________________
समवायाङ्गसूत्रे चतुष्पदाः गवादयः, द्विपदचतुष्पदविशेषभेदमाह-मृगा: आरण्यजीवाः पशवः= ग्रामस्थजीवाः, पक्षिणः हंसादयः, सरीसृपाः उरःपरिसर्पाः भुजपरिसश्चि, तेषान 'अप्पणो' आत्मनः =रवस्य२ 'हियसिवसुहयभासत्ताए' हितशिवसुखदभाषात्वेन-तत्र हितम् अभ्युदयः, शिवं-मोक्षः, सुखं श्रवणकालोद्भव आनन्दः, हितशिवसुखदा या भापा, तत्वेन तदाकारत्वेन परिणमति-परिणता भवति।२३॥ 'पुव्वबद्धवेरा वि यणं देवासुरतागसुवष्णजक्रवरक्खसकिन्नरकिंपुरिसगरुलगंधव्यमहोरगा अरहो पायमूले पसंतचित्तमाणसा धम्म निसामंति' पूर्ववद्धवैरा अपि पूर्वस्मिन् पूर्वमवे बद्धानि-उपात्तानि वैराणि-शत्रुभावा यैस्ते शाश्वत विरोधिनोऽपि च खलु देवासुरनागसुवर्णयक्षराक्षसकिन्नरकिंपुरुषगरुडगन्धर्वमहोरगाः तत्र देवाः वैमानिकाः, असुरानागाश्व-भवनपतिविशेषाः, सुवर्णाः शोभनवर्णवत्वाज्ज्यातिष्काः, यक्षराक्षसकिन्नराः किंपुरुषाश्च व्यन्तरभेदाः, गरुडा: गरुडलान्छ. नत्वात्सुपर्णकुमारा भवनपतिविशेषाः, गन्धर्वाः महोरगाश्च व्यन्तरविशेषाः, एते सर्वे 'अरहो' अर्हतः 'पायमूले' पादमूले वरणसमीपे 'पसंतचित्तमाणसा' वरों का यद्यपि यहां पर ग्रहण हो जाता है फिर भी सूत्रकार ने जो मृग आदि पदों का प्रयोग अलग किया है उसका कारण उनके विशेष भेदों को दिखलाता है। यही बात आर्य और अनार्य पदों के विषय में भी जाननी चाहिये अर्थात् आर्य और अनार्य पदों से द्विपदों का ग्रहण हो जाताहै। फिर भी द्विपद से जो उनका स्वतंत्र कथन किया है वह सामान्य कथन है ऐसा जानना चाहिये । सरीसृप से उरःपरिसर्प और भुजपरिसर्प का ग्रहण हुआ है। तेबीसवां अतिशय हुआ। पूर्वबद्धवैरभाववाले-शाश्वतविरोधभाववाले-जीव देव असुर, नाग सुवर्ण, यक्ष, राक्षस, किन्नर, किंपुरुष, गरूड, गंधर्व और महोरगों का अहंत प्रभु के चरण समीप में प्रसन्न अन्तःकरण और प्रसन्न मन होकर धर्म का श्रवण करना, यह અને ચતુષ્પદથી ગાય આદિ જાનવરે ગ્રહણ કરેલ છે. છતાં પણ સૂત્રકારે મૃગ આદિ પનો જે અલગ પ્રયોગ કર્યો છે તે તેમના વિશેષ ભેદે દર્શાવવાને માટે છે. એ જ વાત આર્ય અને અનાય પદો વિષે પણ સમજી લેવી. એટલે કે આર્ય અનાર્ય પદેથી જો કે દ્વિપદોનું ગ્રહણ થઈ જાય છે, છતાં પણ દ્વિપદથી જે તેમનું સ્વતંત્ર કથન કર્યું છે તે સામાન્ય કથન છે એમ સમજવું. “સરીસૃપ” પદથી ઉરઃ પરિસ અને ભાજપરિસર્પોને ગ્રહણ કરાયેલ છે. આ તેવીશમો અતિશય થયો (૨૪) પૂર્વબદ્ધ વૈરભાવવાળાં–શાશ્વત દુશમનાવટ ધરાવનારા છ દેવ અસુર, નાગ સુવર્ણ યક્ષ, રાક્ષસ, કિન્નર, કિ પુરુષ, ગરુડ, ગંધવ અને મહારગે અહ ત ભગવાનને ચરણ આગળ પ્રસન્ન અંત:કરણ અને પ્રસન્ન મને ધર્મોપદેશનું શ્રવણ કરે છે.
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર
