________________
भावबोधिनी टोका. पश्चविंशतिसमवाये पञ्चमहाव्रतस्य पञ्चविंशति भावना निरूपणम् २८९ वीसं' पञ्चविंशतिः 'भावणाओ' प्राणातिपातादिविरमण रूपपश्चमहाव्रतानां परिपाल नाय या भाव्यन्ते ता भावनाः, यद्वा-भाव्यते-गुणैर्वास्यते-आत्मा याभिरिति, अथवा-भाव्यन्ते अभ्यस्यन्ते कर्म मलक्षालानार्थ मोक्षाभिलाषिभिरिति वा भावनाः। प्रज्ञप्ता:, तद्यथा-(१)इर्यासमितिः, (२) मनोगुप्तिः.(३)वचागुप्तिः,(४)आलोय. भायणभोयणं' आलोकभाजनभोजनम् आलोके प्रकाशयुक्त,-भाजने-पात्रे भोज. नम् । (५) 'आयाणभंडमत्तनिक्खेवणासमिई' आदानभाण्डामत्रनिक्षेपणासमितिः भाण्डामत्रयोः-भाण्डस्य-वस्त्रागुपकरणस्य, अमत्रस्य-पात्रस्य च, यद्वा-भाण्डमात्रयोः-भाण्डस्य पात्रस्य मात्रस्य-उपकरणस्य वस्त्रादिरूपस्य च, उभयोरादाने ग्रहणे, निक्षेपणे स्थापने च समतिः सावधानता यतनेत्यर्थः । इति प्रथममहावतस्य भावनापश्चकम् । (१) अणुशीइभासणया' अनुविचिन्त्य भाषणना-पर्यालोचनपूर्वकं कथनमित्यर्थः, (२) 'कोह विवे गे' क्रोधविवेकः विवेकः पृथग्भावः, क्रोधाद् विवेकः क्रोधपरित्याग इति भावः, एवं (३) लोभविवेकः, (४) भयविवेकः, (५)हासविवेकः इति द्वितीय महाव्रतस्य भावना पश्चकम । (१) उग्गह अणुण्णवणया' पालन करने के लिये जो विचारो जाती हैं अथवा जिन के चिन्तवन करने से आत्मा गुणों से वासित होता है अथवा मोक्षाभिलाषी जन कर्ममल प्रक्षालन करने के लिये जिनका अभ्यास करते हैं वे भावनाए हैं। ऐसी भाव. नाएँ प्रत्येक महाव्रत की ५-५पांच पांच होने से २५पचीस कही गई है-ईर्यासमिति, मनोगुप्ति, वचोगुप्ति, प्रकाशयुक्त पात्र में भोजन करना, वस्त्रादि उपकरणरूप भाण्ड और अमत्र-पात्रों के-धरने उठाने में यतना रखना ये ५पांच भावनाए प्राणातिपात विरमण नामक प्रथम महावत की है । पूर्वापर सोच समझ कर भाषण करना, क्रोध का त्याग करना, लोभ का त्याग करना, भय का त्याग करना और हास्य का त्याग करना ये पांच भावनाएँ વિચાર કરવામાં આવે છે અથવા જેનું ચિન્તવન કરવાથી આત્માં ગુણોથી યુકત બને છે અથવા મુમુક્ષ (મેક્ષાભિલાષી) લેક કર્મમળના પ્રક્ષાલનને માટે જેનો અભ્યાસ કરે છે, તેનું નામ ભાવનાઓ છે. પ્રત્યેક મહાવ્રતની એવી પાચ, પાંચ ભાવના હોવાથી કુલ પચીશ ભાવના બતાવી છે. તે આ પ્રમાણે છે–ઈર્યાસમિતિ, મનગુપ્તિ, વચન ગુપ્તિ, પ્રકાશયુકત પાત્રમાં ભોજન કરવું અને વસ્ત્રાદિ ઉપકરણ રૂપ ભાંડ અને અમત્ર પાત્રને ઉપાડવા તથા મૂકવામાં યતના રાખવી, એ પાંચ પ્રાણાતિપાત વિરમણ નામના પહેલા મહાવ્રતની ભાવના છે. આગળ પાછળને વિચાર કરીને બેલિવું, કોઇને ત્યાગ કરવા, લોભને ત્યાગ કર, ભયને ત્યાગ કરવો અને હાસ્યને ત્યાગ કરવો, એ પાંચ બીજા મહાવ્રતની ભાવના છે. અવગ્રહ સીમા જ્ઞાન–આટલી
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર
