Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2U KAAS jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-dhAsIlAlajI-mahArAjaviracitayAHpriyadarzinyAkhyayA vyAkhyayA samalaGkataM hindii-gujr-bhaassaa'nuvaadshitm|| uttamadhyayana-sanama UTTARADHYAYANA SUTRAM caturtho bhAgaH (adhya0 25-36 niyojakaH saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni__ paNDitamuni-zrIkanhaiyAlAlajI-mahArAjaH prakAzakaH ahamadAbAdanivAsi-zreSTinaH zrImataH raMgajIbhAI mohanalAlabhAI-mahodayasya dravyasAhAyyena a0bhA0 zve0 sthA0 jainazAstroddhArasamitipramukhaH zreSThi-zrIzAntilAla-maGgaladAlabhAI-lahodayaH mu0 rAjakoTa prathamA-AvRtti vIra saMvat vikrama saMvat IsvIsan prati 1000 2486 2016 PADI appppkakakakakakakakapppphppppppppppropra HERE phphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphph TETTER AN -X ik 1960 sUlyam-60 20-0-0 SpAN
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ maLavAnuM ThekANuM : zrI. a. bhA. . sthAnakavAsI jaina zAstroddhAra samiti che. gareDiyA kuvADa, grIna leja pAse, rAjakeTa (saurASTra) Publish Shri Akhil Bharat s. s. Jain Shastoddhar samti. Garedia Kuvaroad.RAJKOT. (Saurashtra) W. Ry India prathama AvRtti: prata 1000 vIra saMvata : 2486 vikrama saMvataH 2016 IsvIsana : 1960 suka : maNilAla chaganalAla zAha dhI navaprabhAta prinTIMga presa ghIkAMTA reDa : amadAvAda
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUA. 5001) ApanAra Adha murabbIzrI R ' , , ' da , : " . ' zako. tenI * = * * , ' ja svastha zeThazrI raMgajIbhAI mohanalAla zAha amadAvAda, avasAna : 2013 janma : 1946 hIna - ; , ! ' = " .
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ zeThazrI raMgajIbhAI meAhanalAlanI jIvana jharamara zeThazrI ra'gajIbhAi mAhanalAlanA Tuka paricaya karAvatAM amane AnaMda thAya che. teozrI amadAvAda pAse AvelA gAma visalapuranA vatanI che. temanA pitAzrI zeTha me hanalAla ujamasI visalapuramAM agragaNya vepA2I jIvana gujAratA hatA. zeTha ragajIbhAInA janma saMvata 1944nI sAlamAM vaizAkha vadI 8ne zukravAranA roja vIramagAmamAM thayA hatA. temanA mAtuzrI nAnapaNamAM gujarI jatAM raMgajIbhAinA pitAzrIe bIjI vAranuM lagna karyuM hatuM. ane 2gajIbhAIthI nAnA temanA eramAna bhAIzrI peApaTalAla mAhunalAlanA janma saMvata 1962mAM visalapura gAmamAM thayeA hate. temanA pitAzrInA amadAvAdanA vasavATa daramiyAna raMgajIbhAIe sAdhAraNa gujarAtI sAta cApaDInA abhyAsa purA karyAM hatA. tyAra bAda Arthika sthiti nabaLI hAvAnA kAraNe AgaLa abhyAsa thaI zakace nahI ane temane nAkarImAM joDAvAnI jarUra paDI teezrI prathama rUA. 7jInA mAsika pagAre amadAvAdamAM nAkarIe joDAyA, prathamathI ja teo svataMtra vicAranA hAI nAkarI karI zakayA nahIM ane svataMtra dhaMdhAnI zarUAta karatAM teozrIe anAjanI dalAlI zarU karI. tyAra bAda temAM nahIM phAvatA ane Arthika sthiti nakhanI hAvAnA kAraNe teeAzrI temanA kruA zeTha chaDelAla umedarAmanA mazInarInA kArakhAnAmAM joDAyA. ahI temanuM mana sthira thatAM traNa cAra mAsanA khAsa anubhava lai petAne mazInarIne svataMtra dhaMdhA Ara. ema. zAhanI kaMpanInA nAmathI sane 1914nI sAlamAM zarU karyAM, je kaMpanI Aje chellA trIsa varasa thayAM saMgIna pAyA upara cAlI rahI che. peAtAnA svataMtra dhaMdhA zarU karyAM te vakhate temanA kuTumbI janAnA tamAma ejo temanA zire AvI paDayo hatA. teozrI dhrAMgadharAnA rahIza zAhu amulakha khusAla sakavasAvALAnA kuTuMbamAM paraNyA hatA. temanA patnI mhena chamalamahena svabhAve ghaNA ja mAyALu hatA. chamaHmahena nAnI umaramAM gujarI jatAM raMgajIbhAIne be dIkarA bhAI amaladAsa tyA bhAi premacaMda ane eka dIkarI bahena kAntA tathA temanA bhAi peApaTalAla ane mAtuzrI vagerene nIbhAvavAnuM temanA ja zire hatuM. mazInarInA dhaMdhAmAM teee zarUAtamAM ekalA ghaNI sArI mahenata karI peDhInI jamAvaTa karI hatI. tyAra bAda temanA bhAI ApaTalAla meTrika sudhInA abhyAsa pUro karI ragajIbhAI sAthe dukAnamAM joDAyA. bhAIzrI peApaTalAlane dhaMdhA zIkhavAnA athAga prema joI raMgajIbhAie peApaTalAlane ghaNA AgaLa vadhAryAM, ane dukAnanA ghaze! khare kheAja bhAIzrI paTalAle peAtAne zire laI lIdheA. tyAra bAda ragajIbhAinA be dIkarA bhAI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 amaladAsa tathA premacaMda paNa potAnA meTrikanA abhyAsa pUrA karI dukAnamAM joDAyA. A pramANe raMgajIbhAie mazInarInA dhaMdhAnI karelI zarUAtane temanA bhAI pATalAla thA temanA khanne dIkarAoe ghaNI ja sArI rIte vadhAvI lIpI, Ara. ema zAhanI kaMpanInuM nAma Aje mazInarInA khajAramAM amadAvAda temaja dezAvarAmAM sArI rIte prIti pAmyuM che. atyAre peDhInA vahIvaTa bhAIzrI peApaTalAla tathA 2'gajIbhAinA e dIkarAo ghaNI sArI rIte calAvI rahyA che. raMgajIbhAI ne temanA bhAI popaTalAla tathA temanA ane dIkarAone! peDhImAM sAtha maLavAthI teozrIe nivRtta jIvana gujAravAnuM zarU karyuM hatuM. ane sthAnakavAsI jaina samAjanAM kAmamAM teezrI chellA keTalAka varSothI rasa letA thayA hatA atyAra sudhImAM temaNe samAjanA kAmeAmAM ghaNA suMdara phALA tana mana ane dhanathI ApyuM che ane ApatA AvatAM hatA. samasta sthAnakavAsI kema kema AgaLa Ave tevA vicArathI teozrI dharmanA tyA samAjanA kAmeAmAM sAre rasa letA hatA. tana-mana ane dhanathI samAjane zakti anusAra madada paNa karI hatI teezrIe amadAvAdamAM cAlatu " sthAnakavAsI jaina chAtrAlaya " eja nAmathI kAyama mATe cAlatu rahe e AzayathI rUA 15000]nI udAra uparAMta sthAnakavAsI jaina bheAjanazALA ane sthA. jaina khAtAmAM paNa sArI sahAya karI che. A uparAMta zrI raMgajIbhAI sthA. jaina kAmanA dareka kAmamAM sthA dharmamAM ghaNI sArI rIte madada karatA hatA. Aje sthA. jaina samAjane AvA kAryakartAonI kheATa paDI che. madada karI che A vardhamAna Aya mila
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ AghamurabbIzrIo (sva) zeTha harakhacaMda kAlIdAsa vArIA bhANavaDa, karI haragoviMdabhAI jecaMda *. rAjakoTa mA zeTha zAMtilAla maMgaLadAsabhAI amadAvAda, (sva) zeTha dhArazIbhAI jIvaNalAla selApura, (a) chaganalAla zAmaLadAsa bhAvasAra amadAvAda,
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ * vAtavA (sva.) roozrI dinezabhAI kAMtilAla zAha amadAvAda. AdyamurabbIzrIe gezrI jesi gabhAi pAMcAlAlabhAI amadAvAda / (sva.)zeThazrI zAmajI velajI vIrANI rAjakAya. (sva.) zrI vineAdakumAra vIrANI rAjakAya. (dIkSA lIdhA pahelA zAstrAbhyAsa karatA) zeTha AtmArAma mANekalAla amadAvAda.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ *. - 5 : ra.fs akhila bhArata tAmbara sthAnakavAsI che : jaina zAstroddhAra samiti. gareDIyA kuvA re - mIna leja pAse , - rA ja ke Ta. B rAja & - - 55 , dAnavIronI nAmAvalI zarUAta tA. 18-10-44 thI tA. 15 pa-60 sudhImAM dAkhala thayela membaranAM mubAraka nAme. lAIpha membaronuM gAmavAra kakAvArI lisTa. (rUA. ra50 thI ochI rakama bharanAranuM nAma A yAdImAM sAmela karela nathI.)
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ AmurabbIzrIo-11 (ochAmAM ochI rU. 5000nI rakama ApanAra) naMbara nAma gAma rUpiyA, 1 zeTha zAMtIlAla maMgaLadAsabhAI jANItA mIlamAlIka amadAvAda 10000 - 2 zeTha harakhacaMda kALIdAsabhAI vArIyA hA zeTha lAlacaMdabhAI, jecaMdabhAI, nagInabhAI vRjalAlabhAI tathA vallabhadAsabhAI bhANavaDa 6000 3 ThArI jeca da ajarAmara hA haragoviMdabhAI jecaMdabhAI rAjakoTa para51 * 4 zeTha dhAzIbhAI jIvanabhAI vArasI 5 01 5 : sitAzrI chaganalAla zAmaLadAsanA smaraNArthe hA zrI bhogIlAla chaganalAlabhAI bhAvasAra amadAvAda 5ra 51 6 sA. dinezabhAInA smaraNArthe hA. zeTha kAMtilAla maNIlAla jezIMgabhAI amadAvAda 5000 7 zeTha AtmArAma mANekalAla ha. zeTha cImanalAlabhAI zAMtIlAlabhAI tathA pramukhabhAI amadAvAda 6001 ' 8 zrI zAmajI velajI vIrANuM ane zrI kaDavIbAI vIrANuM smAraka TrasTa hA. zeTha zAmajI velajI vIrANI rAjakeTa 5.00 9 zrI zAmajI velajI virANuM ane zrI kaDavIbAI vIrANI smAraka TrasTa hA mAtuzrI kaDavIbAI virANI rAjakeTa 5000 10 zeTha pAcAlAla pItAMbaradAsa amadAvAda para51 11 zAha ragajIbhAI mehanalAla amadAvAda 5001 noTa - ghATakeparavALA zeTha mANekalAla e. mahetA taraphathI amadAvAdamAM pAlaDI basa sTenDa page leTa naM. 250 vALI 298 . vAra jamIna samitine bheTa maLela che. ane jenuM rajIsTara tA. 2-3-60 nA reja thaI gayela che.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ murabbIzrIo-20 ( ochAmAM ochI rUA. 1000 nI rakama ApanAra ) 1 vakIla jIvarAjabhAI vardhamAna ke ThArI hA. kahAnadAsabhAI tathA veNulAla koThArI jetapura 3605 2 dezI prabhudAsa muLajIbhAI rAjakoTa 3604 3 mahetA gulAbacaMda pAnAcaMda rAjakeTa 3289tA4 mahetA mANekalAla amulakharAya ghATakopara 3rapa0 pa saMghavI pItAmbaradAsa gulAbacaMda jAmanagara 3101 6 nAmadAra ThAkora sAheba lakhadhIrasiMhajI bahAdura morabI 2000 7 zeTha laheracaMda kuMvarajI hA. zeTha nyAlacaMda laheracaMda siddhapura 2000 8 zAha chaganalAla hemacaMda vasA hA. mehanalAlabhAI tathA motIlAlabhAI muMbaI 2000 9 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha ha. zeTha candrakAMta vIkamacaMda morabI 1963 10 mahetA samacada tulasIdAsa tathA temanAM dharmapatni - a. sau. maNIgaurI maganalAla ratalAma 1500 11 mahetA pipaTalAla mAvajIbhAI jAmajodhapura 1502 12 dozI kapuracaMda amarazI hA. dalapatarAmabhAI - jAmajodhapura 1002 13 bagaDIyA jagajIvanadAsa ratanazI dAmanagara 1002. 14 zeTha mANekalAla bhANajIbhAI porabaMdara 1001 15 zrImAna caMdrasiMhajI sAheba mahetA (relve menejara) kalakatA 1001 16 mahetA semacaMda neNasIbhAI (karAcIvALA) merakhI 1001. 17 zAha harilAla anepacaMda khabhAta 1001 18 modI kezavalAla harIcaMdra amadAvAda 1001. 19. keThArI chabIladAsa harakhacaMda muMbaI 1000 20 ke ThArI raMgIladAsa harakhacaMda bhAvanagara 100
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ sahAyaka membara-63 (ochAmAM ochI rU. 500nI rakama ApanAra), 4 1 zrI sthA. jainasaMgha hA. zeTha jhuMjhAbhAI velazIbhAI vaDhavANa zahera 750 2 zeTha narotamadAsa oghaDabhAI 1. zIva 700 3 zeTha ratanazI hIrajIbhAI hA goradhanadAsabhAI jAmajodhapura papapa ja bATavIyA gIradhara paramANaMda hA. amIcaMdabhAI khAkhIjALIyA para 5 merabaMvALA sa ghavI devacaMda neNazIbhAI tathA temanAM dharmapatni a. sa. maNIbAI taraphathI hA. muLacaMda devaca da sa ghavI malADa 511 6 vorA maNalAla pipaTalAla amadAvAda 502 7 gosalIyA harIlAla lAlacaMda tathA caMpAbena gosalIyA 502 8 zAha premacaMda mANeda tathA A sau samaratabena 502 9 zeTha IzvaralAla puruSottamadAsa 501 10 zeTha ca dulAla chaganalAla 591 11 zAha zAtilAla mANekalAla 501 12 zeTha zIvalAla DamarabhAI (karAMcIvALA) lIMmaDI 501 13 kAmadAra tArAcaMda pipaTalAla dhorAjIvALA rAjakeTa 501 14 mahetA mohanalAla kapuracada, >> 500 15 zeTha goviMdajIbhAI popaTabhAI 16 zeTha rAmajI zAmajI vIrANuM 17 sva. pitAzrI naMdAjInA smaraNArthe hA. veNIcada zAMtIlAla - - ', - (jAbuvALA) meghanagara 1 18 zrI sthA. jainasagha hA. zeTha ThAkarazI karazanajI . . . . thAnagaDha 500 39 zeTha tArAcaMda pukharAjajI aura gabada pa00 20 zrI sthA. jaina saMgha - - auraMgAbAda paccha 21 mahetA muLacaMda rAghavajI hA maganalAlabhAI tathA dUrlabhajIbhAI dhrAphI 70 22 zeTha harakhacaMda purUtama hA. IndukumAra coravADa 5 0 23 , kezarImalajI vasatImalajI gugalIyA malADa 500 24 zrI sthA. jaina saMgha hA. bATavIyA amIcaMda gIradharabhAI khAkhIjALIyA 501 25 zeTha khImajIbhAI bAvAbhAI hA. phUlaca dabhAI gulAbacaMdabhAI, nAgaradAsabhAI, jamanAdAsabhAI muMbaI 501 >> 500 * * 501
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 26 zeTha maNIlAla mAhanalAla DagalI hA. muLajIbhAi maNIlAlabhAi muMbai 501 27 sva. kAMtIlAlabhAInA smaraNArthe hA, zeDa mAlacaMdra sAkaracaMda 501 28 29 30 31 kAmadAra ratIlAla dula bhajI (jetapuravALA) zAhu jayaMtIlAla amRtalAla veArA maNIlAla lakSmIcaMda zeTha gulAmacaMda bhudarabhAi tathA kasturabena hA, bhAI anAda mahAna tyAgI mena dhIrajakuvara cunIlAla mhetA zrI sthA. jaina saMgha khArADa 501 32 dhrAphA 501 33 dhrAphA 501 zrI maganalAla chaganalAla zeTha 34 501 35 zeTha caturadAsa ThAkarazI tathA a. sau. nakuvarabena jAmanagara 503 36 zeTha devacaMda amarazI (bena dhIraz2aku varanI dIkSA prasa Mge bheTa) bhANavaDa 501 37 zrI sthA. jaina saMgha (mena dhIrajakuMvaranI dIkSA prasaMge bheTa) bhANavaDa 501 38 vakIla vADIlAla nemacaMda zAha vIramagAma 501 amadAvAda 556 501 501 39 mhetA zAMtilAla maNIlAla hA. kamaLAbena mahetA 40 zrIyuta lAlacaMdajI tathA a. sau. dhIsAmena 41 zeThe mehanalAla mukuTacaMda mAlayA 42 sva. zeTha ukAbhAI trIbhAvanadAsanA smaraNArthe temanAM dharmapatni lakSmIbAi gIradhara taraphathI hA maraghAbena tathA ma'gumena 43 pArekha jyaMtIlAla manasukhalAla rAkeATavALA hA, vinubhAI 44 zrIyuta zeTha lAlacaMdajI mIzrIlAlajI 45 zrI sthA.jaina soMgha zrI sthA. jaina saMgha 46 47 zeDa gudaDamalajI zeSamalajI jevara 48 sva. turakhIyA laheracaMda mANekacaMdanA maraNArthe temanAM dharma patni jIvatIbAI taraphathI ! bhAI jayaMtIlAla tathA pUnamacaMdabhAi ,, muMbai 5 zIva zIva zAha acaLadAsa zukana jI hA. zeThe zukanarAjajI bhAvasAra khoDIdAsa gaNezabhAi 49 50 pa a, sau, hIrAbena mANekalAla mhetA 52hetA zAMtIlAla maganalAla tathA a. sau. padmAvatI zAMtilAla mahetA rAjakeTa "" . (barAra) pIpaLagAva 501 501 amadAvAda 501 501 50 vAMkAnera 501 khATAda 501 501 ' bhAsa 501 amadAvAda 501 dhaMdhukA 201 ghATakeApara 506 amadAvAda 500
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIva ha. 53 zeTha hIrAcaMdajI vanecaMdajI kaTArIyA - * - hubalI '501 54 zeTha choTubhAI haragoviMdadAsa kaTerIvALo * muMbaI 501 papa pArekha ratilAla nAnacaMda morabIvALA taraphathI temanAM . " , pitAzrI nAnacaMda goviMdajInA maraNArthe tathA temanAM dharmapatni a.sau. vasaMta bahenanA aThAI tapa nimite hA bhupatalAla ratilAla , amadAvAda 511 pada sva zAha trIbhovanadAsa maganalAlanA smaraNArthe temanAM dharmapatni zIvaku varabAI taraphathI hA. rastIlAla trIbhavanadAsa zAha amadAvAda 511 57 zrImAna nAthAlAla mANekacaMda pArekha muMbaI (mATuMgA) 501 58 zrI lIMmaDI sa pradAyanA gacchAdhIpatI pU AcArya mahArAjazrI lAdhAjI svAmInA smaraNArthe hA zeTha jezIMgabhAI picalAla (mahArAjazrI iTAlAlajI sadAna dInA upadezathI) amadAvAda 501 59 sva zrI vinayamUrti zrI lakhamIca dajI mahArAjanA smaraNArthe hA zeTha jesIgabhAI picAlAla (mahArAjazrI choTAlAlajI sadAna dInA upadezathI ). amadAvAda 101 60 bA. bra prabhAvatI bena kezavalAla ujenavALA taraphathI temanI dIkSA prasa ge , , vIramagAma 55t 61 zrIyuta harajIvanadAsa rAyacaMda hA. chabIladAsa harajIvana amadAvAda 501 62 zeDa pipaTalAla hasarAja tathA divALIbenanA smaraNArthe hA. zeTha bAbulAla pipaTalAla amadAvAda 502 63 e sau lIlAvatI bena IzvaralAla 502
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 549 lAipha membara amadAvAda tathA parAMo 1 zeTha gIradharalAla karamacaMda 251 2 zeTha iTAlAla vakhatacaMda hA. phakIracaMda bhAI 251 3 zAha kAMtilAla trIbhovanadAsa 251 4 zAha pipaTalAla mehanalAla 251 pa zeTha premacaMda sAkaracaMda 250 6 zAha ratIlAla vADIlAla 251 7 zeTha lAlabhAI maMgaLadAsa 251 8 sva. amRtalAla vardhamAnanA smaraNArthe hA. kAnajIbhAI amRtalAla dezAi 251 9 zAha naTavaralAla caMdulAla 251 10 zAha narasiMhadAsa trIbhovanadAsa 251 11 bIpInacaMdra tathA umAkAMta cunIlAla gopANuM 301 12 zrI zAhapura dariyApurI AThakoTI sthA. jaina upAzraya hA. vahIvaTa kartA zeTha IzvaralAla puruttamadAsa 251 13 zrI chIpALa darIyApurI AThakoTI sthA. jaina saMgha hA. zeTha caMdulAla acaratalAla 251 14 zAha cInubhAI bAlAbhAI Co. zAha bAlAbhAI mahAsukhalAla 251 15 zAha bhAIlAla ujamazI 251 16 zrI sukhalAla DI. zeTha hA. De. ku. sarasvatIbena zeTha 251 17 zrI saurASTra sthA. jaina saMgha hA. zeTha kAMtilAla jIvaNalAla 251 18 modI nAthAlAla mahAdevadAsa 251 19 zAha mehanalAla trIkamalAla 251 20 zrI choTI sthA. jaina saMgha ha. zeTha piyAlAla pitAmbaradAsa 251 21 dezAI amRtalAla vardhamAnanA kamaraNArthe hA. bhAIlAla amRtalAla 251 22 zaS navanItarAya amulakharAya 251 23 zAha maNIlAla AzArAma 24 eDa karInubhAI sAkaracaMda 25 rAha ja jIvanadAra umedacaMda 25. rada vAha rajanIkAMta karaturacaMda 51
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 27 sa thavI jIvaNalAla chaganalAla [2] , 28 zAha zAMtilAla mehanalAla dhrAMgadhrAvaLA 252 29 a. sau bena ratanabAI nAMdecAI hA. zeTha dhulAjI thapAlAlajI 251 30 zAha harilAla jeThAlAla bhADalAvALA 31"zrI sarasapura darIyApurI ATha keTI sthA. jaina upAzraya' , '' - hA, bhAvasAra bhegIlAla chaganalAla 32 zeTha pukharAjajI samatI rAmajI punamiyA sAdaDIvALA 33 sva. pitAzrI javAharalAlajI tathA pU cAcAjI hijarImalajI baraDIyAnA smaraNArthe hA. muLaca da javAharalAlajI baraDIyA 251 34 rava bhAvasAra babAbhAI (maMgaLadAsa) pAnAca danA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatni purIbena 251 35 sva. pitAzrI ravajIbhAI tathA sva mAtuzrI muLIbAIne smaraNArthe hA kakalabhAI koThArI 301 36 bhAvasAra kezavalAla maganalAla 251, 37 zAha kezavalAla nAnacaMda jAkhaDAvALA hA. pArvatI bena 251 38 zAha jItendrakumAra vADIlAla mANekacaMda rAjasItApuravALA 39 zrI sAbaramatI sthA jena saMgha hA. zeTha maNIlAlabhAI . 250 40 bhAvasAra cheTAlAla chaganalAla 251 41 bhAvasAra sakarAbhAI chaganalAla 42 a sau bena jIvIbena ratilAla hA. bhAvasAra ratilAla haragoviMdadAsa 251 43 bhAvasAra bhegIlAla jamanAdAsa pATaNavALA 251 , 44 sa ghavI bAlubhAI kamaLazI tathA temanA dharmapanio e sau. capAbena tathA vasaMtabena taraphathI 251 45 a sa vidyAbena vanecaMda dezAI vaSItapa tathA aThAI prasaMge - hA bhupendrakumAra vaneca da dezAI 417 46 zAha naTavaralAla kaLadAsa , 251 47 zAha zAmaLabhAI amarazIbhAI 251. 48 a se kamuni (bhAvasAra bhogIlAla chaganalAlanA dharmapatni) 309 4 a. sau savitAbena (jayaMtIlAla bhegIlAlanAM dharmapatni) 251 50 a. sau zAMtAbena (dInubhAI bhegIlAlanAM dharmapatni) 251 para a sau sunaMdAbena (ramaNabhAI bhogIlAlanAM dharmapatni) 251, 251 251.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2pa1 251 - / para zeTha hIrAjI rUganAthajInA smaraNArthe hA. vAgamalajI rUganAthajI 31 53 zeTha maNIlAla baghAbhAI , 54 paTavA sumeramalajI anepacaMdajI jodhapuravALA 301 papa sva. mANekalAla vanamALIdAsa zeThanA smaraNArthe ha. ramaNalAla mANekalAla , 251 56 sva. zAha, dhanarAjajI khemarAjajInAM kamaraNArthe hA. kanaiyAlAla dhanarAjajI 30. 57. zrI sAraMgapura da. A. ko sthA jaina saMgha - , , ... hA. zAha ramaNalAla bhagubhAI - 251 58. dezI harajIvanadAsa jIvarAja tathA lamIbAI laheraca danA smaraNArthe : - : hA. dezI manaharalAla karazanadAsa muLIvALA , rUpa . 59 zAha punamacaMda phatehacaMdra - 21 60 zrIyuta caturabhAI naMdalAla - - 5 ' 61 zrIyuta amRtalAla IzvaralAla mahetA 62 zAha jAdavajI mohanalAla tathA zAha cImanalAla amulakhabhAI , ra53 63 a.sau. bena lAbhubena maganalAla hA. zAha amRtalAla dhanajIbhAI : - vaDhavANa zaheravALA, - 301 64 a sau. bena kAMtAbena goradhanadAsa (cAMdamuninA upadezathI) , rapa1 65 dezI kulacaMda sukhalAlabhAI boTAdavALAnA smaraNArthe ' ' , hA. dezI chabIladAsa phulacaMdabhAI 2pa1 66 lAlAjI rAmakuMvarajI jenA 256 67 zeTha choTAlAla gumAnacaMda pAlanapuravALA 251. 68 zAha dhIrajalAla motIlAla 251 69 sa ghavI sUryakAMta cunIlAlanA smaraNArthe hA. saMghavI jIvaNalAla cunIlAla 251. 170 bhAvasAra mehanalAla amulakharAya 251. 71 mahetA mULacaMda maganalAla 251 72 vaidya narasiMhadAsa sAkaracaMdanAM dharmapatni revAbAInA smaraNArthe hA. harIlAla narasiMhadAsa 251. 73 zAha kulacaMda mulaca dabhAI hA. hasamukhabhAI phulacaMdabhAI 251 74 zeTha mizrI lAlajI javAharalAlajI baraDIyA 251 75 zAha lalubhAI maganabhAI cUDAvALA hA. jazavaMtalAla lalubhAI 301 ( 1 -
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 251 251 251 251 251 251 76 kumArI puSpAbena hIrAlAla (cAMda muninA upadezathI) 77 zAha maNIlAla ThAkarazI hA kamaLAbena maNIlAla lakhataravALA | (cAda muninA upadezathI) 78 mIsa nalInIbena jayaMtIlAla 79 sva. umedarAma triIbhavanadAsanA dharmapatni kAzIbAInA smaraNArthe hA. zAtilAla umedarAma (cAMda muninA upadezathI) 80 sva. bhAvasAra mohanalAla chaganalAlanA dharmapatni divALIbAInA smaraNArthe hA. ratIlAla mANekalAla (cAMda muninA upadezathI) 81 mahetA devIca dijI khUbacaMdajI dhokA gaDhasIyANAvALAnA samaraNArthe hA. mahetA cunIlAla haramAnacaMda 82 ghAsIlAlajI mehanalAlajI ke ThArI C. lakSmI putaka bhaMDAra 83 sva. zeTha nAthAlAla ratanAbhAI mAraphatIyAnA smaraNArthe punAbena taraphathI hA. karazanabhAI (cAMda muninA upadezathI) 84 zAha maNalAla chaganalAla 85 bhAvasAra jayaMtIlAla bhogIlAla 86 bhAvasAra dinubhAI bhegIlAla 87 bhAvasAra ramaNalAla bhegIlAla 88 bhAvasAra kanubhAI sakaracaMda 89 zeTha bherUmalajI sAheba jodhapuravALA 90 sva. banANuM vardhamAna rAmajIbhAI ku daNavALAnA smaraNArthe hA zAtilAla vardhamAna 91 sva. zAha kacarAbhAI laherAbhAIne smaraNArthe hA zAMtilAla kacarAbhAI 92 eka svadhanI baMdhu hA zAha rakhabhadAsajI jayaMtilAlajI 93 a sau sarasvatIbena maNIlAla caturabhAI zAha (sadAna dI chaTAlAla mahArAjazrInA upadezathI) 94 cImanalAla maNIlAla zAha (dariyApurI saMpradAyanA pU tapasvI mahArAzrI mANekaca drajI mahArAjanA ziSya munizrI maganalAlajI mahArAjazrInA maraNArthe) ' 95 jekuvara vrajalAla pArekha 96 punamacaMdajI javAharalAlajI baraDIyA 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 251 2i51. 251 251 97 a.sau. lIlAvatI dhIrajalAla mahetA C/o. De dhIrajalAla trIkamalAla mahetA 301 98 zeTha rAjamalajI ghAsImalajI koThArI kolIthaDavALA taraphathI sthA. jaina saMghane bheTa 251 99 zeTha cunIlAla bhagavAnajI C. ratIlAla cunIlAla 100 bhAgyavatI aravIMdakumAra Co. aravIMdakumAra sakarAbhAI bhAvasAra 251 101 a.sau. caMcaLabena manasukhalAla hA. manasukhalAla jeThAlAla rUperA 102 sva. AsIbAI tathA zeTha vastImalajI bhemAjInAM smaraNArthe hA. zeTha mIzrImalajI devIcaMdajI osavAla keruvALA 103 sva. zeTha kizanamala mAMDatanA samaraNArthe hA zIremalajI kIzanamala sejatavAlA 104 sva. zeTha vakatAvaramalajInA smaraNArthe hA. zeTha ghasAlAlajI mukanarAjajI zIyArIyA (jodhapuravALA) 251 105 zAha mahAsukhalAla bhAIlAla (sadAnaMdI paDita munizrI choTAlAlajI mahArAjanA upadezathI) 251 106 a. sau. kAMtAbena kALIdAsa C/0. kumAra buka bAIDIMga varkasa 251 107 sva. zeTha hIMmatalAla maganalAlanA smaraNArthe temanA suputra mesarsa dvArakAdAsa enDa bradharsa taraphathI 108 a. sau. kAMtAbenanA smaraNArthe hA. bhAvasAra nAgaradAsa harajIvanadAsa 251 109 zrI umedacaMda ThAkarazI C. M/s. yu. TI. gopANI enDa sansa 351 110 pU. mAtuzrInA smaraNArthe hA. bhAvasAra bhogIlAla chaganalAla 251 111 zAha zAMtilAla mehanalAla 251 112 sararavatI pustaka bhaMDAra hA. prabhudAsabhAI mahetA 251 113 zAha bhulAla kALIdAsa - 211 114 sva. pitAzrI metIlAlajInA smaraNArthe hA. mahetA raNajItalAlajI metIlAlajI udepuravALA 115 zeTha para tamadAsa amarasInA dharmapatni rava. kusumabenanA smaraNArthe tathA a. sau. savitAbenanA mAsakhamaNa nimitte hA. semacaMda parasetamadAsa (pirTa sudAnavALA) 301 351 251
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 116 zrImAna jorAvaramalajI dharmacaMdachuM, DuMgaravAla rAjAjI , ' -- * , rAjAjIkAkeraDA vALA (munizrI mAMgIlAlajInAM upadezathI) amalanera 1 zAha nAgaradAsa vAghajIbhAI 2 zrI sthA jaina saMgha hA. zAha gAMDAlAla bhIkhAlAla 251 251 ajamera 1 zeTha bhurAlAla mehanalAla DuMgaravAla 251 - avara 251 hm `mlh ripa6 raMpa6 . rapa1 1 zrImatI ca padevI C[. buddhAmalajI ratanamalajI sacetI 2 cAMdamalajI mahAvIraprasAda- pAlAvata . - 3 zrIyuta rUSabhakumAra sumatikumAra jaina - Asanasola 1 -bAvIzI maNIlAla catrabhujanA smaraNArthe temanAM dharmapatni maNIbAI taraphathI hA rasikalAla, anilakAta, vinedarAya ATakeTa 1 mahetA cunIlAla nAraNadAsa ANaMda 1 zeTha ramaNIkalAla e kapAsI hA manasukhalAlabhAI - , pa1 301 AkelA 1 zeTha kaMcanalAlabhAI rAghavajI ajamerA C/mesarsa ajamerA - bradharsa enDa ku. (pU sadAna dI munizrI choTAlAlajI mahArAjanA upadezathI) 251 ' IgatapurI 1 zeThe pannAlAla lakhIcaMda jaina , 251
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 351 250 251 251 1rka : indara - 1 a. sau. bena dayAbena mohanalAla desAI jetapuravALA (a. sa. bena vidyAbenanA vaSI tapa nimite) hA. araviMdakumAra tathA jItendrakumAra 2 zrIyuta bhAIlAla chaganalAla turakhIyA 3 sva. gaurIzaMkara kALIdAsa dezAI jetapuravALAnA smaraNArthe hA. bhupatalAla gaurIzaMkara desAI udepura 1 zeTha metIlAlajI raNajItalAlajI hIMgaDa 2 zrImatI sehInIbAI Co. motIlAlajI raNajItalAlajI hIMgaDa 3 a. sau. bena cadrAvatI te zrImAna bahetalAlajI nAharanAM dharmapatni hA. zeTha motIlAlajI raNajItalAlajI hIMgaDa 4 zeTha chaganalAlajI bAgrecA 5 zeTha maganalAlajI nAgrecA 6 sva. zeTha kALalAlajI loDhAnA smaraNArthe hA. zeTha delatasiMhajI loDhA 7 sva. zeTha pratApamalajI sAkhalAnA smaraNArthe hA. prANalAla hIrAlAla sAkhelA 8 zeTha bhImarAjajI thAvaracaMdajI bAphaNe 9 zrIyuta sAheba lAlajI mahetA 10 zeTha panAlAlajI gaNezalAlajI hIMgaDa 11 zeDa dIpacaMdajI pannAlAlajI loDhA upaleTA 251 251 251 251 251 251 301 251 251 251 251 1 zeTha jeThAlAla goradhanadAsa 2 sva. bena saMtokabena kacarA hA. otamacaMdabhAI, choTAlAlabhAI tathA amRtalAlabhAI vAlajI (kalyANavALA) 3 zeTha khuzAlacaMda kAnajIbhAI ha. zeTha pratApabhAI 4 dozI viThThalajI harakhacaMda pa saMghANI muLazaMkara harajIvanabhAInA smaraNArthe hA. temanA putrI jayaMtIlAla tathA ramaNIkalAla 256 51 251 2pa1
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 umaragAMva reDa . 1 zAha mehanalAla pipaTalAla pAnelIvALA 251 eDana kempa 1 mahetA premacaMda mANekacaMdanA smaraNArthe hA. rAyacaMdabhAI, pipaTalAlabhAI tathA rasIkalAlabhAI 2 zAha jagajIvanadAsa purUSottamadAsa 3 zAha gokaLadAsa zAmajI udANuM 251 251 251 kalakattA 1 zrI kalakatA jena zva. sthA. (gujarAtI) saMgha hA. zAha jayasukhalAla prabhulAla kalela 251 1 zeTha mohanalAla jeThAbhAInA smaraNArthe hA. zeTha AtmArAma mehanalAla 251 2 De. mayAcaMda maganalAla zeTha hA. De. ratanaca da mayAcaMda 251 3 sva. nAthAlAla umedacaMdanA maraNArthe hA. zAha ratIlAla nAthAlAla 251 4 zeTha maNIlAla talakacaMdanA smaraNArthe hA. mAraphatIyA ca dulAla maNIlAla 251 5 sva zrIyuta vADIlAla parazotamadAsanA smaraNArthe hA. ghelAbhAI tathA AtmArAmabhAI 251 6 zAha nAgaradAsa kezavalAla 251 7 zrI sthA. jaina saMgha hA. zeTha AtmArAmabhAI mehanalAlabhAI 251 1 zrI sthA. dariyApurI jaina saMgha ha bhAvasAra dAdaradAsabhAI IzvaralAlabhAI 2 pArvatIbena C/o. jesI gabhAI IzvaralAlabhAI 251 251
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 251 kAThera 1 zrI sthA. jainasaMgha hA. zeTha jezIMgabhAI piocAlAla (mAdhavasihajI mahArAjazrInA upadezathI) trAsagaDha 1 zrI ke. sthA. jaina saMgha hA. zeTha devacaMda amulakha kalyANa za saMghavI ThAkarazIbhAI saMghajInA samaraNArthe hA. zAha hIMmatalAla harakhacaMda 251 251 251 251 302 kAnapura 1 zAha ramaNIkalAla premacaMda kuMdaNuM-ATakeTa 1 dezI ratIlAla jhAkarazI kelakI 1 paTela goviMdalAla bhagavAnajI 2 paTela khImajI jeThAbhAI vAghANI (temanA sva. suputra rAmajIbhAInA smaraNArthe) kampAlA 1 sva. zeTha nAnacaMda motIcaMda dhrAphAvALAnA smaraNArthe hA. temanA suputra jamanAdAsa nAnacaMda zeTha 2 zrImatI hIrAbena, ratIlAla nAnacaMda zeTha dhrAphAvALA kuzaLagaDha 1 zeTha caMpAlAlajI devacaMdajI khAkhIjALIyA 1 bATavIyA gulAbacaMda lIlAdhara 251 251 251 25
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 khArADA 1 sva pitAzrI harajIvanadAsa lAlacaMda zAha tathA sva. a. sau. bena jamakubAI tathA lIlAbAInA maraNArthe hA. narasiMhadAsa harajIvanadAsa 251 sva zeTha oghaDalAla lakSamIcaMdanA smaraNArthe hA bhAIcaMda oghaDabhAI 251 2 khIcana 1 zeTha kizanalAla pRthvIrAja 3para 30 0 khuradoDa' 1 zeTha gIradhArIlAlajI sItArAmajI kheDapavALA 2 zeTha narasiMhadAsa zAMtIlAlajI bheralAvALA (munizrI cAdamalajInA upadezathI) , khaMbhAta. " . * - * 1 zeTha mANekalAla bhagavAnadAsa 2 zeTha tribhovanadAsa magaLadAsa , ' , " 3 zrI sthA. jaina saMgha ha paTela kAMtIlAla aMbAlAla 4 zAha ca dulAla harIlAla 5 zAha sAkaracaMda mehanalAla 6 zAha sakarAbhAI devacaMda - - 251 251, 211 251 251 251 gAMdhIdhAma 1 zAha merArajI nAgajI enDa ku. gu dAlA 1 zAha mAlazI ghelAbhAI 25. 251 1 gulAbapurA zrI sthA. jaina vardhamAna saMgha hA mAgIlAlajI ukAramalajI dhanepavALA 251
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 251 301 - goMDala 1 sva. bAkhaDA vaccharAja tulasIdAsanAM dharmapatni kamaLabhAI taraphathI hA. mANekacaMdabhAI tathA kapuracaMdabhAI - 2 pIpaLIyA lIlAdhara dAmodara taraphathI temanAM dharmapani a. sau. lIlAvatI sAkaracaMda ke ThArInA bIjA varSItapanI khuzAlImAM 3 kAmadAra juThAlAla kezavajInA smaraNArthe hA. harIlAla juThAlAla kAmadAra 4 sva. kaThArI kRpAzaMkara mANekacaMdanA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatni prabhAkuMvarabena 5 koThArI gulAbacaMda rAyacaMda raMgunavALA 6 jasANI rUganAthabhAI nAnajI hA. cunIlAlabhAI 7 mAstara hakamIcaMda dIpacaMda zeTha godharA 301 251 251 251 251 301 301 251 300 1 zAha trIbhovanadAsa chaganalAla 2 sva. premacaMda ThAkarazInA smaraNArthe hA. zAha cunIlAla premacaMda ghaTakaNa 1 zAha caMdulAla kezavalAla ghelavaDa (thANA) 1 mahetA gulAbacaMdajI gaMbhIramalajI gheDanadI 1 zeTha caMdrabhANa zobhAcaMda gArIyA cuDA 1 zrI sthA. jaina saMgha hA. ratIlAla maganalAla gAMdhI coTIlA 1 zAha vanecaMda jeThAlAla zrI sthA. jaina saMghane bheTa 253 251 301 ; ,
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ cArabhujArADa 1 zeTha mAMgIlAlajI hIrAcadajI khAdhela 1 dezI jhaveracaMda valabhajI jamazedapura jalesara (bAlAseAra) 1 saMghavI nAnacaMda pApaTabhAi thAnagaDhavALA jayapura 1 zrImAna hiMmatasiMhajI sAhekha galUDiyA, eDisanala kamIstara ajamera DIvIjhanavALAnAM dharmapatni . sau, mANeka varakhena taraphathI hA khuzAlasiMhajI galUDiyA 2 zrImAna zeThe zIremalajI navalakhAMnA dharmapatni a. sau. premalatAdevI jAvA 1 rava. bha DArI svarUpacaMdajI zAhanA dharma patni meAtIbenanA smaraNAthe hA. zrIyuta lAlacadajI rAjamalajI kIzanagaDhavALA ( cAMdamuninA upadezathI ) jAmakha`bhALIyA 1 zeThe vasanajI nAraNajI 2 zrI sthA. jaina sagha hA. zvetA raNacheADadAsa paramANu da 3 saghavI prANalAla lavajIbhAI 1 zAhu cheATAlAla kezavajI 2veArA cImanalAla devajIbhAi 3 DrA sAheba pI. pI, zeTha - jAmanagara 301 251 251 351 251 251 251 251 251 51 251 250
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 zAha raMgIladAsa peApaTalAla 5 vakIla maNIlAla kheMgArabhAi punAtara 1 ghelANI trIkamajI lAdhAbhAI 1 nAradeva 3 dezI mANekacaMda bhavAna 4, paTela lAlajI juThAbhAI 5 zeTha mAvanajI jeThAbhAI 6 zeTha vrajalAla cunIlAla 1 zrI sthA. jaina saMgha hA. mhetA peApaTalAla mAvajIbhAI 2 zAha trIbhAvanadAsa bhagavAnajI pAnelIvALA junAgaDha 1 zAhu maNIlAla mIThAbhAI hA. hiralAlabhAI (hATInAmALIyAvALA) 251 jAmajodhapura jetapura 1 kAThArI DAlarakumAra veNIlAla 2 a. sau. mena surajakuMvara veNIlAla kAThArI 3 zeTha amRtalAla hIrajIbhAi hA. narabherAmabhAI (jasApuravALA) 4 DhAzI cheTAlAla vaneca jetalasara 1 zAha lakSmIcaMda kapUracaMda 2 kAmadAra lIlAdhara jIvarAjanA smaraNArthe temanAM dharmapatni jakhakabena taraphathI hA zAMtIlAlabhAi geADalALA odhapura 251 251 zeTha navaratanamalajI dhanavatasiMhajI 2 - zeTha hastImalajI manarUpamalajI sAmasukhA 251 387 251 251 251 251 251 25 251 251 251 251 251 250 51
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 - 3 zeTha pukharAjajI padamarAjajI bhaMDArI 4 zeTha vastImalajI AnaMdamalajI sAmasukhA 251 251 251 jorAvaranagara 1 zrI sthA jena sagha hA. zeTha caMpakalAla dhanajIbhAI jharIyA 1 zrI sthA jaina saMgha hA. zeTha kanaiyAlAla bI. modI DeDAyA 1 zrI sthA jaina saMgha DhasA 1 zrI DhasAgAma sthA. jaina saMgha hA. eka sadgastha taraphathI 251 2 zrI sthA. jaina saMgha hA. bagaDiyA narabherAma jeThAlAla (DhasA jaMkazana) 250 250 1 tAsagAMva sva cunIlAlajI dagaDanA smaraNArthe temanAM dharmapatni hetubAInA taraphathI hA zeTha rAma dai dugaDa 351 thAnagaDha 251 251 251 301 1 zAha ThAkarazIbhAI karasanajI 2 zeTha jeThalAla trIvanadAsa 3 zAha dhArazIbhAI pAzavIrabhAI hA sukhalAlabhAI 4 haMsAbena aravI da hA bhAI ravIca da mANekaca da dahADe 1 zAha harajIvanadAsa oghaDa kha dhAra (karAcIvALA) dAhoda 1 zeTha mANekalAlabhAI e gArajI 251 - 251
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21. 351 dilhI 1 lAlajI pUrNacaMdajI jena (senTrala beMkavALA) 2 zrIyuta kIzanacaMdajI mahetAbacaMdajI ceraDIyA hA zrImatI nagInadevI tathA zrIyuta mahetAbacaMda jaina 3 a. sau sajanabena IdaramalajI pArekha 4 lAlAjI mIThanalAlajI jaina enDa sansa 5 lAlAjI gulazanarAyajI jena enDa sansa 6 sva. lakSmIcaMdajInA smaraNArthe nagInAdevI sujatInA taraphathI hA. saMghavI hemaMtakumArajI jaina 7 bena vinyAkumArI jaina C/o. mahetAbacaMda jaina (vayevRddha sarala svabhAvI phUlamatIjI mahAsatIjInI preraNAthI) 8 zrImAna lAlAjI ratanacaMdajI jaina Co. AI sI. hojhIyarI 251 251. 301 301 251 251 251 1 zeTha maNIlAla jecaMdabhAI 251 dhAra 1 zeTha sAgaramalajI panAlAlajI 25. dhrAMgadhrA 305 1 bhAvadIkSita a. sau. rUpALIbena hImatalAla sa ghavInA tapasyAthe sa ghavI cImanalAla potamadAsa saMghavI taraphathI 2 saMghavI narasihadAsa vakhatacaMda 3 zrI sthA. jaina moTA saMgha hA. zeTha maMgaLajI jIvarAja 4 Thakakara nAraNadAsa haragoviMdadAsa 5 kaThArI kapuracaMda maMgaLajI 301 251 251 251 ' dhorAjI 351 1 mahetA prabhudAsa muLajIbhAI 2 a. sau. bacIbena bAbubhAI - 250
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 3 dhI navasaurASTra eIla mIla prA lImITeDa 4 sva. rAyacaMda pAnAcaMdanA smaraNArthe hA. cImanalAla rAyacaMda zAha 5 gAMdhI peApaTalAla jeca MdabhAi da dezAI chaganalAla DAhyAbhAI lADavALAnA dharmapatni 10 - 7 8 eka sadmahastha hA. mahetA prabhudAsa muLajIbhAi 9 sva. pitAzrI bhagavAnajI kacarAbhAinA tathA ci haMsAnA smaraNArthe hA. paTela dalIcaMda bhagavAnajI mahetA hemacaMda kALIdAsa jAmakha bhALIyAvALA ! 9 2 3 divALIbena taraphathI hA, kumAra hasumatI 1 zeTha dalapatarAma vasanajI mahetA dhaMdhukA zeTha paTalAla dhArazIbhAI sva. gulAmacaMdabhAinA smaraNArthe hA. veArA pApaTalAla nAnacaMda zrI catrabhuja vAghajIbhAI vasANI dhuliyA zrI ameAla jaina jJAnAlaya hA. kanaiyAlAlajI chAjeDa naDIyAda 1 zAha meAhanalAla bhurAbhAi nArAyaNa gAma 1 meAtIlAlajI hIrAcadrajI cAraDIyA khArIvALA naMdurabAra 1 zrI sthA. jaina sagha hA zeTha premaca H bhagavAnalAla nAgAra 1. zrIpAlabhAi enDa kuAM. hA. sAgaramalajI lukaDa DeravALA taraphathI 251 301 250 251 251 251 301 251 251 251 251 251 251 251 250 251
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 23 pAlanapura 25t. 1 bena lakSmIbAI hA. mahetA harilAla pitAMbaradAsa 2 zrI kAgaccha sthA. jaina pustakAlaya hA. kezavalAla jI. zAha 251 pANasaNuM zrI rathA. jaina saMgha hA. zAha choTAlAla pUMjAbhAI 1 251 pAleja 1 sva. manasukhalAla mehanalAla saMghavInA smaraNArthe hA. bhAI dhIrajalAla manasukhalAla 301. prAMtIja 1 sthA jaina saMgha hA. zrIyuta aMbAlAla mahAsukharAma 2pa0 pIpaLagAMva 1 zeTha gudaDamalajI zeSamalajI jevara C/o. zeTha bAlacaMda mIzrIlAla 501 pUnA 1 zeTha uttamacaMdajI kevaLacaMdajI dhokA 251. phAlanA 301 1 mahetA pukharAjajI hastImalajI sAdaDIvALA 2 mahetA kuMdanamalajI amacaMdajI sAdaDIvALA 251 bagasarA 1 zeTha popaTalAla rAghavajI rAIDIvALA hA nAnara, je .
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 1 baravALA-ghelAzA sva. mehanalAla narasiMhadAsanA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatni surajabena merArajI badanAvara 251 * 1 zrI vardhamAna sthA jena zrAvaka saMgha hA mizrIlAla jena vakIla 251 bAlotarA 1 zAha jeThamalajI hastImalajI bhagavAnadAsajI bhaNasArI 251 badaDA 1 zAha kAnajI zAmajIbhAI 251 bikAnera 1 zeTha bherUdAnajI zeThIyA 254 berAjA 251 1 zeTha gAgajI kezavajI jJAnabhaMDAra mATe belArI 1 zrI sthA. jaina saMdha hA zeTha hajAramalajI hastImalajI rAMkA 251 erame 1 zrI beramo sthA. jaina saMgha ha. mahetA navalaca da hAkemacaMda 256 beMgalora 1 bATavIyA vanecaMda amIcada, mahAvIra TekSaTAIla sTAra taraphathI bhAI candrakAntanA lagnanI khuzAlIsA 2 zeTha kizanalAlajI kulacaMdajI sAheba 252 251
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 2 pa eTAda 1 sva. vasANI haragoviMdadAsa chaganalAlanA smaraNArthe hA, temanAM dharmapatni chamalabena mADelI zAha pravINacaMdra narasiMhadAsa sALuMDhavALA zAha gIradharalAla sAkaracaDha mArA 1 svarUpacandajI javAharamalajI kheraDIyA, maneAkhAi suganalAlajInA smaraNArthe (cAMdamuninA upadezathI) 2 bena rAdhIkhAI (pU. AcArya dharmadAsajI mahArAjanA saMpradAyanA matri kIzanalAlajI mahArAjanA suziSya zaiAbhAgamalajI 1 mahArAjanA ziSya sva. kevaLacaMdajI mahArAjanA smaraNArthe) (cAMdamuninA upadezathI) bhANavaDa zeTha jecaMdabhAi mANekaca dabhAi 2 saMghavI mANekacaMda mAdhavajI 3 zeTha lAlajI mANekacaMda lAlapuravALA 4 zeTha rAmajI jINAbhAi 5 zeTha padamazI bhImajI phepharIyA 6 phrAphIyA gAMDAlAla kAnajIbhAi hA. a. sau. zAMtAbena vasanajI 7 sva. mahetA pUnamacaMda bhavAnanA mAthe hA. temanAM dharmapatni divALIbena lIlAdhara (guMdAvALA) bhAvanagara 1 sva kuMvarajI khAvAbhAinA smaraNArthe hA. zAha laheracaMda kuMvarajI 2 kAThArI udayalAlajI sAhema 251 251 251 251 251 352 251 251 251 251 251 251 301 251
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhIlavahI 1 zrI zAMti jaina pustakAlAya hA. cAMdamalajI mAmalajI saMghavI - 251 riMka zeTha bhImarAjajI mIzrIlAlajI * , 301 bhIma 1 caMpakalAlajI jaina pustakAlaya hA zeTha gAmalajI mAMgIlAlajI 251 bhusAvala 1 zeTha rAjamalajI naMdalAlajI cerITebalaTrasTa 251 jAya 1 jJAna maMdiranA sekreTarI zAha kuvarajI jIvarAja 251 madrAsa 251 251 1 zeTha megharAjajI devIca dajI mahetA 2 mahetA maNIlAla bhAIcada 3 mahetA surajamala bhAIcaMda ja bApAlAla bhAIda mahetA 251 251. mAra 1 zAha zeramalajI devIca dajI jAva tagaDhavALA hA. pUnamacaMdajI zeramalajI belyA 251 mAnakuvA 1 sva mahetA kuvarajI nAthAlAlanA samaraNArthe hA. temanA dharmapatni kuMvarabAI harakhacaMda (mAnakuvA A jaina saMgha mATe) 251 - mAMDavI - 1 -zrI sthA chekeTa jena sagha hA mahetA cunIlAla velajI -2 de, 277
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ ravi : - mAMDavA 251 1 zrI mAMDavA sthA. jaina saMgha hA. a. sI. kaMcanagaurI ratIlAla gesalIyA (gaDhaDAvALA) 251 sAlegAMva 1 zrI sthA. jaina saMgha hA. phatalAla, mAlu jaina 256 muMbaI tathA parAo 1 sva. pitAzrI kuMdanamalajI motIlAlajI muMthAnA smaraNArthe hA. zeTha motIlAlajI jubaramalajI (ahamadanagaravALA) 251 2 zrI vardhamAna sthA. jaina saMgha hA. kAmadAra rUpacaMda zIvalAla (aMdherI) 251 3 a. sau. kamaLAbena kAmadAra hA. kAmadAra rUpacaMda zIvalAla (aMdherI) 251 4 sva. mAtuzrI kaDavIbAInA smaraNArthe hA. temanAM patra hakamIcaMda tArAcaMda dezI (a dherI) 251 5 zAha harajIvana kezavajI 6 zAha ramaNIkalAla kALIdAsa tathA a. sau. kAntAbena ramaNIkalAla 251 7 saMghavI hiMmatalAla harajIvanadAsa 251 8 verA pAnAcaMda saMghajInA smaraNArthe hA. tra bakalAla pAnAcaMda enDa bradharsa 251 9 zAha rAmajI karazanajI thAnagaDhavALA 251 10 sva. jaTAza kara devajIbhAI dozInA smaraNArthe hA. raNachoDadAsa (bAbulAla) jaTAzaMkara dozI 11 ghelANI valabhajI narabherAma hA. narasIMhadAsa valabhajI 251 12 kapAsI mehanalAla zIvalAla 13 zAha trIbhovanadAsa mAnasiMgabhAI doDhIvALAnA smaraNArthe hA. zAha harakhacaMda trivanadAsa 14 khetANI maNIlAla kezavajI (vaDIyAvALA) ghATakopara 251 15 sva. pitAzrI zAmaLajI kalyANajI goDalavALAnA smaraNArthe hA. vRjalAla zAmaLajI bAvIsI 301 16 zAha manaharalAla prANajIvanadAsa 251 301 251 256
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 17 sva. AzArAma gIradharalAlanA smaraNArthe hA. zAMtilAla AzArAmavatI jazava talAla zAMtilAla 251 18 gAMdhI kAtIlAla mANekacaMda . - 251 19 zAha ravajIbhAI tathA bhAIlAlabhAInI ku. (kAMdIvalI) 251 20 a sau lAchubena hI ravajIbhAI zAmajI 251 21 sva. mAtuzrI mANekabAInA smaraNArthe hA. zeTha valabhadAsa nAnajI 301 22 eka sadagRhastha ha. zeTha suMdaralAla mANekalAla 251 23 zeTha khuzAlabhAI e gArabhAI 250 24 zeTha cunIlAla narabherAma vekarIvALA 251 25 sva. mAtuzrI gamatIbAInA smaraNArthe hA. zAha piTalAla pAnAcaMda 251 26 keTecA jayatIlAla raNachoDadAsa saubhAgyacaMda junAgaDhavALA 251 27 verA ThAkarazI jazarAja 251 28 ke ThArI sukhalAlajI punamacaMdajI (khAroDa) 251 ra9 a.sau. bena kuMdanagaurI manaharalAla saMghavI 251 30 kaThArI ramaNIkalAla kasturacaMdabhAI 251 31 dezAI amRtalAla vardhamAnanA smaraNArthe hA. dalIcaMda amRtalAla dezAI 3ra sva. trIvanadAsa vrajapALa vIMchIyAvALAnA smaraNArthe hA haragoviMdadAsa tribhovanadAsa ajamerA 251 33 tejANe kuberadAsa pAnAcaMda 251 34 zeTha saradAramalajI devIcaMdajI kAvaDIyA (sAdaDIvALA) 251 35 zeTha nemacada svarUpacaMda khaMbhAtavALA hA. bhAI jeThAlAla nemacanda 251 36 zAha karazIbhAI hIrajIbhAI 301 37 zrImatI maNIbAI vrajalAla pArekha cerITebala TrasTa phaMDa hA. vRjalAla durlabhajI 251 38 daDiyA amRtalAla motIcaMda (ghATakopara) 251 39 dezI catrabhuja sudarajI 40 dozI jugalakizora catrabhuja 251 41 dozI praviNacaMda catrabhuja 251 4ra zeDa manubhAI mANekacaMda hA. jhATakIyA narabherAma morArajI , 251 43 zAha kAtIlAla maganalAla - - - - - - - - 25 251 251
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 44 zeTha maNIlAla gulAbacaMda - - - - ghATakopara 2pa1 45 zeTha zeTha chaganalAla nAnajIbhAI 251 46 zAha zIvajI mANekabhAI 251 47 mesarsa savANI TrAnsaporTa ku. hA. zeTha mANekalAla vADIlAla 251 48 zAha nagInadAsa kalyANajI (verAvaLavALA) 251 49 mahetA ratilAla bhAIcaMda 251 5. zAha premajI hIrajI gAlA 251 51 bena kezarabAI caMdulAla jesIMgabhAI zAha 251 para pArekha cImanalAla lAlacaMda sAyalAvALAnAM dharmapatni a.sau. - caMcaLabAInA smaraNArthe hA. sArAbhAI cImanalAla 251. pa3 dhI marInA meDana hAIskula TrasTa phaMDa hA. zAha maNIlAla ThAkarazI 251 54 mahetA moTara sTorsa hA. anepacaMda DI. mahetA 251 55 zeTha rasIkalAla prabhAzaMkara merabIvALA taraphathI temanAM mAtuzrI maNIbenanA smaraNArthe 301 pa6 zrIyuta jazavaMtalAla cunIlAla vorA 250 pa7 zAha kuMvarajI haMsarAja 251 58 daDIyA jesIMgalAla trIkamajI 251. 59 medI abhecaMda suracaMda rAjakeTavALA hA. DasAlAla abhecaMda 251 60 zAha jeThAlAla DAmarazI dhrAMgadhrAvALA hA. zAha vADIlAla jeThAlAla 250 61 sva. pitAzrI bhagavAnajI hIrAcaMda jasANInA smaraNArthe hA. lakSmIcaMdabhAI tathA kezavalAlabhAI 301 62 sva. pitAzrI zAha aMbAlAla purUSottamadAsanA smaraNArthe hA. zAha bApalAla aMbAlAla 251 63 sva. kasturacaMda amarazInA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatni jhaverabena maganalAla vatI jayaMtilAla kasturacaMda mazkArIyA (cuDAvALA) 251 64 zeTha DuMgarazI haMsarAja vIsarIyA 251 65 zAha ratanazI maNazInI ku. 251 66 zeTha zIvalAla gulAbacaMda mevAvALA 251 67 zAha caMdulAla kezavalAla 251 68. sva. pitAzrI viracaMda jesIMga zeDa lakhataravALAnA smaraNArthe hA. kezavalAla vIracaMda - 251 69 caMdulAla kAnajI mahetA : 251
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 zrI vardhamAna sthA. jaina sa Mgha 71 72 73 74 75 7ha 77 94 ' 39 80 81 82 23 84 85 hA. kezarImalajI ane pacaMdajI gugalIyA sva. pitAzrI patubhAI meAnAbhAInA smaraNArthe hA. zAhe kAnajI patubhAI a. sau. pAnakhAi hA zeTha padamazI narasiMhabhAI sva. nAgazIbhAi sejapAlanA smaraNArthe hA. rAmajI nAgazI sva. geADA vaNArazI trIbhovanadAsa sarasaivALAnA smaraNArthe hA jagajIvana vaNArazI gADA sva. kAnajI mULajInA smaraNAthe tathA mAtuzrI divALIkhAInA 16 upavAsanA pAraNA prasa ge hA. jayaMtilAla kAnajI zAha premajI mAlazI gaMgara zAha velazI jezI gabhAi chAsarAvALA taraphathI temanA dharmapatni sva nAnakhAInA smaraNArthe sva. pitAzrI rAyazI velazInA smaraNArthe hA zAha dAmajI rAyazIbhAi sva. pitAzrI bhImajI keArazI tathA mAtuzrI pAlAmAinA smaraNArthe hA zAha umarazI bhImazI ( malADa ) 251 zAha varajA gabhAI zIvajIbhAi zAha khImajI muLajI pUjA sva. mAtuzrI jakalabAinA smaraNArthe hA dezAi vrajalAla kALIdAsa a. sau. samatAbena zAtilAla C/o. zAtIlAla ujamazI zAha va. kezavalAla vacharAja keAThArInA smaraNArthe sUrajabena taraphathI hA. tanasukhalAlabhAI sva. pitAzrI hu sarAja hIganA smaraNArthe hA devazI hasarAja kaccha mIDhaDAvALA ,, .. 29 33 22 "" 22 ' " "" ,, 39 > "" ,, dw "" 251 251 301 "" 251 251 251 251 86 ghelANI prabhulAla trIkamajI (khArIvalI) 252 87 zeTha traMbakalAla kasturaca da lIMmaDI ajarAmara zAstra bhaDArane bheTa (mATuMgA) 251 88. a. sau. ena raMjanagaurI C/o zAha ca dulAla 9kSmIcaMda 251 89 zAha naTavaralAla dIpacaMda taraphathI temanAM dharmapatni a. sau, suzIlAbenanA varSItapanI khuzAlImAM 90 dezI bhIkhAlAla vrajalAla pALIyAdavALA 91 - zAha geApALajI mAnasaMga 301 301 301 251 251 251. 251 251 251 251 251.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31: " 92dezI phulacaMda mANeka da 93 zeTha ca MpakalAla cunIlAla dAdabhAvALA 94 zrI vamAna sthA. jaina zrAvaka saMgha hA. saMghavI cImanalAla amaracaMda 95 zAMtilAla DuMgarazI adANI 96 zAhe karazana ladhubhAi - 97 kIzanalAla sI. mahetA 98 mAtuzrI jIvIbAinA smaraNArthe 99 hA. zAmajI zIvajI kaccha guMdALAvALA 102 sva. kALIdAsa jeThAlAla zAhanA smaraNArthe hA. sumanalAla kALIdAsa (kAnapuravALA) 103 zAha trIbhAvana gepAlajI tathA a, sau. ena kasuMbA trIbheAvana (thAnagaDhavALA) sva. zAha rAyazI kacarAbhAinA smaraNArthe temanA dharmapatni neNamAI vatI hA, jeThAlAla rAyazI 251 "" 100 zuzIlAbenana zakarAbhAi C/o. navInacaMdra vaMtalAla zAha vilepAle 251 101 bena caMdanabena amRtalAla vAriyA 251 muLI 1 zeTha ujamazI vIrapALa hA. zeTha kezavalAla ujamazI mAramI 1 dezI mANekacaMda suMdarajI 1 zrIyuta nAthAlAla DI. mhetA 2 zAha devarAja petharAja sAmbAsA 250 6 251 cAdagIrI 1 : ro daramalajI surajamalajI e karsa "9 (dAdara) 251 251 301 "" zIva 251 "" gAregAMva 251 301 zIva 251 301 351 251 250 .: 50
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ , , 25. 3 ratalAma - * , 1 aneka bhakatajane taraphathI hA. zrImAna kezarImalajI Daka A (zrI kevaLacaMda munizrInA upadezathI) rANapura 1 zrImati mAtuzrI samaratabAInA smaraNArthe [, hA De. narotamadAsa cunIlAla kApaDIyA 2 sva. pitAzrI laherAbhAI khImajInA smaraNArthe . hA. zeTha kAlIdAsa laherAbhAI vazANuM 51. - 9 o. rANAvAsa. 1 zeTha javAnamalajI nemacaMdajI hA. bAbu rIpabacaMdajI 30, rAyacura 1 sva. mAtuzrI meghIbAIne maraNArthe hA. zAha zIvalAla gulAbacaMda vaDhavANavALA 2 zeTha kALurAmajI cAMdamalajI sacetI muthA 251 251 rAjakeTa 40 0 1 vADIlAla DAIga enDa prinTIMga varkasa 2 zeTha ratIlAla nyAlacaMda cItalIyA 3 bAbu parazurAma chaganalAla zeTha udepuravALA 4 zeTha manubhAI muLacaMda (ejInIara sAheba) 5 zeTha zAMtilAla prema ja temanA dharmapatninA vaSItapa prasaMge 6 zeTha prajArAma vIThThalajI 6 udANI nyAlaca da hAkemacaMda vakIla 8 bena sathuMbALA nautamalAla jasANI (varSItapanI khuzAlI) 9 mArI saubhAgyacaMda motIcaMda 10 badANI bhImajI velajI taraphathI temanAM dharmapatni a. sau samaratabenanA varSItapa nimite 251 250 251 251 251. 251, 251 252 251
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 12 11 dezI meAtIcaMda dhArazIbhAi (rITAyarDa ekajhIkayuTIva enjInIyara) kAmadAra caMdulAla jIvarAja ( dhrAMgadhrAvALA ) 13- hemANI ghelAbhAI savacaMda 14 daphatarI prabhulAla nyAlacandva 15 sva. zvetA devacaMda purUSotamanA smaraNArthe temanAM dharmapatni - hemakuMvaramAi taraphathI hA. jayaMtilAla devacaMda `mhetA. 16 pArekha zIvalAla jhaMjhAbhAi mAmbAsAvALA hA a. sau. kaMcanabena rApara 1 pUjya vAlajIbhAi nyAlacaMdabhAi 1 2 lakhatara zAha rAyacaMda ThAkarazInA smaraNArthe hA zAMtilAla rAyacaa zAha bhAvasAra harajIvanadAsa prabhudAsanA smaraNArthe hA. trIbhAvanadAsa harajIvanadAsa 3 zAha talakazI hIrAcaMdanA smaraNArthe hA. bhAI amRtalAla talakazI 4 zAha cunIlAla mANekacaMda 5 zAha jAdavajI oghaDabhAinA smaraNArthe hA. zAMtilAla jAdavajI 6 dozI ThAkarazI gulAmacaMdanA smaraNArthe temanAM dharmapatni samaratamhena taraphathI hA. jayaMtIlAla ThAkarazI lAlapura 1 zeThe nemacaMda savajI meAdI hA, bhAI maganalAla 2zeThe mulacaMda popaTalAla hA. maNIlAlabhAI tathA jezIMgalAlabhAI lAkherI 1 mAstara jeThAlAla meAnajIbhAI hA. mhetA amRtalAla jeThAlAla (sIvIla eMjInIyara sAhema) lAkaDIyA 1 zrI lAkaDIyA sthA. jaina saMgha hA. zAhe ratanazI karamaNa 251 250 251 251 251 para 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 lImaDI (saurASTra) 25 1 zAha cakubhAI gulAbacaMda 251 lIMmaDI (paMcamahAla) 251 1 zAha kuvarajI gulAbacaMda 2 chAjeDa ghAsIrAma gulAbacaMda 2516 3 zeTha vIracaMda pannAlAlajI karNAvaTa 251 lenAvalA 251 1 zeTha dhanarAjajI mulacaMdajI muthA ludhiyAnA 1 babu rAjendrakumAra jena dilahIvALA vaDhavANa zahera 1 zeTha dilIpakumAra savAIlAla Co. zAha savAIlAla trambakalAla 251 2 kAmadAra maganalAla gokaLadAsa hA. ratIlAla maganalAla 251 3 saMghavI muLacaMda becarabhAI ha. jIvaNalAla gaphaladAsa 251 4 zeTha kAMtIlAla nAgaradAsa 251 5 verA catrabhuja maganalAla 251. 6 saMghavI zIvalAla hImajIbhAI 251 17 zAha devazIbhAI devakaraNa 251 8 verA DosAbhAI lAlaca da sthA. jaina saMgha hA. verA nAnacaMda zIvalAla 251 9 verA dhanajIbhAI lAlacaMda sthA. jaina saMgha hA. verA pAnAcaMda godharadAsa 251 10 dezI vIracada suracada-hA dezI nAnacaMda ujamazI 251 11 sva verA maNalAla maganalAla tathA verA catrabhuja maNIlAla 251 12 zAha vADIlAla devajIbhAI 251 13 kAmadAra goradhanadAsa maganalAlanA dharma patni a.sau. kamaLAbena raMgunavALA 251
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ kya 25. 14 zeTha vRjalAla sukhalAla vaDedarA 1 kAmadAra kezavalAla hiMmatarAma prophesara 2 vakIla maNalAla kezavalAla zAha 3 sva. pitAzrI phakIracaMda puMjAbhAInA smaraNArthe hA. zAha ramaNalAla phakIracaMda 251 251 251 vaDIyA zeTha bhavAnabhAI kALAbhAI paMcamIyA 251. valasADa 1 zAha khImacaMda muLajIbhAI 251 vaNI 1 mahetA nAnAlAla chaganalAlanAM dharmapatni sva. caMcaLabena tathA purIbenanA smaraNArthe hA. manaharalAla nAnAlAla mahetA 251 vaTAmaNa 1. zrI sthA. jaina saMgha ha. paTela DAhyAbhAI halubhAI 251 vaDagAMva 251 251 1 zeTha mANekacaMdajI rAjamalajI bAphaNA vAMkAnera 1 khaMDherIyA kAMtIlAla traMbakalAla 2 daphatarI cunilAla pipaTabhAI merabIvALA hA. prANalAla cunIlAla daphatarI vIMchIyA 1 zrI sthA. jaina saMgha. hA. ajamerA rAyacaMda vrajapALa 251 251
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ viramagAma . - 251 1 mAstara vIThalabhAI modI 251 2 zAha nAgaradAsa mANekacaMda 251 3 zAha maNIlAla jIvaNalAla zAhapuravALA 4 zAha amulakha nAgaradAsanAM dharmapatni a. sau. bena lIlAvatInA varSItapa nimite hA. zAha kAtilAla nAgaradAsa 300 5 sva. zeTha ujamazI nAnacaMdanA smaraNArthe hA. zAha cunIlAla nAnacaMda 251 6 va zeTha maNalAla lakSmIcaMda bArAghoDAvALAnA smaraNArthe 251 * temanA putro taraphathI hA khImaca dabhAI 7 va zeTha harilAla prabhudAsanA smaraNArthe hA anubhAI 25 8 saMghavI jecaMdabhAI nAraNadAsa 251 9 3 zAha velazIbhAI sAkaracada kannAgaDhavALAnA smaraNArthe hA bhAI cImanalAlabhAI 251 10 pArekha maNIlAla TekarazI lAtIvALA (moTI benanA maraNArthe) 251 11 zAha nAraNadAsa nAnajIbhAInA putra vADIlAlabhAInA dharmapatni ne a. sau nAragIbenanA varSItapa nimite hA zAtilAla nAraNadAsa 251 tera sva chabIladAsa gokaLadAsanA smaraNArthe temanA dharmapatni kamaLAbena taraphathI hA majulAkumArI 251 13 zrI rasthA jaina zrAvakA sagha hA rAbena vADIlAla 251 14 sva tribhovanadAsa devacaMda tathA sva ca caLabenanA maraNArthe hA De himatalAla sukhalAla 251 15 zAha muLacaMda kAnajIbhAI hA zAha nAgaradAsa oghaDabhAI 25 16 zeTha mohanalAla pitAmbaradAsa hA bhAI kezavalAla tathA manasukhalAla 251 17 zrImatI hIrAbena nathubhAInA varSa tapa nimite hA nathubhAI nAnacada zAha 301 18 zeTha maNIlAla zIvalAla 251 19 va maNIyAra parasotamadAsa sudarajInA smaraNArthe hA. sAkaracada parasotamadAsa zAha 25. verAvaLa 1 zAha kezavalAla jecaMdabhAI - - - - - 251
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 - f 251 251 2 zAha khImacaMda zobhAgyacaMda ' . * '-3 sva. zeTha madanajI jecaMdabhAInA smaraNArthe temanAM dharmapatni lADakuMvarabAI taraphathI hA. dhIrajalAla madanajI 4 zrI sthA. jaina saMgha hA. zAha zubhecaMda karazanajI 5 zAha harakizanadAsa kulacaMda kAnapuravALA satArA 1 sva. kaThArI madanalAlajI kuMdanamalanA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatni rAjakuMvarabAI 251 sarA 1 zrI sara sthA. jaina saMgha hA. dezI pAnAcaMda semacaMda 251 '251 , sANaMda 1 zAha hIrAcaMda chaganalAla ha zAha cImanalAla hIrAcaMda 301 2 a. sau. caMpAbena hA. dezI jIvarAja lAlacaMda 251 * 3 paTela mahAsukhalAla DezAbhAI 251 4 zAha sAkaracaMda kAnajIbhAI 5 purIbena cImanalAla kalyANajI sa ghavI lIMmaDIvALAnA smaraNArthe - " hA. vADIlAla mohanalAla keThArI 251 6 pArekha nemacaMda metIcaMda muLIvALAnA smaraNArthe hA. pArekha bhIkhAlAla nemaca da 251 | 7 saMghavI nAraNadAsa dharamazInA smaraNArthe hA. jayaMtIlAla nAraNadAsa 251 8 zAha kasturacaMda harajIvanadAsa sANaMdavALA hA. De. mANekalAla kasturacaMda zAha - 9 zeTha mehanalAla mANekacaMda gAMdhI cuDAvALA taraphathI temanAM dharmapatni maMchAbena lalubhAInA smaraNArthe 301. 271 sAlabanI . - - - - = , - 1 dozI cunIlAla phUlacaMda - 250
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 38 sAdaDI . * * - 1 zeTha devarAjajI jItamalajI punamIyA ? . sAsavarDa 1 caMdanamalajI muLAnA dharmapatni a.sau. raMgubAI muMthA taraphathI hA. amaracaMdajI suthA 251 surata 251 1 zrI sthA. jaina saMgha hA zAha ratilAla lallubhAI 2 zrIyuta kalyANacaMda mANekacaMda haDAlAvALA 251 3 zrI harIpurA chakeTI sthA. jaina saMgha hA. bAbulAla choTAlAla zAha 251 256 surendranagara 1 zeTha cApazabhAI sukhalAla 251 2 bhAvasAra cunIlAla premacaMda 3 sva kezavalAla muLajIbhAInAM dharmapatni amaratabAInA smaraNArthe hA. bhAilAla kezavalAla zAha 251 4 zAha nyAlacaMda harakhacaMda 251 5 zAha vADIlAla harakhacaMda 251 suvaI 1 sAvaLA zAmajI hIrajI taraphathI sadAnadI jena munizrI choTAlAlajI mahArAjanA udezathI suvaI sthA. jaina saMgha jJAnabhaMDArane bheTa 251 saMjelI 1 zAha luNAjI gulAbaca dabhAI 251 2 zrI sthA. jaina saMgha hA zAha premacaMda dalIcaMda 251 hArIja 1 zAha amulakha muLajIbhAI hA prakAzacaMdra amulakhabhAI 301 2 sva. bena cadrakAtAnA maraNArthe hA. zAha amulakha muLajIbhAI 301 hATInA mALIyA 1 zeTha gopAlajI mIThAbhAI 2 zrImatI AnaMdagaurI bhagavAnadAsanA smaraNArthe hA temanA nAnAbena a. sau. maMjulAbena bhagavAnadAsa gAMdhI 25 250
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ tA. 15-5-60 sudhInA membarenI saMkhyA 11 Adya surIzrI 20 surabIzrI 63 sahAyaka membare 549 lAipha membara 64 bIjA kalAsanA junA membare 707 sAkaracaMda bhAIcaMda zeTha maMtrI, rAjakoTa tA16-5-60 tA. 16-5-6ththI tA. 31-5-60 sudhImAM nIce mujaba navA membare noMdhAyA che. rUA. 500 ke ThArI pipaTalAla catrabhujabhAI surendranagara rU351 sarasvatI pustaka bhaMDAra. amadAvAda rUA. 351 zeTha bhurAlAla kALIdAsa. amadAvAda rU. 351 zeTha mIyAcaMdajI juhAramalajI kaTArIyA. rAvaTI rU. 301 zrI sthA. jaina saMgha. surendranagara rUA. 251 De. dhanajIbhAI purUSotamadAsa. amadAvAda rU. 251 zAha kAMtIlAla hIrAcaMda. sANaMda rUA. 251 zeTha gerIlAlajI suganalAlajI udepuravALA amadAvAda membara phI.. ochAmAM ochA rUA. 5000 ApI Adya murabbIpada Apa dipAvI zake che, ochAmAM ochA rU. 3000 ApI eka zAstra ApanA nAmathI chapAvI zako cho. ochAmAM ochA rUA. 1000 ApI murabbIpada meLavI zake che. ochAmAM ochA rUA. 500] ApI sahAyaka membara banI zake che. ane ochAmAM ochA rU. 351 ApI lAIpha membara tarIke dareka bhAI-bena dAkhala thaI zake che. uparanA dareka membarane 32 sUtre tathA tenA tamAma bhAgo maLI lagabhaga 70 graMze jenI kiMmata lagabhaga 800 upara thAya che te bheTa tarIke maLI zake che. ane dareka zAstramAM temanuM nAma prasiddha karavAmAM Ave che.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ {\\\\\ 8= tA. 16-60 sudhImAM prasiddha thayelAM sUtro zAstronA na. kiMmata 1 2 3 4 5 thI 9 3. na ~ 2 x 2 ~ 3 12 13 14 15 16 17 18 he zahe2e zAstranuM nAma upAsakadazAMga (khrIjI AvRtti) khalAsa dazavaikAlika 1 leA bhAga dazavaikAlika AcAraMga AcArAMga AcArAMga Avazyaka nirayAvalikA nadI sUtra kalpa sUtra kalpa sUtra antakRta vipAka anutarApapAtika dazAzruta aupapAtika utarAdhyapana sUtra 2 jo bhAga (chapAya che 1 leA bhAga 2 jo 3 jo "" "" 29 1 leA bhAga 2 jo bhAga 1 leA bhAga 2 jo bhAga 3 jA bhAga (chapAya che) 4 thA (",) bhagavatI sUtra 1 leA bhAga (chapAya che) 8-8-0 10-0-0 7-8-0 12-0-0 - 10-0-0 10-0-0 7-8-0 11-0-0 12-0-0 25-0-0 20-0-0 8-8-0 15-0-0 7-8-0 11-0-0 12-0-0 15-0-0 15-0-0
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI akhila bhArata vetAmbara sthAnakvAsI jaina zAstroddhAra samiti, rAjakeTa. paMcavarSiya rojanA ane teno hetu bhaviSyanA tamArA vArasadArane khAtara phata pAMca varSa mATe sahAyaka bane sthAnakavAsI samAja mATe dharmanAM be avalaMbana che. paheluM zramaNavarga ane bIjuM Agama batrIzI. jyAM jyAM zramaNavarganI gerahAjarI hoya tyAM tyAM dharma TakAvavAnuM atyAre paNa ekaja sAdhana che ane te jaina siddhAMta. paradezamAM vastAM temaja gAmaDAmAM rahetAM bhAIone temaja bahenane vIravANune lAbha kayAre maLI zake ke jyAre teo je bhASA jANatA hoya te bhASAmAM sUtre lakhAyela hoya. bhagavAna mahAvIre pharamAvela vANInI guMthaNa gaNadharoe karI. te prAkRta bhASAmAM racelAM zAstro atyAranI prajA vAMcI na zake eTale lAbha te kayAMthI laI zake? A badhI muzkelIonA nivAraNa mATe pU. AcAryazrI dhAsIlAlajI mahArAja mULa zAstronuM prAkRta, saMskRta, hindI ane gujarAtI bhASAMtara karI ekaja peIja upara ekaja pustakamAM sAthe cAre bhASAmAM vIra prabhunA vacanane khajAne harakeI vyakita sahelAIthI vAMcIne tene amUlya lAbha uThAvI zake tevI rIte taiyAra karI rahyA che. A samiti dvArA pUjyazrInAM banAvelAM lagabhaga aDhAra zAstro prasiddha thaI cUkyAM che. hAlamAM bhagavatI sUtra chapAya che jenA lagabhaga 12 bhAga thaze. ane eka ja zAstrane kharca lagabhaga savA lAkha rUA. thaze. batrIza sUtre ane tenA bhAge maLIne lagabhaga 70 sI-tera buke prasiddha thavAnI dhAraNA che. rUA. 25bharanAra lAIpha membarane A Akhe seTa jenI kiMmata lagabhaga rU. 70 0 thI rU. 800 thAya che te bheTa tarIke ApavAmAM Ave che. paraMtu AvI rIte rojabaroja te paDatA rahe te kayAM sudhI calAvI zakAya? atyAra sudhI
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ membaranI saMkhyA 715nI thayela che. hAlamAM membare thavA mATe vagara prayatna nAma AvatAM jAya che julAI 1960mAM maLanAra kAryavAhaka kamiTI vakhate rUA. 501 membara phI karavA mATe vATAghATe cAle che. hAlamAM kAma calAu rU 25 ne badale membara phI rU 35) rAkhavAmAM AvI che. gaI janarala sabhAe TharAva karIne paMcavarSIya ejanA ghaDI kADhI che ane tene hetu atyAre zAstro bheTa tarIke ApavAmAM je khoTa khamavI paDe che te purI karavAno che. rU. 25 thI vadhu game teTalI rakama pAMca varSa sudhI samitine keIpaNa vyakita (membara ho yA na ho te) bheTa Ape tema samitie apIla karI che. samitinA pramukha zeTha zAtilAlabhAIe rUA. 1000] eka hajAra pAMca varSa sudhI ApavAnuM jAhera karyuM che atyAra sudhImAM rUA 4078) nI rakama samitine pahelA varSanI bheTa tarIke maLI paNa gaI che. AvI rIte madada ApanArane zAstro bheTa maLavAnAM nathI te vAta samajI zakAya tema che. lagna prasaMge, pUtra janma prasage, dikSA prasaMge varSitapa prasaMge temaja bIjA zubha prasaMgoe thatA kharcAmAM cheDe kApa mukIne paNa A cejanA apanAvI levA sArA samAjane ame vinaMti karIe chIe. athAga parizrama veThIne samAjanA kalyANa mATe je saMta AvuM aNameluM kArya karI rahyA che ane jene vyavasthita rIte prasiddha karIne ghera ghera Agama pahocADavA je samiti kArya karI rahI che. tenA hAtha majabuta karavA samAjanA sAdhu, sAdhvI zrAvaka-zrAvikA e darekanI pavitra pharaja che -eja vinati. tA. 1-6-60 rAjakeTa, sevaka, mAnad maMtrIo,
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 07 amadAvAda paMcavarSIya janAnI saMvata 2016 nI pahelAM varSanI bheTa. (tA. 31-5-20 sudhImAM dAtAo taraphathI maLelI rakamo) zrI zeTha zAMtilAla maMgaLadAsa amadAvAda 1000 , , bAbulAla nAraNadAsa dhorAjI 251 , , bhAvasAra bhegIlAla chaganalAla amadAvAda 251 IzvaralAla purUSetamadAsa amadAvAda 251 * * harilAla anepacaMda khaMbhAta 250 , raMgajIbhAI mohanalAla amadAvAda 250 che , mulacaMdajI javAharalAlajI baraDIyA amadAvAda 101 , gulAbacaMda lIlAdhara bATavIyA. khAkhIjALIyA 101 * i mahetA popaTalAla mAvajIbhAI jAmajodhapura 101 , ,, zAha premacaMda sAkaracaMda amadAvAda 100 >> cha hAthIbhAI catrabhuja jAmanagaravALA 75 che , mahetA bhAnulAla rUganAtha dhrAphA 75 , , zAha harajInadAsa kezavajI muMbaI 75 , , jhuMjhAbhAI velazIbhAI surendranagara 75 , zAha hIrAcaMda chaganalAla hA. cImanalAla hIrAcaMda sANaMda 51 , ,, meMtIlAlajI hIrAcaMdajI nArAyaNagAma 51 ka, vakIla maNalAla kezavalAla vaDedarA ka, zeTha trIbhovanadAsa magaLadAsa khaMbhAta , , bATavIyA amIcaMda gIradharalAla beMgalora , , sumanalAla kALIdAsabhAI kAnapura 51 >> >> harakIzanadAsa phUlacaMdabhAI kAnapura 51 , ,, bAgamalajI rUganAthamalajI bhaNasArI hA. zeThananamalajI amadAvAda 51 >> , gIradharalAla maNIlAla taraphathI | (sva. a. sau. chabalabAInA smaraNArthe) khArAgheDA 51 che che eka saMgrahastha hA. zAha rIbabhadAsa jayaMtilAla amadAvAda , bagaDIyA jagajIvanadAsa ratanazI dAmanagara 51 >> vakIla vADIlAla nemacaMda zAha vIramagAma sthA. jaina saMgha hA. mahetA caMdulAla khetazIbhAI vaNI 51 ka, zeTha dezI jIvarAja lAlacaMda sANaMda 51 51 51
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ , , narasiMhadAsa vakhatacaMda saMghavI ' ' . ' dhrAMgadhrA' para >> De kasturacaMdabAlAbhAI zAha hA. rajanIkAMta kasturacaMda zAha amadAvAda 51 zeTha kasturacaMda harajIvanadAsa hA. De. mANekalAla kasturI da sANaMda 51. bImacaMda maNIlAla khArAghoDA' 31 kezavalAla otamacaMda zAha khArAghoDA 31 , ,, bhAIlAla ujamazI zAha amadAvAda 31 ratIlAla popaTalAla mahetAnA pU. mAtuzrI bena caMcaLabenanA taraphathI bheTa vaNI 31 amRtalAla oghaDabhAI khArAghoDA 31 mahetA raNajItalAla metIlAla (udepuravALA) amadAvAda 25 , , kezavalAlabhAI viramagAma 25 praviNAbena lakSamaNabhAI amadAvAda. 25 pArekha bhIkhAlAla nemacaMda sANaMda 25 samiti sarva dAtAone AbhAra mAne che. rAjakoTa tA. 1-6-190 sAkaracaMda bhAIcaMda zeTha maMtrI
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana bhAga cauthA (adhya. 25 se 36 taka)kA viSayAnukramaNikA anukramAGka viSaya pRSThAMka 1 paccIsaveM adhyayanakA prArambha 2 jayaghoSa aura vijayaghoSa ke caritrakA varNana 2-47 3 chAIsaveM adhyayanakA prArambha aura daza prakArakI sAmAcArIkA varNana 48-56 4 ogha sAmAcArIkA varNana 56-58 5 vinayazIla sAdhuke autsargika dinakRtyakA varNana 59-60 6 paurupikAlakA parijJAna 7 pAdona (pona) pauruSI jAnanekA upAya 64 8 munike rAtrikRtyakA varNana 65-68 9 vizeSarUpase munike divasakRtyakA kathana 69-71 10 pratilekhanA vidhikA varNana 72-75 11 pratilekhanAmeM doSoMke tyAgaviSayameM sUtrakArakA kathana 76-80 12 bhaMgapradarzanapUrvaka sadoSa aura nirdoSa pratilekhanAkA vizeSa rUpase varNana 81-83 13 nirdoSa pratilekhanAko karatAhuA munike chaH kAyakA virAdhaka honekA kathana 84-85 14 nirdoSa pratilekhanA karatAhuA munike ArAdhaka honekA kathana 86 15 AhArake cha kAraNoMkA nirUpaNa 87-90 16 AhArake tyAgakA cha: kAraNoMkA varNana 91-92 17 bhikSAvidhikA varNana 93-95 18 pariSThApana vidhikA varNana 96-99 kAyotsargameM aticArakA cintana 99-100 20 kAyotsargameM sthita munikI rAtricaryAkI vidhikA kathana101-104 21 kAyotsargameM jJAnAdi aticArakA cintana 105-106 22 kAyotsargameM tapakA cintana aura siddhoMkI stuti 107-108 23 sAmAcArIkA kathana aura upasaMhAra adhyayana samApti 109-110 24 satAIsaveM adhyayanakA prArambha 19
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 zaThatAke svarUpakA varNana 112-128 26 kuziSyoMko chor3akara gargAcArya munikA AtmakalyANameM / prayatnazIla honA 129-130 27 aThAIsaveM adhyayanakA prArambha aura mokSamArgake svarUpa aura unake phalakA kathana 131-136 28 jJAna vipayakA varNana 137-138 29 dravyAdike lakSaNakA varNana 138-144 30 dravyabhedakA varNana 145-146 31 dharmAdike bheda aura unake lakSaNakA varNana 147-148 32 kAla aura jIvake lakSaNakA varNana 149-150 33 pudgala aura paryAyake lakSaNa 251-252 34 nava tatvakA kathana aura unake kathanakA kAraNa 153-156 35 samyaktvavAna jIvake bhedakA kathana 157-158 36 nisargarucikA varNana 159-160 37 upadezaruci aura AjJArucikA varNana 162-163 38 sUtraruci, vIjaruci, abhigamaruci aura vistAraruci kA varNana 164-166 kriyAruci aura saMkSeparucikA kathana 167-168 40 dharmarucikA kathana aura samyaktvavAnake lakSaNa 169-170 41 samyaktvakA mAhAtmya 171-172 42 samyaktvake ATha prakArake AcArakA varNana 173-176 43 cAritrarUpa mokSamArgake bhedakA varNana 177-180 44 yathAkhyAta cAritra kisako hotA hai ? 181-182 45 jJAnAdi ke phalakA varNana 183-184 46 mokSagatikA kathana 185-186 47 untIsaveM adhyayanakA prArambha 48 untIsavAM adhyayanakI avataraNikA 188-191 49 saMvegAdi tihattara padArthake nAmanirdeza 192-196 50 saMvegake svarUpakA varNana 197-200 51 nirvedake svarUpakA varNana 201-203 tabua 187
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ G 52 dharmazraddhAkA varNana 53 gurvAdizuzrUSAkA varNana 54 AlocanAke svarUpakA varNana 55 svadoSa niMdAke phalakA varNana 56 ke svarUpakA varNana 57 sAmAyika aura caturviMzatistatra stutikA varNana 58 vandanA phalakA varNana 59 pratikramaNake phalakA varNana 60 kAyotsarga ke phalakA varNana 61 pratyAkhyAna ke phalakA varNana 62 stuti ke phalakA varNana 63 kAlamatilekhanAke phalakA varNana 64 prAyazcittakaraNa ke phalakA varNana 65 kSamAyAcanA aura svAdhyAyake phalakA varNana 66 vAcanAke phalakA varNana 67 pratipracchanA ke phalakA varNana 68 parivartana ke phalakA varNana 69 anuprekSA ke phalakA varNana 70 dharmakathAke phalakA varNana 204-207 208-211 212-215 216-218 72 saMyamapAlana aura tapake phalakA varNana 73 vyavadAnake phalakA varNana 74 sukhazAta ke phalakA varNana 75 apratibaddhatA ke phalakA varNana 76 vivaktazayanAsanatA ke phalakA varNana 77 vinivartanA ke phalakA varNana 78 saMbhogapratyAkhyAnake phalakA varNana 79 upadhipratyAkhyAnake phalakA varNana AhAramatyAkhyAna ke phalakA varNana 81 kapAya pratyAkhyAnake phalakA varNana 80 219-220 221-224 225-226 227-228 229-230 231-233 234-236 237-256 257-258 259-262 263-264 265-266 267 268-273 274-275 71 zrutakI ArAdhanA aura ekAgramanakA saMnivezanakA varNana 276-278 279-280 281-282 283-284 285-286 287-289 290 291-295 296-297 298-299 300-301
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302. 82 yogapratyAkhyAnake phalakA varNana 83 zarIrake pratyAkhyAnakA varNana 303-304 84 sahAyapratyAkhyAnake phalakA varNana 305-306 85 bhaktapratyAkhyAnake phalakA varNana 307-308 sadbhAva pratyAkhyAnake phalakA varNana 309-310 pratirUpatA aura vaiyAhatyake phalakA varNana 311-314 88 sarvaguNasaMpannatAke phalakA varNana 89 vItarAgatA aura zAntike phalakA varNana 316-318 90 muktikA aura ArjavatAke aura mArdavake phalakA varNana 319-322 91 bhAvasatyake phalakA varNana 323-324 92 karaNasatyake phalakA varNana 325-326 93 yogasatyake phalakA varNana 327 94 manoguptike phalakA varNana 328-329 95 vacanagupti aura kAyaguptike phalakA varNana 330-332 96 manaH samAdhAraNake phalakA varNana 333-334 97 vAka samAdhAraNatAke phalakA varNana 335-336 98 kAyasamAdhAraNake phalakA varNana / 337-338 99 jJAnasaMpannatAke phalakA varNana 330-340 100 darzanasaMpannatAke phalakA varNana 341-343 101 cAritra saMpannatAke phalakA varNana . 344-345 102 zrotrendriya nigrahake phalakA varNana 346 103 cakSurindriya nigrahake phalakA varNana 347 104 ghrANendriya nigrahakA varNana 348 104 jiddhendriya nigrahake phalakA varNana 349106 sparzendriya nigraha ke phalakA varNana 350 107 mAnavijayake phalakA varNana 351-352 108 mAyAvijaya aura lobhavijayake phalakA varNana 109 prema-dvepa-mithyAdarzana vijayake phalakA varNana 354-359 110 zailezIbhAvake phalakA varNana 360-363 111 sakalakarmakSayake phalakA varNana 363-365 ... 112 adhyayanakA upasaMhAra aura adhyayana samApti 366-367 353
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 tIsaveM adhyayanakA prArambha 368 371-372 373-381 . 114 tapake svarUpa aura unake phala pAnevAloM kI gatikA varNana 369 - 370 115 karma khapAne ke prakArakA dRSTAntapUrvaka varNana 116 tapake bhedaprabhedoM kA varNana 117 maraNakAlameM honevAle anazanakA varNana 118 UnodarIke kalakA varNana 119 kSetraa maukA varNana 120 kAlakaNodarIke phalakA varNana 121 bhAvaUNodarIkA varNana 122 paryAyaUNodarIkA varNana 123 bhikSAcaryAkA varNana 124 rasaparityAgakA varNana 125 kAyaklezakA kathana 126 saMlInatAkA varNana 127 AbhyaMtara tapakA varNana 128 dazavidha prAyazcitta kA varNana 129 vinaya kA varNana 130 vaiyAvRtya kA varNana 131 svAdhyAya kA varNana 382-389 690-392 139 adattAdAna zIla ke doSa varNana 140 rUpameM dveSa karanA bhI anartha mUlatva hone kA kathana 141 rUpameM rAgadveSa na karane para guNa kA kathana 142 zrotendriyakA nirUpaNa 143 ghrANendriya kA nirUpaNa 392-397 398-399 400 - 401 402-403 404-406 407 408 409-410 -411 412-415 416 417 418 419-420 132 dhyAnatapa aura vyutsargatapa kA varNana 133 adhyayana kA upasaMhAra aura do prakAra ke tapake phalakA varNana 421-422 134 ikatIsaveM adhyayana kA prArambha aura caraNavidhi kA varNana 423 - 444 135 arted adhyayana kA prArambha aura pramAdasthAkA varNana 445-476 136 pramAdasthAna varNanameM cakSurindriya kA varNana 137 rAga ke anartha mUlatva kA nirUpaNa 476-482 483-488 138 rUpa meM tRpti rahito ke doSoM kA varNana 489 490-494 495-496 497-498 498-510 510-520
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 jihavendriya kA nirUpaNa 521-530 145 sparzanendriya kA nirUpaNa 530-539 146 mana kA nirUpaNa 540-551 147 kAmabhoga ke svarUpakA nirUpaNa 552-554 148 vikRti ke svarUkA nirUpaNa 555-556 149 rAgake apanayana-dUra karane ke prakArakA nirUpaNa 557-559 150 vikAroMse doSAntaroMkI utpattI hone ke saMbhavakA kathana960-662 151 rAgadveSase hI anarthotpatti honekA nirUpaNa 563-565 152 tRSNAkSayakA varNana 566-569 153 mokSagatikA nirUpaNa 570-572 154 adhyayanakA upasaMhAra 572-573 155 tetIsaveM adhyayanakA prArambha 574 156 karma prakRtikA varNana 575-580 157 jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNake svarUpakA nirUpaNa 581-582 158 vedanIya aura mohanIyake svarUpakA nirUpaNa 583-584 159 darzanamohanIyake tIna bhedakA nirUpaNa 585-586 160 AyuSkarma aura nAmakarmake svarUpakA varNana 587-588 161 gotrakarmake svarUpakA varNana 162 karmoM ke pradezAgra (paramANu)kA nirUpaNa 591-598 163 mohanIya karmake sthitikA nirUpaNa 164 nAmagotrake sthitikA nirUpaNa 165 adhyayanakA upasaMhAra / 166 cautIsaveM adhyayanakA prAraMbha aura lezyAoMkA nirUpaNa 602-604 167 lezyAoMke varNadvArakA nirUpaNa 605-609 168 lezyAoMke rasadvArakA nirUpaNa 609-614 169 lezyAoMke gaMdhadvArakA nirUpaNa 614-616 170 lezyAoke sparzadvArakA nirUpaNa 617-619 171 lakSaNadvArakA nirUpaNa 619-630 172 sthAnadvArakA nirUpaNa 630-632 173 sthitidvArakA nirUpaNa 632-654 174 gatidvArakA nirUpaNa 655-656
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 175 AyurdvArakA nirUpaNa 176 adhyayana kA upasaMhAra aura samApti 177 paiMtIsaveM adhyayanakA prArambha 178 bhikSuke guNakA varNana 179 bhikSu kI vasatikA nirUpaNa 180 bhaktapAnAdi Arambha ke nivAraNakA upadeza 181 agni samArambha ke niSedhakA nirUpaNa 182 bhikSuko krayavikraya ke niSedha kA nirUpaNa 183 sAmudAnika bhikSAkA nirUpaNa 184 bhaktapAnAdimeM rasalolupa na honekA nirUpaNa 185 zukladhyAnapUrvaka saMyamArAdhanakA nirUpaNam 186 mRtyusamaya ke kartavyakA nirUpaNa 187 jIva aura ajIva ke svarUpa kA nirUpaNa 188 jIvake do prakArakA nirUpaNa 189 arUpI ajIvoM ke daza bhedakA nirUpaNa 190 dharmAdikA nirUpaNa 199 kAla se dharmAdikA nirUpaNa 192 dravyakI apekSA se rUpidravyakA nirUpaNa 193 kSetrakI apekSA se skaMdha evaM paramANukA nirUpaNa 194 kAla ke vibhAga aura kAladvArako Azrita karake arrai ki sthitikA nirUpaNa 195 bhAvadvArako Azrita karake skaMdhaparamANukA nirUpaNa 196 varNa gaMdha Adi pratyeka ke uttara bhedakA nirUpaNa 197 gaMdha se paramANu kA nirUpaNa 198 sparzako Azrita karake aura paramANukA nirUpaNa 199 saMsthAna ko lekara skaMdha paramANukA nirUpaNa 200 nilAdi varNoM ke bhaGgakA nirUpaNa 201 gaMdhaguNa ke saMga kA nirUpaNa 202 rasake saMgakA nirUpaNa 203 sparza bhaMgakA nirUpaNa 204 saMsthAna bhaMgakA nirUpaNa 205 jIvAjIvake svarUpakA nirUpaNa 206 strI mokSasamarthanam 657-660 660-661 662 663-666 667-670 600-671 672-674 675 676-678 679-680 681-682 683-684 685-688 689 690-692 693-694 695-696 697-702 703-705 706-708 709 710 711-712 713-714 715-716 717-720 721-722 723-726 727-734 735-738 739-740 741-793
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207 siddhoM ke svarUpakA nirUpaNa 794-798 208 alokameM gati ke avarodhakA nirUpaNa . 799-802 209 pRthivI ke saMsthAnAdikakA nirUpaNa 802-808 210 siddhoM ke ekAdi pradezoM meM calanasvabhAvakA nirUpaNa 809-821 211 saMsArI ke svarUpakA nirUpaNa 822-826 212 zlakSNa pRthivI ke sAta bhedakA nirUpaNa 827-828 213 khara pRthivI jIvoM ke chattIsa bhedoMkA nirUpaNa 828-831 214 pRthivIkAya jIvoMkA nirUpaNa 832-837 215 apakAya jIvokA nirUpaNa 838-841 216 vanaspatikAya jIyoM kA nirUpaNa 842-850 217 usakAya jIvakA nirUpaNa 851-853 218 agnikAya jIvokA nirUpaNa 854-858 219 vAyukAya jIvokA nirUpaNa 859-862 220 udAra tIsare prakAra ke asa jIvakA nirUpaNa 863-864 221 dvIndriya jIvokA nirUpaNa 869-872 222 trindriya jIvoMkA nirUpaNa 869-872 223 caturindriya jIvakA nirUpaNa 873-876 224 paJcendriya nairayika jIvakA nirUpaNa 877-886 225 jalacara jIvoMkA nirUpaNa 887-890 226 sthalacara jIvoMkA nirUpaNa 890-896 227 khecara jIvakA nirUpaNa 897-900 228 manuSyoM ke bhedakA nirUpaNa 901-908 229 devoMke bhedakA nirUpaNa 908-918 230 devoMke sthAnAdikA nirUpaNa 919 231 devoMkI AyuH sthitikA nirUpaNa 920-932 232 devoMkI kAyasthitikA nirUpaNa 933-934 233 prastuta prakaraNakA upasaMhAra 935-937 234 saMlekhanAke bhedakA nirUpaNa 938-943 235 sathArA me sthita munikI bhAvanAkA nirUpaNa 943-952 236 kaMdadi bhAvanokA nirUpaNa 953-963 237 zAstrakA upasaMhAra 964-965 238 zAstraprazasti 966-967
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6.. .. ... .. .. . uttarAdhyayana suutrm| caturthoM bhAgaH .. jIyAkhyaM / paJcaviMzatitamamadhyayanam // uktaM pravacanamAtRnAmakaM caturviMzatitamamadhyayanam / atha yajJIyAkhyaM pnycviNshtitmmdhyynmaarbhyte| asya ca pUrveNa sahAyamabhisambandhaH - pUrvasminnadhyayane pravacanamAtara uktaaH| tAzca brahmaguNasthitasyaiva tattvataH saMbhavanti iti, jayaghoSa vijayaghoSacaritavarNanadvArA brahmaguNA ihocyante / ityanena sambandhenAyAtamidamadhyayanam / asyAdhyayanasyeyamAdigAthAsUlam-mAhaNakulasaMsUo, Asi vippo mahAso / jAyAI jamannammi, jayaghositti nAmao // 1 // paccIsavAM adhyayana prArambha. pravacananAtaka nAmakA coIsavAM adhyayana samApta huaa| aba yaha paccIsavAM adhyayana prArambha hotA hai / isakA nAma yajJIya adhyayana hai, isakA sI sambandha pUrva adhyayanake sAtha hai aura vaha isa prakArase haipUrva adhyayanameM jinapravacana mAtAoMkA varNana kiyA jA cukA hai ve pravacana mAtAeM brahmaguNameM sthita munike hI hotI haiN| isa hetuse yahAM jayaghoSa, vijayaghoSake caritravarNana dvArA ve brahmaguNa kahe jAte haiN| isI sambandhake nimittase isa adhyayanakA prArambha kiyA gayA hai / usakI yaha prathama gAthA hai-mohaNa ' ityAdi / pacIsamA adhyayanane prAraMbha pravacana mAtRka nAmanuM vIsamuM adhyayana saMpUrNa thayuM, have A pacIsamAM adhyayanane prAraMbha thAya che. A adhyayananuM nAma yajJIya adhyayana che. Ane saMbaMdha vIsamA adhyayana sAthe A pramANe che. -vIsamA adhyayanamAM jIna pravacanamAtAonuM varNana karavAmAM Avela che, te pravacanamAtAe brahmaguNamAM sthita evA muniomAM ja hoya che. A hetuthI ahIM jayaghoSa, vijayazeSanA cAritravarNanathI e brahmaguNa kahevAmAM Avela che. e saMbaMdhanA nimittathI madhyayananA prArama 42vAmAM mAve che. renI mA prathama mAyA che."mAhaNa" tyAta u01
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre chAyA-brAhmaNakulasambhUtaH, AsId vipro mhaayshaaH| yAyAjI yamayajJe, jayaghopeti nAmakaH // 1 // TIkA-bhAhaNa' ityAdi brAhmaNakulasaMbhUtobrAhmaNavaMze samutpannaH yamayaje yama iva-kRtAnta iva prANyupaghAtakAritayA yamaH, sa cAsau yajJazceti, tasmin=tadviSaye cAyAjI-muhurmuhu yajJakartA - muhurmuhurdravyayajJakartA, ata eva - mahAyazAH = dravyayajJakartRsamudAye vistRtakIrtiH viprA dravyayajJAdi brAhmaNAcAre nirataH jayaghopeti nAmako brAhmaNa AsIt / 'mAhaNakulasaMbhUo' ityuktvA'pi 'vippo' iti punaH kathanaM tasya mAturapi brAhmaNakulodbhUtatvaM suucyti| mAturabrahmakulotpannatve sAMkaryeNa tasya vedAnadhikAritvAd vipratvameva na syAt / ___ anvayArtha (jayaghositti-jayaghoSa iti) jayaghopa nAmase prasiddha eka vyakti thA / yaha (bhAhaNakulasaMbhUo-brAhmaNakulasambhRtaH) brAhmaNa kulase utpanna huA thA / (jAyAI jamajannammi-yAyAjI yalayajJe) prANi vadhaka honese yamarUpa yajJako pratidina karanevAlA thA, isI liye (mahA. jaso-mahAyazAH) isa dravyarUpa yajJake karanevAloM meM yaha vizeSa prasiddha mAnA jAtA thA / tathA (vippo-vipraH) dravyayajJa AdirUpa brAhmaNa AcAra meM yaha nirata banA rahatA thaa| "mAhaNakulasambhUo" aisA kaha kara bhI jo sUtrakArane " vippo" aisA pATha punaH kahA hai usase yaha mUcita hotA hai ki isakI mAtA bhI brAhmaNakulakI hI thii| yadi mAtA brAhmaNa kulakI na hotI to usameM varNasaMkaratA honeke kAraNa vedAdhyayana kA adhikAra bhI nahIM hotA // 1 // anvayArtha-jayaghositti-jayaghoSa iti zyASanA nAmathI prasiddha 4 vyaThita tI mAhaNakulasaMbhUo - brAhmaNakulasaMbhUtaH se prAramA utpanna yayA tA jAyAI jamajannammi-yAyAjI yamayajJe prAImAnI 15 42nA2 DApAthI yabhaya nAbhanA yajJane pratidina 42vAvANA tA. mAra ||2Ythaa mahAjasAmahAyazAH se dravya35 yajJanA 42vAvAsamA anI bhUma prasiddhi hutI tathA vippo-vipraH dravya35 prAjhara AyamA nirata manI 22tA tA. "mAhaNakulasaMbhUo" bhAbha hIna para sUtrAre "vippo" sevA 54 zathA kahela che ethI e sUcita thAya che ke, enI mAtA paNa brAhmaNakuLanI ja hatI je tenI mAtA brAhmaNa kuLanI na hota te tenAmAM varNasaMkaratA havAnA 12 vedaadhyynn| adhi2 tene prApta thayo na hAta. // 3 //
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 25 jayaghoSa-vijayaghoSacaritram asya kathAlezo likhyate AstAM vArANasyAM nagaryA kAzyapagotrotpannau jayaghoSa-vijayaghoSanAmAnI sahajAtau sodarauM dvijau / athaikadA jayaghoSo gaGgAyAM snAtuM gtH| tatra sa eka sarpamapazyat , yaH sarpaH sakaruNaM raTata ekasya maNDUkasya bhakSaNe pravRtta AsIt / tasminneva samaye cillapakSI tatra samApatya lohadaMzatulyena svacaJcupuTena bhekaM bhakSayantaM taM nAgaM gRhItvA uDDIya bhUmau prakSiptavAn / bhUmipatanatruTitasandhiH sa sarpaH kiMcidapi calituM samartho nAbhUt / tadA sa pakSI sarpa bhoktuM prvRttH| pakSiNA isakI kathA isa prakAra hai vANArasI nagarImeM kAzyapagotrI brAhmaNaputra do bhAI rahate the| ina kA nAma jayaghoSa aura vijayaghoSa thA / ye donoM sahodara-sage bhAI the| sAtha 2 utpanna hue the / eka dina jayaghoSa gaMgAmeM nahAneke liye gyaa| vahAM usane eka sarpa dekhA / yaha sarpa, sakaruNa AvAja karate hue eka meDhakake bhakSaNa karane meM pravRtta ho rahA thaa| itanemeM vahAM eka cIla pakSI AyA aura usane apanI lohadaMzatulya caMcupuTase meMDhakako khAte hue usa nAgako jhapaTa kara pakar3a liyA aura zIghrahI ur3a gyaa| parantu vaha sarpa usake sukhase nIce gira pdd'aa| nIce girate hI sarpake zarIrakI samasta saMdhiyAM TUTa gii| isase vaha calane meM sarvathA asamartha ho gyaa| cIlane use calanemeM sarvathA asamartha dekhakara khAnA prAraMbha kara diyaa| enI kathA A pramANe che. - vANArasI nagarImAM kAzyapa gotrI brAhmaNaputra evA be bhAI rahetA hatA. jemanuM nAma jayaghoSa ane vijayaghoSa hatuM. e bane sahedara-sagAbhAI hatA. eka sAthe utpanna thayela hatA. eka divasa jayaghoSa gaMgAmAM nahAvA mATe gayelA. tyAM teNe eka sapane je. e sarSa karUNa avAja karI rahelA eka deDakAnuM bhakSaNa karI rahyo hato. eTalAmAM tyAM eka samaLI AvI pahoMcI ane teNe pitAnA lohadaza tulya cAMcathI deDakAne khAI rahelA e sapane jhapaTa karIne pakaDI lIdhe. ane ekadama AkAza mArgo uDavA mAMDyuM. addhara jatAM game te kAraNe e sarSa tenI pakaDamAMthI chaTakI gayelA ane nIce paDa. nIce paDatAM e sarpanA zarIranA sAMdhe sAMdhA chuTA paDI gayA AthI te cAlavAmAM sarvathA asamartha banI gayo. sApane pitAnA tAbAmAMthI chaTakIne nIce paDelo jANatAM ja samaLI paNa jhaDapathI nIce utarI AvI ane nizreSTa thaI paDelA e sapane khAvA mAMDI. sarpa potAnA moDhAmAMnA deDakAne gaLI gaye
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre bhakSyamANaH sa sarpaH taM bhekaM bhakSitavAn / tataH pakSiNA'pi sa so bhkssitH| iti vIkSya jayaghoSa evaM vyacintayat-eko'nyaM bhakSati, tamapyaparo bhavati, ityevaM valavAn durbalaM bhakSati na tu rakSati / aho ! asmin jagati jIvAnAmevaM durdazA dRzyate ! mahAzakti mRtyuH samagraM jagad grasati / tadasAre'smin saMsAre buddhimadbhirAstho na karttavyA / iha yadi kazcitsakalopadrava nivArako'sti, tarhi dharma evA'sti / ato'haM kalpadrumopamaM taM dharmameva samAzrayiSye / itthaM vicintya pAregaGgaM gataH sa vaddhasadorakamukhavastrikAn dhRtarajoharaNAdisAdhUpakaraNAn sAdhUna dadazaiM / tataH sa sapane bhI usa meDhakako nigala liyaa| cIla bhI usa sarpako khA gii| isa paristhitiko dekhakara jayaghoSane vicAra kiyA dekho yaha saMsArakI sthiti kaisI hai jo eka eka ko khAneke liye hI kaTibaddha banA huA hai| balavAn durbalako khAne meM hI AnaMda mAnatA hai rakSA karane meM nhiiN| vaha usako khAtA hai, usako koI dUsarA khA jAtA hai| aho ! isa saMsAra meM jIvoMkI aisI hI durdazA ho rahI hai| mahA zaktizAlI mRtyurUpa rAkSasa isa samasta jagatko apanA grAsa banAne meM lagA huA hai| ataH jaba saMsArakI aisI bhayAvaha bhayakara sthiti hai, to isa asArasaMsArameM buddhimAnoMko AsthA karanI hI nahIM cAhiye / hAM isa bhayAvaha sthitikA nivAraka eka dharma hI hai / kyoM ki usameM hI aisI koI apUrva zakti samAI huI hai jo sakala upadravoMko dUra kara detI hai / isaliye maiM usI kalpadrumopama dharmakA sahArA kyoM na luuN| isa prakAra vicAra kara vaha jyoM hI gaMgAke ane samaLI e sapane khAI gaI. A paristhitine joIne jayaghoSanA manamAM vicAra che ke, juo ! A saMsAranI kevA prakAranI sthiti che ke, eka ekane khAvA mATe ja kaTibaddha banI rahela che. balavAna durbaLAne khAI javAmAMja AnaMda mAne che. paraMtu tenI rakSA karavAmAM nahIM. e ekane khAya che te kaI bIju ene khAI jaze. ahA ! A saMsAramAM jIvenI AvI ja durdazA thaI rahI che. mahA zaktizALI mRtyurUpa rAkSasa A saghaLA jagatane pitAno keLIyo banAvavAnA kAmamAM ja lAgI rahela che. AthI saMsAranI AvI bhayAvaha sthiti che te AvA saMsAramAM buddhimAnee kadI paNa AsthA na karavI joIe. AvI bhayAvaha sthitinuM nivAraNa karanAra eka mAtra dharmaja che. kemake, enAmAM kaI evI apAra zakti samAelI che ke te sakaLa upadavene dUra karI zake che A kAraNe huM evA kalpadrumepama dharmane Azraya zA mATe na zodhI lauM? A prakArane vicAra karIne te jyAre gaMgAnA
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a. 25 jayaghoSa-vijayaghoSacaritram sAdhUnAM samIpe gatvA tAnabhivandha samupAsAMcakre / tatra sa taddezanayA jinadharmasavagatya teSAM sannidhau prvjitH| tataH sa munivratamanupAlayan apratibaddho bhUtvA suvi vihAramakarot // 1 // tataH kim ? ityAhamUlam-iMdiyaggAma niggAhI, maggagAmI mhaamunnii| gAmANugAmaM rIyaMte, patto vANArasiM puriM // 2 // chAyA--indriyagrAmanigrAhI, mArgagAmI mhaamuniH| grAmAnugrAmaM rIyamANaH, prApto vArANasI purIm // 2 // TIkA--'iMdiyaggAma' ityAdi-- indriyagrAmanigrAhI-indriyagrAmaM zrotrAdIndriyasamUhaM nigRhNAti-tattadindriyaviSayebhyo vyAvarttanena niyamayatIti tathA, zabdAdiviSayebhyaH zrotrAdIndriyapAra gayA ki usako baddha sadoraka sukhavatrikA vAle tathA munika upakaraNa rupa rajoharaNAdikoMko dhAraNa karanevAle suni dikhalAI diye| unako dekhakara vaha zIghrahI unake pAsa jA pahUMcA / vahAM pahuMcakara usane unako caMdana kiyA aura dharma sunanekI bhAvanAse unakI levAmeM baiTha gyaa| sAdhuoMne vahAM usako dharma dezanA sunAI / usale jina dharmakA parijJAna kara vaha unake pAsa dIkSita ho gyaa| yunivratoMkI samyaka ArAdhanA karate hue apratibaddha vihArI hokara vicarane lagA // 1 // phira kyA ? so kahate haiM-'idiyaggAma' ityAdi / / anvayArtha (iMdiyaggAmaniggAhi-indriyagrAmanigrAhI) zrotrAdika indriyoMko apane 2 viSayabhUta padArtho ko lolupatAse haTAnevAle arthAt kinAre pahoMce tyAre sadarakamukhavastrikAvALA ane muninA upakaraNarUpa rajoharaNa Adine dhAraNa karelA evA eka muni dekhAyA. munine jotAM ja jhaDapathI te muninI pAse jaI pahoMce. najIka jaIne temane vaMdana karIne dhama sAMbhaLavAnI bhAvanAthI temanI sevAmAM besI gayA. sAdhuoe tyAM tene dhama dezanA saMbhaLAvI. AthI jainadharmanuM parijJAna karI te emanI pAse dIkSita thaI gaye. munivratanI samyak ArAdhanA karatAM karatAM te apratibaddha vihArI thaIne vicAravA lAgyA. ! 1che ? ___pachI zu? te vAma mA cha-" iMdiyaggAma" tyA ! manvayAtha-iMdiyaggAmaniggAhi-indriyagrAmanigrAhI zrotrAhi chandriyAna pitapotAnA viSayabhUta padArthonI lolupatAthI harAvavAvALA arthAta-jItendriya
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre nivartakaH, ata eva mArgagAmI=muktipathayAyI sa mahAmunirjayaghopo grAmAnugrAma rIyamANo viharan vArANasI purI prAptaH // 2 // mUlam-vANAralIe bahiyo, ujANammi maNorame / phAsue sijasaMthAre, tattha vAsamuvAgee // 3 // chAyA--vArANasyA bahiH, udyAne mnorme| prAsuke zayyAsaMstAre, tatra vAsamupAgataH // 3 // TIkA--' vANArasie' ityAdi-- sa jayaghopamahAmuniH, vArANasyA nagaryA vahiH bahirbhAge, manorame udyAnetatra udyAnamadhye-prAsuke acitte niravadye epaNIye cetyarthaH, zayyAsaMstAraketatra-zayyA vasatiH, saMstArakaH-zilApaTTAdikaH, tayoH samAhAraH, zayyAsaMstArakaM, tatra vAsamupAgataH nivAsaM kRtavAn ityarthaH // 3 // jitendriya tathA (bhaggagAmI-mArgagAmI) muktipathake gAmI ve mahAmuni jayaghoSa (gAmANugAnaM rIyaMte-grAmAnugrAmaM rIyamANaH) grAmAnugnAma vica rate hue (vANArasiM puri patto-bANArasI purI prAptaH ) vANArasI nagarImeM Aye // 2 // 'bANArasIe' ityAdi--- anvayArtha--ve sunirAja (vANArasIe bahiyA-vArANasyA bahiH ) vANArasI nagarIke bAhara (maNorase ujjANammi-manorame udyAne ). manorama nAmake udyAna meM (phAstue sijjasaMthAre-prAsuke zayyAsaMstAre) jahAM para acitta-niravadya-eSaNIya zayyA-vasati sastAraka-zilApaTTa Adi haiM vahA~ (vAsamuvAgae-vAsamupAgataH) utare // 3 // tathAmaggagAmI-mArgagAmI bhuti pathanA bhI mevA mahAmuni syASa gAmANugAma-grAmAnugrAmaM prAbhAnuyAma viyara 42ai 42ta vANArasiM puri pattovArANasI purI prAptaH pArasI nagarImA mAvyA. // 2 // "vANArasIe" tyA!i sa-kyArtha-te bhuni|04 vANArasIe bahiyA-vArANAsyA bahiH pArasI narAzanI mAra maNorame ujjANammi-manorame udyAne bhanAbha nAmanA GdhAnamA 2 sthaNa phAsue sijjasaMthAre-prAsuke zayyAsaMstare mathitta-nizvadha-aSaNIya zayyA-vasati sastA24-zikSA-paTTa mAhithI yukta cha testhaNe vAsamuvAgaepAsamupAgataH jato. // 3 //
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayadarzinI TIkA. a0 25 jayaghoSa-vijayaghoSacaritram tadA ca tasyAM puri yadabhUttaducyate-- mUlam-ahaM teNeve kAleNaM, purIeM tattha mahiNe / vijayaghosetti nAmeNaM, jeNaM jayai veyavI // 4 // chAyA--atha tasminneva kAle, puryA tatra brAhmaNaH / vijayaghoSeti nAmA khala, yajJaM yajati vedavit // 4 // TIkA--'aha '-ityAdi-- atheti vktvyaantropnyaase| tasminneva kAle jayaghoSamuni samAgamanakAla eva tatra puryA-vArANasyAM nagayIM vedavit RgvedAdi caturvedajJo vijayaghoSeti nAmA brAhmaNaH khalu yajJaM yajati=karoti / 'Na' zabdo vAkyAlaGkAre // 4 // mUlam-aha se tattha aNagAre, mAsakravaNapAraNe / _ vijayaghosassa jannammi, bhikkhamaTThA urvahie // 5 // chAyA--atha sa tatrAnagAro, mAsakSapaNapAraNAyAm / vijayaghoSasya yajJe, bhikSArthamupasthitaH // 5 // TIkA-'aha 'ityAdiatha vArANasI nagare samAgamanAnantaraM sa prasiddho jayaghoSo'nagAro mAsa'aha teNeva' ityAdi anvayArtha-(aha-atha) jaba ve munirAja usa udyAnameM utare (teNeva kAleNaM-tasminneva kAle) usI samaya (tattha purIe-tatra puryAm ) usa vANArasI nagarImeM (veyavI-vedavit ) RgvedAdika cAroM vedoMkA jJAto (vijayaghosetti nAmeNaM-vijayaghoSeti nAmA) vijayaghoSa nAmaka (mAhaNebrAhmaNaH) brAhmaNa (jaNaM jayai-yajJaM yajati) yajJa kara rahA thA // 4 // 'aha se ' ityAdianvayArtha-(aha-atha ) eka dinakI vAta hai ki (se aNagAre-sa " aha teNeva " tyA ! manvayArtha-aha-atha nyAre te sunirAka se dhAnamA utA. teNeva kAleNaM-tasminneva kAle 4 samaye tattha purIe-tatra puryAm pArasI nagarImA veyavI-vedavit ve mAhiyAra honA jJAtA vijayaghosetti nAmeNaM-vijayaghoSaiti nAmA vinyASa nAmanA mAhaNo-bAhmaNaH prAhmaNa jannaM jayai-yajJaM yajati yajJa karI rahela hatA. 4 "aha se"-tyAha! sa-kyAtha-aha-atha me hivasanI vAta cha, se aNagAre-sa anagAraH
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre kSapaNapAraNAyAM tatra vArANasyAM vijayaghoSasya yajJe bhikSArtham , upasthitaH-gataH / 'bhikkhamaTThA' itytraarsstvaanskaaraagmH||5|| tatra yajJapATake tasmin sunau samAgate sa yAjako yatkRtavAMstaducyatemUlam-sasuvaiDiyaM tahiM saMtaM, jAyago pddisehe| na hai dAhA~su te bhikkhaM, bhikkhU ! jAyAhi annaMo // 6 // chAyA-samupasthitaM tatra santaM, yAjakaH pratiSedhati / na khalu dAsyAmaste bhikSaoN, bhikSo yAcasva anytH||6|| TIkA-'samuvaTiyaM'-ityAdi tatra-yajJapATake bhikSArtha samupasthitaM samAgataM santaM sattvaguNaviziSTaM taM jayaghoSamuni yAjako vijayaghoSaH pratiSedhati=nivArayati / he bhikSo ! vayaM te tubhyaM khalu= nizcayena bhikSaoN na dAsyAmaH / astatvam-anyataH anyatra bhikSAM yAcasva // 6 // anagAraH) ve jayaghoSa nAmake mahAmunirAja (mAsakkhamaNaparaNe-mAsa kSapaNapAraNAyAm ) mAsakSapaNake pAraNAke samaya (tattha-tatra) usa vANA rasI nagarI meM (vijayaghosassa janammi-vijayaghoSasya yajJe) vijayaghoSake yajJameM ) bhikkhamaTThA uvahie-bhikSArtha upasthitaH) bhikSAke nimitta Akara upasthita hue // 5 // ___ yajJapADemeM munike Ane para usa yajJa karanevAlene kyA kiyA so kahate haiM-'sasuvaTTiyaM' ityAdi____ anvayArtha (tahi-tatra) usa yajJazAlAmeM (samuvaDiyaM-samupasthitam ) bhikSAke liye upasthita hue (saMtaM-santam ) una sattvaguNaviziSTa jayaghoSa munirAjako (jAyago-yAjakaH) yAjaka vijayaghoSa brAhmaNane (paDi sehae-pratiSedhati) cale jAne ke liye kahA / aura aisA kahA ki nAranI mahA2 dhAnamA 29sA ko nyASa nAmanA maDA munirA mAsakkhamaNa pAraNe-mAsakSapaNapAraNAyAm bhAsakSapanA pA2NanA samaye tattha-tatra se pArasI nagaramA vijayaghosassa jannammi-vijayaghoSasya yajJe viyoSanA yajJamA bhikkhamaTA uvadie-bhikSArtha upasthita mikSAnA nimitta 46 pahacyA. // 5 // yajJanA sthaLe muninA AvavAthI e yajJa karavAvALAe zuM karyuM te kahe che-" samuvadviyaM"-tyAha! __ anvayArtha-lakSAnA bhATe tahi-tatra me yajJazANamA samuvadviyaM-samupasthitam upasthita thayesA me saMtaM-santam satvaguNa viziSTa zyASa munirAzana jAyagoyAcakaH yajanA yA14 visyavASa brAhmaNe paDisehie-pratipedhati yAdayA pAnu
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 priyadarzinI TIkA a 25 jayaghoSa-vijayaghoSacaritram kuto na dAsyAmi ! ityAhamUlam-'je ya veyaviU vippA, jaNNamahA ye je diyaa| joisaMgaviU je yaM, je ye dhammaNi pAragoM // 7 // - chAyA--ye ca vedavido viprAH, yajJArthAzca ye dvijAH / jyotiSAvido ye ca, ye ca dharmANAM pAraNAH // 7 // TIkA-'je ya'-ityAdi ye ca vedavido vedajJAH viprAH santi / ye ca yajJArthAH yajJaH arthaH prayojanaM yeSAM te tathA, yajJakriyA parAyaNA dvijA-ye dvivAraM jAyante te dvijAH saMskArApekSayA dvitIyajanmavantaH, uktaM hi-mAturagre'dhijananaM dvitIyaM maujibandhanAt' iti dvijanmAno brAhmaNAH santi / ye ca jyotiSAvida: jyotiSa vedAGgaM jyotiH zAstram , tadatiriktAni aGgAni = zikSAkalpavyAkaraNaniraktachandorUpANi pazca (bhikkhU-bhikSau) he bhikSo! hama (te-te) tumako (sikkhaM na hu dAhAmu bhikSAM na khalu dAsyAmaH) bhikSA nahIM deNge| tuma (annao-anyataH) dUsarI jagaha jAkara (bhikkhaM jAyAhi-bhikSA yAcava) bhikSA mAMgA // 6 // bhikSA kyoM nahIM deMge isakA kAraNa sUtrakAra batalAte haiM'je ya' ityaadi| anvayArtha (je ya veyaviUviNA-ye ca vedavidaHviprAH) jo vedake jJAtA viprajana haiM (je ya japaNamaTThA diyA-ye ca yajJArthAH dvijA santi) tathA jo yajJa kriyA parAyaNa dvija haiM-saMskArakI apekSA dvitIya janma saMpanna brAhmaNa haiM tathA (je joisaMgavido-ye jyotiSAvidaH) jo jyotiSazAstra tathA tadatirikta zikSA, kalpa, vyAkaraNa, nirukta evaM chandarUpa pAMca aMgo uhIna 4dhu hai. bhikkhU-bhikSo , likhu ! te-te tamAna bhikkha na hu dAhAmu-bhikSA~ na khalu dAsyAmaH mikSA nahIM mAnI tamA annao-anyataH bhAta sthaNe 44na * bhikkhaM jAyAhi-bhikSA yAcasva bhikSA mAgI. // 6 // bhikSA zA mATe ApavAnI nA kahI tenuM kAraNa sUtrakAra batAve che"je ya"-tyAha! . sa-kyA-je ya veya viU vippA-ye ca vedavidaH vipraH vhn| jJAta viprana cha, tathA je ya jaNNamaTA diyA-ye ca yajJArthAH dvijAH santi 2 yajJa kriyA parAyaNa dvija che-saMskAranI apekSA dritIya janma saMpanna brAhmaNa che. tathA je joisaMgavidA-ye jyotiSAMgavidaH 2 jyotiSazAsa tathA tatiti zikSA kalpa, vyAkaraNa, nirUkata ane chaMdarUpa pAMca aMgenA jJAtA-brAhmaNa che. 102
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana sUtre vidanti = jAnanti ye te tathA, brAhmaNAH santi / jyotiH zAstrasyAGgAntargatatve'pi aGgataH pRthagupAdAnaM tasya prAdhAnyakhyApanArtham / ca punaH ye dharmANAM dharmazAstrANAm upalakSaNastrAta-mImAMsAnyAyapurANAnAM vidyAsthAnAnAM ca pAragAH pAraM - gatAH santi, arthAccaturdaza vidyAsthAnadhAriNaH santi / caturdazaM vidyAsthAnAni ca'purANanyAyamImAMsA, dharmazAstrAGgamizritAH / , vedAH sthAnAni vidhAnAM, buddhAH pAhucaturdaza // iti // " reer gAthAyA agrimagAthayA saha sambandhaH // 7 // tathA mUlam - je samatthA samuddhataM, pairaM appANameve ye / 'tesiM annamiNa "deyaM bho bhikkhU ! savvaikAmiyaM // 8 // chAyA-- ye samarthAH samuddha, parasAtmAnameva ca / tebhyaH annamidaM deyaM, bho bhikSo ! sarvakAmikam // 8 // TIkA- ' je samatthA ' - ityAdi / bho bho ! evaMbhUtA ye brAhmaNAH param = anyam, AtmAnameva ca = AtmAnamapi ca samuddhatte = saMsArasAgarAt pAraM karttuM samarthAH santi / tebhya eva brAhmaNebhyaH sarvakAmikaM kAmyante ye te kAmAH = rasAH sarve ca te kAmAH sarvakAmAH = madhu ke jJAtA brAhmaNa haiM, tathA (je ya dhammAga pAragA - ye ca dharmANAM pAragAH) jo dharma zAstroM ke upalakSaga se samasta caudaha vidyAoM ke pAraMgata brAhmaNa haiM || 7 // -' je ' ityAdi tathA- anvayArtha - (bho bhikkhU bho bhikSo ) he bhikSo ! (je paraM appANa samuddhatuM samatthA-ye paraM AtmAnam samuddharttuM samarthA:) jo brAhmaNa dUsaroko evaM apane Apako isa saMsArasAgara se pAra karAne meM samartha haiM ( tesiM savvakAmiyaM iNaM annaM deyaM - tebhyaH sarvakAmikaM idaM annaM deyam ) tathAje ye dhammANaM pAragA ye ca dharmANAM pAragAH ? dharmazAkhAnA upasaMkSathI samasta cauda vidyAnA pAragata brAhmaNu che. / 7 / / tathA - " je "-ityAdi / mantrayArthaM - bho bhikkhU bho bhikSo De kSui ! ne jaM paraM appANaM samuddhattuM samatthA-ye paraM AtmAnam samuddhartu samarthAH brAhmaNu mIlakhAne bhane potAnI latame o saMsAra sAgarathI pAra rAvavAmI samartha che tesiM savvaMkAmiya iNaM anaM deyaM-tebhyaH sarvakAmikaM annaM deyam me brAhmaNonA bhATe yA baDsa
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 25 jayaghoSa-vijayaghoSacaritram rAmlalavaNakaTukaSAyatiktirUpAH SaDrasAste santyasminniti sarvakAmika SaDrasayuktam idaM yajJIyamannaM deyaM bhavati, na tu yussmaashebhyH||8|| evaM tenoktaH sa muniH kIdRzo jAtaH ? kiM cAkarot ? taducyatemUlam-so tattha evaM paDisiddho, jAyageNa mahAmuNI / na ho navi tuDo, uttamahagavesao // 9 // chAyA-sa tatra evaM pratiSiddho, yAjakena mahAmuniH / ___ nApi ruSTo nApi tuSTaH, uttamAthegaveSakaH // 9 // TIkA-'so ttth'-ityaadi| tatra yajJapATa ke yAjakena tena vijayaghoSeNa evaM pUrvoktaprakAreNa pratiSiddhaH, uttamArtha gaveSakA mokSAnveSI sa mahAmuni jayaghoSo nA'pi ruSTo'bhUt , nApi ca tuSTo'bhUt / kintu samatAmavalambya sthitH||9|| tathAHmUlam-nanheM pANaheDaM vA, navi nivvAhaNAya vaa| tesiM vimokkhaNaTTAe, imaM vayaNamabbavI // 10 // una brAhmaNoM ke liye hI yaha SaDrarasasaMpanna yajJIya (yajJa prasaMgameM banA huvA) anna dene yogya hotA hai Apa jaisoMke liye nahIM // 8 // . aisA kahane para munine kyA kiyA so kahate haiM-'so tattha' ityaadi| anvayArtha-(tattha-tatra) usa yajJa pATaka para (jAyageNa evaM paDisiddho-yAjakena evaM pratiSiddhaH) vijayaghoSa dvArA isa prakArase pratiSiddha kiye ve (uttamagavesao mahAnuNI-uttamArthagaveSakaH mahAmuniH) mokSAnveSI munirAja jayaghoSa (na ruTo navi tuTTho-nApi ruSTaH nApi tuSTaH) na ruSTa hue aura na tuSTa hI hue kintu samatAbhAvameM hI bane rahe // 9 // saMpana yajJIya anna ApavA gya hoya che Apa jevAne mATe nahIM. 58 setu pAthI bhuniye zu yu te vAbhA yAve che-" so tattha "-tyAta anvayArtha-tattha-tatra se yajJanA pAsA S52 medA jAyageNa eNaM par3isiddho-yAjakena evaM pratiSiddhaH viyoSa ta25thI ma prArathI pratiSiddha uzakSA mevA meM uttamaddhagavesao mahAmuNI - uttamArthagaveSakaH mahAmuniH bhAkSA-veSI bhuni2024 syASa na ruTTho navi tuTTho-nApiruSTaH nApituSTaH na hodhita thayA athavA na te tuSTa thayA paraMtu samatAbhAvamaya ja banI rahyA. je 95
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayamasUtra chAyA-nAnnArtha pAnahetuM vA, nApi nirvAhaNAya vaa| - teSAM vimokSaNArthAya, idaM vacanamabravIt // 10 // TIkA-'nnanaha'- ityaadi| sa muniH na annArtham na pAnahetuM vA, nApi nirvAhaNAya vastrAdinA svakAlaM yApayituM vA, kintu teSAM vijayaghoSAdInAM vimokSaNArthAya=muktyartham idaM vakSyamANaM vacanam abravIt uktavAn // 10 // muniyaduktavAstaducyatemULam ne vi jANAsi veyamuhaM, ne vi jaNNAMNa jaM muhaM / .. nakkhattINa muMhaM jaM caM, jaM. dhammoNa vA muMha // 11 // chAyA-nApi jAnAsi vedamukha, nApi yajJAnAM yanmukham / nakSatrANAM mukhaM yacca, yacca dhamINA vA mukham // 11 // TIkA-'na di-ityaadi| bho brAhmaNa ! tvaM vedamukhaM vedAnAM yanmukhamiva tad vedamukham-vedeSu prAdhAnyena yadupAttaM tat-nApinnaiva jAnAsi-vetsi / api ca yajJAnAM yat mukham tathA-nannaTTa' ityaadi| anvayArtha-una munirAjane (nana pANaheuM vA na vi nivvAhaNAya vA-na annArtham pAna hetuM vA nApi nirvAhaNAya vA "kiMtu" tesiM vimo kkhaNadAe imaM vayaNamabadhI-teSAM vimokSaNArtham idaM vacanamabravIt ) na AhAra pAnIke nimitta kucha kahA aura na vastrAdika dvArA apane nirvAhake nimitta hI kucha kahA kintu una vijayaghoSAdikakI vimuktike nimitta isa prakAra vakSyamANa vacana kahe // 10 // / aba munine jo kahA so kahate haiM-'na vi' ityAdi / / . anvayArtha-bho brAhmaNa ! tuma (veya muhaM na vi jANAsi-vedamukhaM nApi jAnAsi) vedoM meM pradhAnatAse jo kahA gayA hai use nahIM jAnate tathA-" nannaTuM" tyA ! manvayArtha- munirA nannaTTha pANahe vA na vi nivvAhaNAya vA tesiM vimokkhaNaThAe imaM vayaNamavvavI-na annArtha pAnahetuM vA nApi nirvAhaNAya vA teSAM vimokSaNArtham idaM vacanamabbavI na mA2 pANI bhATe 4i4 4dhu hai, na qaldika mATe ke potAnA nirvAha mATe kAMI kahyuM paraMtu te vijayaghoSa AdinI mukita mATe A prakAranA vakSyamANe vacana kahyAM. 1che . . ve bhuni 2 te 4vAmAM Ave che-"na vi" tyAha! mAnyArtha-De prAjhae / tame vedamuhaM na vijANAsi-vedamukhaM nApi jAnAsi DhomA pradhAnatAthI24pAmA mAvata tena tame nAtA nathIna vi janmANa
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ . priyadarzinI TIkA a0 25 jayaghoSa - vijayaghoSacaritram upAyo bhavati, tadapi na jAnAsi / yacca nakSatrANAM = jyotiSazAstroktatArANAM mukhaM = nakSatreSu yat pradhAnaM bhavati tadapi na jAnAsi / vA punaH yacca dharmANAM mukham = upAyo'sti tacco'pi na jAnAsi / etena tasya vedayajJanakSatradharmANAmanabhijJatvaM sUcitam // 11 // 9 itthaM tasya vedAnabhijJatvamabhidhAya samprati tasyaiva pAtrAnabhijJatAmAhamUlam -'je samasthA samuddhattaM, pairaM appaNameva ye / naM te tumaM viyANAsi, aMha jAMNAsi 'to bhaiNa ! // 12 // chAyA - samarthAH samuddharttu, param AtmAnameva ca / na tAn tvaM vijAnAsi, atha jAnAsi tato bhraNa ! // 12 // TIkA- 'je samasthA' ityAdi / ye ca param = anyam AtmAnameva = AtmAnamapi samuddhartu = tArayituM samarthAH santi / tAn tvaM na vijAnAsi / atha ced jAnAsi tataH tarhi tAn bhaNa= kathaya ! AkSepAbhidhAnamidam // 12 // ho ( na vi jannANa jaM muhaM jANasi-vApi yajJAnAM yanmukhaM jAnAsi ) tathA yajJoMkA jo sukha - upAya hai usako bhI nahIM jAnate ho isI taraha ,(jaM nakkhattANamuhaM jaMca dhammANamuhaM na jANasi-yat nakSatrANAM mukham yacca dharmANAM mukhaM " taddhi" na jAnAsi ) jyotiSazAstrokta tArAoM meM jo mukha-pradhAna hotA hai evaM dharmo kA jo upAya hai usako bhI tuma nahIM jAnate ho // 11 // isa prakAra usakI bedAnabhijJatA ( vedako na jAnanA ) prakaTa karake aba pAtrAnabhijJatA ( pAtrako na jAnanA) prakaTa karate haiM- ' je ' ityAdi / anvayArtha - bho brAhmaNa (je paraM appANameva samuddharttI samAtthA tumaM te na viyANAsi ahajAgAsi tao bhaNa-ye paraM AtmAnameva samuddha muhaM jANAsi nApi yajJAnAM yanmukhaM nApi jAnAsi tathA yajJono ne upAya chetene pAzu tabhe laghunA nathI. khAna rIte jaM nakkhattANamuhaM jaM ca dhammANamuhaM yat nakSatrANAM mukhaM yacca dharmANAM mukham jyotiSazAstrokta tArAbhomAM ne adhAna hoya che ma dharmanI ne upAya che na jANAsi na jAnAsi bhene pazu tabhI laghutA nathI. // 11 // A pramANe emanI vedAnI ajJAnatA pragaTa karIne have pAtra abhijnytaa agara 42vAmAM Ave che." je " ityAhi ! anvayArtha - he brAhmaNa ! je paraM appANameva samuddhattuM samatthA tumaM te na biyANAsi aha jANAsi tao bhaNa-ye paraM atmAnameva samuddhartu kSamAH tvaM tAn na vi
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre evaM muninA''kSipta sa vijayaghoSo yatkRtavAMstaducyatemUlam-tassaMkkheva pamukkhaM ca, acayaMto tahiM dio| saparilo paMjalI houM, pucchaI taM mahAmuNiM // 13 // chAyA-tasyAkSepapramokSaM ca, azaknuvan tatra dvijH| ___ sapariSat prAJjalirbhUtvA, pRcchati taM mahAmunim // 13 // TIkA-'tassa' ityAdi-- tatra-tasmin yajJe tasya mahAmuneH AkSepapramokSam-AkSepasya-praznasya pramokSaM pratyuttaraM dAtuM ca azaknuvan asamarthaH san sa dvijA=vijayaghoSabrAhmaNaH saparipat-RtvigAdibhiH saha prAJjalirbhUtvA aJjalipuTaM saMyojya taM mahAmuni jayaghoSaM pRcchati // 13 // kSamAH tvaM tAn na vijAnAsi atha jANAsi tato bhaNa) jo dUsarIko tathA apane Apako bhI isa saMsArasAgarase pAra karAne meM samartha haiM, tuma unako nahIM jAnate ho / yadi jAnate ho to kaho // 12 // munirAja kA isa sAkSepa kathana sunakara vijayaghoSane kyA kahA vaha sUtrakAra kahate haiM-'tassa' ityaadi| ____anvayArtha-(tahiM-tatra ) usa yajJazAlAmeM (tassakkheva pramukha acayaMto dio saparisA paMjaliH pucchA-tasyAkSepapramokSaM azaknuvan dvijaH sapariSat prAJjaliH bhUtvA taM mahAmuni pRcchati) una mahAmunirAjake AkSepakA pratyuttara dene meM asamartha hue vijayaghoSa brAhmagane Rtvig(havana karAnevAle) AdikoM ke sAtha hAtha jor3akara munirAjase pUchA // 13 // jAnAsi atha jANAsi tato bhaNa 2 mInatamAnI tathA pote potAnI tane pAya A saMsAra sAgarathI pAra karavAmAM samartha che ene tame jANatA nathI je jANutA che te kahe che 12 che munirAjanuM A prakAranuM apekSAvALuM kathana sAMbhaLIne vijaya zuM 4 sUtrA2 4 cha-" tassa" tyAla. satyArtha-tahi-tatra se yajJazAmA tassakkhevapamukkhaM acayaMto dio se parisA paMjaliM hoUM taM mahAmuNi puccha-tasyAkSepapramokSaM azaknuvan dvijaH sapariSat prAJjAliH bhUtvA taM mahAmuni pRcchati me mahAmunirAnA maapn| prasUttara devAmAM asamartha banelA vijayazeSa brAhmaNe havana karavAmAM sAtha ApanArA vagere sahita hAtha joDIne munirAjane pUchyuM ke 13
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 25 jayaghoSa-vijayaghoSacaritram vijayaghoSo yatpRSTavAMstaducyatemUlam-veyANaM ca muhaM brUhi, brUhi jannoNa jaM muhaM / nakkhatANa muMhaM brUhi, brUhi dhammANa vA muMhaM // 14 // "je samatthA samuddhattuM, pairaM appANameva yaM / aiyaM meM saMzayaM savvaM, sauha ! kaihaya pucchio // 15 // chAyA-vedAnAM ca mukhaM brUhi, brUhi yajJAMnAM ca yanmukham / nakSatrANAM mukhaM brUhi, brUhi dharmANAM vA mukham // 14 // ye samarthIH samuddhattaM, param AtmAnameva c| etaM me saMzayaM sarva, sAdho ! kathaya pRSTaH // 15 // TIkA-'veyANaMca' ityAdi he mune ! vedAnAM ca mukham vedeSu yat prAdhAnyenopAttaM tad me brUhi, iti prathamaH praznaH / tathA-yajJAnAM yanmukha-upAyastad brUhi, iti dvitIya praznaH / vApunaH nakSatrANAM yanmukham nakSatreSu yatpradhAnaM tad brUhi, iti tRtIyaH praznaH / dharmANAM caM yanmukham upAyastadapi ahi, iti caturthaH prshnH| tathA-ye ca param AtmAnaM vijayaghoSane jo pUchA so do gAthAoM se kahate haiM- 'veyANaM' ityAdi / 'je samasthA' ityAdi / ___ anvayArtha he mune ! (veyANaM ca muhaM jaM jannANamuhaM bUhi-vedAnAM caM mukhaM yat yajJAnAM mukhaM tat brUhi ) vedoM meM jo pradhAnatAmeM kahA gayA hai vaha Apa hamako kahe, tathA jo yajJoM kA upAya hai vaha bhI Apa hamakoM kaheM / ( nakkhattINa muhaM bUhi dhammANamuhaM bUhi-nakSatrANAM sukhaM brahi, dharmANAM mukhaM brahi) isI taraha nakSatroMmeM jo pradhAna hai aura dhauMkA jo upAya hai vaha Apa hamako kaheM / (je paraM appANameva samuddhattuM samatthA viSe je pUchyuM te be gAthAothI kahevAmAM Ave che " veyANaM "-tyA!i "je samatthA "-tyA ! ma-kyAtha:- muni ! veyANaM ca muhaM jaMjannANa muhaM bUhi-vedAnAM ca mukhaM yat yajJAnAM mukhaM tataM brUhi homa 2 pradhAnatAthI vAyasa che mA5 samana 4. tathA yajJAna pAya che te 55 mA5 samAna 4. nakkhattANamuha bUhi dhammANamuhaM bUhi-nakSatrANAM mukhaM brUhi dharmANAM mukha brUhi mAra zata nakSatramA 2 pradhAna cha bhane yamana ra upAya che te mA5 bhamAna 1. tayA pareM
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre ca samuddhartuM samarthAstAnapi brUhi, iti paJcamaH praznaH / he sAdho ! he saMyata ! mayA pRSTaH-jijJAsitastvaM me=mama eta-pUrvoktaM sarva saMzayaM-saMzete saMzayayuktaM bhavati mano'sminniti saMzayo veda mukhAdistam-saMzayavipayaM vedamukhAdikaM kathaya-brUhi // 14 // 15 // evaM pRSTo munirAha-- mUlam-aggihottasuhA veyA, japaNahI veyasAM suhaM / nakhaMttANaM suhaM caMdo, dhANaM kAsavo muMhaM // 16 // chAyA-agnihotramukhA vedAH, yajJArthI vedasA~ mukham / nakSatrANAM mukhaM candro, dharmANAM kAzyapo mukham // 16 // TIkA-'agnihottasuhA' ityaadi| he vijayaghopaH ! vedAvedAdayaH agnihotramukhAH agnihotraM mukhaM pradhAnaM yatra te tathA santi / ihAgnihotrazabdena bhAvAgnihotraM gRyate / dravyAgnihotrasya te hi sAha pucchiome eyaM savvaM kaya-ye paraM AtmAnameva samuddhartu samarthAH tAn api brUhi sAdho pRSTaH se etaM sarva saMzayaM kathaya)jo para ko evaM apane Apako bhI pAra karanemeM samartha haiM unako kaheM / he saMyata ! isa prakAra pUche gaye Apa mere isa sava saMzayako dUra kareM / arthAt saMzaya jJAna ke viSayabhUta jo vedamukhAdikahaiM unako Apa hamako acchI tarahase samajhAveM // 14 // 15 // .. aise pUche jAnepara muni kahate haiM-'aggihottamuhA' ityAdi / anvayArtha-vijayaghoSakI isa prakAra jijJAsA samajhakara munirAjane usase kahA he vijayotra ! (veyA-vedAH) jo RgvedAdika hai ve (aggihottamuhA-agnihotrapukhA) agnihotra hai pradhAna jinameM aise haiN| agni appANamevasamuddhattuM samatthA te bUhi sAhU pucchio me evaM savvaM kahaya-ye paraM AtmAnameva samuddhata samA; tAn api brUhi sAdho pRSTaH me etaM sarva saMzayaM SjI je bIjAne tathA pitAne pAra karavA-karAvavAmAM samartha che e paNa amane kahe. he saMyata ! A prakArathI pUchAyelA mArA A saMzayane Apa dara karo. atha-saMzaya jJAnanA viSayabhUta je veda mukhAdika che tene Apa sArI rIte samajAve. me 14 15 | mA prabhArI pachavAmA mAtA muni 4 che-"aggi hottamahA" tyAha! athArtha_vijayaghoSanI A prakAranI jIjJAsAne joIne manirAje ana he vijayadhASa! veyA-vedA? *vaha cha ta aggihottamahA-agnihotramukhA maziDAtra mA pradhAna 35thI che. tevAlaya
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ / priyadarzinI TIkA a0 25 jayaghoSa-vijayaghoSacaritram SaTkAya jIvopamardakatayA mokSArthinAmanupAdeyatvAt / tathA-yajJArthI-yajJA prastAvAd bhAvayajJastadarthI-saMyamArAdhako mumukSuH, vedasaoN-yajJAnAM sukhaM kAraNam / yajJArthIni sadbhAva eva yajJAH pravartante iti yajJArthI yajJAnAM mukhatvenoktaH / 'vedam' zabdo yajJaparyAyaH / taduktam-nighaNTau-' adhvaro vepo veSo makho vedA vitathaH" ityAdi / vedena hetubhUtena azubhAni karmANi asyati-kSipatIti vedAH / iti 'vedam ' zabdasya niruktiH / tathA-candro nakSatrANAM mukhaM pradhAnaM, candrasya tadadhipatitvAt / kAzyapA=yugAdidevo bhagavAn RssbhH| dharmANAM mukhaM kAraNam , tasyaiva prathamato dharmaprarUpakatvAt / nAbhisutena marudevyA nandanena mahAdevena RSabheNa mokSadharmaH prarUpitaH, jijJAsunA zrI madbhAgavatAdau draSTavyam // 16 // hotra zabdase yahAM bhAvAgnihotrakA grahaNa karanA cAhiye, kyoMki dravyAgni hotra SaTakAyake jIvoMkA upamardaka hone ke kAraNa mokSArthI dvArA anupAdeya (grahaNakaraneke ayogya)kahA gayA hai |(jnnhii veyasA yuha-yajJArthI vedasAMmukham ) tathA bhAvayajJakA jo arthI hai-saMyamakA ArAdhaka jo mokSAbhilASI muni haiM vaha vedokA kAraNa hai / kyoMki yajJArthIke sadbhAvameM hI yajJoMkI pravRtti hotI hai| isa liye yajJArthI suni yajJoMkA mukharUpase kahA gayA hai| tathA (nakkhattANaM muhaM caMdo-nakSatrANAM mukhaM candraH) nakSatroM meM pradhAnacandra hai| kyoMki vaha unakA adhipati haiN| ( kAlavo dhammANaM muhaM-kAzyapaH dharmANAM mukham ) yugAdi deva bhagavAn RSabha prabhu dharmoke pradhAna haiN| kyoMki ye prathamataH dharmake prarUpaka hue haiN| zAstroMkA aisA kathana hai ki nAbhirAjake naMdana marudevI ke putra mahAdeva-RSabhadeva bhagavAnne mokSa hotra zabdathI ahiM bhAvAgnihotranuM grahaNa karavuM joIe. kemake dravyAgnihotra SakAyanA jIvone upamaIka hovAnA kAraNe mokSAthI AtmAo dvArA anupAdeya vAmAM Ave che. jaNNadvA veyasAM muhaM-yakSArthI vedasAM mukham tathA lAyana je athI che.-saMyamanA ArAdhaka je mekSAbhilASI muni che. te vedanuM kAraNa che. kemake, yajJAthInA sabhAvamAM ja yonI pravRtti thAya che. A kAraNe yajJArthI bhuni yArnu bhuma 4AmA mAvesa cha tathA nakkhattANamuhaM caMdo-nakSatrANAM mukha candraH nakSatramA pradhAna yaMdra cha bha, te manA madhipati che. kAsavo dhammANaM muha-kAzyapaH dharmANAM mukhaM yugAha va sagavAna RSama prabhu bhAnA pradhAna che. kemake, teo pahelAja dharmanA prarUpaka thayA che. zAstronuM e kahevAnuM che ke, nAbhirAjanA naMdana marUdevInA putra mahAdeva RSabhadeva bhagavAne u03
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya 18 ___ kAzyapasyaiva mahAtmyaprakAzanena dharmamukhatvaM samarthayatimUlam-jahA caMdaM gaihAIyA, ciTThati paMjalIuDA / baMdamANAM namasaMtA, uttasaM maNahAriNo // 17 // chAyA-yathA candra grahAdikAH, tiSThanti prAJjalikRtAH vandamAnAH namasyantaH, uttamaM manohAriNaH / / 17 // ttiikaa-'jhaa'-ityaadi| yathA grahAdikAH prAJjalikRtAH sampuTitakarAH vandamAnAH stuvanto namasyantaH= praNamantaH uttamam utkRSTatamaM--pradhAnaM yayA syAttathA manohAriNaH ativinItatayA cittAkarSakAriNastiSThanti, tathaiva bhagavantam RSabhaM devendramukhyA bandamAnA namasyantastiSThantIti bhAvaH // 17 // itthaM praznacatuSTayasyottaraM datvA svaparoddharaNasamarthaH ko'stIti paJcamaM praznamuttarayitumAha mUlam-ajANagA jaNNavAI, vijA mAhaNasaMpayA / __ gUDhA sajjhAyatavasA, bhAlacchannA ivargiNo // 18 // dharmakI prarUpaNA kI hai| yaha bAta bhAgavata purANameM bhI paMcamaskaMdhake 2 se 6 adhyAyameM varNita hai // 16 // sUtrakAra isI bAtakA punaH samarthana karate haiM-'jahA' ityAdi / anvayArtha (jahA-yathA) jaise (caMda-candram ) candramAko (gahAIyAgrahAdikAH) lamasta grahAdika (paMjaliuDA-prAJjalikRtAH) hAtha jor3akara '( baMdamANA-vandamAnAH) stuti karate hue (namaMsaMtA-namasyantaH) tathA namana karate hue (uttama-uttamam ) uttamarIti pUrvaka (maNahAriNo citi-manohAriNaH tiSThanti) janalanahArI banate haiM usI prakAra RSabha devako devendra mukhya bhI vandanA evaM namaskAra kara janamanahArI banate haiM // 17 // meSa dharmanI prarUpaNa karI che. A vAta bhAgavata purANamAM paNa pAMcamA *dhanA 2 thI 6 adhyAyamA varSAmA mAda che. // 16 // sUtrA2 mA vAtanu zathI samarthana 42 cha-" jahA" tyAhi. manvayArtha:-jahA-yathA rebha da-candram yadrabhAna gahAIyA-gRhAdikAH samasta axi paMjaliuDA-prAJjalikRtA. DAya namana vaMdamANA-vandamAnA stuti 4zana tathA namasaMtA-namasyataH namana 4zana uttama-uttamam uttamazatI pUrva maNahAriNo ciTThati-mAhAriNaH tiSThanti banamanahArI mane che. me pramANe RSamata devendra mukhya paNa vaMdanA ane namaskAra karI janamanahArI bane che. je 17 che
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 25 jayaghoSa-vijayaghoSacaritram chAyA--ajJAnakA yajJavAdinaH, vidyA braahmnnsmpdH| ____ gUDhAH svAdhyAyatapasA, bhasmaccha nA ivAgnayaH // 18 // TIkA--'ajANagA'-ityAdi / he vijayaghoSa ! tava dAnapAtratvenAbhimatA ye yajJavAdinaste brAhmaNasaMpadaH= brAhmaNAnAM sampattirUpA yA vidyAH vedasArabhUtA AraNyaka brahmANDapurANAdidharmazAstrarUpAstAsAM viSaye ajJAnakA: jJAnarahitAH santi / vastuvastu brAhmaNAnAM vedasArabhUtA vidyA eva sampadaH / tadvijJatve ca kathamete bRhadAraNyakoktadazavidhadharmavedano'pi dravyayAgaM kuryuH ? ato nAsti teSAM vidyAvettRtvam / kiMca-svAdhyAyatapasA vedAdhyayanopavAsAdinA gUDhAH rahiH saMvarayuktA api bhasmacchannA bhasmA isa prakAra cAroM praznoMkA uttara de kara 'svaparakA uddhAra karane meM kauna samartha hai ' so sunirAja kahate haiM-'ajANagA' ityAdi / ___anvayArtha-he vijayaghoSa ! tuma jinako dAnakA pAtra mAnate ho aise ve (jaNNavAI-yajJavAdinaH) yajJavAdIjana (mANasaMpayA vijA ajANakA -brAhmaNasaMpadaH vidyAH ajJAnakA) brAhmaNoMkI sampattisvarUpa AraNyaka purANa brahmANDapurANa Adi dharmazAstra ke viSaya meM jJAnarahita haiM / vAstavameM brAhmaNa to ve hI haiM jinakI vedasArabhUta vidyA hI sampatti hai / yadi ye bRhadAraNyokta davidha dharmake vedI hote phira dravyayajJako kaise karate haiN| isase isa dravyayajJake karanese yahI jJAta hotA hai ki inameM vidyAvetRtva nahIM hai / tathA ye yadyapi (sajjAyatavasA gUDhA-svAdhyAyatapasA gUDhAH) vedAdhyayanarUpa svAdhyAya evaM upavAsa AdirUpa tapase yukta hote haiM to bhI ye (bhasmacchannA aggiNo iva saMti-bhasmacchannA agnayaH iva saMti) * A pramANe cAreya praznonA uttara ApIne sva ane parano uddhAra karavAmAM e samaya che te munirA04 tAva cha--" ajANagA"-tyAha! anvayArtha-he vijayazeSa ! tame jene dAnane pAtra mAne che tevA e jaNNavAI-cajJavAdinaH yasapAhI mANasaMpayA vijjA ajANakA-brAhmaNasampadaH vidyA ajJAnakAH prAjhonI saMpatti 2135 mA2954 purANa, brahmAMDa purANa, maahimzAstranA viSayamAM jJAnarahita che. vAstavamAM brAhmaNa te eja che jemanI veda sArabhUta vidyA ja saMpatti che. je te brahadAraNyakata dazavidha dharmanA vedI hata te pachI dravyayajJane zA mATe kare? AnAthI e jANI zakAya che ke, dravyayajJa 42pAthI tamanAmA vidyAvetRtva nathI. le tes| sajjhAyatavasA gUDhAsvAdhyAyatapasA gUDhAH vahAdhyayana 35 svAdhyAya mane pAsa mAhi35 tapathI yuta mana cha / 5 tm| bhasmacchannA aggiNo iva saMti-bhasmacchannA agnayaH
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana sUtre 20 cchAditA agnaya iva santi / ayaM bhAvaH - yathA bhasmacchanno'gnirvahirUpazAnto'pyantaH prajvalatyeva / tathaivaite'pi vahirupazamavatvena dRzyamAnA adhyantaH kaSAyavattayA prajvalantyeva / ato nAsti teSAM svaparoddhahaNa kSamatvamiti // 18 // kastarhi bhavanmate brAhmaNaH ? iti prazne prAha- mUlam - jo loe baMbhaNI vRttI, aggI vA mahio jaMhA / saMyA kusalesaMdiDaM, "taM vayaM bUma mohaNaM // 19 // chAyA -- yo loke brAhmaNa uktaH, agni va mahito yathA sadA kuzalasandiSTaM, taM vayaM brUmo brAhmaNam // 19 // TIkA--' jo loe ' ityAdi / " loke yaH kuzalairbrAhmaNa uktaH = kathitaH saH agniryathA = agnirivamahitaH= pUjito bhavati / sadA sarvakAlaM kuzalasandiSTam - kuzalaiH = tatvajJaiH sandiSTaM = yathArtha brAhmaNo'yamiti rUpeNa pradarzitaM janaM vayaM brAhmaNaM brUmaH = kathayAmaH ' vA ' zabdaH pUraNe // 19 // bhasmase DhakI huI agnike samAna haiN| jisa prakAra Uparase rAkhase DhakI huI agni bhItara meM jAjvalyamAna rahA karatI hai usI prakAra ye bhI Upara se svAdhyAya tapa Adi se yukta hone para bhI bhAtara kaSAyarUpa jvAlAse prajvalita rahA karate haiM / ataH inameM svapara tArakatA nahIM A sakatI hai // 18 // punaH munirAjane usa vijayaghoSa brAhmaNase kahA ki tuma yadi hamase yaha pUcho ki brAhmaNa tumhAre satAnusAra kauna hai - to suno hama isakA tumako uttara dete haiM - ' jo loe ' ityAdi / anvayArtha - (layA kUsalasaMdihaM taM vayaM mAhaNaM bUma - sadA kuzala sandiSTaM taM vayaM brAhmaNaM brUmaH ) sadA kuzala - tattvajJa vyaktiyoM ne jisako va saMti bhasmathI DhAMkelA agninA jevA che. je pramANe uparathI rAkhathI DhaMkAyela agni aMdarathI jema jAjavalyamAna hoya che te prakAre A pazu uparathI svAdhyAya, tapa, AdithI yukta hevA chatAM paNa aMdarakhAne kaSAyarUpa javAlAthI prajavalita rahyA kare che. A kAraNe temanAmAM peAtAne temaja khIjAne tAravAnI zakti AvI zakatI nathI. // 185 phrIthI munirAje e vijayaghASa brAhmaNane kahyuM' ke, tame jo mane e pUche che ke, tamArA mata anusAra brAhmaNu kANu che, te sAMbhaLeA huM ene tabhane uttara Ayu chu - " jo loe " -'tyAhi ! anvayArthasacA kusalasaMdiTTha taM vayaM mAhaNaM bUma -sadA kuzala saMdiSTaM taM vayaM zAhmaNaM brUmaH saDA DuzaNa-tatvajJa vyaktiyo lene zrAjhaNu usa che sale abhe
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayadarzinI TIkA. a0 25 jayaghoSa - vijayaghoSacaritram artha kuzalasandiSTabrAhmaNa svarUpamuttaragAthAbhirAhamUlam - jo naM sarjei AgaMtuM paJvayaMto ne soyaii / ramae ajjavayaNammi, taM vayaM bUma mohaNaM // 20 // chAyA - yo na sajati AgantuM ramate Aryavacane, taM vayaM TIkA - ' jo na ' - ityAdi / pravrajan na zocati / brUmo brAhmaNam ||20|| 21 yaH pravrajitaH AgantuM na sajati = pravajyAparyAyAd gArhasthyaparyAyabhAgantuM necchati / tathA pravrajan = pravrajyAM gRhNan na zocati mAM vinA mama pitrAdayaH kathaM sthAsyanti, ebhyo vinA'haM kathaM sthAsyAmIti vA kheda na karoti, kintu idameva brAhmaNa kahA hai usako hama brAhmaNa kahate haiM, tathA ( jo loe baMbhaNo butto - yaH loke brAhmaNa uktaH ) loka meM jo brAhmaNarUpase prasiddha huA hai tathA ( aggI vA jahA mahio - agni rvA yathA mahitaH ) agni ke samAna jo pUjya mAnA gayA hai usako hama brAhmaNa kahate haiM // 19 // kisa prakAra ke vyaktiko kuzala puruSoMne brAhmaNa kahA hai- isa bAtako sUtrakAra kahate haiM - ' jo na ' ityAdi / anvayArtha - ( jo AgaMtuM na sajjai - yaH AgantuM na sajati ) jo pravrajyA paryAya se punaH gArhasthyaparyAya meM Ane kI icchA nahIM karatA hai tathA ( pavvato na soyai - pravrajan na zocati ) dIkSA letA huA jo aisA vicAra nahIM karatA hai ki ' mere pitA Adi svajana mere vinA kaise raheMge tathA inake binA maiM kaise rahUMgA' isa prakArakA jo kheda nahIM karatA hai brAhmaNu uDIme chIme tathA je loe baMbhaNo vRtto - yaH loke brAhmaNaH uktaH beo'bhAM brAhmaNuzyathI prasiddha thayesa che tathA aggIvA jahA mahio agnirvA yathA mahitaH abhimA samAna je pUjya mAnavAmAM Avela che ene ameA brAhmaNa kahIe chIe. // 19 // kayA prakAranI vyakitane kuzaLa puruSAe brAhmaNa kahela che A vAtane sUtrabhara uDe che" jo na " anvayArtha -- jo AgaMtuM na sajjai - yaH AgaMtuM na sajati ? apratyA paryAyathI pharI grahasthaparyAyamAM AvavAnI icchA karatA nathI. tathA pacato na soi - prajan na zocati dIkSA setI vamate the vo viyAra uratA nathI hai, mArA pitA Adi svajana mArA vagara kaI rIte raheze ?tathA emanA vinA huM phrema rahI zakIza? A prakAranA je kheda karatA nathI, it Aja pya kiMtu
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 - uttarAdhyayanasUtre manunajanmaphalamiti manyamAnaH zIghramevAbhiniSkAmati / ata eva ya Aryavacane tIrthakara vacane ramate anurAgaM karoti / taM janaM brAhmaNaM brUmaH / / 20 // mUlam--jAyarUMvaM jahAMmaTuM, niddhaMtamalapAvagaM / rAgadosabhayAIyaM, 'taM vayaM brUma sAhaNaM // 21 // chAyA-jAtarUpaM yathA''mRSTaM, pAvakanirmAtamalam / rAgadveSabhayAtItaM, taM vayaM brUmo brAhmaNam // 21 // TIkA--'jAyarUvaM '-ityaadi| yathAnyena prakAreNa AmRSTaM-manaH zilAdibhiH zodhitam , punaH pAvakanirmAtamalam=pAvakena agninA nirmAtaMdUrIkRtaM malaM yasya tattathAbhUtaM jAtarUpaM suvarNa bAhyAbhyantaranirmalaM bhavati, evameva yo vAhyAbhyantara nimailo bhavati, evaMbhUtaM rAgadveSabhayAtItaM-rAgadveSabhayavinimuktaM taM janaM vayaM brAhmaNaM brUmaH / 'nidvaMtamalapAvagaM' ityatra ' pAvaga' zabdasya paranipAta ApaitvAt / / 21 // kintu ' yahI manuSya janmakA phala hai ' aisA mAnatA huA pravrajyA letA hai tathA ( jo ajjavayaNammi ramae taM vayaM mAhaNaM ghUma-yaH Aryavacaneramate taM vayaM brAhmaNam brUmaH ) jo Arya vacana meM-tIrthakara prabhuke vacanoMmeM anurAga karatA hai aise vyaktiko hI hama loga brAhmaNa kahate haiM // 20 // . 'jAyarUvaM ' ityAdi / ___anvayArtha-(jahA-yathA) jisa taraha (AmaTuM-ApRSTam ) manaH zilA dikase zodhita kiyA gayA punaH (pAvagaM nidaMtamalaM-pAvakaM nirmAtamalama) agni dvArA jisakA mala sarvathA naSTa kiyA gayA hai aisA (jAya rUvaM-jAtarUpam ) suvarNa bhItara aura bAhirameM nirmala hotA hai isI taraha janmanuM phaLa che" evuM mAnatA rahIne je pravajyA le che. tathA no sanna vayaNammi ramae taM vayaM mAhaNaM bUma-yaH Aryavacane ramate taM vayaM brAhmaNaM brUmaH je AryavacanamAM tIrthakara prabhunA vacanemAM anurAga kare che. evI vyakitane ja ame leke brAhmaNa kahIe chIe. je 20 | "jAyarUvaM"-tyA ! manvayArtha jahA-yathAzate AmaTTha-AmRSTam bhana ziva mAthi zodhAma mAvata mana. 21 pAvagaM niqhatamalam-pAvakaM nirmAtamalam ni / 2nI bhImatA sarvathA naSTa 42vAsI mAvesa cha me jAyarU-jAtarUpam supae 1. dara ane bahArathI nirmaLa hoya che, Aja pramANe je aMdara ane bahArathI
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a. 25 jayaghoSa - vijaya ghoSacaritram mUlam - tavassiyaM kiMsaM daMta, avaciryemaMsasoNiyaM / suvvayaM pattanivvANaM taM vayaM bUma mAhaNaM // 22 // chAyA - tapasvinaM kRzaM dAntam, apacitamAMsazoNitam / suvrataM prApta nirvANaM, taM vayaM brUmo brAhmaNam // 22 // TIkA - ' tabassiyaM ' - ityAdi / tapasvinaM kRzaM kuzagAtraM dAntam = vazIkRtendriyagrAmam, apacitamAMsazoNitam = zuSkamAMsazoNitaM sutaM prAptanirvANa prApto nirvANa: = mokSo yena sa tathA tam, sakalakarmaNaH kSayAnmokSapadagAminaM tAdRzaM taM janaM vayaM brAhmaNaM brUmaH / / 22 / / * 23 jo bAhya evaM abhyantarameM nirmala hotA hai isa prakAra (rAggahosa bhayAIyaM taM vayaM mAhaNaM bUma - rAgadveSabhayAtItaM taM vayaM brAhmaNaM brUmaH ) rAga dveSa bhayase vinirmukta usako hama brAhmaNa kahate haiM // 21 // ' tabassiyaM' ityAdi - anvayArtha - - jo (tavassiyaM - tapasvinam ) tapasvI hotA hai (kisaMkRzam ) tapasyA se jisakA zarIra kRza ho gayA ho ( daMtaM - dAntam ) indriyoMko tathA manako jo apane AdhIna rakhatA hai ( avasiyamaMsa soNiyaM - apacittamAMsazoNitam ) jisakA mAMsa evaM rakta zuSka ho jAtA hai ( suvvayaM suvratam ) vratoMkI jo nirdoSarUpase ArAdhana karatA hai evaM (patanivvANaM prApta nirvANam ) jo nirvANa prApta hotA hai ( taM vayaM mAhaNaM bUma - taM vayaM brAhmaNaM brUmaH) usako hama brAhmaNa kahate haiM / gAthAmeM rahe hue prApta nirvANa zabdakA yaha bhAva hai ki sakala karmo ke kSayase nirmANa hoya che bheTakhe hai, rAgaddosabhayAIyaM taM vayaM mAhaNaM bUma - rAgadveSabhayAtItaM vayaM trAjJAM ghUma rAga dveSa ane bhayathI vinimukata ene ame brAhmaNa kahIe chIe.ra15 " tavassiyaM " - chatyAhi ! anvayArtha - tavarisayaM - tapasvinam ne tapasvI hoya che, tayasyAthI bhanuM zarIra kisam-kRzam vaiza tha gayesa che, daMtaM - dAntam dhandriyone tathA bhanane potAne yAdhIna rAje che, avasIyamaMsasoNiyaM - apacitamAMsazoNitam nenA zarIratu boDI mane bhAMsa zuSThu thA laya che. suvvayaM suvratam zratanu ne nirdoSa35thI bhArA dhanA 13 che bhane pattanivvANaM - prAptanirvANam ? nirvANu Asa hoya che. taM vayaM mAhaNaM bUmo-taM vayaM brAhmaNaM brUmaH khene abhI brAhmaNa uDIthe chI.. gAthAbhAM rahelA prApta nirvANu zabdanA e bhAva che ke, sakaLakarmonA kSayathI jene
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasve mUlam - tase pANe viyaNittA, saMgaNa ye thAvare | jo ne hiMsaI tiviheNaM, "taM vayaM brUma nAhaNaM // 23 // chAyA -- trasAn prANAn vijJAya, saGgraheNa ca sthAvarAn / yo na hanasti trividhena taM vayaM brUmo brAhmaNam // 23 // TIkA- ' tase ' - ityAdi / yo janaH prasAn prANAn =trasajIvAn sthAvarAn = sthAvarajIvAn pRthivyAdIMca saMpraheNa=saMkSepeNa upalakSaNatvAd vistareNa ca vijJAya trividhena= kAyavAGmanorUpeNa yogena na hinasti = na hanti / upalakSaNatvAt na ghAtayati, nApi ca ghnantamanumodayati / taM janaM vayaM brAhmaNaM brUmaH / uktaM ca " yadA na kurute pApaM, sarvabhUteSu dAruNam / karmaNA manasA vAcA brahma sampadyate tadA // " iti ||23|| jisako bhaviSya nirvANapadakI prApti honA hai| " prAptanirvANaM " yaha kathana dravya nikSepakI apekSAse gAvAne kahA gayA jAnanA cAhiye // 22 // 'tase' ityAdi anvayArtha - (jo - yaH) jo (tasapANe- trasAt prANAn ) trasa jIvoMko (dhAvare - sthAvarAn ) tathA sthAvara ekendriya pRthvyAdika jIvoMko (saMgaNa - saMgraheNa ) saMkSepase tathA upalakSaNa dvArA vistAra se (vidyANittA - vijJAya ) jAnakara (tiviheNaM na hiMsaha - trividhena na hinasti ) mana, vacana evaM kAyarUpa trividha yogase nahIM mAratA hai, nahIM maravAtA hai aura mAranebAlekI anumodanA nahIM karatA hai (taM vayaM mAhaNaM vUma-taM vayaM brAhmaNam ma: ) unako hama brAhmaNa kahate haiM / kahA bhI hai bhaviSyamAM nirvANu padanI prApti thanAra che. " prAptanirvANaM " A kathana ma nikSepanI apekSAthI gAthAmAM kahevAela jANavuM joIe. 5 22 // " tase " - chatyAhi ! anvayArtha -- jo-caH ? tase pANe- trasAn prANAn vane tathA thAvare-sthAvarAn sthAvara bhedriya sAhilavAne saMgaNa - saMgraheNa sakSeyathI tathA 6palakSaSu dvArA vistArathI vidyANittA- vijJAya bhane tiviheNaM na hiMsaitrividhena na hinasti bhana vayana bhane prayAzya trividha yogathI bhAratA nathI. bharAvatA nathI, ane mAranAranI anumedanA karatA nathI, ene ame brAhmaNa DIDI, bhAlu -
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a 25 jayaghoSa-vijayaghoSacaritram mUlam-kohA vA jai vA hAsA, lohA vA jai vA bhaiyaa| muMsaM . vaiyai jo u, 'taM vayaM bUMma mAhaNaM // 24 // chAyA-krodhAd vA yadivA hAsAt , lobhAd vA yadi vA bhayAt / .' mRSA na vadati yastu, taM vayaM brUmo brAhmaNam // 24 // TIkA-'kohA vA' ityAdi yastu krodhAt-krodhavazAt, upalakSaNatvAnmAnavazAd vA, yadi vA hAsAt hAsyavazAt, vA-punaH lobhAda-lobhavazAt, upalakSaNatvAt mAyAvazAdapi, yadi vA bhayAt bhayavazAccApi mRSA-asatyaM na vadati / taM janaM vayaM brAhmaNaM bruumH| usaMca " yadA sarvAnRtaM tyaktaM, mithyAbhASA vivrjitaa| anavadhaM ca bhASeta, brahma saMpadyate tadA // " iti| " yadA na kurute pApaM saveMbhUteSu dAruNam / karmaNA manasA vAcA brahma saMpadyate tadA / / " // 23 // 'kohA' ityAdi-- anvayArtha (jo u-yastu) jo (kohA-krodhAt) krodhase mAnase (jai vA-yadi vA) athavA hAsyase (lohA-lobhAt ) lobhase mAyAse (jaivA-yadi vA) athavA (bhayA-bhayAt ) bhayase bhI (musaMna vayaumRSA na vadati ) asatya nahIM bolatA hai / ( taM vayaM mAhaNaM bUma-taM vayaM brAhmaNa brUmaH) usako hama brAhmaNa kahate haiM / / kahA bhI hai " yadA sarvAnRtaM tyaktaM, mithyaabhaassaavivrjitaa| anavadyaM ca bhASeta, brahma saMpadyate tadA // " jaya saba prakArake asatyakA tyAga ho, mithyA bhASA varjita ho " yadA na kurute pApaM, sarvabhUteSu dAruNam / __ karmaNA manasA vAcA, brahma saMpadyate tadA // " // 23 // "kohA"-tyA ! bhanSayArtha-jo u-yastu kohA-krodhAtU AdhathI, bhAnathI, mathA hAsyathI. lobhathI, mAyAthI, athavA bhayathI paNa asatya bolatA nathI emane ame brAhmaNa kahIe chIe. kahyuM paNa che-- " yadA sarvAnRtaM tyaktaM, mithyA bhASA vivrjitaa| anavadyaM ca bhASeta, brahma saMpadyate tadA // " jyAre sarva prakAranA asatyane tyAga heya, mithyAbhASA vata hoya,
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . uttarAdhyayanasUtre kiMca-purANAdAvapi-"azvamedhasahasraM ca, satyaM ca tulayA dhRtam / azvamedhasahasrAddhi, satyameva viziSyate // " iti // 24 // mUlam-cittamaMtamacittaM vA, appaM vA jai vA bhuN|| ne giNhai adattaM jo, 'taM vayaM bUMma mAheNaM // 25 // chAyA-cittavadacittaM vA, alpaM vA yadi vA bahu / - - -- - na gRhNAti adattaM yaH, taM vayaM ghUmo brAhmaNam // 25 // .. / TIkA-'cittamaMta' ityAdi 'yo janaH cittavat-dvipadAdikam , acittaM suvarNAdikaM vA dravya saMkhyAparimANAbhyAm-alpaM vAstokaM vA, yadi-punaH vahu-adhika vA adattaM yadvA-alpaM vAaura jo niravadya bole taba brahmakI prApti hotI hai / aura purANa AdimeM bhI yahI kahA hai___azvamedhasahasraM ca, satyaM ca tulayA dhRtam / // azvamedhasahasrAdvi, satyameva viziSyate // " tarAjUke eka palar3e para hajAroM azvamedha yajJoMko dharA jAve aura dUsare palar3e para kevala eka satyako rakhA jAve, isa taraha ina donoMkotolA jAve to azvamedha sahasroMkI apekSA satyakA palar3A ho vajanadAra rahegA // 24 // ---- cittamaMta ' ityAdi - anvayArtha-(jo-thaH) jo manuSya (cittamaMta-cittavat ) dvipadAdi sacitta padArthoM ko tathA ( acittaM-acittam ) vastrAdika acitta padArthoM ko (appaM vA bahu vA-alpaM vA bAhum vA) saMkhyA tathA "ane niravadya bole tyAre brahmanI prApti thAya che. ane purANa AdimAM paNa me DeTa che-- " azvamegha sahasraM ca, satyaM ca tulayA dhRtam / / ... azvamedhasahasrAddhi, satyameva viziSyate // " trAjavAnA eka palAmAM hajAre azvamedha yajJane rAkhavAmAM Ave ane bIjA pallAmAM kevaLa eka satyane rAkhavAmAM Ave A rIte A bannene taLavAmAM Ave to hajAro azvamedhanI apekSAe satyanuM palluM ja vajanadAra raheze 24, " vittamaMta"-pratyAhi .. manvayArtha:-jo-yare manuSya cittamata-cittavat dvipahAsayitta phaayaan| tathA- acittaM-acittam pasA mayitta mhaani| appaM vA bahuM vA-alpaM bahuM vA sadhyA tathA paribhAnI apekSAye 2565 athavA madhi adattaM
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . thavA rhe| priyadarzinI TIke a0 25 jayaghoSa-vijayaghoSacaritram mUlyato nyUna dantAdiparizodhanArthaM tRNAdikaM, bahu-adhikamUlyaM vastrAdikam adattaM na gRhNAti, taM janaM vayaM brAhmaNaM bruumH| uktaMca paradravyaM yadA dRSTvA, Akule hyathavA rhe| dharmakAmo nagRhNAti, brahma, sampadyate tadA // iti // .. Akule janasaMkule, rahe-rahasi, anyat sugamam // 25 // parimANakI apekSA alpa vA adhika (adattaM-adattaM ) vinA diye hue (na gilai-na gRhNAti) nahIM letA hai (taM vayaM mAhaNaM tra-taM. vayaM brAhmaNaM brUmaH ) usako hama loga brAhmaNa kahate haiM / gAthAmeM jo alpa aura bahu zabda hai vaha saMkhyA evaM parimANakI apekSA bhI sacitta jaura acitta padArthoM meM alpatA evaM adhikatA batalAtA hai tathA mUlya kI apekSA bhI alpatA evaM adhikatA batalAtA hai| mUlyakI apekSA alpatA danta . Adike parizodhanake nimitta grahaNa kiye tRNAdikoMmeM jAnanI cAhiye evaM adhikamUlyatA vastrAdikoMmeM jAnanI cAhiye / ina padArthoM ko vinA diye hue nahIM lenA cAhiye yaha bAta anyatra bhI puSTa kI gaI hai, yathA: . . "paradravyaM yadA dRSTvA, Akule hyathavA rahe / dharmakAmo na gRhNAti brahma saMpadyate tadA // " paradravyako dekhakara logoMke sAmane athavA ekAntameM dharma kAmanA bAlA nahIM grahaNa karatA hai taba brahmakI prApti hotI hai // 25 // .. adattaM 112 mAthe na gilai-na gRhNAti detA nathI. taM vayaM mAhaNaM bUma-taM vayaM brAhmaNaM vramaH tane mame / prAya 4ii se chIye. thAmA 2 265 mana bahu zabda che te saMkhyA ane parimANanI apekSAe paNa sacitta ane acitta padArthomAM alpatA ane adhikatA batAve che. tathA sulyanI * apekSA e paNa alpatA ane adhikatA batAve che. mUlyanI apekSAe alpatA dAMta Adine svaccha karavA nimitta ApavAmAM Avela tRNAdikemAM jANavI ; joIe. temaja adhikamUlyatA vastra AdikamAM jANavI joIe. A padArthone ' ApyA vagara na levA joIe A vAta anyatra paNa puSTa karavAmAM Avela che yathA " paradravyaM yadA dRSTvA, Akule hyathavA rahe / dharmakAmo na gRhNAti, brahma saMpadyate tadA // " - pArakA dravyane joIne lokonI najara sAme athavA ekAntamAM dharmakAmanA * vALA grahaNa karatA nathI. tyAre ja brahmanI prApti thAya che. je 25 che
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra mUlam - divvamANusatericchaM, jo na sevai mehuNaM / marNasA kAyavakkeNaM, 'taM vayaM bUma mAhaNaM // 26 // chAyA - divyamAnuSatairathaM, yo na sevate maithunam / manasA kAyavAkyena taM cayaM brUmo brAhmaNam ||26|| TIkA- 'divyamANusa' ityAdi uttarAdhyayana sUtre yo janaH manasA kAyavAkyena kAyena vAkyena vacanena ca divyamAnuSatairathaMdivyaviSayatvAd divyaM mAnuSaviSayatvAd mAnuSaM tiryagvipayatvAtairavam, eteSAM samAhAraH, etattrividhamapi maithunaM na sevate / taM janaM vayaM brAhmaNaM brUmaH // uktaMca - " devamAnupatiryakSu maithunaM varjayedyadA / kAmarAgavirakta, brahma sampadyate tadA || " iti // 26 // 'divyamANusa ' ityAdi / anvayArtha - ( jo - yaH ) jo manuSya ( maNasA kAyavakkeNaM - manasA kAyavAkyena ) mana, vacana evaM kAyAse ( divyamANusate ricchaM- divya mAnuSatairavam) deva, manuSya, tiryaJca sambandhI isa taraha trividha ( mehuNaM - maithunam ) maithuna ko nahIM sevatA hai ( taM vayaM mAhaNaM bUma taM vayaM brAhmaNaM brUmaH ) usa manuSya ko hama brAhmaNa kahate haiM / yahI bAta anyatra bhI isI tarahase kahI hai | 44 'devamAnuSatiryakSu, maithunaM varjayet yadA / kAmarAgaviraktazca brahma saMpadyate tadA // " jo manuSya deva sambandhI, manuSya sambandhI evaM tiryaJca sambandhI maithunakA tyAga karatA hai aura kAmarAgase rahita hai vahI brAhmaNa hai // 26 // " divva mANusa "tyAhi anvayArtha - jo - yaH ? bhanuSya maNasA kAyavakeNaM - manasA kAyavAkyena bhana, vathana bhane chAyAthI divtra mANussa tericchaM-divyamAnuSatairacam heva, bhanuSya, tiryatha saMbaMdhI yA are e mehuNaM - maithunam maithunane sevatA nathI. taM vayaM mAhaNaM dhUma - taM vayaM brAhmaNaM brUmaH te manuSyate ase brAhmalu uhI chIo. mA vAta anya sthaLe paNa Aja pramANe kahevAmAM Avela che " deva mAnuSa tIryakSu, maithunaM varjayet yadA / kAmarAgaviraktazca brahma saMpadyate tadA // , je manuSya deva sabaMdhI, manuSya sabaMdhI ane tiya ca saMbadhI maithunanA kare che, ane kAmarAgathI rahita che teja brAhmaNa che. 5 26 // dd
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 25 jayaghoSa-vijayaghoSacaritram ...... mUlam--jahA peumaM jale jAyaM, nova lippai vAriNA / evaM alitte kAmehi, taM vayaM brUma mauhaNaM // 27 // chAyA-yathA padmaM jale jAtaM, nopalipyate vaarinnaa| evamaliptaH kAmaiH, taM vayaM brUmo brAhmaNam // 27 // TIkA-'jahA' ityAdi yathA yena prakAreNa pakamalaM jale jalamadhye jAtam utpannamapi tadupari vyavasthAnato vAriNA jalena nopalipyate upaliptaM na bhavati / evam anena prakAreNa kAmaiH zabdAdibhiH aliptaH AbAlyAttaireva vRddhiM nIyamAnatayA tanmadhyotpano'pi tailipto na bhavati / taM janaM vayaM brAhmaNaM brUmaH / uktaMca-. ___ "yadA sarva parityajya, nissaGgo nissprigrhH| nizcintazca careddharma, brahma sampadyate tadA // " iti // 27 // 'jahA paumaM' ityaadi| anvayArtha (jahAM jale jAyaM paumaM vAriNA nAvalippar3a evaM kAmehi alitte taM vayaM mAhaNaM bUma-yathA jale jAtamapi padmaM vAriNA na upalipyate evaM kAmaiH aliptaH taM vayaM brAhmaNaM brUmaH) jisa prakAra kamala pAnIke bhItara utpanna hone para bhI usa jalase lipta nahIM hotA hai usI prakAra jo vyakti zabdAdika viSayA~se unake bIca meM rahane para bhI tathA unase dhRddhiko prApta hone para bhI lipta nahIM hotA hai usako hama loga brAhmaNa kahate haiM / kahA bhI hai "yadA sarva parityajya, nissaMgo niSparigrahaH / , .:: nizcintazca caret , dharma brahmasaMpadyate tadA // " " jahA paumaM "-tyA ! bha-kyAtha-jahA jale jAyaM paumaM vAriNA nAvalippai evaM kAmehi alitte + vayaM mAhaNaM bUma-yatho jalajAtamapi pa vAriNA na upalipyate evaM kAmaiH aliptaH taM vayaM brAhmaNaM brUmaH re pramANe bha pAnI ma2 pani thapa chatai paNa e pANIthI lipta thatuM nathI. eja rIte je vyakita zabdAdika viSayothI emanI vacamAM rahevA chatAM paNa tathA emAMja vRddhi pAmavA chatAM paNa tenAthI levAtA nathI tene ame brAhmaNa kahIe chIe. kahyuM paNa che - ___" yadA sarva parityajya, nissaMgo niSparigrahaH / . . nizcintazca caret , dharma brahma saMpadyate tadA // " ..,
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ - uttarAdhya - itthaM mUlaguNai AhmaNamabhidhAyottaraguNaistamAha- .. - mUlam--aloluyaM muhAjIviM, aNagAraM akiMcaNaM / * * * asaMsattaM gihatthesu, "taM vayaM bUMma mAhaNaM // 28 // chAyA-alolupaM mudhAjIvinam, anagAramakiJcanam / ____ asaMsaktaM gRhastheSu, taM vayaM brUmo brAhmaNam // 28 // .. TIkA-'aloluyaM' ityaadi| - alolupam AhArAdiSu lobharahitam, mudhAjIvinam ajJAtocchavRttim, na tu - bheSajamantrAghupadezakRtAjIvikam , anagAram agArarahitam , akiMcanam-dravyavajitam , gRhastheSu pUrvaparicitapazcAtpariciteSu asaMsaktaM varjitasambandhaM taM janaM vayaM brAhmaNaM brUmaH / anena piNDa vizuddhirUpottaraguNayuktatvamuktam // 28 // ___ jaba sabakA tyAga kara nissaMga niSparigraha aura nizciMta hokara dharmakA AcaraNa karatA hai taba brahmakI prApti hotI hai // 27 // . " isa prakAra mUlaguNoM dvArA brAhmaNatvakA kathana kara aba uttaraguNoM dvArA brAhmaNatvakA kathana karate haiM. 'aloluyaM' ityaadi| - anvayArtha-jo (aloluya-alolupam ) AhAra AdimeM lolupatAse rahita hotA hai (muhA jIvi-mudhA jIvitam ) ajJAta kulase jo thoDI 2 'bhikSA letA hai| bheSaja, mantrAdikake upadezase jo AjIvikA nahIM karatA hai (aNagAraM-anagAram ) jo ghara rahita hotA hai (akiMcaNaMakiMcanam ) jo akiMcana hotA hai-apane pAsa dravya nahIM rakhatA hai tathA (gihatthehiM asaMsattaM-gRhasthaiH asaMsaktam ) pUrvaparicita evaM pazcAt pari jyAre saghaLAne parityAga karI nissa ga niSparigraha ane nizcita thaIne * dharmanuM AcaraNa kare che tyAre brahmAnI prApti thAya che. je 27 che - o pramANe mULa guNe dvArA brAhmaNatatvanuM kathana karIne have uttara zudha dvArA prAhmaNutAyatu jayana 42 ch--"aaloluyN"-tyaadi| manvayArtha-2 AloluyaM-AlolupaM gADA2 mAhima dupatAthI 2Dita DAya che, muhAjIvi-mudhAjIvitam ajJAta kAmAthI 2 thA yADI lakSa ve cha, Sara mAhinA pazathI re mAvi 42tA nathI, aNagAraM-anagAram 52 2hita khAya che, 2 akiMcaNaM-akiMcanam yina DAya cha, pAtAnI pAse vya rAmatA nathI tathA nihatthehi asaMsattaM-gRhasthaiH asaMsaktam pUrva 52yita
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 25 jayaghoSa - vijayaghoSacaritram mUlam -- jahiMttA puvvasaMjogaM, NAisaMge ye baMdhave / jo na sarjai eesu, "taM vaiyaM bUma mAhaNaM // 29 // ---- " chAyA -- tyaktvA pUrvasayogaM, jJAtisaGgA~zca bAndhavAn / yo na sajati eteSu taM vayaM brUmo brAhmaNam // 29 // TIkA - - ' jahittA' ityAdi -- pUrvasaMyogaM = mAtrAdisaMvandhaM jJAtisaGgAn = svasrAdisambandhAn ca punaH bAndhavAn=bhrAtrAdIMzca tyaktvA yaH punareteSu sambandheSu na sajati = abhiSvaGga na karoti, taM janaM vayaM brAhmaNaM brUmaH // 29 // :- kiM ca - vedAdhyanaM yajanaM ca trAyakram, tadyogAdeva brAhmaNo bhavati, na tu svadu 31 cita gRhasthoM meM jo Asakti nahIM rakhatA hai ( taM vayaM mAhaNaM bUma - taM vayaM brAhmaNaM brUmaH) usako hama brAhmaNa kahate haiM / isa gAthAdvArA piNDa vizu dvirUpa uttaraguNase yuktatA pradarzita kI gaI hai // 28 // 'jahittA' ityAdi * anvayArtha - (pUvvasaMjogaM NAisaMge baMdhave jahittA - pUrvasaMyogaM jJAtisaMgAn bAndhavAn tyaktvA ) mAtA Adi rUpa pUrvasaMbaMdhako sAsa Adi saMbaMdharUpa jJAtisaMgako tathA bhrAtA AdikoMko choDakarake punaH (eesu eteSu) inameM (jo - yaH) jo ( na sajjai - na sajati) abhiSvaMgarUpa pari NAma nahIM karatA hai arthAt Asakti nahIM karatA hai (taM vayaM mAhaNaM bUmataM vayaM brAhmaNaM brUmaH ) usako hama brAhmaNa kahate haiM // 29 // vedAdhyayana aura yajana jIvako trANa karane vAle hote haiM isaliye nmane pazcAt parithita gRhasthImAM ne nyAsati rAmatA nathI. taM vayaM mAhaNaM bUmataM vayaM brAhmaNa brUmaH khebhane sabhI brAhmaNa uDI me choyo, ma gAthA dvArA piMDa vizuddhi3ya uttara guNuthI yustatA aharzita uresa che. // 28 // ""jahittA " - dhatyAhi ! . tr 5 -manvayArtha -- puvvasaMjogaM NAisaMge baMdhave jahittA - pUrvasaMyogaM jJAtisaMgAn bAndhavAn saMbaMdharUpa jJAtisaMgane bhAMjo - yaH / pAzu cavavA 'mAtA AdirUpa pUrva saMbaMdhane sAsu Adi tathA lAI the|' vagerene choDIne pachIthI eesu- eteSu ne pr'bhaart| naM sajjai-na sajati saMbaMdha rAmatA nathI, arthAt yasati tA nathI, ane ja ame brAhmaNa kahIe chIe. 5 29 // veda adhyayana ane yajana jIveAne trANu karavAvALA hAya che, A kAraNe
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 ktarItyA, iti cet zaGkena, ata AhamUlam -pasubadhA savvaiveyA yaM, jahaM ca pAvarkammuNA / taM tIyaMti dussIla, kaimmANi bailavaMti hi // 30 // chAyA -- pazuvadhAH sarvavedAzca, iSTaM ca pApakarmaNA / uttarAdhyayanas nAyante duHzIla, karmANi valavanti hi // 30 // TIkA--' pasuvadhA' ityAdi -- he vijayaghoSa ! sarvavedAzca sarve ca te vedAtha, sarvavedAH, RgvedAdayaH pazuvandhAH - pazUnAM vandho=vinAzAya niyamanaM yai rhetubhUtaiste tathA santi / ayaM bhAvaH'zveta chAgamAlabheta vAyavyAM dizi bhUtikAmaH' ityAdi vAkyopalakSitAM vedAH pazubandhahetubhUtAH santoti / iSTaM = yajanaM ca yat pApakarmaNA = pApa hetubhUtapazubandhAdhanuSThAnena bhavati / tasmAt sarve vedA yajanaM ca duHzIlaM vedayajJAnumoditahiMsAdau prakRtyA durAcaraNayuktaM taM vedAdhyetAraM yaSTAraM ca na trAyante= janmaparamparArUpacatuunake yoga se brAhmaNa hotA hai kintu ApakI kahI huI rIti se nahIM, aisI zaMkA hone para kahate haiM - 'pasubadhA' ityAdi / 1 anvayArtha - he vijayaghoSa (savvaveyA - sarvavedAH) samasta RgvedAdika veda (pasuvadhA - pazuvadhA:) pazubadha pazuvinAzakA upadeza denevAle haiMkyoM ki "zvetaM chAgamAlabheta vAyavyAM dizi bhUtikAmaH" unameM aise 2 saMtra pAye jAte haiM | ( jaTTU ca pAvakammuNA iSTaM ca pApakarmaNA ) yajana jo hotA hai vaha pApake hetubhUta pazuvadhAdika rUpa anuSThAna se hotA hai / isa liye samasta veda (dussIla - duHzIlam ) vedavihita yajJa dvArA anumodita hiMsA Adi meM pravRtti karanese durAcaraNayukta usa vedAdhyayana aura yajana karanevAle vyaktikI ( na tAyaMti - na trAyante) janma paramparA rUpa isa tenA cegathI brAhmaNu khane che. paraMtu ApanI kahelI rItathI nahIM. AvI sh| thavAthI he che - " pasubaMdhA " - tyAhi ! manvayArtha - he vibhyaghoSa ! savvaveyA- sarvavedA Rgveda Adi sadhanA beha pasubaMdhA - pazubaMdhA pazu saMbaMdha-pazu vinAzanA upadeza AyavAvAjA che. ubhaDe, " zvetaM chAgamAlabheta vAyavyAM dizi bhUtikAmaH " senAmAM mevA sevA maMtra levAmAM Ave che. jaTTaM ca pAvakammuNA iSTaM ca pApakarmaNA ne yajJa vagere thAya che te pApanA hetubhUta pazubaMdha AdirUpa anuSThAnathI thAya che. A kAraNe sadhaNA veDa dussIla - duHzIlam vedraviDita yajJa dvArA anumohita hiMsA mAhinI pravRtti karavAthI durAcaraNayukata e veda adhyayana ane yajJa karavAvALI vyakitanI vAyanti na trAyanti 4 bhaparaMparA yA turgatiH saMsArathI rakSA harIzatA nathI,
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 25 jayaghoSa-vijayaghoSacaritram gatikasaMsArAt na rakSanti / hi yataH karmANi pazuvadhAdihetubhUtavedAdhyayanayajJopArjitAni jJAnAvaraNAdIni karmANi valavanti-durgatinayanaM prati samarthAni bhavanti / pazuvadhAdipravartakatayA vedAdhyayanayajJayoH karmavalavarddhakatvamiti bhAvaH / anena durgatihetutvAdanayoH svargahetutvamapi nirastam / uktaMca-" yUpaM kRtvA pazUna hatvA, kRtvA rudhirkdmm|| yadyevaM prApyate svargoM, narake kena gamyate // " iti| ato nAnayoryogAd brAhmaNo bhavati, kintu pUrvoktaguNayukta eva brAhmaNo bhavatIti bhAvaH // 30 // caturgatika saMsArase rakSA nahIM kara sakate haiM / (hi kammANi balavaMtihi karmANi balavaMti) kyoMki pazuvadha Adike hetubhUta vedake adhyayanase evaM tadvihita yajJake karanese upArjita jJAnAvaraNAdika karma isa jIvako durgatimeM le jAne meM samartha hote haiM / tAtparya isakA yaha hai ki pazuvadhAdikameM pravRtti karAnevAle honekI vajahase vedAdhyayana evaM yajJameM karmabala vardhakatA hI AtI hai| karmabala varddhakatAke sadbhAvameM jIvoMko durgati ki hI prApti hotI hai svargAdika sugati nahIM / ataH ye donoM bAteM svargaprAptimeM hetubhUta nahIM ho sakatI haiN| yahI bAta isa zlokale pramANita hotI hai . "yUpaM kRtvA pazUna hatvA, kRtvA rudhirakardamam / __ yadhevaM prApyate svargo, narake kena gamyate // " isa liye vedAdhyayanase tathA yajJAnuSThAnase manuSya brAhmaNa banatA hai. aisA mAnanA ucita nahIM hai / isa liye aisAhI mAnanA cAhiye ki jina guNoM hi kammANi balavaMti-hi karmANi balavaMti ma 5zuma 5 2AhinA hetubhUta vanA adhyayanathI ane tavihita yajJanA karavAthI prApta thayela jJAnAvaraNAdi karmanuM upArjana thAya che te A jIvane durgatimAM laI javAmAM samartha bane che. tAtparya AnuM e che ke, pazuvAdikamAM pravRtti karAvanAra hovAnA kAraNe veda adhyayana ane yajJamAM kamabala vardhakatA ja Ave che. kamabala vardhakatAnA sadbhAvamAM ane durgati ja prApta thAya che, svargAdika sugati thatI nathI, AthI e bane vAte svarga prAptimAM hetubhUta thaI zakatI nathI. Aja vAta A zlokathI pramANita thAya che. "yUpaM kRtvA pazUna hatvA, kRtvA rudhirakardamam / yadyevaM prApyate svarga, narake kena gamyate // " A mATe vedAdhyayanathI tathA yajJa anuSThAnathI brAhmaNa bane che evuM mAnavuM ucita nathI. A mATe evuM ja mAnavuM joIe ke, je guNone hamaNAM u05
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre kiMca-- mUlam--vi DieMNa lamaNo, na oMkAreNa baMbhayo / ne suNI rANavAleNaM, usacIreNa tAvaso // 31 // chAyAnApi muNDitena zramaNo, na A~kAreNa braahmnnH| na muniraraNyavAsena, kuzacIreNa tApasaH // 31 // TokA-navi' ityAdi-- muNDitena ziromuNDanena zramaNo nirgrantho na bhvti| A~kAreNa praNavena, upalakSaNatvAt praNavAdimantreNa ca brAmaNo na bhavati / araNyavAsena muni na bhvti| kuzacIreNa kuzamayavastradhAraNena, upalakSaNatvAt-valkaladhAraNena ca tApasona bhavati / 'api' zabdaH pUttau // 31 // tarhi kathamete bhavanti ? ityAhamUlam--sasoe samaNo hoI, baMbhacareNa bNkssnno| nANeNa ya luNI hoI, taveNaM hoI tIvaso // 32 // ko abhI batalAyA gayA hai una guNoMse yukta hI manuSya brAhmaNa hotA hai||30|| aura bhI-navi' ityAdi anvayArtha-(jhuMDieNa-suNDitena ) zirako muMDavAnele (sAmaNo nazramaNo na bhavati) manuSya ligrantha zramaNa nahIM hotA hai tathA (A~ kAreNa baMlaNo na-A~kAreNa brAhmaNAna lavati) tathA praNavAdi saMtrake jApa karanese brAhmaNa nahIM hotA hai, tathA (raNNavAleNaM muNI na-araNyavAsena muni le ) jaMgalaseM rahanele luti nahIM hotA hai (alacIreNa tAvaso nakuzacIreNa tApalona) tathA kuzake valA dhAraNa kara lenele athavA valkala ke pahira lenese tApasa nahIM hotA hai // 31 // batAvavAmAM Avela che, te guNethI yukata ja manuSya brAhmaNa bane che. 30 vajI 54-" na vi-tyAha! manvayArtha:-muMDie-muNDitena mAthArnu muMDana 422vavAthI samaNo na-zramaNo na bhavati manuSya nitha zramaya yatA nathI tathA oNkAreNa babhaNo na-oNkAreNa brAhmaNaH na pravAha bhavana 15 42vAthI prAe manA nathI. raNNavAseNaM muNI na-araNyavAsena munina mA 22vAthI bhuni yatA nathI. tathA kusacIreNa tApaso nakuzacIreNa tApasI na zanA vasa dhAraNa 4rI savAthI athavA qeAna para- tApasa thavAtuM nathI. 31
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a. 25 jayaghoSa-vijayaghoSacaritram chAyA--samatayA zramaNo bhavati, brahmacaryeNa braahmnnH| jJAnena ca munirbhavati, tapasA bhavati tApasaH // 32 // TIkA-mayAe ' ityaadi| samatayA rAgadveSAbhAvarUpatayA zramaNo bhavati / brahmacaryaNa brahmaNazcarya brahmacayaM tela brAhmaNo bhavati / ayaM bhAvaH brA ca dvidhA bhavati, zabdabrahma prbrhmc| taduktam-"ve brahmaNI veditavye, zabdabrahma paraM ca yat / / zabdabrahmaNi niSNAtaH, paraM brahmAdhigacchati // 1 // " iti / paraM brahma ca prANAtipAtAdi vizmaNa svarUpam / idamevAtrAbhimatam / etatsevanenaiva brAhmaNo bhavatIti / jJAnena-hitAhitavivekavatvena ca juni bhavati / tapasA to zramaNAdi kele hotA hai ? lo kahate haiM-'sazyAe ' ityAdi anvayArtha (samayAe-salatayA ) rAgaLeSa abhAvarUpa samatAke saMbaMdhale (lAmaNo hoi-zramaNaH bhavati) zramaNa-nirgrantha hotA hai| (babhacereNa baMkSaNo-brahmacaryaNa brAhmaNaH)prANAtipAtAdiviramaNarUpa-brahmake saMbaMdhase brAhmaNa hotA hai| tAtparya yaha hai ki-brahma, zabda brahmaevaM parabrahmakI apekSAle do prakArakA hai / zabda bramameM niSNAta manuSya parabrahmako prApta kara letA hai| kahAnI hai-- "he brANI veditavye, zabdabrahma paraM ca yat / zabda brahmaNi niSNAtaH, paraM brahmAdhigacchati // " yahAM parabrahma' prANAtipAtAdi viramaNa svarUpa liyA jAtA hai, usake sevana karanese hI brAhmaNa hotA hai / (nANeNa muNIhoi-jJAnena sunirbhavati) jJAnase hitAhitarUpa vivekase-muni hotA hai (taveNaM tAvaso hoi te zramaNa Adi kaI rIte thAya che? te kahevAmAM Ave che- " samayAe "-tyAha! manvayArtha-samayAe-samatayA rAgadveSanA malA135 samatAnA saMmadhathI samaNo hoi-zramaNaH bhavati zrama nitha thAya cha, baMbhacereNa babhaNo-brahmacaryeNa brAhmaNaH prAtiyatA3i5 prajhana samadhathI brAhmaNa thAya cha, tAtyaya: se che ke, brahma zabda brA ane parabrAnI apekSAthI be prakAranuM che. zaog brahmAmAM niSNAta manuSya parabrahmane prApta karI le che. kahyuM paNa che - ___ "dve brahmaNI veditavye, zabdabrahma paraM ca yat / zabdabrahmaNI niSNAtaH, paraM brahmAdhigacchati // maDiyA "parabrahma' prAyatiyAviramA 2035 sevAmA mAvasa manu sevana 42vAthI 4 prANa vAya che. nANeNa muNI hoi-jJAnena munirbhavadi , . /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 uttarAdhyayanasUtre vAhyAbhyantarabhedabhinne tApaso bhvti| na tvanyathA zramaNo brAhmaNo munistApaso vA bhavati // 32 // ___ iyaM bhavaduktA brAhmaNAdipadaniruktiranvarthA / kintu abhidhAnaM DitthAdivadanarthakamapi bhavati / evameva brAhmaNAdi padAnyapi santi ? iti saMzayaM nirAkartumAhamUlam-kammuNI baoNNo hoI, kammuNA hoI khttio| vaiiso kamsuNA hoI, suMdo haivai kammuNoM // 33 // chAyA-karmaNA brAhmaNo bhavati, karmaNA bhavati kSatriyaH / vaizyaH karmaNA bhavati, zUdro bhavati karmaNA // 33 // TIkA-'kammuNA' ityAdi he, vijayaghoSa / karmaNA-kriyayA brAhmaNo bhavati / uktaMca--"kSamA dAnaM damo dhyAna, satyaM zaucaM dhRtighRNA / jJAna vijJAnamAstikya, metad brAhmaNalakSaNam // " iti / tathA-karmaNAkSatrANa lakSaNena kSatriyo bhavati / karmaNA kRSipAzupalyAdinA tapasA tApaso bhavati) bAhya evaM AbhyaMtara tapoMke ArAdhana karanese tApasa hotA hai // 32 // brAhmaNAdi padoMkI nirukti jisako Apane kahI hai, vaha yadyapi ThIka hai kintu abhidhAna DisthAdikI taraha anarthaka bhI hotA hai, ataH ye brAhmaNAdika abhidhAna bhI bilakula anarthaka haiM yadi isa prakArakI yahAM zaMkAkI jAve to isake liye jayaghoSa munirAja uttara dete haiM'kammuNA' ityaadi| anvayArtha he vijayaghoSa ! (kammuNA baMbhaNo hoi-karmaNA brAhmaNo bhavati) kriyA-kSamA, dAna, dama Adi kriyAMse brAhmaNa banatA hai (kammuNA jJAnathA-hitADita35 vivethI muni thAya che. taveNaM tAvaso hoi-tapasA tApaso arti bAhya ane AtyaMtara taponuM ArAdhana karavAthI tApasa thAya che. 3ro brAhmaNAdi padanI nirUkita jene Ape batAvela che te che ke, ThIka che. paraMtu abhidhAnaDisthAdinI mAphaka anarthaka paNa hoya che. AthI e brAhmaNAdika abhidhAna paNa bilakula anarthaka che. je A prakAranI ahiM zaMkA karavAmAM bhAvatA mAna. bhATe yASa bhunirA04 uttara Aye ch-"kmmunnaa"-tyaadi| anvayArtha--3 vinyASa ! kammuNA vabhaNo hoi-karmaNA brAhmaNo bhavati kSamA, dhAna, hama mAhi chiyAthI mAjhA mana cha, kammuNA khattiyA hoi
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayadarzinI TIkA. a0 25 jayaghoSa-vijayaghoSacaritram vaizyo bhavati / tathA-karmaNA sevArUpeNa zUdro bhavati / karmanAnAtvameva brAhmaNAdi varNaniyAmakam / anyathA tu brAhmaNAdi vyapadezAbhAva eva syAt / uktaM cAnyatrApi ekavarNamidaM sarva, pUrvamAsId yudhiSThira / kriyAkarma vibhAgena cAturvarNya vyavasthitam // " iti / brAhmaNopakrame kSatriyAyabhidhAnaM varNaprasaGgAditi // 33 // khattiyo hoi-karmaNA kSatriyo bhavati)kSatatrANa lakSaNarUpa kriyAle kSatriya banatA hai (kammuNA vaiso hoi-karmaNA vaizyo bhavati) kRSi, pazupAlana Adi rUpakriyAse vaizya banatA hai (suddhokammuNA havai-zadraH karmaNA bhavati) tathA zuda bhI sevArUpa kriyAse banatA hai| tAtparya isakA yaha hai kikarmoM kI vividhatA hI brAhmaNa Adi vargIkI niyAmaka hai| anyathA brAhmaNa Adi vyapadeza hI nahIM bana sktaa| yahI bAta anyatra bhI kahI hai "ekavarNamidaM sarva, pUrvamAsId yudhiSThira / kriyAkarmavibhAgena, cAturvaNya vyavasthitam // " kSamA dAna odi kriyAke saMbaMdhase manuSya brAhmaNa banatA hai isameM "kSamA dAnaM damo dhyAnaM satyaM zaucaM dhRtidhRnnaa| jJAnavijJAnamAstikyametad brAhmaNalakSaNam // // 1 // yaha zloka niyAmaka hai / yahA~ kSatriyAdikoMkA jo abhidhAna karane meM karmaNA kSatriyo bhavati kSataaty lakSaNa35 liyAthI kSatriya mana cha. kammuNA vaiso hoi-karmaNA vaizyo bhavati kRSi, pazupAlana, mA3i5 liyAthI paizya mana cha. tathA kammuNA suddo hoi-karmaNA zUdraH bhavati zUdra ,54 sevA35 ThiyAthI bane che. tAtparya AnuM e che ke, karmonI vividhatA ja brAhmaNa Adi varNonI niyAmaka che. A sivAya brAhmaNa Adi vyapadeza ja banI zake nahIM. A vAta anya sthaLe paNa kahevAmAM Ave che-- ekavarNamidaM sarvaM pUrvamAsIt yudhiSThira / kriyAkarmavibhAgena cAturvarNya vyavasthitam // 1 // kSamA dAna Adi kiyAnA saMbaMdhathI manuSya brAhmaNa bane che. AmAM "kSamA dAnaM damo dhyAnaM satyaM zauca dhRti dhRnnaa| jJAna vijJAna mAstikyametad brAhmaNalakSaNam" A zleka niyAmaka che. ahIM kSatriya AdikanuM je abhidhAna karavAmAM Avela che te che ke, brAhmaNanA kathanamAM anucita jevuM lAge che. paraMtu
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ chUTa uttarAdhyayanasUtre 'idaM svayuddhayaiva prakalpya svayocyate' iti cetsaMzayo bhavedatastama pAkartumAhamUlya - aie pAukare buddhe, jehiM hoI siNAyao / savvakammaviNimukkaM taM vayaM vaisa sAhaNaM // 34 // chAyA - etAn prAdurakArSId buddho, yai rbhavati snAtakaH / sarva karma vinirmuktaM taM vayaM brUmo brAhmaNam // 34 // TIkA- 'ee' ityAdi -- etAn = pUrvoktAna ahiMsAdIn buddha : = sarvajJaH mAdurakApat= prakaTitavAn / yaiH =ahiMsAdibhirjanaH snAtakaH = kevalI bhavati / taM pratyAsannamuktitayA sarvakarma vinirmuktaM = snAtakaM vayaM brAhmaNaM brUmaH // 34 // AyA hai, vaha yadyapi brAhmaNake kathana prasaMga meM anucita jaisA jJAta hotA hai, parantu anucita nahIM hai kyoM ki kSatriyAdikoMkA yaha kathana varNake prasaMgase hI huA hai aisA jAnanA cAhiye // 33 // yaha Apa apanI buddhi se hI kalpanA karake kahate ho kyA ? isa saMzayako dUra karaneke liye kahate haiM-'ee' ityAdi / anvayArtha - (ee - etAn ) ina pUrvokta ahiMsA Adi vratoMko (buddhebuddha:) sarvajJa bhagavAn ne ( pAukare - prAdurakApIt ) pragaTa kiyA hai (jehiMsiNAya so hoi - yaiH svAtako bhavati) inhIM vratoMke dvArA manuSya kevalI banatA hai | ataH (savvakammaviNimmukaM - sarvakarmavinirmukta) usakI sarvakarmaviyukti pratyAsanna hone se ( taM vayaM mAhaNaM brUma - taM vayaM brAhmaNaM vRmaH ) hama usako brAhmaNa kahate haiM ||34|| anucita nathI kemake, kSatriyAdinu thyA kathana vaNunA prasa MgathI ja thayela che. melavu le // 33 // A pa pAtAnI buddhithI ja kalpanA karIne kaheA che zuM ? e saMzayane hara bhATe - " e e ItyAdi ! manvayArtha--e e-etAn yA pUrvokta ahiMsA yAhi vratAne buddhe-buddhaH sarvajJa lagavAna yADakare - prAdurakArSIt pragaTa uresa che. jehiM siNAcao hoi-yaiH snAtako bhavati bhyA? vrato dvArA manuSya ThevaNI mane che. savvakammaviNimukkaMsarvakarmavinirmuktaM yAthI senI sarva urbha vibhUti pratyAsanna hovAthI taM vayaM vUma-taM vayaM brAhmaNa brUmaH abhe tene grAhmaNa uDIo chIo, // 34 //
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 priyadarzinI TIkA a0 25 jayaghoSa-vijayaghoSacaritram sammati prakaraNazupasaMhartumAhamUlam----evaM guNasamAuttA, je bhavaMti diuttamA / te lamatthI u uddhaMtu, paraM appArNameva yaM // 35 // chAyA-evaM guNasamAyuktA, ye bhavanti dvijottmaaH| te samarthAstu uddhattuM, param AtmAnameva ca // 35 // TIkA-' evaM ' ityAdi evaM guNasamAyuktAH-evaMguNAH itthambhUtapUrvoktaguNA staiH samAyuktAH samanvitAH ye bhavanti, ta eva dvijottamAH brAhmaNazreSThA bhavanti / te tu-ta eva param =anyam AtmAnameva ca-AtmAnamapica uddhartuM saMsArasamudrAtArayitum-arthAt muktipade sthApayituM samarthA bhavanti // 35 // evamuktvA maunamavalambya sthite jayaghoSasunau vijayaghoSo yatkRtavAMstaducyatemUlam-evaM tu saMsae chinte, vijaya ghole ra maahnne| samudAya tayaM taM tu, jayaMghosaM mahAnuNiM // 36 // tuDhe the vijayaghole, iNasudAhu kyNjlii| mAhaNataM jahAlayaM, muMha se uvadaMtiyaM // 37 // chAyA-evaM tu saMzaye chinne, vijayaghoSazca brAhmaNaH / samAdAya takAM taM tu, jayaghoSaM mahAmunim // 36 // aba prakaraNakA upasaMhAra karate hue kahate hai-' evaM ' ityAdi anvayArtha-(evaM guNasamAuttA-evaM guNasalAyuktAH) aile pUrvokta guNoMse yukta (je bhavati-ye bhavanti) jo hote haiM (diuttamA-bijottamAH) ve hI zreSTha brAhmaNa kahalAte haiM aura (le u paraM appANameva uddhatuM. samatthA te tu paraM AllAnameva uddhartuM samarthAH) ve hI dUsaroMko evaM apane Apako isa saMsAra sAgarale pAra karaneseM samartha hote haiM // 35 // Dave pra42NunI sahA2 42 49 che 3--" evaM "-tyA ! sa-payArtha-evaM guNasamAuttA-evaM guNasamAyuktAH Apa pUti guNethI yuta je bhavaMti-ye bhavanti re hAya che. diuttamA-dvijAttamA te4 zreSTha brAhmaNa upAya cha, gane te u paraM appANameva uddhattaM samatthA-te tu paraM atmAnameva uddhatuM samarthAH 4 mIna tasa4 potAnI. na. 2 // saMsAra sAgarathI pAra karavA-karAvavAmAM samartha hoya che. je 35 che
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre tuSThazca vijayaghoSaH, idamudAha kRtAJjaliH / brAhmaNatvaM yathAbhUtaM, suSTu me upadarzitam / / 37 // TIkA-' evaM tu' ityAdi-'tuTheya ' ityAdi evaM pUrvoktarItyA saMzaye chinne sati, sa vijayaghopo brAhmaNaH takAM-tAM tadvANI samAdAya-hRdyavadhArya tu-punaH taM mahAmuni jayaghopaM 'mamAsau sodarobhrAtA' iti vijJAya / 'samAdAya' iti sthAne 'samudAya' ityArpatvAt // 36 // ____ tuSTo vijayaghoSaH kRtAJjaliH baddhakaraH san idam vakSyamANam udAhu-ukta vAn / yaduktavAMstaducyate-he mune / bhavatA yathAbhUtaM yathA'vasthitaM brAhmaNatvaM me mahyaM suSTu-zobhanarItyA upadarzitam kathitam // 37 // ___ isa prakAra jaba kaha kara jayaghoSa munirAja cupa ho rahe taba vijayaghoSane kyA kiyA yaha bAta sUtrakAra prakaTa karate haiM 'evaM tu' ityAdi, 'tuDetha' ityAdi anvayArtha--( evaM-evam ) pUrvokta rItise (saMsae chinne-saMzaye chinne) saMzaya naSTa ho jAne para (tao-tataH) phira (vijayaghoseya mAhaNe-vijayaghoSaH brAhmaNaH) vaha vijayaghoSa brAhmaNa (tayaM-takAM) usakI vANIko (samudAya-samAdAya) hRdyameM dhAraNa karake(taM jayaghosaM mahAmuNitaM jayaghoSa mahAmuni) una jayaghoSa mahA munirAjako 'yaha merA bhAI hai| aisA samajhAkara (tuDhe vijayaghose-tuSTaH vijayaghoSaH) saMtuSTa hue vijaya ghoSane (kayaMjalI-kRtAJjaliH) donoM hAtha jor3akara (iNamudAhu-idamudAha) isa prakAra kahA ki he mune (jahAbhUyaM mAhaNattaM me suTu uvadasiyaMyathAbhUtaM brAhmaNatvaM me suSTu upadarzitam ) Apane yathAvasthita brAhmaNatva mujhe acchI tarahase samajhA diyA hai| // 36 // 37 // A pramANe jyAre kahIne jayaghoSa munirAja jyAre cupa thaI gayA tyAre vijayazeSe karyuM? A vAta sUtrakAra pragaTa kare che-- " evaM vetu "-tyA ! " tuDhe ya"-tyA! manvayArtha--evaM-evam pUrvAta tathA saMsae chinne-saMzaye chinne sazaya naSTa tha pAthI tao-tataH pachI ta vijayaghoseya mAhaNe-vijayaghoSaH brAhmaNaH vinyASa prAjhae tayaM-takAH tanI pIna. samudAya-samAdAya yamA dhAra! zata ta jayaghosa mahAmurNi-ta jayaghoSa mahAmuni ko nyASa bhunine "bhA bhA21 mA che' me samalane tuTTe vijayaghose-tuSTaH vijayaghoSaH satuSTa thayesA vanyabodhe kayaMjalI-kRtAMjaliH mAna khAyaDIna iNamudAhu-idaM udAhu mA prabhA hyuM, he muni! Ape yathAvarita brAddANutatva mane sArI rIte batAvela chenA3dArUell
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 25 jayaghoSa-vijayaghoSacaritram % 3D mUlam-tujhe jaIyA jaNNoNa, tujhe veyaviU viU~ / joIsaMgabiU tumne, tujhe dharalANa pAraMgA // 38 // chAyA-yUyaM yaSTAro yajJAlAM, yUyaM vedavido vidaH / __jyautipAGgavido yUyaM, yUyaM dharmANAM pAraNA // 38 // 'tumbhe' ityAdi yUyameva yajJAnAM bhAvayajJAnAM yaSTAraH yajanakartAraH / tathA he vidA he sakalatattvajJAH / yUyameva vedavidaH vedajJAH / tathA-jyautiSAvidaH vedaSaDaGgavido yUyameva / kiMca-yUyameva dharmANAM dharmazAstrANAm-upalakSaNatvAcaturdazavidyAsthAnAnAM ca pAragAH pAraMgatAH // 38 // mUlam-tujhe lagA uddhataM, paraM apANameva the| tamaNuggahaM karehAM, bhikhaNaM bhikkhu uttama // 39 // chAyA- yUyaM samarthA uddha, param Apmanameva ca / tadanugrahaM kurutA'smAkaM, bhaikSyeNa bhikSutA // 39 // ___ aura bhI--'tumbhe' ityAdi anvayArtha-(tule jaiyA-yUyan yaSTAraH) Apa hI bhAvayajJoke yajana kartA haiM / tathA (viUmnavidaH) he sakalatattvajJa (tumme-yUyalekha) ApahI (veyaviU-vedavidaH) vedajJa hai (tuma joisaMga viU-yUyam jyautiSAMgavidaH) tathA Apa hI jyotiSake aMgoke-upalakSale vedake SaDaMgoke vAstavika arthako jAnane vAle haiM, aura (tule-yUyas) ApahI (dharamANa-dharmANAm ) dharmazAstroke, upalakSaNale caudaha vicAoMke (pAragA-pAragAH)pAragAmI haiN|||38|| quii 5g-tubhe-tyA ! ___manvayArtha-tumbhe jaiyA- yUyama yaSTAraH mA54 sAyajJanA ya tA chau, tathA viU-viduH sa tatvajJa! tumbhe-yUyameva mA50 veyaviU-vedavidaH vedajJa ch|. tathA tumbhe joisaMga viU-yUyasU jyotiSAMjhavidaH sAyannyAtiSanA gA tesa04 SaythI vahanA 5 gAnA vAstavinyathana vApaNA ch|. mane tumse-yUyam // 504 dhammANadharmaNAm dharmazAnA sakSathI yauha vidyAmAnApAragA-pAragAH pAragAmI chau.||38|| 244 I
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre TIkA-'tubhe' ityAdi he mune : yUyameva paras AtmAnaseva ca-AtmAnamapi ca uddhata saMsArasAgarot pAraM kartuM samarthAH / tataH tasyAtkAraNAt he bhikSuttama / he bhikSuzreSTha ! yUyaM bhaikSyeNa-madatta niravadhabhikSAgrahaNena asmAkamupari anugraha-kRpAM kuruta // 39 // ___ evaM vijayaghopeNokte jayaghoSasuniyaMduktavAstaducyatemUlam-ne kaMjaM ajjhaM bhikkheNaM, khiMcaM nivilayU diyaa| sA bhalihili aoNvatte, ghore saMsAralAMgare // 40 // chAyA-na kArya mama bhaikSyeNa, kSipraM niSkAma dvija / nA bhramIH bhayAvarte, ghore saMsArasAgare // 40 // TIkA-'na kaja' ityAdihe dvija=vijayaghoSa vipra ! mama maikSyeNa-bhikSayA kArya tAsti ! kintu tvaM 'tumbhe lamatthA' ityAdi anvayArtha he sune ! (tujhe para appANaM eva utuM lapatyA-yUyam paraM AtmAnaM eka udtu lala) ApahI dUsaroM evaM apane Apako isa saMsArasAgarase pAra karaneseM zaktizAlI ho (tas-tat) isa kAraNa (bhikkhuuttama-bhikSuttama) he milattA ! Apa (bhikkheNa-bhaikSyeNa) mere dvArA pradatta niravadha bhikSAle grahaNale (amhaM asmAkasupari ) hamAre Upara (anuggahaM karei-anugrahaM kuruna) kRpA karo / / 39 // isa prakAra vijayaghoSake kahane para jayaghoSa munirAjane usase isa prakAra kahA-'na kajja' ityAdi-- ___ anvayArtha-(diyA-dvija !) he dvija ! (bhikkheNa mazaM na kajjhaM " tubhe samatthA"-tyA manvayArtha- muni ! tunse paraM appANaM eva uttuM samatyA-yUvam paraM AtmAnameva utu samarthAH mA5 24 mInapAne tama4 pAtAnIlatane mA saMsAra sAgarathI pA2 sayAmA zatizI ch|. tam-tatU mA rathI bhikkhu uttama-bhikSuttama I linuttama! sA5 bhikkheNaM-maikSyeNa bhA21 ta25thI pradatta nizpa likSAne aDae TIne amhaM-asmAkanupari sbhaa| 352 anuggahaanugrahaM kuruta kRpA 42. // 38 // A pramANe vijayazeSanA kahevAthI jayaghoSa sunirAje ene A pramANe yu'-" na kaja"-tyAhi! - anvayArtha-diyA-hija 3 di ! bhikkheNa samaM na kaja-bhakSeNa mama na
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 25 jayadhopa-vijayaghopacaritram kSipratyaritaM niSkAma pravajyAM gRhANa / tvaniSkramaNelaiva mama kAryam , na tu tvaddatta bhikSayA se kAryamiti bhAvaH : kathageyasupadizyate ? ityAha-'mA amihisi' ityAdi he vijayaghopa ! zyAvarte bhayAni janmajarAmaraNAdi janitAni, AvartA iva yasminnasau tasvistathokte, ghore ayare saMsArasAgare mA zramImA pryttiiH| 'bhamihisi' ityatrApaitvAlluDathai loT // 40 // mUlam--ubaleko hoi bhogesu, azegI loblippii| bhogI anai lalAre, asogI viSayasuccA // 41 // chAyA-upalepo bhavati bhogeSu, abhogI lopalipyate / bhogI bhrAsyati saMsAre, abhogI vipramucyate // 41 // TIkA-' uvalevo' ityAdi bhogepu-zabdAdipu bhujyamAneSu upalepaH karmopacayo bhavati / abhogI tu karmaNA nopalipyate-upalipto na bhavati / tatazca bhogI-zabdAdibhogaparAyaNaH jaikSyeNa lasa na kArya ) bhikSAle mujhe koI prayojana nahIM hai| kintu tuma (khi-kSiprA ) zIghrahI (niyama-niSkrAma) pratrajyA grahaNa karo yahI merA eka kArya hai ! (syAyatte ghore saMsArasAgare mA anihili-bhayavarte ghore saMsArasAgare mAnamIH ) janma jarA evaM maraNa Adile janita bhayarUpa AvartavAle bhayaMkara isa saMsArasAgara tuma lata asaNa kro||40|| aura zrI--'udalego' ityAdi anvayArtha (loge.u-logeSu ) zabdAdika viSayoMke bhogane para (uva levo hoi-upalepaH savati) karmopacya hotA hai tathA jo (abhogIkArya nihAyA bhane prayAsa nathI, 52'tu tame khippaM-kSipraM yA niksamasu-niSkAma yA aDaera 42 / me4 mAI se Aya che. bhayAvatta ghore saMsArasAgare mA bhamIhisi bhayAvata ghore saMsArasAgare mA bhramIH rAma, jarA ane maraNa AdithI janita layarUpa AvavALAM bhayaMkara A saMsAramAM tame samA na 42. // 40 // paNI - ubaleko "-tyAhi ! yayAI-bhogemu-bhogeSu zA iviSayAna sAgavAyI balevo hoiupalepaH bhavati 555 pAya che. tathA? abhogI-abhogI matagIta. novaliyA-topalipyate bhAthI upasisa yatA nathI. mI mATe bhogI saMsAre
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 uttarAdhyayanasUtre saMsAre = caturgatika lakSaNe bhrAmyati = paryaTati - nirantaraM bhavaparamparA gRhNAtItyarthaH, abhogI tu vipramucyate = vipramukto bhavati // 41 // bhogInAmupalepamanyeSAM ca tadabhAvaM dRSTAntadvAreNAha - mUlam - ullo sukko meM do chUDhA, golayA mahiyAmayA / do vi' AvaMDiyA kuMDDe, jo uho 'so'stha lagei // 42 // chAyA-- ArdraH zuSkatha dvau kSiptau, golako mRttikAmayau / " dvApyApatitau kuDaye, ya ArdraH so'tra lagati // 42 // TIkA' ullo' ityAdi ArdraH zuSka at mRttikAmayau golakau = mRtpiNDau kSiptau dvAvapi kuce Apatitau prAptau / atra = anayormadhye ya ArdrA golako bhavati sa tatra kuce lagati - saMzliSTo bhavati, zuSkastu na lagatIti bhAvaH // 42 // abhogI) abhogI hai vaha (novalippA - nopalipyate) karmoM se upalipta nahIM hotA hai| isIliye (bhogI saMsAre bhramai bhogI saMsAre bhrAmyati) bhogI saMsArameM nirantara apanI bhava paramparAko baDhAtA rahatA hai aura (abhogI vipamuccai- abhogI vipramucyate) abhogI isa saMsAra se chUTa jAtA hai // 41 // bhogI karmokI upaliptatA tathA abhogI meM inakI anupaliptatA dRSTAnta dvArA sUtrakAra kahate haiM- 'ulo 'ityAdi / anvayArtha - (ullo-suko tha do mahiyAmayA golayA-ArdraH zuSkazca at mRtikAmayau golako ) gIle aura zuSka aise do miTTI ke gole pheMke jAve ve ( do vi kuDe AvaDiyA - dvau api kuDaye Apatitau ) donoM hI bhitti para lge| inameM (jo yaH) jo (ullo bhAI: ) gIlA hai (sottha bhamai - bhogI saMsAre bhramati logI saMsArasAM niraMtara potAnI lavaparaMparAne vadhArato rahe che yayate abhogI vippamuccai - abhogI vipramucyate malogI bhA saMsArathI chUTI jAya che. 5 41 bhAgImAM karmonI upaliptatA tathA abhAgImAM tenI anupalitA dRSTAMta dvArA sUtrakAra he che - " ullo "tyAhi / anvayArtha -- ullo sukko ya do maTTiyAmayA golayA - ArdraH zuSkaH dvau mRttikA - mau o au lIleA ane sUke evA mATInA e gALAne pheMkavAmAM Ave te do vi kuDDhe AcaDiyA- dvau api kuDaye Apatitau bhanne lIMta para dAge tyAre bhAM jo yaH ? ullo - ArdraH sIteo hoya sottha lagai-so'tra lagati te goNI
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 25 jayaghoSa-vijayaghoSacaritram dRSTAntayuktvA dArTAntikaM yojayatimUlam-evaM laggati dummehA, je nairA kAmalAlasA / virattA u na laggati, jahA luMke 3 golaiMe // 43 // chAyA-evaM laganti durmedhaso, ye narAH kAmalAlasAH / viraktAstu na laganti, yathA zuSkastu golakaH // 43 // TIkA--' evaM ' ityAdi ye narAH kAmalAlasA:-kAmeSu zabdAdi bhogeSu lAlasAH yeSAM te tathA,bhogA''saktAH santi, te narAH evam Ardra golakavat laganti-zliSyanti sNsaare| tu-punaH viraktAH kAmabhogaparAGmukhA na laganti-saMsAre na zliSyanti / yathA tu zuSko golako bhittau na lagatItibhAvaH // 43 // laggai-so'nna lagati) vaha golA isa bhIta para cipaka jAtA hai, aura sUkhA golA nahIM cipakatA hai // 42 // 'evaM laggati' ityAdi anvayArtha--(evaM-evam ) isI taraha (je narA-ye narAH) jo manuSya (dummehA-durmedhasaH) ajJAnI hokara (kAmalAlasA-kAmalAlasAH) zabdA. dika bhogoMmeM lAlasA saMpanna haiM tathA bhogoMmeM Asakta haiM ve hI manuSya Ardra-gIle golakakI taraha isa saMsArakheM cipake rahate haiN| (u-tu) parantu jo kAsamogoMse parAGmukha haiM ve (na laggati-na laganti) saMsArameM nahIM cipakate haiM (jahA-yathA) jaise (suka golae-zuSkaH golakaH) zuSka golaka bhitti nahIM cipakatA hai // 43 // bhIMta para cUMTI jAya che ane suke goLe bhIMta sAthe athaDAIne nIce paTakAI paDe che. arthAt bhIMta para caeNTa nathI. je 42 che " evaM laggati "-tyA ! manvayArtha-evaM-evam mA pramANe je narA-ye narAH ke bhanuSya dummehAdurmedhA majJAnI thane kAmalAlasA-kAmalAlasAH zahADi lAgImA dAsa saMpanna che tathA bhegamAM asakta che teja manuSya Adra-lIlA mATInA gaLAnI mAphaka A saMsAramAM ciTakI rahe che. 3-tu paraMtu je kAma bhogothI yasaMgabhuma cha ta na laggati-na laganti saMsArabho thiTatA nathI. jahA-yathA 2 pramANe mukke golae-zuSkaH golakaH sU gAnA mI tasA yAMTata nathI // 4 //
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre ___ evaM jayaghoSamuninA prokto vijayaghoSo yatkRtavaoNstaducyatemUlas-- evaM le vijayaghole, jayagholalla aMtie / aNagArahala nikato, asaM loccA aNuttaraM // 44 // chAyA-evaM sa vijayaghoSo jayaghoparaya antike / anagArakhya niSkrAnto, dharma zrutvA anuttaram / / 44 / / TIkA-' evaM ' ityAdi-- evaM pUrvoktamakAreNa sa vijayaghoSo brAhmaNaH anagArasya tasya svajyeSTha bhrAturjayaghoSasya antike-samIpe anuttaraM sarvotkRSTaM dharma-zrutacAritralakSaNaM zrutvA niSkAntA ajitaH / / 44 // sammatyadhyayanArthamupasaMharannanayoniSkramaNa phalamAha-- mUlam -khavittA purvakamlAI, saMjameNa taveNa yeM / jayaghosa vijayagholA, siddhiM pattA aNutaraMti besi // 45 // ii jannaijja paMca vAsaimaM ajjhayaNaM samattaM // 25 // chAyA-kSapayitvA pUrvakarmANi, saMyamena tapasA ca / jayaghopavijayaghoSo, siddhi prAptAvanuttarAmiti bravImi // 45 // TIkA-khavittA' ityAdi-- pUrvoktau tau jayaghoSa vijayaghoSo saMyamena saptadazavidhena tapasAdvAdaza vidhena isa prakAra jayaghoSa munike kahane para vijayaghoSa brAmaNane kyA kiyA so kahate haiM-' evaM se' ityaadi| anvayArtha-(evaM-evam ) isa prakAra (se vijayaghole-sa vijayaghoSaH) usa vijayaghoSa brAhmaNale (anagArasla jayagholassa aMtie aNuttaraM dhambha loccA nikkhato-anagArastha jayaghoSasya antike anuttaram dharmazrutvA niSkrAntaH) khulirAja jayaghoSake pAsa dharma-zrutacAritrarUpa dharma-zravaNa kara dIkSA dhAraNa karalI // 44 // A pramANe jayazeSa muninA kahevA pachI vijayaghoSa brAhmaNe zuM karyuM te 9 che-" evaM se" __ manvayArtha-evaM-evam mA pramANe se vijayaghose-saH vijayaghoSaH ye viyoSa prAjho anagArassa jayaghosassa aMtie aNuttaraM dhammaM soccA NikkhaMto anagArasya jayaghopasya aMtike aNuttaraM dharma zrutvA niSkrAntaH 45 bhunika 1. dharbhazruta mAritra35 yazava parIna dIkSA dhAraNa 4ii sIdhI. // 44 //
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 25 jayaghoSa - vijayaghoSacaritram 47 { ca pUrvakarmANimAtrAMcitakarmANi kSapayitvA = kSINAni kRtvA ante anuttarAM - sarvo-, tkRSTAM sokSarUpAmiti yAvat siddhiM prAptau / ' iti bravImi ' ityasyArthaH pUrvavad bodhyaH // 45 // iti zrI vizvavikhyAta - jagadvalabha - prasiddhavAcaka- paJcadazabhASA kalita- lalitakalA pAlApaka pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka- vAdimAnamardaka- zrIzA ichatrapati - kolhApurarAjapradatta - " jainazAstrAcArya " - padabhUSitakolhApurarAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjya zrIvAsIlAlavativiracitAyAm "uttarAvyayana sUtrasya" priyadarzinyAkhyAyAM vyAkhyAyAm -' -' yajJIyAkhyaM ' nAma paMJcanizatitamamamadhyayanaM sampUrNa ||25|| 'khavittA puNyakarasAI' ityAdi -- anvayArtha - (jayaghose vijaya ghole- jayaghoSavijayaghoSa ) jayaghoSa - vijayaghoSa ye donoM (laMjaseNa taveNa-saMyamena tapasA) satraha prakAra ke saMyama evaM vAraha prakAra ke tapakI ArAdhanAse (puvvakassAhaM khavittA pUrvakarmANi kSapayitvA ) pUrvasavasaMcita karmoMko nAza karake (anuttarAM siddhiM pattAanuttarAM siddhi prAsI) sarvotkRSTa mokSarUpasiddhiko prApta hue| (ttivemiiti bravImi ) he jastU ! aisA maiM bhagavAna mahAvIra ke kathanAnusAra kahanA hai / 45 | || isa prakAra pacIyA adhyayanakA hindI anuvAda saMpUrNa ||25|| " savitA puvvakamAI " - ityAdi / anvayArtha-se jayadhose vijayadhole-saH jayaghoSavijayaghoSAM bhayaghoSa vinnyaghoSa me tethe saMjameNa taveNa-saMgasena tapasA 2ttara prAranA saMyama are yAra prabhAranA tathanI mArAdhanAdhI kamAI evitA-pUrvakarmANI kSapani pUrvabhava aMti bhena nAzarI ne vantara siddhi pattA - anuta sihiM grAmA sarvoSTa modine prApta yA citivImi he ! yAhuM lagavAna mahAvIratA pradhanamanusAra 6 // 45 // zrI uttarAyana sUtranA pIya nAmanA pIrAmAM dhyeyana zubharAtI bASA ra saM24 //
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha SaDizatitasamadhyayanam // uktaM yajJIyAkhyaM paJcaviMzatitamamadhyayanam / saspati sAmAcArInAmakaM par3izatitamamadhyayanamArabhyate / pUrvasmin adhyayane brahmaguNA uktAH, te ca sAmAcArImantareNa na sasyagArAdhitA bhavantIti suninA'vazyameva sAmAcArI samAcaraNIyA; ityanena sambandhenAyAtasyaitasyAdhyayanasyedamAdima mutrammUlam lAmoyAriM pavasvAmi, lambadukhavisozvaNiM / OM carittA Na niggaMthA, tipaNA saMsAralAgaraM // 1 // chAyA-sAmAcArI pravakSyAmi, sarvaduHkhavimokSaNIm / yAM cAritvA khalu nirgranthAH, tIrNAH saMsArasAgaram // 1 // TIkA-'sAmAyAri ityAdi he jambu ! sarvaduHkhavimokSaNI-sarvANi ca tAni duHkhAni zarIramAnasAsAtAni. teSAM vimokSaNI-vimuktikarI sAmAcArI-sanAcaraNaM samAcAraH sa eva sAmAvarI chAIlavAM adhyayana prAraMbha yajJIya nAmaka paccIsavAM adhyayana samApta huvA / aba yaha chAIsa vAM adhyayana jisakA nAma sAmAcArI hai prAraMla hotA hai| pUrva adhyayana meM brahmaguNa kahe gaye haiN| ve brahmaguNa sAmAcArI ke vinA sanyA prakAra se ArAdhita nahIM hote haiN| isaliye yati janako sAmAcArI avazya hI Acarita karanI caahiye| isa saMbandha ko lekara yaha adhyayana prAraMbha kiyA gayA hai| usakA yaha Adi gAthA hai-'sAmAyAm'i ityAdi __ anvayArtha-sudharmAsvAmI jaMvasvAmIse kahate haiM ki he jaMba ! (savva duHkha vimokkhaNi-sarvaduHkhavimokSagI ) samasta zArIrika evaM mAna chavIsamA adhyayanI zarUAta yatIya nAmanuM pacIzamuM adhyayana saMpUrNa ghaTyuM, have ivIsamAM adhyayanane prAraMbha thAya che. A chavIsamAM adhyayananuM nAma sAmAcArI che, pacIsamAM adhyayananI sAthe A adhyayanane saMbadha A pramANe che-pacIsanAM adhyayanamAM brahmaguNanuM varNana karavAmAM Avela che. e brahmaguNa sAmAcArI sivAya samyapha prakArathI ArAdhita thatA nathI. A mATe tijoe sAmAcArI avazya carita karavI joIe pacIsamAM adhyayana sAthenA A saMdhane laIne sAmAcArI adhyayanane prA2la 42sAmAM Ave che tenI mA prathama gAthA hai-"samAcAri" atyAhi ! -- saMnyA-dharbhAvAmI sambhUsvAnIne he che hai, he 15 ! savva kvaNi-sarva duHkhavimojhaNIM samasta zarIra sane bhAnasimAdhI
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TokA a0 26 dazavidhasAmAcArIvarNanam sAdhujanakartavyarUpA tAm , pravakSyAmi kathayiSyAmi / yAM sAmAcArI cAritvA Asevya nirgranthAH sAdhavaH khalu-nizcayena saMsArasAgaraM-saMsArarUpadustarasamudraM tIrNAH pAraM gatAH, upalakSaNatvAt-taranti, tariSyanti ca // 1 // mUlam-paDhamA AvassiyA nAma, biiyA ye nisiihiyaa| . ApucchaNA ya taIyA, cautthI paDipucchaNA // 2 // paMcau chaMdaNA nAma, icchAkAro ya uNddo| sattaimo micchakAro I, tahakAro the aTThamo // 3 // abbhuTANaM navamA, dasaimA uvasaMpayA~ / esau dasaMgI sAhaNaM, sA~mAyArI pavei~yA // 4 // chAyA-prathamA AvazyakI nAma, dvitIyA ca naiSedhiko / ApracchanA ca tRtIyA, caturthI pratipracchanA // 2 // paJcamI chandanA nAma, icchAkArazca paSThikA / saptamI mithyAkArazca, tathAkArazca aSTamI // 3 // abhyutthAnaM navamI, dazamI upasampad / eSA dazAGgA sAdhUnAM, sAmAcArI praveditA // 4 // TIkA-paDhamA' ityaadi| AvazyakI nAma prathamA sAmAcArI / Avazyake apramattatvenAvazyakartavya sika duHkhoM se chuTakArA dilAnevAlI sAdhujanoM ke kartavya rUpa (sAmAyAri-sAmAcAroM) samAcArIko (pavakkhAmi-pravakSyAmi) maiM khuuNgaa| (jaM carittANa niggaMthA saMsArasAgaraM tiSNA-yAM caritvA khala nigranthAH saMsArasAgaram tIrNAH) jisa sAmAcArIkA sevana karake nigrantha sAdhu niyamataH saMsArarUpa dustara samudrako pAra hote haiM, hue haiM aura Age bhI hoNge||1|| aba sUtrakAra usa samAcArIke prakAroMko kahate haiM-'paDhamA' ityAdi anvayArtha-(1) (AvassiyA-AvazyakI) AvazyakI (2) (nisiichutt4|2| mAnA2 sAdhuranAnA tavya35 sAmAyAriM-sAmAcArI sAbhA-yAzana pavakkhAmi-pravakSAmi huI chu, carittA Na niggaMthA saMsArasAgaraM tipaNA-yAM caritvA khalu nimranthAH saMsArasAgaraM tIrNA 2 samAyArInu sevana 4zana nitha sAdhu niyamataH saMsArarUpa stara samudrane pAra karI jAya che, pAra thayA che. ane AgaLa paNa pAra thavAnA che. 1 1 | ve sUtra meM sAmAyIna aArane matAve che-" paDhamA"-tyA ! anvayArtha-(1) AvassiyA-AvazyakI AvazyazrI, (2) nisIhiyA u07
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre vyApAre bhavA-AvazyakI / upAzrayAt nirgacchan sAdhurAvazyakIti vadati / ata AvazyakI nAma prathamA sAmAcArI 1 / dvitIyA sAmAcArI ca naiSedhikI / niSedhena kAryAntaraniSedhena nivRttA-naiSedhikI / sAdhuryartha nirgacchati tadeva kArya saMpAdanIyaM yatra bhavati sA naiSedhikItyarthaH / AvazyakIM kRtvA sAdhuguruNA yAvaduktaH tAvadeva kRtvA nivRttaH upAzraye pravizan naiSedhikIti vadati / ata AvazyakI sAmAcAryAnantaraM dvitIyA naiSedhikI sAmAcArI 2 / ca-punaH tRtIyA sAmAcArI hiyA-naiSadhakI) naiSedhikI (3) (ApucchaNA-ApracchanA) ApracchanA (4) (paDipucchaNA-pratipracchanA) pratipracchanA (6) (chaMdaNA-chandanA) chaMdanA (6) (icchAkAro-icchAkAraH) icchAkAra (7) (micchakAro-mithyAkAraH) mithyAkAra (8) (tahakAro-tathAkAraH) tathAkAra (9) (abbhuTThANaMabhyutthAnaM) abhyutthAna (10) ( uvasaMpayA-upasampada) upasampat , ye sAdhuoMkI sAmAcArIke dasa bheda haiN| Avazyaka kartavya karanemeM jo vinA kisI pramAdake sobhAcArI kI jAtI hai vaha AvazyakI-sAmAcArI hai| jaba sAdhu upAzrayase bAhara nikalatA hai taba vaha "AvazyakI" kahatA hai vaha prathama sAmAcArI hai| 1 / kAryAntaraniSedhase jo sAmAcArI hotI hai vaha naSedhikI sAmAcArI hai-sAdhu jisa kAryake liye bAhara gayA ho usako vahI kArya karanA cAhiye anya nhiiN| arthAt gurumahArAjane jo kArya karane ke liye jitanA kahA ho vaha kArya utanA hI karanA isakA nAma naiSedhikI hai / AvazyakI kriyA karake sAdhu isa kriyAko karatA hai| java vaha guru dvArA kathita kAryako karake upAzrayameM AtA hai to 'naSedhikI' naipedhakI naiSadhI, (3) ApucchaNA-ApracchanA 22chanA, (4) paDipucchaNApratipracchanA pratipra-chA,(5) chaMdaNA-chaMndanA channA, (6) icchAkAro-icchAkAraH 242, (7) micchakAro-mithyAkAraH mithyA412, (8) tahakAro-tathAkAraH tathA42. (6) abhaTThANaM-abhyutthAnaM tyutthAna, (10) uvasaMpayA-upasampad upasampata, e sAdhuonI sAmAcArInA daza bheda che. Avazyaka kartavya karavAmAM je kaI paNa prakAranA pramAda vagara samAcArI karavAmAM Ave che te AvazyakI sAbhA-yArI che. nyAre sAdhu yAzrayathI mahAra nIle cha. tyAre 'AvazyakI' evuM kahe che. 1. kAryAntara niSedhathI je sAmAcArI thAya che te nizcikI sAmAcArI che. sAdhu je kAryane mATe bahAra gayA hoya, temaNe teja kArya karavuM joIe, bIjuM nahIM. arthAt gurumahArAje je kArya karavA mATe jeTaluM kahyuM hoya teTaluM ja kArya karavuM tenuM nAma nadhikI che. AvazyakI kriyA ne sAdhu A kriyAne kare che. gurue kahelA kAryane karIne jyAre te upa
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 26 dazAvadhasAmAcArIvarNanam ApracchanA bhavati / A-maryAdayA tathAvidhavinayalakSaNayA, abhividhinA vA sarvaprayojanAbhivyAptilakSaNena guruM pratipacchanam ApracchanA 3 / caturthI sAmAcArI pratipacchanA / guruNA'nujJAto'pi prattikAle punarapi guruM pRcchet , iti-ApracchanA'nantaraM pratipracchanA nAma caturthI sAmAcArI 4 / chandanA nAma paJcamI saamaacaarii| guruNA pradattena svakIyA hArAdibhAgena kuru mamAnugrahaM paribhukSva mamedamiti rUpeNa yathAkrama sAdhUnAM nimantraNaM chandanA 5 / ca-punaH icchAkAro nAma paSThikA=SaSThI sAmAcArI, icchayA bAlabhiyogamantareNa svamanasA karaNam-icchAkAraH 6 / tu-punaH mithyAkAro nAma saptamI saamaacaarii| kathaMcidaticArasaMbhave mithyAvaSkRtadAnam 7 / ca=punaH tathAkAro nAma aSTamI sAmAcArI / guruNA kasmiMzcita kArye kahatA hai vaha dUsarI sAmAcArI hai // 2 // isa sAmAcArIke bAda ApacchanA nAmakI sAmAcArI sabakAryake liye pUchanerUpa-kI jAtI hai| isa sAmAcArImeM ziSya apane kalpanIya kAryake liye gurudevase baDe vinayake sAtha jo kucha pUchanA hotA hai vaha pUchatA hai / isakA nAma ApracchanA hai vaha tIsarI sAmAcArI hai // 3 // kAryakI AjJA hone para bhI kArya karane ke samayameM punaH guruse pUchanA isakA nAma pratipracchanA sAmAcArI hai vaha cauthI sAmAcArI hai // 4 // apane hisse ke AhAra Adike liye anya sAdhuoMko yathAkrama nimaMtrita karanA isakA nAma 'chandanA' sAmAcArI hai vaha pAMcamI sAmAcArI hai // 5 // vinA preraNAke hI sAdharmIkA kArya karanA isakA nAma icchAkAra hai vaha chaTThI sAmAcArI hai||6|| kisI bhI taraha aticArakI saMbhAvanA hone para : micchAmidukkaDaM' kA denA isakA nAma mithyAkAra hai vaha sAtavI sAmAcArI hai // 7 // guruke dvArA .zrayamA mA che tyAre "naipedhikI" me 49 che. // 2 // // sAmAnyArI pachI AcchA nAmanI sAmAcArI saghaLA kAryane mATe pUchavArUpa karavAmAM Ave che. A sAmAcArImAM ziSya potAne kalpanIya kAryane mATe gurudevane vinayapUrvaka ne pUchAnu DAya che te pUche che. mAnu nAma " ApracchanA" cha. // 3 // kAryanI AjJA maLavA chatAM paNa kArya karavAnA samaye pharIthI gurune pUchavuM tenuM nAma "pratipracchanA" sAmAyArI cha. // 4 // potAnA lAganA mAhAra mAnA bhATa anya sAdhumAna yathAbha nibhatra 427 menu nAma "chandanA" sAmAcArI che. pache preraNA karavAmAM AvI na hoya chatAM paNa sAdhamInuM ya 42 mAnuM nAma "icchAkAra' sAbhA-yArI cha. // 6 // 2Nusa2 matiyAranI samApanA yavAthI " micchAmi duphaDaM " tu mA5j menu nAma "mithyAkA" sAmAcArI che. ILA gurue keI kArya karavA mATe niyata karela zi e.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayamasUtre niyojitasya ziSyasya guruvacanaM prati tatheti kRtvA svIkaraNam / yadvA-aparAdhe jAte guroH sannidhAvAlocanAyAM kRtAyAM satyAM guruyaMdAdizati tasya tatheti kRtvA svIkaraNam pratipattavyam // 8 // abhyutthAnaM nAma navamI sAmAcArI / AcArya paryAyajyeSThe sAMbhogike vA samupAgate AsanaM vihAya sAdhorutthAnam , yahA-AcArya vAlaglAnAdInAM sevArthamudyamo'bhyutthAnam 9 / tathA-upasampannAma dazamI saamaacaarii| upasampannAma jJAnAdiguNa prAptyarthaM gaNAntare gamanam 10 / eSA-uparinirdiSTA dazAGgA= dazavidhA sAdhUnAM sAmAcArI praveditA kathitA / 'chaTTao' sattamo, aTThamo' ityatra puMstvanirdeza ArSatvAt // 2 // 3 // 4 // kisI kArya karaneke liye niyojita hue ziSyakA usa kAryako karanekA 'tatheti' kahakara svIkAra karanA isakA nAma tathAkAra hai| athavA kisI aparAdhake ho jAne para guruke samIpa AlocanA karane para guruke Adezako "tatheti' kaha kara svIkAra karanA isakA nAma bhI tathAkAra vaha AThavI sAmAcArI hai|8| abhyutthAna nAmakI navamI sAmAcArI isa prakAra haiki AcArya athavA dIkSAparyAyameM jyeSTha sAdhujanake Ane para Asanako chor3akara unake samakSa khaDe ho jaanaa| athavA AcArya bAla evaM glAna Adi sAdhujanoMkI sevAke liye tatpara rahanA so bhI abhyutthAna nAmako navamI sAmAcArI hai // 9 // jJAnAdika guNoMkI prApti nimitta dUsare gaNameM jAnA isakA nAma upasaMpat dasavI sAmAcArI hai // 10 // ina dasa sAmAcAriyoMkA pAlana munijana karate haiM // 2-4 // ___isa taraha saMkSepase dazavidha samAcArI kahakara aba usako sUtrakAra Aya 42vAra bhATe "tatheti" DIna svI42 42ve| menu nAma "tathAkAra" che. athavA keI aparAdha thaI javAthI gurunI pAse AvecanA karatI samaye gurunA mAhezana "tatheti" 4DIna svI412 423 / menu nAma "tathAkAra" sAmAyArI che. A 8 abhyasthAna nAmanI navamI sAmAcArI A prakAranI che ke, AcArya athavA dIkSA paryAyamAM moTA sAdhujananA AvavAthI Asanane choDIne emanI sAme ubhA rahI javuM, athavA AcArya, bAla ane glAna Adi sAdhujanenI sevAne bhATa tat52 22j se " abhyutthAna" sAmAyArI cha. ||6||jnyaanaahi zuyAnI prAti nimitta mAnata AbhA menu nAma "upasaMpatU" sAmAnyArI // 10 // 2 // 6A sAmAnyArIyAnu pAsana munirana 42 cha // 2-4 // A pramANe saMkSepathI dazavidha sAmAcArI kahIne have sUtrakAra tene
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 26 dazavidhasAmAcArIvarNanam - saMkSepato dazavidhAM sAmAcArImabhidhAya punaH savistaramAha- . : mUlam-gamaNe AvassiyaM kujA, ThANe kujjA NisIhiyaM / ApucchaNA sayaMkaraNe parakaraNe paDipucchaNA // 5 // , chAyA-gamane AvazyakI kuryAt , sthAne kuryAt naiSedhikIm / __ApracchanA svayaM karaNe, parakaraNe pratipacchanA // 5 // TIkA-'gamaNe' ityaadi| gamane-tathAvidhakArya sati vahinissaraNe sAdhuH AvazyakI kuryAt / iti prathamA sAmAcArI // 1 // tathA-sthAne tiSThatyasminiti sthAnam-upAzrayastasmin pravizan naiSedhikI kuryAt / iti dvitIyA // 2 // svayaM karaNe svayam AtmanA karaNaM svayaM karaNaM tasmin-svayaM karaNIye kArye AmacchanA-idamahaM kuryA na veti guruH praSTavya iti bhAvaH / iti tRtIyA / / 3 / / parakaraNe parasya kArye karaNIye prtipcchnaa| vistArase kahate haiM -'gamaNe' ityAdi / - anvayArtha-(gamaNe-gamane ) koI aisA kArya AjAya ki jisakI vajahase sAdhuko upAzrayase bAhira jAnA paDe to vaha sAdhu (AvassiyaM kujjA-AvazyakI kuryAt ) AvazyakI samAcArI kare / 1 / (ThANe NisIhiyaM kujjA-sthAne naiSedhikI kuryAt) jaba upAzrayameM praveza kare taba naiSedhikI sAmAcArI kare / 2 / (sayaM karaNe ApucchaNA-svayaM karaNe ApracchanA) jo kAma apane Apa karaNIya ho usameM "yaha maiM karUM yA nahIM" isa prakAra pUchanerUpa ApracchanA sAmAcArI kare / 3 / (parakaraNe paDipuccheNA-parakaraNe pratipracchanA) sAmAnya yaha niyama hai ki sAdhu cAhe apanA kAma kare yA dUsare kisI sAdhukA kAma kare usakA kartavya hai ki vistAra pU che "gamaNe"-tyA! __mankyAtha-gamaNe-gamane AI yevu ma mAvI laya 22 rANe sAdhu upAyathI 172 4 5De tyAre te sAdhu AvassiyaM kujA-AvazyakI kuryAtU yAvazyatrI somAyArI 42. // 1 // ThANe NisIhiyaM kunjA-sthAne neSedhikoM kuryAt nyAre zrayamA praveza 42 tyAre neSiyI sAmAnyArI 42. // 2 // sayaM karaNe ApucchaNA-svayaM karaNe ApracchanA re ma pAnI bheNe 42vAnu heya tema chatAM temAM "huM A kAma karuM ke nahIM " A pramANe pUchavArUpa 'ApracchanA' samAyArI 42. // 3 // parakaraNe paDipucchaNA-parakaraNe pratipracchanA sAmAnya e niyama che ke, sAdhu cAhe te pitAnuM kAma kare athavA te bIjA keI sAdhunuM kAma kare tyAre tenuM kartavya che ke, te AnA mATe pahelAM
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre gurutA niyuktenA'pi kAryakAle guruH praSTavya eva / iha svaparakAryayorupalakSaNatvAt sAmAnyena sarveSyapi svaparakAryapu prathamato gurUNAM pracchanam-ApracchanA / guruniyutenApi pravRttikAle punaH pracchanaM pratipracchanA // 4 // 5 // ki camUlam-chandaNA davajIeNaM, icchAkAro ya sAraNe / micchAkAro yaM nidAe, tahakArI paDissue // 6 // chAyA-chandanA dravyajAtena, icchAkArazca sAraNe / mithyAkArazca nindAyAM, tathAkAraH pratizrute // 6 // TIkA--'chaMdaNA' ityaadi| dravyajAtena-pUrvagRhItena tathAvidhAzanAdidravyajAtena chandanA = zeSamuni nimantraNarUpA kAryA / iti paMcamI // 5 // ca-punaH sAraNe AtmanaH parasya vA kRtyaM prati pravartane icchAkAraH / tatrAtmasAraNe yathA-icchAkAreNa yuSmacikIrSitaM kAryamidamahaM karomIti / parasAraNe yathA-mama pAtralepanAdi sUtradAnAdi vA vaha pahile isake liye guruse AjJA prApta kare / jaba guru kArya karanekI AjJA de deveM to ziSyakA punaH yaha kartavya ho jAtA hai ki vaha pravRtti kAlameM unase phira AjJA usake liye le leve isakA nAma pratipracchanA hai|4||5|| aura bhI-'chaMdaNA' ityAdi-- anvayArtha-(davvajAeNaM chaMdaNA--dravyajAtena chandanA) pUrvagRhIta aza nAdi sAmagrI dvArA zeSamunijanoMko AmaMtrita karanA isakA nAma chaMdanA hai| 5 / (sAraNe icchAkAro-sAraNe icchAkAraH) apane vA parake kRtyameM pravartana hone meM icchA karanA isakA nAma icchAkAra hai| Apako icchita yaha kArya meM apanI icchAse karatA hUM isakA nAma AtmasAraNa gurunI AjJA meLave. jyAre guru kAma karavAnI AjJA Ape tyAre ziSyanuM e kartavya che ke, e kAma karatI vakhate pharIthI gurunI AjJA meLave tyAra pachI 5 bhimA pravata mane. bhAnu nAma 'pratipracchanA' che. // 4 // 5 // qNI 5-" chaMdaNA"-tyAhi ! ma-kyArtha:-davvajAyeNaM chaMdaNA-dravyajAtena handanA yAtAnA mADA2 bhATanI azanAdi sAmagrIne AhAra karatI vakhate bIjA munijane AhAra karavA bhAbhatraya mApa tanu nAma chanA cha. // 5 // sAraNe icchAkAro-sAraNe icchAkAra pAtAnA tebhara mIla sAdhunA aryabhA pravartana thapAnI chrch| 42vI enaM. nAma IcachAkAra che. ApanuM A icchita kArya huM mArI IcchAthI karUM chuM. ma AtmasAraNa che. mArA pAtranu pratilekhana Adi tathA sUtra pradAna
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a. 26 dazavidhasAmAcArIvarNanam icchAkAreNa kuruteti| iti SaSThI // 6 // ca-punaH nindAyAm svanindAyAM mithyA- ? kAraH-mithyAkaraNaM mithyAkAramithyedamiti pratiprattiH / aticAre saMjAte mithyAduSkRtadAnamiti bhAvaH / iti saptamI // 7 // pratizrute patizravaNe gurauM vAcanAdikaM prayacchatyevametadityaGgIkArarUpe tathAkAraH idamitthamevetyaGgIkaraNam / ityaSTamI // 8 // 6 // ki camUlam-abhuTThANaM gurupUyA, acchaNe uvasaMpayA~ / evaM dupaMcasaMjuttA, sAmAyArI paiveiyA // 7 // chAyA-abhyutthAnaM, gurupUjAyAm , Asane upasampat / evaM dvipaJcakasaMyuktA, sAmAcArI praveditA // 7 // TIkA-'anbhuTThANaM' ityaadi| gurupUjAyAm-guruNAm AcAryAdInAM pUjA-saMmAnanaM tatra- tadartham , abhyusthAnam AsanaM vihAya utthAnam , yadvA AcAryaglAnabAlAdInAM pUjAyAM-sevAyAm hai| mere pAtroMkA pratilekhana Adi tathA sUtra pradAna Adi kArya Apa apanI icchAse kareM isakA nAma parasAraNa hai| 6 / (niMdAe micchAkAro -niMdAyAM mithyAkAraH) aticAra Adike ho jAne para "mithyA me duSkRtaM bhavatu" isa prakAra mithyAduSkRta denA isakA nAma mithyAkAra hai 7 / (paDissue tahakAro-pratizrute tathAkAraH) gurujanoMke vAcanA Adi dete samaya 'yaha aisA hI hai isa prakAra aMgIkAra karanA isakA nAma tathAkAra hai // 6 // aura bhI-abhuTThANaM' ityAdi-- ___ anvayArtha (gurupUyA abbhuTThANaM-gurupUjAyAm abhyutthAnam ) gurujanoMke-AcArya Adi paryAya jyeSThoMke-nimitta Asana chor3akara khaDe honA athavA bAla evaM glAna Adi sAdhuoMkI sevAmeM udyamazIla rahanA mAha Aya mA5 mApanI chAyI 4 / menu nAma 52sA2ya che. // 6 // niMdAe micchAkAro-niMdAyAM mithyAkAraH matiyA2 mahinA 24 pAthI "mithyA me duSkRtaM bhavatu " mA pramANe mithyA huta menuM nAma bhithyA 2 cha. // 7 // paDissue tahakAro-pratizrute tathAkAraH shurun| ta23thA vAyanA mAhi mAvAnA sabhaye 'ye memana cha' 2 // prabhArI gi2 42v| menu nAma tathA 2 che.(8)||6|| qdhu 5-"abbhuTThANaM"-tyA ! manvayArtha gurupUyA abbhuTThANaM-gurupUjAyAm abhyutthAnam gurunAnA AcArya Adi paryAya moTerA nimitta Asana choDIne ubhA thaI javuM, temaja bAla galAna Adi sAdhuonI sevAmAM udyamazIla rahevuM enuM nAma abhyasthAna
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 uttarAdhyayana sUtre " gurupUyA abhyutthAnam=samyagudyamaH, vaiyAvRtyakaraNam / iti navamI // 9 // ityatrArSatvAtsaptamyarthe prathamA / tathA-Asane = gaNAntarAcArya - samIpAvasthAne upasampat = iyantaM kAlaM bhavatsamIpe sthAsyAmItyevaMrUpA kAryA / upasampacca - jJAnaprApyarthI, darzanaprAptyarthA, cAritraprAptyarthA ca bhavati atastrividheyam / iti dazamI sAmAcArI | iti evam = anena prakAreNa dvipaJcakasaMyuktA = dazavidhA sAmAcArI praveditA = kathitA / ' dupaMcagasaMjuttA' iti vaktavye 'dupaMca saMjuttA' iti ArSasvAnnirdiSTam || 7 || evaM dazavidha sAmAcArI muktvA samprati sAmAnyarUpAmoghasAmAcArImAhamUlam - puvimi caubhAge, AIccammi samuTTie / bhaMDegaM paMDilehittA, vaMditA rya tao guruM // 8 // pucchijjA paMjelIuDo, kiM kAryavvaM e ha / icchaM nioiuM bhaMte!, veyavacce va sajjhAe // 9 // chAyA -- pUrvamicaturbhAge, Aditye samutthite / bhANDakaM pratilekhya, vanditvA ca tato gurum // 8 // pRcchet prAJjalipuTaH, kiM kartavyaM mayA iha | icchAmi niyojayituM bhadanta / vaiyAvRtye vA svAdhyAye // 9 // TIkA - 'puvilammi' ityAdi Aditye = sUrye samutthite udite sati divasetyarthaH pUrvasmin prathame catubhage = caturthabhAge buddhayA prakalpite divasasya prathamaSoruNyAmityarthaH / isakA nAma abhyutthAna hai 9 / ( acchaNe uvasaMpayA - Asane upasampat) jJAna darzana evaM cAritra kI prAptike nimitta anyagaNa ke AcArya ke pAsa rahanA so upasampat sAmAcArI hai 10 / ( evaM dupaMca saMjuttA sAmAyArI paveDyA - evaM dvipaMcakasaMyuktA sAmAcArI praveditA ) isa prakAra dvipaMcakadaza prakArakI yaha sAmAcArI kahI gaI hai // 7 // isa prakAra dazavidha sAmAcArI kahakara aba sUtrakAra sAmAnyarUpase che. // 8 // acchaNe uvasaMpayA - Asane upasampat jJAnadarzana ane zAstrinI prAptinA mATe khIjA gaNanA AcAryanI pAse rahevuM te upasa'tu sAmAcArI che. // 10 // evaM dupaMca saMjuttA samAyArI paveiyA - evaM dvipaMcakasaMyuktA sAmAcArI praveditA thA pramANe dRza prahAranI sAbhAyArI hevAmAM Ave che. // 7 // A pramANe dravidha sAmAcArI kahIne have sUtrakAra sAmAnyarUpathI "
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ - priyadarzinI TIkA a0 26 oghasAmAcArIvarNanam bhANDakaM pAtram , upalakSaNatvAt sadorakamukhavastrikA vastrAdikaM ca pratilekhya, tataH pratilekhanAnantaraM ca gurum AcAryAdikaM prAJjalipuTa:-bhAlaniyojitakarasampuTaH san-' iha-asmin samaye mayA kiM kartavyam ' iti pRcchet / kiMcasvAdhyAye vaiyAvRttye vA svaniyojane gurorabhiprAya viditvA evaM pRcchet-he bhadanta! vaiyAvRttye glAnAdiparicaryAyam , svAdhyAye vAcanAdau vA bhavadbhirahamAtmAnaM niyojayitum icchAmi abhilapAmi // 8 // 9 // ogha samAcArIko kahate haiM-'pubvillaMmi' ityaadi| anvayArtha-(Aiccammi samuTThie-Aditye samutthite) sUryake udita hone para (pUvicallaMmi caubhAge--pUrvasmin catuge ) buddhise kalpita dinake caturbhAgameM arthAt prathama paurUSImeM (bhaMDagaM paDilehittA-bhaNDakaMpratilekhya) pAtra sadorakamukhavatrikA tathA vastrAdikoMkI pratilekhanA karake (taogurUM vadittA-tatazca guruM vanditvA) pazcAt AcAryAdika baDauMko guru mahAjako vaMdanA karake bAdameM (paMjalIuDo-prAJjalipuTaH) donoM hAtha jor3akara (iha-iha ) isa samaya (mae kiM kAyavyaM-mayA kiM kartavyam) mujhe kyA karanA cAhiye ailA (pucchijjA-pRcchet ) pUche / vaiyAvRtya evaM svAdhyAyameM apaneko niyukta karanekA gurujanakA abhiprAya jAnakara aisA pUche (bhate-bhadanta) he bhadanta he pUjya / (vaiyAkRtye svAdhyAye vA niyojayituM icchAmi ) glAna AdikI paricaryA meM athavA svAdhyAyameM maiM Apake dvArA AjJApita hokara niyukta honekI abhilASA karatA hU arthAt Apa pharamAve kI meM svAdhyAya karuM? // 8 // 9 // sodha sAbhA-yArIne 4 cha-" puvvillaMmi"-tyAhi / ___ mankyAtha-AiccAmma samudvie-Aditye samutthite sUrya na ya thy| pachI puvvillaMmi caubhAge-pUrvasmin caturbhAge muddhinI 465nA bhurAma hivasanA yAthA mAmA prathama pau3SImA bhaMDaga paDilehittA-bhANDakaM pratilekhya pAtra ho bhumapani tathA sAhiAnI pratimanA 4zana tao guruM vaMdittA-tatazca guruM vanditvA pachIthI mAyA guru mahArAne na zana pachIpaMjalIuDoproJjalipuTaH manne hAtha nahIna iha-iha 2 samaye mae kiM kAyavva-mayo ki kartavyamU mAre 42 naye. sa pucchijjA-pRcchet pUche. vaiyAkRtya bhane svAdhyAyamAM niyukta karavAne gurujanane abhiprAya jANIne evuM pUche ke, he bhadanta ! lAna AdinI paricaryAmAM athavA svAdhyAyamAM AjJA laIne niyukta thavAnI abhilASA rAkhuM chuM ke 8 9 u08
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre . .. evaM pracchanAnantaraM yat kartatyaM taducyate-- mUlam-veyAvacce niutteNaM, kAryavvaM agilaayo| samjhAye vA niutteNaM, lavvadukhavimokkhaNe // 10 // chAyA-vaiyAvRtye niyuktena, kartavyam aglaantH| svAdhyAye vA niyuktena, sarvaduHkhavimokSaNe // 10 // TIkA-'veyAvacce' ityAdi guruNA sarvaduHkhavimokSaNe-parvaduHkhebhyo vimokSaNa-vimocanaM yasmAt tattasmin-caturgatikasaMsAraduHkhanivArake vaiyArattyekAlAnAdiparicaryAyAM niyuktena sAdhunA aglAnataH zarIrazramamavicintyaiva vaiyAkRtyaM kartavyam / vA athavA sarva duHkhavimokSaNe-sarvaduHkhebhyo vimocanaM yasmAtsa tasmin-caturgatikasaMsAraduHkha. nivArake svAdhyAye niyuktena sAdhunA aglAnataH svAdhyAyaH kartavyaH // 10 // pUchane para jo kahanA cAhiye so kahate haiM-'veyAvacce' ityAdi / anvayArtha-(sancadukkhavilokkhaNe-sarvaduHkhavimokSaNe ) caturgatika saMsArake duHkhoMke nivAraka aise (veyAvacce niuttaNaM-vaiyAvRtye niyuktena) glAnAdikAko paricaryA-levArUpa vaiyAvRtyameM niyukta kiye hue sAdhuko (agilAyao veyAvaccaM kAyavvaM-aglAnataH vaiyAvRtyaM kartavyam) aglAnapanase arthAt zArIrika parizramakA khyAla na karake vaiyAvRtya acchItaraha karanA cAhiye / (vA) athavA (savvadukkhavilokkhaNe-sarvaduHkhavi. mokSaNe) caturgatikarUpa isa saMsArake duHkhoMko nAza karanevAle aise (sajjhAye niutteNaM-svAdhyAye niyuktena ) svAdhyAyameM niyukta kiye gaye sAdhuko (agilAyao-aglAnataH) vinA kisI glAnabhAvake svAdhyAya karanA caahiye| 57pAthI2 43vuna te cha. " veyAvacce " tyAhi. manvayArtha:-savvadukkhavimokkhaNe-sarvaduHkhavimokSaNe yatuti: saMsAranA mAnA nivA24 mevA veyAvavacce niuttarNa-vaiyAvRtye niyuktena sAnAhAnI pazyiA35, vaiyAvRttimA niyukta 42vAmA mAsA sAdhuse agilAyao vaiyAvaccaM kAyavva-aglAnataH vayAvRtyaM kartavyam 2masAna pAthI arthAt zArIri parizramanA bhyAsa na 42di vaiyAkRtya sArI zata 42 naI me vA athq| savvadukkhavimo kkhaNe-sarvaduHkhavimokSaNe yatu ti35 21 sasAnA bhAna nAza 42 // 2 sevA sajjhAye niutteNaM-svAdhyAyaniyuktena 2pAdhyAyamA niyukta 42vAmAM Ave sAdhume -aglAnataH / 59 512sAnamA sivAya svAdhyAya 423||n.
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 26 autsargikadinakRtyavarNanas 55 pratilekhanA sakalaughasAmAcArI mUlamasti, ataH prathamaM gurumApRcchaca pratilekhanA kartavyA ityabhidhAya saMprati vinayazIlasyautsargikaM dinakRtyamAha - mUlam - divasasa uro bhAe, kujA bhikkhU viyakhaNe / tao uttaraguNe kuMjjA, diNabhAgesu caursu vi // 11 // chAyA - divasasya caturo bhAgAn kuryAd bhikSurvicakSaNaH / tata uttaraguNAn kuryAt, dinabhAgeSu caturSvapi // 11 // TIkA- ' divasassa ' ityAdi - " vicakSaNa: = medhAvI bhikSu divasasya caturo bhAgAn kuryAt / tataH = caturbhAga 'karaNAnantaraM caturSvapi dinabhAgeSu uttaraguNAn = svAdhyAyAdIn kuryAt // 11 // bhAvArtha- gurudeva yadi vaiyAvRtyameM niyukta kareM to muni baDe AnaMda ke sAtha vaiyAvaca kare / aura yadi svAdhyAyameM niyojita kareM to acchI / taraha svAdhyAya kare // 10 // pratilekhanA sakala sAmAnyarUpa ogha sAmAcArIkA mUla hai isaliye sarvaprathama gurujanase pUchakara vaha pratilekhanA karanI cAhiye, aisA kahakara aba sUtrakAra vinayazIla sAdhuke autsargika dinakRtya kahate haiM-divasa ' ityAdi / - " anvayArtha - ( vikkhaNe bhikkhU vicakSaNaH bhikSuH ) medhAvI bhikSu . ( divasasa cauro Ae kujjA-divasasya caturo bhAgAn kuryAt ) divasake 'cAra bhAga kara leve / (tao causu vi diNabhAgeSu uttamaguNe kujjAtataH caturSvapi dinabhAgeSu uttaraguNAn kuryAt ) bAdameM ina cAroMhI bhAgoM meM vaha svAdhyAya Adi karanerUpa uttara guNoMkA pAlana karatA rahe // 11 // bhAvArtha gurudeva jo dhyAnRtyamAM niyukta kare te muni ghaNA ja AnaMda sAthe vaiyAvaca kare athavA jo svAdhyayamAM niyAjIta kare te sArI rIte svAdhyAya kare. // 10 // pratilekhanA sakala sAmAnyarUpa egha sAmAcArInuM mULa che. A mATe sarva prathama gurujanane pUchIne e pratilekhanA karavI joIe. A pramANe kahIne have sUtrAra vinayaziddha sAdhunA motsarga hinadRtyane De che - " divasassa" tyAhi. anvayArtha-----viyakkhaNe bhikkhU - vicakSaNaH bhikSuH bhedhAvI likSu divasassa cauro bhAe kujjA - divasasya caturo bhAgAn kuryAt hivasanA yAra lAga urI daye. tao 'ca vidibhAge uttama guNe kujjA - tataH caturSvapi dinabhAgeSu uttaraguNAn kuryAt pachIthI e cAreya bhAgamAM te svAdhyaya Adi karavArUpa uttara guNAnuM * ghAsana jhuratA rahe. // 11 //
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre kathamityAhamUlam-paDhabha porisi sajjhAyaM, bIyaM jhANaM jhiyaaryi| taiyA~e bhikkhAyariyaM, puMNo cautthIi sajjhAyaM // 12 // chAyA-prathamAyAM pauruSyAM svAdhyAya, dvitIyAyAM dhyAnaM dhyAyet / tRtIyAyAM bhikSAcayA, punazcaturthyA svAdhyAyam // 12 // TIkA-paDhamaM' ityAdi / prathamAyAM pauruSyAM-divasasya prathame prahare svAdhyAyavAcanAdikaM kuryAt / dvitIyAyAM pauruSyAM-dvitIyapahare dhyAna-sUtrArthacintanarUpaM dhyAyet-dhAtUnAmanekArthatvAt kuryAdityarthaH / dvitIyapauruSyA arthapaurupItvAdasyAmarthaviSaye eva mAnasAdi vyApAraNam iti bhAvaH / tRtIyAyAM pauruSyAM bhikSAcaryAm , upalakSaNatvAdAhArAdikaM ca kuryAt / punaH caturyoM pauruSyAM svAdhyAyam , upalakSaNAt pratilekhanAdikaM ca kuryAt / 'paDhamaM' 'vIyaM ' ityatra saptamyarthe dvitiiyaa| 'porIsi' iti lupta saptamyantaM padas / 'jhiyAyai' ityatra liGathai laT // 12 // uttara guNoMkA pAlana kaise kareM ? so kahate haiM-'paDhama' ityAdi / anvayArtha--(paDhamaM porasi-prathamAyAM pauruSyAm)prathama pauruSI meM-divasa ke prathama praharameM (sajjhAyaM kujjA-svAdhyAyaM kuryAt ) vAcanAdikarUpa svAdhyAya karanA (bIyaM jhANaM jhiyAyai-dvitIyAyAM dhyAnaM dhyAyet ) dvitIya pauruSImeM-dvitIya praharameM-sUtrArtha cintanarUpa dhyAna kre| (taiyAe bhikkhA yariyaM kujjA-tRtIyAyAM bhikSAcaryA kuryAt ) tRtIyapauruSImeM-tRtIyapraharameM bhikSAvRtti kare (punaH) phira (cautthAe sajjAya kunjA-catujhaM svAdhyAya kuryAt )caturtha pauruSImeM-caturtha prahara meM-svAdhyAya evaM pratilekhanAAdi kreN||12|| __ 'prathama pauruSImeM svAdhyAya kare' isa prakAra jo kahA gayA hai so uttara guNanu pAlana kaI rIte kare te kahevAmAM Ave che-"ma" ItyAdi. sa-kyAtha-paDhamaM porasI-prathamAyAM pauruSyAm prathama po3pImA-havasanA prathama praDamAM sajjhAyaM kujjA-svAdhyAyaM kuryAt pAyanA4i35 svAdhyAya 425, bIyaM jhANaM jhiyAyai dvitIyAyAM dhyAnaM dhyAyet mI pau3pInA mIta aDarabhAM sUtrArtha thitana35 dhyAna 42 taiyAe bhikkhAyariyaM kujjA-tRtIyAyAM bhikSAcaryA kuryAt tRtIya po3SIna-trI prabhA lakSAvRtti 42vI, yachI cautthIe sajjhAyaM kujjA-caturthI yAyaM kuryAt yAthA praharamA pAdhyAya ne pratimA ma 429. // 12 // prathama paurUSImAM svAdhyAya kare" A pramANe je kahevAmAM Avela che
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ & priyadarzinI TIkA. a0 26 pauruSaparijJAnavarNanam prathamapauruSyAM svAdhyAyaM kuryAditi yaduktaM tatparijJAnAyAhamUlam - AsADhe mAse dupayA, paiose mAse caupayA / cittAsosu mAsersu, tirpayA he vai porisi // 13 // chAyA - ASADhe mAse dvipadA, pauSe mAse catuSpadA / cautrAyujormAsayo:: tripadA bhavati pauruSI // 13 // TIkA- ' AsADhe ' ityAdi / ASADhe mAse dvipadA pauruSI bhavati, puruSAderUrdhvotthitasya uttarAbhimukhasya aSADha pUrNimA dine jAnucchAyA dvipadApauruSI bhavatItyarthaH / evam sarvatrApi yojyam pauSa mAse catuSpadA paurupI bhavati / caitrAzvayujo H mAsayoH = caitre mAsi Azvine mAsi ca tripadA pauruSo bhavati // 13 // ityamASADhAdi paurNamAsISu pauruSImAnamuktam, samprati pauruSyA vRddhihAnI ucyete mUlam - aMgulaM sattara teNaM, paikkheNaM tu duaMgulaM / 10 61 are sire vIvi, mAseNaM cauraMgulaM // 14 // chAyA - aGgulaM saptarAtreNa, pakSeNa tu dvacaGgulam | varddhate hIyate vA'pi, mAsena caturaGgulam // 14 // usa paurUSI kAlakA jJAna karAne ke liye sUtrakAra kahate haiM'AsADhe ' ityAdi / anvayArtha -- (AsADha mAse dupayA-ASADhe mAse dvipadA ) ASADhake mahinAmeM dvipadA pauruSI hotI hai / (pose mAse cauppayA-pauSe mAse catuSpadA) pauSa mAsameM catuSpadA pauruSI hotI hai / mAsesu cittA soema- citrAzvayu jormAsayoH) caitra evaM Azvina mAsa me (tipayA porasI havai - tripadA pauruSi bhavati) tripadA pauruSI hotI hai // 13 // isa prakAra pauruSIkA pramANa kaha kara aba sUtrakAra pauruSIkI vRddhi have me pauSI ajanuM jJAna urAvavA bhATe sUtrabhara he che - "AsADhe" tyAhi. manvayArtha - AsADhe mAse dupayA- ASADhe mAse dvipadA aSADha mahinAmAM dviyahA po3SI thAya che. pose mAse cauppayAyA - pauSe mAse catuSpadA ghoSa bhAsabhAM yatuSpahA pauSI thAya che. cittA soesa mAsesu - caitrAzvayujormAsayoH caitra bhane khAseo bhAsabhAM tipayA porasI havai - tripadA pauruSi bhavati tripA pauSI thAya che. // 13 // A pramANe paurUSInuM pramANu kahIne have sUtrakAra pauSInI vRddhi ane
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre TIkA- aMzulaM ' ityaadi| saptarAtreNa saptAhorAtreNa ityarthaH / rAtrINAM divasA vinAmAvitvAdiha rAtri zabdena api gRhyante / sArdhena iti zeSaH / aGgulam-ekAgulapamANaM pauruSI vrddhte| pakSeNa tu dvayaGgulaM vartate / mAsena caturaGgulaM vartate / idaM dakSiNAyane vodhyam / api-punaH uttarAyaNe pUrvoktakrameNaiva hIyate ca / pakSasyAdhaiM sArdhasaptAhorAtraM bhavati, ataH saptarAtreNa ityatra sArddhaneti bodhyam / yatra mAse caturdazabhirdinaiH pakSo bhavati, tatra saptAhorA NAsyamulapramANaM pauruSI varddhate hIyate ca / anayA vRddhayA hAnyA c| sapAdasApauruSyAdijJAnaM pratyAkhyAnAdAvapekSitaM tadarthametat kathitam // 14 // aura hAni batalAte hai- 'aMgulaM' ityAdi / ____ anvayArtha-dakSiNAyanameM (lattaratteNaM-saptarAtreNa)sADhe sAta 7 // dinarAta kAlameM aMgula-aGgalam eka aMgula pramANa paurUSI baDhatI hai| (pakkheNaMpakSeNa ) eka pakSameM (du aMgula-dvayaGgalam ) do aMgula paurUSI baDhatI hai.| (mAseNaM-mAsena) ekamAsameM (cauraMgulam-caturAGgulam )cAra aMgula pauruSI baDhatI hai / tathA uttarAyaNameM isI kramase ghaTatI hai arthAt-sADhe sAta dina rAtameM eka aMgula pramANa pauruSI ghaTatI hai| eka pakSameM do aMgula tathA eka mAsameM cAra azula pramANa pauruSI ghaTatI hai| pakSake Adhe sADhe sAta hote hai isaliye sapta rAtrikI jagaha sADhe sAta 7 // rAtri pramANa kAla jAnanA cAhiye / jisa mAsameM caudaha 14 dinakA pakSa hotA hai vahAM sAta dina rAta kAla jAnanA cAhiye / so sAta 7 dina rAta pramANa kAlameM bhI eka aMgula pramANa pauruSI baDhatI ghaTatI rahatI DAnI satAve che.-"aMgulaM" UtyA. ___ manvayArtha-kSiNAyanamA sattaratteNaM-saptarAtreNa sA sAta (7u) divasa zata mA aMgulaM-agulam me mAMga pramANu pau3SI vadhai che. pakSaNa-pakSaNa me pakSamA du agulaM-dvayaGgulam me bhAMga pramANe pauraSI vadhe che. mAseNaMmAsena me bhAsabhA cauraMgulam-caturAGgalam yAra maNi pau3SI vadhe che. tathA uttarAyaNamAM A kramathI ghaTe che. arthAt sADA sAta divasamAM eka AMgaLa pramANe paurUSI ghaTe che. eka pakSamAM be AMgaLa ane eka mahinAmAM cAra AgaLa pramANa paurUSI ghaTe che. pakSane aradhe bhAga chA thAya che A kAraNe sAta rAtrInA sthaLe sADA sAta rAtrI pramANu kALa jANo joIe. je mahInAmAM cada divasane pakSa hoya tyAM sAta divasa rAta kALa jANa Ie. A samaye sAta divasa rAta pramANu kALamAM paNa eka AMgaLa pramANa
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 26 pauruSoparijJAnavarNanam keSu keSu mAseSu caturdazabhirdinaiH pakSo bhavatItyAhamUlam-AsADhaMbahulapakkhe, bhadavae kattie ye pose yN| . phagguNa vaisAhesu yaM, nAyavvA obharatAMo // 15 // chAyA-ASADhabahulapakSe, bhAdrapade kArtike ca pauSe ca / phAlguna-vaizAkhayozca, jJAtavyA avamarAtrayaH // 15 // TIkA-'AsADha' ityAdi ASADhabahulapakSe ASADhakRSNapakSe, bhAdrapade bhAdrakRSNapakSe kArtike kArtikakRSNapakSeca, pauSe ca-pauSakRSNapakSe ca, tathA-phAlgunavaizAkhayoH phAlgunavaizAkhakRSNapakSayozca avamarAtrayaH ekaikAhorAtranyUnArAtrayo'vagantavyAH / pUrvoktamAsesu kRSNapakSAH caturdazadinapramANA bhavantIti bhAvaH // 15 // hai| yaha pauruSIkI ghaTatI baDhatI pratyAkhyAna AdimeM apekSita hotI hai| isa liye yaha kahA gayA hai||14|| kina 2 mahinoMmeM caudaha 14 dinoMkA pakSa hotA hai isako sUtrakAra batalAte haiM-'AsADha' ityAdi / ___ anvayArtha-(AsAhabahulapakkhe-ASADhabahulapakSe) ASAr3ha kRSNa pakSameM, (bhavae-bhAdrapade) bhAdra kRSNa kSameM ( kattie-kArtika kRSNa pakSameM (pose-pauSe ) pauSakRSNapakSameM tathA ( phagguNa vaisAhesu omarattAo nAyavvA-phAlguna vaizAkhayozca avAdharAtraya jJAtavyAH) phAlguna vaizAkha kRSNapakSameM ekaeka ahorAtrase nyUna rAtriyAM jAnanA cAhiye arthAt ina pUrvokta mAsoMmeM kRSNapakSa caudaha caudaha14-14dinake hote haiN||15|| paurUSI vadhatI rahe che. A paurUSInuM ghaTavuM, vadhavuM, e pratyAkhyAna AdimAM apekSita hoya che. A mATe A kahevAmAM Avela che. 14 kayA kayA mahinAmAM cauda divasanuM pakSa hoya che tene sUtrakAra matA cha-"AsADha'' tyAhi. mayArtha-AsADhabahulapakkhe-ASADhabahulapa, ASAda 5kSamA, bhaddavae-bhAdrapade mAhavAmA zu pakSamA, kattie-kArtike AtibhA pakSamA pose-pauSe poSamA 4Y pakSamA, tathA phagguNavaisAhesu omaratAo nAyavvAphAlguna vaizAkhayozca avamarAtraya jJAtavyAH |ger mana vaizAmabhA pakSama. eka eka aherAtrathI nyUna rAtrI jANavI joIe. arthAt A pUrvokta mahinAmAmA pakSa yauha-yauha (14-14) hasana ya che. // 15 //
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana sUtra 64 evaM paurupIjJAnopAyamabhidhAya pAdonapauruSyA jJAnopAyamAha-mUlam - jeTThAmUle AsADha - sAvaNe, chahiM aMgulehiM paDilehA / ahiM viitiyammi, taie desa aMhiM caMutthe // 16 // chAyA -- jyeSThAmULe ASADhazrAvaNe, pabhirahulai pratilekhA / aSTabhirdvitIyatri. tRtIye dazabhiraSTabhizcaturthe // 16 // TIkA--' jeDAmule' ityAdi -- jyeSThAmUle= jyeSThe mAsi ASADha zrAvaNe = ASADhazrAvaNayozca pUrvokta pauruSI mAne pada bharaleH prakSipteH pratilekhA = nirIkSaNarUpA kartavyA / tena pAdonapaururSa kAlasya jJAnaM bhavati / dvitIyatri ke = bhAdrapadAzvina kArtikalakSaNe aSTabhirakulai prakSintaiH pratilekhA = nirIkSaNarUpA kartavyA / tRtIyatrike mArgazIrSa pauSamAgharUpaM dazabhiraGgulaiH prakSiptaiH pratilekhA kartavyA / tathA - caturthe trike = phAlguna caitra vaizAkha isa prakAra pauruSako jAnane kA upAya kahakara aba sUtrakAra pAdona (pona) pauruSIko jAnane kA upAya batalAte haiM- 'jeTThAle' ityAdi / anvayArtha -- (jeTThAmUle = jyeSThAmUle) jyeSTha mahine meM (AsADha sAva ASADha zrAvaNe) ASADha sAvana meM (chahiM agulehiM - pabhiraMgulaiH) pUrvokta pauruSI pramANa meM chaha aguloMke prakSipta karane se ( paDilehA - pratilekhA ) nirIkSaNa rUpa pratile vanA karanI cAhiye / isase pAdona pauruSIkA jJAna hotA hai / dvitIyatra) bhAdrapada, Azvina, kArtika mahInoM meM (aTTAhiMaSTAbhiH) pUrvokta mAnameM ATha aMguloMko prakSipta karake pratilekhanA karanI cAhiye (taie - tRtIye) agahana, pauSa evaM mAghamAsa meM (dasa - dazabhiH) daza aMguloMko prakSipta karake pratilekhanA karanI cAhiye / tathA ( cautthe - A pramANe paurUSIne jANavAnA upAya kahIne have sUtrakAra pAdAna (pAna) cau3SIne bhaguvAno upAya matAve che - " jeTThAmUle" tyAhi. anvayArtha-jeThThAmUle--jyeSThAmUle nyeSTha bhuDinAmAM AsADhasAvaNe - ASADha zrAvaNe aSADha zrAvaNubhAM chahiM agulehiM - SaD bhiraMgulaiH pUrveti pauSI prabhAzubhAM cha mAMgajanuM prakSipta avAthI paDilehA - pratilekhA nirIkSa35 pratisenA 12vI joI e. AnAthI pAdena paurUSInuM jJAna thAya che. bhAdrapada, AsA ane DArtika mahinAmAM aThThAhiM - aSTAbhiH pUrveta bhAnabhAM yaha sAMgajane prakSipta zrIne atikSemanA ravI leoi. taie - tRtIye agaruna, ghoSa ne bhaDAbhAsabhAM dukha-dazabhiH dRza bhAMgaNane prakSipta urIne pratisenA 42vI' le the, tathA
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 26 munirAtrikRtyam kharUpe ca aSTabhiraGgulaiH prakSiptaiH pratilekhA kartavyA / tena pAdonapauruSI kAlasya jJAnaM bhavati / 'dasa' ityatra tRtIyArthe prathamA // 16 // ____ itthaM dinakRtyamabhidhAya rAtrau yadvidheyaM taducyate-- mUlam-ratipi cauro bhAe, bhikkhU kujA viyavakhaNo / tao uttaraMguNe kujA, rAIbhAgehu~ causu vi // 17 // chAyA--rAtrerapi caturo bhAgAn , bhikSuHkuryAd vicakSaNaH / tata uttaraguNAn kuryAd , rAtribhAgeSu catuSvapi // 17 // TIkA--' ratipi' ityAdi vicakSaNaH medhAvI, bhikSuH rAtrairapi caturo bhAgAn kuryAt / tatazcaturvapi rAtribhAgeSu uttaraguNAn svAdhyAyAdIn kuryAt / ratipi' ityatra SaSThayarthe dvitIyA // 17 // caturthe ) phAlguna, caitra evaM vaizAkha mAsameM (ahiM-aSTabhiH) ATha aMguloMko prakSipta karake pratilekhanA karanI caahiye| ina savase pAdona(pauna) pauruSI kAlakA jJAna ho jAtA hai // 16 // isa prakAra dinakI cAro pauruSIkA kartavya kaha kara aba rAtrimeM bhikSuko kyA karanA cAhiye yaha bAta sUtrakAra khetehai|- rtipi'ityaadi| ___ anvayArtha--(vitha khaNo bhikkhU ratipi cauro bhAe kujjA-vicakSaNo bhikSuH rAtreH api caturo bhAgAna kuryAt ) buddhizAlI muni rAtrike bhI cAra bhAga kara leve (tao-tataH) bAdameM (causu vi rAIbhAgesu catuSu api rAtribhAgeSu ) una rAtrike cAroM bhAgoMmeM bhI vaha ( uttara guNe kujjA-uttara guNAn kuryAt ) svAdhyAya AdirUpa uttara guNoMkI ArAdhanA kare // 17 // cautthe-caturthe saNa, yatra bhane vaizA5 bhAsabhA 8 minne prakSita zana pratilekhanA karavI joIe. A saghaLAthI pAdena (pona) paurUSIkALanuM jJAna thaI jAya che. 1dA A pramANe divasanI cAre paurUSInuM kartavya kahIne have rAtrImAM bhikSue zu 42 nase. mA pAta sUtrA2 matAva cha-"ratipi" tyAhi. ____-kyA-viyakkhaNo bhikkha ratipi cauro bhAe kujA-vicakSaNo bhikSuH rAtriH api caturo bhAgAn kuryAt muddhizAlI bhuni rAtrIna para yA2 lA 41 Tye. tao-tataH mAmA usu vi rAIbhAnesu-caturpa api rAtribhAgepu trInA ye 2 lAgomA pada te uttaraguNe punjA-uttaraguNAn kuryAt 2yAya mAhi- . rUpa uttara guNonI ArAdhanA kare. 1lA
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre kathamityAha-- mUlam-paDha paurisa sajjhAyaM, vIrya jhANaM jhiyAyai / taiyA~e nidamokkhaM tu, cautthI mu~jjo vi sajjhAyaM // 18 // chAyA--prathamAyA pauruSyAM svAdhyAya, dvitIyAyAM dhyAnaM dhyAyet / / tRtIyAyAM nidrAmokSaM tu, caturthA bhUyo'pi svAdhyAyam // 18 // TokA--' paDhamaM ' ityAdi-- sAdhuH rAtreH prathamAyAM pauruSyoM prathamapahare svAdhyAyaM kuryAt / dvitIyAyAM paurupyAM dvitIyagrahare dhyAna-sUtrArthacintanalakSaNaM kSitivalayadvIpasAgarabhavanAdi vA dhyAyet-cintayet / tRtIyAyAM pauruSyAM tu nidrAmokSaM nidrAyAH pUrvAvaruddhAyAH mokSa mocana kuryAt , zayanaM kuryAdityarthaH / caturthyAM pauruNyAM bhUyo'pi punarapi svAdhyAyaM kuryAt / ayaM bhAvaH-gItArthAnAM jinakalpikAnAM parihAravizuddhika kaise kare ? so kahate haiM-'paDhama ' ityAdi / anvayArtha-sAdhu rAtrikI (paDhamaM porisi-prathamAyAM pauruSyAya)prathama pauruSImeM prathama prahara meM (sajjhAyaM kujjA-svAdhyAyaM kuryAt ) svAdhyAya kare (bIyaMdvitIyAyAM) dvitIya pauruSImeM dvitIya praharameM-sUtrArthacintanarUpa dhyAna kre| athavA jinazAstrokta pRthivIke tathA dvIpa sAgara Adike svarUpakA cintavana kareM / (taiyAe-tRtIyAyAM) tRtIya pauruSImeM tRtIya praharameM (niddamokkhaM nidrAmokSaM) nidrA leve-soce| (cautthI-caturthyAm ) caturtha pauruSAMmeM caturtha praharameM (bhujjo vi-bhUpo'pi) phira bhI (sajjhAyaM kujjA-svAdhyAyaM kuryAt) svAdhyAya kare / vizeSa-gItArtha sAdhuoMke liye, jinakalpi sAdhuoMke liye tathA parihAra vizuddhika cAritravAloMke liye tRtIya prahara mAtra 4 zata are? te 4 cha-" paDhamaM" tyAha bhandayArtha-sAdhu rAtrInI paDhamaM porisi-prathamAyAM pauruSyAM prathama yau3SImA prathama prahAramA sajjhAyaM kujA-svAdhyAyaM kuryAt svAdhyAya 42, vIyaM-dvitIyAyAM dvitIya paurUSImAM-bIjA praharamAM sUtrArtha cihanarUpa dhyAna kare athavA-jIna zAsota vinA tathA dIpa sAgara mAhinA 2135nu tivana 42, taiyAetRtIyAyAM tRtIya pau3SIbhAM-trIta prabhA nidAmokkha-nidrAmokSa nidrAve. suve cathI-caturthyAm yaturtha poSImAM-yAthA praDamAM bhujovi-bhUyo'pi zIthI sajjhAyaM kujA-svAdhyAyaM kuryAt svAdhyAya 42 vizeSa-gItA sAdhusonA bhATe nakalpI sAdhuonA mATe tathA parihAra vizuddhika cAritravALAnA mATe trIjo
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 26 munirAtrikRtyam cAritravatAM ca nidrAkAlastRtIyapraharamAtram / zepamunInAM tu dvitIyatRtIyamaharau nidrAkAlaH / 'cautthI' ityatra ApatvAtsaptamyarthe prathamA // 18 // ___ sampati rAtribhAgacatuSTayaparijJAnopAyamupadarzayan samastamunikartavyamAhamUlam-jaM neI jayA ratiM, navattaM tamila nhcaauNbhaae| saMpatte virasejjA, sajjhAya paosakAlami // 19 // chAyA-yannayati yadA rAtriM, nakSatraM tsminnbhshcturbhaage| sammAte virameta, svAdhyAyAt pradozakAle // 19 // TIkA-'jaM nei ' ityaadi| yadA yannakSatraM rAtri nayati-samApayati, arthAt-yasminnakSatre udite rAtrerAdibhavati astamite ca rAtreravasAnaM bhavati, tasminnakSatre nabhazcaturbhAge nabhasaH prathama caturthabhAge saMprApte prathamapahare samApte satItyarthaH, pradoSakAle rAtriprathamapahare mArabdhAt nidrAkAla hai / zeSa muniyoM ke liye to dvitIya evaM tRtIya prahara ye donoM prahara nidrAke haiM // 18 // ____aba rAtrike cAra prahararUpa cAroM bhAgoMke jAnanekA upAya dikhalAte hue mulike samasta rAtri kartavyako kahate haiM-'jaM nei' ityAdi / _____ anvayArtha-(jayA jaM nakkhattaM rati nai-yadA yannakSatraM rAtri nayati) jaba jo nakSatra rAtriko samApta karatA hai, arthAt-jisa nakSatrake udita hone para rAtrikA prArambha hotA hai aura usIke asta hone para rAtrikA anta hotA hai, (tamsi naha caubhAe saMpatte paosakAlammi viramejjAtasmin nabhazcaturbhAge saMprApte pradoSakAle prArabdhAt svAdhyAyAd viramet) aisA vaha nakSatra java AkAzake pahile caturtha bhAgameM prApta ho arthAt prahara mAtra nidrAkALa che. bIjA muniye mATe bIjo ane trIjo prahara e baMne prahara nidrAnA che. 18. have rAtrInA cAra prahararUpa cAre bhAgane jANavAne upAya batAvatAM muninA samasta rAtrI tayane 49 cha-"ja nei" tyAhi. manvayAdha-jayA jaM naksattaM ratti nei-yadA yannakSatraM rAtri nayati syAre 2 nakSatra rAtrIne samApta kare che, arthAt je nakSatrane udaya thavAthI rAtrIne prAraMbha yAya cha bhane tanA masta pAthI rAtrI mata Ave che. tamhi naha cabhAe saMpatte paosakAlammi viramejA-tasminnabhazcaturbhAge saMprApte 'pradoSakAle prArabdhAtu svAdhyAyAn viramet me se nakSatra sAre mAzamA 57 yAyA lAmA bhArata
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ F ddaDha uttarAdhyayana sUtre 1 'sajjhAya ' iti svAdhyAyAt viramet = nivartteta / ' paDhamaM porisi sajjhAyaM' iti vacanAd rAtreH prathamapauruSyAM kriyamANaM svAdhyAyaM tyajeditibhAvaH / ' vIyaM jhANaM jhiyAya' 'jhyAe nidamokkhaM ca' iti vacanAd rAtre dvitIyatRtIyapauruSyorthyAMna nidrAM ca kuryAditi prakaraNAdbodhyam // 19 // atha rAtrau kiJcidavaziSTa tRtIyapraharasa hitacaturtha paurupI karttavyamAhamUlam - tamevaM ye nakkhatte, gayaNacaunbhAya sArvasesamma / varattiyaM piM kAlaM, paDilehittI muNI kujjaiA // 20 // chAyA - tasminneva ca nakSatre, gagane caturbhAga sAvazeSe / vairAtrikamapi kAla, pratilekhya muniH kuryAt // 20 // TIkA - 'tammeva ya' ityAdi / ca = punaH tasminneva rAtrisamApake nakSatre caturbhAgasAvazeSe caturthabhAgena gantavyena sAvazeSaM caturbhAgasAvazepaM tasmin tAdRze 'gayaNa 'tti gagane - AkAzadeze rAtrikA prathama prahara samApta ho jAya taba ' paDhamaM porisi sajjhAyaM ' isa Agama vacanake anusAra rAtrike prathama prahara meM prAraMbha kI huI svAdhyAya kA parityAgaH kare | tathA - 'bIyaM jhANaM jhiyAyai, taiyAe niyokkhaM ca ' isa Agama vacana ke anusAra rAtri ke dvitIya praharameM dhyAna aura tRtIya prahara meM nidrA kare yaha bhI prakaraNase samajhalenA cAhiye // 19 // aba tRtIya praharake kucha bhAga sahita caturtha prahara ke kartavyako kahate haiM - ' tamseva ' ityAdi / anvayArtha - ( tammeva ya nakkhatte - tasminneva nakSatre ca ) phira vahI nakSatra jaba ( gayaNa caunbhAya sAva se sammi - caturbhAgasAvazeSe gagane ) hAya arthAt rAtri prathama prahara samApta thardha laya tyAre "paDhamaM porisi sajjhAyaM" yA bhAgabha vathana anusAra rAtrimA prathama aramAM prAraMbha aravAmAM gyAvesa svAdhyAyanA parityAga ure, tathA - " vIyaM jhANaM jhiyAya, taiyAe niha mokkhaM ca " mA Agamavacana anusAra rAtrinA bIjA praharamA dhyAna ane ane trIjA praharamAM nidrA kare, e paNuM prakaraNathI samajI levuM joie 519mA have trIjA praharanA gheADA bhAga sAthe ceAthA praharanA kartavyane kahe che."aaa" Seule. anvayArtha--tammeva ya nakkhatte - tasminneva ca nakSatre jharI mena nakSatra nyAre gayaNa caubhAya sAvasesamma - gagane caturbhAgasAvazeSe trIla lAgamA
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a. 26 munervizeSadivasakRtyam nakSatre samprApte sati muniH vairAtrikaM kAlaM tRtIyamaharalakSaNam api zabdAtsvAdhyAya pratighAtakolkApAtAdiparijJAnAyAkAzaM ca caturdikSu pratilekhya kuryAt= svAdhyAyaM kuryAt // 20 // evaM sAmAnyena rAtrindivakRtyamabhidhAya punarvizeSato divasakRtyamAha sAsaptadazagAthAbhiH - mUlam - puvvilambhi ceubbhAge, paeNDilehittANa bhaMDagaM / guru vaMdita sajhAyaM, kujI duHkhavimokkhaNaM // 21 // chAyA -- pUrvasmin caturthabhAge, pratilekhya bhANDakam / guruM vanditvA svAdhyAyaM kuryAd duHkhavimokSaNam // 21 // TIkA--' puccilammi ' ityAdi -- divasasya pUrvasmin caturthabhAge = prathamapauruSI lakSaNe sUryodayasamaye savinayaM tRtIya bhAgake antima bhAga yukta cauthe - caturthabhAga rUpa AkAza meM Ave taba (muNI veratiyaM kAlaMpi paDilehitA kujjA--muniH vairAtrikaMkAlamapi pratilekhya kuryAt ) muni vairAtrika kAla arthAt tRtIya praharakI, " api ' zabda se svAdhyAya pratighAtaka ulkApAtAdike parijJAnake liye cAroM dizAoM meM AkAzakI pratilekhanA karake svAdhyAya kare ||20|| isa prakAra sAmAnya rUpa se divasa evaM rAtri saMbaMdhI kartavya kahakara ava sUtrakAra punaH vizeSa rUpase divasameM karane yogya karttavya ko sAr3he satraha 17 || gAthAoM dvArA kahate haiM - 'puvilammi' ityAdi / anvayArtha - divasake ( pugvilammi caunbhAge - pUrvasmin catubhArge) pUrvacaturthabhAga meM prathama paurupIrUpa sUryodaya ke samaya meM muni savinaya w aMtima lAga sAthai thothA lAga3ya sAhArAmAM Ave tyAre muNI verattiyaM kAlaM paDilehittA kujjA - muniH vairAtrikaM kAlamapi pratilekhya kuryAt bhuni vairAtri arthAt trIjA praharanI "i zabdathI svAdhyAya pratighAtaka ulkApAtAdikanA parijJAnane mATe cAre dizAemAM AkAzanI pratilekhanA karI svAdhyAya kare. gharanA A pramANe sAmAnya rUpathI divasa ane rAtri sabaMdhI kavyane kahIne have sUtrakAra pharI vizeSa rUpathI divasamAM karavA yAgya kartavyane sADA sattara (17) gAdhAo dvArA uhe che -" puvvillanmi " dhatyAhi. anvayArtha-dhvisanA puvvilammi caubhAge-pUrvasmin catuvabhAge pUrva cothA lAgabhAM pradhama porUSIrUpa sUryodayanA samayamAM-muni savinaya savaMdana gurunA Adezane prApta
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 / uttarAdhyayanasUtre chAyA-pratyAkhyAnena bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / pratyAkhyAnena AsravadvArANi nirunnddhi| pratyAkhyAnena icchAnirodha janayati / icchAnirodha gatazca khalu jIvaH sarvadravyeSu vinItavRSNaH zItIbhUto viharati // 13 // TIkA-'paJcakkhANeNaM bhaMte' ityAdi he bhadanta ! pratyAkhyAnena pariharaNIyaM vastu pratiAkhyAnaM pratyAkhyAnam / guroragre nivRttikathanam , svecchApattipratikUlatayA maryAdayA vivakSitakAlAdimAnayA''khyAnaM prAthanaM pratyAkhyAnaM tena, mUlaguNottamaguNapratyAkhyAnarUpeNa, jIvaH kiM janayati ? / bhagavAnAha-he ziSya ! pratyAkhyAnena jIvaH AsravadvArANijIvatar3Age karmajalasyA''gamanam AsravaH karmavandhanamityarthaH, tasya dvArANIva dvArANi, AsravadvArANi-mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogarUpAH karmopAdAnahetavaH paJcatyarthaH tAni niruNaddhi-darAdeva vaarytiityrthH| tathA-pratyAkhyAnena-uktarUpeNa. icchAnirodham-icchA-viSayagRddhirUpA tasyA nirodhaH-nivAraNam-icchAnirodhastaM, jnyti| icchAnirodhaM gataH-prAptazca khalu jIvaH sarvedravyeSu sarveSu dravyeSu vinItata kAyotsarga karanepara bhI punaH aticAroMkI saMbhAvanAmeM pratyAkhyAna karanA cAhiye yaha bAta sUtrakAra terahaveM bolameM kahate haiM-'pacakkhANeNaM' ityaadi| ___ anvayArtha-(bhate paccakkhANeNaM jIve kiM jaNei-bhadanta ! pratyAkhyAnena jIvaH kiM janayati) he bhagavan / pratyAkhyAnase jIva kisa guNa ko pAtA hai ? isake uttarameM kahate haiM ki (paccakkhANeNaM AsavadArAI niraMbhaha-pratyAkhyAnena AsravadvArANi niruNaddhi ) pratyAkhyAna se jIva Asravake dvAroMkA nirodha karatA hai / tathA (paccakkhANeNaM icchAnirohaMjaNei-pratyAkhyAnena icchAnirodhaM janayati ) pratyAkhyAnase hI apanIicchAoMkA nirodha karatA hai| (icchAnirohaM gaeyaNaM jIve savva davvemu viNIyataNhe sIibhUe viharai-icchA nirodhaM gataH khalu sarvadravyeSu vinI kAtsarga karavA chatAM paNa pharI aticAronI saMbhAvanAmAM pratyAkhyAna 42vuna. mApAta sUtradhAra teramA mAsamA 4 cha-"paccakkhANeNaM" chatyAhi. anvayArtha-bhaMte paccakkhANeNaM jIve ki jaNei-bhadanta pratyAkhyAnena jIvaH - ki janayati magavAna ! pratyAbhyAnathI 71 cyA guNuna pAme cha ? mAnA uttaramA 4 cha ,-paccakkhANeNa AsavadArAI niraMbhai-pratyAkhyAnena aasrvrAti riddhi pratyAkhyAnathI jIva AsavanA dvArene nirodha kare che tathA paccakkhANeNa icchAnirohaM jaNei-pratyAkhyAnena icchAnirodhaM janayati pratyAbhyAnathA cAtAnI 42chA mAnA nirodha 42 che. icchAnirohaM gaeyaNaM jIve savvadavvesu viNIya taNhe sIibhUe viharai-icchAnirodhaM gataH khalu sarva dravyeSu vinItatRSNaH
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 233 priyadarzinI TIkA a0 29 stutiphalavarNanam 14 SNAvinivartitagRddhibhAvaH, zItIbhUtaH-zAntisudhAsvAdajanitAmandapramodasaMpannaH, viharati-saMyamamArge vicarati // mU0 13 // tavRSNaH zitIbhUto viharati) jaba isakI icchAoMkA nirodha ho jAtAhai taba yaha jIva samasta viSayoMkI orase vitRSNa-vRSNArahita ho jAtA hai| vitRSNa banA huA yaha jIva zitIbhUta hokara saMyamamArgameM vicaratA hai| bhAvArtha-jisa vastumeM svAbhAvika pravRtti hotI hai, usa pravRttike pratikUla vivakSita kAlakI maryAdAnusAra guruke samakSa usa vastukI nivRttikA kahanA isakA nAma pratyAkhyAna hai| isa pratyAkhyAnale jIva Atravake dvArabhUta mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya evaM yogoMkA nirodha karatA hai| jisa prakAra talAvameM nAloM dvArA jala AtA hai usI prakAra isa jIvarUpI tAlAvameM ina mithyAtva Adi nAloM dvArA karmarUpI jala AtA hai / isa karmarUpI jala kA AnAhI Asrava hai / tathA-pratyAkhyAna ke balapara yaha jIva viSayoM meM gRddhirUpa icchAoM kA bhI nirodha kara detA hai / jaba viSayoM kI ora se isakI icchAe~ niruddha ho jAtI haiM taba yaha kisI bhI dravya ke levana meM lAlasA vAlA nahIM rahatA hai| saba tarapha se isako zAMti hI milatI hai| aisI sthiti meM zAntirUpI ludhA ke AsvAda le jo isako AnaMda hI AnaMda zaramUto vipharato jyAre tenI IcchAone nirodha thaI jAya che. tyAre te jIva saghaLAviSayonA taraphathI tRSNA rahita banI jAya che. vitRSNa banela e jIva zitibhUta banIne saMyamamArgamAM vicare che. bhAvArtha-je vastumAM svabhAvika pravRtti thAya che, e pravRttinA pratikULa vivakSita kALanI maryAdA anusAra gurunI sAme e vastunI nivRttinuM kahevuM enuM nAma pratyAkhyAna che. A pratyAkhyAnathI jIva AsavanA dvArabhUta mithyAtva avirati, pramAda, kaSAya ane jene nirodha kare che. je rIte taLAvamAM nAnA moTA kaLA ane nadI dvArA pANI Ave che. e ja pramANe A jIvarUpI taLAvamAM e mithyAtva Adi nALAomAMthI karmarUpI pANI Ave che. A karmarUpI pANInuM AvavuM eja Asava che. tathA pratyAkhyAnanA baLa upara e jIva vijyamAM gRddhirUpa IcchAone paNa nidhi karI de che. jyAre viSayenA taraphathI enI IcchAo nirodha thaI jAya che. tyAre te kaI paNa dravyanA sevananI lAlasAvALA rahetA nathI. saghaLI bAjuethI tene zAMti maLatI rahe che. AvI sthitimAM zAMntirUpI sudhAnA AsvAdathI ene AnaMda ja u0 30
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre ___ pratyAkhyAnena jIvo nirAstravo bhavati, nigaravo hi vigatakarmA san siddho bhavatIti caturdaza siddhAnAM stuti phalamAha mUlam-thayathuimaMgaleNaM bhaMte ! jIve kiM jaNei ? / thayathuimaMgaleNaM nANadaMsaNacarittabohilAbhaM jaNei / nANadasaNacarittabohilAbhasaMpanne ya NaM jIve aMtakiriyaM kappavimANovavattigaM ArAhaNaM ArAhai // 14 // chAyA-stavastutimaMgalena bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / stavastutimaMgalena jJAnadarzanacAritravodhilAbhaM janayati / jJAnadarzanacArittabodhilAbhasaMpannazca khalu jIvaH antakriyAM kalpavimAnopapattikAm ArAdhanAm ArAdhayati // 14 // TIkA-' thayathuimaMgaleNaM aMte' ityAdi he bhadanta ! stavastutimaGgalena-stavazvastutizcetyanayoH samAhAraH stavastuti, tadevamaGgalaM bhAvamaGgalarUpaM stavastutimaGgalam , atra stavaH-guNotkIrtana, stutiHasAdhAraNaguNotkIrtanaM, tIrthakaraviSaye tadatizayavarNanam / ApatvAt stuti zabdasya paraprayogaH / tena stavastutimaGgalena jIvaH kiM janayati ? / bhagavAnAha-he ziSya ! kA anubhava hotA hai / vaha yahI jAnatA hai / isa AnaMda kA anubhava karatA huA yaha tRpta hokara hI saMyamamArga meM vicaraNa karatA hai / kisI bhI taraha se kahIM se bhI isako azAMti nahIM hotI hai // 13 // pratyAkhyAna karanevAlA Asravarahita hotA hai,joAsravarahita hotA hai vahI karmakSaya kara ke siddha hotA hai isaliye caudahave bolameM siddhoM kI stuti-stavastutimaMgala kA phala kahate haiM-' thayathui0 ' ityaadi| ___ anvayArtha-(bhaMte thayathuimaMgaleNaM jIve kiM jaNei-bhadanta ! stavastutimaMgalena jIvaH kiM janayati) he bhagavan ! stava-sAmAnyaguNotkIrtana AnaMdane anubhava thAya che. te eja jANe che. A AnaMdane anubhava karIne te tRpta banIne ja saMyamamArgamAM vicaraNa kare che. koI paNa prakAre tene kyAMyathI paNa azAMti thatI nathI. sU0 13 pratyAkhyAna karanAra Asava rahita thAya che. je Asava rahita thAya che teja karmakSaya karIne siddha thAya che. A kAraNe caudamAM bolamAM siddhonI sthiti-sta stuti bhaMgaganu 3 // 49 cha-" thaya thui" tyAhi. manpAyartha-bhaMte thayathuimaMgaleNaM jIve kiM jaNei-bhadanta stavastutimaMgalena jIvaH kiM janayati ke lagavAna ! sAmAnya guNIta nathA tathA asAdhAraNa gu!
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 29 stutiphalavarNanam 14 stavastutimagalena jIvaH, jJAnadarzana cAritrabodhilAbha jJAnadarzanacAritrarUpovodhiHsamyagravodhastasya lAbhastaM janayati / iha cAritraM vodhiphalatvAd bodhirucyate jIvopayogarUpatvAd vA / uktaM ca sthAnAGgasUtre-(3 ThA0 2 u0) "tivihA vohI-paNNattA / taM jahA-NANavohI ceva, saNavohI veva, carittavohI ceva / " iti / anyacca-bhattIe jiNavarANaM, paramAe khINapejjadosANaM, / AruggavohilAbha, samAhimaraNaM ca pAveti / / 1 // chAyA-bhaktyA jinavarANAM, paramayA kSINapremadveSANAm / ___ ArogyavodhilAbha, samAdhimaraNaM ca prApnuvanti // 1 // se tathA stuti-asAdhAraNa guNotkIrtana se jIva ko kyA lAbha hotA hai ? isa prakAra pUchane para bhagavAna kahate haiM ki (thayayuimaMgaleNaM nANadaMsaNAcarittavohilAbhaMjaNei-stavastutibhaMgalena jJAnadarzanacAritra bodhilAbha janayati ) jIva isa stavastutirUpaSaMgala se jJAnadarzana evaM cAritrarUpa bodhilAbha ko prApta karatA hai / bodhi kA phala hone se yahAM cAritra ko bodhi kahA hai, athavA jIva kA upayogarUpa hone se caritra ko vodhirUpa khaa| sthAnAGga meM yahI bAta kahI hai-"tivihAbodhi paNNattA / taM jahANANavohIceva dasaNavohI ceva, crittvohiicev'iti| aura bhI kahA hai ki " bhattIe jinavarANAM paramAe khINapejjadosANaM / AruggavohilAbhaM samAhimaraNaM ca pAveti // " kSINa rAgadveSa vAle jinendra prabhukI utkRSTa bhaktise jIvoMko A. rogya, bodhi lAbha evaM samAdhimaraNa prApta hotA hai / (naanndsnncrikIrtanathI jene zuM lAbha thAya che? A pramANe puchavAthI bhagavAna kahe che hai,-dhayathumaMgaleNaM nANadasaNa carittabohilAbhaM jaNei - stavastutimaMgalena jJAna darzanacAritrazodhilAbhaM janayati 21 mA stavastuti35 bhagathI jJAna zana ane cAritra rUpa badhi lAbha prApta kare che. bodhinuM phaLa hovAthI ahiM cAritrane badhi kahela che. athavA jIvana upayoga rUpa hevAthI cAritrane bedhi rUpe kahyuM sthAnAMgamAM paNa Aja vAta kahela che - "tivihA vohI paNNattA taM jahA-NANavohI ceva, dasaNayohI ceva, carittohI ceva " iti ! bIjuM paNa kahe che ke - " bhattIe jonavarANAM paramAe khINapejjadosANaM, ArAgavAhAlAbhaM samAhi maraNaM ca pArvati" kSINa rAmAvALA janendra prabhunI utkRSTa bhaktithI jene Areca
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana sUtre jJAnadarzanacAritravodhilAbhasapannazca khalu jIvaH, antakriyAm = antaH - paryavasAnaH, sa ca bhavasya karmaNAM vA, tasya kriyA nivartanam antakriyA muktirityarthaH, taddhetutvAdArAdhanA'pyantakriyA'bhidhIyate, tAmra, karmAvazeSe tu kalpavimAnopapattikAm = kalpAH devalokAH, vimAnAni graiveyakA'nuttaravimAnarUpANi teSUpapattiryataH sA tathA tAm, anantarajanmani viziSTadevatvaphalAM, paramparayA tu muktiprApikAm, ArAdhanAM jJAnAdyA'' sevanArUpAm, ArAdhayati = karotItyarthaH // 14 // arhadvandanAnantaraM svAdhyAyaH kartavyaH, sa ca kAla eva tatparijJAnaM ca kAlapratilekhanApUrvakamiti pazcadazabhedarUpAM tAmAhamUlam - kAlapaDilehaNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNei / kAlapaMDilahaNayAe NANAvaraNijjaM kammaM khavei // 15 // 236 kAlapratilekhanatayA khalu bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / kAlaprati lekhanatayA khalu jJAnAvaraNIyaM karma kSapayati / / 15 / / tohilA bhasaMpanne ya NaM jIve aMnakiriyaM kappavimANovavattigaM ArAhaNaM ArAhei - jJAnadarzanacAritrabodhilAbha saMpannazca khalu jIvaH antakriyA kalpa vimAnopapattikAm ArAdhanAM ArAdhayati ) jJAna, darzana, cAritrarUpa bodhilAbha se yukta huA jIva antakriyAko muktiko, tathA karmaa vaziSTa rahanepara kalpoM meM- devalokoM meM- athavA graiveyaka anuttara vimAnoM meM utpanna karanevAlI jJAnAdikoMkI AsevanArUpa ArAdhanAko ArAdhita karatA hai // 14 // -ataH arhataprabhukI vaMdanA vAda svAdhyAya karanA cAhiye - parantu yaha svAdhyAya svAdhyAya karanekA jo kAla niyata hai usImeM kiyA jAtA hai| svAdhyAya karaneke kAlakA jJAna kAla pratilekhanApUrvaka hotA hai -3 modhitAla bhane samAdhi bharaNa prApta thAya che. nANadaMsaNa caritabohilAbha saMpanne yaNaM jIve aMtakiriyaM kappavimANotravattigaM ArAhaNaM ArAhei - jJAnadarzanacAritrabodhilAbhasaMpannazca khalu jIva. antakriyAM kalpavimAnopapattirkA ArAdhanAM ArAdhayati jJAna, darzana, cAritrarUpa meAdhilAbhathI yukta banela jIva anatakriyAne muktine, tathA krama avaziSTha rahevAthI kapAmAM-devaleAkeAmAM athavA greveyaka anuttara vimAnAmAM utpanna karAvanAra jJAnAdikenI AsevanArUpa ArAdhanAne ArAdhita kare che / 14 / arhata prabhunI vadatA pachI svAdhyAya karavA joI e, paraMtu e svAdhyAya karavA mATenA je kALa niyata karavAmAM Avela che e kALamAM ja karI zakAya che, svAdhyAya kartAnA kALanuM jJAna kALa prattilekhanA pUrvaka thAya che. AthI
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 237 priyadazinI TIkA. a. 29 kAlapratile khanAphalavarNanam' 15 TIkA-'kAlapaDilehaNoe' ityAdihe bhadanta ! kAlapratilekhanayA kAlasya-asvAdhyAyakAlacatuSTayasya-prAdoSikAryarAtrikavairAtrika-prabhAtikarUpasya matilekhanA-siddhAntoktavidhinA nirIkSaNa, tatra prAdepike sUryAstakAlAt prAgardhamuhUrtamAtramasvAdhyAyakAlaH, prabhAti ke sUryodayAdanantaramardhamuhUrtamAtramasvAdhyAyakAlaH ardharAtrike muhUrtamAtramasvAdhyAyakAlaH aba pandrahave volameM usa kAla pratilekhanAko sUtrakAra kahate haiM-'kAlapaDileNayAe ' ityAdi / ___ anvayArtha-(bhaMte-bhadanta) he bhagavan ! (kAlapaDilehaNayAe jIve kiMjaNeha-kAlapratilekhanatayA jIvaH kiM janayati) kAlapratilekhanAse jIva kisa guNako prApta karatA hai ? isakA uttara kahate haiM ki (kAlapaDi lehaNayAe NANAvaraNijjaM kamma khavei-kAlapratilekhanayA khalu jJAnAvaraNIyaM karma kSayapati ) kAla pratilekhanAse jIva jJAnAvaraNIya karmakA nAza karatA hai| ____ bhAvArtha-kAla zabdase yahAM asvAdhyAyakA kAla gRhIta huA hai| prAdopika, ardharAtrika, vairAtrika, evaM prAbhAtikake bhedase kAla cAra prakArakA hai| prAdoSikameM-pradoSake samayameM-sUryAsta samayase pahile ardhamuhartamAtra kAla asvAdhyAyakA kAla hai| pAbhAtikameM-prabhAtake sama yameM sUryodaya ke anantarakA ardhamuhUrtamAtrakAla asvAdhyAyakA kAla hai| ardharAtrikameM-AdhI rAta ke samayameM-muhartamAna kAla asvAdhyAyakA kAla yA pratimanAne 542 mA melamA sUtrA2 49 cha-'kAlapaDilehaNayAe" tyAha manvayAtha-bhaMte-bhadanta se sapAna ! kAlapaDilehaNayAe jIve ki jaNeikAlapratilekhanayA jIvaH kiM janayati 45 pratimanAthI 05 yA gugune pAsa 42 cha ? senA uttaramA De che , kAlapaDilehaNayAe NANAvaraNijja kamma khaveikAlapratilekhnayA khalu jJAnAvaraNIyaM karma kSapayati ||nn prativemanAthI naanaavaraNIya karmane nAza kare che. bhAvArtha-kALa zabdathI ahIM avAdhyAyane kALa gRhIta thayela che. prAdeSika, adharAtri, virAtrika, ane prabhAtinA bhedathI kALa cAra prakAranA che. pradopikamAM-pradeSanA samayamAM-sUryAsta samayanI pahelAM ardha muhUrta mAtra kALa rAkhavAdhyAyane kALa che. prabhAtikamAM-prabhAtanA samayamAM-sUryodayanA anaM. kArane ardha muhurta mAtra kALa, avAdhyAyane kALa che, azatrikamAM-AI. rAtanA samayamAM-muhUrta mAtra kALa asvAdhyAyane kALa che. madhyAhumAM paNa
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 uttarAdhyayanasUtre jJAnadarzanacAritravodhilAbhasapannazca khalu jIvaH, antakriyAm antaH-paryavasAnaH, sa ca bhavasya karmaNAM vA, tasya kriyA nivartanam antakriyA muktirityarthaH, taddhetutvAdArAdhanA'pyantakriyA'bhidhIyate, tAm, karmAvazeSe tu kalpavimAnopapattikAm=kalpAH devalokAH, vimAnAni-graiveyakA'nuttaravimAnarUpANi, tepUpapattiyataH sA tathA tAm , anantarajanmani viziSTadevatvaphalAM, paramparayA tu muktiprApikAm , ArAdhanAM-jJAnAyA''sevanArUpAm , ArAdhayatikarotItyarthaH // 14 // ___ arhadvandanAnantaraM svAdhyAyaH kartavyaH, sa ca kAla eva, tatparijJAnaM ca kAlapratilekhanApUrvakamiti paJcadazabhedarUpAM tAmAha mUlam-kAlapaDilehaNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNei / kAlapaDilahaNayAe NANAvaraNijja kammaM khavei // 15 // kAlapatilekhanatayA khalu bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / kAlapatilekhanatayA khalu jJAnAvaraNIyaM karma kSapayati / / 15 // ttabohilAbhasaMpanne yaNa jIve aMtakiriyaM kappavimANovavattigaM ArAhaNaM ArAhei-jJAnadarzanacAritrabodhilAbhasaMpannazca khalu jIvaH antakriyA kalpa vimAnopapattikAm ArAdhanAM ArAdhayati ) jJAna, darzana, cAritrarUpa bodhilAbhase yukta huA jIva antakriyAko-muktiko, tathA karma vaziSTa rahanepara kalpoMmeM-devalokoMmeM-athavA aveyaka anuttara vimAnoM meM utpanna karanevAlI jJAnAdikoMkI AsevanArUpa ArAdhanAko ArAdhita karatA hai / / 14 // ___ahaMtaprabhukI vaMdanAke vAda svAdhyAya karanA cAhiye-parantu yaha svAdhyAya svAdhyAya karanekA jo kAla niyata hai usI meM kiyA jAtA hai| svAdhyAya karaneke kAlakA jJAna kAla pratilekhanApUrvaka hotA hai-ataH mAdhimAla bhane samAdhi bha261 prApta thaya che nANadaMsaNa carittabohilAbhasaMpanne yaNaM jIve aMtakiriyaM kappavimANovavattigaM ArAhaNaM ArAhei-jJAnadarzanacAritrabodhilAbhasaMpannazca khalu jIva antakriyAM kalpavimAnopapattiko ArAdhanA ArAdhayati jJAna, darzana, cAritrarUpa badhilAbhathI yukta banela jIva anaMtakiyAne-muktine, tathA karma avaziSTa rahevAthI kalpamAM-devaleke mA athavA veyaka anuttara vimAnamAM utpanna karAvanAra jJAnAdikenI AsevanArUpa ArAdhanAne ArAdhita kare che 14 ahaMta prabhunI vaMdanA pachI svAdhyAya karavuM joIe, paraMtu e svAdhyAya karavA mATe je kALa niyata karavAmAM Avela che e kALamAM ja karI zakAya che, svAdhyAya karavAnA kALanuM jJAna kALa pratilekhanA pUrvaka thAya che. AthI
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 237 priyadarzinI TIkA. a. 29 kAlapratilekhanAphalavarNanam' 15 TIkA-'kAlapaDilehaNoe' ityAdihe bhadanta ! kAlapratilekhanayA kAlasya-asvAdhyAyakAlacatuSTayasya-pAdoSikArdharAtrikavairAtrika-prabhAtikarUpasya pratilekhanA-siddhAntoktavidhinA nirIkSaNa, tatra prAdeSike sUryAstakAlAt prAgardhamuhUrtamAtramasvAdhyAyakAlaH, prabhAtike sUryodayAdanantaramardhamuhUrtamAtramasvAdhyAyakAlaH ardharAtrike muhUrtamAtramasvAdhyAyakAlaH aba pandrahave bolameM usa kAla pratilekhanAko sUtrakAra kahate haiM-'kAlapaDilehaNayAe ' ityaadi| anvayArtha-(bhaMte-bhadanta ) he bhagavan ! (kAlapaDilehaNayAe jIve kiM jaNei-kAlapratilekhanatathA jIvaH kiM janayati ) kAlapratilekhanAse jIva kisa guNako prApta karatA hai ? isakA uttara kahate haiM ki (kAlapaDi lehaNayAe NANAvaraNijjaM kambhaM khavei-kAlapratilekhanayA khalu jJAnAvaraNIyaM karma kSayapati ) kAla pratilekhanAse jIva jJAnAvaraNIya karmakA nAza karatA hai| ___ bhAvArtha---kAla zabdase yahA~ asvAdhyAyakA kAla gRhIta huA hai| prAdoSika, ardharAtrika, vairAtrika, evaM prAbhAtikake bhedale kAla cAra prakArakA hai| prAdoSikameM-pradoSake samayameM-sUryAsta samayase pahile ardhamuhUrtamAtra kAla asvAdhyAyakA kAla hai| prAbhAtikameM-prabhAtake sama yameM sUryodaya ke anantarakA ardhamuhUrtamAtrakAla asvAdhyAyakA kAla hai| ardharAtrikameM-AdhI rAta ke samayameM-muhUrtamAna kAla asvAdhyAyakA kAla se 45 prativamatAne 542mA mAlamA sUtra42 49 cha-"kAlapaDilehaNayAe" tyAha. makyA-bhaMte-bhadanta mAna! kAlapaDilehaNayAe jIve kiM jaNeikAlapratilekhanayA jIvaH kiM janayati 4 prativemanAthI 01 yA gugune pAsa 42 cha ? mena uttaramA 4 che hai,kAlapaDilehaNayAe NANAvaraNijjaM kamma khaveikAlapratilekhanayA khalu jJAnAvaraNIyaM karma kSapayati Na prativemanAthI 94 jJAnA. varaNIya karmane nAza kare che. | bhAvArtha-kALa zabdathI ahIM asvAdhyAyane kALa gRhIta thayela che. prAdeSika, ardharAtri, virAtrika, ane prabhAtinA bhedathI kALa cAra prakAranA che. prAdeSikamAM-pradeSanA samayamAM-sUryAsta samayanI pahelAM ardha muhUrta mAtra kALa asvAdhyAyane kALa che. prabhAtikamAM-prabhAtanA samayamAM-sUryodayanA anaM. narane ardha muhUrta mAtra kALa, asvAdhyAyane kALa che, ardharAtrikamAM-adhI. rAtanA samayamAM-muhUrtamAtra kALa asvAdhyAyane kALa che. madhyAnhamAM paNa
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 uttaradhyiyanasUtre madhyAhne'pi muhUrtamAtramasvAdhyAyakAlaH / vairAtrikastu rAtrestRtIyamahadarUpaH sa ca nidrAkAlastasmAt samasta evAsvAdhyAyakAlaH, teSAM pratilekhanaM kAlapatilekhanA, tasyA bhAvastattA, tayA jIvaH kiM janayati ? / bhagavAnAha-he ziSya ! kAlapatilekhanayA jIvo jJAnAvaraNIyaM karma kSapayati / ata uktam " piyadhammo daDhadhammo, saMviggo ceva'vajjabhIrU ya / kheyannU ya abhIrU, kAlaM paDilehae sAha // 1 // " chAyA-priyadharmA dRDhadharmA, saMvignazcaiva avadyabhIruzca / khedajJazca abhIruH, kAlaM pratilekhayet sAdhuH // 1 // ihAsvAdhyAyasya prasaGgAdasvAdhyAyikaM nirUpyate-svAdhyAya-eva svAdhyAyika, nAsti svAdhyAyo yatra tad aravAdhyAyikam / hai| madhyAhnameM bhI muhUrtamAtra kAla asvAdhyAyakA kAla hai| rAtrikA tRtIya pahararUpa jo kAla hai vaha vairAtrika kAla hai / yaha kAla nidrAko hai| yaha samasta hI asvAdhyAyakAla hai| ina kAloMkI pratilekhanAkA nAma kAla pratilekhanA hai| isa pratilekhanAke prabhAvase jIva jJAnAvaraNIya karmako vinaSTa karatA hai / isa liye kahA hai ki piyadhammo daDhadhammo saMviggo ceva'vajjabhIrU y| kheyannU ya abhIrU kAlaM paDilehae sAhU // 1 // " arthAt priya dharmA dRDha dharmA saMvigna pApabhIru khedajJa paraduHkhake jJAtA arthAta abhIru-parISahopasargase nahIM DaranevAle muniko cAhiye ki kAla pranilekhanA kre| yahAM asvAdhyAyake prasaMgase AsvAdhyAyikakI nirUpaNA kI jAtI hai / svAdhyAya hI svAdhyAyika hai / svAdhyAya jisa ahIM mAtra kALa asvAdhyAyane kALa che. rAtrIne trIjA prahararUpa je kALa che te vairAtrika kALa che. A kALa nidrAne che. A saghaLA asvAdhyAya kALa che. A kALenI pratilekhanAnuM nAma kALajhatilekhanA che. e pratilekhanAnA prabhA vathI jIva jJAnAvaraNIya karmane vinAza kare che. A mATe kahyuM che ke - "piya dhammo dRDha dhammo saMviggo ceva'vajjabhIru y| kheyannU ya abhIrU kAlaM paDilehae sAhU // 1 // " arthAt priyadharmA dudharmA saMvigna pAbhirU khedajJa para duHkhanA jJAtA arthAt abhirU-parISaha upasargathI na DaranAra munine mATe Avazyaka che ke, te kALa pratilekhana kare. ahIM asvAdhyAyanA prasaMgathI AsvAdhyAyikanI nirUpaNa karavAmAM Ave che. svAdhyAya ja svAdhyAyika che. svAdhyAya je samaye
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 29 kAlapratilekhanAphalavarNanam 15 239 svAdhyAyakaraNasya catvAraH kAlAH santi, pUrvAhnaH, aparAhnaH, pradoSaH, pratyUSazca / divasazca prathamaH praharaH pUrvAhnaH, caturthaH praharo'parAhnaH, tathA rAtreH prathamaH praharaH pradoSaH, rAtrezcaturthapraharaH pratyUSa iti / prahara eva pauruSItyucyate / asvAdhyAyikaM dvividham-AtmasamutthaM, parasamutthaM ca / tatra yat parasamuttha, tat paJcavidham-saMyamopaghAtikaM 1, autpAtikam 2, sadevaM-(devatAprayuktaM) 3, vyudgrahaH 4, zArIraM 5 ca / eteSu paJcasvapyAsvAdhyAyikeSu svAdhyAyaM kurvataH AjJAbhaGgA dayo doSAH, saMyamavirAdhanA, AtmavirAdhanA ca / tatra-saMyamavirAdhanA iha-jJAnAcAra viraadhnaa| kena kAraNena tu-asvAdhyAyika svAdhyAyaM karoti ?, stokAvazeSAyAM paurusamaya nahIM kiyA jAya vaha AsvAdhyAyika hai / svAdhyAya karaneke cAra kAla haiM / ve ye haiM-1 pUrvAhna, 2 aparAhna, 3 pradoSa, 4 pratyUSa-prAtaH / divasakA jo prathama prahara hai vaha pUrvAhna hai / caturtha prahara aparAhna hai / tathA rAtrikA prathama prahara pradoSa, evaM rAtrikA caturtha prahara pratyUSa hai / praharakI nAma hI siddhAntika paribhASAke AnusAra pauruSI hai| ___asvAdhyAyika kAla do prakArakA hai-1 Atmasamuttha, 2 prsmutth| parasamutya pAMca prakArakA hai-saMyamopaghAtika 1, autpAtika 2, sadeva 3, vyudgraha 4, evaM zarIra 5 / ina pAMcameM svAdhyAya karanevAlA AjJAbhaMga Adi doSoMkA bhAgI hotA hai, usake saMyamakI virAdhanA tathA AtmavirAdhanA honekA saMbhava hai| saMyamakI virAdhanAkA tAtparya jJAnAcAra kI virAdhanAse hai| ___ jaba aisI bAta haiM to kyA kAraNa haiM ki asvAdhyAyika kAlameM karavAmAM na Ave te asvAdhyAyika che. svAdhyAya karavAnA cAra kALa che. te mA cha. 1 pUrvAeDa, 2 255297, 3 ahoSa, 4 pratyUSa-prAta:, hisanA re prathama prahara che te pUrvAha che. ce prahara te aparAhya che. tathA rAtrine prathama prahara pradoSa che. ane rAtrine ce prahara pratyuSa che. praharanuM nAma ja siddhAMtika paribhASA anusAra paurUSI che. asvAdhyAyika kALa be prakAranA che1 Atmasamutha, 2 parasamutha, 52samuttha pAMya 42n| cha-saMyamopAti: (1) motpAti(2) saheva (3) gRha (4) ane zarIra (5) A pAMcamAM svAdhyAya karavAvALA AjJAbhaMga Adi denA bhAgI bane che. ene saMyamanI tathA AtmAnI virAdhanA thAya che. saMyamanI virAdhanAnuM tAtparya jJAnAcAranI virAdhanAthI che. jyAre AvI vAta che te zuM kAraNa che ke, asvAdhyAyika kALamAM svA
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 uttarAdhyayanara pyAm , adhyayanam uddezovA'dyApi samApti na nIta iti kRtvA vyatItAyAmapi pauruSyAm astamite vA sUrya, svAdhyAyaM karoti / athavA-'asvAdhyAyikam ' iti zrutvA'pi yo'dhyayanam uddezaM ca karoti, tasya jJAnAditrikaM tattvato'pagataM bhavati / tIrthakarAjAbhaGgakaraNAt / jJAnAditrikasArahInasya narakanigodAdibhavabhramaNalakSaNe saMsAre nipatanaM bhavati / (1) prathame'svAdhyAyike saMyamopaghAtilakSaNe sarvAkAyikI vAcikI ceSTA svAdhyAyazca niyamAd vAritaH, kAyotsargaHkartavya-iti yAvat / zeSeSu tu autpAtikAdipu caturyu asvAdhyAyikeSu svAdhyAya eva kevalo nivAritaH, nAnyAkAyikI vAcikI vA pratilekhanAdikA ceSTA vaaritaa| svAdhyAya karatA hai ? uttara-yaha yaha samajhakara usa kAlameM adhyayana karatA hai ki pauruSIkAla thoDAsA bacA hai aura adhyayana vA uddeza abhI taka bhI samApta nahIM huA hai ataH yaha pauruSIke vyatIta hone para tathA sUryake asta hone para bhI svAdhyAya karatA hai| ___athavA-"asvAdhyAyika" kAla hai aisA sunakara bhI jo adhyayana va uddeza karatA hai usake vAstava meM jJAnAdika tIna gayA hI jAnanA cAhiye / kyoM ki aisA vyakti tIrthakara prabhukI AjJAbhaMga karanevAlA hai isaliye / jo jJAnAdika trikase vihIna bana cukA hai aise jIvakA naraka nigoda Adi bhavabhramaNarUpa saMsArameM nipatana hI hotA hai| prathama asvAdhyAyika kAlameM jo saMyamakA upaghAtaka hai samasta kAyika evaM vAcika ceSTAe, pratilekhanA kriyA tathA svAdhyAya karanA niyamataH niSiddha hai| isa samayameM to kevala kAyotsarga hI kartavya hai| dhyAya kare che? uttara-e evuM samajIne e kALamAM adhyayana kare che ke, pirUSIkALa thaDe bacela che ane adhyayana athavA uddeza haju sudhI paNa samApta thayela nathI. AthI A paurUSInA purA thavA chatAM ene sUryanA asta thavA chatAM paNa savAdhyAya kare che. athavA-"asvAdhyAyika kALa che. evuM sAMbhaLIne paNa je adhyayana tathA uddeza kare che tenA traNe jJAnAdika vAstavamAM gayAM ja jANavAM joIe. kemake evI vyakti tIrthaMkara prabhunI AjJAne bhaMga kare che. A kAraNe te jJAnAdika trayathI vihina banI cUkela che. evA jIvatu naraka nigoda Adi bhava bhramaNarUpa saMsAramAM niyatana ja thAya che. prathama AsvAdhyAyika kALamAM je saMyamanA upaghAtaka che samasta kAyika ane vAcika ceSTAo, pratilekhanA kriyA tathA svAdhyAya kare te niyamataH niSiddha che. A samayamAM te phakta kAryotsarga ja kartavya che. bAkI parasamutha,
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 kAlapratilekhanAphalavarNanam 15 idAnIM saMyamopapAtikaM prathamasvAdhyAyikaM prarUpyate -kArtikAdimAghaparyantAtvAro mAsA garbhamAsa ityucyate tatra mihikA 1, sacittajalaraja:-digantareSu sacittajalarajo dRzyate 2 / vAtoddhUtAzlakSNadhUlirapi sacitra ityucyate / dravyataH - mihikA sacittajalarajo vA varjyate / kSetrataH: - yatra kSetre nipatati, kAlato yAvacciraM kAlaM patati, bhAvataH - ucchvAsam unmeSaM ca muktvA sarva varjyate / tadvarjane tu jIvitavyAghAta sambhavAt / gamanAgamane pratilekhanAdikaM ca kAyika vyApAraM bhASAM ca varjayati / 241 bAkI parasamuttha autpAtika Adi cAra asvAdhyAyika kAlameM svAdhyAya hI karanekA niSedha kiyA gayA hai kAyika evaM vAcika ceSTAoMkA tathA pratilekhanAdi kriyAkA niSedha nahIM kiyA gayA hai / saMyamopaghAtika jo prathama asvAdhyAya kAla hai vaha kyA hai ? isa bAta ko spaSTa kiyA jAtA hai / kArtika, agahana, pUsa evaM mAgha, ye cAra mAsa garbhamAsa kahalAte haiM / inameM mihikA dhUMara evaM sacitta raja, jo dizAoM meM dikhalAI detI hai 2 / ina mihikA aura sacitta rajako dravyakSetra kAla aura bhAvase varjanA cAhiye dravya se mihikA aura sacittaraja ho taba svAdhyAyAdi varjanA 1 / kSetra se jisa kSetrameM ye hoM vahAM svAdhyAyAdi na karanA 2 | kAlase jitane kAlataka ye dIkha paDate hoM usa kAlameM 3, bhAvase usa samaya meM ucchvAsa aura unmeSake sivAya saba kriyAko tyAganA cAhiye, kyoMki ucchvAsa aura unmeSake binA jIvana hI nahIM raha aupAtika Adi cAra asvAdhyAyika kALamAM svAdhyAya ja karavAnA niSedha karAyela che. kAyika ane vAcika ceSTAonA tathA pratilekhanAdi kriyAnA niSedha karavAmAM Avela nathI. saMyameApaghAtika je prathama asvAdhyAya kALa che te zuM che? A vAtane spaSTa karavAmAM Ave che. kArtika, agahana, pASa ane mAgha A cAra mahinA gamAsa kahevAya che. A mahinAemAM mihikA-dhummasa ane sacitta raja je dizAomAM dekhAya che. A mihikA ane sacitta rajane dravya, kSetra, kALa ane bhAvathI varjana karavuM joIe. (1) dravyathI mihitu ane sacitta raja hoyate svAdhyAyAdi varjavA kSetrathI je kSetramAM e hoya tyAM svAdhyAyAdi na karavAM. (ra) kALathI jeTalA kALa sudhI e dekhavAmAM Ave e kALamAM (3) bhAvathI e samayamAM ucchavAsa unmeSanA vagara jIvana ja rahI zakatuM nathI. gamanAgamanamAM prati u0 31
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 uttarAdhyayanasUtre ___ kAraNAbhAve sAdhavo vastrAdinA sarvAtmanA AvRtAstiSThanti kAyikAdi vyApAra varjayanti / kArye tu samApatite yatanayA hastasaMjJayA aGgulisaMjJayA ca vyavaharanti / uccAraprasravaNaglAnAdiprayojane vastrAcchAdite. zarIrA gacchanti / iti prathamaM saMyamopaghAtikam 1 / idAnImautpAtikamucyate autpAtike sUtraM na paThyate, zeSAstu sarvA api kAyikyo vA vAcikyo vA pratilekhanAdikAzceSTAH kriyante / pAMzuvRSTiH 1, rudhiravRSTiH 2, kezaSTiH 3, sakatA hai / gamanAgamana meM pratilekhanAdika kAyika vyApAra evaM bolanArUpa vAcika vyApAra varjita hai / ina dhUara aura sacitta rajake samaya muni vinA kAraNa kAyikAdi ceSTA na karate hue vastra Adise zarIrako Dhaka kara hI baiThe rahate haiM arthAt kAyika Adi vyApAra nahIM karate haiN| hA ! yadi koI kArya A jAtA hai to yatanA pUrvaka hAtha ke saMketase athavA aMguli Adike saMketase kara liyA karate haiN| uccAra prastravaNa athavA kisI glAna AdikA koI kArya karanA ho to usa samaya apane zarIrako vastrase Dhaka kara karate haiN| // yaha prathama saMyamopaghAtika asvAdhyAya huvA 1 // autpAtika jo dUsarA asvAdhyAya kAla hai isameM sirpha sUtra nahIM par3hA jAtA hai / bAkI samasta kAyika evaM vAcika kriyAe~ kI jAtI haiN| unake karanekA niSedha nahIM hai / 1 pAMzuvRSTi, 2 rudhira vRSTi, 3 kezavRSTi, 4 zilAvRSTi, tathA rajauddhAta, ye saba utpAta haiN| ye utpAta jisa samaya lekhanAdika kAyika vyApAra ane bolavArUpa vAcika vyApAra varjIta che. e dhummasa ane sacitta rajanA samaye muni vagara kAraNe kAyikadi ceSTA na karatAM vasa AdithI AvRtta ja beThA rahe che. arthAta-kAyika Adi vyApAra karatA nathI. e samaye kadAca ke I kArya AvI paDe che te yatanA pUrvaka hAthanA saMketathI athavA AMgaLI Adine saMketathI karI le che uccAra, pra vaNa athavA keI gyAna AdinuM kaI kArya karavAnuM hoya te e samaye teo pitAnA zarIrane vastrathI DhAMkIne kare che. A prathama saMyamapaghAtika asvAdhyAya thayu. 1 tpAtika je bIje asvAdhyAya kALa che AmAM phakta sUtra bhaNatAM nathI. bAkI saghaLI kAyika ane vAcika kriyAo karAya che e karavAne niSedha nathI. (1) 5izuSTi, (2) 3dhiravRSTi, (3) zavRSTi, (4) zikSASTi,
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 kAlapratilekhanAphalavaNanam 15 zilAdRSTiH 4, rajaudghAtazca 5 / etat sarvotpAtikamasyAdhyAyikam / tatra pAMzuvRSTi ma yadi rajo nipatati dhUmAkAramApANDuramacittaM rajaH pAMzurityucyate / mAMsavRSTiH-mAMsakhaMDAnyAkAzAt patanti / tathA-rudhiraSTiH -AkAzAd rudhiravindavaH patanti / kezadRSTi:-kezA AkAzAt patanti zilAvRSTiH-zilAvarSeNam / tathArajaudghAtaH rajobhiH pUrNA dishH| rajaudghAte sati samantato'ndhakAra iva dRshyte| tatra mAMse rudhire ca patati sati ahorAtraM vaya'te avazeSe pAMzuSTayAdau tu pAMzvAdipatanakAlaM yAvat , sUtraM na paThyate, anyakAle tu paThyate / itidvitIyamauptAtikam 2 / meM hoveM vaha autpAtika kAla hai / isameM svAdhyAya karanA varjita hai| jisa samaya dhUmake AkAra jaisI sapheda acitta rajakI vRSTi ho rahI ho usa kAlameM sanakA adhyayana varjita hai| isI taraha mAsakhaMDabhI AkAzase carasate hoM, isameM bhI svAdhyAya varjita hai| isI prakAra rudhirakI vRSTi hone para, kezakI vRSTi hone para zilAkI vRSTi honepara tathA dhUlike ur3ane para svAdhyAya karanA varjita hai| dhUli dvArA java dizAe~ Dhaka jAtI haiM taba aMdhakAra jaisA ho jAtA hai isakA nAma hI rajaudghAta hai| jaba mAMsa athavA rudhira AkAza se paDe tava eka ahorAtra taka svAdhyAya karanA varjita hai| bAkI pAMzuvRSTi Adi utpAta kAlameM jaba. taka ye utpAta hote raheM tabataka sUtra nahIM paDhanA cAhiye / yaha dUsarA autpAtikaasvAdhyAya huA 2 / tathA rajaughAta, A saghaLA utpAta che. A utpAta je samaye thAya te tpAtika kALa che. AmAM svAdhyAya kare varjIta che. je samaye dhummasanA AkAra jevI sapheda acitta rajanI vRSTi thaI rahela hoya e kALamAM sUtranuM adhyayana varjIta che. Aja pramANe mAMsakhaMDa paNa AkAzamAMthI varase che. AmAM paNa svAdhyAya varjIta che. A pramANe lohinI vRSTi thavAthI, kezanI vRSTi thavAthI, zilAnI vRSTi thavAthI, tathA dhULanA uDavAthI, svAdhyAya karavAnuM vachata che dhULathI jyAre dizAo DhaMkAI jAya che tyAre aMdhakAra jevuM thaI jAya che AnuM nAma rajaudyAta che jyAre mAMsa athavA lohi AkAzamAMthI paDe tyAre eka ahorAtra sudhI svAdhyAya karo varjIta che. bAkI pazuSTi Adi utpAta kALamAM jyAM sudhI e utpAta thatA rahe tyAM sudhI sutra na bhaNavA jeIe. che A bIjuM otpAtika asvAdhyAya ghaNu para
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244, uttarAdhyayanasUtre idAnIM sadevamAha-gandharvanagaraM, digdAhaH, vidyut , ulkA, garjitaM, yUpakA, yakSadIptam / etat sarva devatAprayuktamasvAdhyAyikam / eteSu ekaikAM pauruSI yaavdsvaadhyaayH| yugapadanekotpAtasadbhAve'pi eka paurussiimaatrmsvaadhyaayH| atha gandharvanagarAdInAM vyAkhyA-gandharva nagaraM nAma-yaccakravartyAdi nagarasyotpAtamUcanAya saMdhyAsamaye tasya nagarasyoparidvitIyaM nagaraM prAkArAhAlakAdi saMsthitaM dRzyate tat1, pUrvAdikAyAM dizi chinnamUlo dAhaH-prajvalanaM digdAhaH / kasyAMcidizi mahAnagarapradIptamiva upariprakAzaH, adhastAdandhakAra iti digdAhaH / ulkA-sarekhA, prakAzayuktA vA / yUpako nAma-zuklapakSapatipadvitIyAtRtIyA rUpeSu sadeva deva prayukta-asvAdhyAya-gandharvanagara, digdAha, vidyut , ulkA, gajita, yUpaka, yakSadIpta, ye saba upadrava devatA prayukta huA karate haiN| inake hone para sUtrakA paThana pAThana nahIM kiyA jAtA hai| arthAt ye jisa 2 dina ho usa dina eka 2 pauruSI taka asvAdhyAya kAla mAnA jAtA hai / yadi eka dinameM hI yugapat ye aneka utpAta ho jAyeM to bhI asvAdhyAya kAla 1 pauruSI mAtra hI mAnA gayA hai| ___ cakravartI Adike nagarameM utpAtako sUcana karaneke liye saMdhyAke samaya usa nagarake hI Upara prAkAra ahAlikA Adise yukta jo nagara dikhalAI par3atA hai vaha gaMdharva nagara hai / pUrva Adi dizAoMmeM chinnamUla jo jvAlAsI pratIta hotI hai vaha digdAha hai / isa digdAhameM kisI eka dizAmeM UparakI ora aisA prakAza mAlUma detA hai ki jaise kisI nagara meM Aga laga rahI ho tathA nIcekI ora bilakula aMdhakAra najara AtA sadeva devaprayukta-masvAdhyAya-dhanagara, Di , vidyuta, Set, 0ta, cUpaka, cakSadIpta, A saghaLA upadrava devatA prayukta thayA kare che. AnA hovAnA samaye sUtranuM paThana-pAThana karavAmAM AvatuM nathI. arthAt e je je divase eka eka paurUSI sudhI asvAdhyAyakALa mAnavAmAM Avela che. kadAca eka divasamAM ja yugapatu e aneka utpAta thaI jAya te paNa asvAdhyAya kALa eka paurUSI mAtra ja mAnavAmAM Avela che. cakravatI AdinA nagaramAM utpAtanuM sUcana karavA mATe saMdhyAnA samaye e nagaranAja upara prAkAra aTTAlikA AdithI yukta je nagara jovAmAM Ave che te gAdharva nagara che. pUrva Adi dizAomAM chinnamUla je jvALA jevuM dekhAtuM hoya che te digrAha che, A digdAhamAM koI eka dizAmAM uparanI tarapha e prakAza dekhAya che ke, jANe keI nagaramAM Aga lAgI rahI hoya, sAthosAtha nicenA bhAgamAM bilakula aMdhakAra najare paDe che. ulkApAta tArAnuM tUTavuM
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 kAlapratilekhanAphalavarNanam 15 245 tripu dineSu sandhyAgatazcandra iti kRtvA sandhyA na vibhAvyate-saMdhyAvibhAgo na jJAyate, tatastAni zuklapakSe trINi dinAni yAvat candraH sadhyAcchedAvaraNaH, saMdhyAcchedaH-saMdhyAvibhAgaH sa Atriyate yena sa saMdhyAcchedA''varaNaH, sa yUpaka ityucyate / eteSu ca triSu divaseSu mAdopikI paurupI nAsti, saMdhyAcchedAdi bhavanAditi / yakSadIptaM nAma ekasyAM dizi antarA'ntarA yad dRzyate vidyutsadRzaH prakAzaH / vidyut prasiddhA, garjitaM - meghagarjitam / AHpunarvasu, pu SyApleSA, maghA, pUrvAphAlgunyuttarAphAlgunI, hasta, citrAntA nava nakSatrANi vihAyAnyanakSa pu meghasya garjane prhrmaatrmsvaadhyaayH| tArApAte'pyevam / ghoragarjanaM tu praharacatuSTayaM hai / ulkApAtatArA TUTanA prasidhdha hai| isameM AkAzase eka prakAza mAtra laMbI rekhA jaisI agni par3atI hai| zuklapakSakI pratipat dvitIyA tRtIyAke dinoMmeM saMdhyAse hI caMdramA udita ho jAneke kAraNa (ina dinoMmeM caMdramA ThIka 2 lakSita nahIM hotI hai ataH) saMdhyAkAlakA vibhAga mAlUma nahIM par3atA hai ina tIna dinoM meM jaba taka candramA saMdhyAke vibhA gakA AvAraka (DhakanevAlA) banA rahatA hai taba taka ye tIna dina yUpaka kahalAte haiM / ina tIna dinoMmeM prAdoSikI paurupI nahIM hai| tathA koI eka dizAmeM jo bIca 2 meM vidyut jaisA prakAza mAlUma par3atA hai vaha yakSadIpta hai / meghakI garjanAkA nAma garjita hai ArdrA punarvasu, puSya, azleSA, maghA, pUrvAphAlgunI, uttarA phAlgunI, hasta, citrA Adi nava nakSatroMko chor3akara anya nakSatroMmeM meghakI garjanA hone para eka prahara mAtra asvAdhyAya kAla hai / tArApAta samayameM bhI itanA hI asvAdhyAyakAla mAnA e prasiddha che. AmAM AkAzathI prakAzanI eka lAMbI rekhA jevI agni paDe che. zukala pakSanI pratipata bIja ane trIjanA divase mAM saMdhyAnA samayathI ja caMdramAne udaya thaI javAnA kAraNe saMdhyAkALane vibhAga mAluma paDatA nathI. A traNa divasamAM jyAM sudhI caMdramA saMdhyAnA vibhAganA AvAraka banI rahe che tyAM sudhI eTalA A traNa divasa cUpaka kahevAya che. A traNa divasamAM prAdoSikI paurUSI nathI. tathA keI eka dizAmAM je vacamAM vacamAM vidyuta je prakAza mAluma paDe che te yakSadIpta che. meghanI garjanAnuM nAma gatache, mAdrI, punarvasu, pupya, ASA, maghA, pUrvAnI , uttarAzunI, tcitrA Adi nava nakSatrone choDIne bIjA nakSatramAM meghanI garjanA thavAthI eka prahara mAtra asvAdhyAya kALa che. tArApAta samayamAM paNa ATalo ja asvAdhyAya kALa mAnavAmAM Avela che. je vakhate meghanI zera garjanA thAya
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra46 _ uttarAdhyayana sUtre vA maharASTakaM vA asvAdhyAyaH / vidyutpAte tu praharacatuSTayaM vA maharASTakaM vAM svAdhyAyo varjanIyaH / atra gandharvanagarAdiSu madhye gandharvanagaraM niyamAddevakRtameva, anyathA tasyA bhAvAt / zeSeSu tu digdAhAdiSu bhajanA bhavati tAni kadAcita svAbhAvikAni, kadAcid devakRtAni bhavanti / ubhayatra svAdhyAyasya parihAraH / anyAnyapi asvAdhyAyikAni sadevAni (devatAprayuktAni ) bhavanti / yathA - candroparAgaH, sUryoparAgaH, nirghAtaH, guJjitaM ceti / gayA hai / jisa samaya meghakI ghora garjanA ho usa samaya cAra praharakA athavA ATha praharakA asvAdhyAyakAla jAnanA cAhiye / isI taraha vidyut pAtake samaya meM bhI cAra athavA ATha praharakA asvAdhyAya kAla kahA gayA hai / isa gaMdharvanagara AdikoM meM se gaMdharvanagara to niyamase devakRta hI hotA hai / vinA devake yaha nahIM banatA / avaziSTa digdAha AdikoM meM devakRtatatvakI bhajanA kahI gaI hai / kabhI ye devakRta bhI hote haiM aura kabhI svAbhAvika bhii| cAhe jaise ye hoM inameM svAdhyAya karanA varjanIya hI kahA gayA hai / anya aura bhI sadeva - prayukta - aise 2 utpAta hote haiM jinameM svAdhyAya karanA varjita hai / jaise candragrahaNa, sUryagrahaNa, nirghAta evaM guMjita / cAhe AkAzameM bAdala chAye hoM cAheM nahIM chAye hoM aise samaya meM jo vyantaradeva kRta mahAgarjanAke samAna dhvani hotI hai vaha nirghAta hai / garjitakA hI vikAra guMjita hai / e vakhate cAra praharaneA athavA AThe praharaneA asvAdhyAya kALa jANavA joIe. A ja rIte vidyuta pAtanA samayamAM paNa cAra athavA AThe praharanA asvAdhyAya kALa kahevAmAM Avela che. A gAMdharva nagara AphrikAmAM gaMdhavanagara teA niyamathI devakRta ja hoya che devanA vagara e manatuM nathI. avaziSTa digdAha AdikAmAM devakRtatvanI bhujanA khatAvavAmAM Avela che kadI e devakRta paNa heAya che. ane ki svAbhAvika paNa hAya che, e game te rIte hoya chatAM temAM svAdhyAya karavAnuM vata ja kahevAmAM Avela che. anya bIjA paNa sadeva-devatA prayukta evA evA utpAta thAya che ke, jemAM svAdhyAya karavAnuM varjIta che. jevA-caMdragrahaNu, sUryagrahaNa nirbhrAta ane gujIta cAhe AkAzamAM vAdaLa chavAyela hAya, cAhe na chavAyela hoya evA samayamAM je nyatara devakRta mahAgaja nA samAna dhvanI thAya che. te nirbhrAta che. gajItanA ja vikAra gu'jIta che.
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 29 kAlapratilekhanAphalavarNanam 15 247 tatra-candragrahaNaM-candroparAgaH / sUryagrahaNaM - mUryoparAgaH / sAbhre nirabhre vA vyantara kRto mahAgarjitasamodhvanirnirghAtaH / garjitasyaiva vikAro guJjAvad guJjanaM mahAdhvanirguJjitam / * tatra nirdhA guJjite ca catasraH, aSTau dvAdaza vA pauruSIryAvadasvAdhyAyaH / candroparAge jaghanyenASTau paurupIryAdisvAdhyAyaH, madhyame dvAdaza, utkarSatastu sarvagrAse poDazapaurupIryAvadasvAdhyAyaH / eva sUryoparAge'pi bodhyam / tathA catasrasandhyA apyasvAdhyAyakAlaH uktaMca sthAnAGgamutre - tatus for vA NiggaMthINaM vA caurhi saMjjhAhiM sajjhAyaM karettae / taM jahA - paDhamAe, pacchimAe, majjhaNhe, addharate " // evaM catasraH saMdhyAH, asvAdhyAyakAlaH / tatra prabhAte sUrye'staM gacchati, ardharAtre, divasasya madhyabhAge ca, Asu catasRSu saMdhyAsu svAdhyAyo na kriyate / zeSa - nirghAtakAla meM athavA guMjita samaya meM cAra prahara, ATha prahara athavA bAraha prahara takakA asvAdhyAyakAla hai / jisa dina candragradaNa ho usa dina jaghanyase ATha pauruSI taka tathA madhyamameM bAraha pauruSI evaM utkRSTa se sarvagrAsa hone para solaha prahara taka asvAdhyAya kAla jAnanA cAhiye / tathA cAra saMdhyA bhI asvAdhyAya kAla hai, kahA bhI hai "No kappaNiggaMthANa vA NiggaMthINaM vA cauhiM saMjjhAhiM sajjhAyaM karentae / taM jahA - paDhamAe, pacchimAe, majjharahe, addharate // " iti isa prakAra cAra saMdhyA, saba asvAdhyAya kAla haiM / inakA vivaraNa isa prakAra haiM- sUrya jisa samaya asta ho jAtA hai eka saMdhyA vaha, jaba ardha rAtri hotI hai taba eka saMdhyA vaha, jaya prabhAta samaya hotA hai taba eka saMdhyA usa samayakI tathA eka saMdhyA madhyakAlakI, isa prakAra ye cAra nizcaMta kALamAM athavA gu jIta samayamAM cAra prahara, AThe prahara athavA khAra prahara sudhIne asvAdhyAya kALa che je divase caMdragrahaNa hoya e divase jaghanyathI ATha pauSI sudhI asvAdhyAya kALa jANavA joIe. tathA cAra saMdhyA paNa avAdhyAya kALa che, kahyuM paNa che-- " No kappar3a NiggadhANaM vA, NiggaMthINaM vA cauhi saMjjhAhi saMjjhAyaM / karettae / taM jahA - paDhamAe, pacchimAra majjharahe, addharate || " iti / A pramANe cAra sadhyA, asvAdhyAya kALa che. enuM vivaraNa A pramANe che-sUrya je samaye asta thaI jAya che. te eka saMdhyA, jyAre ardhI rAta thAya tyAre te eka saMdhyA, jyAre prabhAtanA samaya thAya che tyAre eka sa dhyA e samayanI tathA eka sadhyA madhyAhna kALanI A pramANe e cAra sadhyA che,
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 uttarAdhyayanasUtre kriyANAM pratilekhanAdInAM tu na pratiSedhaH / tatra svAdhyAyakaraNe cAjJAbhaGgAdayo dossaaH| tathA-ASADhapaurNamAsI, tadanugatA pratipad, bhAdrapada paurNamAsI tadanugatA pratipat Azvina paurNamAsI tadanugatA pratipad kArtikapaurNamAsI tadanugatA pratipad, caitrapaurNamAsI tadanugatA pratipad, etAsu paJcasu pUrNimAmu pratipatsu ca svAdhyAyo na kriyate / paraMparayA bhAdrapad tadanugatapratipadorgrahaNam, pratilekhanAtai zeSakriyANAM tu nAsti pratiSedhaH / atha vyudgrahamasvAdhyAyikamucyate vyudgraho nAma rAjJAM parasparasaMgrAmaH, senApatyAdInAM ca paraspara saMgrAmaH, sadhyA haiM / ina cAra saMdhyAoM meM svAdhyAya karanA varjanIya hai / bAkI kriyAe- pratilekhanA Adi kriyAe~ varjanIya nahIM haiM / ina cAra saMdhyAoM meM svAdhyAya karanA isa liye varjanIya kahA hai ki inameM svAdhyAya karanevAle ko AjJAbhaMga Adi doSoM kA bhAgI bananA par3atA hai / tathA ASADhakI paurNamAsI, evaM usake bAdakI pratipadA bhAdrapadakI pUrNimA tathA unake bAdakI pratipadA Azvina mAsa kI paurNamAsI tathA usake bAdako pratipadA, kArtika paurNamAsI tathA usake bAda kI pratipadA, caitrakI paurNamAsI tathA usake bAdakI pratipadA, isa prakAra pAMca paurNamAsIyoM meM evaM pAMca pratipadAoM meM svAdhyAya nahIM karanA cAhiye / anya pratilekhanA Adi kriyAoMke karanekA pratiSedha nahIM hai / parasamuttha kA bheda jo vyudgraha hai usase janita asvAdhyAyika isa prakAra hai - rAjAoM kA jo paraspara saMgrAma hotA hai usakA nAma gudgraha A cAra sa dhyAmAM svAdhyAya karavAnu... vajranIya che. bAkInI kriyAe pratilekhanA Adi kriyAo vajranIya nathI. A cAra saMdhyAemAM svAdhyAya karavAMnuM e mATe vanIya khatAvela che ke, AmAM svAdhyAya karavAvALAne AjJAbhaga Adi deASAnA bhAgI thavuM paDe che tathA aSADha mahinAnI punama ane enA pachInI pratipadA, bhAdaravA mAsanI punama ane tenA pachInI pratipadA Aso mAsanI punaHma ane tenA pachInI pratipadA, kArtika mAsanI punama ane tenA pachInI pratipadA, caitra mAsanI pUnama tathA enA pachInI pratipadA. A pramANe cAra punama tathA enA pachInI pratipadAomAM svAdhyAya na karavA joIe. anya pratilekhanA kriyAo karavAnA pratiSedha nathI. parasamrutyunA bheda je yugraha che enAthI janmatA asvAdhyAyika A pramANe che--rAjAone jema paraspara saMgrAma thAya che enuM nAma yugRhe
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a. 29 kAlapratilekhanAphalavarNanam 15 249 dvau rAjAnau skandhAvArasahitau parasparaM saMgrAmaM kartukAmau yAvannopazAntau bhavatastAvat svAdhyAyaH kartuM na kalpate dvayo grAmayoH parasparaM virodhe sati bahavastaruNapuruSAH parasparaM lossttaiyudhynte| tato yaSTibhi vA loSTAdibhi vA parasparaM kalahe yAvadupazAnti na bhavati, taavdsvaadhyaayH| . tathA nRpe kAlagate sati yAvadanyo rAjA nAbhiSikto bhavati taavdsvaadhyaayH| tathA-sabhayAvasthAyAM mlecchAdibhayAkulatve svAdhyAyo na krtvyH| tathA-grAmasvAmini, grAmapradhAne, vasatyanurate zayyAtare, 'zayyAtarasaMvandhini mAnuSe vA kAlagate ekamahorAtraM yAvat svAdhyAyaparihAraH kartavyaH / hai| senApati AdikoMkA jo paraspara saMgrAma hotA hai vaha bhI vyudgraha hai| isa vyudgrahameM svAdhyAya vajanIya hai| isakA kAla jabataka saMgrAma zAMta na ho jAya tabatakakA hai| isI taraha aneka taruNa puruSa paraspara patthara lakar3I Adi laDate hoM vaha bhI lar3AI byugraha hai| yaha jabataka unakI zAMta nahIM ho jAtI tabataka svAdhyAya karanA varjita hai| ___ tathA rAjAke mara jAne para jaba taka koI dUsarA rAjA usa sthAnakA nahIM bana jAtA taba taka svAdhyAya karanA nahIM kahA hai| sabhaya avasthAmeMathavA mleccha AdikoM dvArA AkulatA vyAkulatA hone para svAdhyAya karanA niSiddha hai / grAmakA mAlika athavA grAmakA pradhAna, zayyA tara athavA zayyAtarakA saMbaMdhI koI manuSya mara gayA ho to aisI sthitimeM bhI svAdhyAya nahIM karanA cAhiye / isa sthitimeM asvAdhyAyakA samaya eka ahorAtra hai| che. senApati Adikone je paraspara saMgrAma thAya che te paNa bugraha che. A yugrahamAM svAdhyAya varjanIya che. ene kALa jyAM sudhI saMgrAma zAMnta na thAya tyAM sudhI che. Aja rIte keTalAka yuvAna purUSa paraspara patthara lAkaDI, AdithI laDatA hoya te laDAI paNa bugraha che. A laDAI jyAM sudhI cAlu rahe tyAM sudhI svAdhyAya karavAnuM vajIta che. tathA rAjAnA marI javAthI jyAM sudhI bIjA rAjAne e gAdI upara rAjyAbhiSeka karavAmAM na Ave tyAM sudhI svAdhyAya karavAnI manA karavAmAM Avela che. samaya avasthAmAM athavA mleccha Adika dvArA AkuLatA vyAkuLatA thavAthI svAdhyAya karavAno niSedha che. gAmane mAlika athavA gAmano pradhAna, zayyAtara athavA zayyAtara saMbaMdhI koI manuSya marI jAya tyAre evI sthitimAM paNa svAdhyAya na karavo joIe. A sthitimAM asvAdhyAyane , samaya eka ahorAtrane che. u0 32
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 uttarAdhyayanasUtre kena kAraNena svAdhyAyaparihAraH, kriyate ? ucyate-tadA svAdhyAyakaraNe 'amI sAdhavo niSkaruNA nirduHkhAH santi' ityaprItyA garhaNaM syAt , tasmAnna paThanti / yadi kopi manuSyo hastazatAbhyantare mRtastadA svAdhyAyo na kriyate / yadi paJcendriyapazukalevaraM papTihastAbhyantare syAt tadA svAdhyAyo na krtvyH| ___ atha zArIrikamasvAdhyAyikamucyate zArIrikaM dvividham-mAnupaM tairazcaM ca / tatra tairazca trividham-jalajaM, sthalajaM, khajaM ca / tatra jalajaM matsyAdInAM, sthalajaM gavAdInAm , khajaM mayUrAdInAm / punarekaikaM caturvidham carma-rudhira-mAMsAsthi bhedAt / ___ ina saba bAtoM meM svAdhyAya karanA isa liye varjita kiyA gayA hai ki aisA karanese vyavahArI anyajana "ye sAdhu niSkaruNa (dayArahita) hai inako dUsaroMke duHkhameM bhI duHkha nahIM hotA hai" isa prakArakI aprItise sAdhuoMkI niMdA hotI hai| yadi koI manuSya sau hAthake bhItara mara gayA ho tathA paMcendriya pazukA mRta kalevara sATha hAthake bhItarameM par3A hove to usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhiye / zArIrika asvAdhyAdhika isa prakAra hai-mUlameM yaha zArIrika asvAdhyAyika do prakArakA hai-1 manuSya sabaMdhI aura 2 tiryaJca sNbNdhii| inameM tiryazca sambandhI asvAdhyAya-jalacara, sthalacara, aura khecara, inake bhedase tIna prakArakA hai| mRta matsya AdikoMke zarIrake nimittako lekara jo svAdhyAya nahIM karanA kahA hai vaha jalaja zArIrika AsvAdhyAyika hai| A saghaLI vAtamAM svAdhyAya karavAnuM e mATe varjIta kahevAmAM Avela che ke, evuM kahevAthI vahevArI anyajana "A sAdhu niSkaraNa che, Ane bIjAnA duHkhamAM paNa duHkha thatuM nathI. A prakAranI aprItithI sAdhuonI niMdA thAya che. je kaI manuSya so hAthanI aMdara aMdara marI gayela hoya tathA paMcendriya pazunu mRta kalevara sATha hAthanI aMdaramAM paDyuM hoya te e vakhate svAdhyAya na kara joIe. zArIrika asvAdhyAyikane A prakAra che-mUlamAM A zArIrika asvAdhyAyika be prakAranA che.-1 manuSya saMbaMdhI ane 2 tiryaMca saMbaMdhI AmAM tiryaMca saMbaMdhI asvAdhyAya - jaLacara, sthaLacara ane khecara, bhedathI traNa prakAre che. marela mAchalAM AdinA zarIranA nimittane laIne je svAdhyAya na karavAnuM batAvela che te jalaja zArIrika svAdhyAyika che. je samayamAM marela
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 22 kAlapratilekhanAphalavarNanam 15 raM tatrApi punadravya-kSetra-kAla-bhAva bhedaaccaaturvidhymsti| dravyataH-paJcendriyANAmeva jalajAdInAM catuSTayamasvAdhyAyikaM na tu vikalendriyANAm / kSetrataH-paSTihastAbhyantare svAdhyAyo varjanIyaH, kAlataH-yAvatkAlaparyanta carmAdikasya sthitiH syAt tAvadasvAdhyAyaH / bhAvataH-sUtraM na paThati / ___ upAzrayamadhye, upAzrayAd bahiH SaSTihastAbhyantare vA aNDakaM yadi patitaM sat bhinna, tasya vA aNDakasya kalalavindurbhUmau patitaH, tadA bhinne aNDake, jisa samayameM mRta gAya Adike kalevarake nimittako lekara svAdhyAya karanA niSiddha kahA gayA hai, vaha sthalaja zArIrika asvAdhyAyika kAla hai / mRta mayUra AdikoMke zarIrake nimittako lekara jo svAdhyAya karanA vajita kahA gayA hai vaha khecaraja zArIrika asvAdhyAyika haiM / pratyeka cama, rudhira, mAMsa evaM asthike bhedase cAra 2 prakAra ke haiN| ye cAra 2 prakAra bhI dravya, kSetra, kAla, evaM bhAvake bhedase cAra 2 prakArake hote haiN| dravyakI apekSA pacendriya jalacara jIvoMkA hI cama, rudhira, mAMsa evaM asthi (haDDI) yaha catuSTaya asvAdhyAyika kahA gayA hai vikalendriyoMkA nahIM / kSetrakI apekSA paMcendriya jalacara jIvoMkA yaha ukta catuSTaya sATha 60 hAthake bhItara yadi par3A hove to svAdhyAya nahIM karanA caahiye| kAla kI apekSA-jaba taka yaha carmAdika catuSTaya vahAM par3A rahe taba taka svAdhyAya nahIM karanA caahiye| sUtrakA nahIM paDhanA yaha bhAvakI apekSA asvAdhyAya hai / upAzrayake bhItara athavA upAzrayake bAhira sATha 60 gIya AdinA kalevaranA nimittane laIne svAdhyAya karavAno niSedha batAvela che. e sthalaja zArIrika asvAdhyAyika kALa che. marelA moralA AdinA zarIranA nimittane laIne je svAdhyAya karavAnuM vajIta batAvavAmAM Avela che te khecara zArIrika asvAdhyAyika che. pratyeka carma, rUdhira, mAMsa ane hADakAMnA bhedathI cAra cAra prakAranA che. e cAra cAra prakAra paNa dravya, kSetra, kALa ane bhAvanA bhedathI cAra cAra prakAranA hoya che. dravyanI apekSA paMcendriya jaLacara jIvenu ja cAmaDuM, lehI, mAMsa ane hADakAM, A catuSTaya asvAdhyAyika batAvavAmAM Avela che. vikale kriyAnA nahIM. kSetranI apekSA paMcendriya jaLacara jIvonA A ukta catuSTaya, (60) sATha hAthanI aMdara je paDela heya te svAdhyAya kare nahIM joIe. kALanI apekSA-jyAM sudhI e carmA. dika catuSTaya tyAM paDyA rahe tyAM sudhI svAdhyAya na kara joIe. sUtranuM ne bhaNavuM e bhAvanI apekSA asvAdhyAya che. upAzrayanI aMdara athavA upAzrayanI
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtra vindau ca bhUmau patite svAdhyAyo na kalpate / atha aNDakaM bhinnaM sat kalalaM patitaM, kalalabindu rvA tatra lagnaH, tadA tasmin (sthAne) paSTihastebhyaH parato vahirnItvA dhaute sati svAdhyAyaH klpte| atha tadapi tairazvamasvAdhyAyikaM varSoMdakapravAheNa vyUDhaM bhavet , pradIpanakena ca dagdhaM vA bhavet tadA nAsvAdhyAyaH / __ yadi kukkuraH rudhirAdi kharaNTitena mukhena tatrAgatya tiSThati, tadA bhavatyasvAdhyAyaH / tathA-kukkurastathAvidhaH samAgatya vamati, tadA bhvtysvaadhyaayH| evaM mArjArAdikamapyadhikRtya bhAvanIyam / ___ idAnIM mAnupaM zArIrikamasvAdhyAyikapucyate-mAnuSamasvAdhyAyikaM caturvidham , carma, rudhiraM, mAMsam , asthi ca / hAthake bhItara 2 yadi koI aMDA gira par3A hove aura vaha aMDA par3a kara phUTa gayA ho aura usake kalalake bindu usa jagaha bhUmimeM idhara udhara par3a gaya hoveM to usa samaya vahAM svAdhyAya nahIM karanA caahiye| jaba vaha sthAna svaccha kara diyA jAya tabhI svAdhyAya karanA cAhiye / tiryaMca kA asthi, rudhira, mAMsa, carma jisa sthAna para par3A hove vaha sthAna yadi varSAMke jalase sApha ho gayA ho, athavA agnise dagdha ho gayA ho to vahAM svAdhyAya karane meM koI bAdhA nahIM hai| yadi kuttA rudhirase kharaNTita-bhare hue mukhase Akara vahAM baiTha jAtA hai athavA usI avasthAmeM Akara vaha vahAM vamana kara detA hai to aisI sthiti meM vahAM svAdhyAya karanA varjita hai| isI taraha mArjAra AdikoM ke viSayameM bhI samajha lenA cAhiye / bahAra sATha (60) hAthanI aMdara aMdara kadAca koI iDuM AvI paDayu hoya ane te IDu paDIne phUTI gayuM hoya ane tenA kalalanA biMdu e sthaLe bhUmimAM ahi tahi paDelA hoya to e vakhate tyAM svAdhyAya na karavo joIe. jyAre te sthaLa svaccha karI nAkhavAmAM Ave tyAre ja svAdhyAya kara joIe. tiryaMcanAM hADakAM, lehI, cAmaDuM, je sthAna upara paDela hoya te sthAna je varasAdanA pANIthI sApha thaI gayela hoya athavA agnithI dagdha thaI gayelA hoya te tyAM svAdhyAya karavAmAM kaI vAdhe nathI. je kutara lohIthI kharaDAyela meMDha laIne AvIne bese athavA eja avasthAmAM AvIne tyAM ulaTI karI de te evI sthitimAM tyAM svAdhyAya karavAnuM vajIta che. A rIte mIMdaDI AdikanA viSayamAM paNa samajI levuM joIe.
