaM prAptuM zaknoti, tadapekSayA tasmin ekaM zrutasAmAyikameva bhavatItyanye / no bhavyo no abhavyeSu siddheSu ekaM samyaktva sAmAyikaM bhavati ||5|| tathA - saMjJinamAzritya kva kiM sAmAyikaM bhavatItyapi vaktavyam / yathA-sa - saMjJiSu kadAcit kecit samyaktvazruta sAmAyikayoH pratipacAro bhavanti kecida deza virateH kecicca sarvavirateH / eSAM caturNAM sAmAyikAnAM pUrvapratipanakAstu saMjJiSu niyamataH satyeveti / asaMkSiSu ekaM samyaktva sAmAyikameva bhavati, tasyAparyAptAvasthAyAM pUrvabhavApekSayA sAsvAdanasamyaktva sAmAyika sadbhAvAt / no jo abhavya jIva haiM, unameM samyaktva ko chor3akara bAkI ke tIna sAmAyika taka ho sakate haiM athavA koI aisA bhI mAnate haiM ki abhavya jIva nava pUrva taka kA jJAna prApta kara sakatA hai| usa apekSA se usameM eka zrutasAmAyika hI hotA hai / no bhavya nA abhavya arthAt siddhoM meM eka samyaktva sAmAyika hotA hai // 5 // tathA - saMjJI ko Azrita karake kahAM kauna sAmAyika hotA hai ? yaha bhI kahanA cAhiye jaise - saMjJI jIvoM meM kadAcit kitaneka jIva samyaksva sAmAfur aura zuna sAmAyika ke pratipattA hote haiM, kitaneka dezaviratirUpa sAmAyika ke aura kitaneka sarvaviratirUpa sAmAyika ke / tathA ina cAra prakAra kI sAmAyikoM ke jo pUrvapratipannaka jIva hote haiM, ve to niyamataH saMjJiyoM meM hote hI haiN| asaMjJI meM sAmAyika pAve eka samyaktva sAmAyika aparyAptAvasthA meM pUrvabhavakI apekSA se sAsvA samyaktva sivAya zeSanAma traNa sAmAyikA sudhI sa'bhavI zake che. athavA koI ema paNa mAne che ke abhavya jIva nava pUrva sudhInuM jJAna prApta karI zake che, te apekSAe temAM eka zruta sAmAyika ja hoya che. nA bhavya nA abhavya eTale ke siddhomAM eka samyaktva samAyika DAya che. pA tathA saMjJIne Azrita karIne kayAM kayu* sAmAyika hAya che ? A viSe paNa kahevuM joIe. jema sa'jJI jIvAmAM kadAcit keTalAka jIvA samyakRta sAmAyika ane zruta sAmAyikanA pratipattA hoya che, keTalAka dezavirati rUpa sAmAyikanA tathA A cAra prakAranA sAmAyikanA je pUrvapratipannaka jIve hAya che, teo tA niyamataH sa'niemAM hAya ja che. asa'jJImAM sAmAyika maLe che. ~eka samyaktva sAmAyika aparyAptAvasthAmAM pUrvabhavanI apekSAthI sAsvAdana a0 103 For Private And Personal Use Only
Page #835
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - anuyogadvArasUtre sajhI no asaThajJI prayodazacaturdazaguNasthAnavartI kevalI tasya samyaktvasAmA. yikaM sarvaviratisAmAyikaM ceti sAmAyikadvayaM bhavati / siddhAvasthAyAM tu samyaktvasAmAyikameva bhavati // 6 // tathA-ucchavAsakaniHzvAsakam - zvAsocchvAsaparyAptipariniSpannamAzritya kva kiM sAmAyikaM bhavatItyapi vaktavyam / yathA-ucchvAsaka niHzvAsa keSu kadAcita kecit samyaktvazrutasAmAyikayoH pratipayamAnakA bhavanti, kecid dezavirateH kecicca srvvirteH| pUrvapratipannakAstu sarveSAM sAmAyikAnAM santyeveti // 7 // tathA-dRSTimAzritya kA kiM sAmAyikaM bhavatItyapi vaktavyam / tatra dRSTau dana samyaktva sAmAyika hotA hai / no saMjJI nA asaMjJI arthAt terahaveM caudahaveM guNasthAnavartI kevalI meM samyaktva sAmAyika aura sarva viratisAmAyika aise do sAmAyika hote haiM / siddhAvasthA meM kevala eka samyaktva sAmAyika hotA hai // 6 // ____tathA-ucchavAsaka niHzvAsaka-zvAsocchAsaparyApti se pariniSpanna hue / ucchvAsaka niHzvAsaka ko Azrita karake kahAM 'kahAM kauna sAmAyika hotA hai ? yaha bhI kahanA cAhiye-jaise ucchravAsaka niHzvAsakoM meM kadAcit kitaneka jIva samyaktva sAmAyika aura zrutasAmAyika ke pratipadyamAnaka hote haiN| kitaneka dezavirati sAmA. yika ke aura kitaneka sarvavirati sAmAyika ke tathA cAroM sAmAyikoM ke to pUrvapratipanaka jIva yahAM niyamata: hote hI haiM // 7 // tathA-dRSTiko Azrita karake 'kahAM (kauna dRSTimeM) kauna sAmA. samyakatva sAmAyika hoya che. ne saMjJI ne asaMjJI eTale ke 13 mA, 14 mA guNasthAnavatara kevalImAM samyaktva sAmAyika ane sarvavirati sAmAyika evAM be sAmAyika hoya che. siddhAvasthAmAM phakta eka samyakRtva sAmAyika ja hoya che. je tathA ucchavAsaka, niHzvAsaka, zvAsocchavAsa paryAptithI pariniSpanna thayela ucchavAsaka niHzvAsakane Azrita karIne "kayAM kayuM sAmAyika hoya che? A paNa kahevuM joIe. jema uzvAsana niHzvAsamAM kadAcita keTalAka che samyaktva sAmAyika ane zrata sAmAyikanA pratipadyamAnaka hoya che. keTalAka sarvavirati sAmAyikanA tema ja cAre cAra sAmAyikanA te pUrva pratipannaka che ahIM niyamataH hoya che. keLA tathA daSTine Azrita karIne kayAM (kaI draSTimAM kayuM sAmAyika hoya For Private And Personal Use Only
Page #836
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 19 vicAryamANAyAM vyavahAro nizcayazceti dvau nayau vicArako bhavataH / tatra vyavahAranayamate'sAmAyikavAn caturvidhaM sAmAyika pratipadyate / iyaM pratipattirdI kAlena bhavati kriyAkAlaniSThAkAlayorbhedAditi / nizcayamate tu sAmAyikavAn caturvidhaM sAmAyika pratipadyate / iyaM pratipattiradIrghakAle na bhavati kriyAkALa niSThAkAlayorabhedAditi // 8 // tathA-AhArakamAzritya kva kiM sAmAyikaM bhavatIti vaktavyam / yathA-AhArakajIvAzcatuSu sAmAyikeSu anyatamat kimapi sAmAyikaM pratipadyante / pUrvapati yika hotA hai ? ' yaha bhI kahanA caahiye| dRSTi kA jaba vicAra kiyA jAtA hai to, usa samaya vyavahAra naya aura nizcayanaya ye do naya vicAraka hote haiN| ina meM vyavahAra ke mata meM asAmAyikavAlA. jIva caturvidha sAmAyika ko dhAraNa karatA hai| yaha pratipatti bahuta kAla ke bAda hotI hai| kyoMki kriyA kAla aura niSThA meM bheda haiN| parantu jo nizcayanaya kA mata hai / usameM sAmAyikavAlA jIva hI catuvidha sAmAyika ko aMgIkAra karatA hai| yaha pratipatti dIrghakAla meM nahIM hotI hai| kintu adIrghakAla meM kucha kAla ke bAda ho jAtI hai| kyoMki yahAM kriyA kAla aura niSThAkAla meM bheda nahIM mAnA jAtA hai|9| tathA-AhAraka kA Azrita karake 'kahAM kauna sAmAyika hotA hai? yaha bhI kahanA caahiye| jaise-AhAraka jIva cAra sAmA. yika meM se koI eka sAmAyika ko dhAraNa karate haiN| tathA jo pUrva che? A viSe paNa kahevuM joIe. daSTi viSe jyAre vicAra karavAmAM Ave che te vakhate vyavahAranaya ane nizcayanaya e be nA vicAraka hoya che. AmAM vyavahAranayanA matamAM asAmAyikavALA jIva caturvidha sAmAyikane dhAraNa kare che. A pratipatti ghaNA vakhata pachI hoya che. kema ke kiyA kALa ane niSThAmAM bheda che. paraMtu je nizcayanayane mata che-temAM sAmAyikavALA jIva ja caturvidha sAmAyikane aMgIkAra kare che. A pratipatti dIrghakALa pachI thatI nathI, kiMtu adIrghakALamAM ceDA kALa pachI thaI jAya che. kema ke ahIM kriyAkALa ane niSThAkALamAM taphAvata gaNavAmAM AvatuM nathI. 8 tathA AhArakane Azrita karIne "kayAM kayuM sAmAyika hoya che A viSe paNa kahevuM Avazyaka che. jema AhAraka jIva cAra sAmAyikomAMthI ke eka sAmAyikane dhAraNa kare che, tema ja je pUrva pratipannaka chavA For Private And Personal Use Only
Page #837
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 820 anuyogadvArasUtre pannakAstu santyeveti, anAhArakANAM samuccayena samyaktvazruta-sarvaviratirUpaM sAmAyikatrayaM bhavati, caturdazaguNasthAnavartI kevalI kevalisamudghAtasya tRtIya caturthapazcamasamayavartI kevalI, ceti kevalidvayam , evaM paralokamArge vahamAno jIvazceti trayo'nAhArakAH kathyante, teSu madhye kevalidvaye samyaktvasAmAyika sarvaviratisAmAyikaM ceti sAmAyikadvayaM bhavatIti pUrva pratipAditam / paraloka mArge : vahamAnasyA'nAhArakajIvasya sAmAyikadvayam-ekaM samyaktvasAmAyikaM dvitIyaM pUrvabhavApekSayA zrutasAmAyikaM ceti dvayaM bhavati / // 9 // - tathA-paryAptikamadhikRtya kva ki sAmAyikaM bhavatIti vaktavyam / yathA-paibhiH paryAptibhiH paryAptakAzcaturNA sAmAyikAnAmanyatamat sAmAyika pratipannaka jIva haiM ve to inameM hote hI haiM, anAhAraka meM samuccaya se samyaktva sAmAyika 1 zrutasAmAdhika 2, aura sarvaviratisAmAyika hote haiM / anAhAraka tIna ho sakate hai-prathama caturdazaguNasthAnavartI kevalI 1, kevali samudghAta ke tIsare cauthe aura pAMcaveM samaya vartI kevalI 2, tathA vATe baha to jIva arthAt mRtyu ke bAda dUsare bhavameM janma lene ke bIca ke samaya meM calatA huvA jIva 3 isameM do kevaliyoM ke samyaktva aura sarvavirati ye do sAmAyika hote haiM yaha pAta pahile kaha cuke haiM / pATe vahate anAhAra jIva meM eka samyaktva sAmAyika aura dUsarA parabhavako apekSA zruta sAmAyika, aise do sAmAyika hote haiM // 9 // tathA-paryAptaka ko Azrita karake 'kahAM kauna sAmAyika hotA hai ? yaha bhI kahanA cAhiye / jaise jo chaha paryAptiyoM se paryAptaka haiM-aise che, teo te AmAM hoya ja che, anAhArakamAM samuccayathI samyaktva sAmAvika 1, zrata sAmAyika 2 ane sarvavirati sAmAyika 3, evA traNa sAmAyika hoya che, anAhAraka traNa hoI zake che, prathama, caturdaza guNasthAnavata kevalI 1, kevali samuddaghAtanA trIjA cethA ane pAMcamA samayavartI kevalI 2, tathA pAka tarapha gati karate eTale ke mRtyu pachI bIjA bhavamAM janma grahaNa karatA pahelAM vaccenA samayamAM mArgamAM cAlate jIva 3, AmAM be kevaLionA samyaktva sAmAjika ane bIjA parabhavanI apekSAne zrata sAmAyika, evA be sAmAyika hoya che. chellA " tathA paryAptane Azrita karIne kayAM kayuM sAmAyika che? A viSe paNa kahevuM joIe jema je 6 paryAptiethI paryApta che evA ja cAra For Private And Personal Use Only
Page #838
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 121 patipadyante / dve trINi vA'pi yugapat pratipadyante, pUrvapratipannakAstu santyeveti aparyAptakAnAM samyaktvasAmAyikaM pUrvabhavApekSayA zrutasAmAyikaM ceti sAmAyikadvayaM bhavati // 10 // __tathA-supteSu jIveSu kva kiM sAmAyikaM bhavatIti vaktavyam / yathA-suptA dvividhAH-dravyamuptA bhAvasuptAzca / tatra-dravyamupteSu na ko'pi kimapi sAmAyikaM pratipadyate / pUrvapratipannakAstu eSu sarveSAmapi sAmAyikAnAM saMbhavanti / bhAvasuptAstu mithyaadRssttyH| teSu na ko'pi samyaktvadezaviratisaviratisAmApikAnAM pratipadyamAnakaH, na cA'pi pUrvapatipannaH / zrutasAmAyikasya tu pratipadyamAnakaH, pUrvamatipannazca saMbhavatIti / 11 / jIva cAra sAmAyikoM meM se kisI eka sAmAyika ke pratipattA hote haiM / yadi eka sAtha ye jIva sAmAyikoM ko dhAraNa kareM to do athavA tIna sAmAyikoM ko dhAraNa kara sakate haiN| yahAM pUrvapatipannaka jIva to hote hI haiN| aparyAptaka jIvoM meM samyaktva aura zruta ye do sAmAyika hote hai // 10 // ___tathA-supta jIvoM meM kahAM kauna sAmAyika hotA hai ? yaha bhI kahanA cAhiye-jaise supta do prakAra ke hote haiM / eka dravya supta aura dUsare bhAva supta-jo jIva dravya lupta hote haiN| unameM koI bhI jIva kisI bhI sAmAyikako aMgIkAra nahIM karate haiM / ina samasta bhI sAmAyikoM ke pUrvapratipanna ka jIva to ho sakate haiM / bhAvasupta mithyAdRSTi jIva hote haiM-so inameM koI bhI jIva aisA nahIM hotA hai jo samyaktva sAmAyika, deza virati sAmAyika aura sarvavirati sAmAyika ko dhAraNa sAmAyikomAMthI koI eka sAmAyikane pratipattA hoya che. je eka sAthe e ja cAra sAmAyikene dhAraNa kare te be athavA traNa sAmAyikane dhAraNa karI zake che. ahIM pUrva pratipannaka jIve te hoya ja che, apaptaka jemAM samyakatva ane mRta e bane sAmAyika hoya che. 10 tathA-supta jIve.mAM kayAM kayuM sAmAyika heya che? A viSe paNa kahevuM joIe. jema supta be prakAranA hoya che, eka dravyasupta ane dvitIya bhAva supta, je jIva dravyasupta hoya che. temAM koI paNa sAmAyikane aMgIkAra karatA nathI. A sarva sAmAyikane pUrva pratipannaka jIve te saMbhavI zake che. susamithyAdRSTi ja hoya che, AmAM keI paNa jIva e. hate nathI ke je sammaphatva sAmAyika, dezavirati sAmAyika ane sarvavirati For Private And Personal Use Only
Page #839
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 822 anuyogadvArasUtre tathA-janmAzritya kA ki sAmAyika bhavatIti vaktavyam / tatra-janma aNDa potajarAyUpapAtaviSayatvAcaturvidham / tatra-aNDajAH sAdayaH, potajA=hastyAdayaH jarAyunA:-manuSyAH, upapAtajAH devanArakAH / eSu caturvidheSu ke'pi aNDajA haMsAdayaH potajAH hastyAdayazca caturvidhasAmAyikeSu Adhadvayam AdyatrayaM vA sAmAyikaM kadAcit patipadyante / pUrvapatipannakAstveSAM santyeva / jarAyujA,karatA hai / tathA pUrvapratipannaka jIva bhI ina sAmAyikoM ke inameM nahIM hote haiN| hAM-jo zrutasAmAyika hai, usake pratipadyamAnaka jIva yahAM ho sakate haiN| aura pUrvapratipanna jIva to yahAM hote hI haiM // 11 // tathA-janma ko Azrita karake kahA~ kauna sAmAyika hotA hai ? yaha bhI kahanA cAhiye / samUcchima garbha aura upapAta isa prakAra se janma ke tIna prakAra hote haiM / jo jara se utpanna hote hai, aNDe se utpanna hote haiM aura potaja hote haiM / unake garbha janma hotA hai| deva aura nArakoM kA janma upapAta hotA hai / yahA~ aMDa, pota aura jarAyu ina tIna ko aura upapAta ko viSaya karanevAlA hone se janma cAra prakAra kA kahA gayA hai / so yaha kevala kathana kI hI vicitratA hai-saiddhAntika bheda kucha bhI nahIM hai / haMsAdika jIva aNDaja, hastI Adi jIva potaja, manuSya Adi jarAyuja aura deva nAraka upapAtaja hai| ina cAra prakAra ke janmo meM kitaneka aNDaja haMsAdika jIva aura potajahastI Adika jIva, caturvidha sAmAyikoM meM se Adi ke do sAmAyikoM sAmAyikane dhAraNa kare tathA pUrva pratipannaka jIva paNa A sAmAyikamAM hotA nathI. hAM, je zruta sAmAyika che, tenA pratipadyamAnaka ja ahIM saMbhavI zake che. pUrva pratipanna che te ahIM hoya ja che, 1 tathA janmane Azrita karIne kayAM kayuM sAmAyika hoya che? A viSe paNa kahevuM joIe. samUrNima garbha ane u5pAta A pramANe janmanA traNa prakAra hoya che jarathI utpanna thAya che, iMDAthI utpanna thAya che, ane pitaja hoya che, temane gabhajanma hoya che. deva ane nArakone janma upapAtathI thAya che. ahIM aMDa, pita ane jarAyuM A traNane ane upapAtane viSaya karanAra hovAthI janmanA cAra prakAre kahevAmAM AvyA che. to A kakta kathananI ja vicitratA che, saiddhAMtika bheda kaMI paNa nathI haMsAdika jI aMDaja, hastI vagere jI tija, manuSya vagere jIve jarAyuja ane devanAraka upapAta ja che. A cAra prakAranA jamomAM keTalAka aMDaja haMsAdika jI ane pitaja hastI Adi ja, caturvidha sAmAyikamAMthI prathama be For Private And Personal Use Only
Page #840
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 823 manuSyAstu caturvidhamapi sAmAyikaM prtipdynte| pUrvapratipannakAstveSAM caturNA sAmAyikAnAM santyeva / aupapAtikA devanArakAH samyaktvazrutasAmAyikayoH patipadyamAnakAH bhavanti, pUrvapatipannakA stvanayoH sansyeveti // 12 // tathA-sthitimAzritya kA ki sAmAyika bhavati, iti vaktavyam / yathAAyurvarjAnAM jJAnAvaraNAdikarmaNAM triMzatsAgaropamakoTIkoTayAdikAyAmutkRSTasthitI vartamAnA jIvA zcaturgAmapi sAmAyikAnAM naiva pratipadyamAna kA na cApi pUrvapatipannakA bhavanti, teSAmatisaMkliSTatvena tadasaMbhavAt / AyuSastrayastriMzatsAgaropamako athavA Adike tIna sAmAyikoM ko kadAcit dhAraNa kara sakate haiN| inameM ina sAmAyikoM ke pUrvapratipannaka jIva to hote hI haiM / jo jarAyuja manuSya haiM, ve cAroM prakAra ke bhI sAmAyikoM ko dhAraNa kara sakate haiM / tathA inameM ina cAroM prakAra ke somAyikoM ke pUrvapratipannaka jIva to rahate hI haiM / upapAta janmavAle jo deva aura nAraka jIva haiM ve samyaktva aura zruta sAmAyika ko dhAraNa kara sakate haiM / tathA inameM ina sAmAyikoM ke pUrvapratipannaka jIva to rahate hI hai // 12 // ____ tathA-sthiti ko Azrita karake 'kahAM kauna sAmAyika hotA hai ?' yaha bhI kahanA cAhiye / jaise Ayukarma ko chor3akara jJAnAvaraNa Adi sAta karmoM kI triMzata sAgaropamakoTIkoTi AdirUpa utkRSTa sthiti meM vartamAna jIva cAroM bhI sAmAyikoM ko prApta nahIM kara sakate haiM aura na aise jIva bhI hote haiN| kyoMki ina karmoM kI utkRSTa sthiti meM sAmAyikane athavA prAraMbhanA traNa sAmAyikene kadAcihna dhAraNa kare che. AmAM A sAmAyikane pUrva pratipannaka jIvate hoya ja che. je jarAyuja manuSya che, te cArecAra prakAranA sAmAyikene dhAraNa karI zake che. tathA AmAM A cAre cAra prakAranA sAmAyikone pUrva pratipannaka jI rahe ja che. upapAta janma vALA je deva ane nArakajIve che, te samyakatva ane zrata sAmAyikene dhAraNuM karI zake che, tema ja AmAM A sAmAyikone pratipannaka jIvato rahe ja che. 12aaaa tathA:-sthitine mAzrita 4rIna yAM dhyu sAmAyi hAya cha ?' / viSe paNa kahevuM joIe. jema Ayukamane tyajIne jJAnAvaraNa vigere sAta karmonI trizata sAgaropama koTI koTI vagere rU5 utkRSTa sthitimAM vartamAna jIva cArecAra sAmAyikane prApta karI zakatA nathI, ane evA mAM A sAmAyikanA pratipanaka jIvo paNa hotA nathI. kema ke A kamenI utkRSTa For Private And Personal Use Only
Page #841
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 824 anuyogadvArasUtre lakSaNAyAmutkaSTasthitau vartamAno'nuttarasuraH samyaktvazrutasAmAyikayoH pratiechamAnakapUrvapratipannazca labhyate / saptamapRthivyapratiSThAnanaraka sthito jIvaH samyaktvazrutasAmAyikayoH pUrvapratipannako bhavati, SaNmAsAvaziSTAyuSaH pUrva tathAvidhavizudisampannatvAttayoH sAmAyikayoH patipadyamAnakazcApi saMbhavati / SaNmAsAvaziSTAyu:kAle tu punarmithyAtvaM pratipadyate eveti / kSullakamA grahaNarUpAyAM jaghanyAyAmAyu:sthitau vartamAno nigodAdizcaturNAmapi sAmAyikAnAM naiva pratipadyamAnako na cApi vartamAna jIva ke pariNAma atyanta saMkliSTa rahA karate haiM / isaliye ina sAmAyikoM kI vahAM saMbhavatA nahIM hotI hai| Ayukarma kI utkRSTa sthiti jo 33 sAgaropama kI hai, usameM vartamAna anuttaravAmodeva samyaktva sAmAyika aura zruna sAmAyika ke pUrvapratipannaka hI hote haiN| saptama pRthivI kA jo apratiSThAna nAma kA naraka haiM, usameM sthita chaha mAsa se adhika zeSa AyuvAlA nAraka jIva samyaktva sAmAyika aura zruta sAmAyika kA pUrvapratipannaka hotA hai| aura jaba vahAM jIva kI cha: mAsa kI Ayu avaziSTa hone ko hotI hai, taba isake pahile pariNAmoM meM isa jAti kI vizuddhi utpanna ho sakatI hai ki jisake kAraNa vaha jIva samyaktva sAmAyika aura zruta sAmAyika ko dhAraNa karanevAlA bhI bana sakatA hai| parantu jisa samaya Ayu kevala 6 mAsa kI hI bAkI rahatI hai, usa samaya vaha jIva punaH mithyAtvI hI bana jAtA hai / kSullaka bhava grahaNarUpa jaghanya Ayu kI sthiti vartamAna nigodA dijIva cAroM bhI sAmAyikoM kA pratipadyamAnaka nahIM hotI hai aura na sthitimAM vartamAna jIvanA pariNAme atyanta saMkilaSTa rahe che, ethI A sAmAyikanI tyAM saMbhavatA hotI nathI. AyukamanI utkRSTa sthiti je 33 sAgaropamanI che temAM vartamAna anuttaravAsI deva samyaktva sAmAyika ane pUrva pratipanaka ja hoya che. saptama pRthivInuM je apratiSThAna nAmaka naraka che. temAM sthita 6 mAsa karatAM adhika nAraka jIva zeSa AyuvALA samyakatva sAmAyika ane zrata sAmAyikane pUrva pratipannaka hoya che, ane jyAre te jIvanuM 6 mAsanuM Ayu avaziSTa hoya tyAre te pahelAM pariNAmamAM A jAtinI vizuddhi utpanna thaI zake che jethI te jIva samyakatva sAmAyika ane zrata sAmAyikane dhAraNa karanAra paNa thaI zake che. paraMtu je vakhate A yu phakta 6 mAsa jeTaluM ja zeSa hoya, te samaye jIva pharI mithyAtvI thaI jAya che. kSullaka bhavagrahaNarUpa jaghanya AyunI sthitimAM vartamAna nigodAdi jIva cArecAra sAmAyikanuM pratipadyamAnaka hatA nathI ane na AmAM kaI pUrva For Private And Personal Use Only
Page #842
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 825 pUrva pratipannaH tasyAvizuddhitvena sAmAyikagrahaNayogyatAyA abhAvAt / zeSe tu Ayurva jJAnAvaraNIyAdikarmasaptake jaghanyAm antarmuhUrtAdikAM sthiti badhnan darzanasaptakAtikrAnto'ntakRtkevalitvaM prApsyan kSapako dezaviratisAmAyikarahitasya sAmAyikatrayasya pUrva pratipannako bhavati, tasyAtivizuddhAvenAtijaghanyasthitikakarmabandhakatvAt , kSapakasya ca dezaviraterasaMbhavAt , samyaktvAdipratipannatAyAH pUrvameva jAtatvAditi / jaghanyasthitikakarmabandhakatvena cAtra jaghanyasthitikatvaM gRhyate, na tUpAtakarmasattApekSayA jaghanyasthitikarmabandhakatvaM bodhya inameM koI pUrvamatipannaka jIva bhI hotA hai / kyoMki isa jIva meM avi. zuddhi hotI hai / isa kAraNa sAmAyika grahaNa karane kI yogyatA kA yahAM abhAva rahatA hai| AyuvarjazeSajJAnAvaraNIya Adi sAtakarmoM kI antarmuhUrtAdirUpajaghanyasthiti kA bandha karanevAlA jIva darzanamohanIya kI sAta prakRtiyoM ko kSaya karake kSapaka banatA hai / so vahI Age antakRtkevalI hotA hai-aisA vaha kSapaka jIva dezaviratisAmAyika se rahita samyaktvasAmAyika zrutasAmAyika aura sarvaviratisAmAyika ina tIna sAmAyikoM kA pUrvapratipannaka hotA hai| kyoMki ativizuddhahone ke kAraNa vaha jIva atijaghanyasthitivAle karmoM kA bandhaka hotA hai tathA kSapaka ke dezavirati kA sadbhAva pAyA nahIM jAtA hai| isaliye samyaktva Adi kI pratipannatA usake pahile se hI utpanna ho jAtI hai / jaghanya sthitivAle karmoM kA bandhaka hone ke kAraNa yahAM karmoM meM pratipanaka jIva paNa hoya che. kema ke A jIvamAM avizuddhi hoya che. ethI sAmAyika grahaNa karavAnI yegyatAne ahIM abhAva rahe che. Ayurvaja zeSa jJAnAvaraNIya Adi sAta karmonI aMtarmadUtaMdirUpa jaghanya sthitine babdha karanAra jIva dazamehanIyanI sAta prakRtione kSaya karIne lapaka bane che. ane pachI AgaLa te ja antakRkevalI thAya che, eve te kSepaka jIva deza virati sAmAyikathI rahita samyakatva sAmAyika zrata sAmAyika ane sarvavirati sAmAyika A traNa sAmAyikane pUrva pratipannaka hoya che. kema ke ativizuddha havA badala te jIva pUrva pratipannaka ati jaghanyasthitivALA mene baMdhaka hoya che, tathA kSapakanA deza viratine sadbhAva maLatA nathI. ethI samyakatva vagerenI pratipanatA te pahelAM ja utpanna thaI jAya che. jaghanya sthitivALA karmone baMdhaka hovA badala ahIM karmomAM jaghanya sthiti gRhIta karavAmAM AvI che. upAtta karmonI sattAnI apekSAe jaghanyasthitivALA karmonuM baMdhakatva levAmAM a0 104 For Private And Personal Use Only
Page #843
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra miti / tathA-aSTAnAmapi karmaNAm madhyamAyAM sthitau sthito jIvazcaturNAmapi sAmAyikAnAM pratipadyamAnakaH pUrvapratipannazca bhavatIti // 13 // tathA-vedamadhikRtya kva kiM sAmAyikaM bhavatIti vaktavyam / yathA-vivakSite kAle trividhe'pi vede caturNA sAmAyikAnAM patipadyamAnakA bhavanti, pUrvapatipannAstu santyeva // 14 // tathA-AhArabhayamethunaparigraharUpAzcatasraH saMjJA adhikRtya kva kiM sAmAyika bhavatItyapi vaktavyam / yathA-catasRSyapi saMjJAsu caturvidhasyApi sAmAyikasya patipadyamAnakA bhavanti, pUrvapratipannakAstu santyeveti // 15 // / jaghanyasthititA gRhIta kI gaI hai| upAtakarmoM kI apekSA se jaghanyasthitivAle karmoM kA baMdhakatva nahIM liyA gayA hai / ATho karmoM kI madhyamasthiti meM sthita jIva cAroM bhI sAmAyikoM kA pratipadyamAnaka hotA hai aura pUrvapratipannaka bhI hotA hai // 13 // tathA-veda ko Azrita karake kahAM (kisa veda meM) kauna sAmAyika hotA hai ?-aisA bhI kahanA caahiye| jaise-vivakSita kAla meM tIna prakAra ke bhI veda meM cAroM sAmAyikoM ke pratipadyamAnaka jIva hote haiM / aura jo inake pUrvapratipannaka jIva hote haiM, ve to yahAM rahate hI haiM / 14 / tathA-saMjJA AhAra, bhaya, maithuna aura parigraha ina cAra saMjJAoM ko Azrita karake kahAM (kisa saMjJA meM) kauna sAmAyita hotA hai ? yaha kahanA cAhiye-jase cAra prakAra kI saMjJAoM meM caturvidha bhI sAmAyika pratipadyamAnaka jIva hote haiM aura jo inake pUrvapratipannaka hote haiM ve to yahAM hote hI haiM // 15 // AvyuM nathI. AThe ATha karmonI madhyamasthitimAM sthita jIva cAre sAmAyikane pratipadyamAnaka hoya che ane pUrva pratipannaka paNa hoya che. 13 tathA-vedane Azrita karIne kayAM kyAM vedamAM) kayuM sAmAyika hoya che? A viSe paNa kahevuM joIe. jema-vivakSitakALamAM traNa prakAranA vedamAM cAra sAmAyikanA pratipadyamAnaka ja hoya che. ane je enA pUrva pratipanaka hoya che. teo te ahIM rahe ja che. 14 tathA - saMjJA AhAra, bhaya, maithuna ane aparigraha e cAra saMjJAone Azrita karIne kayAM (kaI saMjJAmAM) kayuM sAmAyika hoya cheA viSe paNa kahevuM joIe. jema cAra prakAranI saMjJAomAM caturvidha paNa sAmAyikanA pratipadyamAnaka ja hoya ane je emanA pUrva pratipannaka hoya che, teo te, bhI hAya che. // 15 // For Private And Personal Use Only
Page #844
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam saM tathA - kaSAyamAzritya va kiM sAmAyikaM bhavatItyapi vaktavyam / yathA-sakapAyo jIvacaturNAmapi sAmAyikAnAM pratipadyamAnakaH pUrvapratipannakazca bhavati / akaSAyastu chadmasthavItarAgo dezaviratisAmAyikaM varjayitvA sAmAyikatrayasya pUrva pratipannako bhavati na tu pratipadyamAnaka iti // 16 // tathA - AyurAzritya kA ki sAmAyikaM bhavatItyapi vaktavyam / yathA-saMkhyAtavarSAyuko jIvazcaturNAmapi sAmAyikAnAM pratipadyamAnakaH saMbhavati, pUrva pratipannakastu bhavatyeva / asaMkhyeyavarSAyuSko jIvaH samyaktvazruta sAmAyikayoH pUrva pratipannako bhavatIti // 17 // tathA - kaSAya ko Azrita karake kahA~ (kisa kaSAya meM) kauna sAmAyika hotA hai ? - yaha bhI kahanA cAhiye jaise kapAyasahitajIva cAroM bhI sAmAyikoM kA pratipadyamAnaka hotA hai| aura pUrvapratipannaka bhI hotA hai| kaSAtharahita jo chadmasthavItarAgajIva hai, vaha dezaviratirUpa sAmAyika ko chor3akara tIna sAmAyika kA pratipannaka hotA hai, pratipadyamAnaka nahIM // 16 // tathA - Ayu ko Azraya karake kahAM kauna sAmAyika hotA hai ? yaha bhI kahanA cAhiye - jaise- saMkhyAta varSa kI AyuvAlA jIva cAroM bhI sAmAyikoM kA pratipadyamAnaka ho sakatA hai / tathA aisA jIva ina sAmAyikoM kA pUrvapratipannaka to hotA hai| jisa jIva kI AyuasaMkhyAta varSa kI hotI hai, aisA jIva samyaktva sAmAyika zrutasAmAyika kA pratipadyamAnaka ho sakatA hai tathA pUrvapratipannaka hotA hI hai // 17 // tathA--kaSAyane Azrita karIne kayAM (kayA kaSAyamAM) karyuM sAmAyika hAya che? A viSe paNa kahevu' joie, jema kaSAya sahita jIva cAre cAra sAmAyikAnA pratipadyamAnaka hoya che, ane pU`pratipanaka pazu hAya che. kaSAya rahita je chadmastha vItarAga jIva che, te dezaviratirUpa sAmAyikAne cheDIne traNa sAmAyikanA pUrvIpratipannaka hoya che, pratipadyamAnaka nahi / 16 / tathA:Ayune Azraya karIne kayAM kayu* sAmAyika hAya che? A viSe paNa kahevu joie jema-sakhyAta vanI AyuvALA jIvA cArecAra sAmAyikAnA pUrva pratipadyamAnaka thaI zake che, tathA evA jIva A sAmAyikAnA pUrvapratipatttaka hoya ja che, je jIvanuM Ayu asa`khyAta varSa jeTaluM hAya che, eveA chatra samyakRtva sAmAyika, zruta sAmAyikanA pratiyadyamAnaka thaI zake tathA pUrva pratipannaka hAya ja che. 517NA For Private And Personal Use Only
Page #845
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir TATa anuyogadvArasUtre tathA - jJAnamAzritya kA kiM sAmAyika bhavatItyapi vaktavyam / yathA-oghato jJAnamAzritya nizcayanayamatena jJAnI caturNAmapi sAmAyikAnAM pratipadyamAnako bhavati / pUrva pratipannastu bhavatyeva / vyavahAranayamate tu ajJAnI evaM sAmAyikapratipattA bhavati / pratipattistu tasya samyaktvazruteti sAmAyikadvayasyaiva bhavati / pUrvapratipannakastu caturNAmapi bhavati / jJAnabhedamAzritya tu matizrutajJAnavAn samyaktvata sAmAyikadvayaM yugapatpratipadyamAno bhavati / dezaviratisarva' viratisAmAyikadvayasya tu bhajanayA pratipadyamAno bhavati / pUrvapratipannastu caturNAmadhyasyeva avadhijJAnI tu samyaktvazrutasAmAyikayo deza viratisAmAyikasya ca na pati tathA - jJAna ko Azrita karake kahAM kauna sAmAyika hotA hai ? yaha bhI kahanA cAhiye - jaise sAmAnyarUpa se jJAna ko Azritakara nizcayanaya ke matAnusAra jJAnI jIva cAroM bhI sAmAyikoM kA pratipadya - mAnaka hotA hai| tathA yaha pUrvapratipannaka to hotA hI hai / vyavahAranaya ke matAnusAra jo jIva ajJAnI hotA hai, usI ko samyaktva sAmAfuka aura zrutasAmAyika ina do kI hI pratipatti hotI hai| tathA cAroM kA bhI pUrvapratipannaka to jJAnI hotA hI hai| jJAna ke bheda ko Azrita karake matijJAna aura zruta jJAnavAlA jIva eka hI sAtha samyaktva - sAmAyika aura sAmAyika ko prApta karanevAlA hotA hai / tathA dezavira tisAmAyika aura sarvaviratisAmAyika kA vaha bhajanA se pratipadyamAna hotA hai / evaM cAroM sAmAyikoM kA yaha pUrvapratipannaka to hotA hI hai| avadhijJAnI samyaktva sAmAyika zrutasAmAyika aura tathA:-jJAnane Azrita karIne kayAM kayuM sAmAyika hoya che ? A viSe paNa kahevu joie. jema sAmAnya rUpathI Azrita karIne nizcayanayanA mata mujaba nAnI jIvacAre cAra sAmAyikonA pratipadyamAnaka hAya che. tathA te pUrva pratipannaka tA hAya ja che. vyavahAranayanA mata mujakha je jIva ajJAnI hAya che, tene ja samyaktva sAmAyika ane zruta sAmAyika e bannenI ja pratipatti thAya che, tema ja cArecAranA pUrva pratipannaka te jJAnI hAya ja che, jJAnanA bhedane Azrita karIne matijJAna ane zrutajJAnavALA jIva ekIsAthe samyaktva sAmAyika ana zruta sAmAyikane prApta karanAra hAya che. tema ja dezavarati sAmAyika ane savirati sAmAyikane te bhajanAthI pratipadyamAna hAya che. ane cArecAra sAmAyikAnA A pUOpranipannaka hAya For Private And Personal Use Only
Page #846
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 825 padyamAnako bhavati, sarvaviratisAmAyikasya pratipattA tu bhavatyeva / pUrvapratipannastu sarveSAmapi sAmAyikAnAM bhvti| manaHparyayajJAnI tu dezaviratirahitasya sAmAyika trayasya pUrvapatipatraka eva bhavati, na tu patipadyamAnakaH / bhavastha kevalI tu samyaktvacAritrasAmAyikayoH pUrvapratipanna eva bhavati, na tu pratipadyamAnaka iti // 18 // ____ tathA-manovAkAyalakSaNaM trividhamapi yogamAzritya kva kiM sAmAyikaM bhavatIti vaktavyam / yathA-oghatastrividhamapi yogamAzritA jIvA vivakSite kAle caturNAmapi sAmAyikAnAM pratipadyamAnakA bhavanti, pUrvapatipannAstu santyeva / vibhA. gatastu-audArikakAyayukte yogatraye caturNAmapi sAmAyikAnAM pratipadyamAnakAH dezavirati sAmAyika ina tIna sAmAyikoM kA pratipatto nahIM hotA hai| kintu sarvavirati sAmAyika kA te| yaha pratipatto ho sakatA hai| tathA yaha cAroM sAmAyikoM kA pUrva pratipannaka to hotA hI hai| manaH paryayajJAnI jo hai, vaha dezavirati sAmAyika ko choDakara tIna sAmA. yikoM kA pUrvapratipannaka hotA hai-pratipadyamAnaka nahIM hotaa| jo bhavastha kevalI haiM ve samyaktva sAmAyika aura cAritrasAmAyika ke pUrva prati. pannaka hI hote hai| pratipadyamAnaka nahIM hote // 18 // ___ tathA-mana, vacana aura kAya ina tIna yogoM ko Azrita karake 'kahAM kauna sAmAyika hotA hai ? yaha bhI kahanA cAhiye-jaise-sAmAnya rUpa se tIna yogoM ko lekara jIva vivakSita samaya meM cAroM bhI sAmA. yikoM ke pratipattA ho sakate haiN| tathA inake-cAroM ke to-ye pUrvapratipannaka hote hI haiN| vibhAga kI apekSA vicAra karane para-audA. che. avadhijJAnI samyapha sAmAyika, zrata sAmAyika ane dezavirati sAmAyika A traNa sAmAyikane te te pratipattA hetuM nathI. paraMtu sarvavirati sAmAyikano te e pratipattA thaI zake che. tathA A cArecAra sAmAyikone pUrva pratipannaka te hoya ja che. mana:paryayajJAnI je che te dezavirati sAmAyikane choDIne traNa sAmAyikane pUrva pratipanaka hoya che, pratipadyamAnaka hetuM nathI. je bhavastha kevalI che te samyaktva sAmAyika ane cAritra sAmAyikanA pUrva pratipannaka ja hoya che, pratipadyamAnaka hotA nathI. 18 tathA -mana, vacana ane kAya A traNa vegene Azrita karIne "kyAM kayuM sAmAyika hoya che? A viSe paNa kahevuM joIe, jema-sAmAnya rUpathI traNa gAne laIne jIva vivakSita samayamAM cAre cAra sAmAyikane pratipattA thaI zake che, tathA emanA cArecArane te e pUrva pratipanaka hoya ja che. For Private And Personal Use Only
Page #847
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre pUrvapratipanakAzca bhvnti| vaikriyazarIrayukte yogatraye samyaktvazrutasAmAyikayo pratipattAro bhavanti, pUrvapratipannakAstu caturNAmapi sAmAyikAnAm / AhAraka zarIrayukte tu yogatraye dezaviratirahitasya sAmAyikatrayasya pUrvapatipatrakA bhavanti / taijasakArmaNazarIrayoge eva kevale'pAntarAlagatAvAdhasAmAyikadvayasya pUrvapati. panakA bhavanti / kevalisamudghAte tu sampaksvacAritrasAmAyikayoH pUrvapratipannakA bhavanti / kevale manoyoge-kevale vAgyoge cana kimapi sAmAyikaM bhavati, kevalasya manoyogasya vAgyogasya cAbhAvAt / kAyavAgyogadvaye tu dvIndriyAdipUtpannamAtrasya sAsvAdanasya samyaktvazruteti sAmAyikadvayaM pUrvapratimannaM bhavatIti // 19 // rikakAyayuktayogatrapa meM vartamAna jIva samyaktvasAmAyika aura zrutasAmAyika ke pratipattA ho sakate haiM, tathA cAroM bhI sAmAyikoM ke ye pUrva pratipannaka hote hI haiM / AhAraka zarIra yukta yogatraya meM vartamAna jIva dezavirati sAmAyika ko choDakara avaziSTa tIna sAmAyikoM ke pUrvapratipannaka hote hI haiN| kevala taijasa kArmaNazarIrayukta kArmaNakAya yoga meM hI vartamAna jIva apAntarAla gati meM Adi ke do sAmAyikoM ke pUrva pratipannaka hI ho sakate haiM tathA kevali samudghAta meM to jIva samyaktva, aura cAritra ina do sAmAyikoM ke pUrva pratipannaka hote hI haiN| kevala manoyoga meM aura kevala dhAgyoga meM koI bhI sAmAyika nahIM hotA kyoM ki na to kevala pAgyoga hotA hai aura na kevala manAyoga hotA hai kAyayoga vibhAganI apekSAe vicAra karavAthI-dArika kAyayukta ye gavayamAM vartamAna jIva cArecAra sAmAyikanA pratipadyamAnaka hoI zake che, ane pUrva pratipannaka te hoya ja che. vaikriya zarIra yukta gatrayamAM vartamAna jI samyaktvasAmAyika ane zrata sAmAyikanA pratipattA thaI zake che, tathA zAre cAra sAmAyikenA e pUrva pratipannaka hoya ja che. AhAraka zarIra yukta gatrayamAM vartamAna jIva dezavirati sAmAyika sivAya avaziSTa traNa sAmAyikane pUrva pratipannaka hoya ja che. phakta tejasa kAmaNa zarIra yukta kArpaNa kArya yogamAM ja vartamAna jIva apAntarAla gatimAM AdinA be sAmAyikanA pUrva pratipannaka ja thaI zake tema che. tathA kevali samughAtamAM te jIva samyaktva ane cAritra A be sAmAyikanA pUrva pratipannaka hoya ja che. kevala manethigamAM ane kevala vAgamAM koIpaNa sAmAyika hetuM nathI kema ke na te phakta vAga heAya che ane na phakta maneyega hoya che. kAyoga ane For Private And Personal Use Only
Page #848
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 831 tayA-upayogamAzritya kva kiM sAmAyikaM bhavatIti vaktavyam / yathA-sAkA. rAnAkAra bhedena bhedadvayaviziSTe upayoge caturNAmapi sAmAyikAnAM pratipadyamAnakA bhavanti, pUrvapatipannakAstu santyeveti // 20 // tathA-zarIramadhikRtya kA kiM sAmAyikaM bhavatItyapi vaktavyam / yathAaudArikazarIre caturNAmapi sAmAyikAnAM pratipadyamAnakAH pUrvamatipannakAzca bhavanti / kriyazarIre samyaktvazrutasAmAyikayoH pratipadyamAnakA bhAjyAH / dezaviratisarvaviratisAmAyikayoH pratipadyamAnakA devanArakAH naiva saMbhavanti / aura vAgyoga ina do yoga meM vartamAna sAsvAdana jIva ke ki jo dhIndriya AdikoM meM utpanna ho gayA hai, samyaktvasAmAdhika aura zrutasAmAyika ye do sAmAyika pUrvapratipanna ho sakate hai / 19 / tathA-upayoga ko Azrita karake kahAM kauna sAmAyika hotA hai ? yaha bhI kahanA caahiye| jaise sAkAra upayoga aura anAkAraupayoga ina do upayogoM meM cAroM bhI sAmAyikoM-ke pratipadyamAnakajIva ho sakate haiM / tathA inake jo pUrvapratipannaka jIva hote haiM ve to yahAM hote hI haiM // 20 // tathA-zarIra ko Azrita karake kahAM kauna sAmAyika hotA hai ? yaha bhI kahanA caahiye| jaise-audorika zarIra meM cAroM bhI sAmA. yikoM ke pratipadyamAnaka jIva ho sakate haiM aura pUrva pratipannaka jIva hote hI haiN| vaikriya zarIra meM samyaktvasAmAyika aura zrutasAmA. yika ina do sAmAyikoM ke pratipadyamAnaka jIva bhAjya hote haiM / kintu vAga A be gemAM vartamAna sAravAdana jIvane ke je dvIndriya AdimAM utpanna thaI gayela che, samyaktva sAmAyika ane zruta sAmAyika e be sAmAyika pUrva pratipanaka thaI zake che. enA tathA-upagane Azrita karIne kayAM kayuM sAmAyika hoya che? A viSe paNa kahevuM joIe. jema sAkAra upaga ane anAkAra upaga A upagamAM cArecAra sAmAyikanA pratipadyamAnaka jIva thaI zake che. tathA emanA je pUrva pratipannaka ja hoya che, teo te ahIM hoya ja che. 2 tathA-zarIrane Azrita karI kayAM kayuM sAmAyika hoya che? A viSe paNa kahevuM joIe. jema audArika zarIramAM cArecAra sAmAyikAnA pratipadyamAnaka ja hoI zake che. ane pUrva pratipanaka ja hoya ja che, vaikriya zarIramAM samyaktva sAmAyika ane zrata sAmAyika A be sAmAyikanA prati For Private And Personal Use Only
Page #849
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 832 manuyogadvArasUtre vaikriyazarIradhAriNastiyazco manuSyA api na tayo dezaviratisarvaviratisAmAyikayoH pratiSadhamAnakA bhavanti, vikriyAmavRttatvena teSAM pramattatvAt / pUrvapratipannakAstu caturNAmapi sAmAyikAnAM vaikriyazarIradhAriNo bhavantyeva / AhArakazarIriNastu dezaviratirahitasya sAmAyikatrayasya pUrvapratipannakA bhavanti / taijasakAmaNazarIriNastu samyaktvazrutasAmAyikayoH pUrva pratipannakA bhavantIti // 21 // tathA-samacaturasranyagrodhaparimaNDalAdiSaDvidhaM saMsthAnamAzritya kva kiM sAmAyikaM bhavatIti vaktavyam / yathA-sarveSvapi saMsthAneSu caturNAmapi sAmAyikAnAM pratipadyamAnakA bhavanti, pUrva pratipannakAstu santyeveti // 22 // pUrva pratipannaka to hote hI haiM / tathA dezavirati aura sarvavirati ina do somAyikoM ke deva aura nArakI pratipattA nahIM hote haiN| vaikriya zarIradhArI jo tiryazca evaM manuSya hote haiM ve bhI dezavirati sAmAyika aura sarvavirati sAmAyika ke pratipattA nahIM hote haiM / kyoMki vikriyA meM pravRtta hone ke kAraNa unameM pramatsatA A jAtI hai| tathA pUrva pratipannaka to cAroM bhI sAmAyikoM ke vaikriyazarIradhArI hote haiN| jo AhAraka zarIradhArI hote haiM, ve dezaviratisAmAyika ko choDakara bAkI ke tIna sAmAyikoM ke pUrva pratipannaka hote hI haiN| taijasa aura kArmaNazarIradhArI jIva samyaktvasAmAyika aura zruta sAmAyika ina do sAmAyikoM ke pUrva pratipannaka ho sakate haiM / 21 // tathA-samacatusranyagrodhaparimaMDala Adi chaha prakAra ke saMsthAna ko Azrita karake 'kahAM kauna sAmAyika hotA hai ? yaha bhI kahanA padyamAnaka jIvo bhAjya hoya che, paraMtu pUrva pratipanaka te hoya ja che. tathA dezavirati ane sarvavirati A be sAmAyikonA deva ane nArakI pratijJA hetA nathI. vaikiya zarIradhArI je tiryaMca ane manuSya hoya che, teo paNa dezavirati sAmAyikanA pratipattA hotA nathI. kema ke vikiyAmAM pravRtta hevA badala temAM pramattatA AvI jAya che. tathA pUrva pratipanaka te cArecAra sAmAyikanA vaikiya zarIradhArI hoya ja che. je AhAraka zarIradhArI hoya che, te dezavirati sAmAyika sivAya zeSa traNa sAmAyikanA pUrva pratinika hAya ja che. tejasa ane kAmaNa zarIradhArI jIva samyaktva sAmAyika ane zrata sAmAyika A be sAmAyikanA pUrva pratipanaka ja hoya che. 21 tathA-samacaturansa grodha parimaMDala vagere 6 prakAranA saMsthAnane Azrita karIne "kayAM kayuM sAmAyika hoya che? A viSe paNa kahevuM joIe For Private And Personal Use Only
Page #850
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadAranirUpaNam 833 tathA-vaRSabhanArAcAdibhedena SavidhaM saMhananam asthisaMcayavizeSamAzritya kA ki sAmAyikaM bhavatIti vaktavyam / yathA-sarveSvapi saMhananeSu caturNAmapi sAmAyikAnAM patipadyamAnakA pUrva pratipannakAzca bhavantIti // 23 // tathA-mAna--zarIrasya pramANam-avagAhanAmAzritya kva kiM sAmAyika bhavatIti vaktavyam / yathA-manuSyasyotkRSTaM zarIramAnaM trINi gavyUtAni, jaghanyamaMgulAsaMkhyeyabhAgaH etad dvayaM varjayitvA madhyamazarIramAne vartamAnA mnussyaashcturnnaacaahiye| jaise samasta saMsthAnoM meM cAroM prakAra ke bhI sAmAyikoM ke pratipadyamAnaka jIva ho sakate haiN| tathA jo inake pUrvapratipannaka hote haiM ve to inameM rahate hI haiM / / 22 / / vajraRSabhanArAca Adi ke bheda se saMhanana chaha prakAra kA hotA hai| so asthisaMcaya vizeSarUpa isa saMhanana ko Azrita karake kahAM kauna sAmAyika hotA hai ? yaha bhI kahanA cAhiye / jaise-samasta bhI saMhananoM meM cAroM bhI sAmAyikoM ke pratipattA ho sakate haiM aura pUrva pratipannaka jIva hote hI haiM // 23 // tathA-mAna nAma zarIra ke pramANa kA hai-isa pramANa rUpa avagAhano kA Azrita karake kahAM kauna sAmAyika hotA hai ? yaha bhI kahanA cAhiye-jaise manuSya kI utkRSTa avagAhanA bhogabhUmijakI apekSA lekara tIna koza kI hotI hai aura jaghanya avagAhanA aMgula jema samasta saMsthAmAM cArecAra prakAranI sAmAyikanA pratipadyamAnaka che hoI zake che. tathA je emanA pUrva pratipannaka hoya che, teo te emanAmAM rahe che. mArA vajasSabha nArAca vagerenA bhedathI saMtananA 6 prakAro hoya che. asthi saMcaya vizeSarUpa A saMhanane Azrita karIne kayAM kayuM sAmAyika hoya che? A viSe paNa kahevuM joIe. jemasamasta saMhanAmAM cArecAra sAmAyikenA pratipattA heI zake che ane pUrva pratipannaka jI heya ja che. paravA tathA mAna, nAma zarIranA pramANanuM che. A pramANarUpa avagAhanAne Azrita karIne kayAM kayuM sAmAyika hoya che? A viSe paNa kahevuM joIe jema manuSyanI utkRSTa avagAhanA bhegabhUmi ja nI apekSAe traNa gAu jeTalI hoya che. ane jaghanya avagAhanA AgaLanA asaMkhyAtamAM bhAga a0 105 For Private And Personal Use Only
Page #851
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 85 anuyogadvAra mapi sAmAyikAnAM pratipathamAnakA bhavanti, pUrvamatipannakAstu santyeva / jaghanya zarIrapramANe varttamAnA garbhajamanuSyAH samyaktvazrutasAmAyikayoH pUrvapratipannakAH saMbhavanti, na tu pratipadyamAnakAH / trigabyUtAtmake utkRSTazarIrapramANe varttamAnA manuSyAstu samyaktvazruta sAmAyikayorapi pratipadyamAnakA bhavituma hanti pUrva pratipanna kAstu bhavantyeva jaghanyazarIrapramANA nArakadevAstu samyaktvazrutayoH pUrva pratipannakAH saMbhavanti, na tu pratipadyamAnAH madhyamotkRSTadArI ramamANavanto nArakadevAstu samyaktvazruta sAmAyikayoH pratipadyamAnAH saMvanti, pUrva prati ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hotI hai| ina donoM prakAra ke mAna ko choDakara madhyama zarIra mAna meM vartamAna manuSya cAroM bhI sAmAyikoM ke pratipadyamAnaka ho sakate haiN| tathA jo ina sAmAyikoM ke pUrvapratipanaka manuSya hote haiM, ve to yahAM hote hI haiM / jaghanya zarIramAna meM varta mAna garbhajamanuSya samyaktva sAmAyika aura tAki ina do sAmAyikoM ke pUrvapratipannaka ho sakate haiM / parantu pratipattA nahIM ho sakate haiN| tIna koza kI utkRSTa avagAhanAvAle zarIra meM vartamAna manuSya samyaktva sAmAyika aura zrunasAmAyika ke pUrva pratipannaka hote haiM / tathA jaghanyazarIra kI avagAhanA meM vartamAna nAraka aura deva ye samyaktva aura aMta sAmAyika ke pUrvapratipannaka ho sakate haiM / pratipadyamAnaka nahIM ho skte| madhyama tathA utkRSTa zarIrAvagAhanA vAle nAraka aura deva ye samyaktva aura zrutasAmAyika ke pratipattA ho sakate pramANu hAya che. A banne prakAranA mAnasivAya madhyama zarIramAnamAM vatamAna manuSya cArecAra sAmAyikAnA pratipadyamAnaka DAI zake che. tathA je A sAmAyikAnA pUrva pratipannaka manuSyeA hoya che, te teA ahIM hoya ja che. jaghanya zarIramAnamAM vartamAna garbhaja manuSya saMskRta sAmAyika zruta sAmAyika A e sAmAyikAnA pUrvapratipatttaka hAI zake che, paraMtu pratipattA hAI zakatA nathI. traNa gAunI utkRSTa avagAhanAvALA zarIramAM vartamAna manuSya tA samyaktva sAmAyika ane zruta sAmAyikanA pUrvIpratipatnaka hoya che. tathA jaghanya zarIranI avagAhanAmAM vartamAna nAraka ane deva A samyaktva ane zruta sAmAyikanA pUrvapratipannaka hAI zake che. pratipadyamAnaka thaI zakatA nathI. madhyama tathA utkRSTa zarIrAvagAhanAvALA nAraka ane deva e samyaktva ane zruta sAmAyikanA pratipattA hAi zake che, pratipadyamAnaka hoI zakatA nathI. madhyama tathA utkRSTa zarIrAvagAhanAvALA nAraka ane deva e samyakRtva For Private And Personal Use Only
Page #852
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogavandrikA TokA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 85 pannakAstu santyeva / jaghanyazarIramamANAH paJcendriyAstiryazvastu samyaktvazrutasAmAyikayoH pUrva matipannakAH saMbhavanti, na tu pratipadyamAnakAH / SaGgavyUtAtmakoskRSTazarIrapramANAH sthala varapazcandriyAstiryazvastu samyaktvazrutasAmAyikayoH pratipadyamAnakAH pUrNa pratipannakAzca bhavanti / madhyamazarIrapramANAstu paJcendriyA. stiyazca Aghayo IyostrayAgAM vA sAmAyikAnAM pratipadyamAnakAH saMbhavanti, pUrva pratipannakAstu trayANAmapi saMtyeveti // 24 // tathA-kRSNanIlakApota tejaH padmazuklalakSaNAH SaDalezyA Azritya kva ki sAmAyika bhavatIti vaktavyam / yayA-kRSNAdikAsu sarvAsu dravyalezya su vartamAnA. nArakajIvAH devajIyA samyaktvazrutasAmAyikayoH patipadyamAnakA bhavanti / snyjihaiN| tathA inameM inake pUrvapratipannaka jIva to rahA hI karate haiN| jaghanya zarIrAvagAhanAvAle paMcendriyatiryazvasamyaktvasAmAyika aura zrutasAmAyika ke pUrvapratipannaka ho sakate haiM-pratipattA nhiiN| chaha koza kI utkRSTa zarIrAbAhanAvAle sthalacara paMcendriyatiyazcasamyaktva sAmAyika aura zrumasAmAyika ke pratipattA ho sakate haiM aura pUrva pratinnaka hote hI haiM / tathA madhyamazarIrAvagAhanAvAle paMcendriyatiyazca Adi ke do sAmAyikoM ke, athavA tIna sAmAyikoM ke pratipadyamAnaka ho sakate haiN| tathA ina meM ina sAmAyikoM ke pUrvapratipannaka jIva to hote hI hai|24|| tathA-kRSNa, nIla, kApota, tejA, padma aura zukla-ina chaha lezyAoM ko Azrita karake kahAM kauna sAmAyika hotA hai ? yaha bhI kahanA cAhiye-jaise-kRSNAdirUpa samasta dravyalezyAo meM vartamAna nAraka aura devajIva samyaktvasAmAyika aura zrutasAmAyika ina ane dhRtasAmAyikanA pratipattA heI zake che, tathA AmAM emanA pUrva prati panaka to rahe ja che. jaghanya zarIravagAhanAvALA paMcendriya tiryaMca samyakuva sAmAyika ane zrata sAmAyikanA pUrva pratipanaka hoI zake che, pratipattA nahIM. 6 gAunI utkRSTa zarIravagAhanAvALA sthalacara paMcendriya, tiryaMca samyakutva, sAmAyika ane yuta sAmAyikanA pratipattA hoI zake che, ane pUrva pratipannaka hoya ja che. tathA madhyama zarIravagAhanAvALA paMcendriya tiryaMca vagerenA be sAmAyikonA athavA traNa sAmAyikonA pratipadyamAnaka hoI zake che. tathA AmAM A sAmAyikane pUrva pratipannaka ja hoya ja che. 24 tathA-4, nAsa, pAta, taza:. 55, bhane zubha mA 6 zyAmAne Azrita karIne kayAM kayuM sAmAyika hoya che? A viSe paNa kahevuM joIe. jema kRSNadirUpa samasta dravya vezyAomAM vartamAna nAraka ane deva jIva For Private And Personal Use Only
Page #853
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra tiryazcaH, evaM sabjJimanuSyAH tejaHpadmazuklarUpazubhadravyalezyAtraye vartamAnAH samyaktvazrutasAmAyikayoH pratipadyamAnakA bhavanti dezaviratisarvaviratisAmAyikayoH patipadhamAnakAH tejaHpadmazuklalezyAsveva bhavanti / na tu kRssnnniilkaapotleshyaasu| caturNAmapi sAmAyikAnAM pUrvapratipannakAH SaTsvapi lezyAsu saMbhavantIti // 25 // tathA-pariNAmam adhyavasAyavizeSamAzritya kA kiM sAmAyika bhavatIti vaktavyam / tatra--zubhazubhatararUpatayA pariNAme vardhamAne sati vardhamAnapariNAmAjIvAzcaturNA sAmAyikAnAM madhye sAmAyikatrayaM pratipadyante, dezaviratisarvaviratido sAmAkikoM ke pratipattA ho sakate haiN| saMjJI tiryazca evaM saMjJI manuSya tejaH padma evaM zukla ina tIna zubha dravya lezyAoM meM vartamAna samyaktvazrutasAmAyika ke pratipattA ho sakate haiN| dezaviratisAmAyika, aura sarvaviratisAmAyika ina do sAmAyikoM ke kRSNa nIla aura kApota lezyAvAle pratipattA-dhAraka nahIM hote haiM, kyoMki do sAmAyikoM ke pratipattA-dhAraka, tejaH padma aura zuklavAle jIva hI hote haiN| cAroM bhI sAmAyikoM ke pUrvapratipannaka jIva chahoM bhI lezyAoM meM hote haiM / 25 / / tathA-pariNAma nAma jIva ke adhyavasAya vizeSa kA hai-so isa pariNAma nAma ko Azrita karake kahAM kauna sAmAyika hotA hai ? yaha bhI kahanA cAhiye-jaba pariNAma zubhazubhatararUpa se ghaDhatA hai-taSa usa vardhamAna pariNAmavAle jIva cAroM sAmAyikoM ke bIca meM tIna samyakatva sAmAyika ane zrutasAmAyika A be sAmAyikanA pratipattA he zake che. saMjJI tiya ane saMjJI manuSya teja:paddha ane zukala A traNa zubha dravyalezyAomAM vartamAna samyaktva tathA zrata sAmAyikanA pratiparA hoI zake che. dezavirati sAmAyika ane sarvavirati sAmAyika A be sAmAyikonA kRNa, nIla ane kApata lephsAvALA pratipattA dhAraka hatA nathI. kema ke e bane sAmAyikanA pratipattAdhAraka, tejaH padma ane zukalezyAvALA ja hoya che. cArecAre sAmAyikanA pUrva pratipannaka jIva chae lesyAomAM hoI zake che. paraMparA - tathA--pariNAma nAma jIvanA adhyavasAya vizeSanuM che. A pariNAmane Azrita karIne kyAM kayuM sAmAyika hoya che? A viSe paNa kahevuM joIe. jyAre pariNAma zubha, zubhatararUpathI vRddhi pAme che, tyAre te vardhamAna pari. For Private And Personal Use Only
Page #854
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 837 sAmAyikayorekatrAsaMbhavAt / evamevAntarakaraNAdAvavasthite'pi zubhe pariNAme jIvAzcaturNA sAmAyikAnAM madhye sAmAyikatrayaM pratipadyante / kSIyamANe tu zubhe pariNAme na kimapi sAmAyika pratipadyante, saMkliSTatvAt / pUrvapratipannakAstu viSvapi pariNAmeSu vartante eveti // 26 // tathA-sAtA'sAtarUpAM vedanAmadhikRtya kva kiM sAmAyikaM bhavatIti vaktavyam / yathA-sAtA'sAtarUpAyAM dvividhAyAM vedanAyAM vartamAnA jIvAzcaturNA sAmAyikAsAmAyikoM ke pratipattA-dhAraka hote haiN| kyoMki dezaviratisAmA. yika aura sarvavirati sAmAyika ina do sAmAyikoM kA yugapat ekatra avasthAna hotA nahIM hai / isI prakAra jIvoM kA zubha pariNAma jaba antaHkaraNa Adi meM avasthita hotA hai usa avasthita pariNAma ke samaya jIva cAroM sAmAyikoM ke pratipattA hote haiM / japa zubhapariNAmahIyamAna hote hai taba kisI bhI sAmAyika ke pratipattA-dhAraka nahIM hote haiN| kyoMki usa samaya saMkliSTa pariNAma rahA haiM ina sAmAyikoM ke jo pUrvapratipannaka hote haiM ve to ina tInoM bhI pariNAmoM meM maujUda rahA karate haiM / 26 / tathA-sAtA asAtArUpa vedanA ko Azrita karake kahAM kauna sAmA. yika hotA hai ? yaha bhI kahanA cAhiye jaise sAtA asAtArUpa donoM prakAra kI vedanA meM vartamAna-jIva cAroM sAmAyikoM meM se kisI eka NAmavALA jIve cArecAra sAmAyikonI vacce traNa sAmAyikanA pratipattA dhAraka hoya che kema ke dezavirati sAmAyika ane sarvavirati sAmAyika e be sAmAyikenuM yugapat ekatra avasthAna hotuM nathI. A pramANe jenA pariNAma jyAre antaHkaraNa AdimAM avasthita hoya che, te avasthita pari. @AmanA ja cArecAra sAmAyikanA pratipattA hoya che. jyAre zubha pariNAma hIyamAna hoya che tyAre koIpaNa sAmAyikanA te pratipattA dhAraka hatA nathI. kema ke te vakhate saMkilaSTa pariNAme rahyA kare che. A sAmAyikanA je pUrva pratinike hoya che, teo te A traNe pariNAmomAM vidyamAna rahe che. mArA tathA--sAtA asAtArUpa vedanAne Azrita karIne kayAM kayuM sAmAyika hoya che? A viSe paNa kahevuM joIe. jema sAtA asAtArUpa bane prakAranI vedanAmAM vartamAna jI cAre sAmAyikamAMthI koI eka sAmAyikanA For Private And Personal Use Only
Page #855
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 928 anuyogadvArastre nAmanyatamat sAmAyika pratipadyante, pUrvapatipannakA api caturNA sAmAyikAnAM saMbhavantIti // 27 // tathA-samudghAtakarmAzritya kva kiM sAmAyika bhavatIti vaktavyam / yathA-sam =ekI mAvena, utpAbalyena vedanAkapAyAdhanubhavapariNAmena sahakIbhAvamApannasya jIvasya vedanIyAdikarmapudgalAnAM hananaM-samudghAtaH / sa ca-kevali samudghAtakaSAyasamudghAta-maraNasamuddhAta-vedanAsamudghAtavaikriyasamudrAta -tainasasamudghAtA. hArakasamudghAtabhedena saptavidhaH / uktaMca 'kevalikasAyamaraNA, veyaNaveuviteya AhAre / sattaviha samugghAo, pannatto vIyarAgehi // 1 // sAmAyika ke pratipattA-dhAraka hote haiM / yahAM pUrvapratipannaka bhI cAroM sAmAyikoM ke ho sakate haiM / 27 // tathA-samudghAtakarma ko Azrita karake kahAM kauna sAmAyika hotA hai ? yaha bhI kahanA cAhiye-vedanAkaSAya Adi ke anubhavarUpa pari. NAma ke sAtha eka bhAva ko prApta hue jIva ke dvArA jo vedanIyAdi karmapudgaloM kA hanana hotA hai usakA nAma samudghAta hai / tAtparya isakA yaha hai ki mUla zarIra ko na choDa kara vedanAdikAraNoM ke upasthita hone para AtmA ke kucha pradezoM bAhara nikAlanA isakA nAma samudghAta hai| yaha samudghAta kevali samudrAta, kaSAya samudghAta, mAraNAntikasamu. dghAta, vedanAsamudghAna, vaikriya samudghAta, tejasa samudghAta aura AhArakasamudghAta ke bheda se sAta prakAra kA hotA hai / ye sAta prakAra hI 'uktaMca karake' kevali kasAyaH' ityAdi gAthA dvArA kahe gaye haiN| pratipattA-dhAraka hoya che. ahIM pUrva patipannaka paNa cArecAra sAmAyikanA saMbhavI zake che. rA tathA--samudughAta karmane Azrita karIne kayAM kayuM sAmAyika hoya che? A viSe paNa kahevuM joIe. vedanA kaSAya AdinA anubhavarUpa pariNAmanI sAme eka bhavane prApta thayela chava vaDe je vedanIya vagere karma pudgalenuM hanana hoya che, tenuM nAma samRdughAta che. tAtparya AnuM A pramANe che ke mUla zarIrane na cheDatAM vedanAdi kAraNe jyAre upasthita thAya che tyAre AtmA keTalAka pradezane bahAra kADhe che tenuM nAma samudUghAta che. A samaghAtanA kevali samuddaghAta, kaSAya samuddaghAta, maraNa samudughAta, vedanA samudughAta, vaikriya samadughAta, tejasa samudughAta ane AhAraka samudUghAtanA bhedathI sAta prakAro Doya che. mA sAta / " ' yazana' 'kevalikamAya0' vagere sAtha For Private And Personal Use Only
Page #856
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogavandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyoga dvAranirUpaNam 839 chAyA-kevalikaSAyamaraNAni vednaavaikriytejaahaaraaH| saptavidhaH samudghAtaH prajJapto viitraagaiH|| iti / tasmin samudghAte eva karma-kriyA-samudghAtakarma / tatra kelyAdisaptavidhasamu. daghAtena samAhatA na kimapi sAmAyika pratipadyante / pUrvapati pannakaviSaye svevaM vijJeyam-kevalisamudghAtena samavahatAH samyaktvacAritreti sAmAyikadvayasya pUrvapatipantakA bhavanti / AhArakasayudghAtasamavahatA dezaviratirahitasAmA* yikatrayasya pUrvapatipannakA bhavanti / zeSa samudghAtasamabahatAstu dezaviratirahitasAmAyikatrayasya saciravirahitasAmAyikatrayasya vA pUrvapratipannakA bhavanti / ebhiH saptabhiH samudghAtairasamavahatAstu caturNAmapi sAmAyikAnAM pratipadyamAnakA pUrvapratipannakAzca bhavantIti // 28 // ina sAta prakAra ke samudghAta karma se jo jIva samavahata hote haiMarthAt jo jIva ina mAta prakAra ke samudrAtoM ko karate haiM ve jIva kisI bhI sAmAyika ke pratipattAdhAraka nahIM hote haiM pUrvapratipannaka jIvoM ke viSaya meM isa prakAra jAnanA cAhiye-jA kevalisa mudghAta karate haiM ve samyaktvasAmAyika aura cAritrasAmAyika ke pUrvaprati pannaka hote haiN| jo AhArakasamudghAta karate haiM, ve dezavirati sAmAyika ko choDakara avaziSTa tIna sAmAyikoM ke pUrvapratipannaka hote haiN| ina do samudghAtoM ke atirikta jo pAMca samudghAtoM se samayahata hote haiM, aise jIva dezaviratisAmAyika se rahita tIna sAmA yikoM ke athavA sarvaviratisAmAyika se rahita tIna sAmAyikoM ke pUrvapratipannaka hote haiM / jo ina sAta samudghAtoM se asamavahata hote haiM, ve jIva to cAroM bhI sAmAyikoM ke pratipadyamAnaka aura pUrvaprati. nnaka hote hai / 28 / vaDe kahevAmAM AvyA che. A sAta prakAranA samudughAta karmathI je je A sAta prakAranA samudraghAtone kare che, te jIve kaI paNuM sAmAyikanA pratipattAdhAraka hotA nathI. pUrva pratipannaka jIvonA saMbaMdhamAM A rIte jANavuM joIe. je kevali samudaghAta kare che, te samyaktva sAmAyika ane cAritrasAmAyikanA pUrva pratipanna hoya che. je AhAraka samuMdughAta kare che, te deza virati sAmAyika sivAya avaziSTa traNa sAmAyikonA pUrva pratipannaka hoya che. A be samudaghAte sivAya je pAMca samuddaghAte vaDe samavahata heya che, evA jIva dezavirati sAmAyikathI athavA sarvavirati sAmAyikathI rahita traNa sAmayikanA pUrva pratipanaka hoya che. je A sAta samudughAtethI asamavahata hoya che tevA che te cAre prakAranA sAmAyikonA pratipamAnaka ane pUrva pratipannaka hoya che. 28 For Private And Personal Use Only
Page #857
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 840 anuyogadvArasUtre tathA-dravyataH sAmAnyena sarvakarmadalikAnAM, vizeSeNa tu caturvidhasAmAyikAvaraNarUpajJAnAvaraNa mohanIyakarmadalikAnAM nirveSTanaM nirjaraNaM, bhAvatastu krodhAdhadhyavasAyAnAM nirveSTana-nirjaraNaM cAzritya kA ki sAmAyikaM bhavatIti vktvym| yathA-dravyataH sAmAnyena sarva karmadalikAnAM nirveSTane, vizeSeNa caturvidhasAmA yikAvaraNarUpa jJAnAvaraNamohanIyakarmadalikAnAM nirveSTane, bhAvatastu krodhAdyadhyavasAyAnAM nijINe vartamAnA jIvAzcatu) sAmAyikAnAM madhye'nyatamata sAmA. yika pratipadyante, pUrva pratipannakAstu santyeveti / 29 // tathA-udvartanamAzritya kA ki sAmAyika bhavatIti vaktavyam / yathA narakA tathA-nirveSTana-nijarA-prA kI apekSA se-sAmAnyataH samasta. karma dalikoM kI, aura vizeSarUpa se cAro prakAra ke sAmAyika ko AvaraNakaranevAle jJAnAvaraNa aura mohanIya karma ke dalikoM kI nirjarA ko Azrita karake tathA bhAva kI apekSA se-krodhAdika bhAva karmoM kI nirjarA ko Azrita karake kahAM kauna sAmAyika hotA hai ? yaha bhI kahanA cAhiye-jaise sAmAnyataH sarva karma dalikoM kI nirjarA meM, vizeSataH cAroM prakAra ke sAmAyika ko AvRta karanevAle jJAnAvaraNa aura mohanIya karma ke dalikoM ki nirjarA meM, tathA bhAvakarmarUpa krodhAdika adhyavasAyoM kI nijarA meM vartamAna jIva cAroM bhI sAmAyikoM ke bIca meM se kisI eka sAmAyika ke pratipattA-dhAraka ho sakate haiN| tathA pUrvapratipannaka jIva to yahAM hote hI haiM // 29 // tathA-udvarta ko Azrita karake kahAM kauna sAmAyika hotA hai ? tth:--nivessttn-ni| dra0yanI apekSA sAmAnyata: samasta bha.. dalikonI ane vizeSa rUpathI cAra prakAranA sAmAyikane AvaraNa karanArA jJAnAvaraNa ane mehanIya karmanA dalikenI nirjarAne Azrita karIne tathA bhAvanI apekSAe krodhAdika bhAvakanI nirjarane Azrita karIne kayAM kayuM sAmAyika hoya che? A viSe paNa kahevuM joIe. jema sAmAnyataH sarva karma dalikAnI nijerAmAM, vizeSataH cAre prakAranA sAmAyikane AvRtta karanArA jJAnAvaraNa ane mohanIya karmanA dalikanI nirjarAmAM, tathA bhAvakamarUpa kedhAdika adhyavasAyanI nirjarAmAM vartamAna jI cArecAra sAmAyikomAMthI kaI eka sAmAyikanA pratipattAdhAraka hoI zake che. tathA pUrva pratika che. te ahI saMbhavI zake che. 29 tathA uddavRtane Azrita karIne kayAM kayuM sAmAyika hoya che? A viSe For Private And Personal Use Only
Page #858
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 841 duvRttaH kadAcittiyakSutpannaH sarva viratisAmAyikarahitaM sAmAyikatrayaM pratipadyate, kadAcittu manuSye tpannazcatvAryapi sAmAyikAni pratipadyate / pUrvapatipannastu samyaktvazruteti sAmAyikadvayasyaiva / tiyaMgmaterudvatto manuSyAdiSUtpannaH kadAciccatuSTayaM, kadAcittrayaM, kadAcidvayaM vA sAmAyikaM pratipadyate / pUrvapatipabhakastu sAmAyikatrayasya / manuSyebhya udvRtto devanArakeSu samutpanna AdhasAmA. yikadvayasya pratipadyamAnako bhavati, pUrvapatipannazca sAmAyikacatuSTayasya, tiryakSuyaha bhI kahanA cAhiye-jaise naraka se uddhRtta-nikalA huA-jIva yadi kadAcit tiryazcoM meM utpanna ho jAtA hai, to vaha sarvavirati sAmA. yika ko choDakara tIna sAmAyikoM kA prapisA-dhAraka ho sakatA hai| yadi kadAcit vaha manuSyoM meM utpanna ho jAtA hai to vaha cAroM bhI sAmAyikoM kA pratipapsA ho sakatA hai| pUrvapratipanna vaha jIva to samyaktvamAmAyika aura zrutasAmAyika ina do kA hI hotA hai| tiryazcagati se nikalA huA jIva yadi manuSya AdikoM meM utpanna hotA hai to vaha kabhI cAroM, kabhI tIna athavA kadAcit do sAmAyikoM kA pratipattA ho sakatA hai / aura vaha yadi pUrva pratipannaka hotA hai, to tIna sAmAyika kA ho sakatA hai| manuSya paryAya se uddhRtta hokara deva aura nArakoM meM utpanna huA jIva Adi ke do sAmAyikoM kA pratipattA-dhAraka ho sakatA hai| tathA yadi vaha pUrva pratipannaka hoto cAra sAmAyika kA pUrvapatinnaka ho sakatA hai / tiryazcaparyAya meM paNa kahevuM joIe. jema narakathI uduvRtta eTale ke nivRta-jIvaje kadAcita tiryamAM utpanna thAya che te sarvavirati sAmAyikone choDIne traNa sAmAyikenA pratipattA-dhAraka saMbhavI zake che. je kadAcita te manuSyomAM utpanna thaI jAya che te te cArecAra sAmAyikone pratipattA hoI zake che. pUrva pratipana te jIva te samyaphavA sAmAyika ane zruta sAmAyika e banene ja hoI zake che. tiryaMcagatithI nivRta jIva je manuSya AdikamAM utpanna thAya che te te kaI vakhate cArecAra, keI vakhate traNa athavA kadAcita be sAmAyikonA pratipattA thaI zake che. ane te je pUrva pratipannaka hoya che te traNa sAmAyikane hoI zake che. manuSya paryAyathI udUvRta thaIne deva, ane nArakomAM utpanna thayela chava vagerenA be sAmAyikone pratipA-pAraka hoI zake che. tathA je te pUrva pratipannaka hoya te cAra sAmAyikane pUrva pratipannaka a0 106 For Private And Personal Use Only
Page #859
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 842 anuyogadvArasUtre tpannaH sarvaviratisAmAyikarahitasAmAyikatrayasya pratipadyamAnako bhavati, pUrvapratipannakazca caturNAm / manuSyeSu samutpannazcaturNA sAmAyikAnAM pratipadyamAnakaH pUrvapratipannazca labhyate / devebhya udvRttastiyakSutpannaH sarvaviratisAmAyikarahita sAmAyikatrayasya pratipadyamAnako bhavati, pUrva pratipannakazca sAmAyikadvayasya, manuSyetpannaH sAmAyikacatuSTayasya patipadyamAnako bhavati, pUrvamatipannakastu sAmAyikadvayasyeti // 30 // tathA-AsravakaraNaM = samyaktvAdisAmAyikAvArakamithyAtvamohanIyAdikaM utpanna yadi vaha ho to sarvavirati sAmAyika ko choDakara tIna sAmA yika kA yaha pratipattA ho sakatA hai / tathA yadi vaha pUrvapratipannaka ho to cAra sAmAyika kA pUrvapratipannaka ho sakatA hai| yadi manuSyaparyAya se uvRtta hokara manuSyaparyAya meM utpanna huA ho to cAroM sAmAyikoM kA pratipatA ho sakatA hai aura cAroM hI sAmAyiko kA pUrvaprati. pannaka hotA hai| devaparyAya se uvRtta hokara tiryaJcaparyAya meM utpanna huA jIva sarvaviratisAmAyika ko chor3akara tIna sAmA. yika kA vaha pratipattA ho sakatA hai, aura vaha yadi pUrvapratipannaka ho to do sAmAyika kA pUrvapratinnaka hotA hai| yadi vaha manuSya paryAya meM utpanna huA hoto vaha cAroM mAmAyikoM kA pratipattA ho sakatA hai aura yadi vaha pUrvapratipanna ho to do sAmAyiko kA pUrvapratipannaka ho sakatA hai // 30 // AsravakaraNa-samyaktva Adi cAra sAmAyika ke AvAraka (aacchaahoI zake che. tiryaMcaparyAyamAM je te utpanna thAya te sarvavirati sAmAyikane tyajIne traNa sAmAyikane te pratipattA hoI zake che, temaja je te pUrva prati. panna hoya te cAra sAmAyikane pUrva pratipanna hoI zake che. je manuSya paryAyathI uduvRta thaIne sAmAyikonA pratipattA hoI zake che ane cArecAra sAmAyikone pUrva pratipanaka hoI zake che. devaparyAyathI uduvRta thaIne tirtha caparyAyamAM utpanna thayela jIva sarvavirati sAmAjikane cheDIne sAmAyikano te pratipattA-dhAraka hoI zake che, ane te je pUrva pratipannaka hoya to be sAmAyikane pUrvapratipannaka hoya che. je te manuSya paryAyamAM utpanna thayela hoya te te cArecAra sAmAyikone prati pattA hoi zake che ane je te pUrva pratipannaka hoya te be sAmAyikono pUrva pratipannaka hoI zake che 30mI AvakaraNa samyaphala vagere cAra sAmAyikanA AvAraka (AcchAdaka) je For Private And Personal Use Only
Page #860
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TokA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 843 karma Azritya kaba ki sAmAyika bhavatIti vaktavyam / prathA-AsravakaraNe vartamAno jIvazcaturNA sAmAyikAnAM na kimapi sAmAyika pratipadyate / pUrvapratipannakastu caturNAmapi sAmAyikAnAM saMbhavatIti // 31 // ___tathA-alaGkAraM-kaTakakuNDalakeyUrahArakaGkaNavastrAdikamAzritya kva kiM sAmAyika bhavatIti vaktavyam / yathA-alaGkAre parityakte'parityakte parityajyamAne vA sati jIvazcaturNAmapi sAmAyikAnAM patipadyamAnakaH pUrvapratipannakazcApi bhavatIti // 32 // ___ tathA-zayanamAsanaM sthAnaM cakramaNaM ceti caturNA dvArANAmanyatamad ekaikadvAramAzritya kva kiM sAmAyikaM bhavatIti vaktavyam / yathA-zayane Asane sthAne cakramaNe ca parityakta'parityakte parityajyamAne vA sati jIvazcaturNA sAmAyikAnAM pratipadyamAnakaH pUrva pratipannakazcApi saMbhavatIti / // 33 // 34 // 35 // 36 // daka) jo mithyAtvamohanIya Adi karma haiM-una karmoM ko Azraya karake 'kahAM kauna sAmAyika hotA hai ?' yaha bhI kahanA cAhiye jaise AsravakaraNameM vartamAna jIva cAroM sAmAyikoM meM se kisI bhI sAmA. yika kA pratipattA nahIM hotA hai / tathA aisA jIva pUrvapratipannaka to cAroM hI sAmAyiko kA ho sakatA hai / 31 / ___ tathA-alaMkAra -kaTaka-kuNDala, keyUra, hAra, kaGkaNa, aura vastra Adi ko Azrita karake 'kahAM kona sAmAyika hotA hai ?' yaha bhI kahanA cAhiye / ____ ina cAroM dvAroM meM bhI eka eka ko lekara kahA kauna sAmAyika hotA hai-yaha bhI kahanA cAhiye jaise zayana 33, Asana 34, sthAna 35, aura caMkramaNa 36, ye choDa diye gaye hoM athavA nahIM choDe gaye hoM yA mithyAtva mehanIya vagere karmo che, te karmone Azraya karIne kayAM kayuM sAmAyika hoya che? A viSe paNa kahevuM joIe. AsravakaraNamAM vartamAna jIva cArecAra sAmAyikomAMthI koI paNa sAmAyikano pratipattA hoI zake nahi. temaja e jIva pUrva pratipannaka te cArecAra sAmAyikone hoI zake che. 31 tathA-alaMkAra-kaTaka, kuMDala, keyUra, hAra, kaMkaNa ane vastra vigerene Azrita karIne "kayAM kayuM sAmAyika heya che?' A viSe paNa kahevuM joIe. 32 tathA e cArecAra dvAromAM paNa eka-ekane laIne "kyAM kayuM sAmAyika hoya che? A viSe paNa kahevuM joIe. jema zayana 33, Ayana34, sthAna35 ane caMkramaNa36, A badhAM tyajI dIdhAM che athavA tyajI dIdhAM na hoya athavA tyajavAmAM AvI rahyA hoya te evI sthitimAM vartamAna jI cAre For Private And Personal Use Only
Page #861
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra iti SoDazadvArasya paDatriMzadantaradvArANi samAptAni // 36 // iti SoDazaM mUla dvAram 16 / atha saptadazaM mUladvAramAhakeSu dravyeSu paryAyeSu ca sAmAyikaM labhyate iti vaktavyam / yathA-sarveSu dravyeSu sarveSu paryAyeSu ca samyaktvasAmAyikaM labhyate, sarvavyaparyAyazraddhAnarUpatvAttasya zrutasAmAyikaM sarveSu dravyeSu labhyate, sarvaparyAyeSu tu na labhyate, zrutasyAbhilApyaviSayatvAt , paryAyasya cAbhilApyAnabhilApyaviSayasvAt / cAritrasAmAyikamapi sarvadravyeSu labhyate na punaH sarvaparyAyeSu dezavirati sAmAyikaM tu sarvadravyeSu sarvaparyAyeSu cApi nopalabhyate / taduktamchoDe jA rahe hoM to, aisI sthiti meM vartamAna cAroM sAmAyikoM kA pratipattA ho sakate hai / aura pUrvapratipannaka bhI ho sakate haiN| isa prakAra yahAM taka solahaveM dvAra ke 36 antaradvAra samApta hue |32se36| kina dravyoM meM aura kina paryAyoM meM sAmAyika pAyA jAtA hai yaha jo satrahavAM mUladvAra hai sUtrakAra aba usakA kathana karate hue kahate haiM ki-saba dravyoM meM aura saba paryAyoM meM samyaktva sAmAyika pAyA jAtA hai kyoMki samyaktva jo sAmAyika hotA hai vaha samasta dravya aura samasta paryAya ke zraddhAnarUpa hotA hai| zrunasAmAyika jo hotA hai vaha samasta dravyoM meM to pAyA jAtA hai, parantu samasta paryAyoM meM nahIM kyoMki paryAyeM abhilApya aura anabhilAppa ke bheda se do prakAra kI hotI haiM / so jo abhilApya paryAyeM haiM zruta unhIM ke viSaya karatA cAra sAmAyikonA pratipattA hoI zake che ane pUrva pratipannaka paNa hoI zake che. A pramANe ahIM sudhI seLamAM dvAranA 36 aMtara dvArA samApta thayA. t32 thI 36 kayA drAmAM ane kaI paryAyamAM sAmAyika prApta thAya che A 17 muM mUlahAra che. sUtrakAra have te viSe carcA karatAM kahe che ke-sava dravyamAM ane sarva paryAyAmAM samyaktva je sAmAyika hoya che te samasta dravya ane samasta paryAyanA zraddhAna rUpa hoya che. zratasAmAyika je hoya che te samasta dravyomAM te prApta thAya ja che paraMtu samasta paryAyamAM nahi kema ke paryAye abhilASya ane anabhilAkhanA bhedathI be prakAranA hoya che. je abhilApya thaye che; chata temane viSaya banAve che, anabhilA paryAya For Private And Personal Use Only
Page #862
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogavandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 'savvagayaM sammataM, supacArite na pajjavA savve / desavira pahuca, doNTa vi paDisehaNaM kujjA // 1 // , chAyA - sarvagataM samyaktvaM zrutacAritre na paryavAH sarve / dezavirati pratItya, dvayorapi (sarva dravya sarva paryAyayorapi ) pratiSedhanaM kuryAt / || 1 || iti saptadazaM dvAram // tathA - sAmAyikaM kathaM labhyate ? ityapi vaktavyam / yathA - manuSyatvam, AryakSetraM, jAtiH, kulaM rUpam, Arogyam, AyuSkam, buddhiH, dharmazravaNam, dharmAvagrahaH = dharmAvadhAraNaM, zraddhA, saMyamazcetyetAni dvAdazasthAnAni loke sudurlabhAni / etadavAptau jIvaH sAmAyikaM labhate iti / taduktammANusa - kheta- jAI kularuvAroggamAuyaM buddhI / savaNo vaggahasaddhA saMnamo ya logammi dulahAI | 1 // 845 hai anabhilApya paryAyoM ko nahIM / cAritrarUpa jo sAmAyika hai - vaha bhI samasta dravyoM meM to pAyA jAtA hai parantu samasta paryAyoM meM nahIM / dezaviratisAmAyika jo hai vaha na to sarvadravyoM meM pAyA jAtA hai aura na sarva paryAyoM meM hI pAyA jAtA hai / taduktaM - 'savayaM sammattaM suvacarite na pajjavA savve' ityAdi gAthA kA bhAvArtha yahI pUrvokta rUpa se hai / -- - aba sUtrakAra aThArahavAM dvAra kahate haiM-mAmAyika jIva kaise prApta karatA hai to isake viSaya meM yaha kahA gayA hai ki manuSyatva AryakSetra, jAti, kula, rUpa Arogya, AyuSka, buddhi, dharmazravaNa, dharmAdhAraNa, zraddhA, aura saMyama ye 12 sthAna loka meM bahuta hI adhika durlabha haiM / inakI prApti hone para jIva sAmAyika ko pAtA hai / taduktam- mANussakhela jAI kularuvAroggamAuyaM buddhI' ityAdi gAthA dvArA yahI pUrvokta ne nahi. cAritrarUpa je sAmAyika che te paNa samasta dravyeAmAM te prApta thAya ja che paratu samasta pAMcamAM niha. dezivarati je che te na te sava kUkhyAmAM prApta thAya che ane na satra paryAyAmAM prApta thAya che. tahuta'-" savvagaya sammattaM suyacAritena pajjavA sabve" vagere gAthAnA bhAvAtha pUrvokta rUpamAM ja che. For Private And Personal Use Only have sUtrakAra aDhAramAM dvAra viSe kahe che. sAmAyika jIva kevI rIte prApta kare che, te A saMbaMdhamAM A pramANe kahevAmAM AvyuM che ke manuprbhutv yAryakSetra, lati, DuMga, 35, Arogya, AyuSNu, buddhi, dharma zravaNu dharmAvadhAraNa, zraddhA ane sayama A 12 thAnA leAkamAM ekadama dula`bha che. manI prApti thavArthI va sAmAyiune AMtare che tahutam - "mANussa kheta
Page #863
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra chAyA-mAnuSyakSetrajAtayaH kularUpArogyam AyuSkaM buddhiH / zravaNAvagrahazraddhA saMyamazca loke durla bhAni // 1 // iti / sAmAyikamAptau mAnuSyAdayo heturiti gAthAbhipAyaH / ityaSTAdazaM dvAram // 18 // tathA-tallabdhaM sAmAyika kiyaca kAlaM bhavatItyapi vaktavyam / yathA-samyakpazrutasAmAyikayolabdhimaGgIkRtya pUrva koTIpRthaktvAdhikAni SaSTisAgaropamANi utkRSTA sthiti bhavati / dezaviratisaviratisAmAyi. kayolabdhimaGgIkRtya dezonAM pUrva koTImuskRSTA sthitirbhavati / sAmAyikatrayasya labdhimAzritya jayanyA sthitirantamahataM bhavati / sarvaviratisAmAyikasya tu jaghanyAsthitirekasamayam, cAritrapariNAmArambhasamayAnandharame vAyuSkakSayasaMbhaghAta prakaTa kI gaI hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki sAmAyika kI prApti meM ye manuSyatva bhAdi hetu hote haiN| tathA sAmAyika kI sthiti kitanI hai yaha jo 19 vAM dvAra hai vaha bhI kahanA cAhiye-jaise-samyaktvasAmAyika aura zrutasAmAyika inakI labdhi kI apekSA ina donoM sAmAyikoM kI utkRSTasthiti pUrvakoTi pRthaktva adhika 66 sAgaropama pramANa hai| dezavirati, sarvaviratisAmAyikoM kI labdhi kI apekSA ina donoM sAmAyikoM kI utkRSTa sthiti dezona eka pUrva koTi kI hai| tathA sAmAyikatrayakI labdhi kI apekSA ina tInoM sAmAyikoM kI jaghanyasthiti aMgamuharta kI hai| sarvavirati sAmAyika kI jaghanya sthiti eka samaya kI hai| kyoM cAritrapariNAma ke Aramma ke samaya ke anantara hI AyuSka kSaya ho sakatA hai / upayoga kI apekSAjAI kularUvAroggamAuyaM buddhI" tyAta yA 19 me pAta pAta prakaTa karavAmAM AvI che tAtparya A pramANe che ke sAmAyikanI prAptimAM manuSyatva vagere badhAM hetu rUpa hoya che. tathA sAmAyikanI sthiti keTalI che. A je 19 muM dvAra che te paNa kahevuM joIe. jema samyaktva sAmAyika ane zruta sAmAyika emanI labdhinI apekSAe e banne sAmAyikonI utkRSTasthiti pUrva eTi pRthakRtva adhika 66 sAgaropama pramANa che. dezavirati ane sarvavirati sAmAyikonI labdhinI apekSA e bane sAmAyikonI ukaSTasthiti dezanA eka pUrvakeTinI che. tathA sAmAyikatrayanI labdhinI apekSAe traNa sAmAyikonI jaghanyasthiti antarmuhUrtAnI che. sarvavirati sAmAyikanI jaghanyasthiti eka samayanI che kema ke cAritra pariNAmanA AraMbhanA samayanI pachI ja AyuSkane kSaya thaI zake che. upaganI epekSA samasta AyuSko For Private And Personal Use Only
Page #864
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 847 vAt / upayogatAtu sarveSAM sAmAyikAnAm antarmuhUrta sthitiH / nAnAjIvAnAM tu sarvANi sAmAyikAni saddhiti / taduktam 'sammattassa suyassa ya, chAvaTThI sAgarokmAI ThiI / semANa punakoDI, desUNA hoi ukkosA // 1 // aMto muhuttamittaM, jahanno caraNamegasamayaM tu / uvaogaMtamuhuttaM, nAnAjIvANa savvaddhaM // 2 // chAyA-samyaktvasya zrutasya ca, SaTpaSTi sAgaropamANi sthitiH| zeSayoH pUrva koTI dezonA bhavati utkRSTA // 1 // antama harttamAtraM jaghanyatazcaraNamekasamayaM tu / upayogAdantamahatai, nAnAjIvAnAM saddhiA // 2 // iti / ityekonaviMzaM dvAram / tathA-samyaktvAdi sAmAyikAnAM vivakSitasamaye pratipayamAnakA pUrva patipannakAH prAtitAzca kati=kiyanto bhavantIti vaktavyam / yathA-kSetrapalyopamasyA. saMkhyeyabhAge yAvantaH pradezAstAvanta: samyaktvadezaviratisAmAyikayorekadA pratipadhamAnakA bhavanti / tatrApi dezaviratipratipadyamAnakApekSayA samyaktvapatisamasta sAmAyikoM ko sthiti antarmuharta kI hai / tathA nAnA jIvoM kI apekSA saca sAmAyikoM kI sthiti sarvAddhAkAla hai| taduktamsampattassa suyassaya' ityAdi gAthAoM kA artha yahI pUrvoktarUpa se hai| aba sUtrakAra 20 veM dvAra meM kaha rahe haiM ki samyaktva Adi sAmAyikoM ke vivakSita samaya meM pratipadyamAnaka, pUrvapratipannaka evaM prapatita jIva kitane hote haiM-so kSetra palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga meM jitane pradeza hote haiM utane pratipadyamAnaka jIva mamyaktvasAmAyika aura dezaviratisAmAyika ke eka kAla meM hote haiM inameM bhI dezavirati ke pratipattAoM-dhArakoM kI apekSA nIrithati antarmuhUrtanI che. tathA aneka prakAranA javenI apekSA sarva sAmAyionI sthiti saddhi che. tatam-"sammattassa suyassa ya" tyAdi gAthAone artha A pUrvoktarUpamAM hoya che. have sUtrakAra 20 mAM dvA2nuM kathana kahI rahyA che ke samyaktva vagere sAmayi. konA vivakSita samayamAM pratipadyamAnaka pUrva pratipannaka ane prapatita keTalA hoya che? kSetra palyopamanA asaMkhyAtamA bhAgamAM jeTalA pradezo hoya che, teTalA pratipadyamAnaka ja samyakatva sAmAyika ane dezavirati, sAmayikanA eka kALamAM hoya che. AmAM paNa dezaviratinA pratipattAo-dhArakonI apekSA For Private And Personal Use Only
Page #865
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogadvArasUtre padyamAnakA asaMkhyeyaguNA bodhyaaH| jaghanyapade yadi bhavettadA eko dvau vA / tathAsaMpattitacaturastrIkRta lokasyaikamAdezikIsaptarajju pramANA yA zreNi bhavati, tasyAH zreNerasaMkhyAtatame bhAge yAvanto nabhaHpradezA bhavanti, tAvanta ekakAle samyamithyAzrutabhedarahitasya sAmAnyenAkSarAtmakasya zrutasyotkRSTataH pratipadyamAnakA bhavanti, jaghanyatastveko dvau vaa| tathA-sarva viratisAmAyikasyaikakAle sahasra pRthaktvasaMkhyakA utkRSTataH pratipadyamAnakA bhavanti, jaghanyatastveko dvau vA / tathA-samyaktvadezaviratisAmAyikayoH pUrvapatipannakA ekasamaye jaghanyatautkRSTatavAsaMkhyeyA bhavanti / paraM jaghanyapadApekSayotkRSTapade vizeSAdhikAH mamyArava sAmAyika ke pratipattA-dhAraka asaMkhyAta guNe hote hai| jaghanya kI apekSA ye eka athavA do taka ho sakate haiM / tathA saMza. tita caturastrIkRta loka kI sAtarajjupramANa eka prAdezikI zreNI hotI haiN| usa zreNI ke asaMkhyAtaveM bhAga meM jitane nabhApradeza (AkAza) hote haiM utane pratipadyamAnaka jIva ekakAla meM samyaka zruta aura mithyAzruta ina bhedoM se rahita aise sAmAnya akSarazrutAtmaka zruta ke uskRSTa kI apekSA hote haiN| tathA-jaghanya kI apekSA eka, adhayA do taka hote haiN| tathA sarvavirati sAmAyika ke pratipattA-dhAraka jIva eka kAla meM utkRSTa kI apekSA sahasrapRthaktva taka hote haiN| evaM jaghanya kI apekSA eka athavA do taka hote haiM / tathA-samyaktvasAmAyika aura dezapirati sAmAyikoM ke pUrvapratipannaka jIva eka samaya meM kamase kama aura adhika se adhika asaMkhyAta hote haiN| parantu jaghanya asaMkhyAta kI apekSA utkRSTa samyaktva sAmAyikanA pratipattA-dhAraka asaMkhyAta gaNuM hoya che. jaghanyanI apekSA e eka athavA be sudhI thaI zake che. tathA saMvartita caturastrIkRta lekanI sAta rajupramANa eka prAdezika je zreNI hoya che, te zreNanA asaM. khyAtamAM bhAgamAM jeTalA nabha pradeza hoya che, teTalA pratipadyamAnaka che eka kALamAM sabhya zrata ane mithyAzrata A bhedethI rahita evA akSaro sAmAnya zrutAtmakazratanA utkRSTanI apekSAe hoya che. tathA jaghanyanI apekSAthI eka, athavA be sudhI hoya che. tathA sarvavirati sAmAyikanA pratipattA-dhAraka cha eka kALamAM utkRSTanI apekSAe sahastra pRthakatva sudhI hoya che. tathA jaghanyanI apekSAe eka athavA be sudhI hoya che. tathA samyakatva sAmAyika ane dezavirati sAmAyika e be sAmAyikonA pUrva pratipannaka ja eka samayamAM ochAmAM ochA ane vadhAremAM vadhAre asaMkhyAta hoya che. paraMtu For Private And Personal Use Only
Page #866
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam - pUrva pratipannakA bodhyAH / pratipadyamAnakA pekSayA svasaMkhyeyaguNAH / cAstrisAmAyikasya pUrva pratipannAstu saMkhyeyaguNAH / ete ca pratipadyamAnakApekSayA saMkhyeyaguNAH / tathA samyaGUmithyAbhedarahitasya sAmAnyato'kSarAtmakasya zrutasAmAyika syaikakA pUrvapratipannakA ghanasamacaturastrIkRtalokapatarasyAsaMkhyeya bhAgavarttinISu asaMkhyeyAsu zreNiSu yAvanto namaH madezAstAvanto bodhyAH / tathA cAritradezaviratisamyaktva sAmAyikebhyo ye prapatitAste samyaktvAdi sAmAyikAnAM pratipacamAnakebhyaH pUrvapratipanna kebhyazcAnantaguNAH / ayaM bhAvaH - cAritrasAmAyika asaMkhyAta kucha vizeSa adhika hotA hai / pratipatAoM-dhArakoM kI apekSA ye pUrvapratipannaka jo jaghanyapada meM kahe gaye haiN| asaMkhyAtaguNe adhika Ate haiN| cAritrasAmAyika ke pUrva niyamanaka jIva haiM ve saMkhyAtaguNe haiN| jo ye saMkhyAtaguNita kahe gaye haiM / ve cAritra sAmAyika ke pratipattA jIvoM kI apekSA jAnanA cAhiye / tathAsamyaka aura mithyA ina do vizeSaNoM se rahita sAmAnya akSarAtmaka sAmAyika ke ekakAla meM pUrvapratipannaka jIva utane hote haiM ki jitane nabhaHpradeza ghanasamacaturasrIkRta lokapratara ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahIM huI asaMkhyAtazreNiyoM meM hote haiM / tathA cAritrasAmAyika, dezaviratisAmAyika, samyaktva sAmAyika hana sAmAyikoM se jo jIva prapatita hue haiM ve samyaktva Adi sAmAyikoM ke pratipattA jIvoM kI apekSA tathA pUrva pratipanna ru jIvoM kI apekSA anaMtaguNe For Private And Personal Use Only 849 jaghanya asa khyAtanI apekSA utkRSTa asaMkhyAta kaIka vizeSAdhika Aya che. pratipattAe dhArAnI apekSAe pU pratipannaka je jaghanyapadamAM kahevAmAM Avela che, te asa khyAtagaNuA adhika hoya che. cAritrasAmAyikanA je pU patipatnaka jIve che te sakhyAta gaNA che. te je sa khyAta guNita kahevAmAM Avela che te cAritrasAmAyikanA pratipattA jIvAnI apekSAe jANavA joie. tathA samyak ane mithyA A be vizeSAthI rahita sAmAnya akSarAtmaka zruta sAmAyikanA eka kALamAM pUpratipannaka jIvA teTalA hAya che ke jeTalA nabhaHpradeza ghanasamacaturasrIkRta leAkaprataranA asa`khyAtamA bhAgamAM Avela asaMkhyAta zreNIomAM hAya che. tathA-cAritra sAmAyika, samyaktva sAmayika A sAmAyikAthI je jIvA prapatita thayelA che, te samyaphUla Adi sAmAyikAnA pratipattA jIvAnI apekSAthI ane pUrvapratipannaka jIvAnI apekSAthI ana'tagaNuA haiAya che. AnuM tAtparya A pramANe che kecAritra sAmAyikane prApta karIne je jIvA tenAthI apratita thai cUkayA che, te jIve. A samyaktva vigere sAmAyikanA pratijJA jIvAthI ane pUrva pratipannaka a0 107
Page #867
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir .. manuyogadArasUtra prApya ye tataH prapatitAste samyaktvAdi sAmAyikasya pratipadhamAnakebhyaH pUrvapratipannakebhyazcAnantaguNAH, dezaviratisAmAyikamapatitAstebhyo'saMkhyeyaguNAH, samyaktvApatitAH punastebhyo'saMkhyeyaguNAH, zrutamapatitA bhASAlavirahitAH pRthivyAdayastu tebhyo'nantaguNA iti / taduktam 'sammattadesavirayA, paliyassa asaMkhabhAgamettAo / sedI asaMkhamAgo, sue sahassaggaso viraI // 1 // sammattadesavirayA, paDivaNNA saMpaI asaMkhejjA / saMkhejjA ya caritte, tIsu vi paDiyA aNaMtaguNA // 2 // muyapaDivaNNA saMpai, payarassa asNkhejjbhaagmettaao| sesA saMsAratyA, suyapaDivaDiyA hu te savve // 3 // chAyA-samyaktvadezaviratAH plysyaasNkhyeymaagmaatraa| zreNirasaMkhyabhAgaH zrute sahasrAprazo viratiH // 1 // samyaktvadezaviratA: pratipannAH smptysNkhyeyaaH| saMkhyeyAzca cAritre triSvapi patitA anantaguNAH // 2 // zrutapratipannAH sampati pratarasyAsaMkhyeyabhAgamAtrAH / zeSAH saMsArasthAH zrutapatipatitAH khalu te sarve // 3 // iti viMzatitamaM dvAram // 20 // hote haiM / isakA tAtparya yaha hai-ki cAritra sAmAyika ko prApta karake jo jIva usase prapatita ho cuke haiM ve jIva isa samyaktva Adi sAmAyika ke pratipattA jIvoM se aura pUrvapratipannaka jIvoM se anaMtaguNe hote haiM dezaviratisAmAyika se jo prapatita hue haiM ve unase asaM. khyAtaguNe haiN| samyaktvasAmAyika se prapatita hue haiM ve unase asaM. khyAtaguNeM haiM, zrutasAmAdhika se prapanita aise bhASAlabdhi rahita jo jo pRthivyAdika jIva haiM ve unase anantaguNe haiN| taduktam-'sammatta. chathI anaMtagaNuM hoya che. dezavirati sAmAyikathI je prapatita thayelA che, teo tenAthI asaMkhyAta gaNuM che, samyaktva sAmAyikathI prapatita thayelA che, te temanAthI asaMkhyAta gaNa che, zrata sAmAyikathI prapatita evA bhASA labdhi rahita je pRthivyAdika je che, te temanAthI anaMtagaNu che. tadutama For Private And Personal Use Only
Page #868
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 851 tathA-sAntaraM-sahAntareNa vartate iti sAntaraM-kiya kAlAntaritaM sAmAyika bhavatIti ca vaktavyam / yathA-samyamithyAbhedarahite sAmAnye zrute jaghanyato'ntarmuhUrtamantaraM bhavati, utkRSTatastu anantaM kAlam / ayaM bhAvaH-kazcid dvIndriyAdirjIva sAmAnyenAkSarAtmakaM zrutaM labdhvA mRtaH pRthivyAdiSvantarmuhUrta sthityA mRto dvIndriyAdAvAgatya punarapi zrutaM labhate tatrAntamuhartamantaram / yaH punaHndriyAdi mataH pRthivyaptejovAyuvanaspatiSu punaH punarutpadyamAno'nantaM kAlaM tiSThati, desavirayA' ityAdi jo ye gAthAe~ kahIM haiM unakA yahI pUrvokta bhAva hai| isa prakAra yaha bIsavAM dvAra hai // 20 // aba sUtrakAra 21 veM dvAra meM yaha prakaTa karate haiM ki sAmAyika kA virahakAla kitanA hai ? kyoMki yaha bhI vaktavya hotA hai| jaise samyak aura mithyA ina vizeSaNoM le vihIna sAmAnya zruta sAmAyika meM jaghanya se antarmuhUrta kA antara hotA hai| aura utkRSTa se anaMtakAla kA / isakA tAtparya yaha hai-kAI dvIndriyAdi jIva sAmAnya se akSarAtmaka zruta ko prApta kara marA aura pRthivyAdikoM meM eka antarmuhattaM taka rahA phira vahAM se gayA-isa prakAra zrata kI prApti meM antarmuharta kA antara jAnanA cAhiye tathA koI dIndriya jIva mara kara pRthivI, ap tejaH vAyu evaM vanaspati ina pAMca sthAvaroM meM bAra 2 utpanna hotA huA vahAM anaMta kAla taka rahA-phira vahA~ se marakara vaha 'sammattadesavirayA' tyA 35mA 2 thaa| avAma mAvI cha tamanA mA pramANe ja pUrvoktarUpamAM bhAva che. A pramANe A 20 muM dvAra che. 20 have sUtrakAra 21 mA dvAramAM e vAta spaSTa kare che ke sAmAyikane virahakALa keTale che? kema ke A paNa vaktavya hoya che. jema samyaka ane mithyA A vizeSaNothI vihIna sAmAnya zrata sAmAyikamAM jaghanyathI anta na eTale taphAvata hoya che. ane utkRSTathI anaMtakALa jeTale taphAvata hoya che. AnuM tAtparya A pramANe che ke kaI paNa kIndriyAdi jIva sAmAnyathI akSarAtmaka butane prApta karIne maraNa pAmya ane pRthivyAdikamAM eka aMtamuhUrta sudhI rahyo tyArabAda tyAMthI eka muhUrta pachI maraNa pAmIne karI zrIndriya jIva thaye, A rIte mRtanI prAptimAM antarmuhUrtano taphAvata jANavo joIe. tathA keI dvIndriya jIva maraNa pAmIne pRthivI, apU, teja, vAyu ane vanaspati A pAMca sthAvaramAM vAraMvAra utpanna thate tyAM anaMta For Private And Personal Use Only
Page #869
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 852 anuyogadvArasUtre tataH punarAgatya dvIndriyAdiputpannaH zrutaM labhate, tatrAnantakAlamantaraM bhavati / ayamanantakAlo'saMkhyAtapudgalaparAvarttalakSaNo bodhya iti / yazca kila samyaka zrutaM prApya mRtaH pRthivyaptejo vAyuvanaspatiSu bhrAmyan bhrAmyana manuSyAdipratpanna: samyak zrutaM labhate, tatrAntarakAla utkRSTato dezonApArddhapudgalaparAvalakSaNo bodhyaH / tathA-samyaktvadeza viratisarvahiratisAmAthikAnAmantarakAlo jagha. nyato'ntarmuhAtmakaH, utkRSTatastu dezonApArdhapudgalaparAvartAtmakaH / samyaktvasamyakzruta-dezavirati-sarvavirati sAmAyikAnAmutkRSTata etAvAn antarakAla AzAtanAbahulAnAM jIvAnAM bhavatIti bodhyam / taduktampunaH dIndriya jIva ho gayA, isa prakAra zruna kI labdhi meM vaha utkRSTa antara anaMtakAla kA jAnanA cAhiye / yaha anaMtakAla kA antara asaMkhyAta pudagala parAvartanarUpa hotA hai, aisA jAnanA caahiye| tathA jo jIva samyak zruta ko prAptakara maratA hai aura vaha pRthivyAdika pAMca sthAvaroM meM bAra 2 utpanna hoto huA phira manuSyAdikoM meM utpanna ho jAtA hai| aura vahAM punaH samyak zruta ko prApta karatA hai-isa prakAra samyakazruta kI punaH prApti meM antara kAla utkRSTa se dezonapArddha pudgala parAzrtanarUpa hotA hai / tathA samyaktvadezavirati, sarvavirani. ina sAmAyikoM kA antarakAla jaghanya se antarmuhataM kA, aura utkRSTa se dezonaapArddha pudgala parAvartanarUpa hotA hai| samyaktva sAmAyika, samyakazrutasAmAyikadezaviratisAmAyika, aura sarvaviratisAmAyika ina sAmAyikoM kA utkRSTa se itanA baDA bhArI kALa sudhI rahyo pachI tyAMthI maraNa pAmIne pharIthI hIndriya jIva thaI gaye, A rIte zrutanI labdhimAM te utkRSTa aMtara anaMtakALa pramANa jANavuM joIe. A anaMtakALa eTale taphAvata asaMkhyAta pudgala parAvartarUpa hoya che, Ama jANavuM joIe. tathA je jIva samyapha zratane prApta karIne maraNa pAme che. ane te pRthivyAdika pAMca sthAvaromAM vAraMvAra uptanna thate manuSyAdikamAM utpanna thaI jAya che ane tyAM pharI samyak bhutane prApta kare che, A rIte samya zratanI punaHprAptimAM aMtarakALa utkRSTathI dezana apAddha pudgala parAvarta rUpa hoya che. tathA samyaktva. dezavirati, sarvavirati A sAmAyikane aMtara kALa jaghanyathI antamuhUrtane ane utkRSTathI dezane apAddha pugala parAvarta rUpa hoya che. samyaktva sAmAyika, samyak zrutasAmAyika dezaviratisAmAyika ane sarvaviratisrAmAyika A sAmAyikane utkRSTathI ATale For Private And Personal Use Only
Page #870
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAra nirUpaNam , 'kAlamataM ca sura, advApariyahao ya deNo / AsANavalA, ukkosamaMtaraM hoI // 1 // micchayasvaNassa - kAlo sesassa sesasANNo / dIrNa bhiNamuttaM savvaisimigajIvassa || || chAyA - kAlamanantaM ca zrute, addhAparivarttakaca dezonaH / AzA tanAba hulAnAm, utkRSTamantaraM bhavati // 1 // mithyAtA vanaspatikAlaH zeSasya zeSasAmAnyaH / hInaM bhinnamuhUrtta sarveSAmikajIvasya || 2|| iti // ityekaviMzatitamaM dvAram // 21 // tathA - avirahita=nirantaraM kiyantaM kAlaM sAmAyika pratipattAro bhavantItyapi vaktavyam / yathA samyaktva sAmAyikayornirantaraM pratiSatAro'gAriNaH AbalikA'saMrUpeyabhAgakAlaM yAvaduSTato bhavanti / dezaviratisarvaviratisAmAyi kayo nirantaraM pratipacArastUtkRSTato'STasamayAn yAvad bhavanti / jaghanyatastu sarveSAM sAmAvikAnAM pratipattAro dvau samayau yAvadbhavanti / taduktam - antarakAla AzAtanA bahula jIvoM kA huA karatA hai / aisA jAnanA cAhiye / taduktam' kAlamaNataMca sue' ina do gAthAoM kA bhAvArtha yahI pUrvokta rUpa se hai / isa prakAra yaha 21 vAM dvAra hai / 853 aba isa 22 veM dvAra meM sarakAra yaha kaha rahe haiM ki sAmAyika kA nirantarakAla kitanA hai ? jaise samyaktva sAmAyika aura sAmAyika ina do sAmAyikoM ke pratipattA agArI gRhasthajana nirantara utkRSTa se AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAgakAla taka hote haiN| dezavirati, sarvavirati ina do sAmAyikoM ke pratipattA bhavyajIva, nirantara utkRSTa se ATha samaya taka hote haiM / jaghanya se to samasta sAmAyikoM ke pratipattA dA samaya taka nirantara bane rahate haiM / taduktam mATe aMtarakALa AzAtanA bahula jIveAnA thAya che. ema jANavuM joie. tahutabh-'kAlamaNataM ca sue' mA me gAthA mono bhAvArtha hI pUrvetazyamAM che. A pramANe A 21 mu' dvAra che. For Private And Personal Use Only have A 22 mAM dvAramAM sUtrakAra kahI rahyA che ke sAmAyikane nira'tarakALa keTaleA che? jema samyaktva sAmAyika ane zruta sAmAyika ee banne sAmAyikonA pratipattA agArI gRhasthajana nira'tara utkRSTathI Avali kAnA asa'khyAtamA bhAga kALa sudhI hAya che, dezavirati, savirati, e ane sAmAyikonA pratipattA bhavya jIva nira'tara utkRSTathI ATha samaya sudhI hAya che. jaghanyathI teA samasta sAmAyikonA pratipattA e samaya sudhI nira Mtara
Page #871
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre 'sammasuya agArINaM, AvaliyaasaMkhabhAgamettA u / aTThasamayA caritte, samvesu jahaNNa do samayA // 1 // ' chAyA-samyaktvazrutAgAriNAm AvalikA'saMgyabhAgamAtrAstu / aSTasamayAzcAritre sarveSu jaghanyato dvau samayau / / 1 // iti / iti dvAviMzatitamaM dvAram // 22 // tathA-kiyada bhavaparyantamekajIvaH sAmAyikacatuSTayaM pratipadyate ityapi vaktavyam / yathA-kSetrapalyopamasyAsaMkhyeyabhAge yAvanto namaHmadezAstAvad bhavaparyantamutkRSTataH samyaktvasAmAyika dezaviratisAmAyikaM ca jIvaH pratipadyate, jaghanyatastveka bhavam / tataH paraM sidhyati / atra samyaktvasAmAyikamatipattu bhavAsaMkhyeyakAd dezaviratisAmAyikAtipattubhava saMkhyeyaka laghutaraM bodhyam / cAritra'sammasuyabhagArINa' ityAdi gAthA kA bhAvArtha yahI pUrvoktarUpa se hai| yahAM gAthA meM cAritrapada se dezavirati, sarvavirati ye do somAyika liye gaye haiM / isa prakAra yaha 22 vAM dvAra hai| tathA-isa 23 veM dvAra meM sUtrakAra yaha kaha rahe haiM ki-kitane bhava meM ekajIva cAroM sAmAyikoM kA pratipattA hotA hai-jaise-kSetrapalyo. pama ke asaMkhyAtaveM bhAga meM jitane nabhaHpradeza hote haiM utane bhava meM uskRSTa se samyaktvasAmAyika, aura dezaviratisAmAyika kA eka jIva pratipattA hotA hai aura kama se kama eka jIva meM phira isake bAda vaha siddha ho jAtA hai| yahA~ sampatvasAmAyika ke pratipattA ke asaMkhyAta bhavoM kI apekSA se dezaviratisAmAyika ke pratipattA ke asaMkhyAta bhava laghutara hote haiM aisA jAnanA cAhiye / eka jIva manI 27 cha. tatam-'sammasuyaagArINaM' tyA pAyAno mApA mera pUrvokta rUpamAM ja che. ahIM gAthAmAM cAritrapadathI dezavirati, sarvavirati e be sAmAyike grahaNa karavAmAM AvyA che. A pramANe A 22 muM dvAra che. tathA A 23 mAM kAramAM sUtrakAra Ama kahe che ke keTalA bhavamAM eka jIva cArecAra sAmAyikane pratipattA hoya che. jema kSetra 55manA asaMkhyAtamAM bhAgamAM jeTalA nabhaHpradezo hoya che, teTalA bhavamAM utkRSTathI samyaktva sAmAyika ane dezavirati sAmAyikano eka jIva pratipattA hoya che ane kamamAM kama eka bhavamAM hoya che. tyArabAda te siddha thaI jAya che. ahIM samyaktva sAmAyikanA pratipattAnA asaMkhyAta bhavanI apekSAe deza virati sAmAyikanA pratipattAnA asaMkhyAtabhava laghutara hoya che. Ama jANavuM For Private And Personal Use Only
Page #872
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAra nirUpaNam 855 1 sAmAyikamatipattA tu aSTa bhavaparyantamutkRSTato bhavati, jaghanyatastvekam / tataH paraM sidhyati / zrutasAmAyikapratipattA utkRSTato'nantabhavAn bhavati / idaM mithyAzrutApekSA bodhyam / jaghanyatastvekaM bhavam / tataH paraM sidhyatIti / taduktam'sammata desariyA, paliyamsa asaMkhabhAgamettA u / aTThabhavA u carite, anaMtakAlaM ca suyasamae // 1 // " chAyA - samyaktva deza viratAH palyasyAsaMkhyabhAgamAtrAstu | aSTabhavAMstu caritre anantakAlaM ca zrutasamaye // 1 // iti // // iti trayoviMzatitamaM dvAram ||23|| tathA - AkarSa := ekasmin bhave nAnAbhaveSu vA punaH punaH sAmAyikasya grahaNaMpratipattiriti yAvat sa cApi vaktavyaH / yathA - samyaktvazruta deza viratisAmA yikAnAmekabhave utkRSTataH sahasrapRthaktvasaMkhyakA AkarSA bhavanti / sarvaviraticAritra sAmAyika kA pratipasA utkRSTa se ATha bhava aura jaghanya se eka bhava meM hotA hai, isake bAda vaha siddha ho jAtA haiM / eka jIva zruta sAmAyika kA pratipattA utkRSTa se ananta bhavoM meM hotA haiM / yaha mithyAzruta kI apekSA jAnanA cAhiye / tathA jaghanya kI apekSA vaha eka bhava meM zrutasAmAyika kA pratipattA hotA hai / isake bAda vaha siddhaho jAtA hai / taduktam- 'sammata desavirayA' ityAdi gAthA kA bhAvArtha yahI pUrvoktarUpa se hai / isa prakAra yaha 23 vAM dvAra hai / 1 tathA - AkarSa kA bhI kathana karanA cAhiye - ekabhava meM athavA anekabhavoM meM bAra 2 sAmAyika kA grahaNa karanA isakA nAma AkarSa hai| jaise - samyaktva sAmAyika, zrutasAmAyika, dezaviratisAmAyikoM ke AkarSa ekabhava meM utkRSTa se sahasrapRthaktva hote haiM / srvvirtijoIe. eka jIvana cAritrasAmAyikanA pratipattA utkRSTathI ATha bhavamAM ane jaghanyathI ekalavamAM hoya che. tyArabAda te siddha thaI jAya che. eka jIva zrutasAmAyikanA pratipattA utkRSTathI anaMtabhavAmAM hAya che. A mithyAzrutanI apekSA jANavu' joIe. tema ja jaghanyanI apekSA te eka bhavamAM zrutasAmAyikanA pratipattA haiAya che. tyArabAda te siddha thai jAya che. taduutm -'sammatta dekhavirayA' ityAhi gaathaan| bhAvAya A pramANe pUrvokta rUpamAM ja che. A pramANe A 23 muMdvAra che. tathA AkaSakanuM kathana karavu joI e eka bhavamAM athavA aneka bhavAmAM vAravAra sAmAyikanuM aNu karavuM te AkarSIka che. jema samyaktva sAmAyika, vaizivarati sAmAyika A traNa sAmAyikAnA AkaSaka eka bhavamAM For Private And Personal Use Only
Page #873
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre sAmAyikasya tUSkRSTata ekasmin bhave zatapRthaktvasaMkhyakA aakrssaaH| jaghanyataratvekasmin bhave sarveSAM sAmAyikAnAM eka AkarSoM bodhyaH / tathA-samyaktvadezaviratisAmAyikayo nAmaveSa kRSTato'saMkhyeyasahasrapRthaktvasaMkhyakA AkarSA bhvnti| sarvaviratisAmAyikasya nAnAbhaveSu sahasrapRthaktvasaMkhyakA utkRSTata AkarSAH, sAmAnyenA'kSarAtmakasya zruta sAmAyikasya tu nAnAbhavetkRSTato'nanta saMkhyakA AkarSA bhavantIti / taduktam "tiNhaM sahassapuhattaM, sayaM puhuttaM ca hoi viriie| egabhave AgarisA, evaiyA huMti nAyayA // 1 // doNDapuhuttamasaMkhA sahassapuhuttaM ca hoi viraIe / nANabhave AgarisA, sue aNaMtA uNAyabvA // 2 // " chAyA-trayANAM sAraMpRthaktvaM zataM pRthaktvaM ca bhavati virte| ekameva AkarSAH etAvanto bhavanti jJAtavyAH // 1 // dvayoH pRthaktvamasaMkhyAH sahasrapRthaktvaM ca bhavati virte| nAnAbhaveSvAkarSAH zrute anantAstu jJAtavyAH ||2||iti|| ||iti catuvizatitamadvAram // 24 // sAmAyika ke AkarSa utkRSTa se ekabhava meM zatapRthaktva hote haiN| jaghanya se samasta sAmAyikoM kA AkarSa ekamava meM eka hI hotA hai| tathA-samyaktvasAmAyika, aura dezaviratisAmAyika ina do sAmAyikoM ke AkarSa nAnA bhavoM kI apekSA utkRSTa se asaMkhyAta sahasrapRthaktva hote haiM |srv viratisAprAdhika ke nAnAbhavo kI apekSA utkRSTa se AkarSasahasrapRthaktva hote haiN| sAmAnya se akSarAtmaka zruta sAmAyika ke AkarSaka bhavoM meM utkRSTa rUpase hote haiM / taduktam - 'tihaM sahassapuhattaM' ityAdi ina do gAthAoM kA artha yahI pUrvokta rUpa se haiN| isa prakAra yaha 24 vA dvAra hai| utkRSTathI sahastra prathakRtva hoya che. sarvavirati sAmAyikanA AkarSe utkRSTathI eka bhavamAM zatapRthakatva hoya che. jaghanyathI samasta sAmAyikonA AkarSa eka bhavamAM eka ja hoya che. tathA samyaktva sAmAyika ane dezavirati sAmAyika e bane sAmAyikanA AkarSo aneka prakAranA jInI apekSAe utkRSTathI asaMkhyAta saha pRthakva hoya che. sarvavirati sAmAyikanA aneka bhavanI apekSAe utkRSTa AkarSa sahaapRthakRtva hoya che. sAmAnyathI akSarAtmaka kRtasAmAyijnaa 5 bhane somai pRSTa 35thI mata DAya che. tata-tiNhaM sahassa puhattaM' tyAdi se anna aayaamon| ma mA pUrvarita 35i n cha. mA pramANe mA 24 bhu dvAra che. For Private And Personal Use Only
Page #874
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 857 ___ tathA-sparzIvaktavyaH, arthAt-sAmAyikavantaH kiyata kSetra spRzantIti vakadhyam / yathA-samyaktvasarvaviratisAmAyikavanto jIvAH kevalisamudghAtAvasthAyAmutkRSTato niravazeSa loka pratipadezavyAptyA'saMkhyeyapradezAtmakamapi loka spRzanti, jaghanyatastu lokasyA'saMkhyeyabhAgaM spRzanti / tathA-zrutasAmAyikavantaH kecit anuttaramurecilikAgalyA samutpannAzcaturdazarajjvAtmakasya lokasya ca ekarajjupamANazcaturdazo bhAgastaM saptaguNitam arthAda-saptarajjvAtmakaM lokabhAgaM spR. zanti / tathA-kecit samyagdRSTizrutajJAninaH pUrva baddhanArakAyuSkAH pazcAd virAdhitA'tyaktasamyaktvAH SaSThapRthivyAmilikAgatyA samutpadyante, te hi lokasya tathA-sAmAyipha kA-arthAt sAmAyikavAloM kA sparza bhI kahanA cAhiye-arthAt sAmAyikavAle jIva kisane kSetra kA sparza karate haiM-- yaha bhI kahanA cAhiye-jaise-samyaktva sAmAyikathAle jIva aura sarva virati sAmAyikavAle jIva kevalI samudghAta kI avasthA meM pratipradeza meM vyApta ho jAne ke kAraNa utkRSTarUpa se samasta loka ko-asaM. khyAta pradezAtmaka bhI lokAkAza ko chUte haiN| tathA jaghanya rUpa se ve loka ke asaMkhyAtaveM bhAga kA sparza karate haiN| tathA-zrutasAmayikazAlI kitaneka jIva anuttaravAsI devoM meM ilikA gati se utpanna hokara 14 rAjU pramANa loka ke sAta rAjU pramANa loka bhAga kA sparza karate haiN| tathA kitaneka samyagdRSTi zrutajJAnI ki jinhoMne pahile nAraka kI Ayu kA baMdha kara liyA hai aura bAda meM jinhoMne virAdhita hue samyakrava ko chor3A nahIM hai aise jIva marakara ilikA gati se chaThI pRthivI tathA sAmAyika eTale ke sAmAyikavALAonA sparza viSe paNa kahevuM joIe. eTale sAmAyikavALA ja keTalA kSetrane sparza kare che. A viSe paNa kahevuM joIe. jema samyaktva sAmAyikavALA jI ane sarvavirati sAmAyikavALA jI kevalI samudaghAtanI avasthAmAM pratipradezamAM vyApta thaI javA badala utkRSTarUpathI samasta lekane asaMkhyAta pradezAtmaka paNa kAkAzane sparze che. tathA jaghanya rUpathI te lekanA asaMkhyAtamAM bhAgane sparze che. tathA zratasAmAyikazAlI keTalAka jIve anuttaravAsI devamAM IlikA gatithI 14 rAju pramANa lekanA sAta rAju pramANa loka bhAgane sparze che. tathA keTalAka samyagdaSTi kRtajJAnI ke jemaNe pahelAM narakAyune baMdha karI lIdhuM che ane tyArabAda jemaNe virAdhita thayela samyaktvane tyajI dIdhela nathI, evA che a0 108 For Private And Personal Use Only
Page #875
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - anuyogadvArasne pazcacaturdazabhAgAn pazcarajjUH spRzanti / tathA dezavirati sAmAyikavanto'cyuta. sureSu ilikAgatyA samutpanA lokasya paJca caturdazabhAgAnpazcarajjUH spRzanti, zeSadevalokeSu samutpannA lokasya dve rajjU trisroraujUzcatasro vA rajjUH spRzantIti / taduktam - sammattacaraNasahiyA, saba loga phusai nirabase / satta ya caudasabhAe, paMca ya muyadesaviraIe // 1 // chAyA-samyaktvacaraNasahitAH sarva loka spRzanti niravazeSam / sapta ca caturdazabhAgAn paJca ca zrutadezaviratyoH ||1||iti / uparyukteSu vastuSu ye gAthAyAM nopalabhyante, te ca zabdasaMgRhItA bodhyA iti / iti paJcaviMzatitamaM dvAram // 25 // meM utpanna hokara 5 pAMca rAjU pramANa loka sparza kartA mAne jAte haiN| tathA-dezavirati sAmAyika ko dhAraNa karanevAle jIva acyutasuroM meM ilikA gati se utpanna hokara loka ke pAMca rAjU pramANa kSetra kA sparza karanevAle hote haiN| zeSadeva lokoM meM utpanna hue ye jIva loka ke do rAjU pramANa kSetra kA, tIna rAjU pramANa kSetra kA athavA cAra rAjU pramANa kSetra kA sparza karate haiN| taduktam-'sammattacaraNasahiyA' ityAdi, isa gAthA kA artha yahI pUrvokta rUpa se hai / uparyukta kathana ke viSaya meM jo bAta gAthA meM upalabdha nahIM hotI hai vaha yahAM 'ca' zabda se saMgRhIta huI hai aisA jAnanA cAhiye / jaise do rAjU tIna rAjU athavA cAra rAjU sparza karane kA kathana isa gAthA meM nahIM AyA hai, so yaha kathana yahAM 'ca' zabda se kahA gayA hai, aisA samajha lenA cAhiye / isa prakAra yaha paccIsavAM dvAra hai| maraNa pAmIne IlikA gatithI chaThThI pRthivImAM utpanna thaIne paMca rAju pramANa lekane sparza karanAra manAya che. tathA dezavirati sAmAyikane dhAraNa karanArA ja amRta suzamAM IlikA gatithI utpanna thaIne lekanA be rAju pramANa kSetrane 55 42 che. tadutam-'sammattacaraNamahiyA' ityAdi thaan| artha A pUrvokta rUpamAM ja che. uparyukta kathananA saMbaMdhamAM je vAta gAthAmAM upalabdha thatI nathI te ahIM "ja' zabdathI saMgRhIta thayela che. Ama jANavuM joIe. jema be rAju, traNa rAju athavA cAra rAju sparza thavAnuM kathana A gAthAmAM Avela nathI, te A kathana ahIM "' zabdathI kahevAmAM Avela che. Ama samajI levuM joIe. A pramANe A 25 muMkAra che, For Private And Personal Use Only
Page #876
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 248 anugamanAmAnuyogadvAranirUpaNam 859 tathA-sAmAyikasya niruktiH nizcitokti vktvyaa| taduktam "sammadihi amoho, so hI sambhAvadasaNaM bohii| avivajjao sudiTThi, tti evamAI niruttAI // 1 // " chAyA-samyagdRSTiramohaH zodhiH sadbhAvo darzanaM bodhiH / __ aviparyayaH sudRSTirityevamAdIni nAmAni ||1||ityaadi| ||iti SaDviMzatitamaM dvaarm||26|| iti paviMzati dvArAtmakasya gAthAdvayasya saMkSepArthaH ___ itthaM ca upodghAtaniyuktyanugamo nirUpito bhavatIti sUcayitumAha-'sa eSa upodghAtaniryuktyanugama iti ||muu0 248 // atha sUtrasparzakaniyuktyanugamaM nirUpayati mUlam-se kiM taM suttapphAsiyanijjutti aNugame ? suttapphAsiyanijjutti aNugame-suttaM uccAreyavvaM akkhaliyaM amiliyaM avacAmeliyaM paDipuNNaM paDipuNNaghosaM kaMTroTravippamukaM guruvynnovgyN| tao tattha Nanihiti sasamayapayaM vA parasamayapayaM chabbIsaveM dvAra meM sAmAyika kI nirukti karanA cAhiye-nizcita ukti kA nAma nirukti hai| taduktam-'sammadidi amoho' ityAdi gAthA kA bhAvArtha-yaha hai ki 'samyagdRSTi, amoha, zodhi, sadbhAva, darzana, bodhi, aviparyaSa sudRSTi ityAdi ye nAma eka sAmAyika ke hai| yaha 26 vAM dvAra hai / isa prakAra yaha do gAthAoM kA saMkSepArtha hai| isa prakAra se upodghAta niyuktyanugama kA yaha nirUpaNa hai / yahI bAta (se taM uvagghAya nijjutti aNugame) isa sUtra pATha dvArA sUtrakAra ne prakaTa kI haiM / sU0 248 // 26 mAM dvAramAM sAmAyikanI nirukita kahevI joIe. nizcita uktine nAma nihita che. tadutama-sammadiTThi amoho' tyA mAthA mApA / pramANe cha , 'sa5 STa, sabhA, zadhi, samAva, zana, mAdhi, bhvi5rthaya, sudaSTi ityAdi, A nAme eka sAmAyikanA che, A 26 muM dvAra che. A pramANe be gAthAone saMkSepArtha che. A pramANe upaghAta niyaMkatyanuaabhnu mA ni354 cha. 4 pAta (se taM uvagyAyanijjuttiaNu game) // sUtrapATha vaDe sUtrakAre prakaTa karI che. sUtra-248 For Private And Personal Use Only
Page #877
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 860 anuyogadvArastra vA baMdhapayaM vA mokkhapayaM vA sAmAyiyapayaM vA No sAmAiya payaM vaa| tao tammi uccArie samANe kesiM ca NaM bhagavaMtANaM kei asthAhigArA ahigayA bhavaMti, kei atthAhigArA aNahigayA bhvNti| tao tesiM agahigayANaM-ahigamaNaTTAe payaM paeNaM vannaislAmi--saMhiyA ya payaM ceva, payattho pyviggho| cAlaNA ya pasiddhI ya, chanvihaM viddhi lakkhaNaM // " se taM suttapphAsiyanijjutti annugme| se taM nijjuttiannugme| se taM aNugame ||suu0 249 // ___ chAyA-atha ko'sau sUtrasparzakaniyuktyanugamaH ? mUtrasparzakaniyuktya nugamaH-sUtram uccArayitavyam askhalitam amIlitam avyatyAneDitaM pratipUrNa pratipUrNaghoSa kaNThoSThavipramukta guruvAcanopagatam / tatastatra jJAsyate svasamayapadaM vA parasamayapadaM vA bandhapadaM vA mokSayadaM vA sAmAyikapadaM vA no sAmAyikapadaM caa| tatastasmin uccArite sati keSAM ca khalu bhagavatAM kecit arthAdhikArAH adhigatA bhavanti, kecit arthAdhikArA anadhigatA bhavanti / tatasteSAm ana. dhigatAnAm adhigamanAthaM padaM padena varNayiSyAmi-'saMhitA ca padaM caiva, padArtha padavigrahaH / cAlanA ca prasiddhizca. SaDvidha viddhi lakSaNam // " sa epa sUtrasparzaka niyuktyanugamaH / sa eSa niyukta ynugmH| sa eSo'nugamaH // 50 249 // TIkA-'se ki taM' ityAdi ziSyaH pRcchati-atha ko'sau sUtrasparzakaniyuktyanugamaH ? iti / uttarayatisUtrasparzakaniyuktyanugamaH-sUtraM spRzatIti sUtrasparzikA, sA cAsau niyukti aba sUtrakAra sUtrasparzaka niyukti anugama kA nirUpaNa karate haiM'se kiM taM suttapphAsiya' ityAdi / zabdArtha-ziSya pUchatA hai-ki (se ki taM suttaphAsiyanijjuttiaNu. game ?) he bhadanta ! vaha pUrvapakrAnta strasparzakaniyukti anugama kyA hai ? have sUtrakAra sUtra sparzaka niryukti anugAmanuM nirUpaNa kare che'se ki taM suttaphAsiya' ityAdi / zAya:-ziSya prazna pare hai (se ki taM suttapphAsiya nimjutti aNugame ?) 3 RE ? te pU ta sUtra254 niyuti anurAma zuche! For Private And Personal Use Only
Page #878
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 249 sUtrasparzakaniyuktyanugamanirUpaNam 861 ati sUtrasparza kaniyuktistasyAstadrUpo vA 'nugamaH-evaM vijJeyaH, yathAhi-sUtram uccArayitavyam , kathamuccArayitavyam ? ityAha-askhalitam amIlitam avyatyA. preDitam patipUrNa pratipUrNaghoSaM kaNThoSThavipramuktamiti / askhalitAdipadAnAmoM'traiva dravyAvazyakapastAve nirUpitastathaivAtrApi bodhyaH / askhalitAdipadaiH sUtradoSa uttara--( suttapkAsiyanijjutti aNugame) sUtrasparzakaniyukti anugama meM sUtra kI sparzakaranevAlI niyukti kA vyAkhyAna kiyA jAtA hai| isaliye isakA nAma sUtrasparzakaniyukti anugama aisA huA hai| athavA-sUtrasparzakaniyukti anugama meM sUtra ko sparza karanevAlA niyuktirUpa anugama hotA hai| isaliye isakA nAma sUtrasparzaka niyuktianugama hai / yaha isa prakAra se jAnanA cAhiye-(suttaM uccAreyanva) isameM sarva prathama sUtrakA uccAraNa kiyA jAtA hai-isake uccAraNa karane kI vidhi isa prakAra se hai| (akkhaliyaM amiliyaM, avaccAmeliyaM, paDipuNNaM, paDipuNNaghosaM kaMTroDhaviSpamukke, guruvAyaNovagayaM) sUtra kA uccAraNa askhalita ho, amIlita ho, vyatyAdaMDita ho, pratipUrNa ho, pratipUrNaghoSavAlA ho, kaMThoSTaviSamukta ho, tathA guruvacanopagata ho / ina askhalita Adi padoM kI vyAkhyA isI Agama meM dravyAvazyaka ke prakaraNa meM kI jA cukI hai| so usI prakAra se yahAM para bhI vahI vyAkhyA saMgata kara lenI cAhiye / askhalita Adi padoM se sUtra uttara:--(suttapphAsiyanijjutti aNugame) sUtra:5za niyuti manugamamA sUtrane sparza karanArI niyuktinuM vyAkhyAna karavAmAM Ave che. ethI AnuM nAma sUtraparNakaniyukti anugama A pramANe che. athavA sUtrasparzaka niyukti anagamamAM sUtrane sparza karanAra niyukti rUpa anugama hoya che, ethI AnuM nAma sUtrasparza kaniryukti anugama che. mA pramANe vule (suttaM uccAreyavvaM) mena syAnI vidhi mA pramANe che. (akkhaliya amiliya' avaccAmeliya paDipuNNaM, paDipuNNA. ghosaM kaMThoTavippamukkaM, guruvAyaNovagaya) sUtranu upyAraya samAsata te heya, amIlita heya, avyatyAgraMDita haya, pratipUrNa haya, pratipUrNa zeSa yukta hoya, kaThaNa vipramukta hoya, tathA guruvacane pagata hoya. A akhalita vagere padonI vyAkhyA A AgamamAM ja dravyAvazyakanA prakaraNamAM spaSTa karavAmAM AvI che. te jijJAsuo tyAMthI jANIne ahIM tenI saMgati besADI leze. For Private And Personal Use Only
Page #879
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre parihAra uktH| eSAmupalakSaNatvAdito'nyo'pi mUtradopaparihAro bodhyaH / yathA hi 'appaggaMdhamahatyaM, battIsAdosavirahiyaM jaM ca / lakkhaNajutaM sunaM, aTThahi ya guNehi upaveyaM // chAyA--alpagranthamahArtha, dvAtriMzadoSavirahitaM yacca / lakSaNayuktaM sUtram , aSTabhizca guNairUpetam ||iti|| ayaM bhAvaH-alpagranthamahArtham- alpagrandhaM ca tad mahAtha ceti alpagranthamahArtham'utpAdavyayadhrauvyayukta sat' ityAdi sUtram alpagrantha mahArya ca bhavatItyarthaH / tathA-yacca dvAtriMzaddoSarahitaM bhavati tat sUtraM bhavati / sUtra hi dvAtriMzadopairjitaM sUtraM bhavati te dvAtriMzadoSAH ke ? iti jijJAsA saMbhavedatastAnAha "aliyamubaghAyajaNayaM niratyagamapatthayaM chalaM duhilaM / nissAramahiyamUrNa puNaruttaM vAhayamajuttaM // 1 // doSoM kA parihAra kiyA jAtA hai| ye saba askhalita Adi pada upalakSaNarUpa haiM / isaliye inase aura bhI jo koI sUtra saMbandhI doSa hote haiM-unakA bhI parihAra ho jAtA hai / sUtrakAroM ne sUtra ke lakSaNa meM yaha kahA hai ki sUtra grantha kI apekSA to alpa ho-alpa akSaravAlA ho-parantu arthakI apekSo vaha mahAn ho-bahuta adhika vistAravAlA ho / tathA 32 jo sUtra ke doSa hai| unase bhI vaha rahita ho / granthakI apekSA alpa akSaravAlA hokara bhI artha kI apekSA mahAn sUtra jaise 'utpAdavyayaprauvyayukta sat' yaha hai / isI prakAra se aura bhI aneka sUtra haiM / jina 32 doSoM se varjita sUtra hotA hai, ve 32 doSa ye haiM-'ali. yamuvadhAyanaNaya ityAdi / inakA nAmanirdeza ina cAra gAthAoM meM asmalita vagere padethI sUtrane parihAra karavAmAM Ave che. A sarva akhalita vagere pade upalakSaNa rUpa ja che. ethI emanAthI paNa je kaMI sUtra saMbaMdhI deSa hoya che, temane paNa parihAra thaI jAya che. sUtra lakSaNamAM A pramANe kahyuM che ke sUtra granthanI apekSAe te alpa hoya a5 akSara yukta hoya paraMtu arthanI apekSA te mahAna hoya, bahu ja vadhAre vistAra yukta hoya. tathA 32 je sUtranA de che, temanAthI paNa te rahita hoya, granthanI apekSA apAzcarathI yukta hovA chatAMe arthanI apekSAe mahAna sUtranI 2ma "utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat" 2mA cha. 241 pramANe mI paNa ghaNAM sUtra che. je 32 deSavarjita sUtra hoya che, te 32 deze A pramANe cha:-" aliyamuvaghAyajaNaya " tyAdi memanA nAmApa mA thAre yAra For Private And Personal Use Only
Page #880
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 21 anuyogacandrikA TIkA satra 249 sUtrasparzakaniyuktyanugamanirUpaNam 863 kamabhinnavayaNabhinne, vibhattibhinnaM ca liMgabhinna ca / agabhiDiyamapayameva ya, sabhAvahINaM vavahiyaM ca // 2 // kAlajaticchavidoso, samayaviruddhaM ca vayaNamittaM c| asthAvattI doso, havai ya asamAsadoso ya // 3 // uvamArUvagadoso, nisapayastha saMghidoso ya / ee ya muttadosA, battIsA huMti nAyavvA // 4 // " chAyA-alIkamupaghAtajanakaM nirarthakamapArthakaM chalaM duhilam / nissAramadhikamUnaM punaruktaM vyAhatamayuktam // 1 // kramabhinavacanabhinne vibhaktibhinnaM ca liGgabhinnaM ca / anabhihitamapadameva ca svabhAvahInaM vyavahitaM ca // 2 // kAlayatinchavidoSaH samayaviruddhaca bacanamA c| arthApattidoSo bhavati cAsamAsadoSazca // 3 // upamArUpakadoSo nirdezapadArthasandhidoSazca / ete tu sUtradoSA dvAtriMzad bhavanti jJAtavyAH ||4||iti|| isa prakAra kiyA gayA hai-(1) alIkadoSa, (2) apaghAtajanaka doSa, (3) nirarthaka doSa, (4) apArthaka doSa, (5) chaladoSa, (6) duhiladoSa, (7) nissAradoSa, (8) adhikadoSa (9) anadoSa, (10) punaruktadoSa, (11) vyAhatadoSa (12) ayuktadoSa, (13) kramabhinnadoSa. (14) vacanabhinna doSa (15) virbhAktabhinnadoSa, (16) liGgabhinnadoSa, (17) anabhi. hitadoSa, (18) apadadoSa. (19) svabhAvahInadoSa, (20) vyavahitadoSa, (21) kAladoSa, (22) yatidoSa, (23) chavidoSa, (24) samayaviruddhadoSa, (25) vacanamAtradoSa, (26) arthApattidoSa. (27) asamAsadoSa, (28) upamAdoSa, (29) rUpakadoSa, (30) nirdezadoSa (31) padArthadoSa (32) gAthAomAM A pramANe karavAmAM Ave che. (1) alIka deja, (2) upaghAta na hoSa, (3) ni24 15, (4) mA 4 hapa, (5) 76 hoSa, (6) duDipa, (7) nissA hoSa, (8) madhi hoSa, (8) na hoSa, (10) punata hoSa, (11) vyAhata hoSa. (12) ayuta hoSa, (13) abhabhinna doSa, (14) cayana linna Sa, (15) vimati linna hoSa, (16) siMga bhinna hoSa, (17) analihita hoSa, (18) a56 hopa, (14) samAna hoSa, (20) vyavaDita hoSa, (21) 4Asa hoSa, (22) yati Sa, (23) chavi doSa, (24) samaya vidva hoSa, (25) kyana mAtra hoSa, (29) arthApatti hoSa, (27) masamAsa doSa, (28) 65mA deSa, (28) 354 hoSa, (30) ni 25 hoSa, For Private And Personal Use Only
Page #881
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre ___ alIkAdi dvAtrizamUtradoSANAM vyAkhyA uttarAdhyayanasUtre prathamAdhyanastha prayoviMzatitamagAthAyA vyAkhyAne'smaskRtapiyadarzinITIkAyAM spaSTA, tata eva jijJAsubhirbhAvanIyeti / etairvAtriMzatsUtradoSa rahitaM yatsUtraM tad lakSaNayukta mUtra lakSaNasahitaM bhavati / tathA-aSTabhizca guNairupetaM yukta sUtraM lakSaNayukta bhavati / sUtrasyASTau guNAzca "niTosaM sAravaMtaM ca, heujuttamalakiyaM / / uvaNIyaM sovayAraM ca, miyaM mahurameva ya // " chAyA-nirdoSa sAraca hetyuktamalakRtam / upanIta sopacAraca mitaM madhurameva ca ||iti / kecittu mutrasya par3a guNAnicchanti yathA "appakAvaramasaMdiddhaM, sAravaM vissao muhaM / atyobhamaNavajja ca, suttaM savaNNubhAsiyaM // " saMdhidoSa / ina alIka-Adi 32 doSoM kI vyAkhyA, uttarAdhyayana sUtra meM prathama adhyayana kI 23 vIM gAthAke vyAkhyAna para hamAre dvArA kRta priyadarzinI TIkA meM kI jA cukI hai| isaliye jijJAsujana vahIM se isa viSaya ko smjhleN| ina 32 doSoM se rahita jo sUtra hotA hai vaha sUtra lakSaNa sahita hotA hai / tathA ATha guNoM se yukta hotA hai| ATha guNoM se yukta huA sUtra hI lakSaNa yukta hotA hai / sUtra ke ye ATha guNa hI 'nidosaM sAravaMta ca' ityAdi gAthA dvArA kahe gaye haiN| inake nAma isa prakAra se haiM--(1) nirdoSa, (2) sAravAn (3) hetuyukta (4) alaMkArayukta, (5) upanIta, (6) sopacAra, (7) mita aura (8) mdhur| kisI ke mata se sUtra ke 6 hI guNa haiM jo isa (31) padArtha deSa, (32) saMdhi Sa. A alIka vagere 32 sUtranI vyAkhyA uttarAdhyayana sUtranA prathama adhyayananI 23 mI gAthAnA vyAkhyAnamAM amArI priyadarzinI vyAkhyAmAM karavAmAM Avela che. ethI jijJAsuo tyAMthI jANavA prayatna kare. A 32 dethI rahita je sUtra hoya che, te sUtra lakSaNa sahita hoya che. temaja ATha guNethI je yukta hoya che te ja lakSaNa yukta DAya che. sUtranA // mA4 gunne| 'nihosa sAravaMtaM ca' vagere yA 14 kahevAmAM Avela che. temanA nAme A pramANe che. (1) nidoSa, (2) sAravAna (3) tuyuta (4) mA2yukta, (5) 5nIta, (6) sau5 yAra (7) bhita bhane (8) madhura. keTalAkanA matAnusAra sUtranA 6 guNe mAnavAmAM AvyA che. je For Private And Personal Use Only
Page #882
