________________
२००
समवायाङ्गसूत्रे भागम् , चतुर्दश्यां चतुर्दशभागम् ‘पन्नरसेसु' पञ्चदश्याम् अमावास्यायाम् पञ्चदशः भागम् अर्थात्, पञ्चदशतिथिषु पञ्चदशभागाना वृणोति। 'तं चेव' तानेव पञ्चदशभागान् 'मुक्कपक्खस्सय' शुक्लपक्षस्य च प्रतिपदादिषु तिथिषु क्रमेण 'उवदंसेमाणे उवदंसे. माणे उपदर्शयन् उपदर्शयन् तिष्ठति, तद्यथा-'पढमाए पढमं भागं जाव पन्नरसभागम्=प्रथमायां प्रथमं भगं यावत् पञ्चदश्यां पूर्णिमायां पञ्चदशं भागम् । अर्थात् शुक्लपक्षस्य प्रतिपदादिषु तिथिषु स्वयमपसरणेन क्रमशः प्रतिदिनं चन्द्रस्य प्रतिदिनमेकैककलां प्रकटयन् तिष्ठति । अयं भावः-कृष्णपक्षे-षोडशभाग विभक्तस्य चन्द्रमण्डलस्य एकैकं भागं प्रतिदिनमावृण्वन् ध्रुवराहुरमावास्यां पञ्चदशभागान् यावदावृणोति । शुक्लपक्षे तु-क्रमश एकैकं भागं परित्पूजन पौर्णमास्यां पञ्चदशभागान् पटकमति । षट् नक्षत्राणि 'पन्नरसमुहुत्तसंजुत्ता' पञ्चदशमुहूत्र्तसंयु. तानि पञ्चदशमुहूर्त पावत् चन्द्रेण सह संयोगं कुर्वन्ति, प्रज्ञप्तानि चन्द्रेण सहपञ्चदशमुहूर्तकालं संयोगं कुर्वन्तीत्यर्थः, तद्यथा-शतभिषाभरण्याा आश्लेषा स्वातो तथा ज्येष्ठा। एतानि पग्नक्षत्राणि पश्चदश मुहूर्त संयुक्तानि ॥१॥ 'चेत्ता भागको, त्रयोदशा तिथि में तेरहवे भाग को, चतुर्दशीतिथि में चौदहवे भाग को और अमावस्था में पन्द्रहवे भाग को ढकता रहता है। इसी तरह शुक्लपक्ष में वह आकृत पन्द्रह भागों में से एक एक भाग को प्रकट करता है। अमावास्या के बाद जेसे शुक्लपक्षकी एकमतिथि में वह चंद्र की प्रथमकला को यावत् पूर्णिमा के दिन पन्द्रहवीं कला को प्रकट कर देता है। छह नक्षत्र पन्द्रह मुहूर्त से संयुक्त कहे गये हैं। अर्थात्-पन्द्रह मुहूर्ततक छह नक्षत्रों का संबंध चंद्रमा के साथ रहता है। वे छह नक्षत्र ये हैं— शतभिषकं, भरणी, आर्द्रा, आश्लेषा, स्वाती और ज्येष्ठा। ये छह नक्षत्र पन्द्रह मुहूर्त तक संबंध रखने वाले कहे गये हैं। चैत्र और अश्विन इन दो महिनों में पन्द्रह मुहूर्त का दिन બારસે બારમા ભાગને, તેરશે, તેમાં ભાગને, ચૌદશે ચૌદમા ભાગને અને અમાવાસ્યાએ પંદરમાં ભાગને ઢાંકી દે છે. એ જ રીતે શુકલપક્ષમાં તે આચ્છાદિત પંદર ભાગમાંથી દરરોજ એક એક ભાગને પ્રગટ કરતે રહે છે. જેમકે અમાવાસ્યા પછી શુકલપક્ષની એકમે તે ચન્દ્રની પ્રથમ કલાને પ્રગટ કરે છે એ રીતે દરરોજ એક એક કલા પ્રગટ કરતાં પૂનમે પંદરમી કલા પ્રગટ કરે છે. નક્ષત્ર પંદક મુહૂર્ત સુધી સંયુકત કહેલાં છે, એટલે કે પંદર મુહૂર્ત સુધી છ નક્ષત્રને ચન્દ્રની સાથે સંબંધ (ગ) રહે છે. તે છ નક્ષત્રો નીચે પ્રમાણે છે.
શતભિષફ, ભરણ આ, આશ્લેષા, સ્વાતી અને જયેષ્ઠા નક્ષત્રો મુહૂર્ત સુધી સંબંધ રાખનાર કહ્યાં છે. ચિત્ર અને આસો માસમાં પન્દર મુહૂર્તને દિવસ થાય છે.
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર
