________________
२३८
उत्तरध्यियनसूत्रे मध्याह्नेऽपि मुहूर्तमात्रमस्वाध्यायकालः । वैरात्रिकस्तु रात्रेस्तृतीयमहदरूपः स च निद्राकालस्तस्मात् समस्त एवास्वाध्यायकालः, तेषां प्रतिलेखनं कालपतिलेखना, तस्या भावस्तत्ता, तया जीवः किं जनयति ? । भगवानाह-हे शिष्य ! कालपतिलेखनया जीवो ज्ञानावरणीयं कर्म क्षपयति । अत उक्तम्
" पियधम्मो दढधम्मो, संविग्गो चेवऽवज्जभीरू य ।
खेयन्नू य अभीरू, कालं पडिलेहए साह ॥१॥" छाया-प्रियधर्मा दृढधर्मा, संविग्नश्चैव अवद्यभीरुश्च ।
खेदज्ञश्च अभीरुः, कालं प्रतिलेखयेत् साधुः ॥१॥ इहास्वाध्यायस्य प्रसङ्गादस्वाध्यायिकं निरूप्यते-स्वाध्याय-एव स्वाध्यायिक, नास्ति स्वाध्यायो यत्र तद् अरवाध्यायिकम् । है। मध्याह्नमें भी मुहूर्तमात्र काल अस्वाध्यायका काल है। रात्रिका तृतीय पहररूप जो काल है वह वैरात्रिक काल है । यह काल निद्राको है। यह समस्त ही अस्वाध्यायकाल है। इन कालोंकी प्रतिलेखनाका नाम काल प्रतिलेखना है। इस प्रतिलेखनाके प्रभावसे जीव ज्ञानावरणीय कर्मको विनष्ट करता है । इस लिये कहा है कि
पियधम्मो दढधम्मो संविग्गो चेवऽवज्जभीरू य।
खेयन्नू य अभीरू कालं पडिलेहए साहू ॥१॥" अर्थात् प्रिय धर्मा दृढ धर्मा संविग्न पापभीरु खेदज्ञ परदुःखके ज्ञाता अर्थात अभीरु-परीषहोपसर्गसे नहीं डरनेवाले मुनिको चाहिये कि काल प्रनिलेखना करे। यहां अस्वाध्यायके प्रसंगसे आस्वाध्यायिककी निरूपणा की जाती है । स्वाध्याय ही स्वाध्यायिक है । स्वाध्याय जिस અહીં માત્ર કાળ અસ્વાધ્યાયને કાળ છે. રાત્રીને ત્રીજા પ્રહરરૂપ જે કાળ છે તે વૈરાત્રિક કાળ છે. આ કાળ નિદ્રાને છે. આ સઘળા અસ્વાધ્યાય કાળ છે. આ કાળેની પ્રતિલેખનાનું નામ કાળઝતિલેખના છે. એ પ્રતિલેખનાના પ્રભા વથી જીવ જ્ઞાનાવરણીય કર્મને વિનાશ કરે છે. આ માટે કહ્યું છે કે –
"पिय धम्मो दृढ धम्मो संविग्गो चेवऽवज्जभीरु य।
खेयन्नू य अभीरू कालं पडिलेहए साहू ॥१॥" અર્થાત્ પ્રિયધર્મા દુધર્મા સંવિગ્ન પાભિરૂ ખેદજ્ઞ પર દુઃખના જ્ઞાતા અર્થાત્ અભિરૂ-પરીષહ ઉપસર્ગથી ન ડરનાર મુનિને માટે આવશ્યક છે કે, તે કાળ પ્રતિલેખન કરે. અહીં અસ્વાધ્યાયના પ્રસંગથી આસ્વાધ્યાયિકની નિરૂપણ કરવામાં આવે છે. સ્વાધ્યાય જ સ્વાધ્યાયિક છે. સ્વાધ્યાય જે સમયે
