________________
૧૭૨
समवायाङ्गसूत्रे
मेरु पर्वतपूर्वान्तात् जम्बद्ध पचरमान्तः पञ्चचत्वारिंशत्सहस्रयोजनप्रमाणः, ततो गोस्तूपपर्वतो द्विचत्वारिंशत्सहस्रयोजनान्तरितः, स च पर्वतः सहस्रयोजनविष्कम्भः, इति सर्वाणि योजनयाऽष्टाशीतिसहस्रममाणानि भवन्ति । एतावद्याजनान्तरितो हि मेरोः पूर्वान्ताद् गोस्तूपस्य पूर्वान्तो भागः। ‘एवं' एवम्-अनेनैवप्रकारेण 'चउसु वि' चतसृष्वपि 'दिसासु' दिक्षु 'नेयव्वं' नेतव्यम्-विज्ञेयम् । अयं भावः मेरुपर्वतस्य दक्षिणपश्चिमोत्तरचरमान्तेभ्यो दक्षिणपश्चिमोत्तरदिग्व्यवस्थितानां दकभासशंखदकसीमपर्वतानां दक्षिणपश्चिमोत्तरचरमान्तभागा अपि अष्टाशीत्यटाशीतिसहस्रयोजनान्तरिताः। 'बाहिराओ' बाह्यायाः-सर्वाभ्यन्तरमण्डलरूपाया: 'उत्तराओ णं कटाओ' उत्तरायाः खलु काष्ठायाः दिशायाः 'सरिए' सूर्यः 'पढम' प्रथम 'छम्मासं' षण्मासम्-षण्णां मासानां समाहारः षण्मासम्, दक्षिणायनमित्यर्थः, प्राथम्यमस्य संवत्सरप्रारम्भत्वात्, 'अयमाणे' आयमानःआगच्छन् 'चोयालीसइममंडलगए' चतुश्चत्वारिंशत्तममण्डलगतः, 'अट्टासीइ एगसहिभागे मुहुत्तस्स' अष्टाशीतिमेकषष्टिभागान मुहूत्तस्य मुहूत्तस्याष्टाशीतिसंख्यकानेकषष्टितमभागान् यावत् 'दिवसखेत्तस्स' दिवसक्षेत्रस्य-दिवसस्येत्यर्थः, 'निबुद्धत्ता' निवदर्य-क्षपयित्वा 'रयणिखेतस्स' रजनिक्षेत्रस्य 'अभिनिबुड़ ढेत्ता' अभिनिवऱ्या 'मूरिए' सूर्यः 'चारं चरइ' चारं चरति-भ्राम्यति संचरणं करोति । दूरी पर मेरु के पूर्वान्त से गोस्तूप पर्वत का पूर्वान्तभाग है। इसी तरह से चारों दिशाओं में भी जानना चाहिये-तात्पर्य इसका यह है कि मेरु पर्वत के दक्षिण, पश्चिम और उत्तरदिशा संबंधी अन्तिम भागों से दक्षिण, पश्चिम और उत्तरदिग्वर्ती दकभास- शंख और दकसीमन् पर्वतों के दक्षिण, पश्चिम और उत्तरदिग्वर्ती चरमांत भाग की अठासी अठासी ८८-८८ हजार योजन की दूरी पर हैं। सर्वाभ्यन्तरमंडलरूप उत्तरदिशा से प्रथम छहमासतक दक्षिणायन होता हुआ सूर्य ४४चौआलीसवे मंडल पर आकरदिवस को१मुहूर्त के अट्ठासीभागों से६१ इकसठवे भाग तक क्षपित करके और रातकों बढा करके भ्रमण करता है। इसी तरह से ६मास યોજન દૂર છે. એ જ પ્રમાણે ચારે દિશા વિષે સમજવું. તેનું તાત્પર્ય એ છે કેમેરુ મેર્વતના દક્ષિણ, પશ્ચિમ અને ઉત્તર દિશાના અતિમ ભાગથી, દક્ષિણ, પશ્ચિમ અને ઉત્તર દિશાના દકભાસ, શંખ, અને દકસીમન પર્વતના દક્ષિણ, પશ્ચિમ અને ઉત્તર દિશાના ચરમાન્ત પ્રદેશ ૮૮-૮૮ અઠયાશી–અઠયાસી હજાર યોજનને અંતરે છે. સભ્યતર મંડળરૂપ ઉત્તરદિશાથી પહેલા છ માસ સુધી દક્ષિણચન્દ્ર કરતો સૂર્ય ૪૪ ચુંમાલીસમાં મંડળ પર આવીને દિવસના ૧એક મુહૂર્તના ૮૮ અઠયાસી ભાગોમાંથી ૬૧માં ભાગ સુધી ક્ષય કરીને અને રાત્રિની વૃદ્ધિ કરીને ભ્રમણ કરે છે. એ જ પ્રમાણે છ માસ સુધી દક્ષિણાયન કરતો સૂર્ય ૪૪ ચુંવાલીસમાં
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર
