Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अनुयोगचन्द्रिका टीका सूत्र २३० संख्याप्रमाणनिरूपणम् तथा च-शङ्खपूत्पन्नस्य यस्य जीवस्य नामगोत्रे द्वीन्द्रियजात्यादि नीचेगोत्ररूपे कर्मणी जघन्यत एकेन समयेन उत्कृष्टतोऽन्तर्मुहूर्त्तमात्रेणैव व्यवधानात् अभिमुखे-उदयाभिमुखपाप्ते नामगोत्रे कर्मणी यस्य सोऽभिमुखनामगोत्रः शङ्खः प्रोच्यते । पूर्वोक्तस्त्रिविधोऽपि भावशङ्खताकारणत्वात् ज्ञशरीरभव्यशरोपतिरिक्तो द्रव्यशङ्ख उव्यते । नन्वेवं द्विअविकत्रिमविकादिरपि भावशङ्खताकारणत्वाद द्रव्यशङ्खवेन वक्तव्यस्तकिमिह एकमविक एवोच्यते ? इति चेदाह-द्विभविकादिरसिम्यवहितत्वेन भावशङ्खलाकारणत्वेन नाश्रीयते, तत्कारणत्वाभावात्तस्य द्रव्यलावेगा। शंखयोनि में जो जीव निकट में उत्पन्न होने वाला है अर्थात् उस जीव के द्वीन्द्रिय जाति आदिरूप नामकर्म एवं नीच गोत्ररूप कर्म जघन्य से एक समय के बाद, और उत्कृष्ट से अन्तर्मुहर्त के बाद उदयाभिमुख होने वाला हो, ऐसा वह जीव अभिमुखनामगोत्रशेख कहलावेगा। ये तीनों भी प्रकार के जीव भावखिता के कारण होने के कारण ज्ञशरीर और भव्यशरीर इन दोनों से व्यतिरिक्त द्रव्य शंख कहे गये हैं।
शंका--जिस प्रकार आपने भावशंखता के कारण होने से एक भविक को द्रव्यशंख कहा है-उसी प्रकार जो द्विभविक त्रिभविक आदि जीव हैं, उसे भी भावशंखता का कारण होने से द्रव्यशंख कहना चाहिये था, सो ऐसा क्यों नहीं कहा ? यहां तो एकविक को ही द्रव्य शंख कहा है।
उत्तर--इशंका ठीक है, परन्तु दिनविक आदि जीव को जो द्रव्यशंख नहीं कहा है, उसका कारण यह है कि 'ऐसा वह जीव भाव કહેવાશે. શંખ યોનિમાં જે જ નિકટ ભવિષ્યમાં ઉન્ન થનાર હોય તેમજ નીચ ગોત્ર રૂપ કર્મ જઘન્ય કરતાં એક સમય બાદ અને ઉત્કૃષ્ટથી અન્તમુહૂર્ત બાદ ઉદયાભિમુખ થનાર હે ય, એવે તે જીવ અભિમુખ નામ ગોત્ર શંખ કહેવાશે. આ ત્રણે પ્રકારના છ ભાવ શંખતાના કારણ હવા બદલ શરીર અને ભવ્ય શરીર એ બનેથી વ્યતિરિકત દ્રવ્યશંખ કહેવામાં આવ્યા છે.
શંકા-જેમ આપશ્રીએ ભાવશંખતાના કારણે એક ભવિકને દ્રવ્યશંખ કહેલ છે, તેમજ જે દ્વિભાવિક, ત્રિવિક વગેરે જીવ છે, તેને પણ ભાવશંખતા ના કારણે દ્રવ્યશંખ કહેવા જોઈએ, પરંતુ એવું કહેવામાં આવ્યું નથી. અહીં તે એકભાવિકને જ દ્રવ્યશખ કહેવામાં આવેલ છે.
ઉત્તર–શંકા બરાબર છે, પરંતુ દ્વિભાવિક વગેરે જીવને જે દ્રવ્યશંખ કહેવામાં આવ્યા નથી, તેનું કારણ આ પ્રમાણે છે કે “એવા તે જીવે ભાવ
अ० ७८
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020967 |
| Book Title | Anuyogdwar Sutram Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kanhaiyalal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1968 |
| Total Pages | 928 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_anuyogdwar |
| File Size | 21 MB |