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadhandrikA TIkA sUtra 249 sUtrasparzakaniyuktyanugamanirUpaNam 865 chAyA-- alpAkSaramasandigdhaM sAravad vizvatomukham / ___astobhamanavadhaM ca sUtraM sarvajJabhASitam ||iti|| eSAM SaDguNAnAM pUrvokteSvevAntarbhAvo bhavati / eSAmapi vyAkhyA uttarAdhyayanasUtre tatraivAvalokanIyeti / evaM sUtrAnugame samastadoSavarjile sUtre samuccArite sati tatastatra patre jJAsyate svasamayapada svasiddhAntasammatajIvAdyarthapatipAdaka pada vA, parasamayapadaMparasiddhAntasammatamadhAnezvarAdipratipAdakaM padaM vA jJAsyate / anayoH-svasamayaparasamayapadayomadhye yatparasamayapratipAdakaM padaM tatmANinAM kuvA. prakAra se haiM-(1) alpAkSara (2) asaMdigdha (3) sAravat (4) vizvatomukha, (5) astoma (3) anavadya / ina 6 guNoM kA antarbhAva pUrvokta guNoM meM hI ho jAtA hai| isakI vyAkhyA uttarAdhyayana sUtra meM vahIM para dekhanI caahiye| (to tattha) sUtrAnugama meM isa prakAra se samasta doSavarjita sUtra samuccArita hone para (jihiti) usa sUtra meM yaha bAta mAlUma degI ki (sasamayapayaM vA parasamayapayaM vo baMdhapayaM vA mokkhapayaM vA sAmAiyapayaM vA No sAmAiyapayaM vA) yaha svasamayapada hai, yaha parasamaya pada hai, yaha bandha pada hai, yaha mokSapada hai, yaha sAmAyika pada hai athavA no sAmAyika pada hai| svasiddhAnta sammata jIvAdika padArthoM kA pratipAdaka No pada hai, vaha svasamaya pada hai| parasiddhAnta sammata pradhAna-prakRti - Izvara Adi kA pratipAdana karanevAlA jo pada hai, vaha parasamaya pada hai| ina svasamaya aura parasamaya pada ke bIca meM jo parasamayapratipAdaka pada hai, vaha prANiyoM meM kuvA. mA prabhAra che. (1) mahAkSa2, (2) asahigya, (3) sA21t (4) vizvabhuma, (5) sarala, (6) manavaya. 6 guNAnA antarbhAva pUti gumA ja thaI jAya che. emanI vyAkhyA uttarAdhyayana sUtramAM ApavAmAM AvI che to te tyAMthI e vI na . (tao tattha) sUtrAnugamamA mA pramANe samasta doSa rita sUtra sabhuzyarita pAthI (gajjihiti) [ sUtrathI mA pAtArI (sasamayapayaM vA parasamayapayaM vA baMdhapayaM vA mokkhapayaM vA sAmAiyAyaM vA NosAmAiyapaya vA) mA 21samaya 54 cha, / parasamaya pada che, A bava pada che, A mekSa pada che, A sAmAyika pada che athavA A nosAmAyika pada che. svasiddhAnta sammata jIvAdika padArthonuM pratipAdaka je pada che, te svasamaya pada che. parasiddhAntasammata pradhAnaprakRti-Izvara vagerenuM pratipAdaka je pada che, te parasamayapada che. A svasamaya ane parasamaya padanI vacce je parasamaya pratipAdaka a0 109 For Private And Personal Use Only
Page #883
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre sanAhetucAt bandhapadamucyate, taccApi jJAsyate / tathA-svasamayapatipAdakaM yat padaM tat prANinAM sadbodhakAraNatvAt sakalakarmakSayalakSaNasya mokSasya pratipAdakaM padam , atastanmokSapadam , taccApi jJAsyate / yadvA-svasamayapratipAdakaM padameva makRtisthityanubhAvapradezalakSaNabhedabhinnasya bandhasya pratipAdakaMpadaM bandhapadam , tathA-kRtsnakarmakSayalakSaNasya mokSasya pratipAdakaM padaM mokSapadam / nanvasmin vyAkhyAne bandhapadaM mokSapadaM ca svatamayapadAdanatiriktameva, tataHkathamubhayorbhedenopanyAsaH kRtaH / iti cedAha-yadyapyubhayamapi svasamayapadAdabhinnameva, tathApi sva samayapadasyApi vilakSaNo'rthoM bhavatItipradarzayituM ziSyabuddhivaizadhArtha vA bhedesanA kA hetu hotA hai, isaliye bandhapada kahalAtA hai / tathA jo svasa mayapada hai, vaha prANiyoM meM sabodha kA kAraNa hotA hai, isaliye vaha sakalakarmakSayarUpa mokSa kA pratipAdaka pada hone se mokSa pada kahalAtA hai| athavA svasamaya pratipAdaka hI prakRti, sthiti anubhAva aura pradeza ke bheda se cAra prakAra ke baMdha kA pratipAdaka hotA hai isaliye vaha baMdhapada tathA kRtsnakarmakSaya mokSa kA pratipAdaka pada mokSa pada haiN| zaMkA-isa prakAra kA vyAkhyAna karane para baMdhapada aura mokSapada ye donoM pada svasamayapada se bhinna to paDate nahIM haiM-phira yahAM para ina donoM kA svataMtra bhedarUpa se upanyAsa kyoM kiyA hai ? ___ uttara-ThIka hai yadyapi ye donoM pada svasamayapada se abhinna hI haiM, to bhI svasamayapada kA artha aura bhI hotA hai-isa bAtako dikhalAne ke liye athavA-ziSyajanoM kI buddhi kI vizadatA ke liye ina donoM pada che, te prANIomAM kuvAsanAone hetu hoya che, ethI A bandhapada kahevAya che. tathA je svasamaya pada che, te prANIomAM dudhanuM kAraNa hoya che, ethI te sakalakarmakSaya rUpa mokSa pratipAdaka havA badala mokSa pada kahevAya che. athavA svasamaya pratipAdaka pada ja prakRti, sthiti anubhAva ane pradezanA bhedathI cAra prakAranA baMdhanuM pratipAdaka hoya che. ethI te baMdha pada, tathA kRtna karmakSayarUpa mekSa pratipAdaka pada mokSa pada che. zaMkA -A jAtanuM vyAkhyAna karyA pachI baMdha pada ane mokSa pada e bane pade sva samaya padathI bhinna te thaI jatA nathI, chatAMe ahIM e banene svataMtra bheda rUpathI upanyAsa zA mATe karavAmAM Avela che. uttarA-barAbara che, jo ke e banane pade sva samaya padathI abhinna ja che, chatAMe sva samaya padane artha bIje paNa thAya che. A vAtane spaSTa For Private And Personal Use Only
Page #884
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 249 sUtrasparzakaniyuktyanugamanirUpaNam 867 nopanyAsaH kRtaH / ata eva sAmAyikapadaM no sAmAyikapadApa bhedenopanyastam / tathA-sAmAyikapadaM jJAsyate / tathA-sAmAyikavyatiriktAnAM nAratiyagAdyarthInAM pratipAdakaM yatpadaM tad no sAmAyikapadaM, taccApi jJAsyate / sUtre samuccArite eva svasamayAdiparijJAnaM bhavati, svasamayAdiparijJAnameva sUtroccAraNasya phalaM bodhyamiti bhaavH| tasmin sUtre uccArite sati tataH keSAMcid bhagavatA pUjyamunInAM yathoktanItyA kecidarthAdhikArA adhigatA:=parijJAtA bhavanti / tathA-keSAMcid bhagavatAM pUjyamunInAM kSayopazamavaicicyAt kecit arthAdhikArA anadhigatA aparijJAtA bhavanti / tatasteSAmanadhigatAnAm arthAdhikArANAm adhigamanAtha parijJAnAya padena padaM varNayiSyAmi padoM kA bhinnarUpa se upAdAna kiyA gayA hai / isIliye sAmAyikapada tathA no sAmAyika pada ye donoM pada bhI bhinnarUpa se upanyasta kiye gaye haiM / sAmAdhika se vyatirikta nAraka, tiryag Adi arthoM kA prati. pAdaka jo pada haiM vaha no sAmAyika pada hai| sUtra ke samuccarita hone para hI svasamayAdi kA parijJAna hotA hai, isaliye svasamayAdi kA parijJAna hI sUtroccAraNa kA phala hai aisA jAnanA caahiye| (tao tammi uccArie samANe kesiM ca NaM bhagavaMtANaM kei asthAhigArA ahigayA bhavaMti) tathA-usa sUtra ke samuccArita hone para kitaneka bhagavaMta-pUjyamuniyoM ko adhikAra adhigata-parijJAta ho jAte haiN| (keha asthAhigArA aNahigayA bhavati) tathA kitaneka arthAdhikAra, kSayopazama kI vicitratA se anadhigata rahate haiM / (tao tesiM aNahi gayANaM ahigamaNaTThAe payaM paeNaM vannaissAmi) isaliye una munijanoM karavA mATe athavA ziSyajanenI buddhinI vizadatA mATe e ane padanuM nirUpamAM upAdana karavAmAM Avela che. ethI ja sAmAyika pada tathA ne sAmAyika pada e banne pade paNa bhinna rUpathI upanyasta karavAmAM AvelA che. sAmAyikathI vyatirikta, nAraka, tiryagU vagere arthonA pratipAdaka je pade che, te nesAmAyika pada che. sUtranA samuccAraNathI ja svasamayAdikanuM vijJAna thAya che, ethI sva sayAdinuM parijJAna ja sUtroccAraNanuM phaLa che. ema MEI naye. (tao tammi uccArie samANe kesiM ca Na bhagavaMtANaM kei atthAhigarA / ahigayA bhavaMti) tathA te sUtranA samucyAthA Tasa mata - ymunimaan| arthAdhi2-madhigata-parijJAna-tha laya che (kei asthAhi gArA aNahiMgayA bhavaMti) tathA 48mA aAdhitA, kSayopazamanI, viyatayA manadhizata 2 che. (tao tesiM aNahigayANaM ahigamaNadvAe payaM paeNaM vanai For Private And Personal Use Only
Page #885
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 868 anuyogadvAra varNayAmi ekaikaM padaM prajJApayAmItyarthaH / vyAkhyAnamakAra mevAha - 'saMhiyA ya payaM ceva' ityAdi / tatra saMhitA askhalita padoccAraNam, yathA- 'karemi bhaMte! sAmAiyaM' ityAdi || 1 || padaM - suptiGantarUpam, yathA- 'karemi ' ityekaM padam, 'bhaMte' iti dvitIya padam, 'sAmAiyaM' iti tRtIyaM padam ||2|| padArtha = 'karemi' ityabhyupagamaH, 'bhaMte' iti gumantraNam, 'sAmAiyaM' iti samasya AyaH ratnatrayalAbhaH ||3|| padavigrahaH = prakRtipratyayavibhAgarUpo vistAraH, yathA samasya Aya:- samAyaH sa eva sAmAyikamiti ||4|| cAlanA = mUtrasya arthasya vA'nupapattyudbhAvanam ||5|| prasiddhi : = dvArA anadhigata adhikAroM kA unheM adhigama ho, isa nimitta pada se pada kA varNana karatA hU~ / arthAt-eka-eka pada kI prajJApanA karatA huuN| (saMhiyA ya payaM cetra pghtthe| payaviggaho / cAlaNA ya pasidvIpa, chavvihaM viddhi lakkhaNaM) askhalitarUpa se pada kA uccAraNa karanA isakA nAma saMhitA hai / jaise- 'karemi bhaMte sAmAiye' ityAdi / subanta aura tiganta pratipAdika zabda kI pada saMjJA hotI hai| jaise 'karemi ' yaha prathama tiGgalapada hai, 'bhaMte' yaha dvitIya subanta pada hai / 'sAmAiyaM' yaha tIsarA pada hai / pada ke artha kA nAma padArtha hai- 'jaise karebhi' karatA hUM kA artha sAmAyika karane kA abhyupagama hotA hai / 'bhaMte' yaha gurujanoM ke liye AmaMtraNa hai / tathA-samarUpa ratnatraya kA Aya-lAbha - yaha sAmAyika pada kA artha haiN| prakRti pratyaya kA vibhAgarUpa jo vistAra hai-vaha padavigraha hai / 'jaise samasya AyaH samAyaH samAya eva sAmAyikam ' sUtra kI athavA artha kI anupapatti kA udbhAvana karanA isakA nAma svAmi) methI te munio vaDe anadhigata vyarthAdhikArI tebhane adhigama hoya, A nimittapadathI varNana karuM chuM, eTale ke eka eka pannunI prajJApanA karuM chu. ( saMhiyA ya payaM vetra payatyo payaviggagaho / cAlaNA ya pasiddhIya chavvihaM viddhi lakkhaNaM) masyasita 3pathI pahanu ubhyAraNa 12 te sahitA che. prema 'karemi bhaMte sAmAiyaM' ityAdi suta bhane tiGganta pratipAdita zabdanI yaha saMjJA thAya che. prema 'karemi' A yaha tiGaganta yaha che. 'bhaMte' mA dvitIya suta yaha che. 'sAmAiyaM' thA tRtIya yaha che, pahanA arthanuM nAma pahArtha che. prema 'karemino artha' sAmAyika zvAno sabhyugama hoya che. 'bhaMte' mA gurujInA mATe AmaMtraNa che. tathA samarUpa ratnatrayanA Aya-lAbha-A sAmAyika padanA atha che. prakRti pratyayanA vibhAga rUpa je vistAra che, te yahavigraha che. prema ' samasya AyaH samAyaH samAyaH eva sAmAyikam' sUtranI athavA aMnI anupapattinuM urdUbhAvana karavuM te cAlanA che. sUtra ane tenA For Private And Personal Use Only
Page #886
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 249 sUtrasparzakaniryuktyanugamanirUpaNam 869 sUtrArthayoreva vividhayuktibhistathaiva sthApanA // 6) evaM saMhitAdirUpaM pavidhaM lakSaNaM viddhijAnIhi pavidhalakSaNatvaM ca prakramAd vyAkhyAyA bodhyamiti / nanu vyA. khyAyAH paDU vidhalakSaNamadhye kiyAna mRtrAnugamasya viSayaH ? kiyAna mutrAlApa kasya ? kiyAna vA mUtrasparzakaniyuktyanugamasya ? kiM vA nayairviSayI kriyate ? iti cedAha-sUtraM sapadacchedamuktvA mUtrAnugamaH kRtArthoM maprati / sUtrAnugamena sUtre samu. cArite padacchede ca kRte sUbAlApakAnAmeva jAmasthApanAdinikSepamAtramuktvA cAlanA hai| sUtra aura usake artha kA vividha yuktiyoM dvArA usI prakAra se jaisA ki vaha hai, sthApana karanA yaha prasiddhi hai| isa prakAra se yaha chaha prakAra kI sUtra vyAkhyA kA lakSaNa jAnanA cAhiye / zaMkA-vyAkhyA ke isa pavidhalakSaNa ke bIca meM sUtrAnugama kA viSaya kitanA hai ? kitanA sUtrAlApaka kA viSaya hai? kitanA sUtraH sparzaka niyuktyanugama kA viSaya hai| tathA naya kA viSaya kyA hai ? ____ uttara--padaccheda sahita sUtra ko kahakara sUtrAnugama kRtArtha hotA hai / arthAt sUtrAnugama kA viSaya to itanA hI hai ki, vaha padacche / yukta sUtra kA uccAraNa kre| sUtra kA uccAraNa karanA, usake padaccheda karanA yaha sUtrAnugama kA kArya hai| jaba yaha kArya sUtrAnugama kara cukatA hai, taba sUtrAlApaka nikSepa kA yaha kArya hotA hai ki-'vaha sUtrAlApakoM ko nAma, sthApanA Adi nikSetroM se nikSipta karatA hai arthAta arthanI vividha yuktio vaDe, je pramANe te che te pramANe ja sthApanA karavI A prasiddhi che. A pramANe A 6 prakAranI sUtra vyAkhyAnuM lakSaNa jANavuM joIe. zaMkA -vyAkhyAnA Savidha lakSaNanI vacce sUtrAnugAmane viSaya keTale che? keTale sUvAlA pakane viSaya che? keTale sUtrasparzaka niyaMtyanagamane viSaya che? tathA nayano viSaya keTaluM che? uttaraH-pada cheda sahita sUtrane kahIne sUvAnugama kRtArtha thAya che, eTale ke sUvAnugAmane viSaya te ATale ja che ke te padaccheda yukta sUtranuM uccAraNa kare. sUtranuM uccAraNa karavuM tene pada2cheda kare, A sUtrAgamanuM kArya che. jayAre A kAma sUvAnugama karI nAkhe che tyAre sUvAlApaka nikSepanuM A kArya hoya che ke che sUvAlApakone nAma, sthApanA Adi nikSepathI For Private And Personal Use Only
Page #887
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ___ anuyogadvArasUtra sUtrAlApakanikSepaH kRtakAryoM bhavati / tatadha padArthapadavigrahAdiH sarvo'pi sUtraparzakaniyuktyanugamasya vissyH| tathA--vakSyamANanegamAdinayAnAmapi pAyaH padArthAdivicAra eva vissyH| uktaM cAnyatrApi "hoi kayattho vottuM, sapayaccheyaM suyaM suyANugamo / suttAlAvaganAso, nAmAinnAsaviNi bhogaM // 1 // muttapphAsiyanijjutiviNiogo sesao payatthAI / pAyaM socciya negamanayAi nayagoyaro hoi // 2 // chAyA-bhavati kRtArtha uktyA sapadacchedaM sUtrasUtrAnugamaH / sUtrAlApakanyAso nAmAdinyAsaviniyogam // 1 // sUtrasparzakaniyuktiviniyogaH zeSakaH padArthAdiH / prAyaH sa eva naigamAdi nayagocaro bhAti ||iti|| nayA api padArthAdIneva viSayIkurvanti, itthaM ca te tatvaH mUtrasparzakaniyuktyantagaMtA eka bhAvanIyA iti / anena prakAreNa mUtre vyAkhyAyamAne sutraM sUtrAnugamaH sUtrAlApakoM ko nAma sthApanA Adi nikSepoM meM vaha vibhakta karatA hai| isI kArya se yaha kRtArtha ho jAtA hai| isake bAda padArtha, padavigraha Adi jo aura kAma bacatA hai, use sUtrasparzaka niyuktyanugama saMpAdita karatA hai| tathA-jinakA kathana Age AnevAlA hai-aise jo naigama Adi sAta naya hai, isakA bhI prAyaH padArtha Adi kA vicAra karanA hI viSaya hai| yahI bAta anyatra bhI kahI gaI hai-hoIkayatyo bottuM, ityAdi ina gAthAoM kA artha pUrvoktarUpa se hI hai / naigama Adi naya bhI jaya padArtha Adi ko hI viSaya karate haiM taba isa dRSTi se 've sUtrasparzaka niyuktyanugama ke hI antargata ho jAte haiM' aisA jAnanA nizcita kare che, eTale sUvAlApane nAma sthApanA vagere nikSepamAM te vibhakta kare che. A kAryathI ja A kRtArtha thaI jAya che, tyArabAda padArtha, pada vigraha vagere je bIju kAma bAkI rahe che tene sUpa sparzaka nityanA gama saMpanna kare che. tathA jemanuM kathana AgaLa thavAnuM che, evA je nigama vagere sAta na che, emane paNa prAyaH padArtha vagere viSe vicAra kare ja cha. merA pAta anyatra 54 4Ama mAvI che. 'hoi kayattho vottaM ityAdi / sAtha.sa:nA artha pUrita 35vi 4 che. nAma mA naya 555 jyAre padArtha vagerene ja viSaya kare che. tyAre A dRSTie te sUtra sparzaka niyaphatyanagamanA aMtargata ja thaI jAya che Ama jANI levuM joIe. For Private And Personal Use Only
Page #888
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 250 nayasvarUpanirUpaNam 871 sUtrAlA pakanikSepaH sUtrasparza kaniryu ktyanugamazca yugapat samAdhyante / uktaM cApi - "sutaM suttANugamo, suttAlAvayakao ya nikkhevo / suttaphAsiyanijjatI nayA ya samagaM tu vaccati // " chAyA - sUtraM sUtrAnugamaH sUtrAlApakakRtazca nikSepaH / sUtrasparzaka niyurniyA samaka' vrajanti // iti // ithaM sUtrasparzaka niyuktyanugato nirUpita iti sUcayitumAha- sa eSa sUtrasparzakaniyuktyanugama iti / tataca sabhedoniyuktyanugamo nirUpita iti sUcayitumAhasa eSa niyuktyanugama iti / evaM ca bhedoSabhedasahito'nugamo nirUpita ivi darzayitumAha- sa eSo'nukama iti // mU0 249 // atha nayAbhidhaM catumanuyogadvAramAha mUlam - se kaM taM gae? satta mUlaNayA paNNattA, taM jahAgame saMga pavahAre ujjusue sadde samabhirUDe evaMbhUe / tattha NegehiM mANehiM, miNaiti Negamassa ya niruttI / sesANaMpi nayANaM, lakkhaNamiNamo suNaha vocchaM // 1 // saMgahiyapiMDiyatthaM, cAhiye / isa prakAra se sUtra jaba vyAkhyA kA viSayabhUta banatA taba sUtra, sUtrAnugama, sUtrAlApaka nikSepa, aura sUtrasparzaka niyuktya nugama ye saba yugapat eka jagaha mila jAte haiN| uktaM cApi 'suptaM, suttAgamo' ityAdi isa prakAra yaha sUtrasparzaka niyuktyanugama hai / isakA nirUpaNa samApta hone para niyuktyanugama kA prakaraNa samApta ho jAtA hai aura isakI samApti meM anugama kA kathana samApta ho jAtA hai / isa prakAra yahAM taka bheda upabheda sahita anugama kA nirUpaNa kiyA 0 // 249 // For Private And Personal Use Only 9 A pramANe sUtra jayAre vyAkhyAnA viSayabhUta thAya che, tyAre sUtra, sUjJAnugama, sUtrAlApaka nikSepa ane sutra spaza kanityanugama e sarve yuga yato sthAne bhAjI laya che, ustathApi - 'suttaM suttANugamo' tyAhi A pramANe A sUtraspa`kaniyu tyanugama che. A nirUpaNu samApta thaI jatAMja niyuktyanugama prakaraNa samApta thAya che, ane tenI samApti sAthe anugama' kathana paNa samApta thAya che. A pramANe ahI' sudhI bheda, upabheda sahita anugamanuM nirUpaNu karavAmAM AvyuM che. / sUtra-249 5
Page #889
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- -- anuyogadvArasUtre saMgahavayaNaM samAsao viti| vaccai viNicchiyatthaM, vvhaarosmbdnvesu||2|| paccuppannaggAhI, ujjusuo nnyvihiimunneyvo| icchai visesiyataraM, paccUppaNNe Nao sado ||3||vtthuuo saMkamaNaM, hoi apatthU nae smbhiruuddhe| vaMjapA attha tadubhayaM, evaM bhUo visesei||4|| NAyaMmi gihiyavaM, agihiyavvaMmi caiva ami| jaiyatvameva ii jo ubaeso so nao nAma // 5 // sabaisipi nayANaM, bahuvivattavvayaM nisAmi taa| taM samvanaya visuddhaM, jaM caraNaguNaTrio saah||6||se taM ne| aNuogaddArA smmttaa||suu0250|| chAyA-atha ko'sau nayaH?, sapta mUlanayAH prajJatAH, tathA-naigamaH saMgraho. vyavahAra RjumUtraH zabdaH samabhirUDhaH evaMbhUtaH / tatra-nakarmAnaiminItIti naigamasya ca niruktiH / zeSANAmapi nayAnAM lakSaNamidaM zRNuta vakSye // 1 // saMgRhItapiNDitArthasaMgrahavacanaM samAsato truvanti / jati vinizcitArtha vyavahAraH sdrivyessuH|2| pratyutpannagrAhI RjusUtro nayavidhijJeyaH / icchati vizeSitatara pratyutAnna nayaH zabdaH // 3 // vastunaH saMkramaNaM bhavati avastu naye samabhirUDhe / vyaJjanArtha tadubhayam evaMbhUto vizeSayati // 4 // jJAte grahItavye agrahItavye caiva arthe / yavitavyameva iti yaH upadezaH sa nayo nAma // 5 / / sarveSAmapi nayAnAM bahuvidhavaktavyakaM nizamya / tat sarvanayavizuddhaM yaccaraNaguNasthitaH sAdhuH // 6 // sa eSa nayaH / anuyogadvArANi samAptAni / sU0 250 // TIkA--atha ko'sau nayaH? iti shissyprshnH| uttarayati-saptamUlanayA apa sUtrakAra naya nAma ke cauthe anuyogadvAra kA kathana karate hai'se kiM taM gae' ityAdi / zabdArtha-ziSya pUchatA hai ki-he bhadanta ! (se ki taM gae ) baha pUrvaprakrAnta naya kyA hai ? have sUtrakAra naya nAmanA cothA anugadvAranuM kathana kare che. (se ki ta Nae) ityAdi TI -ziSya prazna cha hai nata ! (se kiM taM Nae) se pUrva prakAnta naya zuM che? For Private And Personal Use Only
Page #890
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA satra 250 nayasvarUpanirUpaNam pajJaptAH, mUlatvaM caiSAmuttarabhedApekSayA bodhyam / te mUlanayAzca naigamasaMgrahAdayo bodhyAH / tatra naigamaM vyAkhyAtumAha-'Negehi mANehi' ityAdi / naikaiH-na ekAni naikAni-pracurANi taistathAbhUtaiH mAnaH mahAsattAsAmAnyavizeSAdijJAnaminoti= paricchinatti vastUnIti naigamaH, itIyaM naigamasya niruktibodhyaa| athavA-nigamAH 'loke vasAmi tiryaglo kebasAmi' ityAdayaH pUrvoktA e| bahavaH paricchedAsteSu bhavo naigama ityapi naigamazabdasya vyutpttirvijnyeyaa| zeSANAm ito'vaziSTAnAmapi nayAnAM lakSaNamidaM zRNuta, yadahaM vakSye // 1 // atha pratijJAtameva vaktumupakramate'saMgahiya' ityAdi / tIrtha karagaNadharAdayo hi saMgRhItapiNDitAthai samyag gRhItAna uttara--(satta mUlaNayA paNNattA) sAta mUlanaya kahe gaye haiN| inameM mUlarUpatA utsarabhedoM kI apekSA jAnanA cAhiye / (taM jahA) ve sAta. mUla naya ye haiN| (Negame, saMgahe, yavahAre, ujjusue, sade, samabhirUDhe, evaMbhUe) naigama, saMgraha vyavahAra, RjumUtra, zabdasamabhirUr3a, aura evaM bhuut| jo naya (tastha gehiM mANehi miNaiti Negamassa ya niruttI) vastUni naikaiH mAnaH minoti iti naigamaH' isa nirukti ke anusAra mahAsattA, sAmAnya evaM vizeSa Adi pracura jJAnoM dvArA vastu kA pariccheda karatA hai, vaha negama naya hai| athavA 'loke vasAmi, tiryaglo ke vasAmi' ityAdi pUrvokta jo pariccheda haiM-unakA nAma nigama hai| ina nigamoM meM jo naya hotA hai, vaha naigamanaya hai| yaha bhI naigama zabda kI vyutpatti hai| (sesANaM pi nayANaM lakkhaNamiNamosuNaha vocchaM) isake bAda jo aura chaha naya bAkI haiM, unake isa lakSaNa ko suno-maiM uttara--(satta mUlaNayA paNNattA) sAta bhUsanayo apAmA mAvasa che. bhA sabhA bhUva35uttaronI apekSA va me. (taM jahA) te sAta bhUkha nayo / pramANe che. (Negame, saMgahe, vavahAre, ujjusue, sadde, samabhirUDhe. evaMbhUe) negama, saDa, vyavahAra, R sUtra, zasabhAma38 bhane bhUna 2 naya (tattha Negehi mANehiM miNa iti Negamassa ya niruttIH) 'vastUni naikaiH mAnaiH minoti iti naigamaH' mA nihita bhubhama mahAsattA, sAmAnya evI vizeSa Adi pracura jJAna vaDe vastupariccheda kare che, te nigama naya che. athavA 'loke vasAmi' tiryagloke vasAmi' ityAdi pUvAta 2 paricha? che, tenuM nAma nigama che. A nigamamAM je naya hoya che te nagamanAya che. mA 51 narAma zanI vyutpatti che. (sesANaM pi nayANaM lakkhaNamiNamosuNahavocchaM) tyA2mAre bhI nAma zeSa cha, tamanA skss| a0 110 For Private And Personal Use Only
Page #891
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 874 anuyogadvArasUtre upAttaH, ataeva piNDitaH = ekajAtimApanno'rtho viSayo yasya tattathAbhUtaM saMgrahavacanaM - saMgrahasya vacanaM samAsataH saMkSepato bruvanti / ayaM bhAvaH - saMgrahanayo hi sAmAnyameva icchati na tu vizeSAna, ata eva saMgrahasya vacanaM saMgRhItasAmAnyArtha - meva bhavati / tata eva saMgRhNAti = sAmAnyarUpatayA sarva padArtha kroDIkurute iti saMgrahasya vyutpattiruktaiti / tathA-vyavahAro nayaH sarvadravyeSu = sakaladravyaviSaye vinizrayAt niHzabda Adhikye, cayanaM cayaH = piNDIbhavanam - adhikavayo nizvayaH = sAmAnyaM, vigato nizcayo vinizcayaH = sAmAnyAbhAvaH, tadarthaM tannimittaM vrajati= use kahatA hUM / (saMgahiyapiMDiyasthaM saMgahavayaNaM samAsao biMti, awar, viNicchiyatthaM vatrahAro savvada davesu) samyak gRhIta ataeva eka jAti ko prApta aisA artha-viSaya hai, jisakA aisA saMgraha kA vacana hai isa prakAra tIrthaMkara gaNadhara Adi saMkSepa se kahate haiM / isakA tAtparya yaha hai ki - ' saMgrahanaya, sAmAnya ko hI viSaya karatA hai| vizeSoM ko nahIM / isaliye saMgRhIta sAmAnya viSayavAlA hI saMgraha kA vacana hotA hai / isaliye 'sAmAnyarUpatayA sarve padArtha saMgRhNAti - koDIkaroti iti saMgrahaH " yaha saMgraha kI vyutpatti kahI gaI hai| tathA vyavahAranaya sarvadravyoM ke viSaya meM vinizcaya ke nimitta pravRtta hotA hai / vini zabda kA artha sAmAnyAbhAva hotA hai / yaha isa prakAra se yahAM 'niH' zabda kA artha Adhikya hai aura caya kA artha piNDIbhavana eka rUpa honA hai| isa prakAra adhika jo caya hai vaha nizcaya arthAt sAmAnya hai kyoMki sAmAnya hI vizeSarUpoM kI ora udAsInatA rakhakara adhika chu' te sAMlA - (saMgahiya piMDiyatthaM saMgahavayaNaM samAsao viMti vaccai, viNicya tthaM vavahAro savvadavvesu) sabhya gRDIta yatayeva yeU latine Apta sevA atha-viSaya che. jene! evu' sa'grahanu' vacana che, A pramANe tIrthaMkara gaNudhara vagere saMkSepamAM kahe che, AnuM tAtpa A pramANe che ke 'sa'grahe naya sAmA nyane ja viSaya anAve che. vizeSAne nahi. ethI saMgRhIta sAmAnya viSaya yukta saMgrahetuM vathana hoya che. bheTalA bhATe 'sAmAnyarUpatayA sarva padArtha saMgRhNAti - koDI karoti iti saMgrahaH' mA saMgrahanI vyutpatti che tathA vyava dvAra naya sava dravyenA viSayamAM vinizcaya nimitta pravRtta thAya che. vinizraya zabdanA artha sAmAnyAbhAva hoya che. A pramANe ahIM 'niH'zabdanA artha sAdhiya che bhane 'caya' no artha' piDIlavana me435 thavu che. yA pramANe adhika je caya che te nizcaya eTale ke sAmAnya ja che kemake sAmAnya ja vizeSa rUpeApratye uddAsInatA rAkhIne adhika caya kare che. 'vi' nA atha vigata For Private And Personal Use Only
Page #892
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogakA TIkA sUtra 250 navasvarUpanirUpaNam 875 pravarttate / sarvadravyaviSaye sAmAnyAbhAvAyaiva vyavahAranayaH sarvadA yatate / ayaM bhAvaH -loke tAvad- ghaTAdayo vizeSA evaM prAyo jalAharaNAdikriyAsu samupayujyante iti sarvagocaram, na punastadatirikta sAmAnyaM tatropayujyamAnaM dRzyate, ato vyavahAranayo lokavyavahArAnupayogitvAt sAmAnyaM necchati, ata eva lokavyavahArapradhAno'yaM naya ucyate iti bhAvaH / athavA vyavahAranayaH sarvadravyeSu = sarva dravyaviSayeSu vinizvayArtha - vizeSeNa nizcayo vinizvayaH - AgopAlAGganAsamastajanAvabodhaH tadarthaM tannimittaM vrajati = pravarttate / ayaM mAvaH - ghaTAdisamastapadArtheSu vaya karatA hai / 'vi' kA artha vigata hotA hai / isa prakAra vigata nizcaya kA tAtparya huA sAmAnya kA abhaav| isake nimitta isa naya kI pravRtti hotI hai / sarvadravyoM ke viSaya meM sAmAnya kA abhAva ApAdana karane ke liye hI yaha prayatnazIla rahA karatA hai / yaha naya yaha kahatA hai-kiM laukika vyavahAra meM upayogI ghaTAdika vizeSa hI hote haiN| kyoMki inake dvArA hI jalAharaNa (jalalAnA) Adi kriyAe~ niSpanna hotI haiM / loka meM yaha bAta sarvajana gocara hai| isameM kisI ko bhI virodha nahIM hai / ataH vizeSoM se vyatirikta sAmAnya kA loka vyavahAra meM koI astitva sAbita nahIM hotA / isaliye vyavahAranaya loka vyavahAra meM anupayogI hone ke kAraNa sAmAnya ko svIkAra nahIM karatA / isaliye loka vyavahAra hai, pradhAna jisameM aisA yaha naya kahA jAtA hai| athavA vyavahAra naya sarva dravyoM ke viSaya meM vizeSarUpa se nizcaya karane ke nimitta pravRtta hotA hai, aisA bhI artha 'vinizcayArtha' kA hotA hai hAya che. A pramANe vigata nizcayanuM tAtparya thayuM-sAmAnyAbhAva enA nimitte A nayanI pravRtti thAya che. sava dravyeAnA viSayamAM sAmAnyanA abhAva ApAdana karavA mATe ja A prayatnazIla rahyAM kare che. A naya A pramANe kahe che ke laukika vyavahAramAM upayAgI ghaTAdika vizeSa ja hoya che. kemake emanA vaDe ja jalAharaNa (pANI lAvavuM) vagere kriyAe niSpanna thAya che. leAkamAM A vAta sajana gAcara che. AmAM koine paNa kAipaNu jAtanA vAMdhA nathI. AthI vizeSAthI vyatirikata sAmAnyanuM lekavyavahAramAM koI paNa prakAranuM astitva siddha thatuM nathI. ethI vyavahAranaya lekavyavahAramAM anupacegI DhAvAthI sAmAnyane svIkAratA nathI, ethI. leAkavyavahAra che, pradhAna jemAM evA A naya kahevAya che. athavA vyavahAranaya sarva dravyAnA viSaceAmAM vizeSa rUpamAM nizcaya karavA nimitta pravRtta thAya che. A jAtanA atha paNa 'vi' nizcayAtha nA thAya che. AnA bhAva A pramANe che ke ghaTAdika je For Private And Personal Use Only
Page #893
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 876 anuyogadvArasUtre pratyeka pazcavarNa dvigandhaM pazcarasamaSTa sparza ca yadyapi nizcayena bhavati, tathApi gopAlAGganAdInAM sarvatra tadvinizcayo na bhavati, api tu yatra kacidekasmin sthale kAlanIlavarNAdInAM vinizcayo bhavati / yatraivaiSAM vinizcayo bhavati, tamevAsau nayaH sattvena pratipadyate, nAtiriktAn , tathAvidhalokavyavahAraparatvAditi / tathARjusUtro nayavidhiH pratyutpannagrAhI-sAmpratamutpanna pratyutpannam-vartamAnakAlabhAvItyarthaH, tad grahItu zIlamasyeti tthaa-jnyeyH| ayaM bhAvaH-atItAnAgatAbhyupagamarUpakuTilatAparihAreNa Rju akuTilaM vartamAnakAlikaM vastu sUtrayatiisakA bhAva yaha hai ki-ghaTAdika jo padArtha haiM unameM pratyeka meM nizcaya se pAMcavarNa, do gaMdha, pAMcarasa aura ATha sparza ye 20 guNa hote haiN| to bhI gopAlAGganA Adi sAdhAraNa janoM ko isa bAta kA sarvatra nizcaya nahIM hotA hai / kintu kahIM eka sthala meM hI inheM kAle nIla. varNa Adi kA nizcaya hotA hai / jahAM para inakA vinizcaya hotA haivyavahAranaya use hI vahAM sat rUpa se aMgIkAra kara letA hai-ati. riktoM ko nhiiN| kyoMki yaha naya isI prakAra ke lokavyavahAra meM tatpara hotA hai| tathA-(paccuppannaggAhI ujjuluo NayavihI munneyvyo| icchA visesiyataraM paccuppaNNaM Nao saho) 'RjusUtra nayavidhi pratyutpanna grAhI hotA hai / pratyutpanna grAhI kA tAtparya vartamAnakAla bhAvI paryAdha ko grahaNa karane kA jisakA svabhAva hai, aisA hai / isakA bhAva yaha hai-ki-'atIta anAgata paryAya ko mAnanA yaha eka prakAra kI kuTilatA hai / isa kuTilatA ko nahIM mAnakara kevala vartamAna kSaNavartI padArtho che, temAMthI dareke darekamAM nizcayathI pAMca varNa, be gaMdha, pAMcaso ane ATha paze A badhA 20 guNe heAya che. chatAMe gepalAMganAdi sAdhAraNa janene A vAtano sarvatra nizcaya hoto nathI, paraMtu koI eka sthaLamAM ja temane zyAma, nIla vagere varNane nizcaya hoya che. jyAM emane vinizcaya hoya che, vyavahAranaya tene ja tyAM sat rUpathI aMgIkAra karI le che, bIjA ene nahi. kemake A naya A jAtanA lekavyavahAramAM tatpara heya cha. tathA (paracuppannaggAhI ujjusuo NayavihI muNeyavvo icchai visesiyataraM paccuppaNNaM Nao sado) * sUtranaya vidhi pratyutpannAlI DAya che. prtyutpannagrAhInuM tAtparya vartamAnakALa, bhAvI paryAyane grahaNa karavAne jene svabhAva che, evuM thAya che. Ane bhAva A pramANe che ke "atIta anAgata paryAyane mAnavuM A eka prakAranI kuTilatA che. A kuTilatAne nahi mAnatA For Private And Personal Use Only
Page #894
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 250 nayasvarUpanirUpaNam gamayati-abhyupagacchati svIkarotIti RjusUtraH, atItAnAgatayo vinaSTAnutpa natvenAsattvAt / asadabhyupagama eva kuttiltaa| vartamAnakAlikavastuna eva sUtraNAt-svIkaraNAdayajumUtra ityucyate iti bhAvaH / athavA-Rjuzruta iticchAyA / Rju-akuTilaM zrutamasyeti vigrahaH / itarajJAnarmukhyatayA tathAvidhaparopakArAsAdha. nAdayaM naya eka zrunajJAnamevecchatItyarthaH / uktaMca "muyanANe ya niuttaM, kevale tynnNtrN| appaNo ya paresiM ca, jamhA taM pribhaavgN"|| chAyA-zrutajJAne ca niyukta, kevale tadanantaram / Atmanazca pareSAM ca, yasmAttat paribhAvakam ||iti|| paryAya ko kahanevAlA-mAnanevAlA yaha naya hotA hai / Rju sUtrayatIti RjusUtraH' aisI yaha vyutpatti hai / atIta aura anAgata ye donoM avasthAe~ kramazaH vinaSTa aura anutpanna hone ke kAraNa asat rUpa hotI haiN| asat kA abhyupagama yahI kuTilatA hai / isa kuTilatA kA parihAra karake kevala vartamAna kAlika vastu ko hI yaha svIkAra karatA hai-isa liye isakA nAma RjulUtra aisA paDA hai| athavA 'ujjuptuo' kI saMskRta chAyA 'Rjushru|' aisI bhI hotI hai| jisakA zuta-Rju-sarala-aku. Tila hai, aisA isakA artha hai / itarajJAnoM se mukhyapane tathAvidha paro. pakAra kA sAdhana nahIM hotA hai, jaisA ki zrutajJAna se hotA hai| isa liye yaha naya eka zrutajJAna ko hI mAnatA hai| ukta ca 'suyanANe ya niuttaM kevale tayaNatara / appaNo tha paresiM ca jamhA taM paribhAvagaM' ta vatamAna kSatI paryAya nA2 bhAnanA2 mA nayAya che. 'Rju sUtrayatIti RjusUtraH' mevI te vyutpatti che mAtIta bhane manogata se sanna avasthAo kramazaH vinaSTa ane anutpanna levA badala asat rUpa hoya che. asat alpapagama ja kuTilatA che. A kuTilatAne parihAra karIne phakata vartamAna kAlika vastune te svIkAra kare che. ethI AnuM nAma Rju sUtra me che. athavA 'ujjusuo' nI sakRta chAyA 'Rjuta' sevI 56 thAya che. jenuM zrata ju-sarala akuTila che. e eno artha che. Itara jJAnethI mukhyatayA tathAvidha paropakAranuM sAdhana thatuM nathI, jevuM ke zratajJAnathI thAya cha, methI mAnaya me zrutazAnane bhAna cha. 'suyanANe ya niuttaM kevale tayaNataraM / appaNo ya paresica jamhA taM paribhAvagaM' mahI 'paribhAvaka' zahanA For Private And Personal Use Only
Page #895
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 878 anuyogadvArasUtre pribhaavk-prtibodhkmityrthH| ayaM nayo vartamAnakAlikamapi svakIyameva padArthamicchati, na parakIyam / parakIyasya svAbhimatakAryAsAdhakatve naitanmatevastuto'sattvAditi / tathA cAyaM nayo vibhinnaliGgavacanaiH zabdairekamapi vastvabhidhIyate iti pratijAnIte / yathA-taTastaTI taTam ityAdi / gururgurava ityAdi c| tathA-cAyam-indrAdemisthApanAdibhedAnapi pratipadyate iti bhaavH| sampati zabdanaya ucyate-'icchaI' ityAdinA / zabdo nayo hi pratyutpanna vartamAnakAlikamapi padArtham RjusUtrApekSayA vizeSitataram icchati / ayaM bhAvaH-zabdyate yahAM paribhAvaka' zabda kA artha pratibodha hai / yaha naya yadyapi vartamAnakAlika padArtha ko hI vAstavika padArtha mAnatA hai| parantu phira bhI jo apanA hai use hI vAstavika padArtha nahIM mAnatA / kyoMki vaha svAbhimata kArya kA sAdhaka nahIM hotA hai / isaliye svAbhimatakArya kA asAdhaka hone ke kAraNa isa naya ke mata meM vaha vastutaH asatrUpa haiN| tathA-yaha naya bhinna 2 liGgoMvAle, bhinna 2 vacanoMvAle zabdoM dvArA eka hI vastu kahI jAtI hai aisA mAnatA hai / jaise-taTaH, taTI, taTam' ye zabda bhinna 2 liGgavAle haiM-parantu inakA vAcyArtha kevala eka tIrarUpa padArtha hai| isI prakAra 'guruH guravaH' ye zabda bhinna 2 vacana vAle haiM, parantu inakA artha eka gururUpa padArtha haiM-aisI isa naya kI mAnyatA hai| indrAdika kA nAma, sthApanA AdirUpa jo nyAma hotA hai usa nyAsa ko bhI yaha mAnatA hai / Rju sUtranaya kI apekSA shbdartha pratibaMdhaka che. A naya che ke vartamAnakAlika padAthane ja vAstavika padArtha mAne che, paNa chatAMe je ApaNuM che tene ja vAstavika padArtha mAne che, ane parakIyane vAstavika padArtha mAnatA nathI. kemake te svAbhimata kAryane arAdhaka hovA badala A nayanA mata mujaba te vastutaH asatuM rUpa che. tathA A naya bhinna bhinna liMgavALA bhinna-bhinna vacanevALA zabda paDe se vastu apAmA mAvI che, mAma bhAna cha. ma 'taTaH taTI, taTama' A zabda bhinna, bhinna liMgavALA che. paraMtu emane vAcyArtha phakata eka tIra pahA cha. mA pramANe 'guruH guravaH' mA zaNDa ninna vayanAvAlA che, paraMtu emane eka guru rUpa padArtha che, evI nayanI mAnyatA che. indrAdikanuM nAma sthApanA Adi rUpa je nyAsa hoya che. te nyAsane paNa A naya mAne che. haju sUtra nI apekSA zabda naya sUma nayanI apekSA zabadanaya padArthane vizezitatAra mAne che. kemake vajasutra viSayayukta kahevAmAM Avela che. je ke zabda nayane viSayapaNa vartamAna For Private And Personal Use Only
Page #896
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogavandrikA TIkA satra 250 nayasvarUpanirUpaNam abhidhIyate vastvaneneti zabdaH iti zabdasya vyutpttiH| yo nayo hi sameva guNIbhUtamartha mukhyatayA'bhyupagacchati sa nayo'pyupacArAcchanda ityucyate / maya padArtha ko vizeSitatara karake mAnatA hai| kyoMki RjusUtra kI apekSA zandanaya sUkSma viSayavAlA kahA gayA hai / yadyapi zabdanaya kA viSaya bhI vartamAna kAlavartI padArtha hI hai-phira bhI isameM yaha pharka hai ki jisa prakAra Rjutranaya bhinna 2 liGgavAle aura bhinna 2 vacana vAle padArthoM kA vAcyArtha eka mAnatA hai, usa prakAra se yaha nahIM mAnatA / isakI to aisI mAnyatA hai ki jina zabdoM kA liGga bhinna hai, vacana bhinna hai unakA vAcyArtha bhI bhinna hai / zabdayate vastu anena iti zabdaH' aisI zabda kI vyutpatti hai / naya ko zabda rUpa mAnane kA kAraNa yaha hai ki vastu zabda ke dvArA kahI jAtI hai / aura buddhi usI artha ko mukhyarUpa se mAna letI hai| ataH zabda janya yaha buddhi upacAra se zabda kaha dI gaI hai| yaha buddhi yaha vicAra karatI hai ki jaise tInoM kAlo meM sUtrarUpa ekavastu nahIM hai kintu vartamAna kAlasthita hI eka mAtra vastu kahalAtI hai, vaise hI bhinna 2 liMga vacana Adi se yukta zabdoM dvArA kahI jAnevAlI vastu bhI bhinna 2 hI hai aisA mAnA jAnA cAhise / aisA vicAra kara buddhirUpa naya liGga vacanAdi ke bheda se artha meM bhI bheda mAnane laga jAtA hai| isa prakAra se Rju kALavatI padArtha ja che, chatAMe AmAM A jAtane taphAvata che ke jema ja sUvanaya bhinna bhinna liMgavALA ane bhinna bhinna vacanavALA padArthone vAgyAthe eka mAne che, tema A mAnato nathI. enI te evI mAnyatA che ke je zabdanuM liMga bhinna che, vacana bhinna che, temane vAcyArtha paNa bhinna cha. 'zabdyate vastu anena iti zabdaH' mevI zanI vyutpatti cha. nayane / mAnavAnuM kAraNa e che ke vastu zabda vaDe ja kahevAmAM Ave che ane buddhi te arthane ja mukhya rUpamAM svIkArI le che ethI zabda janya A buddhi upacArathI zabda kahevAmAM AvI che. A buddhi A pramANe vicAra kare che ke jema traNe kALAmAM sUtra rUpa eka vastu nathI paraMtu vartamAna kALa sthita vastu ja eka mAtra vastu kahevAya che, temaja bhinna bhinna liMga, vacana AdithI yukta zabda vaDe kahevAmAM Avela vastu paNa bhinna bhinna ja che, evuM mAnI levuM joIe. Ama vicAra karIne A buddhi rUpa naya liga vacanAdinA bhedathI arthamAM paNa bheda mAnavA taiyAra thaI jAya che. A pramANe haju sUtra nayanI For Private And Personal Use Only
Page #897
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 880 anuyogadvArasUtre RjusUtrAbhyupagamApekSayA'yaM vizeSita taramicchati / RjusUtro hi-taTastaTI taTam'ityAdIn bhinnaliGgAn zabdAn 'guruguravaH' ityAdIn vibhinnavacanAMzca zabdAnekA bhidheytvenecchti| zabdanayastu-etAn bhinnAbhidheyatvenecchati bhinnaliGgavacanasvAt , strI, puruSaH, napuMsakaM, puruSaH purUSA iti zabdavat / tathA cAyaM nayo nAmasthAgnAdravyarUpAnindrAn necchati, nAmAdInAmindra kAryakaraNAkSamatvAt , AkAzakusumavat / asya nayasyAbhyupagame pUrvanayA'bhyupagamApekSayedameva vizepitataratvaM bodhyam / tathA cAyam-'indraH zakraH purandaraH' ityAdIn samAnaliGgavacanAn , sUtranaya kI apekSA yaha naya apane vAcyArtha ko vizeSitatara karake mAnatA hai| Rju sUtranaya-taTaH taTI taTam hana bhinna 2 liGgavAle zabdoM kA tathA 'guruH guruvaH ina bhinna 2 vacana vAle zabdoM kA vAcyArya eka hI mAnatA hai, taba zabda naya 'strI, puruSaH napuMsaka' puruSaH puruSAH' ina vibhinna liGga aura bacanavAle zabdoM ke jaisA vibhinna liGga aura bacana dhAle zabdoM ke vAcyArtha ko bhinna 2 mAnanA hai / ekavAcyArtharUpa nhiiN| tathA yaha naya nAma sthApanA, aura dravyarUpa indroM ko nahIM maantaa| kyoMki AkAzakusuma ke jaisA ye nAmAdika indra bhAvAndra ke kArya karane meM akSama haiM ! RjumUtranaya kI apekSA isa naya dvArA sammata padArtha meM yahI vizeSitaratamatA hai| isa kathana se yaha bAta spaSTa ho jAtI hai ki-'jaba yaha naya bhinna, vacana yukta zabdoM kA vAcyArtha bhinna 2 mAnatA hai, taba jina zabdoM kA liGga eka hai, vacana eka hai apekSA A naya pitAnA vAvArthane vizeSitatara karIne mAne che. bAju sUtra naya 'taTaH taTo taTam' mA bhinna bhinna zivAya zahAnA tathA 'guruH guravaH' minna - yanavA zonA pAyA mAne che. tyAre za4 naya 'strI, puruSaH, napusakaM' puraSaH puruSAH' mA vibhinna saMga, vacanavALA zabdonI jema vibhinna liMga ane vacanavALA zabdone vAcyArtha bhinna bhinna ja mAne che, eka vArtha rUpa nahIM. tathA A naya nAma sthApanA ane dravyarUpa Indrane mAnatA nathI. kema ke AkAza kusumanI jema A nAmAdika indra bhAInA kAryane karavAmAM akSama che. Rju sUtranayanI apekSA A naya vaDe sammata padArthamAM eja vizeSitataratamatA che A kathanathI A vAta spaSTa thaI jAya che ke jyAre A naya bhinna, vacana yukta zabdane vAgyAtha bhinna bhinna mAne che, tyAre je zabdonuM liMga eka ja che, vacana For Private And Personal Use Only
Page #898
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 250 nayasvarUpanirUpaNam zabdAnekAbhidheyatvenecchatIti / tathA-samabhirUDhe naye=samabhirUDhanaramate vastunA= indrAderanyatra zakrAdau saMkramaNam avastu-avAstavika bhavatIti / ayaM bhAvaH vAcakabhedena bhinnatayA vAcyavizeSAn samabhirohati-samabhigacchati pratipadyate yaH sa samabhirUDhaH iti samabhirUDhasya vyutpttiH| zabdanayo hi indrazakrapurandarAdi zabdAna ekAbhidheyatvenecchati / samabhirUDhanayastu tadapekSayA vizuddhataravAsAna una zabdoM ke vAcyArtha meM bhinnatA nahIM hai / isa prakAra 'indraH zakraH purandaraH' ina zabdoM kA vAcyArtha eka hI hai kyoMki ina zabdoM meM liGga aura vacana kI samAnatA hai| (vatthUo saMkramaNa hoha avasthUnae samabhirUDhe / dhajaNa astha tadubhayaM evaMbhUo visesei ) samabhirUDhanaya meM indrAdirUpa vastu kA anyatra-zakrAdi-meM saMkramaNa avastu-avAstavika-hotA hai, aisI isa naya kI mAnyatA hai| tAtparya isakA yaha hai ki zAdika dharma bheda ke AdhAra para artha bheda karanevAlI ghuddhi hI jaba aura bhI Age baDhakara vyutpatti bheda kA Azraya lene laga jAtI hai aura aisA mAnane para ki 'vAcakabhedena bhinnatayA vAcyavizeSAn samabhirohati iti samabhirUDhaH' jahAM para aneka jude 2 zabdoM kA eka hI artha mAna liyA jAtA hai vahAM para bhI vAstava meM una sabhI zabdoM kA eka artha nahIM ho sakatA kintu judA 2 hI artha hotA hai| kyoMki isa naya kI vyutpatti aisI hai / zabdanaya indra, zaka, purandara, Adi zabdoM se che, zahAnA pA2yAya mA minnata nathI. mA pramANe indraH, zakraH purandaraH' mA zahonA pAyAtha se che. bha. mA zamA siMga bhane kyananI samAnatA cha. (vatthUo saMkamaNaM hoha avatthUnae samabhiH ruuddhe| vaMjaNa attha tadubhayaM evaMbhUo visesei) samani30 nayamAM IndrAdirUpa varatunuM anyatra zakrAdimAM saMkramaNa-avastu-avAstavika heya che, evI A nayanI mAnyatA che. tAtparya AnuM A pramANe che ke zAbdika dharma bhedanA AdhAra para arthabheda karanArI buddhi ja jyAre vadhAre AgaLa vadhIne vyutpatti bhedanA Azraye rahevA tatpara thAya che. ane Ama bhAnyA pachI -'vAcakabhedena bhinnatayA vAcyavizeSAn samabhirohati iti samabhirUDhaH' yo bhane linna ninna zahAnA 4 ma bhAnavAmAM Avacha tyAM paNa vAstavamAM te badhA zabdane eka ja artha saMbhavI zake ja nahi, paraMtu bhinna bhinna artha ja hoya che. kema ke A nayanI vyutpatti evI ja che. zabda naya Indra, zakra, purandara vagere zabdone vAgyAthe eka indrarUpa a0 111 For Private And Personal Use Only
Page #899
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 882 anuyogadvArasUtre bhinnAbhidheyatvenecchati, teSAM bhinnamavRttanimittasvAt , suramanujAdizabdavat / tathA hi-indatIti indraH, zaknotIti zakraH, puraM dArayatIti purandaraH ityAdiSu paramaizvaryAdIni bhinnAnyeva pravRttinimittAni / bhinnapravRttinimittatve satyapi ekArthatvA'bhyupagame ghaTapaTAdizabdAnAmapyekArthatvamApayeta / itthaM cAtiprasaGgaH kA vAcyArtha eka indrarUpa padArtha mAnatA hai / parantu yaha naya yaha tarka karatA hai ki jaba liGgAdi ke bheda se artha bheda hotA hai-tava zabdabheda se bhI arthabheda kyoM nahIM hogA-avazya 2 hogaa| isIliye yaha naya zabda kI apekSA vizuddhataramAnA gayA hai| kyoMki zabdanaya meM to zabdoM kI apane artha meM pravRtti kA nimitta hai hI nahIM aura isa maya meM hai, ataH pravRtti kA nimitta jaba bhinna 2 hai to, manuja Adi zabdoM ke jaisA una zabdoM kA vAcyArtha bhI bhinna bhinna hI hai| eka kaise ho ? jaise indanIti indraH-jo paramaizcarya kA anubhava karatA hai, vaha indra hai, 'zanotIti zakraH 'jo zakti zAlI hotA hai, vaha zaka hai, 'puraM dArayatIti purandara' jo pura ko vidArita karatA hai, vaha purandara hai, isa prakAra yaha naya ina indra zakrAdi ekArthaka zabdoM kA bhI vyutpatti ke anusAra judA 2 artha karatA hai| kyoMki yahAM paramaizvaryAdika pravRtti ke nimitta bhinna 2 hI haiN| zabdoM kI pravRtti ke nimitta paramaizvaryAdika bhinna 2 hone para bhI yadi indrAdika padArtha mAne che. paraMtu A naya A tarka kare che ke jyAre liMgAdi bhedathI artha bheda hoya che. tyAre zabda bhedathI paNa artha bheda kema nahIM hoya. cakkasa thaze ja. ethI ja A naya zabdanayanI apekSAe vizuddhatara mAnavAmAM Ave che. kema ke zabdanayamAM te zabdonI pitAnA arthamAM pravRttinuM nimitta che ja nahi ane A nayamAM che. ethI pravRttinuM nimitta jyAre bhinna bhinna che tyAre manuja Adi zabdanI jema te zabdane vAcyArtha paNa bhinna bhinna na che. sevI zata savI zacha ? 25 'indratIti-indraH'2 52bhaizvayana anamati raicha,tandra che. 'zaktotIti zakraH' 2 zatazAlI DAya cha, ta za che. 'puraM dArayatIti purandaraH' re purane vihArita 42 cha te 5242 cha. / pramANe A naya A Indra zAdi ekArthaka zabdone paNa vyutpatti mujaba bhinna bhinna ja artha kare che. kemake ahiyAM paraaizvaryAdika pravRttinA nimitte bhinna bhinna che. zabdonI pravRttinA nimitte paraaizvaryAdika bhinna hovA chatAMe je IndrAdika zabdone vAcyartha eka ja mAnavAmAM Ave te ghaTa-paTa For Private And Personal Use Only
Page #900
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 250 nayasvarUpanirUpaNam samApadheta / zabdanasya vizuddhataratvAbhAvAttannayamatena indrazakrayorekAbhidheyatva svIkRtya paramaizvaryarUpasya vastunaH zakanalakSaNe vastvantare saMkramaNaM kriyate, tadasya nayasya matenAsambhavitvAdavastu / na hi ya eva paramaizvaryaparyAyaH sa eva zakanaparyAyo bhavitumarhati / anyathA tu sarvaparyAyANAM sAGkaryamApadyeta / itthaM ca samabhirUDhanayaH samAnaliGgavacanAn indrazakrapurandarAdizabdAnapi bhinnAbhidheyatvenaivecchatIti bodhyamiti / evaMbhUto nayastu vyaJjanArtha tadubhayam-pajyate'rtho'neneti vyaJjanaM zabdA, artha:zabdapratipAdyarUpaH, vyaJjanaM ca arthazca vyaJja nArthI, tau ca tadubhayaM cetizandA kA ghAcyA eka hI mAnA jAve to ghaTa paTa Adi zabdoM kA bhI artha eka hone kA prasaMga prApta ho sakatA hai| zabdanaya meM vizuddhataratA kA abhAva hone se usa naya kI mAnyatAnusAra indra zakra ina do zabdoM meM ekAryavAcyatA svIkAra karake paramaizva. yerUpa indravastu kA zakanalakSaNa zakra, vasvantara meM saMkramaNa kara liyA jAtA hai, so yaha saMkramaNa isa samabhirUDha naya kI mAnyatAmeM asaMbhavita hone se avAstavika hai / kyoMki jo paramaizvarya paryAya hai, vahI zakana. paryAya nahIM ho sktii| nahIM to samasta paryAyoM meM ekatva Ane se saMkaratA kA prasaMga prApta hogaa| isa prakAra samabhirUDhanaya samAna liGga vacanavAle indra, zakra purandara Adi zabdoM ko bhI bhinna 2 abhidheyavAlA mAnatA hai| aisA jAnanA cAhiye / evaMbhUtanaya vyaMjana artha aura tadubhaya inako naiyasdhena sthApita karatA hai / vyaJjana kA artha 'vyajyate'rtho'nena' isa vyutpatti ke anusAra zabda hai| kyoMki zabda vagere zabdone paNa artha eka thavAnI sthiti prApta thAya che. zabda nayamAM vizuddhataratAne abhAva hovAthI te nayanI mAnyatA mujaba Indra, zaka A be zabdamAM ekAI vAsthatA svIkAra karIne "paraaizvarya rUpa Indra vastunuM zamana lakSaNa zakra vatvanataramAM saMkramaNa karI levAmAM Ave che. te A saMkramaNa A samabhirUDha nayanI mAnyatAmAM asaMbhavita hovAthI avAstavika che. kema ke je paramezvarya paryAya che, te ja zakana paryAyamAM hoI zake ja nahi, nahIMtara samasta paryAmAM ekatva AvavAthI saMkaratAno prasaMge upasthita thaze. A pramANe samabharUDha naya samAna liMga, vacanavALA Indra, zaka, yurandara Adi zabdanI paNa bhinna bhinna abhidheyavALI mAnyatA che. Ama jANavuM joIe. evaMta naya vyaMjana artha ane tadubhAya emane maiyatyena sthApita kare che. vytn| matha-vyajyate'rtho'nena' mA vyutpatti bhurAma za6 pa 5 mA vyakta karavAmAM Ave che. zabda vaDe je pratipAdya hoya che, te artha kahevAya For Private And Personal Use Only
Page #901
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir TeTara anuyogadvArasUtre vyaJjanArthaM tadubhayam, vizeSayati-naiyatyena sthApayati-zabdamarthena artha ca zabdena vizeSayatIti yAvaditi gAthArthaH / yatkriyAviziSTaM vastu zabdenocyate tAmeva kriyAM kurvartIm evaMbhUtamucyate, evaM = zabdenocyamAnaM ceSTA kriyAdikaM prakAraM bhUtaM= prAptamitivyutpatteH / evaMbhUtavastupratipAdako nayo'pyupacArAdevambhUta ucyate / athavA zabdena yazceSTA kriyAdikaH prakAra ucyate, tadviziSTasyaiva vastuno'bhyupagamAt evaM zabdapratipAdyo'tra ceSTAkriyAdikaH prakAro bodhyaH taM bhUtaH = prApto naya evambhUtaH / atropacAro nAzrIyate / tadevam evambhUtazabdasya vyutpattirvodhyA / ke dvArA hI artha vyakta kiyA jAtA hai / zabda dvArA jo pratipAdya hotA hai, vaha artha kahalAtA hai / vyaJjana aura artha ye tadubhaya zabda se liye gaye haiM / yaha naya zabda ko artha se aura artha ko zabda ke sAtha vizeSita karatA hai / yahI sAmAnyarUpa meM gAdhA kA artha hai| tAtparya kahane kA yaha hai ki yaha naya itanI adhika gaharAI meM pahuMca kara zabda ke artha kA aura usa artha ko kahanevAle usa zabda kA vicAra karatA hai ki phira isake Age aura koI kalpanA udbhavita nahIM hotI / tarkaNA phira yahAM hAra mAna jAtI hai - vaha kahatA hai ki-'yadi vyutpatti ke bheda se bheda mAnA jA sakatA hai, taba to aisA bhI mAnanA cAhiye ki jaba vyutpatti siddhaartha ghaTita hotA ho tabhI usa zabda kA vaha artha vAcyarUpa se svIkAra karanA cAhiye tathA usa zabda ke dvArA usa artha kA prati pAdana karanA cAhiye / anyathA nahIM / yahI isa gAthA kA bhAvArtha hai / jisa kriyA viziSTavastu zabda ke dvArA pratipAdita kI jAtI hai, - che, vyaMjana ane artha e taduya zabda vaDe grahaNu karavAmAM AvyA che. A naya zabdane athI ane zabdanI sAthe vizeSita kare che, eja sAmAnya rUpathI gAyAnA artha che. tApa A pramANe che ke A naya ATalI khadhI gaMbhIratAthI zabdanA artha ane te arthane kahenAra zakhsa viSe vicAra kare che ke pachI te viSe kAIpaNu jAtanI kalpanA ja saMbhavI zake nahi. tarka NA paNa ahI' parAjita thai jAya che. te kahe che ke 'jo vyutpatti bhedathI bheda mAnI zakAya te A pramANe paNa mAnavu joIe ke 'jyAre vyutpatti siddha atha ghaTita thatA hAya tA ja te zabdane te atha vAcyarUpathI svIkAra karavA joIe. tathA te zabda vaDe te atu' pratipAdana karavu' joIe. anyathA nahi, eja A gAthAnA bhAvAya che. je kriyA viziSTa vastu zabda vaDe . For Private And Personal Use Only
Page #902
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 250 nayasvarUpanirUpaNam ayaM nayo ghaTate yoSinmastakAdhArUDhazceSTate iti ghaTazabdasya pravRttinimittamanurudhya yadaivAsau yoSinmastakArUDhatayA jalAharaNaceSTAvAn bhavati tadaivAyaM ghaTa iti manute nAnyadA, tathA tathAvidhaceSTAvata evAsya vAcako ghaTazabdo bhavati na tu tathAvidha ceSTAmakurvato vAcako bhavatIti cApi manute / evaM cAsya nayasya matena tathAvidha ceSTAyA abhAve ghaTapadArthe ghaTatva, ghaTazabde ca ghaTapadArthavAcakatvaM nAstIti gAthAusa kriyA ko karatI huI vaha vastu evaMbhUta kahI jAtI hai| kyoMki vaha vastu evaM zabda se kahe gaye haiM usa prakAra ke ceSTA kriyA Adi rUpa prakAra ko bhUta prApta ho rahI hai| isaliye vaha evaMbhUta hai aisI evaMbhUta kI vyutpatti hai| isa evaMbhUta vastu kA pratipAdaka jo naya hai, vaha bhI upacAra se evaMbhUta kahalAtA hai / athavA-zabda se jo ceSTA kriyAdika prakAra kahA jAtA hai, usa prakAra se viziSTa hI vastu kA isa naya meM abhyupagama hai / isa kAraNa 'evaM' zabda dvArA prati. pAdya jo ceSTA kriyAdika prakAra hai, vaha isa naya meM liyA gayA hai ataH usa prakAra ko jo naya prApta hai, vaha evaMbhUta hai| yahAM upacAra kA Azraya nahIM liyA hai / isa prakAra se yaha 'evaMbhUta' zabda kI vyutpatti jAnanI caahiye| yaha naya 'ghaTate iti ghaTaH' isa vyutpatti ke anusAra hI ghaTa ko ghaTa mAnegA arthAt jaya vaha strI ke mastaka para rakhA huA hogA aura jalAdyAharaNa kriyArUpa ceSTAzAlI hogA, tabhI vaha ghaTa zabda kI pravRtti ke nimitta ko lekara ghaTa zabda kA vAcya ho sakegA, pratipAdita karavAmAM Ave che, te kriyAne karatI te vastu evaMbhUta kahevAmAM Ave che. kema ke te vastune zabdathI kahevAmAM Avela che. te prakAranA ceSTA kriyA vagere rU5 prakArane bhUta prApta thaI rahI che. ethI te evaMdabhUta che. evI evabhUtanI vyutpatti che. A evabhUta vastune pratipAdaka je naya che. tene paNa upacArathI evabhUta kahevAmAM Ave che. athavA zabdanI ceSTA kiya hika prakAra kahevAmAM Ave che te pramANe ja viziSTa vastune ja A nayamAM abhupagama che. A kAraNathI "pava' A zabda vaDe pratipAdya je ceSTA kiyAdika prakAra che, te A nayamAM traNa karavAmAM Avela che. ethI te prakArane je naya prApta kare che, te evaMbhUta che. ahIM upacAra:zraya grahaNa karavAmAM mAvata nathI. mA pramANe mA 'evaMbhUta' zanI vyutpattivAsa. mA naya 'ghaTate iti ghaTaH' / vyutpatti bhusa 14 ghaTane ghaTa mAnate theTa jyAre te strInA marataka para mUkela haze jalAghAharaNa kriyArUpa ceSTAcAlI haze. tyAre ja te ghaTa zabdanI pravRttinA nimittanA AdhAre ghaTa zabdane vAya For Private And Personal Use Only
Page #903
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtra 'bhipAyaH / itthamuktAH sapta mUlanayAH / eSAmuttarottarabhedAbhedA anyto'vseyaaH| ete nayAH paraspara nirapekSAH santo dunayA bhavanti, parasparaM sApekSAstu sunayA iti / sarvaizva sunaya militaiH syAdvAda ityalamativistareNa / atra kazcit zaGkatenanu ya ete nayA uktAsteSAM prastutapakaraNe kiM prayojanamiti cedAha-prakrAntaM aisA yaha mAnatA hai| yadi vaha ghaTa kahIM dUsarI jagaha rakhA hai, aura jalAdyAharaNa kriyArUpa ceSTA se zUnya hai to vaha isa nayakI dRSTi meM ghaTa nahIM khlaavegaa| tathA jaya ghaTa isa prakAra kI ceSTA meM rata ho rahA hogA-tabhI jAkara use ghara zabda 'ghaTa' kahegA-parantu jaba vaha isa prakAra kI ceSTA nahIM kara rahA hogA-taya usakA ghaTa zabda vAcaka nahIM hogaa| aisI bhI isa naya kI mAnyatA hai| isa prakAra isa naya ke mata se tathAvidha ceSTA ke abhAva hone para ghaTapadArtha meM ghaTatva aura zabda meM ghaTapadArtha vAcakatva nahIM hotA haiM, aisA isa gAthA kA abhiprAya hai / isa prakAra se ye sAta mUlanaya kahe / inake uttarottara bheda prabheda anya granthoM se jAnanA caahiye| ye nagha jaba paraspara nira. pekSa rahA karate haiM, taba ye dunaya-nayAbhAsa-kahe jAte haiM, aura jaba ye paraspara sApekSavAda se mudrita hote haiM, taba ye sunaya kahalAte haiN| ina saba milita sunayoM se syAdvAda banatA hai / yahAM koI zaMkA karatA hai ki -'jo naya yahAM kahe gaye haiM, unakA prastuta prakaraNa meM kyA prayojana haiM ? thaze. Ama A mAne che. je te ghaTa keI bIjA sthAne mUkavAmAM Avela hoya ane jalAghAharaNa kiyA rUpa ceSTAthI zUnya hoya che te A nayanI daSTimAM ghara kahevAze nahi. tathA jyAre ghaTa A jAtanI ceSTAmAM rata thaI rahela haze tyAre ja tene ghaTa zabda 'vaTa' kaheze, paraMtu jyAre te A jAtanI ceSTA karate nahIM. hoya tyAre te ghaTa zabda vAcaka nahIM thaze. evI paNa A nayanI mAnyatA che. A pramANe A nayanA mata mujaba tathAvidha ceSTAne abhAva hovAthI ghaTa padArthamAM ghaTava ane ghaTa zabdamAM ghaTa padArtha vAcakatva nahi thAya, e A gAthAne abhiprAya che. A pramANe A sAta mUla na kahevAmAM AvyA che. emanA uttarottara bheda prabheda anya granthomAMthI jANuM levA joIe. A ne jyAre paraspara nirapekSa rahe che tyAre tene duniya-nayAbhAsa kahevAmAM Ave che, ane jyAre eo paraspara sApekSavAdathI mudrita thAya che, tyAre e sunaya kahevAya che. A sarve milita sunathI syAhUvA bane che. ahIM koI zaMkA kare che ke je naya ahIM kahevAmAM AvyA cheprastuta prakaraNa sAthe temane zo saMbaMdha che? For Private And Personal Use Only
Page #904
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 250 nayasvarUpanirUpaNam 887 sAmAyikAdhyayanaM hi prathamamupakrameNa upakrAntaM bhavati, tato nikSepeNa yathAsaMbhavaM nikSipyate, tatazcAnugamena anugamyate, tataH punaretad nayairvicAryate iti upakrAnta sAmAyikAdhyayanasya vizvAraNaiva eSAM prayojanaM bodhyamiti / nanu yaiSA sAmAyikAdhyayanasya nayervicAraNA kriyate, sA vicAraNA pratisUtramabhipretA ? uta vA sarvAdhyayanasya ? yadi prathamaH pakSo'bhimatastarhi so'yukta eva, 'na nayA samoyaraMti ihaM' ityanena kAlikate pratisUtraM nayavicArasya pratiSiddhatvAt / atha dvitIyaH pakSadabhimatastarhi so'pyayukta eva yataH prAgupoddhAru niryuktatyanugame 'nae samoyAra uttara - pUrvaprakrAnta sAmAyika adhyayana sarva prathama upakrama se upakrAnta hotA hai / isakA nikSepa se yathAsaMbhava vaha nikSipta hotA hai / bAda meM anugama se vaha anugamya- ( jAnane yogya) hotA hai / isake bAda nayoM se usakA vicAra kiyA jAtA hai / isa prakAra inakA prayojana hai, aisA jAnanA cAhiye / zaMkA- ina nayoM se sAmAyika adhyayana kI jo vicAraNA kI jAtI hai, so kyA vaha haraeka sUtrakI kI jAtI hai ? yA sarva adhyayana kI ? yadi prathamapakSa ko lekara Apa kaho ki - 'hara eka sUtra kI nayoM se vicAraNA kI jAtI haiM-so yaha bAta ThIka nahIM hai kyoMki 'na nayA samoyaraMti ihaM' isa pATha dvArA yaha pahile hI spaSTa kara diyA gayA hai ki 'kAlikata meM pratisUtra meM nayavicAra nahIM hotA hai / yadi dvitIya pakSa ko lekara Apa kaho ki 'samasta sAmAyika adhyayana kA uttara:--pU prakAnta sAmAyika adhyayana sarva prathama upakramathI upakrAnta haiAya che. enA pachI nikSepathI yathAsa Mbhava te nizcima haiAya che. tyAra khAda anugamathI te anugamya (jANavA ceAgya) hAya che. enA pachI nacAnA AdhAre tenA viSe vicAra karavAmAM Ave che. A pramANe emanA vaDe upakrAnta sAmAyika adhyayananA vicAra eja emanu pratyeAjana che, Ama jANavuM joie. zakA:--A nase.thI sAmAyika adhyayananI je vicAraNA karavAmAM Ave che, te zuM dareke dareka sUtranI karavAmAM Ave che? athavA adhyayananI jo prathama pakSanA AdhAre tame kahe ke dareka sUtranI nayAnA AdhAre vicAraNA vAmAM Ave che, to yA vAta ucita nathI. bha hai 'na nayA samoyaraMti ihUM' A pATha vaDe A vAta pahelAM ja spaSTa karavAmAM AvI che ke 'kAlika zrutamAM pratisUtramAM naya vicAra thatA nathI.' jo dvitIya pakSanA AdhAre tame kaho ke samasta sAmAyika adhyayananA nayanA AdhAre vicAra karavAmAM Ave che te A For Private And Personal Use Only
Page #905
