________________
भावबोधिनी टीका. द्विनवतितमं समवायनिरूपणम्
विवेकप्रतिमात्वेकैव । पञ्चविधस्य इन्द्रियस्वरूपस्य, योगकपायविविक्तशयनासनभेदात्रिविधस्य नो इन्द्रियस्वभावस्य च प्रतिसंलीनताविषयत्वेन तस्या अनेकत्वेऽप्येकत्वविवक्षणात्मतिसंलीनताप्रतिमाऽप्येकैव । तथा एकविहारमतिमा भेदस्य भिक्षुप्रतिमान्तर्गतत्वेनैषाऽप्येकैव । इत्थं द्विनवतिः प्रतिमा विज्ञेयाः । 'थेरे णं भूई' स्थविरः खलु इन्द्रभूतिः = भगवतो महावीरस्य प्रथमो गणधरः 'बाणउई वासाई' द्विनवतिं वर्षाणि गृहस्थपर्याये पञ्चाशद्वर्षाणि, छद्मस्थपर्याये त्रिंशद्वर्षाणि, केवलिपर्याये च द्वादशवर्षाणि, इत्थं द्विनवतिवर्षाणि 'सव्वाउयं' सर्वायुः 'पालहत्ता' पालयित्वा 'सिद्धे बुद्धे' सिद्धो बुद्धः । 'मंदरस्स णं पव्वयस्स' मन्दरस्य खलु पर्वतस्य 'बहुमज्झ देस भागाओ' बहुमध्यदेशभागात् 'गोधूमस्स आवासपव्वयस्स' गोस्तूपस्य आवासपर्वतस्य 'पच्चत्थिमिले चरमंते"" नहीं है। यद्यपि उसमें पंचविध इन्द्रियस्वरूप को और योग, कषाय एवं विविक्त शयनासन के भेद से त्रिविध नो इन्द्रिय स्वभाव को प्रतिसंलीनता का विषय कहा गया है- इस अपेक्षा इस प्रतिमा में अनेकता आती है - तो भी यहां इस अनेकता की विवक्षा नहीं की गई है। एकत्व की ही विवक्षा की गई है। एक विहार प्रतिमा के भेदों को भिक्षुप्रतिमा के अन्तर्गत कर लिया जाता है। अतः यह प्रतिमा भी एकरूप ही है। इस प्रकार से प्रतिमाएँ ९२ हैं। स्थविर इन्द्रभूति-भगवान् महावीर के प्रथम गणधर ९२वें वर्ष की अपनी पूरी आयु का पालन कर गृहस्थपर्याय में ५० पचास वर्ष, छद्मस्थ पर्याय में ३०त्रीस वर्ष, और केवलिपर्याय में १२बारह वर्ष रह कर - सिद्ध बुद्ध हुए हैं। मंदर पर्वत के ठीक मध्यभाग से गोस्तूपनामक
वासपर्वत का जो पश्चिम दिशा का अन्तिम प्रदेश है, वह व्यवधान
५८९
જ પ્રકાર છે. જો કે તેમાં પણ પંચવિધ ઇન્દ્રિયસ્વરૂપ અને ચેાગ, કષાય, અને વિવિકત શયનાસનના ભેદથી ત્રિવિધ તૈઇન્દ્રિય સ્વભાવને પ્રતિસ’લીનતાને વિષય કહેલ - તે દૃષ્ટિએ તેમાં અનેકવિધતા લાગે છે. તે પણ મહીં તે અનેક વિધતાની વિવક્ષા કરવામાં આવેલ નથી, એકત્વની જ વિવક્ષા કરેલ છે, એક વિહાર પ્રતિમાના ભેદોના ભિક્ષુપ્રતિમાની અંદર સમાવેશ થાય છે. તેથી વિહાર પ્રતિમાને પણ એક જ પ્રકાર છે. આ પ્રમાણે એકદરે ૯૨ બાણુ પ્રતિમાઓ છે. ભગવાન મહાવીરના પહેલા ગણધર, સ્થવિર ઇન્દ્રભૂતિ ૯૨ ખાણુ વર્ષોંનુ પોતાનું આયુષ્ય લેાગવીને સિદ્ધ બુદ્ધ આદિ થયા. તેએ ૫૦ પચાસ વર્ષ ગૃહસ્થાવસ્થામાં ૩૦ ત્રીસ વર્ષ છદ્મસ્થાવસ્થામાં અને ૧૨ બાર વર્ષ કેલિ પર્ષીય રહ્યા હતા. મંદર પતના ખરાબર મધ્ય ભાગથી ગેસ્તૂપ નામના આવાસપતના પશ્ચિમ દિશાના અન્તિમ પ્રદેશ ખાણું (૯૨)
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર
