________________
भावबोधिनी टोका. असुरकुमाराद्यावासनिरूपणम्
९४५ जघन्येन 'दसवाससहस्साई' दशवर्षसहस्राणि-दशसहस्रवर्षाणि 'उक्कोसेणं' उत्कपेण 'तेत्तीसं सागरोचमाइं' त्रयस्त्रिंशत्सागरोपमानि 'ठिई' स्थितिः ‘पण्णत्ता' प्रज्ञप्ता | गौतमस्वामीपुनः पृच्छति-'अपज्जतगाणं नेरइयाणं भंते अपर्याप्तकानां नैरयिकाणां भदन्त ! 'केवइयं कालं ठिई पण्णत्ता' कियन्तं कालं स्थितिः प्रज्ञप्ता ? भगवानाह-'गोयमा' हे गौतम ! 'जहन्नेणं अंतोमुहुत्तं' जघन्येनान्तर्मुहूर्तम, तथा-'उक्को सेण वि' उत्कर्षेणापि 'अंतोमुहुत्त' अन्तमुहूर्त स्थितिः प्रज्ञप्ता । अयं भावः-नारका हि लब्धितः पर्याप्तका एव भवन्ति, करणतस्तूप पातकालेऽन्तर्मुहूर्तमात्रमपर्याप्तका भवन्ति, तदनुपर्याप्तकाः। अतोऽपर्याप्तकत्वेन तेषां जघन्यत उत्कृष्टतश्चान्तमुहर्तमात्र स्थितिर्विज्ञेया। तथा 'पज्जत्तगाणं' पर्या. पकानां नारकाणां 'जहन्नेणं' जघन्येन 'अंतोमुहुत्तणाई' अन्त हत्तोनानि 'दस वाससहस्साई' दशवर्षसहस्राणि, 'उकोसेणं' उत्कर्षेण च 'अंतोमुत्तणाई' अन्त. मुहौनानि 'तेत्तीसं सागरोचमाई' त्रयस्त्रिंशत्सागरोपमानि स्थितिः प्रज्ञप्ता । जघन्य दश हजार वर्ष की और उत्कृष्ट ३३ सागरोपम की कही गई है। अपर्याप्तक नारक जीवों की हे भदंत! कितने काल की स्थिति कही गई है? उत्तर-हे गौतम! अपर्याप्तक नारकजीवों की जधन्य स्थिति अन्तर्मत को तथा उत्कृष्टस्थिति अन्तमुहूत की कही गई हैं। इसका भाव ऐसा है कि नारक जोव लब्धि को अपेक्षा पर्याप्त ही होते हैं परन्त करण की अपेक्षा उपपातकाल में अन्तमुहूर्ततक अपर्याप्तक रहते हैं। बाद में पर्याप्तक हो जाते हैं। इसलिये अपर्याप्तक काल की अपेक्षा अपर्याप्सक नारकियों की स्थिति जघन्य और उत्कृष्ट अन्तर्मुहूर्त की कही गई है। पर्याप्तक नारक जीवों की जघन्यस्थिति अंतर्मुर्तकम दशहजारवर्ष की और उत्कृष्ट स्थिति अन्तर्मुहूर्त कम तेतीस सागरोपम की है। पर्याप्तक और अपर्याप्तक નારકોની સ્થિતિ જ ધન્ય (ઓછામાં ઓછી) દસ હજાર વર્ષની અને ઉહ (વધારેમાં વધારે) ૩૩ તેત્રીસ સાગરેપમની કહી છે હે ભદન્ત ! અપર્યાપ્તક નાર કોની સ્થિતિ કેટલા કાળની કહી છે? હે ગૌતમ ! અપર્યાપ્તક નારકોની જઘન્યસ્થિતિ અંતમુહૂર્તની તથા ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ પણ અંતમુહૂર્તની છે. તેનો ભાવાર્થ એ છે કે નારકજી લબ્ધિની અપેક્ષાએ પર્યાપ્તક જ હોય છે. પણ કરણની અપેક્ષાએ ઉપપાત કાળમાં અન્તમુહૂર્ત સુધી અપર્યાપ્તક રહે છે. પછી પર્યાપ્તક બની જાય છે. તેથી અપર્યાપ્તક કાળની અપેક્ષાએ અપર્યાપ્તક નારકીઓની સ્થિતિ જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટની અપેક્ષાએ અંતમુહૂની કહી છે. પર્યાપ્તક નારકજીવોની જઘન્ય સ્થિતિ દસ હજાર વર્ષ કરતાં એક અંતમુહૂર્ત જેટલી ન્યૂન અને ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ ૩૩ તેત્રીસ સાગરોપમ કરતાં અંતમુહૂત જેટલી ઓછી હોય છે. પર્યાપ્તક
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર
