Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
५०४
अनुयोगद्वारस्ने यद्यपि न दृश्येते, तथापि धमिस्वरूपं यदन्यथाऽनुपपन्नत्वं तद् भविष्यतीति न कचिद् विरोध इति । यत्रापि धूमादौ हेतौ सत्चासत्ते दृश्येते, तत्रापि साध्यान्यथा ऽनुपपन्नत्वमात्रस्य मुख्यत्वात्तस्यैवैकस्य हेतुलक्षणता बोध्या । उक्त च
"धूमादेर्यधपि स्याता, सत्यासत्त्वे स्वलक्षणे । 'अन्यथाऽनुपपन्नत्वमाधान्याल्लक्षणैकता इति ॥” इति । अपि च-यदि दृष्टान्तस्य सत्वासचे हेतुर्गमक इति स्वीक्रियेत, तदा 'लोह लेख्य वन पार्थिवत्तात् काष्ठादिवत्' इत्यादेरपि गमकत्वं स्यात् । उक्तं चप्रकार अन्वयव्यतिरेक दृष्टान्तों के सत्व और असत्व ये दो धर्म किसी जगह हेतु में यद्यपि नहीं भी देखे जाते हों तो भी धर्मिस्वरूप जो अन्यथानुपपन्नत्व है उसके देखे जाने में कोई बाधा नहीं है । वह तो होगा ही इसका कहीं पर भी विरोध नहीं आता। जहां भी कहीं धूमादिक हेतु में इन दृष्टान्तों के सत्व असत्व प्रतीत होते हैं, वहां भी इनकी मुख्यता नहीं मानी जाती है किन्तु अन्यथानुपपन्नत्वरूप एक हेतु की ही मुख्यता मानी जाती है । अतः यही एक हेतु का लक्षण है। यहीं बात-धूमार्यद्यपि स्यात् इत्यादि श्लोक द्वारा प्रतिपादित की गई है। यदि यही बात मानी जावे कि जिस हेतु में दृष्टान्त का सद्भाव होगा वही हेतु अपने साध्य का गमक होगा-दृष्टान्त के असद्भाववाला हेतु नहीं-तो देखों-'वज्र लोहले ख्यं पार्थिवत्वात् 'अनुमान प्रयोग में प्रयुक्त' प्रार्थिवत्वात् 'इस हेतुको बज्र में लोहलेख्यत्वरूप साध्य જાતને નિયમ તે સંભવી શકે જ નહિ. કેમકે પટાદિકેનું શુકલત્વાદિ ધર્મોની સાથે અગ્યભિચારપણું (જુદાપણું વિનાનું) જેવામાં આવે છે. આ રીતે અન્વય વ્યતિરેક દૃષ્ટાન્તાના સત્ય અને અસત્વ આ બંને ધર્મે કોઈપણ સ્થાને છે કે હેતુમાં જોવામાં આવતા નથી. છતાએ ધર્મિ સ્વરૂપ જે અન્યથાનુપપન્નત્વ છે, તેને જોવામાં કે ઈપણ જાતને વાંધો નથી. તે તે થશે જ, તે વિષે કોઈપણ સ્થાને વિરોધ દેખાતું નથી. જ્યાં કંઈ ધૂમાદિક હેતુમાં આ દષ્ટાન્તના સવ અસત્વ પ્રતીત થાય છે, ત્યાં પણ એમની મુખ્યતા માનવામાં આવતી નથી. પરંતુ અન્યથાનુ૫૫ન્નત્વ રૂપ એક હેતુની જ મુખ્યતા માનવામાં આવી छे. तेथी मा0 मे तुनु सक्षय छे. मे पात 'धूमादेर्यद्यपि स्यात् ' वगैरे
ક વડે પ્રતિપાદિત કરવામાં આવી છે. જે એજ વાત માનવામાં આવે કે જે હેતુમાં દષ્ટાતને સદ્ભાવ થશે તેજ હેતુ પિતાના સાથને ગમક थरी, नली दृष्टान्तना ससदमाणे तु तो तुम।-"वनं लोहलेख्य पार्थिवत्वात् काष्ठादिवत्' मा अनुमानप्रयासमा प्रयुत 'पार्थिवत्वात् '
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020967 |
| Book Title | Anuyogdwar Sutram Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kanhaiyalal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1968 |
| Total Pages | 928 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_anuyogdwar |
| File Size | 21 MB |