________________
१००१
भावबोधिनी टीका. नारकादीनामवगाहनानिरूपणम् तस्य तिर्यगधो वा यथोक्तक्रमेण तैजसशरीरावगाहना । 'एवं जाव सहस्सारदेवस्स' एवं यावत्सहस्रारदेवस्य एवम् अनेन प्रकारेणैव यावत-सहस्रार देवस्यापि तैजसशरीरावगाहनाऽवगन्तव्या, यावच्छन्देन-माहेन्द्र-ब्रह्मलोक-लान्तक-महाशुक्रदे. वानामपि वक्तव्यता विज्ञेया । 'आणय देवस्स णं भंते' आनतदेवस्य खलु भदन्त ! 'मारणंतियसमुग्घाएणं समोहयस्स तेयासरीरस्स' मारणान्तिकसमुद्धातेन समवहतस्य तैजसशरीरस्य 'के महालिया' किं महती 'सरीरोगाहणा' शरीरावगाहना 'पणत्ता' प्रज्ञप्ता ? 'गोयमा' हे गौतम ! सरीरप्पमाणमित्ता विक्खंभवाहल्लेणं' शरीरप्रमाणमात्रा विष्कम्भबाहल्येन । 'आयामेणं' आयामेन 'जहन्नेणं अंगुलस्स असंखेजइभागे' जघन्यतोऽगुलस्यासंख्येयभागः =अर्जुलासंख्येयभागप्रमाणा जघन्या तेजसशरीरावगाहना । ननु आनतादयोदेवा मनुष्येष्वेवोत्पद्यन्ते, मनुप्याश्च मनुष्यक्षेत्रेष्वेवेति कथमानतादीनामर्नुलासंख्येयभागप्रमाणातैजसशरीरावगा. उस समय उसके तिर्यक रूप में अथवा अधोरूप में यथोक्तक्रम के तैजस शरीर की अवगाहना होती है। इसी तरह से-सहस्रार कल्प के देवों के भी तेजस शरीर की अवगाहना जाननी चाहिये। यहां यावत् शब्द से माहेन्द्र. ब्रह्मलोक, लान्तक और महाशुक्र के देवों का ग्रहण हुआ है। सो इनके तैजसशरीर की भी अवगाहना इसी प्रकार से जाननी चाहिये । हे भदंत ! मारणांतिकसमुद्धात से समवहत हुए आनत देव के तेजस शरीर को अवगाहना कितनी बड़ी होती है ? उत्तर-हे गौतम ! विष्कंभ और बाहल्य की अपेक्षा शरीर प्रमाण होती है तथा आयाम की अपेक्षा जघन्य अवगाहना अंगुल के असंख्यातवें भाग प्रमाण होती है।
शंका-आनतादिक देव मनुष्यों में ही उत्पन्न होते हैं और मनुष्य मनुष्यक्षेत्र में हो उत्पन्न होते हैं, फिर आनतादिक देवों की तैजसशरीराઉત્પન્ન થઈ જાય છે. ત્યારે તેના તિર્યક્રૂપમાં અથવા અધરૂપમાં આગળ કહ્યા પ્રમાણેના કમે તેજસ શરીરની અવગાહના થાય છે. સહસ્ર રક૯૫ના દેના તેજસ શરીરની અવગાહના પણ એ જ પ્રમાણે સમજવી. માહેદ્રા બ્રહ્મલેક, લાન્તક અને મહાશુક્ર કલ્પમાના તેજસ શરીરની અવગાહના પણ એ જ પ્રમાણે સમજવાની છે.
प्रश्न--3 महत! भारति समुद्धातथी युत मानत ५८५ना वना તૈજસ શરીરની અવગાહના કેટલી મોટી હોય છે?
ઉત્તર--હે ગૌતમ! વિન્કંભ અને બાહલ્યની અપેક્ષાએ શરીર પ્રમાણ હોય તથા આયામની અપેક્ષાએ જઘન્ય અવગાહના અંગુલના અસંખ્યાતમાં ભાગ પ્રમાણ છે.
શંકા-- આનત આદિ કલ્પના દે મનુષ્ય ગતિમાં જ ઉત્પન્ન થાય છે અને મનુષ્ય મનુષ્યક્ષેત્રમાં જ ઉત્પનન થાય છે, તે આનત આદિના દેવને તૈજસ શરી
१२६
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર
