________________
भावबोधिनी टीका. षष्ठसमवाये लेश्यादिनिरूपणम् को लेकर जो आत्मा के प्रदेशों का शरीर से बाहर निकालना होता है उसका नाम वेदना समुद्घात है । क्रोधादिकषाय के तीव्र उदयरूप निमित्त को लेकर जो आत्मा के प्रदेशों का पर का घात करने के लिये बाहर निकलना होता है उसका नाम कषायसमुद्घात है २।मरण होने के कुछ समय पहिले जो समुद्घात होता है वह मारणांतिक समुदयात है । अणिमा, महिमा आदि नाना प्रकार की शारीरिक विक्रियाओं को करने के लिये आत्मा के प्रदेश बाहर निकलते हैं उसका नाम वैक्रिय समु. दघात है ४। तैजस समुदघात दो प्रकार का होता है-एक शुभ तैजस दसरा अशुभतैजस । जगत को मारी रोग आदि से पीडित देख कर संयमी महातेजस्वी साधु के हृदय में प्राणियों की रक्षार्थ दया उत्पन्न होने पर उनको बचाने के लिये शुभतेज का निकालना शुभ तैजस समुदघात हैं । और जो क्रोधादि कषाय के निमित्त को लेकर भस्म करने के लिये तेज का निकालना अशुभ तैजस समुद्घात है ५। छठवें गुणस्थानवर्ती किसी परम तपसी मुनीजन के लिये शंका आदि के होने पर जो उनके शरीर से एक हाथ का पुतला निकलता है कि जो पुरुषाकार होता है और शंका की निवृत्ति ही अपने उद्गम स्थान में प्रविष्ट हो जाता है उसका नाम आहा. रक समुदघात है ३। अर्थावग्रह के छह भेद ये हैं-नाम जाति आदि की विशेष कल्पना से रहित सामान्य मात्र रूप अर्थ का जो अवग्रह-ग्रहण होता કાઢવાનું બને છે તેનું નામ વેદના સમુહુઘાત” છે. (૨) કોધાદિ કષાયના તીવ્ર ઉદયરૂપ નિમિત્તને લીધે જે આત્માના પ્રદેશનું અન્યના ઘાતને માટે બહાર કાઢવાનું થાય છે તે કષાય સમુઘાત’ કહે છે. (૩) મૃત્યુ પહેલાં થોડા સમયે જે સમુદ્રઘાત થાય છે તેમા ણાંતિક સમુઘાત' કહે છે. અણિમા, મહિમા આદિ વિવિધ પ્રકારની શારીરિક વિડિયાઓ કરવાને માટે આત્માના પ્રદેશે બહાર નીકળે છે, “વૈકિય સમુદ્દઘાત' કહે છે. (૫) તૈજસ સમુદુધાતના બે પ્રકાર છે-(૧) શુભ તેજસ અને બીજો અશુભ તિજસ. જગ તને મહામારી આદિથી પીડીત જોઈને સંયમી મહાતેજસ્વી સાધુના હદયમાં પ્રાણીઓની રક્ષા દયા ઉત્પન્ન થવાથી તેમને બચાવવા માટે શુભ તેજને છોડવું તેને “શુભ તૈજસ સમુદ્રઘાત” કહે છે. અને ક્રોધાદિ કષાયને કારણે ભસ્મ કરવાને માટે તેજને છોડવું તેનું નામ “અશુભ તજસ સમુદ્રઘાત” છે. (૬) છઠ્ઠા ગુણસ્થાનવતી કઈ કઈ પરમ તપસ્વી મુનિજનને શંકા આદિ ઉત્પન્ન થતાં શરીરમાંથી એક હાથનું પુતળું નીકળે છે. તેનો આકાર પુરુષ જે હોય છે. શંકાનું નિવારણ થતાં જ તે પિતાના ઉંડા સ્થાનમાં પ્રવેશ કરે છે. તેનું નામ “આહારક સમુદ્રઘાત” છે. અર્થાવગ્રહના આ પ્રમાણે છે ભેદ છેનામ, જાતિ આદિની વિશેષ કલ્પનાથી રહિત સામાન્ય માત્ર અર્થને જ જે અવગ્રહ થાય છે-જ્ઞાન થાય છે તે અવગ્રહને “અ
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર
