________________
भावबोधिनी टीका. एकादशाङ्गस्वरूपनिरूपणम्
८२७ हपरंपराणुबद्धा' बहुविविधपरम्परानुबद्धाः-बह्वी-प्रचुरा विविधा-अनेकरूपा या परम्परा-दुःखपरम्परा तयाऽनुबद्धाः-जीवाः 'पावकम्मल्लीए' पापकर्मवल्ल्या 'ण मुचंति' न मुच्यन्ते प्रचुरविविधयातनाश्रेणिसंयता: पापिनो जीवा अशुभकर्मरूपलताभ्यो न मुक्ता भवन्तीत्यर्थः, यतः 'अवे यइत्ता' अवेदयित्वा-अननुः भूय अशुभकर्मफलं 'हु पत्थि' खलु नास्ति-नास्त्येव 'मोक्खो' मोक्षः-दुःखशतपरंपराविमुक्तिीवानाम् । कर्मफलमोक्षः केनाप्युपायेन भवति ? तदेवाह'धिइधणियबद्धकच्छेण' धृत्यतिबद्धकच्छेन-धृतिः-अहिंसारूपचित्तसमाधिलक्षणा, तद्रूपा 'धणिय' अतिशयेन बद्धो-कच्छा बन्धविशेषो यस्मिंस्तत्तंत तथाक्तेन तवेण' तपसा 'तस्स' तस्य-पापकर्मणः 'सोहणं' शोधनं 'वावि' वापि 'हुजा' भवेत् । असह्य अनुपम दुःखों का फल रूप विपाक कहा गया है। प्रचुर और अनेक रूप ऐसी दुःख परम्परा से अनुबद्ध हुए जीव पापरूप कर्मवल्ली से नहीं छटते हैं। अर्थात-बहुत अधिक अनेक प्रकार की कष्टश्रेणि का अनुभव करते हुए भी पापी जीव अशुभ कर्मो से जबतक कि उनका पूरा फल भोग न हो जावे तबतक नहीं छूट सकते हैं। यही बात 'अवेय. इत्ता हु णत्थि मोक्खो' इन पदों द्वारा सूत्रकार ने प्रदर्शित की है। अर्थात् जीव जबतक कर्मों का पूरा फल नहीं भोग लेता है तबतक उस जीव का कर्मो से छुटकारा नहीं होता है। कर्मो के फल से जीव की बीच ही में मुक्ति यदि किसी उपाय से हो सकती है तो वह उपाय एक तप हैइसी विषय को सूत्रकार ने इस सूत्रांश द्वारा प्रकट किया है-वे कहते हैं कि अहिंसक-चित्तवृत्तिरूप धैर्य से जिसने मजबूती के साथ अपनी कांछ (कम्मर)को बांध लिया है एसा व्यक्ति तपस्या के द्वारा निकाचित कर्म के सिवाय पापकर्म का भी शोधन कर सकता है। अर्थात् कठिनतर भी અસહ્ય અને અનુપમ દુઃખ ભોગવવારૂપ ફલ-વિપાક આ અંગમાં વર્ણવ્યો છે. પ્રચુર અને અનેકવિધ એવી દુઃખ પરંપરાથી જકડાયેલે જીવ પાપરૂપ કર્મવલ્લીમાંથી છૂટી શકતું નથી, એટલે કે અનેક પ્રકારની અને અતિશય દુખશ્રેણિને અનુભવ કરવા છતા પણ તે પાપી જીવ તે અશુભકર્મોનું પૂરેપૂરૂં ફળ ભોગવ્યા પહેલાં તેમાંથી छुट४।२। भेगवी ॥४ते। नथी. सूत्र से पात 'अवेयइत्ताहुणत्थि मोक्खो' આ પદ દ્વારા દર્શાવી છે. એટલે કે જયાં સુધી જીવ કર્મનું પૂરેપૂરું ફળ ભેગવી લેતું નથી ત્યાં સુધી તે જીવને કર્મોમાંથી છુટકારો થતો નથી. વચ્ચે જ કર્મના ફળથી મુક્ત થવાને જે કંઈ પણ ઉપાય હોય તે તે ફકત તપ જ છે–સૂત્રકારે એ જ વિષયને આ સૂત્રાંશ દ્વારા પ્રગટ કર્યો છે–તેઓ કહે છે કે અહિંસક ચિત્ત વૃત્તિરૂપ ધૈર્યથી કટિબદ્ધ થયેલ વ્યકિત તપસ્યા દ્વારા નિકાચિત કર્મ સિવાયના
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર