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Che - __ anuyogadvArasUtre NANumae' ityatra samastAdhyayanaviSayo nayavicAra ukta eva / tathA ca-matrasamu. dAyarUpameva samastAdhyayanam , samastAdhyayane nayairvicArite pratisUtramapi nayairvicAstimeva bhavati / itthaM cApi dvitIyaH pakSo'yuktaH ? iti cedAha-pratisUtraM yad nayavicAraH pratiSidaH so'numata eva / so'pi ca 'Asajja u soyAraM nae nayavisArao bUyA' chAyA-'Asadya tu zrotAraM nayAn nayavizArado yAt' ityane nApAdika evAnujJAtaH / yattu dvitIyapakSamAzritya prAgupodghAtaniyuktau samastA. dhyapanaSiyasya nayavicArasyopanyastatvAdatra punastadupanyAso nirarthaka ityuktaM mayoM se vicAra kiyA jAtA hai' so yaha bhI ayukta hI hai, kyoMki pahile upodghAta niryuktyanugama meM 'nae samoyAraNANumae' yahAM samasta adhyayana viSayavAlA navicAra kahA hI jA cukA hai / tathA-sUtroM kA samudAya rUpa hI to samasta adhyayana hotA hai| jaba samasta adhyayana nayoM se vicArita ho jAtA hai, to adhyayana kA haraeka sUtra bhI nayoM se vicArita ho hI jAtA hai| isa prakAra bhI dvitIya pakSa ayukta ThaharatA hai| uttara--pratisUtra meM naya vicAra nahIM hotA hai kyoMki vahAM prati Siddha kahA gayA hai-so isa bAta ko to hama bhI mAnate haiN| tathA 'Asanja u soyAraM nae nayavisArao bUyA' kahIM 2 jo aisI bAta kahI gaI ki-'naya vizArada zrotAjanoM ke anusAra nayo kA kathana kare' so yaha bhI apavAdika kathana hI mAnA gayA hai| jo dvitIyapakSa ko lekara yaha kahA hai ki 'pahile upodghAta niyukti meM samasta adhyayana pAta 555 mayuta 4 cha, ma paDasA yoddhAta nityanugamamA "nae samoyAraNANumae" maDI samasta adhyayanavA naya viyA2 4AmA mAsa ja che. tathA sUtranA samudAya rUpa ja samasta adhyayana hoya che. jyAre samasta adhyayana nayenA AdhAre vicArita thaI jAya che. A pramANe dvitIya pakSa ayukta sthira thAya che. uttara-pratisUtramAM naya vicAra thatuM nathI kema ke te tyAM pratiSiddha kahevAmAM Avela che. ane e vAta te ame paNa mAnIe ja chIe. tathA 'Asajja u soyAraM nae nayavisArao bUyA' me sthAne mArIta hevAmA AvyuM che ke "naya vizArade zrotAone pitAnI samakSa rAkhIne nAnuM kathana kare te A vAta paNa ApavAdika kathana ja mAnavAmAM Avela che. je dvitIya pakSane laIne Ama kahevAmAM AvyuM che ke pahelAM uddaghAta niryuktimAM For Private And Personal Use Only
Page #906
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuyogacandrikA TIkA sUtra 250 nayasvarUpanirUpaNam tadapi siddhAntAjJAnavilasitameva, yatazcaturthamanuyogadvArameva nayavaktavyatAyA mUlasthAnam , atra siddhAnAmeva nayAnAM tatropanyAsaH kRtH| yadapi cokta-samastAdhyayane nayaivicArite pratimUtramapi nayaivicAritameva bhavatIti, tadapyajJAnavilasitameva, samudAyasamudAyinoH kAryAdibhedataH kathaMcid bhedsiddhH| tathAhi-rathasya ekaikasminnavayave'paridRzyamAnamapi kAryamavayavasamudAyarUpe rathe samupalabhyate / itthaM cAvayavAvayavinoH kAryabhedaH sAmarthyAsAmarthyalakSaNo viruddhadharmAdhyAsazca pratyakSa eva / yadi cetthaM te'nabhimataM bhavettarhisamastaM vizvamekaM syAt / tatazca saholpattike viSayavAlA naya vicAra to kiyA jA cukA hai, phira yahAM usakA upanyAsa karanA nirarthaka hI hai' so yaha kathana bhI siddhAnta sabandhI ajJAna ko prakaTa karatA hai kyoMki-'cauthA jo anuyoga dvAra hai, vahI nayavaktavyatA kA mUlasthAna haiN| kyoMki yahAM siddha hue hI nayoM kA vahAM upanyAsa kiyA gayA hai| tathA isa viSaya meM jo aisA kahA gayA haiki-'samasta adhyayana nayoM dvArA vicArita ho jAtA hai, taba haraeka sUtra bhI naya vicAra kA viSaya bana hI jAtA hai'-so aisA kahanA bhI ucita nahIM hai kyoMki samudAya aura samudAyI meM kArya Adi ke bheda kI siddhi mAnI jAtI hai| jaise ratha ke eka-eka avayava meM jo kAma hotA huA dikhAI nahIM par3atA hai vaha kArya una avayavoM ke samudAya rUpa ratha meM upalabdha hotA hai / isa prakAra avayava aura avayavI meM kArya meda tathA sAmarthya asAmarthyarUpa viruddhadharmoM kA adhyAsa yaha saba pratyakSa hI hai| yadi isa prakAra se tumheM samudAya samudAyI meM bheda ansamasta adhyayananA vinayavALo naya vicAra to karavAmAM Avela ja che, pachI ahIM tene upanyAsa kara nirarthaka ja che. te A kathana paNa siddhAMta saMbaMdhI ajJAnane ja prakaTa kare che. kema ke caturtha je anugadvAra che te ja nayavaktavyatAnuM mUlasthAna che. kema ke ahIM siddha thayela nayane tyAM upanyAsa karavAmAM Avela che. tathA A saMbaMdhamAM je A pramANe kahevAmAM Avela che ke samasta adhyayana - dvArA vicArita thaI jAya che tyAre dareke dareka sUtra paNa naya vicArane viSaya thaI ja jAya che. te A rIte kahevuM ucita nathI. kema ke samudAya ane samudAyamAM kArya AdinA bhedathI kathaMcita bhedanI siddhi mAnavAmAM AvI che. jema rathane eka-eka avayavamAM je kAma thatuM dekhAtuM nathI te kArya te avayavonA samudAya rU5 rathamAM upalabdha thAya che. A pramANe avayava ane avayavImAM kAryabheda tathA sAmarthya asAmarthyarUpa virUddha dharmone adhyAsa A badhuM pratyakSa ja che. je A rIte tamane samudAya-samudAyImAM bheda anabhimata hoya te pachI samasta vizva a0 112 For Private And Personal Use Only
Page #907
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . - hA jAtAhA anuyogadvArasUtre rapi prasajjeta / na ca tathA bhavati tasmAt samudAyasamudAyino daH suspaSTa eva / saMkhyAsaMjJAdibhyo'pi tadbhedo bhAvanIyaH / itthaM ca nayavicArasya kvacit mUtraviSayatA kvacita samastAdhyayanaviSayatA ca nirdoSaiva bhavati / bhavazvevaM, tathA'pyadhyayanaM naye vicAryamANaM kiM sarvaireva nayeSicAryate ? kiMvA kiyadbhireva ? yadi prathamaH pakSaH svIkriyate, tarhi sarveSAM nayAnAmasaMkhyeyatvena taivicAro'zakya eva / yato yAvanto vacanamArgAstAvanta evaM nyaaH| uktaM ca-- "jAvaiyA vayaNapahA, tAvaiyA ceva hoti nyvaayaa| jAvaiyA nayavAyA, tAvaiyA ceva parasamayA // " bhimata ho to phira samasta vizva bhI eka ho sakatA hai aura isa sthiti meM sahotpatti hone kA bhI prasaMga prApta hotA hai| parantu aisA to hotA nahIM hai| ata: samudAya samudAyo meM kathaMcit bheda suspaSTa hI hai, aisA mAnanA cAhiye / isI prakAra samudAyI meM saMkhyA, saMjJA Adi se bhI bheda suspaSTa hai / isa prakAra naya vicAra meM kahIM sUtra viSayatA, aura kahIM samasta adhyayana viSayatA nirdoSa hI ho jAtI hai| zaMkA--yaha bAta bhale rahe-parantu nayoM se jo adhyayana vicArita hotA hai-to kyA vaha saba nayoM se vicArita hotA hai| yA kucha hI nayoM se vicArita hotA hai / yadi prathama pakSa svIkAra kiyA jAye to naya to saba asaMkhyAta haiN| asaMkhyAtanayoM se adhyayana kA vicAra honA azakya hI hai| kyoMki aisA kahA gayA hai jitane vacanamArga haiM utane hI naya haiM / 'jAvayA vaSaNapahA tAvaiyA ceva hoMti nayavAyA, jAvaiyA nayavAyA, tAvaiyA ceva prsmyaa'| apane 2 abhiprAya se paNa eka thaI zake che, ane A sthitimAM sahotpatti thavAne paNa prasaMga upasthita thAya che. paraMtu Ama te thatuM nathI. ethI samudAya samudAyamAM kathaMcita bheda suspaSTa ja che, Ama mAnavuM joIe. A pramANe samudAyasamudAyamAM saMkhyA, saMjJA, AdithI paNa bheda suspaSTa che. A pramANe naya vicAramAM keIka sthAne sUtra viSayatA ane keIka sthAne samasta adhyayana viSayatA nirdoSa ja siddha thaI jAya che. zaMkA -A vAta bhale rahe. paraMtu nathI je adhyayana vicArita thAya che, to zuM te sarva nathI vicArita thAya che, ke sva95nAthI vicArita thAya che. je prathama pakSa svIkAra karavAmAM Ave te na badhA asaMkhyAta che. asaMkhyAta nathI adhyayana vicAra azakaya ja che. kema ke A pramANe kahevAmAM AvyuM che ke jeTalA mArgo che, teTalA ja na te che. 'jAvaiyA vayaNapahA, tAvaiyA ceva hoMti nayavAyA, jAvaiyA nayavAyA, tAvaiyA For Private And Personal Use Only
Page #908
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 250 nayasvarUpanirUpaNam chAyA-yAvanto vacanapathAstAvanta eva bhavanti nayavAdAH / ___yAvanto nayavAdAstAvanta eva parasamayAH ||iti|| svasvAbhiprAyaviracitAnAM vacanamArgANAM saMkhyA nAsti, abhipAyANAM prAyaH prati pANibhinnatvAt / evaM ca nayAnAmasaMkhyeyatvena te vicAraH sarvathA'zakya eveti bhAvaH / atha dvitIyaH pakSo'pi vaktumazakya eva / yato'saMkhyeyanayeSu kiyadbhinayevicAraNA yadi kriyeta tahiM aziSTainayairapi kathaM na kriyeta ? te vicAraNAyA akaraNe'tra nAsti kazcinniyAmakaH, tatazcAnavasthA prasajjeta, tasmAt dvitIyaH pakSo'pi vaktumazakya eva / atha cedevamucyeta, astu nayAnAmasaMkhyeyatvaM, tathApi sakalasaMgrAhibhinayaireSAM vicAro vidhIyate iti / etadapi vaktumazakyameva, yataH sakalasaMgrAhinayAnAmapyanekavidhatvAdanavasthA pUrvavadeva bodhyaa| atredaM bodhyampUrvajJaiH sakalanayasaMgrAhINi sapta nayazatAnyuktAni / ukta caviracita vacanamArgoM kI saMkhyA nahIM hai| kyoMki abhiprAya haraeka prANI meM bhinna 2 hote hai / isa prakAra nayoM meM asaMkhyayatA Ane se una asaMkhyanayoM se vicAra honA sarvathA azakya hI hai / dvitIya pakSa bhI ThIka nahIM kyoMki jaba naya asaMkhyAta haiM, taba unameM se yadi kitaneka nayoM dvArA hI vicAraNA kI jAtI hai to avaziSTa nayoM se bhI vaha kyoM nahIM kI jAtI ? nahIM karane meM aisI koI niyAmakatA to hai nahIM ki amuka nayoM se vicAraNA kI jAve aura amuka nayoM se nahIM kI jAve / isa prakAra karane se anavasthA kI hI prasakti hotI haikyoMki isa sthiti meM koI vyavasthA nahIM banatI hai| yadi isa para aisA kahA jAve-ki nayoM kI asaMkhyeyatA bhale banI rahe-to bhI sakala saMgrAhI naya haiM unake dvArA inakA vicAra ho jAvegA-so aisA ceva parasamayA" pAtapAtAna! amiprAyathA vi2thita payana bhAAnI sadhyA nathI. kema ke abhiprAye dareke dareka prANImAM bhinna bhinna hoya che. A rIte niyAmAM asaMkhyayatA AvavAthI te asaMkhya nathI vicAra ke sarvathA azakya ja che. dvitIya pakSa paNa barAbara nathI, kema ke naye jyAre asaMkhyAta che tyAre temAMthI je keTalAka na vaDe ja vicAraNA karavAmAM AvI che. te avaziSTanathI paNa te kema karavAmAM AvatI nathI ? nahIM karavAmAM evI koI niyAmakatA te, che ja nahi ke amuka nathI vicAraNA karavAmAM Ave ane amuka nathI karavAmAM Ave nahi, A rIte karavAthI anavasthAnI ja prasakti thAya che. kema ke A sthitimAM kaI vyavasthA thAya ja nahI. je A saMbaMdhamAM A pramANe kahevAmAM Ave ke nayenI asapeyatA bhale banI rahe te paNa je sakala saMgrAhI na che temanA For Private And Personal Use Only
Page #909
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 892 anuyogadvArastre ___ 'ekeko ya sayaviho, satta nayasayA havaMti ekmeva' chAyA--ekaikazca zatavidhaH sapta nayazatAni bhavanti evameva' ityAdi / eSAM ca saptAnAM nayazatAnAM saMgrAhakA vidhyAdayo dvAdaza nayAH / ete'pi naiMgamAdibhiH saptabhinayaH saMgRhyante / ete saptApi nayA dvAbhyAM dravyAstikaparyAyAstika nayAbhyAM saMgRhyante / dravyAstikaparyAyAstikanayau jJAnakriyAnayo nizcayavyavahArau zabdArthanayau ca paryAyAH / eSAM saMgrAhakanayAnAmanekavidhatvAt pUrvoktA'navasthA tadavasthaiva ? iti cedAha-iha hi vicAryatvena sAmAyikaM prastutam , tacca mukti phalam / tatazcAsya sAmAyikasya yadeva muktiprAptinibandhana rUpaM tadeva vicAraNI. kahanA bhI azakya hai kyoMki sakala saMgrAhI nayoM ke bhI aneka bheda hote haiM / isaliye anavasthA to pahile ke jaisI hI kAyama rhegii| isakA spaSTIkaraNa isa prakAra jAnanA cAhiye ki, pUrvajJoM ne sakala. nayoM ko saMgraha karanevAle sAlasoM naya kahe haiN| ukta ca 'ekkeko. ya sayaviho, sattanayasayA havaMti emev'| ina sAtasau nayoM ke saMgrAhaka vidhyAdika 12 naya kahe haiN| ye vidhyAdika 12 naya bhI naigama Adi sAta nayoM dvArA saMgRhIta ho jAte haiN| tathA ye jo sAta naya haiM, so ye bhI dravyArthika aura paryAyArthika ina do nayoM dvArA saMgR. hIta ho jAte haiN| kyoMki pahile ke tIna naya dravyAdhika haiM aura ava. ziSTa cAra naya paryAyArthika haiM / isa prakAra se bhI sAtanayoM ke do vibhAga kiye gaye haiM-zabdanaya aura arthny| jisameM zabda kA prAdhAnya ho, ve zabdanaya haiN| zabdasamabhirUDha aura evaMbhUta haiM / tathA vaDe emane vicAra thaI jaze, Ama kahevuM paNa azakaya ja che, kema ke sakala saMgrahI nayanA paNa ghaNuM bheda hoya che. eTalA mATe anavasthA te pahelAnI jema ja kAyama raheze. A viSe spaSTI karaNa A pramANe jANavuM joIe ke pUrvajJoe sakala narane saMgraha karanArA saatse| nayA 4. che. taya:-'ekkeko ya sayaviho, matta nayasayA huti emeva' mA sAtase nayAnA saMgrAma vidhyAhi 12 naye hyA che. mA vidhyAdika 12 no paNa nigama vagere sAta na vaDe saMgRhIta thaI jAya che. temaja A badhA je sAta na che, eo paNa dravyArthika ane paryAyAvika A be naya vaDe saMgRhIta thaI jAya che. kema ke pahelAMnA traNa na dravyArthika ane avaziSTa cAra nA paryAyArthika che. A pramANe sAta nayanA be vibhAge karavAmAM Avela che. zabdanaya ane arthanaya jemAM zabdanI pradhAnatA hoya, te zabdanAya che. e zabda samabhirUDha ane evaMbhUta che. tathA jenAmAM arthane vicAra pradhAnatA rUpamAM karavAmAM For Private And Personal Use Only
Page #910
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sutra 250 nayasvarUpanirUpaNam yam / tacca jJAnakriyAtmakameva / tato jJAnakriyAnayAbhyAmevAsya vicAro yuktataro nAnyairnayaH, ato nAsti kazcidanavasthAprasaGga iti / tatra-jJAnakriyArUpanayadvayamadhye jJAnanayo jJAnameva muktisAdhakaM manyate, ata. stanmatamAviSkartumAha-'gAyammi' ityaadi| jinameM arthakA vicAra pradhAnarUpa se kiyA jAve ve arthanaya hai / naigama saMgraha, vyavahAra aura RjusUtra ye arthanaya hai / jJAnanaya aura kriyAnaya isa prakAra se bhI inake do vibhAga kiye gaye haiN| jo vicAra tattvasparzI hotA hai, vaha jJAnanaya evaM jo bhAga tattvAnubhava ko pacAne meM hI pUrNanAsamajhatA hai, vaha kriyAnaya hai / ye sAtoM naya hI tattvavicAraka hone se jJAnanaya meM tathA unanayo ke dvArA zodhita satya ko jIvana meM utArane kI dRSTi se kriyAdRSTi meM samA jAte haiM / nizcaya aura vyavahAra ina do meM bhI ina nayoM kA samAveza ho jAtA hai| isa prakAra dravyAstika aura paryAyAstika, jJAnanaya aura kriyAnaya Adi ye saba paryAya zabda haiN| ina dravyAstika Adi saMgrAhaka nayoM meM isa prakAra anekavidhatA hone se pUrvokta anavasthA jyoM kI tyoM hI banI rahatI hai| isa prakAra ke AkSepa kA uttara yaha hai ki yahA~ para sAmAyika adhyayana vicAryarUpa se prastuta huA hai| sAmAyika kA phala mukti hai / isaliye isa sAmAyika kI jo mukti prApti ke prati kAraNatA hai vahI isa samaya vicAra karane yogya hai| yaha kAraNatA jJAnakriyA rUpa hI pddegii| isaliye jJAnakriyAnayoM se hI isakA vicAra yukta. Ave te arthanaya che. naigama saMgraha, vyavahAra ane anusUtra A badhA arthana che. jJAnanaya ane kriyAnaya A rIte paNa emanA be vibhAge karavAmAM Avela che. je vicAra tatvaspazI hoya che, te jJAnanaya ane je bhAga taravAnubhavane pacAvavAmAM ja pUrNatA samaje che, te kiyAnaya che. A sAte sAta nA taravavicAraka hovAthI jJAnanayamAM tathA te na vaDe zodhita satyane jIvanamAM utAravAnI dRSTie kriyadaSTimAM samAviSTa thaI jAya che. nizcaya ane vyavahAra e bannemAM paNa A nAne samAveza thaI jAya che. A rIte dravyAstika ane paryAyAstika, jJAnanaya ane kriyAnaya vagere A badhA paryAya zabda che. A dravyAstika vagere saMgrAhaka namAM A rIte anekavidhatA hovAthI pakta anavasthA yathAvat banI rahe che. A jAtanA AkSepane javAba A che ke ahIM sAmAyika adhyayana vicAryarUpathI prastuta thayela che. sAmAyikanuM phaLa mukti che. ethI A sAmAyikanI je mukti prApti pratye kAraNutA che teja A samaye vicAraNIya che. A kAraNutA jJAnakriyArUpa For Private And Personal Use Only
Page #911
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogadvArasUtre grahItavye-upAdeye agrahItavye anupAdeye heya upekSaNIyazcAtra anupAdeyazabdena gRhyate, dvayorapyagrAhyatvAt , ca zabdaH samuccaye, evakAro vAkyAlaGkAre, athavAagrahItavye anupAdeye, cakArasyopaLakSaNatvAt-upekSaNIye ca artha aihikAmuSmikarUpe, tatra-aihiko grahItavyaH srakcandanAGganAdiH, agrAhyaH-ahiviSayakaNTakAdiH, upekssnniiystRnnaadiH| AmuSmiko grahItavyaH samyagdarzanacAritrAdiH, agrAhyo mithyAvibhUtyAdiH, upekSaNIyaH svargavibhUtyAdiH, evaMvidho yo'rthastasmin jJAte eva tatmAptiparihAropekSArthinA yatitavyaM pratyAdilakSaNaH prayatnaH kAryaH, iti= tara hogA / anyanayoM se nhiiN| isa prakAra anavasthA prApta hone kA koI prasaMga hI nahIM aasktaa| jJAnanaya aura kriyAnaya ke bIca meM jJAnanaya jJAna ko hI muktikA sAdhaka mAnatA hai / isaliye sUtrakAra usake mata ko kahane ke liye kahate haiM / (NAyaMmi givhiyagve agihiyavvami ceva atyami, jaiyatvameva iha jo uvaeso so nao nAma ) yahAM grahItavya kA artha upAdeya aura agrahItavya kA artha heya aura upekSaNIya haiN| kyoMki ye donoM agrahItavya hote haiN| 'ca' zabda samuccaya meM aura 'eva' zabda vAkyAlaMkAra meM prayukta huA hai| iha loka saMbandhI aura paraloka saMbandhI artha grahItavya aura agrahItavya donoM prakAra kA hotA hai / iha lokasaMbandhI grahItavya padArtha sra, candana, aGganA Adi haiM, agrahItavya-anupAdeya aura upekSagIya kramazaH ahiviSayakaMTakAdi evaM tRNAdi haiM / paralokasaMbandhI grahItavyapadArtha samyagdarzanajJAnacAritra Adi haiM, agrAhya mithyAvibhUti Adi haiM aura upekSaNIya svarga vibhUti Adi haiM / isa prakAra ke artha ja thaze. ethI jJAnakriyAnathI ja A vize vicAra yuktatA siddha thaze. anya nathI nahi. A pramANe anavasthA prApta thavAne kaI prasaMga ja upasthita thAya nahi. jJAnanaya ane kriyA nayanI vacce jJAnanaya jJAnane ja muktisaath bhAna che. mezrI sUtrA tanA matane 31 mATe 4 cha,(NAyami gi NDiyavve AgnihiyavaMmi ceva atthaMmi, jaiyavyameva iha jo ubaeso so nao nAma) ahIM rahItagyane artha upAdeya ane agrahItavyane artha heya ane upekSaNIya che. kema ke e bane agraDItavya hoya che. "rA' zabda samuccayamAM ane g" zabda vAkyAlaMkAramAM prayukta thayela che. IhaleAka saMbaMdhI ane paraleka saMbaMdhI arthagrahItavya ane agrahItavya padArtha apha, caMdana, aMganA, vagere che, agrahItavya-anupAdeya ane upekSaNIya, kramazaH ahiviSaya kaMTakAdi ane tRNAdi che. paraleka saMbaMdhI prahItaya padArtha samyagU darzana jJAnacAritra For Private And Personal Use Only
Page #912
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhanuyogacandrikA TIkA sUtra 250 nayasvarUpanirUpaNam itthaM sarvavyavahArANAM jJAnanibandhanatvapratipAdanaparo ya upadezaH sa nayA=pastuto jJAnanayo bodhyH| 'nAma' iti ziSyAmantraNe / iti gAthArthoM bodhyaH / ayaM bhAva: aihikAmuSmikaphalArthinA tAvadartha vijJAyaiva tatra pravartitavyam / anyathA pravRttau tu phalavisaMvAdo jAyate / itthaM jJAnanayo jJAnasya prAdhAnyakhyApanArthaM vaktIti / ukta ca Agame-'paDhama nANaM tao dayA' chAyA-prathamaM jJAnaM tato dayeti / sathA cAnyadapyuktamke jJAna hote hI jo usakI prApti kA parihAra karane kA evaM upekSA karane kA arthI hai, usako cAhiye ki vaha usakI prApti Adi ke nimitta pravRtti AdirUpa prayatna kre| isa prakAra samastavyavahAroM ke jJAna hone meM kAraNa bhUta ke pratipAdana karane meM tatpara jo upadeza hai, vaha jJAnanaya hai| 'nAma' yaha pada, yahAM ziSya saMbodhanArtha AyA hai| tAtparya yaha hai ki ihaloka saMbandhI aura paraloka saMbandhI phala kA AkAMkSAzAlI manuSya ko heya upAdeya AdirUpa padArtha ko jAnakara hI usake tyAga AdAna Adi meM pravRtti karanI cAhiye / yadi vaha aisA nahIM karatA hai to phala meM visaMvAda hotA hai| isa prakAra jJAnanaya jJAna kI pradhAnatA kahane ke liye kathana karatA hai / yahI bAta Agama meM kahI hai ki 'paDhamaM nANaM to dayA' aura bhI kahA hai ki 'pAvAo viNivittIityAdi' pApa se nivRtti, kuzalakArya meM pravRtti aura vinaya kI prati pattiye tInoM bhI ghAteM AtmA meM samyakajJAna ke dvArA utpannakI jAtI hai| vagere che. agrAhya mithyAvibhUti vagere che ane upakSeNIya svargavibhUti Adi che. A jAta nA arthanuM jJAna thatAM ja je tenI prAptine parihAra karavAne ane upekSA karavAne athI che, tene joIe ke tenI prApti vagerenA nimitte pravRtti vagere samasta vyavahAronA jJAnamAM kAraNabhUtanA pratipAdana karavAmAM tatpara je upadeza che, te jJAnanaya che. "nAma A pada ziSya saMbadhanArtha che. tAtparya A pramANe che ke Ihaleka saMbaMdhI ane paraloka saMbaMdhI phaLanI AkAMkSA zAlI manuSyane heya upAdeya Adi rUpa padArthane jANIne ja tenA tyAga, AdAna vageremAM pravRtti karavI joIe. je te Ama karatuM nathI, te phaLamAM visaMvAda hoya che. A rIte jJAnanaya jJAnanI pradhAnatA kahevA mATe thana re cha. mevAta mAgamamA DAmA mApI cha.--'paDhama nANaM tao dayA' bhanyatra vAma mA0yuM che , "pAvAo viNivattI" ityAdi" pAyathA nivRtti, kuzala kAryamAM pravRtti ane vinayanI pratipatti A traNe vAte AtmAmAM samyakajJAna vaDe utpanna karavAmAM Ave che. For Private And Personal Use Only
Page #913
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 896 anuyogadvArasUtre 'pAvAmI viNivittI, pavattaNA ya taha kusalapakvammi / viNayassa ya paDivattI, tinni vi nANe samappaMti // " chAyA--pApAd vinivRttiH, pravattanA ca tathA kuzalapakSe / vinayasya ca patipattiH, trINyapi jJAne samapyante ||iti|| tathA cAnyairapyuktam-- 'vijJaptiH phaladA puMsAM, na kriyA phaLadA mtaa| mithyAjJAnAt pravRttasya, phalAsaMvAdadarzanAt ||iti| isthaM jJAnasyaiva prAdhAnyame tannayamatena darzitam , ataeva tIrthakaragaNadharairagItArthAnA kevalAnAM vihAro nipiddhaH / uktaM ca tadviSaye vijJapti-phaladA puMsAM na kriyA phaladA mtaa| mithyAjJAnAn pravRttasya phlaasNvaaddrshnaat|| samyagjJAna hI saccA phaladAyaka hotA hai| samyagjJAna zUnya kriyA phaladAyaka nahIM hotii| mithyAjJAna se pravRtti karane vAlA puruSa phala prApti meM avisaMvAdI nahIM hotA hai| arthAt phalaprApti meM use bAdhA kA sAmanA hI karanA paDatA hai| isa prakAra isa naya ke matAnusAra jJAna meM hI pradhAnatA rUpApita kI jAtI hai-jo yahA~ yahI gaI hai| isaliye tIrthaMkara gaNadharoM ne agItArthoM kA vihAra pratiSiddha kiyA hai / uktaMca 'gIyastho ya vihAro' ityAdi / isa gAthA dvArA jo agItArtha kA vihAra pratiSiddha kiyA gayA hai, usakA kAraNa yaha hai ki'jisa prakAra andhA kisI dUsare aMdhe ke sAtha calakara apane abhISTa " vijJapti-phaladA puMsAM na kriyA phaladA mtaa| mithyAjJAnAt pravRttasya phalAsaMvAdadarzanAta " samyajJAna ja yathArtha rUpamAM phaladAyaka hoya che. samyaga jJAnarahita kriyA phaladAyaka hotI nathI. mithyAjJAnathI pravRtti karanAra puruSa phaLa prAptimAM avisaMvAdI heta nathI. eTale ke phaLaprAptimAM tene bAdhAno sAmane karavuM ja paDe che. A pramANe A nayanA mata mujaba jJAnamAM ja pradhAnatA khyApita karavAmAM Ave che. je ahIM kahevAmAM AvI che. eTalA mATe tIrthakara gaNadharoe agItArthone vihAra pratiSiddha karela che. uphataMca - "gIyattho ya vihAro' ityAdi mA AthA 432 matAnA bihAra pratibaddha karela che, tenuM kAraNa e che ke "jema koI AMdhaLe bIjA AMdhaLAnI sAthe thaIne pitAnA abhISTa pada para pahoMcI zakatA nathI, temaja agItArthathI saMbaMdhita thayA bAda A saMsAra paNa svecchita sthaLa sudhI pahoMcI zakate For Private And Personal Use Only
Page #914
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 897 manuyogacandrikA TIkA sUtra 250 nayasvarUpanirUpaNam 'gIyatyo ya vihAro bIyo gIyatthamIsio bhnnio| . itto taiyavihAro nANunAo jiNavarehiM / ' chAyA--gItArthazca vihAro dvitIyo'gItArthamizrito bhaNitaH / itastRtIyavihAro nAnujJAto jinavaraiH ||iti|| yasmAdandho'ndhena nIyamAno na samyak panthAnaM pratipadyate, tasmAttRtIyavihArastIrthakaragaNadharainAnumata iti bhAvaH / itthaM kSAyopazamikaM jJAnamAzrityoktam / kSAyikamapyAzritya jJAnanayasyaiva viziSTaphalasAdhakatvaM vijJeyam / yataH saMsArasAgarataTasthaH pratipannadIkSaH samutkRSTatapazcaraNayukto'pyahana na tAvanmukto bhavati yAvattasya sakalajIvAdivastu sAkSAtkArakArakaM kevalajJAnaM nospadyate, tatazca jJAnameva puruSArthasiddhanibandhanamiti bodhyam / dRzyate ca-yadyadavinAmAvi bhavati talabhivandhanameva bhavati, yathA bIjAdyavinAbhAvI aGkuro bIjanibandhana eva bhavati, pada para nahIM pahuMca sakatA-usI prakAra agItArya se saMbodhita kiye jAne para yaha saMsAra bhI apane icchita patha para nahIM pahuMca sakatA hai| isaliye gItArtha kA vihAra AgamAnukUla rahA hai aura agItArtha kA bihAra niSiddha kiyA hai| isa prakAra jJAnanaya meM jo yaha pradhAnatA kA kathana kiyA hai vaha to kSAyopazamika jJAnakI apekSA se kiyA hai| kSAyika jJAna kI apekSA se bhI jJAnanaya meM viziSTa phala sAdhakatA kahI gaI haiN| jo isa prakAra se hai-saMsArasAgara ke taTastha rahe hue aise ahaMta prabhu dIkSita hokara bhI evaM viziSTa tapazcaraNa karate hue bhI taba taka mukta nahIM hote haiM ki jaba taka ve sakala jIvAdika vastuoM kA sAkSAt karAnevAle kevalajJAna ko prApta nahIM kara lete haiN| isaliye jJAna hI puruSArtha siddhikA kAraNa hai, aisA mAnanA caahiye| dekhA nathI. ethI gItArthane vihAra AgamAnukUla kahevAmAM Avela che. ane agI. tArthane vihAra niSiddha karavAmAM Avela che. A pramANe jJAnanayamAM je A pradhAnatAnuM kathana karavAmAM Avela che, te te lApazamika jJAnanI apekSAe karavAmAM Avela che. kSAyika jJAnanI apekSAe paNa jJAnanayamAM je A pramANe viziSTaphalasAdhakatA kahevAmAM AvI che-saMsArasAgaranA taTastha rahelA evA ahaMta prabhu dIkSita thaIne paNa viziSTa tapazcakaNuM karavA chatAMe tyAM sadhImakta thatA nathI ke jyAM sudhI teo sakala jIvAdika vastuonA sAkSAtkAraka kevaLa jJAnane prApta karatA nathI. ethI jJAna ja puruSArtha siddhinuM kAraNa che, evuM mAnI levuM joIe. Ama jovAmAM Ave che ke je jenA vagara thatuM nathI, te, tatkAraNuka mAnavAmAM Ave che, jema bIja vagara nahi thanAra . a0113 For Private And Personal Use Only
Page #915
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 898 anuyagodvArasUtre tathA jJAnAvinAbhAvinItvAssa kaLapuruSArthasiddhirapi jJAnanibandhanA bodhyeti / ayaM jJAnanayaH samyaktvazruta - dezavirati sarvaviratirUpe caturvidhe sAmAyike samyaktvazrutasAmAyiketi sAmAyikadvayaM pratipadyate, asya sAmAyikadvayasya jJAnAtmakatvena muktau pradhAnakAraNatvAt / dezaviratisAmAyika sarvaviratisAmAyiketi sAmAyikadvayaM na pratipadyate, jJAnakAryatvena tayorgauNatvAditi / itthaM jJAnanayamatena sAmAyikaM vicArita, sampati kriyA nayamatena tadvicAryateasya nayasya matena kriyAyA eva sakalapuruSArthasiddhau pradhAnakAraNatvamityetannayamatamAzrityApi pUrvoktA 'nAyammi' ityAdi gAthA vyAkhyeyA / vyAkhyAprakAra jAtA hai ki- 'jo jisake binA nahIM hotA hai, vaha tatkAraNa mAnA jAtA hai-jaise bIja ke binA nahIM honevAlA aMkura-bIjanibandhaka mAnA jAtA hai| isI prakAra sakalapuruSArthasiddhi jJAna avinAbhAvinI hone se jJAnakAraNaka mAnI jAtI hai, yaha jJAnanaya samyakzva sAmAcika, asAmAyika dezaviratisAmAyika aura sarvavirati sAmAyika ina cAra sAmAyikoM meM se samyaktva sAmAyika aura zruta sAmAfun ina do sAmAyikoM kA pratipattA - dhAraka hotA hai| kyoMki ye donoM sAmAyika jJAnAtmaka hone se mukti meM pradhAna kAraNa mAne gaye haiM / dezavirati sAmAyika aura sarvavirati sAmAyika ina do sAmAyikoM kA vaha pratipattA - dhAraka nahIM hotaa| kyoMki ye donoM jJAna ke kArya haiM - isaliye mukti prApti meM ye gauNa mAne jAte haiN| isa prakAra jJAnanaya ke mata se yaha sAmAyika kA vicAra kiyA-aba kriyAnaya ke mata se isakA vicAra isa prakAra se hai-kriyAnaya kriyA ko hI aMkura khIjanima...dhaka mAnavAmAM Ave che, A pramANe sakala puruSArtha siddhi jJAna avinAbhAvi DhAvAthI jJAna kAraka mAnavAmAM Ave che. A jJAnanaya samyaktvasAmAyika, zrutasAmAyika, dezaviratisAmAyika ane sarva viratisAmAyika A cAra sAmAyikamAMthI samyaktva sAmAyika ane zra1 sAmAyika A be sAmAyikAnA pratipattA-dhAraka hAya che. kemake ee banne sAmAyika jJAnAtmaka hovAthI mukitamAM pradhAna kAraNeA mAnavAmAM AvyAM che, dezavirati sAmAyika ane sarvavirati sAmAyika ee be sAmAyikAnA te pratipattA-dhAraka thatA nathI. kemake ee banne jJAnanA kArDa che. ethI mukita prAptimAM ee gauNu mAnavAmAM AvyA che. A pramANe jJAnanayanA mata mujaba A sAmAyika viSe vicAra karavAmAM Avye che, have kriyAnayanA mata mujaba A viSe vicAra A pramANe spaSTa karavAmAM Ave che-kriyAnaya kriyAne For Private And Personal Use Only *
Page #916
