Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2066 (I. 2010). zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra - saMyojaka- bAbulAla saremala zAha hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. (mo.) 9426585904 (o) 22132543 (rahe.) 27505720 pRSTha 296 160 164 202 48 306 322 668 516 268 456 420 14. 638 192 428 070 406 prAyaH jIrNa aprApya pustakone skena karAvIne seTa naM.-2 nI DI.vI.DI.(DVD) banAvI tenI yAdI yA pustaat parathI upl stGnels srI zAze. krama pustakanuM nAma bhASA kartA-TIkAkAra-saMpAdaka 055 | zrI siddhahema bRhaddati bRdanyAsa adhyAya-6 pU. lAvaNyasUrijIma.sA. 056 | vividha tIrtha kalpa pU. jinavijayajI ma.sA. 057 bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA | pU. pUNyavijayajI ma.sA. 058 | siddhAntalakSaNagUDhArtha tatvalokaH zrI dharmadattasUri 059 | vyApti paJcaka vivRti TIkA zrI dharmadatasUri 06080 saMjIta rAmamA zrI mAMgaroLa jaina saMgIta maMDaLI 061 | caturviMzatIprabandha (prabaMdha koza) saM zrI rasikalAla hIrAlAla kApaDIA 062 | vyutpativAda Adarza vyAkhyayA saMpUrNa 6 adhyAya | zrI sudarzanAcArya 063 | candraprabhA hemakaumudI pU. meghavijayajI gaNi 064 | viveka vilAsa saM/4. zrI dAmodara goviMdAcArya 065 | paJcazatI prabodha prabaMdha saM | pU. mRgendravijayajI ma.sA. 066 | sanmatitatvasopAnam pU. labdhisUrijI ma.sA. 067 | 6:zabhAdIzuzanuvAI pU. hemasAgarasUrijI ma.sA. 068 | moharAjAparAjayam saM pU . caturavijayajI ma.sA. 069 | kriyAkoza saM/hiM zrI mohanalAla bAMThiyA | kAlikAcAryakathAsaMgraha | saM/Y4. | zrI aMbAlAla premacaMda 071 | sAmAnyanirukti caMdrakalA kalAvilAsa TIkA zrI vAmAcaraNa bhaTTAcArya 072 | janmasamudrajAtaka saM/hiM zrI bhagavAnadAsa jaina | 073 | meghamahodaya varSaprabodha saM/hiM | zrI bhagavAnadAsa jaina 074 | sAmudiinai uiya thI 4. zrI himmatarAma mahAzaMkara jAnI 0758na yitra supma lA1-1 4. zrI sArAbhAI navAba 0768nayitra padmasAga-2 4. zrI sArAbhAI navAba 077 | saMgIta nATaya 3pAvalI 4. zrI vidyA sArAbhAI navAba 078 mAratanAM na tIrtho sanatanuzilpasthApatya 14. zrI sArAbhAI navAba 079 | zilpayintAmalilA-1 14. zrI manasukhalAla bhudaramala 080 dazalya zAkhA -1 14. zrI jagannAtha aMbArAma 081 | zilpazAkhalAsa-2 14. zrI jagannAtha aMbArAma 082 | zalya zAstralA1-3 | zrI jagannAtha aMbArAma 083 | yAyurvahanAsAnusUta prayogIlA-1 14. pU. kAntisAgarajI 084 lyAeR8 14. zrI vardhamAna pArzvanAtha zAstrI 085 | vizvalocana koza saM./hiM zrI naMdalAla zarmA 086 | BthA ratna zAsa-1 zrI becaradAsa jIvarAja dozI 087 | BthA ratna zA1-2 zrI becaradAsa jIvarAja dozI 088 |istasajIvana | saM. pU. meghavijayajIgaNi e%caturvizatikA pUja. yazovijayajI, pU. puNyavijayajI sammati tarka mahArNavAvatArikA | saM. AcArya zrI vijayadarzanasUrijI 308 128 532 376 374 538 194 192 254 260 238 260 114 910 436 336 4. 230 322 089 114 560
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ "aho zrutajJAnama" graMtha jIrNoddhAra 79 kriyAkoza : dravyasahAyaka : jinazAsana ziratAja, kalIkAla kalpatarU, sanmArga saMrakSaka, pUjyapAda AcArya bhagavaMta zrImada vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA samudAyanA mAtRhRdayA karUNAsiMdhu pU. sA. jayarekhAzrIjI ma.sA.nA madhurabhASi suziSyA sA. pIyUSarekhAzrIjI ma.sA.nI preraNAthI 2060 nA cAturmAsamAM zrI mANIbhadra sosAyaTImAM upAzrayamAM ArAdhanA karatI zrAvikAonA jJAnakhAtAnI upajamAMthI saMyojaka : zAha bAbulAla saremala beDAvALA zrI AzApUraNapArzvanAtha jaina jJAna bhaMDAra zA. vimaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-380005 (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 (rahe.) 27505720 saMvata 206 I.sa. 2010
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza "Aho Shrutgyanam"
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ "Aho Shrutgyanam"
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyAkoza CYCLOPAEDIA OF KRIYA jaina dazamalava vargIkaraNa saMkhyA 1222 tathA 1301 vAcanA pramukha AcArya tulasI sampAdaka mohanalAla bA~ThiyA zrIcaMda corar3iyA prakAzaka jaina darzana samiti 16-sI, Dovara lena, kalakattA-26 1966 "Aho Shrutgyanam"
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina Agama viSaya-koza graMthamAlA dvitIya puSpa-kriyA-koza : jaina dazamalava vargIkaraNa saMkhyA 1222 tathA 1301 artha-sahAyaka-zrI bhagavatIlAla sisodiyA TraSTa, jodhapura prathama AvRtti 1100 mUlya bhArata meM ru0 1500 videza meM Sh 20/ mudraka : surAnA prinTiMga vasa 205, ravIndra saraNI, kalakattA-7 "Aho Shrutgyanam"
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ samarpaNa una gaNadharoM aura AcAryoM ko jinhoMne jinavANI kA guMthana kiyA hai| "Aho Shrutgyanam"
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkalana-saMpAdana meM prayukta granthoM kI saMketa-sUcI aNutta0 aNuttarovavAiyadasAo aNuo0 aNuogadArAi aMta antagaDadasAo abhidhA0 abhidhAnarAjendra koza AyA AyArI Ava0 AvassayaM utta0 uttarAyaNAI uvA0 uvAsagadasAo ova0 okvAiya kappasu0 kappasuttaM karma karmagrantha karmapra0 karmaprakRti gItA bhagavadgItA goka0 gommaTasAra (karmakAMDa) gojI gommaTasAra (jIvakANDa) cada0 caMdayapaNattI jaMbU jaMbUdIvapaNNattI jIvA0 jIvAjIvAbhigamo ThANa 0 ThANe tattva0 tattvArthasUtra tattvarAja0 (rAja.) rAjavArtika tatvazlo0 (ilovA0) zlokavArtika tattvasarva 0 (sarva0) sarvArtha siddhi tattva siddha (siddha0) siddhasena TIkA dasave0 dasaveAliyaM dasAsu0 dasAsuyakkhaMdho naMdo0 naMdIsuttaM nAyA0 nAyAdhammakahAo nira0 nirayAvaliyAo nisI0 nisIha paNNa0 paNNavaNAsutaM paNhA0 pahAvAgaraNA biha0 bihakappo bhaga0 vivAhapapaNatI (bhagavaI) rAya0 rAyapaseNaiyaM vava0 vavahAro vivA0 vivAgasUrya vizebhA0 vizeSAvazyaka bhApya SaT0 paTakhaNDAgama sama0 samavAo samaya 0 samayasAra sUya0 sUyagaDo sUra0 sUra paNNattI hema0 siddhahemazabdAnuzAsana jJAna jJAnasAra [ 6 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya zraddheya mohanalAlajI bA~ThiyA ne, apane anubhavoM se prerita hokara, eka jaina-viSayakoza kI parikalpanA prastuta kI tathA zrIcandajI corar3iyA ke sahayoga se, pramukha Agama granthoM kA maMthana karake, eka viSaya sUcI praNIta kii| phira usa viSaya sUcI ke AdhAra para jaina AgamoM se viSayAnusAra pATha saMkalana karane prArambha kiye| yaha saMkalana unhoMne prakAzita AgamoM kI prattiyoM se katarana-vidhi se kiyA / isa prakAra prAyaH 1000 viSayoM para pATha saMkalita ho cuke haiN| gRhIta pustakoM se saMkalana samApta ho jAne ke bAda unhoMne 'nAraka jIva' saMbaMdhI pAThoM kA sampAdana prAraMbha kiyaa| lekina hama kucha mitroM ne unase anurodha kiyA ki ve isa viSaya ko sarva prathama grahaNa nahIM kareM / bandhuoM ke anurodha ko mAnakara unhoMne 'nAraka jIva' viSaya ko chor3akara jaina darzana ke rahasyAtmaka 'lezyA' viSaya ko cayana kiyA aura usake Upara saMkalita pAThoM kA sampAdana kara 'lezyA koza' nAmaka pustaka svayaM hI prakAzita kI / yaha 'lezyA koza' vidvadvarga dvArA jitanA samAhata huA hai tathA jaina darzana aura vADmaya ke adhyayana ke lie jisa rUpa meM isako aparihArya batAyA gayA hai aura patra-patrikAoM meM samIkSA ke rUpa meM jisa taraha muktakaNTha se prazaMsA kI gayI hai, yahI usakI upayogitA tathA sArvajanInatA ko Alokita karane meM sakSama hai / zrI mohanalAlajI bA~ThiyA ke jainAgama evaM vAGmaya ke talasparzI gambhIra adhyayana dvArA prasUta koza parikalpanA ko kriyAnvita karane tathA unake satkarma aura adhyavasAya ke prati samucita sammAna prakaTa karane kI punIta bhAvanAvaza jaina darzana samiti kI saMsthApanA mahAvIra jayantI 1666 ke dina kI gaI hai| isa navagaThita saMsthA ne vartamAna meM bA~ThiyAjI dvArA saMkalita aura vargIkRta kozoM kA prakAzana kArya apane hAtha meM grahaNa kara liyA hai / yaha krama nirantara gatizIla rahe isakI pUrNa ceSTA kI jA rahI hai / isI prayAsa svarUpa kriyA-koza Apake samakSa prastuta hai ! maiM yaha bhI ullekha karanA cAhU~gA ki zrI bA~ThiyAjI ke isa prayatna aura prayAsa meM sakriya sahayoga kara rahe haiM zrI zrIcanda corar3iyA / zrI corar3iyA eka navodita aura taruNa jaina vidvAna haiM, jinakI abhirUci isa dizA meM zlAghya hai / jaina darzana samiti ne koza prakAzana kI yojanA ko kisI taraha kI lAbhavRtti yA upArjana ke lie hAtha meM nahIM liyA hai, apitu isakA pAvana uddezya eka abhAva kI pUrti [ 7 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ karanA, arhata pravacana kI prabhAvanA karanA tathA jaina darzana aura vADmaya kA pracAra-prasAra karanA tathA isake gahana gambhIra tatvajJAna ke prati sarva sAdhAraNa ko AkRSTa karanA aura isa taraha samAja kI sevA karanA hI hai / astu --- isa mahAna aura aitihAsika kArya ke susampAdana aura sampUrti meM paryApta rAzi kI AvazyakatA hogii| jisake lie hama jaina samAja ke hara vyakti se sAgraha anurodha karate haiM ki isa kArya ko gatizIla rakhane ke lie yathAsaMbhava sahAyatA kareM tathA muktahasta se rAzi pradAna kara samiti ko anugrahIta kareM / samiti ke sabhI utsAhI sadasyoM, zubhacintakoM evaM saMrakSakoM ke sAhasa aura niSThA kA ullekha karanA bhI merA kartavya hai jinakI icchAe~ evaM parikalpanAe~ mUrta rUpa meM sAmane A rahI haiN| koza- sampAdana aura prakAzana meM parokSa aura aparokSa rUpa meM prApta sahAyatA aura sukAvoM ke lie bhI hama sabake prati binA nAma ullekha kiye hI AbhAra pragaTa karate haiM aura AzA hai ki unakI sadbhAvanA sadA hamAre sAtha rahegI / anta meM hama zrI bhagavatIlAla sisodiyA TraSTa, jodhapura ke adhikAriyoM ko tathA unake mainejiMga TraSTI zrI jabaramalajI bhaMDArI ko vizeSa dhanyavAda dete haiM jinhoMne 'kriyAkoza' ke prakAzana kA sampUrNa vyaya vahana kiyA hai| jaina darzana samiti meM abhI taka itane dhana kA saMgraha nahIM huA hai ki 'kriyAkoza' kA bhI 'lezyAkoza' kI taraha nirmUlya vitaraNa kiyA jA sake / ataH hamako isakA mUlya 60 15) ( aMke pandraha rupayA ) rakhanA par3A hai| jaina ke sabhI sampradAya ke dhanI mAnI tathA pravacana prabhAvanA ke icchuka zramaNopAsakoM se hamArA nivedana hai ki 'kriyAkoza' ko kraya karake aMtataH apane sampradAya ke vidvAnoM meM, bhaMDAroMmeM, pustakAlayoM meM isakA yathocita vitaraNa karane meM hamArA sahayoga deM / sabhI nagaroM ke bhaMDAroM aura pustakAlayoM meM 'kriyAkoza' ke rahane se zramaNa varga ko bhI yaha pustaka sahajatayA samupalabdha ho skegii| bhAratIya aura videzI vizvavidyAlayoM meM bhI isakA vitaraNa honA parama Avazyaka hai / AzA hai isa pustaka ke samyak vitaraNa meM hameM sabhI zramaNopAsakoM kA nirbAdha sahayoga prApta hogA / kalakattA, dIpAvalI, vikrama saM0 2026 [ 8 ] "Aho Shrutgyanam" mohanalAla baida maMtrI jaina darzana samiti
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya jaina darzana sUkSma aura gahana hai tathA mUla siddhAMta graMtho meM isakA kamabaddha tathA viSayAnukrama vivecana nahIM hone ke kAraNa isake adhyayana meM tathA isake samajhane meM kaThinAI hotI hai / aneka viSayoM ke vivecana apUrNa-adhure haiM, ataH aneka sthala isa kAraNa se bhI samajha meM nahIM Ate haiM / arthavodha kI isa durgamatA ke kAraNa jaina ajaina donoM prakAra ke vidvAna jaina darzana ke adhyayana se sakucAte haiN| kramabaddha tathA viSayAnukrama vivecana kA abhAva jaina darzana ke adhyayana meM sabase bar3I bAdhA upasthita karatA hai-aisA hamArA anubhava hai| adhyayana ko bAdhA miTAne ke lie hamane jaina viSaya-koza kI eka parikalpanA banAyI aura usa parikalpanA ke anusAra samagra Agama graMthoM kA adhyayana kiyA aura usa adhyayana ke AdhAra para sarva prathama hamane viziSTa pAribhASika, dArzanika tathA AdhyAtmika viSayoM kI eka sUcI bnaaii| viSayoM kI saMkhyA 1000 se bhI adhika ho gaI tathA ina viSayoM kA samyak vargIkaraNa karane ke lie hamane Adhunika sArvabhaumika dazamalava vargIkaraNa kA adhyayana kiyaa| tatpazcAt bahuta kucha isI paddhati kA anusaraNa karate hue hamane sampurNa vAGmaya ko 100 ragoM meM vibhakta karake mUla viSayoM ke vargIkaraNa kI eka rUparekhA (dekheM pR0 13 ) taiyAra kii| yaha rUparekhA koI antima nahIM hai / parivartana, parivarddhana tathA saMzodhana kI apekSA bhI isameM raha sakatI hai / mula viSayoM se bhI aneka upaviSayoM kI sUcI bhI hamane taiyAra kI hai| unameM se jIva pariNAma ( mUla viSayAMka 04 ) kI upaviSaya sUcI lezyAkoza meM dI gaI hai| jIva pariNAma kI vaha upasUcI bhI parivartana, parivartana va saMzodhana kI apekSA rakha sakatI hai| 'kriyA' zabda kA Agama meM do bhAvoM meM vyavahAra huA hai eka karmavAda ( jaina vAGmaya kA dazamalava vargIkaraNa saMkhyA 12) ke antargata 'karmabandhanibandhabhUtA' ke artha meM tathA dUsarA kiyAbAda (jaina vAGmaya kA dazamalava vargIkaraNa saMkhyA 13 ) ke antargata ( mokSamArgavAhakA ) artha meM vyavahAra huA hai| hamane karmavAda ke upaviSayoM kI sUcI tathA kriyAvAda ke upaviSayoM ko sUco alaga-alaga dI hai (dekheM pR0 17-18) / ina sUciyoM meM bhI parivartana, parivarddhana tathA saMzodhana kI apekSA raha sakatI hai| karmavAda meM 'kriyA' zabda viSayAMka 1222 hai tathA kriyAvAda meM sadanuSThAna kriyA zabda viSayAMka 1301 hai| vidvadUrga se nivedana hai ki ve ina viSaya-sUciyoM kA gaharA adhyayana kareM tathA inameM [ 9 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ parivartana, parivarddhana va saMzodhana sambandhI athavA apane anya bahumulya sujhAva bhejakara hameM anugRhIta kreN| hamane isa pustaka meM yathAzakti donoM prakAra kI kriyAoM ke sabhI pAThoM kA saMkalana karane kA prayAsa kiyA hai| phira bhI hama yaha dAvA nahIM kara sakate ki koI pATha chUTA nahIM hai| hamArI chadmasthatA se, hamAre pramAdavaza pATha chUTa gaye hoM to koI Azcarya nahIM hai| pAThoM ke saMkalana-saMpAdana meM prayukta granthoM kI sUcI meM yadyapi hamane katipaya granthoM kA hI nAma diyA hai tathApi adhyayana hamane adhika granthoM kA kiyA hai tathA niyukti-cUrNITIkA Adi kA bhI AvazyakatAnusAra adhyayana kiyA hai / 'lezyA koza' kI taraha pAThoM kA milAna hamane kaI mudrita pratiyoM se kiyA hai| yadyapi hamane sandarbha eka hI prati kA diyA hai| sampAdana meM nimnalikhita tIna bAtoM ko hamane AdhAra mAnA hai :1-pAThoM kA saMkalana aura milAna, 2---viSaya ke upaviSayoM kA vargIkaraNa, tathA 3--hindI anuvAda pAThoM ke milAna ke lie hamane kaI mudrita pratiyoM kI sahAyatA lI hai| aura, yadi koI mahattvapUrNa pAThAntara milA to use zabda ke bAda hI koSThaka meM de diyA hai| jahA~ kriyA sambandhI pATha svatantra rUpa meM mila gayA hai vahA~ hamane use usI rUpa meM le liyA hai lekina jahA~ kriyA sambandhita pATha anya viSayoM ke sAtha sammizrita diye gaye hai vahA~ hamane nimnalikhita do paddhatiyoM ko apanAyA hai : 1-pahalI paddhati meM hamane sammizrita pAThoM se kriyA-sambandhI pATha alaga nikAla liyA hai tathA jisa sandarbha meM vaha pATha AyA hai usa sandarbha ko prArambha meM koSThaka meM dete hue usake bAda kriyA-sambandhI pATha de diyA hai ( dekheM viSayAMka 81.3) / 2-dUsarI paddhati meM hamane sammizrita viSayoM ke pAThoM meM se jo pATha kriyA se sambandhita nahIM haiM unako bAda dete hue kriyA sambandhI pATha grahaNa kiyA hai tathA bAda diye hue aMzoM ko tIna guNA (xxx) cihnoM dvArA nirdezita kiyA hai-( dekheM viSayAMka 862) mUla pAThoM meM saMkSepIkaraNa hone ke kAraNa artha ko prakaTa karane ke lie hamane kaI sthaloM para svanirmita pUraka pATha koSThaka meM diye haiN| (dekheM viSayAMka 861) vargIkRta upaviSayoM meM hamane mUla pAThoM ko alaga-alaga vibhAjita karake bhI diyA hai tathA kahIM-kahIM samUce mUla pATha ko eka vargIkRta upaviSaya meM dekara usa pATha meM nirdiSTa [ 10 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ anya vargIkRta upaviSayoM meM ukta pATha diyA gayA hai usa sthala ko mUla pATha ko bAra-bAra uddhRta na karake jahA~ samUcA mUla iMgita kara diyA hai / ( dekheM viSayAMka 484 ) 'lezyAkoza' kI taraha 'kriyAkoza' ko bhI hamane 10 mUla vibhAgoM meM vibhakta kiyA hai / kriyAkoza ke mUla vibhAga kiyA hai aura unako phira 100 vibhAgoM meM vibhakta isa prakAra haiM : 0 zabda vivecana 1 se 6 vibhinna kiyAoM kA vivecana 7 sadanuSThAna kriyA 8 jIva aura kiyA 6 kriyA aura vividha viSaya 66 kriyA sambandhI phuTakara pATha zabda vivecana kA vibhAjana nimna prakAra se huA 0 zabda vivecana ( mUlavarga ) 01 zabda vyutpatti - prAkRta, pAlI, saMskRta bhASAoM meM .02 kriyA zabda ke paryAyavAcI zabda 03 kriyA zabda ke vibhinna artha 04 savizeSaNa - sasamAsa - sapratyaya kriyA zabdoM kI sUcI aura paribhASA 05 paribhASA ke upayogI pATha * 06 prAcIna AcAryoM dvArA kI gaI kiyA kI paribhASA 07 kriyA ke bheda 08 kriyA para vivecana gAthA 06 kriyA kA naya aura nikSepoM kI apekSA vivecana karmabaMdhanibaMdhabhUtA kiyA kA viSayAMkana hamane 1222 kiyA hai / isakA AdhAra yaha hai ki sampUrNa jaina vAGmaya ko 100 vibhAgoM meM vibhAjita kiyA gayA hai / ( dekheM mUla vargIkaraNa sUcI pR0 14-16) / isake anusAra karmavAda kA viSayAMkana 12 hai / karmavAda ko bhI 100 bhAgoM meM vibhakta kiyA gayA hai / ( dekheM karmavAda vargIkaraNa sUcI pR0 17 ) isake anusAra kriyA kA viSayAMkana 22 hotA hai ataH karmabandhanibandhabhUtA kriyA kA viSayAMkana hamane 1222 kiyA hai| sadanuSThAna kriyA kA viSayAMkana hamane 1301 kiyA hai / isakA AdhAra isa prakAra hai- jaina vAGmaya ke mUlavargIkaraNa meM kriyAvAda kA viSayAMkana 13 hai / kriyAvAda ke upavargIkaraNa meM sadanuSThAna kriyA kA viSayAMkana 01 hai ataH sadanuSThAna kriyA kA viSayAMkana 1301 kiyA hai / [ 11 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAstava meM hamako karmabaMdhanibaMdhabhUtA kriyA kA koza alaga banAnA cAhie thA tathA sadanuSThAna kriyA kA alg| lekina hamane donoM kriyAoM kA virodhI pakSa dekhakara donoM kA saMkalana eka sAtha kara diyA hai / yadi bhAvI adhyayana se yaha anubhava huA ki sadanuSThAna kriyA kA alaga se koza prakAzana karanA Avazyaka hai to usakA alaga se prakAzana kreNge| kriyA saMbaMdhI tulanAtmaka adhyayana ke lie hama kaI asuvidhAoM ke kAraNa anya dharmoM ke dArzanika graMthoM kA samyag adhyayana nahIM kara sake, kevala sapta TIkA sahita zrImad bhagavadgItA kA hI adhyayana kiyA ! usase prApta kriyA saMbaMdhI tulanAtmaka pAThoM ko hamane de diyA hai / ( dekheM kramAMka .68) tatpazcAt hameM aMguttara nikAya kA eka saMdarbha kriyAvAda ke saMbaMdha kA AcArya bhAgacaMda jaina kI eka aMgrejI racanA meM milA / vaha aMguttara nikAya kA uddharaNa hamane chuTe hae pAThoM meM pustaka ke anta meM de diyA hai / sAmAnyataH anuvAda hamane zAbdika artha rUpa hI kiyA hai lekina jahA~ viSaya kI gambhIratA yA jaTilatA dekhI hai vahA~ artha ko spaSTa karane ke lie vivecanAtmaka artha bhI kiyA hai| vivecanAtmaka artha karane ke lie hamane sabhI prakAra kI TIkAoM tathA anya siddhAMta graMthoM kA upayoga kiyA hai ! chadamasthatA ke kAraNa yadi anuvAdoM meM yA vivecana karane meM kahIM koI bhUla, bhrAnti va truTi raha gaI ho to pAThaka varga sudhAra leM / jahA~ mUla pATha meM viSaya aspaSTa rahA hai vahA~ mUla pATha ke artha ko spaSTa karane ke lie hamane TIkAkAroM ke spaSTIkaraNa ko bhI apanAyA hai tathA sthAna-sthAna para TIkA kA pATha bhI uddhRta kara diyA hai| yadyapi hamane saMkalana kA kAma zvetAmbara Agama graMthoM taka hI sImita rakhA hai tathApi sampAdana, vargIkaraNa tathA anuvAda ke kAma meM niyukti, cUrNI, vRtti, bhASya Adi TIkAoM kA tathA anya zvetAmbara-digambara siddhAMta graMthoM kA bhI upayoga kiyA hai / sambhava hai hamArI chadmasthatA ke kAraNa tathA mudraka ke karmacAriyoM ke pramAdavaza pustaka kI chapAI meM kucha azuddhiyA~ raha gaI hoN| AzA hai pAThakagaNa azuddhiyoM ke lie hameM kSamA kareMge tathA AvazyakatAnusAra saMzodhana kara leNge| hamArI koza-parikalpanA kA abhI parIkSaNa kAla hI cala rahA hai ataH isameM aneka truTiyA~ hoM to koI Azcarya kI bAta nahIM hai ! lekina aba hamArI parikalpanA meM puSTatA A rahI hai tathA hamAre anubhava meM yatheSTa samRddhi huI hai isameM koI saMdeha nahIM hai / pAThaka varga se sabhI prakAra ke sujhAva abhinandanIya haiM cAhe ve sampAdana, vagIkaraNa, anuvAda yA anya [ 12 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ kisI prakAra ke hoN| AzA hai isa viSaya meM vidvadvarga apane sujhAva bheja kara hameM pUrA sahayoga deNge| pudgala koza kI hamArI taiyArI adhikAMza sampUrNa ho cukI hai / digambara lezyAkoza kA kArya bhI cala rahA hai| sAtha hI sAtha paribhASA-koza kA bhI saMkalana ho rahA hai / hama jaina darzana samiti ke AbhArI hai jisane koza prakAzana kI sArI vyavasthA kI jimmevArI grahaNa kara lI hai tathA saMkalana- sampAdana ke kAma meM bhI hamAre lie sahayogiyoM kI vyavasthA kara rahI hai| hama baMdhuvara jabaramalajI bhaMDArI ke atyanta AbhArI hai jinhoMne sadA isa kArya ke lie hameM protsAhita kiyA hai| hama sAhitya vAridhi zrI agaracandajI nAhaTA ke bhI kama AbhArI nahIM haiM jo sadA hamArI tathA hamAre kArya ko khoja khavara lete rahe haiM tathA hamAre liye granthoM ko vyavasthA karate rahe haiN| hama una sabhI dezI-videzI vidvAnoM ko dhanyavAda dete haiM jinhoMne 'lezyA-koza' ke Upara apanI sammatiyA~ bhejakara hamArA utsAha vardhana kiyA hai| hama sarvazrI nemacandajI gadhaiyA, rAmacandrajI siMgho, mohanalAlajI vaida, kanhaiyAlAlajI dUgar3a, kevalacandajI nAhaTA, gaNezamalajI caMDAliyA Adi-Adi sabhI baMdhuoM ko dhanyavAda dete haiM jinhoMne hamAre viSaya-koza-nirmANa-parikalpanA meM hameM kisI na kisI rUpa meM sahayoga diyA hai| surAnA priMTiMga varksa tathA usake karmacArI bhI dhanyavAda ke pAtra haiM jinhoMne isa pustaka kA sundara mudraNa kiyA hai| mohanalAla bA~ThiyA zrIcanda coraDiyA [ 13 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina vAGmaya kA dazamalava vargIkaraNa mUla vibhAgoM kI rUparekhA jai0 da0 va0 saM0 yU0 DI0 sI0 saMkhyA --jaina dArzanika pRSThabhUmi 1-lokAloka 523.1 02.-dravya ---utpAda vyaya-dhrIvya 03-jIva 128 tulanA 577 04---jIva-pariNAma 05- ajIva-arUpI 06--ajIva-rUpI-pudgala 117 tulanA 536 07-pudgala pariNAma 08--samaya-- vyavahAra-samaya 115 tulanA 526 06----viziSTa siddhAnta 1- jaina darzana 11----AtmavAda 12-karmavAda-Asrava-baMdha-pApa-puNya 13-kriyAvAda-saMvara nirjarA-mokSa 14-jenetaravAda 15-manovijJAna 16-nyAya-pramANa 17-- AcAra saMhitA 18-syAdvAda-nayavAda-anekAntAdi 16-vividha dArzanika siddhAnta 2 dharma 21-- jaina dharma kI prakRti 22--jaina dharma ke grantha 23-AdhyAtmika matavAda 24-dhArmika jIvana 25-sAdhu-sAdhvI-yati-bhaTTAraka kSullakAdi 26-caturvidha saMgha 27--jaina kA sAmpradAyika itihAsa 28-sampradAya 24- jenetara : tulanAtmaka dharma -samAja vijJAna 31-sAmAjika saMsthAna [ 14 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ jai0 da0 va0 saM0 32 - rAjanIti 33- artha zAstra 34 - niyama - vidhi kAnUna-nyAya 35 - zAsana 36 -- sAmAjika unnayana 37--- zikSA 38 - vyApAra-vyavasAya yAtAyAta 36 -- rIti-rivAja - loka kathA 4 - bhASA vijJAna bhASA 41 - sAdhAraNa tathya 42 -- prAkRta bhASA 43 - saMskRta bhASA 44- apabhraMza bhASA 45 - dakSiNI bhASAe~ 46 - hindI 47 - gujarAtI-rAjasthAnI 46 - mahArASTrI 4e-- anyadezI-videzI bhASAe~ 5- vijJAna 51-gaNita 52 -- bragola 53- bhautikI-yAMtrikI 54 -- rasAyana 55- bhUgarbha vijJAna 56 - purAjIva vijJAna 57 - jIva vijJAna 58 5- pazu vijJAna vanaspati vijJAna 6--- prayukta vijJAna 61-- cikitsA 62 - yAMtrika zilpa 63 - kRSi vijJAna 64 - gRha vijJAna 66 [ 15 ] "Aho Shrutgyanam" yU0 DI0 sI0 saMkhyA 2 33 34 35 36 37 38 36 4 41 46 13 461.2 4613 4648 461*43 4614 46146 46. 1 5 5.1 52 53 54 55 56 57 58 56 Www x + 61 62 63 64
