________________
४३२
समवायाङ्गसूत्रे
उभयतोऽशीत्यधिकमशोत्यधिकमेकमेकं शतं योजनानि अर्थात् षष्ट यधिकत्रिशतयोजनान्यपनीय अवशिष्टानि नवनवतिसहस्राणि चत्वारिंशदधिकानि पट्शतानि च योजनानि सर्वाभ्यन्तरसूर्यमण्डलस्य विष्कम्भो भवति तत्परिधिःत्रीणि लक्षाणि, पञ्चदशसहस्राणि, एकोननवतिश्च(३१५०८९) योजनानि भवति । एतावत् परिधिक्षेत्रं सूर्यः षष्टया मुहूर्तरुल्लङ्घयति । तस्मात्तस्य षष्टयाभागकरणेन एकमुहूर्तस्य सूर्यगतिः पश्च सहस्राणि एक पश्चाशदधिके शते च योजनानि तथा योजनस्य षष्टिभागविभक्तस्य एकोनत्रिंशद् भागाश्च(५२५१२९/६० भवन्ति । तथा यदा सूर्य आभ्यन्तरमण्डले परिभ्रमणं करोति, तदा दिवस प्रमाणम् अष्टादशमुहूर्त्तात्मकं भवति । तस्याप्रकरणेन नवमुहूर्ता अवशिष्यन्ते । तैनवभिमुहरेकमुहूर्तगतेर्गुणनया सप्तचत्वारिंशत्सहस्राणि त्रिषष्टयधिके द्वे शते च योजनानि तथा षष्टिभागविभक्तस्य योजनस्य एकविंशतिभागाश्च (४७२६३ २१/६०)भवन्ति । एतावता दूरेण सूर्य इहगतस्य मनुष्यस्य चक्षुःस्पर्शमागप्रकार से है-१ एक लाख योजन विस्तारवाले जंबूद्वीप में से ३६० तीन सौ साठ योजन घटाना चाहिये। तब नन्नानबे हजार छ सौ चालीस ९९६४० बचते है। यह सर्वाभ्यन्तर सूर्यमंडल का विस्तार है। उसकी परिधि एकतीस हजार पांच सौ नव्यासी ३१५०८९ योजन की है । इतने परिधि क्षेत्र को सूर्य ६० साठ मुहूर्त में लांध जाता है। इसलिये इसमें ६० साठ का भाग देने से एक मुहूत्त में सूर्य की गति पांच हजार दो सो इकावन ५२५१ योजन और एक योजन का साठिया उन्तीस २९/६० भाग होती है। तथा जिस समय सूर्य आभ्यन्तरमंडल में परिभ्रमण करता है उस समय दिवस का प्रमाण अठारह मुहूर्त का होता है। इसके आधे ९ नौ मुहूर्त बाकी बचते हैं। इन ९ नौ मुहूर्त से एकमुहूर्त की गति के साथ गुणा करने पर संतालीसहजार दो सौ तिरसठ योजन और एक योजन का साठि इक्कीस २१/६१भाग निकल आते हैं। इतनी दूर से વાળા જંબદ્વીપમાંથી ત્રણસો સાઠ (૩૬૦) યોજન વધે છે. તે સમસ્ત આવ્યન્તર સૂર્યમંડલના વિસ્તાર છે. તેના પરિધ ૩૧૫૦૮૯ એજનનો છે. આટલા પરિધ ક્ષેત્રને સૂર્ય ૬૦ સાઈઠ મુહૂર્તમાં ઓળંગે છે. તેથી તેને ૬૦ સાઈઠ વડે ભાગતાં એક મુહૂર્તમાં સૂર્યની ગતિ પાંચ હજાર બસો એકાવન (પર૫૧) જન અને એક જનના ૬૦ સાઈઠ ભાગમાં ૨૯ ઓગણત્રીસ ભાગ જેટલી-એટલે કે પરપ૧ ૨૯/૬૦
જન થાય છે. તથા જે સમયે સૂર્ય આભ્યન્તર મંડલમાં પરિભ્રમણ કરે છે તે સમયે ૧૮ અઢાર મુહૂર્તને દિવસ થાય છે. તેનાથી ખર્ધા ૯ નવ મુહૂર્ત બાકી રહે છે. એક મુહૂર્તાની ગતિ સાથે તે નવ મુહૂને ગુણાકાર કરતાં ૪૭૨ ૬૩ ૨૧/૬૦ એજન આવે છે. એટલે દૂરથી પણ સૂર્ય અહીંના માણસોની નજરે પડે છે.
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર