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 253 priyadarzinI TIkA a0 29 kAlapratilekhanAphalavarNanam 15 atrAsthivihAya zeSeSu satsu kSetrato hastazatAbhyantare svAdhyAyo na kalpate, kAlato yAvat kAlaM tiSThati / yadi kasyAzcit saptagRhAbhyantare pramRtAyA dArako jAtastadA sapta dinAnyasvAdhyAyaH, aSTame divase svAdhyAyaH krtvyH| atha dArikA jAtA tarhi tasyAM jAtAyAmaSTau dinAnyasvAdhyAyaH, navame dine svAdhyAyaH kalpate / manuSyAsthini hastazatAbhyantare :patite na kalpate svaadhyaayH| atha tat sthAnamagnikAyena mAtaM, pAnIyapravAheNa vA dhautaM tadA svAdhyAyaH kalpate / manuSyake mRta zarIrako lekara asvAdhyAyakA samaya isa prakAra haiyaha bhI carma, rudhira, mAMsa, aura asthike bhedase cAra prakArakA hai| haDDIko chor3akara bAkI manuSyake zarIrake ye carma, rudhira, evaM mAsa yadi kSetrakI apekSA sau 100 hAthake bhItara 2 paDe hoveM to svAdhyAya kalpita nahIM hai| tathA kAlakI apekSA ye jaba taka-jitane samaya taka paDe raheM tabataka svAdhyAya nahIM karanA caahiye| yadi kisI strIke sAta gharake bhItara 2 lar3akA paidA huvA ho to sAta dina taka svAdhyAya nahIM karanA caahiye| AThaveM dina meM svAdhyAya karane meM koI bAdhA nahIM hai| yadi lar3akI huI to usake hone para ATha dina taka svAdhyAya nahIM karanA cAhiye / navameM dina svAdhyAya karanA cAhiye / manuSyakI haDDI yadi sau hAthake bhItara 2 meM par3I hai to bAraha varSa taka svAdhyAya karanekA niSedha hai / yadi vaha sthAna agnise jalA diyA gayA ho athavA pAnIke pravAhase dho diyA gayA hove to phira svAdhyAya karane meM koI bAdhA nahIM hai| manuSyanA mRta zarIrane laIne asvAdhyAyane samaya A pramANe che-. paNa cAmaDuM, lehI, mAMsa ane hADakAnA bhedathI cAra prakAranAM che. hADakAne cheDIne bAkI manuSyanA zarIranA e cAmaDuM, lehI ane mAMsa kSetranI apekSA 100 se hAthanI aMdara aMdara paDela hoya te svAdhyAya kalpita nathI. tathA kALanI apekSA jyAM sudhI-jeTalA samaya sudhI paDela rahe tyAM sudhI svAdhyAya na karavo joIe. je kaI strIne sAta gharanI aMdara aMdara chokare avatarela hAyate sAta divasa sudhI svAdhyAya na karavuM joIe. AThamA divase svAdhyAya karavAmAM kaI vadhe nathI. je chekarI avatare te enA avataravAthI ATha divasa sudhI svAdhyAya na karavo joIe. navamA divase svAdhyAya kara joIe. manuSyanAM hADakAM je se hAthanI a dara adaramAM paDela hoya te bAra varasa sudhI svAdhyAya karavAno niSedha che. je te sthAna agnithI bALI nAkhavAmAM Avela hoya athavA pANInA pravAhathI dhoI nAkhavAmAM Avela hoya to pachI svAdhyAya karavAmAM kaI bAdhA nathI.
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ * uttarAdhyayanasUtra zmazAne yAni kalevarANi dagdhAni tAnyasvAdhyAyikAni na bhavanti / yAni tu kalevarANi na dagdhAni, nikhAtIkRtAni vA tAni dvAdazavarSANi svAdhyAyaM ghnanti / yadyapi ca zmazAnaM vRSTijalena pravyUDhaM, tathApi tatra svAdhyAyo na kalpate, mAnuSAsthivAhulyAt / tathA-ADambara nAmaka yakSAyatane, rudrAyata ne, cAmuNDAyatane'dhastAnmAnuSaM kapAla nikSipyate, tena kAraNena tatra dvAdaza vrssaannysvaadhyaayH| yatra grAme samutpannenAzivena bhUyAn janaH kAlagataH, na ca niSkAsitaH avamaudaryeNa vA prabhUto janaH kAlagataH, na ca niSkAsitaH, AghAtasthAneSu vA bhUyAn jano mArito nikSipto vartate, eteSu sthAneSu dvAdazavarSANi yAvat svAdhyAyo na kalpate / yadi tu tat sthAnamagnikAyena dhmAtaM varSodakena vA plAvitaM, tadA kriyate taMtra svaadhyaayH| zmazAnameM jo kalevara jalA diye gaye hoM ve asvAdhyAya ke nimitta nahIM hote haiM / asvAdhyAyameM nimitta to ve hI haiM jo na to jalAye gaye haiM aura na gADhe gaye haiM / yadyapi zmazAna varSAMke jalase dhulatA rahatA hai to bhI vahA~ svAdhyAya isaliye nahIM kiyA jAtA hai ki vahAM manuSyoMkI asthiyoMkA bAhulya rahatA hai / tathA ADambara nAmake yakSAyatanameM, rudrake Ayatana meM cAmuNDAke AyatanameM, nIce manuSyakA kapAla rakhA jAtA haiM isa liye vahAM bAraha 12 varSakA asvAdhyAya kAla kahA gayA hai| jisa grAmameM samutpanna kisI bhI bImArIrUpa azivase mare hue aneka manuSya bAhira nahI kiye gaye haiM tathA bhUkhe-marate mara gaye hoM, aura ve nikAle nahIM gaye ho athavA jahAM AghAta sthAnoMmeM aneka jana mare paDe hoM, aise ina sthAnoMmeM vAraha varSa taka svAdhyAya nahIM karanA cAhiye smazAnamAM je kalevara bALI nAkhela hoya te avAdhyAya ne nimitta banatA nathI. asvAdhyAyamAM nimita te eja che ke je na te bALavAmAM Avela hoya ane na dATI devAyela hoya, je ke, mazAna varasAdanA pANIthI devAtuM rahe che te paNa tyAM svAdhyAya A mATe nathI karavAmAM AvatuM ke, tyAM manuSyanAM hADakAM paDelAM rahetAM hoya che. tathA ADakhara nAmanA yakSAyatanamAM, rudranA AyatanamAM, cAmuMnDAnA AyatanamAM nIce manuSyanuM kapALa rAkhavAmAM Ave che. A mATe tyAM bAra varSane asvAdhyAya kALa kahevAmAM Avela che. je gAmamAM samutpanna koI paNa bImArIrUpa AzIvathI marelA aneka manakhya ke jene bahAra kADhavAmAM Avyo ne hAya tathA bhUkhathI marI gayelA DAya ane tene kADhavAmAM Avela na hoya athavA jyA AghAta sthAnomAM aneka ja marelAM paDela hoya evA e sthAnamAM bAra varSa sudhI svAdhyAya nA karavo joIe je te sthAna agnithI baLI gayela hoya athavA varasAdanA
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 kAlapratilekhanAphalavarNanam 15 255 yadi zmazAnaM bahubhirjanairAvAsitaM tatastasminnAvAsite zodhanaM kriyate, yad dRzyate, tat parityajyate tatastatrAsvAdhyAyo na bhavati / kSullake grAme ko'pi mRtaH, tadA tAvat - svAdhyAyI na kriyate, yAvat kalevaraM na niSkAsitaM bhavati ! pattane, mahatigrAme vA yasmin vATake rathyAyAM vA yadi mRto bhavati, tadA taM vATakaM rathyAM vA pariharanti, arthAt-tatra svAdhyAyo na kriyate yAvat tat kalevaraM vATakAt rathyAto vA niSkAsitaM na bhavati / vATakAt rathyAto'nyatramRte sati yadi vaha sthAna agni se jala gayA ho athavA varasAta ke jalase dhula cukA ho to svAdhyAya karanemeM vahAM koI bAdhA nahIM hai / yadi zmazAnako aneka janoMne milakara AvAsita kara liyA ho arthAt usa sthAna para aneka manuSya makAna banAkara rahane laga gaye hoMto usa sthAnakA zodhana kiyA jAtA hai / usa samaya vahAM jo manuSyakI asthi milatI hai vaha pheMka dI jAtI hai / isa liye vahAM asvAdhyAya nahIM mAnA jAtA hai| choTe grAma meM yadi koI mara gayA ho to vahAM taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhiye ki jaba taka usakA mRta kalevara gA~va se bAhira na kara diyA gayA ho / pattanameM, athavA baDe gA~va meM, yadi vahAM bADe meM athavA mohalle meM yadi koI manuSya mara jAtA hai to sAdhujana usa vADekA evaM mohallekA parityAga kara dete haiM arthAt vahAM svAdhyAya nahIM karate haiM tabataka ki jabataka usakA mRta kalevara bADese athavA usa mohalle se bAhira nahIM ho jAtA hai / bADe athavA mohalle se anyatra pANIthI dhe!vAI gayela hAya tA tyAM svAdhyAya karavAmAM kAI khAdha nathI. jo smazAnane aneka janAe maLIne avAsita karI lIdhela hoya arthAta e sthAna upara aneka manuSya makAna banAvIne rahevA lAgela hAya te e sthAnanuM zeAdhana karavAmAM Ave che. e vakhate tyAM je koi manuSyanAM hADakAM maLe che teA tene pheMkI devAmAM Ave che. A kAraNe tyAM asvAdhyAya mAnavAmAM AvatA nathI. nAnA gAmaDAmAM je kAI marI gayela hAya tA tyAM sudhI svAdhyAya na karavA joI e te jyAM sudhI enu mRta zarIra gAmathI bahAra karavAmAM Avela na heAya pattanamAM athavA mATA gAmamAM jo tyAM vADAmAM athavA mahe|llAmAM jo koI marI jAya che te sAdhujana e vADAnA ane maheA. jJAnA parityAga karI de che. arthAta tyAM svAdhyAya karatA nathI. tyAM sudhI ke e maranAranA kalevarane vADAthI athavA e maheAllAmAMthI bahAra kADhavAmAM na Avela hoya. vADA athavA maheATTAthI khIje sthaLe maravAthI asvAdhyAya
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 uttarAdhyayana sUtre nAsvAdhyAyaH / yadi tanmRtakaM nIyamAnaM saMyatAnAmupAzrayasya purato hastazatAbhyantareNa nIyate tato yAvaddhastazataM vyatikramyate tAvat svAdhyAyo na kriyate / 'hastazataM vyutkrAnte tu svAdhyAyaH kriyate / iti paJcavidhaM parasamutthamasvAdhyAyikam / athA''tmasamutthamasvAdhyAyikamucyate - Atmana, - zarIrAt samuttham / Atmasattham / tadekavidhaM bhavati, dvividhaM vA / tatra yad ekavidham- arzo bhagandarAdiviparya, tat zramaNAnAM bhavati / zramaNInAM tu dvividhaM bhavati - arzo bhagandarAdisamuttham, RtusaMbhavaM ca / tatrArzo bhagandararogiNo muneH pArzve vAcanA vidhiM pradarzayati aNe vA bhagandare vA parigalati sati zramaNo vahirgatvA vikRtarudhiraM 'rassI' 'pIpa' iti prasiddhaM prakSAlya aSTapuTena vastreNa vraNaM vadhnAti tadA tatsamIpe'nyo vAcayati / 1 marane para asvAdhyAya nahIM hai / yadi mRtaka, sAdhuoMke upAzrayake Age se 1. sau hAtha ke bhItara 2 se le jAyA jAtA hai to jabataka vaha sau hAtha pAra nahIM kara letA hai tabataka svAdhyAya nahIM karanA cAhiye / sau hAtha se bAhara nikala jAne para svAdhyAya karanemeM bAdhA nahIM hai / yahAM pAMca prakArakA parasamuttha asvAdhyAya huvA | Atmasamuttha asvAdhyAthika isa prakAra hai - jo zarIra se samutya hotA hai vaha Atmasamuttha hai, yaha eka vidha tathA dvividha hotA hai | ekavidha saMyatoM ke hotA hai. dvividha sAdhviyoM hotA hai / ekavidha arza- babAsIrabhagandara Adi viSayavAlA hai tathA dvividha abhagandara Adi viSayavAlA tathA mAsika dharmaviSayavAlA hai / arthAt aisI sthiti meM jaba ki bavAsIra ho athavA mAsika dharma ho rahA ho svAdhyAya nahIM kiyA jAtA hai| aba arza vaura bhagaMdaravAle munike pAsa asvAdhyAyakI vidhi kahate haiM - nathI thatA. jo maDadAne sAdhuonA upAzrayanI AgaLathI seA hAthanI aMdara aMdarathI laI javAmAM Ave che te jyAM sudhI te se| hAtha cheTe nathI nIkaLI jatA tyAM sudhI svAdhyAya na karavA joIe. sA hAtha cheTe nIkaLI javA pachI svAdhyAya karavAmAM kAI bAdhA nathI ahI pAMca prakAranA parasamurtya asvAdhyAya thayA. Atmasamrutya asvAdhyAyika A pramANe che-je zarIrathI samrutya thAya che te Atmasamrutya che te eka vidha tathA e vidha hoya che. eka vidha sayatAne hAya hai. mevidha sAdhvIyAne hoya che me vidha- arza-mavAsIra - bhagandara Adi viSayavALA che tathA e vidha aza-bhagara Adi viSayavALA tathA mAsika dharma viSayavALA che arthAta evI sthitimAM jyAre khAvAsIra hAya athavA mAsika dharma hAya te svAdhyAya karavAmAM AvatA nathI. have arzI ane bhagandaravALA muni pase asvAdhyAyanI vidhi kahe che
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 prAyazcittakaraNaphalavarNanam 16 ____ 257 svayaM vA zrRNoti evaM strI viSayaM dvividhamasvAdhyAyikamavijJeyam // 15 // kadAcidakAlapAThe prAyazcittaM kartavyamiti poDapaM prAyazcittakaraNasya phalamAha___ mUlam-pAyacchittakaraNeNaM bhaMte ! jIve kiMjaNei / pAyacchitta karaNeNaM pAvakammavisohiM jaNei, niraiyAre Avi bhavai / sammaM ca NaM pAyacchittaM paDivajjamANaM maggaM ca maggaphalaM ca visohei / AyAraM ca AyAraphalaM ca ArAhei // sU016 // chAyA-prAyazcittakaraNena bhadanta ! jIvaH ki janayati / prAyazcittakaraNena pApakarma vizodhiM janayati, niraticArazcApi bhavati / samyak tacca khalu prAyazcittaM pratipadyamAnaH mArgaca mArgaphalaM ca vizodhayati / Acaram AcAraphalaM cArAdhayati // 16 // TIkA-'pAyacchitakaraNeNaM' ityAdi he bhadanta ! prAyazcittakaraNena pApaM chinatti-prAyazcittam , athavA cittaM vizodhayatIti prAyazcittam / uktaMcavraNa-ghAva athavA bhagaMdarake cUne para zramaNa upAzrayase bAhira jAkara rassI-pIpako dhove / aura usa para ATha puTakA vastra bAMdha leve to vahAM svAdhyAya karane meM bAdhA nahIM hai| isa avasthAmeM vaha svayaM bhA sunasakatA hai| isI prakAra strIke viSayake donoM prakArake asvAdhyAya bhI samajha lenA cAhiye // 15 // kadAcit sAdhu akAlameM pATha kare to usako prAyazcitta karanA cAhiye / isa prAyazcittakA kyA phala hotA hai so solahave bolameMkahate haiM-'pAyacchitta0' . anvayArtha--(bhaMte pAyacchittakAraNeNaM jIve kiM jaNei-bhadanta ! prAyazcitta karaNena jIvaH ki janayati ?) bhagavan ! prAyazcittake karanese jIva kisa guNako prApta karatA hai ? isake uttarameM kahate haiM ki (paaycchittvraNa-ghAva athavA bhagadaranA sUvavAthI zramaNa upAzrayathI bahAra jaIne rassIpIpane dhuve. ane tenA upara ATha paDanuM vastra bAMdhI hatye te tyAM svAdhyAya karavAmAM bAdhA nathI. A avasthAmAM te sAdhu paNa svAdhyAya sAMbhaLI zake che. Aja pramANe strInA viSayamAM banne prakAre asvAdhyAya paNa samajI levo joIe. 1pa kadAcita sAdhu akALamAM pATha kare te teNe prAyazcita karavuM joIe, e prAyazcitta thAya che te soNamA mAtama cha-"pAyacchitta" tyAhi ! manvayArtha-bhaMte pAyAzcittakaraNeNaM jIve kiM jaNei-bhadanta prAyazcittakaraNena -jIvaH kiM janayati hai lagavAna ! prAyazcittanA 42pAthI 04 yA guNane prAta u033
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 utsarAdhyayanasUtre pAvaM chidai jamhA, pAcchittaM bhaNNae teNaM / pAeNa vA'vi cittaM, visohae teNa pacchittaM // 1 // chayA-pApaM chinatti yasmAt , prAyazcittaM bhaNyate tena / prAyeNa vA'pi cittaM vizodhayati tena prAyazcittam // 1 // karaNeNaM pAvakamma visohiM jaNei-prAyazcittakaraNena pApakarmavizodhi janayati) jIva prAyazcitta karanese pApakarmako dUra karatA hai ( Avi niraiyAre bhavai-api ca niraticAraH savati) evaM aticAra rahita hotA hai| (pAyazcittaM sammaM paDivajjamANe maggaM ca maggaphalaM ca vilohei-tat prAyazcittaM samyaka pratipadyamAnaH mArgamArgaphalaMca-virodhayati) usa prAyazcitta ko jo jIva acchI tarahase karatA hai vaha samyagdarzanarUpa mokSa mArgako evaM usake phalarUpa samyagjJAnako nirmala karatA hai isake bAda vaha (AcAra AcAraphalaM ca ArAdhayati ) cAritrako evaM cAritrake phalarUpa muktiko sAdha letA hai| bhAvArtha-prAyazcitta zabdakA artha siddhAntakAroMne aisA kahA hai ki jisase pApakA nAza hove athavA jisase cittakI vizuddhi hove vaha prAyazcitta hai / jaise kahA hai "pAvaM chiMdai jamhA pAyacchittaM bhaNNae tennN| pAeNa vA'vi cittaM visohae teNa pacchittaM // 1 // " chAyA-pApaM chinatti yasmAt , prAyazcittaM maNyate tena / prAyeNa vA'pi cittaM, vizodhayati tena prAyazcittaM // 1 // 43 'cha 1 mAnA uttaramA 49 che hai, pAyazcittakareNeNaM pAvakammavisohi jaNeiprAyazcittaMkaraNena ,pApakarmavizodhi janayati 1 prAyazcitta 42vAthI pApamAna 62 42 che. AviniraiyAre bhavai-api ca niraticAra bhavati bhane matiyAra rahita mana che. pAyazcittaM samma paDivajjamANe magaM ca maggaphalaM ca visoheitat prAyazcittaM samyak pratipadyamAna' mArga mArgaphalaM ca vizodhayati se prAyazcittana je jIva sArI rIte kare che te samyagadarzanarUpa mokSamArgane ane enA phaLarUpe samyagRjJAnane nirmaLa kare che, AnA pachI te cAritrane ane tenA phaLa muktine pAme che. bhAvArtha-prAyazcitta zabdano artha siddhAMtakAe e batAvela che ke, jenAthI pApa nAza thAya athavA jenAthI cittanI vizuddhi thAya che te prAyazcitta che. jema kahyuM che- " pAvaM chiMdai. jamhA, pAyacchittaM bhaNNae tennN,| pAeNa vAvi citaM, visohae teNa pacchittaM // 1 // " chAyA-pApaM chinatti yasmAta , prAyazcittaM bhaNyate tena / prAyeNa vApi citta, vizodhayati tena prAyazcittaM // 1 //
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 kSamAyAcanAphalavarNanam 16 ___taccAlocanAdi, tasya karaNaM prAyazcittakaraNaM tena, jIvaH kiM janayati ? / bhagavAnAha-prAyazcittakaraNena jIvaH pApakarma vizodhi pApakarmaNAM vizodhim-apanayana-nivAraNaM janayati-karoti / api ca-niraticAraH-aticArarahito bhvti| tat prAyazcittaM samyag pratipadyamAnaH kurvANaH mArgaH samyagdarzanalakSaNaM mokSamArga, mArgaphalaM ca-samyagdarzanasya phalaM samyagjJAnaM ca, vizodhayati-nirmalI karoti / tatazca AcAra-cAritraM, tatphalaM-tasya phalaM muktiM ca, ArAdhayati sAdhayati // 16 // prAyazcittaM vahatA muninA kSamAyAcanA kartavyeti saptadazam kSamApanAyAH phalamAha mUlam-khamAvaNayAe NaM bhaMte ! jIvaH kiM jaNei ? / khamAvaNayAe NaM palhAyaNabhAva jnnei| palhAyaNabhAvamuvagae ya savapANabhUyajIvasattesu mittIbhAvamuSpAei / mittIbhAvasuvagae ya jIve bhAvavisohi kAUNa nibhae bhava // sU017 // ___chAyA-samApanatayA khalu bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / kSamApaNatayA khalu prahalAdanabhAvaM janayati / prahlAdanabhAvamupagatazca sarvaprANabhUtajIvasattveSu maitrIbhAvamutpAdayati / maitrIbhAmupagatazca jIva bhAvavizodhi kRtvA nirbhayo bhvti||mu017|| TIkA-'khabhAvaNayAe' ityAdi he bhadanta ! kSamApanatayA kSantavyo'yaM matkRtAparAdhaH, punarevaM na kariSyAmI / isa prAyazcittake AlocanA Adi bheda haiM / jo lAdhu isa prAyazcitta ko acchI taraha karatA hai vaha apane pApa koko dUra karatA huAaticAra rahita bana jAtA hai| isase yaha mArga aura mArgake phalako nirmala karake AcArakI prApti karatA huA usake prabhAvase muktiko siddha kara letA hai||16 prAyazcitta vahana karanevAleko apane aparAdhakI kSamA-kSamAyAcanA karanI cAhiye so satrahave volameM kSamApanAkA phala kahate haiM-'khamAvaNayAeNaM' ityaadi| ___anvayArtha (aMte khamAvaNayAe NaM jIve kiM jaNayai-bhadanta ! kSamA A prAyazcittanA Alecana Adi bheda che. je sAdhu A prAyazcittane sArI rIte kare che te pitAnA pApa karmone dUra karIne aticAra rahita banI jAya cheAnAthI te mArga ane mArganA phaLane nirmaLa karIne AcAranI prApti karatAM karatAM enA prabhAvathI muktine siddha karI le che. ke 16 || prAyazcitta vahana karavAvALAe pitAnA aparAdhanI kSamApanA karAvavI joIe. se kSamApanAnu 3 // sattaramA mAsasai 3 -"khamAvaNayAeNaM " tyaadi| manvayArtha --bhaMte khamAvaNayAe NaM jIve kiM jaNei-bhadanta kSamApanayA
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 uttarAdhyayanasUtre tyAdirUpayA, jIvaH ki janayati 1 / bhagavAnAha-kSamApanatayA khalu jIvaH prahalAdanabhAvaM-cittaprasannatArUpaM janayati praapnoti| prahalAdanabhAvamupagatazca jIvaH sarvaprANabhUtajIvasattveSu-prANAH-bhAgavantaH, iha dvitricaturindriyAH ityarthaH, tathAbhUtAH-taravazva, tathA-jIvAH-eJcendriyAzca tathA sattvAH-pRthivyaptejovAyavazva, prANabhUtajIvasattvAH, sarve ca te prANabhUtajIvasattvAzca, sarvaprANabhUtajIvasatvAH, uktaMca 'prANA dvitricatuH proktA, bhUtAzca taravaH smRtaaH| jIvAH paJcendriyA jJeyAH zeSAH sattvA itIritAH // 1 // teSu maitrIbhAvamutpAdayati-parahitacintArUpAM maitrIbhAvanAM karoti, "mittI me sababhUesa veraM majjha na keNai " evaMrUpAM bhAvanAM prapnotItyarthaH / maitrIbhAvamupagatazca jIvaH, bhAvavizodhi-rAgadveSa nirAkaraNAdAtmanaH zuddhiparipaNayA jIvaH kiM janayati ) prazna-he bhagavan ! kSamApaNAse jIva kisa guNako prApta karatA hai ? uttara-(khamApaNayAe NaM palhAyaNabhAvaM jaNeikSamApaNayA khalu prahlAdanabhAvaM janayati ) kSamApaNAse jIva apane cittake prasannatArUpa prahlAdanabhAvako prApta karatA hai / ( palhAyaNabhAvamuvagaeya savvapANabhUya jIvasattesu prahlAdanabhAvamupagatazva sarva prANabhUta-jIva sattveSu ) jaba cittameM prasannatArUpa prahlAda nabhAva rahatA hai taba yaha jIva samasta dvIndriya, tendriya, caturindriyarUpa prANiyoM para, tathA bhUtoM paravanaspati para tathA paMcendriyarUpa jIvoM para evaM pRthivIkAya, apakAya teja kAya evaM vAyu kAya rUpa ekendriya sattvoM para (mittIbhAvamuppAei-maitrI bhAvaM utpAdayati) mitratAke bhAvako prApta karatA hai| (mittibhAvamuva. gae jIve bhAvavisohi kAuNa-maitrIbhAvaM upagataH jIvaH bhAvavizodhijIvaH kiM janayati prazna-De sagavAna ! kSamApanAthI 73 cyA gulne prApta 42 cha ? uttara-khamAvaNayAe NaM palhAyaNabhAva jaNei-kSamApanayA khalu prahAdana bhAvaM janayati kSamApanAcI 72 potAyA yittanI prasannatA35 prahamAna mApane prAta 42 che palhAyaNabhAvamuvagaeca saJcapANabhUya jIvasattesu-pAlhAdanabhAvamupagatazca sarvaprANabhUta jIvesatvepu jyAre cittamA prasannatA35 praDasAhana mA 2 che. tyAre e jIva samasta phindriya, traNa Indriya ane cAra indriyarUpa prANI upara tathA bhUte upara vanaspati upara tathA pAMca IndriyarUpa jI upara ane pRthavIkAya, aSkAya, tejAya ane vAyukAyarUpa ekendriya tatva upara mira bhAvamuppAei-maitribhAvaM utpAdayati bhitratAnA mApane pAsa 42che mitti bhAvamuvagae jIve bhAvavisohi kAUNa-maitrIbhAvaM upagataH jIvaH bhAvavizodhi kRtvA mA prabhAho
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a029 kSamAyAcanAyAH 17 svAdhyAyaphalavarNanaM ca 18 261 NAmaM kRtvA nirbhayA sarvathA bhayarahitaH, dehAdiSu rAgaH sAdiSu dveSazca bhayotpAdahetustadabhAvAt , iti bhAvaH // 17 // 0 // kRtvA) isa taraha samasta prANa, bhUta, jIva. evaM sattvoM para jaba isakA maitrIbhAva sthApita ho jAtA hai taba yaha jIva rAgadveSa rUpa apanI azuddha pariNatikA parityAga karake zuddhirUpa pariNatiko prApta karatA hai| usake prApta hote hI phira yaha sarvatra (nibhae bhavai-nirbhayo bhavati) nirbhIka (niDara ) hokara vicaratA hai| bhAvArtha-isa sUtra dvArA sUtrakArane nirbhaya honekA upAya kahA hai| ve kahate haiM kSamApaNAse-arthAt 'mere dvArA huA yaha aparAdha kSamA karane yogya haiM aba aisA aparAdha Age nahIM karU~gA' isa prakAra kSamAmAMganerUpa yAcanAle-citta sadA prasanna rahatA hai| jaba taka krodhAdi bane rahate haiM-taba taka cittameM eka tarahakI malina bhAvanA banI rahatI hai| parantu jaba isa kSamApaNAkA cittameM sadbhAva ho jAtA hai taba citta bilakula nirmala bana jAtA hai-aisI sthitimeM rAga dveSakI bhAvanA asta ho jAtI hai| aisA honese sarvatra aikendriyAdika jIvoMmeM isa jIvakI bhAvanA maitrI bhAvameM pariNata ho jAtI hai / isIkA nAma bhAva vizodhi hai / isa avasthAmeM vahAM na to apane dehAdika meM rAga rahatA hai, aura na sAdikoM ke viSaya meM dveSa hI rahatA hai, rAga aura dveSa ye do hI aise haiM jo samasta prANa, bhUta, jIva ane upara jyAre ene maitrIbhAva sthApita thaI jAya che. tyAre e jIva rAgadveSarUpa pitAnI azuddha pariNatine parityAga - karIne zuddhirUpa pariNatine prApta kare che. e prApta thatAM ja pachI te sarvatra nibhae bhavai-nirbhayo bhavati niel' ne viyare che. bhAvArtha-A sUtra dvArA sUtrakAre nirbhaya thavAne maMtra batAvela che. teo kahe che ke, kSamApanAthI-arthAt "mArAthI thavA pAmela A aparAdha kSamA karavA yogya che. have pachI huM A aparAdha kadI paNa karIza nahI." A pramANe kSamA mAgavArUpa yAcanAthI-citta sadA prasanna rahe che. jyAM sudhI kodhAdika banyA rahe che. tyAM sudhI cittamAM eka prakAranI malinabhAvanA banI rahe che. paraMtu jyAre A kSamApanA cittamAM sadbhAva thaI jAya che. tyAre citta taddata nirmaLa banI jAya che. AvI sthitimAM rAga ASanI bhAvanA asta thaI jAya che. Ama thaI javAthI sarvatra ekendriyAdika jImAM e jIvanI bhAvanA maitrIbhAvamAM pariNata thaI jAya che. AnuM ja nAma bhAvavizuddhi che. AvI avasthAmAM tene na te pitAnA dehAdikamAM rAga rahe che, ke na sarpAdikonA viSayamAM TheSa paNa rahe che. rAga ane dveSa A bane evA
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 uttarAdhyayanaso nirbhaya eva svAdhyAyaM kartuM zaknotIti aSTAdazam svAdhyAyaphalamAha mUlam-sajjhAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNei ? / sajjhAeNaM nANAvaraNijja kamma khavei // 18 // chAyA-svAdhyAyena bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / svAdhyAyena jJAnAvaraNIyaM karma kSapayati // 18 // TIkA-'sajjhAeNaM' ityAdi- . he bhadanta ! svAdhyAyena=suSThu-A-maryAdayA asvAdhyAyaparihAreNa pauruSyAdhapekSayA adhyAyaH-adhyayanaM sUtrasya mUlapaThanaM svAdhyAyaH tena jIvaH kiM janayati ? / bhagavAnAha-svAdhyAyena jIvo jJAnAvaraNIyaM karma kSapayati / uktaMca___ " kammamasaMkhejjabhavaM, khavei aNusamayameva uvutto| __ annayaraMmi vijoe, sajjhAyammi ya viseseNaM" // 1 // chAyA-karmA'saMkhyeyamavikaM, ksspytynusmymevopyuktH| anyatarasminnapi yoge, svAdhyAye ca vizeSeNa // 1 // bhayake utpAdaka hote haiN| inake abhAvameM bhayakA abhAva ho jAtA hai, phira vaha jIva bhayarahita ho jAtA hai // 17 // ___ jo nirbhaya hotA hai vahI svAdhyAya kara sakatA hai isaliye aThArahave bolameM svAdhyAyakA phala kahate haiM- sajjhAeNaM' ityAdi / ____ anvayArtha-(bhaMte sajjhAeNaM jIve ki jaNei-bhadanta / svAdhyAyena jIvaH kiM janayati) he bhagavan ! svAdhyAya karanese jIvako kyA lAbhahotA hai ? (sajjhAeNaM nANAvaraNijja kammaM khavei-svAdhyAyena jJAnAvaraNIyaM karmakSapayati) svAdhyAya karanese jIva apane jJAnake AvAraka (AcchAdaka) che ke, je bhayane utpanna karanAra che. enA abhAvamAM bhayane abhAva thaI jAya che pachI ta 1 layaDita tha taya che. // 17 // je nirbhaya hoya che te ja svAdhyAya karI zake che. A mATe aDhAramAM mAsamA svAdhyAya 31 49 che-" sajjhAeNaM "tyaadi| ____-payArtha-bhaMte sajjhAeNaM jIve kiM jaNei-bhadanta svAdhyAyena khalu jIvaH ki janayati hai lagavAna ! svAdhyAya 42vAthI bane 4ye| sAma thAya cha 1 mAnA uttarabhA De che hai, sajjhAeNaM nAnAvaraNijjhaM kamma khavei-svAdhyAyena jJAnAvaraNIyaM karma apayati svAdhyAya 42pAthI 75 potAnA bhanI ni021 42
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 vAcanAphalavarNanam 19 263 svAdhyAyakaraNe vAGmanaH kAyayogAnAmanyatarasmin yoge'pi anusamayamupayuktaH sanneva asaMkhyeyamavikaM karmavizeSeNa kSapayatItyandhayaH ||suu018|| ___ svAdhyAyakArako vAcanAmapi karotIti ekonaviMzatitamam vAcanAphalamAha* mUlam-vAyaNayAe NaM bhaMte ! jIve ki jaNei ? / vAyaNAe nijaraM jnnei| suyassa ya aNusajjaNAe aNAsAyaNAe vtttte| suyassa aNusajjaNAe aNAsAyaNAe kamANe titthadhammaMavalaMbaititthadhamma avalaMbamANe mahAnijare mahApajjavasANe bhavai // 19 chAyA-vAcanatayA khalu bhadanta ! jIvaH ki jnyti| vAcanayA nirjarAM janayati / zrutasya ca anupaJjane anAzAtanAyAM vartate / zrutasya anuSajane anAzAtanAyAM vrtmaanstiirthdhrmmvlNbte| tIrthadharmam avalambamAno mahAnirjaraH mahAparyavasAno bhavati |mu019|| TIkA-'vAyaNayAe' ityAdi he bhadanta ! vAcanayAdhAcayatIti vAcanA-gurusamIpe sUtrasya vA arthasya grahaNam , tayA jIvaH kiM janayati ? bhagavAnAha-he ziSya ! vAcanayA anukUlabhAvanAyAM nirjarAm AtmapradezebhyaH karmApanayanaM janayati / tathA zrutasya anuSaJjane-anuvajJAnAvaraNIya karmako naSTa karatA hai svAdhyAya karanemeM mana vacana evaM kAya, ina tIna yogoM meM se kisI bhI eka yogameM prati samaya upayukta banA huA jIva asaMkhya bhavoMmeM upArjita karmoM kA vizeSa rUpase vinAza kara detAhai / / svAdhyAya karanevAlA jIva vAcanA bhI karatA hai isa liye unnIsave bolameM aba vAcanAkA phala kahate haiM-'vAyaNayAeNaM' ityaadi| anvayArtha-(bhaMte vAcaNayAeNaM jIve kiM jaNei-bhadanta vAcanayA khalu jIvaH kiM janayati) he bhagavan ! vAcanAse jIva ko kyA lAbha hotA hai| (vAyaNAe nijjaraM jaNei-vAcanayAni nirjarAM janayati) vAcanAse jIva che tathA jJAnanA AvAraka (AcchAdaka) jJAnAvaraNIya karmono nAza kare che. svAdhyAya karavAmAM mana, vacana ane kAyA e traNe gomAMthI kaI paNa eka cogamAM pratisamaya upayukta banela jIva asaMkhya bhavamAM upArjIta karelAM karmone vizeSa35thI vinAza 42 cha. // 18 // svAdhyAya karavAvALo jIva vAcanA paNa kare che A mATe have ogaNIsamAM mosamA pAyanAnu 3 // 49 cha-" vAyaNayAeNa" 'tyAdi / mankyAtha-bhaMte vAyaNayAe NaM jIve ki jaNei-bhadanta vAcanayA-khalu jIvaH kiM janayati hai magavAna ! pAyanAthI chapane zuMga bhaNe ,che ? uttaramA 4 cha hai, vAyaNayAe nijaraM jaNei-vAcanayA nirjarAM janayati pAyanAthI 01 potAnA
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 uttarAdhyayanasUtre tane vartate, zrutasyA'vyavacchede smaraNa karotItyarthaH / anAzAtanAyAM vartate, vAcanayA zrutasyAzAtanAparivarjako bhvtiityrthH| zrutasyAnupaJjane'nAzAtanAyAM vartamAno jIvaH tIrthadharma-tIrtha-gaNadharaH, tasya dharmaH AcAraH-zrutapradAnarUpastam avalambate-Azrayati / sa vAcanAcAryoM bhavatItyarthaH / tatastIrthadharmam avalambamAnaH-Azrayan mahAnirjaraH mahatonirjarA-karmakSayalakSaNA yasya sa tathA, bhavati, punarmaDAparyavasAnaH-mahat-prazastaM paryavasAnam antaHkarmaNo bhavasya vA yasya sa mahAparyavasAnazca bhavati, tadbhavasiddhigAmI bhavatItyarthaH // 19 // apane karmo kI nirjarA karatA hai| tathA (suyassaya aNusajjaNAe aNAsAyaNAe vaThThai-zrutasya anupaJjane anAzAtanAyAM vartate) zrutake anuvartanameM rahatA hai-arthAt zrutakA avyavacchedapanese smaraNa karatA hai tathA vAcanAse zrutakI AzAtanAkA parivarjaka hotA hai / (suyassa ya aNusajjaNAe aNAsA yaNAe vaTTamANe titthadhamma avalaMbai-zrutasya anuSAne anAzAtanAyAM vartamAnastIrthadharma avalaMbate) isa taraha zrutake anuvartana evaM anAzAtanA meM vartamAna jIva tIrthake-gaNadharadevake-dharmako arthAt zruta pradAnarUpa AcArako samhAlatA hai-usako Azraya karatA hai-(tittha dhammaM avalaMba mANe mahAnijjare mahApajjavasANe bhavai-tIrthadharma-avalaMbalAnaH mahA nirjaraH mahAparyavasAnaH bhavati) tIrthadharma ke Azraya karanese yaha jIva karmoM kI mahA nirjarA karatA huA karmoM kA athavA bhavakA anta karane rUpa mahAparyavasAnavAlA-tadbhavasiddhi gAsI bana jAtA hai| bhAvArtha-gurumahArAjake samakSa sUtrakA athavA arthakA grahaNa karanA isa bhanI ni| 42 cha, tathA suyassaya aNusajjAe aNAsAyaNAe vaTTai-zrutasya anuSajane anAzAtanayAM vartate zrutanA manuvanimA 29 che. arthAta zrutarnu avyavahedapaNAthI samaraNa kare che tathA vAcanAthI zratanI AzAtanA parivarjaka thAya che suyassa ya aNusajjaNAe aNAsAyaNAe vaTTamANe titthadhamma avalaMbai-zrutasya anuSaJjane anApAtanAyAM vartamAnastIrthadharma avalabate 2mA pramANe zrutana manuvartana mana AzAtanAmAM vartamAna jIva tIrthanA, gaNaghara devanA, dharmanA, arthAta zrutaahaan35 mAyArane sAlaNe che tenI Azraya 42 cha titthadhamma avalaMbamANe mahAnijare mahApajjavasANe-titthadharma avalaMyamAnaH mahAnirjaraH mahAparyavasAnaH bhavati tIrtha dharmane Azraya karavAthI e jIva karmonI mahAnirjarA karIne karmone tathA bhavano aMta karavArUpa mahInA paryavasAyavALA-e bhavamAM sidvigAmI banI che. bhAvArtha-gurudevanI samakSa sUtranu athavA arthanuM grahaNa karavuM tenuM nAma .
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 pratipacchanAphalavarNanam 20 vAcanAkArakaH prAyaH pracchanAM karotIti viMzatitamam pracchanAphalamAha mUlam-paDipucchAyAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNei / paDipucchaNayA suttatthatadubhayAiM visohei / kaMkhAmohaNijjaM kamma vocchidai // 20 // chAyA-pratipacchanayA khalu bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / pratipacchanayA sUtrArthatadubhayAni vizodhayati / kAGgrAmohanIyaM karma vyucchinatti // 20 // TIkA-'paDipucchaNayAe' ityAdi he bhadanta ! pratipracchanena-gurusamIpe pUrvAdhItasUtrAdeH punaH pracchanaM tena jIvaH kiM janayati ? bhagavAnAha-pratipracchanena jIvaH sUtrArthatadubhayAni vizodhayatikA nAma vAcanA hai| ila vAcanAle yaha jIva apane AtmAke pradezoM ke karma pradezoMko haTAnA jAtA hai / tathA zrunakI paramparAkA avyavacchedaka banatA hai / tathA uttakI AzAtanAkA parityAgI hotA hai / isa prakAra zruta paramparAko cAlU rakhanevAlA honese tathA usakI AzAtanAkA parihAraka honese aisA jIva tIrthadha kA avalaMbana karanevAlA bana jAtA hai arthAt svayaM vAcanAcArya ho jA / hai| isase koM kI nirjarA hote 2 vaha tadbhava (isI bhavameM) siddhigAnI bana jAtA hai // 19 // . jo vAcanA karatA hai vaha pracchanA bhI karatA hai isa liye vIsave bolameM pracchanAko phala kahate haiM 'paDipucchaNayAe' ityaadi| ... anvayArtha-(bhaMte paDipucchaNayAe NaM jIve ki jaNayai-bhadanta ! pratipracchanena jovaH ki janayati ) he bhagavan pratipracchanAse jIva kisa vAcanA che A vAcanAthI e jIva pitAnA AtmAnA pradezanA karmapradezane dUra karate jAya che tathA zratanI paraMparAne avyavacchedaka banI jAya che. tathA enI AzAtanA parityAgI banI jAya che. A pramANe zrata paraMparAne cAlu rAkhavAvALA hovAthI ane enI AzAtanAnA parihAraka hovAthI evA jIva tIrtha dharmanuM avalaMbana karavAvALA banI jAya che. arthAta svayaM vAcanAcArya banI jAya che. AnAthI karmonI nirA thatAM thatAM e taddabhava siddhagAmI banI jAya che. [1 je vAcanA kare che, te pracchannA paNa kare che, A mATe vIsamA bolamAM channArnu 35'4AmA mAcha-" paDipucchaNayAMe" tyAhi / __ manvayArtha-bhante paDipucchaNayAe NaM jIve ki jaNei-bhadanta pratipracchanena jIvaH kiM janayati hai mApAna ! pratiprachanAthI 01 yA gugune pAsa re? u034
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre saMzayAdyapanayanena vizuddhAni karoti / tatazca kAGkSAmohanI yam idamitthamitya ca mamAdhyetumucitam ' ityAdi rUpA kAGkSA saiMva mohanIyaM karma-anAbhigrahikamithyAsvarUpaM vyucchinatti-vizeSeNApanayati // 20 // ___ itthaM vizodhitasyApi sUtrasya vismaraNaM nAbhUdataH parivartanA kartavyeti ekaviMzatitamAM tAmAha mUlam-pariyaNayAe NaM bhaMte ! jIva kiMjaNei ? pariyaTTaNayAe NaM vaMjaNAI jaNei, vaMjaNaladdhiM ca uppAei // 21 // chAyA-parivartanatayA khalu bhadanta ! jAvaH kiM janayati ? / parAvartanatayA khalu vyaJjanAni janayati, vyaJjanalabdhi ca utpAdayati // 21 // guNako prApta karatA hai ? (paDipucchaNayA suttattha tadubhayAI risoheipratipracchanena sUtrArthatadubhayAni vizodhayati) pratipracchanAse jIpa sUtra, atha evaM sUtrArtha ina sabako tattadviSayaka saMzayAdikake apanayanale dUra karane se vizada karatA hai| isase vaha (kaMkhA mohaNijjaM kammaM vocchidai-kAMkSA mohanIyaM karma vyucchinatti ) kAMkSArUpa mohanIya karmako naSTa karatA hai| bhAvArtha-guruke samIpa pUrva adhIta sUtra AdikA punaH pUchanA isakA nAma pratipracchanA hai| isa pratipracchanAse jIvako yaha lAbha hotA hai ki vaha sUtra artha evaM tadubhaya viSayaka saMdehako dUra kara ina saba meM niHsaMdeharUpa bana jAtA hai / isa niHsaMdeharUpa pariNatise usakA " yaha isa prakAra hai tathA isa prakAra mujhe paDhanA ucita hai" isa tarahakA kAMkSAmohanIya-anabhigrAhika mithyAtvarUpa karma naSTa ho jAtA hai // 20 // uttaramA 49 che hai, paDipucchaNayA suttattha tadubhayAI visohei-pratipracchanena sUtrArtha tadubhayAni vizodhayati pratipra-channAthI 1 sUtra, artha mana sUtrArtha mA saghaNAne tattaviSaya sAhanA apanayanathI vizuddha 42 cha. mAnAthIta kaMkhA mohaNijaM kamma vocchidai-kaoNkSA mohanIya karma vyucchinatti 4ikSA35 mADanIyabhana naSTa 42 che bhAvArtha-gurunI samIpa pUrva adhIta sUtra Adinu pharIthI pUchavuM tenuM nAma pratipracchanA che A pratipracachanAthI jIvane e lAbha thAya che ke, te sUtra, artha ane e viSayanA aMge udbhavatA saMdehane dUra karI A saghaLAmAM niHsaMdeharUpa banI jAya che. A nisaMdeharUpa pariNatithI tenA "A pramANe che, ane tene A prakAre paDhavuM mAre ucita che. " A prakAranAM kAMkSA mohanIya anamiyA mithyAt535 bha naSTa tha naya cha / 20 / /
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 267 priyadarzinI TIkA a0 29 parivartanAphalavarNanam 21 TIkA-'pariyaTThaNAe' ityAdi he bhadanta ! parivartanayA adhItasya sUtrAdeH punapunarASTatti karaNaM guNana parivatanA tayA.jovaH ki janayati ? / bhagavAnAha-parivartanayA khalu jIvaH vyaJjanAni vyajyate ebhirartha iti vyaJjanAni-akSarANi tAni jnyti-utpaadyti| tAni vismRtAnyapi parivartanayA punarupasthitAni bhavantItyutpadyanta iti vyapadezAjjIvo janayatIti kathanam / tatazca tathAvidhakarmakSayopazamAd vyaJjanalabdhi, ekena sUtrAkSareNa smRtena tadanukUlAnyakSarazatAni smarati yayA labdhyA sA vyaJjanalabdhistAmutpAdayati / ca zabdAd padasya vyajanasamudAyAtmakatvAt tallabdhi ca janayati / iha ca zabdavAdhitAH padalabdhiH padAnusArilabdhirvijJeyA-padena sUtrAvayavenaikena smRtena tadanukUlAni padarAtAnyanusarati anusmarati, yayA labdhyA sA padAnusArilabdhiH, stAM ca prApnotItyarthaH // 21 // isa prakAra vizodhita bhI sUtrakA vismaraNa na ho jAve' isaliye parivartanA karanA cAhiye-isaliye ekavIsave bolameM parivartanAkA phala kahate hai-'pariyaTTaNayAe ' ityAdi / __anvayArtha-(bhaMte pariyaNayAe jIve kiM jaNei-bhadanta ! parivartanayA jIvaH kiM janayati ) parivartanA se jIvako kyA lAbha hotA hai? (parivaThThaNayAe NaM baMjaNAI jaNei-parivartanayA khalu vyaJjanAni janayati) parivartanA se jIva vismRta akSaroMko ThIka 2 kara letA hai-unako zuddha kara letA hai| (vaJjaNaladdhi ca uppAei-vyajanalabdhi ca utpAdayati) isa taraha jIva eka sUtrAkSara ke smaraNa hote hI tadanukUla anya saikar3oM akSaroMkI smRti kara letA hai| aisI labdhi usako pAsa ho jAtI hai| sUtrastha "ca" zabdase 'padalabdhi tathA padAnusArilabdhi bhI usako prApta ho jAtI haiN| yaha bAta kahI gaI hai| ( A pramANe vizedhita paNa sUtranuM vismaraNa na thaI jAya e mATe parivartana karavI joIe. A mATe ekavIsamA belamAM parivartananuM phaLa kahevAmAM Ave che " pariya?NayAe" tyAdi / anvayArtha bhante pariyaTTayAe NaM jIve ki jaNei-bhadanta parivartanayA jIvaH kiM janayati ke lagavAna! parivartanAthI ne zuM sAla. thAya cha ? uttaramA 49 cha , parivaTTaNayAe NaM vaMjaNAI jagei-parivartanayA vyaJjanAni varAti parivartanathI jIva vismRta akSarene barAbara karI le che ene zuddha urI che, vaJjaNaladdhi ca uppAei-vyaJjanalabdhi ca utpAdayati / pramANe jIva eka sUtrAzaranA smaraNanA kAraNe tannukULa bIjA seMkaDo akSaranI smRti karI le che. AvI labdhi tene prApta thaI jAya che. sUtrastha "ca zabdathI pada labdhi tathA padAnusa ri labdhi paNa tene prApta thaI jAya che. A vAta batAvavAmA Avela che.
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa 28 uttarAdhyayanasUtra sUtravadayasyApi vismaraNaM mA bhUdityetadarthamanuprekSA kartavyA, ata dvAviMzatitamA tAmAha mUlam-aNuppehAe NaM bhaMte ! jIva kiM jaNei ? / aNu* pehAe NaM AuyavajjAo satta kammappagaDIo ghaNiyabaMdhaNaba ddhAo siDhilabaMdhaNabaddhAo pkrei|diihkaalhiiyaao hassa___bhAvArtha-adhIta sUtra AdikI bAra bAra AvRtti karanA-gunanA isakA nAma parivartanA hai isa parivartanA se jIvako yaha lAbha hota hai ki vaha sUtrAdikoMmeM vismRt hue akSaroMko ThIkara kara letA hai| paThita sUtrAdika bhI yadi bAra2 na phere jAveM to unameM se kitaneka akSara vistRta ho jAte haiN| yaha svAnubhava gamyabAta hai / parantu jo jIva inako athavA apane paThita viSayako pheratA rahatA hai vaha usako upasthita banA rahatA hai / usakA eka bhI akSara athavA pada jaba yAda A jAtA hai to vaha pUrA kA pUrA yAda ho jAtA hai| sUtra ke eka akSarakI smRtise tadanukUla anya saikaDoM akSaroMkI smRti ho jAnA isakA nAma vyaJjanalabdhi hai| tathA vyaJjana samudAyakA nAma pada hai / parivartanAse padalabdhi bhI prApta ho jAtI hai| isI taraha padake smaraNa honese tadanukUla anya saikar3oM pada bhI yAda ho jAte haiN| isakA nAma padAnusArilabdhi hai| ye saba labdhiyAM jIvako parivartanA se prApta hotI haiM / / 21 // bhAvArtha-adhita sUtra AdinI vAraMvAra AvRtti karavI, gaNavuM tenuM . nAma parivartana che. A parivartanathI jIvane e lAbha thAya che ke, te sUvAdikamAM vismRta thayelA akSarone ThIka ThIka karI le che pati sUtrAdika paNa je vAraMvAra pheravavAmAM na Ave te emAMthI keTalAka akSara vismRta thaI jAya che. A svAnubhavanI vAta che. paraMtu je jIva Ane temaja pite kaMThastha. karelA viSayane pheravate rahe che vAraMvAra tene gokhate athavA te yAda karate rahe che. tene eka paNa akSara athavA pada jyAre tene yAda AvI jAya che. tyAre te tene saMpUrNa yAda AvI jAya che. sUtranA eka akSaranI smRtithI tadanukULa bIjA seMkaDo akSaronI smRti thavI tenuM nAma vya janalabdhi che. tathA vyaMjana samudAyanuM nAma pada . parivartanathI padalabdhi paNa prApta thaI jAya che. A pramANe padanuM smaraNa thavAthI tadanukULa bIjA seMkaDo pada paNa skRtimAM AvI jAya che. AnuM nAma padAnusAra labdhi che. A badhI labdhio jIvane parivartanathI ja prApta thAya che 21 |
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 anuprekSAphalavarNanam 22 269 kAlaDiiyAo pakarei, tivvANubhAvAo maMdANubhAvAo pakarei / bahupaesaggAo appapaesaggAo pakarei / AuyaM ca NaM kammaM siyA no baMdhai / AsAyAveyaNijjaM ca NaM kammaM no bhujjo bhujjo uvaciNAi / aNAiyaM ca NaM aNavadaggaM dIhamaddhaM cAuraMtaM saMsAra katAraM khippAmeva vaiivayai // sU0 22 // chAyA - - anuprekSA khalu bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? | anuprekSA Ayu: saptakarmaprakRtayaH gADhavandhanabaddhAH zithilabandhanabaddhAH prakaroti / dIrghakAlasthitikAca hrasvakAlasthitikAH prakaroti / tIvrAnubhAvA mandAnubhAvaH prakaroti / bahupadezAgrAH alpapradezAgrAH prakaroti / AyuSkaM ca khalu karma syAt badhnAti, syAnna badhnAti / asAtavedanIyaM va khalu karma no bhUyo bhUya upacinoti / anAdikaM ca khalu anavadayaM dIrghAddhaM caturantaM saMsArakAntAraM kSiprameva vyatitrajati su022|| TIkA- 'aNuppehAe ' ityAdi 1 he bhadanta ! - he pUjya ! anumekSa vA = anuprekSA - bhAvanA - cintanA, iha prastAvAt sUtrArthacintanArUpA, svAdhyAyavizeSaH tayA jIvaH kiM janayati ? | bhagavAnAha - he ziSya ! anuprekSAyAH prakRSTazubhabhAvotpAdakatvAt tayA jovaH, AyuSkavajaH " sUtra kI taraha arthakA bhI vismaraNa na hove ' isaliye anuprekSA karanA cAhiye so bAisave bolameM anuprekSAkA phala kahate haiMaNuhAe' ityAdi / 6 , anvayArtha - ( bhaMte aNuppehAe NaM jIve kiM jaNei--bhadanta ! anuprekSayA khalu jIvaH kiM janayati ) he bhagavan ! anuprekSAse jIva kisaparisthitiko utpanna karatA hai ? ( aNuppehAe NaM Auya vajjAo satta kamma pagaDio ghaNiya baMdhaNa baddhAo sithila baMdhaNabaddhAo pakareianuprekSayA khalu AyuvarjA :- sapta karmaprakRtayaH gADhabandhanabaddhAH zithila sUtranI mAphka a`tu paNa vismaraNa na thAya, AnA mATe anuprekSA karavI leme, nethI mAvIsabhAM mosamAM anuprekSAnuM iuDeche - " aNuppehAe " ityAdi / anvayArtha--bhante aNuppehAe NaM jIve kiM jaNei-bhadanta anuprekSayA khalu jIvaH kiM janayati he bhagavAna! anuprekSAthI lava ardha paristhitine utpanna 12 che ? aNuppehAra NaM Auya vajjAo sattakammapagaDio ghaNiya vaMdhaNa vaddhAo sithilaMbaMdhaNa baddhAo pakarei-anuprekSayA khalu AyuvarjAH saptakarmaprakRtayaH gADhavandhana baddhAH zithilabadhanabaddhAH prakaroti uttara yAne yA pramANe sUtrAra khAye che
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 uttarAdhyayana sUtre sapta karmaprakRtiH - jJAnAvaraNa- darzanAvaraNa- vedanIya mohanIya - nAmagotrAntarAyarUpANAM karmaNAM yAH prakRtayastAH zithilabandhanabaddhAH - apavartanAdikaraNayogyAH prakaroti kathaMbhUtAstAH saptakarmaprakRtiH ' gADhabandhanabaddhAH - gADha-dRDhaM vandhanaM AtmapradezaiH saha zleSaNa, tena baddhAH, nikAcitAH atiniviDabandhanavaddhAH ityarthaH / ayaM bhAvaH - anuprekSA hi svAdhyAyavizeSaH, sa tu manasastatraiva niyojanAd bhavati / sa cAnuprekSArUpaH svAdhyAya AbhyantaraM tapaH, tapastu nikAcitamapi karma zithilIkartuM kSapatiM ca samarthaM bhavatyeveti / kica- he ziSya ! dIrghakAla sthitikAstAH anuprekSayA hasvakAlasthitikAH bandhanabaddhAH prakaroti ) isakA uttara sUtrakAra isa prakAra dete hai ki jIva anuprekSA ke balase Ayukarmako chor3akara zeSa sAta karmo kI prakRtiyoM ko jo AtmapradezoM ke sAtha atinibiDa rUpase baMdhI huI hotI haiM unako apavarttanAdikaraNa yogya - sugamatA se haTAne yogya kara detA hai / anu prekSA zabdakA artha cintana hai / isameM sUtrArthakA cintana hotA hai / yaha anuprekSA prakRSTa zubha bhAvoMkI utpAdaka hotI hai / isa liye isako svAdhyAya vizeSa meM pariNata kiyA gayA hai / yaha svAdhyAya vizeSa jaba taka manakI ekAgratA nahIM hotI tabataka sAdhya nahIM hotA hai / isIliye isako Abhyantara tapameM ginAyA hai / tapameM yaha zakti hai ki vaha ati nibiDa baMdhanabaddha bhI karmoM ko zithila baMdhanabaddha banA detA hai aura karmoM ko kSaya karane meM samartha hotA hai / tathA anuprekSA meM yaha zakti rahI huI hai ki vaha sAtakarma prakRtiyoM ko ki ( dIha kAlaTThiyAo - dIrghakAla sthitikAH) jinameM sthiti dIrghakAlakI ke, jIva anuprekSAnA khaLathI Ayu karmane cheDIne zeSa sAta karmanI prakRtine je AtmapradezeAnI sAthe ghaNAja ghATA sakha dhathI khaMdhAyela hAya che tene apavattanAdi kAraNu cAgya sugamatAthI haTAvavA cAgya karI de che. anuprekSA zabdanA atha ciMtana emAM sUtrAnuM citana thAya che. e anuprekSA prakRSTa zubha bhAveAnI utpAdaka thAya che. AthI e kAraNe ene svAdhyAya vizeSamAM pariNata karavAmAM Avela che. A svAdhyAya vizeSa jyAM sudho mananI ekAgratA nathI thatI, tyAM sudhI sAdhya banatA nathI. A kAraNe tene abhyaMtara tapamAM gaNAvela che. tapamA e zakti che ke, te cAre khattuthI bheLAM maLelAM madhana addha evA karmAMnA badhAne paNa zithila khanAvI de che. evA karmonA kSaya karavAnuM enAmAM sAmarthya che. tathA--anuprekSAmAM e zakti rahelI che ke, te sAta kama prakRtiyAne hai, dIhakAlaDThiiyAo-dorghakAlasthitikAH nAmAM dIrgha ajanI sthiti par3I yUDeMTsa
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 271 - priyadazinI TIkA. a0 29 anuprekSAphalavarNanam 22 prakaroti-bahukAlabhogyAni karmANi svalpakAlabhogyAni karotItyarthaH, zubhAdhyavasAyayogAta sthitikaNDakAnAmapahArAditi bhAvaH kiM ca-tInAnubhAvAH tIvraH-utkTA, anubhAvaH, rasaH, yAsAM tAzcatuH sthAnikarasatvena tIvrAnubhAvAH, IdRzIratA-eva pharmaprakRtIH, mandAnubhAvAH andaHnirbalaH, anubhAvo yosAM tA mandAnubhAvAH, manda-mandatara-mandatamarUpatristhAnipharasakhAdhApAdanena taadRshiiH| prakaroti / iha cAzubhaprakRtaya eva gRhyante / . ki ca-bahupradezAgrAstAH karmaprakRtiH, alpapradezAgrAH prakaroti / idamuktaM bhavati-anuprekSayA azubhazcaturvidho'pi baMdhaH-prakRtibandhaH, sthitivandhaH, anubhAgabandhaH, pradezabandhaH zubhatvena pariNamati / atra ca 'AyurvI' ityuktam , tadanena par3a cukI hai jo bahuta kAla bhogya bana cukI haiM unheM (hassakAlaTThiyAo pakarei-hasvakAlasthitikA prakaroti) alpakAlameM bhogane yogya banA detI hai / arthAt unako svalpakAlakI sthitivAlI banA detI hai| kyoM ki zubhAdhyavasAyake yogase unake sthitikaNDakoM kA apahAra ho jAtA hai| tathA yaha anuprekSA (tivvANubhAvAo maMdANubhAvAo pakarei-tIvrAnubhAvA mandAnubhAvAH prakaroti) una sAta kamoM kI prakRtiyoMko aisA banA detI hai ki jinakA anubhAva manda ho jAtA hai cAhe ke utkaTa anu bhAvavAlI kyoM na baMdhI hoN| inameM rasa manda mandatara tathA mandatama rUpase raha jAtA hai| aisI rasavAlo azubha prakRtiyAM hI jAnI caahiye| zubha prakRtiyAM nhiiN| . tathA (bahupaesaggAo appapaelaggAo pakarei-bahupradezAgrAH alpa pradezAgrAHprakaroti)yaha anuprekSA azubharUpa bhI prakRtibaMdha, pradezabaMdha, sthi cha-2 gha NamAnya mAnI yUche tane hasakAladiiyAo pakarei-hambakAlasthitikAH prakaroti sa65 mA saag| yojya manAvI he che. mAt tene svalpanI sthitivALI banAvI de che. kema ke, zubha adhyavasAyanA cogathI enA sthitikane apahAra thaI jAya che. tathA ye manuprekSA tivvANubhAvAo maMdAjubhAvAo pakarei-tivrAnubhAvA mandAnubhAvA prakaroti mA sAta bhAgI pratiyona sevI manAvI cha hai, ren| anubhava maMda thaI jAya che, cAhe te utkaTa anubhavavALI kema na baMdhAyela lAya. enAmAM rasa maMda maMdatara tathA maMdatama rUpamAM rahI jAya che. evA rasavALI prakRtiene jANavI joIe. zubha prakRtine nahIM. tathA bahupaesaggAo appapaesaggAo pakarei-bahupradezAgrAH alpapradezA grAH pati A anuprekSA azubharUpa paNa pratibaMdha, pradezabaMdha sthiti baMdha
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 uttarAdhyayana sUtre ekasmin bhave sakRdeva antarmuhUrta kAle evAyurjIvo badhnAtIti sUcitam / ca- punaH, AyuSkaM karmA'pi syAd vadhnAti, syAnnavadhnAti, saMsAramadhye tiSThati cet tarhi azubhamAyu nai badhnAti / jIvena tRtIyabhAgAdi zeSAyuSkeNa AyuH karmavadhyate, anyathA na badhyate ata eva AyurvarjA ityuktam / yadi mukti jati, tadA Ayu na vadhnAtIti bhAvaH / kiM ca - asAtAvedanIyaM - zarIrAdiduHkhajanakaM karma ca zabdAdanyA api azubhaprakRtI na bhUyo bhUyaH - punaH punaH upacinoti yadi kazcit pramAdaM seveta, tadA badhnAtIti bhAvaH / tibaMdha evaM anubhAgabaMdha, ina cAra prakAra ke baMdhoko zubha rUpa se pariNamA detI hai| sUtra meM "Ayuvarja" aisA jo kahA hai usakA tAtparya yaha hai ki ekabhavameM eka hI bAra antarmuhUrta meM hI jIva AyukA baMdha karatA hai / (Au caNaM maM siyA baMdhai siyA no baMdhaI- AyuSkaM ca khalu karma syAt badhnAti syAnnabadhnAti ) jisa jIvakA saMsAra paribhramaNa avaziSTa hai vaha jIva Ayu karmakA baMdha karatA hai, tathA jisa jIvako samakita ho gayA hai vaha usake bAda azubha AyukA baMdha nahIM karatA hai / aise jIva kA saMsArabhramaNakA kAla ardhapudgala parAvartanamAtra hI rahatA hai| tRtIya bhAga Adi zeSa AyuvAle jIvake dvArA Ayu karma bAMdhA jAtA hai / isase bhinna sthiti meM nahIM / yadi koI jIva usI avase mukti meM jA rahA to aisA jIva AyukarmakA baMdha nahIM karatA hai| ataH anuprekSA ke prabhAvase jIva Ayukarma bAMdhatA bhI hai aura nahIM bhI bAMdhatA hai / ane anubhAgamadha A cAra prakAranA badhAne zubharUpathI pariNamavA de che sUtramAM " Ayuvarja " mevu ne eDesa che, menuM tAtparya thethe che haiM, bhe8 bhavamAM ja eka ja vakhata antarmuhUtamAM ja jIva AyunA aMdha kare che. AuyaM ca NaM kammaM siyA baMdhai siyA no baMdhai-AyuSkaM ca khale kama syAt ba cAnnavaghnAti je jIvatuM sasAra paribhramaNa avaziSTa che. te jIva Ayu kama nA khadha kare che tathA je jIvane samikata thaI gayela che te enA pachI azubha AyunA khaMdha nathI karate. jIvane saMsAra bhramaNa kALa apuddagala parAvartana mAtra ja rahe che. trIje bhAga Adi zeSa AyuvALA jIvanA dvArA Ayukama khAMdhavAmAM Ave che AnAthI bhinna sthitimAM nahI. jo keAI jIva eja bhavamAM muktine prApta karI le che te e jIva Apyu kanA khaMdha karatA nathI ane anuprekSAnA prabhAvathI jIva Ayu kama khAMdhe paNa che tema nathI paNa khAdhA.
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 anuprekSAphalavarNanam 22 203 kiM ca-- anuprekSayA jIvaturantaM = catvAraH caturgatirUpAM antA avayavA yasya sacaturantaM, saMsArakAntAraM saMsArarUpamaraNyaM kSImameva = zIghrameva vyatitrajati= ullaGghayati / kIdRzaM saMsArakAntAram ? anAdikam = Adirahita, punaH kIdRzam ? anavadagram-anAgacchad ayaM parimANaM yasya tadnavadagram anantamityarthaH, pravAhApekSayA anAdyanantam / punaH kIdRzaM dIrghAddhaM dIrghakAlam / yadvA-' dIrghAdhyam' iticchAyA dIrghaH- tatparibhramaNahetuH karmarUpo mArgoM yasmistattathA / 'dImarddha' ityatra makAra ArSatvAt / / sU0 22 // isI taraha anuprekSA prabhAvase jIva (AsAyAM veyaMNijjaM caNaM kammaM no bhujjo bhujjo uvaciNAi- asAtAvedanIya va khalu no bhUyobhUyaH upacinoti ) AsAtAvedanIya karma tathA azubha prakRtiyoM kA bAra 2 baMdha nahIM karatA hai | yadi koI jIva prasAdakA sevana karatA hai to inakA baMdha bhI karatA hai || tathA ( cAurata saMsArakantAraM khippAmeva vIivayai - caturantasaMsAra kAntAraM kSiprameva vyativrajati) bhAvanA ke prabhAva se jIvakA yaha caturgati rUpa saMsAra zIghra hI vinaSTa ho jAtA hai-arthAt isa caturgatirUpa saMsAra ko anuprekSAzAlI jIva zIghra hI pAra karanevAlA bana jAtA hai / yaha caturgatirUpa saMsAra ( aNAiyaM ca NaM aNavadaggaM dIhamaddhaM - anAdikaM khalu anavadagraM dIrghAdvam ) anAdi evaM antarahita - - ananta hai, dIrghakAlavAlA hai athavA dIrghAdhva hai isameM paribhramaNa karAne ke kAraNabhUta karmarUpI mArgadIrgha hai| bhAvArtha - anuprekSAkA phala kahate hue sUtrakAra kahate haiM ki isa yA pramANe anuprekSAnA alAvadhI va AsAyAveyANijja carNa kamma no bhujjo bhujjo uvaciNAi - AsAtAvedanIyaM ca khalu no bhUyo bhUyaH upacinoti asAtA vedaniya kama tathA azubha prakRtinA vAravAra khadha karatA nathI. je kAI jIva pramAdanu' sevana kare che te ene paNa adha kare che. tathA cAuraMta saMsArakaMtAraM khippameva vIivayai - cAturantaM saMsArakAntAraM kSipremevaM vyativrajati lAvatAnA prabhAvathI bhavano mA yatiya saMsAra tAthAsi vinaSTa thaI jAya che. arthAt A catutirUpa saMsArane anuprekSAzALI jIva dhagI 4 aDapathI pAra 42vAvANo thA laya che. A yaturgati3ya saMsAra aNAiyaM, caNaM aNavadaggaM dIimadhdhaM - anAdikaM khalu anavadanaM dIrghAdhvam anIhi mane mtrahita-anaMta che. dIrdhakALa vALA che athavA dIrghAva che. amAM paribhramaNu karAvAnA kAraNabhUta karUpI mAga dIrgha che. bhAvA --anuprekSAnuM phaLa khatAvatAM sUtrakAra kahe che ke, anuprekSAnA A u0 35
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 uttarAdhyayanasUtre - anuprekSAvAn dharmakathAmapi karotIti trayoviMzatitamA tAmAhamUlam-dhammakahAe NaM bhaMte ! jIve ki jaNei / dhammakahAe NaM nijjaraM jaNei / dhammakahAeNaM pavayaNaM pbhaavei| pavayaNapabhAvaeNaM jIve AgamissabhadattAe kammaM nibaMdhai ||suu023|| chAyA-dharmakathayA khalu bhadanta ! jIvaH kiM - janayati ? / dharmakathayA khalu nirjarAM janayati / dharmakathayA khalu pravacanaM prabhAvayati pravacanaprabhAvakaH khalu jIvaH AgamiSyad bhadratayA karma nibadhnAti // 23 // anuprekSAkA yaha apUrva prabhAva hai ki isake bala para jIva Ayu karmake sivAya zeSa kamoM kA gADha baMdhana baddha prakRtiyoMko zithila baMdhanabaddha kara detA hai / dIrghakAlakI sthitivAlI prakRtiyoMko alpakAlakI sthitimeM lAkara rakha detA hai| jina prakRtiyoMkA udaya tIvrarUpameM AnevAlA ho unako mandarUpa udaya meM pariNamA detA hai| prakRtibaMdha, pradezabaMdha, sthiti baMdha evaM anubhAgabaMdha, ina cAra prakArake azubha baMdhoko zubha baMdharUpa kara detA hai / " Ayuvarja" pATha sUtrakArane isaliye rakhA hai ki jIva ko Ayu karmakA baMdha ekabAra hI antamuhUrtakAlameM ekabhava meM hI hotA hai| asAtAvedanIya Adi azubha prakRtiyoMkA bAra 2 baMdha jIvako nahIM hotA hai / tathA aise jIvakA yaha anAdi anaMtarUpa saMsAra zIghra hI naSTa hotA hai / arthAt vaha jIva saMsArako sukhapUrvaka pAra kara detA hai // 22 // anuprekSAvAlA dharmakathA bhI karatA hai so teIsave bolameM dharmakathAkA apUrva prabhAva che ke, enA baLa upara jIva Ayukarma sivAya zeSakarmonA gADha baMdhanathI badhAyela prakRtinAM baMdhanane DhIlAM banAvI de che. dIrghakALanI sthiti vALI prakRtine alpakALanI sthitimAM lAvIne rAkhI de che. je prakRtine udaya tIvrarUpamAM AvavAvALo hoya tene maMdarUpa udayamAM pariNamAvI de che. prakRtibaMdha, pradezabaMdha, sthitibaMdha ane anubhAgabaMdha AvA cAra prakAranA bhazumamadhAne zubhama 535 4ii he cha " Ayuvarja" 5 / suutr||2 mA mATe rAkhela che ke, jIvane Ayukamane baMdha ekavAra ja aMtamuhUrta kALamAM eka bhavamAM ja thAya che. asAtA vedanIya Adi azubha prakRtine baMdha jIvane vAraMvAra thatuM nathI. tathA evA jIvane A anAdi anaMtarUpa saMsAra ghaNIja jhaDapathI naSTa thaI jAya che. arthAta e jIva sasArane sukhapUrvaka pAra karI jAya che. mArA anuprekSAvALA dharmakathA paNa kare che, jethI tevIsamAM bolamAM e dharmakathA
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 dharmakathAphalavarNanam 23 275 TIkA-'dhammakahAe NaM' ityAdi-- he bhadanta ! dharmakathayA-durgatau prapatantaM sattvasaMghAtaM dhArayati' iti dharmastasya kathanaM dharmakathA ahiMsAdidharmaparUpaNA vyAkhyAnarUpA tayA jIvaH kiM janayati ?, NaM khalu nizcayena bhagavAnAha-dharmakathayA jIvo nirjarAM janayati / dharmakathayA pravacana-zAsanaM prabhAvayati-pravacanapataM mahattvaM prakAzayati / uktaMca pAvayaNI 1 dhammakahI 2 vAI 3 nemittao 4 tabassI 5 ya / vijjA 6 siddho ya 7 kaI 8 aTeva pahAvagA bhaNiyA // 1 // . chAyA-prAvacanI 1 dharmakathiko 2 vAdI 3 naimittaka 4 stapasvI 5 ca / vidyA 6 siddhazca 7 kavi 8 raSTaiva prabhAvakA bhaNitAH // 1 // pravacanaprabhAvakazca khalu jIva: AgamiSyadbhadratayA AgamiSyat-AgAmikAlabhAvi, bhadra-kalyANa yasmistat AgamiSyadbhadraM tasya bhAvaH-AgamiSyadbhadratA, phala kahate haiM-'dhammakahAe' ityAdi / - anvayArtha-(bhaMte dhammakahAe NaM jIve kiM jaNei-bhadanta ! dharmakathayA khalu jIvaH ki janayati ) he bhagavAn dharmakathAse jIvako kyA lAbha hotA hai ? dhammakahAe NaM nijjaraM jaNei-dharmakathayA khalu nirjarAM janayote) dharmakathAse jIva apane karmo ko nirjarA karatA hai| tathA (dhammakahoe NaM pAvatharNa pabhAvei-ghakathayA khalu pravacanaM prabhAvayati) dhama. kathAse jIva pravacanake mahattvako janatAmeM prakAzita karatA hai| kahA bhI hai___"prAvacanI, dharmakathika, bAdI, naimittika, tapasvI, vidyA, siddha aura kavi, ye ATha dhanake prabhAvaka mAna gaye haiM" (pavayaNa pabhAvaeNaM jAve Agamissa bhaddattAe kamnanibaMdhai pravacanaprabhAvakaH khalujIvaH AgamiSyat bhadratayA karmanibadhnAti) jo prabacana prabhAvaka jIva hotA hai, vaha AgAmI vAmAM mAve cha--" dhammakahAe" tyaadi| nma-payArtha-bhaMte dhammakahAe NaM jIve kiM jaNei-bhadanta dharmakathayA khalu jIvaH kiM janayati ke bhagavAna ! yathAthI apane 4the| sAla thAya cha ? uttaramA 4 cha , dhammakahAe NaM nijjaraM jagei-dharmakathayA khalu nirjarAM janayati yama 4thAthI 71 pAtAnA bhAna ni| 42 cha, tathA dhammakahAe NaM pAvayaNaM pabhAvei-dharmakathayA khalu pravacanaM prabhAvayati yathAthI 71 prapayananA mahatpane janatAmAM prakAzita kare che. kahyuM paNa che- ____" bhAvayanI, dharmathi4, pAhI, naimitti, tapasvI, vidyA, siddha bhane 4vi 241 2418 dharmanA pramA54 bhAnavAmA mAve che." pAyavaNaM pabhAvaeNaM jIve Agamissa bhaddattAe kammaM nibaMdhai-pravacanaprabhAvataH khalu jovaH AgamiSyata bhadratayA karma nibadhnAti re avayana prabhAva 75 DAya che. te mAgAbhI mAM
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAbhyayanasUtre tayA upalakSitaM zubhAnubandhi karma nibadhnAti, zubhakarmopArjayatItyarthaH / yadvA'Agame zazvadbhadratayA' iti chAyA AgamiSyatItyAgamaH-AgAmIkAlastasmin , zazvadbhadratayA sarvadA kalyANakAraka tayopalakSitaM karma nibadhnAti // sU0 23 // itthaM paJcavidhasvAdhyAyakaraNena zrutamArAdhitaM bhavatoti caturvizatitama zrutArAdhanAmAhamUlam-suyasta ArAhaNayAeNaM bhaMte !jIve kiMjaNei ? / suyassa ArAhaNayAe NaM aNNANaM khavei, na ya saMkilissai ||suu024|| chAyA-zrutasyArAdhanatayA khalu bhadaMta ! jIvaH kiM janayati ? / zrutasyArAdhanayA khalu ajJAnaM kSapayati, na ca saMklizyate // 24 // TIkA-'suyassa ArAhaNayAe ' ityAdi he bhadanta ! zrutasya-Agamasya, ArAdhanayA-samyagAsevanayA jIvaH kiM janayati ? bhagavAnAha-zrutasyArAdhanayA jIvaH khalu ajJAnaM kSapayati apanayati kAlameM bhadra arthAt-kalyANa-kA bhAgI ho jAtA hai, ataH isakI vaja. hase vaha aise hI zubha karmo kA baMdha karatA hai jo usake kalyANa karane meM sAdhaka banate haiN| __ bhAvArtha-durgatimeM par3anese jo jIvako bacAtA hai vaha dharma hai usakI kathA karanA-arthAt ahiMsAdi rUpa dharmakI prarUpaNA karanA-isakA nAma dharyakathA hai / isa dharmakathAko karanevAlA jIva niyamataH apane karmoM kI nirjarA karatA hai aura vaha pravacanakA prabhAvaka mAnA jAtA hai| jo pravacana kAprabhAvaka jIva hotA hai vaha aise2 zubha koMkA upArjana karatA hai ki jinake kAraNa usake kalyANa hone meM kisI bhI prakArakI bAdhA nahIM AtI hai // 23 // pUrvokta pAMca prakAra ke svAdhyAyake karanese zrutakI ArAdhanA hotI hai bhadra-kalyANane bhagavanAra banI jAya che. AthI enAM kAraNe te evAM ja zubha karmone baMdha kare che ke, je enuM kalyANa karavAmAM sAdhaka bane che. | bhAvArtha-dgatimAM paDavAthI je jIvane bacAve che te dharma che enI kathA karavI-arthAta ahiMsAdIrUpa dhamanI prarUpaNa karavI enuM nAma dharmakathA che. AvI dharmakathAne karavavALe jIva niyamataH pitAnA nI nirjarA kare che ane te pravacanI manAya che. je pravacananA prabhAvane jIva hoya che. te evAM evAM zubha karmonuM upArjana karyA kare che, ke jenA kAraNe enuM kalyANa vAma pAnI mAthA nautI nathI. // 23 // pUrvokta pAMca prakAranA svAdhyAya karavAthI mRtanI ArAdhanA thAya che.
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a. 29 zrutasyArAdhanA 24 ekAgramanaH saMnivezana25 varNanam 277 tatvajJAna lAbhAditi bhAvaH / ca punaH, na saMklizyate - rAgAdijanitavividhavalezarahito bhavatItyarthaH zrutA''radhanA hi navanAsaMvegamutpAdayati / uktacajaha jaha suyamavagAha, aisaya rasa pasara saMjayamaputraM / taha taha palhAra muNI, Nava - Nava saMvegasaddhAe // 1 // chAyA - yathA yathA zrutamavagAhate, atizayarasamasarasaMyutamapUrvam / tathA tathA pralhAdayati, munirnava nava saMvega zraddhayA // 1 // iti // | sU0 24 // isaliye covIsave bolameM zrutakI ArAdhanAkA phala kahate haiM - 'suyassa ' anvayArtha - (bhaMte surasa ArAhaNayAe NaM jIve kiM jaNei-bhadanta ! zrutasyArAdhanayA khalu jIvaH kiM janayati ? ) he bhadanta ! zrutakI arAvana se jIvako kyA lAbha hotA hai ? ( suyassa ArAhaNayAe NaM aNNA NaM khavei-zratasyArAdhanayA skhalu ajJAnaM kSapayati zrutakI ArAdhanA se jIva tattvajJAnakA lAbha karatA hai aura tattvajJAnake lAbhase ajJAnakA nAza kara detA hai / tathA ( na ya saMkilissai - na ca saMklizyate ) rAgAdikarUpa vikAra bhAvoMse janita vividha klezoMse rahita ho jAtA hai / kahA bhI hai- "jaha jaha suyamavagAhai, aisaya rasa pasara saMjayamapuvaM / taha taha palhAi muNo, nava nava saMvegasaddhAe // arthAt zrutakI ArAdhanAkA eka yaha bhI phala jIvako prApta hotA hai ki usakA saMvegabhAva pratidina navIna 2 rUpase varddhita hotA rahatA hai / "" bhAvArtha - AgamakI samyak AsevanAkA nAma zrutakI ArAdhanA hai / yA bhATetheovIsabhAM mosamAM zrutanI ArAdhanAnu i 4 che - "suyassa" tyAhi / anvayArtha -- bhaMte suyassa ArAhaNayAe NaM jove kiM jaNei - bhadanta zrutasyArAdhanatayA khalu jIvaH kiM janayati hai lahanta ! zrutanI ArAdhanAtho bhavane yeo sAla thAya che?uttaramA uDe che, suyassa ArahaNayAeNaM aNNANaM khavei - zrutasyArAdhanatayA khalu ajJAnaM kSapayatizrutanI ArAdhanAthI ttvjnyaanne| sAla 1re che. ane tatvajJAnanA sAlathI ajJAnano nAza purI he che tathA na ya saMkilisaina ca saMklizyate rAgAddizya vihAra lAveothI 4ntA vividha usezothI rahita manI laya cheuchu pazu che 39 66 jaha jaha suyamavagAha, aisaya rasa pasara saMjayamapuvaM / taha taha palhAra muNI, nava natra saMvegasaddhAe // arthAta--zrutanI jema ArAdhanAnuM A paNa eka phaLa jIvane prApta thAya che ke, eneA saMvegabhAva pratidina navAnavA rUpathI vRddhine prApta karatA rahe che. bhAvA--AgamanI samyak ArAdhanAnuM nAma zrutanI ArAdhanA che.
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 uttarAdhyayana sUtre zrutArAdhanA caikAgramanaH saMnivezanayA vinA na bhavatItyataH paJcaviMzatitamAM tAmAhamUlam - ekaggamaMNasaMnivesaNayAe NaM bhaMte! jIve kiM jaNei ? / ekaggamaNasaMnivesaNAe NaM cittanirohaM karei // 25 // " chAyA - ekAgramanaH saMnivezanayA khalu bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? | ekAgramanaH saMnivezanayA khalu cittanirodhaM karoti ||25|| TIkA- 'ekaggamaNa saMnivesaNayAe ' ityAdi ziSya Aha-he bhadanta ! ekAgramanaH saMnivezanayA ekam - ekameva, agram - agravarti lakSyam - AlambanaM yasya tadekAgram, ekAgraM ca tanmanazca tasya saMnivezanAsthApanA athavA - ekAgre - ekAgrAvasthAyAM manaHsanivezanA - manasaH sthApanA ekAgramanaH saMnivezanA, tayA khalu jovaH ki janayati=kaM guNa mutpAdayati ?, gururAha - jIva jaise 2 isa zrutArAdhanAko karatA hai vaise 2 usake hRdaya meM apUrva 2 tattvajJAna utpanna hotA hai / isase usakA ajJAna bhAva dUra hokara vaha uttarottara saMvegabhAvako prApta karatA hai / jaba jIva saMvegazAlI banatA hai to phira isako rAgAdika janita kleza vyathita nahIM kara sakate haiM // 24 // zrutakI ArAdhanA ekAgramana ke vinA nahIM hotI hai isaliye paccIsave bola meM ekAgramanakA phala kahate haiM - 'egagga ' ityAdi / anvayArtha - (bhaMte ekaggamaNasaMnivesaNayAe jIve kiM jaNer3a-bhadanta ! 'ekAgramanaH saMnivezanayA jIvaH kiM janayati ) manakI ekAgratAse -apane lakSyapara manako jamAnese- jIvako kyA lAbha hotA hai ? to isakA uttara isa prakAra hai ki (ekaggamaNa saMnivesaNAeM NaM citta nirohaM karei - ekAgra jIva jema jema A zrutanI ArAdhanAne kare che tema tema tenA hRdayamAM apUrva apUrva tatvajJAna utpanna thatuM jAya che. AnAthI enA ajJAnaneA bhAva dUra thaine te uttarAttara savegabhAvane gupta karatA rahe che. jyAre jIva sa vegazALI banI jAya che. tyArapachI ene rAga AdithI utpanna thatA kaleza vyathA karI zakatA nathI||ra4| zrutanI ArAdhanA ekAgra mananA vagara thaI zakatI nathI. A mATe pRthvIsabhAM molabhAM kheAbhananu uhe che " egagga " tyAhi / bhaMte ekaggamaNasanivesaNayAe jIve kiM jagei - bhadanta ekAgramanaH saMnivezanayA jIvaH kiM janayati bhananI sezratAthI potAnA sakSa upara bhanane bhAvavAthI vane yo sAla che to mAno uttara yA pramANe che, ekagganaNasaMnivesaNAe NaM cittani rohaM karei - ekApramanaH saMnivezanayA cittanirAvaM karoti dakSa upara
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 saMyama 26 tapa 27 phalavarNanam 279 ekAgramanaHsaMnivezanayA khalu cittanirodhaM-cittasya-itastata unmArgagAminaH, nirodhaH niyantraNaM cittanirodhastaM karoti // 25 // evaMvidhasyApi saMyamena vinA'bhISTalAbho na bhavatItyataH paiviMzatitamaM saMyamamAha___mUlam-saMjameNaM bhaMte jIve kiM jaNeiM ? / saMjameNaM aNaprahayattaM jaNeI // sU0 // 26 // chAyA-saMyamena bhadanta ! jIvaH kiM janayati 1 / saMyamena anaMhaskatvaM janayati // 26 // TIkA-saMjameNaM' ityAdi he bhadanta !-he svAmin ! saMyamena saMyamana-samyaguparamaNaM sAvadhayogAditi / saMyamaH, sa ca saptadazavidhaH-pazcAsravaciramaNaM, paJcandriyanigrahaH, caturvidhakapAyajayaH daNDatrayaviratizceti / tena saMyamena jIvaH kiM janayati ?, bhagavAnAha-he ziSya ! manaH saMnivezanayA cittanirodhaM karoti) sanako eka lakSyapara sthira rakhane se jIva idhara udhara unmArgapara calane vAle cittakA niyaMtraNa kara letA hai| bhAvArtha-zrutakA samyak ArAdhana jaba taka mana caMcala banA rahatA hai taba taka nahIM ho sakatA hai / ataH isake liye paramAvazyaka hai ki cittakI ekAgratA kI jAve / cittakI ekAgratA kA nAma hI cittako unmArgase haTAnA hai / aura usakA nAma hI nirodha hai / / 25 // ekAgrasanabAleko bhI saMyanale vinA iSTalAsa nahIM hotA hai so chavIsave polameM saMyamakA phala kahate haiM-'saMjameNaM' ityaadi| ____ anvayArtha-bhaMte saMjameNaM jIve kiM jaNei-bhadanta ! saMyamena jIvaH ki janayati ) he bhagavan ! saMyamase jIva kisa guNako prApta karatA hai ? bhagavAn vAhate haiM ki (saMjameNaM aNaNyattaM jaNei - sNymen-anNsthira rAkhavAthI jIva ahiMtahiM unmArge doDavA vALA cittanuM niyaMtraNa karI le che. bhAvArthajyAM sudhI mana caMcaLa baneluM rahe che. tyAM sudhI zrutanuM samyak ArAdhana thaI zakatuM nathI. AthI Ane mATe ghaNuM ja agatyanuM e che ke, cittanI ekAgratA karavAmAM Ave. cittanI ekAgratAnuM nAma ja cittane unmArgathI haTAvavuM te che. ane enuM nAma ja eno virodha che. je 25 / ekAga manavALAne paNa saMyamanA vagara I lAbha nathI thatuM, te mATe chapImA memo sayamanu -"naMjameNaM " yadi ! nayAI-bhaMte saMjameNaM jIve kiM jageDa-bhavanna nayanena jayagi janayati napAna ! yI 7 yA gugune prAsa:37 ? pan4941, maMjameNaM
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre saMyamena jIvaH anaMhaskatvam-na vidyate aMhaH-pApaM yasya saH anaMhaskastasyabhAvaH anaMhaskatvam-jJAnAvaraNIyAdi karma rahitatvaM, tajjanayati, jIvasya kenacit pApakarmaNA lepo na bhavatItyarthaH // 26 // saMyamavato'pi tapo vinA karmakSayo na bhavatIti saptaviMzatimaM tadAhamUlam-taveNaM bhaMte ! jIve kiM jaNei ? / taveNaM vodaannNjnnei|| chAyA-tapasA bhadanta jIvaH kiM janayati ? / tapasA vyavadAnaM janayati // 27 // TIkA-'taveNaM' ityAdi he bhadanta ! tapasA-tapati aSTapakArakaM karma dahatIti tapaH, tapaterauNAdiko'su heskatvaM janayati ) saMyamase jIva jJAnAvaraNIya Adi karmoMse rahitapanA prApta karatA hai| arthAt jIvakA kisI bhI pApakarmase zleSa nahIM hotA hai| bhAvArtha-sAvadyayogase samyak virakta honekA nAma saMyama hai| yaha saMyama satraha 17 prakArakA hai jaise-"pAMca prakArake Asravale virakta honA 5 pAMca indriyoMkA nigraha karanA 5, cAra kaSAyoMkA jItanA 4, tIna daNDoMse alaga rahanA 3" / isa saMyamake prabhAvase jIvameM aisI vizeSatA A jAtI hai ki vaha anahaskatvako prApta kara letA hai / aMhasra nAma pApakA hai / isase rahita honA anaMhatva hai| sayamI jIva pApamaya karmase lipta nahIM hotA hai / yahI isakA saMkSiptArtha hai| saMyamakI AvazyakatA ko cittakI ekAgratAke bAda isaliye kahI gaI hai ki ekAgratAvAle jIva ke bhI vinA saMyamake abhISTakA lAbha nahIM hotA hai||| 26 // saMyamI hone para bhI tapake vinA karmakSaya nahIM hotA hai-isa liye aNaNhayattaM jaNei-saMyamena anaMhaskatvaM janayati sayabhathI 04 jJAnA129Iya mAhi karmothI rahitapaNuM prApta kare che. arthAta jIvana keIpaNa pApakarmathI zleSa thatuM nathI. bhAvArtha-sAvadyAgathI samyapha virakta thavAnuM nAma saMyama che. A saMyama 17 sattara prakAranA che. jema "pAca prakAranA AsravathI virakta thavuM, pAMca Indriyono nigraDa kare, cAra kaSAne jItavA, traNe daMDathI alaga rahevuM A sa yamanA prabhAvathI jIvamAM evI vizeSatA AvI jAya che ke, te ane halkatvane prApta karI le che. aMhasa nAma pApanu che enAthI rahita thavuM te anaMhatva che saMyamI jIva pApamaya karmathI lipta thatuM nathI. Aja ene saMkSiArtha che. saMyamanI AvazyakatAne cittanI ekAgratA pachI. batAvavAmAM Avela che tenuM kAraNa e che ke, ekAgratAvALA jIvane paNa saMyamanA abhibttn vAma thatI nathI // 26 // saMyamI hovA chatAM paNa tapa vagara karmane kSaya thatuM nathI. A mATe
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ - priyadarzinI TIkA a0 29 vyavadAnaphalavarNanam 28 prtyyH| anazanAdidvAdazavidhaM tena jIvaH kiM janayati ? bhagavAnAha-he ziSya / tapasA vyavadAna-zuddhiM pUrvavaddhakarmamalakSayAdAtmano naimalyaM janayati // 27 // aSTaviMzatitamaM vyavadAnaphalamAhamUlam-vodANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNei ? / vodANeNa akiriyaM jaNei / akiriye| bhavittA tao pacchA sijjhai, bujjhai, muccai, parinivvAyai, savvaduHkhANamaMtaM krei||suu028|| chAyA- vyavadAnena bhadanta ! jIvaH kiM janayati 1, vyavadAnena akriya janayati / akriyako bhUtvA tataH pazcAt sidhyati budhyate, mucyate, parinirvAti, sarvaduHkhAnAmantaM karoti // 28 // TokA-'vodANeNaM ' ityAdi he bhadanta ! vyavadAnena vizeSeNa avadAna-zuddhi rvyavadAnaM, pUrvakRtakarmamalApanayanaM, tena jIvaH kiM janayati ?, bhagavAnAha-he ziSya ! vyavadAnena jIvaH, akriyaMsattAvIsave bolameM tapakA phala kahate haiM-'taveNaM' ityAdi / ___anvayArtha-(bhaMte taveNaM jIve ki jaNei ? bhadanta ! tapasA jIvaH kiM janayati ) he bhagavan / tapase jIva kisa guNako prApta karatA hai ? uttara meM bhagavAna kahete haiM ki (taveNaM vodANaM jaNei-tapasA vyavadAnaM janayati) tapase jIva vyavadAnako-pUrva baddha karmarUpI malake kSayase nijAtmAkI nirmalatAko-prApta karatA hai| bhAvArtha-jIva jisake prabhAvase apane aSTavidha kauMko jalAtA hai vaha tapa hai / anazana, avamaudarya Adike bhedase yaha tapa bAraha prakA rakA hai / isake prabhAvase jIva nirjarA karatA huA saMvara karatA hai // 27 // satyAvIsabhA mosamA tapana 3 // 4AmA mA cha-"taveNaM" tyAhi / ___ manvayArtha-bhaMte taveNaM jIve kiM jaNei-bhadanta tapasA jIvaH kiM janayati he bhagavAna ! tapathI jIva kyA guNane prApta kare che ? uttaramAM bhagavAna kahe cha , taveNaM vodANaM jaNei-tapasA vyavadAnaM janayati tapathI 71 vyvhaanpUrvabaddha karma rUpI maLanA kSayathI nijAtmAnI nirmaLatAne prApta kare che? bhAvArtha-jIva jenA prabhAvathI pitAnAM achavidha karmone bALI zake che, te tapa che. anazana, avamaudarya AdinA bhedathI A tapa bAra prakAranAM che AnA prabhAvathI jIva nijara karatAM karatAM saMvara kare che. 27 u0-36
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 uttarAdhyayana sUtre na vidyate kriyA yasmiMstat dhyAnaM vyuparata kriyAkhyaM zukladhyAnaM janayati, tatazca akriyAkaH = vyuparatakriyAkhya zukladhyAnavartI bhUtvA tataH pazcAt sidhyati = siddhiM vrajati kRtakRtyo bhavatItyarthaH, tatazca budhyate = vimalakevalAlokena sakalalokAlokaM karatalAmalakavat pazyatItyarthaH / mucyate = sakalakarmabhyo mukto bhavati, ataeva parinirvAti= pari - samantAt karmavahni vidhyApya zItalo bhavati / tatazca sarvaduHkhAnAM = sarveSAM zArIramAnasAnAM duHkhAnAm, antam = AtyantikanivRttiM karoti avyAbodhasukhaM prApnoti ||28|| aba aThAvIsave bola meM vyavadAnakA phala kahate haiM - ' vodANeNaM' ityAdi / anvayArtha - (bhaMte codANeNaM jIve kiM jaNe - bhadanta ! vyavadAnena jIvaH kiM janayati ? ) he bhagavan ! vyavadAnase jIva kisa guNako prApta karatA haiM / isake uttara meM bhagavAn kahate haiM ki (vodANeNaM akiriyaM jaNe - vyavadAnena akriyaM janayati) vyavadAna se jIva akriya - vyuparata kriya nAmake zukladhyAnako prApta karatA hai / (akiriyA bhavittA tao pacchA sijjhai bujjhai muccai parinivvAyai savvaduHkhANamaMtaM karei-akri yakaH bhUtvA tataH pazcAt sidhyati budhyate mucyate parinirvAti sarvadu :khAnAM antaM karoti) isakI prApti ke pazcAt yaha jIva kRtakRtya ho jAtA hai, vimala kevalajJAnarUpa Aloka-prakAzase loka aura alokako hastA malakavat janane lagatA hai, samasta kasA se sarvathA rahita ho jAtA hai / isa taraha saba tarapha se karmarUpI agniko bujhAkara yaha zItala pana jAtA hai aura isake zArIrika evaM mAnasika samasta duHkhoMkA anta ho jAtA haihuve aThThayAvIsabhAM mosamAM vyavahAnanu hevAmAM Ave che - "vo dANeNaM" ityAdi. anvayArtha--bhaMte vodANeNaM jIve kiM jaNei-bhadanta vyavadAnena jIvaH ki nanayaMtti hai bhagavAna vyavadAnanA guNathI jIva kevA guNune prApta kare che ? AnA uttarabhAM lagavAna he che hai, vodANeNa akiricaM jaNei-vyavadAnena aniyaM jJanatti vyavadAnathI jIva akriya-vyuparatakriya nAmanA zukaladhyAnane prApta 1rai che. akeriyAe bhavittA tao pacchA sijjhai bujjhai muccai parinivvAyai savvadu'khANAmaMtaM karei - akriyaka bhUtvA tata pazcAt sidhyati budhyate mucyate parinirvAti sarvadu khAnAM antaM karoti bhenI prAptInA pachI me lava nRtyachrutya tha jAya che. vimaLa kevaLa jJAnarUpa AleAka prakAzathI leAka ane paraleAkane hastAmalakavat jANavA lAge che. samasta karyAMthI sava thA rahita thaI jAya che A rIte saghaLI mAjuthI kama rUpI agnine mujhAvIne e zItaLa khanI jAya che, ane enAM zArIrika ane P
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 sukhazAtaphalavarNana 22 ___ 283 sarva duHkhAnAmantastu zabdAdiviSayasukhAnAM zAtanenaiva bhavatoti ekonatrizattama sukhazAtasya phalamAha mUlam-suhasAeNaM bhaMte ! jIve ki jaNei ? / suhasAeNaM aNussuyattaM jaNei / aNussue ya NaM jIve aNukaMpae aNubbhaDe vigayasoe, carittamohaNijaM kamma khavei // suu029|| chAyA-sukhazAtena bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / sukhazAtena anutsukatvaM janayati / anutsukazca khalu jIvo'nukampakaH, anudbhaTaH, vigatazokaH, cAritramo. hanIyaM karma kSapayati // 29 // TokA-'suhasAeNaM' ityAdi / he bhadanta ! sukhazAtena-sukhasya-zabdAdiviSayasukhasya zAtaH=zAtanaM tadgatagRddhinirAkaraNena parivarjanaM sukhazAtastena jIvaH kiM janayati ? / bhagavAnAha-he ziSya ! sukhazAtena anutsukatva-viSayasukha prati lipsArahitatvaM, janayati / anuarthAt avyAbAdha sukhakA yaha bhAgI bana jAtA hai / pUrvakRta karmamalakA apanayana-dUra honA vyavadAna hai / / 28 / / sukhaduHkhAMkA anta zabdAdi viSayoMke sukhoMke zAtana-nirAkaraNase hI hotA hai isaliye untIsave bolameM sukhazAtakA phala kahate haiM'suhasAeNaM' ityaadi| ____ anvayArtha-(bhaMte suhasAeNaM jIve kiM jaNei-bhadanta ! sukhazAtena jIvaH kiM janayati ?) sukhazAtAse jIva kisa guNako prApta karatA hai ? isake uttarameM bhagavAn pharamAte hai ki (surasAheNaM aNussuyattaM jaNeisukhazAtena-anutsukatvaM janayati) sukhazAtase yaha jIva apane ApameM viSayasukhake prati utsukatA-lAlasA rahitapanA utpanna karatA hai / (annumAnasika saghaLA duHkhano ata AvI jAya che arthAta-avyAbAdha sukhanA e bhAgI banI jAya che pUrve karelA kama phaLanuM apanayana-dUra thavuM e vyavadAna che. te 28 || sukha dukhene anya zabdAdiviSayanA sukhonA nirAkaraNathI thAya che. 2mA mATe yAtrIsama mAmA subhazAta 34 -"suhasAeNaM" tyaadi| ma-kyAtha-bhaMte-bhadanta 3 lagavAna ! suhasAeNaM jIve kiM jaNei-bhadanta sukhazAtena jIvaH kiM janayati suzAtathI 1 vA gugune prAta 42 cha ? mAnA uttaramA mana 4 , suhasAheNaM aNumsuyattaM jaNeha-sukhazAtena anutsukatvaM janayati susazAtAyo me pAtAnAmA viSayasumanI GrsutAGICAL RSSpanna 42 che. aNussueya NaM jIve aNukaMpae-anutsukaca khalu
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ phaTaka uttarAdhyayanasUtre tsukazca jIvaH anukampakaH duHkhiteSu jIveSu dayAvAn bhavati, yo hi svamukhotsukA samAryamANamapi prANinamavalokya nodvija te, na taM mocayatItyarthaH, kiM tu svasukharasike eva tiSThati, ayaM tu tadviparIta iti duHkhena kampamAnaM kaMcana jovamavalokya taduHkhaduHkhitatayA svayamapi tatkAla eva kampate ! taM prati dayAM karoti tathA-anudbhaTaH =maryAdAvoM, tathA vigatazokaH-zokarahita / muktipadavaddhaspRhatvAd viSayalipsArahitasya muneH kathamapi zoko na bhavatIti bhaavH| evaMvidhazca jovaH prakRSTa zubhAdhyavasAyena cAritramohanIyaM karma kSapayati yathAkhyAtacAritraM prApya mokSaM prApnotIti bhAvaH // 29 // smue ya NaM jIve aNukaMpae-anutsukazca khalu jIvaH anukaMpakaH) anutsuka banA huA jIva anukaMpaka samasta duHkhita jIvoMke Upara dayAlu hotA hai / jo jIva apane Apako sukhI banAnemeM meM utkaMThita rahatA hai vaha mAryamANa-mArate hue prANIko dekha kara udvigna nahIM banatA hai kintu apane sukhameM hI rasika banA rahatA hai / usako dUsaroMke sukhaduHkhase koI saMbaMdha nahIM rahatA hai / arthAt vaha mArate hue jIvako bhI nahIM chur3AtA hai parantu anutsuka jIva aisA svArthI nahIM hotA hai| yaha to duHkhase trasta hue jIvako jaba dekhatA hai taba usake duHkhase duHkhita ho svayaM bhI trasta ho uThatA hai / aura usako mukta karane kA upAya karatA hai (aNu-bhaDe vigayasoe caritta mohaNijja kammaM khavei-anuTaH vigatazokaH cAritramohanIyaM karma kSapayati ) isa sukhazAtAvAle jIvakI pariNati maryAdAvI hotI hai tathA mukti meM bada spRhAvAlA honese isake antaraMgameM kabhI zoka nahIM hotA hai| isa taraha aise jIva prakRSTa zubha jIvaH anukaMpaka manutsu mane se manu:54 samasta humita vAnA ta25 dayALu bane che. je jIva pote pitAnI jAtane ja sukhI banAvavAmAM utka ti rahe che te mAryamANa-marAtA prANune joIne udvigna banatuM nathI. paraMtu pitAnA sukhamAM ja rasika banIne rahe che ane bIjAnA sukha dukha sAthe keIsaMbaMdha rahetuM nathI. arthAta te marAtA jIvane paNa cheDAvatuM nathI. paraMtu anutsuka jIva evo svArthI hotuM nathI. e duHkhathI trasta thatA jIvane jue che tyAre sanA humayI humita tha ne pote paNa ta tha naya che aNubhaDe vigayaH soe carittamohaNijja kamma khavei-anudbhaTaH vigatazokaH cAritramohanIyaM karma kSapayati A sukhazAtAvALA jIvanI pariNati maryAdAvartAi hoya che. tathA muktimAM baddha pRhAvALA hovAthI enA antaraMgamAM kadI zeka hoto nathI. A pramANe e jIva prakaSTa zubha adhyavasAyanA prabhAvathI cAritramohanIya karmane naSTa karI de che. arthAta-athAkhyAta cAritra prApta karIne mokSane prApta karI le che.
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 apratibaddhatAphalavarNanam 30 285 viSayasukhaspRhAnirAkaraNaM cA pratibaddhatAM vinA na bhavatItyata triMzattamAM tAmAha - mUlam - appaviddhayAe NaM bhaMte! jIve kiM jaNei ? / adhyavasAya ke prabhAva se cAritra mohanIya karmako naSTa kara detA hai / arthAt yathAkhyAta cAritra prAptakara mokSako prApta kara detA hai / bhAvArtha - zabdAdika viSayasukhoMkA tadgata vRddhike nirAkaraNase parityAga karanA isakA nAma sukhazAta hai / isa sukhazAtake prabhAvase jIva jaba viSaya sukha ke prati lAlasA rahita bana jAtA hai taba usake bhItara itanI Ucca karuNA pariNatI A jAtI hai ki vaha kisI bhI prANIko duHkhita nahIM dekha sakatA hai / duHkhita prANIko dekhate hI isakA hRdaya karuNAse ikadama dravita ho uThatA hai / jisake bhItara vaiSayika sukhoMko bhoganekI lAlasA banI huI hai vahI prANI apaneko sukhI banAne meM dUsaroM ke duHkhoM ke dhyAna nahIM rakhatA hai / parantu jisakI vaiSayika abhilASAe~ sarvathA zAMta bana cukI haiM usa muniko aisA koI kAraNa nahIM bacatA hai ki vaha svayaM dUsaroMko duHkhI kareM yA unako duHkhI dekha sake | apanI maryAdA meM rahatA huA yaha zokase saMtapta na hokara prakRSTa zubha pariNAmoM ke bala para cAritra mohanIya karmake kSaya karanemeM hI lagA rahatA hai aura isa prakAra yathAkhyAta cAritra ko prApta kara yaha anta meM mukti ko prApta kara letA hai / / 29 / bhAvA--zaRRArdika viSaya sukhAnA tadgata gRddhinA nirAkaraNathI papira tyAga karavA enu nAma sukhazAta che. e sukhazAtanA prabhAvathI jIva jyAre viSaya sukhanA tarapha lAlasA rahita banI jAya che tyAre tenI aMdara eTalI uMcI karUNA pariNati AvI jAya che ke, te kaI paNa prANIne du:khita joI zakatA nathI. duHkhita prANIne joIne tenuM hRdaya ekadama karUNAthI dravita banI jAya che. jenI aMdara vaiSayika sukhAne bhAgavavAnI lAlasA anI rahela hAya che e peAtAne sukhI banAvavAmAM khIjAnA du:khAnuM dhyAna rAkhatA nathI. para'tu jenI vaiyika abhilASAe sarvathA zAta banI cUkela che e sunine evuM keI kAraNa khacatuM nathI ke te ethI khIjAne du:khI kare athavA du:khI joI zake, peAtAnI maryAdAmAM rahIne e zekathI saMtapta na thatAM prakRSTa zubha pariNAmeAnA baLa upara cAritra mAhanIya kA kSaya karavAnA kAmakAjamAM ja lAgI rahela hAya che. ane A pramANe yathAkhyAta cAritrane prApta karI me saMtabhAM bhuktine Ata urI se che, // 27 //
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 uttarAdhyayana sUtre appaviddhayAe NaM nistaMgattaM jaNei, nissaMgattagae ya NaM jIve egaM egaggacitte divAya rAo ya asajjamANe apaDibaddhe Avi viharai // sU0 30 // chAyA - apratibaddhatayA khalu bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / apratibaddha tathA khalu niHsaMgatvaM janayati / niHsaMgattragatazca jIvaH, ekaH ekAgracitaH divA ca rAtrau ca asajan, aprativaddhazvApi viharati / / 30 / / TIkA - ' apaDibayAe ' ityAdi he bhadanta ! apratibaddhatayA = manojJazabdAdiviSayeSu manaso'nAsaktatA aprativaddhatA, tayA, jIvaH, kiM janayati / bhagavAnAha - apratibaddhatayA khalu niHsaMgatvaM = bahiH saMgAmAvaM janayati, niHsaMgatyagatazca khalu jIvaH, ekA = rAgadveSarahitaH, ekAgracittaH= vaiSayika sukhakI spRhAkA nirAkaraNa apratibaddhatA ke vinA nahIM ho sakatA hai - ata sUtrakAra aba tIsave bolameM usI apratibaddhatAko kahate haiM - ' apaDibAe NaM ' ityAdi / anvayArtha - (aMte jIve appaDibaddhayAe NaM kiM jaNei-bhadanta ! jIvaH apratibaddhatayA kiM janayati ) he bhagavan / yaha jIva apratibaddhatA se kisa guNako prApta karatA hai ? uttara meM kahate haiM ki ( appaDibaddhayAe NaM nissaMgataM jaNe - apratibaddhatayA khalu niHsaMgatvaM janayati ) apratibaddhatAse jIva niHsaMgatAko prApta hotA hai / ( nissaMgattagaeya jIve egge egaggacitte divAya rAoya asajjamANe appaDibaddhe Avi viharainiHsaMgatvagataH ca jIvaH ekaH ekAgracittaH divA ca rAtrau ca asajan aprativaddhazvApi viharati ) bAhirI padArthoM meM Asakti rahita banA huA jIva vaiSayika sukhanI spRhAnu nirAkaraNu apratibaddhatAnA vagara thaI zakatuM nathI. AthI sUtrakAra have trIsamA melamAMe apratibaddhatAne batAve che "apaviddhayAeNaM" ityAhi. manvayArtha - bhaMte jIve appaDibaddhayAe NaM kiM jaNei bhadanta jIvaH aprati baddhatayA ki janayati he bhagavAna ! A chatra apratibaddhatAthI kayA guNane prApta re che ? uttaramA ache haiM, appaDiMvadhdhayAe NaM nissagattaM jaNe - apratibadhdhatayA khalu ni.saMgatvaM janayati apratimaddhatAthI va ni.sagatAne prApta thAya che. nissaMgattagaeya jIve ege egaggacitte divA ya rAo ya asajjamA cused Avi viharai - ni. saMgatvagataH ca jIvaH ekaH ekAgracittaH divA ca rAtrau ca asajana aprativadhdhazcApi viharati mahAranA pahArthomA Asakti rahita
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a029 vivaktazayanAsanatAphalavarNanam 31 / / 287 dharmadhyAnaikaniSThaH, tatazca divA ca rAtrau ca asajan bahiH saGgaM vivarjayan , apratibaddhaH prativandharahitazcApi viharati-mAsakalpAdinA udyatavihAreNa paryaTati |suu30| __ apatibaddhatAca vivaktazayanAsanatAM vinA na bhavatItyata ekatriMzattamA tAmAha mUlam-vivittasayaNAsaNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNei? / 'vivittasayaNAsaNayAe cArittaguttiM jaNei / cArittagutte ya NaM jIve vivittAhAre daDhacaritte egaMtarae mokkhabhAvapaDivanne aTTavihakammagaMThiM nijjarei // sU0 // 31 // ___ chAyA-viviktazayanAsanatayA khalu bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / vivikta zanayAsanatayA khalu cAritraguptiM janayati / cAritraguptazca khalu jIvaH viviktAhAro eka-rAgadveSa rahita hotA hai tathA dharmadhyAnameM hI ekaniSTha rahatA hai| rAta dina-sarvadA-usakA eka yahI prabala prayatna rahatA hai ki vaha bAhirI padArtho ke sAtha kisI bhI taraha mamatvase na baMdhane pAve / isa taraha prati baMdha rahita hokara yaha mAsakalpa AdirUpa udyata vihArase vicaratA hai| ___bhAvArtha-manojJa zabda viSayoM meM mAnasika anAsakti kA nAma apratibaddhatA hai| isake prabhAvase jIva kabhI bhI bAhirI padArthoM meM Asakta nahIM bana pAtA hai / java isakI pariNati aisI ho jAtI hai to usako padArtha viSayaka rAgadveSa Akula vyAkula nahIM karate haiN| ekAgracitta bana kara rAtadina yaha apane kartavyapAlanameM ekaniSTha rahatA hai| tathA mAsakalpa Adi rUpa udyata vihArase vicaraNa karate hue usako phira kisI bhI prakArakI bAdhA nahIM satAtI hai // 30 // banela jIva rAgadveSa rahita bane che. tathA dharmadhyAnamAM ja ekaniSTha rahe che. rAta ane divasa tene sarvadA ekaja prabaLa prayatna rahe che ke, te bahAranA padArthonI sAthe kaI paNa rIte mamatvathI na baMdhAI jAya. A pramANe pratibaMdha rahita thaIne e mAsakalpa AdirUpa udyana vihArathI vicare che | bhAvArtha-mane jJa zabda Adi viSamAM mAnasika anAsaktinuM nAma apratibaddhatA che. AnA prabhAvathI jIva kadI paNa bahAranA padArthomAM Asakta banatuM nathI. jyAre enI pariNati evI banI jAya che te pachI tene padArtha viSayaka rAgadveSa AkuLa vyAkuLa karI zakatA nathI. ekAgracitta banIne rAta divasa e pitAnA kartavya pAlanamAM ekaniSTa banI rahe che tathA mAsaka95 AdirUpa ughata vihArathI vicaraNa karatAM tene koI paNa prakAranI bAdhA satAvI zakatI nathI. 30
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 uttarAdhyayanastre dRDhacaritra ekAntarataH mokSabhAvapratipannaH, aSTavidhakarmagranthi nirjarayati // 31 // TIkA-'vivittasayaNAsaNayAe' ityAdihe bhadanta ! viviktazayanAsanatayA viviktAni-strIpazupaNDakarahitAni, zayanAsanAni, upalakSaNatvAdupAzrayazca yasyAsau viviktazayanAsanaH, tasya bhAvaH-viviktazayanAsanatA tayA, jIvaH kiM janayati / bhagavAnAha-viviktazayanAsanatayA khalu jIvaH, cAritragupti-caraNarakSA, janayati / cAritraguptaH-rakSitacAritrazca khalu jIvaH viviktAhAraH-vikRtyAdirahitAhArakArakaH, cAritrarakSaNatatparasya kasminnapi yaha apratibaddhatA viviktazayanAsanatAke vinA nahIM hotI hai-ataH. sUtrakAra aba ekattIsave bolameM viviktazayanAsanatAke viSayameM kahate haiM-'vivatta' ityaadi| anvayArtha-(bhaMte vivittasayaNAsaNayAe NaM jIve kiM jaNeibhadanta ! viviktazayanAsanatayA khalu jIvaH kiM janayati ) he bhagavana viviktazayanAsana mAse jIva strI pazu paMDakarahita sthAnameM rahanevAlA muniko kyA lAbha hotA hai ? isake uttarameM kahate haiM ki (vivittasayaNAsaNayAe cAritta guttiM jaNei-viviktazayanAsanatayA khalu cAritragupta janayati) viviktazayanAsanatAse jIva apane cAritraguNakI rakSA karatA hai / (cAritta gutteya NaM jIve vivittAhAre daDhacaritte egaMtarae mokkhabhAvapaDivanne aDhavihakammagaMDhiM nijjarei - cAritraguptazca khalu jIvaH viviktAhAraH dRDhacAritraH ekAntarataH mokSabhAvapratipannaH aSTavidhakamegranthi nirjarayati) rakSita cAritra honese jIva vikRti Adi rahita AhAra karatA hai| kyoM ki cAritra kI rakSA karanemeM tatpara banA huA A apratibaddhatA vivaktazayanAsanatAnA vagara thatI nathI. AthIsUtrakAra have satrIsamA mosamA vitazayanAsanatAnA viSayamA 4 cha-'vivittaM tyA ! manvayArtha-bhate vivittasayaNAsaNayAe NaM jIve kiM jaNei-bhadanta viviktazayanAsanatayA khalu jIvaH "kiM janayati hai bhagavAna / vitizayanAsanatAthI zuM dAma thAya cha ? mAnA uttaramA 4 che , vivittasayaNAsaNayAe carittagutti jaNei-vivitazayanAsanatayA khalu cAritraguApta janayati vivitazayanAsanatAthI potAnA yAritra zudhanI 2kSA 4re che carittagutteya NaM jIve vivittAhAre daDhacitte egaMtarae mokkhabhAvapaDibanne aDavihakammagaThiM nijarei-cArigraguptazca jIvaH viviktAhAra. dRDhacAritraH ekAntarataH mokSabhAvapratipanna' aSTavidhakarmagranthi nirjarayati vitizayanAsanatAthI 71 potAnA yAstri zuzanI rakSA 42 che. * cAritra hovAthI jIva vikRti Adi rahita AhAra kare che kema ke, { 3 rakSA karavAmAMtatpara banela prANa keI paNa viSayamAM lAlasAvALA
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a 29 vivaktazayanAsanatAphalavarNanam 31 285 viSaye spRhA na jAyate' iti bhAvaH / tathA-dRDhanAritra:=dRDha nizcalaM cAritraM yasya sa tathA, ataeva ekAntarataH ekAntena-nizcayena, rataH saMyame'nurakta ityarthaH / tathA-mokSabhAvapratipannaH=mokSAnurAgasaMpannaH, mokSaeva mayA sAdhanIya iti bhaavnaavaanityrthH| tatazca evaMbhUto muniH aSTavidha karmagranthi-aSTavidhaM kama dubhadyatvAd granthiriva aSTavidhakarmagranthistaM nirjarayati=kSapakazreNiM prApya kSapayatItyarthaH // 31 // prANI kisI bhI viSayameM lAlasAvAlA nahIM hotA hai| isIliye usakA (dRDha cAritraH) cAritra dRDha kahalAtA hai| tathA ( ekAntarataH) nizcayase vaha saMyamameM anurakta banA rahatA hai| bhAvanA usakI "mere dvArA sAdhya yadi kucha hai to vaha eka mokSa hI hai" aisI rahA karatI hai, arthAt vaha mokSAnurAga se sampanna rahatA hai| isa taraha muni kSapakazreNIpara AruDha ho kara aSTa prakArakI karmagranthi ko naSTa kara detA hai / arthAt siddhipada ko prApta karatA hai| bhAvArtha-strI, pazu, evaM paNDaka se rahita zayanAsana evaM upAzraya kA nAma vivikta zayanAsana hai| inako sevana karanevAlA muni apane cAritraguNakA saMrakSaNa karatA hai / tathA isa guNa kI saMrakSaNatAke abhiprAya se hI vaha vikRti rahita AhAra karatA hai / jihvA indriya para jitanA adhika kAbU rahegA utanA hI adhika vaha apane cAritrake pAlana karane meM satya sAbita hogA / jihvA indriya kA nigraha vahI kara sakatA hai ki jisakI eka mAtra lAlasA mukti prApta karane kI ho / aisA vyakti hI durbhedya isa aSTavidha karbhagranthi ko bheda sakatA hai aura mokSa prApta kara sakatA hai // 31 // nathI hotA. A kAraNe tenuM cAritra daDha kahevAya che. tathA nizcayathI te saMyamamAM anurakta banI rahe che, bhAvanA enI "mArA dvArA je kAMI paNa sAdhya hoya te eka mekSa ja che." evI rahyA kare che. arthAta te mokSAnurAgathI saMpanna rahe che. A pramANe te muni kSapakazreNI upara ArUDha thaIne ATha prakAranI karmagrathine naSTa karI de che. arthAta siddhapadane prApta kare che. bhAvArtha-strI, pazu ane panDakathI rahita zayanAsana ane upAzrayanuM nAma vivaktazayanAsana che. AnuM sevana karavAvALA muni pitAnA cAritra guNanuM saMrakSaNa kare che. tathA e guNanI saMrakSaNatAnA abhiprAyathI te vikRti rahita AhAra kare che jIhA Indriya upara jeTalo vadhAre kAbu rAkhavAmAM Ave eTalA ja adhika pramANamAM te potAnA cAritranuM pAlana karavAmAM satya sAbita thAya che. jIlDA Indriyano nigraha eja karI zake che ke, jenI eka mAtra lAlasA mukti prApta karavAnI hoya che. AvI vyakti ja durbhedya A aSTavidha karmagrathine bhedI zake che. ane enA kAraNe mokSa prApta karI zake che. 31 u0 37
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre vivaktazayanAsanatAyAM satyAM vinIvartanA bhavatIti dvitrizattamAM tAmAha-. mUlam-vinivadRNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jnneii| vinivaTTaNayAe NaM pAvakammANaM akaraNayAe abbhuttei| puvvabaddhANaM ya nijjaraNayAe taM niyattei / tao pacchA cAuraMtaM saMsArakaMtAraM vIivayai // sU0 // 32 // / chAyA-vinivartanatayA khalu bhadanta ! jIvaH kiM janayati / vinivartanatayA khalu pApakarmaNAM akaraNatayA abhyuttiSThate / pUrvavaddhAnAM ca nirjaraNatayA tnnivrtyti| tataH pazcAt cAturantaM saMsArakAntAraM vyativrajati // 32 // TIkA-vinivaNayAe' ityAdi he bhadanta ! vinivartanayA zabdAdiviSayebhya AtmanaH parAGmukhIkaraNarUpayA jIva kiM janayati ! / bhagavAnAha-vinivartanayA khalu jIvaH pApakarmaNAM-jJAnAvaraNAdInam , akaraNatayA-akaraNena-anupArjanena, 'akaraNayAe ' iti svArthetal pratyaya ApatvAt abhyuttiSThate-mokSArthamudyato bhavatItyarthaH / pUrvabaddhAnAM-ihabhavaparavivikta zayanAsanatAke honepara vinivartanA hotI hai, isaliye battIsave bolameM vinivartanA kA phala kahate haiM-'viNivaTTaNayAe' ityAdi / ____ anvayArtha-(bhaMte vinivaTTayAe NaM jIve kiM jaNei-bhadanta ! vinivartanatayA khalu jIvaH kiM janayati ) he bhagavan ! vinivartanA se jIva ko kyA lAla hotA hai ? isake uttarameM bhagavAna kahate haiM ki (viniyaghaNayAe NaM pAvakammANaM akaraNayAe anuDhei-vinivartanatayA khalu pApakarmaNA akaraNatayA abhyuttiSThate) vinivartanA se jIva phira jJAnAvaraNIya Adi pApakarmoM kA upArjana nahIM karatA hai arthAt isase vaha mokSake liye taiyAra ho jAtA hai / tathA ( pucabaddhANa ya nijjaraNa vivikta zayanasanatAnA hovAthI vinivartana thAya che. A mATe vinivt nAnu 3 // 4 cha--" viNivadRNayAe" tyAhi / ___ manvayArtha:-bhaMte viniyaTTaNayAe NaM jIve ki jaNei-bhadanta vinivartanayA khela jIva. kiM janayati hai lagavAna vinivartanAthI ne | sAsa thAya cha ? mAnA uttarabhAM bhagavAna 4 cha hai, vinivaDaNayAe Na pAvakammANaM akaraNayAe adhbhuTei-vinivartanayA khalu pApakarmaNA akaraNatayA abhyuttiSThate vinivartanAthI jIva pharIthI jJAnAvaraNiya Adi pApa karmonuM upArjana karatuM nathI. arthAta mAnAthI bhAkSanA bhATe taiyAra thapa naya cha, tathA pudhabadhdhANa ya nijjaraNa.
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 saMbhogapratyAkhyAnaphalavarNanam 33 2 91 bhavopArjitAnAM pApakarmaNAM nirjaraNayA, iha ca zabdAdabhinavakarmAnupArjanena-ca tat karma nivartayati-nivArayati / tataH pazcAt caturantaM catvAraH-caturgatilakSaNAH, antAH avayavA yasmistaccaturantaM tadeva cAturantaM saMsArakAntAraM-bhavAraNyaM. vyativrajati-vizeSeNAtikramya gacchati, mukti prAmotItyarthaH / / suu0.32|| vinivartanAvAna jIvazcaritrasyotkRSTArAdhanAnimittaM saMbhogapratyAkhyAnaM karotIti trayastizattamam tadAha mUlam-saMbhogapaccakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNei ? / saMbhogapaccakkhANeNaM AlaMbaNAI khavei / nirAlaMbaNassa ya AyahiyA yogA bhavaMti / saeNaM lAbheNaM saMtussai, paralAbhaM no yAe taM niyattei-pUrvavaddhAnAM ca nirjaraNatayA tannivartayati ) pUrva meM bAMdhe hue-isa bhava evaM parabhavameM upArjana kiye hue-pApakoM kI nirjarA karatA hai isa taraha vaha pApakarmoM ko dUra kara detA hai| (tao pacchA cAuraMtaM saMsArakaMtAraM voivayai-tataH pazcAt caturaMta saMsArakAntAraM vyativrajati) jaba pApakarma isake dUra ho jAte haiM taba yaha jIva caturgatirUpa isa saMsAra aTavIko ullaMghana kara detaahai| arthAt mokSako prApta krletaahai| bhAvArtha-zabdAdika viSayoM se apane Apako parAMmukha karanA isa kA nAma vinivartanA hai| isa vinivartanA se jIva jJAnAvaraNAdika pApakarmIko upArjita nahIM karatA hai| tathA pUrvabaddha karmoM kI nirjarA karatA hai, isa taraha navIna karmoM kA Agamana ruka jAnese tathA pUrvasaMcita karmoM kI nirjarA honese jIva isa caturgatirUpa saMsArakA viccheda kara detA hai // 32 // yAe taM niyattei-pUrvabadhdhANAM ca nirjaraNatayA tannivartayati pUrva mAghaai-PAL HQ tathA parabhavamAM upArjana karelAM pApakarmonI nirjarA kare che. A pramANe te yA5 bhAna 2 41 he che taopacchA cAuraMtaM saMsArakaMtAraM vIivayai-tataH pazcAt caturaMta saMsArakAntAraM vyativrajati nyAre senA 55462 1ya che. tyAre e jIva caturgatirUpa A saMsAra aTavInuM ullaMghana karI jAya che. arthAta makSane prApta karI le che. bhAvArtha-zabdAdika viSayathI pitAnI jAtane parAgamukha karavI enuM nAma vinivartanA che. A vinivardhanAthI jIva jJAnAvaraNiyAdika pApakarmone upAjIta karato nathI, tathA pUrvabaddha karmonI nirjarA kare che, A rIte navA karmonuM Agamana rokAI javAthI tathA pUrvasaMcita karmonI nijA thavAthI 01 mA yati35 sNsaarn| vich| 42 // cha. // 32 //
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 uttarAdhyayanasUtre AsAei,paralAbhaM no taka,no pIhei, no patthei, no abhilsi| paralAbhaMaNassAyamANe atakemANe apIhemANe apatthemANe aNabhilalamANe duccaM suhasegnaM uvasaMpajjittA NaM vihrhaasuu033|| chAyA-saMbhogapratyAkhyAnena bhadanta / jIvaH kiM janayati ? / sabhogapatyAkhyAnena AlambanAni kSapayati / nirAlambanasya ca AyAtArthikA yogA bhavanti / svakena lAbhena saMtuSyati / paralAbhaM no AsvAdayati, no tarkayati, no spRhayati no prArthayati, no abhilssti| paralAbham anAsvAdayan atakeyan aspRhayan apArthayan anabhilapan dvitIyAM sukhazayyAm upasaMpadya khalu viharati // 33 // TIkA-'saMbhogapaccakkhANeNaM' ityAdi he bhadanta ! saMbhogapatyAkhyAnena-eka-sAmAcArika sAdhUnAmekatra bhojanaM anyamunidattAhArAdigrahaNaM saMbhogaH, tasya pratyAkhyAna-gItArthAvasthAyAM jinakalpAdhabhyudyatavihArapratipattyA parihAraH saMbhovapratyAkhyAna tena, jIvaH kiM janayati ? / bhagavAnAha-saMbhogapratyAkhyAnena jIvaH AlambanAni-glAnAdoni, kSapayati tiraskurute / ayamarthaH-anyo hi mAndyAdi kAraNeSvanyadattamAhArAdikaM gRhNAti, asau ' vinivartanAvAna-zabdAdi viSayoMkA tyAgI-jIva utkRSTa cAritrakI ArAdhanAke liye saMbhogapratyAkhyAna karatA hai isaliye tettIsave bolameM saMbhogapratyAkhyAna kA phala kahate hai-saMbhoga paccakkhANeNaM ityAdi / ___ anvayArtha-(saMbhogapaccakkhANeNa jove ki jaNei-bhadanta saMbhogapratyAkhyAnena jIvaH kiM janayati ?) he bhagavan saMbhogapratyAkhyAnase jIvako kyA lobha hotA hai? isakA uttara kahate hai ki (saMbhogapaccakkhANeNaM AlaMvaNAI svavei-saMbhogapratyAkhyAnena AlaMbanAni kSapayati ) saMbhogapratyAkhyAna se AlaMbanaukA parityAga karatA hai arthAt AlambanoMkI usako vinivartanAvAna zadAdika viSayenA tyAgI jIva utkRSTa cAritranI ArAdhanAnA mATe saMga pratyAkhyAna kare che A mATe sagapratyAkhyAnanuM phaLa hecha-" saMbhogapaccakkhANeNaM" tyaadi| manvayArtha --bhaMte saMbhogapaccakkhANeNaM jIve kiM jaNei-bhadanta saMbhogapratyAkhyAnena jIva. kiM janayati sagavAna samAgapratyAbhyAnayI ne zu sAsa thAya cha 1 maane| uttara bhApata 49 che hai, saMbhogapaccakhANeNaM AlaMbaNAI khaveha-saMbhogapratyAkhyAnena alaMbanAni kSapayati sa loga pratyAbhyAnathI manAnA - parityAga kare che arthAta AlaMbanenI tene AvazyakatA ja rahetI nathI.
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinITIkA a. 29 saMbhogapratyAkhyAnaphalavarNanam 33 293 tu kAraNe satyapi na tathA karoti, kiM tu sadodhatatvena viiryaacaarmevaavlmbte| nirAlambanasya ca AyatArthikAH AyataH-mokSaH sa evArthaH prayojanaM yeSAM te, AyAtArthinasta eva AyatArthikAH, yogAH vAGmanaH kAyayogAH bhavanti / ayaMbhAvaH-sAlambanasya hi kecid yogAstAdRzA na bhavantyapIti / tathA svakenasvakIyena lAbhena saMtuSyati / paralAbha anyamunisamAnItaM, no AravAdayati-na bhukte, no takayati yadyasau madyamidaM dadAti tadA zubhamiti manasA vikalpanaM na karotItyarthaH / no spRhayati-idaM ruciramiti zraddhAlutayA''tmano AvaM na prakaTIkarotItyarthaH / no prArthayati 'mahyamidaM dehi' iti yAcanAM na krotiityrthH| no AvazyakatA hI nahIM rahatI hai / (nirAlambassa ya AyaDiyA yogA bhavati -nirAlaMbasya ca AyatAthikA yogA bhavanti) isa prakAra jaba yaha AlaMbanoMkA tyAga kara detA hai taba yaha nirAlaMca bana jAtA hai| isa avasthAmeM isake yoga-mana, vacana, kAya-AyatArtha bana jAte haiM-arthAta mokSa hI inakA eka prayojana mAtra abhilaSita artha bana jAtA hai| (saeNaM lANaM saMtussai paralAbhaM no AsAei paralA lo takkei no pIhei no patthei no abhilasai-svakena lAbhena saMtuSyati paralAbhaM no AsvAdayati, no tarkayati no spRhyati, no prArthayati, no abhilapati) yaha apane lAbhase saMtuSTa rahatA hai| paralAbhako yaha nahIM bhogatA hai| aura na manameM aisA vikalpa hI karatA hai ki "acchA hotA yadi yaha mujhe lAkara bhikSA Adi detA to' / tathA apanA aisA bhAva bhI prakaTa nahIM karatA hai ki 'yaha bahuta hI acchA hai / 'mujhe amuka vastu do' aisI yAcanA bhI nahIM karatA hai| aura na usa vastukI lAlasA karatA haiN| nirAlambassa ya AyaDiyA yogA bhavaMti-nirAlambanasya ca AyatArthikA yogA bhavanti A pramANe jyAre te AlaMbanAne parityAga karI de che tyAre te nirAlaMba banI jAya che, A avasthAmAM ene ga-mana, vacana, kAyA, AyatAtha banI jAya che, arthAta mekSa ja enuM eka prayajana mAtra abhilaSita artha banI naya che.saeNaM lAmeNaM saMtussai paralAbha no AsAei paralAbha no takei no pIhei no pattheI no abhilassai-svakena lAbhena saMtuSyati paralAbhaM no AsvAyayati no tarkayati no spRhayati no prArthayati no abhilapati the. potAnA sAmathI saMtuSTa 29 che, mInA lAbhane te bhagavato nathI. athavA te manamAM e vikalpa paNa karatA nathI ke, "e jo mane bhikSA Adi lAvI Ape te ghaNuM sAruM thAta." tathA pitAne e bhAva paNa pragaTa karatA nathI ke, "A ghaNuM ja sAruM che. "mane amuka vastu Ape." AvI yAcanA paNa karatA nathI. tema ja te vastunI lAlasA karyuM
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. .. uttarAMdhyayanale abhilaSati-tallolupatayA na vAJchatItyarthaH / yadvA-nAnAdezIyaziSyAnugrahArthametAni samAnArthakAni padAni tattaddezaprasiddhimanusRtya gRhItAni / paralAbhamanAsvAdayan atarkayan aspRhayan apArthayan anabhilaSan dvitIyAM sukhazavyAmupasaMpadya viharati dvitIyasyAH sukhazayyAyAstathAvidhatvAditi bhaavH| tathAcoktaM sthAnAGgasUtreisa prakAra (paralAbhaM aNassayamANe atakemANe apIhemANe abhilasamANe duccaM suhasejjaM upasaMpajjittA NaM viharai - paralAbhaM anAsvAdayan atarkayan aspRhayan aprArthayan anabhilaSan dvitIyAM sukhazayyAM upasaMpadya viharati) anyamunijanoM dvArA labdha AhArako nahIM bhogatA huA, usako lenekI icchA nahIM karatA huA, usameM spRhAlu nahIM banatA huA usakI cAhanA nahIM karatA huA, usakI abhilASA nahIM karatA huA isa dvitIya sukha zayyArUpa muni avasthAko prApta kara vicaratA hai| __bhAvArtha-eka sAmAcArIvAle sAdhuoMkA eka jagaha bhojana karanA anya munijanoM dvArA pradatta AhAra AdikA grahaNa karanA-isakA nAma saMbhoga hai| isa saMbhogakA parihAra saMbhogapratyAkhyAna hai / arthAt jaba gItArthAvasthA saMpanna sAdhu bana jAtA hai, taba jinakalpAdirUpa udyata vihArakI pratipatti (svIkAra)se usake yaha saMbhoga pratyAkhyAna hotA hai| isa avasthAmeM yadi yaha glAna Adi avasthAyukta bhI ho jAve to vaha isa avasthAkI paravAha nahIM karatA hai / evaM svalAbhase hI saMtuSTa rahatA hai svayaM gocarI karatA hai| jaba kI anya sAdhujana to glAna Adi dazA meM anya sAdhuoM dvArA lAye hue AhArAdikarUpa lAbha ko grahaNa karate haiM che, A pramANe anya munijane dvArA labdha AhArane na bhegavatA ene levAnI IcchA paNa na karatAM, emAM pRhALuM na banatAM; enI cAhanA paNa na karatAM tema abhilASA paNa na karatA A bIjI sukhazArUpa muni avasthAne prApta karI vicare che. bhAvArtha-eka samAcArIvALA sAdhuonuM eka sthaLe bhajana karavuM, bIjA munijane dvArA pradatta AhAra AdinuM grahaNa karavuM, enuM nAma saMga che. A sa bhegane parihAra sagapratyAkhyAna che. arthAta jyAre sAdhu gItAthavasthAsaMpanna banI jAya che tyAre jIna kampAdirUpa udyata vihAranI pratipatti(svIkAra)thI enA e sagapratyAkhyAna thAya che. A avasthAmAM kadAca e galAna Adi avasthA yukata paNa thaI jAya to e avasthAnI paravAha karatA nathI, ane svalAbhathI ja saMtuSTa rahe che, savayaM gocari kare che. jyAre bIjA sAdhujana te glAna Adi dazAmAM anya sAdhuo dvArA lAvavAmAM Avela AhAra
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI kA a. 29 saMbhogapratyAkhyAnaphalavarNanam 33 .......695 ahavarA doccA suhasejjA, se NaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriya pavvaie samANe saeNaM lAbheNaM saMtussai, parassa lAbha no AsAei, no takkei, no patthei, no pIhei, no abhilasei, seNaM parassa lAbhaM aNAsAemANe atakkeMmANe apIhemANe apatthemANe aNabhilasamANe no maNaM uccAvayaM niyacchai no vinnighaaymaavjjii||iti|| ___ chAyA-athAparA dvitIyA sukhazayyA sa muNDo bhUtvA'gArAdanagAritAM patrajitaH san svakena lAbhena saMtuSyati parasya lAbhaM nAsvAdayati na tarkayati, na spRhayati, naprArthayati, nAbhilaSyati / sa parasya lAbhamanAsvAdayan atarkayan aspRhayan apArthayan anabhilaSyat no manaH uccAvacaM niyacchati no vinighAtamApadyate // iti // sU0 33 // taba ki yaha sAdhu isa prakAra ke kAraNa kalApa upasthiti honepara bhI aisA nahIM karatA hai| kintu sadA udyata hone se Apane vIryAcAra kA hI avalambana karatA hai| isa prakAra nirAlaMbana bane hue isa sAdhu ke mana vacana evaM kAya ye tInoM yoga mukti mAtra prayojana vAle hote haiN| nirAlaMbana dazAmeM sAdhu apane lAbha se hI saMtuSTa rahA karatA hai| anyamuniyoM dvArA lAye hue AhAra Adi kA vaha cAhanA nahIM karatA hai| mana meM aisA vikalpa bhI nahIM lAtA hai ki koI mujhe lAkara AhAra Adi deve| dvitIya sukhazayyA ke viSaya meM sthAnAGgamatra meM aisA hI kahA hai| ahavarA doccA suhasejjA, se NaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaie samANe saeNaM saMtussai, parassa lAbhaM no AsAeMi, no takkei, no pIhei, no petthei, no abhilasei, seNaM parassalAbhaM aNA. sAemANe atakkemANe apIhemANe apatthemANe aNabhilasamANe no maNaM AdirUpa lAbhane grahaNa kare che. tyAre e sAdhu A pramANe kAraNa kalApa upasthita hovA chatAM paNa evuM karatAM nathI paraMtu sadA udyata hovAthI potAnA vIryA cAranuM ja avalaMbana kare che. A pramANe nirAlaMbana banelA e sAdhunAM mana, vacana ane kAyA, e traNe vega mukita mAtra prajanavALA hoya che. nirAlaMbana dazAmAM sAdhu potAnA lAbhathI ja saMtuSTa rahe che. anya muniye dvArA lAvavAmAM Avela AhAra AdinI te cAhanA karatA nathI. manamAM e vikalpa paNa lAvatA nathI ke, kaMI mane AhAra pANI lAvI Ape bIjI sukhazayyAnA viSayamAM sthAnA sUtramAM ema ja kahela che. " ahavarA doccA suhasejA, se NaM muDe bhavittA agArAo aNagAriya pavvaie samANe saeNaM saMtussai, parassalAma no AsAei, no takei, no pIhei, no patthei, no abhilasei, seNaM parassalAbhaM aNAsAemANe atakkemANe, apI
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296. bhy'aan saMbhogaM pratyAkhyAtavataH sAdhorupadhipatyAkhyAnamapi syAditi catustriMzattamaM. tadAha___mUlam-uvahipaccakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNei ? / uvahipaccakkhANeNaM apalimaMthaM jaNei / niruvahie NaM jIve nikaMkhe uvahimaMtareNa ya na saMkilissai // sU0 // 34 // chAyA-upadhipatyAkhyAnena bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / upadhipatyAkhyAnena aparimanthaM janayati / nirupadhikaH khalu jIvaH niSkAGkSaH upadhimantareNa ca na saMklizyati // 34 // TIkA-' uvahipaJcakkhANeNaM' ityAdi-- - . .... he bhadanta ! upadhipatyAkhyAnena-upadhiH upakaraNa-sadorakamukhavastrikA rajoharaNavastrapAtrAdirUpaM tasya sAdhumaryAdA tyatiriktasya pratyAkhyAna-na mayA maryAdAtiriktamupakaraNaM grAhya ityevarUpA nivRttiH-upadhipatyAkhyAnaM tena jIvaH kiM janayati ? / bhagavAnAha-he ziSya ! upadhipatyAkhyAnena aparimanthaM janayati, parimanthaH-svAdhyAyAdivyAghAtaH, na parimantho'parimanthastaM svAdhyAyAdau-anAlasyaMuccAvayaM niyacchai no viNighAyamAvajjai iti| isa sthitikA nAma hI dvitIya sukhazayyA hai // 33 // saMbhogapratyAkhyAnavAle sAdhu ke upadhi kA pratyAkhyAna bhI hotA hai yaha bAta cottIsave bolameM sUtrakAra prakAzitakarate haiM-' uvahipaccakkhANe] ' ityaadi| ___anvayArtha-(bhaMte uvahipaccakkhANeNaM jIve kiM jaNei-bhadanta ! udhipratyakhyAnena jIvaH kiM janayati) he bhagavAn ! upadhi ke pratyAkhyAna se jIva ko kyA lAbha hotA hai ? uttara-(upahipaccakkhANaNaM apalimaMthaM jaNe-upadhipratyAkhyAnena aparimaMthaM janayati ) upadhike pratyAkhyAna se hemANe apatthemANe, aNabhila samANe, no maNaM uccAvayaM niyacchAi no viNiyAya mAvajjai" iti // bhAvI sthiti nAma // subhazayyA cha // 33 // soga pratyAkhyAnavALA sAdhunI upadhinuM pratyAkhyAna paNa thAya che. mApAta sUtrArayAtrIsamA mAlasamAprazita cha-"uvahipaccakkhANeNaM"tyAha! anvayArtha-bhaMte uvahipaccakkhANeNaM jIve kiM jaNei-bhadanta upadhipratyAkhyAnena jItra kiM janayati hai bhagavAna ! adhinA pratyAbhyAnathI bane the| sAla thAya cha ? uttara uvahipaccakkhANeNaM apalimaMthaM jaNei-upadhipratyAkhyAnena ...aparimaMthaM janayati udhinA pratyAdhyAnathI apane svAdhyAya mA 42vAmA
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 29 upadhipratyAkhyAnaphalavarNanam 34 .297 protsAhaM janayatItyarthaH / nirupadhikA-maryAdAtiriktopakaraNaparityAgI jIvaH, niSkAGkSaH vastrAyabhilASarahito bhavati / tAdRzo hi upadhimantareNa-upadhi vinA yathocitopakaraNAprAptAvapi na saMklizyati-mAnasaM zarIraM vA dukhaM na prApnoti / jIrNazIrNavastrapAtrAdinA'pi saMyamayAtrA nirvAhayatItibhAvaH / jIva ko svAdhyAya Adi karane meM Alasya nahIM hotA hai arthAt utsAha rahA karatA hai (niruvAhie jaM jIve nikaMkhe uvahisaMtareNa ya na saMkalissai-nirUpadhikaH khalu jIvaH vikAkSaH upadhimantareNa ca na saMklizyati) nirupadhika jIva niSkAMkSa-vastrAdikakI abhilASAse rahita ho jAtA hai| evaM yathocita upakaraNa kI aprAptimeM bhI duHkhita nahIM hotA hai| bhAvArtha-korakaTukhavastrikA rajoharaNa, vastra evaM pAtra Adi yaha upadhi sAdhu maryAdA ke anusAra hai| isa sAdhu maryAdA se vyatirikta upadhikA tyAga karanA upadhipratyAkhyAna hai| arthAt aisA saMkalpa karalenA ki mai maryAdAtirikta upakaraNa nahIM rkhgaa| isa upadhi ke pratyAkhyAna se sAdhu nizcita hokara svAdhyAya Adi karane meM tallIna rahA karatA hai| usako kisI bhI prakArakA prasAda satAtA nahIM hai aura na vaha maryAdArikta upadhikI lAlasA se klezita hotA hai| jIrNa zIrNa vastrapAtrAdika se bhI apanI saMyamayAtrAkA nirvAha karatA rahatA hai usako jIrNazIrNa arthAt june purAne phaTe hue vastroMke viSaya meM koI ciMtA nahIM rahatI hai| ALasa thatI nathI arthAta utsAha rahyA kare che. nirUpadhika jIva niSkAMkSavastrAdikanI abhilASAthI rahita banI jAya che. ane yathocita upakaraNanI aprAptimAM paNa duHkhita thatA nathI. bhAvArtha-sarakamukhavastrikA, rajoharaNa ane pAtra Adi A upAdhi sAdhu maryAdAnA anusAra che. A sAdhu maryAdAthI vyatirikta upadhino tyAga kara e upadhipratyAkhyAna che, arthAta e saMkalpa karI le ke, huM maryAdAtirikta upakAra nahIM rAkhuM. A upadhinA pratyAkhyAnathI sAdhu nizcita banIne svAdhyAya Adi karavAmAM tallIna banI jAya che, ene kaI paNa prakArane pramAda satAvato nathI tema na te te maryAdArikta upadhinI lAlasAthI kalezita bane che jIrNazIrNa vastra pAtrAdikathI paNa pitAnI saMyamayAtrAno nirvAha karatA rahe che. ene jIrNazIrNa arthAta junAM purANa. phATayAM tUTyAM, vastronA viSayamAM ThAI ciMtA rahetI nathI. u-38
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - uttarAdhyayanasUtre uktaMca " tassa NaM bhikkhussa no evaM bhavati-parijunne me batthe sUI jAissAmi saMdhissAti ukkaMsissAmi tuNNissAmi bokkasissAmi" ityaadi| chAyA-tasya khalu bhikSo naivaM bhavati-parijIrNa me vastraM, 'sUcI yAciSye saMdhAsye utkarpayiSyAmi tUNayiSyAmi (veSyAmi) vyutkrssyissyaami"ityaadi||34|| ___ upadhiM pratyAkhyAturyogyAhArAghalAbhe upavAsA apisyustecAhArapatyAkhyAnarUpA iti paJcatriMzattamam tadAha * mUlam AhArapaccakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNei ? / AhArapaccakkhANeNaMjIviyAsaMsappagaM vocchidai / jIviyA'saMsappaogaM vocchidittAjIve AhAramaMtareNaM na sNkilissi||35|| chAyA-AhArapatyAkhyAnena bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / AhArapratyAkhyAnena jIvitAzasApayogaM vyvcchintti| jIvitAzaMsAprayoga vyavacchidya jIva AhAmantareNa na saMklizyate // 35 // - TIkA-'AhArapaJcakkhaNeNaM' ityAdi - he bhadanta ! AhArapratyAkhyAnena=niravadyAhArasyAlAbhe AhArasya-sadoSAhArasya pratyAkhyAnaM tyAgaH, tathA-niravadyAhAralAbhasabhave'pi tapazcaryAdyatha niravadyA___ jaise kahA bhI hai-" tassaNaM bhikkhussa no evaM bhavati-parijunne me vatthe sUI vA DAissAmi saMdhissAbhi ukkaMsirasAmi tuNNissAmi nomissAmi" ityaadi| arthAt apanI saMyamayAtro kA jIrNazIrNa Adi vastrapAtroM dvArA nirvAha karane vAle sAdhu ke citta meM aisA nahIM uThatA hai ki ye mere vastra jIrNa ho gaye haiM-calo sUImAMgakara inheM sIlUMgA, sAMdha lUMgA, turupalUMgA (tUna lUMgA Adi) // 34 // upadhikApratyAkhyAna karane vAle sAdhu ko yogya AhArAdika ke alAbha meM upavAsa bhI ho jAtA haiM isI kA nAma AhAra pratyAkhyAna hai mAgha 56 cha- "tassaNa bhikkhussa no evaM bhavati-parijunne me vatthe sUI vA jAissAmi saMdhissAmi ukkasissAmi tuNNissAmi vokaMsissAmi'' ityaadi| arthaatpitAnI saMyamayAtrAne jIrNazINa Adi vastra pAtro dvArA nirvAha karavAvALA sAdhanA cittamAM evo vikalpa nathI uThatuM ke, A mArAM vastra jIrNa thaI gayAM yAta sudha bhAne mAne sIvIsa, sAMdhA, 2 marI 48 . maahi.34|| upadhinuM pratyAkhyAna karavAvALA sAdhune egya AhArAdikanA abhAvamAM upavAsa paNa thaI jAya che. AnuM nAma AhArapratyAkhyAna che. A ja vAtane
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 AhArapratyAkhyAnaphalavarNanam 35 hArasya pratyAkhyAnamityubhayavidham , tena jIvaH kiM phalaM janayati ? / bhagavAnAhahe ziSya ! AhArapratyAkhyAnena jIvo jIritAzaMsAprayogaM vyavacchinatti, jIvite-pANadhAraNe yA AzaMsA-abhilApastasyAH prayogaH, karaNaM jIvitAzaMsA prayogastaM vyavacchinatti nivaaryti| jIvitAzaMsApayogaM-jovanecchA hetukaM vAGmanaH kAyayoga vyavacchidyaparityajya, jIvaH AhAramantareNa AhAraM vinA na saMklizyate vikRSTa-tapo'nuSThAne'pi jIvitAzaMsArahito muni ne duHkhamanubhavatIti bhaavH|| isI bAtako sUtrakAra paiMtIsave bolameM kahate hai-'aahaarpcckvaannennN'| ___anvayArtha-(maMte-bhadanta !) he bhagavan ! (AhArapaccakkhANeNaM jIve kiM jaNei-AhArapratyAkhyAnena jIvaH kiM janayati ) AhAra ke pratyAkhyAna le jIvako kyA lAbha hotA haiM ? uttara-(AhArapaccakkhANeNaM jIviyAsaMsappaogaM vocchidai-AhArapratyAkhyAnena jIvitAzaMsAprayogaM vyavacchinati) AhAra ke pratyAkhyAnase jIva apane jIvanakI abhiH lASA karanA chor3a detA hai| (jIviyAsaMsappaogaM vocchidittA jIve AhArareNaM na saMkilissai-jIvitAzaMsAprayoga vyavacchidya jIvaH AhAramantareNa na saMklizyate) jovanako icchA kehetubhUta vAGgamana evaM kAyayoga kA parityAga kara vaha jIva AhAra ke vinA kleza nahIM pAtA hai arthAt vikRSTa tapake anuSThAna meM bhI jIvitAzaMsA se rahita muni duHkhakA anubhava nahIM karatA hai| bhAvArtha-niravadya AhAra ke alAbha meM sadoSa AhAra kA tyAgakaranA tathA tapazcaryA ke nimitta niraSadya AhAra kA lAbha saMbhavita hone . sUtrA2 pAtrAsamA mosamA 4 cha-" AhArapaccarakhANeNaM " tyAha / ___ manvayArtha-bhaMte-bhadanta bhAvAna ! AhArapaccakkhANeNaM jIve kiM jaNeiAhArapratyAkhyAnena jIva. ki janayati mADA2nA pratyAdhyAnathI chapane zuM dAma thAya cha ? uttaramA-AhArapaccakkhANeNaM jIviyAsaMsappaogaM bocchidai-AhArapratyAkhyAnena jIvitAsaMzAprayoga vyavacchinatti mAhAnA pratyAbhyAnathI potAnA nanI maniSA 42vAnuM choDI he cha, joviyAsaMsappaogaM vocchidittA jIve AhAramaMtareNaM na saMkilissai-jIvitAsaMzAprayogaM vyavacchidya jIvaH AhAramantareNa na saMklizyate bananI ch| tubhUta vAmana bhane yayAganI parityAga karIne e jIva AhAra vagaranA kalezane pAmatA nathI. arthAta vikRSTa tapanA anuSThAnamAM paNa jIvanathI nispRha banela muni dukhane anubhava karatA nathI. bhAvArtha -niravala AhAranA alAbhamAM sadoSa AhArano tyAga kare tathA tapazcaryA te nimita nivadya AhArane lAbha hovA chatAM paNa ene
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ utarAdhyayana sUtre etacca pratyAkhyAnatrayamapi kapAyarahitasyaiva saphalaM bhavatIti patriMzattamam kaSAyamatyAkhyAnamAha - mUlam - kalAyapaccakkhANeNaM bhaMte! jIve ki joi ? | kasApaccakkhANaM vIyarAgabhAvaM jaNei / vIyarAgabhAvapaDivanne vi ya NaM jIve samasuhadukkhe bhavai || 36 || chAyA-- kaSAyapratyAkhyAnena bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / kapAyapratyAkhyAnena vItarAgabhAvaM janayati / vItarAgabhAva pratipannazca khalu jIvaH samasukha duHkho bhavatI // 36 // TIkA- ' kasAya paccakkhANeNaM' ityAdi 300 he bhadanta ! kaSAya pratyAkhyAnena = kaSAyAH krodhAdayasteSAM pratyAkhyAna 'krodhAdona na karomi ' iti nizyakaraNaM kaSAyapratyAkhyAnaM tena, jIvaH ki janayati ? | para bhI usakA parityAga karadenA yaha donoM prakArakA tyAga AhArapratyAkhyAna hai / AhArapratyAkhyAna karane vAle munirAja ko citta meM aisA kabhI vikalpa nahIM uThatA hai ki maiM isake binA sara jAU~gA / tathA mujhe abhI aura jInA hai isaliye isakA pratyAkhyAna nahIM karU~ / isa prakAra jIvitAzaMsA prayoga kA parityAga kara yaha viSTa tapoM kA anuSThAna karane meM bhI duHkhakA anubhava nahIM karatA hai ||35|| saMbhoga upAdhi tathA AhAra ye tInoM pratyAkhyAna bhI kapAyarahita muni ke hI saphalatA hote haiM - ataH aba kaSAyapratyAkhyAna ke viSaya meM sUtrakAra chattIsave bola meM kahate hai - ' katAyapaccakkhANe ' ityAdi / anvayArtha -- (bhaMte kasAyapaccakkhANeNa jIve kiM jaNeha-bhadanta ! kaSAyapratyAkhyAnena jIvaH kiM janayati) he bhagavan ! kaSAya ke pratyA parityAga karI devA. A mane prakArane tyAga AhArapratyAkhyAna che. AhArapratyAkhyAna karavAvALA munirAjanA cittamA evA kadI paNa vikalpa nathI uThatA ke huM AnA vagara marI jaIza tathA mAre hajI vadhu jIvavuM che A mATe enu pratyAkhyAna na karUM. A pramANe jIvitAza sA prayAganA parityAga karIne vikRSTa tapAnu anuSThAna karavAmA paNu duHkhane anubhava karatA nathI||35|| sabhAga, udhi tathA AhAra e traNa pratyAkhyAna paNu kaSAya rahita munimA ja saphaLa thAya che. AthI have chatrIsamA khelamA kaSAyapratyAkhyAnanA viSayamA sUtrAra Ahe che - " kasAyapaccakkhANeNaM " ityAdi ! anvayArtha - bhaMte paccakkhANeNaM jIve kiM jaNei-bhadanta kaSAyapratyAkhyAnena jIvaH je jJattati he bhagavAna! kaSAyanA pratyAkhyAnathI jIvane zuM lAbha thAya che?
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ . priyardizanI TokA a. 29 yogapratyAkhyAnaphalavarNanam 37 / / __ bhagavAnAha-he ziSya ! kapAyapatyAkhyAnena-krodhamAnamAyAlobhatyAgena jovo vItarAgabhAtram bItarAgatvaM upalakSaNatvAd vItadveSabhAvamapi janayatimApnoti / vItarAgabhAvaM pratipannazca khalu jIvaH samasukhaduHkho bhavati rAgadvepasaddhAvAd vaiSamya saMbhavati rAgadveSarahitasya tu sukhaduHkhe same bhavata iti bhAvaH // 36 // kapAyavarjakasyApi yogapratyAkhyAnAdeva mokSaH syAditi saptatriMzatabhedam tamAha mUlas-jogapaJcakakhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNei ? / jogapacakkhANeNaM ajogittaM jaNei / ajogI NaM jIve navaM kammaM na baMdhai, puvabaddhaM ca lijarei // sU0 37 // khyAna le joga ko kyA lAbha hotA hai ?uttara-(kasAya paccakkhANeNaM bIyarAgabhAva jaNei-kaSAyapratyAkhyAnena vItarAgabhAvaM janayati) kaSAyoM kA parityAga karane se jIva apane bhItara vItarAga sAba ko paidA karatA hai / ( bIyarAgabhAvapaDibanne-vItarAgabhAva pratipannaH ) vItarAgabhAva pratipannajIva (samasudukkhe bhavai-samasukhaduHkho savati) sukha evaM duHkha meM samAnasthitivAlA bana jAtA hai| bhAvArtha-krodha, mAna, mAyA evaM lAsa ye cAra kaSAya haiM / inakA tyAga karanA kAyapratyAkhyAna hai| isa pratyAkhyAna le jIva rAga evaM dveSa rahita ho jAtA hai| mAyA aura lobha ye do rAgabhAva pariNatiyA~ haiM tathA krodha evaM mAna ye do veSabhAva kI pariNatiyAM haiN| jaba jIva kaSAya se rahita ho jAtA hai to vaha vItarAga evaM botaveSa ho jAtA hai| isa sthiti meM kyA sukha kyA duHkha usako donoM barAbara lagate haiN| kyoM ki pakSapAta kA hetu rAga dveSa thA aba vaha rahA nahIM hai / / 36 // uttara-kasAyapaccakkhANeNaM vIyarAga bhAvaM jagei-kaSAyapratyAkhyAnena vItarAgabhAvaM jntti kaSAyeno parityAga karavAthI jIva potAnI aMdara vItarAga bhAvane pedA karI le cha.vIyarAgabhAvapaDivanne vItarAga bhAvapratipracchannaH vaat| mAta25 ddhge| samasuhadukkhebhavai-samasukhaduHkho bhavati 71 supa humamA samAna sthitivANe manI laya che. bhAvArtha-krodha, mAna mAyA ane lebha A cAra kaSAya che. Ane tyAga kara e kaSAyapratyAkhyAna che. A pratyAkhyAnathI jIva rAga ane dveSa rahita banI jAya che. mAyA ane lobha e be rAgabhAvanI pariNati che. tathA phodha ane mAna A be dveSabhAvanI pariNatiyo che. jyAre jIva kaSAyathI rahita thaI jAya che. tyAre te vItarAga ane vItadveSa banI jAya che. A sthiti chesukha ane duHkha baMne tene barAbara ja lAge che. kemake, pakSapAtanA hetu / che te na thatai samAna lAnA , 27 che. // 36 //
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasne chAyA-yogapratyAkhyAnena bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / yogapratyAkhyA. nena ayogitvaM janayati / ayogI khalu jIvaH navaM karma na badhnAti / pUrvavAddhaM ca nirjarayati // 37 // TokA-'jogapaccakkhANeNaM' ityAdi he bhadanta ! yogapratyAkhyAnena=manovAkkAyAnAM vyApAro yogaH, tasya pratyAkhyAnaM parihAro yogapratyAkhyAnaM tena jIvaH kiM janayati ? / bhagavAnAha-yogapratyAkhyAnena jovaH ayogitvaM zailezIbhAvaM, janayati prApnoti / ayogI ayogitvaM prAptaH khalu jovaH, navaM karma na badhnAti-caturdazaguNasthAne pravartamAnasya tasya nUtanakarmabandhakAraNIbhUtayogAbhAvAditi bhAvaH / pUrvavaddha-karma-bhavopanAhikarmacatuSTayaM taditarasya karmaNastu tadAnImasaMbhavAditibhAvaH, nirjarayati= kSapayati // 37 // kaSAya kA parityAga karanevAle muni ko yoga ke pratyAkhyAna se hI mokSa prApta ho jAtA hai yaha bAta sUtrakAra saDanAsave bolameM pradarzita karate haiM--'jogapaccakkhANeNaM' ityAdi / ___anvayArtha-(bhaMte jogapaccarakhANeNaM jIve kiM jaNei-bhadanta ! yogapratyAkhyAnena jIvaH kiM janayati ) he bhagavAna ! yoga ke pratyAkhyAna se jIva kisa guNa ko prAta karatA hai ? uttara-(jogapaccakkhANeNaM ajogittaM jaNei-yogapratyAkhyAnena ayogitvaM janayati) yoga ke pratyAkhyAna se jIva ayogI arthAt zailezIbhAva ko prApta karatA hai / (ajogINaM jIve navakamsaMna baMdhai puvvabaddhaM ca nijarei-ayogI khalu jIvaH navaM karma na badhnAti pUrvavaddhaM ca nirjarayati ) zailezIbhAva ko prApta huA jIva navIna karmoM kA baMdha nahIM karatA hai tathA pUrvavabhavopagrAhikarmacatuSTaya kI nirjarA kara detA hai| kaSayane parityAga karavAvALA munine caganA pratyAkhyAnathI ja mekSa prApta thAya cha. ma pAta sUtrA2 sAtAsamA mosamAM mahazita cha-"jogapacca kkhANeNaM" tyaadi| ___ manvayArtha-bhaMte jogapacakkhANeNaM jIve ki jaNei-bhadanta yogapratyAkhyA tena jIvaH ki janayati De sagavAna ! yoganA pratyAdhyAnadhI 4 yA guene prAsa 12 cha ? uttara-jogaraccakkhANeNaM ajogittaM jaNei-jogapratyAkhyAnena ayo. gitvaM janayati- yoganA pratyAbhyAnayI 3 mayAgA marthAta zoSImApane prApta hure cha. ajogINaM jIve navaM kammaM na baMdhai vaddhaM ca nijarei-ayogI khalu jIvaH navaM karma na badhnAti pUrva baddhaM ca nirjarayati zevezI lApane prApta bhane na bhni| baMdha karato nathI. tathA pUrvabaddha bhapagrahikarmacatuSTayanI nijara karI de che
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a. 29 zarIrapratyAkhyAnaphalavarNanam' 38 303 yogapratyAkhyAnakartuH zarIrapratyAkhyAnamapi syAditi aSTatriMzattamam tadAha mUlam-sarIrapaccakkhANaNaM bhaMte ! jIve kiM jaNei ? / sarIrapaccakkhANeNaM siddhAisayaguNattaM nivvattei / siddhAisayaguNasaMpanne ya NaM jIve logaggamuvagae paramasuhI bhavai ||suu0||38|| chAyA-zarIrapratyAkhyAnena bhadanta ! jIvaH kiM janayati / zarIrapratyAkhyAnena siddhAtizayaguNatvaM nirvrtyti| siddhAtizayaguNasaMpannazca jIvo lokAgramupagataH paramasukhI bhavati // 38 // TIkA-' sarIrapaccakkhANeNaM' ityAdi he bhadanta ! zarIramatyAkhyAnena=zarIrasya vyutsarjanena jIvaH kiM janayati kaM guNamutpAdayati ? / bhagavAnAha-zarIrapratyAkhyAnena siddhAtizayaguNatvaM nivatayati-siddhAnAM ye atizayaguNAH-sarvotkRSTaguNAsteSAM bhAvaH siddhAtizayaguNatvaM, tat prApnotItyarthaH / te ca guNAH siddhAnAnekatriMzat saMkhyakAH santi tathAhi bhAvArtha-mana, vacana evaM kAya ke vyApAra kA nAma yoga hai / isa yoga ke pratyAkhyAna se jIva ko zailezI avasthA prApta ho jAtI hai| isa avasthA ke prApta hone para navIna karma kA baMdha honA ruka jAtA hai tathA pUrvabaddha karma kI nirjarA hotI hai // 37 // / . ghogapratyAkhyAna karanevAle munirAja ke zarIra kA pratyAkhyAna bhI hotA hai yahI bAta lUtrakAra aDatIsave bola meM prakaTa karate haiM-' sarIra paccakkhANeNaM' ityaadi| ____ anvayArtha-(bhaMte sarIrapaccakhANeNaM jIve ki jaNeha-sadanta ! zarIrapratyAkhyAnena jIvaH kiM janayati ) he bhagavAna ! zarIrapratyAkhyAna se jIva kisa lAbha ko prApta karatA hai ? uttara-(sarIrapaccakkhANeNaM siddhAisayaguttaM nivvattei-zarIrapratyAkhyAnena siddhAtizayaguNatvaM prAyoti) zarIrapratyAkhyAna se jIva siddhoM ke sarvotkRSTapane ko prApta hotA hai| bhAvArtha-mana, vacana ane kAyAnA vyApAranuM nAma roga che. A yoganA pratyAkhyAnathI jItane zaleSI avasthA prApta thaI jAya che. e avasthA prApta thayA pachI navA kamane baMdha thavo rekAI jAya che. tathA pUrvabaddha karmanI nirjarA thAya che. chA coga pratyAkhyAna karavAvALA munirAjanA zarIranuM pratyAkhyAna paNa thAya Aja pAtane suutr||2 mAtrIsamA mosamA pragaTa recha-"sarIracvakkhANeNaM "tyaadi| ___manvayArtha-bhaMte sarIrapaccakkhANeNaM jIve ki jaNei-bhadanta zarIrapratyA khyAnena jIvaH kiM janayati magavAna zarI2 pratyAbhyAnathI 71 yA sAmane prAta 42 cha ? uttara-sarIrapaccakkhANeNaM siddhAisayaguttaM nivvattei-zarIrapratyakhyAnena siddhAtizayaguNatvaM prApnoti zarIra pratyAbhyAnathI siddhAnA sarvotkRSTa guzupAna
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 ___uttarAdhmayanasUtre paJcavidhajJAnAvaraNIya kSINatvAni paJca, navavidhadarzanAvaraNIyakSINatvAni nava, dvividhavedanIya kSINatve dve, dvividhamohanIya kSINatve dve, caturvidhAyuH kSINatvAni catvAri dvividhanAma karma kSINatve dve, dvividhagotrakarma kSINatve dve, paJcavidhAntarAyakSINatvAni paJca, iti| siddhAtizayaguNasaMpannazca jIvaH lokAgraM-lokAgrabhavaM mokSapadam upagataH san paramasukhI bhavati // 38 // (siddhAilayaguNasaMpanne ya jIve logagga vagae paramasuhI bhavai-siddhAtizaya guNasaMpannazca jIyo lokAnamupagataH paramasukhI bhavati) liddhoM ke atizayaguNatva ko prApta huA jIva loka ke agrabhAga ko prAptakara paramasukhI bana jAtA hai| bhAvArtha-zarIrapratyAkhyAna se jova ko kyA lAbha hotA hai ? isakA uttara dete hue bhagavAna kahate haiM ki isa pratyAkhyAna ke prabhAva se jIva ikattIsa 31 guNoM ko prApta karanevAlA bana jAtA hai| ikatIsa31 guNa ye haiM-gAMva prakAra ke jJAnAbaraNIya karma ke kSayarUpa pAMcaguNa, nava prakAra darzanAvaraNIya karma ke kSayarUpaguga, do prakAra ke vedanIyakarma ke kSayarUpa do guNa, do prakAra ke mohanIyakarma ke kSayarUpa do guga, cAra prakAra ke Ayukarma ke kSayarUpa cAra guNa, do prakAra ke nAmakarI ke kSayarUpa do guNa, do prakAra ke gotrakarma ke kSayarUpa do guNa, evaM pAMca prakAra ke antarAyakarma ke kSayarUpa 5 pAMca guNa / isa prakAra isa ikatIsa siddhAti zayaguNoM ko prApta hotA huA jIva loka ke agrabhAga meM rahanevAle mukti pada ko prAptakara paramasukhI ho jAtA hai / / 38 // prAta 42 cha, siddhAisayaguNasaMpanne ya jIve logaggamuvagae parama suhI bhavai-siddhAtizayaguNasaMpannazca jIvo lokAgramupagataH paramasukhI bhavati siddhonA matizaya gupana prApta thayela jIva lekanA agrabhAgane prApta karIne parama sukhI banI jAya che. bhAvArtha-zarIra pratyAkhyAnathI jIvane zuM lAbha thAya che ? Ane uttara ApatAM bhagavAna kahe che ke, A pratyAkhyAnanA prabhAvathI jIva siddhonA ekatrIsa (31) guNone prApta karanAra banI jAya che. e ekatrIsa guNa A che.- pAMca prakAranA jJAnAvaraNIya karmanA kSayarUpa pAca guNa, nava prakAranA darzanAvaraNIya karmanA kSayarUpa guNa, be prakAranA vedanIya karmanA kSayarUpa be guNa, be prakAranA mehanIya karmanA kSayarUpa be guNa, cAra prakAranA AyukarmanA kSayarUpa cAraguNa, be prakAranA nAmakarmanA kSayarUpa be guNa, be prakAranA netrakamanA kSayarUpa be guNa, ane pAca prakAranA atarAyakarmanA kSayarUpa pAca guNa, A pramANe e ekatrisa siddhAtizaya guNone prApta karanAra jIva lokanA agrabhAgamAM rahevA pApA mukti5hane prApta 2 52ma subhI manI naya che. // 38 //
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a029 sahAya pratyAkhyAnaphalavarNanam 39 305 saMbhogAdipratyAkhyAnAni ca prAyaH sahAya pratyAkhyAne kRte sukhena bhavantIti ekonacatvAriMzatamam taducyate mUlam - sahAyapaccakkhANeNaM bhaMte! jIve kiMjaNei ? | sahAyapaccakkhANaM egIbhAva jaNei / egabhAvabhUe ya NaM jIveM egattaM bhAvemANe appasade appajhaMjhe appakala he appakasAe appatumaMtu me saMjamabahule saMvara bahule samAhiba hule yAvi bhavai // suu039|| chAyA - sahAya pratyAkhyAnena bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? | sahAyapratyAkhyAnena ekIbhAvaM janayati / ekIbhAva bhUto'pi ca khalu jIva ekasvaM bhAvayan alpazabdaH, alpajhaMjhaH, alpakalahaH, alpakaSAyaH, alpatvaM tvaH, saMyamavahulaH, saMvarabahula: samAdhihulacApi bhavati // 39 // TIkA- ' sahAya paccakkhANeNaM' ityAdi he bhadanta ! sahAyamatyAkhyAnena= sahAyAH = sAhAyyakAriNaH, svagacchavartinaH sAdhavasteSAM pratyAkhyAnaM-parivarjanam - abhigrahavizeSarUpaM sahAya pratyAkhyAnaM tena jIvaH kiM janayati ? | bhagavAnAha - he ziSya ! sahAyapratyAkhyAnena ekIbhAvam - ekatvaM - gacchavartitve'pi sAdhusamudAye sthito'pi rAgadveSarahitatvena ekAkitvaM ja ye saMbhoga AdipratyAkhyAna prAyaH sahAyakoM ke pratyAkhyAna karanepara sukha se sAdhya hote haiM yaha bAta sUtrakAra uncAlIsave bola meM kahate haiM -' sahAya paccakkhANeNaM' ityAdi / anvayArtha - bhaMte sahAyapaccakkhANeNaM jIve kiM jaNei - bhadanta ! sahAya pratyAkhyAnena jIvaH kiM janayati) he bhagavAna ! sahAyakAriyoM ke pratyAkhyAnase jIva ko kyA lAbha hotA hai ? uttara (sahAyapaccakkhANeNaM egIbhAvaM jaNe - sahAyapratyAkhyAnena ekIbhAvaM janayati ) sahAyakAriyoM ke pratyAkhyAna karane se jIva (sAdhu) AtmA ekIbhAva ko prApta hotA hai / e sabhAga Adi pratyAkhyAna prAyaH sahAyakAnA pratyAkhyAna karavAthI sukhathI sAdhya thAya che. A vAta AgaNacALIsamAM khAlamAM sUtrakAra matAve che- "sahAya paccakkhANeNaM" ityAdi. manvayArtha--bhaMte sahAyapaccakkhANeNaM jIve kiM jaNei-bhadanta sahAyapratyAkhyAnena jIvaH kiM janayati he bhagavAna ! sahAya ariyAnA pratyAbhyAnathI lavane zuM sAla thAya che ? uttara sahAyapaccakkhANeNaM egIbhAvaM jaNei-sahAya pratyAkhyAnena ekIbhAvaM janayati sahAya ariyAnA pratyAbhyAna uravAthI lava (sAdhu) AtmA u0 39
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 uttarAdhyayana sUtre nayati = prApnoti / ekIbhAvabhUtaca = ekatvaM prAptatha jIvaH, ekAgram - ekAlambanatvaM, bhAvayan=abhyasyan, alpazabda :- alpajalpako bhavati / tatazca - alpajhaMjhaH = gaNAdau parasparabhedajanakavacanAnabhidhAyako, bhavati / tathA -- alpakalahaH - avidyamAnaHkalahaH-roSotpodakaM vacanaM yasya sa tathA, bhavati / tathA-alpakaSAyaH = avidyamAnaH kaSAyaH krodhAdiryasya sa tathA bhavati / tathA alpa tumaMtumo bhavati, avidyamAnaM tumaM tumaM iti-tvaM tvam iti vAkyaM yasya saH, alpatumatuma, tvameva etat kArya kRtavAn tvameva sadA akRtyakArI vartase ityAdi pralapanaM na karotItyarthaH / tathA -saMyamabahulaH-saMyamaH-saptadazavidhaH sa bahula:- pracuro yasya sa tathA bhavati / tathA - saMvarabahulo bhavati, api ca samAdhibahulo bhavati, samAdhiH- cittasvAsthya, sa bahulaH pracuro yasya sa tathA bhavati // 39 // " (egIbhAva bhUe ya jIve NaM egattaM bhAvemANe appasade appajhaMjhe appakalahe appakasAe appatusaMtume saMjamabahule saMvarabahule samAhi bahule yAvi bhavai ekIbhAvabhUto'pi ca jIvaH khalu ekatvaM bhAvayan alpazabdaH alpajhaMjhaH alpakalahaH alpakaSAyaH alpatvaMtvaH saMyamabahulaH saMvarabahulaH samAdhibahulaJcApi bhavati) ekatvako prApta huA vaha jIva ekAvalambana kA abhyAsa karatA huA bahuta thor3A bolatA hai, gaNAdika meM paraspara bhedajanaka vacana nahIM kahatA hai / kisI se kalaha nahIM karatA hai / krodhAdika kaSAyoM se rahita hotA hai / " tUM tUM "ityAdi apamAna sUcaka zabda kA prayoga nahIM karatA hai / satraha 17 prakAra kA saMyama isakA pracuramAtrA meM palane lagatA hai / saMvara bhI bahuta adhika hone lagatA hai / cittasvAsthyarUpa samAdhi bhI isakI adhika mAtrA meM baDha jAtI hai / - bheDIlAvane prApta 1re che egIbhAvabhUe ya jIve NaM egattaM bhAvemANe appasadda appajhe apakalahe appakasAe appatumatume saMjamabahule saMvarabahule samahibahule yAvi bhavai - ekIbhAvabhUto'pi ca jIvaH khalu ekatvaM bhAvayan alpazabdaH alpajhajhaH alpakalahaH alpakaSAyaH alpatvaM tvaH saMyamabahulaH saMvarabahula. samAdhibahulacApi bhavati ekatvane prApta anela e jIva ekAvala'mananA abhyAsa karatAM karatAM khUbaja gheADu' khele che. gaNAdikamAM paraspara bhedajanaka vacana khelatA nathI. kAIthI kalaha karatA nathI. krodhAdika kaSAyAthI rahita bane che. "tuM tuM " tyiAhi apamAna sUcaka zabdonA prayAga karatA nathI. sattara prakAranA sayamane pracura mAtrAmAM pALavA lAge che. saMvara paNa ghazeA vadhAre vakhata thavA lAge che cittasvAsthyarUpa samAdhi pazu tenI adhika pramANamAM vadhatI jAya che.
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ '307 priyadarzinI TIkA a0 29 bhaktaMpratyAkhyAnaphalavarNanam 40 sahAyapatyAkhyAnavAn jIvaH ante bhaktamatyAkhyAnaM karotIti catvAriMzatamam tadAha mUlam-attapaccakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNei ? / bhattapaccakkhANeNaM aNegAiM bhavasayAiM niraMbhai // sU0 // 40 // chAyA-bhaktapratyAkhyAnena bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / bhaktapratyAkhyAnena anekAni bhavazatAni niruNaddhi // 40 // bhAvArtha-apane gacchavartI sAdhujana hI yahAM sahAya zabda se gRhIta hue haiN| ina sahAyakArI sAdhuoM kA pratyAkhyAna karanA sahAyapratyAkhyAna hai| inakI sahAyatA kA parityAgI sAdhu apane Apa ko gaccha meM rahane para bhI sAdhu samudAya ke bIca meM sthita hone para bhI akelA hI samajhatA hai| isakA tAtparya yaha nahIM hai ki vaha saba kI sahAyatA kA pratyAkhyAna rAgadveSa ke vazavartI hokara karatA hai kintu yaha samajha kara hI karatA hai ki maiM akelA hUM merA koI nahIM hai aura na mai kisI aura * kA huuN"| isa prakAra apane Apa ko ekAkI ko bhAvanA se vAsita karanevAlA sAdhu AtmA apanI pratyeka kriyA ko itanI parimita banA letA hai ki jisase usakI isa bhAvanA ko Thesa nahIM pahu~catI hai-thor3A bolatA hai-bhedajanaka vacana nahIM kahatA hai-kalaha evaM krodhAdika bhAva se sarvathA rahita hotA hai| "maiM tuM" ke jhagaDe meM nahIM par3a jAtA hai| saMyama saMvara evaM samAdhi kI bahulatA isake rahatI hai / / 39 // sahAya pratyAkhyAnavAlA jIva aMta meM bhaktapratyAkhyAna karatA hai isa liye cAlIsave bolameM bhaktapratyAkhyAnakA phala kahate haiM'bhattapaccakkhANeNaM' ityaadi| bhAvArtha-potAnA gacchavatI sAdhujana ahIM sahAya zabdathI gRhIta thayela che. A sahAyakArI sAdhuonuM pratyAkhyAna karavuM e sahAyapratyAkhyAna che. emanI sahAyatAnA parityAgI sAdhu gacchamAM rahevA chatAM paNa, sAdhusamudAyanI vacamAM sthita hovA chatAM paNa pitAne ekalo ja mAne che. AnuM tAtparya e nathI ke, te A saghaLA sAdhujananI sahAyatAnuM pratyAkhyAna rAgaddezane vaza banIne kare che. paraMtu e samajIne ja kare che ke, huM ekalo chuM, mArUM kaI paNa nathI. ane huM na bIjA keIne chuM. A pramANe pitAne ekAkI bhAvanAthI vAsita karavAvALA e sAdhu AtmA pitAni pratyeka kriyAone eTalI parimita banAvI lya che ke, jenAthI enI e bhAvanAne Thesa lAgatI nathI. thoDuM bele che, bhedajanaka vacana bolatAM nathI, kalaha ane krodhAdinA bhAvathI sarvathA rahita DAya che. "hu~ tu" na aghAmA 5 nathI. saMyama, 12 mane sabhA. dhinI masatA tene 29 cha. // 38 //
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 uttarAdhyayamasUtra TIkA-' bhattapaccakkhANeNaM' ityAdi / . . he bhadanta ! bhaktapatyAkhyAnena-AhAratyAgena bhaktaparijJAdinA'nazanavizeSeNa jIvaH kiM janayati ? / bhagavAnAha-he ziSya ! bhaktapratyAkhyAnena jIvo'nekAni bhavazatAni niruNaddhi tathAvidhadRDhAdhyavasAyavataH saMsArAlpatvasaMbhavAditi bhaavH||40|| _ atha ekacatvAriMzattamam sakalamatyAkhyAnapradhAnaM sadbhAvapatyAkhyAnamAha mUlam-sabbhAvapaccakkhANeNaM bhaMte jIve ki jaNei ? / sabbhAvapaccakkhANeNaM aniyahi jaNei / anayahi paDivanne ya aNa anvayArtha-(bhaMte bhattapaccakkhANeNaM jIve kiM jaNei-bhadanta ! bhaktapratyAkhyAnena jIvaH kiM janayati) he bhagavan ! bhaktapratyAkhyAnase jIvako kyA guNa prApta hotA hai ? uttara-(bhattapaccakkhANeNaM aMgAI bhavasayAiM niraMbhai-bhaktapratyAkhyAnena anekAni bhavazatAni niruNaddhi) bhaktapratyAkhyAnase jIvako apane aneka AgAmI bhavoMko nirodha karanekI yukti hAtha laga jAtI hai-arthAt bhaktapratyAkhyAna karanevAle jIvakA saMsAra alpa raha jAtA hai| bhAvArtha-AhArakA tyAga karanA isakA nAma bhaktapratyAkhyAna hai| isase jIvako yaha lAbha hotA hai ki vaha apane aneka saikaDoM bhavoMko roka detA hai / kyoMki jo isa prakArake dRDha adhyavasAyase saMpanna hotA hai usakA saMsAra alpa ho jAtA hai // 40 // sahAya pratyAkhyAnavALA jIva aMtamAM bhaktapratyAkhyAna kare che. A bhATe yAlIsamA mAlamatapratyAdhyAna 24 cha-'bhattapaccakkhANeNaM" tyaadi| bha-kyArtha-bhaMte bhattaccakkhANeNaM jIve kiM jaNei-bhadanta bhaktapratyAkhyAnena jIvaH ki janayati hai magavAna! matapratyAbhyAnathI ne yo guru prApta thAya che? bhakatapratyAkhyAnathI jIvane pitAnA aneka AgAmI bhavene aTakAvavAnI yukita hAtha lAgI jAya che. arthAta bhakatapratyAkhyAna karanAra 'jIvanA saMsAranA pherA TuMkA banI jAya che. bhAvArtha-AhArane tyAga kare enuM nAma bhakatapratyAkhyAna che. AnAthI jIvane e lAbha thAya che ke, te pitAnA aneka AgAmI bhavene rikavAmAM zakitazALI banI jAya che kema ke, A prakAranA daDha adhyavasAyathI sapanna mana cha tenI sasAra 2565 manI laya che. // 40 //
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 sadbhAvapratyAkhyAnaphalavarNanam 41 309 gAre cattArikevali kammaMse khavei, taM jahA-veyaNijaM, AuyaM, nAma goyaM / tao pacchA sijjhai bujjhai muccai savvaduHkhANamaMtaM karei // sU0 41 // / ___chAyA-sadbhAvapratyAkhyAnena bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / sadbhAvanatyAkhyAnena anivRttiM janayati / anivRttipratipannazca anAgAraH catvAri kevalisatkarmANi kSapayati / tad yathA vedanIyam , AyuSkaM nAma, gotram / tataH pazcAta sivyati, budhyate, mucyate, sarvaduHkhAnAmantaM karoti // 41 // ' TIkA-'sambhAvapaccakkhANeNaM' ityAdi / he bhadanta ! sdbhaavprtyaakhyaanen-sdbhaaven-prmaarthtH| pratyAkhyAnaM sadbhAvapratyAkhyAnaM sarvasaMvararUpaM zailezIti yAvat , tena jIvaH kiM janayati ? / bhagavAnAha-he ziSya! sadbhAvapratyAkhyAnena anivRtti na vidyate nivRttiH-nirdettimaprApya nivartanaM yasya so'nivRttiH zukladhyAnacaturthabhedastaM janayati / anivRtti pratipannazca anagArazcatvAri kevalisatkarmANi kevalinaH satkarmANi vidyamAnakarmANi bhavopagrAhANi, kSapayati / aba ekatAlIsave bolameM sakala pratyAkhyAnoM ke pradhAnabhUta sadbhAva pratyAkhyAnako sUtrakAra kahate haiM--'sambhAvapaccakkhANegaM' ityAdi / anvayArtha ( bhaMte sambhAvapaccakkhANeNaM jIve kiM jaNei-bhadanta ! sadbhAvapratyAkhyAnena jIvaH kiM janayati) he bhagavan ! sadbhAvapratyAkhyAnase jIvako kyA lAbha hotA hai ? uttara-(sambhAvapaccakkhANeNaM aniyahi jaNei-sadbhAvapratyAkhyAnena anivRtti janayati ) isa sadbhAvapratyAkhyAnase jIvako anivRtti nAmaka zukladhyAnakA caturtha pAyA prApta hotA hai| (aniyahi paDipanne ya aNagAre cattAri kevalikammase khavei-anivRtti pratipannazca anagAraH catvAri kevalisatkarmANI kSapayati) zukladhyAnake have saghaLA pratyAkhyAnanA pradhAnabhUta saddabhAvapratyAkhyAnane ekatAlImA mAlamA sUtrA2 matAva cha--" sambhAvapaccakkhANeNaM " tyAhi / manvayArtha-bhaMte sambhAvapaccakkhANeNaM jIve kiM jaNei-bhadanta sadbhAvapratyAkhyAnena jIvaH kiM janayati 8 lagavAna ! samApapratyAbhyAnathI lana 4ye sAla thAya cha ? uttara sambhAvapaccakkhANeNaM aniyaDhei jaNei-sadbhAva pratyAkhyAnena anivRtti janayati mA sahamA pratyAbhyAnathI ne manivRtti nAmanA zubhasadhyAna yA paaye| prApta thAya che. aniyaTTi paDivanne ya aNagAre cattArikevali kammaMse khavei-anivRtti pratipannazca anagAraH catvAri kevalIsatkarmANi kSapayati zu48 dhyAnanA mA yathA pAyAne prApta 42rI sonAra muni
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 uttarAdhyayana sUtre 'kammaMse ' iti zAstraparibhASayA aMzazabdasya satparyAyatvAt ' satkarmANi ' iti - cchAyA bhavati / kevalasatkarmANi nirdizati - ' taM jahA ' ityAdi / tad yathA - vedanIyam, AyuSka, nAma, gotram | tataH pazcAt sidhyati, budhyate, mucyate, sarva duHkhAnAmantaM karoti / sidhyatItyAdipadAnAM vyAkhyA'sminnevAdhyayane'STAviMzatitame bhede kRteti tatra draSTavyA // 41 // isa caturtha pAyeko pratipanna huA muni AtmA kevalI dazA meM vidyamAna bhavopagrAhI karmo ko - aghAtika karmoM ko naSTa kara detA hai / ve karma ye haiM( veyaNijjaM AuyaM nAmagoyaM - vedanIyaM AyuSyaM nAma gotram ) vedanIya, Ayu nAma aura gotra / (taopacchA - tataH pazcAt ) isake bAda vaha (sijjhai bujhai sucyai sambaduHkhANamaMta karei sidhyati, budhyate, mucyate sarvaduHkhAnAmantaM karoti) siddha ho jAtA hai, buddha hotA hai, mukta ho jAtA hai evaM samasta dukhoMkA anta kara detA hai " ina siddha buddha Adi padoMkI vyAkhyA aThAIsaveM bola meM kI gaI hai / -- bhAvArtha -- paramArthataH pratyAkhyAna kA nAma sadbhAvapratyAkhyAna hai / yaha pratyAkhyAna sarvasaMvararUpa hotA hai isako zailezI bhI kahate haiM / isase jIva zukladhyAnake caturtha pAyeko prApta hokara aghAtiyA karmoM kA nAza karatA hai / tataH pazcAt siddha buddha mukta banakara samastaduHkhoM kA anta kara detA hai - arthAt avyAbAdha sukhakA bhoktA bana jAtA hai // 41 // AtmA kevaLI dazAmAM tenAM mAkI rahelAM bhavApagrAhI kone-AghAtiyA ubhanei naSTa urI he che. te ubhA che-vedanijjaM AuyaM nAmagoyaM - vedanIya AyuSyaM nAmagotraM vehanIya; Ayu, nAma bhane gotra tao pacchA - tata pazcAt mAnA pachI te sijjai bujjai muccai savvaduHkhANamaMta karei - sidhyati budhyate mucyate sarvaduHkhAnArmataM karoti siddha manI laya che, yuddha jane che, bhukta manI laya che ane saghaLA duHkhAnA aMta karI de che. " vyAkhyA aThAvIsamAM kheAlamAM kahevAi gayela che. A siddha yuddha Adi padonI bhAvA--paramA taH pratyAkhyAnanuM nAma sadbhAva pratyAkhyAna che. e pratyAkhyAna sarva savararUpa hAya che. Ane zailezI paNa kahe che. AnAthI jIva zukaladhyAnanA cAthA pAyAne prApta karIne AghAtiyA katA nAza kare che. A pachI siddha yuddha mukta manIne saghaLA duHkhAnA aMta karI de che. arthAta savyAmAdha sumane logavanAra metrA anI laya che. // 41 //
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ na priyadarzinI TIkA a0 29 pratirUpatAphalavarNanam 42 311 sadbhAvapratyAkhyAnaM sa eva karoti yaH pratirUpo bhavatIti dvicatvAriMzattamam pratirUpaphalamAha'mUlam-paDirUvayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNei ? / paDirUvayAe lAghaviyaM jaNei / laghubhUe NaM jIve appamatte pAgaDaliMge pasatthaliMge visuddhasammate sattasamii samatte savvapANabhUya-jIvasattesu vIsasaNijjarUve appapaDilehe jiiMdie viulatavasamii samannAgae yAvi bhavai // sU0 42 // chAyA-pratirUpatayA khalu bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / pratirUpatayA lAvitAM janayati / laghubhUtazca khalu jIvaH apramattaH prakaTaliGgaH prazastaliGgaH vizuddhasamyaktvaH sattvasamitisamAptaH sarvaprANabhUtajIvasattveSu vizvasanIyarUpaH apratyupekSitaH, jitendriyaH, vipulatapaH samitisamanvAgatazcApi bhavati // 42 // TIkA-'paDirUvayAe ' ityAdi / he bhadanta ! pratirUpatayA atra pratizabdo yogyArthakaH, prati sthavirakalpika yogyaM rUpaM veSo yasya sa pratirUpastasya bhAvaH pratirUpatA sthavirakalpikasAdhuyogya veSadhAritA, sthavirakalpikAnAM zAstramaryAdAnukUlaM rUpameva yogyarUpaM tacca-mukho. parivaddhasadorakamukharastrikaM, parihitazvetacopaTTakaM, paridhRtazvetavastraprAvaraNaM, parigRhIta pramArjikA rajoharaNaM, bhikSAdhAnIsamAvRtapAtrahastaM, anAvRtamastakaM, luzcitakezaM, pAdatrANarahitacaraNaM, pAdacAreNa gamanam , adhAritacchatram , apatibandhavihArikham , iyaryAdipaJcasamitisamita, guptitrayaguptamiti, etAdRzasya sthavirakalpika sAdhusamucitarUpasya dhAraNamiti yAvat , tayA jIvaH kiM janayati ? / bhagavAnAhahe ziSya ! pratirUpatayA jIvaH, lAghavitAM-lAghavamasyAstIti lAghavI tasya bhAvo sadbhAva pratyAkhyAna vahI kara sakatA hai jo pratirUpa hotA hai isa liye cAlIsave bolameM pratirUpatA kA phala karate haiM-'paDirUvayAe' ityAdi / __ anvayArtha-(bhaMte paDirUvayAeNaM jIve kiMjaNei-bhadanta ! pratirUpatayA jIvaH khalu kiM janayati) he bhagavAn ! pratirUpatAse jIvako kyA lAbha hotA hai ? uttara-(paDirUvayAe lAdhiviyaM jaNei-pratirUpatayA lAghavitAM jana sadUbhAva pratyAkhyAna eja karI zake che, je pratirUpa hoya che. e mATe me tIsa mAsamA prati3yatAnu 3 4 cha-" paDiruvayAe" tyaadi| manvayArtha-bhaMte paDirUvayAeNaM jIve ki jaNei-bhadanta pratirUpatayA jIvaH khalu kiM janayati hasavAna! prati35tAthI ne zusAsa thAya cha ? uttarapaDirUvayAe laghavIyaM jaNei-pratirUpatayA lAghavitAM janayati prati35tathA sAdhatA
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre lAghavitA tAM laghutvamityarthaH / dravyataH svalpopakaraNadhAritvaM, bhAvatastu aprativandhavihAritvena janayati / laghubhUtazca khalu jIva', apramattaH=pramAdarahito bhavati, tathA-prakTaliGgaH prakaTaM-sthavirakalpaveSeNa sphuTaM liGga cihna yasya sa tathA, bhavati / tathA-prazastaliGga prazasta-samIcInaM jIvarakSaNopayogi, liGga cihnarajoharaNa-sadorakmukhavahikAdikaM yasya sa tathA, bhavati / tathA-vizuddhasamyaktvaH nirmalasamyaktvo bhavati / tathA-sattvasamitisamApta-sattvaM ca samitayazca sattvasamitayastAbhiH samAptaH-saMpUrNaH, dhayasamiti sapanna ityarthaH / tataH punaH sarvaprANaH bhUtajIvasatveSu, iha prANAH-pANavantaH, dvIndriyA strIndriyA zcaturindriyAH, bhUtAstaravazca. jIvAH-paJcendriyAzca sattvAH-pRthivyaptejovAyavazca prANabhUtajIvasattvAH, yati) pratirUpatA se lAghavatA utpanna hotI hai| (laghubhUeNaM jIve appamatte pAgaDaliMge pasathaliMge visuddhasammatta sattasamiDasammatte savvappANabhUya jIvasattesu visasaNijjave appapaDilehe jiiMdie viulatavasamii samannAgae yAvi bhavai-laghubhUtazca khalu jIvaH apramattaH prakaTaliGgaH prazastaliGgaH vizuddhasamyaktvaH satvasamiti samAptaH sarvaprANabhUtajIvasatveSu vizvasanIyarUpaH apratyupekSitaH jitendriyaH vipulanapaH samitisamanvAgatazcApi bhavati) jaba jIva laghubhUna ho jAtA hai to vaha aprasatta-pramAdarahita bana jAtA hai| tathA usakA cihna-sphuTa-sava ke pahacAnameM AnevAlA ho jAtA hai| rajoharaNarUpa tathA usake sadorakamukhavastrikA Adi rUpa sAdhu kA veSa prazasta ho jAtA hai / usakA samyaktva vizuddha ho jAtA hai| sattvadhairya evaM samitiyoM se vaha paripUrNa bana jAtA hai| samasta prANiyoMmeM-dvindriyAdika vikalatraya jIvoM meM, bhUtoM meM-vanaspatiyoM meM, utpanna thAya cha. laghubhUeNaM jIve appamatte pAgaDaliMge pasatthalige visuddhasammatte sattasamiyasammatte savvappANabhUya jIvasattesu visaNijjarUve appaDilehe jiiMdie viulatavasamiisamannAgae yAvi bhavai-laghubhUtazca khalu jIvaH apramattaH prakaTaliGgaH prazastaliGgaH vizuddhasamyaktva' satvasamitisamAptaH sarvaprANIbhUtajIvasatveSu vizvasanIyarUpaH apratyuprekSitaH jitendrIyaH vipulatapa' samitisamanvAgatazcApi bhavati jyAre jIva ladhubhUta thaI jAya che, tyAre te apramata-pramAda rahita banI jAya che. tathA tenuM ci-phuTa sahunA jANavAmAM Ave tevuM thaI jAya che rajoharaNa rU5 tathA sarakamukhavastrikA Adi rUpa sAdhune veza prazasta thaI jAya che. enu samyakatva vizuddha banI jAya che satya, dharma ane samitiothI te pari pUrNa banI jAya che. saghaLA prANIomAM-beIndriyavALA vikalatraya jIvanamAM, - e-vanaspatiomAM, jemAM-pAMca Indriya prANIomAM tathA somAM-pRthvI,
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 pratirUpatA 42 vaiyAvRttya 43 phalavarNanam 313 sarve ca te prANabhUtajIvasatvAzca sarvaprANabhUtajIvasavAsteSu vizvasanIyarUpaH-tatpIDAnivArakatvAd vizvAsayogyo bhavati, tathA apratilekhaH iha naJ zabdasyAlpArthakatvAdalpapratilekhaH alpopakaraNadhArakatvAdalpaH pratilezva-pratilekhanaM yasya sa tathA, alpapratilekhanAvAn bhavatItyarthaH / tathA jitendriyaH vazIkRtendriyo bhavati / api ca-vipulatapaH samitisamanvAgataH viSulAni-vistIrNAni, tapAMsi samitayazca vipulatapaH samitayastAbhiranvAgataH-sahitaH san viharati, dvAdazavidhena tapasA samitiguptisahito bhUtvA grAmanagarAdau nicaratItyarthaH // 42 // jIvoM meM-paMcendriyaprANiyoM meM tathA satyoM meM-pRthivI, apa, teja evaM vAyu kAyoM meM-baha vizvasanIyarUpavAlA bana jAtA hai| alpapratilekhanA vAlA ho jAtA hai| samasta indriyoM ko vaza meM kara letA hai| tathA vipulatapa evaM samitiyoM se yukta hokara prAmAnugrAma vihAra karatA hai| bhAvArtha-yahAM pratirUpatA pratizabda yogya arthakA vAcaka hai| tathA rUpa zabda deSakA vAcaka hai| sthavirakalpika sAdhuoM kA jo zAstramaryAdA ke anukUla rUpa hai vahI yahAM pratirUpa hai| isa pratirUpa kA jo bhAva hai vaha pratirUpatA hai| mukha ke Upara sadorakamukhapatrikA bAMdhanA, zvetacolapaTTakakA pahiranA, zvetavastrakI caddararakhanA pramANikA evaM rajoharaNa rakhanA, bhikSAdhAnImeM pAtroM ko rakhakara bhikSAvRtti ke liye paryaTana karanA, mastaka ko khulA rakhanA, kezoMkA luMcana karanA, khule paira rahanA-arthAt jUte, moje, khaDAU Adi nahIM pahiranA, paidala calanA phiranA, chattA dhAraNa nahIM karanA, apratibaMdha vihAra karanA pAMca samiti tInaguptiyoM apa, teja ane vAyu kAryomAM-te vizvasanIya rUpavALA banI jAya che. thoDI pratilekhanAvALA thaI jAya che, saghaLI Indriyane vaza karI le che. tathA vipula tapa ane sAmatithI yukta banIne gAme gAma vihAra kare che. bhAvArtha--ahIM pratirUpatAmAM prati zabda yogya arthane vAcaka che. tathA rUpa zabda veSane vAcaka che. sthavira kalpika sAdhuonuM je zAstra maryAdAnI anukULa rUpa che. teja ahIM pratirUpa che. A pratirUpane je bhAva che e pratirUpatA che. moDhA upara mukha saderaka vastrikA bAMdhavI, sapheda celaparTo paherave, sapheda vastranI cAdara rAkhavI, pramAjIka ane rajoharaNa rAkhavAM, mAthAne khulluM rAkhavuM, vALanuM laMcana karavuM, bhikSAdhAnImAM pAtrone rAkhIne bhikSAvRttinA mATe paryaTana karavuM, khullA page rahevuM, arthAta jeDAM, mojAM, khaDAu Adi na paheravAM, pagapedala cAlavuM, chatrI dhAraNa karavI nahIM. apratibaMdha vihAra kare, pAMca samiti ane traNa guptionuM pAlana karavuM, A saghaLuM sthavirakalpika u0-40
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre pratirUpatAyAH sadbhAve'pi vaiyAvRttyAdeva viziSTaphalaprAptiH syAditi tricatvAriMzattamam vaiyAhatyamAha mUlam-veyAvacceNaM bhaMte jIve kiM jaNei ? / veyAvacceNaM titthayara nAmagottaM kammaM nibaMdhai // sU0 43 // chAyA-vaiyAvRtyena bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / vaiyAvRtyena tIrthakara nAma gotraM karma nivadhnAti // 43 // TIkA-'veyAvacceNaM' ityAdi he bhadanta! vaiyAvRttyena vyAhatasya-zubhavyApAravato bhAvaH karma vA vaiyAtyam / AhArAdyAnayanena sAhAyyam , anukUlena caraNamardanAdinA sevanamapi vaiyAvRtyaM tena, jIvaH kiM janayati ?, bhagavAnAha-he ziSya ! vaiyAvRtyena tIrthakaranAma gotraM karbha nivadhnAti,vaiyAvRtyaM kurvan tIrthaMkaranAmagotraM karma mupaarjytiityrthH||43|| kA pAlana karanA, yaha saba sthavira kalpika sAdhuoM kA veSa hai| isako dhAraNa karanA isakA nAma pratirUpatA hai // 42 // pratirUpatAke sadbhAvameM bhI vaiyAvRttyase hI viziSTa phalakI prApti hotI hai isaliye sUtrakAra aba taitAlAsave bolameM vaiyAvRttyako kahate haiM - veyAvacceNaM' ityaadi| anvayArtha-(bhaMte veyAvacceNaM jIve kiM jaNei-bhadanta ! vaiyAvRtyena jIvaH ki janayati) hai bhagavan ! vaiyAvRtyase jIvako kyA lAbha hotA hai ? uttara-(veyAvacceNaM titthayaranAmagottaM nibaMdhai-vaiyAvRtyena tIrthakara nAmagotraM nibadhnAti) vaiyAvRtyale jIva tIrthaMkara nAmagotra karmakA baMdha karatA hai| AhAra AdikA lAdenA ityAdi kisI prakArakI sahAyatA pahaMcAnA vaiyAvRtva hai| yaha AcArya upAdhyAya Adike bhedase dasa prakArakI honI hai // 43 // sAdhuo mATe zAstra maryAdA anukULa sAdhu veSa che. Ane dhAraNa kare evuM nAma prati3yatA che. // 42 // pratirUpatAnA sadUbhAvamAM paNa vaiyAvRtyathI ja viziSTa phaLanI prApti thAya che. 20 bhATe ve sUtra talAsamA mAlamA vaiyAvRtyane hai-" veyAvacceNa" anvayArtha-bhate veyAvacceNaM jIve ki jaNei-bhadanta vaiyAvRtyena jIvaH kiM janayati 3 bhagavAna ! yakRtyathA apane zusAsa thAya cha ? uttara-veyAvacceNaM titthayaranAmagottaM nibaMdhai-vaiyAvRtyena nirthakaranAmagotraM nibadhnAti yAvatyathA jIva tIrthakara nAma gotra kemane baMdha kare che. AhAra Adinu lAvI ApavuM, vagere prakAranI keI paNa sahAyatA karavI tenuM nAma vaiyAvRtya che. e AcArya --pAdhyAya mAhinA methI meM prA2nI che. // 43 //
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 sarvaguNasaMpannatAphalavarNanam 44 vaiyAvRtyenArhan bhavatItyuktam tadbhAve sarvaguNasaMpannaH syAditi catuHzcatvAriMzattamam sarvaguNasaMpannatAmAha mUlam-savvaguNasaMpannayAe NaM aMte ! jIve kiM jaNei ? / savvaguNasaMpannayAe apuNarAvRttijaNei / apuNarAvRttiM pattae ya NaM jIve sArIramANasANaM duHkhANaM no bhAgI bhavai ||suu044|| ___ chAyA-sarvaguNasaMpanatayA khala bhadanta / jIvaH kiM jnyti?| sarvaguNasaMpanatayA apunarAvRttiM janayati / apunarAvRttiM prAptakazca khalu jIvaH zArIramAnasAnAM duHkhAnAM no bhAgo bhavati // 44 // TIkA-'satvaguNasaMpannayAe ' ityAdi he bhUdanta ! sarvaguNasaMpannatayA sarvaguNAH kevalajJAna kevaladarzanAdayastaiH saMpannaHyuktaH sarvaguNasaMpanna-stasyabhAvaH sarvaguNasaMpannatA tayA, khalu jIpaH kiM janayati / bhagavAnAha-he ziSya ! sarvaguNasaMpannatayA, apunarAvRtti-punarAgamananivRttiM mukti janayati / apunarAvRtti prAptakaH mApta-eva prAptako jIvaH khalu zArIramAnasAnAM duHkhAnAM bhAgI-sAjanaM na bhavati, siddhisukhabhAjanameva bhavatIti bhAvaH // 44 // _vaiyAvRtya karanese arihaMta banA jAtA hai, aura jo arihaMta hote haiM ve sarvaguNasaMpanna hote haiM isaliye cauvAlIsave bolameM sarvaguNasaMpannatAkA phala kahate haiM-savvaguNasaMpannayAe' ityaadi| __ anvayArtha-(bhaMte savvaguNasaMpannayAe jIve kiM jaNei-bhadanta ! sarvaguNasaMpannatayA jIvaH kiM janayati) he bhagavan ! sarvaguNasaMpannatAse jIva kaunasI viziSTatA prApta karatA hai ? uttara-(savvaguNasaMpannayAe apuNarAvati jaNei-sarvaguNasaMpannatayA apunarAvRttiM janayati ) sarvaguNasaMpannatAse jIva apunarAvRttiko prApta karatA hai| (apuNarAvattiM pattae ya jIve sArIramANasANaM duHkhANaM no bhAgI bhavai-apunarAvRttiM prAptazca ' vaiyAvRtya karavAthI arihaMta banI javAya che. ane je arihaMta hoya che te sarvaguNasaMpanna hoya che. A mATe cuMmALIsamA belamAM sarvaguNa saM5nntaa 31 49 cha-" savvaguNasaMpannayAe" ityaadi| sa-yArtha-bhaMte savvaguNasaMpannayAe jIve kiM jaNei-bhadanta sarvaguNasaMpannatayA jIvaH kiM janayati samAna sarvaguNa saMpannatAthI 4 vaziSTa. tAne prApta 72 cha ? uttara-savvaguNasaMpannatayAe apuNarAvattiM jaNei-sarvaguNasaMpannatayA apunarAvRttiM janayati sarvaguNa saMpannatAthI va madhunarAvRttina prAnta 42 che. apunarAvRttiM pattae ya jIve sarIramANasANaM duHkhANaM no bhAgI bhavaDa
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyeyanasUtre sarvaguNavattA ca vItarAgatAyAH sadbhAvesyAditi paJcacatvAriMzattamA tAmAhamUlam-vIyarAgayAe NaM saMte! jIve kiM jaNei ? / vIyarAgayAe nehANubaMdhaNANi taNhANubaMdhaNANi ya vocchidai,maNunnAmaNunnesu sadarUvagaMdharasapharilesu ceva virajjai // sU0 45 // ___ chAyA-vItarAgatayA khalu bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / vItarAgatayA snehAnuvandhanAni tRSNAnuvandhanAni ca vyavacchinatti, manojJAmanojJeSu zabdarUpagandha rasasparzeSu caiva virajyate // 45 // TIkA-vIyarAgayA' ityAdi he bhadanta ! vItarAgatayA vIta:-naSTaH rAgo mAyAlomarUpaH, upalakSaNatvAt. krodhamAnarUpo yasya dvepazca sa vItarAgastasya bhAvo vItarAgatA, tayA-rAgadveSAbhAvena jIvaH kiM phalaM janayati ? / bhagavAnAha-he ziSya ! vItarAgatayA snehAnujIvaH zArIramAnasAnAM duHkhAnAM no bhAgI bhavati) ina apunarAvRttirUpa muktidhAmako prApta huA jIva zArIrika evaM mAnasika duHkhoMkA bhAgI nahIM banatA hai| kintu siddhike sukhoMkA hI kevala bhogI banatA hai| arthAt-kevalajJAna kevaladarzana Adi guNoMse yuktatA hI sarvaguNasaMpannatA hai| isake prabhAvase jIva niyamataH muktikA bhAgI bana jAtA hai|44| vItarAgatAke sadbhAvameM sarvaguNavattA hotI hai| ataH paiMtAlIsave gholameM vItarAgatAko sUtrakAra kahate haiM-'bIyarAgayAe NaM' ityaadi| ___anvayArtha (bhaMte vIyarAgarayAe NaM jIve kiM jaNei-bhadanta ! vItarAgatayA khalu jIvaH kiM janayati) he bhagavan ! vItarAgatAse jIva kisa guNako apane ApameM utpanna karatA hai ? uttara-(vIyarAgarayAe nehAapunarAvRtti prAptazca jIvaH zarIramAnasAnAM duHkhAnAM no bhAgI bhavati se madhunasa. vRti mukti dhAmane prApta banela jIva zArIrika ane mAnasika duone bhogavanAra banatA nathI paraMtu siddhinA sukhane bhegavanAra ja bane che arthAta-kevaLajJAna, kevaLadarzana Adi guNothI yukata evI sarvaguNasaMpannatA prApta kare che. enA prabhAvathI jIva niyamataH mukitane bhegavanAra banI jAya che. 44 vItarAganA sabhAvamAM sarvaguNa vattA heya che, AthI pistAlIsamA bolamAM vItarAgane sUtrA2 matAva cha - " vIyarAgayAe NaM" tyAlA anvayArtha --bhaMte vIyarAgarayAeNaM jIve ki jaNei-bhadanta vItarAgatayA khala jIvaH kiM janayati , lagavAna! vAtAthI 71 yA guNane potAnAmA 8. 5nna 42 cha ? uttara-vIyarAgayAe nehANubaMdhaNANi taNhANubaMdhaNANi ya vocchi.
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 vItarAgatA 41 kSAtyA 46 zvaM phalavarNanam 317 bandhanAni-snehaH putrakalatrAdiviSayakastadrapANi anuvandhanAni putramitrajhalanAdiSu premapAzAn tathA-tRSNAnuvandhanAni, tRSNArUpANi-anuvandhanAni hiraNyasuvarNAdiSu saMgrahavAnchArUpAn pAzAn vyavacchinatti-vizeSeNa trottyti| tathA-manojJepu-mano hareSu amanojJeSu amanohareSu zabdarUpagaMdharasasparzeSu virajyate teSu rAgadveparahito bhvti| paTtriMzattamebhede-prAguktena kaSAyapatyAkhyAnenaiva gatArthatvAd vItarAgatA pratyAkhyAnasya punarupAdAnaM rAgasyaiva sakalAnarthamUlatvamiti sUcanArtham / / 45 / / vItarAgatvasya ca kSAntimUlamiti SaDcatvAriMzattamA tAmAhamUlam-khaMtIe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNei ? / khaMtIe palihe jiNai // sU0 46 // NubaMdhaNANi taNhANubaMdhaNANi ya vocchidai-vItarAgatayA snehAnubandhanAni tRSNAnubandhanAni ca vyavacchinatti) vItarAgatAle jIva putramitrakalanAdikoMke viSayaseM mamatvarUpa premabaMdhanako tathA hiraNya, suvarNa AdikoMko saMgraha karanekI vAMchArUpa tRSNAnubaMdhoMko sarvathA chor3a detA hai| tathA (maNunnA maNunnesa sadsya gaMdharasapharisesu ceva virajjai-manojJAmanojJeSu zabdarUpagaMdharasasparzeSu caiva virajyate) manojJa evaM alanojJa zabda, rUpa, gaMdha, rasa, evaM sparza, ina paMcendriyoMke viSayoM meM rAgadveSa rahita ho jAtA hai| yadyapi chattIsaveM bolameM-sUtrameM-kathita kapAyapratyAkhyAnase hI vItarAgatA kahI gaI hai| parantu yahAM para jo usakA punaH svataMtrarUpase pratipAdana kiyA hai usakA kAraNa rAga hI sakala anartho kA mUla kAraNa hai yaha kahA hai // 45 // dai-vItarAgatayA snehAnubandhanAni tRSNAnubandhanAni ca vyavacchinatti vItarAgatAthA jIva putra, mitra kuTuMbIjananA viSayamAM mamatvarUpI premabaMdhanane tathA hiraNya, suvarNa Adikane saMgraha karavAnI vAMchanArUpa tRSNAnubaMdhane sarvathA cheDI de cha. tathA maNunnAmaNunnesu saharUvagaMdharasapharisesu ceva virajjai-manojJAmanojJeSu zabdarUpagaMdharasaspazeSu virajyate manojJa mane mamanojJa za54, 35, gadha 2sa mana. sparza A pAMca IndriyonA viSayamAM rAgadveSa rahita banI jAya che. jo ke chatrIsamAM bolamAM-sUtramAM kahevAmAM Avela kaSAya pratyAkhyAnathI ja vItarAgatA kahevAmAM Avela che. paraMtu ahiyA je tene pharIthI svataMtrarUpathI pratipAdana karavAmAM Avela che tenuM kAraNa rAga ja saghaLA anarthonuM mULa kAraNa che. e batAvavA vItarAgatAne svataMtrarUpathI kahevAmAM Avela che. 4pa che
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ - uttarAdhyayanasUtre chAyA-kSAntyA khalu bhadanta ! jIvaH kiM janayati / kSAntyA parIpahAn jayati // 46 // TokA-khaMtIe' ityAdi he bhadanta ! kSAntyA zAntiH krodhajayastayA jIvaH kiM janayati ? / bhagavAnAha-he ziSya ! kSAntyA parIpahAn vadhAdIn jayati // 46 // zAntizca muktyA dRDhA bhavatIti saptacakhArizattamAm tAmAha-- mUlam-muttIe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNei ? / muttIe NaM akiMcagaM jaNei, akiMcaNe ya jIve atthalolANaM purisANaM apasatthaNijje havai // sU0 47 // chAyA-muktyA khalu bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? muktyA khalu AkiMcanyaM janayati / akiMcanazca jIyo'thalolAnAM puruSANAm aprArthanIyo bhavati // 47 // TIkA-'muttIe' ityAdihe bhadanta ! muktyA nirlobhatayA khalu jIvaH kiM janayati=kaM guNamutpAdayati ? / vItarAgatAkA mUla kAraNa kSAnti hai aba sUtrakAra chiyAlIsave bolameM kSAntiko kahate haiM-'khaMtIe' ityAdi / anvayArtha-(bhaMte khaMtIe jIve kiM jaNei-bhadanta ! kSAntyA jIva: kiM janayati) he bhagavan ! krodhajayarUpa kSontise jIva apane ApameM kisa guNako prApta karatA hai ? uttara-(khaMtIe parIsahe jiNai-kSAntyA parISahAn jayati) kSAntikI prAptise jIva parISahoMko jItanekI kSamatAsAmarthya prApta karatA hai // 46 // mukti-nirlobhatAse kSAnti dRDha hotI hai isaliye saiMtAlIsave bolameM vItarAgatAnuM mULa kAraNa kSAMti che, jethI have sUtrakAra veMtAlIsamAM bolamAM kSAtine kahe che - "khattIe " tyaadi| sa-kyA-bhaMte khaMtIe jIve kiM jaNei-bhadanta kSantyA jIvaH kiM janayati he bhagavAna! krodha yarUpa kSAtithI jIva pitAnAmA kayA guNane prApta kare cha 1 khaMtIe parIsahe jiNai-kSantyA parISahAn jayati kSatinI prAptIthI 1 pazaSaDAna tAnu sAmathya prApta 42 che. // 46 // mukti nirlobhatAthI kSAnti daDha bane che, e mATe suDatAlIsamA bolamAM
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 muktyAH 47 Arjava phalavarNanam 48 bhagavAnaha-he ziSya ! muktyA-lobhatyAgena, akiMcanyaM niHparigrahatvaM janayati ! akiMcanazca jIvaH, arthalolAnAM-dhanalolupAnAM puruSANAM-caurAdInAm aprArthanIyaHanabhikAGkSaNIyo bhavati, akiMcano hi nirdhanatayA haraNIyavastvabhAvAttaskarairupekSaNIyo bhavatIti bhAvaH // 47 // lobhAbhAve ca mAyAkaraNakAraNAbhAvAt tadabhAva AjavamanazyaM bhavatIti aSTacatvAriMzattamaM bhedamaha mUlam-ajavayAeNaM bhaMte jIve kiM jaNei ? / ajjavayAe kAujjuyayaMbhAvujjuyayaM bhAsujjuyayaM avisaMvAyaNaM jaNei / avimukti-nirlobhatAko kahate haiM-'muttIeNaM' ityaadi| ___ anvayArtha- bhaMte muttIeNaM jIve kiM jaNei-bhadanta ! muktyA khalu jIvaH kiM jalayati) he bhagavan ! muktise jIva kisaguNako utpanna karatA hai ? uttara-(muttIeNaM akiMcaNaM jaNei-muktyA khalu akiMcanyaM janayati) muktise jIva niSparigrahatvako prApta karatA hai| (akiMcaNe ya jIve astha lolANaM purisANaM pamANijje havai-akiMcanazca jIvaH artha lolAnAM puruSANAM aprArthanIyaH bhavati) parigraha rahita banA huA jIva dhanalolupa puruSoM ke liye-caurAdikoMke liye-anabhikAMkSaNIya ho jAtA hai| bhAvArtha-mukti zabdakA artha lobhakA parityAga hai| muktise yukta huA jIva parigraha rahita hotA hai| saMsAra meM saba anartha isa parigrahakI preraNAse hI hote haiN| jaba jIva parigraha rahita ho jAtA hai to usake haraNIya vastukA abhAva honese vaha cauroMke liye sadA upe. kSaNIya rahA karatA hai // 47 // bhuti nimitAne 49 cha- 'muttieNaM' tyaadi| ____-kyA-bhaMte muttieNaM jIve ki jaNei-bhadanta muktyA khalu jIvaH kiM janayati hai mApAna ! bhustithI 1 4 // guNane prApta 42 cha ? uttaramuttieNaM akiMcaNaM jaNei-muktyA khalu jIvaH akiMcanyaM janayati bhutithI 75 niSparigrahatvane prApta kare che, parigraha rahita banela jIva dhanalelu5 puruSanA mATe, cAra AdikanA mATe anabhikAMkSaNIya banI jAya che. bhAvArtha-mukti zabdano artha lobhane parityAga che. muktithI yukta thayela jIva parigraha rahita hoya che. saMsAramAM saghaLA anartha A parigrahanI preraNAthI ja thAya che. jyAre jIva parigraha rahita thaI jAya che to pachI enI pAsethI paDAvI levA jevI vastuno abhAva hovAthI dhana lolupa mANase-cAronA mATe e sadA upekSaNuMya rahyA kare che. 547thI
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 uttarAdhyayanasUtre saMvAyaNalapannayAe NaM jIve dhammassa ArAhae bhvi||suu048|| - chAyA-Arjavena khalu bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / Arjavena kAyarju. katAM bhAvaNukatAM bhAparjukatAm avisaMvAdanaM janayati / avisaMvAdanasaMpannatayA khalu jIvo dharmasyArAdhako bhavati // 48 // TIkA-'ajjavayAe ' ityAdi he bhadanta ! Arjavena RjorbhAvaH ArjavaM mAyAparityAgastena jIvaH kiM janayati ? / bhagavAnAha-he ziSya ! Arjavena jIvaH kAyarjukatAM-Rjureva RjukaH, kAyena mahajukaH kAya kastasya bhAvaH kAya-jukatA, khaJjakubjAdivepAkaraNena bhrUbhaGgAyakaraNena zarIrasya saralatA tAM janayati, tayA bhAvaNukatAM yadanyadavicintayan lokArAdhananimittamanyad vAcA bhASate, kAyena vA'nyat karoti, tathAvidhabhAvakuTilatAyAH parivarjanaM bhAvarjukatA tAM janayati, tathA bhASarjukanAM-bhASAyAmRjukatA-bhASarjukatA yadupahAsAdyarthaM vilakSaNabhASayA bhASaNaM kriyate tatparityAgastAM janayati / tathA-avisaMvAdanaM paravaJcanarAhityaM ca janayati / avisaMvAdana lobhake abhAva meM mAyA cArI karane ke kAraNa kA abhAva hone se mAyAcArokA bhI abhAva ho jAtA hai| mAyAke abhAvameM AjavabhAva avazyaMbhAvI hai isaliye aDatAlIsave bolameM Arjava kA phala kahate haiM --'ajjavayAeNaM' ityAdi anvayArtha-(bhaMte ajjavayAe NaM jIve kiM jaNei-bhadanta ! Arjavena khalu jIva. kiM janayati ) he bhagavAn ! Arjavase jIva kisa guNa ko utpanna karatA hai ? uttara-(ajjavayAe kAujjayayaM bhAvujjuyayaM bhAsujjayayaM avisaMvAyaNaM jaNei- Ajavena kAya katAMAvAjakatAM bhASajukatA avisaMvAdanaM janayati) Ajava se jIva kAya kI saralatA bhAvoM kI saralatA bhoSAkI saralatA evaM avisaMvAdana-paravacana nahIM lobhanA abhAvamAM mAyAcArI karavAnA kAraNano abhAva hovAthI mAyAcArIne paNa abhAva thaI jAya che. mAyAnA abhAvamAM AvabhAva cokkasa che. mAthI suratAlIsamA mAlamA mA parnu 3 49che-~" ajjavayAeNaM" ityAdi / anvayArtha-bhaMte ajjavayAeNaM jIve kiM jaNei-bhadanta Arjavena khalu jIvaH ki janayati bhagavAna / mAthI 0 4yA guNana utpanna 42 che ? ttara-ajjavayAe kAujuyayaM bhAvujjuyayaM-bhAsujjuyayaM avisaMvAyaNaM jaNei-Ajavena kAyarjukatAM bhAvaju. katA bhAparjukatA avisaMvAdanaM janayati mAthI 4 yAnI sa2NatA, mAvAnI saraLatA, bhASAnI saraLatA, ane avisaMvAdana-parAyAnI niMdA na karavI, A
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ - -- priyadarzinI TIkA. a0 29 Arjava 48 mArdava 49 phalavarNanam saMpannatayA, upalakSaNatvAt kAyarjukatAdisaMpannatayA ca khalu jIvo dharmasyArAdhako bhavati vizuddhAdhyavasAyatvenAnyajanmanyapi tatmApteH // 48 // karanA ina saba guNo ko apane meM utpanna karatA hai| (avisaMvAyaNasaM. pannayAe NaM jIve dhammasla ArAhae avaha-avisaMvAdanasaMpannatayA khalu jIvaH dharmasyArAdhakaH bhavati) ina avisaMvAdana guNoM se yukta hone ke kAraNa jIva dharmakA ArAdhaka bana jAtA hai| bhAvArtha-mAyA kaSAyake parityAga se AtmAmeM jo saralatA utpanna hotI hai usakA nAma Arjava hai| jaba isa prakAra kI pariNati jIvakI ho jAtI hai taba isameM mAthAcArI ke abhAvale kAyako saralatA ajAtI haiki vaha apane zarIrako laMgar3A kUbaDA Adike veSa pahile banAtA thA aba vaha nahIM banAtA hai| tathA AvoM meM bhI aisI saralatA A jAtI hai ki jo kucha yaha vicAratA hai vahI vANIle kahatA hai tathA jo vANIse kahatA hai vahI zarIrase karake dikhalAtA hai| aisA nahIM karatA ki vacanale kucha kahe vicAra kucha aura hI tathA kare kucha aura hii| paravaJcanaThagAI yaha nahIM karatA hai isataraha Arjava guNakI prAptise yaha jIva dharmakA ArAdhaka bana jAtA hai| vizuddha adhyavasAyake prabhAvale anya janmameM bhI isako dharmakI prApti hotI hai // 48 // sapA gujAna pAtAnAmA utpanna 42 cha. avisaMvAyaNasaMpannayAe NaM jIve dhammassa ArAhae bhavai-avisaMvAdanasaMpannatayA khalu jIvaH dharmasyArAdhakaH bhavati mAvA avisaMvAdana guNothI yukata hovAnA kAraNe jIva dharmane ArAdhaka banI jAya che. - bhAvArtha-mAyA kaSAyanA parityAgathI AtmAmAM je saralatA utpanna thAya che tenuM nAma Arjava che. jyAre jIvanI A prakAranI pariNati thaI jAya che tyAre tenAmAM mAyAcArInA abhAvathI kAyAnI saraLatA AvI jAya che. ke te pitAnA zarIrane laMgaDuM, kubaDuM, AdinA veSamAM banAvatuM hatuM, have A pramANe banAvatuM nathI. tathA bhAvamAM paNa evI saralatA AvI jAya che ke, te je kAMI vicAre che te vANIthI kahe che. tathA te je vANIthI kahe che te zarIrathI karIne batAve che. evuM nathI karato ke, vacanathI kAMI kahe, vicAre kaI bIjuM, ane kare bIjuM ja kAMI, bIjAnI kuthalI te karato nathI, A pramANenI Arjava guNanI prAptithI e jIva dharmanuM ArAdhana karanAra banI jAya che. vizuddha adhyavasAyanA prabhAvathI anya janmamAM paNa tene dharmanI prAti thAya che. // 48 // u041
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 uttarAdhyayana sUtre Arjava saMpannasyApi vinayaM vinA na samagraphalaprAptiH, sa ca mArdavAdeveti ekonapaJcAzattamaM bhedamAha - mUlam - maddavayAeNaM bhaMte ! jIve ki jaNei ? mahavayAe aNussiyattaM jaNei / aNussiyatteNaM jIve miumaddavasaMpanne aTThamayadvANAI nihAvei // sU0 49 // chAyA - mArdavena khalu bhadaMta ! jIvaH kiM janayati ? | mArdavena anucchritatvaM janayati / anucchritatvena jIvaH mRdumArdavasaMpannaH, aSTau madasthAnAni niSThApa yati // 0 // 49 // TIkA- ' mahavayAe ' ityAdi - he bhadanta ! mArdavena = AtmanaH komalapariNAmo mArdavaM tena, jIvaH kiM janayati / bhagavAnAha - he ziSya ! mArdavena - komalapariNAmena mAnatyAgarUpeNa anucchritatvam=anuddhatatvaM vinayaM janayati / mArdavaM hi vinayasya kAraNam, vinayazva pradhAnodharma iti sUcayan mAha - ' aNussiyanteNaM' ityAdi / anucchitatvenavinayena jIvaH, mRdumArdavasaMpannaH = mRduH - dravyato bhAvatazcAvanamanazIlastaraya Arjava guNavAle bhI vinayake vinA samagra phalakI prApti nahIM hotI hai / yaha vinaya mArdava dharmase hI prApta hotA hai / isaliye unacAsave bola meM mArdava guNako kahate haiM - ' mahavayAeNaM ' ityAdi / anvayArtha - (bhaMte maddvayAeNaM jIve kiM jaNeha - bhadanta ! mArdavena khalu jIvaH kiM janayati) he bhagavan ! mArdava guNase jIva kisa guNako prApta karatA hai ? uttara- ( maddvayAe aNussiyattaM jaNeha mArdavena anucchritatvaM janayati) mArdavase jIva anucchritatva-uddhatatAke tyAgarUpa vinayadharmako prApta karatA hai / (aNusliyatteNaM jIve miumadavasaMpanne aTTamayaTTA Arjava guNavALAne paNa vinayanA vagara samagra phaLanI prApti thatI nathI, e vinaya mAIva dhama thI ja prApta thAya che. A kAraNe egaNapacAsamA khelamAM bhAIva guNane he che- " maddavayAeNaM " ityAdi ! anvayArtha----bhaMte saddvayAeNaM jIve ki jaNeha - bhadanta mArdavena khalu jIvaH kiM janayati hai bhagavAna / bhAIva guNuthI lava kayA guNane prApta kare che ? utta2-maddvayAe aNussiyattaM jaNei - mArdavena anucchritatvaM janayati bhArdvaSathI jIva anutitva-uddhRtatAnA tyAgarUpa vinaya dharmane prApta kare che. aNustiyatteNaM jIve miumaddva saMpanne aTTamayaTThANAI niTThAvei-vinaya dharma thI va
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a. 29 bhAvasatyaphalavarNanam 50 __... 323 yanmArdavaM tena saMpanna mArdavAbhyAsAt sadA mRdu svabhAvaH san , aSTau madasthAnAni-jAti-kula-bala-rUpa-tapa-aizvaya-zruta-lAbha-garya rUpANi niSThApayati= nivArayati // 49 // 50 // mRdusvabhAvo bhAvasatyavAn bhavatIti paJcAzattamaM bhAvasatyaphalamAha- - mUlam-bhAvasacceNaM bhaMte ! jIve kiM jaNei ? bhAvasacceNaM bhAvavisohi jaNei / bhAvavisohie vahasANe jIve arahaMta pannattassa dhammasla ArAhaNayAe abbhuTTei / arahaMtapannattasta dhammassa ArAhaNayAe abbhudvittA paralogadhammasta ArAhae bhavai |suu50|| chAyA-bhAvasatyena bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / bhAvasatyena bhAvavizodhiM janayati / bhAvavizodhyA vartamAno jIvaH, arhatmajJaptasya dharmasya ArAdhanAya abhyuttiSThatte / arhatprajJaptasya-dharmasyArAdhanAya abhyutthAya paralokadharmasyA''rAdhako bhavati // 5 // NAI niDhAvei-anucchilatvena jIvaH mRdumAdavasaMpannaH aSTau madasthAnAni niSThApayati) vinayadharmase jIva mRdu-atizaya namra svabhAvakA banakara ATha sadasthAnoMkA parityAga karatA hai| bhAvArtha-mAnakaSAyake abhAvale jo AtmAkI pariNati hotI hai usakA nAma mArdava hai| isakI prAptile pariNAmoM meM atizaya komalatA A jAtI hai| tathA uddhatatAkA bhAva naSTa ho jAtA hai| dravyase tathA bhAvase donoM prakAra se yaha sadA vinamra rahatA hai| isIkA nAma vinaya hai| jAtimada, kulamada, balamada, rUpamada, tapamada, lAmamada, aizvaryamada, zrutamada evaM ina ATha sadoMse yaha sarvathA rahita hotA hai // 49 // atizaya namra svabhAvavALA banIne ATha sadasthAnene parityAga kare che. bhAvArtha-mAna kaSAyanA abhAvathI AtmAnI je pariNati thAya che enuM nAma mArdava che. AnI prApitathI pariNAmomAM atizaya ke maLatA AvI jAya che jene laI uddhatatAne bhAva naSTa thaI jAya che. dravyathI tathA bhAvathI A pramANe banne prakArathI e sadA vinamra rahe che AnuM ja nAma vinaya che, matimA, ajamaha, maha, 35maha, tapama, maizvarya maha, zrutamaha, ana sAla. mada, A AThe madethI e sadA sarvadA rahita heAya che kalA
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre TIkA-'bhAvasacceNaM' ityAdi he bhadanta ! bhAvasatyena=bhAvasatyaM-zuddhAntarAtmatArUpaM tena, jovaH kiM janayati ? / bhagavAnAha-he ziSya ! bhAvasatyena bhAvavizodhi-zuddhAdhyavasAyAtmikAM janayati / bhAvavizodhyA saha vartamAno jIvaH, arhatprajJaptasya dharmasyA''rAdhanayA-ArAdhanArthanam abhyuttiSThate udyato bhavati / arhatpajJaptasya dharmasyArAdhanayA abhyutthAya paralokadharmasya - paraloke - bhavAntare dharmaH paralokadharmastasyArAdhako mRdusvabhAvavAlA bhAvasatya-bhAvase satya bolanevAlA hotA hai isaliye pacAsave bolameM bhAvasatyako kahate haiM-'bhAvalacceNaM' ityaadi| ___ anvayArtha-(bhaMte bhAvalacceNaM jIve kiM jaNei-bhadanta ! bhAvasatyena jIvaH kiM janayati) he bhagavan ! bhAvasatyase jIva kisa guNako prApta karatA hai ? uttara-(bhAvasacceNaM bhAvavisohiM jaNei-bhAvasatyena bhAvavizodhiM janayati) bhAvasatyase jIva bhAvavizodhiko utpanna karatA hai| (bhAvavilohie vaTTamANe jIve arhatapannattassa ArAhaNathAe abbhutui-bhAvavizodhyA vartamAnaH jIvaH arhatprajJaptasya dharmasya ArAdhanAya abhyuttiSThate) isa bhAva vizodhike sAtha vartamAna jIva alpajJapta dharmakI ArAdhanAke liye sadA udyata rahatA hai / (arahaMtapannattassa dhammassa ArAhaNayAe ansuhittA paralogadhasmasta ArAhae bhavai-ahatprajJatasya dharmasyArAdhanayA abhyutthAya paralokadharmasyArAdhakaH avani) ahama jJapta dharmakI ArAdhanAle abhyutthita hokara-bhAvita antaHkaraNa hokara mRdu svabhAvavALA bhAvasatya-bhAvathI sAcuM bolavAvALA hoya che, A Aro payAsamA mosamA lApasatyane 49 cha-"bhAvasacceNaM" ityAdi / mayArtha-bhaMte bhavasacceNa jIve ki jaNei-bhadanta bhAvasatyena jIvaH ki janayati hai bhagavAna ! sApasatyathI 4 yA zuzana prApta 42 cha ? uttara-bhAvasacceNaM bhAvavisohi jaNei-bhAvasatyena bhovavizodhi janayati lAva satyathI 1 lAzuddhina utpanna ghare che. bhAvavisohie vaTTamANe jIve ahaMta pannattassa dhammassa ArAhaNayAe abbhuDhei-bhAvavizodhyA vartamAnajIva arhatprajJaptasya dharmasya ArAdhanAya abhyuttiSThate mA mAvazuddhinI sAthe tabhAna 4 ajJAta dhamanI mArAdhanAne mATe sahA Gdhata 29 cha, arahatapannattasya dhammassa ArAhaNayAe abhudvittA paralogadhammassa ArAhae bhavai-arhatprajJaptasya dharmasyArAdhanayA abhyutthAya paralokasyArAdhakaH bhavati prajJapta dharmanI mArAdhanAthI matyutthita thnbhAvita aMtaHkaraNa thaIne jIva paraloka dharma ArAdhaka banI jAya che. arthAta
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 karaNasatyaphalavarNanam 51 bhavati, parabhave jinadharmamAptyA, viziSTabhavAntaramAptyA vA dharmArAdhako bhavatIti bhAvaH / 'ArAdhanayA' ityatra hetau tRtIyA adhyayanena vstiitivt||50|| bhAvasatye ca sati karaNasatyaM syAditi ekapaJcAzattamaM bhedaMtamAha__mUlam-karaNasacceja bhaMte ! jIve ki jaNei ? / karaNasacceNaM karaNasattiM jaNei, karaNasacceya vahamANejIve jahAvAI tahAkArI yAvi bhavai / suu051|| ___ chAyA-karaNasatyena bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / karaNasatyena karaNazaktiM janayati / karaNasatye ca vartamAnojIvaH, yathAvAdI tathAkArI cApi bhavatI // 51 // / TIkA-'karaNasacceNaM' ityAdi he bhadanta ! karaNasatyena-karaNe-pratilekhanAdi kriyAyAM, satyaM-AlasyanirAkaraNapUrvakaM yathoktavidhinA ArAdhanaM, karaNasatyaM tena jIvaH kiM janayatijIva paraloka dharmakA ArAdhaka hotA hai arthAt-parabhavameM jinadharma kI prApti se athavA viziSTa paryAyAntara ko prAptise dharmakA ArAdhana karane vAlA hotA hai| bhAvArtha-zuddha antarAtmAsvarUpa hai / isa bhAvasatya se jIva zuddha adhyavasAyarUpa pariNati ko utpanna karatA hai| bhAvavizodhimeM vartamAna jIva sadA jinendrapraNIta dharma ke sevana karane meM tatpara rahatA hai| isakA prabhAva yaha hotA hai ki parabhava meM bhI isa jainadharma ke sevana se prIti rahatI hai| tathA utpatti bhI isakI aise kula meM hotI hai ki jisa meM jainadharmakA sevana kula paramparA se calA AtA ho // 50 // bhAvasatyavAlA kAraNa satya hotA hai isaliye ikAcanave bolameM parabhavamAM janadharmanI prAptithI athavA viziSTa paryAyAntaranI prAptithI dharmanuM ArAdhana karavAvALA bane che. bhAvArtha-zuddha antarAtmA svarUpa bhAvarUpa che. A bhAvasatyathI jIva zuddha adhyavasAyarUpa pariNatine utpanna kare che. bhAva vizuddhimAM vartamAna jIva sadA jInendra praNita dharmanuM sevana karavAmAM tatpara rahe che. Ane prabhAva e. thAya ke, parabhavamAM paNa A jainadharmanuM sevana karavAmAM prIti rahe che. tathA utpatti paNa enI evA kuLamAM thAya che ke, je kuLamAM jainadharmanuM sevana puNa 52 52rAthI yAtyu mAtuM Doya che, // 50 // bhAva satyavALA jIva karaNasatya hoya che, A mATe ekAvanamA bolamAM ja
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ pherapha uttarAdhyayana sUtre kiM phalamupArjayati ? | bhagavAnaha - he ziSya ! karaNasatyena karaNazaktiM tanmAhAtmyAd apUrvA pUrvazubhakriyAkaraNasAmarthyarUpAM tapaH saMyamArAdhane uttarottaravIryolAsavRddhirUpAM janayati / punaH karaNasatyena vartamAno jIvo yathAvAdI tathAkArI bhavati yAdRzaM sUtrArtha paThati tAdRzaM sUtrAnusAraM kriyAkalApaM karoti / yathA vadati tathA karotItyarthaH // 51 // karaNasatya ko kahate haiM - 'karaNasacceNaM' ityAdi / anvayArtha -- (aMte karaNasacceNaM jIve kiM jaNer3a-bhadanta ! karaNasatyena jIvaH kiM janayati) he bhagavan ! karaNasatya se jIva kisa guNako prApta karatA hai ? uttara - ( karaNasacceNaM karaNasatiM jaNei-karaNasatyena karaNazakti janayati) karaNasatya se jIva karaNazakti ko utpanna karatA hai (karaNaecce ya vaTTamANe jove jahAvAI tahAkArIyAvi bhavai-karaNasatye ca vartamAnaH jIvaH yathAvAdI tathAkArI cApi bhavati ) isa karaNa - satva meM vartamAna jIva yathAvAdi evaM tathAkArI hotA hai / bhAvArtha - pratilekhanAdika kriyAkA Alasya nirAkaraNapUrvaka yathoktavidhike anusAra ArAdhana karanA isakA nAma yahAM karaNasatya hai / isa karaNasatya se jIva apUrva 2 zubha kriyA karanekI zaktiko prApta karatA hai| isa zaktike prApta honepara jIva tapa evaM saMyama ke ArAdhana karanemeM uttarotara vIryAlAkI vRddhi karatA rahatA hai / tathA isa karaNasatyameM vartamAna jIva jaisA sUtrArtha paDhatA hai vaisI hI usake anusAra kriyA karatA hai // 51 // kAraNa satyane kahe che. -" karaNasacceNaM " dhatyAhi ramantryArtha--bhaMte karaNasacceNaM jIve ki jagei - bhadanta karaNasatyena jIvaH ilanati huM bhagAvAna ! karaNusatyathI jIva kayA guNane prApta kare che ? utta2-karaNasacceNaM karaNasatti jraNei-karaNasatyena karaNazakti janayati uraNasatyathI 29|zatine utpanna ure che. karaNasacceya vaTTamANe jIve jahAvAI tahAkAri yAvi bhavai-karaNasatyena vartamAna jIvaH yathAvAdI tathAkArI cApi bhavati yA 12satyamAM vartamAna jIva yathAvAdI temaja tathAkArI thAya che. bhAvArtha--pratilekhanAdika kriyAmAM ALasa nirAkaraNa pUrvaka yacekata vidhi anusAra ArAdhana karavuM enuM nAma ahIM karasatya che, A karaNasatyathI jIva apUrva zubha kriyA karavAnI zakitane prApta karI lye che, A zakita prApta thai jatA jIva tapa ane sayamanuM ArAdhana karavAmAM uttarottara vIryazvAsanI vRddhi karatA rahe che tathA A karaNusatyamAM vartamAna jIva je pramANe sUtrArtha bhaNe che eja pramANe e anusAra kriyA kare che. II51 //
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 29 yogasatyaphalavarNanam 52 karaNasatyavato mune yogasatyamapi syAditi dvipaJcAzattamabhedamAhamUlam-yogasacceNaM bhaMte ! jIve ki jaNei ? / jogasacceNaM joge visAhei // sU052 // chAyA-yogasatyena bhadanta ! jIvaH kiM janayati ! / yogasatyena yogAn vizodhayati // 52 // TIkA-'jogasacceNaM' ityAdi he bhadanta ! yogasatyena-yogeSu-manovAkkAyayogeSu, manovAkAyAnAM vyApAreSu satyam-ekarUpatvaM, yogasatyaM tena, jIvaH kiM janayati ? / bhagavAnAhayogasatyena yogAn kAyikavAcikamAnasAn vizodhayati-karmabandhAjanakatvAnnirdISAn karoti // 52 // karaNasatyavAle muni ko yoga satya bhI hotA hai so bAvanave bolameM yogasatyako kahate haiM-'jogasacceNaM' ityaadi| ____ anyaartha-(saMte yogasacceNaM jIve kiM jaNei-bhadanta ! yogasatyena jIvaH kiM janayati) he bhagavan yogasatyale jI kisa guNako prApta karatA hai ? (jogasacceNaM joge visohei-yogasatyena yogAn vizodhayati) yogasatyase jIva apane yogoMko zodhatA hai| ___ bhAvArtha-sana, vacana, evaM kAya, inake vyApArakA nAma yoga hai isa vyApArameM ekarUpatA rahanA isakA nAma yogalatya hai| isa yogasatyase jIva apane ina yogoMko aisA banAletA hai ki jisase usako karmoM kA baMdha nahIM hotA hai arthAt vaha apane yogoMko nirdoSa kara letA hai // 52 // karaNasatyavALA munine cogasatya paNa hoya che jethI bAvanamAM bolamAM yogasatyane 49 che--" jogasacceNaM" tyAhi. ma-kyAtha-jogasacceNaM jIve kiM jaNei-bhadanta yogasasyena jIvaH kiM janayati hai sapAna ! yasatyathI 72 4yA zugune prAta 42 cha ? jogasacceNaM joge visohei-yogasatyena yoge vizodhayati yogasatyathI 71 potAnA yogAne sAdhaiche. bhAvArtha--mana, vacana ane kAyA enA vyApAranuM nAma roga che. A cega satyathI jIva pitAnA e gokhe evA banAve che ke, jenAthI ene kane baMdha thato nathI arthAt e potAnA cogAne majabUta banAvI le che. parA/
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 uttarAdhyayanasUtre etacca satyaM guptiyuktasyaiva bhavati, ataH tripaJcAzattamabhedarUpAM manoguptimAha-- mUlam-maNaguttayAe NaM bhaMte ! jIve ki jnnei| maNaguttayAe jIve egaggaM jaNei / egaggacitte NaM jIve maNagutte saMjamArAhae bhavai // sU0 53 // ____ chAyA--manoguptatayA khalu bhadanta ! jIva kiM janayati ? / manoguptatayA jIvaH aikAyyaM janayati / ekAgracittaH khalu jIvo manoguptaH saMyamArAdhako bhavati // 53 // TIkA--'maNaguttayAe ' ityAdi-- he bhadanta ! manoguptatayA-manasoguptatA manoguptatA-manogupti manaso niyantraNA-azubhapadArthAd gopanaM tayA jIvaH kiM janayati ? / bhagavAnAha-he ziSya ! manoguptatayA jIvaH, aikAyaM manoguptitrividhA-ArauidradhyAnAnuvandhikalpanAjAlaviyogaH prathamA 1, zAstrAnusAriNI paralokasAdhikA dharmadhyAnAnuvandhinI mAdhya__ yaha yogasatya guptiyukta munike hI hotA hai isaliye aba tirapanave bolameM sUtrakAra zuptikA kathana karate haiM-"maNaguttayAeNaM' ityaadi| anvayArtha-(bhaMte maNaguttathAe NaM jIve kiM jaNeDa-bhadanta! sanoguptatayA khalu jIvaH kiM janayati) he bhagavan ! manoguptise jIva kisa guNako prApta karatA hai ? ( maNaguttayAe jIve egaggaM jaNei-manogusatayA jIvaH aimAgya janayati) uttara-manoguptise jIva ekAgratAko dhAraNa karatA hai (egaggacitteNaM jIve maNagutte saMjamAhie bhavai-ekAgracittaH khalu jIvaH manoguptaH saMyamArAdhakaH bhavati ) ekAgracitta banA huA jIva manoguptivAlA honese saMyamakA ArAdhaka hotA hai| A gasatya guptiyukta munine ja thAya che. A mATe have tepanamA mAsamAM sUtradhAra zultanu thana 42 cha--"maNaguttayAeNaM " tyAhi. anvayArtha ---bhaMte maNaguttayAe NaM jIve ki jaNei-bhadanta manoguptatayA khalu jIvaH kiM janayati lagavAna ! bhanAstithI 01 cyA zugune prApta re cha ? uttara-maNaguttayAe jIve egaggaM jaNei-manoguptatayA jIvaH ekAgrayaM janayati bhanAstithI 1 me atAna dhA261 42 che. egagacitteNaM jAve maNagutte saMjamArAhae bhavai-ekAgracitta khalu jIva. manoguptaH saMyamArAdhakaH bhavati / - citta banela e jIva mane guptivALA hovAnA kAraNe saMyamanA ArAdhaka hoya che.
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 29 manoguptiphalavarNanam 53 ___329 sthyapariNati dvitIyA 2, kuzalAkuzalamanohattinirodhena yoganirodhAvasthAbhAvinI AtmasvarUpAvasthAnarUpatA tRtIyA 3 / taduktaM vizeSaNatrayeNa yogazAstra--- " vimuktakalpanAjAlaM, samatve supratiSThitam / AtmA''rAmaM manastI manoguptirudAhatA // 1 " bhAvArtha-azubha padArthoM kI vicAraNAle anakA nivAraNa karanA arthAt azubha padArthAkA vicAra nahIM karanA isakA nAma manozupti hai| isa manoguptike prasAvale jIva cintakI ekAgratA prApta kara letA hai| manopti tIna prakArakI hai-AttadhyAna eka raudradhyAna jilase hoM aisI kalpanAoMkA parityAga karanA lo prathama gupti hai ? dharmadhyAnakA anu. baMdha jisameM ho tathA jo zAstra ke anusAra ho evaM paralokakA jisase sAdhana ho aisI mAdhyasthya pariNati dvitIya satogupti hai / 2 / zubha evaM azubha manovRttike niroSale yoganirodhAsthANe honevAlI AtmasvarUpAvasthAnarUpa pariNati tRtIya bhalogapti hai 3 / yogazAstrameM tIna vizepaNoM dvArA yahI bAta isa prakAra kahI hai "vimuktakalpanAjAlaM, salatve supratiSThitam / __ AtmArA manastAjjaH, manoguptirudAhRtA // 1 // " arthAt jo mana lamasta kalpanAoMle rahita hai aura sama bhAvameM pratiSThita hokara AtmasvarUpa ramaNa karatA hai usako manopti kahate haiM / bhAvArtha--azubha padArthonI vicAraNAthI manane rokavuM, arthAta azubha padAne manamAM vicAra na kare enuM nAma magupti che. e mane guptinA prabhAvathI jIva cittanI ekAgratA prApta karI le che. ane gupta traNa prakAranI che, ArtadhyAna ane raudradhyAna jenAthI thAya evI kalpanAone parityAga kare. e prathama magupti che. dharmadhyAnane anubaMdha jemAM hoya tathA je zAstranA anusAra hoya ane jenAthI paralokanuM sAdhana hoya evI madhyastha pariNati bIjI mane guNi che. zubha ane azubha manovRttinA nidhathI yoga nidhAvasthAmAM thavAvALI AtmasvarUpa pAmasthAnarUpa pariNati trIjI ane gumi che. gazAstramAM traNa vizeSaNa dvArA vAtane A pramANe kahela che- " vimuktakalpanAjAlaM, samatve supratiSThitam / / AtmArAmaM manastajjJaiH, manoguptirudAhatA // 1 // " arthAtu-je mana saghaLI kalpanAothI rahita che temaja samabhAvamAM ekAgra banIne AtmasvarUpamAM ramaNa kare che ene managupti kahevAmAM Ave
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 uttarAdhyayanara __ satyAmRSAdibhedena caturvidhA manoguptiriti tu prAgihaiva caturviMzatitame'dhyayane bhagavatA prarUpitam / tayA manoguptatayA jIvaH kiM janayati ? / bhagavAnAha-he ziSya ! manoguptatayA jIvaH, ekAgyaM-dharma ekAntatvaM nizcalatayA cittasya dharma sthitiM janayati-upArjayati / tatazca ekAgracittaH dharmaikaniSThacittaH, khalu jIvaH, manoguptaH zubhAdhyavasAyeSu pravRttimatA manasA guptaH-rakSitaH san saMyamArAdhako bhavati, tatra manonirodhasya pradhAnatvAditi bhAvaH / / 53 // manogupti matomune gguitti bhavatIti catuHpaJcazattamabhedarUpAM tAmAhamUlam-vayaguttayAe NaM bhaMte ! jIve ki jaNei ? / vayaguttayAe niviyAraM jagei / nimviyAre NaM jIve vaigutte ajjhappajogasAhaNajutte yAvi viharai // sU054 // chAyA-vAgguptatayA khalu bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / vAgguptatayA khalu nirvikAratvaM janayati / nirvikAraH khalu jIvaH vAgguptaH, adhyAtmayogasAdhanayuktazcApi bhavati // 54 // TIkA-'vayaguttayAe' ityAdi he bhadanta ! vAgguptatayA-zubhavAgudIraNe na jIvaH kiM jnyti?| bhagavAnAhahe ziSya ! vAraguptatayA khalu nirvikAratvaM vitathAdi vAgvikArAbhAvaM janayati tatazca nirvikAro jIvo vAgguptaH pravIcArApravIcArabhedena dvividhAyA vAggupteH yaha manogupti satyAmRSA Adike bhedase cAra prakArakI hotI hai yaha bAta pahile coIsaveM adhyayanameM sUtrakArane kahI hai / isa manoguptise jIva dharmameM ekAntarUpase sthira citta bana jAtA hai| jaba yaha dharmameM ekaniSTha citta bana jAtA hai taba isakA mana zubha adhyavasAyase surakSita banA huA prANI saMyamakA ArAdhaka bana apane janmako saphala banA letA hai||53|| manogupnivAleko vacanagupti hotI hai aba copanave bolameM vcnche. A managupti satyAsatyanA bhedathI cAra prakAranI hoya che A vAta pahelAM vIsamA adhyayanamAM sUtrakAre batAvela che, A manomusithI jIva ekAnta upathI dharmamAM sthira cittavALA banI jAya che, jyAre te dharmamAM ekaniSTha citta thaI jAya che tyAre enuM mana zubha adhyavasAyathI surakSita banI jAya che. A pramANe manathI surakSita banela e prANI sa yama ArAdhaka banIne pitAnA bhane saNa manAvI kSye che. // 5 //
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinITIkA a. 29 vAggupti 54 kAyaguptiphalavarNanaM ca 55 331 sarvathA vAgnirodharUpa vAgguptisamanvitaH san , adhyAtmayogasAdhanayuktaH adhyAtmayogA:-manovyApArA dharmadhyAnAdayasteSAMsAdhanAni-ekAgratAdIni, tairyuktazcApi bhavati / viziSTavAggupti rahito hi na cittaikAgratAdibhAg bhavatIti bhovaH // 54 // guptiko kahate haiM- vayaguttayAeNaM' ityaadi| anvayArtha-(bhaMte vayaguttayAe NaM jIve kiM jaNei-bhadanta ! vAgguptatayA khalu jIvaH kiM janayati) he bhagavan ! zubhavANI ke udIraNarUpa vacanaguptise jIva kisa guNako prApta karatA hai ? uttara-(vayaguttayAe nivviyAraM jaNei-vAraguptatayA khalu nirvikAratvaM janayati) zubhavANIke udIraNarUpa vacanagutile jIva vikathA Adi rUpa vANIke vikArakA abhAva karadetA hai| (nirvikAraH khala jIvaH vAgguptaH adhyAtma yogasAdhanaguptazcApi bhavati) isa prakAra vANIke vikArase rahita banA huA jIvaM vacanagupti sahita dharmadhyAna Adi ke sAdhanabhUta ekAgratA Adise yukta ho jAtA hai| bhAvArtha-zubhavANIkA bolanA athavA sarvathA vANIkA nirodha karanA yaha donoM prakArase vacanagupti hai| prathama vacanagupti jo pravRttirUpa hai usameM rahanevAle sAdhukA vikathA Adi rUpa vacana bolanekA tyAga hotA hai| tathA sarvathA vAganirodharUpa guptimeM rahA huA sAdhu dharmadhyAna Adike sAdhanabhUta ekAgratA Adise yukta banatA hai| jisake yaha viziSTa vAggupti nahIM hotI hai usake cittakI ekAgratA nahIM hotI hai // 54 // bhanAti pAne qyanati thAya che. ve kyanatine 4 cha--'vayaguttayAe' __manvayArtha-bhaMte vayaguttayAeNaM jIve kiM jaNei-bhadanta vAguptatayA jIvaH kiM janayati hai bhagavAna zuma vAnajI2535 kyanazusithI 01 pA guNana prAta 42 cha ? uttara-vayaguttayAe nivviyAra jaNei-bAraguptatayA khalu nirvikAratvaM janayati zubha pInA jI2535 payanasiyA vizthA mAhi35 paaen| vikArane sarvathA tyAga karI de che. A pramANe vANanA vikArathI rahita banela jIva vacanagupti sahita dharmadhyAna AdinA sAdhanabhUta ekatAne dhAraNa karanAra banI jAya che. bhAvArtha-zubha vANInuM belavuM, athavA te saMpUrNapaNe vANInA uccAraNane nirodha kare A baMne prakAra vacanaguptinA che. prathama vacanagupti je pravRttirUpa che AmAM rahevAvALA sAdhu vikathA jevA vacanene bolavAne tyAga kare che. tathA sarvathA vANuM uccAraNanA nirodharUpa guptimAM rahenAra sAdhu dharmadhyAna AdinA sAdhanabhUta ekAgratA vagerethI bhAyamAna bane che. jemane AvI viziSTa vacanagupti nathI hatI enAM cittanI ekAgratA nathI thatI. pA"
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 uttarAdhyayanasUtra vacanaguptimato suneH kAyaguptiravazyaM bhavatIti paJcapazcAzattamabhedarUpAM tAmAha mUlam-kAyagutyAe NaM saMte! jIve ki jaNei ? / kAyaguttayAe NaM saMvaraM jaNei / saMvareNaM kAyagutte puNo pAvAsavanirohaM karei // sU0 55 // chAyA-kAyaguptatayA khalu bhadanta ! jIvaH kiM janayati / kAyaguptatayA khalu saMvaraM janayati / saMvareNa kAyaguptaH punaH pApAstravanirodhaM karoti / / sU0 55 // TIkA-'kAyaguttayAe ' ityAdi-- he bhadanta ! kAyaguptatayA kAyasya guptatA-guptiH, zubhayogapratirUpA kAyaguptiH kAyaguptatA tayA jovaH kiM janayati ? / bhagavAnAha-he ziSya ! kAyaguptatayA khalu saMvaraM azubhayoga nirodharUpaM janayati / saMvareNa abhyasyamAnena kAyaguptaH-kAyena guptaH-kAyakRtA zubhayoganirodhena rakSitaH, punaH pApAsavanirodha pApAsavasya-pApakarmopAdAnasya prANAtipAtAghaNTAdaza vidhasya nirodhaM kroti| vacanaguptivAleko kAyapti avazya hotI hai so pacapanave bolameM kAyaguptiko kahate haiM-'kAyaguttayAraNaM' ityAdi / anvayArtha-(aMte kAyaguttayAeNaM jIve ki jaNei-badanta! kAyaguptatayA jIvaH kiM janayatti he agavan ! zarIrakI zubhayoga pravRttirUpa kAyaguptise jIva kila guNako prApta karatA hai ? uttara-(kAyaguntayAe NaM saMvaraM jaNei-kAyaguptatayA khalu saMvaraM janayati) jIva kAyaguptike prabhAvase azubhayoga nirodharUpa saMvarako prApta karatA hai| (saMvareNaM kAyagutte puNo pAvAsavaliroha karei-laMvareNa kAyaguptaH punaH pApA navanirodhaM karoti) saMvara dvArA kAyazupta banA huA jIva pApakarma ke upAdAnabhUta prANAtipAta Adi aThAraha prakAra ke pApAnavakA nirodha karadetA hai| vacanagusivALAne kAyazuddhi avazya thAya che. AthI kAyaNine kahe che"kaayguttyaaenn" chtyaadi| anyA -bhate kAyaguttayAeNaM jIve ki jagei-bhadanta kAyaguptatayA jIvaH kiM janayati lagavAna ! zarIranI zubhayoga pravRtti35 4AyagutiyA 14yA zana prAsa 42 cha ? uttara-kAyaguttayAeNa saMvaraM jaNei-kAyaguptatayA saMvaraM janayati yatinA pramAthI 21 2mazulayAga nirAdha35 saMvarane prAta 42 cha. saMvareNaM kAyagutte puNo pApAsavaniroha karei-saMvareNa kAyaguptaH puna pApAstrava. nirodhaM karoti saMvarathI ayazuta manera 155 bhane utpanna 42nAra aayaani ta Adi aDhAra prakAranA pApasavane nirodha karI de che.
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 29 manaHsamAdhAraNAphalavarNanam 56 . 333 - . guptibhizca yathAkralaM mana Adi samAdhAraNA saMbhava iti pUrva SaDapazcAzattamaM manaH samAdhAraNAmAha-- mUlam-maNalamAhAraNAyAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNei / maNasamAhAraNayAe NaM egaggaM jaNeI / egaggaM jaNaitA nANapajjave jaNayai nANapajjave jaNaittAsamma vilohei, licchattaM ca nijjarei // sU0 56 // chAyA----manaHsamAdhAraNatayA khalu bhadanta ! jovaH kiM janayati / manaH samAdhAraNatayA khalu ekAgraM janayati / ekAgraM janayitvA jJAnaparyavAn janayati / jJAnaparthavAn janayitvA sabhyatta vizodhayati / mithyAtvaM ca nirjarayati // 16 // TIkA---'maNasamAhAraNAe' ityAdi-- he bhadanta ! manaH samAdhAraNatayA-manasaH-samAdhAraNA-AgamoktavidhinA sthApana, manaH samAdhAraNA tayA jIvaH kiM janayati ? / gururAha-manaH samAdhAra bhAvArtha-zarIra ko zubha kAryo meM lagAnA-evaM azubha kAryo meM usako pravRtta nahIM karanA isakA nAma kAyagupti hai| isa kAyaguptike prabhAvale jIva azubhayogakA nirodha karatA hai| isI kA nAma saMvara hai| isa taraha kAyakRta azubhayogake nirodha se rakSita banA huA jIva kopAdAna ke hetubhUta prAgAtipAta Adi aThAraha prakArake pApoM kA nirodha karatA hai // 55 // mana vacana evaM kAyaguti se mana Adi kI samAdhAraNA hotI hai isa liye chappanave bolA pahile anasamAdhAraNA ko kahate haiM'maNasamAhAraNayAe' ityaadi| anvayArtha-(aMte saNasamAhAraNayAe NaM jIve ki jaNe-madanta ! manaH samAdhAraNatayA khalu jIvaH kiM janayati) he bhagavan ! mana samA bhAvArtha-zarIrane zubha kAryomAM lagADavuM-ane azubha kAryo tarapha javA devuM AnuM nAma kAyagupti che. A kAyasinA prabhAvathI jIva azubha geno nirodha kare che. AnuM ja nAma saMvara che. A pramANe kAyakRta azubha ganA nirodhathI rakSAyele jIva karmopAdananA hetubhUta prANAtipAta Adi aDhAra prakAranA pApAsavane nirodha kare che. papA) mana, vacana ane kAyaguptithI mananI samAdhAraNuM thAya cheA mATe paDatai bhanasabhAdhAraNa 49 cha--" manasamAhAraNayAe" tyaadi| manvayArtha-bhaMte maNasamAhAraNayAeNaM, jIve ki jaNei-bhadanta manaH samAdhAraNa tayA khalu jIvaH kiM janayati De manapAna ! bhanasabhAdhAraNAthI 1
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 uttarAdhyayana sUtre gayA khalu aikAvyaM = dharmaikaniSTacittatvaM janayati / aikAgryaM janayitvA jJAnaparyavAn = tattvasvarUpAvabodharUpAn janayati / jJAnaparyavAn janayitvA samyattvaM vizodhayati / tattvasvarUpe nAte sati tadviSayA rucirapi zuddhatarA bhavatIti bhAvaH sampatve vizuddhe sati mithyAtvaM ca nirjarayati = apayati // 26 // 0 // dhAraNA se jIva kisa guNa ko prApta karanA hai ? uttara ( maNasasAhAraNayAe NaM egaggaM jaNei-manaH samAdhAraNatayA khalu ekAgraM janayati / mana samAdhAraNA se jIva dharma meM ekaniSTha cittatA ko prApta karatA hai / jaba ( egagaM jaNaittA nANapajjave jaNei - ekAgraM janayitvA jJAnaparyavAn janayati ) ekAgracittatA isameM A jAtI hai taba yaha tattvAvabodharUpa jJAnaparyAyoM ko apane ApameM utpanna karatA hai / (nANarajjave jaNaittA sammataM visohe - jJAnaparyavAn janayitvA samyaktvaM vizodhayani) jJAna paryAyoM ko prApta karane ke bAda arthAt tattvasvarUpa jJAta ho jAneke pazcAt samyaktva ko zuddha karatA hai arthAt tadviSayaka ruci bhI isakI vizuddhatara bana jAtI hai / (micchataM ca nijjarei - midhyAtvaM ca nirjarayati) vaha mithyAtva kI nirjarA karatA hai / bhAvArtha - Agamokta vidhike anusAra manakA sthApana karanA isakA nAma sanaH samAdhAraNA hai / jaba manakI samAdhAraNA bana jAtI hai to citta dharma meM ekaniSTha ho jAnA hai / isa taraha citta kI ekaniSThatA se jIva tAttvika jJAnase yukta bala kara apane samyaktva ko zuddha kara lenA yA gune prApta ure che ? uttara-naNa tanAhArayAe NaM eganaM jaNei-mana. sanA - dhAraNatayA khalu ekAnaM janayati bhana sabhAdhAralAdhI va dharmani vittanAne Apta ure the. kyAre egannaM jagatA nAgavajjave jagei - ekAtraM janayitvA jJAnaparyatrAn janayati senAmAM yeAtra yittatA yAvI naya he, tyAre te tatvAva medhi3ya jJAnaparyAyAne potAnAmAM utpanna he nANapatre jaicA sannattaM visohei-jJAnaparyavAn janayitvA sanyastaM vizodhayati jJAnaparyAyAne prApta karI lIdhA pachI arthAta-tatvasvarUpa jANI lIdhA pachI samyakatvane zuddha kare che. arthAt e ganI rUci paNu tenAmAM vizuddhattara anI jAya che, ane nicchattaM ca ninareza-nidhyatvaM ca nirjarayati te midhyAtvanI nirbhara are hai. bhAvArtha.Agane vadha anusAra manane sthira karavuM AnuM nAma mana: samAdhArA che. jyAre mananI A prakAre samAdhAraNa manI jAya che. tyAre citta dharmamAM ekaniSTha thaI jAya che. mA rIte cittanI ekAgratAthI tAtvika jJAna sa MpannanIne potAnA samyakatvane zuddha karI le che.
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 vAksamAdhAraNAphalavarNanam 57 manaH samAdhAraNAnantaraM vAksamAdhAraNA bhavanIti saptapaJcAzattamabhedarUpAM tAmAha--- mUlam - vaisamAhAraNayAe NaM bhaMte ! jIve ki jaNei ? / vaisamAhAraNAe NaM vaisAhAraNadaMsaNapajjave visohei, vaisAhAraNadaMsaNapajjave visohittA sulahabohiyattaM nivvattei, dulahabohiyattaM nijjarei // 57 // 335 chAyA -- vAk samAdhAraNatayA khalu bhadanta / jIvaH kiM janayati / vAksamAdhAraNayA khalu vAk sAdhAraNadarzanaparyavAn vizodhayati / vAksAdhAraNadarzanaparyavAn vizodhya sulabhavodhikatvaM nirvartayati, durlabhavodhikatva nirjarayati // 57 // TIkA - ' vaisamAhAraNAyAe ' ityAdi bhadanta ! vAsAdhAraNatayA = svAdhyAya eva vAgviniveza :- vAk samAdhAraNA, tayA, jIvaH kiM janayati ? | bhagavAnAha - he ziSya ! vAksamAdhAraNatayA khalu vAkasAdhAraNadarzanaparyavAn = vAkU sAdhAraNAca te darzanaparyavAtha vAcaH sAdhAraNAH vAco viSayAH prarUpaNIya padArthAH, jIvAjIvAdayastadviSayakA darzana paryavAH, darzanaparyAyAH - nizcayavyavahArAdisamyaktvabhedAH, idda darzanaparyavANAM tadabhedAropeNa sAmAnAdhikaraNyam, vAksAdhAraNadarzanaparyava / stAn prajJApanIyapadArtha viSayakasamyaktvavizeSAn vizodhayati / dravyAnuyogAbhyAsAt tadviSayA'GkAdi hai / evaM mithyAtva kI nirjarA kara detA hai // 56 // mana sabhAdhAraNA ke bAda sattAvanave bolameM vacana samAdhAraNAko kahate haiM - ' vai samAhAraNayAe ' ityAdi / anvayArtha --(bhaMte vai samAhAraNayAe khalu jIvaH ki jaNeibhadanta | vAk samAdhAraNatayA khalu jIvaH ki janayati ) he bhagavan ! vAk samAdhAraNA dvArA, jIva kisa guNako prApta karatA hai ? uttara( vaisamAhAraNAe NaM vaisAhAraNadaMsaNapajjave visohei - vAk smaadhaarane mithyAtvanI nirjarA kare che. 56 // - bhana sabhAdhAraNA pachI vayana sabhAdhAraNAne uDe che - " vai samAhAraNayAe" ityaadi| anvayArtha -- bhaMte vaisamAhAraNayAe khalu jIve kiM jaNei-bhadanta vAkU samAdhAraNatayA khalu jIvaH kiM janayati hai bhagavAna ! vayana sabhAdhAraNA dvArA lava yA guNune Asa ure che ? uttara - vaisamAhAraNAe Na vaisAhAraNadasaNapajjave visohei-vAksAdhAraNatayA khalu vAksAdhAraNadarzanaparyavAn vizodhayati
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 uttarAdhyayanastre mAlinyanirAkaraNena vizuddhAn karotItyarthaH / vAksAdhAraNadarzanaparyavAn vizodhya mulabhavodhisatvaM nirvatayati, ata evadurlabhavodhikatvaM, nirjarayati-apayati // 17 // NatayA khalu vAk sAdhAraNadarzanaparyavAn vizodhayati ) vAka samAdhAraNAse vAka sAdhAraNadarzanaparyAyoM ko vizuddha karatA hai / (vaisAhAraNadasaNa pajjave vilohitAsulahabohiyattaM nivvattei dullahabohiyattaM nijjarei -vAkUlAdhAraNadarzanaparyavAn vizodhya sulabhabodhikatvaM nirvartayati durlabhabodhikatvaM nirjarayati) vAka sAdhAraNadarzanaparyAyoM ko vizuddha karake jIva sulabhabodhivAlA bana jAtA hai aura durlayodhipanekI nirjarA karatA haiM / bhAvArtha-svAdhyAya Adi prazasta vacanoM meM pravRtti rakhanA isakA nAma vAka samAdhAraNA hai / isase jIvako yaha lAbha hotA hai ki vaha vAk sAdhAraNa vANIke viSayabhUta jIva ajIva Adi padArtha ko viSaya karanevAle darzanaparyAyoM ko-nizcaya samyaktva evaM vyavahArasamyaktva AdirUpa vasyakatvake bhedoM ko-arthAt prajJApanIya padArthaviSayaka samyaktva vizeSoM ko vizuddha karatA hai| usake dravyAnuyoga ke abhyAsa se prajJApanIya padArthaviSayaka zaGkAdika doSa dUra ho jAte haiN| isase prajJApanIya padArthaviSayaka samyaktva vizeSaNa bhI usakA nirmala ho jAtA hai| isa taraha jaba isakA samyaktva nirmala ho jAtA hai to vaha sulabhabodhivAlA bana jAtA hai aura durla labodhikatA ko dUra kara detA hai / / 57 // vacana samAdhAraNAthI jIva vacana sAdhAraNa darzana paryAne vizuddha kare che. vaisAhAraNadasaNapajjave visohittA sulacohiyatta nivvattei-vAksAdhAraNadarzanaparyavAn vizodhya sulabhabodhikatvaM nivartayati durlabhabodhikatvaM nirjarayati payana sAdhAraNa darzana paryAne vizuddha karIne jIva sulabha badhivALo banI jAya che. ane durlabha badhipaNAnI nirbhara kare che. bhAvArtha-svAdhyAya Adi prazasta vacamAM pravRtti rAkhavI enuM nAma vAka samAdhAraNA che. AnAthI jIvane e lAbha thAya che ke, te vAka sAdhAraNa vANInA viSayabhUta jIva ajIva Adi padArthone jANI zakanArA darzane paryAne, nizcaya samyakatva ane vyavahAra samyakatva AdirUpa samyakatvanA bhedene, arthAt prajJApanIya padArtha viSayaka samyakatva vizeSane vizuddha kare che. enA dravyAnuM ganA abhyAsathI prajJApanIya padArtha viSayaka zaMkAdika deSa dUra thaI jAya che. Ane laIne prajJApanIya padArtha viSaya samyakatva vizeSaNa paNa enuM nirmaLa thaI jAya che A pramANe enuM samyakatva jyAre nirmaLa thaI jAya che tyAre te bedhivALA banI jAya che ane durlabha bedhikatAne dUra karI de che paNa
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 kAyasamAdhAraNAphalavarNanam 58 . 337 vacanasamAdhAraNAnantaraM kAyasamAdhAraNA bhavatIti aSTa paJcAzattamabhedarUpAM tAmAha mUlam-kAyasasAhAraNayAe NaM saMte! jIve ki jaNei ? kAya. samAhAraNAe NaM carittapajjave vilohei, carittapajjave visohittA ahakkhAyacaritaM visohei, ahakakhAyacaritaM visohittA cattAri kevali kasaMle khavei, tao pacchA sijjhAi bujjhai muccai parinivvAi savvaduHkhANamaMtaM karei // 58 // ____ chAyA--kAyasamAdhAraNatayA khalu bhaDanta ! jIvaH kiM janayati ? / kAyasamAdhAraNayA khalu cAritraparyavAn vizodhayati / cAritraparyavAn vizodhya yathAkhyAtacAritraM vizodhayati / yathAkhyAtacAritraM vizodhya catvAri kevalisatkarmANi kSapayati, tataH pazcAt sidhyati, vudhyate, mucyate,parinirvAti, sarvaduHkhAnAmantaM kroti|| TIkA--'kAyalasAhAraNAyAe ' ityAdi-- he bhadanta ! kAyasamAdhAraNatayA saMyamArAdhane zarIrasya samyagvyApAraNarUpayA jovaH kiM janayati ? / bhagavAnAha-he zivya ! kAyasamAdhAraNatayA khalu cAritraparyavAn cAritrabhedAn kSAyopazamikA vizodhayati ! unmArgapraztyA hi aticA. vacana samAdhAraNAke pazcAt kAyasamAdhAraNA hotI hai isaliye ahAvanave volameM kAyasamAdhAraNA ko kahate haiM-"kAyasamAhAraNayAe" ityAdi / anvayArtha-(bhaMte koyalagAhAraNatayAe NaM jIve kiM jaNehabhadanta ! kAyalasAdhAraNatayA khalu jIvaH kiM janayati) he sagavat / saMyamake ArAdhanase zarIrake sasyaka vyApArarUpa kAyasamAdhAraNAse jIvako kyA lAbha hotA hai ? uttara-(kAyasamAhAraNAe NaM carittapajjave cisohei-kAyasamAdhAraNayA khalu cAritraparyavAn vizodhayati) kAyasamAdhAraNAse jIva kSAyopAmika Adi cAritrabhedoMko nirmala karatA hai| vacana samAdhIraNa pachI kAya samAdhAraNa thAya che A mATe aThThAvanamAM mAsamA yasamAdhA2NAne he che-" kAyasamAhAraNayAe " tyAhi. makyAtha-bhaMte kAyasamAhAraNatayAe NaM jIve kiM jaNei-bhadanta kAyasamAdhAraNapayA khalu jevaH kiM janayati lAna ! saMyamAnA mArAdhanAmA zIranA samyapha vyApArarUpa kAyasamAdhAraNAthI jIvane zuM lAbha thAya che? uttarakaaysmaahaarnnaae NaM carittapanave visohei-kAyasanAdhAraNatayA gyanTa cAritraparvavAna pizodhana kAyasamAdhAraNAthI jIva mApazamika Adi caritra bhedone nirmaLa u0 43
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 . . . uttarAdhyayanasUtre ralakSaNaM kAluSyamutyadyate, kAyasamAdhAraNayA tadapanayanena bhAyopagamikacAritra nirmalIkarotItyarthaH / cAritraparyavAn vizodhya yathAkhyAtacAritraM vizodhayati / asato notpAda iti siddhAntAt pUrvamapi kathaMcid vidyamAnameva yathAkhyAtacAritraM cAritramohodayena mAlinIkRta tannirjaraNena nirmalIkarotItyarthaH yathAkhyAtacAritraMvizodhya catvAri-catuHsaMkhyakAni kevalisakarmANi kevalinaH satkarmANividyamAnakarmANi bhavopagrAhINi, vedanIyam , AyuSkaM, nAma, gotraM ceti kSapayati, 'kammase' ityatra zAstraparibhASayA aMgazabdasya satparyAyatvAt 'satkarmANi ' unmArga pravRttise aticArarUpa kaluSatA kSAyopazamika cAritrameM AjAtI hai so isa kAyasamAdhAraNA dvArA vaha dUra ho jAtI hai| isase cAritra nirmala ho jAtA hai| isa taraha (carittaejjave visohitAcAritraparyavAn vizodhya) kSAyopazamika cAritrabhedoMko nirmala karake (ahakkhAyacarittaM visohei-yathAkhyAtacAritraM vizodhayati) yathAkhyAtacAritrako nirmala karatA hai arthAt yaha yathAkhyAta cAritra kathaMcit pahile bhI AtmAmeM vidyamAna hI thA kyoM ki asatkA utpAda nahIM hotA hai aisA siddhAnta hai| parantu vaha caritramohanIya karmake udayase malina ho rahA thA ataH kSAyopazamika cAritrake nirmala honeke bAda cAritramohakI nirjarA karake yaha jIva usako nirmala karatA hai| (ahakkhAyacarittaM visAhittA cattAri kevali kamsase khavei-yathAkhyAtacAritraM vizodhya catvAri kevalisatkarmANi kSapayati ) jaba yathAkhyAta cAritra nirmala ho jAtA hai taba kevali avasthAmeM vidyamAna avopagrAhI vedanIya. Ayu, kare che. unmAga pravRttithI aticArarUpa kaluSatA kSApazamika cAritramAM AvI jAya che te kAyasamAdhAraNa dvArA dUra thaI jAya che ethI cAritra nirmaLa manI laya cha, mA prabhArI carittavajjave visohittA-cAritraparyavAn vizodhya kssaaye| pani zAstri mahAna nirbha urIne ahakkhAyacaritaM visohei-yathAkhyAtacAritraM vizodhayati yathAvyAta yAtrine nirmaNa 42 cha, arthaat-m| yathAkhyAta caritra kadAcita AtmAmAM pahelA paNa vidyamAna heya che-kema ke, asatane utpAda nathI thatA. AvA siddhAta che. paraMtu te cAritra hanIya karmanA udayathI dabAI gayela hoya ane kSApazamika cAritranA nirmaLa thavA pachI caritra mehanI nirjarA karIne e jIva ane nirmaLa kare 2. ahakkhAyacaritaM visohittA cattAri kevalikammaMse khavei-yathAkhyAtacAritraM vizodhya catvAri kevalisatkarmANi kSapayati nyAre yathAjyAta yaritra nirbhaga - ya che, tyAre kevaLI avasthAmAM vidyamAna bhavepAhI vedanIya, Ayu
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 29 jJAnasaMpannatAphalavarNanam 59 iti cchAyA bhavati / tataH pazcAt sidhyati, budhyate, mucyate, parinirvAti, sarvaduHkhAnAmantaM karoti-sidhyatItyAdipadAnAM vyAkhyA'sminnevAdhyayane'STaviMzatitame bhede kRteti tatra draSTavyA // 58 / / ___ itthaM samAdhAraNAtrayAd jJAnAditrayasya vizudviruktA, atha ekonaSaSTitame bhede jJAnAdi trayasya phalamAha mUlam-nANasaMpannayAe NaM bhaMte ! jIve ki jaNei ? / nANasaMpannayAe NaM jIve savvabhAvAhigamaM jaNei / nANasaMpanne NaM jIve cAuMraMte saMsArakaMtAre na viNassai, jahA sUI sasuttA paDiyAvi na viNassai, tahA jIve sasutte saMsAre na viNassai nANaviNaya tava carittajoge saMpAuNai, sasamaya parasamaya visArae ya asaMghAyaNije avai // 59 // chAyA--jJAnasaMpannatayA khalu bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / jJAnasaMpannatayA khalu jIvaH sarvabhAvAmigasaM janayati / jJAnasaMpannaH khalu jIvaH caturante saMsArakAntAre na vinazyati / yathA mUcI sasUtrA patitA'pi na vinazyati, tathA jIvaH sasUtraH saMsAre na vinazyati / jJAnavinayatapazcAritrayogAn saMprApnoti / svasamaya parasamayavizAradazvAsaMghAtanIyo bhavati // 59 // TIkA--'nANasaMpannayAe' ityAdi-- he bhadanta ! jJAnasaMpannatayA jJAnena zrutajJAnena saMpannaH-yuktaH, jJAnasaMpannastasya nAma evaM gotra ina cAra karmo ko naSTa karadetA hai / (tao pacchA sijjai vujjai lucaI parinivvAi savvaduHkhANamaMtaM karei-tataH pazcAt sidhyati, vudhyate, mucyate parinirvAti, sarvaduHkhAnAmantaM karoti) usake bAda siddha ho jAtA hai, vuddha ho jAtA hai, mukta ho jAtA hai evaM zItIbhUta ho jAtA hai| isa prakAra yaha jIva avyAvAdha sukhakA bhAgI bana jAtA hai // 58 // __ isa prakAra tIna prakArakI samAdhAraNAse jJAnAdi tInakI zuddhi kahI nAma gana gotra yAra bhani naTa 41 he che. tao pacchA sijai bujai muccai parinivvAi savvaduHkhANamaMtaM karei-tataH pazcAt sidhyati budhyate mucyate parinirvAti sarvaduHkhAnAmantaM karoti // 54ii siddha manI naya che. suddha thAya che. mukta thaI jAya che, ane zItIbhUta banI jAya che. A pramANe e jIva 25vyAyAdha supane sapanA2 manI naya che. / / 58 / / A pramANe traNa prakAranI samAdhAraNAthI jJAnAdi traNanI zuddhi kahevAmAM Avela che.
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 uttarAdhyayana sUtre 3 bhAvaH - jJAnasaMpannatA tathA khalu jIvaH kiM janayati ? | bhagavAnAha - he ziSya ! jJAnasaMpannatayA khalu jIvaH sarvabhAvAbhigamaM = urvabhAvAnAM jIvAjIvAdipadArthAnAm, abhigamaH -jJAnaM, sarvabhAvAbhigamastaM janayati ! jJAnasaMpannaH khalu jIvaH, caturantecatvAraH- caturgatirUpAH, antAH - avayavA yasya tathaturanta tasmin saMsArakAntAresaMsArATavyAM, na vinazyati / tatra dRSTAntamAha - ' jahA ' ityAdi / yathAmUcI sasUtrA - saMlagnadorakA kvacit kacavarAdau patitA'pi na vinazyati sarvathA naSTA na bhavati, tathA jIvaH samutra: = mUtreNa - zrutena sahavartata iti samutraH zravajJAnasaMpanna gaI hai aba unnasaThave bolameM jJAnAdika trayakA phala kahate hue prathama jJAnakA phala kahate haiM - 'nANasaMpannayAe ' ityAdi / anvayArtha - ( aMte nANasaMpannayAe NaM jIve kiM jaNei-bhadanta ! jJAnasaMpannatayA jIvaH kiM janayati ) he bhagavan ! zrutajJAnarUpa jJAnasaMpannatA se jIva kisa guNako prApta karatA hai ? uttara - ( nANasaMpanneNaM jIve savvabhAvAhigamaM jaNer3a - jJAnasaMpannatayA khalu jIvaH sarvabhAvAbhigamaM janayati) jJAnasaMpannatAse jIva aise jJAnako prApta karalenA hai ki jisase usako jIva ajIva Adi padArtho kA vodha ho jAtA hai / (nANasaMpanneNaM jIve caurate saMsArakatAre na viNassai - jJAnasaMpannaH khalu jIva caturantasasArakAntAre na vinazyati ) isa prakAra ke bodha se saMpanna banA huA jIva isa caturgatikarUpa saMsArAdavI meM naSTa nahIM hotA hai / (jahA khuI sattA paDiyAvina viNassai-yathA sasUnA sUcI patitA api na vinazyati) jaise DorAsahita sUI kUDe kacare AdimeM girajAne para bhI khoI nahIM jAtI have egaNasAiThamA kheAlamA jJAnAdika trayanu phaLa kahetA prathama jJAnanu phaLa uhe che - " nANasaMpannayAe " ityAdi / anvayArtha -bhate nANasaMpannayAe NaM jIve ki jaNei-bhadanta jJAnasaMpannatayA khalu jIvaH ki janayati he lagavAna ! zruta jJAna35 jJAnasa pannatAthI va yA guNune Apta 42 che ? uttara- nANasaMpanneNa jIve savvabhAvAhiMgama jraNei - jJAnasaMpannatayA khalu jIva. sarvabhAvAbhigamaM janayati jJAnasaMpannatAthI lava sevA jJAnane prApta urI yeM che hai, nenAthI tene va Ahi pArthonI mogha yaha laya che. nANasaMpanneNaM jIve carante saMsArakaMtAre na viNassai - jJAnasampannaH khalu jIvaH caturanta saMsAra kAntAre na vinazyati yA aThAre va avanA moghathI saMpanna anesa jIva yA yartugati 35 sauMsAramaTavImA naSTa manato nathI, jahAsuI - sasuttA paDiyAvi na viNarasai - yathA sasUtrA sUci patitA api na vinazyati dArA sAthenI seAya kacarA dimA paDI javA chatAM paNu khAvAI
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___341 priyadarzinI TIkA a0 29 darzanasaMpannatAphalavarNanam 60 ityarthaH, saMsAre na vinazyati kiM tu jJAnavinayatapazcAritrayogAn saMpAmotijJAnaM ca avadhyAdikaM, vinayazca-zuzrUSAdiH, tapazca-anazanAdika, cAritrayogAHcAritrapradhAnAvyApArAH, jJAnavinayacAritrayogAstAna pAmoti / tathA-svasamayaparasamayavizAradaH svasiddhAntaparasiddhAntajJAnavAn bhavati / ca-punaH asaMghAtanIyaH= parairaparAbhavanIyo bhavati // 59 // jJAnasaMpannatA'nantaraM paSTitamabhede darzanasaMpannatAmAha mUlam-dasaNasaMpannayAe NaM bhaMte! jIve ki jaNei ? / dasaNasaMpannayAe bhavamicchattacheyaNaM karei, paraM na vijjhAyai / paraM avijjhAemANe aNuttareNaM nANadaMsaNeNaM appANaM saMjoemANe sammaM bhAve mANe viharai // 6 // hai / (tahA jIve salutte saMsAre na viNassai-tathA jIvaH sasUtraH saMsAre na vinazyati) usI taraha zrutajJAnasaMpanna jIva saMsArameM naSTa nahIM hotA hai| kintu ( nANaviNayatavacarittajoge saMpAuNai - jJAnavinayatapazcAritra yogAn saMprApnoti) jJAna, vinaya, tapa tathA cAritrayogoMko prApta karatA hai| yahAM jJAna zabdase avadhyAdijJAna, vinaya zabdale zuzrUSA Adi, tapa zabdase anazana Adi tathA cAritrayoga zavdale cAritra pradhAna vyApAra gRhIta hue haiN| tathA jJAnasaMpannatAse jIva (sasamaya parasamaya visArae ya asaMghANijje sabai-svasamaya parasamaya vizAradazcAsaMghAtanIyaH bhavati) svasiddhAntakA jJAtA evaM parasiddhAntakA jJAtA bana jAtA hai| ataH vaha prativAdi dvArA parAbhava nahIM pAtA hai||19|| tI nathI navAthI bhajI mA che. tahA jIve sasutte sasAre na viNassai tathA jIvaH sasUtraH sasAre na vinazyati me08 pramANe zrutajJAna saMpanna 1 saMsAramA naSTa nathI manatI paraMtu nANaviNayatavacarittajoge saMpAuNai-jJAna vinayatapazcaritrayogAn saMprApnoti jJAna, vinaya, ta5 tathA vyaritra yogAne prApta kare che ahIM jJAna zabdathI avadhyAdi jJAna, vinaya zabdathI zuzraSA Adi tapa zabdathI anazana Adi, tathA cAritra roga zabdathI cAritra pradhAna vyApAra gRhita thayesa cha, tathA jJAnasa pannAthI 01 sasamaya parasamayaM visArae ya asaMghAyaNijje bhavai-svasamayaparasamayavizAradazvAsaMghAtanIyaH bhavatiH vasiddhAMtanA jANanAra ane parasiddhAMtane jANanAra banI jAya che. AthI tene pratipAhI // 2 // 52rAma thApAmata nathI. // 56 //
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 342 uttarAdhyayanasUtre chAyA-darzanasaMpannatayA khalu bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / danasaMpannatayA bhavamithyAtvacchedanaM karoti, paraM na vidhyAyati / param avidhyAyan anuttareNa jJAnena darzanena AtmAna saMyojayan samyagU bhAvayan viharati / / 60 // TIkA--dasaNasaMpannayAe ityAdi-- he bhadanta ! darzanasaMpannatayA darzanena kSAyopazamikasamyaktvena, saMpanna:yuktaH, darzanasaMpannaH-kSAyomazamikasamyaktvavAn, tasya bhAvaH darzanasaMpannatA tayA kSAyopazamikasamyaktvayuktatvena jIvaH kiM janayati ? / bhagavAnAha-darzanasaMpannatayA khalu bhavamithyAtvacchedana-bhava hetubhUtaM mithyAttaM bhavamithyAvaM, tasya chedana-kSayaNaM, tat karoti kSAyikasamyaktvaM prApnAtItyarthaH / paraMtataH paraM tadanantaram , utkarSatastasminneva bhave, madhyamajaghanyApekSayA tu tRtIye caturthe vA bhave uttarazreNyArohaNena kevalajJAnaprAptau na vidhyAyati-jJAnadarzanaprakAzAvaraNaM na prAmoti, kiMtu paraM= ___ jJAnasaMpannatAke bAda sAThave bolameM darzanasaMpannatAko kahate haiM'dasaNasaMpanlayAe ' ityAdi / __ anvayArtha-(bhaMte daMsaNasaMpannayAe NaM jIve kiM jaNei-bhadanta ! darzanasapannatayA khalu jIvaH kiM janayati) he bhagavan ! kSAyopazamika samyaktvarUpa darzanase yukta honese jIva kisa guNako prApta karatA hai ? uttara-(dasaNasaMpaNNayAe bhavamicchattacheyaNaM karei-darzanasaMpannatathA bhavamithyAtvachedana karoti ) kSAyopakSamika samyaktvarUpa darzanase yukta honese jIva bhavake hetubhUta mithyAtvakA chedana karatA hai arthAt kSAyika samyatvako prApta kara letA hai| (para na vinjhAyai-paraM na vidhyApayati) isake bAda utkRSTatAse usI bhavameM tathA madhyama evaM jaghanyakI apekSA tRtIya yA caturtha bhavameM uttara zreNIke ArohaNase kevalajJAnakI prApti hone para jJAna sapanA pachI have sAThamAM belamAM darzana saMpannatAne kahevAmAM bhAva cha." desaNasaMpannayAe" tyAhi / anvayArtha:-bhate dasaNasaMpannayAe Na jIve ki jaNei-bhadanta / darzanasaMpannatayA jIvaH kiM janayati magavAna ! kSAyo5bhi: sabhyat135 daza nathI yukta thavAthI 4 yA gupane prAta 42 cha ? uttara-dasaNasaMpannayAe bhavamicchattacheyaNaM karei - darzanasampannatayA bhavamithyAtvachedanaM karoti kSayopazabhiH sabhya-135 darzanathI yukta thavAthI jIva bhavanA hetubhUta mithyAtvanuM chedana kare che. arthAta sAyi sabhyaravana prAnta 43rI che. paraMna vijjhAyai-paraM na vidhyApayati mA pachI utkRSTatAthI eja bhavamAM tathA madhyama ane jaghanyathI apekSA trIjA , cethA bhavamAM uttara zreNInA ArahaNathI kevaLajJAnanI prApita thavAthI
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 darzanasaMpannatAphalavarNanam 60 tataH param avidhyAyan-jJAnadarzanaprakAzAvaraNamamAnnuvan anuttareNa na vidyate uttaram utkRSTa yasmAt tadanuttaraM tena-kSAyikatyAta sarvottamena, jJAnena darzanena patisama yamuttarottaramutkRSTopayogarUpatayA jAyamAnena, AtmAnaM saMyojayana , samyagbhAvayan tanmayaM kurvan , viharati bhavastha kevali bhUtvA vicarati // 60 // 0 // jJAna evaM darzanake prakAzake AvaraNako prApta nahIM hotA hai| kintu(paraMavijjhAyamANe aNuttareNaM nANadasaNeNaM appANaM saMjoemANe samma bhAvemANe viharai-paraM avidhyAyana aluttareNa jJAnela darzanena AtmAnaM saMyojayan samyak bhAvayan virahati ) sarvotkRSTa kSAyika jJAna evaM kSAyika samyaktvase apanI AtmAko yukta karatA huA bhavastha kevalI hokara vicaratA hai| bhAvArtha-jIva jaba kSAyopazalika sasyatva viziSTa bana jAtA hai taba vaha bhavabaMdhanake hetubhUta mithyAtvakA nAza kara kSAyika samyaktvI ho jAtA hai| kSAyika samyaktvadhArI banakara yA to yaha usI bhavameM kevalajJAna prApta kara letA hai| yadi nahIM karatA hai to adhyana jaghanyakI apekSA tIsare yA cauthe bhavameM kSAyikazreNI para ArohaNa kara kevalajJAna prApta kara letA hai / tRtIya yA caturtha bhavameM isake jJAna yA darzanako AvaraNa karanevAle jJAnAvaraNI evaM darzanAvaraNI kama nahIM rahate haiM arthAt una bhavoMmeM isake darzana yA jJAnakA AvaraNa nahIM rahatA hai| isa zAna bhane zananA pramAthI mAthI 52 manI naya che. paraM avijjhAemANe aNuttareNaM nANadasaNeNaM appANaM saMjoemANe sambha bhAvemANe viharai-para avidhyA yan anuttareNa jJAnena darzanena AtmAnaM saMyojayan samyak bhAvayan viharati athavA sarvotkRSTa kSAyika jJAna ane kSAyika samyakatvathI potAnA AtmAne yukta karIne bhavastha kevaLI banIne vicare che. bhAvArtha-jIva jyAre kSApazamika samyakatva viziSTa banI jAya che tyAre te bhavabaMdhananA hetubhUta mithyAtvane nAza karIne kSAyika samyakatvI banI jAya che. kSAyika samyakatva dhArI banIne kAM te te eja bhavamAM kevaLajJAna prApta karI le che. kadAca na karI zake te madhyama jaghanyanI apekSA trIjA athavA cothA bhavamAM kSAyika zreNe upara caDIne kevaLajJAnane prApta karI hace che. trIjA athavA cothA bhavamAM tenA jJAna darzanane AvaraNa karavAvALA jJAnAvaraNI ane darzanAvaraNa karma rahetAM nathI arthAta e bhAmAM tene darzana athavA jJAnanuM AvaraNa rahetuM nathI. A pramANe e sarvotkRSTa kSAyikasamyakatva
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre darzanasaMpannatA'nantaraM ekottaraSaSThitamabhede cAritrasaMpannatAmoha mUlam-caritaMsapannayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNei ? / carittasaMpannayAe NaM selesIsA ji| selesIpaDivanne ya aNagAre cattAri kevalakalsase khavei, tao pacchA sijjhai, bujjhai, muccai, parinivvAi, savvaduHkhANamaMte karei // 61 // ___chAyA-cAritrasaMpannatayA khalu bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / cAritrasaMpannatayA khalu zailezIbhAvaM janayati / zailezIpratipannazca anagArazcatvAri kevalisatkarmANi apayati / tataH pazcAt sidhyati vudhyate mucyate parinirvAti sarvaduHkhAnAmantaM karoti // 61 // TIkA-' carittasaMpannayAe ' ityAdi-- he bhadanta ! cAritrasaMpannatayA-cAritrasaMyamastena saMpannazcAritrasaMpannazcAritravAn , tasya bhAvazcAritrasaMpannatA, tayA, khalu jIvaH kiM janayati ? / bhagavAnAhahe ziSya | cAritrasaMpannatayA-cAritrayuktatvena saMyamArAdhanena, khalu zailezIbhAvaMtaraha yaha sarvotkRSTa kSAyika samyaktva eva jJAnase apanI AtmAko bhAvita kara bhavastha kevalI hokara vicaratA hai // 6 // darzanasaMpannatAke bAda ikasaThave bolameM cAritrasaMpannatAko kahate haiM --'carittasaMpannayAe' ityAdi / ____ anvayArtha--(bhaMte carittasaMpannayAe NaM jIve kiM jaNei-bhadaMta ! cAritrasapannatayA khalu jIvaH kiM janayati ?) he bhagavan cAritrasaMyamase saMpanna honese jIva kIsa guNako prApta karatA hai ? uttara-(carittasaMpannayAe NaM selesI bhAvaM jaNei-cAritrasaMpannatathA khalu zailezI bhAvaM janayati) cAritrase saMpanna honese-saMyamakI ArAdhanA karanese jIva ane jJAnathI pitAnA AtmAne bhavita karIne madhyastha kevaLI banIne vicare che. darzana saMpannatA pachI have ekasaDamAM belamAM cAritra saMpannatAne kahe cha- 'carittasaMpannayAe " tyaadi| anvayArtha-bhaMte caricasaMpannAyAe NaM NIve ki jaNei-bhadanta cAritra* sampannatayA khalu jIva. ki janayati magavAna! yAritra sayabhathI saMpanna thaye 3 vA zugune prApta re cha ? uttara-caritta saMpannayAeNaM selesIbhAvaM jageDa-caritrasampannatayA zailezIbhAvaM janayati yAtriyI sapanna pAthI nA ArAdhanA karavAvALe jIva zelezI bhAvane prApta kare che. arthAta-zele
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 cAritrasaMpannatAphalavarNanam 61 zailAH - parvatAsteSAmIzaH zailezo meruH sa iva zailezo muniH manovAkkAyayoganirodhAdatyantasthairyeNa munirapi zaileza ityucyate, tasyeyamavasthA zailezIacalatA, tasyAbhAva utpattiH zailezIbhAvaH yadvA-zailezIrUpo bhAvaH zailezIbhAvastaM janayati= prApnoti / zailezIpratipannaH - zailezIM pratipannaH - prAptava, anagAraHmuniH, catvAri kevalasatkarmANi kevalinaH satkarmANi - vidyamAnakarmANi vedanIyam, AyuSkaM nAma, gotraM ceti kSapayati / ' kammaM se ' ityatra zAstraparibhASayA aMzabdasya satyayatvAt - 'satkarmANi ' iti cchAyA bhavati / tataH pazcAt sidhyati, budhyate, mucyate, parinirvAti, sarvaduHkhAnAmantaM karoti - sidhyatItyAdipadAnAM vyAkhyA - sminne vAdhyayane'STAviMzatitame bhede kRteti tatra draSTavyA // 61 // indriyanigrahAdeva caritraM syAditi pratyekamindriyanigrahamabhidhitsuH prathamaM dviSaSTitamebhede zrotrendriyanigrahamAha- mUlam - soiMdiyaniggaheNaM bhaMte ! jIve kiM jaNei ? soiMdiya zailezI bhAvako prApta karatA hai- arthAt zailoM - parvatoMkA Iza- svAmI sumeruparvata vaha jisa prakAra atyaMta sthira hotA hai usI prakAra mana vacana evaM kAya, ina yogoMke nirodhase muni bhI acala ho jAte haiM / isa acalatAkA nAma hI zailezIbhAva hai / ( selesI par3ivanneya aNagAre cattAri kevalakammaMse khaver3a - zailezI pratipannazca anagAraH catvAri kevalisatkarmANi kSapayati ) zailezIbhAvako prApta huA muni cAra kevalI satkarmoM ko vidyamAna vedanIya, Ayu, nAma evaM gotra ina cAra aghAtika karmoMko naSTa karatA hai / (tao pacchA sijjhai vujjhai muccai parinivvAisavvaduHkhANamaMtaM kareii-tataH pazcAt sidhyati budhyate mucyate parinirvAti sarvaduHkhAnAM antaM karoti ) jaba cAra AghAtika karma naSTa ho jAte haiM taba jIva siddha, buddha mukta Adi vana jAtA hai // 61 // pare 345 parvatAne svAmI sumeru parvata ke, je atyaMta sthira heAya che. eja pramANe mana, vacana, ane kAyA, A traNa ceganA tirodhathI muni paNa acala khanI laya che. yA asatAnuM nAma 4 zaidezI lAva che. selesI paDipanne ya aNagAre cattAri kevalakammAMse khavei - zailezIpratipannaJca anagAraH catvAri kevalI satkarmANi kSayaMta zailezI bhAvane prApta karanAra muni cAra satkarmone vidyamAna vedanIya Ayu, nAma bhane gotra yA yAra aghAtiyA bhane naSTa hure che. taopacchA sinjhai bujhAi muccai parinivvAi savvaduHkhANamaMtaM budhyate mucyate parinirvAti sarvaduHkhAnAmaMta karoti yA karmo naSTa thaI jAya che tyAre jIva siddha, buddha, mukta u0-44 karei - tataH pazcAt sidhyati rIte nyAre yAra yAdyAtiGa Adi banI jAya che II61)
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre niggaheNaM maNunnAmaNunnesu saddesu rAgadosa niggahaM jaNei |tppciyN ca kammaM na baMdhai, putvabaMdhaM ca nijjarei ||suu0 62 // chAyA--zrotrendriyanigraheNa bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / zrotrendriyanigraheNa manojJAmanojJeSu zabdepu rAgadveSanigrahaM janayati / tatpratyayikaM karma na vadhnAti, pUrvavaddhaM ca nirjasyati // 62 // . TIkA--'soiMdiyaniggahe' ityAdi ziSya Aha-he bhadanta ! zrotrendriyanigrahega zrotrendriyasya nigrahaH-niyaMtraNaM svaviSayAbhimukhaM dhAvatastataH parAGmukhIkaraNa zrotrendriyanigrahastena, jIvaH kiM janayati ? / gururAha-he ziSya ! zrotrendriyanigraheNa manojJAmanojJaSu-priyApriyeSu zabdeSu yathakrama rAgadveSanigraha rAgadveSayonigrahaM-nirodhaM janayatikaroti / tatazcatatpratyayikaM-rAgadveSanimittakaM, karma=na vadhnAti, rAgadveSayo nivRttau karmavandhaheto indriyoM ke nigrahase hI cAritra hotA hai isaliye bAsaThave bolameM aba indriyoMke nigrahako kahate hue sUtrakAra prathama zrotrendriyake nigrahako kahate haiM-'soiMdiyaniggaheNaM' ityaadi| anvayArtha-(bhaMte loiMdiyaniggaheNaM jIve kiM jaNei-bhadaMta ! zronendriyanigraheNa jIvaH kiM janayati) he bhagavan ! zrotraindriyake nigrahase jIvako kyA lAbha hotA hai ? uttara-(soiMdiyaniggaheNaM maNunnAmagunnesu saddesu rAgadosaniggahaM jaNei-zrotrendriyanigraheNaM manojJAmanojJeSu zabdeSu rAgadveSanigrahaM janayati) zrotra indriyake nigrahase jIva manojJa evaM amanojJa zabdoMke viSaya meM rAga evaM dveSakA parityAga karatA hai| isaliye (tappaccaiyaM ca kammaM na baMdhai-tatpratyayikaM karma na badhnAti) IndriyonA nigrahathI ja cAritra thAya che A mATe have bAsaThamA bolamAM IndriyenA nitane kahetAM sUtrakAra sahu prathama zrotrendriyanA nigrahane kahe che - "soiMdiyaniggaheNaM" ityAdi / sa-kyArtha-bhaMte soiMdiyaniggaheNaM jIve kiM jaNei-bhadanta zrotrendriyanigraheNa jIvaH kiM janayati hai lApAna ! zrotrandriyanA niyaDathI ne zuAma thAya hai? uttara-soiMdiyaniggaheNaM maNuNNAmaNuNNesu sahesu rAgosaniggahaM jaNeiporeTanigraheNaM manojJAmanojJeSu zabdepu rAgadveSanigrahaM janayati zrotra chandriyanA nigrahathI jIva mane jJa ane amanejJa zabdanA viSayamAM rAga ane dveSane pari .3 che. mA 520 tappaccaiyaM ca kammaM na badhai-tatpratyayika karma navanAti
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayadarzinI TIkA a0 29 cakSurindrayanigrahaphalavarNanam 63 rabhAvAnnUtanakarmabandho na bhavatItyarthaH / pUrvavaddhaM ca-pUrvopArjitaM ca karma nirjarayatikSayayati / zrotrendriyanigrahe sati zubhAdhyavasAyotpattyA pUrvakarmaNo nirjarA bhavatIti bhAvaH // 62 // muu0|| atha triSaSTitame bhede cakSurindriyanigrahamAha-- mUlam-cakkhidiyaniggaheNaM bhaMte ! jIve kiM jaNei ? / cakkhidiyaniggaheNaM maNuNNAmaNuNNesu rAgadosaniggahaM jaNei tappacaiyaM kammaM na baMdhai, puvvabaddhaM ca nijarei // 63 // __ chAyA--cakSurindriyanigraheNa bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / cakSurindriyanigraheNa manojJAmanojJeSu rUpeSu rAgadveSanigrahaM janayati / tatsatyayikaM karma na vadhnAti, pUrvavaddhaM ca nirjarayati // sU0 63 // * rAgadveSanimittaka karmakA baMdha phira nahIM hotA hai| tathA (puvvabadhaM ca nijjarei-pUrvabaddhaM ca nirjarayati ) pUrvabaddha karmI kI nirjarA karatA hai| bhAvArtha-zrotraindriyakA viSaya zabda hai| zabda manojJa evaM amanojJake bhedase do prakArakA hotA hai| jo ruce vaha manojJa evaM jo na ruce vaha amanojJa / zabdarUpa apane viSayake prati dauDanevAle zrotrako usa orase haTAnA isakA nAma zrotra indriyakA nigraha hai| isase jIvako yaha lAbha hotA hai ki vaha manojJa evaM amanojJa zabdoMko sunakara bhI , unameM rAga evaM deSa nahIM karatA hai| ataH rAgadveSakA abhAva honese ina nimitta karmoM kA jo baMdha jIvako hotA thA vaha ruka jAtA hai tathA pUrvabaddha karmoM kI nirjarA hotI hai // 2 // rAgadveSa nimitta bhanI ma za thata nathI tathA puvvavaddhaM ca nijareipUrvaba ca nirjarayati pU bhanI ni042|| 42 cha. bhAvArtha-zrotra indriyane viSaya zabda che. zabda manejJa ane amanezanA bhedathI be prakAranA hoya che. je rUcikara hoya te mane ane rUcikara na hoya te amaneza zabdarUpa pitAnA viSaya tarapha deDanAra zrotrane e tarapha dUra karavAne zrotra Indriya nigraha kahevAmAM Ave che. AnAthI jIvane e lAbha thAya che ke, te manejha ane amane zabdane sAMbhaLIne paNa emAM - rAga ane dveSa karato nathI. A kAraNe rAgadveSanA abhAvathI e nimitta karmone je baMdha jIvane thatuM hoya che te zekAI jAya che ane pUrvabaddha bhanI ni| thAya cha. // 12 //
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 uttarAdhyayanasUtre TIkA-cakkhi diyaniggaheNaM' ityAdi-- vyAkhyA pUrvasUtre kRtaprAyA // 63 // mU0 // atha catuHSaSThitamebhede ghrANendriyanigrahamAhamUlam-ghANidiya niggaheNaM bhaMte ! jIve ki jaNei ? / gharNidiyaniggaheNaM maNunnAmaNunnesu gaMdhesu rAgadosaniggahaM jaNei / taMppaccaiyaM kammaM na baMdhai, puvvabaMddhaM ca nijarei // 6 // ___chAyA--ghrANendriyanigraheNa bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / 'ghrANendriyanigraheNa manojJAmanojJeSu gandheSu rAgadveSanigrahaM janayati / tatmatyayika karma na badhnAti, pUrvavaddhaM ca nirjarayati // 64 // TIkA--'ghANi diyaniggaheNaM' ityAdi / vyAkhyA prAgeva kRtaprAyA // 64 // aba tirasaThave bolameM cakSurindriyakA nigraha karate haiM-'cakkhidiya' anvayArtha-(bhaMte cakkhidiyaniggaheNaM jIve kiM jaNei-bhadaMta ! cakSurindriyanigraheNa jIvaH kiM janayati) bhagavan cakSu indriyake nigraha karanese jIvako kyA lobha hotA hai ? uttara-(cakkhidiyaniggaheNaM maNunnA maNunnesu rUveSu-cakSurindriyanigraheNa manojJAmanojJarUpeSu) cakSu indriyake nigrahase jIva manojJa evaM amanojJa rUpoMmeM (rAgaddosa niggahaM jaNeirAgadveSanigrahaM janayati ) rAgadveSa karanA chor3a detA hai| (tappaccaiyaM kamma na baMdhai puvyavaddhaM ca nijjarei-tatpratyayikaM karma na bandhAti, pUrvavaddhaM ca nirjarayati) rAgadveSake parityAgase rAgadveSa nimittaka karmoMkA baMdha nahIM karatA hai aura pUrvabaddha karmo kI nirjarA karatA hai // 6 // Dave sabhA mosamA yakSurindriyatA niDane 4 cha- "cakkhidiya" tyA sanvayArtha-bhate cakkhidiyaniggaheNaM jIve ki jaNei-bhadanta cakSurindriyanigraheNa jIvaH kiM janayati ke bhagavAna ! yakSu ndriyanA niyaha 42pAthI ne zuAma thAya cha ? uttara-cakkhindiyaniggaheNaM maNuNNAmaNunnesu ruvesucarindriyanigraheNa manojJAmanojJarUpeSu yakSu dhandriyanA niyahathI 21 bhanAza bhane smaanaa| 3vAmA rAgaddosanigahaM jagei-rAgadveSanigrahaM janayati 2deSa 42vArnu choDI he cha. tappaccaiyaM kammaM na baMdhai pUvabaddhaM ca nijjarei-tatpratyayika karma na vadhnAti pUrvabaddhaM ca nirjarayati rAgadveSanA parityAgathI rAgadveSa nimitta - ane baMdha thatuM nathI. ane AthI pUrvabaddha karmonI nirjarA kare che. davA
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'priyadarzinI TIkA aM0 29 jihavendriyanigrahaphalavarNanam 65 atha paJcaSaSThitamebhede jihavendriyanigramAha - mUlam-jibhidiyaniggaheNaM bhaMte ! jIve kiM jaNei / jibhidiyaniggaheNaM maNunnAmaNunnesu rasesu rAgadosaniggahaM jaNei tappaccaiyaM kammaM na baMdhai, puvvabaddhaM ca nijarei // 65 // ___ chAyA--jiddhendriyanigraheNa bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / jihUvendriyanigraheNa manojJAmanojeSu raseSu rAgadveSanigrahaM janayati / tatmatyayikaM karma na badhnAti / pUrvabaddhaM ca nirjarayati / / 65 // TIkA--'jibhidiyaniggaheNaM' ityAdi / vyAkhyAnigaditaprAyA // 65 // ___ atha SaDuttara paSThitame bhede jihvendriyanigramAha'mUlam-phAsiMdiyaniggaheNaM bhaMte ! jIve ki jaNei ? / phArsidiyaniggaheNaM maNunnAmaNunnesu phAsesu rAgadosaniggahaM jaNei / tappaccaiyaM kammaM na baMdhai, puvabaMddha ca nijarei // 66 // chAyA--sparzendriyanigraheNa bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / sparzendriyanigraheNa manojJAmanojJeSu sparzaSu rAgadveSanigrahaM janayati / tatmatyayika karma na badhnAti, pUrvavaddhaM ca nirjarayati / / 66 // aba cosaThave bolameM ghrANendriyakA nigraha kahatehaiM-'ghANidiya' ityaadi| isa bolakI vyAkhyA pUrvake samAna jAnanA cAhiye // 64 // 'jibhidiya0' ityaadi| yahAM para bhI jihvA indriyakI praznottarake rUpameM vyAkhyA pUrvavat samajhalenI cAhiye // 65 // 'phAsidiyaH' ityaadi| sparzendriya nigrahakI vyAkhyA pahale jaisI hI jAnanI caahiye-||66|| Dave yosabhA mAsabhA bANendriyanA niyahane 4 che--"pANidiya " tyA yA mosanI vyAjyA mAnI mA navI naye // 14 // " jibhidiya" tyAdi. ahiM paNa jInhA indriyanI praznottaranA rUpamAM vyAkhyA agAunI "bhA sabha devI se. // 65 // ___ " phAsiMdiya" tyA spazendriya niyanI vyAdhyA pahelA 24 teft al. // 6 //
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpa uttarAdhyayana sUtre TIkA -- 'phAsidiyaniggaheNaM' ityAdi / vyAkhyA prAguktaprAyA // 066 // indriyanigrahaH krodhAdivijayenaiva bhavatIti saptapaSThitamaM krodhAdivijayaphalamAha - mUlam - kohavijaeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNei ? / kohavijaeNaM khaMtiM jaNei / kohaveyaNijjaM kammaM na baMdhai, puNvabaddhaM ca nijarei || sU067 // chAyA -- krodha vijayena bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? | krodhavijayena kSAnti janayati, krodhavedanIyaM karma na badhnAti pUrvavaddhaM ca nirjarayati // 67 // TIkA--' kohavijaeNaM ' ityAdi- bhadanta ! ' krodhavijayena ' krodhamohanIyodayasaMpAdyaH kRtyAkRtyavivekonmUlakaH prajvalanAtmako jIvasya pariNativizeSaH krodhastasya vijaya:- durantAdiparibhAvanenodaya nirodhaH krodhavijayastena jIvaH kiM janayati ? | he ziSya ! krodhavijayena = krodhanigraheNa jIva kSAnti zaktasyAzaktasya vA jIvasya paruSabhApaNAdi sahanapariNAmaH kSAntistAM janayati=prApnoti, krodhavijayI kSAntimAn bhavatItyarthaH kiM ca - krodhavedanIya = krodhodayena vedyate iti krodhavedanIya krodhahetubhUtaM yaha indriya nigraha krodhAdi kaSAyake vijayase hI hotA hai isaliye sarasave bola meM krodhAdi vijayakA phala kahate hue prathama krodhavijayakA phala kahate haiM - ' koha vijaeNaM' ityAdi / anvayArtha - ( bhaMte kohavijaeNaM jIve kiM jaNer3a-bhadaMta ! krodhavijayena jIvaH kiM janayati ) he bhagavan krodha para vijaya prApta karane se jIvako kyA lAbha hotA hai ? uttara- (kohavijaeNaM khatiM jaNe - krodha vijayena kSAntiM janayati ) krodha para vijaya prApta kara lenese jIvake cittameM kSamArUpa pariNAma A jAtA hai / (kohaveyaNijjaM kammaM na baMdhaha A Indriya nigraha krodhAdi AyanA vijayathIja thaya che. A mATe saDasaDamAM khAlamAM krAdi vijayanuM phaLa kahevAne prathama krAdha vijayanuM phaLa kahe che-- koha vijaeNaM " tyAhi. " anvayArtha - bhaMte kohavijaeNaM jIve kiM jaNe - bhadanta krodhavijayena jIva: inanayaMtti hai bhagavAna ! dha upara vijaya prApta karavAthI jIvane zuM lAbha thAya che ? uttara- kohavijaeNaM saMti jraNei - krodhavijayena kSAnti janayati odha upara vijaya prApta karavAthI jIvanA cittamAM kSamArUpa pariNAma AvI jAya che.
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadAzanA TAkA a0 29 mAnAvajayaphalavaNenam 68 pudgalarUpaM, AgantukaM karma-mohanIyakarmavizeSa na vadhnAti pUrvavaddhaM ca-pUrvopArjitaM ca karmanirjarayati-kSapayati // 67 // athASTaSaSTitamaM mAnavijayamAha mUlam-mANavijaeNaM bhaMte ! jIve ki jaNei ? / mANavijaeNaM maddavaM jaNei / mANaveyaNijaM kammaM na baMdhai, pUvabaddhaM ca nijjarayai // sU0 68 // chAyA-mAnavijayena bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / mAnavijayena mArdavaM janayati / mAnavedanIya karma na vadhnAti, pUrvabaddhaM ca nirayati // 68 // krodhavedanIyakarma na badhnAti) isale vaha krodha vedanIya karmakA baMdha nahIM karatA hai| tathA (pudhabaddhaM ca nijjarei-pUrvabaddha ca nirjarayati) pUrvopArjita karmakI nirjarA karatA hai| bhAvArtha-krodha mohanIyake udayase jo jIvakA prajvalanAtmaka pariNAma vizeSa hotA hai vaha krodha hai / krodhase jIva kRtya aura akRtyake vivekase vihIna bana jAtA hai| kAraNa ki yaha krodha usa vivekako dhvasta kara detA hai| isakA paripAka bahuta duHkhadAyi hotA hai| isa prakAra ke vicArase jIva isa para vijaya pA letA hai| krodha para vijaya pA lene se jIvake cittameM kSAnti pariNAma A jAtA haiN| isa pariNAmakI yaha pahicAna hai ki jIva isake sadbhAvameM zakta athavA azakta vyaktike paruSa bhASaNa Adiko hasate2 vinA kisI vikRtike sahana kara letA hai| tathA isako krodhake udayase baMdhanevAle lohanIya karma vizeSakA badha nahIM hotA hai aura pUrva meM bAMdhe hue karmakI nirjarA ho jAtI hai // 67 // . . kohaveyaNijja kamma na baMdhai-krodhavetvIya karma na badhnAti mAthI tovahanIya karmane baMdha karatuM nathI. tathA pUrvopAjIta karmonI nirbhara kare che.-- * bhAvArtha -koI mehanIyanA udayathI, je jIvane prajavalanAtmaka pariNAma vizeSa thAya che te koI che krodhathI jIva kRtya temaja akRtyanA vivekane bhUlI jAya che. kAraNa ke, e krodha enAM vivekane nAza kare che. Ano aMjAma khUbaja kharAba Ave che. A prakAranA vicArathI jIva tenA upara vijaya meLavI le che. kodha upara vijaya meLavI levAthI jIvanA cittamAM zAMti pariName che. A pariNAmanI e oLakhANa che ke, jIva tenA sadUbhAvamAM zaktizALI athavA te azakta evI vyakitanI acogya bhASA Adine hasatAM hasatAM koI prakAranI manamAM vikRti AvavA na detAM sahana karI le che. tathA ene krodhanA udayathI baMdhAtA mohanIya karmane baMdha thatuM nathI. ane pUrvamAM bhanI ni02| thAya che. // 17 // .
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 uttarAbhyayanasUtre TIkA--'mANavijaeNaM' ityAdi he bhadanta ! mAnavijayena-mAnaH-ahaMkAraH kaSAyavizeSastasya vijayaH-nigrahastena jIvaH kiM janayati ? bhagavAnAha-he ziSya ! mAnavijayena jIvaH khalu mArdavaMkomalapariNAma janayati-prApnoti / kiMca-mAnavedanIyaM-pAnahetubhUtaM pudgala. rUpaM, karma mohanIyakarmavizeSa na badhnAti, pUrvavaddhaM ca-pUrvopArjitaM ca karma nirjarayati-kSapayati // 68 // ___ atha ekonasaptatitama mAyAvijayamAha __mUlam -mAyAvijaeNaM bhaMte ! kiM jaNei ? / mAyAvijaeNaM ajjavaM jaNeI / mAyAveyaNijja kammaM na vaMdhai, putvavaMdhaM ca nijjarei // sU0 69 // aba aDasaDave yolameM mAnavijayakA phala kahate haiM-'mANavijaeNaM' ityaadi| anvayArtha-(bhaMte mANavijayeNaM jIve kiM jaNei-bhadaMta ! mAnavijayena jIvaH kiM janayati) he bhagavan ! mAnavijaya karanese jIvako kisa guNakI prApti hotI hai ? uttara-(mANavijayeNaM maddavaM jaNei-mAnavijayena mArdavaM janayati) mAnavijayase jIva mRdutA guNako prApta hotA hai| tathA isake mAnake udayase baMdhanevAle karmakA baMdha nahIM hotA hai aura pUrvabAddha karmakI nirjarA hotI hai| bhAvArtha-mAna nAma ahaMkArakA hai| yaha eka kapAya vizeSa hai| isa mAnakaSAya vizeSake nigraha karanese jIvakA pariNAma komala bana jAtA hai| isase usako yaha lAbha hotA hai ki isake udayase baMdhanevAle mohanIya karma vizeSakA baMdha nahIM karatA hai tathA pUrvavaddha karmakI nirjarA hI karatA hai / / 68 // huve 24usamA mAlamA mAnaviyanu 51 49 che-"mANavijaeNaM" tyAdi / manvayArtha-bhaMte mANavijaeNaM jIve ki jaNei-bhadanta mAnavijayena jIvaH kiM janayati sApAna ! bhAnaviya 42pAthI te yA gugunI prApti zAya cha ? uttara-mANavijaeNaM mahavaM jaNei-mAnavijayena mArdavaM janayati bhIna vijayathI jIva mRdutA guNane prApta thAya che. tathA tene mAnanA udayathI baMdhAnArA karmone baMdha tha nathI. ane pUrvabaddha karmonI nirjarA thAya che. bhAvArtha-mAna nAma ahaMkAranuM che. A eka jambara kaSAya che. A mAna kaSAya vizeSane nigreDa karavAthI jIvanu pariNAma kemaLa banI jAya che. AthI tene e lAbha thAya che ke, tenA udayathI baMdhAnAra mohanIya karma vizeSanA 55 yatA nathI. tathA pUrva bhInI nirA 42 cha. // 18 //
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 29 mAyAvijayaM 69 lobhavijaya 70 varNanaM ca 353 chAyA--mAyAvijayena bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / mAyAvijayena ArjavaM janayati / mAyAvedanIyaM karma na badhnAti, pUrvabaddhaM ca nirjarayati / / 69 // TIkA--'mAyAvijaeNaM ' ityAdi--etat sUtraM sugamam // 69 // atha saptatitamaM lomavijayamAhamUlam-lobhavijaeNaM bhaMte ! jIve ki jaNei ? / lobhavijaeNaM saMtosaM jaNei / lobhaveyaNijja kAmaM na baMdhai / putvabaddhaM ca nijjarei // sU0 // 70 // chAyA--lobhavijayena bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / lobhavijayena saMtoSa janayati / lobhavedanIyaM karma na badhnAti / pUrvavaddhaM ca nirjazyati // 70 // ttiikaa--'lomvijennN'--ityaadi-| etat sugamam // 70 // krodhAdikaSAyajayo hi rAga-dvepa-mithyAdarzana vijayaM vinA na syAdataH ekasaptatitamastamAha mUlas-pejjadolasicchAdasaNavijaeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNei / pejjadolamicchAdasaNavijaeNaM nANadalaNacaritArAhaNayAe abbhuTTei / avihassa kammala kamlagaMThi vimAyaNayAe tappaDhamayAe jahANupuvIe ahavIlaivihaM mohaNijja kamma ugghAei paJcavihaM nANAvaraNijja, navavihaM daMsaNAvaraNijja, paJcavihaM aMtarAithaM, ee tinni vi kammasaMjugavaM khvei| tao pacchA aNuttaraM kaliNaM paDipuNNaM nirAvaraNaM vitimiraM visuddhaM logAlogappabhAvaM kevalavaranANadaMlaNaM smuppaaddei| jAvasajogI bhavai, tAva IriyAvahiyaM kAma nibaMdhai, suhapharisaM dusamayaThi aba unahattarabe bolane mAyAdhijayako kahate haiM-'mAyAvijaeNaM' ityaadi| isakA artha sugama hai // 69 // / aba sattarahave bolakheM lolavijaya kahate haiM-'lobhavijayeNaM' ityaadi| isa bolakA artha bhI sugama hai / / 70 // ho bhanyoteramA yasamA mAyA vinayane he che-"mAyA vijaaiNaM" tyAhi / mAnA matha sugama ch||6|| have sottarabhA yAtamA soma vinyane 4 cha-"lobha vijaeNaM" tyaadi| mA maaln| ma 5 sugama che. // 7 // u045
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre iyaM / taM paDhamasamaebaddhaM, biiyasamae veiyaM, taithasamae nijipaNaM, taM baddhaM puDhaM udIriyaM veiyaM nijjiNNa leyAle ya akammayA ca bhavai // sU0 71 // chAyA--premadveSamithyAdarzanavijayena bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / premadveSamithyAdarzanavijayena jJAnadarzanacAritrArAdhanAyai abhyuttiSThate / aSTavidhasya karmaNaH karmagranthivimocanAyai, tatpathamatayA yathAnupUrvi aSTAviMzatividhaM mohanIya karma udghAtayati / paJcavidhaM jJAnAvaraNIyaM, navavidha darzanAvaraNIyaM, paJcavidham , antarAyam, etAni trINyapi satkarmANi yugapat kSapayati / tataH pazcAt anuttaram anantaM kRtsnaM pratipUrNa nirAvaraNaM vitimiraM vizuddhalokAlokaprabhAvakaM kevalavarajJAnadarzanaM samutpAdayati / yAvat sayogI bhavati tAvaca aipithikaM karma badhnAti, suravasparza, dvisamayasthitikaM, tat prathamasamaye baddhaM, dvitIyasamaye veditaM, tRtIyasamaye nirNa tadvaddhaM spRSTam , udIritaM, vedita nirjINam eSyatkAle akarma cApi bhavati // 7 // TIkA--'pejjadopamicchAdasaNavijaeNaM' ityAdi he bhadanta ! premadvepamithyAdarzanavijayena prema-rAgaH, dveSaH-aprItirUpaH, mithyAdarzana-mithyAjJAnarUpaM mithyAtvaM, tAni premadvepamithyAdarzanAni teSAM vijayaH premadveSamithyAdarzanavijayastena jIvaH kiM janayati / bhagavAnAha-he ziSya ! rAgadveSamithyAdarzanavijayena jIvo jJAnadarzanacAritrANAmArAdhanAyai abhyuttiSThate= krodhAdi kapAyoMkA vijaya rAgadveSa aura mithyAdarzanake vijaya kiye vinA nahIM ho sakatA hai. ataH aba ikahattarave bolameM unake vijayake viSayameM kahate haiM-'pejjadola' ityaadi| ___anvayArtha-(bhaMte pejjadosamicchAdalaNa vijaeNaM jIve ki jaNeibhadaMta ! premadveSamithyAdarzanavijayena jIvaH kiM janayati) he bhagavan ! premarAga tathA dveSa eva mithyA darzanake vijayase jIvako kyA lAbha hotA hai ? uttara-(pejadosamicchAdasaNavijaeNaM nANadaMsaNacarittArAhaNayAe krodhAdika kaSAno vijaya rAga dveSa ane mithyAdarzana vijaya karyo - vagara thaI zakatuM nathI, AthI have eketeramAM bolamAM emanA vijayanA viSayamAM I cha-" pejjadosa" tyAhi / manvayArtha-bhaMte pejjadosamicchAdasaNa vijaeNaM jIve ki jaNei-bhadanta premadeSamithyAdarzanavijayena jIvaH kiM janayati hai lagavAna! prema, rA mana dvaSa tathA mithyAza nathI apane zusAsa thAya cha ? uttara-pejjadosamicchAdasaNavijaeNaM nANadasaNacarittArAhaNayAe abbhuThei - premadvepamithyAdarzanavijayena
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'priyadarzinI TIkA a0 29 prema-dveSa mithyAdarzanaphalavarNanam 75 ____355 sAvadhAno bhavati / abhyutthAya ca aSTavidhasya karmaNo madhye yaH karmagranthiH-du:dyatayA ghAtikarmarUpastasya vimocanA kSapaNA tasyai, ghAtikarmANi kSayayituM cetyarthaH, abhyuttiSThate / atha varmagranthivimocane'nukrasamAha-'tappaDhamayAeNaM' ityAdi / tatmathamatayA-tat pUrvatayA-yatpurA kSapitaM nAsIt tat yathAnupUrvi-AnupUrtyA anatikrameNa yathAnukramam aSTAviMzatividhaM mohanIyaM karma-poDazakaSAyAH, nava no kapAyAH, cAritramohanIyatrayam , ityetat , udghAtayati-kSapakazreNimArUDhaH san kSapayati / tatra kSapaNAkAlaH pratyekaM sarvatra cAntamuhUrtameva etadantarmuhUrtasyAsaMkhya'bhedaanbhuTei-premadveSamithyAdarzanavijayena jJAnadarzanacAritrArAdhanAthai abhyuttiSThate ) presa dvaSa evaM mithyAdarzanake vijaya kara lene para jIva jJAna, darzana evaM cAritrakI ArAdhanA karane ke liye sAvadhAna bana jAtA hai| (advavihala kammarasa kammagaThi vimoyaNathAe-aSTavidhasya karmaNaH karmagranthi vimocanAyai) jJAnadarzana tathA cAritrakI ArAdhanA karane meM sAvadhAna banA huA jIva aSTavidha karmoM ke bIca meM jo ghAtika karmarUpI granthi hai usako sarva prathama kSaya karane lagatA hai| usakA krama isa prakAra hai(tappaDamayAe jahANupuvIe ahavIlaivihaM mohaNijja ugdhAei-tatprathamatathA yathAnupUrvi aSTaviMzatividha mohanIya karma udghAtayati)labase pahile aTThAIsa prakAra ke mohanIya karmako arthAt solaha kaSAya, nava nokaSAya tathA darzanamohanIyanika mithyAtva mohanIya, minamohanIya, samyaktava mohanIyako kSapakazreNI para ArohaNa kara kSaya karatA hai| ina sabake kSaya karanekA kAla sarvatra antarmuhUrta hI hai| isa antamuhUte ke asaMkhyAta jJAnadarzanacAritrArAdhAnAyai abhyuttiSThate prema, dveSa, mana bhithyAzana 52 vinya prApta karI levAthI jIva jJAna darzana ane cAritranI ArAdhanA karavAmAM sAvadhAna manI laya che aTThavihassa kammassa kammagaMThi vimoyaNayAe-aSTavidhasya karmaNaH karmagranthivimocanAyaiH jJAna darzana. tathA yAtrinI ArAdhanA 42pAmAM sAvadhAna banI rahela jIva aSTavidha karmonI vacamAM je ghAtiyA karmorUpI gAMThe che geno sAthI prathama kSaya 42 cha. menI mA pramANe cha-tappaDhamayAe jahANupuvvIe aTThavIsaivihaM mohaNijjaM ugghAei-tatprathamatayA yathAnupUrvi aSTaviMzatividhaM mohanIyaM karma udghAtayati, sAthI 5924yAvIsa (28) prAna mehanIya karmone arthAta soLa kaSAya, navane kaSAya, tathA darzana mohinIya traNa maLIne aThyAvIsane kSapaka zreNI upara ArohaNa karIne kSaya kare che. A saghaLAne phAya karavAne kALa sarvatra aMtamuhUrta ja che. A aMtarmuhUrtanA
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 uttarAdhyayanasUtre tvAt / evaM caramasamaye mohanIyaM kSapayitvA'ntarmuhUrtaM yathAkhyAta= cAritramanubhavan chadmasthavItarAgatAdvicaramasamayayoH prathamasamaye nidrApracale, nAma prakRtIzca devagatyAdyAH kSapayati / yat kSapayati, tatkramamAha - ' paMcaviha' ityAdi / paJcavidhaM jJAnAvaraNIyaM = mati - zrutA - vadhi - manaH paryaya kevalajJAnAvaraNarUpaM karma, paJcAnnavavidhaM darzanAvaraNIya karma-cakSurdarzanA - cakSurdarzanAvadhidarzana kevaladarzanAvaraNaM, nidrApaJcakam, evaM navaprakArakaM darzanAvaraNIyaM karma, tataH pazcAt paJcavidhamantarAyam etAni trINi satkarmANi vidyamAnAni karmANi, yugapat ekasmin kAle, kSapayati=kSapakazreNyArUDhaH san kSayaM nayatItyarthaH / bheda haiM | isaliye carama samaya meM mohanIya karma ko kSapita karake antamuhUrta yathAkhyAta cAritra kA anubhava karate hue chadmasthavItarAgatA ke dvirama (antima do ) samayAM meM se prathama samaya meM nidrApracalA tathA nAmakarma kI prakRti devagati Adi kA kSaya karatA hai / aura bhI jinakA kSaya karatA hai unakA krama isa prakAra hai - (paMcavihaM nAgAvaraNijjaM navavihaM daMsaNAvara NijjaM paMcaviham aMtarAiyaM ee tinivi kammaM se jugavaM khaveipaJcavidhaM jJAnAvaraNIyaM, navavidhaM darzanAvaraNIyaM paJcavidham AntarAyikam, etAni trINyapi satkarmANi yugapat kSapayati ) matijJAnAvaraNIya, zrutajJAnAvaraNIya, avadhijJAnAvaraNIya, mana:paryayajJAnAvaraNIya, evaM kevalajJAnAvaraNIya, isa prakAra pAMca prakAra ke jJAnAvaraNIya karmakI, pazcAt cakSurdarzanAvaraNa, acakSurdarzanAvaraNa, avadhidarzanAvaraNa, kevaladarzanA varaNa, nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pracalApracalA, styAnagRddhi, isa navavidha darzanAvaraNIya karma kA, isake bAda dAna, lobha, bhoga, upabhoga, vIrya asakhya bheda che. A mATe, carama samayamAM mAhanIya kanepita karIne antarmuhUrta sudhI yathAkhyAta cAritrane anubhava karatAM karatAM chadmastha vItarAgadvicarama samayeAmAMthI prathama samayamA nidrA-pracalA tathA nAma kanI prakRti, devagati AdinA ya kare che. khIne paNu jene kSaya kare che ene krama A pramANe che paMcavihaM nANAvaraNijjaM navavihaM daMsaNAvaraNijjaM paMcavihaM aMtarAiyaM ee tinni vikammaMse jugavaM khavei - paJcavidhaM jJAnAvaraNIyaM navavidhaM darzanAraNIyaM paJcavidhaM AntarAyikam, etAni trINyapi satkarmANi yugapat kSapayati-bhatijJAnAvaraNIya, zruta jJAnAvaraNIya, avadhijJAnAvaraNIya, manaH yajJAnAvaraNIya ane kevaLa jJAnAvaraNIya A pramANe pAMca prakAranAM jJAnAvaraNIya karmanI, pachIthI cakSudanA varaNIya, acakSukanAvaraNIya, avadhidarzanAvaraNIya, kevaLa dazanAvaraNIya, nidrA nidrA nidrA, prayakSA, athavA prathamA, styAnagRddhi, AA nava prahAranA darzanAparadhIya dharmanI, khAnA pachI hAna, bola, loga, upaloga, vIrya, mevA yAMtha
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA sa. 29 prema-dveSa mithyAdarzanaphalavarNanam 71 tataH pazcAttepAM karmaNAM kSayIkaraNAdanantaram , anuttaraM sarvebhyaH pradhAnam , anantam anantArthabodhakaM, kRtsnaM samastavastuparyAyagrAhakaM, pratipUrNa sakalaiMH svapa. raparyAyaiH sahitaM, nirAvaraNa-samastAdaraNarahitam , vitimiram-ajJAnAMzarahitaM, vizuddhaM-sarvadoparahitaM, lokAlokaprabhAvakaM lokAlokayoH prakAzakam , evaMbhUtaM kevalavarajJAnadarzanaM sannutpAdayati, yAvat sayogI bhavati-manovAkAyAnAM yogo vyApArastena saha vartata iti sayogI bhavati / trayodazaguNasthAne yAvat tiSThati, tAvat I-pathikai karma nibadhnAti-IraNam IgitistasyAH panthA IpithaH, IryApathe bhavam , aipithikam , iha pathigrahaNaaise pAMca prakAra ke antarAya karma kA, ina tInoM vidyamAna karmoM kA eka hI kAla meM kSaya karatA hai / (tao pacchA kasiNaMaNuttaraM paDipuNNaM nirAvaraNaM vitimiraM ghissuddhaM logAlogappabhAvaM kevalavaranANadalaNaM samuppADei-tataH pazcAt anuttaraM anantaM kRtsnaM pratipUrNa nirAkaraNaM vitimiraM vizuddhaM lokAlokaprabhAvakaM kevalagharajJAnadarzanaM samutpAdayati ) jaba inasamasta jJAnAvaraNIyAdika ghAtika karmaprakRtiyoM ke kSaya karane ke bAda yaha jIva aNuttara saba meM pradhAna-ananta arthoM kA bodhaka, samasta vastu paryAya kA grAhaka, sakala-sva para paryAyoM se rahita, nirAvaraNa, ajJAna aMza se rahita, vizuddha evaM loka aura aloka ke prakAzaka, aise kevalajJAna aura kevaladarzana ko prApta kara letA hai / arthAt terahaveM gugasthAna meM prApta ho jAtA hai| (jAvasajogI bhavai tAva IriyAvahithaM kammaM nibaMdhaha-yAvatsayogI bhavati tAvat airyApadhika karma nibadhnAti) jaba taka jIva terahaveM guNasthAna prakAranA aMtarAya karmano A traNe vidyamAna karmone ekaja kALamAM kSaya are che. tao pacchA aNuttaraM kasiNaM paDipuNNaM nirAvaraNaM vitimiraM vizuddha logAlogappabhAvaM kevalavaranANadasaNaM samuppADeha-tataH pazcAt anutta anantaM kRtsnaM pratipUrNa nirAvaraNaM vitimira vizu lokAlokaprabhAvakaM kevalabaranAnadarzanaM samutpAdayati lyAre 2mA saghA jJAnAparIyA meM prkRtimaan| 15 4aa pachI e jIva anuttara saghaLAmAM pradhAna-anaMta arthonA bodhaka, saghaLI vastu paryAyanA grAhaka, saghaLA vapara paryAyothI rahita, nirAvaraNa, ajJAna aMzathI rahita, vizuddha tathA loka ane alokanA prakAzaka, evA kevaLajJAna ane kevaLadAnane prApta karI le che. arthAta teramAM guNasthAnane prApta karI le che. __ jAva sayogI bhavai tAva iriyAyahiyaM phamnaM nivadhai-pAvatmayogI bhavati nAvana airyApathikaM karma nibadhnAti nyo sucI 75 teramA guththAnabhA 29 che tyAM
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 uttarAdhyayanasUtre mupalakSaNam tasya tiSThato'pi sayogasya IryAyAH saMbhavAt saMyogatAvasthAyAM kevalino'pi sUkSmasaMcArAH santi / tadIpithikaM karma kIzam ? sukhasparza= sukhayatIti sukhaH-sukhakArItyarthaH, tAdRzaH sparzaH-AtmapadezaiH saha saMzlepo yasya tattathA, dvisamayasthitikam dvau samayau yasyAH sA dvisamayA, dvisamayA sthiti yasya tat tathA, tadadhikasthiteH kapAyamatyayatvAt / tat-dvisamayasthitikaM prathamasamaye varddha-svasya sparzanAyAdhInakRtaM, adhInakaraNAt spRSTamapi, dvitIye samaye tadvadvaM spRSTaM vedita kAyenAnubhUtaM, tRtIyasamaye nirbhoga-parizATita, niSkapAyasya uttarakAlasthiterabhAvo vartate / uttarakAle sampAyasya banyo bhavati, paraM kevameM rahatA hai tabataka vaha IryApathika karma kA vadha karatA hai| IrthI zabda kA artha gati hai| isakA jo mArga hai vaha IyaryApatha hai / ila IrthApatha meM jo baMdha hotA hai vaha aiyopathika hai / mArga yahAM upalakSaNa hai| sthita rahane para bhI layogI ke IyA kI saMbhAvanA hai| kyoMki layogatAvasthA meM kavalI ke bhI sakSamasaMcAra hote haiN| (suipharilayaM samaya ThiDayaM taM par3hamalamae baddhaM viiyasamaye veDyaM tajhyasamae nijjiyaMta baddhaM puThaM udIriyaM / veDyaM nijjiNNaM sevAle akammAya bhavai-sukharaparza hisamayasthitikaM tat prathamasamaye cadraM dvitIyasamaye veditaM tRtIyasamaye nirjINaM tad vAddhaM spRSTa udIritaM veditaM nirjINaM evyakAle akarmAcApi bhavati) yaha Ipithika karma sukhakArI sparzavAlA hotA hai / arthAt AtmapradezoM ke sAtha ilakA jo baMdha hotA hai vaha duHkhadAyI nahIM hotA hai| isakI sthiti do samaya kI hotI hai-adhika samaya kI sthiti nahIM hotI hai| kAraNa ki adhika samaya kI sthiti dArma kI kapAya ke saMbaMdha se sudhI te Ipathika karmane badha kare che. IryA zabdano artha gati che. tene je mArga che te IryApatha che. A IryApathamAM je baMdha thAya che te IryApathika che. mArga ahIM upalakSaNa che sthita rahevA chate paNa sagInI IryAnI saMbhAvanA che. kemake sagatAvasthAmAM kevaLIne paNa sukSma saMcAra thatA 29 . suhaphAsiyaM dusamayapaThiiyaM taM paDhamasamae vaddhaM vIiyasamaye veiyaM taiyasamaye nijiNNaM taM baddha puDhe udIrayaM veiyaM nijiNNa seyAle apharamAya bhavai-sukhasparza dvisamayasthitikaM tat prathamasamaye baddha dvitIyasamaya veditaM tRtIyasamaye nirjirNa eNyatkAle akarmA cApi bhavati // dhryAyathi meM supArI 2 vANA hoya che arthAta AtmapradezanI sAthe tene je baMdha thAya che te duHkhadAyI hetA nathI tenI sthiti be samayanI hoya che. vadhAre samayanI sthiti hatI nathI. kAraNake adhika samayanI sthiti karmanI kaSAyanA saMbaMdhathI thAya che
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadAzanA TAkA. a. 29 prama-duSa-mathyAdazanaphalavaNanam 71 359 lino na bhavati / tadeva gunaH sUtrakAro prAntinivAraNArthamAha-taM raddhaM ityAdi / tatazca-tat-IyopathikaM karma kevalino, baddhaM-jIvapradezaiH zliSTam AkAzena ghaTavat tathA spRSTaM-masRNamaNikUDayApanitazuskasthUlacUrNadat / anena vizeSaNadvayena kevalino hi nidhattanikAcitAvasthayorabhAva ityuktam / udIritam= udayaprApta sat , deditaM-tatphalasukhAnubhavanena anubhUtam , kevalino hi udIraNA na bhavati / tato nijIrNa kSayammupagatas , tataH eNyatkAle AgAmini kAle, akarmA kasarahitazcApi bhavati / / 71 // suu0|| . zailezImupalabhyAkarItA syAditi zailezyakarmatAdvAre arthato vyakhyAtuM dvi saptatitamabhedamAha mUlam-aha AuyaM pAlaittA aMto muhuttaddhAyalelAue joganiroha karemANe suhunaukariyaM appaDivAiM sukanjhANaM jhAyamANe tappaDhalayAe maNayogaM niraMbhai, kaiyogaM niraMsai, kAyajogaM hotI hai| vaha kaSAya yahAM nahIM hai| Ipithika karma prathama samaya meM jIva bAMdhatA hai aura dvitIya samaya meM usakA vedana karatA hai lathA tRtIya samaya meM usakI nirjarA kara detA hai| isa taraha yaha Ipicika karma kevalI ke sAtha AkAza se ghaTa kI taraha bAddha-zliSTa hotA hai tathA spRSTa hotA hai arthAt jisa prakAra cikane maNiyoM se nirmita bhIta para zuSka dhUli kA saMparka rahatA hai usI taraha kevalI kI AsmA le isa IryApatha karma kA mAtra saMparka rahatA hai-nidhata nikAcita baMdhavAlA nahIM hotA hai| kevalI magarAt jaba yaha udaya meM AtA hai laba sukhAnusavanarUpa phala se isakA vedana karate hai| kevaliyoM ke udIraNA vadha nahIM hotA hai| vedana ke bAda yaha nirjIrNa ho jAtA hai / ataH levalI AgAmIkAla meM isa taraha karmarahila ho jAte haiM // 71 // je kaSAya tyAM hetA nathI. Ipathika karma prathama samayamAM jIva bAMdhe che ane bIjA samayamAM tenuM vedana kare che. tathA trIjA samayamAM tenI nirjarA karI de che. A pramANe A IryApathika karma kevaLInI sAthe AkAzathI ghaTanI mAphaka baddha-liSTa hoya che. je pramANe cikaNA maNIyAthI nirmita bhIMta upara zaka dhULane saMparka rahe che. e ja pramANe kevaLInI AtmAthI nikAcita baMdhavALA hotA nathI kevaLI bhagavAna jyAre e udayamAM Ave che tyAre sukhAnubhavana rUpa phaLathI tenuM vedana kare che kevaLIyone udIraNA baMdha thata nathI. vedananA pachI te niNa thaI jAya che. AthI kevaLI AgAmI kALamAM mA pramANe bha 2Dita laya che. // 7 //
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 uttarAbhyayanasUtre niraMbhai, ANapANanirohaM karei Isi paMcarahassakkharucAraNaddhAe ya NaM aNagAre samucchinnakiriyaM aniyahi sukanjhANaM jhiyAyamANe veyaNijjaM, AuyaM, nAma, gotaM ca ee cattAri kammase jugavaM khavei // sU0 72 // chAyA-atha AyuSkaM pAlayitvA'ntarmuhUrtAddhAvazeSAyuSkaH, yoganirodhaM kariSyamANaH sUkSmakriyam apratipAti zukladhyAna dhyAyastatprathamatayA manoyogaM niruNaddhi, vAgyogaM niruNaddhi, kAyayoga niruNaddhi AnApAnanirodhaM karoti kRtvA IpatpaJcasvAkSaroccArAddhAyAM ca khalu anagAraH samucchinnakriyam anivRtti zukladhyAna dhyAyan vedanIyaM AyuSka nAma, gotraM caitAni catvAryapi satkarmANi yugapat payati / / 72 // TIkA-'ahaAjya' ityAdi atha kevalitvAnantaraM, AyupkaM-jIvitam , antarmuhUrtAdArabhya dezonapUrvakoTiparyantaM, pAlayitvA, antarmuhUrtAddhAvazezAyukA antarmuhartaparimANA addhA-kAlaH, antarmuhUrtAddhA, lA avazeSA yasmin tad antarmuhartAddhAvazeSa, tAdRzamAyuryasya so'ntarmuhUrtAddhAvazeSAyupkaH san , yoganirodhaM karipyamANaH, sUkSmakriyam , aprati zailezI avasthA ko prAptakara jIva karmarahita dana jAtA hai isaliye aba yahattarave bolameM zailezI dvAra ko tathA avAryatA dvAra ko sUtrakAra kahate haiM 'aha AuyaM' ityaadi| __ anvayArtha-(aha-apa) kevalI honeke bAda (A'yaM pAlittAAyakaM pAlayitvA) antarmuhUrta se lagAkara dezonapUrvakoTiparyanta Ayukarma ko bhogakara-pAlanakara (aMtoluhattaddhAvasesAue-antarmuhUrtAddhAvazeSAyaSkaH) jaba antamuhUrta pramANa kAlavAlA Ayu avaziSTa rahatA hai tava ( joganirohaM karemANe-yoganirodhaM kariSyanANaH) Age yogoM kA phelezI avasthAne prApta karI chava karma rahita banI jAya che. A mATe have poteramAM bolamAM zailezI dvArane tathA akarmA dvArane sUtrakAra kahe che- " aha AuyaM " chtyaadi| anvayArtha-jI tha gayA pachI AuyaM pAlittA-AyuSkaM pAlayitvA antamuhUrtathI lagADIne dezanI paryata ayu kamane bhogavI-pAlana karI antomuhUttaddhAvasesAue - antamuhUrtAddhAvazeSAyuSkaH lyAre mantabhuta prabhAe vA mAyuSya apaziSTha 29 che tyAre joganiroha karemANe-yoganirodhaM kariSyamANaH mAgaNa yogAnI ni| pAvAvANA se DevajI sahamakiriyaM
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 29 zailezIbhAvaphalavarNanam 72 361 pAti-adhaHpatanAbhAvAdapratipatanazIlaM, zukladhyAna-zukladhyAnatRtIyabhedaM, samudAyeSu hi pravRttAH, zabdA avayaveSvapi vartanta iti nyAyAt / dhyAyan kurvan, tatprathamatayA manoyoga-manaso yogaH-manodravyasAhAyyena janito vyApArastaM niruNaddhi tatra ca paryAptamAtrasya saMjJino jaghanyayogino yAvanti sanodravyANi tajjanitazca yAvad vyApArastadasaMkhyaguNAni manodravyANi tadvayApAraM ca pratisamaya nirundhanasaMkhyeyasamayaistatsarvanirodhaM karoti / tadanantaraM vAgyoga-vAco yogaH, vAgyogaH-mApAdravyasAhAyyena janito jIva vyApArastaM, niruNaddhi, tatra ca paryAptamAtradvIndriyajaghanyavAgyogaparyAyebhyo'saMnirodha karanevAlA vaha kevalI (suhamakiriyaM appaDivAyaM sukkajjhANaM jjhAyamANe-sUkSmakriyaM apratipAtizukladhyAnaM dhyAyana ) jisameM patana honA saMbhava nahIM aise sUkSmakriyA apratipAti nAmaka tRtIya zukladhyAna ko dhyAtA hucA (tappaDhamayAe maNayogaM niraMbhai-tatprathamatathA manoyogaM niruNaddhi ) sarva prathama manoyoga kA nirodha karatA hai-manodravya kI sahAyatA se janita vyApAra kA nirodha kara detA hai| arthAt-jaghanya yogI paryApta mAtra saMjJIjIva ke jitane malodravya tathA inale janita vyApAra hotA hai unase asaMkhyAnaguNita sanodravyoM ko tathA unake vyApAra ko prati samaya nirodha karatA huA alaMkhyAla lamayoM meM una saba kA nirodha kara detA hai / isake bAda (vahayogaM niraMbhai-vAgyogaM niruNaddhi) vacasyoga janita vyApAra ko rokatA hai-sASA dravya kI sahAyatA se janita jIva ke vyApAra kA nAma bAgyoga hai| isameM paryApta mAtra dvindriya jIva ke jaghanya vAgyoga kI paryAthoM se asaMkhyAtaappaDiyAya sukka jhANaM-jjhAyamANe sUkSmakriyaM apratipAti zukladhyAna dhyAyet jemAM patana thavAno saMbhava nathI evA sUkSmakiyA apratipAtI nAmanA trIjA zusa yAnane parata parata tappaDhamayAe maNayogaM niraMbhai-tatprayamatayA manoyogaM riddhi sahathI prathama manogane nirodha kare che-madrayanI sahAyatAthI janmanA vyApArano niradha karI de che. arthAta-jaghanya cagI paryApta mAtra saMsI jIvane jeTalA madravya tathA enAthI jamatA jeTalA vyApAra hoya che enAthI asaMkhyAta guNIta madrane tathA tenA vyApara prati samaya nirodha karatA rahIne asaMkhyAta samayamAM e saghaLAne nirodha karI de cha. mAnA pachI vaiyogaM niraMbhai-vAgyogaM niruNaddhi kyanaye!nita thArane. reke che bhASAdrivyanI sahAyatAthI janmatA jIvanA vyApAranuM nAma vApeNa che. temAM paryApta mAtra dviIndriya jIvane jaghanya vAgyeganI pAyAnI
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 utsarAdhyayanasUtre khyeyaguNavihInAMstatparyAyAn samaye samaye nirundhan asaMkhyeyasamayaiH sarvaM vAgyogaM niruNaddhi / ___kAyayogaM niruNaddhi-kAyayoganirodhaM ca kurvan prathamasamayotpanna sUkSmapanakajaghanyakAyayogato'saMkhyeyaguNahInaM kAyayogena ekaikasamaye nirundhan dehatribhAga ca muJcan asaMkhyeyasamayaireva sarva niruNaddhi / AnApAnanirodhaM karoti AnApAnau ucchvAsaniHzvAsau tayonirodhaM karoti / ittha yogatrayanirodhaM kRtvA, Ipat paJca hasvAkSaroccArAddhAyAM Ipat-prayatnApekSayA svalpaH, paJcAnAM hrasvAkSarANAm a, i, u, R, lU, ityevaM rUpANAm , uccAra:guNita vihIna jaghanyavAgyoga kI paryAyoM ko pratisamaya rokatA huA kevalI asaMkhyAta samayoM meM samastavAgyoga kA nirodha kara detA hai| (kAyajoga niraMbhai-kAyayogaM niruNaddhi) isake bAda kAyayogakA nirodha karatA hai| arthAt prathama samayameM utpanna sUkSmapanaka jIvake jaghanya kAyayogase asaMkhyAtaguNa hIna kAyayogako eka eka samaya meM nirodha karatA huA vaha kevalI-asaMkhyAta samayoMmeM dehake vibhAgako choDakara samasta kAyayogakA nirodha kara detA hai| pazcAt-(ANApANanirohaM karei-AnapAnanirodhaM karoti) zvAsa aura ucchvAsakA nirodha kara detA hai| (isi paMcarahassakkharuccAraNaddhAeyaNaM aNagAre samucchinna kiriyaM aniyahi sukkajjJANaM jhiyAyamANe veyaNijjhaM AuyaM nAmaM gotaM ca e e cattAri kammaMsa jugavaM khavei-kRtvA Ipat paMcahasvAkSaroccArAddhA. yAM ca khalu anagAraH samucchinnakriyam anivRtti zukladhyAnaM dhyAyana vedanIya, Ayuka, nAma, gotraM caitAni catvAri api satkarmANi yugapata asaMkhyAta guNIta vihina jaghanya vAgyoganI paryAne rokatAM rokatAM anii masabhyAta samayAmA saghA kazyAganA nirodha 4za cha. kAyajogaM niraMbhai kAyayogaM niruNaddhi mAnA pachI AyayAganA nirodha 42 che. arthaatprathama samayamAM utpanna sUkuma panaka jIvanA jaghanyakAya rogathI asaMgyAta guNAhina kAgane eka eka samayamAM virodha karatAM karatAM te kevaLI asaMkhyAta samayamAM dehanA trIbhAgane cheDIne saghaLA kAyogane nirodha zahecha. pachIthI ANapANaniroha karei-anapAna nirodha karoti zvAsa bhane chvA. bhanirodha zahecha isi paMcasahassakkharuccAraNaddhAe ya NaM aNagAre samucchinna kiriya aniyahi sukanjhANaM jhiyAyamANe veyaNijja Auya nAma gottaM ca e e cattAri kammaMsa jugavaM khavei-kRtvA Ipat paJca hasvAkSaroccArAddhAyAM ca khalu anagAraH samucchinnakriya ~ zukladhyAnaM dhyAyan vedanIya AyupkaM nAmagotraM caitAni catvAryapi satkarmANi
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 saMkalakarmakSayaphalavarNanam 73 362 uccAraNaM, hrasvAkSAroccAraNaM ca na vilamvitaM nApi vA taM kiMtu madhyamamevagRhyate / tasyAddhA - kAlaH, yAvatA te varNA uccAryante, ISatpaJcahnasvAkSaroccArAdvA tasyAM ca khalu anagAraH samucchinnakriyam = samucchinnA - niruddhA, kriyA - manovyApArAdirUpA yasmistattathA uparatamanovAkkAyayogamityarthaH, anivRtti = na nivartate karmakSayAt prAgityevaM zIlaM zukladhyAnaM - zukladhyAnacaturthabhedarUpaM dhyAyan = kurvanzailezyavasthAmanubhavan, vedanIyaM - sAtAdi, AyuSkaM = manuSyAyuH, nAma - manujagatyAdi, gotraM ca - uccairgotram etAni catvAryapi satkarmANi vidyamAna karmANi yugapat= ekadaiva, kSapayati=nirjarayati // 72 // sakalakarmakSayAnantaraM kiM bhavatItitrisaptatitamabhedamAha mUlam - o orAliyateyakammAI savvAhiM vippajahaNAhiM vippajahittA ujjuseDhipatte aphusamA gaI uDDa egasamaeNaM aviggaheNaM tattha gaMtA sAgarovautte sijjhai bujjhai jAva aMtaMkarei || sU0 // 73 // kSapayati ) isa prakAra yogatrayakA evaM zvAsa ucchavAsakA nirodha karake vaha kevalI a, i, u, R, lR, ina pA~ca hrasva akSaroMke madhyama svarase uccAraNa karane meM jitanA samaya lagatA hai utane pramANa kAlameM samucchina kriyA anivRtti nAmaka caturtha zukladhyAnako ki jisameM mana vacana kAyakI kisI bhI prakArakI sthUlasUkSma kriyA nahIM hotI hai aura jo anivRtti hai - karmakSayase pahile nivRtta nahIM hotA hai usako dhyAtA huA sAtAvedanIya, manuSyAyu, manuSyagati Adi nAmakarma uccagotra ina cAroM hI vidyamAna aghAtika karmoMkA yugapat kSaka kara detA hai // 72 // yugapat patti zvAsa ane ucchvAsane nirodha karI de che. A pramANe ga trayanA ane svAccha usvAsthyanA nidha karIne te kevaLI a, I, u, R, lu, A pAMca hasva akSaranA madhyama svarathI uccAraNa karavAmAM jeTale samaya lAge che eTalA pramANa kALamAM samucchinna kriyA anivRtti nAmanA ceAthA zukaladhyAnane ke, jemAM mana, vacana, kAyAnI keIpaNa prakAranI sthULa sUkSma kriyA thatI nathI ane je anivRtti che. kakSayathI pahelAM nivRta thatA nathI enu dhyAna karatAM karatAM sAtAvedaniya, manuScAyu, manuSya gati Adi nAmakarma ucca geAtra e cAreya vidyamAna aghAtiyA karmAMnA yugapat kSaya kari nAkhe che. 725
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 uttarAMdhyayanasUtre __ chAyA-tataH audArika taijasa * kArmaNAni sarvAbhirvimahANibhirviprahAya ajuzreNiprAptaH, aspRzadgatiH Urdhvam ekasamayena avigraheNa tatra gatvA sAkAropayukta sidhyati, budhyate yAvat antaM karoti // 73 // TIkA-'to' ityAdi tataH vedanIyAdicatuSTayakarmakSayAnantaram , audArika-taijasa-kArmaNAni, zarIrANi, sarvAbhiH-niravazeSAbhiH, viprahANibhiH vizeSeNa prakarpato hAnayaHtyAgA viprahANayastAbhiH, sarvathA parizATanenetyarthaH, viprahAya-vizeSeNa mahAyaparizATaya, RjuzreNimAptA=RjuH-saralAcAsau zreNI ca, RjuHzreNiH saralAkAzapradezapaGktistAM prAptaH anu zreNigata-iti yAvat , tathA-aspRzagatiH-aspRzantI siddhayantarAlapradezAn gatiryasya sa tathA, antarAlapadezAnAM sparzanaM vinavordhvagamanaM siddhasya bhavatIti bhAvaH / Urdhvam-Udhrvadizi ekasamayena-dvitIyAdisamayAsparzanena, ataevAntarAlapradezAnAmasaMsparzana miti nizcIyate antarAlapradezasparzane hi naikena samayena siddhiHprApyate, iSyate ca tatraika eva samayaH, ya eva cAyuSkAdivarmaNAM kSayasamayaH sa eva nirvANasamayaH, ato'ntarAle samayAntarasyAbhAvAdantarAlapradezAnAmasaMsparzanamiti / sUkSmavAyasarthoM bhAvataH kevaligamyaH / sakala karmoM ke kSaya hone para kyA hotA hai so tihattarave bolameM kahate hai-' tao' ityAdi ___anvayArtha-(tao-sataH) vedanIya Adi cAra AghAtika karmoM ke kSaya ho jAne ke bAda (orAliya taya karamAiM-audArika taijasa kArmaNAni audArika, tejasa evaM kAmeNa, ina tIna zarIroMko (savvAhiM vippajahaNAhi-sarvAbhiH viprahANAbhiH) samasta vizeSa prakArakI hAniyoMse sarvathA parizATanase-(vippajjahittA-viprahAya) sarvathA choDakara (ujjuseDhipatte-RjuzreNiprAptaH) sarala AkAza pradezakI paMktirUpa zreNIko prApta hue ve kevalI bhagavAn (akulamANagaI-aspRzadgatiH) AkAzake anta saghaLA karmo kSaya thavAthI zuM thAya che te teteramA bolamAM kahe che -"to"tyaadi| manvayArtha tao-tataH vahanIya mAhi yA2 maghAti bhAnA kSaya tha/ 41 pachIthI orAliya teya kammAi-audArikatejaskArmaNAni moTAriza, tesa, bhane ma 2 pa zarIrAne savAhiM vippajahaNAhi-sarvAbhiH viprahANAbhiH saghA vizeSa prAratI hAnIyAthI vippajjahittA-viprahAya sarvathA choDIna ujjuseDhipatte -RjuzreNiprAptaH sa21 mA prazanI pati35 zreNIna prApta thayeTa sevajI sagavAna aphumamANagaI-aspRzadgatiH mAsAzanA mt| prazAnA 25za na 2di uDDhaM-urdhvam Sd hizAmA egasamaeNaM-ekasamaye 404 mata avigaheNaM tatthagatA-avigraheNa tatra gatvA me samayamA pa nI gatithI,
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinITIkA a. 29 sakalakarmakSayaphalavarNanam 73 365 avigraheNa = vakragatirUpavigrahAbhAvena, 'ujjuseDhipace ' ityanena prAkpratibodhitArthasyaiva punaH kathanamihAnvayavyatirekAbhyAmukto'rthaH spaSTataro bhavatIti lokanyAyamanusRtyeti bodhyam / taMtra siddhipade galyA, sAkAropayuktaH - jJAnopayogavAn, sidhyati, vudhyate, yAvadantaM karoti / iha yAvacchabdena -'mucyate, pariniti, sarvaduHkhAnAm ' iti pATho bodhyate, sidhyatItyAdipadAnAM vyAkhyA'STAviMzatitame bhede kRteti tatra draSTavyA || sU0 73 // rAla pradezoMkA nahIM sparza karate hue (u-Urdhvam) Urdhva dizA meM (ega - samma eNaM - eka samaye ) eka samaya meM (aviggaNaM tattha gaMtA - avigraheNa tatra gatvA ) vinA vakatAkI gati se arthAt sarala gati se siddhipada meM jAkara (sAgArova utte - sAkAropayuktaH ) jJAnopayogaviziSTa hokara ( sinjhai bujjhai jAva aMta karei-sidhyati, vudhyate yAvadantaM karoti ) siddha ho jAte haiM, buddha ho jAte haiM yAvatsamasta duHkhoM kA anta kara dete haiN| (6 bhAvArtha -- kevalI bhagavAna vedanIya Adi cAra aghAtikA karmoM ke kSaya ho jAneke bAda audArika taijasa evaM kArmaNa ina tIna zarIroMkA sarvathA kSaya kara sarala anuzreNi jatise eka hI samaya meM jJAnopayoga viziSTa banakara siddhagati meM virAjamAna ho jAte haiM / sUtrameM aspRzati " aisA jo kahA hai usakA tAtparya yaha hai ki antarAla ke pradezoM kA sparza na karane se dvitIyAdika samayoM ke sadbhAvakI saMbhA vanA ho jAtI hai / isa taraha eka samaya meM siddhagati jo prApta hotI hai vaha usa eka samaya meM prApta na hokara dvitIyAdika samayoM meM hI prApta honI mAnI jAvegI- parantu aisA siddhAnta nahIM hai / siddhAnta to eka arthAta saraNa gatithI, siddhi mAM ne sAgArova utte - sAkAropayuktaH jJAnApayogathI viziSTha thapane sijjai-bujjhai - jAvaaMta karei sidhyati budhyate yAvadantaM karoti siddha thA laya che, yuddha thardha laya che. yAvatsabhasta du:mono aMta urI he che. bhASA kevaLI bhagavAna vedaniya Adi cAra aghAtiyA karmone kSaya thaI javA pachI audyArika, tejasa ane kArmANu A traNa zarIrane sathA kSaya karI saraLa anuzreNI gatithI ekaja samayamAM jJAnepacega viziSTa khanIne siddha gatimAM birAjamAna thaI jAya che. sUtramAM " aspRzati " evuM je kahela che tevu e tApaya che ke, aMtarALanA pradezAne sparza karavAthI dvitiyAdika samayanA sadbhAvanI sabhAvanA thaI jAya che. A pramANe eka samayamAM siddhigati je prApta thAya che te eka samayamAM prApta na thatAM dvitiyAdika samayeAmAM ja prApta thAya evuM mAnavAmAM Ave. paraMtu evA siddhAMta
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtra adhyayanArthamupasaMharan sudharmAsvAmI jambUsvAminamAha mUlam-esa khalu lammattaparakamasla ajjhayaNassa aTTe samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM Aghavie paNNavie parUvie nidasie uvadaMsie tibemi / / sU0 74 // // ii sammattaparakkame samatte // / chAyA-epa khalu samyaktvaparAkramasyAdhyayanasyArthaH zramaNena bhagavatA mahAvIreNa AkhyAtaH prajJApitaH prarUpitaH nidarzitaH, upadarzita iti bravImi // 7 // TIkA-'esa khalu' ityAdi / he jambU ! epaH anantaroktaH, khalu-nizcayena, samyaktvaparAkramasya-samyaktvaparAkramanAmakasya, adhyayanasyArthaH zramaNena bhagavatA mahAvIreNa, AkhyAtaH samaya meM hI prApta hone kA hai / kyoM ki AyuSka Adi karmoM ke kSaya kA jo samaya hai vahI nirvANa prApti kA samaya hai| isaliye antarAlameM samayAntarakA abhAva hone se antarAlastha pradezoMkA asparzana kahA gayA haiN| tathA isakA aura bhI sUkSma artha jo ho vaha kevali jJAnagamya hI hai| aba adhyayana ke arthakA upasaMhAra karate hue zrI sudharmAsvAmI jaMbUsvAmIse kahate haiM-'esa khalu' ityaadi| ___ anvayArtha he jambU ! (eso-eSaH) yaha anantarokta (sammattapara kammassa ajjhayaNassa aTTe-samyaktvaparAkramasya adhyayanasya arthaH) samyaktvaparAkramanAmaka adhyayana kA artha (sapaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM -zramaNena bhagavatA mahAvIreNa) svayaM zramaNa bhagavAna mahAvIrane (aaghnathI. siddhAMta te eka samayamAM ja prApta thavAno che kemake, aspRSyanA Adi karmono kSayane je samaya che teja nirvANa prAptine samaya che. A kAraNe aMta kALamAM samayAtara abhAva hovAthI antarAvastha pradezanA asparzananuM kahevAmAM Avela che. tathA Ane bIje paNa je sUkSma arthe hoya te kevaLI jJAna sabhya che. // 7 // have adhyayananA arthane upasaMhAra karatAM zrI sudharmAsvAmI ja--svAmIne cha-"esa khalu" tyaah| ____sanyArtha-De myU! eso-eSaH / anantarota sammatta parakammarasa ajhayaNasa adve-samyaktvaparAkramasya adhyayanasya arthaH sabhya45 52|bh nAmanA dhyynn| artha samageNaM bhagavayA mahAvIreNaM-zramaNena bhagavatA mahAvIreNa svayaM bhagavAna mahAvIre Apavie-AkhyAtaH sAmAnya 4thanathI ra che.
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 adhyayanopasaMhAraH sAmAnyataH kathanena kathitaH, prajJApitaH = vizeSataH kathanena hetuphalAdimajJApanena pratibodhitaH prarUpitaH- tattadarthasvarUpanirUpaNena nirUpitaH, nidarzitaH =STAntopadarzanena ziSya-hRdaye sthApitaH, upadarzitaH- pUrvoktamarthamupasaMhRtya pradarzitaH / iti = etad bravImi yathA bhagavatA kathitaM tathaiva kathayAmi na tu svabuddhayAparikalpyetyarthaH || sU0 74 // iti zrI vizvavikhyAta - jagadvallabha - prasiddhavAcaka - paJcadazabhASAkalita - lalitakalA pAlApaka pravizuddha gadyapadyanaikagranthanirmApaka- vAdimAnamardaka- zrI zAhU chatrapati-kolhApurarAjapradatta - " jainazAstrAcArya " - padabhUpita - kolhApura rAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrIghAsIlAlavativiracitAyAm "uttarAdhyayanamutrasya" "priyadarzinyAkhyAyAM vyAkhyAyA 'samyaktvaparAkrama' nAmaka mekonatriMza madhyayanaM - sampUrNam ||28|| 367 vie-AkhyAtaH ) sAmAnya kathana se kahA hai ( paNNavie - prajJApitaH ) hetuphalake prajJApanarUpa vizeSa kathana se samajhAyA hai ( paruvie - prarUpitaH ) usa 2 artha ke svarUpa ke nirUpaNa se nirUpita kiyA hai| (nisienidarzitaH) dRSTAnta ke upadarzana se ziSyoM ke hRdaya meM sthApita kiyA hai| tathA ( uvadaMsie - upadarzitaH) pUrvokta arthakA upasaMhAra karake dikhalAyA hai| aisA maiM kahatA hUM-arthAt-jaisA bhagavAn ne isa adhyayana kA artha kahA hai vaisA hI maiM ne tuma se kahA hai / apanI kalpanA se kalpita kara nahIM kahA hai ||74 || // yaha uttarAdhyayana sUtrakA samyaktvaparAka nAmaka untIsavA adhyayana samApta huA // 29 // pANavie- prajJApitaH hetu ina prajJAyana35 vizeSa athanathI samannave che. parUvie- prarUpitaH me me arthanA svaipane niyaNuthI ni3pita resa che. nidaMsaNie- nidarzitaH dRSTAntanA upadarzanathI ziSyAMnA hRdhyamAM sthApita resa che. ubadaMsie-upadarzitaH tathA pUrveti artha upasaMhAra arIne hemADesa che ge huM kahuM chuM. arthAt jevA bhagavAne A adhyayananeA artha kahela che eveA ja meM tumane usa che. potAnI udayanAthI ne usa nathI. // 74 // A uttarAdhyayana sUtranA samyakatva parAkrama nAmanuM egaNatrIzamuM adhyayana saMpUrNa thayuM. rA
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||ath triMzattamasadhyayanam // samyaktvaparAkramanAmakamekonatriMzattamamadhyanayuktam , adhunA triMzattamaM tapomArgagatinAyakamadhyayana prArabhyate / asya ca pUrveNa sahAyamabhisambandhaH-aSTAviMzatitame'dhyayane tapo mokSasya mArga ityuktam ekonatriMzattame'dhyayane cAkarmatAsbhihitA sA hi tapasaH samArAdhanaM vinA na syAt, tasmAt prAguktAdhyayanadvayAthapratipattyanantaraM jijJAsitasya bhedAbhedasahitasya tapasaH svarUpaM tatphalavatAM gati ca varNayitumidamArasyate / tatrAdau sudharmA svAmI jambUsvAminamAhamRlam-jahA~ u pAvagaM karama, rAgadosanamajjiyaM / khavei tavasA bhivaMta , tamegaggANo KNa // 1 // chAyA-yathA tu pApaka karma, rAgadvepasamarjitam / kSapayati tapasA bhikSuH, tamekAgramanAH zRNu // 1 // tIsavAM adhyayana prAraMbha samyaktva parAkrana nAmakA ullIsavAM adhyayana kahA jA cukA hai| aba yaha 'tapomAyeMgati' nAmakA tIsavAM adhyayana prAraMbha hotA hai| isakA pUrva adhyayana ke sAtha saMbaMdha isa prakAra hai-aTThAIsaveM adhyayanameM tapa mokSakA mArga hai yaha kahA gayA hai, tathA untIsaveM adhyayana meM akarmanA kahI gaI hai| parantu yaha akarmatA tapake ArAdhana kiye binA nahIM hotI hai, isaliye pahile kahe gaye do adhyayanoMke arthakI pratipattike bAda bhedaprabheda sahita tapake svarUpako tathA usake phala pAnevAloMkI gatikA varNana karane ke liye yaha adhyayana prAraMbha kiyA gayA hai| usakI yaha Adya gAthA hai-'jahAu' ityaadi| trIsamA adhyayanane prAraMbha samyakatva parAkrama nAmanu ogaNatrIsamuM adhyayana purUM thayuM che, have A tapamArga gati nAmanuM trIsamuM adhyayana zarU thAya che A adhyayanane AgabatrIsamA adhyayana sAtheno saMbadha A prakAra che.aThThAvIsamA adhyayanamAM tapa mokSano mArga che e batAvavAmAM Avela che. ogaNatrIsamA adhyayanamAM akamatA kahevAmAM Avela che paraMtu A akasmatA-tapanuM ArAdhana karyA vinA thatI nathI A mATe pahelA kahevAmAM AvelA be adhyayananA arthanI prati patti pachI bheda prabheda sahita tapanA svarUpane tathA enA phaLane pAmavAnI gatinuM varNana karavA mATe A adhyayanane prArabha karavAmAM Avela che, enI A prathama che.-"jahAu" tyAha!