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ yU0 DI0 sI0 saMkhyA GGGGG G 78 74 jai0 da0va0 saM0 66-rasAyana zilpa 67- hasta zilpa vA anyathA 68--viziSTa zilpa 66-vAstu zilpa 7-kalA-manoraMjana-krIr3A 71-nagarAdi nirmANa kalA 72-sthApatya kalA 73-mUrtikalA 74-rekhAMkana 75-citrakArI 76---utkIrNana 77-pratilipi-lekhana-kalA 78-saMgIta 74--manoraMjana ke sAdhana 8- - sAhitya 81-chaMda-alaMkAra-rasa 82--prAkRta sAhitya 83- saMskRta jaina sAhitya 84-apabhUza jaina sAhitya 85-~-dakSiNI bhASA meM jaina sAhitya 86-hindI bhASA meM jaina sAhitya 87-gujarAtI-rAjasthAnI bhASA meM jaina sAhitya 88-mahArASTrI bhASA meM jaina sAhitya baha--anya bhASAoM meM jaina sAhitya 8-bhUgola-jIvanI-itihAsa 6.1-bhUgola ha2-jIvanI 63-itihAsa 64-madhya bhArata kA jaina itihAsa 65--dakSiNa bhArata kA jaina itihAsa 66-- uttara tathA pUrva bhArata kA jaina itihAsa 67-gujarAta-rAjasthAna kA jaina itihAsa 68-mahArASTra kA jaina itihAsa 66-anya kSetra va vaidezika jaina itihAsa [ 16 ] VM + + + + + + + + warm + + + + + + "Aho Shrutgyanam"
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 karmavAda kA vargIkaraNa 1200 vivecana 1201 karma 1202 ghAtI-aghAtIkarma 1203 puNya-pApa 204 1205 1206 1207 1208 1206 1230 karmakaraNa 1231 udvartana 1232 apavartana 1233 sattA 1234 udIraNa 1235 saMkramaNa 1236 upazama 1237 nidhatti 1238 nikAcana 1236 ghAta 1210 karmaprakRti zAnAvaraNIya 1212 darzanAvaraNIya 1213 vedanIya 1214 mohanIya 1215 AyuSya 1216 nAma 1217 gotra 1218 aMtarAya 1216 1220 karmapariNAma 1221 Asrava 1212 kriyA 1223 baMdha 1224 udaya 1225 vedana 1226 1227 1228 1226 [ 17 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ '13 kriyAvAda kA vargIkaraNa 1300 vivecana 1301 sadanuSThAna kriyA 1302 saMvara 1303 1304 1305 mokSa 1306 1307 1308 1306 nirjarA-tapa aMtakriyA 1310 sAmAyika 1311 caturviMzatistava 1312 stvastuti maMgala 1312 vaMdanA 1314 pratikramaNa 1315 1316 AlocanA 1317 AtmaniMdA 1318 ga 1316 pratyAkhyAna - trata-tyAga pratilekhana 1320 darzanArAdhanA 1321 1322 1323 ahiMsA 1324 satya 1325 asteya 1326 brahmacarya 1327 aparigraha 1328 samiti 1326 gupti jJAnArAdhanA-zrutArAdhanA cAritrArAdhanA [ 18 ] " Aho Shrutgyanam" 1330 saMvega 1331 niveda 1332 sukhazAMta 1333 apratibaddhatA 1334 viSayanivRtti 1335 indriyanigraha 1336 yoganigraha 1337 saMyama 1338 1336 1340 kaSAyavijaya 1341 kSamA 1342 mArjava 1343 Arjava 1344 saMtoSa nirlobhatA 1345 1346 1347 1348 1346 1350 dAna 1351 lAghava 1352 dharmazraddhA 1353 pravacana prabhAvanA 1354 dharmakathA 1355 sampannatA 1356 1357 1358 1356 samAdhAraNatA kevali ArAdhanA
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA vizva ke prAyaH sabhI naye-purAne dharmoM kA tatvadarzana AtmA kA tattvadarzana hai| dhArmika paramparAoM kI cintanadhArA anantakAla se AtmA ko kendra karake hI pravAhita hotI AI hai aura pravAhita hotI rhegii| yadi Atmacintana ko kucha kSaNoM ke liye alaga kara diyA jAye, to phira dharmoM ke pAsa zUnya ke sivA aura kucha zeSa rahegA hI kyA ? yaha pApa aura puNya, yaha dharma aura adharma, yaha naraka aura svarga, yaha bandha aura mokSa, yaha utthAna aura patana, yaha sukha aura duHkha kyA hai ? AtmA ke ananta caitanya rUpa kA ho to eka vistAra hai| parivAra kA mAdhurya, samAja kA dAyitva, rASTroM kI gaurava-garimA bhI mUla meM Atmatattva para hI kendrita hotI hai / isaliye vizva ke prabuddha manISiyoM ne AtmA ke sambandha meM virATa sAhitya kA sRjana kiyA hai| bhArata ke tattvajJoM kA yaha atyanta priya evaM pramukha viSaya rahA hai / bhArata ke tattva-cintakoM meM kitanA hI kyoM na matabheda rahA ho, para Atmatattva ko svIkRti ke sambandha meM to prAyaH sabhI kA svara eka hai / vaidika paramparA kA udaghoSa hai.---'AtmAnaM viddhi'-apane ko jAno, apane ko phcaano| zramaNa saMskRti kA to yaha cirantana sandeza hai ki 'appANameva samabhijANAhi'--aura kucha jAnane se pahale apane ko jAno, apane ko prkho| jisane apane ko nahIM jAnA, usane kucha nahIM jaanaa| jisane apane ko jAna liyA, usane saba kucha jAna liyA-'Atmani vijJAne sarva vijJAtaM bhavati / " AtmAoM meM yaha virUpatA kyoM ? bhAratIya dharmoM aura darzanoM ne jaba Atmatattva kA parIkSaNa kiyA, vizleSaNa kiyA, to unhoMne dekhA ki saba AtmA eka-sI nahIM hai, eka svarUpa nahIM hai / koI krUra hai to koI dayAlu hai ; koI abhimAnI hai to koI vinamra hai ; koI sarala hai to koI kuTila hai ; koI lobhI-lAlacI hai to koI santoSI-udAra hai ; koI rAgI-dveSI hai to koI vItarAgI hai ; koI saMyamI hai to koI asaMyamI hai| prazna hai, yaha vibhinnatA kyoM ? AtmA jaba AtmA hai to usakA rUpa eka hI honA caahie| yaha virUpatA kyoM, vibhinnatA kyoM, vividhatA kyoM ? aika tattva meM do paraspara virodhI rUpa nahIM ho sakate / yadi hai to unameM koI eka hI rUpa maulika evaM vAstavika ho sakatA hai / donoM to vAstavika nahIM ho sakate, maulika nahIM 1-savve suddhA hu suddhaNayA-dravyasaMgraha / [ 19 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ ho skte| ataeva dharmoM ke vaha rUpa sahI hai ? AtmA ke prakAza ko ? tatvadarzana ke samakSa yaha jvalanta prazna hai ki yaha rUpa sahI hai yA kisa rUpa ko satya mAnA jAye ? andhakAra ko saccA mAneM yA virUpatA kA mUla -- 'karma' AtmAoM ko yaha virUpatA svayaM AtmAoM kI apanI nahIM hai, svarUpagata nahIM hai / jala meM uSNatA jisa prakAra bAhara ke tejasa padArthoM ke saMsarga se utpanna hotI hai, usI prakAra AtmAoM meM bhI yaha kAma, krodha, bhaya, lobha, sukha-duHkha Adi kI virUpatA bAhara se AtI hai, andara se nahIM / andara meM to hara AtmA ananta caitanya kA prakAza lie hue hai, vahA~ andhakAra ko eka kSaNa ke lie bhI sthAna nahIM hai; jaina darzana kI bhASA meM dravya-dRSTi se arthAt apane mUla svarUpa se sabhI AtmA zuddha hai, azuddha koI hai hI nahIM / azuddhatA paryAyadRSTi se hai, dravya-dRSTi se nahIM / ataH siddhAnta nizcita hai ki hara AtmA svabhAva se zuddha hai, eka svarUpa hai / jo azuddhatA hai, virUpatA hai, bheda hai, vibhinnatA hai, vaha sava vibhAva se hai, vibhAva- pariNati se hai / yaha nahIM ki yaha vibhAva-pariNati AtmAoM meM yoM hI Akasmika nahIM hotI hai / AtmAoM meM jo azuddhatA hai, virUpatA hai, vaha ahetuka hai aura usakA koI kAraNa nahIM hai / yadi azuddhatA ko ahetuka mAnA jAya, to phira vaha kabhI dUra hI nahIM ho sakegI ! jo ahetuka hai, vaha kaise dUra ho sakatI hai ? aura, jaba vaha dUra nahIM ho sakatI, to phira dharma-sAdhanA kA kyA artha raha jAtA hai ? dharma-sAdhanA to AtmA meM soe hue paramAtmatattva ko jAgRta karane ke liye hai, AtmA ke ananta prakAza ko AcchAdita karane vAle AvaraNoM se mukta hone ke liye hai / yadi yaha saba kucha nahIM hai to phira sAdhanA ahetukatA ke andhakAra meM bhaTakatI raha jAtI hai, sarvathA mUlyahIna ho jAtI hai / ataeva bhAratIya tattvacintana ne AtmAoM kI zuddhatA ko sahetuka mAnA hai, ahetuka nahIM / yaha hetu kyA hai aura usakA kyA svarUpa hai ? isa para kAphI cintana huA hai| bhAra tIya darzana kI khoja kA yaha itanA mahAna pramukha viSaya rahA hai ki isa para lakSAdhika gAthAe~ likhI gaI haiM / bhAratIya darzanoM ise 'karma' kahA hai / 'karma' zabda eka aisA zabda hai, jo prAyaH sabhI AtmavAdI darzanoM ko mAnya hai / paribhASA meM antara ho sakatA hai, parantu AtmA kI vibhinna sAMsArika pariNatiyoM ke liye sabhI darzanoM ne karma ko hI nimitta mAnA hai / yaha karma apane Apa hotA hai, AtmA se svayaM Akara ba~dha jAtA hai ? athavA Izvara yA anya kisI zakti dvArA prerita hokara AtmAoM ko dUSita kara detA hai ? athavA AtmA kA apanA kiyA huA hotA hai ? karma apanI hI bhUla hai, jo apane ko taMga karatI hai ? ukta [ 20 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 praznoM para bhAratIya cintana meM kAphI carcA huI hai / kucha vicArakoM ne aisA mAnA hai ki AtmA svayaM kucha nahIM kara pAtA hai, vaha apane bhAgya kA vidhAtA svayaM nahIM hai / jo kucha bhI hotA hai, vaha Izvara ke dvArA hotA hai| Izvara kI icchA hai, vaha jaisA cAhatA hai, kaisA karatA hai / yaha vicAra bhAratIya cintana meM prasphuTita to huA hai, parantu ThIka taraha gati nahIM pakar3a sakA / yaha kaisI bAta ki prANI ke hAtha meM koI sattA nhiiN| vaha nirIha hai, dIna hai, hIna hai, asamartha hai / vaha svayaM kucha nahIM karatA aura akAraNa hI Izvara apanI niraMkuza icchA ko usa para thopa detA hai / ataH yaha cintana vicAra kSetra meM adhika samarthana nahIM pA sakA / karma kA siddhAnta hI sarvopari siddhAnta mAnA gayA / jaina darzana kA to yaha prANatatra hI hai| jaina tattva kI yaha mukta ghoSaNA hai ki AtmAoM kI azuddhatA evaM virUpatA 'karma' ke kAraNa hai / aura karma bhI kisI anya ke dvArA lAdA huA nahIM hotA, apanA hI kiyA hotA hai / vyakti hI kartA hai, vyakti hI bhoktA hai / kRta hI bhogA jAtA hai, akRta nahIM / jo kartA hai vahI bhoktA bhI hai / yaha nahIM ki kartA koI aura ho, aura bhoktA koI aura hI / yaha AtmAoM kI svatantratA kA vaha mahAn udghoSa hai, jise koI mahAna cunautI nahIM dI jA sakatI / kriyA karma kI jananI karma kyA hai aura vaha AtmA ke sAtha kaise baddha hotA hai ? ukta prazna samAdhAna ke lie spaSTa vicAraNA mA~gatA hai / anya darzanoM meM karma ke sambandha meM vibhinna dhAraNAe~ haiM, yahA~ hama usa lambe vistAra meM nahIM jAnA caahte| prastuta prasaMga jaina darzana kA hai, ataH hama yahA~ saMkSepa meM jaina darzana se sambandhita karmavAda kI hI vivecanA prastuta karate haiM / jaina darzana kA mantavya hai ki samagra loka meM kArmaNa vargaNA ke pudgala vyApta haiM / ye pudgala svayaM karma nahIM haiM, kintu unameM karma hone kI yogyatA hai / ve karmarUpa paryAya vizeSa meM prasaMgAnusAra pariNata ho jAte haiM / prANI ke antara meM jaba bhI rAga-dveSAtmaka bhAva hote haiM, " tabhI tatkSaNa ve AtmakSetrAvagAhI kArmaNa vargaNA ke pudgala karmarUpa meM pariNata ho jAte haiM, aura kArmaNa nAma ke sUkSma zarIra ke mAdhyama se AtmA ke sAtha baddha ho jAte haiM / AtmA 1 - Izvaraprerito gaccheta svarga vA zvabhUmeva vA--- 2- kammuNA uvAhI jAyahai - AyA0 1/3/1 3- attakaDe dukkhe No parakaDe ! - bhaga0 17/5 4- appA kattA vikattA ya, duhANa ya suhANa ya |-utt0 20 / 5- rAgo ya doso vi ya kammabIyaM-- utta0 32/7 6 * sUkSmaikakSetrAvagADha sthitA tattvArthasUtra 825 [ 21 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke sAtha baddha rahane kI unakI apanI-apanI eka kAla-maryAdA hotI hai, use zAstrIya bhASA meM sthitibandha kahate haiN| jaba AtmA karmoM kA phala bhoga kara letI hai taba vaha karma-pudgala AtmA se alaga ho jAte haiM 1 phala bhoga ke samaya yadi AtmA ke rAgadveSAtmaka bhAva hote haiM, to phira vaha naye karma bA~dha letA hai aura unheM phira yathAprasaMga bhoganA hotA hai| isa prakAra bIja-vRkSa-nyAya se karma aura karmaphala kA bhoga, phira karma aura phira karmaphala kA bhoga--yaha cakra anAdi kAla se calA A rahA hai| sAMsArika sthiti ke nicale staroM para koI kSaNa aisA nahIM gujaratA, jabaki rAgadveSa kI vRtti kA koI bhI aMza andara meM na ho aura usa samaya koI bhI karma AtmA ke sAtha na ba~dhatA ho| hara kSaNa meM rAgadveSa kisI na kisI rUpa meM hote hI haiM aura usake anusAra karmabandha bhI nyUnAdhika mAtrA meM hara kSaNa hotA hI rahatA hai| dravyakarma pudgala rUpa hai, aura vaha bhAvakarma ke nimitta se karma kA rUpa grahaNa karatA hai| yaha bhAvakarma hI hai, jise jaina darzana ne kriyA kahA hai, aura jise karma kI jananI kahA jAtA hai / AtmA kI zubha-azubha pravRttiyA~, ceSTAe~, harakateM hI kriyA hai ! yadi kriyA na ho to karma bhI na ho| kriyA se hI karma astitva meM AtA hai| hara kriyA kI koI na koI pratikriyA hotI hai aura pratikriyA hI karma hai| ataeva jaina darzana ne jitane vistAra se karmoM kA varNana kiyA hai, utane hI vistAra se kriyAoM kA bhI varNana kiyA hai| karma ke zubhAzubha vikalpoM ko, vibhinna prakAroM ko samajhane ke liye kiyAoM ke svarUpa kA bhI vistAra se parijJAna honA Avazyaka hai| Agama sAhitya kA eka bahuta bar3A bhAga kriyAoM kI carcA se parivyApta hai| kahIM saMkSepa zailI meM carcA hai to kahIM vistAra zailI meN| kahIM vyavahAra dRSTi se nirUpaNa hai to kahIM nizcaya dRSTi se / kahIM-kahIM to itanI adhika sUkSma carcAe~ haiM ki unake vAstavika marma ko samajhane ke liye kAphI dUra taka cintana kI gaharAI meM utaranA par3atA hai aura yaha cintana kI gaharAI hI sAdhaka ke liye sAdhanA kA patha prazasta karatI hai| vyakti kI jaisI kriyA hogI, usI ke anusAra usakA karma bhI hogaa| aura jaisA karma hogA, vaisA hI usakA phala hogA ! yadi koI karma ke phala se bacanA cAhatA hai to use karmabandha se bacanA hogaa| aura jo karma bandha se bacanA cAhatA hai, use karmabandha karane vAlI kriyAoM se bacanA hogaa| mUla meM kriyA hai aura zeSa saba usI kA vistAra hai / dharmasAdhanA kiyAoM kA nirodha hai, aura kucha nhiiN| yaha nirodha hI saMvara hai, jo jainasAdhanA kA mahAtimahAna muktipatha hai| 1-AsravanirodhaH sNvrH|-tttvaarthsuutr 61 [ 22 ] "Aho Shrutgyanam'
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyAoM ke nirodha se kyA abhiprAya hai ? yaha yahA~ samajha lenA Avazyaka hai| kriyA kA yaha artha nahIM ki sAdhaka niSkriya hokara baiTha jAyegA, vaha koI bhI pravRtti nahIM kregaa| sAdhanA kA artha zUnyatA nahIM hai aura na manuSya jIvanakAla meM isa prakAra zUnya, nirjIva evaM nizceSTa ho hI sakatA hai / jaba taka jIvana hai pravRtticakra calatA hI rhegaa| eka kSaNa ke liye bhI vyakti nizceSTa nahIM raha sakatA / ' jaba jIvana kI yaha sthiti hai taba prazna upasthita hotA hai ki phira sAdhana-patha meM kriyA kA nirodha kaisA ? jaba kriyA kA nirodha nahIM to karma-bandhana se chuTakArA nahoM aura jaba karma-bandhana se chuTakArA nahIM to phira mukti kaise hogI ? karmabandhana se mukti hI to mukti hai / 2 ukta prazna kA samAdhAna hai ki yahA~ kriyA se bAhara zarIra, indriya Adi dvArA hone vAlI sthUla pravRtti evaM ceSTA hI abhipreta nahIM hai| yahA~ kriyA se abhiprAya hai vyakti ke andara kI manovaijJAnika sthiti, bhAvAtmaka vRtti / jisa pravRtti ke mUla meM rAga, dveSa tathA moha kI vRtti hai, vastutaH vahI pravRtti kriyA hai, jo karma bandhana kI hetu hotI hai| jo pravRtti anAsakta bhAva se kI jAtI hai, saMsAra ko anitya samajha kara udAsIna bhAva se kI jAtI hai, jisake mUla meM AvazyakatA pUrti hetu kevala kartavya karma kI hI nirmala buddhi hai, anya koI bhI rAgadveSAtmikA malina buddhi nahIM hai, vaha pravRtti hote hue bhI apravRtti hai, kriyA hote hue bhI akriyA hai| isa prakAra bAhara honevAlI 'kriyAoM meM karmabandha kI zakti kA abhAva hotA hai| yadi kiyA kI pratikriyA svarUpa kucha karmabandha hotA bhI hai to vaha kSaNika hotA hai| aisA kSaNika ki use karma yA karmabandha kahanA, kevala zAstrIya bhASA hai aura kucha nhiiN| jisa karma meM na koI sthiti ho aura na koI phala pradAnarUpa rasa hI ho, vaha karma hI kyA ? sAdhAraNa sthiti meM yadi bIja kA vapana kiyA jAe to aMkura kI utpatti hotI hai, kintu yadi bIja ko bhuMja diyA jAe to usake vapana se aMkura kI utpatti nahIM ho sakatI hai| isI prakAra rAga, dveSa tathA moha se prerita hokara yadi kriyA arthAt pravRtti karatA hai to usase karmabandha hotA hai, aura usa karmabandha ke phalabhoga ke liye punarjanma hotA hai / kintu anAsakta bhAva se viveka 1-na hi kazcitkSaNamapi jAtu tiSThatyakarmakRt |--bhgvdgiitaa 35 2--kRtsnakarmakSayoH mokssH|-tttvaarth sUtra 103 3-pamAyaM kamma mAhaMsu, appamAyaM tahA'varaM |-suuy0 1 / 8 / 3 4.--jahA daDDhANaM bIyANaM na jAyaMti puNa aMkurA / kamma-bIyesu daDDhesu Na jAyaMti bhavaMkurA / / dasAsu0 5 / 15 [ 23 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaka pravRtti karane se na karmabandha hotA hai, na usake phalabhoga ke liye punarjanma / jaba karma hI nahIM to usakA phala kaisA ? mUlaM nAsti kutaH zAkhA / jaba koI sAdhaka vItarAga ho jAtA hai, arhanta sthiti prApta kara letA hai to vaha zatAdhika varSoM jIvita raha kara gamanAgamanAdi tathA dharmadezanA Adi kI ucita pravRtti karatA hai, niSkAma bhAva se pUrvavaddha sukha-duHkha Adi ke karmaphaloM ko bhogatA rahatA hai, kintu navIna karmoM se baddha nahIM hotaa| isI dArzanika cintana ko lakSya meM rakhakara arhanta tIrthakaroM ke liye 'jiNANaM jAvayANaM, tiNNANaM tArayANaM, buddhANaM bohayANaM, muttANaM moyagANaM' Adi sva-para kalyANakAritA ke dyotaka mahattvapUrNa vizeSaNoM kA prayoga kiyA gayA hai| yaha jIvana jIne kI prakriyA jala meM kamala ke rahane kI prakriyA hai, jo bhAratIya jIvana paddhati kA eka Adarza sUtra hai / / kamala jala meM janma letA hai, jala meM poSita hotA hai, bar3hatA hai, khilatA hai, mahakatA hai parantu apane pattoM ko jala se Ardra rekhAMkita nahIM hone detA hai| jala meM rahakara bhI jala se nirlipta rahatA hai| sAdhaka bhI saMsAra meM janma letA hai aura anta taka saMsAra meM hI rahatA hai, jIvana ke liye Avazyaka kriyAe~ bhI karatA hai, parantu vaha usa adbhuta niSkAma bhAva se karatA hai ki kriyAoM ko karate hue bhI kriyAoM se lipta nahIM hotA hai / vItarAga sAdhanA kA yahI mUla rahasya hai| kriyAkoza: eka mahattvapUrNa saMkalana prAcIna Agama sAhitya meM yatra-tatra kriyAoM kA ullekha bikharA par3A hai / kahIM para kucha varNana hai to kahIM para kucha / prabuddha pAThaka bhI una saba ullekhoM kA ekatra anusaMdhAna evaM cintana karane meM kaThinAI anubhava karatA hai / sAdhAraNa jijJAsu pAThakoM kI kaThinAI kA to kahanA hI kyA ? kabhI-kabhI to sAdhAraNa adhyetA itanI ulajhana meM pha~sa jAtA hai ki saba kucha chor3akara kinAre hI jA baiThatA hai / zrI mohanalAlajI vA~ThiyA ne una saba varNanoM ko kiyAkoza ke rUpa meM ekatra saMkalana kara vastutaH bhAratIya vAGmaya kI eka ullekhanIya sevA kI hai| maiM jAnatA hU~, yaha kArya kitanA adhika zramasAdhya hai| cintana ke patha kI kitanI vikaTa ghATiyoM ko pAra kara maMjila para pahu~canA hotA hai| pratipAdya viSaya kA vibhinna bhAgoM meM vargIkaraNa kitanA adhika ulajhana bharA hotA hai ? parantu zrI bA~ThiyAjI apanI dhuna ke eka hI vyakti haiN| unakA cintana spaSTa hai| ve vastusthiti ko kAphI gaharAI 1-jayaM care jayaM ciThe jayamAse jayaM sae / jayaM bhuMjanto bhAsanto pAvaM kammaM na baMdhaI / / dasave0 4 / 8 2-na lippaI bhavamajhe vi santo, jaleNa vA pokkhrinniiplaasN| utta0 32147 [ 24 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ se pakar3ate haiM aura usakA ucita vizleSaNa karate haiM / unakI eka pustaka 'jaina padArtha vijJAnaM meM pudgala' prakAzita huI hai aura vaha kAphI prazaMsA prApta kara cukI hai| idhara kucha samaya pahale lezyAkoza' ke nAma se eka dUsarI kRti bhI unakI bahuta zAnadAra nikalI hai / yaha prastuta "kriyAkoza' bhI usI koTi kI zreSTha kRti hai| isameM yatra-tatra unakI bahumukhI pratibhA ke darzana hote hai| Agama sAhitya meM dUra-dUra taka phaile hue kriyA sambandhI varNanoM ko bar3e sundara DhaGga se ekatra kara kriyA-sAhitya kA eka sarvAGgINa citra hI upasthita kara diyA hai / maiM zrI baoNThiyAjI ke isa saMkalana kA hRdaya se svAgata karatA hU~ aura vidvAnoM se anurodha karatA hU~ ki ve ukta koza kA yathAvakAza gambhIra adhyayana kareM aura sarvasAdhAraNa jijJAsuoM ke liye karmavAda, kriyAvAda, sAtha hI karma-muktivAda Adi kA bhavya vizleSaNa kara bhAratIya tattvacintana ko zrIvRddhi kareM / jaina bhavana motI kaTarA, AgarA 20-10-1666 --upAdhyAya amara muni [ 25 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha sakala jaina vAGmaya kA dazamalava vargIkaraNa karake sampAdaka dvaya ne hajAroM pAribhASika viSayoM kA cayana kiyA hai tathA ina viSayoM para pAThoM kA prAthamika saMkalana bhI kiyA haiM / mUla dazamalava vargIkaraNa se hI patA calatA hai ki sampadAkoM ne kitanI vizAla dRSTi se viSayoM kA vibhAjana kiyA hai| sampUrNa jaina dazamalava vargIkaraNa kI sUcI V. D. C. kI taraha prakAzita kara dI jAya - yaha parama vAMchanIya hai / sampAdakoM se anurodha hai ki ve isa kArya ko pragati deM aura isa sUcI ke nirmANa meM anya vidvAnoM kA sahayoga binA duvidhA ke le jisase nirmANa kArya zIghrAtizIghra sampUrNa ho sake / lezyAkoza ke bAda, jisakI deza-videza meM bhUri-bhUri prazaMsA huI hai, sampAdakoM ne kriyAkoza kA nirmANa kiyA hai / yaha graMtha bhI sampAdakoM ne usI lagana tathA taTastha zodha vRtti se saMkalita kiyA hai jisase unhoMne lezyAkoza kiyA thA tathA apane lezyAkoza ke anubhavoM se isameM kaI vizeSatAe~ bhI lAye haiM / yathA - sasamAsa - sapratyaya - savizeSaNa kiyA zabdoM kI akArAdi krama se sUcI tathA unakI samUla pATha paribhASAe~, vibhinna kriyAoM tathA unake bhedoM kI AgamIya tathA AcAryagaNa dvArA kI gaI paribhASAoM kA saMkalana, isase sampAdakagaNa kI paribhASA koza nirmANa kI kalpanA kI pUrti svataH hotI jAyagI / kriyA jaina darzana kA mahattvapUrNa viSaya hai| hamArA dainika jIvana acchI-burI kriyAoM se saMvalita hai / kriyAkuzala zrAvaka-zrAvikA prazasta kriyAoM meM svayaM ko niyojita karate haiM tathA upayoga aura viveka se yatna- pUrvaka gRhastha sAMsArika kAryoM ko karate hue duSTa va aprazasta kriyAoM se apane ko bacAte haiM / sacce zrAvakoM kA kriyAkuzala honA Avazyaka hai kyoMki kriyAoM kA kuzala jJAna hue binA aprazasta kriyAoM se bacanA kaThina hai / bhagavaI sUtra meM tuMgikA nagarI ke zramaNopAsakoM ke guNoM kA varNana karate hue unheM kriyA kuzala kA vizeSaNa bhI diyA gayA hai / jagata meM, jaina darzana ke anusAra, chaH dravya haiN| dharma, adharma, AkAza, jIva, pudgala tathA kAla / inameM prathama tIna niSkriya haiM / ( dekho tattva0 5/6 ) jIva aura pudgala kriyA vAna hai (dekho tattva0 5/6 bhASya ) tathA jIva aura pudgala kI kiyA karane meM kAla sahakArI hai / ( dekho tattva0 5/22 ) niSkriya kA artha yahA~ dezAntara prApti rUpa gati se hai yA pariNamana se ? dharma-adharma - AkAza parispaMdana rUpa koI kriyA nahIM karate haiM aura na [ 26 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka pradeza se anya pradeza meM sthAnAntara karate haiM, ve jahA~ haiM vahIM sthira rahate haiM, para apaneapane bhAvaguNoM ke anusAra pariNamana avazya karate haiM / jIva ke do bhAva hote haiM - eka parispaMdanAtmaka, dUsarA aparispaMdanAtmaka / ( dekho rAja0 5/22 | pR0 481 ) jisameM yA jisase jIva ke AtmapradezoM kA parispaMdana hotA hai vaha parispaMdanAtmaka bhAvakriyA hai / aparispaMdanAtmaka bhAva pariNAma kahalAtA hai--dravyasya paryAyo dharmAntaranivRtti-dharmAntaropajananarUpaH aparispandAtmakaH pariNAmaH ( sarva 0 5/22 | pR0 262) jJAna darzana-upayoga Adi meM jIva jo pariNamana karatA hai usase usake AtmapradezoM kA parispaMdana nahIM hotA hai ataH jJAna-darzana upayoga aparispaMdanAtmaka hai tathA jIva pariNAma hai| pariNAma aura kriyA donoM jIva ke bhAva haiM, donoM meM antara yaha hai ki pariNAma aparispaMdanAtmaka hai tathA kriyA parispaMdanAtmaka hotI hai / jaba jIva koI kriyA karatA hai taba usake AtmapradezoM kA parispaMdana hotA hai / pudgala ke bhI do bhAva hote haiM -- parispaMdanAtmaka tathA aparispaMdanAtmaka / aparispaMdanAtmaka bhAva meM pudgala varNa- gandha-rasa-sparza tathA agurulaghu Adi guNoM meM pariNamana karatA hai / ( sarva 0 5/22 | pR0 262 ) parispaMdanAtmaka bhAva meM ejanAdi kriyA tathA dezAntara prApti rUpa kriyA karatA hai / jIva do prakAra ke hote haiM- sazarIrI tathA azarIrI / azarIrI -- siddha jIva kisI prakAra kI parispaMdanAtmaka kiyA nahIM karate haiM ataH akriya hote haiM ( dekho kramAMka 81.1 ) yahA~ khyAla rakhane kI bAta hai ki prathama samaya ke siddha ejana kriyA sahita ( seyA ) hote haiM / ( dekho kramAMka 637 ) sazarIrI jova do prakAra ke hote haiM / caturdaza guNasthAnavartI tathA itara | caturdazaguNasthAnavartI jIva zailezI- aDola-akampa hote haiM, unake sampUrNa yoga nirodha ho jAte haiM, unake Atmapradeza sarvathA niSkaMpa hote haiM, usa samaya unake koI kriyA nahIM hotI hai ataH ve ayogI-akriya kahalAte haiM / usa avasthA meM unake paraprayoga--- parasaMghAta se kiyA ho sakatI hai, nijake zarIra se koI kriyA nahIM hotI hai / ( dekho kramAMka -63*5) cakSupakSmanipAta jaisI sUkSmAtisUkSma kriyA bhI nahIM hotI hai / unakA zarIra bhI bilkula aDola rahatA hai / para jIva dvArA parasaMghAta hone se yA pracaNDa vAyu, bhUmikampa Adi ke saMghAta se unake zarIra meM kiyA ho sakatI hai lekina sambhavataH yaha saMghAtakriyA zarIra ke sampUrNa nizceSTa hone se, unake Atma-pradezoM kA parispaMdana nahIM karatI hai / yaha anusaMdhAna kA viSaya hai / caturdazaguNasthAnavartI jIva jaba sarva prakAra kI kriyAoM kA vyavacchedasamuccheda karatA hai taba vaha sarva kriyA rahita ho jAtA hai / ( dekho kramAMka 63'4 ) / tadanantara jIva zarIra se chUTakara eka samaya kI dezAntaragAminI- mokSagAminI gati karatA hai / ( dekho kramAMka 73.10 ) usa samaya usake ejanakriyA hotI hai- aisA kahA jAtA hai / [ 27 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama guNasthAna se lekara terahaveM guNasthAna taka ke sabhI jIva sakriya hote haiM / ( dekho kramAMka 811 ) ve pratikSaNa koI na koI kriyA karate rahate haiM, kisI bhI kSaNa meM akriya nahIM hote haiM, ataH unake AtmapradezoM kA parispaMdana hotA rahatA hai / sazarIrI jIva zarIra se hI sarva prakAra kI kriyA karate haiM, aisA mAnA jA sakatA hai / vigrahagati meM bhI jIva kArmaNakAyayoga se kiyA karatA hai / jova kiyA sabhI zarIroM se karatA hai| ye sabhI kriyAe~ parispaMdanAtmaka haiM / naraka-tiryaca tathA devagati ke jIva niyama se kriyA sahita hote haiM, manuSya kriyAsahita, kriyArahita- - donoM hote haiM, terahaveM guNasthAna taka ke manuSya kriyAsahita hote haiM tathA codahaveM guNasthAna ke manuSya kriyArahita hote haiM; siddhagati ke jIva kriyArahita hote haiM / prathama samaya ke siddha ejanA kriyAsahita hote haiM / sakriya jIva meM pA~coM indriyA~ pAI jAtI haiM, atIndriya jIva sakriya bhI hote haiM, akriya bhI hote haiM / indriya aparyApta jIva tathA terahaveM guNasthAna ke atIndriya jIva kriyAsahita hote hai| caudahaveM guNasthAna ke atIndriya jIva tathA asaMsArI atIndriya siddha jIva kriyArahita hote haiM / jaba taka jIva ke kaSAya hotI hai taba taka jIva kriyAsahita hotA hai / ataH dazaveM guNasthAna taka ke jIva kaSAya kI apekSA kriyAsahita hote hai / unake mAyApratyayikI kriyA lagatI hai / jisa jIva ke kaSAya nahIM hai usake kaSAya kI apekSA kriyA nahIM lagato hai, lekina gyArahaveM bArahaveM terahaveM guNasthAnavartI kaSAyarahita jIva ko airyApathiko kriyA lagatI hai tathA caudahaveM guNasthAnavartI kaSAyarahita jIva kriyA se rahita hotA hai jahA~ lezyA hai vahA~ kisI na kisI prakAra kI kriyA avazya hai / pariNAma nahIM hai vahA~ kisI bhI prakAra kI kriyA sambhava nahIM hai ! salezI jIva sakriya hote haiM, akriya nahIM hote haiM, alezI jIva akriya hote haiM, sakriya nahIM hote haiM / salezI nArakI sakriya hote haiM, akriya nahIM hote haiN| salezI nArakI kI taraha daNDaka ke sabhI salezI jIva sakriya hote haiM, akriya nahIM hote haiM / jahA~ lezyA - dekho bhaga0 za 41 / 1 / pra 12, 17, 16 / 0635 jo jIva sayogI hotA hai vaha kriyAsahita hotA hai, jo jIva ayogI hotA hai vaha kiyArahita hotA hai / jahA~ yoga hai vahA~ kriyA avazya hai / mana-vacana-kAyayogI kI kriyAmoM se karmabandhana hotA hai / yoga ke sAtha kaSAya hotI hai to sAMparAyikI kriyA hotI hai, yoga ke sAtha kaSAya nahIM hotI hai to airyApathikI kriyA hotI hai / sUkSmabAdara kAyavAGa manoyoganirodhAdakriyAH xxx / sayogitvAt sakriyA | - paNNa0 pa 22 / sU 1573 | TIkA [ 28 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUkSmavAdara kAya vAG-manoyoga kA nirodha hone se jIva akriya ho jAtA hai arthAta ayogI jIva akriya hotA hai / sayogI jIva yoga ke kAraNa sakriya hotA hai ! upayoga jIva kA maulika guNa hai tathA usakA lakSaNa hai aura yaha sabhI sakriyaakriya jIvoM meM pAyA jAtA hai| jo upayoga indriyAdi sAdhana ke binA hotA hai vaha aparimpaMdanAtmaka kriyArahita hotA hai| jo upayoga indriyAdi sAdhanoM ke dvArA hotA hai vaha una sAdhanoM kI kriyAsahita hotA hai / avadhijJAnopayoga, manaHparyavazAnopayoga, kevalajJAnopayoga, vibhaMga-ajJAnopayoga, avadhidarzanopayoga, kevaladarzanopayoga--ye AdhAra ke binA hote hai ataH ina upayogoM meM sAdhana kriyA nahIM hotI hai | avadhijJAnopayoga-manaHparyavajJAnopayoga, vibhaMgaajJAnopayoga, avadhi darzanopayoga-cAra upayoga vAle jIva sayogI hI hote haiM ataH yoga kI apekSA kriyAsahita hote haiN| kevalajJAna tathA kevaladarzanopayoga vAle jIva sayogI ho to yoga kI apekSA kriyA vAle hote haiM tathA ayogI hoM to sarvathA kriyAhita hote haiM / matijJAnopayoga, zrutajJAnopayoga,matiajJAnopayoga,zrutaajJAnopayoga, cakSudarzanopayoga, acakSadarzanopayoga-ye indriyAdi sAdhanoM ke dvArA hote haiN| ina sAdhanoM se honevAlI kiyA-sahita hote haiM tathA ye saba upayoga syogI jIva ke hI hote haiM ataH ve jIva yoga kI apekSA kriyA-sahita hote haiN| alezyasya kevalinaH kRtsnayojJeyaH-dRzyayoH kevalaM jJAnam, darzanaM ca upayujAnasya yo'sau aparispando'pratirodho jIvapariNAmavizeSastadakaraNam / -bhaga0 za 1 / u 3 / pra 130 / TIkA __ alezI sarvajJa kA kevalajJAnopayoga tathA kevaladarzanopayoga sarvathA aparispaMdanAtmaka akaraNa vIryavAlA arthAt saba prakAra kI kriyA se rahita hotA hai| mati-zruta-avadhi-manaHparyavajJAna vAle jIva kriyAsa hita hote haiM, kriyArahita nahIM hote haiM, kevalajJAnI jIva kriyAsahita bhI hote hai, kriyArahita bhI hote haiM / ajJAnI jIva kriyA sahita hI hote haiM, kriyA rahita nahIM hote haiN| ajJAnI jIva ke mithyAdarzanapratyayikI kriyA bhI lagatI hai, jJAnI jIva ko mithyAdarzanapratyayikI kriyA nahIM lagatI hai| mithyAdRSTi tathA samamithyAdRSTi jIva kabhI kriyArahita nahIM hote haiN| samyagdRSTi kriyAsahita bhI hote haiM, kriyArahita bhI hote haiN| terahaveM guNasthAna taka ke samyagdRSTi jIva kriyA sahita hote haiM tathA caudahaveM guNasthAna ke samyagaDhaSTi jIva kriyArahita hote haiM / mithyAdRSTi tathA samamithyAdRSTi jIvoM ke anya kriyAoM ke sAtha mithyAdarzanapratyAyikI kriyA lagatI hai ; samaSTi jIva ke mithyAdarzana pratyayikI kriyA nahIM lagatI hai / [ 29 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ sazarIrI jIva sakriya bhI hote haiM, akriya bhI hote haiM / zailezI avasthA ke sazarIrI jIva akriya hote haiM, azailezI avasthA ke sazarIrI jIva sakriya hote haiN| mUla vaikriya zarIrI jIva, uttara vaikriya zarIrI jIva tathA AhAraka zarIrI jIva sakriya hote haiM, akriya nahIM hote haiN| tejasa - kArmaNa zarIra bA~dhate hue jova sakriya hote haiM, akriya nahIM hote haiM / zvAsocchvAsa letA huA jIva sakriya hotA hai, akriya nahIM hotA hai| zvAsocchvAsa kriyA kA terahaveM guNasthAna ke zeSa samaya meM vyavaccheda hotA hai / AhAra karatA huA jIva sakriya hotA hai / jIva sakriya hotA hai, kevalI samudghAta karatA huA jIva hai utane samaya meM bhI sakriya hotA hai| ayogI kevalI hote haiM / savedI jIva saba sakiya hote haiM / avedI jIva sakriya bhI hote haiM, akriya bhI hote haiM / koI eka avedI jIva sAMparAyika kriyA bhI karatA hai, koI eka airyApathikI kriyA bhI karatA hai / aiatefeat kiyA avedI jIva ko hI hotI hai, savedI jIva ko nahIM hotI hai / vigrahagati meM vartatA huA anAhAraka jitane samaya meM anAhAraka hotA tathA siddha-anAhAraka jIva akriya taM ( iriyAvahiyaM NaM bhaMte ! kammaM ) bhaMte ! kiM itthI baMdhai, puriso baMdhai, rpu sago baMdha; itthIo baMdhaMti, purisA baMdhaMti, NapuMsagA baMdhaMti, No itthI No puriso No NapuMsago baMdha ? goyamA ! No itthI baMdha, No puriso baMdha, jAva No NapuMsago baMdha, puvvapaDivaNNae paDucca avagayavedA vA baMdha ti, paDivajjamANae paDucca avagayavedo vA baMdha, avayavedA vA baMdhaMti / -bhaga0 za da u 8 / pra 11 / pR0 557 aipathika kriyA se honevAlA karmabaMdha avedI jIva ke hotA hai, strI-puruSa napuMsakavedI jIva ke nahIM hotA hai / kaI eka avedI jIva akriya bhI hote haiM / karmoM kI udIraNA meM utthAna - karma-bala-vIrya puruSAkAra- parAkrama avazya hote haiM / yaha vIrya vizeSa yogayukta hotA hai / terahaveM guNasthAna ke jIva bhI nAma aura gotrakarma kI udIraNA karate haiM aura utthAna-karma-bala-vIrya puruSAkAra- parAkrama kA upayoga karate haiM / udIraNA karatA huA jIva sakriya hotA hai / ( dekho bhaga0 za 1 / 3 / pra 134 ) jIva kriyA karatA hai taba usakI pratikriyA meM usake karma kA bandhana hotA hai / isIlie kriyA kI paribhASA meM kahA gayA hai ki kriyA karmabandhana kA nimittabhUta hai, kAraNa hai / ( dekho kramAka 062 ) kriyA karatA huA aisA koI jIva nahIM hai jo karma kA bandhana na karatA ho ? [ 30 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ natthi hu sakiriyANaM abaMdhagaM kiMci iha aNuTThANa---- ___-Ava0 malaya TIkA ukta bhA0 gA 146 yahA~ kriyA ke do bheda kiye gaye hai--yathA----sadanuSThAna kriyA tathA asadanuSThAna kriyaa| sadanuSThAna kriyA se nirjarA ke sAtha-sAtha puNyakarma kA bandhana bhI hotA hai| yaha puNyakarma lambI sthiti kA bhI ho sakatA hai yA do samaya kI sthiti kA bhI ho sakatA hai / airyApathikI kriyA meM do samaya ko sthitivAle aipithikI karma kA hI bandhana hotA hai ( dekho kramAMka 37.4 )! prazasta yoga-kriyA se kamoM kI nirjarA hotI hai / ( dekho utta0 a 26 / sU8) jova kamoM se ba~dhA huA hai, unase chuTakArA pAne ke lie kriyA karane kI AvazyakatA hotI hai / isI kAraNa kahA gayA hai ki 'jJAnakriyAbhyAm mokssH|' mokSa - ( kRtsnakarmakSayo mokSaH) karmoM kA sampUrNa nAza karane ke lie zAna ke sAtha-sAtha kriyA-sadanuSThAna-prazasta kiyAoM kA karanA Avazyaka hai / yadyapi zeSa samaya meM-- antakiyA karane ke samaya meM - mokSa prApta karane ke samaya meM jIva ko sarvathA akriya honA par3atA hai lekina usa avasthA ke Age karma kATane ke lie sabhI jIvoM ko prazasta kriyA karanI hotI hai binA kriyA kie-binA karma-bala-vIrya-puruSAkAra-parAkrama kiye--bandhe hue karmoM se chuTakArA nahIM ho sakatA hai / ___ sAmAnyataH 25 kiyAe~ ( pA~ca-pA~ca kriyAoM ke pA~ca paMcaka ) prasiddha hai| (dekho kramAMka 66) lekina AgamoM meM anya kriyAoM kA bhI yatra-tatra varNana milA hai / tathA TIkAkAra abhayadevasUri ne bhI ejanAdi kriyAoM kA ( dekho kramAMka 63.4) varNana karake likhA hai ki isI prakAra anya kriyAoM ko bhI soca lenA caahie| jIva pudgala ke sahayoga se jitane prakAra kI kriyA kara sakatA hai utane prakAra kI kriyAe~ ho sakatI haiN| koza meM 53 kriyAoM ( dekhiye kramAMka 11 se '63 ) ke pAThoM kA saMkalana kiyA gayA hai| jIva ke kriyAmAtra se karma kA bandhana hotA hai-cAhe puNyakarma kA bandhana ho cAhe pApakarma kA--kriyA se karma bandhana avazya hotA hai| kriyA ko jo karmabandhana kA nimittabhUta kahA gayA hai vaha kevala pApakarma ke bandhana kI dRSTi se nahIM kahA gayA hai| pApa yA puNya donoM kamoM ke bandhana kI dRSTi se kahA gayA hai| kaI kriyAoM se pApakarma kA bandhana hotA hai, yathA ArambhikI, kAyikI Adi kaI kriyAoM se puNyakarma kA bandhana hotA hai, yathA-airyApathikI, samyaktva kriyaa| samAsa meM kriyAoM kA do vibhAga kiyA gayA hai-jIvakriyA aura ajIvakriyA / jIvakriyA arthAta jIva apane pariNAmoM aura adhyavasAyoM se jo kriyA kare vaha jiivkriyaa| samyaktva kriyA aura mithyAtvakriyA-jIvakriyA ke udAharaNa haiN| ( dekhiye kramAMka 11) [ 1 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIva kriyA--jisase jIva pudgala samudAya kI karmarUpa pariNati kare vaha jIva ko . ajIvakriyA hai| ajIva kriyA ke udAharaNa meM aipithika aura sAMparAyika kriyA ko batAyA gayA hai / ( dekho kramAMka 12) __zuddha deva-guru-dharma kI zraddhA se samadRSTi jIva jo vinayAdi vyApAra-kriyA karatA hai vaha samyaktva kriyA hai tathA siddhasena gaNi kI TIkA ke anusAra moha ke kSayopazama se hone vAle mohazuddha karmadalika ke anubhava-vedana se honevAlI pravRtti samyaktva kriyA hai / (dekhiye kramAMka 36) yaha kSayopazama se honevAlI samyaktva kriyA cauthe se sAtaveM guNasthAna taka ke jIvoM ko hI hotI hai.-aisA samajhanA cAhie / mithyA deva-guru-dharma kI zraddhA se athavA atattva-zraddhAna se jIva ke dvArA kiyA gayA vyApAra yA kriyA-mithyAtvakriyA hai| yaha kriyA pahale va tIsare guNasthAna ke jIvoM ko hotI hai / eka bAta vizeSa dhyAna meM rakhane kI hai ki samyaktvaM aura mithyAtra kriyAe~virodhI kriyAe~ haiN| eka samaya meM eka jIva ke ye donoM kriyAe~ nahIM ho sakatI haiM / jisa samaya samyaktva kriyA hotI hai usa samaya mithyAtva kriyA nahIM ho sakatI, jisa samaya mithyAtva kriyA hotI hai usa samaya samyaktva kriyA nahIM ho sakatI hai / (dekhiye kramAMka '64.11) yadyapi tIsare guNasthAna kA abhivacana samyaga-mithyASTi guNasthAna hai phira bhI vahA~ eka samaya meM eka hI kriyA honI cAhie, mizra kriyA nahIM ho sakatI hai / / sAparAyika aura airyApathikI kriyAyeM bhI virodhI kriyAe~ haiN| ye donoM kriyAe~ bhI eka jIva ke eka samaya meM nahIM hotI hai / jisa samaya sAMparAyikI kriyA hotI hai usa samaya aipithikI kriyA nahIM ho sakatI hai, jisa samaya aiApathikI kriyA hotI hai usa samaya sAMparAyikI kriyA nahIM ho sakatI hai| (kramAMka 64 2.1) sakaSAyI jIva ke sAMparAyikI kriyA hotI hai, akaSAyI jIva ke aiApathiko kriyA hotI hai / aipithika kriyA se do samaya kI sthitivAle karma kA bandhana hotA hai tathA sAMparAyikI kriyA se antarmahUrta athavA taduadhika sthiti vAle karma kA bandhana hotA hai| mithyAtva kriyA kA tIna prakAra se varNana milatA hai -~eka ArambhikI kriyA paMcaka ke antargata mithyAdarzanapratyAyikI (micchAdasaNavattiyA ) rUpa meM milatA hai ( dekho kramAMka -17 ), dUsarA samyaktva kriyApaMcaka ke antargata mithyAtva (micchatta) kriyA ke rUpa meM milatA hai (dekho kramAMka 40 ), tathA samyaktva-mithyAtvadvayaka ke rUpa meM bhI milatA hai ( dekho kramAMka 64.1 ) tathA aThAraha pApasthAna ke antargata mithyAdarzanazalya (micchAdaMsaNasalla) ke rUpa meM milatA hai| (dekho kramAMka 62 ) ArambhikI kriyApaMcaka (ArambhikI, pArigrahikI, mAyApratyayikI, apratyAkhyAna, mithyAdarzanapratyayikI )-sabase mahatvapUrNa kriyApaMcaka hai| yaha daNDaka ke sabhI [ 32 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvoM meM pAyA jAtA hai| sabhI mithyASTi jIvoM ke ArambhikI paMcaka ko pA~coM kriyAe~ hotI haiM tathA samadRSTi jIvoM ke ArambhikI paMcaka kI prathama kI cAra kiyAe~ hotI haiN| guNasthAna kI apekSA ArambhikI kriyA pramattasaMyata guNasthAna taka ke jIvoM ke hotI hai, pArigrahikI kriyA saMyatA yata guNa sthAna taka ke jIvoM ko hotI hai, mAyApratyAyikI kriyA sarAga apramattasaMyata daza guNasthAna taka ke joMvoM ko hotI hai, apratyAkhyAna kiyA avirata guNasthAna taka ke jIvoM ko hotI hai, mithyAdarzana-pratyAyikI kriyA mithyASTi jIvoM ko hotI hai / vItarAga saMyata arthAt gyAharaveM tathA tadupari guNasthAna ke jIvoM ko Arambhiko kriyApaMcaka kI koI kriyA nahIM hotI hai isa apekSA se ve akriya hote haiM / Arambhiko kriyA--koI bhI Arambha ke karane se hotI hai| yaha kriyA cha? guNasthAna ke pramattasaMyata ke bhI hotI hai lekina jaba pramattasaMyata ke zubhayoga hotA hai taba vaha anAraMbhI hotA hai, ataH zubhayoga pravartate hue anArambhI pramattasaMyata ke Arambha kA abhAva hone se ArambhikI kriyA nahIM hotI hai / mUla-xxxi tattha NaM je te pamattasaMjayA te suhaM jogaM paDucca No AyAraMbhA, No parAraMbhA, No tadubhayAraMbhA aNAraMbhA / -bhaga0 za 1 ! u 1 / pr48| pR0 38 AraMbhikI kriyApaMcaka kI niyamA-bhajanA audhika jIva kI apekSA isa prakAra hai : jisa audhika jIva ke AraMbhikI kriyA hotI hai usako pArigrahikI kriyA kadAcita hotI hai, kadAcita nahIM hotI hai lekina jisake pArigrahikI kriyA hotI hai usake AraMbhikI kriyA niyama se hotI hai| jisa jIva ke AraMbhikI kriyA hotI hai usake mAyApratyayikI kriyA niyama se hotI hai tathA jisake mAyApratyayikI kriyA hotI hai usake AraMbhikI kriyA kadAcit hotI hai, kadAcita nahIM hotI hai ! jisa jIva ke AraMbhikI kriyA hotI hai usake apratyAkhyAna kriyA kadAcita hotI hai, kadAcita nahIM hotI hai tathA jisa jIva ke apratyAkhyAna kriyA hotI hai usake AraMbhikI kriyA niyama se hotI hai| jisake AraMbhikI kriyA hotI hai usake mithyAdarzanapratyayikI kriyA kadAcit hotI hai, kadAcit nahIM hotI hai tathA jisake mithyAdarzanapratyayikI kriyA hotI hai usake Arambhiko kriyA niyama se hotI hai| jisa jIva ke pArigrahikI kriyA hotI hai usake mAyApratyayikI kriyA niyama se hotI hai tathA jisake mAyA pratyayikI kriyA hotI hai usake pArigrahikI kriyA kadAcita hotI hai, kadAcita nahIM hotI hai / jisake pArigrahikI kriyA hotI hai usake apratyAkhyAna kriyA [ 33 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ kadAcite hotI hai, kadAcita nahIM hotI hai tathA jisake apratyAkhyAna kriyA hotI hai usake pArigrahikI kriyA niyama se hotI hai| jisa jIva ke pArigrahikI kriyA hotI hai usake mithyAdarzanapratyayikI kriyA kadAcit hotI hai, kadAcita nahIM hotI hai tathA jisake mithyAdarzanapratyayikI kriyA hotI hai usake pArigrahikI kriyA niyama se hotI hai| jisa jIva ke mAyApratyayikI kriyA hotI hai usake apratyAkhyAna kriyA kadAcita hotI hai, kadAcit nahIM hotI hai tathA jisake apratyAkhyAna kriyA hotI hai usake mAyApratyayikI kiyA niyama se hotI hai| jisa jIva ke mAyApratyAyikI kriyA hotI hai usake mithyAdarzanapratyayikI kriyA kadAcit hotI hai, kadAcita nahIM hotI hai tathA jisake mithyAdarzanapratyayikI kriyA hotI hai usake mAyApratyayikI kriyA niyama se hotI hai / jisa jIva ke apratyAkhyAna kriyA hotI hai usake mithyAdarzanapratyayikI kriyA kadAcit hotI hai, kadAcita nahIM hotI hai tathA jisake mithyAdarzanapratyayikI kriyA hotI hai usake apratyAkhyAna kriyA niyama se hotI hai / (dekheM kramAMka 658) samadRSTi nArakI, bhavanapati-vANavyaMtara-jyotiSI-vaimAnika devoM ke AraMbhikI kriyApaMcaka kI prathama kI cAra kriyAe~ niyama se hotI haiM tathA mithyASTiyoM ko pA~coM kriyAe~ hotI hai| ekendriya tathA vikalendriya jIvoM ko niyama se pA~coM kriyAe~ hotI hai| tirya ca cendriyayonika jIvoM ko prathama kI tIna kriyAe~ niyama se hotI haiM, mithyAdRSTi tiryaMcapaMcendriyayonika jIvoM ko pA~coM kriyAe~ niyama se hotI hai, avirata samadRSTi tiryeca paMcendriyayonika jIvoM ko prathama kI cAra kriyAe~ niyama se hotI haiM tathA deza virata samadRSTi tiryaJca-paMcendriyayonika jIvoM ko prathama ko tIna kriyAe~ niyama se hotI hai / mithyAdRSTi manuSya ke niyama se pA~ca kriyAe~ hotI haiM, avirata samyagdRSTi manuSya ko cAra, dezavirata samyagdRSTi ko tIna, pramattasaMyata manuSya ko ArambhikI aura mAyApratyayikI-do kriyAe~ hotI haiM, sarAga apramatta manuSya ko kevala mAyApratyayikI kriyA hotI hai| vIta. rAga saMyata manuSya ko AraMbhikI kriyApaMcaka ko koI kriyA nahIM hotI hai| ___ pA~coM hI cAritra vAle jIvoM ke mithyAdarzanapratyayikI kriyA nahIM hotI hai, pArigrahikI kriyA bhI nahIM hotI hai, apratyAkhyAnakriyA bhI nahIM hotI hai| sAmAyika cAritra, chedopasthApanIya, parihAravizuddha cAritra vAle jIvoM ko pramattayoga se ArambhikI kriyA hotI hai tathA mAyApratyayikI kriyA sarAga apramatta avasthA meM bhI hotI hai| sUkSmasaMparAya cAritra vAle jIvoM ke kevala mAyApratyayikI kriyA hotI hai ! yathAkhyAtacAritra vAle jIvoM ke ArambhikI paJcaka kI koI kriyA nahIM hotI hai| yathAkhyAtacAritra vAle koI eka jIva ke yogapratyaya se kevala aipithikI kriyA hotI hai, koI eka jIva ke yoga kA abhAva hone se aipithikI kriyA nahIM hotI hai| [ 34 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMghAcAraNa yA vidyAcAraNa labdhi ke atizaya se AkAza meM gamana karane vAle jIva ' ko ArambhikI kriyA hotI hai / pulAkalabdhi vAlA pulAkasaMyati kisI kAraNa se pulAkalabdhi kA prayoga karatA hai to usako Arambhiko kiyA hotI hai / tejolabdhi phor3ane vAle jova ko ArambhikI kriyA hotI hai tathA kAyikI kriyApaMcaka meM se jaghanya tIna, utkRSTa pA~ca kriyAe~ hotI haiM / vaikriya labdhi phor3ane vAle jIva ko ArambhikI kriyA hotI hai tathA kAyikI kriyA paJcaka meM se jaghanya tIna, utkRSTa pA~ca kiyAe~ hotI haiM / AhArakalabdhi phor3ane vAle jIva ko ArambhikI kriyA hotI hai tathA kAyikI kriyApaJcaka meM se jaghanya tIna, utkRSTa pA~ca kriyAe~ hotI haiM / (dekheM kramAMka 66-13) jaMghAcAraNa, vidyAcAraNa, pulAka tathA AhArakalabdhi phor3ane vAle jIva ko mithyAdarzanapratyayikI kriyA nahIM hotI hai kyoMki ye jIva niyama se samyagdRSTi hote haiM / tejolabdhi tathA vaikriyalabdhi phor3ane vAle koI eka jIva ko mithyAdarzanapratyayikI kriyA hotI hai, koI eka jIva ko mithyAdarzanapratyayikI kriyA nahIM hotI hai / AgamoM meM manuSya ke dainika jIvana ke kAryakramoM ke udAharaNa dekara ArambhikI kriyApaJcaka kA vivecana kiyA gayA hai :-- (1) yadi kisI vyakti kI koI vastu corI calI jAya aura vaha vyakti usa corI gayI huI vastu kI jaba taka khoja karatA rahe taba taka usa vyakti ke yadi samyagdRSTi hai to prathama kI cAra aura yadi mithyAdRSTi hai to pA~coM kriyAe~ hotI haiM / yadi khoI huI vastu vApasa mila jAya to kriyAe~ pratanu-- halakI ho jAtI haiM / (2) vikretA se yadi koI kharIdadAra mAla kharIda le aura saudA pakkA karake bayAnA de de kintu mAla kI DilevarI na le taba taka vikretA ko cAra yA pA~ca kriyAe~ hotI haiM, kharIdadAra ko bhI cAra yA pA~ca kriyAe~ hotI haiM lekina ve halakI hotI haiM / isake pazcAt jaba kharIdadAra mAla uThAkara le jAtA hai taba kharIdadAra kI kriyAe~ bhArI ho jAtI hai tathA becavAla kI kriyAe~ pratanu- -halakI ho jAtI haiN| kharIdadAra jaba taka mAla kI kImata kA bhugatAna nahIM karatA hai taba taka dhana kI apekSA kharIdadAra ko mahatI kriyA aura becavAla ko halakI kriyA hotI hai / bece hue mAla kI kImata prApta ho jAne ke pazcAt vikretA ko mahatI, grAhaka ko halakI kriyA hotI hai / kAyikI kriyApaMcaka ArambhikI kriyA kA vizleSaNa hai / jaba jIva anya jIva kI kisI bhI prakAra se hiMsA karatA hai taba usako ArambhikI kriyA hotI hai / jisa jIva ke ArambhikI kriyA hotI hai usa jIva ke kAyikI kriyApaMcaka kI prathamataH tIna kriyAe~ [ 35 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ avazya hotI hai / jIva kI paritApanA hone se cAra kriyAe~ hotI haiM tathA prANa-viyoga hone se pA~coM kriyAe~ hotI hai| jIva ArambhikI kriyA kaise aura kisa prakAra karatA hai-yaha kAyikI kriyApaJcaka se samajhAyA gayA hai / kAyiko kriyApaJcaka meM kAyikI, AdhikaraNikI, prAdveSikI, pAritApaniko, prANAtipAtako kriyA hotI hai| jaba jIva kisI jIva kI hiMsA karane kA vicAra karatA hai taba sarva prathama kAyA se samutthAna karatA hai, phira hiMsA karane ke yogya adhikaraNa taiyAra yA grahaNa karatA hai tathA sAtha meM pradveSa kI prabalatA kI vRddhi karatA hai| tatpazcAt uddiSTa jIva ke Upara adhikaraNa kA nikSepa yA prahAra karatA hai usase usa jIva kA pratyAghAta hotA hai yA usake prANa-kAyA judA hote haiN| kAyA ke utthAna yA prayoga se ka hotI hai, adhikaraNa ke nirmANa grahaNa se AdhikaraNikI kriyA hotI hai, pradveSa kI prabalatA se prAdveSikI kriyA hotI hai, jIva ko paritApanA kaSTa pahu~cAne se pAritApanikI kriyA hotI hai tathA jIva ke prANa kA kAyA se judA ho jAne se prANAtipAtakI kriyA hotI hai| yadi koI vyakti kisI jIva ko zastra ke AdhAta se gurutara ghAyala kare aura vaha ghAyala jIva yadi chaH mAsa ke bhItara mara jAya to mArane vAle vyakti ko pA~ca kriyAe~ hotI haiM aura chaH mAsa ke bAda mare to usako prANAtipAtakI kriyA nahIM hotI hai / zarIra, indriya tathA yoga kA nirmANa karate hue jIva ke kAyikI kriyApaMcaka kI kadAcita tIna, kadAcit cAra, kadAciva pA~ca kriyAe~ hotI hai| sthAvara jIva ke zvAsaniHzvAsa meM pA~coM prakAra ke sthAvara jIvoM ko grahaNa karate hue kAyikI kriyApaMcaka kI kadAcita tIna, kadAcit cAra, kadAcit pA~ca kriyAe~ hotI hai / jJAnAvaraNIya Adi AThoM prakAra kI karma-prakRtiyoM kA baMdhana karate hue jIva ke kAyikI kriyApaMcaka ko kadAcita tIna, kadAcit cAra, kadAcita pA~ca kriyAe~ hotI hai| jaba jIva ke prabala asAtA vedanA utpanna hotI hai taba vaha jIva vedanA samudghAta karatA hai 1 vedanA samudghAta ke dvArA vaha jIva apane zarIrastha pudgaloM ko bAhara nikAlatA hai aura bahirgata yudgala aneka prANa-bhUta-jIva sattvoM ke saMparka meM Ate haiM aura unake saMparka se una jIvoM meM halana calana hotA hai, unake vedanA utpanna hotI hai, usase vedanA samudghAta karane vAle jIva ko kAyiko kriyApaMcaka kI kadAcita tIna, kadAcita cAra, kadAcita pA~ca kriyAe~ hotI haiM / ukta halana-calana karane vAle jIvoM se yadi anya jIvoM ko AghAta pahu~ce to usa vedanA samudghAta karane vAle jIva ke ina jIvoM kI apekSA bhI kadAcit tIna, kadAcita cAra, kadAcita pA~ca kriyAe~ hotI haiN| [ 36 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaSAya mAraNAMtika, vaikriya tathA taijasa samudghAta karane vAle jIva ke vedanA samudghAta karane vAle jIva kI taraha kadAcita tIna, kadAcita cAra, kadAcit pA~ca kriyAe~ hotI haiM / AhAraka samudghAta karane vAle jIva ke bhI nirgata pudgaloM ke dvArA jIva ke hananAdi ke kAraNa kadAcit tIna, kadAcita cAra, kadAcita pA~ca kriyAe~ hotI haiM / kevalo samudghAta karane vAle jIva ke dvArA nirjarita pudgala sUkSma hote haiM ataH unake kAyikI kriyApaMcaka kI koI kriyA nahIM hotI hai, kevala airyApathika kriyA hotI hai / kAyikI kiyApaMcaka kA jisa sUkSmatA se varNana kiyA gayA hai vaha nimna udAharaNoM se spaSTa ho jAtA hai (ka) yadi koI vyakti yaha jAnane ke lie - varSA barasatI hai yA nahIM - apane hAtha, paira, bAhu aura zarIra ko bAhara phailAtA hai yA sameTatA hai to usa vyakti ko kAyikI Adi pA~coM kriyAe~ spRSTa hotI haiM / (kha) yadi kisI vRkSa kA phala apane gurubhAra se gire aura nIce girate hue usa phala ke dvArA jaba taka jIvoM kA hanana yAvat prANaviyoga hotA hai taba taka jina jIvoM ke zarIra se phala kA vRkSa banA una jIvoM ko cAra kriyAe~ spaSTa hotI haiM tathA jina jIvoM ke zarIra se phala banA una jIvoM ko pA~ca kriyAe~ spRSTa hotI haiM tathA svAbhAvika rUpa se apane gurubhAra se girate hue usa phala ke jo jIva upagrAhaka - upakAraka hote haiM una jIvoM ko bhI kAyikI Adi pA~ca kriyAe~ spRSTa hotI haiM / kAyikI kriyApaMcaka ko bhI dainika jIvana ke udAharaNa dekara samajhAyA gayA hai - ye udAharaNa mananIya yA dhAraNIya hai / anya udAharaNoM ke lie kramAka 66 10, '66 11,66 12 tathA 3616 avazya paThanIya haiM / apratyAkhyAna apratyAkhyAnakriyA dArzanika tathyoM para AdhArita hai / jahA~ kisI bhI pApasthAnika kArya ke pratyAkhyAna kA abhAva hotA hai vahA~ apratyAkhyAna kriyA hotI hai / kriyA meM yaugika kriyA kI kalpanA nahIM hai, mAtra pratyAkhyAna kA abhAva hai arthAt koI pApakarma nahIM karU~gA- aise saMkalpa kA abhAva hai| arthAt kisI jIva ko paritApanA nahIM dUMgA, kisI jIva kA prANAtipAta nahIM karU~gA Adi-Adi saMkalpoM ke abhAva hone se hI apratyakhyAna kriyA hotI hai / apratyAkhyAna kiyA kA dArzanika siddhAMta kahatA hai ki yadi koI vyakti jIvahiMsA-prANAtipAta nahIM kara rahA hai lekina usake hiMsA karane meM koI bAdhA nahIM hai, hiMsA karane kA pratyAkhyAna nahIM hai, virati nahIM hai to usa vyakti ko hiMsA kI kiyA lagatI hai / koI kSudrAtikSudra jIva jisake mana vacana kI zakti bhI nahIM hai, jisakI cetanA svapna jitanI bhI nahIM hai usa jIva ke hiMsA nahIM karate hue bhI hiMsA sambandhI kriyA lagatI hai / yaha kriyA pratyAkhyAna ke abhAva hone se hotI hai / apratyAkhyAna kriyA kI [ 37 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ bar3I vizeSatA yaha hai ki yaha kriyA bhedabhAva rahita kSudrakAyI kuMthu-kITa yA sthUlakAyI hAthI, seTha yA garIba, rAjA yA raGka, sabako samAna bhAva se lagatI hai, yadi pApa karmoM ke nahIM karane kA unake pratyAkhyAna nahIM ho| kramAMka '1662 meM apratyAkhyAna kriyA kA darzanika dRSTikoNa se vivecana kiyA gayA hai| kriyA se bandhane vAle karma kI sthiti kI apekSA kriyA ke do bheda kiye gaye hai, yathA-ai-pathikI kriyA, sAmparAyikI kriyA / aipithikI kriyA kI sthiti do samaya kI hotI hai| isa kriyA se prathama samaya meM karma baddha aura spRSTa hote haiM, dvitIya samaya meM ve karma udIrita-vedita hote hai, tRtIya samaya meM nirjarita hote haiM / TIkAkAra ke anusAra yaha kriyA upazAMtamoha, kSINamoha, sayogI kevalI guNasthAna ke jIvoM ke hotI hai| sayogI jIva kSaNa mAtra ke lie bhI agni meM tapate hue jalabindu kI taraha, nizcala nahIM raha sakate haiM ataH yaha aipithikI kriyA sayogI kevalI ke bhI hotI hai ! jAne, pAne, uThane, baiThane Adi kI sthUla kriyA se lekara yAvat A~kha kI palaka hilane mAtra kI sUkSmAtisUkSma kriyA se aipithikI kriyA hotI hai| ai-pathikI kriyA se kevalamAtra eka karmaprakRti kA bandhana hotA hai| aura vaha karmaprakRti-sAtAvedanIya karmaprakRti hai / aipithikI kriyA se sAtAvedanIya karmaprakRti vyatirikta anya kisI karmaprakRti kA bandhana nahIM hotA hai / sAmparAyika kriyA se jaba sAtAvedanIya karmaprakRti kA bandha hotA hai taba usakI jaghanya sthiti bAraha muhUrta kI hotI hai| jisa anagAra ke krodha-mAna-mAyA lobha vyucchinna ho gaye haiM usake aipithikI kriyA hotI hai, sAmparAyikI kriyA nahIM hotI hai tathA jisake krodha-mAna-mAyA-lobha vyucchinna nahIM hue haiM usake sAmparAyikI kriyA hotI hai, aipithikI kriyA nahIM hotI hai| sUtra ke anusAra calate hue anagAra ke aiyApathikI kriyA hotI hai tathA utsUtra calate hue anagAra ke sAMparAyikI kriyA hotI hai / upayogapUrvaka gamanAdi karate hue, vastrapAtra Adi lete, rakhate hue saMvRta anagAra ko airyApathikI kriyA hotI hai, sAmparAyikI kriyA nahIM hotI hai / anupayogapUrvaka gamanAdi karate hue, vastra-pAna lete hue anagAra ko sAMpayikI kriyA hotI hai, aipithiko kriyA nahIM hotI hai| ____ agala-bagala yugapramANa bhUmi ko dekhakara calate hue bhAvitAtmA anagAra ke paira ke nIce yadi koI choTA jAnavara yA sUkSma jantu Akara kaSTa pAve yA usakA prANaviyoga ho jAya to usa aNagAra ko aiyopathikI kriyA hotI hai, sAMparAyikI kriyA nahIM hotI hai kyoMki usa anagAra ke rAga-dveSa kSINa ho gaye hai| sAmAyika karate hue zramaNopAsaka ko sAMparAyikI kriyA hotI hai, aipithikI kiyA nahIM hotI hai kyoMki usakI AtmA adhikaraNa hotI hai, usakI AtmA adhikaraNa [ 38 ] "Aho Shrutgyanam"|
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ maiM vartana kara rahI hai ataH usako sAmparAyikI kriyA hotI hai, aipithikI kriyA nahIM hotI hai| cUMki aiyAMpathikI kriyA gyArahaveM, bArahave, terahaveM guNasthAna ke jIvoM ko hotI hai ataH yaha kahA jA sakatA hai ki sAMparAyikI kriyA pahale se dazaveM guNasthAna taka ke jIvoM ko hotI hai--isase puNya-pApa donoM prakAra ko karmaprakRtiyoM kA bandha hotA hai / dazaveM guNasthAna ke jIvoM ke AyuSya aura mohanIya karma ko bAda dekara chaH karmaprakRtiyoM kA bandha hotA hai| pahale, dUsare tathA cauthe se sAtaveM guNasthAna taka ke jIvoM ke sAMparAyikI kriyA karate hue ATha yA AyuSya bAda sAta karmaprakRtiyoM kA bandhana hotA hai| tIsare, AThaveM, navaveM guNasthAna ke jIva sAMparAyikI kriyA karate hue AyuSya bAda sAta karmaprakRtiyoM kA baMdha karate haiN| sAMparAyikI kriyA karane vAle jova ke kaSAya avazya hotI hai ! TIkAkAroM ne kaSAya ke hetu se hone vAle karmabandha ko sAMparAyika kahA hai / sUtrakRtAMga meM teraha kriyAsthAnoM kA varNana hai| usameM pratyeka kiyAsthAna ke zeSa meM "evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajjati Ahijjai" vAkya kA prayoga hai| aiyopathika kriyA kA terahaveM kriyAsthAna meM varNana kiyA gayA hai / isake zeSa meM bhI ukta vAkya kA prayoga hai| sAvadya zabda kA sAmAnya artha pApasahita kiyA jAtA hai, niravadya kA artha pAparahita kiyA jAtA hai| terahaveM kriyAsthAna meM vartamAna jIva siddha, buddha, mukta hotA hai, yAvat sarva duHkhoM kA anta karatA hai| atIta ke, vartamAna ke tathA bhaviSyat ke arihantabhagavaMta ne aisA pratipAdana kiyA hai, karate haiM, kreNge| sAvadha kA artha pApakarma kA bandhana hI liyA jAya to pApakarma se mukta hone kA prazna upasthita ho jAtA hai, ataH terahaveM kriyAsthAna meM jo sAvadha zabda kA prayoga huA hai vaha khaTakatA hai| ataH sAvadha kA anekAnta dRSTi se yA naya ko apekSA se anya koI yogya artha bhI honA cAhie / evaMbhUta naya se eka aisA hI artha milatA hai| AcArya malaya giri ne Avazyaka kI TokA meM evaMbhUta naya kI apekSA se sAvadha kA artha kevala mAtra karmabandha kiyA hai| vahA~ pApa-puNya kI vivakSA nahIM kI gaI hai| aiyApathika kriyA se karma kA baMdhana hotA hai aisA siddhAnta kahatA hai; ataH sAvadha kA artha evaMbhUta naya kI apekSA se mAtra karmabandhana kI vivakSA se kiyA jAya to terahave kriyAsthAna meM 'sAvadya" zabda kA prayoga khalatA nahIM hai / jIva aThAraha pApasthAnoM se kriyA karatA hai---yaha kiyA bhinna-bhinna apekSA se karatA hai| prANAtipAta yA pApasthAna kI kriyA vaha chaH jIvanikAya kI apekSA se karatA hai: mRSAvAda pApasthAna kI kriyA saba dravyoM kI apekSA karatA hai| adattAdAna pApasthAna kI kriyA grahaNa aura dhAraNa karane yogya dravyoM kI apekSA hI karatA hai| maithuna pApasthAna [ 39 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ ko kriyA jIva rUpa athavA rUpavAn dravyoM ko apekSA karatA hai| parigraha pApasthAna kI kriyA jIva sarva dravyoM kI apekSA sva-svAmibhAva se hone vAlI murchA se karatA hai| avazeSa pApasthAna--krodha yAvat mithyAdarzanazalya pApasthAna kI kriyA jIva saba dravyoM kI apekSA karatA hai| pApasthAna ko kiyA sabhI daNDaka ke jIva karate haiN| pApasthAna kriyAoM se sAta athavA ATha karmaprakRtiyoM kA baMdhana hotA hai| hiMsA kI kriyAoM kA nimna prakAra se varNana hai| Arambhiko kiyApaMcaka meM prArambhikI kriyA kA varNana hai / ( dekheM kramAMka 14 ) kAyikI kriyApaMcaka meM hiMsA kI sampUrNa kriyA kA varNana hai arthAva jova kisa prakAra hiMsA karatA hai isakA yathAkrama se varNana hai| terahaveM kriyAsthAna meM pA~ca prakAra kI hiMsA kI kriyAoM kA varNana hai, yathA-arthadaNDapratya yikI, anarthadaNDapratyayikI, hiMsAdaMDapratyayikI, akasmAta daMDapratya yikI, dRSTiviparyAsapratyayikI / ( dekheM kramAMka 43 se 47 taka ) aThAraha pApasthAna meM pahalA pApasthAna prANAtipAta kA hai| ___ yadyapi uparyukta kriyAoM meM hiMsA kA varNana vibhinna dRSTikoNa se kiyA gayA hai phira bhI sarvatra hiMsA kI bhAvanA spaSTa hai / hiMsA kI kriyA ko samAsa meM do bhAgoM meM vibhakta kiyA gayA hai, yathA--pAritApanikI kriyA tathA prANAtipAtikI kriyA! pAritApanikI kriyA meM jIva ko pIr3A hotI hai, asAtA kI utpatti hotI haiM tathA prANAtipAtikI meM prANa kA kAya se viyoga hotA hai yA jIva kI paryAya kA vinAza hotA hai / cauthe pratikramaNa Avazyaka meM 'iriyAvahiyaM suttaM' meM kucha hiMsA kI kriyAoM kA varNana hai, yathA-abhihayA ( abhihatAH)-AghAta pahu~cAnA ; vattiyA ( vartitAH)- raja Adi se AcchAdita karanA; lesiyA (zleSitAH)-bhUbhi Adi para mardana karanA; saMghAiyA (saMghAtitAH)-jIvo kA saMgraha karanA ; saMghaTiyA ( saMghahitAH)-sparza karanA; pariyAviyA ( paritApitAH)-asAtA utpanna karanA ; kilAmiyA (klAmitAH )adhamarA-mRtaprAya karanA ; uddaviyA (upadrAvitAH)-AtaMkita karanA; ThANAo ThANaM saMkAmiyA ( saMkrAmitAH)-eka sthAna se dumare sthAna para ayatna se rakhanA; jIviyAo vavaroviyA ( jIvitAt vyaparo pitAH)-prANa se rahita krnaa| ye kriyAe~ sAmAnya dainika jIvana meM honevAlI hiMsA kI kriyAe~ hai / saMraMbha, samArambha, Arambha-ina tIna zabdoM se hiMsA ke krama kA varNana -- AgamoM meM kiyA jAtA hai / saMrambha arthAt hiMsA karane kA saMkalpa karanA yA hiMsA karane kA Ayojana karanA ; samArambha arthAt paritApa utpanna karanA ; Arambha arthAt prANAtipAta karanA-- ina tInoM kA ArambhikI kriyA meM samAveza ho jAtA hai| [ 40 ] "Aho Shrutgyanam
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ akriyA zabda kA tIna arthoM meM prayoga kiyA jAtA hai / ( eka) duSTa kriyAoM ko akriyA kahA jAtA hai, mithyAtva se upahata jIva kA amokSa-sAdhaka anuSThAna akriyA kahalAtA hai / (do) saMvRta aNagAra kI niravadya kriyA pApakarma kA bandhana nahIM karanevAlI hone se akriyA kahalAtI hai tathA usa saMvRta aNagAra ko akriya kahA jAtA hai, (tIna) caturdaza guNasthAnavI jIva kA yoga nirodha akriyA hai ; vyavadAna ( karmakSaya ) se akriyA hotI hai tathA akriyA se jIva antakriyA karake mokSa ko prApta karatA hai / zramaNa nirgrantha ke bhI kriyA hotI hai ; unake pramAda ke kAraNa tathA yoga- nimitta se kriyA hotI hai arthAt karma kA bandhana hotA hai [dekheM 14.1 (cha)] pratilekhana, pratikramaNa Adi sAyamika kriyAoM meM avahelanA karanA, unako nahIM karanA, unameM jaldabAdI karanA, asAvadhAnI karanA, unako samaya para nahIM karanA-ityAdi pramAdoM se zramaNa-nirgrantha ko karma kA bandhana hotA hai| jAnA, AnA, uThanA, baiThanA, vastrapAtrAdi lenA, rakhanA Adi yaugika kriyAoM ko ayatnapUrvaka karane se zramaNa-nirgrantha ko yoganimitta se kriyA hotI hai / ayanapUrvaka gamanAdi kriyA karane se zramaNa-nirgrantha ko kAyikI kriyApaMcaka ko 3 yA 4 yA 5 kriyAe~ hotI haiN| TIkAkAra ke anusAra duSprayukta zarIra kI ceSTAoM se zramaNa-nirgandha ko pramAdapratyayikI kriyA hotI hai / jisa zramaNa ke pramAda bhI nahIM hai, kaSAya bhI nahIM hai, kevala yoga hai, usa zramaNa-nirgrantha ke yoga-nimitta se kevala aipithiko kriyA hotI hai ! pratikramaNa sUtra meM bhikSu ke dvArA 'kriyAoM kA pratikramaNa karane kA vidhAna hai / isameM kriyA pratikramaNa ke do pATha haiM, eka, kAyikI kriyApaMcaka ke pratikramaNa kA pATha hai tathA dUsarA, teraha kriyAsthAnoM ke pratikramaNa kA pATha hai / [ dekheM kramAMka 63 ] yahA~ para yaha vicAraNIya hai ki ina teraha kriyAsthAnoM meM aipithiko kriyA bhI zAmila hai tathA bhikSu usakA bhI pratikramaNa karatA hai| zramaNa-nirgrantha ke sAdhuvRtti ko pAlana karate hue kabhIkabhI pramAdavaza yA anyathA sAdhvAcAra kA atikramaNa ho jAtA hai taba una atikramaNa kI kriyAoM se zramaNa ke kriyA hotI hai| aisI kitanI hI kriyAoM kA AcArAMga sUtra meM varNana hai, yathA-kAlAtikama kiyA, upasthAna kriyA, abhikrAMta kiyA, anabhikrAMta kiyA, varNyakriyA, mahAvarya kriyA, sAvadya kriyA, mahAsAvadya kriyA, alpasAvadha kriyA, para kriyA, anyonyakriyA / alpamAvadya kriyA ko bAda dekara ina kriyAoM se saMyati ke kriyA-doSa lagatA hai| alpasAvadya kriyA meM TIkAkAra ne alpa zabda kA abhAvavAcI artha kiyA hai aura kahA hai ki isase sAdhu ko kriyA nahIM hotI hai| [dekheM kramAMka 642] ahiMsA mahAvrata ko dUsarI aura tIsarI bhAvanA meM bhI zramaNa-nirgrantha ko kAyikI Adi kriyAoM meM mana se tathA vacana se pravRtti na karane kA upadeza diyA gayA hai| [dekheM E ] [ 41 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva sadA ejana kaMpana samUha kI kriyA karatA rahatA hai / yahA~ jIva se sayogI jIva kA hI grahaNa karanA caahie| ejana samUha kI kucha kriyAoM ke nAma isa prakAra haiM ; ejanA, vyejanA, calanA, spandanA, ghanA, chaTapaTAnA, udiirnnaa| TIkAkAra abhayadevasUri ne kahA hai ki isa prakAra kI anyAnya kriyAoM kA saMgraha kara lenA cAhie / ina kriyAoM ko jIva sadA karatA hai-isakA artha yaha nahIM lenA cAhie ki ina kriyAoM ko jIva sadA eka sAtha karatA hai balki yaha artha lenA cAhie ki ina kriyAoM ko kramavAra karatA hai arthAt ina kriyAoM meM se kisI na kisI eka kriyA ko karatA hI rahatA hai / ina kriyAoM ko karatA huA jIva una kriyAoM ke anurUpa bhAvoM meM pariNamana karatA rahatA hai / pariNamana kA artha TIkAkAra ne yahA~ isa prakAra kiyA hai--jIva ina ejanAdi kriyAoM se utkSepaNa, avakSepaNa, AkuMcana, prasAraNa Adi pariNAmoM---paryAyoM ko prApta hotA rahatA hai ; arthAt jIva ke Atmapradeza utkSepaNa, avakSepaNa, AkuMcana, prasAraNa Adi karatA rahatA hai| ataH ejanAdi kriyA karatA huA jova sakalakarmakSayarUyA antakriyA nahIM kara sakatA hai ; kyoMki ejanAdi kriyA karatA huA jova tathA tadanurUpa bhAva meM pariNamana karatA huA jIva Arambha, saMrambha, samArambha karatA hai / Arambha, saMrambha, samArambha meM vartana karatA hai tathA Arambha, saMrambha, samArambha meM vartana karatA huA jIva bahu prANa-bhUta-jIva-sattvoM ko duHkha detA hai, zoka utpanna karatA hai, khedita-pIr3ita karatA hai, trAsa utpanna karatA hai, kaSTa detA hai ataH ejanAdi kriyA karatA huA jIva aMtakriyA nahIM kara sakatA hai / jo jIva sadA ejanAdi kriyA nahIM karatA hai tathA tadanurUpa bhAvoM meM pariNamana nahIM karatA hai vaha jIva aMta samaya meM aMtakriyA karatA hai / sadanuSThAna kriyAoM ke kaI paryAyavAcI zabda hote hai, yathA-sadanuSThAna, saMyamAnuSThAna, sakriyA, samyaganuSThAna, dharmAnuSThAna, caraNa aadi| ina saba kriyAoM se karmoM kA chedana hotA hai, Asrava rukatA hai tathA puNyakarma kA bandhana hotA hai / sadanuSThAna kriyAoM meM chaH kriyAe~ Avazyaka-avazya karaNIya batalAyI gaI haiM aura inakA varNana Avazyaka sUtra meM kiyA gayA hai| sAmAyika Avazyaka kriyA---arthAta sarvasAvadha yoga nivRtti lakSaNa hotI hai ; caturvizatistava Avazyaka kriyA arthAt tIrthaGkara guNAnukIrtana rUpa hotI hai ; vaMdanA Avazyaka kriyA arthAta mana, vacana, kAya kI zuddhi-pUrvaka kSamAzramaNa deva-guru ke vaMdana rUpa hotI hai ; pratikramaNa Avazyaka kriyA arthAt atIta doSa nirvatana rUpa hotI hai ; kAyotsarga kriyA arthAt parimita kAla ke lie zarIra ke mahattva kI nivRtti rUpa hotI hai tathA pratyAkhyAna Avazyaka kriyA meM anAgata kAla ke doSoM kA apohana arthAt parityAga hotA hai / [ 42 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ anya sadanuSThAna kriyAoM kA isa prakAra varNana milatA hai / darzana, jJAna, cAritra, tapa, vinaya, satya, samiti, gupti Adi kriyAyeM / ina kiyAoM ko bhAvaruci se karane vAle jIva ko kriyArUci samyaktvI kahA gayA hai| darzana kriyA arthAt darzana ko vizodhi kI ceSTA, jJAna kriyA arthAt svAdhyAya Adi se samyag jJAna kI vRddhi kI ceSTA, cAritra kriyA arthAta sAvadya yogoM se nivRtta hone kI ceSTA, tapakriyA arthAta nirjarA ke dvArA baMdhe hue karmoM ko kATane kI ceSTA, vinaya kriyA arthAta suguru Adi ke vinaya-vaMdana Adi kI ceSTA, satya kriyA arthAt mana, vacana, kAya ko satya meM abhiniviSTa karane rUpa ceSTA, samitikriyA arthAta avazya karane vAlI IryA Adi kriyAoM ko saMyama se karane kI ceSTA tathA guptikriyA arthAt mana, vacana, kAya yogoM kA samyagdarzana pUrvaka nigraha karane kI ceSTA / / sadanuSThAna kriyAoM meM akriyA utkRSTa kriyA hai| zukladhyAna ke cauthe pAda samucchinnakriyA apratipAti dhyAna hI carama sadanuSThAna kriyA hai| isake bAda jIva koI kriyA nahIM karatA hai| isI se akriyA hotI hai / tatpazcAt jIva siddhagati ko gamana karatA hai / kahA jA sakatA hai ki yoganirodha hI akriyA hai kyoMki samucchinna kriyA apratipAti dhyAna se jIva kAyayoga tathA anyAnya sUkSma kriyAoM kA nirodha karatA hai aura yoga kA nirodha hone se zailezIkaraNa kI avasthA meM aipithika tathA ejanAdi kriyAe~ baMda ho jAtI haiM aura ina kriyAoM kA abhAva akriyA hai / akriyA kA yoganirodha rUpa eka ho bheda hai / bhagavatI, sthAnAMga tathA uttarAdhyayana meM thor3A bhinna prakAra se varNana hai / vahA~ akriyA ko vyavadAna ( karmakSaya ) kA phala kahA gayA hai aura kriyA se jIva siddhagati rUpa aMtima phala ko prApta karatA hai / [ dekheM kramAMka '72 ] jIva kI vaha aMtima kriyA, jisase bhava kA vyavaccheda ho, sakala karma kA kSaya ho, karmoM se sarvathA mukti ho, siddhagati kI prApti ho vaha aMtakriyA hai / yaha aMtima paryAya meM yoga nirodhita ejanAdi rahita jIva ke zukladhyAna ke caturtha bheda se sakala karma ke dAha rUpa hotI hai | dekheM kramAka 73.1] 1 ___jIva aMtakriyA vividha prakAra se vibhinna avasthAoM meM prAraMbha karatA hai / kahA jA sakatA hai ki jaba jIva saMsAra ko parIta kara letA hai arthAt dezona arddha pudgalaparAvartana rUpa mokSa jAne kI sImA bA~dha letA hai to eka dRSTi se, taba se hI usakI aMtakriyA prAraMbha ho jAtI hai| dUsarI dRSTi se, jaba jIva kucha eka bhava meM mokSa jAne kI sImA kara letA hai taba se aMtakriyA karanA prAraMbha karatA hai| tIsarI dRSTi se, jIva jisa bhava meM mokSa jAtA hai usa bhava meM jaba vaha muDita hokara aNagAra banatA hai taba se vaha antakriyA prAraMbha karatA hai / jisa bhava meM jIva mokSa jAte haiM usI bhava meM muNDita hokara jo [ 43 "Aho Shrutgyanam"
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMtakriyA prAraMbha karate haiM vaha aMtakriyA sAdhana bheda se cAra prakAra kI hotI hai, yathA (1) jisa jIva ke bhagavAna mahAvIra ke samAna tapa bhI nahIM hotA hai, parISaha upasargAdi kI vedanA bhI nahIM hotI hai lekina puruSArtha vAlI dIrghakAla kI dIkSA paryAya hotI hai ; tadanantara aMtakriyA hotI hai, jaise bharatacakravatI kI aMtakriyA / (2) jisa jIva ke bhagavAna mahAvIra ke samAna tapa hotA hai, parISaha- upasargAdi ko vedanA bhI hotI hai lekina puruSArtha vAlI alpakAla kI dIkSA paryAya hotI hai, tadanantara aMtakriyA hotI hai, jaise-zrIkRSNa rAsudeva ke laghu bhAI gajasukamAla kI aMtakriyA / (3) jisa jIva ke bhagavAna mahAvIra ke samAna tapa hotA hai, paroSaha---upasargAdi kI vedanA bhI hotI hai lekina puruSArtha vAlI dIrghakAla kI dIkSA paryAya hotI hai, tadanantara aMtakriyA hotI hai, jaise sanatkumAra cakravartI kI aMtakriyA / (4) jisa jIva ke bhagavAna mahAvIra ke samAna tapa bhI nahIM hotA hai, parISaha---upasargAdi kI vedanA bhI nahIM hotI hai aura puruSArtha vAlI alpakAla kI dIkSA-paryAya hotI hai, tadanantara aMta kriyA hotI hai, jaise bhagavatI marudevI kI aNtkriyaa| (dekheM kramAMka 732) kRta samudghAta athavA samudghAta kiye binA sayogI kevalI jIva jaba caturdaza guNasthAna meM praveza karate haiM taba unake aMtarmaharta-sthiti-sImita-saMsArarUpA tathA samucchinna kriyA apratipAtidhyAnarUpA aMta kriyA hotI hai| nizcaya dRSTi se, vahI kriyA aMtakriyA hai jo caturdaza guNasthAnavI jIva ke zeSa samaya kI sakalakarmakSayarUpA hotI hai, tatpazcAta vaha jIva siddhagati ko prApta hotA hai / saba saMsArI jIva anAdi kAla se karmoM se baMdhe hue haiN| ina karmoM se chuTakArA pAne ke lie bhagavAna mahAvIra kA kahanA hai ki utthAna karma-bala-vIrya-puruSAkAra-parAkrama karanA Avazyaka hai| binA utthAna-karma-bala-vIrya-puruSAkAra-parAkrama kiye jIva bandhe hue karmoM se mukti nahIM pA sakatA hai| kriyA zabda kA prayoga utthAna-karma-bala-vIrya-puruSAkAraparAkama ke paryAyavAcI rUpa meM bhI hotA hai / __ jisa prakAra karma ko bAMdhane meM kriyA-vIrya kI AvazyakatA hotI hai usI prakAra karma ko kATane meM bhI kriyA-vIrya kI AvazyakatA hotI hai| kriyA kA eka rUpa karma-puNyapApa ko bA~dhane kA hai aura dUsarA rUpa karma ko kATane kA hai| binA kriyA kiye karma kaTa nahIM sakate haiN| isalie bhagavAna mahAvIra ne niyativAda kA nirasana karane ke lie kiyAvAda kA pratipAdana kiyaa| isa sambandha meM zaka DAla putra kumhAra kI jIvana-kathA suprasiddha hai jo niyativAdI thA tathA bhagavAna ne use samajhAkara kriyAvAdI banAyA thA / bhagavAna apane samaya ke AcAryoM meM kriyAvAdI AcArya rUpa meM suprasiddha the| bhagavAna gautama buddha ne [ 44 ] "Aho Shrutgyanam"
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMguttaranikAya meM niraMgaMTha nAyayutta ko kriyAvAdI kahA hai tathA apane ko kriyAvAdIakriyAvAdI donoM kahA hai / yaha bhI bauddha dharma ke madhyama mArga kA eka lakSaNa hai / sUtrakRtAMga meM kriyAvAdI kI eka sundara paribhASA hai / jo adhogati ke jo jIva AtmA ko jAnatA hai aura loka ko jAnatA hai; jo saMsAra paribhramaNa rUpa gati aura sthiratA - paribhramaNa se mokSa rUpa Agati ko jAnatA hai; jo zAzvata tathA azAzvata bhAvoM ko jAnatA hai; jo janma-maraNa - upapAta ko jAnatA hai, duHkhoM ko jAnakara jagata ke sukha-duHkha ko jAnatA hai ; jo karmoM ke Asrava - Agamana kriyA tathA karmoM ke saMvara --- Agamana ke nirodha ko jAnatA hai ; duHkhAdi vedanA rUpa karma ke phaloM ko jAnatA hai tathA karma kATane kI kriyA rUpa nirjarA ko jAnatA hai vahI kriyAvAda kA sahI kathana pratipAdana kara sakatA hai - vahI kriyAvAdI ho sakatA hai| aisA jIva samyagdRSTi kriyAvAdI hotA hai / jo jIva kisI eka ekAMta dRSTi se kriyA kI AvazyakatA svIkAra karate haiM, athavA tattva ke kisI eka pakSa ko svIkAra karake kriyA ko svIkAra karate haiM ve mithyAdRSTi kriyAvAdI haiM / jo jIva kisI bhI kAraNa se karma kATane rUpa kriyA tathA pApakarma ke ke bandhana rUpa akriyA ko asvIkAra karate haiM ve akriyAvAdI haiM / akriyAvAdI kriyA akriyA donoM ko asvIkAra karate haiM / jATAvAsa, jodhapura vijayAdazamI, vi0 saM0 2026 [ 45 ] "Aho Shrutgyanam" -jabaramala bhaNDArI
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ "Aho Shrutgyanam"
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ '0 01 011 012 '013 02 021 022 023 .03 .03.1 032 033 4 *05 viSaya saMkalana - sampAdana meM prayukta granthoM kI saMketa sUcI prakAzakIya sampAdakIya viSaya-sUcI jaina vAGmaya kA dazamalava vargIkaraNa karmavAda kA vargIkaraNa kriyAvAda kA vargIkaraNa bhUmikA --- upAdhyAya amara muni Amukha -- jabaramala bhaMDArI zabda vivecana zabda- vyutpatti prAkRta meM 'kiriyA' zabda kI vyutpatti pAlI meM 'kiriyA' zabda kI vyutpatti saMskRta meM 'kriyA' zabda kI vyutpatti kriyA zabda ke paryAyavAcI zabda karmabandhanibandhabhUtArthakriyA ke paryAyavAcI zabda sadanuSThAna kriyA ke paryAyavAcI zabda parispaMdanArthaM kriyA ke paryAyavAcI zabda vibhinna bhASAoM meM kriyA zabda ke vibhinna artha prAkRta bhASA meM 'kiriyA' zabda ke artha pAlI bhASA meM 'kiriyA' zabda ke artha saMskRta bhASA meM kriyA zabda ke artha savizeSaNa - sasamAsa -- sapratyaya 'kiriyA' zabdoM kI sUcI paribhASA 33 33 paribhASA ke upayogI pATha 33 [ 47 ] >> " Aho Shrutgyanam" pRSTha 6724 T 9 14 17 18 19 26 1-30 1 1 1 2 2 3 3 4 -20 20
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 21 22-28 YNNNNN UN"""S ururu. viSaya prAcIna AcAryoM dvArA kI gaI kriyA kI paribhASA -07 kriyA ke bheda 07.1 eka bheda .07.2 do bheda 07.3 tIna bheda -07.4 kriyA ke pA~ca bheda *074.1 AraMbhiyA paMcaka *07.4.2 kAiyA paMcaka .07.43 dihiyA paMcaka .07.44 satthiyA paMcaka 07.45 pejavattiyA paMcaka .07.46 samyaktva paJcaka '075 teraha bheda (kriyAsthAna) *076 aThAraha bheda (pApasthAna) *077 kriyA ke pacIsa bheda kriyA para vivecana gAthA-saMskRta padya .06 kriyA kA naya aura nikSepoM kI apekSA vivecana *061 naya kI apekSA '062 nikSepa kI apekSA vibhinna kriyAoM kA vivecana jIvakriyA-paribhASA/artha, bheda tathA bhedoM kI paribhASA/artha 12 ajIva kriyA-- , ArambhikI kriyA 14 pArigrahikI kriyA pArigrahikI kriyA aura jIvadaNDaka pArigrahikI kriyA aura karmaprakRti kA bandhana '15 mAyA pratya yikI kriyA (sthAna)-paribhASA/artha, bheda tathA bhedoM kI paribhASA/artha '15.4 mAyApratyayikI kriyA tathA jIvadaNDaka [ 48 ] . . . 31--188 0 "Aho Shrutgyanam"
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 15.5 40 42 45 56 . 18 . viSaya mAyApratyayikI kriyArata vyakti .15.6 mAyApratyayikI kriyA aura karma prakRti kA bandha '16 apratyAkhyAna kriyA-paribhASA/artha, bheda tathA bhedoM kI paribhASA/artha 16.4 jIva tathA apratyAkhyAna kriyA kI samAnatA nikSepoM kI apekSA se apratyAkhyAna kriyA kA vivecana 16.6 apratyAkhyAna kriyA kA dArzanika vivecana 16.6.1 AtmA aura apratyAkhyAna 16.62 apratyAkhyAnI jIva aura pApakarma kA bandhana '17 mithyAdarzanapratyayikI kriyA-paribhASA/artha, bheda tathA bhedoM ko paribhASA/artha kAyikI kriyA AdhikaraNikI kriyA prAdveSikI kriyA pAritApanikI kriyA prANAtipAtikI kriyA "22.4 prANAtipAta kriyA aura jIvadaNDaka '225 prANAtipAta kriyA aura karmaprakRti kA baMdha '23 dRSTikA kriyA-paribhASA artha, bheda tathA bhedoM kI paribhASA/artha '24 pRSTikA spRSTikA kriyA prAtItyikI kriyA sAmantopanipAtikI kriyA svAhastikI kriyA '28 naisRSTiko kriyA AjJApanikA/AnAyanikA kriyA ,, vedAraNiko/vaicAraNikI kriyA ,, anAbhogapratyayikI kriyA '32 anavakAMkSApratyayikI kriyA rAgapratyayikI kriyA rAgapratyayikI kriyA aura jIvadaMDaka [ 49 ] GGGG WW 0 0 GAM M 77 W AAP - MUM wW MOM . AM - "Aho Shrutgyanam"
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ '335 * 34 '34*4 *34*5 35 36 37 '37'4 38 36 40 41 '42 43 '44 '45 46 *47 YC '482 '48'3 '484 46 *YE'R '463 '464 *50 51 viSaya . rAgapratyayikI kriyA aura karmaprakRti kA bandha dveSapratyayikI kriyA - paribhASA / artha, bheda tathA bhedoM kI paribhASA / artha dveSapratyayikI kriyA aura jIvadaNDaka dveSapratyayikI kriyA aura karmaprakRti kA bandha prAyogikI kriyA -- paribhASA / artha, bheda tathA bhedoM kI paribhASA / artha sAmudAniko kriyA airyApathikI kriyA airyApathikI kriyA kisake, kaise, kriyatkAlIna hotI hai sAmparAyikI kriyA - paribhASA / artha samyaktva kriyA - paribhASA / artha mithyAtva kriyA - paribhASA / artha, bheda tathA bhedoM kI paribhASA / artha akriyA (duSprayukta kriyA) ajJAna kriyA ( akriyA kA bheda) ,, arthadaMDa pratyayika kriyA (sthAna) - paribhASA / artha anarthadaMDa pratyayika kriyA (sthAna) hiMsAdaNDapratyayika kriyA (sthAna) akasmAta daMDapratyayika kriyA (sthAna) dRSTiviparyAsa pratyayika kriyA (sthAna) 72 "" 32 25 "" " mRSAvAda kriyA (sthAna) mRSAvAda kriyA aura jIva mRSAvAda kiyA aura jIva daNDaka mRSAvAdakriyA aura karmaprakRtikA bandha adattAdAna kriyA (sthAna) - paribhASA / artha adattAdAna kiyA aura jIva adattAdAnakriyA aura jIvadaNDaka adattAdAna kriyA aura karmaprakRti kA baMdha adhyAtma pratyayika kriyA (sthAna) - paribhASA / artha mAnapratyavikI kriyA (sthAna) 92 [ 50 ] "Aho Shrutgyanam" "" " pRSTha 83 83 83 84 * & i v w x x w 84 86 88 61 62 63 4 65 66 68 68 ee 100 101 101 101 102 102 102 103 103 104
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ *51'2 *51*3 '514 52 53 '532 53'3 534 '54 "543 544 55 55.2 '55'3 '56 562 '563 57 57.2 '57.3 58 58 2 '583 56 562 563 '60 '602 603 61 viSaya bhAnapratyayikI kriyA aura pradarzika mAnapratyayikI kriyA aura jIva mAnapratyayikI kriyA aura karmaprakRti kA baMdha mitradveSapratyayika kriyA (sthAna) --- paribhASA / artha lobhapratyayika kriyA ( sthAna ) lobhapratyayika kiyA aura jIvadaNDaka lobhapratyayika kriyA kA sadRSTAMta vivecana lobhapratyayika kriyA aura karmaprakRti kA baMdha maithuna (brahmacarya) pApasthAna kriyA - paribhASA / artha tathA bheda maithuna (brahmacarya) kriyA aura jIvadaNDaka maithuna (abrahmacarya) kriyA aura karmaprakRtikA baMdha krodhapratyayika pApasthAna kriyA - paribhASA / artha kopratyayaka kriyA aura jIvadaMDaka ko pratyayika kriyA aura karmaprakRti kA baMdha kalaha pApasthAna kriyA - paribhASA / artha kalaha kriyA aura jIvadaMDaka kalaha kiyA aura karmaprakRti kA baMdha abhyAkhyAna pApasthAna kriyA - paribhASA / artha abhyAkhyAnakriyA aura jIvadaMDaka abhyAkhyAna kriyA aura karmaprakRti kA baMdha paizunya pApasthAna kriyA -- paribhASA / artha paizunya kriyA aura jIvadaMDaka paizunyakriyA aura karmaprakRti kA baMdha paraparivAda pApasthAna kriyA paraparivAda kiyA aura jIvadaMDaka paraparivAda kiyA aura karmaprakRti kA baMdha rati - arati pApasthAna kriyA - paribhASA / artha rati - aratikriyA aura jIvadaMDaka rati - aratikriyA aura karmaprakRti kA baMdha mAyAmRSA pApasthAna kriyA - paribhASA / artha [51] " paribhASA / artha "Aho Shrutgyanam" pRSTha 104 105 106 106 107 107 108 106 110 110 111 111 112 113 113 113 114 114 115 115 116 1.6 117 117 117 118 118 116 120 120
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 612 *613 62 '62'2 '62*3 '63 '634 63.5 63.6 637 viSaya mAyAmRSA kriyA aura jIvadaMDaka mAyAmRSAvAda kriyA aura karmaprakRti kA baMdha mithyAdarzanazalya (pApasthAna) kriyA - paribhASA / artha mithyAdarzanazalya kriyA aura jIvadaMDaka mithyAdarzazalya kriyA aura karmaprakRti kA baMdha ejanAdi kriyA -- paribhASA / artha, bheda tathA bhedoM kI paribhASA sayogI jIva aura ejanAdi kriyA zailezI jIva ejanAdi kriyA nahIM karatA hai calanA kriyA - paribhASA / artha, bheda tathA bhedoM ko paribhASA ejanakriyA aura jIva kriyAdvayaka *64 '641 samyaktva - mithyAtva kriyAdvayaka '64.1*1 samyaktva aura mithyAtva - donoM kriyAe~ eka jIva ke eka samaya meM nahIM hotIM '642 airyApathikI-sAMparAyikI kriyAdvayaka '64'21 airyApathikI aura sAmparAyikI -- donoM kriyAe~ eka jIva ke eka samaya meM nahIM hotIM '64 2 2 airyApathikI-sAMparAyikI kriyAdvayaka aura anagAra '64 23 airyApathikI-sAMparAyikI kriyAdvayaka aura zramaNopAsaka ArambhikI kriyApaMcaka 65 *651 *652 653 '654 '65'5 '656 131 132 135 135 nAma 136 ArambhikI kriyApaMcaka aura jIvadaNDaka 136 ArambhikI kriyApaMcaka aura mithyAdRSTi jIva 137 samadRSTi jIva 137 aura guNasthAna 137 aura prANAtipAtAdi viramaNa 136 '657 aura jIvoM meM kriyA-samAnatA 140 * 658 kI niyamA bhajanA audhika jIva kI apekSA 147 148 656 ArambhikI kriyApaMcaka kI niyamA-bhajanA jIvadaNDaka kI apekSA '65:10 ArambhikI kriyApaMcaka kI niyamA-bhajanA samaya, deza aura pradeza kI apekSA 146 [ 52 J "" 39 " "" " pRSTha 120 121 122 122 123 123 125 127 127 "Aho Shrutgyanam" 126 130 130 130 131
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya *6511 ArambhikI kriyApaMcaka aura mAla kA kretA-vikretA 65.12 ArambhikI kriyApaMcaka aura alpabahutva kAyikI kriyApaMcaka '66 kAyikI kriyApaMcaka kI kriyAoM ke nAma daMDaka ke jIva aura kAyikI kriyApaMcika jIva kI anya jIva yA jIvoM ke prati kAyikI paMcaka kriyAe~ daNDaka ke jIva kA audhika jIva ke daNDaka ke jIva ke prati kAyikI paMcaka kI kriyA parakIya audArika zarIra kI apekSA kitanI kiyA parakIya vaikkriya zarIra kI apekSA jIva ke kitanI kriyA parakIya AhAraka, taijasa, kArmaNa zarIra kI apekSA jIva ke kitanI kriyA '668 kAyikI kriyApaMcaka aura zarIra, indriya va yoga kA nirmANa karatA huA jIva kAyikI kriyApaMcaka aura zvAsa- nizvAsa lete hue sthAvara jIva kAyikI kriyApaMcaka aura vRkSAdi ko kaMpAtA- -- nIce girAtA huA vAyukAyika jIva kAyikI kriyApaMcaka aura tAla vRkSa ko kaMpAtA tathA nIce girAtA huA puruSa tathA tAlaphala kAyikI kriyApaMcaka aura vRkSa ke mUla yAvat bIja ko kaMpAtA tathA nIce girAtA huA puruSa '66*13 kAyikI kriyApaMcaka aura samudghAta *66 14 jIva aura kAyikI kriyApaMcaka kI pArasparika niyamA bhajanA 66.15 kAyikI Adi kriyAoM ko pArasparika niyamA-bhajanA- samaya- deza-pradeza 66.1 '662 663 '664 '665 *666 *667 *666 66.10 66.11 *66 12 66 16 *66 17 66 18 66.16 '67 kI apekSA kriyAoMkI spRSTatA kI niyamA bhajanA jIva aura samaya kI apekSA karma bA~dhatA huA jIva aura kAyikI kriyApaMcaka AyojikA vizeSaNa sahita kAyikI kriyApaMcaka kAyikI kriyApaMcaka ke udAharaNa traya kriyApaMcaka [53] "Aho Shrutgyanam" pRSTha 150 152 153 153 153 154 155 157 158 156 160 161 162 162 164 166-166 166 173 173 175 176 176 185
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67.1 67.2 673 68 681 682 66. Ty 19? sadanuSThAna kriyA 71.1 sadanuSThAna kriyA ke paryAyavAcI zabda vibhinna sadanuSThAnakriyA 712 71.2.1 sAmAyika caturviMzatistava vaMdanA-pratikramaNa kAyotsarga-pratyAkhyAna SaTAvazyaka kiyA 71.22 darzana -jJAna- cAritra-tapa- vinaya-satya- samiti gupti-aSTasaMyamAnuSThAna kriyA *72 *723 *724 viSaya daMDaka ke jIva aura dRSTikA kriyApaMcaka daMDaka ke jIva aura AjJApanikA kriyApaMcaka daMDaka ke jIva aura rAgapratyayikI kriyApaMcaka pApasthAna kiyA pApasthAna kriyAoM kI spRSTatA Adi pApasthAna kriyA aura karmaprakRti kA bandha pacIsa kriyAoM kA samavAya se vivecana sadanuSThAnakriyA kA vivecana *73 73.3 734 *735 .736 akriyA (kriyA kA abhAva ) - paribhASA / artha, bheda akriyA - kisakA phala aura usakA kyA phala ayi bhikSu antakriyA - paribhASA / artha, bheda antakriyA aura jIvadaMDaka anantara - paraMparabhava meM antakriyA aura jItradaMDaka daMDaka ke jIva anantara bhava meM kitane eka samaya meM aMtakriyA karate haiM eka bhava se anantarabhava meM aMtakriyA nAraka bhava se anantara manuSya bhava meM aMtakriyA *7361 *7362 bhavanapati deva se "3 *7363 pRthvI kAya apkAya vanaspatikAya se anantara manuSya bhava meM aMtakriyA '7364 agnikAya se anantara manuSya bhava meM aMtakriyA " *7365 vAyukAya se *73*6*6 dvIndriya-nIndriya- caturindriya se anantara manuSya bhava meM aMtakriyA [ 54 ] 32 33 "Aho Shrutgyanam" pRSTha 185 185 185 186 186 1887 188 188-240 186 186 160 160 160 161 161 162 162 165 166 167 168 168 166 166 200 200 200
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya 7367 tiryaca paMcendriya bhava se anantara manuSya bhava meM aMtakriyA *7368 manuSyabhava se anantara manuSya bhava meM aMtakriyA *73*6'6 vANavyaMttara - jyotiSI vaimAnika devase anaMtara manuSya bhava meM aMtakriyA 737 salezI pRthvI - ap-vnsptik| yika jIva aura anantara bhava meM aMtakriyA 738 kahA~ se anaMtara manuSya bhava meM Akara jIva tIrthaMkaratva pAkara aMtakriyA karatA hai 736 kauna jIva aMtakriyA karate haiN| *7361 dayA-dharma kI prarUpaNA karane vAlA jIva aMtakriyA karatA hai 7362 nirgrantha pravacana meM sthita jIva aMtakriyA karatA hai 7363 saMvRta anagAra aMtakriyA karatA hai 7364 ejanAdi kriyA nahIM karane vAlA jIva antakriyA karatA hai 7365 akriya jIva usI bhava meM antakriyA karatA hai 7366 terahaveM kriyAsthAna meM vartamAna jIva antakriyA karatA hai 7367 kevalI antakriyA karate haiM 73.10 kevalI jIva antakriyA kaise karate haiM ? 73.11 jIva kisase antakriyA karatA hai| 73111 samyaktva parAkrama se jIva antakriyA karatA hai '73112 vyavadAna se jIva antakriyA karatA hai| - 73.11 3 sarvabhAvapratyAkhyAna se jIva antakriyA karatA hai *73114 kAyasamAdhAraNatA se 73.11 5 cAritrasampannatA se *73*11*6 yathAkhyAta cAritra se 73117 kevalI ArAdhanA se 73.118 jJAna-darzana- cAritra kI ArAdhanA se aMtakriyA " " 73.12 kauna jIva aMtakriyA nahIM karate haiM ? 73.121 hiMsA kI prarUpaNA karane vAle jIva 73.122 prathama bAraha kriyAsthAna meM vartamAna jIva aMtakriyA nahIM karatA hai 73123 asaMvRta aNagAra aMtakriyA nahIM karatA hai 73124 chadmastha-avadhijJAnI paramAvadhijJAnI aMtakriyA nahIM karate haiN| 73.125 ejanAdi se sakriya jIva aMtakriyA nahIM karatA hai [ 55 ] "" 32 >> "" " " "Aho Shrutgyanam" pRSTha 201 201 201 202 203 206 206 206 207 207 208 208 206 206 217 217 218 218 218 216 216 216 220 221 221 222 222 223 224
