Book Title: Agam 04 Ang 04 Samvayang Sutra Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
भावबोधिनी टीका. सप्तषष्ठितमं समवायनिरूपणम्
४८९ प्रज्ञप्तः। सप्तपष्टि विहाय अन्यसंख्यया भागे कृते तु नक्षत्रसीमाविष्कम्भो विषमांशो भवति अतः संख्यान्तरेण भक्तुं न शक्यते । तथाहि-एक नक्ष. त्रमहोरात्रेण यावत्क्षेत्रं भुड़े तस्य सप्तषष्टिर्भागाः करणीयाः, तेषु-एकविंशतिर्भागाग्राह्याः, एतत्परिमितः २०६७ अभिजिन्नक्षत्रस्य सीमाविष्कम्भो भवति, एतावति क्षेत्रे अभिजिन्नक्षत्रस्य चन्द्रेण सह योगो व्यपदिश्यते । तथा अहोरात्रस्य त्रिशन्मुहूतेप्रमाणत्वात् त्रिशता एकविंशतो गुणितायां त्रिशदधिकषट्शतभागा (६३०) भवन्ति, अत्र सप्तपष्ट याभागे दत्त नवमुहूर्ताः सप्तविंशतिश्च सप्तपष्टिभागा ९ २९/६७ समुपलभ्यन्ते । एतत्परिमिताऽभिजिन्नक्षत्रस्य कालसीमा विज्ञेया। एतावत्कालपर्यन्तं चन्द्रेण सहाभिजिन्नक्षत्रस्य योगो भवति । उक्तञ्चयह समाशंता ६७सरसठ का भाग देने पर ही आती है-अन्य संख्या का भाग देने पर नहीं प्राति है। क्यों कि इस तरह से सीमा विष्कंभ में विषमांशता आती है। वह इस प्रकार से-एक नक्षत्र अहोरात्र में जितने क्षेत्र को भोगता है उसने उस क्षेत्र के ६७ सरसठ भाग कल्पित कर लेना चाहिये। इन ६७ सरसठ भागों से २१ इक्कीस भाग लेना सो २१/६१ सरसठीया इक्कीस सीमाविष्कंभ अभिजित् नक्षत्र का होता है। अर्थात् २१/६७ प्रभाण क्षेत्र में अभिजित् नक्षत्र का चंद्रमा के साथ योग है ऐसा कहा जाता है । तथा-अहोरात्र का प्रमाण ३० मुहूर्त का होता है सो ३० तीस से २१ इक्कीस को गुणित करने पर ६३० छहसौ तीस भाग होते हैं। अब इन ६३० छहसौ तीस भागों में ६७ सरसठ का भाग देने पर ९२७/६७ भाग लब्ध होते हैं। यही अभित् नक्षत्र की कालसीमा जाननी चाहिये। अर्थात् अभिजित् नक्षत्र का योग चन्द्र के साथ इतने समयतक रहता ૬૭ થી ભાગતાં જ આવે છે. બીજી સખ્યા વડે ભાગતાં આવતી નથી. કારણ કે એમ કરવામાં આવે તે સીમાંવિકુંભમાં વિશ્વમાંશતા આવે છે તેનું કારણ આ પ્રમાણે છે–એક નક્ષત્ર અહોરાત્રમાં જેટલા ક્ષેત્રને ભગવે છે તેટલા ક્ષેત્રના ૬૭ સડસઠ ભાગ કરવા તે ૬૭ સડસઠ ભાગમાંથી ૨૧ એકવીસ ભાગ લેવા અભિજિતુ નક્ષત્રનો સીમાવિષ્ઠભ ૨૧/૬૧ થાય છે. એટલે કે ૨૧/૬૭ ભાગ પ્રમાણ ક્ષેત્રમાં અભિજિત નક્ષત્રનો ચન્દ્રમાની સાથે રોગ થાય છે એમ કહેવાય છે. તથા અહેરાત્રનું પ્રમાણ ૩૦ (૩૦) મુહૂર્તનું હોય છે. તે ત્રીસને ૨૧ વડે ગુણતા છ ત્રીસ (૬૩૦) ભાગ થાય છે. હવે ૬૩૦ છસે ત્રીસ ભાગને ૬૭ સડસઠ વડે ભાગતાં ૯ ૨૭/૬૭ ભાગ આવે છે. એ જ અભિજિત નક્ષત્રની કાલસીમા સમજવી. એટલે કે સમય मेसा सुधीर मलिलित नक्षत्रनो यन्द्रनी साथे योग छ. से वात "अभि
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર