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a 30 tapasaH svarUpaM tatphalavatAM gatenaM ca 369 TIkA-'jahAu' ityAdi he jambUH ! bhikSuH-muniH, rAgadveSasamarjitaM rAgadveSAbhyAM samarjita-bAhulyenopArjita, pApakaM kama-jJAnAvaraNIyAdikaM yathA yena prakAreNa, tapasA-vakSyamANasvarUpeNa, kSapayatyeva, tat-tapaH, ekAgramanA sAvadhAnacittaH san zRNu, anena jambUprabhRtika ziSyagaNamabhimukhIkRtya sudharmAsvAmI vaktuM pravRtta iti bodhitam / iha tu zabdo'vadhAraNArthaMkaH kSapayatItyasyAne yojanIyaH // 1 // karmakSapaNe kartavye'nAstravatAprathamamupAdeyA, atastatmAptihetumAhamUlam-pANivahamulAvAyA, adatamehaNapariggahA viro| rAIbhoyaNavirao, jIvo bhavai aNAlavo // 2 // chayA-prANivadhamRpAvAdAd , adattamaithunaparigrahAd vistaH / rAtribhojanavirataH, jIvo bhavati anAstravaH // 2 // TIkA-'pANivaha' ityAdi-- iha virata ityasya prANivadhAdibhiH pratyekamabhisaMbandhaH, prANivadhAdvirataH, anvayArtha-jambUsvAmIko sarajhAte hue sudharmAsvAmI kahate haiM ki he jambU ! (bhikkhU-bhikSuH) bhikSu-muni (rAgadosasalajjiyaM-rAgadveSa samarjitam ) rAga evaM dveSase upArjita (pAvagaM kasma-pApakaM karma ) jJAnAvaraNIyAdika karmo ko (jahA-yathA) jisa prakAra (tavasA-tapasA) tapase (khavei-kSapayati) kSaya karatA hai (tat) usa tapako tuma (egaggamaNo suNa-ekAgramanAH zrRNu) ekAgramana hokara suno // 1 // karmoM kA kSaya karate samaya jIvako sarva prathama anAstravatA upAdeya haiataH isakI prAptike hetuko sUtrakAra kahate haiM-'pANivaha0 ' ityaadi| anvayArtha-(pANivaha musAbAyA adattamehuNapariggahA viraoprANivadha-pRSAvAdAt adattamaithunaparigrahAt virataH) prANivadhase virata, anvayArtha-jabU svAmIne samajAvatAM sudharmA svAmI kahe che ke, huM 4AyU ! bhikkhU-bhikSuH muni rAgadosasamajjiyaM-rAgadveSasamarjitam / ane dveSathI ta pAvagaM kammaM -pApakaM karma jJAnAvaNIyAhi bhni| jahA-yathA 2 rIta tapathI kSaya kare che e tapane tame ekAgra mana thaIne sAMbhaLo | 1 / karmone kSaya karatI vakhate jIvane sarva prathama anAAvatA upAdeya che. mAthI menI prAptinA hetune sUtra42 4 cha.-"pANivaha" tyAha. manvayArtha-pANivahamusAvAyA adatta mehuNa pariggahAvirao-prANivadha mRSAvAdA adattamaithunaparigrahAt virataH prANikyathA pirata, mRSApAthI virata sahau0 47
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 uttarAdhyayanasUtre mRpAvAdAd vistaH, adattAd-adattAdAnAd virataH, maithunAd virataH parigrahAd virataH ityarthaH, prAgAtipAta viramaNAdipaJcamahAvratadhAraka iti yAvat tathA rAtri bhojanaviratazca jIvaH, anAstravaH-AsravarahitaH san , ogantukajJAnAvaNIyAdikarmAnupArjako bhavatIti bhAvaH // 2 // mUlam-paMcasamio tiyutto, asAo jiiNdio| ____ agAraMvo ye nisallo, jIvo hoI aNAlaMvo // 3 // chAyA-paJcasamita striguptaH, apAyo jitendriyaH / agauravazca niHzalyo, jIvo bhavati anAstravaH // 3 // TIkA-'paMcasamio' ityAdi paJcasamitaH paJcavidhasamitisamanvitaH, triguptaH trividhaguptiyuktaH, apAya:krodhAdikapAyacatuSTayarahitaH, jitendriyaH zrotrAdipaJcandriyanigrahI, agauravaH-Rddhi mRSAvAdase virata, adattAdAnase virata, bhaithunase virata evaM parigrahase virata (rAIbhoyaNavirao-rAtribhojanavirataH) evaM rAtribhojanase virata (jIvA-jIvaH) jIva (anAlavo bhavai-anAsravAbhavati ) Agantuka jJAnAvaraNIya Adi karmoM kA upArjana nahIM karatA hai| arthAt-hiMsA jhUTha corI Adi pAMca pApoMse virata jIva navIna karmoM kA baMdha nahIM karatA hai|2| 'paMcasamio' ityaadi| anvayArtha-(paMcasamio tigutto-paMcasamitaH triguptaH) pAMca prakArakI samitiyoMse yukta (triguptaH) manogupti, vacanagupti evaM kAyagupti, ina tIna guptiyoM se samanvita (akasAyo jiiMdio-akapAya:- jitendriyaH) krodhAdika cAra kaSAyoMse rahita tathA pAMcoM indriyoMkA nigrahI (agAravoagauravaH) Rddhirasa sAta gauravase varjita eva (nissallo-niHzalyaH) tAhAnathA virata bhaithunathI virata, bhane pazziAthI pirata, rAIbhoyaNaviraorAtribhojanavirata. zanimAniyA virata, jIvo-jIvaH 01 mAMgatu jJAna 52. chIya Adi karmonuM upArjana karatuM nathI. arthAta-hisA, Tha, corI, Adi pAMca pApathI virata jIva navIna karmone baMdha karatA nathI. || 2 |. " paMca samio" tyA ! manvayArtha-paMcasamio tigutto-paMcasamita triguptaH pAMya prasAranI samiti cothI yukta mane gupti, ane kAyagupti, A traNa guptithI samanvita akasAyo jiiMdiyo-akapAya. jitendriya. dhAri yA2 4AyAthI 2ti tathA ":ndriyonA niyaDI, agAravo-agauravaH Rddhirasa sAta gauravayI paLata
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 30 karmakSapaNaprakAravarNanam 372. rasasAtagauravavarjitaH niHzalyaH mAyAdizalyatrayarahitazca jIvaH, anAsavaH-jJAnovaraNIyAdikarmavandhakAraNIbhUta prANAtipAtAdirahito bhavati // 3 // dRSTAntapradarzanapUrvaka karmakSapaNaprakAraM vivakSuH sudharmAsvAmI mAhamUlam-eesi tu vivajjAse, rAgadosa~samajjiyaM / khaveI taM jahA bhikkhU, taM meM egamaNA muMNa // 4 // chAyA-eteSAM tu viparyAse, rAgadvepasamarjitam / apayati tad yathA bhikSuH, tanme ekamanAH zRNu // 4 // TIkA-' eesiM' ityAdi he jambUH ! eteSAm-anAsravasya kAraNAnAM prANAtipAtAdiviramaNAnAM samityAdInAM ca viparyAse-vaiparItye kRte sati, rAgadveSasamarjitaM-rAgadveSAbhyAmupArjitaM yat karma bhavati, tat karma yathAnyena prakAreNa, bhikSuH-saMyataH kSapayati, tat-karmakSapaNakAraNarUpaM tapaH, me-sama samIpe ekamanA: ekAgracittaHsan zRNu // 4 // mAyA, mithyA evaM nidAna, ina tInoM zalyoMse rahita (jIvo-jIvaH) jIva (aNAsavo hoi-anAstravaH bhavati) jJAnAvaraNIya Adi karma bandhake kAraNabhUta prANAtipAta Adise rahita holA hai // 3 // ___ aba karma khapAne ke prakArako dRSTAntapUrvaka kahanekA vivakSAse zrIsudharmAsvAmI kahate haiM-'eesiM' ityaadi| . anvayArtha he jambU ! (epasiM tu vivajjAse rAgadosasamajjiyaM taM jahA khavei taM me egamaNA suNa-eteSAM tu viparyAse rAgadveSasamarjitam mat yathA kSapayati tanme ekamanAH zrRNu)anAsravake kAraNabhUta prANAtipAtAdikaviramaNa tathA samiti AdikoMkI viparItatA hone para rAgadveSa bhane nissalo-niHzalyaH bhAyA, bhithyA mane nihAna mAtra tyAthI rahita jIvo-jIvaH 71 aNAsavohoi-anAsravaH bhavati jnyaanaav29||y mAbhima dhanA 4125 bhUta prAtipAta mAhiyA 2hita DAya che. // 3 // have karma khapAvavAnA prakArane daSTAMta pUrvaka kahevAnI vivakSAthI zrI sudhAsvAmI he cha-" e e si" tyaadi| mayArtha- 42y! e esitu vivajjAse rAgadosasamajjiyaM taM jahA khavei taM meM egamaNA suNa-eteSAM tu viparyAse rAgadvepasamarjitaM sat yathA kSapayati tanme ekamanAH zrRNu manAnayanA 24 mata prANAtipAnAni vibha tathA samiti AdikanI viparItatA thavAthI rAgadveSa dvArA je karma upArjIta thAya che e
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 uttarAMdhyayanasUtre dRSTAntamAha-- mUlam-jahA mahAtalAyasla, saMniruddhe, jalAgame / ussiMtraNAe tavAMe, kameNaM sosaNA bhave // 5 // chAyA--yathA mahAtaDAgasya, saMniruddha jalAgame / uttsecanena tapanena, krameNa zoSaNA bhavati // 5 // TIkA--'jahA mahAtalAyasa' ityAdi--- yathA-mahAtaDAgasya-jalasahitasya mahataH sarovarasya jalAgame jalapaveze, saMniruddhepAlyAdinA pratiSiddhe sati utsecanena araghaTTaghaTI nivahAdinA jalasya vahiSkAraNena, tapanena=bhAskarakaranikarasaMtApena, krameNa zoSaNA=jalakSayarUpA bhavati / asya vAkyasyottaragAthayA saha saMbandhaH // 5 // mUlam-evaM tu saMjayassA~vi, pAvakammanirAsave / bhakkoDIsaMciyaM kamma, tavasA NirijjaI // 6 // dvArA jo karma upArjita hote haiM una karmoM ko saMyamI jana jisa prakArase khapAte haiM usa prakArako maiM kahatA hUM so usako tuma ekAgramana hokara suno|4| ava prathama dRSTAnta kahate haiM-'jahA' ityaadi| ___ anvayArtha--(jahA-yathA) jaise (mahAtalAyassa jalAgame saMniruddhe usiMcaNAe tavaNAe kameNaM sosaNA bhave-mahAtaDAgasya jalAgame niruddhe utsecanena tapanena krAmeNa zoSaNA bhavati) jala sahita baDe bhArI talAvakA jalAgama rokadene para aura usameMkA bharA huA jala araghaTTa-reMTa Adi dvArA bAhara nikAladene para athavA sUryakI garmIse saMtapta hote rahane para kramazaH zoSaNa ho jAtA hai arthAt sUka jAtA hai // 5 // kane saMyamI jana je prakArathI khapAve che. e prakArane huM kahuM chuM te ene tame ekAgamana thaIne sAMbhaLe pAchA have prathama dRSTAta 4 cha-"jahA" tyaah| manvayArtha-jahA-yathA 2 mahAtalayassa jalAgame saMnirudhdhe utsiMcaNAe tavaNAe kameNaM sosaNA bhave-mahAtaDAgasya jalAgame nirudvautsecanena tapanena krameNa zoSaNA bhavati pAthI ma252 mevA moTA tAnA bhAnu mAgamana 24ii devAmAM Ave ane temAM bhareluM pANuM araghaTTa reTa Adi dvArA bahAra kaDhAI jAya athavA sUryanI garamIthI saMtapta thatuM rahevAthI kamazaH tenuM zoSaNa laya che. // 5 //
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA 10 30 tapasaH sedapramedavarNanam chAyA--evaM tu saMyatasyApi, pApakramanirAnave / bhavakoTisaMcita karma, tapasA nirjIyate // 6 // TIkA-- ' evaM tu ' ityAdi-- evam uktarItyA prANAtipAtaviramaNAdibhiH samityAdibhizca, saMyatasyApi= munerapi pApakarmanirAstra ve pApazarmaNAM jJAnAvaraNIyAdInAM nirAtravaH-AsravAbhAvaH, anutpattirityarthaH, tasmin pApakarmanirAstrave-lUtanapApakarmAnutpattau satyAmityarthaH / bhavakoTisaMcita-rAgadveSamithyAtvAdihetukaM bahutarabhavopArjita kama-jJAnAvaraNIyAdhaSTavidhaM tapasAvakSyamANalakSaNena nirjIyate-kSIyate // 6 // tapasA karma nirjIyata ityuktamatastadbhedaprabhedAna pradarzayatimUlam so tavo duviho vutto, vAhirabhitaro tahA / bAhiro chaThivaho vutto, evamabhitaro tavo // 7 // chAyA-tat tapo dvividham uktaM, bAhyamAbhyantaraM tathA / vAhya pavidhamuktam , evamAbhyantaraM tapaH // 7 // TIkA--'so tabo' ityAdi-- tatpUrvanirdipTaM, tapaH, dvividha-dviprakArakam , uktam / tad-yathA-vAhyam AbhyantaraM ca, iha tathA zabdaH samuccayArthakaH / tatra vAhya-bAhyazarIrasya parizopa' evaM tu ' ityaadi| anvayArtha-evaM-evam) isI taraha prANAtipAta viramaNa Adi dvArA (saMjayaslAvi-saMyatarayApi) layatamunike bhI ( pAvakammanirAsavepApakarmanirAstra) navIna jJAnAvaraNIya Adi pApakoMkA anAstrava hone para (bhavakoDI saMciyaM kamma-savanoTi saMcitaM karma) karoDoM bhavameM rAgadveSa Adi kAraNoM dvArA saMcita karma (tavasA NijarijjaI-tapasA nirjIyate) tapa se naSTa ho jAte haiM / / 6 / / pahale 'tapase nirjarA hotI hai lo kahA aba tapake bheda prabhedoMko "evaM tu" tyAta yA--eka-evam 2mA prabhAva pratipAta vimae gA / saMjayasAvi-saMyatasyApi yatamunniA 59 navIna pAvakanmanirAsave-pApakarmanirAnave jJAnAradIya Adi 55 bhiit| anAva mAthI bhavakoDIsaMciyaM phamma-bhavakoTinaMcitaM karma za lavamA 25 Ahi 12 12 // sathita bha tavasA NijjArajaI-tapasA nIrjIryate tapathI naTa taya che. // 6 // pahelAM "tapathI nirjarA thAya che" te kahyuM, have tapanA bheda prabhedane
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre Nena karmakSapaNahetutvAt / abhyantaraM tu tadbhinnaM, cittanirodhaprAdhAnyena karmakSapaNahetutvAt / vAhya-paividhaM-paTaprakArakamuktaM tIrthaMkarairiti / evam IdRzam paDvidhamAbhyantaraM tapaH // 7 // tatra yathAvAhyaSaDavidhaM, tathA''ha-- mUlam-aNasaNamUNoyariyA, bhikkhAyariyA ya rspriccaao| kAyakileso saMlINayA baMjjho to hoI // 8 // chAyA--anazanamUnodarikA, bhikSAcaryA ca rasaparityAgaH / / kAyaklezaH saMlInatA ca, bAhya tapo bhavati // 8 // TIkA-'aNasaNam ' ityAdi anazanam AhAratyAgaH, ekasmAdupavAsAdArabhyapANmAsikaparyantam 1 / unokahate haiM-'so tavo' ityAdi / anvayArtha (so tavo duviho vutto vAhirabhintaro tahA-tat tapaH dvividhaM uktaM bAhyam AbhyantaraM tathA) vaha tapa do prakArakA kahA hai eka vAhya tathA dUsarA Abhyantara (vAhiro chabiho buttA evamabhitaro tavobAhyaM SaDvidhaM uktaM evaM AbhyantaraM tapaH) bAhya tapa chaha prakArakA tathA Abhyantara tapa chaha prakArakA hai / tAtparya yaha hai ki bAhya zarIrake pari zoSaNa dvArA kamoM ke kSayakA hetu bAhya tapa tathA citta nirovakI pradhAnatA dvArA koMke kSayakA hetu Abhyantara tapa mAnA gayA hai // 7 // ___ aba chaha prakArake vAhya tapako kahate haiM-'aNasaNa0' ityAdi / anvayArtha-(aNasaNaM-anazanam ) eka upavAsase lekara chaha mahine paryanta trividha yA caturvidha AhArakA parityAga karanA isakA cha --" so tavo" tyAha. anvayArtha--so tatro duviho vutto bAhirabhitaro tahA-tat tapaH dvividhaM uktaM vAhyam AbhyantaraM tathA ye ta5 me 2n| 49 che. me mAhya mane bhI mAnyata2 vAhiro chavviho vutto evamabhitarotavo-bAhya paividhaM uktaM evaM AbhyaMtaraM tapaH mAha ta57 pradhAna tathA mAlyata2 ta5 5 cha pradhAnAM cha. tAtparya se che ke, bAhya zarIranA parizeSaNa dvArA karmono kSayano hetu bAhAtapa tathA citta nirodhanI pradhAnatAdrArA karmono kSayane hetu AtyaMtara tapa mAnavAmAM Avela che. hune cha aAnA mA tapane 49 ---"aNasaNa" tyAha! anvayArtha --aNasaNa-anazanam me 2mayapAsathI sADI 7 mahinA hata vividha ke caturvidha AhArane parityAga kare AnuM nAma anazana che
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 30 tapasa. medapramedavarNanam 335 darikA-unam udaram , unodaraM, tayya karaNam , bhAve buJ / nyUnAhArakaraNAdapUrNodaratA, 2 / bhikSAcaryA bhikSArtha caryA-caraNam aTanam / bhikSAcaryA taponirjarAgatvAdanazanavat 3 / rasaparityAgaH AhAre dugdhAdi vikRtiparityAgaH 4 / kAyaklezA kAyastha-zarIrasya, klezaH-locAdinA klezanam , 5 / saMlInatA salInasya-saMtRtasya bhAvaH, kAyasya saMgopanam , ityevaM paDvidhaM bAhya tapo bhavati / / 8 / / * mUlam-ittariya maraNakAlA ya, arNasaNa duvihA bhave / ittariya sAvakaMkhA, liravakaMvA u viIjjiyA // 9 // chAyA-itvarikaM maraNakAlaM ca, anazanaM dvividhaM bhavet / itvarikaM sAvakAkSaM tu, nirAkAlam tu dvitIyam // 9 // TIkA-'ittariya mityAdi anazanam na azanam-anazanaM trividhasya pAnavarjitasyAhArasya tyAgazcaturvidhanAma anazana hai / (UNoyariyA-UnodarikA) bhUkhase kama bhojana karanA isakA nAma anodarikA hai| (bhikkhAyariyA-bhikSAcaryA ) nirjarAkA kAraNa honese bhikSAcaryA anazanakI taraha tapa hai| bhikSAke nimitta paryaTana karanA isakA nAma bhikSAcaryA hai / (rasapariccAo-rasaparityAgaH) AhArameM dugdha Adi vikRtikA parityAga karanA isakA nAma rasaparityAga hai| (kAyakiliso-kAyaklezaH) loca kriyA karanA isakA nAma kAyakleza hai| (saMloNayA-saMlInatA) zarIra aura indriyoMkA saMgopana karanA isakA nAma saMlInatA hai||| 8 // 'ittariya' ityaadi| anvayArtha-(aNasaNA dubihA bhave-anazanaM dvividhaM bhavet ) anaUNoyariyA-UnodarikA yUpadhI sAMchu sAta 42 setu nAma nahI bhikkhAyariyA-bhikSAcaryA ninu ra pAthI milAyaryA manazananI bhA* ta5 cha, likSAnA nimitta paryaTana 42 bhAnu nAma likSAyA che. rasapari ccAo-rasaparityAgaH pA2mA 5 mA vitino parityAga 423 / mAnu nAma 2saparityAga cha. kAyakileso-kAyaklezaH hAya mAhiyA zarIne zIta 42 mA nAma // cha. saMlINayA-salInanA zarIra ma2 chandriyAnu saMgApana karavuM enuM nAma saMlInatA che. | 8 "ittariya ityA ! 13yA--aNasaNA duvihA bhave-anAnaM vividhaM bhavet anazana ta5 me
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 uttarAdhyayanasUtre syApi vA, dvividhaM bhavati, itvarikaM maraNakAlaM ca / itvare-gamanazIle stoke kAle bhavam itvarikam , yadvA-ittara:-stokA, kAlo yatrAsti taditvarikaM svalpakAlavarti, niyatakAlAvadhikamityarthaH, tathA-maraNakAlaM maraNAvasAnaH kAlo yasya tattathA, yAvajjIvamityarthaH / iha madhyamapadalopI samAsaH / ca zabdaH samuccayAkaH / ___ tatra-itvArikaM sAvakAGkSayA avakAGkSayA-namaskArasahita-pauruSyAcArabhya paNmAsAvadhi trividhacaturvidhAhAraparityAgarUpayA-saha vartata iti tathA bhavati / dvittIya-maraNakAlaM tu nirAkADA-AkAnayA niSkrAntaM bhavati, tadbhave bhojanecchAyA abhAvAt / 'ittariya' ityatrAnurabAralopaH, 'maraNakAlA' ityAdau strIliGganirdezazca AvRtvAt / / 9 / / mUlam-jo so ittariyatavo, lo samAseNa chabiho / seditavo payaratavo, ghaNo ya taha hoI vaggo ye // 10 // chAyA-yat tad itvarikaM tapaH, tat samAsena pavidham / zreNitapaH prataratapaH, ghanazca tathA bhAti vargazca // 10 // zana tapa do prakArakA hotA hai (ittariyaM-itvarikas) jo niyamita samaya taka trividha yA caturvidha AhArakA parityAga kara diyA jAtA hai vaha itvarika anazana tapa hai| tathA (maraNakAlAya-maraNakAlAm ) maraNakAlaparyanta trividha yA caturvidha AhArakA parityAga kara denA isakA nAma jAvajIva anazana hai| yaha (ittariya sAvakaMkhA-itparika sAvakAMkSam ) itvarikanamokArasI-porasIse lekara chaha mahIne paryanta trividha caturvidha AhArakA parityAga karanerUpa akAMkSAle yukta hai, tathA (viijjiyA niravakaMskhA-dvitIyaM nirAkAM am) dUsarA jIvana paryanta trividha caturvidha AhArake parityAgarUpa hotA hai // 9 // prA2nu DAya che ittariyaM-itvarikam masu nachI 42 // samaya sudhA vividha, athavA caturvidha AhArane parityAga karI devAya che enuM nAma Ivarika anashn ta5 cha. tathA maraNakAlAya-maraNakAlam bh24|| 5'ta trividha mathA caturvidha AhArane parityAga kare AnuM nAma jAva jIva anazana tapa che. se ittariya sAvakaMkhA-itvarika sAvakAMkSas p2i4-nme|2sii pArasIthI bane cha mahinA payaMta vividha caturvidha AhArane parityAga karavA rUpa AkAMkSAthI yuta cha. tathA viinjiyA nirakaMkhA-dvitiya nirAkAMkSam bhI vana 5 ta vidha catuvidha AhAranA parityAga rUpa hoya che. . 9
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA tha0 30 tapasa bhedaprabhedavarNanam TIkA- 'jo so' ityAdi - yat tad itvarikaM tapaH - itvarikAnazanarUpa tapaH- tat samAsena= saMkSepeNapaDvidhaM = paTprakArakaM vistareNa tu bahuttarabhedamiti bhAvaH / itvarikasya tapasaH pavidhatvaM darzayati- ' seDinavo' ityAdi / zreNiH- paktistadupalakSitaM tapaH zreNitapaH, taccaturthAdikrameNa kriyamANamiha caramatIrthakara zrImahAvIratIrthe paramAsAntaM parigRhyate, prathamatIrthakara tIrthe saMvatlaraparyantam, madhyama dvAviMzatitIrthakara - tIrthe tu apTanAsaparyantam 1 | tathAzreNireva zreNyA guNitA pratara UyaMta, tadupalakSitaM tapaH prataratapaH 2 / iha ca anyAmohArthaM caturtha paSThA - Tama - dazamAkhyapada 'jo so' ityAdi / " anvayArtha - ( jo so ittariyatavo so samAseNa chaviho-yat itvarikaM tapaH tat samAsena pavivam ) jo itvarika tapa hai vaha saMkSepa se chaha prakArakA hai / vistArakI apekSAto bahuta prakArakA hai| usake ve chaha prakAra ye haiM- (seditavo payaratavo ghaNoya taha vaggoya hoi -zreNitapaH prataratapaH ghanaJca tathA vargazca bhavati) zreNi zabdakA artha paMkti hai / isa zreNise upalakSita jo tapa hai vaha zreNitapa hai / vaha caturthabhakta Adike kramase kriyamANa honA huA carama tIrthaMkara zrI vardhamAna svAmI ke tIrtha meM chaha mahIne taka kiyA jAtA hai / prathama tIrthakara ke tIrthameM isakI maryAdA eka varSa kI hai tathA vAIsa tIrthakaroM ke tIrthameM yaha ATha mahIne takakA hotA hai | zreNiko zreNIse guNita karane para pratara hotA hai arthAt zreNikA varga pratara hai isa pratarase upalakSita jo tapa hai vaha prataratapa hai / caturthaSaSTha- apTasa evaM dazama ina cAra padoMse yukta zreNI hai-yadi isa pada 377 " joso " dhatyAhi. anvayArtha -- joso ittariyo tatro so samAseNa chavviho-yat itvarikaM tapaH tat samAsena paDvidham ? piche te saMkSepadhI prAstu che. vistAranI apekSA to ghar3A aAstu che mAnA cha akSaramA che. seDhito paratavo ghaNo tahagoya hoi - zreNitapaH prataratapaH dhanazca tathA vargazca zreNI zahanA artha pa kti che. A zreNIthI upalakSita je tapa che te zreNItapa che. te caturthAM bhakta AdinA kamI kriyamaNu thatAM thatAM carama tIrthaMkara zrI vardhamAna svAmInA tImAM cha mahinA sudhI karavAmAM Ave che. prathama tIrthaMkaranA tImAM AnI maryAdA eka varSa sudhInI che. tathA khAvIsa tIrthaMkarAnA tIcaDA A A mahinA sudhInI che, RNane zreNIthI ti karavAI pratara thAya che e tara to paTa, aSTama bhane hazama yA yAra paDhodhI yukta zreNI che. 2068
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 uttarAdhyayana sUtre catuSTayAtmika zreNirvivakSyate / sA caturbhirguNitA poDazapadAtmakaH prataro bhavati / ayaM cAyAmato vistaratazca tulya ityasya sthApanopAya ucyateekAdyAdyA vyavasthApyAH, paGktayo'tra yathAkramam / ekAdaza nivezyAnte kramAt paGki prapUrayet // 1 // asyArthaH -- eka AdiryeSAM te ekAdayaH, ekaka - dvika-trika-catuSkAH, te AdyA yAsu tA ekAdyAdyAH, paktaya= zreNayaH yathAkramaM kramAnatikrameNa vyavasthAyAH - sthApanIyAH, ayamarthaH - prathamA = ekAdyA - ekakAdArabhya - caturthabhaktAdArabhyadazamabhaktapayantA prathamAzreNirityarthaH / dvitIyA - dvikAdyA-dvikAdArabhya, -SaSThabha ktAdArabhyASTamadazamacaturthabhakta paryantAdvitIyetyarthaH / tRtIyA-trikAdyA-trikAdAramya aSTamabhaktA-dArabhya dazamacaturthaSaSThabhakta paryantAtRtIyetyarthaH / caturthI catuekAdyA - catuSkAdArabhya, dazamabhaktAdArabhya caturthapaSThASTamabhaktaparyantA caturthI zreNirisyarthaH / nanvevaM sati prathamapaGkireva paripUrNA bhavati dvitIyAdyAstu na pUryanta catuSTayAtmaka zreNIko cArase guNA kiyA jAya to solaha Ate haiM / isa prakAra SoDazapadAtmaka pratara hotA hai| yaha tapa AyAma evaM vistArakI apekSA tulya hai / isakI sthApanA isa prakAra karanA cAhiye - prathama zreNimeM caturthabhakta, SaSThabhakta, aSTamabhakta evaM dazamabhakta ina cAra padoM ko likhanA cAhiye tathA dvitIya paMkti meM SaSThabhakta, aSTamabhakta, dazamabhakta evaM caturthabhakta, ina cAra padoMko likhanA cAhiye, tRtIya paMkti meM aSTamabhakta, duzamabhakta, caturthabhakta evaM paSThabhakta ina cAra padoMko likhanA cAhiye, tathA caturtha paMkti meM dazamabhakta, caturthabhakta, SaSThabhakta, evaM aSTamabhakta, ina cAra padoM ko likhanA cAhiye / zaMkA - isa prakAra likhane para prathama paMkti hI pUrNa hotI hai dvitIya je A pada catuSTayAtmaka zreNIne cArathI guNAkAra karavAmA Ave teA seALa Ave che. A pramANe SoDaza yadAtmaka pratara thaya che. A tapa AyAma ane vistAranI apekSA tulya che. AnI sthApanA A pramANe karavI joI e.-prathama zreNimAM caturtha bhakta, SaSTabhakta, aSTamabhakta, ane dazamabhakta, A cAra padmone lakhavAM joIe. tathA khIjI pa MkitamAM SaSTabhakata aSTamabhakata, dazamabhakata ane caturthaM bhakata, A cAra padone lakhavAM joI e trIjI pattimAM aSTamabhakata, dazamabhakata, caturtha bhakata, ane Rbhakata, A cAra padone lakhavAM joIe tathA ceAthI patimAM dazamabhakata, caturtha bhakata, SaSTabhakata, ane aSTamabhakata, A cAra padone lakhavAM joIe. zaMkA--A pramANe lakhavAthI prathama pati ja purI thAya che, bIjI
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 30 tapasaH bhedapramedavarNanam 379 eva tatkathaM pUraNIyAH? ucyate-ekAdIMzca nivezya vyavasthApya, ante agre, kramAt kramamAzritya, paGkim apUryamANAM zreNiM, pUrayet paripUrNAM kuryAt / tatra ca dvitIyapaGktau dvikatrikacatuSkAnAmagre ekakaH, tRtIyapaktau trikacatukayoH paryante ekako dvikaH, caturthapaGktau-catuSkasyAgre ekaka-dvika-trikAH sthApyante / sthApanAceyam-caturtha-paSThA-ema dshmprkrmH| etAvadbhizcaturthA | 1 | 2 3 [4 2 4 1 / 2 didazamAntatapaHpadairupalakSitaM tapaH prataratapo poDazapadAtmaka bhavati / ghana iti ghanatapaH, poDazapadAtmakaH, prataraH padacatuSTayAtmikayA zreNyA guNito ghano bhavati / tathA ca dhanatapazcatuHpaSTipadAtmakaM bhavati 64 / etadupalakSitaM Adi paMktiyAM nahIM-taba inako kaise pUrNa karanA cAhiye ? ___to isakA uttara isa prakAra hai-eka Adiko likhakara unake Age kramase 2-3-4 likhanA cAhiye, isa prakAra likhanese paMktiyAM pUrNa ho jAlI haiM-yathA prathama paMkti meM 1-2-3-4 aisA likhanA cAhiye-yahA~ 1-234se totparya yathAkrama caturthabhakta-SaSThabhakta, apTamabhakta dazamabhaktase hai| dvitIyapaMktimeM 2-3-4-1 likhanA caahiye| tRtIyapaMktimeM 3-4.1-2 likhanA cAhiye, caturthapaMktimeM 4-1-2-3 likhanA cAhiye / isa prakAra yaha SoDaza (16) padAtmaka prataratapa jAnanA chiye| ghanatapa isa prakAra hai-44444 cAra coko solaha 16 aura 16 solaha coko causaTha 64 isa prakAra ghana karane para catuSpaSTi 64 padAtmaka ghana tapa hotA hai| Adi paMkita purI thatI nathI te ene kaI rIte purI karavI joIe? te ene uttara A pramANe che.--eka Adine lakhIne enI AgaLa kamathI 2-3-4 lakhavuM joIe. A pramANe lakhavAthI paMkita purI thaI jAya che -yathA prathama yatibhA 1-2-3-4 sebha saMpavU naye. 25 1-2-3-4thI tAtparya yathAkama caturtha bhakata, SaSThabhakta aSTamabhata, dazamabhakatathI che. bIjI paMkitamAM 2-3-4-1 ma dhye zrI yatima 3-4-1-2 bama se, yAthI paMkitamAM 4-1-2-3 lakhavuM joIe A pramANe A Diza (16) padAtmaka prata2 ta5 sabhA naye. dhana ta5 2mA pramANe che. 4444444 yAra (16) ane soLa ke cosaTha (64) A pramANe ghana karavAthI catuSo vita .
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 ____ uttarAdhyayanasUtre tapo ghanatapa ucyate / ca zabdaH smuccye| tathA-varga: vargatapazca bhavati / tatra ca dhana eva ghanena guNito vargoM bhavati, arthAt-catuSpaSTizcatuSpaSTayeva guNitA, jAtAni SaNNavatyadhikAni catvAri sahasrANi 4096 / etAvadbhizcaturthAdidazamAntatapaHpadairUpalakSita vargatapo bhavati / 'jo so' ityAdau puMliGganirdeza ApatvAt / / / 10 // mUlam tatto ya vaggavaggo, paMcamo cha?o u pinnnntvo| maNaicchiya cittattho, nAyavyo hoI ittario // 11 // chAyA- tatazca varga vargaH, paJcamaM SaSThakaM tu prakIrNatapaH / manaIpsitacitrArtha, jJAtavyaM bhavati itvarikam // 11 // TIkA-tatto ya' ityAdi tatazcavargatapaso'nantaraM, vargavargaH=vargavarganAmakaM tapaH paJcamamitvarikam / tatra varga evaM yadA vargeNa guNitaH syAtU , tadA vargavargoM bhavati / yathA catvAri sahasrANi SaNNavatyadhikAni, tAvataiva guNitAni syustadA ekA koTiH, saptapaSTilakSAH, saptasaptatiH sahasrANi, dve zate, poDazAdhike ( 16777216) / etAvaarthAt poDaza 16 padAtmaka pratara tapako padacatuSTayAtmika zreNI dvArA guNita karane para yaha ghana tapa hotA hai| tathA causaTha 64ko 64causaThase guNA karane para varga tapa hotA hai| 64464 causaTha causaThako guNA karane para guNana phala cArahajArachayAnave 4096 Ate haiN| itane caturthAdi dazamAnta tapapadoMse upalakSita vargatapa hotA hai // 10 // 'tattoya' ityaadi| anvayArtha-vargatapake bAda (tattoya-tatazca) (paMcamo bagga vaggopaJcamaM vargavargaH) pAMcamA varga varga nAmanA itvarika tapa hai arthAta 4096 cArahajArachayAnaveko 4096 cArahajArachayAnavele guNA karane prpadAtmaka ghanatA thAya che. athavA peDaza (16) padAtmaka pratara tane pada catu chayAtmika zreNI dvArA guNavAthI A ghanatapa thAya che 64464 cosaTha cosaThane guNavAthI guNanaphaLa cAra hajAra chanuM (4096) Ave che. ATalA caturthAdi dazamAna tapa padethI upalakSita vargadSa che. tenA "tattoya" tyAha! manvayArtha-tattoya-tatazca tapanI pachI paMcamo vaggavaggo-paJcama vargavargaH -- camu varga varga nAmanu Itvarika tapa che arthAta 4096 cAra hajAra channe /* 6 cAra hajAra cha7thI guNAkAra karavAthI 16777216 eka karoDa saDa
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 30 tapasa. bhedaramedavarNanam 381 dbhistapaH padairupalakSitaM tapo varNavargataya ityucyate / evaM caturthAdIni catvAri padAnyAzritya zreNyAditapodarzitam / prakIrNatayaH yat zreNyAdiniyataracanA virahitaM svazaktyA yathA kathaMcid vidhIyate, tat tu paSThakamitvarikam / namaskArasahitAdi pUrvapurupacaritaM, zreNirahitaM caturthabhaktAdikaM, tathA yavamadhyacandrapratimAdikaM ca prakIrNatapa ityucyte| ___itthamitvarikabhedAn pradarya upasaMhAramAha- maNa' ityAdi / itvarikamanazanavizeparUpamitvarikAkhyaM tapaH, manaIpsitacitrArtha jJAtavyaM bhavati-manasa IpsitaH-manaIpsitaH, mano'bhilapitaH, citro'nekAkArako'rthaH svargApavargAdirU. pastejolezyAdirUpo vA yasmAt tat tathAvidha vijJeyam / itvarikatapasA sarva manomilapitaM mApnotIti bhAvaH // 11 // 16777216 ekakaroDa DalaTalAkha sanahattarahajAra dosausolaha hote haiM yaha varga varga nAmakA paMcana itvArika tapa hai| arthAt itane tapapadoMse upalakSita tapa varNa varga tapa hotA hai aisA jAnanA cAhiye / isa prakAra caturthabhakta Adi cora padoMko lekara ye zreNI Adi itvarika tapa kahA diye haiN| zreNI AdikI niyataracanAte jo rahita hotA hai evaM apanI zaktike anusAra jo yathA kathaMcit kiyA jAtA hai vaha ( chaTTaou pai. NNatayo-paSThakaMtu prakIrNatapaH) chaThavAM prakIrNaka tapa hai| zreNI rahita caturthabhakta Adi tapa tathA yaramadhyacandrapratimAdika tapa ye saba prakIrNakatapa haiN| (ittario-itvarikam ) isa prakAra anazana vizeSarUpa isa itvarikatapase jIva (maNaicchiya cittatyo nAyavyo hoi-manAipsita citrArtha jJAtavyaM bhavati) manobhilaSita svarga mokSa AdirUpa vividha prakArake padArthako athavA tejolecyArUpa arthako prApta kara letA hai // 11 // saDalAkha sattotera hajAra baso soLa thAya che. A varga varga nAmanuM pAMcamuM Itvarika tapa che arthAt ATalA tapa padothI upalakSita tapa varga vaga tapa thAya che. ema jaNavuM joIe. A pramANe caturtha bhakata Adi cAra padane laIne e zreNI Adi I-rika tapa batAvavAmAM Avela che. zreNI AdinI racanAthI je reDita vAya che. ane potAnI zakti pramANe je yathAkathaMcita 4ye naya che. te ou paiNNatayo-pAThakaM tu prakIrNa tapaH 79 mI 4 ta5 che. zreNI rahita caturthabhakata Adi tapa tathA yavamadhyacandra pratimAdika tapa mA saghai ale naya che. ittario-itvarikan mA pramANe manazana vizeSa 35 me SA: ta5yI 73 maNaicchicittyo nAyavyo hoi-manaIpsinacitrArtha jJAtavyaM bhavati bhanAniSita bhokSa mA 35 vividha praznA pahAyAna athavA tejeDezyarUpa arthane prApta karI le che. 11
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMprati maraNakAlamanAnanAha mUlam-jA sA aNarsaNA bharaNe, duvihA so viyAhiyA / saviyaramaviyAMrA, kAryeci paiI bhava // 12 // chAyA--yan tad anazanaM maraNe, dvividhaM tad vyAkhyAtam / suvicAramavicAraM kAyaceSThAM pratItya bhavati // 12 // TIkA- 'jA sA' ityAdi yan tad anaganaM naraNe=naraNAvatare bhavati yananaM maraNakAlikamityarthaH, etadeva yAvatkayikamucyate tad dvividham vyAkhyAtaM tIrthakarAdibhiritizeSaH / savicAram - avicAraM ceti / tatra yan vicAraNa-vedyAlakSaNena sahavartate tat savicAram avicAraM tu - udbhinnam vicAratha kAyavAmanAna trividhaH / tadvizeSaparijJAnArthamAha-' kAyaci iti / kAyaceSTAm = pratilekhanA, saMsvAraka 3 aba maraNa kAlameM honevAle anazanako do bhedAko sUtrakAra kahate haiM- 'jAsA' ityAdi / anvayArtha - (jA aNasaNA maraNe hoi sA dubihA viyAhiyA - yat anazanaM bharaNaM bhavati tat dvividhaM vyAkhyAnam ) jo anazana maraNa samaya meM hotA hai vaha do prakArakA kahA gayA hai (saviyArama vicArAsavicAraM avicAram ) 1 savicAra aura 2 avicaar| jisa tapameM ceSTAlakSaNarUpa vicAra honA hai vaha savicAra tathA jisameM yaha ceSTAlakSaNarUpa vicAra nahIM hotA hai vaha avicAra tapa hai / kAyA vacana evaM mana isa taraha vicAra tIna prakArakA kahA hai / (kAyaci paI bhave-kAyaceSTAM pratItya bhavati) pratilekhanA karanA, saMtAraka karanA, prAMsuka jalamAtrakA have marachu kALamAM karavAmAM Avata attarAnanA jede,te sUtrakAra rahe the.. jAtA ityAhi ! anvayArtha -- jA lagagA nne hoi sAhurihAviyAhiyA chan anasanaM maraNaM bhavati tat dvividaM vyAkhyAn ne madazana bhae bhayamAM zraya hai se prAstAM bhavAdavAmAM Ave che. savicAravicArA - savicAraM vicAran 1 vicAra, r aviAra je tapamAM ceSTA lakSaNurUpa vicAra hAya che e savicAra tathA jemAM A ceSTA TApa vicAra hete nathI vicAra tapa che. kA racana ane na A pramANe vicAra traNuM prakAranA batAvavAmAM Avela panavela vA pratibhA dastA 12vo,
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 383 priyadarzinI TIkA a0 30 maraNakAlikamanazanavarNanam karaNaM, prAsukajalamAtrapAnam, udvartanApavartanAdikaM ca kAyaceSTA tAM tatra uddhartanam antaH pradezAdvahirgamanaM, apavartana-bahiH pradezAdanta pravezanamiti / prati Azritya savicAraM bhavati / tatra savicAraM dvividha-bhaktapratyAkhyAnam iGgitaM ca / tatra bhaktapratyAkhyAne gacchamadhyavartI gurudattAlocano maraNAyodhato vidhino saMlekhanAM vidhAya, tatastrividhasya caturvidhasya vA''hArasya pratyAkhyAnaM karoti / sa ca samAstRtatRNasaMstArakastyaktazarIrAdyupakaraNamamatvaH, svayamuccAritanamaskAramaMtraH, samIpavartisAdhudattanamaskAro vA, zaktau satyAM svayameva sarva pratilekhanAdikaM kArya karoti / zakterabhAve cAparairapi kArayati // pAna karanA, udvartana apavartanAdika karanA ye saba kAyaceSTA haiN| ina kAyika ceSTAoMko Azrita kara savicAra anazana tapa hotA hai| bhItarase bAhara AnA udvartana tathA bAharase bhItara jAnA apavartana kahalAtA hai / savicAra tapa bhaktamatyAkhyAna tathA iMgitake bhedase do prakArakA hai| gacchake bIcameM rahate hue sAdhu dvArA bhakta pratyAkhyAna tapa kiyA jAtA hai| gacchamadhyavartI sAdhu java maraNameM udyata hotA hai taba vaha guru dvArA AlocanA grahaNa kara vidhipUrvaka saMlekhanA karatA hai, usa samaya vaha tIna prakArake athavA cAroM prakArake AhArakA tyAga kara detA hai| tRNa saMstAraka bichAkara zarIra evaM upakaraNase mamatvabhAvakA parityAga karake usa para baiTha jAtA hai| evaM paMcanamaskAra maMtrakA jApa karatA rahatA hai| samIpavartI anya sAdhujana bhI isako paMcanamaskAramaMtra sunAte rahate haiN| jabataka isake zarIrameM zakti rahatI hai tabataka yaha svayaM hI prtiprAsuka jaLa mAtranuM pAna karavuM, udvartana apavartanAdika karavuM A saghaLI kAya ceSTA che. A kAyIka ceSTAone Azriya karIne vicAra anazana tapa thAya che aMdarathI bahAra AvavuM udvartana tathA bahArathI aMdara javuM apavartana kahevAya che. savicAra tapa bhakatapratyAkhyAna tathA IgitanA bhedathI be prakAranA che. gacchanI vacamAM rahIne sAdhu dvArA bhakatapratyAkhyAna tapa karI zakAya che. gacchanI vacamAM rahenAra sAdhu jyAre maraNamAM udyata thAya che tyAre te gurU dvArA AlocanA grahaNa karIne vidhipUrvaka lekhanA kare che. e samaye te traNa prakAranA athavA te cAre prakAranA AhArane tyAga karI de che tRNa saMtAraka bIchAvIne zarIra ane upakaraNathI mamatvabhAvane parityAga karIne tenA upara besI jAya che. ane paMca namaskAra mitrane jApa karyA kare che. sAthe rahelA anya sAdhujana paNa ene paMca namaskAra maMtra saMbhaLAvatA rahe che. tyAM sudhI enA zarIramAM zakita rahe che. tyAM sudhI te pote ja pratilekhanA Adi
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 84 uttarAdhyayanasUtre iGgitamaraNe'pi uktanyAyataH dhruddhasthaNDile sthita ekAkyeva kRtacaturvidhA''hArapratyAkhyAnastasya niyamitayANDalasyaivAbhyantare eva pratilekhanAM saMstAraka vahirgamanamantaHpravezanaM ca svayameva karoti, natvanyena kiMcit kArayati / avicAraM tu pAdapopagamanam / tatra hi devaguruvandanAdi vidhinA caturvidhAhorapratyAkhyAna kRtvA upAzrayAdI girigarabAdI vA gatvA pAdapa iva yAvajjIvaM nizceSTa evAvatiSThate / 'yAsAaNalaNA' ityAdau strIliGganirdeza ApatvAt / / 12 lekhanA Adi kriyAeM karatA rahatA hai parantu jaba zakti kSINa ho jAtI hai tava pratilekhanA Adi dUsaroMle karavAtA hai| ___ iMgita bharaNameM bhI yaha aisA hI karatA hai| zuddhasthaNDilameM sthita hokara akelA caturvidha AhArakA parityAga kara usa maryAdita sthaNDilake bhItara hI pratilekhanA karatA hai aura vahI saMstAra vichAtA hai| tathA usI maryAdita bhUmimeM AnA jAnA karatA hai| isa paraNameM yaha dUsaroMse kArya nahIM karAtA hai / saba kriyAe~ apane hI Apa karatA hai| pAdapopagamana maraNa avicAra hai / isa saraNameM devaguru bandanA vidhipUrvaka caturvidha AhArakA pratyAkhyAna karake avicAra anazanI sAdhu isa bharaNako yA to upAzraya AdimeM rahakara karatA hai yA kisI parvata AdikI guphAmeM rahakara karatA hai| yahAM yaha jIvanaparyanta pAdapa arthAt vRkSakI taraha sarvathA nizceSTa hokara sthira rahatA hai // 12 // kriyAo karyA kare che. paraMtu jyAre zakita kSiNa thaI jAya che tyAre te prati lekhanA Adi bIjAnI pAse karAvarAve che. igita maraNamAM paNa e emaja kare che. zuddha DilamAM sthita thaIne ekalA caturvidha AhArane parityAga karI e maryAdita sthahiDalanI aMdara ja pratilekhanA kare che. ane tyAMja saMstAra bIchAve che tathA eja maryAdita bhUmimAM AvavuM javuM kare che. A maraNamAM bIjAothI kArya karAvatA nathI. saghaLI kriyAo pita pitAnI jAte ja kare che. pAdapapagamana maraNa avicAra che. e maraNamAM devagurU vaMdanA vidhipUrvaka catuvidha AhAranuM pratyAkhyAna karIne avicAra anazanI sAdhu A maraNane kAMte upAzraya AdimAM rahIne kare che, athavA to keI parvata AdinI guphAmAM rahIne kare che e sthaLe te - vana paryata pAipa arthAta vRkSanI mAphaka saMpUrNapaNe niSTa banIne . 2 2 cha. // 12 // "
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 30 pakSAntareNa maraNakAlikAnazanavarNanam punadvaividhyameva prakArAntareNAhamUlam-ahavA saparikammA, aparikaimmA ya AhiyA / nIhArimanIhArI, AhAraccheo ya dosu vi // 13 // chAyA-athavA saparikarma, aparikarma cAkhyAtam / nirhAri anirdAri, AhAracchedazca dvayorapi // 13 // TIkA-'ahavA' ityAdi athavA-maraNakAlarUpamanazanaM prakArAntareNapi-dvividham AkhyAta-saparikarma, aparikarmaceti / tatra sthAnopavezana-tvagvartanodvartanAdilakSaNaparikarmayuktaM saparikama, tatra sthAnam utthAnam , utthApanaM vA, upavezanaM pratItam , tvaguvartana-pAvaparivartanam , udvartanaM-tailAdinopamardanam / tadviparItaM tvaparikarma / saparikarta dvividham - saktapratyAkhyAnamiGgitamaraNaM ca / bhaktapratyAkhyAne svaparakRtaparikarmaNaH sadbhAvAt / uktaM ca aba phira maraNakAlika anazanake dUsare prakArake bheda kahate haiM'ahavA' ityaadi| anvayArtha-(ahavA-athavA) athavA maraNakAlarUpa anazana phira bhI do prakArakA hotA hai| (saparikammA aparikammA ya AhiyAsaparikarma aparikarmacAkhyAtam) saparikarma1 aura aparikarma2 jisa anazanameM uThatA baiThatA ho, karabaTa badalatA ho tailAdikase mAliza karanA ho yaha laparikrama anazana hai| jisameM yaha saba na ho vaha aparikarma hai| saparikama anazana bhaktapratyAkhyAna evaM iMgitamaraNa isa prakAra do tarahakA hai| bhaktapratyAkhyAnameM apane Apa tathA dUsaroMse bhI zArIrika sevA Adi karAyA jAtA hai kahA bhI haiDave pachI bha2 janA manazananA mI na le| cha-"jAsA" tyAha sa-yA--ahavA-athavA mth| bhara 35 anazana meM prA2nAM hAya che. saparikammA aparikammA ya AhiyA-saparikarma aparikarma cAkhyAtam saparikarma ane aparikama je anazanamAM uThavuM besavuM thAya che, karavaTa badalI zakAya che, tela AdithI mAlIza karAya che, A saparikame anazana che. jemAM A saghaLuM na karI zakAya te aparikama che. saparikarma anazana bhakata pratyA khAna ane IMgita maraNa A pramANe be prakAranuM che. bhakatapratyAkhyAnamAM pitAnI jAte tathA bIjAethI paNa zArIrika sevA Adi karAvI zakAya che. 4 cha____u0 49
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 - - - uttarAdhyayanasUtre " bhattaparinnANasaNaM, ticauvihAhAranipphanna / sappaDikramma niyamA, jahA samAhI viNidiI // 1 // " iti / chAyA-bhakta parijJAnazanaM, tricaturvidhAhAraniSpannam / _sapratikarma niyamAt , yathAsamAdhi vinirdiSTam // 1 // iGgitamaraNe tu svayaMkRtasyaiva parikarmaNaH sattvAt , iGgitamaraNameva iGginImaraNamucyate / aparikama tu pAdapopagamanaM, tatra sarvathA parikarmAbhAvAt / pAdapopagamane niyamato niSparikama nizcalanaM ca / tathAhi-yenAsanena sthitaH sa yAvajjIvamapi tenaivAsanena tisstthti| ___ yadvA-parikarma saMlekhanA, sA yAtrAsti tat saparikarma, tadviparItaM tvprikrm| tatra ca vyAghAtAbhAve bhaktapratyAkhyAnAdi trayamapi jinavacanamamaijJo gItArtha saMlekhanApUrvakameva karoti, anyathA''rtadhyAnasaMbhavAt uktaM ca-- "bhattaparinnANasaNaM ticauvihAhAraniSphanna / sappaDikamma niyamA jahA samAhI viNihi // " iMgata maraNameM sAdhu apane Apa hI samasta zArIrika kriyAe~ karatA hai| dasaroMse kucha nahIM karAtA hai / iMgita maraNakA dUsarA nAma iMginI maraNa bhI hai| pAdapopagamana aparikarma maraNa hai| jisa Asanase yaha anazana dhAraNa kiyA jAtA hai vahI Asana yAvajjIva isameM rahatA hai| athavA parikamakA artha saMlekhanA hai yaha saMlekhanA jahAM hotI hai vaha parikarma hai aura isase viparIta aparikarma hai| sukhasamAdhi avasthAmeM jina vacana marmajJa gItArtha sAdhu bhaktapratyAkhyAna Adi tInoM maraNoMko saMlekhanApUrvaka hI dhAraNa karatA hai| anyathA AtadhyAna honekI saMbhAvanA rahatI hai| kahA bhI hai " bhattaparinnANasaNaM ticauvihAhAraniSphannaM / sappaDikammaM niyamA jahA samAhI vinnittiN||" iMgita maraNamAM sAdhu pote pitAnI jAte ja saghaLI zArIrika kriyAo kare che. bIjAothI kAMI paNa karAvatAM nathI. Igita maraNanuM bIjuM nAma IginI maraNa paNa che. pAdapapagamane aparika maraNa che. je AsanathI A anazana dhAraNa karavAmAM Ave che. eja Amanaja yAvajIva temAM rahe che. athavA parikarma artha saMlekhanA che. A sa lekhanA jyAM thAya che te pari. che. ane tenAthI viparIta aparikarma che sukha samAdhi avasthAmAM jIna vacana | gItA sAdhu bhakatapratyAkhyAna Adi traNe marane saMlekhanA pUrvaka kare che, anyathA ArtadhyAna thavAnI saMbhAvanA rahe che. kahyuM paDyuM che
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 30 pakSAntareNa maraNAlikAnazanavarNanam " dehami asaMlihie, sahasAdhAUhi rijjamANehiM / jAyai aTTajjhANaM, sarIriNo carima kAlaMNi " // 1 // iti / chAyA--dehe asaMlikhite, sahasAdhAtuSu kSIyamANesu' jAyate AtadhyAnaM, zarIriNazvaramakAle // 1 // iti saparikarmocyate / yattu vidyudbhiribhittipatanAbhighAtarUpe sadyoghAtirogAdirUpe vA vyAghAte sati saMlekhanAmakRtvaiva bhaktapratyAkhyAnAdi kriyate, tadaparikarmati uktaM ca avighAto yA vijjU, giribhittIpaDaNA ya vA hojjaa| . saMvaddhahatthapAyA, dayo 3 vAraNa hojjAhi // 1 // eehi kAraNehiM vAghAima maraNa, hoi boddhavyam / parikammamakAUNaM paccaravAI, tao bhattaM // 2 // "dehaMni asaMlihie sahasA dhAUhiM khijjmaannehiN| jAyai ajjhANaM sarIriNo caraNakAlaMmi // " vijalIkA Upara giranA bhittike nIce daba jAnA Adi vyAghAtake hone para athavA prANaghAtaka rogAdirUpa vyAghAtake hone para saMlekhanAko nahIM dhAraNa karake bhI bhaktapratyAkhyAna Adi tInoM bharaNoMko sAdhu kara letA hai| yaha aparikaleM hai| kahA bhI hai "avizato yA vijja giribhittIpaDaNA ya vA hojjaa| saMbaddhahatthapAyA yo va vAraNa hojjAhi // 1 // eehiM kAraNehiM bAdhAima bharaNa hoi boddhvym| parikarmamakAUNaM paccakkhAI tao bhattam // 2 // " dehami asalihie sahasA dhAuhi khijjamANehiM / jAyai ahujjhANaM saroriNo caraNakAlaMmi // " vijaLInuM upara paDavuM, bhIMtanI nIce dabAI javuM, Adi vyAghAtanA thavAthI, athavA prANaghAtaka gArirUpa vyAghAtanA thavAthI, saMlekhanAne dhAraNa na karavA chatAM paNa bhaktapratyAkhyAna Adi traNe maraNane sAdhu karI tye che. mA 2552ma che. yu 5 cha "avighAto yA vijjU giribhittIpaDaNA ya vA hojjA / saMbaddha hatthapAyA dayova vAraNa hojjAhi // 1 // e e hi kAraNehi vAghAima maraNa hoi voddhavyam / parikarmamakAUNaM paccakkhAI to bhattam // 2 //
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 uttarAdhyayanasUtre chAyA-apighAtazca girividyudbhittipatanAcca vA bhavet / saMvaddhahastapAdAdayo vA, vAtena bhaveyuH // 1 // etaiH kAraNaiAghAtimaM maraNaM bhavati boddhavyam / parikAMkRtvA, pratyAkhyAti tato bhaktam // 2 // asmin pakSe saparikarmAparikarmarUpaM bhedadvayaM bhaktapratyAkhyAnAdau trividhe'pi maraNe vijJeyam / tathA nirdAri, anihAri, iti dvividhamAkhyAtam / upAzrayAdau grAmanagarAbhyantare yo maraNakAlAkhyamanazanaM pratipadyate tasya tanihAri bhavati, maraNAnantaraM tatkalevarasya nirharaNAt / nirharaNaM-mRtakalevarasya grAmAd vahiniSkAzanaM nihariH, so'syAstIti-nirdAri / yattu grAmAdibhyo vahiH kvacidaraNyAdau galA maraNa aise kAraNoMke upasthita honepara ki java roga asAdhya ho jAya vAyurogase hAthapAMva jakar3a jAveM vijalI parvata yA divAla Upara gira paDe Adi kAraNoMke upasthita honepara sAdhu saMlekhanAke vinA hI bhaktapratyAkhyAna Adi dhAraNa kara letA hai / isa pakSameM saparikarma aparikarma, ye do bheda bhaktapratyAkhyAna iMgita pAdapopagamana, ina tInoM prakArake bharaNameM jAnanA caahiye| (nihArImanIhArI-nirdAri anibhari) tathA yaha maraNakAlarUpa anazana nirjhari aura anirhArike bhedase bhI do prakAra hotA haiM-grAma nagarake bhItara upAzraya AdimeM jaba yaha maraNakAla anazana sAdhu aMgIkAra karatA hai taba usakA vaha anazana nibhari hai, kyoM ki maraNake bAda hI usakA vaha kalevara gAMvase bAhira nikalA jAtA hai| tathA jaba grAmanagara Adise vAhira vana AdimeM jAkara sAdhu maraNakAlarUpa anazana dhAraNa AvA kAraNenA upasthita thavAthI ke, jyAre rega asAdhya thaI jAya, vAyurogathI hAtha paga jhakaDAI jAya, vijaLI upara paDe Adi kAraNe upasthita thavAthI sAdhu saMlekhanA vagara ja bhakta pratyAkhyAna Adi dhAraNa karI le che. A pakSamAM saparikama, aparikarma, A be bheda bhaktapratyAkhyAna, igita, pAdapopshmn, mAtra prA2nA bharabho tapA na. nihArImanIhArInihari anirhAri tathA mA bh2||35 manazana nirAza mana manihArI nA bhedathI paNa be prakAranA hoya che. grAma athavA nagaranI aMdara upAzraya AdimAM jyAre A maraNakALa anazana sAdhu aMgikAra kare che tyAre tenuM e anazana nihArI che. kemake, maraNanA pachI ja tenuM e kalevara gAmathI bahAra - "mAM Ave che. tathA tyAre grAma ane nagarathI bahAra vana AdimAM - sAdhu maraNakALa rUpa anazana dhAraNa kare che tyAre e anazana ani
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 30 pakSAntareNa maraNakAlikAnazanavarNanam 389 kAlAkhyamanazanaM pratipadyate tadanihAri, maraNAnantaraM tatkalevarasya nihArAbhAvAt / ___ etacca prakAradvayaM bhaktapratyAkhyAne, iGgite, pAdapopagamane ca bhavati / tathAcoktaM-sthAnAGgasUtre-- ___ pAovagamaNe duvihe paNNatte / taM jahA-pIhArime ceva, aNIhArime ceva, NiyamaM apaDikamme / bhattapaccakkhANe duvihe paNatte / taM jahA-NIhArime ceva, aNIhArime ceva, NiyamaM sapaDikasme // " ( ThA. ThA. 2u. 4) iGgitamaraNe'pi nihArivAnihAritva bhedaH zAstrasaMmataH / yattu-emaJca nihArivAnihAritva prakAradvayamapi pAdapopaNamanaviSayaM, tatprastAva evA''game'syAbhidhAnAt , ityuktaM zrI zAntimariNA bhAvavijayagaNinA zrI nemicandreNa ca, tatprAmAdikam , uktarItyA sthAnAGgabhagavatImUtrAghAgamavirodhAt / uktAgame tayoH iMgitamaraNepi pratipAdanAt ___ AhAracchedazca dvayorapi samaH-AhAraH-azanAdistasya chedaH-parityAgaH, AhArachedaH, sa tu dvayorapi savicArAvicArayoH rAparikarmAparikarmaNonihAriNozca karatA hai to vaha anazana anihAri hai| kyoMki maraNake anantara usa kalevarakA nihAra nahIM hotA hai| nihAra evaM anihIMra ye donoM prakAra bhaktapratyAkhyAna, iMgita evaM pAdapopagamana, ina tInoM meM hote haiN| sthAnAnamUtra meM yahI bAta kahI hai-- ___"pAovagamaNe dubihe pAjase-taM jahA-NIhArimececa aNIhArimeceva Niyama apaDikasse / bhattapaccarakhANe budhi eNNate taM jahA-NIhArimeceva aNIhArimeceva NiyalaM lapaDikanse" iMgita bharaNameM bhI nihAritva anirdAritvameM donoM bheda zAstrasaMmata hai| (AhAraccheoya dosuviAhAracchedazcayorapi) savicAra avicArameM, laparikarma aparikarmameM, harI che. kemake, maraNanA pachI e kalevarane nihara thatA nathI. nirdhAra ane anihara A banne prakAra bhakatapratyAkhyAna IMgita ane pAdapopagamana A traNemAM hoya che. sthAnAMgasUtramAM paNa Aja vAta kahela che - "pAovagamaNe duvihe paNNate-taMjahA-gI hAri meceva aNIhArimeceva Niyama apaDikamme / bhattapaccakyANe duvihe paNNatte taMjahA NIhArImeceva aNIhArimeceva NiyamaM sapaDikamme" IMgita maraNamAM paNa niraharitra aniraharitvamAM baMne bheda zAstra samata che. AhAraccheoya dosuvi-AhAcchedazca dvayorapi savicAra maviyAbhAM,
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 uttarAdhyayanasUtre samaH, AhAraparityAgayobhayatra tulyatvAditi nAvaH / iha 'ca' zabdastvarthe / idamatrAvadheyas-bhaktanalAlyAne satyanusAreNa pAnaM vinA trividhAhArasya vyavacchedaH, caturvigahArasyApi yA bhavani-iGgite pAipopaganane tu caturvidhAhArasya vyavacchei iti caturviAhAra vyavacchedamAzritya tAnyamiti // 13 // unodarikAmAhamUlam-omakaraNa pahA. dAruNa vicAhiyaM / yo khelakAlepa, bhAveSaM pajahi // 14 // chAyA-amAdarya pacayA, samAtena vyAkhyAtam / vyakto kSetramAleta, gana paryAyaizca / / 14 / / TIkA-oloraNaM ityaadi| asamaudaryam avarma-nyUnara, kara sasAnAsodAla bhAva avamaudaryaanyoirijA, samAlegAMjepana patyavAcanabArakaM vyAkhyAtam / paJcavidhatva nihAri anihArila ina jAleM AhArakA parityAga samAna hai| isakA Azaya yaha hotA hai ki lattapratyAkhyAna meM apanI zattike anusAra pAnI vinA anya tIna AhArakA nayA tu AhArakA bhI parityAga hotA hai| taba iMginIlaraNa evaM pAipopagamalameM to cAroM hI prakArake AhArakA parivAra netA hai| isa kAra caturvidha AhArake parityAga ina sabane lAna rUpale nahI gaI hai // 13 // aba janodI napake leTa kahate hai-'orovaraNa 'ityAdi / ansAI- ho mAlasAhiejahiya-dravyato kSetrato kAlena bhAvena paryAya vyatrakAla. mAtra tathA paryAyako apekSA saparika pakinanA nihari adiri" A sahunA khahano parityAga samAna che tene zAzya ra che ke, patyAkhyAnA pitAnI zakita anusAra pANI vagara bIjA tra; 2. hAra tathA diva akhtArane paNa parityAga thAya che tyAre daginI maravuM ane pAdape pAmanAM to cAreya prakAranA AhArano parityAga karyuM che pramANe caturvidha AhAranA parityAgathI A saghaLAmAM mAtA batAvavA mAM Avela che. 13 che 2 SEN tapana dene 4 - onoyara" anyA-co khetamAga bhAvati pajjavehiya-vyato kSetrato kAlena paryAya ce dravya, kSetra. , nA tayA paryAyanI apekSA omovaraNa
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 30 UnodIkAyAH varNanam mAha-vyao' ityAdi / dravyataH-davyeNa, kSetramAnakSetra va kAlazceti kSetra kAlaM tena, mAvena 2paryAyazca / sarvatra heto tRtIyA / / 14 / / tatra dravyata AhamUlam-jo jastA u AhAro, tatto olaM tu jo kare / jahoNegasitzAha, evaM de usane // 15 // chAyA-jo yasya tu AhAraH, tato'yaM tu yaH kuryAt / jaghanyena eka sidavAdI, evaM dravyeNa tu bhavati // 15 // TIkA--'jo jarUTa' ityAdi-- yasya ya AhAraH-hAjilakA lAdimAnaH, tataH bAhArAta , azmaM nyUnaM yaH kazcit bhojane kuryAt , ayaM bhAva:--hAra hi dvAtriMzat kavalamAna AhAra:, striyAzcoSTAviMzatikavalamAnaH / nAmajaya catutitikAlamAna', kavalavaha yariman kSipte sukhamativikRtaM na syAt , tAvAmAno'vagantavyaH / tatazcatansAnAThUna yo bhuGkte iti / yattadonitvasAmAGa kSatayA 'taraba' iti sambandhaH / evam amunA (obhoyaraNa-avanoda) avanaudarya tApa (manaseNa-rUpAnela) saMkSepase (paMcahA-paJcadhA) pAMca prakAra kA kahA gayA hai| 14 . aba dravya UnodI kahate haiM-'jo' ityAdi / * anvayArtha (usla ko AhAro-ghasya yaH AhAraH) jilakA jitanA AhAra hai (tatto o jo kare-tataH aba kuryAt ) usale kasa jo khAtA hai vaha dravyahI apekSA anAdarakA hai| jaile purupakA AhAra battIsa kavala grAsakA hai| striyAMkA AhAra aDhAIla kavala grAsakA hai tathA napuMsakakA coIla kavala pAkSakA hai| jisake mukhale prakSipta karane para mugva ati vikRta na bana pAye yaha eka grAsakA parimANa jAnanA -avamaudarya abhI ta5 samAsaNa-samAsena sa 25thI paMcahA-paJcadhA pAMya prakAranA batAvavAmAM Avela che. 1jhA hu draya nArI 4 --"jo" tyAlA -kyAtha-jassa jo AhAro-yasya caH AhAra desI / mADAra the, tatto omaM jo kare-tata.avasaM yaH kuryAt sanAthI gAya che te dravyanA apekSA uodarine che. jema purUSane AhAra batrIsa keLIyAne che, strIonA AhAra akUvIsa keLIyA che, tathA napuMsakano AhAra vIsaLIyAno che. jene moDhAmAM nAkhavAthI moTuM ati paheluM na thAya e eka keLIyAnuM ,
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392 uttarAdhyayana sUtre prakAreNa dravyega maudarya bhavati / tu zabdaH pAdapUraNe / etacca jaghanyena eka sikyAdi bhavati / tikyaM - kaNapramANamantaM 'sitA ' iti bhAvAprasiddham / ephasikthAdArabhya paryantaM taM mAnumantaM bhujyate yatra sajaghanyamavamaudaryaM bhavati / dvANe Agare caturvigatimAtraM bhujyate yatra tatpramANaprAptabhavamaudaryam poDalamA yatra sujyate tadarthamanaudaryam. kapalA TakAdArabhya sikyamAtraparyanta yatra ne tatkRtram utkRSTatamamamadarthaM bhavatIti bhAvaH / / 15 / / kSetrAmaudaryamAha - mUlam gA nagare neha rAhANi nirAne meM Ayare paillI / khaMDe kavarDa doNa paNa saba saMvAhe // 16 // Apa vihAre, sannivese tanArthaghose ye / thalineNA saMdhAre, satthe saMvarddhaye // 17 // aise . gharetu nitiyaM khettaM / kaiMpai u egnoI, evaM kheterNe OM bhave // 18 // grAme nAre tathA rAjadhAnI. nigane cAkAre pallyAm / kheTe kaTa droNakhannamandA // 16 // caahiye| 'jahanne NegasitthAha-jayanyena ekalikyAdi) eka kaNase lekara eka kavalagrAsa takakA AhAra karanA yaha jatya amaurya hai / battIsa kavalamAtra AhAramese koIe kA khAnA vaha pramANaprApta avamaudarya hai / solaha rubalamAtrA AhAra karanA vaha argha avasaudarya hai| ATha kavalase lekara eka sAtha kaNanaka khAnA vaha utkRSTa, utkRSTatara, tathA utkRSTatama avamauMdarya hai // 15 // paribhASu bhaevaM leI me jahanneNegasityAi - javanyena ekalitrAdi me sudhI laI ne eka kArDIyA sutrA AhAra karavuM. A jaghanya avamaurya che. khatrIsa kALavyAnA a humAyo ce.vIta keLInA maMtra khAvA e pramANu prApta avasaudarya che seLa kALIyAne AhAra karavuM te adha avamauya che. AkeLIyAthI laI ne eka kaNa sudhItu khAvu te utkRSTa, utkRSTanara tathA utkRSTatama taya hai. // 15 //
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 priyadarzinI TIkA a0 10 kSetrAmodaryavarNanam Azramapade vihAre, saMniveze samAjaghope ca / mthalIsenAskandhAvAre, sAthai saMvatakoTTe ca // 17 // vATeSu vA rathyAma bA, gRheSu vA evametAvat kSetram / kalpate tu evamAdi, evaM kSetreNa tu bhavati / / 18 // TIkA-'gAme' ityaadi| grAme laghuvasatau, nagare-aSTAdazakaravarjite, 'zahara' iti bhApA prasiddha, tathA rAjadhAnI nigame, rAjadhAnyAM-rAjo nivAsasthAne, nigame-bahutaravaNijAM nivAsasthAne, Akare-hiraNyAdInAmutpattisthAne pallyAM yatra vRkSatale vane vA taskarA nivasanti, tat 'pallI' ityucyate, tatra, tathA kheTe yatra nagare dhUli mayaH prAkArastat kheTaM, tasmin , tathA-kaTa-droNapugva-pattana maDamba-saMvAdhe kaTakutsitajananivAsasthAnam , droNamukha-droNyo nAvo mukhaM yasya tat tathA, jalasthalamArgayuktaM nagaram , pattanaM-samastavastuprAptisthAnam , maDamba-yasya sarvadikSavardha kSetrakI apekSA avamaudarya isa prakAra hai-'gAme' ityAdi / anvayArtha-(gAle-grAme) choTI vasatIe grAmameM, (nagare-nagare) aThAraha karavarjita zahararUpa nagaraseM, (rAyahANi-rAjadhAnI) rAjadhAnImeM, (nigase-nigame) aneka vaNika jahAM nivAsa kara rahe hoM aise nigamameM, (Agare-Akare) hiraNya AdikI utpattibhRmisvarUpa AkarameM, pallIpalyAma ) vRkSatala athavA vanaseM, jahAM caura rahate haiM usa sthAnarUpa pallI meM, (kheDe-kheTe ) dhRlimaya prAkArase veSTita kheTa-kheDAmeM, (kavyaDe-karyaTe), kutsita janoMke nivAsasthAnarUpa karbaTameM, (doNamuhe-droNamukhe) jalasthala mArgayukta nagararUpa droNamukha meM, (paTTaNe-pattane) samasta vastuko prApti honeke sthAnarUpa pattanameM, (maDave-maDambe) jisake AmapAsa DhAI DhAI kosameM kSetranI apekSA apabhauya mA prabhAva hai-" gAme" tyA ! anvayArya-gAme-grAme nAnaparatIvANA gAmamA nagare-nagare mahAra 42 112nA za235 nAma, rAyahANi-rAjadhAnyAM pAnImA nigame-nigame bhane pani tyo patA hai|y nigamamA Agare-Akare yi mAhinI EM bhUmi2135 mAramA pallI-palyAm nI nI3 mA padamI, ani cora loko rahetA hoya evA sthAnarUpa pallImAM. - dUdhanA prakArathI nimeTa-kabaDe-kaTe linana niya25 35 bhaTamA degA-hogamuse 15 mArgadata nA35 numA paTo-panne sanI 1.tAnA tinA zAna35 janama-maTanI manapA
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394 uttarAdhyayana sUtre tRtIya krozAntargrAmo nAsti tat saMvAdhaH - prabhUtacAturvarNyanivAsaH kaTAdInAM ca 3 samAhArastasmin // 16 // tathA - ' Asamapae ' ityAdi .. Azramapade = tApasa nivAsasthAne, vihAre vihAro janAnAM vizrAmasthAnam, udyAnAdikaM tasmin saMniveze - pathikAnAM nivAsasthAnam - dharmazAlAdikaM saMnivezasvasmin, samAjaghoSe =samAjaH - pathikasamUhaH, ghoSaH - gokulam, anayoH, samAhAraH samAjaghoSaM tasmin cakAraH samuccayArthakaH, sthalI - uccabhUbhAgaH, senA = caturaGgabalasamUhaH, skandhAvAraH - senAnivezasthAnam, eSAM samAhArasvasmina tathA sArthesArthayuktasthAne gaNimadharimAdisaMbhRtazakaTAdisahita vyApAriNAM samUho, yatra, tatra, ca = punaH, saMvartakoTTe = saMvartaH- bhayastatrajanasthAnaM, koha: - prakArayuktaH pradezaH, durga ityarthaH, 'kilA' iti bhASA prasiddhaH, anayoH samAhArastasmin // 17 // , koI gAma na ho aise maDaMbameM aura (saMbA he saMvAdhe) brAhmaNa, kSatriya, vaizya tathA zUdra aise cAroM varNa jahAM vasate hoM aise saMbAdhameM // 16 // tathA - ' Asamapae ' ityAdi / anvayArtha - (Asamapae - Azramapade) tApasajanoMke nivAsabhUta Azrama meM, ( vihAre - vihAre) bagIcA AdimeM, (sannivese - saMniveze ) dharmazAlA meM (samAya ghoseya - samAja ghoSe ca ) samAjameM, ghoSa meM, (thAlise - NAkhaMdhAre - sthAlise nAskandhAvAre) sthalI meM, caturaMga valasamUharUpa senA meM, senAke nivezasthAna meM, (satthe - sArthe) sArthayukta sthAnameM, (saMvaTTakoTTeyasaMvatakoTTe ca ) saMvarta meM - bhayatrastajanasthAnameM, koha - durga - killemeM // 17 // saDhI aDhI gAumA / gAma na hoya sevA bhamAM, mane saMvAhe - saMbAdhe brAhmaNu, kSatriya, vaizya, tathA zUdra, evA cAre vaNu jyAM vasatA hoya evA sthAnAmAM 5165 tathA - " Asamapahe " tyiAhi ! anvayArtha -- Asamapahe - Azramapade tApasatAnA nivAsasthAna3ya AzramabhAM vihAre-vihAre bhagIyA vagerebhAM sannivese -saMniveze dharmazANAbhAM samAya ghoseyasamAje ghopeca sabhAbhA, ghoSabhAM, sthajhImAM, turaMga maNa samUha3ya senAbhAM thAliseNA khaMdhAre-sthAlisenAskaMdhAvAre senAnA nivAsasthAnamAM satthe sAthai sArtha mukta sthAnabhAM, saMvaTTakoTTeya-saMvarttakoTeca saMvataMbhAM-layatrasta___nasthAnamA, }|Ta - sabhAM // 17 //
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ dmwn dq dd' yy ' btb r r b . p' a br' d'H 7 w y y -2:111332: m' .hh h' 242 11 m u Ao 'w r' d :
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtra bhikSArtha paryaTanaM peTAnAmakaM kSetrAvamaudaryaM bhavati / ca=punaH, ardhapeTA-tadardhagRhabhramaNe'rdhapeTAnAmakaM kSetrAvamaudaryaM bhvtiityrthH| gomUtrikA gomUtrikevagomUtrikA, gomUtrakAvad vakrAkAreNa vAmadakSiNato bhramaNe gomUtrikAnAmakaM kSetrAvamaudArya bhavatItyarthaH / pataGgavIthikA pataGgavIthikeva-pataGgavIthikA, pataGgoDDayanasadRzI, caturindriya jIvavizeSa tiDDavadantarA bahugRhANi muktvA muktvA bhramaNe pataGgavIthikAnAmakaM kSetrAvamaudaryam / zambUkAvartA zambUkaH-zasastadvadAvarto yasyAM sA tathA, sA dvividhA-AbhyantarazambUkAvartA vahiH zambukAvartA ca / zaMkhanAbhisadRzAkAre ava sUtrakAra anya prakArase bhI kSetra UNodarIko kahate haiM'per3Aya' ityaadi| anvayArtha-(peDA-peTA) kSetrAntargata maMjUSAkI AkRtivAle gharoMmeM hI bhikSAke nimitta paryaTana karanA yaha peTA nAmaka kSetra UNodarI hai| (addhapeDA-ardhapeTA) kSetrAntargata maMjUSAkI AkRtivAle Adhe gharoMmeM bhikSAke liye bhramaNa karanA adhapeTA nAmaka kSetra UnodarI hai| (gomutti-gomRtrikA) gosUtrikAkI taraha vakrAkArase vAmadakSiNa bhramaNa karanA gomUtrikA nAmaka kSetra UnodarI hai / (payaMgavIhIyAceva-pataMgavIthikAceva) TIr3ake uDanekI taraha bIca vIcameM aneka gharoMko chor3a 2 kara bhikSAke liye bhramaNa karanA pataGgavIthikA nAmaka kSetra agodarI hai| (saMvukAvaruzambUkAvartA) zambUkAvartA nAmaka kSetra UNodarI do prakAra kI hai| eka Abhyantara zambUkAvartA tathA dUsarI bahiH zamkAvartA / zaMkhakI nAbhike samAna AkAravAle kSetrameM madhyabhAgase lekara bAhyaghara taka bhikSAke liye have sUtradhAra anya prAthI pazu kSetra nAharIna 4 cha-"peDAya"tyAdi. manvayArtha peDA-peTA kSetrAntargata bhaSAnI bhAtikA dhamA mikSAnA bhATe paryaTana 42 se peTa nAbhanu kSetra nArI che. addhpeddaa-ardhpelA kSetrAntargata maMjUSAnI AkRtivALA ardhA gharomAM bhikSA mATe bhramaNa 427 me madhapeTa nAmanI kSetra nArI che. gomutti-gaumUtrikA gobhUtrizAnI mAphaka vAkArathI vAma dakSiNa bhramaNa karavuM gamUtrikA nAmanI kSetra nidarI cha. payaMgavIhIyAceva-pataMgavIthikA caiva tIna pAnI mA kyabhA kyamA aneka gharane choDI daIne bhIkSAne mATe bhramaNa karavuM. pata vIthIkA nAmanuM 2 GMEN cha. saMyukAvadvA-zambukAvarttA zambhUpatA nAmanI kSetra QN meM prakAranI che. eka AtyaMtara zakhUkAvartA tathA bIjI bahira zakhUkAvartA -- * nAbhinA jevA AkAravALA kSetranA madhyabhAgathI laIne bAhya ghara sudhI
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA 20 30 prakArAntareNa kSetrAvamaudaryavarNanam 397 kSetre madhyabhAgAdArabhya vAyagRhaM yAvadaTane prathamA, bAhyagRhAdArabhya madhyabhAgavatigRha yAvadbhramaNe dvitIyA / AyataM gatyA pratyAgatA SaSThI AyataM dIrgha gatvA pratyAgatA, RjutayA'grato gatvA yadi pratinivartate, tadA SapTa kSetrAvamaudayaM bhavatItyarthaH / nanu peTAdikAH kathaM kSetrAvamaudAryarUpAH AsAM gocararUpatvena bhikSAcaryAtmakatvAt ? ucyate-' avamodaya mamAstu ' ityAzayena peTAdikAH kriyante iti tA avamaudaryatayA vyapadizyate / dRzyante hi nimittabhedAdekasmin devadattAdau pitRputrAdayo'ne ke vyapadezAH / evaM pUrvamuktasya grAsAdiniyamasyAgre vakSyamANasya kAlAdiniyamakhya cAminaharUpatvena bhikSAcaryAtvaprasaGge idamevottaraM vijJeyam // 19 // ghUmanA so prathama-Asyantara zambUkAvartA nAmaka kSetra UnodarI hai, tathA bAhya gharase Arambha kara madhyasAgavartI ghara paryanta bhikSAke liye bhramaNa karanA so dUsarI-bahiH zaMbUkAvartI kSetra UNodI hai| bhikSA nimitta sIdhA dIrgha arthAt laMbA jAkarake phira vApasa lauTanA yaha chaThI (Ayaya gaMtu paccAgayA chaTA-Ayata gatvA pratyAgatA SaSThA ) nAyakI chaThI kSetra uuniidriihai| zaMkA-ila peTAdika bhikSAcarIko kSetra UNodarI kyoM kahA hai kAraNa ki inameM gocararUpatA honele bhikSAcaryAtmakatA hai? ____ uttara-"UnodI mere ho" isa prakAra ke Azayase ye peTAdikabhikSAcarI kI jAtI hai, isaliye ye UnodarI rUpale kahI gayI haiN| nimittake bhedale eka hI devadatta AdimeM pitA putra Adi anekarUpase vyapadeza hotA dekhane meM AtA hai| isI taraha pUrva kathita grAmAdikake niyamameM tathA Age kAhe jAne vAle kAlAdika niyamameM abhigraharUpatA honese bhikSAcaryAtmakatvaka prasaMgameM yahI uttara jAlanA cAhiye // 19 // bhikSA mATe ghUmavuM e prathama Abhyantara zara khUkAvartA nAmanI kSetra udarI che. tathA bAhA gharathI AraMbha karI madhyavartI ghara sudhI bhikSAnA mATe bhramaNa karavuM e bIjI bahiH zakhUkAvatI kSetra udarI che. bhikSAnA mATe lAMbe dUra sudhI emane ema nIkaLI javuM ane tyAMthI pAchu pharavuM e kAca gaMtu paccAgayA chaTThA-AyatagatvA pratyAgatA se nAmAnI chI kSetra jArI che. zaMkA-A peTAdika bhikSAcArIne kSetra unedarI zA mATe kahela che. kAraNa ke emAM gocararUpatA hovAthI bhikSAryAtmaktA che? uttara-"unedarI mane thAya" A prakAranA AzayathI e peTAdika bhikSAcarI karavAmAM Ave che. A kAraNe e unedarI rUpathI kahevAmAM Avela che. nimittanA bhedathI eka ja devadatta AdimAM pitAputra Adi aneka rUpathI vyapadeza thato jovAmAM Ave che. A ja pramANe pUrva kathita grAmAdikanA niyamamAM tathA AgaLa kahevAmAM AvanAra kALAdika niyamamAM abhirUpatA hovAthI bhikSAcaryAtmakatvanA prasaMgamAM ja Aja uttara jANavo joIe. 1lA
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 398 uttarAbhyayanasUtre ___ kAlAvamaudaryamAhamUlam-divasasta porisINaM, cauNhapi u jattio bhave kaalo| evaM caramANo khallu, kAlomANaM muNeyavvaM // 20 // chAyA-divasasya pauruSINAM, catabhUNAmapi tu yAvat bhavet kAlaH / evaM carataH khalu, kAlAvamatvaM jJAtavyam // 20 // TIkA-'divasasta' ityAdi divasasya catasRNAmapi pauruSINAM yAvon kAlo'bhigrahaviSayo bhavet , evam-evaMbhUtena kAlena carataH-bhikSArtha bhramataH, divasasya pauruSIcatuSTayamadhye'muka kAle bhikSAcaryA kariSyAmItyevamabhigrahaM kRkhA paryaTate ityarthaH, khalu-nizcayena kAlAvamatvaM kAlena hetunA'vamatvaM-prastAvAdudarasya, kAlAvamaudaryamiti yAvat , jJAtavyam / 'caramANe' ityatra SaSThayarthe prathamA ApatvAt // 20 // kAlAvamaudaryameva prakArAntareNAhaava kAla UNodIko sUtrakAra prakaTa karate haiM-'divasassa' ityaadi| anvayArtha-(divasassa cauNhaMpi porisINaM-divasasya yaturNAmapi pauruSINAM) divasa saMbaMdhI cAroM pauruSiyoMko (jattio bhave kAlo-yAvat bhavet kAlaH) jitanA kAla abhigrahakA viSayabhUta banatA hai (evaM caramANo khalu-evaM carataH) usa viSaya bhUtakAlameM bhikSAke liye bhramaNa karanevAle sAdhukA arthAt divasakI cAroM pauruSiyoMke bIcameMse meM amuka pauruSimeM bhikSAcaryA karU~gA' isa prakArakA abhigraha karake gocarIke liye paryaTana karanevAle sAdhukA vaha (kAlo mANaM mNeyavvaM-kAlAvamatvaM jJAtavyam ) kAla-kAla UnodarI hai // 20 // Dave 4 harIna sUtrA2 pragaTa 42 cha-"divasassa" tyAha! sa-payArtha-divasassa cauNhaMpi porisINa-divasasya caturNAmapi pauruSINAM hiksa samadhiyAre pau3ssiiyaan| jattio bhave kAlo-yAvat bhavet kAla / Aja alianA viSayabhUta mana che evaM caramANa' khalu-evaM carataH khalu se viSayabhUta kALamAM bhikSAnA mATe bhramaNa karavAvALA sAdhune, arthAta "divasanI cAra rUSInA vacamAMthI huM amuka paurUSImAM bhikSAcaryA karIza" A prakArano abhigraha karIne garInA mATe paryaTana karavAvALA sAdhune e kALa 6. muNeyavvaM-kAlAvamatvaM jJAtavyam 4M GEL che. // 20 //
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 30 prakArAntareNa kAlavamaudAryavarNanam / mUlam-ahevA taiyAe porisIeM, UNAI ghaasmesNto| caubhaugaNAe vA, eMva kAleNaM OM bhave // 21 // chAyA-athavA tRtIyAyAM paurupyAm , UnAyAM grAsam eSayataH / caturbhAgonAyAM vA, evaM kAlena tu bhavet // 21 // TIkA-'ahavA' ityAdi athavA tRtIyAyAM pauruSyAm UnAyAM, grAsam=AhAram , epayataH grahItumi. cchataH, kiyatAbhAgena nyUnAyAM tRtIyapauruSyAmityAzaGkAyAmAha-'caubhAgUNAe vA' iti / caturbhAgonAyAM-yA zabdAt paJcAdibhAgonAyAM vA, ayamartha:-caturbhAgonAyAM, tRtIyapauruSyAM bhikSAcaryA kariSyAmi, ityevamabhigrahaM kRtvA bhikSArtha paryaTate iti, evaM paJcadibhAgo na tRtIyapauruSIviSayAbhigrahaM kRtvA paryaTato vA isI kAla UNodIko sUtrakAra punaH prakArAntarase kahate haiM'ahavA' ityAdi / anvayArtha-(ahavA-athavA) athavA-kucha bhAga nyUna (taiyAe porasIe-tatIyAyAM pauruSyAsa ) tRtIya paurUpI meM (UNAi ghAlamelaMto-anAyAM grAsam eSayataH) AhArako lene ke liye nikale hue sAdhuke kAla UnodarI hotI hai| gAthAmeM kucha nyUna jo tRtIyapaurupI kahI hai so usako kitanI nyUna honI cAhiye isa zaMkAke samAdhAna nimitta satrakAra kahate haiM ki vaha (caubhAraNAe vA-caturbhAgonAyAM vA) caturbhAga Una "vA" zabdase paMca Adi bhAga Una honI cAhiye / isakA tAtparya yaha hai ki caturbhAga nyUna athavA paMca Adi Aga nyUna tRtIya paurupImeM bhijJAcaryA kruuNgaa| (eva kAleNa U bhave-evaM kAlena tu bhavena) isa ma naharIna sUtrAzayI prAntarathI -"ahavA" yAha. ma-kyA--ahavA-athavA 25yA thaa| sArA nyUna taiyAe porasIetRtIyAyAM pauruSyAm trI pau3SImA UNAi ghAsamesaMto-UnAyAM prAsam epayataH AhArane levA mATe nikaLelA sAdhune kALa udarI hoya che. gAthAmAM zerI nyuna je trIjI paurUSI kahela che. to e ene keTalI nyUna hovI joIe. A zAnA samAdhAna nimitta sUtradhAra 4 che , caumAgUNae vA-caturbhAgonAyAM vA te caturbhAga una "vA zabdathI pAMca Adi bhAga una hovI joI e AnuM tAtparya e che ke, caturbhAgA nyUna athavA paMcadivyAga nyUna trIjI para. pImA lizAyarI . eva kAleNa Umaye-evaM kAlena tu bhaven mA mA ali. graha karIne bhikSA mATe bramaNa karatA sAdhune kALa vithaka abhigraha hevAthI
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 - uttarAdhyayanasUtre ityarthaH, evam IdRzena, kAlaviSayAbhigraheNa tu kAlenAvamaudaryaM bhavati / kAle kAlaM' iti vacanAd dezAcArAnurodhena yo yatra bhikSAkAlastatra tasminnevakAle bhikSATanaM kartavyam , atra tu abhigrahamapekSya catasRgAM paurupINAM tathA caturthapaJcamAdi bhAgona tRtIyapauruSyAthopAdAnam // 21 // bhAvAvamaudaryamAhamUlam itthI vA puriso bA, alaMkio vA nalaMkiovA vi| annayaraM vayattho vA, annayareNaM va vattheNaM // 22 // anneNaM vileleNaM, vaNeNaM AveSaNamuyaMte u| evaM caramANo khalaM, sAvosANaM muNeyavyaM // 23 // chAyA-strI vA puruSo vA, ala kRto vA analaMkRto vA'pi / anyataravayaHstho vA, anyattareNa vA vaneNa // 22 // anyena vizeSeNa, varNena bhAvam atunmuJcaratu / evaM carataH khalu, bhAvAzmatvaM jJAtavyam / / 23 // TIkA-'itthI vA' ityAdi strI vA purupo vA, alaMkRto vA-AbhUSaNayukto vA, analaMkRto vA-AbhUSaNa prakAra abhigraha karake bhikSAke liye bhramaNa karate hue sAdhuke kAlaviSayaka abhigraha honese kAla UnodarI hotI hai / "kAle kAlaM" isa prakArake vacanase degAcArake anusAra jahAM so bhikSAkAla hotA hai usI kAlameM vahAM bhikSATana karanA caahiye| yahAM to abhigrahakI apekSA karake cAra pauruSiyoMkA tathA caturtha paMcama Adi bhAga nyUna tRtIyapauruSIkA upAdAna huA hai // 21 // ava bhAva UNodarIko satrakAra pradazita karate haiM-'itthIvA' ityaadi| anvayArtha-(itthI vA puriso vA alaMkio vA nalaMkio vA vi, annayA vayattho vA annavareNaM va vattheNaM-strI vA puruSo vA alaMkRto vA tarI thAyache "kAle kAlaM' mA prA2nA kyanayI zAyaranA manu. sAra tyAM e bhikSAkALa hoya che eja kALamAM tyAM bhikSATana karavuM joIe. ahIM te abhigraDenI apekSA karIne cAra paurUSInu tathA caturtha paMcama Adi bhAga nyUna trIjI paurUSInuM upAdAna thayela che. 21 ...... huve bhAva nAzana sUtra42 prazi- 42 che.-"ItyIvA" tyA ! / pArtha-itthI vA puriso vA alaMkio vA nalaMkio vA vi annayA paya..
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 401 priyadarzinI TIkA a0 30 bhAvAvamaudaryavarNanam rahito vA, anyataravayaHstho vA anyataracca tadvayaH, anyataravayastatra tiSThatIti vA, bAlya tAruNyAdi vayovizeSe sthito vetyarthaH anyatareNa vA vastreNa paTTasUtramayAdinA upalakSito vA // 22 // tathA-'anneNa' ityAdi anyena vizeSAntarAd bhinnena, vizeSeNa kupitAhasitAdyavasthAbhedena, varNena kRSNAdivarNavizeSeNa, upalakSitaH, bhAvam-paryAyam , alaMkRtatvAdirUpam, 'anunmucan=atyajan , eva, 'yadi dAtA dAsyati, tadA'haM grahISye natvanyathA' ityevaM parigrahaM kRtvA carataH-bhikSArthaM paryaTataH, khalu-nizcayena, bhAvA'vamatvaM-bhAvAvamaudarya-jJAtavyam // 23 // analaMkRto vA'pi anyataraM vayaHstho vA anyatareNa vastreNa) strI ho athavA puruSa ho, alaMkRta ho cAhe alaMkRta nahIM ho, bAlaka ho cAhe taruNa ho athavA paTTasUtramaya Adi vastrase yukta ho / / 22 // athavA-'anneNa' ityAdi anvayArtha--(anneNa viseseNaM vaNNeNaM bhAvasaNumuyaMto-anyena vizeSeNa, varNena bhAvam anunmuzca'stu) aura bhI kisI anya prakArakI vizeSatAse viziSTa ho, vaha dAtA kupita Adi avasthA vAlA ho, kRSNa Adi varNavAlA ho, to hI maiM usase bhikSA lUMgA anyathA nahIM lUMgA' isa prakAra niyama karake (caramANo-carataH) bhikSATana karanevAle sAdhuko (bhAvomANaM muNeyavyaM-bhAvAvamatvaM jJAtavyam ) bhAva UnodarI hotI hai| tthevA annavareNaM vA vattheNaM-strI vA puruSovA alaMkRto vA analaMkRto vA'pi anyatara. vayaHstho vA anyatareNa vastreNa sI DAya 2mA 535 hAya, mAta DAya athavA alaMkRta na hoya, bALaka hoya, athavA tarUNa hoya, athavA paTTa sUtramaya Adi vastrathI yukta hAya. rarA athavA--"anneNa" tyAha! sa-payArtha-anneNa viseseNa vaNNeNaM bhAvamaNumuyaMto-anyena vizeSeNa varNana bhAvam anumuJcastu bhI paY anya prA2nI vizeSatAthI viziSTha DAya, e dAtA krodha bharelI vagere avasthAvALA hoya, kALA varNavALA hoya te paNa tenAthI liAL Cza, mIthI nahIM. mA prAramA niyama zane caramANAcarataH bhikSATana 42vA sAdhune bhAvomANaM muNeyavvaM-bhAvAvamatvaM jJAtavyam bhAva udarI thAya che -
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 utarAdhyayana sUtre paryavA'vamaudaryamAha mUlam - dave khittekAle, bhAvaMmi ye AhiyA u jeM bhAvAH / ehi omaMcarao, pajjavacairao bhave bhikkhU // 24 // chAyA - dravye kSetre kAle, bhAve cAkhyAtastu ye bhAvAH / etaiH avamacarakaH, paryavacarako bhavati bhikSuH // 24 // TIkA - ' davve ' ityAdi - dravye = azanAdau, kSetre = grAmAdau, kAle = pauruSyAdau, bhAve = strItvAdau ca ye bhAvAH paryAyAH ekasikthonatvAdayaH, akhyAtAH = kathitAH, etaiH - sarvairapi dravyAdiparyAyaiH, avamacarakaH-avamam - lakSaNAvRtyA avamaudaryamityarthaH, taccaratItyavamacarakaH san bhikSuH=muniH paryavacarako bhavati / prAdhAnyataH paryavAn - ekasikyo bhAvArtha - - aisA niyama karalenA ki- 'maiM Aja strIke hAtha gocarI lUMgA athavA puruSa ke hAthase gocarI lUMgA, bAlakake hAthase lUMgA, javAna ke hAthase lUMgA, alaMkRta se lUMgA, athavA jo alaMkRta nahIM hogA usase lUMgA ityAdi dAtA viSayaka vizeSa abhigraha karanA so bhAva UnodarI hai // 23 // aba paryAya UNodarIko sUtrakAra kahate haiM - 'davve ' ityAdi / anvayArtha - (davve khitte kAle bhAvammi ya je bhAvAH AhiyA eehiM omacaraA bhikkhU pajjavacarao bhave-dravye, kSetre, kAle, bhAve ye bhAvAH AkhyAtAH etaiH avamacarakaH bhikSuH paryavacarako bhavati) azana AdirUpa dravyameM grAma AdirUpa kSetrameM pauruSI AdirUpa kAlameM strItvAdirUpa bhAvameM jo eka siktha Unatva Adi paryAyeM kahIM haiM ina samasta dravya 9 bhAvA--evA niyama karI levA ke, hu' Aja strInA hAthathI geAcarI laIza athavA purUSanA hAthathI geAcarI laIza, bALakanA hAthathI laiza, juvAnanA hAthathI laIza, alakRtathI laIza, athavA je alaMkRta nahIM heya tenA hAthathI laIza. ItyAdi dAtA viSayaka vizeSa abhigraha karavA e bhAva azoharI. che. // 23 // have paryAya adhoharIne sUtrAra Ahe che - " duvve " tyAhi ! manvayArtha - davve khitte kAle bhAvaMmi ya je bhAvA AhiyA eehi omacarao bhikkhU pajjavacarao bhave-dravye, kSetre, kAle, bhAve ye bhAvAH AkhyAtAH etaiH avamacarakaH bhikSuH paryavacarakaH bhavati azana mAhi3ya dravyabhAM, grAma mAhi3ya kSetramAM paurUSI AdirUpa kALamAM, strItva khAdirUpa bhAvamA, je ekasikatha unatva Adi poMcA kahI che e saghaLI dravya paryAyeAthI u@AdarInu AcaraNu karavAvALA
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 30 paryAyAvamaudaryavarNanam 403 natvAdirUpAn paryAyAn AzrityAvamaudaryamAcaran paryavacaraka ityucyate / sa eva paryavAvamaudarya dhArako bhavatItyarthaH / nanu kSetrAvamaudaryAdiSvapi anazanAdidravyeNaivodarasyAvamatvaM bhavati, tarhi dravyAvamaudaryataH kathameSAM vizeSaH 1, ucyate-kSetrAvamaudaryAdiSu kSetrAdihetukatvaM prAdhAnyena vivakSitaM, yato dravyAvamaudaryamapi teSu kSetrAdihetukameva bhavati / tasmAt tadeva prAdhAnyena vivakSyate / yadvA-yatrApi dravyato nyUnatvamudarasya nAsti / tatrApi kSetrAdigatanyUnatAmAzritya kSetrAyavamAdaryatayA vyapadezo bhavati, evaM ca nAsti praznAvakAza iti bodhyam / / 24 / / / paryAyoMse UNodarIkA AcaraNa karanevAlA bhikSu 'paryavacaraka' aisA kahA jAtA hai / arthAt-paryavacaraka hI paryava UNodIdhAraka mAnA gayA hai| zaMkA--jaba ina kSetra UNodarI AdikoMmeM bhI azana Adi dravyako lekara udarakI avamatA-apUrNatA hai taba kSetra UNodarI AdikoMmeM dravya UNodIse kyA vizeSatA hai ? uttara-kSetra UNodarI AdikoMmeM pradhAnatA kSetrAdikoMkI hai, dravya UNodarImeM pradhAnatA dravyarUpa azanasAmagrIkI hai| tathA kSetrAdikoMmeM jo dravya UNodI hotI hai vaha bhI vahAM kSetrAdi hetuka hI hotI hai| isaliye vahI pradhAnatose vivakSita hogii| athavA-jahA~ dravyakI, apekSA udara meM nyUnatA nahIM hai-arthAt dravya UNodarI nahIM hai vahAM para bhI kSetrAdigatanyUnatAko Azrita karake kSetra UNodIkA vyapadeza hotA hai // 24 // bhikSu "paryavacaraka evA kahevAmAM Ave che. arthAt paryAvacaraka ja paryava * uNAdarI dhAraka mAnavAmAM Ave che. zaMkA-jyAre A kSetra uNodarI AdikamAM paNa azana Adi dravyane laIne udaranI avamatA-apUrNatA che. tyAre kSetra uNedarI Adike mAM dravya uNedarIthI zuM vizeSatA che? __Gttara-kSetra urI mAsii pradhAnatA kSetrAhinI che. dravya.. darImAM pradhAnatA dravyarUpa azana sAmagrInI che. tathA kSetrAdike mAM je dravya udarI thAya che e paNa tyAM kSetrAdi hetuka ja hoya che. A kAraNe eja pradhAnatAthI vivakSita thAya. athavA-jyAM dravyanI apekSA udaramAM nyUnatA nathIarthAta-dravya udarI nathI e sthaLe paNa kSetrAdigana nyUnatAne Azrita karIne kSetra udarIne vyapadeza thAya che. 24
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ namyang prAdhyayanasaMtre atha bhikSAcaryAmAha mULam - aTThevihagoyaraggaM tu, tahA satteva aisaNA / abhigehA ye je anne, bhikkhArthariyamAhiyAM // 25 // chAyA-- aSTavidha gocaragrastu, tathA saptaiva eSaNAH / abhigrahAzca ye anye, bhikSAcaryA AkhyAtA // 25 // TIkA- 'aTThaviha ityAdi - 'aSTavidhagocarAgraH- gocara iva gocaraH, yathA'raNye - govaraNaM gamanamavizeSaNa bhavati, tathoccAvacakuleSvavizeSeNa paryaTanaM gocaraH, aSTavidhaH-aSTaprakArakaH, agraHAdhAkarmAdiparivarjanena pradhAno yo gocaraH so'STavidhagocarAgraH, yadvA-gocareSu paratIrthika bhikSuka bhedAd vividheSu, agraH - akalpaparihAreNa, AdhAkarmAdidoSarahitatvAcca pradhAnaH gocarAgraH, aSTavidhavAsau gocarAgraH, aSTavidhagocarAgraH, ihAgrazabdasya vizeSaNavAcakasya pUrvaprayoge kartavye paraprayoga ArSatvAt / tathA-- saptaiva eSaNAH, abhigrahAzca ye'nye etadatiriktAH, te'pi bhikSAcaryA''khyAtA:-' bhikSAcaryA viSayatvAd bhikSAcaryeti nAmnA kathitAH / vRttisaMkSepaH, vRttiparisaMkhyAnaM, bhikSAcaryeti ca ekArthakAH zabdAH / aba bhikSAcaryA ke viSaya meM sUtrakAra kahate haiM- 'aTThaviha0 ' ityAdi / anvayArtha - - ( aDavihagoyaraggaM- aSTavidhagocarAgraH ) AdhAkarmAdi doSoM ke parivarjana se pradhAna aisA jo gocara hai vaha ATha prakAra hotA hai| ( tahA - tathA ) tathA (esaNA satteva - eSaNAH saptaiva) eSaNA sAta prakAra kI haiM / so yaha uttama ATha prakArakA gocara tathA sAta prakArakI eSaNAe~ (je anne abhiggahA - ye'nye abhigrahAH) tathA aura bhI inase atirikta anya abhigraha (bhikkhAyariyamAhiyA - bhikSAcaryA AkhyAtA) ye saba bhikSAcaryArUpa kahe gaye haiM / have likSAtharyAnA viSayabhAM sUtrAra he che - " aTThaviha0 " ityAdi ! manvayArtha -- aTThavihagoyara gaM - aSTavidhagocarAH sAdhArbhAhi hoSonA paripanathI pradhAna mevuM ne goyara che te bhAI prahAra hoya che. tahA - tathA tathA - eSaNAH saptaiva bheSA sAta prAranI che. the ATha aGgAranu uttama esaNA satteva goyara tathA sAta aAranI bheSalAo je anne abhiggahA-ye anye abhigrahAH tathA khenAthI bIla atirikta mIla maligraha bhikkhAyariyamAhiyA - bhikSAcaryA A saghaLA bhikSAcaSrUpa kahevAmAM Avela che.
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinITIkA a. 30 bhikSAcaryAvarNanam 405 ihASTau gocarAgrabhedAH peTAdaya eva, tatra zambUkAvartAyA bAhyAbhyantarabhedena dvaividhyAzrayaNAt , AyataM gatvApratyAgatAyAzcAparAyA api prakSepA dvaividhyAzrayaNAdaSTavidhatvaM saMpadyate / saptaiSaNAzcemAH saMsahamasaMsaTThA 2, uddhaDa 3, taha appaTeviyA ceva ya / uggahiyA5, paggahiyA6, ujjhiyadhammA ya 7 sattamiyA // 1 // chAyA-saMsRSTA 1, asaMsRSTA 2, udhdhRtA 3, tathA alpalepikA caiva 4 / udgRhItA 5, pragRhItA 6, ujjhitadharmA 7 ca saptamikA // 1 // saMsRSTAbhyAM-tatvaraNTitAbhyAM hastapAtrAbhyAM bhikSAM gRhNataH prathamA saMmRSTA 1 / asamaSTAbhyAM gRhNato'saMmaSTAkhyA dvitIyA 2 / pAkasthAnAd yat sthAlyAdau svArtha bhAvArtha--peTA. ardhapeTA, gomUtrikA, tathA pataMgavIthikA ye4 cAra tathA bAhyazaMbUkAvartA, Abhyantara zaMbUkAvartA ye chaha 6 tathA gamana, pratyAgamanake bhedase do bheda vAlI 'AyataM gatvA pratyAgatA' arthAt sIdhA jAkara pIchA lauTanA, tathA isake viparIta cakragatise jAkara vApasa lauTanerUpa dUsare bhedake milAnese ATha-bheda gocarIke ho jAte haiN| sAta prakArakI eSaNAe~ ye haiM-- ___ "1saMsadamasaMsaTTA 2uddhaDa 3taha appaleviyAceva 4uggahiyA pagahiyA 6, ujjhiyadhammA ya 7sattamiyA // 1 // 1 saMsRSTA eSaNA, 2 asaMhaSTA eSaNA, 3 uddhRtA eSaNA, 4 alpalepikA eSaNA, 5 udgRhItA eSaNA, 6 pragRhItA eSaNA, 7 ujjhitadharmA essnnaa| bhojanakI sAmagrIse bhare hue hAtha evaM pAtrase bhikSA lenA so saMsRSTA eSaNA hai 1 / inase asaMskRSTa hAtha evaM pAtrase bhikSA lenA asaM. bhAvArtha-peTA, ardhapeTA, gemUtrikA, tathA pataMga vIthikA, A cAra tathA bAhya zakhUkAvartA, abhya tara zakhUkAvartA, A cha tathA gAmanA pratyA gamananA thI me sevAjI "AyataGgatvA pratyagatA" arthAt sIdhA chana pAchuM pharavuM tathA enAthI viparIta vakagatithI jaIne pAchuM pharavA rUpa bIjA bhedane meLavavAthI gocarInA ATha bheda thaI jAya che. sAta prakAranI eSanaam mA cha "saMsahamasaMsahA (1) udhdhaDa (2) taha appale viyAceva (3) uggahiyA (4) paggahiyA (5) ujjhIya dhammAya (6) sattamiyA (7) // 1 // 1 saMsRSTA eSaNA, 2 asaMsRSTA eSaNA, 3 ucchatA eSaNa, 4 a5 lepika eSaNA, pa uduhitA eSaNa, 6 mahitA eSaNa, 7 ujjIta dhamAM eSaNuM bhejananI sAmagrIthI kharaDAyelA hAtha ane pAtrathI bhikSA levI asaM.
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasTe bhojanAyoddhRtaM tato gRhNataH uddhRtAkhyA tIyA 3 / nirlepa bharjitacaNakAdika gRhNato'lpalepA caturthI 4 / ihAlpazabdo'bhAvArthakaH / udgRhItA nAma bhojanakAle bhoktukAmasya parivepayituM darvIzarAvAdinA yadupahRtaM bhojanajAtaM tata eva gRhNataH paJcamI 5 / pragRhItA nAma bhojanakAlI bhoktukAmAya dAtumudyatena bhoktA vA yat karAdinA gRhItaM, tata eva gRhNataH SaSThI 6 / ujjhitadharmAtu yat parihArA mojana. jAtaM yadanye dvipadAdayo nAvakAGkSanti, tad gRhNataH saptamI 7 / abhi hAzca dravya-kSetra-kAla-bhAva vissyaaH| tatra dravyAbhigrahAH kuntAgrAdi saMsthitaM ghRtapUrAdikaM grhiissyaamiityaadyH| kSetrAbhigrahAH-jadhayormadhye dehalI maSTA eSaNA hai 2 / pAka gharase bAhara lAkara jo thAlI AdimeM apane nimitta bhojana rakhA gayA ho usako lenA uddhRtA eSaNA hai 3 / nirlepa bhuMje hue canA Adi lenA alpalepA eSaNA hai 4 / bhojana karaneke samaya bhojana karanevAle vyaktiko parosaneke liye camacA zakorA Adi dvArA jo khAdya sAmagrI bAhara nikAla kara rakhalI gaI hai usako lenA so gRhItA epaNA hai 5 / bhojanakI icchAvAleko deneke liye udyata hue dAtAne jo kucha apane hAthameM bhojana sAmagrI le rakhI ho usako hI lenA so chaThI pragRhItA eSaNA hai 6 / nissAra hone ke kAraNa jisako jAnavara bhI nahIM cAhate haiM aise girAne yogya bhojanako lenA so sAnavIM ujjhitadharmA eSaNA hai / dravya, kSetra, kAla, evaM bhAvako Azrita karake abhigraha huA karate haiN| aisA niyama karanA ki 'bhAle AdikI anI para rakhe hue ghRtpuuraaaSTA eSaNa che 2 raI gharamAMthI bahAra lAvI je thALI AdimAM pitAnA nimitta bhejana rAkhavAmAM Avela hoya enuM levuM te udadhRtA eSaNA che. 3 ni, zekelA caNa AdinuM levuM e alpalepa eSaNA che, 4 bhejana karavAnA samaye bhejana karavAvALI vyaktine pIrasavA mATe camacA, zakarA Adi dvArA je khAdya sAmagrI bahAra kADhIne rAkhavAmAM Avela che ene levI e gRhitA eSaNa che, 5 bhejananI IcchAvALAne devA mATe ubhA thayela dAtAe je kAMI potAnA hAthamAM bhejana sAmagrI laI rAkhela hoya ene ja lAvIe chaThThI pragnahitA eSaNA che. 6 nisAra hevAne kAraNe jene janAvara paNa cAhatAM nathI evAM kI devA yogya bhojanane levuM e sAtamI ujjIta dharmo eSaNA che 7, ..' - dravya, kSetra, 4 mana mApane mAzrita zane amiya thayA 42 cha. che. niyama kara ke, "bhAlA AdinI aNI upara rAkhela dhRtarAdika bheja
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 30 rasaparityAgavarNanam ....... 407 kRtvA yadi dAsyati, tadA grhiissyaamiityaadyH| kAlAbhigrahAH-sakalabhikSAcara nivartanAvasare mayA paryaTitavya mityAdayaH / bhAvAbhigrahAstu hasana rudan vA baddho vA yadi dAtA dAsyati tadA'hamAdAsye natvanyathetyAdayaH // 25 // rasaparityAgamAhamUlam-kharidahi sapilAI, paMNayaM pANabhoyaNaM / parivajjaNaM rasANaM tu, aNiyaM rasavivajjaNaM // 26 // chAyo-kSIra dadhi sarpirAdi, praNItaM pAnabhojanam / parivajenaM rasanAM tu, bhaNitaM rasavajenam // 26 // TIkA-'khIradahi' ityAdi kSIraM-dugdhaM, dadhi-idaM prasiddhArthakam , sarpiH-ghRtam , Adi zabdAd guDapakyAnAdInAM grahaNam , tathA praNItaM-sarasaM vyAghAritaM, pAnabhojanaM pAnaM-pAnakaM varjUradika bhojanako lUMgA' so dravyAbhigraha hai| 'jo dAtA dehalIko apanI jaMghAke bIcameM karake bhojana degA usase bhikSA lUMgA' lo kSetrAbhigraha hai| 'samasta bhikSuka jaba zikSA le AveMge taba maiM bhikSA lene jAU~gA' aisA niyama karanA so kAlAbhigraha hai| 'ha~satA huA, yA rotA huA athavA baddha huA dAtA zikSA degA to hI lUMgA' aisA niyama karanA bhAvAbhigraha hai // 25 // aba rasaparityAgakA svarUpa kahate haiM-'khIradahiH' ityAdi / ' anvayArtha-(khIra dahi sappimAI-kSIra dadhi sapirAdi) kSIra-dugdha, dadhi, sarpi-ghRta ina rasoke tathA gur3ameM pake hue anna tathA (paNIyaM pANa bhAyaNaM-praNItaM pAnabhojanam ) jisameM bagAra lagA ho aise bhojana pAna nane laIza" e dravyAbhigraha che. "je dAtA dehalIne pitAnI jeghAnI vacamAM karIne bhejana Apaze tenAthI bhejana laIza." e kSetrAbhiDa che. "saghaLe bhikSu jyAre bhikSA laIne Avaze tyAre huM bhikSA levA jaIza" e niyama karavo te kALa abhigraha che. hasatA, retA, athavA baMdhAyela dAtA bhikSA Apaze te ja huM laIza" A niyama kare e bhAvAbhigraha che mArapA ., ve 2saparityAgarnu 2135 4 cha.-" khIradahI." tyA! . . 25-yAtha-khIradahi sappimAI-kSIradadhisarpirAdi bhI2, dha, ghar3I, dhI. mA 2sAna tathA gAmA 54vesa bhanna pANIyaM pANabhAyaNaM-praNItaM pAnabhojanam tathA jemAM vaghAra lAgela hoya evuM bhojana, pAna, khajura, rasa, Adi tathA
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 408 uttarAdhyayana sUtre , , rasAdikaM bhojanaM bhujyata iti bhojanaM ghRtAbhighAritamodanAdikam eSAM rasAnAMrasyamAnatvena rasapadavAcyAnAM parivarjana tu rasavarjanaM = rasaparityAga nAmnA prasiddha bAhyaM tapaH, bhaNitaM tIrthakarAdibhiruktamityarthaH // 26 // kAyaklezamAha - mUlam - ThANI bIrAsaNIiyA, jIvassa u suhAvahA / ggA jahA~ dharijjati, kAryaMkilesaM tamIhiyaM // 27 // chAyA - sthAnAni vIrAsanAdikAni, jIvasya tu zubhAvahAni / umANi yathA dhAryante, kAyaklezaH sa AkhyAtaH // 27 // TIkA -' ThANA ' ityAdi - - vIrAsanAdIni vIrAsanaM yat siMhAsanasthitasya tadapasAraNe tathaivAvasthAnaM, tadAdi yeSAM tAni vIrAsanAdikAni, Adi-zabdAd godohikAsanAdi grahaNam / locAdyupalakSaNaM caitat sthAnAni = dehArasthAnabhedAH, yathA yena prakAreNa dhAryante= sevyante, sa kAyaklezaH AkhyAtaH ityanvayaH / vIrAsanAdikAni sthAnAni kathaM bhUtAni ? jIvasya zubhAvahAnyeva, nizcayena zubhapariNAmajanakAni, yadvA-mokSasukha kharjUra rasa Adi tathA ghRta pakva modakAdikoMke khAnekA tyAga karanA so (rasavivajjaNaM bhaNiyaM - rasavarjanaM bhaNitaM ) rasa parityAga hai / bhAvArtha -- dUdha dahI Adi rasoMke evaM ghRta AdimeM pake hue bhojana pAna khAnekA tyAga karanA so rasaparityAga bAhyatapa hai ||26|| aba kAyaklezakA svarUpa kahate haiM - 'ThANA' ityAdi / anvayArtha - ( vIrAsaNAIyA - vIrAsanAdikAni sthAnAni) vIrAsana tathA godohika Asana lagAkara baiThanA, tathA kezoMkA luMcana karanA, ye saba sthAna jIvake liye nizcayase zubha pariNAma janaka mAne gaye haiM / parivajjaNaM rasANaM tu-parivarjanaM rasAnAM tu dhIthI pahAvelA bhoTa mahine javAno tyAga 42khe| ye rasavivajjaNaM bhaNiyaM rasavivarjanaM bhaNitaM rasa parityAga che. bhAvA--dUdha, dahIM Adi rasAne ane ghI AdimAM pakavelA bhejana AdinA khAvAne tyAga karavA e rasa parityAga mAhya tapa che. rA haveAya usezanA sva3pane De che. - "ThANA" ityAhi ! anvayArtha -- vIrAsaNa IyA ThANA - vIrAsanAdikAni sthAnAni vIrAsana tathA gAdeAhika Asana lagAvIne besavuM, kezenuM lucana karavuM, A saghaLA sthAna > zubhapariNAma janaka mAnavAmAM Avela che. athavA meAkSa sukhane
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 30 saMlInatAvarNanam 409 saMpAdakAni, iha tu zabdo nizcayArthakaH / punaH kathaM bhUtAni ? ugrANi duSkaratayA kaThinAni / yadyapIha saMsAryAtmanaH kAyAnugatatvena klezaH syAt / tathApi mokSAbhilASiNAM bhAvitAtmanAM klezo na bhavatIti kAyaklezasya karmanirjarAjanakatvena tapodharma rUpatvamuktam / 'ThANA' ityAdau pulliGganirdeza ASatvAt // 27 // saMlInatAmAhamUlam-egaMtamaNAvAeM, itthiipsuvivjjie| . sayAsaNasevaNayA, vivittasayaNAsaNaM // 28 // chAyA-ekAnte'nApAte, strIpazuvivarjite / zayanAsanasevanatA, vivaktazayanAsanaM // 28 // TIkA--' egaMta' ityAdi-- ekAnte -janasaMvAdharahite, anApAte-svAdigamanAgamanavarjite, strIpazuvivarjitaM =trIpazupaNDakAdi, rahite, zUnyAgArAdAviti bhAvaH / zayanAsanasevanatA zayanA, (uggA-ugrA) athavA mokSa sukhake pradAtA mAne gaye haiN| isIliye ye duSkara honese ( kAyakilesaM tamAhiyaM-kAyaklezaH sa AkhyAtaH) so kAyakleza nAmakA bAhyatapa hai| yadyapi saMsArI AtmAoMko aisA karanese kleza hotA hai parantu mokSAbhilASI bhAvita AtmAoMko aisA karanA klezAspada na hokara pratyuta karma nirjarAkA kAraNa mAnA jAtA hai isaliye yaha 'tapa' mAnA gayA hai // 27 // saMlInatA isa prakAra hai-'egaMtamaNAvAe' ityAdi / anvayArtha-(egaMtamaNAvAe-ekAnte'nApAte) jo sthAna ekAnta ho strI AdikoMke gamanAgamanase varjita ho (itthIpasuvivajjie-strI pazu mApavAvA manAyesa che. yA bhATe me hu42 vAthI uggA-ugrA mahAni cha: jahA dharijjati-yathA dhAryante mAre pramANe dhAraNa 42pAmA mAtazate tene dhAra 427 te kAyakilesaM tamAhiyaM-kAyaklezaH sa AkhyAtaH yaza nAma bAhya tapa kahevAmAM Ave che. jo ke, saMsArI AtmAone A pramANe karavAmAM bhAre kaleza thAya che paraMtu mekSAbhilASI bhAvita AtmAone A karavuM zAspada nahIM paraMtu karmanijerAnu kAraNa mAnavAmAM Ave che. A kAraNe A "tapa" mAnavAmAM Avela che. rerA samAnatA 2mA prAre cha.-" egaMtamaNAvAe" tyA!i sa-kyAtha-egaMtamaNAvAe-ekAnte'nApAte re sthAna prAnta hAya, zrI mAni gamanAgamanathI 40 hAya, itthI pasu vivajjie-strI pazu vivarjite
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre sanasevanaM zayyApIThAdisecanam , vivaktazayanAsanaM nAma bAhya tapa ucyate / upalakSaNaM caitad eSaNIyaphalakAdigrahaNasya / anayA gAthayA viviktacaryA nAma salInatA nirdiSTA bhavati / iyaM zeSa saMlInatopalakSaNam / saMlInatA hi caturvidhA-indriyasaMlInatA, kaSAyasaMlInatA, yogasaMlInatA, vivaktacaryA ceti / tathAcoktam iMdiya 1 kasAya 2 yoge 3, paDucca saMloNayA muNeyavvA / taha jA vivittacariyA 4, paNNattA vIyarAgehiM // 1 // chAyA-indriyakaSAyayogAn , pratItya saMlInatA jJAtavyA / tathA yA viviktacaryA, majJaptA vItarAgaiH // 1 // satrendriyasaMlInatA-manojJAmanojJeSu zabdAdiSu rAgadveSAkaraNAt / kaSAyasaMlInatA tadudayanirodhAdeH / yogasaMlInatAmanovAkAyAnAM zubheSu pravRtterazubhAnivRttezca / viviktacaryA atraivokteti bodhyam // 28 // vivarjite) strI pazu paMDaka Adise rahita ho aise sthAnameM (sayaNAsaNa sevaNayA-zayanAsanasevanatA) sonA baiThanA isakA nAma (vivittasayaNAsaNaM-vivittazayanAsana) vivikta zayyAzana hai| isa vivikta zayanAsanarUpa saMlInatAse avaziSTa saMlInatAoMkA grahaNa ho jAtA hai| indriyasalInatA, kaSAyasaMlInatA, yogasaMlInatA tathA viviktacaryA, isa taraha saMlInatA cAra prakArakI hai| kahA bhI hai-"iMdiya kasAya yoge paDucca saMlINayA munneyvvaa| taha jA vivittacariyA paNNattA vIyarAgehiM // 1 // " manojJa evaM amanojJa padArtho ke viSayameM rAgadveSa karanekA tyAga karanA yaha indriya saMlInatA hai| krodha, mAna, mAyA evaM lobha ina kaSAyoMke udayakA nirodha karanA so kaSAya saMlInatA hai| mana, vacana evaM kAya sI, pazu, 54 mAhithI 2Dita DAya, mApA sthAnamA sayaNAsaNAsevaNayAzayanAsanasevanatA subu mesa mAnu nAma vivittasayaNAsaNaM-vivitazayanAsanaM vivikta zayyAsana che. A vivikta zayanAsanarUpa saMlInatAthI avaziSTha saMlIhatA grahaNa thaI jAya che. Idraya saMlInatA, kaSAya saMlInatA, basaMtInatA tathA viviktacaryA, A pramANe salInatA cAra prakAranI che kahyuM paNa che "iMdiya kasAya yoge paMDucca saMloNayA munneyvaa| taha jA vivittacariyA paNNattA vIyarAgehiM // 1 // " - mane ane amanejha padArthonA viSayamAM rAgadveSa karavAne tyAga kara - saMlInatA che. krodha, mAna, mAyA ane lebha, A kaSAyanA udayane ve e kaSAya saMlInatA che. mana, vacana, ane kAyA A traNa /
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkAM. a. 30 AbhyaMtara tapovanam uktamevArthamupasaMharan vakSyamANArthasambandhamAhamUlam - aiso bAhiraMgato, samAseNaM viyahio / abhitaraM tavaM aitto, vocchAmi aNupuvaso // 29 // chAyA - etad bAhyakatapaH, samAsena vyAkhyAtam / AbhyantaraM tapa ito, vakSyAmi anupUrvazaH // 29 // TIkA- 'eso' ityAdi / gAtheya sugamA // 29 // pratijJAtamAha - mUlam - pAyacchitaM virNao, veyAvacca taheva sajjhAo / jhaNaM ca viussaggo, aiso abhiMta tevo // 30 // chAyA -- prAyazcittaM vinayo, vaiyAvRtyaM tathaiva svAdhyAyaH / dhyAnaM ca vyutsargaH, etadAbhyantaraM tapaH // 30 // TIkA - pAyAcchitaM ' ityAdi / akSarArthaH sugamaH / bhAvArthastu vakSyate // 30 // ina tIna yogoM ko zubhameM pravRtta karanA tathA azubhase haTAnA yaha yogasaMlInatA hai / ekAnta meM uThanA baiThanA Adi ekAntacaryA hai // 28 // ukta arthakA upasaMhAra karate hue Age kahe jAne vAle arthake sambandhako kahate haiM-- 'esI' ityAdi / anvayArtha -- he jambU ! (eso bahiragatako samAseNa viyAhio - etad bAhyakatapaH samAsena vyAkhyAtam ) maiMne yaha bAta kA saMkSepase varNana kiyA, ( eto AgbhitaraM tvaM ita AbhyaMtaraM tapaH) aba anukramase Abhyantara tapakA ( aNupuvvaso vocchAmi - anupUrvazaH vakSyAmi ) varNana karatA hUM || 29 // aba Abhyantara tapake nAma kahate haiM - 'pAyacchittaM ' ityAdi / anvayArtha - ( pAyacchitaM - prAyazcittaM prAyazcitta 1 (viNao vinayo) cegene zubhamAM pravRtta karavAM tathA aNumathI haTAvavAM e ceAga saMlInatA che. ekAntamAM mesavu Adi ekAnta carcA che.528A ukta ane upasaMhAra karIne tathA AgaLa kahevAmAM AvanAra athaeNnA samaMdhane he che.-"eso " ityAhi ! anvayArtha - eso bahira gatatro samAseNa viyAhio - etat bAhyakatapaH samAsena vyAkhyAtam DebhyU meM thA mA tapatu sakSepathI varSAna yu, eto abhitaraM tavaM - itaH AbhyantaraM tapaH ve anubhathI khAlyantara tayatuM vArjuna 43 chu // 28 // Dve abhyaMtara tayanAM nAma hevAmAM Ave che.-" pAyacchittaM " ityAhi. anvayArtha----pAyacchittaM-prAyazcittaM prAyazcitta 1, viNao - vinaya vinaya 2
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtra prAyazcittamAhamUlam-AloyaNArihAIyaM, pAyacchittaM tu dasaivihaM / / jaM bhikkhU vahaI sammaM, pAyacchittaM tamAhiyaM // 31 // chAyA-AlocanAA~dikaM, prAyazcittaM tu dazavidham / yadbhikSurvahati samyak, prAyazcittaM tadAkhyAtam // 31 // TIkA-'AloyaNArihAIyaM' ityAdi prAyazcittaM tu-pUrvapradarziteSu SaTsu AbhyantaratapaHsu yat prathamaM prAyazcittAbhidhAnaM tapa uktaM, tattu-AlocanAhAdikaM dazavidhaM bhavati / tatra-AlocanAhamAdi yasya tadAlocanArdAdikam / ihAdizabdAt pratikramaNAdigrahaNam , nanu AlocanAham-AlocanAyogyamatIcArAdirUpaM pApam , AlocanA tu tadvizodhakaM, vinaya 2, (veyAvacya-vaiyAvRtyaM) vaiyAvRtya 3, (sajjAo-svAdhyAyaH) svAdhyAya 4, (jjhANaM-dhyAnaM) dhyAna 5, (viussaggo-vyutsargaH ) evaM vyutsarga 6, (eso abhitaro tavo-eSaH AbhyantaraM tapaH) yaha chaha prakArakA Abhyantara tapa hai||30|| prathama prAyazcitta nAmakatapake svarUpako kahate hai-'AloyaNA' ityAdi anvayArtha-pUrva gAthAmeM chaha prakorake Abhyantara tapa kahe haiM unameM jo prathama prAyazcitta nAmakA tapa hai vaha (AloyaNArihAIyaM-AlocanAhAdikama ) AlocanAhAdikake bhedase daza prakArakA hai| AlocanAhIdika isameM rahe hue Adipadase pratikramaNa AdikA grahaNa huA hai| zaMkA-AlocanAke yogya jo aticAra Adi rUpa pApa haiM ve hI veyAvacca-vaiyAvRtyaM vaiyAvRtya 3, sajjAo-svAdhyAyaH sAdhyAya 4, jjhANa-dhyAnaM dhyAna 5, viussaggo-vyutsargaH vyutsaga 6, eso abhitaro tavo-eSa AbhyAntaraM tapaH // 7 ||2naaN mAlyantara ta5 che. // 30 // prathama prAyazcitta nAmanA tapanA 135ne apAmA mAve cha-"AloyaNA" tyAha! anvayArtha-pUrva gAthAmAM A prakAranA Abhyantara tapa kahela che. AmAM 2 prathama prAyazcitta nAmanu tapa che te AloyaNArihAriyaM-AlocanAhIMdikam AcanA hadikanA bhedathI dasa prakAranuM che. AcanAhadika AmAM rahelA Adi padathI pratikramaNa AdinuM grahaNa thayela che. -- zaMkA-AlocanAne cagya je aticAra ArirUpa pApa che eja Ale
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 30 davidhaprAyazcittavarNanam 413 tat kathamanayorekarUpatvaM syAt ? ucyate-abhedAropaNAlocanAdikamapi AlocanAhAdi zabdenoktam / iha hi pApAnyAlocanAdInAM viSayaH, AlocanAdIni ca 'viSayINIti / kiM nAma tat prAyazcittam ? ityAha-'je' ityAdi, yat-tapo'nuSThAnaM bhikSuH-muniH samyag vahati pApavizuddhayarthaM supThurityA samAcarati tat pAyazcittamAkhyAtamiti / prAyazcittasya dazavidhatvaM proktam" AloyaNa paDikamaNe, mosa vivige tahA viusgge| taba-cheya-mUla aNava, ThappA ya pAraMcie ceva // 1 // " chAyA-AlocanA pratikramaNaM, mizra vivekastathA vyutsrgH| tapazchedomUlamanavasthApyatA, ca pArizcikameva // 1 // AlocanAha haiM / ataH jaba pApakarma AlocanAI haiM aura unakI vizodhikA hI AlocanA hai to phira ina donoM meM ekarUpatA kaise AsakatI haiN| ___uttara-abhedake Aropase AlocanAdika bhI AlocanArhAdi zabdase kahe diye gaye haiN| pApAdika AlocanAdikoMke viSaya haiN| tathA AlocanA Adika viSayI haiN| prAyazcitta kisako kahate haiM isa para kahate haiM ki (jaM bhikkhU sammaM vahaI-yad bhikSurvahati samyak ) jisa tapako bhikSu apanI pApavizuddhi ke liye samyagarUpase Acarita karatA hai (taM pAyacchittaM AhiyaM-tat prAyazcittaM AkhyAtam ) vaha prAyazcitta kahA jAtA hai / (pAyacchittaM tu dasavihaM-prAyazcittaM tu dazavidham ) vaha prAyazcitta dasa prakArakA hai vaha isa prakAra hai-AlocanA, pratikramaNa, tadubhaya, viveka, vyutsarga, tapa, cheda, mUla, anavasthApya, pAraMcika / lage huve pApako cAhe che. AthI jyAre pApakarma AlocanAI che ane enI vizodhikA ja AlocanA che te pachI A bannemAM ekarUpatA kaI rIte AvI zake che ? uttara-abhedanA AropathI AlocanAdika paNa AlocanAhadi zabdathI kahevAyela che. pApAdika AlocanAdikene viSaya che. tathA AlocanA Adika viSayI che. prAyazcitta kone kahevAmAM Ave che. AnA aMge kahe che ke, ja bhikkhU samma vahai-yad bhikSurvahati samyak re tapane bhikSu pAtAnI pApavizuddhinA bhATe sbhy||35thii mAyarita 42 che taM pAyazcittaM AhiyaM-tat prAyazcittaM AkhyAtam tena prAyazcitta vAmAM Ave che. pAyazcittaM tu dasaviha-prAyazcittaM tu dazavidham e prAyazcitta dasa prakAranAM che. je A pramANe che-AlocanA, pratikamaNa, tAlaya, vive, vyutsama, ta5, cheda, bhUTa, manapasyApya, pAthi dAgaai
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 ___uttarAdhyayanasatre tatrA''locanA-gurorane vA'cA pApasya prakAzanaM, tanmAtreNaiva yat pAtakaM zudhyati, tadAlocanAIm // 1 // __ pratikraNaNaM doSAnivRttimithyA duSkRtadAnamityarthaH / azubhayogapravRttamAtmAnaM pratinivartya, tasya zubhayoge samAnayanamiti-yAvat / tanmAtreNaiva yat sAvadhavacanAdi pApaM zudhyati, na tu guru samakSamAlocyate, tat pratikramaNArham / tathA-yatra gurusamakSamAlocya tadAjJayA mithyAduSkRtaM dadAti, tadAlocanA-atikramaNAhatvAnmizram-ubhayAtmakam / tathA-vivekaH-pRthakkaraNaM, tanmAtreNaiva yasya zuddhistad vivekAham / yataH kathaMcidazuddhA''hArAdigrahaNe tatyAgamAtreNaiva zuddhirbhavati / guruke samakSa zuddha bhAvase apane mukhase prakaTa karanA isakA nAma AlocanA hai| itane mAtrase jisa pApakI zuddhi hotI hai vaha pApa AlocanA hai 1 / lage hue pApakA pazcAttApa karake usase nivRtta honA aura nayA pApa na ho isake liye sAvadhAna rahanA pratikramaNa hai| arthAt azubha yogameM pravRtta apanI AtmAko vahAMse haTAkara zubhayogameM sthApita - karanA pratikramaNa hai| itane mAtrase hI jisa pApakI zuddhi hotI hai vaha pApa pratikramaNAI hai| pratikramaNAha pApa guruke samakSa Alocita nahIM hotA hai 2 / AlocanA evaM pratikramaNa, donoM sAtha karanA so mizra hai| arthAta guruke samakSa AlocanA karake unakI AjJAse mithyAdupkRta denA yaha tabhaya prAyazcitta hai 3 / azanapAna Adi vastu yadi akalpanIya AjAveM aura pIchese mAlUma paDe to usakA tyAga karanA viveka prAyazcitta hai / isa viveka prAyazcittase kathaMcit azuddha AhAra Adike pApane gurU samakSa zuddha bhAvathI pitAnA mukhathI pragaTa karavAM AnuM nAma AlocanAM che. ATalA mAtrathI je pApanI zuddhi thAya che te pApa a laca - nAha che? lAgelA pApane pazcAttApa karIne enAthI nivRtta thavuM. ane pharIthI nave pApa na thaI jAya e mATe sAvadhAna rahevuM pratikramaNa che. arthAta azubha kAmAM pravana pitAnA AtmAne tyAMthI haTAvI laIne zubhayogamAM sthApita karo AnuM nAma pratikamaNa che. ATalA mAtrathI ja je pApanI zuddhi thAya cha. tapA5: pratibhA che. 2, pratibhA pA5 gu3nA samakSa mA. cita thatuM nathI. AlocanA ane pratikamaNa, bane sAthe karavAM e mizra che. arzIta gurUnI samakSa AlocanA karIne emanI AjJAthI mithyA duSkata devuM e tadubhaya prAyazcitta che. 3, azanapAna Adi vastu akalpanIya AvI jAya ane pachIthI mAluma paDe tyAre ene tyAga kara e viveka prAyazcitta che A - yazcittathI kathacita azuddha AhAra AdinuM grahaNa thavAthI lAgelA
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 30 dazavidhaprAyazcittavarNanam vyutsargaH-kAyotsargastenaiva yasya zuddhistad vyutsargAham / tathA-yatra pratisevite nivRkRtikAdi SaNmAsAntaM tapo dIyate tatU tapo'ham / yatra cA'sevite paryAyacchedaH kriyate, tacchedAham / yatra co''patite sarva paryAyamucchedya mUlato vratAropaH syAt , tanmUlAham / yena tu sevitena upasthApanAyA apyayogyaH san yAvad guruktaM tapo na kuryAt tovad vrateSu na sthApyate, AcIrNatapAstu doSoparato vrateSu sthApyate, tadanavasthApyam / yasmin sevite liGgakSetra-kAlatapasA pAramaJcati, tat paaraanycitm| grahaNa honese lage hue pApoMkI zuddhi usake parityAga karanese hotI hai| yaha vivekAhaM doSa hai 4 / ekAgratA pUrvaka zarIra aura vacanake vyApAroMkA syAganA vyutsarga hai| vyutsargase jo pApa zuddha hotA hai vaha vyutsarga hai 5 anazana AdikA karanA so tapa hai| isa tapa prAyazcittameM nirvikRtise lekara chaha mahIne taka anazana Adi bAhyatapa kiyA jAtA hai 6 / doSake anusAra divasa, pakSa, mAsa AdikI pravrajyA ghaTA denA cheda hai, yaha prAyazcitta chedAI mAnA gayA haiM 7 / jisameM mUlataH dIkSA paryAyakA cheda kiyA jAve aura phira navIna dIkSA dI jAve vaha mUlAI prAyazcitta haiM 8 // aisA doSa bana jAya ki jisameM sAdhu upasthApanAke bhI yogya na rahe usa samaya guru mahArAja isake liye jo tapa anuSThita karane ke liye kaheM vaha tapa jabataka na kiyA jAya tabataka vratoMmeM sthApita nahIM karanA evaM tapa jaba kara liyA jAve taba zuddhi hone para vratoMmeM sthApita karanA isakA nAma anavasthApya prAyazcitta hai 9 / jisake sevita karane para jIva liGga, pApanI zuddhi ane parityAga karavAthI thAya che. A vivekAI doSa che. 4, ekAgratA pUrvaka zarIra ane vacananA vyApArane tyAga karavo. vyutsarga che. vyutsargathI je pApa zuddha thAya che te vyutsarga che 5, anazana AdinuM karavuM e tapa che, A tapa prAyazcittamAM nivikRtithI laIne cha mahinA sudhI anazana Adi bAhA tapa karavAmAM Ave che. 6, deSanA anusAra divasa, pakSa, mAsa AdinI pravrayA ghaTADI devI cheda che. A prAyazcitta chedAI mAnavAmAM Avela che. 7, jemAM mUlataH dIkSA paryAyane cheda karavAmAM Ave, ane pachI navI dIkSA ApavAmAM Ave te mUlAhuM prAyazcitta che. 8, e doSa banI jAya che, jenAthI sAdhu upasthApanAne paNa cagya na rahe, e samaye gurUmahArAja enA mATe je tapa anuSThIta karavAne mATe kahe e tapa jyAM sudhI kara. vAmAM na Ave, tyAM sudhI vratamAM sthApita na karavA ane tapa jyAre karI levAmAM Ave tyAre zuddhi thayA pachI vratamAM sthApita karavA enuM nAma anavasthApya prAyazcitta che. 9, jenuM sevana karavAthI jIva liMga, kSetra, kALa, ane
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416 uttarAdhyayana sUtre yadvA-pAramantaM prAyazcittAnAmaJcatIti pArAzcitam tat utkRSTasya prAyazcittasyA bhAvAt / ityevaM dazavidhaM prAyazcittaM prAyazcittanAmakaM tapastIrthaMkarAdibhiruktamityarthaH // vinayamAha - mUlam - avabhuTTINaM aMjalikaraNaM, taihevAsaNaMdAyaNaM / gurubhattibhAvasussUsA, viNao esa viyAhio // 32 // chAyA - abhyutthAnaM aJjalikaraNaM, tathaivAsanadAnam / gurubhaktirbhAvazuzrUSA, vinayaeSa vyAkhyAtaH || 32 || TIkA-' aDANaM ' ityAdi -- abhyutthAnaM - gurvAdInAM saMmAnArthaM tadabhimuhamutthAnam, aJjalikaraNaM=karadvayasya saMpuTAkAreNa yojanam, tathA AmanadAnaM - pIThAdidAnam / etrakAraH pAdapUraNe, tathA - gurubhaktiH, guruviSayo'nurAgaH, tathA - bhAvazuzrUpA = bhAvaH - antaHkaraNaM, tena kSetra, kAla, evaM tapakI apekSA pAra pahu~ca jAtA hai athavA prAyazcittoMke pAra pahu~ca jAtA hai usakA nAma pArAMcita prAyazcitta hai 10 / isase utkRSTa aura koI prAyazcitta nahIM hai / yaha sabase U~cA prAyazcitta hai / isa prakAra prAyazcitta nAmaka yaha dazavidha Abhyantara tapa hotA hai // 31 // vinaya tapa isa prakAra hai - ' aDANaM ' ityAdi / anvayArtha - (aDANaM - abhyutthAnam ) guru Adi mAnyajanoMke samakSa sanmAna pradarzita karane ke liye khaDe ho jAnA abhyutthAna hai / (aMjalikaraNaM -aJjalikaraNaM) dono hAthoM ko unake samakSa joDanA aMjalikaraNa hai (taheva AsaNadAyaNaM - tathaivAsanadAnam ) unako ucca Asana pradAna karanA yaha AsanadAna hai / (gurubhatti bhAvasustUsA - gurubhaktirbhAva tapanI apekSA pAra paheAcI jAya che. athavA prAyazcittonI pAra paheAMcI jAya che. Anu nAma pArAcita prAyazcitta che. 10, AnAthI utkRSTa khIjuM kAI prAyazcitta nathI. A sahuthI UMcuM prAyazcitta che. A pramANe prAyazcitta nAmanuM A davidha abhyaMtara tapa thAya che. 5315 vinaya tpne| AA aThAra he - " anbhuTThANaM " ityAdi / anvayArtha--abbhuTThANa - abhyutthAnam gu3 nyAdi mAnya bhanAnI sAbhe sanmAna pradarzita 12vA bhATe ulA rahevu, malyutthAna che. aMjalikaraNaM-aJjali karaNaM bhanne hAthone zebhanI sAbhe leDavAnasi 42 che. taheba mAsaNadAyaNaMkhebhane ubhya Asane mesAvA te Asana hAna che. gurubhatti sA-gurubhaktirbhAvazuzrUSA gunA viSayamA anurAga rANA te gulasti '' "
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 30 vaiyAvRtyavarNanam zuzrUSA guruvacanaM zrotumicchA gurvAjJAyAH pratIkSetyarthaH, yadvA-bhAvena= AdareNa zuzrUpA gurvAdInAM sevA, eSa vinayaH vinayanAmakaM tapaH, vyAkhyAtA tIrthakarAdibhiH kathita ityarthaH // 32 // vaiyAvRtyamAha--- mUlam-AyariyamAIe, veyAvaccaMmi dasaivihe / _AMsevaNaM jahAthAmaM, veyAvaccaM tamAhiyaM // 33 // chAyA-AcAryAdike, vaiyAvRttye dazavidhe / ... AsevanaM yathAsthAma, vaiyAkRtyaM tadAkhyAtam // 33 // TIkA-'Ayariya mAIe' ityAdi AcAryAdike = AcAryAdiviSayake dazavidhe-AcAryopAdhyAya-sthaviratapasviMglAna-zaikSa-sAdharmika-kula-gaga-saMghAtmakaviSayabhedAdazamakArake vaiyAvRttyeAhArAMdisaMpAdanaM vaiyAvRttyaM tasmin , yat yathAsthAmanyathA zakti, AsevanamArAdhanaM, tad vaiyAkRtyaM vaiyAvRtyanAmakaM tapastIrthaMkarAdibhirAkhyAtam // 33 // zuzrUSA) guruke viSayameM anurAgaM rakhanA so gurubhakti hai / evaM antaHkaraMNase guruvacanoMko sunane kI AkAMkSA rakhanA, unakI AjJApAlana karane kI pratIkSAmeM rahanA so bhAva zuzrUSA hai| ( esa viNao viyAhioeSaH vinayA vyAkhyAtaH) athavA AdarapUrvaka gurujanoMkI sevA karanA yaha saMba vinaya tapa hai // 32 // vaiyAvRtya isa prakAra hai-'Ayariya0' ityAdi / anvayArtha-(AyariyamAIe dasavihe veyAvaccaMmi-AcAryAdike dazavidhe vaiyAvRtye) AcArya, upAdhyAya, sthavira, tapasvI, glAna, zaikSa, sAdharmika, kula, gaNa, saMgha, ina bhedoMse vaiyAvRtya tapaM dasa prakArakA che. ane aMtaHkaraNathI gurU vacanone sAMbhaLavAnI AkAMkSA rAkhavI, emanI yAjJAnu pAlana 42pAnI pratikSAmA rahete mA suzrUSA cha. esa viNaoviyAhio-eSaH vinayaH vyAkhyAtaH athavA mAha pUrva zu3tAnI sevA 32vI se saghaLI vinaya tapa che. 3rA. vaiyaakRtyn| ma prahAra cha.-"Ayariya" tyAha! manvayArtha --Ayariya mAIe dasavihe veyAvaccaMmi-AcAryAdike dRzavidhe vaiyAvRtye mAyAh, SpAdhyAya, sthavira, ta55trI, khAna, zaikSa sAmi kuLa, gaNa, saMgha, A bhedethI viyAvRtya tapa dasa prakAranuM hoya che. A tapamAM
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ usarAdhyayanasUce , svAdhyAyamAha* mUlam-vAyA~ pucchaNA caiva, tahe pariyaNA / aNuppehA dhammakahA, sajjhAo paMcahI bhave // 34 // chAyA--vAcanA pracchanA caitra, tathaiva parivartanA / anuprekSA dharmakathA, svAdhyAyaH paJcadhA bhavati // 34 // " TIkA--'vAyaNA' ityaadi| su-suSTu, A-maryAdayA, adhyayaH-adhyayanaM, svAdhyAyaH-svAdhyAyanAmakaM tapaH, paJcadhA bhavati, vAcanA, pracchanA, parivartanA anuprekSA, dharmakathAceti / vAcanAdayaH zabdAH prAgekonatriMzattame'dhyayane vyAkhyAtA // 34 // hotA hai| isa tapameM (AsevaNaM jahAthAmaM veyAvaccaM tamAhiyaM-Asevana yathAsthAma vaiyAvRtyaM tadAkhyAtam ) apanI zaktike anusAra AcArya AdikoMke liye AhAra AdikA lA denA yahI unakI sevA hai aura yahI vaiyAvRtya tapa hai // 33 // svAdhyAya tapa isa prakAra hai-'vAyaNA' ityAdi / anvayArtha (sajjhAyo paMcahA bhave-svAdhyAyaH paJcadhA bhavati) acchI taraha maryAdAnusAra adhyayana karanA isakA nAma svAdhyAya hai| yaha svAdhyAya antaraMga tapa hai / yaha pAMca prakAra kA hai / ve.pAMca prakAra ye haiM-(vAyaNA pucchaNA ceva taheva pariyaNA aNuppehA dhammakahA-vAcanA, pRcchanA caiva tathaiva parivartanA anuprekSA dharmakathA) vAcanA, pRcchanA, parivartanA, anuprekSA aura dhrmkthaa| vAcanA AdikoM kA artha pahile untIsaveM adhyayana meM likhA jA cukA hai // 34 // AsevaNaM jahAthAma veyAvaccaM tamAhi -AsevanaM-yathAsthAma vaiyAtrAtyaM. tadAkhyAtam pitAnI zaktinA anusAra AcArya AdikanA mATe AhAra Adita lAvI ApavuM eja emanI sevA che, ane eja vaiyAvRtya tapa che. 33 svAdhyAya ta5 mA 52nu cha-" vAyaNI" tyAha ma-payArtha-sajjhAyo paMcahA bhave-svAdhyAyaH paJcadhA bhavati bhayAhA manusAra sArI rIte adhyayana karavuM tenuM nAma svAdhyAya che A svAdhyAya antaraMga ta5 cha 2mA pAMya aAranu cha me yAMya 412 / che-vAyaNA pucchaNA ceva taheva pariyaTTaNA aNuppehA dhammakahA-vAcanA pRcchanA caiva tathaiva parivartanA anuprekSA vAyanA, pUchanA, parivartanA, anuprekSA bhane yathA, vAyanA / artha 59i gaNatrIsabhA madhyayanamA vAI ye cha, // 34 //
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA:a0 30 dhAna tapaJyutsargatapovarNanaM caM : dhyAnamAha--- mUlam-adRrudANi vajjittA, jhAejjA susmaahie| ___ dhamma(kAI jhANAI, jhANaM taM tu buMhAvae~ // 35 // chAyA--Ataraudre varjayitvA, dhyAyati susamAhitaH / dharmazukle dhyAne, dhyAnaM tattu budhA vadanti // 35 // TIkA--' arudANi' ityAdi sAdhuH susamAhitaH san Ataraudre-AtadhyAnaM raudradhyAnaM ca varjayitvA-vihAya, yat dharmazukle dhyAne dharmadhyAnaM zukladhyAnaM ca, dhyAyati, tattu-tadeva, budhAH tIrtha karAdayaH, dhyAna-dhyAnAkhyaM tapaH, vadanti / iha tu zabdo nizcayArthakaH // 35 // atha vyutsargamohamUlam-sayaNAsaNaThANe vA, je u bhikkhU na vAvare / kAryasta yaM viuslaMggo, chaho so parikitio // 36 // chAyA-zayanAsanasthAne vA, yastu bhikSu ne vyApriyate / kAyasya ca vyutsargaH, SaSThaM tat parikIrtitam // 36 // TIkA-'sayaNAsaNaThANe vA' ityAdi-- zayanAsanasthAne vA-zayana-saMstArakAdau tiryak zarIranivezanaM tatrAvA, Asanam-upavezanaM tasmin vA, 'zayagAsaga' ityubhayaM padaM luptasaptamyantam ArSa dhyAna kA svarUpa isa prakAra hai-' aruhAgi ' ityAdi / anvayArtha-(susamAhie-susamAhitaH) samAhita sAdhudvArA (adRrudA. Ni vajjittA-Arauidre varjayitvA) ArtadhyAna evaM raudradhyAnakA parityAga karake jo (dhamma sukkAiM jhANAI jhAejjA-dharmazukle dhyAne dhyAyati ) dharmadhyAna evaM zukladhyAna, ye do dhyAna dhyAye jAte haiM / (taM jhArNa jhANAI vuhAvae-tattu dhyAnaM vudhA vadanti ) inako hI tIrthakArAdika devadhyAna nAmaka tapa kahate haiM // 35 // dhyAnanu 135 2 // prabhAe cha- "aruhANi' tyA ! manvayArtha-susamAhie-susamAhitaH samADita saadhuraa| adRruhANi vAjjittA -Artarodre varjayitvA mAta dhyAna mane zaidradhyAnanI parityAga 4zana dhamma sukkAI jjhANAI jjhAejjA-dharmazukle dhyAne dhyAyati dhamadhyAna bhane zubhasadhyAna ye ye dhyAna dharavAmAM Ave che tene ja tIrthakarAdika deva dhyAna nAmanuM tapa kahe che. rUpA
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ '20 uttarAbhyayanale svAt saptamyA ubhayatra luk / tathA sthAne-UrdhvasthAne vA, atra 'vA' iti vikalpArthakaM pratyekamabhisaMvadhyate / svazaktyapekSayA sthita ityarthaH, yastu bhikSurna,vyApriyatena calanAdiceSTAM karoti, yattadonityasAkAGkSatayA vibhaktipariNAmatazca tasya bhikSo yaH kAyasya-kAyaceSTAyAH vyutsargaH-tyAgaH, tat-SaSThaM AbhyantaraM tapaH parikIrtitaM-tIrthakarAdibhiruktam , vyutsargasyAnekavidhatvAdavaziSTavyutsargasyopalakSaNametat / uktaMca-davye bhAve ya tahA, duvihussaggo caunviho dabve / gaNadeho vahi bhatte, bhAve kohAi cAotti // 1 // chAyA-dravye bhAve ca tathA, dvividha utsargazcaturvidho dravye / gaNadehopadhibhakte, bhAve krodhAdityAga iti // 1 // 36 // 'sayaNAsaNa' ityaadi| anvayArtha-(sayaNAsaNaThANe vA jeu bhikkhU na vAvare-zayanAsanasthAne vA yastu bhikSurna vyAprIyate ) sone meM baiThane meM athavA UrdhvasthAna-khaDe hone meM jo bhikSu vyApta nahIM hotA hai / ( kAyassa u vi ussaggo-kAyasya tu vyutsargaH) ina zArIri bAtoM meM jo ahaMtA tathA mamatA kA parityAga karatA hai / usake hI (chAho so parikittioSaSThaM tat parikIrtitam ) yaha chaTTavAM tyutsarganAmaka Abhyantara tapa . hotA hai / yaha vyutsarga tara aneka prakAra kA hai| yathA,-"davve bhAve ya tahA, duvihussaggo caunviho davve / gaNadehovahi bhatte, bhAve kohAi cAotti // 1 // " dravya vyutsarga tathA bhAvavyutsarga aise vyutsarga do prakAra kA hotA haiN| " sayaNAsaNa" tyAha! manvayArtha -sayaNAsaNaThANe vA jeu bhikkhU na vAvare-zayanosanasthAne vA yastu bhikSurnavyApriyate supAmAM, mesavAbhAM, athavA sthAna-mAravAmA bhikSu vyAkRta thA nathI. kAyassa u viussaggo-kAyasya tu vyutsargaH 2mA zArI24 pAtAmA 2 matA tathA bhabhatAnA parityAga 43 cha mene 4 chadro so pari.. kittio-pAThaM tat parikIrtitam // 74 vyutsama nAma satya tara ta5 thAya che. A vyutsarga tapa aneka prakAranuM che. vAzita :-"davve bhAve ya tahA duvihussaggo cauniho danve / gaNadeho yahi bhatte bhAve kohAi cAotti // 1 // " * ' dravya vyarga tathA bhAvabRtya Ama vyutsaga be prakAranA hoya che.
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - miyadarzinI TIkA a0 30 adhyayanArthamupasaMharan dvividhatapasa phalavarNanam 421 : adhyayananArthamupasaMharan dvividhasya tapasaH phalamAhamUlam-evaM tavaM tu duvihaM, je sammaM Ayare munnii|| so khippaM savvasaMsArA, vippaimuccai paMDie-ttibemi // 37 // chAyA-evaM tapastu dvividhaM, yaH samyagAcarati muniH| sa kSipraM sarvasaMsArAd , vipramucyate paNDitaH / iti bravImi / 37 // TIkA-' evaM ' ityaadi| jinameM dravyavyutsarga cAra prakAra kA hai-gaNavyutsarga, dehavyutsarga, upadhivyutsarga evaM bhktvyutsrg| bhAvavyutsarga bhI cAra prakArakA hai-krodhavyussarga, mAnavyutsarga, mAyAvyutsarga, tathA lobhavyutsarga // 36 // isa adhyayanakA upasaMhAra karate hue sUtrakAra donoM prakArake tapakA phala kahate haiM-' evaM ' ityaadi| ____ anvayArtha-(evaM tapaMtu duvihaM-evaM tapastu dvividha) isa prakAra bAhya aura Abhyantarake bhedase dvividha tapako (je muNI sammaM Ayare-yaH muniH samyagAcarati) jo munijana acchI taraha pAlana karate haiM (so paMDie-saH paNDitaH) ve hI sacce paMDita haiM aura (khippaM savvasaMsArA vippmucchjemAM dravyavyatsarga cAra prakAranA che. guNavyutsarga, dehavyutsarga, upadhivyu. saMga, ane bhaktazrutsarga, bhAvavyutsarga paNa cAra prakAranA che. kodhavyutsarga bhAnavyutsarga, bhAyAvyutsama bhane somavyutsama // 3 // A adhyayanane upasaMhAra karatAM sUtrakAra ane prakAranA tapanuM phaLa matA cha.-'evaM' tyaadi| bha-kyAtha-evaM tapaM tu duvihaM-evaM tapastu dvividhaM // pramANe mA bhane bhasyatA leyA vividha tapane je muNI sammaM Ayare-yaH muniH samyagA. gharatira bhunina sArI rIta pAsana 42 cha so paMDie-saH paNDitaH mera sAyo yaDita che. mane khippaM savvasaMsArA vippamuccai-kSipraM sarvasaMsArAd vipra
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre evaM-uktarItyA vAhyAbhyantarabhedAd dvividhaM tapaH, yo muniH samyagAcarati= Asevate, tu zabdaH pAdapUraNe, sa paNDitaH sarvasaMsArAt-caturgatirUpAt , kSipazIghraM, viSamucyate atyantamukto bhavati / iti etad, bravImi vyAkhyA prAgvat // 37 // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalita-lalitakalApAlApaka pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhU chatrapati-kolhApurarAjapradatta-" jainazAstrAcArya"-padabhUpitakolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjyazrIghAsIlAlatrativiracitAyAm "uttarAdhyayanamUtrasya" priyadarzinyAkhyAyAM vyAkhyA yAm ' tapomArga' nAmakaM triMzattamamadhyayana-sampUrNam // 29 // zimaM sarva saMsArAd vipramucyate) ve hI isa saMsArase zIghra pAra hote haiN| aiso maiM kahatA hUM // 37 // / / yaha tapomArga nAmaka tIsavAM adhyayana sampUrNa // mucyate me mA sasAramA zIdhra pA2 thAya che. mehu 49 chu // 37 // * A uttarAdhyayana sUtranA trIsamuM adhyayana saMpUrNa thayu. 30
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha ekatriMzattamamadhyayanam / .. uktaM triMzattamamadhyayanam / athaikatriMzattamamadhyayanamucyate-asya ca tena sahAyamabhisambandhaH-anantaroktAdhyayane tapo'bhihitaM, taccaraNavata eva saphalaM bhavatItyatra caraNamucyate, ityanena sambandhenAyAtamidamadhyayanam / caraNavidhibodhakatvAccaraNavidhinAmnA prasiddhasyaitasyAdhyayanasyAdyagAthAmAhamUlam-caraNavihiM parvakkhAmi, jIvassa u suhAvahaM / jaM carittA baha jIvA, tipaNA saMsArasAgaraM // 1 // chAyA-caraNavidhi pravakSyAmi, jIvasya tu sukhAvaham / yata caritvA bahavo jIvA stoH saMsArasAgaram // 1 // TIkA-'caraNa vihiM' ityAdijIvasya tu-nizcayena sukhAvaha sukholAdaka, caraNavidhi / caryate-mumukSubhirA. ikatIsavAM adhyayana prAraMbhatIsavAM adhyayana samApta ho cukA, aba ikatIsavAM adhyayana prAraMbha hotA hai| isa adhyayanakA pUrva adhyayanake sAtha saMbaMdha isa prakAra haipUrvaadhyayanameM tarakA anuSThAna karanA kahA gayA hai-vaha tapo'nuSThAna cAritrazAlIke hI saphala hotA hai, ataH isa adhyayanameM usI cAritrakA pratipAdana kiyA jAyagA-isI saMbaMdhako lekara yaha adhyayana kahA jArahA hai| isa adhyayanakA nAma caraNavidhi hai| kAraNa ki yaha usa caraNakI vidhikA bodhaka hai| isakI Adi gAthA yaha hai 'caraNavihIM' ityaadi| . anvayArtha-(jIvassa u suhAvahaM caraNavihiM pavakkhAmi-jIvasya tu ekatrIsamA adhyayanane prAraMbha- kA trIsamuM adhyayana samApta thaI gayela che. have ekatrIsamAM adhyayananI zarUAta thAya che. A adhyayanane trIsamA adhyayananI sAthe saMbaMdha A pramANe che-trIsamAM adhyayanamAM tapanuM anuSThAna karavAnuM batAvavAmAM Avela che. e tapa anuSThAna cAritrazALIne ja saphaLa thAya che. AthI A ekatrIsamAM adhyayanamAM e cAritranuM pratipAna karavAmAM Avaze. A saMbaMdhane laIne A adhyayana kahevAI rahyuM che. A adhyayananuM nAma caraNavidhi che. kAraNa ke, A e caraNanI vidhinA bedhaka che. AnI prathama gAthA A che--. - . "caraNavihi" chatyAhi. anvayArtha-jIvassa u suhAvaha caraNavihiM pavakkhAmi-jIvasyatu sukhAvaha
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 uttarAdhyayanasUtre sevyate iti caraNam , athavA-caryate gamyate prApyate bhavasAgarasya paraM kUlamaneneti caraNaM cAritraM mUlaguNarUpaM, tasya vidhiH-AgamoktarItistaM pravakSyAmi yaM-caritvA= Asevya, bahavo jovAH saMsArasAgaraM-bhavasamudraM tIrNAH ullaDighatavantaH, mukti mAptA ityarthaH // 1 // ekonaviMzatyA gAthAbhiH nizcitArthamAhamUlam-egao vireiM kujjI, eMgao yaM paMvattaNaM / asaMyame niyati caM, saMjame the pavattaNaM // 2 // choyA-ekato viratiM kuryAt , ekatazca pravartanam / ___ asaMyame nivRttiM ca, saMyame ca pravartanam // 2 // TIkA-'egao' ityAdi sAdhuH, ekataH-ekasmAt sthAnAd virati-viramaNaM nivRttiM kuryAt / casukhAvahaM caraNavidhiM pravakSyAmi) jIvako nizcayase mukha pradAyaka caraNavidhiko maiM kahatA hUM / (jaM carittA bahU jIvA saMsArasAgaram tiNNA-yat caritvA bahavaH jIvA saMsArasAgarama tIrNAH) isa caraNa cAritrako pAla. kara aneka jIva isa saMsArasAgarase pAra ho gaye haiN| mokSAbhilASiyoM dAsa jo sevita kiyA jAtA hai usakA nAma cAritra hai athavA saMsArarUpa samudrakA pAra jisake prabhAvase jIva prApta kara letA hai vaha cAritra hai| yaha mUlaguNarUpa hai| AgamameM isake pAlana karanekI jaisI vidhi kahI gaI hai usake anusAra usakA pAlana karanA yahI caraNavidhi hai| isa vidhi ke anusAra cAritrakI ArAdhanA karake hI aneka jAva isa saMsArase pAra hue haiN| ataH sUtrakAra yahAM usa cAritrakI vidhiko kahate haiM // 1 // caraNavidhi pravakSyAmi ne nizcayathA sumana yApanA2 yaravidhine huI chu. caritto bahU jIvA saMsArasAgaram tiNNA-yat caritvA bahavaH jIvAH saMsArasAgaramU tIrNAH bhA yara yAtrine pANIna bhane 73 mA sasAra sAthI pAraM thaI gayA che. mokSAbhilASIo dvArA jenuM sevana karavAmAM Ave che enuM nAma cAritra che. athavA e sArarUpa samudrane jenA prabhAvathI jIva pAra karI ya che. e cAritra che, A mULa guNarUpa che. AgamamAM AnuM pAlana karavAnI jevI vidhi batAvavAmAM Avela che. e pramANe enuM pAlana karavuM e caraNa vidhi che. A vidhinA anusAra cAritranI ArAdhanA karIne ja aneka jIva A rathI pAra thAya che. AthI sUtrakAra ahI e cAritranI vidhine kahe che. 15
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 31 caraNavidhivarNanam api ekataH ekasmin sthAne pravartanaM kuryAt / uktamevArtha spaSTIkurvan prAha'asaMjame' ityAdi / asaMyame paJcamyarthe saptamI ApatvAt , asaMyamAt pANAtipAtAdirUpAt nivRttiM kuryAt saMyame sAvadhaviratilakSaNe cAritre ca pravartanaM kuryAt / samyak cAritrArAdhane sAdhunA pravartitavyamityarthaH // 2 // mUlam-rAgadose ye do pAve, pAvakammapavattaNe / je bhikkhU raMbhaI niccaM, se" ne acchei maMDele // 3 // chAyA-rAgadveSau ca dvauM pApo, pArakarmapravartanau / yo bhikSuruNaddhi nityaM, sa nAste maNDale // 3 // TIkA-'rAgadose' ityAdi yo bhikSuH-muniH, pApakarmapravartanau-pApakarmaNAM jJAnAvaraNIyAdInAM, pravartanaupravartakI, dvau pApau-pApaprakRtirUpau, rAgadveSau, nityaM sarvakAle, ruNaddhi-nivartayati, aba sUtrakAra unnIsa gAthAoMse cAritrakI vidhi kahate haiM'egao' ityaadi| anvayArtha--sAdhu (egao viraI kujjA egao ya pavattaNaM-ekataH viratiM kuryAt ekatazca pravartanam kuryAt ) eka sthAnase virati kare tathA dUsare sthAna meM pravRtti kre| arthAt (asaMyame niyatiM ca saMjame ya pavattaNaM-asaMyame nivRtti saMyame ca pravartanam ) prANAtipAtAdirUpa asaMyamase jIva nivRtti kare aura sAvadha viratilakSaNarUpa cAritrameM pravRtti kre| asaMyamase haTakara saMyarameM pravRtti karanA isIkA nAma cAritra hai // 2 // 'rAgadose ya' ityaadi| anvayArtha- (je bhikkhU-yaH bhikSuH) jo muni (pApakammapavattaNe ve sUtrA2 mAgaNIsa yAsAthI yAzvinI vidhiche-"egao' tyA. manvayArtha-sAdhu egaso viraiMkujjA egaoya pavattaNaM-ekataH viratiM kuryAt ekatazca pravartanam me 2thAnathI virati 42 tathA mInata sthAnamA pravRti 42. arthAt asaMyame niyatiM ca saMjameya pavattaNaM-asaMyame nivRti saMyame ca pravartanam prANAtipAtArirUpa asaMyamathI jIva nivRtti kare ane sAvadya virati lakSaNarUpa cAritramAM pravRtti kare. asaMyamathI dUra khasIne saMyamamAM pravRtti karavI mAnu nAma yAritra cha. // 2 // " rAgadose ya" tyAdi ma-payArtha-je bhikkhU je bhikSuH re bhuni pAvakammapavattaNe-pApakarma u0 54
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre tayorudayasya tatsvarUpacintanena uditayostu tayoH kSAntyAdinA nirAkaraNAditi bhaavH| sa bhikSuH, maNDale-saMsAre nAstena tiSThati, mokSaM gacchatItyarthaH // 3 // mUlam-daMDANaM gAravANaM ca, sallANaM ca tiyaM tiyaM / je bhikkhU cayaI niccaM, se na acchA maMDale // 4 // chAyA-daNDAnAM gauravANAM ca, zalyAnAM ca trikaM trikam / yo bhikSustyajati, sa nAste maNDale // 4 // TokA--'daMDANaM' ityAdi-- yo bhikSuH, daNDAnAM trikaM-manodaNDavAgdaNDakAyadaNDarUpaM, ca-punaH, gauravANAM ca trikam-RddhigauravarasagauravasAtagauravAtmaka tathA zalyAnAM ca trikaMpApakarmapravartanauM) jIvako pApakarmarUpa jJAnAvaraNIyAdikoMmeM pravRtti karAnevAlA (rAgadoseya niccaM raMbhai-rAgadveSau nityaM ruNaddhi) rAgadveSoMko nitya haTAtA hai (se maMDale na acchai-sa maMDale nAste) vaha isa saMsArameM nahIM rahatA hai| bhAvArtha-rApadveSa jIvako pApakarmoM meM pravRtti karAnevAle haiN| ataH aisA samajhakara jo jIva inameM pravRtti nahIM karatA hai jaba ye udita ho jAte haiM taba inheM kSAntyAdika dvArA tathA inake udayako inake svarUpacintvana dvArA roka detA hai vaha bhikSu isa saMsArase pAra ho jAtA hai||3|| 'daMDANaM' ityaadi| ____ anvayArtha-(je bhikkhU-yaH bhikSuH) jo bhikSu (daMDANaM tithaM gAravANaM tiyaM sallANaM tiyaM cayai-daNDAnAM trikaM gAravANAM trikaM zalyAnAM trikaM pavartanau apane pA5 435 jJAnA2NuiyAmA pravRtti 42pApA rAgahoseya ticca saMbhai-rAgadveSo nityaM ruNaddhi rAgadveSAne nitya va che se maMDale na acchai-sa maMDale nAste te mA sasAramA rahetA nathI. bhAvArtharAgadveSa jIvane pApakarmomAM pravRtti karavAvALA che, AthI evuM samajIne je jIva enAmAM pravRtti na karatAM jyAre te udita banI jAya che tyAre tene kSAtyAdika dvArA tathA enA udayane enA svarUpa citavana dvArA zahI ye cha, ta bhikSu mA saMsArathI pAra 25 tya cha. // 3 // "daMDANaM " tyAdi anvayArtha je bhikkhU-yaH bhikSuH 2 mikSu daDANaM tiyaM gAravANaM sallANaM niyaMcayaha-daNDakAnAM trikaM gauravANAM trikaM zalyAnAM trikaM tyajati bhanAI, pA4,
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 31 caraNavidhivarNanam / mAyAzalya-nidAnazalya-mithyAzalyarUpaM, tyajati / trikaM trikam, iti pratyeka trikmityrthH| sa maNDale saMsAre nAste-na tiSThati, mokSaM gacchatItyarthaH // 4 // mUlam-dive ya je uvaisagge, tahA tericchamANuse / jeM bhikkhU sahaI niccaM, se' ne accheI maMDale // 5 // chAyA-divyAMzca ya upasargAn , tathA tairazca mAnuSAn / yo bhikSuH sahate nityaM, sa nAste maNDale // 5 // TIkA-'divve ya' ityAdi yo bhikSuH, divyAnde vaiH kRtAn, upasargAna-anukUla-pratikUlavikSobhakAn upadravAn , sahate, hAsya-pradveSa-parIkSApRthag vimAtrAbhirdevA upasargAn kurvanti atra pRthag vimAtrAzabdena hAsyAdInAM dvikasaMyogAdaya ucyante, ayamarthaH yadi kazcit militAbhyAM hAsyadvepAbhyAM, hAsyaparIkSAbhyAM vA, dveSaparIkSAbhyAM vA hAsyadveSa parikSAbhirvA militAbhistimRbhirUpasargAn karoti, tadA pRthaga vimAtrayetyucyate / tathA-tairazcamAnupAn-tirazcAmiye tairazvAH, tiryagmiH kRtAH, bhaya-pradveSAtyajati) manodaNDa, bAgdaMDa, kAyadaNDarUpa tIna daMDoMko Rdvigaurava rasagaurava sAtagauravarUpa tIna gauravoMko, tathA mAyA, mithyA evaM nidAna ina tIna zalyoMko, choDadetA hai (se maNDale na acchai-sa maMDale nAste) vaha isa saMsArase pAra ho jAtA hai // 4 // 'divve ya' ityaadi| anvayArtha-(je bhikkhU-yaH bhikSuH) jo bhikSu (divya je uvasagge tahA tericcha mANuse-divyA upasargAn tathA tairazca mAnuSAn ) devakRta anukUla pratikUla upasargoM ko, tiryaJcakRta tathA manuSyakRta upasargoM ko (sahate) sahana kara letA hai (sa-saH) vaha (maMDale na acchai-maMDale nAste isa saMsArase mukta ho jAtA hai| kAyadaMDarUpa traNa daMDone addhigaurava, rasagaurava, sAtagauravarUpa traNa gaurane tathA bhAyA, mithyA mane nihAna, 2 // RNa zalyAne choDI che. se maMDale na acchai-sa maNDale nAste te mA saMsArathI pAra 25 laya che. // 4 // "divveya" tyAdi manvayArtha je bhikkhU-ye bhikSuH 2 bhikSu divve ya je uvasagge tahA tericcha mANuse-divyAn upasargAn tathA tairazcamAnuSAn devakRta manuSa, pratikUNa S5sAta tiya yakRta tathA manuSyata 5sAna sahana 46 ve che. sa maMDale na acchai-sa maNDale nAste te 2 // saMsArathI muzta 4 jaya che.
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ reTa uttarAdhyayana sUtre sshArahetva - patya-nIDa- rakSA hetostiryaJca upasargAn kurvanti tatra bhayAt - vAdayo dazeyu, pradvezAt yathA caNDakauziko bhagavantaM dRSTavAn, AhAra hetoH - siMhAdayaH, apatyanI saMrakSaNAya kAkyAdaya upasargAn kurvanti / tathA-mAnupAzca - manuSyANAmime mAnuSAH manuSyakRtAH, hAsa- pradveSa - parIkSA - kuzIlaprati sevanAhetoH manuSyA upasargAn kurvanti teSAM dvandvasamAse tairacamAnuSAnra, upalakSaNatvAt pUrvatra ca zabdasyAnuktasamuccArthakatvAd vA''tmasaMvedanIyAnapi ghaTTana - prapatana - stambhana - saMzleSaNodbhavAn, athavA-vAta-pitta - zleSma- saMnipAtodbhavAn upasargAn yo bhikSu nityaM sarvadA sahate, sa maNDale= saMsAre, nAste=na tiSThati, mokSa gacchatItyarthaH // 5 // 3 bhAvArtha - tapasviyoMkI devatA parIkSA kiyA karate haiM / isa parIkSA meM ve una para aneka prakArake upasarga karate haiN| ye upasarga anukUla bhI hote haiM tathA pratikUla bhI / kabhI ye haeNsI meM Akara una para upasarga karate hai to kabhI pUrvabhava dveSake kAraNa / tathA kabhI 2 ye tapasyA meM kitane dRDha evaM nirata haiM isa bhAvanA se prerita hokara unapara nAnA prakAra ke upasarga karate haiM kabhI hAMsI dveSa donoMse mizrita hokara kabhI hA~sI pradveSa eva parIkSA kI bhAvanA se mizrita hokara upasarga karate haiN| isI taraha tiryaJca bhI sAdhuoM para aneka prakAra ke upasarga kiyA karate haiM- jaba ye kisIse bhayabhIta ho jAte haiM to usa avasthA meM ye unako kATa khAte haiMsiMhAdika jAnavara unapara prahAra kara dete haiM / pUrvabhavake vairase bhI pazu upasarga karate dekhe jAte haiM / jaise caDa kauzikane bhagavAn mahAvIrako kATA thA / AhArake nimitta siMhAdika upasarga kara dete haiM yaha bAta 1 bhAvA --tapasvienI devatA parIkSA karyA kare che, e parIkSAmAM teo enA upara aneka prakAranA upasarga kare che. e upasarga anukULa paNa hAya che tathA pratikULa paNa. kAi vakhate teo khuza mijAja manIne enA upara upasarga kare che. tA kadIka pUrvabhavanA dveSanA kAraNe tyAre keAi vakhata e tapasyAmAM keTalA dRDha che. A bhAvanAthI prerAIne enA upara nAnA prakAranA upasarga kare che. kAI vakhate hAMsI ane dveSa bannethI mizrita thaIne, 'kadIka hAMsI, dveSa ane parIkSAnI bhAvanAthI prerAIne upasaga kare che, Aja pramANe tiya ca paNa sAdhue upara aneka prakAranA upasaga kare che, jyAre e bhayabhIta thaI jAya che tyAre e avasthAmAM te ene karaDI khAya che. si'hAdika jAnavara enA upara prahAra kare che pUrvabhavanA verathI paNa upasa karatA jovAmAM Ave che. jema caMDa kauzika sApa bhagavAna mahAvIrane karaDayo AhAranA nimitta siMhAdika upasarga kare che, A vAta prasiddha
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 31 caraNavidhivarNanam mUlam-vigahA kasAyasannANaM, jhANANaM ca dyaM thaa| je bhikkhU vaijjaI niccaM, se ne acchaI mNddle||6|| chAyA-vikathA kaSAyasaMjJAnAM dhyAnayozca dvikaM tathA / yo bhikSurvarjayati nityaM, sa nAste maNDale // 6 // TIkA-vigahA kasAyasanANaM' ityAdi yo bhikSuH, vikathA saMjJAnAM vikathA-strI bhaktadeza rAjabhedAcaturdhA, kaSAyAHkrodhamAnamAyAlobhAH, saMjJAH-AhArabhaya maithunaparigrahAkhyAsteSAM pratyekaM catuSkaM, prasiddha hI hai| kAgalI Adi pakSI apane nIr3akI tathA baccoMkI rakSAke nimitta cocoM dvArA sAdhuoM para vividha prakArake upadrava karatI haiN| manupya bhI ha~sIse, pradepase, parIkSA karaneke abhiprAyase, tathA kuzIla prati sevanA karaneke bhAvase sAdhusAdhviyoM para upasarga karate haiN| isI taraha sAdhuoM para ghana, prapatana, stambhana, saMzleSaNase udbhUta upasarga bhI Ate haiM / athavA vAta, pitta aura kapha tathA saMnipAtase jAyamAna upasarga udbhUta hote haiN| sAdhukA kartavya hai ki vaha ina samasta upasargo kokSamatA bhAvase sahana kare / inake sahana karanese vaha saMsArase mukta ho jAtA hai| 'vigahA' ityaadi| anvayArtha-(je bhikkhU-yaH bhikSuH) jo bhikSu (vigahA kasAyasannANa jjhANANaM ya duyaM nicca vajjai se maMDale na acchai-vikathAkaSAyasaMjJAnAM dhyAnayozca dvikaM nityaM varjayati sa maMDale nAste) strIkathA, bhaktakathA, ja che. kAgaDI Adi pakSI pitAnA mALAnI tathA baccAnI rakSA nimitta cA dvArA vividha prakArane upadrava kare che. manuSya paNa hAMsIthI, pradezathI, parIkSA karavAnA abhiprAyathI, tathA kuzila pratisevana karavAnA bhAvathI sAdhu, sAvio upara upasarga kare che. Aja pramANe sAdhu o upara ghaTTana, prapatana, stambhana, saMzleSaNathI udbhUta evA upasarga paNa Ave che. athavA vAta; pitta ane kapha tathA saMnipAtathI jAyamAna upasarga udbhUta thAya che. sAdhuonuM kartavya che ke, te AvA saghaLA upasargonuM kSamatA bhAvathI sahana kare. Ane sahana karavAthI te saMsArathI mukta banI jAya che. 5 | " vigahA " tyAlA anvayArtha:-je bhikkhU-yaH bhikSu ne nikSu vigahI kasAya sannANaM jjhANANaM ca duyaM niccaM jayai se maMDale na acchai-vikathA kaSAyasaMjJAnAM dhyAnayozcadvikaM nityaM varjayati sa maMDale nAste sI thA, mata 4thA, deza thA tathA sathA
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 430 .. .. --uttarAdhyayanasUtre tathA dhyAnayokim-ArdraraudrarUpaM ca varjayati, sa maNDale saMsAre, nAste=na tiSThati, mokSaM gacchatItyarthaH |dhyaansy caturvidhatvAdihaprastAve tsyaabhidhaanm||6|| mUlam-vaeK iMdiya'tthesu, samiIsu kiriyAsu ya / . je bhikkhU jaryaI niccaM, se" ne acchai maMDele // 7 // chAyA-vrateSu indriyArtheSu, samitiSu kriyAsu ca / yo bhikSu yatate nityaM, sa nAste maMDale // 7 // TIkA-'vaesu' ityAdi yo bhikSuH vrateSu-prANAtipAtaviramaNAdiSu, paJcamahAvrateSu, indriyArtheSu = zabdAdiviSayeSu, samitipu-IryAdiSu paJcasu, kriyAsu-kAyikyAdhikaraNikI prAdveSikI-pAritApanikI-prANAtipAtikIrUpAsu ca nityaM yatate yatnaM kurute, dezakathA tathA rAjakathA inacAra vikathAoMkA krodha, mAna, mAyA, tathA lobha ina cAra kaSAyoMkA, AhArasaMjJA, bhayasaMjJA, saithunasaMjJA, tathA parigrahasaMjJA ina cAra saMjJAoMkA ArtadhyAna tathA raudradhyAna ina do durdhyAnoMkA sadA parityAga karatA rahatA hai vaha isa saMsArase pAra ho jaataahai||6|| 'vaesu' ityaadi| ___ anvayArtha-(je bhikkhu-yaH bhikSuH) jo bhikSu (vaetu iMdiyatthesu samiIsu ya kiriyAtu nicca jayai sa maMDale na acchai-vrateSu indriyArtheSu samitiSu ca kriyAsu nityaM yatate sa maMDale nAste) prANAtipAta viramaNa AdirUpa mahAvratoMmeM, zabdAdika indriyoMke viSayoM meM, IryA. samiti Adi pAMca samitiyoMmeM, tathA kAyikI, AdhikaraNikI, prAdeSikI, pAritApanikI, evaM prANAtipAtikIrUpa pAMca kriyAoMmeM AvI cAra vikathAonuM krodha, mAna, mAyA tathA lobha. A cAra kaSAyeno AhArasaMjJA, bhayasaMjJA. mithunasaMjJA tathA parigrahasa zA A cAra saMjJAone, AdhyAna tathA raudradhyAna A be durgAnAne sadA parityAga karatA rahe che. te mA sasArathI pA2 laya che. // 6 // "vaesu" tyaadi| anvayArtha je bhikkhU-yaH bhi : 2 bhikSu vaesu iMdiyatthesu samiIsuya kiriyAsu niccaM jayai sa maMDale na acchai-vratepu indriyArthepu samitiSu ca kriyApu nityaM yatate sa maNDale nAste prAyAtipAta, virabhae mA3i5 mahAnatAmA zahA indriyanA viSayomAM, IrSA samiti Adi pAca samitiyAmAM, tathA kAyikI, , prASiI, paritApaniI, bhane pratipAtisI, 35 pAMya liyA
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 31 caraNavidhivarNanam ayaM bhAvaH-vrateSu samitiSu ca samyak pAlanena, indriyArthetu rAgadveSavarjanena, kriyAsu-parivarjanena yatnaM karotIti / sa bhikSumaNDale saMsAre, nAste=na tiSThati, mokSaM gacchatItyartha // 7 // mUlam-lesA~su chasu kAeMsu, chakke AhArakAraNe / je bhikkhU jayaMI niccaM, se ne acchai maNDele // 8 // chAyA-lezyAsu paTaSu kAyeSu, SaTke AhArakAraNe / yo bhikSuryatate nityaM, sa noste maNDale // 8 // TIkA- lesAsu' ityAdi yo bhikSuH, SaTsu SaDvidhAsu lezyAmu-kRSNAdiSu, SaTsu-pavidheSu kAyeSu pRthivyAdiSu, paTke = pasaMkhyake AhArakaraNe - pavizatitame'dhyayaneprAgukte ( 33-35 gA.) kSudhAvedanIyopazamana vaiyAkRtyAdi SaDvidhe AhArakaraNakAraNe, AtaGkopasargAdiSaividhe AhAravarjanekAraNe ca ityarthaH / nityaM nitya prayatnazIla rahatA hai arthAt mahAvrato tathA samitioMko jo acchI taraha pAlana karatA hai, indriyoM ke viSayoM meM jo rAgadveSa nahIM karatA hai, pAMca kriyAoMkA jo parivajana karatA hai vaha bhikSu saMsArameM bhramaNa nahIM karatA / / 7 / / 'lesAsu' ityaadi| anvayArtha (je bhikkhU-yaH bhikSuH) jo bhikSu (chasu kAesu chakke AhAra kAraNe niccaM jayaI sa maNDale na acchai-paTasu lezyAsu kAyeSu SaTke AhArakAraNe nityaM yatate sa maMDale nAste) chaha prakArakI lezyAoMmeM, pRthivyAdika SaTakAyaleM, AhAra karaneke 'chaha kAraNoMmeM tathA AtaMka upasarga Adi chaha prakAra ke AhAra varjanake kAraNoM meM nitya prayatnazAlI (1) 263 adhyayanavemeM 33-35 gAthAmeM inakA varNana AyA hai| emAM nitya prayatnazIla rahe che. arthAt mahAvrato tathA samitionuM je sArI rIte pAlana kare che IndriyanA viSayomAM je rAgadveSa karatA nathI. pAMca ThiyAyAnune parivartana 42 chete bhikSu saMsAramA bhrama 42tA nathI. // 7 // - " lesAsu" chtyaadi| manvayArtha -je bhikkhU-yaH bhikSaH nikSu chasu kAesu chakke AhArakAraNe niccaM jayaI se maMDale na acchai-SaTsu lezyAsu kAyesu SaTke nitya yatate sa maMDale nAste cha prAnI vezyAyAmA, pRthivyAhi SaTrAyamI, mAhA2 42vAnA chu kAraNomAM, tathA AMtaka upasarga Adi cha prakAranAM AhAra vajananAM
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ jarUra . uttarAdhyayanasUtre yatate lezyAsu-adharmalezyAvarjanena pRthivyAdi kAyeSu rakSAkaraNena, AhArakaraNe parijJAnena yatnaM karotItyarthaH, sa bhikSumaNDale saMsAre, nAste-na tiSThati mokSaM gacchatItyarthaH // 8 // mUlam - piMDoggahapaDimAsu, bhavahANesu satta~su / je bhikkhU jayaI niccaM, se ne acchei maMDale // 9 // chAyA--piNDAvagrahapratimAsu, bhayasthAneSu saptasu / yo bhikSuryatate nityaM, sa nAste maNDale // 9 // TIkA--'piMDoggahapaDimAsu' ityAdi-- yo bhikSu, piNDAvagrahmatimAsu-AhAragrahaNavipayAbhigraharUpAsu samuSTAdiSu triMzattame'dhyayane (25 gA.)'bhihitAsu saptasu, tathA-saptasu bhayasthAneSu-bhayasyarahatA hai vaha saMsArase pAra ho jAtA hai arthAt jo adharmarUpa azubha lezyAoMkA tyAga kara detA hai tathA pRthivyAdika chaha kAyake jIvoMkI rakSA karatA hai evaM AhArake chaha prakAra ke kAraNoMko jo samajhatA hai vaha bhikSu mokSameM jAkara vAsa karatA hai / / 8 / / piMDoggaha0 / ityaadi|| anvayArtha (je bhikkhU piMDoggahapaDimAsu sattasu bhayahANesu nicyaM jayaDa sa maMDale na acchai-yaH bhikSuH piNDAvagrahapratimAsu saptasu bhayasthAneSu nityaM yatate sa maMDale nAste ) jo bhikSu AhAragrahaNarUpa saMsRSTAdi' (2) sAta eSaNAoMmeM, tathA sAta bhayasthAnoM meM nitya prayatna (2)30veM adhyayanameM saMsRSTAdika eSaNAe kahI jA cukI hai| kAraNamAM. nitya prayatnazALI rahe che te saMsArathI pAra thaI jAya che. chavIsamAM adhyayanamAM tetrIsa ane pAMtrILa gAthAmAM AnuM varNana karavAmAM Avela che. arthAta adharmarUpa azubha lezyAone je tyAga karI de che tathA pRthavyAdika cha kAyanA jAnI rakSA kare che, temaja AhAranA cha prakAranA kAraNene samaje che e bhikSu mokSamAM jaIne vAsa kare che 8 | __ " piMDogaha0" tyAhi / / anvayArtha:-je bhikkhU piDoggahapaDimAsu sattasu bhayaDhANesu niccaM jayai se maMDale na acchai-yaH bhikSuH piNDAvagrahapratimAsu saptasu bhayasthAneSu nityaM yatate sa maMDale nAste 2 linu mADA2 35 sasuSTAlisAta meSAyAmA adhyayana trIsamAmAM saMsRSTAdika eSaNAo kahevAI cUkela che enuM varNana I levuM joIe. tathA sAta bhaya sthAnamAM nitya prayatnazIla rahe
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ '433 'priyadarzinI TIkA. a0 31 caraNavidhivarNanam bhayamohanIyakAdaya samutpannAtmapariNAmasya, utpattinimittatayA''zrayeSu, ihalokAdiSu nityaM yatate-ekatra pAlanena, anyatra bhayakAraNena yatnaM karotItyarthaH, sa bhikSumaNDale nAste // 9 // mUlam-maesu bambhayuttIsu, bhikadhammami desavihe / je bhikkhU jayaI niccaM, se ne acchei maMDale // 10 // chAyA--madeSu brahmaguptiSu, bhikSudharme dazavidhe / yo bhikSuH yatate nityaM, sa nAste maNDale // 10 // TIkA--'maestu' ityAdi-- yo bhikSuH, madeSu madA:-jAtimadAdayo'STau tepu, ihA'nyatra ca prasiddhatvAnmadAnAM saMglyAnoktA / brahmaguptiSu brahmacarya, tasya gupti gargopanaM yAbhistA brahmaguptayastAsu vasatyAdiSu navasu, tathA dazavidhe-bhikSudharmekSAntyAdi ke ca nityaM yatateyathAvat parihArA sevana paripAlanAdibhiryatnaM karoti sa bhikSu''rmaNDale naaste||10|| zIla rahatA hai vaha saMsArase pAra ho jAtA hai| tAtparya isakA yaha hai ki jo saMsRSTAdika eSaNAoMkA pAlana karatA hai tathA bhayamohanIya karmake udayase udbhUta AtmapariNati rUpa bhayake sthAnameM niDara rahatA hai arthAt nirbhaya rahatA hai vaha isa saMsArase pAra ho jAtA hai // 9 // 'maesu' ityaadi| anvayArtha-(je bhikkhU maesu bambha guttIlu dasavihe bhikkhU dhammami nicca jayaI se maMDale na acchai-yaH bhikSuH madeSu brahmacaryaguptiSu dazavidhabhikSudharme nityaM yatate sa maMDale nAste) jo bhikSu jAti mada Adi oTha madoMmeM tathA nauprakArakI brahmacaryaguptiyoMmeM evaM dasa prakAra ke bhikSu che. e saMsArathI pAra thaI jAya che. tAtparya AnuM e che ke, saMsRSTAdika eSaNAonuM pAlana kare che. tathA bhaya mehanIya karmanA udayathI uddabhUta Atma pariNatirUpa bhayanA sthAnamAM niDara rahe che, arthAt nirbhaya rahe che e sasArathI pA2 jaya che. // 6 // "maesu" chatyAhi / anvayArtha -je bhikkhU bhaesu vambhaguttIsu dasavihe bhikkhu dhammami niccaM jayaI se maMDale na acchai-yaH bhikSuH madeSu brahmacaya guptiSu dazavidhabhikSudharme nityaM yatate sa maMDale nAste 2 bhikSu jati maha mAha mA bhomAM, tathA nava prakAranI brahmacarya zutiomAM ane dasa prakAranA bhikSu dharmomAM prayatnazIla u0-55
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 434 uttarAdhyayanasUtre mUlam-uvAsa~gANaM paDimAaiM, bhikkhUNaM paDimAsu ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se ne acchei maMDale // 11 // chAyA--upAsakAnAM pratimAsu, bhikSuNAM pratimAsu ca / yo bhikSu yatate nitya, sa nAste maNDale // 11 // TIkA--'uvAsagANaM' ityAdi-- yo bhikSuH, upAsakAnAM zrAvakANAM, pratimAsu-abhigraha vizeSarUpAsu darzanAdiSu ekAdazasu tathA-bhikSUNAM-sAdhUnAM pratimAsu ca-mAsikyAdiSu dvAdazasu ca nityaM yatate yathAvidhi parijJAnopadezapAlanAdibhiryatnaM kurute sa bhikSu maNDale nAstatavyathAvidhi pAsAdhUnAM pratimA mUlam-kiriyAsu bhUyagAmesu, paramAhammiesu ya / - je bhikkhU jayaI niccaM, se ne accheI maMDele. // 12 // dharmoM meM prayatnazIla rahatA hai vaha isa saMsArale pAra ho jAtA hai / arthAt jAti Adika ATha madoko jo nahIM karatA hai, brahmacaryakI nava guptiyoMko jo pAlatA hai aura kSamA Adi rUpa dasa yati dharmo ko AcaratA hai vaha isa saMsArameM nahIM bhaTakatA hai // 10 // 'uvAsagANaM' ityaadi| anvayArtha (je bhikkhU uvAsagANaM paDipAsu likhUNaM paDimAsuya nicyaM jayaI se maMDale na acchai-yaH bhikSuH uposakAnAM pratimAsu bhikSuNAM pratimAsu ca nityaM yanate sa maMDale nAste) jo bhikSu zrAvakakI gyAraha pratimAoMmeM tathA muniyoMkI bAraha pratimAoM meM nitya prayatnazIla rahatA hai vaha saMsArasAgarase tara jAtA hai // 11 // rahe che, te A saMsArane pAra karI jAya che tathA jAti Adi ATha mane je karatA nathI, brahmacaryanI nava guNione je pALe che ane kSamA Adi rUpa dasa yuti dharmonuM saMpUrNataH AcaraNa kare che. e A saMsAramAM bhaTakatA nathI 1LI ' " uvAsagANaM " tyAhi. manvayArtha:-je bhikkhU uvAsagANaM paDimAsu bhikkhUNaM paDimAsu ya niccaM jayaI se maMDale nAste-yaH bhikSu' upAsakAnoM pratimAsu bhikSuNAM pratimAsu ca nityaM yatate sa maMDale nAste 2 bhuni zrAvanI anyA2 pratimAyAmA, tathA tathA mUnionI bAra pratimAomAM nitya prayatnazIla rahe che. e saMsAra tarInaya che. // 11 //
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 31 caraNavidhivarNanam chAyA-kriyAsu bhUtagrAmeSu, paramAdhArmikeSu ca / yo bhikSu yatate nityaM, sa nAste maNDale // 12 // TIkA-'kiriyAsu' ityAdi yo bhikSuH kriyAsu-karmabandhakAraNIbhUtAzceSTAH kriyA-arthAnarthAdibhedAt . trayodazavidhAstAsu / uktaMhi aTThA-'NaTThA-hiMsA-kamhA-diTThI ya-bhosa-'diNNe y| ajjhattha-mANa-mitte, mAyA-lome-riyAvahiyA // 1 // chAyA--arthA'nartha-hiMsA, akasmAd dRSTizca sRSA-'dattaM ca / ___ adhyAtma mAno maitrI, mAyA lobha IryA pathikI // 1 // tathA-bhUtagrAmeSu bhUtAni-prANinasteSAM grAmAH samUhAH bhUtagrAmA ekendriyAdi bhedena caturdazavidhAsteSu / uktaM hi-- egidiya muhamiyarA, sanniyara paNidiyA ya sabiti cuu| pajjattA pajjattagameeNaM codasaggAmA // 1 // chAyA--ekendriyAH sUkSmA itare saMjJina itare paJcendriyAzca sa dvitricturindriyaaH| paryAptAparyAptakabhedena caturdaza grAmAH // 1 // . 'kiriyAlu' ityaadi| ____ anvayArtha (je bhikkhU kiriyAsu bhUyayAmestu paramAhammiesa ya nicca jayaI se bhaMDale na acchA-yaH sikSuH kriyAsu bhUtagrAmeSu paramAdhAmikeSu ca nityaM yatate sa maMDale nAste) jo bhikSu kriyAoMmeM, bhUtagrAmoM meM evaM paramAdhArmikoMmeM nitya prayatnazAlI rahatA hai vaha saMsArase pAra ho jAtA hai| . bhAvArtha-karmabandhakI kAraNabhUta ceSTAoMkA nAma kiyA hai| ye artha aura anartha Adike bhedase teraha prakArakI haiM / arthakriyA1, anarthakriyAra, hiMsAkriyA3, akasmAkriyA4, dRSTikriyA5,mRzakriyAda, adattakriyA7, " kiriyAsu" tyaadi| manvayArtha-je bhikkhU kiriyAsu bhUyagrAmesu paramAhammiesu ya niccaM jayaI se maMDale na acchai-yaH bhikSu kriyAsu bhUtagrAmeSu paramAdhArmikeSu ca nityaM yatane sa maMDale nAste 2 miDiyAmomAM, bhUta AbhAmA mana 52mAdhAbhimA nitya prayatnazALI rahe che e saMsArathI pAra thaI jAya che. | bhAvArtha-karmabaMdhanI kAraNabhUta ceSTAonuM nAma kriyA che, e artha ane' bhanatha nA thI tara prA2nI che. (1) maThiyA, (2) manaThiyA, (3) hiMsAThiyA, (4) bhAta ThiyA, (5) dRSTiThiyA, (6) bhRSAThiyA, (7)
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 434 mUlam - uvAsa~gANaM paDimAsu, bhikkhUNaM paDimasu uttarAdhyayana sUtre / 0 je' bhikkhu jayaMI nicca, se ne acchei maMDele // 11 // chAyA - - upAsakAnAM pratimAsu, bhikSuNAM pratimAsu ca / yo bhikSu tate nityaM sa nAste maNDale // 11 // TIkA--' uvAsagANaM ' ityAdi yo bhikSuH, upAsakAnAM zrAvakANAM, pratimAsu = abhigraha vizeSarUpAsu darzanAdiy ekAdazasu tathA bhikSUNAM sAdhUnAM pratimAsu ca - mAsikyAdiSu dvAdazasa ca nityaM yatate= yathAvidhi parijJAnopadezapAlanAdibhiryatnaM kurute sa bhikSu maNDale nAte // 11 // -1 mUlam - kiriyAsu bhUyagAmaisu, paramAhammie the / je' bhikkhU jayaI nicca, se ne accheI maMDale // 12 // dharmo meM prayatnazIla rahatA hai vaha isa saMsAra se pAra ho jAtA hai / arthAt jAti Adika ATha madoko jo nahIM karatA hai, brahmacaryakI nava guptiyoMko jo pAlatA hai aura kSamA Adi rUpa dasa yati dharmo ko AcaratA hai vaha isa saMsAra meM nahIM bhaTakatA hai // 10 // ' uvAsagANaM ' ityAdi / anvayArtha - (je bhikkhU uvAsagANaM paDipAsu nikkhUNaM paDimAsuya nicyaM jayaI se maMDale na acchai - yaH bhikSuH upAsakAnAM pratimAsu bhikSUNAM pratimAsu ca nityaM ghanate sa maMDale nAste) jo bhikSu zrAvakakI gyAraha pratimAoM meM tathA suniyoMkI bAraha pratimAoM meM nitya prayatnazIla rahatA hai vaha saMsArasAgara se tara jAtA hai // 11 // b rahe che, te A sa'sArane pAra karI jAya che tathA jAti Adi AThamane je karatA nathI, brahmacaryanI nava guptine je pALe che ane kSamA Adi rUpa yati dharmAMtu sa MpUrNataH AcaraNa kare che. e A saMsAramAM bhaTakatA nathI 10nA " uvAsagANaM " tyAhi. dasa manvayArtha -- je bhikkhu uvAsagANaM paDimAsu bhikkhUNaM paDimAsu ya niccaM jayaI se maMDale nAste-yaH bhikSuH upAsakAnAM pratimAsu bhikSuNI pratimAsu ca nityaM yatate sa maMDale nAste ke bhuni zrAvanI agyAra pratibhAgabhAM, tathA tathA muninI khAra pratimAomAM nitya prayatnazIla rahe che, e sasAra tarI laya he // 11 //
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TokA a. 31 caraNavidhivarNanam chAyA - kriyAsu bhUtagrAmeSu, paramAdhArmikeSu ca / yo bhikSu tate nityaM sa nAste maNDale // 12 // TIkA- 'phiriyAsu' ityAdiyo bhikSu kriyAsu - karmabandhakAraNIbhUtAceSTAH kriyA-arthAnarthAdibhedAt trayodazavidhAstAsu / uktaMhi -- 435 myd aTThA - SNaTThA - hiMsA - kamhA - diTThI ya-mosa - 'diNe ya / ajjhattha- mANa- mitte, mAyA - lobhe - riyAvahiyA // 1 // chAyA --arthA'nartha-hiMsA, akasmAd dRSTizca yRSA-dattaM ca / adhyAtma mAno maitrI, mAyA lobha IrSyA pathikI // 1 // tathA - bhUtagrAmeSu bhUtAni - prANinasteSAM grAmAH samUhAH bhUtagrAmA ekendriyAdi bhedena caturdazavidhAsteSu / uktaM hi- ergidiya humiyarA, sanniyara parNidiyA ya sabiti caU | pajjattA pajjattagameeNaM codasaggAmA ||1|| chAyA -- ekendriyAH sukSmA itare saMjJina itare paJcendriyAzca sa dvitricaturindriyAH / paryAptAparyAtakabhedena caturdaza grAmAH // 1 // ' kiriyA ' ityAdi / anvayArtha - (je bhikkhU kiriyAsu bhUyagrAmesu paramAhammiesa ya nicca jayaI se maMr3ale na acchai-yaH bhikSuH kriyAsu bhUtagrAmeSu paramAdhAmikeSu ca nityaM yatate sa maMr3ale vAste) jo bhikSu kriyAoMmeM, bhUtagrAmoM meM evaM paramadhArmikoM meM nitya prayatnazAlI rahatA hai vaha saMsArase pAra ho jAtA hai / bhAvArtha - kabandhakI kAraNabhUta ceSTAoMkA nAma kriyA hai / ye artha aura anartha Adi bhedase teraha prakAra kI haiM / arthakriyA, anarthakriyAra, hiMsA kriyA re, akasmAt kriyA4, dRSTikriyA5, mRSAkriyA 6, antakriyA7, 66 faktany" Suildi anvayArtha --je bhikkhU kiriyAsu bhUyagrAmesu paramAhammiesa ya niccaM jayaI se maMDale na acchai - yaH bhikSuH kriyAsu bhUtagrAmeSu paramAdhArmikeSu ca nityaM yatane sa maMDale nAte ? linu priyAosa, bhUta grAbhAsAM ne paramAdhAmimAM nitya prayatnazALI rahe che e sa'sArathI pAra thaI jAya che. bhAvA--kamabaMdhanI kAraNabhUta ceSTAonuM nAma kriyA che, e artha ane anarthanA lehathI tera aAratI che. (1) arthaDiyA, (2) anarthaMDiyA, (3) DisADiyA, (4) asmAt DiyA, (ca) dRSTiDiyA, (1) bhRSADiyA, (7)
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 436 uttarAbhyayanasate athavA-uccAra pAsavaNAdi caturdaza saMmRrchimAH bhUtagrAmAsteSu, tathA-paramAdhArmikeSu dharmeNa caranti dhArmikAH, ye tathA. na dhArmikA adhArmikAH, paramAzca te 'dhArmikAH paramAdhArmikAH-sakalAdhArmikapradhAnabhUtA atyanta saMkliSTacetaso'mvAdayaH paJcadaza, teSu ca yo bhikSu nityaM yatate-yathAkramaM parihAraramA parijhAnAdiryitnaM kurute| paJcadaza paramAdhArmikA evam aMbe aMbarisI ceba, sAme sabaletti Avare / ruhovahakAle ya, mahAkAle tti Avare // 1 // asipatte dhaNUkuMbhe, cAlU veyaraNI iya / kharassare mahAghose, ee paNNa rasAhiyA // 2 // chAA--ambo'mbavizcaiva, zyAmaH zavala ityaparaH / rukha upandraH kAlaca, mahAkAla iti cAparaH // 1 // adhyAtmakriyA8, mAnakriyAe, bhaitrIkriyA10, mAyAkriyA11, lobhakriyA12, tathA airyApathikI kriyA 13 / bhUtagrAma caudaha prakArakA hotA hai, vaha isa prakArase-ekendriya sUkSma aura bAdake bhedase do prakArake haiM 2, tathA saMjJI aura asaMjJIke bhedase paMcendriya jIva do prakArake haiM 4, tathA do indriyavAle, tIna indriyavAle aura cAra indriyavAle ye tIna milanese sAta hue| sAtoM paryApta aparyAptake bhedase caudaha prakArake hote haiM, isa prakAra bhUtagrAma codaha prakArakA hotA hai| athavA uccArapAsavaNa Adi jA caudaha saMsUcchima haiM ve bhUtanAma haiN| dharmAtmAoMko dhArmika kahate haiN| jo aise nahIM haiM ve adhArmika haiM / sakala adharmAtmAoMmeM jo pradhAnabhUta mAne jAte haiM ve paramAdhArmika kahe gaye haiN| ye paMdraha isa prakAra haiMmahattaSThiyA, (8) AdhyAtmiThiyA, (6) bhAnaScyiA, (10) bhaiyA , (11) bhAyAThiyA, (12) alayA, (23) meryApathilIThiyA. bhUtayAma yau? aMDaranA hoya che. te A prakArathI ekendriya sUkrama ane bAdaranA bhedathI be prakAranAM che tathA saMsI ane asaNInA bhedathI pacendriya jIva be prakAranA che. tathA che IndriyavALA, ane cAra IndriyavALa e traNane meLavavAthI sAta thayAM A sAte paryApta apasanA leTathI cauda prakAranA thAya che. A pramANe bhUta grAma cauda prakAranAM hoya che athavA uccAra-pAsavaNa Adi je cauda saMmami che te bhUtagrAma che. dharmAtmAone dhArmika kahe che, je evA nathI te adhArmika che. saghaLA adharmAtmAemAM je pradhAnata manAya che te paramadhAmika - 2542 21 // prabhArI che-1 mama, 2 mamaSi, 3 zyAma, 4.
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ 47 - priyadarzinI TIkA a0 31 caraNavidhivarNanam asipatro dhanuH kumbhaH, vAlukaH vaitaraNiriti / ____ kharasvaro mahAghoSaH, ete paJcadazAkhyAtAH // 2 // sa bhikSumaNDale nAste // 12 // mUlam ---gAhA~ solasaehi, tahA assaMjamammi y| je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 13 // chAyA--gAthA SoDazakaiH, tathA asaMyame ca / yo bhikSuryatate nityaM, sa nAste maMDale // 13 // TIkA--'gAhAsolasaehiM' ityAdi-- yo bhikSuH, gAthApoDazakaiH-saptamyarthe tRtIyA ApatvAt , gAthASoDazakeSugAthA-gAthAnAmakamadhyayanaMSoDazaM yeSAM tAni gAthASoDazakAni-sUtrakRtAGga prathama zrutaskandhAdhyayanAni teSu,tathA-asaMyame asaMyamaH pRthivyAdiviSayakaH saptadazavidhaH etatpratipakSasya saMyamasya saptadazavidhatvenA'syApi saptadaza vidhatvaM, tasmiMzca nitya yatate ekatra taduktA'nuSThAnena, anyatra tu tatparivarjanena yatnaM kurute sa bhikSumaNDale nAste // 13 // - - - - aba 1, aMbarSi 2, zyAma 3, zabala 4, rudra 5, uparudra 6, kAla 7, mahAkAla 8, asipatra 9, dhanu 10, kumbha 11, bAlukA 12, vaitariNI 13, kharasvara 14, aura mahAghoSa 15 // 12 // 'gAhAsolasaehiM' ityaadi| anvayArtha-(je bhikkhU-yaH bhikSuH) jo bhikSu (gAhAsolasaehi-" gAthAsoDazakaiH) sUtrakRtAGgake prathama zrutaskaMdhake adhyayanoMmeM tathA (assaM jamammi-asaMyame ca) satraha prakArake asaMyamameM tathA sattaraha prakArake saMyamameM bhI (niccaM jayaI-nityaM yatate) sadA prayatnazIla rahatA hai (se maNDale na acchai-sa maMDale nAste) vaha isa saMsArase pAra ho jAtA hai| 36, 5 8535, 6 , 7 mA 47, 8 5, 6 masipatra, 10 dhanu, 11 kubha, 12 bAlukA, 13 vitaraNa, 14 parasvara, ane 15 mahAghoSa.12 " gAhAsolasaehiM " tyaadi| san1yArtha-je bhikkhU-yaH bhikSuH 2 bhikSu gAhAsolasaehi-gothASoDazakaiH sUtratAnA prathama zruta24 dhanA madhyayanomA tathA assaMjamaMmi-asaMyame ca sattara prAranA 2sayamamA tathA sattara 412 sayamamA 5 niccaM jayaInityaM yatate sahA prayatnazIla 24 cha. se maNDale na acchai-sa maMDale nAste
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 438 uttarAdhyayanasUtra mUlam-baMbhaimi nAyajjhayaNesu, ThANesu asmaahie| je bhivaravU jaryaI niccaM, se ne acchai maMDale // 14 // chAyA--brahmaNi jJAtAdhyayaneSu, sthAneSu asamAdheH / yo bhikSuryatate nityaM, sa nAste maNDale // 14 // , TIkA--baMmi' ityAdi-- ___ yo bhikSuH, brahmaNibrahmacarye'STAdazavidhe, tathA-jJAtAdhyayaneSu-utkSiptajJAtAdiSu ekonavizatisaMkhyakeSu, tathA-asamAdheH sthAneSu-kAraNeSu viMzati saMkhyakeSu ca nityaM yatate-pAlanena, jJAnena, tyAgena ca yatnaM kurute sa maNDale naaste||14|| mUlam-egavIsAe sabale, bAvIsAe parIsahe / je bhikkhUjayaI niccaM, se na acchai maMDale // 15 // chAyA--ekaviMzatau zavaleSu, dvAviMzatI parIpaheSu / yo bhikSuyatate nitya, sa nAste maNDale // 15 // arthAt jo asaMyamake tyAgameM evaM saMyamake pAlanameM sAvadhAna rahatA hai vaha bhikSu saMsArameM bhramaNa nahIM karatA hai / / 13 / / 'baMbhami' ityAdi / anvayArtha-(je bhikkhU-yaH bhikSuH) jo bhikSu (baMbhaMmi nAyajjhayaNesu ThANesu asamAhie niccaM jayaI se maMDale na acchai-brahmaNi jJAtAdhya yaneSu sthAneSu asamAdheH nityaM yatate sa maMDale nAste) aThAraha prakArake brahmacaryameM jJAtAdhyayanoM meM utkSipta jJAta Adi unnIsa jJAtoMmeM, tathA asamAdhike bIsa sthAnoM meM sadA prayatnazIla rahatA hai vaha bhikSu saMsArase pAra ho jAtA hai // 14 // 'egavIsAe ' ityaadi| te A saMsArathI pAra thaI jAya che. arthAta je asaMyamanA tyAgamAM ane saMyamanA pAlanamAM sAvadhAna rahe che te bhikSu saMsAramAM bhramaNa karatA nathI.13 "vabhami" chtyaadi| manvayArtha je bhikkhU-yaH bhikSuH 2 mikSu babhami nAyajjhayaNesu ThANesu mAhie nicca jayaI se maMDale na acchai-brahmaNi jJAtAdhyayanepu sthAneSu asa. mAghe. nityaM yatate sa maMDale nAste maDhAra prAna prAnya bhAMjJAnAdhyayanAmAM ukSita jJAta Adi ogaNIsa jJAtAmAM tathA samAdhInA vIsa sthAnamAM sadA prayatnazIla cha ta nikSu saMsArathA pAra thanaya che. // 14 // M "egavIsAe " tyAhi /
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 439 priyadarzinI TIkA a0 31 caraNavidhivarNanam TIkA--' egavIsAe' ityAdi-- yo bhikSuH, ekaviMzatau-ekaviMzatisaMkhyakeSu, zabaleSu-cAritradUSakakriyAvizeSeSu, tathA dvAviMzatau-dvAviMzatisaMkhyakeSu parIpahepu-iha dvitIyAdhyayanokteSu nityaM yatate=parihAreNa sahanena yatnaM kurute, sa maNDale nAste // 15 // 'mUlam-tevIsAI sUyagaDe, rUvAhieMsu suresu ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se ne acchai maMDale // 16 // chAyA--trayoviMzati sUtrakRte, rUpAdhikeSu sureSu c| . yo bhikSuryatate nitya, sa nAste maNDale // 16 // TIkA--'tevIsAi' ityAdi-- yo bhikSuH, trayoviMzatimUtrakRte trayoviMzatiH-trayoviMzatyadhyayamayuktaM, mUtrakRtaM-mUtrakRtAGgaM tasmin , yadvA-' tevIsAi' iti pRthakAdaM luptasaptamyantam , trayoviMzatau-trayoviMzatyadhyayanayukte, sUtrakRte-sUtrakRtanAmni aGge, tathA-rUpAdhikeSu-rUpam-ekastadadhikeSu prakramAt sUtrakRtAdhyayanebhyaH ekAdikeSu-caturviMzati ___ anvayArtha (je bhikkhU-yaH bhikSuH) jo bhikSu (egavIsAe saMbaleekaviMzatau zabaleSu) ikkIsa prakArake zavala doSoMmeM tathA (bAvIsAe parISahe-dvAviMzatau parISaheSu) vAIsa prakAra ke parIpahoMmeM (niccaM jayaInityaM yatate) sadA sAvadhAna rahatA hai vaha (se maMDale na acchai-la maNDale nAste) bhikSu isa saMsArane nahIM bhramaNa karatA hai // 15 // 'tevIsAI' ityaadi| ___ anvayArtha-(je bhikkhU-yaH bhikSuH) jo bhikSu (tevIlAi sUyagaDeprayoviMzati sUtrakRte) sUtrakRtAMgake teIsa adhyayanoM meM tathA (ruvAhietu surelu ya-rUpAdhikeSu sureSu ca) covIsa prakArake kalpavAsiyoM meM dAsa - makyAtha-je bhikkhU-yaH bhikSuH bhikSu egavIsAe sabale-ekaviMzato zavaleSu vIsa pr42|| sa hoSamA tathA bAvIsAe parIsahe-dvAviMzatau parISaheSu mAvIsa 12 // parISamA niccaM jayaI-nityaM yatate saha! sAvadhAna 27 che se maMDale na acchai-samaMDale nAste te mikSu mA sasAramA prabhAra 42tA nathI. // 15 // " tevIsAi" tyAdi. manvayArtha-je bhikkhU-yaH bhikSuH 2 bhikSu tevIsAi sUyagaDe-trayoviMzatisUtrako sUtrana vIsa adhyayanamA, tathA, khvAhiesu suresu ya-rUpAdhikSu
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 440 uttarAdhyayanasUtre saMkhyakeSvityarthaH / sureSu-deveSu ca bhavanapati-vyantara-jyotiSka-vaimAnikarUpeSu yathAkramaM dazASTapaJcakavidheSu ca yo bhikSunityaM yatate-yathAvatmarUpaNAdinA yatnaM kurute, sa maNDale nAste // 16 // mUlam---paNuvIsa bhAvaNAsu, uddesesu dAiNaM / / je bhikkhU jayaI nicca, seM ne acchai maMDele // 17 // chAyA--paJcaviMzatau bhAvanAsu, uddezeSu dazAdInAm / yo bhikSu yatate nityaM, sa nAste maNDale // 17 // TokA--'paNuvIsa' ityAdi yo bhikSuH, paJcariMzatau-bhAvanAsu-mahAvrataviSayAsu, tathA-uddezanakAleSu, dazAdInAM dazAkalpavyavahArANAM paDviMzatau ca, nityaM yatate-paribhAvanAmarUpaNAdibhiyatnaM kurute, sa maNDale nAste // 17 // prakArake bhavanavAsiyoMmeM ATha prakArake vyantara devoMmeM pAMca prakArake jyotiSiyoke viSaya meM (niccaM jayaI-nityaM yatate) yathAvat prarUpaNA karanese prayatnazIla rahanA hai (se maMDale na acchai-sa maNDale nAste) vaha saMsArase pAra ho jAtA hai / / 16 / 'paNavIsa' ityAdi / anvayArtha-(je bhikkhU-yaH bhikSuH) jo bhikSu (paNavIsa bhAvaNAstu uddeseslu dasAiNaM nicca jayaI se bhaMDale na acchai-paMcatrizattau bhAva. nAsu uddezeSu dazAdinAm nityaM yatate sa maMDale nAste) mahAvratoMkI paccIsa bhAvanAoMmeM tathA dazAkalpavyavahAroMke chanvIsa uddezana kAloMmeM nitya paribhAvanA evaM prarUpaNA Adi dvArA prayatnazIla rahatA hai vaha isa saMsArase pAra ho jAtA hai // 17 // surenDa vIsa prakAranA kalpavAsImAM, dasa prakAranA bhavanavAsImA. ATha prAranA vyanta2 hevAbhAM, pAMya prA2nA jyotiSiyonA viSayamA niccaM jayaInityaM yatate yathAvat pr35| 42pAthI prayatnazIra 2he chata se maMDale na acchai-sa maDale nAste saMsArathI pA2 2 naya che. // 16 // " paNavIsa" tyAdi. anvayArtha je bhikkhU yaH bhikSuH 2 bhikSu paNavIsa bhAvaNAsu uddesesu dasANaM nicca jabaI se maDale na acchai-paMcavizatau bhAvanAsu uddezeSu dazAdInAm nityaM yatate sa maMDale nAste mahAvatAnA payAsa mApanAsAmA tathA za65 vyavahAranA chavisa uddezana kALamAM nitya paribhAvanA ane prarUpaNA Adi dvArA 32 cha ta mA sasArathA pAra tha laya che. // 17 // .
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 31 caraNavidhivarNanam mUlam-aNAgaura guNehiM ce, pargappaMmi taheva ya / - je bhikkhU jayaI nicaM, se ne acchai maMDale // 18 // chAyA-anagAraguNaizca, prakalpe tathaiva ca / yo bhikSu yatate nityaM, sa nAste maNDale // 18 // / TIkA--'aNagAraguNehiM' ityAdi-- yo bhikSuH, anagAraguNaiH saptamyarthe tRtIyA, anagAraguNeSu iti, bhAvaH anagArasya guNAH saptaviMzatisteSu ca, tathA-prakalpe-prakRSTaH kalpaH-sAdhumaryAdA yasminnasau prakalpaH, sa cehAcArAGgasUtraM zAstraparijJAdyaSTAviMzatyadhyayanAtmakaM tasmiMzca tenaivaprakAreNa yathAvadAsevanAmarUpaNAdinA nityaM yatate, sa maNDale nAste // 18 / / mUlam -pAvasu ya pasaMgesu, mohaThANesu caiva ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se ne acchei maMDale // 19 // . chAyA--pApazrutaprasaGgeSu, mohasthAneSu caiva ca / yo bhikSu yatate nityaM, sa nAste maNDale // 19 // TIkA--'pAvasu ya pasaMgesu' ityAdi-- yo bhikSuH, pApazrutaprasegeSu pApajanakAni zrutAni pApazrutAni, teSu prasaMgAHAsaktirUpAsteSu ekonaviMzabhedeSu, ca mohasthAneSu ca-tiSThati-nimittatayA . 'aNagAraguNehiM' ityaadi| . anvayArtha-(je bhikkhU-yaH bhakSuH) jo mikSu (aNagAraguNehiMaNagAraguNaizca) sattAIsa aNagAra guNoMmeM tathA (pagappaMmi taheva yaprakalpe tathaiva ca ) sAdhumaryAdAko batalAnevAle AcArAgasUtrake zastra parijJA Adi aThAIsa adhyayanoMkI yathAvat AsevanAse tathA prarUpaNA karanese (niccaM jayaI-nityaM yatate) nitya upayukta rahatA hai (se maMDale na acchai-sa maMDale nAste) vaha saMsArameM bhramaNa nahIM karatA hai // 18 // " aNagAra guNehiM " tyAdi / manyAtha-je bhikkhu-yaH bhikSuH 2 bhikSu aNagAraMguNehi-anagAra guNaizca satyAvIsa mAra gunne|m tathA pagappammi tahevaya-prakalpe tathaiva ca sAdhu bharyAhAne batAvavAvALA AcArAga sUtranA zAstra parijJA Adi aThayAvIsa adhyayanenI yathAvat mAsepanAthI tathA pr35|| 42pAthI niccaM jayaI-nityaM yatate nitya upayuddhata 23 cha. se maMDale na acchai-sa maMDale nAste te saMsAramA pramANu 42tA nathI. // 18 //
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana sUtre - vartate eteSviti sthAnAni, mohasya - mahAmohasya sthAnAni mohasthAnAni, jalAgnyAdau nipAtya samANimAraNAdIni triMzat, teSu ca nityaM yatate - tatparivarjanena yatnaM kurute, sa maNDale nAste // 19 // JERS mUlam - siddhAyUgu~Najogesu, tettIsa sAyaNAsu / ye je' bhikkhU jayaI nicca, se naiM acchai maMDele // 20 // chAyA -- siddhAdiguNayogeSu, trayastriMzadAzAtanAsu ca / yo bhikSu tate nityaM sa nAste maNDale // 20 // TIkA - - ' siddhAiguNajogesu' ityAdi -- yo bhikSuH, siddhAdiguNayogeSu - siddhipadaM prAptAH siddhAsteSAm AdiguNAH. siddhAvasthAprAptivelAyAmeva yaugapadyena sthAyino na tu kramabhAvino guNAH siddhAdi - guNAH ekatriMzat paJcavidyajJAnAvaraNIya kSINatvAdayaH, yogAH zubhavyApArAste ca dvAtriMzat AlocanAdayasteSu tathA trayastrizadA zAtanAsu = arhadAdi viSayAsu, tathA - purataH ziSyagamanAdiSu ca nityaM yatate = zraddhAnena, sevanena varjanAdinA ca 'pAvasuya' ityAdi / anvayArtha - (je bhikkhU - yaH bhikSuH) jo bhikSu (pAvasu ya pasaMgesu mohaThANesu ya nicca jayai se maMDale nAste- pApazruta prasaMgeSu mohasthAneSu 'ca - nityaM yatate sa maMDale nAMste) pApa janaka zrutake prasaMga meM tathA mohake sthAnoM meM nitya sAvadhAna rahatA hai vaha isa saMsArase pAra ho jAtA hai / pApazrutaprasaMga gunatIsa prakArakA tathA mohasthAna tIsa prakArakA hai // 19 // 'siddhA 0' ityAdi / - anvayArtha (je bhikkhU - yaH bhikSuH) jo sAdhu (siddhAdiguNajogesusiddhAdiguNayogeSu) siddhAvasthAkI prApti velAmeM hI yugapat sthAyI, krama 66 pAvasuya " ityAdi / anvayArtha-je bhikkhU-yaH bhikSuH ? likSu pAvasuyapasaMge mohaThANe ya nicca jayaI se maMDale nAste - pApazrutaprasaMgeSu mohasthAneSu ca nityaM yatate sa maMDale naphte pApajanaka zrutanA prasaMgamAM tathA meAhanA sthAnAmAM nitya sAvadhAna rahe che.te A saMsArathI pAra thai jAya che. papata prasaga ogaNatrIsa prakAranA tathA bhohasthAna trIsa aAranAM che // 17 // " siddhAi " tyAhi / manvayArtha--je bhikkhU-yaH bhikSuH ? linu siddhAdiguNa jogesu - siddhAdi * guNayogeSu - siddhAvasthAnI Apsi vejA 4 yugayata sthAyI, ibhalAvI nahIM,
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'priyadarzinITIkA a. 31 caraNavidhivarNanam yatnaM kurute, sa maNDale saMsAre, nAste=na tiSThati, mokSaM gcchtiityrthH| asminadhyayane-ekasmAt sthAnAdArabhya trayastriMzat sthAnaparyantAni sthAnAni proktAni-teSAM vistarato varNanaM tu AvazyakasUtre matkRtamunitoSiNI TokAyAM vilokanIyam // 20 // mUlam-iieesu ThANesu, jo bhikkhU jayai syaa| se khippaM savvasaMsArA, vippamuccai paMDie tibemi // 21 // // ii caraNavihijjaM samattaM // bhAvI nahIM, aise siddhoM ikatIsa guNoMmeM, tathA zubha vyApArarUpa AlocanAdika battIsa guNoMmeM (tettIsAsAyaNAsutha-trayastriMzadAzAtanAsu ca) evaM ahaMdAdi viSayaka tetIsa AzAtanAoMmeM, (nicca jayai se maMDale na acchai-nityaM yatate sa maMDale nAste) sadA prayatnazAlI rahatA hai. -arthAt-siddhoMke guNoMmeM zraddhAna karatA hai tathA AlocanAdikoMkA sevana karatA hai evaM AzAtanoMkA parihAra karatA hai vaha saMsArase pAra ho jAtA hai / isa adhyayanameM eka sthAnale lekara tetIsa sthAna kahe haiN| ina sabakA vistArapUrvaka varNana Avazyaka sUtrakI munitoSiNI TIkAmeM 'kiyA gayA hai / / 20 // evA siddhonA ekatrIsa guNamAM, tathA zubha vyApArarUpa AlocanAdika batrIsa zugumA bhane tettIsAsAyaNAsu ya-trayastriMzadAzAtanAsu ca ma viSaya tetrIsa yAzAtanAma niccaM jayaI se maMDale na acchai-nityaM yatate sa maMDale nAste sadA prayatnazALI rahe che arthAt siddhonA guNomAM zraddhAna kare che, tathA AlocanAdikonuM sevana kare che. ane AzAtanAone parihAra kare che, e saMsArathI pAra banI jAya che. A adhyayanamAM eka sthAnathI laIne tetrIsa sthAna batAvela che. A sahunuM vistAra pUrvaka varNana Avazyaka sUtranI yuni. tAlima 42pAmA mAvesa cha. // 20 //
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAbhyayanarI chAyA--ityeteSu sthAneSu, yo bhikSu yatate sadA / sakSipraM sarvasaMsArAd vipramucyate, paNDita iti bravImi // 21 // // iti caraNavidhIyam ekatriMzattamamadhyayanaM samAptam // 21 // TIkA--' ii eestu' ityAdi-- gAtheyaM sugamA // 21 // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalita-lalitakalApAlApaka pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhU chatrapati-kolhApurarAjapradatta-" jainazAstrAcArya"-padabhUSitakolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjyazrIghAsIlAlabativiracitAyAm "uttarAdhyayanasUtrasya" priyadarzinyAkhyAyAM vyAkhyAyAm 'caraNavidhIyam' nAmakameka triMza ttamamadhyayana-sampUrNam // 31 // anvayArtha-(iha eemu ThANesu-ityeteSu sthAnesu) isa prakAra ina sthAnoM meM (jo bhikkhU sayA jayaI-yo bhikSuH sadA yatate) jo medhAvI bhikSu sadA prayatnazIla rahatA hai (se khippaM savvasaMsArA vippamuccaisakSipraM sarvasaMsArAd vipramucyate) vaha zIghra caturgatirUpa samasta saMsArase pAra ho jAtA hai / ||yh caraNavidhi nAmaka 31veM adhyayana samApta huvA // . anvayArtha --ii eesu ThANesu-ityeteSu sthAneSu mA pramANe meM sthAnamA ne bhikkhU sayA jayai-yo bhikSuH sadA yatate 2 medhAvI bhikSu sahA prayatnazIla 2 cha. se khippaM savvasaMsArA vippamuccai-pta kSipraM sasasArAd vipramucyate ta zIdhra caturgatirUpa samasta saMsArasAgarane tarI jAya che. zrI uttarAdhyayana sUtranA A caraNuvidhi nAmanuM ekatrIsamuM adhyayana saMpUNa. 31
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha dvAtriMzattamamadhyayanam // anantarAdhyayane caraNamabhihitam / tacca pramAdasthAnaparihArAdeva samarAdhAyituM zakyam / pramAdasthAnaparihArazca tajjJAnA deva sarvathA bhavitumarhati / nahi viSajJAnaM vinA viSaM parihAtuM kazcitsamarthoM bhavati / atastatparihArthamekatriMzA'dhyayanA'nantaraM dvAtriMzattamaM pramAdasthAnanAmakamadhyayanamadhunA nigadyate, iti sambandhenAyAtamidamadhyayanam , tasyAdhagAthAmAhamUlam-accaMtakAlasta samUlayasta,savvaissa dukkhassa ujo pmokkho| taM bhAMsao meM paDipuNNacittA, suMNeha egaMta hiyaM hiyattham // 1 // chAyA-atyantakAlasya samUlakasya, sarvasya duHkhasya tu yaH pramokSaH / . taM bhASamANasya me pratipUrNacittAH, zRNuta ekAntahitaM hitArtham / / 1 // TIkA-'accaMtakAlassa' ityAdi atyantakAlasya antamatikrAnto'tyantaH, antazca dvividhaH-ArambhakSaNaH samAptikSaNazca / tatra prakRte ArambhakSaNarUpo'ntaH parigRhyate / evaJca-atyantaH, anAdiH battIsavAM adhyayana prAraMbha-- battIsaveM adhyayanameM jo cAritra kI vidhi kahI gaI hai vaha pramAdasthAna ke parihAra se hI ArAdhita ho sakatI hai| pramAdasthAna kA parihAra jIva tabataka nahIM kara sakatA hai ki jabataka usako usakA parijJAna na ho jAya / viSa kA parityAga viSajJAnapUrvaka hI hotA hai, ataH sUtrakAra isa battIsaveM adhyayana dvArA usa pramAdasthAna kA parijJAna kraaveNge| isIliye vaha adhyayana prAraMbha kiyA jAtA hai / isa adhyayana kA nAma pramAdasthAna hai / isakI prathamAdi gAthA yaha hai-'accaMta0' ityAdi / batrIsamA adhyayananI zarUAta ekatrIsamA adhyayanamAM je cAritranI vidhi kahevAyela che te pramAda sthAnanA parihArathI ja ArAdhita thaI zake che. pramAda sthAnane parihAra jIva tyAM sudhI karI na zake, jyAM sudhI ene tenuM parijJAna na thaI jAya. viSane parityAga viSathI ja thAya che. e rIte viSajJAna Avazyaka che. AthI sUtrakAra A batrIsamA adhyayana dvArA e pramAdasthAnanuM parijJAna samajAvaze. A kAraNe A adhyayanane prAraMbha karavAmAM Ave che. A adhyayananuM nAma "pramAdasthAna cha. 2nI prathama sAtha mA cha-"accaMta " tyA!
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanastra kAlo yasya so'tyantakAlastasya / samUlakasya-mUlena kaSAyA'viratirUpeNa saha vartate, iti samUlakastasya, sarvasya sampUrNasya, zarIramAnasarUpasyetyarthaH, duHkhasyayadvA-sarvasya-narakAdigaticatuSTayarUpasya duHkhasya-duHkhAdhikyAd duHkharUpasya saMsArasya, yaH pramokSA=AtyantikanivRttiH / taM-pramokSam / ekAntahitam ekAntena niyamena hitaM-kalyANakAram , bhASamANasya-yathA sa pramozo bhavati, tathA kathayataH, me mama samIpe / pratipUrNacittA pratipUrNa viSayAntarAgamanenAkhaNDitaM cittaM yeSAM te tathoktAH, ekAgracittAH santa ityarthaH, yUyam / hitArtha-hitaM-tattvato 'mokSa eva, tadartha, zrRNuta // 1 // yahAM jambUsvAmI ko saMbodhana karate hue zrI sudharmAsvAmI kahate haiM ki mai ekAntahitakArI hitarUpa arthe ko kahatA hUM so tuma suno__ anvayArtha (accaMtakAlassa - atyantakAlasya) anAdikAla se isa jIva ke sAtha lage hue tathA (samUlassa-sasUlakasya) mithyAtva avirati, pramAda evaM kaSAya ye jisake mUlakAraNa haiM aise (savvassa dukkhassa-sarvasya duHkhasya) zArIrika evaM mAnasika samasta duHkhoM kI athavA narakAdigatacatuSTayarUpa duHkha kI adhikatA kA Azraya hone se saMsAra kI (jo pamokkho-yaH pramokSaH) jo Atyantina nivRtti hai vahI -mokSa hai aura vaha mokSa (egantahiyaM-ekAntahitam ) ekAntarUpa se kalyANakArI hai| ataH (taM-tam) aise kalyANakArI usa mokSa ko (bhAsao-bhApamANasya) jisa taraha vaha jIvako prApta hotA hai usa taraha kahanevAle ( me-me ) mere pAsa (paDipuNNa cittA-pratipUrNacittaH) ekA gracitta hokara (hiyattham-hitArtham ) apane hitArtharUpa (suNeha-zRNuta) usa mokSakA kathana suno| ahI jakhkhasvAmIne saMbodhana karatAM zrI sudharmAsvAmI kahI rahyA che ke, --huM ekAnta hitakArI hita svarUpa ane kahuM chuM, jene tame sAMbhaLo- satyArtha:-accaMtakAlassa-atyantakAlasya manAthI 2 // nI sAye gesA tathA samUlayassa-samUlakasya mithyAtva, maviti, prabhA bhane 4Aya / 24 bhuug|26] cha, sevA savassa dukkhassa-sarvasya duHkhasya zArIri mane bhaansika saghaLA dukhonI athavA narakAdigata catuSTayarUpa duHkhanI adhikatAne Azraya hovAthI saMsAranI 2 jo pamokkho-yaH pramokSaH sAtyati nivRtti che se mokSa samIkSa egaMtahiyaM-ekAntahitam 4Anta35thI 4kSyA che. mAthI taM-tam sevA yAtrArI se bhAkSana bhAsao-bhASAmANasya 2 zate the sapane ... ya che. se prabhArI nAra me-me bhArI pAse paDipuNNacicA-pratipUrNacittaH banIne tamArA hitArthanuM kathana tame sAMbhaLo.
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 447 : priyadarzinI TIkA. a0 32 pramAdasthAnavarNanam duHkhapramokSopAyamAha- rA mUlam - nANassa savvaMssa pagAsaNAe, annArNamohassa vivajreNAe / egassa dosassa ya saMkhaeNaM, egaMta sukkhaM samuMvei mokkhaMi // 2 // chAyA -- jJAnasya sarvasya prakAzanayA, ajJAnamohasya vivarjanayA / rAgasya dveSasya ca saMkSayeNa, ekAntasaukhyaM samupaiti mokSam // 2 // TIkA -' nANassa ' ityAdi - sarvasya jJAnasya = abhinivodhikajJAnAdeH / prakAzanayA = nirmalIkaraNena, anena samyagjJAnAtmako mokSaheturuktaH / tathA ajJAnamohasya = ajJAnaM-matyajJAnAdikaM, moha: - darzanamohanIyam, tayoH samAhAre'jJAnamoha, tasya vivarjjanayAmithyA zrutazravaNakudRSTi saGgaparihArAdinA parihArastayA, anena samyagdarzanAtmako bhAvArtha - - anAdikAla se isa jIva ke sAtha jo mithyAtvAdi kAraNa-. vAlA zArIrika evaM mAnasika duHkha lagA huA hai usakI jaba AtyaMtika nivRtti ho jAtI hai to usIkA nAma mukti hai / yaha duHkhAbhAvarUpa nahIM hai / yaha mukti jIva ko kisa taraha prApta hotI hai yaha bAta sUtrakAra ziSyoM ko samajhAte haiM, aura sAtha meM yaha bhI kahate haiM ki yaha ekAntahita vidhAyaka hai // 1 // aba duHkha se chUTane kA upAya kahate haiM - 'nANassa ' ityAdi / anvayArtha - ( savassa nANassa pagAsaNAe annAga mohassa vivajjajAe. rAgassa dosassa ya saMkhaeNaM egantasukkhaM mokkhaM samuvei - sarvasya jJAnasya prakAzanayA, ajJAna mohasya ca vivarjanayA, rAgasya dveSasya ca saMkSayeNa ekAntasaukhyaM mokSaM samupaiti ) AtmA Abhinibodhaka Adi bhAvA--anAdikALathI A jIvanI sAthe je mithyAtva Adi kAraNavALA zArIrika ane mAnasika duHkha lAgela che. enI jyAre atyaMtika nivRtti thaI laya, che, khAtuM nAma bhukti che se duHkhAlAva3ya nathI. yA bhukti bhavaneH kaI rIte prApta thAya che. A vAta sUtrakAra ziSyane samajAve che. ane sAthe sAtha me yA matAve che haiM, yA antahita vidhAya che. // 1 // ve duHthI chuTavAnA upAya AhevAmAM Ave che " nANassa" ityAdi / anvayArtha- savvassa nANassa pagAsaNAe annANamohassa vivajjaNAe egassa dosarasa ya saMkhaeNaM egatasukhaM mokkhaM samuvei- sarvasya jJAnasya prakAzanayA ajJAnamohasya ca vivarjanayA rAgasya dveSasya ca saMkSayeNa ekAntasaukhya mokSaM samupaiti AtmA sAli
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 448 uttarAdhyayanasUtre mokSaheturuktaH / tathA-rAgasya-dvepasya ca saMkSayeNa-sarvathA vinAzena, anena cAritrAtmako mokSaheturuktaH / rAgadveSayoH kapAyarUpatvena caaritropghaatktvaat| ekAntasaukhyaM nityasukhasvarUpaM mokSaM samupaiti-mApnotItyarthaH / Atmeti zeSaH / mokSasya duHkhA'saMpRktasukharUpatvAt duHkhapramokSe satyeva mokSo labhyate, duHkhapramokSazca jJAnadarzanacAritrairbhavatIti bhAvaH // 2 // navastu jJAnAdibhirduHkhamamokSe sati duHkhavarjita sukharUpo mokSaH, jJAnAdi mAptistu kathaM bhaviSyatItyAzaMkyAhamUlam-tassesa maggo guruvirddha sevA, vivajaNA bAlajaNassa duuraa| sajjAya egaMta nisevoM ya, suttasthasaMciMtaNeyA dhiI ye // 3 // chAyA-tasyeSa mArgoM guruTaddhasevA, vivarjanA vAlajanasya dUrAt / svAdhyAyakAntanipevaNA ca, mUtrArthasaJcintanayA dhRtizca // 3 // samasta jJAnoM ke prakAzana se tathA ajJAna evaM moha ke parihAra se aura rAga aura dveSake sarvathA kSaya se ekAnta saukhyasvarUpa mokSa ko pAtA hai| bhAvArtha-isa gAthA dvArA samyagdarzana, samyagjJAna, evaM samyak cAritrAtmaka mokSa hai kaha siddhAntika mAnyatA prakaTa kI gaI hai| "sarvasya jJAnasya prakAzanayA" isa pada dvArA jJAnAtmaka "ajJAnamohasya ca vivarjanayA" isa pada dvArA samyagdarzanAtmakatA tathA ." rAgasya dveSasya ca saMkSayeNa" isa pada dvArA samyak cAritrAtmakanA sUtrakArane kahI hai| yaha mokSa duHkha ke saMparka se rahita sugvarUpa hai| isaliye yaha dAkhabhAvarUpa nahIM hai| duHkha ke atyaMta abhAva hote hI yaha AtmA ko prApra hotA hai tathA duHkha kA abhAva jJAna, darzana evaM cAritra dvArA hotA hai // 2 // nibAdhaka Adi saghaLA jJAnanA prakAzanathI tathA ajJAna ane mohanA parihArathI ane roga Adi dveSanA sarvathA kSayathI ekAnta saukhya svarUpa mokSane pAme che. bhAvArtha-A gAthA dvArA samyaggadarzana, samyajJAna, ane samyaka cAripraammokss cha. mA siddhAMti mAnyatA pragaTa 42vAma mAvI cha. " sarvasya jJAnasya prakAzanayA" mA 56 2 / jJAnAtmatA " ajJAnamohasya ca vivarjanayA" sA yaha dvArA sabhyagRhAnAtmatA tathA "rAgasya dvapasya ca saMkSayeNa" mA 54 dvArA samagra cAritrAtmakatA sUtrakAre batAvela che. A mekSa duHkhanA saMparkathI rahita sukharUpa che AthI A duHkha bhAvarUpa nathI. duHkhane atyaMta abhAva -- thI e AtmAne prApta thAya che tathA duHkhane abhAva dhyAna darzana ane dvArA thAya che. // 2 //
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ - . . priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNanam ' TIkA-'tassesa' ityAdi tasya mokSopAyasya-jJAnAdeH / eSAanantaravakSyamANaH, mArgaH upAya:, prAptiheturiti yAvat , boddhavyaH / ko'sau ? ityAha-' guruviddhasevA' ityaadi| gRNanti-samupadizanti yathAvasthita zAstrArthamitiguravaH, samyagradharmazAstrArthopadeSTAra' ityarthaH, yadvA-guravo dIkSAdAtAraH, tathA-samyag jJAnadarzanacAritravantaH, paryAyajyeSThA vA / vRddhAH zreSThAH jJAnadarzanacAritratapovIryAcArAdibhirutkRSTAH / teSAM sevAparyupAsanA, vinayena vartanaM vaiyAratyAdi karaNaM ca / iha sevApadaM gurukule nivAsasyApyupalakSaNam , tatra samyagU darzanAdInAM saulabhyAt / uktaM ca nANassa hoi bhAgI, thirayarao daMsaNe caritte ya / dannA AvakahAe, gurukulavAsaM na muMcaMti // 1 // chAyA-jJAnasya bhavati bhAgI, sthirataro darzane caritre ca / dhanyA yAvatkathaM, gurukulavAsaM na muJcanti // 1 // yAvatkathaM yaavjjiivmityrthH|| tathA bAlajanasya pArzvasthAdeH, dUrAt-dUrataH vivajanA=vizeSaNa parihAraH,. alpasyApi vAlasaMsargasya mahAdoSa hetutvAt / pArzvasthAdi saMsargazcAritropaghAtaka. iti bhAvaH / vAlasasarga parivarjane'pi svAdhyAyA''rAdhanena vinA jJAnAdiprApti ne syAdityata Aha-' sajjhAya' ityAdi / svAdhyAyaikAntaniveSaNA ceti / jJAnAdikoM kI prApti kaise hotI hai so sUtrakAra kahate haiM'tassesa' ityaadi| - anvayArtha--(tassa-tasya ) mokSa ke upAyabhUta una samyagjJAnAdikoM : kI prApikA hetubhUta (esamaggo-eSo mArgaH ) yaha mArga hai (guruviddhasevAHdUrA bAlajaNassa vivajjaNA-guruvRddhasevA dUrAt bAlajanasya vivarjenAyA) gurujanoM kI sevA karanA tathA vRddhajanoM kI sevA karanA evaM jo bAla ajJAnI tathA pAsasthAdika haiM unakI saMgati se sadA dUra rahanA (sajjhAya egaMta nisevaNA ya-svAdhyAyakAntaniSevaNA ca) niyamataH svAdhyAya jJAnAhAnI prAti bha thAyacha tana sUtrA2 matAve -"tassesa" tyAha! ___ manvayArtha-tassa-tasya bhAkSanA jAyabhUta te sabhyazAnadAnI prAtinA " hetubhUta esamaggo-So mArgaH // bhAga che. guruviddasevA dUrA bAlajaNassa vivajaNAe-guruvRddhasevA dUrAt bAlajanasya vivarjanayA zu34 nAnI sevA 42vI tathA vRddhajanenI sevA karavI ane je bAla ajJAnI tathA pAsasthAdika che enI tithI saha 62 23 sajjJAya egaMta nisevaNAya-svAdhyAyakAntaniSevaNA ca / u057
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanaste svAdhyAyasya vAcanApracchanA parivartanA'nuprekSAdharmakathArUpasya, ekAntanivesaNAniyamata samAcaraNam , tatrApyanuprekSaiva pradhAnamityabhiprAyeNAha-'suttatthasaMciMtaNayA' iti / sUtrAryasaMcintanatA-sUtrArthasazcintanA-mUtrArthasya samyagvicAraNA, bhASatvAt svArthe tal / uktaM ca " vRthA zrutamacintitam ," iti / ca-punaH / dhRtiH-dhIratvam-anudvignatvamityarthaH / nahi dhRti vinA jJAnAdilAsa iti bhAvaH / guruddha sevAdayaH khalu mokSopAyabhUtAnAM samyagdarzanAdInAmupAyabhUtAH santIti guruddha sevAdikaM vinA samyagdarzanAderasambhava iti gAthAzayaH // 3 // karanA aura usa svAdhyAya meM (suttattha saMciMtaNayA-sUtrArthasaJcintanatA) sUtrArtha acchI taraha vicAra karanA (dhII ya-dhRtizca ) evaM dhairya rkhnaa| bhAvArtha--yathAvasthita zAstra ke artha ko jo samajhatA haiM ve guru kahalAte haiM / dharmazAstra ke artha kA jo dUsaroM ko upadeza dete haiM ve guru kahalAte haiM / athavA jo dIkSA pradAna karate haiM ve guru kahalAte haiN| athavA samyagdarzana, samyagjJAna evaM samyak cAritra kA jo pAlana karate haiM ve tathA jo dIkSAparyAya meM jyeSTha hote hai ve bhI guru kahalAte haiN| jJAna, darzana, cAritra, tapa, vIrya, ina AcAroM se zreSTha hote haiM ve vRddha haiN| inake sAtha vinayapUrvaka rahanA' vyavahAra karanA inakI vaiyAvRtya (sevA) karanA yaha saba guruvRddha sevA hai| tathA guru kulameM rahanA yaha bAta bhI sevA se upasthita ho jAtI hai kyoM ki gurukula meM nivAsa karane se jIva ko samyagdarzana Adi guNoM kI prApti sulabha hotI hai| niyamayI svAdhyAya 423 / mane te svAdhyAyamA suttattha saciMtaNayA-sUtrArtha saJcintanatA sUtrArthanA sArI rIte piyAra 423 / dhIIya-dhRtizca mana dhairya rAma bhAvArtha-yathAvasthita zAstranA arthane je samajAve che, te gurU kahevAya. che. athavA dharmazAstranA arthane je bIjAone upadeza Ape che te gurU kahevAya che athavA je dIkSA pradAna kare che te gurU kahevAya che, tathA samyagadarzana, aganAna, ane samyapharitranuM je pAlana kare che te, tathA je dIkSA paryA yamAM meTA hoya che, te paNa gurU kahevAya che. jJAna darzana, cAritra, tapa, vIrya, A AcArAthI je zreSTha hoya che te vRddha che. emanI sAthe vinayapUrvaka rahevuM vahevAra kara, vaiyAvRta karavI, e saghaLI gurU-vRddha sevA che. tathA gurUkuLamAM rahevuM e vAta paNa sevAthI nakkI thaI jAya che kemake, gurUkuLamAM nivAsa ne sabhya darzana mAhiAnI prApti susama thAya che. hya para cha
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNanam _ 451 __ yadyetAdRzo jJAnAderupAyastarhi tadabhilASiNA pUrva kiM karttavyam ? ityAzajhyAhamUlam-AhAra micchemiya mesa~Nija, sahAyamicche niuNabuddhiM / nikeya miccheija vivegaMjogaM, samAhikAme samaNe tavassI // 4 // ___ kahA bhI hai--gurukula meM nivAsa karanevAlA prANI jJAna darzana evaM cAritraM kA pAtra bana jAtA hai / dhanya haiM ve jIva jo jIvanaparyanta gurukula ke vAsa ko nahIM chor3ate haiN| tathA pAsatthAdikoM kA saMsarga isaliye .varjanIya kahA hai ki unakI saMgati se cAritra kA ghAta hotA hai| bAla saMsarga chor3a dene para bhI jabataka svAdhyAya nahIM kiyA jAtA hai tabataka jIva ko jJAnAdikoM kI prApti nahIM hotI hai isaliye sUtrakAsne svAdhyAya karanA batalAyA hai / svAdhyAya, vAcanA, pRcchanA, parivartanA, anuprekSA evaM dharmakathA ke bheda se pAMca prakAra kA hai| inakA ekAntataH niyamataH sevana karanA hI svAdhyAyaikAnta niSevaNa hai| svAdhyAya anuprekSA ko pradhAna batalAyA gayA hai ataH sUtrakAra ne 'sUtrArtha kA cintana karanA' kahA hai / kyoM ki vinA cintana kA sUtra vyartha hotA hai / dhairya ke abhAva meM jJAnAdikoM kI prApti nahIM hotI hai / isI abhiprAya se dhairya bhI jJAnAdikoM kI prApti meM kAraNa batalAyA gayA hai / tAtparya isakA kevala yahI hai ki samyagdarzanAdikoM kA lAbha isa jIva ko guruvRddha sevA Adi ke vinA nahIM ho sakatA hai // 3 // gurUkuLamAM nivAsa karanAra prANI jJAna, darzana ane cAritrane pAtra banI jAya che, dhanya che, e jIvane ke je, jIvanaparyata gurUkuLanA vAsane choDatA nathI. tathA pAsasthAdikane samAgama A mATe vajanIya batAvela che ke, tenI saMgatIthI cAritrane ghAta thAya che. bAla saMsarga choDI devA chatAM paNa, jyAM sudhI svAdhyAya karavAmAM nathI Avate, tyAM sudhI jIvane jJAnAdikenI prApti thatI nathI. A kAraNe sUtrakAre svAdhyAya karavAnuM kahela che svAdhyAya, vAcanA pRcchanA, parivartana, apekSA A dharmakathAnA bhedathI pAMca prakAranAM che. AnuM ekAntataH niyamita sevana karavuM e svAdhyAya ekAnta nivaNa che. svAdhyAya anuprekSAne pradhAnarUpaMthI batAvavAmAM Avela che. AthI sUtrakAre sUtrArthanuM ciMtana karavAnuM kahela che. kemake, citana vagaranuM sUtra vyartha thAya che. dhairyanA abhAvamAM jJAnAdikanI prAptimAM kAraNarUpa batAvavAmAM Avela che. tAtparya AnuM phakata e che ke, samyagadarzana Adikene lAbha e jIvane gurU-vRddha AdinI sevA vagara maLI zakatuM nathI. 3
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhara -_......-.-. - uttarAbhyayanasUna chAyA-AhAramicchanmitameSaNIyam , sahAyamicchennipuNArthabuddhim / niketamicchet vivekayogyam , samAdhikAmaH zramaNastapasvI // 4 // : TIkA-'AhAramicche' ityAdi / samAdhikAmaH iha samAdhirbhAva samAdhiH, sa ca jJAnAdirUpastatprApti kAma ityarthaH / tapasvI anazanAdidvAdazavidhatapaH samArAdhakaH, zramaNaH bhikSuH, mitam= pramANopetam , eSaNIyaM-nirdoSam , AhAram anazanAdi caturvidham , icchet / nipuNArthabuddhi-nipuNA-samarthA artheSu-jIvAdiSu, buddhiH-jJAnam , yasya saM nipuNArthabuddhistaM tathoktaM, sahAyaM-ziSyam , icchet / tathA-vivekayoga-vivekaH pRthabhAvaH stryAdirAhityaM, tasya yogaH sambandho yatra sa vivekayogastaM, niketam AvAsam , icchet / strIpazupaNDakAdi rahite sthAne nivasedityarthaH / strayAdiyuktanivAsena cittaviplavAdi vividhadoSasaMbhavastatazca cAritrabhaGgasyAditi bhAvaH // 4 // " yadi isa prakAra yaha jJAnAdi guNoMkI prAptikA upAya hai to jJAnAdi ke abhilASI ko pahile kyA karanA cAhiye ? so kahate haiM-- ', 'arahA0 ' ityaadi| : . anvayArtha-(samAhikAme-samAdhikAmaH) jJAnAdirUpa samAdhi ko prApta karane kI icchAvAlA tathA (tavassI-tapasvI)anazana Adi bAraha prakAra kI tapasyA ke ArAdhana meM nirata tapasvI (samaNe-zramaNaH) (miyaM-mitam ) pramAgayukta (esaNijja-eSaNIyam ) nirdoSa (AhAramicche-AhAramicchet ) AhAra lene kI bhAvanA rakhe / tathA aise (sahAyamicche-sahAyam icchet ) sahAyaka (ziSya ) kI cAhanA rAkhe jo (niuNabuddhi-nipuNArtha buddhim ) jIvAdika padArthoM ke jAnane meM nipuNamati vAlA ho| tathA aise (nikeya micchinna-niketaM icchet ) AvAsa ko cAhe jo (vivegajoga-vivekayogam ) strIpazu paNDaka je A pramANe A jJAnAdikanI prAptino upAya che to, jJAnAdikanA malitApIye 5i | 42j naye ? ye 4 cha.-" AhAra "tyA! manvayArthasAmAhikAme-samAdhikAma jJAnA3i5 samAdhI prApta 42vAnI 2chApA tathA tavassI-tapasvI anazana mAhi mA2 12nI tapasyAnA mArAzanamA nirata ta52vI samaNe-zramaNaH sAdhu miyaM-mitam prabhAeyuta, esaNija niSi, AhAramicche-AhAramicchet mADAra devAnI lAnA rAme. tamA mevA sAhAyamicche-sahAyam icchet saDAyanI yAnA rAme.2 niuNabuhi- vRddhi jIvAdika padArthonA jANavAmAM nipuNamativALA hoya. tathA evA channa-niketaM icchet mAvAsane yA 2 ni, 51, 54, mAhiyA
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNanam tAdRzasahAyAmAptau yat karttavyaM tadAha-mUlam - naM vA labhijA niu~NaM sahAyaM, guNAhiyaM vA guNao samaM vaa| ego vi pAvAI vivajjayaMto, vihareja kAmesuM asajjamAMNo // 5 // chAyA - navA labheta nipurNa sahAyaM, guNAdhikaM vA guNataH samaM vA / eko'pi pApAni vivarjayan, viharet kAmeSu asajan // 5 // TIkA--' na vA labhijjA ' ityAdi / yadi nipuNaM = kRtyAkRtyavivekajJAnayuktaM guNA'dhikaM = guNairjJAnAdibhiradhikam - utkRSTa cA=athavA / guNataH jJAnAdiguNAnAzritya, samaM tulyaM, sahAyaM = ziSyaM, na Adi se rahita ho / bhAvArtha- jo sAdhu yaha cAhatA hai ki mujhe jJAnAdikoM kI nirvighna prApti ho, to usake liye sUtrakAra yaha kaha rahe haiM ki vaha sAMdhu kitanA tat aurat kyoM na ho yadi vaha eSaNIya AhAra nahIM letA hai, sahAyaka usake jJAnI nahIM haiM, nivAsasthAna usakA strIpazupaNr3aka Adise rahita nahIM hai to cittameM sadA viplavatA banI rahaneke kAraNa usakA cAritra yathAvat nahIM pala sakatA hai // 4 // 1 sa aise guNavAnakI prApti nahIM hone para sAdhuko kyA karanA cAhiye yaha sUtrakAra kahate haiM - ' navAlabhijjA ' ityAdi / anvayArtha - yadi ( niuNaM - nipuNam) kRtya aura akRtyake. viveka jJAna se yukta tathA ( guNAhiyaM - guNAdhikam ) jJAnAdika guNoMse utkRSTa athavA (guNao samaMvA-guNataH samaM vA ) jJAnAdika guNoMse apane barA rahita hAya. bhAvArtha je sAdhu evuM cAhe che ke, mane jJAnAdikAnI nirvighna prApti thAya, tA ene mATe sUtrakAra evuM batAve che ke, e sAdhu game tevA tapasvI ma na hAya, kadAca te eSaNIya AhArane letA na heAya, enA sahAyaka jJAna ya, nivAsasthAna menu strI, pazu, thaMDa, mAhithI rar3ita na hoya, sAthI mAM sadA viplavatA manI rahevAnA kAraNe tenuM cAritra yathAvat paLI 42. 118 11 vA guNavAnanI prACi na thavAnA kAraNe sAdhue zuM karavuM joI e te tAve che. " navA labhijjA " ityAhi ! yArthajJe niuNaM-nipuNam nRtya amRtyanAvive'jJAnathI yukta tathA dhikam jJAnAhi guNothI utsRSTa athavA guNao samaMvA - guNataH bhAM ghotAnA bhrobhrne| sahAyaM-sahAyam ziSya na lamijjA - na labheva
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ vara uttarAdhyayana sUtre chAyA - AhAramicchenmitameSaNIyam, sahAyamicchennipuNArthabuddhim / niketamicchet vivekayogyam, samAdhikAmaH zramaNastapasvI // 4 // TIkA- ' AhAramicche' ityAdi / , " samAdhikAmaH=iha samAdhirbhAva samAdhiH, sa ca jJAnAdirUpastatprApti kAma ityarthaH / tapasvI-anazanAdidvAdazavidhatapaH samArAdhakaH, zramaNa : = bhikSuH, mitam = zramANopetam, eSaNIyaM = nirdoSam AhAram = anazanAdi caturvidham icchet / nipuNArthabuddhiM nipuNA - samarthA artheSu - jIvAdiSu, buddhi: - jJAnam, yasya se nipuNArthabuddhistaM tathoktaM, sahAyaM = ziSyam icchet / tathA - vivekayoga - viveka: pRthabhAvaH syAdirAhityaM, tasya yogaH sambandho yatra sa vivekayogastaM, niketam = AvAsam, icchet / strIpazupaNDakAdi rahite sthAne nivasedityarthaH / stryAdiyuktanivAsena cittaviplavAdi vividhadoSa saMbhavastatazca cAritrabhaGgasyAditi bhAvaH // 4 // " yadi isa prakAra yaha jJAnAdi guNoMkI prAptikA upAya hai to jJAnAdi abhilASI ko pahile kyA karanA cAhiye ? so kahate haiM- : " arahA0 ' ityAdi / anvayArtha - ( samAhikAme - samAdhikAmaH ) jJAnAdirUpa samAdhi ko prApta karane kI icchA vAlA tathA ( tavassI - tapasvI) anazana Adi bAraha prakAra kI tapasyA ke ArAdhana meM nirata tapasvI ( samaNe - zramaNaH ) (miyaM mitam ) prabhAgayukta (esaNijjaM eSaNIyam ) nirdoSa (AhAramicche- AhAramicchet ) AhAra lene kI bhAvanA rakhe / tathA aise ( sahAyamicche-sahAyam icchet ) sahAyaka (ziSya) kI cAhanA rAkhe jo ( niNadvabuddhiM nipuNArtha buddhim ) jIvAdika padArthoM ke jAnane meM nipuNamati vAlA ho / tathA aise ( nikeya micchijja-niketaM icchet ) AvAsa ko cAhe jo ( vivegajogaM - vivekayogam ) strIpazu paNDaka je A pramANe A jJAnAdikAnI prAptinA upAya che teA, jJAnAdikanA alisASI me pahelA zuM 42 le ? me ahe che.- " AhAra " tyAhi ! anvayArtha -----sAmAhikAme -samAdhikAma. jJAnAhiya sabhAdhIne prApta 12vAnI chAvANA tathA tavatsI- tapastrI anazana yahi mAra aAranI tapasyAnA bhArAdhanabhAM nirata tapasvI samaNe - zramaNaH sAdhu miyaM mitam prabhANuyukta, esaNijjaM - - eSaNIcaM nirdoSa, AhAramicche-AhAramicchet AhAra sevAnI bhAvanA rAje. tebhana zeSA sAhAyamicche-sahAyam icchet sahAyanI yAhatA rAme ? niuNaTTabuddi - nipuNArthabuddhiM vAhiGa cAyanA laghuvAmAM niSuSubhUtivAjA hoya tathA sevA 61
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNanam / tAdRzasahAyAprAptau yat karttavyaM tadAha-- mUlam-na vA labhijA niu~NaM sahAyaM, guNAhiyaM vA guNao samaM vaa| ego vi pAvAI vivajayaMto, vihareja kAmesu asjjmaanno||5|| chAyA-navA labheta nipuNaM sahAyaM, guNAdhikaM vA guNataH samaM vA / eko'pi pApAni vivajayan , viharet kAmeSu asajan // 5 // TIkA--'na vA labhijjA' ityAdi / - yadi nipuNaM-kRtyAkRtyavivekajJAnayuktaM guNA'dhikaM guNairjJAnAdibhiradhikamutkRSTa vA athavA / guNataH jJAnAdiguNAnAzritya, samaM=tulyaM, sahAya-ziSyaM, na Adi se rahita ho| bhAvArtha-jo sAdhu yaha cAhatA hai ki mujhe jJAnAdikoM kI nirvighna prApti ho, to usake liye sUtrakAra yaha kaha rahe haiM ki vaha sAdhu kitanA hI tapasvI kyoM na ho yadi vaha eSaNIya AhAra nahIM letA hai, sahAyaka usake jJAnI nahIM haiM, nivAsasthAna usakA strIpazupaNDaka Adise rahita nahIM hai to cittameM sadA viplavatA banI rahaneke kAraNa usakA cAritra yathAvat nahIM pala sakatA hai // 4 // aise guNavAnakI prApti nahIM hone para sAdhuko kyA karanA cAhiye yaha sUtrakAra kahate haiM-'navAlabhijjA' ityaadi| ___anvayArtha-yadi (niuNaM-nipuNam ) kRtya aura akRtyake viveka jJAnase yukta tathA (guNAhiyaM-guNAdhikam ) jJAnAdika guNoMse utkRSTa athavA (guNao samaMvA-guNataH sama vA) jJAnAdika guNoMse apane barA. rahita hoya. bhAvArtha-je sAdhu evuM cAhe che ke, mane jJAnAdikanI nirvidhana prApti thAya, te ene mATe sUtrakAra evuM batAve che ke, e sAdhu game tevA tapasvI kema na hoya, kadAca te eSaNIya AhArane letA na hoya, enA sahAyaka jJAna na hoya, nivAsasthAna enuM strI, pazu, paMDaka, AdithI rahita na hoya, AthI cittamAM sadA viplavatA banI rahevAnA kAraNe tenuM cAritra yathAvat paLI zatu nathI. // 4 // evA guNavAnanI prApti na thavAnA kAraNe sAdhue zuM karavuM joIe te sUtra42 matAva cha. " navA labhijjA" tyAha! . ma-kyAtha-se niuNaM-nipuNam itya satyanA vijJAnathI yuta tathA - guNAhiyaM-guNAdhikam jJAna guthI kRSTa mathavA guNao samaMvA-guNataH samaMvA jJAnAbhi pAtAnA parAmarane sahAyaM-sahAyam ziSya na labhijA-na labheva
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 454 __ uttarAdhyayanasUtre labheta=na prApnuyAt |trhi eko'pi-asahAyo'pi, pApAni=mANAtipAtAdIni / vivajayan sarvathA pariharan / kAmeSu-zabdAdiviSayeSu, asajan-saGgamakurvan., vihare-mokSamArge vicaret // 5 // samyag jJAnAdibhirduHkhapramokSo bhavatItyuktam / atha jJAnAdibhirmohAdInAM kSaye sati duHkhapramokSa iti duHkha pramokSaM prati mohAdikSayasya sAkSAtkAraNatvamastItyato mohAdInAmutpatti duHkhahetutva ca darzayan pAha-- mUlam-jahI ya aMDappabhavA balaugA, aNDaM balAgappabhavaM jahA y| emeva mohAyaryaMNaM khu taNhaM, mohaMca taNhAryayaNaM vayaMti // 6 // chAyA--yathA ca aNDaprabhavA balAkA, aNDaM valAkA prabhava yathA ca / evameva mohAyatanAM khalu tRSNAM, mohazca tRSNAyatanaM vadanti // 6 // TokA--'jahA ya' ityAdi / yathA ca ye naiva prakAreNa, aNDaprabhavAH aNDasamutpannAH, balAkA: akSiNaH bhavanti / yathA ca-aNDaM-valAkAprabhava-pakSibhyaH samutpannaM bhavati / evameva anegharakA (sahAyaM-sahAyam ) ziSya (na labhijjA-na labheta ) na mileto (egovi-ekaH api) akele hI (pAvAI vivajjayaMto-popAni vivarjayan) prANAtipAta Adi pApoMkA parityAga karate hue tathA (kAmesu asajjamANe-kAmeSu asajan) zabdAdika viSayoMmeM Asakta nahIM hote hae (viharejja-viharetU ) mokSamArgameM vicAraNa kare // 6 // samyagjJAna AdikoM dvArA duHkhakA nAza hotA hai so isakA tAtparya yaha jAnanA cAhiye ki jJAnAdikoM dvArA mohAdi doSoMkA kSaya hotA hai aura mohAdi doSoMke kSayale duHkhoMkA kSaya hotA hai, ataH duHkhoMke kSayameM mohAdikakA kSaya sAkSAtkAraNa hai| isaliye sUtrakAra mohAdidoSoMkI utpatti tathA duHkhahetutA kahate haiM-'jahA ya' ityaadi| na bhaNe to, mesI egopi-ekA api sA pAvaI vivajaya to pApAni vivacana prANAtipAta Adi pApane parityAga karIne tathA zabdAdika viSayamAM mAsAta na thatai viharejja-viharet bhokSamArgamA viyara 42. // 5 // samyagajJAna AdinA dvArA duHkhane nAza thAya che AthI enuM tAtparya e jANavuM joIe ke, jJAnAdiko dvArA meha Adikene kSaya thAya che. ane moha AdikanA kSayathI duone kSaya thAya che. e kAraNe duHkhonA kSayamAM moha -- kAne kSaya sAkSAta kAraNa che. A mATe sUtrakAra hAdikanI utpatti tathA " tutAne matAva cha,-" jahA ya" tyAha!
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNanam naiva prakAreNa tRSNAM khalu mohAyatanAM vdntiitynvyH| mohaH-ajJAnaM mithyAdarzanaJca, sa Ayatanam utpattisthAnaM yasyAH sA mohAyatanA tAmityarthaH / mohastRSNAyAH kAraNamiti vadanti tIrthakaragaNadharAH / mohAbhAve tRSNAkSayaH syAdeveti bhAvaH / mohaM ca-mohaM punaH / tRSNAyatanam vRSNA-AyatanaM gRhaM yasya sa tRSNAyatanastaM vadanti / atredaM bodhyam-tRSNA-nAma-prApte'prApte vA vastuni mUrchA, sA cAtyantadustyajeti, rAgapradhAnA, tatastayA rAga upalakSyate, rAgamUlakatvAd dveSasyApi saMbhava iti dveSo'pyupalakSito bhavati / tathA ca tRSNAgrahaNena rAgadveSAnuktau / etayozcAnantAnuvandhikapAyarUpayoH sadbhAve'vazyaM mithyAtvodayasambhavaH, ataeva upazAntakaSAyavItarAgasyApi mithyAtve gamanam , tatra ca siddha evAjJAnarUpo mohaH / evaM cAtra parasparaM kAryakAraNabhAvapradarzanena rAgAdInAmutpattiruktA // 6 // ___ anvayArtha-(jahA-yathA) jisa prakAra (aMDappabhavA balAgA-aNDaprabhavA balAkA) aNDase udbhUta balAkA (pakSI) hote haiM aura (jahA-yathA) jaise (aNDaM balAgappabhavaM-aNDaM balAkAmabhavam ) aNDA balAkA (pakSI) se udbhUta hotA hai / (emeva-evameva) isI taraha (mohAyayarNa-mohoyatanAM) ajJAna evaM mithyAdarzanarUpa moha jisakI utpattikA sthAna hai aisI tRSNA hotI hai tathA (taNhAyayaNaM moha vayaMti-tRSNAyatanaM mohaM vadanti) tRSNA hai Ayatana kAraNa jisakA aisA moha hotA hai isa bAtako tIrthakara tathA gaNadharAdika kahate haiN| - bhAvArtha-yahAM para moha aura tRSNAmeM paraspara kArya kAraNabhAva sUtrakArane kahA hai| vastu prApta ho cAhe aprApta ho usameM mUchIkA nAma tRSNA hai| yaha atyaMta duratyaja evaM rAgapradhAna hai| ataH isase ___ manvayArtha-jahA-yathAre pramANe aNDappabhAvA balAgA-aNDaprabhAvA balAkA 4 mAthI manyu utpanna thAya che. ane jahA-yathA 2ma aNDaM balAgappabhava-aNDa balAkAprabhavam NDa pakSIthI bhUta mane cha. emeva-evameva mA pramANe mohAyayaNa -mohAyatanAM ajJAna mane mithyAzana 35 mohanI atyattinu sthAna cha savI tRSNA DAya che. tathA taNhAyayaNaM mohaM vayaMti-tRSNAyatanaM mohaM vadanti tRNa! jenA AgamananuM kAraNa che te moha che. A vAtane tIrthaMkara tathA gaNadhara Adi deva kahe che bhAvArtha--ahIMyAM meha ane tRSNAmAM paraspara kAryakAraNabhAva sUtrakAre kahyuM che. vastu prApta thAya athavA prApta na thAya temAM mUranuM nAma tRSNA che. jaDapathI tajavA jevA rAgane utpanna karanAra che. AthI enAthI
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre saMpati rAgadveSamohAnAM duHkhahetutvaM pradarzayatimUlam--rAgo ya doso vi kammabIyaM, kasmaMca mohappabhavaM vayaMti / kammaM ca jAImaraNassa mUlaM, dukkhaM ca jAImaraNaM vayaMti // 7 // chAyA-rAgazca dveSo'pi ca karmavIjaM, karma ca mohaprabhavaM vadanti / karma ca jAtimaraNasya mUlaM, duHkhaM ca jAtimaraNaM vadanti // 7 // TIkA-'rAgo ya' ityAdi rAgazca-mAyAlobharUpaH / dveSo'pi ca-krodhamAnarUpaH / karmavIjaMkramaNaHjJAnA'varaNAde vIjakAraNam , ata eva karma-mohaprabhava mohaH pramavaH utpattirAga jAnA jAtA hai| jahA~ rAga hotA hai vahAM dveSa bhI hotA hai| kyoM ki dveSa rAgamUlaka hotA hai| isa taraha tRSNAse dveSa bhI upalakSita hotA hai| ataH tRSNAke grahaNase rAga aura dveSa donoM gRhIta ho jAte haiN| anaMtAnubaMdhI kaSAyarUpa ina donoM ke sadbhAvameM avazya hI mithyAtvakA udaya saMbhakti hotA hai / isaliye gyArahaveM guNasthAnavAle jIvakA prathama guNasthAnameM patana ho jAtA hai| vahAM ajJAnarUpa moha siddha hI hai| isa taraha yahAM paraspara kArya kAraNa bhAvake dikhalAnese rAgAdikoMkI utpatti kahI gaI hai // 6 // aba sUtrakAra rAga, dveSa evaM mohameM duHkhahetutA prakaTa karate haiM'rAgo ya' ityaadi| ___ anvayArtha-(rAgo-rAgaH ) mAyA evaM lobharUpa rAga (dosovi yadveSo'pi ca) tathA krodha evaM mAna rUpa dveSa ye donoM ( kammavIpaM-karmabIjam ) jJAnAvaraNIya Adi karmake kAraNa haiM / isIliye (kammaM mohpprAga dekhAI Ave che. jyA rAga hoya che tyAM dveSa paNa Ave che. kemake, dveSa rAganuM mULa che. A pramANe tRSNAthI TheSa paNa upalakSita thAya che, AthI tRNAnA grahathI rAga ane dveSa baMne grahaNa thaI jAya che. anaMtAnubaMdhI kaSAyarUpa A banenA sadubhAvamAM avazya mitvano udaya thavAne ja. A mATe agyAramAM guNasthAnavALA jIvanuM prathama guNasthAnamAM patana thaI jAya che. AmAM ajJAnarUpa maha siddha ja che. A rIte ahIM paraspara kArya kAraNu bhAva dekhAupaathii zAhidInI tpatti apAmA mAvasa cha // 6 // . have sUtrakAra rAga, dveSa ane mahimAM duHkha hetutA pragaTa kare che - "rAgoya" tyAha! "" anyAya rAgo-rAgaH bhAyA bhane ma35 / dosovi ya-dveSo'pi ca . dha bhane bhAna35 dveSa 2mA sanna kammabIya-karma bIjam jJAnA120Iya
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNanam 457 kAraNaM yasya tat tathA, ca-api, vadanti, rAgadveSamohAH jJAnAvaraNAdi karmaNaH kAraNamiti vdntiityrthH| karasa ca jAtimaraNasya-jAtayazca maraNAni ca jAtimaraNaM tasya, anantajanmamaraNAnAmityarthaH, mUla kAraNaM vadanti / jAtimaraNaM ca-ananta janmamaraNAni ca duHkha-duHkhajanakatvAt duHkharUpaM vadanti / etena rAgAdInAM duHkhahetutvamuktam / janmamaraNasamAnamaparaM dukhaM nAsti / uktaM hi maramANassa jaM dukkhaM, jAyamANassa jaMtuNo / teNa dukkheNa saMtatto, na sarai jAimappaNo // 1 // chAyA-mriyamANasya yad dukhaM, jAyamAnasya jantoH / tena duHkhena saMtapto, la smarati jaatimaatmnH||1||iti // 7 // bhavaM-karma mohaprasava) mohase jJAnAvaraNIya Adi karma utpanna hote haiN| arthAt rAgadveSa tathA moha ye saba jJAnAvaraNa Adi karmoM ke kAraNa haiN| isI taraha (jAI maraNasva sUlaM ca kamma-jAtimaraNasya ca zUlaM karma) jAti-janma tathA saraNakA kAraNa karma hai| tathA (jAi maraNaM-jAtimaraNam) ye ananta janma aura saraNa duHkhajanaka honele svayaM duHkharUpa haiM aisA (vayaMti-vadanti) tIrthakarAdika deva kahate haiN| kahA bhI hai "mriyamANatathA jAyamAna jaMtu ke jo duHkha hotA hai usa duHkha se saMtapta hone ke kAraNa vaha jIva apanI jAti kI smRti nahIM karatA haiarthAt maraNa samaya tathA janma lete samaya prANIko jo duHkha parasparAkA anubhava hotA hai usake Age vaha jIva apanA pUrvabhanna bhUla jAtA hai||7| mAha manA 295 cha. 2 mATe kammaM mohappabhavaM-karma mohaprasavaM mAthI jJAnAvaraNIya Adi karma utpanna thAya che. arthAta rAga dveSa tathA meha jJAnA12nniiy mAhi bhAnu 4255 cha. 2mA pramANe jAimaraNassa mulaM ca kammajAtimaraNasya ca mUlaM karma timi tathA bharaghunu 42 ma che. tathA jAI maraNaM-jAtimaraNam me mana ma ane bha25 manApAthI pAte 1 dukha rUpa che. evuM tIrthakara Adi deva kahe che kahyuM paNa che. - "priyamANa tathA bhAyamAna jatuthI je duHkha thAya che. e duHkhadhI saMtapta thavAnA kAraNe e jIva pitAnI jAtanI samRti karatA nathI. arthAta maraNa samaye tathA janma letA samaye prANIne je duHkha paraMparAne anubhava thAya che tenI AgaLa e jIva pitAne pUrva bhava bhUlI jAya che. je 7 | u0 58
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 uttarAdhyayanasUtre evaM sati kiM jAtamityAhamUlam--dukkhaM hayaM jassa nai hoI moho, moho heo jassa na hoI thaa| taNhA hayA jaissa na hoI lauho, loho haio jassa ne kiMca gAi // 8 // chAyA-duHkha hataM yasya na bhavati mohaH, moho hato yasya na bhavati tRSNA / tRSNA hatA yasya na bhavati lobhaH, lobho hato yasya na kinycnaapi||8|| TIkA-dukkhaM hayaM' ityAdi yasya moho na bhavati-na vidyate, tasya duHkha-jAtimaraNarUpaM, hataM-naSTam , duHkhasya kAraNa mohastatazca mohAbhAvAd dukhaM bhavatIti bhAvaH ! yasya tRSNA na bhavati, tasya moho hatA=naSTaH, tRSNA, mohasya kAraNamiti bhAvaH / yasya lobho na bhavati, tasya tRSNA hatA, lobhastRSNAyAH kAraNamiti bhAvaH / iha tRSNA zabdena aisA hone para kyA hotA hai so kahane haiM-'dukkhaM hayaM ' ityAdi / anvayArtha-(jassa-yasya ) jisa jIva ke (moho na hoi-mohaH na bhavati ) moha nahIM hotA hai (tassa dukkhaM hayaM-tasya dukkha hatam ) usake jAti evaM maraNarUpa duHkha naSTa ho jAtA hai / kyoMki duHkhakA kAraNa moha hai aura jaba moha hI naSTa ho cukA taba kAraNa ke abhAva meM duHkharUpa kArya bhI naSTa huvA jAna lenA cAhiye / tathA (jassa taNhA na hoi tassa moho hao-yasya tRSNA na bhavati tasya mohoH hataH) jisakI tRSNA naSTa ho cukI hai usakA moha bhI naSTa ho cukA jAna lenA cAhiye / kAraNa ki tRSNA moha kA kAraNa hai| (jassa loho na hoi tassa taNhA hayAyasya lobhaH na bhavati tasya tRSNA hanA) tathA jipsakA lobha naSTa ho nyAyu thapAthI zu thAya che se 4 cha.-"dukkhaM hayaM" tyAma! manvayArtha-jassa-yasya re chapane moho na hoi-moha' na bhavati bhaaddtht| nathI tassa dukkhaM hayaM-tasya dukkhaM hatam tena ti mane bha2535 huma naSTa thaI jAya che. kemake, duHkhanuM kAraNa moha che, ane jyAre meha ja naSTa thaI gayo tyAre kAraNanA abhAvamAM dukharUpa kArya paNa naSTa thaI gayela jANavuM joIe. jassa taNhA na hoi tassa moho hao-yasya tRSNo na bhavati na tasya moha hataH tathAnI tRSNA naSTa thaI gayela che, ene meha paNa naSTa thayele jANI levo joIe kAraNa ke, bhAnu29 cha. jassa loho na hoi tassa taNhA hayA-yasya lobhaH na bhavati . tRSNA hatA tathA 2 tRSNA hatA tathA mA naSTa thaka gayara cha, menI tRNa naSTa thaye
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 452 priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNanam rAgadveSau gRhyeta / pUrvatra tathoktatvAt / rAgAntargatatve'pi tasya pRthaggrahaNaM tatprAdhAnya khyApanArtha, lobhakSaye sati rAgadveSayorubhayoH sarvathaivAbhAvAt / yasya kiJcanApi= svalpamapidravyamitizeSaH, nAsti tasya lobhaH hataH vinssttH| parigraho lobhasya kAraNaM, dravye sati hi lobho bhavatyeva, tasmAt parigrahaH saMsAramUlaM sa sarvathA tyAjya iti bhAvaH // 8 // mokSAbhilASiNo janmamaraNAtmakaduHkhajanakAnAM rAgadveSamohAdInAM nirAkaracukA hai usakI tRSNA naSTa huI jAna lenI cAhiye kyoM ki tRSNA kA kAraNa lobha kahA gayA hai| yahAM tRSNA zabda se rAga evaM deSa ye do padaNa kiye gaye haiM / yadyapi lobha rAga ke antargata ho jAtA hai to bhI yahAM usakA jo pRthakarUpa se grahaNa kiyA gayA hai vaha usakI pradhAnatA nirdiSTa karane ke liye kiyA gayA hai| lobhake kSaya honepara rAgadveSa donoM kA sarvathA abhAva ho jAtA hai| (jassa na kiMcaNAi tassa loho hao-yasya na kizcanApi tasya lomo hataH) tathA jisake pAsa kucha bhI nahIM hai usakA lobha naSTa huA jAnanA cAhiye / parigraha lobhakA kAraNa kahA gayA hai / dravyake hone para lobha avazya hotA hI hai / isaliye parigraha saMsAra kA mUla hai aura vaha mokSAbhilASiyoMko sarvathA tyajya kahA hai| isa prakAra khUnakArane mokSAbhilASI jAvoM ko yaha samajhAyA hai ki janma aura maraNa ke duHkhoMko utpanna karanevAle ina rAga, dveSa evaM mohako dUra karaneke liye akiJcanatA AzrayaNIya hai // 8 // jANI levI joIe. kemake, tRSNAnuM kAraNa te batAvavAmAM Avela che. ahIM tRSNa zabdathI rAga ane dveSa e banne grahaNa karavAmAM Avela che. je lebha rAganA aMtargata banI jAya che te paNa ahIM tenuM je pRtharUpathI grahaNa karavAmAM Avela che e tenI pradhAnatA batAvavA mATe karavAmAM Avela che. sAmanA kSaya thapAthI rAgadveSa annanA sarvathA mamA manI naya che. jassa na kiMcaNAi tassa loho hao-yasya na kiJcanAApa tasya lobho hataH tathA nI pAse kAMI paNa nathI ene lobha naSTa thayele jANavuM joIe. parigraha lebhanuM kAraNa batAvela che. dravya hovAthI lAbha avazya thAya ja che. A mATe parigraha sa sAranuM mULa che. ane te mokSAbhilASIyo mATe sarvathA tyAjya batAvela che. A pramANe sUtrakAre mekSAbhilASI chane e samajAvela che ke, janma ane maraNanA duHkhane utpanna karanAra A rAga, dveSa ane mahine dUra karavA mATe mayinatA mAzrayaNIya che. // 8 //
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayamastre NArthamakizcanatA''zrayaNIyeti bodhitam / atha tadarthamanyAnapyupAyAn savistaraM varNayituM prArabhatemUlam--rAgaM ca dosaM ca tahevaM mohaM, uddhatukAmeNa samUlaMjAlaM / jeje uvAyA paDivajjiyavvA, te kittissaumiahaannuNputtvi||9|| chAyA-rAgaM ca dveSaM ca tathaiva mohaM, uddha kAmena samUlajAlam / ye ye upAyAH pratipattavyAH, tAnkIrtayiSyAmi yathA'nupUrvi // 9 // TIkA-'rAgaM ca ' ityAdi samUlajAlaM mUlajAlena-svakaraNasamUhena saha vartate, iti samUlajAlastam , idaM yakSyamANasya rAgAdeviSayam / rAga-mAyAlomarUpaM ca, dveSa-krodhamAnarUpaM tathaiva mohaM ca, uddhartukAmena-unmUlayitumicchatA, muninA, ye ye upAyA-taduddharaNa hetavaH pratipattavyA=svIkartavyAH / tAn-upAyAn yathA'nupUrvi-yathAkramam , kIrtayiSyAmi varNayiSyAmi // 9 // ___ aba rAgadveSa Adi ke parihAra nimitta anya aura bhI upAya kahate haiM---'rAga' ityaadi| ____ anvayArtha-(samUlajAlaM-samUlajAlam ) apane kAraNa samudAya se yukta (rAgaM ca dosaM ca taheva mohaM-rAgaMca dveSaM tathaiva moha) rAga-mAyAlo. bharUpa kaSAya, meSa-krodha mAnarUpa kaSAya tathA mohako ( uddhattukAmeNauddha kAmena) unlUla karane kI abhilASAvAle bhunijana dvArA (je je uvAyA paDivajiyavA-the ye upAyoH pratipattavyAH) jina2 upAyoM ko apane kAmameM lAnA cAhiye (te-tAn ) una laba upAyoM ko maiM ( ahANupubdhi-yathAnupUrvi ) yathAkrama (kittaislAmi-kirtayiSyAmi) kahUMgA // 9 // aba bAraha gAthAoM se rAgAdi kA kSaya karane ke liye upAya have rAga, dveSa AdinA parivAra nimitta bIja upAya paNa batAvavAmAM bhAva cha-" rAgaM" tyAhi! ___mankyAtha-samUlajAlaM-samUlajAlam pAtAnA 12 samudAyathI yukta rAgaM ca dosaM ca taheva moha-rAgaM ca doSa ca tathaiva mohaM 2-bhAyA, alw35 4Aya, dveSa-ogha bhAna35 SAya tathA bhAuna uddhattu kAmeNa-uddhartRkAmena unbhUvana 42pAnI malitApApA bhuniyana dvArA je je uvAyA paDibajjiyavyA-ye ye upAyAH pratipattavyAH 22 yAyo pAtAnA sabhA me naye te-tAn se saghA pAyAne 1 . pu-yathAnupUrvi yathAbha kittaissAmi-kIrtayaSyAmi samAvIza. Neu -
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNana ___ rAgAdi kSapaNArtha ya upAyA AzrayaNIyastAnAha dvaadshbhirgaathaabhiH| . mUlam--rasApagomaM na nisevi ya~ThabA, pAyaM rasA dittikarI nraannaaN| dittaM ca kAmA~ samabhivaMti, dumaM jahA lAu~phalaM va paMkkhI // 10 // chAyA-rasAH prakAmaM na niSevitavyAH, prAyo rasA dRptikarA narANAm / dRptaJca kAmAH samabhidravanti, drumaM yathA svAduphala vA pakSI // 10 // TIkA-rasA' ityaadi| / rasAH dugdhAdirUpAvikRtayaH, prakAma-bhRzaM, punaH punarityarthaH nairantayeti yAvat / na niSevitavyAH=na bhoktavyAH, iha prakAmagrahaNaM vAtAdikSobhanivAraNAthai rasA api kadAcid grAhyA iti sUcanArtham / rasasevananiSedhe hetumAha-rasA niSevyamANA narANAM upalakSaNatvAnnArINAmapi, prAyaH bAhulyena dRptikarA = dhAtUdrekakaraNazIlAH cittavikSepakA bhavantItyarthaH / rasAnAM dRptikaratve'pi tatsevane kA hAni rityAzaGkAyAmAha-yathA-yena prakAreNa, pakSiNaH svAduphalaM sumadhuraphala zAlinaM, drumamvRkSaM prati samabhidravanti-saMmukhIbhUya dhAvanti, vAtadvat , kAmAH kahate haiM- rasA' ityAdi / ___ anvayArtha (ralA-rasAH) dugdhAdirUpa (viggai-vigai ) vikRti (pagAma-prakAmam ) nirantara-bAra 2 (na niseviyavvA-na niSevitavyAH) sevana nahIM karanA cAhiye / vAtAdi kAraNa kI bAta alaga hai / nirantara sevana karane se ye (rasA-rasAH) rala (pAyaM-prAyaH) bahulatA se (narANaMnarANAm ) manuSyoM ko (dittikarA-dRptikarAH ) dRptikara hote haiM arthAt inake sevana karane se dhAtuoM kI vRddhi hotI hai aura usase citta vikSipta hotA hai / (jahA sAu phalaM dumaM pakkhI va dittaM ca kAmA samabhivaMtiyathA svAduphalaM vRkSaM pakSI vA saMca kAmAH samabhidravanti) jaise svAduphala have bAra gAthAothI rAgAdikane kSaya karavA mATe upAya kahe che - "rasA" tyAha! ma-kyAtha-rasA-rasAH 5 mAhiti pagAma-prakAmam nita2 mata 1mata na niseviyavvA-na niSevitavyA sevana na 42 le . vAta ||2gunii pAta hI cha. niraMtara sevana 42pAthI meM rasA-rasAH 24 pAyaM-prAyaH mahusatAthI narANaM-narANAm manuSyAna dittikarA-dRptikarAH haripa42 thAya che. arthAta AnuM sevana karavAthI dhAtuonI vRddhi thAya che ane enAthI citta vikSipta thAya che. jahA sAhuphalaM dumaM pakkhIva dittaM ca kAmA samabhivaMti-yathA svAduphalaM vRkSaM pakSIvA dRptaM ca kAmAH samabhidravanti 2 pramANe svAhAjanA
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre kAmyante'bhilaSyante, iti te zabdAdiviSayAH, dRpta-cittavikSepayuktaM naraM samabhidravanti samyagabhimukhIbhUya gacchanti samAkrAmantItyarthaH // 10 // rasaprakAmabhojane doSaH, proktaH, saMprati sAmAnyenaiva prakAmabhojane doSamAhamUlam--jahA daveggI pauriMdhaNe vaNe, samAruo novasamaM uveii| eviM diaMggIvi pagAmabhoINo, na baMbhayArisa hiyaaykssii||11 chAyA-yathA davAgniH pracurendhane vane, samAruto nopazamam upaiti / evam indriyAgnirapi prakAmabhojinaH, na brahmacAriNo hitAya ksycit||11|| TIkA--'jahA vaggI' ityAdi-- yathAnyena prakAreNa samArutaH mArutena-pavanena, saha vartate, iti samArutaHpavanapreritaH, davAgniH pracurendhanena pracurakASThasampanne, vane upazamaM no paiti-na vAle vRkSa kI ora pakSIgaNa AkramaNa karate haiM usI taraha zabdAdika viSaya bhI cittavikSepa yukta manuSya ke Upara AkramaNa karate haiN| bhAvArtha-dugdhAdikarasa sAdhusAdhvIyoMko kAraNa vinA sevana kyoM nahIM karanA cAhiye isake liye spaSTa karate hue sUtrakAra kaha rahe haiM ki jisa prakAra svAduphalavAle vRkSapara pakSI AkramaNa karatehai usI prakAra dugdhAdika rasoM ke vinA kAraNa sevana se dRpta bane hue prANI para zabdAdika viSaya AkramaNa kara dete haiM // 10 // prakAma rasa sevana ke doSa kahe / aba prakAma-adhika-bhojana ke doSa ko dRSTAnta dvArA kahate haiM-'jahA' ityAdi / ___ anvayArtha- (jahA-yathA) jisa prakAra (samArUo-samArutaH) pavana se yukta ( dabaggI-davAgniH ) vana kI agni (pauriMdhaNe vnnevRkSa tarapha pakSI AkramaNa kare che eja pramANe zabdAdika viSaya paNa citta vikSepavALA manuSyanI upara AkramaNa kare che ? bhAvArtha-dudha Adi rasanuM sAdhu-sAdhvIe zA mATe sevana na karavuM jaie enuM kAraNa spaSTa karatAM sUtrakAra kahI rahyA che. ke, je pramANe svAdiSTa phaLavALA vRkSanI upara pakSIyonAM ToLe ToLA AkramaNa kare che Aja pramANe dhAdika rasonuM vinA kAraNe sevanathI hRpta banelA prANI upara zabdAdika viSaya mAmaya 42 cha. // 10 // prakAma rasasevana deSa kahIne have prakAma-vadhAre bhejananA deSane daSTAMta 6249 cha-"jahA" tyAha! _ manvayArtha:--jahA-yathA 2 pramANe samAruo-samArutaH pavanayI yuta vAgniH bananI mana pauridhaNe vaNe-pracurendhane vane prayu2 Ti dhana
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNanam 463 prApnoti evam indriyA'gnirapi = indriyazabdena indriyajanito rAgo gRhyate, tathA prakAmamojina :- atimAtrabhojanazIlasya kasyacit kasyApi ca - rAgavahnirapi brahmacAriNaH, hitAya - kalyANAya na bhavati // 11 // anyacca - 11 mUlam - vivitta sejjAsaNa jaMti yANaM, omAMsaNANaM damiiMdiyANaM / rAgata dharisei ciMttaM, parIio vIhiM rivosa hehiM // 12 // chAyA - viviktazayyAsanayantritAnAm, avamAzanAnAM damitendriyANAm / na rAgazatru rddharSayati cittam, parAjito vyAdhirivauSadhaiH // 12 // TIkA -- ' vivittasejjA' ityAdi -- viviktazayyAsanayantritAnAM viviktA - strIpazupaNDakAdirahitA zayyAvasati statrAsanam - avasthAnaM, tasmin yantritAH = zAstramaryAdayA sthitisteSAm, pracurendhane vane ) pracura kASThAdika indhana yukta vana meM ( uvasamaM na uveiupazamaM na upaiti ) zAMta nahIM hotI hai ( evaM - evam ) isI taraha ( iMdI agga va indrayAgniH api ) indriyarUpI agni bhI ( pagAmabhoiNoprakAma bhojinaH ) sarasa athavA atimAtra bhojana karane vAle kisI bhI (bhayArissa-brahmacAriNo ) brahmacArIke liye (hiyAya na bhavai - hitAya na bhavati ) hitAvaha nahIM hotI hai / = bhAvArtha - pracura indhana saMpanna vana meM lagI huI agni jisa prakAra bujhatI nahIM hai usI prakAra pramANAdhika bhojana karanevAle brahmacArI ke bhI rAgavahni kalyANaprada nahIM hotI hai // 11 // aura bhI - ' vivatta0 ' ityAdi / anvayArtha - (vivittasejjAsaNa jaMtiyANaM- vivikta zayyAsanayantriyukta vanabhAM uvasamaM na uvei - upazamaM na upaiti zAnta thatI nathI evaM evam ma prabhANe iMdiyaggI vi-indriyAgniH api ndriyayI agni pazu pagAmabhoiNokAmabhojinaH sarasa athavA yati lobhana avAvANA artha pazu baMbhayArissabrahmacAriNo brahmayArInA bhATe hiyAya na hitAya na bhavati hitAvaha hotI nathI. bhAvA--pracura i"dhana sapanna vanamAM lAgela agni je pramANe bujhAtI nathI. eja pramANe pramANathI adhika bhAjana karavAvALA brahmacArInI paNa rAgavati kalyANaprada hatI nathI. 5115 vajI pazu-- " vivitta0 " ityAdi / manvayArtha--vivittasejjAsaNa jaMtiyANaM - viviktazayyAsanayantritAnAm strI,
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre avamAzanAnAM avamaudarikatapaH samArAdhakAnAM, damitendriyANAM cittaM rAgazatru nai dharSayati-na erAjetuM zaknoti ka iva : aupadhaiH parAjito vyAdhiriva / yauSadhaparAbhUto vyAdhiH zarIraM gharSayati tadvityarthaH // 12 // viviktavasatyabhAve doSamAha-- mUlam-jahA virAlAvasahasta sUle, na sUsagANaM vasahI pasatthA / emeva itthInilayassa maMjhe, na baMbhArista khemo nivaaso||13|| tAnAm ) strI pazu paNDaka Adi se rahita basati meM rahanerUpa avasthAna se yantrita hue tathA ( omAsaNANaM-avamAzanAnAm ) avamaudaryAdika tapazcaryA meM nirata ( damiiMdiyANaM-damitendriyANAm ) indriyoM ko damana karane meM tatpara aise saMyamIjanoM ke (citta-cittam ) antaHkaraNa ko ( rAgasattU na dharisei-rAgazatruH na dharSayati ) rAgarUpI zatrukisI taraha se bhI parAjita nahIM kara sakatA hai / (osahehiM parAio vAhirivaauSadhaiH parAjitaH vyAdhiH iva) jisa prakAra auSadhiyoM dvArA naSTa kI gaI vyAdhi zarIra para AkramaNa nahIM kara sakatI haiN| bhAvArtha-jisa prakAra auSadhiyoM dvArA naSTa huA roga zarIra para kisI bhI taraha kA apanA prabhAva nahIM dikhalA sakatA usI prakAra viviktazayyAsanavAle tathA auvamaudari Adi tapa karanevAle evaM indriyoM ko apane vaza meM rakhane vAle sAdhuoM ke citta ko rAgarUpI zatru vikSipta nahIM banA sakatA hai // 12 // paza. paMDaka AdithI rahIta vasatImAM rahevArUpa avasthAnathI vaMtrita thayela tathA omAsaNANaM-avamAzanAnAm mamohAdi tapazcaryAmA nirata dami iMdiyANaM -damitendriyANAm indriyAnu bhana 42vAbhAM ta52 vA saMyamI banAnA cittaMcicam mata 42Nune rAgasattU na dharisei-rAga zatruH na dharSa yati rA3pI zatru sarazate 52 // 4 // zatA nathI, osahehiM parAio vAhiriva-auSadhaiH parAjitaH vyAdhiH iva 2 pramANe mauSadhiyo dvArA bhaTAnAmA mAvasa zaza zarIra upara AkramaNa karI zakatuM nathI. bhAvArtha-je rIte auSadhIyAthI zarIramAMnA rogane naSTa karavAmAM AvyA pachI tene koI paNa prakArane prabhAva dekhAto nathI. e ja pramANe vivikta zAsanavALA tathA avamaudAri Adi tapa karavAvALA ane Idrine potAnA vazamAM rAkhavAvALA sAdhuonA cittamAM rAgarUpI zatru pitAnuM sthAna jamAvI za nathI 1rA
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNanam 465 chAyA-yathA viDAlAvasathasya mUle, na sUSakANAM vasatiH prazastA / raha strInilayasya madhye, na brahmacAriNaH kSamo nivAsaH // 13 // TIkA--' jahA virAlA ' ityAdi / yathA - viDAlAvasathasya mArjAranivAsasthAnamya mUle=samIpe / mUSakANAM vasatiH = nivAsaH na prazastAna hitakarA, evameva = strInilayasya= strInivAsasya, madhye brahmacAriNo nivAsaH, na kSamaH=na yogyaH, tatra brahmacaryyavighAta saMbhavAt // 13 // aaaaaaa sthitAvapi yadi kadAcintrI samAgacchet tadA yat karttavyaM tadAha- * mUlam - naM rUvalAvaNNa vilAsahaoNsa, na jaMpi yaM iMgiye pahiye vA / itthI vinivezA, TTu vasse samaMNe tavassI // 14 // vivikta vasati ke abhAva meM sUtrakAra doSa kahate haiM - 'jahA' ityAdi anvayArtha - (jahA- yathA) jaise (virAlA sahassa sUle-biDAlAvasathasya mUle ) bilAr3I ke sthAna ke samIpa ( mUsagANaM vasaI-sUSakANAM vasatiH ) cUhoM kA rahanA ( na pasasthA - na prazastA ) hitAvaha nahIM hotA hai / ( emeva - evameva ) isI taraha ( itthI nilayassa majjhe - strI nilasya madhye ) strIyukta makAna meM (bhayArisma nivAso na khamobrahmacAriNaH nivAsaH kSamaH na ) brahmacArI kA rahanA yogya nahIM hai / bhAvArtha- billI jisa makAna meM rahatI ho usa makAna meM cUhoM kI khaira nahIM hotI hai usI prakAra strIyukta makAna meM brahmacArI kA rahanA usake brahmacarya kA ghAtaka hotA hai // 13 // vivita vasatinA abhAvamA sUtrAra doSa matAve che - " jahA " tyiAhi ! anvayArtha - jahA- yathA prema virAlAvasahassa mUle - viDolAva mathasya mUle 'ha2nu N rahevu N na pasatthA misADInA sthAnanI yAce mUsagANaM vasai - sUSakANAM vasatiH - na prazasta hitAvaha hotu nathI emeva-evameva me prabhA itthInilayamsa majjhestrI nilayasya madhye striine| vasavATa hoya sevA bhAnabhAM vaMbhayArissa nivAso na khamo-brahmacAriNaH nivAsa: na kSamaH zrahmayArInuM raheSu me senA brahmacarya bhATe ghAtaka hAya che 5135 bhAvA--khilADI je makAnamAM rahetI haiAya te makAnamAM udarAnI tAkAta nathI ke te tyAM niHzaMka rahI zake, teja rIte strIvALA makAnamAM brahmayaariine| nivAsa tenA prArthanA dhAta! ane che. // 13 // u0 59
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ %3 uttarAdhyayanasUtre chAyA--na rUpalAvaNya vilAsahAsaM, na jalpitam iGgitaM prekSitaM vA / strINAM citte nivezya, draSTu vyavasyet zramaNastapasvI // 14 // TIkA--' na rUvalAvaNNa' ityAdi / tapasvI-tapaH samArAdhakaH zramaNaH- muniH, strINAM rUpalAvaNyavilAsahAsa-rUpaM =susaMsthAnatvam , lAvaNyaM zarIrakAntiH, vilAsaH vepavinyAsaH, hAsaH-mandasmitarUpaH, teSAM samAhAre rUpalAvaNyavilAsahAsaM, tat citte nivezya-sthApayitvA, draSTuM na vyavasyet aho ramaNIyamidaM rUpalAvaNyAdikamiti-kRtvA tAH, draSTuM na vyavasyet-na vAnchet / tathA-jalpitaM=bhASitaM citte nivezya tAH striyo draSTuM na vyavasyet / tathA-iGgitam aGgabhaGgAdi ceSTAM citte nivezya draSTuM na vyavasyet / vA zabdaH samuccaye, prekSitaM kaTAkSA'dikaM ca citte=manasi, nivezya sthApayitvA draSTuM na vyavasyet / / 14 / / vivikta vasati meM rahane para bhI yadi kadAcit vahAM strI Ave to usa samaya kyA karanA cAhiye so yaha bAta sUtrakAra kahate haiM 'narUva0' ityaadi| anvayArtha-(tavassI samaNe-tapasvI zramaNaH) tapasvI sAdhu (itthINa rUvalAvaNNavilAsahAsaM cittaMsi nivesaittA duTuM na vavasse-strINAM rUpalAvaNyaM vilAsahAsaM citte nivezya draSTuM na vyavaset ) strIyoM ke rUpa, lAvaNya, vilAsa evaM hAsyako citta meM rakhakara unako dekhane kI icchA na kare aura (na jaMpiyaM iMgiya pehiyaM cittaMsi nivesaittA da TuM vayassena jalpitaM; iMgitaM, prekSitaM, citte nivezya draSTuM vyavasyet ) unake bhASaNako, aMga bhaMgAdi ceSTAko, aura kaTAkSa vikSepa Adiko apane manameM rakhakara rAgabhAvase unako na dekhe| | vivikta vasatimAM rahevA chatAM paNa je kadAcita tyAM strI Ave te e samaye zu42vu naye. mI pAtana sUtrA2 matAva cha-"narUva0 " tyAha! sankyAtha-tavassI-tapasvI ta58vI sAdhu itthINa rUvalAvaNNavilAsahAsaM cittasi nivesaittA daTuM na vavasse-strINAM rUpalavaNyavilAsahAsa citte nivezya draSTuM na vyavasyet niyAna 35 dApaya vilAsa ane hAsya vittamA rAmAna nAvAnI ch| / 42 tamA na jaMpiyaM igiyapehiye cittaMsi nivesaittAdahra vavasse-na jalpitaM iMgita prekSitaM citte nivezya draSTuM vyavasyet senA bhASazane aMgabhaMgAdi ceSTAne, ane kaTAkSavikSepa Adine pitAnA manamAM rAkhIne ..... thI yenI sAme na gume.
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNana che. kasmAt kAraNAdeva mupadizyate ?, iti / tatrAha-- mUlam-adasaNaM ceva apatthaNaM ca, aciMtaNaM caiva akittaNaM ca / itthIjaNassAriyajhANayuggaM, hiyaM saiyA baMbhavae raiyANaM // 15 // chAyA--adarzanaM caiva aprArthanaM ca, acintanaM caiva akIrtanaM ca / strIjanasyAryadhyAnayogya, hitaM sadAbrahmavrate ratAnAm // 15 // TIkA--'adasaNaM ceva' ityAdi strIjanasya adarzanaM-ja darzanamadarzanam-aprekSaNam , 'ceva' iti samuccaye, tathA-aprArthanam anabhilapaNaM ca-punaH acintanaM rUpalAvaNyAdyaparibhAvanam , akIrtanam nAmaguNayoravarNanaM ca, sadA-sarvadA brahmavrate-brahmacarye, ratAnAm tatparANAM, bhAvArtha-vasatimeM yadi kadAcit koI strI A bhI jAve-to unakI taraphase sarvathA virakta rhe| kisI bhI prakArakI unakI ceSTAko lakSita kara unakA nirIkSaNa na kare aura na unake rUpa lAvaNya Adike anurAga se prerita hokara unako dekhe // 14 // aba isameM kAraNa kahate haiM-'adasaNaM' ityaadi| ____ anvayArtha--(itthIjaNassa asaNaM apatthaNaM aciMtaNaM ceva akittaNaM ca sayA baMbhavaye rayANaM AriyajhANa yugaM hithaM-strI janasya adarzanaM aprArthanaM acintanaM ca akIrtanaM sadA brahmatrate ratAnAm AryadhyAnayogyaM hitam ) strIjanakA rAgabhAvase nahIM dekhanA, unakI abhilASA nahIM karanA, unake rUpa lAvaNya AdikI vicAraNA nahIM karanA, unake nAma guNa AdikA varNana nahIM karanA yaha saba adarzanAdi sadA brahmacaryavratameM bhAvArtha-vasatimAM je kadAcita koI strI AvI paNa jAya to enA tarapha na kheMcAtA sarvathA virakata rahe, enI kaI paNa prakAranI ceSTAne jovAnI manamAM leza mAtra paNa IcchA na kare, tema tenA rUpa lAvaNya tarapha anurAgathI prerAIne na jue. 14 2 sabhA 2 matamA cha-" adasaNaM" tyAha! manvayArtha -itthIjaNassa asaNaM apatthaNaM acitaNaM ceva akittaNaM ca sayA baMbhavaye rayANaM AriyajjhANa yuggaMhiyaM-strIjanasya adarzanaM acintanaM ca akIrtanaM sadAbrahmavrate ratAnam AryadhyAnayogyaM hitam strInanI ta25 2rAgalApathI yu nahI, enI abhilASA karavI nahIM, enA rUpa lAvaNya AdinI vicAraNA karavI nahIM, enA rUpa, guNa ane bIjA keI bhAvanuM citavana karavuM na joIe. A saha
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 uttarAMdhyayanasUtre munInAm AryadhyAnayogyaM-dharmadhyAnasaMpAdakam , ata eva-hitaM kalyANakAraka bhavati / ataH strINAM rUpAdi sA'nurAgaM draSTum , na prayateteti bhAvaH // 15 // nanu 'vikArahetau sati vikriyante yeSAM na cetAMsi ta eva dhIrAH' iti tat kathaM viviktazayanAsanatAyA vidhAnaM, vikAra kAraNasadbhAve'pi dhIrANAM vikArAnudbhavAdityAzaGkyAhamUlam-kAMmaMtu devIhi vibhUsiyAhi, nacAIyA khobhyiuNtiguttaa| tahAvi egaMtahiyaMtti naccA, vivittabhAvo mu~NiNaM pasaMttho // 16 // chAyA--kAma tu devIbhiH, vibhUSAtibhiH, na zakitAH kSobhayituM triguptA / tathA'pi ekAntahitamiti jJAtvA, viviktabhAvo munInAM prshstH||16|| TokA--'kAmaM tu' ityAdi-- kAmaM tuanumatamevaitat , yad vibhUSitAbhiH-alaMkRtAbhiH, devIbhirapi triguptAH tisRbhiH-manoguptyA'dibhiH, guptAH-rakSitAH, munayaH kSobhayituM na tatpara muniyoke dharmadhyAnakA saMpAdaka mAnAgayA hai aura isIliye yaha saba unake kalyANa kAraka mAnA gayA hai| ataH sunikA kartavya hai ki vaha striyoMke rUpAdikako anurAgase dekhanekA tyAga kare // 15 // ___ koI aisA kahate haiM ki "vikAra hetu upasthita hone para bhI cittameM calAyamAna nahIM honA yahI saccI dhIratA hai tava sunijana to dhora vIra hote hI hai -ve vikArake kAraNa upasthita hone para bhI caJcalacitta bana nahIM lakate haiM phira vivikta zayanAsanatA AdikA vidhAna unake liye kyoMkiyA gayA hai ? isake Upara sUtrakAra kahate haiM-'kAmaM tu'ityaadi| ____ anvayArtha--(vibhUsiyahiM devihi ttiguttA khosayiuM na cAithA tti adarzanAdi sadA brahmacarya vratamAM tatpara muniyenA dharma dhyAnanA sapAdanamAM bAdhA rUpa mAnavAmAM Avela che. ane e ja kAraNe eno sarvathA tyAga emane mATe kalyANa kAraka mAnavAmAM Avela che. AthI muninuM kartavya che ke, teo strinA rUpAdikane anurAgathI jovAno tyAga kare, 15 kaI evuM kahe che ke, "vikAra hetu upasthita thavA chatAM paNa cittamAM calAyamAna na thavuM eja sAcI dhIratA che. tyAre munijana te dhIravIra hoya ja che. teo vikAranuM kAraNa upasthita thavA chatAM paNa cacaLacitta banI zakatA nathI. pachI vivikta zayanAsanatA AdinuM vidhAna emane mATe kema karavAmAM >> cha 1 mAnA 52 sUtrA2 4 cha-" kAmaMtu" tyAha! payArtha-vibhUsiyAhi devihittiguttAkho bhayiuM nacAiyAttikAma-vibhU
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNanam zakitAH cAlayituM na zakyante, ityarthaH / tathA'pi ekAntahita-nizca yena kalyANa kArakam iti jJAtvA muninAM 'viviktabhAvaH' ekAntanivAsaH prazastaH-antarbhAvitaNyarthatayA prshNsitstiirthkraiH| ayaM bhAvaH-strIpazupaNDakAdi saMge prAyo yogino'pi kSubhyanti, ye'pi na kSubhyanti, te'pyavarNAdi doSabhAjo bhavantIti vivaktazayyAsevanameva zreya iti // 16 // ___ idameva samarthayituM strINAM duratikramatvamAhamUlam-mokkhAbhikaMkhisle'vi mANasta,saMsArabhIruslaThiyasta dhmm| neyArisaM duttaramatthi loe, jahitthio bAlamaNoharAo // 17 // chAyA-mokSA'bhikAMkSiNo'pi mAnavasya, saMsAramIroH sthitasya dhamma / netAdRzaM dustaramasti loke, yathAstriyo bAlamanoharAH // 17 // TIkA--'mokkhAbhikaMkhisla' ityAdi / saMsArabhIroH, saMsArAt-caturgatirUpAt , bhIru:-bhItaH saMsArabhIrustasya, tathA dharma-zrutacAritralakSa ge sthitasya, mokSAbhikAkSiNo'pi-mokSA'bhilApiNo'pi kAma-vibhUSitAbhiH devIbhiH triguptAH kSomayituM na zakitAH iti tukAmam ) vibhUSita huI deviyoM dvArA bhI manogupti Adi se gupta yunijana calAyamAna nahIM ho sakate haiM yaha bAta bilakula satya hai-tau mI ekAnta nivAsa (egaMtahiyaM-ekAntahitam ) unake liye ekAntataH hitavidhAyaka hai (iti jaccA-iti jJAtvA) eslAjAnakara (muNiNa vivittabhAvo pasattho-muninA viviktabhAvaH prazastaH) muniyoM kA ekAntanivAsa strI pazupaMDaka rahita sthAnameM nivAsa ho tIrthakarAdika mahApuruSoM ne prazasta kahA hai // 16 // phira isI bAta kA samarthana karate haiM-'nokkhAmi' ityAdi / anvayArtha (saMsAra bhIrusta-saMsAramIroH) caturgatirUpa sasAra se bhayabhIta tathA (dhamle Thiyasta-dharma sthitasya ) zrutacAretra lakSaNa dharma meM SitAbhiH devibhiH triguptAH kSobhayitu na zakitAH iti tu kAmam vibhUSita thayesa devIthI paNa mane gupti AdithI gupta evA munijana calAyamAna banI zakatA nathI A vAta bIlakula sAcI che, chatAM paNa ekAnta nivAsa emanA mATe ekAntataH hita vidhAyaka che. evuM jANIne tIrthaMkara Adi maha purUe muniene mATe ekAnta nivAsa age kahela che. 1dA zathI 5 me pAtanu samathana re cha.-" mokkhAbhi" dhyAha! manvayArtha saMsArabhIrussa-saMsArabhIroH yatuti35 saMsAra saMyamIta dhamme Thiyassa-dharme sthitasya tathA zruta yAritra sakSa dharmamA sthita manesA tathA
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 470 uttarAdhyayanasUtre mAnavasya puruSasya loke etAdRzam IdRza, dustaraM duratikramam , anyat nAsti yathA-vAlamanoharAvAlAnAm , manoharAH striyaH, dustarAH santi / atazcAtidustaratvAt strINAM parihAryatvena viviktazayyAsanasevanameva zreya iti bhAvaH // 17 // __ strIsaGgA'tikrame guNamAhamUlam-ee ya saMge samaikamittA, suttarA ceva havaMti sesA / jahA mahAsAgara muttarittA, nei bhaive avi gaMgAsamINA // 18 // chAyA-etAzca saGgAn samatikramya, sukhottarA caiva bhavanti zepA / yathA mahAsAgaramuttIya, nadI bhavatyapi gaGgA samAnA // 18 // TIkA-" ee ya saMge' ityaadi| etAn strIviSayAn / saGgAn-tatsahanivAsA'disambandhAna, samatikramyasthita huA tathA (mokkhAbhikaMkhissa-mokSAbhikAMkSiNaH ) mukti kI abhilASA yukta aise (mANavasma-mAnavastha ) manuSya ko (loe-loke) isa loka meM (eyArisaM duttaraM-etAdRzaM dustaram ) aisA duratikrama anya aura koI padArtha nahIM hai ( jahA-yathA) jaisI ( bAlamaNoharAo ithio-bAlamanoharAH striyaH) bAlajanoM ke liye manohara ye striyAM haiN| isaliye atidustara honese strI parihArya hai| ataH vivikta zayyAsana sevana hI zreyaskara hai| bhAvArtha-mokSAbhilASI jIvoMke liye itanI duratikama dUsarI koI cIja nahIM hai ki jitanI striyAM haiM / ataH isIliye mokSAbhilASiyoko viviktazayyAsana kalyANakAraka kahA gayA hai // 17 // strIsaMgakA parityAga karane para anya vastukA parityAga karanA sahaja mokkhAbhikaMkhissa-mokSAbhikAMkSiNa' muhitanI zanivASAthI yuddhata savA mANavassamAnavasya manuSyane loe-loke 2 mA eyArisaM duttaraM-etAdRzaM dustaram mevA tima bhAna pArtha nathI jahA-yathA ma bAlamaNoharAo ithiobAlamanoharA khiyaH mAnAne bhATa manAGa2 mA striyA che. yA pAraNe mati dustAra hovAthI strI parihArya che. A mATe viviktazAsana sevanaja zreyaskara che. bhAvArtha-mokSAbhilASI jenA mATe eTalI duratikama bIjI koI cija nathI ke jeTalI priya che. A ja mATe mekSAbhilASiyAne viviktazayyA sa - lyAera 24 matAvesa che. // 17 // / saMgane parityAga karavAthI anya vastune parityAga karavAnuM sahaja
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 471 priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNanam parityajyA zeSAH anye dravyAdi saMgAH sukhosarAH anAyAsaparityajyAH, bhavantyeva / tatra dRSTAntamAha-'jahA' ityAdi / yathA yena prakAreNa, mahAgAgaraM-syayambhUramaNam , uttIrya-ulladdhya, gaGgAsamAnA'pi gaGgAtulyA'pi, nadI sukhottarA-anAyAsolladdhyA bhavati / zUdranadI tu AstAm / sarvasaMgAnAM rAgarUpatve tulye'pi, strIsaGgAnAmeva pradhAnyAt , tatparihAre'nye sarve viSayasaMgAH sutarAM parihAryA bhavaMtIti bhaavH||18|| ho jAtA hai so dikhalAte haiM --'eeya' ityaadi| anvayArtha--(eeya saMge-etAn saMgAla ) ina strI sahavAsa yukta nivAsa Adi saMbaMdhoMkA (samaikkamittA-samatikramya) parityAga karane para (sesA suhattarA ceva havaMti-zeSAH sukhottarAH caiva bhavanti) anya dravyAdika saMbaMdhoMkA parityAga sahaja hotA hai| ( jahA mahAsAgaramutta rittA-yathA mahAsAgaraM uttIrya) jaise svayaMbhUrabhagako ulaMghana karanevAle vyaktike liye (gaMgAsamANA avi naI suhuttarA havaMti-gaMgAlamAnA api nadI sukhottarA bhavati) gaMgAke samAna vizAla nadI bhI anAyAsa rUpase pAra karane yogya ho jAtI hai| kSudra nadIkI to bAta hI kyA hai| samasta saMbaMdhoMmeM rAgarUpatA tulya hone para bhI strI saMgameM pradhAnatA honese usake parihAra hone para samasta viSayasaMgakA parihAra ho jAnA sahaja hai| ____ bhAvArtha-svayaMbhUramaNako pAra karanekI sAmarthya rakhanevAle vyaktiko gaMgA jaisI nadiyoMko pAra karanA koI bar3I bAta nahIM hai| isI prakAra jina mahAtmAoMne striyoMke dustara saMgakA parityAga kara diyA hai thanaya che. me matApAmai mAve che-'e eya" tyAha! anvayArtha-e eya saMge-etAn saMgAn 2 // strI sAsa yuta nivAsa mA samadhAnA samaikkamittA .. samatikramya parityA 42vAthI sesA suhuttarA ceva havaMti-zeSA sukhottarAceva bhavanti anya dravyAhi samadhAnI parityAga sahArA sanI laya che. jahA mahAsAgaramuttarittA-yathA mahAsAgaraM uttIrya ma svayaMbhU 2ma nu dhana 42vApANI vyatinA bhATe gaMgAsamANA avi naI suhuttarA vaMtigaMgAsamAnA api nadI sukhottarA bhavanti gAnA samAna vizaNa nahI 55] mnaayAsarUpathI pAra karavA yogya banI jAya che, to pachI nAnI evI nadInI te vAta ja kayAM rahI. samasta saMbaMdhamAM rAgarUpatA tulya hovA chatAM strI saMgamAM mukhyatA hovAthI tenuM nivAraNa thatAM samasta viSayasaMgane parihAra thaI javo sahaja che. bhAvArtha-svayaMbhUramaNane pAra karavAnuM sAmarthya rAkhavAvALI vyaktine gaMgA jevI nadIne pAra karavI keI moTI vAta nathI. A pramANe je
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ phara uttarAdhyayana sUtre kizva- mUlam - kAmANugiddhiSpabhavaM khu dukkhaM, savvaislogassa sadevargassa / jaM kAIye mANasiyaM ca kiMci, testaM gaccha vIrAgo // 19 chAyA - kAmAnugRddhi prabhavaM khalu duHkhas, sarvasya lokasya sadevakasya / " yatkAyika mAnasikaJca kiJcit tasyA'ntakaM gacchati vItarAgaH // 19 // TIkA- 'kAmANugidvipyabhavaM ' ityAdi / sadevakasya = devasahitasya, sarvasya = sampUrNasya, lokasya = kAmAnugRddhiprabhava= kAmeSu zabdAdiviSayeSu yAnugRddhi - rAgaH, tatprabhavaM vajjanitaM kAyika-zArIrika, rogAdirUpam, ca=punaH, mAnasikam =STa viyogAdijanitam, yatkiJcit= alpaM vA adhikaM vA, duHkhaM bhavati, tasya = kAyikasya mAnasikasya ca duHkhasya, antakam = anta eva antakastaM nAzaM / vItarAgaH gacchati prApnoti, rAga eva duHkhasya kAraNamiti bhAvaH // 19 // unake liye anya padArthoM se saMbadhakA parityAga karanA koI kaThina bAta nahIM hotI hai // 18 // aura bhI kahate haiM-' kAmANu' ityAdi / anvayArtha - (sadevagassa - sadevakasya) devasahita (savvassa logassasarvasya lokasya) isa saMpUrNa lokake (kAmANugidvibhavaM kAiyaM mANasiyaM jaM kiMci dukkhaM - kAsAnugRddhiprabhavaM kAyikaM mAnasikaM ca yat kiJcit duHkham ) zabdAdika viSayarUpa kAmoMmeM gRddhirUpa anurAgase kAyika aura mAnasika jo kucha bhI thor3A yA bahuta duHkha hotA hai (tassaMtagaM vIyarAgo gacchai-tasya antakaM vItarAgaH gacchati) usa duHkhako nAza karanevAlA eka vItarAga arthAt rAgarahita puruSa hI ho sakatA hai / mahAtmAe e sTriyAnA dustara saganA parityAga karI dIdhA emane mATe anya padArthonA saMbaMdhaneA parityAga karavA e kaI kaThaNa vAta nathI. / / 18 // he che" kAmANu" tyAhi ! vaNI anvayArtha-sadevagassa - sadevakasya heva sahita savvassa logassa - sarvasya lokasya yA sapU bonA kAmANugiddhippabhavaM kAiyaM mANasi yaM jaM kici dukkhaMkAmAnugRddhiprabhavaM kAyikaM mAnasikaM ca yat kiJcit duHkham zabdAdi viSaya3ya kAmemA gRddhirUpa anurAgathI kAyika ane mAnasika je kAMI theDu' athavA te reDa thAya che tassaMtagaM vIyarAgo gacchai - tasyAntakaM vItarAga gacchati the nAza karavAvALA eka vItarAga arthAta rAga rahita paraSa ja thai zake che.
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 473 priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNanam nanu kAmAH manojJazabdAdiviSayAste ca sukhajanakatvAt sukharUpAstahi kathaM duHkhaM kAmAnugRddhi prabhavam ? iti / tatrAhamUlam-jahA ya kiMvAphalA bhaNoreMsA, raleNa vaiNNeNa ya bhujjmaannaa| te khuDDaya jIviya paccamANA, esorvamAkAmaiguNAvivAge // 20 // chAyA-yathA ca kimpAkaphalAni manoramANi, rasena varNena ca bhujymaanaani| tAni kSodayanti jIvitaM pacyamAnAni, etadupamAH kAsaguNA vipAke // 20 // TIkA-'jahA ya' ityAdi---- yathA ca yathaiva kimpAkaphalAni-kipAkoTavizeSaratatphalAni, yadA sujyamAnAni-asvAdyamAnAni bhavanti, tadA-rasena-AsvAdena, varNena rUpeNa, cakarAd ___ bhAvArtha--isa saMsAra meM haraeka gatimeM viSaya sukhakI zRddhi lagI rahatI hai| cAhe devAti bhI kyoM na ho| isIliye mAnasika tathA kAyika duHkhoM ke sAgI pratyeka gatike jIva bane hue haiN| ina duHkhoMkA abhAva yadi kisIke hotA hai to kevala eka rAga rahitake hI haiN| unake aise duHkhoMkA saMsarga nahIM hai-kAraNa ki roga hI duHzvakA kAraNa hotA hai|19| manojJa zabdAdika viSaya to isa jIvake liye sukhadAyaka haiM phira Apa unase udbhUta sukhako duHkharUpa kyoM kahate haiM ? ila era sUtrakAra kahate haiM-'jahAya' ityaadi| _ anvayArtha- (jahA-yathA ) jaise (kiMpAga phalA-kipAkA phalAni ) kiMpAka vRkSa vizeSake phala (sujjamANA-bhujyamAnAni) khAneke samaya (raseNa-rasena) AsvAdase (vaNNeNa-varNena) apane rUpase tathA gandhAdi bhAvArtha-A saMsAranI haraeka gatimAM viSaya sukhanI vRddhi lAgelI rahe che. cAhe deva gati paNa kema na hoya, A mATe mAnasika tathA kAyika duHkhone bhogavanAra pratyeka gatinA jIva banela che. A duHkhane abhAva je keInAmAM paNa hoya che te eka phakta rAga rahitane ja che. ene A prakAranAM keI duHkhane saMsarga hete nathI kAraNa ke, rAga ja duHkhanuM kAraNa hoya che. lA majJa zabdAdika viSaya te A jIvana mATe sukhadAyaka che, pachI Apa enAthI udbhavatA sukhane duHkharUpa kema kahe che? A sabaMdhamAM sUtrakAra 4 cha.-" jahAya" tya! sa-kyA-jahA -yathA ma kiMpAgaphalA-kipAkaphalAni 4 vRkSanA kane bhujamANA-mujyamAnAni pAnA samaye rakhega-rasena - 26:. vaNegavarNana 35thI tamA sugadha vagerenA zuSkI maNoramA-manoramANi 25 15/
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474 uttarAdhyayanasUtre gandhAdinA ca / manoramANi. hRdyAni hRdayAhAdakAni bhavanti, tAni kiMpAkaphalAni pacyamAnAni vipAkAvasthAmAptAni nirAkaphalAni jIvitam AyuH, kSodayanti= vinAzayanti / tathA kAmaguNA:-zabdAdiviSayAH, vipAtapariNAme-phalapradAnakAle. etaTupamAH etattulyAH, vipAsavAgatAsAsyena kispAkaphalatulyAH santItyarthaH / ayaM bhAvaH-yathA kirapAka phalAni mujyamAnAni manoramANi vipAkAvasthAyAM tu sopakramAyuSAM maraNahetutayA'tidAsaNAni. evaM kAmarANA api upabhujyamAnA manoramAH, vipAkAvasthAyAM tu narakAdi durgatiduHkhadAyastayA'tyantanAruNA eva / tathA ca-kAmaguNAnAM duHkhajanakatvAt sukharUpatAnAstIti !! 20 // guNase (maNoramA-manoramANi) hRdayAvAdaka hote haiM parantu (paccamANApacyamAnAni ) jaya inakA dipAkakAla AtA hai tara (te-tAni) ve (jIviya khuDDaya-jIvitaM kSodayanti jIvanako naSTa kara dete haiN| isI taraha (kAlaguNA-kAlapuNAH, ye bAmaguNa bhI (vidhAge-vipAke) vipAka samayameM (esovamA-etadupamAH) isI prakAra ke hote haiN| bhAvArtha--kipAka phala, khAte samaya bar3A hI svAdiSTa mAlUma hotA hai| rasa rUpa varNa evaM gaMdhameM vaha cittako AkRSTa kara letA hai parantu jaba isakA vipAka honA hai taba vaha khAnevAle prANoMkA apahAraka ho jAtA hai| isI taraha sogate samaya ye viSaya sukha baDe manorana pratIta hote haiN| kintu jaba inakA vipAka lalaya AnA hai nava yaha jIboMgo naraka nigodAdika sambandhI dAruNa dukha dete haiN| isaliye kArasaguNoMmeM kalpita sukharUpatA honese vAstavika sukhajanakanA nahIM hai| kevala duHkhajanakatA hI hai // 20 // * hAya cha, paraMtu pacyamANAM-eJcamAnAni nyAre sana vipA 1 mAve che tyAre te-tAni te jIvica khuDura-jIvitaM kSoyanti vananA nAza za he che. mA zate the kAmaguNA-kAmaguNAH ague) yaya vivAge-vipAke viyA sabha yabhA esovamA-etadupamAH bhenA pradhAna ne ke bhAvArtha_kipAka phaLa, khAtA mace te khUba ja vAdiSTa mAluma paDe che. rasa, rUpa ane gaMdhathI e cittane AkarSita karI le che paraMtu jyAre ene vipAka Ave che tyAre te khAvAvALA prANInA prANane nAza karI nAkhe che Aja pramANe e viSaya sukha ke jene upabhoga karatI samaye te te khUba ja manorama jaNAya che paraMtu tyAre eno vipAka samapa Ave che tyAre te jIte naraka nigodAdi badhI dArUNa dukha ApanAra bane che A mATe kAmagu. mAM kalpita sukharUpatA hovAthI vAstavika sukha janakatA nathI. kevaLa duHkha natA 1 che. // 20 //
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNanam ___ evaM kevalarAgasyoddharaNopAyaM kathayitvA dveSasahitaraya-tasyoddharaNopAyaM vivakSuH, damitendriyatvaJca siMhA'valokitanyAyAzrayeNa vyAcikhyAsuH kathayatimUlam-je iMdiyANaM vitayA mANusA, na telujhAvaM nilire kyaaii| na yAsaNunnesu maNapi kuMjjA, samAhikAle lamaNe tavaslI // 21 // chAyA-ye indriyANAM vipayA lanojJAH na teSu sAvaM nisRjjekadAcit / la caivA'manojJeSu mano'pi kuryAt , samAdhikAsaH zramaNastapasvI // 21 // TIkA--'je iMdighANaM ' ityAdi-- ye indriyANAM cakSurAdIlA, viSayAH-rUpAdayAH, manojJA=mano'nukUlAH, teSu samAdhikAmAsamAdhicittasvAsthyaM kAmayate 'bhilapatIti samAdhijJAsaH samAdhizca rAgadveSAbhAvamUlaka eva bhavatIti rAgadvepanirAzaraNArthItyarthaH / tathA-tapasvI tapazcaryAzIlaH, ata eva zramaNaH cAritrArAdhanaparAyaNaH, sAdhuH Avam asimAyaM, kadAcit karimazcit samaye, na nisTajet-na kuryAt / manAjaviSayeSu cakSurAdInindriyANi pravartayitu na vAnchedityarthaH / tathA-asanojJeSu ca rUpAdi vipayeSu mano'pi isa prakAra kevala rAgake uddharaNakA upAya zaha kara aba upalahita usa rAgake uddharaNakA upAya kahanekI icchAle, tathA siMhAvalokananyAya (Age cala kara pIchekI ora dekhanA ) le damitendriyatvakI vyAkhyA karanekI icchAle kahate hai-'je' ityAdi / ___ anvayArtha--(je iMdiyANaM bhagunnA vilayA-ye indriyANAM manojJAH viSayAH) jo indriyoMke manojJa viSaya hai (testu-teSu) unameM (samAhikAmesamAdhikAnaH) rAgadveSake abhAva mUlaka samAdhikI cAhanA karanevAlArAga. aura cheSake nivAraNa karane kA abhilApI aisA (navastI samaNetapasvI zramaNaH) tapasvI zramaNa (kayAI-kadAcit ) kabhI bhI (bhAva-bhAvam ) apane aktakaraNako Asakta na kare-arthAt kisI bhI samayameM una A pramANe kevaLa rAganA uddharaNano upAya kahIne have virahita uparAganA uddharaNano upAya batAvavAnI IcchAthI,tathA sihAvalekananyAya (AgaLa jaIne pAchuM ne)thI bhitandriyatvanI vyaay|| 42vAnI yAbI he che-"jetyA ! ____bha-kyA-je iMdivANaM maNunnA visayA-ye indriyANAM manojJAH vipayAH re chandrayAnA manA viSaya cha, telu-tepu senAmA samAhikAme-samAdhikAmaH 211 SanA abhAva jevI samAdhinI cAhanA karavAvALA, rAga ane devanuM nivAraNa 42pAnI malisASI sevA tavatsI samaNe-tapasvI zramaNaH tapakSI nae kavAIkadAcit hI 5 pAtAnA bhAvaM-bhAvam ata:42 ne mAnata na 42-yyaatkoI paNa samayamAM e manejha viSanuM citavana paNa na kare. A pramANe
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 476 uttarAdhyayana sUtre naiva kuryAt / api zabdena cakSurAdInIndriyANi ca manojJAmanojJaviSayeSu na pravatayeditivodhitam // 21 // viSayeSu cakSurAdIndriyapravRttau manasacApi yo doSastaM pratyekamindriyANi manazrAzrityASTasaptatyA gAthAbhiH pradarzayiSyati, tatra sammati cakSurAzritya trayodazagAthAH kathayati-- mUlam - cakkhussa rUvaM garhaNaM vaiyaMti, taM rAgaheuM tu saMnna mArchu / "taM doheuM Una mA~hu, sa~mo 'u 'jo tesuM sa viiryairaago||22|| chAyA -- cakSuso rUpaM grahaNaM vadanti tad rAgahetuM tu manojJamAhuH / tad dveSahetuM amanojJamAhuH, samasta yastayoH sa vItarAgaH ||22|| manojJa viSayoMkA cintavana taka bhI na kareM / isI taraha (apraNunnesuamanojJeSu) jo rUpAdika viSaya amanojJa haiM unameM bhI (maNaM na kujjAmanaH na kuryAt) manako na lagAve / bhAvArtha - jo sAdhu yaha cAhatA hai ki manojJa evaM amanojJa cakSurAdika indriyoMke viSayoMmeM mujhe samAdhi prApta ho to usakA kartavya hai ki vaha una viSayoM meM cakSurAdika indriyoMko pravartita karanekI vAJchA na kare / isase una viSayoMmeM usako rAgadveSAbhAva mUlaka samAdhi prApta ho jAvegI // 21 // viSayoMmeM cakSurAdika indriyoM kI pravRtti hone para tathA janakI Asakti hone para jo doSa utpanna hote haiM ve pratyeka indriyoM tathA manako Azrita karake hI hote haiM isaliye aba sUtrakAra isI bAtako aThahattara 78 gAthAoMse kahate haiM usameM sarva prathama caturindriyako Azrita karake viSaya amanojJa che, khebhA pazu maNaM na kujjA amaNunnesu-amanojJeSu ? 3yAhi manaH na kuryAt bhana na lagAve. bhAvArtha--je sAdhu evuM cAhe che ke, maneAjJa ane amaneAjJa cakSu Adika indriyAnA viSacAmA mane samAdhi prApta thAya, tyAre enu' e kavyu che ke, te e viSayeAmAM cakSu Adi IndriyAne pravartita karavAnI vAcchanA na kare, AthI e viSayAmA emane rAgadveSabhAva mUlaka samAdhI prApta thAya. ArA viSayeAmAM cakSurArika indriyAnI thavAthI temaja mananI Asita thavAthI je doSa utpanna thAya che te pratyeka IndriyA tathA manane AzrIta karIne ja thAya che. A mATe have sUtrakAra Aja vAtane ayotera (78 ) gAthAothI
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNane cakSurindriyanirUpaNam 477 TIkA - - ' cakkhussa ' ityAdi -- 9 rUpaM=varNa, saMsthAnaM vA, cakSupaH = netrasya grahaNaM = gadyate'neneti grahaNam, AkapaikaM vadanti=tIrthakaragaNadharAdayaH kathayanti / nanojJaM sundaraM, tava rUpa tu rAgahetuM = rAgakAraNaM, AhuH vadanti / amanojJ=asundaraM, tat = rUpaM dveSahetu - dveSa kAraNaM vadanti / tasmAnmanojJA'manojJarUpayozcakSuH pravartane rAgadvepotpattisambhavAt taduddharaNA'yaktirUpo doSaH syAditi bhAvaH / nanvevaM rUpasya rAgahetutvAt tasmin vidyamAne kavidvitarAgo na syAdata Aha- 'samA u jo te su' ityAdi / yastu tayoH = manojJA'nanojJarUpayoH, samaH = tulyAbhAvayuktaH, nAnurakto na ca dviSTa ityarthaH / sa vItarAgaH = tathAvidharAgAbhAvAt / yadvA-iha vItarAga iva vItarAgaH upalakSaNatvAd vItadvepazca bhavati / ayaM bhAvaH- yasyaiva rAgadveSau vidyete, tasyaiva tadudIrakatvena manojJAmanojJarUpayostajjanateraha gAthAoMse doSa kahate haiM --' 'cakratussa ' ityAdi / anvayArtha - jo (rUvaM - rUpam ) rUpa (cakkhussa gahaNa - vakSuSaH grahaNam ) cakSuindriyako AkRSTa karatA hai vaha (manunnaM - nanos ) manoz2a kahA gayA hai aura vaha (rAgaheDaM vayaMti - rAgahetuM vadanti ) jIvako rAmakA hetu hotA hai aisA tIrthakarAdika devoMne kahA hai / tathA jo rUpa ( dosa heDaMdveSahetum ) dveSakA kAraNa hotA hai-cakSurindriyako arucikA kAraNa hotA vaha ( amaNunnaM - amanojJam ) amanojJa kahA gayA hai / yaha hepakA hetu mAnA gayA hai / (jo tesu samo - yaH tayoH samaH) jo inameM sama hotA haimanojJameM rAga evaM amanojJameM dveSa nahIM karatA hai (sa bIyarAgo-saH vItarAgaH) vaha vItarAga kahA gayA hai / bhAvArtha - cakSurindriyako jo rUpa ruce vaha manojJa evaM jo nahIM khatalAve che. AmAM sarva prathama cakSurindriyane AzrIta karIne tera gAthAethI hoSa matasAve che" cakkhurasa " ityAhi ! anvayArtha--? rUvaM-rUpam 35 cakkhussa gahaNaM cakSupaH gRhaNam kSundri yanuM Are che. maNunnaM- manojJam yene bhojJa hevAmA bhAve hai, gane te rAmahe vayati - rAgahetu vadanti vane rAmanA hetuluta mate he, mevu tIrtha :rAhi hevA che. tathA ne 35 dosa heDa - dvepahetum hepatu 2e mane hai, yakSurindriyanI ayituM ara mane che, te amaNunnaM- amanotam amanoja ahevAla che, ye dveSatA hetu mAnavAmAM Ave che. jo tesu samAvaH to sanaH je enAmAM sama heAya che-maneAnamAM rAga temaja amanenana, Tepa karatA nathI sa vIyarAgo - saH vItarAgaH yene vItarAga hevAmAM Ave che. bhAvAya ----cakSurindriyane je rUpa rUce e manejJa ane je na rUce te amaneAna
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghaTa uttarAdhyayana sUtre katvamucyate, na tu yaH samaratasya rUpaM rAgadveSajanakaM bhavati / tasmAnmanojJAmanojJarUpayozcakSu rna pravartayet, kathaMcit cakSuSaH pravRttau vA samatA''zrayaNIyeti // 22 // nanu yadyevaM rUpameva rAgadveSajanakaM na tu canusvarhi kiM rUpe cakSurna pravartayediti cakSurnigraheNa ityAzaGkApanodanArthamAha- mUlam - rUvaMssa cakkhuM gaihaNaM vayati, cakkhussa rUvaM gahaNaM vayaMti / 14 10 rogassa heuM samaNunna mohu~, doreMsa heuM amaNa sAhu // 23 // chAyA - rUpasya cakSurgrahaNaM vadanti, cakSuSorUpaM grahaNaM vadanti / rAgasya hetuM samanojJamAhu, dveSasya hetuM amanojJasAhuH // 23 // TIkA -' bassa cakkhu ' ityAdi cakSuH = netraM, rUpasya = kRSNAdeH, grahaNaM - gRhNAtIti grahaNaM, grAhakaM vadanti tIrthaMkarAH kathayanti / tathA-rUpaM cakSupaH - netrasya grahaNaM - gRhyate iti grahaNaM - grAhyaM vadanti / ruce vaha amanojJa hai / manoz2a rAgakA kAraNa evaM amanoz2a dveSa kA kAraNa kahA gayA hai / ina donoM meM jisake rAgadveSako pariNati nahI hotI hai vaha vItarAga hai / jinameM rAgadveSa vidyamAna hai unameM hI manojJa evaM amanojJa rUpa, rAgadveSa ke janaka hote haiM / parantu jo unameM sama haiM unake ve rAgadveSake janaka nahIM ho sakate hai / sama vItarAga hotA hai / isaliye manojJa evaM amanojJa meM caturindriyakI pravRtti sAdhuko nahIM karanI cAhiye / yadi cahnarindriya vahAM pravRtta ho bho jAve to vahAM usako samatA dhAraNa karanI cAhiye // 22 // yadi aisI hI bAta hai jo rAgadveSako janaka cakSu na hokara rUpa hI rAgadveSakA janaka hotA hai-ataH cakSurindriyake nigraha karanese kyA che. A bannemA jenA rAgadveSanI pariNati thatI nathI te vItarAga che jenAmA rAgadveSa vidyamAna che enAmAja maneAjJa ane amaneAjJarUpa rAgadveza jAgatA hoya che. paraMtu je emA sama che. enAmA e rAgadveSa jAgatA nathI. sama vItarAga hAya che. A kAraNe maneAjJa athavA amaneAjJa kAI prakAranI cakSurindriyanI pravRti sAdhue na karavI joi e. jo koi samaye cakSurindriya tyA pravRtta thaI paNa jAya tyAre tyA eNe samatA dhAraNa karavI joIe. rA jo evI ja vAta che ke, rAgadveSane jagADanAra cakSu nahIM paNa rUpa ja dveSane jagADanAra che, teA cakSurindriyane nigraha karavAthI lAbha zu ? A
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNane cakSurindriyanirUpaNam 479 etena rUpacakSuSohigrAhakabhAvapradarzitaH / ataevAha-rAgassa' tyAdi, samanojhaM manojJena-groNa rUpeNa saha vartata iti samanoz2a-ranojJarUpayiSayakaM manojJa. rUpAnupaGgicakSurityarthaH, tat rAgasya hetuM kAraNaM vadanti / tathA-amano amanojJarUpaviSayakaM, amanojJarUpAnuSaGgicakSuriti yAvat , dveSasya hetuM vadanti / rUpaM rAgadveSa kAraNamitipUrvagAthayA pradarzitam , cakSuzca rAgadveSakAraNamityanayA gAthayA pradarzitam / evaM ca rUpacakSuSoH sahitayoreva rAgadveSajanakatvAdrUpe cakSu ne pravartayediti cakSurnigrahaH kartavya eveti bhAvaH // 23 // lAbha ? isa para sUtrakAra kahate haiM-svasta' ityaadi| anvayArtha-(cakra rUvala gahaNaM vayaMti rUvaM cakracurala gahaNaM vyaMticakSuH rUpasya grahaNaM vadanti rUpaM cakSuSaH grahaNaM badanti) netra indriya rUpakA grAhaka sAnA gayA hai tathA rUpa netra indriyakA grAhya mAnA gayA hai| isa taraha netraindriya aura rUpameM grAhyagrAhaka bhAva hai / isaliye (samaNulaM-- samanojJam ) manojJarUpa viSayaka cakSuko (rAgassa heuM Ahu-rAgasya hetumAhuH) rAgakA hetu tIrthaMkarAdika devoMne kahI hai tathA (alaguNa-amanojJam ) amanojJa-amanojJarUpa grAhaka cakSuko unhoMne (dolasa heDaM AhudveSasya hetuM Ahe:) dveSakA kAraNa kahA hai| bhAvArtha-yahAM "cakSurindriya nigrahake yogya nahIM hai kAraNa ki rAgadveSakA janaka rUpa hI hai" isa zaMkAkA samAdhAna sUtrakArane kiyA hai ve kahate haiM ki apane 2 viSaya sahita indriyAM hI mohI jIvako apane 2 viSayameM rAgadve pakI janaka hotI haiN| kAraNa ki indriya aura viSayakA viSayamA sUtrA2 he cha.-" ruvassa" tyaah| ____ manyA -cakkhu ruvassagahaNaM vayaMti rUvaM cakkhussa gahaNaM vayaMti-cakSuH rUpasya grahaNaM vadanti rUpaM cakSuSaH grahaNaM vadanti nendriyane 35nA yA tarI mAnavAmAM Avela che, tathA rUpa netra Indriyane grAhya mAnavAmA Avela che. A pramANe netra Indriya ane rUpamAM grAhya grAhaka bhAva che. A kAraNe samaNunnaM-samanojam manojJa35 viSaya yakSune rAgasa he Ahu-rAgaraya hetumAhuH rAganA hetu tIrtha hevAye Desa cha. tathA amaNunta-amanojJam mamatAja35 thAha yAne sabhaNe dosassa heu Ahu-dveSasya hetuM AhuH deSanu 4129] 49 che. bhAvArtha--ahIM "cakSurindriya nigrahanA cagya nathI kAraNa ke, rAgadveSane janmAvanArarUpa ja che" A zaMkAnuM samAdhAna sUvAre karela che. teo kahe che ke, pitA potAnA viSaya sahita Indriya ja mahI jIvane pita pitAnA viSayamAM rAgadveSane janmAvanAra hoya che. kAraNake, Indriya ane viSayane para
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480 uttarAdhyayanasUtre ___ evaM rAgaDepoddharaNopAyamabhidhAya tadanuddharaNe doSamAhamUlam-vesu jo giddhi muvei tivvaM,aMkAliyaM pAvai so vinnaasN| rogA ure se jahavA payaMge, Aloyalole samuMvei maccu // 24 // chAyA-rUpeSu yo gRddhi mupaiti tovAm , AkAlikaM prApnoti sa vinAzam / rAgAturaH sa yathA vA pataGgaH, AlokalokaH samupaiti mRtyum / / 24 // TIkA-havelu jo giddhi' ityAdi yathA vA-yena prakAreNaiva, vA zabda evakArArthakaH / rAgAtura: rAgavihvalaH / atev-aaloklolaa-diipshikhaadrshnlubdhH| saH lokaprasiddhaH, pataGgA=caturindriparasparameM grAhyagrAhaka saMbaMdha hai| pUrvagAthAmeM rUpa rAgadveSakA kAraNa hai tathA ila gAthA dvArA cakSurindriya rAgadveSakA kAraNa hai aisA kahAM gayo hai| ataH isa bAtase aisA hI samajhanA cAhiye ki jaba rUpa aura cakSu paraspara saMbadhita hote hai taba mUlataH jinameM rAga hai aise jIva hI inake saMbadha hone para manojJa evaM amanojJa viSayameM rAgadveSa karate haiN| ataH rUpakI orase isa rAgadveSakI pariNatiko haTAne ke liye cakSurindriyako usameM pravartita nahIM hone denA cAhiye / yahI isakA nigraha // 23 // isa prakAra rAgadveSako haTAne kA upAya kahakara aba usake nahIM haTAne meM doSa prakaTa karate haiM-havelu' ityaadi| anvayArtha--(jahA vA-yathA vA) jisa taraha (rAgAure-rAgAturaH) rAgase vihvala ataeva (Aloyalole-AlokalolaH) Aloka-prakAza sparamAM grAhya grAhakane saMbadha che. pUrvagAthAmAM rU5 rAgadveSanuM kAraNa che, tathA A gAthAmAM cakSurindriya rAgadveSanu kAraNa evuM batAvavAmAM Avela che, eTale A vAtathI evuM ja samajavuM joIe ke, jyAre rUpa ane cakSu paraspara sa baMdhamAM Ave che tyAre mUlata- jenAmAM rAga che e jIva ja ene saMbaMdha thavAthI mane jJa ane amanejha viSayamAM rAgadveSa kare che. eTale rUpanA taraphathI A rAgadveSanI pariNatine haTAvavA mATe cakSurindriyane emAM pravartita na thavA vA naye. yA mena niyaha. // 23 // A pramANe rAgadveSane haTAvavAne upAya kahIne have ene na haTAvavAnA hoSa pragaTa 42 cha - " rUvesu" tyAhi / -- -kyA-jahA vA-yathA vA re te rAgAure-rAgAtura' thI vi09 , Aloya lole-AlokalolaH to prAza arthAta hauzImAna vAnI 1
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNane cakSurindriyanirUpaNam yajIvavizeSaH, mRtyuM samupaiti = prApnoti / tathaiva - yo janaH, rUpeSu = manojJarUpeSu tImAm = utkaTAM, gRddhi = rAgam, upaiti = prApnoti saH = rUpaviSayaka tI rAgavAn, AkAlikaM =asAmayikaM yathAsthityAguruparamAt prAgeva vinAzaM ghAtaM prApnoti / etena rAgAnuddharaNe janasyAsAmayika mRtyurUpo doSa pradarzitaH // 24 // punarapiprAha 0 mUlam - jeyAvi dosaM samuveI tivvaM, taM sikkhaNe seMu uveI dukkhaM / dudaMta doseNaM saNa jaMtU, na kiMci rUvaM avarajhaI se " // 25 // chAyA - yazcA'pi dveSa samupaiti totram, tasminkSaNe sa tu upaiti duHkham / duhantidoSeNa svakena jantuH, kiJcit rUpaM aparAdhyati tasya || 25 || arthAt dIpazikhA ke dekhane meM lolupI (se-saH) vaha loka prasiddha (payaMgepataMgaH ) pataMga - caturindriya jIva zalabha - ( saccuM samubei - mRtyuM samupaiti ) mRtyuko prApta hotA hai isI taraha (jo - yaH) jo manuSya (rUveSu rUpeSu) manojJarUpa meM (tivvagiddhiM uvei - tIvrAma gRddhima upaiti ) tIvra rAgako prApta karatA hai / (se-saH) vaha (akoliyaM viNAsa pAvaha - AkAlikaM vinAzaM prApnoti) asamaya meM hI mRtyuko prApta ho jAtA hai / bhAvArtha - yaha prasiddha bAta hai ki rUpakA lobhI pataMga dIpazikhA meM par3akara apane pyAre prANoMko kho baiThatA hai isI prakAra jo prANI manuSyamanojJarUpa meM tIvrarAgI bana jAtA hai vaha akAlameM hI apanI Ayu samApta kara jIvanako kho baiThatA hai / isa gAthA dvArA rAgake anuddharaNameM manuSya akAla mRtyuko prApta kara letA hai yaha bAta lAI gaI hai ||24|| bosuvi| se- saH te prasiddha payaMge pataMgaH pataMgI-tunindriya chava maccuM samuvei-mRtyuM samupaiti mRtyuneo loga ne chepramANe jo yaH ? bhanuSya rUvesu-rUpepu bhane jJayabhAM tivvaM giddhiM uvei - tImrA graddhiM upaiti tIvra rAjane Asare che se saH te akAliyaM viNAsa pAvai - akAlikaM vinAzaM prApnoti mA samayamAM ja mRtyunA bhega ane che. bhAvA--e prasiddha vAta che ke, rUpanA lAbhI pata'gIcA, dIvAnI jyeAtane joine temAM ja palAve che ane peAtAnA pyArA prANane khAI bese che, Aja pramANe je manuSya mAjJarUpamAM tIvrarAgI banI jAya che te akALeja peAtAnI AyuSya samApta karI jIvanane kheAi bese che. A gAthAdvArA rAgane ii bananAra manuSya akALa mRtyune prApta karI lye che. A vAta batAvavAmAM Avela rajA 30 59
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28ra uttarAdhyayanasUtre TIkA-'je yAvi dosaM' ityAdi yazca yastu jantuH prANI, tI utkaTaM dveSa=amanojJarUpeSu durbhAvanaM samupaiti= prApnoti, sa=amanojJarUpa dveSI / tasmin kSaNe'pi dveSotpattisamaye'pi svakena= AtmIyena, durdAntadoSeNa-suSTu cakSuSo damanaM na kRtam , iti durdamanadoSeNa, dukhaM zarIraM mAnasaM ca, upaiti prApnoti / na punaH, rUpasya tatra dopa ityAha-- rUpa-amanorUpaM, tasya amanojJarUpadveSiNaH, kiJcim svalpamapi, na aparAdhyati= na duHkhamutpAdayatItyarthaH / ayamatra bhAvaH-yadi rUpameva duHkhahetuH syAt , tadA vItarAgasya tIrthakarAderapi rUpanirUpaNe rUpadarzane ca sati duHkhamutpadyeta, na caitadasti, tasmAdrAgadveSakaraNAdeva prANI dukhaM prApnoti / tatazca rAgadveSAnuddharaNe zarIraM mAnasaM ca sakalaM duHkhaM mokSAbhAvazceti mahAnanarthaH syAditi gAthAdvayasya bhAvaH // 25 // phira bhI kahate haiM-'jeyAvi' ityaadi| anvayArtha (jo jaMtU tivvaM dosaM samuvei-yaH jantuH tIvra dveSaM samupaiti) jo prANI amanojJarUpoMmeM utkaTa dveSako karatA hai (se tasi kkhaNe saeNa dudata doseNa dukkhaM uvei-sa tasmin kSaNe svakena durdAnta doSeNa duHkhaM upaiti) vaha prANI usa kSaNameM apane durdAnta doSase-maiMne acchI tarahase cakSukA damana nahIM kiyA-isa doSase-zArIrika evaM mAnasika duHkhoMko pAtA hai| (se rUpaM kiMci na avarajjhaI-tasya rUpaM kiJcit na aparAdhyati) isa taraha amanojJa rUpake dveSI jIvakA vaha-amanojJarUpakucha bhI bigAr3a nahIM karatA hai| arthAt vaha amanojJarUpa usa amanojJa dveSIko kucha bhI duHkha nahIM detA hai| 2 // 555 49 che-"je yAvi" tyA manvayArtha--je jaMtU tivvaM dosa samuvei-yaH jantuH tIvra dveSa samupaiti 2 prANI mamanA 3yAmA kRSTa dveSane 42 cha, se taMsikkhaNe saeNa duItadoseNa dukkha uvei-sa tasmiM kSaNe svakena durdAntadoSeNa dU khaM upaiti meM prANI te kSamA pitAnA dardInta deSathI-meM sArI rIte cakSunuM damana karela nathI A deSathI- zAza2i4 bhane bhAnasi humAne lAgave che se rUvaM kiMci na avarajjhaI-tamya rUpaM kiMcit na aparAdhyati mA pramANe mabhanAjJa 35nA dveSI chapate manA 35 kaMI paNa bagADI zakatuM nathI. arthAta te amegnarUpa e amanejJa dveSIne kAMI 65 paDayAtunathI.