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 225 225 226 226 228 226 viSaya 73.12.6 kevalI samudghAta karatA huA jIva aMtakriyA nahIM karatA hai vibhinna jIva aura aMtakriyA kSatriya aura antakriyA '73 132 zramaNopAsaka aura aMtakriyA *73.13.3 aNagAra aura aMta kriyA *73.13.4 latrasaptamadeva kA jIva aura aMtakriyA *73' 13.5 dakSiNArdha bharatavAsI manuSya aura aMtakriyA uttarArdha '73.13.7 bharatakSetra kI vidyAdharazreNI ke manuSya aura antakriyA '73.138 suSama-duHSama kAla meM bharatavAsI manuSya aura aMta kriyA '73.13.6 duHSama-suSama kAla meM '73.13.10 duHSama kAla meM *73.13 11 AcArya-upAdhyAya kitane bhava meM aMtakriyA karate haiM 73.13.12 ekAnta paNDita: aMtakriyA 73.13 13 bhavasiddhika jIva aura kitane bhava meM aMtakriyA *73.15 antakriyA aura antakara kA jJAna *73.15.1 chadmastha aMtakriyA karane vAle ko nahIM jAnatA hai '73.152 kevalI kA aMta kiyA aura antakara ko jAnanA aura dekhanA *73 15.3 arihanta-jina-kevalI kA aMta kriyA karane ke pahale jIva tathA ajIva ko jAnanA-dekhanA antakriyA meM hone vAle sakalakarmakSaya ko samajhAne ke dRSTAMta '74 sadanuSThAna kriyA kA upadeza 235 235 236 8 237 237 236 my mim jIva aura kriyA 240-253 '811 240 . '812 81.3 241 241 jIva kI sakriyatA/akriyatA daNDaka ke jIva kI sakriyatA/akriyatA utpala Adi vanaspatikAyika jIva kI sakriyatA-akriyatA jIva aura ArambhikI kriyApaMcaka jIva aura kAyikI jIva aura pApasthAnakriyA [ 56 ] - mm 84 "Aho Shrutgyanam"
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 244 253 25 256 viSaya jIva aura airyApathikI kriyA mahAyugma jIva aura sakriyatA-akriyatA 245 rAziyugma jIva aura sakriyatA-akriyatA 24ka sakriya jIva 250 sakiya jIva ke bheda 252 '8811 do bheda-samyaktva kiyA vAlA tathA mithyAtva kriyA vAlA 252 88.12 do bheda---aipithikI kriyA vAlA tathA sAMparAyikI kriyA vaalaa| 252 '86 akriya jIva kriyA aura vividha viSaya 253.327 61 kiyA aura karaNa--karaNa kI paribhASA | artha '612 kAla kI apekSA karaNa-kriyA ke bheda '61.3 mana, vacana tathA kAya kI apekSA karaNa ke 3 bheda 255 614 Arambha, saMraMbha tathA samAraMbha kI apekSA karaNa ke 3 bheda 255 '62 kiyA aura darzana 62.1 -- vivecana 256 '622 darzanoM ke kiyA yA anya AdhAra para mUla vibhAga 257 623 samavasaraNa aura jIvadaNDaka 258 '624 kriyAvAda / kriyAvAdI -- paribhASA / artha 256-277 1 asti ke AdhAra para kriyAvAda 256 2 kriyA-karma bandhana ke hetu ke AdhAra para kriyAvAda 3 kiyA-mokSa kI hetu ke AdhAra para kriyAvAda '6242 kriyAvAdI ke bheda 261 '6243 samadRSTi kriyAvAdI-paribhASA/artha 62.4 3.2 samaSTi kriyAvAdI jIva aura bhavyatA tathA zuklapAkSikatA 62.4 3.3 kriyAvAdI (samadRSTi) jIva aura jIvadaMDaka 62.4.3.4 kriyAvAdI (mamadRSTi) jIva aura AyuSya kA baMdhana 62.4.35 kriyAvAdI (samadRSTi) jIva aura bhavasiddhakatA 62.4.3.6 anaMtaropapannaka kriyAvAdI (samadRSTi) aura jIvadaMDaka '62.437 AyuSya kA baMdhana '62.43.8 bhavasiddhakatA [ 57 ] 260 261 or m uxurww9999 orn "Aho Shrutgyanam"
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya *62*4'3'6 paraMparopapannaka kriyAvAdI (samadRSTi) jIva aura jIvadaMDaka, AyuSya baMdhana aura bhavasiddhikatA '62'4'3*10 anantarAvagAr3ha-anantarAhAraka - anaMtara paryApta kriyAvAdI (samadRSTi) jIva aura jIvadaMDaka, AyuSya kA baMdhana aura bhavasiddhikatA '624'3'11 paraMparAvagADha- paraMparAhAraka paraMparaparyApta kriyAvAdI (samadRSTi ) jIva aura jIvadaMDaka, AyuSyakA baMdhana aura bhavamiddhikatA *62deg4*3*12 carama- acarama kriyAvAdI (samadRSTi) jIva aura jIvadaMDaka, AyuSya baMdhana aura bhavasiddhikatA kriyAvAdI mithyAdRSTi '625 *625.1 '6252 '62'5'3 62.6 6.26 1 *62deg6'2' 62'6'3 " kriyAvAdI mithyAdRSTi ke bheda kriyAbAdI mithyAdRSTi ke siddhAnta 1 ekavAdI 2 anekavAdI paribhASA / artha akriyAvAda / akriyAvAdI paribhASA / artha akriyAvAdI ke bheda-ATha bheda, caurAsI bheda, viziSTa bheda akriyAvAdI ke bhedoM kI paribhASA /artha tathA mata kA pratipAdana 3 mitavAdI 4 nirmitavAdI - IzvarakAraNikavAdI 5 sAtavAdI *6 samucchedavAdI 7. nityavAdI 'nAstiparalokavAdI 6 vAmalokavAdI * 10 tajjIvataccharIravAdI -- lokAyatika *11 paMcaskaMdhavAdI *12 dhAtuvAdI * 13 paMcamahAbhUtavAdI [ 58 ] "Aho Shrutgyanam" pRSTha 273 273 273 273 274 274 274 276 277-306 277 278 280 280 283 283 284 288 286. 260 26 1 26 1 261 264 265 265
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya * 14 akriya AtmavAdI * 15 niyativAdI akriyAvAdI jIva aura daMDaka (6267,10,13, 16, 16 ) akriyAvAdI jIva aura AyuSya kA baMdhana akriyAvAdI jIva aura bhava - abhavasiddhikatA kiyA aura pratikramaNa kAyikI kriyApaMcaka aura pratikramaNa '6264 62.65 6266 63 631 6.32 64 6.41 642 *643 64deg4 67 68 teraha kriyAsthAna aura pratikramaNa kriyA aura bhikSu ------ audhika vivecana sAdhvAcAra ke atikramaNa se bhikSu ko lagane vAlI kriyAe~ 1 kAlAtikramakriyA 2 upasthAna kriyA 3 abhikrAMta kriyA 4 anabhikrAMta kriyA 5 varjya kriyA 6 mahAvarjyakriyA 7 sAvajjakiriyA mahAsAvajja kiyA appasAvajja kriyA 10 parakriyA - 11 anyonya kiyA * 12 bhikSu aura kRtakriyA bhikSu aura akriyA bhikSu aura vaidya kI chedana-kriyA kriyA saMbaMdhI upadeza jainetara granthoM meM kriyA ke samatulya varNana 1 gItA meM karma saMgraha kA kAraNa karaNa-kiyA * 2 gItA meM sarvArambhaparityAgI AtmA * 3 gItA meM karmoM se lipta na hone vAlI AtmA [ 59 ] "Aho Shrutgyanam" pRSTha 267 268 300,7,8 300,7,8 304,7,8 306 306 306 306 306 311 311 312 312 313 313 314 315 315 316 317 323 324 324 324 325 326 326 326 326
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 327-362 327 327 327 328 llh llh llh lnh ` llh. qdm lh lm ANAND WANAPANuwal WWW. MMGMWWWM 11 lh vivaya 16 kriyA sambandhI phuTakara pATha 64.1 kriyA aura syAdvAda 66.2 Asrava 663 vedanA '664 66.5 guNasthAna 666 kriyA aura jJAna darzana 668 dhyAna RE , aura ahiMsA mahA trata kI bhAvanA 66.10 aura kAla 66.11 , aura pariNAma '6612 airyApathika kriyA aura 'sAvadya' 66.13 karma, kriyA, Asrava aura vedanA kI caupadI 1 agnikAya kI apekSA '2 mahAkarma-kiyA-Asrava-vedanA vAle jIva kI apekSA *3 alpakarma-kriyA-Asava-vedanA vAle jIva kI apekSA '4 agni jalAte-bujhAte puruSa kI apekSA '5 nArakI jIvoM meM caupadI kI apekSA tulanA .6 mAthimithyAdRSTi tathA amAyisamyagaTaSTi jIvoM kI apekSA *7 jIvadaNDaka kI apekSA *8 sAdha-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA kI apekSA Asava-kiyA-vedanA aura nirjarA kI apekSA caupadI haha.15 do kriyAvAda EE16 do kriyAvAdI nihana kI parabhava meM utpatti 'haha.17 nizcayanaya aura kriyAvAda 66.18 paraspara virodhI kriyAe~ eka samaya meM yugapata nahIM hotI haiM 66.16 sUrya kI kriyA aura jambUdvIpa 6.620 bhalAvaNa pratisaMdarbha ke pATha 66.21 chuTe hue pATha 66.22 zrAvaka kI trepana kriyA adhyayana, gAthA, sUtra Adi kI saMketa-sUcI saMkalana-sampAdana-anusaMdhAna meM prayukta granthoM kI sUcI saMdarbha granthoM kI sUcI [ 60 ] l llh 338 lh lh b 345 348 346 346 354 356-357 "Aho Shrutgyanam"
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ '0 zabda vivecana 01 zabda vyutpatti 01.1 prAkRta meM 'kiriyA' zabda kI vyutpatti rUpa-kiriyA, kiriA, kiyA pada - saMjJA liMga-strIliMga dhAtu-V kara ( V kR)karanA, banAnA / kiriyA--'hazrIhIkRtsnakriyAdiSTyAsvit' ( hema 0 88 / 2 / 104) 'ha' antavAle tathA zrI, hrI, kriyA, kRtsna, diSTyA Adi saMskRta zabdoM ke prAkRta rUpa meM saMyukta vyaMjana ke antya vyaMjana se pUrva 'i' kA Agama hotA hai- 'eSu saMyuktasyAntyavyaJjanAtpUrva ikAraH' ( svopjnyvRtti)| yathA--arha > arihA ; zrI > sirI; hrI > hirI; kriyA > kiriyaa| ataH saMskRta zabda kriyA kA prAkRta rUpa kiriyA banA-aisA samajhanA caahie| kiriA--prAkRta meM 'ya' kA 'a' bhI ho jAtA hai / / ___ kiyA--rSa prAkRta meM kiyA zabda kA "kiyA' rUpa bhI milatA hai| 'ASetu hayaM nANaM kiyA-hINaM' ( svopazavRtti ) '012 pAlI meM 'kiriyA' zabda kI vyutpatti rUpa-kiriyA, kiriya, kriyA pada-saMjJA liMga-strIliMga dhAtu--/kara ( ka ) prAkRta 'kiriyA' zabda kI vyutpatti kI taraha isakI bhI vyutpatti samajhanI caahie| "Aho Shrutgyanam"
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza '013 saMskRta meM 'kriyA' zabda kI vyutpatti rUpa--kriyA pada-saMjJA liMga-strIliMga dhAtu- > karoti-- kR dhAtu meM za+TAp pratyayoM ke yoga se kiyA zabda banatA hai / -zabda sAgara / bhAve karaNAdau vA yathAyathaM "kRSaHza ca" / -vAca: 3 / 3 / 100 '02 kriyA zabda ke paryAyavAcI zabda 021 karmabandhanibandhabhUtArtha kriyA ke paryAyavAcI zabda :.02.1.1 kammasamArambhA akarissaM ca'haM, kAravesuM ca'haM, karao yAvi samaNuNNe bhavissAmi / eyAvaMti savvAvaMti logaMsi, kammasamAraMbhA parijANiyavvA bhavaMti / / --Aya0 zru 1 / a 1 / u 1 / sU6,7 } pR0 1 .02.1.2 akiriyA ___ akiriyA tivihA pannattA, taMjahA--paogakiriyA, samudANakiriyA, annnnaannkiriyaa| -- ThANadeg sthA 3! 3 / sU 187 / pR0 215 TIkAkAra kA noTa-'akiriya' tti nabiha duHzabdArthoM yathA azIlA duHzIletyarthaH' tatazcAkriyA--duSTa kriyaa| '02.1.3 daMDasamAdANa paDhame daMDasamAdANe aTThA-daMDa-vattie tti Ahijai / ---sUyadeg zru 2 / a 2 / sU 2 / pR0 145 TIkA tathAbhUtaM svaparopaghAtarUpaM daMDaM trasasthAvareSu (prANiSu) svayameva nissRjati nikSipati daMDamiva daMDamupari pAtayati prANyupamardakAriNI kriyAM krotiityrthH| tathA "Aho Shrutgyanam"
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 'nyenApi kArayatyaparaM daMDaM nisRjaMtaM smnujaaniite| evaM kRtakAritAnumatibhireva tasyA'nAtmajJasya tatpratyayikaM sAvadhakriyopAttaM karmAdhIyate saMbadhyate iti / etatprathama daMDasamAdanamarthadaMDapratyayikamityAkhyAtamiti / 022 sadanuSThAna kriyA ke paryAyavAcI zabda :1 caraNa 'AhaMsu vijjAcaraNaM pamokkha' / ----sUya0 $ 1 a 12 / gA 11 / ca 4) pR0 128 TIkA-'AhaMsu vijjAcaraNaM pamokkhaM ti, na jJAnanirapekSAyAH kriyAyAH siddhiH, andhasyeva, nApi kriyAvikalasya jJAnasya paGgoriva, ityevamavagamya 'Ahu': uktavaMtaH, tIrthakaragaNadharAdayaH, kamAhuH 1 mokSaM, kathaM vidyA ca-jJAna, caraNaMca - kriyA, te dve api vidyate kAraNatvena yasyeti vigRhyArzaAditvAnmatvarthIyo'ca, asau vidyAcaraNo mokSaH-jJAnakriyAsAdhya ityarthaH, tamevaM sAdhyaM - mokSaM pratipAdayanti / 02.3 parispaMdanArtha kriyA ke paryAyavAcI zabda : eyai < ejati--saMjJA ejanA = kampana karanA veyai 8 vyejate--saMjJA vejanA = DolanA calai < calati-saMjJA calanA = calanA phaMdai 8 spandate saMjJA spandana = spandana karanA ghaTTai < ghaTTayati-caturdika gati, saMgharSa ; sparza-caturdika gati karanA, saMgharSa karanA, ___ apara padArtha ko sparza karanA / khumbha < kSubhyati - saMjJA kSobha = kSubdha honaa| udIrai < udIrati-saMjJA preraNa = prerita karanA / jIve NaM bhaMte ! sayA samiyaM eyai, veyai, calai, phaMdai, ghaTTai, khunbhai, udIrai, taM taM bhAvaM pariNamai ? haMtA, maMDiyaputtA ! xxx l -bhaga0 za 3 / u 3 ! pra 10 / pR0 456 "Aho Shrutgyanam"
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 03 vibhinna bhASAoM meM kriyA zabda ke vibhinna artha .03.1 prAkRta bhASA meM 'kiriyA' zabda ke artha :(ka) saMjJA-sAmAnyArtha- kriyA, kRti, vyApAra, prayatna ( pAia0 ) karaNa, karma ( abhidhA0 ) (kha) saMjJA-vizeSArtha-zikSA ( abhidhA0 ) (ga) saMjJA-pAribhASikArtha dharma-zAstrokta anuSThAna, dharmAnuSThAna, ( pAia0), pUjA ( abhidhA0) darzana-sAvadha vyApAra (pAitha0), Arambha (abhidhA0) niSkRti (abhidhA0) vijJAna-parispandana, gati, (bhaga0 za 3 / u| pra 10! pR0 456 ) .03.2 pAlI bhASA meM kiriyA' zabda ke artha :-- (ka) saMjJA--sAmAnyArtha--kArya, karanA, kRta kArya, karaNa / (kha) saMjJA-vizeSArtha-pratijJA, vacanabaddhatA, uddezya / nyAya ( Justice ) / (dharma ) vrata, samarpaNa / (ga) saMzA-pAribhASikArtha / darzana--kArya jo niSphala ho, akAraNa, svAnta kArya, pazcAtphala (nasthikiriyaMnAsti pazcAtphalaM ) / (pa) vizeSaNaartha-bheda rahita karanA, asImita, vyartha / -pAlI AMgla koza-rIsa DeviDasa 03.3 saMskRta bhASA meM kriyA zabda ke artha: (ka) saMjJA-sAmAnyArtha-kArya karanA, karma, ceSTA, zrama / (kha) saMjJA--vizeSArtha-upAya, zikSA, kalA, jJAna, abhyAsa, kRti / (ga) saMjJA-pAribhASikArtha--( Ayurveda ) cikitsA, upacAra / (dharma) prAyazcita, zrAddha, pUjana, anuSThAna, nitya naimittikakarma, mRtaka-AtyeSTika karma / (vijJAna) gati / (darzana)-vaizeSika saptagatiyA~ / ( nyAyAlaya )-vicAra / (nyAyazAstra)-siddha karanA / -Apte0 "Aho Shrutgyanam"
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza - sasamAsa -- sapratyaya 'kiriyA' zabdoM kI sUcI 4 savizeSaNa 1 akirie 2 akiriyA '3 akiriyaAyA 4 akiriyA -5 akiriyA 6 akiriyA 7 akiriyAkusala 8 akiriyAvAI 6 akiriyAvAya 10 aNNamaNNakiriyA 11 aNabhikkatakiriyA 12 aMtakiriyA 13 ahigaraNa kiriyApavattagA - 14 appakiriyA -15 appasAvajjakiriyA * 16 abhikkaMtakiriyA '17 uccArapAsavaNa kiriyA -18 uttara kiriyaM 16 upAyakiriyA 20 vaTTA kiriyA 21 kaya karie 22 kayakirie 23 kayapaDikiriyA 24 kAlAyakaMtakiriyA 25 karaNijjakiriyA 26 kiriyAkusala 27 kiriyAThANa 28 kiriyA ( aNaccA sAyaNAviNae ) 26 kiriyAnaya "Aho Shrutgyanam"
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 30 kiriyAbhAvAI 31 kiriyAI 32 kiriyAvaraNe jIve 33 kiriyAvAI 34 kiriyAvAya 35 kiriyAvAidarisaNaM '36 kiriyAvisAla 37 davvakiriyA 38 paJcakkhANakiriyA 36 parakiriya '40 bhAvakiriyA '41 mahAkiriyA 42 mahAvajjakiriyA "43 mahAsAvajjakiriyA '44 vajjakiriyA '45 sakirie 46 sakiriyaTThANaM "47 sakiriyA 48 samucchinnakiriyaM aniyaTTi ( appaDivAI ) 46 sAvajjakiriyA '50 suhamakiriyaM apaDivAI ( aniyaTTi ) 51 suhumA iriyAvahiyA kiriyA .52 sUrakiriyAvisiTTho savizeSaNa-sasamAsa--sapratyaya 'kiriyA' zabdoM kI paribhASA [nimnokta zabda AgamoM meM kaI sthaloM para Aye haiN| hamane saMdarbha sAmAnyataH eka hI sthala kA diyA hai / ] .04.1 akirie-akriya -sUya0 zru 21 a 4 sU 5 / pR0 166 mUla--se bhikkhU akirie alUsae xxx akirie saMvuDe egaMtapaMDie bhavai / "Aho Shrutgyanam"
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza TIkA - sAvadyakriyAyAabhAvAda kriyo'kriyatvAJca prANinAmalUpako'vyApAdakoyAvadekAMtenevAsau paMDito bhavati / sAvadha kriyA kA abhAva hone se bhikSu ko akriya kahA gayA hai / .04.2 akiriya * akriya -paNNa0 pa 22 / sU 1573 ! pR0 476 TIkA--tatra ye asaMsArasamApannakAstesiddhAH, siddhAzca dehamanovRttyabhAvato' kriyAH Ixxxi tatra ye zailezIpratipannakAste sUkSmabAdarakAyavAGmanoyoganirodhAdakriyAH / jo jIva kriyA rahita hote haiM ; kriyA nahIM karate haiM ve akriya haiN| asaMsArasamApannka siddha jIva deha, mana Adi kI vRtti ke abhAva meM akriya hote haiM / zailezatva ko prApta saMsAra samApannakajIva sUkSma bAdara kAya-vacana-mana yoga kA nirodha hone se akriya hote haiM / 043 akiriyaAyA - akriya AtmA --sUya0 zra 1 / a 10 / gA 16 / pR0 125 mUla-je keI logaMmi u akiriyaadhaa| TIkA-ye kecana asmin loke akriyaAtmAyeSAmabhyupagame te'kriyAtmanaH sAMkhyAsteSAM hi sarvavyApitvAdAtmA niSkrayaH paThyate / loka meM kaI aise puruSa haiM jo AtmA ko akriya mAnate haiN| yathA --- saaNkhymtvaadii| .04.4 akiriyA-akriyA -ThANa0 sthA hai ! u 3 / sU 187 / pR0 215 mUla-tivihe micchatte pannatte, tejahA - akiriyA aviNae aNNANe / akiriyA tivihA pannattA, taMjahA-paogakiriyA, samudANakiriyA, annaannkiriyaa| jo kriyA duSTa uddezya meM prayukta ho vaha akriyA / jo kiyA bhalI nahIM hai vaha akriyA / mithyAtva ke tIna bhedoM meM akriyA eka bheda haiN| .045 akiriyA akriyA -paNNa 0 pa 22 / sU1573 ! pR0 476 / mUla-jIvANaM bhaMte ! ki sakiriyA akiriyA ? TIkA--siddhAzca dehmnovRttybhaavto'kriyaaH| zailezI pratipannakAste sUkSmabAdarakAyavAGmanoyoganirodhAda kriyAH / kriyA kA abhaav-akriyaa| mana-vacana-kAya yogoM ke nirodha se hone vAlA kiyA kA abhAva- akriyaa| azarIrI siddhoM ke zArIrika kriyA nahIM hone se kriyA kA abhaav-akiyaa| "Aho Shrutgyanam"
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza .04.6 akiriyA-akriyA -ThANa0 sthA 8 u3 / sU607 / pR0 288 / mokSa Adi kI prApti ke hetu dharmAnuSThAnika kriyA ko anAvazyakatA-eka prakAra kI naastiktaa| .04.7 akiriyAkusala - akriyAkuzala -sUya0 zru 2 / a 4 / sU 1 / pR0 166 / mUla-AyA akiriyAkusale yAvi bhavai / ____TIkA-sadanuSThAnaM kriyA tasyAM kuzalaH kriyAkuzalastatpratiSedhAda kriyAkuzalopyAtmA bhvti| asadanuSThAna kriyAoM meM kuzala-pravINa-akriyAkuzala / .048 akiriyAvAI-akriyAvAdI- sUya zru 1 / a 12 / gA 4 / pR0 128 / mUla -No kiriyamAhaMsu akiriyvaaii| akriyAvAdI kahate hai ki kriyA nahIM hai ataH tajjanita karmabaMdhana nahIM hai / kriyAM jIvAdipadArthostItyAdikAM vadituM zIlaM yeSAM te kriyaavaadinH| etadviparyastA akriyaavaadinH| -sUya0 zru 11 a 12 / gA 1 / TIkA jo jIvAdi padArthoM ke astitva ko nahIM mAnate haiM ve akriyAvAdI / akriyAvAdI aneka taraha ke hote haiM aura ve nAnA prakAra ke dRSTikoNa se ukta mata kI prarUpaNA karate haiM / / 'ThANAMga' meM akriyAvAdiyoM ke mukhyatayA ATha bheda batAye gaye haiM, yathA mUla aTTa akiriyAvAI pannattA, taMjahA-egAvAI, aNegAvAI, mitavAI, nimmitavAI, sAyavAI, samucchedavAI, NiyAvAI, na santi prlogvaaii| -ThANa0 sthA 8 / u 3 / sU.607 / pR0 288 (1) ekavAdI, (2) anekavAdI, (3) mitavAdI, (4) nirmitavAdI, (5) sAtavAdI, (6) samucchedavAdI (kSaNikavAdI ), (7) nityavAdI aura (8) nAsti mokSa-paralokavAdI / .04.6 akiriyA ( vAya)-akriyAvAda -sUya0 zu 1 ! a 12 ! sU1 1 pR0 127 mUla-cattAri samosaraNANimANi, pAvAduyA jAI puDho vayaMti / kiriyaM akiriyaM viNayaM ti taiyaM atrANamAsu cautthameva / / kriyA ke astitva tathA / athavA AvazyakatA ko nahIM mAnane vAlA mata-akriyAvAda / vibhinna dRSTikoNa se kriyA ke astitva ko nahIM mAnane ke kAraNa akriyAvAda ke aneka rUpa hote haiN| jIva-ajIvAdi padArthoM ke astitva ko nahIM mAnane vAlA mata akriyAvAda / "Aho Shrutgyanam"
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 0410 aNNamaNNakiriyA -- anyonyakriyA haM -AyA0 a 2 / a 13-141 sU 77 0 87,88 pArasparika arthAt eka dUsare ke prati zarIra-aMgopAMgAdi sambandhI kriyA ceSTA- kAyavyApAra anyonyakriyA / ( anyonyaM parasparataH sAdhunA kRtapratikriyayA na vidheyA ityevaM netavyonyonyakriyA - zIlAMgAcArya TIkA ) / AyArAMga ke dvitIya zrutaskaMdha ke paSThasaptakaka arthAt terahaveM adhyayana ke prArambha meM parakriyAoM kA eka varNana hai / anta meM "evaM yatrA aNNamaNNakiriyA vi" aisA pATha diyA hai, ataH jisa prakAra parakriyAoM kA varNana kiyA gayA hai usI prakAra anyonya kriyAoM kA bhI varNana jAnanA cAhie / sAdhu ko jisa prakAra parakriyAoM kI abhilASA nahIM karanI cAhie tathA dUsaroM se nahIM karavAnI cAhie usI prakAra una kriyAoM kI paraspara meM pratidAna kI abhilASA nahIM karanI cAhie aura na pratidAna rUpa meM karavAnI cAhie / -04 11 aNabhikkaMta kiriyA -anabhikrAMtakriyA M. tathA caudahaveM adhyayana meM bhI 'aNNamaNNakiriyA' ( anyonyakriyA ) kA saMkSepa meM varNana karake "sesaM taM ceva" ( zeSa usI prakAra ) pATha diyA hai / -- dekho bhikSu aura kriyA ---AyA0 zru 22 a 2 / u 2 sU 37| pR0 54 yadi koI bhavana yA vAsasthAna - vasati brAhmaNa zramaNa bhikSu bhikhArI Adi ke rahane ke uddezya se banAyA gayA ho aura vaha bhavana yA vAsasthAna brAhmaNa bhikhArI Adi ke dvArA bhogA huA nahIM ho -- aise sthAna meM yadi sAdhu Akara rahe to use anabhikrAMta kiyA hotI hai / -- dekho bhikSu aura kriyA "Aho Shrutgyanam" 0412 aMtakiriyA -- antakriyA -- ThANa0 sthA 4 u 1 / sU 235 pR0 222 jIva kI vaha zeSa kriyA -- praceSTA arthAt vaha sadAnuSThAnAtmika cAritrAtmika kriyA jisake dvArA jIva karmoM kA saMpUrNa anta -- avasAna karake usI bhava meM siddha hotA hai, buddha hotA hai, mukta hotA hai, nirvANa prApta karatA hai, yAvat sarva duHkhoM kA anta karatA hai / yaha antakriyA cAra prakAra se hotI hai, yathA - (1) dIrghakAlIna lekina alpavedanA vAlI, (2) alpakAlIna lekina mahAvedanA vAlI, (3) dIrghakAlIna lekina ghora tapa tathA mahAvedanA vAlI aura (4) alpakAlIna tathA alpavedanA vAlI / eka apekSA se caturdaza guNasthAnavartI jIva kI sUkSma bAdara mana-vacana-kAya yoga ke nirodha kI kriyA ko aMtakriyA kahA jA sakatA hai kyoMki ukta yoganirodha se jIva akriya 2
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 kriyA - koza hokara usI bhava meM siddha-buddha-mukta ho nirvANa ko prApta hotA hai tathA sarva duHkhoM kA anta karatA hai / abhayadevasUri ne aMtakriyA ko yoganirodhAbhidhAnazukladhyAnena 'sakalakarmadhvaMsarUpA ' kahA hai / (bhaga0 za 33 u 3 / pra 11 / TIkA ) mUla --- jai akiriyA teNeva bhavaggahaNeNaM sijyaMti - jAva bujyaMti, mukhati, pariNiti, savvadukkhANaM ) aMta kareMti ? haMtA ! ( goyamA ! ) sijyaMti jAva aMta kareMti / -bhaga0 za 41| u 1 pra 18 0 635 jo jIva akriya ho jAtA hai vaha usI bhava meM siddha, buddha, mukta hokara parinirvANa ko prApta karatA hai aura sarvaduHkhoM kA aMta karatA hai / malayagiri TIkA- 'antakriyA' miti antaH - avasAnaM tatra prastAvAdiha karmaNAsAtavyaM anyatrAgame'nta kriyAzabdasya rUDhatvAt tasya kriyA- karaNamantakriyAkarmAntakaraNaM mokSa iti bhAvArtha:, "kRtsnakarmakSayAnmokSaH" iti vacanAt / aMta arthAt avasAna, kisakA avasAna ? karmoM kA / karmoM ke avasAna se mokSa hotA hai ataH karmoM kA kSayAnta- avasAna aMtakriyA hai / 0413 ahigaraNa kiriyApavattagA panhA a 2 10 1207 mUla -- puNo vi ahigaraNa kiriyApavattagA bahuvihaM aNatthaM avamadaM parassa ya kareMti / adhikaraNa kriyA kA pravarttaka arthAt mithyAbhASaNa rUpa adhikaraNoM yA zastroM se kriyA meM pravRtti karane vAlA vyakti apanA aura dUsaroM kA vinAza karatA hai / hiMsA ke adhikaraNoM meM mithyAbhASaNa bhI eka adhikaraNa hai / yahA~ asatya kA vivecana hone se adhikaraNa meM mithyAbhASaNa ko grahaNa kiyA gayA haiM / 0414 appakiriyA - alpakriyA -bhaga0 za0 5 / u 6 / pra / pR0 481 thor3I -pratanu-stoka - alpakriyA / abhayadevasUri TIkA - alpazabdaH stokArthaH / 0415 apasAvajjakiriyA alpasAvadyakriyA -AyA0 zru 21 a 2 / 32 / sU 42 | pR055 sAvadya kriyA kA abhAva / sAdhvAcAra ke vasati-vidhAna ke anusAra bhavana-gRha- AvAsa upAzraya Adi bhogane se alpa sAvadyakriyA hotI hai arthAt usameM sAvadyakriyA kA abhAva hotA hai, ( navaraM alpazabdaH abhAvavAcIti - TIkA ) / " Aho Shrutgyanam"
