________________
५३७
भावबोधिनी टीका. अष्टसप्ततितमं समवायनिरूपणम्
मुहूर्त्तस्य एकषष्टिभागान् कृत्वा तेषु च एको भागः, तत्परिमितान् अष्टसप्ततिभागान् 'दिवसखेचस्स' दिवसक्षेत्रस्य - दिवसस्य 'निवुइदेता' निव-क्षपयित्वा 'रयणिखेत्तस्स' रजनी क्षेत्रस्य रजन्याः 'अभिनिवुड्ढेत्ता" अभिनिवर्ध्य = रजन्यास्तावद्भागान वर्द्धयित्वा खलु 'चारं चरइ' परिभ्राम्यति । तदुक्तं चन्द्रप्रज्ञप्त्याम् - जम्बूद्वीपे यदेतो सूर्यो सर्वाभ्यन्तरमण्डलमुपसंक्रम्य परिभ्रमतः, तदा नव नवतियोजन सहस्राणि चत्वारिंशदधिकषट्शतयोजनानि च अन्तरेणान्योऽन्यं परिभ्रमतः । सर्वाभ्यन्तरमण्डले तु जम्बूद्वीपमुभयन्तोऽशीत्यधिकैकशतयोजनानि परिहाय वर्तते । जम्बूद्वीप्रमाणाद् द्विगुणितानि अशीत्यधिकशतयोजनानि अर्थात् षष्ट्यधिकत्रिशतयोजनानि अपनीय उभयोरपि सूर्ययोर्यथोक्तमन्तरं भवति । तत्र संचरतोस्तयोः सूर्ययो दिवस मानमुत्कृष्टतोऽष्टादश मुहूर्तात्मकं भवति, रात्रिमानं तु जघन्यतो द्वादशमुहूर्त्तात्मकं भवति । ततोऽभ्यन्तरमण्डलान्निष्क्रम्य से १ एक भाग परिमित ७८ अठहत्तर भागों को क्षपित करके और रात्रि के उतने ही भागों को क्षपित करके और रात्रि के उतने ही भागों को बढ़ा करके परिभ्रमण करता है। चंद्रप्रज्ञप्ति में इस विषय में इस प्रकार कहा है- जंबूद्वीप में जिस समय दो सूर्य सर्वाभ्यन्तर मंडल पर पहुंचकर घूमते हैं उस समय निन्नानवेहजार छहसौ चालीस९९६४० योजन का इनमें अन्तर रहता है। सर्वाभ्यन्तर मंडल में जंबूद्वीप दोनों और १८०एकसोअस्सी योजन छोडकर है। जंबूद्वीप के प्रमाण में से द्विगुणित १८०एकसो अस्सी योजन को अर्थात् ३६० तीनसौ साठ योजन को घटाने पर जो निन्नानवे हजार छहसौ चालीस ९९६४० बचते हैं वही इन दोनों का अन्तर निकल आता है। जंबूद्वीप में इस अन्तर से परिभ्रमण करने वाले उन दोनों सूर्यों का दिवसमान उत्कृष्टरूप से अठारह मुहूर्त्त का होता है और रात्रिमान સઠ ભાગામાંથી ૧ ભાગ પ્રમાણ ૭૮ અઢયાતુર ભાગાને ક્ષપિત (ક્ષય) કરીને અને રાત્રિના એટલા જ ભાગેને વધારીને પરિભ્રમણ કરે છે. ચન્દ્રપ્રજ્ઞપ્તિમાં આ વિષયમાં આ પ્રમાણે કહેલ છે-જ બુદ્વીપમાં જે સમયે એ સર્વાભ્યન્તર મંડળ પર પહેાંચીને ભ્રમણ કરે છે ત્યારે તેમની વચ્ચે ૯૯૬૪૦ નવ્વાણુ હજાર છસેા ચાલીસ યેાજનનું અ ંતર રહે છે, સર્વાન્તર મંડળની બન્ને બાજુએ ૧૮૦ એકસે એ’સી ચેાજન છોડીને જ ખૂદ્વીપ છે. જમૂદ્રીપના પ્રમાણમાંથી ૧૮૦ એકસેા એ'સી ચેાજનથી ખમણા એટલે કે ૩૬૦ ત્રણસેા સાઇઠ ચેાજન બાદ કરવાથી જે ૯૯૬૪૦ નવ્વાણું હજાર છસે ચાલીસ ચેાજન વધે છે એ જ તે બન્ને વચ્ચેનું અંતર છે, જબુદ્વીપમાં તે 'તરેથી પરિભ્રમણ કરનાર તે અન્ને સૂયૅનુ દિવસમાન વધારેમાં
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર