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 32 rAgasyAnarthamUlanirUpaNam rAgo dveSazca sakalAnarthaheturityuktam / atha dveSasya rAgahetukatvAt rAga eva mahAnanarthaheturiti sa eva prathamaM parihArya iti vodhayitumAhamUlam-egaMtaratto ruiraMsi rUve, atAlise se kuNaI paosaM / dukkhasta saMpIla muMvei bAle, na lippaI tega muMNI virogo||26|| chAyA-ekAntarakto rucire rUpe, atAdRze sa karoti pradveSam / duHkhasya sampIDamupaiti bAlo, na lipyate tena muni virAmaH // 26 // TIkA-'egaMtaratto' ityAdi yastu rucire-sundare, rUpevaNe, saMsthAne vA, ekAntaraktaH, bhavati / sa bAla:-hitAhitavivekarahitaH, atAdRze-na tAdRzam atAdRzam , prakramAd aruciraM bhAvArtha--yadi mAtra rUpa hI duHkhakA hetu hotA to jo vItarAga torthakara Adi haiM unako bhI rUpake nirUpaNameM evaM rUpake darzanameM duHkha utpanna honA cAhiye thA-parantu aisA nahIM hotA hai isaliye rAgadveSake karanese hI prANI duHkha pAtA hai ataH jabataka rAgadveSakA tyAga nahIM kiyA jAyagA tabataka zArIrika evaM mAnasika duHkha evaM mokSA kA bhAvarUpa mahAn anartha isa jIvako prApta hotA rahegA // 25 // rAga evaM dveSa ye donoM saMpUrNa anarthake hetu haiM, yaha kahA jA cukA hai| aba 'dveSa bhI rAgahetuka hotA hai ataH mahAn anarthakA hetu eka rAga hI hai / isaliye sarvaprathama rAga hI tyAgane yogya hai' isa bAtako sUtrakAra kahate haiM- egaMtaratto' ityaadi| anvayArtha jo (ruiraMsi rUve egaMtaratto havai-rucire rUpe ekAnta bhAvArtha--je kadAca rUpa ja duHkhane hetu heta te je vItarAga tIrthakara Adi che emane paNa rUpanA nirUpaNamAM tathA rUpanA darzanamAM duHkha utpana thavuM joItuM hatuM. paraMtu tevuM banela nathI. A kAraNe rAgadveSanA karavAthI ja prANI duHkha pAme che, eTale jyAM sudhI rAgadveSane tyAga karavAmAM nathI Avate tyAM sudhI zArIrika ane mAnasika duHkha ane mokSAbhAvarUpa mahAna anartha A jIvane prApta thatA ja rahevAnA pArapA rAga ane dveSa e bane saghaLA anarthonA hetu che A batAvAI gayela che. have "Sa paNa rAganA heturUpa hoya che, AthI mahAna anarthane heta eka rAga ja che e mATe sarvaprathama rAga ja tyAga karavA cogya che" A vAtane sUtra42 4 cha- egaMtaratto" tyA ! masyAtha-2 ruiraMsi rUve egaMtaratto havai-rucire rUpe ekAntaraktaH bhavati
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484 uttarAdhyayanasaMthe rUpamityarthaH tariman pradveSa-prakRSTaM dvepaM karoti / ata eva-duHkhasya-zarIramAnasarUpasya, sampIDaMsaMghAtaM samUham , upaiti prApnoti / virAgaH rUcirarUpe rAgarahitaH, muniH sAdhustu tena-dveSakRtaduHkhena, na lipyatena saMyujyate // 26 // _rAga eva hiMsA'dyAsravaheturiti hiMsAdIdvAreNa rAga eva duHkhasya mUlakAraNamiti pabhirgAthAbhirAhamUlam-rUvANugAsANugae ye jIve, carAcare hiMsai NegarUve / ciMttehi te" paritAvei bAle, pIleI attaguru kiliDe // 27 // chAyA-rUpAnugAzAnugatazca jIvaH, carAcarAn hinasti anekarUpAn / citraistAn paritApayati bAlaH, pIDayatyA'tmA'rthaguruH klipttH||27|| TIkA-'khvANugAsANugae ya jIve' ityAdi viSTaH rAgavAdhitaH, ata eva AtmArthaguruH AtmArthaH svapayojanaM, sa eva raktaH bhavati ) sundararUpameM ekAntarakta hotA hai (se-saH) vaha ( etAlise paosaM kuNai-atAdRze pradveSa karoti) asundararUpameM prakRSTa dveSa karatA hai / aisA jIva (bAlo-bAlaH) hitAhitake vivekase rahita honeke kAraNa bAla-ajJAnI mAnA jAtA hai| isIse vaha (dukkhassa saMpIla muvei-duHkhasya sampIDam upaini) zArIrika evaM mAnasika aneka duHkhoMko bhogA karatA hai / (virAgo muNI teNa na lippaI-virAgaH muniH tena na lipyate) parantu jo aise hote haiM ki jinhe sundara rUpameM rAga hI nahIM hai aise munijana rAgadveSa janya duHkhase lipta nahIM hote haiM // 26 // _ 'rAga hI hiMsA Adi AsravakA hetu hai| isa taraha hiMsAdi dvArA rAga hI duHkhako mUla kAraNa hai' isa bAtako sUtrakAra chaha gAthAoMse 42 35bhA meAntata: 24 mane cha se-saH te etAlise paosaM kuNai-etAdRze pradveSaM karoti asu4235mA praSTa dveSa 42 cha. 2mA 01 bAlo-bAlaH hitA hitanA vivekathI rahita hovAnA kAraNe bAla-ajJAnI mAnavAmAM Ave che. mAthI 4 te dukkhamsa saMpIlamuvei-dU khasya sampIDam upaiti zArI2i4 gate bhAnasi mane humAne naagpt| 2 cha. 52'tu virAgo muNI teNa na lippaIvirAgaH muniH tena na lipyate 2 me| DAya che , mena suMda235 2 nathA DAta savA munirana rAgadveSa nya hupamA GiH yatA nathI. // 26 // che rAga ja hiMsA Adi Asavane hetu che. A pramANe hiMsA Adi - rAga ja duHkhanuM mULa kAraNa che " A vAtane sUtrakAra cha gAthAothI
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 32 rAgasyAnarthamUlanirUpaNam 485 guruH sampAdanIya kAryeSu pradhAno yasya sa tathA, ata eva bAlA hitAhitavivekarahitaH, rUpAnugAzAnugata-rUpaM prasaGgavazAnmanojJarUpam , tadanugacchati yA sA rUpAnugA, tAdRzI yA AzA sA rUpAnugAzA-rUpaviSayo'bhilASaH, tadanugatazca jIva:= prANo anekarUpAnjAtyAdibhedena bahuvidhAn carAcarAntrasasthAvararUpAna jIvAn hinasti nAzayati / kAMzcittu tAn carAcara jIvAn citra:=aneka prakArakaiH svakAya parakAyazastrAdibhirupAyaiH paritApayati = sarvathA duHkhayati / aparAMzca kAMzcit pIDayati-ekadeza duHkhotpAdanena poDitAn karoti / etena rAgasya hiMsAyAsravahetutvaM kathitam // 27 // kahate haiM-'rUvANugA' ityAdi / ___anvayArtha-(kiliDe-kliSTaH) rAgase bAdhita huA tathA (attadvaguru AtmArthaguruH) apanA prayojana hI jisane sva karaneyogya kAryoM meM pradhAna mAna rakhA hai isIliye jo (bAle-bAlaH) hita aura ahitake vivekase vikala banA huA hai aisA (rUvANugAsANugae jove-rUpAlugAzAnugataH jIvaH) manojJarUpake pIche 2 daur3anevAlI AzAle mohita banA jIva (aNegarUve carAcare hiMsai-anekarUpAn carAcarAn hinasti) jAtyAdike bhedase anekavidha carAcara prANiyoMkI hiMsA karatA hai| tathA kitaneka (te-tAn ) una jIvoMko (cittaihi-citraiH) aneka prakArake upAyoM dvArA (paritAvei-paritApayati) sarvathA duHkhita karatA hai tathA kitaneka jIvoMko (pIDayati) pIr3A pahucAtA hai| bhAvArtha-rAgase jIva jaba bAdhita ho jAtA hai taba yaha apane 49 cha-" rUvANugA" tyAha! makyAtha-kiliTTe-kliSTa rAma macAye tathA attadvaguru-AtmArthaguruH pitAnuM prayojana ja jeNe sampAdanIya kAryomAM pradhAna mAnI rAkhela che. A 42) 2 bole-bAlaH (Data mane matinA visthA vi manI 27 che. mevA rUvANugAsANugae jIve-rUpAnugAzAnugataH jIvaH bhne| 35nI yA pA houpApAjI mAthI bhADita manera 01 aNegarUve carAcare hisai-anekarUpAn carAcarAnU hinasti tyAnA methI manevidha yazaya2 prAyonI hiMsA parecha, tathA te-tAn TasA sevA yAne cittehi-citro. mane prAranA upAya vA paritAvei-paritApayati sarvathA bhita 43 . tayA TA jIvene pIDA pahoMcADe che. bhAvArtha-rAgathI jIva jyAre baMdhAI jAya che. tyAre te potAnA pra
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 486 uccarAMdhyayanasUtre anyaccamUlam-rUvANuvAe NaM pariggaheNe, upAyaNe rakkhaNasannioge / vae vioge the kahiM suhaMseM, saMbhogakAle ye atittilAbhe // 28 chAyA-rUpA'nupAte khalu parigraheNa, utpAdane rakSaNasanniyoge / ___vyaye viyoge ca kva sukhaM tasya, sambhogakAle ca atRptilaabh||28|| TIkA-rUvANuvAe NaM' ityAdi rUpAnupAte-rUpe'nupAta:-anugamanam-anurAgo rUpAnupAtastasmin sati 'NaM' iti vAkyAlaGkAre, parigraheNa-rUpaviSaye mUtmikena hetunA utpAdane rUpayavastuna upArjane, tathA rakSagasaniyoge-rakSaNaM ca sanniyogazceti rakSaNasanniyoga tasmin , prayojanako jisa kisI bhI upAyase siddha karane meM laga jAtA hai| usa samaya yaha upAya kartavya hai yA akartavya hai isa bAta ko nahIM ginatA hai| isa prakAra kI pravRtti meM yaha jova usa manojJa rUpa kI AzA ke pIche paDakara kitaneka carAcara prANiyoM ko mAratA hai zArIrika evaM mAnasika kaSTa pahuMcAtA hai| ataH isase yahI bAta siddha hotI hai ki, rAga hI saba anarthoM kA tathA hiMsAdika janita AsravoMkA hetu hai // 27 // aura bhI kahate hai- 'rUvANu vAeNa' ityAdi / anvayAye-(rUvANuvAe-rUpAnuvAte ) rUpa meM anurAga hone para yaha jIva (pariggaheNa-parigraheNa ) rUpa meM sarvaprathama mUcchorUpa parigraha se baMdha jAtA hai| phira (uppAyaNe rakkhagasannioge-utpAdane rakSaNasanniyoge) vaha usa rUpavAlI vastu ke sneha se usa vastu ke upArjana janane kaI paNa upAyathI siddha karavAnA kAmamAM lAgI jAya che. e vakhate A upAya kartavya che ke, akartavya che. A prakArane vicAra karato nathI ane te mane jJarUpanI AzAnI pAchaLa paDIne e jIva keTalAka carAcara prANIne mAre che temaja keTalAkane zArIrika ane mAnasika kaSTa pahocADe che. A kAraNe AthI e vAta siddha thAya che ke, rAga ja saghaLA anano tathA hiMsAdika Asano hetu che. raNA qNI 59 49 che-" rUvANu vAeNa" tyAhi ! manvayArtha-ruvANuvAe-rUpAnupAte 3pamA manurAga Guer yAthA se parigAheNa-parigraheNa 35mA sarvaprathama bhU235 pariyaDakI madhAI laya che pachI uppAcaNe rakkhaNasannioge-utpAdane rakSaNasanniyoge te the 35pANI paratunA - e vastunuM upArjana karavAmAM lAgI jAya che. ane enuM upArjana
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayidarzinITIkA a. 32 rAgasyAnarthamUlanirUpaNam tatra rakSaNaM vinAza hetuzyo'gnij la.tarakarAdizyaH paripAlanaM, saMniyogastu svaparaprayo janeSu sagyadhyApAraNaM, tatra, tathA-vyaye amijalAritA vinAze viyoge ca= rAja tarakarAdikRtApaharAd vihare ca sati tasya rUpAnurAgiNaH puruSaraya kva sukham=na kvacit sukhaM bhavati / surUpaka latraka rituragAdInAmupArjana rakSaNAdiSu rUpAnurAgI, duHkhamevAnubhavatIti bhaavH| nanu surUpadravyasamupArjanAdiSu sukha mAbhUt , saMbhogakAle tu bhaviSyatItyAzaGkayAha-'saMbhogakAle ya' ityAdisaMbhogakAle caupabhogasamaye'pi atRptilAbha:-na tRptilAbhaH-atRptilAbhaHtarimazca sati tRptiprAptyabhAve ca kva sukhamityanvayaH / bahuzo'pi rUpadarzane karane meM laga jAtA hai evaM usakA upArjana hone para isakA vinAza na ho jAya' isa khyAla se usakI rakSA karane meM tatpara rahA karatA hai| evaM apane prayojana meM tathA para ke prayojana meM usakA upayoga karatA hai| yadi vaha vastu (vaye vioge-vyaye viyoge) naSTa ho jAtI hai athavA usase chinI jAtI hai to aisI sthiti meM (kahiM suhu-tasya kva sukham )usa rUpa vimohita mativAle prANI ke liye eka kSaNa bhara bhI sukha nahIM milatA hai| isI taraha (saMbhogakAle ya atittilAme kahiM suhaM-saMbhogakAle ca atRptilAbhe kva sukham ) upabhoga kAla meM bhI isa ko tRpti nahIM hotI hai to usa avasthA meM bhI isako sukha kahAM hai| ___bhAvArtha-rUpavAle padArtha meM jaba yaha prANI unmatta bana jAtA hai taba sarva prathama vaha usa padArtha kI balavAn mUrchA se mUcchita ho jAtA hai| isa dazA meM yaha usa padArtha kI prApti meM aura prApta hone para apane thayA pachI "Ane vinAza na thaI jAya" evA khyAlathI enI rakSA karavAmAM tatpara rahyA kare che. AthI potAnA prayojanamAM tathA bIjAnA prajanamAM ene 42 cha, na sa tu vaye vioge-vyaye viyoge naSTa / jaya cha mathA menI pAsethI / sAMyI ye cha t| mevA (2thatimA se kahiM suhatasya kva sukham 2 35vibhADita bhatA prAnA bhATe 4 kSama2 565 susa 2hetu nathI mA08 pramANe saMbhogakAle ya atittilAbhe kahiM suha-saMbhogakAle ca atRptilAbhe kva sukham 5 mA 5 mene tRpti thatI nathI mA avasthA paNa enA mATe sukha ApanAra banatI nathI. bhAvArtha-rUpavALA padArthamAM jyAre e prAnI unmatta banI jAya che tyAre sahu pahelAM te e padArthanI balavanI mUcchathI mUcchita thaI jAya che. AvI dazAmAM e te padArthanI prAptimAM temaja prApta thayA pachI potAnA karta
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 488 / uttarAdhyayanasUtre rAgiNAM tRpti na bhavati / tathA coktamanyairapi na jAtu kAmaH, kAmAnAmupabhogena zAmyati / haviSA kRSNavarmeva, bhUya evAbhivardhate // anyacca-'bhogAbhyAsamanuvivardhante rAgAH, kauzalAni cendriyANAm" iti| uttarottarecchayA hi jantoH , paritApa eva bhavatIti bhAvaH // 28 // kartavya ko bhUlakara rAtadina usI ke saMrakSaNa meM laga jAtA hai| apane upayoga meM yA para ke upayoga meM kAma Ane para jaba vaha vastu naSTa ho jAtI hai yA niyukta-alaga ho jAtI hai to aisI sthiti meM yaha vizeSa duHkhita hotA rahatA hai phira isake liye sukha kahAM? upayoga avasthA meM , isako atRpti banI rahatI hai| ataH rUpavimohita mativAle ko kisI bhI taraha sukha nahIM hai| aura bhI kahA hai-na jAtu kAmaH kAmAnamupabhogena zAmyati / haviSA kRSNavarmeva bhUya evaabhivrddhte||1||" agni jaise 2 ghRta se sIMcI jAtI hai vaise 2 vaha pradIpta hotI rahatI hai| isI taraha abhilASAe~ jyoM 2 alilapita padArthoM kI prApti hotI jAtI hai tyoM 2 baDhatI jAtI hai zAMti nahIM hotii| tAtparya kahane kA yahI hai ki uttarottara icchAoM kI vRddhi se prANiyoM ko kevala paritApa hI hotA hai| ataH jisa prakAra lagola ke dvArA dhIDha se bhI dhIDha ghoDA vaza vyane bhUlIne rAta divasa te saMrakSaNamAM ja lAge rahe che. pitAnA upayogamAM athavA bIjAnA upagamAM kAma AvavAthI jyAre e vastu naSTa banI jAya che, athavA te vikata-alaka thaI jAya che tyAre AvI sthitImAM e vizeSa pramANamAM dukhIta thatuM rahe che. pachI enA mATe sukha kyAM? upaga avasthAmAM tenAmAM atRpti rahyA kare che, AthI rUpavimohita mativALA jIvane kaI paNa rIte sukha maLatuM nathI vaLI kahyuM paNa che - na jAtu kAmaH kAmAnAmupabhogena zAmyati / __ haviSA kRSNavamaiva bhUya evAbhivarddhate // 1 // " agnimAM jema jema ghI homavAmAM Ave che tema tema te vadhAre pradIpta thatI rahe che. A ja pramANe abhilASAo jema jema abhilaSita padArthonI prApti thatI jAya che tema tema e vadhatI ja jAya che, zAMti thatI nathI. tAtparya re na e che ke, uttarottara IcchAonI vRddhithI prANIone kevaLa pari ya che. Ama je pramANe lagAmathI baLavAna e ghaDe paNa vazamAM 8
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 489 priyadarzinI TIkA a0 32 rUpe tRptirahitasya dopavarNanam rUpavipaye vRptiprAptirahitasya ye dopA bhavanti, tAnAhamUlam-ruve atitte ya pariggahammi, lattovasatto na uvei tuhi / atuhidoseNa duhI parassa, losAvile Ayayai aMdattaM // 29 // chAyA-rUpe atRptazca parigrahe, saktopasakto na upaiti tuSTim / _ atuSTi doSeNa duHkhI parasya, lobhA'vila Adatte adattam // 29 // TIkA- 'rUve atitte ya' ityAdi rUpe=manojJarUpaviSaye, atRptaH tRptimaprAptaH, tathA parigrahe-parigRhyate, iti parigrahastasmin , rUpe ityarthaH, saktopasaktazcapUrvasaktaH, pazcAdupasaktaH, pUrva sAmAnyenaivA''saktimAn paMzcAd gADhamAsakta ityarthaH / tuSTi-santopaM, no paiti= na praapnoti| atha ca-atuSTidopeNa=atuSTireva dopo'tuSTidopastena, duHkhI udamidaM meM ho jAtA hai usI prakAra saMyasAdika dvArA indriyA~ vaza meM ho jAtI haiM yahI unakA ligraha hai // 28 // rUpa ke viSaya meM jila ko tRpti nahiM hotI hai usa prANI ko kaunara se doSoMkA bhAgI bananA paDatA hai ? yaha bAta sUtrakAra pradarzita karate hai 'rUve ' ityAdi-- ____ anyayArtha--(rUve-rUpe) manojJa rUpake viSayameM (anitte-atRptaH ) tRpta nahIM huA hai tathA (pariggambhi sattovasatto-parigrahe saktopamaktaH) jo rUpameM prathama sAmAnya rUpase sakta (Asakta) huA hai pazcAt vizeSa rUpameM usameM Asakta banA hai aisA prANI kabhI bhI (tuSTiM na uber3a-tuSTi na upaiti) tRptiko prApta nahIM karatA hai| isa (atuTTidoseNa-atuSTi doSeNa) asaMtoparUpa dopase (duhI-duHkhI) dukhI banA huA vaha phira (lobhaavileAvI jAya che e ja pramANe saMcama Adi dvArA Indriyo vazamAM AvI jAya che. Aja eno nigraha che. 28 rUpanA viSayamAM jene tRpti thatI nathI, e prANIne kayA kaza dezonA bhAbhI mana 5 cha ? pAta sUtrA2 5zita 43 -" " yA! sanyA -ve-rUpe manAI 35nA viSayamA atitta-anuptA ne tRmi thatI nathI tathA parigaha mmi sattovasatto-parigrahe mamopamata 2 5bhA praya sAmAnyarUpathI saDana thayela che. pachIthI vizeSa rUpathI enAmAM kAra ane che sevA prANI hI pA tudriM na uvei-tuSTiM na ni tamine ! nathA. mAma atuTTidoseNa- atuSTidoSeNa bhatuSpiI thI bahI-malI
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 490 uttarAdhyayanasUtre ca rUpavadvastu mama saMpadyatAmityAkAGkSA vazAdatizaya duHkhayuktaH san, lobhA'vilaH =lobhamalinIkRtacittaH, parasya = anyasya, adattaM rUpavadvastu aadtte=gRhnnaati||29|| adattAdAne kRte ye doSA bhavanti tAnAhamUlam-taNhAbhibhUyessa adattahAriNo, rUve attittassa pairiggahe ye / mAryAmusaMDDUI lobhadosA, tatthIvi dukkhA ne vimuccaI se " // 30 // chAyA - tRSNA'bhibhUtasya adattahAriNaH, rUpe atRptasya parigrahe ca / mAyAmRSA varddhate lobhadoSAt tatrApi duHkhAnna vimucyate saH // 30 // TIkA' tahAbhibhUyassa' ityAdi rUpe= rUpaSiSayake, parigrahe - mUrcchAma ke atRptasya - asantuSTasya ca tRSNAbhibhUtasya- lobhavazavartinaH, ata eva - adattahAriNaH - adattAdAnazIlasya, lobhadolobhAvilaH) lobhase malina citta hokara (parassa AyaiyaM adattaM - parasya adattam Adate) dUsare kI adatta vastuko letA hai arthAt corI karatA hai / bhAvArtha - jo prANI manojJa rUpa ke viSaya meM bhI saMtuSTa nahIM rahatA haiM tathA jo prathama sAmAnya rUpa se pazcAt vizeSa rUpa se rUpa meM vimohita mati ho jAtA hai, aise prANI rUpa meM asaMtuSTa ho kara sadA duHkhI hI banA rahatA hai aura dUsaroM kI rUpaviziSTa vastu ko bhI binA pUche hI uThAne meM tatpara rahatA hai ||29|| adattAdAna meM kyAra doSa haiM ? so kahate haiM - ' tahA0 ityAdi / anvayArtha - (pariggahe rUve - parigrahe rUpe) parigraha svarUpa rUpa meM (atittassa-atRptasya) asantuSTa tathA (taNhAbhibhUyassa - tRSNAmibhUnasya) tRSNA anesa me ANI pachI lobhAvile-lobhAvilaH bolathI bhavina citta thardhane parassa AyaiyaM adattaM-parasya adattam Adatte kholanI mahatta vastune tye che, arthAt cArI kare che. bhAvA--je prANI maneAjJarUpanA viSayamAM paNa sa MteSa anubhavI zakatA nathI tathA je prathama sAmAnya rUpathI ane pachIthI vizeSarUpathI rUpamAM vihita mativALA thaI jAya che evA prANI rUpanI pAchaLa asatuSTa thaIne sadA duHkhI ja rahyA kare che. ane khIjAnI rUpa viziSTa vastune lai lye che, arthAta gorI re che. // 28 // adattAdAnamAM kayA kayA doSa che? ene kahe che. VET" Sele! anvayArtha-parigahe rUve - parigrahe rUpe pariaDa svayaM mAM attittassa asaMtuSTa tathA taNhAbhibhUyasya - tRSNAbhibhUtasya tRSNAthI abhibhUta
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TokA a0 32 adattAdAnazIlAnAM doSavarNanam pAt-lobha eva doSaH, lobha doSastasmAt , kukarmapravartakatayA lobhasya doSarUpatA'stIti / lobhadoSaprabhAvAdityarthaH / mayAmRSA-mAyApradhAna mRSA-asatyabhASaNaM, mayAmRSA, varddhate-vRddhi prApnoti / lubdho hi parakIyaM vastu Adatte, AdAya ca tagopanaparo mAyAmRSA mApate / tadanena lobha eva sarvAstravANAmapi pradhAna kAraNamiti sUcitam / iha-rAgaprastAve sarvatra lobhavarNanena rAge'pi lobhAMza eva durnivAra iti mucitam / tatrApi-mRSAbhASaNe'pi, saH adattAdAnazIlaH, dukhAta-asAtarUpAta na vimucyate-mukto na bhavati, kiM tu duHsvabhAjana meva bhavatItyarthaH // 30 // se abhibhUta-lAbhake vazavartI-isIliye (adattahAriNo-aittahAriNaH) adattako lene ke svabhAvavAle puruSake(lobhadosA-lobhadoSAt) kukarmameM pravartaka hone ke kAraNa lobharUpa doSa ke prabhAvase (mAyA musaM vaDai - mAyA mRSA varddhate) mAyA pradhAna asatyabhASaNa baDhatA rahatA hai| tAtparya isakA yaha hai kI lobhI puruSa parakIya vastuko grahaNA karatA hai tathA grahaNa kara ke usake chupAne meM saceSTa rahatA hai aura mAyA mRpA svarUpa bhASaNa karatA hai isa kathana se yaha sUcita hotA hai, ki eka lobha hI samasta Asrava kA pradhAna kAraNa hai| tathA isa rAga ke prakaraNa meM sarvatra lobha ke varNana se rAga meM bhI eka lobha kA aMza hI durnivAra hai| (tasthAvi dukkhA se na vimuccai-tatrApi duHkhAtsa na vimucyate) mRSA bhASaNameM bhI adattAdAna zIla vaha vyakti asAtavedana rUpa daHkhase mukta nahIM hotA hai kintu kevala duHkhakA hI bhAgI banatA hai| bhAvArtha-jo prANI isa rUpAtmaka parigrahameM asaMtuSTa rahA karatA hai solana zaktI-mA 4 adattahAriNo-adattahAriNaH mahattane sevAnA svamA 53SanA lobhadosA-lobhadoSAt mamA avata: pAnA 26 sama35 hoSanA pramAthI mAyA musaMvaDUDhai-mAyA mRSA vardhate mAyA pradhAna masatya bhASaNa radhatuM rahe che. tAtparya enuM e che ke, lobhI purUSa pArakI vastune grahaNa karIne ene chupAvavAmAM paNa saceSTa rahe che ane mAyA mRSA svarUpa bhASaNa kare che. A kathanathI e sUcita thAya che ke, eka lebha ja saghaLA AsanuM pradhAna kAraNa che. tathA A rAganA prakaraNamAM sarvatra lobhanA varNa. nathA rAmamA 5 me mana maza 4 dunivAra cha. tatthAtri dukkhA se na vimuccai-tatrApi dUkhAt sa na vimucyate bhRSA bhASAmA 5 mahattAhAnazIla e vyakti asAtavedanarUpa duHkhathI mukta thatI nathI, paraMtuM ulaTa duHkhanI gartAmAMja gabaDatI rahe che. bhAvArtha-je prANuM A rUpAtmaka parigrahamAM asaMtuSTa rahyA kare che,
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana sUtre adattAdAna zIlasya mRSAbhASaNena duHkhAnmokSo na bhavatItyAhamUlam - sorsessa pacchAya puratthaoye, paogakaoNleya duhI duraMte / evaM adattANi samAyeyaMto, rUve atitto duhio aNisso // 31 chAyA - mRSAvAdasya paJcAcca purastAcca, prayogakAle ca duHkhI durantaH / evaM adattAni samAdadAnaH, rUpe atRptaH duHkhitaH anizraH // 31 // TIkA- 'mosassa ' ityAdi / ' mosassa ' jIvAH mRpAvAdasya, anRtabhASaNasya pazcAcca purastAcca, prayo. kAle ca duHkhI san, duranto bhavatItyanvayaH tatra pazcAt = mRpAbhApaNAtpare kAle ca, ' yadidaM bhASaNakauzalena mayA'pahRtavastunaH svAmI pratArita iti ' tanmRSAbhA usako lobha rUpa tRSNA kabhI zAMta nahIM hotI hai / usa tRSNAse vyAmohita hokara vaha parakIyarUpa viziSTa vastukA haraNa karatA hai aura usa vastuko chipAne ke liye aneka mAyApradhAna asatya bhASaNa karatA hai / isa mRSAbhApaNa karane se vaha sukhI nahIM hotA hai kintu duHkhakA hI bhAgI banatA hai ||30|| jo adatta grahaNa karate haiM aura usa adattAdAnako chipAne ke vAste mRSAbhASaNa karate haiM unako usa mRSAbhASaNa janya duHkhake kAraNa thor3I sI bhI zAMti nahIM milatI hai - yaha bAta sUtrakAra kahate haiM 'mosa' ityAdi / anvayArtha - (mosassa pacchAya puratthao ya paogakAle ca duhI duraMtemRSAvAdasya paJcAcca purastAcca prayogakAle ca duHkhI sana durantaH) mRSAvAda ke pazcAt pazcAttApase. mRSAvAda ke pahile cintAse tathA mRSAvAda enI leAlarUpa tRSNA kadI zAMnta thatI nathI. e tRSNAthI byAmeAhita thaIne te parakArUpa viziSTa vastunu haraNa kare che. ane e vastune chupAvavA mATe aneka prakAranAM SaDayaMtro temaja asatya bhASaNa karyA kare che. A pramANe mRSA bhASaNa karavAthI tesukhI thatA nathI paraMtu duHkhane bhAgavanAra ja bane che ||30nA je adatta grahaNa kare che, ane e adattAdAnane chupAvavA mATe mRSAbhASaNa kare che, ene e mRSAbhASaNa janya duHkhanA kAraNe gheADI paNa zAMti bhajatI nathI. yA vAtane sUtrAra matAve che " mosassa " tyAhi ! manvayArtha -mosassa pacchA ya puratthao ya paogakAle ya dUhI durante - mRSAvAdasya purastAcca prayogakAle ca dUkhI san dUrantaH bhUSAvAhanI pachI pazcAttApathI,
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 32 adattAdAnazIlAnAM dopavarNanam 493 paNaM mayA'nucitaM kRtamiti, pazcAttApena, purastAca-kathamayaM mayA vaJcanIya iti cintayA, prayogazAle ca-mRpAvAdasamaye'pi, asau vastusvAmI mama mRSAbhASaNaM lakSayiSyati na vA, iti kSobhataH, duHkhI-duHkhayuktaH san / durantaH iha janmanyaneka viDambanayA vinAzena, parajanmani ca narakAdi prAptyA duSTAvasAnayuktaH bhavati / evam-amunA prakAreNa adattAni samAdadAnaH prANI rUpe-rUpavipaye, atRptaH tathA anizrA nizrA-avalambanasthAnaM na vidyate yasya sa tathA, 'ayaM cauryakArI' iti doSavattvena ko'pyasya pakSapAtI na bhavatItyato nirAlambanaH sannityarthaH duHkhito bhavati / atra rUpaM maithunAsravasyApyupa lakSaNam / rUpe, atRpto jIvaH, kadAcidapi duHkhavimuktiM na prApnototi bhAvaH // 31 // bolate samaya kSobhase duHkha yukta banA huA vaha prANI isa janmameM tathA parajanmameM duHkhada avasAlavAlA hotA hai| (evaM-evam ) isa taraha (adattANi samAyayaMto-adattAni samAdadAnaH) adattako grahaNa karanevAlA prANI (rUve atitto-rUpe atRptaH) rUpaviSayameM atRpta hotA huA (aNisso-anizraH) nirAlaMba bana jAtA hai aura isa kAraNa vaha (duhio-duHkhitaH) sadA duHkhita hI rahatA hai| __ bhAvArtha-mRSAvAda ke pazcAt mRSAvAdIko aisA pazcAttApa hotA hai ki maiMne vyartha hI mRSAbhASaNa kI kuzalatA se jisakI vastu curAi hai usako pratArita kiyA hai, tathA mRSAbhASaNa ke pahile mRSAvAdo ko aisI cintA rahatI hai ki jisakI vastu mujhe curAnA hai usakomeM kisa upAyase vipratArita karU~ (ThaguM) tathA jaba vaha mRpAvAda bolatA hai usa samaya usako svayaM apanI AtmAmeM kSobha hotA hai parantu kyA kare Adata se lAcAra mRSAvAdanA pahelA ciMtAthI, e prANu A janmamAM tathA para janmamAM dukhada sapasAna pANe thAya che. evaM-evam 2mA pramANe adattANi sAmAyayaMto-adattAni samAdadAnaH mahatta. yaha 42vAvANe prANI have atitto-lpe atRptaH 35viSa. yabhA matRta tht| 2DIna aNisso-anizraH nirAlaya panI laya che. manamA 29thA te duhio-duHkhitaH humita 4 42 che. bhAvArtha-mRSAvAdanA pachI mRSAvAdIne evo pazcAttApa thAya che ke, vyarthamA ja mRSAbhASaNanI kuzaLatAthI jenI vastu corela che, ene prasArita karela che, tathA mRSAbhASaNanA pahelAM mRSAvAdI evI ciMtA rahe che ke, jenI vatu mAre ceravI che ane huM kayA upAyathI vikatArita (muM) karuM. tA tyAre te mRSAvAda bele che e vakhate tene svatha pitAnI AbhAmAM daMbha thAya che. 52tu upAya zu? mAitathI yAra DAya che. mA anahe i.bhI para
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAMdhyayanasUtre ___ uktamevArtha nigamayitumAhamUlam-rUvANurattassa narassa evaM, katto suhaM hoja kayAi kiMci / tattho pabhogevi kilesadukkhaM, nivvattaI jasla kae Na dukkhaM // 32 // chAyA-rUpAnuruktasya narasya evaM, kutaH sukhaM bhavet kadAcit kiJcit / tatropabhogepi klezaduHkhaM, nivartayati yasya kRte khalu duHkhaM // 32 // TIkA-rUvANurattassa' ityAdi / evam pUrvakathitaprakAreNa, rUpAnuraktasya-rUpe'nuraktaH, rUpAnuraktastasya, narasya =puruSasya, kadAcit kasminnapi samaye, kizcit=alpamapi, sukha kuto bhavet sukhaM hai| isa taraha duHkhI banA huA vaha isa janmameM aneka viDambanAo se yukta hokara apane vinAza se tathA para janma meM naraka nigodAdika kI propti ke kAraNa anta meM duHkhI banatA hai| isa janma meM bhI usakA koi vizvAsa nahIM karatA "yaha cora hai" isa taraha ke apavAda se-usakA koi bhi pakSapAtI nahIM hotA hai / saba se tiraskRta hokara nirAlamba niHsahAya banA huA vaha sadA duHkhita hI hotA hai| yahAM adattAdAna upalakSaNa hone se maithuna' kA bhI ahaNa hotA hai| tAtparya yaha hai ki atRpta vyakti kadAcit bhI duHkhase chuTakArA nahIM pA sakatA pratyuta pratisamaya duHkhita hI banA rahatA hai / / 31 // isI viSayoM ko phira kahate haiM--' ruvANu0' ityaadi| anvayArtha (evaM-evam) isa taraha (rUvANurattassa narassa-rUpANuraktasya narasya) rUpa meM anurakta hue manuSya ko (kayAi kiMci suhaM katto jIva A janmamAM aneka viTabaNAothI gherAIne potAnA vinAzathI tathA para janmamAM naraka nigodAdikanI prAptinA kAraNe aMtamAM duHkhI bane che. A janmamAM paNa tene koI vizvAsa karatuM nathI. "e cAra che" A prakAranA apavAdathI ene kaI paNa pakSapAtI thato nathI. badhAthI tiraskRta thaIne nirAlamba, niHsahAya banela e e jIva sadA duHkha anubhavato rahe che. ahIM adattAdAna upalakSaNa hovAthI mithunanuM paNa grahaNa thAya che tAtparya e che ke, atapta vyakti kadI paNa dukhathI chuTakAro meLavI zakatI nathI. e dareka samaye duHkhItaja rahyA kare che. 31 mA viSayAne zathI 4 cha-"rUvANu" tyA ! bha-vayArtha -evaM-evam mA prabhArI rUvANurattassa narassa-rUpAnuraktasya narasya - manu24ta thayesA manuSyane kayAI kiMci suhaM katto kadAcit kiJcit sukhaM
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 32 dveSasyAnartharUpatvanirUpaNam / 495 na syAdityarthaH, sarvadA duHkhameva bhavediti bhAvaH / kasmAt kAraNAt sukhaM na syAdityAzajhyAha-' tattha' ityAdi / tatra-rUpAnurAge, tathA upabhoge'pirUpasyopabhoge'pi klezaduHkha-klizyate yena sa klezaH-atRptilAbharUpastajjanitaM duHkhaM bhavati / sa upabhogaH kathaMbhUtaH ? ityAha-yasya kRte duHkhaM nirtayati-yasya rUpavadvastunaH kRte hetoH svAtmanaH kaSTasutpAdayati / yasyopArjane duHkhaM tasmin prApte'pi duHkhaM bhavatIti bhAvaH / 'Na' iti vAkyAlaMkAre // 32 // __ evaM rUpaviSaye rAgo'nartha heturityuktam , atha tatra dveSo'pyanarthaheturityAhamUlam-emeva rUvammi gao paMosaM, uvei dukkhohprNpraao| paduddacitto ya ciNAi kamma, jaM se puNo hoI duhaM vivaag||33 . chAyA-evameva rUpe gataH pradveSam , upaiti duHkhaughprmpraaH| . pradviSTacittazca cinoti karma, ya tasya punarbhavati duHkhaM viSAke // 33 // kadAcit kiJcit sukhaM kutaH) kisI bhI samaya meM kucha bhI sukha kaise ho sakatA hai| usako to sarvadA duHkha hI hotA hai| kyoMki (jasla kae dukkhaM nivvattai tatva upabhoge vi kilesa dukkha-yasya kRte dukham nirvatayati tatra upayoge'pi kleza duHkham ) jisa rUpa viziSTa vastu ke upAjana meM jaba duHkha prApta hotA hai to usa rUpAnurAga me tathA usake upayoga meM atRpti janya duHkha kyoM nahIM hogA-avazya hI hogaa| bhAvArtha--rUpAnurakta puruSako kisI bhI samaya yahAM para bhI kucha bhI sukha nahIM milatA hai / kAraNa ki jaba usake upArjana karane meM hI prANI ko duHkha hotA hai to usake upabhoga karane meM sukha kaise mila sakatA hai| vahAM para bhI duHkha hI milegA // 32 // kutaH 5 samaye 5] suma zata bhajI za ? menA mATe to sahA sAhu: : nirbhAe tha yU4yu DAya che. bhaDe, jassa kae dukkha nivattai tattha uvabhoge vi kilisadukkha-yasya kRte dukham nivartayati tatra upayoge'pi klezaduHkham 2 35viziSTa vastune melAmA hu:5 prAta thAya che to pachI rUpa anurAgamAM tathA tenA upayogamAM atRpti janya duHkha kema na thAya? savazya thAya 1. . | bhAvArtha-rUpanI pAchaLa bahAvarA banela manuSyone koI paNa samaye kAMI paNa sukha maLatuM nathI. kAraNa ke jyAre tene meLavavAmAM ja prANIne duHkha thAya che to pachI tene upabhoga karavAmAM sukha kayAthI maLI zake che tyAM paNa tenA mATe to duHkha ja duHkha rahevAnuM pa3rA
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 496 uttarAdhyayanasUtre - TIkA-'emevarUvammi' ityAdi. rUpe amanojJarUpavipaye, pradveSaM gatA prAptazca / evameva-yathArUpAnurakta stathaiva, duHkhaughaparamparAH uttarottaraduHkhasamUhAn , upaiti prApnoti / tathA-pradviSTacittA prakarSeNa dviSTa praviSTaM cittaM yasya sa tathA-dvepaparipUrNacittaH san tat karma cinotiupArjayati / tasya-upAjittakarmaNaH, vipAke-anubhavakAle, iha janmani, parabhavecetyarthaH, punarmukhaM bhavati / iha-punarduHkhagrahaNamaihikaduHsvApekSam , azubhakarmopacayazca hiMsAdhAstravAvinAbhAvIti taddhetutvaM dvarSasyApi rAgavaditi scitm||33|| ___ isa prakAra rUpa ke viSaya meM anurAga anartha kA hetu hai yaha bAta yahAM taka kahI gaI hai aba usameM dvepa karanA yaha bhI anartha kA hetu hai yaha bAta sUtrakAra kahate haiM-'emeva' ityaadi| ___anvayArtha--(rUvammi-rUpe) amaneAjJa rUpake viSaya meM (paosaM gaopradveSaM gataH) pradveSa karanevAlA manuSya (emeva dukkhohaparamparAo uvei--- evameva daHkhaughaparamparAH upaiti ) isI taraha duHkhAMkI paramparAoM ko prApta karatA hai| (paduTTacitto ya kambha ciNAi-praduSTacittaH karma cinoti) dveSase paripUrNa citta banA huA vaha manuSya jina kameM kA baMdha karatA hai se vivAge-tasya vipAke) una karmoM ke vipAka samaya meM usako (puNo duhaM hoi-punaH duHkhaM bhavati ) isa janma meM tathA para janma meM duHkha hI milatA hai| gAthA meM duHkha kA do bAra grahaNa karane se yaha bhAva prakaTa hotA hai| ki usako bhava-bhava meM duHkha hI bhoganA paDatA hai| tathA azubha kI kA vaha baMdha karatA hai| jo baMdha hiMsAdi Asrava ke vinA nahIM hotA ( A pramANe rUpanA viSayane anurAga anarthane heta che A vAta ahIM tyAM sudhI batAvavAmAM AvI gaI che. have emAM dveSa kare e paNa anarthane hetu cha mA pAtane sUtra42 matAva cha-" emeva" tyAha sankyAtha-rUvammi-rUpe abhanAjJa 35nA viSayamA paosa gao-pradveSa gata' pradveSa 42vApANe manuSya emeva dukkhohaparaMparAo uvei-evameva dakkhaugha paramparA upaiti zata mAnI 5252yAna prApta 42te| 2 cha paddacitto ya kamma ciNAi-praduSTacitta. karma cinoti dveSathI renu sA3ye mana paripUrNa marAye sevA se manuSya 2 4InA madha 42 che se vivAge-tasya vipAke se bhAnA vidhAna sabhaye tene puNo duhaM hoi-puna' duHkhaM bhavati 2 mamA duHkha ja maLe che. gAthAmAM du khanu be vakhata grahaNa karavAmAM Avela hovAthI pragaTa thAya cha, mene sa-52mamA huna lAgavayu 5 che. Ibha karmone e baMdha kare che je baMdha hiMsAdi AmravanA vagara thato
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 497 priyadarzinI TIkA a0 32 rAgadveSanivAraNe guNamAha ___ rUpaviSaye rAgadveSayoranuddharaNe doSA uktAH, atha taduddharaNe guNamAhamUlam-rUve viretto maNuo vilogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / ne lippaebhavamajhe visaMto, jaleNa vA pokkhariNI palAsaM // 34 chAyA-rUpe virakto bhanujo vizokA, etayA duHkhaughprspryaa| na lipyate bhavamadhye'pisan , jalena iva pusskrinniiplaashm||34|| TIkA-rUve viratto' ityAdi rUpe-manoje, amanojJe ca rUpe, viratArAgadveSarahitaH / ata eva-vizokAzokarahitaH, manujaH manuSyaH, bhavamadhye'pi-saMsAramadhye'pi san vidyamAnA, etayA-pUrvakathitayA, duHkhaughaparasparayA-duHkhAnAm oSAH-saMghAtAsteSAM paramparA-santatiH, duHkhaughaparamparA, tayA narakanigIdAdhanantaduHkhapravAharUpayA na lipyate / tatra dRSTAntamAha-'jaleNa vA' ityAdi / jalena puSkariNIpalAza-- hai| isa gAthA se sUtrakAra ne yaha sUcita kiyA hai ki veSa bhI rAga kI taraha hiMsAdika Asrava ke vinA nahIM hotA hai // 33 // ___isa prakAra rUpake viSaya meM rAga aura dveSake karane para prANImeM jo doSa uptanna hote haiM ve to kaha cuke hai aba inake nahIM karane para jo guNa hote haiM unako sUtrakAra kahate haiM-'rUve' ityaadi| ___ anvayArtha-(rUve-rUpe) manojJa evaM amanojJa rUpameM (viratto bhaNuoviraktaH manuSyaH) rAgadveSale sarvathA rahita banA huA manuSya (visogovizokaH) rUpa viSayaka zokase rahita bana jAtA hai| tathA (avasajjhe vi saMto-bhavamadhye'pi san ) saMsArameM rahatA huA bhI (jaleNa pokkhariNI palAsaM eeNa dukkhohaparaMpareNa na lippai-jalena puSkariNI palAzaM iva nathI. A gAthAthI sUtrakAre e sUcita karela che ke, paNa rAganI mAphaka hiMsAdika AsavanA vagara thatuM nathI. 33 A pramANe rUpanA viSayamAM rAga ane dveSanA karavAthI prANImAM je deSa utpanna thAya che e te kahevAI gayela che. have AnA na karavAthI je guNa thAya che ana sUtra42 matAce cha.--" sve" tyAha! manyA -rUve-rUpe manojJa athavA to asanAjJa35mA viratto maNusovirataH manuSyaH / mana dveSayI saMpUrNapaNe mA 229. manuSya visogovizokaH 35 viSaya zothI vahana bhUta mAnI 29 che. tathA bhavamajhevi saMtobhavamadhye'pisan saMsAramA 27vA chatai upy jaleNa pokkhariNI palAsaM eeNa dukkhoi
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 498 uttarAdhyayanasUtre kamalinI patramiva / yathA jalamadhye'pi vidyamAnaM kasalinIpatraM jalena na lipyate, tadvannalipyate ityarthaH // 34 // // iti cakSurUpa prakaraNam / / itthaM trayodazagAthA zcakSurAzritya vyAkhyAtAH / etadanusAreNaiva zeSendriyANA manasazca trayodaza trayodazagAthAH svastra viSayAkhyAnapUrvaka vakSyante / tAsAM vyAkhyA cakSuH prakaraNavad vijnyeyaaH| tatra yo yo vizeSaH sa vyAkhyAsyate tatra zrotrendriyaprakaraNamAha--- atha zrotrendriyaprakaraNammUlam-soyarasa sadaM gahaNaM vayaMti, taM rAga he tumaNuna maah| taM" dosa heDaM abhaNuna mAhu, samoya jo tesu la viiyraago||35 etayA duHkhaughaparamparayA na lipyate) jalale kamalinI patrakI taraha pUrva kathita isa samasta duHkhaparamparAle lipta nahIM hotA hai| bhAvArtha-jisa prakAra kamalinIkA patra jalaseM rahatA huA bhI usase alipta rahatA hai usI prakAra jo manuSya rUpa viSayaka rAgadveSase rahita hotA hai vaha saMsArameM vasatA huA lI vahAMkI duHkhaparasparAse alipta rahatA hai||34|| ||ckssu prakaraNa samApta // ' isa prakAra teraha gAthAoM dvArA cakSu indriyako Azrita kara yaha vyAkhyAna kiyA gayA hai| isI taraha zeSa indriyoM tathA manake bhI apane 2 viSayoMkA vyAkhyAna sUtrakAra kreNge| unakI vyAkhyA cakSu indriyake prakaraNakI taraha jAnanI caahiye| parantu vahAM jo vizeSatA hogI vaha paraMpareNa na lippai-jalena puSkariNI palAzaM iva etayA duHkhaughaparaMparayA na lipyate jaLathI kamaLapatra je rIte temAM rahevA chatAM paNa alipata rahe che tema pUrva kahevAyela saghaLI duHkha paraMparAothI tadana alipta rahe che. . bhAvArtha -je pramANe kamaLa jaLamAM rahevA chatAM paNa ethI alipta rahe che ane te saMsAramAM vasatA hovA chatAM AvA prakAranI du kha paraMparA teno leza mAtra sparza karI zakatI nathI. 34 ||ykssu 542 sabhAta thyu|| A pramANe tera gAthAothI cakSurindriyanA viSayane sAme rAkhIne kahevAmAM Avela che. A ja pramANe bIjI Indriyo tathA mananuM paNa je tenA - - lagatuM khyAna sUtrakAra kaheze. enI vyAkhyA cakSurindriyanA prakaraNanI jANavI joIe. paraMtu emAM je je viziSTatAe haze te kahevAmAM
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdesthAnavarNane zrotrendrinirUpaNam chAyA-zrotrasya zabdaM grahaNaM vadanti, taM rAmahetuM tu mnojnymaahuH| taM dveSahetuM amanojJamAhuH, samazca yasteSu sa vItarAgaH // 35 // TIkA-loyasta' ityAdi-- zabda-zabdayate-procyate jantubhiriti zabdodhvanistam / zrotrasya-zrotrendriyasya, grahaNam-AkarSakaM, vadanti-tIrthakarAdayaH kathayanti / manojJaM-sundaraM, kAkalIgItAdikam , taM-zabdam , rAmahetu-rAgakAraNam , AhuH vadanti, amanojJamasundaraM kharakarkazAdika, taM-zabdam , dveSahetuM-dveSakAraNaM vadanti, yaH jIvaH tayoH-manojJA'manojJazabdayoH, samaH-tulyAbhAvayukta nAjuratto na ca dviSTa ityarthaH, saH, vitarAgaH-vijitarAgadveSo bhavati // 35 // atha camUlam-saharUna soyaM gahaNaM vayaMti, soyala saMdaM gahaNaM vyNti| rAgasa heDaM lamaNuNa mAhu,dolasa he amaNuNa maah||36 kahI jaavegii| aba bhonendriya ke prakaraNako lUtrakAra prAraMbha karate haiM 'soyalA lAI ' ityaadi| anvayArtha--(soyarasa khAdaM gahaNaM vayaMti-zrotrasya zabdaM grahaNaM vadnti ) zrotra iMndriyakA viSaya zabda kahA gayA haiM vaha manojJa amanojJake bhedase do prakArakA hai (maNunlaM logaheDaM Ahu-manohaM taM rAgahetuM AhuH) tIrthakara gaNadharoM ne manojJa zAma ko rAga kA hetu kahA hai| tathA ( amaNunnaM dosahelaM Ahu-amanojJabahetuM AhuH) asanojJa zabda ko dveSa hetu kahA hai| (jo tesu samosA vIyarAgo-yA tayoH samaH sa vItarAgaH) jo ina donoM meM samabhAva rakhatA hai vaha vItarAga hai arthAt vahI rAgadveSa rahita kahA jAtA hai||35|| Avaze. have zrotrendriyanA prakaraNane prAraMbha kare che - " soyarasa" yA! makyAtha----soyassa saha gahaNaM vayaMti-zrotrasya zabda grahaNaM vadanti zrotra Indriyane viSaya zabda kahevAmAM Avela che te mane jJa ane amanojJanA bhedathI me 12 // cha. maNunnaM taM rAgahe Ahu-manojaM taM rAgahetuM AhuH tIrtha 42 gadha se manA zahane rAganI utu 41 cha tathA amagunnaM dosahe AhuamanojJa dveSahetu AhuH masanA za62 dveSatA utu 493 . jo tesu samo sa vIyarAgo-yaH tayoH samaH sa vItarAgaH re mA bhannemA samasAra rAje che. vItarAga che. arthAta eja rAgadveSa rahita kahevAya che. rUpA
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 uttarAdhyayanasUtre chAyA-bandasya zrotraM grahaNaM vadanti, zrotrasya zabdaM grahaNaM vadanti / rAgasya hetuM samanojJamAhuH, dveSasya hetuM amanojJamAhuH / / 36 / / TIkA-'sahassa' ityAdi zrotraM-zabdasya, grahaNaM vadanti, zabdaM zrotrasya grahaNaM vadanti, samanojJaM rAgasya hetumAhuH / amanojJaM dveSasya hetumAhuH ityanvayaH vyAkhyAtA pUrvavat / / 36 / / kiM ca mUlam-sadekheM jo gidi muvei tivvaM, akAliyaMpovaI se vinnaasN| rAgAure hariNamie~vva muMDhe, saMde atitte saMmuvei maccuM // 37 // anvayArtha--sahassa gahaNaM soyaM vayaMti soyassa gahaNaM sadaM vayaMtizabdasya grahaNaM zrotra vadanti,zrotrasya grahaNaM zabdaM vadanti) apane viSayabhUta zada ko grahaNa karane vAlI zrotra indriya mAnI gai hai| tathA zrotra indriya kA viSaya zabda mAnA gayA hai| isa taraha zabda aura zrotra indriya meM grAhyagrAhaka saMbaMdha kahA gayA hai| (samaNuNNaM rAgassa haDaM Ahu amaNuNNaM dosassa heuM Ahu-samanojJa rAgasya hetuM AhuH amanojJa dveSasya hetuM AhuH) manojJa zabda rAga kA hetu tathA amanojJa zabda dveSakA hetu kahA gayA hai| bhAvArtha-tIrthakArAdikoM ne aisA kahA hai ki zabda aura zrotra indriya kA paraspara meM grAhya grAhaka saMbaMdha hai| zabda grAhya evaM zrotra grAhaka hai| manojJa aura amanojJa ke bheda se zabda do prakAra ke hote haiN| inameM manojJa zabda rAga kA evaM amanojJa zabda dveSakA kAraNa banatA hai // 36 // ___makyAtha-sahassa gahaNaM soyaM nayati-zavdasya grahaNaM zrotraM vadanti potAnA viSayabhUta zabdane grahaNa karavAvALI zrotra Indriyane mAnavAmAM Ave che tathA soyasya gahaNaM saha vayaMti-zrotrasya grahaNaM zabdaM vadanti zrota chandriyana viSaya zabda mAnavAmAM Avela che. A pramANe zabda ane zrota IndriyamAM grAhya tabhara AnA samaya mAma mAvasa cha. samaNuNaM rAgassa he Ahu amaNuNNaM dosassa he Ahu-samanojJa rAgasya hetu AhuH amanojJa dveSasya hetu AhuH bhanAI 4 2||gn tu cha, tathA samanA za6 deSana hetu kahevAmAM Avela che. - bhAvArtha -tIrthaMkarAdikee evuM kahe che ke, zabda ane zrota Indriyane parasparamAM grAhya ane grAhakano saMbaMdha che. zabda grAhya ane zrotragrAhaka - - * na ane amane jJanA bhedathI zabada be prakAranA hoya che. AmAM mane jJa * mana mamanA zaha dveSanu // 25 mana cha. // 36 //
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNane zrotrendriyanirUpaNam 501 chAyA-zabdeSu yo gRdvimupaiti tIvrAM, AkAlikaM prApnoti sa vinAzam / rAgAturaH hariNamRga iva mugdhaH, zabde atRptaH samupaiti mRtyum||37|| TIkA-'saddelu jo giddhimuvei' ityAdi yaH zabdeSu tIvrAM gRddhim upaiti, saH akAlikaM vinAzaM prApnoti / tatra dRSTAntamAha-'rAgAure' ityaadi| rAgAturaH-manojJazabdAnurAgAndhaH ataeva mugdhaH-hitAhitajJAnarahitaH, zabde lubdhakagItAdyAtmakazabdaviSaye, tadAkRSTa cittatayA adRptaH san , hariNamRga iva-hariNAzcA'sau mRgazca hariNamRgaH-hariNarUpapazuH, iva-yathA mRtyu samupaiti tadvat / mRga zabdena sarvo'pi pazurucyate tathoktam "mRgazIrSe hasti jAto, mRgaH pazu kuraGgayoH" // iti // 37 // uktaM zabdaviSayakarAgaphalaM sAMprattaM zabdaviSayakadveSaphalamAha-- mUlamje yAvi dosaM samuvei tivvaM, taM sikkhaMNe se u uvei dukkhaM / dudaMta doNa saeNaM jaMtUM, la kiMci saMdaM avarajjaI se // 38 // aura bhI kahate haiM- sadesa' ityAdi / anvayArtha-(jo ladelu tivvaM gidi uvei-yaH zandeSu tItrAM gRddhiM upaiti) jo jIva zabdoM meM tIna Asakti ko prApta karatA hai (se akAlIyaM viNAsaM pAvai-sA akAlikaM vinAzaM prApnoti) vaha asamayameM nAzako prApta hotA hai| (iva-iva) jaise (rAgAure-rAgAturaH) manojJa zabdoMke anurAgase aMdhA banA huA (hariNalie-hariNAmRgaH)hariNa pazu (muddhe-mugdhaH) hita aura ahitake jJAnale rahita hokara (maccu samuvei-mRtyuM samupaiti) mRtyuko prApta karatA hai| isI taraha (sadde atItte-zabde atRptaH) zabdameM anurAgase AkRSTa banA prANI bhI akAlameM hI mRtyuko prApta karatA hai|371 dhumA 55 che-"sasu" tyAha! bha-kyAtha-jo sahesu tivyaM giddhiM uvei-yaH zabdapu tIvAM gRddhiM upeti 21 mA tI mAhitane prApta 42 cha, se akAliyaM viNAsaM pAvaisaH akAlikaM vinAzaM prApnoti ta masamayamA nAzate pAtra mane . rAgAurerAgAturaH mana nA anurAgathI mAMdhaNu manera hariNamiNa-hariNamRgaH / 24 pazu mudde-mugdhaH Dita mane maDitanA jJAnayI 2lita tIna maccu samuveda-mRtyu samupaiti mRtyune pAsa 42 7. 21 prabhAra sahe atItta-gabda anuna. ma mnurAgathI AkuLa vyAkuLa banela prANa paNa akALamAM ja mRtyune prApta kare che phA
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 502 uttarAdhyayanasUtra chAyA--yazcApi dveSa samupaiti tIvra, tasmin kSaNe sa tu upaiti duHkham / ___ durdAntadoSeNa svakena jantuH, na kiMcit zabdo'parAdhyati tasya // 38 // TIkA-'je yAvi' ityAdi yazca jantustIbaM dvaSaM samupaiti, sa tu tasminkSaNe'pi svakena durdAntadoSeNa duHkhamupaiti / zabdaH-kharakarkazAdirUpo dhvaniH, tasya kiJcit nAparAdhyati ityanvayaH / vyAkhyA prAgvat // 38 // mUlam---egaMtaratto iraMli sahe, atAlile se kuNai paosaM / dukkhassa saMpIla suvei bAle, na lippaI teNa muMNI viroNgo||39|| chAyA-ekAntarakto rucire zabde, atAdRze sa karoti madveSam / duHkhasya sampIDamupaiti vAlaH, na lipyate tena munirvirAgaH // 39 // TIkA-' egaMtaratto' ityAdiyastu rucire zabde ekAntaraktaH, sa bAlaH, atAdRze, pradvepaM karoti / ataeva pahale zabda viSayaka rAgakA phala kahA, aba zabda viSayaka dveSakA phala kahate haiM-'jeyA vi' ityaadi| anvayArtha-(je yAvi jaMtU tivvaM dosaM satuvei-yazca jantuH tInaM dveSa samupaiti) jo prANI amanojJa zabdoMmeM tIvra dveSa karatA hai vaha (tasi kkhaNe seeNaM dudanta dosaNa dukkha uveI-tasmin kSaNe svakena durdAntadoSeNa duHkham upaiti) usI kSaNameM apane dunti dopase zArIrika evaM mAnasika duHkhako prApta karatA hai| isa taraha (lassa-tasya) amanojJa zabdameM dveSa karanevAlekA vaha (sade-zabdaH) amanojJa zabda (na kiMci avarajjaI-na kiJcit aparAdhyati) kucha bhI aparAdha nahIM karatA hai // 38 // pahelAM zabda viSayaka rAganuM phaLa kahyuM, have zabda viSayaka dveSanuM phaLa cha-"je yAvi" tyA! saskyAtha-je yAvi jaMtU tivvaM dosaM samuvei-yazca jantuH tIvra dveSa samupaiti je prANI amaneza zabdamAM atyaMta TheSa kare che, rUcira zabdamAM ekAMtarUpathI atyaMta manu24ta te me mate taMsikkhaNe soeNaM duddatadoseNa dukkha uveitamin kSaNe svakena doSeNa duHkham upaiti pAtAnA hAta hoSathI zArI2i4 bhane mAnasi humata prApta 42 cha mA pramANe tassa-tasya manAza za74mA dveSa 4211nu se saha-zabdaH mamanA za54 na kiMci avarajai-na : - aparAdhyati xis ] bhaDita 43rI zata nathI. // 38 //
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 prasAdasthAnavarNane rAgasya dukhakAraNatvamAha 503 duHkhasya sampIDamupaiti, virAgo munistena na lipyate, itynvnH| vyAkhyA prAgvat // 39 // rAga eva hiMsAdyAstravaheturiti hiMsAdi dvAreNa rAga eva duHkhasya mUlakAraNamiti SaDbhirgAthAbhirAha---- mUlam--sadANugAsANugae the jIve, carIcare hiMsai garUve / cittehiM te" paritovei bAle, pIleI attazuru kilihe // 40 // chAyA--zabdA'nugAthA'nugatazca jIvaH, carA'carAn hinasti anekarUpAn / citraistAn paritApayati bAlaH, pIDayatyAtmArthaguruH kliSTaH // 40 // TIkA--'sahANugAlA' ityAdi kliSTaH, AtmArthaguruH, ataeva bAlaH, tathA-zabdA'nugAzA'nugataHkAkalIgItAdirUpadhvanyamilApayuktaH, jIvaH, anekarUpAn , carAcarAn-mRdaGgA___ 'eNaMtaratto' ityAdi. anvayArtha-(jo ruiraMsi sadde egaMtaranto-yastu rucire zabde ekAntaraktaH) jo prANI rucira zabdameM ekAntarUpale anurakta hotA hai vaha (etAlise paosaM kuNai-atAdRze pradeSaM karoti) amanojJa zabda- dveSa karatA hai (le bAle-saH bAlaH) vaha bAla-ajJAnI (dukkhala saMpIlamu(vei-duHkhasya sampIDam upaiti) zArIrika evaM mAnasika aneka duHkhoMko bhogatA hai| parantu jo aise hote haiM ki jinheM manojJa evaM amanojJa zabdameM kisI bhI prakArakA pakSapAta nahIM hotA hai (virAgI-virAgaH) ve virAgI haiM aura aile (muNI-suniH) munijana (teNa na lippai-tena na lipyate) usa duHkhase lipta nahIM hote haiM // 39 // "egataratto" tyAha! anvayArtha -jo rui si sadde egaMtaratto-yastu rucire zabde ekAntaraktaH prANa 3thi2 zammA 4ird 35thI atu24ta mana che te etAlise paosaM kuNai-etAdRze pradveSa karoti mamanojJa zamA dveSa 42 che. se bAle-saH bAlaH me mA majJAnI dukkhassa sampIDas uvei-duHkhasya sampIDam upaiti za2i4 ane mAnasika aneka duHkhene bhogave che. paraMtu je evA hoya che ke, jemane mane ane amane jJa zabda jarA sarakhee kaI paNa prakArano pakSapAta nathI virAgo-virAgaH te virAmI cha. mane sevA muNI-muniH bhunila teNa na lippaitena na lipyate ye thI lisa thatA nathI. // 38 //
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 uttarAdhyayanasUtre divAghopakArakasnAyu camakASThAdyathai trasasthAvarAtmakajIvAna , hinasti / kAMzcittu tAn citraiH paritApayati-aparAMzca pIDayati / vyAkhyApUrvavat // 40 // 'sadANugA' ityaadi| anvayArtha (kiliDe-kliSTaH) manojJa zabdoMko sunaneke anurAgase bAdhita huA tathA (attaTTa guru-AtmArtha guruH) manojJa zabda zravaNarUpa prayojana hI jisane karane yogya kAryoM meM pradhAna mAna rakkhA hai aura isIliye jo (bAle-bAlaH) hita aura ahitake vivekase vikala hai aisA (saddANugAsANugae-zabdAnugAzAnugataH) kAkalI gItAdirUpa dhvani arthAt gAnakI madhuradhvaniko sunanekI abhilASAse mohita banA huA (jIva-jIvaH) jIva (garUve carAcare hiMsai-aneka rUpAn carAcarAn hinasti) jAti Adike bhedale anekavidha cara acara prANiyoMkI hiMsA karatA hai| tathA kitaneka (te-tAn ) una jIvoMko (cittehi-citra) anekavidha upAyoM dvArA (paritAvei-paritApayati) sarvathA duHkhita karatA hai tathA kitaneka jIvoMko (pIlei-pIDayati) pIDA detA hai| bhAvArtha-manojJa zabda sunaneke anurAgase jaba jIva otaprota ho jAtA hai taba usake sune binA usako caina nahIM milatA hai| vaha apane isa prayojanako anucita upAyoM dvArA bhI saphala karanekI ceSTAmeM lagA rahatA hai| apanA abhilaSita jaise bhI sadhe vaisA hI upAyakI sAdhanAmeM " sahANugA" tyAhA __ma-kyAtha-kiliDe-kliSTaH bhanAi zahane samapAna anurAgathI apAyakA tathA attaTTaguru-AtmArthaguru' bhanosa 7435 prayoga garI 421 // yogya AyAmA pradhAna3 bhAnI rANe che. mane me04 4 / 20 4 bAle-bAlaH ajJAnI hitamA matinA vivethI vija cha, sevA sadANugAsANugae-zabdAnugA zAnugataH gAnA gIta mA 35 canA yathAta pAnI madhura vanIne sAlajavAnI manisAthI bhADita mane jIva-jIva 71 NegarUve carAcare hiMsaianekarUpAn carAcarAn hinasti ti mahinA methI mana:vidha ya2-mayara pAyAnI hiMsA 42 cha. tathA sA te-tAn mevA khAne cihi-citrai mana viSa pAya dvArA sahI paritAvei-paritApayati sahA humita 42 che. tathA keTalAka jIvane pIDA Ape che. bhAvArtha-majJa zabda sAMbhaLavAnA anurAgathI jyAre jIva emAM otaprota banI jAya che tyAre ene sAMbhaLyA sivAya tene kayAMya cena paDatuM nathI. -e pitAnA A prayajanane anucitta upAyo dvArA paNa saphaLa karavAnI ceSTAmAM * ** 1 rahe che. pitAnuM Ichela kArya je rIte saphaLa bane tevA upAyanI
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNane rAgasya duHkhakAraNatvamAha 505 mUlam-sadANuvAeNa pariggahaNe, uppAyaNe rakkhaNa snnijoge| vaie vijoge ye kahaM suMha se, saMbhogakole ya atittilaabhe||41|| chAyA-zabdAnupAte khalu parigraheNa, utpAdane rkssnnsnniyoge| vyaye viyoge ca kya sukhaM tasya, sambhogakAle ca atRptilaabhH||41|| TIkA-'sadANuvAeNa' ityAdi zabdA'nupAte-zabde kAkalIgItAdidhvanau-anupAtaH-anugamanam , anurAga stasmin sati 'NaM' iti vAkyAlaGkAre, parigraheNa-zabdaviSaye mUtmikena hetunA, vaha sadA saceSTa rahatA hai| isa taraha vaha manojJa zabdoMko sunanekI abhilASAse prerita hokara sthAvara jaMgama prANiyoMkI bhI virAdhanA karanemeM nahIM hicakatA hai| mRdaGga vAdya Adike upakAraka snAyu carma kASThaM Adike liye vaha jIvoMkI hiMsAtaka kara DAlatA hai| isa taraha manojJa zabda sunanekI AzAse baMdhA huA jIva vividha upAyoM dvArA jIvoMko duHkhita evaM pIDita karatA hai // 40 // 'sadANuvAe' ityaadi| ___ anvayArtha-(sadANuvAeNa-zabdAnupAte) zabdameM anurAga hone para (pariggaheNa-parigraheNa ) sarva prathama yaha jIva usake sunanekI vAnchArUpa parigrahase baMdha jAtA hai| phira (uppAyaNe-utpAdane) vaha manojJa zabda sunAne vAlI vastuke utpAdanameM laga jAtA hai| jaba usakI utpatti yA sAdhanAmAM te sadA guMthAyela rahe che. A pramANe e manojJa zabdone sAMbhaLavAnI abhilASAmAM prerita banIne sthAvara jaMgama prANonI virAdhanA karavAmAM paNa te acakAtuM nathI. mRdaMDe, vAjaMtra, AdimAM upayogamAM AvatAM cAmaDAM, lAkaDAM, vagere mATe e jInI hiMsA paNa karate rahe che. A pramANe mane jJa zabda sAMbhaLavAnI AzAthI baMdhAyela e jIva vividha upAyo dvArA ane pIDita ane duHkhita kare che. 40 " sadANuvAe" tyA ! sa-kyAtha-saddANuvAeNa-zabdAnupAte zamA manurAsa vAthI pariggaheNaparigraheNa sarva prathama mA 1 mene samapAnI qidchn| 35 pariyaDayA mA laya cha, pachI uppAyaNe-utpAdane ta bhanAjJa za74 samAnArI vastunA utpAdanamAM lAgI jAya che. jyAre tenI utpatti ane upArjana thaI jAya che
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 506 __ uttarAdhyayanasUtre utpAdane, rakSaNasanniyoge, vyaye, viyoge ca tasya kva sukham / sambhogakAle ca, atRptilAbhe sati kva sukhamityanvayaH / vyAkhyApUrvavat // 41 // mUlam--sahe atitte ya pariggahalmi, sattovasatto na uvei tuDhei / atuDhidoleNa duhI parassai lobhAvile AryayaI adtt||42|| chAyA--zabde atRptazca parigrahe, saktopasakto na upaiti tuSTim / atuSTidoSeNa duHkhI parasya, lobhAvilaH Adatte Adattam // 42 // TIkA--'sadde atitte' ityAdi-- zabde atRptaH, parigrahe saktopasaktazca, tuSTi no paiti, atupTidopeNa duHkhI upArjana ho cukatA hai taba ( rakkhaNasannijoge-rakSaNasanniyoge) isakA vinAza na ho jAya-yaha sujhase china na jAya isa abhiprAyase yukta hokara usakI rakSA karane meM tatpara rahatA hai| tathA apane prayojanameM evaM parake prayojanameM usakA upayoga karane lagatA hai / (vae vijoge ya kahaM suhaM se-vyaye viyoge ca kva sukhaM tasya) jaba usa vastukA vinAza ho jAtA hai athavA vaha usase china jAtI hai to aisI dazAmeM usa manojJa zabdameM vimohita mati hae usa vyaktiko eka kSaNa bhara bhI sukha nahIM milatA hai| isI taraha (saMbhogakAle atittilAbhe-saMbhogakAle atRptilAbhaH) upabhogakAlameM isase usako tRpti lAbha nahIM hotA hai / ataH usase isako sukha kaise mila sakatA hai // 41 // 'sadde ' ityaadi| anvayArtha-jaba yaha jIva (sadde atitta-zande atRptaH) zabdarUpa tyAre rakkhaNasannijoge-rakSaNasanniyoge menA vinAza na thaJ taya, mA bhArI pAsethI kaI paDAvI na le, AvA abhiprAyathI yukta banIne tenuM rakSaNa karavAmAM tatpara rahe che. tathA potAnA prayajanamAM ane bIjAnA prajanamAM ene upyo|| 42vA sAmI laya che. vae vijoge ya kahaM suhaM se-vyaye viyoge kva tava jyAre e vastune vinAza thaI jAya che, athavA te e tenI pAsethI kaI paDAvI lya che, AvI dazAmAM te e mane jJa zabdamAM vihita banela se vyatina se kSaNa suma bhAtuM nathI 2mA pramANe saMbhogakAle atitti lAbhe-sabhogakAle atRptilAbha upanA mAMsanAthI na nathI. AthI tene sukhane lAbha kayAMthI maLI zake ? 41 "sadde" tyAha! ___ mankyAtha lyAre se sadde atitta-zabde atRpta 05 7435 viSayamA
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a032 pramAdasthAnavarNane rAgasya duHkhakAraNatvamAha 507 san , lobhAvilaH parasya, adattam-gItagAyakadAsyAdikaM vINAvaMzAdikaM vA sulalitazabdasampAdakaM vastu, Adatte-gRhNAti / vyAkhyA prAgvat // 42 // mUlam-taNhAbhibhUyasta adattahAriNo, sa~de atittassa pariggahe the| mAyAsaM vaDDaI lobhadosA, tatthAvi dukkhA na vimuMbaI se // 43 chAyA-tRSNAbhibhUtasya adattahAriNaH, zabde avasya parigrahe ca / ___ mAyAmRSA vaddha te lobhadoSAt , tatrApi duHkhAna vimucyate sH||43|| TIkA-'taNhAbhibhUyassa' ityAdi tRSNAbhibhUtasya adattahAriNaH, zabde parigrahe ca, atRptasya, lobhadoSAt , varddhate / tatrApi sa duHgvAt na vimucyate / vyAkhyA pUrvavat // 43 // viSayameM asantuSTa rahatA hai arthAt jaise bane vaha sunane ko mile aise hI upAyameM jo rAtadina tatpara rahatA hai aisA prANI (pariggahammi sattovasattoparigrahe saktopasaktaH) prathama sAmAnyarUpa zabdaleM Asakta ativAlA banatA hai pazcAt vizeSa zabdoMmeM Asakti dhAraNa kara letA hai| phira bhI (tuhi na uvei-tuSTiM na upaiti) manojJa zabda sunate 2 kabhI bhI usase usako saMtoSa nahIM hotA hai| isa prakAra (atudvidoSeNa duhIatuSTidoSeNa duHkhIlan ) atuSTike doSase duHkhita hokara vaha phira (lobhAvile-lobhAvilaH) lobhase balina citta banatA hai aura (parassa adattaM AyayaI-parasya adattaM Adatte) isa taraha vaha dUsaroMkI gItagAyaka dAsI AdikoMko athavA vINA vAMsurI Adi sundara gAneke sAdhanoMko vinA pUche vinA diye hI uThA letA hai // 42 // 'taNhAbhi0 ' ityAdi / asaMtuSTa rahe che, arthAta game te rIte sAMbhaLavAnuM maLe evA ja upAyamAM e rAta hivasa zuthAyesa 29 che. yA prANI pariggahammi sattovasatte-parigrahe satovasaktaH prathama sAmAnya35 zaNmA mAsaOM bhtivaanne| mana che. pachIthI vizeSa zamA 2rAsata manI laya che. 5chIthI 5] tuhi na uvei-tuSTi na upaiti mane jJa zabda sAMbhaLatAM sAMbhaLatAM enAthI tene kadI paNa saMtoSa thatuM nathI mA pramANe atudvidoseNa duhI-anuSTidoSeNa duHkhIsan 2masatuSTa pAnA hoSathA mita thaIne ta pachIthI lobhAvile-lobhAvilaH lathI bhesA bhanavANI thane 2 che. mane parassa adattaM AyayaI-parasya adattaM Adadate mAraNe bhaninayitta banelo te bIjAnI gItagAyaka dAsI Adikene athavA vINA, vAMsaLI, Adi suMdara evAM gAvAnAM sAdhanene vagara pUchyuM, vagara Ape, uThAvI le che. jarA " taNhAbhi" tyaadi|
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 508 uttarAdhyayana sUtreH mUlam - morsessa pacchIya puratthao ya, paogakAle ya duhI duraMte / aivaM atANi samAyayeto, saMde atitto duhio aNisso // 44 // chAyA - mRSA pazcAcca purastAcca, prayogakAle ca duHkhI durantaH / evaM adattAni samAdadAnaH zabde atRptaH duHkhitaH anizraH || 44 || TIkA- 'mosassa ' ityAdi - 5 'mosassa ' mRSAvAdasya, pazcAcca purastAcca, prayogakAle, ca duHkhI san durantaH bhavati / evam adattAni samAdadAnaH zabde'tRptaH, tathA anizraH san duHkhito bhavati, ityanvayaH / vyAkhyA pUrvavat // 44 // anvayArtha - (taNhAbhibhUyassa adattahAriNo sa e pariggahe ya atitassa lobhadosA mAyAmu saMvaDDUi tatthAvi dukkhA na vimuccaI - tRSNAbhibhUtasya adattahAriNaH zabde parigrahe ca atRptasya lobhadoSAt mAyAmRSAvarddhate tatrApi sa duHkhAt na vimucyate) tRSNA se abhibhUta manojJa zabdako sunane kI abhilASAse abhibhUta-lobhake vazavartI - isaliye adatta sundara gAne ke sAdhanoM ko vinA pUche vinA diye hI lenevAle tathA zabdarUpa parigraha meM asantuSTa aise puruSake lobhake doSase mAyA pradhAna asatya bhASaNa vRddhiMgata hotA hai / mAyApradhAnarUpa usa asatya bhASaNa ke karane para bhI vaha duHkhase mukta nahIM hotA hai ||43|| 'mosassa ' ityAdi - isakA artha tathA bhAvArtha pahile likha diyA gayA hai dekho gAthA ekatIsa 31 meM || 44 // manvayArtha - taNhA bhibhUyamsa sadde pariggaheya atittassa lobhadosA mAyA musaM baDhai tatthAvi dukkhAnavimuccaI - tRSNAbhibhUtasya adattahAriNaH zabde parigrahe ca atRptasya lobhadoSAt mAyA mRSA vardhate tatrApi sa dukhAt na vimucyate tRSNaNAne vadhAra* nAra evA maneAjJa zabdane sAMbhaLavAnI abhilASAthI abhibhUta-leAbhanA--vazavatI A kAraNe suMdara evAM gAvAnAM sAdhanAne kAI ne pUchyA vagara ke AvyA sivAya levAvALA tathA zabdarUpa parigrahamAM asatiSa evA purUSanA lAbhanA doSathI mAyA pradhAna asatya bhASaNa vRddhigata ane che. mAyA pradhAnarUpa e asatya bhASaNanA karavA chatAM paNa te duHkhathI mukta thatA nathI. ||43zA "mosarasa " tyAhi ! AnA artha temaja bhAvAtha agAu kahevAmAM AvI gayela che. gAthA 31 | // 44 //
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNane rAgasya duHkhakAraNetvamAha 509 uktamarthaM nigamayitumAhamUlam-sadA rattassa narasta evaM katto suhaM hoja kayAI kiNciN| tatthopabhogevi kilesadukhaM, nivattaI jassa kae Na dukkh||45|| chAyA-zabdAnuraktarasya narasya evaM, kutaH sukhaM bhavet kadAcit kiMcit / ___ tatropabhogepi klezadukhaM, nirvatayati yasya kRte khalu duHkham / / 45 // TIkA-'saddAnurattassa' ityAdi evaM zabdAnuraktasya narasya kadAcit kiJcit sukhaM kuto bhavet , tatra zabdAnurAge, tathA upabhoge'pi klezadukhaM bhavati, yasya kRte dukhaM nivrtyti| vyAkhyA pUrvavat // 45 // evaM zabdaviSaye rAgonarthaheturityuktam / tatra dveSo'pyanarthaheturityAhamUlam-emeva sadammi gaopaausaM uveI dukkhohaparamparAo / paduTThIcaMtto ya ciNAi kammaM, "se puNohoI duhaM vivaage||46|| chAyA-evameva zabde gataH pradveSa, upaiti duHkhaughaparamparoH / ___ pradviSTa cittazca cinoti karma, yattasya punarbhavati dukha vipaake||46|| TIkA-'emeva saddammi' ityAdi zabde pradveSaM gataH, evameva duHkhaughaparamparAH upaiti, tathA-pradviSTacittazca yata karma cinoti, tasya vipAke punarduHkhaM bhavati, ityanvayaH / vyAkhyA pUrvavat // 46 // ukta arthako samApta karate hue sUtrakAra kahate haiM'sadANurattassa' ityaadi| isakA artha dekho pIche isI adhyayanakI battIsa 32vIM gaathaameN||45|| 'emeva' ityaadi| isakA artha aura bhAvArtha pIche isI adhyayanakI tetIsa 33voM gAthAmeM likha diyA gayA hai| vahA~ vaha artharUpako lekara likhA gayA hai taba ki isake artha karane meM vaha zabdako lekara lagA lenA cAhiye // 46 // se mathana samAsa uzana sUtrA2 49 cha-" sahANurattassa" tyAha. Ane artha juo agAu kahevAI gayela gAthA 32 mAM 4pA "emeva" tyAha! Ane artha ane bhAvArtha A adhyayananI 33 mI gAthAmAM kahevAI gayela che. tyAM tene artharUpa bhAvArthathI kahevAmAM Avela che. tyAMthI ene artha karavAmAM e zabdone laIne jeDI levA joIe. mAdA
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 510 uttarAdhyayanasUtre ___ evaM zabdaviSaye rAgadveSayoranuddharaNe dopA uktAH, atha taduddharaNe guNamAha-- mUlam-sadde viratto maNuo visogo, eeMNa dukkhohaparampareNa / ne lippaI bhavamajhe vi saMto, jaleNa vA pukkhariNI pailaasN||47 chAyA-zabde viraktaH manujaH vizokaH, etayA duHkhaughaparamparayA / na lipyate bhavamadhye'pi san , jalena puSkariNI palAzam // 47 // TIkA--'sadde viratto' ityAdi-- zabde viraktaH, ata eva vizokaH, manujaH, bhavamadhye'pi san , etayA duHkhaughaparamparayA na lipyate / jalena puSkariNI palAzamiva, ityanvayaH / vyAkhyA pUrvavat // 47 // // iti zrotraprakaraNam / / __ atha ghrANaprakaraNamAhamUlam-ghANasta gaMdhaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheDaM tu maNunna maahuuN| te dosaheDaM amaNunna sAhu, saMmo ya jo tetuM sa viiyraaNgo||48 chAyA--ghrANasya gandhaM grahaNaM vadanti, taM rAgahetuM tu manojJamAhuH / taM dvepahetum amanojJamAhuH, samazca yaH tayoH sa viitraagH||48|| TIkA--'ghoNassa' ityAdi-- gandhagandhyate ghrAyate iti gandhastaM, ghrANasya nANendriyasya grahaNam AkarSaka isa prakAra zabdaviSayaka rAgadveSake doSa kahe haiM aba usameM rAgadveSa nahIM karaneke guNa kahate haiM-'sahe' ityaadi| isake artha aura bhAvArthako jAnaneke liye gAthA cotIsavIM 34 dekho // 47 // isa prakAra zrotrakA prakaraNa kahA aba ghANakA prakaraNa kahate haiM'ghANassa' ityaadi| anvayArtha (ghANassa gahaNaM gaMdhaM vayaMti-prANasya grahaNa gandhaM A pramANe zabda viSayaka rAgadveSanA deSane kahevAmA Avela che have tabhA De na 42vAnA guthane 49 cha.-" sadde" tyAha AnA artha ane bhAvArthane jANavA mATe gAthA 34 mI juo. 4LA A pramANe zrotranuM prakaraNa kahyuM have brANanuM prakaraNa kahevAmAM Ave che - "ghANassa" chatyAhA anvayArtha-ghANassa gaNaM gaMcaM vayanti-trANasya grahaNaM gandhaM vadanti prArI
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNane ghrANendriyanirUpaNam vadanti / manoja-surabhi, taM-gandhaM, rAgahetumAhuH / amanojJam asurabhi, taM-gandhaM dvesshetumaahuH| tayoH manojJAmanojJagandhayoH, yaH samaH, saH vItarAgavItarAgaiva bhavati / zeSa vyAkhyA prAgvat // 48 // mUlam-gaMdhassa ghANaM gahaNaM vayaMti, ghANasa gaMdhaM gahaNaM vayaMti / rAgasa heDaM samaNunamAhu, dolasa heDaM asaNunnamA // 49 // chAyA--gandhasya ghrANaM grahaNaM vadanti, ghrANasya gandhaM grahaNaM vadanti / rAgasya hetuM samanojJamAhuH, dveSasya hetuM amanojJamAhuH // 49 // TokA--' gaMdhassa ghANaM' ityAdi-- ghrANaM gandhasya grahaNa vadanti, gandhe ghrANasya brahaNaM vadanti, samanojJaM rAgasya hetumAhuH / amanojJa dveSasya hetumAhuH ityanvayaH / vyAkhyA prAgvat // 49 // vadanti) ghrANa indriyakA viSaya gandha kahA gayA hai| vaha sugandha aura durgandhake bhedase do prakArakA hai| (maNunnaM taM rAgaheDaM Ahu-manojJaM taM rAgahetuM Aha:) tIrthakara gaNadharAdika devo ne sugandharUpa manojJagaMdhako rAgakA hetu kahA~ hai| tathA (amaNuNNaM dosaheDaM Ahu-amanojJaM deSahetuM AhuH) durgandharUpa amanojJako veSakA hetu kahA hai| (jo tesu samo vIyarAgo-yaH tayoH samaH sa vItarAgaH) jo ina donoM meM samabhAva rakhatA hai vaha vItarAga hai|||48|| 'gaMdhassa' ityaadi| anvayArtha--(ghANaM gaMdhassa gahaNaM vayaMti-ghrANaM gandhasya grahaNaM vadanti) ghrANa indriya gaMdhakA grAhaka hai tathA (ghANassa gaMdhaM gahaNaM vayaMti-ghrANasya gaMdhaM grahaNaM vadanti) ghrANa indriyakA viSaya gaMdha kahA hai| (rAgassa heDa samaNunnaM Ahu-rAgasya hetuM samanojJaM AhuH) rAgakA hetu manojJagaMdha batalAyA hai| evaM (amaNunnaM dosassa heDaM Ahu-amanojJa dveSasya hetuM ndriya viSaya gaMdha kahevAmAM Ave che. te sugaMdha ane dudhanA bhedathI be are maNunnaM taM rAgahe Ahu-manojJa taM rAgahetuM AhuH tIrtha42 gAdhara Adika devee sugaMdharUpa mane jJagaMdhane rAgane hetu kahela che, tathA amagi dosaheDa Ahu-amanojJa dveSahetu AhuH hu 35 mabhanAza dveSana itu usa cha. jo tesu samo vIyarAgo-yaH tayoH samaH vItarAgaH 2 mA bhannabhA samamA rAme che te vItarA che. // 48 // "gaMdhassa" tyA!i manvayArtha ghANaM gaMdhassa gahaNaM vayaMti-vANa gandhasya grahaNaM vadanti ' endriya gadhanI yA cha. tethI ghANassa gaMdhaM grahaNaM vayaMti-ghrANasya gadhaM grahaNaM vadanti prandriyana viSaya manA cha, rAgassa he samaNunnaM Ahu-rAgasya hetuM samanoja AhuH bhanAza gadhane. rAganA hetu upAmA bhAva cha bhane amaNunnaM dosassa he
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512 uttarAdhyayanasUtre mUlam-gaMdhesu jo gehi muMvei tivvaM, akauliyaM pauvaise visN| rAgAure osahagaMdhagiddhe, saMppe vilAo viva nikkhamaMte // 50 // chAyA--gandheSu yo gRddhi mupaiti tIbrAM, AkAlikaM prApnoti sa vinAzam / rAgAturaH oSadhigandhagRddhaH, sarpo vilAdiva niSkramaNam / / 50 // TIkA--'gandhesu jo' ityAdi yo gandheSu tIvrAM pRddhim upaiti, sa AkAlikaM vinAzaM prApnoti / tatra dRSTAntamAha--' rAgAure' ityAdi / rAgAturaH gandhAnurAgAndhaH, oSadhigandhagRddhaH oSadhayaH ketakyAdayaH, tAsAM gandhaH,tasmin gRddho gRddhimAn , ketakyAghauSadhi gandhAbhilApItyarthaH, bilAt-vivarAt niSkraman-vahirbhavana sarpa iva, yathA-so nAgadamanyAghoSadhigandhalolupatayA vilAdvAhirbhavan gAruDikAde paravazaH san mRtyu prApnoti tadvaditi bhAvaH / zeSa vyAkhyA pUrvavat // 50 // AhuH) amanojJa gandha dveSakA kAraNa kahA hai / 49 // 'gaMdhesu' ityaadi| anvayArtha (jo gaMdhesu tivvaM giddhiM uvei-yaH gandheSu tInAM gRddhiM upaiti) jo puruSa gandha viSayameM tIvra Asaktiko dhAraNa karatA hai (se akAliyaM viNAsaM pAvai-sa akAlikaM vinAza prAmoti) vaha akAlameM hI mRtyuko prApta karatA hai / (rAgAure-rAgAturaH) jaise gandhake anurAgase aMdhA banA huA (osaigaMdhagiddhe-auSadhigandhagRddhaH) tathA nAgadamanI Adi sarpavazIkaraNa auSadhiyoMke gandhakA abhilASI (sappe-sarpaH) sarpa (bilAobilAt ) apane bilase (nikkhamaMte-niSkraman ) bAhira hote hI vinAzako prApta ho jAtA hai| Ahu-amanojJa dveSasya hetuM AhuH samanA madha dveSanu // 29 matAvara cha. // 4 // " gaMdhesu" tyAhi. manvayArtha jo gaMdhesu tivvaM giddhiM uvei-yaH gandhepu tIvAM gRddhiM upaitire 531 gadha viSayamA tI sAsahita dhA23 42 che se akAliyaM viNAsaM pAvaisa akAlikaM vinAzaM prApnoti ta mamA mRtyune prApta 42 cha rAgAurerAgAtaraH25 gadhanA manurAgathI mAMdhaNe manera osai 'gNdhgiddhe-aussdhigndhvRddha tathA nAgadamaNIya Adi sarSa vazIkaraNa auSadhiyenI gaMdhanA abhilASI sappe-sarSaH sA5 vilAo-vilAt pAtAnA 42mAthI nikkhamaMte-niSkraman mahAra - kaLatAM ja vinAzane prApta bane che.
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TokA a0 32 pramAdasthAnavarNane ghANendriyanirUpaNam 513 mUlam-je yAvi dosaM samuvei tivvaMtasi~kkhaNe se u uvei dukkhN| duiMtadoseNa sarpaNa jaMtUM , na kiMci gaMdha avarajhaIseM // 51 // chAyA--yazcApi dveSaM samupaiti tIvra, tasmin kSaNe sa tu upaiti duHkham / durdAntadoSeNa svakena jantuH, na kiMcit gandho aparAdhyati tasya // 51 // TIkA--'jeyA vi' ityAdi-- yazca jantu stotraM dveSaM samupaiti sa tu tasminkSaNe'pi, svakena durdAntadoSeNa, dukhaM upaiti, gandhastu tasya kizcit , nAparAdhyati, ityanvayaH |vyaakhyaa puurvvt||51|| mUlam-egaMtaratte ruirasa gaMdhe, atAlise se kuNaI posN| duHkhasya saMpIla muMvei bAle, na lippaI teNemuMNI viraaNgo||52|| bhAvArtha-gandha viSayameM jo prANI anurAgI bana jAtA hai vaha nAgadmanI Adi auSadhiyoMke gaMdhameM anurAgI bane hue sarpakI taraha akAlameM mRtyuko pAsa karatA hai| ghAtaka loga jaba sarpako mAranA cAhate haiM to ve vahAM ketakI Adi auSadhiyoMko usake bilase kucha dUra rakha dete haiM isase vaha unakI gaMdhase AkRSTa hokara jyoM hI bilase bAhira nikalatA hai ki ve usako zIghra hI mAra dete haiM // 50 // 'je yAvi' ityaadi| jo prANI amanojJa gaMdhake viSayameM tIvra dvaSako dhAraNa karatA hai vaha usa kSaNameM apane durdAnta doSake kAraNa hI duHkha pAtA hai| isameM usa gaMdhakA kucha bhI doSa nahIM hai // 51 // / bhAvArtha-gaMdhanA viSayamAM je prANI anurAgI banI jAya che te nAgadamaNIya Adi auSadhiyonI gaMdhamAM anurAgI banelA sarSanI mAphaka akALamAM mRtyune prApta kare che ghAtaka leke jyAre sapane mAravAnuM che che tyAre teo tyAM ketakI Adi auSadhiyo tenA daranI pAse rAkhI de che. e auSadhinI gaMdhathI AkarSAIne sarpa jyAre gharamAM bahAra nIkaLe che tyAre e ghAtakI manuSyo tene mArI nAkhe che. paze "je yAvi" tyAdi je prANI amanejha gaMdhanA viSayamAM tIvra TheSane dhAraNa kare che te e kSaNamAM pitAnA durdAnta deSanA kAraNe ja duHkha pAme che. AmAM e gaMdhane is 5 hoSa nathI. // 51 // u0-65
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 514. uttarAdhyayanasUtre chAyA---ekAntarakto rucire gandhe, atAdRze sa karoti pradveSam / .:. duHkhasya saspIDamupaili vAlo, na lipyate tena munirviraagH||52|| . TIkA--'egaMtaratte' ityAdi---- __ . yastu rucire, gandhe ekAntarakto bhavati, sa vAlA-atAdRze arucire gandhe, pradveSaM karoti / ataeva duHkhasya sampIDaM upaiti, virAgo munistu tena na lipyate, ityanvayaH / vyAkhyA mAgvat // 52 // __rAgaeva hiMsAdhAstravaheturiti hiMsAdidvAreNa rAgaeva duHkhasya mUlakAraNa- : miti, pabhirgAthAbhirAi-- mUlam-gaMdhANugAlANugae the jIve, carAcare hiMsai annegruuN..| cittehiM te' paritAve vAle, pIleI antaguru kiliDe // 53 // - chAyA--gandhA'nugAzAnugatazca jIvaH, carAcarAn hinasti anekarUpAn / . . citraistAnparitApayati vAlaH, pIDyatyAtmArthaguruH kliSTaH // 53 // . TIkA--'gaMdhANugAlA' ityAdi--- kliSTaH, ataeva-AtyArthaguruH, ataeva bAlaH, gandhAnugAzAnugatazca jIvaH anekarUpAn carAcarAn trasasthAvarAn hinasti, kastUrikAdyartha mRgAdikAn , 'egataratte' ityAdi jo prANI manojJagaMdha, ekAntataH rakta hotA hai vaha niyamase amanojJa gaMdha, dveSa karatA hai| isIliye vaha duHzva paramparAoMko bhogA karatA hai| parantu jo ina donaoNmeM samabhAva rakhatA hai vaha muni virAgI hai| aura vaha kabhI bhI rAgadveSa janita duHkhase duHkhI nahIM hotA hai / / 92 // rAga hI hiMsAdi AnavakA kAraNa hai aura hiMsAdise hI rAgaduHsvakA kAraNa hotA hai so isa bAtako sUtrakAra chaha gAthAoMse kahate haiM " egatarate." tyAdi. je prANI maneNa gaMdhamAM ekAntata rakata banI jAya che e niyamathI amaneNa gaMdhamAM TheSa kare che. A kAraNe te dukha paraMparAne bhegavyA kare che. paraMtu je A bannemAM samabhAva rAkhe che te muni virAgI che ane te kadI paNa rAgadveSathI utpanna thatA duHkhathI 6 khita thatA nathI. parA , 'rAga ja hisAdi AsavanuM kAraNa che, ane hiMsAdithI ja rAga du:khanuM - mana cha. mAthI se vAtane sUtradhAra cha gAthAmAthI 19 cha.- ..
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 32 gaMdhaviSaye rAgasthAnarthatvanirUpaNam 55 puSpAdyarthaM ca vanaspatIn iti bhAvaH / kAMzcittu tAn citraiH, paritApayati, tathA kAMzcicca pIDayati / zeSa vyAkhyA prAgvat / / 53 // mUlam-gaMdhANuvAeMNa pariggaheNa, upAyaNe rkkhnnsnnioge| vaie vioge yaM haM suhaM se, saMbhogakole ye atittilAbhe // 54 chAyA:-gandhAlupAte khalu parigraheNa, utpAdane rkssnnsnniyoge| vyaye viyoge ca kva sukhaM tasya, sambhogakAle ca atRptilaabhe||54|| TIkA-gaMdhANuvAeNa' ityAdi- . , . gandhAnupAte sati, parigraheNa hetunA, utpAdane rakSaNasanniyoge, vyaye, tathAviyoge ca tasya kva sukhaM, sambhoga kAle ca atRptalAbhe 'kya sukhes ityanvayaH / vyAkhyA pUrvavat // 54 // .. 'gaMdhANu' ityaadi| - anvayArtha-(kiliDe-kliSTaH) gaMdhake anurAgase pIDita huA jIva (attadvaMguru-AtmArthazuru:) samasta saMpAdanIya kAryoM meM apane prayojanako siddha karanA hI sabase bar3A kAma samajhatA hai| yahI kAraNa hai ki (bAlebAla:)vaha ajJAni isa sthitimeM paDakara hita aura ahitake.vivekase vikala bana jAtA hai / (gaMdhANugAsANugae-gandhAnugAzAnugataH) isI kAraNa vaha manojJagandhakI AzAmeM par3akara (aNegarUve-anekarUpAn ) aneka prakAra (carAcare-carAcarAna) sa evaM sthAvara jIvoMko (cittehi-citraiH) vividha upAyoM dvArA (paritAvei-paritApayati) duHkhita karatA hai tathA (pIleipIDayati) unako pIDA pahuMcAtA hai // 53 // - "gaMdhANu" tyAhi. manyA -kiliTe-kliSTaH 'dhn| 24tuthI pIDita pane 71 attadvaguru-AtmArthaguruH sapA sAhanIya AyamA potAnA prayoganane siddha 42 me4 sAthI mATuAma samara che. me 4 4254 cha hai, bAle-bAlaH te mazAni A sthitimAM paDIne hita ane ahitanA vivekathI vikaLa banI jAya che. gaMghANugAsANugae-gandhAnugAzAnugataH mA 420 te bhanAza gadhanI mAzAmAM 5DIna anegarUve-anekarUpAn bhane prAthI carAcare-carAcarAn sapane sthAvara vAne cittehi-citraiH vividha pAyo dvArA paritAvei-paritApayati humita 42 cha tathA pIlei-pIDayati bhane pI.pahAyA cha. // 5 //
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre ___ gandhaviSaye tRptiprApti rahitasya ye doSA bhavanti tAnAhamUlam-gaMdhe atitte ya pariggahammi, sattovasattona~ uveI tuhi / atuhidosaNa DhuMhI paraste, lobhAvile AyayaI aMdattaM // 55 chAyA-gandhe atRptazca parigrahe, saktopasakto na upaiti tupTim / atuSTidoSeNa duHkhI parasya, lobhAvilaH Adatte adttm||55|| TIkA-'gaMdhe atitte' ityAdigandhe atRptazca, parigrahe parigrahaviSaye gandhe ityarthaH, saktopasakto tuSTi 'gaMdhANu' ityaadi| anvayArtha-(gaMdhANuvAeNa-gandhAnupAte) gaMdhameM anurAga hone para gaMdhaviSayaka (pariggaheNa-parigraheNa) parigrahase yaha jIva gaMdha yukta vastuke (uppAyaNe rakkhaNasannioge-utpAdane rakSaNasanniyoge) upArjana karane meM tathA usake rakSaNa karane meM evaM usako sva aura parake prayojanameM lagAnemeM tathA (vae vioge ya kahaM suhaM-vyaye viyoge ca kathaM sukhaM) usake vyaya hone para evaM vinAza hone para duHkhI hI rahatA hai| (saMbhogakAle ya atittilAbhe-sambhogakAle ca atRptilAbhe) upabhogakAlameM bhI isa jIvako usa gaMdhase tRptikA lAbha nahIM hotA hai| ataH usa avasthAmeM bhI yaha sukhI nahIM hotA hai // 54 // 'gaMdhe' ityaadi| anvayArtha-prANI (gaMdhe atitte-gandhe atRptazca) jaba gaMdhaviSayameM tRpta nahIM "gaMdhANu" tyA ! anvayArtha:-gaMdhANuvAeNa-gandhAnupAte gaMdhamAM manu25 vAthI gaMdha viSaya: parigAheNa-parigraheNa pariyaDathI se gadhayuta paraturnu uppAyaNe rakkhaNasannioge-utpAdane rakSaNasanniyoge pAna 42pAmA tathA tetuM 2kSaya karavAmAM ane tene pitAnA ane bIjAnA upagamAM lagADavAmAM tathA viogeya kaha saha-vyaye viyoge ca kathaM sukhaM zenA vyaya sAthI tebhara vinAza pAthIbhara yt| 27 cha. saMbhogakAle ya atittikAle-saMbhogakAle ca aptilAbhe upabhega kALamAM paNa e jIvane te gaMdhanI tRtIne lAbha thato nathI. AthI e avasthAmAM paNa te sukhI thatuM nathI. 54 ___"gaMdhe" tyAhi. . bha-payArtha-prANI gaMdhe atitte ya-gandhe atRptazca tyAre gadha viSayamA
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 gaMdhaviSaye rAgasyAnarthatvanirUpaNam nopaiti atuSTidoSeNa duHkhIsan, lobhAvilaH parasya adattam = atisurabhicampakAMdi kusumakastUrI sugandhitailAdivastu / Adatte gRhNAti zeSa vyAkhyA pUrvavat // 55 // mUlam - tahAbhibhUyassa adattahAriNo, gandhe atittassa pariggahe ye / mAryAmu vaDhaI lobhadosA, tatthAvi dukkhA nai vimuccaI se // 56 chAyA - tRSNAbhibhUtasya adattahAriNaH, gandhe atRptasya parigrahe ca / mAyAmRSA varddhate lobhadoSAt, tatrApi duHkhAnna vimucyate sH||56|| TIkA - - ' tahAbhibhUyassa' ityAdi -- gandhe = gandhaviSayake, parigrahe atRptasya, ataeva tRSNA'bhibhUtasya, adattahAriNaH, mayAmRSA varddhate, tatrApi sa duHkhAt na vimucyate ityanvayaH / zeSa vyAkhyA pUrvavat // 56 // hotA hai taba usa samaya gaMdhake grahaNa karanemeM atyaMta Asakta banakara bhI vaha saMtoSa prApta nahIM kara sakatA hai| isa taraha (atuTThidoseNa duhI- atuSTidoSeNa duHkhI) isa asaMtoSarUpa doSa se duHkhita hokara vaha (parassa - parasya ) dUsareko bhI gaMdhaviziSTa dravyako ( lobhAvile - lobhAvila: ) lobhase malina hokara vinA mAMge binA pUche grahaNa kara letA hai // 55 // 'hA' ityAdi / anvayArtha - gandhameM jaba prANI asantuSTa rahA karatA hai taba vaha usako grahaNa karanekI haraeka prakAra se ceSTA kiyA karatA hai / isa taraha usako apanAne kI ceSTArUpa tRSNA se Akula vyAkula banehue usake cittameM usako curAne kA bhAva jagatA hai / aura jaba vaha usako curA letA hai to usake tRpta thatA nathI tyAre e samaye gaMdhane meLavavAmAM atyaMta Asakta banIne te saMtoSa prApta urI rAuto nathI. yA prabhA atuTThidoseNa duhI - atuSTi - doSeNa duHkhI asatoSa pAnA hoSathI duHmita manIne te parassa- parasya zrImanA gaMdha viziSTa dravyane lobhAvile - lobhAvilaH bolane vaza manIne vagara bhAgye tema vagara puchace laI lye che. 5 555 tanhA " tyAhi ! gadyamAM jyAre prANI asatuSTa rahyA kare che. tyAre te ene meLavavAnI dareka prakArathI ceSTA karyo kare che. A pramANe ene hAtha karavAnI ceSTArUpa tRSNAthI AkuLavyAkuLa anelA enA cittamAM caiArI karavAnA bhAva jAge che ane jayAre e tene cArI lye che. A pachI e cerIne chupAvavA mATe e nAnA prakAranAM 88
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ 518 uttarAdhyayanastra mUlam-mosasta pacchAya puratthaoya, paogakaoNleya duhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, gandheatitto duhio annisso||57|| chAyA--mRSA pazcAcca purastAcca, prayogakAle ca duHkhI durantaH / evaM adattAni samAdadAnaH, gandhe atRptaH duHkhitaH anizraH // 17 // TIkA--'mosassa' ityAdi-- evaM gandhe, atRptaH, ' mosassa' mRSAvAdasya, pazcAcca purastAcca, prayogakAle ca, duHkhI san duranto bhavati / evaM adattAni samAdadAnaH, gandhe atRptaH san , tathA anizraH san duHkhito bhavati, ityanvayaH / vyAkhyA pUrvavat // 57 // * uktamevArtha nigamayitumAha-- mUlam-gaMdhANurattassa narasa evaM, katto suhaM hoja kayAI kiMci / tatthopabhogevi kilesa duravaM, nivvattaI jasla keeNaM dukkhaM // 58 chAyA-gandhAnuraktarasya narasya evaM, kutaH sukhaM bhavet kadAcit kiMcit / tatropabhogepi klezaHdukhaM, nivartayati yasya kRte khalu duHkham // 58. // gopanake liye vaha aneka prakArase mAyApradhAna asatya bhASaNa kiyA karatA hai| isa taraha isa asatya bhASaNarUpa doSa janita duHkhase vaha kabhI nahIM chUTa sakatA // 56 // - -'mosassa' ityAdi' isa prakAra gaMdhameM atRpta prANI mRSAvAda bolane ke pahile tathA pIche evaM mRSAvAda bolate samaya duHkhI hotA huA antameM duHkha hI pAtA hai| isa taraha adattako grahaNa karato huA vaha gaMdhameM nahIM tRpta honeke kAraNa anizra-nirAdhAra hokara duHkhita hI banatA hai // 57 // mAyA pradhAna asatya bhASaNa karatA rahe che A pramANe asatya bhASaNarUpa doSathI tene kadI paNa chuTakAre thato nathI. 56 . " mosassa" tyAha! A pramANe gaMdhamA atRpta e e prANuM khoTuM bolatAM pahelAM ane choTe belatI vakhate duHkhI thAya che ane aMte paNa du kha ja pAme che. A pramANe pArakI vastune meLavyA pachI paNa e gaMdhathI tRpta thato nathI. ata-pitA kAraNe nirAdhAra banIne e sadA dukhita ja rahe che. ApaNA
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 32 gaMdhaviSaye dveSasyAnarthatvanirUpaNam TIkA--'gaMdhANurattasma' ityAdi evaM gandhAnuraktasya, narasya kadAcit kiMcit sukha kuto bhavet , yasya kRte dukha nirvatayati, tatra gandhAlurAge, tathA-upabhoge'pi gandhasyopabhoge'pi kleza duHkhaM bhavati / sa upabhogaH kathaMbhUta ? ityAha-'jassa' iti / yasyopabhogasya kRte * dukha nivartayati / zeSa vyAkhyA pUrvavat // 58 // ___ evaM gaMdhaviSaye rAgo'narthaheturityuktas , atha tatra dveSo'pyanarthaheturityAhamUlam-emervaM gaMdhali gao osaM, uveI dukkhohprmpraao| paduTThacitto ya ciNAMi kasalaM, jaise puNo hoI haM vivA~ge // 59 chAyA--evameva gandhe gataH pradveSa, upaiti duHkhaughaparasparAH / pradviSTacittazca cinotikarma, yattasya punaH bhavati duHkhaM vipaake||59|| TIkA-'emeva' ityAdi gandhe pradveSaM gataH, evameva duHkhaughaparamparAH, upaiti / api ca pradviSTacittaH san yat karma cinoti, tasya vipAke punarduHkhaM bhavati ityanvayaH vyAkhyA pUrvavat // 59 // "gaMdhANu' ityaadi| isa prakAra gaMdhaguNameM anurakta bane hue prANIko kisI bhI samayameM thoDA sA bhI sukha kaise ho sakatA hai| jaba usa gandhameM anurAga karane para duHkha hotA hai to usake upabhogameM bhI duHkha hI milegaa| phira yaha kitane AzcaryakI bAta hai ki jo jIva isake upayogake liye duHkha pAtA hai // 58 // isa prakAra gaMdhake viSayameM rAgako anarthakA hetu kaha kara aba 'dveSa bhI anarthakA hetu hai' so kahate haiM-'emeva' ityaadi| " gaMdhANu" tyAha! - A pramANe gaMdha guNamAM anurakta banelA prANIne keI paNa samaye DuM paNa sukha kayAMthI maLI zake ? jyAre e gaMdhamAM anurAga karavAthI duHkha thAya che to pachI e maLyA chatAM paNa duHkha ja maLavAnuM. chatAM paNa keTalA AzcaryanI vAta che ke, aneka rIte zarUmAM ane pachIthI dukAno anubhava karavA chatAM paNa jIva enA upaga mATe taDapateja rahe che. pa8. A pramANe gaMdhanA viSayamAM rAgane anarthane hetu kahI have dveSa paNa ana.. 0 hetu che' se matamA cha-" emeva" tyAdi.
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 520. uttarAdhyayanasatre gandhaviSaye rAgadveSayoranuddharaNe doSA uktAH, atha taduddharaNe guNamAha-- mUlam-gaMdhe viretto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparampareNa / ne lippaI bhavamajhe visaMto, jaleNa vA pukkhariNI pelaasN||60 chAyA--gandhe viraktaH manujaH vizokaH, etayA duHkhaughprmpryaa| na lipyate bhavamadhye'pisan, jalena iva puSkariNI palAzam // 60 // TIkA--' gaMdhe viratta' ityAdi-- gandhe-manojJe amanojJe ca gandhe, viraktaH, vizokaH, manujaH, bhavamadhye'pi san , etayA duHkhaughaparamparayA na lipyate / tatra-dRSTAntamAha-'jaleNa vA' ityAdi / jalena puSkariNI palAzamiva, ityandhayaH / zeSa vyAkhyA pAvat // 60 // // iti ghrANendriyaprakaraNam // isa prakAra gaMdha-amanojJagaMdhake viSayameM arUci pariNAma svarUpa dveSabhAvako prApta huA jIva isI tarahase duHkhoMko paramparAoMko bhogA karatA hai| tathA usameM pradviSTacitta banakara jo karma upArjana karatA hai so jaba unakA vipAkakAla AtA hai usa samaya yaha punaH duHkhI hI hotA hai // 19 // gaMdhake viSayameM rAgadveSake nahIM haTAnemeM doSa kahe, aba rAgadveSake haTAnemeM guNa kahate haiM-'gaMdhe' ityAdi / manojJagaMdha evaM amanojJagaMdhase virakta prANI zoka rahita hokara saMsArameM rahatA huA bhI pUrvokta isa duHkha paramparAse kabhI bhI lipta nahIM hotA hai jaise pAnImeM rahatA huA kamalinIkA patra pAnIse alipta rahatA hai / / 60 // A pramANe gaMdha-amanejha gaMdhanA viSayamAM arUci pariNAma svarUpa deSabhAvane prApta banela jIva A prakAranI duHkhonI paraMparAone bhegavyA kare che. tathA enAmAM praddhiSTa citta banIne karmanuM upArjana kare che. to jyAre tene vipAkakALa Ave che e samaye te pharIthI dukhI ja rahe che | pA gaMdhanA viSayamAM rAgadveSane na haTAvavAnA doSane kahyA, have rAgadveSane DaTAvAna guna 4 cha.-"gaMdhe " tyaah| mane gaMdha ane amaneza gadhathI virakata prANI zoka rahita banIne saMsAramAM rahevA chatAM paNa pUrvokta A dukha paraMparAthI kadi paNa lipta thatA --- . jema pANImAM rahevA chatAM paNa kamaLapatra pANIthI alipta rahe che. davA
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a032 pramAdasthAnavarNane jivendriyanirUpaNam // atha jihendriyaprakaraNam // mUlam-jIhAe rasaM gahaNaM veyaMti, taM rAgaheDaM tu maNunna maahu| taM' dosaheDaM amaNuMnna mAhu, saimo ya jo terse se viiyriiNgo||61 chAyA-jitAyAH rasaM grahaNaM vadanti, taM rAgahetaM tu mnojnymaahH| taM dveSahetuM amanojJamAhuH, samasta ya stayoH sa vItarAgaH // 61 // TIkA-'jIhAe rasaM ' ityAdi-- rasaMrasyate, asvAyate, tiktAdi paJcaprakArakastam , jihvAyAH jivendriyasya grahaNam-AkarSakaM vadanti / manojJaM taM-rasaM raaghetumaahuH| amanojJaM taM dveSahetumAhuH / yastu tayoH samaH sa vItarAgaH vItarAga iva bhavati, itynvyH| zeSa vyAkhyA pUrvavat // 61 // mUlamU-rasassa jibbha gahaiNaM vayaMti, jibbhAeM raMsaM gahaNaM vyNti| rAgassa heuM samaNunna mAhu, dosassa heDaM amargunna maahu||62|| isa taraha ghrANendriyakA prakaraNa kahA aba jihvAindriyakA prakaraNa kahate haiM-'jIhAe' ityaadi| anvayArtha-jisako jihvAindriya dvArA AsvAdita kiyA jAya vaha rasa hai / yaha tiktAdikake bhedase pAMca prakArakA hai| (jIhAe gahaNaM rasaM vayaMti-jihvAyAH grahaNaM rasaM vadanti) jihvAindriyakA AkarSaka rasa kahA gayA hai| (maNunnaM rAgaheDaM Ahu-manojJaM rAgahetuM AhuH) manojJa rasa rAgakA kAraNa kahA hai| (amaNunnaM taM dosahe Ahu-asanojJaM taM dveSahetuM AhuH) amanojJa rasa dveSakA kAraNa kahAM hai| (tesu jo samosa vIyarAgotayoH yaH samaH sa vItarAgaH) ina donoM meM jo samabhAva rakhatA hai vaha vItarAga hai // 61 // - A pramANe dhrANendriyanuM prakaraNa kahevAyuM, have jIlDa IndriyanuM prakaraNa 49 cha-" jIhAe" ItyAhi! anvayArtha-jene jInhA Indriya dvArA AsvAdita karavAmAM Ave te 2sa cha 2 mATI, tImA, vigerenA methI pAya prAranA cha. jIhAe gahaNaM rasaM vayaMti-jihvayAH grahaNaM rasaM vadanti 08ndriyanu mA 2sa pAye cha. maNunnaM rAgaheuM Ahu-manojJa rAgahetu Ahu bhanAjJa rasa rAganu 2 matAvAmAM mAvela che. amaNunnaM taM dosahe Ahu-amanojJa taM doSahetuM AhuH samanAza rasa devanu 425 matavAya che. tesu jo samo sa vIyarAgo-tayoH yaH samaH sa vItarAgaH 2mA bhannemA ne sabhamA rAme che te vita cha. // 6 // u066
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ varara uttarAdhyayanasUtre chAyA--rasasya jihAM grahaNaM vadanti, jihvAyAH rasaM grahaNaM vadanti / rAgasya hetuM samanojJamAhuH, dveSasya hetuM amanojJamAhuH // 62 // TIkA--'rasassa jinbhaM' ityAdi-- - jihvAM rasasya grahaNaM grAhakaM vadanti / tathA-rasaM jihvAyAH, grahaNa-grAha vadanti / samanojJAM-manojJena manojJarasena saha vartate iti samanojJA, manojJarasaviSayikA tAM, manojJarasAnuSaGgiNI jihAmityarthaH / rAgasya hetumAhuH, amanojJamamanojJarasaviSayikAM, amanojJarasAnuSaGgiNI jihvAmityarthaH, dveSasya hetumAhuH itynvyH| zeSa vyAkhyA pUrvavat // 62 // mlam-rasesu jo giddhimuveI tibvaM, akauliyaM pAvaI se viNIsaM / rAgAure vaDizavibhinnakAe, macche jahA Amisabhogagiddhe // 63 chAyA--raseSu yo gRddhimupaiti tItrAM, AkAlikaM sa prApnoti vinAzama / rAgAturaH baDizavibhinnakAyaH, matsyaH yathA aamissbhoggRddhH||3|| TIkA--'rasesu' ityAdi-- yo raseSu tIvAM gRddhimupaiti, sa AkAlikaM vinAzaM prAmoti / tatra dRSTAntamAha'rAgAure' ityAdi / rAgAturaH, AmiSabhogagRddhaH-AmiSasya-mAMsasya, bhoge 'rasassa' ityaadi| jihvA indriya rasakI grAhikA mAnI gaI hai tathA jihvAkA grAhya rasa mAnA gayA hai| inameM manojJa rasa rAgakA hetu tathA amanojJa rasa dveSakA hetu kahA gayA hai // 6 // ___'rasesu' ityaadi| - anvayArtha (jo raselu giddhiM ubei se akAliyaM viNAsaM pAvaiyaH raseSu tIvAM gRddhiM upaiti sa akAlikaM vinAzaM upaiti ) jo prANI rasameM tIvra gRddhiko dhAraNa karatA hai vaha akAlameM mRtyuko pAtA hai jaise " rasassa" tyAha! jI hA Indriya rasane grahaNa karanAra mAnavAmAM Avela che tathA jIhAne grAhya rasa mAnavAmAM Ave che. temAM maneNarasa rAgane hetu, tathA amanez 2sa dveSanA hetu matAvAmA mAveza cha. // 12 // "rasesu" tyAha! manvayArtha jo rasesu giddhiM uvei se akAliyaM viNAsa pAvai-yaH rasepu - upaiti sa akAlikaM vinAzaM upaiti re prANI 2samA tI dupatA rAme sabhA mRtyune pAme cha. rebha rAgAure vaDizavibhinnakAe macale Asisa
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA 0 32 pramAdasthAnavarNane jivendriyanirUpaNam '523' khAdane gRddhaH, matsyaH vaDizavibhinnakAyaH = "agrabhAgasaMgrathitamAMsA, kuTilIkRtA, matsyavedhanakuzalauhazalAkA, baDizamucyate " tena vibhinnakAyaH - vidArita dehaH san yathA-AkAlikaM vinAzaM prApnoti tadvadityarthaH / zeSa vyAkhyA pUrvavat // 63 // mUlam - jeyAvi dosaM samuvei tivvaM, taMsikkhaNe seu uvei dukkha / dudaMta doseNa saNa jaMtu, na kiMci rassaM avarejjhaI se" // 64 // chAyA--yazcApi dveSaM samupaiti tIvraM, tasmin kSaNe sa tu upaiti duHkham / + durdAntadoSeNa svakena jantuH, na kizcit raso'parAdhyati tasya // 64 // TIkA - ' jeyA vi' ityAdi - yazca jantu stIvraM dveSaM samupaiti sa tu tasmin kSaNe'pi svakena duddantadoSeNa dukhaM upaiti, rasastasya kiMcit nAparAdhyati, ityanvayaH / vyAkhyA pUrvavat // 64 // // (rAgAu re vaDizavibhinnakAe macche Amisa bhogagiddhe - rAgAturaH baDizavibhinnakAyaH matsyaH AmiSabhogagRddhaH ) mAMsake khAnemeM lolupa banA huA matsya usake rAgase Atura banakara vaDiza ( kAMTese biddha hokara akAla meM mRtyuko pAtA hai / bhAvArtha - machalIko pakaDanevAle dhIvara eka loheke TeDrInoka vAle kAMTe meM mAMsakhaNDa laTakAkara usako pAnI meM Dorese bAMdhakara DAla dete haiN| machalI usa mAMsakhaMDako jyoM hI khAtI haiM tyoM hI vaha kAMTA usake galemeM ghusa jAtA hai / isa taraha vaha machalI usa kAMTemeM viddha hokara usake hAtha par3akara akAla mRtyuko pAtI hai| isI taraha jo jihvAindriyakA lolupa hotA hai vaha bhI akAlameM apane prANoMko gavA~ detA hai // 63 // bhogagiddhe - rAgAturaH baDizavibhinnakAyaH matsyaH AmiSabhogagRddhaH bhAMsane bhAvAbhAM lAlupa anela mAchyu enA rAgamAM Atura banIne galanA kAMTAmAM phasAIne akALe mRtyu pAme che. bhAvArthamAchalAne pakaDanAra macchImAra eka leADhAnA vAMkI aNIvALA kAMTAmAM mAMsane kaTakA laTakAvIne dorAthI bAMdhI tene pANImAM laTakAvI de che, mAdhyuM e mAMsanA TukaDAne khAvA jAya che tyAM e aNIdAra kAMTA tenA gaLAmAM ghusI jAya che A pramANe e mAchalI te kAMTAmAM sapaDAIne macchImAranA hAthamAM pakaDAI jaI akAlamAM mRtyu pAme che. Aja pramANe je jIva jInhA indriyanA lAlupI hAya che te paNa akALe peAtAnA prANane zubhAvI he che. // 6 //
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre rAgodveSazca sakalAnarthaheturityuktam, atha dveSasya rAgahetukatvAd rAga evamahAnanartha heturiti sa eva prathamaM parihAryaiti bodhayitumAhamUlam - egaMtarete ruire sammi, atAlise se kuMNaI paiosaM / dukkhassa saMpIla muMveibIle nai liI teNeM muNI virogo // 65 chAyA - ekAntaraktaH rucire rase, atAze sa karoti pradveSam / 3 duHkhasya sampIDamupaiti vAlaH, na lipyate tena munirvirAgaH // 65 // TIkA- ' egaMtara te ' ityAdi yastu rucire rase, ekAntarakto bhavati, sa bAlaH atAdRze = arucire rase, madveSaM karoti, ataeva duHkhasya - sampIDaM upaiti, virAgA munistu tena na lipyate, ityanvayaH / vyAkhyA pUrvavat // 65 // 524 'jeyAvi' ityAdi / jo jantu amanojJa rasameM tIvra dveSa dhAraNa karatA hai vaha usa kSaNameM bhI apane hI durdAnta doSakI vajahase duHkhI hotA hai / rasakA isameM kucha bhI doSa nahIM hai // 64 // isa prakAra dveSako sakala anarthoM kA hetu kaha kara aba rAgako sakala anarthoM kA hetu batalAte haiM- 'egaMtara te ' ityAdi / jo prANI rucira - manohara rasameM ekAntarUpase anukta hotA hai vaha bAla hai kyoMki vaha isa sthiti meM amanojJa rasameM dveSa karane laga jAtA hai isIliye vaha duHkhoM ko pAtA hai / jo ina donoM avasthAmeM rAgadveSa nahIM karatA hai vaha muni usa duHkhase rahita ho jAtA hai ||65 || " jeyAvi" ityAhi ! je jantu amaneAjJa rasamAM tIvra dveSa dhAraNa kare che, te e kSaNamAM paNa potAnA ja dudo tadASanA kAraNe duHkhI thAya che. rasane AmAM kAMI paNa doSa nathI. 564aa A pramANe dveSane saghaLAM anarthAnA hetu atAvIne have rAgane saghaLA mnthen| hetu jatAve che." egaMtaratte " ityAhi ! je prANI manehara rasamAM ekAntarUpathI anurakta mane che e khALa che. kemake, te e sthitimAM amanejJa rasamAM dveSa karavA lAgI jAya che. A kAraNe te du:khAne bhAgave che. je A mante avasthAmAM rAga dveSa karatA nathI e suni 'athI rahita thardha laya che. yA
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdesthAnavarNane jidvendrinirUpaNam 525 rAga eva hiMsAdhAstravaheturiti hiMsAdidvAreNa rAga eva duHkhasya mUlakAraNamiti SabhisthAbhirAha- . mULam-rasANugAsANugae ya jIve, carAcare hiMsaI NegarU~ve / cittehiM te paritauvei bAle, pIleI attagurU kilidde||66|| . chAyA-rasAnugAzAnugatazca jIvaH, carAcarAn hinasti anekarUpAn / citraistAn paritApayati bAlaH, pIDayatyAtmArthaguruH klissttH||6|| TIkA--' rasANugAlANugae ' ityAdi-- kliSTaH, ataeva-AtmArthaguruH, ataeva bAlaH, rasAnugAzAnugataH, jIvaH, anekarUpAn , carA'carAn carAn-bhakSaNArtha mRgamInaprabhRtIn , acarAn-kandamUla. zAkA'dIn hinasti, kAMzci tAn vicitraiH paritApayati, kAMzcittu pIDayati, itynvyH| zeSa vyAkhyA pUrvavat // 66 // mUlam-rasANuvAeNa pariggaheNaM, uppAyaNe rkkhnnsnnioge| vaye viyoge ya kehaM suhaM se, saMbhogakole ye atittilaabhe||67 rAga hI hiMsAdi AsravakA hetu hai isaliye hiMsAdiko lekara rAga hI duHkhakA mUla kAraNa hai isa bAtako sUtrakAra chaha gAthAoMse kahate haiM 'rasANugA' ityaadi| rasake anurAgase pIDita huA jIva sarva prathama saMpAdanIya kAryo meM rasase apane Apako santuSTa karanA hI pradhAna kartavya mAnatA hai| isI liye vaha aneka trasa aura sthAvara jIvoMkI hiMsA karatA hai| unameM yaha kinhIM 2 jIvoMko mRga, mIna AdikoMko-khAneke liye vividha prakArake upAyoM dvArA bhAratA hai aura kinhIM 2 phala, mUla, kanda, AdikoMko yaha pIDita aura paritApita karatA hai // 66 // rAga ja hiMsAdi Amravano hetu che. A kAraNe hisAdine laIne rAga ja duHkhanuM mULa kAraNa che A vAtane sUtrakAra cha gAthAothI kahe che " rasANugA" tyAha! rasanA anurAgathI pIDita banele jIva sarva prathama saMpAdanIya kAryomAM pita pitAnI jAtane saMtuSTa karavAmAM ja pradhAna kartavya mAne che. A ja kAraNe te aneka trasa ane sthAvara onI hisA kare che. AmAM te kaI keI ne hiraNa, mAchalAM, Adikene khAvA mATe vividha prakAranA upacathI mAre che ane kaI kaI phaLa mULa kaMda, Adikene e pIDA pahoMcADIne paritApita kare cheuddA
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ 536 uttarAdhyayana sU chAyA -- rasAnupAte khalu parigraheNa, utpAdane rakSaNasanniyoge / vyaye viyoge ca kva sukhaM tasya, sambhogakAle ca atRptilAbhaH // 67 // TIkA--' rasANuvAeNa ' ityAdi -- rasAnupAte parigraheNa = rasaviSaye mUrcchAtmakena hetunA, utpAdane rakSaNasanniyoge vyaye viyoge tasya kva sukhaM sambhogakAle ca, atRptilAbhe sati kva sukhaM, ityanvayaH / zeSa vyAkhyA pUrvavat // 67 // rasaviSaye tRptiprApti rahitasya ye doSo bhavanti tAnAha-mUlam - raMse atitte ye pariggahammi, sattovaisatto nai uveI tuhiM / atuTThidoseNa duhI parasse, lobhAvile AyayaiI adattaM // 68 // chAyA -- rase atRpta parigrahe, saktopasakto na upaiti tuSTam / atuSTidoSeNa duHkhI parasya, lobhAvila: Adatte adattam // 68 // TIkA--' rase atitte ' ityAdi -- rase, atRpta parigrahe = parigrahaviSaye rase saktopasaktastuSTiM no paiti, atuSTi 'rasANuvAraNa' ityAdi / 'jaba jIvakI manojJa rasameM Asakti baDha jAti hai to vaha usa rasa ko grahaNa karane kI icchAse usa rasa viziSTa vastukA upArjana karatA hai usakI prApti hone para phira usakA saMrakSaNa karatA hai / apane nimitta yA parake nimitta usakA upayoga karatA hai / jaba usakA vyaya evaM viyoga ho jAtA hai taba usameM isako duHkha hone se sukha kaise mila sakatA hai / upabhoga kAlameM bhI usase yathAvat tRpti nahIM hotI hai / ataH usa avasthA meM bhI yaha jIva sukhI nahIM ho sakatA hai ||67|| 66 " chatyAhi ! rasANu vAeNa jyAre jIvanI maneAjJa rasamAM Asakti vadhI jAya che tyAre te e rasane grahaNa karavAnI IcchAthI e rasa viziSTa vastunuM upArjana kare che. enI prApti thavAthI pachI enuM sa'rakSaNa kare che peAtAnA nimitta ke khIjAnA nimitta tenA upayAga kare che. jyAre enA vyaya ane vicaiAga thaI jAya che tyAre emAM tene duHkha thavAthI sukha kayAMthI maLI zake? upabhAga kALamAM paNa enAthI yathAvat tRpti thatI nathI. AthI e avasthAmAM paNa e jIva sukhI tA nathI. uuchA
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNane jihavendriyanirUpaNam 527 doSeNa duHkhI san , lobhAvilaH parasya adatta khaNDakhAdyaphalAdikaM rasavadvastu Adatte / ityanvayaH / zeSa vyAkhyA pUrvavat // 68 // mUlam-taNhAbhibhUyassa adattahAriNo, rase atittassa parigahe the| mAyAMmusaM vaDDaI lobhadosA, tatthAvi dukkhI nai vimuccaI se"||69 chAyA--tRSNAbhibhUtasya adattahAriNaH, rase atRptasya parigrahe ca / mAyAmRSA varddhate lobhadoSAt , tatrApi duHkhAnna vimucyate sH||69|| TIkA--'taNhAbhibhUyassa' ityAdi rase rasaviSayake parigrahe-mUrchAtmake ca atRptasya, ataeva tRSNAbhibhUtasya, adattahAriNaH, lobhadoSAt mAyAmRSA varddhate, tatrA'pi vRSAbhASaNe'pi, saH adattAdAnazIlaH duHkhAt na vimucyate, ityanvayaH / zeSa vyAkhyA pUrvavat // 69 // rasameM jo tRpta nahIM hai usake doSa kahate haiM --'rase' ityAdi / jaba prANI rasameM atRpta banA rahatA hai to vaha usakI cAhanAmeM hI rAtadina tatpara rahatA hai| jaba vaha usako prApta ho jAtA hai to vaha usameM atyaMta Asakta bana jAtA hai aura yahAM taka usakI dazA ho jAtI hai ki vaha parakIya khAMDa, khAjA, phala Adi vastuoMko bhI binA diye hI grahaNa karane lagatA hai // 6 // 'taNhA0' ityaadi| .. rasako apanAnerUpa parigrahameM atRpta tathA tRSNAse vyApta prANImeM adatta vastuke grahaNa karane para lobhake doSase mAyA yukta mRSA bhASaNa adhika baDha jAtA hai| usa mRSAbhASaNameM bhI vaha adattAdAnazIla vyakti duHkhase nahIM bacatA hai // 69 // 2samA ne tRpti nathI, senA haSa 4 che.-"rase" tyAhi. jyAre prANI rasamAM atRpta banI rahe che te e enI cAhanAmAM ja rAta divasa tatpara rahe che. jyAre e tene prApta thaI jAya che tyAre te enAmAM ekadama Asakta banI jAya che. AmAM enI dazA evI thaI jAya che ke, te bIjAnI khAMDa, khAjA, phaLa, Adi vastuone paNa vagara Aye upADI tye che "tahA" tyAha! rasane apanAvavArUpa parigrahamAM atRpta tathA tRSNathI vyApta prANImAM bIjAnI vagara ApelI vastunuM grahaNa karavAthI lobhanA doSathI mAyAcuMkta sRSA bhASaNa ghaNA pramANamAM vadhI jAya che ane e mRSAbhASaNamAM paNa e adattA dAnazIla vyakti dukhathI bacI zakatI nathI. dA
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanastre mUlam-mosassa pacchIya purasthaMo ya, paogakAle ya hI durnte| evaM adattANi samAyayato, rese atitto duhio aNnnisso||7|| chAyA--mRpAvAdasya pazcAcca purastAcca, prayogakAle ca duHkhI durantaH / evam adattAni samAdadAnaH, rase atRptaH duHkhitaH anishrH||70|| TIkA-'mosassa' ityAdi-- 'mosassa' mRSAvAdasya, pazcAcca, purastAcca, prayogakAle ca, duHkhIsan duranto bhavati, evam adattAni samAdadAnaH, rase-rasaviSaye, atRptaH san tathAanizraH san duHkhito bhavati, ityanvayaH zeSa vyAkhyA pUrvavat // 70 // uktamevArthaM nigamayitumAha--- mUlam-rasANurattassa narassa evaM, katto suhaM hoja koi kiNciN| tatthopebhogevi kileladukkhaM, nivattaI jassa kae~Na dukkh||71|| chAyA--rasAnuraktarasya narasya evaM, kutaH sukhaM bhavet kadAcit kiJcit / tatropabhoge'pi klezadukhaM, nivartayati yasya kRte khalu duHkham // 7 // 'mosassa' ityaadi| . yaha jIva jaba mRSAvAdake bolanemeM paTu bana jAtA hai taba bhI yaha usa bhASaNake pahile aura pIche tathA usake bolate samayameM bhI duHkhI hokara daHkhada avasAnavAlA hI hotA hai| arthAt mRSAvAdakA phala usako duHkha bhoganerUpa hI milatA hai| isa prakAra adattako grahaNa karate hue tathA rasameM atRpta bane hue usa prANIkA saMsArameM koI bhI sahAyaka nahIM hotA hai| isa prakAra rasAbhilASI vyakti usameM atapta hone ke kAraNa sukhI na hokara pratyuta dukhI hI banA rahatA hai // 70 // " mosassa" tyA ! e jIva che bolavAmAM jyAre paTu banI jAya che tyAre paNa te e bhASaNanA pahelAM ane pachIthI tathA ene bolavAnA samaye paNa dukhi thaIne dakhada avasAna vALe ja bane che. arthAta mRSAvAdanuM phaLa tene duHkha jogavavA 35 ja maLe che. A pramANe adattane grahaNa karavA jatAM rasamAM atRpta banelA e prANIne saMsAramAM kaI paNa sahAyaka banatuM nathI. A pramANe rasAbhilAla vyakti enAmAM atRpta rahevAnA kAraNe sukhI na banatAM kharekhara khija . cha. // 7 //
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNane jihuvendriyanirUpaNam 529 TIkA--'rasANurattassa' ityAdi-- evaM rasAnuraktasya narasya kadAcit kiJcit sukhaM kuto bhavet , tatra rasAnurAge tathA-upabhoge'pi-rasopabhoge'pi, klezadukha bhavati, yasya-upabhogasya kRte dukha nivattayati, ityanvayaH zeSa vyAkhyA pUrvavat // 71 // ___evaM rasaviSaye rAgo'narthaheturityuktam , atha tatra dveSo'pyanarthaheturityAhamUlam-emeve resammi gao peosaM, uveI dukkhohprNpraao| paduTThacittoya ciNAi kamma, jaM se puNo hoI duhaM vivA~ge // 72 chAyA--evameva rase gataH pradveSa, upaiti duHkhaughaparamparAH / __pradviSTacittazca cinotikarma, yattasya punaH bhavati dukha vipAke // 72 // TIkA---' emeva rasammi' ityAdi rase pradveSaM gataH, evameva yathA rasAnuraktastathaiva, duHkhaughaparamparAH, upaiti, tathA-pradviSTacittazca yat karma cinoti, tasya vipAke punadukhaM bhavati / itynvyH| zeSa vyAkhyA pUrvavat // 72 // ___ukta arthako hI phira kahate haiM--'rasANu' ityaadi| - isa prakAra jo prANI rasameM anurakta mativAlA hotA hai usako kahIM para kucha bhI sukha nahIM milatA hai| jisa rasAnurAgameM tathA usa rasake upabhogameM bhI jaba kleza evaM duHkha bhogatA hai to patA nahIM usake upabhoga karaneke liye kyoM yaha lAlAyita rahatA hai aura kyoM usake upabhoga karane ke nimitta duHkha bhogatA hai ? // 71 // rasaviSayarAgako anarthakA hetu kahA aba deSako anarthakA hetu kahate haiM-'emeva' ityaadi| ye marthana zathI 4 cha.-" rasANu" tyAhi. A pramANe je prANI rasamAM anurakta mativALe thAya che ene kaI paNa sthaLe kAMI paNa sukha maLatuM nathI. je rasAnurAgamAM tathA e rasanA upagamAM paNa jyAre kaleza ane duHkhabhagave che te khabara nahI ke, Ane upabhega karavAmAM te zA mATe lavalIna banI rahe che. ane kema eno upabhega karavA nImita duHkha bhogave che. 71 rasa viSaya rAgane anarthane hetu kahyo, have zreSane anAthane hetu kahe che" emeva" tyAha! rasamAM je cheSa kare che e paNa evI pUrvokta duHkha paraMparAne bhagave che u067
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre __rAgaviSaye rAgadveSayoranuddharaNe doSA uktAH , atha taduddharaNe guNamAha-- mUlam-rase viratto maNuo visogo, eeNa dukkhAhaparampareNa / nai lippaI bhavamaMjhe vi saMto, jaleNa vA pokhariNI palAsaM // 73 chAyA--rase viraktaH manujaH vizokA, etayA duHkhaughprmpryaa| . na lipyate bhavamadhye'pi san , jalena iva puSkariNI palAzam // 73 // TIkA--'rase viratto' ityAdi-- rase viraktaH, vizokaH, manujA, bhavamadhye'pi san , etayA duHkhaughaparamparayA na lipyate, jalena puSkariNI palAzamiva, ityandhayaH / vyAkhyA pUrvavat / / 73 // // iti jihvandriyAkaraNam // atha sparzanendriprakaraNammUlam-kAyasse phAsaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheDaM u maNunna maahu| taM"dosaheDaM amaMNuna sAhu, samo ya jo tesu sa viiyriiNgo||7|| chAyA-kAyasya sparza grahaNaM vadanti, taM rAgahetuM tu manojJamAhuH / taM dveSahetuM amanojJa mAhuH, samazca yastayoH sa vItarAgaH // 74 // rasameM jo deSa karatA hai vaha bhI isI pUrvokta duHkha paramparAko bhogatA hai| tathA praviSTacitta honekI vajahase yaha jIva jina karmoM kA saMcaya karatA hai jaba unakA vipAkakAla AtA hai to yaha punaH jyoMkA tyoM duHkhI hone lagatA hai // 72 // rasa viSayaka rAgadveSake nahIM haTAneke doSa kahe aba rAgadveSake haTAnemeM guNa kahate haiM--'rase' ityAdi / ____rasameM virakta banA huA prANI zoka rahita ho jAtA hai aura vaha saMsArameM rahatA huA bhI kamalapatra jisa prakAra jalase lipta nahIM hotA hai usI prakAra duHkha paramparAse lipta nahIM hotA hai // 73 // tathA praSTi citta hovAnA kAraNe e jIva je karmone sa caya kare che, jyAre tene vipAka kALa Ave che tyAre e pharIthI jemane tema duHkhI thavA mAMDe che. mArA rasa viSayaka rAgadveSane na haTAvavAnA doSane kahyo, have rAga dveSane haTAbvaanaa zuzu 43 che.-" rase" tyAha! rasamAM virakta banela prANI zaka rahita banI jAya che ane te saMsAmAM rahevA chatAM paNa kamalapatra je pramANe pANImAM lipta nathI thatuM te pramANe raMparAthI lipta thatuM nathI. 573 /
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNane sparzanendriyanirUpaNam 631 TIkA - ' kAyassa ' ityAdi - " sparza-spRzyate iti sparza :- sparzanendriyavipayaH zItoSNAdyaSTavidharUpaH tam, kAyastha - iha kAyaH - sparzanendriyam idaM sarva zarIragatamiti bodhanArthaM kAyazabdopAdanam / tasya - sparzanendriyasya grahaNaM vadanti, manojJaM mRdvAdikaM taM tu rAgahetumAhuH / amanojJam = karkazAdikaM taM dveSahetumAhuH | yastayoH samaH, sa vItarAgaH zeSa vyAkhyA pUrvavat // 74 // 90 mUlam - phAsassa kIyaM gahaNaM vaiyaMti, kAryassa phAsa gahaNaM vayaMti / rAgasa hetu samana mohU, dosassa heu amaNuna mAhu // 75 chAyA - sparzasya kArya grahaNaM vadanti, kAyastha sparza grahaNaM vadanti / rAgasya hetuM samanojJamAhuH, dveSasya hetuM amanojJamAhuH // 75 // TIkA- ' phAsasya kArya ' ityAdi kAyaM sparzasya grahaNaM vadanti, sparza kAyasya grahaNaM vadanti / samanojJaM - manojJaviSayakaM kAryaM sparzanendriyam, rAgasya hetumAhuH | amano-amanojJaviSayakaM kAryaM sparzanendriyaM, dveSasya hetumAhuH ityanvayaH / zeSa vyAkhyA pUrvavat // 75 // " jihvendriyakA prakaraNa kahA, aba sparzanendriyakA prakaraNa kahate haiM-- 'kAyassa' ityAdi / anvayArtha -- ( phAsaM kAyassa gahaNaM vayaMti - sparza kAyasya grahaNaM vadanti ) sparza viSaya sparzana indriyakA kahA hai tathA (taM maNunnaM rAgaheDaM Ahu -- taM manojJa rAgahetuM AhuH ) manojJa usa sparzako rAgakA hetu kahA hai| (amaNaM dosahe Ahu-amanojJaM dveSahetuM AhuH) amanojJa jo sparza hotA hai vaha dveSakA hetu hotA hai / (tesu jo sabhI sa vIyarAgotayoH yaH samaH sa vItarAgaH) ina donoM meM jo samabhAva rakhatA hai vaha vItarAga kahA jAtA hai ||74 || jInhA Indriyanu prakaraNa kahyuM have sparzendriyanuM prakaraNa kahe che.-- 66 kAyarasa " ityAhi ! 2manvayArtha-phAsaM kAyassa gahaNaM vayaMti - sparza kAyasya grahaNaM vadanti sparza viSaya syarzana Indriyale che tathA taM maNunnaM rAgaheDa Ahu-taM manojJa rAgahetu AhuH manojJa mevA me sparzane rAganI hetu matAvesa che. amaNunnaM dosa 'he' Ahu-amanojJa' 'dveSahetu AhuH asanojJa ? sparza hoya che te dveSA hetu hoya che. tesu jo samo sa vIyarAgo - tayoH yaH samaH sa vItarAgaH mA bhannemAM je samabhAva rAkhatA hAya che te vItarAga kahevAya che. 574aa
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ 533 uttarAdhyayanasUtra mUlam-phAsesu jo gehi muvei tivaM, akauliyaM pAvai se vinnaasN| rAgAre sIya jalAvaMsanne, gAhaggahIe mahise ve vanne // 76 // chAyA-sparzasya yo gRddhimupaiti tIvAM, AkAlikaM sa prApnoti vinAzam / rAgAturaH zItajalAyasannaH, grAhagRhItaH mahipaH iva vanyaH // 76 // TIkA-'phAsassa jo' ityAdi yA sparzeSu tItrAM gRddhim upaiti, sa AkAlikaM vinAzaM prApnoti, tatra dRSTAntamAha- rAgAure' ityAdiH / rAgAturaH manojJasparzAnurAgAndhaH, zItajalA 'phAsassa' ityaadi| anvayArtha--(kAyaM phAsassa gahaNaM vayaMti-kAyaM sparzasya grahaNaM vadanti) sparzana indriyako ATha prakArake sparzakA grAhaka kahA hai (phAsaM kAyassa gahaNaM vayaMti-kAyaM sparzasya grahaNaM vadanti ) tathA ATha prakArakA sparza sparzana indriyakA viSaya kahA gayA hai (maNuNNa rAgassa he AhumanojJa rAgasya hetuM AhuH) manojJa sparza rAgakA hetu tathA (amaNunna dosassa heuM Ahu-amanojJa dveSasya hetu AhuH) amanojJa dveSakA kAraNa kahA gayA hai // 75 // 'phAsesu' ityaadi| anvayArtha (phAsetu-sparzeSu) spoM meM (jo-yaH) jo (tivvaM gehitIvoM gRddhim ) tIvra gRddhiko (ubei-upaiti) dhAraNa karatA hai / (se akAliyaM viNAsaM pAvai-sa akAlikaM vinAzaM prApnoti) vaha akAlameM vinAzako prApta hotA hai| (va-iva) jaise (rAgAure-rAgAturaH) manojJa "phAsassa" tyAha! manvayArtha-kAyaM phAsassa gahaNaM vayaMti-kAya sparzasya grahaNaM vadanti 25zana dhandriyana mA 42nA 25zana grADa 49 che tathA phAsaM kAyassa gahaNaM ghayanti-sparzaH kAyasya grahaNaM vadanti mA 42 // 25 // 25zana indriyn| viSaya vAma mAvesa cha maNunnaM rAgasa he Ahu-manojJa rAgasya hetuM AhuH bhanAsa 25za rAganA hetu tathA amaNunnaM dosassa heu Ahu-amanojJa dveSasya hetuM AhuH samanA dveSanu 4 / 29 matApAye cha. // 7 // " phAsesu" tyAha! anvayArtha phAsesu-sparzapu 25 mA jo-yaH re tivvaM gehi-tInoM gRddhim tIna dina uvei-upaiti dhAraNa 42 che se akAliyaM viNAsaM pAvai-sa akAlikaM ... prApnoti mamA vinAzane pAsa thAya che. va-iva ma rAgAure
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 32 pramAdasthAnavarNane sparzanendriyanirUpaNam 533 'vasannA zItaM zItalaM jalaM tatra avasannaH-nimagnaH, ataeva-grAhagRhItaH grAhojala jantustena gRhItaH-dhRtaH, vanyaH-AraNyaH, mahiSa iva grAmyastu mahiSaH kadAcit kenApi mocito'pi bhavediti vanyagrahaNaM, zeSa vyAkhyA pUrvavat / / 76 // mUlam-jeyA vi dosaM samuvei tivvaM,taMsikkhaNe seu uvei dukkheNm| duddantadoleNa saeNNa jaMtU, na kiMci phosaM avara I se" // 77 chAyA-yazcA'pi dveSaM satupaiti tIvra, tasmin kSaNe upaiti duHkham / durdAntadoSeNa svakena jantuH, na kiMcit sparzaH aparAdhyati tasya // 77 // TIkA-'je yAvi' ityAdi yazca jantu stInaM dveSaM samupaiti, sa tu tasmin kSaNe'pi, svakena durdAntadoSeNa dukhaM upaiti, sparzastasya kiJcit nAparAdhyati, ityanvayaH / vyAkhyA puurvvt||77|| mUlam-egataratte iraMsi, phAse, atAlise se kuNaI posN| dukkhassa saMpIla muMvei bAle, na lippaI teNa muMNI viroMgo // 78 chAyA-ekAntarakto rucire sparza, atAdRze sa karoti pradveSam / duHkhasya sampIDamupaiti bAlaH, na lipyate tena munirviraagH||78|| sparzake anurAgase aMdha banA huA (vanne-vanyaH) jaMgalI (mahise-mahiSaH) mahiSa-bhaiMsA (sIyajalAvasanne-zItajalAyasannaH) zItala jalameM phaMsakara (gAhaggahIe-grAhagRhItaH) grAhase gRhIta hokara akAlameM mara jAtA hai||76|| 'jeyA vi' ityaadi| jo jIva amanojJa sparzameM tIvra dveSako dhAraNa karatA hai vaha usa kSaNameM bhI apane hI durdAnta doSavaza duHkha pAtA hai| sparza usakA kucha bhI bigAr3a nahIM karatA hai / / 77 // rAgAture manojJa sparza nA manurAgathI saaNdhnne| manera vanne-vanyaH 4AlI mahisemahiSaH pArI sIya jalAvasante-zItajalAvasannaH 4yImA paDAna bharanA paMjAmAM sapaDAIne akALe maraNa pAme che. chaThThA "jeyAvi" tyA ! je jIva amanejha sparzamAM tIvra dveSane dhAraNa kare che te ekSaNamAM paNa potAnA danta Savaza duHkha pAme che. sparza ene kAMI paNa bagADa karatA nathI. chaMchA
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ 534 uttarAdhyayanasUtre TokA-' egataratte' ityAdi yastu rucire sparze ekAntarakto bhavati, sa vAlaH atAdRze arucire sparze padveSa karoti, ataeva duHkhasya sampIDa upaiti, virAgo munistu tena na lipyate, ityanvayaH / zeSa vyAkhyA prAgvat // 78 // rAga eva hiMsAdyAstravaheturiti hiMsAdidvAreNa rAga eva duHkhasya mUlakAraNa-miti SabhirgAthAbhirAhamUlam-phAsAnugAsauNugae yaM jIve, carAcare hiMsaI gA~ve / cittehiM te paritAvei bAle, pIleI attagurU kilihe // chAyA-sparzAnugAzAnugatazca jIvaH, carAcarAn hinasti anekarUpAn / citraistAn paritApayati vAlA, piDayatyAtmAthe guruH klissttH||79|| TIkA--'phAsANugAsA' ityAdi-- kliSTaH, ataeva-AtmArthaguruH, ataeva vAlaH, sparzAnugAzAnugatazcasparzAH-zobhanasparzavantaH, mRgAdicarmapuSpavastra tUlIka strIprabhRtayaH, tadanugAzA 'egaMtaratte' ityaadi| jo vyakti manojJa sparzameM ekAnta anurakta hotA hai tathA amanojJa sparzase dveSa karatA hai vaha niyamataH duHkhoMko pAtA hai| jo aisA nahIM karatA hai vaha muni duHkhase lipta nahIM hotA hai // 7 // rAga hI hiMsAdi AsravakA hetu hai isaliye hiMsAdiko lekara rAga hI duHkhakA mUla kAraNa hai so chaha gAthAoMse kahate haiM___ 'phAsANugA' ityaadi| manojJa sparzake anurAgase pIDita huA jIva samasta kAryoM meM yahI eka mukhya kArya samajhatA hai ki jaise bhI ho hameM manojJa sparza hI mileamanojJa sparza nhiiN| isIliye vaha isa amanojJa sparzakI prApti nimitta "egataratte" tyAha! je vyakita maneNa sparzamAM ekAnta anurakata thAya che tathA amaneza sparzathI TheSa kare che te niyamataH dukhane pAme che. je evuM nathI karatA te muni duHkhathI lipta thatA nathI. 78 rAga ja hisAdi Asavano hetu che A kAraNe hiMsAdine laIne rAga ja manu bhUNa 2 che, te 7 ||thaamaathii 4 cha-"phAsANugA" tyAdi ! | manojJa sparzanA anurAgathI pIDita banela jIva saghaLA kAryomAM e ja taka mukhya kArya samaje che ke, game te rIte mane mane jJa spazane lAbha - mane sparza nahI. A mATe te AvA amanejha sparzanI prApti
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNane sparzanendriyanirUpaNam 535 tadabhilASA, tadanugataH-tadyuktaH, jIvaH anekarUpAna, carA'carAcarAnmRgAdIn , acarAn-puSpaprabhRtIn , hinasti / kAMzcittu tAn citraiH pritaapyti| kAMzcicca pIDayati / zeSa vyAkhyA prAgvat // 79 // mUlam-phAsANuvAeMNa pariggaraNa, upAyaNe rakkhaNasannioge / vaie vinoge ya ha suhaM se, saMbhogekAle ya atittilaabh||80|| chAyA--sparzAnupAte khalu parigraheNa, utpAdane rakSaNasanniyoge / vyaye viyoge ca kaba sukhaM tasya, sambhogakAle ca atRptilaabh||80|| TIkA--'phAsANuvAeNa' ityAdi sparzAnupAte parigraheNa sparzaviSaye sUrchAtmakena hetunA, utpAdane, rakSaNasanniyoge, vyaye viyoge ca, tasya kya sukham , sambhogakAle ca atRptilAme sati kva sukham , itynvyH| zeSa vyAkhyApUrvavat // 80 // hitAhitake vivekale rahita hokara bAlajIvakI taraha usa ekamAtra manojJa sparzakI prAptikI AzAke pIche par3a kara aneka prakArake trasa evaM sthAvara jIvoMkI hiMsA karatA hai| kinhIM 2 jIvoMko yaha aneka upAyoM dvArA saMtApita karatA hai tathA kitaneka jIvoMko pIr3ita karatA hai // 79 // 'phAsANuvAeNa' ityaadi| manojJa sparzake anurAga hone para jIva usakI mUcchIse baMdha jAtA hai to vaha usakI prApti karanemeM saceSTa hotA hai| jaba isako usakI prApti ho jAti hai to vaha usakI rakSA karane meM tatpara banA rahatA hai| apane upayogameM tathA anyake upayogameM bhI sundara sparzavAlI vastukA prayoga karatA hai| isa sthitimeM jaba usakA vyaya-nAza yA viyoga ho nimitta hitAhitanA vivekathI rahita banIne bAla jIvanI mAphaka e eka mAtra manejha sparzanI AzA pAchaLa paDIne aneka prakAranA trasa ane sthAvara jInI hiMsA kare che. keI kaI jIvane te aneka upAyo dvArA saMtApita kare che. tathA keTalAka ne pIDita kare che. 579 "phasANuvAeNa" tyAha! manojJa spazane anurAga hevAthI jIva enI succhAmAM baMdhAI jAya che. ane tenI prApti karavAmAM saceSTa banI jAya che. jyAre ene tenI prApti thaI jAya che tyAre e tenI rakSA karavAmAM tatpara rahyA kare che. pitAnA upayegamAM tathA bIjAnA upagamAM paNa suMdara sparzavALI vastune prayoga kare che. AvI sthitimAM jyAre tene nAza athavA viyeAga thaI jAya che te ene
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ 536 uttarAdhyayanasUtre mUlam-phAse atite ya pariggahaeNmmi, sattovasatto na uveI tuhiM / atuhidosaNa duhI parasse, lobhAvile AryayaI aMdattaM // 81 // chAyA--sparze atRptazca parigrahe, saktopasakto na upaiti tuSTim / atuSTidoSeNa duHkhI parasya, lobhAvilaH Adatte adttm||8|| TokA-'phAse atitte' ityAdi sparza atRptazca parigrahe-parigrahaviSaye sparza, saktopasaktastuSTi nopaiti, atuSTi doSeNa duHkhI san lobhAvilaH parasya adattam zobhanasparza vastrAdikaM vastu Adatte, zeSa vyAkhyA pUrvavat // 81 // mUlam-taNhAbhibhUyassa adattahAriNo, phAse atittassa parigahe the| mAyAMmusaM vaDDaI lobhadosA, tatthAvi dukkhoM ne virmuccaI se // 8 // jAtA hai to usako usake binA eka kSaNa bhI sukha nahIM milatA hai| tathA usake upayoga karate samayameM bhI jaisI usase tRpti honI cAhiye vaha nahIM hotI hai| ataH atRptijanya duHkha usa samayameM bhI isako hotA rahatA hai // 8 // 'phAse atitte' ityaadi| sparza viSayameM atRpta prANI usa sparza viSayako grahaNa karane meM atyanta Asakta bana kara kabhI bhI santoSako prApta nahIM hotA hai| isa taraha atuSTike (asaMtoSarUpa) doSase duHkhita banA huA vaha prANI lobhase malina citta hokara parakI sundara sparzavAlI vastuko vinA diye hI grahaNa karane laga jAtA hai // 8 // tenA vagara eka kSaNa paNa sukha maLatuM nathI. tathA tene upayoga karatI vakhate paNa ene jevI tRptI thavI joIe te thatI nathI. AthI atRpti janya dukha e samayamAM paNa ene thatuM rahe che. 80. "phAse atitte" tyA ! pazanA viSayamAM atRpta prANI e sparza viSayane grahaNa karavAmAM atyaMta Asakata banI kadI paNa saMtoSane prApta thatA nathI. A rIte ata. chInA deSathI du:khIta banelo e prANa lesathI malina citta banIne bIjAnI suMdara sparzavALI vastune vagara Acce ja grahaNa karavA lAgI jAya che. 8
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 rAgasya sparzaviSaye duHkhakAraNatvamAha 537 chAyA -- tRSNAbhibhUtasya adattahAriNaH, sparze atRptasya parigrahe ca / mAyAmRSA varddhate lobhadoSAt, tatrA'pi duHkhAnna vimucyate sH||82|| TIkA--' tahAbhibhUyassa ' ityAdi sparza-sparzaviSayake, parigrahe- mRcchatmake ca atRptasya ataeva tRSNAbhibhUtasya, adattahAriNaH, lobhadoSAt mayAmRSA barddhate / tatrA'pi = mRSAbhASaNe'pi saH adattAdAnazIlaH, duHkhAt na vimucyate, ityanvayaH / zeSa vyAkhyA pUrvavat // 82 // mUlam - mosareMsa pacchAyeM puratthaMoya, paogakAle ya duhI duraMte / evaM dattANi samAyayeto, phAMse atitto duhio aNisso // 83 chAyA -- mRSAvAdasya pazcAcca purastAcca, prayogakAle ca duHkhI durantaH / evaM adattAni samAdadAnaH, sparze atRptazca duHkhitaH anizraH // 83 // TIkA--' mosassa ' ityAdi -- mosassa ' mRSAvAdasya pazcAcca purastAcca, prayogakAle ca duHkhI san, duranto bhavati, evaM adattAni samAdadAnaH, sparze - sparzaviSaye, atRptaH san, tathA-anizraH san duHkhito bhavati, ityanvayaH / vyAkhyA pUrvavat // 83 // 8 'tahAbhibhUyassa' ityAdi / sparzarUpa parigrahake apanAne meM atRpta prANI tRSNA se abhibhUta hone para adattAdAnakA grahaNa jaba karane laga jAtA hai taba usameM lobhake doSa se mAyApradhAna asatya bhASaNa baDhane lagatA hai / isa sthiti meM bhI vaha duHkhase chuTakArA nahIM pAtA hai // 82 // 'mosa' ityAdi / mRSAvAda ke pahile aura pIche tathA usake bolate samaya yaha jIva duHkhI hotA hai aura usakA antakAla bhI duHkhada hotA hai / isa taraha adattako grahaNa karanevAlA vaha jIva manojJa sparzameM atRpta hokara saMsAra - 'taNhAbhibhUyassa" " ityAdi ! sparzarUpa parigrahane apanAvavAmAM atRpta prANI tRSNAthI abhibhUta thavAthI adyattAdAnanuM grahaNa karavAmAM jyAre lAgI jAya che tyAre enAmAM leAbhanA doSathI mAyApradhAna asatya bhASaNa vadhavA mAMDe che. A prakAranI sthitimAM paNa te duHkhathI chuTakAro meLavI zakatA nathI. 582aa " mosarasa " tyAhi ! 66 kRSa 16nA pahelAM athavA pachIthI temaja tene khelatI vakhate e jIva du:khI thAya che. ane tenA aMtakALa paNa duHkhada khane che. A rIte adattane u0-68
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ 538 uttarAdhyayanasUtre . uktamevArtha nigamayitumAha-- mUlam-phAsANurattassa narasta evaM, kutto suhaM hoja kayAi kiNci| tatthopabhogevi kilesadudekha, nivvattae jassa karaNa dukkhaM // 4 // chAyA--sparzAnuraktasya narasya evaM, kutaH sukhaM bhavetkadAcit kiJcit / . tatropabhogepi klezaduHkham , nirvartayati yaraya kRte duHkham // 84 // TIkA--'phAsANurattasla' ityAdi-- / evaM sparzAnuraktasya narasya kadAcita kiJcit sukhaM kuto bhavet , tatrasparzAnurAge, tathA-upabhoge'pi-sparzopabhoge'pi, klezadukhaM bhavati, yasya= upabhogasya duHkha nivartayati, ityanvayaH / zeSa vyAkhyA pUrvavat / / 84 // ___ evaM sparza viSaye rAgo'narthaheturityuktam , atha tatra-dveSo'pyanarthaheturityAhamUlam-emeva phAlasmi gao peosaM, uvaI dukkhohprNpraao| 'paduddacitto ya ciNIi kasaM, jaM se puNo hoI duhaM vivaage|| - chAyA-evameva rase gataH pradveSa, upaiti duHkhaughaparasparAH / pradviSTacittazca cinoti karma, yattasya punarbhaveti duHkhaM vipAke // 85 // meM niHsahAyaka hI banA rahatA hai| aura hara tarahase duHkha hI duHkha uThAtA rahatA hai // 8 // _ 'phAsANurattassa' ityAdi / isa prakAra manojJa sparzameM jo prANI anurakta hotA hai vaha kahIM para kisI bhI taraha thor3A sA bhI sukhI nahIM ho sakatA hai| isa taraha nisa sparza ke liye yaha rAta dina dukhI hotA rahatA hai usa sparzakA anurAga tathA usakA upabhoga sukhaprada kaise ho sakatA hai kintu nahIM // 84 // grahaNa karanAra e jIva mArU sparzamAM atRpta banI saMsAramAM niHsahAyaka banI jAya che ane hera prakArathI duHkha ja dukha bhagavate rahe che 183 "phAsANurattassa" chatyAdi ! A pramANe manejha sparzamAM je prANa anurakta bane che te koI paNa rIte kaI paNa sthaLe jarA sarakhe paNa sukhI thaI zakatuM nathI. A rIte je sapanA mATe e rAta divasa dukhI thatA rahe che. e sparzane anarAga ane - * epaga sukhaprada kaI rIte banI zake ? kadI paNa nahIM. 84 :
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 sparzaviSaye dveSasya duHkhakAraNatvamAha TIkA - ' emevaphAsamma ' ityAdi sparze pradveSaM gataH, evameva = yathA sparzAnuraktastathaiva, duHkhaughaparamparA, upaiti - dviSTacitta yat karma cinoti tasya vipAke punarduHkhaM bhavati, ityanvayaH / yApUrvavat // 85 // sparzavipaye rAgadveSayoranuddharaNe doSA uktAH, atha taduddharaNe guNamAhalam - phAse virato maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / lippaI bhajhe vi saMto, jaleNa vA pukkhariNI palAsam // 86 chAyA - sparze viraktaH manujaH vizokaH, etayA duHkhaughaparamparayA | for Hands san, jalena iva puSkariNI palAzam // 86 // TIkA- ' phAse virato ' ityAdi sparze viraktaH, ataeva-vizokaH, manujaH, bhavamadhye'pi san etayA duHkhaughaparaMparayA na lipyate, jalena puSkariNIpalAzamiva ityanvayaH vyAkhyA pUrvavat // 8.6 // // iti sparzanendriyaprakaraNam // 1 sparza viSayaka rAjako anarthakA hetu kahA aba tadviSayaka dveSa bhI anarthakA hetu hotA hai so kahate haiM - 'emeva' ityAdi / sparza viSaya meM pradeSako prApta huA prANI isI taraha se duHkhoMkI para - parAko bhogatA hai / kyoM ki jo dveSacittavAlA hotA hai vaha karmoM kA baMdha karatA hai aura ve karma apane udayakAlameM usa jIvako bAra 2 duHkhita hI karate haiM // 85 sparza viSaya rAgadveSake nahIM haTAne meM doSa kahe aba unake haTAne meM guNa kahate haiM - 'phAse virato' ityAdi / sparza viSaya meM virakta banA huA puruSa zoka rahita ho jAtA hai / tathA vaha saMsArameM rahatA huA bhI pUrvokta duHkha paramparAse lipta nahIM spardhA viSayaka rAgane ananA hetu kahyo, have taviSayaka dveSa paNu anarthatA hetu hoya chetene he che- " emeva " ityAdi / sparzI viSayamAM pradveSane prApta thayela prANI Aja pramANe duHkhAnI * para'parAne bhAgave che kemake, je dveSa cittavALA thAya che e karmonA adha kare che ane e kama peAtAnA udaya kALamAM e jIvane vAravAra duHkhIja kare che.85|| sparzI viSayaka rAgadveSane na haTAvavAnA doSane kahyA, have tene haTAvavaanaa guNane Ahe che.- " phAse viratto " ityAhi ! sparzI viSayamAM virakta manI rahela purUSa zAka rahita thai jAya che, tathA e saMsAramAM rahevA chatAM paNa pUrvokta duHkha para parAthI lipta nathI thatA. jema :
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ 540 uttarAdhyayanasUtra atha manaHprakaraNammUlam-maNasta bhAvaM gahaNaM vayanti, taM rAgaheDaM tumnnunnmaahu| taM"dosaiheDaM amargunna mAhu, saimo ya jo tesu sa~vIryaMrAgo // 87 chAyA-manasaH bhAvaM grahaNaM vadanti, taM rAgahetuM tu mnojnymaahuH| taM dveSahetuM amanojJamAhuH, samazca yastayoH sa vItarAgaH // 87 // TIkA-'maNassa bhAvaM' ityAdi. bhAva-bhAvaH-mAnasikaH pariNAmaH, rUpAdismaraNasvarUpaH, manojJarUpAdi saMyogopAyacintanarUpaH, amanojJarUpAdiviyogopAyacintanarUpaH, yadvA-svapnAdi gato bhAvopanIto rUpAdireva bhAvastam, manaso grahaNaM, gRhyate'neneti grahaNam AkarSakaM vadanti, manojamanojJarUpAdiviSayaM, taM bhAvaM tu rAgahetumAhuH / amanohotA hai| jaise jalameM rahatA huA bhI kamalinIkA patra jalase lipta nahIM hotA hai // 86 // yaha sparzandriyakA prakaraNa kahA, aba manake prakaraNako kahate haiM'maNassa' ityaadi| anvayArtha-(bhAvaM-bhAvam ) rUpAdikakA smaraNa svarUpa, athavA manojJarUpAdikoMke saMyogake upAyakA cintavana rUpa, athavA amanojJa rUpAdikoMke viyogake upAyakA cintanarUpa athavA svapna AdimeM prApta huA rUpAdika viSayarUpa bhAva (maNassa gahaNaM vayanti-manasaH grahaNaM vadanti) manakA AkarSaka kahA gayA hai| (maNunnaM taM rAgaheDaM AhumanojJaM taM rAgahetuM AhuH) manojJa vaha bhAva rAgakA hetu mAnA gayA hai| (amaNunnaM taM dosahelaM Ahu-amanojJaM taM dveSahetuM AhuH) tathA amanojJa jaLamAM rahevA chatAM paNa kamaLapatra jaLathI lipta thatuM nathI. 86 A sparzendriyanuM prakaraNa kahyuM, have mananuM prakaraNa kahevAmAM Ave che"mnnss" tyAha! sandhyArtha-bhAvaM-bhAvam 364nA smaraNa 2135 mathavA bhanAjJa 35|dikenA saMganA upAyanA citvanarUpa athavA amaneza rUpAdikanA viroganA upAyanA ciMtanarUpa athavA svapna AdimAM prApta thayela rUpAdika viSayarUpa mAra maNassa gahaNaM vayanti-manasaH mahaNaM vadanti mananu mA mAnavAmI mAvata cha tathA maNunna taM rAgaheu Ahu-manojJa taM rAgahetuM AhuH manojJa meM - rAganI tu mAnavAmA mAvala cha tathA amaNunnaM taM dosahe' Aha-ama.
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a032 pramAdasthAnavarNane manonirUpaNam manojJarUpAdiviSayaM taM dveSahetumAhuH / yazca tayoH manojJA'manojJarUpAdiviSayakabAvayoH samaH sa vItarAgaH, vItarAga iva bhavati / / 87 // lam-bhAvassa maNaM gahaNaM vayaMti, maNasta bhAvaM gahaNaM vayaMti / rAgassaheuM samaNuna mAhu, dosaissa heDaM amaMNunna mAha // 8 // chAyA-bhAvasya manaH grahaNaM vadanti, manasaH grahaNaM vadanti / / rAgasya hetuM samanojJa mAhuH, dveSasya hetuM amanojJa mAhuH // 88 // TIkA-bhAvassa maNa' ityAdi____ manaH, bhAvasya grahaNaM vadanti, bhAvaM manaso grahaNaM vadanti, samanojJaM-manojJanAvAnusaGgimanaH, rAgasya hetumaahuH| amanojJa-amanojJabhAvAnuSaGgimanaH, dveSasya tumAhuH, ityanvayaH / zeSa vyAkhyA pUrvavat // 88 // vaha rUSAdika viSayaka bhAvadveSakA hetu mAnA gayA hai| (jo tesu samosa bIyarAgo-yaH tayoH samaH sa vItarAgaH) jo manuSya rUpAdika viSayaka una bhAvoMmeM samabhAvavAlA hai vaha vItarAga hai // 8 // _ 'bhAvassa' ityaadi| anvayArtha--(bhAvaM maNassa gahaNaM vayanti-bhAvaM manasaHgrahaNaM vadanti) pAdika viSaya vaha bhAva manakA viSaya kahA gayA hai| tathA (bhAvassa naNaM gahaNaM vayanti-bhAvasya manaH grahaNaM vadanti ) rUpAdika viSaya usa nAvakA mana grAhaka kahA gayA hai / (samaNunnaM rAgassa heuM Aha-samanoja gasya hetuM AhuH) manojJabhAvAnuSaMgI mana rAgakA hetu eva (amaNunnaM dosassa heDaM Ahu-amanojJaM dvepasya hetuM AhuH) amanojJabhAvAnuSaMgI mana SakA hetu kahA hai // 8 // nojJa taM dveSahetu AhuH mabhanAjJate 35viSayamA dveSanA tu manAyata cha. jo tesu samo sa vIyarAgo-yaH tayoH samaH sa vItarAgaH 2 manuSya 3 viSayaka e bhAvamAM samabhAvavALA che e vItarAga che. 87 "bhAvassa" tyA ! ma-kyAtha-bhAvaM maNassa gahaNaM vayanti-bhAvaM manasaH grahaNaM vadanti pAra viSaya mA bhanana viSaya |paamaa mAvata cha tathA bhAvassa maNaM gaha ghayanti-bhAvasya manaH grahaNaM vadanti 35 iviSaya me sAnu mana pAhe. pAye che. samaNunna rAgassa heu Ahu-samanojJa rAgasya hetu Ahu manAne bhAvAnuSI bhAna rAganA hetu mane amaNunnaM dosassa heuM Ahu-amanojJa dveSasya hetu AhuH mabhanAjJa mAvAnuSI bhana dvessn| hetu 4Aye cha. cal
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasne mUlam-bhAvehu~ jo girddhi suvei~tivvaM,akAliyaM pAvai se vinnaasN| rAgAure kAmaguNesu giddhe, kareNusaggAvahieM gaMje vA // 89 // . chAyA-bhAveSu yo gRddhi mupaiti tIvrAM, AkAlikaM prApnoti sa vinAzam / rAgAturaH kAmaguNeSu gRddhaH, kareNumArgA'pahato gajo vA // 89 // TIkA-'bhAvesu jo giddhiM ' ityAdi yaH bhAveSu-manojJarUpAdi smaraNeSu tItrAM gRddhiM upaiti, saH AkAlikaM vinAza prApnoti / tatra dRSTAntamAha-'rAgAure' ityAdi / rAgAturaH, kAmaguNeSu-manojJa rUpAdiSu gRddhA-AsaktaH, kareNumArgA'pahRtA kareNyA-hastinyA, mArgeNa nijapathena, apahRtaH-AkRSTaH, gajaH hastI, vA-iva-yathA-AkAlikaM vinAzaM prApnoti, tadvat madonmatto hi hastI samIpavartinI hastinIM dRSTvA tadrUpAdimohitaH san tatsaGgamotsu kastanmArgAnugAmitayA tRpAdiparigRhItaH saGgrAmAdau samAnItaH vinAzaM prApnoti / nanvatra cakSurAdIndriyavazAdeva ganasya pravRttiriti manaH prakaraNe dRSTAnto'yamasaMgata 'bhAvesu' ityaadi| jo manuSya amanojJa rUpAdikake smaraNarUpa bhAvoMseM tIvra gRddhiko dhAraNa karatA hai vaha akAlameM naSTa ho jAtA hai| jaise sanojJarUpAdikoMmeM Asakta huA hAthI hAthinIke dvArA apane mArgase apahRta hokara akAlameM mRtyuko pAtA hai| tAtparya isakA isa prakAra hai ki jisa prakAra madonmatta gajarAja hathinIke pIche par3akara rAjAke dvArA pakar3A jAtA hai aura sagrAma Adi pahuMca kara mRtyuko prApta ho jAtA hai| usI prakAra manojJa rUpAdikameM mohita banA huA prANI akAlameM mRtyuko pAtA hai| prazna-manake isa prakaraNameM cakSurindriyake viSayakA yaha dRSTAnta kaise "bhAvesu" tyA!i je manuSya majJa rUpAdikanA smaraNarUpa bhAvamAM tIvra guddhine dhAraNa kare che te akALamAM naSTa thaI jAya che. jema manejJa rUpAdikamAM Asakta banela hAthI, hAthaNIthI potAne mArga bhUlIne akALamAM mRtyune pAme che. tAtparya Anu e pramANe che ke, je rIte madonmatta gajarAja hAthaNInI pAchaLa paDIne rAjAnA sevakenA hAthathI pakaDAI jAya che. ane sa grAma AdimAM - pahoMcIne mRtyune prApta thAya che e ja pramANe sajJa rUpAdikamAM maeNhita banela prANuM akALamAM mRtyune bheTe che - prala-bhAnA mA 42emA yakSurindriyanA viSayanu PAL BSTAMta masAta che.
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. priyadarzinI TokA a0 32 pramAdasthAnavarNane manonirUpaNam iti ceducyate-gajasya cakSurAdIndriyavazAtmavarttane'pi tatra manaH prAdhAnyavivakSayA dRSTAntasaGgatirbhavitumarhati / yadvA-dRSTAnte - kAmA'kulasya hastino madAndhatvena cakSurAdIndriyavyApArA'bhAve'pi manasa eva vyApArasya satvAt / yadvA-kareNo mArgaH-apahRtaH-naSTo yasya sa kareNumArgApahRtaH, rAgavazena kariNIM smaran gajaH kariNI prAptimArgamalavdhvA kAmAndhatayA itastato bhraman nRpAdibhihate, tatazca paravazaH san saMgrAmAdau vinazyatIti tadvat // 89 // diyA gayA hai| kyoM ki cakSuindriyake vazase hI gajakI pravRtti hAthinI viSayameM dekhI jAtI hai| uttara-yadyapi gajakI hathinI ke viSaya meM pravRtti cakSuindriya ke dvArA rUpa 'dekhakara hI dekhI jAtI hai to bhI vahAM sanakI pradhAnarUpale vivakSA __ mAnI gaI hai| kyoM ki rinA mAnasika saMkalpa hue vaha usake viSayameM pravRtti kara nahIM sakatA hai| isa tarahase isa dRSTAntakI saMgati baiTha jAtI hai| athavA jo hAthI kAmake Avegale vyAkula bana jAtA hai usameM madAndha honekI vajahale cakSu Adi indriyoMke vyApArake abhAvameM bhI manakA hI vyApAra hotA hai| athavA jaba hAthI kAmale aMdhA ho jAtA hai taba vaha hathinIko ghAra 2 smaraNa karatA huA usakI prAptike mArgako bhI bhUla jAtA hai aura idhara-udhara ghUmane laga jAtA hai| isa sthitimeM vaha pakar3A jAtA hai aura para vaza bana kara saMgrAma AdimeM mRtyuko prApta ho jAtA hai // 89 // ' kemake, cakSu IndriyanA vazathI ja gajanI pravRtti hAthINInA viSayamAM jANI zakAya che. 1 uttara-je ke hAthInI hAthaNInA viSayamAM pravRtti cakSu IndriyanA dvArA rUpa joIne ja dekhavAmAM Ave che te paNa tyAM mananI pradhAnarUpathI vivakSA mAna- vAmAM Avela che. kemake, manane saMkalpa thayA vagara te enA viSayamAM pravRtti karI zakatuM nathI. e rIte A dRSTAMtanI saMgati besI jAya che. athavA je hAthI kAmanA AvegathI vyAkuLa banI jAya che. emAM madAMmpatA hovAnA kAraNathI ca Adi IndriyonA vepAranA abhAvamAM paNa manane ja vepAra bane che. athavA jyAre hAthI kAmathI AMdhaLe banI jAya che tyAre te hAthaNInuM vAraMvAra smaraNa karIne enI prAptinA mArgane paNa bhUlI jAya che. ane ahIM tahIM bhaTakavA mAMDe che. AvI sthitimAM te pakaDAI jAya che ane paravaza banIne saMgrAma AdimAM mRtyune AdhIna banI jAya che. keTalA
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana sUtre 544 9 mUlam - je' yAvi dosa samuveI tivvaM taMsi kakhaNe seu~ u~vei dukkha / dudaMta doseNaM sarpaNa jaMtU, na kiMci bhAvaM avarajhaI se // 90 // 15 chAyA--yazcApi dveSaM samupaiti tIvraM, tasmin kSaNe sa tu upaiti duHkha / durdAntadoSeNa svakena jantuH, na kiJcit bhAvaH aparAdhyati tasya // 90 // TIkA- ' je yAvi ' ityAdi - yazca jantustotraM dveSaM samupaiti, sa tu tasmin kSaNe'pi svakena durdAntadoSeNa duHkham upaiti, bhAvastasya kiJcit nAparAdhyati, ityanvayaH / vyAkhyA pUrvavat / / 90 / / mUlam - egaMtareto hai iraMsi bhAve, atAlise se kuNaI paiosaM / dukkhassa saMpalaM muMbai bAle nai lippaI teNeM mu~NI vigo // 91 chAyA -- ekAntarakto rucire bhAve, atAdRze sa karoti pradveSa | duHkhasya sampIDamupaiti bAlaH, na lipyate tena munirvirAgaH // 91 // TIkA- ' egaMtarato' ityAdi - yastu rucire bhAve ekAntarakto bhavati, sa bAlaH, atAdRze - arucire bhAve - bhAvaviSaye vastuni pradveSaM idaM mamAprItikArakamityAdirUpaM karoti, ataeva duHkhasya sampIDaM upaiti virAgo munistu tena na lipyate, ityanvayaH zeSaM vyaakhyaapuurvvt||91|| 'je yAvi' ityAdi / jo prANI amanojJarUpa Adi viSayaka bhAvameM tIvra dveSa dhAraNa karatA hai vaha usa kSaNameM bhI apane hI durdAnta doSake kAraNa duHkhakA pAtra banatA hai / usake duHkhI honemeM usa bhAvakA kucha aparAdha nahIM hai // 90 // 'egaMtaratto' ityAdi / jo manuSya manojJa bhAvameM ekAnta tapatra ho jAtA hai vaha bAla jIva hai aura vahI amanojJa bhAvameM pradveSa karatA hai / isI vajaha se vaha 'jeyAvi" ityAdi / 66 je prANI amaneAjJarUpa Adi viSayaka bhAvamAM tIvra dveSa dhAraNa kare che te e kSaNamAM paNa peAtAnA ja durghata doSanA kAraNe duHkhanA pAtra bane che. enA duHkhI thavAmAM e bhAvanA kaI aparAdha nathI. 505 " egaMcarato " tyAhi ! je manuSya maneAjJabhAvamAM ekAntataH rakta manI jAya che che mALa jIva ane te amaneAjJa bhAvamAM pradveSa kare che. Aja kAraNathI e duHkha bhAgave
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TokA a0 32 pramAdasthAnavarNane manonirUpaNam rAga eva hiMsAdyAstrava heturiti hiMsAdvAreNa rAga eva duHkhasya mUlakAraNameti SaDUbhirgAthAbhirAhalam-bhAvANugAsANugae ya jIve, carAcare hiMsai garU~ve / cittehiM te" paritAvei bole, pIleI attadvagurU~ kiliM? // 12 // chAyA-bhAvAnugAzAnugatazca jIvaH, carA'carAn hinasti anekarUpAn / citraistAn paritApayati bAlaH, pIDayatyAtmArthaguruH klissttH||92|| _____TIkA--bhAvANugAsA' ityAdi-- kliSTaH ataeva AtmArthaguruH, ataeva-bAlaH, bhAvAnugAzAnugataH rUpAdita:-rUpAdiviSayaka smaraNA'nukUlA'bhikAMkSAvivazaH, jIvaH, anekarUpAn carAgharAn-trasasthAvarAn , hinasti, svabhiprAyasiddhayartha hi bahavo jIvAH sthAvara naMgamajIvahiMsAyAM pravartanta ityarthaH / kAMzcittu tAn citraiH paritApayati / kAMzcica gaDayati / zeSa vyAkhyA pUrvavat // 92 // duHkha bhogatA hai| jo isa prakAra nahIM karatA hai vaha virakta AtmA muni hai aura vaha isa duHkhale lipta nahIM hotA hai // 91 // ___ rAga hI hiMsAdi AsravakA hetu hai ataH hiMsAdiko lekara rAga hI duHkhakA kAraNa hotA hai so kahate haiM-'bhAvANu' ityaadi| saMkliSTa pariNAmI jIvarUpAdika viSayaka abhiprAyake vazavartI hokara apane bhAvako hI siddha karanA sarva prathama apanA eka kartavya mAnatA hai| isa avasthAmeM isako heya aura upAdeya bhAvoMkA kucha bhI viveka nahIM rahatA hai| ataH yaha bAla jIva rUpAdi viSayaka smaraNake anukUla abhikAMkSAke vazavartI hokara aneka trasa evaM sthAvara jIvoMkI che. je A pramANe karatA nathI te virakata AtmA muni che. ane e A dukhethI lisa thatA nathI 91 rAga ja hiMsAdi asavano hetu che. AthI hisAdine laIne rAga ja manu ra hAya cha tena 4 cha.-"bhAvANu" tyAha! saMkilaSTa pariNAmI jIva rUdi viSayaka abhiprAyane vazavatI thaIne pitAnA bhAvane ja siddha karavAnuM ja sarva prathama kartavya mAne che. A avasthAmAM tene heya ane upAdeya bhAvene jarA sarakhoe viveka rahetuM nathI. AthI e bAla jIva rUpAdi viSayaka maraNane anukULa abhikAMkSAnA vazavartI banIne aneka trasa ane sthAvara jInI hisA kare che tathA vividha prakAranA u0-69
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanastre mUlam-bhAvANuvAeNa pariggaNa, uppAyaNe rakkhaNasanniyoge / vae vioge ye kaha suhaM se, saMbhogakole ya atittilaubhe // 93 // chAyA-bhAvAnupAte khalu parigraheNa, utpAdane rkssnnsnniyoge| vyaye viyoge ca kva sukhaM tasya, sambhogekAle ca atRptilaabhe||9|| TIkA-sAvANuvAeNa' ityAdi bhAvAnupAte, parigraheNa bhAvaviSaye mUrdhvAtmakena hetunA utpAdane rakSaNasanniyoge vyaye viyoge ca, tasya va sukham , sambhogakAle ca atRptilAbhe sati kva sukhaM, ityanvayaH zeSa vyAkhyA pUrvavat // 93 / / mUlam--bhAve atitte ya pariggammi , sattovasatto na uveI tuhi / atuDhidolaNaM duhI parassai, lobhAbile Ayai aMdattaM // 94 // chAyA-bhAve atRptazca parigrahe, saktopasakto na upaiti tuSTim / atuSTidoSeNa duHkhI parasya, lobhAvilaH Adatte adattam // 94 // TIkA--bhAve atitte' ityAdi bhAve atRptazca parigrahe-parigrahaviSaye bhAve saktopasaktastuSTiM nopaiti, hiMsA karatA hai| tathA vividha prakArake upAyoM dvArA kitaneka jIvoMko yaha paritApita karatA hai aura kitaneka jIvoMko pIDA detA hai / / 92 // 'bhAvANu ityaadi| bhAvameM jIvakA anurAga hone para vaha usameM mUrchAtmaka parigrahameM phasa jAtA hai| aura isI kAraNa vaha usake utpAdanameM rakSaNameM evaM usake upayogameM tathA vyaya evaM viyogameM sukhI nahIM ho sakatA hai| isI taraha upabhoga kAlameM bhI yathAvat tRptikI prApti nahIM ho sakanese vaha sukhI nahIM hotA hai // 9 // upA dvArA keTalAka ene e paritApita kare che. ane keTalAka ne pIDita kare che. terA "bhAvANu" tyA ! bhAvamAM jIvana anurAga hovAthI te emAM mUchatmaka parigrahathI jhaDAI jAya che. ane e ja kAraNe te enA utpAdanamAM, rakSaNamAM ane tenA upa gamAM sukhI banI zakato nathI. A pramANe upabhoga kALamAM yathAvatta prApti -- thavAthI te sukhI thaI zakatuM nathI. chellA
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ preyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNane manonirUpaNam tuSTidoSeNa duHkhI san lobhAvilaH, parasya adattaM vastu Adatte adattamapi lobhAvilatayA svAbhimAyasiddhayartha prAyazo gRhNAtItyarthaH zeSavyAkhyA prAgvat // 14 // lam-taNhAbhibhUyassa adattahAriNo, bhAve atittasse pariggahe the / yAmusaM vaDDUI lobhadosA, tathAvi dukkhA nai vimucaI se // 95 // ___ chAyA-tRSNAbhibhUtasya adattahAriNaH, bhAve atRptasya parigrahe ca / mayAmRSA varddhate lobhadoSAt , tatrApi duHkhAna vimucyate sH||9|| TIkA--'taNhAbhibhUyassa' ityAdi-- bhAve-bhAvaviSayake parigrahe ca, atRptasya, ataeva tRSNAbhibhUtasya, adattapariNaH, lobhadoSAt , mAyAmRSA varddhate, tatrApi mRSobhASaNe'pi saH adattAdAna laH, duHkhAt na vimucyate, ityanvayaH / zeSa vyAkhyA pUrvavat // 95 // ___ 'bhAve' ityaadi| bhAvameM atRpta prANI usa parigraharUpa bhAvameM atyaMta Asakta hotA A apane asaMtoSarUpa doSase duHkhita hotA hai| evaM lobhase malina cattahokara parakIya adatta vastuko apane abhiprAyakI siddhike nimitta yaH karake grahaNa karatA hai // 94 // 'taNhAbhibhUyassa' ityAdi / ____ anvayArtha-(bhAve pariggahe atittassa-bhAve parigrahe atRptasya) nAvaviSayaka parigrahameM atRpta ataeva (taNhAbhibhUtassa-tRSNAbhibhUtasya) kRSNAse abhibhUta prANI (adatta hAriNo-adatta hAriNaH) adattakA vahaNa karanevAlo hotA hai aura usake (lobhadosA-lobhadoSAt ) lobhake "bhAve " tyA ! bhAvamAM atRpta prANuM e parigraharUpa bhAvamAM atyaMta Asakata banIne pitAnA asaMtoSarUpI deSathI dukhita thayA kare che ane lebhathI malina cittavALa banIne pArakAnI adatta vastune pitAnA abhiprAyanI siddhinA nimitta ghaNe bhAge grahaNa karI le che. 194 ___"tahAbhibhUyassa" tyAha! manvayArtha:-bhAve parigahe atittassa-bhAve parigrahe atRptasya mA viSaya pariyaDamA ma ma ta taNhAbhibhUtassa-tRSNAbhibhUtasya tRAthI mamita uii adattahAriNo-adattahAriNaH mahattane 42nAra DAya cha bhane tanA lobha dosA-lobha doSAt mana SayI mAyA musaMvaDhai-mAyA mRSA vardhate bhAyAta
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttedhyiyanasUtre mlam-mosassa pacchArya puratthao ya, paogakAle yaduMhI durNte| evaM adattANi samIyayanto, bhauve atito duhio annisso||16|| chAyA--mRSAvAdasya pazcAcca purastAcca, prayogakAle ca duHkhI durantaH / - evaM adattAni samAdadAnaH, bhAve atRpto duHkhitaH anizraH // 96 // TIkA-'mosassa' ityAdi-- 1 * mRSAvAdasya mRSAbhASaNasya, pazcAcca purastAcca, prayogakAle ca duHkhI san duranto dUre dIrghakAle antA yasya saH durantaH dIrdhakAlAvadhi kaSTabhAg bhvti| evamadattAni samAdadAnaH bhAve-bhAvaviSaye, atRptaH sana tathA-anizraH san , duHkhito bhavati, ityanvayaH / zeSa vyAkhyA pUrvavat // 96 // mUlam-bhAvANurattassa narassa evaM, katto suhaM hoja kayAi kiNci| tatthovabhogevi kilesa dukkhA nivvattae jassaM karaNa dukkhaM // 97 'chAyA--bhAvAnuraktarasya narasya evaM, kutaH sukhaM bhavet kadAcit kiMcit / tatropabhoge'pi klezaduHkham , nivartayati yasya kRte khalu duHkham // 97 // doSase (mAyAnusaM var3A-mAyAmRSAvaddhate) mAyAyukta asatyabhASaNa adhika hotA hai| (tatthavi dukkhA se na vimuccai-tatrApi duHkhAt sa na vimucyate) mRSAbhASaNameM bhI vaha jIva duHkhale nahIM chUTatA hai // 15 // 'moyassa' ityaadi| maralArtha-sRSAbhASaNake pahile tathA bAdameM evaM usake prayogakAlameM duHkhI vaha jIva duSTa avasAnavAlA hotA hai| isa prakAra adattako grahaNa karanevAlA vaha bhAva viSayameM atRpta hokara tathA niHsahAya hokara duHkhita hI hotA hai // 16 // asatya bhASaNa adhi4 mane che. tatthavi dukkhA se na vimuccai-tatrApi duHkhAt sa na vimucyate bhRSAlASA 42nA2 2 0 mathI chuTa bhejI zakto nathI. 95 " moyarasa" tyAdi. maSAbhASaNa karatAM pahelAM ke tenI pachIthI athavA te e lavA samaye dAkhI e jIva kharAba bhAvanA dhUrAvanAra banI rahe che. A pramANe adattane zahaNa karanAra te bhAvaviSayamAM atRpta thaIne tathA nisahAya thaIne dekhIta - nI laya che. // eu - 3
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a032 pramAdasthAnavarNane manonirUpaNam TIkA--' bhAvApuratassa ' ityAdi- evaM bhAvAnuraktarasya narasya kadAcit kizcit sukhaM kuto bhavet, tatra - bhAvAnurAge, tathA - upabhoge'pi kleza dukhaM bhavati, yasya - ugabhogasya kRte dukhaM nirvartayati / ityanvayaH vyAkhyA pUrvavat // 97 // evaM bhAvaviSaye rAgo'narthaheturityuktam, atha tatra dveSo'pyanarthaheturityAha-mUlam - emeva bhAvammiM gaio paosaM, uvei dukkhohaparaMparAo / paduTTacittoya ciNAM kelaM, jaM se puNo hoI 'duhaM vivAge // 98 chAyA -- evameva bhAve gataH pradveSaM, upaiti duHkhaudhaparamparAH / pradviSTacittaca cinoti karma, yattasya punaH bhavet dukhaM vipAke // 98 // TIkA--' evameva bhAvammi ' ityAdibhAve = aniSTasmaraNA'dyAtma ke, aniSTavastu viyogacintane, ityarthaH pradveSaM 'bhAvANurattassa' ityAdi / vAra isa prakAra bhAva meM anurakta puruSako kisI bhI samaya thor3A sA bhI sukha kaise ho sakatA hai / usa bhAva ke anurAgameM tathA upabhoga meM bhI jaba kleza evaM duHkha hotA hai taba kyoM yaha jIva usake nimitta duHkha uThAtA hai // 97 // isa prakAra bhAvaviSayaka rAjako anarthakA hetu kahA aba dveSa bhI anarthakA hetu hotA hai so kahate haiM-- 'emeva ' ityAdi / anvayArtha - - (bhAvammi - bhAve ) aniSTa padArthake smaraNarUpa bhAva meM arthAt ' aniSTa vastukA viyoga ho jAve' isa prakAra ke vicAra meM (paosaM gao - pradveSaM gataH) pradveSako prApta huA jIva ( emeva - evameva ) 'bhAvANurattassa " tyAhi ! 88 A pramANe bhAvamAM anurakta purUSane koipaNa samaya thADuM paNa sukha kai rIte maLI zake, e bhAvanA anurAgamAM tathA upaleAgamAM paNa jyAre phleza ane duHkha thAya che tyAre jIva enA nimitta duHkha zA mATe uThAvatI haze ? // 87 // A rIte bhAviSayaka rAgane ananA hetu kahI matAnyeA have dveSa paNu anarthanA hetu hoya che, khene ahe che. - " emeva " tyAhi. bhAvammi-bhAve aniSTha pahArthanA smarA3ya lAvamAM arthAta " aniSTa vastuno viyoga ya laya" mA amaranA viyAramAM paosaM gao - pradveSa gataH adveSane Apta maneseo la emeva - evameva prabhAle dukkhohaparaMparAo - duHkhauSa
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ 650 uttarAdhyayanasUtre gataH, evameva duHkhaughaparamparAH upeMti, tathA pradviSTacittazca yat karma cinoti, tasya vipAke punarmukhaM bhavati, zeSa vyAkhyA pUrvavat // 98 // bhAvavipaye rAgadveSayoranuddharaNe doSA uktAH, atha taduddharaNe guNamAhamUlam-bhAve viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohprNprenn| nai lippaI bhavamajhe vi saMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 99 chAyA-bhAve viraktaH manujaH vizokA, etayA duHkhaughaparamparayA / na lipyate bhavamadhye'pi san , jalena itra puSkariNI palAzam // 19 // TIkA-'bhAve viratto' ityAdi bhAve iSTAniSTasmaraNAtmake, manojJA'manojJavastugocare vA, viraktaH-rAgarahitaH, dveSarahitazca, ataeva-vizoko manujaH, bhavamadhye'pi san etayA, duHkhaughaparamparayA, na lipyate, jalena puSkariNI palAzamiva, ityanvayaH zeSa vyAkhyA pUrvavat // 99 // isI taraha (dukkhohaparaMparAo-duHkhaughaparamparAH) duHkhoMkI paramparAko (uvei-upaiti) prApta karatA hai| tathA (paduTThacitto ya ja kammaM ciNAi tassa vivAge puNo duhaM hoi-pradviSTacittaH yatkarma cinoti tasya vipAke punaH duHkhaM bhavati) pradviSTacitta banakara yaha jIva jina karmoM kA baMdha karatA hai una karmoM ke vipIka samayameM punaH duHkhI hotA hai // 98 // __bhAvaviSayaka rAgadveSake nahIM haTAne meM doSa kahe, aba tadviSayaka rAgadveSake haTAnemeM guNa kahate haiM--'bhAve' ityaadi| iSTa aniSTa padArthake smaraNarUpa bhAvameM athavA manojJa evaM amanojJa vastako viSaya karanevAle bhAvameM rAgadveSa rahita huA prANI zoka rahita hotA hai| aisA prANI saMsArake bIcameM rahatA huA bhI isa duHkha parampaparaparaH mAnI 5252 / 2 uvei-upaiti prAta 42 cha. tathA padacitto ya ja kamma ciNAi tassa vivAge puNo duhaM hoi-pradviSTacittaH yat karma cinoti tasya vipAke panaH daHkhaM bhavati praviSTa vittavANI thana se 122 ubhAnA ma kare che e karmonA vipAka samayamAM te pharIthI duHkhI thAya che. 98 bhAva viSayaka rAga dveSane na haTAvavAnA deSane kahI batAvyA, have te viSayanA rAgadveSana iTAvAnA guNane 4 cha-"bhAve" tyAha! ITa temaja aniSTa padArthanA smaraNarUpa bhAvamAM athavA manojJa temaja ---jJa vastune viSaya karavAvALA bhAvamAM rAga dveSa rahita banela prANa ta hoya che. A jIva saMsAranI vacamAM rahevA chatAM paNa A
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNane manonirUpaNam uktamevArtha saMkSepeNAhamUlam-evidiyasthA ya saNassa athA, dukkhassa heU maNuyasla rAgiNo / te cerva thovaMpi" kayAI dukhaM, ne vIyarAgA~sa kareMti kiMci // 10 // chAyA-evamindriyArthAzca manasaH arthAH, duHkhasya hetavo manujasya rAgiNaH / te caivastokamapi kadAcid dukhaM, na vItarAgasya kurvanti kiNcit||10|| TIkA-'evidiyathA' ityAdi evaM-uktaprakAreNa, indriyArthAH cakSurAdIndriyaviSayArUpA'dayaH, tathAmanaso'rthAzca smaraNAdayaH, upalakSaNatvAt , indriyamanAMsi ca, rAgiNaH rAgayuktasya, upalakSaNatvAt dveSayuktasya, manujasya manuSyasya, duHkhasya-zarIramAnasarUpasya, hetavo bhavanti, te caiva-indriyA'rthArUpAdayaH, tathA-mano'rthAbhAvapratipAdyAH smaraNAdayazca / vItarAgasya-rAgarahitasya, dveSarahitasya ca / kadAcit kasminnapikAle kiJcita rAse jalase (kamalinI) puSkariNI patrakI taraha lipta nahIM hotA hai // 99 / / isI arthako phira saMkSepase kahate haiM-'evidiyasthA' ityAdi / __ anvayArtha-(evaM-evam ) isa taraha pUrvokta prakArase (iMdiyatthAindriyArthAH) cakSurAdi indriyoMke viSaya rUpAdika tathA manake viSaya smaraNa Adi padArtha-bhAva (rAgiNo-rAgiNaH) rAgadveSa saMpanna (maNuyassamanujasya) manuSyako (dukkhassa heuM-duHkhasya hetavaH) zArIrika tathA mAnasika duHkhake kAraNa hote haiM / parantu (vIyarAgassa-vItarAgasya) jo inameM vItarAga hote haiM-arthAt ina viSayoM meM na rAga karate haiM aura na dveSa karate haiM unake (te ceva-te caiva) ye cakSu Adi indriyoMke viSaya tathA manake duHkha paraMparAthI jaLamAM rahela kamaLa patranI mAphaka alipta ja rahe che. chellA me04 mathathA zathI sakSa5thA 4 cha.-" eviMdiyatyA" tyaadi| sa-kyAtha-evaM-evam mAzate pUrita prArathI iMdiyatthA-indriyArthAH cakSurAdi IndriyonA viSaya, rUpAdika tathA manane viSaya smaraNAdi padArtha, lAva-rAgiNo-rAgiNaH rAgadveSa sapana maNussa-manujasya manuSyane dukkhassa hedUHkhasya hetavo Rs mana. mAnasi huna 42435 mana che. paraMtu vIyarAgassa-vItarAgasya re bhenAmA vItarAma DAya cha; arthAt mAvA viSayamA rena / mane dveSa nathI bhane te ceva-ve caiva me yakSu mAhandriyAnA
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ 552 uttarAdhyayanasUtre zarIra mAnasamghA, stokamapi alpamapi dukhaM na karoti, pUrvArdaina rAgayuktasya doSaH pradarzitaH / parArDena tu rAgarahitasya guNo nigaditaH // 100 // nanu kAmabhogeSu kAraNeSu vidyamAneSu rAgadveSarUpakAryasyotpatti sambhAvanayA na kazcidvitarAgaH sambhavati, tatkathamasya duHkhA'bhAvaH syAditi cet, ucyatemUlam-nai kAsabhogA sameyaM urvati, yAvi bhogA vigaiM urvati / 'je tappaolI ya pariggehI ya, so te mohAvighi u~vei // 101 // chAyA-na kAmabhogAH samatAM upayAnti, na cA'pi bhogA vikRti upayAnti / yastatpradveSI ca parigrahI ca, sa teSu mohAt vikRti upaiti // 101 // TIkA-'na kAmabhogA' ityAdi kAmabhogAH-kAmau-zabdarUpe, bhogA-gandharasasparzAH, tau ca bhogazceti, kAmabhogAH zabdA'dayaH / samatAm samabhAvam-rAgadveSo'bhAvarUpAM prati hetutvaM smaraNa Adi rUpa bhAva (kayAi-kadAcit ) kisI bhI kAlameM (thovaMpistokamapi) jarA sA bhI (kiMci-kiJcit ) zArIrika evaM mAnasika dAkkhaM na kareMti-duHkhaM na kurvanti) duHkha nahIM utpanna karate haiN| bhAvArtha-jo manuSya indriyoM ke viSayoM meM evaM manake saMkalpa vikalparUpa bhAvoMmeM rAgadveSa kiyA karate haiM ve hI sadA duHkhI hote haiN| parantu jo vitarAga haiM ve ina viSayoM dvArA kisI bhI samaya kizcit mAtra bhI duHkha nahIM pAte haiN| isa taraha rAgI duHkhI hotA hai aura vItarAgI duHkhI nahIM hotA hai| yaha bAta isa gAthA dvArA sUtrakArane kahI hai // 10 // kAmabhogarUpa kAraNoM ke vidyamAna hone para rAgadveSarUpa kArya avaprabhAvI haiM isaliye koI bhI vItarAga nahIM ho sakatA to phira duHkhakA viSaya tabhana bhananu 229 mAhi35mA kayAi-kadAcit cha 5 sannagAmA zopi-stokamapi 42 // 12 // 5y kiMci-kiJcit zArI2i4 mana mAnasi4 daHkhaM na kare ti-duHkhaM na kurvanti hu: utpanna 43 zaso nathI. bhAvArtha-je manuSya IndriyonA viSayomAM ane mananA saMkalpa vikalpa 35 bhAvamAM rAgadveSa karyA kare che te ja sadA dukhI rahyA kare che. paraMtu je vitarAga che te, A viSa dvArA keI paNa samaye kicita mAtra paNa duHkha pAmatA nathI. Aja rIte rAgI duHkhI thAya che. ane vItarAgI duHkhI thatA nathI. e vAta A gAthA dvArA sUtrakAre batAvela che. 100 kAmaga rUpe kAraNe vidyamAna hovAthI rAgadveSa rUpa kArya avazya upaya ja che. A kAraNe kaI paNa vItarAga na thaI zake to pachI duHkhane
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNane kAmabhogasvarUpanirUpaNam 553. nopayAnti-nopagacchanti-tAM prati hetavo na bhavanti / teSAM samatAhetutve hi na ko'pi rAgadveSavAn syAt sarve'pi vItarAgA bhaveyuriti bhAvaH bhogA:-te, eva kAmabhogAH zabdAdiviSayAH, vikRti = krodhAdirUpAM prati hetutvaM nopayAnti nopagacchanti, tAM prati hetavo na bhavanti / kAmabhogAnAM vikRtihetutve sarve rAgadveSavanta-eva syu na tu ko'pi vItarAgo bhavet , tasmAdindriyANi manazca duHkhasya hetavo bhavantIti bhAvaH / zabdAdiviSayAH, na rAgadveSAbhAvaM pati na cA'pi rAgadveSau prati hetavo bhavantItyarthaH / tarhi rAgadveSayoH abhAva kaise hogA ? isa AzaMkAkA nivAraNa karaneke liye kahate haiM 'na kAmabhogA' ityaadi| __ anvayArtha-(kAmabhogA-kAmamogA) zabda tathA rUpa kAma, gandha, rasa, evaM sparza-bhoga, ye (samayaM na uti-samatAM na upayAnti ) rAgaaura dveSake abhAvarUpa samatAbhAvake prati hetu nahIM hote haiN| arthAt yadi ye samatAbhAva ke hetu hote to saMsArameM koI bhI prANI inako lekara rAgadveSa nahIM karatA-saba hI vItarAga ho jAte parantu aisA nahIM hotA hai| isI taraha (bhogA - bhogAH) ye kAmabhoga (vigaiM na uveMti-vikRti na upayAnti) krodha AdirUpa vikRtike prati bhI hetubhUta nahIM hote haiN| kAraNa ki inameM vikRtike prati hetutA mAnane para koI bhI prANI vItarAga nahIM ho skegaa| ataH yaha mAnanA cAhiye ki indriyAM tathA bhana ye duHkhake hetu hote haiM / zabdAdika viSaya na rAgadveSake abhAvake prati hetu hote haiM aura na rAgadveSake sadbhAva prati nAza kaI rIte thaI zake ? AvI AzaMkAnuM nivAraNa karavA mATe kahe che - "na kAmabhogA" 'tyAha! makyAtha-kAmabhogA-kAmabhogAH za6 tathA 35 4Ama, , 25 mane 25za-lo, ye thA samayaM na uveti-samatAM na upayAnti 2 / 3 // mane deSanA abhAvarUpa samatA bhAvanA prati hetu banI zakatA nathI. kadAca je A saghaLA samatA bhAvanA hetu heta te saMsAramAM kaI paNa prANa enA kAraNe rAga TheSa karatA nahIM. saghaLA leka vItarAga banI jAta. paraMtu evuM te banatuM ja nathI. yA pramANe bhogA-bhogAH mAsa vigaI na urvati-vikRti na upayAnti krodha AdirUpa vikRtinA tarapha paNa hetubhUta banatA nathI. kAraNa ke, enAmAM vikRtinA tarapha hetatA mAnavAthI kaI paNa prANa vItarAga banI zake nahIM. AthI e mAnavuM joIe ke, Indriya tathA mana e duHkhane hetu hoya che. na te zabdAdika viSaya rAgadveSanA abhAva tarapha hetu vALA hoya che. tema na te an ion
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ 554 uttarAdhyayanasUtre ko heturityAha-yaH, tatpadveSI ca teSu-amanojJazabdAdi viSayeSu pradveSavAn , parigrahI ca-parigraha buddhiyukta:-manojJazabdAdiviSayeSu rAgavAMzca bhavati, saH teSuzabdAdiviSayeSu mohAt-rAgadveSarUpamohanIyAt / vikRti-krodhAdirUpAm , upaitiprApnoti / rAgadveSarahitastu samatAM prApnotIti bhAvaH // 101 // hetu hote haiN| rAgadveSakA hetu kyA hai isa vAtako sUtrakAra kahate haiM ki (jo tappaolI ya pariggahI ya lo tesu mohA vigaiM uveiyaH tatpradveSI parigrahI ca la teSu mohAt vikRti upaiti) jo manuSya amanojJa zabdAdika viSayAsa pradveSa karatA hai tathA sanojJa zabdAdika viSayoMmeM rAga karatA hai vaha una zabdAdika viSayoM meM rAgadveSa mohanIya karmake udayale krodhAdirUpa vikRtiko prApta hotA hai| rAgadveSa rahita manuSya samatobhAvako prApta hotA hai| , bhAvArtha--zabdAdika viSaya na to samatAbhAvake prati hetu mAne jA sakate haiM aura na krodhAdikoMke prati hetu mAne jA sakate haiN| kAraNa ki aisA ekAnta mAnane para na koI rAgadveSavAlA ho sakegA aura na koI vItarAga hI bana skegaa| ataH yaha mAnanA cAhiye ki jo prANI rAgadveSarUpa mohanIya karmake udayale manojJa evaM amanojJa zabdAdika viSayoM meM rAgadveSa karatA hai vahI unameM krodhAdikarUpa vikRtiko pAtA hai, tathA jo aisA nahIM karatA vaha vItarAgatAko pAtA hai| isase yaha bAta puSTa hotI hai ki rAgadveSako hetu rAgadveSarUpa mohanIya karma hai||101|| rAgadveSanA sadabhAva tarapha hetuvALA bane che rAga dveSano hetu zuM che tene batAbtaa sUtrA2 4 cha jo tappaosI ya parigahIya so tesa sohA vigaI uveDayaH tatpradveSI parigra ci sa tepu mohAt vikRti upaiti 2 manuSya samanojJa shnnhiidika viSayamAM pra Sa kare che tathA manejha zabdAdika viSayomAM rAga kare che tra zabdAdika viSayamAM rAgadveSa mahanIya karmanA udayathI phodhAdirUpa vikatine prApta thAya che. rAgadveSa rahita manuSyane samatAbhAvanI prApti thAya che. bhAvArtha-zabdAdika viSaya na te samatA bhAvanA tarapha heta mAnavAmAM Ave che, athavA na te krodhAdikanA taraphe hetu mAnI zakAya che. kAraNa ke, evuM ekapakSI mAnavAthI na keI rAgadveSa vALo bane ke, na te koI vItarAga banI zake AthI e mAnavuM joIe ke, je prANI rAgadveSarUpa mehanIya karmanA diyathI manojJa ane amane jJa zabdAdika viSayamAM rAgadveSa kare che eja temAM kedhAdika rUpa vikRtine pAme che. tathA je evuM karato nathI te vItarAgatAne pAme che. AthI e vAtane puSTI maLe che ke, rAgadveSano heta rAgadveSarUpa nIya karma che. 101
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNane vikRtisvarUpanirUpaNam 556 f rAgadveSavatAmeva jIvAnAM vikRti jayite sA kiM svarUpA iti procyatemUlam - kohaM ce mANaM ca taheva sAyaM, lobha dugulaM araI raI the / hausa bhayaM soga pumithaiiveyaM, napuMsaveyaM vivihe ye bhave // 102 // AvarjaI eMva maNerU, evaMvihe kAmaguNesusatto / 2 - ane ye eyapaibhave "visese, kAruNNadIne hirime vaIsse // 103 // chAyA -- krodhaM ca mAnaM ca tathaiva sAyAM, lobhaM jugupsAM ra rati ca / hAsaM bhayaM zokaM puM strIvedaM, napuMsakavedaM vividhAMca bhAvAn // 102 // Apadyate evamanekarUpAn evaMvidhAn kAmaguNeSu saktaH / - anyaoNzca evAbhavAn vizepAna, kAruNyadInaH DrImAn dvessyH|| 103 // TIkA - ' kohaM ca ' ityAdi -- 9 kAmaguNeSu = zabdAdiviSayeSu, saktaH =anuraktaH, upalakSaNatvAdveSavAMzca jIvaH / kAruNyadInaH kAruNyA''spadibhUtodIna - iti madhyamapadalopI samAsaH, atyantadInaH san hImAn = lajjAyuktaH san krodhAdi saMyukto hi jIvaH, ihaiva prItivinAzAdikaM doSamanubhavana, paratra ca atikaTukaM tadvipAkaM manasi cintayan, atidainyaM lajjAM ca prAyazaH prApnoti / tathA dveSyaH- tattadoSa duSTatvAtsarvasyApi virodhI san rAgadveSa yukta jIvoMko hI vikRti hotI hai, vaha vikRti kisa prakAra - kI hotI hai so kahate haiM-- 'kohaM ca' ityAdi / 'anvayArtha - - (kAmaguNesu saso - kAmaguNeSu saktaH) zabdAdika viSayoMmeM rAga karanevAlA tathA dveSa karanevAlA jIva (karuNyadIne - kAruNyadInaH) atyaMta karuNAkA pAtra banakara bilakula dIna bana jAtA hai / krodhAdikase saMyukta 'jIva isa loka meM prIti vinAza Adi doSakA anubhava karatA huA paralokameM usake atikaTuka vipAkakA sanameM vicAra kara ati rAgadveSa cuta jIvane ja vikRti thAya che, e vikRti kayA prakAranI thAya chetene he che." kohaM ca " tyAhi ! anvayArtha ---kAmaguNesu satto - kAmaguNeSu saktaH zabdAdi viSayobhAM rAja 42vAvANA tathA dveSa uravAvA va kAruNyadIne - kAruNyadInaH atyaMta 43Ane yAtra manIne tadana hIna manI laya che, tathA hirime-DrImAn sannavANI anI jAya che. krodhAkrikamAM saMkaLAyele jIva A leAkamAM prIti vinAza Adi doSAnA anubhava karatAM karatAM paraleAkamAM enAM khUba ja kaDavA vipAkanA manamAM
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ 556 uttarAdhyayanasUtre krodhaM ca mAnaM ca tathaiva mAyAM-lobhaM tathA-jugupsAM nindAm , aratim-dharmAnuSThAneSvaruci, rati-viSayAsakti, hAsaM, bhayaM, zoka-priya viyogajanitaM manoduHkharUpaM, tathA-puMstrIveda-puMveda-puruSosya strIviSayA'bhilASarUpa, strIvedam-strIyAH puruSaviSayA'bhilASarUpaM, napuMsakaveda-strIpuruSabhayA'bhilASAtmakam / tathA-vividhAn bhAvAn harSaviSAdAdIn Apadyate-mApnoti / evaM anena prakAreNa anekarUpAn= anantA'nuvandhyAdi bhedena tAratamyabhedena ca bahubhedAn / evaM vidhAna-uktaprakArAn vikArAn Apadyate / tathA-etatpabhavAn krodhAdi samutpannAn , anyAMzca dInatAko tathA lajjAko prAyaH prApta karatA hai| (vaisse-dveSyaH) tathA una 2 doSoMle duSTa honeke kAraNa sarva janoMkA virodhI hokara (kohaM ca mANaM ca taheva mAyaM lobhaM duguMchaM araiM raiM ca hAsaM bhayaM soga pumatthiveyaM napuMsaveyaM vivihe tha bhAve AvajjaI-krodhaM ca mAnaM ca tathaiva mAyAM lobhaM jugupsAM arati ratiM ca hAsaM bhayaM zokaM puMstrIvedaM napuMsakavedaM vividhAn ca bhAvAn Apadyate) krodha, mAna, mAyA, lobha, tathA jugupso-nindA, arati-dharmAnuSThAnoMmeM arzIca, rati-viSayoMmeM Asakti, hAsa, bhaya, zoka-priyaviyogajanita mAnasika duHkha tathA puruSaveda, strIveda, napuMsakaveda tathA harSa-viSAda Adi aneka prakArake bhAvoMko prApta karatA hai| (evaMvihe aNegarUve AvajaI-evaM vidhAna anekarUpAn vikArAn pratipadyate) isI taraha anaMtAnubaMdhI Adike bhedase tathA taratamatA Adi avasthAke bhedase anekavidha vikAroMko prApta karatA hai| tathA (eyappabhave anne ya visese AvajjaI-etatprabhavAn anyAn ca vizeSAn Apadyate) | vicAra karIne ati dInatAne tathA lajyAre moTe bhAge prApta kare che. tathA sa vaisse-dveSyaH sa hoSAthI huSTa manavAnA 42Ne samAna virodhI thaIna kohaM ca mANaM ca taheva mAyaM lobhaM duguMchaM arai raiM ca hAsaM bhayaM sogapumatthiveyaM napusaveyaM viviheya bhAve AvajaI-krodha ca mAnaM ca tathaiva mAyAM lobhaM jugupsAM arati ratiM ca hAsaM bhayaM zokaM puskhIvedaM napuMsakave, vividhAn ca bhAvAn Apadyate krodha, mAna, mAyA, lobha, tathA niMdA temaja dharmAnuSThAnamAM arUci viSayamAM bhAsaThita, hAsya, laya, 4, priya viyAgathI utpanna thatu mAnasiDa hama, tathA paraSada, strIveda, napuMsakaveda temaja harSa, viSAda Adi aneka prakAranA mAvAna prAta cha. evaMvihe aNegarUve AvajaI-evaM vidhAn anekarUpAn kAzana pratipacate mAna prabhArI mana tAnumacI mAhinA methI tathA taratabhatA mAhi avasthAmA hathI mane vidha vidhAna prApta 42 che. tathA se eyappabhave . visese Avajjai-etatprabhAvAn anyAn ca vizeSAn Apayate dhADi
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 32 pramAdasthAnavarNane rAgApanayanasvarUpanirUpaNam 557 vizeSAn paritApadurgatipAtAdIn , Apadyate prApnoti / 'vaisse ' iti dveSya'rthe, ArSaprayogaH / iti gothAdvayA'rthaH // 102 // 103 // rAgadveSoveva duHkhamUlamityuktam , atha rAgApanayanArtha tadupAyAn prakArAntareNA'pyAhamUlam kaippaM na icchija sahAyalicchU, pacchANutAveNa tvppbhaavN| evaM viyAre amiyappayore, AvajaI iMdiyacora vasse // 10 // chAyA-kalpaM na icchet sahAyalipsuH, pazcAdanutApena tapaH prabhAvam / evaM vikarAn amitaprakArAn , Apadyate indriya caurvshyH||104|| TIkA-'kappaM na icchijja' ityAdi sahAyalipsuH sahAyasya lAbhaH syAdityabhilASavAn ' san / kalpaM svAdhyAyAdi kriyAsu samartha-yogyamapi ziSyAdikam , na vAJchet , kintu ziSyakalyANArtha vAnchet , tathAsati rAgAdina syAditi bhaavH| tathA-pazcAt-dIkSAgrahaNAina krodhAdika kaSAyoMse utpanna hue anya aura bhI durgatimeM patanarUpa phaloMko pAtA hai| ina do gAthAoM dvArA vikRtikA svarUpa kahA gayA hai // 102 / 103 // ___ rAga aura dveSa ye donoM hI duHkha meM mUla kAraNa hai aisA kahakara aba sUtrakAra rAga ko dUra karane ke liye prakArAnta se upAya kahate haiM'kappaM ' ityaadi| anvayArtha (sahAyalicchU-sahAyalipsuH) 'mujhe sahAyatA mile' isa prakAra kI abhilASA se yukta hokara (kappaM na icchijja-kalpaM na icchet ) kalpanIya-svAdhyAya Adi kriyAmeM samartha-yogya bhI ziSyAdika kI cAhanA nahIM karanI cAhiye / kintu ziSyajanoM kA kalyANa ho aisI hI vAnchA rakhanI cAhiye / isa taraha kI bhAvanA hone para rAgAdika kaSAyathI utpanna thayela evA bIjA keTalAe durgatimAM gabaDAvanArA patanane pAme che. A be gAthAo dvArA vikRtinuM svarUpa batAvAI gayu. 102103 rAga dveSa A bane duHkhanAM mULa kAraNuM che evuM kahIne have sUtrakAra zagana 2 42vAne bhATa prAntarathI pAya 49 cha-" kappa"tyA! ___makyAtha-sahAyalicchU-sahAyalipsuH "bhane sahAyatA bhaNe" mApA 4AnI malidApAthI yurata chana kappana icchijja-kalpaM na icchetU 465nIya svAdhyAya Adi kriyAmAM samartha evA ziSyAdikanI paNa cAhanA karavI na joIe, paraMtu ziSya janenuM kalyANa thAya evI ja vAMcchanA rAkhavI joie.
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtra nantaran tapo'nuSThAnapravRtyanantaraM vA / anutApena-kimasAdhyaM mokSArtha mayA pravajyA gRhItA' ityevaM rUpeNa, upalakSaNatvAd janasatkArAdiprArthanayA ca, tapaH prabhAvaMtapasaH phalaM, na icchet kimasAdhyasya mokSasyA'bhilASeNa, ihabhave AmauMpadhyAdi labdhirmamA'stu, bhavAntare vA mama zakrAdivibhUtayaH santu, iti dhAnchAM na kuryAt , kintu mokSArthameva saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayediti bhAvaH / nanu kasmAdevaM nahIM ho skege| tathA (pacchANutAveNa tavappabhAvaM na icchijja-pazcAt anutApena tapaHprabhAvaM na icchet ) dIkSA grahaNa kara cukane ke bAda athavA tapa karane meM pravRtti kara cukane ke bAda aisA pazcAttApa nahIM karanA cAhiye ki 'kyoM maiMne asAdhyamokSa kI prApti nimitta yaha dIkSA dhAraNa kI' / athavA ' sAdhAraNa janatA merA satkAra Adi kare' isa prakAra bhI vicAra nahIM karanA caahiye| kyoM ki pazcAttApa karane se athavA janatA meM pUjya hone ke vicAra se hRdya se rAgAdika kI utpatti hotI hai / isI prakAra " tapaH prabhAvaM na icchet" tapasyA ke phala kI bhI cAhanA na kre| aisA nahIM soce ki-"mujhe isa bhava meM asAdhya mokSa kI abhilASA se kyA phAyadA hai ?-mujhe to AmazauSadhi Adi labdhiyAM prApta ho jAveM yahI eka acchI bAta hai| tathA parabhava meM indrArdika kI vibhUtighAM labdha ho jaaveN| kintu mukti prApti nimitta hI tapa aura saMyama se AtmA ko bhAvita kare / aisA karane kA niSedha mA prAnI mAna! na thapAthI rAhinI atyatti thaze naDI. pacchANatAveNa tavappabhAva na icchijja-pazcAt anutApena tapa. prabhAvaM na icchet tathA hAkSA grahaNa karI lIdhA pachI temaja tapa karavAmAM pravRtti zarU karyA pachI e pazcAttApa na kare joIe ke, "meM zA mATe asAdhya mokSanI prAptinA nimitta A dIkSAne dhAraNa karI " athavA to sAdhAraNa janatA mAre satkAra Adi kare e jAtane manamAM vicAra sarakhe paNa na karavuM joIe. kemake, pazcAttApa karavAthI athavA janatAmAM pUjya thavAnA vicArathI hadayamAM rAga mAhitI utpatti thAya che. 2mA pramANe "tapaH prabhAvaM na icchet " tapasyAnA kaLanI paNa cAhanA na karavI joIe. evuM na vicAravuM ke, mane A bhavamAM sAdhya mokSanI abhilASAthI ka lAbha che? mane to AmazauSadhI Adi labdhi prApta thaI jAya eja jarUranuM che. tathA parabhavamAM IndriyAdikanI vibhUti ladha thaI jAya. paraMtu mukita prAptinA nimitta ja tapa ane saMya AtmAne bhAvita kare. AvuM karavAne niSedha e mATe karavAmAM Avela
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNane rAgApanayanasvarUpanirUpaNam - 559 niSidhyate ? - ityAzaGkayAha evaM vikAre, ityAdi evaM - sahAyyalAbhecchyA ziSyavAJchAkaraNena vratA'GgIkArAdau pazcAtApena hetunA tapaH prabhAvavAcchAkaraNena ca / indriyacauravazyaH = indriyANi zrotrAdIni caurA iva dharmadhanApaharaNAMvaindriyacaurAH tadvazavarttI san, amitaprakArAn bahuvidhAn vikarAn = rAgadveSakaSAyakRtAn doSAn Apadyate - prApnoti / zarIrasaMvAhanAdyartha ziSyavAJchAyA varjana, labdhyAdi vAJchAvarjanaM cetidvayaM rAgApanayanopAya iti bhAvaH // 104 // isaliye kiyA gayA hai ki jaba sAdhu sahAyatA kI icchA se ziSyoM kI vAnchA karatA hai, vrata aMgIkAra kara lene para pazcAttApa karatA hai tathA tapa ke phala kI cAhanA rakhatA hai usa samaya isa ko ( iMdiyacora vasse-indriyacauravazyaH ) indraparUpIcaura apane vazavartI banA lete haiM / aura isake dharmarUpI dhanakA apaharaNa kara isako nirdhana kara dete haiM / jaba yaha dharmadhanase rikta (khAlI) ho jAnA hai taba (abhiyappayAre AvajjaI - amitaprakArAn vikArAn Apadyate ) aneka prakArake rAga dveSa evaM kapAya janya doSarUpa vikAroM ko pAtA hai / zArIrika sevA ke nimitta ziSya kI vAvchA kA varjana evaM labdhyAdi prApti kI vAnchA kA varjana ye donoM rAga ko dUra karane kA upAya hai / bhAvArtha - sAdhu kA kartavya hai ki vaha apanI sevA ke nimitta ziSyoM kA saMgraha na kare aura na aisI bhAvanA kare ki mujhe anekavidha labdhiyAM prApta ho jaayeN| tAki maiM AnaMda se apanA samaya vyatIta karU~ / ina cIjoM kI aprApti meM sAdhu ko aisA pazcAttApa nahIM karanA cAhiye - ki che ke, jyAre sAdhu sahAyatAnI icchAthI ziSyAnI vAMcchanA kare che, ta alaiMgikAra karI lIdhA pachIthI pazcAttApa kare che, tathA tapanA phaLanI cAhanA rAdhe che, se vaNate tene iMdiyacoravasse - indriyacauravazyaH ndriyA 3thI aura ene peAtAnA vazamAM karI lye che ane tenA dharUpI dhananu tenI pAsethI apaharaNa karIne tene nina manAvI de che. jyAre e dhama dhana vagaranA manI laya che. tyArai amiyappayAre viyAre AvajjaI - amitaprakArAn vikArAn Apadyate aneka prakAranA rAgadveSa ane kaSAyarUpI vikArAne prApta ane che. zArIrika sevAnA nimitte ziSyanI vAMcchanAnuM varjana ane labdhi Adi vAMcchanAnuM vana A mane rAgane dUra karavAnA upAya che. bhAvA--sAdhunuM kartavya e che ke, peAtAnI sevAnA nimitta ziSyAnA saMgraha na kare ane na tA evI bhAvanA paNa kare ke, mane anekavidha labdhiI prApta thaI jAya ane ethI huM mArA samaya AnaMdamAM vyatIta karUM. A
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ 560. uttarAdhyayanasUtre sAhAyyArtha ziSyavAJchayA labdhivAJchayA ca vividhavikAramAptirUpo doSa uktaH, athoktasevArtha samarthayituM vikArebhyo dopAntarotpattimAhamUlam-taose jAyaMti paoyaNAI, nimajjiuM mohamahanvaMmi / suhesiNo dukkhaviNoryaNahA, tappaccayaM ujjamaeya rAMgI // 105 // chAyA-tatastasya jAyante prayojanAni, nimajjayituM mohamahArNave / sukhaiSiNaH duHkhavinodanAtha, tatpatyayaM udyacchati ca rAgI // 10 // TIkA-'tao se' ityAdi / tataH vikArotpatyanantaram , sukhaipiNaH laukikasukhArthinaH, tasya kalpa maiMne vyartha hI dIkSA dhAraNa kI hai| tathA ziSyAdika saMpatti nahIM milane para aisA bhI nahIM socanA cAhiye kI khaira yahAM kucha nahIM milA to koI hAni nahIM hai kintu parabhava meM indrAdika vibhUti mujhe mile taba hI tapasyA kI sArthakatA hai| isa prakAra vicAra karane kA tathA apanI sevA karAne ke liye ziSya banAne kA evaM vratAdika aMgIkAra karalene para pazcAttApa karane kA niSedha isaliye kiyA gayA hai ki aise jIva ko kamajora jAna kara indriya rUpI caura usake dharmadhana ko curAkara nirdhana banA dete haiM / phira nirdhana hokara yaha aneka vidha doSoM kA bhAgI banatA hai| ataH rAgabhAva para vijaya pAne ke liye udyata hue sAdhu ko isa pUrvokta vicAradhArA kA parityAga kara denA cAhiye // 104 // jaba vividha prakArake vikAroMkI prApti jIvako ho jAtI hai taba cinI aprAptimAM sAdhue e pazcAttApa na kare joIe ke, meM vyartha mAMja dIkSA dhAraNa karI che. tathA ziSyAdikanI saMpatti na maLavAthI evuM paNa vicAravuM na joIe ke, bhale ahiM kAMI na maLyuM te kAMI nukazAna nathI paraMtu parabhavamAM IndriyAdika vibhUti mane maLe. AthI ja tapasyAnI sArthakatA che. A prakAranI vicAraNA karavAne tathA pitAnI sevA karAvavA mATe ziSya banAvavA temaja vratAdikano aMgikAra karI lIdhA pachI pazcAttApa karavAno lai A mATe karavAmAM Avela che ke, AvA jIvane kamara jANIne IndricorUpI cera enA dharmadhanane luMTIne ene nirdhana banAvI de che. A rIte nidhana banyA pachI te anekavidha dezone bhAgI bane che. AthI rAgabhAva upara vijaya meLavavA mATe udyamazIla banelA sAdhue A prakAranI vicAra dhArAne parityAga karI devuM joIe. 104 - jyAre vividha prakAranA vikArenI prApti jIvane thaI jAya che. tyAre
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinITIkA a032 pramAdasthAnavarNane vikArebhyo doSAntarotpattivarNanam 561 tapaH prabhAvavAJchAvataH sAdhoH duHkhavinodanArtham zarIramAnasaduHkhA'panayanArtham , mohamahArNave-moharUpA'tidustarasamudra, nimajjayitum kalpatapaH prabhAvavAJchAvantaM nimajjayitumiva / prayojanAni = zabdAdiviSayasevanaprANihiMsArUpANi, jAyante-utpadyante, ayaM bhAvaH-rAgadveSakaSAyAdi kRtavividhavikArotpattyA mUDhaH san sukhaM vAJchati, sukhalAbhazca duHkhanAzena bhavitumarhati, duHkhanAzAya ca viSayadoSAntaroMkI utpatti hote dera nahIM lagatI hai, isa bAtako sUtrakAra kahate haiM-'tao se' ityaadi| anvayArtha- (tao-tataH) vikAroMkI utpatti ke bAda (suheliNo khesukhaiSiNaH tasya) laukika sukhakI abhilASA karanevAle usa vividha prakArakI vAJchA saMpanna sAdhuko (dukkhaviloyaNaTA-duHkhavilocanArtham ) duHkhase mAno chuDAne ke liye (mohamahanavaMmi nimajiuM-mohamahArNave nimajjayitum ) moharUpI mahAsamudra meM DUbaneke vAste (paoyaNAI jAyaMti-prayojanAni jAyante) zabdAdika viSayoMko levana karanerUpa tathA prANiyoMkI hiMsA karanerUpa aneka prakArake prayojana utpanna ho jAte haiN| tAtparya-isakA yaha hai ki rAga, dveSa, kaSAya, Adi dvArA jaba isa jIvameM aneka prakArake vikArabhAva utpanna hone lagate haiM taba yaha sUTa banakara sukhakI vAJchA karane lagatA hai| parantu jabataka duHkhoMkA nAza nahIM hotA hai tabataka isako sukhakA lAbha bhI nahIM hotA hai| ataH yaha jIva duHkhoMko nAza karaneke liye kalpita upAyoMkA sahArA letA deSAMtaranI utpati thavAmAM vAra lAgatI nathI, A vAtane sUtrakAra kahe che- " taose" tyAha! sanyAya-tao-tataH vizanI utpatti th| pachI suhesiNo se-sukhai. SiNaH tasya va sumanA maniSA 42vApAra ye vividha pra42nI 201sapana sAdhune mAnA hai, dukkhavimoyaNadA-duHkhavimocanArtham :pathI ch|4| mATe mohamahannavaMmi nimajjiu-mohamahArNave nimajjayitum bhADa3pI mahAsamudramA makAna bhATe paoyaNAiM jAyaMti-prayojanAni jAyante zAhi viSayAnu sevana 421135 tathA prANInI vividha prakAranI hiMsA karavArUpa aneka prakAranAM projana utpanna thaI jAya che. AnuM tAtparya e che ke, rAga, dveSa, kaSAya, Adi dvArA jyAre A jIvamAM aneka prakAranA vikArabhAva utpanna thavA mAMDe che tyAre te mUDha banIne sukhanI IcchA karavA mAMDe che. paraMtu jyAM sudhI duHkhane nAza thata nathI tyAM sudhI tene sukhane lAbha maLI zakato nathI. AthI e jIva duHkhene u0 71
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ 562 uttarAdhyayanasUtre sevanapANihiMsAdi prayojanAni bhavanti, tatazca sa mohamahArNave nimagno bhavati, iti, uktavikArarUpadoSAt , mohamahANave nimajjanarUpadoSAntarotpattirbhavatIti / nanu yadyuktaprayojanAni na seveta tadA mohamahArNave nimagno na syAditi cet ? atrocyate-rAgIrAgavAn , upalakSaNatvAd dvepI ca san , tatpatyayam=tat-uktarUpaM prayojanaM, pratyayA nimittaM yasmiMstathA-viSayasevanamANihiMsAdirUpaprayojanapuraH saram , udyacchati ca-udyato bhavatyeva, rAgadveSayoreva sakalAnarthasya paramparayA kAraNatvAt , ityarthaH // 10 // hai| vaha jAnatA hai ki viSayasevana karanese athavA prANihiMsA karanese mere duHkhoMkA anta ho jaavegaa| isa prakAra jaba isa jIvameM duHkha nAza karaneke liye viSaya sevana evaM prANihiMsana AdirUpa prayojana jaga jAte haiM aura vaha jaba inameM phaMsa jAtA hai to usa samaya vaha moharUpI mahAsamudra meM DUba jAtA hai| isa prakAra usameM usa vikArarUpa doSase moharUpa mahAsamudra meM DUbanerUpa isa doSAntarakI utpatti hotI hai| zaMkA-yadi yaha jIva ina pUrvokta prayojanoMkA sevana na kare to vaha isa mohamahArNavarUpa doSameM kyA pha~se hI nahIM ? isa prakArakI AzaMkAkA samAdhAna karate hue sUtrakAra kahate haiM-(rAgI-rAgI) rAga evaM dveSavAlA banakara yaha prANI (tappaccayaM ujjamaeya-tatpratyayaM udyacchati) viSaya sevana eva prANihiMsana AdirUpa prayojanako lekara hI apanI pravRtti cAlU rakhatA hai / isase yaha bAta puSTa hotI hai ki rAga aura dveSa hI paramparAse sakala anarthoM ke kAraNa haiM // 10 // nAza karavA mATe kalpita upAyone Azraya zodhe che. e jANe che ke, viSayanuM seivana karavAthI athavA prANInI hiMsA karavAthI mArA duHkhane aMta AvI jaze. A pramANe jyAre e jIvamAM duHkhane nAza karavA mATe viSaya sevana temaja prANInI hisA Adipa prajana jAgI uThe che ane e jIva jyAre emAM phasAI jAya che. tyAre meharUpI mahAsamudramAM e DUbI jAya che. pramANe tenAmAM vikArarUpI doSathI moharUpa mahAsamudramAM DUbavArUpa A daSAntaranI utpatti thAya che. zaMkA-je e jIva pUrvokata prajananuM sevana na kare te te moharUpI mahAsamudramAM na phasAya ? A prakAranI zaMkAnuM samAdhAna 42di sUtradhAra 4 che 4, rAgI-rAgI | mane dveSavANo manAna se Ae ujja-tatpratyayaM udyacchati viSaya sevana mane prANIyAnI hiMsA mAhi35 prajanane laIne ja pitAnI pravRtti cAlu rAkhe che AthI e vAtane puSTi rAga ane dveSa ja paraMparAthI saghaLAM anarthonAM kAraNa che. 105 8.
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a032pramAdasthAnavarNane rAgadveSeNaivAnarthotpattinirUpaNam 563 nanu kutaH sarve'pyanarthA rAgadveSavazAdeva bhavanti ityAzaGkyAhamUlam - virajamANassa ya iMdiyetthA, sadAiyA~ taaviyeppgaaraa| na tassa savve viM maNunnayaM vA, nivvantayaMtI amaNunnayaM vA // 106 // chAyA - virajyamAnasya ca indriyArthAH zabdAdikAH tAvatprakArAH / , na tasya sarve'pi manojJatAM vA, nirvartayanti amanojJatAM vA // 106 // TIkA--' virajjamANassa ' ityAdi / tAvatprakArAH=tAvantaH-yAvanto loke prasiddhAstatsaMkhyakAH, prakArAH - yeSAM te tathA, bahubhedavanta ityarthaH, sarve'pi, zabdAdikAH - zabdarUpa gandharasasparzarUpAH, indriyArthAH = zrotrAdIndriyaviSayA; mRdukaThorAdyA bhedA virajyamAnasya ca = rAgarahitasya, upalakSaNatvAd dveSarahitasya ca tasya puruSasya, manojJatAM vA manoharatAM vA, sakala anartha rAdheSake vazase hI hote haiM yaha bAta kaise ? isakA samAdhAna sUtrakora isa taraha karate haiM-- 'virajjamANassa' ityAdi / anvayArtha - (tAvaiyappagArA - tAvatprakArAH ) lokaseM zabdAdika viSayoMke jitane prakAra prasiddha haiM utane hI prakAravAle arthAt bahuta bheda vAle (savve vi saddAiyA - sarve api zabdAdikAH ) samasta zabdAdika viSaya- zabda, rUpa, gaMdha, rasa, sparza, (iMdiyasthA - indriyArthAH) indriyoM ke viSayabhUta hone para (virajjamANassa tassa maNunnayaM amaNunnayaM na nivattayaMti-virajjamAnasya tasya manojJatAM amanojJatAM na nirvartayanti ) rAgadveSa rahita vyakti ke citta meM manoharatA evaM amanoharatA utpanna nahIM karate haiM / kintu jinake cittameM rAgadveSakA nivAsa hotA hai vahIM para ye rAga ane dveSathI saghaLA anarthAM thAya che. A vAta kaI rIte ? Avu sabhAdhAna sUtrAra yA rIte ure che" virajja mANassa " ityAdi / anvayArtha-------tAvaiyappagArA - tovatprakArAH kheobhAM zabdAdi viSayonA bheTalA prakAra prasiddha che. eTalA ja prakAravALA arthAt enAthI anekagaNA bhedavALA savve vi saddAiyA-sarve'pi zabdAdikA samasta zahA viSaya zaha3 rasa gaMdha, sparza` iMdiyatthA-indriyArthAH ndriyAMnA viSayabhUta hovAthI virajjamANassa tas maNunnayaM amaNunnayaM na nivattayaMti - virajyamAnasya tasya manojJatAM amanojJatAM na nivRttanti rAgadveSa rahita vyaktinA cittamAM maneAharatA temaja amasAharalA utpanna karI zakatA nathI, paraMtu jemanA cittamAM rAgadveSanA nivAsa hoya che,
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ 564 uttarAdhyayanas - amanojJatAM vA=amanoharatAM vA na nirvatayanti=notpAdayanti / kintu rAgadveSayuktasyaiva manojJatAmamanojJatAM vA janayantItyarthaH tasmAt sakalAnarthahetutvaM rAgadveSayoreveti bhAvaH, tathAcoktam " parivrAT kAmukazUnAmekasyAM pramadAtanau / kuNapaM kAminI bhakSyamiti tisro vikalpanAH // 1 // " iti / kuNapaM-mRtazarIram / zeSaM sugamam / nanu 'samo ya jo tesu sa vIyarAgo' sundara evaM asundara bhAvake janaka hote haiN| ataH isase yahI bAta puSTa hotI hai ki indriyoMke viSayabhUta zabdAdika padArthoM meM svabhAvataHna sundaratA hai aura na asundaratA hai| kintu rAgadveSase yukta prANI dvArA unameM sundaratA aura asundaratA kalpita kI jAtI hai| ataH sakala anartho kA hetu yaha rAgadveSa bhAva hI hai / jaise kahA hai strIkA mRtakalevara jaba kAmI kI dRSTimeM AtA hai to vaha usako vikArakI dRSTile dekhatA hai, kuttA mAMsa dRSTise dekhatA hai usI zavako saMyamI dharmadRSTi se dekhatA hai| isa viSaya meM kathA isa prakAra se haieka vezyA bharajavAnI meM bhara gaI / jaba usako jalAne vAle loga zmazAna meM le gaye to vahAM eka yogirAja dhyAna lagAkara kucha dUra baiThe hue the / arathI ko uThAne meM eka kAmuka vyakti bhI thaa| vezyA apUrva sundara thii| ataH jAte hI jyoM hI usake zava ko zmazAna meM utAra tyAM ja e suMdara temaja asuMdara bhAvane jagADanAra bane che. AthI e vAta ne samarthana maLe che ke, indriyanA viSayabhUta zabdAdika padArthomAM svabhAvatA na suMdaratA che ane te asuMdaratA che. paraMtu rAgadveSathI bharelA prANI dvArA temAM suMdaratA temaja asudaratAnI kalpanA utpanna karAvAya che. AthI saghaLA anarthonu kAraNa A rAgadveSa rUpa bhAvaja che. kahyu che- strInuM mRta kalevara jyAre kAmInI daSTie paDe che te te ene vikAranI daSTithI jue che. kutarUM mAMsa daSTithI jue che, eja zabane saMyamI dharma daSTithI jue che. A viSayamAM kathA A prakAranI che - eka vezyA bhara javAnImAM marI gaI, jyAre ene bALavAvALA mANaso enA zabane smazAnamAM laI gayA tyAre tyAM eka gIrAja dhyAna lagADIne . dara beThela hatA. zabane upADavAmAM eka kAmI vyakita paNa hatI, vezyA apUrva suMdara hatI, AthI jaIne jyAre smazAnamAM tenA zabane utArIne
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a032 pramAdasthAnavarNane rAgadveSaNaivAnarthotpattinirUpaNam 565 iti pUrvoktatvAdatra punaruktiH, iti cet , ucyate-pUrva, manojJatve, amanojJatve ca samasya sAdhoH samatAyAM rUpAdInAmakiMcitkaratvaM kathitam , atra tu manojJatvaM vA amanojJatvaM vA naivotpadyate, iti pUrvato'tra bhedaH // 106 // kara rakhA-to usako dekhate hI kAmI ke mana meM vicAra AyA ki yadi yaha mujhe jovita avasthA meM mila jAtI to mai isake sAtha vaiSayika AnaMda bhogatA / pAsa meM vahIM kahIM se eka jaMgalI kuttA A pahuMcA thA-ataH vaha usako apanA bhakSya samajhakara vicAra ne lagA ki yadi ve saba vyakti isake pAsase haTa jAve to bar3A ho acchA ho / kAraNa ki maiM isako khAjAU / pAla meM baiThe hue yogirAja dhyAna samApta kara usa zava ko dekhakara vicAra karane lage ki oho ! isa ajJAnI prANI ne vyartha meM hI apanA itanA sundara asUlya jIvana viSayoM ko tRSNA meM jalA2 naSTa kiyA hai| yadi isa jIvana se apanA saMyamArAdhanakara bhalA karatI to bahuta acchA hotaa| zaMkA-pahile to sUtrakAra ne " samo ya jo telu sa bIyarAgo" aisA kaha hI diyA hai ki jo ina rUpAdikoM meM samabhAvase rahatA hai vaha vItarAga hotA hai aura yahAM gAthA meM usI bAta ko phira se kyoM kahA hai ? isakA samAdhAna isa prakAra se hai-pahile rUpAdikoM kI mnorAkhyuM tyAre tene jotAMja kAmIne manamAM vicAra AvyuM ke, A strI je mane jIvIta avasthAmAM maLI hota te huM AnI sAthe viSayane AnaMda bhogavI zakata eja vakhate tyAM AjubAjumAMthI kei eka jaMgalI kutaro AvI pahoMcyuM hatuM ane te kutare e zabane pitAnuM bhakSya samajIne vicAravA lAgyuM ke, A saghaLA mANase je AnI pAsethI dUra thaI jAya te mArA mATe ghaNuM ja uttama bane kAraNa ke, huM Ane khAI jAuM. pAse beThelA yogIrAja dhyAna samApta karI e zabane joIne vicAravA lAgyA ke, aho! A ajJAnI prANIye carthamAM ja potAnuM amUlya evuM suMdara jIvana viSayanI tRSNAmAM bALI bALIne naSTa karela che. je eNe pitAnA uttama jIvanane saMyama AradhanAmAM lagADIne pitAnuM bhaluM karyuM hota te ghaNuM ja sAruM thAta. za-paDela ta sUtrAre "samo ya jo tesu sa vIyarAgo" mAyu kahI ja dIdhuM che ke, je A rUpAdikamAM samabhAva rAkhe che e ja vItarAga hoya che ane ahIM gAthAmAM te vAtane pharIthI zA mATe kahevAmAM Avela che. AnuM samAdhAna A prakAranuM che
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ 566 uttarAdhyayana sUtre rAgadveSayostadupAdAnakAraNasya mohasya ca samuddharaNopAyAnabhidhAya tAnupa saMharannAha - mUlam - evaM sasaMkaSpavikapaNAsuM, saMjayaI samayaM suvaTThiyaissa / atthe ye saMkaparyaMo teo se, pahIyae kAmaguNesu tahIM // 107 chAyA - evaM svasaGkalpavikalpanAsu, saMjAyate samatA upasthitasya / arthAzca saGkalpayatastatastasya, mahIyate kAmaguNeSu tRSNA // 107 // TIkA- ' evaM sasaMkappa' ityAdi / evaM=uktaprakAreNa, svasaGkalpavikalpanAsu = svasya AtmanaH, saGkalpAH-rAgadvepamohasvarUpA'dhyavasAyAH teSAM vikalpanA :-' rAgadveSAdayaH sarveSAM doSANAM mUla' jJatA meM evaM amanojJatA meM jo sAdhu samabhAva vAlA bana jAtA hai usake citta meM ye rUpAdika kucha bhI bigADa ( na rAga aura na dveSa ) nahIM kara sakate haiM yahI bAta kahI gaI hai / isa gAthA meM yaha bAta kahI gaI hai ki rUpAdika na koI manojJa haiM aura na amanojJa haiM / rAgadveSa se hI unameM manojJatA evaM amanojJatA ko jIva kalpita karatA hai / isa taraha kathana meM bheda hone se punarukti doSa nahIM AtA hai // 106 // rAga aura dveSa ko tathA unake upAdAna kAraNa moha ko nivAraNa karane ke upAyoM ko kaha kara aba unakA upasaMhAra karate haiM' evaM ' ityAdi / anvayArtha - ( evaM - evam ) isa taraha pUrvokta prakAra se ( sa saMkappa vikapaNAsu - svasaMkalpavikalpanAsu) rAgadveSa moharUpa saMkalpoMkI vikalpa pahelAM rUpAdikAnI manejJatAmA ane amaneAjJatAmAM je sAdhu samabhAvavALA khane che emanA cittamA e rUpAdika kAMI paNa bagADa (na rAga ane na dveSa) kAMI karI zakatA nathI. A ja vAta kahevAmAM Avela che. A gAthAmAM e vAta kahevAmAM AvI che ke, rUpAdika na te maneAjJa che ane na te amaneAna che. rAga dveSathI ja enAmA maneAjJatA athavA amaneAjJatAne jIva kalpita kare che A pramANe kathanamAM bheda hovAthI punarUktinA deSa AvatA nathI, 106 // rAga ane dveSane tathA tenA utpAdananA kAraNarUpa meAhanA nivAraNa karapaanaa upAyAne uDIne have teA upasaMhAra 4re che. - " evaM " tyAhi ! manvayArtha--evaM--evam AA rIte pUrvosta ajarathI sa sNkrppvikppnnaasusaMkalpAnI vikalpanAomA arthAt kala su rAgadveSa meharUpa sva ~
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ 567 priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavarNane tRSNAkSayavarNanam -miticintanAH, svasaGkalpavikalpanAstAsu, upasthitasya udyatasya, ca=punaH arthAn indriyArthAn , zabdAdIn saGkalpayatA prakramAdete rUpAdayo viSayAnakarmabandhahetavaH kintu rAgAdaya eveti cintayataH saMyatasya samatA manojJA'manojJarUpA. diSu mAdhyasthyam , saMjAyate satpadyate / yadvA-arthAn-jIvAjIvAdIn , saMkalpayataH-zubhadhyAnaviSayatayA'dhyavasyataH saMyatasya, samatA-parasparamadhyavasAyatulya. tA saMjAyate / sA ca anivRttivAdarasamparAya-guNasthAna eva, yataH anivRttivAdara guNasthAnaM prAptAnAM bahUnAmapi mahAtmanAM tulyA evA'dhyavasAyA bhavanti / tataHsamatAyAH-samatvabhAvanAtaH ityarthaH, taraya muneH, kApaguNeSu-zabdAdiviSayeSu nAoMmeM-arthAt 'rAga, dveSa evaM moharUpa ye saMkalpa samasta doSoMke mUla kAraNa haiM isa prakArake vicAroMmeM (ucaTTiyassa-upasthitasya) udhata tathA (atthe saMkappayao-arthAn saMkalpayataH) 'ye zabdAdika viSaya karma baMdhake hetu nahIM haiM kintu rAgAdika bhAva hI karmabaMdhake hetu haiM' isa prakAra indriyoMke viSayabhUta zabdAdikoMke viSayoM meM vicAra karanevAle saMyamIko (samayaM saMjAyai-samatA saMjAyate) manojJa tathA amanojJa zabdAdi viSayoM meM madhyastha mAtra utpanna ho jAtA hai| athavA jIvAdika padArtho ko zubhadhyAnakA viSaya banAkara cintavana karanevAle saMyamIke pariNAmoMmeM paraspara jo tulyatA ho jAtI hai isakA nAma bhI samatA hai| yaha samatA anivRtti bAdara saMparAyaguNasthAnameM hI hotI hai| kyoM ki isa gugasthAnameM rahanevAle aneka mahAtmAoMke pariNAma tulya hI hote haiM / (taotataH) isa samatvakI bhAvanAse (se-tasya) usa munikI (kaamgunnerAgadveSa ane moharUpa e saMkalpa saghaLA denuM mULa kAraNa che. A prakAranA vicA zamA uvadviyassa-upasthitamya-SE(SUHzIda) tathA atthe saMkappayao-arthAn saMkalpa yataH se zahA viSaya meM sapanA tu nathI paratu sAmAvara karmabaMdhanA hetu che, A pramANe IndriyenA viSayabhUta zabdAdikanA viSayamAM piyAra 42pAvaNA sayabhIna samayaM saMjAyai-samatAM saMjAyate bhanAza tabhana ma. maneza zabdAdika viSayamAM madhyastha bhAva utpanna thaI jAya che. athavA jIvAdika padArthone zubhadhyAnane viSaya banAvIne ciMtana karavAvALA saMyamInA pariNAmamAM paraspara je tulanA thaI jAya che. AnuM nAma paNa samatA che. e samatA anivRtti bAdara saMparAya guNasthAnamAM ja hoya che. kemake e guNa sthAnamA 29vApANI mane mahAtmAsAnA pariNAma tulya 1 hAya che. tao-tataH mA samavanI lAnAthI se-tasya me bhuninI komaguNesu-kAmaguNeSu 20
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ 568 uttarAdhyayanasUtre tRSNA lobhaH / prahIyate-vinazyati, samatAyAH sadbhAve, uttarottaraguNasthAnaprAptau satyAM tRpNA nazyatIti bhAvaH // 107 // tRpNAkSayAnantaraM kiM karotItyAhamUlam-sa vIyarogo kayasavvaccio , khevei nANAvaraNaM khennennN| taheve jaM darisaNamAvareI, je catarIyaM paikarei kammaM // 10 // chAyA-sa vItarAgaH kRtasarvakRtyaH, kSapayati jJAnAvaraNaM kSaNena / tathaiva yad darzanamANoti, yaccAntarAyaM prakaroti karma // 108 // TIkA-'sa vIyarAgo' ityAdi / sAkSINatRpNo jIvaH, vItarAga rAgadveSarahito bhavati / tRSNA hi lobhastatkSaye ca kSINakaSAya guNasthAnaprAptirbhavati / tathA-kRtasarvakRtya iva bhavati, kAmaguNeSu) zabdAdika viSayoMmeM (taNhA-tRSNA) tRSNA-lobha-(pahIyaeprahIyate) naSTa ho jAtI hai| arthAt samatAke sadbhAva hone para uttarottara guNasthAnoMkI prApti honese tRSNA usakI naSTa ho jAtI hai // 10 // tRSNAke kSaya hone para kyA hotA hai ? so kahate haiM'sa vIyarAgo' ityaadi| anvayArtha-(sa-saH) jaba isa jIvakI vaiSayika tRSNA kSINa ho jAtI hai taba vaha (vIyarAgo-vItarAgaH) rAgadveSa rahita bana jAtA hai| kyoM ki tRSNA lobharUpa hotI hai| isake kSaya hote hI jIvako kSINakaSAya nAmaka bArahave guNasthAnakI prApti ho jAtI hai| jaba jIvako isa guNasthAnakI prApti ho jAtI hai taba yaha (kayasabakicco-kRtasarvakRtyaH) kRtakRtya bana jAtA hai / kyoM ki isako niyamataH mukti prApta hotI hai| viSayomA taNhA-tRpNA tRSya! pahIyae-prahIyate naSTa manI naya che. arthAt sbhteno sadbhAva thavAthI uttarottara guNasthAnanI prApti thavAthI emanI tRNA naSTa thaI jAya che. te 107 che tRAnA kSaya thapAthI zu thAya cha ? tena 4 cha-"sa vIyarAgo" tyA ! manvayArtha:-se-sa' nyAre mA panI vaiSayi tRssy| kSI manI naya tyA te vIyarAgo-vItarAgaH 2 // dveSa 2Dita manI naya che. bho, tRNa bharUpa hoya che ene kSaya thatAM ja jIvane kSINa kaSAya nAmanA bAramA guNasthAnanI prApti thAya che. jyAre jIvane A guNasthAnanI prApti thaI jAya che tyA ...vakicco-kRtasarvakRtyaH kRtakRtya manI naya che. bha, sanAthI
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 32 pramAdasthAnavarNane tRSNAkSayavarNanam 569 asya hi prAptaprAyA muktirbhavati / jJAnAvaraNaM karma kSaNena samayamAtreNa kSapayati, tathaiva tadvadeva yat karmadarzanamAvRNoti, tad darzanAvaraNamapi kSaNena kSapayati / yacca karma antarAyaM = dAnAdi viSayakaM vighnaM prakaroti, tat antarAyanAmakaM karma kSaNena kSapayati, vItarAgo hi kSapitamohanIyastIrNamahAsAgaraM jIvavat, zramasaMyukto'nta vizrAmaM prApya tasyAntarmuhUrttasya caramasamayadvayamadhye prathamasamaye nidrAmaca le, devagatyAdinAmakarmaprakRtIzca kSapayati, caramasamaye ca jJAnAvaraNAditrayaM kSapayati // isa guNasthAna meM rahakara yaha jIva (khaNeNaM nANAvaraNaM gvavei- kSaNena jJAnAvaraNaM kSapayati) eka samaya meM jJAnAvaraNa karmakA kSaya kara detA hai / (tahevatathaiva) isI taraha (jaM darisaNaM Avarei yat darzanam AvRNoti ) eka samayameM darzana guNako rokanevAle darzanAvaraNI karmako naSTa kara detA hai / ( jaM aMtarAya pakarer3a kammaM khavei-yat antarAyaM prakaroti karma kSapayati ) tathA jo dAnAdikameM antarAya DAlanevAlA karma hai usako bhI eka sama mAtra kSapita kara detA hai / isa taraha prathama mohanIya karmako kSaya karake tIrNa mahAsAgaravAle jIvakI taraha yaha zramasaMyukta honeke kAraNa eka antarmuhUrtataka vizrAma karake phira usa antarmahati ke antima do samayoMmeM se prathama samaya meM nidrA, pracalA, tathA devagatyAdika nAma karmakI prakRti yoMko naSTa kara detA hai tathA carama samaya meM jJAnAvaraNAdika trikako naSTa karatA hai || 108 // tene niyamita mukti prApta thAya che. e guNasthAnamAM rahIne e jIva vaLAM nANAvaraNaM khavei kSaNena jJAnAvaraNaM kSapayati me samayamAM jJAnAvaraNIya harmano kSaya 4rI he che. taheva - tathaiva 4 pramANe jaM darisaNaM Avahei can darzana AvR noti eka samayamAM danaguNune rokanAra darzanAvaraNIya kanA nAza karI de tathA jaM aMtarAyaM pakarei kammaM khavei yat aMtarAyaM prakaroti karma kSapayati ne hAnAhimo aMtarAya nAkhanAra karma che tene paNa eka samaya mAtramAM kSaya karI de che. A pramANe prathama meAhanIya karmano kSaya karIne mahAsAgarane tarelA vI mAphaka e zramasa yukta thavAnA kAraNe eka aMtarmuhana sudhI vizrAma karIne pachI e aMtarmuhUtanA aMtima e samayamAMthI prathama samayamAM nidrA, pracA tathA devagatyAdika nAmakanI prakRtine naSTa karI de che tathA 22 mI jJAnAvaraNIya sAhi trAne naSTa | 108 // 30 72
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 14 uttarAdhyayanasUtre tatkSayAtkaM guNaM prApnoti ityAhamUlam savvaM tao jANaI pAsaI ye, amohaNo hoI niraMtarA~e / aNAsave jhANasamAhijutto, Aukhae mukkhemuveI suddhe // 109 // chAyA-sarva tato jAnAti pazyati ca, amohano bhavati nirntraayH| anAsravaH dhyAnasamAdhiyuktaH, AyukSaye mokSamupaiti zuddhaH // 109 // TIkA-'savvaM tao' ityAdi / tatA=jJAnAvaraNAdikSayAt jIvaH-sarva jAnAti-vizeSarUpatvenAvagacchati / tathA-pazyati ca sAmAnyarUpeNa pratyakSIkaroti, ca iti samuccayA'rthaH, evaJca samucayasya bhedaviSayatvAt , jJAnadarzanayoH pRthagupayogarUpatvaM sUcitam , tathA-amohanaHmoharahito bhavati, tathA-nirantarAyaH niSkrAnto'ntarAyo yasmAt sa tathA, tathA -anAsravaH karmabandhajanakahisAdi rUpAnavarahito bhavati, tathA-dhyAnasamAdhiyuktaH jJAnAvaraNIyAdi cAra ghAtIkoM ke nAza hone para kisa guNa kI prApti hotI hai ? so kahate haiM-'saca' ityAdi / ___ anvayArtha-(tao-tataH) jJAnAvaraNa Adi karmoM ke kSaya ke bAda (jIva-jIvaH) jIva anaMta darzana evaM anaMtajJAna kI prApti ho jAne ke kAraNa (savvaM jANai pAsai ya-sarva jAnAti pazyati ca ) lamasta padArthoM jAnane lagatA hai aura sAmAnya rUpa se saba padArtho ko dekhane lagatA hai| jJAnopayoga meM padArtho kA vizeSarUpa se bodha hotA hai tathA darzanopayoga meM padArthoM kA sAmAnyarUpa meM vodha hotA hai isa taraha ye donoM upayoga pRthakara haiN| (amohaNo niraMtarAe hoi-amohano nirantarAyaH bhavati) isa samaya jIva moharahita evaM antarAya karmarahita hotA hai tathA jJAnAvaraNIyAdi cAra ghAtI karmone nAza thavAthI kayA guNanI prApti thAya cha 1 te 49 cha-" savvaM" chatyAhi / manvayArtha tao-tataH jJAnAva29yA nA kSaya pachI jIva-jIvaH 9 sanata zana mane manata zAnanI prApti 25 or41 savvaM jANai pAsaiya-sarva jAnAti pazyati ca samasta pahAyAna tavA dona para sAmAnya rUpathI saghaLA padArthone jovA mAMDe che. jJAnepagamAM padArthone vizeSa rUpathI bodha thAya che tathA darzana upagamAM padArthone sAmAnya rUpamAM bedha thAya cha, ma za sa bhanne upayo! PARL mA che, amohaNo niraMtarAu hoi nirantarAyaH bhavati mA samaye 4 mAhita nmane mAtarAya
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 32 pramAdasthAnavagane mozAtinirUpaNam =dhyAna-zukladhyAnaM tena samAdhiH-paramasvAsthyaM tena yuktaH, tathA-zuddhaH karmamalarahitaH san , AyuHkSaye AyuSaH, upalakSaNatvAnnAmagotravedyAnAJca kSayaH, AyuH kSayaH, tasmin sati-AyunAmagotravedyAnAJca kSayaH-AyuH kSayaH, tasmin sati-AyunarnAmagotra vedanIyakarmakSaye satItyarthaH / mokSamupaiti-mApnoti // 109 // ___mokSagatazca yAdRzo bhavati tadAhamUlam so tasta savvala duhasamokho, javAhaI sayayaM jaMtumayaM / dIhAmayA vippamuko pasaMstho, to hoI aJcaMtasuhI kyttho||110|| chAyA-sa tasmAt sarvasmAt duHkhAt muktaH, yat vAdhate satataM jantu menaM / dIrghAmayod vipramuktaH prazastaH, tato bhavati atyantasukhI kRtaarthH||110|| TIkA-'so tassa' ityAdi / sammokSamadhigato jIvaH, tasmAt janmajarAmaraNAdirUpAt sarvasmAt-zArIramAnasarUpAta , duHkhAt , muktA-pRthagbhUto bhavati / kathaM bhUtaM taduHkhaM ? yat enaM (aNAsave-anAzrayaH) karmavadhajalaka hiMsAdirUpa Astrava se rahita hotA hai / (jhANa samAhijutto-dhyAna samAdhiyuktaH) zukladhyAna se isake citta meM parama svasthatA AjAtI hai| (sudhdhe-zuddhaH) anta meM yaha karmamala rahita hokara (Aukkhae sukkhamuvei-AyuHkSaye mokSamupaiti) Ayu, nAma, gotra, evaM vedanIya ila cAra AghAtiyA karmoM ko naSTa kara mokSa ko prApta kara letA hai // 109 // mokSa kI pApti hone para jIva kisa prakAra kA hotA hai so kahate haiM-'so hoi' ityAdi____ anvayArtha---(so-saH) mokSa meM prApta huA vaha jIva (tassa savvassa duhasta mokkho-tasmAt sarvasmAt duHkhAt muktaH) janma, jarA, bhaDita mana cha tathA aNAsave-anAzravaH bhajana siAhi35 mAthI rAhata pane cha, jhANasamAhijutto-dhyAnasamAdhiyuktaH zusadhyAnathI tn| vittamA 52ma 212thata mApI jaya che. suddhaH-zuddhaH mate ye bhabhathI 2Dita manIra Aukkhaye mukkhamuvei-AyuHkSye mokSamupaiti mAyujyanAma gAtra mana vahanIya sevA cAra aghAtIyA karmone nAza karI mokSane prApta karI le che. 109 mokSanI prApti thavA pachI jIva kevA prakAra bane che tene kahe che, -" so hoi" tyAhi / manyAtha-so-saH mokSa prApta thayeTa se 24 tassa savvassa duhassa
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ 572 uttarAdhyayanastra viSayA''saktaM jantuM satataM bAdhate, tathA-dIrghAmayAd vipramuktA dIrghaH-anAdikAlAvasthitaH, AmayaH-jJAnAvaraNIyAdi karmarUpo rogaH, sthitivazAt vipramukta:-- pRthagbhUtaH, ataeva prazastaH dhanyo'yaM mahApuruSa iti prazaMsAyogyo bhavati / tataH= tasmAt dIrghA'mayAvipramokSAt , atyantasukhI bhavati / ataeva-kRtArthaH kRta kRtyo bhavati / ' tassa ' ityAdau paJcamyarthe SaSThI // 110 // ____ adhyayanArthopasaMhAramAhamUlam-aNAikAlappabhavassa eso, savvasta dukkhasta psukkhmggo| viyohio jaM samuvicca sattA, kameNaaccantasuhIbhavati // 11 // chAyA- anAdikAlaprabhavasya epaH, sarvasya duHkhasya prmokssmaargH| vyAkhyAto yaM samupetya sattvAH krameNa atyantasukhino bhavanti // 111 // TIkA-'aNAikAlappabhavasta' ityAdimaraNa AdirUpa duHkhoM se tathA zArIrika evaM mAnalika duHkhoM se sarvadA ke liye rahita ho jAtA hai / (jaM-yat ) jo duHkha (eyaM jaMtuM sayayaM vAhaI-enaM jantuM satataM bAdhate ) isa viSayAsakta prANI ko nirantara duHkhita kiyA karatA hai| mokSa avasthAmeM yaha jIva (dIhAmayA vippamukkodIrghAmayodvipramuktaH) anAdi kAlase apane pIche lage hue jJAnAvaraNIya Adi karmarUpa rogase rahita hokara (pasattho-prazastaH) sarva janoM dvArA prazaMzanIya bana jAtA hai / (to-tataH) karmarUpI rogase sarvathA rahita huA vaha jIva (accaMta suhI hoi-atyaMtasukhI bhavati) anaMta AnaMdakA bhAgI hotA hai aura isa taraha (kRtArthaH) yaha jIva kRtakRtya hojAtA hai|11.0| ___ aba adhyayanakI samApti kahate hai-' agAi' ityAdi / tathA 24 mane mAnasi4 mAthI sh| 2hita manI naya che. jaM-yatre ma evaM jaMtuM sayayaM vAhai-ene jantu satataM bAdhate / viSayamA mAsa4 prANAna nita2 duHbhI 4aa 42 cha. bhAkSa bhavasthAmA 2 // 71 dIhAmayA vippamukkodIrghAmayodvipramuktaH anAhi thI pAtAnI pAcha vAgelA jJAnAvaraNIya, mAhi bha35 rogathI hita manIta pasattho-prazastaH sa dvArA prazasanIya sanI laya che to-tata 435. gathI, sarvathA 2Dita manesa 4 accaMta suhIhoi-atyaMta sukhI bhavati manata mAnahane mAnA2 mana cha, bhane zate se 4 kRtakRtya 25 taya che. / / 110 // ke madhyayananI samApti 42di 4 cha-" aNAi" tyaadi|
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ 573 priyadarzinI TIkA a. 32 adhyayanopasaMhAra ___ epaH-pUrvoktarUpaH, anAdikAlaprabhavasya-anAdikAlataH samutpannasya, sarvasya= zArIramAnasarUpasya, duHkhasya pramokSamArgaH-prakRSTo mokSaH-pramokSaH--AtyantikA nivRttiH, tasya mArgaH-upAyaH, vyAkhyAtaH-vizeSarUpeganigaditaH / kIdRzaH sa duHkhapramokSamArgaH ? yaM duHkhapramokSamArga samupetya samyak pratipadya, sattvAH jIvAH krameNa-uttarottaraguNAvAptirUpeNe, atyantamukhino bhAnti / iti bromi-asya -vyAkhyA pUrvavat // 111 // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalita-lalitakalApAlApaka pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhU chatrapati-kolhApurarAjamadatta-" jainazAstrAcArya"-padabhUpitakolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjyazrIghAsIlAlabativiracitAyAm "uttarAdhyayanasUtrasya" priyadarzinyAkhyAyAM vyAkhyAyAm 'pramAdasthAna ' nAma dvAtriMza ttamamadhyayanaM sampUrNam // 32 / / __ anvayArtha--(eso savvala aNAikAlappabhavasla dukkhassa pamukkhamaggo viyAhio-eSaH sarvasya anAdikAlaprasavasya duHkhasya pramokSamArgaH vyAkhyAtaH) yaha jo kucha Upara varNana kiyA gayA hai arthAt isa adhyayanameM jo kahA gayA hai vaha anAdikAlase samudrasUta samasta prakArake zArIrika evaM mAnasika duHkhoMse chUTane kA mArga kahA gayA hai| (jaM samuvicca sattA kameNa accanta suhI bhavaMti-yaM samupetya satyAkrameNa atyaMta sukhinaH bhavanti) jisa upAyako prApta kara jIva kramazaH uttarottara guNoMkI prAptike prabhAvase atyaMta sukhi ho jAte haiM // 111 // // uttarAdhyayanasUtrakA battIsavA adhyayana samApta // makyAtha-eso savvassa aNAikAlappabhavassa dukkhassa pamukkhamaggo viyAhio-eSaH sarvasya anAdikAlaprabhavasya dukkhasya pramokSamArgaH vyAkhyAtaH 52mAre kAMI varNana karavAmAM Avela che, arthAt A adhyayanamAM je kAMI kahevAmAM Avela che te anAdi kALathI samudbhUta saghaLA prakAranA zArIrika ane mAna si pothI chUTapAnI mAga havAmA mA che. jaM samuvicca sanA koNa accaMta suhI bhavaMti-caM samupetya satvAH krameNa atyantasukhinaH bhavanti maza: uttarottara guNanI prAptinA prabhAvathI atyaMta sukha bhogavanAra banI jAya che111 // zrI uttarAdhyayana sUtranu patrIsa madhyayana samApta // 32 //
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha trayastriMzattamamadhyanam // uktaM dvAtriMzattamamadhyayanam , atha karmaprakRtinAmakaM trayastriMzattamamadhyayana praarbhyte| asya ca tena sahAyabhisambandhaH-anantarAdhyayane pramAdasthAnAnyabhihitAni taizca karma vadhyate, karmaNazca kA mUlaprakRtayaH ? kAzca uttaraprakRtayaH ? kiyatI vA tAsAM mUlaprakRtInAM sthitiH ?, iti praznAvasare karma prakRtirbodhayituM karmaprakRtinAmakamidamadhyayana varNyate / zrI sudharmAsvAmI jambUsvAminaM pratyAha tetIsavAM adhyayana prArambha, aba karmaprakRti nAmakA tetIsavAM adhyayana prAraMbha hotA hai / isakA saMbaMdha battIsaveM adhyayana ke sAtha isa prakAra hai- battIsaveM adhyayana meM pramAdasthAnoM kA varNana kiyA gayA hai| jIva ina pramAdasthAnoM ke parisevana se karmoM dvArA baddha ho jAtA hai| parantu jaba koI isa prakArakA prazna karatA hai ki jina koM se yaha jIva baddha hotA hai unakI mUlaprakR. tiyAM kitanI haiM tathA uttara prakRtiyAM kitanI haiM ? jaba mUla evaM uttara prakRtiyAM praznakartA ko samajhA dI jAtI haiM to vaha punaH yaha pUcha sakatA hai ki mUlaprakRtiyoM kI sthiti kitanI hai| isa taraha praznakartA ke praznoM ko citta meM rakha kara sUtrakAra usake samAdhAna nimitta 'karma prakRti nAmaka isa adhyayana kA kathana karate haiM / jambUsvAmI ko samajhAte kSue sudharmAsvAmI kahate haiM-'aTTakammAI' ityaadi| tetrIsamA adhyayanane prArambha batrIsamuM adhyayana kahevAI gayuM che, have kama prakRti nAmanA tetrIsamAM adhyayananI zarUAta thAya che. A adhyayanane batrIsamA adhyayana sAthe saMbaMdha A prakArano che-batrIsamA adhyayanamAM pramAdisthAnenuM varNana karavAmAM Avela che. jIva A sthAnanA parisevanathI karmo dvArA badhAI jAya che. paraMtu jyAre keI e prakArane prazna kare che ke, je je karmothI A jIva baMdhAI jAya che enI mULa prakRtio keTalI che tathA uttaraprakRtio keTalI che? jyAre mULa ane uttara pravRtio prazna karanArane samajAvavAmAM Ave che. tyAre te pharIthI evuM pUchI zake che ke, mULa prakRtionI sthiti keTalI che? A pramANenA prazna kartAnA praznone cittamAM rAkhIne sUtrakAra emanA samAdhAna nimitta karma prakRti nAmanA A adhyayananuM kathana kare che. jambu svAmIne tai sUdharmA pAnI De cha-" aTTha kammAI" tyAhi /
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 33 karmaprakRtivarNanam mUlam - aTTha kemmAI vocchAmi, ANupuvi jahakkamaM / jehiM baddho ayaM jIvI, saMsAre parihaI // 1 // chAyA - aSTa karmANi vakSyAmi, AnupUrvyA yathAkramam / yairvo'yaM jIvaH, saMsAre paryaTati // 1 // TIkA- ' aDakammAI ' ityAdi 3 aSTa=aSTa saMkhyakAni karmANi - jIvena mithyAtvavirati pramAdakaSAyayoge tubhiH kriyanta iti karmANi AnupUrvyA=pUrvAnupUrvImanusRtya, yathAkramaM kramAnatikrameNa, na tu pazcAnupUrvyeti bhAvaH / vakSyAmi = prativodhayiSyAmi, tAni kIdRzAnI - tyAha-yaiH karmabhirvaddhaH - kliSTaH, ayaM = trasasthAvararUpo jIvaH saMsAre paryaTati= aparAparaparyAyAn narakatiryagAdIn anubhavan bhrAmyatItyarthaH // 1 // 575 anvayArtha - jIva midhyAtva avirati pramAda, kaSAya, evaM yogoM dvArA jinheM karatA hai unakA nAma karma hai / (kammAI - karmANi ) ye karma (aDDaaSTa) ATha haiM / ( ANupuvi jahakamaM vocchAmi - AnupUrvyAH yathAkramaM vakSyAmi ) maiM ina karmoM ko pUrvAnupUrvI ke anusAra yathAkrama se kahUMgA / pazcAnupUrvI ke anusAra nahIM / (je hiM baddho ayaM jIvo saMsAre pariyahaIyaiH baddhaH ayaM jIvaH saMsAre paryayati) ina karmoM se baddha huA yaha jIvanasa evaM sthAvara prANI-naraka nigoda AdirUpa isa saMsAra meM bhramaNa karatA rahatA hai / bhAvArtha- mithyAtva Adi se yukta jIva ina karmoM ko karatA hai / aura unake udaya Ane para naraka nigoda Adi gatiyoM ke duHkhoM kA bhoga karatA hai / ye karma mUlarUpa meM ATha prakAra ke haiM // 1 // anvayA----jIva mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane geA dvArA nene pure che ye nAma abha che. kammAI - karmANi me aTTha-aSTa mAha che. ANupuvtraM jahakammaM vocchAmi - AnupUrvyAH yathAkramaM vakSyAmi Aune pUrvAnu pUrvI anusAra yathA bhathI hu uhIza, pazcAnupUrvI anusAra nahIM, jehi caddho ayaM jIvo saMsAre pariyaI-yaiH baddho ayaM jIvaH saMsAre paryaTati mA bhethI aMdhAyela evA jIva trasa ane sthAvara prANI naraka nigeAda strAdi rUpathI A saMsAramAM bhramaNa karyA kare che. bhAvAtha--mithyAtva AdithI yukta jIva AvA karmone kare che, ane evA e karmAMnA udaya AvavAthI naraka nigeAda adi gaticeAnA duHkhAne logavyA 13 che, the Ibha bhUja 3yasAM Ahe aAranAM che. // 1 //
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre pratijJAtamAhamUlam-nANassaviraNija, dasAvaraNaM tahA~ / veyaNijaM tahAmoha, AukasmaM taheva ye // 2 // nAmakarasaM ca goyaM ca, aMtarAyaM tahevaM ya / eMvameyAi kamAI, aheva u samAMsao // 3 // chAyA-jJAnasyAvaraNIya, danAvaraNaM tathA / vedanIyaM tathA mohas , AyuSkarma tathaiva ca // 2 // nAmakarma ca gotraM ca, antarAyaM tathaiva ca / evametAni karmANi, aSTaiva tu samAsetaH // 3 // TIkA-'nANastAvaraNijja' ityAdi jJAnasya-jJAnam-avabodhalakSaNo vizeSaviSayaka AtmanaH paryAyastasya, AvaraNIyam-AvArakam , AcchAdakaM bhAskarasya megha iva 1 / tathA-darzanA aba una ATha kamoM ke nAma kahate haiM-'nANasAvaraNijja ityaadi| anvayArtha-jJAnaguNa ko AvaraNa karane vAlA (nANAvaraNijjejJAnAvaraNIyaM ) jJAnAvaraNa 1, darzanaguNako AvaraNa karane vAlo (dasaNAvaraNaM-darzanAvaraNaM )darzanAvaraNa 2, sukha duHkha dene vAlI (vaiyaNijjavedanIyaM ) vedanIya karma, AtmA kI pariNati viparIta banAne vAlA (moha-moham) mohanIya karma 4, jIva ko vivakSita paryAya meM rokarakhane vAlA (Aukamma-AyuSkarma) Ayukarma 5, zarIrAdika kI racanA karane vAlA (nAmakasma-nAlakarma) nAmakarma 6, uccanIca kula meM jIva ko huve se mAha bhInA nAma 49 che-" nANamsAvaraNijja" tyaadi| anvayArtha:-jJAna gurutu yAva2] 421vANu nANevaraNija-jJAnAvaraNIyaM jAnA12 (1), zana zugurnu bhAva 42nAra dasaNAvarANija darzanAvaraNaM hazanAvara (2), sumadumane mAnAra veyaNijja-vedanIyaM vahanIya 4(3), mAtmAnA pariNati viparIta manAnA2 moha-moham bhAnIya bha (4), meDInI bhA4 te vivakSita paryAyamA 31 rAmanAra Aukamma-AyuSkarma Ayu meM (5), zarIrAnI zyanA 42vApANu nAmakamma-nAmakarma nAma bha (6), sya - ya bhI apane utpanna 42nA2 govaM-gotra gotra bha (7), hAnAmA
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 33 aSTakarmanAmAnyAha 577 varaNam-Atriyate'nenetyAvaraNaM, darzanasya sAmAnyAvavodharUpasyAtmanaH, paryAyasya, AvaraNam AcchAdakaM, pratIhAreNa nRpadarzanamiva 2 / tathA-vedanIyaM vedyatesukhaduHkhatayA'nuzrUyate lihyamAnamadhuliptAsidhArAvaditi vedalIyam 3 / tathaiva-moham -mohayati-AcchAdayati-jJAnam maghavadavaicityajananeneti mohaH, mukhatyaneneti vA mohastadrUpaM karmatyarthaH 4 / AyuSkarma-etyanena gatyantaramityAyuH, yadvA-AyAtiAgacchati prApnoti svakRtakarmaprAptanarakAdikugatebahirgantumicchato'pi jIvasya nigaDavat pratibandhakatAmityAyuH, tadeva karma-AyuSkarma ca 5 / asyAstRtIya gAthAyA saha sambandhaH TIkA-'nAmakammaM ca ' ityAdi'nAmakamainamayati-vicitraparyAyaiH pariNamayati jIvaM-citrakAra iva gajaturagAdi bhAvaM pratirekhAkRtamiti nAma, tadeva kama nAmakarma 6 / tathA-gotraM gacchatiuccanIcabhedalakSaNaM prApnotyAtmA'neneti gotram / yadvA-gIyate-zabdayate uccAvacaH zabdaiH, kulAlAd mRdrvyamiva jIvo yasmAditi gotram 7 / ca=punaH, antarAyamutpanna karAnevAlA (goyaM-gotraM ) gotrakarma 7, tathA dAnAdika meM vighna DAlane vAlA (aMtarAyaM-antarAyaM) antarAya karma hai 8 / bhAvArtha-jIva kA lakSaNa jJAnopayoga evaM darzanopayoga hai| jJAno. payoga ko rokane vAlA-AvaraNa karane vAlA-jo karma hai usakA nAma jJAnAvaraNa karma hai| jisa prakAra skhUtha legha ko AvRta kara letA hai isI taraha yaha karma AtmA ke ila jJAna guNa ko Dhaka detA hai 1 / pratihAra (dvArapAla ) jima taraha rAjA ke darzana nahIM hone detA usI prakAra AtmAke darzana upayoga ko jo Dhaka detA hai-ule prakaTa nahIM hone detA hai usa karma kA nAma darzanAvaraNa karma hai 2 |jis prakAra madhu(zahada)lipta talavAra ke cATanese jIbha kaTa jAtI hai aura madhu kA svAda bhI AtA hai isI prakAra jisake dvArA jIva ko sukha duHkha donoM kA anubhava hotA vina valang aMtarAya-antarAyaM 4 taya 4 cha (8). bhAvArtha-jIvanuM lakSaNa jJAnapayoga ane darzanapaga che, jJAnepagane rekanAra-AvaraNa karanAra che enuM nAma jJAnAvaraNa karma che. jema sUrya meghane AvRta karI le che A pramANe e karma AtmAnA A jJAnaguNane DhAMkI de che. (1) pratihAra-dvArapALa je rIte rAjAnuM darzana thavA detuM nathI e ja pramANe AtmAnA darzana upagane je DhAMkI de che-ene pragaTa thavA nathI detuM e karmanuM nAma darzanAvaraNa karma che. (2) je pramANe madhura lisa taravArane cATavAthI jIbha kapAI jAya che ane madhune svAda paNa Ave che. eja pramANe jenA dvArA jIvane sukha duHkha bannene anubhava thAya che te vedanIya u073
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ 578 uttarAdhyayanasUtre antarA-madhye, vighnotpAdakatvena ayate-gacchatItyantarAya, dAhagrAhakayomadhye bhANDAgArikavat / yadvA-antardhIyate'ntarhitaM bhavati Atmano vIryAdipariNAmo'nenetyantarAyam , athavA-antarA-vyavadhAnApAdanAya jIvaM dAnAdikaM vA etigacchatItyantarAyam / yathA rAjA kasmaicidAtumupadizati, tatra bhANDAgAriko'ntarAle vighnakRdbhavati, tadvat jIvasya dAnAdivighnakArakaM yat karma tadantarAyam , antarAyAkhyaM, karmeti sarvatra saMvadhyate 8 / rahatA hai vaha vedanIya karma hai / jo isa jIva ko zarAba kI taraha mugdha kara detA hai-pAgala banA detA hai paravastu ko apanI mAnane kI pariNati meM phaMsA detA hai usakA nAma mohanIya karma hai isase jIva paravastu ko apanI mAnakara usake pariNamana le apane meM " maiM sukhI hUM maiM duHkhI hUM" isa prakAra kalpanA karatA rahatA hai| 4 // jo jIva ko dUsarI gati meM le jAve athavA jila karma ke udya le prApta eka gati se jIva apanI icchAnusAra usase dUsarI gati meM nahIM jA sake arthAt jisa prakAra pAMva meM par3A huA veDI baMdhana jIva ko vahIM eka sthAna para roka kara rakhatA hai usI prakAra vivakSita gati meM jo jIva ko roka kara rakhecAhane para bhI jIva usa gati se dUsarI gati meM nahIM jA sake usa karma kA nAma Ayukarma hai| 5 / jo karma jIva ke zarIrAdikoM kI nAnAprakAra se racanA kare jaise citrakAra aneka prakAra ke choTe baDe citra banAtA, hai usa karma kA nAma nAmakarma hai| zarIra kA sundara bananA, choTA bananA, bha cha. (3) 2 mA chapane zarAma (13)nI bhA4 mugdha 42 cha-list banAvI de che, bIjAnI vastune potAnI mAnavAnI pariNatimAM phasAvI de che. tenuM nAma mohanIya karma che. AnAthI jIva bIjAnI vastune pitAnI mAnIne enA pariNamanathI piotAnAmAM "huM sukhI chuM, huM duHkhI chuM." A pramANe kalpanA karato rahe che. (4) je jIvane bIjI gatimAM laI jAya athavA je kamenA udayathI prApta eka gatithI jIva pitAnI IcchA anusAra enAthI bIjI gatimAM na jaI zake, arthAt je pramANe pagamAM paDelI eDI jIvane tyAM ja eka sthAna upara rekI rAkhe che eja pramANe vivaNita gatImAM je jIvane rekI rAkhe cAhavA chatAM paNa jIva te gatIthI bIjI gatImAM na jaI zake e karmanuM nAma Ayu kama che. (5) je kama jIvanA zarIra AdikanI nAnA prakArathI racanA kare, je pramANe citrakAra aneka prakAranAM nAnA moTA citra banAve che, e karmanuM nAma nAmakama che. zarIranuM suMdara banavuM, nAnuM
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 33 aSTakarmanAmAnyAha har evam anena prakAreNa etAni jJAnAvaraNIyAdIni, aSTaiva - aSTasaMkhyakAnyeva karmANi samAsataH - saMkSepataH santi, vistaratastu yAvanto jIvAH santi, karmANyapi tAvantItyanantAnyeveti bhAvaH / karmaNAM nirdeza kramazcAyamarthApekSaH, sarvajIvAnAM bhavavyathA jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyakarmodayajanitA / tAM ca vedayamAno'pi mohAbhibhUtatvAnna vairAgyaM prApnoti, avirakta devamAnuSa tiryaGa narakAyuSi vartate / na cAnAmakaM janma | janmavantazca bar3A bananA, vAmana bananA, kUbaDA bananA Adi yaha saba nAmakarma kA kAma hai / 6 / jo jIva ko ucca nIca kula meM utpanna karatA hai jaise kuMbhAra miTTI ko uMce nIce svarUpa meM banAtA hai usakA nAma gotrakarma hai / 7 / jaise kisI ko dAna dene ke liye rAjAbhaMDArI ko kahatA hai parantu vaha bhaMDArI usa dAna ke dene meM antarAya - vighnarUpa bana jAtA hai usI prakAra jo karma jIva ke liye dAnAdika karane meM vighnakAraka banatA hai vaha antarAya karma haiM / 8 / isa taraha saMkSepase ye ATha karma haiN| vistAra kI apekSA jitane jIva haiM utane hI karma haiM / karmoM kA yaha nirdezakrama arthApekSa hai aura vaha isa prakAra se haisamasta jIvoM ko jo bhavavyathA duHkha ho rahI hai vaha jJAnAvaraNIya evaM darzanAvaraNIya karma ke udaya se janita hai / isa vedanA ko anubhava karatA huA bhI jIva moha se abhibhUta hone ke kAraNa vairAgya ko nahIM prApta karatA hai / jabataka yaha avirata avasthA meM rahatA hai tabataka deva, manuSya, anavuM, mATuM banavu, vAmana anavuM, kubaDA khanavuM Adi e saghaLA nAma kanAM kAma che. (6) je jIvane ucca nIca kuLamAM utpanna kare che, jema kuMbhAra mATIne uMcA nIcA svarUpamAM manAve che. tenuM nAma gAtra kama che. (7) jema keAI ne dAna devAnuM rAjA bhaDArIne kahe che, paraMtu e bhaDArI e dAnanA devAmAM vighnarUpa banI jAya che te pramANe je kama jIvanA mATe dAnAdikanA karavAmAM vighnakAraka ane chete aMtarAya kama che. (8) A pramANe saMkSepathI A ATha kama che. vistAranI apekSA jeTalA jIva che eTalAM ja karma che. karmInA A nirdeza kuma arUpe che. ane te A pramANe che. saghaLA jIvAne je bhavya vyathA thai rahela che e jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karmanA udayathI janme che. A vedanAne anubhava karatAM karatAM e jIva mAhathI abhibhUta thavAnA kAraNe vairAgyane prApta karI zakatA nathI. jyAM sudhI te avirata avasthAmAM rahe che tyAM sudhI heva, manuSya, tiryaya, na24, Ahi
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre vaddhAH sadaiva gotreNa / tatra saMsAriNAM sukhalezAnubhavaH sarvaH sAntarAya ityantarAyanirdezaH // 3 // tiryaMca naraka Ayu meM vartatA rahatA hai| vinA nAma ke janma hotA nahIM hai| jitane bhI janma vAle prANI haiM ve saba gotra se baddha haiN| saMsArI jIvoM ko sukha ke leza kA jo anubhava hotA hai vaha saba antarAya sahita hai / tAtpaya-isa kA krama nirdeza isa prakAra hai ki samastasaMsArI jIvoM ko jo bhavavyathA bhoganI paDa rahI hai usakA kAraNa jJAnAvaraNIya evaM darzanAvaraNIya karma kA udaya hai| isa vedanA kA jo unheM anubhavana hotA hai usameM kAraNa vedanIya karma hai / isa vedanIya karma ke udyase hI yaha jIva sukha duHkha kA bhoga kIyA karatA hai| isa paristhiti meM paDakara bhI yaha jIva viratibhAva ko jo prApta nahIM ho rahI hai usa kA kAraNa moha karma kA udaya hai| avirati se yukta hone kI vajaha se hI yaha jIva cAroM gatiyoM kI Ayu bhogatA rahatA hai-kabhI narakAyu, kabhI tiryacAyu kabhI manuSyAyu aura kabhI devAyu / inameM rahane vAle jIva ke zarIra kA nirmANa AdikArya nAmakarma karatA hai| vahA~ ucca nIca gotrakarma kA isake udaya rahatA hai| sarva prakAra se sukhI isa saMsAra meM koIbhI jIva nahIM hai, koI ghara meM rakhkhIhuI bhI vibhUti ko nahIM bhoga sakatA hai kevala mUga kI dAla kA pAnI pIkara hI apanA samaya nikaakeTimAM ghUmata rahe che. nAma vagara janma hete nathI. jeTalA prANI janma che e saghaLA zetrathI baMdhAyelA che saMsArI jIne sukhane athavA kalezane je anubhava thAya che e saghaLuM aMtarAyanuM kAraNa che tAtparya-Ane krama nirdeza A pramANe che ke, saghaLA saMsArI ane je bhavyathA bhogavavI paDe che tenuM kAraNa jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karmane udaya che. A vedanAne tene je anubhava thAya che, temAM kAraNa vedanIya karma che. A vedanIya karmanA udayathI ja e jIva sukha duHkhane bhegave che. AvI paristhitimAM paDIne paNa A jIva virati bhavane prApta thatuM nathI. enuM kAraNa moha karmane udaya che. aviratithI yukta hovAne kAraNe ja A jIva cAre gationI Ayu bhegavate rahe che kadika narakAdika Ayu, kadika tirthaM ca Ayu, kadika manuSya Ayu, ane kadika deva Ayu. AmAM rahenAra jIvanA zarIranuM nirmANa Adi kArya nAma karma kare che. tyAM ucca nIca gotra karmane tene udaya rahe che. sarva prakArathI sukhI A saMsAramAM kaI paNa jIva nathI ke gharamAM rAkhelI vibhUtine bhegavI zakato nathI. phakta maganI dALanuM pANI
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 33 jJAnAvaraNadarzanAvaraNa svarUpanirUpaNam 581 evaM karmaNo mUlaprakRtIrutvA sAmpratamuttaraprakRtIH prarUpayan pUrva jJAnAvaraNa prakRtI pAha mUlam-nANAvaraNaM paMcevihaM, suyaM AbhirNibohithaM / * ohinANaM ca taiyaM, maNanANaM ca kevalaM // 4 // chAyA-jJAnAvaraNaM paJcavidha, zrutamAbhinibodhikam / avadhijJAnaM ca tRtIyaM, manojJAnaM ca kevalam // 4 // TIkA-'nANAvaraNaM' ityAdi-- jJAnAvaraNaM paJcavidham / kathaM tat paJcavidham ? iti praznAvasare-AvaraNIya bhedAdeva ihAvaraNasya bheda ityAzayena AvaraNIyasya jJAnasyaiva bhedAnAha- suyaM' ityAdi / anyat sugamam // 4 // latA rahatA hai| yaha bhogAntarAyakarma kA udaya hai| isI taraha dAnAntarAya Adi karma bhI jAna lenA cAhiye // 2-3 // aba sUtrakAra karmoM kI uttara prakRtiyAM kahate haiM-jisameM prathama jJAnAvaraNa kI prakRtiyAM kahate haiM-'nANAvaraNaM' ityaadi| anvayArtha-(nANAvaraNaM paMcavihaM-jJAnAvaraNaM paMcavidham) jJAnAvaraNa karmakI pAMca pakRtiyAM haiM-ve isa prakAra haiM-(suyaM AbhiNiyohiyaM taiyaM ohinANaM maNanANaM ca kevalam-zrutam Abhinirodhikas tRtIyaM avadhijJAna, manojJAnaM ca kevalam ) zrutajJAnAvaraNa, atijJAnAvaraNa, avadhijJAnAvaraNa, manaH paryayajJAnAvaraNa aura kevalajJAnAvaraNa / zrutajJAna kA AvAraka karma zrutajJAnAvaraNa, matijJAna kA AvAraka karma bhatijJAnAvaraNa, avadhijJAna-kA pIIne ja potAno samaya pUro kare che, e bhegAntarAya kamane udaya che. mA pramANe hAnAntarAya bhane paY at aai , // 2 // 3 // have sUtrakAra karmonI prakRtine batAve che. AmAM sahu prathama jJAnAvarasiiy prakRtina 4 cha-" nANAvaraNaM " tyaadi| sankyA-nANAvaraNaM paMcavihaM-jJAnANaraNaM paMcavidham jJAnAvarabhanI pAMya pratiyo cha-te 2 // prabhArI che suyaM AbhiNivohiyaM taiyaM ohinANaM maNanANaM ca kevalam-zrutas Abhinibodhikam tRtIya avadhijJAnaM manojAnaM ca kevalam zruta jJAnA129ya, mati jJAnAvaraNIya, apadhijJAnAparaNIya, manaH paryaya jJAnAvaraNIya ane kevala jJAnAvaraNIya, zrutajJAnanuM Avaraka karma zrata jJAnAvaraNIya, manijJAnanuM AvAraka karma mati jJAnAvaraNIya, avadhijJAnanuM
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana sUtre 682 atha darzanAvaraNaprakRtIH prAhamUlam - niddA taheve payalA, niddaniddA ye payalapayalA yai / tatto ye thI giddhI, u paMcamA hoI nAyavA // 5 // chAyA -- nidrA tathaiva pracalA, nidrAnidrA ca pracalApracalA ca / tatazca styAnagRddhistu, paJcamI bhavati jJAtavyA // 5 // TIkA--' niddA ' ityAdi / gAtheyaM sugamA || 5 // mUlam - cakkhu cakkhuohissa, daMsaNe kevale ye AvaraNaM / evaM tu nava vigappaM nAyaivvaM daMsaNAvaraNaM // 6 // chAyA -- cakSuracakSuravadhinaH, darzane kevale ya AvaraNam / eva tu navavikalpa, jJAtavyaM darzanAvaraNam // 6 // TIkA--' cakkhumacakkhu ohissa' ityAdicakSuracakSuradhinaH- cakSuzca, acakSuzca, avadhizceti samAhArastasya darzane iha darzanazabdaH pratyekaM sambadhyate, evaM ca cakSurdarzane, acakSurdarzane, avadhidarzane, iti vAcyam tathA - kevale - kevaladarzane ca, AvaraNam, etacca cakSurdarzanAdiviSayatvAcaturvidham / evaM anena prakAreNa = nidrApaJcavidhatva-cakSurdarzanAvaraNAdi caturvidhatvarUpeNa, tu navavikalpa = navaprakArakaM darzanAvaraNaM jJAtavyam // 6 // " AvAraka karma avadhijJAnAvaraNa mana:paryayajJAna kA AvArakakarma manaH paryaya jJAnAvaraNa aura kevalajJAna kA AvAraka karma kevalajJAnAvaraNa hai // 4 // aba darzanAvaraNIya kI prakRtiyAM kahate haiM - ' nidA ' ityAdi / anvayArtha - (niddA - nidrA) nidrA ( nidhAniyA - nidrAnidrA ) nidrAnidrA, (payalA - pracalA ) pracalA, ( payalApayalA - pracalApracalA ) pracalApra calA, tathA pAMcavI (zrINagiddhI - styAnagRddhiH) styAnagRddhi / / 5 / / aura cakSurdarzanAvarana, acakSudarzanAvaraNa, avadhidarzanAvaraNa, kevaladarzanAvaraNa isa prakAra darzanAvaraNa karma kI nau prakRtiyAM haiM // 6 // AvAraka karma avadhijJAnAvaraNIya, mana. panuM AvAraka karma mana:parya jJAnAvaraNIya ane kevaLajJAnanuM AvAraka karma kevaLa jJAnAvaraNIya che, // 4 // have dRrzanAvaraNIyanI adhRti 4 he che - " niddA " tyAhi / mantrArtha-niddA-nidrA nidrA niddA niddA - nidrA nidrA nidrA nidrA payalA - pracalA asA payalA-payalA-pracalo pracalA asA prathA thINa giddhI - styAnagRddhi, styAnagRddhi // ane cakSudanAvaraNIya, acakSudanAvaraNIya, avadhidazanAvaraNIya, nAvaraNIya, A pramANe darzanAvaraNu karmAMnI nava prakRtiyA che. // 6 //
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 33 vedanIya-mohanIyasvarUpanirUpaNam atha vedanIya prakRtirAha-- mUlam-veyaNIyaMpiya vihaM, sAyamasAyaM ca AhiyaM / sAyassa u bahU bhayo, emeva asAyarasa vi"|| 7 // chAyA--vedanIyamapi ca dvividhaM, sAtamasAtaM ca AkhyAtam / sAtasya tu bahavo bhedAH, evameva asAtasyApi // 7 // TIkA--'veyaNIyaMpi' ityAdi-- vedanIyamapi dvividham , sAta-sukham , asAtaM-tadviparItaM duHkhaM ca AkhyAtam / iha sAtAsAvayoH kAraNarUpaM karmA'NyupacArAt sAtamasAtaM cetyuktam / sAtasyApi bahavo bhedA, iha tu zabdo'pyarthakaH / jJAnadarzanAvaraNayoreva na santi bahavo bhedAH kiM tu vedanIyasyApIti bhAvaH / ___ bahubhedavattvaM cAsya tatkAraNAnAmanukampAdInAM bahutvAt / evameva-bahavo ___ aba vedanIyakarma kI nau prakRtiyAM kahate haiM-' veyaNIyaMpi' ityaadi| anvayArtha-(veyaNIyaM piduvihaM-vedanIyamapi dvividham ) vedanIya karmakI bhI do prakRtiyAM haiM-(sAyaM-zAtam) zAtavedanIya1, cakSu aura (asAyaMazAtam ) ashaatvedniiyr| zAta-sukha evaM azAta-duHkhakA nAma hai| inake kAraNabhUta karmako bhI upacArase zAta aura azAta rUpa (AhiyaMAkhyAtam ) kaha diyA gayA hai| (sAyana u bahU bheyA-sAtasya tu bahavo bhedAH ) zAta vedanIya karma ke bhI bahuta bheda haiN| kevala jJAnAvaraNa evaM darzanAvaraNake hI bheda bahuta nahIM haiM kintu vedanIya karmake bhI bahutabheda haiN| isI prakAra-(asAyassa vi-azAtasyApi ) asAtavedanIya karmake bhI aneka bheda haiN| zAtavedanIya karmake kAraNa bhI anukampA Adi haiM ve ve vahanIya bhanI pratiyAna cha-" veyaNIyapi" tyAlA manvayArtha-veyaNIyapi duvihaM-vedanIyamapi.dvividham vahanIya bhanI meM pratiyochezAtaM-zAtam sAta vahanIya (1) asAyaM-azAtam masAta vahanIya (2) sAtA-sumanu nAma che, ane asAtA duHkhanuM nAma che. enAM kArabhUta karmone paNa upacArathI sAtA bhane msaat|35 Ahiya-AkhyAtam vAmAM Ave che. sAyassa u vahUbheyA-sAtasya tu bahavo bhedAH sAtavahanIya bhanAM 5 ghaNA se che. va jnyaanaavaraNIya ane darzanAvaraNIyanA ja bheda ghaNA nathI paraMtu vedanIya karmanA paNa ghara me che. 2pramANe asAyassa vi-asAtasyApi sAtAvahanIya bhanA paNa ekeka bheda che. sAtA vedanIya karmanuM kAraNa je anukaMpA Adi che te.
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ 584 uttarAdhyayanasUtre bhedA asAtasyApi-asAtAvedanIyasyApi, tatkAraNAnAM prANAtipAtAdinAmapi bahutvAditi bhAvaH // 7 // atha mohanIyaprakRti prarUpayatimUlam-mohaNijjapi duvihaM, daMsaNe caraNe thaa| dasaNe 'tivihaM vuttaM, caraNe duvihaM bhave // 8 // chAyA--mohanIyamapi dvividhaM, darzane caraNe tathA / darzane trividhamuktaM, caraNe dvividhaM bhavati // 8 // TIkA--'sohaNijjaMpi' ityAdi / mohaniyamapi dvividhaM vedanIyamiva, dvaividhyamAha-'dasaNe' ityAdi / darzane tatvArthazraddhAnarUpe, caraNe cAritre evaM ca darzanamohanIyaM cAritramohanIyaM cetyrthH| tatra darzane mohanIya darzanaviSayakaM mohanIyaM trividhamuktam caraNe mohanIyaM cAritra mohanIyaM dvividhaM bhavati // 8 // tathA azAtavedanIya karmake kAraNa jo prANAtipAta Adi haiM ve aneka haiN| ata eva zAtAvedanIya aura azAtavedanIya ke aneka bheda haiM // 7 // aba mohanIya karma kI prakRtiyAM kahate haiM- 'mohaNijjaMpi' ityaadi| anvayArtha (mohaNijjapi duvihaM AhiyaM-mohanIyamapi dvividham AkhyAtam ) mohanIya karma bhI do prakArakA hai-(dasaNe caraNe tahA~-darzane caraNe tathA ) darzana mohanIya evaM cAritra mohanIya / (dasaNe tivihaM vuttaMdarzane trividhaM uktaM ) darzala mohanIya tIna prakAra kA evaM (caraNe duvihaM bhave-caraNe dvividhaM bhavet ) cAritra lohanIya do prakArakA hai // 8 // tathA asAtA vedanIya karmanuM kAraNa je prANAtipAta Adi che te aneka che. A mATe sAtA vedanIya ane asAtA vedanIyanA aneka bheda che. | 7 | ___ ve bhADanIya bhanI pratiyA 4 cha- "mohaNijapi " tyAhi / saskyA -mohaNijjapi duhi ahivaM-mohanIyamapi dvividhaM AkhyAtam mAnatIya meM 5 me prA2nu cha-dasaNe caraNe tahA-darzane caraNe tathA-zana bhADanIya mana zAstri mAhanIya. dasaNe tivihaM vuttaM-darzane trividhaM uktaM zana mAhanIya tra 2 // mane caraNe duvihaM bhave-caraNe dvividhaM bhavati yAstri mAnIya - prA2nA che. // 8 //
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 33 darzanamohanIyasya bhedanirUpaNam tatra darzanamohanIyasya traividhyamAhamUlam-sammattaM caiva micchattaM, sammAmicchattamevai ya / eyAo tinni payaDIo, mohaNijjassa daMsaMNe // 9 // chAyA-samyaktvaM caiva mithyAtvaM, samyagmithyAtvameva ca / etAstisraH prakRtayo, mohanIyasya darzane // 9 // TIkA-'sammattaM ceva' ityAdi samyaktvaM-mohanIyakarmapudgalAnAM yAvAnaMzaH zuddhaH, sa zuddhadalikamityucyate, tadeva-samyaktvaM-samyaktvamohanIyam , yadudaye tattvAdibhirucirUpaM tattvArthazraddhAnaM samutpadyate / tathA-mithyAtvam-azuddhadalikarUpaM, yadudaye sati atattveSu tattvabuddhi rjAyate / tathA-samyagmithyAtvaM zuddhAzuddhadalikarUpaM ca, yadudaye sati jIvasyobhayaH svabhAvo bhavati / iha samyaktvAdyA jIvadharmAstathApi tatkAraNarUpatayA dalikAnAmapi samyaktvAdivyapadezaH / etAH-samyaktva-mithyAtva-samyagamithyAtvarUpAH, tisraH prakRtayaH, darzanamohanIyasya-darzanaviSaye mohanIyasya santItyarthaH // 9 // mUlam-caritamohaNaM kaimma, duvihaM tu viyAhiyaM / kAyaveyaNijaM tu, nokasAyaM taheva yaM // 10 // chAyA-caritramohanaM karma, dvividhaM tu vyAkhyAtam / kaSoyavedanIyaM ca, nokaSAyaM tathaiva ca // 10 // TIkA-carittamohaNaM' ityAdicAritramohanIyaM-cAritre viSaye muhyatyaneneti cAritramohanIyaM, karma yadudaye aba darzanamohanIya kA tIna bheda kahate haiM- 'sammattaM' ityAdi / anvayArtha-darzana mohanIya karmake tIna bheda haiM-(sammattaM-samyaktva) samyaktva, (micchattaM-mithyAtvaM) mithyAtva, ( sammAmicchattameva yasamyagmithyAtvameva ca ) samyaktvamithyAtva // 9 // aba cAritramohanIyakI prakRtiyAM kahate haiM-'carittamohaNaM' ityAdi / anvayArtha-kaMSAyavedanIya aura nokaSAyavedanIyake bheda se (caritta ve 4zana moDanAyanA 4 cha--" sammatta " tyaadi| mankyAtha-zana mAhanIya bhanA leha cha-sammattaM-samyaktvaM sabhyatva, micchatta-mithyAtvaM mithyAtva, sammAmicchattA mevaya-samyagmithyAtvameva ca sabhyapa bhithyAtva. // // have yAstri bhADanIyanI pratiyA 49 cha"caritta mohaNaM" tyaadi| 4Aya vahanIya mana napAya vahanIyanA methI carittamohaNaM kamma-caritra u074
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ 586 uttarAdhyayanasUtre sati jonannapi cAritraphalAdi na cAritraM pratipadyate, tat tu dvividhaM vyAkhyAtam / dvaividhyamAha-' kasAyaveyaNijjaM' ityAdi / kaSAyavedanIyaM-kapAyAH krodhAdayastadra peNa vedhate-anubhUyate yat tattathA / ca zabdaH samuccaye / no kapAyaM-no kaSAyavedanIyaM-nokapAyA:-krodhAdayastadrUpeNa yad vedyate tattathA / tathaiva sati samuccaye // 10 // atha kapAyabhedAnAhamUlam-solasaviha bheeNaM, kammaM tu kasAyajaM / sattaviha navavihaM vA, kammaM nokasAyajaM // 11 // ___ chAyA-poDapavidhaM bhedena, karma kapAyajam / saptavidhaM navavidhaM vA, karma nokapAyajam // 11 // TIkA-solasaviha' ityAdi kaSAyaja-kapAyavedanIya, karma tu bhedena-bhedavivakSayA poDazavidham , krodhamAna-mAyA-lobhAnAM caturNAmapi kaSAyANAM pratyekamanantAnuvandhyapratyAkhyAnamohaNaM kamma-cAritramohanaM karma ) cAritramohanIyakarma (duvihaM viyAhiyaM -dvividhaM vyayAkhyAtam ) do prakAra kA kahA gayA hai| jisake dvArA jIva cAritra ke viSaya meM mohita ho jAye vaha cAritra mohanIya hai| isake udaya hone para jIva cAritra kA phala jAnakara bhI cAritra ko aMgIkAra nahIM kara sakatA hai vaha cAritra-mohanIya karma hai / yaha cAritramohanIya karma (kasAyaveyaNijja-kaSAyavedanIyaM ) kaSAyavedanIya aura ( nokasAyaM taheva ya-no kaSAya tathaiva ca) no kaSAyavedanIya ke bheda se do prakArakA hai| krodhAdika kaSAyoM ke rUpa se jo vedA jAtA hai vaha kaSAyavedanIya tathA kaSAyoM ke sahacArI hAsyAdikoM ke rUpa meM jo vedA jAtA hai vaha no kaSAyavedanIya hai // 10 // gorA karma yAstri bhADanIya meM duvihaM viyAhiya-dvividha vyAvyAtam me stranAM kahevAyela che. jenAthI jIva cAritranA viSayamAM mohita banI jAya te cAritramohanIya che. eno udaya thavAthI jIva cAritranuM phaLa jANIne paNa cArizvane aMgIkAra karI zakatuM nathI e cAritra mehanIya karma che. A yAritra mAhanIya bha kasAyaveyaNijja-kapAyavedanIya SAyadehanIya sane nokasAyaM taheva ya-no kaSAyaM tathaiva ca SAya vahanAyanA sathI ye prA2nu che. pAhi kaSAcAnArUpathI je bhedI zakAya che te kaSAyavedanIyaya tathA kaSAnA sahacAri - nA 35bha, re dI zAya chete nAthAya vahanIya che. // 10 //
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TokA a0 33 AyuSornAsnaH svarUpanirUpaNam 587 pratyAkhyAna - saMjvalana bhedAccatuvidhatvAt / tathA nokapAyajaM karma, saptavidhaM= hAsyAdiSaTkaM - hAsya- ratya - rati-bhaya-zoka- jugupsArUpaM, vedatha sAmAnyavivakSayA eka eveti saptavidhaM bhavati / navavidhaM vA yadi puMveda - strIveda - napuMsaka vedarUpaM vedatrayaM manyate, tadA hAsyAdiSaTkaM vedatrayasahitaM navavidhaM bhavati // 11 // athAyuSkarma prakRtIH prAha mUlam - neraiyatirikkhAuM, maNussAuM taba ye / devauyaM cautthaM tuM, AukemmaM cauvvihaM // 12 // chAyA--nairayikavirya gAyuH manuSyAyustathaiva ca / devAyukaM caturtha tu, AyuSkarmaH caturvidham // 12 // " TIkA- ' neraiya' ityAdi -- anvayArtha - ( kaSAyajaM kasmaM bheeNaM tu solasavihaM - kaSAyajaM karma bhedena SoDaSavidhaM kaSAyavedanIya karma solaha prakArakA hai- anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA aura lobha 4, apratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA, evaM lobha 8, pratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA, tathA lobha 12 aura saMjvalana krodha, mAna, mAyA, lobha 16 / ( no kasAyajaM kamma sattavihaM navavihaM vA-no kaSAyajaM karma saptavidhaM navavidhaM vA ) nokaSAyake sAta tathA nau bheda bhI hote haiM, sAta bheda isa prakAra hai- hAsya, rati, arati, bhaya, zoka, jugupsA aura veda / tathA hAsya Adi chaha aura puMveda, strIveda, tathA napuMsaka veda isa prakAra tIna bheda milanepara no kaSAya nau prakAra kA bhI hotA hai // 11 // aba AyuSkarma kI prakRtiyA~ kahate haiM-- 'neraiya 0 ' ityAdi / anvayArtha-kaSAyajaM kammaM bheeNaM tu solasavihaM - kapAyajaM karma bhedena SoDaSavidhaM uSAyavedanIyambha soNa aThAranuM che. anaMtAtumadhI, Dodha bhAna, bhAyA, 'bAla4 apratyAbhyAnAvaraNu Dodha, bhAna, bhAyA, bola' 8 pratyAbhyAnavaraNa oodha, bhAna, bhAyA, bola12 bhane salvAna Dodha, mAna, bhAyA, bola (16) nokaSAyajaM kammaM sattavihaM navaviha - nokaSAyajaM karma saptavidhaM vA navavidhaM neo'SAyanA sAta tathA nava bheda hAya che. sAta leha yA pramANe che- hAsya, rati, bharati, laya, zoGa, lugupsA bhane vedya tathA hAsya Adi cha ane pu Mveda, strIveda, tathA napuMsakaveda. A traNa bhedya meLavavAthI nAkaSAya nava prakAranuM paNa thAya che. // 11 // Dave AyuSnI amRtiyoM uhe che-" neraiya " tyAhi /
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ 588 uttarAbhyayanasatre nairayika tiryagAyuH- AyuH zabdasya pratyekaM yogaH / nairayikAyuH, tiryagAyurityarthaH / zeSaM sugamam // 12 // nAmakarma prakRtirAhamUlam-nAmakammaM tu duvihaM, suhamasuhaM ca AhiyaM / subhassa u bahU bheyA, emeva asuhassa vi" // 13 // chAyA-nAmakarma tu dvividhaM, zubhaM azubhaM cAkhyAtam / zubhasya ca bahavo bhedAH, evamevAzubhasyApi // 13 // TIkA--' nAmakammaM ' ityAdi pUrvAdha spaSTam / zubhasya-zubhanAmnaH, bahavo bhedAH santi / tatrottarabhedaiH zubhanAmno'nantabhedatve'pi madhyamavivakSayA saptatriMzad bhedAH santi / evamevA zubhasyApi nAmakarmaNo bahavo bhedAH santi tatrApi madhyamavivakSayA catustriMzabhedAH santi etat sarvamAcArAGgasUtrasyAcAracintAmaNi TIkAyAM ( zru. 1 a. 1 u.1) karmavAdimatavyAkhyAne vistareNa varNitamasyAbhiH // 13 // anvayArtha-(neraiyatirikkhAuM-nairayikatiryagAyuH) narakAyu, tithaMcAyu, (maNussAuM-manuSyAyuH) manudhyAyu aura ( cautthaM devAuyaM-caturtha devAyuSkaM )cauthA deva Ayu isa prakAra (AukammaM cauvihaM-AyuSkarma caturvidham ) Ayukarma cAra prakAra kA hai // 12 // aba nAma kameM kI prakRtiyAM kahate haiM-'nAmakamma' ityaadi| ____ anvayArtha-zubha aura azubhake bhedase ( nAmakammaM tu duvihaM-nAma karma tu dvividham , nAmakarma do prakArakA kahA gayA hai| (subhassa u bahU bheyA -zabhasya tu bahavo bhedAH) zubha aura azubha nAmakarmake aneka bheda haiN| uttarabhedoMkI apekSA zubhanAma kameM ke yadyapi anaMta bheda ho jAte haiM to bhI madhyama vivakSAkI apekSA sattAIsa bheda kahe gaye haiN| (evameva asu makyAtha-neraiyatirikkhA-nairayikatiryagAyuH na24yu, tiya yAyu, maNussA -manuSyAyuH manuSyAya, mana cauttha devAuyaM-caturtha devAyuSka yAthI vAya, AukammaM cauvvihaM-AyuSkarma caturvidham 2mA pramANe nyAyubha yAra 4Anu cha 12 Dave nAmabhanI prkRtiye| 4 cha-" nAmakamma" tyAla! bhankyAtha-zubha mAne azulanA methI nAmakamma tu duviha-nAma karma tu dvividham nAmamA prA2nu vAma mAve che. subhassa u bahU bheyA zubhasya tu bahavo bhedA zubha ane azubha nAmakarmanA aneka bheda che. uttara bhedanI apekSA zubha nAmakarmanAM je ke, ana ta bheda hoya che to paNa madhyama vivakSAnI apekSA sattAvIsa havAmA mAdala cha, emeva asuhassavi-evamevAzubhasyApi mA prabhArI
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 33 gotrasvarUpanirUpaNam atha gotrakarma prakRtiH kathayati-mUlam - goyaM kammaM duvihaM, ucca nIyaM ca AhiyaM / ucca avihaM hoI, evaM "nIyaMpi" AhiyaM // 14 // chAyA - gotraM karma tu dvividham, ucca nIcaMca AkhyAtam / ucca aSTavidhaM bhavati, evaM nIcamapi AkhyAtam // 14 // pUrvArdha spaSTam | uccam uccagotram, aSTavidhaM bhavati, uccagotrasya hi aSTau jAtyAdimadAkAraNarUpA bandhahetavaH santi, bandhahetubhedAdaSTavidhatvaM tasyeti bhAvaH / evam = anenaiva prakAreNa, jAtyAdimadakaraNarUpavandha hetu bhedAdevetyarthaH, nIca - nIca gotramapyaSTavidhatvaM AkhyAtam // 14 // arthAntarAya karmaprakRtIrnirUpayati -- mUlam -- dANe lAbhe ye, uvabhoge vIrie tehA / paMcavihamaMtarAyaM, samAseNa viyAhiyaM // 15 // 5.9 hassa vi - evamevAzubhasyApi ) isI taraha azubha nAmakarmake viSayameM bhI jAnanA caahiye| azubha nAmakarmake madhyamavivakSAse cautIsa bheda kahe gaye haiN| yaha saba viSaya AcArAMgasUtra kI AcAra cintAmaNi TIkAmeM hamane karmavAda mata ke vyAkhyAna meM vistAra ke sAtha kahA hai // 13 // aba gotrakarma kI prakRtiyAM kahate haiM - ' goyaM kammaM ' ityAdi / anvayArtha -(uccaM nIcaM - ucca nIcaM ) ucca gotrakarma evaM nIcagotra karmake bhedase (goyaM kammaM duvihaM AhiyaM - gotraM karma dvividhaM AkhyAtam ) gotra - karma do prakAra kA hai / jAti Adi ke mada nahIM karane se ucca gotra ATha prakAra kA tathA jAti Adi ke mada karane se nIca gotra bhI ATha prakAra ko kahA gayA // 14 // azubha nAmaka nA viSayamAM paNa jANavuM joI e. azubha nAmakanI vivakSAthI ceAtrIsa bheda khatAvavAmAM Avela che. A saghaLA viSaya AcArAMga sUtranI AcAraciMtAmaNI TIkAmAM karmavAdI matanA vyAkhyAnamAM vistAranI sAthe kahela che / / 13 / / have gotrarmanI adbhutiyA De he - " goyaM kammaM " tyAhi / anvayArtha - ucca nIyaM - ucca nIcaM 2sya gotrambha bhane nIya gotranA lehathI goyaM kammaM duvihaM AhiyaM - gotraM karma dvividhaM AkhyAtam gotrambha me aAunu che. jAti AdinA mada na karavAthI ucca gAtra ATha prakAranuM tathA jAti aAdinA maDha karavAthI nIcageAtra paNa ATha prakAranu kahevAmAM Avela che. 5145
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana sUtre chAyA -- dAnaM lAbhazva bhogaca, upabhogo vIryaM tathA / paJcavidhamantarAyaM (karma), samAsena vyAkhyAtam // 15 // TIkA--' dANe lobhe ya' ityAdi - gAtheyaM sugamA // 15 // karmaprakRtayaH kathitAH, saMpratyuttaragranthasambandhaM pradarzayan prAha-mUlam -- eyAo mUlapayeDIo, uttarIo meM AhiMyA / paggaM khirttakAle the, bhAvaM cAduttaraM suNa // 16 // chAyA -- etA mUlaprakRtayaH, uttarAzca AkhyAtAH / pradezAgaM kSetrakAlau ca, bhAvaM cAta uttaraM zRNu // 16 // TIkA--' eyAo' ityAdi 590 etA mUlaprakRtaya AkhyAtAH, uttarAzca = uttaramakRtazca AkhyAtAH / pradezAgaM= aba antarAya karma kI prakRtiyAM kahate haiM - ' dANe ' ityAdi / anvayArtha - (dANe-dAne) dAna dene meM, (lAbhe ya-lAbhazca) lAbha honemeM, bhoga bhogane meM, ( ubabhoge - upabhoge) upabhoga bhogane meM tathA zaktike (vIrie - vIrya) vikAsa hone meM jo karma bAdhaka banatA hai vaha antarAya karma hai / aura inhIM dAna AdikI apekSA yaha (aMtarAyaM samAsena paMcavihaM vidyAhiyaM - antarAya samAsena paJcavidhaM AkhyAtam ) antarAya karma saMkSepameM pAMca prakAra kA kAhA hai // 15 // mUla aura uttara prakRtiyAM kahakara aba sUtrakAra Age ke liye sambandha kahate haiM - 'eyAo ' ityAdi / anvayArtha - (eyAo sUlapayaDIo - etA sUlaprakRtayaH) isa prakAra ye mUla prakRtiyAM - (uttarAo ya ahiyA - uttarAzca AkhyAtAH) aura uttara prakRhave aMtarAya rmanI amRti he che -- " dANe " dhatyAhi / anvayArtha -- dANe - dAnaM hAna hevAbhAM, lAbheyalAbhazca sAla thavAmAM, loga bhogavavAbhAM, uvabhoMge-upabhoge upaloga logatravAmAM tathA vorie - vIryaM zaktinA viThAsa thavAmAM ne urbha mAdhamane che te urbha atarAya urbha che bhane aMtarAyaM samAsena paMcavihaM viyAhiyaM-antarAya samAsena paMcavidhaM vyAkhyAtam antarAya arbha sakSeSathI yAMga prAnAM dve // 15|| mULa ane uttara prakRtiyA kahIne have sUtrakAra AgaLanA mATe saMbaMdha he che - " eyAo tyiAhi / anvayArtha -- eyAo mUla payaDio - etAH mUla prakRtayaH bhA prabhAle the bhUja ti uttarAo ya AhiyA - uttarAzca AkhyAtaH bhane uttara pratitheo uDevArdha
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 33 karmaprakRtivarNane pradezAgranirUpaNam pradezA:-paramANavasteSAmagraM-parimANaM, kSetrakAlau ca bhAvaMca-anubhAvalakSaNaM paryAyacatuHsthAnikAdi rasamiti yAvat , ata uttaraM ataH paraM mayA kathyamAnaM shnnu||16|| ' tatra tAvat pradezAgramAhamUlam-savveliM caiva kenmANaM, paelagyamaNaMtagaM / gaMThiyasattAIyaM, aMto siddhANa AhiyaM // 17 // chAyA-sarveSAM caiva karmaNAM, pradezAgramanantakam / granthigasattvAtItam , antaH siddhAnAmAkhyAtam // 17 // TIkA-savveliM' ityAdi-- sarveSAM caiva-api, karmaNAM, pradezAgram-paramANu parimANaM karmadalikamityarthaH, anantakam anantam , asti, taccAnantakaM granthigasattvAtItam , ganthirivagranthi:ghanorAgadveSa pariNAmastatra gatAH granthigAH / granthigAzca te sattvAH grnthigstyaaH| ye rAgadveSa niviDapariNAmavizeSarUpasya granthe bhedanAkSamatayA yathApravRttikaraNaM ttiyAM kahI gaI haiN| aba inake pradezoMke pariNAmako, kSetra kAlako aura anubhAva lakSaNaparyAya ko-catuHsthAnika Adi rasa ko-maiM kahatA huuN| so suno // 16 // aba karmoM ke pradezAgra (paramANu) ko kahate haiM-'savveliM' ityAdi / . anvayArtha (savvesiM ceka 'kammANaM paesaggamaNaMlagaM-sarveSAM caiva karmaNAM pradezAgraM anaMtakam ) samasta kamoM kA paramANu parimANa-daliyAananta hai / (gaThiyasattAIyaM-pranthigalatvAtItam ) vaha anaMta yahAM abhavya jIvoM kI apekSA anaMta guguNA evaM ( aMto siddhANa AhioantaHsiddhAnos AkhyAtam ) siddhoM kA anaMtavAM bhAga kahA gayA hai| ghana rAgadveSarUpa pariNAma hI yahAM granthizabda se gRhIta hue haiN| isa granthi meM jo jIva rahate haiM ve granthigasatya haiM / arthAt jo rAgadveSa se gayela che have tenA pradezonA pariNAmane, kSetrakAlane, ane anubhava lakSa paryAyana-yatuH sthAni: zAha 2sane apAmA mA che te sAMgaNe. // 16 // ve bhInA 52mAzumAna 4 cha-" savvesiM" chtyaadi| . sankyAtha-savvesiM ceva kammANaM paesagamaNaMtagaM-sarveSAM caiva karmaNAM pradezAgraM anaMtakam saghA nA 52bhAra sanata cha. gaThiyasattAiyaM-granthigasatvAtItam e anaMta ahIM abhavya jIvonI apekSA anaMtaguNA ane siddhALa Ahio-antaH siddhAnAM AkhyAtaH siddhonA manatA mA upAye che. dhana rAgadveSarUpa pariNAma ja ahIM graMthI zabdathI grahaNa karAyela che, A graMthImAM je jIva rahe che te graMthagasatva che. arthAta je rAgadveSathI nibiDa banelA pariNAma vizeSanuM bhedana karavAmAM asamartha che-yathA pravRttikaraNa sudhI
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ 592 uttarAdhyayanasUtre prApyaiva patanti, na tu tadupariSTAt apUrvakaraNAdau gantuM kathamapi kadAcidapi samarthA bhavanti, te ityarthaH / atra granthigasattvazabdenA'bhavyajIvA evaM gRhyante / tAnatItam-atikrAntam , tebhyo'nantaguNAdhikamityarthaH, tathA-siddhAnAm antaHanantabhAge AkhyAtam-karmaNAM paramANavaH, siddhAnAmanantabhAge santi, siddhonAmanantaguNatvAdityuktaM tIrthakarAdibhirityarthaH // 17 // saMpati kSetrata AhamUlam-savvajIvA Na kammaM tu, saMgehe chadisAgaiyaM / saMvesu vipaesesu, saMvve savveNa baMddhagaM // 18 // chAyA-sarvajIvA khalu karma tu, saMgrahe paidizagatam / sarveSyApi pradezeSu, sarva sarveNa baddhakam // 18 / / TIkA-'savvajIvA' ityAdi sarvajIvAH karma-jJAnAvaraNIyAdikaM, saMgRhNanti, iha-'Na' iti vAkyAlaGkAre, tu zabdo nizcayArthakaH / kathaM bhUtaM karma saMgRhNanti ? SaDUdizagata meM nibiDa bane hue pariNAma vizeSa ko bhedana karane meM asamartha haiMyathApravRtti karaNa taka jAkara ho jo pIche patita ho jAte haiM-Age ke apUrvakaraNa Adi kathamapi kisI tarahase kathamapi car3ha nahIM sakate haiM, aise jIva hI yahAM granthigasatva se liye gaye haiN| aise jIva abhavya rAzi ke hI hote haiN| unase anaMtaguNe tathA siddharAzi ke anaMtave bhAga parimita paramANu ina samasta karmoM meM hote haiM // 17 // aba kSetra ko lekara karma paramANuoM ko kahate haiM- 'savvajIvA' ityaadi| anvayArtha-(savvajIvA-sarvajIvA) samasta jIva (chaddisAgaya-Saidizagatam ) SaT dizAoMse Agata karma pudgaloMko grahaNa karate haiM / ve karma, jIva jaIne je pachIthI patita thaI jAya che, AgaLanA apUrvakaraNa AdimAM jarAe cI zakatA nathI. evA jIva ja ahiM granthIgasatvathI levAyela che, evA jIva abhavya rAzinA ja hoya che. enAthI anaMtagaNuM tathA siddha rAzinA manAtabhA mA paribhita 52bhAra se samasta mA DAya che. // 17 // sana bane 4 52bhAzune 4 cha-"savve jIvA" tyAhi manvayArthasavvajIvA-sarvajIvA. sadhamA 1 chadisAgayaM-dizagatam vadizAothI Agata karma pudgalone grahaNa kare che. e karma jIva dvArA
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 33 karmaprakRtivarNane pradezAgranirUpaNam _ _ 593 SaNNAM dizAnAM samAhAraHpaidizaM, tatra gataM-sthitam , pUrvAdayazcatasro dizAH UrdhvAdho digdvayaM ceti paidizo bhavanti, iha paDityupalakSaNaM, tena catasRNAM vidizAmapi grahaNam , tasmAd dazasu dikSu vyavasthitaM karma jIvAHsaMgranti / yAnAkAzapradezAn avagAhyA jIvo vartate, tatraiva ye karmapugdalA vartante, te rAgAdisnehaguNayogAdAtmani laganti, na tu kSetrAntarAvagADhAH, bhinnadezasya tadbhavapariNAmAsAvAt , yathA hi dvArA avaSTabdha-( rokehue ) AkAzapradezoM meM sthita rahate haiN| jina karma pudgaloM ko yaha jIva grahaNa karatA hai ye samasta karmayudgala jJAnAvaraNa darzanAvaraNa Adi sarva karmarUpa pariNama jAte haiN| tathA (savvelu vi paeseMsu -sarveSvapi pradezeSu samasta AtmAke pradezoM ke sAtha eka kSetrAvagADha hokara (savve savveNa baddhagaM-sarva sarveNa baddhakam ) baMdhako prApta hote haiN| bhAvArtha-saMsArI samasta jIva jJAnAvaraNa Adi aSTavidha karmarUpaM karma pudgaloM ko pratisamaya grahaNa karate rahate haiN| ye karmapudgala jitane AkAza ke pradezoM ko yaha jIva roke rahatA hai vahIM se isake dvArA AkRSTa hote haiN| bAharI kSetra se nhiiN| vahAM para bhI dazadizAoM meM vyavasthita jo karmapudgala haiM unhe yaha jIva kaSAya ke yoga se grahaNa karatA hai| pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa evaM cAra vidizA tathA urdhva aura adhaHisa taraha ye dasa dizAe~ haiN| ye karmayudgala rAgAdirUpa sneha gaMNa ke yoga se AtmA meM cipaka jAte haiN| kSetrAntara meM rahe huai karmapugala jo zekavAmAM AvelA AkAza pradezamAM sthita rahe che. je karma pudgalene e jIva grahaNa kare che te saghaLA karma pudgala jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya Adi sapa bha35thI pariNabhe cha. tathA savvesu vi paesesu-samvapi pradezeSu saghaNA maatmaan| prazAnI sAthe se kSetrAmAda dhana savve savveNa baddhagaM-sarva sarveNa baddhakam madhane prAta thAya che. bhAvArtha-saMsArI sarva jIva jJAnAvaraNiyAdi ATha vidha karma rUpa karma pudgalene prati samaya grahaNa karatA rahe che. e karma pugala jeTalA AkazanA pradezane e jIva rokI rahe che tyAMthI tenA dvArA AkRSTa thAya che. bIjA bahAranA kSetrathI nahIM. tyA paNa dasa dizAomAM vyavasthita je karma pudgala che tene e jIva kaSAyanA yogathI grahaNa kare che. pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa ane cAra vidizA tathA udhdha ane adha: A pramANe e dasa dizAo che. e karma pudgala rAgAdipa nehaguNanA vegathI AtmAmAM eMTI jAya che. kSetrAntaramAM rahelA karma pudgala je jIvanI sAthe baMdhAtA u0-75
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ 594 uttarAdhyayanasUtre vahinaH svadeza sthitAn prAyogyapugdalAn AtmabhAvena pariNamayati, evaM jIvo'pi idaM cAtmAvaSTabdhAkAzamadezApekSayA kSetraM mocyate / dizAmAkAzAdabhedo'stIti sUcanArthamiha dizA zabdopAdAnam , tadbhedena tAsAmapratIteH / tathA ca-dig dravyAntaramiti yaduktaM kaizcit , tadapAstaM bhavati / ___ tathA paidizagatamiti dvIndriyAdArabhya paJcendriyaparyantamadhikRtya niyamena vyAkhyeyam , ekendriyANAM taijasa pudgalagrahaNe tisRbhyo digbhya Arabhya yAvat SadigbhyaH pudgalagrahaNaM bhavati / tacca karma AkAzasya sarveSvapi pradezeSu AtmAvaSTajIva ke sAtha baMdha ko prApta nahIM hote haiM usakA kAraNa unameM tadbhAva se pariNamana hone kA abhAva hai| jaise agni svadezastha prAyogya pudgaloM ko agnirUpase pariNamAtI hai, usI prakAra jIva apanedvArA avaSTabdha pradezameM rahe hue pudgaloM ko karmarUpa pariNamA detA hai| jIvase yahAM kaSAya sahita jIva samajhanA cAhiye / yaha jIva dvArA avaSTabdha AkAza hI kSetra hai| dizAoM kA AkAza se koI bheda nahIM hai| sUrya ke udaya Adi kI apekSA hI AkAza pUrva pazcima Adi dizArUpa se vyavahRta hotA hai| isI bAta ki sUcanA nimitta yahAM sUtra meM dizA zabda' rakhA gayA hai| isaliye vaizeSikasiddhAnta meM jo diga dravyAntara rUpa se kahA hai vaha ThIka nahIM hai| yaha pahile kaha diyA gayA hai ki sUtra meM " SaD dizagatam" pada se daza dizAoM kA gRhaNa huA hai| ekendriya jIvoM ke taijasa pugdaloM kA jo grahaNa hotA hai usameM tIna dizAoM se lekara chaha dizAoM takake-pugdaloM kA grahaNa hotA hai| vaha karma AtmA dvArA avnathI enuM kAraNa enAmAM tadabhAvathI pariNamana thavAne bhAva che, jema agni svadeza prAgya pudgalene agnirUpathI pariNAve che e ja pramANe jIva pitAnA dvArA rekela pradezamAM rahelA pudgalene karmarUpamAM pariNamAve che, jIvathI ahIM kaSAya sahita jIva samajavo joIe. e jIva dvArA rekela AkAza pradeza ja kSetra che, dizAone AkAzathI kaI bheda nathI. sUryanA udaya AdinI apekSA ja AkAza pUrva pazcima Adi dizAethI oLakhAya che. A vAtanI sUcanA nimitta ahIM sUtramAM dizA zabda rAkhavAmAM Avela che. A kAraNe vizeSikasiddhAMtamAM je digU dravyAtara rUpathI kahevAmAM Avela chata parAbha2 nathI. 20 padai matAvAmAM mAvesa cha, sUtramA " Sar3adizagatam" pahathI 4za hizAsAnu ya thayesa cha. mendriya vInAra te sa pagalonuM grahaNa thAya che emAM traNa dizAe laIne cha dizAe
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TokA a0 33 karmaprakRtivarNane pradezAgranirUpam bdheSu sthitaM jIvAH saMgRhNanti, AtmAvaSTabdhAkAzapradezasthAn karmapudgalAn prati jIvasya grahaNahetvavizeSAt / tat karma kiM jJAnAvaraNIyamAtramekaM dvikaM vA trikaM vA sarva vA saMgRhNanti ? ityAzaGkAyAmAha-savvaM' iti / sarva-sakalaM jJAnAvaraNAdyaSTakaM saMgRhNanti, natvekamevakimapi, / jIvA hi sarvaprakRti prayogAn pudgalAn sAmAnyenAdAya tAnevAdhyavasAyavizeSAta, pRthak pRthag jJAnAvaraNIyAdirUpatvena pariNamayanti / taizcaivaM saMgRhItaM kama kaizcidevAtmapradezairbaddhaM bhavati ? sarveNAtmanA vA iti saMzayocchedanArthamAha'savveNa baddhagaM' iti / sarveNa-samastenAtmanA, na tu kiyadbhireva tatpadezairiti bhAvaH, baddhakaMbaddhamevabaddhakaM kSIrodakavat sarvairAtmapradezaiH zliSTaM bhvtiityrthH| yadvA sarveNa prakRti sthitya-nubhAga-pradezarUpeNa prakAreNa bddhkmityrthH|| 18 // STabdha samasta AkAza ke pradezoM meM sthita hotA hai aura use hI jIva grahaNa karatA hai / tathA dvIndriyase lekara paMcendriyaparyaMta jIva cAroM dizAoM se cAra vidizAoM se evaM urdhva aura adhaH se karmapugdaloM ko grahaNa karate haiN| ina pugdaloMmeM jJAnAvaraNIya odi rUpase pariNamana hone yogya karmapugdala rahate haiN| arthAt jina kArmaNavargaNAoM ko yaha jIva grahaNa karatA hai unhe yaha jIva adhyayavasAyavizeSa se pRthak 2 jJAnAvaraNIya Adi rUpa meM pariNamAdetA hai| ye gRhIta karmapugdala AtmA ke samastapradezoM ke sAtha hI baMdha ko prApta hote haiN| aisA nahIM hai ki kucha AtmA ke pradezoM ke sAtha hI saMbaMdha ko prApta hoM aura kucha ke sAtha nahIM hoN| baMdhane para inameM bhAvoM ke anusAra prakRti , pradeza, sthiti tathA anu. bhAgabaMdharUpa se prakAratA AjAtI hai // 18 // sudhInA pudagalanuM grahaNa thAya che. e kama AtmA dvArA rokAyelA AkAzanA samasta pradezamAM sthita thAya che. ene ja jIva grahaNa kare che. tathA be IndriyathI laIne paMcendriya paryata jIva cAre dizAothI, cAra vidizAothI, ane urva tathA adhathI kama pudgalone grahaNa karatA rahe che. A yugamAM jJAnAvaraNIya AdirUpathI pariNamana thavA karma pudgala rahe che. arthAt je kAmaNa vagaNAone e jIva grahaNa kare che ene e jIva adhyavasAya vizeSathI judA judA jJAnAvaraNIya Adi rUpamAM pariNamAvI de che. A grahita karma pudagala AtmAnA saghaLA pradezanI sAthe ja baMdhane prApta thAya che. evuM nathI ke, thoDA AtmAnA pradezonI sAthe saMbaMdhane prApta thAya ane thaDAnI sAthe na thAya. baMdhAvAthI temAM bhAvanA anusAra prakRti, pradeza, sthiti tathA anubhAga baMdharUpathI prakAratA AvI jAya che. 18 che
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre vahinaH svadeza sthitAn pAyogyapugdalAn AtmabhAvena pariNamayati, evaM jIvo'pi idaM cAtmAvaSTabdhAkAzapradezApekSayA kSetraM procyte| dizAmAkAzAdabhedo'stIti sUcanArthamiha dizA zabdopAdAnam , tadbhedena tAsAmapratIteH / tathA ca-dig TravyAntaramiti yaduktaM kaizcit , tadapAstaM bhavati / tathA paidizagatamiti dvIndriyAdArabhya paJcendriyaparyantamadhikRtya niyamena vyAkhyeyam , ekendriyANAM taijasa pudgalagrahaNe tisRbhyo digbhya Arabhya yAvat SaDUdigbhyaH pudgalagrahaNaM bhavati / tacca karma AkAzasya sarveSvapi pradezeSu AtmAvaSTajIva ke sAtha baMdha ko prApta nahIM hote haiM usakA kAraNa unameM tadbhAva se pariNamana hone kA abhAva hai| jaise agni svadezastha prAyogya padgaloM ko agnirUpase pariNamAtI hai, usI prakAra jIva apanedvArA avaSTandha pradezameM rahe hue pudgaloM ko karmarUpa pariNamA detA hai / jIvase yahAM kaSAya sahita jIva samajhanA cAhiye / yaha jIva dvArA avaSTabdha AkAza hI kSetra hai| dizAoM kA AkAza se koI bheda nahIM hai / sUrya ke udaya Adi kI apekSA hI AkAza pUrva pazcima Adi dizArUpa se vyavahRta hotA hai| isI bAta ki sUcanA nimitta yahAM sUtra meM dizA zabda rakhA gayA hai| isaliye vaizeSikasiddhAnta meM jo diga dravyAntara rUpa se kahA hai vaha ThIka nahIM hai| yaha pahile kaha diyA gayA hai ki sUtra meM " SaDU dizagatam" pada se daza dizAoM kA gRhaNa huA hai| ekendriya jIvoM ke taijasa pugdaloM kA jo grahaNa hotA hai usameM tIna dizAoM se lekara chaha dizAoM takake-pugdaloM kA grahaNa hotA hai| vaha karma AtmA dvArA avnathI enuM kAraNa enAmAM tadabhAvathI pariNamana thavAne bhAva che, jemAM agni svadezastha prAgya pagalene agnirUpathI pariNamave che e ja pramANe jIva pitAnA dvArA rekela pradezamAM rahelA pudgalene karmarUpamAM pariNamAve che, jIvathI ahIM kaSAya sahita jIva samajavo joIe. e jIva dvArA rekela AkAza pradeza ja kSetra che, dizAone AkAzathI kaI bheda nathI. sUryanA udaya AdinI apekSA ja AkAza pUrva pazcima Adi dizAothI oLakhAya che. A vAtanI sUcanA nimitta ahIM sUtramAM dizA zabda rAkhavAmAM Avela che. A kAraNe vaizeSikasiddhAMtamAM je digU dravyAntara rUpathI kahevAmAM Avela chata parAma2 nathI. 257i matApAmA mAvasa cha , sUtramA " SaDdizagatam" pahathI 4za hizAmyAnu ghaDapa thaye cha mendriya ponA 2 tejasa pudgalenuM grahaNa thAya che emAM traNa dizAo laIne cha dizAo
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TokA a0 33 karmaprakRtivarNane pradezAgranirUpam bdheSu sthitaM jIvAH saMgRhNanti, AtmAvaSTabdhAkAzapradezasthAn karmapudgalAn prati jIvasya grahaNahetvavizeSAt / tat karma ki jJAnAvaraNIyamAtrameka dvikaM vA trikaM vA sarva vA saMgRhNanti ? ityAzaGkAyAmAha-'savvaM' iti / sarva-sakalaM jJAnAvaraNAdyaSTakaM saMgRhNanti, natvekamevakimapi, / jIvA hi sarvaprakRti prayogAn pudgalAn sAmAnyenAdAya tAnevAdhyavasAyavizeSAt, pRthak pRthag jJAnAvaraNIyAdirUpatvena pariNamayanti / taizcaivaM saMgRhItaM karma kaizcidevAtmapradezairbaddhaM bhavati ? sarveNAtmanA vA iti saMzayocchedanArthamAha'savveNa baddhagaM' iti / sarveNa-samastenAtmanA, na tu kiyadbhireva tatpadezairiti bhAvaH, baddhakaMbaddhamevavaddhakaM kSIrodakavat sarvairAtmapradezaiH zliSTaM bhvtiityrthH| yahA sarveNa prakRti sthitya-nubhAga-pradezarUpeNa prakAreNa baddhakamityarthaH // 18 // STandha samasta AkAza ke pradezoM meM sthita hotA hai aura use hI jIva grahaNa karatA hai / tathA dvIndriyase lekara paMcendriyaparyaMta jIva cAroM dizAoM se cAra vidizAoM se evaM urdhva aura adhaH se karmapugdaloM ko grahaNa karate haiM / ina pugdaloMmeM jJAnAvaraNIya odi rUpase pariNamana hone yogya karmapugdala rahate haiN| arthAt jina kArmaNavargaNAoM ko yaha jIva grahaNa karatA hai unhe yaha jIva adhyayavasAyavizeSa se pRthak 2 jJAnAvaraNIya Adi rUpa meM pariNamAdetA hai| ye gRhIta karmapugdala AtmA ke samastapradezoM ke sAtha hI baMdha ko prApta hote haiN| aisA nahIM hai ki kucha AtmA ke pradezoM ke sAtha hI saMbaMdha ko prApta hoM aura kucha ke sAtha nahIM hoN| baMdhane para inameM bhAvoM ke anusAra prakRti, pradeza, sthiti tathA anu. bhAgabaMdharUpa se prakAratA AjAtI hai // 18 // sudhInA pudgalonuM grahaNa thAya che. e kama AtmA dvArA rokAyelA AkAzanA samasta pradezamAM sthita thAya che. ene ja jIva grahaNa kare che. tathA be IndriyathI laIne paMcendriya paryata jIva cAre dizAothI, cAra vidizAothI, ane urva tathA adhathI karma pudagalone grahaNa karatA rahe che. A yugamAM jJAnAvaraNIya AdirUpathI pariNamana thavA karma puddagala rahe che. arthAt je kArpaNa vagaNAone e jIva grahaNa kare che ene e jIva adhyavasAya vizeSathI judA judA jJAnAvaraNIya Adi rUpamAM pariNamAvI de che. A grahita karma pudgala AtmAnA saghaLA pradezanI sAthe ja baMdhane prApta thAya che. evuM nathI ke, thoDA AtmAnA pradezanI sAthe saMbaMdhane prApta thAya ane DAnI sAthe na thAya. baMdhAvAthI temAM bhAvanA anusAra prakRti, pradeza, sthiti tathA anubhAga baMdharUpathI prakAratA AvI jAya che. te 18
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtra mUlam-udahi sarisanAmANaM, tIsaI koddikoddiio| ukosiyA ThiI hoI, aMtomuMhuttaM jaha~niyA // 19 // chAyA-udadhisadRza nAmAni, triMzat koTIH / utkRSTA sthiti bhavati, antarmuhUrta jaghanyakA // 19 // TIkA-'udahi sarisa nAmgaNaM' ityAdi / teSAM triMzat koTI koToH, udadhisadRzanAmani udadhinA sahasaM nAma yeSAM tAni tathA, sAgaropamANItyarthaH / utkRSTA sthitirbhavati, jaghanyakA = jaghanyA sthitistu antarmuhUrta bhavati // 19 // keSAM sthitistAdRzI bhavatItyAzaGkyAhamUlam-AvaraNijjANa duNhaMpi, veyaNijjaM taheva yaM / aMtarAe~ ye kammami, ThiI aisA viyAhiyoM // 20 // chAyA-AvaraNIyayo TUyorapi, vedanIye tathaiva ca / __antarAye ca karmaNi, sthitirepA vyAkhyAtA // 20 // TIkA-'AvaraNijANa' ityAdi / dveyorapi AvaraNIyayoH = AvarakayoH, prakaraNavazAda dvayorapi vizeSaNopalakSitatvAcca 'jJAnasya darzanasya cetyavagamyate, tathA ca-jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNI aba kAla se kama paramANuoM ko kahate haiM-'udahi' ityAdi / ina karmoM kI utkRSTasthiti tosakoDAkoDI sAgopamapramANa hotI hai tathA jaghanya sthiti antarmuhUrta kI hai // 19 // yaha sthiti kisa kisa karma kI hotI hai so kahate haiM-'AvaraNijja' ityaadi| ___ anvayArtha-(duhaMpi-nyorapi ) donoMkA (AvaraNijjANa-Ava. raNIyayoH) jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, (veyaNijja-vedanIye ) vedanIya have yI 4 52mA yo viSe 49 cha-" udahi" tyAhi / A karmonI utkRSTa sthiti trIsa koDAnakoDI sAgaropama pramANa hoya cha. tathA dhanya sthiti matabhutanI che. // 18 // sa sthiti chyA 4yA bhanI thAya chete 4 cha-"AvaraNija" tyA / manvayArtha-duhunapi-dvayorapi bhannenu AvaraNibANa-AvahaNIyayoH jJAnA120Iya, zanA129ya, vedaNijja-vedanIyaM vahanIya tathA antarAya-antarAyaM matazaya
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 33 pramAdasthAnavarNane pradezAgranirUpaNam 597 yayorityarthaH / tathaiva vedanIyeca vedanIyasyetyarthaH, antarAye karmaNi ca antarAyasya karmaNazcetyarthaH / eSA sthiti AkhyAtA / 'veyaNijje' ityAdau SaSThyarthe saptamI / veyaNijje taheva ya' ityanena kevalanasAtavedanIyasyotkRSTAsthitiH pradarzitA, tatraiva sthitau vedanIyasya jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyAntarAyakarmabhiH sAmyAt , prajJApanA sUtre bhagavatA tathaivaproktatvAcca / atra-jaghanyapade vedanIyasya sthiti ne vivakSitA, yataH prajJApanAsUtre trayoviMzatitame pade sAtavedanIyasya jaghanyAsthiti dizamuhUrtA, asAtavedanIyasya jaghanyAsthitiH sAgaropamasya saptamu bhAgeSu tatra trayo bhAgAgrAhyAH, te'pi palyopasalyAsaMkhyeyabhAgena nyUnAH, ityabhihitam / uktaM ca tatra(aMtarAe-antarAye) antarASa, (nammaMbhi-karmaNi) ina cAra kameMkI (ThiI -sthitiH) itanI sthiti hotI hai, arthAt ina cAra kIkI utkRSTa sthiti (viyAhiyA-vyAkhyAtA) tIla koDAkoDI sAgarakI tathA jaghanyasthiti antarmuhUrtakI kahI gaI hai vedanIya karmale yahAM kevala asAtavedanIya karmakI hI itanI sthiti jAnanA cAhiye / kyoMki isa sthiti meM hI isa karmakI anya jJAnAvaraNa Adi kIke sAtha samAnatA baiThatI hai tathA prajJApanAsUtra ke teIsaveM pada meM bhI bhagavAna ne aisA hI kahA hai| tathA-yahAM para jaghanyapada le vedanIya kI sthiti vivakSita nahIM hai kyoMki prajJApanAsUtrake teIsaveM pada meM lAtavedanIya kI jadyanyasthiti bAraha muhUrta kI hai, tathA azAtavedanIya kI to jahanyasthiti sAgaropama ke sAtabhAgoM meM se tInabhAgapramANa jAnanA caahiye| lo ye tIna bhAga bhI palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga nyUna samajhanA cAhiye / arthAt akhAtavedanIya kI kammaMmi-karmaNi mA yA2 bhanI bheTalI ThiI-sthitiH sthiti hAya cha, arthAt A cAra karmonI utkRSTa sthiti trIsa koDAkaDI sAgaranI tathA jaghanya sthiti mantarabhuta nI viyAhiyA-vyAkhyAtA 4hI che. vehanIya bhathI mahI 34ta asAtA vedanIya karmanI ja ATalI sthiti jANavI joIe. kema ke, e sthitimAM ja e karmanI anya jJAnAvaraNa Adi karmonI sAthe samAnatA bese che. tathA prajJApanA sUtranA trevIsamAM padamAM paNa bhagavAne AvuM ja kahyuM che. tathA ahIMyA jaghanya padathI vedanIya sthiti vikSita nathI. kema ke, prajJApanA sUtranA trevIsamAM padamAM sAtA vedanIyanI jaghanya sthiti bAra muhartanI kahela che tathA asAtA vedanIyanI te jaghanya sthiti sAgaropamanA sAta bhAgomAMthI traNa bhAga pramANe jANavI joIe, te e traNa bhAga paNa palyopamanA asaMkhyAtamAM bhAga nyUna samajavuM joIe. arthAt asAtA
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ 598 uttarAdhyayanasUtre "sAyAveyaNijjassa pucchA....jahanneNaM vArasamuhattA" tathA " asAyAbeyaNijjassa pucchA .. ... jahaNNeNaM sAgarovamassa tiSNi sattabhAgA paliovamassa asaMkhejjabhAgeNaM UNA" iti // 20 // aya mohanIyakarmasthitimAhamUlam-udahisarisanAmANaM, sattara koddikoddiio| mohaNijassa ukkosA, aMtomuMhuttaM jahanniyA // 21 // chAyA-udadhisadRzanamAni, saptati koTi kottiiH| mohanIyasya utkRSTA, antarmuhUttai jaghanyakA / / 21 / / TIkA-'udahisarisanAmANaM' ityAdi / saptati koTi koTIH, udadhisadRzanAmAni = sAgaropamANi mohanIyasya utkRSTA sthitiH, jaghanyakA = jaghanyAsthitistu antarmuhUrtam // 21 // adhAyuSkarmaNaH sthitimAhamUlam tettIsa sAgarovamA, ukkoseNa viyAhiyA / ThiI u Aukammassa, aMtomuhattaM jahanniyA // 22 // chAyA-trayastriMzatsAgaropamANi, utkarSeNa vyAkhyAtA / sthitistu AyuSkarmaNaH, antarmuhUrta jaghanyakA / / 22 // 'TIkA-tettIsasAgarovamA ityaadi| AyuSkarmaNaH sthitistu utkarSeNa trayastriMzat sAgaropamANi vyAkhyAtA / jadha nyakA-jaghanyA tu antarmuhUrtamityanvayaH // 22 // jaghanyasthiti palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga nyUna , sAgaropama ke sAta bhAgoM meM ke tIna bhAga parimita hotI hai // 20 // aba mohanIya karma kI sthiti kahate haiM-'udahiH' ityAdi / mohanIya karma kI utkRSTa sthiti sattara (70) koTI koTI sAgaropama pramANa hai| tathA jaghanya sthiti antamuhUrta kI hai // 21 // vedanIyanI jaghanya sthiti palyopamanA asaMkhyAtamA bhAga nyUna sAgaropamanA sAta lAgAbhAnA 3 mA paribhita DAya che. // 20 // hai moDanIya bhanI sthiti che.-" udohi" tyaadi| mohanIya karmanI utkRSTa sthiti sIttara keTI keTI sAgarepama pramANa hai. tathA dhanya sthiti matarabhuitanI cha. // 21 //
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ 599 priyadarzinI TIkA a0 33 nAmagotrayoH sthitinirUpaNam atha nAmagotrayoH sthitimAhamUlam-udahisarisanAmANaM, vIsai koddikoddio| nAmagottANa ukosA, aMtomuhattaM jahanniyA // 23 // chAyA-udadhisadRzanAmAni, viMzati koTi kottiiH| ___ nAmagotrayo rutkRSTA, antarmuhUrta jaghanyakA // 23 // TIkA-udahisarisanAmANaM, ityAdi nAmagotrayoH-nAmakarmaNaH, gotrakarmaNazca, utkRSTA sthitiH, vizatikoTi koTIH, udadhisadRzanAmAni = sAgaropamANi, jaghanyakA - jaghanyakA sthitistu antarmuhUrtam // 23 // atha bhAvamAhamUlam-siddhAMNa'NaMta bhAgo ye, aNubhAMgA havaMti u| samvesu vi paeMsaggaM; savvajIve aMicchiyaM // 24 // chAyA-siddhAnAmanantabhAgazca, anubhAgA bhavanti tu / sarveSvapi pradezAgraM, sarvajIvebhyo'ti krAntam / / 24 / / TIkA-'siddhANa' ityAdi-- siddhAnAm-anantabhAgavartitvAdanantabhAgaH, anubhAgAH-rasavizeSA bhavanti 'tu aba AyuSkarma kI sthiti kahate haiM--'tettIsa.' ityAdi / Ayukarma kI utkRSTa sthiti teMtIsa (33) sAgaropama pramANa hai| nathAjaghanyasthiti antarmuhUrta pramANa hai // 22 // aba nAmagotra kI sthiti kahate haiM-'udahi0' ityAdi / nAma tathA gotra karma kI utkRSTa sthiti bIsa (20) koDAkoDI sAgaropama pramANakI hai / tathA jaghanyasthiti antarmuhUrta kI gaI hai||23|| have mAyu0bhanI sthiti he cha--" tettIsa " tyA / Ayu kamanI utkRSTa sthiti tetrIsa sAgarepama pramANa che. tathA jaghanya sthiti antamuhUrtanI che. have nAma gAtranI sthiti 4 cha-" udahi" tyaadi| nAma tathA gotra kamanI utkRSTa sthiti vIsa keDAkoDI sAgaropama pramANa che. tathA jaghanya sthiti eka antamuhUrtanI che ke 23 che
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ 600 uttarAdhyayanasUtre zabdaH puurnnaarthH| ayaM cAnantabhAgo'nantasaMkhyA eveti| aneka siddhAnAmAnantyameva, itthaM viziSTamuktas , saMprati pradezaparimANamAha-savve su vi' ityAdi / sarveSvapi anubhAgeSu pradezAgraM-pradezaparimANaM, sarvajIvebhyaH-bhavyA bhavyebhyaH, atikrAntaM, tatto'pi teSAmanantaguNatvetAdhikatvAdityarthaH // 24 // adhyayanArthamupasaMharannupadezamAhamUlam-tamhA eesiM karamANaM; aNulAge viyonniyaa| eesiM saMvare ceva khevaNe ye jaie buMhe ti bosi // 25 // chAyA-tasmAdeteSAM karmaNAm , anubhAgAn vijJAya / eteSAM saMvare caitra, kSapaNe ca yateta budha iti bravImi // 25 // TIkA--'tamhA, ityAdi-- ___ yasmAdevaMvidhAH prakRtibandhAdayaH, tasmAdeteSAM karmaNAm jJAnAvaraNIyA aba bhAva kA svarUpa kahate haiM-'siddhANaMta' ityaadi| anvayArtha (siddhANaNaMtabhAgo ya-siddhAnAmanantabhAgazca) komeiM anubhAvalakSaNarUpa bhAva, siddhoMke anantaveM bhAga hai / yaha (aNubhogA havaMti u-aNubhAgA bhavanti tu) anantavAM bhAga bhI anantasaMkhyAvAlA hI jAnanA caahiye| (savvesu vipaesaggaM-sarveSyapi pradezAgraM) samasta anubhAgoM meM pradezaparimANa [ savva jIve AicchiyaM-sarva jIvebhyo'ti krAntaM ] bhavya aura abhavyajIvoM se bhI adhika haiM / arthAt bhavya aura abhavya jIvoM se bhI anaMtaguNA adhika hai // 24 // aba adhyayana kA upasaMhAra karate hue upadeza kahate haiM--'tamhA' ityaadi| isa prakAra ina jJAnAvaraNIya Adi karmoM ke prakRtibaMdha Adi koM Dave mAnu 2135 4 cha-siddhaoNNaMta0" tyaadi| ma-kyA-siddhANa'NatabhAgoya-siddhAnAganantabhAgazca bhinmanubhAva sakSa35 mApa siddhono mana tabhI mA che 2mA aNubhAgA havaMti u-anubhAgA bhavanti tu manatama mApa mana ta sadhyAvANI ponaye. savvasu jovevi paesagaMsarvajIveSvapi pradezAgraM sA manubhAgomA pradeza parimANa savvajIve Aicchiyasarva jIvabhyo'tikrAntaM savya bhane bhavya pothI para madhi: che. arthAta bhavya ane abhavya jIvothI paNa anaMtagaNe adhika che. 24 have adhyayananI saDAra 42di apaheza 4 cha- "tamhA" tyAha! A pramANe e jJAnAvaraNIya Adi karmonI prakRtibaMdha Adikane kaDavA
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 33 adhyayanopasaMhAra 601 dInAm anubhAgAn upalakSaNatvAt prakRti-sthiti pradezarUpAnapi vandhAna vijJAyavizeSeNa-kaTuka-vipAkatvalakSaNena bhavahetutvalakSaNena vA, avabudhya, budhaH, tatvajJaH, eteSAM-karmaNAM saMvare anupAttAnAmupAdAnanirodhe, kSapaNe ca-upAttAnAM nirjaraNe ca, yatetaiva-yatnaM kuryAdeva / 'ceva' ityatra-eva zabdo bhinnakramaH, 'yateta' ityatra smbndhH| iti bravImi-asya vAkyasya vyAkhyA pUrvavat // 25 // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalita-lalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhU chatrapati-kolhApurarAjapradatta-" jainazAstrAcArya"-padabhUSitakolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjyazrIghAsIlAlativiracitAyAm "uttarAdhyayanamUtrasya" priyadarzinyAkhyAyAM vyAkhyAyAm 'karmaprakRti ' nAma trayastriMzattamamadhyayana-sampUrNam // 33 // ko kaTukavipAkavAle tathA bhava hetuvAle jAnakara tatvajJa vyakti kA kartavya hai ki vaha ina karmoM kA saMvara tathA inakA kSaya karane meM prayatnazIla rhe| aisA maiM kahatA huuN| kameMA ke Agamana kA nirodha karanA isakA nAma saMvara hai / tathA saMcita karmoM kA kSaya-karane kA nAma khapAnA hai // 25 // // iti teMtIsavAM adhyayana samApta // 33 // vipAkavALA tathA bhAva hetuvALA jANune tatvajJa vyaktinuM kartavya che ke, te A karmono saMvara tathA eno kSaya karavAmAM prayatnazIla rahe evuM huM kahuM chuM. karmonA Agamanane nirodha kare tenuM nAma saMvara che, tathA saMcita karmone kSaya karavAnuM nAma khapAvavuM che. # 25 II zrI uttarAdhyayana sUtranuM "karma prakRti nAmanA tetrIsamuM adhyayana saMpUrNa rUkA 8076
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha catustriMzattamamadhyayanam // uktaM trayastriMzattamamadhyayanam , atha lezyAnAM catustriMzattamamadhyayanaM prArabhyate / asya ca tena sahAyamabhisaMvandhaH-anantarAdhyayane karmaprakRtayaH kathitAH, tatsthitizca lezyAvazAd bhavatIti lezyAnAM pratibodhanArthametaducyate-tatrAdau zrI sudharmAsvAmI jambUsvAminamAhamUlam-lesajjhayaNaM pavakkhAmi, aNuvi jahakarma / ' chaNhapi kammalesANaM, aNubhAve suhaM me // 1 // chAyA-lezyAdhyayanaM pravakSyAmi, AnupUrvyA yathAkramam / SaNNAmapi karmalezyAnAM, anubhAvam zRNuta me // 1 // TIkA-'lesajjhayaNa' ityAdi he jambU ! lezyAdhyayanaM-lezyAbodhakatvAllezyAkhyamadhyayanaM lezyAdhyayanaM, tat , AnupUrvyA yathAkrama-pUrvamanusmatya kramAnatikrameNa, pUrvAnupUryeti bhaavH| cotIsavAM adhyayana prAraMbhatetIsavAM adhyayana kahA jA cukA hai| aba cotIsavAM adhyayana prAraMbha hotA hai| isa adhyayana meM lezyAoM kA varNana kiyA joygaa| isakA saMbaMdha pUrva adhyayana ke sAtha isa prakAra se hai, tetIsaveM adhyayana meM koM kI prakRtiyAM tathA. unakI sthiti kahI gaI hai| yaha sthiti lezyAoM ke saMbaMdha se hInAdhika hotI hai| isa liye isa adhyayana meM lezyAoM kA varNana kiyA jAtA hai| sudharmAsvAmI jaMbUsvAmI se kahate haiM--'lesayajjhaNaM' ityAdi / __ anvayArtha he jambU ! meM (lesajjhayaNaM-lezyAdhyayanam ) lezyAoM kA bodhaka honese isa lezyAdhyayana kA aba nirUpaNa karatA huuN| - cotrIsamA adhyayanano prAraMbha tetrIsamuM adhyayana kahevAI gayela che, have cetrIsamA adhyayanane prAraMbha thAya che. A adhyayanamA lezyAonuM varNana karavAmAM Avaze A adhyayana saMbaMdha tetrIsamA adhyayana sAthe A pramANe che-tetrIsamA adhyayanamAM karmonI prakatiyA tathA tenI sthiti kahevAmAM Avela che e sthiti lezyAonA saMbaMdhathI hInAdhika hoya che. A kAraNe A adhyayanamAM lezyAonuM varNana karavAmAM Ave che. saMgharapAbhI bhUsvAbhIta 4 cha-" lesajjhayaNaM" tyaah| bha-kyAtha-3 bhyU / hUM lesajjhaNaM-lezyAdhyayanam zyAmAnAmA
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 34 lezyAdhyayanarUpaNam 603 pravakSyAmi-kathayiSyAmi / tatra paNNAmapi karmalezyAnAM karmasthitividhAta tattadviziSTapudgalarUpANAm , anubhAvAn savizeSAn me-mama kathayataH matsamIpe shrRnnut||1|| - etadanubhAvAzca nAmAdiprarUpaNAtaH kathitA evamavantIti tatparUpaNAya ziSyAbhimukhIkaraNakArakaM dvArasUtramAhamUlam-nAmAiM vaNarasagaMdha phAsa, pariNAmalakkhaNaM / ThANaM ThiI gaI cAu~, lesANaM tu suMNeha me // 2 // chAyA-nAmAni varNa-rasa--gandha,-sparza-pariNAmalakSaNaM / sthAnaM sthitiM gatiM cAyuH, lezyAnAM tu zrRNuta me // 2 // TIkA-'nAmAiM ityAdi lezyAnAM nAmAni, nAmadvAraM, tathA-varNa-rasa-gandha-sparza-pariNAma-lakSaNam , varNazca, rasazca, gandhazca, sparzazca, pariNAmazca, lakSaNaM ca, eSAM samAhAraH-varNa (ANupugchi jahakkama-AnupUyithAkramam ) vaha nirUpaNa maiM pUrvAnupUrvI (kramale) ke anusAra hI kruuNgaa| pazcAnupUrvI ke anusAra nhiiN| isa nirUpaNa meM mai tumheM sarvaprathama (kammalessANaM chaNhaMpi aNubhAve karmalezyAnAm-paNNAmapi anubhAvAna ) karmasthiti kI vidhAyaka ina tattadviziSTapugdalarUpa chaha lezyAoM ke rasa vizeSa ko kahatA hUM so ( me suNeha-me zrRNuta ) mujhale suno // 1 // ye anubhAva nAmAdi se hote haiM isaliye lezyAoM ke nAmAdi dvAroM ko kahate haiM-'nAmAI' ityaadi| ___ anvayArtha-maiM ina lezyAoM kA varNana (nAmAiM-nAmAni ) nAma dvAra se (vaNNarasagaMdhaphAsapariNAmalakkhaNaM varNa-rasa-gaMdha-sparza-pariNAmalakSaNam ) varNa hAra se rala hAra se, sparza-dvAra se, pariNAma dvAra se hApAthI ra sazyA madhyayananu huve ni35 43 chu'. aNupuvvi jahakamaAnupUrvyAH yathAkramam // ni355 hu~ pUrvAnubhUvI 3bha prabhAganA manusA204 43zaza, 5zcAnupUvA nA matusAra nahIM. // ni354 sAthI paDesAM kammalessANaM chaNhaMpi aNubhAve-karmalezyAnAm SaNNAmapi anubhAvAn bha sthitinI vidhAya: mA tattaviziSTa pusa35 7 vezyAmAnA 2sa vizeSata 49 chu tene me suNeha-me zrRNut tame sAMsa // 1 // A anubhAva nAmAdithI thAya che. A mATe vezyAonA nAma Adi rone cha-" nAmAiM" tyAhi / / ma-kyAtha-I mA bezyAsAnu varNana nAmAiM-nAmAni nAma vAthI, vaNNarasagaMdha phAsapariNAmalakkhaNaM-varNa-rasa-gaMdha sparza pariNAmalakSaNam pavArathI,
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ 604 uttarAdhyayanastre rasaMgandhasparzapariNAmalakSaNaM tat , varNadvAraM, rasadvAraM, gaMdhadvAraM, sparzadvAraM, pariNAmadvAra lakSaNadvAraM cetyrthH| tatho-sthAna-sthAnadvAram , sthiti-sthitidvAram , gati gatidvAram , Ayu:-AyuraM me-mama samIpe zRNuta // 2 // tatra nAmadvAramAhamUlam-kiNhA nIlA ya kAU ye, teOM paMmhA tahe the| suMkalesA ye chaMTThA ya, nAmAiM tu jaihakamaM // 3 // chAyA-kRSNA nIlA ca kApotI ca, tejaH padmA tathaiva ca / zuklalezyA ca SaSThI ca, nAmAni tu yathAkramam // 3 // TIkA-kiNhA' ityAdi / gAtheyaM sugamA // 3 // gataM prathamaM nAmadvAraM dvitIyaM varNadvAramAha,-tatrAdau kRSNalezyAyA varNaH procyate. mUlam-jIyaniddhasaMkAsA, gavela-riTThaga sannibhA / khaMjarNanayananibhA, kiNhalesA u vaNNao // 4 // (ThANaM ThiiM gaI cAuM-sthAnaM sthitiM gatiM ca AyuH) sthAna dvArase, sthiti dvArase, gatidvAra se tathAAyudvAra se kruuNgaa|so tuma inheM (me me) mujhase (muNeha-zRNuta ) suno // 2 // , aba prathama nAmadvAra ko sUtrakAra kahate haiM-'kiNhA' ityAdi / (kiNhA-kRSNA0) kRSNAlezyA, nIlalezyA, kApotIlezyA, tejolezyA, padmalezyA tathA chaThavIM shuklleshyaa| ye yathAkrama lezyAoM ke chaha nAma haiN| yahI nAma dvAra haiM // 3 // ___ aba dUsarA varNa dvAra kahate haiM jisameM prathama kRSNalezyA kA varNa sArathI, pAthI, zArathI, pariNAmadArathI, ThANaM ThiI gaI cAuMsthAna sthitiM gatiM ca Ayu. sthAnadvArathI, pratidvArathI, tathA mAyuddhArathI zaza. tabhI mana me-me bhArI pAsethI suNeha-zrRNuta sAmI. // 2 // have prathama nAmadvArane sUtrA2 49 cha-"kiNhA " tyaadi| manvayArtha-kiNhAlehA-kRSNalezyA vezyA, nIrazyA, patizyA, selezyA, patezyA, tathA chaThI zukala lezyA e yathA krama vezyAonAM cha nAma cha. mA nAma dvAra cha. // 3 // have bIjuM varNa dvAra kahe che prathama kRSNalezyAnuM varNa kahe che
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 34 lezyAdhyayane varNadvAranirUpaNam 605 chAyA--jImUtasnigdhasaMkAzA, gavalariSTakasaMnibhA / khaJjananayananibhA, kRSNalezyA tu varNataH // 4 // TIkA--'jImUyaniddhasaMkAsA' ityAdi-- kRSNalezyA-kRSNa''khyAlezyA tu-varNataH-varNamAzritya, jImUtasnigdhasaMkAzA-sajalatvena snigdho yo jImUto meghastatsadRzItyarthaH, vizeSaNavAcakasya snigdhazabdasya paraprayoga ApatvAt , tathA-gavalariSTakasaMnibhA-gavalaM mahipazRGga, riSTakaH 'ArIThA' nAmnA prasiddhaH phenilaH-phalavizeSaH, tatsaMnibhA tatsadRzItyarthaH, tathA-khaJjana-nayananimA-khaanaM-snehAbhyakta-zakaTAkSagharSaNasamutpannakajjalaM, tathA-nayanaM-netramadhyavarti kRSNatArA, tatsadRzI bhvti| kRSNalezyAparamakRSNavarNA bhavatIti bhaavH||4|| nIlalezyAyA varNamAhamUlam-nIlAsogasaMkAsA, cAsapicchasamappabhA / veruliyaniddhasaMkAsA, nIlalesA u vnnnno||5|| kahate haiM-'jImUya0' ityaadi| ___ anvayArtha--(kiNhalesA-kRSNalezyA ) kRSNalezyA varNa kI apekSA (jImUyanisaMddhakAsA-jIbhUtasnigdhasaMkAzA) snigdha sajala kAle megha ke sadRza hai| (gavalariTThagasaMnibhA-gavalariSTakasaMnibhA ) bhaiMsa ke sIMga ke sadRza hai, ArIThA ke sahaza hai ( khajaNa nayaNanibhA-khaJjananayananibhA) gAr3I ke oMgana ke samAna hai| naitra ke madhyavartI kRSNatArA ke samAna hai| tAtparya kahane kA yaha hai ki yaha kRSNalezyA paramakRSNa varNavAlI hai // 4 // "jImUya" tyaadi| manvayArtha-kiNhalehA-kRSNalezyA vezyA va nI mapekSA jImUyaniddhasaMkAsA-jImUtasnigdhasaMkAzA niya, parevA rum meghanA samAna che. gavalaridRsaMnnibhA-gavalariSTakasaMnibhA meM sanA zamana vA cha, mahinAvI cha. khaMjaNa nayaNanimA-khaMjananayananibhA gADInI bhajI samAna cha, netranI vayyenI pInA samAna che. tAtparya kahevAnuM e che ke, A kRSNalezyAparama kRSNavarNavALI che jA
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAMdhyayanarI chAyA--nIlAzokasaMkAzA, cAsapicchasamaprabhAH / vaiyasnigdhasaMkAzA, nIlalezyA tu varNataH // 5 // TIkA-'nIlAsogasaMkAsA' ityAdi nIlalezyA=nolAkhyA lezyA tu varNataH-varNamAzritya, nIlAzokasaMkAzAnIlazcAsAvazokazca nIlAzokaH-vRkSa vizeSastatsaMkAzA-tatsadRzI, tathA-cAsapicchasamaprabhA cAsaH-pakSivizeSaH, tasya picchaM-pakSaH, tatsamaprabhA-tattulyA, tathA snigdho yo vaiDUryaH-maNivizeSastatsaMkAzA-tatsadRzI bhavatItyarthaH / ihA'pi vizeSaNavAcakasya snigdhazabdasya paraprayoga ApatvAt // 5 // kApotalezyAyA varNamAhamUlam-aya'sIpupphasaMkAsA, koilacchedasannibhA / pArevayagIvanibhA, kAulesA u vaNNao // 6 // chAyA-atasIpuSpasaMkAzA, kokilacchadasaMnibhA / pArAvatagrIvanibhA, kApotalezyA tu varNataH // 6 // TIkA-'ayasIpupphasaMkAsA' ityAdi-- kApotalezyA tu varNataH varNamAzritya, atasIpuSpasaMkAzA=atasI- alasI' aba nIlalezyA kA varNa kahate haiM--'nIlA0' ityaadi| anvayArtha--(nIlaleso-nIlalezyA ) nIlalezyA (vaNNao-varNataH) varNa kI apekSA (nIlAsogasaMkAsA-nIlAzokasaMkAzA) nIla azoka vRkSa ke samAna hai (cAsapicchasamappabhA-cAsapicchalamaprabhA) cAsapakSI ke piccha-pAMkhoM ke samAna hai| tathA (veruliyaniddhasaMkAsA-veDUyasnigdha saMkAzA) snigdha (cikkaNa) vaiDUryamaNi ke samAna hai // 5 // aba kApotalezyAkA varNa kahate haiM-'ayasIpuppha0' ityaadi| anvayArtha- (kAulesA-kApotalezyA) kApotIlezyA (vaNNao va nIlozyAna vANu 49 cha-"nIlA" tyAlA anvayArtha nIlalesA-nIlalezyA nIlezyA vaNNao-varNataH pAnI apekSA nIlAsogasaMkAsA-nIlAzokasaMkAzA nIda m| vRkssn| 2vI cha. cAsapicchasamappabhA-cAsapicchasamaprabhA yAsa pakSAna pI7 samAna cha tathA veruliya niddhasaMkAsA-vaiDUryasnigdhasaMkAzA sti05 vaiDUrya bhAnA samAna cha. // 5 / / have pAtozyAnA varSa 43 cha-" ayasIpuppha" tyaa| manvayArtha-kAulesA-kapotalezyA potI veshyaane| vaNNao-varNataH vanI
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA 2034 lezyAdhyayanavarNane tejolezyAvarNa nirUpaNam 607 iti bhASAprasiddhA, tatpuSpasaMkAzA, tathA - kokilacchada saMnibhA = kokilacchada :tailakaNTako vanaspativizepastatsaMnibhA, tathA-pArAvatagrI zanibhA=pArAvatasya kapotasya grIvA pArAvatagrIvA tannibhA-tatsadRzI, kiMcit kRSNA kiMcidrakteti bhAvaH // 6 // tejovarNamAha- mUlam - hiMgurleyadhAu saMkAlA, taruNAMccasannibhA / suryatuMDa paIvanibhA, teUlesA u varSeNao // 7 // chAyA - hiGgalakadhAtusaMkAzA, taruNAdityasaMnibhA / zukatuNDapradIpanibhA, tejolezyA tu varNataH ||7|| TIkA- ' hiMgulaya' ityAdi -- tejolezyA tu varNataH varNamAzritya, hiGgulakadhAtusaMkAzA = hiDulakaH - prasiddhaH, dhAtuH caurikAdiH, tatsaMkAzA, talladRzI, tathA-taruNAdityasaMnibhA = taruNaH - abhivarNataH ) varNa kI apekSA (ayasIpupphasaMkAsA - atasI-puSpasaMkAzA ) alasI ke phUla ke samAna hai / ( koilacchadasaMnnibhA-kokilacchadasannibhA) tailakaMTaka nAmakI vanaspati ke sAmAna hai / ( pArevayagIva nibhApArAvatagrIvAsaniyA ) kabUtara kI gardana ke samAna hai / jaise kabUtara 'kI grIvA kucha kRSNa hotI hai kucha lAla hotI hai usI taraha isa kApotI lezyA kA bhI varNa hotA hai // 6 // aba tejolezyA kA varNa kahate haiM-- 'higuMlaya ' ityAdi / anvayArtha - (te ulesA - tejolezyA) tejolezyA (vaNNao varNanaH) varNa kI apekSA ( hiMgulaghAu saMkAsA - hiMgulakadhAtusakAzA) hiMgulaka tathA gairika Adi dhAtu ke samAna hai / (taruNAiccasaMnibhA - taditya saMnibhA bhapekSAce ayasIputpha saMkAsA - atasIpuppasaMkAzA va aNasInA nA le che. koilacchadasannibhA - kokilacchadasaMnibhA taila iMTeDa nAmanI vanaspatinA vo che, kabUtaranI gardananA samAna che. jema kavRtaranI DAka kAMIka kALI ane kAMIka lAla hoya che. eja pramANe A kApeAtI lephyAne paNa vaNa hoya che. da have teleyezyAnA va he - " hilaca "tyAdi / anvayArthaM--veulesA-tejolezyAtelevezyA vaNNao-varNataH panI apekSA higuliyadhAtusaMkAzA - higulakadhAtusaMkAzA hiMgaNeo tathA ge mahi dhAtunA samAna che. taruNAiccasannibhA - taruNAdityasaMnibhA abhinava sUryanA
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ 608 uttarAdhyayanasUtre navoditaH,AdityaH sUryastatsaMnibhA tathA-zukatuNDa pradIpanibhA zukaH pakSivizeSaH, tasya tuNDaM-mukhaM, zukatuNDaM tacca pradIpazca, tannibhA-tatsadRzI, raktavarNA bhvtiityrthH||7|| padmAvarNamAhamUlam-hariyAlabheyasaMkAsA, halidA bheyasannibhA / sAMsaNakusumanibhA, padmalesA u vaNNao // 8 // chAyA--haritAlabhedasaMkAzA, haridrAbhedasannibhA / __saNAsanakusumanibhA, padmalezyA tu varNataH // 8 // TIkA--' hariyAla' ityAdi-- padmalezyA tu varNataH varNamAzritya, haritAlabhedasaMkAzA haritAlA-dhAtuvizeSaH, tasya bhedaH-dvidhAbhAvaH tatsaMkAzA-tatsadRzI, haritAlasya bhedanena khaMDakaraNe tapUrNa prakarSoM bhavatIti bhedagrahaNam , tathA-haridrAbhedasaMnibhA-haridrA-piNDarUpA acUrNitA, tasyA yo bhedastatsaMnibhA, tathA-saNAsanakusumanibhAsaNaH-vanaspativizeSaH, asanA-bIjakavRkSastayoH kusuma, puSpaM tannibhA-tatsadRzI pItavargA bhavatItyarthaH // 8 // abhinavatatkAla ugehuve udita sUrya ke samAna hai| (suyatuMDa paIvaniyAzakabhINDapradIpanimA) zuka kI coMca ke samAna tathA pradIpa ke samAna raktavarNa vAlI hai // 7 // aba padmalezyA kA varNa kahate haiM--'hariyAla0' ityaadi| . anvayArtha-(pajhalesA-padmalezyA) padmalezyA (vaNNao-varNataH) varNa kI apekSA (halidAbheya sannibhA-haridrAbhedasaMnibhA) haldI ke khaMDa TrakaDe ke varNa ke samAna hai| (hariyAlabheyasaMkAsA-haritAlabhedasaMkAzA) haritAla ke khaMDa karane para jo vaNe vizeSa hotA hai usake samAna hai| (saNAsaNa kusumanibhA-saNAsanakusumanibhA) sana aura bIjaka vRkSa ke puSpa ke samAna hai||8|| cha. suyatu DapaIvanibhA-zukatuNDapradIpanibhA pATanI yAMyanA vo tathA hivAnI nyAtina samAta 24ta pANI che. / / 7 / / Dave pavezyAnA va 49 cha-" hariyAla" tyAlA makyAtha-padmalesA-padmalezyA panavezyA vaNNao-varNataH pAnI apekSA halihAbheyasannibhA-haridrAbhedasaMnibho 42nA Tu4AnA 22vI cha hariyAlabheya saMkAsA-haritAlabhedasaMkAzA hujanA 4841 42vAthI maharathI re mAya chatavA 2 samAna cha saNAsaNakusumanibhA-saNAsanakusumanibhA saNa tamagara bhI44 vRkSanA yudhyatA ravI cha. // 8 //
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ 609 priyadarzinI TIkA a0 34 zuklalezyAvarNanirUpaNam zuklAvarNamAha-- mUlam-saMkhaMkakuMdasaMkAsA, khIrapUrasamappabhA / rayayahArasaMkAsA, sukalesA u vaiNNao // 9 // chAyA--zaGkhA'GkakundasaMkAzA, kssiirpuursmbhaa| ___ rajatahArasaMkAzA, zuklalezyA tu vrnntH||9|| TIkA--'saMkhakakuMdasaMkAsA' ityAdi zuklalezyA tu varNataH zaGkhAGka-kunda saMkAzA-zaGkhaH prasiddhaH, aGkaH-sphaTikaratnam , kunda-kundanAmnA prasiddhaM puSpaM, tatsakAzA, tathA-kSIrapUrasamaprabhA kSIrapUraH dugdharAziH, tatsamaprabhA-tattulyavarNA, tathA-rajatahArasaMkAzA=rajatahArasadRzI, yadvA rajataM-rUpyaM, hAraH-muktAhAraH, tatsaMkozA-tatsadRzI zuklavarNA bhavatItyarthaH // 9 // uktaM varNadvAra, saMprati tRtIyaM rasadvAramAha,-tatrAdau kRSNalezyAyArasaH pocyatemUlam-jaha kaDuya-tumbagaraso, nimbaraso kaDuryarohiNi raso vaa| etto vi aNaMtaguNo, raso ye kiMNhIe nAyavvo // 10 // chAyA-yathA kaTukatumbakaraso, nimbarasaH kaTukarohiNI raso vaa| ato'pyanantaguNo rasastu, kRSNAyA jJAtavyaH // 10 // aba zuklalezyA kA varNa kahate haiM-'saMkhaMka' ityaadi| anvayArtha--(zukkalesA-zuklalezyA) zuklalezyA (vaNNao-varNataH) varNa kI apekSA (saMkhaMkakuMdasaMkAsA-zaMkhAMkakuMdasaMkAzA ) zaMkha, aMkasphaTikamaNi-kuMdapuSpa ke samAna sapheda hai| (khorapUramappabhA-kSIrapUrasamaprabhA ) dugdharAzi ke samAna hai (rayayahArasaMkAsA-rajatahArasaMkAzA) sapheta cAMdI ke hAra ke samAna athavA cAMdI tathA hora-muktAhAra ke samAna sapheta hai // 9 // aba sUtrakAra rasa dvAra kA varNana karate haiM jisameM prathama kRSNalezyA have zusozyArnu pani 49 cha-" saMkhaka " tyA / anvayArtha -sukalesA-zuklalezyA zusa vezyA vaNNao-varNataH vAnI apekSA saMkhakakuMdasaMkAsA-zakhAMkakuMdasaMkAzA -23Ti bhI-4-40panA samAna che. khorapUrasamappabhA-kSIrapUrasamaprabhA dhanA marekA manA 2vI cha. rayayahArasaMkAsA-rajatahArasaMkAzA yAdInA 92nA revI athavA to yahI tathA bhutAhA2 samAna che. // 6 // have sUtrakAra rasadvAranuM varNana kare che. jemAM prathama kRSNalezyAnA u-77
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ 610 uttarAdhyayana sUtre TIkA- 'jaha kayatumbagaraso' ityAdi yathA- yAdRzaH, kaTukatumbakarasaH, yathA vA nimbarasaH, yathA vA kaTukarohiNIrasaH - kaTukA cAsau rohiNI ca kaTuka rohiNI tvagvizeSastasya rasaH, atizayArthabodhanArthamiha kaTukasvavizeSaNam, ato'pi - asmAdapi kaTukatumbakarasAderapI - tyarthaH / anantaguNaH=anantena anantarAzinA, guNaH - guNanaM yasya sa tathA, rasaH - AsvAdastu kRSNAyAH=kRSNalezyAyAH, jJAtavyaH - kRSNalezyAyA raso'tyantakaTuko bhavatIti bhAvaH // 10 // nIlalezyArasamAha- mUlam - jahe tithayassa ye raso, tikkho jaha hatthi pippalIe vA / aitto vi anaMtaguNo, reso u~ nIlAe nAyeM 10 // 11 // chAyA -- yathA trikaTukasya ca rasaH, tIkSNo yathA hastipippalyA vA / ato'pyanantaguNo, rasastu nIlAyA jJAtavyaH // 11 // TIkA--' jaha tiyayassa' ityAdi yathA=yAdRzaH, trikaTukasya=zuNThIpippalI marica rUpasya, rasastIkSNaH - kaTuH, kA rasa kahate haiM'jaha kaDu ya' ityAdi / anvayArtha -- ( jahA-yathA ) jaise ( kaDuyatumbagaraso - kaTuka tumbakarasaH) kaDavI tuMbaDI kA rasa hotA hai ( nimbaraso - nimbarasaH ) nIma kA rasa hotA hai . (vA - vA) athavA ( kaDuya rohiNi - kaTukarohiNI ) kaDavI chAla kA rasa hotA hai ( ento vi anaMtaguNo rasoya kinhAe nAyo - ato'pi anaMtaguNaH rasaH kRSNAyAH - jJAtavyaH ) inasaba se bhI anaMtaguNA kaTuka rasa kRSNalezyA kA hotA hai // 10 // aba nIlalezyA kA rasa kahate haiM - ' jahatitta0' ityAdi / anvayArtha-( jahA-yathA ) jaise ( tiyaDuyassa raso tikkho - trikarasane he che-" jaha kaDu " tyAha / anvayArtha--jahA--yathA bha kaDuyatumbagaraso - kaTukatumvakarasa uDavI tumaDInA rasa hoya che, nimbaraso - nimbakarasa sI maDAnA rasa hoya che, vA-vA athavA kaDuyarohiNIraso vA-kaTukarohiNIraso vA uDavI chAsanA rasa hoya che, etto vi aNaMtaguNo raso ca kiNhAe nAyavvo-ato'pi anaMtaguNaH rasa kRSNacAH jJAtavyaH A badhAthI paNa anatagaNA kaDavA rasa kRSNalezyAne hAya che ||10nA have nIsasezyAnuM varNuna he che - " jahatitta" ityAdi / anvayArtha--jahA-yathA ?bha tiyaDuyassa raso tikkho - trikaTukasya rasaH tAkSNaH
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 34 kApotilezyAyAH rasanirUpaNam yathA vA hastipippalyAH gajapippalyAH, rasastIkSNaH, ato'pyanantaguNo rasastu nIlAyAH nIlalezyAyA jnyaatvyH| nIlalezyAyA raso'tyantatIkSNa iti bhaavH||11|| __ kApotI rasamAhamUlam--jaha taruNa aMbagaralo, tuMba(kaviThThassa vAvi jaariso| etto vi aNaMtaguNo, reso u kAUNe nAyavo // 12 // chAyA-yathA taruNAmrakarasaH, tuMbarakapitthasya vA'pi yaadRshkH| __ ato'pyanantaguNo, rasastu kApotyA jJAtavyaH // 12 // TIkA-'jaha taruNaaMbagaraso' ityAdi yathA-yAdRzaH, taruNAmrakarasA taruNam-apakvam , yad Amrakam-AmraphalaM, tadraso bhavati, api ca yAzakA-yAdRzo bA, tuMvarakapitthasya-tubaraM-sakaSAyaM, yat kapitthaM kapitthaphalaM tasya raso bhavati, ato'pyanantaguNo rasaH kApotyA lezyAyA jJAtavyaH // 12 // Tukasya rasAtIkSNaH) zuNThI, pippalI evaM miraca rUpa trikaTuka kA rasa tIkSNa-kaTu hotA hai (jahA vA-yathA vA) athavA jaise (hatthi pippalIehastipippalyA) gajapIpalakA ra tIkSNa hotA hai ( ettovi aNaMtaguNoato'pi anaMtaguNaH)ina sabake rasale bhI anaMtaguNA rasa (nIlAe nAyavvo -nIlAyA jJAtavyaH) nIlalejhyAkA hotA hai ailA jAnanA cAhiye // 11 // 'aba kApotalelyA kA rasa kahate haiM-'jaha taruNa aMba0' ityaadi| anvayArtha-(jahA-yathA ) jaise (taruNa avagaralo-taruNAmrakarasaH) apakva Ama-kaccIkarI ko rasa hotA hai athavA (tuMbarakavidvasta jArisao-tubarakapitthasya yAdRzaH) kaSAyale kaitha-kaviTha kA jaisA rasa hotA hai (ettoki aNaMtaguNo raso kAUe nayavyo-ato'pi anaMtaguNaH suMTha, pIpara, maracA rUpa traNa kaTakane rasa tIkSaNa eTale tIkho hoya che. jahA vA-yathA vA mathavA hathipippalIe-hastipippalyAH ma 04 pii52ne| 2sa tIkSNu DAya che. ettovi aNaMtaguNo-ato'pi anaMtaguNaH ! sayAnA rasathI 5 mntgnn| 2sa nIlAe nAyavvo-nIlAyAH jJAtavyaH nIva vezyAno DAya che se ta sa . // 11 // huve pAtozyAnA 2sanu pana he cha--" jahataruNaaMba" tyAha! manvayAtha-jahA-yathA rebha taruNaaMbagaraso-taruNAmrakarasaH 1541 meTo 4AthI zanA 25 uya cha 2424 / tuMbarakaviTussa jArisao-tuMbarakapitthasya yAdRzakaH tu2 na 2 DAya che. etto vi aNaMtaguNo raso kAue nAyavvo
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtra tejolezyArasamAhamUlam-jaha pariNayaMbagaraso, pakkakaviTThassa vAvi jaariso| etto vi aNaMtaguNo, raMso 3 teUya nAyavyo // 13 // chAyA--yathA pariNatAmrakarasaH, pakvakapitthasya vApi yAdRzakaH / atto'pyanantaguNo, rasastu tejaso jJAtavyaH // 13 // TokA--'jaha pariNayaMbagaraso' ityAdi-- yathA yAdRzaH, pariNatAmrakarasaH pariNataM-paripakvaM yad Amrakam AmraphalaM, tadraso bhavati, yAdRzakaH yAdRzo vA'pi pakvakapitthasya raso bhavati, ato'pyanantaguNo rasastu tejasaH tejolezyAyAH, jJAtavyaH / kiMcidamlaHkiMcinmadhurazca rasastejolezyAyA bhavatIti bhAvaH // 13 // rasAkApotyA jJAtavyaH) ina saba ke rasa se bhI anaMtaguNA khaTTA rasa kApotI lezyAkA hotA hai // 12 // ___ aba tejolezyA kA rasa kahate haiM-'jahapariNayaM baga0' ityAdi / ___ anvayArtha (jahA-yathA)jaise (pariNayaM bagaraso-pariNatAmrakarasaH) pake hue AmakA rasa hotA hai / athavA (jArisao pakakaviTThassa hotA raso-yAzaka:pavkakapitthasya rasaH) jaise pake hue kaiMtha-kaviTha kA rasa hai etovi aNaMtaguNo raso teUya nAyavvo-ato'pi anaMtaguNaH rasaH tejasaHjJAtavyaH) inake rasoM se bhI anantaguNA rasa tejo lezyA kA hotA hai aisA jananA cAhiye / kucha amla khaTTA kucha madhura rasa tejolezyA kA hotA hai yaha bhAva isa gAthA kA hai // 13 // ato'pi anaMtaguNa rasaH kApotyA jJAtavyaH 2 // sAthI 5 mtge| khATo rasa A kapilezyAne hoya che. je 12 / Dave vezyAnA 2sanu varNana 4 cha-" jahapariNayaMbaga0" tyAha! manvayArtha:-jahA-yathAre pariNayaMbagaraso-pariNatAmrakarasaH pATI azA 2sa DAya chejArisao pakkakavidurasa raso-yAdRzaka pakvakapitthasya rasaH 2vI paas| vana 2sa DAya cha, etto vi aNaMtaguNo raso teUya nAyavvo-ato'pi anaMtaguNaH rasaH tejasaH jJAtavya tenA 2sAthI manata / 2sa tazyAnA DAya cha evuM jANavuM joIe. kAMIka khATo ane kAMIka mIThe evo madhura rasa teje- na DAya che. mAvo mA 2 thAnA che. // 13 //
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 34 pAlezyArasavarNanameM pAlezyA rasamAha-- mUlam--vairavAruNIe va raso, vivihANa vaM AMsavANa jaariso| __ mahu~ meragassa va raso, etto pamhAMai paraeNaM // 14 // chAyA--varavAruNyA vA rasaH, vividhAnAM vA AsavAnAM yaadRshkH| madhumerakasya vA rasaH, ataHpadmAyAHparakeNa // 14 // TIkA--' varavAruNie' ityAdi-- yAdRzakA-yAdRzaH, varavAruNyAH pradhAnamadirAyAH, raso bhavati, yAdRzako vA vividhAnAm , anekanarANAm , AsavAnAM-puSpaprasavamadhAnAM raso bhavati, yAdRzako vA madhumerakasya madhu-madyavizeSaH, merakA-sarakastayo samAhAre madhumerakaM, tasya raso bhavati, ataH-varavAruNyAdirasAt , parakeNa-anantAnantaguNAdhikatayA padmAyA padmalezyAyA raso bhavati / kiMcidamlakaSAyo mAdhuryavAMzca rasaH padmalezyAyA bhavatIti bhAvaH // 14 // aba padmalezyA kA rasa kahate haiM-'vara vaarunniie'ityaadi| anvayArtha--(jArisao-yAdRzakaH) jaisA (varavAruNIe-varavA. ruNyAH) uttama zarAba kA ( raso-rasa:) rasa hotA hai athavA jaisA (vivihANa-AsavANa raso-vividhAnAM AsavAnAM raso bhavati) vividha AsavoM kA rasa hotA hai / athavA (jArisao-yAdRzakaH ) jaisA (mahu meragassa va raso-madhumerakasya vArasaH) madhu-madyavizeSa kA tathA merakasaraka kA rasa hotA hai / ( etto-ataH ) inase bhI (paraeNaM-parakeNa) anaMtaguNa adhika rasa (pammAe-padmAyAH) padmalezyA kA hotA hai||14|| have panavezyAnA 2sane 4 cha--" varavAruNIe" tyAlA manvayArtha---jArisao-yAdRzakaH revo varavAruNIe-varavAruNyAH uttama shraamn| raso-rasaH re 2sa hAya cha, A241 po vivihANaAsavANarasovividhAnAM AstravANAM raso bhavati vividha maasvaan| 2sa DAya cha, ath| jArisao-yAzakaH rebha mahumeragassa va raso-madhumerakasya vArasaH bhayanA prazna 2sa DAya cha, tathA ||42n| 2 2sa DAya cha etto-etaH senAthI 59 paraeNaMparakeNa manata gye| madhi4 24 pammAe-padmAyAH pazyAnI rAya che. // 14 //
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ 614 uttarAdhyayanastre zulkalezyA rasamAha-- mUlam- khajjUramuddiyaralo, khIraraso khaMDa saMkararaso vA / etto vi aNaMtaguNo, rasoI sujhAe nAyavvo // 15 // chAyA-kharjUramRdvikA rasaH, kSIrarasaH khaNDazarkarA raso vA / ato'pyanantaguNo, rasastu zuklAyA jJAtavyaH // 15 // TIkA--'khaz2jUramuddiyaraso' ityAdi-- yAdRzaH khajUramRdvikArasaH kharaM-kharjUraphala, mRdvikA drAkSA tayo raso bhavati, tathA yAdRzaH kSIrarasA dugdhasya raso bhavati, tathA-khaNDazarkarArasaH-khaNDa-khaNDa' iti bhASAprasiddhaM, zarkarA= misarI' iti prasiddhA, tayo rasaH yAdRzo bhavati, ato'pyanantaguNo rasastu zuklAyAH zuklalezyAyA jJAtavyaH // 15 // gataM tRtIyaM rasadvAra, caturtha gaMdhadvAramAha, tatrAdau timRNAmaprazastalezyAnAM gandhaH procyatemUlam-jaha gomaDasla gaMdho, suNagamaMDassa va jahA ahimss| etto vi' agaMtaguNo, lesoNaM appalatthANaM // 16 // aba zuklalezyA kA rasa kahate haiM-'khajjUra0' ityaadi| . anvayArtha jaisA (khajjUra yi raso-khajUramRddhikArasaH) khajUroM kA tathA dAMkhoM kA rasa hotA hai (va-vA) athavA jaisA (khIraraso kSIrarasaH) dUdhakA rasa hotA hai athavA (khaMDa sakkararaso-khaMDazarkarArasaH)jaisA khAMDa aura zakara (misarI) kA rasa hotA hai (ettovi aNaMta guNo rasosukAe nAyabo-ato'pi anantaguNaH rasaH zuklAyAH jJAtavyaH) inase bhI adhika anaMtaguNA mIThA rasa zuklalezyA kA hotA hai / / 15 // ve shusveshyaane| 24 49 che-" khajUra " tyA | manvayArtha --yo khajUramudiyaraso-kharamRdvikArasaH bharanA tabhara draakssn| 2sa DAya che. vA-vA Atha khIraraso-kSIrarasaH idhamA manAvada bhiirne| 2sa hAya che. athavA khaMDasakararaso-khaMDazarkarArasa revo mA mate sAranI 2sa hoya che. etto vi aNaMtaguNo raso sukkAe nAyavyo-atopi anaMtaguNa rasaH , 4 jJAtavya. menAthI para mntg| bhI / 2sa zusavezyAnA DAya ch||15||
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 34 tisRNAMprazastalezyAnAM gandhanirUpaNam chAyA-yathA gomRtasya gandhaH, zunaka mRtasya vA yathA ahimRtasya / ato'pyanantaguNo, lezyAnAmaprazastAnAm // 16 // TIkA-'jaha gomaDasla' ityAdi yathA-gomRtasya-gomRtaM-mRtakazarIraM, tasya gandhaH, yathA vA zunakamRtasya zunakasya-kukkarasya mRtaM-mRtakazarIraM tasya gandhaH yathA vA-ahimRtasya-ahiH sarpastasya mRtaM mRtakazarIraM, tasya gandho bhavati ApatvAnmRtakazabde kakArasya lopH| atopyanantaguNo gandhastu aprazastAnAM-azubhAnAM, lezyAnAM kRSNanIlakApotInAM bhavati // 16 // ___ atha tismRNAM prazastalezyAnAM gandhamAhamUlam-jaha surahikusulagaMdho, gaMdhavAlANa pissamANANaM / etto vi aNaMtaguNo, patthalesANa tiNhI // 17 // chAyA-yathA surabhikusumagandho, gandhavAsAnAM piSyamANAnAm / ato'nyanantaguNaH prazastalezyAnAM tisUNAmapi // 17 // aba sUtrakAra cauthe gaMdha dvAra kA varNana kahate haiM-jisameM prathama aprazasta tIna lezyAoM kA gaMdha kahate hai-'jahaNolaDassa' ityAdi / ___ anvayArtha-(jahA-yethA) jaisI (gomaDassa-gokRtasya ) go ke mRtaka zarIra kI (suNagaDassa-zunakakRtasya ) kutte ke bhare zarIra kI athavA (jahA-yathA) jailI (ahimaDassa-ahimRtasya) sarpa ke mare zarIra kI (gaMndho-gandhaH) dugaMdha hotI hai ( ettoci anaMtaguNo gaMdho apasatthANaM lesANaM nAyavvo-ato'pi anantaguNaH gandhaH aprazastAnAM lezyAnAM jJAtavyaH) isase bhI anaMtaguNI adhika gaMdha kRSNa-nIla evaM kApota ina tIna aprazasta lezyAoM kI hotI hai // 16 // - have sUtrakAra cethA gaMdhadvAranuM varNana kare che, jemAM prathama aprazasta 3 tezyAmAnA gadhane 4 cha--" jahagomaDassa" tyAhi / ma-kyAtha--jahA-yathA ra 412nI gomaDassa-gomRtasya gAyanA bharekA zarIranI suNagamaDassa zunakamRtasya tarAnA bhre| zarI2nI athavA ahimaDassa-ahimRtasya sapanA bharetA zazaranI jahA-yathA 2vI gaMdho-gandhaH dudha DAya che. ettovi aNaMtaguNo gaMdho apasAtthANaM lesANaM nAyavyo-ato'pi anantaguNaH gandhaH aprazastAnAM jJAtavyaH tenAthI 55manAta roll Adhi hu 40, nI bhane para 2 pa 25prazasta vezyAmAnI jAya che. // 16 //
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ 616 uttarAdhyayanasUtre TIkA-'jaha surabhikusumagaMdho' ityAdi-- yathA surabhikusumagandhaH, tathA-pipyamANAnAM-cUrNyamAnAnAM, gandhavAsAnAM= gandhAzca vAsAzceti gandhavAsAH, ye koSThapuTapAkaniSpannA ste gandhAH, ye tu taditare te vAsA ucyante / gandhavAsakAraNarUpANi dravyANi gandhavAsazabdena gRhyante, teSAM vA gandho yathA bhavati, ato'pi-asmAdapi surabhikusumagandhAderapi, anantaguNo gandhastimuNAmapi prazastalezyAnAM tejaH pabazuklAnAM bhavati // 17 // gataM caturtha gandhadvAraM, tatra prathamamaprazastalezyAtrayasya sparzamAhamUlam-jaha karagayassa phAso, gojibbhAe va sAgapattANaM / etto vi aNaMtarguNo, lesANaM appasatthANaM // 18 // chAyA-yathA krakacasya sparzI, gojitAyA vA zAkapatrANAM / ato'pyanantaguNo, lezyAnAmaprazastAnAm // 18 // TIkA-'jaha karagayassa phAso' ityAdiyathA yAdRzaH, krakacasya-karapatrasya 'karavata' iti bhASAprasiddhasya sparzaH, aba prazasta tIna lezyAoM kA gaMdha kahate haiN-'jhsurhi0'ityaadi| anvayArtha (jahA-yathA ) jaisI (surahi kusumagaMndho-surabhikusumagaMdhaH) sugandhita phUloM kI sugandha hotI hai athavA (pissasANANaM-piSyamANAnAm ) jaise sugandha pisejAte hue sugandhI dravyoM meM AtI hai (eto vi-ataHapi ) inase bhI (aNaMtaguNo gaMdho tiNhaM pasatthalesANaM -anaMtaguNaH gaMdhaH tisRNAm prazastalezyAnAM bhavati) anaMtaguNI adhika sugandhi pIta, padma evaM zukla ina tIna prazasta lezyAoM kI hotI hai||17|| aba mUtrakAra pAMcave sparzadvAra ko kahate haiM una meM prathama aprazasta va ra vezyAmAnA gadhane he cha"jahasurahi." tyAhi / bha-kyA-jahA-yathA va zatanI surahikusumagandho-surabhikusumagaMdhaH samAdhita yAnI sugadha DAya cha, mathavA pissamANANaM-piSyamANAnAm sabha pAsavAthI sugadhI dravyamAMthA sugaMdha chuTatI hAya che, etto vi-ataH api sanAthI 5 aNataguNo gaMdho tiNhaM pasatthalesANaM bhavai-anantaguNaH gandhaH tisRNAM prazastalezyAnAm bhavati anaMta gI madhi sugadhI, tesa. pana mana zukala A traNa prazasta vezyAonI hoya che ! 17 | -- have sUtrakAra pAMcamA sparza dvArane kahe che, AmAM prathama aprazasta
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ 617 priyadarzinI TIkA a034 prastrastalezyAtrayasya sparzanirUpaNam yathAvA gojihvAyAH sparzaH, yathA vA-zAkapatrANAM-zAkA-vRkSavizeSastatpatrANAM sparzaH karkazo bhavati, ato'pyanantaguNaH karkazaH, aprazastAnAM-kRSNa-nIlakApotInAM, lezyAnAM yathAkramaM bhavatItyarthaH // 18 // atha prazastalezyAtrayasya sparzamAhamUlam-jaha bUrassa va phAso, navaNIyassa va sirIsakusumANaM / __ato'pyanantaguNo, pasalesANa tiNhaM pi // 19 // chAyA-yathA bUrasya vA sparzaH, navanItasya vA zirISakusumAnAm / ___ ato'pyanantaguNaH, prazastalezyAnAM tisRNAmapi // 19 // TIkA-'jaha bUrassa va phAso' ityAdi yathA yAdRzaH, bUrasya vanaspativizeSasya sparzaH, yathA vA navanItasya= tIna lezyAoM kA sparza kahate haiM--'jahakaramayassa' ityaadi| ___ anvayArtha (jahA-yathA ) jaisA karagayassa-krakacasya ) karauMta-karavata-kA (phAso-sparzaH) sparza hotA hai (va-vA) athavA-jaisA (gojibhANaphAMso-go jihvAyAHsparzaH) gAyakI jIbha kA sparza hotA hai| athavA jaisA (sAgarapattANaM phAso-zAkapatrANAM sparzaH) zAka vRkSa ke patroMkA sparza hotA hai (ettovi aNaMtaguNo-ato'pi anantaguNaH) isase bhI anaMtaguNA karkaza-khuradArA sparza (appasatthANaM-lesANaM aprazastAnAM lezyAnAM bhavati) aprazasta-kRSNa nIla kApotalezyAoMkA hotA hai||18 aba prazasta tIna lezyAoM kA sparza kahate haiN--'jhbuurss'ityaadi| anvayArtha (jahA-yathA) jaisA (bUrassa phAso-bUrastha sparzaH) bUra nAmaka vanaspatikA sparza (va-vA) athavA (navaNIyassa-navanItasya) e vezyA-mAne 49 cha-" jahakaragayassa" tyAhi / ma-kyAtha-jahA-yathA rema karagayassa-krakacasya 421tanA phAso-sparzaH 25za thAya cha, vA-vA mathavA rebha. gojimAe phAso-gojihvAyAH sparzaH yanI sana 25 thAya cha, thapa rabha sAgapattANaM phAso-zAkapatrANAM sparzaH zAna vesAmanA pAhAmAMnA 25za thAya cha, etto vi aNaMtaguNoato'pi anaMtaguNaH tanAthI 544 mata gaNa44-12-yA sparza apasatthANaM lesANaM-aprazastAnAM lezyAnAM bhavati 2352d , nAda, pAta lezyAone heya che. 18 have. prazasta va vezyAmAnA 25zana 4 cha-"jahabUrassa" tyA ! manyAtha:-jahA yathA rebha dUrassa phAso-bUrasya sparzaH bhU2 nAmanI vanas5u0 78
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre 'makkhana' iti prasiddhasya sparzaH, yathA vA zirIpakusumAnAM sparzo bhavati, ato.. 'pyanantaguNaH sukumAraH sparzoM yathAkramaM tisUNAmapi prazastalezyAnAM bhvtiityrthH|19| gataM paJcamaM sparzadvAraM, saMpati SaSThaM pariNAmadvAramAha--- mUlam-tiviho vA navaviho vA, sattAvIsa~i vihekasIo vaa| dusao taiyAlo vo, lesANaM hoI pariNAmo // 20 // chAyA-trividho vA navavidho vA, saptaviMzatividha ekAzItividho vA / dvizate tricatvAriMzada vA, lezyAnAM bhavati prinnaamH||20|| TIkA--'tiviho vA' ityAdi-- lezyAnAM paDUvidhalezyAnAM madhye pratyeka lezyAyAH pariNAmastrividho vA bhavati jaghanyamadhyamotkRSTabhedeneti bhaavH| navavidho vA bhavati-eSAmapi jaghanyAdInAM svasthAnatAratamya vicAraNAyAM pratyekaM jaghanyAditrayeNa guNane navavidho bhvtiityrthH| navanIta-makkhana kA sparza tathA (sirIsakusumANaM - sirISakusumAnAs) zirISapuSpa kA sparza hotA hai (ettovi aNaMtaguNo-ato'pi anaMtaguNaH) usase bhI anaMtaguNA komala sparza (tiNhapi pasatthalesANaM-tisUNAmapi prazastalezyAnAm bhavati) tIna prazasta-tejaHpadma zukla lezyAoM kA hotA hai // 19 // * aba sUtrakAra chaTThA pariNAma dvAra kahate haiM-'tiviho' ityaadi|, 'anvayArtha (lesANaM-lezyAnAm) cha lezyAoM ke madhya pratyeka lezyA ke pariNAma (tiviho vA hoi-trividho vA bhavati) jaghanya madhyama evaM utkRSTa ke bheda se tIna prakAra ke hote haiM / athavA (navaviho hoi-navavidhobhavati) nau prakAra ke hote haiM / ina jaghanya, madhyama evaM utkRSTa bhedoM meM bhI apane piza athavA navaNIyassa-navanItasya bhAnaguna 25za, tathA sirIsakusumANasirISa kusumAnAm zirISa yudhyatA 25 thAya che ettoviaNataguNo ato'pi aNataguNaH sanAthI 5 manatA suvAko 25 tiNhapi pasatthalesANaM-tisuNAmapi prazastalezyonAm bhavatitra] prazasta ta4, 5, zusozyAmAnA haaych||16|| huve sUtrA2 74! pariNAmadArane 4 cha-" tiviho" tyAha!... anvayArtha lesANa-lezyanAm 7 vezyAmAnI psyen| pratye: sazyAna pariNAma ttiviho hoi-trividhovA bhavati dhanya madhyama mane TanA methI in sAnu DAya cha 2mathA navaviho hoi-navavidho bhavati na prA2rnu ---- che. e jaghanya, madhyama ane utkRSTa bhedamAM paNa pitapatAnA sthAnamAM
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a. 34 kRSNalezyAyAH lakSaNanirUpaNam 619 evaM punastrikaguNanayA saptaviMzatividho vA pariNAmo bhavati, punastrikaguNanayA ekAzItividho vA pariNAmo bhavati, punastrikaguNanayA dve zate tricatvAriMzat-tricatvAriMzadadhikadvizatavidho vA pariNAmo bhavati / evaM kRSNAdinAM SaNNAM lezyAnAM pariNAmasaMkalanayA 1458 aSTapaJcAzaMdadhikacaturdazazatavidhaH pariNAmo bhavatIti bodhyam // 20 // uktaM pariNAmadvAra, saMpati lakSaNadvAramAha-tatrAdau kRSNalezyAyA lakSaNaM procyate / mUlam--paMcAsavappamatto, tIhi agutto chasu avirao ya / - tivAraMbhapariNao, khudo lAhalio naro // 21 // ... . . . niddhaMdhala pariNAmo, nissaMso ajiiNdio| . . eyajoga samAutto, kiNhalesaM tu pariName // 22 // : chAyA-- paJcAstravapramattaH, tribhiraguptaH SaTchu aviratazca / tIvArasbhapariNataH, kSudraH sAhasiko naraH // 21 // 2 sthAnoM meM taratamatA kA jaba vicAra kiyA jAtA hai, jaba ye jaghanya Adi pratyeka bhI apane apane meM jaghanya, madhyama evaM utkRSTa kheda vAle ho jAte haiN| isa prakAra ye nau kheda ho jAte haiN| (sattAvIsaha vihe ekkasIovA-saptaviMzatividhaH ekAzItinidho vA ) nau ko tIna se guNA karane para santAIsa evaM lattAIsa ko tIna se guNA karanepara ekAsI tathA (dusao le yAlovA-dvizate tricatvAriMzat vA) ekAlIko tIna se-guNA karane para dolau tetAlIsa 243 bheda lezyAoM ke pariNAmoM ke ho jAte haiN| isa prakAra kRSNAdi chaha leNyAoM ke samasta pariNAmoM kI saMkalanA karanese eka hajAra cAralau aThAvana (1458) pariNAma hote haiM tiratamatAne jyAre vicAra karavAmAM Ave che tyAre e jaghanya Adi pratyeka paNa potapotAnAmAM jaghanya, madhyama, ane utkRSTa bheTavALA banI jAya che. smA prabhArI se na me laya che. sattAvIsaivihe ekasIovA-saptaviMzatividhaH ekAzItividho vA nabane thI guNatAM satyApIsa mana. satyAvIsana bAthI guNatAM jyAzI dusao teyAlo vA-dvizate tricatvAriMzadvA methyAzIna traNathI guNatAM basone teMtAlIsa bheda lezyAonA pariNAmonI thaI jAya che. A pramANe kRSNa Adi cha lezyAonA saghaLA pariNAmanI saMkalana karavAthI eka hajAra cAra aThAvana parINAma bane che. para che . -
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ 520 uttarAdhyayanasUtre niddhaMdhasapariNAmo, nRshNso'jitendriyH| etadyogasamAyuktaH, kRSNalezyAM tu pariNamet // 22 // TIkA-paMcAsavappamatto' ityAdi / paJcAstravapramattA prANAtipAtAdiSu paJcasu AsraveSu pramattaH-pramAdavAn tathA tribhiH manovAkAyaiH, aguptiH=guptarahitaH, paTUsu-jinanikAyeSu, aviratA anivRttaH tdupmrdktvaaditibhaavH| evaMbhUtaH kazcidatIvrArambho'pi syAdataAha-'tivAraMbhapariNao' iti tIvrArambhapariNataH tIbrA-utkaTA ye ArambhAH-sAvadhavyApArAH, tatpariNataH-tatra pravRttyA tadAtmatAM gataH, tathA-kSudra-duSTaH, pareSAmahitaiSItyarthaH / tathA sAhasikA sahasA apalocya guNadoSAn pravartata iti sAhasikaH-caura luNTakAdirityarthaH / nam=puruSaH, upalakSaNatvAt snyAdirapi vA / asyA agrimagAthayA saha sambandhaH // 21 // ___ aba sUtrakAra lakSaNadvAra kahate haiM-jinameM prathama kRSNalezyA kA lakSaNa kahate haiM-'paMcAsava0' ityaadi| anvayArtha jo AtmA (paMcAsavappamatto-pacAsravapramattaH) prANAtipAta Adi pAMca AsravoM meM pramatta ho (tihiM agutto-tribhiHaguptaH) manogupti, vacanagupti evaM kAyagupti, ina tIna guptiyoM se jo agupta ho arthAt ina tIna guptiyoM se rahita ho (chasu avirao-padsu avirataH) SaTakAya ke jIvoM kI rakSA se jo avirata ho (tivvAraMbha pariNaotIvrAraMbhapariNataH) tIvra AraMbha-utkaTasAvadya vyApAroM meM tatpara ho (khuddo-kSudraH) dUsaroM ke hita kA abhilASI na ho (sAhasio-sAhasikA) vinAvicAre hI hara eka kAma meM pravRtti karane vAlA ho // 21 // have sUtrakAra lakSaNadvAra kahe che. jemAM prathama kRSNalezyAnuM lakSaNa hai cha-" paMcAsava0 " tyAha! makyAtha-2 mAtmA pacAsavappamatto-paMcAsravapramattaH prAtipAta mAha pAya mAlavAmA pramatta hAya, tihi agutto-tribhiH aguptaH manAsti, kynzakti ane kAyagupti A traNa guptithI je agupta hoya, arthAt satra zustiyothI 2ti DAya chasu avirao-SaTsu avirataH paTTAyanA vAnI 2kSAthI 2 mavirata jAya, tivvAraMbhapaiNao-tIvrAraMbhapariNataH tIna yAma- sAvadha vyApArAmA tat52 DAya, khuddo-kSudraH mInayAnA hitanA maliSI na DAya, sAhasio-sAhasikaH 32 viyAya 4 424 mimI pravRtti karavAvALA hoya paravA
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 34 kRSNalezyAyAH lakSaNanirUpaNam 'nidhasapariNAmo' ityAdi , nirddhadhasapariNAma :=' nirddhadhasa' iti dezIyaH zabdo nirdayavAcakaH, nirdayaH niSThuraH pariNAmo'dhyavasAyo yasya sa tathA nRsaMzaH = hiMsakaH ajitendriyaH= anigrahItendriyaH, etadyogasamAyuktaH - ete - anantaroktAH, ye yogAH - manovAkkAya vyApArAH etadyogAH - paJcAsravapramattatvAdayastaiH samAyuktaH sahitaH, kRSNalezyAmeva pariNamati kRSNazyArUpeNa svAtmAnaM pariNamayati, kRSNalezyAvAn bhavatItyarthaH, tadravyasAcivyena tathAvidhadravyasaMparkAt taduparaJjanAt tadrUpatAM bhajet / uktaM hikRSNAdidravyasAcivyAt, pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyA zabdaH prayujyate // 1 // 621 tathA - - ' nidvaMdhasapariNAmo ' ityAdi / anvayArtha - (niddhaMdhasa pariNAmo - nidhasapariNAmaH) jisakA pariNAma bilakula dayAbhAva se zUnya ho ( nissaMso-nRzaMsaH ) ghAtaka ho ( ajiiMdiyo - ajitendriyaH ) indriyoM ko vaza meM nahIM rakhanevAlA ho, isa taraha (eyajoga samAutto - etadyogasamAyuktaH ) ina paMca Asrava Adi pUrvokta yogoM se yukta prANIko kRSNalezyAvAlA jAnanA cAhiye / arthAt jina prANiyoM ke aise yoga hoM samajho ye hI kRSNalezyA ke lakSaNa hai| kahane kA bhAva yaha hai ki jisa prakAra japApuSpa ke saMsarga se sphaTikamaNi japApuSpa rUpa se pariNamita ho jAtA hai usI prakAra kRSNAdi dravya kI sahAyatA se AtmA kA pariNAma kRSNAdirUpa ho jAtA hai / isI kA tathA - " niddhaMdhasapariNAmo " tyAhi ! manvayArtha --nirbaMdha sapariNAmo - nidrdha khapariNAmaH nenu pariNAma hayA lAvathI mitramula zUnya hoya, nissaMso - nRzaMsaH dhAta hoya, ajiiMdiyo - ajitendriyaH indriyAne vazamAM rAkhanAra na hAya, A prabhA eyajogasamAutto - etadyoga samAyuH A pAMca Asava Adi pUrvokta ceALAthI yukta prANIne kRSNalezyA. vALA jANavA joIe. arthAt je prANIonA evA cAga hAya, samajo ke eja kRSNa vaizyAnA lakSaNa che. kahevAnA bhAva e che ke, je pramANe japApuSyanA saMsargathI sphATika maNi japApuSya rUpathI parimita thaI jAya che. eja pramANe kRSNAdi dravyanI sahAyatAthI AtmAnuM pariNAma kRSNAdirUpa thaI jAya che. eja pramANe kRSNAdi dravyanI sahAyatAthI AtmAnuM pariNAma kRSNAdirUpa thaI jAya che. AnuM ja nAma laizyA che. A kRSNaGezyAnA sadbhAvamAM ja
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ 622 - uttarAdhyayanasUtra anena kRSNalezyAyAH sadbhAva eva paJcAstravapramattatvAdInAM darzanAt teSAM lakSaNavamuktam / yo hi yasya saddhAne eva bhavati sa tasya lakSaNamucyate, yatho upNatvamagneH, eva suttaratrApi lakSaNatvabhAvanA kAryA // 22 // nIlalezyAlakSaNasAha-- mUlam-islA amarisa atavI, avijjamAyA ahIriyA / . gehI paose ye saMde, pasate rasalolae // 23 // sAyagavesae ye ArassAo, avirao ho sAhassio nro| eyajorga samAutto, nIlalesaM tuM pariNale / / 24 // . __chAyA--IrSyA amarSa atapaH, avidyA mAyA ahIkatA / gRddhiH pradveSazca zaThaH, pramatto rasalolupaH // 23 // sAtagaveSakazca ArambhAt avirataH kSudraH sAhasiko nrH| etadyogasamAyukto NIlalezyAM tu pariNamati // 23 // TIkA--'islA' ityAdiIrSyA-paraguNAsahanaM ca, amarpaH-atyantaroSAbhinivezaH, atapaH-tapasyAyA nAma lezyA hai / isa kRSNalezyA ke sadbhAva meM hI paMcAsravapramattaprANI banA rahatA hai / trigupti le agupta rahatA hai Adi 2 / isIse inako kRSNalezyA ke lakSaNa rUpa se kathita kiyA gayA hai| jo jisake sadbhAva meM hotA hai vaha usakA lakSaNa hotA hai, jaise uSNatAke sadbhAva meM agni hotI hai| ata: jisa prakAra agni kA lakSaNa uSNatA hai usI prakAra paJcAsrava pramatta Adi bhI kRSNalezyA ke lakSaNa haiM // 22 // ., - sUtrakAra nIlalezyA ke lakSaNa kahate haiM-'issA' ityaadi| ... anvayArtha (issA-IyA) para ke guNoM ko sahana nahIM karanA (amarisa-amarSaH) roSa karanA tathA sadA roSamaya pariNAma rakhanA pAMca Asava pramatta prANuM banela rahe che. traNa guptithI agupta rahe che. kare. vagere. AthI ja ene kRSNalezyAnA lakSaNarUpathI kahevAmAM karavAmAM Avela che. je jenA bhAvamAM hoya che te ja tenuM lakSaNa hoya che. jemake, uSNatAnA sadubhAvamAM agni hoya che. AthI je pramANe azinuM lakSaNa uNatA che, e ja pramANe pAMca Asava pramatta Adi kRSNalezyAnAM lakSaNa che. rirA: ... sUtrA2 novezyAnAM sakSara 4 cha-" issA" tyA ! - / ...manvayArtha issA-IrSyA mAnanA ne saDana na 42sA, : amarisa:
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 34 nIlalezyAyAH lakSaNanirUpaNam abhAvaH, avidyA-kuzAstrarUpA, mAyA prasiddhA, ahIkatA-asadAcArakaraNe lajjAyA abhAvaH, gRddhiH-viSayeSvAsaktiH, pradveSazca, iha sarvatrAbhedopacArAt tadvAn jIva eva gRhyate / ata eva zaThA vaJcakaH, pramattaH-prakarSaNa jAtyAdimadayuktaH, rasalolupaHzAtagaveSakaH, 'amarisa' iti 'avijja' itica luptaprathamAntam , asyA agrima gAthayA saha sambandhaH // 23 // 'sAya gavelae tha' ityAdi-- sAtagaveSakA-viSayasukhArthI, ArambhAta mANivadhAt , avirata:-anivRttaH, anyat sarva spaSTam // 24 // (atavo-atapaH) tapazcaryA karanele vimukha rahanA (avija-avidyA kuzAstroM meM tatpara rahanA (mAyA-mAyA) chala kapaTa karanA (ahiriyA ahIkatA ) lajjArahita honA (gehi-zRddhiH) viSayoM meM Asakti kA honA (paole-pradeSazca ) dveSa rakhanA (laDhe-zaThaH) dUsaroM kI pratAranA ThagAI-karanA (pamatte-pramattaH) jAtyAdika bhadoM se atyaMta yukta rahanA (rasalolue-rasalolupaH) ralanA indriya ke viSaya meM lolupa bananA // 23 // / tathA--'lAyanavelae' ityaadi| ____ anvayArtha-(sAyagavesae-sAtagaveSakaH) sAtA kA gaveSI honA (ArambhAo avirao-ArambhAt anivRttaH) prANi vadha ke sthAnabhUta AraMbha se virakta nahIM honA (kho-kSadaH) svapna meM bhI dasaroM ke hita kI abhilASA vAlA nahIM honA (sAharilao-sAhasikaH) vinAsoce samajhe kAma karane laganA, ityAdi lakSaNoM se yukta prANI nIlalezyA ke pariNAma vAlA jAnanA cAhiye // 24 // amarSaH zeSa 42vI, tathA sahA zeSamaya pariNAma rAya, atavo-atapaH tapasyA : 42vAthI vibhuma he', avijja-avidyo zAlImA tat52 rahe, mAyA mAyA: .71458 42khu, ahariyA-ahIkatA ecent 2Dita tha, gehi-gRddhiH viSayomA mAsahita rAmavI, paose-pradveSazca deSa rAmavI, saDhe-zaThaH mInayAnI . .. 32vI, pamatte-pramattaH tyA mahAthI satyata yukta 29, rasalolue-rasalolupaH IndriyanA viSayamAM lupatA rAkhavI. ra3 tathA-" sAyagavesae " tyA! manyAtha-sAyagavesae-sAtagaveSakaH sAtAnA dveSa 42vI, ArambhAo avirao-ArambhAt anivRttaH prANI padhanA sthAnabhUta mAmayI vi24ta na thaj, khuddo-kSudraH svAmI yAtanA hitanI malilASA na rAvI sAhassiosAhasikaH 12 viyAya bhane 42qu anii 4, tyAdi sAthI - yukta prANa nIkalezyAnA pariNAmavALe jANavo joIe. ra4 . . .
