________________
उत्तराध्ययन सूत्रे
तिक्तकटुककषायाः=मरीचादिवत्तिताच, निम्बादिवत्कटुकाथ, आमलकादिवत्कपायाचे 'ति तिक्तकटुककषायाः । देशपरिभाषानुरोधेन मरीचादीनां निम्बादीना त्वं ज्ञेयम् । वैद्य तु मरीचादीनां कटुत्वं निम्वादीनां तिक्तत्वमुक्तम् । अम्ला:= खट्टा इति भाषा प्रसिद्धा अम्लिकादिवत्, अम्लरसवन्तः । तथा - मधुराः = शर्करादिवन्मधुररसवन्तः ॥ १९ ॥
७१२
सम्पति स्पर्शमाश्रित्याह
मूलम् - फासओ परिणया 'जे उं. अहा ते' पकित्तिया । कक्खडा मउयी चैवं, गेरुया लहुँया तेहा ॥२०॥ सीया उण्हाय निहाय, तेहा लुक्खी ये आहिंयां । इयँ फास परिणया ऍए, पुग्गला समुदाहिया ॥२१॥ अब रसको आश्रय करके कहते हैं--' रसओ' इत्यादि । अन्वयार्थ -- (जे उ-ये तु) जो पुगल स्कंधादिक ( रसओ परिणयारसतः परिणतः ) रसगुणसे परिणत होते है ( ते पंचहा पकित्तिया-ते पंचधा प्रकीर्तिताः) वे पांच प्रकारके कहे गये है। जैसे ( तित्त-कटुकसाया, अंविला महुरा तहा - तिक्त कटुक कषायाः अम्लाः मधुरास्तथा) तिक्त, कटु, कषाय, अम्ल तथा मधुर ।
भावार्थ - जो पुद्गल स्कंध आदि रस गुण परिणामवाले होते हैं वे पांच प्रकारके रसवाले कहे गये हैं- कितनेक पुद्गल स्कन्धोंका रस मरीच आदिकी तरह तीखा - चिरपिरा होता है। कितनेकोंका रस नीम आदिकी तरह कडवा होता है। तथा कितनेकोंका आंवले आदिकी तरह कषायला होता हैं। कितनेकों का इसली आदिकी तरह खट्टा रस होता है । तथा कितनेकों का शर्करा आदिकी तरह मीठा रस होता है ॥ १९ ॥
हवे रसने आश्रय उरीने हे छे–“ रसओ " इत्यादि । मन्वयार्थ - जे उ-येतुने हा धाहि रसओ परिणया - रसतः परि० णताः रसगुणुथी परिशुत होय छे ते पंचहा परिणया- ते पंचधा परिणताः ते पांथ अहारना उडेवायेस छे.?भ तित्त- कडु - कसाया अविला महुरा तहां - तिक्त कटुककषायाः अम्लाः मधुरास्तथा तीजा, उडवा, तुरा, भाटा भने भधुर.
ભાવા —જે પુદ્ગલ સ્કંધ આદિ રસગુણુ પરિણામ વાળા હોય છે. તે પાંચ પ્રકારના રસવાળા કહેવામાં આવેલ છે, કેટલાક પુદ્ગલ સ્ક ધાના રસ, મરચાં વગેરેની માફક તીખા ચટપટા હોય છે, કેટલાકાના રસ લીંબડાની જેમ કડવો હોય છે, કેટલાકના આંખળા વગેરેની માફક તુરા હોય છે, કેટલાકના આંબલી વગેરેની માક । હોય છે, તથા કેટલાકના સાકર આદિની માફક સીઠા રસ હોય છે.૧૯લા
