________________
ઘટ
उत्तराध्ययन सूत्रे
कत्वमुच्यते, न तु यः समरतस्य रूपं रागद्वेषजनकं भवति । तस्मान्मनोज्ञामनोज्ञरूपयोश्चक्षु र्न प्रवर्तयेत्, कथंचित् चक्षुषः प्रवृत्तौ वा समताऽऽश्रयणीयेति ॥ २२ ॥ ननु यद्येवं रूपमेव रागद्वेषजनकं न तु चनुस्वर्हि किं रूपे चक्षुर्न प्रवर्तयेदिति चक्षुर्निग्रहेण इत्याशङ्कापनोदनार्थमाह-
मूलम् - रूवंस्स चक्खुं गैहणं वयति, चक्खुस्स रूवं गहणं वयंति ।
१४
१०
रोगस्स हेउं समणुन्न मोहुँ, दोरेंस हेउं अमण साहु ॥ २३ ॥ छाया - रूपस्य चक्षुर्ग्रहणं वदन्ति, चक्षुषोरूपं ग्रहणं वदन्ति । रागस्य हेतुं समनोज्ञमाहु, द्वेषस्य हेतुं अमनोज्ञसाहुः ॥ २३ ॥ टीका -' बस्स चक्खु ' इत्यादि
चक्षुः = नेत्रं, रूपस्य = कृष्णादेः, ग्रहणं - गृह्णातीति ग्रहणं, ग्राहकं वदन्ति तीर्थंकराः कथयन्ति । तथा-रूपं चक्षुपः - नेत्रस्य ग्रहणं - गृह्यते इति ग्रहणं - ग्राह्यं वदन्ति ।
रुचे वह अमनोज्ञ है । मनोज़ रागका कारण एवं अमनोज़ द्वेष का कारण कहा गया है । इन दोनों में जिसके रागद्वेषको परिणति नही होती है वह वीतराग है । जिनमें रागद्वेष विद्यमान है उनमें ही मनोज्ञ एवं अमनोज्ञ रूप, रागद्वेष के जनक होते हैं । परन्तु जो उनमें सम हैं उनके वे रागद्वेषके जनक नहीं हो सकते है । सम वीतराग होता है । इसलिये मनोज्ञ एवं अमनोज्ञ में चतुरिन्द्रियकी प्रवृत्ति साधुको नहीं करनी चाहिये । यदि चह्नरिन्द्रिय वहां प्रवृत्त हो भो जावे तो वहां उसको समता धारण करनी चाहिये ॥२२॥
यदि ऐसी ही बात है जो रागद्वेषको जनक चक्षु न होकर रूप ही रागद्वेषका जनक होता है-अतः चक्षुरिन्द्रियके निग्रह करनेसे क्या
છે. આ બન્નેમા જેના રાગદ્વેષની પરિણતિ થતી નથી તે વીતરાગ છે જેનામા રાગદ્વેષ વિદ્યમાન છે એનામાજ મનેાજ્ઞ અને અમનેાજ્ઞરૂપ રાગદ્વેશ જાગતા હોય છે. પરંતુ જે એમા સમ છે. એનામા એ રાગદ્વેષ જાગતા નથી. સમ વીતરાગ હાય છે. આ કારણે મનેાજ્ઞ અથવા અમનેાજ્ઞ કાઈ પ્રકારની ચક્ષુરિન્દ્રિયની પ્રવૃતિ સાધુએ ન કરવી જોઇ એ. જો કોઇ સમયે ચક્ષુરિન્દ્રિય ત્યા પ્રવૃત્ત થઈ પણ જાય ત્યારે ત્યા એણે સમતા ધારણ કરવી જોઈએ. રા
જો એવી જ વાત છે કે, રાગદ્વેષને જગાડનાર ચક્ષુ નહીં પણ રૂપ જ દ્વેષને જગાડનાર છે, તેા ચક્ષુરિન્દ્રિયને નિગ્રહ કરવાથી લાભ શુ ? આ