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre kApotalezyAlakSaNamAha - mUlam-vaMkevaMka samAyAre, niyaDille aNujjue / pAliuMcagaovahieM, micchadiTThI aNArie // 25 // upphAlaMga duhavAIyaM teNe yAvi yaM maccharI / eyajogasamAutto, kAuMlesaM tu pariName / / 26 // chAyA--cakro cakrasamAcAraH, nikRtimAn anjukaH / pratikuzcakaauSadhikaH, mithyAdRSTiranAryaH // 25 // utprAsakaduSTavAdI ca, stenazcApi ca mtsrii| etadyogasamAyukaH, kApotalezyAM tu pariNamati // 26 // TIkA--'vaMke' ityAdi-- vakra:-vAcA kuTilaH, vakrasamAcAra:-kuTilAcAraH, nikRtimAna-kapaTI, anRjukaH-kuTilahRdayaH, pratikuJcaka:-svadoSapracchAdakaH, aupadhikaH-upadhinA chadmanA caratItyaupadhikaH-sarvakArye kapaTena pravRttaH, mithyAdRSTi:-zrutacAritralakSaNedharme zraddhArahitaH, anaaryH-aarybhaavvrjitH| 'paliuMcaga' iti luptaprathamAntam / asyA agrimagAthayA saha sambandhaH // 25 // aba kApotalezyA kA lakSaNa kahate haiM-'vaMke' ityAdi / anvayArtha--(vaMke-vakraH) vANIse kuTila honA (vaMkasamAyAre-vakrasamAcAraH) kuTila AcAravAlA honA (niyaDille-nikRtimAn ) kapaTI honA ( aNujjue-ajukaH) kuTilacitta vAlA honA (paliucagaopratikuJcakaH) apane doSoMko DhakanA ( ovahie-aupadhikaH ) mAyA cAra se yukta hokara pratyeka kArya karanA (micchAdiTThI-mithyASTiH) zrutacAritrarUpa dharma meM zraddhA vihIna honA (aNarie-anAryaH) AryabhAva se rahita honA // 25 // Dave potozyAnu sakSaNa 49 cha-"vake" tyA!i manvayArtha-vake-vakraH pANIthI Tima 2j, vaMkasamAyAre-vakrasamAcAraH aTiyA mAyAvA mana, niyaDille-nikratimAn 45Ti tha, aNujjue-anRjukaH Tisa vitta thayu, pAliucagao-pratikuJcakaH pAtAnA hoSAne disqaa, ovahieaupAdhikaH bhAyAyArthI yukta manAne pratye* ya 42, micchAdidI-mithyAdRSTiH zrata yaritra35 dharmamA zraddhA vihIna thaSu, mana aNArie-anAryaH mArya bhAvathI rahita banavuM. rapA
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 34 tejolezyAnirUpaNam 'uphAlaga' ityAdi utpAsaka duSTavAdI = utpAsakaM duSTaM ca vadatItyevaM zIlaH, yathA para utmAsyate, duHkhI bhavati tAdRzaM vacanaM rAgAdidoSayuktaM ca vacanaM vaktuM zIlaM yasya sa ityarthaH / ca= samuccaye, stenaH - cauraH api ca matsarI - matsaraH - parasaMpadAmasahanaM, sati vittetyAgAbhAvazca tadvAn etadyogasamAyuktaH kApotalezyAM pariNamati = kApota lezyArUpeNa svAtmAnaM pariNamayatItyarthaH // 26 // -atha tejolezyAlakSaNamAha- mUlam - nIyAvitrI arcavale, abhAI akutUhale / viNIye vie daMte, jogavaM uvahA~NavaM // 27 // piyaMdhamme daDhamme'vajjabhIru hiesae / eya~jogasamAutto, teMUlesa tuM pariName // 28 // 625 tathA - ' upphAlaga' ityAdi / anvayArtha - ( upphAlaga dubAI - utprAsakaduSTavAdI ) aise vacana bolanA jisase dUsaroM ko duHkha ho rAgadveSa se yukta vacanoM kA prayoga karanA ( teNe - stenaH ) caurI karanA ( maccharI - matsarI ) dUsare ke abhyudaya ko sahana nahIM karanA tathA sampanna hone para bhI dAna nahIM karanA (eya joga samAunto- etat yogasamAyuktaH ) ityAdi, aise kArya yukta yogoM se jIva ko ( kAulesaM tu pariName - kApotaleiyAM pariNamati ) kApotI zyAvAlA - jAnanA cAhiye / tAtparya - 'yelakSaNa jisa meM hoM vaha kApota zyAvAlA hai' aisA jAnanA cAhiye / ye lakSaNa kApotI lezyA ke haiM // 26 // tathA--" utphAlaga " ityAdi ! bhyanvayArtha -- upphAlagaduTThavAI - utprAsakaduSTavAdI yevAM vayana molavAM hai, jenAthI khIjAone duHkha thAya, rAgadveSathI yukta vacanAnA prayAga karavA, teNe - stenaH thArI 42vI, maccharI-matsarI mIlanA alyudhyate sahana na tathA sauMpanna hovA chatAM paNa dAna na 42, eyajjogasamAutto - etat yoga samAyuktaH tyiAhi ! sevA arthayukta yogothI apane kAulesaMtu pariNamekApotazyAM pariNamati AyotivezyAvAjA lagavA lehaye, tAtyarya bhAvAM lakSaNa je jIvamAM heAya te kApe talezyAvALA che evu' jANyu' joIe. A lakSaNa kArpAtilezyAnu' che "rA u0 79
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ 626 uttarAdhyayanasUtre chAyA--nIcairvRttiH acapalA, amAyI akutUhalaH / vinItavinayo dAntaH, yogavAn upadhAnavAn // 27 // priyadharmA dRDhadharmA, avadhabhIruH hitaiSakaH / etadyogasamAyukta stejolezyAM tu pariNamati // 28 // TIkA' nIyAvittI' ityAdi-- nIcaivRttiH ahaGkArarahitaH gurvAdibhyo nIcAsanAdivartItyarthaH, acapala:cAJcalyarahitaH, amAyI-mAyArahitaH, akutUhala:-apUrvavastudarzanArthamutsukatA kutUhala tadvarjitaH ataava-vinItavinaya-vinItaH-prAptaH, vinayaH-gurorabhyutthAnapraNAmAdirUpA matipatti yena sa tathA, dAntA jitendriyaH, yogavAn yogaH manovAkkAyAnAM prazastavyApArastadvAn , tathA-upadhAnavAn-upadhAna-tIvratapazcAryA tadvAn , asyA agrima gAthayA saha sambandhaH // 27 // 'piyadhamme' ityAdi-- miyadharmA-priyo dharmoM yasya sa tathA, dRDhadharmA=aGgI-kRtavratAdinirvAhakA, aba tejolezyA ke lakSaNa kahate haiM-'nIyAvittI' ityAdi / anvayArtha (niyAvittI-nIcaivRttiH) ahaMkAra nahIM karanA-gurujana se apanA Asana nIcA rakhanA (acavale-acapalaH) capalatA se rahita honA (amAI-amAyI) mAyA cAra se rahita honA (akutUhale-akutuhalaH) apUrvavastu ke dekhane ke liye utsukatA kA nahIM honA viNIyaviNae-vinItavinayaH) vinIta honA-gurujana kA vinaya karanA, unake Anepara uThanA-praNAma Adi karanA daMte dAntaH ) indriyoM ko jItanA (jogavaM-yogavAn ) mana vacana kAyA ke yogoMko zuddha rakhanA (uvahANavaM-upadhAnavAn ) tIvratapazcaryA karanA // 27 // havetanazyAnAM sakSaY 4 te-"nIyAvittI" tyA ! saskyAtha-niyAvittI-nIcairvRttiH m4|2 na 42v| zu30 nathI yAtArnu mAsana nIrAma, acavale-acapalaH yatAthI 2hita thaj, amAI-amAyI bhAyAyAthI 2hita tha, akutUhalo-akutUhala: nyU varatunanavAnI utsutAna zamI, viNIyaviNae-vinItavinayaH vinIta , gu24nanA vinaya 42vI, mamanA bhAvavAthI , praNAma mAhi 42, dhandriyAne chata jogavaM-yogavAn bhana, kyana mane yAnA yogAne zuddha rAmapA, uvahANava-upadhAnavAn tIna yA 42vI. // 27 //
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 34 pajhalezyAnirUpaNam 627 avadhabhIru-prANAtipAtAdirUpAt pApAbhItaH, hitaiSakaH-mokSAbhilASI, etadyogasamAyuktastejolezyAM tu pariNamati-tejolezyArUpeNa svAtmAnaM prinnmytiityrthH|| pAlezyAyA lakSaNamAha-- mUlam-payokohamANe ye, mAyaulobhe ye pyrgue| pasaMta citte daMtA , yogavaM uvahANavaM // 29 // tahAM payaNuvAI meM, usaMte jiiNdie| eyajogasamAutto, pAlesaM tu pariName // 30 // chAyA-pratanukrodhamAnazca, mAyAlobhazca pratanukaH / prazAntacitto dAntAtmA, yogavAn upadhAnavAn // 29 // tathA pratanuvAdI ca, upazAnto jitendriyH| etadyogasamAyuktaH, pAlezyAM tu pariNamati // 30 // TIkA--'payaNukohamANe ya' ityAdipratanukrolamAnaH pratanU-svalpau, krodhamAnau yasya sa tathA, ca zabdaH paadpuurnne| tathA-'piyadhamme' ityAdi / anvayArtha-(piyadhammo-priyadharmA) priyadharmavAlA honA (dhammo dRDhadharmA) dharma meM dRDha honA arthAt aMgIkRta vratAdikoM ko nirvAha karanA (avajabhIrU-avadhabhIruH ) prANAtipAta Adi pApoM se sadA bhayabhIta bane rahanA (hielae-hitaiSakaH ) mokSAbhilASI honA (eyajogasamA utto-etadyogasamAyuktaH) ina pUrvokta bAtoM se sampanna yoga jina jIvoM ke hotA hai ve jIva tejolezyA se apanI AtmA ko pariNamAne vAle jAnanA cAhiye / ye saba lakSaNa tejolezyA ke haiM // 28 // tathA-" piya dhamme" tyA ! __manyA -piyadhammo-priyadharmA priya gha n thAM, dRDhadhammo-dRDhadharmA dharmamAM daDhatA rAkhavI, arthAta aMgikAra karelAM vrata Adikane nabhAvI rAkhavAM, avajjabhIrU-avadyabhIrUH prAtipAta yA pAyAthI sahI sayamIta manI .23, hiesae-hitaiSakaH bhAkSanA malitASI thayu eyajogasamAutto-etadyoga samAyuktaH / pUrvarita pAtathI sapanna yo vAma DAya che ye 71 tezyAthI pitAnI AtmAne pariNamanavALA jANavA jeIe. A saghaLAM lakSaNa tejalezyAnAM che. 28
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ 628 uttarAdhyayana sUtre tathA - mAyA, lobhazca pratanukaH - svalpo yasyeti zeSaH, ataeva - prazAntacittaH = prazAntaM - prakarSeNopazamayuktaM, cittaM yasya sa tathA dAntAtmA - dAntaH - azubhayogaparivarjanena vazIkRtaH AtmA yena sa tathA, yogavAn, upadhanavAn, iti padadvayamitaH pUrvaM saptaviMzatitamagAthAyAM vyAkhyAtam / asyA agrimagAthayA saha smbndhH|| 29 // ' tahA payaNuvAI ya' ityAdi / tathA - pratanuvAdI = svalpabhASI, ca = punaH, upazAntaH - upazamayuktaH, tathAjitendriyaH = indriyanigrahI, etadyogasamAyuktaH, padmalezyAM tu pariNamiti = padmalezyArUpeNa svAtmAnaM pariNamayatItyarthaH // 30 // aba padmalezyA ke lakSaNa kahate haiM-- 'payaNukohamANe' ityAdi / anvayArtha -- ( payaNuko hamANe mAyAlobheya payaNue - pratanukrodhamAnaH mAyAlobhazca pratatukaH) krodha, mAna kaSAya kI alpatA honI, mAyA tathA lobhakaSAya kI alpatA honI ( pasaMtacitte daMtappA - prazAntacittaH dAntAtmA ) zAntacitta honA azubhayoga kA parityAga kara zubhayoga meM pravRtta honA (yogavaM - yogavAn ) mana vacana kAyA ke yogoM ko sadA pavitra rakhanA tathA ( uvahANavaM - upadhAnavAn ) tIvratapazcaryA karanA // 29 // tahA paNubAI ' ityAdi / " tathA anvayArtha -- ( payaNuvAi - pratanuvAdI ) thor3A aura hitakara bolanA ( uvasaMte - upazAntaH) upazamapariNAma yukta honA (jiiMdie - jitendriyaH) apanI indriyoM kA vaza meM rakhanA ( eyajogasagAuto padmalesaM tu parime - etadyogasamAyuktaH padmalezyAM tu pariNamati ) ina saba bAtoM se yukta prANI padmazyA vAlA hotA hai // 30 // Duve padmavezyAnA sakSaNa uDe che -- " payaNukohamANe " tyAhi ! anvayArtha--payaNukohamANe mAyAlobhe ya payaNue - pratanukrodhamAna. mAyAlobhazva - pratanukaH Godha, bhAna, uSAyanI sahayatA thavI bhAyA tathA bola uSAyanI yatA thavI, pasaMtacitte daMtappA - prazAntacittaH dAntAtmA zAnta vittavANA manavu, azulayojanA parityAga urIne zubha yogamAM pravRtta thavu, yogavaMyogavAn bhana, vayana, DAyAnA yogAne sahA pavitra rAbhavA tathA uvahANavaMupadhAnavAn tIvra tapazcaryA aravI // 28 // tathA-- tahA payaNuvAi " tyAhi ! anvayArtha--payaNuvAi-pratanuvAdI thADu ane hita42 mosavu, uvasaMteupazAntaH upazabha pariNAmayukta thavu, jiiMdie - jitendriya potAnI ndriyAne zubhAMrAvI, eyajogasamAuto padmalesaM tu pariName - etadyoga * samAyuktaH padmalezyAM pariNamatimA saghaNI vAtothI yukta AzI padmavezyAvAjA hoya che, // 30 //
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 34 zuklalezyAnirUpaNam zuklalezyAyA lakSaNamAha--- mUlam-aharUMdANi vajjitI, dhammasutrANi jhAe / pasaMtacitte daMtapyA, samie gutte yaM guttisu // 31 // saroge vIyaroge vo, usaMte jiiMdie~ / eyajogasamAutto, sukalesaM tu pariName // 32 // chAyA--Artaraudre varjayitvA, dharmazukle dhyAyati / prazAntacitto dAntAtmA, samito guptazca guptiSu // 31 // sarAgo vItarAgo vA, upazAnto jitendriyH| etayogasamAyuktaH. zuklalezyAM tu pariNamati // 32 // TIkA--' adRruvANi ' ityAdi Ataraudre Arta raudraMceti dvayamazumadhyAnaM, varjayitvA parityajya dharmazulke dharma-dharmadhyAnaM, zulkaM-zulkadhyAnaM cetidvayaM zumadhyAnaM dhyAyati / prazAntacittaH= prazAntaM-prakarSaNopazamayuktaM, cittaM yasya sa tathA, dAntAtmA dAntaH-azubhayogaparivarjanena vazIkRtaAtmA yena sa tathA, samitaH samitipaJcakayuktaH, ca-punaH, guptiSu-tRtIyAthai saptamI, guptibhiH manoguptyAdibhirityarthaH, guptaH rakSita caaritrH| asyA agrimagAthayA saha sambandhaH // 31 // aba zuklalezyA ke lakSaNa kahate haiM-'adRrudANi' ityaadi| anvayArtha-(antaddANi vajjittA-Ataraudre varjayitvA) ArtadhyAna evaM raudradhyAna kA parityAga karake jo AtmA (dhammamukkANi jhAyaedharmazukle dhyAyati) dharmadhyAla evaM zukladhyAnako dhyAtA hai tathA(pasaMtacitte -prazAntacittaH) prazAntacittavAlA hotA hai evaM (daMtappA-dAntAtmA) azubha yogo ke parityAga se apanI AtmAkA vazameM rakhatA hai, (samiesamitaH ) pAMca samitiyoM kA pAlana karatA hai (guttisu gutte-guptiSu guptaH) evaM manogupti AditIla guliyoMdvArA apane cAritrakI rakSA karatA hai 31 have zuzyAnA pakSAne he cha-" aTTarudANi" tyAha! manvayArtha --aTTarudANivajjitA-Ataraudre varjayitvA mAta dhyAna mana raudradhyAnanA parityAga 4zana 2 mAmA dhammasukkANi jhAe-dharmazukle dhyAyati dharmadhyAna bhane zutadhyAnanu sevana 42 cha, tathA pasaMtacitte-prazAntacittaH HalvittavAya hAya che. mana. daMtappA-dAntAmA mazubhayogAnA paritA5thI pAtAnA mAtmAna zamAM rAme cha, samie-samitaH pAMya samitiyAnu
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ 630 uttarAdhyayanasUre 'sarAge' ityAdi-- sarAgaH-akSINAnupazAntakaSAyaH, vA=athavA vItarAgaH kSINakaSAyaH, upazAntaH upazamayuktaH, jitendriyaH vazIkRtendriyaH etadyogasamAyuktaH zuklalezyAM tu pariNamati vazuklalezyA rUpeNa svAtmAnaM pariNamayatItyarthaH // 32 / / uktaM lakSaNadvAraM, saMprati aSTamaM sthAnadvAramAha-- mUlam-asaMkhijjANo saippiNINa ussappiNINa je lamathA / saMkhAIyA logA, lesANa havaMti ThANAI // 33 // chAyA--asaMkhyeyAnAm avasarpiNInAm , utsarpiNInAm ye samayAH / saMkhyAtItAH lokAH, lezyAnAM bhavanti sthAnAni // 33 // TIkA-'asaMkhijjANa' ityAdiasaMkhyeyAnAm-avasarpiNInAm avasarpanti-pratisamayaM kAlapramANamapekSya tathA--'sarAge' ityaadi| anvayartha--( sarAge vIyarAge vA-sarAgo vItarAgo vA ) jo sarAga ho athavA vItarAga ho (uvasaMte-upazAntaH ) upazama bhAva se joyukta ho (jiiMdie-jitendriyaH) indriyoMko vaza meM jisane kara liyA ho (eyajoga samAutto-etad yogasamAyuktaH ) isa taraha ke yogase yukta prANI (sukkalesaM tu pariName-zuklalezyAM pariNamati ) zukla lezyA vAlA hotA haiM // 32 // aba sUtrakAra AThaveM sthAna dvAra ko kahate haiM-'asaMkhijja0' ityAdi / anvayArtha-(asaMkhijjANo sappININa uslappiNINa je samayA saMkhAIyA logA-asakhyeyAnAM avasarpiNInAM utsarpiNInAM ye samayAH pAsana 42 cha, guttisu gupte-guptipu guptaH bhane manAsti mAha zutiyA dvArA pitAnA cAritranI rakSA karatA rahe che 3aaaa tathA-" sarAge" tyA! manvayAtha-sarAge vIyarAge vA-sarogo vItarAgo vA 2 sa hAya, mathavA pAtasahAya, uvasaMte-upazAntaH 5zama mAthI 2 yukta hAya, jiiMdiejitendriyaH dhandriyAne to zamA 42rI sIdhe DAya, eyajogasamAutto-etad yogasamAyuktaH / 12nA yogathI yuta prANI zusavezyAvANA hoya che. // 32 // ve sUtradhAra mAmA sthAna dvArane matAva cha-" asakhijja" tyaah| manvayArtha-asaMkhijjANo sappiNINa ussapiNINa je samayA saMkhoIyA
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 34 sthAnadvAranirUpaNam' jantUnAM vA zarIrAyuH pramANAdikamapekSya hAsamanubhavantyavazyamityavasarpiNyaH-dazasAgaropamakoTikoTi parimANarUpAstAsAm , tathA-utsarpiNInAm-utsarpanti-uktanyAyato dhRddhimanubhavantyavazyamityutsarpiNyastAsAM, ye saMkhyAtItAH asaMkhyAtItAH samayAH-tatmamitAni, tathA-saMkhyAtItAH-asakhyeyA ye lokA steSAM ye AkAzapadezAstatpamitAni lezyAnAM sthAnAni prakarSApakarSa kRtAni bhavanti / ___ tatrAzubhAnAM sthAnAni saMklezarUpANi bhavanti, zubhAnAM tu vizuddhirUpANi / saMkhyAtItAHlokAH ) asaMkhyAta avasarpiNIkAla tathA alaMkhyAta ussapiNI kAlake jitane samaya hote haiM athavA asaMkhyAta loka ke jitane pradeza haiM utane hI (lesANa ThANAiM havaMti-lezyAnAM sthAnAni bhavaMti ) lezyAoMke sthAna hote haiM / dasakoDAkoDI sAgarakA eka avasarpiNIkAla hotA hai| isI taraha dasa koDAkoDI sAgara kA dUsarA utsarpiNIkAla hotA hai| donoM kAloM kI arthAt bIsa koDAkoDI sAgara kA eka kAlacakra hotA hai| jisa kAla meM prANiyoMke zarIra Ayu lakSmI AdikA hAsa [nAza] pratisamaya hotA rahatA hai vaha avasarpiNI kAla hai| isase viparIta utsarpiNIkAla hai / asaMkhyAta utsarpiNI tathA avasarpiNI kAlake jitane samaya haiM tathA asaMkhyAta lokoM ke jitane pradeza hote haiM utane hI lezyAoMke sthAna haiN| azubhalezyAoM ke saMlkezarUpa sthAna hote haiM tathA zubhalezyAoM ke vizuddhirUpa sthAna hote haiN| isa gAthA meM kAla kI apekSA logA-asaMkhyeyAnAm avasarpiNInAM utsarpiNInAM ye samayAH saMkhyAtItAH lokAH asaMkhyAta avasarpiNI kALa tathA asaMkhyAta utsarpiNI kALane jeTalo samaya hAya cha athavA masaNyAtanA pradeza ke meTadA lesANaThANAI havaMti-lezyAnAM sthAnAni bhavanti sezyAmAnAM sthAna DAya che. isa keDIkeDI sAgarane eka avasarpiNI thAya kALa che. eTalAja kaDAkeDI sAgarane utsarpiNI kALa thAya che. ane kALa maLIne arthAt vIsa keDA keDI sAgaranuM eka je kALamAM prANIonAM zarIra, Ayu, lakSmI, Adine hAsa prati samaya kALacake thAya che. thato rahe che. te avasarpiNI kALa che. enAthI viparIta utsarpiNI kALa che. asaMkhyAta utsarpiNI tathA avasarpiNI kALane jeTalo samaya che tathA asaMkhyAta lokone jeTalo pradeza hoya che. eTalA ja vezyAonAM sthAna che, azubhalezyAonAM saMkaleza rUpa sthAna hoya che tathA zubha lezyAonAM vizuddhirUpa sthAna hoya che. A gAthAmAM kALanI apekSAe tathA kSetranI apekSAe
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ 632 uttarAdhyayanasUtre yadvA - iha kAlataH kSetratazca sthAnAnAM mAnamuktam, asaMkhyeyotsarpiNInAM, tAvatInAmavasarpiNInAM ca ye samayAH syu stAvanti sthAnAni lezyAnAM bhavantIti kAlataH sthAnamAnam / asaMkhyAtA lokA iti ca - asaMkhyeyalokAkAzapradezaparimANAni zyAnAM sthAnAnIti kSetrataH sthAnamAnamuktam // 33 // ukta sthAnadvAraM, saprati navamaM sthitidvAramAha, tatrAdau kRSNalezyAyAH sthitimAha mUlam - muhurAddhaM tuM jahannau, tettIsI sAgarI muhurttahiyA / ukkosI hoI ThiI, nAyavvA kiMNhelesAe // 34 // chAyA - muhUrtAddhAM tu jaghanyA, trayastriMzat sAgrAn muhUrtAdhikAn / utkRSTA bhavati sthitiH, jJAtavyA kRSNalezyAyAH // 34 // TIkA- ' mutaddha tu' ityAdi muhUrtAddhAm = antarmuhUrta kAlamityarthaH, kAlAdhvanoratyantasaMyoge iti pANinisUtreNa dvitIyA / tu zabdo nizcayArthakaH / antarmuhUrtameva kRSNalezyAyA jaghanyA sthitiH tathA kSetra kI apekSA lezyAoM ke sthAnoM kA pramANa kahA gayA hai, usameM asaMkhyAta utsarpiNI evaM avasarpiNI ke samayoM ko lekara jo sthAnoM kA pramANa kahA hai vaha kAla kI apekSA pramANa jAnanA cAhiye tathA asaMkhyAta lokoM ke pradezoM ko lekara jo pramANa kahA gayA hai vaha kSetra kI apekSA lezyAoM ke sthAna kA pramANa jAnanA cAhiye // 33 // sUtrakAra aba sthiti dvAra ko kahate haiM, usameM prathama " kRSNalezyA kI kitanI sthiti hai" yaha prakaTa karate haiM-- 'mukta' ityAdi / anvayArtha - ( kiNhalesAe - kRSNalezyAyAH ) kRSNalezyA kI ( jahannA ThiI - jaghanyAsthitiH ) jaghanyasthiti (muhuttA - muhUrtAdvAm ) antarmuhUrta lezyAonA sthAnenu pramANa kahevAmAM Avela che. emAM asakhyAta utsa piNI ane avasarpiNInA samayeAne laIne je sthAnAnuM pramANu khatAvela che, te kALanI apekSAe pramANa jANavu joIe. tathA asaMkhyAta lokAnAM pradezAne laIne je pramANa khatAvavAmAM Avela che. te kSetranI apekSAe lezyAAnA sthAnanuM pramANa naNavuM joIe. AkA sUtrakAra have sthiti dvArane matAve che, AmAM prathama "pR'SNudvezyAnI DeTasI sthiti che " tene pragaTa ure che - " suhuttaddha " tyAhi ! manvayArtha--kiNhalesAe - kRSNalezyAyAH dhRSNu bezyAnI jahannAThiI- - jaghanya dhanya sthiti muhutta : - muhUrtAdvAm bhyantamuhUrtanI hoya che, tathA
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 34 sthitidvAranirUpaNam jJAtavyA bhvti| muhUrtAdhikAni antarmuhUrtAdhikAnItyarthaH, chAyAyAM sAgarazabdaliGgamAzritya puliGga nirdezaH trayastriMzat sAgarAn sAgarogamANItyarthaH, 'sAgarobamAI itivAcye sAgarA iti kathanaM padaikadeze'pi padaprayogadarzanAt / kRSNalezyAyA utkRSTAsthiti tivyo bhavati / iha cAntamuhUrtarayAsaMkhyAtabhedatvAdantarmuhUrtazabdena pUrvottarabhava sambandhyantamuhUrttadvayamuktaM bhavatIti draSTavyam // 34 // nIlalezyAyAH sthitimAha--- mUlam-muhuttaddhaM tujahannA, dala udahI pliynsNkhbhaagmmhiyaa| ukkolI hAI ThiI, nAryavvA lIlalelAe // 35 // chAyA--muhUrtAddhAM tu jaghanyA, daza udadhIn palyopamAsaMkhyabhAgAsyadhikAn / utkRSTA bhavati sthiti, jJAtavyA nIlalezyAyAH // 35 // TIkA--'hattaddhaM tu' ityAdi--- muhUrtAddhAM tuantamuhUrtame vetyarthaH, nIlalezyAyAH jaghanyA apakRSTatamA. sthiti tivyA bhavati / 'paliya' iti padaikadeze padaprayogadarzanAdiha 'paliya' kI hotI hai tathA (ukkosA liI-utkRSTAsthitiH) utkRSTa sthiti ( muhuttahiyA tettIsA sAgarA-suhAdhikAla trayastriMzat sAgarAn ) antata adhika tetIsa sAgaropamA pramANa hotI hai| aisA ( nAyavyA-jJAtavyA) jAnanA cAhiye ! antarjuhUrta ke lI asaMkhyAta bheda hote haiM isaliye antamuharta zabda se pUrvottara bhava saMbaMdhI antarmuhadvaya kahe gaye samajhanA cAhiye // 34 // - nIlalezyA kI sthiti isa prakAra haiM- huttaddhaM tu' ityaadi| anvayArtha--(lIlalelAe-nIlalezyAyAH ) nIlalegyA kI (jahannA ThiI-jadhanyA sthitiH) jaghanya sthiti (hutAI-bahUtrtAddhAm ) antarmuhUrtaukosA ThiI-utkRSTA sthiti utkRSTa sthiti muhuttahiyA tettIsA sAgarA-muhUrtAdhikAn trayastriMzat sAgarAn mantabhuta adhi: tetrIsa saagre|58 pramANa hAya che. me nAyavyA-jJAtavyA nae no mantabhuitanA 55 madhyAta bheda hoya che. A kAraNe antarmuhUrta zabdathI pUrvottara bhava saMbaMdhI antamuhUrta kaya kahevAyela samajavuM joIe. 34 . nIra sezyAnI sthiti 2 // 2nI cha-" muhuttaddha tu" chatyAha! manyA-nIlalesAe-nIlalezyAyAH nIsavezyAnI jahannA ThiI-jayanyAsthitiH dhanya sthiti muhuttadhdha-muhUrtAddhAm mantataH prAya che. tathA u0-80
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre ityasya 'palyopamam ' ityarthaH, tasyAsaMkhyabhAgastenAbhyadhikAni--palyopamAsaMkhyeya bhAgAdhikAnItyarthaH, daza udhIn-udadhyupamAni sAgaropamANItyarthaH, nIlalezyAyA utkRSTAsthiti tivyA bhavati // 35 // mUlam-muhRttaddhaM tu jahannA, tiNNudehI pliymsNkhbhaargmbbhhiyaa| ukosA hoi ThiI, nAyavvA kAulesAe // 36 // chAyA-muhurtAddhAMtu jaghanyA, trIn udadhIn palyopamAsakhyeyabhAgAbhyadhikAn / utkRSTA bhavati sthiti, tivyA kApotalezyAyAH // 36 // TIkA--" muhattaddhaM' ityAdi--.. muhUrtAddhAMtu-antarmuhUtakAlamevetyarthaH, kApotalezyAyA jaghanyA sthitiqhatavyA bhavati / palyopamasyAsagkhyabhAgenAbhyadhikAli, trIn udadhIn trINi sAgaropamANi kApotalezyAyA utkRSTA sthiti tivyA bhavati // 36 // pramANa hai| tathA ( ukkosA ThiI - utkRSTA sthiti ) utkRSTasthiti (paliyamasaMkhabhAgamabhahiyA dasaudahI-palyopamasaMkhyeyabhAgAbhyadhikAn daza udghIn ) palyopamAsaMkhyeya-bhAga adhika daza sAgaropama pramANa hai aisA (nAyavvA-jJAtavyA) jAnanA cAhiye / "palya" isa pada se palyopama gRhIta huA hai| bhAvArtha- nIlalezyA kI jaghanyasthiti antarmuhUrta pramANa tathA utkRSTa sthiti eka palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga se adhika daza sAMgaropama pramANa kahI gaI hai // 35 // kApotalezyA kI sthiti isa prakAra hai--'muhuttaddhaM tu' ityaadi| anvayArtha--(kAulesAe-kApotalezyAyAH) kApotalezyA kI (jahanA ThiI-jaghanyA sthitiH (muhuttaddhaM nAyAvvA hoI-muhUrtAddhAM jJAtavyA ukkosA ThiI-utkRSTA sthitiH aSTa sthiti paliyamasaMkhabhAgamabhahiyA dasaudahIpalyopamAsaMkhyeyabhAgAbhyadhikAn dazaudhIn pakSyAyamanA manyAtamA sAthI madhi isa sAgarAyama pramANa che. manAyavvA-jJAtavyA jayapasya A padathI palyopama gRhIta thayela che. - bhAvArtha -nIlalezyAnI jaghanya sthiti atarmuharta pramANa tathA utkRSTa sthiti eka palyopamanA asaMkhyAtamAM bhAgathI adhika dasa sAgarepama pramANu kahevAyela che. je 35 | apAtozyAnI sthiti // 5412nI cha-'muhuttaddha tu" tyAha! anvayArtha kAulesAe-kApotalezyAyA. yAta vezyAnI jahannA ThiIghanyA sthitiH 4 dhanyasthiti muhuttaddha nAyavvA hoi-muhUrtAddhAMjJAtavyA bhavati manta
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA sa. 34 sthitidvAranirUpaNam tejolezyAyAH sthitimAhamUlam--muhattaddhaM tujahannA, doNNudahI pliymsNkhbhaagmbhhiyaa| ukkosA hoI ThiI, nAyavvA teulesAe // 37 // chAyA-muhUrtAddhAM tu jaghanyA, dvau udadhI palyA'saMkhyabhAgAbhyadhikau / ____ utkRSTA bhavati sthiti, tivyA tejolezyAyAH // 37 // TIkA-muhuttadvaM tu ityAdi muhUrtAddhAM tu=antarmuhUrtakAlamevetyarthaH, tejolezyAyA jaghanyA sthiti jJAtavyA bhavati / palyA'saMkhyabhAgAbhyadhiko dvau udhI-dve sAgaropame palyopamAsaMkhyeyabhAgAbhyadhike, tejolezyAyA utkRSTA sthiti tivyA bhavati // 37 // bhavati ) antarmuhUrta kI hotI hai tathA (ukkolA ThiI-utkRSTA sthitiH) utkRSTasthiti (paliyamasaMkhabhAgamabhahiyA liNNudahI nAyavvA hoIpalyopamAsaMkhyeyabhAgAbhyadhikAn zrIna udghIn jJAtavyA bhavati) eka palyopamake asaMkhyAtaveM bhAgase adhika tIna sAgaropama pramANa hotiihai||36 tejolezyA kI sthiti isa prakAra hai-'muhuttaddhaMtu' ityaadi| anvayArtha-(tejolelAe-tejolezyAyAH) tejolezyAkI (jahannA ThiI -jadhanyAsthitiH) jaghanyasthiti (muhuttaddhaM-suhurtAddhAM) eka antarmuhUrta pramANakI hai tathA (ukkosA ThiI paliyamasaMkhabhAgamabhahiyA doNNudahIutkRSTA sthitiH palyA'saMkhyabhAgAbhyadhiko dvau udhI) palyopama ke asaM. khyAtaveM bhAga adhika do sAgaropama pramANa hai // 37 // bhuitanI DAya cha, tathA ukosA ThiI-utkRSTA sthitiH kRSTa sthiti paliyamasaMkhabhAgamabha hiyA tiNNudahI nAyavvA hoI-palyopamAsaMkhyeyabhAgAbhyadhikAntrIn udhIn jJAtavyA bhavati me pakSyAyamanA asaNyAtabhA mAthI madhi ra saasrepama pramANa hoya che. 36 tanazyAnI sthiti mA 42nI cha--" muhuttadhdhaM tu" tyA ! manvayArtha tejolesAe-tejolezyAyAH tanna dezyAnI jahannA ThiI-jaghanyA sthitiH dhanya sthiti muhuttaddhaM-muhUrtAddhAM ye santabhuta pramANunI che, tathA ukosA ThiI paliyamasaMkhabhAgamabhahiyA doNNudahI-utkRSTA sthitiH palyopamAsaMkhyabhAgAbhyadhiko dvau udhI utkRSTa sthiti pakSyA5manA manasyAtamA RIL madhi me sAgarepama pramANa che. 3NA
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ 636 uttarAdhyayanasUtra panalezyAyAH sthitimAhayUlam-suhuttaddhaM tu jahannA, dase hoti ya sAMgarA suhurthiyaa| ukolA hoI ThiI, nAyamA emAle sAe // 38 // chAyA--muhUrtAddhAM tu jaghanyA, daza bhavanti ca sAgarAn muhUrtAdhikAn / utkRSTA bhavati sthiti, tivyA pAlezyAyAH // 38 // TIkA-'chuhuttaddhaM ' ityAdimuhUrtAddhAM tu-antarmuhUrtakAlamevetyarthaH, pAlezyAyA jaghanyAsthitiqhatavyA bhavati / muhUrtAdhikAn-antarmuhUrtAdhikAnityarthaH, daza sAgarAn 'dazasAgaropamANi ca pAlezyAyA utkRSTA sthiti jJAtavyA bhavati // 38 // __ zuklalezyAyAH sthitimAhamUlam-muhuttaddhaM tu jahannA, tettIsaM sAgarA muMhuttahiyA / ukolA hoI ThiI, nAyavvA sukalelAe // 39 // chAyA-muhartAddhAM tu jaghanyA, trayastriMzat sAgarAn muhUrtAdhikAn / utkRSTA bhavati sthiti, tivyA shuklleshyaayaaH|| 39 // TIkA-'juhuntaddhatu' ityAdi suhurtAddhAM tu=antarmuhUrtakAlamevetyarthaH, zuklalezyAyA jaghanyA sthiti jAtavyA bhavati / muhUrtAdhikAn--antarmuhUrtAdhikA ni / trayastriMzat sAgarAn sAgaropamANItyarthaH, zuklalezyAyA utkRSTA sthiti jJAtavyA bhavati // 39 // panalezyA kI sthiti isa prakAra hai-'suhattaddhaM tu' ityAdi / anvayArtha-(paunalesAe-padmalezyAyAH) panalezyAkI (jahannA ThiIjadhanyA sthitiH ) jaghanya sthiti (muhuttaddhaM hoi-muhartAddhAM bhavati) antarmuhartapramANa hotI hai| tathA ( ukkolA ThiI suhatta'hiyA dasasAgarA nAyavvA hoi-muhurtAdhikA daza sAgarAna jJAtavyA bhavati) utkRSTasthiti eka-muhUrta adhika daza sAgaropana pramANa hotI hai // 38 // pAzyAnI sthiti mA 52nI cha-" muhuttaddha' tu" tyA ! makyAtha-paumalesAe-padmalezyAyAH 5vezyAnI jahannA ThiI-jaghanyA sthitiH dhanya sthiti muhuttaddha hoI-muhUrttAdhAM bhavati mAtahata prabhAra DAya che. ukkoso ThiI-muhuttahiyA dasasAgarA nAyavvA hoi-utkRSTA sthitiH muhUrtAdhikAn daza sAgarAn jJAtavyA bhavati tathA kRSTa sthiti me muhUta adhi: isa sAgarAyama pramANa hoya che. pa38
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA 20 34 sthitivAranirUpaNam prakRtamupasaMharannAha-- mUlam-esA khalu lesANaM, ohega ThiI vaNiyA hoii| caiusu di gaIkheM eMto, lelANAThi tu docchaami||40|| chAyA--eSA khalu lezyAnAm , odhena ripatistu varNitA bhavati / ___ catasRSvapi gatiSu ataH, legyAnAM sthitiM tu vakSyAmi // 40 // TIkA-" elA skhalu lesANaM" ityAdi-- epA khalu lezyAnAM sthitiH, odhena tu sAmAnyenaiva, gativizeSAvivakSayA varNitA bhavati / ataH paraM-sAmAnyela sthitivarNanAnantaraM catasRSvapi gatiSu narakagatyAdiSu pratyekaM lezyAnAM sthiti tu vakSyAmi kariSyAmi // 40 // zukalezyA kI sthiti isa prakAra hai--'muhuttaddhaM tu' ityaadi| anvayArtha (sukka lelAe-zuklalezyAyAH ) zulka lezyA kI (jahannA TiI-jayanyAsthitiH) jaghanyasthinni (muhattaI hoI-bahuttAhAM bhavani)antamuharta kAlakI hai tathA (ucakolA ThiI muttahiyA tettisaM-utkRSTA sthitiH muhUrttAdhikAla trayastriMzat sAgarAna jJAtavyA adhati) utkRSTa sthiti antarmuharta adhika tetIla lAgaropamapramANa hai / / 39 // lezyAoM kA sAmAnyavarNana karake aba cAroM gatiyoM meM legyAoM kI sthiti kA varNana karate hue zrI dharmA svAmI jambUravAlI se kahate haiM-'esA' ityaadi| ____ anvayArtha-(esA lesANaM ThiI oheNa vaNiyA hoI-epA lezyAnA sthitiHovena tu varNitA avali ) yaha lezyAoM kI sthiti sAmAnya le zusa vezyA- sthiti 2t t2nI-" muhuttabdha tu" tyA ! manvayArtha--sujhalesAe-zuklalezyAyAH zusa dezyAnI jahannA ThiI-jaghanyA sthitiH sacanya rizrati muhattaddha hoi-muhartAddhAM bhavati mantabhuta banI cha. tathA ukosAThiI muhuttahiyA tettisaM sAgarA nAyacA-hoI utkRSTA sthitiH muhUrtAdhikAn yatrizat sAgarAn jJAtavyA bhavati aSTa sthiti santati adhika tetrIsa sAgaropama pramANa che. 39 hezyAonuM sAmAnya varNana karIne have cAre gatimAM teonI sthitinu pani 42i zrI sudhAramA samasyAmIna -"esA" yA ! gayA---esA lesA ThiI oheNa vaNiyA hoI-epA lejhyAnAM sthitiH sodhena tu varNitA bhavati mA zyAmAnI yati sAmAnya darAta vAmAM mAvI
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ 638 uttarAdhyayanasUtre tatra nArakANAM lezyAyAH sthitimAha-- mUlam-dasavAMsa lahaslAiM, kAue ThiI jahanniyA hoii| tiNudehI paliovasa, asaMkhabhAgaM ca uzosI // 41 // chAyA--dazavarSasahasrANi, kApotyAH sthitirjaghanyakA bhavati / zrIna udadhIn palyopamAsaMkhyeyabhAgaM ca utkRSTA // 41 // TIkA--'dasavAlasahassAI' ityAdi-- dazavarSasahasrANi kApotyA:-kApotalezyAyAH, jaghanyakA jaghanyA paramApakRSTA, sthiti bhavati / trIn udadhIntrINi udadhyupamAni sAgaropamANItyarthaH, palyopamAsaMkhyeyabhAgaM ca-palyopamasyAsaMkhyeyatama bhAgaM ca, palyopamAsaMkhyeyabhAgAdhikAni trINi sAgaropamANi varSANi kApotalezyAyA utkRSTA sthitirbhavatIkahI gaI hai, isameM gati vizeSa kI vivakSA nahIM kI hai| (etto caussu gaIsu lesANa ThiI vocchAmi-atAcatasRSvapi gatiSu lezyAnAM sthitiM tu vakSyAmi ) aba maiM yahAM se gativizeSa kI vivakSA karake cAroM gatiyoM meM ina lezyAoM kI sthiti kahatA hUM // 40 // aba sUtrakAra sarva prathama nArakoM meM lezyA kI sthiti kahate haiM'dasavAsa' ityaadi| anvayArtha-nArakIyoM meM (kAue jahaniyA ThiI-kApotyAH jaghanyakA sthitiH ) kApotI lezyA ko jaghanya sthiti (dalavAla sahassAI hoIdazavarSa sahasrANi bhavati ) dasa hajAra varSa kI hotI hai tathA (ukkosA. utkRSTA ) utkRSTasthiti (tiNNudahI paliovA asaMkhabhAgaM-trIn udadhIna palyopamAsaMkhyeyabhAga) palyopama ke asaMkhyAta bhAga adhika tIna cha, bhAbhA gati vizeSanI vivakSA 42pAmA mAvasa nathI. etto causu gaIsu lesA NaM ThiI voccAmi-ataH catu sRSvapi gatipu lezyAnAM sthiti tu vakSyAmi va huM mADI thA , gati vizeSanI vivaphA kahIne cAre gatimAM A leAonI sthiti kahuM chuM 40 - have sUtrakAra sahuthI prathama narakamAM lesthAnI sthitine batAve che" dasavAsa" tyA! manvayArtha-nImA kAue jahanniyA ThiI-kApotyAH jaghanyakA sthitiH pAtI dezyAnI dhanya sthiti dasavAsasaharasAiM hoI-dasavarSasahasrANi bhavati isa hunara varSanI DAya che. tathA ukkosA-utkRSTA utkRSTa sthiti tiNNu dahI paliovamaasaMkhabhAga-trIn uddhAn palyopamAsaMkhyeyabhAgaM pakSyobhanA khyAta bhAgathI adhika traNa sAgaropama pramANe hoya che. ahIM je dasa
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 34 sthitidvAranirUpaNam 639 tyarthaH / iyaM ca jaghanyA ratnaprabhAyAm , tasyAM hi jaghanyato dshvrssshsraannyaayuriti| utkRSTA tu vAlukAprabhAyAm / tatrApyuparitanaprastaTavartinAM nArakANAmeva, tepAmetAvatsthitikAnAM lezyAsthitirvijJeyA // 41 // nIlalezyAyAH sthitimAha--- mUlam-tiNNudahI palioma, - masaMkhabhAgo jahanna niiltthiii| dasa udahI palioma asaMkhasAgaM ca ukosI // 42 // chAyA-trIn udadhIn palyopamAsaMkhyabhAgaM jaghanyena niilsthitiH| daza udadhIn palyopamAsaMkhyeyabhAgaM ca utkRSTA // 42 // TIkA--'tiNNudahI' ityAdi-- nIlasthitiH nIlalezyAyAH, trIn udadhIn trINi sAgaropamANi palyopamAsaMkhyeyabhAgaM ca jaghanyA bhavati / daza udadhI= daza sAgaropamANi, palyopamAsAgaropama pramANa hotI hai| yahAM jo dala hajAra (10000) varSa kI jaghanya sthiti kahI hai vaha ratnaprabhApRthivI kI apekSA se jAnanI cAhiye / kyoM ki vahAM para hI jaghanya Ayu dalahajAra ( 10000 ) varSa kI kahI gaI hai| utkRSTa sthiti vAlukA prabhA meM hai| vahAM para bhI uparitana prastaroM meM rahane vAle nArakoM kI yaha sthiti hotI hai| sArAMzaprathama naraka se lekara vAlukAprabhA taka kApotI lezyA hotI hai, to yaha Age 2 adhika tIvra saMvalezavAlI hotI jAtI hai / isa apekSA vAlukAprabhA meM kApotIlezyA kI yaha utkRSTa sthiti hotI hai // 41 // aba nIla lezyA kI sthiti kahate haiM--'tiNNudahI ityAdi / anvayArtha--(nIlaThII-nIlasthitiH ) lIlalezyA kI sthiti (jahannehi-jaghanyena ) jaghanya kI apekSA (tiNNudahI pliopmmsNkhbhaaghajAra (10000) varSanI jaghanya sthiti batAvAyela che te ratnaprabhA pRthvInI apekSAthI jANavI joIe. kAraNake, tyAM upara jaghanya Ayu dasa hajAra (10000) varSanI kahevAmAM Avela che. utkRSTa sthiti vAlukA prabhAmAM che. tyAM upara paNa uparanAM prastamAM rahevAvALA nArakInA jInI A pramANe sthiti hoya che. sArAMza-prathama narakathI laIne vAlukA prabhA sudhI kApAta vezyA hoya che. ane te AgaLa jatAM ghaNuM tIvra saMkezavALI thatI jAya che. A kAraNe vAlukA prabhAmAM kAtilezyAnI A rIte utkRSTa sthiti thAya che ? hai nIvezyAnI sthiti cha-" tiNNudahI" tyA ! bha-payArtha-nIla ThII-nIla sthitiH nIrA dezyAnI sthiti jahannehijaghanyena dhanyanI apekSA tiNNudahI paliovamamasaMkhabhAga - trIna udadhIna palyo
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ 640 uttarAdhyayana sUtre saMkhyeyabhAgaM ca utkRSTA sthitiH / iyaM ca sthiti jaghanyA vAlukAyAm, utkRSTA dhUmaprabhAyAm // 42 // kRSNalezyAyAH sthitimAha- mUlam - dasa udahI palioksa, asaMkhabhAgaM jahanniyA hoI / tettIsa sAgarohaM ukkolI, hoI kinhIe lesAe // 43 // chAyA -- daza udadhIndra palyopamAsaMkhyeyabhAga jayanyikA bhavati / trayastriMzat sAgarAn utkRSTA, bhavati kRSNAyA lezyAyAH // 43 // TIkA--' dasa udahI ' ityAdi -- daza udadhIn daza sAgaropamANi, palyopasAsaMkhyayabhAgaM ca kRSNAyAlezyAyA jayanyikA - jaghanyA sthiti bhavati / trayastrizat sAgaropamANi kRSNAyA lezyAyA trIn udadhIna palyopamAsaMkhyabhAgaM ca bhavati) tIna sAgaropama tathA palyopasa ke asaMkhyAtaveM bhAga hai / tathA ( ukkosA - utkRSTA ) utkRSTasthiti (dasa udahI paliopa asaMkha bhAgaM - dazaudadhIn palyopagAsaMravyeyabhAgaM ) dazasAgaropama tathA palyopana ke asaMkhyAtaveM bhAga hai / yaha nIlalezyA kI - jaghanyasthiti vAlukA prabhA meM hai tathA utkRSTa sthiti dhUmaprabhA meM hai / tAtparya yaha hai ki bAlukAprabhA meM kApotalezyA aura nIlalezyA hai| paGkaprabhA meM nIlalezyA hai / dhUmaprabhA meM nIlalezyA kRSNalezyA hai / ataH arodar kI utkRSTasthiti dhUmaprabhA meM kahI gaI haiM / aura jaghanya sthiti vAlukA meM // 42 // aba kRSNalezyA kI sthiti kahate haiM - ' dasaudahI' ityAdi / anvayArtha - ( kiNhAe lesAe - kRSNAyAH lezyAyAH ) kRSNalezyA kI pamAsaMkhyeyabhAgaca bhavati zraNu sAgaropama tathA yahayopabhanA asa yAMtabhA lAga prabhANu che tathA ukkosA - utkRSTA utkRSTa sthiti dasaudahI palioma asaMkha bhAgaM - dazaudadhIn palyopamAsaMkhyabhAgaM hasasAgaropama tathA pasyopamanA askhyAtamA bhAga pramANa che. A nIlalezyAnI jaghanya sthiti vAlukA prabhAmAM che, tathA utkRSTa sthiti dhUmaprabhAmAM che. tAtparya e che ke, vAlukA prabhAmAM kApAtalezyA ane nIlalezyA che. pakaprabhAmAM nIlalezyA che. dhUma prabhAmAM nIlalezyA ane kRSNu lezyA che. AthI nIlalezyAnI utkRSTa sthiti dhUma prabhAmAM matAvavAmAM Avela che. ane jaghanya sthiti vAlukAmAM che. jarA have SNuzyAnI sthiti uhe che - " dasaudahI " tyAhi ! manvayArtha - kiNhalesAe - kRSNalezyAyAH sRRSNutezyAnI jahanniyA - jaghanyikA
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 34 sthitivAranirUpaNam utkRSTA sthiti bhavati / kRSNAyA jaghanyA dhUmaprabhAyAm utkRSTA tu tamastamAyAm // 43 // mUlam-esA neraiyANaM lesANa ThiI u vaNiyoM hoii| teNa paraM vucchasi, tiriya maNussoNa devANaM // 44 // chAyA-eSA nArakANAM sthitistu varNitA bhavati / tataH paraM vakSyAmi, tirazcAM manuSyANAM devAnAm // 44 // TIkA--' esA' ityAdi--gAtheya sugamA // 44 // (jahaniyA-jaghanyikA) jaghanyasthiti, (dasa udahI paliopama asaMkhabhAga -dazauddhIn palyopamAsaMkhyeyabhAgam ) dazasAgara aura palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAMga hai|tthaa (ukkosA-utkRSTA) utkRSTasthiti (tettIsa sAgarAiM-trayastriMzat sAgarAn ) tetIsa sAgara kI hai| kRSNalezyA dhUmaprabhAse prAraMbha hokara tamastamA nAma ke sAtaveM naraka taka hotI hai atAisakI jaghanyasthiti dhUma prabhA meM tathA utkRSTasthiti tamastamAmeM jAnanA cAhiye // 43 // ___nArakakI lezyA kI sthiti kA upasaMhAra karate hue zrI sudharmA svAmI tiryazca manuSya evaM devoM kI lezyAoM kI sthiti ko kahate haiM"esA' ityaadi| ___ anvayartha-(esA neraiyANa lesANa ThiI vaNiyA hoi-eSA nArakANAM lezyAnAM sthiti varNitA bhavati) yaha nArakoM kI lezyA kI sthitI maiMne kahI hai| (teNaparaM-tataHparam ) aba isake bAdaH (tiriya maNussANa dhanya sthiti dasaudahI paliovama asaMkhabhAga-daza udhIna palyopamAsaMkhyeyabhAgaM isa sAgara bhane pakSyAmanA masabhyAtamA ma pramANa cha. tathA ukkosA-utkRSTA aSTa sthiti tettIsa sAgarAI-trayastriMzat sAMgarAn tetrIza sonI che. vezyA dhUma prabhAthI zarU thaIne tamastamA nAmanA sAtamA neraka sudhI hoya che. AthI enI jaghanya sthiti dhUma prabhAmAM tathA utkRSTa sthiti tamastamAMmAM jANavI joIe. mArAM nArakInA jInI legyAnI sthitine upasaMhAra karIne zrI sudharmAdamI tiya ya, manuSya mana hevAnI zyAmAnI sthitine 4 che-"esA" tyA! manvayArthaesA neraiyANaM lesANaThiI vaNNiyA hoI-epA nArakANAM lezyAnAM sthitiH varNitA bhavati / nA2vIna vAnI vezyAnI sthiti meM hI che teNaparaMu-81
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ 642 uttarAdhyayana sUtre mUlam - aMto suhuttasaddhaM, lesANa ThiI jahiM jahiM jA u / tiriyAMNa narANaM vA, vajjintAM kevala lesa" // 45 // chAyA -- atarmuhUrtAddhAM, lezyAnAM sthiti ryasmin yasmin yAstu | tirathAM narANAM vA, varjayitvA kevalAM lezyAs // 45 // TIkA--' atomuhuttama' ityAdi -- ' yasmin yasmin pRthivIkAyAdau samUrchimamanuSyAdau ca tirathAM manuSyANAM ca madhye yAH kRSNAdyA lezyAH saMbhavanti tAsAM lezyAnAM sthitiH - jaghanyA utkRSTA ca antarmuhUrtAdvAmeva = antarmuhUrta kAlameva bhavati / etA hi kvacit kAzcit saMbhavanti, pRthivIkAyikA catasro lezyAH kRSNalezyA yAvat tejolezyA / aSkAyikAnAM devANaM vucchami - tirazcAM manuSyANAM devAnAm vakSyAmi ) maiM tiryaJca manuSya tathA devoM kI lezyA kI sthiti kahatA hUM // 44 // 3 ' aMto suhuttamad' ityAdi / anvayArtha - (jahiM jahiM - yasmin yasmin ) jina jina pRthivI kAyAdika meM evaM saMmUcchima manuSya Adi meM tiryaca evaM : manuSyoM ke madhya meM (jA-yA : ) jo kRSNalezyA Adi saMbhavita hotI haiM una (lesANa ThiIlezyAnAM sthitiH) lezyAoMkI jaghanya aura utkRSTa sthiti (aMto muhuttama - antarmuhUrttAdvAm ) kevala antarmuharsa hI hai / ye lezyAe~ kahIM 2 para kitanIka saMbhAvita hotI haiM, jaise- pRthivIkAyika jIvoM ke kRSNalezyA se lekara tejolezyAtaka cAra lezyAeM hotI haiM / akAyika jIvo meM tataH param huve huM tiricamANutvANa devANaM vucchAmi - tirayAM manuSyANAM devAnAM vAmi tiya ca, manuSya tathA devAnI lephsAnI sthiti kahuM chuM 544t " anto muhuttamadhghaM " 'tyAhi ! zyanvayArdhaM--jahiM jahiM--- casmin yasmin ne ? pRthvIayAhiGasAM mate samUmi sanuSya AdimAM tathA tiryaMca ane manuSyAmAM jJAAH je kRSNa dvezyA yAhi sauMlavita hoya che se lesANaThiI - lezyAnAM sthiti zyAmonI dhanya tesana utsRSTa sthiti antomuhuttama - antarmuhUrttamaddhAm ThevaNa atarmuhUrta ja che. e lezyAo paikI keTalIka lesyA kAI kAI jagyAe sabhavita haiAya che, jemapRthvI kAyikajIvAmAM kRSNe vezyAthI laI ne tejezyA sudhonI cAra lephyA ya che. aprakAyika jIvAmAM tathA vanaspati kAyika jIveAmAM paNa e cAra
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 34 sthitidvAranirUpam vanaspati kAyikAnAmapi evameva / tejovAyu dvIndriyatrIndriya caturindriyANAM kRssnnaadystisrH| yathA nArakANAm / paJcendriyatirazcAM paDlezyAH kRSNA yAvat zuklalezyA / saMjJimanuSyaNAM baDUlezyA eva / saMsUrchimamanuSyANAM kRSNAdayAstisraH yathA nArakANAm / nanvevaM zulkalezyAyA api antarmuhUrtameva sthitiH prAptetyAzaDUkyAha-vajjittA' ityAdi / kevalA-zuddhAM, lezyAM zuklalezyAmityarthaH, varjayitvA taditarAsAM paJcAnAM lezyAnAmevasthitirantarmuhUrtakAlamiti bhAvaH // 45 // tathA vanaspati kAyika jIvoM meM bhI ye hI cAra lezyAe~ hotI haiN| nArakI jIvoM kI taraha tejAkAyika, vAyu-kAthika evaM hIndriya jIva, teindriyajIva tathA caturindriya jIvoM ke kRSNAdika tIna lezyAe~ hotI haiM / paMcendriya tirthazcoM ke kRSNAdika chahoM lezyAe~ hotI haiM / saMjJimanuSyoM ke chaha hI lezyAe~ hotI haiN| saMsUchima manuSyoM ke kRSNAdika tIna lezyAe~ jaisI nArakoM ke hotI haiM vaisI hotI haiN| ___yahAM gAthAmeM jo saba lezyAoM kI jaghanya evaM utkRSTa sthiti antamuMhUta kI kahI gaI hai usale zuklalezyA kI bhI sthiti antarmuhUrtakAla pramANa prApta hotI hai, lo isakI sthiti ailI prAsa na ho isaliye sUtrakAra kahate haiM ki (kevalaM lesaM vajjittA-kevalAM lezyAM varjayitvA) kevala-zuddha eka zuklalezyAko chor3a denA-arthAt zullalezyAse atirikta anya pAMcalezyAoM kI sthiti hI antarmuhUrta hotI hai // 45 // lezyAo hoya che. nArakInA jInI mAphaka tejaskAyika, vAyukAyika, ane be IndriyavALA jemAM, traNa indriyavALA omAM tathA cAra IndriyavALA jImAM kRSNAdika traNa lezyAo hoya che paMcendriya tirthane kRSNAdika chae vezyAo hoya che. saMjJI, manuSyamAM chae lesyAo hoya che. saMmUchima manuSyane kRSNAdika traNa lezyAo je pramANe nArakInA chane hoya che e rIte ja hoya che. ahIM gAthAmAM je sarva lazyAonI jaghanya ane utkRSTa sthiti atamuhurtanI kahevAmAM AvI che enAthI zukala lazyAnI sthiti paNa antarmuhUrta kALa pramANe prApta thAya che te enI sthiti evI prApta na thAya A mATe sUtrA2 4 che , kevalaM lessaM vanjitA kevalAM lezyAM varjayitvA DevaNa-zuddha me zukala lazyAne choDI devI-arthAt zukala lezyA sivAyanI anya pAMca lezyAonI sthiti ja attamuharta thAya che. pApA
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre zulkalezyAyA api yAvati sthitistAmAhamUlam-muhuttaddhaM tu jahannA, ukkosA hoI purvkoddiio| navahi varisehi UNA, nAyavvA sukalesAe // 46 // chAyA-muhUrtAddhAM tu jaghanyA, ukRSTA bhavati pUrvakoTIstu / navabhirva rUnAH, jJAtavyAH zuklalezyAyAH // 46 // TIkA-'muhuttaddhatu' ityAdi muhUrtAddhAM tu=antarmuhUrtakAlameva zuklalezyAyA jaghanyA sthitiH, utkaSTA tu navabhivarSe nyUnAH pUrvakoTIH sthiti jJAtavyA zuklalezyAyAH / iha ca yadyapi kazcit pUrvakoTyAyuraSTa vArSika eva vratapariNAma prApnoti, tathApyetAvadvayaHsthasya varSaparyAyAdaka zulkalezyAyA nAsti saMbhava iti navabhirva painyUnAH pUrvakoTIH sthitikAla ityuktam // 46 // zulkalezyA kI sthiti kitanI hotI hai isa AzaMkA kA uttara svayaM sUtrakAra isaprakAra dete haiM-'muhuttaddhaM tu' ityAdi / anvayArtha-(sukkalesAe-zuklalezyAyAH) zuklalezyAkI (jahannAjaghanyA ) jaghanyasthiti to (muhuttaddhaM-muhUrtAddhAm eka antarmuhUrta kI hI hotI hai| parantu (ukkosA-utkRSTA) utkRSTa sthiti (navabhivarisehi UNA puvakoDio-navabhivaH UnAHpUrvakoTIH) navavarSanyUna eka pUrvakoTI kI hotI hai / yadyapi koI pUrvakoTI kI AyuvAlA prANI AThavarSa meM hI vrata pariNAma ko prApta kara letA hai to bhI itanI paryAya meM-AThavarSa kI Ayu meM-rahe hue usa jIva ko varSa paryAya ke pahile zulkalezyA zakala lazyAonI sthiti keTalI hoya che? A zaMkAno uttara svayaM suutr||2 Aye cha-" muhuttadhatu" tyAhA manvayArtha sukalesAe-zuklalezyAyAH zusa dezyAnI jahannA-jaghanyA nadhanya sthiti ta muhuttadha-muhUrttAdhAm me mantabhuhUtanI hAya che. paraMtu ukosA-utkRSTA Grg sthiti navabhivarisehiM UNA pUvvakoDio-navabhirvaH UnAH pUrva koTIH nava varSa nyUna se pUrva DoTInI khAya cha, ne, pU TInA eyavALe prANI ATha varSamAM ja vrata pariNAmane prApta karI le che to paNa eTalI paryAyamAM-ATha varSanI AyumAM rahelA e jIvane varSa paryAyanA - 1 zukalezyAnI sabhavanA hotI nathI. A kAraNe ja sUtrakAre A
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 34 sthitidvAranirUpaNam pUrvoktaM nigamayan , zrI sudharmAsvAmI prAhamUlam-esA tiriyanaroNAM, lesANa ThiI u vaNiyA hoii| teNa paraMvocchAmi, lesANa ThiI u devANaM // 47 // chAyA---eSA tiryanarANAM, lezyAnAM sthitistu varNitA bhavati / tena paraM vakSyAmi, lezyAnAM sthiti tu devAnAm // 47 // TIkA-'esA' ityAdigAtheyaM sugamA / navaraM-tena paratataH paramityarthaH // 47 // mUlam-dasavAsasahassAiM, kiNhAe ThiI jahanniyA hoii| paliyamasaMkhijaimo, ukkoso hoI kiNhAe // 48 // chAyA--daza varSa sahasrANi, kRSNAyAH sthiti jaghanyikA bhavati / palyopamAsaMkhyeyatamaH, utkRSTA bhavati kRSNayAH // 48 // kI saMbhavatA nahIM hai| isaliye hI sUtrakArane isa sUtra meM nau varSa kama eka pUrvakoTI kAla isa zulkalezyA kA sthitikAla kahA hai // 46 // pUrva bAta ko samApta kara aba zrI sudharmAsvAmI agalI bAta kA prastAva karate hue kahate haiM-'emA' ityaadi| ___anvayArtha he jambU ! ( esA ThiI tiriyanarANAM vaNiyA hoi-eSA sthitiHtiryaG narANAM lezyAnAM varNitA bhavati ) yaha sthiti maiM ne tiryazca evaM manuSyoM kI lezyAoM kI kahI hai| (teNaparaM-tena param ) aba isake bAda meM (devANaM lesANa ThiI vocchAbhi-devAnAM lezyAnAM sthiti vakSyAmi) devatAoM ke lezyAoM kI sthiti kahatA huuN||47|| sUtramAM nava varSa ochA eka pUrvakaTI kALa A zukala lesthAne sthitikALa batAvela che. 46 pUrvanI vAtane pUrNa karIne zrI sudharmAsvAmI have AgaLanI vAtane prastAva 42ai 43 cha -" esA " tyA! __ manvayArtha- mU! esA tiriya narANAM lesANa ThiIu vaNiyA hoieSA tiryaDa narANAM lezyAnAM sthitistu varNitA bhavati sthiti meM tiya yamana manu. honI lezyAonI kahI che. have AnA pachI devatAonI lezyAonI sthiti kahuM chuM,
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ - uttarAdhyayanasUtra TIkA-'dasavAsahasassaiM' ityAdikRSNAyA:-kRSNalezyAyAH, dazavarSasahasrANi-daza sahasravarSANi jaghanyikA jaghanyA sthiti bhavati / bhavanapativyantareSu cAsyAH saMbhavaH, teSAmeva jaghanyato 'pyetAvasthitikatvAt / palyopamAsaMkhyeyatamaH prastAvAd bhAgaH kRSNAyA lezyAyA utkRpTA sthitibhavati / madhyamAyuSAmeva bhavanapativyantarANAmiyaM drssttvyaa||48|| saMprati nIlAyAH sthitimAhamUlam-jA kiNhAe ThiI khala, ukkosA sA u~ smymbbhhiyaa| jahaMnneNaM nIlAe, paliyamasaMkhaMce unkoso // 49 // chAyA-yA kRSNAyAH sthitiH khalu, utkRSTA sA tu smyaabhydhikaa| jaghanyena nIlAyAH, palyopamAsaMkhyeyaM ca utkRSTA // 49 // TIkA-jA kiNhAe' ityAdi -- yA kRSNAyAH kRSNalezyAyAH, utkRSTA sthitiruktA, sA tu saiva samayAbhyaaba kRSNalezyA kI sthiti kahate haiM-'dalavAsa' ityAdi / anvayArtha (kiNhAe-kRSNAyAH ) kRSNalezyA kI jaghanya sthiti devoM meM-bhavanapati vyantaroM meM-dazahajAra varSa kI hotI hai| kyoM ki ye deva hI jaghanyarUpa se dasahAjAra ( 10000 ) varSa kI sthitivAle hote haiN| tathA ( ukkosA-utkRSTA) utkRSTa sthiti (paliyamasaMkhijjaimopalyopamAsaMkhyeyatamaH) palpake asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hotI hai| yaha sthiti madhyama AyuvAle bhavanapati tathA vyantara devoM kI apekSAse hai // 48 // aba nIlalezyA kI sthiti kahate haiN|-'jaa kiNhAe' ityaadi| anvayArtha (kiNhAe-kRSNAyAH) kRSNalezyA kI (jA-yA ) jo Dave vezyAnI sthiti 4 cha-" dasavAsa" tyA ! manvayArtha-kiNhAe-kRSNAyAH 40 tezyAnI dhanya sthiti sapanapati vyaMtara devamAM dasa hajAra (10000) varSanI hoya che. kemake, A devoja jaghanya rUpathI dasa hajAra (10000) varSanI sthitivALA hoya che; tathA ukkosA-utkRSTA aSTa sthiti paliyamasaMnijaimo-palyopamAsaMkhyeyatamaH 56yanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa hoya che. A sthiti madhyama AyuvALA bhavanapati tathA vyaMtara devenI apekSAthI che. 48 sanozyAnI sthiti 43 cha-" jA kiNhAe" tyAla! .. manyAya-kiNhAe-kRSNAyA. 40 dezyAnI jA-yA re ukkosA ThiI-utkRSTA
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 34 sthitidvAranirUpaNam dhikA nIlAyA lezyAyA jaghanyena sthitirbhavati / palyopamAsaMkhyeyaM ca bhAgam utkRSTA sthitibhavati / navaraM-madhyamAyuSkANAM devAnAM tAvasthitikatvAd bRhattaro'yamasaMkhyeya bhAgo gRhyate // 49 // ___ kApotyAH sthitimAha-- mUlam-jA nIlAe ThiI khala, unosA sA smymbhhiyaa| jahanneNaM kAUMe, paliyAlesaMkhaMce unosaa|| 50 // chAyA--yA nIlAyAH sthitiH khalu utkRSTA sA tu samayA'bhyadhikA / jaghanyena kApotyAH, palyopamAsakhyeyaM ca utkRSTA // 50 // TIkA--'jA nIlAe' ityAdi-- yA nIlAyAH-nIlalezyAyA unkRSTA sthitiruktA, sAtu-saiva samayAbhyadhikA kApotyAlezyAyA jaghanyena sthitibhavati / palyopamAsaMkhyeyaM ca bhAgaM tasyA ( ukkosA ThiI-utkRSTA sthitiH) utkRSTa sthiti hai (sA-sA ) vahI (samayamanbhihiyA-samayAbhyadhikA) eka samaya adhika hokara (nIlAenIlAyAH) nIlalezyA kI (jahanneNaM-jadhanyena) jaghanya sthiti hai| tathA nIlalezyAkI (paliyamasaMkhaM ukkolA-palyopamAsaMkhyeya utkRSTA ) eka palya ke asaMkhyAla- bhAga pramANa utkRSTa sthiti hai| madhyama AyuvAle devoM kI itanI sthiti honese yahA~ palyakA asaMkhyAtavAM bhAga (adhika) grahaNa kiyA gayA hai| 49 // kApotIlezyA kI sthiti ila' prakAra hai-'jA lIlAe' ityAdi / anvayArtha-(jA-yA) jo (nIlAe-lIlAyAH) nIlalezyA kI (ukkosA-utkRSTA ) utkRSTa sthiti kahI gaI hai (sAu-sAtu) vahI ( kAue jahaNNeNaM-kApotyA jaghanyena) kApotIlezyAkI jaghanya sthitiH utkRSTa sthiti cha sA-sA te samayamabhihiyA-samayAbhyadhikA me samaya padhu tha ne nIloe-nIlAyAH nIyavezyAnI jahanneNaM-jaghanyena dhanya sthiti che. tathA nIlayozyAnI paliyamasaMkha-ukkosA-palyopamAsaMkhyeya utkRSTA eka palpanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa utkRSTa sthiti che. madhyama AyuvALA devanI eTalI sthiti hovAthI ahIM palyane asaMkhyAtamA bhAga bRhattara (adhika) grahaNa karavAmAM Avela che, eka pAtI vezyAnI sthiti // 12nI cha-"jA nIlAe" tyA ! manyA-jA-yA 2 nIlAe-nIlAyAH nArazyAnI ukkosA-utkRSTA See sthiti matApAmA mAvada cha sAu-sAtu 24 kAue jahaNNeNaM-kApotyA jaghanyena
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ 648 uttarAdhyayanasUtre utkRSTA sthitiH| etAvadAyuSAmeva bhavanapati vyantarANAmime sthitImantavye / ihApyuktahetoreva pUrvasmAd bRhattaro'saMkhyAtabhAgaH parigRhyate // 50 // __evaM bhavanapati-vyantararUpa nikAyadvayabhAvinImAdyalezyAtrayasthiti pradazya samastanikAyabhAvinI tejolezyAyAH sthiti pradarzayitu mAhamUlam-teNa peraM vocchAmi, tehulesA jahA suragaNANaM / bhavaNavai-vANamaMtara--joisa--vemANiyANaM ca // 51 // chAyA-tena paraM vakSyAmi, tejolezyA yathA suragaNAnAm bhavanapativANa vyantarajyotirvaimAnikAnAM ca // 51 // sthiti hai| isa jaghanya sthiti meM eka samaya adhika aura krdenaa| yahI bAta (samayamabhihiyA-samayAbhyadhikA ) isa pada se batalAI gaI haiN| arthAt nIlalezyA kI utkRSTa sthiti meM eka samaya aura adhika joDa' dene se kApotIlezyA kI jaghanyasthiti ho jAtI hai / tathA kApotI lezyA kI (paliyama saMkhaM ca ukkosA-palyopamAsaMkhyeyaM ca utkRSTA) eka palya ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa utkRSTa sthiti hai| yaha sthiti itanI AyuSyavAle hI bhavanapati tathA vyantara devoM kI hotI hai| yahA~ para patyakA asaMkhyAtavAM bhArga pahilekI apekSAse bhI vRhattara (adhika) hI grahaNa karanA cAhiye // 50 // __isa prakAra yahAMtaka bhavanapati evaM vyantaranikAyoM meM pahile kI tIna lezyAoMkI sthiti dikhAkara aba sUtrakAra samasta nikAyoMmeM hone vAlI kApatI lezyAnI jaghanya sthiti che A jaghanya sthitimAM eka samaya adhika vadhuH 4rI vo merI pata samayamabhihiyA-samayAbhyadhikA mA yathI mNtaavAyela che. arthAta nIla lephsAnI utkRSTa sthitimAM eka samaya vadhu adhika joDI devAthI kApatI vezyAnI jaghanya sthiti thaI jAya che. tathA kApatI vezyAnI meM pAliyamasaMkhaM ca ukkosA-palyopamAsaMkhyeyaM ca utkRSTA palyanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa utkRSTa sthiti che. A rithati eTalI AyavALA ja bhavanapati tathA cantara devenI hoya che. ahIMyA palyane asaMkhyAtamo bhAga pahelAMnI apekSAe bRhattara ja grahaNa karavo joIe. pa0 A pramANe ahIM sudhI bhavanapati vyaMtara devanI kAyAmAM pahelAMnI lezyAonI sthiti batAvIne have sUtrakAra samasta nikAmAM hovAvALI
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 34 sthitidvAranirUpaNam 649 TIkA- 'tena paraM vocchAmi' ityAdi- tena paraM tataH paraM, bhavanapati - vANavyantara- jyoti - vaimAnikAnAM suragaNAnAM tejolezyA yathA bhavati, tathA - vakSyAmi = kathayiSyAmi // 51 // mUlam - paliovamaM jahannaM, ukkosI sAMgarA De dunnahiyA / paliyamasaMkhejeNaM, hoI bhAgeNa teUM // 52 // chAyA -- palyopamaM jaghanyA, utkRSTA sAgaropame dve adhike / palyopamA saMkhyeyena, bhavati bhAgena tejasaH // 52 // TIkA - 'paliocamaM ' ityAdi palyopamaM tejasaH-tejolezyAyAH, jaghanyA sthiti bhavati / palyopamAsaMkhyeyena - palyopamasyAsaMkhyeyatamena bhAgena, adhike dve sAgaropame utkRSTA sthitirbhavati / tejolezyA kI sthiti dikhAne ke liye Age kI gAthA kahate haiM- 'teNaparaM ' ityAdi / anvayArtha -- sUtrakAra isa gAthA dvArA yaha kahate haiM ki maiM ( teNa paraM tena param ) aba pUrvokta-kathana karane ke bAda ( bhavaNavai - bANamaMtara - joisa-vemANiyANaM suragaNANaM teUlesA jahA hoi tahA bocchAmi-bhavana pati vANavyantarajyotirvaimAnikAnAM suragaNAnAM tejolezyA yathA bhavati tathA vakSyAmi ) bhavanapati, bANavyantara, jyotiSI evaM vaimAnika devoM meM tejolezyA jisa prakAra hotI hai vaha prakAra kahatA hUM // 51 // " palio maM' ityAdi / anvayArtha -- ( teUe-tejasaH ) tejolezyA kI ( jahannaM - jaghanyA ) jaghanyasthiti (paliopasaM-palyopamam) eka patthakI hotI hai tathA (ukosA tejAlezyAnI sthiti khatAvavA mATe AgaLanI gAthA kahe - " teNa paraM tena paraM " tyAhi ! anvayArtha-sUtra}Ara yA gAthA dvArA me uDe che haiM, huM teNa paraMtena param Dave yUveti thana uDevA pachI bhavaNavai - bANa maMtara - joisa-vemANiyANa suragaNANaM teUlesA jahA hoi tahA vocchAmi bhavanapati bANavyantarajyotirvaimAnikAnAM suragaNAnAM tejolezyA yathA bhavati tathA vakSyAmi bhavanayati, vyantara, jyotiSI, ane vaimAnika devomAM tejalezyA je prakAranI hoya che tenA prakAra kahuM chuM. 555 " pAliotrasaM " ityAhi ! manvayArtha--teUe-tejasaH telesazyAnI jahannaM jaghanyA dhanya sthiti pAlibhavamaM - palyopamam me paDhyanI hoya che tathA ukkosA- utkRSTA utSTa u0 82
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ 650 uttarAdhyayanasse ___ iyaM ca sAmAnyopakrame'pi vaimAnikanikAya viSayo / tatra ca saudharmazAnadevAnAM jaghanyata utkRSTatazcaitAvadAyuSaH saMbhavAt , upalakSaNaM caitat , zeSanikAya tejolezyAsthiteH, tatazca bhavanapativyantarANAM jaghanyato dazavarSasahasrANi, utkRSTatastu bhavanapatinAM sAgaropamamadhikam , vyantarANAM ca palyopamam , jyotiSkANAM tu jaghanyataH palyopamASTamabhAgaH, utkRSTatastu varSalakSAdhikaM palyopamam , etAvanmAtrAyA evaiSAM jaghanyata utkRSTatacAyuH sthiteH saMbhavAt // 52 // -utkRSTA) utkRSTa (sthiti paliyamasaMkhejjeNaM bhAgeNa dunnahiyA sAgarAhoi - palyopamAsaMkhyeyabhAgena adhike dve sAgaropame bhavati) eka palya ke asaMkhyAtaveM-bhAga adhika do sAgaropamapramANa hotI hai| yahAM jo tejolezyAkI yaha sthiti kahI gaI hai vaha vaimAnika devoMkI apekSA se jAnanI caahiye| kyoMki saudharma aura IzAna svargake devoMkI jaghanya aura utkRSTa sthiti itanI hai| saudharma svargake devoMkI jaghanyasthiti eka palyopasakI tathA IzAnasvargake devoMkI eka palyopamase kucha adhika hai| tathA ina doMno svargoM meM utkRSTasthiti kramazaH sAgaropama tathA kucha adhika do sAgaropama kI hai / isI taraha bhavanapati evaM vyantara devoMkI jaghanyasthiti dasa hajAra (10000 ) varSa kI hai tathA bhavanapatiyoM kI utkRSTa sthiti eka sAgaropama se adhika hai aura vyantaroM kI eka palyopamapramANa hai| jyotiSIdevoMkI eka palyopamake AThaveM bhAga pramANa jaghanyasthiti haiM tathA eka lAkhavarSa adhika eka palyopasa pramANa utkRSTa sthiti hai| ataH jinadevanikAyoMkI jitanI utkRSTa aura jaghanyasthiti sthiti pAliyamasaMkhejjeNaM bhAgeNa dunnahiyA sogarA hoi-palyoyamAsaMkhyeyabhAgena adhike 2 sAgaropame bhavati se padayanA masa yAtabhA mAga adhi meM sArAma pramANa che. ahIM tejezyAnI je A sthiti batAvela che te vimAnika devonI apekSAo jANavI joIe kemake, saudharma ane IzAna svarganA devonI jaghanya ane utkRSTa sthiti eTalI che saudharma svarganA devanI jaghanya sthiti eka pApamanI tathA IzAna svarganA devonI eka palyopamathI ThIka vadhu che. tathA A bane svargomAM utkRSTa sthiti kamazaH sAgaropasa tathA ethI thoDI vadhu be sAgarepanI che. e ja rIte bhavanapati ane aMtara devonI jaghanya sthiti dasa hajAra (10000) varSanI che. tathA bhavanatiyonI utkRSTa sthiti eka sAgaropamathI adhika che ane vyaMtaranI eka palyopama pramANa che. jyotiSI devonI eka palyopamanA AThamA bhAga pramANa dhanya sthiti che. tathA eka lAkha varSa adhika eka palyopama pramANa utkRSTa sthiti che, AthI jinadeva nikAcAnI jeTalI utkRSTa ane jaghanya sthiti ahIM
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 34 sthitidvAranirUpaNam ___ aprazastalezyAnAM sthitirvarNitA / atha prazastalezyAnAM sthitiM pradarzayan prathama tejolezyA-sthitimAhamUlam-dasavAsasahassAe, tehue ThiI jahanniyA hoi| dunnudaihI palioma asaMkhabhAgaM ca ukkosI // 53 // chAyA--dazavarSasahasrANi, tejasaH sthiti ghanyikA bhavati / __ dvA vudadhI palyopama asaMkhyabhAgaM ca utkRSTA // 53 // TIkA--'dasavA sasahassAe' ityAdidazavarSasahasrANi tejasaH tejolezyAyAH, jaghanyikA jaghanyA, sthiti bhvti| yahAM kahI gaI hai vahIM sthiti una 2 nikAyoM meM tejolezyA kI jaghanya utkRSTa sthiti jAnanI cAhiye // 52 // isa prakAra yahAM taka aprazasta lezyAoM kI sthiti kahI gaI hai| aba prazastalezyAoM sthiti kA varNana kiyA jAtA hai| usameM sarvaprathama tejolezyA kI sthiti dikhalAI jAtI hai-dasavAsasahassAe' ityaadi| anvayArtha-(dasavAsasahassAe-dazavarSasahasrANi ) dasa hajAra (10000) varSa kI (teue-tejasaH) tejolezyA kI (jahaniyA ThiI hoI-jaghanyikA sthitiH bhavati ) jaghanyasthiti hai| tathA (paliopama asaMkhabhAgaM ca dunnudahI ukkosA-palyopamAsaMkhyeyabhAgaM ca dvau uddhI utkRSTA) palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga se adhika do sAgara pramANa utkRSTAsthiti hai / isa gAthA dvArA nikAya ke bheda kI vivakSA na karake hI lezyA kI sthiti kahI gaI hai| yahAM daza hajAra varSe tejolezyA kI batAvavAmAM Avela che teja sthiti te te nikAmAM tejalezyAnI jaghanya utkRSTa sthiti jANavI joIe. parA A pramANe ahIM sudhI aprazasta lezyAonI sthiti kahevAmAM Avela che. have prazasta lezyAonI sthitinuM varNana karavAmAM Ave che. emAM sarva prathama vezyAnI sthiti mAuvAmAM mAve cha-" dasavAsasahassAe tyA ! sa-kyAtha-dasavAsahassAe-dazavarSasahasrANi isa DA2 (10000) varSanI teue-tejasaH tanazyAnI jahanniyA ThiI hoI-jaghanyikA sthiti bhavati dhanya sthiti cha. tathA paliovamaasaMkhabhAgaM ca dunnudahI-palyopamAsaMkhyeyabhAgaM ca dvau udadhI pakSyApamanA manyAtamA sAthI madhira me sAgara pramANu utkRSTa sthiti che. A gAthA dvArA nikAyanA bhedanI apekSAe ja lezyAnI sthiti kahevAmAM Avela che. ahIM dasa hajAra (10000) varSanI tejezyAnI
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ 652 uttarAdhyayanasUtra dvAvudadhI-dva sAgaropame, palyopamAsaMkhyeyabhAgaM ca palyopamAsaMkhyeyabhAgAdhike dve sAgaropame ityarthaH, utkRSTA sthitiH| __anayA gAthayA nikAyabhedamanaGgIkRtyaiva lezyAsthitiruktA, iha ca dazavarSesahasrANi tejolezyAyA jaghanyA sthitirabhihitA, prakramAnurUpeNa tu kApotalezyAyA utkRSTA sthitiH saivAsyAH samayAdhikA prAmoti paratu-prazastalezyA sthiti varNanopakrame iha kApotalezyAyA aprazastatvAt tatsakramo'nAhata itivodhyam // 53 // __ padmAyAH sthitimAha-- mUlam-jo tehue ThiI khalu, ukkosA sA u sayamabbhahiyA / jahanneNaM pamhAe, desau~ muhuttAhiyAi ukkosI // 54 // chAyA-yA tejasaH sthitiH utkRSTA sA tu samayAbhyadhiko / jaghanyena padmAyAH, daza tu muhUrtAdhikAni utkRSTA // 54 // TIkA--'jA teUe ThiI khalu ' ityAdiyA tejasaH-tejolezyAyAH, khalu utkRSTA sthitiH, sA tu saiva samayAbhyadhikA padmAyA jaghanyena sthitiH| daza tu-dazaiva prastAvAt sAgaropamANi, muhUrtAdhikAni jaghanya sthiti / prakaraNa ke anusAra to kApotIlezyA kI jo utkRSTa sthiti kahI gaI hai vahI eka samaya adhika isakI sthiti honI cAhiye thI parantu prazastalezyA kI sthiti ke varNana ke upakrama meM kApotalezyA ko aprazasta honekI vajahase vaha krama yahAM svIkAranahIM kiyA gayA hai| padmalezyA kI sthiti isa prakAra hai-'jA teUe' ityaadi| anvayArtha--(jA-yA) jo (teUe-tejalaH) tejolezyA kI (khalukhalu) nizcaya se ( ukkosA ThiI-utkRSTA sthitiH ) utkRSTasthiti hai (sA-sA) vahI (samayamabhahiyA-samayAbhyadhikA) eka samaya adhika hokara (pamhAe-padmAyAH ) pAlezyA kI (jahanneNaM ThiI-jaghanyena jaghanya sthiti prakaraNa anusAra to kApita lezyAnI je utkRSTa sthiti kahevAmAM Avela che te eka samaya vadhu enI sthiti hovI joIe paraMtu prazastalezyAnI sthitinA varNananA upakramamAM kAtilezyA aprazasta hovAne kAraNe ekama ahIM aMgIkAra karavAmAM Avela nathI paNa pAzyAnI sthiti mA 42nI cha-" jA teue" tyAha! manvayArtha-je-yA teue-tejasa. tozyAnI khalu-khalu nizcayathI re raphAsA ThiI-utkRSTA sthitiH Se sthiti chete samayamabhahiyA-samayAbhyadhikA me4- padhu- sana pamhAe-padmoyAH yA dezyAnI jahanneNaM ThiI-jaghanyena sthitiH nya
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 34 sthitidvAranirUpaNam antarmuhAdhikAni utkRSTA sthitirbhavati, pUrvabhavakAlikAntamuhUrtagrahaNAditibhAvaH iyaM ca jaghanyA sanatkumAre, utkRSTA ca brahmaloke, sanatkumAre brahmaloke ca etadAyuSkasaMbhavAt nanu yadohAntarmuhUrtamadhikamucyate, tarhi pUrvatrApi tadadhika kasmAnnocyate? devabhavalezyAyA eva tatra vivakSitatvAt / uktaM hi- teNa paraMvocchAmi, lesANa ThiI u devANaM' iti (47 gA.) evaM cehAntamuhUrtAdhikatvaM viruddhamiticenna, __ abhiprAyAparijJAnAt atra hi mAguttarabharalezyApi 'aMto muhattaMmi gae' itisthitiH ) jaghanyarUpa se sthiti hai| tathA isa padmamalezyA kI (ukkosA utkRSTA ) utkRSTa sthiti (muhuttAhiyAi dasa-muhUrtAdhikAni daza) antarmuhUrta adhika dasa sAgaropasa pramANa hai| yahAM pUrvabhavakAlIna antamuhUrta kA grahaNa kiyA gayA hai| jaghanya sthiti isa lezyA kI sanatkumAra nAmake tIsare devaloka tathA utkRSTasthiti pAMcave brahmadevalokameM jAnanA cAhiye / kyoM ki sanatkumAra tathA brahmadevalokameM itanI Ayu hotI hai / zaMkA-yadi yahAM antarmuharta adhika sthiti utkRSTa kahate ho to pUrva meM vaha adhika kyoM nahIM kahI hai| kyoMki vahAM bhI devalavasaMbaMdhI lezyA kI hI vivakSA huI hai / " teNa paraM vocchAmi lesANa ThiI udevANaM" aisA pahile kahA hai| ataH yahAM antarmuhUrta adhika jo kahA hai vaha viruddha par3atA hai| uttara-aisA nahIM kahanA cAhiye kAraNa ki isa prakAra kahane kA kyA abhiprAya hai yaha tuma lamajhe nahIM ho / yahAM pUrvabhava evaM uttarabhava sthiti cha tathA mA yasavezyAnI ukkosA-utkRSTA utkRSTa sthiti muhuttAhiyAi dasamuhurrAdhikAni dazahasa mantamuta madhi sAgarAyama pramANa cha.2mahI pUlahIna aMntamuhUrtane grahaNa karavAmAM Avela che. A vezyAnI jaghanya sthiti zrI sanaskumAra nAmanA trIjA devalokamAM tathA utkRSTa sthiti pAMcamA brahmadeva lokamAM jANavI joIe. kemake sanakumAra tathA brahmadevalokamAM eTalI Ayu hoya che. zaMkA-je ahIM aMntamuhUrta adhika utkRSTa kahe che te pUrvamAM te adhika kema kahI nathI ? kemake, tyAM paNa devabhava saMbaMdhI vezyAnI ja vivakSA tha cha, " teNa paraM vocchAmi lesANa ThiIu devANaM " mA 5i 4 che. AthI ahIM aMtamuhUrta adhika je kahela che te virUddha dekhAya che. uttara-A vAta barAbara nathI. kAraNa ke, amAre kahevAne abhiprAya tame samajyA nathI. ahIM pUrvabhava ane uttarabhavanI vezyA
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanaste vakSyamANaSaSTitamagAthoktavacanAddevabhasaMbandhinyeveti pradarzanArthamevamuktamiti na virodha iti bhAvaniyam // 54 // zulkalezyAyAH sthitimAha-- mUlam-jA pamhAe ThiI khalu ukkosA sA u smymbhhiyaa| jahanneNaM sukAe, tettIsa muhuttamabhahiyA // 55 // chAyA-yA padmAyAH sthitiH khalu, utkRSTA sA tu smyaabhydhikaa| jaghanyena zulkAyAH, trayastriMzat muhUrtAbhyadhikA // 55 // TIkA-'jo pamhAe ThiI khalu' ityAdi-- yA padmAyAH padmalezyAyAH, khalu utkRSTA sthitiH, sA tu=saiva samayAbhyadhikA zuklAyA jaghanyena sthiti bhavati / trayastriMzat sAgaropamANi, muhUrtAbhyadhikAni=antarmuhUrtAbhyadhikAni utkRSTo sthiti bhvtiityrthH| kI lezyA bhI "aMto muhuttamigae " isI adhyayana kI (60) sAThavIM gAthA ke anusAra devabhavasaMbaMdhi hI hai isa bAta ko dikhalAne ke liye aisA kahA gayA hai / ataHisameM koI virodha nahIM hai / isa viSaya ko Age calakara sAThavIM gAthA meM svayaM sUtrakAra spaSTa kareMge ataHyahAM nahIM kiyA hai // 54 // zuklalezyA kI sthiti dikhalAne ke liye sUtrakAra kahate hai-'jA pamhAe' ityaadi| ___ anvayArtha ( jA pamhAe ukkosA ThiI-yA padmAyAH utkRSTA sthitiH) jo padmalezyA kI utkRSTasthiti hai ( samayamabhahiyA sA-samayAbhyadhikA sA) eka samaya adhika vahI sthiti (sukkAe-zuklAyAH) zulkalezyA kI (jahanneNaM-jaghanyena ) jaghanyarUpa se hai| ( tettIsa muhu55 " aMto muhuttaMmigae" mA adhyayananI 60 bhI mAthA anusAra devabhava saMbaMdhI ja che. A vAtane batAvavA mATe ja A rIte kahevAmAM Avela che AthI temAM keI virodha rahetA nathI. A vAtane AgaLa cAlIne 60mI gAthAmAM svayaM sUtrakAra spaSTa karaze. tethI ahIM kahela nathI. 54 zasavezyAnI sthiti matAvA bhATa sUtrA24 cha-"jA pamhAe" tyAma! anvayArtha:-jA pamhAe ukkosA ThiI-yA padmAyAH utkRSTA sthitiH 55 lezyAnI 2 8 sthiti cha samayamanbhahiyA sA-samayAbhyadhikA sA me samaya madhira me sthiti sukAe-zukkAyAH zuta lezyAnI jahanneNaM-jaghanyena dhanya 35thI mumA patriMzat muhUrtAbhyAdhikA tathA : mantabhuta ma4i
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 34 gatidvAranirUpaNam asyAzca jaghanyA sthiti lAntake, utkRSTA tu sarvArthasiddhe, atraiva etAvadAyuSaH sadbhAvAt // 55 // uktaM sthitidvAraM, sampratidazamaM gatidvAramAhamUlam-kiNhA nIlA kAU,tinni vi eyAo ahmmlesaao| eyAhi tihivi jIvo, DhuMggaI uvavajaI // 56 // chAyA--kRSNA nIlA kApotI, tisro'pi etA adharmAlezyAH / ___ etAbhistimRbhirapi jIvo, durgatim upapadyate // 56 // TIkA--'kiNhA' ityAdi-- kRSNA, nIlA, kApotIca etAstisro'pi adharmalezyAH adharmahetabolezyA adhamalezyAH, bhavanti, pApopAdAna hetutvAt / ataeva-etAbhistisabhirapi lezyAmiH, jIvo durgati-narakatiryaggatirUpAm upapacate-prApnoti // 56 // ttamabhahiyA-trayastriMzat muhUrtAbhyadhikA ) tathA eka antarmuhUrta adhika tettIsa sAgaropama pramANa zulkalezyA kI utkRSTa sthiti hai| isa lezyA kI jaghanya sthiti lAntaka devaloka meM hai tathA utkRSTa sthiti sarvArthasiddha meM hai| kyoM ki yahIM para itanI Ayu hai // 55 // navamasthiti dvAra kahA, aba dazavaoN gatidvAra kahate haiM-jisameM prathama azubha lezyA kI gati kahate haiM-'kiNhA' ityAdi / anvayArtha-(kiNhA nIlA kAU-kRSNA nIlA kApotI) kRSNalezyA nIlalezyA tathA kApotIlezyA (eyAo tinni ahammalesAo-etAH tisraHadharmA lezyAH) ye tIna adharmakI hetu honese adharmalezyA haiM, kyoM ki ye pApake upArjanameM hetu hotI haiM / isIliye ( eyAhi tivihivi jIvo duggaI uvavajaI-etAbhiHtisRbhiH api jIvAdurgatim upapadyate) tetrIsa sAgaropama pramANe zukala lezyAnI utkRSTa sthiti che. A lazyAnI jaghanya sthiti lAntaka devalokamAM che, tathA utkRSTa sthiti sarvArthasiddhamAM che. kemake, tyAMja eTalI Ayu che. pApA navamuM sthitidvAra kahyuM, have dasamuM gatidvAra kahe che prathama azubha sezyAnI gatina. 4 cha-"kiNhA " tyA ! ma-kyAtha-kiNhA nIlA kAU-kRSNA nIlA kApotI ra vezyA, nIla vezyA tathA apAtI sezyA eyAo tinni ahammalesAo-etAH tisraH adharmA lezyAH e traNa adharmanA hetu hovAthI adharma vezyA che kemake, e upAdAnamAM heta hAya che. mAraNe eyAhitivihi vi jIvo duggaI uvavajjaI-etAmiH tisRbhiH api jIvaH durgatim upapadyate mAtra vezyAmAthI yuta 01 bharIna gatimA
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ 656 uttarAdhyayana sUtre mUlam - teU pahA sukA; tinnirvi aiyAo dhamma~lesAo / eyAhi tihivi jIvo; suMgaI ubavajeMI // 57 // 99 chAyA -- tejaH padmA zulkA tisro'pi etA dharmalezyA / etAbhistisRbhirapi jIvaH, sugatim upapadyate // 57 // TIkA--' teU pahA ' ityAdi -- tejaH, padmA, zulkA, etAstisro'pi dharmalezyAH dharmahetava lezyA dharmalezyAH bhavati / ataeva etAbhistibhirapilezyAbhi jIvaH sugatiM devamanuSyagatilakSaNAM, muktiM vA, upapadyate = prApnoti // 57 // uktaM gatidvAram idAnimekAdazamAyu dvarimAha, tatra cAvazyaM jIvo yallezyAvatpadyate, tallezyAvAneva san mriyate, tatra ca janmAntara bhAvilezyAyAH prathamasamaye ina tIna lezyAoMse yukta jIva mara kara durgatimeM utpanna hotA hai| narakagati evaM tiryaJca gati ye do durgatiyAM hai / ina adharmalezyAoMse yukta jIva marakara ina gatiyoMmeM janma letA hai // 56 // aba zubha lezyA kI gati kahate haiM -' teU ' ityAdi / anvayArtha - ( teU pahA sukkA eyA tinivi dhammAlesAo-tejaH padmA zulkA etAH tisraH api dharmalezyAH ) tejolezyA, padmalezyA, zulkalezyA, ye tIna lezyAe~ haiM arthAt dharma kI hetu bhUta haiM / isaliye (eyAhi tihivi - etAbhiHtisRbhiH ) ina tInoMse yukta jIva marakara (sugaIsugatim ) acchIgatimeM - manuSyagatimeM devagatimeM - athavA mukti meM ( uvavajjai - upapadyate ) jAtA hai // 57 // , gati dvAra kaha diyA gayA hai / aba gyArahavAM dvAra jo Ayu dvAra hai vaha kahA jAtA hai / jIva jina lezyAoM meM utpanna hotA hai unhIM utpanna thAya che. naraka gati ane tiya cagati A be drutI che. A adhama lezyAethI yukta jIva marIne e gatiyAmAM janma le che. pA have zulasezyAnI gati ahe che - " te u " tyiAhi ! manvayArtha - teU pamhA sukkA eyA tinni vi dhamma lesAo - tejaH padmA zuklA etAH tisraH api dharma lezyA televezyA, yadmavezyA, zuddha bezyA yA tra Ashyaao| dharma teshyaao| che. tathA dharmanI DetulUta che. yA 42 eyAhi tihivietAbhiH tisRbhiH A traNe'thI yukta va bharIne sugaI - sugatim sArI gtimaaNmanuSya gatimAM devagatimAM athavA muktimAM jAya che. tApaNA gatidvAra kahevAI gayela che. have agyAramu dvAra je AyudvAra che te kahevAmAM Ave che. jIva je laizyAemAM utpanna thAya che. eja lezyAo
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 34 AyurdvArinirUpaNam 657 parabhavAyuSa udayaH ?, Ahozvit caramasamaye?, anyathA vA ? iti saMdehApanodanArthaM gAthAtrayamAha mUlam - sAhiM savvAhiM, paiDhame samayami pariNayAhiM tu / kasaI ubavao, pare bheve asthi javisma // 58 // chAyA - lezyAbhiH sarvAbhiH prathame samaye pariNAbhistu / , na khalu kasyApi upapAdaH, pare bhave asti jIvasya // 58 // TIkA--' lesAhi ' ityAdi -- sarvAbhiH - pamDirapi, lezyAbhiH, tatmatipattikAlApekSayA prathame samaye, pariNatAbhiH - AtmarUpatayA utpannAbhirupalakSitasya kasyApi jIvasya pare bhave - anyasmin janmani, upapAdaH=ityAdau lakSaNe tRtIyA / tu zabdaH pAdapUraNe vartate // 58 // zyAoM vAlA hokara maratA hai / isa para yaha prazna upasthita hotA hai ki kyA janmAntara meM honevAlI lezyA ke prathama samaya meM parabhava kI Ayu kA udaya hotA hai athavA varamasamaya meM udaya hotA hai / athavA nahIM hotA hai ? isa prakAra ke saMdeha ko dUra karane ke liye sUtrakAra tIna gAthAoM ko kahate haiM - 'lesAhi ' ityAdi / anvayArtha - (paDhame samayaMmi pariNayAhi savvAhiM lesAhiM-prathame samaye pariNatAbhiHsarvAbhiHlezyAbhiH ) lezyAoM kI pratipattikA jo kAla hai, usa kAla kI apekSA se prathama samaya meM pariNata hue una samasta lezyAoM se yukta hue (kassaha jIvarasa - kasyApi jIvasya ) kisI bhI jIva kI ( parebhave - parabhave ) anya bhava meM (uvavAo na - upapAdana) utpatti nahIM hotI hai // 58 // vALA khanIne mare che. A upara evA prazna upasthita thAya che ke, kayA janmAMtaramAM thavAvALA lezyAnA prathama samayamAM parabhavanI AyunA udaya thAya che. athavA te carama samayamAM udaya thAya che. athavA tA thatA nathI. A prakAranA sadehane dUra karavA mATe sUtrakAra traNa gAthAe kahe che-- Senfe" Seule! "l sAhi: prathame umaye pari anvayArtha -- paDhame samayami pariNayAhiH savvAhi NatAbhiH sarvAbhiH zyAbhiH dezyAnI pratipattito ke apekSAthI prathama samayamAM pariSkRta thayela e samasta kanTara jIvastu kasyApi jIvamya ardha catu chapatI pare bhave uvAo na hoiparabhave upapAdaH na bhavati anya vasAM utpatti dhanI nahI. bhaya he te aNanI lehya:ethI yuTana thayela u0 83
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ 658 uttarAdhyayanasUtre tathA-- mUlam-lesAhiM savAhi, carame samayaMmi pariNayAhiM tu / nahu~ kassa viuvavAo, pare bhane hoI jIvasta // 59 // chAyA--lezyAbhiH sarvAbhiH, carame samaye pariNatAbhistu / ___ na khalu kasyApi upapAdaH, parabhave bhavati jIvasya // 59 // TIkA-lesAhiM' ityAdisarvAbhirlezyAbhizvarame samaye antasamaye, pariNatAbhiH-AtmarUpatayA utpannAbhirupalakSitasya kasyApi jIvasya pare bhave upapAdaH khalu-nizcayena na bhavati // 59 // tarhi kadA utpAdo bhavati?,-- mUlam-aMtasuMhatammi gaeM, aMtasuttasmi sesae~ ceve / lesAhi pariNayAhiM, jIvA gacchaMti paraloyaM // 60 // chAyA--antarmuhUrte gate, antarmuhUrte zeSake caiva lezyAbhiH pariNatAbhiH, jIvA gacchanti paralokam // 60 // TIkA--'aMtamuhuttammi' ityAdi-- antarmuhUrte gate eva, tathA'ntarmuhUrte, zeSake-eva-ziSyate iti zeSaH sa eva tathA anvayArtha (savvAhiM lesAhiM carame samayaMli pariNayAhi-sarvAbhiH lezyAbhiH carame samaye pariNatAbhiH) carama samayameM AtmarUpapane pariNata huIsamasta lezyAoM se yukta hue ( kassavi jIvassa-kasyApi jIvasya ) kisI bhI jIva kA ( pare bhave uvavAo na hoI-parebhave upapAdo na bhavati ) parabhava meM utpAda nahIM hotA hai // 59 // to kaba utpAda hotA hai ? isa prazna kA uttara isa prakAra haitathA manvayArtha-savvAhiM lesAhiM carame samayaMmi pariNayAhi-sarvAbhiH lezyAbhiH carame samaye pariNatAbhiH zarabha samayamA mAtma3554AthI parita yeta samasta zyAmAthI yukta thaye kassAvi jIvassa-kasyApi jIvasya pa nA parebhave uvavAo na hoi-parebhave-upapAdaH na bhavati 52mamA tanA pAha thatuM nathI. palA tyAre kyAre utpAda thAya che? A praznano uttara A pramANe che-
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a. 34 AyurinirUpaNam 659 zepaka stasmin aziSyamANa evetyarthaH, pariNatAbhirlezyAbhirupalakSitA jIvAH paralokaM gacchanti / anena 'antamuhUrtAvazeSe Ayupi parabhavalelyApariNAma' ityuktaM bhavati / atra ca tiryaJco manuSyAzcAgAmibhavalezyAyA antarmuhUrte gate, devAnArakAzca svabhavalezyAyA antarmuhUta zeSe paralokaM gacchantIti vizeSaH / idamatrabodhyam-yadA tiryaJco manuSyA vA devabhavaM narakamavaM vA prAptumudyatA bhavanti, tadA AgAmibhavasambandhinyA devalezyAyA narakalegyAyAH prathamamantarmuhUrta'aMtomuttammi' ityaadi| ___ anvayArtha-(aMtonuhuttamni gae-antarmuharte gate ) antarmuharta kAla cale jAne para tathA (antahitake zeSake ) antarmuhartakAla zeSa rahane para (pariNayAhiM lesAhi-pariNatAbhiAlezyAbhiH) Atma rUpapane pariNata huI lezyAoM se yukta (jIvA-jIvAH ) jIva (paraloyaM gacchaMti-paralokam-gacchanti ) parabhava meM jAte haiM / tAtparya isakA yaha hai ki-Ayu java antarmuharta avaziSTa raha jAtA hai taba parabhava saMbaMdhI lezyA kA pariNAma jIva ke hotA hai / isa meM tithaMca aura manuSya AgAmI bhava kI lezyA kA antarmuharta kAla jaba vyatIta ho jAtA hai taba tathA deva evaM nArakI apane bhava kI lezyA kA antamuhUrta kAla jaba vAkSI rahatA hai tava paraloka jAte haiM / aisA vizeSa jAlanA caahiye| jisa samaya tiryaJca athavA manuSya devabhava athavA narakamava ko prApta karane ke liye udyata hote haiM usa samaya AgAlI bhava saMbaMdhI deva lezyA athavA narakalezyA " aMtomuhuttammi" tyA ! manvayArtha -aMtomuhuttammigae-antarmuhUrte gate mantabhuita 11 yaaye| javA pachI tathA antamuhUrta kALa thaDe bAkI rahyo hoya tyAre lesAhi-pariNatAbhiH lezyAbhiH yAtma355pAthI parita yesa vezyAmAthI yuta jIvA-jIvAH 75 paralocaM gacchati-paralokaM gacchanti 52samA laya che. tAtparya AnuM e che ke-Ayu jyAre antarmuhUrta avaziSTa rahI jAya che tyAre parabhava saMbaMdhI lezyAonuM pariNAma jIvane thAya che. AmAM tiryaMca ane manuSya AgAmI bhavanI lesthAno antarmuhUrta kALa jyAre vyatIta thaI jAya che tyAre, tathA deva ane nArakI pitAnA bhavanI vezyAne annamuM hatuM kALa jyAre bAkI rahe che tyAre paralokamAM jAya che. evuM vizeSa jANavuM joIe. je samaye tiryaMca athavA manuSya devabhava athavA narakabhavane prApta karavA mATe ughana banI jAya che. e vakhate AgAmI bhava saMbaMdhI devasthA athavA narakasthAnI
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayamasUtra mAyurgataM bhavati, arthAt-kSINaM bhavati, maraNakAle hi tiryazco manuSyAzca vartamAne tiryagbhave manuSyabhave vA antamuhUta devalezyAM gRhNanti / devatvaM nArakatvaM vA prAptAnAM jIvAnAM devalezyAyA narakalezyAyA antamuhUrtAyupaH prAgbhavetiryagbhavarUpe eva kSINatvAditibhAvaH / yadA devA nArakA vA paJcendriyatiyagbhavaM narabhavaM vA prApnuvanti, tadA devA devalezyAyA antarmuhUrtAvazeSamAyugRhItvA tiryagbhavaM narabhavaM vA gacchanti. evaM nArakA apIti / / 60 // adhyayanArthamupasaMharan upadezamAha-- mUlam-tamhA eyAsi lesANaM, aNubhAve viyANiyA / appasatthAo varjittA, pasatthAo'hiTTie~ suNi tibemi // 1 // choyA-tasmAd etAsAM lezyAnAs , anubhAvAn vijJAya / aprazastAH varjayitvA, prazastA adhitiSThenmuniriti bravImi // 61 // kI sarva prathama antarmuhUrta pramANa Ayu naSTa ho jAtI hai / kyoM ki maraNa kAla meM tiryaJca evaM manuSya vartamAna tiryaJcabhava meM athavA manuSyabhava meM antarmuhartataka devalezyA athavA narakalezyA ko prApta karate haiM / arthAt devabhava tathA naraka bhava ko prApta jIvoM kI devalezyA athavA narakalezyA kI antarmuhUrta pramANa Ayu tiryagralavarUpa tathA manuSyabhavalpa pahile ke bhava meM hI naSTa ho jAtI hai| jisa samaya deva athavA nArakI paMcendriya tiryagbhava athavA narabhava prApta karate haiM usa samaya deva devalezyAkI anta muhUrta pramANa avaziSTa Ayu grahaNa karake tiryagbhava athavA narabhava ko prApta karate haiN| isI taraha nArakiyoMke viSaya meM bhI samajhanA caahiye| sarva prathama aMtarmuhUrta pramANa Ayu naSTa thaI jAya che. kemake, maraNa kALamAM tiryaMca ane manuSya vartamAna tiryaMca bhavamAM athavA manuSya bhavamAM aMta. saMhIM sudhI devalezyA athavA naraka lazyAne prApta kare che arthAta devabhava tathA naraka bhavane prApta jInI devasthA athavA naraka vezyAnI aMtahIM pramANa Ayu tiryaMca bhavarUpa tathA manuSya bhavarUpa pahelAnA bhAvamAM ja naSTa thaI jAya che. je samaye deva athavA nArakI paMcendriya tiryacabhava athavA narabhava prApta kare che. e samaye deva devalezyAnI aMtarmuhUrta pramANa AyuM grahaNa karIne tiryaMcabhava athavA narabhavane prApta kare che. A ja pramANe nArakiyenA viSa paNa sabhA naye. // 6 //
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ 661 priyadarzinI TIkA a0 34 adhyayanopasaMhAraH samAptizca TIkA--'tamhA' ityAdi-- ___ yasmAd etA lezyA aprazastAH prazastAzca bhavanti, tasmAd etAsAM lezyAnAM= kRSNAdInAM SaNNAM lezyAnAm , anubhAvAn-uktarUpAn , vijJAya, muniH sAdhuH, aprazastA durgatiprApikAH, varjayitvA prazastA gatimApikA lezyA, adhitiSThet-bhAvapratityA''zrayet / iti bravImi mAg vyAkhyAtametat // 61 // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhabAcaka-paJcadazabhASAkalita-lalitakalApAlApaka-pravizuddhagadhapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhU chatrapati-kolhApurarAjapradatta-" jainazAstrAcArya"-padabhUSitakolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadhadivAkara -pUjyazrIghAsIlAlativiracitAyAm "uttarAdhyayanasUtrasya" priyadarzinyAkhyAyAM vyANyAyA 'lezyA nAmakaM / catustriMza ttamamadhyayana-sampUrNam // 33 // ___ aba adhyayana kA upasaMhAra karate hue sUtrakAra zubhalezyA kI prApti ke liye upadeza kahate haiM-'tamhA' ityAdi / anvayArtha--jisa kAraNa ye lezyAe~ aprazasta tathA prazasta hotI hai (tamhA-tasmAt ) isa kAraNa (eyAli lesANaM-etAlA lezyAnAm) ina kRSNa Adi lezyAoM ke ukta rUpa (aNubhAve viyANiyA-anubhAvAn vijJAya ) anubhAvoM ko jAnakarake (muNI-muniH ) sAdhu (appasasthAo-aprazastAH)dutiprApaka ina lezyAoM ko (vajjittA-vajeyitvA) chor3akara (pasatthAo'hihie-prazastAH adhitiSThet ) prazasta-sugati prApaka tejaHpadma zulka ina lezyAoM ko prAsakare (ttibemi-iti bravImi) ina padoM kA artha pahile kI taraha jAnanA cAhie // 61 // colIsavAM adhyayana saMpUrNa // 34 // have adhyayanane upasaMhAra karatAM sUtrakAra zubhalezyAnI prAptinA bhATe paheza 49 cha--" tamhA " tyA ! anvayAtha-je kAraNe A vezyAo aprazasta temaja prazasta hoya cha tamhA-tasmAt OM ||2nne eyAsi lesANaM-etAsAM lezyAnAm mA o mAha sezyAmAnA 435 aNubhAve viyANiyA-anubhAvAn vijJAya manubhAvAne tIna muNI-muniH sAdhu appasatthAo-aprazastAH dutimA banA2 vI bezyAyauna vajjittA-varjayitvA choDIne pasasthAo'hiTThie-prazastAH adhitiSThetU prazasta sugatimAM laI janAra teja, padma, zukala A lesthAone prApta kare jimi ruti varSa A padene artha pahelAMnI mAphaka jANI levo joIe. 61 uttarAdhyayana sUtranuM cetrIsamuM adhyayana samApta 34
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha paJcatriMzattamamadhyayanam // uktaM catustriMzattamamadhyayanam adhunA'nagAramArgagatinAmakaM paJcatriMzattamamadhyayanaM mArabhyate / asya ca tena sahAyamabhisambandhaH - pUrvAdhyayane lezyA uktAstAsvaprazastA varjayitvA prazastA evAzrayaNIyA ityupadiSTam tacca bhikSuguNadhAra kena muninA karttRzakyam, ato bhikSuguNaparijJAnArthamidamanagAramArgasya tatphalarUpAyAstadvatezva vodhakamadhyayanaM procyate / anena sambandhena samAyAtasyaitasyAdhyayanasyAdau zrIsvAmI jambUsvAminamAha - mUlam -- suNeha me aigaggamaNA, maiggaM buddhehi dekhiyaM / jamAyatI bhikkhu, dukkhaNitakare bhave // 1 // paiMtIsavAM adhyayana prAraMbha- cautIsavAM adhyayana samApta huaa| aba peMtIsavAM adhyayana kahate haiN| isa adhyayana kA nAma anagAramArga gati hai / isakA pUrva adhyayana ke sAtha saMbaMdha isa prakAra hai- pUrva adhyayana meM lezyAoM ke aprazasta aura prazasta, isa taraha do bheda kahe gaye haiM aura aisA kahA hai ki aprazasta zyAoM kA parityAga kara prazasta lezyAoM ko dhAraNa karanA cAhiye / parantu ina prazasta lezyAoM kA AzrayaNa jo AtmA bhikSu guNa kA dhAraka hogA vahI kara sakegA / ataH bhikSu ke guNoM ko kahane ke liye aba sUtrakAra isa adhyayana kA prAraMbha karate haiN| yahAM sudharmAsvAmI zrI jambUsvAmI se kahate haiM - ' suNeha ' ityAdi / pAMtrIsamA adhyayananA prAraMbha-- ceAtrIsamu' adhyayana kahevAI gayu che, have pAMtrIsamA adhyayananA prArabha thAya che. A adhyayananuM nAma anAgAra mAgati che, cAtrIsamA adhyayananI sAthe A adhyayananA saMbaMdha A prakAranA che-AtrIsamA adhyayanamAM lezyAonA prazasta ane aprazasta A prakAranA be bheda batAvavAmAM Avela che ane ema kahyuM che ke, aprazasta lesyAone parityAga karIne prazasta leyAone dhAraNa karavI joie, paraMtu e prazasta lesyAAnA Azraya je AtmA-bhikSujINu dhAraka haze eja karI zakaze eTale bhikSunA guNeAne khatA vavAne mATe have sUtrakAra A adhyayananA prAraMbha kare che. ahI' sudharmAsvAmI kamsvAmIne he che -" suNeha " ityAhi !
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 35 bhikSuguNavarNanam chAyA-zrRNuta me ekAgramanasaH, mArga bu? dezitam / yamAcaran bhikSuH, duHkhAnAmantakaro bhavati // 1 // TIkA-'luNeha me' ityAdi he jambU ! yUyam ekAgramanasaH ananyacittAH santaH, buddhaiH yathAvasthitavastu. tattvavidbhiH, tIrthaMkaragaNadhararityarthaH, dezitas arthataH sUtratazca pratibodhitaM mArga mokSasya mArga, me mama kathayataH samIpe zrRNuta / yaM mArgas, Acaran AsevamAnaH bhikSuH=anagAraH, duHkhAnAM zarIramAnasAnAm, antakam atyantavinAzako bhavati / sakalakarmanirmUlanena sakaladuHkhAtyantanivRtti lakSaNA muktiryadAsevanena bhikSo bhavati, taM mArga mayA kathyamAnaM zrRNutetyarthaH // 1 // tamevamArga darzayatimUlam-gihavAsaM pariccanja, parvajAmaslie munnii| ime sa~ge viyANijjA, jehiM sajjati mANavA // 2 // chAyA-gRhavAsaM parityajya, pravajyAmAzrito muniH, imAn saMgAna vijAnIyAt , yaiH sajyante mAnavAH // 2 // anvayArtha he jambU ! (egaggamaNA-ekAgramanasaH) ekAamana hokara ( me-me ) mujha se (lagga-mArgam ) mukti ke mArga ko (suNeha-zrRNuta) suno| yaha mArga (buddhehi dekhiyaM - buddhaiH dezitam ) tIrthakara evaM gaNadharAdika devoM dvArA pratipAdita huA hai| ( jamAyaraMto bhikkhU dukkhANaMta kare bhave-yam Acaran bhikSuH duHkhAnAm aMtakaraH savati) jisa mArga kA ArAdhana karanevAlA muni zArIrika evaM mAnasika samasta prakAra ke duHkhoM kA nAza karanevAlA hotA hai / arthAt isa mArga kA ArAdhana karane vAlA AtmA sakala karmoM kA nirmalana se samasta duHkhoM ke atyaMta kSayasvarUpa lokSa ko prApta kara letA hai // 1 // ___ma-kyA-3 nyU egaggamaNA-ekAgramanasaH meya bhana thana me-me bhArI pAsethI magaM-mArga mukhita pthn| 2 // bhAga suNeha-zraNuta sAmane mA bhAga buddhehi desiyaM-buddhaH dezitam tItha 42 mane gadharA vo dvArA pratipAdita thaye cha. jamAyaraMto bhikkhU dukkhANaMtakare bhave-yamAcaran bhikSuH duHkhAnAm aMtakaraH bhavati / bhAgane mArAdhana 42nAra muni zArIrika ane mAnasika samasta prakAranA duHkhene nAza karavAvALA bane che. arthAt A mArganuM ArAdhana karavAvALe AtmA saghaLA karmonuM nirmulana ane saghaLA duHkhanA kSaya svarUpa mokSane prApta karI tye che. A
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre TIkA-'gihavAsaM paricaja ' ityAdi gRhavAsaM gRhAvasthAnaM, parityajya parihatya, pravrajyAM dIkSAm , AzritaH atipannaH, muniH bhikSuH, imAn pratipANiprasiddhatyA pratyakSarUpAn saMgAna-putrakalatrAdirUpAn , vijAnIyAt ete bhavahetava iti vizeSeNAvavudhyeta, jJAnasya ca viratiphalatvAt pratyAkhyAnaparijJayA pariharedityarthaH / saMgazabdArthamAha-'jehiM ' ityAdi / yaiH saMgairmAnavAH sajyante saMvadhyante jJAnAvaraNIyAdi karmabhirityarthaH / mAnavA ityupalakSaNas , anye'pi jantavaH sajyante iti tadarthaH // 2 // mUlam-taheba hiMsaM aliyaM, cojaM abaMsevaNaM / icchAkAmaM ca lobhaM caM, saMjao parivajae // 3 // chAyA-tathaiva hisAmalIkaM, cauryamabrahmasevanam / icchAkAmaM ca lobhaM ca, saMyataH parivarjayet // 3 // TIkA-'taheva' ityAditathA-hiMsA-prANAtipAtarUpAm , alIkam alIkavAda-mRSAvAdam , caurya= aba sUtrakAra usI mArgako kahate haiM-'gihavAsa' ityAdi / anvayArtha (gihavAsaM paricaja-gRhavAsa parityajya) gRhasthAvAsameM rahanerUpa gRhavAsakA parityAga karake (pavajjAmassie-pravrajyAM AzritaH) dIkSA kA grahaNa kiyA huA (muNI-muniH) muni (ime-imAn ) ye pratyakSa meM dikhalAI par3ane vAle putrakalana Adi ko (saMge-saMgAna ) parigraharUpa (viyANijjA-vijAnIyAt) jAne-arthAt ye saba saMsAra ke hI hetu haiM aisA maane| (jehiM mANavA sajjaMti-yaiH mAnavAH sajyante) kAraNa ki inhIM ke saMbaMdha se yaha AtmA jJAnAvaraNa Adi karmoM se baMdhatA rahatA hai // 2 // huve sUtra 12 me bhAgane matAve che-"gihavAsaM" tyA! sanyAgihavAsaM pariccajja-gRhavAsaM parityajya gRAvasthAna 35 upAsanA parityAga 4rIna pavajjAmassie-pravrajyAmAzritaH dIkSAne ahaNa 42nAra maNI-muniH muni ime-imAn mA pratyakSamA mAtA putra satra mAhina saMgesaMgAn pariyaDa 35 viyANijjA-vijAnIyAt naye. arthAt ko saghaNA sasAranA heyara cha ma bhAna jehi mANavA mjjNti-4|26AUM amanA saMdhI A AtmA jJAnAvaraNa Adi karmothI baMdhAtuM rahe che. rA
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 35 bhi guNavarNanam steyam , adattAdAnarUpam , abrahmasevanam-maithunasevanam , icchAkAmam-icchArUpa: kAmaH icchAkAmastam aprAptavastvAkA kSArUpaM, lomaM ca-labdhavastunyAsaktirUpaM, anenobhayena parigrahaH sUcitaH, tataH parigrahaM cetyarthaH / saMyatA bhikSuH privrjyet|3| mUlam-maNoharaM cittagharaM, madhUveNa vAsiyaM / sakavADaM paMDurulloyaM, maNalAni na patthae~ // 4 // chAyA-manoharaM citragRhaM, mAlyadhUpena bAsitam / sakapATaM pANDurollocaM, manasA'pi na prArthayet // 4 // . TIkA-'maNoharaM' ityAdi. bhikSuH, manoharaM-cittA''karSakaM, 'citta' ityApaitvAlluptadvitIyAntam , citraM citrayuktam , tathA-mAlyadhUpena-puSpamAlyaidhUpanaizca vAsitaM-sugandhitaM, sakapATaM-kapATa 'taheva' ityaadi| __anvayArtha-(taheva-tathaiva) isI taraha (bhikkhU-bhikSuH) bhikSu (hiMsaM aliyaM-hisAM alIkam ) prANAtipAtarUpa hiMsA kA sRSAvAda kA ( cojja-cauryam) caurI kA (abaMbhalevarNa-abrahmasevanam ) maithuna sevana kA (icchAkA-icchAkAmam ) icchArUpa kAma kA-aprApta vastu kI AkAMkSA tathA (lobha-lolam) labdha vastu meM AsaktirUpa lobha kA (parivajjae-parivarjayet ) tyAga kare // 3 // . 'maNoharaM' ityAdi / anvayArtha--(bhikkhU-bhikSuH) sAdhu (manoharaM-manoharam ) mana ko haranevAlI-cittAkarSaka tathA (cittaM-citraM ) citroM se yukta tathA (malladhUveNa vAliyaM-sAlyadhUpena vAlitam ) puSpamAlAoM evaM vividha " taheva" tyA ! sankyAtha-taheva-tathaiva mA04 pramANe bhikkhU-bhikSu bhikSu hiMsaM aliyaMhisAM alIkam prAtipAta 35, hisAnI, mRSAvAhana cojjaM caurya, yArInA, abaMbhasevaNaM-abrahmasevanam bhaithuna sevananA, icchAkAma-icchAkAmam 2ch| 35 manI, mata vastunA 2ikSAnA, tathA lobha-lobham 5 vastumA mAsahita35 somn| parivajjae-parivarjayet tyA 42 // 3 // "maNoharaM" tyA! __manpayArtha:-bhikakhU-bhikSuH sAdhu manoharaM-manoharam bhananu 26 42nArI, yittA 4 tathA cittaM-citraM citrAthI yuta, tathA pu05 bhAgAsI mana vividha u0-84
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre sahitaM, sakapATamiti vizeSaNaM jinakalpikApekSayA vijJeyam / pANDurollocaM= zvetavastravitAnavibhUSitaM, gRha-manasA'pi na prArthayet manasA nAbhilapet , vacasA na prArthayet , kiM punastatra tiSThediti bhAvaH // 4 // kimarthamevamupadizyate ? ityAzakyAhamUlam-iMdiyANi u bhikkhussa, tArisammi uvarsae / ___ dukarAI nivAreDe, kAmarAgavivaDDaNe // 5 // chAyA-indriyANi tu bhikSoH, tAdRze upAzraye / duSkarANi nivArayituM, kAmarAgavivardhane // 5 // TIkA-'iMdiyANi ' ityAdi iha tu zabdo hetvarthe, tubhyataH, tAdRze kAmarAgavivardhane-viSayAnurAgavardhake, upAzraye indriyANi svasvaviSayebhyo nivArayituM pratinivartayitum , bhikSo duSkarANi-duHsAdhyAni azakyAnItyarthaH // 5 // prakAra kA sugaMdhita dhUpoM se vAsita tathA (sakavADaM-sakapATam ) kibAr3ayukta yaha vizeSaNa jinakalpI kI apekSA se samajhanA cAhiye, tathA (paMDurulloyaM-pANDurollocam ) sapheda caMdovAse yukta aise (giham-gRham ) ghara kI-upAzraya kI svapna meM bhI (na patthae-na prArthayet ) cAhanA na kare / aura na vacana se aise ghara kI yAcanA hI kare // 4 // aisA upadeza kyoM diyA jAtA hai so isameM kAraNa kahate haiM'iMdiyANi' ityaadi| anvayArtha-( u-tu) kyoM ki (tArisammi uvassae-tAdRze upAzraye) kAmarAga vardhaka aise upAzraya meM (bhikkhUsta iMdiyANi-bhikSoH indriyANi ) rahane vAle bhikSu kI indriyoM ko apane2 viSayoM se prAranA sudhita dhUpAnI pAsapaNA, tathA sakavADa-sakapATa 4mAvA , vizeSa napAnI mepekSAthI samAna tathA paDurulloyaM-pANDurollocamsa yahAthI yuta sevA giham-gRham gharanI pAzrayanI snAbhA para na patthaena prArthayetU yADanA na 42. athavA tAyanathI 5 mevA gharI yAyanAna 42 // 4 // A upadeza zA mATe ApavAmAM Ave che ? AnuM kAraNa kahe che-" iMdiyANi" tyA ! anvayArtha-u-tu bha, tArissAmi uvassae-tAdRze upAzraye bhAgane padhAranAra yA pAzrayamA bhikakhUssa idiyANi-bhikSoH indriyANi 2DavAvA vikSana dhandriyAna pAta pAtAnA viSayAthI nivAreu-nivArayituM hAvAmai -duSkarANi mAre hInatAmA 5 cha. // 5 //
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 35 bhikSorvasati nirUpaNam tarhi kva kIDaze sthAne bhikSoH sthAtavyamityAzaGkyAhamUlam - susANe sunnagAre vA, rukkhasUle va ikkeo / parikke parakaDe vA, vAsaM tasthAbhirAya || 6 || chAyA - zmazAne zUnyAgAre vA, vRkSamUle vA ekakaH / pratirikte parakRte vA, vAsaM tatrAbhirocayet // 6 // TIkA-' susANe ' ityAdi hRda zmazAne vA, zUnyAgAre = zUnyagRhe vA, vRkSamUle vRkSatale vA, pratirikte- khIpazu - paNDakAdi rahite vA, parakRte vA = pareNa = anyena svArtha niSpAdite ca, vA zabdaH samuccayArthakaH, bhikSuH ekaka : - rAgadveparahitaH san, tatra = zmazAnAdau vAsam = avasthAnam, abhirocayet = AkAkSet // 6 // mUlam - phAsuyaimmi arNovA, itthIhiM aMgabhie / tattha kappe vAsaM, bhikkhU paramaM saMjaya // 7 // chAyA - mAsu ke anAvAdhe, strIbhiranabhidrute / tatra saMkalpayed vAsaM, bhikSuH paramasaMyataH // 7 // ( nivAreDaM - nivArayitum ) haTAne meM ( dukkarAI - duSkarANi ) bar3I kaThi - nAI par3atI hai // 5 // kaise upAzraya meM utaranA cAhiye so kahate haiM - 'susANe' ityAdi / anvayArtha - (susANe sunnagAre vA rukkhamUle vA parikke parakaDe vA per . tatthavAsaM abhiroyae zmazAne, zUnyAgAre vA vRkSamUle vA pratirikte, parakRte vA ekakaH tatra vAsaM abhirocayet ) bhikSu smazAna meM, zUnya gharameM vRkSa ke mUla meM, pazupaMDaka Adi rahita sthAnameM athavA jo gRhasthoMne apane liye banAyA ho usameM rAgadveSarahita hokara rahane kI icchA kare || 6 || devA upAzrayAmAM utarale tene he che - " sutANe " tyAhi ! - anvayArtha - susANe sunnagAre vA rukkhamUle va pairike parakaDe vA ikao - tatthavAsaM abhiroyae-zmazAne zUnyAgAre vA vRkSamUle vA pratirikte parakRte vA ekakaH tatra vAsaM Abhirocayet linu smazAnamAM, zUnya gharamA, vRkSanI nIce pazu, thaDa sAhithI rahita sthAnamAM, athavA je grahasthAe potAnA mATe banAvela DAya tevA sthAnamAM rAgadveSa rahita banIne rahevAnI icchA kare. fu
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ TokA-'phAsuyammi' ityAdi bhikSuH, paramasaMyataH san , yadvA-paramA-pradhAnaH saMyataH, jinamArgamapanna ityarthaH, tasyaiva mokSamArga prativastunaH samyag yatnasaMbhavAditibhAvaH, prAsuke acittIbhUte, anAvAdhe avidyamAnAbAdhA-AtmanaH pareSAM vA pIDA yatra tat anAvA, tasmin , strIbhiH-upalakSaNatvAt pazupaNDakAdibhizca, anabhidrute-anAkrAnte vA, etAdRze tatra pUrvagAthokte zmazAnAdau vAsam-avasthAnaM saMkalpayet sam samyaka kalpayet kuryaat|| nanu 'pakaDe' iti vizeSaNaM kimarthaM proktamityAzajhyAhamUlam-na saMyaM gihAI kugvijjA, nevaM annahi kArae / gihakasmasamArambhe, jhUyANaM disae vaho // 8 // chAyA-na svayaM gRhANi kurvIta, naivAnyaiH kArayet / gRhakarmasamArambhe, bhUtAnAM dRzyate vadhaH // 8 // TIkA-'na layaM ityAdigRhakarmasamArambhe gRhakarma-gRhaniSpatyartha karma iSTikAdisamAnayanAdikaM tasya 'phAsuyammi' ityaadi| anvayArtha--(paramasaMjae bhikkhU-paramasaMyataH bhikSuH ) sarvotkRSTa jinamArga kI ArAdhanA karane meM prayatnazAlI bhikSu (phAyammiprAsuke) ekendriyAdi prANirahita tathA ( aNAvAhe-anAbAdhe) svapara, bAdhA rahita tathA (itthIhi aNabhidue-slIbhiH anabhidrute) strI pazu paMDaka Adi se rahita (tattha-tatra) usa niravadya upAzraya meM rAgadveSa rahita hokara (saMkappae-saMkalpaye ) rahane kI icchA kare // 7 // pahale parakaDe ' jo vizeSaNa diyA gayA hai vaha kisa kAraNa se ? isa zaMkA ko nivAraNa karane ke liye kahate haiM-'na sayaM' ityAdi / anvayArtha-(gihakammasamArambhe bhUyANaM vaho dissae-gRhakarma " phAsuyammi" tyA ! manvayArtha -paramasaMjae bhikkhU-paramasaMyataH bhikSuH savotkRSTa chana bhAganI mArAdhanA 42pAmA prayatnazANI bhikSu, phAsuyammi-prAsuke sandriyAhi prAli 2Dita tathA aNAvAhe-anAvAce sva52nI mAyAthI 2Dita, tathA ityihiM aNami due-strImiH anabhidrute zrI, pazu, 574, bhAriyA 2Dita tattha-tatra meM niravacapAzrayamA rAgadveSa 2Dita manAna. saMkappae-saMkalpayetU 23AnI 72. 42. // 7 // Bai " parakaDe " vizeSa mApeda cha te 4yA 12thI ? se 4 nivAraNa 421 // bhATe 43 cha-"na saya " tyA ? bha-kyAtha-gihakammasamArabhme bhUyANaM vahodissae 52 manAvA mATe
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ i # priyadarzinI TIkA a0 35 bhikSorvasatinirUpaNam 669 " samArambhaH - karaNa kAraNAnugodanAnyatamarUpastasmin bhUtAnAM prANinAM vadhaH = prANAtipAtaH dRzyate, tasmAt sAdhuH svayaM gRhANi na kurvIta, nApi vA anyaiH kArayet / idamupalakSaNaM - nApyanyaiH kRtaM gRhakarmakaraNamanumodayedityapi bodhyam // 8 // tatra bhUtAnAM keSAMcideva na syAdvadhaH, kiM tu sarva vidhAnAmityAha-mUlam - tasINaM thAvarANaM ca suhumANaM bAdarANa ye / , tamhA gisamArambhaM, saMjao parivaJjae // 9 // chAyA - sAnAM sthAvarANAM ca sUkSmANAM bAdarANAM ca / tasmAd gRhasamArambhaM, saMyataH parivarjayet // 9 // TIkA- 'tANa' ityAdi - trasAnAM = dvIndriyAdInAm, sthAvarANAm = pRthivyAdinA me kendriyANAM ca sUkSmANAM - zarIrApekSayA, na tu jIvapradezApekSayA, yadvA-sUkSmanAmakarmodayAt samArambhe bhUtAnAM vadhaH dRzyate) ghara banAne ke liye IMTa mahI Adi lAnerUpa karmake samArambhameM svayaM karanA, dUsare se karavAnA karanevAlekI anumodanA karanA, isa vyApAra meM - prANiyoMkA vadha (cha kAya jIvoMkI hiMsA) hotA dekhA jAtA hai | ataH sAdhu ( sayaM gihAI na kuvvijjA annehiM neva kAraesvayaM gRhANi na kurvIta anyaiH naiva kArayet ) svayaM ghara na banAve aura na dUsaroM se banavAve / tathA banAne vAle kI anumodanA bhI nahIM kare ||8|| ghara banAne meM eka prakAra ke jIvoM kI hiMsA nahIM hotI hai kintu saba prakAra ke arthAt chaoM kAyAke jIvoM kI hiMsA hotI hai so kahate haiM- ' tasANaM ' ityAdi / anvayArtha - - gRhasamAraMbha meM ( tasANaM thAvarANaM tuhuloNaM bAdarANa ya ho hoi sAnAM sthAvarANAM sUkSyANAM vAdarANAM ca vadhaH bhavati) trasa jIvoM iMTa, mATI Adi lAvavArUpa kanA samAraMbhamAM pote karavuM, khIjAthI karavAvuM, karavAvALAnI anumeAdanA karavI, A vepAramAM prANIyAnA vadhu (cha kAya jIvAnI hiMsA) thato deNAya che. A bhATe sAdhu sayaM gihAI na kuvvijjA annehiM neva kArae - svayaM gRhANi na kurvIta anyaiH naiva kArayet svayaM ghara na manAve athavA to na bhIlakheothI anAvarAve athavA te manAvavAvALAne anuseAdanA paNa na kare 585 ghara manAvavAmAM eka prakAranA jIvAnI hiMsA thatI nathI paraMtu sajja prAranA lavonI DisA thAya che tene samannave che - " tasANaM " ityAdi / anvayArtha-ghara gAMdhavAnA abhabhAM tasANaM thAvarANaM suhumANaM bAdarANaya vahI hoi - trasAnAM sthAvarANAM sUkSmANa bAdarANAMya vadhaH bhavati trasa bonI
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ 670 uttarAdhyayanasUtre sUkSmANAM, teSAmapi pramAdato bhAva-hiMsAsaMbhavAt , bAdarANAM sthUlAnAM, yadvAbAdaranAmakarmodayAt bAdarANAM ca vadho bhavati / yato gRhasamArambhe trasAdInAM sarveSAM jIvAnAM vadho bhavati, tasmAt , anyacca-saMyataH anagAraH, gRhasamArambha parivarjayedityarthaH // 9 // sAmpataM bhaktapAnAdi viSayakasamArambhavarjanArthamupadizatimUlam-taheva bhattapANesu, paryaNe payANesu ye / pANabhUyadayaTThAe, na paiye ne paMyAvae // 10 // chAyA-tathaiva bhaktapAneSu, pacane pAcaneSu ca / ____prANabhUtadayArthaM, na pacet , na pAcayet // 10 // TIkA-'taheva bhattapANesu' ityAdi / tathaiva gRhasamArambhavadeva, bhaktapAneSu-bhaktAni-zAlyodanAdIni, pAnAnidugdhaprabhRtIni teSu, tathA pacane pAcaneSu ca prANabhUtadayArtha-prANAnAM-trasAnAM, kA sUkSma jIvoMkA bAdara-sthUla jIvoM kA vadha hiMsA hotA hai / (tamhAtasmAt ) isaliye (saMjao-saMyataH) sAdhu (gihasamAraMbha parivajjaegRhasamAraMbhaM parivarjayet) gRhAdika ke nirmANarUpa AraMbhaM kA parityAga kre| yahAM zarIra kI apekSA athavA sUkSmanAmakarma ke udaya kI apekSA jIvoM meM sUkSmatA jAnanI cAhiye / isI taraha bAdara nAma kI udaya jinake haiM ve bAda jIva jAnanA cAhiye // 9 // aba bhaktapAnAdi Arambha ke viSaya meM upadeza kahate haiM'taheva' ityaadi| anvayArtha-(taheva-tathaiva) gRhasamArambha kI taraha hI (bhattapANesubhaktapAneSu) bhakta evaM pAna meM tathA (payaNe payAvaNesu-pacane pAcaneSa) sUkSma ponI pAha2 sthUNa yonI sA thAya che tamhA-tasmAt mA 2Ne saMjao-saMyataH sAdhu gihasamArabha parivajjae-grahasamAraMbhaM parivarjayet 52 mdhvAnAkAmane parityAga kare. ahIMyA zarIranI apekSA athavA sUphamanAma kamanA udayanI apekSA jIvomAM sUkSmatA jANavI joIe. A rIte bAdara nAmane udaya jene che te bAra nAmanA jIva jANavA joIe. palA tapAnAhisAra manA viSayamA paheza mA cha-" taheva" tyA manvayArtha taheva-tathaiva 32 mAMdhavAnAM jayanI bhAra bhattapANesu---- sAta mane pAnabhA tathA payaNe payAvaNesu-pacane pAcaneSu payana pAyana
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ 671 priyadarzinI TIkA a0 35 bhikSorArambhanivAraNanirUpaNam bhUtAnAM-sthAvarANAM ca dayArtha rakSaNAtha na pacet na pAcayet upalakSaNatvAnnA'pyanumodayedityarthaH // 10 // uktamevArtha spaSTI kurvan mAha-- mUlam-jaladhannanisiyA jIvA, puDhavIka? nissiyA / hemmati bhattapANesu, tamhA bhikkhU na payAvaMe // 11 // chAyA--jaladhAnyanizritA jIvAH, pRthiviikaasstthnishritaaH| hanyante bhaktapAneSu, tasmAd bhikSuna pAcayet // 11 // TIkA-'jaladhannanissiyA' ityAdi jaladhAnyanizritAH-jalaM ca dhAnyaM ca jaladhAnye tanizritAH-tatra sthitAHpUtaraka-bhujagelikA-pipIlikAprabhRtayaH, tathA-pRthivIkASThanizritAH jIvAHekendriyAdayaH, bhaktapAneSu-pacyamAneSu pakveSu ca hanyante, tasmAt kAraNAt , bhikSuna pAcayet , svayaM na pacediti tu kiM vaktavyam ?, svayaMpAkasya niSedhastu sutarAM siddha iti bhaavH||11|| pacana pAcana Adi kriyA meM (pANabhUyadayahAe-prANabhUtadayArtham ) usa sthAvara jIvoM kI rakSA ke nimitta (na paye na payAvae-na pacet na pAcayet ) na pakAve na pakavAve aura na anumodanA hI kare // 10 // aba phira usI viSaya meM kahate haiM-'jaladhana' ityAdi / ____anvayArtha-(jaladhanna nissiyA-jaladhAnyanizritA) jala evaM dhAnya ke Azrita rahe hue (jIvA-jIvAH ) jIva tathA (puDhavIkaTThanissiyo-pRthivIkASThanizritAH) pRthivI kASTha ke sahAre rahe hae (jIvA-jIvAH) ekendriyAdika jIva (bhattapANesu-bhaktapAneSu ) azana pAnAdi ke saMpAdana meM (hammaMti-hanyante) mara jAte haiM / (tamhA-tasmAt) mAhilyAmAM pANabhUyadayaTTAe-prANIbhUtadayArtham sa sthA12 vAnI rakSA nimitta na paye na payAvae-na pacet na pAcayet na 54Ave, na 54Ave mane anumahinA 5 mApe nahI // 10 // ve zathI me viSayamA cha-" jaladhanna" tyA / ma-kyAtha-jaladhannanissiyA-jaladhAnyanizritAH yI mane dhAnyanAmAzraye 2 / jIvA-jIvAH 5 tathA puDhavIkadunissiyA-pRthivikASThanizritAH pRthavA tathA sAnA Azraye 29sA, jIvA-jIvAH sandriyA i01 bhattapANesubhaktapAneSu mazana yAnAdinA sAhanamA hammaMti-hanyante bharI nAya che. tamhA
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ 672 uttarAdhyayanasUtre sAmpratamagnisamArambhaniSedhamAhamUlam-visaMppe savvao dhAre, bahupoNi viNAsaNe / natthiM joisame satthe, tamhA joiM ne dIvae // 12 // chAyA--visarpa sarvatodhAraM, bahumANivinAzanam / nAsti jyotiH samaM zastraM, tasmAjjyotirnadIpayet // 12 // TIkA--'visappe' ityAdi-- visarpa-visarpati svalpamapi bahu vyApnotIti visarpa prasaraNazIlamityarthaH, sarvatodhAraM sarvadigarasthita jIvopaghAtakatvAt , ata eva bahuprANivinAzanam aneka jIva-jIvita vyaparopakaM, zastram = anyajjyotiH samam-agnitulyaM, nAsti, anyasya zastrasyAvisarpatvAd asarvato dhArakatvAd alpajIvopaghAtakatvAcceti bhaavH| 'visappe' ityAdau puMliGganirdeza ApatvAt / isaliye (bhikkhU-bhikSuH) muni (na payAvae-na pAcayet) azanapAnAdi na pakavAve aura na svayaM hI pakAve // 11 // aba agni ke Arabha ke viSaya meM niSedha kahate haiM'visappe' ityaadi| anvayArtha--(visappe-visarpam ) phailAne ke svabhAvavAlI (savvao dhAre-sarvato dhArayet) sarva dizAoM meM sthita jIvoM kI ghAtaka hone se saba tarapha se tIkSNa dhAravAlI (bahupANI viNAsaNe-bahuprANI vinAzanama) aneka prANIyoM kA saMhAra karanevAlI aisI (joisamme-jyotiH samam ) agni ke samAna ( satthe natthi-zastram nAsti ) aura koI zastra nahIM hai / (tamhA-tasmAt ) isaliye lAdhu ( joi-jyotiH) agni ko (na dIvae-na dIpayet ) nahIM jalAve / tasmAt / bhATe bhikkhU-bhikSuH bhuni na payAvaye-na pAcayet mazana pAnA na 54ve na to svaya 54ve. / / 11 // ve manine prAvAnA viSayamA niSedha mAnAve-'visappe' tyaah| manvayArtha-visappe-visarpam sAvapAnA smAANa savvao dhAre-sarvato. dhArasarva dizAomAM sthita jIvonI ghAta thavAthI badhu bAjuethI tIrNa dhAravANI bahupANiviNAsaNe-bahuprANivinAzanam mane Ae mAnA sahA2 42vAvANI bhaninA 27. satthe natthi-zastraM nAsti bhAnu za nathI. tamhA-tasmAt 20 bhATe sAdhu joi-jyoti. manine na dIvae-na dIpayet pravalita na 42.
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ 673 - priyadarzinI TIkA a0 35 agniArambhaniSedhanirUpaNam tasmAdanagAro jyotiH-agni na dIpayet na jyAlayet / anena ca pacanasya vahijvalanAvinAbhAvitvAt tasya parivarjanaM kartavyamiti pratibodhitam / pacanapAcana niSedhaprastAve sAmAnyato'gnidIpananiSedhena zItanivAraNAdi prayojanamuddizyApi tejaskAyArambho varjanIya iti sacitam // 12 // nanu jIvavadhahetutayA pacanapAcanAdau niSedho'stu hiraNyasuvarNAdi saMgrahaNe kA bhAvArtha-yaha agni eka prakAra kA zastra hai / zastra kI dhAra jisa prakAra tIkSNa hotI hai isI taraha se yaha bhI jvAlArUpI tIkSNadhAra se yukta hotI hai / aneka prANiyoM kA saMhAraka hone se zastra kahalAtA hai yaha bhI isI taraha se aneka sasthAvara jIvoM ko bhasma kara detI hai| ataH sAdhu ko cAhiye ki vaha agni AraMbha nahIM kare / aura zastra visarpaNa zIla nahIM hotA hai aura na sarvato dhAravAlA hI hotA hai tathA alpajIvoM kA hI ghAtaka hotA hai ataH zastra kI apekSA isa agni meM vizeSatA kahI gaI hai| sUtrakAra-isa agnirUpa zastra kA AraMbha karanA hI jaba niSiddha kara rahe haiM to phira pacana pAcana kriyA jo agni ke jalAne vinA nahIM ho sakatI hai usakA niSedha to sAdhu avasthA meM svataH hI ho jAtA hai| isaliye yaha bhI jAnanA cAhiye ki sAdhu ko zIta nivAraNa Adi ke prayojanavaza bhI agniprajvAlana kArya nahIM karanA cAhiye // 12 // pacana pAcana Adi kArya meM to jIvoM kI virAdhanA hotI hai kintu bhAvArtha-A agni eka prakAranuM zastra che, zastranI dhAra je pramANe tIrNa hoya che e rIte vALArUpI tINa dhArathI yukta hoya che. aneka prANIone saMhAra karanAra hovAthI tene zastra kahevAmAM Avela che. A paNa eja pramANe aneka trasa temaja sthAvara jIvene bhasma karI de che. AthI sAdhune mATe e jarUrI che ke, temaNe kadI paNa agnine peTAva nahIM. zastra jema visarSaNazIla hetuM nathI athavA na te badhA saMpUrNa dhAravALA hoya che. ane ane te alpa (ghaDA) jene ghAta karanAra ja hoya che. AthI zastranI apekSA agnimAM vizeSatA batAvavAmAM Avela che. sUtrakAra A agnirUpa zastrane peTAvavAne ja jyAre niSedha batAvI rahyA che to pachI pacana pAcana kiyA agnine peTAvyA sivAya banI zakatI nathI, Ano niSedha te sAdhu avasthAmAM Apa meLe ja thaI jAya che. A kAraNe e jANavuM joIe ke, sAdhue ThaMDIthI bacavAnA kAmamAM paNa agnine peTAvavAnI kriyA na karavI joIe./1ra. apacana pAcana Adi kriyAmAM te jIvonI virAdhanA thAya che, paraMtu
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana sUtre 674 hAniH ? tatra nAstivadhaH prANinAmiti zaGkAyA nivAraNArthamAhamULam hirepaNaM jayaruvaM ca, maNasAvi' naM patthae / semalokaMcaNe bhikkhu, viraie karyavikkae // 13 // chAyA -- hiraNyaM jAtarUpaM ca manasA'pi na prArthayet / samaloSTakAJcano bhikSuH, virataH krayavikraye // 13 // TIkA- 'hiraNNaM' ityAdi -- samaloSTakAJcanaH = same pratibandhA bhAvAt tulye loMSTakAJcane yasya sa tathA ata eva - krayavikraye = krayavikrayaviSaye virataH = nivRttaH san bhikSuH hiraNyaM = rUpyaM, jAtarUpaM = suvarNa, cakAro'nuktadhanadhAnyAdi samuccaye, manasA'pi na prArthayet, mana hiraNya suvarNako saMgrahameM kauna hAni hai kyoMki usameM to koI jIva hiMsA nahIM hotI hai ? isa zaGkA kA nivAraNa karane ke liye kahate haiMhiraNaM' ityAdi / 6 anvayArtha - (samaloTThakaM caNe - samaloSTakAJcanaH ) loSTa miTTIkA DhelA evaM kAMcana ko jo samAna jAnatA hai aura ( krayavikae virae - krayavikraya virataH ) kraya vikraya lena dena ke vyavahAra se virakta bana cukA hai aisA ( bhikkhu - bhikSuH ) muni (hiraNNaM jAyakhvaM ca - hiraNyaM jAtarUpaM ca ) hiraNya - cA~dI tathA jAtarUpa - sonA dhana dhAnya Adi vastuoM kI mamatA na kare- dhanadhAnyAdika vastue~ merI haiM- athavA merI ho jAveM aisI (maNasAMvi na patthae - manasApi na prArthayet ) manase bhI prArthanA na kare, na vacana se aisI bAta kahe aura na kisI se inakI yAcanA kare / hirA-sAnuM ItyAdinA saMgrahamAM kaI hAnI che. kema ke temAM te keAI jIvanI hiMsA thatI nathI ? A zaMkAnu nivAraNa karavA mATe kahe che ke " hiraNaM " tyAhi / anvayArthaM--samaloTThakaMcaNe - samaloSTakAJcanaH beoDhu bhane bhATInA dezanI nema sonAne ne saraNI rIte bhAne che mane kayavikkara virae - krayavikraye virata: itha viyanA beNuheNunA baDevArathI ? virakta manI yUsa che sevA bhikkhU - bhikSuH bhuni hiraNNaM jAyarUva ca hiraNyaM jAtarUpaM ca Diraeya, thAMhI tathA lavaDya sonu, dhana, dhAnya, Ahi na ure. me dhanadhAnyAhi vastuyo bhArI che, athavA bhArI thA laya khevI maNasA vi na patthae - manasApi na prArthayet bhanathI yA prAthanA na kare, na vacanathI evI vAta kare, athavA na tA kAInI pAse
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 35 bhikSoH krayavikrayaniSedhavarNanam 65 sA'pina cintayet 'mamedaM dhanaM dhAnyaM vA bhavatu' iti nAbhilaSet, vAcA. na mArthayet , na yAceta, na parigRhniyAditi tu kiM punarvaktavyamityarthaH // 13 // saMprati krayavikrayaniSedhamAha-- mUlam-kiNaMto kaio hoi, vikiNaMto ye vaannio| kayavikkayammi vadaMto, bhikkhU ne bhaivai torisI // 14 // . chAyA--krIDan krAyako bhavati, vikrINAnazca vaNika / krayavikraye vartamAnaH, bhikSune bhavati taadRshH||14|| TIkA--'kiNaMto' ityAdi-- krINan-mUlyaM datvA parakIyaM vastu gRhNan , krAyako bhavati / vikrINAnazvamUlyaM gRhItvA svakIya vastu parasmai dadat , vaNig bhavati vANijye pravRttatvAditi bhAvaH / ataeva krayavikraye vartamAnaH pravartamAnaH, bhikSustAdRzo na bhavati, yAdRzaH zAstre varNita iti bhAvaH // 14 // arthAt jaba sAdhu ko inakI abhilASA karanA taka hI manA hai to vaha inakI yAcanA aura inakA grahaNa to kaise kara sakatA hai // 13 // * aba krayavikraya kA niSedha karatA hai-'kiNato' ityAdi / anvayArtha-(kINato-krINan ) mUlya dekara parakIya vastu ko grahaNa * karanevAlA (kaio hoi-krAyakaH bhavati) kharIdadAra kahalAtA hai (vikiNaMto ya vANio hoi-vikrINAnazca vaNika bhavati) tathA mUlya - "lekara apanI vastu ko dUsare ko denevAle vaNik kahalAtA hai| isaliye (kavikkayammi vadalo bhikkha tAriso na hoi-krayavikrayavartamAnaH bhikSuH tAdRzaH na bhavati) lenadena ke vyavahAra meM pravRtta huA (indriyo evI yAcanA kare. arthAta jyAre sAdhune tenI abhilASA karavAnI paNa manAI che te te enI yAcanA tathA tene svIkAra te kaI rIte karI zake che. 13 ve ayaviyanA niSedha 49 cha--" kiNaMto" tyAhi / manvayArtha:-kINato-krINan bhUkSya mApAna. pA24I, paratune aDa,42nA2 kaIo hoi-krAyakaH bhavati mahinAra pAya che. vikiNato ya vANio-vikrINAnazca vaNik bhavati bhUTya sadhana potAnI vastu bhIgane mAnA2- 1 upAya che. 20 42aikayavikkayammi ya vahato bhikkhU tAriso na hoi-krayavikrayavartamAnaH bhikSuH tAdRzaH na bhavati dvezana vyavahAramA pravRta manA likSure prabhArI
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 uttarAdhyayana sUtre E tasmAt kiM kartavyamityAha mUlam -bhikkhiyavvaM ne keyavvaM, bhikkhuNA bhikkhavattiNA / kayavikao mahAdoso, bhikkhArvatI suhAvahI // 15 // chAyA - bhakSitavyaM na kretavyaM, bhikSuNA bhikSAvRttinA / krayavikrayaM mahAdoSa, bhikSAvRtti: sukhAvahA // 15 // TIkA- 'bhikkhiyanyaM' ityAdi > frergrat bhikSuNA bhicitavyaM = yAcitavyam, 'bhikkhavattiNA' iti hetu - garbhavizeSaNam, yato bhikSaiva bhikSorvRttistasmAd bhikSuNA bhikSitavyamevetyarthaH / na kretavyam - bhikSuNA krayaNaM na kartavyam upalakSaNatvAd vikrayaNamapi na kartavyam, tatra hetumAha - 'kayavikao mahAdoso' iti krayavikrayaM mahAdopaM= krayazca vikrayazceti samAhAraH, mahAn doSo yatreti mahAdopas, krayavikrayakaraNe saMyamavirAdhanArUpo jinAjJAvirAdhanArUpazca mahAnadoSo bhavatItyarthaH / ' kaya vikkao' ityatrArSatvAt puMstvanirdezaH / bhikSAvRttAveva sAdhunAmavartitavyamityAzayena bhikSAvRttiguNamAhadamanevAlA) bhikSu jaisA zAstra meM varNita huA hai vaisA nahIM hotA hai| arthAt vaha sAdhu nahIM kahalAtA hai // 14 // to phira kyA karanA cAhiye ? so kahate haiM - 'bhikkhiyavvaM' ityAdi / anvayArtha - (bhikkhavattiNA bhikkhuNA - bhikSAvRttinA bhikSuNA ) bhikSAvRtti karanevAle bhikSuko (bhikkhiyanvaM-bhikSitavyam ) bhikSAvRtti hI karanA cAhiye / ( na kevvaM-na kretavyam ) lenadenakA vyavahAra nahIM karanA caahiye| (kavikkao mahAdoso- krayavikrayaM mahAdoSam ) kyoMki krayavikraya karane meM mahAdoSa haiN| arthAt krayavikraya karanese sAdhuko eka to saMyamakI virAdhanArUpa doSa kA bhAgI bananA paDatA hai dUsare jinAjJA kI virAdhanA kA bhI doSa lagatA hai / ataH ina kAmoM ko chor3akara use bhikSAvRtti zAstramAM kahevAmAM Avela che tevA hotA nathI arthAt te sAdhu kahevAtA nathI. / / 14 / / to yathI zuM akhaM leho ? te uhI sabhalave che - " mikkhiyavvaM " ityAdi. anvayArthaM--bhikkhavattiNA bhikkhuNA - bhikSAvRttinA bhikSuNA bhikSAvRtti puravAvANA likSuye mikkhiyavvaM-bhikSitavya likSAvRtti rakhI leI the. na kevvaM na kretavyaM begRheNunA vahevAra na avAle the. kayavikkao mahAdoso - krayavikraya mahAdoSam prema hai, uyavizya khAthI sAdhune me to saMyamanI virAdhanArUpa doSanA bhAgI thavuM paDe che. bIjuM jInaAjJAnI virAdhanAnA paNu + ASa lAge che. AthI AvA kAmeAne choDIne teNe bhikSAvRtti ja karavI joIe
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 35 sAmudAnikabhikSAnirUpaNaMM 677 'bhaktI' ityAdi / bhikSAvRttiH - bhikSArUpAvRttiH- jIvikA, bhikSoH sukhAvaddAsukhaheturbhavati, mokSamArgArAdhakatvAdityarthaH // 15 // bhikSitavyamityuktaM, taccai kakule'pisyAditi sAmudAnikabhikSAmupadizatimUlam -- samuyANaM uMchemesija, jahAsuttamaNidiyam / lAbhAlAbhammi saMtuTTe, piMDavIyaM care muNI // 16 // ? chAyA - samudAnam uJcham epayet yathAsUtramaninditam / lAbhAlAbhe santuSTaH, piNDapAtaM carenmuniH // 16 // TIkA- 'samuyANaM' ityAdi - muniH yathAsUtram=AgamArthAnatikrameNa, udgamotpAdanaiSaNAdi doSaparihAreNetibhAvaH, ataeva - aninditam = jugupsitakulasambandhi yanna bhavati tat, uJcham =uJchamiva uJchas, anyAnyagRhebhyaH stokastoka grahaNAditi bhAvaH, samudAnaM aneka gRhamA bhaikSam evayet = gavepayet, anekakuleSu bhikSAcaryAM hI karanI cAhiye / kyoM ki ( bhikkhAbattI suhAvahA - bhikSAvRttiH sukhAvahA) yaha bhikSAvRtti usake liye mokSakArya kI ArAdhanA karane meM sahAyaka hone se sukhaprada hotI hai // 15 // " pUrvokta bhikSAvRtti to eka kula meM bhI ho sakatI hai isaliye eka kula kI bhikSA kA niSedha karate hue samudAnI bhikSA kA upadeza karate haiM-' samudANaM' ityAdi / anvayArtha - (jhuNI - muniH ) muni ( jahAsuktaM yathAsUtram ) Agama ke anusAra (aNidiyam - aninditam ) jugupsitakula saMbaMdhI jo nahIM ho tathA (uMchaM-uccham ) bhinnara gharoM se jo thoDera rUpa meM lAyA gayA ho aise (samuyANaM - samudAnam ) bhikSAnna ko udgama utpAdana evaM eSaNA tenA bhATe bha, bhikkhAvatI suhAvahA - bhikSAvRtti: sukhAvahA likSAvRtti mAkSakAryanI ArAdhanA karavAmAM sahAyaka hovAthI sukhaprada hoya che. pUrvokta bhikSAvRtti eka kuLamAM paNa thaI zake che A kuLanI bhikSAnA niSedha karIne sAmudAyI bhikSAnA upadeza kare che "C sAmudA " ityAdi / anvayArtha -- muNI muniH bhuni jahAsuttaM - yathAsUtram AgamanA anusAra aNiMdiyaM-aniMditam blugupsita huNa saMbaMdhI le na hoya tathA u~cha - uccham bhinna bhinna dharothI ? thoDA thoDA imAM mAvesa hoya mevAM samuyANaM - samudAnam bhikSA annane udbhagama, utpAdana ane eSaNA AdinA doSone parihAra karIne // 15 // mATe eka
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUTa uttarAdhyayana sUtre kuryAdityarthaH / tathA lAbhAlAbhe - odanAde labhe, alAbhe ca santuSTaH san piNDapAtaM = piNDasya =odanAdeH pAtaH - pAtre patanaM yasmin bhavati tat, bhikSAcaryaM caret'Aseveta // 16 // itthaM piNDaM prApya yathA bhuJjIta, taM prakAramAha mUlam -- alole ne rase giddhe, jinbhAdate amucchie / ne rasAe bhuMjijjI, jaivaNaDAe mahAmuMNI // 17 // chAyA - alolo na rase gRddhaH, jihvAdAntaH, amUrcchitaH / na rasArtha bhuJjIta, yApanArtha mahAmuniH // 17 // TIkA- 'alole' ityAdi - mahAmuniH=anagAraH, alolaH syAt, kusvAde'nAdau prApte capalacitto na Adi doSoM kA parihAra karate hue ( esijjA - eSayet ) grahaNa kare - arthAt aneka gharoM meM bhikSAcaryA kare / yadi vahAM (lAbhAlAbhammilAbhAlAbhe) odanAdi bhojana kA lAbha hove athavA nahIM hove to usameM (saMtu-saMtuSTaH ) harSaviSAda na kare aura santuSTa citta hokara (piNDavAyaM care--piNDapAtaM caret ) bhikSAcaryA kareM | bhAvArtha-muni kA kartavya hai ki vaha zAstramArga ke anusAra bhikSAvRtti ke liye bhramaNa kare aura nindita kuloM meM na jAkara anindita kuloM meM jAve / vahAM usako jo kucha bhI nirdoSa annapAna : mile usI meM santuSTa rahe / nahIM mile to viSAda nahIM kare // 16 // : milA huA AhAra kisa prakAra kare so kahate haiM 4 'alole ' ityAdi / anvayArtha - ( mahAmunI - mahAmuniH) sAdhu (alole- alolaH ) virasa esijjA-eSayet zraddhaNu 4re, arthAt bhane gharobhA mikSA ure, ne tyAM lAbhAlAbhammi - lAbhAlAbhe mohanAhi lonnatI sAla thAya athavA na thAya to temAM 'saMtuTTe - satuSTaH Sa-viSAda na ure bhane saMtuSTa vitta manIne piNDavAya carepiNDapAtaM caret likSAyaryA re. bhAvA--muninu katya e che ke, zAstramArga anusAra bhikSAvRtti mATe bhramaN kare, ane nindrita kuLAmAM na jatAM aneiti kuLAmAM jAya ane tyA ene je nirdoSa * mAhAra pANI bhaNe temAM 4 santoSa bhAne na bhaNavAthI viSAda na 12. // 16 // ' maLelA nirdoSa AhAranuM bhAjana kai rIte kare e kahe che " alole " ityAdi /
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 35 bhaktapAnAdau rasalolupatAnivAraNanirUpaNam 679 syAdityarthaH, tathA rase gRddho na syAt surase madhurAdau prApte sati tatrA''sakto na syaadityrthH| yataH-jihAdAntaH-vazIkRtaH rasanendriyaH, amUcchitaH=rasamRddhivarjitaH, mahAmuniH, rasArtham AsvAdasukhArtha na bhuJjIta, kiM tu yApanArtha-saMyamayAtrA nirvAhArthaM bhuJjItetyarthaH // 17 // mAnapUjAdau sAdhUnAM kiM kartavyamityAha-- mUlam--accaNaM raiyaNaM caiva, vaMdaNaM pUrvaNaM taMhA / iDDisakArasammANaM, masAvi na patthae // 18 // chAyA--arcanAM racanAM caiva, vaMdanaM pUjanaM tthaa| RddhisatkArasammAnaM, manasA'pi na prArthayet / / 18 // bhojana meM calacitta na bane tathA (rale giddhe na siyA-rase gRddhaH na syAt) madhurAdika rasa meM Asakta na bane / (jinbhAdaMte-jihAdAntaH) rasanA indriya ko apane vaza meM karanevAle aura (amucchie-amUcchitaH) rasagRddhi ko varjana karanevAlA vaha mahAmuni (rasahAe na bhuMjjijArasAtha na bhuJjIta) AsvAda sukha ke nimitta bhojana karake kevala (javaNahAe-yApanArtham) saMyamayAtrA ke nirvAha ke abhiprAya se hI AhAra pAnI kreN| ___ bhAvArtha-jo munirAja nirdoSa AhAra pAnI sAmagrI kA bhoga karate haiM ve kevala saMyama yAtrA ke nirvAha nimitta hI karate haiN| rasAsvAdana ke liye nahIM, isI liye unheM rasa meM amRddha evaM alolupa hone kI prabhu kI AjJA hai // 17 // 25-kyAtha-mahAmaNI-mahAmunI sAdhu ye alole-alolaH susvAra - namA yasayitta na manana, tathA rase gidhdhe na siyA-rase gRddhaH na syAt bhadhurA 2samA mAsata na mane. jinbhAdaMte-jihAdAntaH 2sn| chandriyana potAnA zamA 42 // 2 mane amucchie-amUchitaH 2sadvi. 0 42 // 2 te maDAmuni rasadAe na bhuMjjijjA-rasAthai na a~jita pavAra sumanA nimitta sona na 42di m javaNadAe-yApanArtham saMyama yAtrA nikAlanA abhiprAyathI ja AhAra paNa kare. | bhAvArtha-je munijana nirdoSa AhAra pANI sAmagrIne upabhega kare che. te kevaLa saMyama yAtrAnA nirvAha nimitte ja kare che, rasa AsvAdane mATe nahIM. Aja kAraNe temane rasamAM agraddha ane alapa thavAnI prabhunI AjJA che. 17
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ 680 ___ uttarAdhyayanasUtre TokA--'accaNaM' ityAdi-- arcanAM akSatAdibhiH pUjA, racanAM-niSadyAdiviSayAM, svastikAdi nyAsarUpAM vA, cakAraH samuccaye / eva zabdo bhinnakramaH 'ne' tyanena saMvadhyate / vandanamnamastubhyamityAdi vacanena stavanam , pUjana-viziSTavastrAdibhiH pratilAbhanaM, tathARddhisatkArasammAnaMRddhizca-zrAvakapradattopakaraNAdirUpA , AmazauMpadhyAdirUpA vA, satkArazca-catrapAtrAdiprAptirUpaH, sammAnazca-abhyutthAnAdiH, eSAM smaahaarH| tat , manasA'pi naiva, anagAraH prArthayet / 'mamedaM bhavatu' iti manasA nAbhilapet , api-vacasA na yAcetetyarthaH // 18 // kiMca-- mUlam--sukkajhANaM jhiyAejjA, aNiyANe akiMca'Ne / bosaTTakAe viharejjA, jAvaM kAlasaM pajjaso // 19 // tathA-'accaNaM' ityAdi / anvayArtha-munijana ( accaNaM rayaNaM ceva vaMdaNaM pUyaNaM tahA iDisakArasammANaM manasAvi na patthae-arcanAM racanAM caiva vaMdanaM pUjanaM tathA RddhisatkArasanmAnaM manasA api na prArthayen ) apanI arcanA kI, apane nimitta niSadyA Adi kI athavA svastika Adi ke nyAsa kI vaMdanA kI, pUjana kI tathA Rddhi kI satkAra kI sanmAna kI sanase bhI icchA na kre| bhAvArtha-muni kA kartavya hai ki vaha svapna meM bhI isa bAta kI cAhanA na kare ki koI merI puSpAdika dvArA pUjA kare racanA kare arthAta mere samakSa svastika Adi kA nyAsa kare / merI pUjA kare mujhe aneka prakAra AmazIpadhi Adi labdhioM kI prApti ho jAve // 18 // tathA-' accaNaM' tyAhi / anvayArtha-munirAna accaNaM rayaNa ceva vaMdaNaM pUyaNaM tahA iDhisakArasammANaM manasAvi na patyae-arcanA racanAM caiva vaMdanaM pUjanaM tathA RddhisatkArasanmAnaM manasApi na prArthayet potAnI artha nAnI, potAnA nimitta niSadhA AdinI athavA savastika AdinA nyAsanI, vedanAnI, pUjananI, satkAranI, sanmAnanI manathI paNa IcchA na karavI joIe. bhAvArtha-muninu kartavya che ke, te svapnAmAM paNa AvA prakAranI cAhanA na kare che, keI mArI puSpAdikathI pUjA kare, racatA kare, arthAta mArI sAme svastika Adine nyAsa kare, mArI pUjA kare, mane aneka prakAranI Ama auSadhi mAhi dhiyAnA prAti 6 laya. // 18 //
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ 681 priyadarzinI TIkA a0 35 zukladhyAnapUrvakalaMyamanirUpaNam chAyA--zukladhyAnaM dhyAyet , anidAnaH akiNcnH| - vyutsRSTakAyaH viharet , yAvat kAlasya paryAyam / / 19 / / TIkA---'sukajjhANaM' ityAdi-- zuklaM-zuklAkhyaM dhyAnaM yathA bhavati tathA dhyAyet / anidAnAmanidAnarahitaH, akiMcanaH-mamatvabhAvarahitaH, vyutsRSTa kAya kAyamamatvarahitaH kAyaparikarmavarjitaH sanityarthaH, kAlasya mRtyoH, paryAyaM-prastAvaM, yAvat maryAdikRtya, anagAro viharet apratibaddhavihAritayeti bhaavH| yAvajjovamaprativaddhavihArI bhavedityarthaH // 19 // aura bhI kahate haiM-'sukkajjhANaM' ityaadi| - anvayArtha-(sukkajhANaM ziyAejjA-zukladhyAnaM dhyAyet ) jaise bane vaise zukladhyAna ko vaha dhyAve (aNiyANe-anidAnaH) nidAna se rahita hokara (akiMcaNe-akiMcanaH) mamatvabhAva se rahita hokara (vosahakAe-vyutstRSTakAyaH ) evaM zarIra mamatva kA parihAra kara (jAva kAlassa pajjaso viharejjA-yAvat kAlasya paryAyam viharet ) muni yAvajjIva apratibaddha vihAra karatA rahe / bhAvArtha-munijana zukla dhyAna ko dhyAveM aura kisI bhI vastu kI parabhava ke liye cAhanA na kare-aisA vicAra nahIM kare ki mujhe isa tapasyA ke prabhAva se indrAdika ki vibhUti mila jAya / kisI bhI padArtha meM mamatvabhAva nahIM rakhanA cAhiye aura kAyA se bhI amatvabhAva kA tyAga kara yAvajjIva apratibaddha vihAra karate hue saMyamakA nirvAha kare // 19 // mInu pa 49 cha-'sukajjhANaM' tyaa| sa-kyAtha-sukkajjhANaM jhiyAejjA-zukladhyAnaM dhyAyet ma mana tama zusa dhyAnamA 4 sAdhu 22 // 5cyA 2he, aNiyANe-anidAnaH nihAnathI 2lita manAne akiMcaNe-akiMcanaH mamatvamAthI 2lita sanIne, bosaTukAe-vyutsRSTakAyaH mane zarI2 bhamatvanA pari2 4zana jAva kAlassa pajjaso viharejjA-yAvat kAlasya paryAyam viharet muni yA pratima vihA2 aratA 29. bhAvArtha-munijana zu dhyAnamAM lavalIna bane ane kaI paNa vastunI parabhavanA mATe cAhanA na kare. e vicAra na kare ke, mane A tapasyAnA prabhAvathI IndrAdikanI vibhUti maLI jAya. kaI paNa padArthamAM mamatvabhAva rAkhave na joIe. ane kAyAthI paNa mamatvabhAvane tyAga karI vAvAjajIva apratibaddha vihA2 42di 42tA saMyamanI nivADa 42 // 18 //
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 uttarAdhyayana sUtre evamanagAraguNeSvavasthito muniyavadAyurvihRtya mRtyusamaye yat kRtvA yat phalaM prApnoti tadAha--- mUlam - nijjU hiMUNa AhAra, kAladhaMmme uvaTTie / jahiUNa mANusa vAdi, pehU dukkhA vimuccaI // 20 // chAyA -- parityajya AhAraM, kAladharme upasthite / 181 tyaktvA mAnuSIM bondi prabhurdukhAd vimucyate ||20|| TIkA- 'nijjUhiUNa' ityAdi -- prabhuH vIryAntarAyApagamAd viziSTasAmarthyavAn, kAladharme - AyuH kSayalakSaNe mRtyusvabhAve, upasthite = pratyAsannIbhUte, AhAraM parityajya, mAnuSIM vaundi= zarIraM tyaktvA duHkhAt = zArIramAnasalakSaNAt, vimucyate = viyukto bhavati, sakala duHkhahetukarmakSayAditi bhAvaH // 20 // aba saMyama ArAdhana kA phala kahate haiM - 'nijjU hiUNa' ityAdi / anvayArtha - (pahU-prabhuH) vIryAntara karma ke apagata se viziSTazaktizAlI banA huA vaha muni (kAladhamme ucaTTie - kAladharme upasthite ) mRtyu samaya upasthita hone para ( AhAraM nijjUhiUNa - AhAraM parityajya ) caturvidha AhAra kA parityAga kara ( mANusaM boMdiM jahiUNa - mAnuSIM bondiyA) apane zarIra ko chor3e / isa taraha zarIra ko chor3akara ( dukkhA vimuccai - duHkhAt vimucyate) yaha AtmA zArIrika evaM mAnasika duHkhoM se rahita hokara mokSa kA adhipati bana jAtA hai / * bhAvArtha - tapasyA ke prabhAva se jaba vIryAntarAya karma kA kSaya ho jAtA hai, taba isa AtmA meM viziSTa zakti kA sadbhAva ho jAtA hai / have saMyama ArAdhananu i u che - " nijjUhiUNa " dhatyAhi / anvayArtha -- pahU- prabhuH viryAntarAya urbhanA ayagatathI viziSTa zaktizAjI janI raDelA mevA bhuni kAladhamme uvaTTie - kAladharme upasthite mRtyu samaya upasthita thavAnA sabhaye AhAraM nijjUhiUNa - AhAraM parityajya yatuvidha mahAranI parityAga urIne mANusaM boMdi jahiUNa - mAnuSIM bondi tyaktvA potAnA zarIrane choDe yA abhAo me zarIrane choDIne se dukkhAvimuccai - du.khAt vimucyate mAtbhA zArIrika ane mAnasika duHkhAthI rahita thaI ne mAkSanA adhipati banI jAya che. bhAvA--tapasyAnA prabhAvathI jyAre viryaMtarAya katA kSaya thaI jAya che. tyAre e AtmAmAM viziSTa zaktinA sadbhAva thaI jAya che. A zakti
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 35 mRtyusamaye kartavyanirUpaNam mUlam--nimmame nirahaMkAre, vIyarAgo agaasvo| saMpatto kevalaM nANaM, sAlayaM pariNivvue tibemi // 21 // chAyA-nirmamo nirahaMkAro viitraago'naasvH| saMprAptaH kevalaM jJAna, zAzvataM parinirvRta iti bravImi // 21 // TIkA-'nimname' ityaadi| nirmamA mamatvarahitaH, nirahaMkAraH-ahaMkArarahitaH, atrArthe hetugarbhavizeSaNamAha-vItarAgArAgarahitaH, upalakSaNatvAdvItadveSazca, anAstravaH-karmAsravarahitaH mithyAtvAdi taddhatvabhAvAditi bhAvaH, zAzvatam anazvaramityarthaH, kevalaM jJAnaM isa zakti ke prApta hone para prasu banA haA vaha AtmA antima samaya meM samAdhibharaNapUrvaka deha kA parityAga karake apanI AtmA ko zArIrika evaM mAnasika duHkhoM se rahita banA lenA hai / kyoM ki isa avasthA meM isake sakala duHkhoM ke hetubhUta karma kSapita ho jAte haiM // 20 // 'nimmame' ityaadi| anvayArtha-isa taraha (nimname-nirmamaH) samatva se rahita banA huA yaha AtmA (nirahaMkAre-nirahaMkAraH) ahaMbhAva se rahita hokara (voyarAgo-vItarAgaH ) rAgadveSa se vihIna bana jAtA hai aura phira (aNAsavo-anAsravaH) kAtrava se rahita hokara (sAsayaM kevalaM nANaM saMpatto pariNindhue-zAzvatam kevalaM jJAnaM saMprAptaH parinirvRtaH) anazvara prApta thayA pachI prabhu banela e AtmA antima samaye samAdhi maraNa pUrvaka dehane parityAga karIne potAnI AtmAne zArIrika ane mAnasika duHkhothI rahita banAvI le che kema ke, AvI avasthAmAM enA saghaLA duHkhonA hetubhUta mano kSaya 25 naya che. // 20 // " nimamme " tyAhi / manvayArtha - pramANe nimmame-nirmamaH mamatvamAthI 2Dita mane se mAtmA nirahaMkAre-nirahaMkAraH ma mAthI 2Dita chana vIyarAgo-vItarAgaH rAgadveSa varanA manI naya che. mane 57. aNAsavo-anAsravaH bhanA mAsaq 2Dita manAna sAsayaM kevalaM nANaM saMpatto pariNivvue-zAzvatam kevalajJAnaM saMprAptaH parinivRttaH
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAMdhyayanasUtre saMprAptaH, parinirdhataH-sarvadA svasthIbhUto bhavati / iti bravImi asya vyAkhyA pUrvavat // 21 // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalita-lalitakalApAlApaka-pravizuddhanaikagadyapadya granthanirmApaka-bAdimAnamardaka-zAhU chatrapati-kolhApurarAjapradatta-" jainazAstrAcArya "-padabhUSitakolhApurarAjaguru-vAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjyazrI ghAsIlAlativiracitAyAm " uttarAdhyayanasUtrasya " priyadarzinyAkhyAM vyAkhyAyA 'managAra mArgagatinAmakaM' paJcatriMzatta mamadhyayanaM saMpUrNam // 35 // kevalajJAna ko pA letA hai / ataH yaha sarvadA ke liye svasthIbhUta ho jAtA hai / (tti vemi-iti bravImi ) ina padoM kI vyAkhyA pahile hI likhI jA cukI hai / / 21 // // uttarAdhyayanasUtrakA tIsavA~ adhyayana saMpUrNa // ana5ra kevaLajJAnane prApta karI le che. AthI te sadAnA mATe svasthIbhUta thAlaya che. ttiveti-iti bravImi mA yonI vyAzyA 57 vA gayera ch.|21|| uttarAdhyayana sUtranuM pAtrIsamuM adhyayana samApta. . 35
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha SaTtriMzattamamadhyayanaM prArabhyate // anagAramArgagatinAmakaM paJcatrittamamadhyayanamuktam , adhunA TtriMzattamamArabhyate asya cA'yamabhisambandhaH-anantarA'dhyayane prANAtipAtaviramaNAdayo bhikSuguNA uktAH, te ca jIvA'jIvasvarUpaparijJAnata evA''se vituM zakyAH, iti tajjJApanA. rthamidaM jIvAjIvavibhaktinAmakamadhyayanaM mArabhyate, tatredaM prathamaM sUtrammUlam-jIvAjIvavisanti, suNeha se egamaNA io| jaM jANiU~Na bhivaravU , saMbhama jayei saMjame // 1 // chAyA-jIvAjIvavibhakti, zrRNuta me ekamanasaH itH| yAM jJAtvA bhikSuH, samyak yatate saMyame // 1 // TIkA-'jivAjIvavitti' ityAdizrI sudharmAsvAmI jambUsvAminaM pratikathayati-he jambUH? itaH asmAt - chattIsavAM adhyayana prAraMbha---- anagAramArgagati nAma kA tIsavAM adhyayana samApta huA / aba chattIsavAM adhyayana kahate haiM-chattIsaveM adhyayana kA pUrva adhyayana ke sAtha isa prakAra kA saMbaMdha hai ki pUrva adhyayana meM joprANAtipAta viramaNa Adi bhikSa ke guNa kahe gaye haiM-ve unhIM vyaktiyoM dvArA Asevita ho sakate hai jo jIva aura ajIca ke svarUpa ko jAnane vAle hote haiM / isIliye unake svarUpa ko batAne ke abhiprAya se yaha jIvAjIvavibhakti nAma kA chattIsavAM adhyayana kahA jAtA hai| 'jIvAjIvavitti' ityaadi|| anvayArtha-zrI sudharmAsvAmI zrI jaMbUsvAmI se kahate haiM ki hai chatrIsamA adhyayanano prAraMbha anagAramArgagati nAmanuM pAMtrIsamuM adhyayana samApta thayuM, have chatrIsamA adhyayanane prAraMbha thAya che. A chatrIsamA adhyayanane AgalA pAMtrIsamA adhyayananI sAthe saMbaMdha A pramANe che ke-pAMtrisamA adhyayanamAM je prANAtipAta viramaNa Adi bhikSunA guNa kahevAmAM Avela che te eja vyakita dvArA pALI zakAya che ke, je jIva ane ajIvanA svarUpane jANavAvALA hoya che. Aja kAraNe enA svarUpane batAvavAnA abhiprAyathI A jIvAjIva vibhakita nAmanuM chatrIsamuM adhyayana kahevAmAM Ave che - "jIvAjIvavibhattiM " tyAhi / anvayArtha-zrI sudharmA svAmI jakhkha svAmIne kahe che ke he jamma!
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ 686 tarAdhyayana sUtre paraM paJcatriMzattamAdhyayanasthitavipayazravaNAdanantaramityarthaH, jIvAjIvavibhakti= jIvAzca - upayogalakSaNAH, ajIvAzca = tadviparItAH, jIvA'jIvAsteSAM vibhakti:vibhAgaH- tatadbhedAdi kathanena vibhAgapUrvakamavasthApanaM jIvAjIvavibhaktistAm / me= mama kathayataH yUyam - ekamanasaH = ekAgrIkRtacittAH santaH, zrRNuta / yAM=jIvAjIva vibhaktiM jJAtvA bhikSuH saMyame saMyamArAdhane samyakrayate = prayatnaM karoti // 1 // jIvAjIva vibhaktiprasaGgavazAdeva lokAlokavibhaktiM vaktimUlam - jIvA caiva ajIvA yeM, aisa loe viyA~hie / ajIva desa mAgAse, Aloe se viyohie // 2 // chAyA - jIvAzcaiva ajIvAzca, epaloko vyAkhyAtaH / ajIvadeza AkAzaH, alokaH sa vyAkhyAtaH // 2 // TIkA- 'jIvAceca' ityAdi - "jIvAzcaiva ajIvAzca=vakSyamANAH ko'rthaH ?, jIvAjIvarUpaH, eSaH = pratya jambU ! (io - itaH ) isa peMtIsaveM adhyayana ke bhAva sunane ke bAda maiM tumheM . ( jIvAjIvavibhatiM - jIvAjIvavibhaktim ) jIva aura ajIva ke vibhAga ko sunAtA hUM use tuma ( me - me) mujha se ( egamaNA - ekamanasaH) ekAgra citta hokara (suNeha - zrRNuta) suno / ( jaM jANiUNa bhikkhU saMjame samma jayaI-yAM jJAtvA bhikSuH saya se samyakU yatate) jIsa jivAjIvavibhakti ko jAnakara bhikSu sayama kI ArAdhanA karane meM acchI taraha se payatna karanevAlA bana jAtA hai // 1 // jabataka jIva aura ajIva ke vibhAga ko sAdhu nahIM samajha letA hai tabataka saMyama kI ArAdhanA meM usakA prayatna saphala nahIM hotA hai ataH sUtrakAra jIvAjIva ke vibhAga ke prasaGga se lokAloka ke vibhAga ko io - ita: pAMtrIsabhA adhyayanato bhAva sAMlelyA yachI huve huM tabhane jIvA - jIvavibhattiM - jIvAjIva vibhaktiM lava bhane alavanA vibhAgane salajAvu cha . to tase te me me bhArI pAsethI egamaNA - ekamanasaH yeAyacitta manIne suNeha - zrRNuta sAMbhojaM jANiUNa bhikkhU saMjame sammaM jayaiyAM jJotvA bhikSuH saMyame samyagyatate ? vAlavavilatine sAMlajIne likSu sayabhanI ArAdhanA karavAmAM sArI rIte prayatna karavAvALA banI jAya che. / / 1 / / jyAM sudhI jIva ane ajIvanA vibhAgane sAdhu samajI letA nathI tyAM sudhI sacamanI ArAdhanAmAM tene prayatna saphaLa thatA nathI. AthI sUtrakAra jIvA
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 jIvAjIvasvarUpanirUpaNam 687 kSatayA pratItaH, loko vyAkhyAtA tIrthakarAdibhirvizeSataH kathitaH" jIvAjIvAnAmeva yathAyogamAdhArAdheyabhAvarUpeNa vartamAnAnAM lokAtmakatvAt / tathAajIvadeza AkAzaH dharmAdharmAdidravyavarjitaH kevalAkAzarUpo'jIvadeza:-aloko vyAkhyAtaH,-aloka iti kthitstiirthkraadibhiH|| tathAcoktam-dharmAdInAM kRttidravyANAM bhavati yatra tatkSetram / tai dravyaiH sahalokastaviparItaM hyalokAkhyam / / 1 // 2 // iha jIvAjIvAnAM vibhaktiH prarUpaNAdvAreNaiva syAditi tAmAha--- mUlama-davao khettao jeva, kAlao bhAvao thaaN| parUvaNA tesiM bhave, jIvANaM ajIvANa yaM // 3 // chAyA-dravyataH kSetratazcaiva, kAlato bhaavtstthaa|| prarUpaNA teSAM bhavati, jIvAnAmajIvAnAM ca // 3 // TIkA-'davvao khettao' ityAdi dravyataH dravyamAzritya, idaM dravyaM etAvantazca tajhedAH, iti / ca-punaH kSetrataH kahate haiM-'jIvA ceva ' ityAdi / ___anvayArtha-(jIvAceva ajIvA ya-jIvAzcaiva ajIvAzca) jIva aura ajIvarUpa (esa-eSaH) yaha (loe viyAhie-loka vyAkhyAtaH) loka hai aisA tIrthakara bhagavantoMne kahA hai / yathAyoga AdhAra Adheya bhAvarUpase vartamAnajIva aura ajIcoMmeM lokAtmakatA hai| (ajIva desamAgAseajIvadezaH AkAzam ) ajIvakA aMza ajIvadeza hai aura yaha ajIva deza dharmAdharmAdidravya rahita kevala AkAza svarUpa hai| (aloe se viyAhie-alokaH saH vyAkhyAtaH) isIko tIrthakara Adi aloka kahate haiM // 2 // apanA vimAna sAthI astanA vibhAgane cha - "jIvA ceva" tyA / sanyAya -jIvAceva ajIvA ya-jIvAzcaiva ajIvAzca mana ma135 esa-eSaH mA lAe viyAhie-lokaH vyAkhyAtaH sA che se tItha 42 mAhi gaNadharae kahela che. yathAyoga AdhAra Adheya bhAvarUpathI vartamAna jIva nmane mAmaiamatA cha. ajIvadesamAgAse-ajIvadezaH AkAzam mana aMza ajIva deza che ane e ajIva deza dharma adharma Adi dravya rahita paNa mAza sva35 cha. aloe se viyAhie-alokaH saH vyAkhyAtaH mAna 24 tItha 42 mAhi ma 4 cha, // 2 //
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ 686 uttarAdhyayanasUtra paraM paJcatrizattamAdhyayanasthitavipayazravaNAdanantaramityarthaH, jIvAjIvavibhakti jIvAzca-upayogalakSaNAH, ajIvAzva-tadviparItAH, jIvA'jIvAsteSAM vibhaktiHvibhAgaH-tattabhedAdi kathanena vibhAgapUrvakamavasthApanaM jIvAjIvavibhaktistAm / me-mama kathayataH yUyam-ekamanasaH ekAgrIkRtacittAH santaH, zrRNuta / yAM-jIvAjIva vibhaktiM jJAtvA bhikSuH saMyame-saMyamArAdhane samyakrayatate prayatnaM karoti // 1 // jIvAjIvavibhaktiprasaGgavazAdeva lokAlokavibhaktiM vaktimUlam-jIvA ve ajIvA ye; esa loe viyAhie / ajIva desa mAMgAle, Aloe se viyAhie // 2 // chAyA-jIvAzcaiva ajIvAztha, eSaloko vyAkhyAtaH / ajIvadeza AkAzaH, alokaH sa vyAkhyAtaH // 2 // TIkA-'jIvAceva' ityAdi "jIvAzcaiva ajIvAzca vakSyamANAH, ko'rthaH ?, jIvA'jIvarUpaH, eSAmpatyajamba ! (io-itaH) isa peMtIsave adhyayana ke bhAva sunane ke bAda meM tamheM .(jIvAjIvavibhati-jIvAjIvavibhaktim) jIva aura ajIva ke vibhAga ko sunAtA hUM use tuma (me-me) mujha se ( egamaNA-ekamanasaH) ekAgra citta hokara (suNeha-zrRNuta) suno / (jaM jANiUNa bhikkhU saMjame samma jathaI-yAM jJAtvA bhikSuH sayale samyak yatate) jIsa jivAjIvavibhakti ko jAnakara bhikSu saMyama kI ArAdhanA karane meM acchI taraha se payatna karanevAlA bana jAtA hai // 1 // jabataka jIva aura ajIva ke vibhAga ko sAdhu nahIM samajha letA hai tabataka saMyama kI ArAdhanA meM usakA prayatna saphala nahIM hotA hai ataH sUtrakAra jIvAjIva ke vibhAga ke prasaGga se lokAloka ke vibhAga ko io-ita : 5itrIsamA adhyayanana mApa sAmanya pachI ve I tamane jIvAjIvavibhatti-jIvAjIvavibhaktiM 4 ane. 2404 vimAne samA chu| to tame te me - me bhArI pAsethI egamaNA-ekamanasaH asthitta manAne saNeha-zrRNuta samo . jaM jANiUNa bhikkhU saMjame sammaM jayai-yAM jJAtvA bhikSuH saMyame samyagyatate 2 pApavimastine sainIna mizu sayabhanI mArAdhanA karavAmAM sArI rIte prayatna karavAvALA banI jAya che. 1
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 jIvAjIvasvarUpanirUpaNam 187 kSatayA pratItaH, loko vyAkhyAtA tIrthakarAdibhirvizeSataH kathitaH" jIvAjIvAnAmeva yathAyogamAdhArAdheyabhAvarUpeNa vartamAnAnAM lokAtmakatvAt / tathAajIvadeza AkAzaH dharmAdharmAdidravyavarjitaH kevalAkAzarUpo'jIvadeza:-aloko vyAkhyAtaH,-aloka iti kthitstiirthkraadibhiH| tathAcoktam-dharmAdInAM vRttidravyANAM bhavati yatra tatkSetram / te dravyaiH sahalokastadviparItaM hyalokAkhyam // 1 // 2 // iha jIvAjIvAnAM vibhaktiH prarUpaNAdvAreNaiva syAditi tAmAha--- mUlama-davao khetao ceve, kArlao bhAvao thaaN| parUvaNA tesiM bhave, jIvANaM ajIvANa ye // 3 // chAyA-dravyataH kSetratazcaiva, kAlato bhAvatastathA / prarUpaNA teSAM bhavati, jIvAnAmajIvAnAM ca // 3 // TIkA-'davvao khettao' ityAdi dravyataH dravyamAzritya, idaM dravyaM etAvantazca tadbhedAH, iti / ca-punaH kSetrataH kahate haiM-'jIvA ceva' ityAdi / ____anvayArtha-(jIvAceva ajIvA ya-jIvAzcaiva ajIvAzca) jIva aura ajIvarUpa (esa-eSaH) yaha (loe viyAhie-lokavyAkhyAtaH) loka hai aisA tIrthakara bhagavantoMne kahA hai| yathAyoga AdhAra Adheya bhAvarUpase vartamAnajIva aura ajIvoM meM lokAtmakatA hai| (ajIva desamAgAseajIvadezaH AkAzam ) ajIvakA aMza ajIvadeza hai aura yaha ajIva deza dharmAdharmAdidravya rahita kevala AkAza svarUpa hai| (aloe se viyAhie-alokaH saH vyAkhyAtaH ) isIko tIrthakara Adi aloka kahate haiM // 2 // apanA vimAna prasAthI alita vilAsane cha - "jIvA ceva" tyaa| manyAtha-jIvAceva ajIvA ya-jIvAzcaiva ajIvAzca 01 mana ma0135 esa-eSaH mA lAe viyAhie-lokaH vyAkhyAtaH / che ye tItha 2 mA gaNadharae kahela che. yathAga AdhAra Adheya bhAvarUpathI vartamAna jIva nmane mAmA mata cha. ajIvadesamAgAse-ajIvadezaH AkAzam mne| aMza ajIva deza che ane e ajIva deza dharma adharma Adi dravya rahita B] | s135 cha. aloe se viyAhie-alokaH saH vyAkhyAtaH mAna / tItha 42 mA uals / che. // 2 //
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre kSetramAzritya, iyati kSetre, idaM syAditi, kAlatAkAlamAzritya, idam iyatkAlaparyantasthitikas' iti, tathA-bhAvataH bhAvamAzritya, ime asya paryAyAH iti, teSAM jIvAnAm ajIvAnAM ca prarUpaNA medAdikathanadvAreNa svarUpavodhanaM bhavati, tatheti samuccArthakaH // 3 // tatra-svalpavaktavyatayA pUrvamajIvanarUpaNAmAhamUlam-raviNo ceva'rUvI ya, ajIvA duvihA bhave / arUMbI dasahA vuttA, rUviNo yaM cauvihI // 4 // chAyA-rUpiNazcaiva arUpiNazca, ajIvA dvividhA bhavanti / __ arUpiNo dazadhA proktAH, rUpiNazca caturvidhAH // 4 // aba jIva ajIvakI prarUpaNA kahate haiM-'davyao' ityAdi / anvayArtha--(davyao-dravyataH) dravyako Azrita karake (khettaokSetrataH) kSetrako Azrita karake (kAlao-kAlataH) kAlako Azrita karake tathA ( Avao-bhAvataH) bhAvako Azrita karake (tesiM jIvANaM ajIvANa ya - teSAM jIvAnAM ajIvAnAM ca ) jIva aura ajIvoMkI (parUvaNA-prarUpaNA ) prarUpaNA hotI hai| bhAvArtha-jIva aura ajIva dravyoMkI marUpaNA dravyakSetrakAla aura bhAvakI apekSA karake kI gaI hai| jaise aisA kathana karanA ki yaha dravya hai aura isake itane bheda haiM yaha dravyakI apekSAse jIva aura ajIvakI prarUpaNA hai| itane kSetra meM yaha dravya rahatA hai yaha unakI kSetrakI apekSAle prarUpaNA hai| yaha dravya itane samayatakakI sthitivAlA hai yaha kAlakI apekSAse unakI prarUpaNA hai / ye isake paryAya haiM yaha bhAvakI apekSAse inakI prarUpaNA hai // 3 // manvayArtha- 01 manI pr35| 49 cha-" davvao" tyA / davao-dravyataH dravyana mAzrita prazana, khettao-kSetrata* kSetrane yAzrita 4zane, kAlo-kAlataH aNane mAzrita 4rIna, bhAvao-bhAvataH mApane nyAzrita zata, tesiM jIvANaM ajIvANa ya-tepAM jIvAnAM ajIvAnAM ca 1 mane malavAnI 5359! thAya che. bhAvArtha-java ane ajIva dravyonI prarUpaNa dravya, kSetra, kALa, ane bhAvanI apekSA karIne kahevAmAM Avela che, jemAM evuM kahevuM ke, A dravya che, ane AnA ATalA bheda che. A dravyanI apekSAe jIva ane ajIvanI prarUpaNa che. A dravya ATalA samayanI sthitivALuM che, kALanI apekSAe enI prarUpaNa che. A enA paryAya che e prakAranuM kahevuM bhAvanI apekSAe enI prarUpaNA che. A --
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ 689 priyadarzinI TIkA a0 36 dvividhajovanirUpaNam TIkA-rUviNoceva' ityAdi ajIvAna jIvA:--ajInAH,jIvabhinnAH cetanArahitA ityarthaH, dvividhA bhavanti, tad yathA-rUpiNazca, arUpiNazca, tatra-rUpiNaH rUpaM-mUrtivarNAdimattvaM tadasti yeSAM te ruupinnH| arUpiNaH amUrtA ityrthH| tatrArUpiNaH-prakramAtajIvAH, dazadhA dazakArakAH, proktAkathitA tIrthakarAdibhiriti bhAvaH / atrApi svalpavaktavyatvAdeva, arUpiNAM prathamataH prdrshnm| rUpiNazca-rUpiNastu ajIvAzcaturvidhA bhavanti, rUpiNAM tu skandhAdibhedena caturvidhatayA arUpyajIvApekSayA alpavaktavyatve'pi, skandhAdonAM bahuvaktavyatayA rUpiNAM pazcAt prarUpaNA kRtA / / 4 // jIva ajIkI prarUpaNA karate hue sUtrakAra svalpa honese prathama ajIvakI prarUpaNA karate haiM-rUviNo' ityaadi| anvayArtha--(ajIvA-ajIvAH) ajIva dravya (rUviNo'rUvIyarUpiNaH arUpiNazca) rUpI aura arUpIke bhedase (duvihA bhave-dvividhAH bhavanti) do prakArake hote haiN| (arUvi-arUpiNaH) arUpI dravya (dasahA buttA-dazadhA proktAH) daza prakAra ke kahe gaye haiN| tathA (rUviNo cauvihArUpiNaH caturvidhAH) rUpI dravya cAra prakAra ke kahe gaye haiN| ' bhAvArtha-jinameM cetanA na pAI jAve ve ajIva haiN| ye ajIvarUpI aura arUpIke bhedase do prakAra ke haiM / rUpI nAma sUrtakA hai| arthAt rUpa rasa gaMdha aura sparza ye cAra guNa jinameM pAye jAveM ve sUrta haiN| inase bhinna amUrta haiN| arUpI ajIva daza prakArake aura rUpI ajIva cAra prakArake haiM // 4 // jIva ajIvanI prarUpaNa karatAM sUtrakAra svalpa hovAnA kAraNe prathama ma0panI pr35| 42 --" rUviNo" tyaadi| ma-nayA-ajIvA-ajIvAH ma dravya ruviNo'ruvIya-rUpiNa: arUpiNazca 3pI mane 53pInA sehathI duvihA bhave-dvividhA bhavanti meM prA2nAM hAya cha arUvi-arUpiNaH 13pI dravya dasahAvuttA-dazadhA proktA se prAranA hvaaye| che. tathA rUviNo caubihA-rUpiNaH caturvidhA 35ii dravya yA2 5 2 // pAyeda cha bhAvArtha-jenAmAM cetanA na jaNAya e ajIva che. e ajIva rUpI ane arUpInA bhedathI be prakAranAM che. rUpI nAma mUrta che. arthAta, rUpa, rasa, gaMdha ane sparza, A cAra guNe jenAmAM hoya che te mUrta che. e na hoya te amUrta che arUpI ajIva dasa prakAranA ane rUpI AjIva cAra prakAranA che ! 4 ..
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre arUpiNAmajIvAnAM dazavidhatvaM vizadayati-- mUlam-dhammatthikAeM tadese, tappaeMse ya aahie| adhamme tassaMdese ya, tappaeMse ya AhieM // 5 // AgA~se tasse dese the, tappaese ye aahieN| addhAsamae cerve, aseMbI desahA bhave // 6 // chAyA-dharmAstikAyaH tadezaH, tatmadezazca aakhyaatH| adharmAstikAyaH tasya dezazca tatpadezazva aakhyaatH||5|| ___ AkAzaM tasya dezazca, tatpadezazca aakhyaatH| ___ addhAsamayazcaiva, arUpiNaH dazadhA bhavanti // 6 // TIkA--'dhammatthikAe' ityAdi-- arUpiNo dazadhA bhavanti / kena prakAreNa dazadhA bhavantItyAha-'dhammatyikAe'. ityAdi / dharmAstikAyaH = dhArayati - anugRhNAti gatipariNatajIvapudgalAMstasvabhAvatayA. iti dharmaH, astayazcAtra pradezAH, teSAM kAyaH-samUhaH astikAyaH prdeshsmuuhH| dharmazvAsAvastikAyazca dharmAstikAya:-gatipariNatAnAM jIvapudgalAnAM gatyupaSTambhako'saMkhyeyapradezAtmako drvyvishessH| tathA-taddezaH tasya dharmAstikAyasya, dezaH-tribhAgacaturbhAgAdirUpaH, ca=punaH tatpadezaH tasya-dharmAstikAyasyaiva yaH pradezA-niraMzobhAgaH, sa ttpdeshH| zrakhyAtaH kthitH| tathA-adhamaH arUpI ajIvoMke daza prakAra ye haiM-'dhammatyikAe' ityaadi| anvayArtha-(dhammatyikAe taddese tappaese ya adhamme tassa dese tappaese ya AgAse tassa dese tappaese ya addhAsamae ceva dasahA bhavedharmAstikAyaH taddezaH tatpradezazva, adharmAstikAyaH tasya dezaH tatpradezazca addhAsamayazceti dazadhAbhavanti ) dharmAstikAya, dharmAstikAyadeza, dharmAstikAyapradeza, adharmAstikAya, adharmAstikAyadeza, adharmAstikAyapradeza, AkAza AkAzadeza, AkAzapradeza aura addhAsamaya ye arUpI 53pI mavAnA sa prA2 mA che-" dhammatthikAe" tyaah| manvayArtha-dhammatthikAe tase tappaese ca adhamme tassa dese tappaese ca AgAse tassa dese tapsaese ya addhAsamae ceva dasahA bhave-dharmAstikAyaH tadezaH denadezazca adharmAstikAyaH tasya dezaH tatpradezazca AkAzaM tamya dezaH tatpradezazca addhAsamayazceti dazadhA bhavaMti dhamastikAya, dharmAstikAyadeza, dharmAstikAyapradeza, adharmAstikAya, adharmAstikAyadeza, adhamastikAyapradeza, AkAza, AkAzadeza, AkAzapradeza, ane dhAsamaya, A arUpI dravyanA dasa bheda che. gati svabhAvavALA jIva
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 36 arUpyajIvanirUpaNam - adharmAstikAyaH sthitipariNatAnAM jIvapudgalAnAM sthityupaSTambhako'saMkhyAta'pradezAtmako dravyavizeSaH / pade'pi padaikadezadarzanAt , ' adhamme' iti padenAdharmAstikAya iti bodhate / ca-punaH, tasya adharmAstikAyasya dezaH, uktarUpaH / ca-punaH, tatpadezaH ukta prakAraka eva, AkhyAtaH kathitaH // 5 // / tathA-AkAzaM "AG-maryAdayA sva svabhAvAparityAgarUpayA kAzante svarUpeNaiva pratibhAsante padArthAH, asmin iti, AkAzama, yadA tu-abhividhI, AG-- dravyake daza bheda haiN| gatisvabhAvavAle jIva aura pudgaloMko jo calane meM sahAyaka hotA hai vaha dharmAstikAya hai| yahAM dharma asti aura kAya aise tIna zabda haiM / asti zabda kA artha pradeza hai aura ina pradezoM kA jo samUha hai vaha astikAya hai| dharmarUpa jo astikAya hai vaha dharmAstikAya hai / isake asaMkhyAta pradeza haiN| tribhAga caturbhAga AdirUpa isake deza kahalAte haiN| tathA isakA jo niraMza bhAga hotA hai vaha pradeza hai| isI taraha sthitisvabhAvavAle jIva aura pudgaloM ko jo Thaharane meM sahAyatA detA hai vaha adhamAstikAya hai| yaha dravya bhI asaMkhyAta pradezAtmaka hai| yahAM gAthA meM "adhamma" pada hai so usase adharmAstikAya kA bodha hotA hai / kyoM ki pada ke eka deza meM pUrNa pada kA vyavahAra hotA dekhA jAtA hai| jisa taraha dharmAstikAya ke deza aura pradezoM kI vyAkhyA kI gaI hai usI prakAra isake bhI deza aura pradezakI vyAkhyA jAnanI cAhiye / gAthA meM " AkAza" pada kA bhI prayoga huA hai ataH yahAM bhI isa pada se ane pugalone calAvavAmAM je sahAyaka hoya che te dharmAstikAya che. ahIM dharma asti ane kAya evA traNa zabda che. asti zabdane artha pradeza che. ane e pradezane je samUha che te astikAya che. dharmarUpa je astikAya che te dharmAstikAya che. enA asaMkhyAta pradeza che. trIjo bhAga, cothobhAga Adi rUpa enA pradeza kahevAya che. tathA ene niraMza je bhAga hoya che te pradeza che. A ja pramANe sthiti svabhAvavALA jIva ane pudgalene rakAvAmAM je sahAyatA Ape che te adharmAstikAya che. A dravya paNa asaM. khyAta pradezAtmaka che. ahIM gAthAmAM "adhamma pada . enAthI adharmAstikAyane baMdha thAya che. kemake, padanA eka dezamAM pUrNa padane vyavahAra thato joI zakAya che. je pramANe dharmAstikAyanA deza ane pradezanI vyAkhyA karavAmAM Avela che. e ja pramANe AnA paNa deza ane pradezanI vyAkhyA jANavI 'na gAthAmA " " pahanI prayAga thaya che. methI mahIpa A padathI AkAzAstikAya samajavuM. AkAzamAM "A" "kAza" evA e
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 uttarAdhyayana sUtre tadA " AG - sarva bhAvAbhivyAptyA kAzate iti AkAzaM tadevAstikAyaH - AkAzAstikAyaH, prAgvatpade'pi padaikadezadarzanAt, ca = punaH, tasya dezaH, ca = punaH tatpradezaH - prAgvat AkhyAtaH / tathA - addhAsamaya: = addhA - kAlaH tadrUpaH samayaH sa iti / 'ceva' iti samuccaye / addhAsamayasya nirvibhAgatvAt dezapradezau na bhavataH, AvalikAdayastu 'pUrvasamayanirodhenaivottarottarasamayasadbhAvaH' iti tattvataH samudayasamityAdyasambhavena vyavahArArthameva kalpitAH, itIha noktAH ||6|| 46 1 AkAzAstikAya samajhanA | AkAza meM 66 "" A kAza " aise do zabda haiM / " A " maryAdA aura abhividhi kA vAcaka hotA hai / jaba "A" maryAdA kA vAcaka hogA to usakA artha aisA hogA ki samasta padArtha apane svabhAva ke parityAga se jisa meM pratibhAsita hote haiM vaha AkAza hai, tathA " A " jaba abhividhi kA vAcaka hogA taba usakA artha aisA hogA ki jo sarva padArthoM meM vyApakarUpa se rahakara prakAzita hotA hai vaha AkAza hai / AkAzarUpa jo astikAya hai vaha AkAzAstikAya hai / yaha bhI deza aura pradeza kI apekSA tIna prakAra kA jAnanA cAhiye / arthAt AkAzAstikAya AkAzAstikAyadeza aura AkAstikAyapradeza ye tIna bheda haiN| deza aura pradeza kI vyAkhyA pUrva kI taraha yahAM bhI samajha lenI cAhiye | addhA zabda kA artha kAla hai / kAlarUpa jo samaya hai| vaha addhA samaya hai | addhAsamaya kA koI vibhAga nahIM hotA hai isaliye isake deza aura pradeza nahIM hote haiM / AvalikA AdikoM kI jo kalpanA hai vaha kevala vyavahAra ke nimitta se hI kalpita kI gaI hai aisA jAnanA cAhiye / kyoM ki pUrva samaya ke vyatIta ho jAne se hI uttara samaya zajda che, "ma" bharyAdA bhane alividhinA vAyaDa thAya che nyAre "mA" maryAdAnA ane te ene atha evA thAya ke, samasta padArtha peAte peAtAnA - svabhAvanA aparityAgathI jenAmA pratibhAsita thAya che te, AkAza che. tathA "" jyAre abhividhinA thAya tA enA atha evA thAya ke, je sa padA mA vyApakarUpathI rahIne prakAzita thAya che, te AkAzarUpa je astikAya che te AkAzAstikAya che, e paNa deza ane pradezanI apekSA etraNa prakAranAM jANavAM joie. arthAt AkAzAstikAya AkAzAstikAyadeza ane AkAzAstikAyapradeza e traNa bheda che. deza ane pradezanI vyAkhyA agAunI mAphaka ahIM paNu samajI levI joIe. adhdhA zabdanA artha kALa che. kALarUpa je samaya che te addhA samaya 'che addhA samayanA kAI vibhAga hAtA nathI. A kAraNe enA deza ane pradeza thatA nathI. AvalikA AdikAnI je kalpanA che e phakta vahevAranA nimitte ja pavAmA Avela hAvAnu jANavuM joIe. kemake AgalA samaya vItI 1
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a. 36 dharmAdeH kSetrato nirUpaNam 693 adhunaitAneve kSetrataH prAhamUlam-dhammAMdhalme ya do ceve, logAmitA viyAhiyA~ / logAloge ya AgAse, samae~ samayakhettieM // 7 // chAyA-dharmAdharmI dvAveva, lokamAtrau vyAkhyAtau / lokAloke cAkAzaM, samayaH samayakSetram // 7 // TIkA-'dhammAdhamme' ityAdi dharmAdhau-dharmAstikAyA'dharmAstikAyau ca etau-dvAveva, lokamAtrau-lokaparimANau, vyAkhyAtau-kathitau, lokamAtratvaM cAnayoretadavaSTabdhAkAzasyaiva lokatvAt / alokavyApitve tu anayo jIva pudgalAnAmapi tatra pracAraprasaGgena kA sadbhAva hotA hai| ataH addhAlamaya jo eka samaya mAtra hai usameM samudAyarUpatA nahIM bana sakatI hai| isaliye AvalikA AdikoM kI kalpanA kevala vyavahAra ke nimitta hI kalpita kI gaI hai aisA jAnanA cAhiye // 5 // // 6 // aba inhIM dharma adharma AkAza aura kAla ke kSetra kahate haiM" dhammAdhamme" ityaadi| anvayArtha-(dhammAdhamne do ceva logabhittA vidyAhiyA-dharmAdharmI dvau eva lokamAtrau vyAkhyAtI) dharmAstikAya aura adharmAstikAya ye do lokAkAzaparimANa kahe gaye haiN| arthAt jisa prakAra lokAkAzake asaMkhyAta pradeza haiM usI prakAra donoM dravyoM ke lI asaMkhyAta pradeza haiN| tathA ye do dravyA lokAkAza ko vyApta kara usameM rahe hue haiM / athavA javAthI ja uttara samayano sadbhAva thAya che. AthI adadhA samaya je eka samaya mAtra che. temAM samudAya rUpathI thaI zakatI nathI. A kAraNe AvalikA AdikenI kalpanA phakta vahevAranA nimitte ja kapita karavAmAM Avela che. ye naye // 5 // 6 // ve me ma mama mA 412. mane apane kSetrathA 49 cha-" dhammAdhamme" tyaadi| manvayArtha-dhammAdhamme doceva logamittA viyAhiyA-dharmAdharmA dvau eva loka. mAtrau vyAkhyAtau dharmAstiya mana mastiya the me dravya zana pariNAma kahevAmAM Avela che. arthAta-je pramANe lokAkAzanA asaMkhyAta pradeza che. e ja pramANe A bane dravyanA pradeza paNa asaMkhyAta che. tathA e banne dravya lekAkAzane vyApta karI emAM rahelAM che. athavA A bane
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ 694 uttarAdhyayanasUtre tasyApi lokatvApattiH syAt / etau loke eva na aloke ityarthaH / tathA-AkAzalokAloke-loke-aloke ca vartate, tasya sarvattitvAt / samayaH addhAsamayaH, samayakSetraM-" samayopalakSitaM kSetraM, arddhavatIyadvIpasamudrAstadviSayabhUtamasyAstI "ti samayakSetrikaH, tatparatastasyAsambhavAt , AvalikAdikalpanAyAH samayamUlakatvAtte'pyetAvatkSetravartina eva / tathAcoktam smyaavlikaapkssmaastvynsjjnyitaaH| nRloka eva kAlasya, vRtti nAnyatra kutracit // 1 // iti // 7 // jitanA AkAza kA pradeza ina donoM dravyoM se vyApta ho rahA hai vahI lokAkAza hai yadi aisA na mAnA jAya aura aisA kahA jAya ki ye do dravya aloka ko bhI vyApta kara rahe haiM, to jIva aura pudgaloM ke pracAra kA sadbhAva vahA~ bhI mAnanA paDegA tathA alokAkAza meM lokAkAza kA vyavahAra hone kA prasaMga prApta hogaa| parantu aisI bAta to nahIM hai, ataH yahI mAnanA ucita hai ki ye do dravya kevala lokAkAza meM hI vyApta haiN| parantu (AgAsaM-AkAzam ) jo AkAzadravya hai vaha (logAlogelokAloke ) loka meM bhI hai aura aloka meM bhI hai| kyoM ki AkAza kI vyApakatA sarvatra mAnI gaI hai / (samae samayakhettie-samayaH samaya kSetram ) samaya-addhAsamaya, samayakSetra meM hai-arthAt addhAsamaya kI vRtti manuSyaloka meM hI hai, Age nahIM hai / AvalikA Adi kI kalpanA samaya mUlaka hone se AvalikA Adi bhI isI kSetra meM haiM isase bAhara ke kSetra meM nahIM hai // 7 // dravyothI AkAzane jeTale pradeza vyAsa thaI rahela che eja kAkAza che. kadAca evuM mAnavAmAM na Ave ane evuM kahevAmAM Ave ke, A bane hA alokane paNa vyApta karI rahela che te jIva ane pagalenA pracArane sadabhAva tyAM paNa mAnavo paDaze. tathA alokAkAzamAM lokAkAzane vyavahAra thane prasaMge upasthita thaze. paraMtu AvI vAta che ja nahIM. ethI e mAnavuM ucita che ke, e be dravya phakta lokAkAzamAM ja vyApta che. paraMtu je AgAsaM-AkAza mAza dravya cha ta logAloge-lokAloke mA 5 cha, ane alokamAM paNa che. kemake AkAzanI vyApakatA saghaLe sthaLe mAnavAmAM savila che. samae samayakhettie - samayaH samayakSetram samaya, madhAsamaya, samayakSetramAM che. arthAt adhyA samayanI vRtti manuSyalokamAM ja che. AgaLa nathI. AvalikA AdinI kalpanAne samaya mUlaka hovAthI AvalikA Adi bhArI kSetramA che. mAnAthI mAranA kSetramA nathI. // 7 //
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 dharmAdeH kAlatonirUpaNam etAneva kAlataH kathayati mUlam - dhamAdhammAgAsA, tinnivi eNe aNAIyA | apajjavaMsiyA caiveM, saMvvaddhaM tu viyAhiyAM // 8 // chAyA - dharmAdharmAkAzAH, trayo'pi ete anAdikAH / aparyavasitAzcaiva sarvAddhAM tu vyAkhyAtAH // 8 // 695 TIkA- 'dhammAdhammA' ityAdi - dharmAdharmAkAzAH = dharma, adharmaca AkAzaca iti tathA trayo'pyete anAdikAH == na vidyate, AdiryeSAM te tathA, tathA aparyavasitAH -na paryavasitAH, antarahitA ityarthaH / ' ceva' iti samuccaye, ataeva tu nizcayena sarvAdAM sarvakAlaM vyApyasthitAH, sarvadA va svarUpA'parityAgato nityA iti yAvat, vyAkhyAtAH= kathitAH / 'savvarddha' ityatrAtyantasaMyoge dvitIyA // 8 // aba inhIM padArthoM ko kAla se kahate haiM- 'dhammAdhamyAgAsA' ityAdi / anvayArtha - ( dhamAdhammAgAsA tinivi ee aNAiyA apajjavasiyA, caiva dharmAdharmAkAzA trayo'pi ete anAdikA: aparyavasitAcaiva ) dharmAstikAya, adharmAstikAya evaM AkAzAstikAya ye tInoM dravya anAdi aura ananta haiM | ( savbaddhaM tu viyAhiyA - sarvAdvAM tu vyAkhyAtAH ) isIliye inako sarvAdvA kahA hai arthAt ye sarvakAla meM vyApta mAne gaye haiM / aisA koI bhI samaya nahIM thA ki ye tInoM dravya nahIM the, tathA vartamAna meM bhI aisA koI samaya nahIM hai ki jisameM ye tInoM dravyo na hoM tathA bhaviSya meM bhI aisA koI samaya nahIM AvegA ki jisameM ye tInoM dravya nahIM rheNge| kisI bhI samaya meM ye tInoM dravya apane svarUpa kA parityAga nahIM karate haiM isaliye hI ye nitya haiM // 8 // " ityAdi / have Aja padArthone kALathI kahe che. 86 dhammAdhammAgAsA anvayArtha dhammAghammAgAsA ee tinni vi aNAiyA apajajjavasiyA cevadharmAdharmAkAzA ete trayo'pi anAdikAH aparyavasitAzcaiva dharmAstikAya, adharmAstikSaya, bhane bhADAzAstiTThAya mAtra dravya manAhi bhane anaMta che savvadhdhaMtu viyAhiyAsarvAddhAMtu vyAkhyAtAH 2mA ra bhene sarvAdhdhA uDela he arthAt me sarvANamAM vyAsa manAyela che. evA koI paNa samaya na hatA ke jyAre A traNe na hatAM, tathA vartamAnamAM paNa evA koI samaya nathI jemAM e na hoya, tathA vata mAnamAM paNa evA kAI samaya nathI jemAM e na heAya. tathA bhaviSyamAM paNu eve koi samaya AvavAne nathI ke, jemAM A traNa na rahetA hoya, koI paNa samayamAM A peAtAnA svarUpane parityAga karatA nathI. A kAraNe ja e nitya che ! 8 5
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanastra mUlam-samaevi saMtaI pappa, evameva viyaahie| AesaM paMpa sAIeM, saparjavalie vi ya // 9 // chAyA-sanayo'pi santati prApya. evameva vyaakhyaatH| __AdezaM prApya sAdikaH, saparyasitaH api ca // 9 // TIkA-'samaevi' ityAdi samayaH api, santati aparAparotrattirUpapavAhAtmikA, prApya Azritya, eva meva-anAvapayavasitatvalakSaNenaiva prakAreNa / vyAkhyAtaH prcpitH| tathA AdezavizeSa ghaTyAdirUpaM tu pApya Azritya, sAdikaH-AdiyuktaH, tathA-saparyavasitaH antasahito'pi vyAkhyAta iti / ca zabdastvarthe / / 9 / / ___ yathA rUpidravyANAM bhAvato varNAdayaH paryAyA jJAtuM zakyante, na tadvad dharmA anvayArtha (samaevi-samayaH api ) samayalpa kAla bhI (saMtaI pappa-santatiM prApya) aparAparotpattima santati ko Azrita karake (evameva viyAhie-evameva vyAkhyAnaH ) anAdi anantarUpa se kahA gayA hai / tathA (AesaM pappa-AdezaM prApya ) ghaDI pala Adi rUpa vizeSa kI apekSA karake (sAie sapajavasie viyAhie-sAdikaH saparyavasitaH vyAkhyAnaH ) Adi aura anta sahita bhI kahA gayA hai| bhAvArtha-samayalpakAla aparAparakSaNotpatti ke pravAha kI apekSA anAdi ananta kahA gayA hai| tathA vizeSa kI-apekSA se sAdi sAnta kahA gayA hai / / 9 // jaise rUpI dravyoM ke vargAdika paryAya bhAva kI apekSA jAne jAte haiM sa-payArtha-samaevi-samaya api samaya35 4 pa saMtaI pappa-santati prApya a52|5|tptti35 matatine Azrita prazana evaneva viyAhie-evameva vyAkhyAta sanA anata35dhI jaaye| che. tathA AesaM pappa-AdezaM prApya ghaDI 5 mAhi35 vizeSanI apekSA 4rIna soie sapajjavasie viyAhie -sAdika. saparyavasika vyAkhyAta sAmane mata sahita pae pAye hai. bhAvArtha -samayarUpa kaLa aparAparaNatpattinA pravAhanI apekSAthI anAdi anaMta kahevAmAM Avela che tathA vizeSanI apekSAthI sAdisAna sevAmAM Ave che. // 6 // rUpI dravyano vadika paryAya bhAvanI apekSA jANI zakAya che.
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 36 dravyApekSayA rUpidravyanirUpaNam' stikAyAdInAmarUpiNAM bhAvataH pAyA jJAtuM zakSyAH, ataH bhUtrakAreNa tatprarUpaNAna kRtA / sampati dravyato rUpiNaH prarUpayitumAhamUlam-khaMdhA ya khaMdhadesI ya, tappadelA taheva ye / paramANu ya boddhavA, rUviNo meM cauThivahIM // 10 // chAyA-skandhAzca skandhadezAca, tatpadezAstathaiva c| paramANuzca boddhavyA, rUpiNazca cturvidhaaH||10|| TIkA-'khaMdhA ya' ityAdi rUpiNazca-rUpamepAmastItirUpiNaH, ajIvAH pudgalAste caturvidhA boddhvyaaH| tad yathA-skandhAH, skandhadezAH tatpadezAH paramANavazceti / tatra skandhAH-parasparasaMhatyA vyavasthitAH paramANavaH, pudgalopacayA'pacayalakSaNAH stasmAdaya ityarthaH / ca-samuccaye, skandhadezAH skandhAnAsdezA dvitIyAdimAgarUpAH, tatmadezAH teSAM, usI taraha se dharmAstikAthAdika arUpI dravyoM ke paryAya bhAva kI apekSA nahIM jAne jAte haiN| isaliye sUtrakAra ne unakI usa apekSA se prarUpaNA nahIM kI hai| aba dravya kI apekSA rUpI dravya kI prarUpaNA karate haiM- . 'khaMdhAya' ityaadi| anvayArtha-( rUviNo-rUpiNaH ) rUpI pugala (caucihA-caturvidhAH) cAra prakAra ke (bodhavyA-bodhavyAH) jAnane caahiye| ( khaMdhA khaMdhadesA ya taheva tappadesA paramANu ya-skandhAH, skandhadezAH tathaiva tatpadezAH paramANuzca ) skaMdha, skalpadeza, skandhapradeza aura paramANu / paraspara samudAyarUpa meM rahe hue paramANuoM ke piMDa kA nAma skaMdha hai / jaise staMbha Adi padArtha / skandha ke jo dvitIya Adi bhAga haiM ve skaMdhadeza haiN| eja pramANe dharmAstikAyAdika arUpI dravyone paryAya bhAvanI apekSAe jANI zakAtuM nathI. A ja kAraNe sUtrakAre emanI e apekSAthI prarUpaNa karela nathI. Daka dravyanI yApekSa sa3pI dra0yAnI 535! 4 che. " khaMdhAya" chatyAhi / makyA--rUviNoH-rUpiNaH 35 pusa caubbihA-caturvidhA yAra prAranA boddhavvA-boddhavyAH ta naye. khaMdhA khaMdhadesA ya taheva tappadesA paramANu yaskaMdhAH, skandhadezAzca tathaiva tatpradezAH paramANuzca 24, 24 ghaza, 24 pradeza mane paramANu, paraspara samudAyanA rUpamAM rahelA paramANunA piMDanuM nAma skaMdha che. je rIte staMbha Adi padArtha. kaMdhanA je bIjA Adi bhAga che te sakaMdhadeza u088
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana sUtre skandhAnAM pradezAH-tatpradezAH - skandhAdisaMpRktaniraMzabhAgarUpAH / tathaiva ceti samuccaye, paramANuzca - paramazcAsAvaNuzca iti paramANuH, skandhAdibhyaH pRthagbhUto niraMzaH pudgalaityarthaH / jAtivivakSayA ekavacanam // 10 // iha dezAH pradezAzca skandheSvevAntarbhUtA ityataH skandhAH, paramANuzceti dvAveva rUpiNAmajIvAnAM dravyamAzritya bhedau sthitau / atastayorlakSaNamAha-mUlam - egateNa puhatteNa, khaMdhI ya paramANu ya // chAyA - ekatvena pRthaktvena skandhAzca paramANuzca // TIkA--' egatteNa ' ityAdi / skandhAH ekatveka=ekapariNatirUpeNa, lakSyante iti zeSaH / ekapariNatiprAptA tathA unhIM skandhoM meM milA huA jo niraMzabhAgarUpa paramANu haiM ve skaMdhapradeza haiM / ( paramANu ya - paramANuzca ) skaMdha se pRthakbhUta jo niraMza pudgala hai vaha paramANu hai / bhAvArtha -- yahAM sUtrakArane rUpI pudgala dravya ke cAra bheda kahe haiM / ve ye haiM - skaMdha, skaMdhadeza, skaMdhapradeza aura paramANu / ye saba rUpa, rama, gaMdha aura sparzaguNa vAle hote haiM, isaliye inheM rUpI kahA gayA hai / aneka pudgalaparamANuoM kA jo piMDa hai vaha skadha hai / skaMdha ke Tukar3oM kA nAma skandhadeza hai / tathA ina skandhoM meM jo niraMza paramANu haiM ve usake pradeza hai / paramANu isase bhinna niraMza zuddha pugala dravya hai / isase anya aura pudgala dravya nahIM hotA hai / 10 // ye rUpI dravya cAra prakAra ke bhedoM kI apekSA se kahe gaye haiM / aba sUtrakAra deza aura pradezoM ko skaMdha meM hI antarbhUta kara ke skaMdha aura paramANu che, tathA eja ska MdhAmAM maLela je nira'zabhAga paramANu che te skaSapradeza che. paramANu ya-paramANuzca 24 dhathI pRthabhUta ? niraMza hAla he te paramA che. bhAvA--ahI` sUtrakAre rUpI pudgala dravyanA cAra bheda khatAvela che. te A pramANe che, ska Mdha, skaMdhadeza, skaMdhapradeza ane paramANu, e saghaLA rUpa, rasa, ga dha ane spa guNavALA hAya che . A kAraNe ene rUpI kahevAmAM Avela che, aneka pudgala paramANunA je piDa che. te skadha che. skaMdhanA TukaDAnu nAma skaMdhadeza che. tathA je skAmAM je niraza paramANu che teja enA pradeza che. paramANu enAthI bhinna niraza zuddha pudgala dravya che enAthI khIjA kAI thuigala dravya hotAM nayI // 10 // A rUpI dravyanA cAra prakAra bhedanI apekSAthI kahevAmAM Avela che ve sUtrakAra deza ane pradezane skaMdhamAM ja aMtarbhUta karIne skaMdha ane
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 36 dravyApekSayA rUpidravyanirUpaNam 699 dvipadezikAdayaH saMhatAH paramANupuJjAH skandhA ityucyanta ityarthaH / ca = punaH, paramANuH pRthaktvena=asaMhatatvena kevalaM niraMzatvena dvipradezAdi skandhebhyo vighaTi tatvena, vA lakSyate / yadvA-skandhAH paramANuzca kathaM samutpadyante ? ityAha'egateNe 'ti gAthA'rddham, tadA'yamarthaH skandhAH = dvipradezAdayaH / ekatvena = dvayozca ye do hI bhedarUpI pudgala dravya ke haiM aisA kahate haiM - 'egatteNa ' ityAdi / anvayArtha - ( egateNa khaMdhA puhateNa paramANu ya-ekatvena skandhAH pRthaktvena paramANuH ) aba aneka pugalaparamANu paraspara meM ekIbhAvarUpa se jur3a jAte haiM taba isa sthiti meM unakI skaMdhasaMjJA ho jAtI hai / ina skaMdhoM meM do pula paramANuoM se lekara saMkhyAta asaMkhyAta evaM anaMta paramANuoM kA saMgraha hotA hai / kevala eka niraMza pudgala jo skaMdha se pRthakbhUta hotA hai vaha paramANu hai / isa taraha yaha skaMdha aura paramANu kI pahicAna kahI gaI hai| aba koI yahAM aisI AzaMkA karatA hai ki skaMdha aura paramANu kaise utpanna hote haiM ? taba usake uttara meM isa gAthA kA aisA artha lagAnA cAhiye ki dvipradezavAle skaMdha tathAsaMkhyAta pradezavAle skaMdha evaM anaMta pradezavAle skaMdha athavA anaMtAnaMta pradezavAle skaMdha kramazaH dvipudgala paramANuoMke ekatva pariNAmarUpa saMghAtase, saMkhyAta pudgala paramANuoMke saMghAtase, anaMta pulaparamANuoM ke saMghAta se tathA anaMtAnaMta pugalaparamANuoMke saMghAta se banate haiM / do parabhAgu se mena lehar3I yugala dravyanAM che me ahe che.- 'egatteNa' ityAdi / 2manvayArtha-egatteNa khaMdhA puhatteNa paramANu ca-ekatvena skaMdhAH pRthaktvena paramANuH jyAre aneka puddagala paramANu parasparamAM eka ja bhAvarUpe joDAi jAya che tyAre e sthitimAM tenI skaMdha saMjJA thaI jAya che, A kAmAM che pudgala paramANuothI laIne sakhyAta asaMkhyAta ane anaMta paramANuone sagraha thAya che. phakta eka niraMza pudgala je smudhathI judA rUpamAM hoya che te paramANu che A rIte e skaMdha ane paramANunI oLakhANu khatAvavAmAM Avela che. have keAI evI AzakA kare ke, paramANu kaI rIte utpanna thAya che ? tyAre tenA uttaramAM A prathAnA evA artha karavA jeIe ke-e be pradezavALA skaMdha tathA asakhyAta pradezavALA skaMdha, ane anaMta pradezavALe skaMdha athavA anaMtAnaMta pradezavALo skaMdha, kramazaH be pudgala paramANuonA eka pariNAmarUpa saghAtathI, sakhyAta pudgala paramANunI
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ goo uttarAdhyayanasUtra trayANAM yAvadanantA'nantAnAM ca pRthagbhUtaparamANUnAmanyo'nyasaMghAtAd dvipadezikatvAdyAtmaka samAnapariNatirUpeNaikobhAvena utpadyante / pRthaktvena stambhAdirUpabRhatskandhebhyo vighaTanarUpeNa bhedena vA dvipadezikAyAH skandhA utpadyante, iti zeSaH / ayaM bhAvA-dvayaNukAdikrameNAnantAnantaparamANukaparyavasAnAH skandhAH pradezavAle do pudgalaparamANuke saMbaMdhase do pradezavAlA pudgalaskaMdha utpanna hotA hai| tIna pradezavAle tIna pudgalaparamANuoMke saMbaMdhase tIna pradezavAlA skaMdha utpanna hotA hai| isI taraha saMkhyAta asaMkhyAta evaM anaMtAnaMta pradezavAlA skaMdha bhI utane pulaparamANuoMke saMghAtase utpanna hotA hai| isI taraha koI bRhatskaMdha ho to usakA bheda karanese mI dvipradeza, tIna pradeza, cAra pradezavAle skaMdha utpanna ho jAte haiN| isI taraha aura bhI skaMdhoMkI utpatti jAnanI caahiye| vipradezavAle pudgalaparamANuoMke saMghAtase utpanna hue skaMdhase lekara anaMtAnaMna pradezabAle skaMdhake paramANuoMke saMghAtase jo skaMdha utpanna hote haiM unake paryantavIM skaMdhase jaba eka paramANu alaga ho jAtA hai to usa samaya vaha utpanna huA skaMdha usa eka paramANuse nyUna skandha kahalAtA hai| isI taraha do, tIna Adi paramANuoMke bheda kramase Age 2 utane 2 paramANuoMse nyUna skaMdha utpanna ho jAte haiN| isa taraha hote 2 dvipradezavAle pudgalaparamANuoMtakakA skaMdha utpanna ho jAtA hai| isI prakAra kitaneka paramANuoMke saghAtathI, ana ta pudgala paramANuonA saghAtathI tathA anatAna ta pagalA paramANuonA saMghAtathI bane che. be pradezavALA be pudgala paramANuonA saMbadhathI be pradezavALA pudgala ska dha utpanna thAya che. traNa pradezavALA traNa padagala paramANunA saMbadhathI traNa pradezavALA ska dha utpanna thAya che. Aja pramANe saMkhyAta asa gyAta ane anaMtAna ta pradezavALa ska dha paNa eTalA padagala paramANuonA sa ghAtathI utpanna thAya che Aja pramANe koI kaMdha hoya to ene bheda karavAthI paNa be pradeza, traNa pradeza, cAra pradezavALA rakaMdha UM5nna thaI jAya che, Aja pramANe bIjA paNa ska nI utpatti jANavI joIe. be pradezavALA pudgala paramANuonA saMghAtathI utpanna thayelA aMdhathI laIne anaMtAnaMta pradezavALA A dhanA paraNAtuonA saMghAtathI je kaMdha utpanna thAya che. enA paryAvatI skadhathI jyAre eka paramANu alaga thaI jAya che, te e samaye utpanna thayela te rakaMdha e eka paramANu nyUna skaMdha kahevAya che. A ja pramANe be, traNa, Adi paramANuonA bheda kemathI AgaLa AgaLa eTalA eTalA paramANuothI nyUna skaMdha utpanna thaI jAya che. A : thatA thatA be pradezavALA muddagala paramANuo sudhI aMdha utpanna
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 dravyApekSayA rUpidravyanirUpaNam 701 saMghAtAd-ye samutpannAsteSAM paryantavartinaH skandhAdekaH paramANuryadA pRthagbhavati, tadA eka paramANubhedAt tannyUnaH skandhaH samutpadyate, evaM dvivyAdi paramANubhedakrameNAdho'dho yAvat dvipradezaparyantaskandhotpAda iti / tathA-zvetodhAvatItivat , AvRttinyAyena-" ekatvena, pRthavatvena ca " iti tRtIyaH pakSaH / tatra-ekatvena= kaizcit paramANubhiH saMmilitatvena ekapariNatirUpeNa / tathA-pRthaktvena ca-tatsamaya eva keSAMcit paramANUnAM vighaTanAtmakena bhedena ca, skandhA utpadyante iti shessH| idamatrabodhyaM-skandhotpattau vikalpatraya, yataH-skandhAtribhyaH kAraNezya utpadhante ekatvena saghAtenetyarthaH 1, pRthaktvena bhedenetyarthaH 2, ekatvena pRthaktvena ca saMghAtabhedAbhyAM cetyarthaH 3 / paramANustu ekatvopalalitapRthaktve naiveti / tadevAha sammilita honese aura usI samaya usameMse kitaneka paramANuoMke vighaTana honese skaMdha utpanna hote haiN| tAtparya-isakA yaha hai ki skaMdhake utpattimeM tIna prakAra haiM-koI skaMdha saghAta-ekatvapariNatile utpanna hotA hai| koI bhedase banatA hai| aura koI eka sAtha bheda aura saMghAta donoM nimittoMse hotA hai| jaba alaga2 sthiti do paramANuoMke saMghAtase do pradezavAlA skandha hotA hai taba vaha saMghAtajanya skandha kahalAtA hai / isI taraha tIna cAra pAMca chai sAta ATha nau daza yAvat saMkhyAta asaMkhyAta anantAnanta paramANuoMke milane se kramazaH tripavAle, cArapradezavAle, pAMcapradezavAle, chahapradezavAle, sAtapradezavAle, AThapradezavAle, naupradezavAle, dazapradezavAle yAvat saMkhyAtapradezavAle, asaMkhyAtapradezavAle aura anaMtAnaMtapradezavAle skaMdha thaI jAya che. Aja pramANe keTalAka paramANuonA saMmilita thavA ane eja samaye emAMthI keTalAka paramANuonuM vighaTana thavAthI skaMdha utpanna thAya che. tAtparya-AnuM e che ke, skaMdhanI utpattimAM traNa prakAra che. keI skaMdha saMghAta-ekatva pariNatIthI utpanna thAya che. keI bhedathI bane che ArA ane keI eka sAthe bheda ane saMghAta bane nimittathI bane che jyAre alaga alaga sthiti be paramANuonA saMghAtathI be pradezavALo skaMdha thAya che tyAre te saMghAtajanya skaMdha kahevAya che. A ja pramANe traNa, cAra, pAMca, cha, sAta, mATha, nava, husa, yAvata sajyAta sadhyAta manata-mAnata paramA na maLavAthI kramazaH traNa pradezavALA, cAra pradezavALA, pAMca pradezavALA, cha pradezavALA, sAta pradezavALA, ATha pradezavALA, nava pradezavALA, dasa pradezavALA yAvat saMkhyAta pradezavALA, asaMkhyAta pradezavALA ane anaMtAanaMta pradezavALa ska dha banI jAya che. A saMghAtajanya che tathA koI moTA
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ 702 uttarAdhyayana sUtre -- paramANuzceti / iha ca kArastvarthe paramANustu ekatvena pRthaktvena=ekatvopalakSita pRthaktvenetyarthaH / iha -- itthaM bhUtalakSaNA ' iti tRtIyA / ayamartha:-ekatvena asuhAyatvena, upalakSitaM yatpRthaktvaM skandhebhyo vighaTanAtmakaM tena bhedeneti yAvat, utpadyate iti zeSaH / ayaM bhAvaH - yatsasahAyAM dvayaNukAdInAmekI bhAvarUpame kahavaM, yaccaikatvapariNatAvapi dezAdInAM buddhiparikalpitaM skandhebhyaH pRthaktvaM tAdRzAdekatvAt pRthaktvAd vA paramANurnotpadyate kintvekatyopalakSitapRthaktvAdeveti / tathA coktam - " saMghAta bhedebhya utpadyante " ( taccArtha a. 5. s. 26 ) bhASyam - 1, " saMghAtAd 2bhedAt, saMghAta bhedAdityebhya stribhyaH kAraNebhyaH skandhAH, utpadyante dvipradezAdayaH / " , atha paramANuH kathamutpadyate ?, atrocyate - ' bhedAdaNuH ' tattvArya a. 5|27| bhASyam-" bhedAdeva paramANurutpadyate, na saMghAtAt nApi saMghAtabhedAbhyA'-miti // bana jAte haiM / ye saMghAtajanya haiM / tathA kisI baDe skaMdha se TUTane se jo TukaDe ho jAte haiN| ve bhedajanya skaMdha haiM / isI prakAra jaba kisI eka skaMdha ke TUTane para usake avayava ke sAtha usI samaya koI dravya mila jAne se nayA skandha banatA hai taba vaha bheda saMghAtajanya kahalAtA hai / bhed janya skaMdha tathA bheda saMghAta janya skaMdha dvipradeza se lekara yAvat anaMtAnaMta pradezataka ho sakate haiM / tathA paramANu bheda se hI utpanna hote hai / arthAt ekatvopalakSita pRthaktva se hI paramANu utpanna hotA hai / isase yaha bAta jAnanI cAhiye ki jaba bheda se hI paramANu utpanna hotA hai to vaha saMghAta tathA saMghAtabheda se utpanna nahIM hotA / 'saMghAta bhedebhya utpadyante' bhedAdaNu: ' ( tattvArthasUtra a. 5. su. 26-27 ) ina sUtroM dvArA yahI pUrvokta bAta samarthita kI gaI hai // 10 // f skaMdhanA tUTavAthI je enA TukaDA thaI jAya che te bhedajanya skadha che. Aja pramANe jyAre koi eka skadhanA tUTavAthI tenA avayavanI sAthe eja vakhate khIstu kAI dravya saLI javAthI navA skadha mane che tyAre te bhedasaMghAtajanya kahevAya che, bhedajanyaska Mdha tathA bhedasaghAtajanya smudha e pradezathI laIne yAvat anaMtAanaMta pradeza sudhI thai zake che. tathA paramANu bhedathI ja utpanna thAya che. arthAt ekatva upalakSita pRthazrvathI ja paramANu utpanna thAya che. AthI e vAta jANavI joIe ke, jyAre bhedathI ja paramANu utpanna thAya che to te saMdhAta tathA sadhAta lehadhI utpanna dhatA nathI. saMghAta bhedebhya utpadyante " " bhedAdaNuH ( tatvArtha sUtra madhya "" sUtro dvArA Aja pUrvoktavAtanuM samarthana karavAmA Avela sUtra 26 - 27 ) che. || 10 ||
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ 703 priyadarzinI TIkA a0 36 kSetrataH skaMdhaparamANunirUpaNam samprati skandhAna paramANuM ca kSetrataH kathayatimUlam-loegadese loeM ya, bhaiyavvA teu khettao // 11 // itto kAlavibhaugaM tu, tesi bucchaM caiuvihaM // 12 // chAyA-lokaikadeze loke ca, bhaktavyAste tu kSetrataH // 11 // __ ataH kAlavibhAgaM tu, teSAM vakSye caturvidham // 12 // TIkA-'loegadese' ityAdi / / te-skandhAH, paramANuzca, kSetratastu-kSetramAzritya tu, laukaike deze-lokasyacaturdazarajjvA'tmakasya, ekadezaH-ekadvayA'di saMkhyAtA'saMkhyAtapradezAtmakaH pratiniyato bhAgo lokaikadezastasmin , tathA-loke ca bhaktavyA-bhajanayA vikalpena darzanIyAH, atra cA vizeSataH kathane'pi skandhaviSayaiva bhananayA graahyaa| paramAgustu niraMzatvAdekamevapradezasavagAhya tiSThatotyatastatra bhajanAyA abhAvaH pariNata aba skandha evaM paramANu kA kathana kSetra kI apekSA se karate haiM'loegadese' ityaadi| anvayArtha-(tete) ve skaMdha aura paramANu (khettao-kSetrataH) kSetra kI apekSAse (loegadese loe ya bhajhyavyA-lokaikadeze loke ca bhaktavyAH) loka ke deza meM tathA loka meM bhajanIya hai| yahAM jo bhajanA kahI gaI hai vaha skaMdha hI jAnanI cAhiye paramANu kI nahIM / kyoM ki vaha to niraMza hai-ataH eka pradezAtmaka AkAza meM hI vaha rahatA hai| pudgala dravya dharma adharma dravya kI taraha eka vyaktimAtra to hai hI nahIM jisase usake eka pradezarUpa AdhAra kSetra hone kI saMbhAvanA kI jA ske| bhinna vyakti hote hue bhI pudgaloM ke pariNAma meM vividhatA hai| ekarUpatA have skaMdha ane paramANunuM kathana kSetranI apekSAthI kare che. " loegadese" tyAlA manvayArtha-te-te te 245 bhane 52bhaera khettao-kSetrataH kSetranI apekSA loegadese loe ya bhaiyavyA-lokaikadeze loke ca bhaktavyAH sonI se dezamA tathA lekamAM bhajanIya che. ahIM je bhajanA batAvavAmAM Avela che te skaMdhanI jANavI joIe paramANunI nahIM kemake, e to niraza che ethI eka pradeza. bhaka AkAzamAM ja e rahe che, pudagala dravya dharma adharma dravyanI mArka eka vyakti mAtra te che ja nahIM jethI tene eka pradezarUpa AdhAra kSetra hevAnI saMbhAvanA karI zakAya. judI judI vyakti hovA chatAM paNa pudgalenA
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ 704 uttarAdhyayanasUtre vaicicyAd vahutarapradezopacitA api skandhAH kecidekapradeze tiSThanti, kecicca saMkhyeSvasaMkhyeyeSu pradezeSu yAvatsakalaloke'pi tathAvidhAcittamahAskandhavadbhaveyuriti bhajanIyA ucyante // 11 // nahIM hai / isIse yahAM usake AdhAra kA parimANa anekarUpa se bhajanA yA vikalpa se kahA gayA hai| ataH isa pariNatikI vicitratAle bahatara pradezopacita bhI skaMdha kitaneka to aise hote haiM jo lokAkAzake eka deza meM Thaharate haiM aura kitaneka aise hote haiM jo do pradeza meM Thaharate haiM / isI taraha kitaneka pudgalaskandha aise hote haiM jo saMkhyota pradeza parimita lokAkAza meM tathA asaMkhyAta pradeza parimita lokAkAza meM yAvat sakalalokAkAza meM bhI Thaharate haiN| sArAMza isakA yaha hai ki AdhArabhUta kSetra ke pradezoM kI saMkhyA odheyabhUta pudgaladravya ke paramANuoM kI saMkhyA se nyUna yA usake barAbara ho sakatI hai| adhika nahIM / ata eva paramANu eka hI AkAza pradeza meM sthita rahatA hai para vyaNuka eka AkAza ke pradeza meM Thahara sakatA hai| aura ye do pradeza meM bhI Thahara sakatA hai| isI taraha uttarottara saMkhyA baDhatera dvayaNuka caturaNuka yAvat saMkhyAtANuka skandha eka pradeza do pradeza tIna pradeza yAvat saMkhyAtapradeza kSetra meM Thahara sakate haiN| saMkhyAtaguga skandha ke Thaharane ke liye asaMkhyAta pradezavAle pariNAmamAM vividhatA che ekarUpatA nathI AthI ja ahI enA AdhAranuM aneka rUpathI bhajanA athavA vikalpathI batAvavAmAM Avela che. ethI A pariNatInI vicitratAthI bahutara pradeze pacita paNa skaMdha keTalAka te evA hoya che je kAkAzanA eka pradezamAM rokAya che ane keTalAka evA hoya che ke je te pradezomAM rokAya che Aja pramANe keTalaka yugala ska dha evA hoya che ke, te saMkhyAta pradeza parimita kAkAzamAM tathA asaMkhyAta pradeza parimita lokAkAzamAM athavA te sakaLa kAkAzamAM paNa rekAya che. sArAMza Ano e che ke, AdhArabhUta kSetranA pradezonI saMkhyA AdheyabhUta pudgala paramANuonI saMkhyAthI ochI athavA enI barAbara hoya che. vadhAre nahIM. eTale ke, eka paramANuM eka ja AkAza pradezamAM sthita rahe che. parahayaNuka eka AkAzanA pradezamAM rokAI zake che, ane be pradezamAM paNa rahI zake che. Aja pramANe uttarottara saMkhyAmAM vadhAre thatAM thatAM traNa, cAra ema vadhAre thatuM rahe che. saMkhyAtANuka ka dha eka pradeza, be pradeza, traNa pradeza, A rIte khyAta pradeza kSetramAM rahI zake che. sa khyAbaMdha kaMdhanA rahevA mATe
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyazinITIkA a0 36 kSetrataH skaMdhaparamANunirUpaNam 705 'itto' ityAdi-ataH ataHparaM kSetraprarUpaNA'ntaramityarthaH, tepAMskandhAdInAM caturvidha sA'dhanAdisaparyavasitA'paryavasitabhedena catuSprakArakam , kAlavibhAga kAlabheda, vakSye kathayiSyAmi / iyaM pAdadvayAtmikA gAthA // 12 // kSetrakI AvazyakatA nahIM par3atI hai| asaMkhyAtANuka skaMdha eka pradezase lekara adhikase adhika apane gharAvara kI asaMkhyAta saMkhyAvAle AkAza pradezameM Thahara sakatA hai| isI taraha anantANuka aura anantAnantANuka skandha bhI ekapradeza do pradeza ityAdi krama se baDhate2 saMkhyAta pradeza asaMkhyAtapradezavAle kSetra meM Thahara sakate haiN| unake Thaharane ke liye ananta pradezAtmaka kSetra kI AvazyakatA nahIM hai| jaise pudgala dravya kA sabase bar3A skandha jise acitamahAskandha kahate haiM aura jo anaMtAnaMta aNuoM kA banA huA hotA hai asaMkhyAta pradazavAle isa lokAkAza meM samA jAtA hai // 11 // anvayArtha-(ito-ataH param ) isa kSetra prarUpaNA ke bAda ava maiM (tesiM-teSAM) ina skandha AdikoM kI (cauvihaM kAlavibhAga bucchaM-caturvidhaM kAlavibhAgaM vakSye ) sAdi anAdi saparyavasita aparyavasita ke bheda se cAra prakAra ke kAlavibhAgako kahatA huuN| yaha bArahavIM gAthA do padvAlI hai // 12 / / asaMkhyAta pradezavALA kSetranI jarUra paDatI nathI. asaMkhyAtAka aMdha eka pradezathI laIne vadhumAM vadhu pitAnI barobaranI asa gyAta saMkhyAvALA AkAza pradezamAM rahI zake che. A pramANe anantANuka ane anaMtA anaMta skaMdha paNa eka pradeza, be pradeza ItyAdi kumathI vadhatAM vadhatAM saMkhyAta pradeza asaMkhyAta pradezavALA kSetramAM rahI zake che, ene rahevA mATe anaMta pradezAtmaka kSetranI AvazyakatA rahetI nathI. jema pudagala dravyane sahuthI moTo rakadha jene acita mahAtkaMdha kahevAmAM Ave che ane je anaMtA anaMta aNuothI banela hoya che. asaMkhyAta pradezavALA A kAkAzamAM samAI jAya che manpayArtha-ito-ataH param mA kSetra pra35dAnI 5 ra tesiMtepAm me 245 mahinA cauThivaha kAlavibhAgaM vuncha-caturvidha kAlavibhAga vanye Adi anAdi sAyavasita, aparyavasitanA bhedathI cAra prakAranA kALavibhAgane huMcha. mA mArabhI gAthA me 56vANI 2. / / 12 / /
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ 706 uttarA - yathA pratijJAtamAhamUlam-saMtaI pappa te'gAI, apajjavasiyA vi ya / ThiI paDucca sAIyA, sapajjavasiyA vi" ye // 13 // chAyA--santatiM prApya te'nAdayaH, aparyavasitA api ca / sthiti pratItya sAdikAH, saparyavasitA api ca // 13 // TIkA-'saMtaI pappa' ityAdi / te-skandhAH, paramANuzca, santati-idaM vinaSTamaparaM ca tathotpannaM tadapi vinaSTamanyatpunastathotpannamityaparA'parotpattirUpapravAhAtmikAM prApya samAzritya, anAdayaH AdirahitAH, api ca aparyavasitAH antarahitAH, sthiti pratiniyata kSetrAvasthAnarUpAM pratItya Azritya, sAdikA AdisahitAH, api ca saparyavasitA: antasahitAH // 13 // sAdiparyavasitatve kiyatkAlameSAM sthitirityAha-- mUlam-asaMkhakAla mukkosaM, ekaM samaya jahanniyA / ajIvANa ya rUvINa, ThiI aisA viyAhiyA // 14 // - aba kAla ke vibhAga ko kahate haiM--'saMtaiM' ityAdi / anvayArtha-(te-te) ve skandha aura paramANu (saMtaI pappa-santatiM prApya ) aparApara utpatti kI pravAha svarUpa santati kI apekSA kara ke (aNAI vi ya apajjavasiyA-anAdayaH api ca aparyavasitAH) anAdi aura anaMta haiM-Adi aMtarahita haiM / (vi ya-api ca) tathA (ThiiM paDacca sAIyA sapajavasiyA-sthitiM pratItya sAdikAH saparyavasitAH) pratiniyata kSetrAvasthAnarUpa sthiti kI apekSA karake ye donoM Adisahita antasahita haiM // 13 // have apanA vibhAga 4 che.-" saMtaI " tyaadi| avayArthate-te e skaMdha ane paramANuM uttarottara utpattinA pravAha 135 saMtatinI apekssaan| 120 aNAI vi ya apajjavasiyA-anAdayaH api ca aparyavasitAH manAhi mana manAta che, mahimataDita cha. vi ya-api ca tathA DipaDucca sAiyA sapajjavasiyA-sthitiM pratItya sAdikAH saparyavasikAH pratiniyata kSetrAvasthAnarUpa sthitinI apekSAnA kAraNa e bane Adi sahita manta sahita cha. // 13 //
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 kAladvAramAzriya ajIvAnAM sthitivarNanam 707 chAyA--asaMkhyakAlamutkRSTA, ekaM samayaM jaghanyakA / ajIvAnAM ca rUpiNAM, sthitiH epA vyAkhyAtA // 14 // TIkA-' asaMkhakAlamukkosaM ' ityaadi| rUpiNAM rUpayuktAnAM, ajIvAnAM jIvabhinnadravyANAM pudgalAnAmityarthaH / asaMkhyakAlam , utkRSTA=paramA, sthitiH-ekakSetrAvasthAnarUpA, tathA-eka samaya jaghanyakA jaghanyAsthitiH, ityepAM-evaM rUpAsthitiyAkhyAtA tIrthakarAdibhiH kathitA / 'asaMkhakAlaM egaM samayaM' ityubhayatra sthitikriyayA'tyantasaMyoge dvitiiyaa| te hi pudgalA jaghanyata ekasamayAdutkRSTatastvasaMkhyakAlAdUrdhvaM tataH kSetrAt kSetrAntaramavazyaM gacchantIti bhAvaH // 14 // sAdi aura saparyavasitameM inakI kitane kAlakI sthiti hotI hai so kahate haiM-'asaMkha0' ityAdi / ___anvayArtha-(rUviNa-rUpiNAm ) rUpI-(ajIvANa-ajIvAnAm ) ajIva dravyoMkI arthAt pudgaloMkI (asaMkhakAlaM ukosaM-asaMkhyakAlaM utkRSTA) asaMkhyakAlakI utkRSTa sthiti hai| tathA (jahanniyA-jaghanyakA) jaghanya sthiti (eka samayaM-ekaM samayam ) eka samayamAtra hai| (esAviyAhiyA-eSA vyAkhyAtA) isa prakArakI yaha sthiti inakI tIrthakarA. dika devoMne kahI hai| tAtparya-isakA yaha hai ki ye skaMdha aura paramANu adhikase adhika eka kSetrameM asaMkhyAtakAla taka tathA kamase kama eka samaya taka avasthita rahate haiM phira bAdameM avazya kSetrAntarameM cale jAte haiM // 14 // Adi ane saparyavasitamAM AnI keTalA kALanI sthiti hoya che te 49 cha- asaMkha" tyaadi| __ manvayArtha-rUviNa-rUpiNAm 3thI ajIvANa-anIvAnAm ma dravyonI mathAt pugavAnI asaMkhakAlaM ukkosaM-asakhyakAlaM utkRSTA masayAnI Bre sthiti che. tathA jahanniyA-jaghanyakA dhanya sthiti ekkaM samayaM-ekaM samayam ma samaya mAtranI cha. esA viyAhiyA-eSA vyAkhyAtA mA pAnI sanI yA sthiti tirthaMkarAdi dee kahI che. tAtparya AnuM e che ke, kaMdha ane paramANuM adhikathI adhika eka kSetramAM asaMkhyAta kALa sudhI ochAmAM ochA eka samaya sudhI avarita rahe che. pachI bAdamAM jarUrathI kSetrAntaramAM cAlyA jAya che. te 14
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ 708 uttarAdhyayana sUtre kAladvAramAzritya sthitiruktA, athaitadantargatamevAntara prAha-mUlam - anaMtakAla mukkAsaM, ekkaM samayaM jarhannayaM / ajIvANa ye rUvINaM, aMtareyaM viyAhiyaM // 15 // chAyA -- anantakAlaM utkRSTaM ekaM samayaM jaghanyakam / ajIvAnAM ca rUpiNAM, antaraM etad vyAkhyAtam // 15 // TIkA -- rUpiNAM - ajIvAnAM, anantakAlam = anantakAlamamANaM, utkRSTaM, tathA - ekaM samayaM jaghanyakaM, etat = etatprakArakam, anantaraM = vivakSitakSetrAt pracyutAnAM kAlataH punastatprAptervyavadhAnaM vyAkhyAtam, teSAM hi vivakSitakSetrAvasthiti pracyutAnAM kadAcitsamayAvalikAdi saMkhyAtakAlato'saMkhyAtakAlAdvA palyopamAderyAvadanantakAlAdapi sambhavatIti // 15 // yaha kAladvArako lekara sthiti kahI gaI hai aba isake antargata antarako kahate haiM - 'aNatakAlaM ' ityAdi / anvayArtha - (rUviNaM ajIvANa-rUpiNAM ajIvAnAm ) rUpI ajIva dravya - pudgaloMkA ( ukkorsa - utkRSTaM ) utkRSTaM (anaMtakAlaM - anaMtakAlam ) anaMtakAla tathA (jahannayaM - jaghanyakam ) jaghanya (ekkaM samayaM - ekaM samayam ) eka samaya pramANa ( iyaM aMtaraM viyAhiyaM - etat antaram vyAkhyAtam ) antara- virahakAla - kahA gayA hai| vivakSita kSetra se pracyuta hokara punaH usI vivakSita kSetra meM pahuMcane ke bIca meM jitane samayakA vyavadhAna paDanA vaha antara hai / yaha antara paramANu aura skaMdhoMkA utkRSTa anantakAla tathA jaghanya eka samayamAtra hai / inakA yaha antara, samaya AvalikA A kALadvArane laIne sthiti kahevAmA Avela che have enA aMtargata che" aNaMtakAlaM " ityAdi i aMtarane manvayArtha --- rUviNaM ajIvANa - rUpiNAM ajIvAnAM 3thI va dravya yugabAnu ukkosaM-utkRSTam utRSTa anaMtakAla - anatakAlam anaMtaNa jahannayaM - jaghanyakam tathA dhanya ekka samayaM - eka samayam ye samaya prabhA iyaM aMtaraM viyAhiyaM - etat antaram vyAkhyAtam antara- virahANa ahevAyesa che. vivakSita kSetrathI prazruta anIne pharIthI eja vivakSita kSetramAM paheAMcavAnI vacamAM jeTalA samayanuM vyavadhAna paDe te aMtara che. e antara paramANu ane skAnuM utkRSTa anaMta kALa tathA jaghanya eka samaya mAtra che. emanuM A aMtara samaya AvalikA
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 bhAvataH skandhaparamANunirUpaNam 709 etAneva bhAvataH pradarzayati-- mUlam vaNNao gaMdhao ceva, railao phAsao thaa| saMThANao yaM vinneo, pariNAmo tesiM paMhA // 16 // chAyA--varNato gandhatathaiva, rasataH sparzatastathA / saMsthAnatazca vijJeyaH, pariNAmastepAM paJcadhA // 16 / / TIkA-'vaNNao' ityaadi| tepAM-rUpiNAmajIvAnAm-ayamarthaH, skandhAnAM paramANozca pariNAmaHsvarUpato'vasthitAnAM varNAdyanyathA bhAvarUpaH paJcadhA vijJeyaH / tad yathA-varNataH= varNamAzritya, tathA gandhataH gandhamAzritya, 'ceva ' iti samuccayArthakaH / rasatA rasamAzritya, tathA sparzataH sparzamAzritya, ca-punaH, saMsthAnatA saMsthAnam-AkAraH, tataH-AkAramAzrityetyarthaH // 16 // Adise lekara saMkhyAta asaMkhyAta kAlakA tathA palyopama sAgaropama Adi thAvat anantakAlakA par3atA hai // 15 // aba bhAvale paramANu aura skandhokA svarUpa kahate haiM'vaNNao' ityaadi| __ anvayArtha-(tesiM-teSAm ) ina rUpI dravyoMkA-pariNAma-varNa AdimeM parivartanapanA-(vaNNao gaMdhao rasao phAsao saMThANao paMcahA vinneo-varNataH gandhataH rasataH sparzataH saMsthAnataH paMcadhA vijJeyaH) varNakI apekSA, gaMdhakI apekSA, rasakI apekSA, sparzakI apekSA tathA AkArakI apekSA pAMca prakArakA kahA gayA hai // 16 // AdithI laIne saMkhyAta asaMkhyAta kALanuM tathA palyopama sAgarepama Adi thAvat anaMtakALanuM paDe che. je 15 have bhAvathI paramANune ane karkanuM svarUpa kahe che - "paNNa" pratyAhi / anvayArtha tesi-nepAm // 3pI dravyonA dhudAsa paridhAma yA bhAbhi pazvinapA vaNNa gaMdhao rasaso phAso saMThANao paMcahA vinneoparNataH gandhataH rasataH patiH saMsthAnataH paMcadhA vijeyaH panI apekSA, cinI kSiA, rasanI apekSA, sparzanI apekSA, taghA AkAranI apekSA, pAMca nu hevAbhA yAvesa che. // 16 //
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 uttarAdhyayanasUtre eSAmeva pratyekamuttarabhedAnAhamUlam-vaNNao pariNayA je u, paMcahA te pakittiyA / kiNhA nIlA ya lohiyA, haoNlidA sukilA tahA // 17 // chAyA-varNataH pariNatA ye tu, paJcadhA te prkiirtitaaH| __ kRSNA nIlA ca lohitAH, hAridrAH zullAstathA // 17 // TIkA-'vaNNao' ityAdi-- ye tu-skandhAdayaH, varNataH pariNatAH varNapariNAminaH, te paJcadhA prkiirtitaaH| tad yathA-kRSNAH kajjalAdivatkRSNavarNavantaH / ca-punaH, nIlA-mayUragrIvAdivat , nIlavarNavantaH, lohitAH-hiGgulakAdivat , hAridrAH haridrAdivat pItAH, tathA-zuklAH zaMkhAdivat , zvetavarNavantaH // 17 // ___aba varNagaMdha Adi pratyekake uttarabheda kahate hue prathama varNako lekara bheda kahate haiM-'vaNNao' ityaadi| ___ anvayArtha-jo skaMdha Adi pudgala (vaNNao pariNayA-varNataH pariNatAH) varNa pariNAmavAle haiM (te-te) ve (paMcahA pakittiyA-paMcadhA prakIrtitAH) pAMca prakArake kahe gaye haiN| (kiNhA nIlA lohiyA haliddA tahA sukilA-kRSNAH nIlAH lohitAH hAridrAH tathA zuklAH) ve pAMca prakAra ye haiM-kRSNa, nIla, lohita, pIta tathA zukla / bhAvArtha-ye skaMdhAdi puddhala varNakI apekSA pAMca varNavAle hote haiMkitaneka kajjalAdikakI taraha kRSNavarNa vAle hote haiN| kitaneka mayUragrIvAdikakI taraha nIla varNavAle hote haiN| kitaneka hiMgulaka AdikI taraha lAlavarNa vAle hote haiM, kitaneka haladI AdikI taraha pIta varNavAle hote haiM, tathA kitaneka zaMkhAdikakI taraha zvetavarNavAle hote haiM // 17 // have vaNe gaMdha Adi pratyekanA uttarabheda kahetAM prathama varNanA bhedane che-"vaNNao" tyaahi| anvayArtha mAhi gala vaNNao pariNayA-varNataH pariNatI. varga pariyAmA cha te-te te paMcahA pAkattiyo-paMcadhA prakItitA. pAMya Arana pAmA mAvasa che. te yAMya 52 mA cha-kiNhA nIlA lohiyA halidA tahA sukilAphaSNAH nIlAH lohitAH haridrA tathA zuklAHpatha, nIsa.Dita, pIta tathA zata. - bhAvArtha-te skaMdhAdi pugala varNanI apekSA pAMca varNavALA hoya che. keTalAka kAjaLanA jevA kALA varNavALA hoya che. keTalAka meranI Deka jevA nIlavarNavALA, heya che. keTalAka hiMgaLA AdinA jevA lAla raMganA hoya che, keTalAka haLadara AdinI mAska pILA raMganA hoya che, tathA keTalAka zaMkha mAhinI bhA saI raMgavA DAya che. // 17 //
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ 711 priyadarzinI TIkA a. 36 gandhataH skandhaparamANunirUpaNam mUlam-gaMdhao pariNayA je u, duvihA te viyaahiyaa| subbhigaMdhapariNAmA, dubmigaMdhA tahe ye // 18 // . chAyA-gandhataH pariNatA ye tu, dvividhAste vyaakhyaataaH| surabhigandhapariNAmAH, durabhigandhAstathaiva ca // 18 // TIkA-'gaMdhao' ityAdi ye tu skandhAdayaH, gandhataH pariNatAH gandhapariNAmabhAjaH, te dvividhAH vyaakhyaataaH| tad yathA-surabhigandhapariNAmAH candanavat , sugandhapariNAmavantaH1, tathaiva-durabhigandhA: lazunAdivat , durgandhA2 iti // 18 // mUlam--raisao pariNayA je uM, paMcahA te pakittiyA / titta-kaI-kasAyA, AMvalA seharA tehA // 19 // chAyA-rasataH pariNatA ye tu, paJcadhA te prkiirtitaaH| tiktakaTukakapAyAH, amlA madhurA stathA // 19 // TIkA-'rasao' ityAdiye tu-skandhAdayaH, rasataH-pariNatAH, te paJcadhA prkiirtitaaH| tad yathA aba gaMdhako lekara bheda kahate haiM-gaMdhao' ityaadi| __andayArtha--(je-ye) jo pudgala skaMdha Adi (gaMdhao pariNayAgaMdhataH pariNatAH) gaMdha guNase pariNata hote haiM (te duvihA viyAhiyAte dvividhAH vyAkhyAtA:) ve do prakArake kahe gaye haiN| (subbhigaMdhapariNAmA taheva ya dunbhigaMdhA-surabhigaMdhapariNAmA tathaiva ca durabhigaMdhAH) eka surabhigaMdha pariNAmavAle aura dUsare durabhigaMdha pariNAmavAle, arthAt candanAdikakI taraha kitaneka sugaMdhipariNAmavAle hote haiN| aura kitaneka lazuna AdikI taraha durgaMdha pariNAmavAle hote hai // 18 // ve apane mana ha 4 - " gaMdhao" tyA / mankyAtha-je-ye 2 pusa 24 mAhi gaMdhao pariNayA-gaMdhataH pariNatAH ||dh guthI pariNata rAya che. te duvihA viyAhiyA-te dvividhAH vyAkhyAtAH te me 42 // vAma mA cha, subhigaMdhapariNAmA taheva ya dubhigaMdhAsurabhigaMdhapariNAmA tathaiva durabhigaMdhAH sugadhita mayanA pariNAmavANAmane bhIta dudhanA pariNAmavALA arthAt caMdana AdinI mAphaka keTalAka sugaMdhita pariNAmavALA hoya che ane keTalAka lasaNa AdinI mAphaka durgadha pariNAmavALA hoya che. me 18
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana sUtre tiktakaTukakaSAyAH=marIcAdivattitAca, nimbAdivatkaTukAtha, AmalakAdivatkapAyAce 'ti tiktakaTukakaSAyAH / dezaparibhASAnurodhena marIcAdInAM nimbAdInA tvaM jJeyam / vaidya tu marIcAdInAM kaTutvaM nimvAdInAM tiktatvamuktam / amlA:= khaTTA iti bhASA prasiddhA amlikAdivat, amlarasavantaH / tathA - madhurAH = zarkarAdivanmadhurarasavantaH // 19 // 712 sampati sparzamAzrityAha mUlam - phAsao pariNayA 'je uM. ahA te' pakittiyA / kakkhaDA mauyI caivaM, geruyA lahu~yA tehA // 20 // sIyA uNhAya nihAya, tehA lukkhI ye AhiMyAM / iya~ phAsa pariNayA eNe, puggalA samudAhiyA // 21 // aba rasako Azraya karake kahate haiM--' rasao' ityAdi / anvayArtha -- (je u-ye tu) jo pugala skaMdhAdika ( rasao pariNayArasataH pariNataH ) rasaguNase pariNata hote hai ( te paMcahA pakittiyA-te paMcadhA prakIrtitAH) ve pAMca prakArake kahe gaye hai| jaise ( titta-kaTukasAyA, aMvilA mahurA tahA - tikta kaTuka kaSAyAH amlAH madhurAstathA) tikta, kaTu, kaSAya, amla tathA madhura / bhAvArtha - jo pudgala skaMdha Adi rasa guNa pariNAmavAle hote haiM ve pAMca prakArake rasavAle kahe gaye haiM- kitaneka pudgala skandhoMkA rasa marIca AdikI taraha tIkhA - cirapirA hotA hai| kitanekoMkA rasa nIma AdikI taraha kaDavA hotA hai| tathA kitanekoMkA AMvale AdikI taraha kaSAyalA hotA haiN| kitanekoM kA isalI AdikI taraha khaTTA rasa hotA hai / tathA kitanekoM kA zarkarA AdikI taraha mIThA rasa hotA hai // 19 // have rasane Azraya urIne he che-" rasao " ityAdi / manvayArtha - je u-yetune hA dhAhi rasao pariNayA - rasataH pari0 NatAH rasaguNuthI parizuta hoya che te paMcahA pariNayA- te paMcadhA pariNatAH te pAMtha ahAranA uDevAyesa che.?bha titta- kaDu - kasAyA avilA mahurA tahAM - tikta kaTukakaSAyAH amlAH madhurAstathA tIjA, uDavA, turA, bhATA bhane bhadhura. bhAvA --je pudgala skaMdha Adi rasaguNu pariNAma vALA hoya che. te pAMca prakAranA rasavALA kahevAmAM Avela che, keTalAka pudgala ska dhAnA rasa, maracAM vagerenI mAphaka tIkhA caTapaTA hoya che, keTalAkAnA rasa lIMbaDAnI jema kaDavo hoya che, keTalAkanA AMkhaLA vagerenI mAphaka turA hoya che, keTalAkanA AMbalI vagerenI mAka / hoya che, tathA keTalAkanA sAkara AdinI mAphaka sIThA rasa hoya che.19lA
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ 713 priyadarzinI TIkA a0 36 sparzataH skandhaparamANunirUpaNam chAyA-sparzataH pariNatA ye tu, aSTadhA te prakIrtitAH / kazA mRdayazcaiva, guravo laghavastathA // 20 // zItA uSNAH snigdhAzca, tathA rUkSAzca aakhyaataaH| iti sparza pariNatA ete, pudgalAH smudaahRtaaH||21|| TIkA-'phAsao' ityAdi ye tu skandhAdayaH, sparzataH pariNatAH, sparzapariNAminaste, aSTadhA prkiirtitaaH| tad yathA-karkazA yApANAdivatkarkazasparzavantaH, mRdavaH zirIzapuppAdivanmRdu sparzavantaH, 'ceva' iti samuccaye / guravaH hIrakAdivadgurutvaM prAptAH / tathA-laghavaH =arka ( AkaDA ) iti bhASA prasiddhA tUlAdivallaghutvaM prAptAH // 20 // ava sparzako Azraya karake kahate haiM-'phAsao' ityAdi / anvayArtha-(je u-ye tu) jo pudagala skaMdha Adi (phAsao pariNayA-sparzataH pariNatAH) sparza guNase pariNata hue haiM (te-te) ve paudgalika skaMdha (aTTahA pakittiyA-aSTadhA prakIrtitAH) ATha prakArake kahe gaye haijaise-(kakaDA mauvA garuyA latyA tahA sIyA upahAya lukkhA AhiyAkarkazAH mRdavaH guravaH laghavaH tathA zItAH uSNAH rukSAH AkhyAtAH) karkazasparzavAle mRdusparzavAle, gurusparzavAle, laghusparzavAle, zItasparzavAle, rUkSasparzavAle / (iya-iti) isa prakAra (ee-ete) ye (puggalApudgalAH ) pudgala (phAsapariNayA samudAhiyA-sparzapariNatAH samudAhRtAH) sparzaguNa pariNata hue kahe gaye haiN| bhAvArtha-sparza ATha prakArakA hotA hai| aura yaha sparzaguNa paudgalika skaMdha AdikoM meM hI pAyA jAtA hai / arUpI padArthoMmeM nhiiN| ve 252 mAzraya 4sana 44 cha.-'' phAsao" tyA ! sanyA-je u-ye ture hagata mAhi phAsao pariNayAsparzataH pariNatAH 25za guthI pariNata thaya hAya te-te te pohagati4245 aTTahA pakittiyA-apTadhA prakIrtitAH mA 42na vAma mAvela che bha-kapaDA mauvA garuyA lahuyA tahA sIcA uNhAya lukkhA AhiyA-karkazAH mRdavaH guravaH laghavaH tathA zItAH uSNAH rakSAH AkhyAtAH 444 25Nat, mRdurasparzavALA, gurUvALA, laghusparzavALA, ThaMDAsparzavALA, rUpavALA, iya-iti mA prabhA e e-ete the puggalA-pudgalAH pugasa phAsapariNayA samudAhiyA-sparzapariNatAH samudAhatAH 25za zuSpa parita ye matArAmA mAvesa che. bhAvArdha-sparza ATha prakAranA hoya che. ane A spagu padagalika rakaMdha AdimAM ja joI zakAya che. arUpI padArthomAM nahIM. rUpa, rasa,
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ 714 uttarAdhyayana sUtre 'sIyA' ityAdi zItAH = jalAdivat zItasparzavantaH, uSNAH = trayAdivaduSNasparzavantaH, ca = punaH, snigdhAH=ghRtAdivatsnigdhasparzavantaH / tathA rUkSAH =bhasmAdivadrUkSasparzavantaH, ityaSTavidhA AkhyAtAH = kathitAH / iti=anena prakAreNa ete = skandhAH paramANuzca sparzapariNatAHsparzapariNAmavanta, pudgalAH samudAhRtAH pUraNagalanadharmavatvAt pudgalA ityAkhyAtAstIrthakarAdibhiH // 21 // rUpa rasa gaMdha aura sparzavAlA pudgala hI hai / isaliye use rUpI kahA hai / ve oTha prakAra ye hai - karkaza, mRdu, guru, laghu, zIta uSNa, snigdha evaM rUkSa / pASANa AdikI taraha kitaneka pudgala skandha karkaza hote haiM - ataH karkaza guNavAle mAne gaye haiM / kitaneka zirISa puSpAdikakI taraha mRdusparzavAle hote haiN| kitaneka hIrA AdikI taraha gurusparzavAle hote haiN| kitaneka arkatUlAdika (AkaDekI ruI) kI taraha laghusparzavAle hote haiN| kitaneka jala AdikI taraha zItasparzavAle hote haiN| kitaneka agni AdikI taraha uSNasparzavAle hote haiN| kitaneka ghRta AdikI taraha snigdha sparzavAle hote haiN| tathA kitaneka bhasma-khAkha AdikI taraha rUkSasparzavAle hote haiM / pudgalakA svabhAva hI pUraNa galana honekA hai / isI liye unheM pudgala kahA gayA hai| pudgala skandha AdimeM jahAM eka guNa hogA vahA~ anya aura bhI guNa hoNge| aisA nahIM hai ki kahIM akelA sparzaguNa ho aura kahIM akelA rUpAdi guNa ho / ye cAroM avinAbhAvI haiM ||20||21|| gaMdha ane sparzavALA pudgala ja che. A kAraNe tene rUpI kahevAmAM Avela che, te yA prabhA Ahe prahAranA che. -44za, bhRhu, gu3, laghu, zIta, uSNu, snigdha, ane rUkSa, patthara AdinI mAphaka keTalAka pudgala skadha kaza hoya che. AthI tene kakaza guNavALA mAnavAmAM Avela che. keTalAka zIrISa puSpAdikanI mAka mRdu sparzIvALA hAya che, keTalAka hirA AdinI mAphaka gurU spazavALA DAya che, keTalAka atulAdika (AkaDAnuM rU)nI mAphaka laghu sparzavALA hAya che, keTalAka pANI AdinI mAphaka ThaMDA sparzIvALA heAya che, keTalAka agni AdinI sAka uSNu spavALA hAya che, keTalAka ghI AdinI mAphaka snigdha 5vALA DAya che. tathA keTalAka bhasma, khAkha AdinI mAphaka rUkSa svabhAvavALA hAya che. pudgalane svabhAva ja puraNa galana thavAnA ja che. A kAraNe ja tene pudgala kahevAmAM Avela che. pudgala skaMdha AdimAM jyA eka guNu heze, tyAM khIjA guNe paNa haze. evu' nathI ke, kayAMka ekaleA spaza guNu DhAya, ane kayAMka ekalA rUpANi hAya A cAre avinAbhAvI che. rArA
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 saMsthAnataH skandhaparamANunirUpaNam mUlam - saMThANao pariNayA je u, paMcahA te pakittiyA / parimaMDaloM ya hA ye, tasA cauraMsa mAyayA // 22 // chAyA -- saMsthAnapariNatA ye tu paJcadhA te prakIrtitAH / parimaNDalAca vRttAzca tryasrAzcaturasrA AyatAH // 22 // TIkA - 'saMThANao' ityAdi - ye tu skandhAdayaH, saMsthAnataH pariNatAH = saMsthAnAni AkArAstaiH pariNatAHpariNAmavantaH, te paJcadhA - paJcaprakArakAH / tathAhi - parimaNDalAH = parimaNDalasaMsthAnavantaH, tatra parimaNDalaM = madhyazuSiraM vRttaM valayavat, ca = punaH, vRttAH = vRttanAmaka saMsthAnavantaH, tatra vRttam - madhye pUrNa jhaharIvat, ca= punaH, tryasrAH - trikoNakAH, zRMgATakavat, caturasrA: caturastra saMsthAnavantaH, tatra caturasram - catuSkoNaM pIThAdivat / tathA-AyatAH=AyatasaMsthAnavantaH, tatra - AyataM = dIrghaM daNDAdivat ||22|| aba saMsthAnako lekara kahate haiM- 'saMThANao' ityAdi / anvayArtha - (je u-ye tu) jo paudgalika skandha Adi (saMThANao pariNayA- saMsthAnataH pariNatAH) saMsthAnarUpa AkAra se pariNata hote haiM (te - te) ve (paMcahA pakittiyA - paMcadhA prakIrtitAH) pAMca prakArake kahe gaye haiM / ( parimaMDalA baTTA sA cauraMsa AyayA-parimaNDalAH vRttAH tryatrAH caturasrAH AyatAH) parimaMDala AkAravAle, vRtta AkAravAle, tryasra AkAravAle, caturasra AkAravAle evaM Ayata (laMbe) AkAravAle / jisa AkAra meM bIca meM cheda ho tathA jo gola ho vaha valayakI taraha parimaMDala AkAravAlA jAnanA cAhiye / jo jhallarIkI taraha madhya meM pUrNa ho vaha vRtta AkAravAlA jAnanA cAhiye / jo siMghADekI taraha tIna koNavAlA have saMsthAnane vardhane Ahe che- "saMThANao' ityAhi. manvayArtha-je u-ye tu ne yugala saMdha yAhi saMThANao pariNayA-saMsthAnataH pariNatAH saMsthAna35 AhArathI pariNata thAya che, te-te te paMcahA pakittiyApaMcadhA prakIrtitAH paya aThAranAM vAmAM Ave che parimaMDalA baTTA tasA cauraMsaM AyayA-parimaNDalAH vRttAH trasAH caturastrAH AyatAH parimaMDaNa AhAravANAM vRtta AkAravALAM, gyusa AkAravALAM, caturasa AkAravALA, ane Ayata AkAravALA, je AkAramAM vacamAM che hAya tathA je gALa hAya te valayanI mAphaka viramaMDaLa AkAravALA jANavA joIe, je jhAlaranI mAphaka vacamAM saMpUrNa hAya te vRtta AkAravALA jANavA joIe. je zIgADAnA phaLanI jevA traNa
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ 716 uttarAdhyayanasUtra sampratyeSAmevaparasparasaMyojanamAhamUlam-vaNNeo je bhaMve kiNhe, bhaiie se u gNdho| rasao phAsao caiva, bhaiie saMThANeo vi the // 23 // chAyA--varNato yo bhavet kRSNaH, bhAjyaH sa tu gandhataH / rasataH sparzatazcaiva, bhAjyaH saMsthAnato'pi ca // 23 // TIkA-'vaNNao' ityAdi ya: skandhAdiH, varNataH varNamAzritya, kRSNavarNavAn bhavet satu gandhataH= gandhamAzritya, bhAjyaH kRSNaH sugandhiH, durgandho vA bhavati, natu niyatagandha eveti bhAvaH / tathA-rasataH,sparzatazca, 'ceva' iti samuccaye, saMsthAnatazcApi bhAjyA, hotA hai vaha tryana okAravAlA jAnanA caahiye| jo pIThAdikakI taraha cAra konAvAlA hotA hai vaha caturasra AkAravAlA jAnanA caahiye| evaM jo daMDekI taraha laMbe AkAravAlA hotA hai vaha Ayata saMsthAnavAlA jAnanA cAhiye / 22 // aba ina varNAdikoMkA saMyoga kahate haiM-'vaNNao' ityAdi / anvayArtha (je-yaH) jo skandhAdi pudgala (vaNNao-varNataH) varNakI apekSA (kiNhe bhave-kRSNaH bhavet ) kAlA hotA hai (se-sa.) vaha (gaMdhaogaMdhataH) gaMdhakI apekSAse (bhaie-bhAjyaH) bhAjya hotA hai| arthAt jo varNakI apekSA kAlA hotA hai vaha sugandhita ho sakatA hai aura durgaMdhita bhI ho sakatA hai| aisA koI niyama nahIM ki aise varNavAlekI niyata gaMdha ho| isI taraha (rasao phAsao ceva viya saMThANao bhaie-rasataH khuNAvALA hoya che te vyastra AkAravALA jANavA joIe. je pITha AdinI mAphaka cAra khuNAvALA hoya che te caturasa AkAravALA jANavA joIe. uparAMta dAMDInI jevA lAMbA AkAravALA hoya che te Ayata saMsthAnavALA jA na . // 22 // 've / vAhinA sayAgane 49 cha-"vaNNao" tyA. manvayArtha je-yaH 2 245 mAhi pula vaNNao-varNataH varNana apekSA kiNhe bhave-kRSNaH bhavet // DAya che se-saH ta gaMdhao-gaMdhataH dhanI mapekSAthI bhaie-bhAjyaH mAnya hoya che. arthAt 2 panI apekSA 4 // hoya che. te sugaMdhita hoI zake che ane durgadhita paNa hoI zake che. e koI niyama nathI ke AvA varNavALAnI nizcita thayelaja gaMdha hoya. A ja --- prabhArI rasao phAsao ceva viya saMThANao bhaie-rasataH sparzataH api ca sasthA bhAjya. 24, 25, 2mana saMsthAnanI mapekSAthI 55 bhAbhane mAnya
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 36 nIlAdivarNAnAM bhaGganirUpaNa 717 atra 'dvau gandhau 'paJca rasAH / 'aSTau sparzAH' 'paMcasaMsthAnAni' ete sammilitAviMzati bhavantItyeka eva kRSNavarNavAn , skandhAdiviMzati bhaGgAn prApnoti / evaM pazcApi-varNA pratyekaM vizati bhaGgAn prApnuvanti, tathA ca varNAnAM zataM bhaGgA bhavanti / etaccAnantarameva vakSyati // 23 // catasRbhirgAthAbhi nIlAdi varNAnAM bhaGgAnAhamUlam-vaNNao je bhave nIle, bhaIe se u gNdho| raMsao phAMsao ceva, bhaIe saMThANeo vi the // 24 // chAyA-varNato yo bhave nIlo, bhAjyaH satu gndhtH| rasataH sparzatazcaiva, bhAjyaH saMsthAnato'pica / / 24 / / TIkA-'vaNao je bhave nIle' ityAdi vyAkhyA prAgvat / yastu nIlavarNaH skandhAdiH so'pi prAgvat viMzati bhaGgAn prApnotIti bhAvaH / / 24 // sparzataH api ca saMsthAnatazca bhAjyAH) rasa, sparza, aura saMsthAnakI apekSAse bhI isako bhAjya karalenA caahiye| arthAt kAlA hone para bhI paugalika skandha niyamita rasavAlA, niyamita sparzavAlA, aura niyamita saMsthAnavAlA nahIM hotA hai| do gaMdha, pAMca rasa, ATha sparza, pAMca saMsthAna, ye saba mila karake vIsa ho jAte haiN| isa taraha eka kRSNavarNavAlA paudgalika skandha bIsa bhaMgoMvAlA ho jAtA hai| isa taraha pAMcoM varNakI vIsa-vIsa bhaMgoMko prApta karaneke kAraNa vargoM ke sau bhaMga ho jAte hai| isI bAtako sUtrakAra Age kaheMge // 23 // aba cAra gAthAoMle nIlAdi vargoM ke bhaMgoMko kahate haiM'vaSNao' ityaadi| anvayArtha-(je vaNNao nIle bhave-yo varNataH nIlaH bhavati ) jo karI levA joIe. arthAta-kALA hovA chatAM paNa pIgalika skaMdha niyamita rasavALA, niyamita sparzavALA ane niyamita saMsthAnavALA hotA nathI. be dha, pAMca rasa, ATha sparza, pAMca saMsthAna A badhA maLIne vIsa thAya che. A pramANe eka kALA raMganA paugalika skaMdha vIsa bhaMga vALA thaI jAya che. A rIte pAMce varNanA vIsa vIsa bhegene prApta karavAnA kAraNe varSonA se bhaMga thaI jAya cheA vAtane sUtrakAra AgaLa kaheze. 23 ve yAra yAsAthI nAsAnA lagAne 4 che-"vaNNao" tyA manpayArtha-jevaNNao nIle bhave-yo varNataH nIlaH bhavatire panI apekSA
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ 768 uttarAdhyayanasUtre mUlam-veNNao lohie je u, bhaie se u gNdho| rasao phAMsao caivaM, bhaiie saMThANao vi ya // 25 // chAyA-varNato lohito yastu, bhAjyaHsa tu gandhataH / rasata. sparzatazcaiva, bhAjyA saMsthAnato'pica // 25 // TIkA-'vaNNao lohie je u' ityAdi vyAkhyA prAgvat / lohitasyA'pi prAgvadvizatirbhaGgAbhavatIti bhAvaH // 25 // varNakI apekSA nIlA hotA hai (se-saH) vaha (gaMdhao-gaMdhataH) gandhakI apekSAse (bhaie-bhAjyaH) bhAjya hotA hai| isI taraha vaha (rasao phAsao saMThANao bhaie bhave-rasataH sparzataH saMsthAnatazca bhAjyaH bhavati) rasakI apekSA, sparzakI apekSA evaM saMsthAnakI apekSA bhI bhAjya jAnanA caahiye| arthAt aisA koI niyama nahIM hai ki jo paudgalika skandha nIla varNavAlA ho vaha niyamataH niyamita gaMdha rasa sparza evaM saMsthAna yukta ho / ataH isa varNake sAtha bhI gaMdha rasa sparza evaM saMsthAna-bhAjya-vikalpya kahe gaye haiN| isa taraha yaha varNa bhI vIsa bhaMgoMko prApta karatA hai // 24 // ___anvayArtha (je-yaH) jo paudgalika skandha (vaNNao-varNataH) varNakI apekSA (lohie-lohitaH) lohita lAla hotA hai (se-saH) vaha (gaMdhao-gaMdhataH) gaMdhakI apekSA (bhaie-bhAjyaH) bhAjya hotA hai| isI mI nA hAya che se-saH gaMdhao-gaMdhataH gadhanI apekSAthI bhaie-bhAjyaH nyAya che. yA pramANe ta rasao phAsao saMThANao bhaie bhave-rasataH sparzataH saMsthAnatazca bhAjyaH bhavati 2sanI apekSA 25zanI mapekSA ana saMsthAnanI apekSA paNa bhAjya jANavA joIe. arthAt e keI niyama nathI ke, je pogalika skaMdha nIla raMgavALo hoya te niyamataH niyamita gaMdha, rasa, sparza ane saMsthAna yukta hoya AthI A varNanI sAthe paNa gadha, rasa, sparza ane saMsthAna bhAjya-vika batAvAyela che. A pramANe A vaNe paNa visa bhaMgone prApta kare che. mArA nmakyArtha-je-yaH re pozAta 245 vaNNao-varNataH panI apekSA lohie-lohitaH sAhita-ele DAya che se-saH te gaMdhao-gaMdhataH dhanI apekSA bhadae-bhAjyaH mAnya hoya che, 2mA zata ta rasao phAsao saMThANao bhaie-rasataH . . . saMsthAnata. bhAjyaH 2sanI apekSA, 25zanI apekSA 55] alari onaa
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 nIlAdivarNAnAM bhaGganirUpaNam mUlam - vaNNao pIe je' u, bhaIe se u gaMdhao / rasao phAsao caivaM, bhaiai saMThINao virye // 26 // chAyA - varNataH pItako yastu, bhAjyaH sa tu gandhataH / rasataH sparzatazcaiva, bhAjyaH saMsthAnato'pi ca // 26 // TIkA-'vaNNao pIyae' ityAdivyAkhyA prAgvat / bhaGgaviMzati gaNanA prAgvat || 26 || 719 taraha vaha (rasao phAsao saMThANao bhaie - rasataH sparzataH saMsthAnataH bhAjyaH) rasakI apekSA sparzakI apekSA tathA AkArakI apekSA bhI bhAjya jAnanA cAhiye / arthAt aisA niyama nahIM ho sakatA hai ki jo paugalika skandha Adi varNakI apekSA lohita hogA vaha niyamita gaMdha, rasa, sparza evaM AkAravAlA hI hogaa| isa taraha do gaMdha, pAMca rasa, ATha sparza pAMca saMsthAna ye saba milakara bIsa ho jAte haiM / ataH isa lohitavarNake bhI pahilekI taraha bIsa bhaMga ho jAte haiM // 25 // anvayArtha - ( vaNNao - varNataH) varNakI apekSA (je-yaH) jo (pIyaepItakaH) pIlA hotA hai (se- saH) vaha (gaMdhao bhaie - gaMdhataH bhAjyaH) gaMdhakI apekSA bhAjya kahA gayA hai / isI taraha (rasao phAsao ceva saMThANao ya bhaie - rasataH sparzataH saMsthAnatazca bhAjyaH) rasakI apekSA sparzakI apekSA tathA saMsthAnakI apekSA bhI bhAjya jAnanA cAhiye / isake bhI vIsa bhaMga ho jAte haiM ||26|| joI e. arthAt evA niyasa hAI zake nahIM' ke, je paulika ska dha Adi vanI apekSA leAhita-lAla ja haze te niyamita gaMdha, rasa, sparza ane AkAravALA ja haze. A pramANe be gaMdha, pAMca rasa, AThe sparza, pAMca saMsthAna A saghaLA maLIne vIsa thaI jAya che, A kAraNe e lAla raMganA yA athabhanI bhAi vIsa thA laya che // 25 // che. 2manvayArtha--vaNNao-varNataH varNAnI apekSA je - yaH ? pIyae-pItakaH bhILu hoya che, se- saH te gaMdhao bhaie-gaMdhataH bhAjyaH gaMdhanI apekSA lAlya hevAyesa pramANe rasao phAsao ceva saMThANao ya bhaie - rasataH sparzataH saMsthAnatazca bhojyaH rasanI apekSA, sparzanI apekSA, tathA saMsthAnanI apekSA yazu lAlya sabhanavA leAye. yAnAM yA vIsa laMga thA laya che, // 26 //
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ 720 uttarAdhyayanasUtre mUlam-vaNNao sukile meM u, bhaIe se 5 gNdhuo| rasaMo phAMsao caivai bhaiie saMThANeo vi the // 27 // chAyA-varNataH zuklo yastu, bhAjyaH sa tu gandhataH rasataH sparzatazcaiva, bhAjyaH saMsthAnato'pi ca // 27 // TIkA-'vaNNao sukile' ityAdi vyAkhyA prAgvat / evaM ca zuklasyA'pi prAgvadU viMzati bhaGgA bhavati / evaM kRSNAdInAM paJcAnAmapi varNAnAM pratyekaM viMzati bhedAnAM sammelanena bhaGgazatakaM bhavati // 27 }} varNAnAM bhaGgA uktAH, atha gandhasya bhaGgAn vodhayituM prathamaM surabhigandhabhaGgAnAhamUlam-gaMdhI je bhaMve subbhI, bhaieM se u vnnnno| raMsao phA~sao ceve, bhaiai saMThANeo viyeM // 28 // chAyA--gandhato yo bhave tsurabhiH, bhAjyaH sa tu varNataH / ___ rasataH sparzatazcaiva, bhAjyaH saMsthAnato'pi ca // 28 // anvayArtha -(vaNNao-varNataH) varNakI apekSA (je sukille-yaH zakaH) jo zukla pudgala skaMdha haiM (se-saH) vaha (gaMdhao-gaMdhataH) gaMdhagaNakI apekSA (bhaio-bhAjyaH) bhajanIya haiN| isI taraha (rasao phAsao saMThANao vi ya bhaie-rasataH sparzataH saMsthAnatazca bhAjyaH) rasakI apekSA, sparzakI apekSA tathA saMsthAnakI apekSA bhI zukla podgalika skaMdha Adi bhI bhajanIya jAnanA caahiye| bhAvArtha-isa zukla ke bhI bIsa saMga hote haiN| isa prakAra kRSNa Adi pAMcoM varNoMkA eka eka bIsa bIsa bhaMga honese saba milakara sau bhaMga ho jAte haiM // 2 // anvayArtha-vaNNao-varNata' panI apekSA je sukille-yaH zuklaH 2 24 pusa 24 che. se-saH te gaMdhao-gaMdhataH ga gunI apekSA bhaie yA sanIya che. mA zata rasao phAsao viya bhaie-rasataH sparzataH saMsthAnatazca bhAjyaH sanI apekSA, sparzanI mapekSA tathA saMsthAnanI apekSA 5 zusa paugalika skaMdha Adi paNa bhajanIya jANavA joIe. bhAvArtha ane bhAva pahelAMnI mAphaka ja jANu joIe. A zukalanA paNa vIsa bhaMga thAya che. A pramANe kRSNa Adi pAMceya varNanA vIsavIsa bhaMga hovAthI badhA maLIne se bhaMga thaI jAya che. e ra7
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 36 gaMdhabhaGganirUpaNam 721 TIkA-'gaMdhao je' ityAdi--- yastu skandhAdiH, gandhataH surabhi prANapradhAnatA sampAdakaH, bhavati, sa tu varNato bhAjyaH varNamAzritya bhajanIyaH-vikalpanIya ilyathaiH, anyatarakRSyAdivarNavAn bhavatIti bhAvaH, tathA-rasataH, rUparzatazca bhAjyA, saMsthAnatazcApi bhaajyH| atra paJcavarNAH, paJcarasAH,ASTau sparzAH, paJcasaMsthAnAni ebhirmilitainayoviMzatibhaiGgaH surabhigandhasya bhavanti // 28 // isa taraha yahAM taka varNa guNale pariNata skaMdha Adike aMga kahe haiN| aba gaMdha guNale pariNata skandhAdike aMga kahate haiM'gaMdhao je bhave subsI' ityAdi / anvayArtha-(je u-yastu) jo skandhAdi (gaMdhao-gaMdhataH) gaMdha guNakI apekSA (subdhI-surabhiH) surabhi hotA hai-prANa indriyakI prasannatA karanevAlA hotA hai (leDa vaNNaoralao phAlao viya saMThANao ahae-lata varNataH rasataH spazataH api ca saMsthAnatazca bhAjyaH) vaha varNakI apekSA ralakI apekSA sparzakI apekSA tathA saMsthonakI bhI apekSA bhajanIya kahA gayA hai| bhAvArtha--jo skandha Adi gaMdha guNa pariNata huA karate haiM, ve anyatara kRSNa Adi varNavAle hote haiN| niyamita ekavarNavAle nahIM hote hai| isI taraha rasa sparza evaM saMsthAnakI apekSA bhI jAnanA caahiye| yahAM pAMca varNa, pAMca rasa, ATha sparza tathA pAMca saMsthAna ina sabake milakara teIsa bhaMga ho jAte haiN| ye surabhigaMdha (sugaMdha)ke jAnanA cAhiye // 28 // , A pramANe ahIM sudhI varNa guNathI pariNata skaMdha AdinA bhaMga kahela che have gaMdha guNathI pariNata skaMdha AdinA bhaMgane kahe che - " gaMdhao je bhave subbhI" tyAha! manvayArtha - u-yastu 2245 mA gaMdhao-gaMdhataH zuzunI apekSA subhI-surabhiH surabhI hAya cha, prANa zandriyanI prasannatA 42vAvA hAya che. seu vaNNao rasao phAsao vi ya saMThANao bhaie-sa tu varNataH rasataH sparzataH api ca saMsthAnatazca bhAjyaH te vAnI mapekSA 2sanI apekSA, sparzanI mapekSA tathA saMsthAnanI apekSA bhajanIya batAvavAmAM Avela che. bhAvArtha-je sakaMdha Adi gaMdha guNa pariNata hoya che e anyatara kRSNa Adi varNavALA hoya che. niyamita eka varNavALA hotA nathI. Aja pramANe rasa, sparza ane saMsthAnanI apekSA paNa jANavuM joIe. ahIM pAMca . pAMca rasa, ATha sparza tathA pAMca saMsthAna A saghaLA maLIne tevIsa bhaMga thaI jAya che, e surabhI gaMdhanA jANavA joIe. 28 u0 91
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 uttarAdhyayanasUtre durabhigandhasya bhaGgAnAha-- mUlam-gaMdhao je bhave dbbhI , bhaIe se 5 vnnnno| rasao phosao ceve, bhaiie saMThANeo vi the // 29 // chAyA-gandhato yo bhave durabhiH, bhAjyaH sa tu vrnntH| rasataH sparzatazcaiva, bhAjyaH saMsthAno'pi ca // 29 // TIkA-gaMdhao je bhave' ityAdi vyAkhyA mAgvat / uktarItyA durabhigandhasyApi trayoviMzatirbhaGgA bhavanti / dvayorgandhayo bhaGgAH SaTcatvAriMzad bhavantIti bhAvaH // 29 // rasasya bhaGgAn bodhayituM prathamaM tiktasya bhaGgAnAhamUlam-rasao tittae je u, bhaIe se uM vnnnno| gaMdhao phAsao ceva, bhaIe saMThANao vi the // 30 // aba durabhigaMdhake bhI teIsa saMga sUtrakAra kahate haiM'gaMdhao je bhave dumbhI ' ityaadi| anvayArtha (je-yaH) jo pudgala skaMdha (dumbhI bhave-durabhiH bhavet) dugaMdha guNase pariNata ( arthAt durgandhayukta) hotA hai (se-saH ) vaha pudgala skaMdhAdi ( vaNNao bhaie-varNataH bhAjyaH ) varNakI apekSA bhaja. nIya jAnanA caahiye| isI taraha ( rasao phAMsao vi ya saMThANao bhave-rasataH sparzataH api ca saMsthAnatazca bhAjyaH) rasa sparza tathA saMsthAnakI apekSA bhAjya jaannaa| bhAvArtha-isake bhI teIsa bhaMga haiN| isa taraha donoM gaMdhoMke chiyAlIsa bhaMga ho jAte haiM // 29 // have durabhIgadhanA paNa tevIsa bhaMga sUtrakAra batAve che - "gaMdhao je bhave duvbhI" tyAdi sa-payArtha-je-yaH re pusa 245 mA duvbhI bhave-durabhiH bhavet dudha guthI pariNata DAya cha, se-saH te pusa 24Ahi vaNNao bhaievarNataH bhAjyaH panI apekSA manIya Mg naye, 25124 zate rasao phAsao viya saMThANao bhave-rasataH sparzataH api ca saMsthAnatazca bhAjyaH 24, 25za tathA saMsthAnanI apekSA bhAjya samajavA bhAvArtha-AnA paNa tevIsa aMga che. A pramANe baMne gadhanA chetAlIsa bhaMga thaI jAya che. rahe che
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 rasabhaGganirUpaNam chAyA-rasatastiktako yastu, bhAjyaH sa tu varNataH / gandhata sparzatazcaiva, bhAjyaH saMsthAnato'pica // 30 // TIko-rasao tittae je u' ityAdi--- yastu skandhodiH, rasatA=rasa pariNAmena tiktaH, sa tu varNataH varNamAzrisya bhAjyaH, bhajanayA jJAtavyaH, tathA-ndhataH, sparzatazca, saMsthAnato'pi ca bhaajyH| atrA'pyuktarItyA viMzatibhaGgastittasya vijJeyAH // 30 // ___kaTukasya bhaGgAnAhamUlam-rasao kaIe je 3, maie se 5 vnnnno| gaMdhao phAsao ceva, bhaiIe saMThANeo vi the // 31 // chAyA-rasataH kaTuko yastu, bhAjyaH sa tu varNataH / gandhataH sparzatazcaiva bhAjyaH saMsthAnato'pi ca // 31 // TIkA-'rasao kaDue je u' ityAdi rasake bhaMgoMko samajhAne ke liye prathama tiktarasake bhaMgoMko sUtrakAra kahate haiM--'rasao tittae' ityAdi / ____ anvayArtha (je-yA) jo skandha Adi (ralao-rasataH) rasa pariNAmakI apekSA (ttittae-tiktaH) tikta hotA hai (le u-sa tu) vaha (vaNNao-varNataH) varNakI apekSA (aie-bhAjyaH) ajanIya hotA hai (gaMdhao phAsao ceva vi ya saMThANao bhaie-gandhataH sparzatazcaiva api ca saMsthAnataH bhAjyaH) isI taraha vaha liktarasase pariNata huA skandha Adi gaMdhakI apekSA sparzakI apekSA tathA saMsthAnakI apekSA bhI bhAjya jAnanA caahiye| yahAM para bhI ukta rItike anusAra bIla bhaMga tikta rasake ho jAte hai // 30 // rasanA bhaMgane samajavA mATe prathama tIkhA rasanA bhagone sUtrakAra matA cha-" rasao tittae" tyAli / manvayArtha-je-yaH 2 245 mAha rasao-rasataH 24 pariNAmanI bhepekSA tittae-tiktaH tapADAya che. vaNNao-varNataH panI apekSA bhaie-bhAjyaH manAya DAya che. gaMdhao phAsao ceva viya saMThANao bhaie-ndhataH sparzatazcaiva api ca saMsthAnataH bhAjyaH 2 // zata ye tI rasathI pariNata bhane 245 mA gadhanI apekSAe, sparzanI apekSAe tathA saMsthAnanI apekSAe paNa bhAjya jANavA joIe. ahIMyA paNa uparanI rItinA anusAra tIkhA rasanA vIsa bhaMga thaI jAya che. e 30 che
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ 724 uttarAdhyayenasUtre gAtheyaM sugamA / kaTuko'pi uktarItyA viMzati bhaGgavAn bhavatIti bhAvaH // 31 // kaSAyarasasya bhaGgAnAha 1314 mUlam - rasao kasaue je uM, bhaie se uM vaiSNao / gaMdheo phAsao caivaM, bhai saMThAo viye // 32 // chAyA - rasataH kaSAyo yastu, bhAjyaH sa tu varNataH / gandhataH sparzatazcaiva, bhAjyaH saMsthAnato'pi ca // 32 // kaTu rasa ke bhaMgoM ko sUtrakAra kahate hai -- ' rasao kaDue' ityAdi / anvayArtha - - (je - yaH) jo skandha Adi ( rasao - rasataH ) rasa pariNAmakI apekSA (kaDue - kaTukaH) kaTuka rasavAlA hotA hai (se u-sa tu) vaha (vaNNao - varNataH) varNakI apekSA (bhaie - bhAjyaH) bhAjya hotA hai / niyamita varNa usameM ho aisA niyama nahIM hotA hai / kintu koI na koI varNa hotA hai aisA niyama bana sakatA hai / isI taraha (gaMdhao phAsao viya saMThANao bhaie - gandhataH sparzataH api ca saMsthAnataH bhAjyaH) gaMdhakI apekSA sparzakI apekSA tathA saMsthAnakI apekSA bhI vaha bhAjya hotA hai / koI na koI gaMdha koI na koI sparza tathA saMsthAnameMse koI na koI eka saMsthAna hI usameM hotA hai / niyamita gaMdha niyamita sparza aura niyamita saMsthAna usameM nahIM hotA hai / isIliye ye saba bhAjya kahe gaye hai / isa taraha kaTuka rasase pariNata pudgalaskandha Adi bhI bIsa bhaMga hote hai // 31 // uDavA rasonA lagIne sUtrAra batAve che - " rasao kaDue " chatyAdi / anvayArtha - je-ye ? 246 yahi rasao - rasataH rasa pariNAmanI apekSAkhe kaDue-kaTukaH uDavA rasavANe hoya che se usa tu me vaNNao-varNataH 'vanI apekSAo bhaie-bhAjyaH mAnya hoya che, senAmAM niyamita varSa hoya mevA a niyama nathI. paraMtu kAIne kAI vaNu hoya evA niyama banI zake che. Aja prabhANu gaMdhao phAsao vinaya saMThANao bhaie - gandhataH sparzataH api ca saMsthAnatazca marthAta ga'dhanI apekSA, spenI apekSA tathA saMsthAnanI apekSAe paNa bhAjya hAya che. kAI ne kaI gaMdha, koI ne kAI sparza tathA saMsthAnamAMthI keAI eka saMsthAna ja enAmAM hAya che. niyamita gadha, niyamita spa ane niyamita saMsthAna enAmAM hAtA nathI. A kAraNe e badhA bhAjya kahevAyela che. A pramANe kaDavA rasathI pariNuta pudgala skadha AdinA paNa // 31 // hoya
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ 725 priyadarzinI TIkA a0 36 rasaMbhaGganirUpaNa TIkA-rasao kasAe je u' ityAdivyAkhyA pUrvavat / kaSAyarasasyA'pi pUrvavad gaNanayA viMzatibhaGgAH // 32 // amlasya bhaGgAnAha--- mUlam-rasao aMbile je uM, bhAI se uM cnnnno| gaMdhao phAsao ceve, aie saMThANao vi the // 33 // chAyA--rasataH amlo yastu, bhAjyaH sa tu vrnntH| gandhataH sparzatazcaiva, bhAjyaH saMsthAnato'pi ca // 33 // aba kaSAyarasa ke aMgoMko sUtrakAra kahate hai-- 'rasao kasAe ityAdi / anvayArtha--(je-dhaH) jo skandha Adi (ralao-rakhataH) ralakI apekSA (kasAe-kaSAyaH) kAya rasavAlA hotA hai (le u-sa tu) vaha (vaNNao aie-varNataH bhAjyaH) varNakI apekSA bhAjya-hotA hai| isI taraha (gaMdhao phAsao viya saMThANao saie-gandhataH sparzataH api ca saMsthAnataH bhAjyaH) yaha gandha sparza evaM saMsthAnakI apekSA bhI bhAjya jAnanA cAhiye / arthAt jo skandharasakI apekSAle kaSAyarasavAlA hotA hai vaha niyamita varNavAlA niyamita gaMdhavAlA tathA niyamita sparza evaM saMsthAnavAlo hogA aisA nahIM hai| vaha inale bhAjya hI hogaa| ataH pAMca varSole koI eka varNa, do gaMdhale koI eka gaMdha, ATha sparzameM se koI eka sparzavAlA hogaa| ilI taraha saMsthAdalele koI eka saMsthAnavAlA hogaa| isa prakAra kavAya ralake ye bIla bhaMga hote haiM // 32 // 3 4Aya 2sanA lagAna. sUtra42 matAva cha-"rasao kasAe" tyAha. bhanyA-je-yaH 245 mAhi rasao-rasataH 2sanI apekSAye kasAe-kaSAyaH 4Aya rasavADAya che. se u-sa tu te vaNNao bhaie--varNataH bhojyaH panI apekSA mAnya hoya che. me prabhA gaMdhao phAsao vi ya saMThANao bhaie-gaMdhataH sparzataH api ca saMsthAnatazca bhAjyaH gAMdha, 25 mana saMsthAnanI ma.pekSAye paNa bhAjya jANavA joIe, arthAt je kaMdhanI apekSA kaSAya rasavALA hoya che. te niyamita varNavALA, niyamita gaMdhavALA, tathA niyamita sparza ane saMsthAnavALA hoya ja evuM nathI e enAthI bhAjya ja hoya che, AthI pAMca varNomAMthI koI eka vaNa, be gadhamAMthI kaI eka gaMdha, ATha sparzamAMthI kaI eka sparzavALA hovAnA. Aja rIte saMsthAnAMthI kaI eka saMsthAna vaLA hevAnA A pramANe A kaSAya rasanA paNa vIsa bhaMga hoya che. 3rA
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ 726 uttarAdhyayanasUtre TIkA-ralao aMbile je u' ityAdi-- vyAkhyA pUrvavat / amlasyA'pi prAgvad viMzatirbhaGgA bhavantIti bhAvaH // 33 // madhurasya bhaGgAnAha-- mUlam-rasao marae je U~, bhaIe se U vaanno| gaMdhao phAlaMo ceba, bhaiie saMThANao vi the // 34 // chAyA--rasato madhuro yastu, bhAjyaH sa tu varNataH / ___gandhataH sparzastazcaiva, bhAjyaH saMsthAnato'pi ca // 34 // TIkA-'rasao bahurae je u' ityAdi-- vyAkhyA pUrvavat / madhurasyApi viMzatireva bhaGgA pUrvavat / evaM ca rasa paJcakasaMmelane bhaGgazataM (100) labdham // 34 / / aba amla (khaTTe) rasake bhaMga kahate hai-'rasao aMbile' ityaadi| anvayArtha--(je u-ya tu) jo paudgalika skaMdha Adi (rasaorasataH) rasa pariNAmase pariNata honekI apekSA (aMbile-amlaH) amlakhaTTe rasavAlA hotA hai (se-saH) vaha (vaNNao bhaie-varNataH bhAjyaH) varNakI apekSA yAjya hotA hai| isI taraha (gaMdhao phAsao vi ya saMThANao bhaie-gaMdhataH, sparzataH api ca saMsthAnatazca sAjyaH) gaMdha, sparza tathA saMsthAnakI apekSA lI Ajya jAnanA caahiye| yahA~ amla rasake bIsa bhaMga hote hai||33|| aba madhura rasake aga kahate hai-'rasao maharae' ityaadi| anvayArtha--(je-yaH) jo skandha Adi (rasao-rasata) rasa pariNAmase (maharae-madhuraH) madhurarasavAlA hotA hai (se-saH) vaha (vaNNao manta (mATara) rasanA cha-" rasao abile " yAha. bha-kyAtha-je-yaH 2 pauvidha 245 mA rasao-rasataH sapariNata . DApAnI saNe aMbile-amlaH mana-mATara 2sA DAya che. se-saH ta sao bhaie-varNataH bhAjyaH panI apekSA mAnya hAya che. yA pramANa gaMdhao phAsao vi ya saMThANao bhaie-gaMdhataH sparzataH api ca saMsthAnatazca bhAjyaH gaMdha, sparza ane saMsthAnanI apekSAe paNa bhAjya jANavA joIe. A Asva rasanA paNa vIsa bhaMga hoya che. je 33 che Dave madhura 2sana lagane 49 che--" rasao mahurae " yA. manvayArtha:-je-yaH 2 245 mAhi rasao-rasataH 28 parikSAmathI - madhura 2savANA hoya che. se-saH se vaNNao-varNataH va nI mapekSA
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ 727 priyadarzinI TIkA a0 36 sparzabhaGganirUpaNam sparzapariNatAnAM skandhAnAM paramANozca bhaGgAn bodhayituM prathamaM karkazasparza bhaGgAnAha-- mUlam-phAsao kaDe je u, saMie se ddvnno| gaMdhao railao ceve, bhaiie saMThANao bi ye // 35 // chAyA--sparzataH karkazo yastu, bhAjyaH sa tu varNataH / gandhato rasatazcaiva, mAjya saMsthAMnato'pi ca / / 35 // TIkA-'phAlao kakaDe je u' ityAdi---- yastu skandhAdiH, sparzataH, karkazaH karkazasparzavAna sa tu, varNataH bhAjyA, varNataH) varNakI apekSA mAjya hotA hai| isI taraha (gaMdhao phAlao vi ya saMThANao bhaie-gaMdhataH sparzataH api saMsthAnataH AjyaH) baha gaMdha, sparza tathA sasthAnakI apekSA mAjya pAlanA caahiye| arthAt jo skaMdha Adi rasakI apekSA madhura rasavAlA hotA hai vaha varNakI apekSA niyamita varNavAlA tathA niyamita adhavAlA tathA niyamita sparzavAlA aura niyamita saMsthAnavAlA nahIM hotA hai| vaha koI na koI varNa, gaMdha, sparza tathA saMsthAnavAlA hotA hai| isa prakAra madhurake lI bIsa bhaMga pUrvavat jAnanA caahiye| isa prakAra pAMca rasoMke saba milakara saubhaMga hote haiN|||34|| ___ aba sparza pariNata skandhoMke tathA paramANuke aMgoMko kahate hue sUtrakAra prathama karkaza spazake saMga kahate haiM-'phAsao' ityaadi| .. anvayArtha (je u-yaH tu) jo skaMdha Adi (phAlao-sparzataH) sparza pariNAmase (kakaDe-karkazaH) karkaza sparzavAlA hotA hai (se-saH) vaha ellorya 14 2. mA prabhArI ye gaMdhao phAsao vi ya saMThANao bhaie-gaMdhataH sparzataH api ca saMsthAnataH bhAjyaH 5, 25 tathA saMsthAnanI bhA34 mAnya mAnavA joIe. arthAta je skaMdha Adi rasanI apekSAe madhura rasavALA hoya che te varNanI apekSA niyamita varNavAlA tathA niyamita gaMdhavALA tathA niyamita sparzavALA ane niyamita saMsthAnavALA detA nathI, te kaIne kaI varNa, gaMdha, sparza tathA saMsthAnavALA hoya che. A pramANe madhuranA paNa vIsa bhaMga pUrvavat jANavA joIe, A pAMca rasanA saghaLA maLIne so bhaMga thAya che. e 34 che have sparza pariNata kaMdhe tayA paramANunA bhaMgane kahetAM sUtrakAra prathama 442 25za nA lagane matAve cha-" phAsao" tyAdi payAtha-je u-yaH tu 21 mA phAsao-sparzataH 25za pariNAmayI kakaDe-karkazaH 44za spazavANA hoya che se-saH te vaNNao-varNataH vayunI
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ 728 uttarAdhyayanasUtre tathA-gandhataH, rasataH, saMsthAnato'pi ca bhAjyaH / iha varNataH paJca, gandhato dvau, rasataH paJca, tathA saMsthAnato'pi paJca ityevaM saMkalanayA karkazasya saptadazabhaGgA bhavantIti bhAvaH // 35 // atha mRdusparzabhaGgAnAha-- mUlam-phAlao maue meM u, saIe se vnnnno| gaMdhao resao ceveM, bhaiie saMThANao vi" ye // 36 // choyA--sparzato mRduko yastu, bhAjyaH sa tu varNataH / gandhato rasatazcaiva, bhAjyaH saMsthAnato'pi ca // 36 // TIkA-phAsao maue je u' ityAdi-- vyAkhyA prAgvat / mRdorapi kamzavatsaptadaza (17) bhaGgA bhavantIti bhAvaH // 36 // (vaNNao-varNataH) varNakI apekSA (bhaie-bhAjyaH) bhAjya hotA hai| isI taraha (gaMdhao rasao ceva vi ya saMThANao bhaie-gaMdhataH rasatazcaiva api ca saMsthAnataH bhAjya:) gaMdhaguNakI apekSA rasaguNakI apekSA tathA saMsthAnakI apekSA bhI bhAjya jAnanA cAhiye / isa prakAra karkaza sparzavAlemeM isa karkaza sparzale pAMca varNa, do gaMdha, pAMca rasa, tathA pAMca saMsthAna inakI saMkalanAse satraha bhaMga ho jAte haiM // 35 // aba mRdu sparzake saMgoMko kahate haiM-'phAlao maue' ityAdi / anvayArtha-(je u-yastu) jo skaMdha Adi (phAsao-sparzataH) sparza pariNAmakI apekSA (maue-mRdukaH bhavati) mRdu sparzavAlA hotA hai (se-saH) vaha (vaNNao-varNataH) varNakI apekSA (bhaie-AjyaH) bhAjya apekSA bhaie-bhAjyaH mAnya hoya che. mAtra prabhArI gaMdhao rasao ceva viya saMThANao bhaie-gaMdhataH rasatAzcaiva api ca saMsthAnatazca bhAjyaH ga gunI apekSA, rasa guNanI apekSA tathA saMsthAnanI apekSA paNa bhAjya jANavA joIe, A prakAre karkaza sparjavALAmAM A karkaza sparzanA pAMca varNa be gadha, pAMca rasa, tathA pAMca saMsthAna A saMkalanathI sattara bhaMga thaI jAya che, 35 che huve bhRDha spazana lagAne 49 cha-" phAsao maue" tyAdi. anvayArtha -je u-yastu . 2 243 mA phAsao-sparzataH 25za pariNAmanI apekSA maue-mRdukaH bhavati bhRDa 25zavANA hoya che. se-saH te vaNNao.. paNa nI apekSA bhaie-bhAjyA mAnya hoya che mAra pramANe te gadhao
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ 722 priyadarzinI TIkA a0 36 sparzabhaGganirUpaNam atha gurusparzabhaGgAnAha-- mUlam-phAsao gurue je u, bhaIe le u vpnno| gaMdhao rasao cete', aie laMThANeo vi the // 37 // chAyA--sparzato zuruko yastu, bhAjyaH sa tu varNataH / gandhato rasatazcaiva, bhAjyA saMsthAnato'pi ca // 37 // TIkA-'phAlao gurue ' ityAdi-- vyAkhyA pUrvavat / atrA'pi prAdhvatsaptadaza 17 bhaGgA bhavantIti bhAvaH // 37 // hotA hai| isI taraha vaha (gaMdhao ralao ceca vi ya saMThANao bhaiegaMdhataH rasatazcaiva api ca saMsthAnataH bhAjya:) gaMdhakI apekSA rasakI apekSA aura saMsthAnakI apekSA bhAjya hotA hai| karkaza sparzakI taraha mRduke satraha bhaMga hote haiM // 36 // aba guru-bhArI-sparzake bhaMga kahate haiM-'phAlao gurue' ityAdi / anvayArtha (je-yaH) jo skaMdha Adi (phAsao-sparzataH) sparza pariNAmakI apekSA (gurue- guruko savati) bhArI sparzavAlA hotA hai (se-saH) vaha (vaNNao-varNataH) varNakI apekSA (bhaie-AjyaH) bhAjya hotA hai| isI taraha vaha (gaMdhao rasao vitha saMThANaobhaie-gaMdhataH rasataH api ca saMsthAnataH bhAjyaH ) gaMdhakI apekSA, rasakI apekSA aura saMsthAnakI apekSA bhI bhAjya hotA hai| pahilekI taraha isake bhI satraha bhaMga hote haiM // 37 // rasao ceva vi ya saMThANao bhaienadhitaH rasatazcaiva api ca saMsthAnatazca bhAjyaH gaMdhanI apekSA rasanI apekSA ane saMsthAnanI apekSA bhAjya hoya che. karkaza sparzanI mAphaka mRdu sparzavALA skaMdhanA paNa sattara bhaMga hoya che, ke 36 Dave guru-dAre-25rzanA magane he cha.-" phAsao gurue" tyAhi. bhansyArtha-je-ca. re 47 mAha phAsao-sparzataH 25 pariNAmanI mapekSAye gurue-guruko bhavati mAre 25rzANA Doya che se-saH te vaNNaovarNataH panI apekSa se bhaie-bhAjyaH soya hoya che. bhAta pramANe te gaMdhao rasao viya saMThANao bhaie-gaMdhataH rasataH api ca saMsthAnataH bhAjyaH gadhanI apekSA rasanI apekSA ane saMsthAnanI apekSAe paNa bhAjya hoya che. pahelAMnI mAphaka AnA paNa sattara bhaMga hoya che. e 37 | u0-92
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ 730 uttarAdhyayana sUtre atha laghusparza bhaGgAnAha - 93 mUlam - phAsao laeNhue je' u, bhaie se uM vaiSNao / gaMdhao rasaMo caivaM, aeNie saMThINao vi" yeM // 38 // chAyA -- sparzato badhuko yastu, bhAjyaH sa tu varNataH / gandhato rasatazcaiva, bhAjyaH saMsthAnato'pi ca // 38 // TIkA- 'phAsao lahue je u ' ityAdi vyAkhyA pUrvavat / atrA'pi prAgvatsaptadaza ( 17 ) bhaGgA bhavantIti bhAvaH // 38 // atha zItasparza bhaGgAnAha-- 93 mUlam - phaoNsae sIe je u, bhaie se u vaiSNao / gaMdhao rasao caivaM, bhaiie saMThANeo vi" yeM // 39 // chAyA -- sparzataH zItako yastu, bhAjyaH sa tu varNataH / gandhato rasatazcaiva, bhAjyaH saMsthAnato'pi ca // 39 // aba laghusparzake goMko kahate haiM - 'phAsao lahue' ityAdi / anvayArtha - (je u-yastu) jo skandha Adi ( phAsao - sparzataH) sparza pariNAma se pariNata hone kI apekSAse ( lahue - laghukaH ) laghu sparza - vAlA hotA hai (se-saH) vaha (vaNNao - varNataH) varNakI apekSA ( bhaiebhAjyaH) bhAjya hotA hai / isI taraha vaha (gaMdhao rasao ceva viya ThANao bhaie - gaMdhataH rasatazcaiva api ca saMsthAnataH bhAjyaH) gaMdhakI, rasakI aura saMsthAna kI apekSA bhI bhAjya hotA hai| yahAM para bhI pahilekI taraha satraha bhaMga hote haiM // 38 // have vadhu sparzanA bhagone he che - " phAsao lahue " tyAhi. bhyanvayArtha -- je u-yastu ne dhAhi phAsao-sparzataH sparza pariNAbhathI pariSi'ta hovAnI apekSAthI lahue - laghukaH saghu sparzavANA thAya che se- saH te vaNNao-varNataH varSAnI apekSAo bhaie -bhAjyaH mAnya hoya che. yA abhAte gaMdhao rasao caiva viya saMThANao bhaie-gaMdhataH rasatazcaiva api ca saMsthAnAtaca bhAjyaH gadhanI rasanI ane saMsthAnanI apekSAe paNa bhAjya thAya che, ahIMyAM paNa prathamanI mAphaka sattara bhaMga thAya che. 5 38 z
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 sparzabhanirUpaNam 731 TIkA-'phAsae sIyae' ityAdi-- vyAkhyA pUrvavat / anA'pi prAgvatsaptadaza (17) bhaGgA bhavantIti bhovaH // 39 // atha uSNasparza bhaGgAnAhamUlam-phAsao uhae je u, saMie se u vnnnno| gaMdhao relaoce, saie saMThANao vi yaM // 40 // chAyA--sparzataH uSNo yastu, bhAjyaH sa tu varNataH / gandhatoH rasatazcaiva, mAjya saMsthAnato'pi ca // 40 // TIkA---'phAlao uNhae' ityAdivyAkhyA prAgvat / uSNasyApi prAgvatsaptadaza 17 bhaGgA bhavanti // 40 // aba zIta sparzale laMgoMko kahate haiM-'phAlao sIyae' ityAdi / anvayArtha-(je-ya:) jo skaMdha Adi (phAsae-sparzataH) sparza pariNAmakI apekSA pariNata hone ke kAraNa (sIyae avA-zItakaH bhavati) zIta sparzavAlA hotA hai (le-lA) vaha (vaNNao maie-varNataH bhAjyaH) varNakI apekSA mAjya hotA hai| isI taraha vaha (gaMdhao rasao viya saMThANao saie-gaMdhataH rasattaH api ca saMsthAnataH bhAjyaH) gaMdhakI, rasakI, aura saMsthAnakI apekSA lI bhAjya hotA hai| yahAM para bhI pahilekI taraha satraha aMga jAnanA cAhiye // 39 // aba uSNa sparza bhaGgoMko kahate haiM-'phAlao uNhae' ityaadi| anvayArtha-(je-yaH) jo skandha Adi (phAlao-sparzataH) sparza pariNAmase pariNata hone ke kAraNa (uNhae-uSNaH) jaba uSNa sparzavAlA hAta 25zanA lagAna cha- phAsao sIyae" tyA mankyAtha-je-yaH 2 245 mAhi phAsae-sparzataH 25 pariNAmanI apekSAye pariNata hovAnA 20 sIyae bhavai-zItakaH bhavati zIta 25Natu hAya che. se-saH te vaNNao bhaie-varNataH bhAjyaH panI mapekSA calceya thAya che mA04 pramANe te gaMdhao rasao viya saMThANao bhaie -gadhataH rasataH api ca saMsthAnataH bhAjyaH dhanI, 2sanI mane sasthAnanI apekSA 5 malorya thAya che. maDIyA paNa prathamanI mAphaka sattara bha ga jANavA joIe. 39 Dave ] spazana lagAna. 4 cha--" phAsao uNhae" tyAha. manyA -je-yaH 2 4 mA phAsao- sparzataH 25za pariNAmathI pariNata hovAnA ra nyAre uNhae-uSNaH BY 25zavAya bhAnavAmA bhAve
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ 732 uttarAdhyayanasUtre __ snigdhasparzabhaGgAnAhamUlam-phaoNsao nirddhae je u, bhaiie se u vnnnno| gaMdhao railao cai bhaiie saMThANao vi ya // 41 // chAyA-sparzataH snigdhako yastu bhAjyaH sa tu varNataH / gandhato rasataca, bhAjyaH saMsthAnato'pi ca // 41 // TIkA-'phAsao niddhae' ityAdi vyAkhyA pUrvavat / snigdhasyApi saptadazamaGgA pUrvavaditi bhAvaH // 41 // mAnA jAtA hai taba (se-saH) vaha (vaNNao-varNataH) varNakI apekSA (bhaie-bhAjyaH) bhAjya ho jAtA hai| isI taraha vaha (gaMdhao rasao vi ya saMThANao bhaie-gaMdhataH rasataH api ca saMsthAnatazca bhAjya:) gaMdhakI apekSA, rasakI apekSA evaM saMsthAnakI apekSA bhI bhAjya hotA hai| yahAM para bhI pahilekI taraha satraha bhaMga hote hai||40|| aba snigdha (cikane) sparzake bhaMgoMko kahate haiM-'phAlao niddhae' ityAdi / anvayArtha-(je-yaH) jo skaMdha Adi (phAsao-sparzataH) sparza pariNAmase pariNata honeke kAraNa jaba (niddhae-snigdhakaH) snigdha sparzavAlA kahA jAtA hai taba (se-saH) vaha (vaNNao bhaie-varNataH bhAjyA ) varNaguNakI apekSA bhAjya hotA hai| isI taraha (gaMdhao rasao vi ya saMThANao bhaie-gandhataH rasataH api ca saMsthAnatazca bhAjya:) vaha gandha, rasa tathA saMsthAnako apekSA bhI bhAjya mAnA gayA hai| isake bhI pUrvakI taraha khatraha bhaMga hote haiM // 41 // cha tyAre se-saH / vaNNao-varNataH panI apekSA bhaie-bhAjyaH mAnya tha/ taya che. mA pramANe te gaMdhao rasao viya saMThANao bhaie - gadhata rasataH api ca saMsthAnatazca bhAjya dhanI mapekSAme, 2sanI apekSA male. saMsthAnatI apekSA paNa bhAjya thAya che. ahIMyA paNa prathamanI mAphaka sattara bhaMga jANavI joIe snigdha pazanA mAna 4 cha-' phAsao niddhae " tyAhi. ___ manvayArtha-je-ya 2 245 mA phAsao-sparzata. 25za pariNAmayI parita hovaan| 4 / 22 nyAre niddhae-snigdhaka. sina 25za 4AmA bhAva cha tyAre se-saH te vaNNao bhaie-varNataH bhAjyaH pazu zugunI mapekSAye mAnya thAya cha, ma pramANe te gaMdhao rasao viya saMThANaA bhaie-gandhataH rasataH api ca saMsthAnataJca bhAjyaH gaMdha, 2sa tathA saMsthAnanI apekSA 55 - mAnavAmAM Avela che. AnA paNa prathamanI mAphaka sattara bhaMga thAya che. 141
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 sparzasaGganirUpaNam rUkSasparzabhaGgAnAha-- mUlam-phAsao lukkhae je 3, bhaIe se u vnno| gaMdhao resao ceve, bhAIe saMThANao vi // 42 // chAyA--sparzato rUkSako yastu, bhAjyaH sa tu varNataH / ___ gandhato rasatazcaitra, bhAjyaH saMsthAnato'pica // 42 // TIkA--'phAsao lukkhae' ityAdi-- gAtheyaM sugmaa| rUkSasyApi mAgvatsaptadazabhedAH, evaM ca karkazataH samArabhyarUkSaparyantAnAmaSTAnAM pratyekaM saptadazabhedAnAM saMmelanena sparzapariNatAnAM patriMzadadhikaM zataM (136) bhaGgA bhavanti // 42 // atha saMsthAnabhaGgAn nirUpayan prathamaM parimaNDalasaMsthAnabhaGgAnAha---- mUlam-parimaMDalasaMThANe, maIe se u vnno| gaMdhao railao va saIe le phAsao vi" ye // aba rUkSasparzake bhaMgoMko kahate haiM-'phAlao lukhae' ityAdi / anvayArtha-(je u-yastu) jo skandha Adi (phAsao-sparzataH) sparzakI apekSA (lukkhae-rUkSakaH) rUkSA sparzavAlA hotA hai (se-sA) vaha (vaNNao-varNataH) varNakI apekSA (Aie-lAjya:) vikalpanIya hotA hai| isa taraha vaha (gaMdhao rasao ceva viya saMThANao saie-gaMdhata: rasa. tazcaiva api ca saMsthAnataH bhAjyaH) gaMdhakI apekSA, rasakI apekSA tathA saMsthAnakI apekSA bhI bhAjya hotA hai| isake bhI pahilekI taraha satraha bhaMga hote haiN| isa prakAra karkazasparzale lekara rUkSa sparza paryanta ATha spoMke pratyekake satraha--satraha aMga milAkara sparza guNa pariNAmakI apekSA eka sau chattIla 136 bhaMga hote haiM // 42 // have 36 25zanA samAna 4 -" phAsao lukkhae'' tyAla. ___ma-kyA-je-yaH 2 243 mA phAsao-sparzataH 25zanI mapekSA lukkhae-rUkSakaH 36 55zavANA DAya che se-saH te vaNNao-varNataH pAnI apekSA vi465nIya Doya che. yA pramANe te gaMdhao rasao viya saMThANao bhaie-gaMdhataH rasatazcaiva api ca saMsthAnatazca bhAjyaH apanI apekSA, 2sanI apekSA tathA saMsthAnanI apekSAe paNa bhAjya thAya che. AnAM paNa pahelAMnI mAphaka sattara bhaMga thAya che. A pramANe karkaza sparzathI laIne rUkSa sparza parvata ATha sparzInA darekanA sattara-sattara bhaMga meLavatAM spaza guNa pariNAmanI apekSAe ekane chatrIsa (13) bhaMga thAya che. je 42 che
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ 734 uttaradhyayanasUtra chAyA--parimaNDalasaMsthAne, bhAjyaH sa tu varNataH / gandhato rasatazcaiva, bhAjyaH sa sparzato'pica // 43 // TIkA--'parimaMDala saMThANe' ityAdi-- parimaNDalasaMsthAne yo vartate sa iti smbndhH| atra 'sa' ityanena skandha eva grAhyaH, na tu paramANuH, tasya saMkhyAnAbhAvAt / anyat sugamam / parimaNDala saMsthAnavato varNagandhAdi bhedai vizatibhaGgA bhavantIti bhAvaH // 43 // atha vRttasaMsthAnabhaGgAnAhamUlam-saMThANao bhave beTe, bhaie se 3 vnno| gaMdhao raMsao ceveM bhaiie se phaoNlao vi" ye // 44 // chAyA--saMsthAnato bhavati vRttaH, bhAjyaH sa tu vrnntH| gandhato rasatazcaiva, mAjyaH sa sparzato'pica // 44 // aba saMsthAnake saMgoMko kahate hue sUtrakAra prathama paribhaNDala saMsthAnake aMgoMko kahate haiM-'parimaMDalalaMThANe' ityAdi / anvayArtha jo skandha (parimaMDalasaMThANe-parimaMDala saMsthAnaH) parimaMDala nAmaka saMsthAlavAlA hotA hai (le-saH) vaha (vaNNao-varNataH bhAjyaH) varNakI apekSA bhAjya hotA hai / isI taraha (gaMdhao rasao ceva vi ya phAlao maie-gaMdhataH rastazcaiva api ca sparzataH mAjyaH) vaha skandha gaMdha, rasa tathA sparzakI apekSA bhI lAjya mAnA gayA hai| tAtparya yaha ki-jo skandha parimaMDala saMsthAnavAlA hotA hai usake varNa gaMdha Adi ke bhedase bIsa bhaMga hote haiN| saMsthAna lirpha pudgala skandhakA hI hotA hai paramANukA nahIM, isaliye yahAM skandha hI lenA cAhiye // 43 // have saMsthAnanA bhaMgane kahevAnuM zarU karIne sUtrakAra prathama parimaMDaLa saMsthAnanA gora 4 cha" parimaMDalasaMThANe " tyA ! ___mankyAtha-parimaMDalasaMThANe-parimaMDalasaMsthAnaH paribha 31 nAmanA saMsthAnakA hoya che se-saH te vaNNao-varNataH varNanI apekSA mAnya thAya cha, mA zate gaMdhao rasao ceva viya phAsao bhaie-gaMdhataH rasatazcaiva api ca sparzataH bhAjyaH e dha, gaMdha, rasa tathA sparzanI apekSAe paNa bhAjya mAnavAmAM Avela che. tAtparya e che ke, je skaMdha parimaMDaLa saMsthAnavALA hoya che. enA varNa gaMdha AdinA bhedathI vIsa bhaMga thAya che. saMsthAna phakta yugala skaMdhanA ja thAya che. paramANunA nahIM, A kAraNe ahIM skaMdha ja levA joIe. je 43
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a. 36 saMsthAnabhaGganirUpaNam TIkA-saMThANao bhave baTTe' ityAdi gAtheyaM pUrvavad vyaakhyeyaa| navaraM-vRttaH-vRttamasyAstItyartha-arza Adibhyo'ca ityac / vRttasaMsthAnavAnityathaiH / vRttasaMsthAlavatto'pi varNAdi bhedai viMzati bhaGgA bhavantIti bhAvaH // 44 // tryastrasaMsthAnabhaGgAnAhamUlam-saMThANao ave tase, Aie se 3 vrssnno| gaMdhao raMlaoce, bhaie le phAsao vi" ye // 45 // chAyA-saMsthAnato bhave tryastro, bhAjyaH sa tu vrnntH| gandhato rasatazcaiva, bhAjyaH sa sparzato'pica // 45 // TIkA--'ThANao bhavetale' ityAdi-- yaH-saMsthAnataH vyasAyanasaMsthAnavAn bhavati, sa tu varNataH, maajyH| tathA-gandhattaH, rasatazca mAjyaH / sA-tryanasaMsthAlavAn sparzato'pi ca bhaajyH| aba vRtta saMsthAnake khedoMko kahate haiM--'saMThANao ave vaDhe' ityAdi / anvayArtha--jo skandha (saMThANao-saMsthAnataH) saMsthAna pariNAmakI apekSA (vaTe-vRttaH) vRtta saMsthAnavAlA (ane-savati) hotA hai (se-sA) vaha skandha (vaNNo aie-varNataH bhAjyA bhavati) varNakI apekSA bhAjya hotA hai| isI taraha vaha (gaMdhao rasao ceva Aie se phAsao viyagandhataH rasatazcaiva bhAjyaH sa sparzato'pi ca) gandhakI rasakI tathA sparza guNakI apekSA bhI bhAjya hotA hai| isa prakAra vRtta saMsthAnacAle skandhake varNAdika bhedoMkI apekSA bIla aMga hote haiN||44|| aba yastra (trikoNa ) saMsthAna ke bhedoMko kahate haiM-'saMThANao bhave taMse' ityaadi| ___ anvayArtha--jo skandha (saMThANao-saMsthAnataH ) saMsthAna pariNAmakI apekSA (tase-tryastraH) tryana (trikoNa) saMsthAnavAlA hotA hai (le-saH) vaha Dave vRtta saMsthAnanA hAle 4 cha" saMThANao bhave vaTTe" tyAdi. ma-kyAtha-2 45 saMThANao-saMsthAnataH saMsthAna pariNAmanI apekSA vaTe-vRttaH vRtta saMsthAnA bhave-bhavati Doya. che se-saH te 4 vaNNao bhaie-varNataH bhAjyaH panI apekSAya mAya thAya che. yA zata gaMdhao rasao ceva bhaie se phAsao vi ya-gaMdhataH rasatazcaiva bhAjyaH sa sparzato'pi ca te gaMdhanI, rasanI, tathA sparza guNanI apekSA paNa bhAjya thAya che. A pramANe vRtta saMsthAnavALA skaMdhanA varNAdika bhedanI apekSAe vIsa bhaMga thAya che. jemAM have yasa saMsthAnamA cha-" saMThANao bhave tase "tyAdi sa-kyAtha-2 245 saMThANao-saMsthAnataH saMsthAna pariNAsanI apekSAye tase-jyasaH yasa saMsthAnabANA hAya cha se-saH te vaNNao-varNataH varNanI
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ 736 uttarAdhyayanasUtre varNAdInAM bhedaiH pUrvavadizatibhaGgAravyavasthApi bhavantIti bhAvaH // 46 // caturasrasaMsthAnamaGgAnAha-- mUlam-saMThANao je cauraMse, bhaie se u vnnnno| gaMdhao resao ceva, bhaiie le phAlao vi" ye // 46 // chAyA--saMkhyAnato yazcaturastraH, bhAjyaH sa tu vrnntH| gandhato rasatazcaiva, bhAjyaH sa sparzato'pica // 46 // TIkA--'saMThANao' ityAdi-- __yaH, saMsthAnataH, caturasra caturastrasaMsthAnavAn , sa tu varNato bhAjyaH, tathA -gandhataH, rasatazca, bhAjyaH, sa caturasraH, sparzato'pi ca bhAjyA, anA'pi prAgvad viMzatibhaGgA bhavantIti bhAvaH // 46 // (vaNNao-varNataH)varNakI apekSA (laie-lAjyaH) bhAjya hotA hai| isI taraha (se-sA) vaha pudgala skandha (gaMdhao rasao ceva vi ya phAlao bhaiegandhataH rasatazcaiva api ca sparzataH bhAjyaH) gandha rasa tathA sparzakI apekSA mI bhAjya hotA hai| isa yana saMsthAnavAle skandhake varNAdika bhedoM dvArA bIsa bhaMga hote haiN||45|| ____ aba caturasra (cAra koNavAle ) saMsthAnake bhaMgoM ko kahate haiM'saMThANao je cauraMse' ityaadi| anvayArtha-(je-yaH) jo skandha (saMThANao-saMsthAnataH) saMsthAna pariNAmakI apekSA (cauraMse lAi-caturasraH avati) (cAra koNevAlA) caturastra saMsthAnavAlA hotA hai (le-saH) vaha ( vaNNao-varNataH ) varNase (bhaie-bhAjyaH) bhAjya hotA hai tathA (gaMdhao-gaMdhataH) gaMdhase (rasaorasataH ) rasase bhAjya hotA hai| isI taraha vaha (phAsao-sparzataH) bhaie-bhAjyaH sAya thAya che mAra rIte se-saH te gaMdhao rasao ceva vi ya phosaso bhaie-gaMdhataH rasatazcaiva api ca sparzataH bhAjyaH ||dh, 2sa, sparzanI apekSAe paNa bhAjya thAya che, e casa saMsthAnavALA kaMdhanA varNadika bhede dvArA vIsa bhaMga che. te 45 Dave yatu2kha saMsthAnanA hone 4he che"saMThANao je cauraMse" tyAla. anvayArtha-je-yaH 24 saMThANao-saMsthAnataH sathAna parimanI sapekSA caurase bhavai-caturasraH bhavati yaturasa saMsthAnakA DAya che se-saHta vaNNao-varNata: panI apekSA bhaie-bhAjyaH mAnya thAya cha, mA zata gaMdhao rasao-gaMdhataH rasataH gadha, 2sa tathA phAsao-sparzataH 25zanI apekSA para .
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ 737 priyadarzinI TIkA. a0 36 saMsthAnabhaGganirUpaNam AyatasaMsthAnabhedAnAha-- mUlam-je' Ayaya saMThoNe, bhaie le u vennnno| gaMdhao rasao ceva, bhaiie le pholao ki ye // 47 // chAyA--yaH AyatasaMsthAne, bhAjyaH sa tu vrnntH| gandhato rasatazcaiva, bhAjyaH sa sparzavo'pica // 47 // TIkA---'je AyA saMThANe' ityAdi-- yaH saMsthAne AyataH AyataM-deyaM tadpasaMsthAnavAn , sa tu varNataH, bhaajyH| tathA-gandhataH, rasatazca bhAjyaH / saH-AyataH, sparzato'pi ca bhaajyH| atrA'pi prAgvat , viMzati (20) bhaGgA bhavanti / parimaNDala1, vRtta2, vyatra3, caturastrA4, 'ya5 rUpANAM paJcAnAmapi saMsthAnAnAm pratyekaM viMzatibhaGgayuktAnAM saMmelanena zatam (100 ) bhnggaaH| evaM varNagandharasasparzasaMsthAnAnAM sakalabhaGgA sparzale bhI bhAjya hotA hai| yahAM para bhI pahilekI taraha bIsa bhaMga jAnanA cAhiye // 46 // aba Ayata (laMbA) saMsthAnake aMgoMko kahate haiM-'je AghayasaMThANe' ityaadi| anvayArtha-(je-thaH) jo paugalika skaMdha (Ayaya saMThANe-Ayata saMsthAnaH) Ayata saMsthAnavAlA ( laMbA ) holA hai (le-saH) vaha skaMdha (vaNNao bhaievarNataH bhAjyo bhavati) varNase bhAjya hotA hai| isI taraha (le-laH) vaha (gaMdhao rasao vi ya phAlao maie-gandhataH rasataH api ca sparzataH bhAjyaH bhavati) gaMdhale, rasale tathA sparzale bhI mAjya hotA hai| yahAM bhI pahilekI taraha bIla bhaMga hote haiN| isa taraha ina pAMca-parimaMDala vRtta trya caturastra tathA Ayata-saMsthAnoMke pratyekake bIsa bIsa bhaMga milAnese saMsthAna sAmAnyake sau bhaMga ho jAte haiN| isa prakAra pAMcavarNa, bhAjya thAya che. ahIMyAM paNa pahelAMnI mAphaka vIsa bhaMga jANavA jeIe. dA ve mAyAta saMsthAnana gAne 49 cha-"je Ayaya saMThANe" chatyAdi. manvayArtha-je-yaH paugati 45 Ayaya saMThANe-AyatasaMsthAnaH mAyata saMsthAnamA Doya che. se-saH te 245 vaNNao aie-varNataH bhAjyaH bhavati pAnI mAnya khAya che. 2 // zata se-saH te gaMdhao rasao viya phAsao bhaie-gaMdhataH rasataH api ca sparzataH bhAjyaH bhavati thI, 2sathI tathA pazathI 5 mAnya hoya che. ahIM paNa pahelAMnI mAphaka vIsa bhaMga thAya che. A pramANe e pAMya-paribha, vRtta, 5sa, yatu222, tathA mAyata-sasthAnAnA pratyeuna vIsa vIsa bhaMga meLavavAthI saMsthAna sAmAnyana se bhaMga thaI jAya che. A u0 93
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ 738 uttarAdhyayana sUtre saGkalanayA dvayazItyadhikAni catvAri zatAni (482) bhaGgA bhavanti / ukta gAthAsu sarvatra 'je' ityatra jAtAvekavacanam // 47 // sampratyupasaMhAradvAreNottaragAthAsambandha mAha mUlam - aisA ajIvavibhaktI, samAseNa viyAhiyA~ / itto jIvavitti, vacchAmi aNupuvaso // 48 // chAyA - eSA ajIvavibhaktiH, samAsena vyAkhyAtA / ito jIvavibhakti, vakSyAmi bhAnupUrvyA ||48 || TIkA- ' esA ajIvavibhattI' ityAdi -- " jambU ! eSA = anantaroktA, ajIvavibhaktiH = ajIvAnAM vibhaktiH - vibhAgaH, bheda iti yAvat samAsena = saMkSepeNa, vyAkhyAtA = tIrthakarAdibhirvarNitAH / itaH =ataH param, jIvavibhaktim, AnupUrvyA = anukramapuraHsaraM, vakSyAmi = kathayiSyAmi // 48 // do 2 gaMdha. pAMca rasa, ATha sparza aura pAMca saMsthAna, ina sabake bhaMgAMkA paraspara yoga karane se cAra sau bayAsI (482) bhaMga hote haiM // 47 // aba sUtrakAra pUrvokta kathanakA upasaMhAra karake uttaragAthA ke saMbaMdhako kahate haiM-- 'esA' ityAdi / anvayArtha --- he jambU ! (esA ajIva vibhaktI - eSA ajIvavibhaktiH) yaha pUrvokta rUpase ajIvakA vibhAga maiMne (samAseNa viyAhiyA - samAsena vyAkhyAtAH) saMkSepase kahA hai / (itto - itaH) isake bAda (aNupuvvasoAnupUrvyA) kramAnusAra (jIvavibhatti vRcchAmi jIvavibhakti vakSyAmi) jIvake vibhAgako kahatA hUM // 48 // pramANe pAMca varNa, be gaMdha, pAMca rasa ane AThe sparze ane pAMca sasthAna a. sahunA bhAgonA paraspara meLa karavAthI cAraseA byAsI (482) bhaMga thAya che.54nA have sUtrakAra pUrvokta kathananA upasaMhAra karIne uttara gAthAnA saMbaMdhane uDe che" esA " tyAhi ! anvayArtha-De bhyU ! esA ajIva vibhattI - eSA ajIvavibhaktiH bhA pUrvokta3thathI alavanA vibhAga meM umAseNa viyAhiyA - samAsena vyAkhyAtAH saMkSepathI hyo che. itto - itaH mAnA pachI aNupuvvato- AnupUrvyA bhAnusAra jIvavibhatti vucchAmi - jIvavirbhAta vakSyAmi apanA vilAgate uhu~ chu // 48 //
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 jIvAjIvasvarUpanirUpaNam atha sudharmAsvAmI jambUsvAminaM pratyAha-- mUlama-saMsAratyA ya liddhA ya, duvihA~ jIvA viyAhiyA / siMddhA NegavihA, vuttA, 'taM me kittayao suNe // 49 // chAyA--saMsArasthAzca siddhAzca, dvividhA jIvA vyaakhyaataaH| siddhA anekavidhA uktAH, tAn me kIrcayataH zrRNu // 49 // TIkA--'saMsAratthA' ityAdi-- he jambUH ? jIvA prANinaH dvividhAH vyAkhyAtAH / saMsArasthAH, siddhaashceti| saMsArazcaturgatilakSaNastatra tiSThantIti sNsaarsthaaH| ye tu saMsArAnmuktAste siddhAH, tatra-siddhAH,-anekavidhA bahuprakArakAH, uktAH kthitaaH| tAn kIrtayataH kthytH| me=mama, sakAzAt , zrRgu / nanu prathamopasthitatvAtsaMsArasthabhedAdikathanameva samucitamiticet-ucyate pazcAnirdeze'pi, alpavaktavyatvAtsUcIkaTA hanyAyena prathamataH siddhabhedA'bhidhAnam / 'te' ityatrArSatvAdekavacanam // 49 // aba sudharmAsvAmI vaktavya viSaya ko jambUsvAmo se kahate haiM'saMsArasthA ya' ityaadi| anvayArtha he jambU ! (jIvA-jIvAH) prANI (duvihA viyAhiyAdvividhAH vyAkhyAtAH) sarvajJa bhagavAna ne do prakAra ke kahe haiM / ve do prakAra ye haiN| (saMsAratthAya liddhAya -saMsArasthAzca siddhAzca ) eka to saMsArI tathA dUsare siddha / inameM (siddhA-siddhA) jo siddha jIva haiM ve (NegavihA vuttA-anekavidhAH uktAH) aneka prakAra ke kahe gaye haiN| (taM kittayao suNa-tAn kIrtayataH zrRNu ) maiM una siddhoM kI prarUpaNA karatA hUM so suno| prazna-gAthA meM strakAra ne jaba sarva prathama saMsArI jIvoM kA nAma have sudharmAsvAmI pratijJA viSayane janyU svAmIne kahe che- " saMsAratthA ya"tyAhi! mankyAthamyU! jIvA-jIvAH prANi duvihA viyAhiyA-dvividhAH vyAkhyAtAH sarvajJa mAna 2. prAna usa che. the. me 412 2 // cha.saMsAradA ya siddhA ya-saMsArasthAzca siddhAzca me saMsArI mane bhAna siddha. mAmAM siddhA-siddhAH siddha che NegavihA vuttA-anekavidhAH uktAH bhane 41 2 // apAmA mAvesa che taM kittayao suNa-tAn kIrtayataH zrRNu hu~ me siddhonI prarUpaNa karuM chuM, tene tame sAMbhaLe. prazna-gAthAmAM sarva prathama jyAre saMsArI jInA nAmane nirdeza
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ 740 uttarAdhyayana sUtre atha siddhAnAmanekavidhatvamevopAdhibhedAdAha-mUlam - itthI purisasiddhAya, taba ye napuMgA / saliMge annaliMge the, gihiliMge" taheva // 50 // chAyA -- strIpuruSasiddhArtha, tathaiva ca napuMsakAH / svaliGge anyaliGge ca, gRhiliGge tathaiva ca // 50 // TokA--' itthI purisasiddhA' ityAdi -- strI puruSasiddhArtha = striyazca purupAzva strIpuruSAH, strIpuruSAca te siddhAzva strIpuruSasiddhAH, siddhazabdaH pratyekamabhisambandhyate, tataJca striyazca te pUrvaparyAyApekSayA siddhAH, strI siddhAH evaM purupasiddhA ityarthaH / ca punaH, tathaiva ca napuMsakA ihottaratraprakaraNavazAt siddhazabdasya sambandhaH, tathA ca- napuMsakasiddhAH / svaliGge siddhAH, svaliGgaM ca muktimArgaprasthitAnAmanagAraliGga, rajoharaNasadoraka mukhavastri nirdeza kiyA hai taba unhIM kI prarUpaNA karanI cAhiye thI phira unakI prarUpaNA na karake pahale siddhoM kI prarUpaNA kyoM kI hai ? uttara - siddhoM ke viSaya meM alpa vaktavya hone ke kAraNa ' sUcI kaTAha' ke nyAya se prathama siddhoM kI prarUpaNA kI hai // 49 // aba sUtrakAra siddhoM meM anekavidhatA upAdhibheda se kahate haiM - " 'itthI' ityAdi / anvayArtha --- ( itthI purisasiddhAya - strI puruSa siddhAH ) strI paryAya se siddha, tathA puruSa paryAya se siddha, ( taheva - tathaiva ) isI taraha ( napuMsagA - napuMsakAH) napuMsaka paryAya se siddha (saliMge annaliMge taheva gihiliMge - svaliGge anyaliGge tathaiva ca gRhiliGge siddhAH ) rajoharaNa tathA karela che, tyAre emanI prarUpaNA karavI joItI hatI, tA emanI prarUpaNA na karatAM pahelAM siddhonI prarUpaNA zA mATe karavAmAM Ave che ? 99 uttara----siddhonA viSayamAM alpa vaktavya hovAnA kAraNe " sUcI kaTAhu nA nyAyathI prathama siddhAnI prarUSaNA karavAmAM Ave che. // 49 L have sUtrakAra siddhomAM aneka vidhatA upAdhi bhedathI kahe che-vRdhdhI" ItyAdi manvayArtha -- itthI purIsasiddhA ya - strI puruSasiddhA' khI paryAyathI siddha, tathA yuSa paryAyathI siddha, taddeva - tathaiva na pramANe napuMsagA-napuMsakAH nathu paryAyathI siddha, salige annaliMge taheva gihiliMge siddhA - svaliMge anyaliMge tathaiva
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 36 strImokSanirUpaNam 74 kAdirUpaM, tatra siddhAH, ca-punaH, anyaliGge svaliGgApekSayA anyat-bhinnaM ca talliGga ca anyaliGgam , zAkyAdisambandhiveSaH, ttrsiddhaaH| tathaiva' iti sayuccaye, gRhiliGge-gRhiliGga-gRhasthavepaH, tatra siddhAH, mrudeviisvaaminiivt| cakArastu tIrthAtIrthasiddhAdhanuktabhedabodhakAH, tatazca-tIrthasiddhAH, atIrthasiddhAH, ityAdayo bodhyaaH| atha strImokSalabarthanam -- iha 'itthIpurisasiddhAya' iti vacanena strINAmapi siddhisaMbhava ityuktam / tatra kecid vadanti-strINAM na mokSaH, puruSebhyo hInatvAt , napuMsakAdivat , iti / atra bramaH-sAmAnyenAtra dharmitvenopAttAH striyo, vivAdAspadIbhUtA vA / Adya pakSe pakSakadezasiddhasAdhyatA, asaMkhyAtavarSAyuSkaduSpamAdikAlotpannatirazcodevya. sadorakalukhavastrikAdirUpa anagAraliGga siddha, tathA anyaliGga zAkyAdiveSa meM siddha, evaM marudevI kI taraha-gRhaliGga meM siddha, tIrthasiddha, atIrthasiddha isa taraha liddhoMke upAdhi bheda se aneka bheda hote haiN| aba strI mukti kA samarthana kiyA jAtA hai gAthA meM " itthI purila siddhAya" isa pada se striyoM ko bhI muktipada kI prAti samarthita kI gaI hai to vaha isa prakAra se jAnanI cAhiyekoI aisA kahate haiM ki 'striyoM ko mukti nahIM hotI hai kAraNa ki ve puruSa kI apekSA hIna haiM , jaise napuMsaka Adi / isa para yaha pUchanA hai ki Apa kina triyoM meM mokSa kA abhAva siddha karate ho kyA sAmAnya triyoM meM athavA kinhIM vizeSa striyoM meM yadi sAmAnya striyoM meM zukti prAti kA abhAva Apa siddha karate ho ca gRhaliGge siddhAH 2026 tathA saho24bhumakhidi35 mn||2 simA siddha, tathA anya li zAkSAdi veSamAM siddha, ane marUdevInI mAphaka, gRhi. limAM siddha, tIrtha siddha, atIrtha siddha A pramANe siddhonA upAdhi bhedathI aneka bheda hoya che. have strI muktinuM samarthana karavAmAM Ave che ___thAmA " itthIpurisa siddhA ya" // 54thI liyone para mur3ita pahanI prAptinuM samarthana karavAmAM Avela che. te A prakArathI jANavuM joIe. koI evuM kahe che ke, striyone mukti thatI nathI. kAraNa ke, te purUSanI apekSAe hIna che. je rIte napuMsaka vagere AnI sAme e pUchavAnuM che ke, Apa kaI zvinA viSayamAM mekSane abhAva siddha kare che ? zuM sAmAnya strimAM athavA koI vizeSa strimAM je sAmAnya strimAM mukti prAptino abhAva
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ Thakkara uttarAdhyayanasUtre bhavyAdistrINAM zrUyasInAmasmAbhirapi mokSAbhAvasyAbhidhAnAt , dvitIyetu nyUnatA pakSasya / vivAdAspadIbhUteti vizeSaNaM vinA niyatastrIlAbhAbhAvAt / yadi tadupA dIyate, tadA tatpratibodhArtha kiMciducyate-- striyo muktyAH , muktikAraNA'vaikalyAt , yathA pumAMsaH, yatra hi yasya nAsti saMbhavastatra tatkAraNavaikalyaM yathA siddhazilAyAM zAlyakurasya / imAstu muktikAraNavaikalparahitAH, tasmAnmuktyahA~ iti / to yaha bAta hama bhI mAnate hai ki asaMkhyAta varSa kI AyuvAlIakarma-bhUmijastriyoMko duSamAdikAlotpanna tiyazcaniyoMko evaM deviyoMko tathA asavya striyoMko khukti prApta nahIM hotI hai| ataH pakSakadezameM yaha hetu siddhasAdhyatAvAlA honele yadi kaho ki koI viziSTa striyAM mukti prAptike yogya nahIM haiM to yaha bAta pakSabhUta strIpadale jJAta nahIM ho sakatI hai| ataH isa bAtako spaSTa karaneke liye yadi aisA kahA jAya ki hama unheM hI mukti prApti niSiddha karate haiM jinhe Apa mukti prAptike yogya ginate ho / to isapara bhI hamArA yahI kahanA hai ki jinheM tuma mukti prAptike yogya nahIM kahate ho unheM hI hama isa prakArale mukti prAptike yogya siddha karate haiM-" striyo suktyahA~H, muktikAraNAvaikalyAta yathA pumAMsaH" jaise puruSoM meM muktike kAraNoMkI avikalatA dekhI jAtI hai usI prakArale striyoMmeM bhI mukti ke kAraNoMkI avikalatA honese ve siddha karatA he te e vAta ame paNa mAnIe chIe ke, asaMkhyAta varSanI AyuSyavALI akarmabhUmi ja striyone, duSamAdi kAtpanna tiryacanine, ane deviyene, tathA abhavya striyone mukita prApta thatI nathI. AthI pakSadezamAM e heta siddha sAdhyavALe hevAthI je kahe ke, kei viziSTa striye mukti prAptine cagya nathI te A vAta pakSabhUta strI padathI jJAta thaI zakatI nathI AthI e vAtane spaSTa karavA mATe je ema kahevAmAM Ave ke, ame ene ja ati prAptimAM niSaddha karIe chIe, jene Apa mukita prAptine cagya gaNe che. te AnI sAme paNa amArUM eja kahevAnuM che ke, jene tame mukti prAptinA yogya nathI kahetA ene ja ame A prakArathI mukitanI prAptine yogya siddha rIme chIme. " striyo muktyAH , muktikAraNAvaikalyAt yathA pamAMsaH " ma 53mA bhutinA 42NanI vixnA nepAmA mAve cha eja prakArathI strimAM paNa muktinA kAraNenI avikaLatA hovAthI e paNa makitanI prAptine cagya che. je sthaLe jenI sa bhavatA hotI nathI tyAM ja kAraNenI vikaLatA rahe che. jema siddha zilAmAM zIlayakuranI saMbhavatA
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 strImokSanirUpaNam nanu strISu muktikAraNAnAmasadbhAvAt tatrAya hetu sta ucyate-uktahetorasiddhatvaM vadasi, tat kiM strIya kimuta nirmANasthAnAdhapasiddhatvena 2, kiMcA muktisAdha tatra yadi tAvat puruSebhyo'pakRSTatvena strISu muktikA tarhi idaM brUhi-tvadaGgIkRtaM puruSebhyo'pakRSTatvaM strISu kiM bhI mukti-prAptike yogya haiN| jahAM para jilakI : vahAM para usake kAraNoMkI vikalatA rahata zIlayaGakurakI saMbhavatA nahIM hai, ataH vahA~ eH vikalatA hai| parantu vivakSita striyAM aisI naha saba kAraNoMkA sadbhAva hai ataH ve muktike ra phira bhI aisA hI kahA jAve ki striyo mukti haiM ataH unameM isa hetuke asadbhAvase hetu, 7 aisA kahanA lI ThIka nahIM hai| kAraNa ki hamA pUchanA hai ki Apa jo striyoM meM isa hetukI A so kisa kAraNale ? kyA ve puruSoM kI apekSA nirvANarUpa sthAnakI aprasiddhi hai isaliye, yA nahIM hai isaliye ? / yadi aisA kahA jAya ki hIna haiM isaliye unameM muktike kAraNoMkA saddhA para hama yaha pUchate haiM ki Apa jina striyoM nathI. AthI e sthaLe enA kAraNenI paNa vikaLata evI nathI. emanAmAM te muktinA saghaLA kAraNe mukitane yogya che. jo ke AnI sAme pharIthI ? ke, striomAM mukitanA kAraNenI asadubhAvatA che asadubhAva hovAnA kAraNe A siddhatA Ave che, ThIka nathI, kAraNa ke AnI sAme amAruM e striomAM e hetanI asiddhatA pragaTa karI rahyA che purUSano apekSAe hina che? e kAraNathI, athavA niva
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 uttarAdhyayanasUtre bhAvena1, kiM vA viziSTasAmarthyAbhAvena 2, kiM yA puruSAnabhivanyatvena3, kiMvA smAraNAyakatvena4, kiM vA amaharddhikatvena5, kimuta-mAyAdi prakarSavatvena6, iti pddviklpaaH| tatra yaducyate strISu ratnatrayAbhAva iti tadayuktam-samyagdarzanAdoni puruSANA. miva strINAmapyavikalAli dRzyante / tathAhi-dRzyante striyo'pi sakalamapi pravacanArtha zraddadhAnAH, jAnate ca paDAvazyaka kAlikotkAlikAdibhedaminnaM zrutam , paripAlayanti saptadazavidhaM saMyamam , dhArayanti ca devAsurANAmapi durdhara brahmacaryam , tapyante ca tapAMsi mAsakSapaNAdIni tataH kathamiva na tAsAM mokSasaMbhavaH / / kahate haiM vaha kisa kAraNale kahate haiM kyA unameM labhyagdarzanAdikarUpa jo ratnatraya hai usakA abhAva rahatA hai ? 1, yA unameM viziSTa sAmarthyakA abhAva hai ? 2, athavA ve puruSoM dvArA apaMca hai ? 3, yA smaraNa Adi jJAna unameM nahIM rahatA hai ? 4, yA unameM koI strImaharddhika nahI hai?5 athavA mAyAdika kI unameM prakarSatA pAI jAtI hai ? 6 / yadi ina chaha vikalpoM meM se yaha vikalpa mAnA jAya ki triyoM meM ratnatraya kA abhAva hai ataH unameM puruSoM kI apekSA hInatA hai so aisA kahanA isaliye yuktiyukta nahIM mAnA jAtA hai kyoM ki lamyadarzanAdika ratnatraya puruSoM kI taraha unameM lI avikala dekhe jAte haiN| striyAM bhI sakala pravacana ke artha kI zraddhA karanevAlI SaDAvazyaka kAlika utkAlika Adi ke bhedarale bhinna zruta ko jAnane vAlI tathA lataraha prakAra ke saMyama ko pAlane vAlI dekhI jAtI hai| deva aura asuroM dvArA bhI batAvI rahyA che, zuM emanAmAM samyagradazanAdika rUpa je ratnatraya che ene abhAva rahe che. ? 1. athavA te emanAmAM viziSTa sApane abhAva che? 2. athavA to purUSa dvArA avadya che ? 3 athavA te smaraNa Adi jJAna emanAmAM rahetuM nathI ? 8 athavA emanAmAM kaI strI mahaddhika nathI? 5 athavA te mAyAdikanI emanAmAM pradarzatA hoya che ? 6. je A cha vikalpamAMthI e vikalpa mAnavAmAM Ave ke, sTiyAmAM ratnatrayane abhAva che. AthI emanAmAM purUSanI apekSAe hInatA che. A prakAranuM kahevuM e kAraNe yukitayukata mAnI nathI zakAtuM ke, sandarzanAdika ratnatraya purUSanI mAphaka strImAM paNa avikalpa levAmAM Ave che. briA paNa saghaLA pravacananA arthanI zraddhA karavAvALI SaDAvazyaka kAlika utkAlika AdinA bhedathI bhinna zratane jANavAvALI . thA sattara prakAranA saMyamane pALanAra levAmAM Ave che. deva ane asuro
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ + -::.. ... . . priyadarzinI. TIkA a. 36 strImokSanirUpaNam kiM ca-strISu ratnatrayAbhAva iti yaducyate, tat kiM ratnatrayasya aviziSTasya tatrA'bhAvo vivakSitaH, kiM vA makarSaparyantamAptasya ratnatrayasya tatrAbhAvaH ? / tatra yadi aviziSTasya ratnatrayasya strISu alAva ityucyate bhavatA, tarhi kathaya, ayaM ratnatrayAbhAvazcAritrAsaMbhavAt kim uta jJAnadarzanayodvayorabhAvAt , kiMvA samyaga darzanAdInAM trayANAmabhAvAt / / atha-cAritrAsamavena ratnatrayAlAca itipakSAsya nirAkaraNam / tatra yadi cAritrasyAsaMbhavAd ratnatrayAbhAvo vivakSitastahi so'pi cAritrAsaMbhavaH kiM sa celatvena1, ? kiM vA strItvasya cAritravirodhitvena ?, 2 kiMvA mandasattvatayA3, / durdhara brahmacaryatrata ve pAlatI haiN| sAlakSapaNa Adi vividha prakAra kI tapasyA ve karatI haiN| isaliye usameM mukti kA saMbhava kaise nahIM ho sakatA hai / tathA Apa jo striyoM meM ratnatraya kA abhAva kahate ho so inameM ratnatraya kA abhAva se vivakSita hai, kyA sAmAnyarUpa ratnatraya kA athavA prakarSa paryanta prApta ratnatrayakA ? yadi prathama pakSa svIkRta kiyA, jAya to hama isa para punaH yaha pUchate hai ki sAmAnyatayA ratnatraya kA abhAva cAritrake abhAva se kahate ho ? athavA jJAnadarzana donoM ke abhAva se kahate ho ? athavA samyagdarzanAdika tInoMke abhAva se kahate ho?| yadi kaho ki cAritra ke asaMbhava se ratnatraya kA abhAva hai aisA hama kahate hai so isa para punaH yaha vikalpa hotA hai, ki unameM cAritrakI asaMbhavatA kyA savastra honese AtI hai ? yA strIpaneko cAritrakA virodhI honese AtI hai ? athavA mandasAmarthya honekI vajahase AtI hai ? taraphathI paNa dura brahmacarya vratanuM e pAlana kare che. zrAsa kSapaNa Adi vividha prakAranI tapasyA kare che, A kAraNe temane mukitane saMbhava kema na thaI zake? tathA Apa je striyomAM natrayane abhAva kahe che to emanAmAM ratnatrayane abhAva kaI rIte che ? zuM ratnatrayanuM sAmAnyarUpa athavA prakarSa paryata prApta ratnatrayanuM? kadAca prathama pakSa svIkAravAmAM Ave te ame AnI sAme prathama e pUchIye chIye ke, sAmAnyatayA ratnatrayano abhAva cAritranA abhAvathI kahe che ? athavA jJAna darzane banenA abhAvathI kahe che ? athavA samyaggadarzanAdi traNenA abhAvathI kahe che? jo evuM kahe ke, cAritranA asaMbhavathI ratnatrayano abhAva che evuM ame kahIe chIe te AnA upara e vikalapa uThe che ke, emanAmAM cAritranI asaMbhavatA zuM savastra hevAnA kAraNe Ave che athavA te strIpaNuM e cAritranuM virodhI gaNavAthI Ave che? athavA sAmarthya ochuM hovAne kAraNe Ave che?
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana sUtre // calasya cAritrabhAva hetutvanirAkaraNam // tatra yadi sacelatvena cAritrAsaMbhava ityucyate saMbhavatA, tarhi tAvat kathaya tvadaGgIkRtamidaM celasyApi cAritrAbhAvahetutvaM kiM celasya paribhoga mAtreNa bhavati 11 kiM vA velasya parigraharUpatvena ? 2 / tatra yadi paribhogamAtreNa cailaM cAritrAbhAvaheturiti manyase tarhi vada tAvad, ayaM cailaparibhogaH strINAM kiM tatparityAgAzakatvena 1, kiMvA gurUpadiSTatvena 2, cAritrAbhAvaheturvivakSitaH 1 / tatra yadi strINAM caikaparityAgAzakatvena cailaparibhogacAritrAbhAvaheturiti svIkaroSi, naitad yuktam-yataH yadyapi 'prANebhyo nAparaMbhiyaM prANinAm' tathApi - prANAnapi tyajantyaH kAzcit striyaH pradRzyante / kiM punazcailaM parityaktumazaktAstA iti saMbhAvanA | 746 yadi kahA jAya ki ve vastrasahita rahatI hai isaliye unameM cAritra kI asaMbhavatA hai so kyA vastra ke paribhoga mAtra se cAritrAbhAva ke prati hetutA hotI hai ? athavA parigraharUpa hone se hotI hai ? yadi paribhoga mAtra se caila cAritrAbhAva kA hetu hotA hai aisA mAnA jAya to kaho yaha caila kA paribhoga striyoM ke usake parityAga karane kI azakti honese hai ? athavA gurUpadiSTa hone se hai ? yadi isameM aisA kahA jAya ki striyoM meM vastrakA tyAga karane kI azakti hone se caila paribhoga hotA hai aura yaha caila paribhoga unameM cAritrAbhAva kA hetu hotA hai so aisA kahanA ucita nahIM hai kAraNa ki prANiyoM ko saba se adhika pyAre prANa hote haiM jaba triyAM prAgoM ko bhI choDa kadAca evuM kahevAmAM Ave ke, te vastra sahita rahe che . A kAraNe temanAmAM cAritranI asa bhavatA che te zuM vajrane paribhAga mAtra karavAthI ja cAritrabhAvanA tarapha hetutA thAya che? athavA parigraharUpa thavAthI thAya che ? jo parigraha mAtrathI zaila cAritra bhAvanA hetu ane che, avuM mAnavAmAM Ave te kahA e calane paribhAga yiAmAM enA parityAga karavAnI azaktinA kAraNe che ? athavA gurUpaSTi hAvAthI che ? je A khAkhatamAM evuM kahevAmAM Ave ke, strIcemAM vastranA tyAga karavAnI azakti hAvathI cela paribhaga thAya che. ane e cela paribhAga emanAmAM cAritra bhAva hetu hAya che te e kahevuM ucita nathI. kAraNa ke, prANiyAne sahuthI vadhumAM vadhu pyArA potAnA prANu hoya che. jyAre ceA prAAnA paNa tyAga karatI tevAmAM Ave che te pachI enA mATe
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ 747 priyadarzinI TImA a0 36 strImonirUpaNam atha gurUpadiSTatvena cailaparibhogaH strINAm , ityaGgokaropi, tarhi kathaya tAvat kiMcailasya cAtriopakAritvena mulabhistAsAM cailaparibhogopadezaH kRtaH, kiMvA anyathA ? yadi cAritropakAritvena tadupadezastarhi kiM na puruSANAmapi tadupadezo gurubhiH kriyate / athaitA abalA eva, yato balAdapi purupaiH paribhujyante iti cai vinA tAsAM cAritrabhaGgasaMbhavaH, na tu puruSANAmiti na teSAM tdupdeshH| evaM sati na celAccAritrAbhAvaH, celasya cAritropakAritvAt / tathAhi-yad detI dekhI jAtI haiM to phira unake liye vastroMko chor3aneko vAta kauna kaThina hai, isaliye yaha bAta to sAnI nahIM jA sakatI hai ki ve vastrake chor3ane meM asamartha haiN| yadi yaha kahA jAya ki guruse upadiSTa hokara ve vastrakA paribhoga karatI hai to isa para bhI hama pUchate hai ki guruoMne unheM cAritrameM upakArI jAnakara vasnake paribhogakA Adeza diyA yA aura koI rUpale jAlakara vasnake parisoga karanekA upadeza diyA hai| yadi yaha kahA jAya ki guruoMne vastra pahiranekA upadeza unheM isaliye diyA hai ki vaha cArinakA upakArI hai to phira unhoMne vaha upadeza purupoMko kyoM nahIM diyaa| yadi kahA jAya ki ye avalA hai| yadi nagna raheM to puruSa unapara balAtkAra kara sakate hai isaliye cailake vinA cAritrabhaMga honekI unameM saMbhAvanA rahatI hai ataH guruoMne unheM cAritrakA upakArI jAnakara caila paribhogakI AjJA dI hai| puruSoMko nahIM dii| to phira isa prakArakI mAnyatAle yaha vAna tumhAre hI mukhase vane cheDavAnI vAta kaI rIte kaThaNa che? A kAraNe e vAta te mAnI zakAtI nathI ke, te vastrane choDavAmAM asamartha che. je ema kahevAmAM Ave ke, gurUnA upadezane grahaNa karyA pachI paNa te vastrane pariga kare che te AnI sAme paNa amo pUchIye chIye ke, gurUoe temane cAritramAM upakArI jANIne vastranA parigane Adeza Apela che athavA bIjA keI kAraNane jANIne vastra paridha karavAno upadeza Apela che. je kadAca ema kahevAmAM Ave ke, gurUoe vastra paheravAno upadeza ene e mATe Apela che ke, te cAritramAM upakArI che te pachI emaNe e upadeza purUne kema na ANe. je ema kahevAmAM Ave ke, abaLA che ane je nagna rahe te, purUSa emanA upara baLAtkAra karI zake che AthI calanA vagara cAritrabhaMga thavAnI temAM saMbhAvanA rahe che. ethI gurUgoe temane cAritranA upakArI jANIne cala pariganI AjJA Apela che. ane Apela nathI. te pachI A prakAranI mAnyatAdhI e vAta
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre yasyopakAri, na tat tasyAbhAvahetuH, yathA ghaTasya mRtpiNDAdi, upakAri coktarItyA cAritrasya celam / tasmAccaila na caaritraasaavheturiti| __ artha 'anyathA' iti pakSastava saMmataH ?, nAyamapi yukti sahaH, yato ''nyathA' ityanena pakSadvayamihopasthitaM bhavati / kiM-cAritraM prati cailamudAsInaM, bAdhakaM vA ? iti / ayamarthaH-udAsInaM nAma nAsti cAritrasya sAdhaka, nAsti vA tasya bAdhakamiti / kiM vA-cAritrasya bAdhakameveti / cAritraM pati audAsInyaM vA vAdhakatvaM vA ubhayamapi nAtra vartate / puruSakRtAbhibhavarakSakatayA caila strINAM cAritropakArakamastItyanantaramevoktatvAditi / siddha ho jAtI hai ki vastrakA upabhoga cAritrakA upakArI hai isake sadbhAvase cAritrakA abhAva siddha nahIM hotA hai| " yat yasyopakAri na tat tasyAbhAvahetuH yathA ghaTasya kRtpiNDAdi, upakAri ca uktarItyA cAritrasya cailam tasmAnna tat cAritrAmAcahetuH" ataH jo jisakA upakArI hotA hai vaha usake abhAvakA hetu nahIM hotA hai jaise kRtpiNDAdika ghaTake abhAva kA hetu nahIM hotA hai / ukta rIti le caila bhI cAritra kA upakArI hotA hai ataH vaha usake abhAva kA hetu nahIM hotA hai| yadi "anyathA" yaha pakSa svIkAra kiyA jAya to yaha bhI ThIka nahIM hai kyoM ki "anyathA " isa pada se do pakSa upasthita hote haiM-kyA cAritrake prati caila udAsIna hai ? athavA bAdhaka hai ? yadi udAsIna hai to udAsInakA tAtparya hotA hai ki vaha na to cAritra kA sAdhaka hotA hai aura na usakA bAdhaka hI hotA hai / ataH yaha pakSa mAnya nahIM hai| yadi kaho tamArA ja meDhethI siddha thaI jAya che ke, vastrane upaga cAritrane upakArI 'cha. mAnA samAthI yaatrine| bhalA siddha thate nathI. " yat yasyopakArina tat tasyAbhAvahetuH yathA ghaTasya mRtpiNDAdi, upakAri ca uktarItyA cAritrasya cailam tasmAnna tat 'cAritrAbhAvahetuH " mAthI re re 542rI DAya che ta tanA "abhAvano hetu thatuM nathI. jema ke-mATIne piMDa ghaDAnA 'abhAvane hetu banavAne nathI. A rIte cela paNa cAritrane upakArI bane che. AthI *ta senA malAvana hetu nI zata nathI. le " manyathA'; 'pakSanA svIkAra karavAmAM Ave te e paNa ThIka nathI. kemake, "anyathA" "A 'padathI be pakSa upasthita thAya che-zuM cAritranA pAlanamA rola aivarodhaka che ? 'athavA bAdhaka che? je udAsina hoya te udAsinanuM tAtparya e thAya ke, e na te cAritramAM sAdhaka bane che, ke na te emAM bAdhaka thAya che AthI A. 56 bhAnA yogya nathI. 'hAya abha ho , ' yArimA mAgha "che
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ 749 priyadarzinI TIkA a0 36 strImokSanirUpaNam ____ nApi celasya parigraharUpatvena cAritrAbhAva hetutvaM sabhavati, yato 'mucchA pariggaho butto' ityAdi bacanena 'mUrchana parigrahaH' iti dazakAlike paSThe'dhyayane nirNItam / mUrchArahito bharatazcakravartI sAntaH puro'pyAdarzakagRhe'vatiSThamAno niSparigraho gIyate / anyathA tasya kevalotpattisyAt / yadi ca cailasya parigraharUpatvaM syAt , tadA tathAvidharogAdiSu puruSANAmapi cailasaMbhave cAritrAbhAvena muktyabhAvaH syAt / uktaM caki vaha cAritra kA bAdhaka hai lo aisA kahanA bhI ThIka nahIM hai kAraNa ki jaba vaha cAritrake prati upakArI hai to phira na udAsIna hI ho sakatA hai, na bAdhaka hI ho sakatA hai ataH puruSakala parAbhavase rakSA karanevAlA hone ke kAraNa cala cAritra kA upakArI hai aisA hI mAnanA caahiye| aba jo kahA jAya ki caila parigraharUpa hone se cAritra ke abhAva kA hetu hai so aisA kahanA bhI ThIka nahIM hai kyoM ki parigraha kA lakSaNa bhU bhAva kahA gayA hai| vaha dazavakAlikake chaThaveM adhyayana meM "zucchI pariggaho vutto" isa vAkyale bhagavAlane pharamAyA hai| Adarza gharameM antaHpurasahita bhI baiThe hue bharatacakravartI bhU bhAvarahita hone ke kAraNa hI parigraha rahita mAne gaye haiN| yadi aisI bAta nahIM hotI to unheM kevalajJAnakI utpatti nahIM ho sktii| yadi cailako parigraharUpa mAnA jAya to tathAvidha rogAdiko meM puruSoM ke bhI cailake sadbhAva meM cAritrAbhAva hone kI prasaktise muktike abhAva kI prasakti mAnanI te Ama kahevuM paNa barAbara nathI. kAraNa ke, jayAre te cAritranA tarapha upakArI che te pachI na udAsIna thaI zake che, na bAdhaka paNa thaI zake, AthI purU dvArA thanAra kanaDagatonI rakSA karanAra hovAnA kAraNe cila cAritrama upakArI che. evuM ja mAnavuM joIe. have jo ema kahevAmA Ave ke, cala parigraharUpa hovAthI cAritranA abhAvane hetu che ema kahevuM paNa ThIka nathI. kema ke, parigrahanuM lakSaNa pUchabhAva kahevAmAM Avela che. A daza vaikAlikanA chaThThA madhyayanamA " mucchA pariggaho vutto" 2pAyathI saba 32bhAvaza che. Adarza gharamAM antapura sAthe beThela bharata cakavatI sUcchabhAva rahita hovAnA kAraNe ja parigraha rahita mAnavAmAM Avela che. je AvI vAta na hota te temane kevaLajJAnanI utpatti thaI zakata nahIM. je celane parigraharUpa mAnavAmAM Ave te tayA vidha rogAdikamAM purUSone paNa calanA sadubhAvamAM cAritrano 'abhAva hovAnI prasaktithI muktinA abhAvanI prasakita mAnavI paDaze, kahyuM paNa che
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ 750 uttarAdhyayanasUtre 'arzo bhagandarAdiSu gahItacIro yatina sucyeta / ' iti // kiM ca-yadi mUchIyA abhAve'pi vastrasaMsargamAtraM parigraho bhavet tato jinakalpapratipannasya kasyacit sAdhostuSArarUNAnupakta prapatati gIte kenApi dharmAdhinA zirasi vastre prakSite tasya saparigrahatA bhavet / na caitadiSTaM, tasmAnnavastra saMsargamAtraM parigrahaH, kiMtu murchA / sA va strINAM vastrAdiSu na vidyate, dharmopakaraNamAtratayA tasyopAdAnAt / na khalu tA patramaMtareNAtmAnaM rakSayitumIzate, nApi zItakAlAdiSu svAdhyAyAdikaM kartuM mozate, tato dIrghatarasaMyamaparipAlanAya yatanayA vastraM paribhuJjAnAstAH parigrahavatyaH kathaM bhveyuH| pddegii| kahA bhI hai-"abhigandAdiSu gRhItacIro thati na mucyeta" iti| aura zrI-sUrchA ke abhAva meM bhI vastrakA mAtra saMsarga yadi parigraha mAnA jAya to ailI hAlatameM kisI jinakalpI sAdhu ke Upara tuSArapAta par3ane para dharmAtmA puruSa dvArA DAlA gayA vastra bhI parigraharUpa mAnA jAnA cAhiye / parantu vaha aisA nahIM mAnA jAtA hai / isaliye vastrakA kevala saMsarga parigraharUpa nahIM lAnA jA sakatA hai| kintu sUchA hI parigraha hai| jaba parigrahakA yaha sunizcita lakSaNa mAnya ho jAtA hai to yaha bAta mAnanI paDegI ki vaha sUrchA vastrAdikoMke viSayameM sAdhvI striyoMko nahIM hotI hai| kevala ve to use dharmakA upakaraNa jAnakara hI dhAraNa karatI hai| vastra ke vinA ve apanA rakSaNa se. nahIM kara sakatI haiM, zItakAla Adine svAdhyAya bhI nahIM kara au haiM isaliye dIrghatara saMyama pAlaneke liye yatanAle vastrakA paribhAga "AzoM bhagandarAdiSu gRhItacIro yati ne mucyeta' iti ! dhubhAM bhUcAnA abhAvamAM paNa vastrane mAtra saMsarga je parigraha mAnavAmA Ave to evI hAlatamAM koI paNa janakalpI sAdhunA upara tuSArapAta paDavAthI, dharmAtmA purUSa dvArA nAkhavAmAM Avela vastra paNa parigraharUpa mAnavuM joIe. paraMtu te ema manAtuM nathI A kAraNe vastrane kevaLa saMsarga parigraharUpa mAnI zakAto nathI. paraMtu mUrchA ja parigraha che jyAre parigrahanu A sunizcita lakSaNa mAnya thaI jAya che te, e vAta mAnavI paDaze ke, tenI mUracha vastrAdikanA viSayamAM sAdhvI Dhine thatI nathI. kevaLa e te tene dharmanuM upakaraNa jANIne ja dhAraNa kare che, vastra vagara te pitAnuM rakSaNa karI zakatI nathI, ThaMDI AdimA svAdhyAya paNa karI zake nahIM. A kAraNe dIrghatara saMyama A mATe yatanAthI ane paribhegA karIne te parigrahavALI kaIrIte mAnI
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 stromokSanirUpaNam 751 kiM ca-celakhya parigraharUpatve -"jo kappA jiggaMthINa pakatAlapalaMbeabhinne" ityAdi, nirgranthyA vyapadezazcAgame na shruuyet| ato na sacelatvena caaritraasNbhvH| ___ evaM-" nAsti strINAM mokSaH, parigrahakatvAt " gRhasthavat" ityanumAnaM nirAkRtaM dharmopakaraNavastrasyAparigrahatvena prsaadhittvaaditi| ||iti celasya cAritrAbhAvahetutvanirAkaraNam // 1 // strItvameva cAritravirodhItyaGgIkRtya strISu cAritrAsaMbhava ityapi kathanaM na yuktam / yato-yadi strItvasya cAritravirodhaH syAt , tadA tAsAmavizeSeNaiva pratrAkaratI huI ve parigrahavAlI kaile mAnI jA sakatI haiN| lathA-celako parigraharUpa mAnane para "Nokappai NigaMthINaM pakke tAlapalaMce abhinne parigAhittae" ila prakArale jo nirgranthiyoMkA vyapadeza AgamameM lunane meM vA dekhane meM AtA hai vaha nahIM AnA cAhiye aura AyA hai| ataH isa zAstrIya vyapadezale ailA hI jJAta hotA hai ki lacela honese cAritrakA abhAva nahIM hotA hai| ataH jaba vastrameM parigraharUpatA nahIM AtI hai taba aisA bolalA ki "strINAM na mokSaH parigrahavatyAt gRhasthavat" gRhasthakI taraha parigraha yukta honese striyoMko mokSa nahIM hotA hai" khaNDita ho jAtA hai| kyoM ki vastra dharmakA upakaraNa hai ataH vaha parigraharUpa nahIM hai| isI taraha aisA kahanA ki "strItvameva cAritravirodhi" arthAta strIpanA hI cAritrakA virodhI hai" lo bhI ThIka nahIM hai kAraNa ki isa taraha yadi strIpane ke sAtha cAritrakA virodha hotA to unheM binA kisI zAya. tathA yaina pariya35 sAtavathA "No kappai NiggaMdhINaM pakke tAla palaMbe abhinne parigAhittae" mA pramANe niyanthIyAnA vyapadeza mAgamamA sAMbhaLavAmAM athavA jovAmAM Ave che te na Avo joIe, paNa Avela che. AthI e zAstrIya vyapadezathI evuM ja jANI zakAya che ke, sacela hovAthI cAritrane abhAva banatuM nathI. AthI jyAM vastramAM parigraharUpatA AvatI nathI tyAre me hai, "strINAM na mokSaH parigrahavatvAt gRhasthavat" "sthanI mAphaka parigraha yukta hovAthI aine mokSa thato nathI, " khaMDita banI jAya che. kemake vastra dharmanuM upakaraNa che. AthI te parigraharUpa nathI. ___2pramANe me De , "strItvameva cAritravirodhi " AthA sIpA jacAritranuM virodhI che." e paNa ThIka nathI kAraNa ke, A pramANe je strIpaNAnI sAthe cAritrane vidhi hota te emane keIpaNa prakAranI vizeSatA vagara dIkSA ApavAno
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ 752 uttarAdhyayanasUtre janaM niSidhyet ' itthIo pavAveuM na kappai' ityeva vadet , na. tu vizeSeNa. yathocyate-"gambhiNI vAlavacchA ya pavAveuM na kappaDa" iti / iti strItvameva cAritravirodhIti pakSasya nirAkaraNam // 2 // striyo sandasattvA bhavantIti matvA strISu cAritrAsaMbhava iti vadasi cet ? tadapyayuktam-iha sattvaM khalu vratatapodhAraNavieyakrameva vAcyam , anyavidhasya satyasyAnupayogitvAt , tacca durdharSazIlavatISu striSu analpaM sNbhvti| vizeSatAke dIkSA denA hI niSiddha hotaa| parantu ailA to hai nhiiN| "gambhiNI bAlavacchA pacAuna kappaha" zAstra meM to kevala aisA hI likhA milatA hai ki garbhiNIko bAlavatlAko arthAt choTe baccevAlIko dIkSA nahIM denI cAhiye / isase mAlUma hotA hai ki sAmAnya striyoMko dIkSAkA niSedha-"itthIo pannAva na kappA" na hokara jaba vizeSa striyoMko dIkSA denekA niSedha hai to strItva cAritrakA virodhI nahIM hotA hai| isI prakAra yadi aisA kahA jAya ki striyA~ manda zaktivAlI hotI haiM ataH striyoM meM cAritrakI alaMbhavatA hai so aisA kahanA bhI ThIka nahIM hai| kAraNa ki yahAM vrata, tapa dhAraNa karane yogya hI zaktikA grahaNa kiyA gayA hai| usake sivAya aura zaktikA, nhiiN| kAraNa ki anya zakti anupayogI mAnI gaI hai| jisake dvArA vrata evaM tapoMko dhAraNa evaM unakA anuSThAna kiyA jAtA hai vaha zakti durdharSa zIlavAlI striyoM meM khUba hotI hai| jaise kahA bhI haipatra niSedha thAta. 52'tu me tAche 1 nahIM. " gambhiNI vAlavacchA pavAveu na kappai" mA ta 4ta yevu same bhaNe che hai, lie, nAnA 4 vALIne, dIkSA na ApavI joIe. AnAthI evuM jANI zakAya che ke, sAmAnya siyAna dIkSAna niSedha "itthIo pavvAdeu na, kappai" na 42di nyAre vizeSa kriyAne dikSA devAne niSedha che te, strItvacAritrane virodhI banI zakatuM nathI. A pramANe kadAca evuM kahevAmAM Ave ke, gni maMdazakitavALI hoya che. ethI strimAM cAritranI asaMbhavatA che te evuM kahevuM paNa ThIka nathI. kAraNa ke, ahIM vrata, tapa, dhAraNa karavA gya ja zakitane svIkAra karavAmAM Avela che enA sIvAya bIjI zakitane nahIM. kAraNa ke, bIjI zakita upaga vagaranI mAnavAmAM Avela che. jenA dvArA vrata ane tapane dhAravAmAM ane enuM anuSThAna karavAmAM Ave che e zakti durgharSazIlavALI AimAM khUba hoya che. jema kahyuM paNa che-
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ 753 priyadarzinI TIkA a0 36 strImokSanirUpaNam tathAcoktam brAhmI sundAyaryA rAjImatI cndnaagnndhshdhaaH| api devamanujamahitAH, vikhyAtA zIlasattvAbhyAm // 1 // // iti striyo bhandasatvA bhavantIti pakSastha nirAkaraNam // ityevaM cAritrAsaMbhavena ratnatrayAbhAva iti pakSastava nirAkRto bhavatIti / itthaM ca striSu cAritrasya saMbhava iti nizcite sati jJAnadarzanayorapi saMbhavaH sutarAM nizcito bhavati / jJAnadarzanapUrvakatvAccAritrasya / jJAnadarzanAbhyAM vinA cAritraM na bhavitumarhati / tathAcoktam-- ___"pUrvadvayalAbhaH punaruttaralAbhe bhavati siddhaH" iti / "brAhmInyAyaryA rAjImatI candanA gnnraayaaH| api devamanujamahitAH vikhyAtAH zIlasattvAbhyAm // 1 // arthAt isa zlokameM kahI huI brAmI, sundarI, rAjImatI, candanabAlA Adi sAdhviyAM devamanuSyoMle pUjita hokara zIla aura lattvase vikhyAta haiN| isa taraha striyAM manda zaktivAlI honele ratnatrayakA abhAva striyoM meM hai" aisA tumhArA pakSa nirAkRta ho gayA hai| isa taraha jaba striyoMmeM cAritrakI saMbhavatA nizcita ho jAtI hai taba jJAna darzanakI bhI saMbhavatA sutarAM nizcita ho jAtI hai| kyoM ki cAritra, jJAna evaM darzana pUrvaka hotA hai| inake vinA cAritra nahIM hotA hai|" pUrvadvayalAbhaH punarUtaralA bhavati siddhaH uttarake lobhameMcAritrakI prAptimeM-pUrvadvayakA lAbha siddha hotA hai arthAt cAritrake brAhmI sundAyaryA rAjImatI, candanA gaNadharAdhAH / api devamanujamahitAH, vikhyAtAH zIlasantvAbhyAm // 1 // artha-A kalekamAM kahevAmAM Avela brAhmI, sundarI, rAjamatI, caMdanabALA AdisAvi deva manuSyamAM pujAIne zIla temaja savathI vikhyAta che. A prakAre stri maMdazaktivALI hovAthI ratnatrayano abhAva DhimAM che evuM tamAruM kahevuM nirarthaka banI gayela che. - A rIte jyAre simAM cAritranI sa bhavatA nizcita thaI jAya che tyAre jJAnadarzananI paNa saMbhavatA sutarAM nizcita thaI jAya che. kema ke, cAritra zAna mana. zani pUrva DIya che. samAnA vinA yAtri DotuM nathI. " pUrvadvaya lAbhaH punaruttaralAbhe bhavati siddhAH " uttarana dAsabhA, yAstrinI prAptimA, pUrvayane lAbha siddha thAya che. arthAta-cAritranA lAbhamAM samyagUjJAna, samya u0 25
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana sUtre ityevaM strISu jJAnadarzanayorabhAva iti pakSo'pi nirAkRto bhavati / tatatha samyagdarzanAdInAM trayANAM siddhau satyAM ratnatrayAbhAgAt khiyaH puruSebhyopakRSTA iti kathanaM pralApamAtram / vyante hi saMpratyapi tAH samyagdarzanAdi tritayamabhyasvanti / tathAcoktam 754 "jAnIte faai zraddhate carAte cAyikA Avalam' iti / nanvastu nAma khINAmapi samyagdarzanAdikaM ratnatrayan paraM tu na tat saMbhavamAtreNa muktipadaprApakaM bhavati kiM tu prakarSaprAptam, anyathA dInAnantarameva sarveSAmapyavizeSeNa muktipadaprAptiprasaktiH, samyagdarzanAdiratnatrayaprakarSazca khINAM na lAbhameM samyagjJAna samyakrUdarzanakA lAbha siddha hotA hai / ataH khiyoM meM jJAna darzanakA abhAva hai aisA kathana bhI ThIka nahIM hai| isaliye aisA kahanA ki samyagdarzanAdika ratnatrayakA abhAva honese triyAM puruSoMse apakRSTahIna haiM- so yaha kathana kevala eka pralApamAtra hai / isa samaya bhI triyAM samyagdarzanAdika tryakA abhyAsa karatI huI dekhaneneM AtI hai, jaise kahA bhI hai jAnIte jinavacanaM zraddhatte carani cAryikA'zabalam | " prazna- triyoMmeM samyagdarzanAdika trikake sadbhAvamAna se mukti prApti saMbhAvita nahIM hotI hai arthAt samyagdarzanAdikakA trika kevala saMbhavamAtrase unheM muktipadakA prApaka nahIM banatA hai kintu prakarSaprApta hI samyagdarzanAdikakA trika muktipadakI prAptikA hetu honA hai yadi aisA na mAnA jAya to dInA deneke bAda hI sabako muktikI prApti ho jAnI danane lAla siddha thAya che. AthI siceAmAM jJAnadarzanane abhAva che ema kahevuM e paNa kIka nathI A mATe evuM kahevu ke, samyag danaki ratnatrayane abhAva hovAthI siyeA purUSAthI hIna che. te evuM kahevuM e kevaLa pralApa mAtra che. A samayamAM paNa siyeA samyak danAkrika yane radRbhyAsa karatI tevAmAM Ave che jema kahyuM pattu ke-- jAnIte jInavacanaM zraddhate, carati cAryikA'zavalam | " prazna--sTriyAmAM samyag darzItAdika trikanA sadbhAva mAtrathI mukti prApti saMbhavita smRnatI nathI. strota samyak danAdikano trika phakta satra mAtrathI emane mukti padanI prApti thatI nathI. para Mtu praka prApta ja runyagdarzana kinA trika mukti padanI prAptine hetu hAya che, je kAca evuM mAnavAmAM na Ave te dIkSA lIdhA pachI pakSane ja sukitanI prApta thaI javI jeIe. paraMtu
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 36 strImokSanirUpaNam 755 saMbhavati, tathA ca-prakarSaparyantasya ratnatrayasyAbhAva iti matvA striyaH puruSebhyo'pakRSTA iti cet / tadayuktas-strIpu hi ratnatrayAsaMbhavagrAhakaM pramANa nAsti, dezakAlaviprakRSTeSu pratyakSasyAmahatte, tadapravRttau ca anumAnasyApyasaMbhavAt / nApi tAsu ratnatrayaprakarSAsaMbhava pratipAdakaH ko'pyAgamo vidyate, pratyuta saMbhavapratipAdaka eva sthAne sthAne'sti, yathA-"itthI purisasiddhA tha" iti prastutaiva gAthA, cAhiye / parantu aisA hotA nahIM hai| isase yahI mAnanA par3atA hai ki samyagdarzanAdika trika jaba prakarSAvasthAko prApta ho jAtA hai tabhI muktikI prApti jIvako hotI hai yaha inakA prakarSa striyoMmeM nahIM hai-puruSoMmeM hI hotA hai| isase samyagdarzanAdikake prakarSakA abhAva honese striyAM puruSoMkI apekSA apakRSTa mAnI gaI hai ! so aisA bhI kahanA ThIka nahI hai| uttara--aisA koI pramANa nahIM hai jo striyoM meM samyagdarzanAdika trikake prakarSakI asaMbhavatA siddha kara sake / deza viprakRSTa evaM kAlaviprakRSTa padArthoM meM pratyakSa pralANakI apravRtti hone se vaha to isa bAtakA samarthaka hotA nahIM isI taraha pratyakSakI apravRtti honeke kAraNa anumAnakI bhI vahAM pravRtti nahIM hotI hai / arthAt anumAna bhI vaha nahIM vatalA sakatA hai ki striyoMseM lambagdarzanAdika ke prakarSakI asaMbhavatA hai| rahA Agama so vaha bhI to yahI sthAna sthAna para prakaTa karatA hai ki striyoM meM inakA prakarSa ho sakatA hai "itthI purisa siddhA" yaha gAthA hI isake liye pramANabhUta hai| isaliye ratnatrayake prakarSakI asNbhvtaaevuM banatuM nathI. AthI e mAnavuM paDe che ke, samyagadarzanAdika trika jyAre prakardhAvasthAne prApta thaI jAya che. tyAre ja muktinI prApti jIvane thAya che, Ave ene prakarSa siyAmAM nathI-purUmAM ja hoya che. AthI samyaggadarzanAdikanA prakaIne abhAva hovAthI Dhiye purUSanI apekSA apakRSTa mAnavAmAM Avela che te AvuM kahevuM e paNa ThIka nathI. uttara-evuM kaI pramANa nathI ke je oimAM samyaggadarzanAdika trikanA prakarSanI asaMbhavatA siddha karI zake. dezaviprakRda ane kALavikRNa padArthomAM pratyakSa pramANanI apravRtti hovAthI e te e vAtane samarthaka thatA nathI. Aja pramANe pratyakSanI apravRtti hovAnA kAraNe anumAnanI paNa tyAM pravRtti thatI nathI. arthAt anumAna paNa e batAvI zakatuM nathI ke, kriyAmAM samyagnadazanAdikanA prakarSanI asaMbhavatA che. rahyuM Agama te e paNa jagyA jagyA 652 anaTa 43 22, ziyomA senA prAza che. " ityI purisa fes" A gAvA ja enA mATe pramANabhUta che. A kAraNe ratnatrayanA
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ 756 uttarAMdhyayanasUtra tato na tAsAM rtntryprkrssaasNbhvH| kiM ca-kathaya tAvat striSu uktarUpasya ratnatrayasyAbhAva kiM kAraNAbhAvena, kiM vA svabhAvata eva strItvasya ratnatrayaprakarSavirodhitvena, tava saMmato'stIti / tatra na tAvat kAraNAbhAvena prakarSaparyantaprAptaratnatrayAbhAvaH, yataH-ratnatrayAbhyAsa evaM praruSaparyantaprAptaratnatrayasya prAptikAraNamiti zAstre prarUpitama , sa ca ratnatrayAbhyAsaH strISu vartate iti samarthitameva / strItvaM ratnatrayaprakarSasya virodhItyapi na vaktuM yuktam-tathAhi-ratnatrayaprakapaH sa ucyate, yato'nantaraM muktipadaprAptiH, sa ca ratnatrayaprakarpaH khalu ayogino'vasthAyAM bhavati se jo striyoM meM puruSoMkI apekSA hInatA kahI jAtI hai vaha ThIka nahIM hai| aura bhI-Apa jo striyoM meM ratnatrayake prakarSakA abhAva pratipAdana karate ho so kyoM karate ho kaho kyA unameM unake prakarSa honeke kAraNoMkA abhAva hai ? athavA striyoMkA svabhAva hI aisA hai jo unake prakarSako nahIM hone detA? yA ratnatrayakA virodhI vahAM strIpanA hai ? prathamapakSa to isaliye ucita nahIM mAnA jA sakatA ki jaba ve abhyAsa karatI rahatI haiM to yahI abhyAsa unake prakarSako prAptikA kAraNa unheM vana jAtA hai| aisA zAstroM meM kahA hai| ratnatrayakA abhyAsa striyoM meM vartatA hai isameM to vivAda hI nahIM hai| strItva ratnatrayake prakarSakA virodhI hai yaha bhI ThIka nahIM hai, ratnatrayakA prakarSa vahI hai ki jisake anantara muktipadakI prApti ho jaave| prakarSanI asaMbhavatAthI ja simAM purUSonI apekSA hInatA batAvavAmAM Ave che e barAbara nathI. vaLI paNa Apa je aiyamAM ratnatrayanA prakarSa abhAva pratipAdana kare che te zA mATe karI che. kahe zu emanAmAM ene prakarSa hevAnA kAraNenA abhAva che? athavA sTine svabhAva ja evo che ke, je enA prakarSane nathI thavA dete? athavA ratnatrayanu vidhI tyAM strI paNa che ? prathama pakSa te e kAraNe ucita mAnavAmAM nathI AvatuM ke, jyAre te abhyAsa karatI rahe che te eja abhyAsa enA prakarSanI prAptinuM kAraNa enA mATe banI jAya che. evuM zAstramAM kahyuM che. ratnatrayane abhyAsa siAmAM vartatA che AmAM te vivAda nathI. strItva ratnatrayanA prakarSanuM virodhI che e paNa barobara nathI ratnatrayane eja che ke jenA pachIthI mukita padanI prApti thaI jAya evo te
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ fwy priyadarzinI TIkA a0 36 strImokSanirUpaNam sa hi crmsmybhaagii| ayogino'vasthA ca chadmasthAnAmapratyakSA, tarhi strItvaM ratnatrayamakarpasya virodhIti jJAnaM kathaM tvayA prAptam / na hi adRSTena saha virodhI jJAtuM zakyate / aSTavirodhakAne tu puruSeSvapi ratnatrayaprakarSa virodhApattistavamate prasajyeta / evaM ca na ratnatrayAmAvena strINAM puruSebhyo'pakRSTatvam // 1 // atha viziSTasAyathyAsattvena khiyaH puruSeyo'pakRSTA iti cet-zRNu, strINAM kathamidaM viziSTasAmarthyAsavaM gati ? kiM tAvat asaptamanarakapRthvI gamanatvena 1, Ahozvid vAdAdilabdhirahitatvena 2, kiM vA alpazrutatvena 3, kiM vA-anupasthApyatA-pArAzvitaka-zUnyatvena 4, iti / aisA vaha prakarSa ayogI avasthAmeM hotA hai| aura yaha caramasamaya bhAvI hai| ayogIkI avasthA chanasthoMke apratyakSa hotI hai taba 'strItva ratnatrayake prakarSakA virodhI hai' yaha kaise jAnA jA sakatA hai| kyoM ki vaha parama prakarSa pratyakSakA viSaya nahIM hotA hai| jo dRSTa nahIM hai usake sAtha virodhIkA kalpanA karanA ThIka nahIM hotA hai| yadi aSTa prakarSake sAtha virodha mAnate ho to phira purupoMke sAtha bhI isakA virodha mAna lenA caahiye| isa taraha ratnatrayake abhAvale striyoM meM puruSoMkI apekSA hInatA nahIM mAnI jA sakatI hai| _____ yadi kaho ki viziSTa sAmarthyakA abhAva honese striyAM puruSoMkI apekSA apakRSTa haiM so aisA kahanA bhI ThIka nahIM hai kyoM ? sunounameM viziSTa sAmarthyakA asatva hai yaha kisa kAraNase Apa kahate haiM ? kyA ve sasama narakameM nahIM jAtI haiM isaliye ? athavA vAdAdilabdhise prakarSa ayogI avasthAmAM thAya che, ane te carama samaya bhAvI che, ayogInI avasthA chaghane apratyakSapaNe thAya che, tyAre strItva ratnatrayanA prakarSanuM vidhI che" A kaI rIte jANI zakAya. kema ke, te parama prakarSa pratyakSa viSaya hetuM nathI. je daI nathI tenI sAme virodhanI kalpanA karavI e paNa ThIka nathI. je adaSTa prakarSanI sAme virodha mAnatA he to pachI purUnI sAme paNa ene vidhi mAnI levo joIe. A rIte ratnatrayanA abhAvathI simAM purUSonI apekSA hInatA mAnI zakAtI nathI. kadAca evuM kahe ke, viziSTa sAmarthyane abhAva hovAthI stri purUSanI apekSA apakRSTa che AvuM kahevuM paNa barAbara nathI, kema keemanAmAM viziSTa sAmarthyano abhAva che evuM Apa kayA AdhArathI . kahe che? zuM te sAtamAM narakamAM nathI jatI A kAraNe ? azva
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre nanvasaptamanarakapRthivI gamanatvena strINAM viziSTasAmarthyAbhAvaH, tathAhi-iha jagati sarvotkRSTapadamAptiH sarvotkRSTenAdhyavasAyena bhavati nAnyatheti dvayorapyAvayorAgamaprAmANyavalAt siddham / sarvotkRSTaduHkhasthAnaM, sarvotkRSTasukhasthAnaM ca / tatra sarvotkRSTaduHkhasthAnaM saptamanarakapRthvI, ataH paraM paramaduHkhasthAnasyAbhAvAt / sarvotkRSTasukhasthAnaM tu niHzreyasam / tatra strINAM saptamanarakapRthvIgamanaM zrute niSiddham / niSedhasya ca kAraNaM tdgmnyogytthaavidhsrvotkRssttmnoviiryprinntybhaavH| tataH saptamanarakapRthivIgamanabattvAbhAvAt samUrchisAdivat strINAM sarvotkRSTa manovIryapariNatyabhAvaH, iti cet , ve rahita haiM isaliye? athavA alpazrutajJAna unheM hotA hai isaliye ? athavA anupasthApyatA pArAzcitase zUnya hotI hai isaliye ? ___ yadi kaho ki ve sasama pRthivImeM nahIM jAtI hai isaliye unameM viziSTa sAmarthyakA abhAva hai, jagataseM sarvotkRSTa padaprApti sarvotkRSTa adhyavasAyase hotI hai anya prakAra se nahIM honI hai| aisI mAnyatA Apako aura hamArI hai| kyoM ki isa viSayako kahanevAlA Agama pramANa apana donoMko mAnya hai / sarvotkRSTa duHkhakA sthAna saptama naraka hai kyoM ki isase Age aura koI duHkhakA sthAna nahIM hai / tathA sarvotkRSTa sukhakA sthAna mokSa hai| zAstra kahatA hai ki striyAM saptama naraka meM nahIM jAtI haiM / kAraNa ki saptamanarakameM jAneke yogya tathAvidha sarvoskRSTa manovAryarUpa pariNatikA unameM abhAva hai| isaliye saptamanarakameM jAnekA abhAva honese saMcchima AdikI taraha striyoMmeM sarvotkRSTa manovIryarUpa pariNatikA abhAva siddha hotA hai| labdhIthI e rahita che A kAraNe ? athavA alpakRta jJAna emane thAya che A kAraNe athavA anupasthApyatA pArAMcita thI zUnya hoya che A kAraNe ? che ema kahe ke te saptama pRthavImAM jatI nathI AthI enAmAM sAmarthyane abhAva che jagatamAM sarvotkRSTa padanI prApti sarvotkRSTa adhyavasAyathI thAya che, anya prakArathI thatI nathI. evI mAnyatA ApanI temaja amArI che. kema ke, A viSayane batAvavAvALuM Agama pramANa ApaNA banene mAnya che. sarvotkaTa duHkhatu sthAna sAtamuM naraka che. kemake enI AgaLa bIjI koI dukhanuM sthAna nathI. tathA sarvotkRSTa sukhanuM sthAna mela che. zAstra batAve che ke, stri sAtamAM narakamAM jatI nathI. kAraNa ke, sAtamA narakamAM javA cogya tathAvidha sarvotkRSTa manAvIyaMrUpa pariNatine emanAmAM abhAva che. A pramANe sAtamA narakamAM javAno abhAva hovAthI saMmUrchAima AdinI ( 3 aiyamAM sarvotkRSTa manevIyarUpa pariNatine abhAva siddha thAya che.
