________________
७२०
समवायाङ्गसूत्रे
वह आयातप्रमाण है। यह पद उपलक्षक है-इसलिये इससे इन नरकादिआवासो की मोटाई, चौडाई और परिधि का प्रमाण भी ग्रहण करलेना चाहिये । उपपातनाम उत्पत्ति का है जैसे एकसमय में अथवा इतने समय के बाद इतने जीवों की उत्पत्ति होती है। च्यवन नान मरण का है। उसमें भी यही विचार किया गया है कि एक समय में अथवा इतने समय के बाद इतने जीवों का मरण होता है। अंगुल के असंख्यातवें भाग आदि से परिमित जो शरीर का प्रमाण है उसको नाम अवगाहना है। इस अवगाहना के विचार में ऐसा विचार किथा गया है कि शरीर की कम से कम इतनी अवगाहना है तो इन जीवों की अधिक से अधिक शरीर की अवगाहना इतनी होती है और मध्यम अवगाहना इतनी होती है। इसी तरह से अवधिज्ञान का जघन्यक्षेत्र अंगुल के असंख्यातवें भागप्रमाण है तो उत्कृष्टक्षेत्र एवं माध्यमक्षेत्र कितना है। इस प्रकार का विचार इनके अवधिज्ञान का किया गया है। साता और असातारूप से वेदना दो तरह की होती है। विधान नाम भेद का है जैसे-नारक जीव सात प्रकार के होते हैं। आत्मा का चैत. न्यानुविधायी जो परिणाम है उसका नाम उपयोग है। यह आभिनिबोधिक आदि के भेद से १२ बारह प्रकार का है अर्थात् ८आठ प्रकार
ક્ષક છે, તેથી તેના વડે નરકાદિ-આવાસોની લંબાઈ, પહોળાઈ, અને પરિધનું પ્રમાણ પણ ગ્રહણ કરવું જોઈએ, ઉપપાત એટલે ઉત્પત્તિ, જેમકે એક સમયમાં અથવા આટલા સમય બાદ આટલા જીવની ઉત્પત્તિ થાય છે. યવન એટલે મરણ તેમાં પણ એ જ વિચાર કરાય છે કે એક સમયમાં અથવા આટલા સમયબાદ આટલ. જીનું મરણ થાય છે. અંગુલના અસંખ્યાતમાં ભાગ આદિથી પરિમિત શરીરનું જે પ્રમાણ હોય છે તેને અવગાહના કહે છે. તે અવગાહનાના વર્ણનમાં એ વાત બતાવવામાં આવી છે કે જીવનાં શરીરની એાછામાં ઓછી અવગણના આટલી હોય છે, અને વધારેમાં વધારે શરીરની અવગાહના આટલી હોય છે, અને મધ્યમ અવગાહના તાટલી હોય છે. એ જ પ્રમાણે તેમના અવધિજ્ઞાન બાબતમાં એ વાત બતાવવામાં આવી છે કે અવધિજ્ઞાનનું જઘન્ય (ઓછામાં ઓછું) અસંખ્યાતમાં ભાગ પ્રમાણ છે તે ઉત્કૃષ્ટ (વધારેમાં વધારે) અને મધ્ય પ્લેક્ષ કેટલા પ્રમાણનું છે. वहान १२ छ (१) सातावना, (२), सातावना, विधान से लहरम કે નારકી જીવેના સાત ભેદ છે. આત્માનું ચિતન્યાનુવિધાથી જે પરિણામ છે તેને ઉપગ કહે છે. તે અભિનિબધિક આદિના ભેદથી બાર પ્રકારનો છે, એટલે કે ૮
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર