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza kisI gRhastha ne apane svArtha se-apane rahane ke lie kisI bhavana-gRha-dharmazAlAupAzraya Adi kA nirmANa kiyA ho usameM rahane se, usako bhogane se sAdhu ko alpa sAvadyakriyA arthAta sAvadya kriyA nahIM hotI hai| isa taraha ke vAsasthAna ke bhogane vAle sAdhu ko kevala eka pakSa zuddha sAdhu-mArga kA sevana karane vAlA kahA gayA hai| TIkAkAra ke anusAra aise sAdhu meM sampUrNa bhikSubhAva hotA hai| -dekho bhikSu aura kriyA .04.16 abhikkaMtakiriyA- abhikrAMtakriyA -AyA0 zru 2 / a 2! u 2 / sU 36|pR0 54 yadi koI bhavana yA vAsasthAna brAhmaNa-zramaNa-bhikSu bhikhArI Adi ke rahane ke uddezya se banAyA gayA ho aura vahA~ brAhmaNa bhikhArI Adi rahate hoM, usa sthAna ko yadi sAdhu bhoge to sAdhu ko abhikrAnta kriyA hotI hai / .. TIkAkAra ke anusAra ( vasatirbhavatyalpadoSAcevA ) abhikAnta kriyA meM alpa doSa hotA hai / -dekho bhikSu aura kriyA .04.17 ucArapAsavaNakiriyA--utcacAraprastravaNakriyA -AyA0 zru 2 / a 10 / sU1 / pR0 81 mala-mUtrAdi kI prakriyA arthAt malamUtrAdi kA vega utthnaa| 'AyArAMga' ke dvitIya zrutaskaMdha, dazaveM adhyayana meM sAdhvAcAra kI uccAraprasravaNa kriyA kA vivecana hai| uccAraprastravaNa arthAt mala-mUtrAdi kI kriyA bhikSu-sAdhu ko kaise, kisa prakAra karanI cAhie-isa saMbaMdhI vivecana kiyA gayA hai / jaba sAdhu ko uccAraprasravaNa arthAt mala-mUtrAdi ko AvAdhA utpanna hotI hai to apanA pAtra na ho to anya sAdhArmika sAdhu kA pAtra lekara AvAdhA ko ekAnta meM-nirjIva sthAna meM paraThanA yA malamUtrAdi karanA caahie| *04.18 uttarakiriyaM - uttarakriyA -bhaga0 za 5 / u 2 / pr11| pR0 472 mUla - kayANaM bhaMte ! IsiMpurevAyA ? goyamA ! jayA NaM vAuyAe uttarakiriyaM riyai, tayA NaM IsiMpurevAyA jaav-vaayNti| TIkA--"uttarakiriyaM" ti vAyukAyasya hi mUlazarIramaudArikama, uttaraM tu vaikriyam, ataH uttarA uttarazarIrAzrayA kriyA gatilakSaNA yatra gamane taduttarakriyam tadyathA bhavatItyevaM rIyate gacchati / "Aho Shrutgyanam"
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza uttara zarIra se hone vAlI gamanAdi kriyaa-uttrkriyaa| yathA--vAyukAya kA mUla zarIra audArika hai aura uttara zarIra vaikriya hai| vAyukAya kA uttara zarIra-vaikriya zarIra dvArA kI gaI gamanAdi kriyA ko uttara kriyA kahate haiM / .04.16 upAyakiriyA-upAya kriyA -sUya0 zru 21 a / sU 1 ni / gA TokA-upAyakriyA tu ghaTAdikaM dravyaM yenopAyena kriyate / tadyathA mRtkhananamardanacakrAropaNadaMDacakrasalilakuMbhakAravyApAryAvadbhirUpAyaH kriyate sA srvopaaykriyaa| ghaTAdika dravyoM ko kisI upAya se banAnA-upAya kriyaa| yathA-miTTI ko khodanA, mardana karanA, cakra meM AropaNa karanA, daNDa-cakrase svarUpa banAnA, jala kA upayoga karanA-ye saba kaMbhakAra ke vyApAra (niyati se nahIM) upAya se hote haiM ataH ve saba upAya. kriyA haiN| .04.20 uvaTThANakiriyA - upasthAnakriyA -AyA. zru 2 / a2| u 2 / sU 35 / pR0 54 kisI eka sthAna meM kalpakAla vyatIta karane ke vAda usI sthAna meM do mAsa yA do cAturmAsa kA vyavadhAna kiye binA vApasa Akara rahane se sAdhu ko upasthAnakriyA hotI hai / -dekho bhikSu aura kriyA 04.21 kayakirie-kRtakriyA -AyA0 zru 11 a5| u 4 / sU 87 / pR0 18 mUla * se No kAhie, jo pAsaNie, No saMpasArae, No samAe, No kayakirie XXXI TIkA--No kayakirie- kRtAtuSTitAtadupakAriNI maMDanAdikA kriyA yena sa kRtakriya ityevaMbhUto na bhUyAnna strINAM vaiyAvRttyaM kuryAtkAyayoganirodha iti bhaavH|| kisI ko sevA-vaiyAvRttya Adi ke dvArA tuSTa karanA--vizeSa karake kAyayoga se / "AyArAMga' meM nArI sambandhI prasaMga rahane se vaiyAvRttya Adi se unako saMtuSTa karanA aisA artha kiyA gayA hai| zIlAMgAcArya ne "No kayakirie" kA bhAva "kAyayoganirodha" kahA hai| .04.22 kayakirie -- kRtakriyA --sUya0 zru 1 / a 2 / u 2 / gA 28 pR0 107 mUla--NacA dhamma aNuttaraM, kayakirie Na yAvi mAmae / apanI sakriyA meM dattacitta honA-kRtakriyA / 'sUyagaDAMga' meM "kayakirie" kI zIlAMgAcArya ne nimna prakAra se TIkA kI hai| "kRtA svabhyastA kriyA saMyamAnuSThAnarUpA yena sa kRtakriyaH / " jo saMyamAnuSThAnarUpa kriyA meM pravRtta ho vaha kRta kriya / "Aho Shrutgyanam"
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 13 04 23 kayapaDikiriyA kRtapratikriyA - o0 sU 20 | loyokyAraviSaye / pR0 11 mUla logovayAraviSaya sattavihe pannate taMjahA - abhmAsavattiyaM, paracchaMdANukajjaheu, kayapaDikiriyA, attagavesaNayA, desakAlaNNuyA savvasu vattiyaM, apaDilomayA / kRta pratikriyA lokopacAra vinaya kA eka bheda hai / upakArI ke prati kRtajJatA se usakI sevA vaiyAvRttya karanA kRtapratikriyA hai / 0424 kAlarakka takiriyA kAlAtikrAMtakriyA - AyA0 zru / arAu rA sU 34/ pR0 54 kisI eka sthAna meM kalpakAla ( eka sthAna meM Rtu anusAra utkRSTa jitane samaya rahane kA vidhAna hai - vaha kalpakAla ) ke uparAnta binA kAraNa rahane se sAdhu ko kAlAtikrAntakriyA hotI hai / -- dekho bhikSu aura kriyA noMdha -'AyArAMga' ke dvitIya zrutaskaMdha, dvitIya adhyayana, dvitIya uddezaka meM sAdhvAcAra ke zayyA vasati vAsasthAna kA vivecana hai tathA vasati-vidhAna ke atikramaNa Adi se hone vAlI nava kriyAoM kA varNana hai / yathA - kAlaikka takiriyA, ubaTThANakiriyA, abhikkaMtakiriyA, aNabhikkaMtakiriyA, vajjakiriyA, mahAvajjakiriyA, sAvajjakiriyA, mahAsAvajjakiriyA tathA appasAvajjakiriyA / yahA~ para zIlAMgAcArya ne kriyA zabda kA bhAva " doSa" zabda se vyakta kiyA hai yathA "kAlAtikka takiriyA vi bhavai" kA artha 'kAlAtikramadoSaH saMbhavati' kiyA hai / 0425 kara NijjakiriyA - karaNIyakriyA --- sU0 zru 2 a 2 / sU 1 / nigA TIkA - karaNIyakriyA tu yadyena prakAreNa karaNIyaM tattenaiva kriyate nAnyathA / tathAhi / ghaTomRtpiMDAdikayaiva kriyate na pApANasikatAdikayeti / jitane prakAra se vastu karaNIya hai arthAt kI jA sakatI hai utanI hI prakAra kI karaNIya kriyA hai, anyathA nahIM hai / yathA ghaTa miTTI ke piMDa se kiyA yA banAyA jA sakatA hai, patthara Adi se nahIM / 0426 kiriyA kusala - kriyAkuzala - bhaga0 z 2 / u 5 pra 34 / pR0 428 mUla - xxx tattha NaM taMgiyAe nayarIe bahave samaNovAsayA parivasaMti, xxx abhigaya jIvA 'jIvA, uvaladvapuNNapAvA, baMdha - mokkhakusalA ! xxx / Asava-saMvara-nijjara-kiriyA'hikaraNa kriyAkuzala- tuMgikA nagarI ke zrAvakoM ke kaI eka vizeSaNoM meM se yaha eka vize "Aho Shrutgyanam"
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 kriyA-koza SaNa hai arthAt kriyA kyA hai, kauna heya hai, kauna upAdeya hai, kauna karaNIya hai, kauna akaraNIya hai ityAdi viSayoM ke ve nipuNa jAnakAra the| ataH unako kriyAkuzala kahA gayA hai / kriyAkuzala usa vyakti ko kahate haiM jo kriyA ke sambandha meM pravINa jJAtA ho| (dekho raay| sU 151 / pR0 76) .04.27 kiriyAThANa-kriyAsthAna ---sUya 0 zru 21 a / sU 11 pR0 145 jina sthAnoM meM jIva ke kriyA hotI hai arthAt karmabaMdha hotA hai ve kriyAsthAna hai / kriyAsthAna 13 haiM / sAmAnyataH inake do vibhAga haiM-upazAnta-dharma aura anupAzAntaadharma / adharma-anupazAnta vibhAga meM arthadaMDAdi 12 kriyAsthAna Ate haiN| dharma-upazAMta vibhAga meM kevala eka aiApathika kiyAsthAna AtA hai / bAraha kriyAsthAna meM gamana karatA huA jIva mokSa ko prApta nahIM hotA hai tathA aipithika kriyAsthAna meM gamana karatA huA jIva mokSa ko prApta karatA hai / dekho kriyAsthAna .04.28 kiriyANaM ( aNaccAsAyaNAviNae ) -uva0 sU 20, pR0 11 'kriyAvAna'-kriyA-tapasyA-viziSTa tapasyA karane vAle saMyamI kI azAtanA nahIM karanA-anatyAzAtanAvinaya ke paiMtAlIsa bhedoM meM se eka bheda hai| .04.26 kiriyAnaya--- kriyAnaya abhidhA0 bhAga 3 | pR0 554 kriyAnaya kahatA hai ki mokSa kI sAdhanA meM kriyA hI pradhAna hai| kriyAnaya darzana meM kriyA ko pradhAna mAnA jAtA hai tathA jJAna ko gauNa mAnA jAtA hai / 04.30 kiriyAbhAvaruI.-- kriyAbhAvaruci -utta0 a 28 / gA 25 / pR. 1026 darzana-jJAna cAritra-tapa-vinaya-satya-samiti aura gupti Adi sadanuSThAnika kriyAoM meM dravyaruci ke viparIta bhAvaruci hotI hai vaha kriyAbhAvaruci hai / / dravyaruci meM kevala dravyarUpa arthAt vAhya rUpa se ina kriyAoM kA anuSThAna hotA hai / bhAvaruci meM mana-vacana-kAyA-tInoM se ina kriyAoM kA anuSThAna hotA hai tathA ina kriyAoM meM zraddhA bhI hotI hai| .04.31 kiriyAruI-kriyAruci . mUla-dasaNanANacaritte, tavaviNaesaJcasamiiguttIsu / jo kiriyAbhAvaruI, so khalu kiriyAI nAma || - utta* a 28 / gA 25/ pR0 1026 "Aho Shrutgyanam"
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA koza 15 kriyAruci samyaktva ke daza bhedoM meM se eka bheda hai / darzana, jJAna, cAritra, tapa, vinaya, satya, samiti tathA gupti Adi sadanuSThAnika kriyAoM meM bhAvaruci arthAt vAstavika ruci kriyArUci samyaktva hai / mala-dasavihe sarAgasammaiMsaNe pannate, taMjahA nisaraguvaesaruI ANAI, suttabIyarUImeva / abhigamavitthAraruI kiriyAsaMkheyadhammaI / / -~-ThANa0 sthA 10! sU 751 / pR0 310 mUla-sara gardasaNAriyA dasavihA pannattA, taMjahA-- nisagguvaesaruI ANAruI suttabIyarUImeva / abhigamavitthAraruI kiriyAsaMkhevadhammaruI / / -paNNa 0 pa 11 sU 110 / pR. 286 TIkA-kriyA samyakasaMyamAnuSThAnama, tatra ruciryasya sa kriyArUciH darzanArtha bhede| kriyArUci sarAgadarzanArya ke daza bhedoM meM se eka bheda hai / samyag saMyamAnuSThAna meM jisakI ruci ho vaha kriyAruci / jisa sarAgadarzanArya kI kriyA--samyagsaMyamAnuSThAnoM meM ruci ho vaha kriyAruci sarAgadarzanArya hai| .04.32 kiriyAvaraNejIve--kriyAvaraNajIva ThANa 0 sthA 7 / sU 542 / pR0 276 mUla- sattavihe vibhaMgaNANe pannatte, taMjahA--egadisilogAbhigame, paMcadisilogAbhigame, kiriyAvaraNe jIve, mudagge jIve, amudagge jIve, rUbI jIve, samvamiNaM jiivaa| yaha vibhaMgajJAna kA eka bheda hai| kisI tathArUpa zramaNa athavA mANa ke vibhaMga-jJAna utpanna hotA hai tathA usa vibhaMgajJAna se vaha zramaNa-mAhaNa prANAtipAtAdi kriyAoM ko karate hue jIvoM ko dekhatA hai lekina tajjanya karmAvaraNa ko nahIM dekhatA hai aura apane ko atizaya jJAna-darzana vAlA samajhatA huA kahatA hai ki jIva kriyAvaraNa hote haiM, karmAvaraNa nahIM / tathA kaI vibhaMgajJAnI zramaNa-mANa aisA kahate haiM ki jIva kriyAvaraNa nahIM hote haiM, karmAvaraNa hote haiN| isa taraha kA vibhaMgazAna 'kriyAvaraNajIva' vibhaMgajJAna hai / .04 33 kiriyAvAI-kriyAvAdI ThANa sthA 4 / u 4 / sU 345 / pR0 248 jIva ajIva Adi nava padArthoM ke astitva meM vizvAsa rakhane vAlA-kriyAvAdI / yaha kriyAvAdI hI vAstavika kriyAvAdI hai / "Aho Shrutgyanam"
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 kriyA koza anya apekSAoM se kriyAvAdiyoM ko 180 vyAkhyAe~ kI gaI haiN| kriyA zabda se sambandhita kucha pramukha vyAkhyAe~ yahA~ dI jAtI haiM 1-kriyAoM se hI mokSa kI prApti hotI hai usameM jJAna kI koI AvazyakatA nahIM hai-aise kriyApradhAna mata ko mAnane vAle kriyaavaadii| 2-koI bhI kriyA kartA ke binA saMbhava nahIM hai ataH kriyA ke kartA ke rUpa meM AtmA ke astitva ko mAnanevAlA kriyaavaadii| *04.34 kiriyAvAya-kriyAvAda -sUya zu 1 / a 121 gA 20,21 // pR0 128 mUla--attANa jo jANai jo ya log| gaI ca jo jANai NAgaI ca // jo sAsayaM jANa asAsayaM ca / jAiM ca maraNaM ca jaNovavAyaM / / aho visattANa viuTTaNaM c| jo AsavaM jANai saMvaraM ca // dukkhaM ca jo jANai nijaraM ca / so bhAsiu-marihai kiriyavAyaM / jo AtmA ko jAnatA hai, loka-aloka ko jAnatA hai, gati, Agati tathA anAgati ko jAnatA hai, zAzvata-azAzvata bhAva ko jAnatA hai, janma-maraNa aura upapAta ko jAnatA hai, Azrava-saMvara ko jAnatA hai tathA nirjarA-bandha ko jAnatA hai vaha kriyAvAda ko jAnatA hai / jIva-ajIvAdi nava padArthoM ke astitva ko mAnanevAlA mata yA darzana kriyAvAda / .0 4.35 kiriyAvAI darisaNaM---kriyAvAdI darzana --sUya0 zra 11 a1| u2| gA 24 / pR0 103 mUla---- ahAvaraM purakkhAyaM kiriyAvAidarisaNaM / ___kammacintApaNahANaM saMsArassa pavaNaM // TIkA - kriyeva caityakarmAdikA pradhAnaM mokSAGgamityevaM vadi zIlaM yeSAM te kriyAvAdinasteSAM darzanamAgamaH kriyAvAdidarzanam / yahA~ kriyAvAdI mithyA matoM kA vivecana kiyA gayA hai| mokSa kI prApti meM kriyA hI pradhAna hai--aisA mata mAnane vAle kriyAvAdI tathA unakA darzana kriyAvAdI darzana hai / uparyukta gAthA ke pazcAta kI gAthAoM meM ina kriyAvAdiyoM kI kucha vicAradhArAoM kA varNana milatA hai / "Aho Shrutgyanam"
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 04.36 kiriyAvisAla-kriyAvizAla ----sama0 sama 14 / sU 14 / pR0 327 kriyAvizAla-caturdaza pUoM meM se eka pUrva hai jisameM kriyA ke viSaya meM vizAla arthAta vistRta varNana hai / kriyAvizAla pUrva meM tIsa adhyAya haiM tathA pada kA parimANa nava kror3a padoM kA hai| .04.37 davvakiriyA - dravyakriyA - sUya0 zru 2 / a 2 / sU 1 / ni / gA 156 vve kirie aeyaNa, paoguvAyakaraNijjasamudANe / iriyAvahasaMmatte, sammatta ceva micchtt| -avidhA bhAga 3 pR0 532 TokA-tatra dravyaviSaye yA kriyA ejntaa| ez2a kNpne| jIvasyAjIvasya vA kaMpanarUpA calanasvabhAvA sA drvykriyaa| sApi prayogAdvisrasayA vA bhavet / tatrApyupayogapUrvikA vA'nupayogapUrvikA vA'kSinimeSamAtrAdikA vA sA sarvA dravyakriyeti / jIva tathA ajIva kI spaMdana rUpa-gati rUpa kiyA dravyakriyA hai ! .04.38 paccakkhANakiriyA-pratyAkhyAnakriyA -sUya0 zra 2 / a4 / sU 1 / pR0 166 TIkA-pratyAkhyAnAbhAve'niyatatvAdyatkiMcanakAritayA . tatpratyayikA tannimittAbhAvAdutpadyate pratyAkhyAnakriyA / sAvadyAnuSThAnakriyA tatpratyayikazca karmabaMdhastannimittazca saMsAra ityataH pratyAkhyAnakriyA mumukSuNA vidheyeti / pratyAkhyAna ke abhAva meM anizcitatA se jo kucha kiyA jAtA hai usa nimitta se honevAle bhAvoM se pratyAkhyAna kriyA utpanna hotI hai / sAvadyAnuSThAna ke nimitta se jo karmoM kA baMdha hotA hai usase saMsAra kI vRddhi hotI hai ataH mumukSuoM ne pratyAkhyAna kriyA kA varNana kiyA hai| hamArI samajha meM, sAvadyAnuSThAnika kriyAoM kA jo pratyAkhyAna kiyA jAya usase honevAlI kriyA kA nirodha arthAt karmoM kA saMvaraNa---pratyAkhyAna kriyA hai ! 04.36. parakiriyaM-parakriyA -AyA0 zru 2 / a 13 / suu.1| pR0 85 svakIya zarIrAdi sambandhI apane se bhinna anya vyakti dvArA kI gaI kiyA-ceSTAkAya-vyApAra para kriyA (para-Atmano vyatiriktAnyastasya kriyA ceSTA kAyavyApArarUpAMtA (kriyAM )-parakriyAM-zIlAMgAcArya ttiikaa|) sAdhvAcAra meM para kriyAoM kA niSedha hai / parakriyA arthAt sAdhu vyatirikta anya koI vyakti svamana se sAdhu ke zarIrAdi saMbandhI koI kriyA kare, yathA-vraNa, gumar3e, phor3e "Aho Shrutgyanam"
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 kriyA - koza Adi kA zastra se chedana bhedana kare to una saMzleSikA-karmabandhana utpanna karane vAlI bhinnabhinna parakriyAoM kI sAdhu mana se abhilASA na kare tathA vacana kAyA se na karAve / 0440 bhAva kiriyA - bhAvakriyA - sU0 2 / a 2 / s 1 | TIkA bhAvakriyA tviyaM tadyathA prayogakriyA upAyakriyA karaNIyakriyA samudAnakriyA IryApathakriyA samyaktvakriyA midhyAtvakriyA ceti / bhAvakriyA ke aneka bheda haiM, yathA- prayogakriyA, upAyakriyA, karaNIyakriyA, samudAnakriyA, airyApathika kriyA, sabhyaktvakriyA ityAdi / jisa kriyA se karmabaMdha hotA ho vaha bhAvakriyA hai / 0441 mahAkiriyA - mahAkriyA -bhaga0 za 5 / u 6 / jisa kriyA se jIva ke mahAkarma kA baMdhana hotA hai vaha mahAkriyA hai / 'bhagavaI' meM uparyukta sthala meM agnikAya ke sambandha meM mahAkriyA tathA alpakriyA donoM zabdoM kA prayoga huA hai / saya-prajvalita agni ko mahAkriyA vAlA kahA gayA hai| kyoMki vaha aneka jIvoM kA dAha karatI hai / kramazaH bujhatI huI, bhasmarUpa hotI huI agni ko alpa kriyAvAlA stoka kriyAvAlA kahA gayA hai kyoMki vaha alpa - thor3e jIvoM ko hI paritApa detI hai / '04*42 mahAvajjakiriyA - mahAvarjyakriyA pra / pR0 481 -AyA zru 2 a 2 / u 2 / sU 36 / 0 55 yadi sAdhvAcAra se anabhijJa koI gRhastha bhinna-bhinna zramaNa-brAhmaNa- bhikSubhikhArI Adi ke rahane ke uddezya se bhavana - vAsasthAna Adi kA alaga-alaga nirmANa karAve tathA isa tathya ko jAnate hue usa uddiSTa bhavana - vAsasthAna Adi meM koI sAdhu-zramaNa vAsa kare to usa sAdhu-- zramaNa ke mahAvarjya kriyA hotI hai / --dekho bhikSu aura kriyA -0443 mahAsAvajjakiriyA - mahAsatvadyakriyA - AyA0 zru 2 / a 2 / u 2 | sU. 41 / pR0 55 kisI zramaNa- sAdhu ke rahane ke uddezya se yadi koI bhavana- gRha- dharmazAlA upAzraya Adi banAyA gayA ho; jisake banAne meM aneka jIvoM kA mahAsabhArambha -mahAsamarambhamahArambha huA ho usameM rahane se, usako bhogane se sAdhu zramaNa ko mahAsAvaya kriyA hotI hai / . - dekho bhikSu aura kriyA -04 44 vajjakiriyA - varjyakriyA - AyA0 zru 2 / a 2 / u 2 / sU 38H / pR0 55 yadi koI gRhastha yaha jAnatA huA ki sAdhu-zramaNa unake uddezya se nirmita bhavanavAsasthAna Adi meM nivAsa nahIM karate haiM isaliye apane svArtha se banAye gaye bhavana Adi " Aho Shrutgyanam"
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 16 ko sAdhu zramaNa ke rahane ke nimitta chor3a de --khAlI kara de tathA apane lie anyatra anya bhavanAdi kA nirmANa kare to isa tathya ko jAnate hue usa chor3e hue yA khAlI kiye hue bhavana Adi meM sAdha- zramaNa ke rahane se bhogane se unako varjyakriyA hotI hai / - dekhI bhikSu aura kriyA 0445 sakirie - sakriya sUya0 zru 2 / a 4 ] sU 4 / pR0 168 mUla -- XXX evaM khalu bhagavayA akkhAe asaMjae avirae appaDizyapaccakkhAyapAvakamme sakirie asaMvuDe egaMtadaMDe etabAle egaMtasutte se bAle aviyAramaNavaya kAyayakke suviNamavi na pAsa pAve ya se kamme kajjai / sAvadyakriyA - sAvadyAnuSThAna karatA huA jIva- sakriya / TIkA - kriyAdidoSaduSTa iti / 0446 sakiriyANaM -- sakriyAsthAnaM -- ThANa0 sthA 5 / u 1 / sU. 368 / pR0 25.7 paMcahi ThANehiM samaNe nimgaMthe sAhammiyaM saMbhoiyaM visaMbhoiyaM karemANe NAikkama, taMjA - sakiriyadvANaM paDisevittA bhavai / xxx pA~ca sthAna arthAt kAraNoM se zramaNa-nirgrantha, apane sAMbhogika svadharmI ko visabhogika banAte hue arthAt apane gaNa se bAhara karate hue, jinAjJA kA atikramaNa nahIM karate haiM / yathA- - ( eka ) sakriyasthAna arthAt azubha karma ke baMdha se yukta sthAna ko vizeSa rUpa se sevana karane vAle sAdhu ko 1 0447 sakiriyA sakriya -paNNa0 pa 22 / sU 1573 | pR0 476 jo jIva kriyA sahita haiM, kriyA karate haiM ve sakriya haiM / zailezatva ko aprApta saMsArasamApanaka jIva sakriya hote hai / ataH terahaveM guNasthAna taka ke jIvoM ko sakriya kahA jAtA hai / 0448 samucchinnakiriyA aniyaTTI - ( appaDivAI ) 'uttarAyaNa' meM samucchinnakiriyaM aniyaTThI tathA 'ThANAMga' meM samucchinna kirie apaDivAI rUpa milatA hai / yaha zukladhyAna kA cauthA bheda hai / nirvANagAmI jIva zvAsocchvAsAdi rUpa sUkSma kriyAoM kA nirodha karatA huA sampUrNa kAyayoga kA nirodha karake zailezatva ko prApta hotA hai / taba usa samaya meM usake zukladhyAna kA cauthA bheda samucchinna kiriyA aniyaTTI ( appaDivAI ) zukladhyAna hotA hai aura isa dhyAna ke dvArA vaha jIva zvAsocchvAsa kA nirodha karatA huA pA~ca hrasvasvarAkSaroM kA uccAraNa kiyA jA "Aho Shrutgyanam"
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 kriyA-koza sake utane samaya meM vedanIya, Ayu, nAma aura gotra ina cAra karmoM kA yugapat kSaya karatA hai / isa dhyAna meM samasta yaugika kriyAoM kA samuccheda karake jIva akriya ho jAtA hai| -uttara a 26 / sU 73 / pR0 1036 ThANa0 sthA 4 / u 1 / sU 247 / pR0 224 04 46 sAvajjakiriyA - sAvadyakriyA yadi koI bhavana - gRha dharmazAlA upAzraya Adi vibhinna bhikSu bhikhArI ityAdi ke rahane ke uddezya se banAyA gayA ho to bhogane se sAdhu ko sAvadya kriyA hotI hai / -- AyA0 zru 2 / a2 / u2 / sU 40 | pR0 55 prakAra ke sAdhu zramaNausameM rahane se, usako - dekho bhikSu aura kriyA 10 suhuma kiriyA appaDivAI ( aniyaTTi ) 'uttarAyaNa' meM 'suhumakiriyaM appaDivAI' tathA ThANAMga meM suhuma kirie aniyaTTi rUpa milatA hai / yaha zukladhyAna kA tIsarA bheda hai| nirvANa gamana ke samaya kevalI ke mana tathA vacana- yogoM kA sampUrNa tathA kAyanyoga kA ardha nirodha hotA hai / isa samaya unake sUkSmakriyA apratipAtI ( aniyaDi ) zukladhyAna hotA hai / aisI avasthA meM jIva isa dhyAna ke dvArA khAsocchavAsAdi ke sivAya anya sUkSma yaugika kriyAoM kA nirodha kara detA hai / - utta0 a 26 / sU0 73 | pR0 1036 --- ThANa0 sthA 4 / u 1 / sU 247 | pR0 224 0451 suhumA iriyAvahiyA kiriyA - sUkSma airyApathika kriyA -bhaga0 za 3 / u 3 / pR0 458 jisakA karmabandha kAla sUkSma ho, do samaya mAtra ho tathA calane-phirane-baiThane yAvat A~kha kI putalI ke phar3akane mAtra se hotI ho arthAt jo kevala yogapratyaya se hotI ho vaha mAtra sAtAvedanIya karma kA baMdha karane vAlI kriyA-sUkSma airyApathika kriyA hotI hai / -- dekho kramAMka 37 airyApathikI kriyA 0452 sUrakiriyA visiddho -- ThANa0 sthA 4 | u 1 | sU 264 / TIkA meM uddhRta sUrya yA sUrya ke prakAza ke bhramaNa kI vaha kriyA - viziSTa jisase addhAkAla arthAt samayAvalikA Adi kA parimANa sahaja bhAva se jAnA jAtA hai / 05 paribhASA ke upayogI pATha kriyA kI paribhASA ke upayogI mUla pATha upalabdha nahIM hue haiM / "Aho Shrutgyanam"
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 kriyA koza .06 prAcIna AcAryoM dvArA kI gaI kriyA kI paribhASA :.06.1 niyuktikAra : (ka) karmabandhanibandhabhUtArthakriyA :--nahIM milA / (kha) sadAnuSThAnikakriyA : nahIM milaa| (ga) parispandAtmikA kriyA :-'davva kirie aeyaNa' ejana-parispaMdana kriyA ko dravya kriyA kahate hai / .06.2 zIlAMgAcArya :-- (ka) karmabandhanibandhabhUtArtha kriyA :-- (1) niyaMta iti kriyAstAzca karmabaMdhakAraNatvenAvazyakAMtarvatini pratikramaNAdhyayane (paDikamAmi terasahi kiriyAThANehiM ti ) asminsUtre'bhihitAH / -sUyadeg zru 2 / a 2 / sU 1 / TIkA (kha) sadAnuSThAnika kriyA :(1) kriyAM vA sadanuSThAnAtmikAmakriyAM vA asdnusstthaanruupaam| __ -sUya0 zra 2 / a 1 / sU 17 1 TIkA (ga) parispandAtmikA kriyA :(1) kriyA parispaMdalakSaNA tdviprystaatvkriyaa| -sUya0 zru 2 / a 5 / gA 16 / TIkA (2) kriyA parispaMdAtmikA ceSTArUpA kriyate kriyA vA nirvyApAratayA sthitirUpA kriyte| sUya0 zru 2 / a 1 / sU 21 / TIkA .063 abhayadevasUri : (ka) karmabandhanibandhabhUtArtha kriyA :(1) karaNaM kriyA-karmabandhanibandhanA ceSTA iti arthaH / -bhaga0 za 3 / u 3 ! pra11 TIkA (2) zarIrendriyayogeSu kriyaa| bhaga0 za 17 / u 1 / pra 11 / TIkA (3) kriyAniSpAdya krmoktm| -bhaga0 za 1 / u 3 / pra 114 / TIkA (4) kriyA karaNaM tajjanyatvAt karmApi kriyA athavA kriyata iti kriyA-- kmv| bhaga0 za 3 / u 3 . pra 7 / TIkA (5) avivakSitavizeSatayA karaNamAtravivakSaNAt karaNaM kriyA-kAyikyAdiketi -ThANa 0 sthA 1 / sU 4 / TIkA (6) karaNaM kriyA kriyata iti vA kriyA -ThANa 0 sthA 2 / sU 60 / TIkA "Aho Shrutgyanam"
