________________
४७२
समवायानसूत्रे तच्छास्त्रविरुद्धम् । 'मुक्कपक्खस्स' शुक्लपक्षस्य खलु 'चंदे' चन्द्रः ‘वासर्टि भागे' द्विषष्टिभागान् यावत्-'दिवसे दिवसे' प्रतिदिनम् 'परिवइ' परिवर्द्धते । 'ते चेव' तानेव-द्विषष्टिभागानेव यावत् 'बहुलपक्खे' बहुलपक्षे=कृष्णपक्षे दिवसे दिवसे 'परिहायइ' परिहीयते । एतत्संवादिन्यो गाथाः सूर्यप्रज्ञप्त्यामप्पुक्ताः, तत्र हि एवं श्रूयते-"कण्हं राहुविमाणं, निच चंदेण होइ अविरहियं । चउ रंगुलमप्पत्तं, हेट्ठा चंदस्स तं चरइ ॥१॥ बासहि बासहि, दिवसे दिवसे य सुकपक्खस्स । जं परिवइचंदो, खवेइ तं चेव कालेण ॥२।। पन्नरसयभागेण य, चंदं पन्नरसमेव तं चरइ । पन्नरस य भागेण य, पुणो वि तं चेव वकमइ ॥३॥ एवं बड्डइ चंदो, परिहाणी एव होइ चंदस्स । कालो वा जोण्हा वा एगणुभावेण चंदस्स ॥४॥ छाया-कृष्णं राहुविमानं नित्यं चन्द्रेण भवत्यविरहितम् । चतुरजुलमप्राप्तमधस्ताच्चन्द्रस्य तच्चरति ॥१॥ द्वाषष्टिं द्वापष्टि दिवसे दिवसे च शुक्लपक्षस्य । परिवर्धते चन्द्रः क्षपयति तावदेव कृष्णेन।।२।। गणधर कहे हैं वह कथन शास्त्र विरुद्ध है। शुक्लपक्ष का चंद्र प्रतिदिन ६२ बासठ भाग तक बढता रहता है और कृष्णपक्ष में ६२बासठ भागतक ही प्रतिदिन कम होता जाता है। इसी विषय से लगती हुई गाथाएँ सूर्यप्रज्ञप्ति में भी कही गई हैं-वे इस प्रकार से है-कण्हं राहुविमाणं' इत्यादि, तथा 'सोलसभागे काऊण' इत्यादि इन गाथाओं में जो विषय प्रतिपादित किया गया है उसके अनुसार चंद्रमंडल के ९३१ नौ सौ इकतीस भाग कल्पित किये गये हैं। उनमें एक भाग तो बिलकुल निरावरण ही रहता है जो अमावस्या के दिन भी अवशिष्ट बचा रहता है। बाकी के ९३० नौ सौ तीस भागों में ६२-६२ बासठ २भाग शुक्लपक्ष के प्रत्येक दिन में बहते रहते हैं। इस तरह पन्द्रहवें दिन सम. रत भाग निराहत-उघड जाते हैं। कृष्णपक्ष में तो प्रत्येक दिन ६२-६२ ધર કહેલ છે. પણ તે કથન શાસ્ત્ર વિરૂદ્ધનું છે. શુકલપક્ષને ચંદ્ર દરરોજ ૬૨ બાસઠ ભાગ સુધી વધતું રહે છે અને કૃષ્ણ પક્ષમાં તે દરરોજ બાસઠ ભાગ સુધી ઘટતું રહે છે આ વિષયને લાગુ પડતી ગાથાઓ સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિમાં પણ કહેવામાં આવી છે, જે આ प्रमाणे छ-'कण्हं राहविमाणं' वगेरे तथा सोलसभागे काऊण" वगेरे से ગાથાઓમાં જે વિષયનું પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું છે તે પ્રમાણે ચન્દ્રમંડળના નવ સે એકત્રીસ (૩૧) ભાગ ક૨વામાં આવ્યા છે. તેમને એક ભાગ તે તદ્દન નિરાવરણ જ રહે છે જે અમાવાસ્યાને દિને પણ નિરાવરણ જ રહે છે. બાકીનાં ૯૩૦ નવસે ત્રીસ ભાગમાંથી બાસઠ. બાસઠ (૬૨-૬૨) ભાગ શુકલપક્ષના પ્રત્યેક દિન વધતા રહે છે. આ રીતે પંદરમે દિવસે સમસ્ત ભાગ નિરાવૃત થાય છે-ખુલ્લે થાય છે. કૃષ્ણ પક્ષના પ્રત્યેક દિવસે બાસઠ બાસઠ (૬૨-૬૨) ભાગ ઘટતા જાય છે.
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર