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 250 nayasvarUpanirUpaNam evaM vizeSaH, tathAhi-grahInavye-upAdeye agrahItavye anupAdeye upeSaNIye caiva= 'ca' apyarthe jJAte sati samapi puruSArthasiddhimabhilaSatA janena yatitavyameva pravRttilakSaNA kriyAkartavyaitra / arthe jJAte'pi kriyaiva sAdhyeti bhAvaH / itthaM jJAnaM kriyopakaraNatvAd gauNam , kriyA tu kAryasya sAkSAtsAdhakatvena mukhyeti yaH upadezaH sa nayaH prastuta kriyAnayo bodhya iti / atrApi etatpakSasAdhakayuktirevaM vijJeyA, tathAhi-kriyaitra puruSArthasiddhi prati mukhya kAraNam , ata eva tIrthakaragaNadharainiSkriyANAM jJAnasya naSphalyamuktam / yathAsakalapuruSArtha kI siddhi meM pradhAnakAraNa mAnatA hai-ataH 'NAyaMmi' ityAdi jo yaha gAthA hai, usakI vyAkhyA isa prakAra se karanI cAhiye -grahItabdha-upAdeya aura agrahItavya-anupAdeya evaM upekSaNIya artha ke jAna lene para sarvapuruSArtha kI siddhi kI abhilASA karanevAle manuSya ko pravRttirUpa kriyA avazya hI karanI caahiye| tAtparya yaha hai ki-'padArtha ke jAnalene para bhI kriyA hI sAdhya hotI hai| isa prakAra kriyA kA upakaraNa hone se jJAna gauNa ho jAtA hai| aura kriyA kArya kI sAkSAt sAdhaka hone se mukhya hojAtI hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki jAna lene para jaba taka kriyArUpa meM vaha jJAna pariNata na kiyA jAve taba taka jJAnakI saphalatA nahIM hotI hai-isaliye kArya kI sAkSAt sAdhikA kriyA hI hotI hai jJAna nahIM-jJAna to usa kArya kA gauNa kAraNa hotA hai| isaliye kArya siddhi meM sAkSAt 1 saya puruSAnA siddhimA pradhAna // 265 bhAna che. methI-'NAyami' ityAdi je A gAthA che, tenI vyAkhyA A pramANe karavI joIe, hItavyaupAdeya--ane agratavya-anupAdeya ane upekSaNIya arthanA jJAna pachI sarva purUSArthonI siddhinI abhilASA rAkhanArA manuSya pravRttirUpa kriyA cokakasa karavI joIe. tAtparya A pramANe che ke padArthanA jJAna pachI kriyA ja sAdhya hoya che. A pramANe kiyapakaraNa havA badala jJAna gauNa thaI jAya che. ane kriyA kAryanI sAkSAt sAdhaka hovAthI mukhya thaI jAya che. tAtparya kahevAnuM A pramANe che ke jANe lIdhA pachI jyAM sudhI kriyA rUpamAM te jJAna pariNata karavAmAM na Ave tyAM sudhI jJAna saphaLa thatuM nathI, ethI ja kAryanI sAkSAt, sAdhikA kriyA ja hoya che, jJAna nahIM jJAna te te kAryanuM gauNa kAraNa hoya che. ethI kAryasiddhimAM sAkSAt sAdhaka hovAthI kriyAmAM ja mukhyatA AvI jAya che, A jItane je kriyA pradhAna upadeza che, te kriyAnaya rU5 che. A For Private And Personal Use Only
Page #917
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 100 anuyogadvArasUtra 'muvahuMpi muyamahIyaM, ki kAhI caraNavippamukkassa? / aMdhassa jaha palittA, dIvasayasahassakoDIvi // 1 // nANaM savisaniyayaM, na nANamitteNa kajjaniSphattI / maggaNNU diluto, hoi saciTTho aciTTho ya // 2 // jANato vi ya tariu, kAya jogaM na jujaI jo u| so vujjhai soeNaM, evaM nANI caraNahINo // 3 // jahA kharo caMdaNabhAravAhI0 // chAyA-subahapi zrutamadhItaM kiM kariSyati caraNaviSamuktasya ? / andhasya yathA pradIptA dIpazatasahasrakoTirapi // 1 // jJAnaM svaviSayaniyataM na jJAnamAtreNa kAryaniSpattiH / mArgajJo dRSTAnto bhavati saceSTo'ceSTazca // 2 // sAdhaka hone se kriyA meM hI mukhyatA AtI hai isa prakAra kA jo kriyA pradhAna upadeza hai, vaha kriyAnayarUpa hai / isa pakSakI siddhi karanevAlI yukti isa prakAra se hai / 'kriyaiva puruSArthasiddhiM prati mukhya kAraNaM ata. eva tIrthaMkara gaNadharairniSkriyANAM jJAnasya neSphalyamuktaM' puruSArthasiddhi ke prati kAraNa kriyA hI hai-isaliye-tIrthakaragaNadharAdikoM ne niSkriyamanuSyoM ke jJAna ko niSphala kahAM hai / jaise-'subaTuMpi suyamahIyaM' ityAdi bahuta adhika zruta kA adhyayana karake bhI jo cAritrarUpa kriyA se rahita hotA hai usa vyakti kA vaha adhIta zruta kyA kara sakatA hai| jisa prakAra jalatI huI lAkhoM dIpoM kI paMkti andhe ko prakAza nahIM de sakatI hai // 1 // jJAna apane viSaya meM niyata hotA hai-etAvatA jJAnamAtra se kArya kI niSpatti nahIM hotI hai| mArga ko jAnanevAlA hotA huA bhI usameM pakSI siddhi nArI yuti 20 pramANe kriyaiva puruSArthasiddhi prati mukhya kAraNa ataeva tIrtha karagaNadharai niSkriyANAM jJAnasya naiSphalyamuktam' 53pAya siddhinuM mukhya kAraNa kiyA ja che, ethI tIrthakara gaNudharAdike e niSkriya bhanuSyAne jJAna bhe niNa hA cha 2ma 'subahu pi suyamIyaM' ityAdi para ja zrAdhyayana karyA pachI paNa je cAritra rUpa kiyAthI rahita hoya che, tenuM te adhIta zrata zuM karI zake che? jema saLagatI lAkhe dIpapaMkitae AMdhaLAne prakAza ApI zakatI nathI 1 jJAna pitAnA viSayamAM niyata hoya che, etAvatA jJAnamAtrathI kAryanI niSpatti thatI nathI. mArgane jANanAra hovA chatAM e temAM saceSTa, sakriya For Private And Personal Use Only
Page #918
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuyogacandrikA TIkA sUtra 250 nayasvarUpanirUpaNam jAnannapi ca tarituM kAyikayogaM na yunakti yastu / sa udyate srotasA evaM jJAnI caraNahInaH // 3 // yathA kharazcandanabhAravAhI-ityAdi ||iti / tathA cAnye'pi vadanti - 'kriyeva phaladA puMsAM, na jJAnaM phaladaM smRtam / yataH strIbhakSyabhogajJo na jJAnAt mukhito bhavet / / ' iti| ityaM kSAyopazamikI caraNakriyAmAzritya kriyAnayasya prAdhAnyamuktam / kSAyikImapi caraNakriyAmAzritya tasya prAdhAnyaM bodhyam / tathAhi-saMjAtakevalajJAno saceSTa sakriya hotA hai to yatheSTa sthAna para pahuMca sakatA hai, kintu aceSTa akriya vyakti nahIM pahuMca sakatA // 2 // ____ jo vyakti tairane kI vidyA jAnatA hai vaha usa vidyo mAtra se jalAzaya se pAra nahIM ho sakatA, jaba taka ki vaha tairanerUpa kAyayoga-kriyA-na karegA / vaha to pAnI ke vega se vaha ho jAyagA isI prakAra cAritra vinA ke jJAnI ke viSaya meM samajhanA cAhiye // 3 // isI prakAra kA candana kA bhAra DhonevAle gadhe ke dRSTAnta se bhI samajhanA cAhiye dUsare bhI isI prakAra se kahate haiM-kriyA hI apane karanevAloM ko phalaprada hoto hai-korA jJAna-phalaprada nahIM hotA strI Adi saMbandhI bhogajJAna se yukta vyakti kyA kevala usa viSayajJAna se sukha ko pA sakatA hai yaha saba isa prakAra kA kriyAnaya kA kathana kssaayopshmikthAya te ja yatheSTa sthAna para pahoMcI zake che, paraMtu aceSTa akriya manuSya pahoMcI zakatuM nathI 2 je mANasa taravAnI vidyA jANe che, te e vidyA mAtrathI ja tyAM sudhI jalAzayanI pAra pAMcI zakatA nathI ke jyAM sudhI te taravA rUpa kAya. yoga kriyA karatuM nathI. te te pANInA vegathI taNAI ja jaze, A pramANe cAritra vagaranA jJAnInA saMbaMdhamAM jANI levuM joIe. . 3 A pramANe caMdana bhAravAhI gadaMbhanA daSTAntathI paNa samajI levuM joIe, bIjAe paNa A pramANe ja kahe che-ke kriyA ja kAryakaranArAonA mATe phaLaprada hoya che, phakata jJAna ja phaLaprada hotuM nathI. strI AdithI saMbaddha, gajJAnathI yukata mANasa zuM kevaLa e viSayanA jJAnathI te sukha prApta karI zake che? A badhuM A jAtanuM kiyAnayanuM kathana kSApazamika cAritra, For Private And Personal Use Only
Page #919
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 202 yogadvArasUtre bhagavAnannapi na tAvad muktimApnoti yAvatsa sakalakarmakSapaNakSamAyAM zailezyavasthAyAM sarvavararUpAM cAritrakriyAM na pratipadyate, tasmAt kriyaiva puruSArthasiddhau mukhyaM kAraNam / dRzyate ca yat yatsamanantaramutyAyate tasya tatkAraNakatvam, yathAantyAvasthAmAptapRthivyAdi sAmagrI samanantarabhAvizvAdaGkarasya tatkAraNakatvam, tathaiva kriyAsamanantarabhAvinItvAta sakalapuruSArthasiddherapi tatkAraNakatvamiti / itthaM caiSa kriyAnayazvaturvidhasAmAyike dezaviratisarvaviratirUpaM sAmAyikadvayameva cAritrakriyA ko lekara kahA hai / isa prakAra se jo kriyAnaya meM pradhAna kahI gaI hai vaha kSAyopazamika kriyA ke AdhAra para to AtIhI hai parantu jo kSAyika kiyA hai| unake bhI AdhAra para usameM pradhAnatA AtI hai-jaise jisa arhata bhagavAn ko kevalajJAna utpanna ho cukA hai aise ve bhagavAn arihanta prabhu bhI jaba taka sakalakarmakSapaNa meM samartha zailezI avasthA meM sarva saMvararUpacAritrakriyA ko prApta nahIM kara lete hai taba taka ve mukti ko nahIM pA sakate haiN| isaliye yahI mAnanA cAhiye ki puruSArtha siddhi meM mukhya kAraNa kriyA hI hai / yaha bAta dekhane meM AtI hai ki jo jisake samanantara kAla meM utpanna hotA hai, vaha usa kAraNaka mAnA jAtA hai| jaise pRthivyAdirUpa sAmagrI ke samanantara kAla meM utpanna huA aMkura tatkAraNaka hotA hai / isI prakAra kriyA ke samanantara kAla meM honevAlI puruSArtha siddhi bhI tatkAraNaka kriyAne laIne kahyuM che. A pramANe je kriyAnayamAM pradhAna kahevAmAM AvI che, te kSayApazanika kriyAnA AdhAre te Ave ja che, paraMtu je kSAyika kriyA che, tenA AdhAre paNa temAM pradhAnatA AvI jAya che. jema advaita bhagavAnane kevaLajJAna utpanna thayu' che, evA te bhagavAn arihaMta prabhu paNa jyAM sudhI sakaLa kakSapaNumAM samatha lezI avasthAmAM sava savararUpa cAritra kriyAne prApta karI letA nathI, tyAM sudhI te mukita meLavI zakatA nathI. ethI e ja mAnI levuM joIe. ke purUSArtha siddhimAM mukhya kAraNa kriyA ja che. A vAta jovAmAM Ave che ke je jenA samanantara kALamAM utpanna thAya che tene te kAraNake mAnavAmAM Ave che. jema pratikhadhaka kAra@AnA abhAve antyAvasthA prApta pRthivyAdirUpa sAmagrInA samanantara kALamAM utpanna thayela akura takAraNuka heAya che. A pramANe kriyAnA samanantara kALamAM thanArI purUSa! siddhipaNu takAraka ja mAnavAmAM Ave che. A pramANe mA kriyAnaya caturvidha sAmAyikamAMthI dezivarati ane sarvavirati e e sAmA yikAne ja mAne che. kemake e ane sAmAyikA kriyArUpa che. ethI For Private And Personal Use Only
Page #920
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 903 --- - - - bhogavandikA TIkA batra 250 mayasvarUpanirUpaNam manyate, kriyArUpatvena anyormukti pratipradhAnakAraNatvAt / samyaktvasAmAyikazrutasAmAyika tu tadupakArakamAtre, ata eva te gauNe, tasmAdetatsAmAyikadvayam ayaM kriyAnayo necchatIti dvitIyaH pakSaH / atra jJAnanayakriyAnayAvubhayAvapi sayuktiko nirdiSTau, tatra ko prAyaH ka upekSaNIya iti ziSyA nAvabudhyerana , ataH svasammata pakSaM pradarzayitumAha-'sabvesipi' ityaadi| sarveSAmapi svatantrasAmAnyavizeSapAdinA nAmasthApanAdivAdinA vA samastAnAmapi nayAnAM, na tu nayadvayasyaiva, batAvyatA-parasparavirodhinImuktiM nizamya zrutvA iha tat sarvanayavizuddhaM-sarvanaya. sammataM tasyarUpatayA grAsam , yadAzritya munizcaraNaguNasthitaH-caraNa cAritraM kriyA, hI mAnI jAnI hai| isa prakAra yaha kriyAnara caturvidha sAmAyika meM se dezavirati aura sarvavirati ina do sAmAyikoM ko hI mAnatA hai| kyoMki ye tInoM sAmAyika kriyArUpa haiN| isIliye ina meM mukti prApti ke prati pradhAna kAraNatA hai, aisI yaha nayavyavasthA detA hai| tathA samyaktvasAmASika aura zrutasAmAyika ye do sAmAyika kevala isake upakAraka hai| isaliye mukti prApti meM ye sAkSAt kAraNa na hokara gauNa kAraNa hai / ataH kriyAnaya kI dRSTi meM inakI mAnyanA nahIM hai| isa prakAra yaha dvitIya pakSa hai| yahAM jJAna naga aura kriyAnaya ye donoM bhI naya sayuktika kahe gaye haiN| taSa ziSya ko yaha saMdeha ho sakatA hai ki inameM kauna grAhya hai aura kauna agrAhya-upekSaNIya hai| isaliye sUtrakAra svasammata pakSa ko prakaTa karane ke liye kahate haiM ki-- (samvesi pi nayANaM bahuvihavattavvayaM nisAmittA / taM savanayavisuddha jaM caraNaguNASTrabho sAhU ) svatantra sAmAnya aura vizeSavAdiyoM kI emanAmAM mukita prAptinA prati pradhAna kAraNatA che, evI A naya vyavasthA batAve che. tathA samyapha vasAmAyika zrutasAmAyika e be sAmAyika phakata enA upakAraka che. ethI mukita prAptimAM e sAkSAtkAra nahi paNa gaNakAraNe che. eTalA mATe kiyAnayanI dRSTimAM emanI mAnyatA nathI. A pramANe A dvitIya pakSa che. ahI jJAnanaya ane kriyAnaya e bane na kahevAmAM AvyA che. tyAre ziSyane A viSe saMdeha utpanna thAya che ke, AmAMthI kaye grAhya ane ka agrAhya-upekSaNa-che ethI sUtrakAra svasa mata pakSane 548 421 / bhATe he cha -(savvesi pi nayANaM bahuvizvattavvayaM nisAmittA taM savAyavisuddhaM jaM caraNaguNadio sAhU) svatatra sAmAnya ane vizeSavAlIonI nAma sthApanA vagere vAdIonI athavA samatananI vakata For Private And Personal Use Only
Page #921
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ---- - anuyogabArasUtre guNo jJAna, tayoH sthitaH-jJAnakriyobhayayuktaH sAdhuH=bhAvasAdhuH mokSasAdhako bhavatItyarthaH / ayaM bhAvaH-jJAnakriyAbhyAM yukta eva muni mokSasAdhako bhavati, na havekai kena yukta iti / pUrvamekaikasya muktisAdhakatvaM yad yuktyA pratipAditaM tadasiddham / tathAhi-yajjJAnavAdinA pratipAditam-yad yadavinAbhAvi bhavati tattamAma sthApanA Adi vAdiyoM kI athavA samastanayoM kI vaktavyatA ko paraspara virodhinI ukti ko sunakara bhAvasAdhu ko cAhiye ki vaha sarvanayasammatavizuddhasiddhAMta ko grahaNa kare-kyoMki usIke Azraya se vaha kriyA aura jJAna inameM sthita ho sakatA hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki-kriyA aura jJAna ye donoM paraspara nirapekSa hokara sakala puruSArtha kI siddhi ke kAraNa nahIM ho sakate haiM / ye donoM milakara hI ho sakate haiM / isa prakAra se isa bAta ko jAnanevAlA bhAvasAdhu hI mokSasAdhaka ho sakatA hai kyoMki vaha apane jIvana meM kriyA aura jJAna ina donoM kA ArAdhaka hotA hai| kevala kriyA yA kriyA vihIna jJAna kI ArAdhanA se mukti nahIM milatI hai| pahile jo apane eka ko nayane muktisAdhakatA kahI hai, vaha kisI prakAra se yuktiyukta nahIM haiMyaha isa prakAra se jAnanA cAhiye-jJAnanaya ko lekara jJAnavAdIne jo yaha kahA hai ki jisakA avinAbhAvI hoto hai vaha tatkAraNaka hotA vyatAne paraspara vidhinI ukitane sAMbhaLIne bhAvasAdhune joIe ke te sarvanaya sammata vizuddha siddhAntane grahaNa kare. kemake tene ja AzrayathI te kiyA ane jJAna emanAmAM sthita thaI zake che. tAtparya kahevAnuM A pramANe che ke kriyA ane jJAna e bane paraspara nirapekSa thaIne sakala purUSArthanI siddhine kAraNe saMbhavI zakatAM nathI, e bane maLIne ja thaI zake che. A pramANe A vAtane jANanAre bhAvasAdhu ja mekSA sAdhaka thaI zake che, kemake te pitAnA jIvanamAM kriyA ane jJAna e bannene ArAdhaka hoya che. phakata kriyAvihIna jJAnanI ArAdhanAthI mukita maLatI nathI. pahelAM je amane eka naye mukita sAdhakatA kahI che, te kaI rIte yukti yukata nathI te A pramANe jANavuM joIe. jJAnanayane laIne jJAnavAdIe je A kahyuM che ke je jene avinAbhAvI hoya che te tatkAraka hoya che, te AvuM For Private And Personal Use Only
Page #922
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 905 anuyogacandrikA TIkA sUtra 250 nayasvarUpanirUpaNam nibandhanameva bhavatItyAdi / tatra tadavinAmAvisvarUpo heturasiddha eva, yato na kyApi jJAnamAtrAvinAbhAvinI puruSArthasiddhidRzyate / nahi vahipajvAlanANinAM prajvAlanaparijJAnamAtrAdeva tasiddhirbhavati, api tu tatra vahnisamAnayanasandhu kSaNAdi niyA'nuSThAnasyApekSA tiSThatyeva / tathA tIrthakaro'pi na kevalajJAnamAtrAt mukti pratipadyate. kintu tatra yathAkhyAtacAritrakriyAyA apekSA bhavati, ataH puruSArthasiddhirjJAnakriyetyubhayAvinAbhAvinyatra bodhyaa| puruSArthasiddhayathA jJAnanivandhanatva tathA kriyAnibandhanatvamapi, kriyAmantareNa puruSArthasiddharasaMbhavAdityanaikAntiko'pi hetu!dhyaH / yacca kriyAvAdinA pratipAditam-'yad yatsamanantaramutpadyate, tasya hai so aisA kathana siddha nahIM hotA hai| kyoMki puruSArtha siddhi meM jJAnamAtraniSandhanatA kahIM para bhI nahIM dekhI jAtI hai ataH yahA~ hetu asiddha hai| tathA jo agni ko jalAne ke arthI hote haiM ve kevala agni isa prakAra se jalAyI jAtI hai, itane jJAnamAtra se thoDe hI jalane kI siddhi ko pA sakate haiM / 'agni taiyAra ho jAve' isake liye to use bAhara se agni lAnI paDegI, use dhoMkanA paDegA tathA aura bhI jo use taiyAra karane kI prakriyA hogI, vaha saba karanI paDegI taya kahIM agni prajvalita hogii| isI prakAra tIrthaMkara bhagavAn bhI prApta kevalajJAna mAtra se thoDe hI mukti pA leMge? usakI prApti meM to unheM yathAsyAtacAritrarUpa kriyA ko bhI apekSA hogI ataH puruSArtha kI siddhi jJAna aura kriyA ina donoM kI avinAbhAvinI hai, aisA mAnanA cAhiye / puruSArtha kI siddhi meM jisa prakAra jJAna kAraNa par3atA hai usI prakAra se kriyA bhI kAraNa paDatI haiN| kyoMki kriyA ke vinA puruSArtha kI siddhi asaMbhavita hotI hai| isa prakAra jJAna kathana siddha thatuM nathI. kemake purUSArtha siddhimAM jJAnamAtra nibandhanatA kaI sthAne dekhatI nathI, ethI ahIM hetu asiddha che. tathA je agnine prajvalita karavA IcchatA hoya te phakata agni kevI rIte prajavalita karavAmAM Ave che? phakata ATalA jJAna mAtrathI ja agni prajavalita karavAnI siddhi prApta karI zakatA nathI. agni prajavalita thAya te mATe bahArathI agni lAvaze, tene prajavalita karavA mATe prayatna karaze tathA bIjI je prakriyAo haze te badhI karaze, tyAre agni prajavalita thaze. A pramANe tIrthaMkara bhagavAna paNa phakata kevaLajJAnamAtra prApta karIne ja mukita prApta karaze evuM nathI tenI prApti mATe temane yathAkhyAtacAritrarUpa kriyAnI apekSA thaze. ataH purUSArthanI siddhi ane kriyA e bane avinAbhAvinI che. Ama mAnavuM joIe. purUSA a0 114 For Private And Personal Use Only
Page #923
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - 906 anuyogadvArasUtre tatkAraNakatvam' ityAdi / atra-yastadanantarotpattilakSaNo heturuktaH so'pyasiddho. unaikAntikazca / yataH strImakSyabhogAdikriyAkAle'pi jJAnamastyeva, anyathA tatra pravRttireva na syAt / tathA-tIrtha karasya zailezyavasthAyAM sarvasaMvararUpakriyAkAle'pi kevalajJAnamastyeva, anyathA tasyAH pAptireva na syAt / tasmAt kevalakriyAnantarabhAvitvena puruSArthasya siddheradarzanAdasiddhau hetuH / tathA-yathA ca tadanantarabhAvitvalakSaNo heturmuktyAdipuruSArtha siddhau kriyAyAH kAraNatvaM sAdhayati, tathaiva jJAnasyApi kAraNatvaM sAdhayati, kriyAyAH satve'pi jJAnamantareNa puruSArthasiddheH niSandhaka hokara bhI puruSArtha siddhi kriyA nirapekSa nahIM hotI hai| ataH tadavinAmAvisvarUpa jo hetu hai, vaha kriyArUpa nirapekSa ke sAtha bhI avinAbhAvI hone ke kAraNa anaikAntika bhI hai / tathA-jo kriyA. cAdIne kriyAnaya ke pakSa ko lekara 'yat yatsamanantaramutpadyate tasya tatkAraNakatvam' ityAdi rUpa se kahA hai so vaha bhI siddha nahIM hotA hai / kyoMki yahAM hetu asiddha hai aura anaikAntika bhI hai| kyoMki strI tathA bhakSya padArtha kI bhogAdi kriyA ke samaya meM bhI to jJAna mojUda hI hai / yadi usa samaya jJAna na ho to usameM pravRtti hI nahIM ho sakatI hai| tathA-tIrthaMkara bhagavAn ko zailezI avasthA meM sarva saMvararUpa kriyAkAla meM aisA to hai nahIM ki jJAna na ho usa samaya vahAM kevala jJAna rahatA hI hai / nahIM to usakI prApti hI unheM nahIM ho sakatI hai| isaliye kevala kriyA ke anantarabhAvIrUpa se puruSArtha kI siddhi nahIM dekhI jAtI hai-ataH yaha hetu asiddha hai / tathA jisa-prakAra tadanantara rthanI siddhimAM jema jJAna kAraNa hoya che, temaja kriyA paNa kAraNarUpa hoya che. kemake kriyA vagara purUSArtha siddhi asaMbhavita hoya che. A pramANe jJAna niba. vaka thaIne paNa puruSArtha siddhi kriyA nirapekSa hetI nathI. ethI tadavinAbhAvitvarUpa je hetu che, te kriyArUpa vipakSanI sAthe paNa avinAbhAvI levA maha anaiti: che. tebhana 2 ThiyAvAhIse liyAnayanA pakSa ra 'yat yatsamanantaramutpadyate tasya tatkAraNa tvam' tyA 35mAM yuche, to te 55 siddha thatuM nathI. kemake strI tathA bhaThya padArthanI bhegAdi kiyAnA samayamAM paNa jJAna te vidyamAna hoya ja che je te samaye jJAna na hoya te temAM pravRtti thAta nahI tathA tIrthakara bhagavAnane zailezI avasthAmAM sarva saMvararUpa kiyA kAlamAM evuM te che ja nahi ke jJAna na hoya te samaye tyAM kevaLajJAna rahe ja che. nahIMtara tenI prApti ja temane thAta nahIM ethI kevaLa kriyAnA anantara vIrUpathI puruSArthanI For Private And Personal Use Only
Page #924
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 907 anuyogacandrikA TIkA sUtra 250 nayasvarUpanirUpaNam kadAcidapyasaMmavAdanekAntiko'pi heturbodhya iti / tvaM ca jJAnakriyomayasyaiva muktyAdi - siddhau kAraNatvaM natvekaikasyeti siddhAntaH / uktaM ca 'hayaM nANaM kriyAhINaM, hayA annANao kiyA / pAto paMgulo daDDhA, dhAvamANo ya aMdhao // 1 // saMjogasiddhIya phala vayaMti, nahu egacakeNa raho payAi / aMdho ya paMgU ya vaNe sameccA, te saMpauttA nayaraM paviTThA // 2 // ' chAyA - hataM jJAnaM kriyAhInaM, hatA ajJAnataH kriyA / -b pazyan paGgulo dagdho dhAvaMtha andhakaH ||1|| saMyogasiddhayA ca phalaM vadanti na khalu ekacakreNa rathaH prayAti / anya paMguva vane sametya tau saMpayukta nagaraM praviSTau || 2 || ityAdi / atrocyate - nanvevaM jJAnakriyayormuktisAdhikA zaktiH pratyekamasatI samudAye kathamupalabhyeta ? na hi avayave'vartamAnA zaktiH samudAye samupalabhyate, yathA ekasyAM bhAvasvarUpa hetu sutyAdi ke puruSArtha kI siddhi meM kriyA ko kAraNarUpa se siddha karatA hai, usI prakAra se vaha jJAna ko bhI vahAM kAraNarUpa se siddha karatA hai / isaliye yaha hetu anaikAntika bhI hai| kyoMki kriyA ke sadbhAva meM bhI jJAna ke binA puruSArtha kI siddhi kadAcit bhI hotI nahIM haiN| isa prakAra jJAna aura kriyA ina donoM ko hI mukti Adi kI siddhi meM kAraNatA hai kevala eka-eka ko nahIM / yaha aTala siddhAMta / uktaM ca 'hayaM nANaM kiyAhINaM' ityAdi // 2 // tAparya yaha hai kiM kriyAhIna jJAna niSphala hai aura jJAna hIna kriyA bhI nikammI hai| dekhatA huA paMgu jala gayA aura dauDatA huA aMdhA jala gyaa| yahAM paraspara nirapekSa jJAna aura kriyA meM paMgu aura aMdhe ke dRSTAMta se yaha spaSTa kiyA gayA hai ki- 'ye donoM nirapekSa sthiti meM kArya sAdhaka - muktisAdhaka nahIM ho sakate haiM / adhA cala to siddhi jovAmAM AvatI nathI, ethI A hetu asiddha che. tathA jema tadanantara bhAvizvarUpa hetu muktyAdinA puruSArthanI siddhimAM kriyAne kAraNa rUpathI siddha kare che, temaja te jJAnane paNa tyAM kAraNa rUpathI siddha kare che, eTalA mATe A hatu anekAntika paNa che. kemake kriyAnA sadbhAvamAM jJAnivanA purUSAthanI siddhi kAI paNa kALe thatI nathI. A pramANe jJAna ane kriyA ekaeka alaga rUpamAM nahi paNa banne sAthe mukita vagerenI siddhimAM 235 hoya che. AA bharata siddhAMta che. ataya 'hayaM nANaM kriyAhINaM' ityAdi / tAtpa A pramANe che ke kriyA hIna jJAna niSphaLa che, ane jJAnahIna kriyApaNa vyatha che. dekhavA chatAMe pazu maLI gayA tA ane doDatA havA chatAMe AMdhaLA baLI gayA. ahI' paraspara nirapekSa jJAna ane kriyAmAM pazu ane For Private And Personal Use Only
Page #925
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 20 chAyA - viSvag na sarvathaiva sikatA tailamiva sAdhanAbhAvaH / dezopakAritA yA sA samavAye'pi sampUrNA // iti / itthaM ca jJAnakriye samudite eva muktikAraNaM na tu pratyekamiti niSkarSaH / tatazva yaH sarvagrAhI bhavati sa eva bhAvasAdhuH / tAdRzazva jJAnakriyAvAneva bhavatIti vyavasthitam -'taM savvanayavisuddha jaM caraNagugaDio sAhU' iti / tadevaM sabhedo nayaH prarUpitaH, tatmarUpaNe ca sampUrNa nayadvAramiti sUcayitumAha- sa eSa naya iti / itthamupakramAdIni catvAryapyanuyogadvArANi prarUpitAni, tatprarUpaNe ca sampUrNamanuyogadvArasUtramiti pradarzayitumAha- anuyogadvArANi samAptAnIti / / sU0 250 // // iti zrI vizvavikhyAta - jagadvallabha-prasiddhavAcaka- paJcadazabhApAkalitalalitakalApALApakapa vizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka- zrI zAhU chatrapati kolhApurarAjapradatta' jainAcArya ' pada bhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ghAsIlAlavativiracitA anuyogadvArasUtrasya - anuyogacandrikA TIkA sampUrNA // anuyogadvAra sUtre 'vIsuM na savvahacciya' ityAdi / sikatA ke eka kaNa meM svantatrAvasthA meM tailAMza nahIM hai taba vaha samudAyAvasthA meM kaise AsakatA hai ? jisake ekadeza meM upakAritA hotI hai to, usake samudAya meM saMpUrNa rUpa se upakAritA ho sakatI hai jaise-tilake eka dAne meM svataMtratAvasthA meM tailAMza hai, vaha tiloM ke samudAyAvasthA meM pUrNarUpa avazya ho sakatA hai / aisI bAta bhinna 2 kriyA aura jJAna meM nahIM hai / ataH samudAyarUpa meM unameM mukti sAdhakatA kA AnA bilakula ucita hI hai| usakA niSkarSa yahI hai samudita jJAna kriyA hI mukti For Private And Personal Use Only uyAM vAta upasthita thAya che atayaH - 'vIsuM na savvahacciya' ityAdi / ' sikatAnA eka kaNamAM svAta trAvasthAmAM tailAza nathI, tyAre te samudAyavasthAmAM kevI rIte sa`bhavI zake che. jenA eka dezamAM upakAratA haiAya che teA tene samudAyamAM saMpUrNa rUpamAM upakAratA thai zake che. jema tilanA eTalAmAM svataMtrAvasthAmAM tailAMza che, te taaAnA samudAyAvasthAmAM paNa rUpamAM avazya thaI zake ja che, evI vAta bhinna bhinna kriyA ane jJAnamAM nathI. ethI samudAya rUpamAM temanAmAM mukti-sAdhakatA heAvI svAbhAvika ja che. A badhAne niSkarSa A che ke samudita jJAna, kriyA ja muktinu kAraNa che; A pramANe
Page #926
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhanuyogAndrakA TIkA sUtra 250 zAstraprazastiH zAstrazasti:saurASTra deze vimale, zrAvakaiH samalaMkRte / upaleTAnagare'smin , zuddhabhAvasamAzrite // 1 // vikramAbde dvi sahasra, navasaMkhyAdhike zubhe / vaizAkhe prathame mAse, pUrNimAyAM tithau kuje // 2 // sUtre'nuyogadvArAkhye bhvyklyaannkaarinnii| eSA sampUrNatAM yAtA'nuyogacandrikA zubhA // 3 // atratyaH sukhadaH kRpAsamudayaH zrIjainasaMgho mithaH, premAbaddhavidheyapaddhatimilahInAtarakSAparaH / zuddhasthAnakavAsidharmanirato ratnatrayAbha: zubhaH, zraddhAvAbhigame jinaparacane zreyaskare zomate // 4 // deve gurau dharmapathe ca bhakti ryeSAM sadAcArarucihi nityam / te zrAvakA dharmaparAyaNAzca suzrAvikAH santi gRhe gRhe'tra // 5 // ||shubhmstu / zrIrastu // kA kAraNa hai / isa prakAra jo sAdhu sarvanaya grAhI hotA hai, vahI bhAvapsAdhu hotA hai, aura jo bhAvasAdhu hotA hai, vaha jJAna kriyAvAlA hI hotA hai| isaliye 'taM savanayavisuddhaM' ityAdi gAthokta bAta vyavasthita ho cukii| isa prakAra sabheda naya kA yaha nirUpaNa kiyaa| (se taM nae-aNubhogaddArA sammatto) isake nirUpita hote hI sampUrNanaya dvAra nirUpita ho cukA / isa prakAra upakrama Adi cAroM bhI anuyoga dvAra prarUpita ho cuke / isake prarUpita ho jAne para yaha anuyoga dvAra sUtra samApta huaa|| 250 // anuyogadvAra sUtra samApta je sAdhu sarvanaya brAhI hoya che, teja bhAvasAdhu hoya che, ane je bhAva sAdhu DAya cha, te jJAna yApana DAya che. methI 'taM savanayavisuddha ItyAdi gAthAkta vAta vya kathita rIte spaSTa thaI gaI che. A pramANe bheda nayanu sa! ni35 thayu. (se taM nae aNuogaddArA sammatA) sanA ni356thA saMpUrNanaya nirUpita thaI jAya che tema samajavuM. A pramANe upakrama vagere cAre cAra anugadvAra prarUpita thaI gayAM che. AnA prarUpaNAthI ahIM A anuyAgadvAra sUtra samApta thAya che. 250 anuyogadvArasUtra samApta OM zAnti:-zAnti: For Private And Personal Use Only
Page #927
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 912 anuyogadvArasUtre -- zAstraprazasti -- saurASTra deza meM upaleTA nAmakA eka SaDA sundara nagara hai / isameM zrAvakajanoM kI acchI saMkhyA hai ! yahA~ nivAsa karane para bhAvoM kI nirmalatA rahatI hai / vikrama saMvat 2009 prathama vaizAkha zuklapUrNamAsI maMgalavAra ke dina, isa anuyoga dvAra sUtra para racita yaha bhanyajana kalyANakAraka anuyogacandrikA nAmakI TIkA saMpUrNa huI hai| __yahAM kA zrI jaina saMgha yaDA hI adhika kRpAlu hai| dUsaroM ko hamezAM sukhI karane kI ceSTA meM kaTibaddha rahatA hai| Apasa meM isa saMgha kA sadA mela banA rahatA hai| aura zrAvaka loga duHkhI jIvoM para upakAra karate haiN| zuddha sthAnakavAsi dharma kI ArAdhanA meM ye nirantara tallIna rahate haiN| samyagdarzana, jJAna aura cAritra kI chApa ina para dekhane meM AtI hai| kalyANakAraNa jina pravacana ke Upara inakI agAdha zradA hai| aise zrI jainasaMgha ke zrAvaka loga isa nagara meM suzobhita hote hai| yahAM ghara 2 meM deva, guru aura dharma ke prati bhakti rakhanevAle tathA sadAcAra meM ruci saMpanna aise dharmaparAyaNa zrAvaka haiM aura aisI hI zrAvikAeM haiN| pAdAravinda yadi rakSaka Apake haiM, kaise vibho! vipada AsakatI vahAM para. rakSA bhalA garuDa ho karatA jinhoM kI, kaise use sarapa DaMka lagA sakegA, stra prshstisaurASTra pradezamAM upaleTA nAme eka bahu ja suMdara ramya nagara che. temAM zrAvakajane bahu ja sArI saMkhyAmAM vase che ahIM nivAsa karavAthI bhAve nirmaLa rahe che. vikrama saMvat 2009 prathama vaizAkha zukala pUruMmAsI maMgalavAranA divase, A anugadvAra sUtra para racita A bhavya jana kalyANakAraka anugacandrikA nAmanI TIkA saMpUrNa thaI che. ahIMne jaina saMgha atIva kRpAluM che. te bIjAone sukhI karavAmAM ja dara vakhate tatpara rahe che saMghanA badhA saddasya paraspara ekadama mitrabhAvathI rahe che, ane zrAvakajane dIna, duHkhI jIvo para upakAra kare che. zuddha sthAnakavAsI dharmanI ArAdhanAmAM A niraMtara tallIna rahe che samyagudarzana, jJAna ane cAritranI chApa A sarva para spaSTa rIte dekhAya che. kalyANakAraka jina pravacana para emanI agAdha zraddhA che. eve A jainasaMghanA zrAvakajane A nagarane suzobhita kare che. ahIM dareke dareka gharamAM deva, guru ane dharma pratye bhakti rAkhanArA tathA sadAcAramAM ruci dharAvanArA dhamaparAyaNa zrAvake vase che. A nagaranI zrAvikAo paNa zrAvakenI jema ja dhama parAyaNA che. For Private And Personal Use Only
Page #928
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir .org ayanmandir@kob C7163 inshasan S For Private And Personal Use Only