________________
समवायाङ्गसूत्रे
"पुव्वावरा छलंसा तंसा पुणदाहिणुत्तराबज्झा ।।
अवसेसा चउरंसा सव्वा वि य कण्हराई-प्रो" ॥इति॥ छाया-पूर्वापराः पडसाखयताः पुनर्दक्षिणोत्तरा बाह्याः। अवशेषाश्चतुरस्राः सर्वा अपि च कृष्णराजयः ।।इति।।
(भगवती ६ श. ५ उ०) 'एगमेगे णं मुहुत्ते' एकैकः खलु मुहूर्तः, 'सत्तहत्तर लवे' सप्तसप्तति लवान् 'लवग्गेणं' लवाण-लवपरिमाणेन 'पण्णत्ते' प्रज्ञप्तः कथितः। तदुक्तम्
"हस्स अनवगल्लस्स निरुवकिटस्स जंतुणो । एगे ऊसासनीसासे, एस पाणुत्ति वुच्चइ ॥१॥ संत्त पाणि से थोवे, सत्त थोवाणि से लवे ।
लवाणं सत्तहत्तरिए एस मुहुत्ते वियाहिए ॥२॥ छाया-हृष्टस्यानवग्लानस्य निरुपक्लिष्टस्य जन्तोः।
एक उच्चासनिःश्वास एष प्राण इत्युच्यते ॥१॥ सप्त प्राणास्तेस्तोकाः सप्त स्तोकास्ते लवः ।
लवानां सप्तसप्तत्या एष मुहूत्तों व्याख्यातः।।२।। इति ॥सू०११६ ॥ रिक दो राजी हैं वे चतुष्कोणवाली हैं-तथा उत्तर और दक्षिणदिशासंबंधी जों आभ्यन्तरिक दो कृष्णराजी हैं वे भी चतुष्कोणवाली हैं। भगवती के ६३ शतक३००५छठवें में "पुव्वावरा छलसा" इत्यादि गाथा द्वारा यही बात कही गई है। लवपरिमाण की अपेक्षा एक एक मुहूर्त ७७सत्तहतर लव का कहा गया है। नीरोग हृष्टपुष्ट प्राणी का जो श्वासोच्छवास है उसका नाम प्राण है। सात प्राण का एक स्तोक होता है। और सात स्तोक का एक लव होता है। ७७सतहत्तर लव का एक मुहूर्त्त होता है।
भावार्थ-भरतचक्रवर्ती ७७सत्तहत्तर लाख पूर्वतक कुमारावस्था में रहे हैं। ८४ चौरासी लाख वर्ष का एक पूर्वाङ्ग होता है और ८४ चौरासी કેણુના આકારની છે. અને ઉત્તર અને દક્ષિણ દિશાની જે બે આભ્યન્તરિક કૃષ્ણરાજીએ છે તે પણ ચતુષ્કોણના આકારની છે. ભગવતી સૂત્રના છઠ્ઠા શતકના ૩૦૦ ત્રણસે यूपमा "पुव्वावरा छलसा" त्या था-मेवारा पा शापामा भावी છે. લવપરિમાણની અપેક્ષાએ દરેક મુહૂર્ત ૭૭ સીતેર લવનું કહેલ છે. હૃષ્ટપૃષ્ટ પ્રાણીના એક શ્વાસોચ્છવાસને “પ્રાણ” કહે છે. સાત પ્રાણને એક “સ્તક થાય છે. અને સાત સ્તકનો એક લવ થાય છે, અને ૭૭ સીતેર લવનું એક મુહૂર્ત થાય છે.
ભાવાર્થ-ભરત ચક્રવતિ ૭૭ સીત્યોતેર લાખ પૂર્વ સુધી કુમારાવસ્થામાં રહ્યા હતા. (૮૪) ચોર્યાસી લાખ વર્ષનું એક પૂર્વાગ થાય છે. અને ૮૪ ચોર્યાસી લાખ
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર