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 strImokSanirUpaNam 759 tadayuktam-yadi strINAM saptamanarakapRthivIgamanaM prati sarvotkRSTamanovIryapariNatyabhAvastadaitat kathamavasIyate niHzreyasamapi prati tAsAM sarvotkRSTamanovIya pariNatyabhAvaH ?, nahi yo bhUmikapaNAdikaM karma kartuM na zaknoti sa zAstrANyapyavagantuM na zaknotIti pratyetuM zakyaM, pratyakSavirodhAt / nApi vA hastI sUcImutthApayituM na zaknotIti vRkSazAkhAmapi troTayituM na zaknotItimantavyaM bhavati pratyakSavirodhAt / ____ atha saMmUrchimAdiSu sarvotkRSTaduHkhasthAne sarvotkRSTamukhasthAne cetyubhayatrApi tadgamanayogya tathAvidhasarvotkRSTa manovIyapariNatyabhAvo dRSTastato'trApi tAdRza aisA kahanA bhI ThIka nahIM hai| kAraNakI yadi unameM saptamanarako jAneke yogya sarvotkRSTa manovIrya pariNatiko abhAva hai to yaha kaise Apa jAnate haiM ki unameM niHzreyasake prati sarvotkRSTa banovoryarUpa pariNatikA bhI abhAva hai| yaha to koI bAta nahIM hai ki jo puruSa bhUmikarpaNAdika kArya karanemeM asamartha ho ye zAnoMko zrI par3hane meM athavA jAnanemeM samartha nahIM ho ? / kyoM ki isameM pratyakSase virodha AtA hai| jo hAthI eka sUcIko nahIM uThA sakatA hai kyA vaha vRkSako zAkhAoM ke tor3ane meM asamartha hotA hai ? nahIM hotA hai| yadi aisA mAnA jAya to isameM pratyakSase virodha AtA hai| __ yadi kahA jAya ki saMsUchina AdikoM meM sarvotkRSTa duHkhake sthAnameM tathA sarvotkRSTa sukhake sthAnameM jAne yogya tathAvidha sarvotkRSTa manovIryarUpa pariNatikA abhAva dekhA jAtA hai| usI taraha striyoM meM bhI tAdRza Ama kahevuM e paNa khabara nathI kAraNa ke, je emanAmAM sAtamA narakamAM javA cogya saMskRSTa mane vIrya pariNati abhAva che to Ane Apa kaI rIte jANI zake ke, emanAmAM niyasanA tarapha sarvotkRSTa manovIryarUpa pariNatine abhAva che evI te kaI vAta nathI ke, je purUSa bhUmi kaNAdika kArya karavAmAM asamartha hoya te zAne bhaNavAmAM tathA jANavAmAM samartha na hoya? kemake, AmAM pratyakSathI virodha Ave che je hAthI eka sUcIne paNa upADI zakatuM nathI te zuM vRkSenI DALane teDavAmAM asamartha hoya che? nathI hotuM. je AvuM mAnavAmAM Ave te emAM pratyakSathI virodha Ave che. je evuM kahevAmAM Ave ke, saMmUcchima Adike mAM sarvotkRSTa duHkhanA sthAnamAM tathA sarvotkRSTa sukhanA pAnamAM javA yogya tathAvidha skucha mane vIryarUpa pariNu
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 760 uttarAdhyayanasUtre manovIryapariNatyabhAvo nizcetavya iti cet , saMsUrchimAdiSu prativandhavalena tAdRza manovIryapariNatyabhAvaH, natvatra prativandhovidyate na khalu saptamapRthivIgamanaM nirvA. Nagamanasya kAraNam , nApi saptamapRthivIgamanAvinAbhAvi nirvANagamanam , caramasazarIriNAM saptamapRthivIgamanamantareNaiva nirvANagamanadarzanAt / / yadi asaptamanarakathivIgamanatvena troSu viziSTasAmarthyAbhAvaH, atastAH puruSebhyo'pakRpTA iti vadasi, tarhi nahI sa saptamanarakagamanAbhAvaH kiM yatraiva janmani striyo muktigAminyastatraiva vivakSitaH ?, kiM vA sAmAnyena ?, manovIryarUpa pariNatiko abhAva nizcita hotA hai so aisA kahano ThIka isaliye nahIM baiThanA hai ki saMmUJchisa AdikoMmeM jo tAdRza manovIryarUpa pariNatikA abhAva hai isakA kAraNa vahAM pratibaMdha hai| yahAM aisA pratibandha nahIM hai| tathA saptamapRthivImeM gamana koI nirvANagamanake prati kAraNa to hai nahIM aura na nirvANagamana saptamapRthivI gamana avinAbhAvI hai| kyoM ki carasazarIrI jo vyakti huA karate haiM ve saptamapRthivI gamanake binA hI nirvANameM jAte hue dekhe jAte haiN| tathA yadi tumhArI yahI bAta mAnalI jAve ki striyAM saptamanarakameM nahIM jAtI hai isaliye unameM viziSTa sAmarthyakA abhAva hai aura isIliye ve puruSoMse hIna mAnI gaI haiM so isapara hamArA tumase aisA pUchanA hai ki yaha jo unameM saptamanarakameM galanakA abhAva hai to vaha kyA jisa bhavameM unheM mukti prAta hotI hai usI bhavakI apekSAse vivakSita hai yA sAmAnyarUpase vivakSita hai ? yadi isameM prathama pakSa aMgIkAra tino abhAva jovAmAM Ave che eja pramANe strimAM paNa tAdeza manoviryarUpa parikRtine abhAva nizcita hoya che te evuM kahevuM e kAraNe ThIka besatuM nathI ke, samRmi AdikomAM je tAdazya ane vIryarUpa pariNatine abhAva che tenuM kAraNa tyAM pratibaMdha cheahIM evo koI pratibadha nathI tathA sAtamI pRthavImAM gamana e kAMI nirvANa gamananuM pratikAraNa te che nahIM ane na to nirvANa gamana sAtamI pRthavI gamana avinAbhAvI che. kemake, carama zarIrI je vyakti thayA kare che te sAtamI pRthavI gamananA vagara ja nirmANamAM jatA dekhAya che. tathA je tamArI e vAta mAnI levAmAM Ave ke, siye sAtamA narakatAM jatI nathI. A kAraNe temanAmAM viziSTa sAmarthyano abhAva che. ane eja kAraNathI te purUSathI hIna mAnavAmAM Avela che te AnI sAme amAruM tamane e pUchavAnuM che ke, A je tenAmAM sAtamA narakamAM javAne abhAva che te te zuM je bhavamAM tene mukti prApta thAya eja bhavanI apekSAthI vivakSita athavA te sAmAnya rUpathI vivakSita che je AmAM prathama pakSa aMgikAra
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 strImokSanirUpaNam 761 tatrAdhapakSAGgIkAre puruSANAmapi muktyabhAvaprasaGgaH, teSAmapi hi yatra janmani muktigAmitA, na tacaiva saptamapRthivIgamana miti / atha sAmAnyena saptamanarakathivIgamanAsAva iti vivakSitaH, atrAyamAzayaH'chaTiM ca itthiyAo macchA maNuyA ya sattamI zuDhavIM' ityAgamavacanAt puruSAmeva saptamanarakathivIgamanayoNyakopArjanasAmarthya na tu strINAm / evaM cAdhogatI puruSatulyasAmarthyAzAvAdUrdhvagatAmapi strINAM puruSatulyasAmarthyAbhAva ityanusIyate / atastAH puruSebhyo'pakRSTA iti cet ? zuju / adhogatau yeSAmatulye sAmarthya, teSAmUrdhvagatAvapi sAmarthyamatulyameva bhavatIti niyamo nAsti / tathA coktamkiyA jAya to isa taraha puruSoMko zrI muktikI prApti nahIM ho sakatI hai, kyoM ki jisa janma meM unhe khukti jAnA hotA hai usa janma meM ve lasama narakameM nahIM jAte haiN| ___ yadi kaho ki yaha bAla sAmAnyale kahIM hai ki liyoleM saptamanaraka meM jAnekA abhAva hai arthAt isakA Azaya yaha hai "chaDiM ca ithiyAo macchAmaNu ya sAttalI puDhavI chaThavIM larakatakaliyAM jAtI haiM tathA maccha evaM manuSya lahasanarakataka jAte haiN| ataH satAnarako jAneke yogya karmoM ke upArjala karanekI zakti puruSoM meM hI hai triyoM meM nahIM hai, isa prakAra jaya triyoM meM adhogamanake liye puruSatulyA sAmarthyakA abhAva hai, to Urdhvagamana sI puruSatulya sAmathryakA abhAva unameM hai, yaha bAta bhI alumita hotI hai| isIse ve puruSoM kI apekSA hIna mAnI gaI haiN| karavAmAM Ave te A rIte purUSane paNa muktinI prApti thaI zake nahIM. kema ke, je janamamAM tene mukitanI prApti thAya che e janamamAM te sAtamA narakamAM jatA nathI. je kahe ke, A vAta sAmAnyapaNe kahevAmAM Avela che ke, striomAM sAtamA na24i no samApa cha arthAt mAnI mAzaya se che , " chaddhi ca itthiyAo macchAmaNu ya sattamI puDhavIM " 74. na23 sudhA liyo laya che. tathA maccha ane manuSya sAtamI naraka sudhI jAya che. AthI sAtamA narakamAM javAnA cagya karma upArjana karavAnI zakita purUSamAM ja che. strimAM nathI. A pramANe jayAre striomAM adhegamananA mATe purUSa tulya sAmarthyane abhAva che te urdhvagamanamAM paNa purUSa tulya sAmarthyano abhAva enAmAM che e vAta paNa anumita thAya che. AthI ja tene purUSonI apekSA hIna mAnavAmAM Avela che. u096
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ 762 uttarAdhyayanasUtre samucchima, bhuyaga, khaga, cauppaya, ppi, tthi, jlcrehito| sanarehiMto sattasu kamovavajjati nresu||1|| chAyA-saMmUcchima, bhujaga,-khaga-catuSpada-sarpa-strI-jalacarebhyaH / sanarebhyaHsaptasu, kramaza upapadyante narakeSu // iti // (1) saMmUrchima, (2) bhujaga, (3) khaga, (4) catuSpada, (5) sarpa, (6) strI, (7) jalacara narANAmadhogatau nAsti tulyaM sAmarthya , Urdhvagatau tu tulyameva sAmarthyam / taduktam-sanni-tirikkhehito, sahassAraM taesu devesu / uppajjaMti paresu vi, samvesu vi mANusehito // 2 // chAyA-saMjhi tiyeMgsyaH, sahasrorAntakeSu deveSu / utpadyante pareSvapi, sarveSvapi manuSyebhyaH // 2 // aisA kahanA bhI ThIka nahIM hai| kAraNa ki aisA koI niyama nahIM hai ki jinameM adhogatImeM jAnekA sAmarthya nahIM hai, unameM UrdhvagatimeM bhI jAnekA sAmarthya nahIM hai| phira kahA bhI hai"saMmucchima bhuthagakhagara-3 caupapaya4, sapisthi5-6 jlcrohito| sanarehito7 sattam kalovajjaMti naraestu // 1 // ' arthAt saMmUrchima1, bhujaga2, khaga3, catuSpada4, sarpa5, strI6, jalacara aura mnussy7| inakI adhogati prAptimeM eka sI zakti nahIM hai| phira bhI urdhvagati prAptimeM ekasI zakti hai| kahA bhI hai " sannitirikkhehito, sahassAraMtiesu devenu / uppajjaMti paresu vi savvesu vi maannulehito||2||" AvuM kahevuM paNa ThIka nathI. kAraNa ke, e keI niyama nathI ke jenAmAM agatImAM javAnuM sAmarthya na hoya, enAmAM urdhvagatimAM paNa javAnuM sAmarthya na hoya. kahyuM paNa che- " saMmucchima bhuyagakhaga cauppaya, sappitthi jlcrehito| sanarehiMto sattasu, kamovavajjati naraesu // 1 // " mAt-saMbhUchibha (1) surA (2) mA (3) tu056 (4) sa5 (4) strI (6) jaLacara ane manuSya (7) emanI adhogati prAptimAM eka sarakhI zakita nathI chatAM paNa urdhvagati prAptimAM eka sarakhI zakita che. kahyuM paNa che-- sannitirikkhehito, sahassAraMtiema devesu / uppajjaMti paresa vi, samvesu vi mANusehito / / 2 / /
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 stromokSanirUpaNam 763 ___tathA cordhvagatau strINAM puruSatulyasAmarthyasadbhAvAnaviziSTasAmarthyAM sattvam / tatazca puruSavat strINAmapyUrdhvagatiyogyatA'styeveti / atha vAdAdilandhirahitatvena viziSTasAmasittvam , strINAM hi vAdalabdhau vikurvaNatvAdilabdhau pUrvagatazrutAdhigatau ca la sAmarthyagatirastItyatastAsAM mokSagamanasAmarthyamapi na saMbhavati, iti cennavAdAdilabdhirahitasyApi kvacid viziSTasAmarthya dRzyate, vAdavikurvaNatvAdilabdhivirahe'pi viziSTapUrvagatazrutA arthAt-sajJitiyaJcale nikalakara jIva sahastrAra nAmake AThaveM devaloka taka jAtA hai| manuSyale nikalA huA jIva usase Age saba devalokoMmeM jA sakatA hai| isaliye ardhvagati striyoMke puruSatulya sAmarthyakA sadbhAva honese unameM viziSTa sAmarthyakA asattva nahIM hai ataH purUSakI taraha striyoM meM urdhvagamanakI yogyatA hai hii| yadi kahA jAyaki vAdAdilabdhi rahita honese unameM viziSTa zaktikA abhAva hai| striyoMseM bAdalabdhikA sAmarthya, vaikriya Adi labdhikA sAmarthya pUrvagata (pUrvameM rahA huvA )zrutAdhiganakA sAmarthya nahIM hotA hai| isaliye mokSagamana sAmaya bhI unameM saMbhAvita nahIM hotA hai / so aisA kahanA bhI ThIka nahIM hai| kAraNa ki vAdAdilabdhi rahitake bhI viziSTa sAmarthya dekhA jAtA hai| zAstroM meM aisI kaI kathAe~ AtI haiM jo isa bAtako spaSTa karatI haiM ki bAdalabdhi vikurvaNatva Adi labdhike abhAvameM bhI ' arthAta-saMsi tiryaMcathI nIkaLIne jIva sahasAra nAmanA AThamA devaloka sudhI jAya che. manuSyathI nIkaLelo jIva enAthI AgaLa saghaLA devalokamAM jaI zake che. A kAraNe urdhvagatimAM aine purUSa tulya sAmarthyane sadabhAva hovAthI emanAmAM viziSTa sAmarthanuM Asatva nathI. AthI purUSanI mAphaka strimAM urdhvagamananI gyatA che ja, je kahevAmAM Ave ke, vAdAdilabdhi rahita hevAthI emanAmAM viziSTa zaktino abhAva che. DhimAM vAdalabdhinuM sAmarthya, tathA vaikiya Adi labdhinuM sAmarthya, pUrvagata (pUrvamAM rahelI kRtAdhigamanuM sAmarthya hetuM nathI. A kAraNe mokSagamana sAmarthya paNa emanAmAM saMbhavita nathI to evuM paNa ThIka nathI. kAraNa ke, temanamAM vAdAdilabdhi rahitanuM paNa viziSTa sAmarthya jovAmAM Ave che. zAstromAM evI ghaNI kathAo Ave che je A vAtane batAve che ke, vAdalabdhi vikuNatva Adi labdhinA abhAvamAM paNa, viziSTa pUrvagata kRtanA abhAvamAM paNa, manuSya Adikane mokSa padanI prApti thayela che. tathA janakalpa ane
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ 764 uttarAdhyayanasUtre bhAve'pi mAnupAdInAM nizreyasapadaprAptizravaNAt / tathA-jinakalpa-manAparyaya virahe'pi na siddhi viraho'sti / tathA ca yatra yatra vAdAdilabdhimattvaM tatraiva viziSTasAmarthyamiti niyamo nAsti, kathaM tarhi vAdAdilandhirahitatvena viziSTa sAmarthyAbhAva iti vaktuM prabhavasoti / api ca-bAdAdilabdhyabhAvavad yadi niHzreyasAbhAvo'pi strINAsabhaviSyat tatastathaiva siddhAnte ( zAstre ) pratyapAdayiSyat, na ca pratipAdyate, tasmAdupapadyate strINAM nirvANamiti / yatra yatrAlpazrutatvaM, tatra tatra viziSTasAmarthyAbhAva iti niyamo nAsti / samiti paJcakamAtrasya guptitrayamAtrasya ca jJAnasaddhAve cAritraprakarSabalAt kevalotpatti viziSTa pUrvagatazrutake abhAvameM bhI manuSya AdikoMko mokSapadakI prApti huI hai| tathA jinakalpa evaM manaHparyayake abhAvameM bhI siddhikA abhAva nahIM hotA hai| isaliye isa pUrvokta kathanase yaha bAta siddha ho jAtI hai ki aisA niyama nahIM bana sakatA hai ki jahA~ra vAdAdilandhimattA hai vahAM2 viziSTa sAmarthya hai ataH jaba aisA niyama nahIM bana sakatA hai to phira aisA kahanA ki vAdAdilabdhiyoMse rahita hone ke kAraNa striyA~ viziSTa sAmarthyakA abhAva hai yaha kaise ucita mAnA jA sakatA hai| phira bhI vAdAdilabdhike abhAvakI taraha yadi mokSakA abhAva bhI striyoMmeM hotA to zAstrakAra siddhAnta meM aisA hI kahate ki striyoMko muktikI prApti nahIM hotI hai| parantu aisA to ve zAstrakAra kahate nahIM haiM ataH isase yahI jAnanA cAhiye ki striyoMkonirvANakI prApti hotI hai| tathA jahAM2 alpazrutajJAla hai vahAMra viziSTa sAmarthyakA abhAva hai aisA bhI koI niyana nahIM hai / samitipaJcakamAna tathA guptitrayamAtrake manaH paryayanA abhAvamAM paNa siddhine abhAva thatuM nathIA kAraNe pUrvokta kathanathI e vAta siddha thaI jAya che ke, e niyama nathI banI zakato ke jyAM jyAM vAdAdilabdhimattA che tyAM tya viziSTa sAmarthya che AthI jyAre evo niyama nathI banI zakate te ghachI evuM kahevuM ke, vAdAdilabdhithI rahita hovAnA kAraNe sTiyomAM viziSTa sAmane abhAva che A kaI rIte ucita mAnI zakAya. chatAM paNa vAdAdilabdhinA abhAvanI mAphaka je mokSano abhAva paNa strimAM hota te zAstrakAra siddhAMtamAM evuM ja kaheta ke, jhine mukitanI prApti thatI nathI. paraMtu zAstrakAra evuM kahetA nathI. AthI emAMthI e jANavuM joIe ke, sine nirvANanI prApti thAya che. tathA jyAM jyAM apakRta jJAna che tyAM tyAM viziSTa sAmarthyane abhAva che. e paNa koI niyama nathI. samitipaMcaka mAtra tathA guNiya mAtranA
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 strImokSanirUpaNam / rbhavatyeveti pravacane prasiddham / tathA cAlpazrutatve'pi viziSTasAmarthya sambhavatIti tadalAvo nopapadyate / ___ anupasthApyatApArAzcitakazUnyatvena trINAM viziSTalAlAlasvamiti cet tadapyayuktam-yadastanniSedhAt viziSTasAmarthyAbhAvo na nicetuM zakyate / katham ?, adhikAriNAM yogyatA'pekSayA zAstre nAnAprakArakapAyazcittopadezaH zrayate / tatra puruSApekSaza'pi yogyatAnusAreNa gurulaghuprAyazcittopadezaH kRtaH / tatra laghuprAyazcittavatAM puruSANAmapi cAritraprakarSe kevalotpattimavatyeva gurucaal sbaabl sii aahil sbtb sbti kaalii bhli ho jAtI hai aisA pravacana meM siddha hai| isaliye alpazrutajJAna hone para bhI viziSTa sAmarthya ziyoM meM saMcita ho sakatA hai ata: usa viziSTa sAmarthyakA abhAva unameM nahIM banatA hai| yadi kaho ki striyoM meM anupasthApyatA evaM pArAzcita prAyazcittakI zUnyatA hai, isase unameM viziSTa sAmathryakA abhAva hai, lo yaha bhI kahanA ThIka nahIM hai| kAraNa ki inake niSedha honese bhI viziSTa sAlaya kahanA ThIka nahIM hai| kAraNa ki inake niSedha honese bhI viziSTa sAmarthyakA abhAva nizcita nahIM ho sakatA hai| kyoMki adhikAriyoMkI yogyatAkI apekSA zAstro nAnA prakArake prAyazcittoMkA upadeza sunA jAtA hai| puruSoMko apekSA bhI yogyatA ke anusAra guru evaM laghu prAyazcittakA vahIM upadeza huA hai| jinheM laghu prAyazcitta denekI bAta kahI gaI hai aise puruSoM ko bhI cAritrake prakarSa meM kevalajJAna jJAnanA sadbhAvamAM paNa cAritranA prakaSa baLathI kevaLajJAnanI utpatti thaI jAya che. evuM pravacanamAM siddha che, A kAraNe alpazrata jJAna hovAthI paNa viziSTa sAmarthya siyAmAM saMbhavita hoI zake che. AthI e viziSTa sAmarthyane abhAva enAmAM nathI banate. je kaho ke, strimAM anupasthApyatA ane pArAMcita prAyazcittanI zUnyatA che. AnAthI emanAmAM viziSTa sAmarthyano abhAva che. A kaI rIte ucita mAnI zakAya. kAraNa ke ene niSedha hovAthI paNa viziSTa sAmarthyane abhAva nizcita thaI zakato nathI kema ke, adhikArIonI cegyatAnI apekSAthI zAstromAM nAnA prakAranA prAyazcittAno upadeza sAMbhaLI zakAya che. purUnI apekSA paNa gyatA anusAra gurU raNane laghu prAyazcittono tyAM upadeza thayela che. jemane laghu prAyazcitta ApavAnI vAta kahevAmAM Avela che. evA purUSane paNa cAritranA prakarSamAM kevaLajJAnanI utpatti thAya che. tathA jene gurU prAya
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ 766 uttarAdhyayanasUtra prAyazcittavatAmapicAritramaka bhAve kevalotpatti na bhavati / kiM ca-nAnAvidhatapaso vidhAna zAstre zrUyate, tacca puruSANAmiva strINAmapyupakAraka, tatrobhayepAmadhikArAt, prAyazcittavidhAnaM tu yogyatA'pekSayA kathitam / tathA ca stroNAM viziSTa sAmarthyAbhAvaH gurutaramAyazcittAnadhikAritvAditi kathanaM na yuktamiti / atha puruSAlabhivandyatvena striyaH puruSebhyo'pakRSTA iti cet , tadpyayuktam-yataH-tat puruSAnabhivandhatva kiM sAgAnyena, kiM vA guNAdhikapuruSApekSayA vivakSitam , yadi sAmAnyena, tadA sAmAnyataH sarvAsu strISu puruSAnabhikI utpatti hotI hai| tathA jinheM guruprAyazcittakA adhikArI kahA gayA hai unake sI yadi cAritrakA prakarSa nahIM hai to kevalajJAnakI utpatti nahIM hotI hai| tathA-aneka prakArake tapoMkA vidhAna zAstra meM sunA jAtA hai| vaha jisa prakAra puruSoMkA upakAraka hotA hai usI taraha striyoMkA bhI upakAraka hotA hai kyoM ki donoMkA vahAM adhikAra hai| rahA prAyazcittakA vidhAna so vaha yogyatAkI apekSA rakhatA hai| isI apekSAko lekara usakA vidhAna huA hai| ataH gurutara prAyazcittako adhikAriNI nahIM honese striyoM meM viziSTa sAmarthyakA abhAva hai yaha kahanA yuktiyukta nahIM hai| yadi kaho ki puruSoMle ye anabhivaMdya haiM isaliye ye unase apakRSTa haiM so aisA bhI kathana ucita pratIta nahIM hotA hai| kAraNa ki yaha anabhivaMdhatA kilarUpale Apa kahate hai| kyA sAmAnya puruSoMkI apekSAse yA guNAdhika purupoMkI apekssaale| yadi kaho ki yaha anabhivaMdyatA zcitanA adhikArI batAvavAmAM Avela che emane paNa je cAritrane praka na hoya te kevaLajJAnanI utpatti thatI nathI. tathA-aneka prakAranA tapanuM vidhAna zAstramAM sAMbhaLI zakAya che. e tra pramANe puruSane upakAraka hoya che eja pramANe strine paNa upakAraka hoya che kema ke, baMnene tyAM adhikAra che. rahyuM prAyazcittanuM vidhAna che e cogyatAnI apekSA rAkhe che. A apekSAne laIne enuM vidhAna thayela che. AthI gurUttara prAyazcittanI adhikAriNI na hovAne kAraNe striomAM viziSTa sAmarthyane abhAva che e kahevuM yukitayukata nathI. je kahe ke, purUSathI e anabhivaMdya che. A kAraNe e enAthI apakRSTa che te evuM kahevuM paNa ucita pratIta thatuM nathI. kAraNa ke, A anabhivaMtA kyA rUpathI Apa kahe che? zuM sAmAnya purUSanI apekSAthI 1 athavA te guNAdhika purUSanI apekSAthI ja kahe ke, A anabhivaMghatA
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 36 strImokSanirUpaNam 767 vandyatvaM nAstItyato'siddhatvadIpaprasaGgaH / tIrthakarasya jananIM zakrAdayo'pi praNamanti, anye praNamantoti kiM punarvAcyam / yadi guNAdhikapuruSApekSayA tadityucyate tadA tIrthakurA api gaNadharAn nAbhivandante iti gaNadharA api puruSAnabhivandyatayA taya nahIM bhaveyuriti / evaM gaNadharA api svaziSyAnnAbhivandante, tavazca teSAmapi na mokSaH syAt, iti / atha smAraNAdyakartRtvena striyaH puruSebhyo'pakRSTA iti cet, tanna yuktam-tathAhi - evaM sati guruziSyayoH samyagdarzanAdi ratnatraye samAne'pyAcA sAmAnya puruSoM kI apekSA se unameM hai so aisA kahanA ucita nahIM hai, kyoM ki sAmAnya puruSa unheM vandana karate haiM / tIrthakarakI mAtAko to zahAdika bhI namaskAra karate haiM / phira dUsare vyaktikI to bAta hI kyA kahanA | yadi kaho ki guNoMse jo adhika hote haiM ve striyoMko namana nahIM karate haiM unakI apekSA vahAM anabhivaMdyatA hone se unakI ve apekSA hona mAnI jAtI hai- so aisA kahanA bhI ThIka nahIM hai / kAraNa ki isa taraha to tIrthakara bhI gaNadharoMko namaskAra nahIM karate haiM / gaNadharoMmeM bhI guNAdhika puruSoM kI apekSA anabhivaMdyatA A jAne se muktikI prAptikA abhAva mAnanA paDegA / isI taraha gaNadhara bhI apane ziSyoM ko nahIM vaMdate haiM ataH una ziSyoM ko bhI mokSa prApti nahIM honA mAnanA paDegA / yadi kaho ki smaraNa AdikI akarttA honese striyAM puruSoMkI apekSA hIna mAnI gaI hai so yaha bhI koI yuktiyukta nahIM hai kyoM ki sAmAnya purUSAnI apekSAthI emanAmAM tA evuM kahevu. ucita nathI kemake sAmAnya purUSa emane vaMdana kare che tItha karanI mAtAne te zakrAdika pazu namaskAra kare che teA pachI bIjI vyakitanI te vAta ja zu kahevI. jo kahe ke, guNAmAM je adhika hoya te zriyAne namana karatA nathI AnI apekSAe tyAM anabhivAdyatA haiAvAthI e emanI apekSA hIna mAnavAmAM Ave che te evu' kahevuM paNa ThIka nathI, kAraNa ke, A rIte tA tIrthaMkara paNa gaNadharone namaskAra karatA nathI. gaNadharomAM paNa guNAdhika purUSonI apekSAe anabhivadhatA AvI javAthI muktinI prAptinA abhAva mAnavA paDaze. A rIte gaNadhara pazu peAtAnA ziSyAne vadatA nathI. AthI e ziSyAne meAkSanI prApti na thavAnu ja mAnavuM paDaze. kadAca evuM kaheA ke, smaraNu AdinI akartA heAvAthI kriyA purUSAnI apekSA hIna mAnavAmAM Avela che. A kahevuM paNa yukti yukta nathI. kemake,
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ ha68 uttarAdhyayanasUtre yasyaiva zuktiH syAnna tu ziSyasya tasya smAraNAyakartRtvena puruSebhyo'pakRSTatvAt / na cAgase ziSyasya mokSazravaNaM nAstIti vAcyam , caNDarudrAghAcAryaziSyANAmAgame mokSazravaNAt / __amahardikatvenApi strINAM puruSeyo'pakRSTatva na yujyate, yadyevaM syAt tahiM kathaya tAvat , AdhyAtmikImRddhimAzritya tadamahadhikatvaM manyase, kiMvA bAhyAm ?, AdyapakSastatra nirAkRta eva strINAM ratnatrayarUpAyA AdhyAtmikyA zraddheH samarthitatnAt / nApi vAhyAmRddhimAzrityA mahardikatvena strINAM puruSebhyo'pakRSTatvAnsuktikAraNavaikalyamiti vAcyam , yA mahatI tIrthakarAdInAmRddhiH sA gaNadharAyadi isa taraha unameM hInatA mAnI jAyagI to guruko hI mukti hogI, aisA mAnanekA prasaMga AvegA-ziSyoM ko nhiiN| kAraNa ki unake samyagdarzanAdi ratnatraya samAna hone para bhI AcArya hI unheM ramaraNa Adi ko karAte haiM ziSya unheM nahIM karAte haiM / parantu AgamameM aisI bAta to sunI nahIM jAtI hai ki guruoMko hI mukti hotI hai ziSyoMko nahIM hotI hai| caNDarudra Adi AcAryake ziSyoMko mukti huI sunA gaI hai| __isI taraha amaharddhika honele bhI striyAM puruSoMse hIna haiM aisA kahanA bhI ThIka nahIM jacatA / kAraNa ki Apa kisa RddhikA abhAva unameM kahate haiM ? AdhyAtmika RddhikA yA bAthaRddhikA ? / AdhyAtmika RddhikA to unameM abhAva hai nahIM kyoM ki ratnatrayarUpa jo AdhyAtmika Rddhi hai vaha unameM samarthitakI hI jA cukI hai| isI taraha bAyaRddhiko Azrita karake jo yaha kahA jAya ki bAhyaRddhi unameM jo A rIte emanAmAM hInatA mAnavAmAM Ave te gurUne ja mukti thAya, evuM mAnavAne prasaMga Ave. ziSyane nahIM. kAraNa ke, emanAM samyagdarzanAdi ratnatraya samAna hovA chatAM paNa AcArya ja emane smaraNa Adi karAve che. ziSya emane karAvatA nathI. paraMtu AgamamAM evI vAta te kaI sthaLe sAMbhaLavAmAM AvatI nathI ke, gurUone ja mukti thAya che ane ziSyane thatI nathI. caMDarUdra Adi AcAryanA ziSyone mukti thayAnuM jANavA maLe che. A rIte amahaddhika hevAthI paNa stri purUSothI hIna che ema kahevuM paNa barAbara besatuM nathI. kAraNa ke, Apa kaI Rddhine abhAva emanAmAM batAve che? AdhyAtmika Rddhine ke, bAhya Rddhine? AdhyAtmika trAddhine te emanAmAM abhAva che ja nahI. kema ke, ratnatrayarUpa je AdhyAtmika addhi che te emanAmAM samarthita karAyelI ja che, Aja pramANe bAhRAAddhine Azrita karIne je evuM kahevAmAM Ave ke, bAhya Rddhi emanAmAM nathI,
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadazinI TIkA a0 36 stromokSanirUpaNam 769 dInAM nAsti, cakradharAdInAmapi yA RddhiH sA tadetareSAM kSatriyAdInAM nAstItyevaM teSAmapyamahardikatvenApakRSTatvAnmuktikAraNavaikalyaprasaGgAt / ___atha yA'sau puruSavargasya mahatIsamRddhistIrthakaratvalakSaNA sA strISu nAstItyamahardikatvamAsAM vivakSyate, tadAnImapyasiddhatA, strINAmapi paramapuNyapAtrabhUtAnAM kAsAMcit tIrthakaratvAvirodhAt tadvirodhasAdhakapramANasya kasyApyabhAvAt , / nahIM hai ataH ve amahardika honele puruSoM kI apekSA hIna hai aura isIliye unameM muktike kAraNakI vikalatA hai lo aisA kahanA bhI ThIka nahIM hai kAraNa ki dekho jo bAyasaddhi lIrthaMkaroMkI hotI hai vaha gaNadharoMko nahIM hotI hai, isI taraha cakradharoMkI jo Rddhi hotI hai vaha unase bhinna anya kSatriyAdiko nahIM hotI hai| isaliye inameM bhI ekakI apekSA amahardikapanA Anele apakRSTatA A jaavegii| isa taraha inake bhI mukti kAraNoMkI vikalalA honekA prasaMga prApta hogaa| ____ yadi kaho ki puruSavargakI jo bar3I bhArI tIrthakaratvarUpa mahARddhi hai vaha unameM nahIM hai isa apekSA unameM amaharddhikatA pAI jAtI hai so aisA kahanA bhI ThIka nahIM hai| kAraNa ki kitanIka paralapuNyakI bhAjana striyoMko to tirthakara vibhUtikI zrI prAti huI hai| isakI prApti hone meM vahAM koI virodha nahIM AtA hai| kAraNa usake virodhake sAdhaka koI bhI pramANa nahIM hai| AthI e amahaddhika hovAthI purUSanI apekSAe hIna che. ane Aja kAraNe emanAmAM muktinA kAraNanI vikaLatA che. te AvuM kahevuM e paNa barobara nathI. kAraNa ke, jue je bAhya Rddhi tIrthakaronI heya che e gaNadharone hetI nathI. Aja pramANe cakadharenI je ddhi hoya che te enAthI bhinna anya kSatriyAdikamAM hotI nathI. A kAraNe AmAM paNa ekanI apekSA amahaddhika paNuM AvavAthI apakRSTatA AvI javAnI. A rIte ene paNa mukti kAraNenI vikaLatA hovAne prasaMga prApta thaze. je ema kaho ke, purUSa varganI je khUbaja moTI tIrthaMkarasvarUpa mahARddhi che te emanAmAM nathI. AnI apekSAe emanAmAM amahaddhikatA jANI zakAya che te ema kahevuM e paNa barAbara nathI. kAraNa ke, keTalIka parama puNyanI bhAjana sTine te tirthaMkara vibhUtinI paNa prApti thaI che. AnI prApti thavAmAM tyAM koI vireja AvatA nathI. kAraNa ke, evA vidhinuM sAdhaka koI paNa pramANa nathI. u0 97
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 uttarAdhyayanasUtre yadapi mAyAdi prakarSavatvena purupebhyo'paSTatvamityucyate, tadapyasat-triyaH puruSA api tulyatvena mAyAdi prakarSavanta iti loke lakSyate, Agame'pi hi zrUyate -caramazarIriNAmapi nAradAdInAM mAyAdi prakarSavattvam / ato na strINAM puruSebhyo'pakRSTatvena muktikAraNA'vaikalyarUpasya hetorasiddhatvamiti / nanu strINAM muktisthAnAdi prasiddhirnAsti, ataH strINAM muktina bhavatIti / yadi strINAM muktikAraNAvaikalyarabhaviSyat tadA muktirapyudapattyata, tathA camuktisthAnAdiprasiddhirapisyAt , iti yaduktaM, tanna, yatra yatra suktisthAnAdi prasi___ tathA jo elA tula kahate ho ki striyoMmeM mAyAdika kI prakarSatA hai ataH isa prakarSatAvAlI holele ve puruSoMkI apekSA hIna haiM, so aisA kahanA bhI ThIka nahIM hai kAraNa ki isa lokameM strI aura puruSa donoM hI samAnarUpase mAyAdikake prakarSavAle dekhe jAte haiM / Agala bhI esA hI kahatA hai ki carama zarIrI nAradAdikoMka bhI lAyAdikakI prakarpatA hai| isaliye puruSoMse apakRSTa honese striyoMke mukti ke kAraNoMkI vikalatA nahIM sAdhatI hai, arthAt muktike kAraNoMkA striyoM meM sadbhAva hai| yadi kaho ki striyoMke muktisthAna AdikI prasiddhi nahIM hai isaliye usake abhAvase yahI mAlUma hotA hai ki unheM mokSa nahIM milatA hai| yadi striyoM meM muktike kAraNoMkI avikalatA hotI to unheM mukti bhI hotI aura isa kAraNale unake mukti ke sthAnoMkI bhI prasiddhi hotIataH yaha kucha nahIM hai, isase sApha spaSTa mAlUma hotA hai ki inheM mukti prApta nahIM hotI hai| lo aisA kahanA bhI ThIka nahIM hai kAraNa ki tathA tame je evuM kahe che ke, striyomAM mAyAdikanI prakarSatA che AthI evI prakaSatAvALI hovAthI te purUSonI apekSAe hIna che. to AvuM kahevuM paNa ThIka nathI. kAraNa ke, A lekamAM strI ane purUSa ane samAnarUpathI mAyAdikanA prakarSavALA levAmAM Ave che. Agama paNa evuM ja kahe che ke, " carama zarIrI nAradAdikene paNa mAyAdikanI prakarSatA che A kAraNe purUSothI apakRSTa hovAthI strinI muktinA kAraNonI vikaLatA sadhAtI nathI arthAtamuktinA kAraNene sadbhAva strImAM che. - jo ema kahe ke, strInA muktisthAna AdinI prasiddhi nathI AthIja enA abhAvathI evuM jaNAya che ke, emane mokSa maLa nathI. je strIcomAM muktinA kAraNonI avikaLatA hatA te emane mukti maLI zake ane A kAraNathI emanI muktinA sthAnanI paNa prasiddhi thAta para tu evuM kAMI nathI jethI evuM spaSTa thAya che ke, emane mukti prApta thatI nathI te Ama
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 priyadarzinI TokA sa. 36 stromokSanirUpaNam distatraiva muktiriti cehi puruSANAmapi yuktisthAnAdhaprasiddhiH, idaM puruSANAmeva mokSasthAnam , iti viziSya noktaM, kiMtu bhavyA mokSAhIM iti pratipAditam tatazca tvanyate puruSANAmapi mokSo na syAditi / / atha strIviSaye khuktisAdharUpamAnAbhAvena muktikAraNAvaikalyarUpasya hetorasiddhatvamiti cet, tarhi tAvat cUhi-muktisAdhakapramANAbhAva ityatra kasya pramANasyAbhAvastvayA vivakSitaH ?, kiM pratyakSasya, kiM vA'numAnasya, kiM vaa-aagmsyeti| tatra yadi pratyakSasthAbhAva iti manyase tarhi vada, kiM svasambandhinaH, kiMvA aisI koI yaha vyAti to hai nahIM ki jila2 ke jukti sthAnoMkI prasiddhi hai unheM hI mukti prApta huI ho| aisA to zAstrAne vizeSarUpase kahA nahIM hai ki yaha puruSoMkA mokSa sthAna hai, kintu aisA hI kahA hai ki savya hI mokSake yogya hote haiM ataH bhuktisthAna AdikI aprasiddhi se jo striyoMko mokSa na mAnA jAye to tumhAre matale puruSoMko bhI mokSa nahIM honA caahiye| ____ aba yadi kaho ki strI ke viSaya muktilAdhaka pramANakA abhAva honese mukti kAraNA'vaikalparUpa hetukI asiddhi hai| so hama tumase yahI pUchate haiM ki kaho kaurale pramANakA abhAva Apako vivakSita hai? kyA pratyakSakA kiMvA anumAnakA athavA aagmkaa?| yadi kaho ki pratyakSakA abhAva hai so isa para puna: yaha pUchA jAtA hai-ki svasaMbaMdhI pratyakSakA abhAva hai athavA sarvasaMbaMdhI pratyakSakA kahevuM che paNa barAbara nathI. kAraNa ke, evI koI vyApakatA te che ja nahIM ke, jenA jenA mukti sthAnenI prasiddhi che emaneja mukti prApta thayela hoya AvuM zAstromAM vizeSaNa rUpathI kyAMya kahyuM nathI ke, A purUnuM mokSa sthAna che. paraMtu jevuM ja kahe che ke, bha05 ja melanA cagya bane che. AthI muktiraghAna AdinI aprasiddhithI je aine mekSa mAnavAmAM na Ave to tamArA matathI purUSone paNa mokSa na thavuM joIe. have je evuM kaho ke, strInA viSayamAM mukti sAdhaka pramANuno abhAva hovAthI mukti kAraNa vikalparUpa hetunI asiddhi che. te ame tamane e pUchIe chIe ke, kahe kayA pramANane abhAva Apane vivakSita che. zuM pratyakSatA, anumAnanA, mayA AgamanaH ? / je kahe ke, pratyakSane abhAva che te AnA upara pharIthI evuM pUchavAmAM Ave che ke, svasa badhI pratyakSa rAva che, athavA sarva saMdhI pratyakSane
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ 972 uttarAdhyayanastra sarvasambandhinaH, ? / yadi svasambandhinastadA kiM bAhyaM yathA vihitapratilekhanAdi rUpaM kAraNavaikalyaM tadviSayasya ?, kiMvA''ntaraM cAritrAdipariNAmarUpaM tadviSayasyeti / ____ AdyapakSastava saMmatazcet , nAsau yuktaH, strISvapi yathoktapratilekhanAdeH sarvathA darzanAta / yadi dvitIyaH pakSastadA chanasthAH puruSeSvapi cAritratAdipariNAma pratyakSatayA na pazyantIti tvanmate puruSasyApi mokSo na syAt / / aMtha sarvasambandhinaH pratyakSasyAbhAva iti tvatsamatazcet , so'pyasaMgata eva / tathAhi-asarvajJajanena sakalajanasambandhi pratyakSAtmakaM jJAnaM kvacidapi bhavitumazakyam , tathA sati puruSasyApi mokSo na syAditi / abhAva hai, yadi kaho ki sva saMbandhI pratyakSakA abhAva hai, to isa para bhI yaha prazna hotA hai ki yathAvihita pratilekhanAdirUpa bAgha kAraNako avikalatAko dekhanevAle pratyakSakA abhAva hai athavA antaracAritra Adi pariNAmarUpa kAraNako avikalatAko dekhanevAle pratyakSakA abhAva hai ? / yadi isameM prathamapakSa svIkAra kiyA jAya to yaha yukta nahIM hai kyoM ki striyoM meM bhI yathokta pratilekhanAdi sarvathA dekhe jAte haiN| ve bhI pratilekhanAdika karatI haiN| yadi dvitiyapakSa mAnA jAya to chamastha prANI puruSoM meM bhI cAritrAdi pariNAmako pratyakSarUpale nahIM dekha sakate haiM ataH tumhAre matameM puruSoMko bhI bhukti nahIM honI caahiye| yadi kaho ki sarva saMbaMdhI pratyakSakA abhAva hai so aisA kahanA bhI ThIka nahIM hai, kAraNakI alarvajJako aisA jJAna hI nahIM ho sakatA hai ki sarvasaMbaMdhI pratyakSakA abhAva hai| aisA hone para puruSako bhI mokSa nahIM ho sakatA hai| abhAva che? je kaho ke, svasa baMdhI pratyakSane abhAva che to Ama upara paNa e prazna thAya che ke, yathAvihita pratilekhanAdirUpa bAhya kAraNanI avikaLatAne vAvALA pratyakSane abhAva che. athavA antara caritra Adi pariNAmarUpa kAraNanI avikaLatAne jevAvALA pratyakSano abhAva che? je AmAM prathama pakSane svikAra karavAmAM Ave to te barAbara nathI. kemake, strImAM paNa yathakta pratilekhanAdi sarvatha joI zakAya che. e paNa pratilekhanAdika kare che. je bIjA pakSane mAnavAmAM Ave te chagha prANuM purUSomAM paNa cAritrAdi pariNAmane pratyakSa rUpathI joI zakatA nathI. AthI tamArA manathI purUSonI mukita paNa thavI na joIe. je kaho ke, sarva sa ba dhI pratyakSano abhAva che te evuM kahevuM paNa barobara nathI kAraNa ke, asarvajJane evuM jJAna ja thaI zakatuM nathI ke, sarva saMbadhI pratyakSane abhAva che AvuM thavAthI purUSane paNa mokSa maLI zake nahIM.
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 strImokSanirUpaNam ui __ athAnumAnasyAbhAvAt pramANAbhAva ityucyate, tarhi anumAnAbhAvasya puruSeSvapi tulyatvena muktikAraNavaikalyaprasaGgaH syAt / ___atha puruSeSvevAnumAnapramANamasti tathAhi-yadutkApakAbhyAM yasyApakoMkapauM, tasyAtyantApakarSe tadatyantokArpavad dRSTA , yathA'bhrapaTalApagame suuryprkaashH| evaM rAgAdyutkarSApakarSAbhyAmapakarpotkarSavacca cAritrAdikaM bhavati / rAgAderalyantApakapaH / strIpu na bhavatItyatastatra nAsti cAritrotkarSa iti cet , tadasat-puruSejveva rAgAderatyantApakapo bhavati, na tu strISu iti niyamo nAsti pratyakSavirodhAt dRzyate hi strISvapi raagaadertyntaapkrssH|| yadi kaho ki anumAnakA abhAva honese pramANakA abhAva hai so anumAnakA abhAva puruSoM meM bhI tulya hai isaliye vahA~ bhI mukti kAraNa vaikalyakA prasaMga prApta hogaa| yadi kaho ki puruSoM meM to anumAna pramANa hai aura vaha isa prakAra hai-jisake utkarSa evaM apakarSa jilakA apakarSa aura utkarSa dekhA jAtA hai vaha usake atyanta apakarSa atyanta utkarSavAlA hotA hai| jaise apaTalake apagama hone para sUryaprakAzakA utkarSa hotA dekhA jAtA hai| isI taraha rAgAdikoMke utkarSameM cAritrAdikoMkA apakarSa aura unake apakarpameM unakA utkarSa hotA hai| ataH isa anumAnase puruSoM meM hI rAgAdivoMke apakarSakhe cAritra Adi guNoMkA utkarSa sAvita hotA hai| striyoM meM nahIM, kyoM ki unameM rAgAdikoMkA atyaMta apakarSa saMbhavita nahIM hotA hai, so aisA kahanA bhI ThIka nahIM, kAraNa ki aisA - je kaho ke, anumAnane abhAva hovAthI pramANane abhAva che. te anumAnane abhAva purUSamAM paNa evI ja rIte che AthI tyAM paNa muktinuM kAraNa vikalyane prasa ga prApta thavAne. je kaho ke, purUSomAM te anumAna pramANe che, ane te A pramANe che. jenA utkarSa ane apakarSamAM jene apakarSa ane utkarSa jovAmAM Ave che te enA atyaMta apakarSamAM atyaMta utkarSavALe hoya che. jema-azvapaTalamAM apagama hevAthI sUrya prakAzane utkarSa thato jovAmAM Ave che, Aja pramANe rAgAdi konA utkarSamAM cAritrAdikano apakarSa ane tenA apakarSamAM tene utkarSa hoya che. AthI e anumAnathI purUSomAM paNa rAgAdikanA apakarSathI cAritra Adi guNene ukarSa sAbita thAya che. strImAM nahIM kemake emanAmAM rAgAdikene atyata apakarSa saMbhavita thatuM nathI te AvuM kahevuM paNa ThIka nathI kemake. e keI niyama nathI je purUmAM ja atyata rAgAdikane
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ wq uttarAdhyayanasUtre nApyAgama pramANasyAbhAva iti vAcyaM, tasyeha 'itthI purisasiddhA ya' ityAdinA prastutarayApi sAkSAt strImokSAbhidhAyakatvenArthatastatkAraNAvaikalyasAdhakatvAt / na ceha strIzabdarayAnyArthakatvaM parikalpanIyam , taddhilokarUDhitaH, AgasaparibhASAto vA gavet / tatra lokarUDhitastAvadanyArthakatvaM na sambhavati, loke hi yasminnartha yaH zabdo'nvayavyatirekAbhyAM vAcakatvena dRzyate, sa tasyArthaH, tathA koI niyama nahIM hai jo puruSoM meM hI rAgAdikakA atyanta apakarSa ho tathA striyoMmeM na ho / kyoM ki aisA mAlanA pratyakSase bAdhita hotA hai| pratyakSa pramANa isa bAtakA samarthaka hai ki rAgAdikoMkA atyaMta apakarSa striyoMmeM bhI hotA hai isameM Agama pramANakA bhI abhAva nahIM hai, dekho-" itthI purisa siddhA" yaha vAkya svayaM Agama pramANa hai| isa se sAkSAt strIke mokSakI siddhi hotI hai| kyoM ki yaha vAkya striyoM meM arthataH mokSake kAraNoMkI avikalatAko siddha karatA hai| ____ yadi kaho ki yahAM "zrI" zabda anyArthaka hai lo ailA bhI kathana ThIka nahIM hai kAraNa ki yaha 'strI zabda anyArthaka hai' yaha bAta Apa lokaruDhIse yA AgamakI paribhASAse kahate ho so kaho, yadi lokarUDhIse kahate ho lo yaha mAnyatA ApakI ThIka nahIM hai kAraNa ki lokameM to yahI mAnA jAtA hai ki jisa arthameM jo zabda anya vyatireka sambandha dvArA saMketita hotA hai vaha zabda usI arthako kahatA hai bhinna AkarSaka thAya tathA strimAM na thAya. kemake, AvuM mAnavuM pratyakSathI bAdhita thAya che. pratyakSa pramANa A vAtanuM samarthaka che ke, rAgAdikene atyaMta apakarSa jhiyomA paNa thAya che. AmAM Agama pramANane paNa abhAva nathI. mA-" itthI purisa siddhA" 2mA 45 svaya mAgama prabhAera che. mAthI sAkSAta strInA mokSanI siddhi thAya che. kemake, A vAkaya striomAM arthatA mokSanA kAraNenI avikaLatAne siddha kare che. je kahe che. ahIM strI zabda anyArthaka che te ema kahevuM paNa ThIka nathI kAraNa ke, A "strI " anyArthaka che. A vAta Apa leka rUDhIthI agara AgamanI paribhASAthI kahe che ? ke, anya rIte kahe che ? te kaho jo lekarUDhIthI kahetA ho te ApanI e mAnyatA barobara nathI, kAraNa ke, lekamAM te AvuM ja mAnavAmAM Ave che ke, je arthamAM je zabda anvaya vyatireka saMbaMdha dvArA saMketita hoya che e zabda eja arthane kahe che bIjA arthane
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 khomokSanirUpaNam gavAdi zabdAnAM sAsnAdi viziSTAdayaH / strIzandasya lokaprasiddhamarthamantareNAnyasya na vAcyatvena loke zAstre vA pratItirasti / nApyAgamaparimApAto'nyArthatvaM strI zabdasya saMbhavati kvacidapyAgame hi strIzabdasya paribhASito'rtho nAstIti / yathA - vyAkaraNe " vRddhirAdaic " pA. 1, 1, 1 / " iti vRddhi zabdasyAdaicau dRzyate cAgamespi lokarUDha evArthe strI zabdaH prayuktaH / ' itthIo jati chahiM ' ityAdau / na ca tatrApyarthAntarakalpanAkartuM zakyeti vAcyam, vAdhakaM vinA tadanupapatteH / arthako nahIM / strI yaha zabda anvayavyatireka dvArA strIrUpa sAdhya artha meM hI prayukta kiyA gayA milatA hai / ataH strIrUpa padArtha hI isa strI zabdakA vAcya hai / jaise go Adi zabdoMkA vAcya sAranA (galakaMbala ) Adise viziSTa padArtha hotA hai / isa strI zabdakA lokaprasiddha arthake sivAya anya artha hai yaha bAta na to lokale prasiddha hai aura na Agama meM prasiddha hai| isI taraha AgasakI paribhASAle 'strI zabda anya arthakA vAcaka hai' aisA kahanA ThIka nahIM hai| kAraNa ki kisI bhI Agama meM kahIM para bhI strI zakA anya artha kathita nahIM huA hai / jisa prakAra vyAkara meM vRddhi zabdakA artha At aic (A ai au) hotA hai / isI prakAra Agama meM bhI lokarUDa hI artha meM strI zabda prayukta huA hai / jaise-- "itthIo jati chaDiM" ityAdikI taraha / yadi kaho ki hama yahAM bhI anya arthakI kalpanA karaleMge so nahIM. strI A zakhta anvaya vyatireka dvArA srirUpa sAdhya arthamAMja prayukta karavAmAM Avela jaNAya che. AthI srIrUpa padArtha ja A strI zabdanA vAcca che. jema ge Adi zabdone vAc sAnA (gala kammala ) AdithI viziSTa padArtha thAya che. A strI zabdanA leAkaprasiddha anA sivAya bIje atha che e vAta na te leAkamAM prasiddha che athavA na te AgamamAM prasiddha che. A rIte AgamanI paribhASAthI "strI zabda anya anA vAcaka che" evu' kahevu ThIka nathI. kAraNa ke, keAI paNa AgamamAM koi paNa jagyAe strI zabdane anya artha kahevAyela nathI, je pramANe vyAkaraNamAM vRddhi zabdane artha yat atha (AA, mai, sI) thAya che. A prabhAve bhAgabhabhAM ya do! uDIthI gardhabhAM zrI zabda prayukta thayesa he prema-" itthIo jaMti chaTTi " tyAhi bhAI. " je kahe ke, ahIM paNa ame khIta anI kalpanA karI lezu te 775
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ 976 uttarAdhyayanasUtre uktaM caparibhApito na zAstre, manujI zabdo'tha laukiko'dhigataH / asti ca na tatra vAdhA, strInirvANaM tato na kutaH // 1 // aisA kahanA bhI ucita nahIM hai| kAraNa ki yaha bAta bAMdhakake binA nahIM bana sakatI hai| kahA bhI hai-"paribhASito na zAstre, mnujiishbdo'thlaukiko'dhigtH| asti ca tana na bAdhA, strInirvANaM nato na kutaH" // 1 // tAtparya yaha ki-manujI-zavda arthAt strI zabda pAribhASika nahIM hai, ataHvyAkaraNameM vRddhi zabda ke samAna strIzabda kA koI AgamaparibhASita artha nahIM ho sktaa| rahA lokarUtipakSa / usameM bhI strI zabdakA lokaprasiddha 'strI' arthase bhinna artha nahIM ho sktaa| kyoM ki aisAartha usI sthalameM hotA hai jahAM ki mukhya artha bAdhita hotA ho| jaise-'gaGgAyAM ghoSaH' yahAM para gaGgAke mukhya arthapravAhameM ghoSakI sthiti asaMbhava hai, isIliye vahA para 'gaGgA' zabda kA artha lakSaNAle tIra hotA hai| usa prakAra yahAM para strI zabdake mukhyArthameM koI bAdhA nahIM hai, isaliye mukhyArthako choDakara gauNa artha nahIM liyA jA sktaa| taba striyoMko sokSa prAptimeM bAdhA kyA? unheM mokSa kyoM nahIM milegA? vastutaH ve bhI mokSake adhikAravAlI hai| Ama kahevuM e paNa ucita nathI, kAraNa ke, A vAta bAdhakanA vagara banI zakatI nathI. kahyuM paNa che- "paribhApito na zAstre, manujI zabdo'tha laukiko'dhigataH / asti ca na tatra vAdhA, strI nirvANaM tato na kutaH // 1 // tAtparya e che ke-manujI zabda arthAta strI zabda pAribhASika nathI. AthI vyAkaraNamAM vRddhi zabdanA samAna strI zabdane keI Agama paribhASita artha thaI zakato nathI have rahyo lokarUDhI pakSa. AmAM paNa strI zabdane lokaprasiddha "strI " arthathI bIjo artha thaI zakyuM nathI. kemake, A artha eja sthaLamAM thAya che ke, jyAM mukhya artha bAdhita thato hoya. bha- gadAyA~ ghoSa" mahIyA gaan| bhubhya atha pravAhamA ghopanI sthiti asa bhava che. Aja kAraNe tyAM "gaMgA' zabdano artha lakSaNathI kinAre thAya che e ja rIte ahIM paNa strI zabdanA mukhyArthamAM koI bAdhA nathI. A kAraNe mukhyArtha choDIne gauNa artha laI zakAya nahIM. tyAre strIne mokSa prAptimAM bAdhA zAnI ? emane mekSa kema na maLe ? vastuta e paNa mekSanA adhikAravALI che.
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadazinI TIkA a0 36 stromokSanirUpaNam 777 nanu puruSAmilApAtmani vedAkhye bhAve strI zabda Agame prayukto dRzyate, iti zAstre'rthAntaradarzanAdanyo'rthastatra kalpanIyaH, iti cet / zRNu, pudupAbhilAparUyo vedaH strIzabdArtha iti tvayA kathaM nizcitam ? kiM strI veda iti zabda zravaNamAtrAdeva so'rthI nizcitaH ? kiM vA strItvasya palyazatapRthaktvAvasthAnAbhidhAnAt / na tAvat 'strIvedaH' iti zabda zravaNamAtrAt so'rtho nizcetuM zakyate, yapatra svI cAsau vedazca strIveda iti samAnAdhikaraNasamAso bhavet tadA strI zabdasyArthAntare vRttirbhavet / sa ca samAnAdhikaraNasamAsaH kiM vAdhakAbhAvena kalpanIyaH?, ki vA samAsAntarA saMbhavena ? / yadi kaho ki purupAlilApAtmaka bhAvavedameM strI zabda AgamameM prayukta huA hai, ataH strI zabdakA yaha bhAvavedarUpa strI artha hama mAnaleMge so aisA kahanA bhI ThIka nahIM hai, kAraNa ki 'strI zabdakA puruSAbhilASarUpa bhAva veda yaha artha hai, yaha bAta Apa kaile nizcita karate haiM ? kyA 'strIveda' isa zabdake avaNamAnase hI athavA strItvake palyazata pRthaktva paryanta avasthAnake abhidhAnase ? / ___ yadi prathamapakSa aMgIkAra karo so ThIka nahIM hai kAraNa ki 'strIveda' isa zabdake zravaNamAtrale bhAvavedarUpa strI artha nizcita nahIM hotA hai| hAM yadi "strIcAsau vedaH-strIvedaH" aisA samAnAdhikaraNa samAsa hotA to strI zabdakI anya arthameM vRtti ho sktii| yahAM aisA samAnAdhikaraNa samAsa bAdhakAmAbale kalpanIya huA hai yA anya samAsake yahAM abhAvase huA hai| yadi kaho ki vAdhakake abhAvase samAnAdhikaraNa je kahe ke, purUSAbhilASAtmaka bhAvedamAM strI zabda AgamamAM prayukata thayela che. AthI strI zabdane A bhAvadarUpa strI artha ame mAnI laIzuM. te Ama kahevuM e paNa ThIka nathI. kAraNa ke, A zabdane purUSAbhilASarUpa bhAvaveda A artha che e vAta Apa kaI rIte nizcita karI zake che ? zuM "ii veda" A zabdanA zravaNa mAtrathI ja athavA strItvanA padyazata pRthakatva paryata avarathAnA abhidhAnathI ? je prathama pAne aMgikAra kare te e ThIka nathI. kAraNa ke, "strIveda A zabdanA zravaNa mAtrathI bhAdarUpa strI artha nizcita thatuM nathI. hA je "bI cAso vedaH-strovedaH" me samAnAdhi426 samAsa na to zrI nI anya arthamAM vRtti thaI zakta. paraMtu ahIM evuM samAnAdhikaraNa samAsa bAdhAbhAvathI kapanIya thayela che ke, anya samAsanA : abhAvathI thayela che. 1098
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUjhe na tAvad vAdhakAmArena samAnAdhikaraNasamomaH kalpanIya iti vaktuM yuktam , tatra hi strI zabdasya puruSAbhilASAtmako bhAva evArthoM bhavet tatra kiM sa eva sAbhAdarthaH 11, kiM vA tadupalakSitaM zarIram 2 ? / ___ yadi puruSAbhilAparUpo bhAva eva sAkSAdartha, iti manyase, tadA vahi-ki tadaiva tadbhAvastava saMnataH, kiM bhUtapUrvagatyA vA ?, tatra yadi tadaiva sa puruSAbhilApAtmako bhAvaH strI zabdArthastadA bhavadabhimatapuruSanirvANAvasthAyAmapi vedasaMbhavaH syAt / na caitadAgamaprasiddhamiti, tAzArthasvIkAre AgamavirodhaH / ____ yadi bhUtapUrvagatyA puruSAbhilAparUpo bhAvaH kho zabdArtha iti samatastarhi devAsamAsa kalpanIya huA hai so isa samAsameM strI zandakA artha puruSAbhilASarUpa bhAvaveda hI hogA so yahI artha kyA isakA sAkSAt artha hogA yA isase upalakSita 'zarIra usakA artha hogaa| yadi kaho ki puruSAbhilAparUpa bhAva hI sAkSAt strI zabdajJA artha hogA to hama pUchate haiM ki kyA usI samaya yaha bhAva tumheM samata hai yA bhUtapUrvagatise yaha bhAva tumheM saMmata hai| yadi kaho lI zabdakA artha usI samaya-usa paryAyameM-hI purUSAmilASarUpa bhAvaveda haiM aisA hameM saMmata hai-so aisI avasthAseM Apake abhimata puruSa nirvANameM bhI vedakA saMbhava mAnA jaayegaa| parantu nirvANa avasthAmeM to vedakI saMbhavatA hotI hI nahIM hai yaha bAta AgamameM prasiddha hai ataH strI zabdakA artha bhAvaveda strI mAnanA yaha ThIka nahIM hai| yadi kaho ki bhUtapUrvagatise puruSAbhilAparUpa bhAva, strI zabdakA je kaho ke, bAdhakanA abhAvathI samatAdhikaraNa samAsa ka5nIya thayela che te A samAsamAM strI zabdano artha purUSAbhilASarUpa bhAveda ja thAya te Aja artha zuM Ane sAkSAta artha thAya athavA AthI upalakSita "zarIra ene artha thAya che ema kahe ke, purUSAbhilASarUpa bhAva ja sAkSAta strI zabdano artha thAya te ame pUchIe chIe ke, zuM e samaye A bhAva tamane saMmata che athavA bhUtapUrva gatithI A bhAva tamane saMmata che, je kahe ke, strI zabdano artha e samaye e paryAyamAM ja purUSAbhilASarUpa bhAveda che. evuM amane saMmata che. te evI avasthAmAM ApanA abhimatathI purUSa nimaNamAM paNa vedane sabhava mAnavo paDaze. paraMtu nirvANa avasthAmAM te vedanI saMbhavatA hotI ja nathI. A vAta AgamamAM prasiddha che. AthI strI zabdane artha bhAveda strI mAne e haka nathI. je kaho ke, bhUtapUrva gatithI purUSAbhilASarUpa bhAva, strI zabdane vAca
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 strImokSanirUpaNam 779 dInAmapi nirvANamAtisaMbhavaH syAt / tathA ca - " suraNAraesu cattAri hoMti " suranArakeSu catvAri bhavanti ( guNasthAnAni ) ityAdyAgamavirodhaH / teSvapi bhUtapUrvagatyA caturdazaguNasthAnasambhavAt / atha tadupalakSitaM puruSazarIraM strIzabdArtha iti cet, tadA kathaya, puruSAbhilAparUpo bhAvaH puruSazarIropalakSaNatayA yadi vivakSitastatrAsau kiM niyatavRttiH 2, kiM vA aniyatavRttiriti ? | yadi niyatavRttistadA''gama virodhaH ?, parivartamAnatayaiva puruSazarIre vedodayasya tatrAbhidhAnAt niyatavRttitayA anubhavo'pi na bhavati / athAniyatavRttivet, tadaivaM vada - kathamasau tadupalakSaNam ?, athaivaM rUpamapi gRhAdiSu kAkAdyupalakSaNaM dRzyate ityatrApi tathocyate, ta vAcya hai to aisI sthiti meM devAdikoMke bhI nirvANakI prApti honekA prasaMga AtA hai, jo "suraNAraesa cattAri hoti " arthAt deva aura nArakI meM cAra guNasthAna hote haiM isa Agama vAkyakA virodhaka hotA hai / kAraNa ki bhUtapUrvagatikI apekSAse to deva nArakoMmeM bhI caturdazaguNasthAnoMkI saMbhAvanA hogI / yadi strI zabdakA artha bhAvavedase upalakSita puruSakA zarIra hai aisA kaho to kaho puruSAbhilASarUpa bhAvapuruSa zarIrake upalakSaNapane se yadi vivakSita hai to yaha kyA vahAM niyatavRttivAlA hai ki aniyatavRttivAlA hai / yadi niyatavRttivAlA mAnA jAya to Agamase virodha AtA hai, kyoM ki varttamAnapane se hI puruSazarIra meM vedanAkA udya AgamameM kahA hai| tathA niyatavRttirUpase to anubhava bhI nahIM hotA hai / che te evI sthitimAM devAdikanA pazu nirvANanI prApti thavAnA prasaMga gAve che.? "suraNAraesu cattAri hoMti" arthAt deva bhane nAraDIbhAM yAra guezusthAna hAya che. A Agama vAkyanAvidhi karanAra khane che. kAraNa ke, bhUtapUrva gatinI apekSAthI te deva ane tArakAmAM paNa caturdaza guNasthAneAnI saMbhAvanA thAya. je strI zabdanA arthe bhAvavedathI upalakSita purUSanuM zarIra che. evu kaheA tA kaheA purUSAbhilASarUpa bhAva purUSa zarIranA upalakSaNupaNAthI jo vivakSita che te zuM tyAM niyatavRttivALA che ke, aniyatavRttivALA che. ne niyatavRttivALA mAnavAmAM Ave te AgamathI vidha Ave che, kema ke, vartamAnapaNAdhI ja purUSa zarIramAM vedanA udaya AgamamAM kahela che, tathA niyatavRttirUpathI te anubhava paNa thate nathI,
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana sUtre evaM sati strIzarIre'pi kadAcit puruSavedasyodayasammavAn strINAmapi tatramate nirvANApattiH yathA hi puruSANAM bhAvataH strItvam, evaM strINAmapi bhAvataH puruSatvasambhavo'sti. bhAva eva ca mukhyaM muktikAraNam / tathA ca cadyapakuSTenApi strItvena puruSANAM nirvANam, evamutkuSTena bhAvapuruSatvena strINAmapi kuto nirvANaM na syAditi / 780 na ca samAsAntarAsaMbhavena ' strIveda : ' ityatra samAnAdhikaraNasamAsakalpanaM, striyA vedaH strIveda iti SaSThIsamAsasyApi saMbhavAda, na cAsya strIzarIrapuruSAbhilASAtnaka vedayo sambandhAbhAvenAyuktatvamiti vAcyam : yatastayoH sambandhAbhAvaH kiM bhinnakarmodayarUpatvena, ki vA puruSacat khiyA api striyAM pravRttidarzanena ? yadi yaha vahAM "kauAvAlA jinadattakA ghara hai" isake samAna aniyanavRttivAlA hai aisA kahate ho to strI zarIrameM kabhI2 puruSavedkA udadya saMbhavita hotA hai ataH tumhAresana meM bhI strIyoMko nirvANa prApti honekI Apati AtI hai| jaise puruSoMke bhAvakI apekSA strItva hai isI taraha strIyoMke bhI bhAvoMkI apekSA puMstava saMbhava hai| tathA muktikA kAraNa mukhyatAse bhAva hI batalAyA gayA hai, ataH jaba apakRSTa bhAva strIpanese yukta puruSoMko nirvANa honA hai taba trIyoMko bhI utkRSTa bhAvapuruSatvakI apekSAse nirvANa prApta kyoM nahIM ho sakegA ? avazya ho sakegA / tathA samAsAntarake asaMbhava honese "trIveda" yahAM 'samAnAdhikaraNa samAsa huA hai' aisA nahIM mAnanA cAhiye kyoM ki 'striyAvedaH' isa taraha yahAM SaSThI tatpuruSa samAsa bhI bana sakatA hai| ne A tyAM "kovALuM jInadattanuM ghara che " AnI samAna aniyata vRttivALA che evuM kahetA ho te strI zarIramAM kadI kadI purUSa vegane uDDaya sa bhavita hoya che. AthI tamArA mata pramANe strIcAne nivA~Nu prApti thavAnI Apatti Ave che. jema purUSonA bhAvanI apekSA strItva che. Aja pramANe strIcemAM paNa bhAvenI apekSA purlR sala che. tathA suktinuM kAraNa mukhyatve bhAva ja patAvavAmAM Avela che. AthI jyAre apakRSTa strIpaNAthI yukata purUSone nirvANu thAya che tyAre strIone paNa utkRSTa bhAva purUSatvanI apekSAthI nirvANuM kema prApta na thaI zake-avazya prApta thavuM ja jeIe. tathA samAAntarane asabhava hovAthI srIveka ' ahIM samAnAdhikaraNu samAna dhye dve' mevuM na mAnavu leI the, prema hai, "triyAvedaH" yA abhADe ahI SaSThI tatpurUSa samAsa paNa banI zake che.
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ 781 griyadarzinI TIkA a0 36 strImokSanirUpaNam na tAvad bhinnakarmodayakhvatvena, bhinnakarmodayarUpANAmapi paJcendriyajAtyAdInAM devagatyAdInAM ca sadA sambandhadarzanAt / nApi purupavat striyA api striyAM pravRttidarzanena tayoH sambandhA'bhAva iti vaktuM yuktam , iyaM pravRttirhi puruSAmAptau svavedodayAdapi sambhavatyeva / uktaJca 'sA svakavedAt tiryagvadalAbhe mattakAminyAH' iti / atha strItvasya palyazatapRthaktvAvasthAnAbhidhAnAt puruSAbhilAparUpe vedAkhye bhAve strIzabda Agame prayukta ityapi na vaktuM yuktam , pRthaktvamityanena dvisaMkhyA yadi kaho ki strI zarIra aura puruSAbhilASAtmaka veda, ina donoM kA saMbaMdha nahIM bana sakatA hai isaliye yaha samAsa Ayukta hai so isa para hama yaha pUchate haiM ki inameM paraspara meM sambandhakA abhAva kyoM hai ? kyA ye bhinna2 karmodayarUpa haiM isaliye ? athavA puruSakI taraha striyoM ke bhI striyoM meM pravRtti dekhI jAtI haiM isaliye? yadi prathama pakSa aMgIkAra kiyA jAve to isase bhinnatA siddha nahIM hotI hai, kyoMki bhinna karmodayarUpa bhI paMcendriya jAti AdikA tathA devagati AdikA sadA saMbaMdha dekhA jAtA hai| dvitIya pakSa bhI ucita nahIM kAraNa ki strIkI strImeM pravRtti, puruSakI prApti na hone para vedodayake kAraNa hI hotI hai| kahA bhI hai-" sA svakavedAt tiryagvadalAbhe mattakAminyAH" arthAt yaha pravRtti strIvedake udayale puruSakI prApti na hone para tiryacanImeM, toyaMcanIkI taraha kAmonmatta strIkI hotI hai| " strItvakA palyazata pRthaktva je evuM kahe ke, strI zarIra ane purUSAbhilASAtmaka veda, A bannene saMbaMdha banI zakatuM nathI. A kAraNe e samAsa ayukata che. te AnI sAme ame pUchIe chIe ke, AmAM parasparamAM saMbaMdhane abhAva kema che ? zuM e bhinna bhinna karmodayarUpa che A mATe ? athavA puruSanI mAphaka siyAnI paNa striomAM pravRtti jovAmAM Ave. che A mATe je prathama pakSane aMgikAra karavAmAM Ave to AnAthI bhinnatA siddha thatI nathI. kemake, bhinnakarmodayarUpa paNa paMcendriya jAti Adine tathA devagati Adina sadAya saMbaMdha dekhavAmAM Ave che. bIjo pakSa paNa ucita nathI. kAraNa ke, strInI strImAM pravRtti puruSanI prApti na pAyI vayanA 29o 4 bAya che. yu para cha-"sA svakavedAt tiryagvadalAme mattakAminyA " arthAt mA pravRtti zrIvAnA yathI 535nI prApti na thavAthI tiryaMcanImAM, tiryaMcanInI mAphaka kAmonmatta strInI
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ 982 uttarAdhyayana sUtre mArabhya navasaMkhyAparyantamucyate / natrazatapalyopamaparyantaM strItvajAtyavasthAnaM-strI zarIrajanma bhavatItyarthaH / strIzarIraprAptau puruSAbhilASAtmako vedo na hetuH, kiM tu strItvamAptikAraNIbhUtakarmodaya eva kAraNam / puruSAbhilASarUpasya vedasya strItva prAptihetutvAbhAvAt sa strIzabdArtho na bhavitumarhati / tatra palyazatapRthaktvAvasthAneH strItvAnubandha eva hetutvena vivakSitaH na tu vedAkhyo bhAvaH / sambhavati hi mRtyukAle stryAkAra vicchede'pi tatkAraNakarmodayAvicchedaH, tadavicchedAcca puMstvAdyavyavadhAnena punaH strIzarIragrahaNamiti / taka avasthAna kahA gayA hai, isase yaha patA calatA ki puruSakI abhilASArUpa bhAvavedameM khI zabdakA prayoga AgamameM prayukta huA hai" so aisA kahanA bhI yuktiyukta nahIM hai / dvisaMkhyA se lekara navasaMkhyAtaka pRthaktva kahalAtA hai / isakA tAtparya yaha hai ki nausau palyataka strItva jAtimeM - strIke zarIra meM janma hotA hai / puruSAbhilASAtmaka bhAvaveda strI zarIrakI prApti hetu nahIM hai / kintu strItvakI prAptimeM kAraNIbhUta mAyAdi karmakA udaya hI kAraNa hai / puruSAbhilASarUpa veda strItva kI prAptimeM hetu nahIM hai isaliye vaha strI zabdakA artha nahIM hotA hai / vahAM palyazata pRthaktvaka strIzarIrameM janma lene meM strItvakA anubaMdha hI heturUpase vivakSita huA hai kintu veda nAmakA bhAva nahIM arthAt bhAvaveda nahIM / mRtyu ke samaya strIke AkArakA viccheda hone para bhI arrant prApti meM kAraNI bhUtakarmakA biccheda nahIM hotA hai| isake viccheda nahIM hone ke kAraNa puMstvaAdike avyavadhAna se punaH strIzarIra . mAka thAya che strItvanu paTyazata prathaphna sudhI avasthAna kahevAyela che AnAthI jANI zakAya che ke, purUSanI abhilASArUpa bhAvavedamA strI zakhsane prayAga AgamamA prayukata thayela che" te ema kahevuM paNa yuktiyukta nathI. e saMkhyAthI laI te nava sakhyA sudhI pRtha kahevAya che. Anu tAtparya e che ke, nau sau palya sudhI srItva jAtimA-srInA zarIrane janma thAya che. purUSAbhilASAtmaka bhAvaveda strI zarIranI prAptimAM hetu nathI. A kAraNe e zrI zabdaneA artha thate nathI. tyAM pakSazata pRthakatva sudhI strI zarIrathI janma levAmAM strItvane anu.Mdha ja heturUpathI vivakSita thayela che, paraMtu veda nAmanA bhAva nahI. arthAt bhAvaveda nahIM mRtyunA samaye strInA AkArane gaDha thavAthI paNa strItvanI prAptimAM kAraNIbhUta karmanA viccheda thatA nathI.
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ 783 priyadarzinI TIkA a. 36 stromokSanirUpaNam kiMca-'maNuyagaIe caudasa guNaThANeNi hoti / ' lathA-paMcidiesu guNaThANANi huti caudasa / ' tathA-'caudasa tasesu guNaThANANi huti / ' tathA-'bhavasiddhiyA ya savvaTThANesu hoti / ' ityadi pravacanaM strIzavdarahitamapi strInirvANe pramANamasti, strINAmapi puMvanmanuSyagatyAdidharmayogAt / / atha sAmAnyavipayakatvAdidaM pravacanaM strIrUpe vipayavizeSe pramANaM na syAditi cet , zRNu____ yadyetat pravacanaM strIviSayakaM nAstIti vadasi, tarhi kathaya tAvat puruSANAmapi ki manuSyagativizeSarUpatvaM, paJcendriyavizeSarUpatvaM vA trasavizeSarUpatvaM vA nAsti, astiveti ? kA hI grahaNa hotA hai| tathA-"aNuyagaIe caudalaguNaThANANi hoti" manuSyagatimeM caudahaguNasthAna hote haiM tathA-"paMcidiestu muNaThANANi hu~ti caudala" paJcandriyoM meM caudaha guNasthAna hote haiM, tathA " caudasa talesu guNaThANANi huMti" baloMmeM caudaha guNasthAna hote haiM, lathA-"bhavasiddhiyA ya savaThThANesu hoti " sabhI sthAnoM meM bhavasiddhika hote haiM, strI zabda rahita bhI yaha pUrvokta samasta pravacana strI nirvANakA samarthaka hai kyoMki striyoM meM bhI puruSakI taraha manuSyagati Adi dharmakA sambandha rahatA hai| yadi isa para yoM kahA jAya ki yaha pravacana to sAmAnyarUpase vastukA pratipAdaka hai ataH strIrUpa vizeSakA nahIM hai| suno yadi yaha pravacana strIrUpa vizeSa viSayaka nahIM hai, aisA mAnA jAya ene viracheda na thavAnA kAraNe putva AdinA avyavadhAnathI pharI strI zarI201 prApta thAya che. tathA-" maNuyagaIe caudasaguNa ThANANi hoti" manuSya gatimA yo guNasthAna DAya che. tathA-" paMciMdiesu guNaThANANi huMti caudasa" yandriyAmA yo gusthAna DAya che. tathA-" caudasa tasesu guNaThANANi huMti" seAmA yo guNasthAna hoya cha tathA-" bhavasiddhiyA ya sabaDhANesu hoti" saghaNA sthAnamA sasiddhi thAya cha. sI 24 2hita 5 mA pUta samasta pravacana strI nirvANanuM samarthaka che. kemake, strImAM paNa purUSanI mAphaka manuSyagati Adi dharmane saMbaMdha rahe che. AnI sAme evuM kahevAmAM Ave ke, A pravacana te sAmAnya rUpathI vastunuM pratipAdaka che. ethI strIrUpa vizeSatuM nathI te sAMbhaLo. je A pravacana strIrUpa vizeSa viSayaka nathI evuM mAnavAmAM Ave te
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 784 uttarAdhyayanasUtre nAstIti vaktuM na yuktava , teSAM manuSyagativizeparUpatvAt / atha puruSANAmapi vizeSarUpatA'stIti cet , tathA sati purupeSvapi kathametat pravacanaM pramANaM ? yathA ca puruSeSu pramANaM, tathA-strISvapi pramANaM syAditi / ___ atha puruSeSveva taccaritArthamiti strISu tasyApravRttiH kalpanIyA syAditi cenna, eva sati viparyayakalpanA'pi kiM na syAt , na caivaM tatpravacanasya sAmAnya vipayakatve aparyAptakamanuSyAdInAM devanArakatirazvAM ca nirvANaprasaGgaH, teSAmetatmavacanavAkyAviSayatvAt , etadavipayatvaM cApavAdaviSayatvAt / uktaM hito hama pUchate haiM ki puruSoM meM anuSyagatirUpa vizeSatA, paMcendriyarUpavizeSatA athavA sarUpavizeSatA hai yA nahIM ? 'nahIM hai' aisA to kahA nahIM jA sakatA hai kAraNa ki unameM manuSyagati AdirUpa vizeSatA hai hii| yadi kaho ki puruSoM meM manuSyagati AdirUpa vizeSatA hai, to puruSoM meM bhI yaha pravacana kaise pramANa hogA? kyoM ki puruSa bhI vizeSarUpa hI haiN| phira bhI yadi Apa kaheM ki yaha pravacana puruSoM meM pramANa hai, to samAnanyAyase isako striyoM meM bhI pramANa mAnanA hI caahiye| __ yadi kaho ki puruSoM meM hI isa pravacanako caritArthatA hai ataH yaha vahAM hI pramANa mAnA jAyagA, striyoMmeM nahIM, so aise kahane meM pramANa nahIM hai sirpha kahanA mAtra hai| jisa prakAra tuma aisA kahate so hama bhI aisA kaha sakate haiM ki yaha pravacana puruSoMmeM caritArtha nahIM hai striyoM meM hI caritArtha hai| ataH isa pravacanako sAmAnya viSayaka mAnanA caahiye| ame pUchIe chIe ke, purUSamAM manuSyagatirUpa vizeSatA paMcendriyarUpa vizeSatA athavA trasarUpa vizeSatA che ke nahIM? " nathI" ema te kahI zakAya tema nathI. kAraNa ke, enAmAM manuSyagati Adi rUpa vizeSatA che ja. chatAM paNa je A AgamanuM tyAM pramANa na mAne te purUSomAM paNa Ane pramANa na mAnavuM joIe, kemake, tyAM paNa manuSyagati AdinI vizeSatA vartamAna che ethI je rIte A pravacana purUSo mAM pramANa mAnavAmAM Ave che eja pramANe strimAM paNa ene pramANa mAnavuM joIe. je kaho ke, purUSomAM ja A pravacananI caritArthatA che ethI A tyAMja pramANe mAnI zakAya. jhiyAmAM nahIM te AvuM kahevuM e pramANa nathI paraMtu phakata belavuM mAtra che. je pramANe tame Ama kahe che te ame paNa evuM kahI zakIe ke, A pravacana purUSomAM cAritArtha nathI, strimAM ja cAritArtha che, ethI A pravacanane sAmAnya viSayaka mAnavuM joIe, -
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ 785 priyadarzinI TIkA a0 36 strImokSanirUpaNam " apavAdaM parihatya utsargazca pravartate " iti / apavAdazca-"micchAdiTThI apajjata" / tathA "sura nAraelu hoti cattAri tiriela jANa paMcena" ityAdirAgamaH / tathA coktam manujagatau santi guNAzcaturdazetyAvapi pramANaM syAt / puMSat strINAM siddhau, nAparyAptAdivadvAdhA // 1 // iti // zaMkA-yadi isa pravacaSako lAmAnya viSayaka mAnA jAye to aparyAtaka lanuSyAdiko tathA devanAraka evaM tirthacA lI nirmANapada prApta honekA prasaMga mAnanA pddegaa| lo isa prakAra kI zaMkA karanA bhI ThIka nahIM hai / kAraNa ki aparyApta manuSya Adi ilA pravacana ke viSaya nahIM haiN| ve to apavAdake viSaya haiN| aura apabAdako chor3a kara utsargakI pravRtti hotI hai| kahA bhI hai____ "apabAda parihatyA, utsargazca pravartate" iti| vaha apavAda "micchAdihI apajjanta" lathA-"mura nAraela hoti cattAri tirielu jANapaMceva" isa prakAra hai| ina lithayAdRSTi, aparyAptaka, deva, nAraka aura tiryazcako chor3akara uparokta Agama vAkya caritArtha hotA hai| arthAtinako chor3akara saba manuSyamAtra muktike adhikArI hai| kahA bhI hai "manujAtau santi guNAzcaturdazelyAdyapi pramANaM syAt / puMvat strINAM lidvau lAparyAsAdivarAdhA // 1 // " iti / zaMkA-jo A pravacanane sAmAnya viSayaka mAnavAmAM Ave te aparyAtmaka manuSyAdikomAM tathA deva, naraka ane tiryamAM paNa nirvANapada prApta thavAne prasaMga mAnave paDaze. te A prakAranI zaMkA karavI paNa ThIka nathI, kAraNa ke, aparyApta manuSya Adi A pravacananA viSaya nathI, e te apavAdanA viSaya che ane apavAdane choDIne ja utsarganI pravRtti thAya che. kahyuM paNa che "apavAI parihatya utsargazca pravattate" iti ! 22 A5 " micchAdidvI apajjantage" tathA-" sura nAraesu hA~ti cattAri tiriesu jANapaMceva " mA prakAra che. e siccAdRSTi, a paryAptaka, deva, nAka ane tiya ane cheDIne uparokta Agama vAkya caritArtha thAya che. arthAt Ane cheDIne saghaLAmanuSya mAtra mukitanA adhikArI che. kahyuM paNa che- __manujAtau santi guNAzcaturdaze, tyAdyapi pramANaM syAt / puMvat niNAM siddhau, nAparyAptAdi vadvAdhA // 1 // " iti / u0 99
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ 786 uttarAdhyayanasUtre tathA cAyaM niSkarSaHmanuSyastrI kAcinnirvANaM prApnoti, avikalatatkAraNavattvAt puruSavat / nirvANasya hi kAraNamavikalaM samyagdarzanAditrayaM, tacca tAsu vidyate eveti pUrvameva proktam / api ca-manuSyastrI kAcid muktyavikalakAraNaviziSTA mokSaM prApnoti, pravrajyAdhikAritvAta puruSavata / na caitadasiddha sAdhanasa, "sundhiNI vAlavacchA ya pavAveu na kappai " iti siddhAntena tAsAM tadadhikAritvapratipAdanAd , vizeSaniSedhasya zeSAbhyanujJAnAntarIyakatvAt / __isa taraha isakA niSkarSa yaha hai-koI2 anuSya strI nirvANako pAtI hai kAraNa ki puruSakI taraha vahAM mukti ke kAraNoMkI avikalatA rahatI hai| nirvANakA kAraNa avikala samyagdarzanAditraya hai, yaha avikala samyagdarzanAdikoMkA trika unale vidyamAna rahatA hI hai yaha bAta hamane pahile siddha karadI hai| isaliye koI2 manuSya strI muktike kAraNoMkI avikalatAle yukta hone ke kAraNa muktiko prApta karatI hai yaha hamArA kathana sarvathA nirdoSa hai| tathA jisa prakAra pravrajyA grahaNa karane ke adhikArI puruSa hai, usI taraha ve bhI haiM, ataH isale bhI yahI bAta puSTa hotI hai| koI2 manuSya strI pravrajyAkI adhikAriNI hai yaha hamArA kathana asiddha nahIM hai kAraNa ki garbhiNI evaM bAlavatsAko dIkSA denekA niSedha hai ataH jaba inheM dIkSA denekA niSedha hai, to isase yaha jJAta hotA hai ki isake atirikta striyoMko dIkSita honekA adhikAra hai vizeSakA niSedha avaziSTameM saMmatikA poSaka hotA hai| A pramANe Ane niSkarSa A che-koI koI manuSya sI nivaNane kAraNa ke, purUSanI mAphaka tyAM muktinA kAraNenI avikaLato rahe che. nirvANa kArax avikaLa samyagadarzanAdi traya che. A avikaLa samyagradarzanAdikenA trika enAmAM vidyamAna rahe ja che A vAta ame e pahelA siddha kahI dIdhela A kAraNe kaI kaI manuSya strI muktinA kAraNenI avikalatAthI cukata hovAnA kAraNe muktine prApta kare che A amAruM kahevuM sarvathA nirdoSa che. tathA je pramANe pravajyA grahaNa karavAnA adhikArI purUSe che. e ja pramANe strio paNa pravrajyAnI adhikArINI che. e amAruM kathana asiddha nathI. kAraNa ke, garbhiNa ane nAnA bALakavALI strIne dikSA ApavAno niSedha che. ethI jyAre ene dIkSA devAne niSedha che te AthI e jANI zakAya che ke, AnAthI anya striyone dIkSita thavAne adhikAra che, vizeSane niSedha avaziSTamAM saMmatine pioSAka hoya che.
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 36 strI mokSanirUpaNam kiMca - strINAmapi tadbhava eva saMsArakSayo bhavati striyo hi uttamadharmasAdhikAH, aar kevalajJAnaprAptisambhavastAsAm / sati ca kevale niyamAnmokSa iti / fff tathA coktam " No khalu itthi ajIbo, Na yAsu abhavvA, Na yAvi daMsaNa virohiNI, No amANusA, go aNAri uppattI, No asaMkhejjA uyA, No aikUramaI, No Na uvasantamohA, No Na suddhAcArA, jo asuddha boMdI, No vavasAyavajjiyA, jo apuornraNavirohiNI, No NavaguNaTThANa rahiyA, kahaM na uttamadhammasAhigatti / ". chAyA - na khalu strI ajIvaH, na cAsu abhavyA, na cApi darzanavirodhinI, no amAnuSI, no anAryotpattiH, no asaMkhyeyAyuSkA, no ati krUramatiH, no na tathA - -striyoMkA bhI tadbhavameM ho saMsArakA kSaya ho jAtA hai| kyoM ki- ve bhI uttama dharmakI sAdhana karanevAlI hotI hai / isaliye isase unameM kevalajJAnako utpatti hotI hai / kevalajJAnake hone para niyama se muktikA lAbha hotA hI hai / kahA bhI hai "jo khalu itthI ajIvo, Na yAsu abhavvA Na yAvi daMsaNa virohiNI, No amANusA No aNAri uppattI, No asaMkhejjAuyA, No akUramaI, No Na uvasaMtamohA, No Na sudvAbArA, jo azuddhaboMdI, No vavasAyabajjiyA, jo apuNyakaraNavirohiNI, No NavaguNadvANarahiyA, kaha na uttama dhammasAhitti" chAyA - na khalu strI ajIvaH, na cAsu abhavyA na cApi darzana virodhinI, no amAnuSI, na anAryotpattiH, vo asaMkhyeyAyuSkA, no tathA--sriAne paNa e bhavamAM ja sa'sAratA kSaya thaI jAya che, kemake, te paNa uttama dhanu' sAdhuna karavAvALI heAya che. A kAraNe enAmAM paNa kevaLajJAnanI utpatti thAya che kevaLajJAna thavAthI niyamathI mukitanA lAbha thAya che. kahyuM paNa che " No khalu itthi ajIvo, Na yAsu abhavvA Na yAvi daMsaNa virohiNI, No amANusA No aNAri utpatti, No asaMkhejjA uyA, No akUramai, No Na uvasaMtamohA, No Na suddhAcArA, jo asuddha boMdI, No vavasAya, vajjiyA, No apuvyakaraNavirohiNI, No NavaguNadvANarahiyA, : kahaM na uttamadhammasAhitti " chAyA - na khalu strI ajIvaH, na cAlu abhavyA na cApi darzana virodhinI, no amAnuSI, na anAryotpattiH no asaMkhyeyAyuSkA, no atikrUrarmAtaH, no na
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ kheTa utarAdhyayana sUtre upazAntamohA, no na zuddhAcArA, no azuddhazarIrA, no vyavasAya vajjitA, no apUkaraNa virodhinI, no navaguNasthAnarahitA, kathaM na uttamadharmasAdhaketi / vyAkhyA --strI khalu na ajIvaH kiM tu jIva eva jIvasya cottamadharmasAdhakatvena saha virodho nAsti tathaiva loke darzanAditibhAvaH / + nanu sarvospi jIva uttamadharmasAdhako na bhavati, abhavyajIvAnAmuttamadharmasAdhakatvAbhAvAdataAha yA abhavyA' iti / na cAsu abhavyeti / yadyapi strISu kAcidabhavyA, tathApi sarvaivA'bhavyA na bhavati, saMsAra nirveda- nirvAdha dharmAdveSa zupAdidarzanAditi bhAvaH / atikrUramatiH, no na upazAntamohA, to na zuddhAcArA, no azuddhazarIrA, no vyavasAyavarjitA, no apUrvakaraNavirodhinI, no navaguNasthAnarahitA kathaM na uttamadharmasAdhiketi / tAtparya - isakA isa prakAra hai - strI ajIva nahIM hai kintu jIva hI haiM / ataH usakA uttamadharmasAdhana karane ke sAtha koI virodha nahIM hai| lokameM bhI isI taraha se dekhA jAtA hai / zaMkA - jIvamAtrako yadi uttamadharmasAdhaka mAnA jAya to phira abhavyoM ko bhI jIva honese uttamadharmakA sAdhaka mAnanA par3egA / paraMtu unameM to uttamadharmasAdhakatA mAnI nahIM jAtI haiM / isa prakArakI AzaMkAkI nivRtti ke liye sUtrakAra kahate hai ki abhavya nahIM hai / yadyapi striyoM meM bhI kitanIka striyAM abhavya hotI hai tathApi sarva abhavya hI hai aisI bAta nahIM hai / saMsArase nirveda, dharmase adveSa tathA zuzrUSA Adi guNa unameM dekhe jAte haiM bhavya hone para bhI ye samyagdarzana upazAntamohA, no na zuddhAcArA, no azuddhazarIrA, to vyavasAyavarjitA, no apUrvakaraNavirodhinI, no navaguNasthAnarahitA kathaM na uttamadharmasAdhiketi / tAtparya Anu' A pramANe che--srI ajIva che. AthI enA uttama dhama sAdhana karavAnI sAme leAkeAmAM paNa Aja pramANe jovAmAM Ave che. nathI, paraMtu jIva ja kAI virAdha nathI. zaMkA--jIva mAtrane je uttama dharmanA sAdhaka mAnavAmAM Ave te pachI asabhyAne paNa chatra hAvAthI uttama dharmanA sAdhaka mAnavA paDe. paraMtu emanAmAM te uttamanI sAdhakatA mAnI zakAtI nathI, A prakAranI mAza'kAnI nivRttinA sATe sUtrakAra kahe che ke-abhavya nathI te strIcAmAM paNa keTalIka strIceA abhavya hoya che tathApi badhI abhavya hoya che evI vAta nathI. sa MsArathI niveda, dharmAMthI adveSa tathA suzrUSA vagere guNNA temanAmAM
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA aM0 36 strImokSanirUpaNam 789 ____ bhavyo'pi kazcid darzanavirodhI yo na setsyati, tannirAsArthamAha-'Na yAvi dasaNavirohiNI' iti / 'na cApi darzanavirodhinI ' iti / darzanamiha samyagdarzana-tattvArthazraddhAnarUpaM parigRhyate, na khalu tadvirodhinI, AstikyAdi darzanAditi bhaavH| nandhamAnuSyapi darzanAvirodhinI, sA tu nirvANAya no kalpate, tasmAdAha'No amANusA' iti / 'no amAnupI' iti / manuSyajAtau bhayA mAnuSI, tatra viziSTakaracaraNorugrIvAdyavayavasaMnivezadarzanAditi bhaavH| nanu mAnuSyapi anAryotpannAniSTA tadapanodArthamAha-" No aNAri uppatti" iti / 'no anAryotpattiH ' anAryeSu-anAryakuleSu, utpattiryasyAH sA tathAvidhA nAstIti / ___nanyAryakulotpannA'pyasaMkhyeyAyuSkA na bhavati nirvANayogyetyata AhakI virodhinI nahIM hotI hai| kitaneka prANI to aile hote haiM jo avya hone para bhI lamyagdarzanale virodha rakhate haiM parantu se aisI nahIM hai| kyoM ki inameM Astikya Adi guNa dekhe jAte haiN| manuSya jAtimeM ye utpanna hotI haiN| kyoMki inameM manuSya jAtikI racanAke anusAra viziSTa-kara, caraNa, urU, evaM grIvA Adi avayavoMkI racanA dekhI jAtI hai / "amAnuSI" ye nahIM haiM arthAt manuSya haiM, "no anArthotpattiH" kitanIka mAnuSI bhI hotI haiM parantu yadi ke anAryA hai to nirvANake yogya nahIM mAnI jAtI haiM ataH ye anAyeM kuloMmeM utpanna nahIM huI haiM kintu Aryakulodbhava haiN| isI taraha "no asaMkhyeyAyuSkA" ye Aryakulotpanna hone para bhI asaMkhyAta varSakI AdhuvAlI nahIM haiN| kyoM ki dekhAya che. bhavya hovA chatAM paNa e samyagradarzananI vidhinI hotI nathI. keTalAka prANI te evA evA hoya che ke, bhavya hovA chatAM paNa samyagnadarzanathI virodha rAkhe che. paraMtu e evI nathI. kemake, enAmAM AstikatA Adi guNe jovAmAM Ave che. manuSya jAtimAM e utpanna thAya che. kema ke, enAmAM manuSya jAtinI racanA anusAra viziSTa evA hAtha, paga, chAtI. Doka vagere avayanI racanA jovAmAM Ave che. "amAnuSI e nathI, paraMtu manuSya che. "no anAryotpattiH" mI mAnuSI 5e DAya che. paraMtu anAryA hoya to paNa nirvAne yogya manAtI nathI. AthI e anArya kuLamAM utpanna thayela nathI paraMtu AryakuLamAM utpanna thayela che. A pramANe "no asaMkhyeyAyuSkA / the mAmai Bur co chatai 5 asabhya
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ 790 uttarAdhyayanasUtre " No saMkhejjAuyA" iti / no asaMkhyeyAyuSkA' iti yA tu asaMkhyeyAyuSkA yugalajannA na bhavati, kiM tu saMkhyeyAyuSkA tathAvidhA nirvANayogyA bhavatyeveti bhaavH| nanu saMkhyeyAyuSkA'pi kraramati nAdhikAriNI nirvANasyeti tannirAkaraNArtha mAha-" No aikUramaI " iti"| 'no ati krUramatiH' iti / ati krUramati na bhavati, saptamanarakAyunivandhanaraudradhyAnAbhAvAt / nanu tadvat prakRSTa zubhadhyAnAbhAvo'pi na syAttasyA iti cet, na, tena tasya pratibandhAbhAvAt / akrUramatirapi yA ratilAlasA sA na bhavati nirvANayogyetyata Aha-'No asaMkhyAta varSakI AyuvAle bhoga bhUmiyA jIva hote haiM ve mokSake adhikArI nahIM hote haiN| ye saMkhyAta varSakI AyuvAlI haiM, ataH nirvANa yogya haiN| saMkhyAta varSakI AyuvAlI bhI kitanIka ati krUrapativAlI striyAM nirvANako adhikAriNI nahIM hotI haiM ataH isa doSako dUra karane ke liye ailA kahA hai ki ye atiramativAlI nahIM haiN| isaliye ye saptamanarakakI Ayu ke baMdhake kAraNabhUta raudradhyAnase rahita hotI haiN| jisa taraha inameM saptama narakakI Ayuke baMdhake kAraNabhUta raudradhyAnakA abhAva hai usI taraha halale prakRSTa zubhadhyAnakA bhI abhAva mAnanA cAhiye so yaha bAta nahIM hai, kAraNa azubha raudradhyAbake sAtha isakA koI avinAbhAva saMbaMdharUpa pratibaMdha, nahIM hai| ula dhyAnake abhAvameM bhI prakRSTa zubhadhyAna ho sakatA hai| "no na upazAntamohA" kitanIka striyAM ati krUramativAlI nahIM bhI hotI haiM parantu unameM ratikI lAlasA varSanI AcavALI nathI hotI. kema ke, asaMkhyAta varSanI AyavALA bhega bhUmiyAjIva hoya che, paraMtu te mokSanA adhikArI hotA nathI. e saMprakhyAta varSanI AcavALI che. AthI nirvANane cagya che saMkhyAtavarSanI AyavALI para keTalIka ati krUra buddhivALI striI nirvANanI adhikAriNI banatI nathI AthI A deSane dUra karavA mATe evuM kahyuM che ke, e atira buddhivALI nathI A kAraNe e sAtamA narakanA AyunA baMdhanA kAraNabhUta zaidradhyAnathI rahita hoya che, je rIte enAmAM sAtamAM narakanI AyunA baghananA kAraNabhUta audradhyAnane abhAva che e ja rIte enAmAM prakRSTa zubhadhyAnane paNa abhAva mAnavo joIe te e vAta nathI. kAraNa azubha raudranI sAthe ene koI avinAbhAva saMbaMdharUpa pratibaMdha nathI, e dhyAnanA abhAvamAM paNa prakaSTa zuma dhyAna yaza che. "no na upazAntamohA" TasI strIyA miti 2 - tivALI na paNa hoya. paraMtu enAmAM ratinI lAlasA rahe che. AthI AvI
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ 722 priyadarzinI TIkA a0 36 strI mokSanirUpaNam Na upasantamohA' iti / 'no na upazAnta mohA ' iti / kAcidupazAntamohAspi sambhavati, tathA darzanAditi bhAvaH / upazAntamohA'pi yA khalvazuddhAcArA garhitA, sA na bhavati nirvANayogyetyata Aha:-" No Na suddhAcArA" iti / 'no na zuddhAcArA ' iti / kAcit zuddhAcArA'pi bhavati, atIcAravarjanena zraddhAcAradarzanAditi bhAvaH / zuddhAcArA'pi kAcidazuddhabondi rna nirmANAdhikAriNItyata Aha" No amuddhaboMdI " iti / ' no azuddhabondi: ' iti / yA vajrarSabhanArAca saMhanana rahitA sA azuddhabondi:- azuddhazarIrA sA na bhavati mokSayogyA sarveva tathAvidhA na bhavati ityarthaH / kAcit zuddhazarIrA'pi bhavatIti bhAvaH / zuddharahatI hai - ataH aisI strIyAM nirvANayogya nahIM mAnI gaI haiM so isa bAdhAkI nivRtti ke liye sUnakAra kahate haiM ki ye vivakSita striyAM ani krUramativAlI hone para bhI upazAMta mohavAlI haiM / inakI ratilAlatArUpa mohapariNati upazAnta ho cukI hai / "no na zuddhAcArA" kitanIka striyAM aisI bhI hotI haiM : jo upazAMta moha pariNati viziSTa hone para bhI azuddha AcAravAlI hotI hai, parantu jinheM mukti prApta karanI hai ve zuddha AcAra viziSTa nahIM hotI haiM yaha bAta nahIM hai 'api tu zuddhAcAra viziSTa hI hotI haiM / kyoM ki ye apane AcArameM doSoMko nahIM lagane detI haiM tathA lagane para unakI zuddhi karatI haiM / "no azuddha zarIrAH" zuddhAcAra viziSTa hone para bhI kitanIka striyAM zarIra se azuddha rahA karatI haiM ataH ve nirvANaprAtikI adhikAriNI nahIM hotI hai so isa zaMkA samAdhAna nimitta sUtrakAra kahate haiM ki yaha ekAnta niyama nahIM strIyAne nirvANu ceAgya mAnavAmAM Avela nathI. tA A badhAnAM nivRttinA mATe sUtrakAra kahe che ke, e nivikSita strIcAmAM atikrUramativALI hovA chatAM paNa upazAMta mAhavALI che emanI ratilAlasArUpa mehariti upazAMta thai yula che, "no na zuddhAcArA" DeMTalI striyeo bhevI pazu hoya che haiM, ? Guia mAha riti hAvA chatAM paNa azuddha AcAravALI hoya che. paraMtu jene mukti prApta karavI che te zuddha AcAravALI nathI hotI evI vAta nathI. paraMtu zuddha AcArathI viziSTa ja hAya che. kema ke e peAtAnA AcAramAM hoSone lAgavA hetI nathI tathA sAgapAthI pazu senI zuddhi ure che. " no azuddha zarIrA " zuddha mAyAra viziSTa hoga chatAM pazu DeMTalI striiye| zarIrathI azuddha rahyA kare che. AthI te nindgaNu prAptinI adhikAriNui thatI nathI tA A zakAnA samAdhAna nimitta sUtrakAra kahe che ke, AvA ekAnta niyama
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ 792 uttarAdhyayanasUtre vondirapi vyavasAyavarjitA ninditaiveti tannirAkaraNArthamAha-" No vavasAyavajjiyA" iti| no vyavasAyavarjitA / zAstroktArthe zraddhAlatayA kAcit paralokavyavasAyanI bhavati, paralokArtha tatpattidarzanAditi bhaavH| nanu kAcid vyavasAyasahitA'pi apUrvakaraNavirodhinyeva dRzyate, tannirAkaraNArthamAha-"jo apubdhakaraNavirohiNI" iti / 'no apUrvakaraNavirodhinI iti strIjAtAvapyapUrvakaraNasambhavasya pratipAditatvAt / hai, kitanIka striyAM aisI bhI hotI haiM ki jo zuddha AcArasaMpanna hone para bhI zarIrale azuddha nahIM bhI rahatI haiN| jinake vajrarSala nArAca saMhanana nahIM hotA hai ve hI azuddha zarIra hotI haiM aura lokSa prAptike yogya nahIM hotI haiM / lamasta liyAM ailI hI hotI haiM so bAta nahIM hai kitanIka zuddha zarIravAlI bhI hotI haiN| "lo vyavalAyavarjitA" zuddhazarIra hone para bhI kitanIka nAriyAM vyavasAyase varjita hotI haiM arthAt nindita hotI haiM to yaha bhI niyala nahIM bana sakatA kAraNa ki zastrokta arthameM zraddhAlu honeke kAraNa kinalIka striyAM paraloka sudhAranemeM vyavasAyale vihIna nahIM bhI hotI haiN| isaliye unakI pravRtti' paraloka ke nimitta dekhI jAtI haiN| 'no apUrvakaraNavirodhinI' vyavasAya sahita hone para bhI kitanIka striyAM aisI bhI hotI haiM jo apUrvakaraNakI virodhinI hotI haiM to yaha bAta bhI ekAntataH mAnya nahIM ho sakatI; kAraNa ki kitanIka striyAM aisI lI to hotI hai jo apUrvakaraNakI virodhinI nahIM bhI hotI haiN| kyoM ki strI jAtimeM bhI apUrvakaraNakA nathI keTalIka strI evI paDyuM hoya che ke, je zuddha AcAra saMpanna hovA chatAM paNa zarIrathI azuddha rahetI nathI. jenu vajAuMbha nArA saMhanana hotuM nathI eja azuddha zarIravALI hoya che. ane mokSa prAptinA cagya hatI nathI. badhI strIo AvI hoya che evI vAta nathI. keTalIka strIe zuddha zarIravANI 5 hAya che. " no vyayasAyavarjitA" zuddha zarI2 DApA chatA paNa keTalIka strI vyavasAyathI vajIta hoya che. arthAt nidita hoya che. to A paNa niyama nathI banI zakate. kAraNa ke, zAkta arthamAM zraddhALu hovAnA kAraNathI keTalIka strI paraloka sudhAravAmAM vyavasAyathI vihIna banI nathI. bhAjANe memanI pravRtti pasInA nimitta mATenI napAmA bhAva 2. "no aparva karaNavirodhinI " vyavasAyI DAvA chatAM yazu TI strIyA mevA paNa hoya che, je apUrva karaNanI vidhinI nathI hotI. te A vAta paNa ekAnatataH mAnya nathI thaI zakatI kAraNa ke, keTalIka strIo evI paNa hoya
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 strImokSanirUpaNam nanvapUrvakaraNavatyapi navaguNasthAnarahitA nirvANayogyA na syAdityata Aha" No NavaguNahANarahiyA" iti / 'no navaguNasthAnarahitA' iti / SaSThaguNa sthAnamAdAya caturdazaguNasthAnaparyantAni navasaMkhyakAni guNasthAnAni, tadrarahitAH sarvAstriyo na bhavanti, kAcit navaguNasthAnayuktApi bhavati, ityrthH|| ___ yata evaM bhUtA sA, ataH 'kazaM nottayadharmasAdhikA' iti uttamadharmasAdhikai vetyarthaH / ayaM bhAvaH-tattatkAlApekSayA puruSavad etAvadguNasaMyamasamanvitaivottamadharmasAdhikA, tathA ceyaM kevalasAdhikA bhavati / sati ca kevale niyamAnmokSa iti / strImokSasamarthanam // 50 // saMbhava pratipAdita huA hai ataH ye apUrvakaraNakI virodhinI nahIM hotI haiN| " no navaguNasthAnarahitA" isI taraha apUrvakaraNa guNasthAnavAlI hokara lI kitanIka nau guNasthAnavAlI nahIM bhI hotI hai so isa AzaMkAkI nivRttike liye sUtrakAra kahate haiM ki yaha bAta bhI ekAntataH niyamita nahIM hai| kAraNa ki chaThaveM guNasthAnase lekara nau guNasthAnataka-arthAt caudaha zuNasthAnataka-lotavAM, AThavAM, nauvAM, dasavAM, gyArahavAM, bArahavAM, terahavAM evaM caudahavAM ye nau guNasthAna bhI striyoMmeM hote haiM-ina nau guNasthAnole ve rahita nahIM hotI hai| arthAt kitanIka striyAM navaguNasthAna yukta bhI hotI haiN| jara ye striyAM isa tarahakI hotI haiM to phira ye uttama dharmakI sAdhikA kyoM nahIM ho sakatI haiN| sArAMza isakA yaha hai-tattatkAlakI apekSAle puruSakI taraha itane guNa che je apUrvakaraNanI vidhinI nathI hotI kemake strI jAtamAM paNa apUrvakaraNane saMbhava pratipAtithayesa cha. mAthI apUrva 2 nI vidhi nIyatA nathI. "no navaguNasthAna rahitA" / prabhArI apUrva 25 gusthAnavAjI DApA chati 5 TakSI nague) sthAnavALI hotI nathI. te A AzaMkAnI nivRttine mATe sUtrakAra kahe che ke, A vAta paNa ekAntataH niyamita nathI. kAraNa ke, chaThThA guNasthAnathI laIne navaguNasthAna sudhI arthAt cauda guNasthAna sudhI sAtamuM, AThamuM, navamuM, dasamuM, agyAramuM, bAmuM, teramuM, caudamuM A nava guNasthAna paNa strIomAM hoya che. A navaguNasthAnethI e rahita hotI nathI. arthAt keTalIka strI nava guNasthAnathI yukata paNa hoya che. jayAre e strI A pramANenI hoya che. te pachI e utama dharmanI sAdhikA kema na thaI zake. sArAMza Ane e che ke, tattakALanI apekSAthI purUSanI mAphaka eTalA guNa ane saMyamathI
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ 794 mUlam - ukkoso garhaNAe the, jahannamajjaisA ye / uttarAdhyayana sUtre ahe ye tiriya, samudaMmi jalaMmi yaM // 51 // chAyA--utkRSTAvagAhanAyAM ca jaghanyamadhyamAyAM ca / Urdhvam adhava tiryakra, samudre jale ca // 51 // TIkA - sampati siddhAnevA'vagAhanAtaH kSetratazca kathayati - ' ukkosogAhaNAe ' ityAdi / ca = punaH, utkRSTA'vagAhanAyAM = utkRSTA - sarvamahatI avagAhante tiSThanti jIvA yasyAM ityavagAhanA, zarIram, utkRSTA cAsau avagAhanA ca utkRSTA'vagAhanA-paJcadhanuHzata pramANA tasyAM siddhAH / ca punaH jaghanyamadhyamAyAM = avagAhanAyAmiti zeSaH / tatra jaghanyA'vagAhanAyAM = dvihastamAnazarIrarUpAyAM siddhAH madhyamAvagAhanAyAM ca uktarUpotkRSTajaghanyA'vagAhanA'ntarAlavarttinyAM ca aura saMyama se samanvita strI uttama dharmakI sAdhikA hotI hai / jaba yaha uttadharmakI sAdhikA hotI hai to kevalajJAnako prApta karatI hai aura kevalajJAnake hone para niyatase mokSa isako prApta ho jAtA hai / isa taraha yahAM taka strImuktikA samarthana kiyA gayA hai // 50 // aba avagAhanA aura kSetrakI apekSA siddhoM kA pratipAdana karate haiManvayArtha - ( ukkolo gAhaNAe - utkRSTAvagAhanAyAm ) sabase bar3e zarIrakA nAma utkRSTa avagAhanA hai / yaha pAMcasau dhanuSa pramANa hotI hai / isa avagAhanA se jo siddha hue haiM ve utkRSTa avagAhanA siddha haiM / ( jahannamajjamAi ya gAhaNAe - jaghanya madhyamAyAM ca avagAhanAyAm ) do hAtha pramANazarIra jaghanya avagAhanA hai / isa avagAhanAse jo siddha hue haiM ve jaghanyAvagAhanAsiddha hai / ina donoMke bIca kI jo avagAhanA hai, samanvIta strI paNu uttama dharmanI sAdhikA hoya che. jyAre e uttama dharmonI sAdhikA ane che teA kevaLajJAnane prApta kare che. ane ketraLajJAna prApta thatAM niyamathI meAkSa ene prApta thaI jAya che, A pramANe ahIM strI mukitanuM samarthana avAmAM Ave che. // 50 // have avagAhanA ane kSetranI apekSA siddhonu pratipAdana kare che-- anvayArtha ---- ukkoso gAhaNAe - utkRSTAvagAhanAyAm sauthI bhoTA zarIranu nAma utkRSTa avagAhanA che. te pAMcaseA dhanuSa pramANa hoya che A avagAhanAthI ne siddhathayesa chete uddhRSTa avagAhanA siddha che. jahannamajjamAiya gAhaNAe - jaghanya madhyamAyAM ca avagAhanAyAm me hAtha pramANu zarIra dhanya bhavagAhunA he. A avagAhanAthI je siddha thayela che te jaghanya avagAhanA siddhaM che. A
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 36 siddhasvarUpanirUpaNam' __965 siddhAH, evam-Urdhvam urvaloke merucUlikA'dau siddhAH, tatrA'pi hi cAraNazramaNAdInAM muktyavAptiH sambhavati, ca-punaH, adhaH adho loke-adho laukikagrAmarUpe siddhAH / ca-punaH, tiryak = arddhatRtIyadvIpasamudrA'tmake tiryagloke siddhaaH| tatrA'pi kecit samudre siddhAH / ca-punaH, jale nadyAdi sambandhini jale ca siddhAH, upalakSaNatvAd bhUmau parvatAdiSu ca siddhAH, avatIyadvIpasamuneSu hi na kvacinmuktyavApti niSedha iti / / 51 // vaha madhyanna avagAhanA hai / isa avagAhanAmeM jo siddha hue haiM ve madhyamAvagAhanAsiddha haiN| isI taraha (uiDhaM ahe ya tiriyaM samudaM jalaMmiUrdhvam adhazca tiryaka samudre jale ca) jo merucUlikA AdimeM siddha hue haiM ve urdhvasiddha haiN| merucUlikA Adile caraNa RddhidhArI muniyoMko muktikI prApti saMbhavita hai| ataH inheM urdhvasiddha jAnanA caahiye| adholoka prasiddha jo grAma Adi haiM unameM jinheM mukti prApta hotI hai ve adhaHsiddha haiN| aItRtIya-DhAIdvIpasamudrAtmaka tirachAlokameM jo siddha hote haiM ve tiyarasiddha haiN| inameM kitaneka samudra meM mukti prApta karate haiM ve samudrasiddha kahe jAte haiM, kitaneka nadI Adike jalameM mukti prApta karate haiM ve jalasiddha kahalAte haiN| isI taraha bhUmisiddha parvatasiddha jAnanA caahiye| isa atRtIya dvIpasamudrAtmaka tiryagloka meM aisA koIsA bhI sthAna nahIM hai jahAMle muktipAnekA niSedha ho // 51 // banenA vaccenI je avagAhanA che te madhyama avagAhanA che. A avagAhanaamaa 2 siddha thayA che te madhyama abagADanA siddha cha, uDDhaM Ahe ya tiriyaM samuDhe jalammi-urdhvam adhazca tiryak samudre jale ca 2 // pramANe 2 3 yUli AdithI cAraNa kaddhidhArI munine muktinI prApti saMbhavita che. AthI emane urdhvasiddha jANavA joIe. adheloka prasiddha je grAma Adi che temAM jene mukita prApta thAya che te adhakasiddha che aDhIdvipasamudrAtmaka tirachAlakamAM je siddha thAya che te tirya siddha che AmAMnA keTalAka samudramAM mukita prApta che e samudrasiddha kahevAya che keTalAka nadI AdinA jaLamAM mukita prApta kare che te jaLasiddha kahevAya che. A ja pramANe bhUmisiddha parvatasiddha jANavA joIe. A ardha tRtIyadvipa samudrAtmaka tiryagna lekamAM evuM kaI paNa sthAna nathI ke jyAM mukita pAmavAne niSedha heya. / 51 che
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ 796 uttarAdhyayanasUtre . strIpuruSAdayo'nekavidhAH siddhAbhavantItyuktam , tatrApi kva kiyantaH sidhyantItyAzayAhamUlam-desa ya napuMsaesu, vIsaM itithaMyAsu ya / purisesu ya ahasayaM, lamae~ NegeNa sijhai // 52 // caittAri ye gihiliMge, annaliMge dasaiva yeM / saliMgeNa ahasaMyaM, samae NegeNa siMjjhai // 53 // ukkoso gAhaNAe ya, siti jugavaM duve / caMtAri jahannAe~, maijjhe aThuttaraM saMyaM // 54 // cauruDaloe~ ya duve saimudde, taojaile vIla mahe taheva yeN| sayaMce aThuttaraMtiriyaloe,samaeNegeNa limjhati dhuvN||55|| chAyA-daza ca napuMsakeSu, viMzatiH strISu ca / puruSeSu cA'STazatam , samayena ekena sidhyanti // 52 // catvArazca gRhiliGge, anyaliGge dazaiva ca / svaliGgena cA'STazatam , samaye naikena sidhyanti // 53 // utkRSTA'vagAhanAyAM ca, sidhyataH yugapat dvau / catvAraH jaghanyAyAM madhye aSTottaraM zatam // 54 // catvAraH, Urdhvaloke ca dvau samudra, trayojale viMzatiH adhastathaiva ca / zataJcASTottaraM tiyagloke, samaye naikena sidhyanti dhruvam // 55 // TIkA-'dasa ya napuMsaeplu' ityAdi / napuMsakeSu daza-dazasaMkhyakAH, ekena samayena-ekasmin samaye, avibhAgakA strI puruSa Adi aneka prakAra ke jIva siddha hote hai, ataH siddhoM meM bhI aneka prakAratA AtI hai| isaliye aba sUtrakAra 'kahAM kisa liGgase kitane siddha hote hai ' isa pAtako kahate hai 'dasa ya' ityAdi / anvayArtha-(egeNa samayeNa-ekena samayena) eka samaya meM (napuMsaesu strI purUSa Adi aneka prakAranA jIva siddha thAya che. AthI siddhomAM paNa aneka prakAratA Ave che. A kAraNe have sUtrakAra "kyAM kaI liMgathI 4aa siddha thAya che. 21vAtane 4 cha-" dasa ya" tyAlA manvayArtha- egaNa samayeNa-ekena samayena samayamA kRtrima napuMsaesu --
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ 797 pridarzinITIkA a0 36 siddhasvarUpanirUpaNam larUpe, ityarthaH, sidhyanti / atra-' napusakeSu' iti kRtrimeSveva, nAnyeSu iti . bodhyaM janmato napuMsakAnAM pravrajyApariNAmasyApyabhAvAt / tathA-strISu vizatiH viMzatisaMkhyakAH striyaH, ekena samayena sidhyanti / puruSeSu ca aSTazatam-aSTAdhikazatam , aSTottarazatasaMkhyakAH puruSAH, ekena samayena sidhyanti / 'ekena samayena' ityatra saptabhyarthe tRtiiyaa| "sijjhai' ityekavacanaM ca ArSatvAt // 52 // 'cattAri' ya ityaadi| gRhiliGge catvAraH, tathAnyaliGge dazaiva, tathA svaliGgena ca-nijaliGge cetyarthaH, aSTazatam aSTottarazatam / aSTottarazatasaMkhyakAH, ekena samayena sidhyanti / 'sa liMgeNa ' ityatra saptamyarthe tRtIyA AryatvAt // 53 // napuMsakeSu) kRtrima napuMsakole (dasa-daza) daza napuMlaka jIva (sijjhaisidhyanti) siddha hote haiN| kRtrima napuMsakoMmeM le hI jIva inane siddha hote haiM janmale jo napuMsaka haiM unameM nahIM, kAraNakI aise napuMsakoMke pariNAma hI dIkSA grahaNa karaneke nahIM hote haiN| tathA (itthiyAsu-strISu) strIliGgale striyoM se (vIsa-vizatiH) vIla strIyAM (sijjhai-sidhyanti) eka samayameM siddha pada prApta karatI haiN| tathA (purisesu tha aTThasayaMpuruSeSu ca aSTazatam ) puruSoMseMle ekasau ATha jIva eka samayameM siddha hote haiM / isI taraha (gihiliMge-gRhiliGge) gRhasthaliGgAne se eka samaya meM (cattAri-catvAraH) cAra jIva (sijjhai-sidhyanti) siddha hote haiM / (annaliMge seva ya-anyaliGge dazaiva ca) anyaliGgameMse eka samayameM daza jIva siddha hote haiM / (saliMge aTThasayaM-svaliGge ca aSTazatam ) svaliGgameMse ekasau ATha jIva eka samaya meM siddha hote haiN| napuMsakeSu napusamAthI dasa-daza isa napusa 1 sijjhai-sidhyati siddha thAya che. kRtrima napusakemAMthI ATalA ja jIva siddha thAya che. janmathI je napuMsaka che emAMthI nahIM kAraNa ke, evA napusakenA pariNAma ja dIkSA grahaNa 42vAna adi nathI tathA itthiyAsu-strIpu strIviyA khiyomAthI vIsaM-viMzatiH vIsa liyA sijjhai-sidhyati se samayamA siddha 56 1 42 cha. tathA purisesu ya aTThasayaM-purupeSu ca aSTazatam 53SAmAMthI me se 48 94 yA samayamA siddha thAya che. mA24 pramANe gihalige-gRhiliGge gRhastha nimAthI ye| samayamA cattAri-catvAri yA2 sijjhai-sidhyanti siddha thAya che. annaliMge daseva ya-anyaliGge dazaiva ca bhanyasimAMthI me samaya isa 75 siddha thAya che. saliMge adusayaM-svaliGge ca aSTazatam spalimAthI se so mAha jIva eka samayamAM siddha thAya che.
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ 728 uttarAdhyayanasUtre 'ukologAhaNAe ya' ityAdi / utkRSTAvagAhanAyAM tu yugapat-ekakAlaM, dvau-dvisaMkhyau sidhyataH / jaghanyAyAM jaghanyAvagAhanAyAM. catvAraH catuH saMkhyakAH, yugapat sidhyanti / madhye madhyamAvagAhanAyAmityarthaH, aSTottaraM zatam aSTottarazatasaMkhyakAH, yugapat sidhynti|| 'cauruDaloe tha' ityaadi| Urdhvaloke catvAraH-catuH saMkhyAH , ekena samayena ekasmin samaye dhruvaM= nizcayena sidhyanti / api ca-samudre dvau, jale trayaH, tathaiva ca adhaH adho loke viMzatiH-viMzati saMkhyakAH, tathA-tiryagloke ca aSTottaraM zatam-aSTottarazatasaMkhyakAH ekasamaye dhruvaM sidhyanti // 55 // isI taraha (ukoso gAhaNAe ya jugavaM duve sijjhaMti-utkRSTAvagAhanAyAM ca yugapat hau sidhyataH) utkRSTa avagAhanAmeM se eka kAlameM do jIva siddha hote hai / (jahannAe cattAri-jaghanyAyAM catvAraH) jaghanya avagAhanAmeMse eka sAtha cAra jIva siddha hote hai / (majjhe aThattaraM sayaMmadhye aSTottarazatam ) madhya avagAhanAmeM se ekasau ATha jIva eka samaya meM siddha hote haiM / isI taraha (uDaloe cattAri-urdhvaloke catvAraH) urdhvasthAnase eka samaya meM cAra jIva siddha hote haiM (samudde dube jale tao ahe vIsaM tiriya loe aThuttara sayaM egeNa samara sijhaMti-samudre dvau jale trayaH adhaH viMzatiH tiryagra loke aSTottaraM zatas ekena samayena sidhyanti) samudra meM se do jIva, jala se tIna jIva adholokose vIsa jIva evaM tirachAlokase ekasau ATha jIva eka samaya siddha hote hai // 52-55 // mA pramANe ukkosogAhaNAe ya jugavaM duve sijhaMti-utkRSTAvagAhanAyAM ca yugapat dvau sidhyataH utkRSTa magAunAmAMthA sema mesiddha tha ya hai. jahannAe cattArijaghanyAyAM catvAri dhanya mAnAmAthI se sAthe yAra 4 siddha thAyache majjhe ahaThuttaraM saMyaM-madhye aSTottarazatam madhya mavAnAmAMtho mesI 241894 me samayamA ma thAya che. mArI pramANe uDDhaloe cattAri-urvaloke catvAri Seq sthAnathI / samayamA yAra va siddha thAya che. samudde duve jale tao ahe vIsaM tiriyaloe attaraM saMyaM egeNa samae sijjhati-samudre dvau jale trayaH adha vizatiH tiryakloke aSTottaraM zataM ekena samayena sidhyanti samudramAthI mAthI 1 alakamAMthI vIsa jIva ane tirachA lekathI ekaso ATha jIva eka samayamA siddha thAya che. // 52-55 //
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ 799 -- - priyadarzinI TIkA a0 36 aloke gatyavarodhanirUpaNam samprati tepAmeva gatyavarodhAdikaM pratibodhayitumAhamUlamU-kahiM paDihayA siddhI, kahiM liA paTThiyAM / kahiM vodi caMittANaM, kattha gaMtUMNa siMjjhai // 56 // chAyA-ka pratihatAH siddhAH, kva siddhAH prtisstthitaaH| ra tyaktvA khalu, kutra galA sidhyanti // 56 // TokA-kahiM paDiyA' ityaadi| ziSyasya praznavAkyamAha-'kahi' iti / siddhAH, kya-kasmin sthAne, pratihatA gatyA'varuddhA bhavanti / tathA-siddhAH kva pratiSThitAH-sAdhaparyavAsitaM kAlaM sthitA bhavanti ? api ca-siddhAH zarIraM tyaskhA, kutra gA sidhyanti niSThitArthA bhavanti ? // 56 // atrottaramAhamUlam-aloe paDihayA siddhA, loyagge the paiTiyA / ihaM bodi caMittA gaM, tattha gaMtUNa limjhai // 57 // chAyA- aloke pratihatAH siddhAH, lokAgre ca pratiSThitAH / iha bondi tyaktvA khalu, tatra gatvA sidhyanti // 57 // 'kahi paDiyA' ityAdi anvayArtha-(siddhA-siddhAH) siddha AtmA (kahi-kva) kisa sthAna para jAkara (paDiyA-pratihatAH) avaruddha hote hai / tathA (siddhA-siddhAH) siddhajIva kahiM paiTiyA-kya pratiSThitAH) kahAM para sAdi aparyavasita kAlataka rahate haiN| tathA (kahiM bodi cahattA kattha gaMtRNa sijjhaha-kva zarIraM tyaktvA kutra gatyA sidhyanti) ye siddha jIva kahA~ zarIra chor3akara kahAM jAkara siddha hote hai| isa prakAra ye zipyale prazna hai // 56 // "phahi paDihayA " yA. ma-pAca-nino-sivAH siddha mAtmA kahi-kva cyA sthAna 52 na paTiyA-pratitAH 36 bAya che. tayA miTA-silAH siddha 71 pAtipAdiyA- pratiSitAH 4the yaNe 5yamita sudhI 29 che tathA kAri di cAlA kAya gaMga nisara-yamarItlA kuna gAga simmati se siddha hArIrane kayAM che tane kayAM jaIne siddha thAya che. A prakArano ziSyane prazna padA
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ 800 uttarAdhyayanasUtre TIkA-'aloe paDihayA' / siddhAH, aloke-kevalAkAzarUpe pratihatAH gatyA pratiruddhA bhavantItyarthaH, tatra dharmAstikAyAbhAvena teSAM gate rabhAvAditi bhAvaH / uktaM ca tato'pyUcaM gatisteSAM kasmAnAstIti cenmatiH / dharmAstikAyasyAbhAvAt , sa hi hetugateH paraH // 1 // tathA lokAgre-lokasyoparibhAge, pratiSThitAH sadA'vasthitAH bhavanti / nanu siddhAnAmUrdhvagamanaM mA bhavatu, tiryag adho vA teSAM gamanaM sambhavati, tat katha lokAgra evaM tadavasthAnamiti cet , ucyate-adhastiyaggatihi mANinAM karmAdhInA bhavati siddhAnAM tu kSINakarmatayA tiryagadho vA gati ne sambhavati / taduktam - isakA uttara isa prakAra haiina praznoM kA uttara isa prakAra hai-'aloe' ityaadi| anvayArtha (siddhA-siddhAH) siddha AtmA (aloe paDiyAaloke pratihatAH) alokAkAza meM gati se pratirUddha haiN| kyoM ki vahA~ gati meM sahAyaka dharmadravya kA abhAva hai| isIliye alokAkAza meM siddha AtmAoM kI gati nahIM hotI-arthAt lokAkAza lAMghakara ve alokAkAza meM nahIM jAte haiN| uktaM ca tato'pyUrvaM gatisteSAM, kaslAnnAstIti cenmtiH| dharmAstikAyasyAgAvAt , sahi hetuH gateH paraH // 1 // aSTakarma kATakara jaba AtmA siddha bana jAtA hai taba vaha (loyagge ya paiDiyA - lokAgre ca pratiSThitAH) loka ke agrabhAga meM jAkara virAjamAna ho jAtA hai| yadi koI aisI AzaMkA kare ke siddhoM kA alokAkAza meM gamana lale hI na ho paraMtu tirachA vA adhogamana mA praznonA uttara 2mA pramANe che-"aloe" tyA. sa-kyA-siddho-siddha siddha mAtmA aloe paDihayA-aloke pratihatAH lokAkAzamAM gatithI pratirUddha che. kema ke, tyAM gatimAM sahAyaka dharmadravyane abhAva che A kAraNe alakAkAzamAM siddha AtmAonI gati thatI nathI arthAta alliA. Geena tamA Awi tA nathI uktaMca tato'pyUvaM gatisteSAM, kasmAnAstIti cenmtiH| dharmAstikAyasyAbhAvAt, sa hi hetuH gateH paraH // 1 // ATha karmone kApIne jyAre AtmA siddha banI jAya che tyAre te loyagge ya paidriyA-lokAgre ca pratiSThitAH na asAmAna bhI mAna thaI jAya che. je siddhonuM akAkAzamAM gamana bhale na thAya paraMtu tirachA
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ 801 priyadarzinI TIkA a0 36 aloke gatyavarodhanirUpaNam adhastiyaMgathordhva ca jIvAnAM karmajA gatiH / Urvameva tu tAddhAd bhavati kSINakarmaNAm // 1 // tRtIya praznosyottaramAha-'haM' iti / iha-tiryaglokAdau zarIraM, tyaktvA, tatra lokAgre, gatvA sidhyanti / niSThitArthI avanti / siddhatvaM praapnuvntiityrthH| 'caittA, gaMtUNa' ityatra -- mukhaM .vyAdAya svapiti ' ityAdivat ktvA pratyayasya samAnakAla eva prayogaH / iha hi-yasminneva samaye dehatyAgastamminneva samaye unakA kyoM nahIM hotA hai ki jisase ye loka ke agrabhAga meM hI ava. sthita rahate haiM ? uttara-tiryaka gati athavA adhogati prANiyoM ke karma ke AdhIna hotI hai / siddha avasthA meM isa gati ke kAraNabhUta karmoM kA sarvathA abhAva ho jAtA hai ataH inake abhAvameM tiryakgati vA adhogatisiddhoMkI nahIM hotI hai| taduktam __ adhastiyaMgadhovaM ca jIvAnAM karmajA gtiH|| urdhvameva tAdvAt bhavati kSINakarmaNAm // 1 // ve siddha honevAlI AtmAe~ (ihaM-iha) isa tiryagloka AdimeM (bodi caittA-zarIraM tyaktvA) zarIrakA parItyAga kara (tattha loyagge gaMtUNa sijjhai-tatra lokAgre gatvA sidhyanti ) lokake agrabhAgameM prApta hokara siddha ho jAtI haiN| gAthAmeM "caittA gaMtUNa" yahA~ " mukhaM vyAdAya svapiti' ityAdikI taraha ktvA pratyayakA samAna kAlameM hI prayoga huA hai| jIva jisa samaya dehakA parityAga karatA hai usI samayameM use athavA agama emanuM kema thatuM nathI ke jenAthI e lekanA agrabhAgamAM ja avasthita rahe che ? tiga gati athavA adhogati prANuonI karmane AdhIna hoya che. siddha avasthAmAM A gatinA kAraNe bhUta karmone sarvathA abhAva thaI jAya che. mAthI sanA manamA tiyAti athavA ati siddhonI thanI nathI taduktam adhastiryagadhodhaM ca, jIvAnAM karmajA gtiH| urdhvameva tAhAta, bhavati kSINakarmaNAm // 1 // e siddha thayelI AtmAo - A tiryaMga loka AdimAM ghora caittA-zarIraM tyaktvA shriirne| parityA ! 4 tattha loyage gaMtUNa sijmai-tatra lokAne gatyA sidhyati sonA mAgamA prAsa na siddha 45 taya che. mAyAma " caittA gaMtUNa 'tyAhinI bhA vA pratyayo samAna wi ja prayoga thayela che jIva je samaye dehane parityAga kare che eja samaye
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ 802 uttarAdhyayanasUtre sakalakarmakSayarUpo mokSastathA lokAgre gamanaM siddhatva prAptizceti pUrvAparakAlavibhAgo nAsti / uktaJca dravyasya karmaNo yadvad , utptyaarmbhviityH| samaM tathaiva siddhasya gatimokSabhavakSayAH // 1 // iti / / 57 // lokAgre gatvA sidhyantItyuktam , lokAgraM ca IpatmAgbhArAyAH pRthivyA uparIti yasmin pradeze yatsaMsthAnA yatpramANA yadvarNA ca sA'rita, tadAhamUlam-bArasahiM joyaNehi, savvaMTassuriM bhave / IsIpabbhAranAmAMu, puDhavI chattasaMThiyA // 58 // chAyA-dvAdazabhiH yojanaiH, sarvArthasya upari bhavati / IpatmAgbhAranAmA tu, pRthivI chatra saMsthitA // 58 / / TIkA-'bArasahi' ityaadi| sarvArthasya= sarvA'rthanAmno vimAnasya ' anuttaravimAnasyetyarthaH / uparisakala karmakSayarUpa mokSa tathA lokake agrabhAgameM gamana evaM siddhatvakI prApti ho jAtI hai| yahAM para pUrvApara kAlakA vibhAga nahIM hotA hai| uktaMca "dravyastha karmaNo yad utpattyAraM lviityH|| samaM tathaivasidasya gtimoksslvkssyaaH||1||" iti| lokake agrabhAgameM prApta hokara ve siddha ho jAte haiM so yaha lokakA agrabhAga ISatprArabhArA pRthivIke Upara hai / / 57 // aba yaha pRthivI jisa pradezameM jisa saMsthAnavAlI, jitane pramANavAlI tathA jisa varNavAlI hai isa bAtako sUtrakAra kahate haiM 'bArasahi' ityAdi anvayArtha- (sanvaTThassucari-sarvArthasya upari) sarvArtha nAmaka anuene saghaLA karmonA kSayarUpa mokSa tathA lekanA agrabhAgamAM gamana ane siddhatvanI prAtithalaya che mahIyA pUrvA52 janA vimA yate nathI. uktaMca " dravyasya karmaNo yadvad, utpatyAraMbhavItayaH / samaM tathaiva siddhasya, gatimokSabhavakSayAH // 1 // iti // lokanA agrabhAgane prApta karIne te siddha thaI jAya che. te A lekane agrabhAga ISa~AgrabhArI pRthavInA upara che, te pa7 | have A pRthavI je pradezamAM je saMsthAnavALI, jeTalA pramANavALI tathA 2 vAnI che vAtana sUtradhAra matAva cha-" bArasahi" tyAhi / anvayArtha -savvadvassuvari-sarvArthasya upari sapAya nAmanA manutta vibhAnanI 052
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 36 iMSatprAgbhArAyAH pRthivyAH saMsthAnAdinirUpaNam 803 Urdhva, dvAdazabhiryojanaiH dvAdazayojanAt paramityarthaH / chatrasaMsthitA chatrasaMsthAnAchatrAkAretyarthaH / ipatyAgbhAranAmA IpatmAgbhAreti nAma yasyAH sA pRthivI siddhazilA bhavati-vidyate // 58 // kiM camUlam-paNayAlasayasahassA, joyaNANaM tu AyayA / tAvaiyA ce vitthinnA, tiguMNo tasva priro||59|| chAyA-paJcacatvAriMzacchatasahasrANi, yojanAnAntu AyatA / ___tAvatI caiva vistIrNA, triguNastasyaiva parirayaH // 59 // TIkA-'paNayAla' ityAdi sA IpatyAgbhArA yojanAnAm , pazcacatvAriMzacchatasahasrANi, paJcacatvArizattara vimAnake Upara (bAraehiM joyaNehi-dvAdazabhiH yojanaiH ) 12bAraha yojanase Age (chattasaMThiyA-chatrasaMsthitA) chatrAkAra (isIpanbhAranAmA puDhavI-ISatprArabhAranAmA pRthivI) ISatpAgabhAra isa nAmakI pRthivI (bhave-bhavati) hai // 5 // kiMca-'paNayAla0' ityaadi| anvayArtha-vaha ISatprAgabhAra nAmakI bhUmi (jodhaNANaM paNayAlasaya sahassA-yojanAnAM paMcacatgariMzat zata sahastrANi) 45 peMtAlIsalAkha yojana (AyayA-AyatA) dIrgha hai| tathA (tAvaiyA ceva vitthinA-tAvatIcaiva vistIrNA) itanI ho vistIrNa hai| (tasleva parirao tiguNo-tasyaiva parirayaH trizuNaH) evaM isakI paridhi isa AyAmase kucha adhika tigunI hai arthAt-(14230249) ekakaroDa bayAlIsalAkha tIsahajAra pArasehi joyaNehi-dvAdazabhiH yojanaiH pAnathI 11 chattasaMThiyA-chatrasaMsthitAH chatrI 24112 isI pavbhAranAmA-ipatprAgbhAranAmA dhyatmArAmA2 25nAmanI pRthavIbhave -bhavati ch.|58| "paNayAla" tyAhi ! anvayArtha - Sa:prAsamAra nAmanI bhUmi joyaNANaM paNayAlasayasahassAyojanAnAM paMcacatvAri zan zatasahasrANi paratAvIsa tAsa yo? na AyayA-AyatA hI che tathA tAvaiyA cetra vitthinnA-tAktIcaiva vistIrNAH mevA vistApAnI cha. sasseva pariraotiguNo-tasyaiva parirayaH triguNaH tenIparidhi yA mAyAmayI AdhAre traNagaNuthI gheDI vadhu che. arthAt (14230249) eka karoDa beMtALIsa lAkha
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 uttarAdhyayanasUtre lakSANi yAvat AyatA-dIrghA / ca-punaH tAvanti eva vistIrNA / tasyaiva-iha paJcamyarthe paSTho, tasmAdeva, AyAmAt triguNaH sAdhika striguNa ityarthaH, UnapaJcAzadadhikadvizatA'dhikatriMzatsahasrAdhika dvicatvAriMzallakSA'dhikaikakoTi (14230249) yojanapramANaH / tathA ca tasyAH pariyA=paridhividyate / iha ca triguNa ityukte'pi vizeSAdhikyaM draSTavyam / triguNamAtroktau paJcatriMzallakSAdhikayojanakoTi reva etattparimANaM syAt / tathA cAgamAntaravirodhaH prasajyeta / paricayamAnaM caiva muktam / ego joyaNakoDI vAyAlIsaM bhave syshssaa| tIsaM ceva sahassA, do ceva sayA auNapannA // 1 // chAyA-ekA yojanAnAM koTI, dvAcatvAriMzad zatasahasrANi / triMzadeva sahasrANi dve eva zate ekonapaJcAzat // iti / tu zabdo, pUraNe // 1 // 59 // doso unapacAsa yojana pramANakI hai| gAthAmeM sAmAnyarUpase paridhi tigunI hI kahI gaI hai parantu yahAM use kucha adhika vizeSarUpase jAnanA caahiye| kyoM ki AgamAntarameM aisA hI kahA hai| yadi aisI bAta na mAnI jAya to ekakaroDa peMtIsalAkha (13500000) itanA vistAra hI tiguNita karane para AtA hai| isakA AgamAntarase virodha hotA hai| AgamAntarameM paridhikA isa prakAra vistAra kahA gayA hai "egA joyaNakoDI, bAyAlIsaM bhave syshssaa| tIsaM ceva sahassA, do ceva sayA auNapannA // 1 // " (14230249) ekakaroDa bayAlIsalAkha tIsahajAra doso unapacAsa yojana pramANa paridhi isa gAthAmeM kahI gaI hai // 19 // trIsa hajAra base erANapacAsa ejana pramANavALI che gAthAmAM sAmAnyarUpathI paridhi traNagaNuM batAvela che. paraMtu ahiyAM tene kAIka adhika vizeSarUpathI jANavI joIe kema ke, AgamamAM evuM ja kahela che. je A vAta mAnavAmAM na Ave te ekakaroDa pAMtrIsa lAkha (13500000 ) ATalo vistAra ja traNagaNu karavAthI Ave che. Ane AgaLathI virodha thAya che. AgamamAM paridhine A pramANe vistAra kahela che- "egA joyaNakoDI, vAyAlIsaM bhave syshssaa| tIsaM ceva sahassA, do ceva sayA auNapannA // 1 // " ekakaroDa beMtAlIsa lAkha trIsa hajAra basone ogaNapacAsa (14230249) .. yauna prbhaae| paridhi maDigAthAmA ta cha
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 ipatprAgbhArAyAH pRthivyA saMsthAnAdinirUpaNam 805 kica--- mUlam -- aTThajoyaNabahallA, so majjhammiM viyAhiyA / parihAryaMtI carimaMte, macchIpattA u taNuyarI // 60 // chAyA - aSTayojanabAhulyA, sA madhye vyAkhyAtA / parihIyamAnAcaramAnte, makSikApatrAttu tanukatarA // 60 // TIkA- 'ajoyaNa ' ityAdi / sA = IpatyAgbhArA, madhye = madhyabhAge aSTayojanabAhalyA=aSTau - ATasaMkhya kAni-yojanAni, bAhalyaM - sthUlatvaM yasyAH sA tathA vyAkhyAtA / IpatprAgbhArAyA madhyabhAgo'STayojana parimitasthaulyaviziSTa ityarthaH / caramAnte - antimabhAge sarva digbhAgasthiteSu paryantapradezedhvityarthaH, madhyabhAgAdanyatra pratiyojanamaGgalapRthaktvahAnyA parihIyamAnA = pari-samantAt hIyamAnA - pratanyamAnA satI sA IpatmAgbhArA / makSikA patrAttu = makSikA pakSAdapi, tanutarA - atikuzA pratalA - vidyate // 60 // kiM ca mUlam - ajjuNasuvannagamaI, sA puDhavI nimmalA sahaveNaM / utANagachattagasaMThiyA yeM, bhaNiryA jiNavarehiM // 61 // kiMca- 'aTThajoyaNa0' ityAdi / anvayArtha - (sA - sA) vaha ISatprAgbhArA bhUmi ( majjhami madhye ) madhyabhAga meM ( ajoyaNAhallA-aSTayojanabAhalyA ) ATha yojanakI sthUlatA se yukta hai (carimaMte - caramAnte) tathA samasta dizAoMkI ora rahe hue paryanta pradezoM meM pratiyojana aMgula pRthaktvakI hAni se (parihAryaMtiparihIyamAnA) kamatI kamI hotI huI ( macchIpattA-makSikApatrAtU) makkhI ke paMkha bhI (taNuyarI - tanutarA) atipatalI hai // 60 // kizva - " aTThajoyaNa " ityAdi / ganvayArtha -sA-sA se pitprAgalArA bhUmi majjhami madhye madhya lAgabhAM ajoyaNavAhA - aSTayojanavAhalyA ATha lennanI sthUNatAthI yuta che tathA carimaMte - caramAnte samasta hizAnI tara rahe paryanta pradezeobhAM pratiyobhana bhAgaNa pRthavInI hAnIthI parihAryaMti-parihIyamAnA ochI thatAM thatAMmakkhIpattAmakSIkApatrAtU bhAbhInI pAMthIya tanucarA-tanutarA ati pAtaNI he che. // 90 //
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ 806 uttarAdhyayanasUtra chAyA-arjunasuvarNakamayI, sA pRthivI nirmalA svabhAvena // uttAnakacchatrasaMsthitA ca, bhaNitA jinavaraiH // 61 // TIkA-'ajjuNa' ityAdi / sAIpatyAgbhArA pRthivI, arjunasuvarNakamayI zvetasuvarNamayI svabhAvena= svarUpato nirmalA svacchA tathA-uttAnakacchatra saMsthitA-uttAnakaM-utprasAritaM yat chatraM, tadvata saMsthitaM saMsthAnaM yasyAH sA tathA, uttAnachatrAkArA ca jinavaraiH bhaNitA kathitA / nanu 58 aSTapaJcAzattamagAthAyAmapi chatra saMsthiteti vizeSaNasyoktatayA punaruktiH saJjAteti cet , ucyate-tatra-cchatrasaMsthiteti sAmAnyataH kathanam , atra ca-uttAnatvaM chatravizeSaNIkRtya vizeSataH kathanamiti bhedAnnapunaruktiH // 61 // kiJca- 'ajjuNa' ityAdi / anvayArtha-(sA-sA) vaha IpatpAgArA ( puDhavI-pRthivI) pRthivI (ajjuNa suvaNNagamaI-arjuna suvarNakamayI) zvetasuvarNamaya hai (sahAveNaM nimmalA-svabhAvena nirmalA) tathA svabhAvase hI nirmala hai / evaM (uttANagachattagasaMThiyA- uttAnakachatrasaMsthitA) Upara tAne gaye chatteke samAna AkAravAlI hai| (jinavarehiM bhaNiyA-jinavaraiH kathitA) aisA jinedradevane kahA hai| yadyapi 58 aThAvanavI gAthAmeM isa pRthivIkA AkAra chantra jaisA kahA gayA hai aura yahAM bhI chatra jaisA batalAyA gayA-isa taraha punarukti doSakI prasakti hotI hai parantu isa tarahase usakI nivRtti ho jAtI hai ki 58 aThAvanavIM gAthAmeM sAmAnyatayA chana jaisA kahA hai aura yahAM para UparakI ora prasArita chatra jaisA kahA hai, ataH usa kathanameM aura isa kathanameM vizeSatA honese punarukti doSa nahIM AtA hai|||61|| kiJca-" ajjuNa" tyaadi| mankyAtha-sA-sA meSatbhAgamA puDhavI-pRthivI pRthavIajjuNasuvaNNagamaIarjanasuvarNakamayI zveta suvarNa bhaya cha, sahAveNaM nimmalA-khabhAvena nirmalA tathA svabhAvathI ni cha bhane uttANagachattagasaMThiyA-uttAnakamatrasaMsthitA Subsal zrInavI mAravANI che. mejinavarehi bhaNiyA-jinavaraiH kathitA nendra kahyuM che. jo ke, (58) aThAvanamI gAthAmAM A pRthavIne AkAra chatrI je batAvavAmAM Avela che, ane ahIM paNa chatrI je batAvela che. A pramANu punarUkita devanI prasiddhi thAya che. paraMtu A rIte enI nivRtti thaI jAya ke. aThAvanamI gAthAmAM sAmAnyataya chatrI jevuM batAvela che. jethI e kathanamAM ane A kathanamAM vizeSatA hovAthI punarUkita deSa AvatuM nathI. 61 che
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 36 ipatyAgbhArAyAH pRthivyAH sasthAnAdinirUpaNam 807 kiM camUlam--saMkhaMkakuMdarakAsA, paMDuza limmalA suhA / sIyAe joyaNe tatto, loyato u viyAhio // 6 // chAyA-zaGkhAGkakundasaGkAzA, pANDurA nirmalA shubhaa| sItAyA yojane tataH lokAntastu vyAkhyAtaH // 62 // TIkA-saMkhaMka ' ityAdi-- punaH sA IpatmAgbhArA zaGkhA'sakunda saGkAzA-zaGkha prasiddhaH, aGkaH-sphaTikaH kundaM-puSpavizepaH, tatsaGkAzA-tatsadRzI-varNatastadvatpratibhAsamAnA ataeva-pANDurA =zvetavarNA nirmalA svacchA, zubhA zubhasvarUpA, vidyate / yadIdRzI sA pRthivI, tataH para kimastItyAzajhyAha-'sIyAe ' ityaadi| tataH tasyAH varNitasvarUpAyAH sItAyAH ISatmAgbhArA pRthivyeva 'sItA' iti 'siddhazilA' iti cocyate / sIto'paranAmnyAH IpatmAgbhArAkhyAyAH siddhazilAyA upari yojane=krozacatuSTayarUpe gate sati lokAntaH-lokAgrabhAgaH, siddhasthAnarUpa ityarthaH, vyAkhyAtaH kathitaH // 62 / / kiJca-'saMkhaka0' ityaadi| anvayArtha tathA yaha ISatprAglArA pRthivI (saMkhaMkakundasaMkAsA-zaMkhAkundasaMkAzA) zaMkha, sphaTika evaM kundapuSpake samAna varNavAlI hai| isI liye (paMDurA-pAMNDarA) yaha sapheda hai| tathA (nimmalA-nirmalA) nirmala (suhA -zubhA) evaM zubha hai (natto sIyAe joyaNe-tataH sItAyAH yojane) isa prArabhArA nAmakI pRthivIke ki jisakA nAma sItA aura siddhazilA bhI hai Upara eka yojanabAda-cArakozake bAda-(loyaMno viyAhiyo-lokAntaH vyAkhyAtaH) lokakA anta-siddhoMkA nivAsasthAna kahA gayA hai // 6 // kiJca-" saMkhaMka' tyA / anvayArtha tathA 2 ptyaaraalaa2|| pRthavI saMkhakakundasaMkAsA-zakhAGka rasaMzA zaMkha, sphaTika ane kunda puSpanA jevA varNavALI che. A kAraNe e paMDurA-pANDurA sa36 cha tathA nimmalA-nirmalA ni ma suhA-zubhA zukra tatto sIyAe joyaNe-sItayAH yojane ma prAyalA manI pRthavI tu nAma sItA ane siddha zilA paNa che upara eka jojana pachI eTale cAra 13 pachI loyato vinAhiyo-lokAnta vyAkhyAtahA ata-siddhonu nivAsa sthAna 44vAmAnAveta . // 12 //
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ 808 uttarAdhyayanasUtre nanu yadi yojane lokAntaH, tarhi kiM tatra sarvatra siddhAstiSTanti, Ahozvit , anyathetyAzakyAhamUlam-joyaNalsa u jo tattha, kolo uvairimo bhave / tassa kosassa chanmAe, likhANo gahaNI bhave // 3 // chAyA-yojanasya tu yastatra, krozaH uparitano bhavati / tasya krozasya SaSThabhAge, siddhAnAmanagAhanA bhavati // 63 // TIkA-'joyaNassa' ityaadi| tatra yojanasya uparitana =uparisthito yaH krozo bhAti-vidyate, caturvizaterajhulAnAmako hasto bhavati / anena hastamojena hastacatuSTayaM dhanurucyate / dhanu. sahasradvayaM kroza ucyate / tasya, paSThabhAge-dvAtrizadaGgulasaMyuktaH-trayastriMzadadhika dhanuHzatatrityarUpe siddhAnAm , avagAhanA=avasthAnaM bhavati / "tu ' iti vAkyAlaGkAre // 63 // yadi siddhazilAse eka yojana upara lokAnta hai to kyA vahAM sarvatra siddha haiM yA anya prakArase haiM so kahate haiM-'joyaNassa u' ityAdi / __ anvayArtha-(tattha joyaNassa uvarimo jo koso bhave-tatra yojanasya uparitanaH yaH krozaH bhavati) vahAM yojanakA uparitana jo kroza hai (tasla kosassa chanmAe-tasya kozasya SaSThabhAge ) usa kozake chaThaveM bhAgameM (siddhANo gAhaNA-siddhAnAM avagAhanA) siddhoMkA avasthAna hai| cauvIsa aMguloMkA eka hAtha hotA hai| cAra hAthakA eka dhanuSa hotA hai| do 2 hajAra dhanuSakA eka1 koSa hotA hai| isakA chaThA bhAga 32 aMgula yukta 333 dhanuSa hotA hai| itanI jagahameM siddhoMkA nivAsa hai||6|| je siddha zilAthI eka je jana upara lekAnta che te che tyAM sarvatra siddha cha sy|| manya prAthI che tene 4 cha-"joyaNassa u" tyAlA anvayArtha-tattha joyaNarasa uvarimo jo koso bhave-tatra yojanasya uparitanaH yaH kroza' bhavati tyA yonanu paritana 2 oza cha tassa kosassa chabhAe-tasya kozasya paSThabhAge se zanA 74 lAmA siddhANogAhaNA-siddhAnanAM avagAhanA siddhonuM avasthAna che. grevIsa AMgaLane eka hAtha thAya che. cAra hAthanuM eka dhanuSa thAya che babe hajAra dhanuSane eka koSa thAya che. Ane chaThTho sAsa (32)matrIsa mA yuta tase tetrIsa (333) dhanuSa thAya che. ATalI jagyAmAM siddhone nivAsa che. 63 che
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 siddhasvarUpanirUpaNam 809 avagAhanA ca tatazcalanasambhave'pi paramANvAdInAmiva ekAdi pradezeSu syAdata Aha mUlam -- tattha siddhA mahAbhAgA, logaggaMmi paiDiyA | raticao sukA, siddhiM vairagaI gayA // 64 // chAyA - tatra siddhA mahAbhAgA, lokAgre pratiSThitAH / bhavaprapaJcato muktAH siddhiM varagatiM gatAH // 64 // TIkA- ' tattha siddhA ' ityAdi / yataH - bhavaprapaJcato yuktAH - bhavasya = caturgatikasaMsArasya yaH prapaJcaH = vistAraH punaH punaH prAptistasmAnmuktAH viyuktAH santaH, siddhi-siddhinAmadheyAM varagati= gatyantarApekSayA zreSTagatiM gatAH = samprAptAH / ata eva - mahAbhAgAH =mAptazAzva-tasukhAH siddhAH = uktarUpAH tatra - uktarUpe lokAgre pratiSThitAH - sthirAH santi, calanakriyAyA abhAvAt / ayaM bhAvaH - savaprapaJca eva calane hetuH sa ca siddhAnAM nAstIti kutasteSAM calanamiti // 64 // avagAhanA paramANu Adike samAna calana svabhAvavAlI hotI hai to siddhoM ke ekAdi pradezoM meM calanasvabhAva hai kyA ? so kahate haiMtattha ' ityAdi " anvayArtha -- jisa kAraNa ( bhavappapaMca omukkA - bhavaprapaMcAnmuktAH ) ye siddha caturgatirUpa isa saMsAra ke prapaMcase rahita haiM aura isIliye (baragaI siddhiM gayA - varagatisiddhiM gatAH) anya galiyoMkI apekSA zreSThagati jo siddhigati hai use prApta kara cuke haiN| isI kAraNa ( mahAbhAgA - mahAbhAgAH) avyAbAdha zAzvata sukhake bhoktA ye haiM, aura isIse ye mahAbhAga haiM / aise ye siddha (loggaMmi paiDiyA - lokAgre pratiSThitAH) lokake agrabhAga meM sadA sthira haiM / inameM halanacalana kriyA nahIM hai / bhavaprapaMca avagAhanA paramaNu aAdinA samAna calana svabhAvavALI hAya che te siddhAnA seha pradezobhAM yavana svabhAva che zuM ? to he che- "tattha" tyAni anvayArtha -? araye bhavappapaMcao mukkA - bhavaprapaMconmuktAH me siddha turgati3ya yA saMsAramAM prapayathI rahita che. mane me rakhe varagaI siddhiM gayA - varagati siddhi gatAH anya gatithe tI apekSA zreSTha gati ? siddha gati chetene prApta kurI zubhyA che, 4 araze mahAbhAgA - mahAbhAgAH savyAmAdha zAzvata sukhane e bhAgave che ane Aja kAraNe e mahAbhAga che. evA e siddha logammi paTTiyA - lokAtre pratiSThitAH sonA agrabhAgamA saTTA sthira che. temAM u0 102
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ 810 uttarAdhyayanasUtre sampati siddhAnAmavagAhanAmAhamUlam-usseho jesiM jo hoi, avasmi carimasmi / tibhAgahINo tato ya, siddhANogahiNA bhave // 65 // chAyA--utsedho yeSAM yo bhavati, bhave carame tu / tribhAgahInA tatazca, siddhAnAmavagAhanA bhavati // 65 // TIkA--'usseho jassa' ityaadi|| carame antime tu bhave-janmani 'carame' iti vizeSaNaM prAgbhavaprajJApanIyanayApekSayA / yeSAM siddhAnAm , yA yatparimANakA, utsedhA zarIrasya ucchrAyaH zarIramamANamityarthaH bhavati, tataH-tasmAt caramabhavazarIrapramANAta , tribhAgahInA tribhAganyUnA, teSAM siddhAnAm avagAhanA svAtmapradezanizcayo bhavati, nizcayanayAbhiprAyeNa sarvasya svaniSThatvAt / iyaJca - zarIravivarasampUraNataH, etAvatIti hI calanakriyAmeM hetu hotA hai yaha siddhoMmeM nahIM hai| ataH unameM calana kriyA kaise ho sakatI hai kintu nahIM ho sktii||64|| aba siddhoMkI avagAhanA kahate haiM-'usleho' ityaadi| anvayArtha-(carimammi u bhavammi-carame bhave) antima janmameM (jesiM jo usseho hoi-yeSAM yaH utledhaH bhavati) jina siddha honevAle jIvoMkA jitanA utsedha-uMcA pana arthAt zarIra pramANa hotA hai (tatotataH) usa antima bhavake zarIrake pramANase (libhAgahINo-tribhAgahIno) vibhAga hIna (siddhANoNAhaNA bhave-siddhAnAlavagAhanA bhavati) una siddhoMkI avagAhanA-(apane AtmapradezoMkA nizcaya hotI hai / antima zarIrase tribhAgahIna avagAhanA siddha AtmAkI isaliye kahI gaI halanacalana kiyA nathI bhava prapaMca ja calana kriyAmAM hetu hoya che. e siddhomAM nathI AthI emanAmAM calanakriyA kaI rIte thaI zake? nathI thaI zaktI.64 hava sidvAnI bhADanA 43 cha-" usseho" tyaa| manvayArtha-carimammi bhavammi-carame bhave yatima samabhA jesiM jo utsedhaH hoi-yeSAM yaH utsedhaH bhavati ra siddha thavA vAna Tu yA marthAta zarIra prabhAra DAya che. tatto-tata. me matima sapanA zarIra prabhArathI tibhAgahiNo-tribhAgahInA zrI mAge mAchI siddhANogAhaNA bhave-siddhAnAM avagAhanA marie siddhonI avagAhanA hoya che, aMtima zarIrathI trIjA bhAge ochI avagAhanA siddha AtmAnI A kAraNe batAvavAmAM Avela che ke, e vakhate
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. 0 36 siddhasvarUpanirUpaNam ra bodhyam / uktaM hi - ' dehavibhAgo siraM tappUraNao vibhAgahINAya " iti / chAyA - dehavibhAgaH zuSiraM tatpuraNA tribhAgahInA ca " iti // 65 // etAneva kAlataH prarUpayitumAha mUlam - egateNa sAiyA, apavarjavasiyA vi ya / 10 puhateNa aNAMiyA, apajjevasiyA vi" ye // 66 // chAyA - ekatvena sAdikA, aparyavasitA api ca / pRthaktvena anAdikA, aparyavasitA api ca // 66 // TIkA -' egatteNa ' ityAdi / te siddhAH-ekatvena = asahAyatvena vivakSitAH, pratyeka vyaktivivakSayA ityarthaH / sAdikAH=yantrakAle te sidhyanti sa kAlastepAmAdirasti, tadapekSayA te sAdikAH santi / ca punaH aparyavasitAH = antarahitAH santi / muktiM gatAste na hai ki usa samaya zarIra ke vivaroMko ve Atmapradeza pUre bhara dete haiM isaliye una pradezoM ke phailAva meM saMkoca ho jAtA hai| uktaM ca " dehati bhAgo jhusaraM tappUraNao tibhAgahINA ya // " iti // 65 // aba inhIM siddhoMkI kAlase prarUpaNA karate haiM- 'egatteNa' ityAdi - anvayArtha - ve siddha bhagavAnda ( egateNa - ekatvena vivakSitAH) asahAyarUpase vivakSita hue haiM - arthAt ve saba svataMtra haiN| eka dUsareko paraspara meM sahAyatA kI apekSA nahIM hai / (sAiyA - sAdikAH) jisa kAlameM ve siddha avasthAko prApta karate haiM vahI kAla unakA sAdi avasthA hai / arthAt isa kAlakI apekSA ve Adi sahita haiM / (vi ya-api ca) tathA (apajjavasiyA- aparyavasitAH) anta rahita hone ke kAraNa phira ve vahAMse zarIranA vivarane te Atmapradeza pUrA bharI de che. A kAraNe e pradezanA sAvabhAM sanya thA laya che uktaMca 88 dehatibhAgo siraM tappUraNao vibhAgahiNAya || " iti // 65 // have me siddhonI ajadhI a3paNAre he - " egatteNa " ityAdi / ganvayArtha -- siddha bhagavAna egatteNa ekatvena vivakSitaH asahAya 35thI vivakSita thayela che. arthAt--te saghaLA svataMtra che eka khIjAne parasparamAM sahAyatAnI apekSA nathI, tAiyA - sAditAH le aNasAM tethe siddha avasthAne Asa kare che eja kALa temanI sAdI avasthA che arthAt e kALanI apekSA te Adi sahita chevi ya-api ca tathA apajavasiyA- aparyavasitAH anta rakSita
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtra tato bhrazyantIti na teSAM paryavasAnaM bhavatIti bhAvaH / tathA-pRthaktvena bahutvena siddhaparamparArUpasAmastyApekSayA anAdikAH AdirahitA apayaMtrasitAH api ca santi / siddhAnAM kAlatraye vidyamAnatvAdanAditvamanantatvaM ca vijJeyamiti bhAvaH // 66 // eSAM svarUpamAhamUlam-arUviNo jIvaghaNA, nANadaMsaNasaniyA~ / A~ulaM suha saMpattA, uvasA jassa natthi u // 67 // chAyA--arUpiNo jIvadhanA, jJAnadarzanasajJitAH / atulaM sukhaM samprAptA, upamA yasya nA'sti tu // 67 // TIkA-'arUviNo' ityAdi / te siddhAH arUpiNaH-rUpiNaH-uktarItyA rUparasagandha sparzavantaH, na rUpiNaH -arUpiNaH-rUparasavandhasparzarahitAH ityarthaH / tathA-jIvadhanAH jIvAH sarvadopacyuta nahIM hote haiN| mukti meM prApta ho jAne ke bAda phira ve vahAMse vApisa nahIM Ate haiM / (puhatteNa agADyA-pRthaktvena anAdikAH) siddha paramparA rUpa samaSTikI apekSAse anAdi haiN| (vi ya apajjavasiyA-api ca apayavasitAH) tathA kAlatrayameM vidyamAna rahane ke kAraNa anaMta bhI haiN| sAdi anAdi evaM anAdi anaMta ye saba dharma siddhoM meM vivakSAkI apekSAse maujuda rahate haiM // 66 // ava siddhoMkA svarUpa kahate haiM- 'arUviNo' ityaadi| anvayArtha-ve siddha paramAtmA (arUviNo-arUpiNaH) rUpa, rasa, gaMdha aura sparzase rahita honeke kAraNa arUpI haiM / (jIvaghaNA-jIvadhanAH) sarvadA upayoga viziSTa haiM tathA dhana-zarIrake vivaroM ke mara jAne ke kAraNa havAnA kAraNe teo tyAMthI pAchA pharatA nathI. mukita prApta thaI javA pachI tasA tyAMthA ch| 22tA nathI. puhatteNa aNAhiyA-pRthaktvena anAdikAH siddha 5252635 samaSTinI mapekSAthI manAhi che. vi ya apajjavasiyA-api ca aparyavasitAH tathA trayamA vidyamAna rahekAle pAraNe anata para cha. sAhI manAhi bhane manAta ye sadhA dharmasiddhamA vipakSAnI, apekSAthI bhAnu ch||| 16 // va siddhonu 135 4 cha-" arUviNo" tyaah| manpayArtha-ye siddha paramAtmA arUviNo-arUpiNa' 35. rasa, gaMdha ana yazathI 2hita DovAnA 4120 a35 che. jIvaghaNA-jIvadhanAH sahA upayoga viziSTa che. tathA ghana-zarIranA vivaranA bharAI javAnA kAraNe Atma -
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 siddhasvarUpanirUpaNam 813 yogavantaH 'ghanAH- zuzirapUraNato nirantaranicitamadezA: ' jIvAtha te ghanAtha jIvaghanAH, jJAnadarzanasaMjJitAH = jJAnaM kevalajJAnaM darzanaM kevaladarzanaM, te evaM saMjJA= = upayogo jJAnadarzanasaMjJA, sA saMjAtA eSAM te jJAnadarzanasaMjJitAH, kevalajJAnakevaladarzanopayogavanta ityarthaH / tathA-yasya sukhasya upamA - sAdRzyaM nAsti, tathA bhUtam, atulaM-aparimita, sukhaM AnandaM samprAptAzca santi / uktaM ca bhagavatA siddhasukhAnAmaparimitatvamaupapAtikasUtre - siddhassa suho rAsI, savvaddhApiMDio jar3a havejjA | so'NatavaraNa bhaio, savvAgAse na sAijjA // chAyA - siddhasya sukho rAzi:, sarvAddhA piNDito yadi bhavet / so'nantavargabhaktaH, sarvAkAze na mAyAt // iti // 44 " Atma pradezoMkA nicaya ho jAnese nirantara ve nivaDa pradezavAle haiN| (nANadaMsaNasanniyA - jJAnadarzana saMjJitA: ) kevalajJAna evaM kevaladarzanarUpa upayogavAle haiM / ( jassa uvamA datthi-yasya upalA nAsti ) saMsAra meM jisakI koI upamA nahIM hai aise (aula suhasaMpattA - atulaM sukhaM samprAptAH ) aparimita sukha - anyAbAdha AnaMda - ke bholA hai / aupapAtikasUtra meM isa sukhake viSaya meM aisA kahA hai " siddhassa suho rAsI sambaddhA piMDio jai havejjA / so'gbhaio sanvAgAse na mAijjA || " 33 chAyA --- - siddhasya sukha rAziH sarvA piNDito yadi bhavet / sosicarktaH sarvAkAze na mAyAt // arthAta siddhoM kI sukharAtriko yadi sarvakAlameM arthAt bhUta bhaviSyat aura vartamAna ina tInoM kAlameM ekatrita kI jAya, aura usako ananta adezono niyaya dharma bhayAthI niraMtara bhane nijiGa pradezavAjA che. nANaMsaNa sanniyA - jJAnadarzanasanitAH ThevaNajJAna bhane ThevaNadarzanaya upayogavANA che. jarasa uvamA natthi - yasya upamA nAsti saMsArasAMnI upamA nathI sevA aDalaM suhasapattA - atulaM mukhaM saMprAptAH aparimita subha avyAmAdha mAnaMhanA lotA hai, aupAtika sUtramAM A sukhanA viSayamAM ema kahela che-- " siddhasya tuho rAsI, savvaddhA piMDio jar3a havejjA / so'NaMtavaggabhaio, savvAgAse na mAijjA | " chAyA - siddhasya sukha rAzIH sarvAddhA piMDito yadi bhavet / so'naMta vargabhaktaH, sarvAkAze na mAyAt // 3 " at--siddhonI sukharAzIne je sarvakALamAM arthAt-bhUta, bhaviSya ane vartamAna A traNe kALamAM ekatrita karavAmAM Ave ane ene ananta
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana sUtre nanu yatra kvacit sukhamutpadyate, tad rUpAdiviSayamAzrityaiveti mokSakAle lokAgre viSayAbhAvAnnAsti sukhasya sambhavastat kathaM ' siddhAM atulaM mukhaM sammA'tAH' ityuktamiti cet ?, ucyate - sukhazabdasya catvAro'rthAH santi / uktaM hi -- loke catuSvihArtheSu, sukhazabdaH prayujyate / viSaye vedanAbhAve, vipAke mokSa eva ca // 1 // sukho vahniH sukho vAyu viSayevitkathyate / duHkhAbhAve ca puruSaH, sukhito'smIti manyate // 2 // 814 vargase guNita kI jAya to usakA sarvAkAza-arthAt - lokAlokarUpa saMpUrNa AkAza meM bhI samAveza nahIM ho sakatA hai, arthAta itanA sukha siddhoM ko hai| prazna - jahAM kahIM para bhI sukha utpanna hotA hai vaha rUpAdiviSayako Azrita karake hI utpanna hotA hai isa prakAra muktikAlaseM lokake agrabhAgameM viSayako abhAva honese sukhakI saMbhAvanA ho hI nahIM sakatI hai to phira aisA kahanA ki - siddha paramAtmA atula sukhako bhogate haiM' kaise ThIka mAnA jA sakatA hai ? so isakA uttara isa prakAra hai- dekho lokameM sukha zabda ke cAra artha haiM uktaM ca- "loke catuvihArtheSu sukhazabdaH prayujyate / viSaye vedanAbhAve vipAke mokSa eva ca // 1 // sukho vahniH sukho vAyuH viSayeSviha kathyate / duHkhAbhAve ca puruSaH sukhito'smIti janyate // 2 // vathI guhuvAmAM Ave te ene sarvAkAza at-lAka leAkarUpa saMpUrNa AkAzamAM paNa samAveza thaI zake nahI. arthAt-ATalu sukha siddhone che, prazna--jyAM kAMI paNa sukha utpanna thAya che, te rUpAdi viSayane azrita anAvIne ja utpanna thAya che. A pramANe mukitakALamA leAkanA agrabhAgamAM viSayane abhAva hAvAthI sukhanI sabhAvanA hoI zake ja nahI chatAM paNu evuM kahevu` ke, " siddha paramAtmA atula sukhane bhAgave che. " A kaI rIte mAnI zakAya ? te Ane uttara A pramANe che--jIe leAkamAM sukha zahanA yAra ardha che ucca "loke catuvihArtheSu. sukhazabdaH prayujyate / viSaye vedanAbhAve, vipAke mokSa evaca // 1 // sukho vahniH sukho vAyuH, vipayeSviha kathyate / duHkhAbhAve ca puruSa', mukhito'smiti manyate // 2 //
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 siddhasvarUpanirUpaNam puNyakarmavipAkAca, sukhamiNTendriyArthajam / karmaklezavimokSAca, mokSe sukhamanuttamam // 3 // tatra sakalakarmaklezAtyantikamayanimittakaM mokSAparanAmakaM zAzvatikamanantaM yadanupamaM sukhaM tadapi sukhazabdavAcyo'rtha iti nAstyatroktazAyA avasaraH / puNyakarmavipAkAca lukhamiTendriyArthajam / karmaklezavimokSAca mokSe sukhamanuttamam // 3 // " viSaya1, vedanAkA abhAva2, vipAka3, aura mokSa4 / 'agni sukhakAraka hai vAyu sukhakAraka hai' ityAdi prayogoMmeM sukha zabdakA prayoga viSayakI apekSAle huA hai 1 / jisa samaya duHkhakA abhAva hotA hai usa samaya "maiM sukhI " isa tarahakA anubhava hotA hai| ataH yahAM vedanAke abhAvako lekara sukha zabda kA prayoga huA hai|2|| puNyakarmake vipAkalpa udyase jaba jIvako icchita indriyoMke viSaya prApta hote haiM taba yaha jIva apaneko sukhI mAnatA hai| ataH vipAkameM sukha zabdakA prayoga huA hai|3| jisa samaya AtmAle karma aura klezoMkA abhAva ho jAtI hai usa samaya isa jIvako mokSameM atula anupama sukha prApta hotA hai| yahAM mokSameM sukha zabdakA prayoga huA hai|4| nAtparya yaha hai-ki mokSameM "atula anupama sukha hai" yahAM jo sukha zabdakA prayoga huA hai vaha lakalakarma aura klezake AtyaM puNyakarmavipAkAcca, sukhamipTendriyArthajam / karmakleza vimokSAcca, mokSe sukhamanuttamam // 3 // viSaya (1) vahanAnA malA (2) vi4 (3) bhAkSa (4) " bhani sukhakAraka che, vAyu sukhakAraka che." ItyAdi zabdamAM sukha zabdano prayoga viSayanI apekSAthI thayela che. (1) je samaye duHkhane abhAva thAya che te samaye huM sukhI chuM " A prakArane anubhava thAya che. AthI ahIM vedanAnA abhAvane laIne sukha zabda praye.ga thayela che (2) puNyakarmanA vipAkarUpa udayathI jyAre jIvane Icchita IndriyonA viSaya prApta thatha che. tyAre e jIva pitAne sukhI mAne che, AthI vipakamAM sukha zabdano prayoga thayela che. (3) je samaye AmAthI karma ane kahezane abhAva thaI jAya che e samaye A jIvane pakSamAM atula anupama sukha prApta thAya che. ahIM mokSamAM sukha zabdano prayoga thayela che. (4) tAtparya e che ke, "mokSamAM atula anupama sukha che. ahIM je sukha zabdano prayoga thayela che te sakalaka ane
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre ___ iha jIvaghanA iti vizeSaNena saugatAbhisataM mukterabhAvarUpatvaM nirAkRtam , mukterabhAvarUpatve hi antyakSaNalyAvastutvaM prAptam , tathAhi-vastutvaM nAma arthakriyAkAritvam , taccAntyakSaNasya nAsti, saugatamate'ntyakSaNAt kSaNAntaraM notpadyate tathA-ca tasyArtha kriyAkAritvAbhAvAdavastutvApattiH, avastutve cAntyakSaNasya janyatvaM na syAt , na hi avastu gaganakusumAdikaM kvacidutpadyate / tatazca tatpUrvasyApi kSaNasyAntyakSaNajananasAmarthyAbhAvAdavastutva prAmoti evaM saugatasiddhAnte tika kSayase prApta jo zAzcatika anaMta evaM anupama sukha hai usameM huA hai| isI sukhakA dUsarA nAma mokSa hai| isaliye aile sukhameM zaMkAke liye sthAna hI nahIM hai| "jIvaghala" isa vizeSaNale sUtrakArane saugatoM dvArA mAnya muktikA niSedha kiyA hai| saugatoMne muktiko abhAvarUpa mAnA hai| parantu unake matAnusAra muktikI yaha mAnyatA ThIka nahIM baiThatI hai| 'cittasaMtatikA nirodha jaba ho jAtA hai-taba jIvako muktikI prApti hotI hai| aisI mAnyatA muktike viSaya meM bauddhoMkI hai| cittasaMtatikA nirodha unhoMne sarvathA abhAvarUpa lAnA hai| yaha cittasaMtatikA nirodha antya kSaNameM jIvako prApta hotA hai| isake bAda phira cittasaMtati nahIM calatI hai| cittasaMtatikA jArI rahanA saMsAra aura isakA abhAva hI mokSa hai ataH yaha mokSa abhAvarUpa mAnA gayA hai| isa para jainadArzanikoMkA aisA kahanA hai ki bauddhoMne arthakriyAkArI padArthako hI vastu mAnA hai| jo isa arthakriyAle vihIna hai vaha unake siddhaantaanukalezanA Atika kSayathI prApta je zAzvatika anaMta ane anupama sukha che emAM thayela che. Aja sukhanuM bIjuM nAma mokSa che. A ja kAraNe evA sukhamAM zaMkA mATe sthAna ja nathI. "jIvaghana " A vizeSaNathI sUtrakAre saugo dvArA mAnya mukitane niSedha karela che. sIgatee mukitane abhAvarUpa mAnela che. paraMtu emanA mata anusAra mukitanI A mAnyatA ThIka besatI nathI. "citta saMtatine nidhi jyAre thaI jAya che. tyAre jIvanI mukitanI prApti thAya che. evI mAnyatA mukitanA viSayamAM boddhonI che. cittasaMtatine nirodha eoe sarvathA abhAvarUpa mAnela che. A cittasaMtatine nirodha atyakSaNamAM jIvane prApta thAya che. AnA pachI pharI cittasaMtati cAlatI nathI. cittasaMtatinuM cAluM rahevuM e saMsAra, ane teno abhAva ja mokSa che. AthI A mekSa abhAvarUpa mAnavAmAM Avela che. AnA upara jaina dArzanikanuM evuM kahevuM che ke, bauddhoe artha kriyAkArI padArthane ja vastu - - - mAnela che. je A artha kriyAthI vihina che te enA siddhAMta anusAra khara
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 siddhasvarUpanirUpaNam - pUrvapUrvakSaNAnAmapyabhAvarUpateca prAptA / tatazca pUrvapUrvakSaNAnAM bhAvarUpatvamaGgIkartuH sugatasya sate mukterapi bhAvarUpatA'nicchato'pyaGgIkaraNIyA bhavatIti / 817 sAra kharavipANakI taraha avastu hai / jaba yukti meM cittasaMtatikA sarvathA nirodha ho jAtA hai to vaha arthakriyA kAritA usameM nahIM ghaTane vahA~ avasturUpatAkI Apatti bauddhoMko AtI hai| kAraNa ki mukti eka aisA antyakSaNa hai jisameM Age cittasaMtati nahIM calatI hai / yaha cittasaMtati to saMsArameM hI uttara kSaNako utpanna karatI hai / muktimeM nahIM / pUrvakSaNa uttarakSaNako hI utpanna kara naSTa hotA hai / aba yaha antyakSaNarUpa mukti uttara kSaNAntarako to utpanna karatI nahIM hai, nahIM to usameM muktitvakA virodha AvegA / isa antyakSaNarUpa sutimeM arthakriyA kAritAkA abhAva hone se avastutvakI Apatti AnA svAbhAvika hI hai / jaba isa taraha usameM avastutvakA samarthana ho jAtA hai to jo avastu huA karatI hai vaha janya nahIM ho sakatI hai / janya to vastu hI huA karatI hai / gaganakusuma Adi jaise avasturUpa padArthoM ko kyA kisIne kahIM utpanna hote dekhA hai ? isa taraha jaba antyakSaNarUpa mukti meM avastutvApatti AgaI taba isase yaha bhI mAnanA paDegA ki isa antyakSaNakA utpAdaka jo avyavahana pUrvakSaNa hai vaha bhI avastusvarUpa hai / athavAjaba antyakSaNameM avasturUpatA khyApita ho jAtI hai aura yaha bhI puSTa viSANa ( gadheDAnA zIgaDA )nI mAphaka avastu che. jyAre muktimAM citta sa'tatinA sarvanA nirodha mane che te te atha kriyA kAritA emAM nathavAthI tyAM avasturUpatAnI ApattI bauddhone Ave che. kAraNa ke, mukita eka evI aMtima kSaNa che, ke jemAM AgaLa cittasa'tati cAlatI nathI. A cittasaMtati te sauMsAramAM ja uttarakSaNane utpanna kare che. sukitamAM nahIM. pUrva kSaNu, uttara kSaNane ja utpanna karI nAza pAme che. have A antyakSarlRrUpa mukita uttara kSaNAntarane te utpanna karatI nathI. nahI te emAM mukitatvanA virAya AvavAnA. A anya kSaNarUpa mukitamAM a kriyA kArItAnA abhAva hAvAthI avastRtvanI Apatti AvavI svAbhAvika ja che. jyAre A pramANe emAM avartutvanuM, samana thaI jAya che tyAre je avastu hoya che. e janya banI zakatI nathI. janya te vastu ja thayA kare che. AkAzakusuma jevA avasturUpa padArvAne zuM keie kayAMya utpanna thatA joyA che? A pramANe jyAre atima kSaNurUpa mukitamAM avatutvApatti AvI tyAre AthI e paNa mAnavuM paDaze ke, mA anyAhunA utpAdaka je avyavahita pUrvakSaNa che e pazu avastu arUpa che. athavA jyAre anya zumAM avanurUpatA nakkI thaI
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre tathA--'nANadaMsaNasanniyA'' aulaM suhasaMpattA' iti vizeSaNadvayena ca " sukha duHkhabuddhicchA dveSaprayatnadharmAdharmasaMskArA navAtmaguNAsteSAmanyantocchittiniHzreyasam' iti vacanAt siddhasyAcetanatvamasukhitvaM ca naiyAyikAghabhimataM ho jAtI hai ki avastu janya nahIM ho sakatI taba isakA jo pUrvakSaNa hai vaha bhI isa avasturUpa antyakSaNakI utpAdaka zaktise rahita ho jAneke kAraNa svayaM avasturUpa ho jAtA hai| kyoM ki isameM bhI arthakriyAkAritA isa tarahake mAnane meM nahIM bana sakatI hai| isa taraha saugatake matameM pUrva pUrvakSaNoMmeM abhAvarUpatA hI kevala prApta hotI hai| parantu bauddhoMke yahAM aisA mAnA nahIM gayA hai| unake yahAM to pUrvara kSaNoMmeM bhAvarUpatA hI mAnI gaI hai| ataH pUrvara kSaNoM meM bhAvarUpatA aMgIkAra karanevAle bauddhake yahAM mukti meM bhI bhAvarUpatA nahIM mAnane para bhI balAt siddha hotI hai| ___ isI taraha "nANadaMsaNasanniyA " aulaM suhasaMpattA" ina vizeSaNoM dvArA sUtrakAra yaha samarthita karate haiM ki nuktiko jo vaizeSikoMne ina navaMguNoMke-sukha1, duHkha 2, buddhi, icchA4, dveSa5, prayatna6, dharma, adharma8, aura saMskAra9ke-nAza honese mAnA hai so vaha mAnanA unakA ThIka nahIM hai / kyoM ki isa prakArakI ekAnta mAnyatA siddhoMmeM aceta jAya che ane e paNa khAtrI thaI jAya che ke, avatu janya banI zakatI nathI. tyAre Ane je pUrvekSaNa che e paNa A avasturUpa atyakSaNanI utpAdaka zakitathI rahita thaI javAnA kAraNe ravayaM avaDurUpa thaI jAya che. kema ke emAM pazu artha kiyA kAritA A pramANe. mAnavAmAM banI zakatI nathI. A rIte saugatanA matamAM pUrva pUrvekSaNamAM abhAvarUpatA ja kevaLa prApta thAya che. paraMtu bauddhoe A pramANe AmAM mAnela nathI. emanI mAnyatAe pUrva pUrva kSaNamAM bhAvarUpatA ja mAnavAmAM Avela che AthI pUrva pUrvekSaNamAM bhAvarUpatA aMgikAra karanAra bauddhoe mukitamAM paNa bhAvarUpatA na mAnavA chatAM paNa balAt siddha thAya che mA prabhAho "nANadasaNasaMnniyA" "aglaM suhasaMpattA" mA vizeSagadhI sUtrakAra evuM samarthana kare che ke, mukitane je vizeSikee A navagune sakha 1 dukha 2 buddhi 3 IcchA 4 TheSa 5 prayatna 6 thI 7 adharma 8 ane saMskAra 9 ne nAza thavAthI mAnela che. te emanuM e mAnavuM barobara nathI. kema ke, A prakAranI ekAnta mAnyatAmAM siddhomAM acetanatva ane
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a. 36 siddhasvarUpanirUpaNam 82 nirAkRtam, tathAhi -- niHzreyasasya sarvathA''tmaguNocchittirUpatve Atmano'pyabhAvaH prasajyeta, sarvathA guNAbhAve hi sati guNino'pyabhAva eva sampadyate, yathAazeSarUpAdyabhAve ghaTAdi dravyasyApyabhAva iti bhAvanIyam // 67 // punarapi siddhAnAM kSetraM svarUpaM ca prAha mUlam - logergadese te savve, nANadaMsaNasanniyA / saMsArapAranitthipaNA, siddhiM vairagaI gayA // 68 // chAyA -- lokaikadeze te sarve, jJAnadarzanasaMjJitAH / saMsArapAra nistIrNAH, siddhiM varagatiM gatAH // 68 // natva evaM asukhitvakA prasaMga mApta hotA hai jo yukti aura anubhava se bAdhita hai / yadi isI tarahakI mAnyatA svIkAra kI jAve to phira apane vizeSaNoMke abhAva meM AtmAkA bhI abhAva mAnanA paDegA / guNoMke abhAva meM guNI kabhI raha nahIM sakatA hai / jaise-rUpAdika guNoMke abhAva meM ghaTAdika dravyakA astitva nahIM pAyA jA sakatA hai / dveSa, duHkha, icchA, prayatna, saMskAra tathA puNya pApa saMjJaka dharma aura adharma inakA abhAva to jainiyoMne bhI mukti meM mAnA hai / isI taraha kSAyopazamika sukha evaM buddhikA bhI abhAva kahA gayA hai / parantu kSAyika buddhi aura kSAyika sukhakA abhAva vahAM nahIM kahA gayA hai / kAraNa ki ye AtmAke vizeSa guNa haiN| inakI prAdurbhUti hI mukti hai| isaliye vaizeSikoMkI nau guNoMkI ucchittirUpa yukti ThIka nahIM hai yaha bAta pUrvokta ina do vizeSaNoMse sUtrakArane samarthita kI hai // 67 // asukhittvanA prasaMga prApta thAya che, je yukita ane anubhavathI bAdhita che. jo A prakAranI mAnyatAnA svIkAra karavAmAM Ave te pachI peAtAnA vizeSa guNonA abhAvamAM AtmAnA paNu abhAva mAnavA paDaze. guNeAnA abhAvamAM guNI karI rahI zakatA nathI. jema rUpAdika guNeAnA abhAvamAM ghaTAdika dravyanuM astitva dekhAtuM nathI. dveSa, duHkha, IcchA, prayatna, saMskAra tathA puNyApa sajJaka dharma ane adharma Ane abhAva tA jainiee paNa mukitamAM mAnela che. Aja pramANe kSAceApazamika sukha ane buddhinA paNa abhAva batAvela che. paraMtu kSAyika buddhi ane kSAyika sukhane abhAva tyAM khatAvela nathI. kAraNa ke, e AtmAnA vizeSaguNu che. tenI prAdurbhUti ja mukita che. A kAraNe vaizeSikAnI nava guNNAnI kintirUpa mukti kharekhara nathI. A vAta pUrvokta A che vizeSaNeAthI sUtrakAre samIta karela che. // 6 //
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 uttarAdhyayanasUtre TIkA--'logegadese' ityAdi / -- sarve-nirakzeSAH, te uktAH strIsiddhAdayaH, siddhAH jJAnadarzanasaMjJitAH-jJAnadarzanopayogavantaH, saMsArapAranistIrNAH saMsArasya, pora:=paryantastaM nistIrNAHapunarAgamanasvarUpeNA'dhikyenA'tikrAntAH siddhiM varagatim , gatAH santaH, lokaikadeze lokAprabhAge snti| lokaikadeze ityanena 'muktAH sarvatra tiSThanti, vyomavattApavajitAH" iti kasyaciduktiH parAstA / AtmanAM sarvagatatve hi sarvatrAvasthAnaM saMbhavati, sarvagatatva phira bhIsiddhoMkA kSetra aura svarUpa kahate haiM- 'logegadekhe' ityaadi| anvayArtha (te savve-te sarve) ve saba strIparyAya Adi manuSyaparyAya se siddha hue jIva (nANadaMsaNasanniyA-jJAladarzanasaMjJitAH) jJAnopayoga evaM darzanopayogale viziSTa hai / tathA (saMsArapAranitthinnA-saMsAra pAranistIrNAH ) saMsArake pAra pahuMce hue haiN| isIliye ve (varagaiM siddhi gayA-varagati siddhiM gatAH) sarvotkRSTa gati siddhigatimeM prApta ho cuke haiN| sUtrakAra ina vizeSaNoMmeMse "lokaikadeza' isa vizeSaNase yaha samathita karate haiM ki jinakI aisI mAnyatA hai ki "muktAH sarvatra tiSThanti vyomavattApavajitAH" AkAzakI taraha yukta jIva saMtopase rahita hokara isa samasta lokaleM Thahare hue haiM vaha ThIka nahIM hai| kAraNa ki isa kathanale AtmAkA, sarvatra avasthAna pratipAdita hotA hai| AtmAkA sarvatra avasthona monane meM aneka doSa Ate haiN| kAraNa ki AtmAko pachI 55 siddhAnA kSetra mana 5135ne cha-"logegadese" tyA manvayArtha te savve-te sarve nye sAkhI paryAya yA manuSya paryAyathI siddha mAnasa va nANadasaNasaMnniyA-jJAnadarzanasaMjJitAH jJAnopayo bhane zana:payogathI viziSTa cha. saMsArapAranitthinno-sasArapAranistIrNAH tathA saMsArathI pAra pAya che. 2mA 120 teyA varagaI siddhiM gayA-varagati siddhiM gatAH sarvotkRSTa gati siddhagatimAM prApta banI cUkela che. sUtrakAra A vizeSaNamAMthI "lokaikadeza" yA vizeSAthI se samarthana 42 cha , bhanI savA mAnyatA cha , "muktAH sarvatra tiSThanti vyomavattApavarjitAH " mazinI bhA sukata jIva saMtApathI rahita banIne A samasta lekamAM rahelA che e ThIka nathI. kAraNa ke, A kathanathI AtmAnuM sarvatra avasthAna pratipAdita thAya che. AtmAnuM sarvatra avasthAna mAnavAmAM aneka doSa Ave che. kAraNa ke,
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ 121 priyadarzinI TIkA a0 36 siddhasvarUpanirUpaNam svIkAretu sarvatra sarvadA vedanA'di masaGgaH / tathA-'jJAnadarzanalaMjJitAH' iti vizepaNena sarve siddhAH ubhayophyogavanta iti sUcitam / __ saMsArapAranistIrNAH' iti vizeSaNena-jJAnino dharmatIrthasya kartAraH paramaM padam gatvA'gacchanti bhUyo'pi, bhavaM tIrtha nihAratA" iti mataM nirAkRtam / tadaGgIkRtasiddhAniSThitArthA na bhavantItyasteSAM punarAvRttiriti tanmate dopo bodhyaH / tathA 'siddhiM varagatiM gatAH' ityanena sukSINakarmaNo'pi svabhAvenaivotpattisamaye lokAgragamanaM yAvat sakriyatvamapyastIti sUcitam // 68 // ||iti siddhaprakaraNam // isa sthitimeM sarvatra sarvadA vedanA Adi honekA pralaMga prApta ho jAtA hai| tathA " jJAnadarzanasaMjitAH" isa vizeSaNase samasta siddha jJAnadarzana upayogavAle haiN| yaha bAta siddha hotI hai| tathA jinakI aisI mAnyatA hai ki " dharmatIrthake kartA jJAnI paramapadameM prApta hokara punaH tIrtha AdikI avahelanA honese saMsArameM avatarita hote haiM" so isa mAnyatAkA nirAkaraNa karaneke liye "saMsArapAranistIrNAH" yaha pada sUtrakArane rakkhA hai| isase yaha bAta sUtrakAra kahate haiM ki jo vyakti saMsArase pAra hokara punaH saMsArameM Ate haiM ve niSThitArtha nahIM haiM isIliye ve saMsArameM punaH vahAMse lauTakara Ate haiN| yadi kRtakRtya hote to vahAMse punaH vApisa honekSA prasaMga unheM prApta nahIM hotA / "siddhiMvaragati gatAH" isa padale sUtrakAra yaha kahate haiM ki jIvake samasta karma naSTa ho jAte haiM taba ve svabhAvataH urdhvagamana karate haiM aura dharmadravyakI AtmAne A sthitimAM sarvatra sadAe vedanA Adi thavAne prasaMga prApta thaI jAya che, tathA A vizeSaNathI "saghaLA siddha jJAnadarzana upayogavALA che. " A vAta siddha thAya che. tathA jenI evI mAnyatA che ke, "dharmatIrthanA kartA jJAnI parama padane prApta karIne pharIthI tIrtha AdinI avahelanA thavAthI saMsAramAM avatAra dhAraNa kare che." te A mAnyatAne nirAkRta karavA mATe A pada sUtrakAre rAkhela che. AnAthI sUtrakAra e vAta batAve che ke, je vyakti saMsArathI pAra thaIne pharIthI saMsAramAM Ave che te nikitAI nathI. A kAraNe teo saMsAramAM pharIthI tyAMthI pharIne Ave che. je kRtakRtya hota to yathI / pAna asatebhane prAsa yAta nI "niddhi varagati gatAH " mA 54thI sUtrA2 me tAva cha , nAM sAM ni nAza ghaI jAya che tyAre te svabhAvataH urvagamana kare che. ane dhadravyanI sahAyatAthI
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ 822 uttarAdhyayanasUtre uktaM siddhAnAM svarUpaM, samprati saMsAriNa AhamUlam-saMsAratthA u je jIvA, duvihA te viyAhiyA / tasA ya thAvarA caiva, thAvarA tivihI tahiM // 69 // chAyA-saMsArasthA stu ye jIvA, dvividhAste vyaakhyaataaH| sAzca sthAvarAzcaiva, sthAvarA trividhAstatra // 69 // TIkA-'saMsAratthA' ityAdi ye tu saMsArasthAH saMsAriNo jIvAH santi, te dvividhA vyAkhyAtAH / trasAH sthAvarAzca, tatra-trasasthAvareSu sthAvarA trividhA vyAkhyAtAH / sthAvarANAM pazcA nirdeze'pi, teSAmalpavaktavyatayA prathamato'bhidhAnam // 69 // sahAyatAse lokAkAzake agrabhAgameM jAkara virAjamAna ho jAte haiN| isase yaha bAta bhI siddha ho jAtI hai ki una liddhoMkI AtmA niSkriya nahIM hai| kintu sakriya hai / // 6 // ||siddhoNkaa yaha prakaraNa samAsa huaa| yaha siddhokA svarUpa kahA, aba saMsArI jIvoMkA svarUpa kahate haiM'saMsAratthA u' ityaadi| anvayArtha- (saMsAratthA u je jIvA-saMsArasthA ye jIvAH) saMsArI jo jIva haiM (te-te) veM (duvihA vidyAhiyA-dvividhAH vyAkhyAtAH) do prakArake kahe gaye haiN| (tasA thAvarAceva-trasAH sthAvarAzca) eka basa jIva dasare sthAvara jIva / (tattha-tatra) inameM (thAyarA-sthAvarAH) sthAvara jIva (tivihA-trividhAH) tIna prakArake kahe gaye haiM / / 69 // -lakAkAzanA agrabhAgamAM jaIne birAjamAna thaI jAya che. AthI e vAta paNa siddha jAya che ke, e siddhonI AtmA niSkriya nathI paraMtu sakriya che. 68 siddhanuM A prakaraNa samApta thayu che A siddhonuM svarUpa kahyuM have saMsArI jIvanA svarUpane kahe che- "saMsoratthA u" tyAhi / anvayArtha-saMsArathA u je jIvA-saMsArasthA tu ye jIvAH sasArI te-teta duvihA viyAhiyA-dvividhAH vyAkhyAtAH me prana DevAmA sAvana cha. tasA thAvarAceva-trasAsthAvarAzca se trasa va mana bhI sthApa21 tatthatatra bhAbhI thAvarA-sthAvarAH sthA12 01 tivihA-trividhAH tra mAranA tApAmA mAvata cha. // 16 //
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ 822 priyadarzinI TIkA a0 36 saMsArIsvarUpanirUpaNam sthAvarA strividhA ityuktaM tatra ke te trayaH prakArA, ityAzajhyAhamUlam-puDhavI Au jIvA ya, tahevai ya knnsii| iccae thAvarA tivihA, tersi bheeM suMNeha me // 7 // chAyA-pRthivyA jIvAzca, tathaiva ca vanaspatayaH / ityete sthAvarA svividhAH, teSAM bhedAn zrRNuta me // 7 // TIkA-'puDhavI Au' ityAdi pRthivyap jIvAH pRthivI-prasiddhA, Apo-jalaM, pRthivI ca, Apazceti pRthivyApaH, tA eva jIvAH, te tathA, iha jIvazabdaH pratyekamabhisambadhyate / pRthivI jIvA abjIvAzca / tathaiva-vanaspatayazca-vanaspati jIvA ityrthH| iti evam , anena prakAreNa sthAvarA trividhAH santi / iha tejovAbogatitrasatvena sthAvareSu tayoranabhidhAnam / teSAM pRthivyAdijIvAnAM bhedAn , me=mama, samIpe yUyaM zrRNuta / cakAraH pAdapUraNe / nanu pRthivyAdayo jIvAnAM zarIrANi na tu jIvAH, jIvA hi upayogalakSaNAH, pRthivyAdayastu kAThinyAdilakSaNA stat kathaM pRthivyA ve unake tIna prakAra ye haiM 'puDhavI' ityaadi| anvayArtha-(puDhavI AujIvA taheva vaNaslaI-pRthivyabjIvAH tathaiva vanaspatayaH) pRthivI jIva, jala jIva tathA vanaspati jIva (ii-iti) isa prakAra (e e-ete) ye (tivihA thAvarA-trivirdhAH sthAvarAH) tIna tarahake sthAvara jIva haiN| teja aura vAyu se do kAya gativrasa haiM isaliye inakI sthAvaroMmeM gaNanA nahIM kI hai| (tesiM bhee me suNeha-teSAM bhedAna me zrRNuta) ina sthAvaroMke bhedoMko aba maiM kahatA hUM so tuma suno| __zaMkA-Apa jo pRthivI Adiko jIvarUpa kaha rahe haiM so ye svayaM jIva nahIM haiM kintu jIvake zarIra haiN| kAraNa ki pRthivI Adika kAThinyAdilakSaNavAle haiM tathA jIva upayoga lakSaNavAlA hai| sthA12 vAnA yetra 2 cha-" puDhavI" tyA ! sankyAtha-puDhavI AujIvA taheva vaNassaI-pRthivyapa jIvA tathaiva vanaspatayaH pRthavI, ra tathA vanaspati iha-iti / prA2nA tivihA thAvarAtrividhA sthAvarAH trANa prA2nA sthA12 1 che, te mana vAyu se Aya gati sa che. 21 22 bhanI sthApazamA gaNanA 42sa nathI. tesiM mee me suNeha-veSAM bhedAn zrRNuta mA sthApanA honeDa hu~ 49 chutena tamAsalA . zaMkA-Apa pRthavI Adine jIvarUpa batAvI rahyA che te e svayaM jIva nathI. paraMtu jIvanA zarIra che. kAraNa ke, pRthavI Adika kaThaNa lakSaNavALA che, tathA jIva upaga lakSaNavALA che,
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ 824 uttarAdhyayanasUtre dayo jIvA ityuktam ?, ucyate-jI zarIraM cetyubhayaM parasparAnuvamiti tayo vibhAgA'bhAvAd pRthivyAdayo jIvA iti vyapadizyante / uktaM hi-"annonnANu gayANaM imaM ca taM ca ti vibhayaNasajutta / ityaadi| chAyA-anyo'nyAnugatayoridaM ca tacceti vibhajanamayuktam / 70 // atha ' yathohe nirdeza iti nyAyamanusRtya nirdezanameNa prathama pRthivI jIva bhedAnAhamUlam-duvihA puDhavI jIvA u, suhamA vAyarA thaa| pajattamajattA, evameva hA puNo // 71 // chAyA-dvividhAH pRthiyo nIvAstu, sUkSmA bAdarA stathA / paryAptA aparyAptAH, ekameva dvidhA punaH // 71 // TIkA-'duvihA puDhavI' ityAdipRthivIjIvA dvividhAH tad yathA-sUkSmAH-vRkSmanAmakarmodayAt sUkSmAH, tathA samAdhAna-pRthivI Adi jIva aura pRthivI Adi zarIra ye donoM parasparameM aise mila rahe haiM ki jilakA alaga karanA azakya hai| ataH inake vibhAgakA abhAva honese 'pRthivI Adika jIva haiM aisA kaha diyA gayA hai| vaise to pRthivI jIva evaM pRthivI zarIrameM bhinnatA hI hai| uktaM ca-"annonnANugayANaM imaM ca taM ca tti vibhayaNamajuttaM " ityAdi / parantu yahAM jo unakI abhinnatA kahI gai hai vaha azakya vivecana honese-"yaha pRthivI hai aura yaha pRthivI jIva hai" isarUpase vibhAga nahIM ho sakanese-hI kahI gaI hai / / 70 // aba sUtrakAra pRthivI jIvake bhedoMko kahate haiM-'duvihA' ityaadi| anvayArtha-(pubbI jIvA duvihA-pRthivI jIvAH dvividhAH) pRthivI samAdhAna-pRthavI Adi jIva ane pRthavI Adi zarIra e baMne parasparamAM e rIte maLelA che ke, jemane alaga karavA azakya che. AthI emanA vibhAgane abhAva hovAthI "pRthavI Adika jIva che." evuM kahevAmAM AvyuM che. Ama te pRthavI jIva ane pRthavI zarIramAM lijatA ja che. uttaMca- annonnANugagaNaM, imaMca taMca tti vibhayaNamajutta" ityAdi ! paraMtu ahI je tenI abhinatA batAvavAmAM AvI che te azakaya vivecana hovAthI "A pRthavI che ane A pRghavajIra che. A rIte vibhAga ne thaI zakavAthI ja batAvavAmAM Avela che. je 70 . va sUtrA2 pRdhavAnA hone matAce cha-" vihA" tyaa| anvayArtha-puDhI jIkA duvihA-pRthivI jIvAH dvividhAH pRthavI 03 me
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadazinI TIkA a0 36 saMsArIsvarUpanirUpaNam bAdarAH bAdaranAmakarmodayAd vAdAzca / punaH ete sUkSmA bAdarAzca, paryAptA aparyAptAzva, tatra-paryAptAH-paryAptimanta ityarthaH, yasmAt karmadalikAd AhAra zarIrendriyocchavAsavAGmanasAnutpatti bhanati tatkarmadalikaM paryApti, sA astyepAmiti paryAptAH, tathA aparyAptAH svayogya paryApti rahitA ityarthaH, evamevaanena prakAreNa paryAptAparyAptabhedena, dvidhA dvi prakArakA vyaakhyaataaH| uktaM hijIva do prakArake haiM (suhumA tahA bAyarA-sUkSmAH tathA bAdarAH) eka sUkSma aura dUsare bAda / jina jivoMke sUkSma nAmakarmakA udya hotA hai ve sUkSma tathA jinake bAda nAmakarmakA udaya hotA hai ve bAda haiN| ye donoM (pajjattama pajjattA evameva duhA-paryAptAH aparyAsAH evameva dvidhA) paryApta aura aparyApta hote haiN| isa taraha inake bhI do do bheda ho jAte haiN| bhAvArtha-sUkSma aura bAdarake bhedale pRthivI jIva do prakArake haiN| inameM sUkSma jIva paryApta aura aparyAptake bhedase do prakArake haiM aura bAdara jIva bhI paryApta aura aparyAptake bhedase do prakAra ke haiN| jina jIvoMkI paryApsiyAM pUrNa ho cukI haiM ve paryApta aura jinakI paryAptiyA~ pUrNa nahIM huI haiM ve aparyApta haiN| jisa karmadalikale AhAra paryApti, zarIraparyApti, indriyaparyApti, zvAsocchvAlaparyApti, - bhASA paryApti-evaM manaHparyAsikI utpatti hotI hai vaha karmadalika paryApti kahAjAtA hai| yaha karmadalika jinake udayameM hotA hai ye paryApta jIva haiM tathA apanI yogypraa2|| cha suhamA tahA vAyarA-sUkSmAH tathA bAdarAH ye sUkSma mane bhAna bAdara A jInA sUphama nAma karmane udaya thAya che te sUkSma tathA jene mA42 nAma bhanAya thAya che te mAha cha. mA manne pajjattamapajjattA evameva duhA-paryAptAH aparyAptAH evameva dvidhA paryApta mana. 255ryAsta hAya che. mAvI rIte enA paNa be bheda thaI jAya che. bhAvArtha-sUkSma ane bAdaranA bhedathI pRthavI jIve be prakAranA che. AmAM sUkSama jIva paryApta ane aparyAptanA bhedathI be prakAranA che. ane bAdara jIva paNa paryApta ane aparyAptanA bhedathI be prakAranA che. je jInI paryApti pUrNa thaI cUkela che te paryApta mane jenI paryAdita pUrNa thaI nathI te aparyApta je karma dalithI AhAra paryApti, zarIra paryApti, Indriya paryApti, zvAsocchuvAsa paryApti, vacana paryApita bhASA paryApti ane mana paryAptinI utpatti thAya che. tene karmalika paryAgni kahevAmAM Ave che. A karmadalika jenA udayamAM hoya che te paryApta jIva che. tathA pitAnI yogya u0104
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana sUtre "" AhArasarIreMdiya ussAsavao maNobhiNivvattI | ho o daliyAo karaNaM paisA u pajjatti // chAyA - AhAra zarIrendriyocchvAsa vaco mano'bhinirvRttiH / bhavati yato dalikAkaraNaM prati saiva paryAptiH // iti / tatrAhArazarIrendriyocchvAsarUpaM paryApticatuSTayaM pRthivI jIvAnAm, 'tu' iti nizvaye vodhyam // 71 // punareSAmevottarabhedAnAha 8ra6 mUlam -- bAyaroM 'je upajatA, duvihA te viyAhiyA~ / sahA kharA ye bodhavvoM, saNhI saMtavihA tehiM // 72 // chAyA - vAdarA ye tu paryAptA, dvividhAste vyAkhyAtAH / lakSNAH kharAva boddhavyAH, zlakSNAH saptavidhAstatra // 72 // TIkA - ye tu paryAptA bAdarAH = vAdarAkhyapRthivI jIvAH te dvividhA vyAkhyAtAH, tadyathA-zlakSNAH, kharAceti / tatra - zlakSNA cUrNitaloSTakalpA mRduH paryApsise jo rahita haiM ve aparyApta jIva haiM / uktaM ca " 46 AhAra sarIreMdiya ussAsavao maNobhiNivvattI / hoijao daliyAo karaNaM paisA u pajjatI / ekendriya jIvoMke - AhAra, zarIra, indriya, zvAsocchvAsa ye cAra paryAsiyAM hotI haiM / ataH ekendriyoMmeM antarbhUta honeke kAraNa ina pRthivI - jIvoM bhI ye hI cAra praryAptiyAM hotI haiM // 71 // aba inhIM ke uttara bhedoMko kahate haiM - 'bAyarA' ityAdi / anvayArtha - ( je upajjantA bAyarA-ye tu paryAptAH bAdarAH ) jo bAdara paryApta pRthivI jIva haiM (te duvihA viyAhiyA - te dvividhA vyAkhyAtAH) dharmAptithI ? rahita hai te saparyApta 71 che. uktaca-- (6 AhAra sarIreMdiya, u ssAsavao maNo bhiNivvattI / hoi jao daliyAo, karaNaM paisA u pajjattI " // ekendriya jIveAnA AhAra, zarIra, indriya zarIra, zvAseAvAsa e cAra paryApti thAya che. AthI ekendriyamAM antabhUta thavAnA kAraNe e pRthavI jIvAnI paNa A ja cAra paryAptiyA thAya che !! 71 !! have AnA ja uttara bhedAne kahe che--t vAyarA " ityAdi / anvayArtha-je u pajjattA vAyarA-ye tu payAptAH vAdarA he mAhara paryApta pRthvI va che. te duvidhA viyAhiyA te dvividhAH vyAkhyAtAH te me aAranA
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 lakSNAnAM saptasedanirUpaNam 827 pRthivI, tadAtmakA jIvA apyupacArAt zlakSNA ucyante / tathA-pASANakalpA kaThinA pRthivI kharA, tadAtmakA jIvA apyupacArAtkharA ucyante / tatra - paryAptabAdara - pRthivIjIyeSu zlakSNA jIvAH saptavidhA boddhavyAH // 72 // lakSNAnAM saptabhedAnAha - mUlam - kiNhA nIlA ya hirA ya, hAliyA sukilA tahA / paMhuMpaNagamaddiyA, khairA chattIsaIvihA // 73 // chAyA - kRSNA nIlAca rudhirAzca, hAridrAH zuklA stathA / pANDupanakamRttikAH, kharAH patriMzadvidhAH // 73 // TIkA- 'kiNhA nIlA ya' ityAdi ye tu zlakSNAH paryApta bAdara pRthivI jIvAste kRSNA1, nIlAH 2 tathA - do prakAra kahe gaye haiM / ( saNhA kharAya - zlakSNAH kharAzca ) eka lakSNa aura dUsare khara- kaThora / cUrNita loSTake samAna jo mRdu pRthivI hai vaha zlakSNa bAdara paryApta pRthivI jIva hai / tathA pASANa jaisI jo kaThora pRthivI hai vaha khara bAdaraparyApta pRthivI jIva haiM / jo bilakula narama jamIna hotI hai aura khodane para bAlukAke rUpameM nikalatI hai vaha zlakSNa pRthivI jIva haiM / yahAM lakSNa evaM khara pRthivIko jo jIvarUpa se kahA hai vaha kevala upacArase hI kahA gayA hai aisA jAnanA cAhiye / (tarhi saNhA-tatra zlakSNAH) bAdaraparyApta pRthivI jIvoM meM jo zlakSNapRthivI jIva kahe gaye haiM ve (sattavihA - saptavidhA:) sAta prakArake jAnanA cAhiye // 72 // lakSNapRthivIke khAta bheda kahate haiM - 'kiNhA' ityAdi / anvayArtha - ( kiNhA nIlA ca ruhirA haliddA sukilA tahA paMDu paNaga matAve che. sahA kharAya - RNAH kharAzca me'kSa bhane jIle bhara-ra daLelA ATAnA jevI je pRthavI mRdu che te RNu mAdara paryApta pRthavI jIva che. tathA patthara jevI je kaThera pRthavI che te khara mAdara paryApta pRthavI jIva je khilakula narama jamIna heAya che ane khedAtho retInA rUpamAM nIkaLe chete zlaSNu pRthavI jIva che. ahIM RNu ane khara pRthavIne je jIvarUpathI kahela che te phakta upacArathI ja kahevAmAM Avela che ema jANavuM joI e. tahiM saNhA - tatra lakSNAH pAhara paryApta pRthvI kavImAM ne kSaNa' pRthvI va hevAmAM Ave che te sattavihA-saptavidhAH sAta prAranA bhaguvA lekhe||72|| lakSya pRthavInA sAta leha chetene he che - " kiNhA " tyAhi / anvayArtha -- kiNhA nIlAya ruhirA halidA sukilA tahA paMDupaNagamaTTiyA -
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ Tara8 uttarAdhyayanasUtre rudhirAH3, raktavarNAH, hAridrAH4-pItavarNAH, zuklAH5 zvetavarNAH, tathA-pANDu6 panaka7 mRttikAzceti saptavidhAH vyaakhyaataaH| tatra-pANDupanakamRttikoH-pANDavaH =ApANDurAH Ipacchveta varNAH, panakA: nabhasi uDDIyamAnAdhUlirUpAH mRttikAH, tadAtmakA jIvAH panakamRttikAH pANDavazca panakamRttikAzceti dvndvsmaasH| pANDu grahaNaM kRSNAdi varNAnAmapi svasthAnabhedena bhedAt bhedAntarasambhavam sUcayati / kharapRthivIbhedadarzanopakramamAha-'kharo' iti / kharAH paryAptavAdarapRthivIjIvAstu SaTtriMzadvidhAH proktAH, cakAradvayamapi samuccayArthakam // 73 // kharapRthivIjIvAnAM SatriMzabhedAnAhamUlam-puDhavI ya sakarI vAluyA~ ya, uvale silAya logNse| ayataMbatauMyasIsa~ga, ruppa-su~vaNNe ya vaiIre ya // 74 // hariyAle hiM[llue, maNosiloM sAlagaMjaNapAle / abbhapaMDalabhaivAla ya, vAyarakAe maNivihANA // 75 // gomejjaie ya yage, aMkaphalihe ya lohiyakkhe ya / maragaya maisAragalle, (yamoyaga iMdainIle ya // 76 // caMdaNa geruya haMsaganbhe, puMlae logAMdhaNya bodhavve / caMdappaibhaverulie~, jala~jhate sUrakate ya // 77 // maTTiyA-kRSNAH nIlAzca tathA rudhirAH hAridrAH zuklAH tathA pANDa, panaka, mRttikAH) kRSNalakSNapRthivIjova, nIlazlakSNapRthivIjIva, raktavarNa la. kSNapRthivIjIva, pItavarNazlakSNapRthivIjIva, zuklavarNazlakSNapRthivIjIva, tathA pANDuvarNazlakSNapRthivIjIva, panakamRttikA-AkAzameM ur3atI huI dhUlirUpa mRttikA ye sAta prakAra zlakSNapRthivIjIvoMke haiN| tathA (kharA chattIsaI vihA-kharaH TtriMzadvidhAH ) kharApRthivIjIva - paryAptabAda pRthivIjIva-chattIsa (36) prakAra ke haiM // 73 // kRSNAH nIlaJca tathA rUdhirAH haridrAH zuklAH tathA pANDupanakamRttikAH 4 saya pRthavI jIva, nIla zvekSaNa pRthavI jIva, rakatavaNe phaNa pRthavI jIva, pItavarNa laNa pRthavI jIva. zukalavarNa laNa pRthavI jIva, tathA pADuvarNa spaNa pRthavI jIva, panaka kRtikA-AkAzamAM uDatI dhULarUpa mATI A sAta prakAra kSya pRthavI vAnA che. tathA kharA chattIsaIvihA-kharA' patrizadvidhAH 52 pRthavI 04-paryApta pAra pRthavI 1 chatrIsa (36) prA2nA hai. // 7 //
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 kharapRthivIjIvAnAM SaTtriMzabhedanirUpaNam 829 ___ chAyA-pRthivI ca zarkarA vAlukA ca, upalaH 'zilA ca lavaNabhUSazca / ayastARtrapuka sIsakarUpya suvarNaM ca bajrazca // 74 // haritAlo hiGgulako, manaHzilA sasyakAanapravAlam / abhrapaTalamabhravAlukA, bAdarakAye maNi vidhAnAni // 7 // gomedakazca rucakaH, asphaTikazca lohitAkSazca / marakatamasAragallaH, bhujamocaka indranIlazca // 76 // candano gairiko haMsagarbhaH, pulakaH saugandhikazca boddhavyaH / candraprabho vaiDUryo jalakAntaH sarakAntazca // 77 // TIkA-'puDhavI ya' ityAdi pRthivI1-zuddhapRthivI, ihapRthivI zabdena zuddhapRthivIgRhyate, bhAmA zabdena satyabhAmAvat / yA zarkarAdirUpA na bhavati, sA zuddha pRthivI zarkarA2-laghu prastara khaNDarUpA, 3vAlukA prasiddhA, 4upala:=parvatAt patitaH sthUlapASANaH, 5zilA prastaraH 6lavaNaH samudra lavaNAdikam7, 8apaH kSAramRttikA, "ayastAmratrapukasIsakarUpyasuvarNam"=ayalauhaH, 9tAnaM-tAMbA, iti prasiddham , 10trapukam-'raoNgA' iti prasiddham ,11sIsakam-sIseti khyAtam ,12rUpyaM rajatam-cA~dIti khyAtam , 13suvarNam , eSAM samAhArastattathA, tathA-14vajra-hIrakaM-'hIrA' iti prasiddham , kharapRthivIjIvoMke chattIsa bhedoMko kahate haiM-'puDhavI ya' ityaadi| . anvayArtha-(puDhavI-pRthivI) zuddhapRthivI1, ( sakArA-zarkarA) laghukhaMDarUpapRthivI2, (vAluyA-bAlukA) bAlU3, (uvale-upalaH) patthara4, (silAya-silA) zilA5, (loNu-lavaNam ) lavaNa6, (Use-USaH) khArImiTTI7, (ayataMba taya sIsaga ruppasuvaNNe ya vahare ya-ayastAmrapuka sIsakarupya suvarNa ca vajraM ca) lohA, tAMbA9, rAMgA10, sIsA11, cAMdI12, suvarNa13, tathA hIrA14, (hariyAle hiMgulue maNo silA sAsagaMjaNapavAle-haritAla hiMgulakA manaH zilA, sasya kAJcanapravAlam ) 52 pRthavI 7vAnA chatrIsa hone 4 cha-~" puDhavIya " chatyAhi / manvayArtha-puDhavI-pRthavI zuddha pRthavI (1) sakkarA-zarkarA sadhuma 35 pRthavI (2) vAluyA-vAlukA veNu (3) uvale-upalaH patthara (4) silAya-silA zimA (4) loNu-lavaNam bhI (6) Use-USaH bhArI mArI 7) ayataMbata uyasIsagaruppasuvaNNe ya vaharei-ayastAmna puka sIsakarupyasuvarNa ca vajraM ca baddha (8) taiy (6) saM 10 sAsu 11 yahi 12 sAnu 13 hii2|| 15 hariyAla hiMgulae maNosilo sAsagaMjaNapavAle-hariyAlaH hiMgulakaH manaH zilA sasyakoJcanapravAlam
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtra haritAlA haratAla' iti prasiddhaH, hiMgulakA varNaka dravyavizeSaH,manaHzilA="mainazila' iti prasiddhA, sasyAJjanapravAlam-satyakA dhAtuvigepaH, anjanam samIrakamratnavizeSaH, prayAlakam-vidrumaH-'suMgA' iti prasiddham , eSAM samAhArastacathA, tathA ca abhrapaTalam' abharakha, iti prasiddham , abhravAlukA-abhrapaTalasaMyuktA vAlukA ca itthaM khararUpa paryAptavAdarathivIkAye amI pRthavyAdayazcaturdaza haritAlAdayo'STAcetyevaM dvAviMzatibhedAH proktAH / atha tatraiva vAdarakAye caturdaza maNividhAnAni-maNibhedA api vijeyaaH| tathA hi-gomedA= gomeda' iti prasiddhaH, rucakA-kRSNamaNivizeSaH, aGkA ratnavizeSaH, sphaTikA prasiddhaH, aGkasphaTikayorekobhedaH / tathA-lohitAkSaca, marakatamasAragalH, yadyapi marakataH 'pannA' iti prasiddhaH, masAragallo'pi maNivizeSaH, tathApi sA jAtyAdekabhedAntarargatatvena nirdissttH| bhujamocakaH nIlavarNaratnavizeSaH indranIlA 'nIlam' iti prasiddhaH, haratAla15, hiMgulaka16, sainazila17, sasthaka18, samIrakaralavizeSa19, vidrubha20, (abhapaDalabhavAlaya-abhrapaTalam abhravAlukA) abharakha21, abharakhayukta ghAlukA22 ye dAvIsa (22) pRthivI Adika vastue~ khararUpa paryAta bAdara pRthivIkAyake bheda kahe hai / (maNivihANomaNi vidhAnAni) isI taraha isameM caudahamaNiyAMke leda aura sammilita haiN| so ye saba chattIsa (36) ho jAte haiN| ve maNiyoMke caudaha bheda isa prakAra hai-(gomejjae ruyage aMkaphalihe lohiyakheya maragayamasAlagalle-gomedaka layakA aGgA sATika lohitAkSazca narakanalasAragallaH) gomeda1, rucakara, aMka slaTikara, lohitAkSa4, marakata, lasAragalla, (bhujaloyaga iMdanIloya-sujamocaka indranIlazca) khujamocaka, indranIla, (caMdaNa gelya haMsagalle pulae logaMdhieya caMdappala belaliya jalakaMte, murhaDatALa 15 hiMgaLa 16 manazIla 17 sabhya 18 samIraka ratnavizeSa 19 vidruma 20 abhapaDalabhavAluca-abhrapaTalam abhravAlukA masa2521 manamAnI ratI 22 A bAvIsa pRthavI Adika vastuo khArarUpa paryApta bAdara pRthavI ayanA le che, maNivihANA-maNividhAnAni ! amA temA yau| (14) mAnA bheda vadhAre saMmilita che A badhA maLIne chatrIsa (36) thaI jAya che the yahIyAnA yo le pramA-gomejae khyage saMkalihe lohiyakkheya sarAyamAlagalle-gomedakaH rucakaH aGka sphaTikaH lohitAkSazca marakatamasAlagallaH gameda 1 rUcaka 2 eka Tika 3 lohitAkSa 4 sarakata 5 mAragaa yagamoyA iMdanIlAya-bhujakamocaka iMdranIlA bhU bhoya 7 chandranAya 7 yana
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA sva. 36 kharapRthivIjIvAnAM patriMzadodanirUpaNam 831 candana gaurikahaMsagarmaH candanA candanAnidho maNivizeSaH, gairikA aurikAsiyo maNivizeSaH, haMsagarmazca maNivizeSaH, eteSAM trayANAmapi sAjAlyAdekasminneva bhede'ntarbhAvaH / pulakaH, saugandhikaH, candramA candrakAntaH, vaiDUryaH, jalakAntaH, sarakAntazca boddhvyaa-jnyaatvyH| 'yoddhavyaH' ityasyAtyA sarvatrAnvayaH kAryaH / sarve'pi cakArAH samuccayArthakAH / pRthivyAdayazcaturdaza, haritAlAdayo'STau, gomedakAdayazca kvacit kasyacit kathaMcidantAvAccaturdaza, iti patriMzadvidhAH khararUpa paryAptabAdarakAyapRthivIbhedAH // 74-75-76-77 // kaMteya-candalaH gairikA halAH pulakaH laugaMdhikazca candrapramaH vaiDUryaH jalakAntaH rakAntazca) candana, gairika, halagarbha, pulaka, candrakAnta, jalakAnta aura suurykaant| jisa taraha mAmA zabdale satyabhAmAkA grahaNa hotA hai usI taraha pRthivI zabdale zuddha pRthivIkA grahaNa yahA~ kiyA gayA hai| usameM zarkarA AdirUpa pRthivIkI vivakSA nahIM rakhI gaI hai| jo laghukhaMDarUpale pattharoMke tukaDe idhara udhara khAnoMke andara paDe rahate haiM ve zArkarA zabdase gRhIta hue haiN| vAlukA prasiddha haiN| parvata Upara se patita jo sthUla pASANa hai vaha yahAM upala zabdale gRhIta huA hai| kSAramRttikAkA nAma USa hai| varNakadravya vizeSakA nAma hiMgulaka hai| sasyaka eka dhAtu vizeSa hotA hai| aMjanale ratnavizeSakA ahaNa huA hai| kAlA jo maNi vizeSa hotA hai use rucaka kahate haiN| "aMkapphaliheya" "maragayamalAragalle" caMdaNagesthalagale" ina gAthApadoM meM jo maNi vizeSa kahe gaye haiM unakA sajAtIya honekI vajahale eka eka bhedameM hI antarbhAva kiyA gayA hai // 74-77|| airika 10 haMsagarbha 11 pulaka 12 cadrakAMta 13 jaLakAnta ane sUryakAnta 14 je pramANe bhAmA zabdathI satyabhAmAnuM grahaNa thAya che. e ja pramANe pRthavI zabdathI zuddha pRthvInuM grahaNa ahIM karavAmAM Avela che. emAM sAkara AdirUpa pRthavInI vivekSA rAkhavAmAM Avela nathI. je laghubaMDarUpamAM pattharanA TukaDAo ahaM tahIM paDyA hoya che e zarkarA zabdathI gRhIta thayela che. retI prasiddha che. parvata uparathI gabaDI paDelA je sthaLa patthara che te ahIM upala zabdathI gRhIta thayela che. kSAra RttikA (khArImATI)nuM nAma uSa che. varNadravya vizeSanuM nAma hiMgaLo che. sasyaka eka dhAtu vizeSa hoya che. aMjanathI ratna vizeSanuM grahaNa thayela che. je maNe kALo vizeSa hoya che tene rUcaka kahe cha. "akapphaliheya," "maragayamasAragalle" " caMdaNageru va haMsagaThabhe" A gAthA pade mAM je maNI vizeSa batAvavAmAM Avela che. e svajAtiya hovAnA rahe the| melemA 04 tApa ye che. // 74-77 //
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ 832 uttarAdhyayanasUtre sampati prakRtopasaMhArapuraH saraM mUkSmapRthivIkAyajIvAn marUpayatimUlam--ee kharapuDhevAe, bhaiyA chattIlamAhiyA / - egavihamaNANattA, suhamA tattha viyAhiyA // 7 // chAyA-ete kharapRthivyAH, bhedA pttuutriNshdaakhyaataaH| ekavidyAH anAnAtvA, sUkSmAstatra vyAkhyAtAH // 78 // TIkA-'e e khara' ityAdi kharapRthivyAH, ete anantaroktA', patriMzabhedAH, aakhyaataaH| tatra-teSu pRthivI jIvabhedeSu sUkSmavAdareSu sUkSmA-mukSmasaMjJakAH pRthivIjIvAH anAnAtvAHavidyamAnaM nAnAtvaMbhedo yeSAM te tathA, bhedarahitA' ityarthaH / ataeva-ekavidhA vyAkhyAtAH / 'egaviha' ityatrApatvAd vibhaktilopo makArAgamazca // 78 // etAneva kSetrataH prAhamUlam-suhamA ye sabalogammi, logadese ye vAyarA / ito kAlavibhAgaM tu vucchaM teli cauvihaM // 79 // chAyA-mUkSmAzca sarvaloke, lokadeze ca vaadraaH| ___ itaH kAlavibhAgaM tu, teSAM vakSye caturvidham // 79 // aba sUtrakAra sUkSma pRthivIkAya jIvoMkI prarUpaNA karate haiM"e e' ityaadi| anvayArtha-(khara puDhavIe-kharapRthivyAH ) kharapRthivIke (e e-ete) ye pRthivI zarkarA Adi (chattIsa mAhiyA-SaT triMzat bhedAH AkhyAtAH) chattIsa bheda kaha diye haiN| (tattha-tatra ) una pRthivIjIva bhedoMmeM jo sUkSma bAda bheda kahe gaye haiM unameM jo (suhumA-sUkSmAH ) sUkSma saMjJaka pRthivIjIva haiM ve (maNANattA-anAnAtvAH) bheda rahita haiN| isaliye ( ekavihaM viyAhiyA-ekavidhAH vyAkhyAtAH ) ve eka hI prakArake kahe gaye haiM / / 78 // ve sUtrasara sUkSma pRthavIya vAnI 435 / che-"e e "yaah| nma-kyA---kharapuDhavIe-kharapRthivyA 52 pRthavInA ee-ete / pRthavI za:21 mA chattIsamAhiyA-patrizat AkhyAtA chatrIsa me hI vAma mAvyA che. tattha-tatra se pRthavI hamAre sUkSma mA62 vaha matApAmA bhAve che enAmAM je sUkrama saMjJaka pRthavI jIva che te bheda rahita che. A kAraNe te eka ja prakAranA kahevAmAM Avela che. je 78 che
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ 833 pridayazinITIkA a0 36 pRthivIkAyajIvanirUpaNam TIkA-'suhumA ya' ityAdi sUkSmAH pRthivIjIvAzca sarvaloke caturdazarajjvAtmake samaste'pi loke vartante / tatra teSAM sarvadA satvAt / ca-punaH, bAdarAH pRthivI jIvAH, lokadeze lokasya dezaH-vibhAgo ratnaprabhApRthivyAdistatra vartante / bAdarANAM kvacit-kadAcidasattvena sakalavyAptyasaMbhavAt / / 'ito' ityAdi- . itaH ataH paraM, teSAM-pRthivI jovAnAM, caturvidha kAlavibhAgaM kAlata:kAlamAzritya vibhAgaH-bhedastaM vakSye kathayiSyAmi // 79 // mUlam-saMtaiM pappa NAIyA, apajjavasiyA viy| ThiI paDucca sAIyA, sapaMjavasiyA viya 80 // chAyA-santatiM prApya anAdikA, aparyavasitA api ca / sthitiM pratItya sAdikAH, saparyavasitA api ca // 8 // TIkA-'saMtaI pappa' ityAdite sUkSmA vAdarAzca pRthivIjIvAH santati-pravAhaM prApya pravAhApekSayetyarthaH, inhIMko aba kSetrase kahate hai-'suhumA ya' ityaadi| anvayArtha-(suhamA-sakSmAH) sUkSma prathivI jIva (savvalogammisarvaloke ) caudaha rAjU pramANa isa samasta lokameM bhare hue haiM / (ya-ca) tathA (bAyarA-bAdA) bAdara pRthivI jIva (logadese-lokadeze) lokake eka bhAgameM arthAt ratnaprabhA pRthivI Adi pradezoMmeM rahate haiN| kyoM ki bAdara jIva samasta lokameM isaliye nahIM hai ki ve kadAcit kvacit nahIM pAye jAte hai| (ito-itaH) aba yahAMse maiM (tesiM-teSAm ) una pRthivI jIvoMkA (cahunvihaM kAlavibhAgaM-caturvidham kAlavibhAgam ) catuvidha kAlakI apekSA vibhAga (vucche-vakSye ) kahatA hUM // 79 // bhane 4 huve kSetrathI 49 cha--" suhumA ya" tyA ! manvayArtha -suhumA-sUkSmA sUkSma pRSI 1 savvalogammi-sarvaloke yo 2rA prabhAera nyasamasta mAM saresA che ya-ca tathA bAyarA-bAdarAH mAhara pRthavI 4 logadese-lokadeze nA me mAma mAt 2namA pRthavI Adi pradezamAM rahe che kema ke, bAdara chava samasta lekamAM A kAraNe nathI ta hAthita aquaza nathI. ito itaH ve maDiyA hu tesi-teSAM se pRthavI vAnA cauvvihaM kAlavibhAga-caturvidham kAlavibhAgam yatuvidha janA vimAna vucche-vakSye 49 chu // 7 // u0 105
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ 834 ___ uttarAdhyayanasUtre anAdikAH1, tathA- aparyavasitAH antarahitAH2 santi / pravAharUpeNa teSAM sarvadA vidyamAnatvAt / tathA-sthiti avasthitikAyasthitirUpAM pratItya-pApya= bhavasthitikAyasthityapekSayetyarthaH, sAdikA AdisahitAH3, tathA-saparyavasitAH =antasahitAzcA'pi4 santi / dvividhAnAmapi pRthivIjIvAnAM bhavasthitikAyasthityapekSayA sAditvaM saparyavasitatvaM cAsti, dvividhAyA api sthiteniyata kAlatvAditi bhAvaH // 8 // pRthivIjIvAnAM bhavasthitimAhamUlam-bAvIsa sahassAI, vAlANu kosiyA bhave / Au~ThiI puDhavINaM, aMtosuhattaM jahanniyA // 8 // chAyA-dvAviMzati sahasrANi, varSANAmutkRSTA bhavati / AyuH sthitiH pRthivInA, mantamuhUrta jaghanyakA // 81 / / TIkA-bAvIsa' ityAdipRthivInAM pRthivI jIvAnAm , varSANAM dvAviMzatisahasrANi 2200 yAvat 'saMtaI' ityAdi / ve sUkSma aura bAdara pRthivI jIva / anvayArtha-(saMtaI pappa-santatiM prApya) pravAhakI apekSA (NAiyAanAdikAH) anAdi hai / tathA (apajjavasiyA-aparyavasitAH) antarahita hai| kyoM ki pravAharUpase ye sadA vidyamAna rahate hai| (ThiiMsthitim ) bhavasthiti evaM kAya sthitikI(paDacya-pratItya) apekSA (sAIyA vi ya sapajjavasiyA-sAdikAH api ca saparyavasitAH) Adi antasahita hai| kyoM ki yaha donoM prakArakI sthiti niyatakAlavAlI hotI hai // 8 // aba pRthivI jIvoMkI bhavasthiti kahate hai-'bAvIsa' ityAdi / anvayArtha-(puDhavINa-pRthivInAra ) pRthivI jIvoMkI (vAsANAM " saMtai" tyaah| bhankyAtha-se sUkSma mana mA2 pRthavI 0 saMtaI pappa-santatiM prApya pravAsanI apekSA NAiyA-anAdikAH manAhi chai. tathA apajjavasiyA-aparyavasitAH manta 2Dita cha bha hai, pravAI 35thI se sahA vidyamAna 2 cha. ThiI-sthitim mapasthiti bhane yasthitinI paDucca-pratItya apekSA sAIyA vi ya sapajjavasiyAsAdikAH api ca saparyavasitAH mAha manta sahita cha, ma hai // manna prakAranI sthiti niyata kALavALI hoya che. 80 che ruce pRthavI vAnI sthiti matAvAma mAve cha-"vAvIsa" tyaadi| anvayArtha -puDhavINaM-pRthivInAm pRthavI vAnI vAsANaM vAvIsasahassAI
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 36 pRthivIkAyajIvanirUpaNam' 835 utkRSTAHAyuHsthiti bhavasthitirbhavati / jaghanyakA tu antamuhUrta yAvadbhavati / 81 // atha pRthivIkAyajIvAnAM kAyasthitimAhamUlam-asaMkhakAlasukosA~, aMtomuMhuttaM jahanniyA / kAyaThiI puDhavINaM, taM kAyaM tu amuMceo // 2 // chAyA- asaMkhyakAlamutkRSTA, antarmuhUtai jaghanyikA / kAyasthitiH pRthivInAM, taM kAyaM tu amuJcatAm // 82 // TIkA-'asaMkhyakAlaM' ityAdi pRthivInAm-pRthivIkAyajIvAnAM taM-pRthivIrUpaM, kAyam amuJcatAM-mRtvA mRtvA tatraivotpavamAnAnAm , kAyasthitiH kAyA-pRthivIkAyaH, tatra sthiti:avasthAnam , utkRSTA, asaMkhyakAlas-asaMkhyeyalokAkAzapradezapramANotsarpiNyabAvIsa sahassAI-varSANAMdvAviMzati sahasrANi) bAIsahajAra (22000) varSakI (ukosiyA Au ThiI-utkRSTA AyuH sthitiH) utkRSTa sthiti hotI hai arthAt ina jIvoMkI bAIsa hajAra (22000) varSoMkI utkRSTa bhavasthiti hotI hai (jahaniyA-jaghanyakA) tathA jaghanyabhavasthiti (aMto hutta-antarmuhUrtakam ) eka antarmuhUrtakI hotI hai // 81 // kAsthiti ina jIvoMkI isa prakAra hai-'asaMkhakAlaM' ityAdi / anvayArtha--(puDhavINaM-pRthivInAm ) pRthivIkAya jIvoMkI (taM kArya amuMcao-taM kAyaM anuJcatAm ) ula pRthivIrUpa zarIrako nahIM chor3ate hue arthAt mara mara kara vahIM para utpanna honevAle una pRthivIkAya jIvoMkI (kAyaThiI-kAyasthitiH) kAthasthiti (ukosA asaMkhakAlaMutkRSTA asaMkhyakAlam ) utkRSTa asaMkhyAtakAla pramANa hai arthAt asaMkhyAta lokAkAza pradeza pramANa utsarpiNI aura avasarpiNI kAlavarSANAM dvAviMzati sahasrANi mAvIsa 2 (22000) varSAMnI ukkosiyA AuThiI-utkRSTA AyuH sthitiH aSTa sthiti khAya che marthAt vAnI mAvAsa 12 (22000) SYSTa sa sthiti DAya che. jahanniyA-jaghanyakA tathA anya samiti aMto muhuttaM-antarmuhUrtakam memanta chUtanI DAya ch.||8|| ___ yasthiti se vAnI // prA2nI DAya cha-"asaMkhakola" iityaadi| ___ mankyAtha-puDhavINaM-pRthivInAm pRthivIyavAnI saMkAyaM amuMcao-taM kArya amuJcatAm ye pRthavI35 zarIrane na ch|udi arthAt bharI bharIne 59 tyAMna tyAM atpanna thanA2 pRthavIya vAnI kAyaThiI-kAyasthitiH jayasthiti utkRSTa asaMkhyAtakALa pramANa che. arthAt asaMkhyAta lokAkAza pradeza pramANa
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre vasarpiNIrUpaM bhavati / jaghanyikA tu antarmuhUrtas / 'anucaMtANaM' iti vAcye, 'amuM cao' iti nirdeza ASatvAt // 82 / / kAlasya prakrAntatvAdantarakAlamAhamUlam-arNatakAlamukolaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / / vijeMDhammi see kA~e, puMDhavIjIvANaM aMtaraM // 83 // chAyA-anantakAlamutkRSTam , antarmuhUrta jaghanyakam / tyakte svake kAye, pRthivIjIvAnAmantaram // 83 // . TIkA-'aNaMtakAlaM' ityAdipRthivIjIvAnAM pRthivIkAyajIvAnAM, svake-svakIye, kAye=pRthivIkAye, tyakte sati, utkRSTam , antaras , anantakAlam asaMkhyeyapudgalaparAvartarUpaM bhavati / etannigodApekSayA bodhyam , jaghanyakaM tu antaras-antarmuhUrta bhvti| pRthivIkAyarUpa hai| tathA (jahanniyA-jaghanyakA) jaghanya sthiti (aMtomuhutta-antarmuhUrtam ) antarmuhUttaM pramANa hai / / 82 // . kAlakA prastAva honese inakA antarakAla kahate hai-- 'aNaMtakAlaM.' ityaadi| anvayArtha--(puDhavijIvANa-pRthivIjIvAnAm ) pRthivI jIvoMkA (sae kAe vijaDhammi-svake kAye tyakte) apanA zarIra chor3ane para (ukosaMutkRSTaM antaram ) utkRSTa antara (aNaMtakAlam-anantakAlam ) ananta kAlakA hai / yaha anaMtakAla asaMkhyAta pudgalaparAvartanarUpa hai| yaha nigodakI apekSA jAnanA cAhiye / tathA-(jahannayaM aMtomuhuttaM-jaghanyakaM aMtaram antarmuhUrtakam ) jaghanya antara antarmuhUrtakA hai| pRthivIkAyajIva utkarSautsapie maksapie 35 cha. tathA jahanniyA-jaghanyakA dhanya sthiti aMtomuhutta-antamuhUrttam mantamuhUrta pramANa cha. // 82 // kALane prastAva hovAthI emane antarkALa kahe che - 'aNaMtakAlaM' yaa|| manvayArtha-puDhavIjIvANa - pRthivIjIvAnAm pRthavI ve sae kAe vijaDhammi-svake kAye tyakte pAtAnu zarIra hai|uvaan| ukkosaM-utkRSTa antaram GSTa matara aNaMtakAlaM-anantakAlam manatanA che mana ta masabhyAta pudgala parAvartanarUpa che. A nimedanI apekSA jANavuM joIe. tathA narsi aMtomuhuttaM-jaghanyakaM antaram antarmuhUttakam dhanya mata2 matabhuita che. pRthavIkAya jIva utkarSarUpamAM ATalA kALa sudhI pRthavI kAyathI nIkaLIne anya
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ 837 priyadarzinI TIkA a0 36 pRthivIkAyajIvanirUpaNam jIvA utkarSato yathoktaM kAlaM pRthivIkAyAdanyarigan apUkAyAdau bhrAntvA punaH pRthivIkAye utpadyata iti bhAvaH // 83 // etAneva bhAvata AhamUlam-eesi vaiNNao ce, gardheo rsphaaso| saMThANadesao vAvi, vihANAI sahassao // 4 // chAyA-eteSAM varNatazcaiva, gandhato rssprshtH| saMsthAnadezato vA'pi, vidhAnAni sahasrazaH // 84 // TIkA--'eesiM' ityAdi eteSAM pRthivI jIvAnAM vidhAnAni-bhedAH varNataH, caiva-samuccaye, api cetyarthaH, gandhataH, tathA-rasasparzataH-rasataH, sparzatazca, api vA api ca, saMsthAnadezataH saMsthAnataH, sahasrazaH santi / varNAdInAM bhAvarUpatvAtteSAM ca saMkhyAbhedenArUpameM itane kAla taka pRthivIkAyale nikalakara anya apkAya AdimeM bhramaNakara punaH usI pRthivIkAthameM utpanna hote haiN| tAtparya isakA yaha hai ki koi pRthivIjIva yadi pRthivIkAyakA parityAga kara deve aura anyakAyameM janma le leve pazcAt vahAMse marakara vaha punaH usI pRthivIkAyameM janme to use jyAdAse jyAdA antara anaMtakAlakA aura kamase kama antara eka antarmuhUrtakA paDegA // 83 // inhIMko bhAvase kahate haiM- 'eesiM' ityAdi / anvayArtha-(eesi-eteSAm ) ina pRthivIjIvoMke (vihANAIvidhAnAni) bheda (vaNNao-varNataH) varNakI (gaMdhao-gaMdhataH) gaMdhakI (rasaphAsao-rasasparzataH) sakI, sparzakI (saMThANadelao-saMsthAnadezataH) apakAya AdimAM bhramaNa karIne pharIthI te pRthavI kAyamAM utpanna thAya che. enuM tAtparya e che ke, keI pRthavI jIva je pRthavI kAyane parityAga karI de ane anya kAryamAM janma laI le te pachIthI tyAMthI marIne pharIthI te eja pRthavI kAyamAM janme te tene vadhumAM vadhu aMtara anaMtakALane ane mAchAmA mAchu mata2 me matabhuta nu 50. // 83 // mena. 4 mAthI 4 cha-" eesiM" tyaadi| mAnkyAtha-eesiM-eteSAM // pRthavI vAnA vihANAiM-vidhAnAni le vaNNao-varNataH 1 nI, gaMdhao-gaMdhataH dhanI rasaphAsao-rasasparzataH 2sanI, 25zanI bhane saMThANa desao-saMsthAnadezataH saMsthAna35 zinI apekSA sahassao
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ 838 uttarAdhyayanasUtre bhidhIyamAnatvAdanayA gAthayA pRthivIjIvAnAM bhAvato varNanaM bhavati / sahasraza iti bahutaranvopalakSaNam // 84 // uktAH pRthivIkAyajIvAH, saMpatyapUkAyajIvAn mAhamUlam-duvihA Au jIvA u, suhumA~ bAyarA tehA / __ pajattamapajattA, evameeM duhA puNo // 85 // chAyA-dvividhA ab jIvAstu, sUkSmAH vAdarAstathA / paryAptA aparyAptAH, evamete dvidhA punH||85|| TIkA-'duvihA Au jIvA u' ityAdi / gAtheyaM sugamA // 8 // mUlam-bAyarA je u paijattA, paMcahI te pkittiyaa| suddhodae ye usle, harataNu mahiyoM hile // 86 // chAyA-vAdarA ye tu paryAptAH, paJcadhA te prkiirtitaaH| zuddhodakaM ca ussaH, haratanuH mahikA himam // 86 // evaM saMsthAnarUpa dezakI apekSA (sahassao-sahasrazaH) hajAroM haiM / gAthA meM "sahasrazaH" zabda bahutvakA bodhaka hai // 4 // ___isa taraha pRthivIjIvoMko kaha kara aba sUtrakAra jala jIvoMko kahate haiM-"duvihA" ityAdi / anvayArtha-(suhamA tahA bAyarA-sUkSmAstathA bAdAH) sUkSma tathA bAdarake bhedale (AujIvA-apjIyAH) jalajIva do prakArake haiM / (puNo evaM-punaH evam ) isI taraha (ee-ete) ye do prakAra bhI ( pajjattamapajjattA duhA-paryAptA aparyAptAH dvidhA) paryApta aura aparyAsake bhedase do tarahake hai // 85 // sahasrazaH / DAya che thAmA "sahasrazaH" 276 mahuvana mAyA cha // 84 // A pramANe pRthavI jIvene kahIne have sUtrakAra jaLane kahe che - " duvihA" tyaadi| manvayArtha-suhamA tahA bAyarA-sUkSmAstathA bodarAH sUkSma tathA mAranA hathI Au jIvA-apUjIvAH // 01 me. prA2nA che puNo evaM-punaH evam sApramANe ee-ete 2mA the. prA2nA 5 pajjattamapajjattA duhA-paryAptAH apa. ptiAH dvidhA paryApa mana maryAptanA mahathI se prAranA che. // 85 / /
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ 839 priyadarzinI TIkA a0 36 apkAyajIvanirUpaNam TIkA-'bAyarA je u pajjattA' ityAdi ye tu paryAptA bAdarA ste paJcadhA-paJcaprakArAH prakIrtitAH / tad yathA-zuddhodaka-meghamukta, samudrAdi saMbandhe ca jalam , ussA=ayaM dezIyaH zabdaH avazyAya vAcakaH, 'osa' iti bhASA prsiddhH| haratanuH mAtaH snigdha pRthivIbhavatRNAgrajalabinduH, mahikA-garbhamAseSu sUkSmavarSaH, 'dhuara' iti bhASA prasiddhaH / hima-prasiddham // 86 // mUlam-ega vihamANattA, muhamA tattha viyaahiyaa| suhama laThavalogamsi, logadele meM bAyarA // 87 // saMtaI pappaNAIyo, apajavaliyAvi the| ThiI paDuca sAIyo, sapaMjavasiyA vi" ya // 8 // satteva saharUlAI, vAlANuzosiyA bhave / Au~ThiI AUNaM, aMto muMhataM jahaniyA // 89 // asaMkhakAlamukkolA, aMtomuMhattaM jhniyaa| kAyaThiI AUNaM, taM kAyaM tu asuMcao // 9 // "bAyarA" ityaadi| anvayArtha-(je u pajjattA bAyarA-ye tu paryAtA bAdarAH) jo paryApta bAdara haiM (te paJcahA pakittiyA-te paJcadhA prakIrtitAH) ne pAMca prakArake kahe gaye haiN| (suddhodae usle harataNu mahiyA hime-zuddhodakaM ussaH haratanuH mahikA himam ) zuddha udaka-meghale girAhuA jala, ussa-osa, haratatu-prAtaH snigdhapRthivIse nikale hue tRNake agrabhAgameM Thahare hue jalabindu, mahikA-dhuMara tathA him| isa taraha paryApta bAdara jala pAMca prakArakA hai // 86 // __ " bAyarA' tyA ma-vArtha-je u pajjattA bAyarA-ye tu paryAptA bAdarAH 2 paryAta mA42 cha te paMcahA pakittiyA-te paJcadhA prakIrtitAH se pAMca pr2|| 4DevAyecha, suddhodae usse harataNu mahiyo hime-zuddhorakaM ussaH haratanuH mahikA himam zuddha uka-meghathI paDela pANI. usa-esa, haratanu-savAranI ThaDI pRthavIthI nikaLelA khaDanA agrabhAga upara paDelA jaLabiMdu, mahikA-dhuM ara tathA hima A pramANe paryApta bAdara jaLa pAMca prakAranAM che. 86 che
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana sUtre anaMtakAla mukkasaM, aMto muhuttaM jahannayaM / vijardesi sa kA~e, oUjIvANaM aMtaraM // 91 // eesiM vaNNao caitra, gaMdhao saphAsao / saMThINadesao vAvi, vihAMNAI sahessaso // 92 // chAyA - ekavidhA anAnAtvAH, sUkSmA statra vyAkhyAtAH / sUkSmAH sarvaloke, lokadeze ca vAdarAH // 87 // saMtatiM prApya anAdikAH, aparyavasitA api ca / sthiti pratItya sAdikAH, saparyavasitA api ca // 88 // saptaiva sahasrANi varSANAmutkRSTakA bhavati / AyuHsthitiH, apAm, antarmuhUrta jayanyikA // 89 // asaMkhya kAlamutkRSTA, antarmuhUrta jaghanyakA / kAyasthitiH, apAM taM kAyaM tu amuJcatAm // 90 // anantakAlamutkRSTam, antarmuhUrta jaghanyakam / tyakte svake kAye, ajIvAnAmantaram / / 91|| eteSAM varNatazcaiva, gandhato rasasparzataH / saMsthAnadezato vA'pi, vidhAnAni sahasrazaH // 92 // TIkA- 'egavihamaNANattA' ityAdi etad gAthApaTukaM vyAkhyAtaprAyameva // 87 // 88 // 840 'egaviha0' ityAdi / anvayArtha - (suhamA - sUkSmA) sUkSma saMjJaka jo jala jIva hai ve ( egaviha maNANantA - ekavidhAH anAnAtvAH) eka hI prakAra ke hai / inameM nAnA prakAratA nahIM hai / ye (suhumA - mUkSmAH) sUkSmajIva ( savvalogammisarvaloke) samasta lokameM bhare hue hai / (bAyarA - bAyarAH) tathA bAdarajala jIva ( loga dese - lokadeze) lokake ekadezameM pAye jAte hai| sarvatra nahIM / ye sUkSma aura bAdara jIva (saMtaI pappa - santati prApya) pravAhakI apekSA se (aNAiyA viya apajjavasiyA-anAdikAH api ca aparyavasitAH) " ega viha0" ityAdi / anvayArtha - suhumA - sUkSmA sUkSma saMjJA ? va che te ekavihamaNANattAekavidhAH anAnAtvAH prAranA che. tenI aMdara luhA luhA prAra nathI mAsumA - sUkSmAH sUkSma va savvalogammi - sarvaloke samasta bAbhAM larelA che, tathA bAyarA - bAyarAH mohara 40va logadese - lokadeze sAunA eka dezamAM joI zakAya che. satra nahI A sUkSma ane mAdarajIva saMtarUM pappa- santati prApya pravAhanI apekSAthI aNAiyA vi ya apajjavasiyA- anAdikAH
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 apkAyajIvanirUpaNam 841 ___ apAm-abjIvAnAm utkRSTikA-utkRSTA AyuH sthitiH varSANAM saptasahasrANyeva bhavati / jaghanyikA jaghanyA tu antarmuhUrtam / / 89 // 90 // 91 // 92 // anAdi aura anaMta hai| (ThiI-sthitiM prApya) avasthiti evaM kAyasthiti kI apekSAse (sAIyA biya sapajjavasiyA-sAdikAH api ca saparyavasitAH) sAdi aura sAta hai| ina (apAm ) jalajIvoMkI (AuThiIAyuH sthiti) AyuH sthiti ( ukkolA-utkRSTikA) utkRSTa (vAsANaM satteva sahassAiM-varSANAM saptaiva sahasrANi) sAtahajAra varSakI hotI hai| tathA (jahanniyA-jayanyikA) jaghanya (aMtonuhutta-antarmuhUrtam ) antarmuhartakI hotI hai| tathA (taM kAyaM amuMcao AUNaM-taM kAyaM amuJcatAma apAm ) usa jalakAyarUpa zarIrako nahIM chor3ate hue arthAt mara2 kara bAra2 vahIM para janma dhAraNa karate hue ina akAya jIvoMkI ( kAyaThiIkAyasthitiH) kAyasthiti ( ukkosaM aNaMtakAlaM-utkRSTA asaMkhyakAlam ) utkRSTa asaMkhyAtakAla pramANa hai arthAt-asaMkhyAta lokAkAza pradeza pramANa utsarpiNI aura avasarpiNI kAlarUpa hai| tathA-(jahaniyA-jaghanyikA) jaghanya kAyasthiti (aMtomuhuttaM-antarmuhUrtam ) antarmuhUrta pramANa hai| (sae kAe vijammi -svake kAye tyakte) apane zarIrake chor3ane para punaH usI zarIrako grahaNa karanekA (aMtaraM-antaram ) antara (AU jIvANa-aba jIvAnAm ) apkAya jIvoMkA (ukkosaM-utkRSTam ) utkRapi ca aparyavasitA! manAta ane mana che ThiI eppa-sthitiM prApya mapasthiti bhane yasthitinI apekSAthI sAIyA sapajjavasiyA-sAdikAH saparyavasitAH sAha ma sAta cha. 2004 vAnI AuThiI-AyuH sthitiH sAyu sthiti ukkosAutkRSTikA kRSTa vAsANaM sattevasahassAI-varSANAM saptaiva sahasrANi sAta 12 qSanI hoya che tathA jahaniyA-jaghanyakA dhanya aMtomuhutaM-antarmurttam matabhuitanI rAya cha tathA taM kAya amuMcao AUNaM-taM kArya amuJca tAm apAmU te jaLakAyarUpa zarIrane na choDatAM arthAt marI marIne vAra vAra tyAM ja janma dhAraNa 4zana me 2054Aya vAnI kAyaThiI-kAyasthitiH yisthiti ukkosaM aNaMtakAla-utkRSTA asaMkhyakAlam Ta masaNyAta stom cha arthAta asaMkhyAta lokAkAza pradeza prasAru utsarpiNI ane avasarpiNa kALarUpa che. tathA jahanniyA-jaghanyikA 4dhanya Ayasthiti aMtomuhuttaM-antarmuhUrta matabhuta pramANa che. sae kAe vijaDhammi-svake kAye tyakte pAtAnA zarIrane ch|jyaa pachI thI ye zarIrane aDa) 42vAnA aMtaraM-antaram tara AU jIvANaabU jIvAnAm 554Aya yAnA ukkosaM-utkRSTam kRSTa 35 aNaMtakAlaMu0 106
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre uktA ap kAyajIvAH atha vanaspatikAyajIvAH procyantemUlam-duvihA veNaslaI jIvA, suhamA bAyarA tahA / pajattamapajattA, evameve duhA puMNo // 93 // chAyA-dvividhA vanaspati jIvAH, sUkSmA vaadraastthaa| paryAptA aparyAptAH, evamete dvidhA punaH // 93 // TIkA--'duvihA vaNassaI jIvA' ityAdi. gAtheyaM sugamA // 9 // STarUpameM (aNaMtakAlaM-anantakAlam ) anaMtakAla arthAt-asaMkhyAta pudgalaparAvartana kAlakA hai yaha nigodakI apekSAse hai, aura (jahannayaMjaghanyakam ) jaghanya antara (aMtomutta-antarmuhUrtam ) antarmuhUrtakA hai| (eesiM-eteSAm ) ina apakAyake jIvoMke (vihANAiM-vidhAnAni) bheda (vaNao gandhao rasaphAsao-varNataH, gandhataH, rasasparzataH) varNa, gaMdha aura rasa evaM sparzakI apekSAse (vAvi saMThANadesao-vApi saMsthAnadezataH) tathA saMsthAnarUpa dezakI apekSAse (sahassao-sahasrazaH) hajAroM hai| sahasrazaH pada bahutaratvakA upalakSaka hai // 92 // pahale apkAyake jIva kahe hai aba vanaspatikAyake jIvoMko kahate hai-'duvihA' ityaadi| ___ anvayArtha--(vaNassaI jIvA duvihA-vanaspati jIvAH dvividhAH) vanaspatijIva do prakArake hai| (suhamA bAyarA tahA-sUkSmAH bAdAstathA) sUkSma tathA bAdara (puNo evaM-punaH evam ) phira isI taraha (ee-ete) ye thAnattavam anaMtakALa arthAta asa khyAta pugala parAvartana kALano che. A nigohanA apekSAthI cha bhane jahannaya-jaghanyakam "dhanya mata2 aMtomuhuttaMantarmuhUrtam a-muMDUtanu cha eesiM-eteSAm mA 2154Aya vAnA vihANAIvidhAnAni se vaNNao gandhao rasaphAsao-varNataH gadhataH rasasparzata. pa. madha mane se tebha04 25zanI apekSAthI tathAvAvi saMThANadesao-vApi saMsthAnadezataH' saMsthAna35 zanI apekSAthI sahassao-sahasrazaH // 2 // cha. sarasazaH 54 bahutaratvane upalakSaka che. 92 che pahelAM apakAyanA jIvane kahyA have vanaspatikAyanA jIne kahe che " duvihA" tyA ! __ manvayArtha-vaNassaI jIvA duvihA-vanaspati jIvAH dvividhAH panapati 4 me prA2na che, suhumA vAyarA tahA-sUkSmAH bAdarAstathA sUkSma tathA mAha2 puNo evaM-punaH evam 32 me pramANe ee-ete 2 // mAna 12 55 pajattamapajattA 7
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84OM priyadarzinI TIkA a. 36 vanaspatikAyajIva nirUpaNaM mUlam - bAyarA 'je u paMjattA, dubihI te vidyAhiyA / sAhAraNasarIrA ye pattegA ye taheM ye // 94 // chAyA - bAdarA ye tu paryAptAH, dvividhA ste vyAkhyAtAH / sAdhAraNazarIrAca, pratyekaM ca tathaiva ca // 94 // TIkA - 'bAyarA je u pajjattA' ityAdi tu paryAptA vAdarAste dvividhAH vyAkhyAtAH / tadyathA - sAdhAraNa zarIrAH, sAdhAraNam - anantajIvAnAmapi samAnamekaM zarIraM yeSAM te tathA, pratyekaM - pratyeka zarIrAzca = ekam ekaM prati pratyekam = ekaikazo vibhinnaM zarIraM yeSAM te pratyeka zarIrAH, teSAM hi yadekasya zarIraM na tadanyasya bhavati / tathaiva ceti pAdapUraNe // 94 // donoM prakAra bhI ( pajjattamapajjattA - paryAptAH aparyAptAH ) paryApta aura aparyApta bhedase (duhA - dvidhA) do prakArake hai // 93 // 'bAyarA' ityAdi anvayArtha - (je u pajjanttA bAyarA-ye tu paryAptA bAdarAH) jo paryApta bAdara vanaspatijIva hai (te - te) ve (duvihA viyAhiyA - dvividhAH vyAkhyAtAH) do prakAra ke hote hai | ( sAhAraNa sarIrAya taheba patte gAya - sAdhAraNazarIrAzca tathaiva pratyekaM ca) eka to sAdhAraNa zarIravAle aura dUsare pratyeka zarIravAle jina anaMta jIvoMkA eka hI zarIra hotA hai ve sAdhAraNa vanaspati jIva haiM tathA jina jIvoMkA apanAra bhinnara zarIra hotA hai ve pratyeka vanaspati jIva haiM / sAdhAraNa jIva eka zarIra ke Azraya anaMta rahate haiM tathA pratyeka jIva eka zarIra ke Azraya eka hI jIva rahatA hai // 94 // paryAptAH aparyAptAH paryApta mane aparyApsanA lehathI duhA - dvidhA meM aAranAM che.||3|| " bArA" dhatyAdi / anvayArtha - je u pajjattA bAyarA ye tu paryAptA bAdarA ? paryApta mAhara vanaspati va che te-te te duvihA viyAhiyA - dvividhA vyAkhyAtAH me prAranA hoya che. sAhAraNasarIrAya taheva patte gAya - sAdhAraNazarIrAzca tathaiva pratyekAya tA sAdhAraNa zarIravALA ane bIjA pratyeka zarIravALA je anata jIvAne eka ja zarIra hoya che te sAdhAraNa vanaspati jIva che. tathA je jIveAMne pAtapeAtAnAM bhinna bhinna zarIra hoya che e pratyeka vanaspati jIva che. sAdhAraNa jIva eka zarIranA Azraye anaMta rahe che. tathA pratyeka jIva eka zarIranA Azraye eka ja jIva rahe che. aa 94 !
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtra mUlam-pattegesarIrAo'NegahA te pakittiyA / rukkhA gucchI the gummA ya, layA vallI taNA tahA // 15 // valaMyA pavaiyA kuNA, jailaruhA, osahI tahA / hariyakAyA ye boddhavvoM, patteyA iI AhiyA // 96 // chAyA-pratyeka zarIrAH anekadhA te prkiirtitaaH| vRkSA gucchAzca gulmAzca, latA vallyastRNAni tathA // 15 // valayAni parvagAH kuhuNAH, jalaruhAH oSadhayastathA / haritakAyAzca voddhavyAH, pratyeka zarIrA iti aakhyaataaH||96|| TIkA-pattegasarIrAo' ityAdi ye pratyeka zarIrAH-vanaspati jIvAH pUrva nAmnA nirdiSTAH iti zeSaH, te anekadhA aneka prakArAH prkiirtitaaH| tadyathA vRkSAH AmrAdayaH, gucchA:vRntAkIprabhRtayaH, gulmA-navamAlikAdyAH, latA:-campakalatAprabhRtayaH, vallya:karkaTikAdayaH, tathA-tRNAni-masiddhAni // 9 // 'pattega0' ityAdi anvayArtha jo pratyeka vanaspati jIva pahile kahe gaye haiM (te pattega sarIrAo'NegahA pakittiyA-te pratyekazarIrA anekadhAH prakIrtitA) ve pratyeka vanaspati jIva aneka prakArake hote hai / jaise (rUkkhA gucchA gummA layA vallI taNA tahA valayA pavvayA kuhuNA jalaruhA osahI hariyakAyAya-vRkSAH gucchAH gulmAH latAH vallyaH tRNAni tathA balayAni, parvagAH kuhaNAH jalaruhAH oSadhayaH haritakAyAzca) Amra Adi vRkSa, vRntAkI Adi guccha, navamAlikA Adi gulma, campakalatA Adi latA, karkaTikA "pattega" tyaadi| manvayArtha -2 pratye4 vanaspati 01 pAsa pAyeche te pattegasarIrAo'NegahA pakittiyA-te pratyekazarIrA anekadhA prakIrtitA. te pratye: vanaspati bhane 542i khAya che. he pramANe rukkhA gucchA gummA layAvalI taNA tahA valayA pavvayA kuhuNA jalaruhA osahI hariya kAyayA-vRkSAH gucchAH gulmAH latAH vallayaH tRNAni tathA valayAni parvagAH kuNuhA. jalaruhA oSadhaya haritakAyAzca yA mAhi vRkSa, vRnta 26 zubha namAmi mAhi - gulma, caMpakalatA Adi latA, karkaTikA Adi veli tathA ghAsa Adi tRNa,
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 vaspatikAyajIvanirUpaNam ___ tathA-valayAni latAvalayAni-nArikelakadalyAdIni, teSAM hi zAkhAntarAbhAvena latAtvaM, valayAkAratvena ca valayatvaM jJeyam / parvagAH ikSvAdayaH, kuhuNAHbhUmisphoTAH, chatrAkArAH, jalaruhA:-paGkajAdayaH, tathA-oSadhayaH zAlyAdayaH, haritakAyAH haritAni-tanduleyakAdIni patrazAkAni, tAnyeva kAyAH zarIrANi yeSAM te tathA, ca zabdaH svagatAnekabhedamUcakaH, ete pratyekazarIrA ityAkhyAtA:tIrthakarAdibhiH kathitA boddhavyAH // 96 // sAdhAraNazarIrAnAhamUlam-sAhAraNasarIrAo'NegahA te pkittiaa| Alue mUlae ceva, siMgabere taheve ya // 97 // harilI sirilI sissirilI, jAvaIkeya kNdailii| palaMDu-lasuNa kaMde ya, kaMdalI ye kuTuMbae // 98 // lohiNIhU~ ye thIhU~ ye, kuhagA ye tahe the / kaMdeya vaijakaMde ya; kaMde sUraiNae taihA // 99 // Adi ballI, tathA ghAsa Adi tRNa, nArikela kelA Adi latAvalaya, ikSu Adi parvase U~ganevAle parvaga, chatrAkAra bhUgnisphoTa kuhuNa, kamala Adi jalaruha, zAlI Adi oSadhi patrazAka Adi haritakAya Adi ye saba (pratyeka zarIrAH okhyAtA:) pratyeka zarIra haiM aisA tIrthakara gaNadharoMne kahA hai| yaha (boddhavyAH) jAnanA caahiye| ye saba pUrvokta vanaspatiyAM pratyeka zarIra jIva haiN| tathA ina vanaspatiyoMke aura bhI aneka avAntara bheda haiM ve bhI saba pratyeka jIva haiN| yaha bAta "ca" zabda se prakaTa kI gai hai|95-96|| nALiyera, keLa Adi latAvalaI, Izna Adi parvathI ugavAvALA parva, chatrIne AkAranA bhUmipheTa kuhuNa, kamaLa Adi jaLarUha, zALI Adi auSadhi, patrazAka Adi haritakAya vagere. A saghaLA pratyeka zarIra che. A pramANe tIrthakara gaNadhae kahela che. e jANavuM joIe. A saghaLI upara kahelI vanaspati pratyeka zarIra jIva che tathA e vanaspatiye nA bIjA paNa aneka Avatara bheda che e saghaLA paNa pratyeka zarIra jIva che. A vAta " zabdathI pragaTa 42vAma mAvI cha. // 65-86 //
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________ - uttarAdhyayanasUtre assakaNI ye boddhavA, sAhakaipaNI tahe / mu~suMDhI ya halidA yeNegahA evamIyao // 10 // chAyA-sAdhAraNa zarIrAH, anekadhA te prkiirtitaaH| AlukaM mUlakaM caiva, zRGgaberaM tathaiva ca // 9 // harilI zrIlI sissIrilI jAvaI ketakaMdalI / palANDulazunakandazca, kandalI ca kustumbakaH // 98 // lohiNIhUzca stibhuzca, kuhakazca tathaiva ca / kandazca vajrakandazca, kandaH sUraNaka stathA / / 99 // azvakarNI ca boddhavyA, siMhakarNI tathaiva ca / musuMdizca haridrA ca, anekadhA evamAdayaH // 10 // TIkA-'sAhAraNasarIrAo' ityAdi-- te-pUrvoktAH sAdhAraNa sarIrAH eka zarIrAzritA anantavanaspatijIvAH, anekadhA anekaprakArAH, prakIrtitAH = tIrthakarAdibhiH kthitaaH| tadyathAAlukaM='AlU' iti bhASAprasiddhaH kandavizeSaH, mUlakaM 'mUlA' iti bhASAprasiddhaH kndvishessH| tathaiva ca zRGgaveram-Ardrakam // 97 // harilItyAdayo haridrAparyantAH api prAyaH kandavizeSA stattaddezapasiddhAH, evamAdayaH etatmabhRtikAH sAdhAraNa zarIrA anekadhA voddhavyAH // 98 // 99 // 100 // santrakAra aba sAdhAraNa zarIra jIvoMko kahate haiM-'sAhAraNa 'ityAdi / anvayArtha--(te-te) ve pUrvokta ( sAhAraNasarIrA-sAdhAraNazarIrAH) sAdhAraNa zarIra-ekazarIrAzrita ananta vanaspati jIva (aNegahA-anekadhA) aneka prakArake (pakittiyA-prakIrtitAH) kahe gaye hai| jaise(alue-Alukam ) Alu (sUlae-mUlakam )mUlA (siMgavere-zrRMgaveram ) adarakha (harilI-harilI) harilI (sirilI-zrIlI) zrIlI, ityAdi ye satrA2 ve sAdhAraNa zarI2 vA matAva cha-"sAhAraNa" tyA // ma-kyAtha-te-te the. 52 498 sAhAraNasarIrA-sAdhAraNa zarIrAH sAdhAraNa zarIra-24 2 mAzrita mAnata vanaspati 1 aNegahA-anekadhA mane prA2nA pakittiyA-prakIrtitAH 4aa cha bha, Alue-Alukam TATasa, mUlae-mUlakA bhUgA, sigevare-zrRMgaveram mADa, harilI-harilI huNaH2, sirilIzrIlI zrIlI, tyAdi / saghaNA halidA-haridrA jI subhI / vizeSa che. ane e judA judA dezamAM prasiddha che. A pramANe e saghaLA aneka prakAranA
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________ 847 priyadarzinI TIkA a0 36 vanaspatikAyajIvanirUpaNam mUlam-ega vihamANattA, suhamA tattha viyohiyaa| suImA savalogamli, logadele ye bAyarA // 101 // saMtaI pappaNAIyA~, apajjavasiyA vi the / ThiI paDucca sAIyA, saMpajjavasiyAvi ye // 102 // dasa caiva sahassAiM, vAlA]kosiyA bhave / vaNassaINa AUM tu, aMtosuhattaM jahannayaM // 103 // aNaMtakAlamukkolA; aMtomuMhattaM jahanniyA / kAyaThiI parNagANaM, taM kAyaM tu amuNco||104|| asaMkhakAlasukosa, aMtomuhattaM jahannayaM / vijaammi sae kAe, paNagajIvANa aMtaram // 105 // chAyA-- ekavidhA anAnAtvAH, sUkSmAstatra vyaakhyaataaH| sUkSmAH sarvaloke, lokadeze ca vaadraaH||101|| santatiM prApya anAdikAH, aparyavasitA api ca / sthiti pratItya sAdikAH, sapayavasitA api ca // 102 // dazaiva sahasrANi, varSANAmutkRSTakaM bhavati / vanaspatInAm Ayustu, antarmuhUttaM jaghanyakam // 103 // anantakAlamutkRSTA, antarmuharta jaghanyikA / kAyasthitiH panakAnAM, taM kAyaM tu amuJcatAm // 104 // asaMkhyakAlamutkRSTas , antamuhUrta jaghanyakam / tyakte svake kAye, panakajIvAnAmantaram // 105 // TIkA-'egavihamaNANattA' ityAdi etad gAthApaJcakaM vyAkhyAtapAyameva // 101 // 102 / / saba (halihA-haridrA) haldI paryanta kanda vizeSa hai aura una2 bhinnara dezoMmeM prasiddha hai| isa taraha ye samasta aneka prakArake sAdhAraNa vanaspati jIva hai // 97-100 // 'egaviha0' ityaadi| __anvayArtha-(tattha suhamA-tatra sUkSmAH ) sUkSma vanaspatikAya jo jIva hai ve ( egavihalaNANattA viyAhiyA - ekavidhAH anAnAtvAH sAdhAraNa vanaspati 1 cha. // 87-100 // " egaviha" tyAlA manvayArtha-tattha suhumA-tatra sUkSmAH sUkSma vanaspatizAyare che egavihamaNANattA viyAhiyA-ekavidhAH anAnatvAH vyAkhyAtAH 4 ra prAranA cha
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________ 848 uttarAdhyayanasUtre ___ vanaspatInAm banaspatikAyajIvAnAm , AyuH bhavasthitirityarthaH, varSANAM daza sahasrANyeva-dazasahasravarSANItyarthaH, utkRSTakaM bhavati, jaghanyakaM tu antrmuhuurtm| idasutkRSTaM dazasahasravarSamAnamAyuH pratyeka zarIraparyAptavAdaravanaspatyapekSayA'bhihitam , sAdhAraNAnAM jaghanyata utkRSTatazcAntarmuhUrtamevAyuSkamAnam / evaM pUrvoktayoH pRthivIkAyA'pkAyayoH vakSmANayozca tejovAyyoH paryAptabAdarANAmeva utkRSTasthitirbhavatIti bodhyam / jaghanyakaM jaghanyAyuH antarmuhUrtam // 103 // panakAnAM= - vyAkhyAtAH) eka hI prakArake hai kyoM ki inameM nAnAprakAratA nahIM hotI hai| (suhamA-mUkSmAH ) ye mukSma vanaspatikAya jIva (savvalogammi-sarva. loke) samasta lokameM bhare hue hai| tathA (bAyarA-bAdarAH) bAdara vanaspatikAya jIva (logadese-lokadeze) lokake ekadezameM rahate hai| ye donoM prakArake jIva (saMtaI pappa-santati prApya) santatikI apekSAse (aNAIyA vi ya apajjavaliyA-anAdikAH api ca aparyavasitAH) anAdi aura anaMta hai / tathA-(ThiI paDucca-sthitiM pratItya ) bhavasthiti evaM kAyasthitikI apekSA (sAiyA sapajjavasiyA-sAdikAH saparyavasitAH) sAdI aura sAMta hai| (vaNassaINa-vanaspatInAm ) ina vanaspatijIvoMkI (ukkosA AUM-utkRSTakaM AyuH) utkRSTa AyuH (dasaceva vAsANu sahassAiM-dazaiva varSANAm sahasrANi) dazahajAra varSakI tathA (jahaniyaMjaghanyaka) jaghanya (atomuhatta-antamuhUrtam ) antarmuhUrtakI hai| yahAM yaha utkRSTa sthiti pratyeka zarIra paryApta bAdara vanaspatikI apekSA kahI hai| 29 , tanAmA nuhA nuhA prArI lAtA nathI. suhumA-sUkSmAH // sUkSma vanaspatiya 01 savvalogammi-sarvaloke samasta bhAM marekha cha tathA bAyarA-bAdarAH mAha2 vanaspatizaya 73 logadese-lokadeze dona the zamAM 29 cha mA bhane 42nA 7 saMtaI pappa-saMtati prApya saMtatinI mapekSAthI aNAiyA vi ya apajjavasiyA-anAdikAH aparyavasitA. manA mane mana ta cha. tathA ThiI paDucca-sthiti pratItya sapasthiti ma yasthitinI apekSA sAiyA sapajjavasiyA-sAdikA' saparyavasitAH sAhI ane sAMta cha. vaNarasaINavanaspatInAm vanaspati vAnI ukkosA AuM-utkRSTakaM Ayu Ta mAyu dasaceva vAsANusahamsAI-dazaiva varSANAm sahasrANi isa tara panI tathA jahanniyaM-jaghanyakaM dhanya aMtomuhuttaM-antamuhUrtam matabhuitanI che. sahI mA -~-- utkRSTa sthiti pratyeka zarIra paryApta bAdara vanaspatinI apekSathI kahela che.
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 vanaspatikAyajIvanirUpaNam 82 panakopalakSitAnAM=sAmAnyato vanaspatInAM taM vanaspatirUpaM, kAyam amuJcatAm = atyajatAM, kAyasthitiH, anantakAlam utkRSTA, jaghanyA tu antarmuhUrtam / iha sAmAnyena vanaspatijIvAn nigodAn vA AzrityAnantakAlamucyate, vizeSavivakSAyAM tu pratyeka zarIra bAdaravanaspatInAM bAdara nigodAnAM cotkRSTA kAryasthitiH saptatikoTI koTisAgaropamapramANA, jaghanyA tu antarmuhUrtapramANaiva / sUkSmanigodAnAM sAdhAraNa jIvoMkI utkRSTa aura jaghanyasthiti donoM hI antarmuhUrta kI hai / isa prakAra pUrvokta bAdara paryApta pRthivIkAya evaM bAdara paryApta apkAya jIvoMkI tathA Age kahe jAne vAle bAdara paryApta tejaskAya aura vAyukAya jovoMkI yaha utkRSTa sthiti hotI hai| tathA jaghanya sthiti antamuhUrtakI hotI hai / (taM kArya amucao panagANaM taM kArya amucatAm panakAnAm ) vanaspatirUpa zarIrako nahIM chor3ate hue aise ina panakopalakSita sAmAnya vanaspati jIvoMkI (kAryaThiI - kAya sthitiH) kAryasthiti (ukkosAutkRSTA ) utkRSTa ( anaMtakAlaM - anantakAlam ) anaMtakAlakI hai tathA (janniyA - jaghanyA) jaghanya sthiti (aMtomuhutaM - armuhUrtam ) antarmuhUrta kI hai / yahAM jo kAyasthiti utkRSTarUpase anaMtakAla kahI hai vaha sAmAnyase vanaspati jIvoM ko athavA nigoda jIvoMko Azrita karake kahI hai| vizeSarUpa se yaha kAyasthiti pratyeka zarIra bAdara vanaspati jIvoMkI aura bAdara nigoda jIvoMkI utkRSTarUpase sattara (70) koTI - koTi sAgaro sAdhAraNa jIvAnI utkRSTa ane jaghanya sthiti ane aMtarmuhUtanI che. A pramANe pUrvokta khAdara paryApta pRthavIkAya ane mAdara paryApta adhUkAya jIvAnI AgaLa kahevAmAM AvanAra khAdara pracsa tejaskAya tathA vAyuvenI A utsRSTa sthiti hoya che tathA dhanya sthiti aMtarmuhUrtanI hoya che. taM kArya amucao panagANaM - taM kAryaM amuMcatAm panakAnAm vanasyati3ya zarIrane na choDanAra mevA me yanayalakSita sAmAnya vanaspati bhavAnI kAryaThiI - kAyasthitiH ya sthiti ukkosA-utkRSTA tSTa aNaMtakAlaM - anantakAlam sanatAnI che tathA jahanniyA-jaghanyakA 4dhanya sthiti aMtomuhuttaM - antamuhUrtta antarmuhUrtanI che. ahIM je kAyasthiti utkRSTa rUpathI anaMta kALanI kahI che te sAmAnyathI vanaspati jIvAne tathA nigeAda jIvAne Azrita karIne kahela che. vizeSarUpathI A kAyasthiti pratyeka zarIra mAdara vanaspati jIvAnI ame mAdara nigeAda jIvAnI utkRSTarUpathI sIttera karaDa (70) kareADa-sAgarApama pramANa che tathA jaghanya u0 107
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________ 850 uttarAdhyayanasUtre tu kAyasthitiH-asaMkhyeyakAlamutkRSTA, antarmuhUrtakAlaM jaghanyA // 104 // panakajIvAnAm = upalakSaNatvAt sAmAnyavanaspatInAmityarthaH / zeSaM srugamam / iha hi kazcid vanaspatibhyo nirgatya pRthivyAdiSu bhrAntvA bhUyastatrAsaMkhyakAlAdevotpadyate / vanaspatiM vinA sarveSAmapi kAya sthiterasaMkhyeyatvAt / ataeva - utkRSTamapyantaramasaMkhyakAlamAnamevoktam // 105 // mUlam - aiesiM vaNNao ceva, gaMdheo rasaphIsao / saMThANadesao dAvi, vihANAI sahasseso // 106 // chAyA - eteSAM varNatazcaiva, gaMdhato rasasparzataH / saMsthAna dezo vAspi vidhAnAni sahasrazaH // 106 // ma pramANa hai / tathA jaghanyarUpase antarmuhUrta pramANa hI hai| sUkSma nigoda jIvoMkI to kAyasthiti asaMkhyAtakAla utkRSTa hai tathA antarmuhUrta jaghanya hai / isa prakAra panaka jIvoMkI upalakSaNase sAmAnya vanaspati traint yaha sthiti kahI gaI hai / panaka (phUlaNa) jIvoMkA upalakSaNase sAmAnyavanaspati jIvoMkA antarakAla utkRSTa asaMkhyAta kAlakA hai| tAtparya yaha hai ki koI jIva vanaspatikAyale nikalakara aura pRthivI Adi kAyoM meM bhramaNa kara punaH vahAM utpanna ho to vaha asaMkhyAtakAla nikala jAne para hI utpanna hogA / isaliye antara asaMkhyAtakAla pramANa kahA gayA hai / vanaspatikAya sivAya samasta pRthivI Adi kAryoMkI kAyasthiti asaMkhyAta kAlakI hai / ataH antara kAlakA pramANa bhI itanA hI kahA gayA hai // 101-105 // rUpathI aMtamuhUta pramANu ja che sUkSma nigeAda jIvAnI te kAyasthiti asa khyAta kALa utkRSTa che. tathA antamuta jadhanya che. A pramALa panaka jIvAnI upalakSaNathI sAmAnya jIvAnI A sthiti batAvela che. panaka jIveAnA upalakSaNathI sAmAnya vanaspati jIvAnA atarkALa utkRSTa asaMkhyAta kALanA che. tAtparya e che ke, koI jIva vanaspatikAyathI nIkaLIne ane pRthavI di kAcAmAM bhramaNa karIne pharIthI tyAM utpanna thAya te te asa khyAtakALa nikaLI jAya tA paNa utpanna thaze. A kAraNe aMtara asaMkhyAtakALa pramANu khatAvela che. vanaspatikAya sivAya samasta pRthavI Adi kAryAnI kAyasthiti asa khyAta ajanI che, methI antarbhajanu pramANa bheTatu tAvesa che / / 101-105 //
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________ 851 priyadarzinI TIkA a0 36 trasakAyajIvanirUpaNam TIkA-' eesiM' ityAdieteSAM vanaspatijIvAnAm , anyat sarvaM prAgvat // 106 // uktaM pRthivyavanaspatirUpaM sthAvaratrayam , atha trasajIvAn vaktumuttaragAthA sambandhamAhamUlam iccaai thAvarA tivihA, lamANa viyaahiyaa| itto tale tivihe vucchAli annupuvso||107|| chAyA-ityete sthAvarA trividhAH samAsena vyAkhyAtAH / ___atastu sAn trividhAn vakSyAmi anupUrvazaH // 107 // TIko-'iccee' ityAdi--- iti anena prakAreNa ete-pRthivyAdayastrividhAH sthAvarA sthitisvabhAvAH, 'eeli' ityaadi| anvayArtha-(eeli-eteSAm ) ina vanaspati jIvoMke (vaNNao gaMdhao rasaphAlao-varNataH gaMdhataH rasasparzataH) varNakI apekSA, gaMdhakI apekSAle rasa aura sparzakI apekSAle evaM (saMThANadesao vAvisaMsthAnadezataH api) saMsthAna rUpa dezakI apekSA le bhI (vihANAI sahassalo-vidhAnAni sahasrazaH) hajAro kheda haiM // 106 // isa taraha yahAM taka pRthvIkAya, apakAya evaM vanaspatikAya rUpa tIna sthAvara jIvoMkA kathana kiyA hai| aba usa jIvoMkA vivecana sUtrakAra karate haiM-'iccee' ityaadi| ___anvayArtha-isa gAthA dvArA sUtrakAra yaha kahate haiM ki (iiiti) isa prakAra maiMne (ee-ete) ye pRthvI Adika (tivihA " eesi" tyAhi / anvayArtha -eesiM-eteSAM yA vanaspati vAnI vaNNao gaMdhao rasaphAsao-varNataH gaMdhataH rasasparzataH varSanI apekSA, gadhanI apekSAthI 2sa bhane 25zanI mapekSAthI mana saMThANadesao vAvi-saMsthAnadezataH api saMsthAna35 dezanI mapekSAthI 55 vihANAI sahassaso-vidhAnAni sahasrazaH / leha ch.||10|| A pramANe ahIM sudhI pRthavIkAya, apUkAya, ane vanaspatikAya rU5 traNa sthAvara jIvenuM kathana karela che have trasa jIvAnuM vivecana sUtrakAra kare cha-" iccee " tyAdi / makyAtha-sA thA nArA sUtrA2 me matAva cha hai, ii-iti / pramANe meM ee-ete mA pRthavI mAvi tivihA-trividhA ra mAranA thAvaro
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________ 852 uttarAdhyayanasUtre samAsena=saMkSepeNa, vyAkhyAtAH / vistaratastu eSAM trayANAM bahutarA bhedAH santIti bhaavH| atastu-ataH param , trividhAn sAna anupUrvazaH anukrameNa vkssyaami||107|| zrI sudharmAsvAmI jambUsvAminaM pratyAhamUlam-teU voU ye bodhavA, urAlA ya tasA thaa| iccee~ tasA tivihIM, tesiM bhee~ saiMNeha meM" // 10 // chAyA-tejAMsi vAyavazca boddhavyAH, udArAzca trasAsto / ityete trasAstrividhAH, teSAM bhedAn zRNuta me // 108 // TIkA-'teU vAU ya' ityaadi| he jambUH ! tejAMsi agnayaH, vAyavazva, ime ubhaye ekendriyA, tathA-udArAH -ekendriyApekSayA prAyaH sthUlAH, dvIndriyAdaya ityarthaH / trasA:-trasyanti-calanti trividhAH) tIna prakAra ke (thAvarA-sthAvarAH) sthAvara jIvoMkA (samAseNa viyAhiyA-samAsena vyAkhyAtAH) yaha saMkSepa se hI kathana kiyA hai| kAraNa ki vistAra se yadi isakA kathana kiyA jAtA to inake aneka bheda prabhedoMkA bhI yahAM kathana kiyA gayA hotaa| parantu aisA nahIM kiyA hai ataH isase yahI samajhanA cAhiye ki yaha kathana yahAM inakA saMkSepa ko lekara hI kiyA gayA hai| (ittou-atastu) aba isake bAda (tivihe tule aNupubvasA-trividhAn brasAn-anupUrvazaH) vividha trasa jIvoMkA meM kramazaH kathana karatA hUM // 107 // 'teu' ityaadi| anvayArtha isa gAthAdvArA zrI sudharmAsvAmI jaMbUsvAmIse kahate haiM ki he jaMbU!-(teu vAu ya-tejAMsi vAyavazca) tejaskAya aura vAyukAya ye donoM ekedriya jIva ( urAlA-udArAH ) ekendriya jIvoMkI apekSA sthAvarAH sthA12 khAnu samAseNa viyAhiyA-samAsena vyAkhyAtA sopathI varNana karela che kAraNa ke, vistArathI jo enuM varNana karavAmAM Ave te enA aneka bheda prabhedanuM paNuM varNana karavAmAM AvyuM hatuM. paraMtu evuM karavAmAM Avela nathI. AthI e samajavuM joIe ke, A kathana enA saMkSepane laIne 1 42 che ittou-atastu ve mAnA pachI tivihe tase aNupuvvaso-trividhAna trasAn anupUrvaza. trividha trasa savAI maza: paNuna 43 chu // 107 // " te u"chatyAhi / anvayArtha-A gAthA dvArA zrI sudharmAsvAmI jabUsvAmIne kahe che hai, nyU! teU vAUya-tejAMsi vAyavazca te0424Aya bhane vAyu4Aya meM mana
Page #761
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 trasakAyajIvanirUpaNam 853 dezAddezAntaraM saMkrAmantIti trasAH boddhavyAH / iti anena prakAreNa, ete trasAstri vidhAH santi, agnirUpA vAyurUpA udArarUpAzceti / tejo vAyUnAM sthAvaranAma karmodaye'pyuktarUpaM trasanamastIti trasatvam / trasatvaM hi dvidhA bhavati-gatito labdhitazca / tatazca tejovAyUnAM gatitaH, udArANAM ca trasanAmakarmodayavatAM labdhito gatitazcApi trasatvamiti bodhyam / teSAM-trividhAnAM prasAnAM bhedAn me mama kathayataH samIpe yUyaM zrRNuta // 108 // prAyaH sthUla haiN| tathA (tasA-trasAH) eka sthAnase dUsare sthAna meM saMkramaNa karane vAle honese trasa haiM (ii-iti) isa kAraNa (ee tasA tivihAete basA : trividhAH) ye trasa tIna prakAra ke haiM / (tesi bhae me suNehateSAm bhedAn me zrRNuta) aba maiM inake bhedoMkA kahatA hUM so tuma suno| tAtparya isakA yaha hai ki basa tIna prakAra ke hote haiM-(1) agnirUpa (2) vAyurUpa (3) udaarruup| yadyapi agnikAya tathA vAyukAya ke sthAvara nAma karmako udaya hai to bhI inameM sthAnase sthAnAntara rUpa sana hotA hai ataH ina sanakI apekSA agnikAya evaM vAyukAya meM sapanA kahA hai| gatikI apekSAle tathA labdhikI apekSAle sapanA do prakAra kA hotA haiM / tejaskAya evaM vAyukAyameM sapanA gatikI apekSA se kahA hai| tathA trasanAmakarmake udaya vAle udAra jIvoMke jo sapanA kahA hai vaha gati tathA labdhi dAnoMkI apekSA se kahA hai // 108 // mendriya 4 urAlA-udArAH sandriya vAnI apekSA prAya: sthUNa cha tathA tasA-trasAH me 2thAnathA bhI sthAnamA 2 // 2 pAthI se che ii-iti me 42 ee tasA tivihAM-ete trasAH trividhAH zme satra mAranA che. tesiM bhee me suNeha-teSAm bhedAn me zrRNuta ve I menA ho jaI cha tana tame sAMbhaLo. tAtparya Anu e che ke, traNa traNa prakAranAM hoya che. (1) agnirUpa, (2) vAyurUpa (3) udArarUpa ke, agnikAya tathA vAyukAyathI sthAvara nAma karmane udaya che te paNa enAmAM sthAnathI sthAnAMtararUpa vyasana thAya che. AthI A vyasananI apekSA agnikAya ane vAyukAryamAM sapanA kahela che, gatinI apekSAthI tathA labdhinI apekSAthI trasa nA be prakAra hoya che. tejaskAya ane vAyukAyamAM vyasapanA gatinI apekSAthI kahela che. tathA trasa nAma karmanA udayavALA udAra jIne je trasa5nA kahela che te gati tathA labdhi baMnenI apekSAthI kahela che ke 108 che
Page #762
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 109 // uttarAdhyayanasUtra tatrAdau tejojIvAnAhamUlam-duvihI te jIvA u, suhumA~ bAyarA thaa| pajjattamapajattA, evameva duhA puMNo // 109 // chayA-dvividhAstejojIvAstu, sUkSmA bAdarAstathA / paryAptA aparyAptAH, eksete dvidhA punaH // 109 // TIkA-'duvihA teu jIvA u' ityaadi| tejo jIvAH agnikAyajIvA api, iha tu zabdaH samuccayArthakaH, dvividhAH, sUkSmAH, tathA baadraaH| ete ubhaye punaH-paryAptA aparyAptAzceti evam-anena prakAreNa dvidhA dviprakArAH santotyarthaH // 109 // mUlam-bAyarA je u pajjattA, gahA te viyaaNhiyaa| iMgole sussure aMgaNI, accijAlA taheva ya // 110 // ukA vijUya bordheThavA, NegahA evsaayo| eMgaviha loNatA, suMhumA te viyohiyA // 111 // suhamA laThavalogaisli, logadese ye vAyarauM / itto kAlavibhAgaM tu, teliM vucchaM cauvvihaM // 11 // saMtaI pappaNAIyA, apajjavasiyA diya / ThiMI paDucca lAIyA, saMppajjavaliyA vi ya // 113 // unameM pahale tejaskAyake jIvoMko kahate haiM-'duvihA' ityaadi| anvayArtha-(teDa jIvA-tejo jIvAH) tejaskAyake jIva (duvihAdvividhA ) do prakArake hai (suhumA bAtharA-sUkSmA vAyarAH) sUkSma aura vAdara (ee-eteH) ye donoM (pajjattamapajjattA-pAhAH aparyAptAH) paryApta aura aparyApta ke bheda se phira do prakArake hote hai // 109 // sAbhAM paDeai a44Aya vAna 4 cha-" duvihA" tyA / bhandayArtha-teu jIvA-tejo jIvAH te424AyanA 1 duvihA-dvividhAH ma. 12nAM che. suhumA bAyarA-sUkSmA vAdarAH sUkSma mate mAha2 ee-ete mana pajjacamapajjattA-paryAptAH aparyAptAH paryApta mane maryAtanA thI thI ye prakAranA hoya che. te 109 che
Page #763
--------------------------------------------------------------------------
________________ 855 priyadarzinI TIkA a. 36 a gnakAyajIvanirUpaNam tipaNeva ahoratA, ukolaNa niyAhiyA / Au~ThiI teUNaM, aMtoluhantaM jahalniyA // 114 // asaMkhakAlamukkolA, aMtosuhantaM jahanniyA / kAyaThiI teUNaM, taM kAyaM tu amuMcao // 115 / / aNaMtakAlayukosa, aMtomuMhuttaM jhnnyN| vijamina lae kAe, teUjIvANa aMtaraM // 116 // eesi vaiSNao ceva, gaMdhao rslaaphaalo| saMThANadelao vAvi, vihANAI sahasaMlo // 117 // chAyA-bAdarA ye tu paryAptAH, anekadhA te vyaakhyaataaH| aGgAro muTuro'gniH acivAlA tathaiva ca // 110 // ulkA vidyucca boddhavyAH, anekadhA evamAdikAH / ekavidhA anAnAkhAH, sUkSmAste vyAkhyAtAH // 11 // sUkSmA sarvaloke, lokadeze ca vaadraaH| itaH kAlavibhAgaM tu, teSAM vakSyAmi caturvidham // 112 // santati prApya anAdikAH, aparyavasitA api ca / sthitiM pratItya sAdikAH, saparyavasitA api ca // 113 // jIn ahorAtrAna, utkarpaNa vyaakhyaataaH| AyuH sthitistejasAm , antamuhUrta jaghanyikA // 114 // asaMkhyakAlamutkRSTA, aMtarmuhUrta jayanyikA / kAyasthitistejasAM, taM kAya tu amuJcatAm // 115 // anantakAlamuskRSTam ,, antarmuhUrta jaghanyakam / tyakte svake kAye, tejo jIvAnAm anantaram / / 116 // eteSAM varNatazcaiva, gandhato rssprshtH| saMsthAnadezatazcApi, vidhAnAni sahastrazaH // 117 // TIkA--'bAyarA je u pajjantA' ityAdi / ye tu paryAptA bAdarAste anekadhA anekaprakArA vyaakhyaataaH| tad yathA'bAyarA' ityaadi| anvayArtha-(je u bAyarA pajjattA-ye tu bAdarA paryAptAH) jo bAdara " bAyarA" tyaadi| sa-yArtha-je u bAyarA pajjattA-ye tu bodarAH paryAptAH re // 62 paryApta
Page #764
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre na jvAlayA ca rahito dahyamAnendhanAtmako bhAsvararavarUpaH, murmuraHgnikaNarUpaH, agniH dhUmasahitaH, AcaH mUlapativaddhA jvalanazikhAnnamUlA jvalanazikhA // 110 // =AkAzavahniH, vidyut='vijalI' iti prasiddhAH, evamAdikAH etaanekadhA anekavidhAH agnikAyajIvA voddhvyaaH| gnikAya jIva haiM (teNegahA viyAhiyA-te anekadhA vyAkhyAtAH) prakArake kahe gaye haiN| jaise (iMgAle sumsure agaNI accijAlA 'vijjU evaM Ayao NegahA boddhavavA-aMgAraH mumuraH agni: hA taza ulkA, vidyut evam AdikAH anekadhAH boddhavyAH) ma aura jvAlAle rahita kevala bhAsvararUpavAlI agni, murmurakI hui agnikaNarUpa agni, agni-dhUmasahita-agni, aciH le yukta agnikI jvAlA, jvAlo-chinnamUlavAlI agnikI lkA - AkAzakI agni, vidyut-vijalI ityAdi / inase : aura bhI aneka prakArake agnikAya jIva zAstroMmeM kahe ina agnikAya jIvoMmeM (sumA-sUkSmAH ) jo sUkSmajIva haiM / (egaviha-ekavidhAH) eka hI prakArake haiM-inake bheda nahIM isaliye (aNANattA-anAnAtvAH) ye aneka prakArake nahIM hai| yA-vyAkhyAtAH) aisA prabhu vItarAga devoMne kahA hai| ye sUkSmAH) sUkSmajIva (savvalogammi-sarvaloke) samastalokAkA 1 che te NegahA viyAhiyA-te anekadhA vyAkhyAtA te mana DAyasa che. bha hai, igAle mummure agaNI aJcijAlA tahA ukkA vijjU o NegahA boddhavvA-aMgAraH murmuraH agniH arcivAlA tathA ulkA, vidyut dikAH anedhAH voddhavyAH ||2-dhuubhaaddaa mana. ramthI 2hita svara rUpavALI agni, mukuM-rAkhathI DhAMkelI agni, agni-dhumADA agni, arcimULabhAgathI bharelI agninI vALA, javALA-chIna agninI zIkhA, ulkA-AkAzanI agni, vidyuta-vijaLI ItyAdi ! atirikta bIjA paNa aneka prakAranA agnikAya jIva zAstramAM cha. ma maniya vAmAM suhumA-sUkSmAH sUkSma 75 cha te-te te ekavidhAH me 1 prA2na che-tenA le khAtA nathI. mA raNe -anAnAtvA. te mane pranADAtA nathI me viyAhiyA-vyAkhyAtAH rAgavAye 49sa che. suhumA-sUkSmAH yesUkSma 1 savvalogammi-sarvaloke
Page #765
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 agnikAyajIvanirUpaNam 857 agnikAyajIveSu ye tu sUkSmAste ekavidhAH anAnAtvA vyAkhyAtAH avidyamAna nAnAtvam-anekatvaM yepAM te-anAnAtvAH, bhedarahitA ityarthaH, yasmAdanAnAtvAH,ata ekavidhA iti bhAvaH / ataH paraM gAthAdvayaM prAg vyaakhyaatm||111-112-113|| tejasAm-agnikAyajIvAnAm , utkarSeNa trIna ahorAtrAn AyuH sthitiH bhavasthitiH, vyAkhyAtAH = tIrthaGkarAdibhiH kathitA / jaghanyikA-jaghanyA tu antarmuhUrtam // 114 // zameM rahe hue haiN| tathA (bAya-bAdAH) jo bAdara jIva haiM ve (logadekhelokadeze) lokake ekadezameM haiM (itto tersi caunvihaM kAlavibhAgaM bucchaMitaH teSAm caturvidham kAlavibhAgaM vakSyAmi) isake bAda aba maiM inakA caturvidha kAlakA vibhAga batalAtA hUM vaha isa prakAra hai| (saMtaI pappasantati prApya) pravAhakI apekSAle ye (aNAjhyA biya apajjavaliyAanAdikAH api ca aparyavalitAH ) anAdi aura anaMtara haiN| tA (ThiiM paDucca-sthiti prApya) savasthiti evaM kAyasthitikI apekSA ( sAjhyA lapajjavasiyA-lAdikAH saparyavalitAH) lAdi 3 aura sAMta 4 hai| ina (teUNaM-tejasAm) lejaskAyika jIvoMkI (auThiI-AyuHsthitiH) Ayu sthiti (ukoseNa tiNNeva ahorattA viyAhiyA-utkaHNa trIt ahorAtrAn vyAkhyAtA) utkRSTa tIna dinarAtakI hai aura (jahanniyAjadhanyikA) jaghanya (aMto suhutta-anta muhUrtama) antamuhartakI hai| (taM kAyaM adhuMcao te UNaM kAyaThiI-taMkAya anuzcattAm tejasA kAyAsthitiH) samasta de zamA rahe the tathA bAyarA-bodarAH re // 42 01 cha ta logadese-lokadeze na me dezamA che. ito tesiM cauvihaM kAlavibhAgaM vucchaM-teSA~ caturvidham ka lavibhAgaM vakSyAmi manA 5chI have huM samatA yatuvidha janA vimA mata chu te 21 prabhArI cha-saMtaI pappa-saMtati prApya pravAhAnI apekSAthI te aNAiyA vi ya apajjavasiyA-anAdikAH api ca aparyavasitAH manAhi mana manAta che tathA ThiiM paDucca-sthiti prApya sasthiti bhane 4Aya sthitinI apekSA sAiyA sapajjavasiyA-sAdikAH saparyavasitAH sAha a mane sAMta yAra che. mI teUNaM-tejasAma te4244 vAnI AuThiI Ayu sthitiH mAya sthiti ukoseNa tiNNeva ahorattA viyAhiyA-utkapaNa trIn ahorAtrAn vyAkhyAtA utkRSTa havasa rAnI cha bhane jahAnniyA-jayanyikA dhanya aMtomuhutta-antarmuhUtta mata DUtanI cha ta kAyaM amuMcao teUNaM kAyaThiI-taM kAyaM amuJcatAm tejasAM kAyasthitiH te535 ayane na choDatA * te424Ayi -090"
Page #766
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre tejasAm-agnikAyajIvAnAM, tas=agnispaM, Ayam amuJcatAm atyajatAm , utkRSThA kAyasthiH, asaMkhyakAlam / jayanyikA nu antarmuhatam // 115 // tejojIvAnAm agnikAyajIvAnAM svake kArya tyakte sati utkRSTamantaram anantakAlaM nigodApekSayA bhavati / jaghanyakaM tu antaram-antarmuhUrtam // 116 // eteSAM tejojIvAnAM vidhAnAni bhedAH. varNataH, gandhatazcaiva, tayA rasasparzataH rasataH sparzatazca, api ca-saMsthAnadezataH-saMsthAnamAzritya, sahasrazaH bahutarAH, santItyarthaH / / 117 // tejojIvA uktAH, atha vAyu jIvAnAhamUlam -duvihA vAuMjaviA u, suhumA bAyarA thaa| ___ pajattasapajattA, evasee duhA puNo // 118 // teja rUpa kAyako nahIM chor3ate hue ina tejaskAyika jIvoMkI kAyasthiti (ukosaM-utkRSTa) utkRSTa se asaMkhyAna kAlakI hai aura (jahanniyAjadhanyikA) jadhanyase (aMto nuhatta-antarmuhUrtam) antarmuhUrtakI hai| tathA (teu jIvANa-tejo jIvAnAm ) tejaskAyika jIvoMkA sae kAe vijadammi svake kAye tyakte-apane zarIrako choDakara punaH usI zarIra meM AnekA (aMtaraM-antaram ) antara kAla (ukosaM-utkRSTam ) utkaSTa (aNaMtakAlaManaMta kAlam) annatakAlakA hai aura (jahannayaM-jadhanyakam) jaghanya (aMto muhatta-antarmuhUrtam) antarmuhUrtakA hai ( eesiM vapaNao gaMdhao rasaphAsao avi saMThAgao vihANAI sahassaso-eteSAm varNataH gadhataH rasasparzataH api saMsthAnatazca vidhAnAni sahastrazaH) ina jIvoMke varNakI gaMdhakI apekSA, rasakI apekSA, sparzakI apekSA tathA saMsthAnadezakI apekSAse bahuta bheda hai ||110se 117 // vAnI Ayasthiti ukosaM-utkRSTa dRSTayA asabhyAta ANanI cha bhane jahanniyA-jayanyikA dhanyathA aMtonuhutta-antarmudatta saMtahatanI che tathA te jIvANa-tejo jIvAnAm tAyi vArnu e kAra vijaDanmi-svakekAye yo pAtAnA zarIrane ch|sne se zarIramA sAmAna aMtaraM-antaram saMta ukosaM-skRSTam utkRSTa azaMtanAlaM-anaMtakAlan ananta ganI che tathA jahanna-jaghanyakama ghinya aMtonuhuttaM-antarnuttama mata itanache. eesi vaNNao gaMdhao ratkAlao-eteSAM varNata. gaMvata. rasasparzataH saH vAna vaTunI apekSA gadhanI apekSA, sanI apekSA, parzanI apekSA tathA saMThANadesaosaMsthAnadezata. saMsthAna dezanI azzAyI ghara deha che. // 110-1171
Page #767
--------------------------------------------------------------------------
________________ pridarzinITIko a0 36 cAyukAyajIvanirUpaNam bAyarA je upajjatI, paMcahI te pakittiyA / ukaliyAM maMDaliyA, dhaNaguMjA suddhavAyA ye // 119 // saMvagavAyAM ya, gahA evNmaayo| egavihamaNANattA, suhamA tattha viyAhiyA // 120 // suhamA lavvalogani, egadese ye bAyarA / itto kAlavibhAgaM tu, tersi vucchaM cauMThivahaM // 121 // saMtaI pappaNAIyA~, apajjavaliyA viya / ThiI paDucca sAIyA, lapajjavaliyA viya // 122 // tiNeva laharUlAI, vAsANukoliyAM bhave / AuThiI vAUNaM, aMtosuhantaM jahanciyA // 123 // asaMkhakolamukkolA, aMtomuhUttaM jaha~niyA / kAryaThiI vAUNaM, 'taM kAyaM tu asuMcao // 124 // aNaMtakAlamukkolaM, aMtomuhuttaM jahannAyaM / vijaMDhali lae kAe, vAUjIvANa aMtaraM // 125 // eeliM veNNao ceka, gaMdhao relphaalo| saMThANadelao vAvi, vihANAiM lahalaMo // 126 // chAyA--dvividhA vAyujIvAstu, sUkSmA bAdarAstathA / paryAptA aparyAptAH, evamete dvidhA punH||118|| bAdarA ye tu paryAptAH, paJcadhA te prkiirtitaaH|| utkalikA maNDalikA ghanaguJjA zuddhavAtAzca // 119 // saMvartakavAtAzca, nekapA ecmaadyH| ekavidhA anAnAtvAH, sUkSmAstatra vyAkhyAtAH // 120 // sUkSmAH sarvaloke, ekadeze ca vaadraaH| ataH kAlavibhAgaM tu, teSAM vakSyAmi caturvidham // 121 // santatiM prApya anAdikAH, aparyavasitA api ca / sthitiM pratItya sAdikAH saparyavasitA api ca // 122 // trINyeva sahasrANi varSANAsutkRSTikA bhavati / AyuH sthitirvAyUnAs , antarmuhUrte janyikA // 123 //
Page #768
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtra asaMkhyakAlamutkRSTA, antarmuhUrte jaghanyikA / kAyasthitiyUnAM, taM kAyaM tu amuMcatAm / / 124 // anantakAlamutkRSTam , antarmuhUrta jaghanyakam / tyakte svake kAye, vAyujIvAnAmantaram / / 125 // eteSAM varNatazcaiva, gandhato rasasparzataH / saMsthAnadezato vA'pi, vidhAnAni sahasrazaH // 126 // , TIkA-" duvihA vAujIvA u" ityAdi / etad gAthAnavakaM vyAkhyAtaprAyameva // 118 // ye tu paryAptA vAdarA ste paJcadhA prakIrtitAH, iha 'paJcadhA' ityupalakSaNam , agrimagAthAyAmanekadhetyabhidhAnAt / utkalikA-vAtazabdasya pratyekamabhisambandhastatazca-'utkalikA' iti utkalikA vAtA bodhyAH, ye sthitvA sthitvA punarvAnti te utkalikAvAtAH, tathA ' maNDalikA' iti maNDalikA vAtAH-vAtolIrUpAH, ghanavAtAH ratnaprabhA vAyu jIvoMke bheda isa prakAra haiM--'duvihA' ityaadi| anvayArtha--(vAujIvA u duvihA tuhulA bAtharA tahA-vAyujIvAstu dvividhAH sUkSmA bAdAstathA) vAyujIva do prakAra ke haiN| 1 eka bAdara aura dUsare sUkSma (eksee duhA puNo pajjatamapajjattA-evamete dvidhA punaH paryAtAH aparyAptAH) ye donoM hI prakAra paryApta aura aparyAptake bhedase punaH do prakAra ke ho jAte haiM-cAdara paryApta aura pAdara aparyApta, sUkSma paryApta aura sUkSma aparyApta / (je u bAyarA te paMcahA pakittiyAye tu bAdAH te paMcadhA prakIrtitAH) jo bAdara paryApta vAyukAya jIva haiM ve pAMca prakArake kahe gaye haiN| jaise-utkalikAvAta-jo Thahara2 kara vAyu calatA hai vaha / aNDalikavAta-jo vAyu dhUli vagairahako golAkAra vAyu vAnA se 20 prazna cha-" duvihA " tyAlA manvayArtha-vAu jIvA u duvihA suhumA bAyarA tahA-vAyujIvAstu dvividhA sUkSmAH bAdarAstathA vAyu 01 me. prA2nA che se mA42 mate mAnata sUkSma evamee duhA puNo pajjattamapajjattA-evamete dvidhA punaH paryAptAH aparyAptAH / mana prakAra paryApta ane aparyAptanA bhedathI pharIthI be prakAranA thAya che-bAdara paryApta mana mAha2 25payAta sUkSma. paryApta mane sUkSma aparyApta. je u bAyarA te paMcahA pakittiyo-ye tu bAdarAH te paMcadhA prakIrtitAH 2 mA paryApta vAyukAya jIva che te pAMca prakAranA kahela che jema ke -utkAlika vAta, je kAI kAIne vadhu cAle che te, maDalikA vAta-je vAyu, dhULa, vagerene
Page #769
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 vAyuzAyajIvanirUpaNam dhadhovartinAM ghanodadhInAM, vimAnAnAM vA''dhArAH himapaTalakalpA vAyavaH, 'guJjA' iti guJjA vAtA gRhyante, ye guJjAnto bAnti te / zuddhavAtA:-mandAnilAdayaH sahajavAtAzca // 119 // tathA-saMvartakabAtAzca ye sthitamapi tRNAdikaM anyatra ghUlAtA hai vaha / dhanavAta-jo ratnaprabhA Adi zUmiyoMke adhovatI ghanodadhi vAyuoMkI athavA vimAnoMkA AdhArabhUta hai vh| guJjAvAta-jo zabda karate hue vahA karate hai| ataeva inhe guMjAvAta kahA gayA hai| saMvartakavAta-jo vAyu NAdikako ur3Akara anyatra le jAne vaha / (evamAyao-eksAdayaH) ityAdika aura bhI vAyu (NegahA-lekadhAH) bahutase hote hai| ina labako vAyukAyoM arthAt usake bhedarUpa vAdara paryApta vAyukAyameM antargala jAnanA caahiye| ( suhumA egavihamaNANattAsUkSmA ekavidhAH anAnAtvAH) sUkSma vAyukAyika jIva eka prakArake hI hote hai ataH ve nAnA-aneka prakArake nahIM kahe gaye hai arthAt inake bheda nahIM hai| (sukhA-sUkSyAH) ye sUkSma vAyukAyikajIva (lavbalogampisarvaloke) samasta loka tila tailakI taraha are hue haiN| tathA-- (bAyarA-bAdAH ) bAdara vAyukAyika jIpa (egadele-ekadeze) lokake ekadezameM rahate hai| (ita:-ataH) aba maiM isake bAda (tali-teSAm ) ina vAyukAyika jIvoMkA (cauvihaM-caturvidham ) cAra prakArakA (kAlavibhAgaM bacchaM-kAlavibhAgaM vakSyAmi) kAlavibhAga kahatA huuN| ye lasa vAyukAyika goLAkAramAM ghUmAve che te, ghana vAta-je ratnaprabhA vagere bhUminA avati ghane dadhI vAyuonI athavA vimAnane AdhArabhUta che te, guMjAvAta-je zabda karatAM karatAM uDe che te. ethI ja tene guMjAvAta kahela che, saMvataMkavAta-je pavana tRya mAhine 831DIna bhI sthaNe va taya che evamAyayo-evamAdayaH chatyAdi bhI paY NegahA-nekadhAH 5 vAyu DAya2 mA saghA vAyulAyama arthAta tenA bhedarUpa bAdara paryApta vAyukAryamAM aMtargata jANavA joIe. suhamA NegavihahmaNANattA-sUkSmAH ekavidhAH anAnAtvAH sUkSma vAyuthi: 04 eka prakAranA ja hoya che jethI te judA judA prakAranA kahevAyela nathI. arthAt senA se nathI. 2 // suhumA- sUkSmAH sUkSmayi sayalogammi-sarvaloke samasta samai dewi resa tara che ye pramANe maresA che tathA vAyarA-bAdarAH mAI2 vAyuyi 1 egadese-ekadeze nA ye mAmA 2 cha, itaH-ataH hame I mAnA pachI tesiM-teSAm PAL vAyuyi 7vAnA caubiha-caturvidham yA2 mAranA kAlavibhAgaM vucchaM-kAlavibhAga vakSyAmi viHIR 49 chu ma
Page #770
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana sUtre kSipanti te / evamAdayaH = etatprabhRtikA anekadhA santi / tatra = mUkSmavAdareSu madhye sUkSmA vAyujIvA ekavidhA anAnAtvAH = nAnAtvarahitAH, / / 120 / 121 / 122 / 123 / 124 / 125 / 126 // vyAkhyAtAH jIva (saMtaI pappa - santatiM prApya) pravAhakI apekSA ( agAIyA viya apajjabasiyA- anAdikAH apica aparyavasitAH) anAdi aura anaMta haiM / (Thi paDucca-sthitiM pratItya) sthitikI apekSA (sAiyA sapajjavasiyAsAdikAH saparyavasitAH) sAdi aura sAMta haiN| (vAUNa vAyUnAm ) ina vAyukAyika jIvoMkI ( AuTiI - AyuH sthitiH) AyuH sthiti (ukkosA - utkRSTA ) utkRSTa (vAsANaM tinneva sahassAiM varSANAM trINyeva sahasrANi) tInahajAra varSakI hai tathA ( jahanniyA - jadhanyikA) jadhanya (aMto muhurta - antarmuhUrtam) antarmuhUrtakI hai isI taraha ( taM kArya amuMcao-tam koyam acatAm ) vAyukAyako nahIM choDate hue ina (vAUNaM - vAyUnAm) vAyukAyika jIvoM kI (kAyaThiI - kAryasthitiH) kAryasthiti (ukkosaM - utkRSTaM) utkRSTa (asaMkhakAlam -asaMkhghakAlam ) asaMkhyatakAlakI hai tathA ( jahanniyA - jaghanyakA) jaghanyase (aMtomuhuttaM - antarmuhUrtam ) anta muhUrtakI hai / (vAu jIvANa - vAyu jIvA - nAm) vAyukAya jIvoMkA (vijaDhammi sae kAe - tyakte svake kAye) apane kAyako choDane para aura anya kAyameM janma lene para pazcAt usI kAyameM punaH janma lenekA (aMtaraM - antaram ) antarakAla ( ukkosaM utkRSTam ) utkRSTa saghaNA vAyumAthi va saMtaI pappa - santati prApya pravAhanI apekSA aNAiyA vi ya apajjavasiyA- anAdikAH api ca aparyavasitAH anAhi bhane anaMta che. tathA ThiiM paDucca-sthiti prApya sthitinI apekSA sAiyA sapajjavasiyAsAdikA saparyavasitAH sAhI bhane sAta che. yA vAyuprAyiGa lavonI Au ThiI-Ayu' sthitiH Ayu sthiti ukkosA - utkRSTA 10, vAsANaM tinneva sahassAIM-varSANAM triNyeva sahasrANi bhae unnara varSAnI che tathA jahanniyAjaghanyikA 4dhanya aMtomuhuttaM - antarmurhRtam aMtarmuhUrtanI che te pramANe taM kAryaM armucao-taM kAryaM amuJcatAm vAyuzAyate na choDatA yA vAUNaM - vAyUnAm vAyumAyiGa lavonI kAyaThiI - kAya sthiti H DAyasthiti ukkosaM - utkRSTa' utkRSTa asaMkhyAta ajanI che tathA jahanniyA - jadhanyikA dhanya aMtarmuhUrtanI che ghAU jIvANa - vAyu jIvAnAm vAyuya bhaveo vijaDhammi sae kAe - tyakte svake kA peAtAnI kAyAne choDIne ane bIjI kAyamAM janma lIdhA pachI te kAyAmAM zrrIthI 4nma devaane| aMtaraM - antaram aMtargaNa ukkosaM - utkRSTam utSTa aNatakAlaM
Page #771
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 36 udAratrasakAyajIvanirUpaNam 8 63 agnirUpA vAyurUpA dvaye asA uktAH samatyudArarUpAstRtIyAkhasA ucyantemUlam -urAlI ye taisA jo u, cahA 'te pakintiyA / beiMdiye teiMdiye, cauro paMciMdiyA caivaM // 127 // 9 chAyA -- udArAzca sA ye tu caturdhA te prakIrtitAH / dvIndriyA strIndriyAH pazcendriyAzcaiva // 127 // TIkA--' urAlA ' ityAdi / tu udArAste caturdhA prakIrtitAH / tad yathA - dvIndriyA strIndriyAthacatvAraH paJcendriyAzceti / tatra dvIndriyAH-sparzanaM rasanaM ceti dve indriye yeSAM te dvIndriyAH, kRmyAdayaH / trIndriyA:= sparzanaM rasanaM ghrANaM ceti trINi indriyANi yeSAM (anaMtakAlaM - anaMtakAlam ) anaMtakAlakA hai| yaha utkRSTa antara nigodakI apekSA se kahA gayA hai (jahannayaM - jaghanyakam ) jadhanya aMtarakAla (aMto muhUtaM - antarmuhartam ) antarmuhUrta kA hai ( eesi - eteSAm ) ina vAyukAyika jIvoM (vaNNao gaMdhao rasaphAsao viya saMThANadesaovarNataH gaMdhataH rasasparzataH api ca saMsthAnadezataH vA ) varNakI, gaMdhakI, rasakI sparzI tathA saMsthAnarUpa dezakI bhI apekSA (sahassao vihANAI - sahasrazo vidhAnAni) hajAroM bheda ho jAte haiM / / 118 se 126 // aba udArarUpa jo tIsare prakArake trasa jIva haiM unheM sUtrakAra kahate hai - 'urAlA' ityAdi / anvayArtha - (jo u urAlA tasA te cauhA pakittiyA - ye tu udArAH sAH te caturdhA prakIrtitAH) jo trasoMkA tIsarA bheda udArasa kahA anantAhama ana'takALanA che A utkRSTa aMtarakALa nigadanI apekSAthI usa che. jahannaya - jaghanyakam dhanya aMtaraNa aMtomuhutta - antarmuhUttam atrbhungkrtte| che. eesiM- eteSAM mA vAyuayi lavAnA vaNNao gandhao rasa phAsao viya saMThANadesao - varNataH gaMdhataH rasasparzataH api ca saMsthAnadezataH vo varNAnI gaMdhanI, rasanI, sparzanI, tathA saMsthAna3ya dezanI pazu apekSA sahassao viANAI - sahasrazo vidhAnAni hunn| leha tha laya che / 118 thI 126 // sUtrakAra tAve have udArarUpa je trIjA prakAranA trasa jIva che tene urAlA " ityAdi / manvayArtha --jo u urAlA tasA te cauhA pakittiyA ye tu udArAH sAH te caturdhA prakIrtitAH ? trasa trIle leha hAra trasa hesa he te yAra
Page #772
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 uttarAdhyayana sUtre te trIndriyA. pipIlikAdayaH / catvAraH = caturindriyAH - sparzanaM - rasanaM - trANaM cakSuzceti catvAri indriyANi yeSAM te caturindriyaH bhramarAdayaH / paJcendriyAva= sparzanaM-rasanaM ghrANaM cakSuH zrotraM ceti paJca indriyANi yeSAM te paJcendriyAH- ekendriyAdi caturindriyaparyantatiryagyonijavyatiriktAH / matsyAdayatiryagyonijA - stathA sarve nArakA manuSyAdevAzca paJcendriyA ityarthaH // 127 // tatra dvIndriyajIvAnAha- mUlam-veiMdiyA uM je jIvA, dubihA te paMkittiyA / pajjattapajjatI, teliM" bheaiM suNeha meM" // 128 // kirmiNo somaMgalA ceva, alasI sAivahiyA | vIsIsuhA ye sipiyA, lekha saMkhaNaMgA tahAM // 129 // gayA hai vaha cAra prakArakA hotA hai| (vediya iMdriya cauro paMciMdiyAbIndriyAH zrIndriyAH catuSpaMcendriyAzca) sparzana evaM rasanA indriya jinake hotI hai aise kRmi Adi jIva hIndriya jIva haiM / sparzana, rasanA evaM ghANa ye tIna indriyAM jinake hotI haiM ve trIndriya jIva haiM jaise pipIlikA (kIDI ) Adi / sparzana, rasanA, ghrANa evaM cakSu ye cAra indriyAM jina jIvoMke hotI haiM ve caturindriya jIva haiM jaise bhramara vagairaha / sparzana, rasanA, prANa, cakSu aura karNa ye pAMca indriyAM jinake hotI haiM ve paMcendriya jIva hai jaise manuSya Adi / ekendriyase lekara cAra indriyavAle tiryaMca jIvoMko chor3akara bAkI tiryazca, manuSya, deva evaM nArakI ye saba paMcendriya jIva hai // 127 // aArane! che beiMdiya teI diya cauro paciDiyA-dvIndriyA' trIndriyAH catuSpaMcendriyAca sparzana ane rasanA indriya jene hAya che evA kRmi Adi jIva ekIndraya jItra che. sparzona, rasanA ane RNuthI traNa IndriyA jene heAya che te traNa indriya jIva che. jema rpAilikA Adi spuna rasanA, ghrANu ane cakSu e cAra indriyA je jIne heAya che, 2.2 IndriyavALA jIva che jema labhara vagere. sparzana. rasanA, prA. yanu bhane, ye pAMya chandriyo jene hAya che te paMcendriya atra che pacendriya jema manuSya Adi! ekendriyathI laIne cAra IndriyavALA tiryaMca jIvAne cheDIne mAkInA tiya ca, manuSya deva ane nArakIya e saghaLA pacendriya jIva che, // 127 //
Page #773
--------------------------------------------------------------------------
________________ 865 priyadarzinI TIkA a0 36 dvIndriyajIvanirUpaNam palloyANullayA ceva, the| ye vraaNddegaa| jalUMgA jAlaMgA ceva, caMdaNA ya taheva ye // 130 // ii beiMdiyA ee'NegahA evlaayo| logegadese te saTave, na svastha vithohiyA // 131 // saMtaI pappaNAIyA, apajjavasiyA vi the| ThiI paMDucca sAIyA, lapajjavaliyA vi the||132|| vAsAI bArasA ceva, ukoleNa viyohiyA / beiMdiya Au~ThiI, aMtosuhuntaM jahaniyA // 133 // saMkhijjakAlamukolA, aMtonuhutaM jahaniyA / beiMdiya kAyaThiI, taM kAyaM tu asuMcao // 134 // aNaMtakAlamuMzolaM, aMtomuhU jahannayaM / beiMdiya jIvoNaM, aMtaraM ca viyAhiyaM // 135 // eesi vaiSNao caiva, gaMdhao rlpholo| saMThANadesao vA vi, vihINAI lahallao // 136 // chAyA-dvindriyAstu ye jIvAH, dvividhAste prakIrtitAH / paryAptA aparyAptAH, teSAM bhedAn zRNuta me // 128 / / kRmayaH saumaGgalAzcaiva, alasA maatRvaahkaaH| vAsImukhAzca zuktayaH, zaMkhAH zaMkhanakAstathA // 129 // pallukA aNulatAzcaiva, tathaiva ca varATakAH / / jalaukaso jAlakAzcaiva, candanAzca tathaiva ca // 130 // iti dvIndriyA ete'nekadhA evamAdayaH / / lokaikadeze te sarve, na sarvatra viyAhiyA // 131 // saMtatiM prApya anAdikAH, aparyavasitA api c| sthiti pratItya sAdikAH, saparyavasitA api ca // 132 / / varSANi dvAdazaiva tu, utkarSeNa vyAkhyAtA / dvIndriyANAm Ayu:sthitiH, antarmuhUrta jaghanyikA // 133 / / saMkhyeyakAlasutkRSTA, antarmuhUrta jghnyikaa| dvIndriyANAM kAyasthitiH, taM kArya tu amuJcatAm // 134 // 0101
Page #774
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre anantakAlamutkRSTam , antarmuhUtaM jaghanyakam / dvIndriyANAM jIvAnAm , antaraM ca vyAkhyAtam // 135 / / eteSAM varNatazcaiva, gandhato rssprshtH| saMsthAnadezato vApi, vidhAnAni sahasrazaH // 136 / / TIkA-'beiMdiyA u je jIvAH' ityAdi / ye tu vIndriyA jIvA ste dvividhAH prakIrtitAH, tad yathA-paryAptA aparyAptAzca / teSAM bhedAn me mama, samIpe yUyaM zRNuta // 128 // kRmayaH-azucyAdau samutpannAH, saumaGgalAH-jIvavizeSAH, alasAH prasiddhAH, mAtavAhakA dvIndriyajantuvizeSAH / vAsImukhAH-vAsyAkAramukhAH, tathA-zuktayazca, zaMkhAH prasiddhAH, zaMkhanakAH laghuzaMkhAH, zaMkhAkRtikA atyantalaghujIvAH dvIndriya jIvoMko kahate hai-'veiMdiyA' ityaadi| anvayArtha (je u veiMdiyA jIvA-ye tu hIndriyAH jIvAH) jo dvIndriya jIva hai (te duvihA pakittiyA-te dvividhA prakIrtitAH) ve do prakArake kahe gaye hai| (pajjattaM-paryAptA.) paryApta aura dUsare (apajjattAaparyAptAH) aparyApta / (tesiM bhee se suNeha-teSAm ledAn se zrRNuta) aba inake bhedoMko maiM kahatA hUM-so suno-ve isa prakAra hai (kimiNokRmayaH) kRmI-jo viSTA Adi apavitra padArthAMseM utpanna hote hai ve (so maMgalA-sau maMgalAH) sau maMgala-jIvavizeSa (alasA-alasAH) keMcuA (mAivAyA-mAtRvAhakAH) dvIndriya jantuvizeSa (vAsImuhAvAsImukhAH) jinakA sukha vasolAke AkAra jaisA hotA hai aise dvIndriya jIva, (sippiyA-zuktayaH) slIpa (saMkha-zaMkhAH) zaMkha, (saMkhaNagA-zaMkha chandriya pate matApAmA mAve cha-" beiMdiyA" tyaadi| anvayArtha je u veiMdiyA jIvA-ye tu dvindriyA. jIvAH 2 me chandriya che te duvihA pakittiyA-te dvividhAH prakIrtitA. te me praa2|| 4 che. pajjattA-paryAptAH paryApta mane bhI apajjattA-aparyAptAH aryAta tesi bhee me saNeha-teSAM bhedAn me zrRNuta huve tenA hone hu 49 chu te sAMlI. te mA prabhAe the-kimiNo-kRmayaH bhi- viSTa! PALE apavitra pahAAmA utpanna zAya so maMgalA-sau maMgalA. sau magara 01 vizeSa, alasA-alasAH yumA mAivAiyA-mAtRvAhakAH me dhandriya tu vizeSa vAsomuhA-vAsImukhAH 2. mAda sAlAnA 22 DAya che sevA se chandriya 4 sippiyAzuktayaH sI5 saMkha-zaMkhAH zama nAnAnAnA, saMkhaNagA-zaMkhanakAH zama
Page #775
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI Toko a. 36 dvIndriyajIvanirUpaNe ityarthaH / // 129 // pallukAH kASyabhakSakAH jIvavizeSAH, anullakAH jIvavizeSAH, tathA-varATakA: kapardakA , jalaukasaH= joka' iti prasiddhAH, jAlakA:-jIvavizeSAH, tathA-candanA akSAH, cAMdaNiyA' iti prasiddhAH // 130 nakAH) choTe 2 zaMkha, (pallotha-pallukAH ) jo kASTha kA bhakSaNa karate hai aise jIva vizeSa dhuNa Adi (aNullayA-anullakAH) anullaka jIva vizeSa tathA ( varADagA-varATakAH) kauDI (jalUgA-jalaukasAH) joka (jAlagA-jAlakAH ) jAlaka (caMdaNA-candanAH) caaNdrnniyaa| (ii evaM Ayao-iti evam AdayaH ) isa prakAra inako Adi lekara (ee beiMdiyA aNegahA- ete dvIndriyA anekadhA ) ye dvIndriyajIva aura bhI aneka prakAra ke hote haiN| (te savve logeNa dese-te sarve lokaikadeze) ye saba dvIndriyajIva lokake eka bhAga meM ho rahate haiM (na savvastha-na sarvatra) saba loka meM nahIM (viyAhiyA-vyAkhyAtAH) aisA prabhune pharamAyA hai| (sataiM pappaNAIthA vi ya apajjavaliyA-satati prApya anAdikAH apica aparyavasitAH) ye vIndriya jIva pravAhakI apekSA anAdi evaM anaMta haiN| tathA (ThiiM paDucca sAIyA viya lapajjavaliyA-sthitiM pratItya sAdikAH apica saparthavalitAH) sthitikI apekSA sAdi aura sAMta haiN| (bArasA vAlAI ceva veiMdiya Au ThiI ukAseNa niyAhiyA-dvAdazavarSANi evaM dvIndriyANAm AyuH sthitiH utkarSeNa vyAkhyAtA) 12 bAraha varSakI hI palloya-pallakAH 2 nu sakSaY 42 cha / 1 vizeSa dhura mAha aNullayA-anullaka manu pa vizeSa tathA varADagA-varATakAH DI jalUgAjalaukasaH / , jAlagA-jAlakAH Max, caMdaNA-candanAH yahANyA, ii evaM Ayao-iti evam AdayaH // pramANe manAthI adhi: sana ee veiMdiyA aNegahA-ete dvindriyAH anekadhA - mendriya 75 A24 2 saya che. te savve logegadese-te sarve lokaikadeze 2mA sapA meM chandriya all 3 lAmA 23 cha. na savvattha-na sarvatra sapA nahI'. viyAhiyAvyAkhyAtAH setuM prabhuye 32mA0yuM che. sataiM pappaNAIyA vi ya apajjavasiyAsaMtatiM prApya anAdikAH api ca aparyavasitAH / mendriya 71 pAnI apekSAthI manAsine anaMta cha tathA ThiiM paDucca sAIyA vi ya sapajjavasiyAsthitiM pratItya sAdikAH api ca saparyavasitAH sthitinI apekSAthI sahI ane sAMta cha. borasA vAsAI ceva beiMdiya AuThiI ukkoseNa viyAhiyA-dvAdazavarSANi evaM dvIndriyANAm AyusthitiH utkaNa vyAkhyAtA mA2 varSanI Ye sthiti mA me
Page #776
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre ityete-tathA evamAdAya etatpabhRtikA etatsadRzAzca dvIndriyA jIvA anekathA santi / te sarve lokaikadeze lokaikabhAgavartinaH, na tu sarvatra vidyamAnA AkhyAtAH / ataH para gAthApazvakaM vyAkhyAtamAya, sugama ca // 131-136 // utkRSTa sthiti ina dIndriya jIvoMkI kahI gaI hai| tathA (jahanniyA aMtA muhuttaM-jayanyikA antarmuhUrtam) jaghanya antarmuhUrtako / isI taraha (kAyaThiI-kAyasthitiH) kAyasthiti (veiMdiya-dIndriyANAm ) ina dvIndriya jIvoMkI (taM kAyaM tu asuMcAo-taM kAya amuMcatAs ) lagAtAra usa dIndriyake zarIrako nahIM chor3ane para (ujhosaM-utkRSTaM ) utkRSTarUpase (saMkhiz2ja kAlaM-saMkhyeyakAlam ) saMkhyAta kAlakI tathA (jahannayaM-jaghanyikA) jaghanyarUpase (aMtomuhatta-antatam) antarmuhartakI kahI gaI hai| (veiMdiya jIvANaM-dvIndriyANAm jIvAnAm) tathA isI taraha ina dvIndriyajIvoMkA (aMtaraM-antaram ) aMtarakAla-virahakAla (ukosaM-utkRSTam ) utkRSTa (aNaMtakAla-anaMtakAlam ) ninAdakI apekSA anaMtakAlakA aura (jahannayaM-jadhanyakam ) jadhanya ( aMtohuttaM-antarmuhUrtam ) antamuhUrtakA kahA gayA hai| (eesiM vaNNao gaMdhao rasaphAsao viya saMThANadesao lahassao vihANAiM-eteSAm varNataH gaMdhataH rasasparzataH api sasthAnadezataH vA sahasrazaH vidhAnAni) ina hIndriya jIvoMke varNa kI, gaMdhakI, rasakI, sparzakI tathA laMsthAnarUpa dezakI apekSA aura bhI bahutase kheda haiM // 128-136 // dhandriyANAvenI matA cha tathA jahanniyA aMtomuhuttaM-tathA jayanyikA antarmuhUrtam ghanya anta kRtanI mA pramANe kAyaThiI-kAyasthitiH |y sthiti veiMdiya-dvindriyANAm yAnendriya vAnItaM kAya tu amuMcao-taM kAyaM amuJcatAm medhArI mAye dhandriyANAzarIrane nahI ch| pAnI ukosaM-utkRSTaM 835thI saMkhijjakAlaM-saMkhyeyakAlam sayAnI tathAjahanniya-jayanyikA dhanya 35thI aMtomuhatta-antarmuhartama mantabhUtanI sevAmI mAvesa che tathA veiMdiya jIvANaM-dvindriyANAmU jIvAnAm mevI zate the me dhandriya chavono aMtara-antaram mata24 viDA ukkosaM-utkRSTaM utkRSTa aNaMtakAlaM-anantakAlam nigohanI apekSA manata janA mane jahannayaM-jaghanyakam vanya aMtomuhutta-antarmuhUrtam mantabhuitanA Dara cha. eesi vaNNao gaMdhao rasaphAsaso vi saMThANadesao sahassao vihANAIeteSAm varNataH gandhataH rasasparzataH api sasthAnadezataH mA me dhandriya vAmA varNanI, gaMdhanI, rasanI, sparzanI tathA saMsthAnarUpa dezanI apekSAthI bIjA paNa ghaNuM bheda che. te 128-136 !
Page #777
--------------------------------------------------------------------------
________________ freefzanI TIkA a0 36 trIndriyajIvanirUpaNam atha trIndriyajIvAnAha - mUlam - iMdiyA~ u je' jIvA durvihA te paeNkittiyA / pajjatamarpajjattA, tersi bheai suNeha meM // 137 // kuthu pivIla uDDA, ukkaludehiyA tahA / taNahArA kaDahArA ye, moluMgA pacahArI // 138 // kappAsaiDisiMjA the, tiDhu~gA tauMsamijigA / layoMvarI ye gumtI paiM, bodhaivvA iMdakAIyA // 139 // iMda govaMgasAIyA, gahA~ evamIyao / loge geMde se te" savve, na savvatthaM viyAhiyoM // 140 // saMtaI peppaNAIyA, apajjavesiyA virye / ThiI pahucca sAIyA, sapajjaivaliyA viya // 141 // egUrNapaNNahostoM, uoseNa viyAhiyA / teiMdiya AuThiI aMtomuhutaM jaheniyA // 142 // saMkhijjakAlasukkosa, aMtarmuhutaM jahanniyA / te iMdiye kAryaThiI, 'taM kArya tu asuMo // 143 // anaMtakAle sukkosa, aMtosuhutaM jahaneyaM / teiMdiyajIvANaM, anereyaM viyAhiyaM // 144 // eesiM vaNNao, gaMdhao rasaphAo / 9 saMThINadesao vA~vi, vihANAI sahasao // 145 // chAyA - trIndriyAstu ye jIvAH, dvividhAste prakIrtitAH / ta 869 paryApta aparyAptAH teSAM bhedAn zRNuta me // 137 // kunthu pipIlikohaMzAH, utkAlikA uddehikAstathA / tRNahArAH kASThahArAH, mAlukAH patrahArakAH // 138 // kArpAsAsthimiJjAtha, 'tindukAtrapupamiJjikAH / sadAvarI ca gulmI ca, boddhavyA indrakAyikAH // 139 // indragopakAdikA anekadhA evamAdayaH / lokaikadeze te sarve na sarvatra vyAkhyAtAH // 140 //
Page #778
--------------------------------------------------------------------------
________________ SO - uttarAdhyayanasUtre santati mApya anAdikAH, aparyavasitA api ca / sthitiM pratItya sAdikAH, saparyavasitA api ca // 141 // ekonapaJcAzatam ahorAtrAn , utkarpaNa vyAkhyAtA / trIndriyANAm AyuH sthitiH, antarmuhUrta jaghanyikA // 142 // saMkhyeyakAlasutkRSTA antarmuhUrte jaghanyikA / trIndriyANAM kAyasthitiH, te kAyaM tu amuJcatAm // 143 // anantakAlamutkRSTas , antarmuhUta jaghanyakam / trIndriyajIvAnAm , antarakaM vyAkhyAtam // 144 // eteSAM varNatazcaiva, gandhato rasa sparzataH / saMsthAnadezatazcApi, vidhAnAni sahasrazaH // 145 / / TIkA-'teiMdiyA uje jIvA' ityAdi / ye tu trIndriyA jIvAste dvividhAH prakIrtitAH / tad yathA-paryAptA aparyAsAzca / teSAM bhedAn sensasa samIpe yUyaM zRNuta // 137 // kunthavaH atyantalaghuzarIrAstrondriyajIvavizeSAH te hi calanta eva vibhAtIna indriyavAle jIvoMkA kathana sUtrakAra isa prakAra karate haiN| 'teiMdiyAu' ityaadi| anvayArtha-(je teiMdiyA jIvA te duvihA pakittiyA-ye tu trIndriyA jIvA te dvividhA prakIrtitAH) jo tIna indriyavAle jIva haiM ve do prakArake kahe gaye haiN| (pajjattamapajjattA-paryAptAH aparyAptAH) eka paryApta aura dusare aparyApta / (tesiM bhee se suNeha-teSAya bhedAn me zrRNuta) nai ava inake bhedoMko kahatA hUM so tuma suno| ve ye hai (kaMthu pivIliuiMsA ukAladehiyA-kunthu pipIlikodezAH utkalikA tathA uddehikA) kunthu-tIna indriyavAle jIvoMle sabale sUkSma jIva jo calate samaya hI dikhalAi paDate have traNa IndriyavALA jInuM kathana sUtrakAra A pramANe kare che - "te iMdiyAu" chatyAhi / anvayArtha-je teiMdiyA jIvA te duvihA pakittiyA-ye tu trindrIyA jIvo te dvividhA prakIrtitAH 2 rA dhandriyANA cha tere prAranA havAmA mAvata che pajjattamapajjattA-payoptA apayoptA' me4 paryApta mane mInata aryAla jo siM bhee me suNeha-tepAM bhedAna me zrRNuta tenA hone 49 chu te saie tamA prabhArI cha-kuMthu pivIliuddasA ukaludohiyA-kunthu pipIlikAddezAH utkalikAH tathA uhehikA hunthu-traya chandriyA pomA sAthI sUkSma 12 cAlatI vakhate ja joI zakAya che eka sthaLe beThela hoya tyAre nahIM,
Page #779
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 zrIndriyajIvanirUpaNam vyante, na tu sthitAH sUkSmatvAt / pipIlikAH kITikAH, udaMzAH, utkAlikAH, uddehikAH, tRNahArAH, kASThahArAH, mAlukAH, patrahArakAH, udaMzAdayaH patrahAraka paryantA strIndriyajIvavizeSAH // 138 // kArpAsAsthimijAH, tindukAH, pupamiJjikAH, sadAvarI, gulmI ca, tathAindrakAyikAH ete trIndriyajIvavizeSAH // 139 / / indragopakAH, eksAdayaH etatmabhRtayaH, etatsahazAstrIndriyajIvA anekadhA =anekbhedvntH| santi / te sarve lokaikadeze-lokasyaikamAge sthitAH, na tu sarvatra sthitA vyAkhyAtAH // 140 // haiM Thaharane para nhiiN| pipIlikA-ciMuTI, uddeza, utkalika, uddehika tathA (taNahAra-tRNahAraH) tRNahAra, (kahArA-kASThahArAH ) kASThahara, (mAlugA-mAlakA) lAlaka (pattahAramA-patrahArakA) ye saba tIna indriya vAle jIvavizeSa haiN| (kappAlaDibhijAya tiMdukA taulamiMjigA-kApAsasthimiJAzca tindukA trapuSanikSikAH) kAlAsthinijA, tinduka, brASamikSikA ye bhI tendriya jIva vizeSa haiN| (layAvari zusmIya iMdakAiyA iMdagovagamAIyA gahA eklAyao-sadAvarI gullI indrakAyikAH indragopikAdikA anekadhA ekamAdayaH) isI taraha ladAvarI gulmI, indrakAyika evaM indragopikA ye saba tendriya jIvoM ke nAma haiM / tendriya jIva aura bhI aneka prakAra ke hote haiM / (te savve logegadele na lavastha viyAhiyA-te sarva lokaikadeze na sarvatra vyAkhyAtA) ye saba tendriya jIva lokake ekadezameM hI rahate haiM sarvatra lokameM nahIM ailA prasune pharamAyA pipali-11, , Galles, deDa tathA taNahArA-tRNahArAH tRguDA2, kaTThahArA-kASThahArAH 4TAra, mAlugA-mAlukA mAdhu, pattahAragA-patrahArakA patra DA24 2 // sA chandriya 71 vizeSa che. kappasaTTi bhijAya tiMdukA tausa mijigA-kArpAsasthimiJjAzca tindukAH puSamiJjikAH sAsthimita tindu puSabhi31, 2AL Y chandriya vizeSa 05 . sayAvari gummIya iMda kAiyA iMdu govagamAIyA NegahA evamAyao-sadAvarI gulmI indrakAyikAH indra gopikAdikA anekadhA evamAdayaH mA4 pramANe sahArI, zudima, chandrIya ane IndragepikA A saghaLA traNa Indriya jIvonA nAma che. traNa Indriya 71 mIta 54 le nA jAya che. te savve logegadese na sampatya viyAhiyA-te sarve lokaikadeze na sarvatra vyAkhyAtAH 25 saya randraya jIva lekanA eka dezamAM ja rahe che. sarvatra lokamAM nahIM AvuM prabhue
Page #780
--------------------------------------------------------------------------
________________ 872 uttarAdhyayana 'saMtaI pappaNAIyA' ityAdi / itaH prabhRti gAvApaJcakaM pAgU vyAkhyAtapAyaM sugamaM ca // 141 / 142 / 143 / 144 / 149 // hai| (saMtaI pappa-santati prApya) pravAhakI apekSA ye jIva (aNAIthA vi ya apajjavasithA-anAdikSAH api ca apavalitAH) anAdi evaM anaMta haiN| (ThiI paDacca-sthiti pratItya) silikI apekSA vicAra karane para (sAIyA vi ya sapajjavasiyA-sAdikA api ca laparyavatitAH) sAdi aura sAMta haiN| (ujholeNa-utkarSaNa) utkRSTale (teiMdiya AuThiItrIndriyANAm Ayu sthitiH) trIndriya jIvoMkI AyuH ( egaNapaNNaekonapaMcAzat ) unacAla 49 dinarAtakI hai| tathA (jahanniyaM-jaghanyam ) jaghanyase ( aMtomuhutta-antarmuhUrta) antarmuhUrtakI hai| (te idiyANaM kAuThiha-trIndriyANAm kAyasthitiH)ina tIna indriyavAle jIvoMkI (taMkAyaM amuMcao-taMkAyaM aNucatA)tIna indriyake zarIrako lagAtAra prApta karate rahane para (kAyaThiI-sAyasthitiH) kAsthiti (ulhosA-utkRSTA ) utkRSTA (saMkhijjakAlaM-lakhyeyakAla) saMkhyAtakAla pramANa hai| (jahannayA aMtomuhattaM-jaghanyikA antarmuhUrtam) jaghanya antarmuhUrta hai| trIndriya jIvoMkA aMtarakAla nigodakI apekSA utkRSTa anaMtakAlakA hai jadhanya antarmuhartakA hai| varNa gaMdha rasa sparza saMsthAna rUpa dezakI apekSAle bahutase bheda hote haiM // 137-145 // 2bhAvesa cha. saMtaI pappa-satati prApya pAnI apekSA 2 // OM aNAiyA vi ya apajjavasiyA-anAdikA. api ca aparyavasitA manAhi bhane mana ta che. ThiI paDucca-sthiti prApya sthitinI apekSA viyA2 42pAthI sAiyA vi ya sapajjavasiyA-sAdikAH api ca saparyavasitAH sAhI mane sAMta cha. ukkoseNautkarSeNa GrkRSTayA teiMdiya AuThiI-trIndriyANam AyusthitiH RNa chandraya vAnI mAyu eguNapaNNa-ekonapaJcAzat yoga] 5yAsa (48) hivasa zatanA cha tathA jahanniyaM-jaghanyam 045nyathA aMtomuhuttaM-antarmuhUttam matabhuitanI cha teiMdiyANaM kAuThiI-trIndrIyANam kAyasthitiH trayandriyavANA vAnI ta kArya amuJcao-taM kAyaM amuJcatAm ! dhandriyanA zarIra dhArI zata pAsa 42 // 2vAthI kAuThiI-kAyasthitiH yasthiti ukkosA-utkRSTA skRSTa saMkhejjakAlaMsaMkhyeyakAlam masacyAta cha. jahanniya antomuhutaM-jaghanyikA antarmuhartam jaghanya antarmuhUrta che. traNe Idriya jIvonA A tarakALa nigodanI apekSA utkRSTa anaMtakALane che. jaghanya aMtaramuM hUrtAnuM che. varNa, gaMdha, rasa, sparza ane saMsthAnarUpa dezanI apekSAthI ghaNA bheda che. me 137 14pe che
Page #781
--------------------------------------------------------------------------
________________ 873 priyadarzinI TIkA a0 36 caturindriyajIvanirUpaNam caturindriya jIgAnAha--- mUlam-cariMdiyA je jIvA, duvihA te pakittiyA / paMjattamaejantA, tesiM bheeM suMNeha se' // 146 // aMdhiyA potiyA cena, macchiyA malagA thaa| bhamare kIDapayaMge ya, TiMkaNe kaMkaNe tI // 147 // kukkuMDe siMgirIDI" the, naMdAvate ya vicchae / Dole bhiMgArIyA ye, vithaMDI aeNcchivehae // 148 // acchile mahie acchiroDae vicuyAcittapakhae / uhijeliyA jalakArI the, lIniyA taMvagA~iyA // 149 // iye caDeriMdiyA ee'NegahA evmaayo| loga ergadelami, te sahane parikittiyA // 150 // saMtaI pappaNAIyA, apajjavaliyA vi / ThiI paDucca sAIyA, lapajavaliyA ki ye // 151 // chacceva yA mAlA U, ukkoleNa vivAhiyA / cariMdiya ouThiI, aMtomuhattaM jahanniyA // 152 // saMkhijaMkAlamukkolA, aMtomuhattaM jhNniyaa| cauridiyakAeMThiI, taM kAyaM tu amuMceo // 153 // aNaMtakAlamukosaM, attosuhuntaM jahannayaM / caurIdiya jIvANaM, aMtaraM ca viyAhiyaM // 154 // eeliM vaiSNao cekai, gardheo relphaaso| saMThANadesao vAvi, vihAMNAI laharalao // 155 // chAyA-caturindriyAstu ye jIvAH dvividhAste prakortitAH / paryAptA aparyAptA, teSAM bhedAn zRNuta me // 146 // u0 110
Page #782
--------------------------------------------------------------------------
________________ 894 uttarAdhyayana sUtre andhikA puttikA caiva, sakSikA sazakAstathA / bhramaraH kITaH pataGga, DhiDDUna kaGkanastathA // 147 // kukkuTa : zRGgarITI ca, nandAvartatha kiH / Dola: bhRGgArikA, virilI akSivedhakaH || 148 // akSilo mAhayaH akSiroDakaH vicyutA citrapakSakAH / ohiMjalikA jalakArI ca, nInikA tabakAdayaH // 149 // iti caturindriyA ete'nekadhA evamAdayaH / lokasyaikadeze te sarve parikIrtitAH // 150 // santatiM prApyAnAdikAH, aparyavasitA api ca / sthitiM pratItya sAdikAH, saparyavasitA api ca // 151 // SaDeva ca mAsAna, utkarSeNa vyAkhyAtAH / caturindriyANAm AyuHsthitiH antarmuhUrta jaghanyakA // 152 // saMkhyeyakAlamutkRSTA, antarmuhUrta jayanyikA / caturindriyANAM kAryasthitiH, taM kAryaM tu amuJcatAm // 153 // anantakAlamutkRSTam, antarmuhUrta jaghanyakam / caturindriyajIvAnAm, antaraM ca vyAkhyAtam // 154 // eteSAM varNatazcaiva gandhato rasasparzataH / saMsthAna dezatathApi, vidhAnAni sahasrazaH // 155 // TIkA - cauriMdiyA u je jIvA' ityAdi / bho ziSya - ye tu caturindriyA jIvAste dvividhAH prakIrtitAH / tad yathA - paryAptA aparyAptAzca / teSAM bhedAn me= mama samIpe yUyaM zRNuta // 146 // aba sUtrakAra caturindriya jIvoMke viSaya meM samajhAte hai 'cariMdiyA' ityAdi - anvayArtha - (je u cauriMdiyA jIvA te duvihA pakisiyA - ye tu caturindriya jIvAste dvividhAH prakIrtitAH ) jo cAra indriyavAle jIva hai ve do prakAra ke hai | ( pajjantamapajjanttA - paryAptAH aparyAptAH) eka paryApta aura have sUtrakAra cAra IndriyavALA jIvatA viSayane samajAve che. "L ' cauriMdiyA " tyAhi ! anvayArtha - je u cariMdiyA jIvA te duvihA pakittiyA ye tu caturiMdriyA jIvAste dvividhA prakIrtitAH ? yAra IndriyavAjA va che te me prArA che. 3 pajjattamapajjattA-paryAptAH aparyAptAH paryApta gate mIla aparyApta tesiM bhee
Page #783
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 caturindriyajIvanirUpaNam 875 ___ adhikAdayastambakAntAzcaturindriya-jIvavizeSAH kecida masiddhAH kecit tattaddeze kecica sarvatra prasiddhAH // 147 / / 148 // 149 // ___ iya' ityAdi / ityete uktAH, tathA-ekmAdayaH-etatsadazA etatpabhUtayaH, caturindriyA jIvA anekadhA santi / te sarve lokasyaikadeze-lokaikabhAgavartinaH, parikIrtitAH kathitAstIrthakarAdibhiriti zeSaH // 150 // dUsare aparyApta / (teli bhae se suha-teSAM medAna zruNuta) maiM aba inake bhedoMko kahatA hUM lo tuma mere pAsa inheM sulo (aMdhiyA pottiyA macchiyA masagA bhalara kIDapayaMge DhiMkaNe kaMkaNe kukkuDe sigirIDIya naMdAvate vicchue DAle bhiMgAriyA vithaDIacchivehae acchile mAhae acchiroDae vicyuthA cittapakkhae uhiMjaliyA jalakArI nIniyA taMbagAIthA-aMdhikA puttikA makSikA, lazakAH amaraH, kITA, pataGgA, DiMkanaH, kaMkanaH, kukuTaH, zrRMgarITI, naMdAvataH, vRzcikaH DolaH, bhRGgArikAH, viralI, akSivedhakaH akSilaH, sAhayaH, akSiroDakA, vicyutAH, citrapakSakA, ohiMjalikA, jalakArI, nIlikA, taMbakAdayaH ) ye aMdhikA puttikAle lekara taMbakAdi paryanta samastajIva cauindriya jIva hai| inameM kitaneka jIva aprasiddha hai kitaneka unara dezoMdezoM tathA kitaneka sarvatra prasiddha hai| jaise makSikA -makkhI-mazaka-macchara,bhramara,pataMga vRshcik-vicchuu| (iya cariMdiyA iti ete caturindriyAH) isa prakAra yepUrvokta samasta jIva cauindriya jIva hai (evaM me suNeha-teSAM bhedAn me zrRNuta huve tenA hone 49 chu ta samIaMdhiyA pottiyA macchiyA masagA bhamare kIDapayaMge DhiMkaNe kaMkaNe kukkuDe siMgiriDIya naMdAvatte vicchue DAle bhiMgAriyAya viyaDI acchivehae acchile mAhae acchiroDae vicchayA cittapakkhae uhiMjaliyA jalakArI ninIyA taMbagAIyA-adhikA, puttikA, makSikA, mazakAH bhramaraH, kITaH, pataGgaH, DhikanaH kakanaH kukkuTaH zrRgariTI naMdAvataH vRzcikaH DolaH zRGgArikAH biralI akSivedhakaH akSilaH, mAhayaH akSiroDakaH vicyutA citrapakSakaH ohiMjalikA jalakArI nInikA taMbakAdayaH nyapi, puttiA, bhakSiA, bhaza, prama2 aTa 5, dina, na, 8, zrRMgarI, nahAtta', vI chI, 3e, bhramarI, visI, makSivedha: makSisa, bhADaya, mkssi|44, viSNutA, hiMjalikA, jalakArI nInikA, taMbakAdaya, A aMbikA puttikAthI mAMDIne taMbakAdi paryata saghaLA jIva cAra Indriya jIva che temAM keTalAka jIva aprasiddha keTalAka je te dezanA tathA keTalAka sarvatra prasiddha che. jema bhAbhI, bha72, zrabha2, 5, pIchI, ii cauridiyA- iti ete caturindriyAH mm mummyvati me sapaNA 01 yAndriya 01 che. evaM aNegahA
Page #784
--------------------------------------------------------------------------
________________ 876 uttarAdhyayanasrva 'saMtaI pappa ityaadi| itaH prabhRti gAthApaJcakaM prAga-vyAkhyAtaprAyaM sugamaM ca / 151 // caturindriyANAM caturindriyajIvAnAm AyuH sthitiH-bhavasthitiH, utkarSaNa SaDmAsAneva vyAkhyAtA / jayanyikA tu antamuhUrtam // 155 // paJcendriya jIvAnAhamUlam-paMciMdiyA 3 meM jIvA, caMDavihA te riyAhiyA / neraDya tirikkhA ye, maNyA devA , AhiyA // 156 // aNegaho-evamAdayaH anekathA) isI taraha aura sI caturindriya jIva haiN| (te sabve-te sarve) ye saba (logassa egadesammi-lokasya ekadeze) lokake eka bhAgameM rahate haiM (parikittiyA-parikIrtitA) aisA vItarAga prabhune kahA hai (saMtaI pappa-santatiM prApya) ityAdi ye caturindriya jIva, pravAha kI apekSA anAdi evaM ananta haiM (ThiiM paDucca-sthitiM pratItya ) sthiti kI apekSA sAdi aura sAnta haiM (chacceva mAsAu-paDeva mAsAn ) ina caturindriya jIvoMkI AyuH sthiti utkRSTa chaha mahInoMkI hai aura jaghanya antarmuhUrtakI hai / (kAu ThiI-kAyasthitiH) inakI kAyasthiti lagAtAra caturindriyake zarIrako nahIM chor3ane para utkRSTa saMkhyAtakAlakI hai jaghanya antarmuhartakI hai| inakA (aMtaraM-antaraM) antara-virahakAla nigodakI apekSA utkRSTa anantakAlakA aura jaghanya antarmuhartakA hai| ina caturindriya jIvoMke varNagaMdharasasparza aura saMsthAlarUpa dezakI apekSA se aura bhI bahutase bheda haiM // 1437155 // evamAnyaH anekadhA kI sIla paSu yA2 andriya 73 che te savve-te sarve te sadhA logasta egadetanmi-lokasya ekadeze honA sArAbhA 29 che. parikiciyA-parikIrtitA. vItarAga anuse yuche,saMtaI pappa-santati prApya mA yAra chandriya 4 pra.unI apekSA anAhi bhane anAta che. ThiI paDucca-sthitiM pratItya sthitinI apekSathI sAhI ane zAMta cha. bccevmaasaakahevamalInU A cAra IndriyavALA jIvonI sRsthiti utkRSTa cha mahinAnI bhane vanya matabhuitanA che. teno kAcaThiI-kArathitiH .yasthiti dhArI cAra indriyanA zarIrane na choDavAthI utkRSTa saMkhyAta kALanI che. jaghanya mata itanI che. te aMtaraM-antaran tara virA nigahatI apekSA utkRSTa anaMta kALano ane java aMtarmuhUrtanuM che. A cAra Indriya jIvonA varNa, gaMdha, rasa, sparza ane saMsthAnarUpa dezanI apekSAthI bIjA paNa ghaNA bheda che. e 146 thI 155 che
Page #785
--------------------------------------------------------------------------
________________ 877. priyadarzinI TIkA a0 36 paJcendriya-nairayikajIvanirUpaNam ca chAyA-paJcendriyAstu ye jovAH, caturvidhAste vyAkhyAtAH / nairayikAstiryaJcazva, majunA devAzca AkhyAtAH // 156 // TIkA-"paMciMdiyA uje jIvA' ityAdi / ye tu paJcendriyA jIvA ste caturvidhA vyAkhyA kathitAH / te nairayikAH= niraye bhavA nairayikAH, narake utpannAH, tiyazca-tiryajyonijAca, manujAH= manuSyAH, tathA devAzca AkhyAtA: kathitAstIrthakarAdibhiriti zeSaH // 156 / / tatra nairayikajIvAnAhayUlam-lereiyA lattavihA, puDhavIstu sattasu bhave / rayaNAma sakarAmA, vAluyAMmA ya AhiyoM // 157 // paMkAmA dhUmAlA, telA tasatasA tahA / iMi neraiiyA ee, sahA parikItiyA // 158 // logasla egadesani, te sane u viyaahiyaa| etto kAlavibhAgaM tuM, vocchaM teliM uvvihaM // 159 // saMtaI pappaNAIyA, apajjavaliyA vi ya / ThiI paDuca lAIyA, sapajanasiyA viya // 16 // paMcendriya jIvoM ke viSayakA kathana isa prakAra hai-'paMceMdiyA' ityaadi| anvayArtha- (je u paMciMdiyA jIvA le caundhihA viyAhiyA-ye tu paMcendriyA jIvA te caturvidhAH vyAkhyAtAH) jo paMcendriya jIva haiM ve cAra prakArake kahe gaye haiN| 1 (neraiyA-nairayikAH) nArakI jIva 2, tirikkhAya-tirthazcazca) tiryaJca jIva 3 (aNuyA-lanujAH) manuSya gatike jIva tathA 4 (devA-devAH) devatike jIva // 16 // yayandriya yonA viSayatuM ithana yA pramANe cha-"paMcediyA" chatyAla. nya-kyAtha-je u paMcediyajIvA te caubihA viyAhiyA-ye tu paMcendriyA caturvidhAH vyAkhyAtAH 2 pAMya 4ndriya 71 yA2 prArana hesa . neraiyA-nairayikAH (1) nA24Iya 75, tirikkhAya-tiryazcazca (2) tiya ya 75, maNuyA-manujAH (3) manuSyAtinAva, tathA devA-devAH devazatinA 04 (4) // 156 //
Page #786
--------------------------------------------------------------------------
________________ .78 sAgaro me tu, ukkoseNa viyAhiyA / paDhabhAe jahaneNaM, dasavAsahastiyA / 161 // tipaNaivai sAgarA hai, ukkoseNa viyAhiyAM / doccAe jahoNaM, eMgaM tu sAgarovamaM // 162 // satteva sAMgarA U, ukkoseNa viyAhiyA / taiyAeM jahantreNaM, tiSNevaM sAgarosA // 163 // dasa sAgarovamA U~, ukkoseNa viyAhiyA / cautthI jatreNaM, satteva sAgarovamA // 164 // satareMsa sAgarAU~, ukkoNa viyAhiyA / paMcamAMe jahaneNaM, darsa caiva sAgarosA // 165 // bAvIsa sAgaroM UM, uMkoleNa viyAhiyA / chaTThIe jarhantreNaM, sattarasa sAgarIvasA // 166 // tettIsA sAgarA U~, ukkoNa viyohiyA / sattamAe jahanneNaM, bAvIsaM sAgarovamA // 167 // jA caiva ye oNuThiI, neraiyANaM viyAhiyA / sA 'tesiM kAyaThiI, jahannuholiyA meve // 168 // anaMtakAlamukkI, aMtonutaM jahanayaM / vijammi sae kAe, neraiyANaM tu aMtaram // 169 // eesiM vaSNao ve, gaMdhao raMsaphAsao / saMThANa desao vAvi, vihagAI sahasao // 170 // chAyA - nairayikAH saptavidhAH pRthivISu saptasu bhavati / ratnAbhA zarkarAbhA, vAlukAmA ca AkhyAtAH // 157 // paGkAbhA dhUmAbhA, tamaH tamastamastathA / kala uttarAdhyayana sUtra AAN
Page #787
--------------------------------------------------------------------------
________________ 872 priyadarzinI TIkA a0 36 nairayijIvanirUpaNam lokasyaikadeze, te sarve tu vyAkhyAtAH / ataH kAlikAvibhAgaM tu, vakSyAmi teSAM caturvidham // 159 // santatiM prApyAnAdikAH, aparyavalitA api ca / sthiti pratItya sAdikAH, saparyavasitA api ca // 160 // sAgaropamamekaM tu utkarpaNa vyAkhyAtA / prathamAyA jaghanyena dazavarSalAsnikA // 161 / / trIneva sAgarA~stu utkarpaNa vyAkhyAtA / dviItiyAyA jaghanyena, ekaM tu sAgaropasam // 162 / / saptaiva sAgarAMstu, utkarSeNa vyAkhyAtA / tRtIyAyA jaghanyena, trINyeva sAparopamANi // 163 // daza sAgaropamANi tu, utkarSaNa vyAkhyAto / catujhaM jaghanyena, saptaiva tu sAgaropayANi // 164 // saptadaza sAgarAMstu, utkaNa vyaakhyaataa| paJcasyA jaghanyela, daza caiva sAgaropamANi // 165 // dvAviMzati sAgarAMstu, utkarSeNa vyaakhyaataa| SaSThayA jaghanyena, saptadaza sAgaropamANi // 166 // trayastriMzataM sAgarAMstu, utkarSeNa vyAkhyAtA / saptamAyA jaghanyena, dvAviMzati sAgaropamANi // 167 // yA caiva ca AyuHsthitiH, nairayikANAM vyAkhyAtA / sA teSAM kAyarithatiH jaghanyotkRSTikA bhavati // 168 // anantakAlasutkRSTam , antarmuhUrta jaghanyakam / tvakte bake kAye, nairayikANAM tu antaram // 169 // eteSAM varNatazcaitra, gandhato rssprshtH| saMsthAna dezatazcApi, vidhAnAni sahasrazaH // 170 / / TIkA--' neraDyA sattavihA' ityAdi / tatra nairayikAH saptasu pRthivISu bhavanti ataste saptavidhAH santi / pRthivI inameM se aba nairathika jIvoMko kahate haiM-'teraDayA' ityaadi| anvayArtha-(neraDyA sattavihA sattalu puDavIsu naye-nairavikAH mam bhAbhAMthI ve nA24Iya sone --"nerajhyA " yaa| manvayArtha neraiyA sattavihA sattasu puDavIsu bhave-nairayikAH savidhA sana pRthilI
Page #788
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre bhedAnnairayikANAM bhedA bhavantItyataH pRthivIbhavanAha-raNAma ityAdi / ratnAbhA-ralAnAM ratnakANDasthitAnAM bhavanapatibhavanatyAnAM ca AsA-prabhA yasyAM sA ratnAbhA-ratnaprabhetyarthaH / karkarAbhA- nArA laghupASANalaDappA tanAbhA zarkarAprabhetyarthaH / vAlukAmA-bAlukA- retI' iti prasiddhA. tachan AmA-manA yasyAM sA vAlukAmA: bAlabhAnabhetyarthaH. ca AkhyAtA / 157 !! panAmA paGka kanaH. tahadAmA yasyAM nA tayA, paDasametyarthaH / dhanAbhA dhRmaprabhA tatra dhUmanulyapuGgalapariNAnasadbhAvAt 5. tama ini tama. prabhA tamorUpA vidhAH saptara pRthivISu bhavaMti nArakI jIva sAna prakArake haiM aura ye sAta pRthiviyoM-narakoM meM rahate haiM: ve sAta pRthiyo ye haiN| rayaNAbharatnAbhA) ratnaprabhA sijharAbhA-zarAmA) zarkarAprabhA (bAluyAbhAvAlukAmA) vAlukAmamA // 15 // (paMkAbhA-pajAmA) paprabhA (dhUmAmA-dhRmAmA) dhUmaprabhA (tamAtamaH) tamaHprabhA tamatamA-tamalamA tmllaambhaa| ratnaprabhA pRthivImeM bhavanapati devoMke AvAsasthAna haiN| ye AzasasthAna ratnAke bane hue haiN| inakI prabhA isa pRthivImeM vyApta rahatI hai ataH usase isa pRthivIkA nAma ratnaprabhA aisA par3A hai|11 zarkarA nAma laghu pASANa khaMDoMkA hai| inakI AmAke saplAna dUsarI bhUmikI AbhA hai| isase usakA nAma zarkarA prabhA hai|| retIke lamAna jIsa bhUmitI kAnti hai usakA nAma vAlukAprabhA hai / 3 / par3a nAla kIcar3akA hai| kIcaDale samAna jisakI prabhA hai vaha paMtaprabhA hai|4| dhUmale sadRza jisakI prabhA hai vaha dhUmaprabhA bhavanti nArayAta dAchene tesAta pRthavIna bhADesAta pRthavI prabhAe che-raNAna-lAnA rela', sakarAmA-varAmA 25 pranA. vAluyAmA-vAkAnA pAyA , paMcAnA-pahAbhA nAnA-nAnAmaprasA, mA-tanaH tabhaprala', tanatanA-tanasvanaH stanaprA . ! 15 // ratnaprasA pRtharImAM lApatidevonuM kAvAsasthAna che. 2. rasAvAsasthAna ratnonuM karela che. AnI prajA A graMthamAM vyApta rahe che jethI te vaDe A pUratuM ja ratnaprA vuiM paDela che. . ka. nAma pASANa DAnuM che tenI rAjanA samAna bIjI minI rakSA che jethI tenuM nAma varkarAmanA che. 2. retInA jevI je sinI kati che tenuM nAma kAluprasa che . paMkanA kAdavanuM che kAdavanA jevI jenI kAMti che te paMkA che. 4. dhumADAnA jevI jenI kAMti che te prajA che. imaprala narakamAM
Page #789
--------------------------------------------------------------------------
________________ 881 priyadarzinI TIkA. a. 36 nairayikajIvanirUpaNam 6, tathA tamastamaH tamastamaH prabhA mahAtamorUpA 7, iti-anena prakAreNa, pRthivIbhedarUpeNa, ete uktarUpAH, nairayikAH lairayika jIvAH, saptadhA parikIrtitAH / / te sarve nairayikAstu lokasyaikadeze lokaikabhogavartinaH, vyAkhyAtAH / ataH paraM teSAM kAlavibhAgaM caturvidha vakSyAmi / / 159 // 160 // hai| isa dhUmaprabhA larakateM dhUma jaisA pujaloMkA pariNamana hotA rahatA hai|5| aMdhakArakIpramAtulyaprabhAjita narakaseM hai vahatamApramA pRthivI hai|| tathA gADha aMdhakArake samAna jila pRthivIkI kAMti hai vaha tamastamaH prabhA hai|7| isa taraha sAta pRthiviyoMke bhedale nArakI jIva sAta prakAra ke kahe gaye haiM // 158 // ___anvayArtha-(te savve logarala egadelamsi viyAhiyA-te sarve lokasya ekadeze vyAkhyAtAH) ye lapa lokake eka bhAgameM rahate haiN| (eto kAlavibhAga vocchaM-ataH paraM kAlavibhAgaM vakSyAmi) aba isake bAda kAlavibhAga kahatA hUM vaha kAlavibhAga (tesiM-teSAm ) ina nArakI - jIvoMkA (caunvihaM-caturvidham ) cAra prakArakA hai // 159 // ye nArakI jIva (saMtaI pappa-lantatiM prApya ) pravAhakI apekSA (aNAiyA-anAdikAH) anAdi (vi ya-api ca) aura (apajjavasiyA -aparyavasitAH ) anaMta hai| tathA (ThiI paDucca-sthiti pratItya) Ayusthiti aura kAlasthitikI apekSA (sAIyA vi ya lapajjavasiyAsAdikAH api ca saparyavalitAH ) lAdi aura sAMta haiM // 160 // dhumADA jevA pudgalonuM pariNamana thayA kare che. 5. aMdhakAranA jevI kAMti je narakamAM che te tamaprabhA che. 6, tathA gADha aMdhakAranA jevI je pRthavInI kAMti che te tamastamaprabhA che. 7. A pramANe sAta pRthavIonA bhedathI nArakIya jIva sAta prakAranA kahevAyA che. je 158 che manvayArtha te savve logasla egadesammi viyAhiyA-te sarve lokasya ekadeze vyAkhyAtAH sA thA na me nAma 29 che. etto kAlavibhAga vocchaM-ataH para kAlavibhAgaM vakSyAmi ve mAnI pachI vibhAgane maI chu. yA vilAsa tesi-teSAM // nA24Iya ponA cauvvihaM-caturvidham cAra prakAranA che. je 159 che manvayArtha -2 // nA24Iya 01 saMtaI pappa-saMtatiM prApya pAnI apekSAdhI aNAiyA anAdikAH mAha vi-ya ane apajjavasiyA-aparyavasitAH mAnata cha tathA ThiiM paDucca-sthitiM prApya mAsthiti mane sthitinI 25pekSAthI sAIyA vi ya-sapajjavasiyA sahI ane sAMta cha. // 10 // u0-111
Page #790
--------------------------------------------------------------------------
________________ 882 uttarAdhyayanasUtre 'sAgarovamasegaM tu ityaadi| nairayikANAmAyuH sthitimAha-prayamANaM pRthivyAM ratnaprabhAyAM nairavikAgAmAyuH sthitiH utkaNa ekaM sAgaropanaM vyAkhyAnA jayanyena tu gavarpatahatrikA dazasahacavarSapramANA. Ayu. sthiti AtmanetyayaH / / 163 / / 'tiNeva sAgarA ' ityaadi| dvitIyAgaM pRthivyAM nairavirupAm AyuH sthitiH. utkaga tu trIn sAgarAneva cINi sAgaropamAnyeva vyaganyAtA ! jayanyena nu ekaM sAgarogmam AyuHsthitivyAkhyAtetyarthaH // 162 // 166 / / 164 // 165 // 166 // 167 // anvayArya-(paDamAe-prathalAyAH) prathama tarakatI AyuH sthiti (koseNa-utkarSaNa) utkRSTakI apekSA (ega sAgarovana-ekaM lAgaropamam ) eka sAgarakI hai tathA (janneNaM-jayanyena jayanyakI apekSA dasavAsa sahalsiyA-izavarSasahantrikA) daza hajAra varSanI hai / 16 // ___anvayArtha-(doccasta-dvitIyAyAH) dvitIya harakakI AyuHsthiti (koseNa-utkarSeNa utkRSTahI apekSA (ninneva sAMgarA-trIneva sAgarAn) tIna sAgarakI tathA (jahanne egaM sAgarovasaM-jaghanyena ekam sAgaropamam ? jaghanyakI apekSA eka sAgaropama pramANa (viyAhiyAvyAkhyAnA ) kahI gaI hai // 162 // ___ anvayArtha (tajhyAe-tRniyAyAH / nIlare narakakI AyuH sthiti (ukoseNa-utkaNa) utkRSTakI apekSA (satteva sAgarA-sataiva sAgarAt ) sAta sAgarakI tathA (jahanneNaM-jaghanyena ) jayanyanI apekSA (tinneva _____ andayA-paDhanAe-pramA phe| natI zudhili uja-malaNa haTanI apekSAthI esAgarognaM-ekaM sAgaropannnAnI 22. jahanneNaMjavanyena vanyanI apekSAthI dattagatattahatliga-ina tahalinnA huna hajAra varSanI che. // 16 // anvayArtha docatta-dvitINaNaH bhoga 2- aniyati koleNaskarSeNa - apekSAdhI tinneya sAgarA-trInetra sanarAn tI che. tayA jahanneNa evaM sAgaronma-jUnayeta ekan sAgaronanan yanyanI samAdhI eka sArA pramANa kahe che. A 16ra che sanyA-taiyAra-tRtIgaNaH zrI nanI yumiti kolejaskarSe TanI apekSAthI sattevasAgarA sanja sAgarAn dAna ...2nI che
Page #791
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 nairayikajIvanirUpaNam 883 'jA ceva AuThiI' ityAdi-- yA-yAvatI caiva nairayikANAM rayika jIvAnAm AyuH sthiti AkhyAtA, saiva tAvatyeva teSAM nairayijIvAnAM kAyasthitirapi utkRSTA jaghanyA ca bhavati / teSAM hi tata udvRttAnAM garbhajatiryamanuSyeSvevotpAda iti // 168 // aNaMtakAlamukkolaM' ityaadi| . nairayikANAM nairayikajIvAnAM, svake kAye tyakte sati antaraM tu utkRSTamanantakAlam , etacca nigodApekSayA bodhyam / jaghanyakaM tu antarmuhartam / yadA sAgarovamANi-trINyeva sAgaropamANi) tIna sAgarakI (viyAhiyAvyAkhyAtA) kahI hai||163|| ___ anvayArtha-(cautthIe-caturthyAH) caturtha narakakI AyuH sthiti (ukoleNaM-utkarSaNa) utkRSTakI apekSA (dalasAgarovamA-dazasAgaropamANi) daza sAgarakI tathA (jahanneNaM-jaghanyena) jaghanyakI apekSA ( satteva sAgarovamA salaika sAgaropamANi) sAta sAgarakI hai // 164 // ___anvayArtha (paMcamAe-pazcanyAH) pAMcaveM narakakI AyuHsthiti (ukoseNa-utkarSaNa) utkRSTakI apekSA ( lattAlasAgarovamA-lasadazasAgaropamA) satraha 17 lAparopasa pramANa tathA ( jahanneNaM-jaghanyena ) jaghanyakI apekSA (daza ceva sAgarovamANi-daza caiva lAgaropamANi) daza sAgaropamA pramANa (viyAhiyA-vyAkhyAtA) hI gaI hai // 165 // anyAyArtha-(chaDie-SaSThayAH) chaThaveM naratakI AyuHsthiti (ucyoseNa-utkarSaNa) utkRSTakI apekSA (dAvIla lAgarAu-chAviMzati lAgarAn) bAIsa 22 lAgaropamA pramANa tathA (jahanneNaM-jaghanyena) jaghanyakI apekSA tathA jahanneNaM-jaghanyena nyanI apekSAthI tinnevasAgarobamANi-troNyevamAgagepamANi traNa sAranI viyAhiyA-vyAkhyAtAH 4hI che // 11 // ___ mankyAtha-~-cautthIe-caturthyAH yathA na24nI sAyudhiti udyogautkarSeNa TanI apekSAdhI dasasAgarovamA-dAsAgaropamANi 13 nAnI che tathA jahanneNa-jaghanyena 43nyanI apekSAthI sattevasAgarogamA- samasAgagemAzi sAta sAgaranI che. 164 che manvayArtha-paMcamAe-paJcamyAH 5iyamA 224nI mAhiti omegAutkarSeNa iSTa pakSAcI satteva sAgarovamAnataMba sAgarota: ataH sAgaropama pramANa vaghA java nI pizAthI dasa sAro pramANu kahe che 165 mayArtha-Dadie-nyAH ! nayanI nAyini -sana Greii apekSAyI cAvIsalAgara 3-TAviMzati mAgagana nApI nAma
Page #792
--------------------------------------------------------------------------
________________ TaMTarka uttarAdhyayana sUtre ko'pi narakAnniHsRtya garbhajaparyApta matsyevRtpadyAntarmuhUrtamAyuH prapUrya kliSTAdhya vasAyavazAt punarnarake evotpadyate, tadA labhyata iti bhAvanIyam // 169 - 170 // ( saptarasa sAgarovamA - saptadazasAgarovamANi) satraha 17 sAgaropama pramANa (viyAhiyA - vyAkhyAtA) kahI gaI hai // 166 // anvayArtha - (sattamAe - saptamAyAH ) saptama narakakI AyuHsthiti ( tettIsa sAgarA - trayastriMzata sAgarAn ) teMtIsa 33 sAgaropama pramANa tathA (janneNaM - jaghanyena) jaghanyakI apekSA ( bAvIsaM sAgarobamA - dvAviM zati sAgaropamANi) bAIsa 22 sAgaropasa pramANa (viyahiyA - vyAkhyAtA) kahI gaI hai || 167 || anvayArtha - (jA ceva AuThiI nerayiyANaM viyAhiyA-yA caiva AyuH sthitiH nairayikANAM vyAkhyAtA ) jitanI 2 bhinna 2 narakomeM nArakI jIvoMkI utkRSTa aura jaghanya AyuHsthiti kahI gaI hai ( sA tesiM jahanukkosiyA bave - saiva teSAM jaghanyotkRSTikA bhavati ) utanI 2 hI unakI kAyasthiti jaghanya aura utkRSTa una nArakI jIvoM kI jAnanI cAhiye || anvayArya - ve nArakI jIva vahAMse nikalakara garbhaja tiryaJca evaM manuSyoM meM hI janma dhAraNa karate haiN| (neraiyANaM - nairayikANAm ) nArakI jIvoMkA (sae kA vijaDhamma - svake kArya tyakte) apane zarIrako choDane para (aMtaraM - antaram ) antara kAla (ukosaM - utkRSTam ) utkRSTa rUpa se (anaMta pramANu che tathA jahanneNaM - jaghanyena 4dhanyanI apekSAthI sattarasasAgarovamA - saptadaza sAgaropamANi sattara sAgaroyama pramANu viyAhiyA - vyakhyAtA he che. // 166 // anvayArthaM--sattamAe-saptamAyA sAtamA naraunI Ayusthiti utsRSTanI apekSA tettIsasAgarotramA - trayatrizat, sAgarAn tetrIsa sAgaropama pramANu tathA jahanneNaM-jraghanyena 4dhanyanI apekSAthI vAvIsaM sAgarovamA - dvAvizatisAgaropamANi NAvIsa sAgaropama pramANa vivAhiyA - vyAkhyAtA he che. // 167 // anvayArtha--jA ceva AuThiI neraiyANaM viyAhiyA - yA caitra AyuH sthiti nairayikANAM vyAkhyAtA bheTalI neTavI bhane bhinna bhinna narama nAraDiya bhavAnI utkRSTa ane jaghanya Ayusthiti ahIM khatAvavAmA Avela che sA teli jahannukkosiyA bhave--saiva teSAM jaghanyotkRSTikA bhavati bheTasI thenI ayasthiti jaghanya ane utkRSTa e nArakIya jIvonI jANavI joIe. 5 168 o anvayAe nArakIya tyAMthI nIkaLIne gaja tIya kheMca ane manuScAmAM pazu nRnbha dhAraeNu 1re che neraiyANaM - nairayikAnAm nAraDIya bhavanu sae kAra vijaDhammi-svake kAye tyakte potAnA zarIrane chovAthI aMtaraM - antaram aMtarAja
Page #793
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 36 paJcendriyatigjIvanirUpaNam paJcendriyatiryagjIvAn mAhamUlam-paMciMdiya tirikkhAo, duvihA te viyAhiyA / samucchimatirikkhAo, gamavakrAMtiyA tahA // 171 // duvihA te ave tivihI, jalayarA thalayarA tahA / nahayarA ya boddhavvA, tesi bheeM muMha meM // 172 // chAyA-paJcendriyA stiyazcaH, dvividhAste vyAkhyAtAH / saMmUrchima tiryazcazca, garbhavyutkrAntikAstathA // 171 // dvividhAste bhavanti trividhAH, jalacarAH sthalacarAstathA / nabhazvarAzca boddhavyAsteSAM bhedAn zaNuta me // 172 // TIkA-'paMciMdiyatirikkhAo' ityAdi / ye tu paJcendriyAstiyazcaste dvividhA vyaakhyaataaH| tad yathA-saMmUrchima tiyazcaH, ye manaH paryAptyabhAvataH sadA saMmUrchitA ivAvatiSThante, te garbhavyutkrAntikAzca garne vyutkrAntiyepa te garbhavyutkrAntikAH, tatheti samuccaye // 171 // kAlaM-anaMtakAlam ) anaMtakAla pramANa hai tathA (jahannayaM-jaghanyakam ) jaghanyarUpase (aMtomulutta-antarmuhartam ) antarmuhUrtakA hai| yaha utkRSTa antarakAla nigoda jIvoMkI apekSA jAnanA caahiye| tathA jaghanyakAla jaba koi sI jIva larakale nikalakara galeMja paryApta matsyoM meM utpanna hotA hai aura antamuhUrta Ayu samApta kara kchiSTa adhyavasAyake vazale punaH narako hI utpanna hotA hai tabakI apekSA jAnanA cAhiye // 169 // ___ anvAyArtha-(eeli vaNNao gaMdhaorasaphAlaoviya saMThANa desao sahassao vihANAI-eteSAm varNataH gandhataH rasasparzataH apica saMsthAna dezataH sahasrazaH vidhAnAni ) ina nArakI jIvoMke varNa, gaMdha, rasa aura ukkosa-utkRSTam aSTa 35thI aNaMtakAlaM-anantakAlam manaistNa pramANa cha tathA jaghanyarUpathI amuhUrvanuM che. A utkRSTa aMtarakALa nigodanI apekSAthI jANavuM joIe tathA jaghanyakALa-jyAre keI paNa jIva narakathI nIkaLIne garbha ja paryApta momAM utpanna thAya che ane aMtamuhUrta Ayu samApta karIne kilaSTa adhyavasAyanA vazathI pharIthI narakamAM utpanna thAya che tenI apekSAthI jANavuM joIe. e 169 che mankyAtha:-eesi vaNNao gaMdhao rasaphAsao vi ya saMThANadesao sahassao vihANAI-eteSAM varNataH gandhataH rasasparzataH api ca saMsthAnadezataH sahasrazaH vidhAnAni A nArakIya jInA varNa, gaMdha, rasa, ane sparza tathA saMsthAnarUpa dezanI
Page #794
--------------------------------------------------------------------------
________________ iMTare uttarAdhyayana sUtre 'vihA te ' ityAdi / dvividhAH=uktarItyA nikArakA api = paJcendriyatiryaJcaH, punantrividhA bhavanti / ke te trayaH ? ityAkAGgAyAmAha - 'jalaparI' ityAdi / jalacarAH sthalacarAstathA nabhavarAceti trayo boDavyAH teSAM trayANAM bhedAn ne vana sanope nRNuta // 172 // ' sparza tathA saMsthAnarUpa dezakI apekSAse aura bhI bahuta bheda ho jAte haiM // aba paMcendriya tiryagjIyoMko kahate haiM- paMcidiya0' ityAdi / anvayArya - ( paMcidiya tirikkhAo dubihA - paMcendriyAH tiryaJcaH dvividhA:) paMcendriya tiryaJca do prakAra ke (viyAhiyA - vyAkhyAmAH) kahe haiM saMmucchima tirikkhAo tahA ganbhavatiyA-saMmUcchima tiryazvazca tathA garbhavyutkrAntikAH ) 1 sUcchimatiryaJca aura 2 garbhaja niryaca / manaH paryApta abhAvameM jo sadA chimako taraha hote haiM ve saMmUcchima paMcendriya niryazca hai | tathA garbhase jinakI utpatti hotI hai ve garbhaja paMcendriya tiryazca hai // 171 // anvayArtha - (bihA te nivihA bhave dvividhAH te tritriyAH bhavati) vai donoM prakArake niryazca tIna prakArake aura hote hai ( jalayarA dhalayarA tahA nahayarA-jalacarAH sthalacarAH tathA namanvarA:-) 1 jalacara, 2 sthalamvara, 3 evaM nabhazvar khecara (tersi bhae khumeha me - teSAM se zrRNuna me) aba maiM inake bher3oMko kahatA hUM to suno / / 172 // apekSAthI khIjA 56 ghaNuM bheda thaI jAya che. ! 10 have patha haindriya line ve - paMcediya " ityAdi / anvayArtha -- paMcidiya tirintAko duvihAracendriya vivi dvividhAH paMtha indriya tirthanya me bhrArata vihiNa -staH he nitirisone vahA gabrbhatraUMtiNa- taMdUrvinatiryaJca tathA garnatrayukta vikAH (3) bhuumitiya cakSune (ra) rAja ti ane tenA sAras sA samUskRitanI saka hoya che te samUcchamAMndraya tiya ca che tathA garalathI jenI utpatti thAya che te gaja paMcendriya yiA che. 5171 {k anvayArtha -- dubihA te vivi bhave - dvividhAH te trividhAH bhavanti / me adharanA tirtheya traha prastAvamA heya hai. jalacarA thalacarA tahA nahacarAjalacarAH sthalacarA. tathA namavataH 22, 2 62- peyara 3 hRvehuM veDiM bhee-veSAM bhedAn senA deone'Du cha. te huneha-zrRguva naaNdnnai|||172||
Page #795
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 jalacarajIvanirUpaNam tatra jalacara jIvAnAha - mUlam -macchA ye kacchabhA ye, gAMhA ye magarI tehA | susuMmArA ye bodhaThevA, paMcahI jalayarAhiyAM // 173 // loga te sabe, ne savvattha viyAhiyA | eto kArla vibhAgaM tu, vocchaM tersi caiunviham // 174 // saMta paMppaNAIyA, apajavasiyA viye / Thi pahuce sAIyA, sapajjevaliyA vi ye // 175 // ega ye puvvakoDI rDa, ukko seNa viyahiyA / AMuThiI jalarANaM, antormuhutaM jahanniyA // 176 // punnakoDirpuhataM tu, ukoNa viyAhiyA / kAThaI jalayerANaM, aMtomuhutaM jahannayA // 177 // anaMtakAlamukkIsa, aMtosuhutaM jahannayam / vijami see kAra, jalayaroNaM aMtaraMm // 178 // chAyA - matsyAzca kacchapAca, grAhAzva makarAstathA / 887 suMsumArazca boddhavyAH, paJcadhA jalacarA AkhyAtAH || 173 || lokaikadeze te sarve, na sarvatra vyAkhyAtAH / ataH kAlavibhAgaM tu, vakSyAmi teSAM caturvidham // 174 // santatiM prApya anAdikAH, aparyavasitA api ca / sthiti pratItya sAdikAH, saparyavasitA api ca // 175 // ekAM ca pUrvakoTis, utkarSeNa vyAkhyAtA / AyuH sthitirjalacarANAm, antarmuhUrta jayanyikA // 176 // pUrvakoTi pRthaktvaM tu, utkarSeNa vyAkhyAtA / kAryasthitirjalacarANAm, antarmuhUrta jayanyikA // 177 / / antarmuhUrtaM jaghanyakas / anantakAlamutkRSTam, tyakte svake kAye, jalacarANAmantaram / / 178 // TokA-' sacchA ya kacchabhA ya ' ityAdi / matsyAH, kacchpAH, ca=punaH grAhA : = ' gohi ' iti khyAtAH, tathA - makarAH =
Page #796
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre 'magaramaccha ' iti bhASA prasiddhAH, suMsumArAH zizumArAH' soMsa' iti khyAtAH, evaM jalacarAH paJcadhA paJcaprakArAH, AkhyAtAH tIrthakarAdibhiH kathitAste sarve voddhavyAH // 173 // 174 // 175 // aba jalacara jIvoM ke viSayameM sUtrakAra kahate haiM-'acchAya' ityaadi| anvayArtha-(sacchA kacchamA gAhA tahA sagarA suMsumArAya-matsyAH kacchapAH grAhAH tathA makarAH suMsusArAzca ) satsya, kacchapa, grAha tathA magara evaM zizumAra-sosa isa prakAra (jalayarA-jalacarA) jalacara jIva (paMcahA AhiyA-paMcadhA AkhyatAH) pAMca prakArake kahe gaye hai||173|| anvayArtha-(te savve loegadese-te sarve lokaikadeze) ye saba lokake eka dezameM rahate haiM (na savvattha-na sarvatra sara jagaha nahIM haiM viyAhiyA -vyAkhyAtA) aisA vItaroga praTane kahA hai / (etto tesiM caunvihaM kAlavibhAgaM vocchaM-ataH teSAM caturvidham kAlavibhAgaM tu vakSyAmi ) aba maiM isake bAda inakA caturvidha kAlavibhAga kahatA hUM-vaha isa prakAra haiM / / ___andayArtha- -(saMtaI pappa agAIyA vi ya apajjavasiyA-santatiM prApya anAdikAH api ca aparyavasitAH) santatikI apekSA ye jIva anAdi evaM anaMta haiM tathA (ThiiM paDDucca sAIyA vi ya sapajjavasiyAsthiti pratItya sAdikAH api ca saparyavasitAH) sthitikI apekSAse sAdi evaM sAnta haiM // 17 // hava raNaya2 tA viSaya sUtrA2 he che--"macchAya' ityaadi| sa-kyAtha-macchA kacchabhA gAhA magarA susumAro ya-matsyAH kacchapAH mAhAH tathA makarAH susumArazca matsya, 1275, bhAI tathA bhaga bhane ziSubhArasosa mA pramANe jalayarA-jalacarA. 422 0 paMcahAAhiyA-paJcadhA AkhyAtAH pAMca prakAranA kahela che. je 173 che ___manvayArtha te savve loegadese-te sarva lokaikadeze yA Alashn| se pradezamA 29 che. na savvattha-na sarvatra sanI sadhaNI yAmAM nahIM sema viyAhiyA-vyAkhyAtA vIta prasuthe huM che. etto teti caunvihaM kAlavibhAgaM vocchaM-ataH teSAM caturvidham kAlavibhAgaM tu vakSyAmi huve mAnA pachI Ane cAravidha kALavibhAga kahuM chuM. te A pramANe che. 174 che bha-payArtha-saMtaI pappa aNAIyA vi ca apajjavasiyA-santatiM prApya anAdikAH api ca aparyavasitAH saMtatinI apekSAthI mA 1 manAhi bhane bhanata cha. tathA ThiI paDucca sAiyA sapajjavaniyA-sthiti pratItya sAdikAH api ca saparyavasitAH sthitinI apekSAthI sahI mane sAMta hai. // 175 // -
Page #797
--------------------------------------------------------------------------
________________ 889 - priyadarzinI TIkA a0 36 jalacarajIvanirUpaNam 'egA ya puvvakoDI u' ityAdi jalacarANAmAyuHsthitiH, utkarSeNa ekAM ca pUrvakoTiM vyAkhyAtA, jayanyikA tu antarmuhUrtam / iha sthitiH saMmUrchimAnAM garbhajAnAM ca tulyaiva // 176 // 'puvakor3ipuhattaMtu' ityAdi jalacarANAM kAyasthitistu utkarSaNa pUrvakoTipRthaktvaM vyAkhyAtA, tatra pRthaktvaM dviprabhRtinavaparyantam / tatazceha-aSTapUrvakoTayaH kAyasthitijalacarANAM bhavati / iyatIcaiSAM kAyasthitirityaM syAt , paJcendriyatiryaGmanuSyANAM utkRSTato'pyaSTaiva ___ anvayArtha-(jalayarANaM AU ThiI-jalacarANAm AyuH sthitiH) ina jalacara jIvoMkI Ayusthiti (ukoseNa egA puncakoDI u jahaniyA antomuhutta-utkarSeNa ekA pUrvakoTiM jaghanyikA antarmuhUrtam ) uskRSTakI apekSA eka pUrvakoTi pramANa tathA jaghanyakI apekSA eka antarmuhUrtakAla pramANa kahI gaI hai // 176 / / ___ anvayArtha--(jalayarANaM kAthaThiI-jalacarANAm kAyasthitiH) tathA ina jalacara jIvoMkI kAyasthiti ( ukkoleNa-utkarSaNa ) utkRSTakI apekSA (puvvakoDipuhattaM-pUrvakoTi pRthaktvam ) pUrvakoTi pRthaksya evaM (jahannayA-jayanyikA) jaghanyakI apekSA (aMtonuhunta-antarmuhUrtam ) eka - antarmuhUrta kahI gaI hai / / 177 // anvayArtha-(jalayarANaM-jalacarANAm ) jalacara jIvoM kA (lae koe vijaDhammi-svake kAye tyakte ) apane zarIrake chor3ane para punaH usI zarIrameM Ane taka kA ( aMtaraM-antaram ) virahakAla ( ukkosaM - utkRSTam ) utkRSTa ( aNaMtakAlam - anaMtakAlam ) nigodakI apekSA sankyAtha-jalayarANaM AuThiI-jalacarANAm AyuH sthitiH 2mA 452 yonI mAyusthiti ukkoseNa egA puvva koDI u jahaniyA antomuhurta-utkaNa ekA pUrvakoTi jaghanyikA antarmuhUrtam aSTanI apekSAthI se pUrva Ti prabhAra tathA jaghanyanI apekSAthI eka aMtarmuhUrta koLapramANa batAvela che. 1176 anvayArtha-jalayarANaM kAyaThiI-jalacarANAm kAyasthitiH tathA // gaNara yonI sthiti ukkoseNa-utkarSeNa STanI apekSAthI pUcakoDI puhattaM-pUrvakoTI pRthaktvam pUrva pRthapa mane jahanniyA-jaghanyikA dhanyanI bhbhapekSAthI aMtomuhutta-antamuhUrtam 4 mata hUta vAma mA ch|1971 "manvaya 2-jalayarANaM-jalacarANAm jaya2 yon| sae kAe vijaDhammisvake kAye tyakte pAtAnA zarIrane chIna zathI mera zarIramA 25 vA sudhAnA aMtaraM-antaram vi2947 ukkosaM-utkRSTam pRSTa aNaMtakAla-anantakAlam nigAhanI u-112
Page #798
--------------------------------------------------------------------------
________________ 990 uttarAdhyayanasUtre nirantarA bhavA bhavanti, tadAyurmIlane ca etAvatya eva pUrvakoTayaH syu necaiteSu yugalinaH syuH, yenoktavirodhaH syAditi, jaghanyikA tu kAyasthitirantarmuhUrtam // 178 _atha sthalacarAnAhamUlam-cauppayA ya parisappA, duvihA thalayarA bhave / caurpayA cauvihA, te meM kittayao suNa // 179 // egakhurA dukhurA ceva, gaMDIpaya saNahappaMyA / hayAi goNamAi, garyamAi sIhamAiNo // 180 // bhuoraparisappA ya, parisamA duvihA bhave / gohAI ahilAI ya, ekekA NegahI ave // 181 // loegadese te savve, na samvattha viyohiyA / etto kAlavibhAgaM tuM, vocchaM tesiM cauThivaham // 182 // anaMtakAla tathA (jahannayam-jaghanyakam ) jaghanyakAla (aMto muhuttaantarmuhUrtam ) antarmuhUrta jAnanA caahiye| saMmUcchima tiryaJcoMkI tathA garbhaja tiryaJcoMkI sthiti ekasI kahI gaI hai| do saMkhyAse lekara nau takakI saMkhyAkA nAsa zAstrIyabhASAmeM pRthaktva hai| jalacara jIvoMkI kAyasthiti ATha pUrvakoTikI hotI hai| so vaha itanI isa prakArase hai ki paMcendriya tiryaJca tathA manuSyoMke antara rahita saba, utkRSTakI apekSA ATha hI hote haiN| inakI Ayu milAnese itanI hI pUrvakoTi AtI hai| inameM yugaliyA hote nahIM haiM ki jisase ukta kathana meM virodha A sake / / 178 // apekSAthI mAnatA tathA jahannayam-jaghanyakam dhanya antomuhutt-antmRrta aMtarmuhUrta jANavuM jAIe. saMmUcchima tiyAnI tathA garbhaja tiryacenI sthiti eka sarakhI batAvavAmAM Avela che. be saMkhya thI laIne nava sudhInI sakhyAnuM nAma zAstrIya bhASAmAM pRthakRtva che jaLacara jIvonI kAyasthiti ATha pUrva keTinI hoya che. te e eTalI AvA prakAre che ke, paMcendriya tiryaMca tathA manuSyanA aMtararahita bhava utkRSTanI apekSAe ATha ja thAya che. emanI Ayu meLavavAthI eTalI pUrva keTI Ave che. emanAmAM jugalIyA hetA nathI. ke jethI kahevAyela viSayamAM virodha AvI zake che 178 che
Page #799
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 36 sthalacarajIvanirUpaNam saMtaI papaNAIyA, apajavaliyA ki yeM / ThiiM paDucca sAIyAM, sapajjavaliyA vi yaM // 183 / / paliyovemAiM tiNi u, ukoleNa viyAhiyA / AMuThiI thalayarANaM, aMtomuMhuttaM jahanniyA // 184 // paliyomAiM tiNi u, ukkoseNa viyaahiyaa| putvakoTipuhatteNaM, aMtosuhRtaM jahanniyA / kAyAThiI thalayaroNaM, aMtaraM 'telibha bhave // 185 // kAlasaNaMtasukosaM, aMtosuhuntaM jahaneyaM / vijaMDhasmi lae~ kAye, thalayarANaM tu aMtaram // 186 // chAyA-catuSpadAzca parisapAH, dvividhAH sthalacarA bhavanti / catuSpadAzcaturvidhAH, tAnme kIrtayataH zRNu // 179 // ekakhurA dvikhurAzcaiva, gaNDIpadAH snkhpdaaH| hayAdayaH gavAdayaH, gajAdayaH 'siMhAdayaH // 180 // bhujoraH parisapazci, parisapA dvividhA bhavanti / godhAdayaH, ahyAdayazca, ekaike'nekadhA bhavanti // 181 // lokaikadeze te sarve, na sarvatra vyaakhyaataaH|| ataH kAlavibhAgaM tu, vakSyAsi teSAM caturvidham // 182 // santatiM prApyAnAdikAH, apayevasitA api ca / sthiti pratItya sAdikAH saparyavasitA api ca // 183 // palyopamAni trINi tu, utkarSeNa vyaakhyaataa| AyuH sthitiH sthalacarANAsa , antarmuharta jayanyikA // 184 // palyopamAni trINi tu, utkarSeNa vyaakhyaataa| pUrvakoTipRthaktvena, antarmuhUrta jghnyikaa|| kAyaH sthitiH sthalacarANAm , antaraM teSAmidaM bhavati // 185 // kAlaM anantasutkRpTam , antarmuhUrta jaghanyakam / tyakte svake kAye, sthalacarANAM tu antaram // 186 // TIkA-'cauppayA ye' ityAdi sthalacarAH paJcendriya tiryagra jIvA dvividhA bhavanti / tad yathA-catuppadAH, parisapazci / tatra catuSpadAcaraNacatuSTayavantaH, caturvidhAH catuH prakArakA santi, tAna me mama kIrtayataH zRNu // 179 //
Page #800
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtra 'egakhurA' ityaadi| ekakhurAH, dvikhurAH, gaNDIpadAH, sanakhapadAzceti cturvidhaaH| tatraikakhurAH eka khurazcaraNe yeSAM te, ekakhurAH, hayAdayaH dvikhurAH-gavAdayaH, gaNDIpadA= gaNDI-padmakarNikA, tadvat vRttatayA padAni yeSAM te tathA, ythaa-gjaadyH| sanakhapadA sahanavartante, iti sanakhAni, sanakhAni padAni yeSAM te sanakhapadAH siMhAdayaH // 180 // sthalacara isa prakAra haiM-'cauppayAya' ityAdi / anvayArtha-(dhalayarA-sthalacarAH) sthalacara jo paMcendriya tiyazca jIva haiM ve (duvihA-dvividhAH) do prakAra ke hote haiN| (cauppayA parisappAyacatuSpadAH parisAzca) catuSpada-cArapairavAle tathA parisarpa / inameM (cauppayA cauciho-catuSpadAH caturvidhAH) catuSpada tiyazca cAra prakAra haiM (te me kittayaosuNa-tAn me kIrtayataH zrRNu) unheM maiM kahatA hUM-suno // 179 // ___ anvayArtha-(egakhurA dukhurAgaMDipaya saNahappayA-ekakhurAH dvikhurAH gaNDIpadAH sanakhapadAzca) jinake pairoM meM eka khura hotA hai ve eka khura paMcendriya tiryazca jIva haiM jaise ghor3o vagairaha (dvikhurAH) jinake pairoM meM do khura huA karate hai ve dvikhura paMcendriya tiryazca jIva haiM jaise gAya vgairh| (gaMDIpayA-gaNDIpadAH) kamalakI karNikAke samAna jinake paira hote haiM ve gaNDIpada paMcendriya tiryazca jIva hai jaise hAthI aadi| (saNahappayA sthAyara 2mA prAranA cha-" cauppayAya" tyAdi ! manvayArtha-thalacarA-sthalacarAH sthAya2 12 5.yendriya tiya ya 1.cha...duvihA-dvividhAH me 542nA jAya che cauppayA parisappAya-catuSpadAH parisAzca yAra 5 tathA parisa mAmAthI cauppayA cauvvihA-catuSpadAH caturvidhA yA2 5vANA, tiya ya yA2 prA2nA che. te me kittayao suNa-tAn me kIrtayataH zrRNu mene 49 chute samaya // 17 // anvayArtha-egakhurA dukhurA gaMDipaya saNahappayA-ekakhurAH dvikhurAH gaNDI padAH sanakhapadAzca nA 5mA me ma ya . che the ye mINA paMcendriya tiryaMca jIva che. jema ke, ghoDA vigere jenA pagamAM be kharI hoya ...,..me marIva 5yendriya tiya ya hAya che. rebha., gAya vagaire. gaDIpayA-gaNDIpadAH bhajanI nA ren| 5DAya cha epa - payandriya tiyaya 71 cha. ma sAthI kore. saNahappayA-sanakhapadAH nA
Page #801
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 36 sthalacara varajIvanirUpaNam 'bhuoragaparisappA ya' ityAdi / parisarpA dvividhA bhavanti / tad dvaividhyamAha - 'bhuora' ityAdi / bhujoragaparisapazca-iha parisarpazabdaH pratyekamabhisaMbadhyate / tato bhujA iva bhujAH - zarIrAvayavavizeSAstaiH parisarpantIti bhujaparisarpAH / uraH parisarpAca= urovakSastena parisarpantItyuraH parisarpAH / tatra bhujaparisarpAH godhAdayaH / uraH parisarpAstu - sanakhapadA : ) jinake pairoMmeM nakha huA karate hai ve . sanakhapada paMcendriya tiryaJca jIva hai jaise siMha billI kuttA vagairaha // 180 // anvayArtha -- ( parisappA duvihA bhave -parisarpAH dvividhA bhavanti ) parisarva paMcendriya tiryaJcajIva do prakArake hote hai ? bhujaparisarpa 2 uraH parisarva jo paMcendriya tiryaJca bhujAse arthAt sujAke sadRza zarIrake avayava vizeSoMse sarakate hai ve bhujaparisarpa kahe gaye hai / jo vakSasthalase sarakate hai ve uraH parisarpa kahe jAte hai / bhujaparisarpa - jaise (gohAi-godhAdayaH) godhA Adi tathA uraH parisarpa ( ahimAI - ahyAdayazca ) sarpa Adi / arthAt godhA Adi jIva bhujaparisarpa hai evaM sarpa Adi uraH parisarpa hai / (ekekkANe hA bhave - ekaika anekadhA bhavanti) ye bhujaparisarpa tathA uraH parisarpa bhI aneka prakAra hote hai // 189 // anvayArtha - (te sacce - te sarve) ye sthalacara jIva ( loega dekhe-lokaika(deza) loka ekadezameM rahate hai ( na savvattha-na sarvatra ) sarvatra nahIM ( vayAhiyA vyAkhyAtAH) aisA vItarAga prabhukA kathana hai / ( eto - ataH) aba isake pagAmAM nakha hoya che te sanakhapada paMcendriya tiya ca jIva che. jema ke, siMha, misADI, it| vagere. // 180 // manvayArtha -- parisappA duvihA bhave parisarpAH dvividhA bhavanti parisarya pacendriya tiya ca jIva e prakAranA hoya che. 1. bhUjaparisa` 2, ura:parisapa 5 cendriya tiya ca bhujAthI arthAt bhujA samAna zarIranA avayava vizeSathI sarake che, te bhuja purisapa` kahevAyela che. je vakSasthaLathI sarake che te urazna parisarpa DevAya che. lu4 parisarpa gohAI - godhAdayaH prema godhA vagere. tathA 72H5risarpa ahimAI-ahyAdayaH sarpa vagere arthAt godhA, Ahi lava - parisarpa che, mane sarpa vagere. 2H parisarya che. ekekANegahA bhave - ekaika anekadhA mavRtti A bhujaparisa tathA u:parisapa paNa aneka prakAranA hoya che / 181 / manvayArtha-te savve - te sarve mA sthaNathara va loegadese - lokaikadeze , sAunA me lAgabhAM rahe che na sarvatra nahIM. viyAhiyA -- vyAkhyAtA me vItarAga prabunu ve senA tesiM cavi savvatya - na sarvatra thana che. etto - ataH 893
Page #802
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 uttarAdhyayanasUtre ahyAdayaH sadiya ityarthaH / ekaike-bhuja parisaH, uraH parisapazceityarthaH, anekadhA bhavanti // 181 // 182 // 183 // _ 'paliovamAI' ityAdi- sthalacarAgAm AyuH sthitiH, utkarSeNa trINi palyopamAni vyAkhyAtA / jaghanyikA jaghanyA''yuH sthitirantama'hUtam / atracAyaM vizepaH-'garbhaja bhujoraH parisaryayorutkRSTamAyuH pUrvakoTiH, samUrchimayo stu tayoH kramAt dvAcatvAriMzat 42 tripaJcAzacca53 varSasahasrANi / saMmUrchana-sthalacarANAM tu sAmAnyatazcatura zItirvasahasrANi iti // 184 // 'paliovamAI' ityAdi sthalacarANAM kAyasthitiH, utkarSeNa pUrvakoTi pRktvena adhikAni trINi vAda (tesiM cauviham kAlavibhAgaM vocchaM-teSAm caturvidham kAlavibhAgaM vakSyAli) maiM ina sava sthalacara jIvoMkA cAra prakArakA kAlavibhAga kahatA hUM // 182 // ___anvayArtha--vaha isa prakAra hai (saMtaI-santatim) pravAhakI apekSA (aNAIthA-anAdikAH) ye saba anAdi haiM tathA (apajjavasiyA-aparyavasitAH) anaMta haiN| (ThiI paDucca sAIyA viya sapajjavaliyA-sthitiM pratItya sAdikAH api ca saparyavasitAH) sthitikI apekSA sAdi sAnta haiN|183|| ___anvayArtha-(thalayarANaM AuThiI paliyovamAiM liNi u ukkoseNa viyAhiyA- sthalacarANAM AyurasthitiH palyopamAni trINi tu utkarSaNa vyAkhyAtA) ina sthalacara jIvoMkI utkRSTa Ayusthiti tIna palyakI kahI gaI hai| tathA (aMtAluhattaM jahanniyA-antamuhata jayanyikA) jaghanya Ayusthiti antarmuhUrtakI kahI gaI hai // 184 // kAlavibhAgaM vocchaM-teSAM caturvidham kAlavibhAgaM vakSyAmi mA saghA sthAyara jIvonA cAra prakAranA kALavibhAgane kahuM chuM ! 182 che ___ manvayArtha-te 2mA prasAra cha saMtaI-santati pravAhanI mAthI aNAyAanAdikAH me sapA manAhi cha bhane apajjavasiyA-aparyavasitAH sanata . tathA Thii paDucca sAiyA vi ya sapajjavasiyA-sthiti pratItya sAdikAH api ca saparyavasitA. sthitinI mapekSAthI sAhI bhane sAta che // 18 // anvayArtha-thalayarANaM AuThiI paliyovamAI tiNNiu ukkoseNa viyAhiyAsthalacarANAM Ayusthiti palyopamAni utkarSeNa vyAkhyAtA / sthAyarAnI utkRSTa Ayurithati traNa pApamanI kahevAyela che tathA jaghanya Ayusthiti - a tamuhUrtanI kahevAyela che. je 184 che
Page #803
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 sthalacarajIvanirUpaNam palyopamAni vyaakhyaataa| jayanyikA jaghanyaiva japanyikA svArthe kaH, kAyasthitiH, antarmuhUrtam // anvayArtha-(thalayarANaM kAyaThiI-sthalacarANAsa kAyasthitiH) isI taraha ina sthalacara paMcendriya tiryaca jIvoMkI kAyasthiti (ujholeNa-ukarSaNa ) utkRSTale (puvakoTipuhatteNaM tiNi paliyovamAiM viyAhiyApUrvakoTipRthaktvena trINI palyopamAni vyAkhyAtA) pUrvakoTi pRthaktva adhika tInapalyakI evaM (jahanniyA aMtomuhun-jadhanyikA antarmuhUrtam ) jadhanyale eka annamuhUrtakI kahI gaI hai / yahAM yaha vizeSatA hai ki garbhajabhuja parisarpa evaM garbhaja uraHparisarpakI Ayusthiti pUrvakoTikI hotI hai tathA lacchima janmavAle bhujaparisarpakI Ayu bayAlIsa hajAra varSakI tathA uraH parisarpako tepana 53 hajAra varSakI Ayu hotI haiN| saMmUcchiya sthalacara jIvoMkI AyU sAmAnyarUpase corAsI 84 hajAra varSa pramANakI hotI hai| 3 tIna palyopaNa pramANa jo utkRSTa Ayu yahAM sthalacara tiryaJcoMkI kahI gaI hai vaha bhogabhUmike tirthaJcoMkI apekSAle kahI gaI hai| yaha sthiti unakI avasthiti hai| kAyasthitikA vicAra isa prakAra hai--manuSya ho yA tiryazca ho sabakI jaghanya kAyasthiti to bhavasthitike samAna antarmuhUrta pramANa hI hai| sthalacara jIvoMkI kAyasthiti 2ma-kyAtha-thalayarANaM kAyaThiI-sthalacarANAm kAyasthitiH 2 // pramANe 21! sthAya2 yayandriya tiya 5 vAnI yasthiti ukkoseNa-utkarSeNa yA puvvakoTipuhatteNaM tinnipaliyovamAI viyAhiyA- pUrvakoTi pRthaktvena trINi palyopamAni vyAkhyAtA pUchoTI pRthaiyathA madhi 3 58yanI mane jahanniyA antomuhuttaMjaghanyikA antamuhUrttamU 4dhanyathA 4 mata itanI matApAyala cha. miDIyA e vizeSatA che ke, garbhaja bhUjagarisarSa ane ura parisarSanI Ayusthiti pUrva keTInI hoya che tathA saMsUcchima jamavALA bhujaparisarSanI Aya maMtAjIsa u12 ( 42000 ) varSanI tathA 72:5risapaMnI tapana hu (pa3000) varSanI Ayu hoya che. saMmUchima sthaLacara jIvonI ApyuM sAmAnya rUpathI coryAsI hajAra (84000) varSa pramANanI hoya che. traNa palyopama pramANe je utkRSTa Ayu ahIM sthaLacara tiryaMconI kahevAyela che che te bhogabhUminA tiryaMconI apekSAthI kahevAyela che. A sthiti temanI bhavasthiti che. kAyasthitino vicAra A pramANe che-manuSya hoya agara to tirthaM ca hoya, saghaLAnI jaghanya kAyasthiti ne bhavasthitinA samAna aMtarmuhUrta
Page #804
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre __atra palyopamatrayamAyu yugali-catuSpadatirazcAs , tadbhavAnantaraM hi teSAM na punasteSvevotpAda / tataH pUrva tu utkarSato'pi teSu pUrvakoTi pramANAyuSaH saptApTo bhavA vA bhavantIti pUrvakoTipRthaktvAdhikapatyopamatrayapramANA, teSAM kAyasthitiH / paJcendriyanaratirazcAmadhikanirantarabhavAntarA saMbhavAt / / sAta ATha aba takakI hai| isake bAda vaha avazya hI usa bhavako chor3a detA hai| tAtparya-isakA yaha hai ki yahAM bhavasthiti aura kAyasthitiko lekara sthiti kahI jA rahI hai| koI bhI janma pAkara usameM jaghanya athavA utkRSTa jitane kAlanaka jI sakatA hai vaha bhavasthiti hai aura bIcameM kisI dUsarI jAtiseM janma na grahaNa karake kisI eka hI jAti meM bAra2 utpanna honA kAyasthiti hai| isa taraha yahAM sthalacara jIvoMkI kAyasthiti sAta ATha bhava pramANa kahI gaI hai| koI bhI sthalacara jIva lagAtAra apanI jAtimeM sAta athavA ATha bhava taka rahane ke bAda avazya usa jAtiko chor3a detA hai| saba tiryaJcoMkI kAyasthiti bhavasthitikI taraha ekasI nahIM hotI hai| yahI bAta pUrvokta varNanase yahA~ kahI gaI hai| pUrvakoTi pRthaktva adhika jo tIna palyakI catuSpada tiryacoMkI kAyasthiti kahI hai vaha inhIM sAta athavA ATha bhavoMke grahaNakI apekSA kaho hai| kyoM ki pUrvakoTi pramANa AyuvAle tiryanake catuSpadaniryacoMmeM utkRSTa se sAta athavA ATha bhava hI hote haiM, pramANe che. sthaLacara jInI kAyarithati sAta ATha bhava sudhInI che. tenA pachI te avazya bhavane choDI de che AnuM tAtparya e che ke, A sthaLe bhavasthiti ane kAyayitine laIne sthiti batAvela che keI paNa janma pAmIne temAM jaghanya athavA utkRSTa jeTalA kALa sudhI jIvI zake che, te bhavasthiti che, vacamAM bIjI kaI jAtimAM janma na laIne koI eka ja jAtimAM vAraMvAra utpanna thavuM e kAyasthiti che. A pramANe ahIMyA sthaLacara jIvonI kAyasthiti sAta ATha bhavapramANe kahela che. keI paNa sthaLacara jIva ekI sAthe potAnI jAtimAM sAta athavA ATha bhava sudhI rahyA pachI avazya te jAtine choDI de che. saghaLA tiryaMconI kAyasthiti bhavasthitinI mAphaka eka sarakhI hotI nathI. A vAta pahelAM kahevAyelA varNanathI ahIM batAvela che. pUrvakeTI pRthaktva adhika je traNa palyanI cAra pagavALA tiryaMconI kAyasthiti batAvela che. te tenA sAta athavA ATha bhane grahaNa karavAnI apekSAthI batAvela che. kAraNa ke, pUrvakeTI pramANe AyuvALA tiryaMconA --- cAra pagavALA tiryacomAM utkRSTathI sAta athavA A bhava hoya che. tethI
Page #805
--------------------------------------------------------------------------
________________ 897 priyadarzinI TIkA a 36 khecarajIvanirUpaNam uktahi---'sattaTThabhavA u tirimaNuga' iti / ata etAvataevAdhikasya saMbhava iti bhAvanIyam // 185 // 186 / / khecarajIvAnAhamUlam-case u lopakalI ye, tahayA lsuggpkkhiyaa| viSayapakhI ye bodhanA, pavitraNo yacaDevvihA // 187 // logegadele te lave, la samvattha viyAhiyA / itto kAlavibhAgaM tu, vocchaM teliM cauMThivahaM // 18 // saMtaiM pappaNAIyA~, apajavaliyA viy| ThiI paDucca sAIyA, sajjavasiyA viya // 189 // paliosarala sAMgo, asaMkhajaimo bhave / AMuThiI khahayarANaM, aMtomuhuttaM jahaniyA // 19 // isase adhika nhiiN| kAraNa ki paMcendriya nara aura tirthaJcoMke inase adhika nirantara bhavAntaroMkA abhAva hai| bAdameM kisI na kisI dUsarI jAtimeM unakA janma ho jAtA hai| jaise kahA bhI hai-"lattabhavA u tirimaNuga" iti / isaliye itanI hI adhikatAkA saMbhava ho sakatA hai aisA jAnanA caahiye| (thalayarANaM vijadasmi sae kAe-sthalacarANAM tyakte vake kAye) sthalacara jIvoMkA apane kAyake chor3ane para (aMtaraM ukkosaM-aMtaraM utkRSTam) antara utkRSTa ( aNaMtakAlaM-anantakAlam ) anaMtakAla pramANa tathA (jahannayaM-jaghanyam ) jaghanya (antosuhatta-antamuhUrtam ) antarmuhUrta pramANakA hai // 185 // 186 // vadhu nahIM. kAraNa ke, paMcendriya nara athavA tiryaMce ne tenAthI adhika niraMtara bhavAMtare abhAva che te bAda kaIne kaIbIjI jAtimAM teno janma thAya che. jema Dara cha " sattaTU bhavA u tirImaNuga" ti! mA 12) sArasI 21 adhipatAnA sa sa za cha mema. MY naye. thalayarANa vijaDhammi sae kAe-rathalacarANAM tyakte svake kAye sthAya2 vona potAnA zarIra ch|uvaa pachI antara ukosaM-aMtaram utkRSTam ata2 kRSTa aNaMtakAla-ananta kAlam Aatm pramANa tathA jahannayaM-jaghanyam dhanya antomuhurta-antamuhUrtam matamuMDUta prabhAnu cha. // 185 186 // u-113
Page #806
--------------------------------------------------------------------------
________________ 898 - uttarAdhyayanasUtre asaMkhaMbhAgapaliyasta, ukkolaNa u sAhiyA / puvakoDIpuhanteNaM, aMtomuhuntaM jahanniyoM // 191 // kAyaThiI khahayarANaM, aMtaraM "tesimaM bhave / kAlaM aNaMtarmukosaM, aMtomuMhataM jahannayaM // 192 // eesiM vaNNao ceca, gardheo rsphoNso| saMThANadesao vAvi, vihA~NAiM sahassa~so // 193 // chAyA-carmANi lomapakSizca, tRtIyAH samudpakSiNaH / vitatapakSiNazca voddhavyAH pakSiNazca caturvidhAH // 187 // lokaikadeze te sarve, na sarvatra vyaakhyaataaH| ataH kAlavibhAgaM tu, vakSyAmi teSAM caturvidham // 188 // santatiM prApyAnAdikAH, aparyavasitA api ca / sthitiM pratItya sAdikAH, saparyavasitA api ca // 189 // palyopamasya bhAgaH, asaMkhyeyatamo bhavati / AyuH sthitiH khecarANAm antarmuhUrta jaghanyikA // 190 // asaMkhyabhAgaH palyasya utkarSeNa tu sAdhikA / pUrvakoTIpRthaktvena, antarmuhUrta jaghanyikA // 191 // kAyasthitiH khecarANAm antaraM teSAmidaM bhavati / kAlam anantamutkRSTam , antarmuhUrte jaghanyakam // 192 // eteSAM varNatazcaiva, gandhato rasasparzataH / saMsthAnadezatazcApi, vidhAnAni sahasrazaH // 193 // TIkA-'camme u' ityaadi| nabhazcarA jIvAH pakSiNaste caturvidhA boddhvyaaH| tad yathA-carmANi-carmapakSiNaH, carmacaTakA prabhRtayaH, carmarUpA eva hi teSAM pakSA bhavanti / lomapakSiNaH nabhazcara jIvoM ke viSayameM aba sUtrakAra kahate haiM-'camme u' ityaadi| anvayArtha--(pakkhiNo-pakSiNaH) nabhazcara pakSI-paMcendriya nabhazcara jIva ( caucihA-caturvidhAH) cAra prakAra ke ( bodhavvA-bodhavyAH) namazvara pona viSayamA ke sUtrA2 49 che-" camme u"tyAdi / bha-kyA-pakkhiNo-pakSiNaH namazca2 pakSi-payandriya namazvara 71 ghaunvihA-caturvidhAH yAra nA bodhavvA-bodhavyAH navA naye. arthAta
Page #807
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 nabhazcarajIvanirUpaNam romapakSiNaH, romapradhAnAH pakSA romapakSAstadvantaH raajhNsaadyH| tRtIyAH samudgapakSiNaH saMpuTakAkArapakSavantaH pakSivizeSAH caturthoM vitatapakSiNaH=ye sarvadA vistAritAbhyAmeva pakSAbhyAsupaviSTA bhavanti / tRtIya-caturtha bhedAntargatAH-samadvapakSiNastathA vitatapakSiNazca ardhatRtIyadvIpAd bahirtina iti bodhyam // 189 // jAnanA cAhiye arthAt nabhazcara paMcendriya tiryaJca cAra prakArake hote hai-1 ( camme-carmANi ) carmapakSA-carmarUpa hI jinake pakSa hote haiM aise carmacaTaka camagAdaDa AdipakSI (lomapakkhIya-loma pakSiNaH) losapakSI jinake paMkha roma pradhAna hote haiM aise rAjahaMsa Adi (samuggapakkhiyA-samudga pakSiNaH) samudrapakSI jilake paMkha saMpuTakake AkAra jaise hote haiM aise pakSi vizeSa (viSayapakkhI-vitatapakSiNaH) vitata pakSI jo apane paMkha pasAra kara hI baiThate haiN| samudrapakSI tathA vitatapakSI ye doMno prakArake nabhazcara paMcendriya niryazca jIva DhAIdvIpake bAhira hIpAye jAte haiN| ___anvayArtha (te savve-te sarve) ye saba nabhazcara paMcendriya tiryazca jIva (logegadese-laukaikadezavartinaH) lokake eka bhAgameM hI hai (na samvattha-na sarvatra) sarva lokameM nahIM hai (viyAhiyA-vyAkhyAtAH) aisA tIrthaMkara Adi mahA puruSoMkA kathana hai| (itto-ataH) aba maiM (tesiM caunvihaM kAlavibhAga vocchaM-teSAM catuvidham kAlavibhAgaM vakSyAmi) inake cAra prakArake kAlavibhAga ko kahatA hUM // 188 // ___ anvAyArtha--(lantaI pappaNAIyA viya apajavaliyA-santati prApya nalazvara yathendriya tiya" yA prazna hAya che. 1 camme-carmANi yama ykssaacarmarUpa jenI pAMkho hoya evA carmacaTaka arthAt cAmAciDiyA Adi pakSI, lomapakkhI-lomapakSiNaH vAmapakSI-2nI 5in mapradhAna rAya che. the| 24sa vagere samuggapakkhiyA-samudrapakSiNaH samuha pakSI-ranI cAMga seTa kA 42nI DAya che. mevA pakSI vizeSa vivayapakkhI-vitatapakSINaH vitatapakSI je petAnI pAMkha pasArIne bese che. samugapakSI tathA vitatapakSI A baMne prakAranA nabhara paMcendriya tiryaMcava, aDhIdvipanI bahAraja jovAmAM Ave che187La ___manvayArtha-te savve-te sarve mA saghA nasazva2 5'yandriya tiya"ya 4 logegadese-lokaikadezavartinaH na me mAgamA DAya che. na savvatya-na sarvatra sAbha nahI mema viyAhiyA-vyAkhyAtA tI 42 2 mA53pArnu 4thana che. itto-ataH ve I tesi caunvihaM kAlavibhAgaM vucchaM-teSAM caturvidham kAlavibhAgaM vakSyAmi mAnA thAre prazna vibhAga 49 chu // 188 // makyAtha-saMtaI pappaNAIyA viya apajjavasiyA-santati prApya anAdikAH
Page #808
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtra 'paliovamassa bhAgo' ityaadi| khecarANAM vyomacarANAM pakSiNAmityarthaH, AyuH sthitiH, utkarSeNa 'palyopamasyAsaMkhyeyatamo bhAgaH 'palyAemAsaMkhyeyatamabhAgapramANA bhavati jayanyikA'stu antarmuhatam antarmuhUrtakAlaM bhavati / iha palyopamA saMkhyeyabhAgAyuryugali pakSiNAM jJeyam / tadanyeSAM tu garbhajAnAM pakSiNAM pUrvakoTiH / saMmUrchimAnAM tu teSAM dvAsaptativarSasahasrANyutkRSTamAyuriti vizeSaH / / 190 // 'asaMkhabhAgapaliyassa' ityAdi khacarANAM kAyasthitiH pUrvakoTipRthattvena sAdhika., palyasya=palyopamasya anAdikAH apica aparyavasitAH) ye jIva santani (pravAha) kI apekSA anAdi tathA anaMta haiM / (ThiI paDDucca sAIyA visapajjavasiyA-sthiti pratItya sAdikAH api saparyavalitAH) sthitikI apenAsAdi aura saaNthaiN|| __ anvayArtha-bharasthiti aura kAyasthitile bhedase sthiti do prakArakI hai| isameM (khahayarANaM AuThiI-khacarAmaNAn AyuHsthiniH) khecara jIvoMkI bhavasthiti utkRSTakI apekSA (paliyodamasta bhAgo asaMkhejjaImo bhave jahanniyA aMtonuhuttaM-palyopamasyAsaMkhyeyatamo bhAgo bhavati jadhanyikA antarmuhUrtam ) palyake asaMkhyAtave bhAga pramANa hai tathA jaghanyakI apekSA antarmuhUrta hai // 19 // ___anvayArtha-khayarANaM-khecarANAm ) ina khecara nabhazcara tiryaca paMcendriya jIvoMkI kAyaThiI-phAyasthiti) kAyasthiti (ukoseNautkaNa) utkRSTakI apekSA (putvakoDI puranteNa paliyassa asaMkhabhAgepUrvakoTipRthaktvena palyasya asaMkhyabhAga.) pUrvakoTi pRthaktvase adhika Apa ca aparcavasitA ! 7 satatinI apekSAthI bhanAla bhane anaMta cha. tathA ThiI paDucca sAiNa vi sapajjavaniyA-sthiti pratItya sAdikA. api sapayevaditAH sthitinI apekSAthI sAhI ana sAMta che // 18 // anvayA bhavasthiti ane kAyasthitinA bhedathI sthiti be prakAranI che sAmA khagarANaM AuThiI-khecarANAn Ayusthiti. meyara bonI lapasthiti EGTanI 25pekSAthI paliyovamatsa bhogo ataMjaino bhave jahanniyA aMtonuhupalyopamatyAsaMkhyeyatamo bhAgo bhagati jayanyiko antakRttam 55yanA 252 dhyAtamA bhAga pramANa che tathA jaghanyanI apekSAthI antamuhUrta che. je 190 che __ anvayArtha -khagarAMNaM-khecarANAm ! meyara nalavara tirtha ya 52ndriya ponI kAcaThiI-kAyasthitiH yasthiti usaseNa-utkarSeNa utsTanI apekSAdhI pucakoDI puhatteNa paliyasta asaMkhabhAge-pUrvakoTITayakatvena palyatva
Page #809
--------------------------------------------------------------------------
________________ 901 priyadarzinI TIkA. a0 36 manujanirUpaNam asaMkhyeyamAgaH pUrvakoTipRthakvAdhikapalyopamAsaMkhyeyabhAgapramANA bhavatItyarthaH / jaghanyikA tu antamuhUrtam / teSAmantaram idaM bhavati-anantakAlamutkRSTam / jaghanyakaM tu antarmuhUtam // 191 // 192 // 193 // manujAnAhamUlam-maNuyA duvihaleyA 3, te me kittayao suNa / saMmucchimA ye sayA, gambhavevaMtiyA tahA // 194 // gabbhavatiyA 'je u, tivihA te viyAhiyA / kalsa akarmasUmA rya, aMtaraddIvayA tathA // 195 // pannarala tIlavihA, bheyA~ avsiii| saMkhA u kamalo teliM, II esA viyohiyA // 196 // saMsucchimANa eleve, seo hAI viyaahio| logala egadelamila, te savve viviyohiyA // 197 // palyopasake asaMkhyAtave bhAga pramANa hai / (jahalliyA aMtomuhattaMjaghanyikA antarmuhUrtam ) jaghanya antarmuhUrta hai| nanazcara jIvoMkI jo bhavasthiti palyake asaMkhyAtave lAga pramANa kahI gaI hai vaha bhogabhUmi ke pakSiyoM kI apekSA jAlanI caahiye| kAraNakI inase bhinna garbhaja pakSiyoMkI pUrvakrITi tathA saMmUrchina pakSiyoMkI bahattara 72 hajAra varSakI Ayu hotI hai| inakA antarakAla nigodakI apekSA utkRSTa anantakAla kA hai jaghanya antamuhUrtakA hai / / 191 / 192 // ____ anvayArtha-inake varNa, gandha, rasasparza aura saMsthAnake bhedase aneka bheda hote haiM // 193 // asaMkhyabhAgaH pUrI pRthapathI madhi lyApamanA misa syAtamA mAsa prabhA cha tathA jahanniyA aMtomuDuttaM-jaghanyikA antarmuhUrttama 45nya ma muMDUta che. nabhaththara jIvonI je bhavasthiti palyanA asaMkhyAtamA bhAga pramANe kahela che te gabhUminA pakSionI apekSAthI jANavI joIe. kAraNa ke, tenAthI bhinna garbhaja pakSionI pUrvakeTI tathA saMsUciMchama pakSIonI botera hajAra (72000) varSanI Ayu hoya che. ene aMtarakALa nimedanI apekSA utkRSTa anaMtakALane che. jaghanya aMtarmuhUrtanI che . 191 192 che tenA varNa, gaMdha, rasa, sparza, ane saMsthAnane bhedathI aneka bheda hoya che.193
Page #810
--------------------------------------------------------------------------
________________ 605 uttarAdhyayanasUtra saMtaI pappaNAIyA~, apajjavasiyA vi ya / ThiI paDucca sAIyA, lapajjavasiyA viya // 198 // paliovamA u tinni I, ukkoseNa viAhiyo / Au~TiI maNuyANaM, aMtosuhRttaM jahanniyA // 199 // paliovaimAiM tiNi u~, ukkoseNa viyAhiyA / puvakoDipuhatteNaM, aMtosuhattaM jahaniyA // 200 // kAyaThiI maNuyANaM, aMtaraM tesimaM bhave / aNaMtakAlamukkolaM, aMtomuhuttaM jahannayaM // 201 // eesi vaiSNao caiva gaMdhao rsphoNso| saMThANadesao vAvi, vihAMNAiM sahassasI // 202 // chAyA-manujA dvividhabhedAstu, tAn me kIrtayataH zRNu / saMmUrchimAzca manujAH, garbhavyutkrAntikAstathA // 194 // garbhavyutkrAntikA ye tu, trividhAste vyaakhyaataaH| karmAkarmabhUmAzca, antara dvIpajAstathA // 195 / / paJcadazatriMzadvidhAH, bhedaashcaassttaaviNshtiH| saMkhyAstu kramazo teSAm , ityeSA vyAkhyAtA // 196 // saMmUchimAnAmepa eva, bhedo bhvtyaakhyaatH| lokasyaikadeze, te sarve'pi vyAkhyAtAH // 197 // saMtatiM prApyAnAdikAH, aparyavasitA api ca / sthitiM pratItya sAdikAH, saparyavasitA api ca // 198 // palyopamAni tu trINi ca, utkarSeNa vyAkhyAtA / AyuH sthitirmanujAnAm , antarmuhUrta jaghanyikA // 199 // palyopamAni trINi tu utkarSeNa vyaakhyaataa| pUrvakoTipRthaktvena, antarmuhUrta jaghanyikA // 20 // kAyasthitimanujAnAm antaraM teSAmidaM bhavati / anantakAlamutkRSTam , antamuhUrta jaghanyakam // 201 // eteSAM varNatazcaiva, gandhato rssprshtH| saMsthAnadezatovA'pi, vidhAnAni shsrshH||202||
Page #811
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 manujanirUpaNam 903 TIkA- 'maNyA duviha bheyA u' ityAdi manujA: = manuSyAstu dvividhabhedAH = dvimakArabhedavantaH bhavanti / tAn dvinakArakAn manujAn me= mama kIrtayataH samIpe zRNu / manujA dvividhA bhavanti, saMmUrchimAH, garbhavyutkrAntikAzceti // 194 // tatra ye garmavyutkrAntikAH -- garbhevyutkrAntiryeSAM te tathA, te tu trividhA vyAkhyAtAH / karmAkarma bhUmAtha iha bhUmazabdasya pratyekamabhisambandhAt karmabhUmA akarmabhUmAzceti / tatra - karmabhUmAH karmapradhAnA bhUmiryeSAM te, bharatairAvatavidehakSetrajA ityarthaH / tathA akarmabhUmAH-karmANi - kRSivANijyAdIni na santi yeSAM te akarma aba manuSyoMke viSaya meM kahate hai--'mayA' ityAdi / anvayArtha - - (maNuyAduhi bheyAu - manujAH dvividha sedAH) manuSyoMke do bheda hai | ( lekio se suNa-tAna kIrtayataH se zRNu) maiM una bhedoM ko kahatA hUM-so suno / (samucchimAya maNuyA ganbhavakkaMtiyA tahA- saMmUcchimAJca manujAH garbhavyutkrAntikAstathA) ekato saMmUcchimamanuSya, dUsare garbhaja manuSya isa prakAra ye do bheda manuSyoM ke hai // 194 // anvayArtha -- inameM (je - ye) jo (ganbhavatiyA te tivihA vidyAhiyAgarbhavyutkrAntikAH te trividhAH vyAkhyAtAH) garbhaja manuSya haiM ve tIna prakArake kahe gaye hai / (kamma akampa bhUmAya tahA antaraddIvayA - karmAkarmabhUmAzca tathA antaradvIpajAH ) karmabhUma akarmabhUma tathA antara dvIpa / karmabhUmi meM jo utpanna hote haiM ve karmabhUma manuja haiM / bharatakSetra airAvatakSetra evaM mahAvidehakSetra ye karmabhUmiyAM haiN| inameM jo manuSya utpanna hote haiM unheM karmabhUma kahA hai / jinameM kRSi, vANijya Adi have manuSyeAnA viSayamAM kahe che-- maNuyA " ityAdi ! anvayArtha - maNuyA duvihabheyAu - manujAH dvividhabhedAH manuSyonA me leha che te kittayao me suNa-tAn kIrtayataH me zrRNu huM me lehote huhuM chu N te sAMlaNe. saMmucchimA ya maNuyA gavbhavakaMtiyA tahA - saMmUcchimAzca manujAH garbhavyutkrAntikAstathA 1 samUchima manuSya, khIjA gaja manuSya A pramANe manuSyanA be bheda che. 194 anvayArtha--mAmAM je- ye e gavbhavakkaMtiyA te tivihA viyAhiyA - garbhavyukrAntikAH te trividhA. vyAkhyAtAH garla manuSya te trayu prAznA uhesa che. kamma akammabhUmAya tahA antaradIvayA - karmAkarmabhUmAJca tathA antaradvIpajAH bhabhUmi, akarma bhUmi tathA AMtaradvIpaja. karmabhUmimAM je utpanna thAya che te ka bhUma manuSya che. bharatakSetra, airAvatakSetra, ane mahAvideha kSetra, A traNe pha bhUmiche. AmAM je manuSya utpanna thAya chetene kabhUma kahela che. jenAmAM
Page #812
--------------------------------------------------------------------------
________________ 904 uttarAdhyayanasUtre bhUmAH kathyante, haimavatAdikSetrajA yugalina ityrthH| tathA antaradvopanAH= antaramiha samudramadhyaM, tasmin dvIpAH, antaradvIpAsteSu jAtAH // 195 / / "pannarala tIsavihA' iti / paJcadazatriMzadvidhAH iha vidhazabdasya pratyekasabhisambandhAt paJcadazavidhAH, triMzadvidhAH iti vAcyam / tatra paJcadazavidhAH karmabhUmAH, bharatairAvatavidehAnAM prayANAM kSetrANAM karmabhUmi samAkhyAnAM pratyekaM paJcasaMkhyakatvAt paJcadazasaMkhyakatvam / triMzadvidhAH akarmabhUmAH-haimavata-harivarSa-ramyakavarSa-hairaNyavata-devakurU-ttarakurUNAM paNNAmakarmabhUminAM pratyekaM paJcasaMkhyakatvAt / aSTAviMzatirbhedAcA'ntaradvIpajAnAm , antaradvIpAnAmaSTAviMzatisaMkhyakatvAt tatrotpannAnAmapi tatsaMkhyakatvam / tathAhikarma nahIM kiye jAte haiM ve akarmabhUli haiM / ina akarmabhUmiyoMmeM jinakI utpatti hotI hai ve akarmabhUma manuSya haiM / haimavatakSetra, harikSetra, ramyakakSetra, Adi kSetra akarmabhUmi haiN| samudra ke bIcameM jo dvIpa hote hai ve antaradvIpa kahe gaye hai| ina antaradvIpoMmeM jo manuSya utpanna hote hai ve antaradvIpaja manuSya hai // 195 // ___anvayArtha--(pannarasa tIsavihA bheyA aThThavIsaiM-paJcadazatriMza. dvidhAH bhedAzcASTAviMzatiH) karmabhUmiyAM pandraha 15 hai-pAMca sarata, pAMca airAvata, evaM pAMca mahAvideha / akarmabhUmi tIla prakArakI hai-pAMca haimavata, pAMca harivarSa, pAMca ramyakavarSa, pAMca hairaNyavata, pAMca devakuru, pAMca uttarakuru / isa prakAra DhAI dvIpakI ye tIsa bhogabhUmiyAM hai / antaradvIpa aThAIsa prakArake hai-ataH inameM utpanna hue prANI-manuSya kaSi vANijya, Adi karma karavAmAM nathI AvatAM te akarmabhUmi che, A akarmabhUmimAM jenI utpatti thAya che te akarmabhUma manuSya che. haimavata kSetra, harikSetra, ramyakakSetra. vagere kSetra akarmabhUmi che. samudranI vacamAM je dvIpa hoya che tene AMtaradvIpa kahe che. A AMtaradvIpamAM je manuSya utpanna thAya che te aMtaradvIpa ja manuSya che 195 che sanyAya--pannarasatIsavIhA bheyA aduvIsaiM-paJcadazatrizadvidhAH bhedAzcASTAviMzatiH karmabhUmi paMdara che. pAMca bharata, pAMca airAvata, ane pAMca mahAvideha akamabhUmi trIsa prakAranI che, pAMca haimavata, pAMca hari varSa, pAMca ramyaka varSa, pAMca haraNyavata, pAMca devakurU, pAca uttarakurU A pramANe aDhI dvIpanI A trIsa bhogabhUmi che. aMtaradvIpa aThAvIsa prakAranA che. jethI temAM utpanna thayelA prANI-manuSya paNa aThAvIsa prakAranA mAnavAmAM
Page #813
--------------------------------------------------------------------------
________________ 905 priyadAzanI TIkA a0 36 manujanirUpaNam himavataH pUrvAparamAntayozcatasRSu vidika prasRtakoTipu trINi trINi yojanazatAnyavagAhya tAvAntyeva yojanazatAnyAyAmavistArAbhyAM aadimaashctvaaro'ntrdviipaaH| tato'pi ekaikayojanazataddhayA'vagAhanayA yojanazatacatuSTayAyAyAmavistArA dvitIyAdayaH sptmpryntaaH| evaM himavati saptacatuSkAnyantaradvIpAnAM bhavanti / teSAM ca aizAnyAdikramAt pAdakSiNyena prathamacatuSkasya-ekoruka1, AbhASiko2, vaiSANikaH3, lAlikaH4, iti naamaani| dvitIyaraya-hayaka! 1, gajakarNo2, gokarNaH3, zaSkulIkarNaH4, tRtIyasya-Adarzasukho1, mepamukhora, ahimukho3, bhI aThAIsa prakArake mAne gaye hai| antara dvIpoMkI aTThAIsa saMkhyA isa prakAra samajhanA cAhiye-- himavAna parvatake pUrva aura pazcimakI vidizAoM meM phailI huI cAra koTiyoMmeM tInatInasau yojanakI dUrIpara tInatInasau yojana lambe-cauDe cAra antaradvIpa haiN| inako prathama catuSka kahate haiN| isake bAda eka eka sau yojanakI dUrI para cAra sau yojana lambe-cauDe cAra antaradvIpa haiN| inako dvitIya catuSka kahate haiN| isI prakAra pUrvapUrvakI apekSA bAda ke pratyeka antIpa-catuSkakI dUrI aura lambAIcoDAImeM eka eka sau yojanakI vRddhi karake tRtIya catuSkale lekara latama catuSka paryanta pA~ca catuSka bhI samajhanA cAhiye / isa prakAra himavAn parvata para antaradvIpoMke sAta catuSka hote haiN| inameM prathama catuSko dakSiNa RSale aizAnI Adi vi. dizAoMmeM rahe hue cAra antaradvIpoMke nAla isa prakAra haiM-ekArUka 1, AbhASika 2, vaiSANika 3, lAGgulika 4, haiN| dUsare catuSkake nAma-hayakarNa 1, gajakarNa 2, gokarNa 3, zaSkulIkarNa 4 haiN| tIsareke naamAvela che, aMtaradvIpanI aThAvIsa prakAranI saMkhyA A pramANe samajavI joIe. himAvAna parvatanI pUrva tathA pazcima vidizAomAM phelAyela cAra koTIomAM traNaso traNaso ejanathI cheTe che. traNa traNase jana lAMbA piLA cAra aMtaradvIpa che tene pRthakacatuSka kahe che, tenA pachI ekeka so cajananA cheTe cAra cAra lAMbA piLA AMtaradvIpa che tene dvitIyacatuSka kahe che. A pramANe pUrva pUrvanI apekSA bAdanA pratyeka AMtaradvIpa catuSkathI dUra ane laMbAI pahoLAImAM eka ekasa ejananI vRddhi karIne trIjA cethAthI laIne sAtamA catuSka paryata pAMca catuSkane samajavA joIe. A pramANe himAvAna parvata para aMtaradvIponA sAta catuSka che. temAM prathama catuSkamAM dakSiNa kamathI IzAna Adi vidizAomAM rahelA cAra aMtaradvIpanA nAma mA pramANe che. 134 1. sAmAbi 2. vaiSaNui 3. Giguli 4. che. bIjA catuSkanAM nAma-hayakarNa 1. gajakarNa 2, gekarNa 3. zakulikarNa 4. che. u0-114
Page #814
--------------------------------------------------------------------------
________________ 906 usarAdhyayanasUtre gomukhaH4 / caturthasya-azvamukho1, hastimukhaH2, siMhamukho3, vyAghramukhA4 / paJcamasya-azvakarNaH1, siMhakarNaH2, arANaH3, krnnpraavrnnH4| SaSThasya-ulkAmugvaH1, meghamukhaH2, vidyunmukhaH3, vidyudantaH4 / saptamasya-dhanadantaH1, laSTadantaH2, gUDhadantaH3, zuddhadanta4 iti / etannAmAna eva caiteSu yugaladhArmikAH prativasanti / teSAM zarIramAnAdikamevamuktam - aMtara dIvesu narA, dhaNusaya aTThasiyA sayA muiA / pAlaMti mihuNabhAvaM' pallassa asaMkhabhAgA // 1 // ca usaTThI piTakara, DayANa maNuyANa tesimaahaaro| bhattassa cautthassa u, a uNasIDadiNANa pAlaNayA // 2 // chAyA-antaradvIpeSu narAH, dhanuH zatASTocchritAH sadA muditaaH| pAlayanti mithunabhAvaM, plysyaasNkhybhaagaayussH||1|| catuH paSTiH pRSThakaraNukAnAM, tepaamaahaarH| bhaktena caturthena, ekonAzItidinAni pAlanam // 2 // Adarzamukha 1, mevamukha 2, ahimukha 3, gaumukha 4 haiN| cautheke -azvamukha 1, hastimukha 2, siMhAnukha 3, vyAghramukha 4 nAma haiN| pAMcaveMke-azvakarNa 1, siMhakarNa2, akarNa3, aura krnnpraavrnn4-haiN| chaTheke nAma-ulkAmukha1, meghamukha2, vidyunmukha 3, aura vidyudanta4 haiN| tathA sAtaveMke nAma-ghanadanta1, laSTadanta2, gUDhadanta evaM zuddhadanta4 haiN| isa prakAra antaradvIpoMkI saMkhyA aTThAisa hotI hai| ina ekoruka Adi antaradvIpoMmeM kramase ekoruka Adi nAmavAle yugaladharmI nivAsa karate haiN| antaradvIpoMke nAma para hI inake bhI nAma hote haiN| inake zarIra Adi pramANa Adi (antaradIvesu' ityAdi gAthAoM dvArA kahate haiNtrIjAnAM nAma-Adarzamukha 1. meSamukha 2. ahi mukha 3. gomukha 4 che. thAnAM nAma-azvamukha 1. hastimukha 2. siMhamukha 3 vyAdhramukha 4. che. pAMcamAMnA nAma-azvakarNa 1. siMhakaNa 2. akarNa 3, ane karNaprAvaraNa 4 cha. chAna nAma-SIbhuma 1. medhabhuma 2. vidhunabhubha 3. vi 6 4 cha. sAtamAnA nAma-dhanadaMta 1. laSTada ta 2. gUDhada ta 3. ane zuddhadaMta 4. che. A pramANe aMtaradvIpanI saMkhyA aThThAvIsa hoya che A ekeka Adi aMtarIpamAM kramathI ekarUka Adi nAmavAlA yugaladhamI nivAsa kare che. aMtarakInAM nAma parathI temanAM nAma hoya che. temanAM zarIra pramANu vagere antarahIvesu" tyA ! mAthAmA dvaa2| 49 che. bhASAmA 27vAvA
Page #815
--------------------------------------------------------------------------
________________ 907 priyadarzinI TIkA a0 36 manujanirUpaNam eta eva antaradvIpAH zikhariNo'pi pUrvAparamAntavidika prasRtakoTipUktanyAyato'STAviMzatiH santi / pUrvasmAccaiSAM bhedenAvivakSitatvAnna sUtre'STAviMzatisaMkhyAvirodha iti bhAvanIyam / teSAM garbhavyutkrAntikAnAM saMkhyA tu kramazaH ityeSA vyAkhyAtA // 196 // ____ antaradvIpoMmeM rahanevAle manuSya AThasau dhanuSa U~ce tathA sarvadA AnandI hote haiN| ye yugala bhAva pAlate haiN| inakI Ayu palyake asaMkhyeya bhAga pramANa hai // 1 // inake pRSTha karaNDaka causaTha haiN| ye caturthabhakta se AhAra karate haiN| inakA pAlana unyAsI 79 dina taka hotA hai, arthAt unyAsI 79 dinake bAda ye yuvA ho jAte haiM // 2 // zikharI parvatake pUrva pazcimakI vidizAoM meM phailI huI koTiyoMmeM bhI pUkti prakArale inhIM ahAIla antarabIpakI sthiti samajhanI cAhiye / isa prakAra antaradvIpoMkI saMkhyA yadyapi chappana hotI hai, tathApi himavat sambandhI aura zikharI lambandhI antara dIpoMko abhinna mAna kara inakI saMkhyA abAIla kahI gayI hai / ila liye yahAM saMkhyAsambandhI AzaGkA nahIM karanI cAhiye / isa prakAra garbhavyutkrAntika manuSyoM ke bheda kramazaH karmabhUmimeM pandraha, akarmabhUmimeM tIsa aura antaradvIpameM aTThAIla samajhanA cAhiye // 196 // ___ aba saMsUcchila manuSyoMke leda kahate haiM--'saMcchimANa' ityAdi / sammUcchima anuSyoMkA bheda bhI isI prakAra samajhanA caahiye| sNmuumanuSya ATha so dhanuSa ucA tathA sarvadA AnaMdita hoya che te yugalabhAva pALe che. temanI Ayu patyanA asaMkhya bhAga pramANa che 1. emanA pRSTha kaDaka cosaTha che. teo caturtha bhaktathI AhAra kare che. tenuM pAlana egaNyAzI (79) divasa sudhI thAya che. arthAt ogaNyAzI divasa pachI te yuvAna thaI jAya che. 2. zikharI parvatanA pUrva pazcimanI vidizAomAM phrelAyela keTIomAM paNa upara kahelA prakArathI Aja aThAvIsa aMtaradvIpanI sthiti samajavI joIe. A pramANe aMtaradvIpanI sakhyA ke chapana thAya te paNa himavata saMbaMdhI tathA zikharI saMbaMdhI aMtaradvIpane abhinna mAnIne tenI saMkhyA aThAvIsa kahela che. AthI ahIMyA saMkhyA saMbaMdhI AzaMkA na karavI joIe, A prakAranA garbhavyutkrAMtika manuSyanA bheda kamazaH karmabhUmimAM paMdara, akarmabhUmimAM trIsa, ane aMtaradvIpamAM aDhAvIsa samajavA joIe. 196 ve sabhUchibha manuSyAnA neha -" samucchimANa " yA saMmUcchika manuSyanA bheda A pramANe samajavA joIe. saMbhUmi
Page #816
--------------------------------------------------------------------------
________________ 908 uttarAdhyayama 'saMmucchimANa' ityAdi / saMmUrchimAnAM manujAnAm eSa eva bheda AkhyAto bhavati / te sarve'pi saM himA garbhavyutkrAntikAtha, lokasyaikadeze = lokaikabhAge vartamAnA vyAkhyAta // 197 // 198 / 199||200/201||202 // manuSyAH uktAH, saMprati devAnAha--- mUlam - devA cavvihA ttA, te 'me kittayao suNa / bhomijavaNamantarajoI savemANiyA tahA // 203 // dasahI u bhavaNavAsI, aTTahA vaNacAriNI / paMcavihA joisiyA duvihAM vemANiyA tahA // 204 // chAyA - devazcaturvidhA uktAH, tAn me kIrtayataH zrRNu / bhaumeya - vyantara-jyoti vaimAnikA stathA // 203 // cchima aura garbhavyutkrAntika manuSyoM kI sthiti lokake eka bhAga samajhanA cAhiye // 197 // : ye santatikI apekSA arthAt pravAha rUpase anAdi aura anaMta tathA sthitikI apekSAse sAdi aura sAnta haiM // 198 // inakI A sthiti utkRSTa tIna palyopamakI hai aura jaghanya antarmuhUrtakI hai // 199 inakI kAya sthiti utkRSTa nau pUrvakoTi adhika tIna palyopamakI aura jaghanya antarmuhUrttakI hai / inakA antara nigodakI apekSA utva se anantakAla samajhanA cAhiye aura jaghanyase antarmuhUrta haiM ||20 // 201 // tathA-varNa, gandha, rasa, sparza, saMsthAna aura dezake bhedase ina aneka bheda hote haiM // 202 // ane garbha vyutkrAMtika manuSyAnI sthiti leAkanA ekabhAgamAM samajavI joi e19 satatinI apekSA arthAt pravAhI rUpathI anAdi ane anaMta che ta sthitinI apekSAthI sAdI ane sAMta che. ! 198 5 Ayusthiti utkRSTa traNa patyeApasanI che ane jaghanya aMtarmuhUta nI che / 199 enI kAyasthiti utkRSTa nava pUrvakATI adhika traNa pacepamanI ke ane jaghanya aMtarmuhUtanI che. enu aMtara nigeAnI apekSA utkara anaMtakALa samajavu' joie ane jaghanyathI aMtarmuhUta che. 5 200201 tathA vArga, gaMdha, rasa, sparza, saMsthAna bhane dezanA lehathI se mane leDa hoya che // 202 //
Page #817
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___909 priyadarzinI TIkA. a0 36 devanirUpaNam dazadhA tu bhavanavAsinA, aSTadhA vncaarinnH| paJcavidhA jyotipikAH, dvividhA vaimAnikA stathA // 204 // TIkA-'devA caucihA vuttA' ityAdi devAzcaturvidhA uktAH tIrthaMkarAdibhiH kthitaaH| tad yathA-bhaumeyAH bhUmau bhavAH bhaumeyAH bhavanavAsinaH, tadbhavanAnAM ratnaprabhApRthivyantarbhUtatvAt , tathAvyantarAH vi-vividhAni, antarANi-utkarSApakarSAtmakavizeSatArUpANi, yeSAM te tathA, yadvA-vividhAni antarANi-nivAsabhUtAni girikandaravivarAdIni yeSAM te vyntraaH| tathA-jyotiSkAH, jyotiH svarUpAH prakAzAdhikyAt / tathAvaimAnikAH-vimAnavAsinazceti / tAn caturvidhAn devAn kIrtayataH, memama samIpe zaNu // 203 // 'dasahA u' ityAdi tatra bhavanavAsinastu dazadhA-dazavidhA bhavanti / vanacAriNaH vyantarA aSTadhA =aSTa prakArakAH, jyotiSkAH paJcavidhAH, tathA-vaimAnikA dvividhAH // 204 // manuSyoMke viSayakA nirUpaNa karake aba sUtrakAra devoM ke viSayameM kahate haiM-'devA' ityaadi| ____ anvayArtha (devA caucihA vuttA-devAH caturvidhAH uktAH) tIrthakara gaNadharone deva cAra prakAra ke kahe haiN| (te kittayao me suNa-tAn kIrtayataH me zrRNu) unheM maiM kahatA hUM so suno| (bhomijja vANamantara joisa vemANiyA-momeya, vyantara, jyotiH, vaimAnikAH) ve unake cAra prakAra ye haiM-1 avanavAsI 2vyantara 3 jyotiSI aura 4 vaimAnika // 20 // ___ inameM (bhavaNavAsI dasahA-bhavanavAsinaH dazadhA) avanasAsI deva dasa prakAra ke haiM tathA (vaNacAriNo-vanacAriNaH) vyantara deva (aTTahA-a. manuSyanA viSayanuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra devanA viSayamAM kahe cha-"devA" tyAhi / manvayArthadevA cauvvihAvuttA-devAH caturvidhAH uktAH tItha 2 saya heva yA2 542 vyA cha. te kittayao me suNa-tAn kIrtayataH me zrRNu ta 9 49 chute samaya tenA yA2 prA2 2 // pramANe cha bhomijja vANamantara joisa vemANiyA-bhaumeya, vyantara, jyotiH, vaimAnikAH 1. sapanavAsI, 2. vyatara, 3. nyotiSi bhane 4. vaimAni. // 20 // ___kyA-bhavanavAsI dasaho-bhavanavAsinaH dazadhA mAnI maha2 savanavAsI heva isa prazna cha tathA vaNacAriNo-vanacAriNaH vyanta2 heva mA prAranA cha,
Page #818
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtra tatra bhavanavAsinAM nAmAnyAhamUlam-asurA nAgasuvaNNA, vijjU aggI vivAhiyA / dIvodahi disA vAyA, thaNiyA bhavanavAsiNo // 205 // chAyA--asuranAgasuparNAH, vidyutaH agnayo vyaakhyaataaH| dvIpodadhayo dizo vAtAH, stanitA bhavanavAsinaH // 205 // TIkA-'asurA' ityAdi asurAH asurakumArAH1, evaM nAgAdiSvapi kumArazabdo yojniiyH| sarve' pyete hi kumArAkAradhAriNa eva / kumAravadevakAntadarzanAH, sukumArAH, mRdu madhura STadhA) ATha prakArake hai (joiliyA-jyotiSikAH) jyotiSI deva (paMcavihA-paMcavidhAH) pAMca prakArake haiN| (tahA-tathA) tathA (vemANiyA-vaimAnikAH) vaimAnika deva (duvihA-dvividhA) do prakAra ke haiM // 204 // aba bhavanavAlI devoMke nAma kahate hai-'asurA' ityAdi / anvayArtha-(bhavaNavAsiNo-bhavanavAsinaH) bhavanavAsiyoMke dasa bheda isa prakAra haiM (asurA-asurAH)asurakumAra (nAgasuvaNNA-nAgasuvarNA) nAgakumAra suvarNakumAra (vijjU-vidyutaH) vidyutkumAra (aggI-agnayaH) agnikumAra (divodahI-dvIpodadhayaH) dvIpakumAra, udadhikumAra, (disAdizaH) dikumAra, (vAyA-vAtAH) vAyukumAra tathA (thaNiyA-stanitAH) stanitakumAra / inheM kumAra isaliye kahA gayA hai, ki ye samasta asurakumAra Adi bAlakoM ke jaisA AkAra dhAraNa karate haiM tathA bAlakoMke jaise ye dekhanevAloMko priya lagate hai baDe hI sukumAra hote hai, mRdu madhura joDasiyA-jyotiSikAHyAtiSi va paMcavihA-paMcavidhA pAya prA2nA che. tahA-tathA tathA vemANiyA-vaimAnikAH vaimAni duvihA-dvividhAH me 2nA ch.| 204 // have sapanavAsI tuvAnA nAma 49 cha" asurA" VtyAhi / ma-kyAtha-bhavaNavAsiNo-bhavanavAsinaH sapanavAsImAnA isa prazna & AL prA2nA che asurA-asurAH masurabhA2, nAgasuvaNNA-nAgasuparNAH nAgabhA2, suparNa bhA2, vijjU-vidyutaH vidhutamAra, aggI-agnayaH manizubhAra, dIvodahI-dvipodadhayaH adhibhAra, disA-dizaH hibhA2, vAyA-vAtAH vAyubhA2, tathA thaNiyA-stanitAH stanitabhA2. 2mA saghaNAne ubhAra / bhATe vAma Avela che ke, te saghaLA asurakumAra Adi bALakanA jevA AkAra dhAraNa kare che tathA bALakanI jema jevAvALAne te priya lAge che. khUba sukumAra
Page #819
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a. 36 bhavanavAsidevanirUpaNam 911 lalitagatimantaH, zRGgArAbhijAtarUpavikriyAH, kumAravaccoddhatarUpaveSabhASA''bharaNapraharaNAvaraNa yAnavAhanAH, kumAravaccAdhikarAgAH krIDanaparAzcatyataH kumArA ityucyante / tatazca-nAganuparNA iti nAgakumArAH2, suparNakumArAH3, tathA-vidyutkumArAH4, agnikumArAH5, ca-punaH dvIpodadhayaH-dIpakumArA:6, udadhikumArAH 7, dizaH-dikkumArA:8, vAtA:-vAyukumArAH9, stanitAH-stanitakumArAH10, ete daza bhavanavAsina AkhyAtAH nAmnA nirdiSTAH / asurakumArAvAseSu kAyamAnasthAnIyeSu mahAmaNDapeSu nAnAratnaprabhAsitollocaSu yukteSu bahukAlaM vasantyasurakumArAH kadAcid bhvnessvpiiti| zepAstu nAgAdayo bhavaneSveva pAyo vasanti nAvAseviti / tAni ca bhavanAni vahivRttAnyantazcaturastrANi, adhaH puSkarakarNikA saMsthAnAni // 20 // evaM lalita bolate cAlate hai| sundara 2 vaikriyarUpa banAte hai| kumAroMkI taraha hI inake rUpa, veSabhUSA bhASA Adi uddhata hote hai / AmaraNa Adi pahire rahate hai| zastrAdi dhAraNa kiye rahate hai| yAna vAhana para sabArI kiyA karate hai| adhika rAgavAle ye hote hai| sadA khelakUdameM inakI adhika prIti rahA karatI haiN| asurakumAra kadAcit ayanoM meM bhI rahate hai| parantu ye vizeSa kara AvAsoM meM rahate haiN| inake AvAsa nAnAratnoMkI prabhA vAle caMdovAoMle samanvita hote haiN| alurakumAroM ke zarIrakI jaisI avagAhanA hotI hai usI ke anusAra ina AvAloMkA bhI pramANa rhtaahaiN| bAkI ke jo nAgakumAra AdikumAra hai ve AvAsoMmeM nahIM vasate haiM bhavanomeM hI rahate hai| ye inake bhavana bAharale gola evaM bhItarameM caukora hote hai| ina bhavanoMkA nIcekA bhAga kamalakI karNikA jaisA hotA hai||205 hoya che, madu madhura ane lalita bele cAle che. suMdara sudara vaikayIkarUpa banAve che. kumAranI mAphaka temanuM rU5, vezabhUSA, bhASA vagere uddhata hoya che. AbharaNa vagere paherI rAkhe che, zastrAdikane dhAraNa kare che, yAna vAhana upara savArI kare che e adhika rAgavALA hoya che. kAyama khelakUdamAM emane adhika prIti rahyA kare che. asurakumAra kadAcita bhavanamAM paNa rahe che. paraMtu te vadhu pramANamAM AvAsamAM rahe che, temanA AvAsa judI judI rItanA ratnonI prabhAvALA caMdaravAothI samanvita hoya che. akSarakumAranA zarIranI jevI avagAhanA hoya che te anusAra A AvAsonAM paNa pramANa rahe che. bAkInA je nAgakumAra Adi kumAra che te AvAsamAM rahetA nathI paraMta bhavanamAM ja rahe che. emanAM e bhavana bahArathI geLa ane aMdarathI cerasa hoya che A bhavanA niceno bhAga kamaLanI dADI jevuM hoya chera0pA
Page #820
--------------------------------------------------------------------------
________________ 912 uttarAdhyayanasUtre vyantarANAM nAmAnyAhamUlam-pisAya jhUyA jakkhA ye, rakkhasI kinnaroM kiNpurisaa| mehoragA ye gaMdhabbo, aTThavihA vANamaMtarA // 206 // chAyA-pizAcabhUtA yakSAzca, rAkSasA kinnarAH kimpurupAH / mahoragAzca gandharvAH, aSTavidhA vyntraaH||206|| TIkA-'pisAyabhUyA' ityAdi pizAcabhUtA iti pizAcA bhuutaashcetyrthH| ca-punaH, yakSAH, rAkSasAH, kiMnarAH, kimpuruSAH, mahoragAH, gandharvAzcetyete'STavidhA aSTaprakArA vyantarA AkhyAtA ityarthaH / anye'pyaSTau vyantarA 'aNapaNiya' prabhRtaya eSvevAntarbhAvanIyA // 206 // jyotiSkAnAhamUlam-caMdA sUrA ya nakkhaMttA, gahA tArAgaMNA thaa| ThiyA viyAriNo ceva, paMcahA joisAlayA // 207 // chAyA-candrAH sUryAzca nakSatrANi, grahAstArAgaNAstathA / sthitAvicAriNazcaiva, paJcadhA jyotirAlayAH // 207 // ava vyantaroM ke nAma kahate hai-'pisAya' ityaadi| anvayArtha--(vANamaMtarA aDhavihA-vyantarAH aSTavidhAH) vyantara deva ATha prakAra hai ve ye hai| (pisAyabhUyA-pizAca bhUtAH) pizAca, bhUta, (jaksvA-yakSAH) yakSa(rakkhasA-rAkSasAH) rAkSasa (kinnarA-kinnarAH) kinnara (kiM purisA-kiM puruSAH) kiM puruSa (mahoragA gaMdhavvA-mahoragAH gaMdharvAH) mahoraga tathA gaMdharva / aura bhI jo "aNapaNNiya" Adi ATha vyantara kahe gaye hai unakA bhI antarbhAva inhIM AThoMmeM ho jAtA hai // 206 // Dave yatarIna nAma 49 cha--" pisAya" tyAhi / manvayArtha-bANamaMtarA aduvihA-vyantarAH aSTavidhAH vyanta2 deva mAha 542nA cha 2 // pramANe cha pisAyabhUyA-pizAcabhUtAH piAya, bhUta, jaskhAgadhA yasarakkhasA-rAkSasaH rAkSasa, kinnarA-kinnarA' ni2, kiM purisA-kiM puruSAH 35, mahoragA gadhavvA-manoragAH gaMdharvAH bhdd|21, tathA bhI para "aNapaNNiya " vagere mA vyanta2 matAvara tara 59 matamA mA mAmAM 25 naya che. // 206 //
Page #821
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 vaimAnikadevanirUpaNam TIkA- 'caMdA sUrA ya' ityAdi - candrA, sUryAH, nakSatrANi, ca = punaH grahAH, tathA tArAgaNAH=prakIrNaka tArakA samUhA ityarthaH ityete paJcadhA = paJcavidhAH, jyotirAlayAH = jyotiSmantaH, jyotiSkadevAH santItyarthaH / sthitAH = manuSyakSetrAd vadhiH sthitA eva santi, tanmadhye tu vicAriNaH = vizeSeNa meroH prAdakSiNyena avAdhyA satatameva, paribhramaNazIlA ityarthaH / tadvimAnAni hi ekaviMzatyadhikAni ekAdaza yojanazatAni merozcatasRpi divavAyA satatameva pradakSiNArUpeNa caranti // 207 // vaimAnika devavarNanam - vaimAnika devAnAha-- mUlam - vesANiyA rDe 'je devA, duvihA te viyAhiyA / kaMppovagA ye bodhavvA, kappIIyA tarhe ya // 208 // 5 chAyA - vaimAnikAstu ye devAH, dvividhAste vyAkhyAtAH / kalpopagAzca boddhavyAH, kalpAtItAstathaiva ca // 208 // aba jyotiSkoMke bheda kahate hai- 'caMdA' ityAdi / anvayArtha -- (paMcahA joisAlayA- paMcadhA jyotirAlayAH) pAMca jyotiSka deva hai ve ye hai (caMdA - caMdrAH) caMdramA (sUrA -sUryAH) sUrya (nakkhantAnakSatrANi) nakSatra, (gahA - grahAH) graha ( tArAgaNA - tArAgaNa:) tArAgaNa / ye jyotiSI deva (ThiyA - sthitAH) DhAIdvIpa se bAhara sthira hai tathA DhAIdvIpa meM (vicAriNo- vicAriNaH ) gatizIla hai / ye nirantara sumeru parvatakI pradakSiNA kiyA karate hai / gyAraha sau ikkIsa 1121 yojana meruko choDakara inake vimAna usakI cAroM dizAo meM avAdhitarUpase pradakSiNA satata karate rahate haiM // 207 // have jyAtiSAnA bheda kahe che- caMdA << " ityAhi ! anvayArtha -- paMcahA joisAlayA paMcadhA jyotirAlayaH pAMya nyeotiSTa deva che te yA pramANe che. caMdA - candrAH yandrabhA, sUrA-sUryAH sUrya nakkhattA -" nakSatrANi nakSatra, gahA grahAH graha bhane tArAgaNA - tArAgaNoH tArAgaNu bhI yA tiSTha va ThiyA - sthitAH yadI dvIpanI mahAra sthira che tathA aDhI dvIpabhAM viyAriNo-vicAriNaH gatizila che te niraMtara subhe3 paryaMtanI akSiNA re che. agyArase ekavIsa jojana mene cheDIne enAM vimAna tenI cAre dizAemAM amAdhitarUpathI satata rIte pradakSiNA kare che. aa 200 u0 115
Page #822
--------------------------------------------------------------------------
________________ - uttarAdhyayanasUtre TIkA-'vemANiyA u je devA' ityAdi ye tu vaimAnikA devAste dvividhA vyaakhyaataaH| tad yathA kalpopagA:kalpyante, indra sAmAnikatrAyastriMzakAdidazavidhatvena devA yatra devalokeSu te kalpAH saudharmAdayo'cyutAntA devalokAstAn upagacchanti-utpattisthAnatayA prApnuvantIti kalpopagAH kalpopapannA iti yAvat , tathA kalpAtItAzca kalpAn uktarUpAn , atItAH-kalpebhyaH saudharmAdibhyo niSkrAntAH, taduparivartisthAnotpannAH, ete tu sarve navagraiveyakapaJcAnuttaravimAnavAsinaH santi / ityete dvividhA vaimAnikAdevA voddhvyaaH||208|| * aba vaimAnika devoMke bheda kahate haiM-'vemANiyA' ityaadi| anvayArtha-(je vemANiyA devA te duvihAM viyAhiyA-ye vaimAnikA devA te dvividhA vyAkhyAtAH) jo vaimAnika deva haiM ve do prakArake kahe gaye hai| (kappovagA tahA kappAIyA-kalpopagAH tathA kalpAtItAH ) eka kalpopapanna tathA dUsare klpaatiit| jinameM indra sAmAnika, vAyastriMzaka Adi daza prakAra ke devoMkA-maryAdA ho ve kalpa kahalAte hai unameM utpanna honevAle deva kalpopapanna haiN| saudharma devalokase lekara acyuta devaloka takake deva kalpopapanna kahe gaye haiN| tathA jina devalokoM meM ina daza prakArake devoMkI maryAdA nahIM hotI hai vahAM ke deva kalpotIta kahe jAte haiN| ye saba nau graiveyaka pAMca anuttara vimAnake rahanevAle haiN| ye vimAna saudharma Adi devalokoMse Upara haiN| isa prakAra kalpopapanna aura kalpAtItake bhedase vaimAnika deva do prakArake kahe gaye haiM // 208 // have vaimAni hevAnA se he cha-" vemANiyA " tyA: / sanyA:-je vemANiyA devA te duviyA viyAhiyA-ye vaimAnikAH devA te dvividhA vyAkhyAtAH 2 vaimAni va che te me prA2nA satAve cha kappovagA tahA kappAIyA-kalpopagAH tathA kalpAtItAH 1. 485-na tathA 2 46pAtIta. jemAM Indra sAmAnika, trAyazciMza, Adi dasa prakAranA devonI maryAdA hoya te kahyuM kahevAya che tenI aMdara utpanna thanArA deva kapa panna che. saudharma devalokathI laIne acuta devaloka sudhInA deva kapa panna kahevAya che tathA je devalokamAM A dasa prakAranA devonI maryAdA nathI hotI tyAMnA deva kalpAtIta kahevAya che. A saghaLA nava greveyaka, pAMca anuttara vimAnamAM rahevAvALA che. A vimAna saudharma Adi devalethI upara che A pramANe kapa pannaka ane kalpatItanA bhedathI vaimAnika deva be prakAranA kahela che. je 208
Page #823
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA aM0 36 kAlpopagadevanirUpaNam tatra kalpopagAnAM bhedAnAhamUlam-kappovegA bArasaMhA, sohammAlANagA tahA / saNaMkumAramAhiMdA, baMbhalogA ye laMtagI // 209 // mahAsuko lahallaurA, ANayoM pANayA tahA / AraNI acchuA cevaM, itikappovagA surA // 210 // chAyA-kalpopagAzca dvAdazadhA, saudhrmiishaankaastthaa| sanatkumArasAhendrAH, brahmalokAzca laantkaaH||209|| mahAzukrAH sahastrArA, AnatAH praanntaastthaa| AraNA acyutAzcaiva, iti kalpopagAH surAH // 21 // TIkA-kappopaNA bArasahA' ityAdi kalpopagAH kalpopapannA vaimAnikA dvAdazadhA-dvAdazavidhA bhavanti / tad yathA saudharmIzAnakAH saudharmiNaH, IzAnakAca, tatra saudharmiNaH-saudharmanAmake prathama aba kalpopapanna devoMke bheda kahate haiM-'kappovagA' ityAdi / anvayArtha-(kappovagA bArasahA-kalpopagAH bAdazadhA) kalpopapanna vaimAnika devoM ke bAraha bheda isa prakAra haiM-(sohammIlANagA saNaMkumArahiMdA baMbhalogA laMtagA mahAsukA saharUlArA ANayA pANayA acyuthA-saudharmIzAnakAH, sanatkumAramAhendroH brahmalokAH lAntakAH mahAzukrAH sahasrArAH AnatAH prANatAH AraNAH tathA acyutAH) saudharmA1, IzAnakara, sanatkumAra3, mAhendra4, brahmaloka5, lAntaka6, mahAzukra7, sahasrAra8, Anata9, prANata10, AraNa11 aura acyuta12 / (iti kappo. vagAsurA-iti kalpopagAH surAH) ye saba kalpopapanna deva bAraha prakArake haiN| saudharma nAmaka prathama devalokaseM jo deva utpanna hote haiM ve saudharma Dave 48|5pnn ponA le 49 che-" kappovagA" tyA ! _sakyA-kappovagA bArasahA-kalpopagAH dvAdazadhA yAyapanna vaibhAni vonA mAra le - prAranA cha. sohammIlANago saNaMkumAramAhiMdA baMbhalogA laMtagA mahAsukkA saharasArA ANayA pANayA tahA accuvA-saudharmIzAnakAH sanatkumAra mAhendrAH brahmalokAH lAntakAH mahAzukAH sahasrArAH AnatAH prANatAH AraNAH tathA acyutAH saudharmA 1, zAna 2 sanatbhAra 3 bhAdra 4 prhaa| 5, alrd: 6, mahAzu 7, sahanA2 8, mAnata 6, prAta 10, mA29 11, mana mayuta 12. iti kappovagAsurA-iti kalpopagAH surAH 2 saya 4kssyopapanna deva bAra prakAranA che. saudharma nAmanA prathama devalokamAM je deva utpanna
Page #824
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre devaloke samutpannAH1, IzAnakAH-IzAno nAma dvitIyo deva-lokastatra samutpannA devA api IzAnAsta evezAnakAH2, evamevottaratrApi vyutpattiH kaaryaa| sanatkumAramAhendrAsanatkumArAH3, mAhendrAzcetyarthaH4 / tathA-brahmalokAH5, lAntakAzca / tathA-mahAzukrA:7, sahasrArA:8, AnatA:9, prANatA:10, tathAAraNAH11, acyutAzca12, ityete dvAdazavidhAH kalpopagAH surAH vaimAnikA devAH, sntiityrthH||210|| kalpopagA devA uktAH, saMprati kalpAtItavaimAnikadevAH pocyantemUlam-kappAIyA u je devA, duvihA te viyA~hiyA / gevijANuttarA ceveM, gevijjA navahA tei // 211 // heTThimA-heTThimA ceva, heTThimA-majjhimA tehA / heDimA-uvarimA ceva, majjhimA-haTimA tahA // 212 // majjhimA-majjhimA ceva, majjhimA urvarimA thaa| uvarimA hehimA ceva, uvarimA-majhaiimA tahA~ // 213 // uvarimA-uvarimA ceve, iya gevijaMgA surA / virjayA vejayaMtA ye, jayaMtA aparAjiyA // 214 // savvatthasiddhagA ceva, paMcahA~NutrA suraa| iMya vemANiyoM ee, hA evamAyao // 215 // chAyA-kalpAtItAstu ye devA, dvividhAste vyAkhyAtAH / greveyA anuttarAzcaiva, graiveyA navadhA tatra / / 211 // adhastanA'dhastanAzcaiva 1, adhstnmdhymaastthaa| adhastanoparitanAzcaiva3, madhyamAdhastanAstathA4 // 212 // madhyama madhyamAJcaiva9, madhyamo paritanAstathA / uparitanAdhastanAzcaiva7, uparitana madhyamAstathA // 213 // deva haiN| IzAna nAmake dvitIya devalokameM jo deva utpanna hote haiM ve IzAna, yA IzAnaka deva haiM / isI taraha Ageke devalogoM meM utpanna honeke sAhacarya saMbaMdhase sanatkumAra mahendra Adi deva jAnane cAhiye / / 209 // 210 // thAya che te saudharma deva che. IzAna nAmanA bIjA devalokamAM je deva utpanna thAya che te IzAna athavA IzAnaka deva che A pramANe AgaLanA devalekamAM utpanna thavAnA sAhacarya saMbadhathI sanatakumAra, mAheMdra Adi deva jANavA joIe. ra0921 na
Page #825
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 kalpAtItadevanirUpaNam uparitanoparitanAzcaiva9, iti aveyakAH suraaH| vijayA1, vaijayantAzca2, jayantA3, aparAjitAH4 // 214 // sarvArthasiddha kAzcaiva5, paJcadhA'nuttarAH suraaH| iti vaimAnikA ete, nekadhA evamAdayaH // 215 // TIkA-'kappAIyA uje devA' ityAdi ye tu kalpAtItA devAste dvividhA vyaakhyaataaH| tad yathA-veyA anuttarAzceti / tatra traiveyAH-grIveva grIvA, tasyAM bhavA graideyAH, navadhA bhavanti / lokarUpasya puruSasya grIvApradezaviniviSTAH-grIvAbharaNabhUtA iti te devA api graiveyA ucyante // 21 // graiveyakadevAnAM bhedAnAha-'hehimA heDimA ceva' ityaadi| graiveyakeSu hi trINi trIkANi santi / tatra prathamaM trikamadhastamatvena hiTimamiaba kalpAtIta devoMke bheda kahate haiM--'kappAIyA' ityaadi| anvayArtha--(je u kappaIyA devA te dunihA vidyAhiyA-ye tu kalpAtItAH devA te dvividhAH vyAkhyAtAH) jo kalpAtIta vaimAnika deva kahe gaye hai ve do prakArake hai (govijANutarANa-aveyAjAnuttarAzca) 1 graiveyaka aura dUsare anuttara arthAt nava graiveyakoMseM jo deva utpanna hote haiM ve graiveyaka hai evaM pAMca anuttara vimAnoseM jo utpanna hote hai ve anuttara vimAnavAsI deva hai| inameM jo aveyaka deva hote hai ve lau prakArake hai // 211 // lokakA saMsthAna puruSake AkAra jaisA hai usameM trIvAke sthAnApanna ye nau graiveya hai isaliye jisa prakAra zrIvAmeM AmaraNa vizeSa hotA hai usI prakAra lokarUpa puruSake ye nau aveya AbharaNa svarUpa hai| inameM jo deva rahate hai ve graiveyaka kahe jAte hai| graiveyakoM tIna tIna trika hai| hAtAta ponA le cha--"kappAIyA' tyAha! manyA --je u kappAIyA devA te duvihA viyAhiyA-ye tu kalpAtItAH devA te dvividhAH vyAkhyAtAH 2 46yAtIta vaimAni va uvAmI yAvyA chete mAranA cha. govijjANuttarAceva-praiveyAnuttarAzca 1 aveya: ale 2 anuttara arthA-navayamAM je deva utpanna thAya che te praveyaka che ane je pAca anuttara vimAnamAM je utpanna thAya che te anuttara vimAnavAsI deva che tenI aMdara je veyaka deva hoya che te nava prakAranA che. te 211 che lekanA saMsthAna purUSanA AkAra jevA hoya emAM DekamAM sthAnApannanA A nava raiveyaka che, A kAraNe je rIte DekamAM AbharaNa vizeSa hoya te pramANe lekarUpa purUSanA A nava caya AbharaNa svarUpa che tenI aMdara je deva
Page #826
--------------------------------------------------------------------------
________________ 918 uttarAdhyayanasUtra tyucyate, tatrApi prathamaM graiveyakamadhastanAdhastanatvena hiTThimahiTimamiti tatra bhavA devA 'hiDimAhiSTimA' iti / adhastanAdhastanAH prathamatrikAdhovartinaH, adhastanamadhyamAH prathamatrikamadhyavartinaH, adhastanoparitanAH prathamatrikoparivartinaH, tathAmadhyamAdhastanAH madhyamA-madhyamatrikavartinaH, tatrApyadhastanA mdhymaadhstnaaH|212| madhyama-madhyamAH tathA madhyamoparitanAH, tathA-uparitanAdhastanAH uparitanAH uparivartitrikavartinasteSvadhastanAH, evamuparitanamadhyamAH, uparitanoparitanA iti navadhA graiveyakA devA bhavanti / zeSaM sugamam // 213 // 214 // 215 // 1 adhastana adhastana, 2 adhastana madhyama, 3 adhastana uparitana / 1 madhyama adhastana, 2 sadhyama sadhyama, 3 madhyama uparitana / 1 uparitana adhastana, 2 uparitana madhyama, 3 uparitana uparitana / isa prakAra ye tInoM trika milakara nau ho jAte hai| ina adhastana adhastana tIna tIna trikoM meM rahanevAle deva bhI adhastana adhastana Adi rUpase kahe gaye hai| isa taraha prathama adhastana adhastana, adhastana madhyama, adha. stana uparitana rUpa trikameM rahane vAle deva adhastana adhastana, adhastana madhyama, adhastana uparitana nAmase kahe jAte hai| isI prakAra dvitIya madhyama adhastana, madhyama madhyama evaM madhyama uparitana trikoM tathA tRtIya trika uparitana adhastana AdimeM bhI jAnanA caahiye| vijaya1, vaijayantara jayanta 3, aparAjita 4, aura sarvArthasiddha 5, ye pAMca anuttara deva kahe jAte haiN| isa prakAra aura bhI vaimAnika devoMke aneka bheda hote hai // 212 se 215 // rahe che te raiveyaka kahevAya che raiveyakamAM traNa traNa trika hoya che. (1) mastana maratana (2) adhastana madhyama (3) apastana paritana (1) madhyama adhastana (2) madhyama madhyama (2) madhyama uparitana (1) uparitana adhastana (2) uparita madhyama (3) uparitana uparitana A pramANe A traNe trika maLIne nava thaI jAya che. A adhastana astana Adi traNa traNa vikemAM rahevAvALA deva paNa adhastana adhastana Adi rUpathI kahevAyA che. A pramANe prathama adhastana adhastana, adhastana madhyama, adhastana uparitana rUpa trikamAM rahevAvALA deva adhastana adhastana, adhastana madhyama, astana uparitana, nAmathI kahevAya che, A pramANe bIjA-madhyama adhastana, madhyama madhyama, ane madhyama u5ritana trikamAM tathA trIjA trika uparita astana, AdimAM paNa jANavA joIe. vijaya 1, vaijayanta 2 jayata 3 aparAjIta 4 ane sarvArtha siddha 5 A pAMca anuttara deva kahevAmAM Ave che. A pramANe vaimAnika vana aneka bheda hoya che. je 212 215
Page #827
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 devAnAMsthAnAdinirUpaNam athaiSAM sthAnAdikaM varNayatimUlam-logala egadelamila, te lave viviyaahiyaa| itto kAlavibhAgaM tu, vucchaM tesiM cau~vihaM // 216 // saMtaI pappaNAIyA~, apajevaliyA viya / ThiI paDucca lAIyA, lapajjavasiyA viya // 217 // chAyA- lokasyaikadeze, te sarve'pi vyaakhyaataaH| ataH kAlavibhAgaM tu, vakSyAmi teSAM caturvidham // 216 // saMtati prApyAnAdikAH, aparyavasitA api ca / sthiti pratItya sAdikAH, saparyavasitA api ca // 217 // TIkA-'logasla egadesastri' ityAdietad gAthAdvayaM prAgvyAkhyAtameva sugamaM ca // 216 // 217 // aba inake sthAnAdi kahate haiM-'logassa' ityaadi| anvayArtha-(te savve logasla egadesammi viyAhiyA-te sarve lokasya ekadeze vyAkhyAtAH) ve saba vaimAnika deva lokake eka vibhAgameM rahate haiM aisA bhagavAn vItarAgakA kathana hai| (itto tesiM cauvyihaM kAlavibhAgaM vucchaM-ataH teSAM caturvidham kAlavibhAgaM vakSyAmi ) aba isake bAda maiM inakA cAra prakArakA kAlavibhAga kahatA huuN| vaha isa prakArake hai-ye (saMtaI pappaNAIyA vi apajjavasiyA-santatiM prApya anAdikAH api aparyavasitAH) santati pravAhakI apekSA anAdi tathA aparyavasita haiN| aura (ThiiM paDucca sAIthA viya sapajjavasiyA-sthiti pratItya sAdikAH apica saparyavasitAH sthitikI apekSA sAdi aura sAMta haiM // 216 // 21 // have amanA sthAnAne 4 cha-" logassa" tyA ! makyAtha-te savve logassa egadesammi viyAhiyA-te sarve lokasya ekadeze vyAkhyAtAH / saghA vaimAni vana me vibhAgamA 29 . mAvAna vAtAnu thana che. itto tesiM cauvvihaM kAlavibhAgaM vucchaM-ataH teSAM caturvidham kAlavibhAgaM vakSyAmi huve mAna 5chI I memanA yA prAranA vilAsane 4I cha. te yA pramANe che saMtaI pappaNAIyA vi apajjavasiyAsantati prApya anAdikAH api aparyavasitAH saMtati prabAhunI apekSAthI manAhi tathA aparyavAsita che ane sthitinI apekSAthI sAdI ane sAMta che. 216 217
Page #828
--------------------------------------------------------------------------
________________ 920 uttarAdhyayanasUtre devAnAmAyuHsthitimAhamUlam-sAhiyaM sAgara ekaM, ukkoseNa ThiI bhave / bhomejANaM jahaneNaM, dasAsaMsahastiyA // 218 // paliovamamegaM tu, ukkoleNa ThiI bhave / vaMtaraNaM jahannaNaM, dasarvAlasahassiyA // 219 // paliomabhegaM tu, vAsalakleNa sAhiyaM / paliovamahamAgaM, joisesu jahanniyA // 220 // doceva sAgarAI, ukkoseNa viyohiyaa| sohammammi jahanneNaM, eMgaM ca palionaM // 221 // sAgarA sAhiyA dunni, ukkoNa viyAhiyA~ / IsANammi jahanneNaM, sAhiyaM paliorvamaM // 222 // sAMgarANi ya satva, ukkoseNaM ThiI bhave / saNaMkumAre jahanneNaM, dunni OM sAgarovA // 223 // sAhiyA sAgarI satta, ukkoleNa ThiI bhave / mAhidammi jahanneNaM, sAhiyA dunni sAgarA // 224 // dasa ceva sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / baMbhaloe jaha~nneNaM, saMtta U sAgarovamA // 225 // caudasa sAgarAiM, ukkosaNa ThiI bhave / laMtagammi jahanneNaM, dasa u sAgarovaimA // 226 // sattara sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / mahAsukke jahanneNaM, caudasa sAgaraoNvamA // 227 // aThArase sAgarAiM, ukAseNa ThiI bhave / sahassArammi jahanneNaM, sattararsa sAMgarovamA // 228 //
Page #829
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 RU priyadarzinI TIkA a0 36 devAnAmAyuHsthitinirUpaNam 921 sAMgarA a~uNavIlaM tu, uknolaNa ThiI bhave / ANayasmi jahanleNaM, avArala sAgarovamA // 229 // vIsaM tu sAgarAiM, ukkoleNa liI bhane / pANayasmi jahaleNaM, lAgarI auNavIsaI // 230 // sAMgarA ikavIsaM tu; ukoleNa ThiI mave / AraNAli jahalleNaM, bIlai sAgarovamA // 231 // bAvIsaM lAgaroI tu, ukkolaNa ThiI bhave / accuyalmi jahalleNa, lAMgarA ikavIlaI // 232 // tevIsaM sAgarAiM tu, ukoleNa ThiI bhve| paDhamasi jahanleNa, bAvIsaM sAgarovamA // 233 // cau~vIsaM sAgarAiM, ukkoleNa ThiI bhne| biiyammi jahanneNaM, tevIsaM lAgarovamA // 234 // pa'NavIsaM sAgaroiM, ukkoleNa ThiI save / taiyammi jahA~neNaM, cavIlaM sAgarovamA // 235 // chavvIsaM sAgarAI tu, ukoleNa ThiI bhave / cautthammi jahanneNaM, lAgarI paNuvIsaI // 236 // sAgarA sattAvIlaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / paMcamammi jahanneNaM, sAgarA u chavIsaI // 237 // sAgarA ahavIsaM tuM, ukoNa ThiI bhave / chaThammi jahanneNaM, sAgarI sattAvIsaI // 238 // sA~garA auNatIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / sattamammi jahanneNaM, sAMgarA aThaMvIsaI // 239 // tIsaM tu sAgarAiM, ukoleNa ThiMI bhave / asammi jahanneNaM, sAgarI auNaMtIsaI // 24 // u0 116
Page #830
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 uttarAdhyayanasUtre sAgarI ikkatIsaM tu, ukkolaNa ThiI bhave / nevamasi jahanneNaM, tIlaI lAgarorvamA // 241 // tettIsA lAgarAiM, ukkolaNa ThiI bhave / causuMpi vijayAIsu, jahalleNekka tIsaI // 24 // ajahannamaNukkosA, tetasiM lAgaroMvasA / mahAvimANe saMbahe, ThiI esA viyAhiyA // 243 // chAyA-sAdhikaM sAgaramekam , utkarSaNa sthiti bhavati / bhaumeyAnAM jaghanyena, darzavarSasahasrikA // 218 // palyopamamekaM tu, utkarSeNa sthiti bhavati / vyantarANAM jaghanyena, dazavarSasahastrikA // 219 / / palyopamamekaM tu, varSalakSeNa sAdhikam / palyopamASTamabhAga, jyotiSkepu jaghanyikA // 220 / / dvAveva sAgarau, utkarSeNa vyaakhyaatau| saudharme jaghanyena, ekaM ca palyopamam / / 221 // sAgarau sAdhikau dvau, utkarSeNa vyaakhyaataa| IzAne jaghanyena, sAdhikaM palyopamam / / 222 // sAgarAMzca saptaiva utkarSaNa sthitibhavati / sanatkumAre jaghanyena, dve tu sAgaropame // 223 // sAdhikAn sAgarAn sapta, utkarSeNa sthitibhavati / mAhendre jaghanyena, sAdhikau dvau sAgarau // 224 // dazaiva sAgarAna , utkarSeNa sthitibhavati / brahmaloke jaghanyena, sapta tu sAgaropamANi // 225 // caturdaza sAgarAn , utkarSeNa sthitirbhavati / lAntake jaghanyena, daza tu sAgaropamANi // 226 // saptadaza sAgarAn , utkarSeNa sthitibhavati / mahAzukre jaghanyena, caturdaza sAgaropamANi / / 227 // aSTAdaza sAgarAn , utkarSeNa sthitirbhavati / sahasrAre jaghanyena, saptadaza sAgaropamANi // 228 // sAgarAn ekonaviMzatiM tu, utkarSeNa sthitirbhavati / Anate jaghanyena, aSTAdaza sAgaropamANi // 229 //
Page #831
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA aM0 36 devAnAmAyu sthitinirUpaNam viMzatiM sAgarAn, utkarSeNa sthitirbhavati / pANate jaghanyena, sAgarAn ekonaviMzatim // 230 // sAgarAn ekaviMzatitu, utkarSeNa sthitirbhavati / AraNe jaghanyena, viMzatiM sAgaropamANi // 231 // dvAviMzatiM sAgarAn tu, utkarSeNa sthitirbhavati / acyute jaghanyena, sAgarAn ekaviMzatim // 232 // trayoviMzati sAgarAn tu, utkarSeNa sthitirbhavati / prathame jaghanyena, dvAviMzati sAgaropamANi // 233 // caturviMzati sAgarIn, utkarSeNa sthitirbhavati / dvitIye jaghanyena, trayoviMzati sAgaropamANi // 234 // paJcaviMzati sAgarAn utkarSeNa sthitirbhavati / tRtIye jaghanyena, caturviMzatiM sAgaropamANi // 235 // SaDviMzatiM sAgarAn tu, utkarSeNa sthitirbhavati / caturthe jaghanyena, sAgarAn paJcaviMzatim // 236 // sAgarAn saptaviMzatitu, utkarSeNa sthitirbhavati / paJcame jaghanyena, sAgarAMstu SaDviMzatim ||237 // sAgarAn aSTAviMzatiM tu, utkarSeNa sthitirbhavati / SaSThe jaghanyena, sAgarAn saptaviMzatim // 238 // sAgarAna ekonatriMzataM tu, utkarSeNa sthitirbhavati / saptame jaghanyena, sAgarAn aSTAviMzatim // 239 // triMzataM tu sAgarAn, utkarSeNa sthitirbhavati / aSTame jaghanyena, sAgarAn ekonatrizatam // 240 // sAgarAn ekatriMzataM tu, utkarSeNa sthitirbhavati / nava jaghanyena trizataM sAgaropamANi // 249 // trayastriMzataM sAgarAn, utkarSeNa sthitirbhavati / caturSvapi vijayAdiSu, jaghanyena ekatriMzatam // 242 // ajaghanyAnutkRSTA, trayastrizataM sAgaropamANi / mahAvimAne sarvArthe sthitireSA vyAkhyAtA // 243 // 923 TIkA --- 'sAhiyaM sAgaraM ekaM' ityAdi bhomeyAnAM=bhUmau bhavAH bhaumeyAH - bhavanavAsinaH, teSAM sthitiH AyuH sthitiH utkarSeNa sAdhikamekaM sAgaraM = sAgaropamamityarthaH / evamuttaratrApi sAgarazabdaH
Page #832
--------------------------------------------------------------------------
________________ 624 uttarAdhyayanasUtra sAgaropamaparaH kAlavizeSArthavivakSayA prayuktatvAditi bodhyam / iyamuttaranikAyAdhipasya balereva sthitiH, dakSiNanikAye tu camarendrasyApi sAgaropamameva / jaghanyena tu dazavarSasahastrikA-dazasahasravarSapramANA sthitirityarthaH / iyameva kilvipikANAmapi sthitiH sthitiprabhAvAdInAM sahaiva hAsAditi bhAvanIyam / evamuttaratrApi // 218 // 219 // aba sUtrakAra devoMke sthiti kahate haiM-'sAhiyaM' ityaadi| anvAyArtha-(bhomejjANaM-bhaumeyAnAm ) bhavanavAsiyokI (ThiIsthitiH) Ayusthiti (ukoseNa-utkarpaNa) utkRSTakI apekSA (sAhiyam ekaM sAgaram-sAdhikam ekaM sAgaram ) kucha adhika eka sAgaropamakI hai| isI taraha Age bhI sAgara zabdase sAgaropama samajhanA caahiye| pramANa do prakArakA kahA gayA hai eka laukika pramANa aura dUsarA lokottara pramANa / sAgaropama pramANakAla lokottara pramANa hai| (jahanneNaM-jaghanyena) bhavanavasiyoMkI Ayusthiti jaghanyakI apekSA (dasavAsasahastiyA-dazavarSe sahasrikA) daza hajAra varSakI hai / bhAvArtha-yahAM bhavanapatinikAyoMkI jaghanya aura utkRSTakI sthiti kahI jA rahI hai-vaha isa prakAra jAnanA cAhiye bhavAnapatinikAya ke asurakumAra, nAgakumAra, Adi dasa bheda haiN| hara eka bhedake dakSiNArdhake adhipati aura uttarAdhake adhapatirUpase do do indra haiN| unameM se dakSiNa aura uttarake do asurendroMkI utkRSTa sthiti isa prakAra hai dakSiNArdhake adhipati camaranAmaka asurendrakI sthiti Dave sUtrA2 vonI sthiti matAva cha--' sAhiya" tyA ! makyAtha-bhaumejjANaM-bhaumeyAnAm sapanavAsIyAnI ThiI-sthiti mAyu sthiti ukkoseNa-utkarSeNa kRSTanI mapekSAthI sAiya ekasAgaraM-sAdhikam ekaM sAma DIka adhika eka sAgaropamanA che A pramANe AgaLa paNa sAgara zabadathI sAgaropama samajavuM joIe. pramANe be prakAranA batAvela che. laukika pramANa, ane bIjuM lokottara pramANa sAgaropama pramANa kALa lakattara pramANa cha. jahannaNaM-jaghanyena sapanavAsIyAnI mAyusthiti dhanyanI apekSAyI dasavAsasahassiyA-dazavarSasahasrikA 4 12 (10000) vaSanI che. bhAvArtha-ahIM bhavanapati nikAyAnI jaghanya ane utkRSTa sthiti batAvavAmAM Ave che. te A prakAre jANavI joI e. bhavanapati nikAyanA asurakamAra, nAgakumAra Adi dasa bheda che dareka bhedanA dakSiNAdhanA adhipati ane uttarArdhanA adhipatirUpathI babe Indra che. emAMthI dakSiNa --- ane uttaranA be asurendronI utkRSTa sthiti A pramANe che-dakSiNArdhanA
Page #833
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 devAnAmoyu sthitinirUpaNam 'joisesu' iti SaSThayatheM saptamI, jyotiSmANAmityarthaH / varpalakSaNavAdhikamekaM palyopamamutkRSTA sthitiH / iyaM candrApekSayA'bhihitam / sUryasya tu varpasamA dhikaM palyopamamAyuH, grahANAM tadeva, nakSatrANAM tasyaivArdhe, tArakANAM taccaturthabhAga iti bodhyam / palyopamASTamabhAga=palyopamasyASTamaM bhAgaM jaghanyikA jaghanyA, eka sAgaropamakI, tathA uttarArdhake adhapati bali nAmaka asurendrakI sthiti eka sAgaropamase kucha adhika hai| tathA jaghanya sthiti daza daza hajAra varSakI hai| yahAM jo jaghanya sthiti kahI gaI hai vahI sthiti kilvipakoMkI bhI jAnanI cAhiye / kAraNakI sthiti prabhAva AdikoMkA sAtha hI hAsa hotA hai| isI taraha Age bhI aisA hI samajhanA cAhiye / / 218 // ____ anvayArtha-(vaMtarANaM-vyantarANAm ) vyantara devoMkI (ukoseNautkRSTa (ThII-sthitiH ) sthiti (eNaM paliyovasaM-eka palyopamam ) eka palyopamakI hai / tathA (jahanneNaM-jaghanyena) jaghanya sthiti (dasavAsasahassiyA-daza varSa sahastrikA ) daza hajAra varSakI hai // 11 // anvayArtha (joisesu-jyotiSkapu) jyotiSka devoMkI sthiti (ukkoleNa-utkarSaNa) utkRSTakI apekSA(vAsalakkheNa sAhiyaM-varpalakSeNasAdhikam ) eka lAkha varSa adhika ( egaM paliyovamaM-eka palyopamam ) eka palyopasa pramANa hai| tathA (jahaniyA-jaghanyakA) jaghanyakI apekSA Ayusthiti (paliyovamabhAga-palyopamASTama bhAgam ) palyakA AThavAM adhipati amara nAmanA asurendranI sthiti eka sAgara pamanI vadhA uttarArdhanA bali nAmanI asurendranI sthiti eka sAgaropamathI reDI vadhu che. tathA jaghanya sthiti dasa dasa hajAra varSanI che. ahI je jaghanya sthiti batAvavAmAM Avela che eja sthiti kivIpakenI jANavI joIe. kAra che ke, sthiti prabhAva Adikano sAthe ja hAla thAya che. A pramANe AgaLa para AvuM ja samajavuM joIe. e ra18 che sanyA-vaMtarANaM-vyantarANAm vyata2 vAnI use gaThiI-sthitiH sthiti egeM paliyovama-eka palyApamam me 56yAnI nayaH jahanneNaM-jaghanyena dhanya sthiti dasavAsasahanmiyA-dAsa nanviA ra varSanI che. 219 ___ anvayArtha-joisesu-jyotippu tyati vonI na - utkapeNa TinI mapekSA vAsalavaNa mAriya- vima sAma paMthI padhAre me 56|5m nAnA - urs 5pekSA Ayusthiti paliyovamaTTamAge-palyopamA bhAgaM 55 .:. I.
Page #834
--------------------------------------------------------------------------
________________ d uttarAdhyayanasUtre jyotiSkANAmAyuH sthitiH / iyamapi tArakAkSatra sthiti zeSAntaM palyopamacaturbhAgannApaiva jaghanyA sthitirityabhidhAnAditi // 220/22zAda21/223 // rarararararararara8rrArSRE FE}} bhAga hai| jyotiSka devoMkI jo eka lAkha varSe adhika eka palyoramakI utkRSTa Ayu kahI hai vaha calakI apekSA hI kahI gaI jAnanI cAhiye / kAraNa ki sUryakI eka hajAra varSa adhika eka palyopamakI utkRSTa Ayu kahI haiM / grahoMkI bhI itanI hI hai / nakSatroMkI utkRSTasthiti Adhe palyoramakI hai / tAroMkI utkRSTa sthiti palyopamakA cauthA bhAga hai | tathA jo jaghanya sthiti yahAM patyopasake AThaveM nAga pramANa kahIhai vaha bhI tArakoM kI apekSAle hI kahI gaI jAnanI cAhiye / tArakoMke sivAya bAkIce jyotiSkoM kI to jaghanya sthiti parayopamake caturthabhAga hI hai // 20 // (sohamnammi-saume saudharma devalokateM (koseNa- utkarSeNa) utkRSTasthiti do caiva sAgarAI vidyAhiyA ho eva sAgarI vyAkhyAnau do sAgaropanakI hai tathA jahanterNa evaM paliyonaMjaghanyeta ca ekaM palyopanan / jaghanya sthiti eka patyokI hai ||22||raa (isANanni IzAne IzAna nAmake dvitIya lokaneM (ukkolepa-utkarSeNa) utkRSTa sthiti do sAgarAI vivAhiyA - nau sAgarau vyAkhyAtau do i " jyetiH DebodI ke ke . uSTa mA chattAvela che. te caMdrano rUpe ja patAvela che tema navuMnuM eka che, kAraNu hai, sUryato ke hunara ke pI yu DeDa hai. ahenI pazu eTalI ja che, nastreno hera mATe . pratye manI che, tArAono utkRSTa sthiti pakSe pasI ceyA sAnI ke. ta: je janya thiti nahIM pazyopatAnA pekSAthI ja kahevAyela jANavI jene tAro to vanya sthiti ye yeyA patI te dAdonI sIvAya ma ketA jye te kenI 220 // anvayArtha-sohantanta-toSane doSa Devona lena lRSTa sthiti ko caitra sAgarAI vihirI alau becate yahatI hai, tathA jahanne evaM pahilaM payova sthiti me pazyeopasatI hai. // 229 // anvayArtha --zeSayanti raktapeMTa sthiti ri sAM garAIyoM ke nAgarI
Page #835
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TokA a. 36 devAnAmAyu sthitinirUpaNam sAgaropama kI hai aura (jahanneNaM-sAhithaM paliyosaM-javanyena sAdhikam palyopamam ) jaghanya sthiti palyopalale kucha adhika hai / / 222 // (saNAmAre-sanatkumAre) lanatkumAra nAmake svargalokaseM (na sAgarANi ukkoseNaM ThiI ave-lapsalAgarAna utkarSeNa sthiti bhavati) sAta sAgaropamakI utkRSTa sthiti hai tathA (jahanneNaM dunni sAgarodasA-jaghanyena he sAgaropale)jaghanya sthiti do sAgaropalako hai||223|| (mAdimsi-sAhendre) mAhendra nAlake devalokane (sattalAgarA-saptalAgarAn) lAla sAgarale (sAhiyA-lAdhikAn ) kucha adhika (ukoleNa ThiI save-utkaNa sthiti rbhavati) utkRSTa sthiti hai tathA (jahanneNaM lAhiyA dunli sAgarau-jaghanyena' sAdhikau chau sAgarau) jaghanya sthiti kucha adhika do sAgaropamakI hai|2241 (baMbhaloe-brahmaloke) brahmaloka lAlake devaloka (dalaceca sAgarAI udyoseNa ThiI ave-dazaiva lAgarAn utkarSeNa sthiti lapati) daza lAgaropamakI utkRSTa sthiti hai| aura (jahanneNaM sattalAgaronA-jayanyena sapta sAgaropamANi) jaghanyasthiti sAta sAgaropamakI hai / / 225 / / (laMtagammilAntake) lAntaka nAmake devaloka (ukosaNa-utkaHNa) utkRSTa (ThiIsthitiH) sthiti (cauddasa lAgarAI save-caturdaza sAgarAn bhavati) yamanI che mane jahannaNaM sAMhiyaM paliyovama-jaghanyena sAdhikam palyopamam nya sthiti pAmathI cheDI vadhAre che. rarara manvayArtha-saNaMkumAre-sanatkumAre sanatmA2 nAmanA gamA sattasAgarANi ukkoseNa ThiIbhave-saptasAgarAni utkarSeNa sthitirbhavati 15 sthiti sAta sAgaropamanI che tathA jaghanya sthiti be sAgaropamanI che. 223 : makyAtha-mAhidami-mAhendre bhADendra nAmata mAM sattanAgarAsaptasAgarAn sAta sAgarathI sAhiyA-sAdhikAn 3.DI15.2 ulaoseNa bhiveutkarSeNa sthitirbhavati Grve sthiti cha. jahanneNaM sAhiga dunni sAgarA-jaghanyena sAdhikau dvau sAgarau dhanya sthiti meM saag|5mdhii 44 yA . // 22416 sanyA-bhaloe-brahmaloke pradhAnAmanA paTobhA dasava mAgagaI ukkoseNa ThiI bhave-dvazaiva sAgarAn utkarpaNa sthitiH bhavati saya GSTa sthiti che. jahanneNaM sattasAgarovamA-jaghanyena samAropanANiya sthiti sAta sAgaropamanI che. ra25 satyArtha-laMtaganmi-lAntale sAnta nAnana soneGove ThiI-sthitiH sthiti canda sAgarovanAH bhave- rAna :
Page #836
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 uttarAdhyayanasUtre caudaha sAgaropamakI hai| tatho (jahanneNaM-jaghanyena) jaghanyasthiti (dasasAgarovamA-dazasAgaropamANi) daza sAgaropasakI hai // 226 // (mahAmukkemahAzukre) mahAzukra nAmaka devalokameM (ukoseNa sattaralasAgarAiM ThiI bhave-utkarSeNa saptadazasAgarAn sthiti saMvati) utkRSTa sthiti satraha 17 sAgaropasakI hai tathA (jahanneNaM coddasasAgarovamo-jaghanyena caturdazasAgaropamANi) jaghanya sthiti caudaha sAgaropamakI hai // 227 // (sahassArabhmi-sahasrAre) lahasrAra nAmake devalokameM (ukoseNa ThiI-utkarSeNa sthitiH) utkRpTa sthiti (aTThArasalAgarA bhave-aSTAdaza sAgarAn bhavati) aThAraha sAgaropasakI hai| tathA (jahanneNaM sattaraha sAgarovamAjaghanyena saptadaza lAgaropamANi ) jaghanya se satraha 17 sAgaropama kI sthiti hai|| 228 // ____ anvayArtha-(ANayasmi-Anate) Anata nAlake navameM devalokameM (ukoleNa-utkarSeNa) utkRSTa (ThiI-sthitiH) sthiti (uNavIsaMsAgarAekona viMzatiM sAgarola) unnIsa 19 sAgaropamakI hai| tathA (jahanneNaMjadhanya sthiti (aTThArasasAgarovamA-aSTAdazasAgaropamANi) aThAraha 18 sAgaropamakI hai // 129 // (pANayammi-prANate) prANata nAmaka dazaveM devalokame (ukoseNa ThiI-utkarSaNa sthitiH) utkRSTa sthiti (vIsaM sAgayoH sAgarApabhanI che tathA jahanneNaM-jaghanyena dhanya sthiti dasasAgarovamANidaza sogaropamANi isa sAgarAmanI cha. // 22 // anvayArtha-mahAsukke-mahAzukre mahAzu nAmanA he bha ukkoseNa sattarasasAgarAI ThiI bhave-utkarSeNa saptasAgarAna sthitirbhavati GTa sthiti sAta sAgarAyamAnI cha tathA jahanneNaM codasasAgarovamA-jaghanyena caturdazasAgaropamANi jaghanya sthiti cauda sAgaropamanI che rara7 ___sa-yAtha-sahassArammi-sahasrAre sahasAra nAmanA devatAmA ukoseNa ThiIutkarSeNa sthiti: Segoe sthiti advArasasAgarA bhave-aSTAdaza sAgarAn bhavati ADhA2 sAgaropabhanI tathA jahanneNaM sattarasasAgarovamA-jaghanyena saptadaza sAgaropamANi jaghanya sthiti sattara sAgaropamanI che. je 228 che bha-kyAtha-ANayammi-Anate mAnata nAmanA nabhAmA ukAseNautkaNa pRSTa ThiI-sthitiH sthiti uNavIsa sAgarA-ekonavizati sAgarAnyAsa sAgazepabhanI tathA jahanneNaM-jaghanyena dhanya sthiti aTThArasa sAgarovamA-aSTAdaza sAgaropamANi maDha2 sAgaropabhanI che. // 228 // sanvayArtha-pANayammi-prANate prANuta nAmanA sabhA heksAmA ukkoseNa ThiI-utkarSeNa sthitiH utkRSTa sthiti vIsa sAgarAiM-vizati sAgarAn pIsa sAga
Page #837
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - pradayAzanATAkA a0 36 devAnAmAyu sthitinirUpaNam 929 'tevIsa sAgarAI ityAdi-- prathame iha prakramAd prathame aveyake'dhastanAdhastane ityarthaH / evaM dvitIyAdi. dhvapi graiveyaka iti sambandhanIyam , anyat sugamaM chAyAto'vagantavyam // 234 // // 235 // 236 // 237 // 238 // 239 // 240 // 241 // 242 // rAiM-vizati sAgarAna ) bIla sAgaropamakA hai tathA (jannehaNaM-jaghanyela) jaghanyasthiti (uNavIsaI-ekona viMzatis ) unnIla sAgaropamakI hai // 230 // (AraNasmi-AraNe) AraNa nAla ke gyArahaveM devalokameM (ukoseNa ThiI-utkarSeNa sthitiH) utkRSTasthiti (ikavIsaM sAgarA-ekaviMzati sAgarAna ) ikkIsa sAgaropalakI hai tathA (jahanneNa bIsaIlAgarovalAjaghanyena viMzatilAgaropamANi ) jaghanyasthiti vola sAgaropamakI hai // 231 // (acyutamsi-acyute) acyuta nAsake bArahaveM devalokana (bAvIsaM-dvAviMzatim ) bAIsa sAgaropamakI (ujhoseNa ThiI bhave-utkapeNa sthiti bhavati) utkRSTa sthiti hai tathA (jahannaNa ikvIsaI sAgarAjaghanyena ekaviMzati sAgarAna) jaghanyasthiti ikkIsasAgaropamakI hai // 232 / / (paDhamambhi-prathale) prathama graiveyakameM-adhastana adhastana nAmake graiveyakameM (ukoseNa ThiI-utkarSeNa sthitiH) utkRSTa sthiti (tevIsaM sAgarAiM bhave-trayoviMzati sAgarAn bhavati) teIsa sAgaropamakI hai tathA(jahanneNajaghanyena) jaghanyasthiti (bAcIsaM sAMgarovamA-dvAviMzati sAgaropamANi) zepamanI tathA jahanneNaM-jaghanyena dhanya sthiti uNavIsaI-ekonaviMzatim vyAsa sAgaropamanI che ke 230 | sankyAtha-AraNammi-AraNe sA293 nAmanA gayA2mA samai ukkoseNa ThiI-utkaNa sthitiH kRSTa sthiti ikkavIsa sAgarAn-ekavIMzati sAgarAn mevIsa sAgazepabhanI che tathA jahanneNaM vIsaI sAgarovamA-jaghanyena vizati sAgaropamANi dhanya sthiti pIsa sAgaroyamanI che. // 231 // mankyAtha-accutammi-acyute acyuta nAmanA mAramA heva ukoseNa ThiI-utkarSeNa sthitiH kRSTa sthiti bAvIsaM-dvAviMzatim mApIsa sAsazepamanI tathA jahanneNaM ikavIsaI sAgarA-jaghanyena ekaviMzati sAgarAn 045nya sthiti ekavIsa sAgaropamanI che. e 232 che ma-kyAtha-paDhamammi-prathame prathama traiveyamAM-pastana aratana nAmanA caivayamA ukkoseNa ThiI-utkarSeNa sthitiH age sthiti tevIsa sAgagaI bhavetrayoviMzati sAgarAn bhavati tevIsa sAgazeSamanI che tathA jahanneNaM-jaghanyeya dhanya sthiti bAvIsaM sAgarovamA dvAviMzati sAgaropamANi mAvAsa sAropamanI ch.|2331 u0 117
Page #838
--------------------------------------------------------------------------
________________ 930 uttarAdhyayanasUtre bAIsa sAgaropamakI hai / 233 / (viiyammi- dvitIye) dvitIya adhastana madhyama nAmake graiveyaka meM (ukkoseNa ThiI utkarSeNa sthitiH) utkRSTa sthiti (cavIsaM sAgarA bhave caturvi zani sAgarAn bhavati) cauIsa sAgaropamakI hai tathA ( jahanneNaM - jaghanyena) jaghanya sthiti (tevIsa lagarovamA-trayoviMzati sAgaropamANi) teIsa sAgaropamakI hai / || 234 // (tayasmi - tRtIye ) tIsare adhastana uparitana nAmake graiveyaka meM (ukloseNa ThiI- utkarSeNa sthitiH ) utkRSTa sthiti (paNavIsa sAgarAI bhave - paMcaviMzati lAgarAn bhavati) paccIsa sAgaropamakI hai tathA (jahanneNaM-jaghanyena) jaghanya sthiti (caDavIsaM sAgaropamA - caturviMzatiM sAgaropamANi) cauIsa sAgaropamakI hai // 235 // (cathammi - caturthe) caturtha madhyama adhastana nAsake graiveyakameM (ukko seNa- utkarSeNa) utkRSTa (ThiI- sthitiH) sthiti (chandI sAgarAI bhave - SaDvizarti sAgarAn bhavati) chAIsa sAgaropamakI haiM tathA (jahanneNaM-jaghanyena) jaghanya sthiti (paNavIsa sAgarAI - paMcaviMzati sAgarAt ) paccIsa sAgaropamakI hai // 236 // (paMcamammi - paMcase) pAMcaveM madhyama- madhyama nAmake graiveyakaseM (sattAvIsaM sAgarA ukkoseNa ThiI bhave - saptaviMzatiM sAgarAn utkarSeNa sthiti bhavati) sattAIsa sAgaropamakI utkRSTa sthiti hai aura ( jahanterNa chavIsaI sAgarA - jaghanyena SaDviMzati sAgarAt ) jaghanya mantrArtha - viiyammi- dvitIye mIla adhastana madhyasa nAmanA jaiveyamAM ukkoseNa ThiI-utkarSeNa sthiti. utkRSTa sthiti cauvItaM sAgarAi bhave - caturviMzati sAgarAn bhavati yaiAvIsa sogazepabhanI he tathA jahanneNaM - jaghanyena dhanya sthiti tevIsa sAgarovamA - trayovizatiM sAgaropamANi devIsa sAgazeyasanI hai. // 234 // bhanvayArtha-taiyammi-tRtIye trIna adhastana - uparitana nAmanA graiveya bhAM ukoseNa ThiI-utkarpeNa sthitiH utkRSTa sthiti paNavIsaM sAgarAI bhave - paMcavizati sAgarAn bhavati 5thIsa sAgaropamanI hai tathA jahanneNe - jayanyena dhanya sthiti cauvIsaM sAgarovamA - cetuviMzati sAgaropamANi yovarIsa sAgaropamanI che. // 235 // thyanvayArtha--cauthanmi - caturthe yathA madhyama adhastana nAmanA jaiveyamAM ukkoseNa-utkarSeNa utsRSTa sthiti chaccIsaM sAgarAI bhave SaDvizati sAgarAn bhavati chavIsa sAgaroyabhanI che ane jahanneNaM-jaghanyena dhanya sthiti paNavIsaM sAgarAIpaMcaviMzati sAgarAn 5thIsa sAgaropamanI hai. // 236 // anvayArtha-- paMcamamsi - paMcase yAMyasA madhyama madhyama nAmanA caiveya bhAM ukAseNa ThiI-utkarpeNa sthitiH utkRSTa sthiti sattAvIsaM sAgarA bhave - taptavizati sAgarAn bhavati sattAvIsa sAgaropamanI he tathA jahanneNaM chavIsaI sAgarA
Page #839
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadazinI TIkA a. 36 devAnAmAyu sthitinirUpaNam' 936 sthiti chAIsa sAgaropamakI hai // 237 // (chaThamni-papThe) chaThe madhyama-uparitana nAmake aveyakoM ( aThAvIlaM ukoleNa ThiI bhaveaSTAviMzati sAgarAna utkarpaNa sthiti bhavati) abAIla sAgaropamakI utkRSTa sthiti hai aura ( jahanneNaM lattAvIlaI sAgarA-jaghanyena saptaviMzati sAgarAn ) jaghanya sthiti sattAIla sAgaropamakI hai // 238 // (sattamamli-laptame) lAtave uparitama adhastala nAlake gaiveyakameM (uNatIsaM u sAgarA ujholeNa ThiI lave-ekonatriMzataM tu sAgarAna utkaNa sthitiH bhavati) gunatIla 29 sAgaropamakI utkRSTa sthiti hai aura (jahanneNa ahAvIlaI lAgarA-jaghanyeka aSTAtizali sAgarAn) jaghanya sthiti aTThAIsa lAgaropasakI hai // 239 / / (anulamli-aSTame) AThaveM uparitana madhyasa nAmake aveyakale (tIlaMtu sAgarAI ukkoleNa ThiI bhane-triMzataM sAgarAl utkarSaNa sthiti sevati) tIsa sAgaropalako utkRSTa sthiti haiM aura (jahanneNaM-jaghanyena ) jaghanya sthiti (uNanIlaI lAgarA-ekonatriMzataM sAgarAna) julatIla 29 sAgaropamakI hai // 240 // (namasmi-navame) nauveM uparitanoparitana lAlake veyaka (ikatIlaM sAgarA ukoleNa ThiI bhaye -ekatriMzataM sAgarAtra utkarpaNa sthiti saMpati) ikatIsa sAgaropama jaghanyena SaDvizatisAgarAn 45nya sthiti chavIsa sAyamanI cha. // 237 // nmanvayArtha chaThammi-SaSThe ch| 216325 paritana nAmana avayamA advAnIsaM ukkoseNa ThiI bhave-aSTaviMzati sAgarAn utkaNa sthitirbhavati mAvIsa sAgaropamanI gre sthiti tathA jahanneNaM sattAvIsaM sAgarA-jaghanyena saptavizati sAgarAn 45nya sthiti sattAvIsa sAgarosanI cha. // 238 // bha-kyAtha-sattamasmi-saptame sAtabhA paritana maratana nAmanA avayamA uNatIsaM u sAgarA ukkoseNa ThiIbhave-ekonatriMzat sAgarAn utkaNa sthiti rbhavati 2 sthiti mAganIsa sAropabhanI tathA jahanneNa advAvIsai sAgarA-jaghanyena aSTAvizati sAgarAn dhanya sthiti nhavIsa sAgaropamanI ch|23|| sanvayArtha -aTThamammi-aSTame 2BAL Sstina madhyama nAmanA bhaiyAmA tIsaM tu sAgarAI ukkoseNa ThiIbhave-triMzataM sAgarAn utkarpaNa sthitirbhavati zrIsa sAgaropamanI 3gbTa sthiti tathA jahanneNa-jaghanyena 45nya sthiti uNatIsaI sAgarA-ekonatriMzataM sAgarAn yAtrIsa sAgaropamanI cha. // 240 // manyA-navamammi-navame nama paritana paritana nAmanA ayamA ikatIsaM sAgarA ukoseNa ThiIbhave-ekatrizataM sAragAn utkaNa thitirbhavati
Page #840
--------------------------------------------------------------------------
________________ 932 uttarAdhyayana sUtre 'ajahannamaNukosA' iti -- " , 9 mahAvimAne = mahacca vimAnaMceti mahAvimAnam, AyuH sthityAdyapekSayA vimAnasya mahattvam tasmin sarvArthe = sarve - niravazeSAH, arthAH = ardhyamAnatvAdardhA anuttaramukhAdayo yasmiMstat sarvArtha tasmin sarvArthasiddhavimANe ajaghanyAnutkRSTA=avidyamAnaM jaghanyaM - jaghanyatvaM yasyAM sA ajaghanyA, tathA - avidyayamAnamutkRSTam-utkRSTatvaM yasyAM sA'nutkRSTA, ajaghanyAcAsAvanutkRSTA ceti tathA, 'ajahannamaNukosA' ityatrArSatvAnmakArAgamaH / eSA sthiti. ' - AyuH sthitiH, trayastriMzata sAgaropamANi vyAkhyAtA // 243 // pramANa utkRSTa sthiti hai tathA ( jahanneNaM - jadhanyena) jaghanya sthiti (tIsaI sAgarovamA-trizataM sAgaropamANi) tIsa sAgaropama pramANa hai || 241 / / (causupi vijayAIsu - caturSvapi vijayAdiSu ) cAroM vijayAdi anuttara vimAnoM meM (tettIsA sAgarAI ukkoseNa ThiI bhave - trayastriMzataM sAgarAn utkarSeNa sthiti rbhavati) teMtIsa sAgaropama pramANa utkRSTa sthiti hai evaM (jahanneNa - jaghanyena) jaghanya sthiti ikatIsa aura madhyama vatIsa sAgaropadma pramANa hai // 242 // ( mahAvimANe savbaTTe - mahAvimAne sarvArthe ) mahAvimAna jo sarvArthasiddha hai usameM (ajahannamaNukosA- ajaghanyAnutkRSTA ) jaghanya aura utkRSTa sthiti meM antara nahIM hai arthAt (tettIsA sAgarovamA esA ThiI viyAhiyA - trayastrizataM sAgaropamANi eSA sthiti vyakhyAtAH) vahAM utkRSTa aura jaghanya donoM prakArakI taiMtIsa sAgaropamakI hI sthiti kahI gaI hai || 243 // ze'trIsa sAgazepabhanI utkRSTa sthiti bhane jahanneNaM-jaghanyena 4dhanya sthiti tIsaI sAgarotramA - trizati sAgaropamANi zrIsa sAgaropamanI he // 241 // anvayArtha--causuMpi vijayAIsu caturSvapi vijayAdiSu yAre vilyAhi anuttara vibhAnAbhAM tettIsA sAgarAI ukkoseNa ThiIbhave-trayastrizataM sAgarAn utkarSeNa sthitirbhavati tenrIsa sAgaropama prabhANu utsRSTa sthiti che bhane jahantreNa jaghanyena jaghanya sthiti ekatrIsa ane madhyama khatrIsa sAgarogama prANa che. 524rA anvayArtha -- mahAvimANe savvaTThe-mahAvimAne sarvArthe have mahAvibhAna ne sarvArtha siddha che tesA ajahannamaNukosA - ajaghanyAnutkRSTA vanya bhane uSTa sthitibhAM aMtara nathI. arthAt tettIsA sAgarovamA esA ThiI viyAhiyA - trayastrizataM sAgaropamANi eSA sthiti vrvyAkhyAtA tyAM utkRSTa ane dhanya te aAranI tetrIsa sAgaropamanI ja sthiti batAvavAmAM Avela che. 5 243 !!
Page #841
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 devAnAM kAryasthitinirUpaNam athe - devAnAM kAryasthitimAha - mUlam - jA ceva u AuThiI devANaM tu viyAhiyA / sI tesiM kAyaThiI, jahannamuk kosiyA bhaMve // 244 // chAyA-yA caiva tu AyuH sthiti devAnAM tu vyAkhyAtA / sA teSAM kAyasthitiH, jaghanyotkRSTikA bhavati // 244 // TIkA- 'jA ceva u AuThiI' ityAdi yA = yAdRzI eva tu devAnAmAyuH sthiti vyakhyAtAn kathitA, sA=tAdRzI, teSAM devAnAM kAya sthitirjaghanyA, utkRSTikA ca bhavati // 244 // devAnAmantaramAha - mUlam - anaMtakAlamukko; aMtosuhutaM jahannayaM / vijaDhammi sabai kAe, devANaM huja aMtaram // 245 // aiesiM vaNNao veva, gaMdheo rasaphoMsao / saMThANadeo vAvi, vihoNAI sahaso // 246 // 933 devoMkI isa prakAra AyusthitikA pramANa kahakara aba sUtrakAra unakI kAryasthiti kahate haiM - 'jAceva u' ityAdi anvayArtha - ( jA eca) jaisI jaghanya aura utkRSTa (devANa - devAnAm ) devoMkI yaha pUrvoktarUpase (AuThiI - AyuHsthiti) AyukI sthiti kahI gaI hai ( sa eva sA eva) vahI (tesiM- teSAm ) unakI ( jahannamukosiyA kAThaI bhave - jaghanyotkRSTikA kAryasthitiH bhavati) jaghanya aura utkRSTarUpase kAya sthiti jAnanI cAhiye / bhAvArtha -- jo inakI jaghanya aura utkRSTa Ayu kahI gaI hai vahIM inakI jaghanya aura utkRSTa kAryasthiti hai // 244 // devAnI A prakAre ANusthitinuM pramANa kahIne have sUtrakAra temanI ayasthiti ahe che" jAceva u" ityAdi / manvayArtha-jA eva-yA eva devI dhanya ane aSTa devANaM devAnAm devAnI mA pUrvota 35thI AuThiI-Ayu sthitiH nyAyu sthiti hevA che. sA eva-sA eva te tesiM teSAM tenI jahannamukosiyA kAyaThiI bhave - jaghanyotkRSTikA kAyasthitiH bhavati dhanya bhane utsRSTa 3pathI DAyasthiti bhaeAvI leI me bhAvA----je tenI jaghanya ane utkRSTa Ayu khatAvela che te tenI jaghanya ane utkRSTa kAyasthiti che. 5 244 5
Page #842
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAMdhyayanasUtra chAyA-anantakAlamutkRSTam , antarmuhUrte jaghanyakam / tyakte svake kAye, devAnAM bhavati antaram / / 245 // eteSAM varNatazcaiva, gaMdhato rasasparzataH / sasthAnadezatovA'pi, vidhAnAni sahasrazaH // 246 // TIkA-'aNaMtakAmukkosaM' ityAdietad gAthAdvayaM prAgvyAkhyAtaM sugamaM ceti // 245 // 246 // ___itthaM jIvAnajIvAMzca savistara pradaya, saMprati nigamanamAhamUlam-saMsAratthA ya siddhA ye, iyaM jIvA viyAhiMyA / saviNo ceve'rUvI the, ajIvA duvihIM viya // 247 // chAyA-saMsArasthAzca siddhAzca, iti jIyA vyaakhyaataaH| rUpiNazcaiva arUpiNazca, ajIvA dvividhA api ca // 247 // aba devoMkA anantakAla kahate hai--'aNaMtakAla0' ityAdi / anvayArtha-deva lokase cyavakara phira devapane utpana honekA utkRSTa antara anantakAlakA hai, yaha anantakAla nigodakI apekSAse jAnanA caahiye| tathA jaghanya antara antarmuhUtrtakA hai| tAtparya yaha hai ki koI deva yadi deva zarIrakA parityAga kara anya anya yoniyoMmeM janma letA havA phira vahAMse bharakara vaha punaH usI devayonimeM janma leve to usako utkRSTa adhikale adhika antara anantakAlakA aura kama se kama antara eka antarmuhUrtakA paDegA // 145 // ina devoM ke (vihANAiM-vidhAnAni) bheda varNa, gandha rasa sparza evaM saMsthAnarUpa dezakI apekSA (sahassaso-sahasrazaH) hajAroM hote haiM // 246 // huve vAnA mata2 jane 4 cha-" aNaMtakAla" chatyAha ! devalokamAMthI cavIne pharIthI devapaNAmAM utpanna thavAne utkRSTa aMtara anaMta kALane che. A ana takALa nimedanI apekSAthI jANa joIe. tathA jaghanya aMtara anaMtamuhUrtanu che. tAtparya e che ke, keI deva je devazarIrane tyAga karIne judI judI nImAM janma laIne pharIthI tyAMthI marIne te pharIthI te deva nImAM janma le te tene utkRSTa-adhithI adhika aMtara anaMtakALanA ane ochAmAM oche aMtara eka aMtaramuhUrtanuM paDaze. je 24pa che maskyAtha-mAvAnA vihANAiM-vidhAnAti le, varSa, dha, 2sa mana saMsthAna35 zinI apekSA saharasaso-sahasrazaH // 2 / DAya che. // 246 / /
Page #843
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadAzanI TIkA a0 36 prakaraNopasaMhAra' 935 TIkA-'saMsArasthA tha' ityAdi saMsArasthAH saMsAriNaH, ca=punaH, siddhA=yuttAzca, iti=evaM, pUrvoktarItyetyarthaH, jIvA vyAkhyAtAH / mUlabhedamAzritya jIvA dvividhA eva santi, saMsAriNaH siddhAzcetyarthaH / ajIvA api dvividhAH, rUpiNaH, arUpiNazceti // 247 // ___ athakazcijjIvAjIvavibhAgazravaNazraddhAnamAtrAdeva kRtArthatAM manyeta, atastadA''zaGkApanodArthamAhamUlam-iya jIvana jIne meM, loccA ladahiUNa yaM / lavvalayANama'lae, roje saMjasase muMNI // 248 // chAyA-iti jIvAda ajIvAMzca, zrutvA zraddhAya ca / sarvatayAnAmanumate, rameta saMyame yuniH // 248 // ila prakAra jIva aura ajIboMke bhedoko kahakara aba upasaMhAra karate haiM--'saMsArasthAya' ityaadi| ___anvayArtha-(saMlAratthA siddhAya iya jIvA duvihA viyAhiyA-saM. sArasthAH liddhAzca iti jIvA dvividhA vyAkhyAtAH) saMsArI jIva aura siddhajIva, isa prakAra mUla khedako Azita karake jIva do prakAra ke kahe gaye haiM (ruviNo'rUpIya-rUpiNaH arUpiNazca ) isI prakAra rUpI aura arUpIke bhedale (ajIvA duvihA viyAhiyA-ajIvA api dvividhAH vyAkhyAtAH) ajIva lI do prakAra ke kahe gaye haiM bhAvArtha-saMsArI aura siddha ke bhedale jisa prakAra jIva do prakArake mAne jAte haiM usI prakArarUpI aura arUpIke bhedale ajIva bhI do prakAra ke mAne gaye haiM // 247 // A pramANe jIva ane ajIvonA bheda dekhADIne have upasaMhAra kare che-"saMsAratthA ya" tyAhi ! ____ manyAtha-saMsAratthA siddhAya iya jIvA duvihA viyAhiyA-sasArasthAH siddhAzca iti jIvA dvividhA vyAkhyAtAH sasArI 4 mane siddha 1, 2! mAre bhU le mAzrita 412 me me hA cha. rUpINo'rUpIyarUpiNaH arUpizca mA 4234ii mane 253thAnA methI ajIvA duvihA viyAhiyAajIvA api dvividhAH vyAkhyAtAH ma01 5 me 542 // hyA . bhAvArtha-saMsArI ane siddhanA bhedathI je pramANe jIva be prakAranA mAnavAmAM Ave che eja pramANe rUpI ane arUpInA bhedatho ajIva paNa be prakAranA mAnavAmAM Avela che. 247 | mein
Page #844
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre TIkA-'iya jIvamajIve ya' ityAdi iti anena prakAreNa, jIvAn ajIvAMzca zrutvA avadhArya, zraddhAya= bhagavatA yathA kathitaM tat samyageva' iti-zraddhAM kRtvA, sarvanayAnAM anuyAyini, saMyamesamyag jJAnasahite samyak cAritrarUpe muniH anagAraH, rameta ratiM kuryAt / / 248 // ___ saMyame ratiM kRtvA yat kartavyaM tadAhamUlam-tao bahUNi vAsauNi, sAmaNNamaNupAliyA / imeNaM kamajogeNaM, appANaM saMlihe muNnnii||249|| aba koI manuSya jIva ajIvoMke bheda suna lene mAtrase tathA unakA zraddhAnamAtrase apanekoM kRtArthamAna baiThatA hai ataH isa zaMkAko dUra karane ke liye kahate haiM-'iya jIvamajIveya' ityAdi / __ anvayArtha-(iya-iti) isa prakAra (jIvAna jIveya-jIvAn ajIvAMzca) jIva aura ajIvake svarUpako (soccA-zrutvA) sunakarake aura (saddahiuNazraddhAya) "bhagavAnne jaisA kahA hai vaha saba samyaka hI hai" isa rUpase zraddhA kA viSaya usako banAkarake (juNI savanayANaM aNumae saMjame ramejjamuniH sarvanayAnAm anumate saMyame rameta) munikA kartavya hai ki vaha naigamanaya Adi samasna nayoMke dvArA mAnya aise saMyamameM samyak jJAna sahita samyak cAritra rUpa saMyamameM tatpara bane / isa gAthAkA tAtparya yaha hai ki vastuke jJAna aura zraddhAnamAtrase siddha nahIM hai kintu usa jJAna aura zraddhAnako kriyAke pariNata karanese hI siddhi hotI hai // 248 // have kaI manuSya jIva ajIvanA bheda sAMbhaLavA mAtrathI tathA tenA zraddhAna mAtrathI pitAne kRtArtha mAnI le che. AthI e zaMkAne dUra karavAne bhATe 4 cha-" iya jIvamajIveya" tyA / manvayArtha -iya-iti 2 // pramANe jIvAna jIveya-jIvAn ajIvAMzca 4 sana 2041 2135ne soccA-zrutvA sAMmajAna mane saddahiuNa-zraddhAya " bhagavAne je pramANe kahela che te sAcuM che" A rUpathI zraddhAne viSaya mene manAvAne muNI savvanayANaM aNumae sajame rameja-muniH sarvanayAnAm anugate saMyame rameta bhuninu ye 4vya che hai, te naigamanaya mAhasaghA nayA dvArA mAnya evA saMyamamAM samyajJAna sahita samyapha cAritrarUpa saMyamamAM tatpara bane. A gAthAnuM tAtparya e che ke, vastunuM jJAna ane zraddhAna mAtrathI siddha nathI. paraMtu e jJAna ane zraddhAnane kriyAmAM pariNata karavAthI siddhi hoya che. pAra48
Page #845
--------------------------------------------------------------------------
________________ 937 priyadarzinI TIkA a0 36 prakaraNopasaMhAraH chAyA--tato bahUni varSANi, zrAmaNyamanupAlya / anena kramayogena, AtmAnaM saMlikhensuniH / / 249 / / TIkA-'tao bahUNi' ityAdi tataH tadanantaraM, suniH anagAraH, bahUni varSANi zrAmaNyam anagAradharmamcAritramityarthaH, anupAlya-Asevya, anena anantaraleva vakSyamANena-kramaH paripATI, tena yogaH-tapo'nuSThAnarUpo vyApAraH kramayogastena, AtmAnaM saMlikhet= dravyataH zarIraM bhAvatazca kapAyAn kuzIkuryAt / / __ 'tao bahUNi vAsANi sAmaNNamanupAliyA' iti vacanena pravrajyApratipattyanantarameva na saMlekhanA kartavyeti sUcitam / tathAcoktam paripAlito ya doho, pariyAo vAyaNA tahA diNNA / NipphA iyA ya sosA, seyaM me apaNo kAuM // 1 // saMyamameM tatpara hokara kyA karanA cAhiye lo kahate haiM-'tao bahUNi' ityaadi| anvayArtha-(tao-tataH) isake bAda vaha (muNI-muniH) muni (bahUNi vAsaNi sAmaNNamanupAliyA-bahUni varSANi zrAmaNyam anupAlya) bahuta varSoM taka munipanA pAlana karake (imeNa kamajogeNaM-anena kramayogena) isa vakSyamAna taponuSThAnarUpa kramika yogale (appANaM saMlihe-AtmAnam saMlikhet ) apanI saMkhenA kare arthAt dravyale zarIrako aura bhAvase kaSAyoMko patalA kre| "tao bahUNi vAlANi sAmaNNamaNupAliyA" isa vacanase sUtrakArakA yaha abhiprAya dhvanita hotA hai ki pravrajyA svIkAra karate hI muniko salekhanA dhAraNa nahIM karanI cAhiye, kahA bhI hai saMyamamA tat52 thAne zu 42vu naye tara 4 che-"tao bahUNi" tyaadi| sanyAtha-tao-tataH ma pachI te muNI-muniH bhuni bahUNi vAsANi sAmaNNamanupAliyA-bahUni varSANi zrAmaNyam anupAlya gha varSA sudhI muni pani pAsana rIne imeNa kamajogeNa-anena kramayogena 2 // 1kSyamASTa tathA nuSThAna35 bhi yogathI appANaM saMlihe-AtmAnam saMlikhet potAnI samanA 42. arthAt dravyathI zIrane mana mAthI pAyAne pAtA 42. " tao bahUNi vAsANi sAmaNNamaNupAliyA" ! kyanathI sUtrAnA mevaaliprAya thAya che ke, pratrajyA svIkAra karatAM ja munie saMlekhanA dhAraNuM na karavI naye. yuM 55 cheu0118
Page #846
--------------------------------------------------------------------------
________________ 938 uttarAdhyayanasUtre __chAyA-paripAlitazca dIrghaH paryAyo vAcanA tathA dattA / ... niSpAditAzca ziSyAH, zreyo me AtmanaH kartum // 1 // iti gAthArthaH // 249 // kramayoga varNayituM saMlekhanAbhedAn pradarzayatimUlam-bAraseva uM vAlAI, saMlehukosiyA bhave / saMvaccharamajjhimiyA, chammAlA yaM jahaniyA // 25 // chAyA-dvAdazaiva tu varSANi, saMlekhanA utkRSTA bhavati / saMvatsaraM madhyamikA, SaNmAsAMzca jaghanyikA // 250 // TIkA-'bAraseva u vAsAI' ityAdisaMlekhanA dvAdazaiva varSANi utkRSTA bhavati / saMlekhanA ca-dravyataH zarIrasya, "paripAlio ya dIho pariyAo vAyaNA tahA diNNA / NipphA iyA ya sIsA seyaM se appaNo kAuM // 1 // " arthAt-muniparyAya maiMne bahuta samaya taka pAlitakI hai| tathA maiM dIkSita ziSyoMko bhI vAcanA de cukA hUM evaM yathAyogya ziSya saMpatti bhI merI vardhita ho cukI hai| ataH aba merA kartavya hai ki maiM apanA bhI kucha kara lU-isI meM merI bhalAI hai| arthAt sabase alahadA raha kara saMlekhanA dhAraNa karane meM hI merA hita hai| aisA sAdhuko vicAra kara pichalI avasthAmeM saMlekhanA dhAraNa karanA cAhiye / / 249 // aba kramayoga ko varNana karaneke liye sUtrakAra saMlekhanAke bhedoMko prakaTa karate haiM-'vArasevau' ityaadi| ___ anvayArtha (bAralavAsAiM eva ukkosiyA saMlehA bhane dvAdaza "paripAlio yadIho pariyAo vAyaNA tahA diNNA Ni phoiyAya sIsA seyaM me appaNo kaauN||1||" arthAt muni paryAya meM paae| samaya sudhI pAsa 42 cha tathAI lita zine paNa vAcanA daI cUkyo chuM ane yathAyogya ziSya saMpatti paNa meLavI lIdhela che. AthI have mArUM kartavya che ke, huM mAruM kAMIka karI lauM-AmAM ja mArI bhalAI che. arthAt badhAthI alAyadA rahIne saMlekhanA dhAraNa karavAmAM mAruM hita che. A pramANe sAdhue vicAra karIne pAchalI avasthAmAM saMlekhanA dhArA 42vI naye // 248 // have krama veganuM varNana karavA mATe sUtrakAra saMlekhanAnA bhedane pragaTa ... 33 cha-" vArasevau" tyaadi| mankyAtha - vArasavAsAI eva ukkosiyA salehA bhave-dvAdazavarSANi eva
Page #847
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA 10 36 saMlekhanAbhedanirUpaNam bhAvatastu kaSAyANAM kRzatA sampAdanam / saMvatsaraM madhyamikA-madhyamA saMlekhanA bhavati / jaghanyikA jaghanyA tu saMlekhanA SaNmAsAnamivyApya bhavati // 250 // saMlekhanAyAstraividhyamuktam , tatrotkRSTAyAH kramayogamAha- / mulam-paDhame vAsacakamli, vigainijjRhaNaM kare / biieM vAlacaukkAmli, vicittaM tuM tavaM care // 251 // chAyA-prathame varSacatuSke, vikRtiniyUhanaM kuryAt / dvitIye varSacatuSke, vicitraM tu tapazcaret // 251 // TIkA-'paDhane vAlacaukkamsi' ityAdi prathame Aye varSacatuSke-saMvatsaracatuSTaye, vikRtiniharNa-vikRtiH-dugdhAvarSANi eka utkRSTA saMlekhanA bhavati ) saMlekhanAkA utkRSTakAla bAraha varSoMkA hai| (ajjhimiyA saMvaccharam-adhyatrikA saMvatsaram) eka varSa kAla saMlekhanAkA madhyanakAla hai / (jahaniyA chammAlA-jayanyikA SaNmAsAna) chahamAsakA samaya saMlekhanAkA jaghanyakAla hai| dravyakI apekSA zarIrakA tathA bhAvakI apanI kaSAyoMkA kRza karanA isakA nAma saMlekhanA hai| yaha saMlekhanA uttama, madhyama aura jaghanyake bhedale tIna prakAra hotI hai| bAraha varSa pramANa kAlataka jo saMlekhanA dhAraNakI jAtI hai vaha utkRSTa saMlekhanA, evaM chaha mahIne taka jo AcaritakI jAtI hai vaha jaghanya saMlekhanA hai // 250 // utkRSTa saMlekhanA karayoga isa prakAra hai-'paDhame' ityaadi| anvayArtha-(paDhame vAlacaukkabli-prathama varSacatuSke ) pahileke cAra utkRSTA saMlekhanA bhavati sa manAnA kRSTa 5 mA2 parasatA kAya cha majjhimiyA saMvaccharamU-madhyamikA saMvatsaram me varSa manAnA madhya che. jahaniyA chammAsA-jayanyikA. SaNmAsAn cha mahinAnA samaya somanAnI dhanya kALa che. dravyanI apekSA zarIranA tathA bhAvanI apekSA kaSAyane kRSa karavA enuM nAma saMlekhanA che. A saMlekhanA uttama madhyama ane jaghanyanA bhedathI traNa prakAranI hoya che. bAra varSa prasALa kALa sudhI je saMlekhanA dhAraNa karavAmAM Ave che te uttama saMlekhanA che. eka varSa pramANa kALa sudhI je dhAraNa karavAmAM Ave che te madhyama saMlekhanA che ane cha mahinA sudhI je AcaravAmAM Ave che te jaghanya saMlekhanA che. je 250 che Segoe samanAno bhyo| 24 RthI cha-"paDhame" tyA ! manvayArtha-paDhame vAsa caukkammi-prathame varSecatuSke 59sAnA yA2 12somA
Page #848
--------------------------------------------------------------------------
________________ 940 haMsarAdhyayanasUtra dikaM, tasyA niryuhaNaM-parityAgaM, kuryAt / dvitIya varSacatuSke vicitrameva caturyaSaSThASTamAdirUpaM tapazcaret , atra ca pAraNake sarva kalpanIyaM pArayatIti sNprdaayH|251|| tRtiye vacatuSTaye yat kartavyaM tadAhamulam-egaMtaire mAyAnaM kecha, saMvacchare duve / tao saMvaccharaddhaM tu, nAivigiheM tavaM care // 252 // tao saMvaccharaddhaM tu, vigiDhe tu tavaM cre| parimiyaM caive AyAmaM, tammi saMvacchare kare // 253 // koDIsahiyamAyA~sa, kaTu saMvacchare munnii| mAsaddhamAsieNaM tu, AhAreNa tavaM care // 254 // chAyA-ekAntaramAcAmlaM, kRtvA saMvatsaro dvau / tataH saMvatsarA, tu, nAtivikRSTaM tapazcaret // 252 // tataH saMvatsarA? tu, vikRSTaM tu tapazcaret / parimitameva AcAmlaM, tasmin saMvatsare kuryAt // 253 // varSoM meM (vigaI nijjUhaNaM kare-vikRti niyuhanaM kuryAt vikRti-dugdhAdika kA niyUhana parityAga kare (biie vAsacaukSasmi-dvitIye varSacatuSke) dvitIya varSa catuSkoM (vicittaM tu tavaM care-vicitraM tu tapazcaret ) vicitra tapa kre| bhAvArtha-bAraha varSake tIna vibhAga karanA cAhiye eka 2 vibhAgameM cAra cAra varSa Ate haiN| isI taraha utkRSTa saMlekhanA dhAraNa karane vAlekA yaha kartavya hai ki vaha prathamake cAra varSoM meM dugdhAdika vikRtiyoMkA parityAga kara deve pazcAt dvitIya cAra varSoM meM caturtha SaSTha aSTamAdirUpa vividha prakArakI tapazcaryA kre| pAraNAke dina kalpanIya samasta vastue~ vaha le sakatA hai // 251 // vigaI nijjUhaNaM kare-vikRti niyUhanaM kuryAt vikRti-6 mahinA parityAga 42 biie vAsa caukammi-dvitIye varpacatuSke bhIta nyA2 12semA vicittaM tu tavaM care-vicitraM tu tapazcaret viyitra ta5 42. bhAvArtha-bAra varSanA traNa vibhAga karavA joIe. ekeka vibhAgamAM cAra cAra varSa Ave che. A rIte utkRSTa saMlekhanAM dhAraNa karavAnuM tAtparya e che ke, prathamanA cAra varSamAM dugdhAdika vikRtine parityAga kare. pachIthI bIjA cAra varSamAM catuSTa, SaSTa, aSTama Adi vividha prakAranI tapasyA kare. ane pAraNAnA divase kalpanIya saghaLI vastuo e laI zake che. je 251n
Page #849
--------------------------------------------------------------------------
________________ 041 priyadarzinI kA a. 36 saMlekhanAsedanirUpaNam koTIlahitamAcAmla, kRtvA saMvatsare muniH / mAsA mAsikena tu, AhAreNa tapazcaret // 254 // TIkA-'egaMtaram' ityAdi dvau saMvatsarau-dve varSe, ekAntaram-ekena-caturthabhaktalakSaNena tapasA, antaraMvyavadhAnaM yasmiMstadekAntaraM, tAdRzam , AcAmlaM kRtvA, varSadvayamekAntaraM kuryAt pAraNake ca AcAllamityarthaH / tataH tadanantaraM saMvatsarArddha-paNmAsAn ativikRSTam aSTamadazamadvAdazAdirUpaM tapaH, na caret-nAseveta // 252 // 'tao' ityAdi tataH tadanantaraM, saMvatsarAddha-paNmAsAn vikRSTaM kaThinam aSTamadazamahAdazAdirUpamityarthaH, tapastu niyamena, caret kuryAt / tu zabdo'vadhAraNArthakaH / atraiva vizeSamAha-tasmin dvidhA vibhajyokte ekAdaze saMvatsare, parisitameva svalpameva, tRtIya varSa catuSko kyA karanA cAhiye yaha aba sUtrakAra kahate hai ---'egaMtara' ityaadi| anvayArtha-(duve saMvacchare-dvau saMvatsarI) do varSa taka (egaMtarasAyAma kaTu-ekAntaraM AcAmlaM kRtvA) ekAntara tapa kare pAraNAmeM AyaMbila kare (tao-tataH) phira arthAt gyArahaveM varSameM vaha chaha mahine taka (nAi vigiDaM tavaM care-nAti vikRSTaM tapaH caret ) apTasa, dAma, dvAdaza Adi rUpa kaThina tapasyA nahIM kare (tao-tataH) phira dUsare chaha mahIne meM (vigiTuMtu tavaM care-cikRSTaM tu tapaH caret ) vaha apdama dazama kAdaza Adi rUpa kaThina tapazcaryA niyasale kare (tamila saMbacchare-tasmina saMbatsare) isa gyArahaveM varSa meM vaha (parimiyaM ceva AcAmlaM dujA-parimitameva AcAmlaM kuryAt ) parimita hI thoDese hI AyaMbila kre| bAraha trIjA catuSka varSomAM zuM karavuM joIe e sUtrakAra have banAve che-- " egaMtara" chtyaadi| ma-kyAtha-duve saMvatsare-dvI saMvatsarau 2 bhI mAyA kada-ekAntara AcAmlaM kRtvA sajA-ta2 ta5 42 rana 5:25 12 tao-tataH 5chiin| 25yA2mA parane me mAuna sudhI nAmini na care-nAti vikRSTaM tapaH caren 2588 ma. za. A RE35 4:": ARE tao-tataH 5chInA cha mahinAmA vigi, tavaM tu care-piTaM tunagAna , zama, daza 235 447 paryA niyamapI 42 vanniti tsare mA mayAramA varSamA pAremiyaM ceva AcAllaM enA-rasimara ma kuryAta te parimita yAya jisa 42. mA bhAnita
Page #850
--------------------------------------------------------------------------
________________ syol 42 uttarAdhyayanasUtre AcAmlaM kuryAt / dvAdaze hi varSe nirantaramAcAmlam, iha tu ekAdaze varSe catudipAraNa ke / eveti parimitamityuktam // 253 // 'koDIsahiyamAyAmaM' ityAdi - saMvatsare = makramAd dvAdaze varSe muniH = anagAraH, koTI sahitaM = koTyoagrepratyAkhyAnAdyantarUpe, sahite - milite yasmiMstat koTIsahitam / ayaM bhAvaH -- vivakSitadine AcAmlaM kRtvA, punardvitIye'hni AcAmlameva pratyAkhyAti / tataH prathamasya paryantakoTiH, dvitIyasya prArambhakoTiH, ise dve milite bhavataH tatastat varSameM to nirantara hI AyaMbila kare / gyArahaveM varSa meM caturthabhakta Adi ke pAraNAke dina AyaMbila kare, isI sUcanA ke nimitta hI sUtrakArane "pari mita" zabda gAthAmeM rakhA hai / (saMvaccha re - saMvatsare) bArahaveM varSa meM phira (muNI - muniH ) vaha muni ( koDI sahiyamAyAmaM ka - koTI sahitamAcAmlaM kRtvA) koTI sahita prathama AyaMviMlakI paryanta koTI ke sAtha 2 dUsare AyaMbila kI prAraMbha koTiko yukta karake arthAt niraMtara AyaMbila karake (mAsa mAsieNa - mAsArddhamAsikena ) pandraha dina pahilele athavA eka mAsa pahile se (AhAreNa - AhAreNa) AhArakA pratyAkhyAna kara (tavaM caretapaH caret ) tapasyA kare arthAt saMthArA kre| ina gAthAo dvArA tRtIya varSa catuSka meM muniko kyA karanA cAhiye yaha bAta sUtrakArane pradarzita kI hai isake dvArA ve kaha rahe haiM ki vaha muni do varSa taka arthAt nauve aura daza varSameM ekAntara tapa kare aura pAraNA meM AyaMbila kare / phira gyArahaveM varSa ke chaha mAsa taka ati vikRSTa-kaThIna tapasyA nahIM kare. agyAramA varSemA caturthAMbhakata AdinuM pAraNAnA divase AyaMbila kare. yA sUnAnA nimitte 4 sUtrAre " parimita " zabda gAyAmAM rAjesa che. saMvacchare-saMvatsare mAramA varSabhAM te muNI - muni bhuni koDIsahiyamAyAmaM kahu~-koTIsahitamAcAmlaM kRtvA DoTI sAhIta prathama Aya milanI pata kATInI sAthe sAthe bIjA AyakhilanI prArabha kADhIne cukata karIne, arthAt niraMtara Aya misa irIne, mAsaddhamAsieNaM - mAsArddhama' sikena 542 hivasa paDela athavA bheDa bhAsa paDesAMthI AhAreNa - AhAreNa sahAranu pratyAkhyAna zrI tavaM care-tapaH caret tayasyA hare arthAt saMthA 4 mA gAthAo dvArA zrIla varSAM catuSkamAM munie zuM karavuM joIe A vAtane sUtrakAre pradarzita karela che. AnA dvArA sUtrakAra e batAvI rahyA che ke, e suni e varSa sudhI eTale navamA ane dazamA varSamAM ekAntara tapa kare ane pAraNAmAM Aya'bila kare. puchI agyAramA varSamAM cha mahinA sudhI ghaNI vikRSNa kaThaNu tapasyA na kare
Page #851
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 anazanaprapannasya bhAvanAnirUpaNam 943 koTisahitaM savati, IdRzaM nirantaramityarthaH / kRtvA, tu=punarapi tasmin varSe mAsAna ardhamAsikena, mAsikena vA, AhAreNa AhArapratyAkhyAnenetyarthaH, tapaH bhaktapratyAkhyAnAdikamanazanaM, caret-saMstArakaM kuryAditibhAvaH // 254 // ___ itthamanazanaM prapannasyApyazubhabhAvanAnAM mithyAtvAdInAM cAnarthahetutvaM, tadviparyayANAM ca zubhahetutvamAhamulam-kaMdappamAbhiogaM, kiviliyaM mohamAMsurattaM ca / eyAo duggaIo, maraNasli virAhayoM hoti // 255 // chAyA-kandarpa abhiyogyaM, killipikaM mohaAsuratvaM ca / etA durgatayaH, maraNe virAdhakA bhavanti // 255 // TIkA-'kaMdappalAbhiogaM' ityAdi kandapam-iha kandarpazabdena kandapaMbhAvanA grAhyA, pade'pi padaikadezasya darzanAt / mUlapAThe napuMsakanirdeza ApatvAt / kandapaH-kandarpa1 bhAvanetyarthaH, evamAkare, bAdameM avaziSTa chaha sAla taka ati vikRSTa tapasyA kre| gyArahaveM varSameM ekAntara tapake pAraNAke dina hI AyaMbila kare / bArahaveM varSameM koTI sahita AyaMbila kre| phira eka mAla pahilele athavA pandraha dina pahilese AhArakA parityAga kara tapazcaryA kre| arthAt antameM anazana karake saMthArA kare // 354 // saMthArA kiye hue muniko azubha bhAvanAkA tyAga kara zubha bhAvanA mAnanA cAhiye, isa bAtako sUnakAra kahate haiM-'kaMdappaM0' ityAdi / anvayArtha-anazanako svIkAra karanevAle ula munirAjako anarthakI hetubhUta (kaMdappamAbhiogaM kinvisiyaM mohaM AturattaM eyAo maraNammi virahiyA duggaIo hoti-kandarpa AbhiyogyaM kilbiSikaM mohaM AsuratvaM bAdamAM bIjA cha sudhI kaThaNa tapasyA kare. agyAramA varSamAM ekAntara tapanA pAraNAnA divase ja AyaMbila kare. bAramA varSamAM keTI sahita AyaMbila kare. pachI eka mahinA pahelAM athavA paMdara divasa pahelAM AhArane parityAga karI tapasyA 42. arthAta matamA manazana jarIna syaare| 43. // 254 // saMthAro karela suniye azubha bhAvanAne tyAga karIne zubha bhAvanA bhAvavI naye. yA pAtane sUtrA2 49 che-" kaMdappaM" / anvayArtha--anazanane svIkAra karavAvALA e munirAje anarthanA hetu bhUta kaMdappamAbhiogaM kivvisiya mohaM AsurattaM eyAo maraNammi virahiyA duggaio hoMti-kaMdarpa AbhiyogyaM kilviSikaM mohaM osuratvaM etAH maraNe virAdhikA
Page #852
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana sUtre bhiyogyabhAvanA2, kilbipikabhAvanA3, sohabhAvanA 4, AsuratvabhAvanA 5 ca etAH kandarpabhAvanAdayaH maraNe= maraNakAle virAdhikAH = samyagdarzanAdInAmapahArikAH satya:, durgatayaH = durgatiprApikA bhavanti / iha durgatizca devadurgatiH, ye hi kandarpabhAbanAdau pravRttasteSAM saMvyavahAratazcAritrasattAyAmapi durgatirUpeSu tathAvidhadevanikAetAH maraNe virAdhakA durgatayaH bhavanti) kandarpa bhAvanA, Abhiyogya bhAvanA, kilbiSaka bhAvanA, evaM AsuratvabhAvanA ye pAMca bhAvanA jo ki maraNakAlameM samyagdarzana AdikoMkI nAzaka haiM aura isI liye jIvoMko durgati meM le jAnevAlI haiM avazya unakA parityAga kara denA cAhiye / kAraNa ki jo ina kandarpabhAvanA AdimeM pravRtta hote haiM unameM vyavahArakI apekSA cAritrakI sattA hone para bhI unakI utpatti durgatirUpa tathAvidha devanikAyoM meM hI hotI hai| ataH yahAM durgati zabda se devadurgatikA hI grahaNa karanA caahiye| kyoMki jo jIva malIna cAritra vAle haiM ve marakara cAroM gatikI AyukA baMdha kara sakate haiM / gAthAyeM kandarpa zabda se kandarpa bhAvanAkA grahaNa kiyA gayA hai / kAraNa ki padake eka dezase bhI pUrNa padakA grahaNa hotA hai| isI prakAra Abhiyogya Adi zabdoMse bhI Abhiyogya bhAvanA kilbiSakabhAvanA mohabhAvanA aura Asura bhAvanAkA grahaNa samajhanA cAhiye / ina bhAvanAoMkA tyAga saraNakAlameM isaliye kahA gayA hai ki ye bhAvanAeN vyavahArataH cAritrakI sattA hone para bhI jIvako durgatayaH bhavanti unharSa bhAvanA, AbhiyeogyabhAvanA, jhimiSimbhAvanA, bhoDalAvanA ane AsuratvabhAvanA. A pAMca bhAvanAe ke, je maraNakALamAM samyagdarzana AphrikAnI apahAraka che ane e kAraNe jIvAne durgatimAM laI javA vALI che. ene avazya avazya parityAga karI devA joie. kAraNa ke jo e kenda bhAvanA AdimAM pravRtta thAya che tyAre enAmAM vyavahAranI apekSA cAritranI sattA hovA chatAM paNa enI utpatti drutirUpa tathAvidha devanikAyAmAM ja thAya che. AthI ahIM Truti zabdathI devadurgatinuM grahaNa karI levuM joIe. kemake, je jIva cAritranI vikalatAvALA hAya che te marIne cAre gatinI AyunI aMdha karI zake che. gAthAmAM kadrupa' zabdathI kadarpa bhAvanAnuM grahaNu karavAmAM Avela che. kAraNa ke, padanA eka dezathI paNa pUrNa padanuM' grahaNa thAya che. A ja pramANe AbhiyAgya Adi zabdothI paNa AbhiyAgyabhAvanA, kikSmi. SikabhAvanA, mAhabhAvanA ane AsurabhAvanAnu' grahaNa samajavuM joie. bhAvanAonA maraNakALamAM tyAga A kAraNe batAvavAmAM Avela che ke, e bhAvanAo vyavahArataH cAritranI sattA haiAvA chatAM paNu jIvane deva durgatimAM laI jAya che. kAraNa ke, emanI sattAmAM samyagdarzana AphrikAnA sadbhAva thaI A T 944
Page #853
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 anazanaprapantasya bhAvanAnirUpaNam yeSvevotpattiH, caraNavaikalye tu lAnAgatigAmitvameva bhavati / 'maraNe' iti padena maraNAta prAgetatsattAyAmapi maraNakAle zubhabhAvanAyAH sadbhAve sugatirapi bhavatIti sUcitam // 255 // kiMcamulam-micchAdasaNaratA, laniyANa u~ hiNsgaa| ithe je jati jIvA, leliM puNa dulahA bohI // 256 // chAyA-sithyAdarzanaratAH sanidAnAstu hiNskaaH| iti ye priyante jIvAH, teSAM punadurlabhA bodhiH // 256 // TIkA-'micchAdasaNarattA' ityAdi mithyAdarzanarattA mithyAdarzanaM-mohanIyakarmodayajanitaM viparItajJAnam , atattve tattvAbhinivezaH, tttvecaatttvaabhiniveshH| mithyAdarzanaM paJcadhA-abhigrahikAnabhigrahikAthinivezikAnAbhogikasAMzayikabhedAt , upAdhibhedato bahutarabhedaM ceti / tatra raktAH-AsaktAH, tathA-sanidAnAH-nidAna-sAnurAgabhogaprArthanArUpaM, tena saha vartanta iti sanidAnAH, tathA-hiMsakAH-prANAtipotakAriNaH, iti devadurgatimeM le jAtI hai| kAraNa ki inakI sattA samyagdarzana AdikoMkA sadbhAva nahIM ho sakatA hai| ye unakI nAzaka haiM / "maraNa" padale sUtrakArakA yaha abhiprAya hai ki bhale hI ye bhAvanAe~ jIvameM maraNa ke pahile rahI ho to bhI maraNakAlane zula sAvanAkA sadbhAva hone para jIvako sugatikI prApti hotI hai // 255 // aura bhI-'micchAdalaNaratA' ityAdi / adhcathArtha-(licchAdasaNarantA-mithyAdarzanaratAH) mithyAdarzanameM rakta bane hue (saniyANA-sanidAnAH) evaM nidAna baMdhanase jakaDe hue tathA (hiMsagA-hiMsakAH) prANAtipAta karane vAle aise (je jIvA mrNtizakatA nathI. e enI apahAraka che. "maraNa" padathI sUtrakArane e abhiprAya che ke, bhale e bhAvanAo jIvamAM maraNanA pahelAM rahelI hoya te paNa maraNa kALamAM zubha bhAvanAone saddabhAva hevAnA kAraNe jIvane sugatinI prApti thAya che. rapapA 3 // 56-"sicchAdasaNarattA" tyaadi| manvayArtha-micchAdasaNarattA-mithyAdarzanaratAH mithyAzana 24ta bhanI 298, mathA saniyANA-sanidAnAH nidAna padhanamA 44ye mana hiMsago-hiMsakAH prAyatita 42pApANA mevA je jivA saraMti-ye jizaH niyaMte cha0 119
Page #854
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 uttarAdhyayana sUtre 1 evaMbhUtAH ye jIvAH prANinaH mriyante teSAM punarvodhidurlabhA / teSAM parabhave jinadharmaprAptiH sulabhA na bhavatItyarthaH // 256 // kica mulam - sammadaMsaNaratA, aniyAMNA sukalesabhogauDhA | iye je marati jIvA, sulabhA tesiM bhave 'bohI // 257 // chAyA -- samyagdarzanaraktAH, anidAnAH zuklalezyAmavagADhAH / iti ye triyante jIvAH, sulabhA tepAM bhavati bodhiH // 257 // ye jIvAH mriyante) jo jIva marate haiM (tesiM puNo- teSAM punaH) unako phira (bohI - bodhiH) parabhavameM bodhi (dulahA - durlabha) durlabha hai arthAt sulabha nahIM hotI hai / bhAvArtha - sohanIya karmake udayase janita viparIta jJAna atatvameM tavakA abhiniveza yA tatvameM atatvakA abhiniveza mithyAdarzana hai| yaha mithyAdarzana, Abhigrahika, anAbhigrahika, Abhinivezika, anAbhogika aura sAMzayika ke bhedase pAMca prakArakA hai| isameM jinakI buddhi Asakta hai ve mithyAdarzana rakta jIva haiM / anurAga se yukta hokara parabhava saMbaMdhI bhogoMkI vAcchA karanA isakA nAma nidAna hai / isa nidAnase sahita jo jIva haiM ve sanidAna haiN| parakI hiMsA karane vAle jIva hiMsaka kahe jAte haiM aisI avasthA meM vartamAna jo jIva hote haiM ve mara kara parabhavameM jinadharmakI prAptirUpa bodhise vaMcita rahate haiM arthAt punaH bodhakI prApti unheM sulabha nahIM hotI hai || 256 // ? va bhare che. tesiM puNo-teSAM punaH pachI parabhavabhAM khebhane bohI - bodhiH modhi dullahA - durlabhA husala che. arthAt susala thatI nathI. bhAvArtha -mAhanIya kama nA uddayathI jAgelA viparIta jJAna atatvamAM tatvanA abhiniveza athavA tatvamAM atatvanA abhiniveza mithyAdarzana che A mithyAdAna, AbhigrAhika, anAbhigrAhika, Abhinivezaka, anAeAgika ane sAMyikanA bhedathI pAMca prakAranAM che. AmAM jenI buddhi Asakata che te mithyAdana rata anurAgathI yukata manIne parabhava saMdhi bhAgeAnI vAMcchanA karavI AnuM nAma nidAna che A nidAnathI sahita je jIva hAya che te nidAna che. bIjAnI hiMsA karavAvALA jIva hiMsaka kahevAya che AvI avasthAmAM vartamAna je jIva hAya che te te marIne parabhavamAM jIna dharmanI prAptirUpa kheAdhithI vaMcita rahe che. arthAt pharIthI emanA mATe kheAdhinI prApti sulabha banatI nathI. 2pa6|| che.
Page #855
--------------------------------------------------------------------------
________________ . o - ca - yaza priyadarzinI DIkA a0 36 anazanaprapannasya bhAvanAnirUpaNam TIkA--'lammadasaNarattA' ityAdi / zullalezyAra avagADhAH aviSTAH, anyat sugamam // 257 // mulam-micchAdalaNarattA, saliyANA knnhlsmogaaddhaa| iye je saraMti jIvA tesiM puMNa dulahA bohI // 250 chAyA--mithyAdarzanaratAH, sanidAnAH kRssnnleshyaamvgaaddhaaH| ___ iti ye niyante jIvAH, teSAM punardulabhA bodhiH // 258 // 'sammadasaNarattA ityAdi anvayArtha- (lammadalaNarantA aniyANA sulekhamogADhA je jI maraMti tesiM bohI sulamA--satyagdarzanarattA, anidAnAH, zuklalezyA vagADhAH ye jIvAH priyante teSAM bodhiH lulamA) samyagdarzanase yuda nidAnabaMdharahita, tathA zuklalezyA meM vartamAna aise jIva jabamarakara parabhava utpanna hote haiM to unheM vahAM bodhi (jainadharma)kI prApti sulala rahatI hai|25 'micchAdasaNarattA ityAdi sbaarth-(j pliaahaa-ilisyaal phaaH) laa chiH darzanameM rakta bane hue haiM evaM (khaniyANA-sanidAnAH) nidAna baMdhana baddha haiM tathA ( kaNhalesAlogaTA-kRSNalezyAmavagAhaH ) kRSNalezyAle yu hai ( iya jejIyA maraMti-itithe jIyAH priyaMte ) aise jo jIva marate (tesiM puNayohI dullahA-leSAM punabodhiH durlamA) unako phira parabhaca " sammaiMsaNarattA" tyA ! 2ma-kyAtha -sammaiMsaNarattA aniyANA sujhAlesamogADhA je jIvA maraMti teri bohI sulabhA-samyagdarzanaratAH, anidAnAH zuklalezyAsavagADhAH ye jIvA niyanta teSAM bodhiH sulabhA sabhyaza nathI yuta, nidAna yathA 2Dita, tathA zuru lezyAmAM vartamAna evA jIva jyAre marIne parabhavamAM utpanna thAya che tyAra ene tyAM bedhi jainadharmanI prApti sulabha rahe che. je 257 che "micchAdasaNarattA" tyA sanyArtha-je micchAdasaNarattA-ye mithyAdarzanaratAH 2 mithyAzanama 24ta manasA cha saniyANA-sanidAnA nihAna manI mAye hai tathA kiNhalesAmogADhA-kRSNalezyAmavagADhA vezyAthI yu cha iya je jIvA maraMti-iti ye jIvAH mriyate meva! 12 bhare che. tetiM puNa bohi dulhAteSAM punarbodhi durlabhAH mane pakSamA mAthi huna thAya hai. yahI sevA .. -
Page #856
--------------------------------------------------------------------------
________________ 948 uttarAdhyayanasUtra TIkA--'micchAdasaNarattA' ityAdi-- gAtheyaM sugamA / nanu punaruktatvAdanarthakamidaM sUtram , kRSNalezyAvagAhanAmapi 'hiMsakA' iti padAdarthataH prAguktameva ( 256 gAthA ) paJcAsnavapramattatvAdilakSaNasadbhAvena kRSNalezyAyA hiMsakeSu sattvAditicet , atrocyate-asya vizeSajJApanAthatvAtpunaruktatvadoSo nAsti / vizeSazcAyam-tAdRze saMkleze satyeva vodhidurlabhA bhavati, sAmAnyena tu pUrvoktavizeSaNaviziSTAnAmapi tasmin bhave, bhavAntare vA bodhilAbho dRzyante'pIti vizeSasUcakatvAdatra nAsti punaruktidoSaH / iha cAyena vodhi durlabha hotI hai| yahAM aisI AzaMkA hotI hai ki do sau chappana 256vIM gAthA meM jo 'hiMsaka' pada hai usale hI "kRSNalezyAmavagADhA" isa padakA artha kathita ho jAtA hai, kAraNa ki jo hiMsaka huA karate haiM unameM pAMca AstravatathA pramattatva AdilakSaNoMkA sadbhAva pAyA jAtA hai usase vahAM kRSNalezyAkI sattA siddha ho jAtI hai ? / isakA samAdhAna yaha hai 'ki-do sau chappana 256vIM gAthAmeM jo kahA gayA hai usakI apekSA isa gAthAmeM vizeSatA hai aura vaha isa tarahase hai ki-jIva yadi sAmAnyarUpase do sau chappana 256vIM gAthA kathita vizeSaNoMse yukta hai to bhI usako isa bhavameM athavA parabhavameM bodhikAlAna durlabha nahIM hai| aise jIvoMko ubhayabhavameM bodhikAlAma dekhA bhI jAtA hai| parantu jaba jIva ina mithyAdazanAdikoMse kRSNalezyA-saMkliSTa pariNAmavAlA bana jAtA hai taba hI ina kI bodhikAlAbha durlabha hotA hai yaha vizeSatA kahanevAlI yaha gAthA haiM sh| thAya che hai, mse| 7.5nabhI (256) thAmA re "hiMsaka" 54 che. sanAthI 0 " kRSNalezyAmavagADhA " mA pahane. ma 4Aya che. 12 ke, je hiMsA karanArA hoya che enAmAM pAMca Asava tathA pramattatva Adi lakSaNene sadbhAva jovAmAM Ave che. AnAthI tyAM kRSNalezyAnI sattA siddha thaI jAya che. AnuM samAdhAna e che ke-bese chappana (256) mI gAthAmAM je kahevAmAM Avela che enI apekSA A gAthAmAM vizeSatA che. ane te A pramANe che ke, jIva je ke sAmAnyarUpathI base chappana (256) mI gAthAmAM kahevAyela vizeSaNothI yukta hoya te paNa tene A bhavamAM athavA parabhavamAM bAdhine lAbha durlabha hetuM nathI. evA ne bane bhavamAM bedhine lAbha jevAmAM paNa Ave che. paraMtu jyAre jIva AvA mithyAdarzanAdithI kuNelezyA-saMkilaSTa pariNAmavALe banI jAya che tyAre ja ene badhine lAbha durlabha thAya che. A vizeSatA batAvanArI A gAthA che. ethI AnA kahevAthI
Page #857
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 anazanaprapannasya bhAvanAnirUpaNam 142 (255 gA.) sUtreNa kandarpabhAvanAdInAM durgati rUpAnartharaya hetutvayuktam , arthAcca zubhabhAvanAnAM sugatirUpArthasya hetutvamuktam / dvitIyena (256 gA.) mithyAtvaratAdInAM durlabhavodhikatvarUpo'nartha uktaH / tRtIyena (257 gA.) samyaktvaraktAnAM sulabhabodhikatvarUpaH zubhArthaH kthitH| caturthena (258 gA.) tu mithyAdarzanaraktAdInAM yo vizeSaH sa eva sUcita iti / / 258 // kiM ca-jinavacanArAdhanAmUlakameva sakalaM saMlekhanAdikaM zreyaskaraM bhavatItyatastatrAdaraH kartavya iti prativodhanAya tanmAhAtmyamAha---- mUlam-jirNavayaNe aNuratA, jiNaveyaNaM je kariti AveNaM / amalA asaMkilihA, te hoti parisaMsArI // 259 // ataH punaruktatA ilake kahane meM nahIM AtI hai| do sau pacapana 295vIM gAthA dvArA kaMdarpa Adi bhAvanAe~ isa jIrako durgatirUpa anarthakI dAtA haiM yaha bAta kahI gaI hai, isale yaha bAta arthale A jAtI hai ki zubha bhAvanAoM meM sugatirUpa artha pradAyakatA hai| do sau chappana 256vIM gAthAmeM yaha bAta spaSTa kI gaI hai ki jo jIva mithyAtva Adi meM rakta bane hue haiM unako .bodhikAlAma durlabha hai| tathA do sau sattAvana 257vIM gAthAmeM jo jIva samyaktva meM rakta haiM unako bodhikAlAbha sulabha hai aisA kahA hai| isa do lauM aThAvana 258vIM gAthA dvArA mithyAdarzana AdimeM rakta puruSoM meM jo saMkliSTa pariNAmatArUpa vizeSatA hai vaha sUcitakI gaI hai| isa taraha isa vizeSatAki sUcaka honele isa kathanameM punaruktatA nahIM AtI hai / 258 / punarUkti AvatI nathI basopaMcAvana (rapa) nI gAthA dvArA "kaMdare Adi bhAvanAo A jIvane durgatirUpa anarthanI dAtA che" A vAta batAvavAmAM Avela che. AthI A vAta arthathI AvI jAya che ke, zubha bhAvanAomAM sugatirUpa artha pradAyakatA che. bachappana (256) mI gAthAmAM e vAta spaSTa karavAmAM AvI che ke, je jIva mithyAtva AdimAM rakta banI rahyA hoya che emane bodhine lAbha durlabha che. tathA basesatAvana (257) mI gAthAmAM je jIva samyakatvamAM rakta che emane bodhine lAbha sulabha che e kahela che. ane basa aThAvana (258) mI gAthA dvArA siccAdarzana AdimAM rakta purUmAM je saMkiSTa pariNAmatArUpa vizeSatA che evuM sUcana karavAmAM Avela che. A pramANe A vizeSatAnI sUcaka hovAthI A kathanamAM purU tatA AvatI nathI. 258
Page #858
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana sUtre 150 chAyA - jinavacane'nuraktAH, jinavacanaM ye kurvanti bhAvena / amalA asaM kliSTAH, te bhavanti parata saMsAriNaH // 259 // TIkA- 'jiNavaNe aNurattA' ityAdi ye jinavacane - jinastIrtha karastasya vacanam Agamastasmin, anuraktAH = parAyaNA bhavanti, tathA-ye bhAvena = antarapariNAmena jinavacanaM kurvanti, te amaLA: = mithyAtvAdi - bhAvamalarahitAH, tathA - asaMkliSTAH = rAgAdi saMklezamuktAH, tathAparItasaMsAriNaH=parItaH-parimitaH sacAsau saMsAraH parItasaMsAraH so'sti yeSAM te tathA bhavanti, alpasaMsAravanto bhavantIti bhAvaH // 259 // samasta saMlekhanA Adika dhArmika kartavya jina vacanoMki ArAdhanA mUlaka hokara hI zreyaskara hote haiM isa liye unameM Adara karanA cAhiye, yaha samajhAne ke liye una vacanoMkA mAhAtmya sUtrakAra pradarzita karate haiM - 'jiNavayaNe' ityAdi / anvayArtha - (je-ye) jo ( jiNavayaNe - jinavacane) jinendra deva ke AgamameM (aNurasA-anuraktAH) anurakta prIti saMpanna huA karate haiM tathA (je-ye) jo (jiNavaghaNaM - bhAvaNaM kariMti - jinavacanaM bhAvena kurvanti ) jina vacanoMko bhAva pUrvaka jIvana meM utArate hai (te - te) ve (amalA - amalAH) bhAvamala rahita hokara (asaMki liTThA - asaMkliSTAH) rAgAdika saMklezoMse rahita bana jAte haiM aura unhIM jIvoMkA ( parintasaMsArI - parIta saMsAriNaH ) saMsAra alpa raha jAtA hai / bhAvArtha - jo prANI jaba jina vacanoM meM samyak zraddhAvanta bana jAte haiM samasta salekhanA Adika dhArmika kanya jIna vacanAnI ArAdhanA mUlaka thavAthI ja zreyaskara thAya che A kAraNe emAM Adara karavA joie. A samajAvavA mATe e vacanAnu mAhAtmya sUtrakAra pradarzita kare che.-~~ " jINa vayaNe " ityAdi / anvayArtha - je jiNavayaNe-ye jinavacane ? aNurattA-anuraktAH nmanurakta - prItisa yanna hoya he phiriti-ye jinavacanaM bhAvena kurvanti ? kuna vayanAne che te-te te amalA-amalAH bhAva bhaja rahita manIne asaM ki liTThA-asaMkliSTAH zAhinA sabezothI rahita manI laya che bhane sevA va parita saMsArI - parIta saMsAriNaH saMsAra madhya rahI laya che. bhAvA ----je prANI jyAre jIna vacanAmAM samyaka zraddhAvAna banI jAya neMdra devanA bhAgabhabhAM tathA je jiNayaNaM bhAveNaM lAvayUrva! lavanasAM utArai
Page #859
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 36 anazanaprapannasya bhAvanAnirUpaNam kiMcamUlam bAlasaraNANi bahalo, akAlamaraNANi ce yaM vhyaanni| merihatite varAyA, jiNavayaNaM je na jANati // 26 // chAyA-bAlamaraNAni bahuzaH, akAyamaraNAni caitra bahukAni / mariSyanti te barAkAH, jinavacanaM ye na jAnanti // 260 // TIkA- 'bAlabharaNAgi bahulo ityAdi ye jinavacanaM na jAnanti, upalakSaNatvAt taduktaM na kurvanti ca, te banAma: mUDhAH, bahuzaHbahubAraMbAlamaraNaiH udghandhanAdinimittalamaraNaiH,ca-punaH, bahake = bahubhiH akAmamaraNaizca mariSyanti, taramAjjinavacanaM bhAnalaH samAdaraNIyaM ceni bhAvaH / 'bAlamaraNANi' 'akAmamaraNANi' bahuyANi' ityaca tRtIyAthai dvitIyA ApatvAt // 260 / / aura usake anusAra calane lagate hai to unakA saMkSAra alpa 8 jAnA hai aura ve mithyAtva Adi bhAvasaloMse rahita hokara rAgAdika saMbalenokA kabhI na kabhI avazya anta kara dete haiM / 259 // kiMca-'bAlaparaNANi' ityAdi / anvayArtha-(je jiNavayaNaM na jANaMti-ye jinavacanaM na jAnani, jo jIva jina vacanoM para zraddhA nahIM karate haiM aura unake anusAra na candane hai (te varAyA-te varAkAH) ve khUDha haiN| aise prANI (bahuso-bahuzaH) aneka bAra (bAlamaraNANi akAmalaraNANi ya marihani-bAlamaraNAni akAmamaraNAni ca mariSyanti) vAlamaraNoM dvArA taya akAmamaraNAM dvArA manne rahate haiN| isa liye jinavacana bhAvapUrvaka samAdaraNIya evaM samAcaraNIya che. ane bhAvapUrvaka enA anusAra cAlavA lAge che te enA : - 1 rahI jAya che. ane te mithyAtva Adi bhAvathI rahita banIne vArika saMkalezene kadIne kadI avazya anta karI che. 259 1 yi--"vAlamaraNANi' tyA ! ma-kyA--je jiNavayaNaM na jAti-ye jinapanaM na jAnI? chana kyA 52 shrddh| 42tA nathI tabha na ta ma 4. te varAyA-te varAkAH te mUTha cha. me rI bAle- :7 :. NANi akAmamaraNANi ya-bAlamaraNAni akAnamaraNAni .. samabharaNa! bharatA 29 . 28 8 8.5'- 5 bhane sabhA-yAya 2 / / 210 //
Page #860
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre ___yadi jinavacanArAdhane'ticAraH syAt , tadA tacchravaNayogyAnAmAcAryAdInAmantike AlocanA karaNIyA / kena kAraNena te AlocanAzravaNayogyA bhavanti tadAhamulam-bahu AgamavinnANA, samAhiupAyagA ye gunnaahii| eeNaM kAraNeNaM, ArihI AloyaNaM louM // 261 // chAyA--vavAgamavijJAnAH, samAdhyutpAdakAzca guNagrAhiNaH / etena kAraNena, arhA AlocanAM zrotum // 261 // TIkA--'bahu AgamacinnANA' ityAdi bahAgamavijJAnAH aGgopAGgAdibahubhedabattvAda bahuH, sacAgamazca vahAgamastasmin vijJAna-viziSTajJAna yeSAM te tathA / tathA-samAdhyutpAdakAH samAdherutpAdakAH, dezakAlAzayAdi vijJAnAdAlocanAdAtRRNAM madhurabhASaNAdibhiH samAdhimeva ye janayanti, te ityrthH| tathA-guNagnAhiNA-guNAn grAhayantItyevaM zIlA:, yadi jina vacanakI ArAdharA karane meM aticAra laga jAve to usa aticArako AcAryAdikake pAsa prakAzita kara usakA zodhana kara lenA cAhiye / kAraNaki AlocanAzravaNa yogya ye AcAryAdika hI hote haiM anya nhiiN| yahI bAta sUtrakAra isa sUtra dvArA prakaTa karate haiM-'vahu Agama vinANA' ityaadi| ____ anvayArtha-ye AcArya Adika (bahuAgamavinANA:-bahu Agama vijJAnAH) aMga upAMga Adi AgamoMke viziSTa jJAtA hote haiM tathA (samAhi upAyagA-samAdhyutpAdakAH) deza, kAla, Azaya Adike viziSTa jJAnase ye AlocanA karane vAle ziSyajanoMke citta meM madhura bhASaNa Adise samAdhi utpanna karate haiM aura unako (guNagAhI-guNagrAhiNaH) guNoMko hI je navacananI ArAdhanA karavAmAM aticAra lAgI jAya to e aticArane AcAryAdikanI samakSa prakAzita karI enuM zodhana karI levuM joIe. kAraNa ke AlocanA zravaNa cepagya e AcAryAdika ja hoya che anya nahI. mA vAtana sUtrA2 mA sUtradvArA prATa 42 cha.--"bahuAgamavinnANA" chatyAha! manvayArtha --me mAyArtha mAhira bahuAgamavinnANA-bahuAgamavijJAnAH sAmAna mAM merenA viziSTa jJAta DAya che. tathA samAhi uppAyagA samAdhyutpAdakA' heza, 7, mAzaya mAhinA viziSTa jJAnathI ye mAvoyanA = - karavAvALA ziSyajananA cittamAM madhura bhASaNa AdithI samAdhine utpanna 3 che. mana bhane guNagAhI-guNagrAhiNaH saa2| guNenu yaha 42ve che.
Page #861
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadazinI TIkA a. 36 kandAdibhAvanAnirUpaNam' .953 etaiH anantaropAttai bavAgamavijJAnatvAdibhiH, kAraNaiH hetubhiH, AlocanAM-ziSyakRtAticAraprakAzanarUpaM zrotus ahIM: yogyA bhavanti, evaM bhUtA AcAryAdaya AlocanA zravaNaphalaM pareSAM vizuddhilakSaNaM saMpAdayituM samarthA bhavantIti bhaavH||261|| ___ itthayanazanasthasya yat kRtyaM tat saprasaGgamupadaya, saMprati pUrvodiSTAnAM kandapAdibhAvanAnAM parihArArtha tatsvarUpamAha-- mUlam-kaMdapakukkuyAiM taha, liilshaavhaalvighaahiN| vilhAvito va paraM, kaMdappaM AvaNaM kuNai // 262 // maMtAjogaM kAuM, bhUIkammaca je pauMjaMti / sAyarasaiDDiheDaM, abhiogaM AvaNaM kuMNai // 263 // nANasla kelINaM, dhammAyariyasla saMghalApUrNa / mAI avarSaNavAI, kiviliyaM bhAvaNaM kuNaI // 264 // aNubaddharolapasaro, taha ye nimitasmi hoI paDilevI / eehiM kAraNehiM, AMsuriyaM bhAvaNaM kuNai // 265 // chAyA---kandarpa kaukrucye tathAzIlasvabhAvahAsavikathAbhiH / vismApayaMzca paraM kAndI bhAvanAM karoti // 262 / / grahaNa karAte haiM, ataH unameM itanI viziSTa yogyatA tathA jJAnAdi saMpannatA hone se ve hI AlocanA sunane ke yAgya haiM-arthAt ziSyajanoMkA kartavya hai ki doSa Adi lagane para ve avazya apane AcArya Adike pAsa usakI zuddhi karaneke liye AlocanA kreN| AlocanAkA artha bhI yahI hai ki zuddha bhAvase guruke samakSa apanI bhUla prakaTa krnaa| isase yaha hotA hai ki bhUlakA zodhana ho jAtA hai aura mahAvratakI zuddhi ho jAtI hai / / 261 / / AthI emanAmAM eTalI vizeSa cogyatA tathA jJAnAdinI sa5natA hovAthI eja AlecanA sAMbhaLavA yogya che. arthAta ziSyajananuM kartavya che ke, te deSa AdinA lAgavAthI teo khAsa karIne potAnA AcArya AdinI pAse enI zuddhi karavA mATe AlocanA kare. AlocanAne artha paNa eja che ke, zuddha bhAvathI gurUnI pAse pitAnI bhUlane pragaTa karavI A pramANe karavAthI lAbha e thAya che ke, bhUlanuM zedhana thaI jAya che. ane mahAvratanI zuddhi thAnIya cha. // 261 // u0 120
Page #862
--------------------------------------------------------------------------
________________ 954 uttarAdhyayana sUtre maMtrAyogaM kRtvA, bhUtikarma yaH prayuGkte / zAtarasarddhitAH, AbhiyogI bhAvanAM karoti // 263 // jJAnasya kevalinAM, dharmAcAryasya saMghasAdhUnAm / mAyI avarNavAdI, kilvipikIM bhAvanAM karoti // 264 // anubaddharoSaprasaraH, tathA ca nimitte bhavati pratisevI / etAbhyAM kAraNAbhyAm, AsurikIM bhAvanAM karoti // 265 // TIkA--'kaMdaSpa kukkuyAI' ityAdi 3 kandarpa kaukrucye iti / tatra - kandarpaH - kAmakathAkathanam, kaukrucyaM ceSTAvizeSaH, tad dvidhA-kAyena vAcAceti / tatra - kAyakau cyaM - ravayamahasanneva bhrUnetroSThakaracaraNAdinA tathA ceSTate yathA'nyo hasatIti, vAk kaukrucyaM tu tathA jalpati yenAnyaH prahasati, nAnAvidhajIvarutAni mukhavAdyavAdanaM ca yatra karotIti / kandarpazca kaunucya veti kandarpakAkucye, te kurvan iti zeSaH / ca puna:, tathAzIlasvabhAvahAsavikathAbhiH=yathA parasyAdbhutamiva bhavati, tena prakAreNa yat zIlam = AcaraNam, tacca, svabhAvazca parasyAzcaryarasaH samutpadyatAmityabhiprAyeNa tattanmukhavikArAdiyuktaM svarUpaM, hAsazva - aTTATTahAsAdirUpaH, trikathAtha - paravismApakanAnAvidhAlAparUpAH tathA zIlasvabhAvahAsa vikathAstAbhiH paraM vismApayan kAndarpI = kandarpayogAt " aba sUtrakAra pUrvakathita kaMdarpa Adi bhAvanAoMke parihAra nimitta unakA pratyekakA svarUpa kahate haiM - 'kaMdapa kukkuyAI ityAdi cAra gAthAe~' anvayArtha - ( kaMdaSpakukkuyAI - kaMdarpa kaukucye) kaMdarpa - kAmakathAko tathA kaukucya - kAyakI tathA vacanakI kuceSTAko karane vAlA tathA (sIla sahAvahAsavigahAhiM paraM vimhAvito - zIlasvabhAvahAsavikathAbhiH paraM vismApayan ) zIla, svabhAva, hAsa evaM vikathA Adike dvArA dUsaroMko vismita karane vAlA manuSya ( kapa bhAvaNaM kuNai - kAndapa bhAvanAM karoti) kAMdarpI bhAvanA vAlA mAnA gayA hai / kAmottejaka kathAoMkA have sUtrakAra pahelAM kahela kaMdarpa Adi bhAvanAonA parihAra nimitta menuM atyenuM sva35 De che - " kaMdappakkukkuyAI " ityAdi / thAra gAthAzrI-- manvayArthaM--kadappakukkuyAI - kaMdarpakrau kucye 44 - abhamthAoM tathA haubhyaayA tathA vayananI huyeSTAmAne puravAvAjA tathA sIlasahAvahAsavigahAhiM paraM vimhAviMto-zIlasvabhAvahAsavikathAbhiH paraM vismApayan zIla svabhAva, DAsa ane vizyA mAhithI mIlane vismita haravAvAjA manuSya kapa bhAvaNaM kuNaikandarpA bhAvanAM karoti hI bhAvanASANA mAnavAmAM Ave che abhatti
Page #863
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 kandarpAdibhAvanAnirUpaNam 955 kandarpA iha devAsteSAmiyaM kAndI tAM bhAvanAM- tadbhAvAbhyAsarUpAM karoti / uktaprakAreNa ceSTamAnasya kAndI bhAvanA bhavati, sAceyaM durgati janakatvAt parivajanIyeti bhAvaH // 262 // 'maMtA jogaM kAuM' ityAdi-- yaH zAtarasaddhi hetoH-zAta-sukhaM, rasAH-mAdhuryAdayaH, RddhiH-upakaraNAdikahanA kaMdarpa hai| ceSTAvizeSakA nAma kaukrucya hai yaha ceSTA zarIra aura vacanase hotI hai| svayaM vinA ha~se hI dUsaroMko bhrU, netra, oSTha, hAtha, evaM caraNa AdikI aisI 2 ceSTAe~ dikhAnA ki jinheM dekha kara dUsaroM ko ha~sI Ane lage yaha kAya krokrucya hai| vAka kraukrucya yaha hai ki aisI bAMte karanA ki jinheM sunakara loga ha~sane laga jaaveN| jaise aneka prakArake jAnavaroMko bolI bolanA mukhase bAjA bajAnA ityAdi / tathA loga mujhe dekhakara Azcarya rasaveM nimagna ho jAveM" isa abhiprAyase apanA zArIrika AkAra vikAra yukta banAnA, aTTahAsa karanA AzcaryameM DAlane vAlI gaNe hAMkalA, isa saba bAtole tathA ceSTAoMle jIva kAMdIbhAvanA vAlA banatA hai| yaha bhAvanA jIvako durgatikI dAtA mAnI gaI hai| ataH isakA parivarjala karanA hI zreyaskara hai // 262 // ___ anvayArtha-(sAyaralaiDihe-zAtarasaddhihetoH) sukhake nimitta mAdhurya Adi rasoMkI prAptike nimitta tathA Rddhi-upakaraNa Adi saMpattike kathAonuM kahevuM kaMdarpa che ceSTA vizeSanuM nAma kaukaya che. A ceSTA zarIra ane vacanathI thAya che. pite hasyA sivAya ja bIjAne bhra, netra, hoTha, hAtha ane paga AdinI evI evI ceSTAo dekhADIne ke, jene jovAthI bIjAone hasavuM ja paDe Ane kAyakIkuca kahevAmAM Ave che. vAku kIkucya e che ke, jene sAMbhaLavAthI lake hasavA lAge. jemake, aneka prakAranA jAnavaranI bolI bolavI-moTethI vAjA je sura kADhavo. ItyAdi ! tathA "mane joIne loke AzcaryathI mugdha banI jAya." AvA abhiprAyathI pitAnA zarIranA AkArane vikAra yukta banAvavuM, aTTahAsya karavuM, lokene AzcaryamAM DubADI de tevA gappA hAMkavA, AvA prakAranuM vartana karanAra jIva kAMdapI bhAvanAvALo bane che. AvI bhAvanA jIvane durgatimAM laI janAra mAnavAmAM Avela che. AthI ene tyAga kare eja zreyaskara che | 262 che manvayAtha-je sAyarasaiDDiheu-zAMtarasacihetoH 2 sumanA nimittathI. mAdhurya Adi rasonI prAptinA nimittathI, tathA traddhi-upakaraNa Adi saMpattinA
Page #864
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre saMpat , tadartham , mantrAyoga mantrANAmAyogaH-vyapAraNaM mantrAyogastaM kRtvA bhUtikama-bhUtyA-bhasmanA, upalakSaNakhAnmRttikayA, sUtreNa ca karmarakSArtha tadanulepana vandhanarUpo vyApAraH, ca zabdAt kautukAdi ca prayuGgakte, sa AbhiyogI bhAvanAM karoti / ayaM bhAvaH-iyamAbhiyogI bhAvanA durgatijanakatvAt parivarjanIyeti // 262 // 'nANasa kevalINaM' ityAdi-- jJAnasya-jJAnaM zrutajJAnaM dvAdazAGgIrUpaM pravacanaM tasya, tathA-kevalinAM kevalajJAnavatAm , tathA-dharmAcAryasya-dharmadAtA ya AcAryaH sa dharmAcAryastasya, tathAnimitta (maMtAjoga kAuM-maMtrAyogaM kRtvA) maMtrokA prayoga karake (bhUikamma -bhUtikarma) zarIra AdikI rakSAke liye bhUtikarma arthAt bhasma miTTI AdikA leparUpa, tathA dore AdikA bAMdhanArUpa karma (pauMjaMti-prayuGkte) karatA hai vaha (AbhiogaM bhAvaNaM kuNai-AbhiyogI bhAvanAM karoti) AbhiyogI bhAvanAvAlA mAnA gayA hai| isakA tAtparya yaha hai ki yaha AbhiyogI bhAvanA durgatikI dAtA honese parivarjanIya hai isa sUtra meM 'ca' zabdase vividha prakArake kautukoMkA karanA bhI AbhiyogI bhAvanA hai aisA jAnanA caahiye| kisIko rakSAke nimitta gaiMDAAdi bAMdhanA, rAkha athavA miTTIkA lepa karanA ye saba karma AbhiyogI bhAvanA haiM / anagArake liye ye saba tyAjya haiN| kyoMki inase durgatikI hI prApti hotI hai // 263 // ___ anvayArtha isI taraha (nANassa kevalINaM dhammAyariyassa saMgha sAdhUNaM avaNNavAI-jJAnasya kevalinA dharmAcAryasya saMghasAdhUnAM avarNanimittathI maMtAjogakAu-maMtrAyogaM kRtvA bhI pryo|| zana, bhUikammabhUtikarma zarI2 mahinA 2kSA bhATe mUtirbha arthAt sama bhATI mahinA 2535 tathA ho| mAhinA pAyA35 4 pajati-pratyukte re che.. AbhiyogaM bhAvaNaM kuNai-AbhiyogI bhAvanAM karoti mAliyobhA mApanA bha.napAmA Avela che. AnuM tAtparya e che ke, AbhiyAgI bhAvanA durgatinI dAtA hovAthI parivarjanIya che. A sUtramAM "ca zabdathI vividha prakAranA kautukanuM karavuM te paNa AbhigI bhAvanA che ema jANavuM joIe, keInI rakSAnA nimitta, nAra vagerene bAMdhavuM, rAkha athavA mATInuM lepana karavuM A saghaLAM kAma AbhiyegI bhAvanA che. anagAranA mATe A saghaLAM tyAjya che. kAraNa " ke, tenAthI durgatinI prApti thAya che. je 263 che manvayArtha-mA pramANe nANassa kevalINaM dhammAyariyarasa saMghasAdhaNAM I-jJAnasya. kevalinA dharmAcAryasya saMghasAdhUnAM avarNavAdI 2 zAnanA,
Page #865
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 kandadibhAvanAnirUpaNa 957 saMghasAdhUnAM saMghazca sAdhavazca saMghasAdhavasteSA, avarNavAdI avarNaH-AkSepastaM vadatItyevaM zIlaH, nindaka ityarthaH / asya jJAnadau pratyeka sambandhaH / yo jJAnasyAvarNavAdo, sa caivaM bhApate-atra pravacane ta eva pRthivyAdi kAyAH, tAnyeva ca vratAni, tAveva ca pramAdA pramAdau punaH punanirUpyate, ataH punaruktidoSaparipUrNamidaM pravacanas / kiMca-zrutamidaM mokSArthaM paThayate, mokSArthinAM ca kiM prayojanaM jyotiSAM dvIpasamudrAdInAM pRthvIkAyAdijIvAnAM ca parigaNanena, ityAdi / tathA-yazca kevalinAmavarNavAdo sa caivaM bhASate-jJAnadarzanopayogI kevavAdI) jo jJAnakA, kevaliyoMkA dharmAcAryakA, saMghakA evaM sAdhukA avarNavAda karatA hai tathA (bhAI-mAthI ) svayaMjo mAyI hai vaha manuSya (kibbitiyaM bhAvaNaM kuNai-kilbiSikI bhAvanAM karoti) kilbiSikI bhAvanA vAlA banatA hai / / 264 / / jo jJAnakA avarNavAdI hotA hai vaha isa prakAra kahatA hai-"isa pravacanameM hI pRthivI Adi kAya punaH punaH nirUpita hue haiM, ve hI vrata bAra bAra kahe gaye haiM, tathA ve hI prasAda aura apramAda jagaha jagaha para batalAye gaye haiM ila liye yaha pravacana punarUkti dUSaNale bharapUra hai| dUsarI bAta eka yaha hai ki jaba zrutakA paThana pAThana mokSa prAptike uddezya se kiyA jAtA hai to phira isameM sokSArthiyoM ke liye jyotiSa AdikI tathA pRthivIkAya Adi jIvoMkI ginatI evaM dvIpa samudra AdikI parigaNanAse kyA lAbha hai / kucha samajha meM nahIM AtA hai"| isI prakAra jo kevalI bhagavAnakA avarNavAda karatA hai vaha kahatA hai ki-"kevalI kevaLInAM, dharmAcAryanAM, saMdhanAM ane sAdhunAM je avarNavAda kare che tathA mAI-mAyI ra yAta 4 bhAyAvI che te manuSya kibbisiyaM bhAvaNaM kuNai-kiviSi kiM bhAvanAM karoti vivI. lAnApAmA mana cha. // 264 // je jJAnanA avarNavAdI hoya che, te A prakAre kahe che. "A pravacanamAM eja pRthavI Adi kAya pharI pharIne nirUpita thAya che, eja vrata vAraMvAra kahevAyela che, tathA eja pramAda athavA apramAda ja jagyAe batAvela che. A mATe A pravacana punaktinA dezathI bharapUra che bIjI vAta eka e che ke, jyAre zrutanuM paThana pAThana mekSa prAptinA uddezathI karavAmAM Ave che, te pharIthI emAM mokSAthIonA mATe jyotiSa vagerenI tathA pRthavIkAya Adi jIvonI gaNatarI ane dIpa samudra vagerenI pariMgaNanAthI zuM lAbha che? kAMI samajavAmAM AvatuM nathI." A pramANe je kevaLI bhagavAnane avarNavAda kare che te kahe che ke,-"kevaLI bhagavAnamAM jJAne paga ane darzanopayoga
Page #866
--------------------------------------------------------------------------
________________ 658. uttarAdhyayanasUtre linAM krameNa bhavataH ? kisuta yugapat ?, yadi krameNa bhavatastadA jJAnakAle darzana na syAt , darzanakAle ca na jJAnamiti parasparAvaraNatA samApadyeta / tathAhijJAnAvaraNadarzanAvaraNayoH sarvathA kSapitatvAt aparasya cAvarakasyAbhAvAdanayoH parasparAvarakatena syAditti / atha yugapat bhavataH iti dvatIyaH pakSaH kakSI kriyate tarhi ekakAlabhAvitvAt kevaladarzana kevalajJAnayoH sAkArAnAkAropayogarUpayogarUpayovibhinnayorapyaikyApattiH, kathamidaM dvayaM viruddhaM yugapad ghaTeteti / yazca bhagavAnmeM jJAnopayoga kramase hote haiM yA yugapat hote haiM ? yadi inakI kevalImeM kramikatA mAnI jAvegI to jJAnake samayameM darzanake samayameM jJAna nahIM hogA-isase usameM paraspara AvaraNatvakA sadbhAva mAnanA pddegaa| kelakI kI AtmAse jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNa ye do AvaraNa sarvathA kSapita ho cuke haiM tathA apara AvArakakA bhI abhAva hai isa liye jJAna ora darzana ina donoM meM hI parasparameM AvarakatA(DhAMkanevAlA) AnemeM kyA bAdhA AsakatI hai| yadi kahI jAya ki darzanopayoga aura jJAnopayoga kevalImeM yugapat hote haiM to aisI mAnyatAmeM eka kAlabhAvI honese ina donoM meM ekatvApatti mAnanI pddegii| parantu inameM ekatvApatti kathamapi ho nahIM sakatI hai| kAraNa kI jJAnakA svabhAva sAkAra aura darzana kA svabhAva anAkAra hai| aura isI liye ye donoM paraspara bhinnara haiN| dUsarI bAta eka aura hai vaha yaha hai ki jaba isa prakAra ye donoM apane2 svabhAvase eka dUsarese viruddha haiM to phira inakA yugapat honA bhI aviruddha kaise mAnA jA sakatA hai| ataH ina donoMkI na to vahAM kramikatA kramathI thAya che athavA yugapatuM thAya che? je AnI kevaLImAM kemikatA mAnavAmAM Ave te jJAnanA samayamAM darzana ane darzananA samayamAM jJAna nahIM thAya tethI temAM paraspara AvaraNatvane sadbhAva mAnave paDaze. kevaLInI AtmAthI jJAnAvaraNa ane darzanAvaraNa A banne AvaraNa sarvathA kSapita banI. zkela che. tathA bIjA AvArakano abhAva che AthI jJAna ane darzana A baMnemAM paNa parasparamAM AvarakatA apavavAmAM kaI bAdhA AvI zake che je kahevAmAM Ave che, dane paga ane jJAnapaga kevaLImAM yugapatuM hoya che te evI mAnyatAmAM eka kALa bhAvI mAnyatA hovAthI A bannemAM ekavApatti mAnavI paDaze. paraMtu temAM ekatvApatti kaI paNa rIte thaI zakatI nathI. kAraNa ke, jJAnane havabhAva sAkAra ane darzanane svabhAva anAkAra che. ane ethI ja e banane paraspara judA judA che. bIjI vAta eka e paNa che ke, jyAre A pramANe A bane pita pitAnA svabhAvathI eka bIjAthI virUddha che te pachI emanuM yugapata thavAnuM paNa avirUddha kema mAnI zakAya che. AthI A baMnenI ne te
Page #867
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 36 phandAdibhAvanAnirUpaNam dharmAcAryasyAvarNavAdI sa caivaM bhASate-ise dharmAcAryA na bhavanti vizuddhajAtikulotpannAH, na vA lokavyavahArakuzalAH, nApyete aucityaM vadanti / sa cAvarNavAdI gurusevAyAM na vartate, anucitavidhAyI chidra pekSI tathA sarvasamakSaM gurudopabhASI, guroH pratikUlazca bhavati / yazca saMghasyAvarNavAdI sa caivaM bhApate-bahavaH zvazRgAlAdisaMghAH santi, ko'yamiha saMghaH ?, ityAdi / yastu sAdhUnAmavarNavAdI sa caivaM bhASate-aho ! amI sAdhavaH parasparamapi na sahante, ata eva pRthak tiSThanti, hI banatI hai aura na yugapattA hii| isI taraha jo dharmAcArthakA ava. rNavAdI hotA hai vaha isa prakAra kahatA hai ki-"the dharmAcArya na to vizuddha jAtimeM utpana hue haiM aura na vizuddha vaMzameM hI janme haiN| laukika vyavahAra meM ye saba bilakula anabhijJa hote haiN| ucitatA to inameM hotI hI nahIM hai"| isa prakAra dharmAcArthakA avarNavAda karanevAlA yuni gurusevAle sadA parAGmukha rahatA hai, anucita vidhAyI evaM chidrAnveSI hotA hai| sabake sAmhane apane gurudevake doSoMko kahaneche usako kucha bhI saMkoca nahIM hotA hai / samajhAne vujhAne para vaha unase pratikUla ho jAtA hai| tathA saMghakA avarNavAdI saMghakI isa prakAra niMdA karatA hai-are saMsArameM to aura bhI aneka saMgha haiM kuttoMkA agaaloNkaa| to phira yahI saMgha kauna eka anaukhA saMgha hai"| tathA sAdhuke avarNavAdIkI vicAradhArA isa prakArakI hotI hai-"are? ye sAdhuto parasparameM bhI eka dUsare ko nahIM dekha sakate haiM yahI kAraNa haiM ki ye saba pRthaka 2 hokara deshaakramikatA bane che athavA na te yugapattA" A pramANe je dharmAcAryanA ava vAdI hoya che te A prakAre kahe che ke,-"A dharmAcArya na te vizuddha jAtimAM utpanna thayela che. athavA na te vizuddha vaMzamAM janmela che. laukika vyavahAthI e saghaLA bilakula ajANa che. ucitatA to emanAmAM bilakula hetI nathI." A pramANe dharmAcAryanuM avarNavAda karavAvALA muni gurU sevAthI hamezAM paraDramukha rahe che. anucita vidyAvALA ane chidrASi hoya che. badhAnI sAme pitAnA gurUdevanA dezone kahevAmAM tene kaI saMkeca Avato nathI. samajAvavA chatAM paNa te samajAvanAra sAme paNa pratikuLa banI jAya che. tathA sa ghanA avarNavAdI saMghanI niMdA kare che.-"are saMsAramAM te bIjA paNa aneka sa gha che, kutarAnA, ziyALIyAnA te pachI A saMgha e ka anokho saMgha che." tathA sAdhunI avarNavAdInI vicAra dhArA A prakAranI hoya che, " are A sAdhu to parasparamAM eka bIjAne joI nathI zakatA ane A kAraNa che ke, saghaLA alaga alaga thaIne dezAMtaramAM viracatA rahe che. gurUonI
Page #868
--------------------------------------------------------------------------
________________ 910 uttarAdhyayanasUtre dezAntaraM ca gacchanti. gurUNAmapyananuvartinaH, api ca yasya guNAnavalokya munayaH prasIdanti, tasyApyatikArAdikaM dopaM na amante, ityAdi / inya jJAnAdInAmavarNavAdI tathA-mAyI-mAyA-gAThacaM. sA yasyAstIti mAyA, yastvatma-svabhAvaM saMvRNute, parasya guNAn ghAtayati caura va sarvataH gaDamAnaH gRhAcAraH, mRpAvAdI ca mAyItyucyate / yazcaiva bhRtaH sa kilvivikI bhAvanAM karoti / iyamapi durgati heturiti vicintya parivarjanIti bhAra. // 264 // 'aNubaddharosavasaro' ityAdi anubaddharopaprasaraH anubaddhaH-avyavacchinnaH, ropasya-krodhasya, prasaraHntarameM vicarate rahate haiN| guruoMkI sevA karanA to dUra rahA ye to unake sAthI bhI nahIM hote haiM svacchaMda rahate haiN| jinake gugoMko dekhakara munijana AnaMdita hote haiM usake bhI anicArAdika doSoMko ye sahana nahIM kara sakate haiN| isI prakAra jJAna AdikA avarNavAdI hotA hai| mAyA zabdakA artha zAThya (kapaTa) hai| yaha mAyA jisake hotI hai vaha mAyI hai| mAthI apane svabhAvako to Dhake rahatA hai aura dUsaroMke sadguNoMkI bhI niMdA karatA hai| caurakI taraha sarvanaH zaMkitamana hokara apane AcArako gUDha rakhatA hai tathA apane vyavahArakA sikkA jamAneke liye jhUTha bolA karatA hai| aisA vyakti kilbiSikI bhAvanA vAlA mAnA gayA hai| ataH isa bhAvanAko bhI durgatikA hetu jAnakara mokSAbhilASiyoMko choDa denA cAhiye // 264 // anvayArtha--(aNubaddharosapasaro-anubaddharopaprasaraH) sarvajJA virodhsevA karavI te eka bAju rahI paraMtu A te emanA sAthI paNa thatA nathI ane svaccha'di rahe che jenA guNone joIne sunijana AnaMdita thAya che tenA paNa aticAra Adi done sahana karI zakatA nathI. A prakAranA jJAna AdinA avaravATi hoya che. mAyA zabdane arthe zaThe (Ta) che. A mAyA rasa hoya che te mArI che. mArI potAnA ravabhAvane DhAMkatA rahe che. ane bIjAnA sonI paNa niMdA kare che. ciranI mAphaka badhI ja zakita manavALA thaIne pitAnA AcArane gUDha rAkhIne tathA potAnA vyavahArane sikake jamAvavA mATe huM chelyA kare che. AvI vyakti kizvizI bhAvanA vALI manAve che. jethI A bhAvanAne paNa durgatinA heturUpa jANIne mokSanA bhalisASAmA cha vA // 24 // sankyArtha-aNubaddharosapasaro-anuvaddharopaprasaraH sahAya vizazIda
Page #869
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TokA a0 36 kandarpAdibhAvanA nirUpaNam vistAro yasya sa tathA, sarvajJA virodhazIlatvAd , anajutApityAd vA, zramaNArtha prArthane'piprasannatAyo abhAvAn veti bhaavH| tathA-api ca, nimitte-nimitta viSaye, pratisevI pratisevakaH, etAbhyAm-anantaroktAbhyAm anubaddharopaprasaratva nimittapratisevitvarUpAbhyAM, kAraNAbhyAm , AyurijhI AsuroM bhAvanAM karoti / iyamapi durgatiprApiketi vijJAya heyeti bhAvaH // 26 // kiM camUlam-satthaMgahaNaM vilakhaNaM ca jalaNaM ca jalappaivelo yaM / aNAyArasaMDalevA, jallaNaMsaraNANi baMdhati // 26 // chAyA-zastragrahaNaM vipakSaNaM ca jvalanaM ca jalapravezazca / anAcAramANDa sevA janmamaraNAni badhnanti // 266 // TIkA--'sasthagrahaNaM' ityAdi-- zastragrahaNa= zastra-khaGgIkAdikaM, tasya grahaNam , idamupalakSaNam-svaghAtArtha zIla honeke kAraNa athavA pazcAttApa nahIM karane vAlA honake kAraNa athavA kSamAkI yAcanA karane para bhI prasannatAkA abhAvaka hone ke kAraNa jisake krodhakA tanAva vyucchinna-naSTa nahIM huA hai tathA jo (nimittammi paDilevI-lilitte pratisevI) nimitarUpa viSayakA prati sevaka hai-krodhake nimittakA hI jo sadA dhyAna rakhatA hai-aisA vyakti (epahiM kAraNehiMetAbhyAm kAraNAsyAm ) ina do kAraNoMse (AsuriyaM bhAvaNAM kuNaIAsurikI bhAvanAM karoti) AlurI bhAvanA vAlA banatA hai| yaha bhAvanA bhI jIvako durgatimeM le jAne vAlI hai ataH yaha tyAjya hai / / 265 // kiMca-'sattharagahaNa' ityAdi / anvayArtha-lathaggahaNaM-zastragrahaNala) apane ApasA yAna karane ke liye hovAnA kAraNe athavA prazvattApa na karavAvALA hovAne kAraNe, athavA dAmAnI yAcanA karavA chatA paNa prasannatAnA abhAvaka hovAne kAra jenAmAMthI kai maach| thavA pAmate nathI tathA nimittanmi paDisI-nimitta pratimevI nimittarUpa viSayanA prati sevaka che, kaMdhanA niminanuM ja je vaMdana rANe cha mevI vyahita eehi kAraNehi-tAbhyAM mAraNA-yA osuriyaM NAvaNAM kuNai-AmurikI bhAvanA karoti muna ! mApanApane timA sApAyI :: 5.0 1.12.2 . yi-"satyagnaharNa" ityAdi manvayArtha-satyagAhaNaM-rUprANAnyAne ? 5. u-121
Page #870
--------------------------------------------------------------------------
________________ 962 uttarAdhyayanasUtre svadehopari khaDgAdizastravyApAraNamityathaH, tathA-viSabhakSaNaM, ca-punaH, jvalanaM svadehasyAgnau nipAtanamityarthaH, jalapravezaH-svavadhArtha nadI samudrAdau svadehasya pAtanam , anAcArabhANDasevA ca AcAra:-zAstravihito vyavahArastadanuSThAnArtha bhANDam-upakaraNam , AcArabhADaM, yanna tathA, tadanAcArabhANDaM, tasya sevAhAsya mohAdibhiH paribhogaH, etAni zastragrahaNAdIni janmamaraNAni badhnanti, upacArAjjanmamaraNanimittakarmANi svAtmanAzleSayanti saMklezajanakatvena zastragrahaNAdInAmanantabhavahetutvAditi bhaavH| nanu pUrva tAdRza devadurgatigAmitvaM bhAvanAnAM phalamuktas , iha tu anantazarIra para talavAra Adi zastrakA prayoga karanA (visamakkhaNaM-viSabhakSaNam viSakA bhakSaNa karanA (jalaNaM-jvalanam) agnimeM praveza karanA (jalappaveso-jalapravezaH) pAnI meM DUba jAnA (aNAyArasaMDasevA-anAcAra bhANDalevA) tathA anAcAra bhANDa sevA-zAstra vihita vyavahArako anuSThita karane ke liye upakaraNa rakhanA yaha AcAra sANDalevA hai isase viparIta anAcAra bhANDalevA hai ye saba bAteM (jammaNa maraNANi baMdhaMti-janma maraNAni badhnati) janma jarA aura maraNake nimittabhUta karmoM kA saMbaMdha AtmAle karAtI haiM isale AtmA saMsArale pAra nahI hotA hai| yaha zastra grahaNa Adi saMklezajanaka honese AtmAke liye anaMtabhavakA hetubhUta hotA hai| __ zaMkA-yahAM pahile ina kaMdarpa Adi bhAvanAoMke devadurgati dAtA kahA hai arthAt deva durgatiko prApti honA yaha phala ina bhAvanAoMkA zarI2 52 t21|2 mA zakhonA tyA 423, visabhakkhaNaM-viSabhakSaNam viSanu sakSaY 42, jalaNa-jvalanam manimA pradeza 423, jalappavesA-jalapravezaH pAemAM mI 4j, tathA aNAcArabhaMDasevA-anAcArabhANDasevA manAyAra bhAMDasevAzAstrathI virUddha vyavahAranuM anukaraNa karavAnA mATe upakaraNa rAkhavA A AcAra bhAMDa sevA che.AthI viparIta anAcAra bhAMDa sevA che-A sadhaNI pAtA jammaNamaraNANi baMdhati-janmamaraNAni badhnAti sanma, 42, mane maraNanA nimitta bhUta karmone AtmAna sAthe saMbaMdha karAve che. AnA kAraNe AtmA saMsArathI pAra thaI zakatuM nathI. A zastra Adi saMkalezajanaka hovAthI AtmAnA mATe anaMtabhavanA hetubhUta thAya che. zaMkA-ahIM pahelAM e kaMdarpa Adi bhAvanAone deva durgatinI dAtA batAvela che arthAta deva durgatinI prApti thavI A phaLa e bhAvanAonuM
Page #871
--------------------------------------------------------------------------
________________ 963 priyadarzinI TIkA a0 36 zAstropasaMhAraH janmamaraNa kAraNIbhUta karmabandharUpaM phalamuktam , iti kathaM na virodhaH ?, atrocyate-- devadurgaviNAmitvaM bhAvanAnAM sAkSAtphalaM prAguktas , iha tu tAsAmeva bhAvanAnAM paramparAphalaM bhAnanAthamuktaM, yaddhi vicintya sAdhavastAH sarvA bhAvanAH parihariSyantIti / tathAcoktam-- eyAo bhAvaNAo, bhAvitA devaduggaI jti| tatto ya cuyA saMtA, pariti bhavasAgaramaNataM // 1 // chAyA--etA bhAvanA, bhAvayitvA devadurgatiM yAnti / tatazca cyutAH santaH paryaTanti bhavasAgaramanantam // 1 // iti / / 266 // saMpati bhagavaduktArthazupasaMharan sudharmAsvAmI jambUsvAminamAhamulam-ii pAukare a~che, nAthae parinie / chattIsaM uttarajjhAe, sarvasiddhi tha saMlae timi||267|| hai aisA kahA hai aura aba yahAM aisA kahA jAtA hai ki ye zastra prahaNAdika ananta janmamaraNake kAraNI bhUta karmoM ke baMdhanarUpa phalake dAtA haiM isaliye ila prakAra ke kathanoM pUrvApara virodha AtA hai ? so aisI AzaMkA yahAM ThIka nahIM hai| kAraNa ki phala do prakArakA hotA hai ? sAkSAt phala aura dUsarA paramparA phl| deva durgati prApti yaha Adi bhAvalAoMkA lAkSAt phala hai tathA janamaraNarUpa phala parasparA phala hai, ataH ina sAkAoMkA yaha vividhaphala aniSTa hai ailA jAnakara sAdhujana inakA parityAga avazya kara dekheN| kahA bhI hai "eyAo bhAvaNAo bhAvitA devA duggaiM jNti| tatto ya cuthA saMtA pariti bhavasAgaraNaMtaM // " iti // 266 // che evuM kahela che. ane have ahIM evuM kahevAmAM Ave che ke, e zastra grahaNAdika anaMta janma maraNunA kAraNabhUta karmonA baMdhanarUpa phaLane ApanAra che. A kAraNathI A prakAranA kahevAmAM pUrvApara virodha Ave che ? te AvI AzaMkA barAbara nathI. kAraNa ke. phaLa be prakAranAM hoya che. eka sAkSAta phaLa ane bIjuM paraMparA phaLa deva durgati pApti e kaMdarpa Adi bhAvanAonuM sAkSAta phaLa che. tathA janma maraNarUpa phaLa paraMparA phaLa che. AthI AvI bhAvanAonAM dvividha phaLa aniSTa che evuM jANIne sAdhujana ene parityAga 0432thI 4ii hai. 4yu 55 cha- "eyAo bhAvaNAo bhAvitA deva dugagaiMjati ! taco ya cuA saMtA paritiM bhavasAgaramaNataM ||"chti // // 26 //
Page #872
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtra chAyA-iti prAduSkRtya buddhaH, jJAtajaH parinirvRtaH / __ SaTtriMzaduttarAdhyAyAn bhavasiddhika saMmatAn , iti bravImi // 267 // TIkA-ii pAuMkare buddhe' ityAdi jJAtajA jJAtaputrazcaramatIrthaGkaraH zrIvardhamAnasvAmI, kathaM bhUtaH ? buddhaHsarvajJaHkevalAlokAvalokitasamastavastusvarUpa ityarthaH, iti etAn anantaroktAn bhavasiddhikasaMvRtAn-bhavasiddhikaibhavyaiH saMvRtAn samyag vRtAn svIkRtAn sakalakalyANa sAdhakatvAditi bhAvaH, patriMzaduttarAdhyAyAn-patriMzat-patriMzatsaMkhya aba bhagavadukta arthakA upasaMhAra karate hue sudharmA svAmI jabUsvAmIse kahate haiM- 'ii pADa kareM' ityaadi| anvayArtha-(nAyae-jJAtajaH) jJAtaputra caramatIrthakara zrI vardhamAna svAmI ne jo (buddhe-buddhaH) kevala jJAnarUpa Alokase samasta vastu svarUpake jJAtA the ( ii bhavasiddhiyasaMmae-iti bhavasiddhikasaMmatAn ) anantarokta ina bhavasiddhika-avyajanoM dvArA svIkRta ina anantarokta (chattIsaM uttarAjjhAe-patrizaduttarAdhyAyAn ) vinayazruta Adi nAmaka chattIsa 36 adhyayanoM vAle uttarAdhyayanoMko (pAukare-prAduSkRtya) nirvANaprAptike Asanna samayameM arthataH prakaTa karake (parinirvRtaH) siddhi dhAmako prApta kiyA hai| - bhAvArtha-zramaNa bhagavAn zrI mahAvIra svAmIne vinayazruta Adi nAmaka chattIsa 36 adhyayanoMle yukta isa uttarAdhyayanakA arthataH mukti jAneke kucha samaya pahile nirUpaNa kiyA hai| isameM ke samasta adhyayana - have bhagavadukata ane upasaMhAraka karatAM zrI sudhamavAmI janme svAbhIna. he cha- "ii pAukare" ityAdi / __ manvayArtha-nAyae-jJAtajaH jJAta putra ya2ma tItha 42 zrI vardhamAna svAbhIse 2 buddhe-buddhaH ThevaNa jJAna35 mAthI samasta 1stu 2135 // jJAta hatA, tabhare ii bhavasiddhiyasaMmae-iti bhavasiddhaka saMmatAn manantata - AR sidi layana dvArA svIkAmA mAvasa 2manantata chattIsaM uttarAjajhAe-SatriMzaduttarAdhyAyAn vinaya zruta mAha nAmanI chatrIsa madhyayanAvANA tadhyayanane pAukare-prAduSkRtya nirvANa prAdhinA nyAsanna samayamA artha sAthe pragaTa karIne siddhidhAmane prApta karela che. bhAvArtha-zramaNa bhagavAna zrI mahAvIra svAmIe vinayakRta Adi nAmanA chatrIsa 36 adhyayanathI yukata A uttarAdhyayanane arthataH mukita javAnA cheDA samaya pahelAM nirUpaNa karela che. AmAM saghaLAM adhyayana saMpUrNa rIte kalyANa
Page #873
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyazinITIkA a0 36 zAstropasaMhAraH kAn uttarAdhyAyAn-uttarAH-mokSasAdhakatvAt pradhAnA adhyAyAH adhyayanAni vinayabhRtAdi nAmakAni uttarAdhyAyAstAn prAduSkRtya nirvANAsannasamaye'rthataH prakaTIkRtya samupadizya, parinirvRtaH siddhi prAptaH // 267 // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalita-lalitakalApAlApaka-pravizuddhanaikagadyapadya granthanirmApaka-bAdimAnamardaka-zAhU chatrapati-kolhApurarAjapradatta-" jainazAstrAcArya "-padabhUSitakolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjyazrI ghAsIlAlabativiracitAyAm uttarAdhyayanasutrasya priyadarzinyAkhyAyAM vyAkhyA yAM " jIvAjIvavibhaktinAmakaM " TtriMzattamamadhyayanaM saMpUrNam // 36 // // uttarAdhyayanasUtraM sampUrNam // sakala kalyANa sAdhaka honese bhavyajanoM dvArA svIkRta hue haiN| bhagavAn mahAvIra jJAtaputra the| unhoMne muktilakSmIko prApta kiyA hai| isa prakAra isa bhagavadukta arthakA upasaMhAra karake zrI sudharmAsvAmIko samajhAkara isa adhyayanako samApta kiyA hai| "iti bravImi" padoMkA artha pahile likhA jA cukA hai| uttarAdhyayanasUtra sampUrNa sAdhaka hovAthI bhavyajanoe svIkAra karela che bhagavAna mahAvIra jJAtaputra hatA. emaNe mukti lakSmIne prApta karela che. A pramANe A bhagavadukata arthane upasaMhAra karIne zrI sudharmAsavAmIe jammu svAmIne adhyayanane samAsa 4resa cha. "iti bravImi" yho| matha PRIM 3415 gaye the. uttarAdhyayana sUtra saMpUrNa
Page #874
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtra zAstraprazasti:khyAte saurASTradeze'smin , vidyate khaakhijaaliyaa| maujanadyAstaTe bAmo, jainasaMgha vibhUpitaH // 1 // vATavIya kulotpanna statra zrI prANajIvanaH / nAmnA kusumagaurIti, khyAtA taraya sutA'bhavat // 2 // sutAyAH svargavAsinyAstasyAH smaraNahetave / tasya mArthanayA cAtra sampUrNA priyadarzinI // 3 // aSTottara dvisahasramite vikramavatsare / vaizAkhakRSNapakSIya saptamI zukravAsare // 4 // jAmajodhapurAdana parivArasamanvitaH / palyA chavalanAmnyA ca mehatAkula saMbhavaH // 5 // zAstra prazastisaurASTra dezameM jainasaMghale vibhUSita eka khAkhijAliyA nAmakA grAma hai| jo mauja nadI ke taTa para basA huA haiM / isameM bATaviyA kulotpanna zrI prANajIvanabhAI rahate haiM unakI eka putrI thI jisakA nAma kusumagaurI thaa| vaha svargavAsinI bana cukI thii| ataH usakI smRti nimitta yaha priyadarzinI nAmaka TIkA vahAM vikramAbda 2008meM zukravArake dina baizAkha kRSNA ko prANajoSaNabhAIkI prArthanAse saMpUrNakI gaI hai| isa TIkAkI samApti ke samaya jainadharmopAsaka zrI popaTalAlabhAI jAmajodhapurase sakuTusna yahAM darzanArtha Aye aura vahA~ dharmakI prabhAvanA khuba kii| inake pitAkA nAma zrI lAvajIbhAI thaa| sehatAkulase inakA janma haA hai| inakI dharmapatnIkA nAma chabalabAI hai| lakSmIkI ina para zAkha prshstisaurASTra dezamAM jainasaMghathI vibhUSita eka khAkhI jALIyA nAmanuM gAma che. A gAma sauja nadInA kAMThA upara vaseluM che. A gAmamAM bATavIyA. kaLamAM utpanna thayelA zrI prANajIvana bhAI rahe che. emane eka putrI hatI. jenuM nAma kusumagaurI hatuM e savargavAsI thaI gayela che. AthI enI smRti nimitta A priyadarzinI nAmanI TIkA tyAM vikrama saMvata 2008nA vizAkha bada 7ne zukravAranA roja prANajIvanabhAInI prArthanAthI saMpUrNa karavAmAM Avela che A TIkAnI samAptinA samaye jaina dharmopAsaka jAmajodhapura nivAsI - zrI popaTalAlabhAI sahakuTuMba darzanArthe AvelA ane tyAM dharmanI prabhAvanA 1, karavAmAM AvI. emanA pitAnuM nAma zrI mAvajIbhAI hatuM. mahetA
Page #875
--------------------------------------------------------------------------
________________ 967 haajhaai zreSThI popaTalAlaH zrImAvajI tnystdaa| jainadharmarataH zrImAn darzanArthasamAgataH // 6 // anatyaH sukhadaH kRpAsamudayaH zrI jainasaMghomithaH, premAbaddhavidheyapaddhati milddiinaartrkssaaprH| zuddha sthAnakavAsidharmanirato ratnatrayAbhaH zumaH, zraddhAvAn nigame jinapravacane zreyaskare zobhate // 7 // deve zurau dharmapaNe ca zakti-yeSAM sadAcArarucihi nityam / te zrAvakA dharmaparAyaNAzca suzrAvikAH santi gRhegRhe'tra // 8 // vizeSa kRpA banI huI hai| isa gA~vakA zrI jainasaMgha sadA sukhada evaM dayAlu haiN| jo bhI koI dhArmika kArya karanA hotA hai usako sabake saba baDe premake sAtha vicAra kara milajula karate haiN| dIna duHkhI jIvoMkI rakSA nimitta inase baDI madada milatI rahatI hai| ye laba zuddha sthAnakavAsI saMpradAyake upAsaka haiN| zaktyanusAra ratnatrayakI ArAdhanA karate rahate haiN| jainadharma vizeSa zraddhA saMpanna ilakI mAnasika pariNati rahA karatI hai| yahAM ghara meM zrAvaka aura zrAvikAe~ deva, guru aura dharmameM viziSTa bhakti rakhanevAle haiM tathA sadAcAra saMpanna haiN| kuLamAM emane janma thayela che. jemanAM dharmapatnInuM nAma chabalabAI che. lakSmInI emanA para saMpUrNa kRpA che. jAmajodhapuragAmane jainasaMgha sadA sukhI ane dayALu che. je kAMI paNa dhArmika kAma karavAnuM hoya che tyAre saghaLA khUba ja premathI sAthe besIne ekatra bhAvanAthI kare che. dInaduHkhI jonI rakSAmAM AthI ghaNI madada maLatI rahe che. A saghaLA zuddha sthAnakavAsI saMpradAyanA upAsaka che. zakti anusAra ratnatrayanI ArAdhanA karatA rahe che. jainadharmamAM vizeSa saMpana emanI mAnasika pariNati rahyA kare che. dareka gharamAM zrAvaka ane zrAvikAo deva, gurU ane dharmamAM viziSTa bhakti rAkhavAvALA che tathA sadAcAra saMpanna che. saGgalaM bhagavAn vIro saGgalaM gautamaH prbhuH| sudharmA maGgalaM jambUjainadharmo'ratu maGgalam // 1 //
Page #876
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre savandanaM gurorAdezaM gRhItvA bhANDakaM varSAkalpAdi yogya vastrapAtrAdikaM pratilekhya guruM vanditvA sarvaduHkhavimokSaNaM-zArIramAnasasakaladuHkhanivArakaM svAdhyAyaM kuryaat||21|| mUlam-porisIe caubhAge, vaMdittANaM tao guruM / apaDikamittA kAlasala, bhAyaNaM paDilehae // 22 // chAyA--pauruSyAzcatu bhAge, vanditvA khalu tato gurum / apratikramya kAlasya, bhAjanaM pratilekhayet // 22 // TokA---'porisie' ityAdi-- pauruSyAzcaturthabhAge'vaziSyamANe pAdonapauruSyAmityarthaH, guruM vanditvA tataH kAlasya-kAlam apratikramya-kAlapratikramaNamakRtvaiva-gamanAgamanAdInAmairyApathikAdipratikRmaNamakRtvA bhAjana=pAtraM pratilekhayet bhAjanamityupalakSaNam upakaraNamAsavandana guruke Adezako prApta karake (bhaMDagaM paDilehittANaM-bhANDakaM pratilekhya ) varSAkalpa Adike yogya vastra evaM pAtrAdikoMkI pratilekhanA kare / pratilekhanA karake (guruM baMdittA-guruM vanditvA) guruko vandanA kare / vandanA karake pazcAt vaha (savvadukkhavimokkhaNaM sajjAyaM kujjA-sarvaduHkhavimokSaNaM svAdhyAyaM kuryAt ) zArIrika evaM mAnasika samasta duHkhoMke nAzaka svAdhyAyako kare // 21 // 'porisIe' ityAdi anvayArtha-(porisIe caubhAge-paurucyAzcaturbhAge) pauruSIke avaziSTa caturthabhAgameM (guruM vaMdittANaM-guruM vanditvA ) guru mahArAjako vaMdanA karake (tao kAlassa apaDikkabhittA-tataHkAlasya apratikrasya) bAdameM kAlapatikramaNa nahIM karake hI-gamanA gamanAdirUpa IrthApathika zana bhaDagaM paDhilehitA-bhANDakaM pratilekhya varSA 5 mahinA yogya para mana pAnI pratimanA 42. pratimanA 4aa pachI guruM vaMdittANaM-guruM vanditvA zurune nA 42. nA 4aa pachI te savvadukkhavimokkhaNaM kubjA-sarvaduHkhavimokSaNaM kuryAt zA2i4 bhane bhAnasiM sA mAnA nAza 42nAra svAdhyAya kare. 21 " porisIe" tyAhi. manvayArtha-porasIe caubhAge-pauruSyAzcaturbhAge pau3SInaAqziSTa yAthA bhAgamA guruM vaMdittANaM-guruM vanditvA guru mahAna 4zana tao kAlassa apaDikamittA-tataH kAlasya apratikramya mAmA pratima na 42di, gamanA
Page #877
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayadarzinI TIkA. a0 26 pratilekhanAvidhiH trasya ubhayakAle pratilekhanavidhAnAt / svAdhyAyAnantaraM kAlapratikramaNaM kartavyam / caturthapauruSyAmapi svAdhyAyasya vidhAnAt / kAlapratikramaNaM ca svAdhyAyasamAptau syAdityataH 'apaDikkamittA kAlassa' ityuktam / ' kAlassa' ityatra sambandha sAmAnye SaSThI // 22 // pratilekhanAvidhimAha-- mUlam-muhapottiyaM paMDilehittA, paDilehija gocchagaM / gocchagalaiyaMgulio, vAiM paDilehae // 23 // chAyA--mukhavastrikA pratilekhya, pratilekhayed gocchakaM / gocchakalatikAmaGgulito, vastrANi, pratilekhayet // 23 // TIkA---' muhapottiyaM ' ityaadi| muniH mukhavastrikAm aSTapuTalakSaNAM sadorakamukhavastrikA prathama pratilekhya gocchaka pramANikAm upalakSaNakhAd rajoharaNaM ca aGgulitaH aGgulyuparidhRtvA, gocchakalatikAM prasArjikAdaNDaM ' dAMDoti ' bhASA prasiddham , upalakSaNatvAd rajopratikramaNa nahIM karake (bhAyaNaM paDilehae-bhAjanaM pratilekhayet ) upakaraNa mAtrakI pratilekhanA kare / svAdhyAyake bAda kAlapratikramaNa karanA cAhiye aura caturtha pauruSImeM bhI svAdhyAya karanekA vidhAna hai| isaliye isa gAthAmeM 'apaDikamittA kAlassa' aisA kahate hai // 22 // aba pratilekhanAkI vidhi kahate haiM--'muhapottiyaM ' ityAdi / anvayArtha-muni (muhapottiyaM-sukhavastrikAm ) ATha puTa vAlI sadorakamukhavatrikAkI sarva prathama (paDilehittA-pratilekhya) pratilekhanA kare / isakI pratilekhanA karake bAdameM (gocchagaM aMgulio gocchaga laiyaM paDilehijja-gocchakaM aMgulitaH gocchakalatikA pratilekhayet ) pramArjikAkI, rajoharaNakI tathA aMguliyoMke Upara rakhakara gocchakagamana miEi35 iryApathika na 42di bhAyaNaM paDilehae-bhAjanaM pratilekhayet 64karaNa mAtranI pratilekhanA kare. svAdhyAyanA pachI kAla pratikramaNa karavuM joIe. ane caturtha paurUSImAM paNa svAdhyAya karavAnuM vidhAna che. e mATe A gAthAmAM "apaDikamittA kAlassa" me 49 che // 22 // ve pratimanAnI vidhi hevAmAM Ave che-" muhapottiyaM" chatyA. manvayArtha-muni muhapottiya-mukhavadhikAm mA4 puTapANI saho24bhumapasinI sarva prathama paDile hittA-pratilekhya pratimanA 42 sanI pratimanA 4aa pachI gocchagaM aMgulio gocchagalaiyaM paDilehijja-gocchaka aMgulitaH gocchakalatikAM pratilekhayet pramAlAnI, rahanI, tathA mAMjaNIyAnI 52 21sI
Page #878
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 uttarAdhyayanasUtre haraNadaNDaM ca ,pratilekhayet / tataH vastrANi pratilekhayet / ' gocchagalaiyaMgulio' ityatrArSatvAd -- aMguli zabdasya aadyaakssrlopH|| 23 // vastrANi kathaM pratilekhayedityAhamUlam-uMDa thiraM A~turiyaM, puvvaM tA vayamevaM paMDilehe / to biiyaM paipphoDe, teiyaM ca puNo paimajijjA // 24 // chAyA-Urdhva sthiram atvaritaM, pUrva tAvad vastrameva pratilekhayet / tato dvitIyaM prasphoTayet , tRtIyaM ca punaH pramRjyAt // 24 // TIkA-' uDa' ityaadi| UrdhvaM kAyato vastratazca-tatra kAyata utkuTukA, vastratastu tiryakprasAritavastraH, sthiraM dRDhagrahaNena, abaritam tvarAvarjitaM yathA bhavati tathA, pUrva prathama tAvad vastraM pratilekhayedeva / evakAro bhinnakramaH, atastasya kriyayA'nvayaH / ayamasyAbhiprAyaHlatikAkI arthAt pramAjikA daMDakI tathA rajoharaNadaMDakI pratilekhanA kareM / bAdameM (vastrANi pratilekhayet ) vastroMkI pratilekhanA kareM // 23 // vastroMkI kisa prakAra pratilekhanA kare ? so kahate haiM-'ur3a' ityAdi / anvayArtha-( uDUM thiraM aturiyaM puvvaM vatthameva paDilehe-Urdhva sthiraM atvaritaM pUrva vastra pratilekhayet ) utkuTuka Asanase baiThakara muni vastrako tirachA phailAkara sthiratA evaM acapalatApUrvaka (puvvaM-prathamam ) sarvaprathama vastroMkI pratilekhanA kare / arthAt vastroMko isa pArase usa pAra dekhe / kintu unako jhaTakAre nahIM / yadi usake Upara koI jIvajaMtu calatA phiratA tathA baiThA huA najara Ave to usako yatanA pUrvaka kahIM anyatra nirupadrava sthAnameM rakha deve (tao biiyaM papphoDe-tataH dvitIyaM prasphoTayet) gocchakalatikAnI arthAt pramAjIkA daMDanI rajoharaNa daMDanI pratilekhanA kare, bAdamAM vanI pratilekhanA kare. 23 sonI yA prA2 prtimn||42 1 me bhATa 4 cha hai-"uddhaDhaM" tyA. sankyAtha-uchuDhaM thiraM aturiyaM puvvaM vatthameva paDilehe-Urdhva sthiraM atvaritaM pUrva vastraM pratilekhayeta 44 2mAsana 752 mesIna bhuni pasane bAMsu sApakI sthiratA bhane mayatA pUrva puvvaM-prathamam sarva prathama sonI pratimanA 42. arthAt vastrone banne bAjuethI joI le. paraMtu tene jhATake nahI. je tenA upara kaI jIvajaMtu cAlatuM pharatuM ke beThelu najaramAM Ave te tene yatanApUrvaka nyA chArane upadrava na DAya tevA sthAna 652 zamI hai tao biiya papphoDe-tataH dvitIyaM prasphoTayet 5chIthI menu prazATana 42. arthAt yatanAthI
Page #879
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 26 pratilekhanAvidhiH mAyaH-sAdhuH UrdhvaM sthiram atvaritaM yathA syAttathA vastram ArataH pAratazca nirIkSetaiva, na tu prasphoTayet / tataH pratilekhanAnantaraM, dvitIyamidaM kuryAt / pratilekhitaM vastraM yatanayA prasphoTayet 2 / tRtIyaM ca punaridaM kuryAd-vastraM pratilekhya prasphoTaya ca hastAdigatAn prANinaH / pramRjyAt-surakSitasthAne sthApayediti bhAvaH 3 / 'vastram' ityatra jAtAvekavacanam // 24 // pUrvagAthAyAM sAmAnyataH pratilekhanaprasphoTanapramArjanAnyuktAni, sampati tAnyeva vizadayati-- mUlam-aNaccAviyaM avaliyaM, aNANubaMdhiM amosaliM ceva / chappurimA navakhoDI, pANIpANivisohaNaM // 25 // chAyA--anartitam avalitam , ananuvandhi amarzavacceda / SaT purimAH nava khoTAH, pANiprANivizodhanam // 25 // TIkA--'aNaccAviyaM' ityAdi-- . anartitam-vastraM yathA nartitaM na bhavettathA sAdhunA pratilekhanaM prasphoTanaM ca kartavyam / avalitaM-valitaM-valanaM moTanaM yathA na bhavettathA / ananubandhi, na anuvandhi-ananubandhi, vastram alakSyamANavibhAga yathA na syAttathA karttavyamghAmeM usakA prasphoTana kareM arthAt - yatanAse vastrako jhATake (taiyaM ca puNo pamajjijjA-tRtIyaM ca punaH pramRjyAta) prasphoTana karane ke bAda pramArjanA kare jIva jaMtu alaga nahIM hove to pUMjaNIse pUMje aura hAtha pUMjaNI AdimeM lage hue jIva jaMtuko surakSita sthAna para yatanAse rakha deveN||24|| pUrvagAthAmeM sAmAnyatayA pratilekhana prasphoTana aura pramArjanakAnirdeza kiyA, aba unhIMko vizeSa rUpase dikhalAte haiM-'aNaccAviyaM' ityAdi __anvayArtha-(aNaccAviyaM-anattitam ) pratilekhana aura prasphoTana karate samaya vastrako nacAve nahIM / tathA-(avaliyaM-avalitam ) moDe vastrane jhATake, prapheTana karyA pachI pramArjana kare jIvajaMtu alaga na thAya te pUMjathI pUjA ane hAtha pUMjaNI AdimAM lAgela jIvajaMtune surakSita thAna upara yatanAthI rAkhI de. 24 pUrva gAthAmAM sAmAnya tathA pratilekhana prasphoTana ane pramArjanane nideza dhyA, tara vizeSa 35thI samanave che-"aNaccAviya" tyAdi. manvayArtha -aNaccAviya-anartitam pratimana mane proTana 42tI mate pavana nayAvana naya, tathA avaliya -avalitam qNa hevo na u010
Page #880
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre ityarthaH / tayA-'amosali' iti dezIyaH zabdaH, amosali-amarzavat ityAdi saMspRSTaM vastraM yathA na bhavettathA kartavyam / itthaM pratilekhane prasphoTane ca nartanAdikaM pratiSidhya sampati prasphoTanaM pramArjanaM ca kiyadvAraM kartavyamiti darzayati,'chappurimA' ityAdi-SaTpurimAH-paDvArANi yatanayA prasphoTanAni kartavyAni / tatra-vastrasya sammukhabhAgaM bhAgatrayavantaM prakalpya cakSuSA vilokya trayaH purimAH phartavyAH, tathA'parabhAgasyApi tathaiva trayaH purimAH kartavyA iti ssttpurimaaH| tathA nava khoTA:-nava vAraNi pramArjanAni kartavyAni / ayaM bhAvaH-kRtabhAgatrayasya pratyupekSyamANavastrasya pratyekaM bhAgaM nirIkSamANastatra kvApi yadi jantuM pazyettadA nahIM, tathA (aNANubaMdhi-anAnubandhi) vastrakA vibhAga spaSTatayA dikhAI na de isa prakAra pratilekhana, prasphoTana na kare aura (amosaliM ceva-amarza vat ) bhIMta AdikA saMghaTA hove, isa prakAra pratilekhana aura prasphoTana na kare / aba kitane bAra prasphoTana aura pramArjana karanA cAhiye, so ''chappurimA' ityAdi gAthAMza dvArA kahate haiM-(chappurimA-SaTpurimAH) yatanApUrvaka cha bAra vastrakA prasphoTana kare / yaha isa prakAra hai-vastrake sAmaneke bhAgako tIna bhAgoMmeM kalpita kre| una tInoM bhAgoMko acchI taraha dekhakara eka eka bhAgakA eka eka bAra prasphoTana kre| isI prakAra vastrake pichale bhAgakA bhI prasphoTana kare / isa prakAra prasphoTanake cha bheda hote haiN| tathA-(navakhoDAM-lavakhoTAH) vastrakI nau bAra pramArjanA kre| vaha pramArjanA isa prakAra hai-jisa vastrakI pratilekhanA karanI ho, usa vastake sAmanevAle bhAgako tIna bhAgAmeM kalpita kare / una tInoM bhAgoM nadhya tathA aNANubaMdhi-anAnubandhi pavana vimA 25TatayA hemAya nahI nyA prabhArI pratimana, proTana na 42. tabha04 amosaliM ceva-amarzavat mIta Adine saMghaTA hoya A pramANe pratilekhana ane prapheTana na kare. have tI mata prazATana mane prabhAIna 42vu naye te "chappurimA" tyAha bhAyAMza 2 // 43 cha. chappurimA-SaTpurimAH yatanApUrva4 7 mata patrona paTana na kare. ene A prakAra che. vastranA sAmAM bhAgane traNa bhAgamAM pita kare e traNe bhAgone sArI rIte joI lIdhA pachI eka eka bhAganuM eka eka vAra prATana kare, A pramANe vastranA pAchalA bhAganuM paNa praTana 42, mA prabhArI prazATananA cha le DAya che. tathA navakhoDA-navakhoTAH pazyatu nava vakhata pramArjana kare. e pramArjana A pramANe che. je vastranI pratilekhanA karavAnI hoya e vastranA sAmenA bhAgane traNa bhAgamAM kalpita karIne e
Page #881
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 26 pratilekhanAdoSA 75 bhAgatrayamapi tritriryatanayA pramArjayediti nava khoTA iti / yathA sammukhabhAgasya va khoTAstathA aparabhAgasyApi nava khoTA bhavanti / parantu tepAmavivakSayAtra navaiva khoTA uktA iti / tathA ca - pANiprANivizodhanaM- pANivizodhanaM prANivizodhanaM cetyarthaH, tatra hastadvayasya pratilekhanaM pANivizodhanam 24 | pANau sthitA ye prANina = kundhyAdayasteSAM vizodhanaM yatanAtaH ekAntasthAne pariSThApanaM prANivizodhanam 25| uparinirdiSTAH pratilekhanAbhedAH paJcaviMzatirbhavanti / tathAhi - UrdhvaMsthiram atvaritam' iti trayo bhedAH, ' anacitAdayazca catvAra iti sapta / 'paT purimAH" ititrayodaza / ' natra khoTAH' iti dvAviMzatiH / ' pANidvayasya vizodhanam ' iti kI pratilekhanA karate hue yadi kisI bhAga meM jaMtuko dekhe to yatanApUrvaka tInoM bhAgoM kI tIna bAra pramArjanA kare / isa prakAra nau khoTA hue / - prakAra sAmane ke bhAga meM nau bAra pramArjanA rUpa nava khoTAkA nirUpaNa kiyA hai, usI prakAra vastra apara bhAgameM bhI nava khoTA hote haiM / parantu unakI yahAM vivakSA nahIM kI hai / usake bAda ( pANI pANi visohaNaMpANi prANivizodhanam ) donoM hAthoM kA pratilekhanarUpa vizodhana kareM aura hAtha para sthita jo kunthu Adi prANI hoM unakA vizodhana arthAt ekAnta sthAna meM pariSThApana kare / Upara kahI huI pratilekhanAoMke bheda paccIsa hote haiM / ve isa prakAra haiM - 'Urdhva, sthira atvarita' ye tIna bheda, 'anartita - avalita ananubandhi aura amosali' ye cAra bheda, donoM milAkara khAta hue / 'cha purima 'teraha, 'nau khoTA' bAIsa, 'donoM hAthoMkA vizodhana' caubIsa, 'eka " traNe bhAgeAnI pratilekhanA karatI vakhate jo kAI bhAgamAM jIvajaMtu dekhAya te tene yatanApUrvaka traNe bhAgene traNa traNa vakhata pramArjana kare. A pramANe nau khATA thayA. je pramANe sAmenA bhAgamAM nava vakhata pramArjanarUpa naukhATAnu *nirUpaNa karela che eja pramANe varSanA bIjA bhAgamAM paNa nokhATA thAya che. paraMtu tenI khar3I vivakSA rela nathI. mA pachI pANI pANivisohaNaM - prANi prANivizodhanam bhanne hAtho pratimanaiya vizodhana 12 bhane hAtha upara jo keAI jIvajaMtu Adi prANI beThela hAya tA enuM vizeAdhana arthAta niya evA sthaLe pariSThAna karavu upara kahevAmAM Avela pratilekhanAonA bheda pacIsa hAya che, te A abhAye che. " urdhva, sthira, atvarita " mena leha, mannene bhejavatAM sAta thayA. 'cha puribha,' tera, 'naupoTA' mAvIsa, 'ma'ne hAtho vizodhana' thovIsa,
Page #882
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre '76 caturviMzatiH / tathA-'prANi vizodhanam ekaH' iti paJcaviMzati bhedAH 25 / ArabhaTAdayastu trayodazavidhAH pratilekhanAdoSAH, ato na teSAM pratilekhanAtvena grahaNamiti // 25 // pratilekhanAdoSatyAgArthamAha mUlam - ArabhaMDA sammaddA, vajjeyaivvA ye moselI tai / paphoDaNA cautthI, vikkhittA veIMyA chuTTI // 26 // chAyA - - ArabhaTA sammardA, varjayitavyA ca mauzalI tRtIyA / prasphoTanA caturthI, vikSiptA vedikA SaSThI // 26 // TIkA- ArabhaDA ' ityAdi / muninA ArabhaTA viparItakaraNarUpA pratilekhyamAnavastraM samagramapratilekhya tadantarAle zIghraM zIghramanyAnyavastragrahaNarUpA ca varjayitavyA / uktaM ca--"vitaM bheda hastasthita kunthu Adi prANiyoMkA ekAMta meM pariSThApanarUpa prANivizodhana ' paccIsa, isa prakAra paccIsa bheda pratilekhanAke haiM / 'ArabhaTA Adi teraha prakAra to pratilekhanAke doSake haiM, ataH unakA pratilekhanA rUpase grahaNa nahIM hotA hai // 25 // pratilekhanAmeM doSoM ke tyAga nimitta sUtrakAra kahate haiM" ArabhaDA ' ityAdi - anvayArtha - muniko (ArabhaDA - ArabhaTA) viparIta karanerUpa ArabhaTa doSakA parityAga kara denA cAhiye - arthAt - pratilekhyamAna samagra aahii pratilekhanA nahIM karake bIca meM hI anya anya vastroMko pratilekhanA ke liye zIghratA se lete rahanA isakA nAma 'ArabhaTA' doSa hai yaha doSa pratilekhanAmeM muniko chor3a denI cAhiye / kahA bhI hai eka bheda hAtha upara cAMTelA jIvajaMtu Adi prANIyAnA ekAMtamAM pariApana rUpa prANI vizeAdhana'pacIsa, A pramANe pacIsa bheda pratilekhanAnA che. 88 ArabhaTA " Adi tera prakAranA pratilekhanAnA deSa kahela che. AthI tenuM pratilekhanA rUpathI grahaNa thatuM nathI. rA pratiseymanAbhAM hoSonA tyAga nimitta sUtrabhara he che- "ArabhaDA" ityAdi. anvayArtha -- bhunine ArabhaDA-ArabhaTA viparIta uravA3ya bhAralaTa hoSanA parityAga karI devA joIe arthAt pratilekhyamAna samagra vastranI pratilekhanA na karatAM vacamAM ja khIjA khIjA vastrone pratiakhanAnA mATe jalaDhI jaladI letAM javAM enu nAma ArabhaTA doSa che. A doSa pratilekhanA vakhate munice cheDI devA joIe. kahyuM paNa che-- "
Page #883
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 26 pratilekhanAdoSAH hakaraNamArabhaDA turiyaM vA annamanagahaNeNaM" chAyA-vitathakaraNamArabhaTA tvarita vA anyAnyagrahaNena iti / vitathakaraNaM-viparItakaraNam , tathA-samma-sammardana sammardA-vastrAntakoNasammoTanam , upadherupari upavezanaM vA varjayitavyA / 'sammardA ' itytraarptvaatstriilinggtaa| ca-punaH mauzalI tiryagUrdhvamadho vA saMghaTanA nAma tRtiiyaa| prasphoTanA-prakarSaNa reNuguNThitasyeva vastrasya sphoTanA nAma cturthii| vikSiptA-vikSepaNaM vikSiptA-pratyupekSitavastrasyApratyupekSite vastrasamudAye prakSepaNaM pratilekhanAkAle vastrAJcalasyordhvaprakSepaNa vA pnycmii| atrApyApatvAt strItvam / "vitahakaraNamArabhaDA turiyaM vA anamannagahaNeNaM" chAyA-vitathakaraNamArabhaTA tvaritaM vA anyaanygrhnnen"| (sammadA-sarmadA) vastrake antake konoMkA moDanA athavA upadhike Upara baiThanA yaha saMmada doSa hai, isakA bhI parityAga kara denA caahiye| (mosalI-mauzalI) tiryaka, Urca, evaM nIce saMghaTana honekA nAma mauzalI hai| yaha tRtIya doSa hai / isakA bhI pratilekhanA karate samaya sAdhuko parityAga kara denA caahiye|(cutthii papphoTaNA-caturthI prasphoTanA) cauthA doSa prasphoTanA hai-arthAt-dhUlise yukta vastrako jisa prakAra phaTakArA jAtA hai usI prakArase vastrakA phaTakAranA isakA nAma prasphoTanA hai (vikkhittA-vikSiptA) pAMcavA dopa vikSipta hai-arthAt-pratyupekSita vastrako apratyupekSita vastrameM-apratilekhita vastrake sAtha dhara denA usameM milA denA-isakA nAma vikSipta doSa hai / sAdhuko isa dopakA parihAra kara denA cAhiye / athavA jisa vastrakI pratilekhanA nahIM karake "vitahakaraNamArabhaDA, turiyaM vA annamannagahaNeNaM " vitathakaraNamArabhaTA, tvaritaM vA anyAnyagrahaNena / bha-kyAtha:-sammahA-sammardA pasanA chAnA lAgale. paNa he| mathA te upadhinA upara besavuM e saMmarda doSa che. Ane paNa parityAga karI de me. mosalI-mauzalI tirya, q, mane nIya saMghaTana DopArnu nAma mauzalI che. A trIje doSa che. ene paNa pratilekhana karatI vakhate sAdhue parityA 4 3 naye. cautthIpapphoTaNA-caturthI prasphoTanA yA 5 priiTanA che. arthAt dhULathI bharelAM vastrane je pramANe jhATakavAmAM Ave che. A mA 1201 58412yuM anu nAma proTanA che. vikkhittA-vikSiptA paayme| dekha vipti che. arthAtu-pratyu pekSita vastrane apratyupekSita vastramAM-aprati- vanI sAthe mUkI devuM--enI sAthe meLavI devuM. AnuM nAma vikSipta deSa che. sApue A dezane parihAra karI devuM joIe. arthAta-je vastranI prati
Page #884
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre tathA-vedikA nAma SaSThI / vedikAH paJcavidhAH / uktaM ca:, "veiyA paMca vihA paNNattA, taM jahA-uDaveiyA? aho veiyA 2 tiriyaveiyA 3 duhao veiyA4, egao veiyA / tattha uDkaveiyA uvari jANugANaM hatthe kAUNa paDile hei1|| aho veiyA-aho jANugANaM hatthe kAUga paDile hei 2 / tiriyaveiyA saMDAsayANaM majhe hatthe neUNa pddilehei3| ubhao veiyA-bAhANaM aMtare jANugA kAUNa pddilehei4| egao veDyA-egaM jANugaM vAhANAmaMtare kAUNa pddilehei"tti| ___chAyA-vedikAH paJcavidhAH prajJaptAH / tadyathA-UrdhvavedikA, adho vedikA, tiyagvedikA, dvidhAto vedikA, ekato vedikA / tatra-UrdhavedikA-uparijAnuno hastau kRtvA pratilekhayati,-adho vedikA-adho jAnunohastau kRtvA sthApayitvA kevala usako parase hI dekha lenA yaha bhI vikSipta nAmakA doSa hai| (veDyA chaThA-vedikA SaSThI ) vedikA nAmakA chaThA doSa hai-yaha vedikA pAMca prakArakI hai-uktaMca____ "veDyA paMcavihA paNNattA taM jahA-uDaveDyA, ahoveiyA, tiriya beiyA, duhao veiyA, egao veDyA-tattha uDuveiyA, uvarijANugANaM hatthe kAUNa paDilehei / aho veiyA-ahoAgugANaM hatyekAUNa paDilehei 2 // tiriyaveDyA-saMDAsayANaM majjhe hatye neUNa paDilehei 3 / ubhao veDyA 'bAhANaM aMtare jANugo koUNa paDilehei 4 / egao veiyA egaM jANugaM bAhANAmaMtare kAUNapaDilehei"tti bhAvArtha-vedikA pAMca prakArako hai-UrdhvavedikA, adhovedikA, tiryavedikA, dvidhAto vedikA ekato vedikA / donoM jAnuoMke Upara hAtha rakhakara vastra AdikI pratilekhanA karanA yaha UrdhvavedikA nAmakA khanA karavAnI hoya e vastranI pratilekhana na karatAM phakta tene upara uparathI raj the 5 vikSisa nAma ghoSa che. veiyA chaTThA-vedikA SaSThI 36 nAmanA chaTTo hoSa cha. me vhi| pAMya prA2nI cha.-4__ " veiyA paMcavihA paNNattA taM jahA-uDa veiyA, ahoveiyA, tiriya veDyA, duhao veiyA, egao veiyA,-tattha uDaveiyA-uvari jANugANa hatthekAuNa paDileheI (1) aho veiyA-aho ANugANa hatthekAuNa paDile hei (2) tiriya veIyAsaMDAsayANa majjhe hatthe neUNa paDile hei (3) ubhao veiyA vAhANa aMtare jANugA phAUNa paDile hei(4)egao veiyAegaMjANugaM vAhANAmaMtare kAuNa paDilehei ti" bhAvArtha- yAMya 412nI che. qal, adhAvA , tiya - dika, dvidhA vedika, ekavedikA, bane jaghAo upara hAtha rAkhIne vastra AdinI pratilekhanA karavI e urvavedikA nAmane deSa che. jaMdhAonI nIce
Page #885
--------------------------------------------------------------------------
________________ _____79 priyadarzinI TIkA a0 26 pratilekhanAdoSAH pratilekhayati / tiryagvedikA saMdaMzakayoH jAnunomadhye hastau nItvA matilekhayati / dvidhAtovedikA-bAhvorantare dve api jAnunI kRtvA pratilekhayati / ekatovedikA. ekaM jAnuM bAhvorantare kRtvA pratilekhati-iti / ArabhaTAdivedikAntA doSAH sAdhubhiH pratilekhanAyAM parihattavyA iti bhAvaH // 26 // ___ anye'pi pratilekhanAdoSA ucyantemUlam-pasiDhilaM-palaMba-lolA, egAmosA aNegA~vadhuNA / kuNaI pANi pemAyaM, saMkie gagaNovagaM kuMjA // 27 // chAyA-prazithilapralamvalolA' ekAmarzA anekruupdhuunnaa| karoti pramANe pramAda, zaGkite gaNanopagaM kuryAt / / 27 // TIkA-'pasiDhila' ityAdi prazithilamalambalolA:-tatra-prazithilam adRDhamatiryagAyataM vA vastragrahaNam / pralambaH viSamagrahaNena pratilekhyamAnavastrakoNAnAM lambanam / lola: bhUmau kare dopa hai| jAnuoMke nIce hAthoMko karake pratilekhanA karanA yaha adhovedikA nAmakA doSa hai / sandezakoM-jAnuoMke bIcameM hAthoMko le jAkara pratilekhanA karanA yaha niyaMgvedikA nAmakA doSa hai / donoM bhujAoMke yIcameM jAnuoMko karake pratilekhanA karanA yaha dvidhAto vedikA nAmakA doSa hai / eka jAnuko donoM hAthoMke bIca meM karake pratilekhanA karanA yaha ekato vedikA nAmakA doSa hai / ye ArabhaTAdi vedikA paryantake doSa sAdhuko pratilekhanAmeM tyAganA cAhiye // 26 // aura bhI pratilekhanAke doSa kahate haiM-'pasiDhila' ityaadi| . _ anvayArtha-jo sAdha(pasiDhila-palaMba-lolA-prazithila pralambalolA:) pratilekhyamAna vastrako prazithila-DhIlA pakar3atA hai, dRDha aura atiryagAyata hAne rAkhIne pratilekhanA karavI e adhevedika nAmane doSa che. saMdazake jaMghAnI vacamAM hAthane laI jaIne pratilekhanA karavI e tidikA nAmane doSa che. banne bhujAonI vacamAM jaMghAone karIne pratilekhanA karavI e dvidhAte vedikA nAmano deza che. eka jAMghane banne hAthenI vacamAM rAkhIne pratilekhanA karavI e eka te vedikA nAmane doSa che. AraTAdi vedikA paryatnaa hoSa sAdhu pratimanAbhA tyAga . // 26 // pratimanAnA mI ghoSAne 56 4 .-" pasiDhila" ityAdi ! sa-payA-2 sAdhu pasiDhilapalaMbalolA-prazithilapralambalolAH prtivebhymAna ane pakaDatA nathI, pralamba rAkhe che ane moTA bhAge pratiSyamAna
Page #886
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 uttarAdhyayana sUtre 1 vA pratilekhyamAnavastrasya caJcalIkaraNam / eteSAmitaretaradvandvaH / tathA - ekAmarzA - ekAmarzanam - ekAmarzAstrItvamArSatvAt vastraM madhye gRhItvA vastrasya hastena gharSaNapUrvaka mANasA ekAma ityucyate / tathA anekarUpadhUnanA - anekarUpA = saMkhyAtrayAtikramato dhUnanA yugapadanekavastragrahaNato vA yA dhUnanA = vastrakampanA sA'nekarUpadhUnanA / tathA - yaH pramANe =pramphoTanAdi - saMkhyArUpe pramAdam = asAvadhAnatAM karoti / punazca yacca zaGkite = pramAdavazAt pramANaM pratizaGkotpattau gaNanopagaM gaNanAM= karaGgalirekhAsaMsparzanAdinA eka dvi zrI saMkhyAtmikAmupagacchati = upayAti tad gaNa nopagaM, tadyathA bhavati tathA-prasphoTanAdikaM kuryAt so'pi doSaH / karAGgulirekhAsaMsparzanapUrvakaM prasphoTanAdigaNanaM pratilekhanAyAM parihartavyamiti bhAvaH / prazithi lAdiSu sarvatra pUrvasUtrAd 'varjitavyA' iti kriyA yojanIyA // 27 // 'TeDhA tathA laMbA - vastrako nahIM pakar3atA hai, pralamba rakhatA hai- viSamatayA grahaNa karake pratilekhyamAna vastrake konoMko laTakAye rakhatA hai, lola-bhUmimeM athavA hAthoMmeM use halAtA rahatA hai- (egAmosA - ekAmarzA) ekAmarzana-vastrako bIcameM pakar3akara use ghasITate hue khecatA hai, ( agarabadhuNA - anekarUpadhUnanA) tIna vArase adhika vakhako hilAtA hai athavA ekahI sAtha aneka catroMko pakar3akara jo hilAtA hai tathA ( pamANipamAyaM kuNai - pramANe pramAdaM karoti ) pramANa meM - prasphoTanAdirUpa pramANa asAvadhAnI rakhatA hai ( saMkie gaNaNovagaM kujjA-zaMkite gaNanopagaM kuryAt ) pramAdavaza pramANake prati zaMkAkI utpatti hone para jo aMguliyoMkI rekhA ke sparza Adi dvArA eka, do, tIna Adi saMkhyAko ginatA jAtA hai aura prasphoTanAdika karatA hai so ye saba pratilekhanAke doSa haiM / muniko ina doSoMkA tyAga karanA cAhiye / hAthoM kI aMguliyoM vastranA cheDAne laTakatA rAkhe che. bhUmi upara athavA hAtheAmAM ene halAvatA 24 che. egAmosA - ekAmarzA vastrane vayamAMthI paDIne tene bhamIna upara ghasaDIne yethe che. aNegarUvadhuNA - anekarUpadhUnanA zu vAta hai tethI vadhAre vamata vakhane usAve che. athavA to me 4 sAthai ghAM vasone paDIne hasAve che tathA parmANi - mAyaM kuNai - i-pramANe pramAdaM karoti prabhAzubhAM asTuTanAhiya prabhANubhAM asAvadhAnI rAje che. saMkie gaNaNovagaM kujjA-zaMkite gaNanopagaM kuryAt prabhAhavaza abhANunA taraph zaMkAnI utpatti thavAthI je AMgaLIonI rekhAnA sparza Adi dvArA eka e traNa Adi saMkhyAne gaNe che ane prasphoTanAdika kare che te e badhA pratilekhanAnA doSa che. munie A doSone tyAga karavA joIe, hAtheAnI
Page #887
--------------------------------------------------------------------------
________________ .priyadarzinI TIkA a0 26 pratilekhanAbhaGgapradarzanam sampati bhaGgakanidarzanadvAreNa sAkSAtsadoSAM nirdoSAM ca pratilekhanAM kiMcid 'vizeSato vaktumAha mUlam - aNUNA irittapaDilehA, avivaccAsA tahe ye / paiDhamaM payaM parsatthaM, sesANi uM appasatyANi // 2 chAjA - anUnAtiriktA pratilekhA, avivyatyAsA tathaiva ca / prathamaM padaM prazastaM, zeSANi tu aprazastAni // 28 // : TIkA- ' aNUNA' ityAdi pratilekhA=pratilekhanaM-pratilekhA, - pratilekhanA anUnAtiriktA=UnA N cAsAvatiriktA ca UnAtiriktA, na UnAtiriktA anUnAtiriktA nirdiSTapramANato nyUnAdhikya varjitA kartavyA / prasphoTanA pramArjanA velA ca etAsu tisRSu nyUnAdhikyaM varjanIyamityarthaH / tathaiva ca - avivyatyAsA - vividho vyatyAso= viparyAMso yasyAM sAvivyatyAsA, na vivyatyAsA - avivyatyAsA, puruSopadhiviparyAsarahitA kI rekhAko sparza karate hue prasphoTanAdikakI ginatI karanA yaha pratilekhana meM doSa mAnA gayA hai ataH usakA yahAM tyAga batalAyA gayA hai || 21| aba bhaMga nirdezapUrvaka sAkSAt sadoSa aura nirdoSa pratilekhanAko kucha vizeSatA se kahate haiM- 'aNUNAiritta0' ityAdi / anvayArtha - ( paDilehA - pratilekhA) pratilekhanA (aNUNAiritta-annAtiriktA) nirdiSTa pramANake anusArahI sAdhuko karanI cAhiye / na nyUna karanI cAhiye | aura na adhika karanA cAhiye / arthAt prasphoTanA, pramArjanA evaM velA samaya ina tInoMmeM nyUnAdhikatA nahIM karanI cAhiye ( taheva ya avivaccAsA- tathaiva ca avivyatyAsA) isI taraha puruSa viparyAsa upadhi * AMgaLIyAnI rekhAnA sparza karatAM karatAM prapheATanAdikanI gaNatrI karavI e pratilekhanAmAM doSa mAnavAmAM Avela che. AthI enA tyAga karavAnuM ahI tAvavAmAM Ave che. AraNA Mate LII Bl have bhaMga nirdezapUrvaka sAkSAta sadoSa ane nirdoSa pratilekhanAne kAMIka vizeSatAthI uDe che-" aNUNAiritta0" ityAhi ! anvayArtha - paDilehA-pratilekhA pratikSemanA aNUNAiritta-anUnAtiriktA niSTi pramANanA anusAra ja sAdhue karavA joI e. temAM na tA nyUnatA rAkhavI ke, nate adhikatA AvavI joie. arthAt--prasphoTanA pramArjananA ane vedyA-sabhaya A traaibhAM nyUnAdhistA 12vI na leI . taheva ya avivaccAsAtathaiva ca avivyatyAsA mAnna prabhA puruSaviparyAsa upadhiviparyAsa yA viSa
Page #888
--------------------------------------------------------------------------
________________ - uttarAdhyayamasUtre matilekhanA kartavyA / gurvAdeH, ratnAdhikasya copadhiM yathAkramaM na pratilekhayati, ayaM puruSavyatyAsaH / prAtaH sAyaM ca rajoharaNAdikamupadhi yathoktarItyA na pati lekhayati, ityevaM upadhivyatyAsazca boddhvyH| etAdRzavyAtyAsarahitA pratilekhanA * kartavyA / atra ca tribhirvizeSaNapadairaSTau bhaGgAH sUcitA bhavanti / tathA hi-- (1) anyUnA, anatiriktA, avivytyaasaa| (2) anyUnA, anatiriktA, vivytyaasaa| (3) anyUnA, atiriktA, vivyatyAsA / (4) nyUnA, anatiriktA, vivytyaasaa| (5) anyUnA, atiriktA, avivyatyAsA / (6)nyUnA, anatiriktA, avivytyaasaa| (7) nyUnA, atiriktA, avivyatyAsA / (8) nyUnA, atiriktA, vivytyaasaa| sarvazuddhaH prathamaH / antyA'zuddho dvitIyaH 2 / AdizuddhastRtIyaH 3 / madhyazuddhazcaturthaH 4 / madhya'zuddhaH paJcamaH 5 / Adha'zuddhaHSaSThaH 6 / antyazuddhaH saptamaH 7) sarvA'zuddho'STamaH 8 // sthApanAceyam // o iss sis is so ssi sss viparyAsa, ina viparyAsoMkA bhI parityAga kara denA cAhiye / guruke tathA bar3oMke vastrAdikoMkI yathAkrama pratilekhanA nahIM karanA yaha puruSa viparyAsa hai| prAtaH evaM sAyaM rajoharaNAdika upadhikI yathoktarItike anusAra pratilekhanA nahIM karanA yaha upadhi viparyAsa hai / yahAM anyUna anatirikta evaM avivyatyAsa, ina tIna vizeSaNoM dvArA pratilekhanAke ATha bhaMga sUcita kiye gaye haiN| inameM zAstramaryAdAke anusAra prasphoTanA pramArjanA evaM velA ye tInoM jahAM sadhatI haiM vaha prathama bhaMga hai so (paDhamaM payaM pasatthaM-prathamaM padaM prazastam ) yaha prathama pada hI prazasta hai (sesANi u appasatthANi-zeSANi tu aprazastAni) sene paNa parityAga karI devo joIe. gurunA temaja moTerAonA AdikAnI yathAkrama pratilekhanA na karavI e puruSaviparyAya che. savAre ane sAMje raharaNAdika upadhinI yazaikta rIti anusAra pratilekhanA na karavI e upAdhi vipayasa che. ahI anyana, atirikta ane avivyatyAsa, A traNa vize. So dvArA pratilekhanAnA ATha bhaMga sUcavavAmAM Avela che. temAM zAstra maryAdA anusAra prasphoTanA, pramArjanA ane veLA A traNe jyAM sAdhI zakAya te prathama che. paDhamaM payaM pasattha-prayama padaM prazastam mAthI / prathama para prazasta cha. sesANi u appasatyANi-zeSANi tu aprazastAni mADImA sAta 56 maprazasta cha.
Page #889
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 26 pratilekhanAyAM SaTUkAyavirAdhanApradarzanam eSu ca yaH zuddhaH kovA'zuddha iti sUtrakAraH pradarzayati-'paDhama payaM' ityAdi eteSu aSTasu bhaGgeSu prathamapadam ihaivopadarzitamAghabhaGgarUpaM nirdoSatayA prazasta= zuddham / zeSANi tu padAni-dvitIyAdibhaGgarUpANi aprazastAni ashuddhaani| teSu nyuunttvaadynytmdosssNbhvaat| ataH prathamabhaGgAnusAriNyeva pratilekhanA kartavyA, ityuktaM bhavati // 28 // nirdoSAmapi pratilekhanAM kurvanmuniryathA SaTkAyavirAdhako bhavati tathA gAthAdvayenAhamUlam-paDilehaNaM kuNato, miho kehaM kuNai jaNavayakahaM vaa| deI va paccakhANaM, vIei seyaM paDicchaMi vA // 29 // puDhavi AukkAe, teuvAUvaNassaitasANaM / paDilehaNApamatto, chahaMpi virohao hoI // 30 // chAyA--pratilekhanAM kurvan , mithaH kathAM karoti janapadakathAM vaa| dadAti vA pratyAkhyAnaM, vAcayati svayaM pratIcchati vA // 29 // pRthivyapkAyayoH, tejovAyuvanaspatitrasAnAm / pratilekhanApramattaH, SaNNAmapi virAdhako bhavati // 30 // pAkI ke pada 7 aprazasta haiN| // | // | isa koSThaka dvArA yaha bAta bhalIbhAMti jJAta ho jAtI haiM || ss|ki prathamapada ke sivAya zeSa 7 bhaMga sadoSa haiN| inameM | | ''I | nyUnatvAdika doSoM meM se koI na koi doSa lagatA rahatA hai| / / | sss | ataHprathama bhaMgake anusAra hI pratilekhanA karanI cAhiye / isa koSTakameM jo sidhI rekhA hai vaha nirdoSatAkI hai, aura 's TeDhA cihna doSakA hai // 28 // 111 T 511 115 | 515 151 | 551 155 5 555 A kASTakathI e vAta bhalIbhAMtithI jJAta thAya che ke, prathama padanA sivAya bAkInA sAta bhaMga sadoSa che. AmAM nyUnatvAdika dezomAMthI kaI kaIne doSa lAgate rahe che. AthI prathama bhaMganA anusAra ja pratilekhanA karavI joIe. A keSTakamAM je ekanA aMka che, te nirdoSatAnA che, ane pAMcanA aMka deSane cihna darzaka che. 28
Page #890
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtra - TIkA-'paDilehaNaM ' ityAdi-'puDhavi' ityAdipratilekhanAM kurvan yo muniH mithaH parasparaM kathAM vArtA karoti, janapadakathAm / upalakSaNatvAt cyAdikathAM vA karoti, anyasmai pratyAkhyAnaM vA dadAti, tathA-vAcayati anyebhyo vAcanAM dadAti, svayaM vA anyasakAzAt pratIcchati vAcanAM gRhNAti, sA-pratilekhanApramattaH pratilekhanAyAmasAvadhAnaH san pRthivyapkAyayoH, tejovAyuvanaspatitrasAnAM SaNNAmapi virAdhako bhavati / ayaM bhAvaH-kumbhakArazAlAdau 'nirdoSa pratilekhanAko bhI karatA huA muni jisa prakAra cha kAyAkA virAdhaka hotA hai so do gAthAoMse kahate haiM 'paDilehaNaM' ityAdi, 'puDhavi' ityaadi| anvayArtha--(paDile'NAM kuNato-pratilekhanAM kurvan ) pratilekhanAko karatA huvA jo muni (miho-mithaH) paraspara (kahaM-kathAm ) kathA karatA hai (vA) athavA (jaNavayakahaM kuNai-janapadakathAM karoti ) janapada kathA strI AdikI kathA karatA hai, athavA anyasmai pratyAkhyAnaM dadAti vAcayati vA svayaM pratIcchati) dUsaroMko pratyAkhyAna detA hai, athavA dUsaroM ko vAcanA detA hai athavA dUsaroMse vAcanA grahaNa karatA hai vaha (paDile. haNApamatto-pratilekhanApramattaH) pratilekhanAmeM asAvadhAna muni (puDhavi AukAe teuvAU vaNassai tasANa-pRthivyapkAyayoH tejo vAyu vanaspatitrasAnAm ) pRthivIkAya, apakAya, tejaskAya, vAyukAya, vanaspati kAya evaM trasakAya ina (chaNhaMpi-SaNNAmapi) chahakAyake jIvoMkA (virAhavo hoi-virAdhakaH bhavati) virAdhaka hotA hai| nirdoSa pratilekhanAne paNa karanAra muni je pramANe che kAyAnA virAdhaka hAya cha ta meM thAmAthI 49 cha.-" paDilehaNaM" tyA! " puDhavi" tyAha! manvayArtha paDilehaNaM-kuNato-pratilekhanAM kurvan pratimanAne 42nAra bhuni miho-mithaH 52252mAM kahAM-kathAm pAta 42 cha 424 jaNavayakahaM kuNaijanapadakathAM karoti 56 4thA-li mAhinI paat| 42 che. mathavA anyasmai pratyAkhyAnaM dadAti vAcayati vA svayaM pratIcchati mAnatamAna pratyAbhyAna mAcha, athavA bIjAne vAcA Ape che, athavA bIjA pAsethI vAcanA grahaNa kare cha. te paDilehaNApamatto-pratilekhanApramattaH pratimanAmA masA15 bhuni puDhavI ' bhAukAe teu vAU vaNassai tasANaM-pRthivyapkAyayo tejovAyuvanaspatitrasAnAm pRthavI / 4ya, mAya, te424|y, vAyuya mane vanaspatiya tebha sAya, 2mA chaNhaMpi -paNNAmapi cha yAnA na virAdha mana cha.
Page #891
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a. 26 pratilekhanAyAmavirAdhakatvapradarzanam pratilekhanAM kurvan munirmithaH kathAdau saMlagnacittatayA pramAdavazagaH pratilekhanAkAle hastasaMcAlanena jalabhRtaM ghaTAdikamapi praloThayet / tatastajjalena mRdagni cIjakunthvAdayo'vazyameva plAvitA bhaveyuH / yatra cAgnistatrAvazyaM vAyuriti SaDajIvanikAyAnAmapi virAdhanA bhavet / iyaM dravyato viraadhnaa| bhAvatastu pramattatayA'nyathApi AtmasaMyamavirAdhako bhavati / ataH pratilekhanAkAle mithaH kathAdInAM hiMsAhetutvAt tAni sAdhubhiH sarvadA pariharaNIyAnIti // 29 // 30 // bhAvArtha-kuMbhakAra AdikI zAlA AdimeM sthita muni pratilekhanA ko karatA huA yadi parasparameM kathA Adike karanemeM saMlagna-citta ho jAtA hai to aisI sthitimeM pramAdake vazavartI hue usa munise pratilekhanA karate samayameM hastasaMcAlana dvArA jalabhRta ghaTAdika bhI guDaka sakate haiN| unake gur3aka jAnese miTTI, agni, bIja evaM kunthu Adika jIvoMkI virA dhanA hotI hai kyoMki ve saba jIva usa pAnImeM avazya plAvita ho jAte haiN| jahAM agni hotI hai vahAM avazya hI vAyu hotI hai isa prakAra pratilekhanAmeM asAvadhAna banA huA muni dravyarUpase SaTjIvanikAyakA virAdhaka hotA hai / tathA bhAvakI apekSA pramatta honekI vajahase vaha Atma aura saMyamakA virAdhaka hotA hai / isa liye pratilekhanAke avasara meM "paraspara ye kathA Adi karanA hiMsAke kAraNa haiM aisA jAnakara sAdhuko .inakA parihAra karanA cAhiye // 29 // 30 // | bhAvArtha -kuMbhAra AdinI zALA AdimAM sthita muni pratilekhanA karatI vakhate je parasparamAM vAta Adi karavAmAM saMlagnacitta banI jAya che tyAre pramAdavazavatI banIne tevI sthitimAM te munithI pratilekhanA karatI vakhate hAthanA saMcAlanathI jaLa bharela pAtra paNa DheLAI jAya che, enA DhaLI javAthI bhATI, malina, mIna, mana nyaqA mAhi vAnI virAdhanA thAya che. bho, e saghaLA jIva e pANImAM avazya bhIMjAI jAya che. jyAM ani hoya che, tyAM avazya vAyu hoya che. A pramANe pratilekhanAmAM asAvadhAna banela muni divyarUpathI vajIvanakAyanA virAdhaka bane che. tathA bhAvanI apekSA pramatta (hevAnA kAraNe te AtmA ane saMyamanA virAdhaka bane che. A mATe prati , lekhanAnA avasaramAM "paraspara AvI vAte vagere karavI hiMsAnuM kAraNa che." evuM jANIne sAdhue tene parihAra kara joIe. rAsa
Page #892
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 uttarAdhyayanasUtre avarAdhako yathA bhavati tathAha - mUlam - puDhavI - AukkAe, teU - vAU - vaiNassaitasANaM / paDileheNA AuMtto, chaNhaMpi ArAhao hoI // 31 // chAyA - pRthivya kAyayoH, tejovAyuvanaspatitrasAnAm / pratilekhanAyAmAyuktaH, SaNNAmapi ArAdhako bhavati // 31 // TIkA - 'puDhavI ' ityAdi pratilekhanAyAm AyuktaH=upayogasahitaH saMyataH pRthivyapkAyayoH tejotrAyuvanaspatitrasAnAM SaNNAmapi ArAdhako bhavati / ' paDilehaNA ' ityatra saptamyartha prathamA // 31 // itthaM divasasya prathamapauruSIkRtyamuktam / taduttaraM dvitIya pauruSI kRtyamabhidhAtavyam / parantu 'bIyaM jhANaM jhiyAyaI' ityanena ghyAnamuktameva / ata evAtra noktam nirdoSa pratilekhanA karatA huvA muni jisa prakAra ArAdhaka hotA hai| so kahate haiM - 'puDhacI' ityAdi / anvayArtha - - ( par3ilehaNA Autto pratilekhanAyAm AyuktaH) pratilekhanAmeM sAvadhAna muni ( puDhavI - AukkAe, teU- vAU - vaNassaitasArNa chapi ArAhao hoi - pRthivyapkAyayoH tejovAyu vanaspatitrasAMnAmU NoNAmapi ArAdhakaH bhavati) pRthivIkAya, apakAya, vAyukAya tathA vanaspa tikAya evaM trasakAya ina chaha jIvanikAyoMkA ArAdhaka mAnA jAtA hai // 31 // isa prakAra dinakI prathama pauruSIkA yaha kartavya yahAMtaka kahA hai / isake bAda dvitIya pauruSIkA kartavya kahanA cAhiye thA so vaha bhI "bIyaM jhANaM jhiyAyaI " isa gAthAMza dvArA kaha hI diyA hai, isaliye nirdeSa pratilekhanA karI rahela muni je pramANe ArAdhaka hoya che te Ahe che.--" puDhavI " dhatyAhi ! " anvayArtha-paDilehaNA Autto - pratilekhanAyAm AyuktaH pratimanAbhAM sASadha bhuni puDhavI AukkAe teu vAu vaNassai tasANaM chamhapi ArAhao hoi-pUthi`vyapkAyayoH tejovAyuvanaspatitrAsAnAm SaNNAmapi ArAdhakaH bhavati pRthavI aya, ayUDAya, tevnasya, vAyu aya, vanasyatiJjaya bhane asahAya, mA cha avniishnA ArAdhaka mAnavAmAM Ave che. 31 A pramANe divasanI prathama paurUSInu A kanyU mAvesa che. mAnA yahI mIla cau3SInu utavya AheSu jhIyAyai" mA gAdhAMza dvArA uhI hevAmAM Ave ahIM sudhI kahevAmAM chatu te yazu " bIya che A bhATe aDI
Page #893
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 26 AhArasya SaTkAraNAni 7 ubhayaM caitadavazyakartavyam / atha tRtIyapauruSIkRtyamapi kimevamavazyaM kartavyam , uta kAraNa utpanne eva ? iti zaGkAparihArArthamAhamUlam--taiyAe porisIeM, bhattapANaM gavesaeM / chaNhamannayarAgammi, kAraNammi samuTTie // 32 // chAyA--tRtIyAyAM pauruSyAM, bhaktapAnaM gaveSayet / SaNAmanyatamasmin , kAraNe samutthite // 32 // TIkA-'taiyAe' ityAdi-- muniranantaraM vakSyamANAnAM SaNNAM kAraNAnAM madhye anyatamasmin kAraNe samutthite =samutpanne tRtIyAyAM pauruSyAM bhaktapAnaM gavepayet / autsargikamevedaM tRtIyapauruSIbhaktapAnagaveSaNam / anyathA hi sthavirakalpikAnAmapi yathAvihitakAla yahA~ nahIM kahA hai| svAdhyAya aura dhyAna yaha donoM sAdhuko avazya hI karanA caahiye| aba koI aisA prazna karatA hai ki tRtIya pauruSI kA kartavya sAdhuko avazya karanA hI cAhiye yA kisI kAraNake upasthita hone para hI karanA cAhiye ? so isakA uttara sUtrakAra kahate haiM 'taiyAe ' ityaadi| ___ anvayArtha-muni(chaNhamannayarAgammi kAraNasmi samuTTie-paNNAmanyatarasmin kAraNe samupasthite)vakSyamANa ina chaha kAraNoM meM se kisI eka kAraNake upasthita hone para (taiyAe porisIe-tRtIyAyAM-pauruSyAM ) tRtIya pauruSImeM (bhattapANaM gavesae-bhaktapAnaM gaveSayet ) bhaktapAnakI gaveSaNA kare / yaha bhaktapAnakI gaveSaNA sAdhuke liye tRtIya pauruSImeM autsargika hI hai / nahIM to sthavirakalpika sAdhuoMko bhI yathAvihitakAlameM hI kahela nathI. A svAdhyAya ane dhyAna ane sAdhue avazya karavAM joIe. have jyAre keI e prazna kare che ke, trIjI paurUSInuM kartavya sAdhue avazya karavuM ja joIe. athavA keI kAraNa upasthita thatAM karavuM joIe? te ene uttara sUtrA2 49 cha-"taiyAeM" tyAhi! yAtha-muni chanhamannayarAgammi kAraNammi samuTThie-SaNNAmanyatarasmin kAraNe samupasthite vakSyabhAra mA cha ramAthA ye aNuna upasthita thapAthI taiyAe porasIe-tRtIyAyAM paruSyAM trI0 pau3SImA bhattapANa gavesae-bhaktapAnaM gaveSayet bharatapAnanI gaveSa! 42 mA matAnanI gaveSaNA sAdhunA bhATe trIjI parUSImAM otsargIka ja che. nahIM te sthavirakalpika sAdhuone paNa
Page #894
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre meva maktAdigaveSaNamApayeta / teSAM tu tattaddezapracalitabhojanakAlaeva bhikSAkAlaH / uktaM ca "saikAle care bhikkhU , kujjA purisakAriyaM / / alAbhutti na soijjA, tavotti ahiyAsae / " chAyA-sati kAle cared bhikSuH, kuryAt puruSakAram / alAbha iti na zoceta, tapa iti adhisaheta // " iti / paNNAmanyatamasmin kAraNe samupasthite eva bhaktapAnagaveSaNaM karttavyam ntvnythaa||32|| kAraNaSaTkamAhamUlam--veyaNa veyAvacce, iriyahAe ye sNjmhaae| . . taha pANavattiyAe, chaTheM puNa dhammaciMtAe // 33 // . chAyA-vedanAyai vaiyAvRttyAya, IryArthAya ca saMyamArthAya / - tathA prANapratyayAya, SaSThaM punardharmacintAyai // 33 // TIkA-'veyaNa' ityAdi vedanAyai-vedanA zabdasyopalakSaNatvAt kSutpipAsAvedanA samucchedArtham ,, iti bhaktAdikakI gaveSaNA karanekA prasaMga prApta hogaa| ataH bhinna 2 dezakA pracalita bhojanakAla hI sAdhuoMke bhikSAkA kAla hai aisA jAnanA cAhiye / uktaMca-- . "sahakAle care bhikkhU , kujjA purisakAriyaM / , alAbhutti na soijjA, tavotti ahiyaase|| (dazavai.a.5u02gA.6) - arthAt-muni dezAnusAra bhikSAke ucita samayameM hI bhikSAke liye jIve utsAhapUrvaka bhikSArtha bhramagarUpa puruSArtha kare kabhI bhikSAkA lAbha na hoto 'Aja mere sahaja hI tapa ho gayA' aisA vicAra karake santuSTa rhe|||32|| * yathA vihita kALamAMja bhaktAdikanI gaveSaNa karavAne prasaMga prApta thaze. AthI judA judA dezane pracalita bhejanakALa ja sAdhuonI bhikSAno kALa che evuM jANavuM joIe. kahyuM paNa che- * "saikAle care bhikkhU , kujjA purisakAriyaM / alAbhutti na soijjA tavotti ahiyAsae // " (62. vai. sa. 5. . 2 // 6) arthAta-muni dezAnusAra bhikSAnA ucita samayamAM ja bhikSAnA mATe jAya ane utsAha pUrvaka bhikSArtha bhramaNarUpa puruSArtha kare kaI vakhata bhikSAne lAbha na thAya te Aje mArAthI saheje ja tapa thaI gayu" e vicAra na ne santuSTa rahe. 3rA
Page #895
--------------------------------------------------------------------------
________________ -priyadarzinI TIkA a0 26 AhArasya SaTakAraNAni prathamam , vaiyAkRtyAyakSudhAdibAdhito guruglAnAdinAM ca vaiyAvRttyaM kartumakSamaH syAdato vaiyAvRttyArtham , iti dvitIyA / IryArthAya-IryA IryAsamitistadarthAya= tannimittam , kSutpipAsAsamAkulaH-IyAMsamitisamArAdhayituM na zaknoti, iti tRtIyam / ca-punaH saMyamArthAya saMyamaM pAlayitum , AhArAdikasantarA hi kaccha mahAkacchayoriva-kacchamahAkacchau hi dvau prAtarau RSabhadevasahapravajitau bhagavati. pratimAsthite AhArAdikama labdhvA kSudhAtatvena sayame sIdantau tApasatvamApannau tadvat saMyamo duranupAlaH syAt, iti caturtham / tathA-prANapratyayAya prANatrANahetave, avidhinA hyAtmano'pi prANopakramaNe hiMsA syAt , iti paJcamam / chaha kAraNoM meM se koI eka kAraNa jaba upasthita ho jAve taba hI sAdhuko bharatapAlako gaveSaNA karanI cAhiye-anyathA nahIM / ve chaha kAraNa ye haiM-'veyaNa' ityaadi| ____anvayArtha--(athaNa-vedanAyai) kSut vipAsA Adi vedanAke upazamake liye1 (veyAvacce-vaidhAvRtyAya) gurU, ulAla Adi munijanoMkI levArUpa vaiyAvRtti karane ke liye2 (iriyahAe-IrthAitha) IryAsamitikI ArAdhanA karane ke liye 3 (saMjabaDhAe-saMyamArthAya ) nayama pAlana karaneke liye 4 tathA (pANavattiyAe-prANapratyayAya) prANoMkI rakSAke liye 5 (dhamma citAe dharmacintAyai)dharmadhyAnakI cintA ke liye bhaktapAnakI gaveSaNA karanA caahiye| bhAvArtha---saktapAnakI gaveSaNA ina chaha kAraNoM meM se koI eka kAraNa upasthita ho jAye to hI karanA cAhiye-aisA jo pahile kahA gayA hai so unhIM kAraNoM ko sUtrakAra kahate haiM-unameM sarva prathama cha kAraNomAthI koI eka kAraNa upasthita thaI jAya tyAre ja sAdhue bhakta pAnanI gaveSaNA karavI joIe. e sivAya nahI. te che kAraNa A che - " veyaNa" tyAha! >> manvayArtha-veya-vedanAya kSuta pipAsA mahinI vahanAnA zamana bhATa (1) veyAvacce-vaiyAvRtyAya guru, sAna mAhi bhunitAnI sevA35 kyAvRtti 421 / bhATa (2) iriyadAe-IryArthAya yA samitinI arAdhanA 42vA bhATe (3) saMjamaThAe-saMyamArthAya sayama pAlana 421 // bhATa (4) tathA pANavattiyAe-prANapratyaH yAya prANenI 2kSAne bhATa (5) dhammaciMtAe-dharmacintAyai dharmadhyAnanI yintAne bhATa (6) satapAnanI gaveSaNA 42vI leya. bhAvArtha -bhakata pAnanI gaveSaNa A cha kAraNomAMthI keIeka kAraNa upasthita thaI jAya te ja karavI joIe. evuM je pahelAM kahevAmAM Avela che. eja kAraNene sUtrakAra batAve che.-AmAM sarva prathama kAraNa vedanA che-kSulA athavA u0 12
Page #896
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 uttarAdhyayanasUtre dharmacintAyai dharmadhyAnacintArtha zrudharmacintArtha vA, kSutpipAsAvyAkulo na dharmacintA kartuM zaknoti / iti SaSThaM kAraNam / ebhiH pabhiH kAraNairmunirbhaktapAnaM gaveSayet / 'veyaNa' iti luptavibhaktiko nirdezaH / 'veyAvacce' ityatra caturthyarthe prathamA // 33 // kAraNa vedanA hai-kSudhA athavA pipAsAkI jaba vedanA upasthita hoce taba usakI zAntike liye sAdhuko AhAra pAnIkI gaveSaNA karanA cAhiye / vinA AhAra pAnIke sAdhu guru glAna AdikI sevA yathAvat nahIM kara sakatA hai-ataH vaiyAvRtyarUpa tapasyAkI ArAdhanA nimitta Avazyaka hai, ki AhAra pAnIkA upayoga kiyA jAya / sAdhu jaba taka kSutpipAsAse Akula vyAkula hotA rahegA usase IryAsamitikI paripAlanA tabataka nahIM ho sakatI hai| ataH isakI pAlanA nimitta AhAra pAnIkI gaveSaNA karanA sAdhuke liye Avazyaka hai| AhAra Adike vinA kaccha mahAkacchakI taraha saMyamakA paripAlana duSkara hotA hai| jaile kaccha mahAkaccha ye do bhAI the, ve donoM bhagavAna RSabhadevasvAlI ke sAtha dIkSA lI thI. eka samaya bhagavAna pratimAmeM virAjamAna the usa samaya AhArAdi ke na milane se saMyama pAlana meM asamartha hokara tApasa bana gaye isaliye saMyamako acchI taraha pAlana karaneke liye AhAra pAnIkI gaveSaNA karanA ucita hai / vinA AhAra pAnIke avidhipUrvaka dehakA visarjita karanA AtmaghAta hai| ataH isa AtmaghAtase bacane ke liye prANoM ke paritrANake pipAsAnI vedanA jyAre upasthita thaI jAya tyAre tenI zAMntInA mATe sAdhue AhAra pANInI gaveSaNa karavI joIe. AhAra pANInA vagara sAdhu guru, AdinI sevA yathAvat karI zakatA nathI. AthI vaiyAvRtya rUpa tapasyAnI ArAdhanA nimitta Avazyaka che ke, AhAra pANIno upayoga karavAmAM Ave, sAdhu jyAM sudhI sudhA ane pipAsAthI AkuLa vyAkuLa thatA hoya che, tyAM sudhI tenAthI IrSA samitinI paripAlanA thaI zakatI nathI. AthI enI pAlanA nimita AhAra pANInI gaveSaNa karavI sAdhu mATe Avazyaka che. AhAra AdinA vagara kaccha, mahAkacchanI mAphaka saMyamanu paripAlana thavu asaMbhava che. A karacha-mahAkacha be bhAIo hatA teoe bhagavAna rASabha devasvAmInI sAthe dIkSA lIdhI hatI, eka vakhata bhagavAna pratimAmAM virAjita hatA tyAre teone AhArAdi na maLavAthI saMyama pALavAmAM asamartha thaIne tApasa banI gayA. A mATe saMyamane sArI rIte pAlana karavA sArU AhAra pANInI gaveSaNA karavI ucita che. AhAra pANI vagara avidhi pUrvaka dehanuM visarjana karavuM te ApaghAta karavA samAna che. AthI evA AtmaghAtathI bacavA mATe 2.
Page #897
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 26 AhAratyAgasya SaTkAraNAni ___ atha yaiH kAraNairbhaktAdigrahaNaM na kartavyaM, tAni kAraNAni prastuvan pAhamUlam-niggatho dhiiMlaMto, niggaMthI vinaM karija chahiM ca / ThANehiM tu imehi aNatiSaNA ye se hoI // 34 // chAyA-nigrantho dhRtimAn nirgranthI api na kuryAtpaDbhireva / sthAnastu ebhiH, anatikramaNaM ca tasya bhavati // 34 // TIkA-'niggaMtho ' ityAdi dhRtimAn dharmAcaraNaM prati dhairyayukto nirgranthaH sAdhuH, dhRtisatI nirgranthIsAdhvI, sA'pi ebhiH anantaraM vakSyamANaiH paibhireva sthAnastu bhaktapAnagaveSaNaM na kuryAt / tasya phalamAha- aNatikamaNA' ityAdi / tasya nirgranthasya tasyA nigranthyAzca anatikramaNaM saMyamayogAnAmanullaGghanaM bhavati // 34 // liye-AhArapAnIkA lenA Avazyaka hai| dharmadhyAnakI cintA bhI jaba taka AhArapAnI na mila jAve tabataka nizcintarUpase nahIM sadhatI hai| ataH isa dhyAnako cintAke liye AhArapAnIkA lenA Avazyaka hai| ye chaha kAraNa haiN|in chaha kAraNAMko lekara muni AhAra pAnIkI gaveSaNA kreN||33|| jina kAraNoMse bhakta AdikA grahaNa sAdhuko nahIM karanA cAhiye sUtrakAra una kAraNoMko kahate haiM-'niMggaMtho' ityaadi| anvayArtha-(dhIisaMto-dhRtimAn ) dharmAcaraNake prati dhairyazAlI (niggaMtho-nigranthaH ) nigrantha sAdhu athavA dhRtimatI (niggaMthI-nirgrandhI) sAdhvI ye donoM bhI (imehi-ebhiH) isa vakSyamANa (chahiM eka ThANehiMSabhirevasthAnaH) chaha sthAnoMke upasthita hone para (na karijja-na kuryAt ) prANanA paritrANane mATe AhAra paNa levA Avazyaka che. dharmadhyAnanI ciMtA paNa jyAM sudhI AhAra pANI na maLe tyAM sudhI nizcita rUpathI sAdhI zakAtI nathI. AthI A dhyAnanI ciMtAnA mATe AhAra pANInuM levuM Avazyaka che. A che kAraNa che. A cha kAraNene laIne muni AhAra pANInI gaveSaNa kare. 33 je kAraNethI bhakta AdinuM grahaNa sAdhue na karavuM joIe e kAraNene sUtrA2 matAve che--" nigaMtho" tyAha! ___manvayArtha:-dhiimaMto-dhRtimAn ghAyarAnA ta26 saMpUrNapaNe dhairyazANI nigaMtho-nigranthaH nirgaya sAdhu mA pratibhatI niggaMthI-nimranthI sAvI ye bhanne 5 imehi-ebhiH 2 // 1kSyamA chahi eva ThANehiM-SaDbhireva sthAnaH cha sthAnAnA upasthita thavAthI na karijja-na kuryAt mAyAnanI gaveSaNa na re.
Page #898
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtra paT sthAnAnyAhamUlam-Ayake uvasaMgge, titikkhayA bNbhcerguttiisu| pANidayA tavaheDaM, sarIravoccheyaNahAe // 35 // chAkA--Atale upasarge, titikSayA brahmacaryaguptiSu / prANidayAtapohetoH, zarIravyucchedanAya // 35 // TIkA-'AyaMke' ityAdi AtaGge-jvarAdiroge nirgrantho nigranthI vA bhaktapAnagaveSaNaM na kuryAt / iti prathamam / tathA upasarge-devamanuSyatiryakRtotpAte / iti dvitIyam / ubhayatra tannibAdaNArthamiti gamyam / tathA-titikSayA sahanazIlatArUpahetunA brahmacaryaguptiSu titikSAM vinA manovyAkulatAsamutpattau brahmacaryaguptirasAdhyA, brahmacaryaguptatyarthamupAdeyA yA titikSA tatsaMpAdanAtha bhaktapAnaM na gaveSayediti bhAvaH / iti tRtIyam / tathA-prANidayAM tapohetoH = varSAdiSvapkAyAdijIvarakSArtham , iti bhaktapAnakI gaveSaNA na kare / (aNatikamaNA tassa hoi-anatikramaNaM tasya bhavati) ailA karalele unake saMyama yogoMkA ullaMghana hotA hai // 34 // ve chaha sthAna ye haiM--'Ayake uvasagge' ityAdi / anvayArtha--(AyaMke-AtaGge) jvarAdika rogake hone para sAdhu athavA sAdhvIko bhaktapAnakI gaveSaNA nahIM karanA caahiye| (uvalagge-upasarge) deva, manuSya, eka tiryazca kRta upasarga hone para bhaktapAnakI gaveSaNA nahIM karanA caahiye| (baMbhacerazuttilu titikkhayA brahmacaryAptiSu titikSayA) tathA brahmacaryarUpa guptikI-bahmacaryakA rakSaNake liye-saMpAdana karane ke liye sAdhu sAdhvIko bhaktapAnakI gaveSaNA nahIM karanA cAhiye / (pANi dayA tavaheuM-prANi dayA tapohetoH) varSAdika meM apakAyAdi jIvoMkI rakSAke liye| aNatikamaNA tassa hoi-anatikramaNaM tasya bhavati mema pAthI tamanA saMyama gonuM ullaghana thAya che. je 34 che te 7 sthAna / cha-" AyaMke uvsgge"-tyaah| __ manvayArtha-Aryake-AtaGke 126 gapAthI sAdhu athavA sAvAye matamAnanI gaveSaNa! 42vI na naye, uvasagge-upasarga heva manuSya ana tiya"ya ita upasarga thavAthI matAnanI gaveSa na 42vI neya, vaMbhaceraguttisu titikkhayA-brahmacaryaguptipu titikSayA tathA brahmayayaM35 zusinI sahanazilatAna saMpAdana karavA mATe sAdhu sAdhvIe bhakata pAnanI gaveSaNa na karavI joIe. niya tavahe-prANidayA tapohotoH 12satA 12sAhamA ma54ya mAhinA vAnI - -
Page #899
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 26 bhikSAvidhiH caturtham / tapohetoH caturthabhaktAdirUpatapasyArtha ca, iti paJcamam / tathA-zarIravyucchedanArthAya ucitakAle'nazanaM ca kartuM nirgrantho nigranthI ca bhaktapAnagaveSaNaM na kuryAt / iti SaSTham / etaiH SaDamiH kAraNainigranthena nirgranthyA vA bhaktapAnaM parityAjyam // 35 // __munirbhaktapAnagaveSaNAM kurvan kena vidhinA kiyatkSetra paryaTettadAhamUlam-availesaM bhaMDagaM gijjhA, cakkhusA paDilehae / paramaddhaMjoyaMNAo, vihAraM viharae muNI // 36 // avazeSa bhANDakaM gRhItvA, cakSuSA pratilekhayet / paramarvayojanAd , vihAraM viharenmuniH // 36 // TIkA-'avasesa' ityAdi muniH apazeSam-niravazeSa-bhikSAdhAnisahitaM samasta, bhANDakam-upakaraNam cakSuSA pratilekhayet / tato muniH pAtramAdAya param-utkRSTam ardhayojanataH= caturthabhaktAdirUpa tapasyA karaneke liye ( sarIravocchebagahAe-zarIravyucchedanArthAya ) tathA ucita samayameM anazana karane ke liye aktapAnakI gaveSaNA nahIM karanA cAhiye / ye chaha kAraNa haiM ki jinake upasthita honepara sAdhu athavA sAdhvIko bhaktapAnakA parityAgakara denA caahiye||36|| muniko bhaktapAnakI gaveSaNA karate hue kisa vidhise kitane kSetra taka jAnA cAhiye yaha bAta aba sUtrakAra kahate haiM-'abalesaM' ityAdi anvayArtha-muni (avase saM-avazeSam ) bhikSAdhAnI sahita samasta (bhaMDagaM gijjhA-bhANDakaM gRhItvA ) vastrapAtrarUpa upakaraNoMkI pahile (cakkhusA-cakSuSA) netroMse (paDilehae-pratilekhayet ) pratilekhanA kare 2kSA mATe yaturtha matA3i5 tapasyA 421 / mATe sarIravoccheyaNadAe-zarIra vyucchedenArthAya tathA layita samayamA manazana 421 // bhATe matadAnanI gvessaae| na karavI joIe. A ja kAraNa che ke jenA upasthita thavAthI sAdhu athavA sAdhvIe bhaktapAnane parityAga karI devuM joIe. 35 | munie bhakatapAnanI gaveSaNA karatI vakhate kaI vidhithI ane keTalA kSetra sudhI javuM joIe A vAta have sUtrakAra batAve che- " avasesaM"-tyAha! manvayArtha-muni avasesaM-avazeSam mikSAdhAnI sahita sajA bhaMDagaM gijjA-bhANDakaM gRhItvA vasa pAtra35 85422|nii paDesAM cakkhusA-cakSuSA mAM mAthI paDilehae-pratilekhayet pratimanA devI me. arthAt-simAdhAnI sahita
Page #900
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 uttarAdhyayana sUtre / ardhayojana parimitapradezamAzritya vihAraM viharatyasminpradeze bihAraH kSetraM taM vihareta = vicaret / ardhayojanAtparataH kSetrAtItamazanAdikaM bhavati, na tat sAdhubhyaH kalpate / ato'rdhayojana parimita eva pradeze sAdhunA''hArAdikaM netavyam // 36 // itthaM vihRtyopAzraye samAgatya gurvAlocanAdi pUrvakaM bhojanAdikaM kRtvA yatkuryAttadAha mUlam - cautthIe porisIeM, nikkhavittArNe sAyaNaM / sajhAyaM ca taokuMjjA, savvabhAvavibhAvaNaM // 37 // caturthyAM pauruSyAM, nikSipya bhAjanam / svAdhyAyaM ca tataH kuryAt, sarvabhAvavibhAvanam ||37|| TIkA - ' utthIe ' ityAdi muniH caturthyAM pauruSyAM bhAjanaM = pAtraM nikSipya = pratyupekSaNApUrvakaM vastre vadhvA -arthAt- bhikSAdhAnI (jholI) sahita samasta vastrapAtroM ko acchI taraha netroMse dekhabhAla kara lenA cAhiye tAki koI jIvajantu usa para na ho| bAda meM unheM lekara (utkRSTam - utkRSTam ) jyAdA se jyAdA ( ajoyaNAo - ardha yojanAt) Adhe yojana taka (vihAraM viharae muNI - vihAraM viharet muniH) AhAra - pAnIkI gaveSaNA nimitta paryaTana kare / isase Age nahIM / kyoM ki do kosake uparakA azanapAnAdika sAdhuko akalpanIya kahA gayA hai // 36 // isa prakAra do kosase AhArapAnI lA kara sAdhu upAzraya meM Ave aura lAI huI bhikSA gurumahArAjako dikhalAve | unase AlocanA Adi grahaNa kara phira AhAra pAnI karake phira kyA kare so sUtrakAra isa gAthAdvArA prakaTa karate haiM - ' cautthIe ' ityAdi / anvayArtha - muni AhorapAnI karake (cautthIe porasIe - caturthyAM saghaLA vajrapAtrAne sArI rIte AkheAthI joI javAM joIe ke jethI kAI jIva jaMtu enA para na heAya. pachIthI ene laIne vadhAremAM vadhAre adrunoya NAo-ardhayojanAt, ardhAthona sudhI vihAraM viharae muNI-vihAraM viharenmuniH bhADA2 pANInI gaveSaNA nimitta 5 Tana karavuM enAthI AgaLanahIM. kemake, e gAunA uparnu azanayAnAhi sAdhunA bhATe samudayanIya matAvavAbhA Ave che // 36 // A pramANe e gAunI aMdarathI AhAra pANI laI ne sAdhu upAzrayamAM Ave. peAte lAvela bhIkSA guru mahArAjane khatAle. gurumahArAjanI AleAcanA Adi grahaNa karyA pachI AhAra pANI karIne pachI zuM kare te sUtrakAra tAve che " cautthIe " tyAhi ! anvayArtha--bhuni bhADAra pANI urIne cautthIe porasIe - catuthyA pauruSyAm
Page #901
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a. 26 bhikSAvidhiH tatazca sarvabhAvavibhAvanaM-sarve ca te bhAvAH sarvabhAvAH-jIvAjIvAdi sakalatattvAni teSAM vibhAvana-prakAzakaM svAdhyAyaM kuryAt // 37 // kiM camUlam-porisIe caubhAge, vaMdittANa tao guruM / paDikaoNmittA kAlassa, siMjaM tu paDilehae // 38 // chAyA-pauruSyAzcaturthabhAge, vanditvA tato gurum / pratikramya kAlasya, zayyAM tu pratilekhayet // 38 // TIkA-'porisIe ' ityAdi____ muniH pauruSyAH caturthapaurUpyAH caturthabhAge svAdhyAyaM samApya guruM vanditvA tataH kAlasya pratikramya kAlapratikramaNaM kRtvA, tu-punaH zayyAM pratilekhayet // 38 // pauruSyAm ) cauthI pauruSI meM (bhAyaNaM likkhavittANa-bhAjanaM nikSipya ) pratyupekSaNApUrvaka pAtroM ko vastra meM bAMdhakara rakha deve / (tao-tataH) pazcAt (savva bhAvavibhAvaNaM sajjhAyaM ca kujjA-sarva bhAvavibhAvanam svAdhyAyaM ca kuryAt ) jIvAdika samasta tatvoMke nirUpaka svAdhyAyako kareM // 37 // _ aura bhI kahate haiM-'porisIe ' ityaadi| ___ anvayArtha-muni (porisIe caubhAge-pauruSyAzcaturthalAge) dinakI cauthI pauruSIke caturtha bhAgameM (sajjhAyaM-svAdhyAyaM samApya ) svAdhyAyako samApta kara ( guruM vaMdittANa-guruM vanditvA.) guru mahArAjako aura baDoMko vandanA kre| usake bAda (kAlassa paDikamittA-kAlasya pratikramya) kAla pratikramaNa karake (sijjaM tu paDilehae-zayyAM tu pratilekhayet ) apanI zayyAkIpratilekhanA kare // 38 // 5chI muni yauthI pau3SImA bhAyaNa nikkhavittANa-bhAjanaM nikSipya pratyuprekSA pUrva pAtrAna patramA mAdhAna bhI hai. tao-tataH // 5chI savvabhAvavibhAvaNaM sajjAyaM ca kujjA sarvabhAvavibhAvana svAdhyAyaM ca kuryAt vA sAtatyAnA ni354 svAyana 42. // 37 // paNI 59 4 cha-" porisIe" tyAha! ma-kyAtha-muni yorasIe caubhAge-pauruSyAzcaturbhAge hisanI yAthI pau3SAnA yA mAgamA svAdhyAya sabhAta 4rI guruM vaMdittANa-guruM vanditvA zuru mAne nA 42, kAlassa paDikkamittA-kAlasya pratikramya 4Asa pratibhaera 4zana sijjaMtu paDilehae-zayAM tu pratilekhayet pAtAnI zayyAnI pratimAnA 42.1381
Page #902
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa 96 kiMca- mUlam - pAsarvaNuccArabhUmiM ceM, paDilahijja jeyaM jeI / kAusaggaM taio kujjI, savvadukkhavimokhaNaM // 39 // uttarAdhyayana sUtre chAyA - prasravaNoccArabhUmiM ca, pratilekhayed yatamAno yatiH / kAyotsargaM tataH kuryAt, sarvaduHkhavimokSaNam // 39 // TIkA--' pAsavaNu' ityAdi -- yatamAnaH=yatanAvAn, yatiH - muniH dvAdaza dvAdaza sthaNDilAtmikAm pratravaNoccArabhUmi = prastravaNabhUmim uccArabhUmiM ca pratilekhayet = pratyupekSeta ca zabdAtsthaNDilatrayAtmakAM kAlabhUmiM ca pratilekhayet / itthaM saptaviMzati sthaNDilamatilekhanAntaramAdityo'stameti / uktaMca- "caubhAgAvasesAe, carimAe paDikkamitta kAlassa / uccAre pAsavaNe, thaMDilacauvIsaI pehe // 1 // phira bhI kahate haiM- ' pAsavaNu0 ' ityAdi / anvayArtha - ( jayaM jaI - yatamAno yatiH ) yatanAvAn muni ( pAsavaNuccArabhUmiM ca paDile hijja - prasravaNoccArabhUmiM pratilekhayet) bAraha bAraha 12-12 sthaNDilAtmika prasravaNa bhUmikI evaM uccArabhUmi kI pratilekhanA kara leve / tathA sthaNDilatrayAtmaka kAlabhUmikI pratilekhanA kara leve | isa prakAra 12-12-3-27 bAraha bAraha aura tIna tIna, evaM sattAIsa prakAra kI sthaNDila pratilekhanA ke antara sUrya asta ho jAtA hai / ukta ca-" caubhAgAvasesAe carimAe paDikkamitta kAlassa / uccAre pAsavaNe thaMDilacauvIsaI pehe // 1 // 66 phrI paNa kahe che- pAsavaNu " ityAdi ! anvayArtha jayaM jaI-yatamAno yatiH yatanAvAna bhuni pAsavaNuccArabhUmi ca paDilehijja-prasratraNoccArabhUmi pratilekhayet mAra mAra ( 12 - 12 ) sthaeiusa astravaNu lUminI yA pratijJejanA urIbe. yA pramANe 12 - 12 - 3=27 khAra, khAra ane traNu maLIne sattAvIsa prakAranI sthaNDila pratilekhanAnA antara sUrya asta thai jAya che. uktaMca " ca bhAgAvasesAe, carimAe paDikkamitta kAlassa / uccAre pAsavaNe, thaMDilacavIsa pehe // 1 //
Page #903
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 26 paripThApanavidhiH ahiyAsiyAu aMto, Amane majji iritinitini sve| tiNNeva aNahiyAsI, aMto chacchacca bAhirao // 2 // emeva ya pAsavaNo vArasa cauvIsahaM tu pehettA / kAlassa ya tinni bhave, aha sUro atyamuvayAi // 3 // chAyA-caturthabhAgAvazepAyAM, caramAyAM (poruSyAM) pratikrasya kAlasya / uccArasya prastravaNasya sthaNDilAni caturvizati prekSeta // 1 // adhyAsanIyAni tu antarAsanne madhye dUre trINi trINi bhveyuH| trINyeva anadhyAsanIyAni antaH paTU paT ca vAhyataH // 2 // evameva ca prakhavaNe dvAdaza caturvizati tu prekSya / kAlasya trINi bhaveyustha mUryo'stameti // 3 // iti // ayaM bhAvaH-dinAntimapaurupyAzcaturthe bhAge'vaziSTe sati uccAramastravaNasthaNDilasya caturviMzatimaNDalAnAM pratilekhanA krtvyaa| tatra uccArasya dvAdazamaNDa lAni yathA-grAmarayAra yantare samIpa-adhya-dUra se daitrINi maNDalAni bhavanti / ahiyAliyAu aMto, Alale lajjJi dUri tinnittini bhave / tiNNava aNahiyAlI, aMno chacchacca bAhirao // 2 // emeva ya pAlavaNe bArala caubIsaiMtu pehettA / kAlasla ya tinnibhave aha haro asthAlukyAi // 3 // ina gAthAoMkA bhAvArtha isa prakAra hai dIlakI antima paurUpIke cauthe sAgameM uccAra prastravaNake sthaMDilake cauvIsa maMDaloMkI pratilekhanA kre| usameM prathama uccAra viSayake bAraha maMDala isa prakAra haiMgAMvake andara-samIpa,madhya aura duur| ye tIna adhyAsanIya sAmAnya ahiyAsiyAu aMto, Asanne mayi duri tinnitini bhave / tiNNeva aNahiyAsI, anto chacchacca bahirao // 2 // emeva ya pAsavaNe, vArasa cauvIsaI tu pehettaa| kAlassa ya tannimave, yaha sUro asthasuvayAi // 3 // " A gAthAono bhAvArtha A pramANe che divasanI aMtima auSInA cothA bhAgamAM uccAra prasavaNanA dhaMDilanA pAvIsa maMDaLanI pratilekhanA kare. emAM prathama ucAra viSayanAM bAra maMDaLa A prakAranAM - gAmanI aMdara, pAse, madhya ane dara A traNa adhyAsanIya-sAmanya
Page #904
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre atra pratyekaM dvividham-adhyAsanIyamanadhyAsanIyaM ceti / itthaM par3a bhavanti / tatraadhyAsanIyatvaM sAmAnyenopayogavatvena / anadhyAsanIyatvaM ca viziSTaprayojanavazAdapayogavatveneti / evaM grAmabAhyasthaNDile'pi vijJeyama / itthaM dvAdaza / evaM prasravaNasyApi dvAdaza, ubhayaM militvA caturvizatimaNDalAni / tathA-rAtreH prathamamadhyamAntimabhedatrayasya taiH saha saMmelanena saptaviMzatibhedAH sthaNDilasya bhavanti, teSAM pratilekhanA karttavyA / etAsu pratilekhanAsu sampadyamAnAsu mUryo'staM gacchaMtIti / sUrye'staM gate sati-paDAvazyakaviSayakaMpatikramaNaM rAtreH prathamapauruSyAzcatuSu bhAgeSu prathame bhAge samApanIyam / / evaM vizeSato dinakRtyamabhidhAya sampati tathaiva rAtrikRtyamAharUpase upayogameM Ane yogya, anadhyAsanIya-viziSTa prayojanavaza upayogameM Ane yogya, isa prakAra pratyekake do do bheda honese gAmake andara ke chaha maMDala hue / isI prakAra gAmake bAharake bhI samIpa, madhya aura dUrake do do bheda honele gAmake bAhara ke chaha maMDala hue| isa taraha andara aura bAharake milAnese bAraha maMDala uccAra ke hote haiM 12 / isI prakAra prastravaNake bhI bAraha bheda ho jAte haiN| evaM donoMko milAnese cauvIsa maMDala hue| phira rAtrike prathala, madhya, aura antima bhAga aise kAlake tIna bheda milAnele saba sattAIla maMDala hote haiN| ila sattAIsa maNDaloMkI pratilekhanA tuni kare taba takameM sUrya asta ho jAtA hai / jaba sUrya astaMgata ho jAve taba sAdhuko SaDAvazyaka viSayaka pratikramaNa rAtrIkI prathama pauruSIke prathama caturtha bhAga paryanta kare / isa prakAra vizeSarUpase dinakRtya kahakara aba sUtrakAra isI tarahase rAtrikRtya batalAte haiNrUpathI upagamAM AvavA yogya, anavyAsanI viziSTa projanavaza upayogamAM AvavA gya, A pramANe darekanA be be bheda hovAthI gAmanI aMdaranA cha maMDaLa thayAM. A pramANe gAmanI bahAranA paNa pAse, madhya ane dUranA be bheda hovAthI gAmanI bahAranAM cha maMDaLa thayAM. A pramANe aMdara ane bahAranA meLavavAthI bAra maMDaLa uccAranA thAya che. A pramANe prasavaNanAM paNa bAra bheda thaI jAya cheA rIte bannene meLavatAM cAvIsa maMDaLa thayAM. pachI rAtrinA prathama, madhya ane aMtima bhAga evA kALanA traNa bheda meLavavAthI saghaLA maLIne sattAvIsa maMDaLa thAya che. A sattAvIsa maMDaLanI pratilekhanA muni kare tyA sudhImAM sUrya asta thaI jAya che. - jyAre sUrya asta thaI jAya tyAre sAdhue paDAvazyaka viSayaka pratikramaNa rAtrinI prathama paurUSInA prathama cothA bhAga paryata karavuM A pramANe vizeSa vI divasanuM kRtya karIne have sUtrakAra A pramANe rAtri kRtya batAve che
Page #905
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a 26 kAyotsarge'ticAracintanam tataH prastravaNAdibhUmipratilekhanAnantaraM muniH sarvaduHkhavimokSaNaM sakalazArIramAnasatApanivArakaM kAryotsarga kuryAt / kAyotsargasya karmApacayahetutvAt sarvaduHkhanivArakatvaM vijJeyam / uktaM ca "kAussagge jaha suSThiyassa ajjati aNgmNgaaii| taha bhidaMti suvihiyA, aDhaviha kammasaMghAyaM // 1 // chAyA-kAyotsagai yathA susthitasya bhajyante aGgAnyaGgAni / tathA bhindanti suvihitA, aSTavidhaM kama saGghAtam" iti / // 39 // kAyotsarge sthito yatkuryAttadAhamUlam-devaliyaM aIyAraM, ciMtija aNupuvaso / nANe ya dasaNe ceva, caritammi tahe yaM // 40 // chAyA-daivasikaM aticAraM, cintayedanupUrvazaH / jJAne ca darzane, caiva cAritre tathaiva ca // 40 // (tao-tataH) prastravaNAdi bhUmikI pratilekhanA karaleneke bAda muni(savvaduHkhavimokkhaNaM kAuslaga kujjA-sarvaduHkhavilokSaNaM kAyotsargakuryAt ) zArIrika evaM mAnasika tApakA nivAraka kAyotsarga kare / kAyotsarga karmopacayakA hetu honele sarva duHkhoMkA nivAraka mAnA gayA hai / uktaM ca-- "kAuslagge jaha sudriyasta majjati aNgmNgaaii| tahabhidaMti suvihiyA avihaM kammasaMghAyaM // 1 // " arthAt-kAyotsargameM baiThe hue munike jaise 2 aMga upAMga TUTate haiM vaise 2 usake aSTavidha karma naSTa hote rahate haiM // 39 // tao-tataH prasAda sUminI pratimanA 4rI dIdhA pachI muni savvadukkha vimokkhaNaM kAussagaM kujA-sarvaduHkhavimokSaNaM kAyotsarga kuryAt zArIR4 mine mAnasika tapanuM nivAraNa karanAra kAyetsarga kare. kAtsaga karmopacayane hetu pAthI sa mAnA nivA24 tarI mAnavAmA pAsa cha. uktaMca " kAussagge jaha suTTiyassa | bhajjati aNgmNgaaii| taha midaMti suvihiyA, avihaM kammasaMghAyaM // 1 // arthAta-kAryotsargamAM beThelA muninAM jema jema aMga upAMga tUTe che tema tema tenAM aSTavidhakarmane nAza thatuM rahe che. te 39 che
Page #906
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 uttarAdhyayanasUtre TIkA-'devaliyaM' ityAdi muniH daivasikam-divasasambandhinam aticAram anupUrvazaH krameNa prabhAtamatilekhanAtaH samArabhya cintayet / ayameva kAyotsargaH kiM viSayamaticAraM cintayedityAha-nANe ca' ityAdi-muniH jJAne ca=jJAnaviSayaM, darzane caiva-darzanaviSaya, tathaiva ca cAritre cAritraviSayamaticAraM cintayet // 40 // kicamUlam-pAriyakAuslagyo, baMditANaM tao guruM / devaliyaM tu aIyAraM, AloIja jahaMkAmaM // 41 // chAyA-pAritakAyotsagoM, vanditvA tato gurum / devasikaM tu aticAram , Alocayed yathAkramam // 41 // TIkA-'pAriyakAussaggo' ityAdi tataH aticAracintanAnantaraM pAritakAyotsargoM guru vanditvA gurusamIpe devasikaM-divasasambandhinam aticAraM tu yathAkramam = yathAsaMkhyam Alocayet prakAziyet / / 41 // kAyotsarga meM sthita muni kyA kare so kahate haiM-'devaliya' ityAdi / anvayArtha--muni (devasiya aDyAraM aNupucaso citijja-daivasikaM aticAraM anupUrvazaH cintayet ) divasa sambandhI ativAroMkA prabhAta samayakI pratilekhanAle lagAkara saMpUrNa dinake aticAroMkA kramazaH vicAra karanA yahI kAyotsarga hai / (nANe ya dalaNeceva taheva caritammijJAne ca darzane caiva tathaiva cArine ca) jJAlake viSaya meM, darzanake vipayameM tathA caritrake viSayameM jo kucha alicAra lage ho unakA vicAra kreN||40|| aura bhI--'pAriya' ityAdi / anvayArtha--(tao-tataH ) aticAroMkI AlocanA karane ke bAda yotsanamA sthita muni zu 42 cha te 4 cha-" devasiya " tyA ! 2manvayArtha-muni devasiyaM aIyAraM aNu puvvaso ciMtijja-devasikaM aticAraM anupUrvazaH cintayet havasa sadhi bhatiyAnA bhazapiyA2 42. sakara yotsaga cha, nANe ya daMsaNe ceva taheva caritammi-jJAne ca darzane caiva tathaiva vAritre ja jJAnanA viSayamA, darzananA viSayamAM tathA cAritranA viSayamAM je 4is atiyAra sAyA jAya yA viyA2 are. // 40 // paNI 5-" pAriya" tyaah| manvayArtha tao-tataH matiyArAnI mAyanA yA chIthI pAriya
Page #907
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 26 mune' kAyotsargarAtricaryAvidhiH 101 mUlam-paDikomitu nissaillo, vaMdittANa tao guruM / kAulaggaM tao kujjA, savvadukkhavimokkhaNaM // 42 // chAyA-pratikramya niHzalyo, vanditvA tato gurum / kAyotsarga tataH kuryAt , sarvaduHkhavimokSaNam // 42 // TIkA-'paDikamittu' ityAdi aticArAlocanAnantaraM pratikramya pratikramaNaM manasA mAvazuddhito vAcA tatsUtrapAThataH kAyenottamAGganamanAditaH kRtvA niHzalyo mAyAdizalyarahito bhUtvA tato guruM vanditvA tatazca jJAnadarzanacAritrazuddhinimittaM srvduHkhvimokssnnN-kaayotsrgkuryaat||42|| (pAriyakAuslaggo-pAritakAyotsargaH) muni kAyollagako pAre-lamAsa kare / isake pazcAt (guruM vaMdittANaM-guruM vanditvA) guruvandana kara (devasiyaM aIyAraM Aloijja jahakama-devasikaM aticAraM yathAkralaM Alocayet) divasasaMbaMdhI aticAra guruke samIpa prakAzita kare // 41 // phira bhI--'paDikabhittu' ityaadi| anvayArtha (lao-tataH) aticAroMkI AlocanAke bAda (paDikamitta-pratikrasya) pratikramaNa mAvazuddhirUpa sanale, pratikamaNasUtrapATharUpa vacanase, mastaka jhukAnerUpa kAyase-karake (nissallo-niHzalyaH) mAyAdi zalya rahita hokara (tao guruM vandittANa-tataH zurU banditvA) guruvandanA kara muni ( savvadukkhavilokhaNaM kAussagaM ajjA-sarvaduHkha vimokSaNaM kAyollaga kuryAt ) samarata duHkhoMko nAza karanevAle kAyotsarga-jJAna darzana cAritrako zuddhi ke nimitta vyutsarga tapa-kare // 42 // kAussaggo-pAritakAyotsargaH muni yasapane pAre samAsa 42. menA / guru vaMdittANaM-guruM vanditvA zurune pahanA 4rI devasiyaM aIyAraM Aloija jahakamadevasikaM aticAraM yathAkramaM Alocayet hivasa samadhI matiyAra zurunI pAse zita 42. // 41 // 32rI 5-" paDikamittu" chatyAhi / manvayAtha-tao-tataH matiyAnI sAyanA pachI paDikkamitta-pratikramya pratikramaNa bhAvazuddhirUpa manathI pratikramaNa sUtra pATharUpa vacanathI mastakane 11 // 35 yathA zana. nissallo-niHzalyaH bhAyAhizasya 2hita ne tao guruM vaMdittANaM-tataH guruM vanditvA guruvahanA 4rI muni savvadukkhavimokkhaNaM kAussagaM kujA-sarvaduHkhavimokSaNaM kAyotsarga kuryAt saghamA humonA nA 42vAvA kAryotsarga jJAna darzana cAritranI zuddhinA nimitta vyutsarga tapa kare. 4ra che
Page #908
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 uttarAdhyayanasUtre mUlam-pAriyakAussaggo, vaMdittANaM tao guruM / thuImaMgalaM ca kAuM, kAlaM, saMpaMDilehae // 43 // chAyA--pArita kAyotsargoM, vanditvA tato gurum / stutimaGgalaM ca kRtvA, kAlaM saMpratilekhayet // 42 // TIkA--'pAriyakAussaggo' ityAdi-- pAritakAyotsargo muniH guruM vanditvA tatazca stutimaGgalaM "namo'tthuNa" lakSaNaM stutidvayaM ca kRtvA kAlaMpAdoSikaM sampratilegvayet samyaktayA pratyupekSeta // 43 // tato yatkuryAttadAhamUlam-paMDhamaM porisi sajjhAyaM, bIyaM jhANaM jhiyaayii| taiyA~e nimokkhaM tu, sajjhAyaM tu cautthAe // 44 // chAyA-prathamAM paurupI svAdhyAyaM, dvitIyAM dhyAnaM dhyAyet / tRtIyAyAM nidrAmokSaM tu, svAdhyAyaM tu caturthIm // 44 // TIkA-'paDhama' ityAdi iyaM gAthA vyAkhyAtapUrvA / pUrvamuktvo'pi punaH kaMthanaM gurubhiH punaH punarupadezadAne prayAso na mantavya iti sUcayitum // 44 // phira kahate haiM--'pAriya' ityaadi| anvayArtha-(pAriyakAussaggo-pAritakAyotsargaH ) kAyotsarga pAlakara muni (guruM vaMdittANa-guruM vanditvA) guruko vadanA kre| vaMdanA karake pazcAt (thuimaMgalaM ca kAuM-stutimaMgalaM kRtvA) " namotthuNaM" lakSaNarUpa stutidvayako paDheM / paDhane ke bAda (kAlaM saMpaDilehae-kAlaM saMpratilekhayet ) pradoSakAla saMbaMdhI kAlakI pratilekhanA kare // 43 // phira kyA karanA cAhiye ? so kahate haiM-'paDhama' ityAdi / anvayArtha-rAtrikI (paDhamaM poriti sajjhAya-prathamA pauruSI svAdhyAya) 5 // 49 cha--"pAriya" tyAha! anvayArtha-pAriyakAussagaM-pAritakAyotsargaH 4Ayosa pAjAna bhuni guru vandittANa-guruM vanditvA guruna pahanA 42 pa 4aa pachI thuimaMgala ca kAuMstatimaMdalaM ca kRtvA * namotthuNa" kSa435 2tuti mA. stuti mAyA mA kAlaM saMpaDilehae-kAlaM saMpratilekhayet praSAsamadhI janI pratimanA 43. // 4 // pachI zuM 42vu naye 4 cha-" paDhama" tyAlA manvayArtha -rAtrinI paDhamaM porisi sajjAyaM-prathamAM pauruSI svAdhyA prathama
Page #909
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 26 rAtricaryAvidhiH 103 caturthapaurupyAM kathaM svAdhyAyaH kartavya ityAhamUlam--porisIe cautthIe, kAlaM tu paDilehiyo / sajjhAyaM tu tao kuMjA, abIhiMto asaMjae // 45 // chAyA-pauruSyAM caturthyAM, kAlaM tu pratilekhya / svAdhyAyaM tu tataH kuryAt , abodhayan asaMyatAn // 45 // TIkA-'porisIe' ityAdi rAtrezcaturthI pauruSyAM tu nizcayena muniH kAla vairAtrikaM kAlaM pratilekhya tataH tadanantaram asaMyatAn agAriNaH, abodhayan anutthApayan tu svAdhyAyaM kuryAt / yathA'gAriNAM nidrAbhaGgo na bhavettathA mandamandasvareNa svAdhyAyaM kuryAditi bhAvaH // 45 // prathama pauruSI meM svAdhyAya kare, (bIyaM jjhANaM jhiyAyai-dvitIyAM dhyAnaM dhyAyeta) dUsarI pauruSI dhyAna kare-(taiyAiM nihAlokkhaM tu-tRtIyAyAM nidrA mokSa tu) tIsarI pauruSImeM nidrA leve aura (saMjjhAyaM tu cautthIe-ravAdhyAya tu caturthyAm ) cauthI paurUSIne phira svAdhyAya kre||44|| ___ caturtha pauruSI meM svAdhyAya kaise karanA cAhiye so sUtrakAra kahate haiM 'porisIe' ityaadi| anvayArtha-rAtrikI (cautthIe porasIe-caturthA pauruNyAm ) caturtha pauruSImeM muni (kAlaM paDilehiyA-kAlaM pratilekhya ) vairAtrika kAlakI pratilekhanA karake (asaMjae abohito-asaMyatAabodhayan) gRhasthajana jaga na jAveM isa rUpase arthAt maMda 2 svarase (sajjAyaM kujjAsvAdhyAyaM kuryAt ) svAdhyAya kre||45|| pau3SImA svAdhyAya 42 vIyaM jjhANaM jIyAyaI-dvitIyAM dhyAnaM dhyAyetU mIla paura pAmA dhyAna 72, taithAI niddamokkhaM tu-tRtIyAyAM nidrAmokSaM tu zrI pau3pImA nidrA le bhane sajjAyaM tu cautthIe-svAdhyAyaM tu caturthyAm yAthI pau3SAmAM zazathA. svAdhyAya 42 // 44 // yothI pau3SImA svAdhyAya bha 42vA tasUtrA243 cha-"porisIe" chtyaa| ___manpayArtha-trinI cautthIe porasIe-caturthI pauruSyAm yaturtha pauSiImA muni kAla paDilehiyA-kAlaM pratilekhya vairAtri AnI pratimanA rIne asaMjae abohito-asaMyatAn abodhayan 2004. amoll onya meva 35thI arthAt maMdamaMda svarathI svAdhyAya kare, 45 .
Page #910
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 uttarAdhyayanasUtre mUlam--porisIe caubhAge, vaMdittANa tao guruM / paDikamittA kAlassa, kAlaM tu paDilehae // 46 // chAyA--pauruSyAzcaturthabhAge, vanditvA tato guruM / pratikramya kAlasya, kAla tu pratilekhayet // 46 // TIkA--'porilIe' ityAdi-- tataH svAdhyAyakaraNAnantaraM pauruSyAH caturthapauruSyAH caturthabhAge'vaziSyamANe guruM vanditvA kAlasya svAdhyAyaparityAgarUpavairAtrikakAlasya pratikramya-- vizodhya 'saMprati svAdhyAyasamayo nAsti, AvazyakakaraNasamayaH samAgataH' iti 'nizcitya kAlaM - prabhAtikakAla-rAtrikapratikramaNasamayarUpaM-pratilekhayet - pratyu pekSeta gRhNIyAcca AvazyakaM kuryAdityarthaH, iha ca sAkSAtpratyupekSaNasyaiva punaHpunarabhidhAnamanekaviSayatvAt // 46 // kiMca-- mUlam-Agae kAyavussagge, savvadukkhavimokkhaNe / kAulaggaM tao kuMjjA, savvadukkhaivimokkhaNaM // 47 // chAyA--Agate kAyavyutsarge, sarvaduHkhavimokSaNe / kAyotsarga tataH kuryAt , sarva duHkhavimokSaNam // 47 // phira bhI-'porisIe ' ityaadi| anvayArtha-(tao-tataH) svAdhyAya karane ke bAda (porisIe caubhAge-pauruSyAzcaturthabhAge) caturtha pauruSIkA caturtha bhAga bAkI rahe taba (guruM vaMdittANa-guruM vanditvA ) guruvaMdana karake (kAlassa paDikamittAkAlasya pratikramya ) 'akAla AgayA hai| aisA samajhakara (kAlaM paDile hae-kAlaM pratilekhayet) prAbhAtika kAlakI pratilekhanA kare arthAt rAisI pratikramaNa kare // 46 // 52 55-" porisIe " dhyA anvayArtha tao-tataH svAdhyAya 4aa pachI porasIe cauAge-pauruSyAzvatarthabhAge yAthA pau3SInA yAthA mAra mAthI 27 tyAre guruM vaMdittANa-guruM vanditvA gurune nAzana kAlassa paDikkamittA-kAlasya pratikramya 4100 yAvI gaye . me samajhane kAlaM paDilehie-kAlaM pratilekhayet pramAta AnI tilekhanA kare arthAtu rAIsI pratikramaNa kare. 46aaaa.
Page #911
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 26 kAyotsarga jJAnAdyaticAracintanam TIkA--' Agae ' ityAdi-- sarvaduHkhavimokSaNe kAyavyutsarge kAyotsargasamaye Agate sati tato muniH sarvaduHkhavimokSaNaM kAyotsarga kuryAt / 'sarvaduHkhavimokSaNaM' padasya vAradvayakathanaM kAyotsargasyAtyantanirjarAkhyApanArtham // 47 // ___ rAtrisambandhino'ticArA yathA cintanIyAstathA''ha-- mUlam-rAiyaM ca aIyAraM, ciMtija annupuNtthvso| nANammi dasaNasmi, caritalima tavammi ye // 48 // chAyA--rAtrikaM ca atIcAraM, cintyednupuurvshH| jJAne darzane cAritre, tapasi ca // 48 // TIkA--'rAiyaM ca ' ityAdi-- muniH jJAne=jJAnavipaye darzane darzanavipaye cAritre cAritraviSaye, tapasitapo viSaye, ca zabdAd vIrye ca rAtrikaM rAtri janitam aticAraM cintyet||48|| phira bhI-'Agae' ityaadi| anvayArtha-(savvadukkha vimokkhaNe-sarvaduHkhavimokSaNe) sarva duHkhokA nivAraka (kAyavussagge-kAyosarge) kAyotsargakA samaya jaba A jAve taba muni (savvaduHkhavimokkhaNaM kAussaggaM kujjA-sarvaduHkhavimokSaNaM kAyo. sagai kuryAt ) sarva duHkha nivAraka kAyotsarga kare // 47 // ___ kAyotsargameM rAtri saMbaMdhI aticAroMko jisa prakAra cintana karanA cAhiye so kahate haiM-'rAiyaM ca ' ityAdi / .. anvayArtha suni (nANammi-jJAne) jJAnake viSayameM (dasaNammi-darzane) darzana ke viSaya meM (carittammi cAritre)cAritrake viSaya meM (tavammi ya-tapasi ca) 3 55 Agae" tyAhi / manvayAtha-savvaTukkhavimokkhaNe-savaduHkhavimokSaNe sa mAnuM nivAraNa 42nA2 kAyavarasage-kAyotsarge ayotsanA samaya nyAre mAvI taya tyAre bhuni savvadukkhavimokkhaNaM kAurasaggaM kunnA-sarvaduHkhavimokSaNaM kAyotsaMga kuryAt sa mapA24 chAyotsarga 42. // 47 / / - kAyotsargamAM rAtrI saMbaMdhI aticAronuM je prakAre ciMtana karavuM 2 te 4 cha-" rAiyaM ca "tyAdi ! manpayArya-muni nANammi-jJAne jAnanA viSayamA saNanmi-dAne zananA 155i, caritanmi-cAritre yAtrinA vidheyabhA, tavanmi ya-tapasi ca ta
Page #912
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 uttarAdhyayana sUtre tatazca mUlam -- pAriyakA usaggo, vaMditANaM tao guruM / iyaM ca aIyAra, Aloejje jahaka // 49 // chAyA -- pAritakAyotsargo, vanditvA tato gurum / rAtrikaM ca atIcAram, Alocayed yathAkramam // 49 // TIkA--' pariyakAussaggo' ityAdi- iyaM vyAkhyAtapUrvA // 49 // tathA ca- mUlam - paDikkemitta nissallo, vaMditANa tao guruM / kAusasaggaM tao kuMjjA, savvadukkhavimokkhaNaM // 50 // chAyA -- pratikramya niHzalyo, vanditvA tato gurum / kAyotsarga tataH kuryAt, sarvaduHkhavimokSaNam // 50 // TIkA- 'paDikamita' ityAdi -- pratikramya = pratikramaNaM kRtvA - nizalyaH san tato guruM vanditvA caturthAvazyakAnte guruvandanaM kRtvA paJcamAvazyakaM mArabheta / tataH sarvaduHkhavimokSaNaM kAyotsargaM kuryAdityarthaH // 50 // tapake viSaya meM, evaM vIrya ke viSaya (rAIya aiyAraM citijja-rAtrikaM aticAraM cintayet ) rAtrime jo bhI aticAra lage hoM unakA cintavana kare // 48 // phira kyA kare so kahate haiM- -' pAriya' ityAdi / anvayArtha - ( pAriyakAussaggo pAritakAyotsargo) kAyotsargako pAra kara (tao guruM vaMdittANaM tato guruM vaMditvA) guruko vaMdanA karake (rAiyaM aiyAraM-rAtrikaM ca aticAram ) rAtri sambandhI aticAroMkI (jahakarma Alo ejja-yathAkramaM Alocayet ) yathAkrama anukrama se AlocanA kare // 49 // viSayabhAM mate vIryanA viSayabhAM roiyaM aiyAraM citija - rAtrikaM aticAra viMtacet rAtrinA je kAMI aticAra lAgela hAya tenuM ciMtana kare. // 48aa pachI zu re che te he che - " pAriya " ityAdi / manvayArtha -- pAriyakourasaggo - pAritakAyotsargo prayotsarga yAjIne tao guruM vaMdittANaM - tato guruM vanditvA gurune vahanA aticAraM rAtrI saMbaMdhI matiyAraunI jahakamaM yathAIbha anubhathI AsonAre. ulg'i ne rAithaM aiyAraM- rAtrikaM Aloejja - yathAkramaM aticAra // 48 //
Page #913
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a. 26 kAyotsageM tapazcintanaM siddhasaMstavazvaM 107 tataH kAyotsargasthaH kiM kuryAt ? ityAha-- mUlam--kiM tavaM paDivajAmi, evaM tattha viMcitae / kAutsagaM tu pArittA, vaMdaiI 3 tao guruM // 51 // chAyA--kiM tapaH zratipadye, evaM tatra vicintayet / kAyotsaMga tu pArayitvA, vandeta tu tato gurum // 51 // TIkA--'kiM tavaM' ityAdi-- muniH / kim-kiM rUpaM tapaH namaskArasahitAdipratipadye svIkurve'ham ' evam anena prakAreNa tatra kAyotsarge vicintayet=dhyAyet / vIro hi bhagavAn aura bhI-'paDikabhittu' ityaadi| anvayArtha-(paDikamittu-pratikramya ) pratikramaNa karake (nissallo niHzalyaH) mAyA, mithyA, nidAna zalyoMse rahita banA huA muni (tao guruM baMdittANa tato-guruM vanditvA)guru mahArAjako vaMdanA kare-arthAt caturtha Avazyakake antameM gurumahArAjako vaMdanA karake paMcama Avazyaka prAraMbha kare / (tao sambaduHkhavimokkhama kAuslaggaM kujja-tataH sarva duHkhavimokSaNaM kAyotsarga kuryAt ) isake bAda sarva duHkhavinAzaka kAyotsarga kare // 50 // ____kAyotsargameM sthita muni kyA vicAra kare ?-yaha bAta sUtrakAra kahate haiM--' kiM tavaM' ityAdi / ___ anvayArtha--(kiM tavaM paDivajjAmi-kiM tapaH pratipadye) " maiM namaskAra sahita-naukArasI Adi kisa tapako dhAraNa karU~ (evaM-evam ) isa prakAra vadhu 5 --".paDikkamittu " dhyA! mayArtha-paDikamittu-pratikramya pratibhazana nissalo-nizalyaH bhAyA, bhizyA, nihAzayAthI 2Dita anesa muni guruM vandittANaM-guruM vanditvA guru mahArAjane vaMdanA kare. arthA-cothA AvazyakanA aMtamAM gurumahArAjane bahanA 4zana. pAMyamA mApazyanA prArama 42. tao savvadukkhavimokkhaNaM phAussagaM kujjA-tato sarvaduHkhavimokSaNaM kAyotsarga kuryAt mate 2. 5chI sarva ma vinAza bhayomA 42. // 50 // kAyotsargamAM sthita muni ko vicAra kare A vAta sUtrakAra batAve che " kiM tavaM "tyA R-yArtha-kiM tavaM paDivajAmi-kiM tapaH pratipadye hu namaH42 sahita nIrakSI pAyA taya dhAraNa 43 ? evaM-evam mA prabhArI tatya-tatra
Page #914
--------------------------------------------------------------------------
________________ ob uttarAdhyayana sUtre SaNmAsaM yAvannirazano vihRtavAn / tatkimahamapi nirazane zakto'smyetAvatkAlaM sthAtumutaneti? evaM paJcamAsAdikamapi yAvannamaskArasahita taavtpribhaavyet| uktaMca " ciMte carame u, kiM tavaM kAhaM ? | chammAsAmekadiNAdihANi jA porisi namo vA " | chAyA --- cintayet carametu, kiM tapaH kariSyAmi ? | ' SaNmAsyA ekadinAdihAniH yAvatpauruSI namaskAra sahitaM vA / / " iti / itthaM cintayitvA tu punaH kAyotsarga pArayitvA = samApya tatastu guruM vandeta = yathA paryAyaM vandanAM kuryAt // 51 // pUrvagathottarAddha kArthamanuvadan sAmAcArI vizeSamAhamUlam -- pAriyakAussaggo, vaMditANa tao guruM / tevaM saMpaDivajjitA, karije siddhANa saMbhavaM // 52 // ( tattha - tatra ) kAyotsarga meM sthita muni (vicitae - vicintayet ) cintana kare | mahAvIra bhagavAna to chaha mahIne takakA tapa karate the to kyA maiM bhI isI taraha itane samaya taka athavA isase kama yAvat naukArasI takakA tapa kara sakatA hUM yA nahIM ? isa prakAra apanI zaktikI tulanA kare / kahA bhI hai--" ciMte carame ukiM tavaM kAhaM / 19 1 chammAsA mekadiNAdihANi jA porisI namovA // kAusake aMta meM aisA ciMtana kare ki " maiM kisa prakArakA tapa kara sakatA hUM kyA chammAsI tapa kara sakatA hUM yA eka dina kama chammAsI yAvat kyA nokArasI kara sakatA hU~ ? " / pazcAt ( kAussagaMtu pAritAkAyotsarga pArayitvA ) kAyotsarga pAra kara guru mahArAjako vaMdanA kare // 51 // ayotsargabhA sthita bhuni vicitae - viciMtayet ciMtana ure. bhaDAvIra bhagavAna te cha mahinA sudhI tapa karatA hatA te thru huM paNu e pramANe eTalA samaya sudhI athavA enAthI echA samaya sudhI yAvat naukArasI sudhI tapa karI zakuM ke nahIM A pramANe potAnI zaktinI tulanA kare. kahyuM paNa che-- " ciMte carame u kiM tavaM kAhaM / chammAsA mekadiNAdihANi jA porisI namovA // " kAyAtsanA atamAM evu ciMtavana kare ke, "huM kayA prakAranu tapa karI zakuM chuM. zuM chammAsI tapa karI zakuM athavA tA eka divasa chambhAsI yAvat zuM nauarasI arI zaGku ? yachI kAutsagaM tu pArittA - kAyotsarga kAceAtsaga pALIne gurumahArAjane va'danA kare. // 51 / / che va
Page #915
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 26 sAmAcAryA upasaMhAraH chAyA - pAritakAyotsargo, vanditvA tato gurum / tapaH sampratipadya, kuryAt siddhAnAM saMstavam // 52 // TIkA - 1 pAriya ' ityAdi / 109 pAritakAyotsargo muniH guruM vanditvA tataH tapaH = yathAzakticintitaM sampratipadya, = svIkRtya siddhAnAM saMstavaM = siddhAdisvarUpamanulakSya ' namo'tthuNaM ' lakSaNaM stutidvayaM kuryAt // 52 // sampratyadhyayanArthamupasaMharannAha- mUlam--esI sAmAMyArI, samAseNa viyAhiyoM / 12 jaM caritA baha jIvA, tiNNA saMsArasAgaraMti "bemi // 53 // ii chavvIsamaM sAmAyArI ajjhayaNaM samattaM // 26 // chAyA - eSA sAmAcArI, samAsena vyAkhyAtA / yAM caritvA bahavo jIvAH, tIrNAH saMsArasAgaramiti bravImi // 53 // TIkA 'esa' ityAdi - " eSA = anantaroktA dazavidhA = dazaprakArA sAmAcArI oghasAmAcArI ca samAsena = saMkSepeNa vyAkhyAtA = kathitA / sAmAcAryAH phalamAha -- ' jaM caritA muni phira kyA kare so kahate haiM-- 'pAriya' ityAdi / anvayArtha - - ( pAriyakAussaggo - pAritakAyotsargaH ) jisane kA - tsarga samApta kiyA hai aisA suni (guruM vaMdittANa - guruM vanditvA ) guru mahArAjako vaMdana karake yathAzakti ( tavaM paDivajjittA - tapaH pratipadya ) cintita tapako svIkAra kara (siddhANasaMthavaM karijja - siddhAnAM saMstavaM kuryAt ) "namotthuNaM" isa pAThako do bAra paDheM // 52 // aba adhyayanakA upasaMhAra karate hue kahate haiM - ' esA ' ityAdi / anvayArtha - - ( esA - eSA) anantarokta yaha daza prakAra kI ( samAyArI sAmAcArI) sAmAcArI evaM ogha sAmAcArI maiMne ( samAseNa viyAhiyA muni pachI zuM kare te kahe che " pAriya " tyAhi anvayArtha------pAriyakAussaggo - pAritakAyotsargaH bheSe ayotsarga sabhApta uresa hoya sevA bhuni guruM vaMdittANaM - guruM vanditvA gurumahArAne vahanA ane yathAzakti tavaM paDivajjittA - tapaH pratipadya ciMtita tapanA svIaAra harI siddhANasaMthavaM karijja-siddhAnAM saMstavaM kuryAt " namotthuNaM " mA pAune me vAra lage // 52 // have adhyynn| upasaMhAra arIne he che - " esA " - ityAdi ! anvayArtha - esA - eSA anantazasta yA dRza aAranI sAmAyArI - sAmAcArI sAbhAyArI bhane zodha sAbhAyArI meM samAseNa viyAhiyA - samAsena vyAkhyAtA
Page #916
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 uttarAdhyayanasUtre ityAdinA-yAM sAmAcArI caritvA Asevya vahavo jIvAH saMsArasAgaraM tIrNAH= caturgatika saMsArasAgarasya pAraMgatAH mukti prAptavanta iti yAvat / ' iti bravImi' ityasyArthaH pUrvavad bodhyaH // 53 // iti zrI vizvavikhyAta-jagaDhallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalita-lalitakalApAlApaka pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhU chatrapati-kolhApurarAjapradatta-" jainazAstrAcArya"-padabhUSitakolhApurarAjaguru-cAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjyazrIghAsIlAlabativiracitAyAm "uttarAdhyayanasUtrasya" priyadarzinyAkhyAyAM vyAkhyAyAm-'sAmAcArI' nAmakaM SaDvi zatitamamadhyayana-sampUrNam // 26 // samAsena vyAkhyAtA) saMkSepase kahI hai| (jaM cahittA bahU jIvA saMsAra sAgaram tIrNA tti bemi-yAM caritvA bahavo jIvAH saMsArasAgaraM tIrNAH iti bravImi) jisa sAmAcArIko pAlana karake aneka jIva isa saMsArasAgarase pAra hue haiN| " iti bravImi" sudharmAsvAmI jambUsvAmIse kahate haiM he jaMbU ! bhagavAna ke samIpa jaisA maine sunA hai vaisA khtaahuuN||53|| // chAIsa vAM 'sAmAcArI' nAmaka adhyayana samApta // 26 // sapathI hI che. jaM carittA bahU jIvA saMsArasAgara tiNNA ttibemi-yAM caritvA baDayo jIvA' saMsArasAgaraM tIrNAH re sAmAnyArInu pAlana 4rIna mane 71 mA saMsAra sAgarathI pA2 thaye cha. (ttivemi-iti bravImi) sudharmA svAmI sampU svAmIne kahe che ke, he jambu bhagavAnanI pAsethI meM jevuM sAMbhaLela che te mA bhane 49dara che. / / 53 // zrI uttarAdhyayana sUtranuM chavvIsamuM 'sAmAcArI nAmanuM adhyayana samApta 26
Page #917
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha saptaviMzatitamamadhyayanam // vyAkhyAtaM sAmAcArI nAmakaM SaiviMzatitamamadhyayanam / samprati khaluko yAkhyaM saptaviMzatitamamadhyayanaramAbhyate / asya ca pUrveNa sahAyamabhisambandhaHpUrva sminnadhyayane sAmAcArI pratipAditA / sA cAzaThatayaiva pAlayituM zakyA / azaThatAjJAnaM ca tadviruddha zaTatAjJAne satyeva jAyate / ato'sminnadhyayane sa dRSTAntaM zaThatAsva rUpaM niruupyte| ityanena sambandhenAyAtasya asyAdhyayanasyedamAdimaM sUtrammUlam-there' gaNahare gAMge, muMNI AMsi visArae / A~iNNe gaNirbhAvami, samAhi paDisaMghae // 1 // chAyA-sthaviro gaNadharo gargaH, munirAsId vishaardH| AkIrNo gaNibhAve, samAdhi pratisandhatte // 1 // TIkA-'there' ityaadi| sthaviraH-saMyamamArgato vicalitAn sthirI karotIti sthaviraH-zrutacAritra dharmAt pracalatAM punardharme sthApakaH / uktaM ca-"thirakaraNA puNa thero"| __ sattAIsavAM adhyayana prArambhasAmAcArI nAmaka chaIsaveM adhyayana kA vyAkhyAna ho cukA hai| aba yaha sattAIsavAM adhyayana prAraMbha hotA hai| isa adhyayana kA nAma 'khalukIya' hai| pUrva adhyayana ke sAtha isakA saMbaMdha isa prakAra haipUrva adhyayana meM sAmAcArI kahI gaI hai so yaha sAmAcArI azaTha-saralapanese hI pAlita ho sakatI hai zaThapanese nahIM / azaThatA kA jJAna isase viparIta jo zaThatA hai usake jJAna hone para hI hotA hai / isIliye isa adhyayana meM dRSTAnta pUrvaka zaThatA kA svarUpa kahA jAtA hai| isI saMbaMdhase lekara prAraMbhita isa adhyayana kA yaha Adima sUtra hai-'there'-ityaadi| sattAvIsamA adhyayananI zarUAta sAmAcArI nAmano chavIsamuM adhyayana kahevAI gayela che, have A sattAvIsamA adhyayanane prAraMbha thAya che. A adhyayananuM nAma "khaluMkIya che. chavIsamA adhyayanani sAthe A adhyayanane saMbaMdha A pramANe che-chavIsamAM adhyayanamAM sAmAcArI kahevAmAM Avela che e sAmAcArI azaTha-saralapaNAthI ja pALI zakAya che. zaThapaNAthI nahI. azaThatAnuM jJAna enAthI viparIta je zaThatA che. enuM jJAna thavAthI ja thAya che. A kAraNe A adhyayanamAM daSTAMtathI zaThatAnuM svarUpa batAvavAmAM Avela che. A saMbaMdhane laIne prAraMbha karAelA. mA madhyayananu mA prathama sUtra cha.-"thera" tyAha
Page #918
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 uttarAdhyayanasUtre - chAyA-sthirakaraNAt punaH sthaviraH" iti / tathA-gaNadharaH-gaNasya jJAnAdiguNasamUhasya dharaH dhArakaH, vizAradaH sakala zAstraniSNAtaH, muniH samastasavidhavyApAraviratimAn , gargaH garganAmA''cArya AsIt / AkIrNaH AcAryaguNaiApto'ta eva gaNibhAve-AcAryatve sthitaH sa gargAcAryaH karmodayAt kuziSyaiH punaH punasroTitamapi AtmanaH samAdhi-cittasvAsthya pratisandhatte-saMyojayati // 1 // sa ca samAdhi sandadhat yad vicArayati tadAhamUlam-vahaNe vahamANassa, kaMtAraM aivattai / joeM vahamANassa, saMsAraM aivattai // 2 // chAyA-bahane vahamAnasya, kAntAramativartate / yoge vahamAnasya, saMsArotivartate // 2 // anvayArtha (there-sthaviraH) saMyamamArga se vicalita jIvoM ko sthira karane ke svabhAva vAle-arthAt zrutacaritrarUpa dharma se vicalita prANiyoM ko usI dharma meM punaH sthira karane vAle tathA (gaNahare-gaNadharaH) jJAnAdika guNa samUha ko dhAraNa karanevAle (visArae-vizAradaH) tathA sakalazAstroM ke pAragAmI (muNI-muniH) samasta sAvadha-vyApAroM ke sarvathA tyAgI aise (gagge-gargaH) garganAma ke AcArya (AsI-AsIt )the| (AipaNe-AkoNaH) ye AcArya ke guNoM se yukta the / isaliye (gaNibhAvammi-gaNibhAve ) AcArya pada para virAjamAna the| ye gargAcArya karmodaya se yukta kuziSyoM dvArA punaH2 vicalita apanI samAdhi kocitta kI ekAgratA ko sthira karate rahate the // 1 // anvayArtha-there-sthaviraH saMyamamAthA viyasita vA sthi2 42vAnA svabhAvavALA, arthAta-zrutacAritrarUpa dharmathI vicalita prANIne eja dharmamAM zathI sthira 42vAvA tathA gaNahare-gaNadharaH jJAnA4i guNasabhUDane dhAraNa 42vAvA visArae-vizArada tathA sazAsAnA pArAbhI, muNI-muniH samasta sAvadhavyApArInA sarvathA tyAgI mevA gagge-gargaH gaganAmanA mAyArya AsI-AsIt tA. to AiNNe-AkINeH mAyAyanI zuthA yuta utA. se bhATe gaNibhAvammi-gaNibhAve mAyArya 56 52 mIrabhAna hatA. se gargAcArya karmodayathI kuziSya dvArA pharI pharI vicalita pitAnI samAdhIne, __-yittanI mayatAne sthi2 42tA 2utA hatA. // 1 //
Page #919
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a 27 zaThatAsvarUpavarNanam' TIkA-'vahaNe' ityaadi| vahane zakaTAdau yojitAn vinItAn vRSabhAdIn bahasAnasya antarbhAvitaNyarthatvAd vAhayataH sArathyAdeH kAntAraM vanam ativartate atikrAntaM bhavati / ullaDintaM bhavatItyarthaH / tathaiva-yoge-saMyamavyApAre suziSyAna vahamAnasya vAhayataH pravatayat AcAryAdeH saMsAraH ativartate atikrAnto bhavati / ziSyANAM vinayaM vilokya guravaH samAdhimantI bhavantIti bhaavH| 'saMsAraM' ityatra praakRttvaannpuNsktvm||2|| ___ evamAtmanaH samAdhimAptaye vinItaziSyasvarUpaM vicintya sa muniH punaravinItaziSyasvarUpaM yathA vicArayati tathAhamUlam-khalaMke jo u joei, vihammANo kilissai / asamAhiM ca veei, tottole the bhajai // 3 // chAyA-khaluGkAn yastu yojayati, vighnan klizyati / asamAdhi ca vedayate, totrakastasya bhajyate // 3 // samAdhi ko dhAraNa karate hue jila prakAra vicAra karate hai so kahate haiN--'vhnne'-ityaadi|| ____anvayArtha-(vahaNe-bahane) zakaTa Adi yAna meM yojita vinIta vRSabha Adi jAnavaroM ko (vahamANasla-vamAnastha) acchI taraha calAne vAlA sArathi ki jo (kaMtAraM aivattai-kAntAram ativartate) aTavI ko pAra kara jAtA hai / isI taraha (joe vahamANasta saMsAraM aivattaiyoge vahamAnasya saMsAro'tivartate) saMyama vyApAra meM suziSyoM ko lagAne vAle AcArya AdikoM ko saMsAra bhI atikrAnta ho jAtA hai| bhAvArtha--ziSyoM ko vinIta dekhakara guru samAdhibhAva ko prApta ho jAte haiM // 2 // samAdhIne dhAraNa karatI vakhate je prakArane vicAra kare che, te kahevAmAM mAve cha.-"vahaNe" tyaah|| manyAtha-vahaNe-bahane 25 gate / vageremA nepAmA mAsA (panIta ma mA nakzene vahamANassa-vahamAnasya sArI za yAnA2 . sArathI hai, katAraM aivattai-kAntaras ativartate 42vIna pA2 42N Mya cha mAna pramANe joe vahamANasa saMsAraM aivattai-yoge vahamAnasya saMsAro'tivartate saMyama vyApAramAM suziSyane lagADavAvALA AcArya Adikane saMsAra paNa atikAMta thaI jAya che. bhAvArtha_ziSyone vinIta joIne guru samAdhI bhAvane prApta banI jAya che. rA u0 15
Page #920
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 uttarAdhyayanasUtre TIkA-'khalaMke' ityaadi| yastu sArathiH khaluGkAngalivRSabhAn zakaTAdau yojayati, sa tAn vighnan =vizeSega tADayan saMklizyati-klezaM prApnoti, ata eva asamAdhim-cittodvegaM ca vedayate anubhavati / tasya khaluGayojayituH totrakA prajanakaH 'parANI' iti bhASA prasiddho bhajyate atitADanAd bhagno bhavati // 3 // tatazcAtiruSTaH san sa khalaGkayojayitA yatkaroti tadAhamUlam--egaM Dasai pucchammi, eMgaM viMdhai'bhikkhaNaM / ego bhaMjai samilaM, eMgo uppahapaDio // 4 // chAyA-ekaM dazati pucche, ekaM vidhyatyabhIkSNam / ___eko bhanakti zamilAm , eka utpthpsthitH||4|| TIkA--'egaM' ityaadi| tato'tiruSTaH khaluGgavAhakaH eka khalukaM pucchedantairdazati / tathA ekaM khaluGkam isa cittasamAdhi kI prApti ke liye vinIta ziSyoM kA svarUpa vicAra kara garga AcArya avinIta ziSyoM kA svarUpa isa prakAra vicArate haiM--' khalu ke '-ityAdi / ____ anvayArtha-- (jou-yastu ) jo sArathi (khalaMke-khaluGkAn) dhITha bailoM ko gAr3I Adi meM (joei-yojayati ) jotatA hai, vaha unako (vihammANo-vighnan ) acche mArga para calane ke liye tADita karate2 kilissai-klizyati ) khedakhinna ho jAte hai / ataH vaha (asamAhiM ca veei-asamAdhi ca vedayate) citta kI udvignatA kA anubhava karane lagatA hai, tathA (se ya tottao bhajjai-tasya trotakaH bhajyate) usa vicAre kA unakI tADanA karate2 cAvuka taka bhI TUTa jAtA hai // 3 // A citta samAdhinI prApti mATe vinIta ziSyonA svarUpane vicAra karI sajAyAya pavinAta zidhyAnA 2135ne yA pramANe piyAre cha.-"khalaMke" tyAha. manvayArtha je u-yastu re sArathI kha 'ke-khaluGkAn pIjiyA hone kAhI mAhimA joei-yojayati ne cha mene vihammANo-vighnan sA21 bhAga 52 yAlA bhATe bhAratai bhAratai kilissai-klizyati bhinna manI laya che. sAthI ta asamAhiM ca veei-amAmAdhiM ca vedayate cittanI dvigntaan| manuH sapa 421 / sAge cha. tathA se ya tottao bhajjai-tasya trotakaH bhajyate se * rAnA meM maNahone bhAratai bhArata yAmu: 55 tUTI taya che. // 3 //
Page #921
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 27 zaThatAsvarUpavarNanam abhIkSNam vAraM vAraM vidhyati-prAjanakasya ArayA vyathayati / tato galikRSabhAdiH kiM karoti ? ityAha-ego aMjai' ityAdi / ekaH zamilAM yugarandhrakIlikAM bhanakti-troTayati / tathA-eko vRSabhaH utpathaprasthitaH unmArgagAmI bhavati // 4 // kiM camUlam ego paDai pAsaNaM, nivesa~i nivjjii| ukkuIi uppi~Dai sa~Dhe bAlagaMviM vae~ // 5 // chAyA-ekaH patati pArthena, nivizati nipadyate / ___utkUdate utsphiTati, zaTho bAlagIM vrajati // 5 // TIkA-'ego' ityaadi| ako galivalIvaI pArzvana vAmena dakSiNena vA pArzvena patati, anyaH kazcid phira atiruSTa huvA khalaMka bailoM ko calAne vAlA sArathi kyA karatA hai ? so kahate haiM--' egaM'-ityAdi ! anvayArtha--isa taraha ruSTa hokara vaha sArathi Aveza meM Akara (ege pucchammi Dasai-ekaM pucche dazati ) eka baila ko pUcha meM kATa khAtA hai to (ege-ekam ) eka-dUsare bailoM ko (abhikkhaNaM vidhaiabhIkSNam vidhyati ) bAra bAra Ara se vyathita karatA hai| isa prakAra hone para (ego samilaM bhaMjai-ekaH zamilAM lanakti) eka baila zamilAjUe kI khIlI ko tor3akara bhAga jAtA hai aura (ego upahapaDhioeka: utpathe prasthitaH) eka dUsarA unmArga-upaTa mArga meM jAtA hai||4|| phira bhI- ego-ityAdi / anvayArtha--(ego-ekaH) koI eka duSTa baila (pAseNaM paDaiporbena patati ) vAma pArzva se dakSiNa pAva se jamIna para gira paDatA hai| AvA gaLiyA baLadane kAraNe khIjAyelA sArathI zuM kare che te kahe che " egaM" tyaadi| malkyAtha-egaM pucchammi Dasai-ekaM pucche dazati ye mahanA pUchAne ma mare cha bhane ege-ekam mIta mana abhikkhaNaM vidhai-abhikSNam vidhyati mArathI pArapAra vyathita 42 che. 23 // prAre thavAthA ego samilaM bhaMjai-ekaH zamilaM bhanati me 15 ghAsasane nA taya cha bhane ego uppahapar3hioekAutpathe prasthitaH mAnna mAga bhAge mAjaya che. // 4 // 32 5-" ego"-tyaadi| manpayArtha -ego-ekaH dhime duSTa 54 yA pAseNaM paDai-pazvena
Page #922
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre bhUmau nivizati-nIcairmukho bhUtvA upavizati, ekaH kazcit nipadyate bhalambo bhUtvA zete, aparaH utkUdate UvaM gacchati, itaraH utsphiTati-maNDUkavat catuH sphAlo bhUtvA utplavate / aparaH zaTho bhavati / anyo bAlagavIm addhAM gAM dRSTvA tAmanuvrajati // 5 // kiJcamUlam mAImuddheNa paiDai, kuddhe gacchaMi paDipahaM / mayalakkheNa ciTThaI, vegeNaM ye pahAvaI // 6 // chAyA-mAyI mUrnA patati, kruddho gacchati pratipatham / mRtalakSyeNa tiSThati, vegena ca pradhAvati // 6 // TIkA-'mAI' ityaadi| nisasvamiva svaM darzayan eko mAyI-mAyAvAn mUrnA-mastakaM bhUmau nikSipya patati / ekaH kazcit kruddhaH san pratipatha-pratikUlamArga gacchati / aparaH mRtala. koI eka (nivesai-nivizati ) nIcA mukha karake baiTha jAtA hai, koI eka (nivajjai-nipadyate) cAroM paira pasAra kara so jAtA hai, koI eka (uku6i-utkUdate ) kUdane lagatA hai, koI eka (utsphaTati-umphiDati) maNDUka kI taraha uchalane lagatA hai| koI eka (saDhe-zaThaH)mAyAcArI baila (bAlagaviM vae-bAvagavIM vrajati) gAya ko dekhakara usake pIche2 bhaga jAtA hai|||5|| phira bhI-'mAI' ityAdi / ___ anvayArtha-(mAI-mAyI ) koI eka mAyAvI baila apane Apa ko bilakula kamajora jaisA prakaTa kara (muddheNa-sUna ) mastaka ke bala (paDaipatati) jamIna para gira par3atA hai| koI eka (kruddha-kruddhaH) krodhI hokara pati vAma-DAbA paDakhethI athavA dakSiNa paDakhethI jamIna upara paDI jAya che manamA nivesai-nivizati nIyumA 4zana mesIya cha / nivajjai-nipadyate vyAre 5 // 5sArIna sudha 1ya cha, AI ye ukkuddai-utkUdate vA sAya sa, upphiDati-utsphiTati 44AnI bhA54 971 mAMu cha, adha me saDhe-gaThaH bhAyAyArI ma bAlagavi vae-bAlagavIM vrajati gAyanenana tenI pAchaLa pAchaLa bhAgI jAya che. 5 | 3rI 54-"mAi" ityAdi ! bhanvayArtha --mAI-mAyI me bhAyApI pAtAne mIsasa bha - 2 matApAnamuddheNa-mUrnA mAthu dAjI 72 paDai-patati 04 bhAna 52 par3I che, AI kuddhe-kruddhaH thA manIne paDipahaM gacchai-pratipathaM gacchati //
Page #923
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127 priyadarzinI TIkA a0 27 zaThatAsvarUpavarNanam kSyeNa mRtavat mRtakasyevalakSya lakSaNaM mRtalakSyaM tena, tiSThati-gataprANa iva nizceSTo bhUtvA patatItyarthaH / ca-punaH kathaMcinmahatA prayatnenotthApitastu vegena pradhAvati tathA dhAvati yathA tatsahacArI balivaIstena saha gantuM na zaknotIti bhAvaH // 6 // kiMcamUlam-chiNNAle chiNNaI salliM, duIte bhajjaI jugaM / se virya sussuyoittA, ujjaihittA palAyai // 7 // chAyA-chinnAlaH chinatti razmi, durdAnto bhanakti yugaM / so'pi ca sutkRtya, uddhAya palAyate // 7 // TIkA-'chiNNAle ' ityAdi / kazcit chinnAla:=tathAvidha duSTajAtIyo vRSabhaH razmi= rassI'ti bhASAprasiddha chinatti balAt troTayati / aparaH durdAnto durdasanIyo vRSabho yugaM-jusaraM bhanakti / api ca sa duSTo vRSabhaH sUtkRtya sUtkAraM kRtvA uddhAya svAminaM zakaTaM ca mArgamadhye parityajya palAyate // 7 // (paDipahaM gacchai-pratipathaM gacchati ) pratikUla mArga para calane lagatA hai| koI eka (mayalakkheNa ciTThai-mRtalakSyeNa tiSThati) marA huA jaisA ho kara par3a jAtA hai| phira (vegeNa pahAvai-vegena pradhAvati) bar3I muzkilase uThAne para baDe jorase dor3ane lagatA hai / tathA aisA daur3atA hai ki jisase usakA sahacArI baila usake sAtha nahIM cala sakatA hai / / 6 / / phira bhI-'chiNNAle' ityAdi / ___ anvayArtha (chiNNAle-chinnAlaH ) koI duSTa jAtIya baila (salliM chiNNaI-razmi chinatti) rassI ko tor3a DAlatA hai| (duiMte jugaM bhajjaiduntiH yugaM bhanakti) kAbu se bAhara huA koI eka baila jUe ko tor3a bhAge yAlA bhAMDa cha, 4 me mayalakkheNa ciTThai-mRtalakSyeNa tiSThati bharI gayesa va bhAva 4zana 5DI laya che, vegeNa pahAvai-vegena pradhAvati dhI muzkelIthI uThADavAthI ghaNA ja jorathI daDavA lAge che tathA e deDe che ke, jenAthI tene sahacArI baLada tenI sAthe cAlI zakatuM nathI. 6 che zrI 5-"chiNNAle " tyAdi ! ArqyAtha-chinnAle-chinnAlaH duSTa ando salliM chinnaI-razmi chinatti rAsale tI nANe cha, duddante juga bhajjai-durdAntaH yugaM bhanakti amuthI mahA2 thye| 4 56 ghAMsane tI nAme che, sovi ya sussuyAittA
Page #924
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre ___ itthaM dRSTAntamabhidhAya dArTAntika yojanAmAhamUlam khalaMko jArisA jojjA, dussIsA vi hu taarisaa| joiyA dhammajANammi, bhaijaMtI dhiidubalI // 8 // chAyA-khalukA yAdRzA yojyoH, duzziSyA api khalu tAdRzA / yojitA dharmayAne, bhajyante dhRtidurvalAH // 8 // TIkA-'khalaMkA' ityAdi / gargAcAryaH svakIyAn duzziSyAn prati evaM vicArayati-loke zakaTe yojyAH =yojanIyAH khalaGkAH galivRSabhA yAdRzA bhavanti / , duzziSyA api khalu nizcayena tAdRzA bhavanti / dhRtidurbalAH = nirbalacittAste ziSyAH dharmayAne yojitAH bhajyante bhagnotsAhA bhavanti / ayaM bhAvaH-yathA galiSabhAH zakaTe DAlatA hai / (se vi ya susyAittA ujAhittA palAyai-so'pi ca sUtkRtya uddhAya palAyate) koI2 duSTa baila to sUMsADA karatA huvA svAmI evaM gADI ina donoM ko raste meM hI chor3a kara bhAga jAtA hai // 7 // isa prakAra dRSTAntako kahakara sUtrakAra aba dASTAntikake sAtha yojanA karate haiM-'khalukA' ityaadi| ___anvayArtha-gargAcArya apane ziSyoM ke prati aisA vicAra karate haiM ki (jArisA jojjA khalaMkA-yAdRzAH yojyAH khaluGkAH) jaise ye gAr3I meM jote gaye duSTa baila hote haiM (tArisA-tAdRzAH) usI taraha (hu-khalu) nizcayase (dussIsA vi-duHziSyA api) duSTa ziSya bhI hote haiN| (dhiidubalA dhammajANammi joiyA bhajjaMtI-dhRti durbalAH dharmayAne yojitAH bhajyante) ye ziSya nivalacitta hote hue dharmarUpa yAnameM niyukta karane para hatotsAha ho jAte haiN| unnahittA palAyai-so'pi ca sUtkRtya uddhAya palAyate huSTa mahata sUsavATA karIne sArathI temaja gADI banne rastAmAM choDIne ja bhAgI jAya che. AzA ( A pramANe dRSTAMtane kahIne sUtrakAra have dArjIntikanI sAthe rojanA re cha-" khaluMkA " tyA ! avayArtha_gargAcArya pitAnA ziSya aMge e vicAra kare che ke, ArisA jonA khaluMkA-yAdRzAH yojyAH khalukAH ma ||ddiimaa nepAmAM mAvean duSTa maha Aya che, tArisA-tAzAH me pramANe hu-khalu nizcayathA dussIsA vi-duHziSyA api duSTa ziSya 55 DAya cha, dhiiduvbalA dhammajANammi -dhatidarbalA dharmayAne yojitA bhavanti me ziSya ni yittatA DAvAne * dharmadhyAnamAM niyukata karavA chatAM paNa hastetsAha banI jAya che.
Page #925
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 27 zaThatAsvarUpavarNanam 119 yojitAH zakaTasthitAn janAn klezayanti, gantavyasthAne ca na gacchanti / tathaitra duziSyA api AcAryeNa dharmayAne yojitA AcArya klezayanti / saMyamakriyAnuSThAnAt skhalitA bhavanti / na ca khalu te muktisthAne gacchantIti // 8 // dhRtidurbalakhameva teSAM spaSTayitumAha -- mUlam - iDigoravie aige, eNgettha rasagArave / sAyAgAravie eMge, eMge sucirakohaNe // 9 // chAyA - Rddhigauravika ekaH, eko'tra rasagauravaH / sAta gauravika ekaH, ekaH sucirakrodhanaH // 9 // TIkA -' iDDIgAravie ' ityAdi / ekaH = kazcit Rddhigauraviko = RddhyA gauravam-RddhigauravaM, tadastyasyeti Rddhigauraviko bhavati / ayaM bhAvaH - ' mama zrAvakA ADhayA vazyAH, mama pAtraM vastrA bhAvArtha - jisa prakAra duSTa baila gAr3I meM jonane para zakaTasthita manuSyoM ko khedakhinna karate haiM, aura gantavya sthAna para nahIM pahuMcate haiM usI taraha duSTa ziSya bhI AcArya dvArA dharmarUpa yAnameM niyukta kiye jAne para svayaM usa dharmayAnake saMcAlaka AcAryako pIDita kiyA karate haiM tathA saMyama kriyAnuSThAnase patita ho jAte haiM / isaliye ve mukti sthAnameM nahIM pahuMcate haiM // 8 // aba unakI dhRti durbalatAko batAte haiM 'iDDI' ityAdi / anvayArtha - koI ( ege - ekaH ) eka sAdhu ( iDi gAravie - Rddhi gauravikaH ) mere zrAvaka dhana saMpanna haiM tathA merI bAtakoM mAnate haiM / mere bhAvA--je pramANe duSTa baLado gADImAM joDavAthI gADI calAvanAra sArathIne khekhinna kare che ane je raste javAnuM hoya tyAM cAlatAM avaLe raste gADIne khe`cI jAya che evI ja rIte duSTa ziSya paNa AcAya--taraphathI samajAvavAmAM AvatA dhama dhyAna ane ene e dharmadhyAna zIkhavAmAM preraNA karAtI hAya che tyAre e tarapha durlakSa sevIne ulaTa AcAyane pIDita karatA heAya che. temaja saMyamakriyA nuSThAnathI patita banI jAya che. A kAraNe te mukita sthAnamAM paheAMcatA nathI. IIcaa have bhASA ziSyanI dhRtihurthaM jatAne matAvavAmAM Ave che-"iDDhI" tyiAhi ! manvayArtha - ardha ege--ekaH 4 sAdhu iDhigAravie-RddhigauravikaH mArA zrAvaka dhanasaMpanna che, ane mArI vAtane mAne che, mArAM vajra pAtrAdika
Page #926
--------------------------------------------------------------------------
________________ - uttarAdhyayanasUtre dikaM ca samIcInam ' ityAdirUpeNa yaH svAtmAnaM bahu manute, sa Rddhigauravika ucyate / etAdRzaH ziSyo gurorAdezena pravartate iti / tathA-atra-duziSyAdhikAre ekaH kazcit rasagauravaH-rase=madhurAdirase gauravaM yasya sa tathA,-rasalolupo bhavati / etAdRzo hi vAlaglAnAdibhyaH samucitAhAradAne tapo'nuSThAnAdau ca na pravartate / tathA-kazcidekaH sAtagauravikA-sAte-sukhe gaurava-prativandhaH-sAta gauravaM, tadastyasya-sAtagauravikA sukhecchurbhavati / evaMvidhaH ziSyo vihAraM kattu na zaknoti / tathA-ekaH kazcit sucirakrodhanaH dIrgharopI bhavati / etAdRzo hi tapaH kriyA'nuSThAnakaraNe samarthoM na bhavati // 9 // kiM camUlam--bhikkhAlesie eMge, eMge omANa bhIrue theddhe / eMgaM ca aNusIsammi, heUhiM kAraNehiM yeM // 10 // vastra pAtrAdika bahuta acche haiM' ityAdi rUpase apane Apako bahuta acchA mAnatA hai, aise sAdhuko Rddhi gauravika kahate haiN| aisA Rddhi gauravika sAdhu apane guruke AdezAnuvartI nahIM hotA hai / koI (ege-ekaH) eka sAdhu aisA hotA hai jo (rasagArave-rasagauravaH) rasameM lolupa hotA hai / aisA rasalolupI sAdhu bAla glAna Adikake liye AhAra denemeM evaM tapasyAke anuSThAna karane meM pravRtti nahIM karatA hai| (ege-ekaH) koI eka sAdhu (sAyAgAravie-sAtagauravikaH) aisA hotA hai jo sukhase liyA hotA hai jo AcAryakI AjJAmeM nahIM calatA hai| koI eka sAdhu (sucirakohaNe-sucirakrodhanaH ) dIrgha roSI hotA hai / eso sAdhu tapa saMyamakI kriyAkA anuSThAna karanemeM samartha nahIM hotA hai // 9 // ghaNAM sArA che. ItyAdi rUpathI pote potAnI jAtane khUba ja ucI mAne che evA sAdhune RddhinA gauravavALA kahevAmAM Ave che RddhinuM A pramANe gaurava 422 sAdhu potAnA gurunA mAheza pramANe vatatA nathI. dha egeeka sAdhu sevA DAya cha hai, re rasagArave-rasagauravaH rasamA vArapAya che. evA rasalolapi sAdhu bAlaplAna AdinA mATe AhAra ApavAmAM ane tapasyAnu manuSThAna 42vAmA pravRtti 42tA nathI. ege-ekaH adhame sAdha sAyAgAravie-sAtagauravika. mevA DAya che , re bhanamAla lAyana dAnanyAyAyanI mAjJA pramANe yAvatI nayI, ase sAdhu sucirakohaNesucirakrodhanaH bhUma hodha 42nAra hAya che, mevA sAdhu ta5 sayabhanI ThiyA na 42pAbhA samaya tA nathI. // 8 //
Page #927
--------------------------------------------------------------------------
________________ 121 priyadarzinI TIkA. a. 27 zaThatAsvarUpavarNanam chAyA-bhikSAlasika ekaH, eko'vamAnabhIrukaH stbdhH| eka ca anuzAsmi, hetubhiH kAraNaizca // 10 // TIkA-'bhikkhAlasie' ityAdi / ekaH kazcid bhikSAlasikA bhikSAyAmAlasyayukto bhavati / etAdRzo hi gocarI parISahasahanayogyo na bhavatItyarthaH / ekaH kazcit avamAnabhIrukaHapamAnAd bhayazIlo bhavati / sa hi bhikSArtha bhramannapi na yasya tathaiva gRhe praveSTumicchati / ekaH kazcit stabdhaH ahaMkAravAn bhavati / etAdazo hi nijakugrahAd vinayaM kattuM na zaknoti / ca-punaH-tataH AcAryoM vicArayati-eka-yamekaM vinItaM vijJAyAhaM hetubhiH kAraNaizca anuzAsmi-zikSayAmi 'so vi' ityagretanagAthayA sambandhastena so'pi vakSyamANalakSaNo bhavatIti bhAvaH // 10 // phira bhI-'bhikkhAlasie' ityaadi| anvayArtha-kuziSyoMmeM (ege-ekaH) koI eka sAdhu aisA bhI hotA hai jo (bhikkhAlasie-bhikSAlasikaH) bhikSAvRtti karane meM Alasya kiyA karatA hai| aisA sAdhu gocarI karate samaya Aye hue parISahoMke sahana karanemeM ayogya hotA hai| arthAt vaha gocarIke parISahoMko sahana nahIM kara sakatA hai| (ege-ekaH) koI eka sAdhu (omANabhIrueavamAnabhIrukaH) apamAnase bhIru hotA hai| aisA sAdhu bhikSAke liye paryaTana karatA huA bhI gRhasthake gharameM jAneke liye tatpara nahIM hotA hai| koI eka sAdhu (thaddhe-stabdhaH) ahaMkArI hotA hai| aisA sAdhu apane kadAgrahake kAraNa vinaya dharmako nahIM pAla sakatA hai| phira AcArya socatA hai ki maiM kisI ziSyako vinIta samajhakara jaba hetu aura kAraNoMse zikSA detA hUM to vaha bhI vakSyamANa prakArakA ho jAtA hai // 10 // zrI 5-" bhikkhAlasie" tyA ! manvayAtha:-ziSyAmA ege-ekaH / sAdhu savA 54 ya cha, bhikkhAlasie-bhikSAlasikaH bhikSAvRtti 42pAmA mAsu DAya cha, AvA sAdhu gocarInA samaye AvatA parISahene sahana karavAmAM agya hoya che. arthAta- te gAyarInA parISaDAna sahana 42 zA nathI. ege-ekaH dhaya sAdhu omANabhIrUe-apamAnabhIrukaH apamAnane saDana 42vAmA lI2 DAya che, AvA sAdhu bhikSA mATe paryaTana karavA chatAM paNa gRhasthanA gharamAM javA mATe tat52 thatA nathI, me4 sAdhu thaddhe-stabddha; ma rI hAya cha, savA sAdhu pitAnA ahaMbhAvane kAraNe vinayadharmane pALI zakatA nathI. pachI AcArya vicAre che ke, huM kaI ziSyane vinIta samajIne hetu ane kAraNe thI samajAvuM to ye paNa 1kSyamA rana manI naya che. // 10 // u016
Page #928
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 uttarAdhyayanasUtre tamevAhamUlam--so vi aMtarabhA~sillo, dosame pkuvvii| AyariyANaM taM vayaNaM, paDika~lei abhirkhaNaM // 11 // chAyA-so'pi antarabhASakA, doSameva prakaroti / AcAryANAM tad vacanaM, pratikUlayati abhIkSNam // 11 // TIkA-'so vi' ityaadi| so'pi kuziSyaH AcAryeNa-anuziSyamANaH antarabhASakA antare-guru vAkyAntarAle bhASakaH svAbhimataprakAzako doSameva prakaroti / AcAryasya zikSAyAM doSameva prakAzayatItyarthaH / punaH sa kuziSyaH AcAryANAM yad vacana tadvacanam abhIkSNaM vAraM vAraM pratikUlayati-kuyuktibhiH viparItaM karoti / aya bhAvaH-yadA AcAryAH kiMcit zikSAvacanaM vadanti, tadA sa kuziSyaH muhurmuhurevaM vadati-kiM mAM yUyaM vadata, yUyameva kiM na kuruta ? ityAdi // 11 // aba usIko kahate haiM- sovi' ityAdi / ' anvayArtha-(sovi-so'pi) vaha bhI ziSya (aMtarabhAsillo-antara bhASakaH ) jaba AcArya isako samajhAte vujhAte haiM taba yaha bIca 2 meM bolakara doSa hI prakaTa karatA hai arthAt AcArya mahArAjakI zikSAmeM bhI yaha doSa hI prakAzita karatA hai / tathA vaha kuziSya (AyariyANAM taM vayaNaM abhikkhaNaM paDikUlei-AcAryANAM tadvacanaM abhIkSNaM pratikUlayati ) AcArya jo kucha isako kahate haiM unake vacanako bAra bAra kuyuktiyoM dvArA viparIta kiyA karatA hai / arthAt AcArya jaba isako kuchabhI zikSAkI bAta kahate haiM to yaha phaurana pratyuttarake rUpameM unase kaha uThatA hai ki 'Apa hamase kyoM aisA kahate rahate haiM Apa hI aisA huve sana 1 se cheso vi" tyA ! . anvayArtha so vi-so'pi 2. paNa ziSya aMtarabhAsillo-antarabhASakaH jyAre AcArya tene samajAve che tyAre te vacce vacce besIne deSa ja pragaTa karato rahe che. arthAt AcArya mahArAjanA samajAvavAmAM paNa te deSa ja agara ta he che. tathA ziSya AriyANaM taM bayaNaM abhikkhaNaM paDikaleiAcAryANAM tadvacanaM abhIkSNaM pratikUlayati mAyA tana 2 4i manA - vAraMvAra kuyukitathI viparIta batAvate rahe che. athavA AcArya ane - te zikSAnI vAta kahe che, te te tarata ja pratyuttaranA rUpathI kahevA :
Page #929
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 priyadarzinI TIkA a. 27 zaThatAsvarUpavarNanam yathA pratikUlamAcarati tathAhamUlam--na sA mamaM viyAgAi, na vi" sA majjha daahiii| nigayA hohiI manne, sAhu annottha vaiccau // 12 // chAyA-na sA mAM vijAnote, nA'pi sA sahya dAsyati / nirgatA bhaviSyati manye, sAdhuranyo'tra vrajatu // 12 // TIkA--na sA' ityaadi| yadA AcAryaH prAha-bho ziSya ! amukasyAH zrAvikAyA gRhAnmamArthamAhArAdyAnIyatA, tadA sa kuziSyo vadati-sA zrAvikA mAM na vijAnAti, api punaH sA mahyaM na dAsyati / athavA-sa evaM vadati-bho guro ! manye sA gRhAt nirgatA bhaviSyati / yadvA-evaM bravIti-atra kArya anyaH sAdhujatu, kimahameka evAsmi sAdhuranyaH sAdhu sti: // 12 // kyoM nahIM karate hai| arthAt jaisA hamase kahate haiM vaisA Apa kyoM nahIM karate haiM // 11 // ___ vaha kuziSya jaisA pratikUla AcaraNa karatA hai so kahate haiN| 'nasA' ityaadi| ____ anvayArtha-kuziSya se jaba AcArya mahArAja aisA kahate haiM ki he ziSya amuka zrAvikAke gharase mere liye tuma AhAra le Ao usa samaya vaha kuziSya javAba detA hai ki (sAmAna viyANAi-sA mAM na vijAnIte) vaha zrAvikA mujhe nahIM jAnatI hai / isaliye (sA-sA) vaha (majjhaM na dAhiI-mahAna dAsthati) mujhe nahIM degii| athavA aisA bhI uttara de detA hai ki (manne-manye ) bho guro / maiM aisA samajhatA hUM ki vaha (niggayA hohiI-gRhAt nirgatA bhaviSyati) gharase kahIM bAhira mAMDe che ke, Apa amane zA mATe Ama kahyA kare che, Apa ja e pramANe kema karatA nathI. arthAta-Apa amane jema kahe che tevuM Apa kema karatA nathI. je 11 se ziSya 3 prati mAya29 42 cha te 3 cha-" na so"tyAha! anvayArtha---kuziSyane jyAre AcArya mahArAja evuM kahe che ke, he ziSya! amuka zrAvikAnA gherathI mArA mATe tame AhAra laI Avo e samaye te ziSya vAma mA cha hai, sA mama na viyANai-sA mAM na vijAnAti se zrAvikA mane oLakhatI nathI, AthI te mane Apaze nahIM. athavA e 5 utta2 mAthI cha hai, manne-manye zuru ! 9 me mArnu chu , niggayA hi te A samaye gherathI kyAMka bahAra gaI haze. athavA evuM paNa kahI
Page #930
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 uttarAdhyayana sUtre anyacca mUlam -- pesiyA paliMuMcaMti, te periyaMti samatao / rAyaviTThi va mannatA, keriti bhiuMDiM muMhe ||13|| chAyA - preSitA apahnuvate, te pariyanti samantataH / rAjaveSTimiva manyamAnAH kurvanti bhRkuTiM mukhe // 13 // TIkA--' pesiyA' ityAdi / 3 kuziSyA guruNA kutracid gRhasthagRhe AhArAdyarthaM preSitAH santaH apahuvate =kadA bhavadbhiruktaM tadgRhAt AhAramAnaya iti vadanti / athavA - madhurAhArAdikaM gopayanti / yadvA-uktaM kAryaM na kurvanti / kiMvA - akRtamapi kRtaM vadanti / athavA gaI hogI / athavA aisA bhI kaha baiThatA hai ki - (annottha vaccau-atra anyaH vrajatu ) Apa isa kArya meM kisI dUsare sAdhuko bheja diijiye| maiM hI eka sAdhu to hUM nahIM aura bhI to sAdhu hai // 12 // phira ve kuziSya kyA kahate haiM so kahate haiM - 'pesiyA' ityAdi / anvayArtha - (pesiyA - preSitAH) ve kuziSya jaba unheM guru mahArAja kisI gRhasthake yahAM AhArAdika sAmagrI lAneke liye bheja dete haiM taba (paliuMcati - apahUNuvate ) " Apane kaba kahA thA ki amuka ke yahAMse AhAra le Ao" aisA kaha dete haiM / arthAt guru mahArAja jisa gharase AhAra leneke liye kaha dete haiM ve usa ghara se AhAra nahIM lAte haiM aura isa bAtako chipAneke liye ulTe guru mahArAja se kaha uThate haiM ki "Apane usa gharase AhAra lAneke liye kaba kahA thA " / athavA madhura AhAra Adiko chupA lete hai- guru mahArAjako nahIM dikhalAte haiM / athavA vrajatu sAtha A Arya bhATe mIla adha nathI khIjA paNa ghaNA sAdhu che. / 12 / dUrIthI pazu ziSya sAdhu zuM he che te tAve che -"pesiyA" ityAhi ! " he che, annotthavacca - atra anya sAdhune mokalAve. huM eka sAdhu ja manvayArtha--pesiyA-preSiyA yA ziSyane nyAre gurumahArA ardha gRhasthane tyAM AhAra Adi sAmagrI sevA bhAule te tyAre paliGa'-caMti-apahnu vave " mAye huyAre 4 tuM samuGane tyAthI AhAra saI sAvA" me kahI de che arthAt-guru mahArAja je gherathI AhAra lAvavAnu kahe che te gherathI e AhAra lAvatA nathI ane e vAtane chupAvavA mATe ulaTu' gurumahArAjane che ke, " Ape e gherathI AhAra lAvavA mATe kayAre kahyuM hatuM " madhura AhAra Adine chupAvI le che. gurumahArAjane batAvatA nathI.
Page #931
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 27 zaThatAsvarUpavarNanam -yatra vayaM prepitAH sa gRhI nAvalokita ityevaM vadanti / tathA-kuziSyAH samantataH caturdikSu pariyanti paryaTanti / gurusamIpe yadi vayaM sthAsyAmastadA guruvo'smAnH kasmiMzcit kArya niyojayiSyanti iti matvA gurupArzve na tiSThanti, aMpi tu itastataH paribhramantIti bhaavH| tathA-kadAcit kasmiMzcitkArye guMruNAM preritAstatkArye pravRttA api tatkArya rAjavepTimiva rAjJA valAt pravartita kRtyamitra manyamAnA mukhe bhRkuTi krodhavazAd bhrUbhaGgaM kurvanti / upalakSaNatvAt-IyAcikAmanyAmapi ceSTAM kurvanti // 13 // mUlam--vAiyA saMgahiyA caiva, bhattapANeNa posiyA / jAyapaMkkhA jahA haMsA, pakamaMti diso disi // 14 // chAyA-cAciMtAH saMgRhItAzcaiva, bhaktapAnena popitAH / jAtapakSA yathA haMsAH, prakrAmanti dizi dizi // 14 // gurukathita kArya nahIM karate haiM, athavA akRta kAryako bhI 'kara liyA' aisA kaha dete haiM / athavA jisa ghara para yA jahAM Apane hamako bhejA thA vaha gRhastha hamako nahIM milA / isa taraha kaha diyA karate hai| (samaMtao te pariyati samantataH te pariyanti ) kuziSya isa bhayase idhara udhara hote rahate haiM ki yadi hama guru mahArAjake pAsa jo baiThege to ve kiso na kisI kAmameM hamako lagA deNge| (rAyaviTTi va mannaMtA suhebhiuDi kariti rAjaveSTimiva manyamAnAH mukhe bhRkuTiM kurvanti) kabhI kisI samaya yadi guru mahArAja kIsI kArya karane ke liye AjJA dete haiM to usa AjJAko rAjA kI veTha-vegAra ke samAna mAnakara krodha ke Aveza se bhauha caDhA lete haiN| IrSyA sUcaka anya bhI ceSTAe~ karane lagate haiM // 13 // athavA gurue kahela kAryone karatA nathI, athavA-akRta kAryone paNa "karI lIdhuM " ema kahI de che. athavA-je ghare agara je gRhasthane tyAM Ape mane mokalela te gRharagha athavA ghara mane na maLyuM. A pramANe kahI de che, samaMtao te paricaMti-samantataH te pariyanti aziSya mevA layayA mesI tarhi ghatA rahe che ke, je gurumahArAjanI pAse huM besIza te koIne koI kAma bAyo. rAyaviDheiva mannaMtA muhe bhiuDi kariti-rAjaveSTitamiva manyamAnAH mukhe e Ti urvatti koI samaya je gurumahArAja koI kArya karavAnI AjJA Ape che te e AjJAne rAjAnI veDa samajIne kodhanA AvezathI moTuM caDAvI le che. ane Isucaka evI bIjI ceSTAo paNa karatA rahe che. / 17 che.
Page #932
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre . TIkA-'vAiyA' ityAdi / tathA te kuziSyA gurubhiH vAcitAH-mUtraM grAhayitvA zAstrAbhyAsaM kArayitvA paNDitAH kRtAH, saMgRhItAH samyak svanizrAyAM rakSitAH, bhaktapAnena= bhaktapAnadAnena poSitAH, ca zabdAd-dIkSitA api kArye samupasthite jAtapakSA samprAptoDDayanazaktayo haMsA yathA iva dizi-pratidizaM gacchanti / / ___ yathA haMsAH--mAtApitRbhyAM pAlitAH poSitAH zikSitA uDDayanazaktau saMjAtAyAM mAtApitarau parityajyAnyatra gacchanti / tathaiva guruNA zAstraM grAhitA rakSitA bhaktAdidAnena poSitA dIkSitA api te kuziSyAH guruM parityajya yadRcchA vihAriNo bhavantIti bhAvaH / ekatve nopakramya bahutvena parisamApanam , evaM vidhAnAM ziSyANAM bahutvakhyApanArtham // 14 // phira bhI--'vAiyA' ityaadi| anvayArtha-(vAiyA-vAcitAH) ve kuziSya jaba guru mahArAja dvArA sUtra paDhakara paMDita banA diye jAte haiM tathA apanI nizrA meM rakhakara (saMgahiyA-saMgRhItAH) jaba ve acchI taraha surakSita kara diye jAte haiM tathA (bhattapANeNa posiyA-bhaktapAnena poSitAH) bhaktapAna dvArA khUba puSTa kara diye jAte haiM taba ve kisI kArya ke upasthita hone para ( jAyapakkhA jahA haMsA-jAtapakSA yathA haMsAH) haMsa jisa taraha paMkhoM ke Ane para (pakkamati diso disi-prakrAmanti dizi dizi) pratidizA meM ur3a jAte haiM usI taraha gurujanoM ko chor3akara yadRcchA vihArI bana jAte haiN| bhAvArtha-haMsa jaise apane mAtA pitA dvArA pAlita evaM poSita hone para bhI pAMkhoM ke Ane para uDane kI zakti hote hI anyatra uDa 12 5-" vAiyA" tyAhA mbha-kyA-vAiyA-vAcitAH mApA ziSyAne gurumahArA04 12thI sUtra bhaNAvIne jyAre paMDita banAvAya che tathA pitAnI nizrAmAM rAkhIne jyAre ta saMgahiyo-saMgRhItAH sArI rAta surakSita 42vAmA mAve cha, tathA bhattapANeNa pAsiyA-bhaktapAnena poSitAH matAna dvArA bhUma puSTa 42pAmA mA che tyAre so bha6pasthita thadi jAyapakkhA jahA haMsA-jAtapakSA yathA haMsAH sa pAMkho AvavAthI jema manaphAvatI dizAmAM uDI jAya che eja rIte pitAnA gurujanene cheDIne pitAnI IcchA mujabanA vihArI banI jAya che. bhAvArtha-haMsa jema potAnA mAtApitA taraphathI pAlana poSaNa thaI uDavA thatAM bIjA sthaLe uDI jAya che e ja rIte kuziSya paNa gurumahArAja
Page #933
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 27 zaThatAsvarUpavarNanam 127 itthaM kuziSyasvarUpaM vicintya tairasamAdhi klezaM ca prApito gargAcAryoM yatkRtavAMstaducyatemUlam--ahaM sArahI viciMteI, khalaMkehiM smaago| kiM majjhai duIsIsehi, appA meM avaisIyaI // 15 // chAyA-atha sArathivicintayati, khalukaiH samAgataH / kiM mama duSTaziSyaiH, AtmA me avasIdati // 16 // TIkA---'ahaM' ityaadi| atha pUrvoktacintanAnantaraM khalukai galiSabhatulyaiH kuziSyaiH samAgataH= saMyuktaH sArathiH-sArathiriva sArathiH-dharmayAnasya niyantA sa gargAcAryoM manasyevaM vicintayati-ebhiH duSTaziSyaiH mama kiM prayojanaM sidhyati ? na kimapItyarthaH / pratyuta jAte haiM usI taraha kuziSya bhI gurumahArAja dvArA hara taraha yogya banA dene para bhI guru ko choDa kara anyatra cale jAte haiM // 14 // isa prakAra kuziSya kA svarUpa vicAra kara una apane kuziSyoM dvArA asamAdhi evaM kleza ko prApta hue garmAcArya ne kyA kiyA vaha sUtrakAra kahate haiM- 'aha' ityAdi ! ___ anvayArtha-(aha-atha) isa prakAra kuziSyoM kA svarUpa vicAra karane ke bAda (khalaMkehi-khalaGkaH) duSTa vRSabha ke tulya kuziSyoM se (samAgao-samAgataH) yukta (sArahI-sArathIH) sArathi ke samAna dharmayAna ke niyantA una gargAcArya ne mana meM aisA vicAra kiyA ki (duTThasIsehiM majjha kiM-duSTaziSyaiH mama kim ) ina duSTa ziSyoM se mujhe kyA prayojana hai-inake dvArA hamArA kauna sA kArya siddha hotA haitaraphathI dareka rIte cagya banAvAI jatAM gurune choDIne bIje cAlyA jAya che. 14 A pramANe kuziSyanA svarUpane vicAra karI pitAnA evA kuziSyothI asamAdhika ane kalezane prApta banelA gargAcArye zuM karyuM te sUtrakAra kahe che " aha" tyA!i ma-kyA-aha-atha mA prabhArI sushissyn| 213panA viyA2 4 mA khallu kehi-khallaka huSTa pahanA 24 ziSyAthI samAgao-samAgataH yukta sArahI-sArathiH sArathInI ma dharmayAnanA niyanta me gAyAye manamA mevA viyA2 yA cha, duTusIsehiM manjha kiM-duSTaziSyaiH mama kim 2mA huTa ziSyAthI bhAre zu prayAna che. mAmanAthI bhAI yu Arya siddha thAya che. me appA
Page #934
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 uttarAdhyayana sUtre eteSAmupadezadAne vyagracittasya me mama AtmA avasIdati duHkhito | bhavati ayaM bhAvaH - eteSAM paJcazatasaMkhyakAnAM duSTaziSyANAM preraNAvyagratayA mama svakalyANahAnirbhavati / ata eSAM parityAga eva zreyaskaraH / ata etAn parityajya udyatavihAriNA mayA bhavativyamiti // 15 // 'athaiteSAM preraNAntarAle svakalyANa sAdhanamapi kathaM na kriyate ? ityAhamUlam - jArisA mama sIsA uM, tArisA galirgaddahA / galigadahe carttANaM, DhaM parigaNhaI tevaM // 16 // -- yAdRzA mama ziSyAstu, tAdRzA galigardabhAH / galigardabhAn tyaktvA, dRDhaM pragRhNAti tapaH // 16 // TIkA--' jArisA ' ityAdi / " yAdRzAstu mama ziSyAH santi, tAdRzAgaligardabhAH = vesarAH 'khaccara ' iti prasiddhA bhavanti / galigardabhadRSTAntena ziSyANAM prakarSeNa nindyatA sUcitA ! chAyA pratyuta ( me appA avasIyaI - me AtmA avasIdati ) inako upadeza Adi ke dene meM vyagracitta hue merI AtmA hI duHkhita hotI hai / ataH jaba ina pAMcoM 500 kuziSyoM ko samajhAtera merA samaya yoM hI nikala jAtA hai to isameM merA kalyANa to ho nahIM sakatA, ataH aise ziSyoM kA parityAga karake mujhe ugra vihArI honA cAhiye // 15 // ina kuziSyoM kI apekSA merA AtmakalyANa karanA hI ThIka hai so kahate haiM - 'z2ArisA ' ityAdi / anvayArtha - (jArisA mama sIsA u tArisA galigaddahA - yAdRzAH mama ziSyA tAdRzAH galigardabhAH) jaise ye mere ziSya haiM vaise hI khaccara avasIya I- me AtmA avasIdati sAmane upadeza Adi vyayavAmAM vyaathitta thayela mArA AtmA ja duHkhI thAya che. AthI A pAMcaso kuziSyAne samajAvatAM samajAvatAM mArA samaya nakAmA jai rahela che AthI mArU` kalyANa kayAMthI thaI zake. A kAraNe A ziSyAnA parityAga karIne mAre uma vihArI thavuM joie. // 155 AvA kuziSyAne zikSA ApavAne badale mArA AtmAnuM kalyANa karI sahI che. me bhATe he che - " jArisA " ityAdi / anvayArtha - jArisA mama sIsA u tArisA galigaddahA - yAdRzAH mama ziSyAH / galigardabhAH vA bhA bhArA zigya vA ayyara hoya che, Amane
Page #935
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 11 priyadarzinI TIkA a 27 kuziSyAna tyaktvA gargAcAryasya svakalyANayatanam 129 galigardabhatulyaziSyapreraNayaiva kAlo'tikrAmati / ataH svakalyANaM sAdhayituM na zaknomIti bhAvaH / itthaM vicintya sa gargAcAryaH galigardabhAn-galigardabhatulyAn tAn kuziSyAn tyaktvA tapaH anazanAdikaM dRDhaM yathA syAttathA pragRhNAti= svIkaroti // 16 // tataH kIdRzaH san gargAcAryaH kiM karoti ? ityAha-- mUlam-miu maddevasaMpanne, gaMbhIre susamAhie / viharaI mahiM mahappA, sIlabhUeNa appaNa tibemi // 17 // // ii khalaMkijjaM sattavIsaimaM ajjaNaM samattaM // 27 // chAyA--mRdumAdevasampanno, gambhIraH susamAhitaH / viharati mahIM mahAtmA, zIlabhUtena AtmanA iti bravImi // 17 // TIkA--'miumaddava' ityaadi| mRduH vahivRttyA komala tathA mArdavasampannaH AntaravRttyA'pi komalaH, tathA hote haiM / inheM samajhAne bujhAne meM mujhe kAla ke vyatIta hone tathA karma bandha honeke sivAya aura koI lAbha nahIM hai| isaliye inhoM ke parityAga karanA hI bhalA hai| inhe preraNA Adi karane meM merA samaya vyartha hI jAtA hai / aisA vicAra kara gargAcArya ne (galigadahe caittANaM-galigardabhAna tyaktvA ) khaccarake tulya una kuziSyoM kA parityAga kara (dRDhaM tavaM paggiNhaI-dRDhaM tapaH pragRhNAti) anazana Adi tapoM ko dRDha rUpa se dhAraNa kara liyA // 16 // ziSyoM ko tyAga dene para ve gargAcArya kisa prakAra ke hokara kyA karate haiM ? so kahate haiM-'miumaddavaH' ityAdi / anvayArtha-(miu maddava saMpanne-mRdumAdavasaMpannaH) bAhara aura samajAvavAmAM mAre kALane vyatIta karavA sIvAya temaja karmabaMdha sivAya bIjo kaI lAbha nathI. A kAraNe Amane parityAga kare eja mArA mATe ucita rasto che, Amane preraNA Adi karavAmAM mAre samaya vyartha ja jAya che. A piyAra 4zana gAyAya galigahahe' caittANaM-galiga bhAn tyaktvA 12yaranA 241 ma ziSyAnA parityAga 4zana dRDhaM tapa pagiNhaI-dRDhaM tapaH pragRhAti manazana Adi tapane daDhatAthI dhAraNa karI lIdhAM. 16 - ziSyane cheDI dIdhA pachI gargAcArya kayA prakAranA thaIne zuM kare che te 4 cha-"miumaddava" tyAdi / ___manvayArtha-miu maddava saMpanne-mRdumArdava saMpannaH mahA2 mane marathI u0 17
Page #936
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 uttarAdhyayanasUtre -gambhIraH gAmbhIrya guNasaMpannaH, tathA susamAhitaH sutarAmatizayena samAdhimAn tathA-zIlabhUtena-zIlaM cAritraM bhUtaH prAptaH-zIlabhUtastena-cAritrayuktena AtmanA sa mahAtmA gargAcAryoM mahIM viharati mokSarUpaM svakalyANaM ca sAdhayati / iti bravImi ' ityasyArthaH pUrvavad bodhyaH // 17 // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalita-lalitakalApAlApaka pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhU chatrapati-kolhApurarAjapradatta-" jainazAstrAcArya"-padabhUSitakolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjyazrIghAsIlAlabativiracitAyAm "uttarAdhyayanasUtrasya" priyadarzinyAkhyAyAM vyAkhyAyAm-'khaluGkIyAkhyaM' saptavizati __tamamadhyayana-sampUrNam // 27 // antaraMga se komalavRtti vAle tathA (gaMbhIre-gaMbhIraH) gAbhIryaguNa se yukta evaM ( susamAhie-susamAhitaH) sutarAM atizaya samAdhisaMpanna ve (mahappA-mahAtmA ) mahAtmA gargAcArya mahArAja (sIlabhUeNa appaNAzIlabhRtena AtmanA) cAritrayukta AtmapariNati se yukta hokara (mahiM viharaDa-mahIM viharati) pRthvI para vicarane lge| arthAta mokSarUpa apane AtmakalyANa karane meM tallIna ho gaye (tti bemi-iti bravImi) jaise bhagavAna se maiMne sunA hai jaisA hI kahA hai / / 17 / / // isa prakAra yaha sattAIsavAM adhyayana samApta huA // 27 // bhaNa vRttivANA tathA gaMbhIre-gaMbhIraH jalIya guthIyuta mana susamAhiesasamAhitaH matizaya samAdhisa panna me ye mahappA-mahAtmA mahAtmA gAyA bhaDArA sIlabhUeNa appaNA-zIlabhUtena AtmanA yAstriyuta AtmapariNatithI yuta manAne mahiM viharai-mahIM viharati pRthvI 52 viya2 sAlyA. mAtamAkSa35 pAtAnA mAtbhayAnI sAdhanA 42vAmAMtahIna manI gayA. "ttivemiiti bravImi" yA prabhArI ne sapAna pAsethI meM sAmanyu cha tevu cha // 17 // zrI uttarAdhyayana sUtranu khaluMkIya" nAmanuM sattAvIsamuM adhyayana saMpUrNa 27
Page #937
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha aSTAviMzatitamamadhyayanam uktaM saptaviMzatitamamadhyayanam , atha mokSamArgagatinAmakamaSTAviMzatitamamadhyayanaM prArabhyate / asya ca tena sahAyamabhisambandhaH-anantaroktAdhyayane zaThatAparityAgenAzaThatA vinayamArdavAdirUpA svIkaraNIyetyuktam , azaThatAmaGgIkRtavataH khalu mokSamArgagatiH sulabhA bhavatIti tAM pratibodhayitumidamadhyayanaM prastUyate / anena sambandhenAyAtasyaitasyAdhyayanasya prathamagAthAmAhamUlam-mokkhamaggagaI ta~ccaM, suNeha~ jiNaMbhAsiyaM / caukAraNasaMjuttaM, nANadaMsaNalakkhaNaM // 1 // chAyA-mokSamArgagati tathyAM, zRNuta jinabhASitAm / catuSkAraNasaMyuktAM, jJAnadarzanalakSaNAm // 1 // TIkA-'mokkhamaggagaI' ityAdi he jabUH ! catuSkAraNasaMyuktAM-catvAri kAraNAni vakSyamANAni jJAnadarzanacAritrataporUpANi, taiH saMyuktA-catuSkAraNasaMyuktA, tAm jJAnadarzanalakSaNAm jJAna aThAIsavAM adhyayana prAraMbha satAIsavAM adhyayana kahA jA cukA hai / aba aThAIsavAM adhyayana prAraMbha hotA hai| isa adhyayana kA pahile adhyayana ke sAtha saMbaMdha isa prakAra hai / sattAIsaveM adhyayana meM zaThatA (kUTilatA) kA parityAga karake vinayamArdava AdirUpa azaThatAdhAraNa karanI cAhiye' aisA kahA hai| aura usa azaThatApaneko aMgIkAra karanevAle sAdhuko mokSamArga ko prApti sulabha hotI hai / isI bAta ko samajhAne ke liye yaha adhyayana prAraMbha kiyA jAtA hai| zrI sudharmAsvAmI jambUsvAmI se kahate haiM aThAvIsamA adhyayananI zarUAta sattAvIsamuM adhyayana kahevAI gayuM che. have aThAvIsamA adhyayananI zarUAta thAya che. A adhyayanane sattAvIsamA adhyayana sAthe A pramANe saMbaMdha che.-sattAvIsamA adhyayanamAM zaThatA (kuTilatA) ne parityAga karIne vinaya mAdeva AdirUpa azaThatA dhAraNa karavI joIe, ema kahela che. ane e azaThatAne dhAraNa karanAra sAdhune mekSamArganI prApti sulabha bane che. e vAtane samajAvavA mATe A aThAvIsamA adhyayanane prAraMbha thAya che. zrI sudharmAsvAmI bhUsvabhIna 4 cha---" mokkhamagga" tyAdi.
Page #938
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 uttarAdhyayanasUtre darzane samyagjJAna - samyajJAnagdarzane-te eva lakSaNaM yasyAH sA tathA tAm , jinabhASitAM jinairuktAM, tathyAM satyAM zAzvatikatvAditi bhaavH| mokSamArgagati mokSaH-sakalakarmakSayaH, tasya mArgaH-jJAnAdirUpo mokSamArgastena gati:siddhigamanarUpA mokSamArgagatistAM kathyamAnAM zRNuta-avayavagatabahutvavivakSayA bahuvacanam , sarvAvayavena sarvAGganizcalatayA sAdaraM shnnutetyrthH| nanu vakSyamANAni jJAnAdIni catvAri kAraNoni karmakSayalakSaNasya mokSasyaiva, gatestu tadanantarabhAvitvAt kathaM kAraNacatuSTayasaMyuktatvamasyAH? ucyate-jJAnadarzanacAritrataporUpANi catvAri mokSaM pati sAkSAt kAraNAni siddhigamanaM prati tu 'mokkhamagga0' ityaadi| ___ anvayArtha he ziSya ! maiM sakalakarmo ke kSayarUpa (mokkhamaggagaiMmokSamArgagati) mokSake samyagdarzana AdirUpa mArgase prApta honevAlI siddhi gamanarUpa gati ko kahatA hUM (suNeha-zrRNuta) so suno / yaha gati (caukAraNasaMjutta-catuSkAraNasaMyuktAM) catuSkAraNa-jJAna, darzana caritra tathA tapa ina cAra kAraNoM se yukta hai, (nANadaMsaNalakkhaNaM-jJAnadarzanalakSaNAM) samyagjJAna, samyagdarzana ye do jisakA lakSaNa hai, aisI hai (jiNabhAsiyaM-jinabhASitAM jinendradevane isakA apanI divyavANIdvArA pratipA. dana kiyA hai| tathA yaha zAzvatika hone se (tacca-tathyAM) satyarUpa hai| _ zaMkA-vakSyamANa ye jJAnAdika cAra, karmakSayalakSaNarUpa mokSa ke hI kAraNa haiM gati nahIM / gati to isa mukti ke bAda honevAlI avasthA kA nAma hai| isaliye isameM catuSkAraNatA nahIM AtI hai| mokSa meM hI catuSkAraNatA AtI hai| sanyArtha-IsadhA 4InA kSaya35 mokkhamaggagaiM-mokSamArgagati bhAkSanA, samyaggadarzana AdirUpa mArgathI prApta thanArI siddhigamanarUpa gatine kahuM chuM, suNeha-zrRNuta te salI . 2mA gati caukAraNasaMjuttaM-catuSkAraNasaMyuktAM yatu0412 jAna, zana, yAritra tathA ta5 mA yAra 4|2|thii yukta cha. nANadasaNalakkhaNAMjJAnadarzanalakSaNAM sabhyazAna, sabhyagRhazana, se manne nA sakSa cha. mevI cha. jItendra deve Ane pitAnI divya vANI dvArA pratipAdana karela che, tathA A zAzvata: pAthI tacca-tathyAM satya35 che. zaMkA-vakSyamANa e jJAnAdika cAra karmakSaya lakSaNarUpa mekSanAja kAraNa che gatinAM nahIM. gati te A muktinA pachI thanArI avasthAnuM nAma che. A che AmAM catuSkAraNatA AvatI nathI. mekSamAMja catuSkAraNutA Ave che.
Page #939
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 28 mokSamArgasvarUpam paramparayA kAraNAni,tasmAt vyavahArataH kAraNa kAraNasyApi kaarnntvaabhidhaanaat||1|| yaduktaM ' mokSamArgagati gRNuta' iti tatra mokSamArgamAhamUlam-nANaM ca dasaiNaM ceva, carittaM ca tavo tehA / esa maeNggu ti pannatto, jiNehiM varadaMsihiM // 2 // chAyA-jJAnaM ca darzanaM caiva, cAritraM ca tapastathA / eSa mArga iti prajJapto, jinairvaradarzibhiH // 2 // TIkA-nANaM ca' ityAdi jJAnaM jJAnAvaraNIya karmakSaya-kSayopazamajanitaM samyagjJAnaM matyAdipaJcavidham , darzana-darzanamohanIya kSaya-kSayopazamopazamajanitaM bhagavaduktajIvAnIvAditattvaruci___ uttara-jJAnAdika ye cAra sakalakarmakSayarUpa mokSa ke hI sAkSAt kAraNa haiM / siddhigamanarUpa gati ke paramparA kAraNa haiM / isa apekSA isa gati ko catuSkAraNayukta kahA hai // 1 // pahale jo kahA hai ki 'mokSa mArgagati ko suno' so aba mokSamArga ko kahate haiM-'nANaM ca' ityAdi / ____ anvayArtha (jiNehiM varadaMsihi-jinairvaradarzibhiH ) jina bhagavAn ne kevalajJAnarUpa Aloka se sakaladravya evaM paryAyoM kA yugapat avalokana kara (nANaM ca daMsaNaM ceva carittaM ca tavo tahA-jJAnaM ca darzanaM caiva cAritraM ca tapastathA) samyakajJAna, samyakadarzana,samyakcaritra tathA tapa ina cAroMkA (esa maggutti pannatto-eSa mArga iti prajJaptaH) mokSakA mArga kahA hai| jJAnAvaraNIya karma ke kSaya,kSayopazamase udbhUta jJAna samyakajJAna hai| yaha mati, zruta, avadhi manaH paryaya evaM kevala ke bheda se pAMca prakAra uttara-jJAnAdika e cAra sakaLa karma kSayarUpa mekSanAM ja sAkSAta kAraNa A gatine catuSkAraNa yukta kahela che. je 1 pahelAM je kahela che ke, "mokSa mAga gatine sAMbhaLe te have mokSa bhAgane 4AmA mAve cha-" nANaM ca" tyA ! manvayArtha-jiNehiM varadaMsihi-jinairvaradarzibhiH na bhagavAnane jJAna 35 mAthI s4|| dravya bhane paryAyAnA yugapatanu mana , nANaca dasarNa ceva carittaM ca tavo tahA-jJAnaM ca darzanaM caiva cAritraM ca tapastathA sabhyajJAna, samyaphadarzana, samyapha cAritra tathA tapa A cArene mokSane mArga kahela che. jJAnAvaraNIya karmane kSaya kSapazamathI udbhavela jJAna samyakajJAna che. te mati zruta, avadhi, mana:paryaya, ane kevaLanA bhedathI pAMca prakAra che. darzana
Page #940
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 uttarAdhyayanasUtre lakSa gA''tmazubhabhAvarUpaM samyaktvaM kSAyikAbanekavidham , cAritraM = cAritramohanIyakSayAdijanitaM sAmAyikAdibhedaM, sadasatkriyAmAttinivRttirUpaM, tapaHbAhyAntarabhedAd dvividha jinoktameva, varadarzibhiH kevalAlokena sakaladravyaparyAyagatavizeSAvalokibhiH sarvajJerityarthaH, jinaiH, eSa mArgaH mokSamArga iti prajJaptaH= pratibodhitaH / atra 'ca' iti 'ceva' iti 'tahA' iti ca smuccyaarthkH| jJAnAdini samuditAni mokSasya mArga iti dyotyti| nanu tapazcAritrAntargatamasti, kiM punastasyopAdAnena ? ucyate karmakSapaNaM prati tapasaH sAkSAtkAraNatayA tatrAdarAtizayadyotanArthaM tadupAdAnamiti // 2 // kA hai / darzana mohanIya karma ke kSaya, kSayopazama evaM upazama ke udbhUta aisI tattvArtha zraddhAnarUpa pariNati kA nAma samyakadarzana hai| yaha kSAyika Adi ke bheda se aneka prakAra kA hai| cAritramohanIya karma ke kSaya Adi se janita tathA somAyika Adi bhedavAlA aisA-sat kriyAoM meM pravRttirUpa evaM asat kriyAoM se nivRttarUpa cAritra hai / bAhya aura Abhyantara ke bheda se do prakAra kA hai| zaMkA-tapa jaba cAritrake hI antargata mAnA gayA hai to phira yahAM usako svataMtra rUpase alaga kyoM ginAyA hai| uttara-koko naSTa karane ke prati tapa sAkSAt kAraNa mAnA gayA hai| ataH mokSAbhilASIko usameM vizeSa rUpase AdaravAlA honA cAhiye, isa bAtako samajhAne ke liye yahAM cAritrase bhinna tapakA grahaNa kiyA gayA hai // 2 // mehanIya kamane kSaya, kSapazama ane upazamathI udbhavela evI tatvArtha zraddhAnarUpa pariNatinuM nAma samyakdarzana che. A kSAyika AdinA bhedathI aneka prakAre che. cAritra mehanIya karmanA kSaya AdithI uddabhavela tathA sAmAyika Adi bhedavALI evI sata kriyAomAM pravRttirUpa ane asat kiyAethI nivRttirUpa cAritra che. bahAranA ane aMdaranA bhedathI tapa be prakAranAM che. zaMkA--tapa jyAre cAritranA aMtargataja mAnavAmAM Avela che te pachI ahIM tene savataMtra rUpathI alaga zA mATe gaNavAmAM Avela che ? uttara-karmono nAza karavA tarapha tapa sAkSAt kAraNa mAnavAmAM Avela che. AthI mekSAbhilASIe emAM vizeSarUpathI Adara rAkhanAra thavuM joIe. A 7. *' batAvavA mATe ahIM cAritrathI bhina tapane grahaNa karavAmAM Avela che. parA
Page #941
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 priyadarzinI TokA a0 28 mokSamArgaphalavarNanam sAmpratamasyaiva mokSamArgasyAnuvAdadvAreNa phalamAi~ mUlam-nANaM ca dasaiNaM ceva, caritaM ca tavo tahA / eyaM mamgamaNuppattA, jIvoM gacchaMti soggaiM // 3 // chAyA-jJAnaM ca darzanaM caiva, cAritraM ca tapastathA / etaM mArgamanuprAptAH, jIvA gacchanti sugatim // 3 // TIkA-'nANaM ca ' ityAdipUrvArdhasya vyAkhyA uktaiva / etam-anantaroktarUpaM mArgam , anuprAptAH= AzritAH, jIvAH sugati-zobhanAta mukti, gacchanti prApnuvanti // 3 // ___ jJAnAdIni mokSamArga ityuktam , atastatsvarUpapratibodhanArtha tadbhedAn vaktuM 'yathoddezastathA nirdeza iti nyAyamanumRtya prathamaM jJAnabhedAnAhamUlam-tattha paMcaivihaM nANaM, suyaM AbhinibohiyaM / ___ ohinANaM tu taiyaM, saNanANaM ca kevalaM // 4 // chAyA-tatra paJcavidhaM jJAnaM, zrutam abhinivodhikam / avadhijJAnaM tu tRtIyaM, manojJAnaM ca kevalam // 4 // TokA--'tattha pacavihaM ' ityAdi-- tatrateSu jJAnAdiSu madhye jJAnaM paJcavidhaM-pazcaprakArakaM bhavati ke te pazca prakArAH ? ityAha-'suyaM' ityAdi / zrutaM zrutajJAnam , Abhiniyodhika matijJAnam , tRtIyaM aba sUtrakAra isIkA anuvAda karate hue phala kahate haiM'nANaM ca ' ityaadi| anvayArtha-(nANaM ca dasaNaM ceva carittaM ca tavotahA-jJAnaM ca darzanaM caiva cAritraM ca tapastathA)jJAna, darzana, cAritra evaM tapa(eyaM-etam )(maggaM-mArgam) inako mokSakA mArga kahA gayA hai| isa mArgako (aNuppattA-anuprAptAH) prApta huve ( jIvA-jIvAH ) jIva (soggaiM-sugati) suganiko-muktiko ( gacchaMti-gacchanti ) prApta karate haiM // 3 // 42 sUtra412 mAnI manusa 4zane // 4 - nANaM ca tyA bha-kyA-nArNa ca IsaNaM ceva carittaM ca tavo tahA-jJAnaM ca darzanaM caiva cAritraM cataparatathA jJAnazana yAmine ta5 mAne bhaakssne| mApAmA mAta che. nAgane aNuppattA-anuprAptA bhAsa 42nA2 jIvA-jIvA. 71 soggaI-mugati saMjatina-muhitane gacchati-gacchanti mAsa 42 cha. / / 3 / /
Page #942
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 uttarAdhyayanasUtre tu avadhijJAnam avadhiH-maryAdA-rUpiNyeva dravyeSu paricchedakatayA pravRttirityevaMrUpA, tadupalakSitaM jJAnamapyavadhiH / jJAyate'neneti, jJAtirvAjJAnaM tato'vadhizca tad jJAnaM ceti, avadhijJAnam / tathA-manojJAnaM=manaH-paryayajJAnaM caturtham , atra manaH zabdena dravyaparyAyayoH kathaMcidabhedAt mano dravyasya paryAyA gRhyante / paryAyaH, paryayaH paryavaH iti samAnArthakaH / tathA kevalam kevalajJAnaM paJcamamityarthaH / uktaMhi nanu nandIsUtrAdau matijJAnAnantaraM zrutamuktaM atra tu prathamaM zrutopAdAnaM kRtaM, tat kathaM na virudhyate iti cet , ucyate-zeSajJAnAnAmapi svarUpajJAnaM prAyaH zrutAdhInamiti tasya prAdhAnyaM bodhayituM pUrvaM tadupAdAnamiti // 4 // aba yahA~ sUtrakAra prathama jJAna ke bheda kahate haiM-'tattha' ityAdi / anvayArtha-(tatya-tatra) yahA~ (nANaM paMcavihaM-jJAnaM paJcavidhaM) jJAna pAMca prakArakA isa taraha hai-(suyaM-zrutam )1 zrutajJAna,(AbhiNibohiyaM-Abhini bodhikam ) 2 matijJAna, (tayaMtu-tRtIyaMtu) tIsarA 3 avadhijJAna, 4 (maNanANaM-manojJAnam ) manaH paryayajJAna (ca-ca) aura pAMcavAM (kevalaMkevalam ) kevljnyaan| zaMkA-naMdIsUtra AdimeM prathama matijJAnakA grahaNa kiyA hai aura yahAM prathama zrutajJAnakA so isakA kyA kAraNa hai ? uttara--yahA~ zrutajJAnakA grahaNa pahile ipsaliye kiyA gayA hai ki mati Adi jJAnoMke svarUpakA jJAna prAyaH zrutajJAnake AdhIna hai| isa bAtako samajhAneke liye yahAM zrutakA grahaNa prathama kiyA gayA hai| jIvA jIvAdi padArthoko jJAna karAnevAle AgamajJAnakA nAma zrutajJAna hai| have mahI sUtra42 prathama jJAnanA me matAve che-"tattha" tyAla! manvayArtha--tattha-tatra tyAM nANa paMcavihaM-jJAnaM paJcavidha jJAnanA pAMya 2 cha ta mA zata cha-suyaM-zrutam zrutajJAna, AbhiNibohiyaM-Abhinibodhikam bhatijJAna,taiyaM tu-tRtIyaM nu trI avadhijJAna, maNanANaM-manojJAnam bhana: 5 yajJAna ca-ca mane pAyabhu kevalaM-kevalam vaNajJAna. zaMkA-naMdisUtra AdimAM prathama matijJAnane grahaNa karela che ane ahI prathama kRtajJAnane AvuM kAraNa che ? uttara-ahIM zrutajJAnanuM prathama prahaNa e mATe karavAmAM Avela che ke, mati Adi jJAnanA svarUpanuM jJAna prAyaH zrutajJAnanA AdhIna che. A vAtane batAvavA mATe zratanuM grahaNa prathama karavAmAM Avela che. jIva ajIva Adi -. thenuM jJAna karAvanAra AgamajJAnanuM nAma zrutajJAna che. pAMca Idriya ane
Page #943
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TokA a0 28 jJAnaviSayavarNanam atha jJAnasya viSayamAhamUlam-evaM paMcavihaM nANaM, davvANa yaM guNAMNa ya / pajavANaM ca savesiM, nANaM nANIhiM desiyaM // 5 // chAyA-etad paJcavidhaM jJAnaM, dravyANAM ca guNAnAM ca / payavANAM ca sarveSAM, jJAnaM jJAnibhiH dezitam // 5 // TIkA-' evaM paMcavihaM ' ityAdi / etat anantaroktaM, paJcavidha-paJcaprakAraka, jJAnaM, dravyANAM='dravanti-gacchanti prApnuvanti tAMstAn paryAyAn' iti dravyANi-vakSyamANalakSaNAni, teSAM, pAMca indriya aura manase rUpAdika padArthoM ko jAnanevAle jJAnakA nAma maMtijJAna hai / dravya kSetra AdikI vinA indriyoMke maryAdA lekara rUpI padArthoM ko jAnane vAle jJAnakA nAma avadhijJAna hai / vinA indriyoMkI sahAyatAse dravyakSetra AdikI maryAdA lekara manodravyakI paryAyauMkA jAnane vAle jJAnakA nAma manaHparyayajJAna hai / asAdhAraNa evaM ananta aise jJAnakA nAma kevalajJAna hai // 4 // ___ aba jJAnakA viSaya kahate haiM-'eyaM' ityaadi| . anvayArtha-(eyaM paMcavihaM nANaM-etat paJcavidhaM jJAnam ) ye pAMcoM hI jJAna (vvANa ya guNANa ya-dravyAnAMca guNAnAM ca) dravyoMko, aura guNoMko(caca) evaM (savvesiM-sarveSAM)saba(pajjavANaM-paryavANAM) paryAyoMko jAnate haiN| isa prakAra (nANaM-jJAnam ) isa jJAnako (nANIhiM-jJAnibhiH) ati zaya jJAnayukta kevali jJAniyoMne (desiyaM-dezitam ) kahA hai / matijJAna manathI rUpAdika padArthane jANanAra jJAnanuM nAma matijJAna che. dravya, kSetra AdinA vinA IndrinI maryAdA bAMdhIne rUpI padArthane jANanAra jJAnanuM nAma avadhijJAna che. IndriyanI sahAyatA vagara dravya kSetra AdinI maryAdA bAMdhIne madravyanI paryAne jANanAra jJAnanuM nAma manaH paryaya jJAna che. asAdhAraNa ane anaMta evA jJAnanuM nAma kevaLajJAna che. 4 Dave jJAna viSaya 4pAmA mAcha-" evaM" tyAha. sa-payArtha--- pAtheya jJAna evaM paMcaviha nANaM-etatpaMcavidha jJAnaM dravyAne guNAne ca-ca mane savvesiM-sarveSAM madhA pajjavANa-paryavANAM paryAyAne taNe che. mAza nANa-jJAnam bhatijJAna mane davANa ya guNANa ya-dravyanAM ca guNAnAM ca dravyAne tathA guNane ca-ca bhane savvesiM-sa paoN madhA pajjavANaM-payavANAM paryAyAne to cha Ate nANaM-jJAnam mA jAnane nANehiM / u018
Page #944
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 138 uttarAdhyayanasUtre ca zabdAt dravyagatAnekabhedasyApi grahaNam , guNAnAM-rUpAdInAm , ihApi ca zabdaH prAgvat / sarveSAM paryavANAM pari-sarvataH, dravyeSu guNeSu avanti gacchantIti paryavAH paryayAH-paryAyA ityekArthavAcakAH / teSAM ca jJAnam-avabodhanam / atra sarveSAmiti dravyAdInAmapi vizeSaNaM tacca kevalajJAnApekSayA / zeSajJAnacatuSTasya pratiniyata dravyAdi grAhitvAt / iti jJAnam-etat jJAnaM jJAnibhiH atizayajJAnayuktaiH kevalibhirati yAvat , dezitam kathitam / ____ yattu kecidAhuH-jJAnaM jJAnasvarUpasyaivAvabodhakaM bAhyAbhimatasya vastuno jJAnAtiriktasyAsattvAt , ata evoktaM-' svarUpasya svato gatiH' iti tannirA aura zrutajJAna samasna dravyoMko avagraharUpase jAnatA huA bhI unakI kucha paryAyoMko hI jAnatA hai| isI taraha avadhijJAna evaM manaHparyayajJAna bhI dravyAdika kI maryAdAko lekara rUpI padArthoMko vinA kisIkI sahAyatAse spaSTa jAnate haiN| tathA unakI paryAyoM evaM guNoMko jAnate haiN| kevalajJAna rUpI arUpI samasta dravyoMko unakI trikAlavartI samasta paryAyoM ko tathA samasta guNoM ko jAnatA hai / yahI bAta 'sarveSAM ' isa pada se yahAM kahI gaI hai / bAkI cArajJAna-matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna-pratiniyata dravyAdikoMko viSaya kahate haiM / isa prakAra atizaya jJAnasaMpanna kevaliyoM kA kathana hai| ___ yahAM kisI anya kI aisI AzaMkA hai ki jJAna apane svarUpa kA hI jAnane vAlA hai parapadArtho kA nahIM, kyoM ki jJAna se atirikta bAhya vastu kA sadbhAva hI siddha nahIM hotA hai| atizayajJAna jJAnImAye desiyaM-dezitam 4hyu cha. bhatijJAna mana zratajJAna samasta dravyane avagraharUpathI jANavA chatAM paNa enI theDI paryAne ja jANe che. A pramANe avadhijJAna ane mana 5ryayajJAna paNa dravyAkinI maryAdAne bAMdhIne rUpI padArthone keInI sahAyatA vagara spaSTapaNe jANe che. tathA tenI paryA ane guNene jANe che. kevaLajJAnarUpI arUpI saghaLA drane tenI trikALavatI saghaLA pAne tathA saghaLA guNane jANe che, e ja pAta " sarveSAM" se 54thI mADi matAvAma mAve che. mI yAra jJAna matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, pratiniyata dravyAdikene viSaya kare che. A pramANe atizaya jJAna saMpanna kevaLIyenuM kathana che. ahIM keIbIjAnI evI AzaMkA che ke, jJAna potAnA svarUpane ja jANanAra DAya che. bIjA padArthone nahIM. kemake, jJAnathI atirikta bAhya vastune sadbhAva ja * thatA nathI. yA pramANe ni 42 mama2 nathI. 4 / 25 , 2 prabhAra
Page #945
--------------------------------------------------------------------------
Page #946
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 uttarAdhyayanasUtre dravyAdiviSayakatvaM jJAnasyoktaM, tatra ca dravyAdInAM lakSaNamAhamUlam-guNANa mAsaMo daivvaM, egadavasiyA guMNA / lakkhaNaM pajavANaM tu, ubhao assiyAbhave // 6 // chAyA-guNAnAm Azrayo dravyam , eka dravyAzritA guNAH / lakSaNaM paryavANAM tu, ubhayorAzritA bhaveyuH // 6 // TIkA-'guNANaM' ityAdi / guNAnAm AzrayaH=AdhAraH, dravyam / yathA-jIve-jJAnadarzanacAritrasukhopayogAdayo vizeSaguNAH, astitva-dravyatva-jJeyatvAdayaH sAmAnyaguNAH santi evaM dharmAstikAyAdo gatihetutvAdayo-vizeSaguNAH santiti drvylkssnnsmnvyH| * anena rUpAdaya eva vastu, na tu tadvayatiriktamanyadastIti saugataM mataM nirAastitva saMbhavita nahIM hotA hai / ataH bAhyapadArthoM kA astitva vAstavika mAnanA cAhiye // 5 // aba sUtrakAra dracyAdikoM kA lakSaNa kahate haiM-'guNANamAsao' ityaadi| ___ anvayArtha (guNANamAsao davvaM-guNAnAm AzrayaH dravyam) jo guNoM kA AdhAra hotA hai vahI dravya hai / jaise jIva yaha dravya hai / kyoM ki isameM jJAna, darzana, caritra, sukha, upayoga Adi vizeSa guNa evaM astitva vastutva Adi sAdhAraNa guNa rahate haiM / isI taraha dharmAdika dravyo meM gati hetutva Adi vizeSaguNa evaM astitva, dravyatva, jJeyatva, Adi sAmAnya guNa rahate haiM / isa taraha guNoM kA AzrayabhUta dravya hotA hai yaha lakSaNa ThIka hai| isa kathana se bauddhoM kA yaha mantavya nirmUla ho jAtA hai, jo ve aisA kahate haiM ki rUpAdiguNa hI siddha thaI javAne, padArtha vagara te viSayanA jJAnanuM astitva saMbhavita thatuM nathI. AthI bAhya padArthonuM astitva vAstavika mAnavuM joIe. Dave suutr4|2 dravyAhArnu sakSa cha-"guNANa mAsao" tyAhi / nya-kyArtha-guNANamAsao davvaM-guNAnAm AzrayaH dravyam gugAnA ra sAdhAra heya che teja dravya che. kemake, temAM jJAna, darzana, cAritra, sukha, upayoga Adi vizeSa guNa ane astitva, vatu Adi sAdhAraNa guNa rahe che. Aja pramANe dharmAdika dravyomAM gati, hetutva, Adi vizeSa guNa ane astitva, dravyatva, yatva rahe che, A pramANe guNenA AzrayabhUta dravyaheAya che A lakSaNa ThIka che. A ' bauddhonuM e maMtavya nakAmuM thaI jAya che. teo evuM kahe che ke, rUpAdika
Page #947
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA aM0 28 dravyAdilakSaNavarNanam pru kRtam, tathAhi - yadutpAdavinAzayo nayasyotpAdavinAzau na tat tato'bhinnam, yuthA ghaTAt paTaH, paryAyotpAda vinAzayo dravyasyotpAdavinAzau na bhavataH / na cAyamasiddho hetuH sthAsakoza- kuzUlAdyavasthAsu mRdAdi dravyasyA'nugAmitvena darzanAt / na cAsya mithyAtvaM, kadAcidanyathA darzanAsiddheH / uktaJca yo hyanyarUpasaMvedyaH saMvedyetA'nyathA punaH / miyA tu naiva, yo nityamavagamyate // 1 // tathA-eka dravyAzritAH=ekasmin kevale dravye svAdhArabhUte AzritAH dravyamAtravartina ityarthaH / guNAH=rUpAdayaH paryAyAstu dravye guMNe ca vartante, na tu dravyamAtre, atasteSu na guNatvaprasaMga: / vastu haiM inase atirikta aura koI vastu nahIM hai / kAraNa ki jisake utpAda vinAza meM jisakA utpAda vinAza nahIM hotA hai vaha usase bhinna mAnA jAtA hai | jaise ghaTake utpAda vinAzameM paTakA utpAda vinAza nahIM hotA hai, ataH vaha paTa ghaTase bhinna mAnA gayA hai| isI prakAra paryAya utpAda vinAzameM dravyakA utpAda vinAza nahIM hotA hai| kAraNa ki utpAda vinAza dharma paryAyoMkA hai dravyakA nahIM hai / yaha bAta hameM sthAza kozakuzUla Adi paryAyoMmeM anvaya rUpase vidyamAna mRttikA dravyase jAnI jAtI hai / ataH rUpAdikoMse atirikta dravya hai yaha bAta mAnanI par3atI hai / dravya mithyA kalpanAse kalpita isaliye nahIM mAnA jA sakatA hai ki vaha apane rUpase viparIta rUpameM pratIti nahIM hotA hai / jo mithyA vastu hotI hai vahI apane rUpase bhinna 2 rUpameM saMvedya huA karatI hai / jo apanI paryAyoMmeM anvitarUpase ekasA pratIta hotA hai guNuja vastu che enAthI judI khIjI keAI vastu nathI, kAraNa ke, jenA utpAda ane vinAzamAM jenA utpAda vinAza thatA nathI te enAthI bhinna mAnI zakAya che. jema ghaTanA utpAda vinAzamAM paTanA utpAda vinAza thatA nathI. AthI e paTa ghaTathI bhinna mAnavAmAM Avela che. eja rIte paryAyanA utpAda vinAzamAM dravyanA utpAda vinAza thatA nathI. kAraNa ke, utpAda vinAza dharma pAMcAnA che. dravyanA nathI, A vAta sthAza keza kuzala Adi paryAyAmAM anvaya rUpathI vidyamAna mATI dravyathI jANavAmAM Ave che. AthI rUpAhikothI atirikta dravya che e vAta mAnavI paDe che, dravya mithyAkalpanAthI kalpita e kAraNe nathI mAnavAmAM AvatuM ke tenI peAtAnA rUpathI viparIta rUpamAM pratitI thatI nathI. je mithyA vastu hoya che eja peAtAnA rUpathI bhinnabhinna rUpamAM saMvedya thayA kare che. je pAtAnA paryAyeAmAM anvita rUpathI eka sarakhuM dekhAya te
Page #948
--------------------------------------------------------------------------
________________ anena ca ye dravyamevecchAnta, na tu tadvayAtAraktAzca rUpAdAn AvadhApadArAtAnAhustanmataM nirAkRtam / jJAnato hi viSayavyavasthA bhavati, rUpAdivinirmuktaM dravyaM kenacit kadAcinnAvagatam nApyavagamyate va ato dravya vivarta eva rUpA - dayo na tu tAtvikAH kecana tadbhedena santi / nanvevaM rUpAdi vivartI dravyamityapi kiM na kalpate ? | atha tathaiva pratItiH / evaM sati pratItirubhayatra sAdhAraNetyubhayamubhayAtmakamastu / use mithyA kaise mAnA jA sakatA hai / ataH guNoMkA AdhAra jo hai vaha dravya hai evaM (eka dravyAzritAH guNAH) jo eka dravyake hI Azraya raheM - nitya dravyake Azraya raheM - mAtra dravyake Azraya raheM ve guNa haiM yadyapi paryAya bhI dravya Azrita rahatI hai parantu vaha nitya rUpase dravyake Azrita nahIM rahatI hai aura na vaha mAtra dravyameM hI rahatI hai guNameM bhI rahatI hai| isa kathana se yaha bAta nirmUla jAnanI cAhiye jo aisA kahate haiM ki eka dravya hI haiM dravyase bhinna rUpAdika guNa nahIM haiM / rUpAdika guNa jo pratIta hote haiM ve kevala avidyopadarzita haiN| kyoM ki viSayakI vyavasthA jJAna se hotI hai / rUpAdika guNoMse rahita dravya kisIne bhI Ajataka jAnA nahIM hai aura na aisA koI jAnatA hI hai ataH yaha mAnanA cAhiye ki dravya ke vivartI rUpAdika guNa haiM, ve dravyase bhinna nahIM hai / yadi dravyase bhinna ve mAne jAveM to unakI vAstavika sattA hI sAbita nahIM hotI hai / isI taraha se rUpAdika guNoM kA vivarta dravya hai aisA kathana bhI anucita nahIM hai / tAtparya yaha hai ki dravya vivarta rUpAdika aura rUpAdika dravya che. mane me ekadravyAzritA guNAH kheDa dravyanA Azraye rahe-nitya dravyanA Azraye rahe- mAtra dravyanA Azraye rahe te guNu che jo ke, paryAya paNa dravyanI Azrita rahe che. paraMtu te nityarUpathI dravyanI Azrita rahetI nathI. athavA na teA te mAtra dravyamAM ja rahe che. guNamAM paNa rahe che. A kathanathI e vAta nakkI jANavI joIe. je evuM kahe che ke, eka dravya ja che, dravyathI bhinnarUpAdika guNa nathI, rUpAdika guNa je dekhAya che te kevaLa avidyopadarzita che. kemake viSayanI vyavasthA jJAnathI ja thAya che. rUpAdika guNeAthI rahita dravya keAIe Aja sudhI jAgela nathI, tema na tA evuM kAI jANe che. AthI e mAnavuM joIe ke, dravyanA vavata ja rUpAdika guNa che, e dravyathI bhinna nathI. je dravyathI bhinna mAnavAmAM Ave te tenI vAstavika sattA ja sAbita thatI nathI, A rIte rUpAdika guNenu vivata dravya che, ema kahevuM paNa anucita nathI. tAtpa e che ke, dravya vivartI rUpAdika ane rUpAdika vivartI 1 T21:3
Page #949
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 28 dravyAdila 143 paryavANAM-paryAyANAM lakSaNaM lakSya te'nenetilakSaNaM, tu ubhayoH dvayoH, prakramAMd dravyaguNayoH, AzritAH avasthitAH, bhaveyuH syuH / ye dravyaguNayorvartante, te paryAyA ityarthaH / ___ anena ca ya evamAhuH--yadAdyantayorasat , madhye'pi tat tathaiva, yathAmarIcikAdau jalAdi, ghaTAdi paryAryAzca kuzUlakapAlAdyavasthAyAM na santi, tasmAd dravyamevAdimadhyAnteSu sat paryAyAstu AkAzakusumAdibhiH sadRzA api bhrAntaiH satyatayA lakSyante / tathA coktam-- __ AdAvante ca yannAsti, madhye'pi hi na tat tathA / vitathaiH sadRzAH santo'vi tathA iva lakSitAH // 1 // iti // vivarta dravya aisI pratIti hotI hai / kAraNa ki guNa aura dravyakA paraspara tAdAtmya saMbaMdha mAnA gayA hai| isase dravya aura rUpAdika guNoMkA sadbhAva siddha hotA hai / (pajjavANaM tu lakkhaNaM-paryavANA tu lakSaNaM) paryAyoMkA svarUpa (ubhayo AzritAH ) dravya aura guNoMke Azrita rahanA (bhave-bhaveyuH) hai| isa prakAra paryAyoMkI sattA isa kathanase sAbita hotI hai| isa liye jo koI aisA kahate haiM ki jo Adi aura antameM upalabdha nahIM hotA hai vaha madhyameM bhI nahIM hai, jaise mRgatRSNA AdimeM jala Adi aura aMtameM upalabdha nahIM hotA hai isa liye vaha usake madhyameM bhI nahIM mAnA jAtA hai, isI taraha ghaTAdika parvAyarUpa avasthA kuzalakapAla Adi avasthAoMmeM upalabdha nahIM hotI hai ataHvaha unake madhyameM bhI nahIM mAnI jA sakatI hai| upalabdha kevala eka mRttikA dravyahI hotA hai dravya evI pratIti thAya che, kAraNa ke, guNa ane dravyane paraspara tAdAmya saMbaMdha mAnavAmAM Avela che. AthI dravya ane rUpAdika guNenA bhAve siddha thAya cha, pajjavaNaM tu lakkhaNaM-paryavANAM tu lakSaNam paryAyAnu 2135 dravya ane guNenA Azraye rahevuM e paryAnuM svarUpa che. e pramANe paryAnI sattA A kathanathI siddha thAya che. AthI je kaI evuM kahe ke, je Adi ane aMtamAM upalabdha nathI thatuM te madhyamAM paNa nathI. jema marIcikA AdimAM pANI prathama ane aMtamAM upalabdha thatuM nathI. AthI ne enI madhyamAM paNa mAnI zakAtuM nathI. Aja rIte dhaTAdika paryAyarUpa avasthA kuzala kapAla Adi avasthAomAM upalabdha thatI nathI. AthI te enI madhyamAM paNa mAnI zakAtuM nathI. Aja rIte ghaTAdika paryAyarUpa avasthA kuzUla kapAla Adi avasthAomAM upalabdha thatI nathI. AthI te enI madhyamAM paNa mAnavAmAM AvatI nathI. u5labdha phakata eka mRttikA dravya ja thAya che. AthI
Page #950
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 uttarAMdhyayanasUtre te'pi nirAkRtAH / tathAhi-Aghantako rasattvena madhye'pyasattvaM sAdhayatAmidamAkUtam-' yat kAcidasat , tat sarvasminnasat' iti / tatazca mRdravye'pUdravyasyAsattvAt srvesminnpysttvprsNgH| atheSTamevaitat , sattAmAtrasyaiva tattvataM iSTatvAt , uktaM hi- sarvamekaM sadavizeSAt / ataH vahI sat paryAyoMkI kalpanA to AkAza kustumake samAna hIasat hai| phira bhI ve bhrAntivazase hI satyarUpa pratIti hotI haiM / kahA bhI hai adAvante ca yannAsti madhye'pi hi na tat tthaa| vitathaiH sadRzA santo'vi tathA iva lakSitAH // 1 // isa prakAra paryAyakI sattA nahIM mAnanevAloMkA mata bhagavAnke uparyukta kathanase nirmUla huaa| ___"Adi aura antameM jisakI sattA nahIM rahatI usakI sattA madhya meM bhI nahIM rahatI" isa prakAra kathana karanevAloMkA abhiprAya yaha hai ki-(yatkvacidasat tat sarvasminnasat ) arthAt jisakI kisI bhI jagaha asattA rahatI hai usakI sarvatra asattA rahatI hai" inakA isa prakArakA mantavya doSayukta hai| kyoM ki-mRd dravyameM jala dravyakI sattA nahIM rahatI, isase usakI sarvatra asattA ho jaaegii| isI prakAra jala dravyameM mRrdai dravyakI asattA rahatI hai ataH usakI bhI sarvatra asattA ho jaayegii| isa prakAra inake matameM paryAyakI taraha dravyoMkI bhI sattA nahIM rhegii| te sata paryAyonI kalpanA e AkAza kusumanA samAna asata ja che. chatAM paNa tenI bhrAMtivazathI je satyarUpa pratIti thAya che kahyuM paNa che- , " AdAvante ca yannAsti, madhye'pi hi na tat tthaa| vitarthaH sadRzA santo'vi, tathA iva lakSitAH // 1 // A pramANe paryAyanI sattA na mAnavAvALAne mata bhagavAnanA uparyukta kathanathI nirAkRta thayo. Adi ane aMtamAM jenI sattA nathI rahetI tenI sattA madhyamAM pa rahetI nathI." A pramANe karthana karavAvALAne abhiprAya e che ke jenI keI paNa sthaLe asattA rahe che enI sarvatra asattA rahe che." emane A prakAranuM maMtavya deSayukta che. kemake, mRdu (mATi) dravyamAM jaLa dravyanI sattA rahetI nathI AthI enI sarvatra asattA thaI jAya. eja pramANe jaLa dravyamAM mRdu (mATi) dravyanI asattA rahe che AthI enI paNa sarvatra asattA thaI javAnI. A pramANe emanA matathI paryAyanI mAphaka dravyonI paNa sattA nahIM rahe. jo keIema
Page #951
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 28 dravyabhedavarNanam nanvevamabhAve bhAvAbhAvAda bhavasyApi sarvatrAbhAvaprasaGgaH, tasmAd bAdhaka pratyayodaya evAsattve'pi nibandhanamiti na kvacidasatvetasyAvazyaM bhAvaH, tato dravyavat paryAyANAmapi abAdhitavodhaviSayatye satyatvamastu / tathA guNeSvapi navapurANAdi paryAyAH pratyakSa pratItAH, eke kiyatkAlabhAvinaH, pratisamayabhAvinastu purANatvAdhanyathAnupapatteranumAnato'vasIyante / tatazca dravyaguNaparyAyAtmakamekaM zabalamaNivaccitrapataGgAdivadvA bastviti sthitam / uktaMcayadi kaheM hameM yaha abhISTa hI hai, so bhI nahIM kaha sakate / kyoM ki sattAmAtra hI vastutaH abhISTa hai / isI liye kahA bhI hai 'sarvamekaM sat avizeSAt / arthAt-vizeSatAke alAvase sabhI dravya eka aura sadrUpa hai / aura bhI inake mantavyameM doSa hotA hai, kyoM ki abhAvameM bhAvakI asattA haiM, ataH sarvatra bhAvakI asattA ho jaaegii| isaliye inakA uparyukta mantavya ThIka nahIM hai| ataH bAdhaka jJAnako hI padArthakI asattAmeM kAraNa mAnanA cAhiye / bAdhakajJAnake anudaya honese jaise dravya satya hote haiM, usI taraha paryAya bhI satya hoNge| - tathA-guNoMmeM nava purANa Adi paryAya pratyakSase pratIta hotI rahatI hai| kitanika paryAyeM aisI hotI hai jo dravyameM kucha samaya taka hI rahA karatI haiN| ve bhI pratyakSa pramANase hI jAnI. jAtI haiM / pratisamaya bhAvI jo paryAyeM hotI rahatI hai ve nava purANatva AdikI anyathAnupapattise anumAnagamya hotI haiM / isaliye vastu guNa paryAyavAlI hai aura yhkahe ke, amane A abhISTa che, tevuM paNa nathI kahI zakatA kemake, sattA mAtra / vastuta: maniSTa cha / mATe yuM 55 cha-" sarvamekaM sat avizeSAt" arthAta-vizeSatAnA abhAvathI saghaLAM dravya eka ane sakUpa che. emanA maMtavyamAM bIjA paNa deSa che. kemake, abhAvamAM bhAvanI asattA che. AthI sarvatra bhAvanI asattA thaI javAnI. A mATe emanuM uparyuMkata maMtavya barobara nathI. bAdhaka jJAnane ja padArthanI asattAmAM kAraNa mAnavuM joIe. bAdhaka jJAnane anudaya hovAthI jema dravya satya thAya che. e ja rIte paryAya paNa satya thAya che. tathA-guNamAM nava purANa Adi paryAya pratyakSathI pratIta thAya che keTalIka paryAya evI hoya che ke, je dravyamAM keTalAka samaya ja rahe che. te paNa pratyakSa pramANuthI ja jANI zakAya che. prati samaya bhAvI je paryAyamAM thatI rahe che, te nava purANa AdinI anyathAnupattithI anumAna gamya hoya che. A mATe vastu guNa paryAyavALI che. ane e enuM svarUpa zabalamaNInI mAphaka u0 19
Page #952
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 uttarAdhyayanasUtre davvaM pajjavavijuyaM, davvaviuttA ya pajjavA Natthi. / uppAyaTTiibhaMgA, haMdi daviyalakkhaNaM eNaM // 1 // 6 // chAyA-dravyaM paryavaviyutaM, dravyaviyuktAH paryavA na santi / utpAda-sthiti-bhaGgAH, haMdi dravyalakSaNametat // 1 // 'guNAnAmAzrayo dravyam ' ityuktaM, tatra dravyaM katividham ? jJatyAzaGkyAhamUlam-dhammo ahammo AgAMsaM, kAlo poggalajaMtavo / esa loyutti paNetto, jiNehiM varadaMsihi // 7 // chAyA-dharmo'dharma AkAzaM, kAlaH pudgalA jantavaH / ___ epa loka iti prajJaptaH, jinairadarzibhiH // 7 // TIkA-'dhammo ahammo' ityAdi dharmaH dharmAstikAyaH, adharmaH adharmAstikAyaH, AkAzam AkAzAstikAyaH kAla:-addhA, samayAtmakaH, pudgalajantavaH = pudgalAstikAyaH, jIvAstikAyaH, etAni dravyANi jJeyAni / prasaGgato lokasvarUpamapyAha-'esa' iti / eSaH= usakA svarUpa zabalamaNikI taraha athavA citra pataGgakI taraha mAnA gayA hai| kyoM ki na vaha akelI paryAya svarUpa hai aura na akelI guNa svarUpa hai / kahA lI hai paryAyase rahita akelA dravya, evaM dravyase rahita akelI paryAya pratItakoTimeM nahIM AtI haiN| ataH yaha dravya utpAda vyaya evaM dhrauvyase yukta mAnA gayA hai||6|| dravyake prakAroMko sUtrakAra kahate haiM-'dhammo' ityaadi| ___ anvayArtha-(dhammo adhammo AgAsaM kAlo poggala jaMtavo-dharmaH adharmaH AkAzaM kAla: pudgalA jantavaH) dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, kAla, pudgalAstikAya, evaM jIvAstikAya ye dravya haiN| ye athavA citra pataMganI mAphaka mAnavAmAM Avela che. kemake, na te te ekalI paryAya svarUpa che athavA te na ekalI guNasvarUpa che. kahyuM paNa che - paryAyathI rahita ekaluM dravya, ane dravyathI rahita ekalI paryAya pratIta keTamAM AvatAM nathI. AthI A dravya utpAda vyaya ane dhrauvyathI yukta bhAnavAmAM mAvada che. // 6 // dravyanA prAzane sUtrA2 matAve che--" dhammo "-tyAhI __ manvayArtha-dhammo adhammo AgAsaM kAlo poggala jaMtavo-dharmaH adharmaH AkAzaM kAlaH pudgalA jantavaH dhAritAya, madha stiya, mAzAstikAya, kALa, pudagalAstikAya, ane jIvAstikAya A cha dravya che. e dravya jenAmAM jaI
Page #953
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a. 28 dharmAdInAM bhedatallakSaNavarNanaM ca 147 anantaroktaH dravyasamUhaH, varadarzibhiH kevalibhiH, jinaiH, loka iti prjnypt:prtibodhitH||7|| dharmAdInAM bhedAnAhamUlam-dhammo ahammo AgAsaM, daivvaM ikikamAhiyaM / aNatANi yaM davANi, kAlo puggalajaMtavo // 8 // chAyA-dharmo'dharmaH AkAzaM, dravyam ekaikamAkhyAtam / anantAni ca dravyANi, kAlaH pudgalAjantavaH // 8 // TIkA-'dhammo adhammo' ityAdi dharmaH, adharmaH, AkAzaM dravyamiti dharmAdibhiH pratyekaM yojyate, etat trayaM dravyaM ekaikamAkhyAtaM tIrthakarairitizeSaH / ca-punaH, kAlaH, pudgalajantavApudgalAH jantavaH-jIvAzca, etAni trINi dravyANi anantAni anantasaMkhyAni, svagata bhedAnantyAt / kAlasya cAnantyamatItAnAgatApekSayA bodhyam // 8 // dravya jisameM pAye jAte haiM (esa-eSaH) vaha (logu loka)loka hai| (tti-iti) aisA (jiNehiM varadaMsihi-jinaiH varadarzibhiH) jinendra prabhune apane kevalajJAnase jAnakara (paNNatto-prajJaptaH) kahA hai| arthAt yaha dravya samUha hI loka hai aisA kevali bhagavAn jinendra devakA vacana hai // 7 // aba dharmAdikoM ke bheda kahate haiM-'dhammI' ityaadi| . anvayArtha-(dhammo ahammo AgAsaM-dharmaH adharmaH AkAzam ) dharma, adharma aura AkAza the tIna (davvaM ikikamAhiya-dravyamekaikamAkhyAtam ) eka 2 dravya kahA gayA hai arthAt inake bheda nahIM haiM / (kAlopuggala-jaMtavo-kAlaH pudgalA jantavaH) kAla, pudgala aura jIva ye tIna vANi-dravyANi) dravya (aNaMtANi-anantAni) anaMta haiM / ina dravyoMke bhedoMke bhI bheda haiM tathA kAla dravyake atIta evaM anAgata kAlakI apekSA bheda haiM // 8 // 24Aya cha esa-eSaH te logu-lokaH | cha. tti-iti mA jiNehi varada sihijinaiH varadarzirbhiH nendra prabhu pAtAnA vaNazAnathI ne yu cha. marthAta mA dravya samUDa 4 4 che. yevu chanendravanu vayana che. // 7 // ve dharma mAhinA leha cha-" dhammo" tyAha! mankyA-dhammo ahammo AgAsaM-dharmaH adharmaH AkAzam dharma, adharma mana. 242 // trae davvaM ikvikamAhiyaM-dravyamekaikamAkhyAtam ye dravya che. arthAt mAnA le nathI. kAlo puggalajaMtavo-kAlaH pudgalA jantavaH 4, pusa mana7 mA 1 davyANi-dravyANi dravya aNatANi-anaMtAni mAnata che. A dravyanA bhedanA paNa bheda che. tathA kALa dravyanA atIta ane
Page #954
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre %3D dharmAdInAM lakSaNamAhamUlam-gailakakhaNo u dhammo, ahamlo ThANa lkssnno| bhAyaNaM savvavANaM, nahaM ogAharlakkhaNaM // 9 // chAyA-gatilakSaNastu dharmaH, adharmaH sthAnalakSaNaH / bhAjanaM sarva dravyANAM, namaH avagAhalakSaNam // 9 // TIkA-'gailakSaNou' ityAdi dharmaH dharmAstikAyaH, gatilakSaNaH gatiH-dezAntaramAptiH, lakSyate'neneti lakSaNa, gatilakSaNaM yasya sa tathA / adharmaH adharmA'stikAyaH, sthAnalakSaNaH sthAnaM -sthitiH, tadevalakSaNaM yasya sa tathA / ayaM bhAva.-svata eva gamanaM prati pravRttAnAM jIvapugalAnAM gatyupapTambhakArI dharmAstikAyaH / sthitipariNatAnAM tu teSAM sthiti kriyopakArI adharmAstikAya iti / ___ nabhaH sarvadravyANAM bhAjanam AdhAraH, tat avagAhalakSaNam avagAha:-avakAzaH, sa eva lakSaNaM yasya tttthaa| jIvAdInAmavakAzadAyakamiti bhAvaH // 9 // aba dharmAdikoMkA lakSaNa kahate haiM-'gailakkhaNo' ityAdi / anvayArtha (gailakkhaNo u dhasmo-gatilakSaNastu dharmaH) gamanakriyAmeM pravRtta hue jIva aura pudgaloMko calanemeM upakAra karanevAlA jo dravya hai vaha dharmadravya hai| (ThANalakkhaNo ahammo-sthAnalakSaNaH adharmaH) ThaharanerUpa kriyAmeM pariNata hue jIva aura pudgala dravyako jo ThaharanemeM madada detA hai vaha adhama dravya hai / (nahaM savvavyANa bhAyaNaM-nabhaH sarva. dravyANAM bhAjanam ) jIvAdika samasta dravyoMkA AdhArabhUta AkAza hai| ogAhalakkhaNaM-avagAhalakSaNam ) isakA lakSaNa apane meM avagAhI jIvA. dika dravyoMko sthAna denA hai // 9 // anAgata kALanI apekSA bheda che. e 8 che Dave dharbha mAhitu sakSa] 4 cha--" gai lakkhaNo" tyA ! manvayArtha-gailakkhaNo u dhammo-gatilakSaNastu dharmaH gamana liyAmA pravRtta thayela jIva ane pudgalene calAvavAmAM upakAra karavAvALA je dravya che te dharmadra0ya che. ThANalakkhaNo ahammo-sthAnalakSaNaH adharma. 2 / 4 / 35 jiyAmA pariNata thayela jIva ane pudgala dravyane rokavAmAM je madada Ape che te adhama dravya che. nahaM sabavvANabhAyaNaM-nabhaH sarvadravyANAM bhAjanam yA saghA vAnA mAdhArabhUta 24Aza che. ogAhalakSaNaM-avagohalakSaNam menu lakSaNa pitAnAmAM avagAhI jIvAdika dravyone sthAnadAna devAne che ke te
Page #955
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 28 kAlajIvayorlakSaNavarNanam atha kAla-jIvayolakSaNamAhamUlam-vaTTaNIlakSaNo kAlo, jIvo urvaogalakSaNo / nANeNaM dasaNeNaM ca, suheNa ye duheNaM ye // 10 // chAyA-vartanAlakSaNaH kAlaH, jIva upayoga lakSaNaH / jJAnena darzanena ca, sukhena ca duHkhena ca // 10 // TIkA-'vaTaNAlakkhaNo' iti kAlaH, vartanAlakSaNaH vartante-bhavanti jIvAdayo bhAvAstena tena rUpeNa tAn prati prayojakatvaM vartanA, saiva lakSaNaM yasya sa tathA / nanu ko'sau kAlaH ? ucyate yena zItavAtAtapAdayo bhavanti, sa kAla iti / jIvaH, upayogalazraNaH-upayogo bodharUpo vyApAraH salakSaNaM yasya sa tathA, upayogo jIvasya dharmaH sa ca sva saMvi dita eveti, dravyAdyanubhavato jIvo lakSyate iti tallakSaNamucyate / ata eva jJAnena samyag jJAnena paJcavidhena, darzanena bhagavaduktatatvArthAbhirucirUpeNa ca, sukhena duHkhena ca lakSyata iti zeSaH // 10 // aba kAla aura jIvakA lakSaNa kahate haiM-'vaTTaNAlakkhaNo' ityaadi| anvayArtha (vaNAlakkhaNo kAlo-vartanA lakSaNaH kAlaH) vartanA. lakSaNavAlA kAladravya hai| zIta, vAta, Atapa Adi isI kAlase hote haiN| (jIvo uvaogalakSaNo-jIva upayoga lakSaNaH) jIvakA lakSaNa upayogaH hai| bodharUpa vyApArakA nAma upayoga hai / yaha upayoga jIvakA svasaM. vidita dharma hai / yaha (nANeNaM daMsaNeNaM ca-jJAnena darzanena ca) jJAnamatijJAna Adi pAMca prakArake jJAnale tathA tattvArtha zraddhAnarUpa darzanase tathA (suheNa ya duheNa ya-sukhena duHkhena ca) sukha evaM duHkhase jAnAjAtA hai||10|| ve 411 mane parnu sakSaY 4 cha-" vaTTaNA lakkhaNo" tyA ! manvayArtha-vaTTaNAlakkhaNo kAlo-vartanA lakSaNaH kAlaH vatana lakSAta Ajadravya che. zIta, vAta, mAta5, mAhimA thI thAya che. jIvo uvaogalakkhaNo-jIvo upayogalakSaNaH parnu sakSa 5 // che. mAdha35 vyAyAnu nAma yo cha. mA 5yAne svasavihita yama cha nANeNaM dasaNeNa ca-jJAnena darzanena ca / jJAna, bhatijJAna mAhi pAMya prA2nA jJAnathI tathA tapAtha-zraddhAna35 zanathI suheNa ya-duheNa ya-sukhena duHkhena ca suma bhane hAmathI anii zAya che. // 10 //
Page #956
--------------------------------------------------------------------------
________________ L 150 uttarAdhyayana sUtre ziSyANAM saMskArasya dRDhIkaraNAya uktalakSaNamanUdya lakSaNAntaramAha mUlam - nANaM ca daMsaNaM cerve, caritaM ca tavo tahA / vIriyaM uvayogo yaM. aiyaM jarvisa lakrkheNam // 11 // chAyA - jJAnaM ca darzana caiva, cAritraM ca tapastathA / vIryam upayogaH, etajjIvasya lakSaNam // 11 // TIkA--' nANaM ca daMsaNaM ceva ' ityAdi / " jJAna= samyagjJAnaM, ityAdi paJcavidhaM ca punaH darzanaM bhagavaduktatatvArthAbhirucirUpaM samyaktvam caiva tathA cAritraM = sAvadyaviratirUpaM, sAmAyikAdibhedam, ca = punaH tapaH = anazanAdikam tathA vIryam vIryAntarAyakSayopazamasamutpannaM sAmarthyam ca punaH upayogaH = bodharUpo vyApAraH, etad = jJAnAdika jIvasya lakSaNam / anena hi ananya sAdhAraNatayA jIvo lakSyate // 11 // 1 " - aba phira ziSyoM ke saMskArako dRDha karaneke liye pUrvokta lakSaNake anuvAda ke sAtha phira dUsare lakSaNa kahate haiM - 'nANaM' ityAdi / anvayArtha - (nANaM ca - jJAnaM ca) matyAdika ke bheda se pAMca prakArakA samyagjJAna, tathA ( daMsaNaM ceva - dardanaM caiva ) tattvArtha zraddhAnarUpa samyaktva (ca-ca) tathA (caritaM cAritram ) sAvadya viratirUpa cAritra, (tahA - tathA) tathA (tavo- tapaH) anazanAdirUpa tapa tathA ( vIriyaM - vIryam) vIryAntarAyake kSayopazamase udbhUta vIryarUpa sAmarthya, evaM (ya-ca) tathA ( uvayogo - upayogaH) bodha rUpa vyApAra, (eyaM jIvassa lakkhaNaM - etat jIvasya lakSaNam ) ye saba jIvake lakSaNa haiM / ina asAdhAraNa lakSaNoMse jIva jAnA jAtA hai // 11 // have pachI ziSyAnA saMskArane dRDha rAkhavA mATe pUrvAkata lakSaNanA anu. vAhanI sAthai dUrI zrI sakSaNa he che-" nANaM " tyAhi ! tathA manvayArtha-nANaM ca-jJAnaM ca bhatyAhinA lehathI yAMya ahAranA sabhyag jJAna tathA dasaNa ceva-darzanaM caitra tatvArtha zraddhAna3ya sabhyatva N ca-ca caritam-cAritram sAvadya viratiya yAritra, tahA - tathA tathA tavo- tapaH anazanAhi35 tatha, tathA vIriyaM-vIryam vIryAntarAyanA kSayopazamathI uddabhUta vIrya 35 sAmarthya, mane ya-ca tathA uvayogo - upayogaH mogha35 vyApAra evaM jIvassa lakkhaNaM - etat jIvasya lakSaNam bhI saghaNA bhuvanA sakSaNa che. yA asAdhArabhu lakSaNeAthI jIvane jANI zakAya che. / / 115
Page #957
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 28 pudgalalakSaNaM paryAyalakSaNaM ca itthaM jIvalakSaNamabhidhAya pudgalAnAM lakSaNamAhamUlam-sadaM dhayAra-ujoo, paibhA chAyA tavo I vaa| vaNNarasaMgaMdhaphAsA, puggalANaM tu lakkhaNaM // 12 // chAyA-zabdo'ndhakAra udyotaH, prabhA chAyA Atapa iti vaa| varNa-rasa-gandha-sparzAH, pudgalAnAM tu lakSaNam // 12 // TIkA-'sabaMdhayAra' ityAdi-- - zabdaH, andhakAraH, udyotA-ratnAdi prakAzaH, prabhA candrAdijyotiH, chAyA, prasiddhA AtapaH-ravibimbajanitauSNaprakAzaH / iti zabda Adi zabdArthakaH, tatazca sambandhabhedAdInAM parigrahaH / 'vA' iti samuccaye / tathA-varNaH-kRSNAdiH, rasa:tiktAdiH, gandhaH-surabhiprabhRtiH, sparzaH zItAdiH, eSAM dvandvasamAsaH, pudgalAnAM skaMdhAdInAM tu lakSaNam / ebhireva teSAM lakSyamANatvAditi bhAvaH / dharmAdInAMdravyANAM vistarastu varNanaM jijJAsubhirAcArAgasUtrasya prathamazrutaskandhe prathamAdhyayane prathamoddeze AcAracintAmaNiTokA'vataraNikAyAM vilokanIyam // 12 // aba pudgaloMkA lakSaNa kahate haiM-'sabaMdhayAra0' ityaadi| anvayArtha (sabaMdhayAra ujjoo-zabdaH andhakAraH udyotaH ) zabda, aMdhakAra, udyota-ratnAdikakA prakAza, (pabhA chAyA tavo ivA-prabhA chAyA Atapa iti vA) prabhA-candra AdikI jyoti, chAyA, Atapa-ravi vimbajanita uSNaprakAza, tathA saMbaMdha, bheda, sthUlatA, sUkSmatA, ye saba (vaNNa-rasa-gaMdha-phAsA-varNa-rasagandhasparzAH) tathA varNa, gaMdha rasa evaM sparzaye saba ( puggalANaM tu lakkhaNaM-putalAnAM tu lakSyaNam ) pudaloMke lakSaNa hai / inase pudgala jAne jAte haiN| dharmAdika dravyoMkA vistArase varNana AcArAGga sUtrake prathamazrutaskaMdhake prathama adhyayana meM prathama uddezameM merI va pugatAnAM sakSa] 4 cha- "sadhayAra0" tyAhi / manvayArtha:-sabaMdhayAraujjoo-zabdaH anakAraH udyotaH za6, mdh4|2, Gdhot-2tnaahine| prAza, pabhA chAyA tavo i vA-prabhA chAyA Atapa iti vA prabhA-caMdra vagaranI ti, chAyA, Atapa-ravi binma janita usNa prakAza tathA samAdha, leha, sthUlatA, sUkSmatA, ye saghA tathA vaNNarasagaMdhA phAsAvarNa rasa gandhasparzAH 1, dha, 25 bhane 25, 2 // saghA puggalANa tu lakkhaNaM pudgalAnAM tu lakSaNam pugatAna sakSaNa cha. mAnAthI yudAsa mANabhI zAyache, dharmAdika kAnuM vistArathI varNana AcArAMga sUtranA prathama zruta-kaMdhanA
Page #958
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre dravyalakSaNamuktam / atha paryAyalakSaNamAha___ mUlam-eMgattaM ca puhattaM ca, saMkhA saMThANa meva ca / saMjogA ye vibhAgAya, pajavANaM tu lakkhaNaM // 13 // .. chAyA-ekatvaM ca pRthaktvaM ca, saMkhyA saMsthAnameva ca / '' saMyogAzca vibhAgAzca, paryavANAM tu lakSaNam // 13 // TIkA-'egattaM ' ityAdi-- ekatva-bhinneSu paramANvAdiSu eko'yaM ghaTAdiriti-pratIti hetuH, pRthaktvaM ca= ayamasmAt pRthak iti pratItihetuH, saMkhyA=yataH eko dvau traya ityAdi pratIti rjAyate sA, saMsthAna-parimaNDalo'yamityAdi buddhi hetuH, 'eva' iti pUraNe ca zabdaH sarvatra samuccayArthakaH / saMyogAH ayamaGgulyoH saMyogaH, ityAdi vyavahAra hetavaH, vibhAgAH ayamasmAd vibhakta. iti buddhi hetavaH / ubhayatra vahuvacanaM vyabanAI huI AcAra cintAmaNi TikAmeM kiyA gayA hai-vahAMse yaha viSaya jAnA jA sakatA hai // 12 // dravyoMkA lakSaNa kahA, aba paryAyoMkA lakSaNa kahate haiM-'egattaM' ityaadi| anvayArtha (egattaM ca-ekatvaM ca) bhinna 2 paramANu AdikoMmeM 'yaha eka ghaTa hai| isa prakAra pratitIkA hetu jo ekatva hai vaha, tathA (puhattaM capRthaktvaM ca ) 'yaha isase bhinna hai' isa prakArakI pratItikA hetu jo pRthaktva hai vaha, tathA (saMkhA-saMkhyA) 'eka do tIna' isa prakArakI jo ginatIkA hetu saMkhyA hai vaha tathA (saMThANameva ca-saMsthAnameva ca) 'yaha isa prakArakA AkAra hai| isa pratItikA hetu jo saMsthAna hai vaha, tathA (saMjogA ya-saMyogAzca) saMyoga evaM (vibhAgAya-vibhAgAzca) prathama adhyayanamAM prathama udezamAM AcAraciMtAmaNI TIkAmAM karavAmAM , Avela che. tyAMthI A viSaya jANI levuM joIe. je 12 che dravyAnA skss| 4Ave paryAya nA skss| 4AmA mAvecha-"egatta"tyAhI manvayArtha-egattaM ca-ekatvaM ca bhinnabhinna 52mA mahimA " ghaTa che." mA prA2nI. pratAtina hetu 2 satva cha ta, tathA puhatta capRthaktvaM ca " / anAthI minna cha." PAL 12nI pratItinA hetu pRthapa cha ta, tayA saMkhA-saMkhyA 'ye me tra' mA prA2nI gAtrInA hetu sadhyA cha ta, tathA saThANameva ya-saMsthAnameva ca '241 prAranA mA2 cha.' mA pratAtinA hetu saMsthAna cha ta, tathA saMjogA ya-saMjogAzca saya bhane
Page #959
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 28 navatattvakathanam typekssyaa| upalakSaNatvAd navapurANatvAdIni ca paryavANAMparyAyANAM lakSaNam / atra tu zabdaH pUraNe / guNAnAM lakSaNaM kathaM noktamiti na zakyam rUpAdirUpANAM teSAmatiprasiddhatvAt // 13 // itthaM svarUpato viSayatazca jJAnamabhidhAya darzana prativoyituM navatattvAnyAhamUlam-jIvA'jIvoM meM baMdhI the, puNNapAvA''savo tahA / saMvaro nijarA mokekho, saMtae~ tahiyA naiva // 14 // chAyA--jIvA ajIvA zca bandhazca, puNyaM pApam aasrvstthaa| saMvaro nirjarA mokSaH, santyete tathyA nava // 14 // TIkA--'jIvA'jIvA ya' ityAdi jIvAH ekendriyAdayaH, anIvAH dharmAstikAyAdayaH, bandhazca-jIvakarmaNo ratyantasaMzleSaH, puNyaM = zubhaprakRtirUpaM zAtavedanIyAdikaM, pApam azubhaprakRtirUpaM jJAnAvaraNIyAdikam , AsravaH karmopAdAnahetuhiMsAdiH, tatheti samuccaye / vibhAga, ye saba (pajjavANaM tu lakkhaNaM-paryayANAM tu lakSaNam ) paryAyoMke lakSaNa haiM, arthAt inake dvArA paryAyeM jAnI jAtI haiM // 13 // isa prakAra svarUpa aura viSayase jJAnako kahakara aba darzanakA bodha karAneke liye nau tattvoMko kahate haiM-'jIvA'jIvA' ityAdi / ___ anvayArtha-(jIvAjIvAya-jIvA ajIvAzca ) ekendriyAdika jIva, dharmAstikAyAdika ajIvA (baMdhoya-bandhazca ) jIva aura karmakA dUdhapAnIko taraha atyanta saMzleSarUpa baMdha, 3 (tahA-tathA) tathA (puNNapAvA''savo-puNyapApAsravAH) zAtavedanIya Adi zubha prakRtirUpa puNya, 4 jJAnAvaraNIya Adi azubha prakRti rUpa pApa, 5 karmoMke AgamanameM kAraNa vibhAgAya-vibhAgAzca vibhAga, 2 saNAM pajjavANaM tu lakkhaNa-paryAyANAM tu hRkSa paryAnAM lakSaNa che. arthAta AnA dvArA paryAye jANI zakAya che. 13 A pramANe svarUpa ane viSayathI jJAnane kahIne have darzanane baMdha 4211 // bhATe na tatvAne 4AmAM Ave che.-"jIvA'jIvA" tyAha! __ manvayArtha-jIvAjIvA ya-jIvAjIvA zca mendriyApi , dhArita. yAhi ma & mane baMdho ya-bandhazca mano idha pAnI bhA34 ghara saveSa35 madha, tahA-tathA tathA puNNapAvA''savo-punyapApAsravAH zatAvahanIya Adi zubha prakRtirUpa pUNya, jJAnAvaraNIyAdika azubha prakRtirUpa pApa karmonA bhAgamAnatuM 421, savA Disahi bha35 2mAsapa, saMvaro-saMvaraH mAsavana - u0 20
Page #960
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 uttarAdhyayanasUtre saMvaraH guptyAbhirAstravanirodhaH, nirjarA=vipAkatastapaso vA karmaparizATaH, mokSaH= sakalakarmakSayalakSaNaH, ete nava = navasaMkhyakAH bhAvAH, tathyAH satyAH-prameyAH, yathArthAnubhavaviSayA iti yAvat santi, etanmadhyamaprarathAnApekSayA, saMkSepApekSayA tu jIvAjIvayoreva bandhAdInAM samAvezasaMbhavAd dvitvasaMkhyaiva vAcyA syAt , tathA ca vakSyati-'jIvA ceva ajIvAya, esaloge viyAhie ' iti / vistaratastu taduttarottarabhedavivakSayA'nantamevasyAt // 14 // yadyamI nava bhAvAH santi, tataH kim ?, ityAzajhyAha-- mUlam-tahiyANaM tu bhAvANaM, labhAve uvaelaNaM / bhAveNa sadehaMtasta, saMsmattaM taM viyAhiyaM // 15 // aise hiMsAdika karmarUpa Astraka,6(saMvaro-saMvaraH) hiMsAdi AsravakA rukane rUpa saMvara, 7 (nijarA-nirjarA) vipAkase athavA tapasyAle kaukA ekadeza nAza honerUpa nirjarA, 8 tathA (mokkho-mokSaH) sakala karmoM kA sarvathA vinAzarUpa mokSa, 9 isa prakAra (ee nava-ete nava ) ye jIva, ajIva, bandha, puNya, pApa, Asrava, saMvara, nirjarA, aura mokSa, ye nava tattva haiN| ye saba (tahiyA saMti-tathyAH santi ) tathya-yathArtha anubhavake viSayabhUta honese satya haiM / yadyapi jIva aura ajIva isa prakArake do hI padArtha haiM kyoM ki AtravAdikoMkA antarbhAva inameM hI ho jAtA hai phira bhI yahAM para jo nava saMkhyA kahI gaI hai vaha vistArakI apekSAse kahI gaI hai| tathA aura bhI vizeSa vistAra karane para inakI anaMta saMkhyA ho jAtI haiM // 14 // 2435 sa12, nijarA-nirjarA vipAthI athavA ta52yAthI bhni| me zinA nAthA 35 ni / tathA mokkho-mokSa sadhA bhAnA sarvathA vinAza35 bhAkSa, mA prabhAga 20 ee nava-ete nava 71, 404, madha, puSya, pApa, Asava saMvara, nirjarA ane mokSa. A nava tatva che. e saghaLAM tahiyA saMti-tathyAH santi tathya-yathArtha bhanunapanA viSayabhUta hopAthI satya che. jo ke jIva ane ajIva A prakAranA beja padArtha che kemake, Asava Adikane aMtarbhAva enAmAM ja thaI jAya che. chatAM paNa ahIM je nava saMkhyA batAvela che te vistAranI apekSAthI batAvavAmAM Avela che tathA AthI -- 54 padhu vistArathI tanI sacyA manAta manI 2heza. // 14 //
Page #961
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 28 navatattvakathanakAraNam chAyA--tathyAnAM tu bhAvAnAM, sadbhAve upadezanam / bhAvena zraddadhataH, sasyatvaM tad vyAkhyAtam // 15 // TIkA--' tahiyANaM tu ' ityAdi-- . tathyAnAM yathArthAnubhavaviSayasUtAnAM, bhavAnAm anantarokta-jIvAjIvAdInAM sadbhAve-sadbhAvaviSayakam satyarUpeNa sattA'vabodhakamityarthaH, upadezanaM gurvAdikRtamupadeza bhAvena antaHkaraNena, zraddadhataH-upadiSTo'yamarthaH samyageveti samyagbhAvaM pratipadyamAnasya, tat-jIvAjIvAdikSAvaviSayakaM zraddhAnaM samyaktvam iti vyAkhyAtaMtIrthakaraiH kathitam / paThanti ca-. 'bhAveNa u sadahaNA sammattaM hoi AhiyaM / . 'saddahaNA' iti sUtratvAt zraddhAnaM samyaktvaM bhavatyAkhyAtam / taca zraddadhAtyanena jIvAditatvamiti zraddhAnaM-samyaktyamohanIyakarmANukSaya - kSayopazamo - pazamasammutthA''tmapariNAmarUpam / uktahi-- ina naba tatvoMke kahanekA kyA prayojana hai ? so kahate haiM'tahiyANaM' ityaadi| anvayArtha-(tahiyANaM tu bhAvANaM-tathyAnAM tu bhAvAtAM) yathArtha anubhavake viSayabhUta ina jIvAdika padArthoke viSayameM inakI (sambhAvesadbhAve ) astitha sattAko prakaTa karanevAlA jo guru AdikA (uvae saNaM-upadezanam ) upadeza hai usako (bhAveNa saddahaMtassa-sAvena zraddhadhataH) antaHkaraNale zraddhA na karane vAle vyaktikI jo zraddhA hai (taM sammatatatsamyaktvam ) vaha svasthaktva hai| aisA (viyAhiya-vyAkhyAtam ) tIrthakaroMkA kathana hai| anyatra bhI aisA hI kahA hai___ "bhAveNa u sahahaNA sammatta hoi AhiyaM" yaha zraddhA prazasta samyaktva-mohanIya karmake kSaya, kSayopazama evaM upazamase udbhUta Atmapari24 napa tatvAna. 4Anu zu prayoga cha te 4 cha'tahiyANaM' ityaadi| manvayArtha-tahiyANa tu bhAvANaoN-tathyAnAM tu bhAvAnA yathArtha manusanA viSayabhUta pahA viSayamAM tenI saMbhAve-sadbhAve mavitatha sattAne pragaTa 42 / 22 guru mahinA uvaesaNa-upadezanam 55 cha tene, bhAveNa sadatamsa-bhAvena zraddadhataH yata:42thI zraddhAna 42vAvANI vyatinI re zraddhA chataM sammatta-tatsamyaktvam tenuM nAma sabhyatva cha. meg viyAhiya-vyAkhyAtam tIrthakaranuM kathana che. bIje sthaLe paNa AvuM ja kahela che. "bhAveNa u sadahaNA sasnattaM hoi AhiyaM" 2mA zraddhA prazasta sabhyatva mehanIya karmano kSaya, kSayApazama ane upazamathI udbhUta AtmapariNati
Page #962
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre __" se ya samatte pasatthasammattamohaNIyakammANu veyaNovasamakhayasamutthe pasamasaMvegAilige suhe AyapariNAme paNNatte" iti / chAyA--" tacca samyaktvaM prazastasamyaktvamohanIyakarmANuvedanopazamakSaya samutthaH pazamasaMvegAdiliGgaH zubha AtmapariNAmaH prajJaptaH " iti // ___ astyeva sa kazcidAtmapariNAmo yena jIvAjIvAdisvarUpAvavoghe satyapi kasyacideva samyaka jJAnaM bhavati na tu sarvasya, yathA hi zakhe dRSTe satyapi kazcit tasmin zaGkha zvetimAnaM jAnAti anyastu anyathAbhAvamiti tatra kAraNavizeSA'nu mIyate, evamihApi / tatazca jIvAjovAdi svarUpaparijJAnasya samyagbhAvaheturAtmaNatirUpa hai| isa zraddhAke paricAyaka prazama, saMvega Adi cihna huA karate hai / yaha AtmAkA eka zubha pariNAma hai / kahA bhI hai "se ya sammatte pasatthasammattamohaNIyakammANuveyaNopasamakhayasamutthe pasamasaMvegAiliMge suhe AyapariNAme pnnnnte"| chAyA-tacca samktvaM prazastasamyaktvamohanIyakarmAnuvedanopazamakSaya samutthaH prazama saMvegAdiliGgaH zubha AtmapariNAmaH prajJaptaH // iti aisA koI eka AtmAkA vaha pariNAma hotA hai ki jisake dvArA jIva ajIva Adi padArthoM ke svarUpakA parijJAna hone para kisI jIvako hI samyak jJAna hotA hai sabako nhiiN| jaise zaMkhake dekhane para koI vyakti usako zvetarUpase dekhatA hai aura koI vyakti pItAdirUpase dekhatA hai| pItAdirUpase honevAlA jJAna samyagjJAna nahIM hai kyoM ki vaha rogAdi kAraga vizeSase sadoSa hai| isI taraha jIvAdi padArthoMkA svarUpa jJAna rUpa che A zraddhAnA paricAyaka prazama, saMvega Adi cinha hoya che. A AtmAnuM eka zubha pariNAma che. kahyuM paNa che- se ya sammatta pasatthasammattamohaNIyakamnANuveyaNoyasamakhayasamutthe pasamasaMvegAiliMge suhe Aya pariNAme paNNatte" // chAyA-tacca samyaktva prazastasamyaktvamohanIya karmAnuvedanopazamakSayasamutthaH / __ prazamasaMvegAdiliGgaH, zubha AmatmapariNAmaH prajJaptaH // iti // evuM keI eka AtmAnuM e pariNAma hoya che ke, jenAthI jIva, ajIva Adi padArthonA svarUpanuM parisAna thavAthI keIka jIvane ja samyakrajJAna thAya che. saghaLane nahIM jema zaMkhane jovAthI kaI vyakti tene sapheda rUpamAM jue che. ane keI vyakti pItAdirUpamAM jue che. pItAdirUpathI thanAruM jJAna e samyakajJAna nathI. kemake, te regAdi kAraNa vizeSathI sadeSa che. Aja rIte jIvAdi padArthonA svarUpanuM jJAna samyakatvanA sarbhAvamAM ja samyaphajJAna /
Page #963
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 28 samyaktvavatojIvabhedakathanam 157 pariNAmavizeSaH samyaktvaM, na tu jJAnasvarUpameva / ataeva hi jJAnAdAvaraNabhedo viSayabhedaH kAraNabheda, tathA samyaktvasya ca jJAnakAraNatvaM zrutake va linoktam / yattu tattvArthazraddhAnaM samyag darzanam avAyaH sa dravyatayA samyag darzanamatrAyo matijJAnatRtIyAMza ityAdi, tat kAraNe kAryopacAraM kRtvA''yurdhRtamityAdiva diti bodhyam // 15 // samyaktvasvarUpamabhidhAya tadvato bhedAnAha mUlam - nisagguvaesaI, AIsutaM - bIyaruimeva / abhigama - vitthAraruI, kiriyA - saMkheva dhammaruI // 16 // -- samyaktvake sadbhAva meM hI samyakUjJAna mAnA jAtA hai| isake abhAva meM nahIM / kevala jJAnake svarUpakI apekSAse hI jJAna samyakjJAna nahIM mAnA gayA hai / isI liye jJAnAdikoM meM AvaraNabheda, viSayabheda, tathA kAraNabheda hotA hai| samyaktva hI jJAnameM samyakjJAna rUpatA lAnemeM hetu hai yaha bAta zruta keva liyoMne kahI hai| yadi koI yahAM aisI AzaMkA kare ki tattvArthakA zraddhAna karanA yaha samyagdarzana hai - so yaha samyagdarzana avAya matijJAnakA eka 'bheda-rUpa par3atA hai ataH jJAnameM aura samyagdarzana meM koI bheda nahIM mAnA jA sktaa| kyoM ki avAya meM jaise padArthakA nizcaya hotA hai usI prakAra isameM bhI padArthakA nizcayarUpa zraddhAna hai so aisI AzaMkA yahAM ThIka nahIM hai kAraNa ki aisA kathana kAraNarUpa samyagdarzana meM kAryarUpa avAyake upacArake karane se mAnA jA sakatA hai / vaise to samyakradarzana aura avAya - nAmaka matijJAna ke tRtIya bheda meM kAraNa kArya hone se bheda hI hai // 15 // mAnavAmAM Ave che. enA abhAvamAM nahI kevaLa jJAnanA svarUpanI apekSAthI ja jJAna samyajJAna mAnavAmAM Avela nathI. A kAraNe jJAnAdikAmAM AvaraNa bheda, viSayale tathA kAraNabheda thAya che. samyakatva ja jJAnamAM sabhyajJAna rUpatA lAvavAmAM hetu che A vAta zruta kevalIee kahI che. jo kAi ahI evI AzakA kareke, tatvAtu. zraddhAna karavuM e samyagdana che. te samyagdarzana avAya-matijJAnamAM eka bhedarUpa paDe che. AthI jJAnamAM ane samyagdarzanamAM koI bheda mAnI zakAtA nathI. kemake, avAyamAM jema padArthone nizcaya thAya che eja rIte AmAM paNa padmAnA nizcayarUpa zraddhAna che te evI AzakA ahI' kharAkhara nathI, kAraNake, evuM kahevu' kAraNarUpa samyagdarzanamAM kArya rUpa avAyanA upacArane karavAthI mAnI zakAya che. evI rIte te samyagdana ane avAya nAmanA matijJAnanA trIjA bhedamAM kAraNa kAya hAvAthI bhedaja che.15mA
Page #964
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 uttarAdhyayana sUtre chAyA - nisargopadezaruciH, AjJAruciH sUtrabIjarucireva | abhigamavistAraruciH, kriyAsaMkSepa dharmaruciH // 16 // TIkA- 'nisagguvaesaruI ' ityAdi -- nisargopadezaruciH=rucizabdaH pratyekaM saMbadhyate tatazca nisargaruciH, upadezaruci ti vijJeyaH / tatra nisargeNa svabhAvena ruciH - taccAbhilASarUpA yasya sa nisargaruciH, upadeze' ruciryasya sa upadeza ruciH, AjJAruciH = AjJA sarvajJavacanAtmikA, tayA ruciryasya sa tathA, sUtravIjaruci = atrApi rucizabdaH pratyekamabhisaMbadhyate. tathA ca -sUtraruciH, vIjarucitheti, tatra sUtreNa-Agamena ruciryasya sa sUtraruciH, vIjamiva bIjam yadekamapyanekArthabodhakaM vacastena ruciryasya sa vIjaruciH, anayoH samAhAradvandvaH / ' eva ' iti samuccaye / abhigamavistAraruciH ihApi ruci zabdasya samyaktvA svarUpa kahakara aba samyaktvavAle jIvake bheda kahate haiM - 'nisaggu' ityAdi / anvayArtha - (nisaggaruI - nisargaruciH) svabhAvase hI jIvAdika padArthoM meM jo zraddhArUpa ruci hotI hai isakA nAma nisargaruci hai 1 ( uvaesa ruI - upadezaruciH) gurvAdikake upadezase jo jIvAdika padArtho meM zraddhArUpa ruci hotI hai usakA nAma upadeza ruci hai 2 / (ANaruI - AjJAruciH) sarvajJa ke vacana se jo tattvArtha meM zraddhArUpa ruci hotI hai usakA nAma AjJA ruci hai 3 / (suttaruI - sUtraruciH) Agama ke dvArA jo tattvoM meM zraddhArUpa ruci jIvako hotI hai usakA nAma sUtra ruci hai 4 / ( bIyaruimeva - bIjarucireva ) anekArthabodhaka eka bhI vacanase jo jIvako tattvArtharuci hotI hai usakA nAma bIjaruci hai 5 / ( abhigamaruI - abhigamaruciH ) jJAnase jo tatvoM meM zraddhArUpa ruci hotI hai usakA nAma abhigamaruci hai 6 / sabhyatvanuM sva35 uhIne huve tenA lehane uhe che- 'nisaggu0' dhatyAhi / anvayArtha--nisaggaruI- nisargaruci svalAvadhI vAhi pArthomAM ne uvaesaruI - upadezaruciH ruci thAya che. tenuM zraddhA3ya ruthi hoya che tenu' nAma nisarga 3thi che. guru AdinA upadezathI je jIvAdika padArthomAM zraddhArUpa nAma upadeza 3thi che. ANaruI - AjJAruciH sarvajJanA vayanathI ? tatvArthabhAM nAma AjJA 3thi che sutta0 - sUtraruciH bhAgama dvArA bane thAya che tenuM nAma sUtra3thi che. bIyaruI - artha modha me yazu vayanathI ? bhavane tatvartha 3thi thAya che tenuM nAma bhI 3thi che, abhigama0 - abhigamaruciH jJAnathI ne tatvobhAM zraddhAlu 3thi thAya che bhetuM ? tatvobhAM zraddhA35 3thi meva - bIjarucireva
Page #965
--------------------------------------------------------------------------
________________ 159 priyadarzinI TIkA. a. 28 nisargarucivarNanam' pratyekaM sambandhaH, abhigagaruciH, vistAraruciH, tatrAbhigamena-jJAnena ruciryasya sa tathA, vistAraruciH-vistAreNa ruciryasya sa tathA / ____tathA-kriyAsaMkSepadharmaruciH pratyekaM rucizabdasaMbandhAt kriyAruciH kriyApratilekhanAdi tatra rUci yasya sa tathA, saMkSeparuciH, saMkSepaH-saMgrahastatraruciryasya sa tathA, dharme-zrutadharmAdau ruciryasya sa tathA, api ca-dharmarucizca vijJeyaH / yacceha samyaktvasya jIvAnanyatvena kathanaM, tat guNaguNinoH kathaMcidananyatvakhyApanArtha miti bodhyam // 16 // tatra vistareNa prathamaM nisargarucimAha-- mUlam bhUyastheNAhi gayA, jIvA jIvA ye puNepAvaM ca / sahasammaiyA AsavasaMvaru, yaM roeN| u nissaggo // 17 // chAyA--bhUtArthenAdhigatA, jIvAjIvAzca puNyaphApaM ca / sahasaMmatyA AnavasaMvarau ca rocate tu nisargaH // 17 // TIkA--'bhUyattheNAgiyA' ityAdi-- jIvA ajIvAzca puNyapApaM ca AlavasaMvarau ca iha ca zabdo'nukta-vandhAdi samuccayArthakaH, bandhAdayazcetyarthaH, ise jIvAnIvAdayobhAvAH sahasaMmatyA saha (vitthAraruI-vistArarUciH)vistArase jo ruci hotI hai usakA nAma vistAra ruci hai 7 / (kiriyA-kriyAciH) pratilekhanAdika kriyAmeM ruci honA isakA nAma kriyAruci8, (saMkheva0-saMkSepalaciH) saMkSepameM ruci honA isakA nAma saMkSeparuci 9,(dhammaI-dharmaruciH) zruta dharma Adi meM ruci honA isakA nAma dharmaruci hai 10 / yahAM samyaktvakA jIvase jo ananyatva rUpa meM kathana kiyA gayA hai yaha guNaguNI meM kathaMcit abhinnatvakhyApana karaneke vAste kiyA gayA hai / ye nisargaruci Adi daza bheda samyaktava ke haiM // 16 // zraddhA35 3thi thAya cha tetu nAma bhaliyama 3yi ke vitthAraruI-vistAraruciH vistArathI 2 3thi thAya che. tenu nAma vistAra 3thi che. kiriyA-kriyArUciH pratimana liyAmA 3thi thavI tenu' nAma chiyA 3yi che. saMkheva0-saMkSeparuciH sapamA 3thi thavI tenu nAma sa kSe53yi cha. dhammaruI-dharmaruciH zruta mAmi rUci thavI tenuM nAma dharmarUci che. ahIM samyaktvanuM jIvathI je ananyatva rUpamAM kathana karavAmAM Avela che te guNa guNamAM kathaMcita abhinnatva khyApana karavAne mATe karAyela che. A nisarga rUci Adi daza bheda sabhyatvanA che. 1dA
Page #966
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 uttarAdhyayanasUtre AtmanA, yA saMgatAmatiH sA sahasaMmatistayA, khabuddhayA paropadezanirapekSayA jAtismaraNAdirUpayetyarthaH, bhUtArthena =bhUtArthatvena, ime'rthAH sabhUtA ityevaM rUpeNA dhvavasAyena, adhigatAH=jJAtAH yena, tathA yatha rocate eva = anyasmAdazrutvA'pi jAtismaraNAdinA'dhigatAn jIvAdIn zraddadhAtyeva sa puruSaH nisargarucijJeyaH / atra tu zabda evakArArthakaH // 17 // uktamevArthe vizadIkaroti- mUlam - jo jiMNadiTThe bhAve, cauvvihe saMdehai sayameva / eme nannatti ya, nisaMggarutti nAyavvo // 18 // chAyA -- yo jinadRSTAn bhAvAn, caturvidhAn zradadhAti svayameva / evameva nAnyatheti ca nisargaruci riti jJAtavyaH // 18 // aba nisargarucikA kyA lakSaNa hai, isa bAtako sUtrakAra svayaM kahate haiM - 'bhUya' ityAdi / anvayArtha - ( jIvAjIvAya Asava saMvaru puNga pAvaM ca - jIvA ajIvA zva AsravaH saMvaraH puNyaM pApaM ca ) jIva, ajIba, Asrava, baMdha, saMvara, nirjarA, mokSa, puNya aura pApa ina padArthoM ko (sahasaMmaiyA - sahasaMmatyA) saha saMmati se paropadeza nirapekSa jAtismaraNarUpa buddhise (bhUyattheAhigayA- bhUtArthenAdhigatAH) aisA jAnanA ki ye padArtha sadbhUta haiM isa prakAra (roei - rocate) ruci hotI hai so nisargaruci nAmaka samyagdarzana hai / isa samyagdarzana vAlA vyakti binA kisIke upadeza hI jAtismaraNa Adi jJAna se adhigata jIvAdika padArthoM kA yathArtharUpase zraddhAna karatA hai // 17 // nisarUcinuM zu lakSaNa che te vAtane have sUtrakAra pAte batAve che" " ityAdi / bhUya mantrArthaM jIvAjIvAya AsavasaMvaru puNNapAvaM ca - jIvA ajIvAva AsravaH savaraH puNyapApaM ca va, alava, Asava, gaMdha, saMvara, niza, bhokSa, cueya ane pAya yA hAthIne sahasaMmaiyA - sahasaMmatyA saha samitithI yazapaddeza nirapekSa lati smaraNA3ya muddhithI bhUyatthe NAhigayA - bhUtArthenAdhigatAH mevu ladhuvu hai- yahArtha sahabhUta che. me rIte roei - rocate 3thi thAya che. te nisargI rUci nAmanu' samyag darzana che. A samyagdarzanavALI vyakita koInA upadeza vagara jAtismaraNa Adi jJAnathI adhigatA jIvArdika padArthonu thArtha 35thI zraddhAna pure che. // 17 //
Page #967
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 28 upadezaruci AjJArucivarNanaM ca TIkA- 'jo jiNadITThe ' ityAdi- yo jinadRSTAn = tIrthaMkaraiH kevalajJAnena sAkSAtkRtAn, bhAvAn = jIvAdi padArthAn, caturvidhAn = dravyakSetra kAlabhAvabhedena, catuSprakArakAn svayameva = paropa..deza vinA, zradadhAti tatheti pratipadyate / zraddhAnasya svarUpamAha -- 'emeva ' ityAdi / evameva = jIvAdika tavaM yathA - jinairdRSTam, tat tathaivAsti nAnyathA na tu vipa masti, cakAraH samuccaye / yazcedRzaH zraddhAvAn sa nisargaruciriti jJAtavyaH // 18 // dvitIyamupadezarucimAha- mUlam - aie ce u bhAve, uvaMiTThe jo pareNa sardahaI | chaumaMttheNa jiNeNa veM, uvaeMsaruItti nAyavo // 19 // chAyA -- etAMzcaiva tu bhAvAn, upadiSTAn yaH pareNa zraddadhAti / chadmasthena jinena vA, upadezaruciritijJAtavyaH // 19 // -161 pUrvokta bAtako hI spaSTa karate hue nisarga ruci samyatvakA lakSaNa kahate haiM-- 'jo' ityAdi / anvayArtha - (jo yaH) jo jIva (jiNadiTThe caubvihe bhAve - jinadRSTAn caturvidhAn bhAvAn ) jinendra dvArA kevalajJAna se sAkSAt kiye gaye caturvidha padArthoM kA (sayameva svayameva ) paropadezake binA hI (emeva nannahattiyaevamevanAnyathaiti ca) " ye aise hI haiM anya prakAra nahIM haiM " isa rUpa se (saddahai - zraddadhAti ) zraddhAna karatA hai vaha (nisaggaruhatti nAyavvo- nisargaruciriti jJAtavyaH) nisargaruci nAmakA samyagdarzana hai / dravya, kSetra, kAla aura bhAvake bheda se padArtha cAra prakAra ke hote haiM / ve hI cAra prakAra yahAM caturvidha zabda se grahaNa kiye gaye haiM ||18|| pUrvokta vAtane ja spaSTa karIne nisarUci samyakatvanuM' lakSaNa kahe che" jo " ityAdi. 88 anvayArtha -- ne lava jiNadiTThe caubvihe bhAve - jinadRSTAn caturvidhAn bhAvAn kunendra dvArA ThevaNa jJAnathI sAkSAt uDevAsA yaturvidha padArthonu sayamevasvayametra pre|pdeshnaa 12 4 emeva nannahatti ya evameva nAnyatheti ca A menuM 4 che sanya aAranu nathI " mA 35thI sadahai - zraddadhAti zraddhAna re che. ye nisaggaruitti nAyavtro - nisargarucariti jJAtavyaH nisarga3yi nAbha sbhydarzana che. dravya, kSetra, kALa ane bhAvanA bhedathI padArtha cAra prakAranA DAya che, eja cAra prakAra ahIM caturvidha zabdathI grahaNa karavAmAM Avela che. 185 u0 21
Page #968
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 uttarAdhyayanasUtre TIkA--'ee' ityAdi-- etAn anantaroktAn , bhAvAnjIvAdIn padArthAn , pareNa anyena, upadipTAn kathitAn , yaH zraddadhAti, pareNa-kathaMbhUtena ? ityAha---' chaumattheNa jiNeNa vA' iti / chadmasthena-chAdayati AtmasvarUpamiti chadma-ghAtikarmacatuSTayaM, tatra tiSThati cha gasthaH-anutpanna kevalaH, tena gaNadharAdinA vA athavA jinena= jayati rAgAdiniti jinaH tena utpanna kevalajJAnena tIrthaMkarAdinA, sa zraddhAvAn upadezaruciH, upadezena ruciryasya sa tathA, iti evaM jJAtavyaH // 19 // , tRtIyamAjJArucimAhamUlam-rogo dolo moho, annANaM jassa avayaM hoii| ANAe royaMtI, so khela ANAI naumaM // 20 // chAyA-rAgo dveSo mohaH, ajJAnaM yasyApagataM bhavati / AjJayA rocamAnaH, sa khalu AjArucinoMma // 20 // TIkA---' rAgo' ityAdi / yasya rAgaH snehaH, dveSaH aprItiH, mohaH zeSamohanIyaprakRtayaH, ajJAnaM aba dUsare upadezarucikA lakSaNa kahate haiM-'eececa' ityAdi / anvayArtha-(eecevaubhAve-etAMzcaiva bhAvAn)inhIM anaMtaroktajIvAdika padArthoM kA (jo-yaH) jo jIva ( pareNa cha usattheNa-pareNa chadmasthena) dUsare chadmastha jIvoM dvArA (ba-vA) athavA (jiNeNa-jinena ) jinendra deva dvArA mile hue upadezase (sadahai-zraddadhAti) zraddhAna karatA hai vaha (uvaesaruitti nAyavyo-upadezaruciriti jJAtavyaH) upadezaruci nAmakA dUsarA samyagdarzana hai // 19 // aba tIsare AjJArucikA lakSaNa kahate haiM-'rAgo' ityAdi / anvayArtha-(jassa-yasya)jisa jIvake(rAgo doso moho annANaM rAgaH have bhInna 523thinu sakSaya "e e ce" tyAha. manvayArtha:-e e ceva u bhAve-etAMzcaiva tu bhAvAn se manantarota pAhi pArthAnu jo-yaH 2 73 pareNa caumattheNa-pareNa chadmasthena gIta chamastha va dvArA vA-vA athavA jiNeNa-jinena jinendra deva dvArA bhaNesA apazathI sahai-zraddadhAti zraddhAna 42 che te ucaesaruitti nAyavvo-upadezaruciriti jJAtavya paheza 3thi nAmanu mI sabhyazana cha. // 16 // have trIta mAjJA 3yi pahezanu sakSaY 4 cha---" rAgo" tyAhi. bha-kyArtha-jassa-yasya re ne ragadosomoho annANa-rogadveSamohaH
Page #969
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 28 sUtrarucivarNanam ca apagataM naSTaM bhavati / apagatazabdazca liGgavipariNAmena rAgAdibhiH pratyeka saMbadhyate / tasya rAgadveSamohAjJAnarahitasya sarvajJasya bhagavatastIrthaMkarasya, AjJayApravacanarUpA, rocamAnaH jIvAditattvaM tatheti pratipadyamAnaH, yadvA-iha dezato'pagataM gamyate, yasya rAgo dezato'pagataH, yasya dvepo'pi dezagato'pagataH, yasya moho'pi dezato'pagataH, yasya ajJAnaM dezato'pagatam , eteSAmapagamAt , pratanurAgadveSamohAjJAnavatAM chadmasthAnAmAcAryAdInAm AjJAyAM-upadeze tathAvidhA AcAryAjinavacanaM pramANIkRtya viharanti, atastadupadeze yaH khalu rocamAna ityanvayaH / yadvA-yasya dezato rAgAdikamapagataM tadvayapagamAt rAgadveSamohAjJAnAni pratanUni jAtAni, ataeva yo gurvAdInAm , AjJAyAm-upadeza eva rocamAnaH, ityanvayaH / yo bhavati, sa khalu-nizcayena AjJArucirnAma-AjJAruciriti mantavyaH / AjJAyAM ruciryasya sa AjJAruciH, 'nAma' iti svIkArArthakam // 20 // dveSaH mohaH ajJAnam ) rAga, dveSa-aprIti, evaM mohanIya karma tathA ajJAna (avagayaM hoi-apagataM bhavati) dUra ho gayA hai aise rAgadveSa Adise rahita usa sarvajJa prabhukI (ANAe-AjJayA) AjJAse pravacanarUpa Adezase (royaMto-rocamAnaH) jo aisA mAnatA hai ki 'ye jIvAdika tattva satya hai asatya nahI hai ' (sakhalu-sakhalu) vaha (ANAruI nAma-AjJAru cirnAma) AjJarUci nAlakA samyagdarzana hai| athavA jisake rAga dveSa, moha evaM ajJAna eka dezale bhI naSTa ho gaye haiM ese sUkSma rAga dveSa moha evaM ajJAna yukta chamastha AcAryAdikoMke upadezameM jo aisA mAnatA hai ki 'ye jIvAdika tatva satya hai asatya nahIM haiM ' athavA jila zraddhAlu ke rAga, dveSa, moha evaM ajJAna kRza ho cuke haiM isaliye jo gurvAdikake ajJAnam 21, dveSa, maprIti mane bhIDanIyama tathA jJAna avagaye hoiavagataM bhavati 2 27 gaye che. mevA rAgadveSa mAhithI 2Dita te sarvajJa prasunI ANAe-AjJayA mAzAmA pratyana35 yAzithI royaMto-rocamAnaH 2 sabha bhAna cha hai, "240 yA tatva satya cha, asatya nathI." sa khalu-sa khala te / aNAruI nAma-AjJArucirnAma jJA3yi nAmanu sabhyamhazana cha. mathavA jenAM rAgadveSa, meha ane ajJAnanA eka dezathI paNa nA pAnelA che evA sUkSma rAgaddeza ane ajJAnayukata chadmastha AcArya AdikanA upadezamAM mama rahIne je ema mAne che ke, "A jIvAdika tatva satya che, asatya nathI. >> athavA je zraddhALunA rAga, deza, meha ane ajJAna ghaTI gayela che. A kAraNe
Page #970
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 164 uttarAdhyayanasUtre caturtha sUtrarucimAhamUlam-jo suntaimahijato, sueNa ogAhaI u sammattaM / ___ aMgeNa bahireNa +, so suttaruitti nAyavvo // 21 // chAyA-yaH sUtramadhIyAnaH, zrutena avagAhate tu samyaktvam / ____ aGgena bAhyena vA, sa sUtraruciriti jJAtavyaH // 21 // TIkA-'jo suttamahijjato' ityAdi / yastu sUtram adhIyAnaH paThan , aGgena AcArAGgAdinA, bAhyena vA anaGgApraviSTena vA zrutena zAstreNa adhIyamAnena, samyaktvam jIvAjIvAditattve samyag bhAvarUpaM zraddhAnam , avagAhate mApnoti, sa sUtraruciriti jJAtavyaH // 21 // paJcamaM vIjarucimAhalammU-egaNa aNegAiM payAI, jo pasaraI u sammattam / udae~Thava tellaMbiMdU, so bIyaruitti nAyavvo // 22 // chAyA-ekena anekAni, padAni yaH prasarati tu samyaktvam / __udake itra tailabinduH, sa bIjaruciriti jJAtavyaH // 22 // upadezameM ruci rakhatA huA jIvAdika padArthoM ko satya mAnatA hai usake AjJA ruci nAmakA samakita hotA hai // 20 // ava cauthe sUtraruciko kahate haiM-'jo' ityAdi / ___ anvayArtha-(jo-yaH) (jo suttamahijjato-sUtramadhIyAnaH)sUtrako paDhakara (aMgeNa vahireNa va sueNa-aGgena bAhyena vA zrutena) usa paThita aMga bAhya evaM aMgapraviSTa sUtra dvArA ( sammattaM ogAhaI-samyaktvamavagAhate) jIvAdika tattvoMmeM zraddhArUpa ruciko prApta karatA hai (so suttaruitti nAyavvoM -sa sUtraruciriti jJAtavyaH ) usakA nAma sUtraruci samyaktva hai // 21 // je guru AdinA upadezamAM rUci rAkhIne jIvAdika padArthone satya mAne che. tene AjJArUci nAmanuM samakita thAya che. je 20 che va yAthI sUtrathine 49 cha-" jo" tyAha. anvayArtha-2 suttamahijaMto-sUtramadhIyAnaH sUtrane sIna aMgeNa bahireNa va sueNa-aGgana bAhyena vA zrutena meM mAtA Anna mane mAviSTa sUtra 21 sammattaM ogAhaI-samyaktvamavagAhate pA tatvAmI zraddhA35 zina prAta 42 cha. so suttaruitti nAyavo-sa sUtraruciriti jJAtavyaH tenu nAma trarUci samyakatva che. e 21 che
Page #971
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 28 bIjaruci abhigamaruci vaNana ca TIkA-' egeNa' ityaadi| yastu ekena jIvAdipadena jJAtena, anekAni padAni saptamyarthe dvitIyA, 'anekeSu-bahuSu padeSu ajIvAdiSu ' ityarthaH, samyaktvaM prasarati-samyaktvarUpaH san prasarati, samyaktvam-ruciH, Atmani rucyabhedopacArAdAtmApi samyaktvamucyate rucirUpeNAtmanaH prasaraNAt tadabhedopacAraH / kasmin ka iva prasarati ?, udake jale tailabinduriva yathA jalaikadezagato'pi tailabinduH samagraM jalaM vyApnoti, tathA jIvAditattveSu tadekadeze kasmiMzcidekasmin jIve vA'jIve vA-anyasmin vA tattve yasya jIvasya samyaktvamutpannaM sa jIvastathAvidhakSayopazamAdazeSatattve SusamyaktvavAn bhavati / sa evaM vidhaH, bIjaruciriti jnyaatvyH| yathA hi bIjaM krameNAnekabIjAnAM janakam ,evaM jIvasya civiSayabhedAdbhinnAnA rucyantarANAM janakaM bhavatIti bhaavH||22|| aba pAMcaveM bIjaruci nAmake samyaktvako kahate haiM--'egeNa ityaadi| anvayArtha--(udaevva tellabiMdU-udake iva tailabinduH ) jalameM taila bindukI taraha ( egeNa-ekena ) eka padake jAnane mAtrase (jo-yasya) jisakI (sammatta-samyaktvam ) zraddhArUparuci tathAvidha kSayopazamake vaza (aNegAiM payAI-anekeSu padeSu) aneka padomeM (pasarai-prasarati) phaila jAtI hai (so-saH) vaha puruSa (bIyaruitti nAyavyo-bIjaruciriti jJAtavyaH) bIjaruci nAmakA samyakttvavAlA hai| jisa prakAra jalameM prakSipta tailakA biMdu samagra jalameM phaila jAtA hai usI prakAra jIva athavA ajIva Adi eka padArtha meM jisa jIvako samyaktva utpanna hotA hai vahI samyaktva anya padArthoM meM bhI usa jIvako ho jAve to isakA nAma bIjaruci samyaktva hai / jaise bIja-kramazaH aneka bIjoMkA janaka hotA hai isI prakAra yaha jIvako ruci viSayabhedale bhinna rucyantaroMkI janaka hotI hai // 22 // va pAMyamI mA3thi nAmanA sabhyatpana 4 cha-"egeNa" yAha. mankyAtha-udaevva tellabiMdU-udake iva tailabinduH ma ta minI bhA34 egeNa-ekena se pahanA navA mAtrayI jo-yasya nI sammatta-samyaktvama zraddhA35 ithi tathAvidha kSayopazamanA 12 aNegAiM payAI-anekeni padAni mana yahImA prasaraI-prasarati 3sAya jaya che. so-saH te puruSa vIyaruitti nAyavvobIjaruciriti jJAtavyaH mIna3thi nAmanA sabhyatvavANI cha.2 prabhAvI mAM paDeluM telanuM biMdu samagra jaLamAM phelAI jAya che. e ja pramANe jIva athavA ajIva Adi eka padArthamAM je jIvane samyakrava utpanna thAya che teja samyakatva anya padArthomAM paNa te jIvane thaI jAya to tenuM nAma bIjarUci samyakatva che jema bIja kramazaH aneka bIjone utpanna karanAra bane che eja pramANe A jIvanI rUci viSaya bhedathI bhinna rUci aMtaranI utpAdaka bane che pAra
Page #972
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre SaSThamabhigamarucimAhamUlam-so hoI abhigamaruI, suryanANaM jeNaM atthao dihuuN| ___ ekArasa aMgAI, paiNNagaM dihivAo ye // 23 // chAyA--sa bhavati abhigamaruciH, zrutajJAna yenArthato dRSTam / ekAdazAGgani, prakIrNakaM dRSTivAdazca // 23 // TIkA--'so hoi' ityAdi / sa abhigamaruci bhavati, yena zrutajJAnam arthato dRSTam / kiM tat zrutajJAnamityAzaGkyAha-' ekArasaaMgAI' ityAdi / ekAdazaaGgAni - AcArAGgAdIni, prakIrNakam=prakIrNakAni-uttarAdhyayanAdIni, 'paiNNagaM' ityatraikavacanaM jaativivkssyaa| tathA-dRSTivAdaH-dvAdazamaGgam , ca zabdAdupAGgAni caaupapAtikAdIni // 23 // ___ saptamaM vistArarucimAha-- mUlam-davvANaM savvabhAvA, savvapamANehiM jassa uvarladdhA / saMvAhiM nayavihihiya, vitthAruitti nAyavo // 24 // chAyA--dravyANAM sarvabhAvAH, sarvapramANe yasyopalabdhAH / sa.nayavidhibhizca, sa vistAraruciriti jJAtavyaH // 24 // aba chaThe abhigama ruci samyaktvako kahate haiM-'so hoi' ityAdi / anvayArtha-(jeNaM-yena)jisane(ekkorasa aMgAI-ekAdazAGgAni)AcArAGgAdi ekAdaza aMgoMko (paiNNagaM-prakIrNakam ) uttarAdhyayana Adika prakIrNakoM ko tathA (dihivAo-dRSTivAdaH) dRSTivAda bArahave aMgako tatho (ya-ca) ca zabdaseM aupapAtika Adi upAMgoMko isa prakArake (suyanANaM-zrutajJAnam ) zrutajJAnako (atthao diTuM-arthataH dRSTam )arthame dekhA hai-paDhA haiusase jotattvoM meM ruci hotI hai usakA nAma abhigamaruci samyaktva hai||23|| have ! manirAma sathina 49 cha-" so hoi' dhyA 'manvayArtha-- ekkArasaaMgAi-ekAdazAGgAni mAyArAma pAhi yeza bhagAne paiNNagaM-prakIrNakam uttarAdhyayana mAhi pravIne tathA didvivAo-dRSTivAdaH daSTivAda 2-ja ca zabdathI bAramA ane tathA aupa pAtika Adi upAMgone AvI zata suyanANaM-zrutajJAnam zrutajJAnane atthao diTTha-arthata. dRSTam ata: 5 cha. * thI je tamAM rUci thAya che tenuM nAma abhigamarUci samyakatva che. rakSA
Page #973
--------------------------------------------------------------------------
________________ 167 priyadarzinI TIkA a0 28 kriyAruci saMkSeparuci varNanaM ca TIkA--'davvANaM' ityaadi| dravyANAM dharmAstikAyAdInAM, sarvabhAvAH ekatvapRthaktvAdisamastaparyAyAH, tatra-ekatvam-" dhammatthikAe dhammatthikAyassadese ityAdi, pRthaktvam-"dhamathikAyassa paesA" ityAdi, te sarvapramANaH pratyakSAdibhiH sarvaiH pramANaiH, tathAsarvaiyavidhibhiH naigamAdibhinayabhedaizca yasyopalabdhAH, pratyakSAdInAMmadhye yatra yasya vyApArastenaiva pramANena jJAtA bhavanti, sa vistAraruciriti jJAtavyaH // 24 // aSTasaM kriyArucimAhamUlam-dasaNa nANa caritte, tava-viNae scc-smii-guttiisu| jo kiriyA AvaruI, so khalu kiriyAI nAma // 25 // aba sAtaveM vistAraruci samyaktvako kahate haiM--'davvANaM' ityAdi / anvayArtha-(davvANaM lavvabhAvA-dravyANAM sarvabhAvAH) dharmAstikAyAdidravyokI ekatva pRthaktva Adi samasta paryAyeM usameM ekattva arthAt ekavacanarUpa, jaise-"dhammatthikAe dhammatthikAyassa dese" ityAdi / tathA pRthaktva arthAt bahuvacanarUpa, jaise-"dhammatthi kAyassa paesA" ityaadi| isa prakAra sarvaparyAye samastapramANoM dvArA tathA (lavyAhiM nayavihihi yasavai nayavidhibhizca) samasta naigamAdinayoM dvArA (jassa uvaladdhA-yasya upalabdhAH) jisa meM jJAta hotI haiM usakA nAma (vitthAraruittinAyacovistAraruciritijJAtavyaH) vistAraruci hai| ___ jo dravya jisa pramANa Adike dvArA tathA naigamAdi nayoM dvArA jJAta honeke yogya haiM unheM usI pramANa Adi dvArA jAnanA isakA nAma vistArarUci hai // 24 // Dave sAtabhI vistA23yi sabhyatvana 4 cha-" davvANaM " tyA. manvayArtha-vvANaM savvabhAvA-dravyANAM sarvabhAvAH dharmAstiyAhiyonI 41, pRthatva mAhisamastaparyAyAtamA meva arthAt mepayanarama hai-'dhammasthi kAe dhammatthikAyassa dese' tyAhi pRtha41 parthAt maDakyana352ma 'dhammatthikAyassa paesA' mAvI zata samasta paryAya samasta prbhaaye| dvArA tathA savvapamANehi-sarvapramANaH samasta pramAthI tathA savvAhiM nayavihihiya-sarvenayavidhibhizca samasta naizamAhi naye / jassa ubaladdhA-yasya upalabdhAH renAmA hepAya cha menu nAma vitthAraruitti nAyavvo-vistAraruciriti jJAtavyaH vistAra 3thi che. . je dravya je pramANa Adi dvArA tathA nigama Adi na dvArA jJAta thavAne yogya che tene eja pramANa Adi dvArA jANavuM tenuM nAma vistArarUci che ra4 ,
Page #974
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 uttarAdhyayanasUtre chAyA-darzanajJAnacAritre, tapo vinaye satya-samiti-guptiSu / yaH kriyAmAvaruciH, sa khalu kriyAruci na ma // 25 // TIkA-'dasaNanANacaritte' ityAdi / zabdArthaH prasiddhaH / darzanAdyAcArAnuSThAne yasya kriyAto bhAvatazca rucirasti sa khalu kriyArucirnAma-kriyAruciritisantavyaH // 25 // navama-saMkSeparucimAhamUlam-aNabhiggahiyakudiTTI, saMkhevaruItti hoI nAyavyo / __ avisArao parvayaNe, aNabhiggahio ya sesesu // 26 // chAyA--anabhigRhItakudRSTiH saMkSeparuciriti bhavati jJAtavyaH / avizAradaH pravacane, anabhigRhItazca zeSeSu // 26 // TIkA--'aNabhiggahiyakudiTThI' ityAdi / yastu-anabhigRhitakudRSTiH anabhigRhItA-anaGgIkRtA, kudRSTiH-saugatamatAdirUpA, yena sa tathA, pravacane sarvajJazAsane, avizAradaH alpanipuNaH, zeSeSu aba AThaveM kriyA rUci samyaktvako kahate haiM- 'daMsaga' ityAdi / anvayArtha-(dasaNanANacaritte-darzanajJAnacAritre)darzana, jJAna cAritra meM, (taviNae saccasamiiyuttIslu-tapo vinaye satyasamitiguptiSu ) tapa, binaya, satya, samiti evaM guptiyoM meM (jo-yaH) jisa jIvako (kiriyA bhAvaruI-kriyA bhAvaruciH) kriyA aura bhAvase ruci hotI hai (so khalu kiriyAruInAma-sa khalu kriyA rucirnAma) vaha nizcaya kriyAruci samyaktva hai // 25 // aba nauveM saMkSeparuci samyaktvako kahate haiM-'agabhiggahiya0' ityaadi| ( agabhigahiya kudiTThI-anabhigRhItakudRSTiH) saugatAdika mata Dave mAmA jiyA35I sabhyatpane 4 cha-"dasaNa" tyAhI sanvayArtha-dasaNanANacaritte-darzanajJAnacAritre zana, jJAna, yAtribho, tavaviNae sacca samiiguttisu-tapo vinaye satya samitiguptiSu ta5, vinaya, satya samitimana zuziyAmA jo-yaH pana kiriyA bhAvaruI-kriyAbhAvaruciH ThiyA mana mAthI 3yi thAya che te sA rahalu kiriyAruI nAma-sa khalu kriyArucirnAma ta nizcaya liyA3yi sabhyarata cha. // 25 // Dara navamA saya 3thi sabhyapane 4 cha..-"aNabhiggariya0" tyAhI anyAya-aNabhiggahiya kudiTThI-anabhigRhIta kudRSTiH saugatA bhata35
Page #975
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 28 samyaktvavata. parijJAnam -kapilAdipraNItapravacaneSu anabhigRhItaH-anabhijJazca, sa saMkSeparuciriti jJAtavyo bhavati / ayaM bhAvaH-yastvevaM bhUtaH sa saMkSepeNaiva cilAtIputravat prazamAdipadatrayeNa tattvaruciM prApnoti, sa saMkSeparucirucyata iti // 26 // dazamaM-dharmarucimAhamUlam-jo atthiAyadhammaM, suyadhamma khalu carittadhammaM ca / sadahai jiNAbhihiyaM, so dhammaitti nAyavo // 27 // chAyA-yo'stikAyadharma, zrutadharma khalu cAritradharma ca / zraddadhAti jinAbhihitaM, sa dharmarucitivyaH // 27 // TIkA-"jo atthikAyadhamma" ityAdi / yaH khalu jinAbhihita tIrthakaroktam , astikAyadharmam astikAyAnAM-dharmAdInAM dharmaH-gatyupaSTambhAdistaM, zrutadharmam aGgapraviSTAnaGgapraviSTabhedena dvividhamAgama, rUpa kudRSTi jisane aMgIkAra nahIM kI hai parantu (avisArao pavayaNeavizAradaH pravacane) sarvajJa zAsanoM meM jo alpakuzala hai-thoDA jAnakAra hai jo (sesesu aNabhiggahio-zeSeSu anabhigRhItaH) kapilAdi praNIta pravacanoMmeM anabhigRhIta arthAt unake tattvoMko nahI grahaNa kiyA hai aise vyaktikI tattvarucikA nAma ( saMkhevaruitti hoi nAyavyo-saMkSepa. ruciritibhavati jJAtavyaH) saMkSeparuci samyaktva hai / jo vyakti kapilAdika praNIta siddhAntoMkA jAnakAra nahIM hai vaha cilAtI putrakI taraha prazamAdi patrayase tatvaruciko prApta kara letA hai| isIkA nAma saMkSeparuci hai // 26 // aba dasaveM dharmaruci samyaktvako kahate haiM-'jo' ityaadi| anvayArtha-(jo-yaH) jo manuSya (jiNAbhihiyaM-jinAbhihitam ) tIrthaMkaroM dvArA kathita (asthikAyadhamma-astikAyadharmam )dharmAdika dravyoMke dharmakI dRSTi ra ma4i2 42sa nathI avisArao pavayaNe-avizAradaH pravacaneH patu sarva zAsanAmAre AYAn yA 412 che. sesesu aNabhiggahiozeSeSu anabhigRhItaH 2 pisA prIta apayanAmA manalihIta gevI vyastinI ta53yirnu nAma saMkhevaruitti hoi nAyavvo-saMkSeparuciriti bhavati jJAtavyaH sa 25 rUci samyaktva che. je vyakita kapilAdi praNita siddhAMtanA jANakAra nathI te cilAtIputranI mAphaka prazamAdipadatrayathI tatvarUcine prApta karI le che. AnuM nAma saMkSa5 3thi che. // 26 // have zanA bhayi sabhyatvana 4 cha-"jo" tyA!i manvayArtha-2 manuSya jiNAbhihiye-jinAbhihitaM tIrtha / dvaa2|| athIta asthikAyadhamma-AstikAyadharma dharmAdhi dravyAnA dhanI gati mAii Setu0 22
Page #976
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre cAritradharma-sAmAyikAdi vA, zraddadhAti / iha ca zabdo vArthakaH / sa dharmaruciH dharmepu-paryAyeSu, dharme vA-zrutadharmAdau ruci yasya sa tatheti jJAtavyaH // 27 // ' ayaM samyaktvavAniti kathaM jJAyate ityAzaGkyAhamUlam-paramatthasaMthavo vA, sudi paramatthasevaNaM vAvi / vAvannakuMdaMsaNavajjaNA ya, saMmattasadahaNA // 28 // chAyA-paramArthasaMstavo vA, sudRSTaparamArtha sevanaM cA'pi / vyApanakudarzanavarjanaM ca, samyaktvazraddhAnam // 28 // TIkA-'paramatya saMthaco vA' ityaadi| paramArthasaMstavaH paramAH tAtvikA vasturUpA ye arthAH-jIvAdayaH padArthAsteSAM saMstavaH-guNakIrtanaM, yadvA-punaH punarbhAvanAjanitaH paricayaH 1, vA zabdaH samuccaye, api ca-sudRSTaparamArtha sevana=sulThu dRSTAH-upalabdhAH, paramArthAH-jIvAdayo yaiste gati AdimeM udAsIna rUpase sahAyatA karane Adi svabhAvakI-tathA (suyadhammaM khalu-zrutadharma khalu) zratadharmako, aMgapraviSTake bhedase do prakAra ke AgamakI tathA (carittadhamma ca-cAritradharma ca) sAmAyika Adi cAritra dharmakI(sadahai-addadhAti) zraddhA karatAhai (sa dhammAitti nAyavyosa dharmaruciriti jJAtavyaH) usa vyaktikI usa tatvacikA nAma dharmaruci hai // 27 // 'isa amuka prANImeM samyaktva hai' yaha kaise jAnA jAtA hai isake liye sUtrakAra kahate haiM-'paramatthe ' ityAdi / ___ anvayArtha-(paramatyasaMthavo vA-paramArthasaMstavo vAtAttvika jIvAdikapadArthoMkA saMstava-guNotkIrtana karanA1,(sudiTThaparamatthasevaNaM-sudRSTa paramArtha sina 35thI sahAyatA 4211 mA svabhAvanA suyadhamma khalu-zrutadharma khalu tathA zrata dharmane aMga praviSTa anaMga praviSTanA bhedathI be prakAranA AgamanI tathA carittadhammaM ca-cAritradharma ca sAmAyi4 mAda yAtriyamanI sahai-adhAtti zraddhA kare che te vyakitanI e tatva rUcinuM nAma dharmarUci che. | 27 A amuka prANImAM samyakatva che e kaI rIte jANI zakAya che ene bhATa sUtra2 43 cha-" paramatthe " tyaadi| ___ manvayArtha:--paramatthasaMthavo vA-paramArthasaMstavo vA tAni pahAnu - guNagAna gAvA (1) sudiThThaparamatthasevaNa-sudRSTaparamArthasevanam sArI
Page #977
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 28 samyaktvamAhAtmya mUM " sudRSTaparamArthAH- AcAryAdayasteSAM sevanaM - paryupAsanam 2, 'vA' ityanuktasamuccayArthaH, yathAzakti tadvaiyAvRtye pravRttizcetyarthaH api ca-vyApannakudarzana varjanam = iha darzana zabdaH pratyekamabhisaMbadhyate, tato vyApannadarzanAH kudarzanA iti padadvayaM bodhyam, vyApanna- vinaSTaM darzanaM yeSAM te vyApannadarzanAH ye samyaktvaM labdhvA'pi tathAvidhakarmodayAd vAntaM te tathA kutsitaM darzanaM yeSAM te kudarzanAH zAkyAdayasteSAM ca varjanaM parihAra, vyApAkudarzanavarjanaM ca3 'vyApannakudarzanasaMgAt samyaktvamAlinyaM mAbhUdityabhiprAyeNa tatsaMgavarjana mitibhAvaH / samyaktvazraddhAnaM - samyaktvaM zraddhIyate astIti pratipadyate'neneti samyaktvazraddhAnaM, paramArtha saMstavAdikaM pratyekaM samyaktva sattAyAH pratibodhakamityarthaH / ebhirliGgaiH samyaktvaM zraddhIyate itibhAvaH // 28 // itthaM samyaktvasya liGgAnyabhidhAya saMmprati tasyaiva mAhAtmyamAha - mUlam - nahithaM caritaM lammattaviNaM, dasaNe u bhaIyavvaM / sammattacaritAI, jugavaM puvvaM vai sammantaM // 29 // 171 sevanam ) acchI taraha se jIvAdikarUpa paramArthoM ke dekhanevAle AcAryAdikoMkI bhAvapUrvaka sevA karanA- unakI zaktyanusAra vaiyAvRtti karanAra, tathA jinhoMne ( vAvannakudaMsaNAvajjaNA ya- vyApannakudarzavarjanA ca) samyaktva - prApta kara vamita kara diyA hai aise vyApanna - naSTa darzanavAle vyaktiyoMkA saMsarga chor3anA arthAt samakita ko jisane vasana kiyA ho usakA saMsarga chor3anA 3 tathA zAkyAdika kudRSTiyoMkA parihAra karanA 4, ina cihnoM se jIva meM (sammattasaddaharaNa - sampattva zraddhAnam ) samyaktvakA sadbhAva khyA pita hotA hai | vyApanna evaM kudarzanoM kA parihAra isaliye kahA gayA hai ki inake saMgase samyaktva malina ho jAtA hai / ataH vaha malina na ho sake isaliye inakA parihAra hI zreyaskara hai ||28|| rIte jIvAdika rUpa paramArthAne jovAvALA AcAryAdikanI bhAvapUrvaka sevA karavI tebhanI zasyatA bhulNa vaiyAvRtti 42vI, (2) tathA nebhaye vAvaNNakudaMsaNavajjaNAya-vyApannakudarzanavarjanaM ca sabhyatva prApta urIne tene pAchu choDI hIdhesa che evI vyApanna--naSTa darzanavALI vyakitayeAne saMsaga cheDavA. (3) tathA zAkayAdika kudRSTiyeAnI saMgata na karavI (4) AvA cinhAthI jIvamAM sammatta saddahaNA - samyaktvazraddhAnam sabhyatvanA salAda jyApita thAya che. vyApanna ane kudanAne tyAga e mATe khatAvavAmAM Avela che ke, tenA saMgathI samyakatva malina thaI jAya che. AthI e salina na bane A mATe evA AnA tyAga zreyaskara che. ! 285
Page #978
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 uttarAdhyayanasUtre chAyA-nAsti cAritraM samyaktve vihInaM, darzane tu bhaktavyam / samyaktvacAritre, yugapata, pUrva vA samyaktvam // 29 // TIkA-' natthi carittaM' ityaadi|| cAritraM samyaktvavihInaM nAsti, upalakSaNatvAnnAsIt na bhaviSyati ca / ayaM bhAvaH yAvat samyaktvaprApti na syAt tAvadabhAvacAritraM na syAditi / darzane samyaktve tu sati bhaktavyam=cAritraM bhavati vA, na vA bhavati / ataH kim ? ityAzaGkyAha-'sammattacarittAi ' ityAdi / samyaktvacAritre yugapat=ekasminkAle samutpadyate iti zeSaH / pUrva vA cAritrotpatteH prAgapi vA samyaktvamutpadyate / yadA yugapadutpattistadA tayoH saha bhAvaH, yadA tu pUrva samyaktvaM tadA tatra cAritraM. bhAjyamiti bhAvaH // 29 // isa prakAra samyaktvake cihnoMko pragaTa kara aba sUtrakAra usake mAhAtmyako kahate haiM-'nathicarittaM' ityAdi / anvayArtha-(sammattavihaNaM carittaM natthi-samyaktvavihInaM cAritraM nAsti) samyaktvase rahita samyakcAritra na huA hai na hogA.aura na hotA hai| arthAt jabataka samyaktvakI prApti nahIM hotI hai taba taka bhAva cAritra bhI nahIM hotA hai| sAva cAritrake hone para niyamataH samyaktvakA sadbhAva, mAnA gayA hai| parantu (dasaNe u bhaiyavvaM-darzane tu bhaktavyam) samyaktvake hone para aisA niyama nahIM hai ki cAritra avazya hove hI-hove bhI aura nahIM bhI hove / (sammattacarittAi jugavaM-samyaktva cAritre yugapat ) jaba ye donoM eka kAlameM utpanna hote haiM taba inakA sahabhAva mAnA jAtA hai| parantu (puvvaM va sammatta-pUrva vA samyaktvam ) jisa samaya pahile samyaktva A pramANe samyakatvanAM cinhane pragaTa karI have sUtrakAra tenA mahAyane matAva cha --" natthi caritaM " tyAha! manvayArtha --sammatta vihUNa' caritta natthi-samyaktvavihInaM cAritraM nAsti sabhya kavathI rahita samyaka cAritra na thayela hoya na thavAnuM hoya ane na te thAya che. arthAta jyA sudhI samyakatvanI prApti thatI nathI tyAM sudhI bhAvacAritra paNa thatuM nathI. bhAvacAritranA thavAthI niyamita samyakatvane sadabhAva mAnavAmAM bhAve che. paraMtu da saNe u bhaiyavya-darzane tu bhaktavyam sabhya banA pAthI e niyama nathI ke cAritra avazya hoya ja-hAya paNa ane na paNa hoya. sammatacarittAI jugava-samyaktvacaritre yugapat nyAre se manna se mAM --panna thAya che tyAre bhne| saDamA bhAnapAmA bhAva che. paraMtu puvvaM va sammatta-pUrva
Page #979
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a028 samyaktvasyASTavidhAcAravarNanam 173 anyacca-~ mUlam-nAdaMsaNista nANaM, nANeNa viNA na hoti caraNaguNA / aMguNissa natthi mokkho, naitthi amokkhassa nivANaM // 30 // chAyA-nAdarzanino jJAna, jJAnena vinA na bhavanti caraNaguNAH / aguNino nAsti mokSaH, nAsti amokSasya nirvANaM // 30 // TIkA-'nAdasaNissa' ityAdi adarzaninA samyakkharahitasya jJAnaM samyagjJAnaM na bhavati, jJAnena samyagUjJAnena vinA caraNaguNA: caraNa-vratAdi, guNAH-piNDavizuddhayAdayazca na bhavanti, aguNinaH guNarahitasya caraNarahitasya cetyarthaH, guNAnAM caraNAvinAbhAvitvAt / ho jAtA hai usa samaya usa AtmAmeM cAritra bhAjya kahA gayA hai arthAt cAritra ho yA na bhI ho // 29 // phira bhI samyaktvake mAhAtmyako kahate haiM--'nAdaMsaNissa' ityaadi| anvayArtha-(adaMsaNissa nANaM na-adarzanino jJAnaM na) samyaktvase rahita jo jIva hai usakA jJAna samyakrajJAna nahIM mAnA gayA hai| tathA(nANeNa viNAcaraNaguNA nahoMti-jJAnena vinA caraNaguNAna bhavanti) samyak jJAnake vinA caraNa-vratAdika, tathA guNa-piNDavizuddhi Adi nahIM hote haiN| (aguNissa mokkho natthi-aguNino mokSo nAsti ) aguNIke-guNa evaM caritrase vihIna manuSyako sakalakarmakSayarUpa muktikI prApti nahIM hotI hai| guNoMko cAritravinAbhAvI kahA gayA hai| isaliye "aguNI" isa padase, "cAritra rahita" kA bhI grahaNa huA hai| (amokkhassa nivvANaM. vA-samyaktvam 2 mate paDesA sabhyatva tha ya che. me mate the mAtmAmA cAritra, cAritrabhojya batAvavAmAM Avela che. arthAt cAritra ho ke na paNa ho.pArA zathI sabhyaqnA mahAtmyane 49 cha--" nAdaMsaNissa" tyA / manvayArtha--ada saNissa nANa na-adarzanino jJAna na sabhyatvathI 2Dita je jIva che. emanuM jJAna samyapha jJAna mAnavAmAM Avela nathI. tathA nANeNa viNA caraNaguNA na hoti-jJAnena vinA caraNaguNA na bhavanti samzya jAnanA 112 229-ualles, tathA guNa-43 vizuddhi mA 2di nathI. aguNiAsa mokkho natthi-aguNino mokSo nAsti maNine-guena bhane yAtriyI vihIna manuSyane sakaLa karmakSayarUpa mukitanI prApti thatI nathI. guNone caritra vinA bhAvI matAvAbhA mAvesa cha. mA mATe " maNi" mA 56cI "yAritra hita " ne
Page #980
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 uttarAdhyayanasUtre mokSaH sakalakarmakSayarUpaH, nAsti na bhavati / amokSasya akSapitakarmaNaH nirvANa sIddhigatiH, nAsti na bhavati / tadatra pUrvamatreNa mokSahetozcAritrasya samyaklA'bhAva eva bhavanaM tanmAhAtmyamuktam , anena tu sUtreNa samyaktvAbhAve uttarottara guNA na bhavantIti, pratiyodhitam // 30 // ___ samyaktvasyASTavidhAcArAn prAhamUlam-nissaMkiye nikaMkhiya, nivitigicchA amUDhadiTThIya / .uvavUha-thirIkaraNe, vacchalla-pabhAvaNe aTTha // 31 // chAyA-niHzaGkitaM niSkAsitaM, nirvicikitsam amUDhadRSTizca / . .upavRhAsthirIkaraNe, vAtsalya prabhAvane aSTa // 31 // ___TIkA-'nissaMkiya' ityaadi| : niHzaGkitaM zaGkitaM-zaGkanaM dezataH sarvatazca zaGkArUpaM, tadbhAvo niHzatitam 1, tathA - niSkAsitaM = kAsitaM kAGkSaNaM, anyAnyadarzanAbhilAparUpa tadabhAvo natthi-amokSasya nirvANaM nAsti) jabataka sakalakarmo kA nAza nahIM hotA hai tabataka usa amokSa-amukta jIvako siddhigatikA lAbha nahIM hotA hai| " pUrva sUtra dvArA sUtrakArane mokSake hetu bhUta cAritrakA samyaktvake sadbhAvameM hI sadbhAva kahA hai yahI samyaktvakA mAhAtmya hai| tathA isa sUtra dvArA samyaktvake abhAvameM uttarottara guNa nahIM hote haiM yaha khaahai||30|| ' aba samyaktvake ATha AcAroMko sUtrakAra kahate haiM'nissaMkiya' ityaadi| anvayArtha-niHzaMkita1, niSkAMkSita 2, nirvicikitsA3, asUDhadRSTi4, upahAra, sthirIkaraNa6, vAtsalya, evaM prabhAvanA8, ye ATha AcAra haiN| (nissaMkiyaM-niHzakSitam ) jinendra pratipAdita tattvoMmeM ekadeza athavA pae a thaye cha. amokkhassa nivvANa natthi-amokSasya nirvANa nAsti tyA sudhI saghaLA karmone nAza thato nathI tyAM sudhI e amukata jIvane siddha gatine lAbha thatuM nathI. AgalA sUtra dvArA sUtrakAre mekSanA hetubhUta cAritrane samyakatvanA sadubhAvamAM ja sabhAva batAvela che. Aja samyakatvanuM mahAtamya che. tathA A sUtra dvArA samyakatvanA abhAvamAM uttarottara guNa hotA nathI e batAvela che.30 ve sabhyaityAnA mA mAyArone sUtra42 matAve che-"nissa kiya" tyAhi. anvayArtha--niHzata, 1 nizikSita, 2niviyitsiA , 3 bhUTa dRSTI, 4 upahA, 5 sthirIkaraNa, 6 vAtsalya, 7 ane prabhAvanA, 8 A ATha 2 cha. nissaMkiya-niHzaGkitaM chanendra pratipAhita tatvAmA deza athavA
Page #981
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 28 samyaktvasyASTavidhAcAravarNanam 175 " niSkAGkSitaM2, ' nissaMkiya' 'nikkaMkhiya' ityubhayatrAnusvAralopaH ArpavAt / nirvicikitsa= vicikitsA phalaM prati saMdehaH, kimetAvatAmahatastapa-saMyamArAdhana klezasya phalaM syAnnavA' iti tadabhAvo nirvicikitsam, tathA amUDhadRSTi: = amUDhA - moharahitA kutIrthidarzanaM bahujanamAnyamasti, tasmAdasmaddarzanaM nindyamiti mohAbhAvAt tAdRzI dRSTi :- anindyaM zraddheyamasmaddarzanamiti, buddhirUpA sA ca / ayamAntarazcaturvidha AcAraH pradarzitaH, athaH bAhyamAcAra mAha -- 'ucavUha' ityAdi / upabRMhAsthirIkaraNe = upavRMhA darzanAdiguNavatAM prazasanena tattadguNavardhanaM, sthirIkaraNaM svIkRtadharmAnuSThAnaM prati sIdatAM sthairyApAdanaM tayordvandvasamAsaH / sarvadeza se zaMkA nahIM karanI zaMkitavRtti nahIM rakhanA- isakA nAma niHzaMkita hai 1 / (nikAMkhiya - niSkAGkSitam ) anyara darzanoM kI abhilASArUpa kAMkSA kA tyAga karanA niSkAMkSita hai 2 / (nivvitimicchA-nirbicikitsA) phalake prati saMdeha karanA jaise yaha vicAranA ki 'kyA itanI bar3I bhArI tapasyA yA saMyama kI ArAdhanA karanerUpa klezakA phala hogA yA nahIM ? - yaha vicikitsA hai / isa prakArakI vicikitsA nahIM karanA yaha nirvicikitsA hai / 3 ( asUDha diTThI ya - anUDhadRSTizca ) moharahita dRSTikA nAma amUDha dRSTi hai / 'kutIrthika darzana bahujanoM dvArA mAnya hai isaliye hamArA darzana niMdya hai ' isakA nAma lUDha dRSTi hai / isa tarahakI dRSTikA abhAva arthAt 'hamArA darzana aniMdya hai ataH vaha zraddheya hai' aisI - buddhi kA honA isakA nAma asUDhadRSTi hai 4 / isa prakAra niHzaMkita, niSkAM kSita, nirvicikitsA evaM amUDhadRSTi, ye cAra antaraMga AcAra haiM / - ; sarva dezamAM zaMkA na karavI zakita vRtti na rAkhavI. AnuM nAma niHzakita che 1 nikkakhiya-niSkAGkSita luhA luhA darzanAnI alisASA3ya aMkSAnA tyAga zvo niSThAMkSita che. 2 nivvitimicchA - nirvicikitsA inI mamataMbhAM zakAzila thavuM. jema e vicAravuM ke, zuM ATalI bhAre tapasyA ane saMyamanI ArAdhanA karavArUpa kAnu phaLa maLaze ke nahI ? A vicikitsA che. A amAho vithiGitsA na 42vI se nirviciTThitsA che 3 amUDhadiTThIya- amUDhaddaSTizca mAha rahita dRSTinuM nAma amUDha dRSTi che. "kutirthIka dana bahujanA dvArA mAnya che. A kAraNe amArU darzana niMdya che' AnuM nAma sUSTi che, A prakAranI dRSTinA abhAva arthAta " amArUM dana aniMdya che AthI te zraddhA vALu che AvI khuddhinuM thavuM tenuM nAma amUDhadRSTi che. 4 A pramANe niHzakita, niSkAMkSita, nirvicikitsA, ane amUDhadRSTi, e cAra antarga "
Page #982
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 uttarAdhyayanasUtre vAtsalyaM - sAdharmikajanasya bhaktapAnAdinA ucita pratipattikaraNaM tacca prabhAvanA ca svatIrthonnatihetu ceSTAsu pravartanaM, vAtsalyaprabhAvane / aSTa =aSTa saMkhyakA eMte darzanAcArA bhavantIti zeSaH / etairaSTabhirAcArai samyaktvaM puSTaM bhavati / etacca jJAnAcArAdyupalakSaNam / yadvA-jJAnAcAraM vihAya yad darzanAcAramAtra'bhidhAnaM tad darzanAcAra eMva mokSamArgamUlamiti bodhanArtham // 31 // zeSa cAra bAhya AcAra haiM, unameM (uvabUha - upabRMhA ) darzana Adi guNa viziSToMkI prazaMsA karane se una 2 guNoMkA bar3hAnA so upabRMhA hai 5 / (sthirIkaraNe - sthirIkaraNam ) svIkRta dharmAnuSThAnake prati zithila hue vyaktiyoM ko usI dharmAnuSThAna meM punaH sthira karanA isakA nAma sthirIkaraNa hai 6 / ( vacchalaM-vAtsalyam ) sAdharmika janoMkA bhaktapAna Adi dvArA ucita Adara satkAra karanA vAtsalya hai7 / ( pabhAvaNe - prabhAvanA) jaina dharmakI unnati hone meM kAraNabhUta ceSTAoM meM pravRtti karanA prabhAvanAM hai 8 / (aTTha - aSTa ) ye ATha darzanake AdhAra haiM / inase samyaktva puSTa hotA hai / ina darzanake AcAroMke kathana se jJAnAcAroMkA bhI kathana upalakSaNase jAna lenA cAhiye athavA sUtrakArane jo yahAM jJAnake AcAra nahIM kahakara kevala samyaktvake hI AcAroMkA kathana kiyA hai usakA kAraNa darzana ke AcAra hI mokSa mArgake mUla kAraNa haiM isa bAtako kahanA hai // 31 // AyAra che. mIla yAra mAhya AyAra hai, senAbhAM uvavUha - upabRMhA harzanAhi guNu viziSyonI prazaMsA karavAthI te te guNeAne vadhAravA te upamra'hA che 5 pAte thara kara --stharIkaraNam svIresA dharmaanuSThAna tara zithila manesa vyaktiyone e dharma anuSThAnamAM pharIthI sthira karavA tenu nAma sthirIkaraNa che. da vacchala - vAtsalyam sAdharmitA tapAna Adi dvArA ucita nyAhara satThAra 12ve| te vAtsalya che, 7 pabhAvaNa - prabhAvanA jaina dharmanI unnati thavAMbhAM kAraNabhUta ceSTAomAM pravRtti karavI e prabhAvanA che. 8 A zatruaNu ATha darzananA AdhAra che. AnAthI samyakatva puSTa thAya che A daneAnA AcArAnA kathanathI jJAnaAcArAnuM paNa kathana upalakSaNathI jANI levuM joI e. athavA sUtrakAre ahIM e jJAnane AcAra na kahetAM phakta samyaktvanA ja AcArAnu kathana karela che, enuM kAraNa dananA AcAraja meAkSamA mAM mukhya che. A vAtane khatAvavAnu che. 5 31 / /
Page #983
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a. 28 cAritrarUpamokSamArgabhedavarNanam 177 ___ itthaM jJAnaM darzanaM cetidvayaM mokSamArgamuktvA cAritrarUpaM mokSamArga pratibodhayituM tadbhedamAhamUlam-sAmoiyattha paMDhama, chedovaTThAvaNaM bhave biiyaM / parihAravisuddhIyaM, suhamaM taha saMparAyaM ca // 32 // chAyA-sAmAyika matra prathama, chedopasthApanaM bhaved dvitIyam / parihAravizuddhikaM, sUkSma tathA saMparAya ca // 32 // TIkA-'sAmAjhya' ityAdi- atracAritre, prathamaM sAmAyika-samaH samatva-samazabdasyAtra bhAva pradhAnanirdiSTatvAta , tacca - samanvabhAvarUpam / rAgadveSarahita-AtmapariNAmaH, sarveSu jIveSu svAtmasAsyabhAvanarUpaH tasyA''yaH prAptaH samAyaH pravardhamAnazAradacandra isa prakAra darzana aura jJAnako mokSamArgarUpa kahakara aba bhUtrakAra cAritrarUpa mokSamArga kahate haiM- 'lAmAzyattha' ityAdi / anvayArtha-(attha-atra)-yahAM cAritrarUpa mokSamArga, sAmAyika ( paDhabhaM sAmAiyaM-prathamaM sAmAyikam ) pahalA sAmAdhika 1 (bIiyaM chedovaTThAvaNaMdvitIyaM chedopasthApanam ) dUsarA chedopasthApana2 (parihAra visuddhIyaM-parihAravizuddhikam ) tIsarA parihAra vizuddhika, 3 tathA (sU huma taraM saMparAyaM ca-sUkSmaM tathA saMparAyaM ca, cauthA sUkSmasAparAya 4 isa prakAra cAra bhedavolA hai| sama zabdakA artha samatA hai / samatA samatvabhAvarUpa hotI hai| kyoMki sama zabda yahAM bhAva pradhAna rUpase nirdiSTa huA hai| rAgadveSa rahita AtmAkA pariNAma kaho yA samasta jIvoMmeM apanI AtmAkI samAna bhAvanA kaho, ye sama zabda ke hI paryAyavAcI zabda haiN| isa A pramANe darzana ane jJAnane mokSamArga rUpa kahIne have sUtrakAra yAritra35 bhAkSa bhAga matAva cha -" sAmAiyattha" tyAhi / sanyAya-attha-atra maDI yAritra35 bhokSa mA paDhama sAmAiyaM-prathama sAmAyikam pahetu sAmAyi4, 1 biiyaM chedovaDhAvaNa-dvitIyaM chedopasthApanam chedI5sthApana, 2 parihAravisuddhiyaM-parihAravizuddhikam parihA vizuddhira, 3 tathA suhumaM taha saMparAyaM ca-sUkSma tathA saMparAyaMca yAthu sUkSma sai52ya sevA cha sama shhne| artha samatA che samatA samatva bhAvarUpa hoya che kemake, sama zabda ahIM bhAva pradhAna rUpathI nirdiSTa thayela che rAgadveSa rahita AtmAnuM pariNAma kaho ke, saghaLA jemAM pitAnA AtmAnI samabhAna kahe, e sama zabdanA ja paryAya vAMcI zabda che. e samane Aya-lAbha e che samAya vRddhi pAmelA zarada pUrNimAnA u0 23
Page #984
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 uttarAdhyayana sUtre kalAvat pratikSaNavilakSaNajJAnAdilAmaH sa prayojanamasya sAmAyikam, sarvasAvadhayogaparityAgaH, idaM dvidhA - itvara, yAvatkathika ca / tatretvaraM bharatairAvatayoH prathamacaramatIrthakara tIrthayorupasthApanAyAM tatra hi chedopasthApanIyacAritrabhAvena sAmAyikavyapadezAbhAvAt / yAvatkathikaM ca tayoreva madhyamatIrthaMkara tIrtheSu mahAvideheSu copasthApanAyA abhAvena tadvayapadezasya yAvajjIvamapi saMbhavAt / tathA - chedopasthApanaM-chedaH - sAticArasya sAdhArniraticArasya vA ziSyasya gacchAntarIyasya vA tIrthAntarasambandhino vA tIrthAntaraM pratipadyamAnasya pUrva paryAya vyavacchedarUpaH tena yuktA upasthApanA mahAvratAropaNA yatra tacchedopasthApanaM dvitIyaM bhavet / samakA Aya-lAbha yaha hai samAya / pravardhamAna zAradacandra kalAkI taraha pratikSaNa vilakSaNa jJAnAdikoM kA lAbha hI samAya hai / yaha samAya jisakA prayojana hai vaha sAmAyika hai / 'niSkarSArtha isakA yahI hai ki sarvasAvadya yogoMkA parityAga karanA yahI sAmAyika hai / yaha sAmAyika itvara aura yAvatkathitake bhedase do prakArakA hai- sAmAyikakA prathama bheda bharata aura airavat kSetra meM prathama tIrthakara aura carama - ' tIrthaMkarake tIrthakAla meM hotA hai, kyoM ki vahAM chedopasthApanIyacAritra ke sadbhAva hone se 'sAmAyika' isa prakArakA vyapadeza nahIM hotAhai / yAvatkathika jo sAmAyikakA dusarA bheda hai vaha zeSa bAIsa tIrthakaroMke tIrthakAla evaM mahAvidehoM meM cheopasthApanAkA abhAva hone se 'AmAyika' isa tarahakA vyapadeza sampUrNa jIvana taka bhI hotA hai / sAticAra sAdhukI athavA niraticAra ziSyakI, yA gacchAntara meM rahanevAle ziSyakI, athavA tIrthAntara saMbaMdhI ziSyakI, athavA tIrthAntarako svIkAra karanevAle ziSyakI pUrvadIkSA paryAyakA chedakara phira naye sire se caMdranI kaLAnI mAphaka pratikSaNu vilakSaNa jJAnAdikoneA lAbha ja samAya che. A samAya jenlR prayeAjana che te sAmAyika che, niSkA Ane e che ke, sava sAvadhayAgAnA parityAga karavA e ja sAmAyika che. A sAmAyika itvara ane yAvatkaSikanA bhedathI e prakAre che sAmAyikane prathama bheda bharata ane eravata kSetramAM prathama tIrthaMkara ane carama tIrthaMkaranA tItha kALamAM thAya che. kemake, tyAM chedepasthApaniya cAritrane sadbhAva hAvAthI " sAmAyika " A prakAranA vyapadeza thatA nathI. cAvatkathika je sAmAyikanA mItte bheda che te mAkInA khAvIsa tIrthaMkarAnA tI kALamAM ane mahA videheAmAM chedepasthApanAnA abhAva hAvAthI sAmAyika" A pramANenA vyapadeza sapUrNa jIvana sudhI paNa thAya che. sAticAra sAdhunI athavA niraticAra ziSyanI, athavA gucchA "mAM rahevAvALA ziSyanI athavA tIrthAntara sabaMdhI ziSyanI, athavA tIrthA
Page #985
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 28 cAritrarUpamokSamArgabhedavarNanam 171 tathA-parihAravizuddhika-pariharaNaM-parihArastapovizeSaH, tena karmanirjarA 'rUpA vizuddhiryasmizcAritra tat parihAravizuddhikaM cAritram / / ___ evaM ca tatsvarUpam-nava munayaH svagacchato nirgatya tIrthakarasamope pUrva parihAra vizuddhikaM pratipannasya saMyatasya vA kevalinovApArzva idaM prtipdynte| teSveko bhavati, catvArastapaH kurvanti, catvArastu tadvaiyAvRtyam / tapazca teSAM grISmakAle jaghanyamadhyamo-skRSTaM caturtha--SaSThA-STamarUpaM, zItakAletu SaSThASTamadazamarUpaM, varSAkAle cASTamadazamadvAdazarUpaM bhavati / te ca pAraNakeSu vAcako vaiyAhatyakarAzca nityamahAvratoMkI AropaNa karanA isakA nAma chedopasthApanA cAritra hai| isa taraha yaha niraticAra aura sAticAra chedopasthApana cAritra hai| tapovizeSakA nAma parihAra hai / isa parihArarUpa tapasyA vizeSake dvArA koMkI nirjarArUpa vizuddhi jisa cAritra meM hotI hai vaha parihAravizu. ddhika cAritra hai| isakA kharUpa isa prakAra hai-nau 9 munijana apane gacchase nikalakara jisane tIrthaMkara ke pAsUlameM pahile isa parihAra vizuddhika cAritrakI ArAdhanA kI ho, aise saMyatake pAsa athavA kevalIprabhuke pAsa jAkara isa cAritrarUpa tapasyAkA anuSThAna karate haiM usakI vidhi isa taraha hai-ina nau 9 meM se cAra tapasyA karate haiM eka unameM vAcaka hotA hai tathA anya cAra unakI vaiyAvRtti karate haiN| grISmakAla meM jaghanya, madhyama evaM utkRSTa rUpase inakI tapasyA caturtha, paSTha, evaM aSTamarUpa hotI hai| zItakAla meM SaSTha, aSTama, evaM dazamarUpa hotI hai, tarano svIkAra karavAvALA ziSyanI, pUrva dIkSA paryAyane chedIne pachI navesarathI mahAvratanuM AropaNa karavuM tenuM nAma chede sthApanA cAritra che. A rIte A niraticAra ane sAticAra chedepasthApana cAritra che to vizeSanuM nAma parihAra che. A parihAra rUpa tapasyA vizeSa dvArA karmonI nirjarArUpa vizuddhi je cAritramAM hoya che te parihAra vizudhdhika cAritra che. tenuM svarUpa A prakAranuM che-nava munijana pitAnA gacchathI nIkaLIne jemaNe tIrthakaranA pAdamULamAM pahelAM A parihAra vizudadhaka cAritranI ArAdhanA karela hoya evA saMyatanI pAse athavA kevaLI prabhunI pAse jaIne A cAritrarUpa tapasyAnuM anuSThAna kare che. enI vidhi A pramANe che-A navamAthI cAra tapasyA kare che, eka emanAmAM vAcaka hoya che tathA bIjA cAra temanI vaiyA vRtti kare che. grISmakALamAM jaghanya, madhyama, ane utkRSTa rUpathI temanI tapasyA caturtha, SaSTa, ane aSTama rUpa hoya che. zIta kALamAM SaSTa, aSTama, ane dazamarUpa hoya che. tathA varSA kALamAM aSTama, dazama ane dvAdazarUpa hoya che,
Page #986
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 uttarAdhyayanasUtre mAcAmlaM kurvanti / SaNmAsAtikrame tu tapazcaryAkArakA vaiyAvRttyaM, vaiyAvRttyakarAzca tapaH prtipdynte| teSAmapi SaNmAsAtyaye tanmadhyAdeko vAcakatvaM pratipadyate, pUrvavAcakastapaH karoti, anye tu sapta vaiyAvRttyaM kurvanti / aSTAdazasu mAseSu vyatIteSu kalpasamAptau te punastadeva tapo jinakalpaM vA gacchaM vA'bhyupagacchanti, teSAM yaccAritraM tat pari hAravizuddhikamiti / ida ca bharatairAvatayoreva prathamAntimatIrthakRttIrthe syAnnAnyaH veti bodhyam / tathA-sUkSmasaMparAya-mUkSmaH-kiTTIkaraNAt , saMparAyaH-lobhAkhyaH tathA varSAkAlameM aSTama, dazama evaM dvAdazarUpa hotI hai| pAraNAke samaya ye vAcaka evaM vaiyAvRtya karanevAle sAdhu nitya ocAmla-AyaMbila krtehaiN| isa taraha chaha mAhakA lamaya vyatIta jaba ho jAtA hai taba tapazcaryAkAraka sAdhu vaiyAvRtya karane lagate haiM aura jo pahile vaiyAvRtya karate the ve tapasyA karane meM laga jAte haiN| isa taraha karate 2 jaba chaha mAsakA samaya vyatIta ho jAtA hai to unake bIca meM se eka vAcaka ho jAtA hai aura pUrvavAcaka tapascAmeM nirata ho jAtA hai / anya sAta sAdhu unakI vaidhA vRtti karane lagate haiM / isa prakAra karate 2 jaba aThAraha mAsa vyatIta ho jAte haiM taba kalpakI samApti hone para ve sAdhu yA to phira isI tapakI ArAdhanA karane meM laga jAte haiM yA jinakalpako dhAraNa kara lete haiN| nahIM to apane gacchameM samilita ho jAte haiM / isa tarahakA ina tapasviyoMkA jo yaha cAritra hai usakA nAma parihAra vizuddhika cAritra hai| yaha cAritra bharatakSetra evaM eravata kSetra meM hI prathama evaM antima tIrthakarake tIrthameM pAlita hotA hai anyatra nahIM / jisa cAritrameM lobha kaSAya pAraNAnA samaye e vAcaka ane vaiyAvRtta karavAvALA sAdhu nitya AyaMbila kare che. A pramANe cha mahinAne samaya jyAre vitI jAya che tyAre tapasyA karanAra sAdhu viyAvRtta karavA lAge che ane pahelAM je vaiyAvRtta karanAra sAdhu hatA te tapasyA karavA lAgI jAya che A pramANe karatAM karatAM jyAre cha mahinA vItI jAya che tyAre emanI vacamAthI eka vAcaka banI jAya che ane pahelAnA vAcaka tapasyAmAM nirata banI jAya che. ane bIjA sAdhu enI vaiyAvRttI karavA lAgI jAya che A pramANe jyAre aDhAra mahinA vItI jAya che tyAre ka5nI samApti thatAM te sAdhu kA te pharIthI e tapanI ArAdhanA karavAmAM lAgI jAya che. athavA jInaka95ne dhAraNa karI le che athavA te potAnA ga7mAM jaIne bhaLI jAya che A rItanuM e tapasvIonuM je cAritra che tenuM nAma parihAra vizuddha cAritra che A cAritra bharatakSetra ane eravata kSetramAM ja 'ne mAtima tIrtha 42nA tIbhA pAya che. manyatra nahIM. 2 yAtrimA
Page #987
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a028 kasya yathAkhyAtaM cAritraM bhavati ? kaSAyo yasmiMstat sUkSmasaMparAyam / atra chandobhaGganivAraNArtha padamadhye'pi taha' iti padaM nikSiptam / idaM ca kSapakazreNyupazamazreNyorlobhANu vedanasamaye syAt , asyA gAthAyA anantaragAthayA saha sambandhaH // 32 // yathAkhyAtacAritraM kaSAyavarjitasya bhavatItyAhamUlam-akasAya mahakkhAyaM, chaumatthassa jiNasa vaa| eyaM cayarittakaraM, cArittaM hoI AhiyaM // 33 // chAyA-akaSAyam yathAkhyAtaM, chadmasthasya jinasya vA / etat cayariktakaraM, cAritraM bhavati AkhyAtam // 33 // TIkA-'akasAyam' ityaadi| tathA-akaSAya-kSapitopazamitakaSAyAvasthAyAM samutpannatvAdavidyamAnakaSAya, tatra kaSAyakAryAbhAvAditibhAvaH / yathAkhyAtam-ninoktasvarUpamanatikAntam , akaSAyamiti yathAkhyAtasya vizeSaNam / idaM chadmasthasyopazAnta-kSINamohAkhya guNasthAnadvayavartino, jinasya vA kevalinaH sayogyayogiguNasthAnadvayasthAyino sUkSma ho jAtA hai usakA nAma sUkSmasAparAya cAritra hai| yaha cAritra upazamazreNI evaM kSapakazreNImeM lobhANuvedanake samayameM hotA hai / / 32 / / yathAkhyAtacAritra kaSAyavarjitako hotA hai so kahate haiM- . 'akasAya0' ityaadi| anvayArtha-(ahakkhAyaM akasAyaM-yathAkhyAtam akaSAyam) yathAkhyAtacAritra kaSAyakI kSapita aura upazamita avasthA meM hone ke kAraNa se akaSAya svarUpa kahA gayA hai / isa cAritrameM kaSAyajanya koI bhI kArya nahIM hotA hai / yaha cAritra (chaumasthala vA jiNassa-jAsthasya vA jinasya) channastha-upazAntaloha, kSINamoha ina gyArahaveM aura bArahaveM guNasthAna bhakaSAya sUma banI jAya che tenuM nAma sUma sAMparAya cAritra che. A cAritra upazama zreNI ane kSapakazreNImAM lebhAgu vedananA samayamAM thAya che. je 32 yathAjyAta yAstri SAya ne thAya cha tene 4 cha-"akasAya" tyAdi manvayArtha-ahakkhAyaM akasAyaM-yathAkhyAtam akaSAyam yathAjyAta yAritra kaSAyanA kSapita ane upazamita avasthAmAM thavAnA kAraNathI akaSAya svarUpa kahevAmAM Avela che. A cAritramAM kaSAyajanya kaI paNa kArya thatuM nathI. 2mA yAstri chaumatthassa vA jiNala-chadmasthasya vA jinasya 7225 85zAMta moha, kSiNa meha, evA agyAramA ane bAramA guNasthAna vatI jIne, tathA sayA vajI ane. mayeuvaNIne. thAya cha. eyaM-etat // pAMya 42
Page #988
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 uttarAdhyayana sUtre , bhavatIti zeSaH / etat = anantaroktaM, sAmAyikA dipaJcavidham cayariktakaraM = cayAt = karmaNAMrAzeH, riktaH-zunyaH cayariktastaM karotItyevaM zIlaM cayariktakaraM, AtmAnaM karmasamUhebhyaH pRthak kartuM zIlaM yasya tadityarthaH / yadvA-cayasya rAzeH prastAvAt karmaNAM, riktaM- vireko'bhAva iti yAvat, tat karotItyevaMzIla, cAritram AkhyAtaM tIrthakaragaNadharaiH kathitaM bhavati / nanu cAritreNAstra va nirodharUpaH saMvaro jAyate, vakSyati - cAritreNa nigihnAi, taveNa parimujjhaha ' iti kathaM na tenAsya virodhaH ? iti cet, ucyate - tapaso'pi tattvatazcAritrAntargatattvAda virodho nAstIti / / 33 // saMprati tapazcaturthaM kAraNamAha mUlam - tavo ye viho to, bAhiraibbhaMtaro tahIM / bAhiro chevviho to, evaMmabhaMta tevo // 34 // vartI jIvoMke, tathA sayoga kevalI evaM ayoga kevalI, inake hotA hai / (eyaM - etat ) yaha pAMcoM prakArakA ( cArita cAritram ) cAritra ( caya rittakaraM - cayariktakaram ) caya karmarAzise rikta karane ke svabhAvavAlA hai arthAt - AtmAko karmasamUhase pRthaka karaneke svabhAvavAlA hai athavA karmo kI rAzikA abhAva karanevAlA hai aisA ( AhiyaM hoi - AkhyAtaM (bhavati) tIrthaMkara evaM gaNadhara devoMne kahA hai / zaMkA - " caritreNa nigihAi taveNa parimujjhai " isa vAkyAnusAra cAritrase to saMvara hotA hai mokSa nahIM phira yahAM usako 'cayariktakara" kaise kahA hai / cayariktakarato tapa hotA hai so aisI AzaMkA karanA ThIka nahIM hai kAraNa ki tapa bhI cAritra ke hI antargata hai / ataH tapa aura cAritra meM vAstavika bheda nahIM hone se koI virodha nahIM mAnanA cAhiye // 33 // A cAritaM - cAritram yAritra cayarittakaraM - cayariktakaram vyaya ubha rAzIthI rikta 12 vAnA svabhAvavALu che. athavA karmonI rAzinA abhAva karavAvALu che. AhiyaM hoi - Akhyota bhavati dhuM tIrtha 42 bhane gaNadhara devo usa che. za-" caritreNa nigihAI taveNa parisujjhai cAritrathI te savara thAya che, meAkSa nahIM. tA pachI ahI tene " kai rIte kahevAmA Avela che, carikatakara tA tapa hAya che, te| AvI zaMkA karavI ThIka nathI. kAraNa ke, tapa paNa caritranAja atata che. AthI tapa ane cAritramAM vika bhedya nahI hovAthI kAI vAdha na mAnaveA joIe. / / 33 5 d' vAkayAnusAra caritara "
Page #989
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 28 zAnAdInAM phalavarNanam chAyA-tapazca dvividhamuktaM, bAhyamAbhyantaraM tathA / ___ vAdyaM SaividhamuktaM, evamAbhyantaraM tapaH // 34 // TIkA-'tavo ya' ityAdi tapazca dvividha-dviprakArakam , uktam-kathitam , ko'sau prakAraH ? ityAzaGkyAha-bAhirabbhataro tahA' iti| bAhyam , tathA AbhyantaraM ca / tatra bAhyaM paDU vidha-paT prakArakam uktam , AbhyantaraM tapaH - evam ane naivaprakAreNa vartate / Abhyantaramapi tapaH ssttprkaarkmevetyrthH| asya savistara varNanaM triMzattame tapomArganAmake'dhyayane kariSyate // 34 // jJAnAdInAM phalamAhamUlam-nANeNa jANaI bhAve, dasaNeNa ye sNdhe| ... carittaNa nigihAi, taveNa parisujjhaI // 35 // aba cauthe kAraNa tapako kahate hai-'tako ya' ityAdi / anvayArtha-(bAhira tahA anbhataro-bAdhaM tathA Abhyantaram) bAhya aura Abhyantarake bhedase(lavo yaduviho vutto-tapazca vividha proktam )tapa do prakArakA kahAgayA hai| (bAhiro chaviho butto-bAya Savidham uktam ) bAtha tapa chaha prakAra tathA (evamabhitaro tavo-evamAbhyantaraM tapaH) Abhyantara tapabhI chaha prakAra, isa prakAra yaha tapa bAraha prakArakA jAnanA caahiye| ina bAraha prakArake tapoMkA vistRta varNana tapomArga nAmake tIsaveM adhyayanameM kiyA jAyagA // 34 // ve yAthu 4 / 25 tapane 4 cha- " tavoya" tyA ! manvayArtha-bAhira tahA abhaMtaro-bAhya tatha abhyantaram mAhya mane sabhyatana AthI tavo ya duviho vutto-tapazca dvividhaM proktam ta5 me 2i apAmA mAvasa cha bAhiro chavviho vutto-bAhya SaDvidhaM uktam ta5 cha prazna cha tathA evamabhiMtaro tavo-evamAbhyaMtaraM tapaH sabhyatara ta5 7 pra42i che. A pramANe A tapane bAra prakAranAM jANavAM joIe A bAra prakAranAM tapanuM vistRta varNana tapamArga nAmanA trIsamAM adhyayanamAM karavAmAM Avaze. 34
Page #990
--------------------------------------------------------------------------
________________ %3 uttarAdhyayanasUtre chAya-jJAnena jAnAti bhAvAn , darzanena ca zraddhatte / cAritreNa nigRhNAti, tapasA parizudhyati // 35 // TIkA-'nANeNa' ityAdi AtmA-jAnena=samyagjJAnena matyAdinA, bhAvAn jIvAdipadArthAn jaanaati| darzanena samyaktvena ca bhAvAn zradvatte, cAritrega nigRhNAti AsravanirodharUpaM saMvaraM karoti tathA tapasA parizudhyati-kamarajo'panayanena zuddho bhavati / uktaMhi 'saMjameNaM ajjo aNaNhayaphale tave bodAgaphale' iti / ( bhaga.za.u. 5) chAyA-'sayamo'nAstravaphalaH, tapo vyavadAnaphalam' iti / saMyamA cAritram anAsravaphalaH, anAstravaH-AsravAbhAvarUpaH saMvaraH phalaM yasya sa tathA, bhavati / tapaH-anazanAdidvAdagavidhaM, vyavadAnaphalaM vyavadAnaM-karmanirjarayA zuddhirvA phalaM yasya tattathA bhavati // 3 // aba sUtrakAra jJAlAdikoMke phalako kahate hai-'nANeNa' ityaadi| anvayArtha-AtmA (nANeNa jANaI-jJAnena jAnAti) matijJAnAdika rUpa samyagjJAnase jIvAdika padArthoko jAnatA hai tathA (dasaNeNa saddahedarzanena zraddhatte) darzanase padArthokA zraddhAna karatA hai| (caritteNa nigiNhAicAritreNa nigRhAti) cAritrase AsavakA nirodharUpa saMvara karatA hai| tathA (taveNa parisujjhaI-tapasA parizuddhayati) tapase karmarajakA apanayana karate hue zuddha hotA hai / yahI bAta bhagavatI sUtra zataka dUsare uddeza pAMcavemeM isI taraha kahI gaI hai ki "saMjame NaM ajjo ! aNaNhaphale tave vodAgaphale" arthAt saMyana-cAritra-anAsrava rUpa saMvara phalavAlA hotA tathA anazana Adi bAraha prakArakA tapa vyavadAna-kamenirjarA athavA karmanirjarAse jAyamAna zuddhiphalabAlA hotA hai // 35 // . have sUtra2 jJAnAIinA ne matAve che- 'nANeNa'' tyAha sekyArtha-mAtmA nANeNa jANaI-jJAnena jAnAti bhatijJAnA i35 sabhya' jJAnathI pAhi pahANena lAnu ta cha tathA dasaNeNa sahahe-darzanena kazanadhI pArthAna zradhdhAna 42 che cArittaNa nigiNhAi-cAritreNa nigRhAti zAstrI mAnanA nirodha35 saMva2 42 che tathA taveNa parisuI-tapasA dvitti tapathI karma 2januM apanayana karIne zuddha thAya che, Aja vAta bhagavatisUtra zAka bIjA uddeza pAMcamAmAM A pramANe kahevAmAM Avela che hai, "saMjameNa ajjo aNaNhaphale tave vodANaphaLe" arthAt-sayama, yAstri, nAsavarUpa saMvara phaLavALA hoya che tathA anazana Adi bAra prakAranuM tapa -karmanirjarA athavA karmanijerAthI jAyamAna zuddhiphaLavALA hoya che.35 /
Page #991
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 28 mokSagatikathanam 185 jJAnadarzanacAritrataporUpasya mArgasya phalaM mokSa ityuktaM, saMprati mokSaphalabhUtAM gatimAha-- mUlam - khavittA puvvarkamAI, saMjameNa taveNa ye / savvadukkhappehINaTTA, parkamaMti mahesiNo, tibemi // 36 // // mukkhamaggagaIyaM samattaM // 2 // chAyA -kSapayitvA pUrvakarmANi, saMyamena tapasA ca / sarvaduHkhaprahINArthAH prakrAmanti maharSaH, iti bravImi // 36 // TIkA- 'khavittA' ityAdi sarvaduHkhamahoNArthAH=pahINAni sarvaduHkhAni yasmiMstat sarvaduHkhaprahINam yadvA sarvaduHkhAnAM prahINaM prANi yasmiMstat sarvaduHkhaprahINaM siddhikSetraM, tadeva arthaH prayojanam abhISTaM yeSAM te tathAvidhaH, yadvA-sarvaduHkhAnAM prahINaM - mahANiH sarvaduHkhaprahINaM, tadeva arthaH prayojanam abhISTaM yeSAM te tathAvidhAH, maharSayaH = mahAmunayaH, saMyamena=samyak sAvadyayogebhya uparamaNaM saMyamacAritraM tena tapasA = anazanAdivAdazavidhena ca pUrvakarmANi= pUrvopArjitAni jJAnAvaraNIyAdIni karmANi, kSapayitvA = darzana, jJAna, cAritra evaM taparUpa mArgakA phala mokSa hai aisA kahakara aba sUtrakAra mokSaphala bhUta gatiko kahate hai - 'khavittA' ityAdi / anvayArtha - ( savvadukkhapahINaTTA - sarvaduHkhaprahINArthAH ) samasta prakA rake duHkhoMse prahINa jo siddhi rUpa kSetra hai vahI hai prayojanarUpa artha jinhoMkA aise (maharisaNo-maharSayaH) mahAmunijana (saMjameNa taveNa ya- saMyame na tapasA ca ) samasta sAvadyayogose viramaNarUpa saMyamase evaM anazanAdika rUpa bAraha prakArake tapase (puccakammAI - pUrvakarmANi) pUrva karmoM ko - pUrvopArjita jJAnAvaraNIyAdika karmoM kA (khAvittA- kSapayitvA ) kSaya karake darzana, jJAna, cAritra ane taparUpa mAnu phaLa meAkSa che, kahIne have sutra}Ara bhokSaNa3ca gatine he che. - " khavittA " tyAhi ! anvayArtha-savvadukkhappahINaTThA - sarvaduHkhaprahINArthAH saghaNA aAranA duHkhAthI prahINa je sidhdhirUpa kSetra che teja che prayAjanarUpa artha jenA evA mahesiNo - maharSayaH bhahAmuni jana sadhanA sAvadya yogothI virabhA3ya saMyamathI ane anazanAhiGa 35 yAra prahAranA tapathI puvvakammAi' - pUrvakarmANi pUrva bhani u0 24
Page #992
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre kSayaM nItvA, prakrAmanti-siddhi prati prakarpaNa gacchanti, na tataH punanivartanta ityarthaH / iti bravImi-asya vyAkhyA pUrvavat / / iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAphalita-lalitakalApAlApaka pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-bAdimAnamardaka-zrIzAhU chatrapati-kolhApurarAjapradatta-" jainazAstrAcArya"-padabhUSitakolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjyazrIghAsIlAlaprativiracitAyAm "uttarAdhyayanasUtrasya" priyadarzinyAkhyAyAM vyAkhyAyAm-'mokSamArgagati ' nAmakaM aSTAvizati tamamadhyayanaM sampUrNam // 28 // punarAvRtti rahita siddhi gatiko (pakamaMbhi-prakrAmanti) prApta kara lete hai| aisA maiMne jaisA bhagavAnase sunA (timi-itibravImi ) hai vaisA hI he jambU ! tumase kahA hai // 36 / / // yaha uttarAdhyayana sUtrakA aThAIsavAM adhyayana samApta // 28 // pUrvApAta jJAnAparaNIyA na khavittA--kSapayitvA kSaya zana punarAvRtti 2Dita siddhi gatine pakkamaki- prakrAmanti prApta se che se merema bhagavAnathA samanyuche ttivemi-itivravImi te 1 9 4-| tabhana Desa cha. // 36 // zrI uttarAyana sUtranA aThAvIsamA adhyayanane gujarAtI bhASA anuvAda saMpUrNa che 28 che
Page #993
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha ekonatriMzantamasadhyayanam prArambhate / aSTAviMzatitamamadhyayanamuktas , atha satyaktvaparAkramanAmakamekonatriMzattamamadhyayanaM prArabhyate asya ca tena sahAyasabhilambandhaH-atantaroktAdhyayane jJAnadarzanacAritratapAMsi mokSamArgatvena pratiyodhitAni tAni ca saMvegAdInyakarmatA paryantAni bhavantItyatastAni varNayitumimadhyayanamArabhyate / kiMca-anantaroktAdhyayane mokSamArgagatiruktA, sA ca vItarAgatvapUrviyA, tasmAd yathA vItarAgatvaM bhavati tadanenAdhyayanena pratibodhayitumidamadhyayanaM prArabhyate / evamanena sambandhadvayena samAyAtamidhamadhyayanaM vaktumAdau zrI sudharmAsvAmI jambUsvAminamAha untIsavAM adhyayana prAraMbhaaTThAIsavAM adhyayana kahakara aba sUtrakAra untIsavAM adhyayana kahate haiM / ila adhyayanakA nAma samyaktvaparAkala hai| isakA saMbaMdha pUrva adhyayanake lAtha isa prakArale hai ki-jo vahAM jJAna, darza, cAritra, evaM tapa ina cAra bAtoMko muktikA kAraNa kahA gayA hai so ye cAroM hI saMvegase lekara akarmatA paryanta tihattara bola bAle hote haiM, so inhIM saMvegAdikoMko vizeSarUpale prakrama karane ke liye isa adhyayanakA prAraMbha huA hai| aura anantara ukta adhyayana meM mokSamArga gati batalAI gaI hai| vaha gati vItarAgatApUrvaka hotI hai / isaliye vaha vItarAgatA jaise hotI hai vaha bAta ila adhyayana hArA kahI jAtI hai / isa prakAra ina do saMbaMdhako lekara yaha adhyayana kahA jA rahA hai| isameM sarva prathama zrI sudharmAsvAmI zrI jaMvUsvAmIse kahate haiM-'suyaMse' ityAdi / ogaNatrIsamA adhyayanane prAraMbha aThThAvIsamuM adhyayana kahevAI gayuM che, have ogaNatrIsamA adhyayananI zarUAta thAya che. A adhyayananuM nAma samyakatva parAkrama che. A adhyayana saMbaMdha AhvIzamAM adhyayananI sAthe A pramANe che-aThThAvIzamAM adhyayanamAM jJAna, darzana, cAritra ane tapa A cAra vAtane muktinuM kAraNa batAvela che. A cAre saMvegathI laIne akarmatA paryata tetara balavALA hoya che. jethI A saMvedikanI vizeSarUpathI samajaNa ApavA mATe A adhyayanano prAraMbha karavAmAM Avela che. aThThAvIzamAM adhyayanamAM mokSamArganI gati batAvavAmAM Avela che, te gati vitarAgatApUrvaka thAya che. A kAraNe te vitarAgatA kaI rIte thAya che e vAta A adhyayana dvArA kahevAmAM Avaze. A pramANe e bane saMbadhone laIne A adhyayana kahevAmAM Ave che. AmAM sarva prathama zrI sudharmasvAmI zrI svAmIna 4 cha-"suryame " ityAdi !
Page #994
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 uttarAdhyayana sUtre mUlam - suyaM me Aursa ! teNaM bhagavayA evamakkhAyaM -- iha khalu sammatta parakkamaM nAmaM ajjhayaNaM samaNeNa bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveiyaM, jaM sammaM sadahittA pattiyAittA royaittA phAsittA pAlaittA tIritA kittaittA sohaittA ArAhittA Aore aNupAlayittA vahave jIvA sijjhaMti vujjhaMti sucaMti parinivvAyaMnti savvaduHkhANamaMtaM kareMti // chAyA-- zrutaM me AyuSman ! tena bhagavatA evamAkhyAtam / iha khalu samyaktvaparAkramaM nAmAdhyayanaM zramaNena bhagavatA mahAvIreNa kAzyapena praveditam, yat - samyak zraddhAya, pratItya, rocayitvA spRSTvA, pAlayitvA tIrayitvA kIrtayitvA zodhayitvA ArAdhya, AjJayA anupAlya bahavo jIvAH sidhyanti budhyante, mucyante parinirvAnti sarvaduHkhAnAmantaM kurvanti // TIkA- 'suyaM me Ausa ' ityAdi / he AyuSman ! = he ziSya ! me= mayA zrutaM zravaNaviSayIkRtaM bhagavadvacanamiti zeSaH / tena = lokatrayaprasiddhena bhagavatA = samatraizvaryAdiguNasampannena zrI mahAvIrasvAminA tIrthakareNa, evaM vakSyamANaprakAreNa, AkhyAtaM = kathitam / tena bhagavatA kimAkhyAtam / iti ziSyajijJAsAyAmAha -' iha khalu ' ityAdi / avayArtha-(AusaM-he AyuSman) ziSya / (suyaM me - me zrutam ) maiMne bhagavAn ke samIpa sunA hai / (tegaM bhagavayA evamakstrAyaM tena bhagavatA evaM AkhyAtam ) samagra aizvaryAdi guNasaMpanna una lokatrayaprasiddha tIrtha - kara zrI mahAvIrasvAmIne isa taraha - vakSyamANa prakAra se kahA hai / kyA kahA ? isa prakAra kI ziSyakI jijJAsA ke samAdhAna nimitta sudharmAsvAmI kahate haiM ki (kAsaveNa samaNeNa bhagavayA mahAvIreNaM iha khalu sammatta parakkama nAma ajjhayaNaM paveiyaM - kAzyapena zramaNena bhagavatA mahA manvayArtha-AusaM-AyuSman he bhyU ! suyaM me - me zrutam me lagavAnanI pAsethI sAMlajyu che, teNaM bhagavayA evamakkhAyaM - tena bhagavatA evaM AkhyAtam samagra aizrvaryAdi guNasa panna ane traNa leAkamAM prasiddha tIrthaMkara zrI mahAvIra svAmIe A pramANe-vaphTamANa prakAre kahyu che, zuM kahyuM che? A pramANe ziSyanI lajJAsAnA sabhAdhAna nimitta zrI sudharmAsvAmI he che haiM, kAsaveNaM paveiye - bhagavacA mahAvIreNaM iha khar3e sammattaparakkame nAma ajjhayaNe
Page #995
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 avataraNikA he jambUH ! kAzyapena kAzyapagotrajena zramaNena-tapasvinA, bhagavatA mahA reNa zrI vardhamAnasvAminA, iha-asmin zrI uttarAdhyayanasUtrAkhye pravacane khalu nizcayena samyaktvaparAkrama samyaktvasya parAkramaH samyaktvajanitamuttarottaraguNa prAptyA karmakSapaNasAmarthya vayate yasmistat samyaktvaparAkrama nAma samyaktvapara kramanAmnA prasiddhamekonatriMzattamam adhyayanaM praveditam AkhyAtam / 'jaM sama sadahittA' yat khalu samyaka zraddhAya=' bhagavatA yad varNitaM tatsatya'-rmAi vizvAsaM kRtvA, ata eva 'pratItya' 'idamitthameve 'ti vizeSato nizcitya, kalyA kArakatvena hRyavadhAryeti yAvat , rocayitvA-bhagavaduktArthamanuSThAtuM talavacanamadhye cAbhilaSya, spRSTvA yogatrayeNa sparza kRtyA, tatra manasA sUtrArthobhayamananena, vacara vIreNa iha khalu samyaktva parAkrama nAma adhyayanaM praveditam ) kAzyapago meM utpanna hue, nigrantha, bhagavAn zrI vartamAna svAmIne isa uttarAdhya nAmaka pravacanameM nizcayase samyaktvaparAkrama nAmakA yaha adhyayana kaha hai / isa adhyayanameM samyaktvase utpanna honevAle uttarottara guNoMva prAptise karmakSayake yogya sAmarthakA varNana hai / (jaM samma sadahittA yat samyaka zradAya) jilako samyaka rItise zraddhAkA viSaya kara arthAt 'bhagavAn ne jo varNita kiyA hai vaha satya hai' isa prakAra vizvAra karake tathA (pattiyA-pratItya ) ' yaha isI prakAra hai anya prakAra naha hai, isIse jIvoMkA kalyANa ho sakatA hai ataH yahI kalyANakArI hai aisA hRdayameM nizcaya karake (royaittA-rocayitvA) bhagavadukta arthaka anuSThita karaneke liye unake pravacanako pAlanekI abhilApArUpa saH karake, (phAsittA-spRSTvA ) yogatrayase sparza karake-manase sUtra, artha e kAzyapena zramaNena bhagavatA mahAvIreNa iha khalu samyaktvaparAkramaM nAma adhyayana veritam kAzyapa getramAM utpanna thayelA, nigraMtha bhagavAna zrI vardhamAnasvAmIe A uttarAdhyayana nAmanA pravacanamAM nizcayathI samyakatva parAkrama nAmanuM A adhyayana kahela che. A adhyayanamAM samyaktvathI utpanna thanArA uttarottara guNonI prAptithI karmakSapaNanA cagya sAmarthyanuM varNana karela che. jene la sammaM sahahittA-yat samyak zraddhAya ne sabhya tathA zraddhAna viSaya zana arthAta bhagavAne je varNana karela che te satya che. A pramANe vizvAsa karIne, tathA pattiyA-pratItya "25 me prabhArI cha, anya prArathI nathI, mAnA jIvonuM kalyANa thaI zake che, AthI e kalyANakArI che." evo hRdayamAM zvaya 4zana royaittA-rocayitvA sapata mathane manuDita 42vA bhATe manA apayanane pApAnI anitA35 324zana phAsicA-spRhA gayathI 25za
Page #996
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 uttarAdhyayana sUtre - vAcanAdinA, kAyena - saGgakaracanAdinA evaM pAlanArAdhanayorapi yogatrayaM vijJeyam / pAlayitvA dvihitAnuSThAnasyAticAraparizuddhipUrvakama sadupayogena, tIrayitvA =adhyayanAdinA parisamApya, kIrtayitvA = ' idamitthaM mavA'dhItam' iti guro vinayapUrvaka nivedya, sopavizyA, guruvad popAdi parizuddhikRtvA, ArAdhya = utsUtrarUpaNA parihAreNa utsargApavAdakuzalatayA vA yAvajjIvaM bhagavaduktArthasya samyagAsevanena etat sarva samudayArAdityata Aha-' ANAe ' iti / AjJayA - guruniyogarUpayA jinAjJArUpayA vA anupAlya - ucitAle vidhipUrvaka mAsevya, baharojIH sidhyanti-sakalakAryakAritayA siddhA bhavanti, budhyanteubhayakA manana, vacanase vAcanA Adi, tathA kAyase bhaMgakakI racanA Adi dvArA karake (isI taraha pAlana evaM ArAdhanameM bhI yogatraya jAnanA cAhiye ) ( pAlahassA - pAlayitvA ) janayadukta anuSThAnako aticAroMkI parizuddhipUrvaka bAraMbAra upayogakI sAvadhAnI se pAlana karake tIritA - tIrayitvA ) adhyayana Adi dvArA usako sajAsa karake (kitta ittA - kIrtiyitvA ) 'yaha isa prakAra maiMne par3hA hai' isa prakAra guru mahArAja ke samakSa vinaya pUrvaka nivedana karake (sohaittA - zodhayitvA guruke batAne ke anusAra udAttAdi ghoSa kI zuddhise vizuddha karake (ArAhittA - ArAdhya ) ArAdhanA karake utsUtra prarUpaNA na karate hue, utsarga aura apavAdako yathAvat samajhAte hue jIvana paryanta bhagavadukta arthako jIvana meM utAra karake (ANAe aNupAlayitA - AjJayA anupAlaya) tathA apanI buddhike anusAra nahIM kintu jaisI AjJA gurumahArAjakI athavA jinendra devakI hai usIke karIne-manamAM sUtra, artha ane ane manana, vacanathI vAcanA Adi tathA kAyathI bhagakanI racanA Adi dvArA sparza karIne pAlana ane ArAdhanAnAM ya yogatraya bhaguvA le . pAlaittA - pAlayitvA lagavahuta manuSThAnane atipyAronI parizuddhipUrva vAraMvAra upayoganI sAvadhAnIthI pAsana urIne tIritAtIrayitvA adhyayana Adi dvArA yete samApta ane, 'the kittaittA - kIrtayitvA A pramANe me' bhaNela che'A pramANe gurudevanI samakSa vinayapUrvaka nivedana karIne sohaittA-zodhayitvA gurume matAvyA anusAra udAttAhi ghoSanI zuddhizrI vizuddha urIne ArAhittA-ArAdhya gArAdhanA DerI, utsUtra prarupAyA na uratAM utsarga ane apavAhane thathAvata samajI laI ne jIvata pa ta bhagavadrukta ane jIganamA utArIne bALAd aNupAlayittA - AjJayA anupAlaya tathA potAnI muddhi anusAra nahIM para tulevI mAjJA nI athavA jInendradevanI che. e anusAra ucitakALamAM vidhipUrvaka pAlanakarIne
Page #997
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a. 29 saMvegAdi nisaptatipadArthanAmAni 191 vimala kevalA lokena sakalalokAlokamavalomayanti, sucyante - sakalakarmebhyo muktA bhavanti, tatatha parinirvAnti=sakalakarmA dAvAnalopazamena, zItalIbhUtA bhavanti / ataeva sarvaduHkhAnAM = zarIramAnasAnAm, antam - AtyantikavinAzaM kurvanti, siddhigatinAmadheyasthAnaprAptyA anyAvAdhasukhasAjo evantItyarthaH // anusAra ucita kAla meM vidhipUrvaka pAlana karake (bahave jIvA sijyaMtibahavaH jIvAH sidhyakti) aneka jIva samasta kAryoM ko kara leneke kAraNa siddha hote haiM, (vucjhati - budhyante) vimala kevalajJAnarUpa Aloka se sakala loka aura alokako dekhate haiM, (mucyaMti - mucyante) sakala karmoM se sarvathA mukta hote haiM parinivvAyaMti - parinirvAnti tathA sakala karmarUpa dAvAnalake ikadama bujha jAne ke kAraNa zItalIbhUta bana jAte haiM, ( saccaduHkhANamaMta kareMti - sarvaduHkhAnA saMtaM kurvanti ) ata eva mAnasika duHkhaukA Atyantika vinAza kara dene ke kAraNa siddhi gati nAmaka sthAnakI prAptise avyAbAdha sukhake bhoktA bana jAte haiM / bhAvArtha- sudharmA svAmI zrI jaMbaravAnIko isa adhyayanake prAraMbha karane kA uddeza samajhAte hue kaha rahe haiM ki AyuSman / maile yaha adhyayana bhagavAn zrI vardhamAnasvAmI ke mukhAravindase sunA hai / unhoMne aisA prati pAdana kiyA hai ki jo muti isa adhyayanameM pratipAdita saMvega Adi akarmatAparyanta ke guNoM ko samyak mahAle, pratItile, saca Adile, sunegA pAlana karegA, yogakI sAvadhAnIpUrvaka inako apane jIvana meM utAregA bahave jIvA sijyaMti - bahavaH jIvAH sidhyaMtima va samasta chAyene rI sevAnA arosiddha thAya che. bujjhati - vudhyante vibhaNa ThevaNajJAna 35 mAuthI sahaja bou bhane bhAune che. muccati - mucyante sa methI sarvathA mukta mate he, parinivvAyaMti-parinirvAnti tathA sarbha 3 hAvAnajane hama vavAne bharale zItajalUta manI laya che, savvaduHkhANamaMta kare ti - sarvaduHkhAnAmantaM kurvanti gatameva te zArIriGa ane mAnasika duHkhAneA samULage vinAza karI devAnA kAraNe siddhagati nAmanA sthAnanI prAptithI avyAbAdha sukhanA bhAktA khanI jAya che. adhyayana bhAvA --zrI sudharmAsvAmI zrI jaspRsvAmIne A adhyayanane prAraMbha karavAnA uddeza samajAvatAM kahI rahyA che ke, AyuSmana ! me'A bhagavAna zrI vardhamAnasvAmInA mukhAraviMdathI sAMbhaLela che. emaNe evuM pratipAdana karela che ke, je muni A adhyayanamAM pratipAdita sa Mvega Adi akamatA paryaMtanA guNAne samyak zraddhArtho, pratItithI, saMce AdithI, sAMbhaLaze, pAlana karaze, ceAgAtrayanI sAvadhAnapUrvaka Ane peAtAnA jIvanamAM utAraze te
Page #998
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 uttarAdhyayanasUtre ko'rthaH samyaktvaparAkramAdhyayane bhagavatA pakSapta iti jijJAsAyAM prastutAmadhyayanaviSayabhUtAnAM saMveganirvedAditrisaptatipadArthAnAM nAmAnyAha mUlam-taslaNaM ayamaDhe evamAhijjai, taM jahA-saMvege 1, nivvee 2, dhammasaddhA 3, gurusAhammiyasussUsaNayA 4, AloyaNayA 5, niMdaNayA 6, garihaNayA 7, sAmAie 8, cauvIsasthae 9, vaMdaNae 10, paDikamaNe 11, kAussagge 12, paJcakkhANe 13, thayathuimaMgale 14, kAlapaDilehaNayA 15, pAyacchittakaraNe 16, khamAvaNayA 17, sajjhAe 18, vAyaNayA 19, paripucchaNayA 20, pariyaTTaNayA 21, aNuppehA 22, dhammakahA 23, suyasta ArAhaNayA 24, egaggamaNasaMnivesaNayA 25, saMjame 26, tave27, vodANe 28, suhalAe 29, appaDibaddhayA 30, vivittasayaNAsaNasevayaNA 31, viNivaNayA 32 saMbhogapaccakkhANe 33, uvahipaccakkhANe34, AhArapaccakkhANe35, kasAyapaccakkhANe 36, jogapaccakkhANe 37. sarIrapaccakkhANe 38, sahAyapaccakkhANe 39, bhattapaccakkhANe 40, sabbhAvapaccakkhANe 41, paDirUvaNayA 42, veyAvacce 43, savvaguNasaMpaNNayA 44, vIyarAgayA 45, khaMtI 46, muttI 47, madave 48, ajave 49,bhAvasacce 50, karaNasacce 51, jogasacce 52, maNaguttayA 53, vayaguttayA 54, kAyaguttayA 55 maNasamAdhAraNayA 56, vayasamAdhAraNayA 57, kAyasamAdhAraNayA 58, nANasaMpannayA 59 daMsaNa saMpannayA 60, carittasaMpannathA 61, soiMdiyaniggahe 62, cakkhivaha avazya hI isa saMsArake duHkhoMse chuTakArA pAkara siddhigatikA pAtra bnegaa| jitane bhI jIva abhItaka isa gatike pAtra bane haiM va vana rahe haiN| ve saba isI tarahase bane haiM aura bana rahe haiN| avazya A saMsAranA dukhethI chUTIne siddhagatine pAtra banaze. jeTalA paNa Aja sudhI A gatinA pAtra banela che, tema banI rahela che, e saghaLA pramANe bhanyA cha, bhane manI 24aa che.
Page #999
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 saMvegAdi trisaptatipadArthanAmAni diyaniggahe 63, ghANidiyaniggahe 64, jibhidiyaniggahe 65 phAsidiyaniggahe 66, kohavijae 67, mANavijae 68, mAyAvijae 69, lohavijae, 70, pejadosabhicchAdaMsaNavijae 71, selesI 72, akammayA 73 // chAyA-tasya khalu ayamartha evamAkhyAyate, tad yathA-saMvegaH 1, nirvedaH 2, dharmazraddhA 3, gurusAdharmikazuzrUpaNatA 4, AlocanatA 5, nindanatA 6, gaNatA 7, sAmAyikaM 8, caturviMzatistavaH 9, candanaM 10, pratikramaNaM 11, kAyotsargaH __bhagavAna mahAvIrane ila samyaktvaparAkrama nAmaka adhyayana meM kaunasA artha prarUpita kiyA hai, isa prakAra ziSyahI jijJAsAke samAdhAna nimitta sUtrakAra kahate haiM-'taslaNaM' ityAdi / ___anvayArtha---(lakSaNaM ayama evamAhijjai-tasya khalu ayaM artha: evaM AkhyAyate) lagavAn mahAvIra tIrthakara zrIvardhamAnasvAmIne samyaktva parAkrama nAmaka adhyayanakA yaha vakSyalANa artha tihattara boloMse isa prakAra kahA jAtA hai (taM jahA-tat yathA) ve tihattara bola isa taraha hai 1 (saMvege-saMvegaH) saMgara (nabbee-nirvedaH ) nirveda 3 (dhammasadAdharmazraddhA) dharmazradvA 4 (zurulAhammiya surUsaNayA-gurulAdharti zuzrUSaNatA) guru aura sArmikoM kI suzrUSaNatA 5(AloSaNayA-AlocanatA) AlocanatA 6(niMdaNA-nindanA) nindanatA 7(garihaNayA-gahaNatA)gahaNatA 8(sAmA. ie-sAmayika) sAmAyika9 (caudAsasthAe-caturvizatistavaH) caturvi bhagavAna mahAvIre A samyakatva parAkrama nAmanA adhyayanamAM ke artha prarUpita karela che? A prakAranI ziSyanI jIjJAsAnA samAdhAna nimitta sUtra12 49 cha--" tassaNaM" tyAhi ! sa-kyAtha-tamsaNaM ayamadve evamahinai-tasya khalu ayaM arthaH AkhyAyate bhagavAna mahAvIra tIrthakara zrI vardhamAnasvAmIe samyakatva parAkrama nAmanA adhyaynnaa yA vakSyAe artha tAMtara (73) mAtA mA pramANe 4aa che taM jahAM-tadyathA te // prabhArI matAvesa che. arthAt ye tetira mAsa mA prabhArI cha-saMvege-saMvegaH sava, 2 nivvee-nirvagaH ni , 3 dhammasaddhA-dharmazraddhA dharmamA zraddhA, 4 gurusAhammiya susUmaNayA-gurusArmika suzrUpaNatA zuruyAmilI pratye suzrUSaratA, 5 AlovaNayA-alovanatA mAyanatA, 6 niMdaNA-nindananA ninnatA, 7 garihaNayAgarhaNatA gahatA, 8 sAmAie-sAmAyika sAmAyi4, 8 cauvvIsatyae-caturviu0 25
Page #1000
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 uttarAdhyayana sUtre 12, pratyAkhyAnaM 13, stavastutimaGgalaM 14, kAlamatyupekSaNatA 15, prAyazcittakaraNaM 16, kSamApaNatA 17, svAdhyAyaH 18, vAcanatA 19, pratipracchanatA 20, parAvartanatA 21, anuprekSA 22, dharmakathA 23, zrutasyArAdhanA 24, ekAgramanaH saMnivezanA 25, saMyamaH 26, tapaH 27, vyavadAnaM 28, sukhazAya: 29, aprativaddhatA 30, viviktazayanAsana sevanatA 31, vinivartanatA 32, saMbhogapratyAkhyAnaM zatistava 10 (vaMdaNae - vandanaM ) vaMdana 11 ( pa DikamaNe - pratikramaNaM) prati kramaNa 12 ( kAussagge - kAyotsargaH ) kAyotsarga 13 ( paccakkhANepratyAkhyAnaM ) pratyAkhyAna 14 ( thayathui maMgale - stavastutimaMgalaM) stavastuti maMgala 15 (kAlapaDilehaNayA - kAlapratyupekSaNatA ) kAlapratyupekSaNatA 16 (pAyazcitta karaNe - prAyazcittakaraNaM) prAyazcittakaraNa 17 (khamAvaNayA - kSamApaNatA) kSamApanA 18 ( sajjhAe - svAdhyAyaH ) svAdhyAya 19 ( vAyaNAvAcanatA) vAcanatA 20 ( paripucchaNayA - pratipracchanatA) pratipracchannatA 23 ( pariNayA - parAvartanatA) parAvartanatA 22 ( aNuppehA - anuprekSA ) anuprekSA 23 (dhammakahA- dharmakathA ) dharmakathA 24 (suyarasa ArAhaNyAzrutasyA rAdhanatA ) zrutakI ArAdhanatA 25 ( egaggamaNasaMnivezatA - ekAgramanaH saMnivezanA ) ekAgramanasaMnivezanatA 26 ( saMjame - saMyamaH ) saMyama 27 (tave-tapaH ) tapa 28 ( vodANe - vyavadAnaM ) vyavadAna 29 ( suhasAe - sukhazAtaH) sukhazAta 30 ( appaDibaghA - apratibaddhatA ) apratibaddhatA 31 (vivittarAyaNAsaNa sevaNayA- viviktazayanAsanaseva zatistavaH yaturviMzatistava, 10 vaMdaNae-vandanaM vahana, 11 paDikkamaNe - pratikramaNaM ati bhaNu, 12 kAussage - kAyotsargaH prayotsarga, 13 paccakkhANe - pratyAkhyAnaM pratyAbhyAna, 14 thayathuimaMgale - stavastutimaMgalaM stavastuti maMgala, 15 kAla DilehaNayA - kAlapratyupekSaNatA aNApratyupekSaNutA, 16 pAyacchittakaraNe - prAyazcittakaraNaM Ayazcitta12Nu, 17 khamAvaNayA - kSamApaNatA kSabhAyanatA, 18 samjhAe - svAdhyAyaH svAdhyAya, 18 vAyaNA - vAcanatA vAyanatA, 20 paripucchaNayA-pratipracchanatA pratipraccha. natA 21 pariyaTTaNayA-parAvartanatA, parAvartanatA 22 aNuppehA - anuprekSA anuprekSA, 23 dhammakahA-dharmakathA dharbhaJjyA, 24 suyasta ArAhaNAyA - zrutasyArAdhanatA zrutanIyArAdhanatA,25 egaggamaNasaMnivesaNayA - ekAgramana saMnivezanA mezrAzratAnI ArAdhanA, 26 saMjame -saMyamaH saMyama, 27 tavo - tapaH ta5, 28 vodANe - vyavadAna vyavahAna 25 suhasAe-sukhazAyaH subhazAta, 30 appaDibaddhayA - apratibaddhatA apratimaddhatA, 31 vivittasayaNAsaNasevaNayA - viviktazayanAsana sevanatA vivastizayanAsana sevanatA, 32
Page #1001
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a029 saMvegAdi trisaptatipadArthanAmAni 33, upadhipratyAkhyAnam 34, AhArapratyAkhyAnam 35, kaSAyamatyAkhyAnaM 36, yogapratyAkhyAnaM 37, zarIramatyAkhyAnaM 38, sahAyapratyAkhyAnaM 39, bhaktapratyAkhyAnaM 40, sadbhAvapratyAkhyAnaM 41, pratirUpaNatA 42, vaiyAvRttyam 43 sarvaguNasaMpannatA 44, vItarAgatA 45, zAntiH 46, muktiH47, mArdavam 48, Arjavam 49, bhAvasatyaM 50, karaNasatyaM 51, yogasatyaM 52, manoguptatA 53, vAgguptatA natA) viviktazayanAsanasevanatA 32 (viNivaNayA-vinivartanatA) vinivartanatA33(sabhogapaccakkhANe-saMbhogapratyAkhyAna) saMbhogapratyAkhyAna 34(uvahipaccakkhANe-upadhi pratyAkhyAnam )upadhipratyAkhyAna35(AhArapaccakkhANe-AhArapratyAkhyAnam ) AhArapratyAkhyAna36 (kasAyapaccakkhANe-kaSAyapratyAkhyAnam) kaSAyapratyAkhyAna 37 (jogapaccakkhANeyogapratyAkhyAnam ) yogapratyAkhyAna 38 (sarIrapaccarakhANe-zarIrapratyA khyAnaM) zarIrapratyAkhyAna 39 (sahAyapaccakkhANe-sahAyapratyAkhyAnaM) sahAyapratyAkhyAna 40 (bhattapaccakkhANe-bhaktapratyAkhyAnaM) akapratyAkhyAna 41 (sanbhAvapaccakkhANe-sadbhAvapratyAkhyAnaM ) sadbhAvapratyAkhyAna 42 (paDirUvaNayA-pratirUpanatA) pratirUpatA 43 (veyAvacce-vaiyAvRtyam ) vaiyAvRtya 44 (savvaguNasaMpaNayA-sarvaguNasaMpannatA) sarvaguNasaMpannatA 45( vIyarAgayA-botarAgatA) vItarAgatA 43 (khaMtI-kSAntiH) kSAnti47 (muttI-muktiH ) sukti 48 (madave-mArdavam ) mArdava 49 (ajjaveAjavaM) Ajava50 (mAksacce-bhAvasatya) bhAvasatya 51 (karaNasaccekaraNasatyaM ) karaNasatya 52 (jogasacce-yogasatya) yogasatya 53 (maNaviNivaTTaNayA-vinivartanatA vinivanitA, 33 saMbhogapaccakkhANe-saMbhogapratyAkhyAnaM samAgapratyAbhyAna, 34 uvahipaccakkhANe-upadhipratyAkhyAnam adhipratyAbhyAna, * 34 AhArapaccakkhANe-AhArapratyAkhyAnam 2mADA2pratyAdhyAna, 36 kasAyapaccakkhANe-kaSAyapratyAkhyAnam 4Aya pratyAbhyAna, 37 jogapaccakkhANe-yogapratyAkhyAnam yogapratyAdhyAna,38 sarIrapaccakkhANe-zarIrapratyAkhyAnaM zarI2pratyAdhyAna,38 sahA thapaccakkhANe-sahAyapratyAkhyAnaM sahAya pratyAbhyAna,40bhattapaccakkhANe-bhaktapratyAkhyAnaM sAta pratyAbhyAna, 41 sambhAvapaccakkhANe-sadbhAvapratyAkhyAnaM samApa pratyAbhyAna, 42 paDirUvaNakA-pratirUpanatA prati35tA 43 veyAvacce-vaiyAvRtyam vaiyAkRtya, 44 savvaguNasaMpaNayA-sarvaguNasaMpannatA sarvaguNasaMpannatA, 45 vIyarAgayA-vItarAgayatA pItAtA,46 khaMtI-kSantiH zAnti,47muttI-muktiH bhuti,48mahave-mArdavam bhAva, 48 ajave-ArjavaM mA 1, 50 bhAvasacce-bhAvasatya mAvasatya, 51 karaNasaccekaraNasatyaM 42 satya 52 jogasacce-yogasatyaM yogasatya, 57 maNaguttayA
Page #1002
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre 54, kAyaguptatA 55, manaH samAdhAraNatA 56, vAksamAdhAraNatA 57 kAyasamAdhAraNatA 58, jJAnasaMpannatA 59, darzanasaMpannatA 60, cAritrasaMpannatA 61, zrotrendriyanigrahaH 62, cakSurindriyanigrahaH, 63 ghrANendriyanigrahaH 64, jivendriyanigrahaH 65, sparzendriyanigrahaH 66, krodhavijayaH 67, mAnavijayaH 68, mAyAvijayaH 69, lobhavijayaH 70, premadveSamithyAdarzanavijayaH 71, zailezI 72, akarmatA 73 / iti / guttayA-manoguptatA) manoguptatA 54 (vayaguttayA-vAgguptatA ) vAgguptatA 55 ( kAyaguttayA-kAyagusatA) kAyaguptalA 56 (saNasamAdhAraNayA-manaH samAdhAraNatA)lana samAdhAraNatA57(vayasamAdhAraNayA-bAkasamAdhAraNatA) vAkUsamAdhAraNatA 58(kAyasamAdhAraNayA-kAyasamAdhAraNatA) kAyalamAdhAraNatA 59(nAgasaMpannayA-jJAnasaMpannatA)jJAnasaMpannatA60(dasaNasaMpannayA-darza nasaMpannatA) darzanasaMpannatA 61 (caritasaMpannayA-cAritrasaMpannatA) cAritra saMpannatA 62 (soiMdiyaniggahe-zrotredriyanigrahaH) otrendriyanigraha 63 (cakkhidiyaniggahe-cakSurindriyanigrahaH) cakSurindriyanigraha 64 (ghANidiya niggahe-ghANendriyanigrahaH ) ghANendriyanigraha 65 (jibhidiyaniggahejihavendriyanigrahaH) jihUvendriyanigraha 66 (kAlindiyaniggahe-sparzendriya nigrahaH) sparzanendriyanigraha 67 (kolavijae-krodhavijayaH) krodhavijaya 68 (mANavijae-mAnavijayaH) mAnavijaya 69 (sAyAvijae-mAyAmanoguptatA bhanAguptatA, 54 vayaguttayA-pAraguptatA pAzuptatA, 55 kAyaguttayAkAyaguptatA 4AyaguptatA, 56maNasamAdhAraNayA-manaH samAdhAraNatA mana' sabhAdhAraNatA, 57 vayasamAdhAraNayA-vAksamAdhAraNatA vA sabhAdhAraNatA, 58 kAyasamAdhoraNayAkAyasamAdhAraNatA 4ya samAdhAraNatA, 5 nANasaMpannayA-jJAnasaMpannatA jJAna sa4bhatA, 60 dasaNasaMpannayA-darzanasaMpannatA zanasa pannatA, 11 carittasaMpannayAcAritrasaMpannatA yAstrisaMpannatA, 12 soiMdiyanigAhe-zrotrendriyanigraha zrI. ndriya niDa, 13 cakkhidiyaniggahe-cakSurindriyanigraha yakSurindriya niyaDa, 64 dhANidiyaniggahe-naNendriyanigrahaH prANendriya nigraha, 65 jibhidiyaniggahe-jihavendriyanigrahaH lAindriya niyaDa,69 phAsindiyaniggahe-sparzendriyanigraha spezendriya ---nayara, 17 kohavijae-krodhavijayaH oSavilya, 18 mANavijae-mAnavijayaH bhAna
Page #1003
--------------------------------------------------------------------------
________________ 197 priyadarzinI TIkA a0 29 saMvegasvarUpavarNanam ? TIkA- 'tasraNaM' ityAdi / tasya=samyaktvaparAkramanAmakasyAdhyayanasya khalu ayam = anantarameva vakSyamANaH arthaH- evam=amunA vakSyamANaprakAreNa yathAnukramam, AkhyAyate - thyate bhagavatA mahAvIreNa zrI vardhamAnasvAminA tIrthakareNa " tad yathA ' iti / yathA - yAdRzaM vakSyamANArthasya nAma, tadevaM nirdizyate - ' saMvega ' ityAdi / ' saMvega. ' ityArabhya ' akarmA paryantA visaptatisaMkhyakA arthA mokSasya kAraNamityarthaH // atha zrI sudharmAsvAmI jambUsvAmInaM gautamapraznabhagavaduttararUpamadhyayanaM kathayati tatra pUrvaM prathama bheda saMvegasvarUpamAha - mUlam - saMvegeNaM saMte ! jIve kiM jaNayai ? | saMvegeNaM aNuttaraM dhammasaddhaM jaNayai | aNuttarAe dhammasaddhAe saMvegaM havvamAgacchai / aNaMtANuvaMdhiko hamANamAyAlobhe khavai / navaM ca kammaM na baMdhai / tappaccaiyaM ca NaM micchattavisohiM kAUNa daMsaNarAhae bhavai / daMsaNavisohIe va NaM visudvAra atthegaie teNeva bhavaggaNeNaM sijjhaI / visohIe ya NaM visudvAe tacaM puNo bhavaggahaNaM nAikkamai // sU01 // chayA--saMvegena bhadanta ! jIvaH kiM janayati ?, saMvegena anuttarAM dharmazraddhAM janayati, anuttarayA dharmazraddhayA saMvegaM zIghramAgacchati / ananvAnubandhikrodhamAnamAyAlobhAt kSapayati / navaM karma na badhnAti, tatmatyayikAM ca khalu mithyAtvavizuddhiM kRtvA darzanArAdhako bhavati / darzanavizuddhayA ca khalu vizuddhayA astyekaH tenaiva bhavagrahaNena sidhyati / vizuddhayA ca khalu vizuddhayA tRtIyaM punarbhavagrahaNaM nAtikrAmati // 0 // 1 // vijayaH) mAyAvijaya 70 (lohavijae - lobhavijayaH) lobhakA vijaya 71 (pejjado samicchAdaMsaNa vijae - premadveSamithyAdarzana vijayaH) presadvepamithyA darzanakAvijaya72 (selesI - zailezI zailezI 73 (akrammadA-akarmatA) akarmatA yahAM taka ye artha mokSake kAraNa hai| inakI saMkhyA tihattara hai / unameM pahalA bola saMvegakA svarUpako kahate hai- 'saMveroNaM' ityAdi / vinaya 68 mAyAvijae- mAyAvijayaH bhAyAvitrya, 70 lodavijae - lobhavijayaH bAla vibhya, 71 pejja dosamicchAda saNavijae - premadveSamithyAdarzanavijayaH prema, dveSa, mithyAddoSa vinaya, 72 selesI - zailegI zaiseSI, 73 akammA - akarmatA tA ahI sudhI A ameAkSanu kAraNa che, AnI saMkhyA tAMtera che.
Page #1004
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre TIkA-'saMvegeNaM ate' ityaadi| he bhadanta ! saMvegena-narasurasukhaparihAreNa mokSasukhamAtrAbhilApaH saMvegaH / yadvA-dharmAdhanurAgarUpaH zubhAdhyavasAyavizeSaH saMvegaH / tathA coktam tatthye dharme dhvastahiMsAprabandhe, deve raagdvepmohaadimukte| sAdhau sarvagranthasaMdarbhahIne, saMvego'sau nizcalo yo'nurAgaH // 1 // yadvA-jinavacanamAvitAntaHkaraNatA saMvegaH, yadvA-savavirAgaH saMvegaH, tena anvayArya-(bhaMte-bhadanta ) he bhagavan ! . (saMvegeNaM jIve kiM jaNayai-saMvegena jIvaH kiM janayati ) saMvegase jIva kisa guNako utpanna karatA hai ? narasukha, surasukhakI abhilASA nahIM karake mAtra mokSa sukhakI abhilASA honA isakA nAma saMvega hai| athavA dharmAdikameM anuroga rUpa jo zubha adhyavasAya vizeSa hotA hai usakA nAma saMvega hai / yahI bAta anyatra bhI kahI hai___ "tathye dharme dhvastahiMsA prabandhe, deve raagdvessmohaadimukt| sAdhau sarvagranthasaMdarbhahIne, saMvego'sau nizcaloyo'nurAgaH // 1 // " hiMsArahita sacce dharma meM, rAgadveSa moharahita devameM aura sarvathA parigraharahita sacce zurumeM jo nizcala anurAga ho use saMvega kahate hai| athavA-jina vacanoMse bhAvita antaHkaraNatAkA nAma bhIsaMvega hai| athavA bhavase virAga honA yaha bhI saMvega hai / usa saMvegale jIva kona temA prathamaghola sa 2135ne 47 cha" saMvegaNaM " tyA ! manvayArtha- magavAna ! saMvegeNaM jIve ki jaNayai-saMvegena jIvaH ki vanati saMvegathI jIva kayA guNane utpanna kare che ? narasukha, surasukhanI abhilASA na karatAM mAtra mokSa sukhanI abhilASA thavI enuM nAma saMvega che. ethavA dharmAdikamAM anurAgarUpa je zubha, adhyavasAya vizeSa hoya che. tenA nAma saMvega che. A vAta anya sthaLe paNa kahevAmAM Avela che" tathye dharme dhvasta hiMsA prabaMdhe, deve raagdvessmohaadimukte| sAdhau sarvagranthasaMdarbhahIne, saMvego'sau nizcalo yo'nuraagH||shaa" hisA rahita sAcA dharmamAM, rAgadveSa deha Adi doSarahita sAcA devamAM sarvathA parigraha rahita sAcA gurUmAM, je nizcala anurAga-prema hoya tene savA 49 che. // 1 // athavA-jIna vacanethI bhavita aMtaHkaraNatAnuM nAma paNa saMvega che. athavA vIvirAga thavuM e paNa sa ga che. e sa vegathI jIve kayA guNane utpanna karela che?
Page #1005
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 29 saMvegasvarUpavarNanam 199 saMvegena jIvaH - AtmA kiM janayati- kaM guNamutpAdayati / bhagavAn kathayati -- ' saMvegeNaM aNuttaraM dhammasaddhaM jaNayai' ityAdi / " he ziSya ! jIvaH saMvegena anuttarAm - ra - sarvotkRSTAM dharmazraddhAM dharmaH zrutacAritralakSaNastatra zraddhA tatkaraNAbhilASarUpA, tAM, janayati, tayA'nuttarayA dharmazraddhayA saMvegaM viziSTataraM saMvegaM, atizayena mokSAbhilASaM zIghram Agacchati prApnoti / tato narakAnubandhino narakagati dAyino'nantAnubandhi krodhamAnamAyAlobhAnvakSyamANalakSaNAn caturo'pi kaSAyAn kSapayati, navaM ca karma azubhaprakRtirUpaM jJAnAvaraNIyAdikaM na badhnAti, evamapi ko guNa iti jijJAsAyAmAha - 'tappaccaiyaM ' iti / tatpratyayikAM=sakaSAya kSayaH pratyayo nimittaM yasyAH sA tatpratyayA, saiva guNotpanna karatA hai ? | isa prakAra pUchane para bhagavAn kahate haiM ki- (saMvegeNaM aNuttaraM dhammasad jaNayai - saMvegena anuttarAM dharmazraddhAM janayati ) yaha jIva saMvega prApti se sarvotkRSTa dharmazraddhAko - zrutacAritrarUpa dharma meM tatkaraNA milAparUpa zraddhAko utpanna karatA hai / (aNuttarAe dhammasaddhAe saMvegaM havvamAgacchai- anuttarayA dharmazraddhayA saMvegaH zIghra Agacchati) pazcAt sarvotkRSTa usa dharmazraddhAse viziSTara saMvegako - ati zaya mokSAbhilASako zIghra prApta karatA hai / tathA (aNaMtANubaMdhakoha mANa mAyA lobhe khabai- anaMtAnubaMdhi krodhamAna mAyA lobhAna kSapayatiH) anaMtAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA, evaM lobha, ina cAra kaSAyoM ko jo ki jIvake liye narakAdi gati dete haiM tathA jinake lakSaNa Age kahegeM unako naSTa karatA hai ( navaM ca kammaM na baMdhai- navaM karmaca na badhnAti ) evaM navIna jJAnAvaraNIyAdika azubha prakRtirUpa karmoMkA baMdha nahIM karatA hai / (tappaccaiyaM ca NaM micchattavisohiM kAUNa daMsaNArAhae bhavai - tatpratya yA prabhAho pUchavAthI bhagavAna he che haiM. saMvegaNaM aNuttaraM dhammasaddhaM jaNayai - saMvegena anuttarAM dharmazraddhAM janayati gAlava saMvegaprAptithI sarvotkRSTa dharmazraddhAne zrutayastri35 dharmaM bhAM tatraNutAbhidyAyazya zraddhAne utpanna are che. aNuttarAe dhammasaddhAe saMvegaM havvamAgacchi-anuttarayA dharmazraddhayA savegaM zIghra Agacchati pachIthI sarvotkRSTa yo dharma zraddhAthI viziSTatara savegane atizaya bhokSAlitASIne zIghra prApta ure . anaMtANu baMdha koha mANamAyA lobhe khavai - anaMtAnudhi krodha mAna mAyA lobhAn kSapayati tathA anAntubaMdhI krodha, mAna, mAyA ane lebha A cAra kaSAye...ne-ke, je jIvane mATe naraka gati apAvanAra che, tathA jenAM lakSaNa AgaLa kahevAmAM Avaze, senA nAza are che. navaM ca kammaM baMdhai - navaM ca karma badhnAti bhane navIna jJAnAvara ziyAdi azubha prabhRtiya ubhenA gaMdha uratA nathI. tappaccaiyaM caNaM
Page #1006
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana sUtre 200 S tatpratyayikA, tAM ca khalu mithyAtvavizuddhi - midhyAtvasya vizuddhiH - vizodhanaM sarvathA kSayasta, kRtvA darzanArAdhakaH - darzanasya - prasaGgavazAt kSAyikasamyaktvasya, ArAdhakaH-niraticAra- pAlako bhavati / tenApi ko guNaH syAdityAzaGkyAha'daMsaNa visohIe' iti / vizuddhayA = atyantanirmalayA darzanavizuddhayA= darzanasya - samyaktvasya vizuddhyA - darzanAcAraparipAlanAd viziSTazuddhayA ca ekakaH-ko'pyekaH, asti = bhavati, na tu sAdhAraNo janastathAvidho bhavatItyarthaH / sa ca tAdRzadarzanavizuddhisaMpannaH tenaiva bhavagrahaNena sidhyati / yasmin janmani darzanasya tathA vidhAzuddhistasminneva janmani siddhigatiM prApnoti yathA marudevIsvAminI / atha yastu kazcid AyuSo'lpatvAdavaziSTakarmA zatvena tenaiva bhavagrahaNena na sidhyati, kisI vizuddhayA darzanavizuddhayA tRtIya punarbhavagrahaNam - anyajayikAM ca khalu mithyAtvavizuddhi kRtvA - darzanArAdhako bhavati) usase kapAya kSaya hai pratyaya - nimitta - jisakA aisI mithyAtva vizuddhi karake yaha jIva kSAyika samyaktvakA niraticAra pAlanevAlA bana jAtA hai / (daMsaNa visohie ya NaM visudvAe - darzanavizuddhayA ca khalu vizuddhayA) vizuddha atyanta nirmala - usa darzanakI vizuddhise - darzanAcAra ke paripAlana se viziSTa huI zuddhise ( atthe gaie teNeva bhavaggaNaM sijjhaI-asti ekakaH tenaiva bhavagrahaNena sidhyati ) koI eka jIva aisA hotA hai ki jo usI bhakse sidvigatiko prApta karatA hai / parantu ( visohie yaNaM cisuddhA tacca puNo bhavaggaNaM nAiAmai = vizodhyA ca khalu vizuddhayA tRtIyaM punarbhavagrahaNaM vAtikrAmati ) jo jIva AyuSya ke alpa raha jAne ke kAraNa kucha karma avaziSTa rahanese yadi usI bhavameM mokSa nahIM jA sake to vaha utkRSTa darzana vizuddhike prabhAva se tIsare bhavako to nahIM micchattavisohi kAuNa daMsaNArAhae bhavai - tatpratyayikAM ca khalu mithyAtvavizuddhi kRtvA darzanArAdhako bhavati yenAthI ussaayne| kSaya thAya che. pratyaya-nimitta netu evuM mithyAtva vizuddhi karIne A jIva kSAyika samyakatvanA niraticAra pALavA vAjA anI laya che dasaNavisohie ya NaM vizuddhAe - darzana vizuddhayA ca khalu vizuddhacA vizuddha-atyaMta nimaeNLa e dananI vizuddhatAthI darzanAcAranA pari pAdAnathI viziSTa thayesa zuddhithI atthegaie teNeva bhavaggaNaM sijjhai - asti eka tenaiva bhavagrahaNena sidhyati / meDa va meve hoya che ! ? bhena lavathI siddhigatine prApta urI se che. paraMtu visohie ya NaM visuddhAe tacyaM puNo bhavaggahaNaM nAikamai-vizodhyA ca khalu vizudhyA tRtIyaM punarbhavagrahaNaM nAtikrAmati je jIva echI AyuSyanA kAraNe keTalAMka kama avaziSTa rahevAthI jo eja vamAM meAkSane prApta na karI zake te te utkRSTa darzana vizuddhinA prabhAvathI
Page #1007
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 29 nirvedasvarUpavarNanam 2 201 nmopAdAnAtmakaM nAtikrAmati-nAtivartate, so'vazyaM tRtIyabhave sidhyatItyarthaH zAlibhadravat / utkRSTadarzanArAdhakApekSayaitat , uktaMhi ukkosadasaNeNaM bhaMte ! jIve kaihiM bhavaggahaNehi sijjhijjA ? goyamA ! ukoseNaM teNeva, tao mukke taiyaM NAikkamai // 1 // ___ chAyA-utkRSTadarzanena bhadanta ! jIvaH katibhirbhavagrahaNaiH sidhyet ? gautama ! utkarSeNa tenaiva, tato muktastRtIyaM nAtikrAmati // iti // sU0 1 // saMvegAdavazya nirvedaH syAditi dvitIya bhedarUpaMtamAhamUlam-nivveeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? nivveeNaM divvamANussa tericchiesu kAmabhoesu nivveyaM havvamAgacchai savvavisaesu virajjai, savvavisaesu virajjamANe AraMbhapariggaha pariccAyaM karei, AraMbhapariggahapariccAyaM karemANe saMsAramaggaM vocchidai siddhimaggapaDivanne ya havai // 2 // ____ chAyA-nidena bhadanta ! jIvaH kiM janayati ?, nidena divyamAnuSa tairaztheSu kAmabhogeSu nirvedaM zIghramAgacchati / sarvaviSayeSu virajyate sarvaviSayeSu virajyamAnaH ArambhaparigrahatyAgaM karoti ArambhaparigrahaparityAgaM ca kurvan saMsAramArga vyavacchinatti, siddhimArgapatipannazca bhavati // 2 // TokA-'nivveeNaM bhaMte' ityAdi / he bhadanta ! nirvedena jIvaH kiM janayati ? nirvedaH-saMsArAd vairAgyaM tena, jIvaH AtmA, kiM janayati kaM guNamutpAdayati ? / atrAha-'NibveeNaM' lAtA hai arthAt vaha jIva zAlIbhadrakI taraha tIsare bhavameM avazya mokSa ko prApta karatA hai / yaha bAta utkRSTa darzanArAdhakakI apekSAle kahI hai / ___ kahA bhI hai-" ukkosa daMsaNeNaM bhaMte / jIve kaihiM bhavaggahaNehiM sijjhijjA ? goyamA / ukkoseNaM leNeva tao mukke taiyaM nnaaikmi||1|| saMvegake bAda nirveda avazya hotA hai so dUsarA bola nirvedake trIjA bhavamAM te cUkatuM nathI. arthAta te jIva zAlIbhadranI mAphaka trIjA bhavamAM avazya mokSane prApta kare che. A vAta utkRSTa dazanArAdhakanI apekSAthI kahela che. 45 -" ukkosadasaNeNaM bhante ! jIve kaihiM bhavaggahaNehi siDijhajjA 1 goyamA ! ukkoseNaM teNeva tatto mukke taiyaM NAikkamai " // 1 // | sa veganA pachI nirveda avazya thAya che. AthI have bIjA bela nirvedananA u0 26
Page #1008
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre ityAdi / nirvedena = saMsAravairAgyeNa, 'divyamAnuSa-tairazceSu yathAsaMbhavaM devAdi sambandhiSu kAmabhogeSu nirvedaM zIghramAgacchati-alametairnarakanigodAdi duHkhahetubhiH kAmabhogairiti, viziSTataraM nirvedaM zIghraM prApnotItyarthaH / 'nivveyaM havvamAgacchai' ityasya vyAkhyAmAha-'savva visaesu virajjai' iti / svarUpako kahate haiM-'nivveeNaM' ityAdi / anvayArtha-(nivveeNaM jIve kiM jaNayai-nidena jIvaH kiM janayati) nirveda guNakI prApti honese jIva kisa guNako prApta karatA hai ? bhagavAn kahate haiM-(nivveeNaM divvamANussa tericchiesu kAmabhoesu nivveyaM havvamAgacchai-nirvedena divyamAnuSatarazceSu kAmabhogeSu nirvedaM zIghraM A. gacchati) jIva java niveda-sAmAnya rUpa se saMsArase vairAgya prApta kara letA hai taba isa sthitimeM vaha jIva divya-devAdi saMbaMdhi kAmabhogoMmeM manuSya saMbaMdhi kAmabhogameM evaM tiryaMca saMbaMdhi kAmabhogoM meM aisA vicAra karatA hai ki naraka evaM nigoda Adi gatiyoMke duHkhoMke kAraNabhUta ina kAmabhogoMke sevanase kyA lAbha haiM-inakA tyAga hI uttama hai| aise vicArase vaha unameM viziSTatara nirvedako zIghra prApta karatA hai| isa vicArase bhAvita antaH karaNa hokara phira vaha jIva (savva visaesu virajjai sarva viSayeSu virajyate) samasta devAdika saMbaMdhI zabdAdika viSayoMmeM viraktiko dhAraNa karatA hai unakA parityAga kara detA hai| (savvavisaesu virajjamANe svapana vAmana pAve che" nivveeNaM "tyaadi| bha-kyA--nivveeNaM jIve ki jaNayai-niverdana jIvaH kiM janayati nive guNanI prApti thavAthI jIva kayA guNane prApta kare che bhagavAna kahe che ke, nivveeNaM divvamANussa tericchiesu kAmabhoesu nivveda havva mAgacchi-nidena divyamAnuSatairazceSu kAmabhogeSu nirvedaM zIghra Agacchati nyAre nive-sAmAnya rUpathI saMsArathI vairAgya prApta karI le che tyAre A sthitimAM te jIva divya devAdI saMbaMdhi kAmagomAM, manuSya saMbadhI kAmamAM ane tiryaMca saMbaMdhi kAmagomAM e vicAra kare che ke, naraka eva nigoda Adi gatienA duHkhanA kAraNabhUta A kAmagonA sevanathI ka lAbha thAya che ene tyAga ja uttama che. evA vicArathI te emAM viziSTatara nirvedane zIdhra prApta kare che A vicArathI mAlita mata:424ANA dhana 4 savvavisaesu virajjai-sarvaviSayeSa virAre samasta devAdika saMbadhi zabdAdika viSamAM virati dhAraNa kare che. ene parityAzache savvavisae su vijjamANe AraMbhaparigRhapariccAyaM karei-sarva viSayeSu 18 / AraMbha parigraha parityAga karoti anAtyAya 42pAthI5chIte 71 SaTUnI
Page #1009
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a0 29 nivedasvarUpavarNanam 3 sarva viSayeSu-sarveSu narAmaratiryak samvandhiSu zabdAdiviSayeSu virAjyate-vairAgyaM prApnoti / sarvaviSayeSu virAjyamAnaH teSu ArambhaparigrahaparityAgam-ArambhaHSaDjIvanikAyopamardako vyApAraH, parigrahaH-dhanadhAnyAdInAM svIkArastayoH parityAgaH-parivarjanaM, taM karoti / ArambhaparigrahatyAgaM ca kurvan saMsAramArga-mithyAtvAviratipramAdakaSAyarUpaM, vyavacchinatti vinAzayati / saMsAramArgasya vyavacchede kRte sati sa siddhimArgapratipannaH-siddhimArga-samyagdarzanAdikaM pratipanna:-mApto bhavati / ca zabdo hetvarthe, yataH yasmAt kAraNAt saMsAramArga vyavacchinatti, ataH siddhimArga pratipanno bhavatItyarthaH // 2 // AraMbhapariggaha pariccAyaM karei-sarva viSayeSu virajyamAnaH AraMbhaparigraha parityAgaM karoti ) unakA tyAga karanese phira yaha jIva SaDjIvanikAyoMke upamardanarUpa AraMbhakA evaM dhana dhAnya Adike svIkAra karanerUpa parigrahakA parityAga kara detA hai / (AraMbhapariggaha pariccAyaM karemANeArambhaparigrahaparityAgaM ca kurvan) AraMbha evaM parigrahakA parityAga karatA huA yaha.jIva (saMsArabhaggaM vocchidai siddhimaggapaDivanneya havaisaMsAra mArga vyavacchinatti siddhimArgapratipannazca bhavati) saMsArake mArga svarUpa mithyAtva, avirati, pramAda evaM kaSAya, inakA parihAra karatA hai| tathA siddhike mArgabhUta samyagdarzana samyakrajJAna evaM samyak cAritrako prApta karatA hai| tAtparya yaha hai ki jisa kAraNa yaha saMsAra mArgako parityAga kara detA hai isIse yaha siddhi mArgako prApta karatA hai // 2 // ' kAnA upamanarUpa AraMbha ane dhana, dhAnyaAdinA svIkAra karavArUpa parityAga - 4za che. AraMbhapariggahapariccAyaM karemANe-AraMbhaparigrahaparityAgaM ca kurvan mAna sana pariyaDanI parityAga 42di 42ta se 4 saMsAramagaM vocchidai-saMsAramArga vyavacchinatti sasAnA mArga 2135 mithyAtva viti, prabhAha mane pAya, maan| pariDA242 che siddhi magapaDivanne ya havai-siddhimArga pratipannazca bhavati tathA siddhinA mArgabhUta samyagu darzana, samyakrajJAna ane samyak cAritrane prApta kare che. tAtparya e che ke, je kAraNe e saMsAra mAgane parityAga karI de che. enAthI ja te siddhi bhAgane prAta 42 cha. // 2 //
Page #1010
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana sUtre nirvedo'pi dharmazraddhAvatAmeva syAditi tRtIyabhedaM dharmazraddhAsvarUpamAha - mUlam - dhammasadvAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? | dhammasaddhAe NaM sAyasokkhesurajjamANe virajjai / agAra dhammaM ca NaM cayai / aNagAre NaM jIve sArIramANasANaM dukkhANaM cheyaNa bheyaNa saMjogAINaM voccheyaM karei, avvAvAhaM ca suhaM nivvattei // sU0 3 // chAyA - dharmazraddhayA khalu bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? | dharmazraddhayA khalu sAtasaukhyeSu rajyamAno virajyate / agAradharma ca khalu tyajati / anagAraH khalu jIvaH zArIramAnasAnAM duHkhAnAM chedana bhedanasaMyogAdonAM vyavacchedaM karoti, ata eva avyAvAdhaM ca sukhaM nirvartayati // 3 // 204 TIkA - ' dhammasaddhAe ' ityAdi / praznavAkyasya vyAkhyA prAgvat / dharmazraddhayA - dharma = zrutadharmAdiH tatra zraddhAtatkaraNAbhilASarUpA, tayA, sAtasaukhyepu = sAta-sAta vedanIyaM tajjanitA saukhyAni sAtasaukhyAni madhyamapadalopIsamAsa' dantyAdirapi sAtazabdaH sAterhetumaNNyantadhAtoH sautrAt ' anupasargAlimpa ' ityAdi sUtra paThitAt pacAdyaciniSpannaH / teSu - vaiSayikamukhecvityarthaH, rajyamAnaH - pUrvakAle'nuraktaH, virajyate - vairAgyaM nirvedaguNakI prApti dharmazraddhAvAle ko hI hotI hai so tIsarA bolarUpa dharma zraddhAko kahate haiM - ' dhammasadvAeNaM ' ityAdi / - anvayArtha - (bhaMte dhammasaddhAe jIve kiMjaNayai-bhadanta ! dharmazraddhayA jIvaH ki janayati ) he bhagavan dharma zraddhAse jIva kisa guNako prApta karatA hai ? bhagavAn kahate haiM - (dhammasaddhAe NaM sAyAsokkhesurajjamANe virajja - dharmazraddhayA khalu sAtasaukhyeSu rajyamAno virajyate ) zrutacAritra rUpa dharma kI zraddhAse prANI jo ki pahile sAtAvedanIya karmake udayase jati vaiSayika sukhoM meM magna ho rahA thA aba magna nahIM hotA hai / arthAt niveda guNanI prApti dhama zraddhAvALAne ja thAya che. AthI trIjAbeAla dharmazraddhA bhATe he che' dhammasaddhAeNaM ' tyAhi / 2manvayArtha-bhante dhammasaddhAe jIve ki jaNayai - bhadanta dharmazraddhayA jIvaH jijJannati he bhagavAna ! dhazraddhAthI jIva kayA guNane prApta kare che ? lagavAna he che dhammasaddhAe NaM sAyA sokkhesu rajjamANe virajjai - dharmazraddhayA khalu sAtasaukhyeSu rajyamAno virajyate zruta yAstri35 dharmanI e ke, pahelAM sAta vedaniya kA~nA udayathI janmelA vaiSayika rahela hatA, have magna thatA nathI. arthAt jyAM sudhI zraddhAthI AegI, sukhAmAM magna zrutacAritrarUpa
Page #1011
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 nivedasvarUpavarNanam 3 205 prApnoti / agAradharma-gRhAcAraM gArhasthya ca khalu-nizcayena tyajati, gArhasthyAGgIkArasya vaipayikasu khAnurAgahetu satyAditi bhAvaH / tatazca anagAra:-anagArarahitaH pratrajitaH san khalu jIvaH zArIramAna sAnAM duHkhAnAM, kathaM bhUtAnAm ? chedanabhedana saMyogAdonAM-tatra-chedana-khaDgAdinA dvidhAkaraNaM, bhedana-kuntAdinA vidAraNaM, ihApyAdizabdasya sambandhAda tADanAdayo'pi gRhyante, tatazchedanabhedanAdInAM zArIjabataka zrutacAritrarUpa dharmakI zraddhAne isake jIvana meM apanA sthAna nahIM jamA pAyA thA taba taka yaha prANI sAtavedanIyake udayase prAptase prApta vaiSayika sukhoMmeM magna banakara bar3A khuzI hotA thA apaneko bar3A sukhI mAnatA thA-parantu ja se ho dharmako zraddhAse isakA antaHkaraNa otaprota huA vaise hI ve veSayika sukha isako heya (tyAjya) pratIta hone lge| ataH yaha unase virakta ho jAtA hai / tathA inake hetubhUta ( agAradhammaM ca NaM cayai-agAradharbha khalu tyajati) agAra dharmako-nizcayase choDa detA hai| aura (aNagAre NaM jIve sarIra mANasANaM dukkhANaM cheyaNa ayaNa saMjogAIgaM vocchedha karei avyAvAhaM ca suhaM nivvattei-anagAraH khalu jIva: zarIra mAnasAnAM duHkhAnAM chedanabhedanasaMyogAdInAM vyavacche karoti ata eva avyAvAcaM sukhaM ca nivartayAte) anagAra banakara-pravajita hokara jo isako chedanase-khaga Adi dvArA dvidhA karane se honevAle bheda nase kunta Adi dvArA vidAraNa karanese-honevAle tathA Adi zabdase tADana tarjana Adi karanese honevAle zArIrika duHkhoko iso taraha aniSTa dharmanI zraddhAe tene jIvanamAM potAnuM sthAna janmAvela na hatuM, tyAM sudhI e prANa sAtavedaniyanA udayanI prAptithI prApta vaiSayika sukhamAM mana banIne khUba sukhI thato hato. pitAne ghaNuM sukhI mAnatA hatA, paraMtu jayAre dharmanI zraddhAthI enuM aMtakaraNa etaprata banyuM eTale e viSayaka sukha ene heya pratIta thavA lAgyAM AthI e tenAthI virakta thaI jAya che. tathA zonA tubhUta agAradhamma ca NaM cayai-agAradharma ca khalu tyajati magAra mana gRhasthadharmane nizcayabI choDI he che. ane aNagAre NaM jIve sarIramANamANaM dukkhANaM cheyaNabheyaNa saMjogAINaM voccheyaM karei-anagAraH khalu jIvaH zarIramAnasAnAM duHkhAnAM chedanabhedana saMyogAdInAM vyavacchedaM karoti managAra manAna-atrata thaIne je tenA chedanathI, khaDaga Adi dvArA dvidhA karavAthI, thanAra bhedanathI, kunta Adi dvArA vidyAraNa karavAthI, thanAra tathA Adi zabdathI tADana-tAjena karavAthI thanAra zArIrika dukhene Aja rIte aniSTa padArthonA saMbaMdhathI,
Page #1012
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 uttarAdhyayamasUtra raduHkhAnAM tathA saMyogAdInAM-mAnasaduHkhAnAM, tatra saMyogaH-aniSTazabdAdInAM sambandhaH, Adi zabdAd iSTaviyogAdi saMgrahaH / teSAM duHkhAnAM vyuccheda-vivizeSeNa punaranutpattirUpeNa uccheda-nAzam atyantanivRttimiti yAvat karotisakaladuHkhakAraNIbhUtakarmanikaranirjarAkaraNAditi bhAvaH / ata eva-avyAvAdham -duHkharahitaM ca sukham-AnandaparamAnandasaMdoha, nivartayati-samutpAdayati / / atirohito hi dharmasya mahimA yat sakalamanorathAvAptidharmAd bhavati / tathA coktam dharmo'yaM dhanavallabheSu dhanadaH, kAmArthinAM kAmadaH, saubhAgyArthiSu tatpadaH, kimathavA, putrArthinAM putradaH / / . rAjyArthiSvapi rAjyadaH, kimaparaM, nAnAvikalpairnRNAM, tat kiM yanna dadAti, kiM ca tanute svargApavargAvapi // 1 // padArtho ke saMbaMdhase, iSTa padArthoM ke viyogase honevAle ArtadhyAnarUpa mAna sika duHkhoMkA nAza kara detA hai ki jisase ve duHkha punaH isako prApta na ho sake / arthAt duHkhoMke kAraNabhUta karmo kI yaha nirjarA kara detA hai ataH kAraNake abhAva meM kArya nahIM hotA hai jaba yaha jIva isa taraha zArIrika evaM mAnasika duHkhoMse rahita hokara vaha. avyAbAdha sukhoMko prApta karatA hai / dharmakI mahimA kabhI tirohita nahIM ho sakatI hai|' kAraNa ki jIvoMke dharmase hI to sakala manoratha phAlate phUlate rahate haiN| anyatra aisA hI kahA hai dharmo'yaM dhanavalbheSu dhanadaH, kAmArthinAM kAmadaH, saubhAgyArthiSu tatpradaH, kimathavA putrArthinAM putrdH| ISTa padArthanA vigathI thanAra ArtadhyAnarU5 mAnasika duHkhane nAza kare che ke jethI e dukha ene pharIthI prApta na thAya. arthAta-duHkhanA kAraNabhUta karmonI e nirjarA karI de che. AthI kAraNanA abhAvamAM kArya banatuM nathI. jyAre e jIva A rIte zArIrika ane mAnasika dukhethI rahita banIne te abbAvAhaM ca suhaM nivvattei-avyAvAvaM sukhaM ca nivartayati manyAmA sumonepAsa 12 cha, bhanI.. bhaDimA 46 tizata tha zatI nathI. 2-OM nA dharmathI ja sakaLa mane ratha phaLatA phUlatA rahe che. anya sthaLe. paNuMAvuM ja kahela che- dharmo'yaM dhanavallabheSu dhanadaH, kAmArthinAM kAmadA,. saubhAgyArthiSu tatpadaH, kimathavA putrArthinAM putradaH //
Page #1013
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207 priyadarzinI TIkA a0 29 dharmazraddhAvarNanam 4 dharmazradaiva sakalakalyANamUlakAraNamiti bhAvaH / nanu pUrvamapi savegaphalapradarzane dharmazraddhAyAstatphalasya ca prarUpaNA kRtaiva kiM punadharmazraddhAyAH phalapradarzanaM tathA sati punaruktidopo'pyApatatIti cet , ucyate-- pUrva saMvegaphalatvena dharmazraddhAyAH kathanam , iha tu svAtantryeNa dharmazraddhAyAH phala pradarzana miti na punarukti doSAvakAzaH // 3 // rAjyArthivapi rAjyadaH kimaparaM nAnAvikalpairnRNAM, tat kiM yanna dadAti, kiMca tanute svargApavargAvapi // 1 // dharma kI mahimA hI kucha aisI hai jo apane sevana karanevAle vyaktiyoMko yadi ve dhanake icchuka haiM to unako dhanakI apArarAzi detA hai, yadi ve kAmArthI haiM to unakI icchita samasta abhilASAe~ pUrNa karatA hai, ve yadi saubhAgyake abhilASI hai to unake saubhAgyako camakAtA hai, yadi ve putrArthI haiM to sarvottama putra detA hai, yadi ve rAjyake abhilASI haiM to unako rAjya detA haiN| jyAdA kyA kahA jAya-saMsArameM aisI koI bhI zubha vastu nahIM hai jo dharmase nahIM mila sakatI ho / svarga aura mokSakI prApti bhI jIvako isI eka dharmake prabhAvase hotI hai // 1 // bhAvArtha--yahAM aisI AzaMkA nahIM karanI cAhiye ki " saMvegakA phala pradarzita karate samaya sUtrakArane pahile hI dharmakI zraddhA aura usake phalakI prarUpaNA karadI hai ava dubArA dharmazraddhAke phalako pradarzita karanese rAjyArthipvapi rAjyadaH, kima paraM nAnA vikalpai nRNAM,, tat kiM yanna dadAti, kiMca tanute svargApavargAvapi // 1 // dharmane mahimA ja e che ke, tenuM sevana karanAra vyaktiomAMnI keI je dhananI IcchA dharAvanAra hoya te ene dhananI apAra rAzI Ape che. je e kamathI hoya te e IzkelI saghaLI abhilASAo pUrNa kare che. je te saubhAgyanA abhilASI hoya te tenA saubhAgyane camakAve che. je putranI abhilASAvALo hoya te tene sarvottama putra Ape che, athavA te je rAjyanA abhilASI hoya tene rAjaya Ape che. vadhAre zuM kahevAmAM Ave saMsAramAM evI koI paNa vastu nathI ke, je dharmathI maLI na zakati heya. varga ane mokSanI prApti paNa jIvane A eka dharmanA prabhAvathI ja thAya che. || 2 bhAvArtha--ahIM evI AzaMkA na karavI joIe ke, saMveganuM phaLa pradarzita karatI vakhate sUtrakAre pahelAM ja dharmanI zraddhA ane enA phaLanI prarUpaNa karI dIdhela che. bIjI vakhata dharmazraddhAnA phaLane pradarzita karavAthI
Page #1014
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 utsarAdhyayanasUtre dharmazraddhAvatA ca gurvAdeH zuzrUSA'vazyaM kAryeticaturtha guruzuzrUSAstrarUpamAhamUlam-gurusAhammiyasussUsaNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? / gurusAhammiyasussUsaNAyae NaM viNayapaDivattiM jaNayai / viNayapaDivanne ya NaM jIve aNaccAsAyaNasIle neraiyatirikkhajoNiyamaNussa devaduggaIo nimmai / vaNNasaMjalaNa bhattibahumANayAe maNussadevagaIo nibNdhi| siddhiM soggaiM ca visohei / palatthAI caNaM viNayamUlAI savvakajjAiM saahei| anne ya bahave jIve viNiittA bhavai // sU0 4 // - chAyA-guru-sAdharmika zuzrUSaNatayA khalu bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / guru sAdharmikazuzrUpaNatayA khalu vinayapratipattiM janayati / vinayapratipannazca khalu jIvaH anatyAzAtanAzIlaH nairayikatiyagyonikamanuSyadevadurgatI niruNAdi / varNasaMjvalanabhaktibahumAnatayA manuSyadevasugatInibadhnAti / siddhisugati ca vizodhayati / prazastAni ca khalu vinayamUlAni sarvakAryANi sAdhayati / anyAMzca bahUn jIvAn vinetA bhavati // sU0 4 // TIkA-'gurusAhambhiya' ityAdi / praznavAkyasya vyAkhyA prAgvat / guroH-AcAryasya paryAya-jyeSThasya ca tathA sAdharmikasya ca zuzrUSaNA-paryupAsanA, saiva gurusArmikazuzrUSaNatA, atra prAkRtapunarakti dopa lagatA hai| isakA samAdhAna yaha hai ki-pahile jo dharmazraddhAkA kathana sUtrakArane kiyA hai so unako yaha pradarzita karanA iSTa thA ki yaha dharmazraddhA saMvegakA phala hai| parantu yahA~ jo dharmazraddhAkA phala kahA hai vaha aisA nahIM kahA gayA yahAM to vaha svatantrarUpase kahA hai / ataH isameM punarUkti doSakI saMbhAvanA nahIM hai // 3 // dharmazraddhAluko guru AdikI zuzrUSA avazya karanI cAhiye-ataH punarapti doSa lAge che. AnuM samAdhAna e che ke, pahelAM je dharmazraddhAnuM kathana sUtrakAre karela che. emAM emaNe e pradarzita karavuM ISTa hatuM ke, A dharmazraddhA saveganuM phaLa che. paraMtu ahI je dharmazraddhAnuM phaLa batAvavAmAM Avela che te evuM nathI batAvyu ahIM te te svataMtrarUpathI batAvavAmAM - Avela che AthI emAM punarUkti dezanI saMbhAvanA nathI | 3 | dharmazraddhALuoe guru AdinI zu SA avazya karavI joIe. AthI cothA
Page #1015
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 gurvAdeH zuzrUSAvarNanam 4 209 tvAt svAthai 'tala ' pratyayaH evamagre'pi sarvatra bodhyam / tayA jIvaH-vinayapratipattim-vinayaprAptiM janayati-karoti / vinayamatipatraH-vinayaM pratipanna:-mAptazca jIvaH, anatyAzAtanAzIla:-guruparivAdAdi parihArAdAzAtanAyAH atizayena varjanazIla:-kenA'pi prakAreNa svalpAmapyAzAtanAmakurvan sannityarthaH, nairayikatiryagyonika manuSyadevadurgatI niruNaddhi, ayamarthaH-nairayikAzca niyaMJcazca nairayika tiryaJcasteSAM yonI nairayikatiryagyonI te eva nairayikatiryagyonike iha svArthikaH cauthA bolapa guru sAdharmika zuzrUpatAkA guNa prakaTa kiyA jAtA hai'gurusAhammiya' ityaadi| ___anvayArtha-(bhate guru sAhammiya susssUlaNayAe jIve kiM jaNayaibhadanta ! guru sodharmikazuzrUSaNayA jIvaH kiM janayati) he bhagavan / AcArya mahArAjakI athavA dIkSA paryAyace jyeSTha sAdhujanakI tathA sAdharmikakI paryupAsanAse jIva kisa guNako prApta karatA hai ? bhagavAn kahate haiM (guru sAimmiyasussUsaNayA NaM viNayaraDivattiM jaNayai-gurusAdharmika zuzrUSaNayA khalu vinayaprati pattiM janayati) guru evaM sodharmika jana AdikI zuzrUSA karanese jIva vinaya tapakI prApti karatA hai (viNayapaDivanne ya NaM jIve aNaccAsAyaNasIle neraiyatirikkha joNiya maNussadevaduggaio nibaMdhai - vinayapratipannazca khalu jIvaH ananyA zAtanA zIlA nairayika tiryaga yonikamanuSyadeva durgatI niruNaddhi) vinayazIla banA huA vaha AtlA apane gurujanakA svapna meM bhI avinaya Adi nahIM karatA hai| ataH AzAtanA doSase bilakula rahita hone ke mAsa35 gurusAbhi zuzrUSAnA zuSNa pra48 42pAmA mAcha-"gurusAhammiya" tyA za-kyA-bhante gurusAhammiya sustUsaNayAe jIve ki jaNayai-gurusAdharmika suzrUSaNayA jIvaH ki janayati sapAna ! yAyAyaH mddaa2|08nii, mayA dIkSA paryAyamAM moTA sAdhujananI, tathA sAdhamikanI, payuM pAsanAthI jIva kayA guNane prApta kare che? sApAna 49 che-gurusAhammiya sussUsaNayA NaM viNayapaDivatti jaNayai-guru sAdharmika suzrUpaNayA khalu vinayapratipattiM janayati guru mane sAyamina mAhinI suzruSA 42vAthI 1 vinaya tapanI prAsta 72 cha vinayapaDivanneya NaM jIve aNaccAsAyaNasIle neraiyatirikkha joNiya mANussa devaduggaio nibaMdhai-vinayapratipannazca khalu jIvaH ananyAzAtanAzIlaH nairayikatiryagyonikamanupya deva durgati niruNaddhi vinaya zI mana se yAtmA potAnA gurunanAmA parivAda Adi karatA nathI. AthI AzAtanA deSathI bilakula rahita hovAnA u0 27
Page #1016
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 uttarAdhyayanasUtre ka pratyayaH / ime dve yonI niruNaddhi, tathA manuSyadurgati malecchatvarUpAM niruNaddhi, tathA devadurgati-kilvipikatvAdirUpAM ca niruNAddhi-niSedhati nivArayatIti yAvat / nairayikatiryagyonimanuSyadevadurgatiprAptihetubhUtAyA azAtanAyAabhAvena ttmaaptybhaavaaditibhaavH| tathA varNasaMjvalanazaktibahumAnatayAnaNaH - zlAghA -AdaraH, tena saMjvalanaM - gurvAde guNaprakAzanaM varNasaMjvalanaM, bhaktiHabhyutthAnAdikA, bahumAnam-AntaramItivizeSaH, epa dvandve svArthe tal pratyayaH ApatvAt / varNasaMjvalanabhaktibahumAnatA tayA - gurUNAM vinayapratipattirUpayA, mAnuSyadevasugatI nivanAti tatra manuSyasugatiH aizvaryasaMpannaviziSTakulajanmAdirUpA, devasugatistu-indratvAdirUpA te ubhe sugati nivadhnAti-tAtmAyogyakarmabandhaneneti bhAvaH / siddhiyugatiM ca vizodhayati, siddhimArgasya samyag darzanAdeviMzodhanena kAraNa vaha narakagati evaM tiyazcagati, ina do durgatiyoMkA tathA manuSyoM meM mlecchatva Adi honerUpa evaM devagatimeM kilbidhika deva honerUpa durgati kA baMdha nahIM karatA hai| (vaNNasaMjalaNattibahumANayAe maNussa devagaio nivadhA - varNasaMjvalanazaktibahumAnatayA mAnuSya deva sugatI nibadhnAti) varNa saMjvalana-gurvAdikake guNaprakAzana-bhakti-unake Ane para ara yutthAna Adi karanA bahumAna antaraMga uneke prati prIti vizeSa dhAraNa karanA, ina sabake karane ke kAraNa jIva manuSya sugati-aizvaryaviziSTa kulameM janma lenArUpa sugatiko evaM devasugatiko-indratva Adi padakI prAptirUpa lugatiko pAtA hai, arthAt ina donAM mugatiyoMmeM janma leneke kAraNabhUta karmakI upArjana karatA hai isaliye sarane para vaha ina sugatiyoM meM jAkara utpanna ho jAtA haiM / tathA (lidhi loggai ca visohei-siddhiM sugati vizodhayati ) siddhirUpa sugatikA vizodhana kAraNe kaI paNa rIte te jarA sarakho paNa AzAtanA deSa na karanAra hovAnA kAraNe te narakagati ene tiryaMcagati A be durgatione tathA manuSyomAM svecchatva Adi hevArUpa ane devagatimAM kibleiSika deva thavA rUpa durgatine baMdha karato nathI. vaNNasaMjalaNabhattibahumANayAe mANussadevagaio nibadhai-vaNasaMjvalana bhakti vahumAnatayA manuSyadeva sugatiM nirvandhAti 1 214sana-guru mahinA zurnu prakAzana bhakti AvavAthI abhyasthAna AdinuM karavuM bahumAna ataraMgamAM emanA tarapha vadhu prItivALA banavuM, A saghaLuM karavAne kAraNe jIva manuSya sugatiezcaya viziSTa kuLamAM janma levA rUpa sugatine athavA deva sugatine-Idrava Adi padanI prAptirUpa sugatine pAme che. arthAt e bane sugatimAM janma levAnA kAraNabhUta karmane upArjana kare che. A kAraNe maryA pachI te A timmAmA chana. utpanna thAya che, tathA siddhisoggaI ca visohei-siddhiM sugatiM
Page #1017
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 guruzubhaSA 4 AlocanA svarUpavarNanam ca 5 211 prazastAni-prazaMsAsthAnAni khalu pinayamUlAni-binayahetukAni, sarvakAryANi= iha zrutajJAnAdIni, parabhave ca muktiM sAdhayati-prAsoti / nanvasau sArthasAdhaka eva bhavati kie ? ityAzavAha-'anne ya mahave jIne ya' ityAdi / enyAMzca vahUn jIvAn vinetA-vinayaM grAhayitA bhavati / sakalazubhAnAM vinayamUlakatvAd vinayaprApti kArayitvA parArthasAdhako'pyasau bhavatIti bhAvaH / / 0 4 // karatA hai arthAt siddhigatike kAraNabhUta samyagdarzana AdikI zuddhi karatA rahatA hai| unakI zuddhi honese (parutthAI caNavinayalUlAiMsavvakajjAiM sAhei anneya yahadhe jIne viNihattA bhavA-prazastAni khalaniyamUlAni sarvakAryANi sAdhayati, anyaoNzca baDUna jIvAm vinetA avati ) isa bhavameM prazasta tathA vinayahetuka samasta zutajJAnAdirUpa kAryoM ko tathA parAbhavameM muktirUpa kAryako prAta karatA hai / isa taraha yaha svArtha sAdhaka banatA hai kyoM ki anya bahutase manuSyoMko bhI yaha apane jIvanakAlameM isa vinayadharmameM lagA detA hai| ____ bhAvArtha-jo sAdhu apane AcAryadevako yA dIkSA paryAyAne jyeSTha sAdhujanakI yA sAdhI lAdhukI paryupAsanA-sevA Adi karatA hai vaha unakI vaiyAvRtti dvArA vinaya tapa dhAraNa karatA hai| kyoM ki jabataka AtmAmeM vinaya nahIM AtA hai tabataka dUsaroMkI sevA karanekA bhAva udita nahIM ho sakatA hai| aisA vyakti kabhI bhI apane gurvAdika AdikA apavAda apane mukhase nahIM kara lakatA hai| kyoM ki aisA karanese ca vizodhayati siddhi35 sugatirnu vizAdhana 42 cha. 2marthAt siddhagatinA 412 bhUta sabhyarzana mAlinI zuddhi 42tA 29 cha. menI zuddhi pAthI pasatthAI ca NaM vinaya mUlAI sambakajAI sAhei anneya bahave jIve viNiittA bhavai-prazastAni khalu vinayamUlAni sarvakAryANi sAdhayati anyAMzca vahUn jIvAn vinaMtA bhavati / bhavamAM prazasta tathA vinaya hetuka samasta ta jJAnAdirUpa kAryone tathA parabhavamAM muktirUpa kAryane prApta kare che. A pramANe te vArtha sAdhaka banIne paNa paramArtha sAdhaka bane che. kemake, bIjA ghaNA mANasane paNa e potAnA jIvana kALamAM A vinaya dharmamAM lagADI de che. bhAvArtha-je sAdhu pitAnA AcArya devanI athavA dIkSA paryAyamAM pitAthI moTA sAdhujananI yA sAdhama sAdhunI payuM pAsanA-sevA Adi kare che te enI viyAvRtti dvArA vinaya tapa dhAraNa kare che. kemake, jyAM sudhI AtmAmAM vinaya AvatA nathI tyAM sudhI bIjAnI sevA karavAne bhAva udaya thatuM nathI. AvA sAdhu pitAnA gurudeva Adino apavAda kadI paNa potAnA moDhethI karatA nathI.
Page #1018
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 uttarAdhyayana sUtre guruzuzrUSAM kurvato'pyaticArasaMbhave AlocanA kartavyA, ityatapaJcamabhedasvarUpAtAmAha mUlam - AloyaNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? AloyaNayAe NaM mAyAniyANamicchAdaMsaNasallANaM mokkhamaggavigghANaM anaMta saMsArabaMDaNANaM uddharaNaM karei | ujjubhAvaM ca jaNayai / ujjubhAvapaDivanne ya NaM jIve amAI itthIveyaM napuMsagaveyaM ca na baMdhai | yovabaddhaM ca NaM nijjarei // sU0 5 // AzAtanA doSakA bhAgI honA par3atA hai| AzAtanA doSa ke prabhAvase jIvako naraka aura tiryaMcagatimeM jAkara duHkha bhogane par3ate haiM / tathA yadi manuSya gatimeM bhI janma ho jAve to usaso mleccha AdirUpa nIca kula meM janma dhAraNa karanA par3atA hai / devagati meM bhI kilbiSika jAtike devoM meM janma lenA par3atA hai / ataH vaha AzAtanA doSoMse sadA bacA rahatA hai| gurvAdijanoM ke guNa prakAzana karanA, unakI bhakti karanA, vahumAna karanA yahI vaha ucita samajhatA hai / ataH isake prabhAva se devAdi sugatiyoM meM vaha janma letA hai | tathA sidvigatiko sudhAranekI ceSTAmeM nirata rahA karatA hai / samyagdarzana Adi jo sidhdhigati ke mArga hai unheM sadA saMbhAlatA rahatA hai / isI liye yaha jIva prazasta evaM vinaya mUlaka samasta kAryoM ko karatA huA anya bahutase jIvoMko bhI apane jIvanakAlameM isa dharma meM lagA jAtA hai // 4 // kemake, te jANe che ke, Ama karavAthI AzAtanA doSanA bhAgI thavuM paDe che. AzAtanA doSanA prabhAvathI jIvane naraka ane tiryaMcagatimAM jaine duHkha bhAgavavA paDe che. tathA kadAca jo manuSya gatimAM janma thaI jAya te tene mleccha AdirUpa nIca kuLAmAM janma levA paDe che, deva gatimAM paNa kiviSika jAtInA devAmAM janma levA paDe che. AthI te AzAtanAnA doSothI sadA khacatA rahe che. guru AdinA guNAnu prakAzana karavuM, emanI bhakti karavI, mahumAna karavuM, eja te ucita mAne che. AthI enA prabhAvane kAraNe devAdi sugatimAM te janma le che. tathA siddhigatine sudhAravAnI ceSTAmAM nirata rahyA kare che. samyagdarzana Adi je sadgatinA mArga che. ene sadA sa'bhALatA che A kAraNe jIva prazasta ane vinayapUrvaka saghaLA kAryane karavA uparAMta khIjA jIvAne paNa pAtAnA jIvana kALamAM A dhamamAM lagADI jAya che. II4
Page #1019
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a. 29 AlocanAsvarUpavarNanam 5 213 chAyA-AlocanatayA khalu bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? AlocanatayA khalu mAyA nidAnamithyAdarzanazalyAnAM mokSamArgavighnAnAm anantasaMsAravardhanAnAm uddharaNaM karoti RjubhAvaM ca khalu janayati, RjubhAvapratipannazca khalu jIvaH amAyI strIvedaM napuMsakavedaM ca na vadhnAti pUrvabaddhaM ca khalu nirjasyati ||suu0 5 // TIkA-'AloyaNayAe' ityAdi / praznavAkyasya vyAkhyA pUrvavat / AlocanayA-A-abhividhinA sAmastyena svadoSANAM guroragre bhAvazuddhayA vacasA prakAzanam AlocanA lovRdarzane curAdivANic / NyantAd dhAto yuc pratyayaH, tayA, mAyAnidAnamithyAdarzanazalyAnAM tatra mAyA-zAThayaM, nidAna-asya tapazcaraNAderidaM phalaM mama bhavatu iti prArthanA guru zuzrUSA karate hue bhI sAdhuko aticAra laganekI saMbhAvanA hai aisI sthitimeM usako AlocanA karanI cAhiye-so pAMcaveM bolameM AlocanAkA svarUpa kahate haiM-'AloyaNayAe' ityaadi| anvayArtha-(bhaMte AloyaNayAe jIve kiM jaNayai-bhadanta ! AlocanayA jIvaH kiM janayati) he bhagavan / AlocanAse jIva kisa guNako prApta karatA haiM ? uttarameM kahate haiM-(AloyaNayAe NaM mAyA niyANa micchAdasaNasallANaM udhdharaNaM karei - AlocanayA khalu mAyAnidAna mithyAdarzanazalyAnAM udhadharaNaM karoti) AlocanAse arthAt bhAvoMkI zuddhipUrvaka apane doSoMko guru mahArAjake samIpa vacana dvArA prakaTa karanese-jIva mAyA, nidAna evaM mithyAdarzana, ina tIna zalyoMko dUra karatA hai / zaThatA (kapaTa)kA nAma lAyA hai, 'isa tapazcaraNa AdikA mujhe yaha phala mile ' isa prakArakI prArthanAtmaka vicAradhArAkA nAma nidAna hai| guru zaBSA karavA chatAM paNa sAdhune aticAra lAgavAnI saMbhAvanA che. evI sthitimAM eNe AlocanA karavI joIe jethI pAMcamAM bolamAM AlocanAnuM 21354 cha-" AloyaNayAe"chatyA ma-kyAtha-bhaMte AloyaNayAe jIve kiM jaNayai-bhadanta AlocanayA jAvaH kiM jAnayati mAvAna! mAsAyanAthI 71 cyA gugune prApta 42 cha ? uttaramA 4 che AlocaNayAe NaM mAyA niyANa miclAdasaNa sallANaM uddharaNaM kareiAlocanayA khalu mAyAnidAnamithyAdarzanazalyAnAM uddharaNaM karoti mAyanAyI arthAt bhavanI zuddhipUrvaka pitAnA doSone gurumahArAja samakSa vacana dvArA pragaTa karavAthI jIva mAyA, nidAna ane mithyAdarzana, A traNa zalyAne dUra kare che. zatA (458) nAma mAyA che. "AL tapazcaryA mAhinu bhane 2 // 50 bhanyu" A prakAranI prArthanAtmaka vicAradhArAnuM nAma nidAna che. atamAM tatkAlina
Page #1020
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanasUtre tmakaM, mithyAdarzanaM - atattve tattvAbhinivezaH, tatvecAtatvAbhinivezaH etacca abhigrAhikAdibhedena bahuvidham , etAni zalyAnIva, zalyavaduHkhajanakatvAditi mAyAnidAnamiyAdarzanazalyAni, teSAm uddharaNam = apanayanaM karotItyanvayaH / mAyAnidAnamithyAdarzanazalyAnAM-kathaMbhUtAnAm ? mokSamArgavighnAnAM-pApAnuvandhi karmavandhahetutvena muktivighAtakAnAm , punaH kathaMbhUtAnAM ? anantasaMsAravardhanA nAm-anantasaMsAraM vardhayanti-vRddhiM nayantItyanantasaMsAravardhanAni teSAm / AlocanAyA anyacca phalamAha-'uju bhAvaM ca jaNayaha' iti / RjubhAvaM ca janayati, iha ca zabdo hetvarthe / ca=yataH mAyAnidAnAdizalyAnAM samuddharaNaM karoti, ata:RjubhAvam-ArjavaM janayati-pratipacate-prAmotItyarthaH / RjubhAvaM pratipannazca jIvaH amAyI-mAyArahitaH san strIvedaM napuMsakavedaM ca na badhnAti / pUrvavaddhaM ca tad dvayaM atattvoMmeM tatvAbhinivezakA nAma mithyAdarzana haiN| tathA tattvoMmeM atattvAbhinivezakA nAma bhI mithyAdarzana hai| abhigrahika Adike bhedase yahaaneka prakArakA hotA hai / zalya jisa prakAra jIvoMko anekavidha duHkhoMkA utpAdaka hotA hai| usI prakAra ye zalya bhI isa jIvako anekavidha kaSTadAtA hote haiM ataH ye zalyake samAna zalya haiN| inakA apanayana vaha isaliye karatA hai ye (mokkha magga vigghANaM aNaMtasaMsAra baddhaNANaM-mokSamArga vi ghnanAM ananta saMsAravardhakAnAM) pApAnubaMdhi karmabandhake hetu haiM aura isIliye mukti mArgake ye vighAtaka haiN| tathA annanta saMsArake baDhAnevAle haiN| aba yaha AlocanA ina tInoM zalyoMko nikAla detI hai tathA (ujjubhAvaM ca jaNayaha majubhAvaM khalu janayati) jIvake bhAvoseM RjutA-saralatAko utpanna karatI hai| (ujjubhAvapaDivanne ya NaM jIve amAI itthIveyaM napuM. sagaveyaM ca na baMdhaha-jubhAvapratipannaH jIvaH amAyI strIvedaM npuNskvezanuM nAma mithyAdarzana che. tathA temAM atatvAbhinivezanuM nAma paNa mithyA darzana che. abhigrahika AdinA bhedathI e aneka prakAranAM zalya je rIte jIvane anekavidha dukha ApanAra zalya che. enuM apanayana te e mATe kare che. se mokkhamaggavigghANaM aNaMtasaMsArabaddhaNANaM-mokSamArgavighnAnAM anantasaMsAra vadhakAnAM pApAnubaMdhi karma baMdhane hetu che ane e ja kAraNe te muktimArgamAM vighAtaka che tathA anaMta sa sArane vadhAranAra che. have A AlecanA e traNe zakSyAne hI nA che tathA ujjubhAvaM ca jaNayai-RjubhAvaM khalu janayati nA mAvAmA satAne S5 42 che ajubhAvapaDivanne ya Na jIve amAI itthiveyaM napuMsagaveyaM ca na baMdhai-RjubhAvapratipannaH jIvaH amAyI strIvedanapuMsakavedaM
Page #1021
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a. 29 svadoSanidAphalavarNanam 6 215 kama khalu-nizcayena, nirjarayati-kSapayati / yadvA-pUrvavaddhaM-pUrvopArjitaM sakalaM karma nirjarayati / tathA ca muktipadaM prApnotIti bhAvaH // 0 5 // vedaM ca na bandhAti) pariNAmoM meM saralatA Alese vaha amAyI jIva strI veda evaM napuMsaka vedakA baMdha nahIM karatA hai / tathA pUrvameM baddha ina donoM vedoMkI nirjarA kara detA hai / athavA (puvvAddhaM ca NaM nijarei-pUrvabaddhaM khalu nirjarathati )kA aisA bhI artha hotA hai ki pUrvApArjita sakala karmoM kI nirjarA kara detA hai| aisA karanele usako muktipada prApta ho jAtA hai / bhAvArtha-apane doSoMko AvokI zudhdhipUrvaka gurudevake samakSa prakAzita karanA isakA nAma AlocanA hai| AlocanAke prabhAvase mAyA mithyA evaM nidAna ina tIna zalyoMkA parihAra ho jAtA hai| kAraNa ki ye tInoMzalya luktimArgakA vighAtaka haiM aura ananta saMsArakA vardhaka haiN| jIvase jaba ye tInoM zalya dara ho jAte hai to usake bhItara bar3I bhArI saralatA bar3ha jAtI hai| jo manaleM hotA hai vahI kahatA hai aura jo kahatA hai vahI karatA hai / chipAne jaisI koI bAta yahAM rahatI hI nahIM hai| isa hAlatameM amAyI isa jIvake zrIveda evaM napuMsakaveda kA baMdha nahIM hotA hai| tathA pUrvApAjita kasoM kI nirjarA hotI rahatI hai| isI taraha yaha muktikA pAtra bana jAtA hai // 5 // ca na badhnAti pariNAmomA saratA mApAthI ta mamAyA strI vaha mana. nasa4 vedanA ma 42t| nathI tathA puvvabaddhaM ca NaM nijarei-pUrvabaddhaM khalu nirjarayati pU mAM ma manna vahAnI 2 // 4 // he cha. athavA-mAnA e paNa artha thAya che ke, pUrvopAjIta saghaLA karmonI nirjarA karI de che. Ama karavAthI tene mukitapada prApta thaI jAya che. bhAvArtha-potAnA dene bhAvenI zuddhipUrvaka gurudevanI samakSa prakAzita karavA enuM nAma AlecanA che AlecanAnA prabhAvathI mAyA, mithyA ane nidAna A traNe zalyane parihAra thaI jAya che. kAraNa ke, A traNe zalya mukita mArganAM vighAtaka che. ane anaMta saMsArane vadhAranAra che. jIvamAMthI jyAre A zalyo dUra thaI jAya che. tyAre tenI aMdara ghaNI ja sArI saralatA vadhavA lAge che. je manamAM hoya teja e kahe che ane je kahe che te kare che. chupAvavA jevI vAta keI tenI aMdara rahetI nathI. AvI hAlatamAM abhAgI e jIvane strIveda ane napuMsaka vedano baMdha thato nathI. tathA pUrvopArjIta karmonI nirjarA thatI rahe che. AthI te mukitane pAtra banI jAya che. 5
Page #1022
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 uttarAdhyayanastre AlocanA ca svadopanindAvata eva saphalA bhavatItyataSaSTabhedasvarUpamAhamUlam-niMdaNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ?, niMdaNayAe NaM pacchANutAvaM jaNayai, pacchANutAveNaM virajjamANe karaNaguNaseTiM paDivajjai / karaNaguNaseDhiM paDivanne ya aNagAre mohaNijaM kammaM ugghAei // sU0 6 // chAyA-nindanatayA khalu bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / nindanatayA khalu pazcAdanutApaM janayati / pazcAdanutApena ca virajyamAnaH karaNaguNazreNi pratipadyate / karaNaguNazreNi pratipannazca anagAro mohanIyaM karma uddhAtayati // sU0 6 // TIkA-'niMdaNayAe' ityaadi| nindanayA svayameva svadoSacintanena anucitamidaM mayA kRtamityAdirUpeNa khalu jIvaH kiM janayati ? / gururAha-nindanayAkhalu jIvaH pazcAdanutApaM-pazcAtkAle'nutApaM punaH punastApaM pazcAttApaM, duSTu mayA kRtamityAdirUpaM janayati-karoti / AlocanA apane doSoMkI AtmasAkSIse nindA karane vAleko hI saphala hotI hai isaliye aba chaThA bolameM nindanAkA svarUpa kahate haiM-'niMdaNayAeNa' ityAdi / - anvayArtha-(bhaMte niMdaNayAe jIve kiM jaNayai-bhadanta ! nindanayA jIvaH kiM janayati) he bhagavan / apanI niMdA karanese jIva kisa guNako prApta karatA hai? uttarameM kahate ki-(niMdaNayAe NaM pacchANutAvaMjaNayainindanayA khalu pazcAdanutApaM janayati ) apane Apa apane doSoMkA anucintana karanerUpa nindAse 'maiMne yaha anucita kiyA hai" isa prakArake vicAra karanese jIva pazcAttApako prApta hotA hai "maiMne yaha duSThu-burAkiyA hai" ityAdirUpa anutApa karatA hai / isakA phala yaha hotA hai ki AlecanA pitAnA doSanI AtmasAkSIthI niMdA karavAvALAnIja saphaLa thAya che. mA chAro ve ch| mAmA nihAnu sva35 49 che. " niMdaNayAeNaM" tyaah| manvayArtha-bhaMte niMdaNayAe jIve ki jaNayai-bhadanta nindanayA jIvaH kiM sAnimagavAn ! tAnI nihA 42vAthI 014yA gugune prAta 42 cha? uttaramA cha cha-niMdaNayAe Na pacchANutAva jaNayai nindanayA khalu pazcAdanutApaM sati cAtapAtAnIjatana pAtAnA hoSAna manuthitana 421135nihAthI meM AvuM anucita karela che A prakArano vicAra karavAthI jIva pazcAttApane prApta thAya che. "meM A duSTa-kharAba kAma karela che" ItyAdirUpa anutApa kare
Page #1023
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 svadoSanidAphalavarNanam 6 pazcAdanutApena ca virajyamAnaH-vairAgyaM prApnuvan san karaNaguNazreNi=karaNenaapUrvakaraNena guNazreNiH, sA ca sarvoparitanasthite mohaniyAdi karmadalikAnyupAdAya udayasamayAta prabhRti dvitIyAdi samayeSvasaMkhyAtaguNA saMkhyAtaguNapulaprakSeparUpA tAm upalakSaNatvAt sthitighAta-rasaghAta guNa saMkramasthitibaMdhAzca viziSTAt pratipadyate / yadvA-karaNam-apUrvekaraNAdi, tasya guNena-mahimnA labhyA yA zreNiH sA karaNaguNazreNiH-kSapakazreNistAM pratipadyate prApnoti / yadvA karaNena pUrva kadApi aprAptena, sAdhyA yA guNazreNiH-vizadamanaH pariNAmavizeSarUpA sA karaNaguNazreNiH(pacchANutAveNaM virajjamANe karaNaguNaseTiM paDivajjai-pazcAdanutApena virajyamAnaH karaNaguNazreNiM pratipadyate) vaha una doSoMkA parityAga kara detA hai aura isa prakAra virakta banA huA vaha jIva karaNaguNazreNIko prApta kara letA hai / karaNa zabdakA apUrvakaraNa artha hai| guNazreNIkA "soM paritana sthitise mohanIya Adi karma likoko le lekara udaya samayase lagAkara dvitIyAdi samayoMmeM asaMkhyAta-guNe asaMkhyAtaguNe pugaloMkA prakSepa karanA " yaha artha hai / sthitighAta, rasaghAta, guNa saMkramaNa, sthitibaMdha, ina sabakI viziSTatAkA bhI yahAM grahaNa kara lenA cAhiye arthAt jo jIva apUrvakaraNase guNazreNIko prApta karatA hai usake viziSTa sthitighAta, viziSTarasaghAta, viziSTaguNasaMkramaNa evaM viziSTa sthitibaMdha hotA hai| athavA-karaNaguNazreNIkA yaha bhI artha hotA hai ki pUrvameM kabhI nahIM prApta hue aise apUrvakaraNa dvArA-apUrva pariNAmoM dvArA-sAdhya jo guNa cha. menu 30 me thAya che hai, pacchANutAveNaM virajjamANe karaNaguNaseDhiM paDivajjai -pazcAdanutApena virajyamAnaH karaNaguNazreNiM pratipadyate to hoSAnI parityAsa anutApa karI de che. ane A prakAre virakata banela e jIva karaNaguNazreNIne prApta karI le che. karaNa zabdano apUrvakaraNa artha che. guNazreNIne "sarvoparitana sthitithI mohanIya Adi karmadalIkene laIne udaya samayathI lagADI dvitiyAdi samayamAM asaMkhyAta guNe-asaMkhyAta gaNA pudgala prakSepa karavo" A artha che. sthiti ghAta, rasa ghAta, guNasaMkramaNa, sthitibaMdha, A sahunI viziSTatAne paNa ahIM grahaNa karI levI joIe. arthAt je jIva apUrva karaNathI guNazreNIne prApta kare che ene viziSTa sthitighAta, viziSTa rasaghAta, viziSTa guNasaMkramaNa ane viziSTa sthitibaMdha thAya che. athavA karaNaguNa zreNIne e paNa artha thAya che ke, pUrvamAM kadI paNa prApta na thayela evA apUrva karaNa dvArA-apUrva pariNAme dvArA-sAdhya je guNa zreNI che. vizada mAnasika pari. u0 28
Page #1024
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana sUtre AlocanA ca stradoSanindAvata eva saphalA bhavatItyatapaSTa bhedasvarUpamAhamUlam - niMdaNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ?, niMdaNayAe NaM pacchANutAvaM jaNayai, pacchANutAveNaM virajjamANe karaNaguNaseTiM paDivajjai / karaNaguNaseDhiM paDivanne ya aNagAre mohaNijjaM kasmaM ugghAei // sU0 6 // 216 chAyA - nindanatayA khalu bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / nindanatayA khalu pazcAdanutApaM janayati / pazcAdanutApena ca virajyamAnaH karaNaguNazreNiM pratipadyate / karaNaguNazreNiM pratipannazca anagAro mohanIyaM karma udghAtayati // 06 // TIkA- ' niMdaNayAe ' ityAdi / nindanayA = svayameva svadoSacintanena anucitamidaM mayA kRtamityAdirUpeNa khalu jIvaH kiM janayati / gururAha - nindanayA khalu jIvaH pazcAdanutApaM pazcAt kAle'nutApaM punaH punastApaM pazcAttApaM, duSTu mayA kRtamityAdirUpaM janayati - karoti / AlocanA apane doSoMkI AtmasAkSIse nindA karane vAleko hI saphala hotI hai isaliye aba chaTThA bola meM nindanAkA svarUpa kahate haiM-- 'niMdaNayApaNa ' ityAdi / anvayArtha - (bhaMte niMdaNayAe jIve kiM jagayai - bhadanta ! nindanayA jIvaH kiM janayati) he bhagavan / apanI niMdA karane se jIva kisa guNako prApta karatA hai ? uttarameM kahate ki - ( niMdaNayAe NaM pacchANutAvaM jaNayainindanayA khalu pazcAdanutApaM janayati ) apane Apa apane doSoM kA anucintana karanerUpa nindAse ' maiMne yaha anucita kiyA hai " isa prakAra ke vicAra karane se jIva pazcAttApako prApta hotA hai " maiMne yaha duSThu - burA-' kiyA hai " ityAdirUpa anutApa karatA hai / isakA phala yaha hotA hai ki AleAcanA peAtAnA dASAnI AtmasAkSIthI niMdA karavAvALAnIja saphaLa thAya che. yA zara] have chaThThA mosamAM nidhAnu sva35 uDe che." nidaNayAeNaM" ityAdi / anvayArtha -- bhaMte niMdaNayAe jIve kiM jaNayai-bhadanta nindanayA jIvaH kiM tattavRtti he bhagavAn ! peAtAnI niMdA karavAthI jIvakayA guNane prApta kare che ? uttarabhAM 4E che-niMdaNayAe NaM pacchANutAvaM jaNayai nindanayA khalu pazcAdanutApaM sattavRtti pAte potAnI jAte ja pAtAnA doSone anuciMtana karavArUpa niMdAthI me Avu anucita karela che" A prakAranA vicAra karavAthI jIva pazcAttApane rAsa thAya che, meM A duSTa--kharAma kAma karela che " ItyAdirUpa anuttApa kare
Page #1025
--------------------------------------------------------------------------
________________ 217 priyadarzinI TIkA a0 29 svadoSanidAphalavarNanam 6 pazcAdanutApena ca virajyamAnaH-vairAgyaM prApnuvan san karaNaguNazreNi karaNenaapUrvakaraNena guNazreNiH, sA ca sarvoparitanasthite mohaniyAdi karmadalikAnyupAdAya udayasamayAt prabhRti dvitIyAdi samayeSvasaMkhyAtaguNA saMkhyAtaguNapudgalaprakSeparUpA tAm upalakSaNatvAt sthitighAta-rasaghAta guNa saMkramasthitibaMdhAzca viziSTAt pratipadyate / yadvA-karaNam-apUrvakaraNAdi, tasya guNena-mahimnA labhyA yA zreNiH sA karaNaguNazreNi:-kSapakazreNistAM pratipadyate prApnoti / yadvA karaNena pUrva kadApi aprAptena, sAdhyo yA guNazreNiH-vizadamanaH pariNAmavizeSarUpA sA karaNaguNazreNiH(pacchANutAvaNaM virajjamANe karaNaguNase DhiM paDivajjai-pazcAdanutApena virajyamAnaH karaNaguNazreNiM pratipadyate ) vaha una doSoMkA parityAga kara detA hai aura isa prakAra virakta banA huA vaha jIva karaNaguNazreNIko prApta kara letA hai / karaNa zabdakA apUrvakaraNa artha hai / guNazreNIkA "sarvo paritana sthitise mohanIya Adi karma dalikoMko le lekara udaya samayase lagAkara dvitIyAdi samayoMmeM asaMkhyAta-guNe asaMkhyAtaguNeM pudgaloMkA prakSepa karanA" yaha artha hai / sthitighAta, rasaghAta, guNa saMkramaNa, sthitibaMdha, ina sabakI viziSTatAkA bhI yahAM grahaNa kara lenA cAhiye arthAta jo jIva apUrvakaraNase guNazreNIko prApta karatA hai usake viziSTa sthitighAta, viziSTarasaghAta, viziSTaguNasaMkramaNa evaM viziSTa sthitibaMdha hotA hai / athavA-karaNaguNazreNIkA yaha bhI artha hotA hai ki pUrvameM kabhI nahIM prApta hue aise apUrvakaraNa dvArA-apUrva pariNAmoM dvArA-sAdhya jo guNa cha. menu Na ye thAya che , pacchANutAveNaM virajjamANe karaNaguNaseDhiM paDivajjai -pazcAdanutApena virajyamAnaH karaNaguNazreNiM pratipadyate to hoSAnI parityAzI anutApa karI de che. ane A prakAre virakata banela e jIva karaNaguNazraNane prApta karI le che. karaNa zabdane apUrvakaraNa artha che. guNazreNIne "sarvoparitana sthitithI mehanIya Adi karmadalI kene laIne udaya samayathI lagADI ditiyAdi samayamAM asaMkhyAta guNe-asaMkhyAta gaNA yugalo prakSepa kara" A artha che. sthiti ghAta, rasa ghAta, guNasaMkramaNa, sthitibaMdha, A sahunI viziSTatAne paNa ahIM grahaNa karI levI joIe. arthAt je jIva apUrva karaNathI guNazreNIne prApta kare che ene viziSTa sthitighAta, viziSTa rasaghAta, viziSTa guNasaMkramaNa ane viziSTa sthitibaMdha thAya che. athavA karaNaguNa zreNI e paNa artha thAya che ke, pUrvamAM kadI paNa prApta na thayela evA apUrva karaNa dvArA-apUrva pariNAmo dvArA-sAdhya je guNa zreNI che. vizada mAnasika pari. u0 28
Page #1026
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 uttarAdhyayana sUtre kSapakazreNistAM pratipadyate / karaNaguNazreNi pratipannaH = prAptaJcAnagAraH - muniH mohanIyaM 1 karma udghAtayati kSapayati / 3. niMdaNayAe ' ityatra ' Nidi ' dhAtoH svArtheNica tatazca ' NyAsazrantho yuca iti pANini sUtreNa yuc pratyaye nindanA zabdo niSpadyate, tataH prAkRtatvAt svArthe ' dhAtorbhAve lyuTi ' nindanam' iti, tataH Nidi ' prAkRtatvAt svArthe talU, evaM sarvatra bodhyam; nindanameva nindanatA, tayA nindati // 06 // 4 tala tatyayaH / yadvA " 1 zreNI hai- vizada mAnasika pariNAmoMkI viziSTatA hai - usakA nAma bhI karaNaguNazreNi hai / yaha karaNaguNa zreNI kSapaka zreNIrUpa jAnanI cAhiye / athavA - apUrvakaraNa Adi karaNa haiM / isakI mahimA se jo zreNilabhya hai vaha karaNaguNa zreNI hai / isa artha meM bhI kSapaka zreNI hI guNazreNi jAnanI cAhiye / (karaNaguNaseTiM paDivanne ya aNagAre mohaNIjjaM kammaM ugdhAeikaraNaguNazreNI pratipannazca anagAraH mohanIyaM karma ugghAtayati) isa karaNa guNazreNIko prApta huA jIva anagAra munirAja - mohanIya karmako naSTa karatA hai / bhAvArtha - apane lage hue doSoMkI niMdA karanevAlA sAdhu pazcAttApa karatA huA punaH una doSoMko nahIM karatA hai / ataH unase virakta vanA huA vaha jIva karaNaguNazreNIko prApta kara mohanIya karmako naSTa kara detA hai: / AlocanA apanI nIMdA karanevAle sAdhujanako hI saphala hotI hai| isI liye usakA AlocanA ke bAda batalAyA gayA hai // 6 // NAmeAnI viziSTatA che. enuM nAma paNa karaNaguNazraNI che A karaNaguNa zreNI kSapakazreNI rUpa jANavI joie athavA--apUrvakaraNa Adi karaNa che enI mahImAthI je zreNI labhya che te karaguNa zreNI che A aCmA paNu kSepaka zreNIne 4 guNazreNI bhAvI leye. bhA karaNaguNaseTiM paDivanneya aNagAre mohaNijjaM kammaM ugdhAei-karaNaguNIzreNIM pratipannazca anagAra mohanIyaM karma udghAtayati karaNaguNu zreNIne prApta karanAra jIva anagAra-munirAja meAhaniya kane naSTa kare che. bhAvAtha peAtAne lAgelA doSonI peAtAnA ja meDhethI niMdA karavAvALA sAdhu pazcAttApa karInepharIthI e doSAne karatA nathI ane ethI virakata banela e jIva karaNaguNazreNIne prApta karIne meAhanIya kane naSTa karI de che. 'Ale canA peAtAnI niMdA karavAvALA sAdhune ja saphaLa thAya che. A mATe e canAne khAda batAvavAmA Avela che dA
Page #1027
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 gasvirUpavarNanam 7 219 bahudoSa sadbhAve nindAnantaraM gA~'pi kAryA ityasaptamabhedasvarUpAmAha mUlam-garahaNayAe Na bhaMte jIve kiM jaNayai ? garahaNayAe apurekkAraM jaNayai / apurekkAragae NaM jIve appasatthehito jogehiMto niyattei, pasatthe ya paDivajjai pasatthajogapaDivanne ya NaM aNagAre aNaMtaghAipajjave khavei // sU0 7 // __chAyA-garhaNatayA khalu bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / garhaNatayA khalu apuraskAraM janayati / apuraskAragataH khalu jIvaH aprazastebhyo yogebhyo nivartate / prazastAMzva pratipadyate / prazastayogapratipannazca khalu anagAraH anantaghAtiparyavAn kSapayati // 7 // TIkA-'garahaNayAe' ityAdi* he bhadanta ! garhaNayA gurvAdInAmagre svayaM svadopodghATanaM garhagA, tayA, jIvaH kiM janayati ? garhaNayA jIvaH khalu apuraskAram , anAdaraNIyatAM janayati prApnoti / svAtmana iti zeSaH / apuraskAragataH anAdaraNIyAtAM prAptazca khalu jIvaH aprazastebhyaH-karmabandhakAraNIbhUtebhyaH, sAvadyebhyaH iti yAvat / yogebhyaH-vAGmanaH kAyavyApArebhyaH, nivartate / prazastAn-niravadyAn yogAMstu pratipadyate ___ bahuta doSoMke sadbhAvameM nindAke bAda guru sAkSI gardA bhI karanI cAhiye so sAtaveM bolameM gardAkA svarUpa kahate hai-'garahaNayAe NaM' ityAdi / anvayArtha-(bhaMte garahaNayAe jIve kiM janayati-bhadanta garhaNayA jIvaH kiM janayati) guru mahArAjake samakSa svayaM apane doSoMko prakAzita * karanerUpa gahA~se jIva kyA prApta karatA hai ? uttarameM kahate haiM ki-(garahaNayAe apurekAra jaNayai-garhaNayA khalu apuraskAraM janayati) gA~se jIva apanI AtmAmeM anAdarako pAtA hai| (apurekAragae Na jIve appasatthehiMto jogehiMtoniyattei-apuraskAragataH khalu jIvaH aprazastebhyaH yogebhyaH -nivartate) anAdarako prAsa huA vaha jIva karmabaMdhake kAraNabhUta aprazasta ghaNA ja denA sadabhAvamAM nidA karyA pachI gurusAkSI gaha paNa karavI joIe. thI sAtamA mosamA garnu 2135 4vAmA mAve che-'garahaNayAe the' tyAdi manyAtha-bhaMte garaharaNayAe jIve kijaNayai-garhaNayA jIvaH ki janayati guru mahArAjanI samakSa svayaM potAnA dezone prakAzita karava rUpa gahIMthI jIva zuM prAta 43 cha. 1 uttaramA 49 cha hai-garahaNayAe NaM apurekkAraM jaNayai-garhaNayA khala apuraskAraM janayati thI 4 tAnI mAtmAmA sana2 pAme che. apurekkAragae NaM jIve appasatthehito jogehito niyattei-apuraskAragataH khalu jIvaH aprazastebhyaH yogebhyaH nivartate manAharane prApta thayeda ta bha mAnA
Page #1028
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 uttarAdhyayanasUtre sevate / iha cakArastvarthe / prazastayogapratipannaH-niravadyayogAn pratipannaH-sevamAnaH, khalu anagAra:-muniH, anantaghAtiparyavAn anante jJAnadarzane hantuM zIlaM yeSAM te'nantaghAtinastAn paryavAn prakaraNavazAd jJAnAvaraNIyAdi karmaNastaddhAtitvalakSaNAn pariNativizeSAt kSapayati-zrayaM nayati / iha 'anantaghAtikarmaNaH' iti vaktavye 'anantaparyavA'-nitikathanaM paryAyakSapaNenaiva dravyasya vinAza aupacAriko vyapadizyate iti vodhanArtham / ihamupalakSaNaM-muktimApterapi, trisaptatisaMkhyakAnAM sarveSAmarthAnAM saMvegAdInAM muktyarthameva prastutatvAt / evamanuktA'pi sarvatra muktiprAptireva phalatvena draSTavyA // sU0 7 // yogoMse-sAvadha mana, vacana kAyakI pravRttise-dUra haTa jAtA hai| evaM (pasatthe ya paDivajjai-prazastAMzca pratipadyate) niravadya yogoMko dhAraNa karatA hai / (pasatthajogapaDivanne ya NaM aNagAre agaMta ghAipajjave khaveiprazastayogapratipannazca khalu anagAraH anaMta ghAtipayavAn kSapayati) niravadha yogoko dhAraNa karanevAlA vaha anagAra ananta jJAna evaM anaMta darzanako AvaraNa karaneke svabhAvavAle jJAnAvaraNIyAdi karmoM ko naSTa kara detA hai| sUtrakArane "anantaghAtikarmaNaH" aisA na kaha kara "ananta paryavAn " aisA kahA hai usakA tAtparya yahI hai ki dravya-kArmaNa dravyakA nAza nahIM hotA hai kintu jJAnAvaraNIyAdi rUpa kArmaNa dravyakI paryAyoMkA hI nAza hotA hai| paryAyoMke nAza hone para kArmaNadravya usa AtmAmeM akarmaparyAya meM pariNata ho jAtA hai| isIliye paryAyake nAzase dravyakA vinAza aupacArika mAnA gayA hai| ina pUrvokta tihattara 73 saMvegAdika aoM kA eka mukti prApta karanA hI prayojana jAnanA caahiye| kAraNabhUta aprazasta gothI sAvadyamana, vacana ane kAyAnI pravRttithI dUra haTI naya che. mane pasattheya paDivajjai-prazastAMzca pratipadyate nirava yogene dhAraNa 42 che. pasattha jogapaDivanneya NaM aNagAre aNaMta ghAi pajjave khavei-prazastayoga pratipannaJca khalu anagAraH anaMtaghAtiparyavAn kSapayati niraqdha yogAne dhAra karanAra te anagAra anaMtajJAna ane anaMta darzanane AvaraNa karavAnA svabhAqam zAna129yA ni naSTa 42 che sUtradhAre "anaMtaghAtikarmaNaH" se prabhArI na utA " anaMtapayavAn " ma 49 cha. menu tAtparya mA04 che ke, dravya-karmaNa dravyane nAza thato nathI paraMtu jJAnAvaraNIyAdi rUpa karmaNa dravyonI paryAne ja nAza thAya che. paryAyone nAza thavAthI dravyane vinAza -aupacArika manAyela che. e pUrvokata tera saMvegAdika arthone mukita prApta - na prayAna351 mA naye,
Page #1029
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a. 69 sAmAyikaphalavarNanam 8 . 221 AlocanAdikaM ca sAmAyikavataH syAdityattaH aSTamabhedasvarUpaM sAmAyikamAha mUlam-sAmAieNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? / sAmAieNaM sAvajajogaviraiM jaNayai // sU0 8 // chAyA-sAmAyikena bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / sAmAyikena sAvadyayogaviratiM janayati // sU0 8 // TIkA-'sAmAieNaM' ityAdihe bhadanta ! sAmAyikena-samaH-samatvaM rAgadveSarahitatvena sarveSu jIveSu svAtmasAmya, samazabdasyAtra bhAvapradhAnanirdezAt / iha samatvaM ca samatvena darzanam , sarve jIvA mamAtmanA tulyA iti darzanam / tathA ca samasya Aya: prAptiH samAyaH samatvadarzanasya lAbhaH sa prayojanamasyeti sAmAyikaM vratam / yadvA-samasya-samatvadarzanasya AyaH prAptiryasmAt tat samAya, tat samAya, tadeva sAmAyikam / vinayAditvAt svArthe Thak / etaddhi muktisUkhanidAnabhUtAyAH sarveSu jIveSu svAtma bhAvArtha-guru mahArAjake samakSa apane doSoMkA prakAza karanA isakA nAma gahIM hai / isa gardAkA apane jIvana meM sthAna denevAlA vyakti anya sAdhujanoM dvArA anAdara pAtA hai / ataH isase vaha yahI zikSA letA hai ki mujhe bhaviSyameM isa prakArakA vyavahAra nahIM karanA cAhiye jisase mujhe dUsaroMkI tiraskArakA bhAgI bananA pdd'e| isa prakArakA vyavahAra karAnevAlA merA manavacana evaM kAyakA aprazasta yoga hai| ataH vaha isa aprazasta yogakA parityAga kara prazasta yogako dhAraNa karatA hai| prazasta yogoMke prabhAvase vaha jJAnAvaraNIyAdi karmaparyAyoMkA vinAza kara detA hai // 7 // AlocanA Adi guNa sAmAyika vAleke hote haiM ataH sUtrakAra bhAvArtha-gurumahArAjanI samakSa pitAnA donuM prakAzana karavuM enuM nAma nahIM che. A gahane potAnA jIvanamAM sthAna ApanAra vyakita anya sAdhujane dvArA anAdarane pAtra bane che. AthI te evI zikSA laI ye che ke, mAre bhaviSyamAM A prakArane vahevAra na kare joIe ke, jenAthI mAre bIjAnA skiArane pAtra banavAnuM rahe. A prakArane vyavahAra karAvanAra mArAM mana, vacana, ane kAyAne aprazasta ga che. AthI te e aprazasta cAgane parityAga karIne prazasta bhegane dhAraNa kare che. prazasta yoganA prabhAvathI te jJAnAvaraNIyAdi karma paryAne vinAza kare che. eka AlecanA Adi guNa sAmAyika vALAmAM hoya che AthI sUtrakAra
Page #1030
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 uttarAdhyayanasUtre tulya darzanarUpAyA samatAyAH prAptaye'nuSThIyate-sam=samyak, AyaH ratnatrayasya mAptiH, samAyaH pravardhamAnazaradacandrakalAvatmatikSaNavilakSaNa jJAnAdiratnatrayalAbhaH sa prayojanamasyeti sAmAyikam / tena sAmAyikena jIvaH kiM janayati / ? AThaveM bolameM sAmAyikakA kathana karate haiM-'sAnAieNaM' ityaadi| ___anvayArtha ( bhaMte sAmAieNaM jIve kiM jaNayai-bhadanta ! sAmAyi kena jIvaH kiM janayati) he bhagavan / ' sAmayikase jIva kisa guNako prApta karatA hai ? isake uttarameM kahate haiM ki-(sAmAieNaM sAvajjajogavirahaM jaNathai-sAmAyikena sAvadyayogaviratiM janayati) sAmAyikase jIva sAvadyayogase virati prApta karatA hai| rAgadveSarahita hokara samasta jIvoMko apane samAna samajhanA isakA nAma sAmAyika hai| 'sama'kA artha hai-rAgadveSarahita hokara samasta jIvoMmeM svAtmAkI samatA arthAt 'samasta jIva merehI samAna hai| isa prakArakI maanytaa| isa samatvakI samadarzanakI prApti jisase hotI hai usakA nAma sAmAyika hai| yaha samatA bhAva mukti sukhake kAraNabhUta jo samasta jIvoMmeM svAtmatulya darzana hai usakI prAptike liye anuSThita kiyA jAnA hai| isIliye acchI taraha ratnatrayakI prAptikA nAma samAya hai| jisa taraha pratikSaNa zaratkAlIna candrakalA bar3hatI rahatI hai usI taraha pratikSaNa vilakSaNa jJAnAdi ratnatraya kA lAbha honA samAyako phalitArtha hai samAya phalavAle vratako sAmayika kahate haiM / bhAbhA mAlamA sAmAyituM 4thana 42 che -" sAmAieNaM" chatyAdi. anvayArtha-bhaMte sAmAieNaM jIve ki jaNayati-bhadanta sAmAyikena jIvaH kiM janayati mAvAna sAmAyisthI 01 yA gune prApta 42 cha 1 men| utta2bhA 4 che , sAmAieNaM sAvajjajogaviraI jaNayai-sAmAyikena sAvadyayogaviratijanayati sAmAyithI sAvadhayAthI vi2ti prAta 42 cha. rAga teSa rahita banIne saghaLA jIvone pitAnA samAna samajavA enuM nAma samAcika che. "sama no artha che rAgadveSa rahita thaIne saghaLA chamAM svAtmAnI samatA arthAta saghaLA jIvo mArA samAna ja che" A prakAranI mAnyatA AvA samatvanI-sama darzananI prApti jene thAya che enuM nAma sAmAyika che. e samatAbhAva mukita sukhanA kAraNabhUta je saghaLA jIvamAM jhA:matulya darzana * che enI prAptinA mATe anuSThita karAya che. A kAraNe sArI rIte ratnatrayanI prApti nAma samAya che je rIte dararoja zaradakALanA caMdramAnI kaLA vadhatI jAya che. e ja rIte dararoja vilakSaNa jJAnAdi ratnatrayane lAbha thayo te , yanuM phaLa che, samayanA phaLavALA vratane sAmAyika kahevAmAM Ave che. A
Page #1031
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA. a029 sAmAyikaM 8 stavanaphalavarNanaM ca 9 223 bhagavAnAha-sAmAyikena jIvaH sAvadhayogavirati-sAvadyAH-karmabandhahetavo ye yogAH-vyApArAstebhyo viratiH nivRttistAM janayati-prApnotItyarthaH / dhAtUnAmanekArthatvAt / nanvanayoH kathaM kAraNakAryabhAvasaMbhavaH sAmAyikasya sAvadyayogaviratirUpatvAt paurvAparyAbhAvAditi cet, ucyate-sAmAyikasya niravadyayogasevanAtmakatayA sAvadhayoganivRttirUpaM phalaM jAyate atastayoH vRkSacchAyAvat kaarnnkaarybhaavsNgtiH| isa (samavAieNaM-sAmAyikena) sAmAyikase (sAvajjajogaviraiM jaNayai-sAvadyayogaviratiM janayati ) sAvadya yogoMse virati prApta kara letA hai / karmabaMdhake hetubhUta jo yoga hote haiM unakA nAma sAvadhayoga hai| zaMkA-sAmAyika aura sAvadya yoga viratimeM jaba koI bhedahI nahIM hai taba Apa aisA kyoM kahate haiM ki sAmAyika se sAvadya yogaviratikA lAbha jIvoMko hotA hai| kAraNa ki sAvadya yogaviratirUpa hI to sAmAyika hotI hai / ataH Apake isa kathanase jo unameM kArya kAraNabhAva banatA thA vaha aba nahIM bana sakatA hai / kyoM ki kAryake pahale kAraNa aura kAraNake bAda karma hotA hai / isa taraha kAryakAraNameM paurvAparyabhAva rahatA hai| parantu isa prakArakA paurvAMparya bhAva inameM nahIM hai| ___ isa zaMkAkA samAdhAna isa prakAra hai-sAmAyikameM niravadya yogoMkA sevana hotA hai| ataH sAmAyika niravadya yogoMke sevana svarUpa honese sAvadyayoga nivRttirUpa phala usase hotA hai / isaliye vRkSa chAyAkI taraha samayanA sAmAyikathI jIva sAvadyagothI virati prApta karI le che. karmabaMdhanA hetubhUta je vega hoya che enuM nAma sAvaghayoga che. zaMkA-sAmAyika ane sAvadyagaviratimAM jyAre keI bheda ja nathI tyAre Apa evuM kema kahe che ke, sAmAyikathI sAvaghagaviratine lAbha jIne thAya che. kAraNa ke, sAvadyagaviratirUpa ja te sAmAyika thAya che. AthI ApanA A kathanathI je enAmAM kArya kAraNa bhAva thatuM hatuM te AthI banI zakatuM nathI. kemake, kAryanI pahelAM kAraNa ane kAraNanA pachI karma thAya che. A rIte kArya kAraNamAM paoNparyabhAva rahe che. paraMtu A prakArane paurvAparya bhAva AmAM nathI. e zaMkAnuM samAdhAna A pramANe che-sAmAyikamAM niravadya gonuM sevana thAya che. AthI sAmAyika niravadya gonA sevana svarUpa hovAthI sAvadyoga nivRttirUpa phaLa enAthI thAya che. A kAraNe vRkSa chAyAnI jema A banemAM
Page #1032
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 uttarAdhyayanasUtre vRkSasthAnIya niravadyayogasevanarUpaM sAmAyikaM, chAyAsthAnIyA tatsamakAlabhAvinI sAvadyayogaviratiriti tattvam // suu08|| sAmAyikaM prAptumicchatA tIrthakarA arhantaH stotavyAH, teSAM sAmAyikapraNetRtvAditi teSAM navamabheda svarUpaM stavamAha mUlam-cauvIsatthaeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? / cau. vIsatthaeNaM dasaNavisohiM jaNayai // sU0 9 // choyA-caturviMzati stavena bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / caturviMzatistavena darzanavizodhiM janayati // sU0 9 // TIkA-'cauvIsatthaeNaM' ityAdi he bhadanta ! caturviMzatistavena-caturviMzatiH-caturviMzatisaMkhyakAstIrthaMkarAsteSAM stavaH-nAmakIrtanapUrvakaM guNakIrtanaM tena jIvaH kiM janayati ? / bhagavAnAha-catuviMzatistavena darzanavizodhi-darzanasya-jinamatAbhirocanalakSaNasya samyaktvasya vizuddhiH, tadupaghAtikarmApagamAnnamalyaM darzana vizuddhistAM janayati-pratipadyate |mu09| ina donoM meM kAryakAraNabhAvakI saMgati bana jAtI hai| vRkSake sthAnApanna niravadya yogoMkA sevanarUpa sAmAyika hai aura chAyAMke samAna usI kAla meM hone vAlI sAkyayogavirati hai // 8 // sAmAyika karanevAle vyaktiko sAmAyikake prarUpaka tIrthaMkaroMkI stuti karanI cAhiye isa liye sUtrakAra navavAM bolameM caturviMzati stavakA svarUpa kahate haiM-' cauvIutthaeNaM' ityAdi / ____ anvayArtha (bhaMte cauvIsatthaeNaM jIve ki jaNayai-bhadanta ! catuvizatistavena jIvaH kiM janayati) he bhagavan / caturviMzati tIrthakaroMke stavanase-guNakIrtanase jIva kisa guNako prApta karatA hai ? bhagavAn kahate haiM ki (cauvIsatthaeNaM daMsaNavisohiM jaNayai-caturvizatistavena darzana kAryakAraNa bhAvanI sa gati banI jAya che. vRkSanA sthAnApanna nirava genA sevanarUpa sAmAyika che. ane eja kALamAM thanArI sAvadyAga virati che. eTalAM sAmAyika karanAra vyakitae sAmAyikanA prarUpaka tirthakarenI stuti karavI joIe. A mATe sUtrakAra navamAM belamAM catuviMzati stavana svarUpa kahe che. " ca uvIsatthaeNa" tyAhi ! bha-kyAtha-bhate cauvIMsatthaeNaM jIve kiM jaNayai-bhadanta caturvizatistavena jIva kiM janayati he sApAna / yatuvizati tItha rAnA stavanathI-gupIta nathI 7 cyA zudhana prApta 42 cha ? bhagavAna 4 che ,-cauvIsatthaeNaM dasaNavisohiM
Page #1033
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 vandanAyAH phalavarNanam 10 225 tIrthaMkarAn stutvA'pi gurutrandapUrvikaiva sAmAyikagrahaNaM bhavatIti dazamaM vandanamAhamUlam - vaMdaNaeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNei ? | vaMdanaeNaM nIyAgoyaM kammaM khavei | uccAgoyaM kammaM nibaMdhai / sohaggaM ca NaM apasihayaM ANAphalaM nivvattei / dAhiNabhAvaM ca gaMjaNei // 10 // chAyA - vandanakena bhadaMta ! jIvaH kiM janayati ? | vandanakena nicaigotraM karma kSapayati / uccaigotraM karma nibadhnAti / saubhAgyaM ca khalu apratihatam AjJAphalaM nirvartayati / dakSiNabhAvaM ca khalu janayati // sU0 10 // TIkA- 'vaMdaNaeNaM' ityAdi -- he bhadanta ! vandanakena - candanaM - praNamanaM AdakSiNapradakSiNapUrvakaM paJcAGganamanena sayatanaM savinayaM gurvAderabhivAdanaM vandanameva vandanakaM tena jIvaH kiM janayati ? | bhagavAnAha - vandana kena nIcairgotra - gotrakarmabhedam adhamakulotpattikArakaM yadudayAn mahAdhano'pratirUpo buddhayAdi samanvitopi pumAn viziSTakulAbhAvAt lokarnindAM vizodhiM janayati) caturviMzati tIrthakaroM ke stavanase jIva jinamatakI tarapha ruci hone rUpa samatikI vizuddhiko prApta karatA hai| arthAt AvArakaka - rokane vAlA karmake apagama se jo darzanakI nirmalatA hai yahI darzanakI vizuddhi hai / / tIrthakaroM kI stuti karake bhI sAmAyikakA grahaNa guru vandanapUrvaka hI hotA hai isaliye aba dasaveM bolameM bandanAko kahate haiM - 'vaMdaNaNaM' ityAdi / anvayArtha - (bhaMte vandaNaeNaM jIve kiM jaNayai - bhadanta ! vandanakena jIvaH kiM janayati ) AdakSiNa pradakSiNapUrvaka paMcAgoMko namAkara sayatana evaM savinaya guru tathA bar3oMko namaskAra karanA isakA nAma vaMdana hai / he bhagavan / isa vaMdanase jIva kisa guNako prApta karatA hai ? pratyuttara meM kahate haiM ki ( vandaNaNaM nIyA goyaM kammaM khavei - vandanakena nIce gotraM jIva jInamatanI tarapha rUcI thavA rUpa samatinI vizuddhine prApta kare che. arthAt AvAraka karmanA apagamathI je dazananI nirmaLatA che eja dananI vizuddhi che. tIrthaMkarAnI stuti karIne paNa sAmAyikanuM grahaNa guruvaMdanapUrvaka ja thAya che. mA bharaNe have hasabhAM mosamAM vahanAne ahe che - "vaMdaNaeNaM" ityAdi. anvayArtha ----bhaMte vandaeNaM jIve ki jraNayai - bhadanta vandanakena jIvaH kiM nanacatti dakSiNa pradakSiNa pUrNAMka pa'cAMgeAne namAvIne sayatana ane savinaya guru tathA mATAone namaskAra karavA tenuM nAma vaMdana che he bhagavAna ! A vahanathI lava huyA guNane prApta ure che ? pratyuttaramA 4 che De-vaMdaNaNaM
Page #1034
--------------------------------------------------------------------------
________________ rada uttarAdhyayanasUtre prApnoti, tat karma apayati / uccaiotre-gotrakarmabhedaM sukulotpatti kArakaM yadudayAn nirdhanaH kulpo buddhayAdiparihiNo'pi pumAn sukule janma labdhvA satkArAbhyutthAnAdikaM labhate tat karma nibadhnAti / saubhAgyaM ca sarvajanaspRhaNIyatArUpaM nirvartayati -janayati / api ca-ca-punaH apratihatam-sarvatrA'vyAhatam , AjAphalam = AjJAvacanarUpaM phalaM nivartayati-prApnoti / vandanakAriNo hi prAya AdeyakarmaNokarma kSapayati ) jIva isa vandana karmase apane nIca gotrako-nIca gotrake baMdhako naSTa karatA hai / gotra karmake do bheda haiM 1 nIcagotra 2 ucagotra / nIcagotrake udayase jIvakI utpatti nidita kulameM hotI hai| aisA jIva cAhe mahAdhanI bhI hove, asAdhAraNarUpasaMpanna bhI hove, vuddhayAdi guNa viziSTa bhI hove to bhI viziSTa kulakA abhAva honese vaha lokaniMdAkA pAtra banatA hai| aise isa karmakA vaha baMdha nahIM karatA hai| kintu ucca gotrakA hI baMdha karatA hai| jisake udayase jIva nirdhana, kurUpa, vuddhyAdikase hIna hone para bhI sukulameM janma leneke kAraNa satkAra abhyutthAna adiko pAtA hai usakA noma uccagotra hai| guru AdikI vaMdanA karanese jIvako yaha lAbha hotA hai ki vaha nIca gotrakA baMdha nahIM karatA hai tathA ucca gotrakA baMdha karatA. hai evaM (sohaggaM khalu apaDiyam ANAphalam nivattei-saubhAgyaM ca khalu apratihatam AjJAphalaM nirvartayati) saubhAgya-sarva janoMko apanI tarpha AkRSTa karanerUpa athavA jo bhI dekhe vahI prasanna ho jAve isa pitAnA nIca gotranA baMdhane nAza kare che gotra karmanA be bheda che. (1) nIca gotra, (2) ucca gotra, nIca gotranA udayathI jIvanI utpatti nihita kuLamAM thAya che. e jIva bhale dhanavAna haya, asAdhAraNa rUpa saMpanna paNa hoya, ahi Adi guNothI viziSTha paNa hoya, te paNa viziDa kuLane abhAva te loka nidAne pAtra bane che. evA e kamane e badha karato nathI paraMtu ucca gotrane ja baMdha kare che. jenA udayathI jIra nirdhana, kurUpa, buddhi AdithI hina hovA chatAM paNa sukuLamAM janma levAnA kAraNe satkAra. abhyatthAna Adine pAme che. tenuM nAma ucca gotra che. guru AdinI vaMdanA karavAthI jIvane e lAbha thAya che ke, te nIca gotrane baMdha karatA nathI tathA ucca gotrane ja aMdha 42 cha. bhane sohanaM ca khala appaDihyam ANAphalaM nivattei-saubhAgyaM ca sala apratihatama AbAphala nivartayati saubhAjya-sA bhAsone peratAnA ta25 AkarSavA rUpa, athavA je paNa jIve te prasanna thaI jAya AvA prakArane eka
Page #1035
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 pratikramaNaphalavarNanam 11 227 'pyudayasaMbhavAdAdeyavAkyatA'pi saMbhavatIti bhAvaH / dakSiNAbhAvam anukUlabhAvaM ca lokasya janayati / vandanaprabhAvAt sarvo lokaH sarvAvasthAsvanukUla eva bhavatIti bhAvaH // 10 // sAmAyikAdiguNavatA'pi prathamAntimatIrthakarayostIrthe skhalanAmAvepi sarvadA pratikramaNaM kartavyameveti ekAdazabhedasvarUpaM tadAha- mUlam-paDikamaNeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNei ? / paDikamaNeNaM vayachidAI pihei / pihiyavayachide puNajIve niruddhAsave asabalacaritte aTThasu pavayaNamAyAsu uvautte apuhatte suppaNihae viharai // sU0 11 // chAyA--pratikramaNena bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / pratikramaNena vratacchidrANi pidadhAti / pihitavratacchidraH punarjIvo niruddhAsravaH, azabalacaritraH, aSTasu pravacanamAtRSu upayuktaH, apRthaktvaH, supraNihito viharati // 11 // prakArakA eka guNa isa jIvako isa guruvaMdanake prabhAvase prApta hotA hai| isa saubhAgyakA yaha phala hotA hai ki saba jagaha isakI AjJA calane lgtiihai| saba koI isakI bAtako mAnane lagate haiN| kyoM ki vandanakArI puruSako prAyaH AdeyakamakA bhI udya hotA hai| (dAhiNabhAvaM ca NaM jaNei-dakSiNabhAvaM ca khalu janayati) samasta avasthAoMmeM loka isake anukUla bana jAte haiM / arthAt guruvandana karane vAle sAdhuko guruvaMdanake prabhAvase nIca gotrake baMdhakA abhAva hokara ucca gotrakA baMdha hotA hai tathA apratihata AjJAphalavAle saubhAgyakI prApti hotI hai tathA samasta avasthA meM loga isake anukUla bane rahate haiM // 10 // guNa, e jIvane A guruvaMdananA prabhAvathI prApta thAya che. e saubhAgyanuM evuM phaLa maLe che ke, dareka sthaLe tenI AjJAne amala thatuM rahe che. sahu koI enI vAtane mAnavA lAge che. kemake, vaMdana kArika puruSane prAyaH Adeya bhane 55 yi thAya che. dAhiNabhAvaM ca NaM jaNei-dakSiNabhAvaM ca janayati saghaNI avasthAomAM lake ene anukULa banI jAya che. arthAta guruvaMdana karavAvALA sAdhune guruvaMdananA prabhAvathI nica getranA baMdhane abhAva thaIne ucca gotrane baMdha thAya che. tathA apratihata AjJAphaLavALA saubhAgyanI prApti thAya che. tathA samasta avasthAmAM leke emane anukULa banI rahe che. je 10
Page #1036
--------------------------------------------------------------------------
________________ - uttarAdhyayanasUtre TIkA-'paDikamaNeNaM' ityAdi he bhadanta ! pratikramaNena-pramAdAdivazena zubhayogAdazubhayogaM krAntasya punaH zubhayoga eva pratigamanaM - pratyAvartanaM pratikramaNam / caturvidhasaMghasya mAtaHsAyamanuSTheyaM Avazyaka vizeSaH tena pratikramaNena jIvaH kiM janayati ? / uttaramAhapratikramaNena jIvaH vratacchidrANI = vratAnAM prANAtipAtaviramaNAdInAM, chidrANi-aticArarUpANi vratacchidrANI tAni pidadhAti-apanayati-nivArayatItyarthaH / tathAvidhazca kaM guNaM prApnotItyAha-'pihiyavayachidde ' ityAdi / pihitavratacchidra punarjIvaH niruddhAsravaH-hiMsAdhAsravANaoN sarvathA niruddhatvAt / ataeva-azavalacAritraH-azavalaM-zabalasthAnairamizritaM doSarahitamityathaH, cAritraM yasya sa tathA, aSTasu pravacanamAtRSu paJcasamitayaH, tisroguptayazcetyetA aSTau prava sAmAyikAdi guNavAleko bhI pratikramaNa avazya karanA cAhie so gyArahaveM bolameM pratikramaNakA svarUpa kahate haiM-'paDikamaNeNaM' ityAdi / ___ anvayArtha-(bhaMte paDikamaNeNaM jIve kiM jaNei-bhadanta ! pratikramaNena jIvaH kiM janayati) he bhagavan ! pratikramaNa karanese jIva kisa guNako prApta karatA hai isake uttarameM kahate haiM ki-(paDikkamaNeNaM vayachiddAI pihei -pratikramaNena vratacchidrANi pidadhAti ) pratikramaNa karane se jIva apane prANAtipAtaviramaNarUpa vratoMke aticArarUpa chidroMko DhakatA hai-dUra karatA hai| (pihiya vayachidde puNa jIve niruddhAsave - pihitavratacchidraH punaH jIvaH niruddhAstravaH) vratoMke aticAra dUra hone para jIva hiMsAdika janya AsravoMke sarvathA niruddha honeke kAraNa (asabala caritte-azabalacaritre) nirdoSa cAritrako pAlanevAlA hotA hai / (aTThasu pavayaNamAyAsu uvautte apuhatte suppaNihae viharai - aSTasu pravacanamAtRSu upayuktaH sAmAyikAdi guNavALAe paNa pratikramaNa avazya karavuM joIe. AthI magIyArabhAM mAtamA pratibhAnu 2135 4 cha - " paDikkamaNeNa" tyAha. anvayArtha-bhate paDikamaNeNaM jIve ki jaNayai-bhadanta pratikramaNena jIvaH kiM janayati bhagavAna pratibhae upAthI 71 4yA zuzane prApta 42 cha ? tanA uttarabhAM cha , paDikkamaNeNaM vayachiddAI pihei-pratikramaNena vratachidrANi pidadhAti ati bhaera 42pAthI 71 potAnA prAtipAta vibha35 chidrona DhA cha,-12 42 cha. pihiya vayachide puNajIve niruddhAsave-pihitavratacchidraH punaH jIvaH niruddhAtavaH pratAnA matiyA2 62 thavAthI DisAnya mAsavAthI --- sarvathA ni3 DAvAne raNe asavala caritte-azavalacaritre niSi yAtrine . nA3 bhane che. aTThasu pavayaNamAyAsu uvautte apuhatte suppaNihae viharai-aSThasu
Page #1037
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - priyadarzinI TIkA a0 29 kAyotsargaphalavarNanam 12 229 canasya mAtaraH procyante tAsu, upayukta dattAvadhAnaH, tayA apRthaktva:-na vidyate pRthaktvaM-saMyamAd viyuktatvaM yasya sa ityarthaH sarvadA saMyamArAdhakaiti yAvat tAsupaNihitaH-saMyame suSTu vyApRtaH-saMyamA''rAdhanatatparaH san viharati-saMyamamArge gacchati // mU0 11 // pratikramaNe cAticArazuddhaye kAyotsargaH kartavya iti dvAdazabheda svarUpaMtamAha.. mUlam-kAussaggaNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? / kAussaggeNaM tIyapaDuppanne pAyacchittaM visohei / visuddhapAyacchitte ya jIve nivvuehiyae ohariyabharuvva bhAravahe pasatthajjhANovagae suhaM suheNaM viharai // 12 // apRthaktvaH supraNihito viharati) isa taraha nirdoSa cAritrazAlI banA huA vaha jIva pAMca samiti tIna gupti ina ATha pravacana mAtAoMmeM sAvadhAna hokara tathA sarvadA saMyamakA ArAdhaka banakara.apane saMyamakI rakSA karatA huA hI saMyamamArgameM vicaraNa karatA hai| ___ bhAvArtha-pramAda Adike vazase zubha yogase azubha yogameM prApta hue sAdhukA punaH zubha yogameM AnA pratikramaNa hai| isa pratikramaNakA yaha prabhAva hai ki vratomeM jo kucha aticAra laga jAte haiM, ve isake karane se dUra ho jAte haiM / isa taraha niraticAra vratoMkI ArAdhanA karanevAlA sAdhu AsravadvArako baMda karatA huA nirdoSa cAritrakA ArAdhaka banakara aSTapravacana mAtAoMmeM sAvadhAna hotA hai / yaha sAvadhAnatA hI usakI saMyamArAdhakatA hai // 11 // pravacanamAtRsu upayuktaH apRthaktvaH supraNihito viharati mA zata niSi yaastrizALI banela te jIva pAMca samiti ane traNa gupti A ATha pravacana mAtAemAM sAvadhAna thaIne tathA sarvadA saMyamane ArAdhaka banIne pitAnA saMyamanI rakSA karatAM karatAM te saMyama mArgamAM vicaraNa kare che. bhAvArtha-pramAda AdinA vazathI zubhagathI azubha rogane prApta banela sAdhu pharIthI zubha bhegamAM lAvanAra e pratikramaNa che. A pratikamaNane prabhAva che. temAM je kAMI aticAra lAgI jAya che te pratikamaNa karAvavAmAMthI dUra thaI jAya che. A pramANe niraticAra vratanI ArAdhanA karavAvALA sAdhu Asava dvArene baMdha karIne nirdoSa cAritranA ArAdhaka banIne ATha pravacana mAtAomAM sAvadhAna bane che. e sAvadhAnatA ja tenI saMyama ArAdhatA che. 11
Page #1038
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 uttarAdhyayanasUtre chAyA-kAyotsargeNa bhadanta ! jIvaH kiM janayati ? / kAyotsargeNa atIta pratyutpannaM prAyazcittaM vizodhayati / vizuddhaprAyazcittazca jIvo nivRttahRdayaH, apahRtabharaH iva bhAravahaH prazastadhyAnopagataH sukhaM sukhena viharati // 12 // TIkA-'kAussaggeNaM' ityAdi he bhadanta ! kAyotsargeNa aticAra zuddhayarthaM kAyasyAgamoktavidhinA parityAga kAye mamatvavarjanaM kAyotsargastena jIvaH kiM janayati ? / uttaramAha-kAyotsargeNa atItamatyutpannam-atItam-atItakAle kRtaM cirakAlInamityarthaH, pratyutpanna ca pratyutpannamiva AsannakAlakRtaM cetyarthaH tayoH samAhAre'tItapratyutpannaM, tathAvidhaM prAyazcittaM-mAyazcittAham aticAraM svadoSamiti yAvata , vishodhyti-tjjnitpaapaapnyaadpnyti| vizuddhaprAyazcittazca-vizuddha-vizodhitam-apanItaM, prAyazcittaM. prAyazcittAha aticArajanitapApaM yena sa tathA, iha -- visuddha' iti 'visohiya' ityarthakam antarbhAvitaNyAzrayaNAt / yadvA-vizuddhaM-kSayamupagataM, prAyazcittaM-pAya pratikramaNameM aticAroMkI zuddhike liye kAyotsarga karanA cAhiyeyaha bAta sUtrakAra bArahaveM bolameM kahate haiM--'kAuslaggeNaM' ityAdi / anvayArtha-(bhaMte kAussaggeNaM jIve kiM jaNayai-bhadanta ! kAyotsa gaiNa jIvaH ki janayati) he bhagavan / kAyotsarga se jIva kisa guNako prApta karatA hai ? isake uttarame kahate haiM ki (kAussaggeNaM tiya paDuppanna pAyacchittaM visohei-kAyotsargeNa atIta pratyutpanna prAyazcittaM vizodhayati) jIva isa kAyotsargake prabhAvase atItakAlameM utpanna kiye gaye tathA vartamAna kAla meM kiye gaye prAyazcittAhe apane doSoMkI zuddhi kara letA hai (visuddha pAyacchite ya jIve--vizuddha prAyazcitazcajIvaH ) isa prakAra aticArajanita tApa jisa jIvane dUra kara diye haiM aisA jIva pratikamaNamAM aticAranI zuddhinA mATe karyotsarga kara joIe. A pAta sUtrA2 mAramA mAsabhA matAva cha-" kA ussageNa" tyA satyArtha-bhaMte kAussageNaM jIve kiM jraNayai-bhadanta kAyotsargeNa jIvaH kiM tti he bhagavAna ! kAsargathI jIva kayA guNane prApta kare che? AnA uttaramAM -kAussaggeNaM tiyapaDuppanna pAyacchittaM visohei-kAyotsargeNa atItapratyu tpanna prAyazcittaM vizodhayati 12 // 4AyAsana pramAthI atIta mAM utpanna karelAM tathA vartamAna kALamAM karelAM prAyazcittAtha potAnA dezenI zaddhi a . vizuddhapAyacchitte ya jIve nivvuyahiyae ohariya bharuvva bhAravAhe pasattha .-jhANIvagae suhaM suheNaM viharai-vizudvaprAyazcinta zca jIvaH nivRtahRdayaH apahRtabharaH iva 19. prazastadhyAnopagataH sukhaM sukhena viharati mA 42nA matiyAra nita
Page #1039
--------------------------------------------------------------------------
________________ priyadarzinI TIkA a0 29 pratyAkhyAnaphalavarNanam 13 231 prAyazcittAhaM yasya sa tathA, jIvaH, apahRtabharaH apasAritabhAraH, bhAravahaHbhAravAhaka iva nivRttahRdayaH svasthIbhUtacittaH, sannityanvayaH / ayaM bhAvaH-yathA bhAravAhako bhAramapanIya-svasthacitto bhavati, tathA svakRtAticAramapanIya muniH, svasthacitto bhavatIti / prazastadhyAnopagataH dharmAdidhyAnamAzritaH, sukhaM sukhena= mukhaparaMparayA, viharati iha paraloke ca tiSThati // sU0 12 // kAyotsarge kRte'pi punaraticArasaMbhave pratyAkhyAnaM kuryAditi trayodazaMtadAha___ mUlam-paccakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNei ? / paccakkhANaNaM AsavadArAiM nirNbhi| paccakkhANeNaM icchAnirohaM jaNei |icchaanirohN gaeyaNaM jIve savvavvesu viNIyataNhe sIibhUe viharai13 (nivvuya hiyA-nivRta hRdyaH) bhArake utAranese svasthacita hue(ohariya bharuvva bhAravahe-apahRtabharaH iva bhAravahaH) bhAravAhakI taraha ( pasatthajjhANovagae suhaM suheNaM viharai-prazastadhyAnopagataH sukhaM sukhena viharati) svasthacita hokara dharma Adi dhyAna karane meM sAvadhAna banatA hai aura isa taraha vaha AnaMdake sAtha ihaloka aura paralokakA ArAdhaka banatA hai / / bhAvArtha-aticAroMko zuddhike liye Agamoktavidhi anusAra zarIrase mamatvakA tyAga karanA isakA nAma kAyotsarga hai / isa kAyotsargake prabhAvase sAdhu atItakAla saMbaMdhI evaM vartamAna kAlu saMbaMdhI prAyazcittAha doSoMkI zuddhi kara letA hai / isa taraha doSoMkI zuddhi honese hRdaya bilakula svastha ho jAtA hai| jisa prakAra bhArake apanayanase (utAranese) bhAravAhakako citta svastha ho jAtA hai / svasthacitta hokara phira yaha acchI taraha dharmadhyAna Adiko nirAkula rUpase karatA rahatA hai||12|| tApa je jIve dUra karI dIdhela che e jIva bhAranA utaravAthI svastha citta banIne bhAravAhakanI mAphaka svastha citta thaIne dharma Adi dhyAna karavAmAM sAvadhAna bane che. ane A rIte te zAntipUrvaka ghaNA ja AnaMdanI sAthe Aloka ane paralokane ArAdhaka bane che bhAvArtha-aticAronI zuddhi mATe Agokta vidhi anusAra zarIranA mamatvane tyAga kare tevuM nAma kAryotsarga che. A kAryotsarganA prabhAvathI sAdhu atIta kALa saMbaMdhi ane vartamAna kALa saMbaMdhi prAyazcitAha denI zuddhi karI le che. A pramANe denI zuddhi thavAthI hRdaya bilakula svastha thaI jAya che. je rIte bhAranA utaravAthI bhAravAhakanuM citta svastha thaI jAya che. svastha citta thaIne te sArI rIte dharmadhyAna Adine nirAkularUpathI karatA rahe che. 12