________________
भावबोधिनी टीका. त्रयोदशसमवाये त्रयोदशक्रियास्थानादि निरूपणम् १७१ ऽतस्तद् विमानं सौधर्मावतंसकविमानमित्युच्यते, तद् विमानम् 'अद्धतेरस जोयण सयसहस्साई' अर्धत्रयोदशयोजनशतसहस्राणि सार्धद्वादशलक्षयोजनानि आयामविष्कम्भाभ्यां प्रज्ञप्तम् । एवं सौधर्मावतंसक विमानवत् ईशानावर्तसकविमानमपि विज्ञेयम् । जलचरपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकानाम् ‘जाइकुलकोडीजोणीपमुहसयसहस्साई' जातिकुलकोटियोनिप्रमुखशतसहस्राणि-जातौ कुलकोटीनां योनिप्रमुखानि उत्पत्तिस्थानमभवानि यानि शतसहस्राणि तानि 'अद्ध तेग्स' अर्धत्रयोदशसार्ध द्वादशलक्षाणि प्रज्ञप्तानि, 'पाणाउस्स णं पुवस्स तेरस वत्थू पण्णत्ता' 'पाणाउस्स णं' प्राणायुषः खलु, यत्र प्राणिनामायुर्विधान सभेदमभिधीयते, तत्पाणायुादशं पूर्वम् तस्य खलु पूर्वस्य त्रयोदश 'वत्थू' वस्तूनि अध्ययनवद्विभागविशेषाः प्रज्ञसानि । गम्भवक्कतियपंचिंदियतिरिक्खजोणियाणं' गर्भव्युत्क्रान्तिकपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकानाम्-गर्भाद् व्युत्क्रान्तिरुत्पत्ति र्येषां ते, ते च पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकाश्चेति, तेषाम्, 'तेरसविहे' त्रयोदशविधः 'पओगे' प्रयोगः-प्रयोजनं प्रयोगःमनोवाकायव्यापार इत्यर्थः, प्रज्ञप्तः, तद्यथा-सच्चामणपयोगे' सत्यमन: प्रयोगः१, 'मोसमणपओगे' मृषामन; प्रयोगः२, सच्चा मोसमणपओगे' सत्यमृषामनः प्रयोगः३, 'असच्चा मोसमणपओगे' असत्यामृषामनः प्रयोग;४, इति चत्वारो मनसः प्रयोगाः। भूषण जैसा है, इसलिये इसका नाम सौधर्मावतंसकविमान है। यह विमान लंबाई और चौडाई में अर्धत्रयोदश अर्थात् साढा बारह १२॥ लाख योजन का है । इसी तरह ईशानावतंसक विमान भी हैं। जलचर पंचेन्द्रिय तिर्यंच योनिवाले जीवों की जाति में कुल कोटियों की योनियां अर्धत्रयोदश-सार्धद्वादश लक्ष अर्थात् सादा बारह १२|| लाख कही गई हैं। पाणायु नामक बारहवें पूर्व के, अध्ययन की तरह विभाग विशेष तेरह कहे गये हैं। गर्भज पंचेन्द्रिय तियंचों के प्रयोग-मन, वचन और काय के व्यापार तेरह प्रकार के कहे गये हैं। वे इस प्रकार हैं-सत्यमनः प्रयोग१, मृषामनः प्रयोग२, सत्य मृषामनः प्रयोग३, असत्यामृषामनःप्रयोग४, શિરોભૂષણ જેવું છે, તેનું નામ સૌધર્માવલંસક વિમાન છે. તે વિમાન લંબાઈમાં સાડા બાર (૧૨) લાખ યેજનનું છે. એ જ પ્રમાણે ઈશાનાવતંસક વિમાન પણ છે. જળચર પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ યોનિ વાળા જીવોની જાતિમાં કુલ કેટયની યોનિ સાડા બાર લાખ કહેવામાં આવેલ છે. પ્રણાયું નામના બારમાં પૂર્વના, અધ્યયનના જેવા વિભાગ તેર કહેલ છે. ગર્ભજ પંચેન્દ્રિય તિયાના પ્રયોગ મન, વચન, અને કાયની પ્રવૃત્તિ તેર પ્રકારની કહેલ છે. તે આ પ્રમાણે છે–(૧) સત્ય મન; પ્રગ (२) भृषा मनः प्रयास, (3) सत्य भूषा मन: प्रयास, (४) असत्याभूषामनः प्रये
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર