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza *064 malayagiri :--- (ka) karmabandhanibandhabhUtArthakriyA :-... (1) karaNaM kriyA, karmabandhanibandhaceSTA ityarthaH / paNNa0 pa 22 / sa 1567 ! TIkA 07 kriyA ke bheda .07 1 eka bheda (ka) egA kiriyaa| -sama0 sama 1 ! sU 1 / pR0 316 ---ThANa sthA 1 ! sa 4 / pR0 183 kriyA eka hai ataH kAyikI Adi (kAyA-vacana-mana sambandhI) kiyA athavA kevala Astikya (AstikatA) kriyA kahalAtI hai; yaha eka hai| vizeSa vivakSA na karane se karaNa mAtra ko vivakSA hone se kriyA eka hai| jo kiyA jAya vaha kriyA / (kha) egA akiriaa| -samaH sama 1 / s01| pR0 316 akriyA arthAt yoga kA nirodha- ataH akriyA bhI eka hai| 07.2 do bheda 07.2.1 jIvakriyA... ajIva kriyA do kiriyAo pannattAo, taMjahA--- jIvakiriyA ceva ajIvakiriyA ceva / ThANA0 sthA 2 / u 1 / sa 60 / pR0 185 kiyA ke do bheda - jIvakriyA tathA ajiivkriyaa| 07.22 kAyikI kriyA -- AdhikaraNikI kriyA / do kiriyAo pannattAo, taMjahA--kAzyA ceva ahiMgaraNiyA ceva / ThANa sthA 2 / u 1 / sa 60 / pR0 186 kriyA ke do bheda--kAyikI kriyA tathA AdhikaraNikI kriyA / .07.2.3 prASikI kriyA .. pAritApanikI kriyA do kiriyAo pannattAo, taMjahA- pAosiyA ceva pAriyAvaNiyA ceva / --ThANa sthA 2 / u 1 ! sU 60 / pR0 186 kriyA ke do bheda prAdveSikI kriyA tathA pAritA panikI kiyA / 07.24 prANAtipAtikI kriyA - apratyAkhyAna kriyA do kiriyAo pannattAo, taMjahA--- pANAvAyakiriyA ceva apaJcakvANakiriyA ceva / -ThANa. sthA 2 / u 1 / sU 60 / pR0 186 "Aho Shrutgyanam"
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza kiyA ke do bheda- - prANAtipAtikI kriyA tathA apratyAkhyAna kiyA / 0725 AraMbhikI kriyA-pArigrahikI kriyA do kiriyAo pannattAo, taMjahA -- AraMbhiyA ceva pariggahiyA ceva / ThANa0 sthA 2 / u 1 / su 60 / pR0 186 kriyA ke do bheda-ArambhikI kriyA tathA pArigrahikI kriyA / - 0726 mAyApratyayikI kriyA -mithyAdarzanapratyayikI kriyA 23 do kiriyAo pannattAo, taMjahA -- mAyAvattiyA ceva micchAdaMsaNavattiyA ceva ! -ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 pR0 186 kriyA ke do bheda - mAyApratyayikI kriyA tathA mithyAdarzanapratyayikI kriyA / *0727 dRSTikA kriyA- spRSTikA athavA pRSTikA kriyA do kiriyAo pannattAo, taMjA - diTTiyA ceva muTThiyA ceva / uNa0 sthA 2 / 1 / sU 60 / 50 186 kriyA ke do bheda- dRSTikA kriyA tathA spRSTikA athavA pRSTikA kriyA / 0728 prAtItyikI kriyA -- sAmantopanipAtakI kriyA / do kiriyAo pannattAo, taMjahA- pADubiyA ceva sAmantovaNivAiyA ceva / -ThANa sthA 2 / u 1 / sU 60 / 0 18.6 do kriyA ke do bheda - prAtItyikI kriyA tathA sAmantopanipAtakI kriyA / 07 26 svAhastikI kriyA - naisRSTikI kriyA / do kiriyAo pannatAo, taMjahA- sAhitthiyA caiva satthiyA caiva / ThANa0 sthA 2 / u 1 / 60 / 10 186 kriyA ke do bheda - svAhastiko kriyA tathA naisRSTikI kiyA / '07210 AjJApanikA kriyA- vaidAraNikI kriyA do kiriyAo pannattAo, taMjahA ANavaNiyA ceva deyAraNiyA caiva / ThANa sthA 2 / 31 / sU 60 150 186 kriyA ke do bheda - AjJApanikA kriyA tathA vaidAraNikI kriyA / -07-211 anAbhogikI kriyA - anavakAMkSikI kriyA do kariyAo pannattAo, taMjahA - aNAbhogavattiyA ceva aNavakhavattiyA - ThANa0 sthA 2 / 1 / sU. 60 / 0 186 ceva / "Aho Shrutgyanam"
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza kriyA ke do bheda-anAbhogikI kriyA aura anavakAMkSikI kriyA / .07.2.12 rAgakriyA-dvaSikI kriyA do kiriyAo pannattAo, taMjahA-pejjavattiyA ceva dosavattiyA ceva / -ThANa0 sthaa2| u 1 1 sU 60 / pR0 186 kriyA ke do bheda-rAga kriyA aura dveSikI kiyaa| .07.2.13 dravyakriyA-bhAvakriyA / davve kirie aeyaNa, poguvaaykrnnijjsmudaanne| iriyAvahasaMmatto, sammatte ceva micchante / / -sUya zru 2 / a 2 / sU 1 / ni gA 156 / abhidhA kriyA ke do bheda-dravya kriyA tathA bhAvakriyA / ejanAdi yAvat cakSupadmanipAta kriyAoM ko dravyakriyA kahate haiN| prayoga, upAya, karaNIya, samudAna, aipithiko, samyaktva, samamithyAtva tathA mithyAtva Adi kriyAoM ko bhAvakriyA kahate haiM / TIkA ke AdhAra para / .07.3 tIna bheda akiriyA tivihA pannattA, taMjahA-paogakiriyA, samudANakiriyA, annaannkiriyaa| -ThANa0 sthA 3 / u 3 ! sU 187 ! pR0 215 akriyA ke tIna bheda-prayoga kiyA, samudAnakriyA aura ajJAna kriyA / '074 kriyA ke pA~ca bheda .07.4.1 AraMbhiyA paMcaka (ka) paMcakiriyAo pannattAo, taMjahA-AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAvattiyA, apaJcakkhANakiriyA, micchAdasaNavattiyA / ---ThANa0 sthA 5 / u 2 / sU 416 / pR0 262 (kha) kai NaM bhNte| kiriyAo pannattAo? goyamA! paMca kiriyAo pannattAo, taMjahA-AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAvattiyA, apaccakkhANakiriyA, micchaadsnnvttiyaa| -paNNa 0 pa 22 ! sU 1621 / pR0 482 (ga) ArambhaparigrahamAyAmithyAdaza pratyAkhyAnakriyA iti / -tattvabhA0 a06| sU6 pR0 301 (gha) ArambhaparigrahamAyAmithyAdarzanApratyAkhyAnakriyAH pNc| -rAja. a6 ! sU 5 / pR0 510 / lA0 10 "Aho Shrutgyanam"
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 25 kriyA ke pA~ca bheda- AraMbhikI kriyA, pArigrahikI kriyA, mAyApratyayikI kriyA, apratyAkhyAna kriyA tathA mithyAdarzanapratyayikI kriyA / '074'2 kAiyA paMcaka (ka) paMca kiriyA pannatA, taMjahA - kAiyA, ahigaraNiyA, pAosiyA, pAriyAvaNiyA, pANAzvAyakiriyA / -sama0 sama 5 | sU 5 / pR0 316 (kha) paMca kiriyA o pannattAo taMjahA - kAzyA, ahigaraNiyA, pAosiyA, pAriyAvaNiyA, pANAzvAyakiriyA / -ThANa0 sthA 52 / sU 416 / pR0 262 (ga) ka NaM bhaMte! kiriyAo pannattAo ? goyamA ! paMca kiriyAo pannatAo, taMjahA--kAiyA, ahigaraNiyA, pAosiyA, pAriyAvaNiyA, pANAzvAyakiriyA / - bhaga0 za8 | u 4 pra 1 | pR0 548 - paNNa0 pa 22 / sU 1567 / pR0 478 - paNNa0 pa 22 / sU 1605 / pR0 481 (gha) kai NaM bhaMte! kiriyAo pannattAo ? maMDiyaputtA ! paMca kiriyAo pannantAo, taMjahA kAiyA, ahigaraNiyA, pAosiyA, pAriyAvaNiyA, pANAvAyakiriyA | - bhaga0 za 3 / u3 / pra 1 | pR0 456 (Ga) karaNaM bhaMte ! AyojiyAo kiriyAo pannatAo ? goyamA ! paMca AyojiyAo kiriyAo pannattAo, taMjahA - kAiyA jAva pANAzvAyakiriyA / - paNNa0 pa 22 / sU / 1617 / pR0 482 ----- (ca) kAyAdhikaraNapradoSaparitApanaprANAtipAtAH / -tattvAbhA a 6 / sU 6 / pR0 301 (cha) pradoSakAyAdhikaraNaparitApaprANAtipAtakriyAH paMca ! - rAja0 a 6 / sU 5 / pR0 506 / lA 22 kriyA ke pA~ca bheda - kAyikI kriyA, AdhikaraNikI kriyA, prAdoSikI kriyA, pAritApanikI kriyA tathA prANAtipAtikI kriyA / 07 43 diTTiyA paMcaka (ka) paMca kiriyAo pannattAo, saMjahA diTThiyA, puTThiyA, pADuciyA, sAmaMtovaNivAiyA, sAhatthiyA / -ThANa0 sthA 5 / 2 / sU 416 / pR0 262 4 "Aho Shrutgyanam" --
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 kriyA-koza (kha) darzanasparzanapratyayasamantAnupAtA'nAbhogAH / --tattvAbhA0 a6 ! sU 6 / pR0 301 (ga) darzanasparzanapratyayasamantAnupAtA'nAbhogakriyAH paJca / ---rAja a6 / sU5 / pR0 506 / lA 34 kiyA ke pA~ca bheda-dRSTikA kriyA, spRSTikA athavA pRSTikA kriyA, prAtI tyikI kriyA, sAmantopanipAta nikI kriyA tathA svAstikI kriyaa| .07.44 sitthayA paMcaka (ka) paMca kiriyAo pannattAo, taMjahA--NesatthiyA, ANavaNiyA, veyAraNiyA, aNAbhogavattiyA, aNavakhavattiyA / -ThANa sthA 5 / u 2 / sU 416 ! pR0 262 (kha) svahastanisargavidAraNAnayanAnavakAMkSAH / --tattvAbhA0 a6 / sU6 / pR0 301 (ga) svahastanisargavidAraNAjJAvyApAdanAnAkAMkSAH kriyAH paJca / --rAja0 a6 ! sU 5 ! pR0 510 / lA 5 kriyA ke pA~ca bheda--naisRSTikI kriyA, AjJApanikA kriyA, vaidAra NikI athavA vaicAraNikI kriyA, anAbhogakI kriyA tathA anavakAMkSikI kriyaa| .07.4.5 pejjavattiyA paMcaka paMca phiriyAo pannatAo,taMjahA ---pejjavattiyA, dosavattiyA, paogakiriyA, samudANakiriyA, IriyAvahiyA / -ThANa 0 sthA 5 / u 2 / sU 416. / pR0 262 kriyA ke pA~ca bheda-rAgapratyayA kriyA, dvapiko kriyA, prAyogikI kriyA, sAmu. dAnikI kriyA tathA aipithikI kriyA / *074.6 samyaktvapaMcaka (ka) samyaktvamithyAtvaprayogasamAdAneryApathAH / -tattvAbhA0 a 6 ! sU6 / pR0 301 (kha) samyaktvamithyAtvaprayogasamAdAneryApathakriyAH paJca ! --rAja0 a6 / sU 5 / pR 506 / lA 16 kriyA ke pA~ca bheda- samyaktva kriyA, mithyAtva kriyA, prAyogikI kriyA, sAmudAnikI kriyA tathA aipithikI kriyA / / noTa :-pejabattiyA paMcaka (07.4.5) tathA samyaktva paMcaka (07.4.6) ina donoM meM prathama do kriyAoM ke nAmoM meM antara hai-avazeSa tIna kriyAoM ke nAma eka sarIkhe haiN| "Aho Shrutgyanam"
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 07.5 teraha bheda ( kriyAsthAna ) (ka) tesiM vi ya NaM imAi terasa kiriyAThANAI bhavaMtItimakkhAyaM ; taMjahAaTThAdaMDe, aNahAdaMDe, hiMsAdaMDe, akamhAdaMDe, didvivipariyAsiyAdaMDe, mosavattie, adinnAdANavattie, ajjhatthavattie, mANavattie, mittadosavattie, mAyAvattie, lobhavattie, iriyaavhie| -sUya0 zru 2 / a 2 / sU 1 ! pR0 145 (kha terasa kiriyAThANA pannattA, taMjahA aTThAdaMDe, aNahAdaMDe, hiMsAdaMDe, akamhAdaMDe. diTThivirariAsiyAdaMDe, musAvAyavattie, adinnAdANavattie, ajhathie, mAnavattiya, mittadosavattie, mAyAvattira, lobhavattira, iriyAvahie nAmaM terasame / -sama0 sama 13 / sU 13 / ghR0 326 (ga) se bemi je ya aIyA je ya paDuppannA je ya AgamissA, arihaMtA bhagavantA, satve te eyAI ceva terasa kiriyANAI bhAssui vA bhAseMti vA bhAsissaMti vA pannaviMsu vA pannaveti vA pannavissaMti vA evaM ceva terasamaM kiriyANaM seviMsu vA sevaMti vA sevissaMti vA / -sUya0 2 / a2 / sU 14 1 pR0 146 kriyAsthAna teraha haiM----arthadaNDa, anarthadaNDa, hiMsAdaNDa, akasmAt daNDa, dRSTidoSadaNDa, mRpA pratyayika, adattAdAnapratyayika, adhyAtma ( mana ) pratyayika, mAnapratyayika, mitradveSapratyayika, mAyApratyayika, lobhapratyayika tathA aipithika / atIta ke, vartamAna ke tathA bhaviSyat ke sabhI arihaMta bhagavaMtoM ne ina teraha kiyAsthAnoM kA kathana tathA pratipAdana kiyA hai, karate haiM aura kreNge| terahaveM kriyAsthAna kA sevana atIta ke arihantoM ne kiyA hai, vartamAna ke arihanta karate haiM, tathA bhavidhyat ke arihaMta kreNge| uparyaka kriyAoM ke upabhedoM kA varNana hamane ina kriyAoM ke vyaktigata vivecana meM liyA hai (degne 116) 07.6 aThAraha bheda (pApasthAna) asthi NaM bhNte| jIvANaM pANAivAeNaM kiriyA kajai ! haMtA goyamA ! asthi: xxxi asthi gaM bhaMte ! jIvANaM musAvAyeNaM kiriyA kanjai ! haMtA atthi| xxx / asthi NaM bhaMte ! jIvANaM adinnAdANeNaM kiriyA kajai ! haMtA ! asthi / xxx ! atthi bhaMte / jIvANaM mehugaNaM kiriyA kajja3 / hatA! asthi / xxx / asthi NaM bhaMte / jIvANaM pariggaheNaM kiriyA kajja ! hatA! asthi / xxx / evaM koheNaM,mANeNaM, mAyAe, lobheNaM, pejjeNaM, dose, kalaheNaM, abhakkhANeNaM, pesunneNaM, paraparivAraNaM, arairaIe, mAyAmoseNaM, mithyAdasaNasalleNaM / / -- papaNa0 pa22 / sU 1574, 1576-80 / pR0 476 "Aho Shrutgyanam"
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha, krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, dveSa, kalaha, abhyAkhyAna, paizunya, paraparivAda, arati-rati, mAyAmRSAvAda aura mithyAdarzanazalya ina aThAraha pApasthAnoM se jIva kriyA karate haiM / 07.7 kriyA ke pacIsa bheda avratakaSAyendriyakriyAH paJcacatuHpaJcapaMcaviMzatisaMkhyAH pUrvasya bhedAH / -tattva0 a6 / sU6 / pR 301 bhA0-paJcaviMzatiH kriyA / tatreme kriyApratyayA yathAsaMkhyaM pratyetavyAH / tadyathA-samyaktva-mithyAtva-prayoga-samAdAneryApathAH, kAyA'dhikaraNa-pradoSa-paritApana-prANAtipAtAH, darzana-sparzana-pratyaya-samantAnupAtA'nAbhogAH, svahasta-nisargavidAraNAnayanA'navakAMkSA, Arambha-parigraha-mAyA-mithyAdarzana'pratyAkhyAnakriyA iti| kiyA pacIsa hotI haiN| yathA-1-samyaktva, 2-mithyAtva, 3-prayoga, 4samAdAna, 5.-IryAyatha, 6-kAya, 7-adhikaraNa, 8-pradoSa, 6-paritApana, 10prANAtipAta, 11-darzana, 12-sparzana, 13---pratyaya, 14-samantAnupAta, 15-anAbhoga, 16 -svahasta, 17--nisarga, 18-vidAraNa, 16----Anayana, 20--anavakAMkSA, 21-Arambha, 22-parigraha, 23-mAyA, 24--mithyAdarzana tathA 25-apratyAkhyAna kiyaa| kriyA ke jitane sAdhana haiM utane hI kriyA ke bheda ho sakate haiM ! '08 kriyA para vivecanagAthA--saMskRta padya *08.1 jJAnI kriyAparaH (udyataH) zAnto,bhAvitAtmA jitendriyaH / svayaMtI! bhavAMbhodheH, paraM tArayituM kSamaH // 1 // kriyAvirahitaM haMta! jJAnamAtramanarthakam / gatiM vinA pathajJo'pi. nApnoti puramIpsitam / / 2 / / svAnukUlAM kriyAM kAle, jJAnapUrNo'pyapekSate / pradIpaH svaprakAzo'pi, tailapUAdikaM yathA // 3 // bAhyabhAvaM puraskRtya, ye kriyAM vyavahArataH / / vadane kavalakSepaM, vinA te tRptikAMkSiNaH ||4|| guNavabahumAnAdenityasmRtyA ca sakriyA / jAtaM na pAtayedbhAvamajAtaM janayedapi / / 5 / / "Aho Shrutgyanam"|
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza kSAyopazamike bhAve yA kriyA kriyate tyaa| patitasyApi tadbhAva . pravRddhirjAyate punaH // 6 // guNavRddhyai tataH kuryAt kriyAmaskhalanAya vA / ekaM tu saMyamasthAnaM jinAnAmavatiSThate / / 7 / / vaco'nuSThAnato'saMgA kriyA saMgatimaMgati / seyaM jJAnaM kriyAbheda * bhUmirAnanda . picchalA |8 -jJAna0 aSTaka , jJAnI, kriyA-cAritra meM tatpara-udyata ; upazAnta, bhAvitAtmA tathA jitendriya jIva saMsArarUpI samudra se svayaM tirane meM samartha hai tathA dUsaroM ko bhI tArane meM samartha hai / kriyArahita akelA jJAna bilkula nirarthaka hai, jaise calane kI kriyA ke binA mArga kA jAnakAra vyakti bhI abhISTa nagarI meM pahu~ca nahIM sakatA / jisa prakAra dIpaka nija meM svaprakAzaka hai phira bhI tela bharane Adi kriyA kI apekSA rakhatA hai ; usI prakAra pUrNajJAnI bhI nija ke svabhAva ke anurUpa kriyA kI apekSA rakhatA hai arthAt ve bhI samucita dharmopadeza, vihAra, yoganirodha Adi kriyAe~ avasara ke anusAra karate haiN| vyavahAra kriyAoM arthAta sAmAyika, pratikramaNa Adi kriyAoM meM nirata AtmA kA bAhyabhAva ke kAraNa arthAt devAdi sukha lAbha hetu ke kAraNa nirAdara nahIM karanA cAhie kyoMki mukha meM grAsa diye binA kSudhA kI upazAMti kI abhilASA nahIM miTa sakatI hai / gulI kA bahumAna-satkArAdi karanA ; pazcAttApa, AlocanA Adi karanA tathA gRhIta vata, niyama Adi kA nitya smaraNa karanA-ye saba niravadya kriyAe~ karaNIya haiM--isase pUrva niSpanna--pUrva utpanna zuddhabhAva kA patana nahIM hotA hai aura anutpanna uttama bhAva samutpanna hote haiM / kSAyopazAmika bhAva meM samyag jJAna, cAritra, vIrya ke ullAsa rUpa pariNAma se devaguru-vaMdana tathA AvazyakAdi jo kriyA kI jAtI hai unake dvArA patita arthAt zubhapariNAma zikhara se nIce girane vAle vyakti ke bhI punaH una niravaya bhAvoM kI utpatti aura pravRddhi hotI hai| __mAtra kevalajJAnI ho eka saMyamasthAna meM---saMyama adhyavasAya meM avasiSTha rahate haiM / jinoM ke hI sadA, nirantara, avyavacchinna pariNAma dhArA hotI hai| anya sabhI mumukSuoM ke guNoM kI vRddhi tathA hAni hotI rahatI hai| ataH guNoM kI vRddhi ke lie tathA patana se bacane ke lie kiyAoM kA karate rahanA Avazyaka hai| "Aho Shrutgyanam"
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza bhagavAna kI vANI ke anusAra kriyA karatA huA jIva niraparAvalambI sahaja saMvedana rUpa kriyA kI yogyatA prApta karatA hai / yaha sahaja saMvedana rUpa pravRtti jJAna aura kiyA kI abheda bhUmi hai aura paramAnaMda se snigdha hai / 06 kriyA kA naya aura nikSepoM kI apekSA vivecana .06.1 naya kI apekSA : __tatra kriyA saMkalpaH naigamena saMgraheNa sarva saMsArajIvAH sakriyA uktAH ! vyavahAreNa zarIraparyAptyanantaraM kriyaa| RjusUtranayena kAryasAdhanAtha yogapravRttimukhyavIyapariNAmarUpA kriyA / zabdanayena vIryaparispandAtmikA / samabhirUDhena guNasAdhanAnurUpa. sakalakartavyavyApArampA! evaMbhUtanayena tttvaiktvviiytiikssnntaasaahaayygunnprinnmnruupaa| -- abhidhA0 bhAga 3 / pR0 551 _ naigama tathA saMgrahanaya kI apekSA sarva saMsArI jIva sakriya haiM / vyavahAranaya kI apekSA zarIra paryApti ke pazcAta kriyA hotI hai| RjusUtranaya kI apekSA kArya ke sAdhana ke liye yogapravRtti ko mukhyatA se vIrya kA jo pariNamana hotA hai vaha kriyA hai| zabdanaya se vIrya AtmA kA parispaMdana kriyA hai| samabhirUr3hanaya se guNa kI sAdhanA ke anurUpa sarva kartavya kA karanA--kiyA hai| evaMbhUtanaya se vIrya AtmA ke tIna parispaMdana kI sahAyatA se jo guNa pariNamana ho vaha kriyA hai / .06.2 nikSepa kI apekSA [ niyuktakAra ne nikSepoM kI apekSA kriyA kA vivecana karate hue nAma tathA sthApanA kA vivecana nahIM kiyA hai tathA dravya-bhAva kI apekSA kiyA hai|] davve kirie ejaNayA ya, paoguvAyakaraNijasamudANe / iriyAvahasaMmatte, sammAmicchA ya ceva micchatte / / -sUyadeg zru 2 / a 2 / sU 1 ! ni gA 156 upayukta mUla pATha meM 'abhidhA' meM diye gaye pATha se bhinnatA hai / dravya kI apekSA jIva tathA ajIva kI parispaMdana rUpa-calana rUpa kriyA--- dravya kriyA hai| dravya kriyA do prakAra kI hotI hai--prAyogika, vaissikaa| vaha cAhe upayogapUrvaka ho yA anupayogapUrvaka ho athavA A~kha kI palaka jhapakane mAtra jitanI ho ve saba dravyakriyA haiN| jisa kriyA se karmabandha hotA ho-vaha bhAva kriyA hai| bhAvakriyA ke aneka bheda haiM / yathA--prayogakriyA, upAya kriyA, karaNIyakriyA, samudAnakriyA, airyApathikakriyA, samyaktvakriyA, mithyAtvakriyA ityAdi / "Aho Shrutgyanam"
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 16 vibhinna kriyAoM kA vivecana 31 kahate haiM / ataH karmabandha ke kriyAe~ bhI honI cAhiye / milatA hai / 'samavAyAMga' meM 'ThANAMga' meM eka bheda, do [ sAmAnyataH karmavandha ke nibandhabhUta kAryoM ko kriyA nivanvabhUta jitane bhI kArya ho sakate haiM utane hI prakAra kI AgamoM meM kriyAoM ke samagra bhedoM kA ekatra varNana nahIM 'kiriyA' tathA 'akiriyA' ke eka-eka bheda kA varNana hai / bheda, tIna bheda tathA pA~ca bheda karake varNana milatA hai | 'ThANAMga' tathA 'tattvArthasUtra' meM pA~ca bheda karake pA~ca paMcaka milate haiM / 'vaNNavaNA' tathA 'bhagavaI' meM do paMcakroM ( kAiyA tathA AraMbhiyA ) kA vivecana milatA hai / 'samavAyAMga' meM sirpha eka kAiyA paMcaka kA nAmakaraNa milatA hai / 'sUpagaDAMga' tathA 'samavAyAMga' meM 'kiriyAThANa' ke nAma se teraha kiyAsthAnoM kA varNana milatA hai / 'bhagavaI', 'paNNavaNA' tathA anyatra aThAraha 'pApasthAna' kA kiyArUpa meM varNana milatA hai / anyatra bhI kucha kriyAoM kA alaga se vivecana milatA hai / ina kriyAoM kA hamane alaga-alaga vivecana kiyA hai tathA jahA~ dvayaka aura paMcaka ke rUpa meM vivecana hai, vahA~ dvayaka aura paMcaka ke rUpa meM bhI vivecana kiyA hai / 'pApaThANa' kriyAoM kA vivecana sammilita rUpa meM tathA alaga bhI kiyA hai| kriyAoM kA anukrama hamane akArAdi krama se na karake isa prakAra kiyA hai -- prathama, jIva-ajIva do kriyAoM ko liyA hai / tatpazcAt kramazaH pA~ca paMcaka kI pacIsa kriyAoM ko liyA hai| pacIsa kriyAoM ke zeSa meM 'iriyAvahiyA' kiyA ke rahane se usake yugala ' saMparAiyA' kriyA ko liyA hai / tatpazcAt 'sammatta-micchatta' yugala ko liyA hai / micchatta kriyA ke bheda hone ke kAraNa tatpazcAt 'akiriyA' tathA 'aNNANa liyA hai / kriyA ko usake bAda teraha kriyAsthAnoM meM jo kriyAe~ pacIsa kriyAoM meM nahIM AyI haiM unako liyA hai / 'hiMsA daMDavattie' ko hamane 'pANAivAya' kriyA meM nahIM liyA hai ! kriyAsthAna kI kriyAoM ke bAda 'pApaThANa' kI avaziSTa kriyAoM ko liyA hai| sarva zeSa meM 'eyaNa' ( kaMpana- parispaMdana ) kriyA ko liyA hai / kriyAoM kI paribhASAe~ hameM AgamoM meM bahuta hI kama milIM / ataH hamane sthAnasthAna para TIkAkAroM kI paribhASAe~ saMkalita kI haiM / kriyA kA artha jahA~ karma ko kATane ke sAdhanarUpa meM liyA gayA hai vahA~ hamane alaga vivecana kiyA hai / kriyAvAda, akriyAvAda, akriyA tathA antakriyA kA anyatra ( dekho *62.4, 125, 72 tathA 73 ) vivecana kiyA T] " Aho Shrutgyanam"
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 . kriyA-koza vibhinna kriyAoM kI sUcI .11 jIva (jIva) .12 ajIva ( ajIva ) '13 AraMbhiyA (AraMbhikI) 14 pariggahiyA (pArigrahikI ) "15 mAyAvattiyA ( mAyApratyayikI) '16 apaJcakkhANa ( apratyAkhyAna) .17 micchAdasaNavattiyA (mithyAdarzanapratyayikI ) 18 kAiyA ( kAyikI ) 16 ahigaraNiyA ( AdhikaraNikI) "20 pAosiyA (prAdveSikI) 21 pAriyAvaNiyA ( pAritApanikI) '22 pANAivAya (prANAtipAtikI) .23 diTiyA ( dRSTikA ) '24 puThiyA (pRSTikA | spRSTikA) 25 pADuciyA (prAtItyikI) 26 sAmantovaNivAiyA ( sAmantopanipAtikI ) 27 sAhatthiyA ( svAhastikI) '28 NesatthiyA (naisRSTikI) 26 ANavaNiyA ( AjJApanikA / AnAyanikA ) '30 veyAraNiyA (vaidAraNikI / vaicAraNikI ) .31 aNAbhogavattiyA ( anAbhogapratyayikI ) 32 aNavakakhavattiyA ( anavakAMkSApratyayikI) .33 pejjavattiyA (rAgapratyayikI) 34 dosavattiyA ( dvaSapratyayikI) 35 paoga (prAyogikI) '36 samudANa ( sAmudAnikI) '37 iriyAvahiyA ( airyApathikI) 38 saMparAiyA ( sAmparAyikI ) 36 sammatta (samyaktva) "Aho Shrutgyanam"
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza -40 micchatta ( mithyAtva ) -41 akiriyA ( akriyA - duSprayukta ) 42 aNNANa ( ajJAna ) 43 aTThAdaMDavattie ( arthadaMDapratyayikI ) '44 aNAdaNDavattie ( anarthadaNDapratyayikI ) 45 hiMsAdaNDavattie ( hiMsAdaMDa pratyayikI ) 46 akamahAdaMDavattie ( akasmAt daMDapratyayikI ) -47 diTTivipariyAsiyA daMDavattie ( dRSTi-viparyAsa-pratyayikI ) 48 mosAvattie ( mRSApratyayikI ) *46 adiNNAdANavattie ( adattAdAnapratyayikI ) 50 akatthavattie ( adhyAtma ( mana ) pratyayikI ) -51 mANavattie ( mAnapratyayikI ) 52 mittadosavattie ( mitradve papratyayikI ) 53 lobhavattie ( lobhapratyayikI ) * 54 mehuNa ( maithuna ) .55 koha ( krodha ) 56 kalaha ( kalaha ) 57 abhakkhAna ( abhyAkhyAna ) .58 paisunna (paizunya ) -56 paraparivAya ( paraparivAda ) *60 arairaI ( arati - rati ) -61 mAyAmosa ( mAyAmRSA ) -62 micchAdaMsaNasalla ( mithyAdarzanazalya ) * 63 eyaNa ( ejanA ) * 64 kriyAdvayaka - 64.1 sammatta - micchatta ( samyaktva- mithyAtva ) kriyAdvayaka - 642 iriyAvahiyA - saMparAzyA ( airyApathikI-sAMparAyikI ) kriyAdvayaka -65 ArambhiyA (ArambhikI ) kriyApaMcaka '66 kAiyA ( kAyikI ) kriyApaMcaka '67 traya - kriyApaMcaka -671 diTTiyA ( dRSTikA ) kriyApaJcaka "Aho Shrutgyanam" 33
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 kriyA koza 67.2 ANavaNiyA ( AjJApanikA | AnayanikA ) kriyApaMcaka 67.3 pejjavattiyA (rAgapratyayikI ) kriyApaMcaka '68 pApaThANa (pApasthAna ) kriyA 11 jIvakriyA 11.1 paribhASA artha-- jIvasya kriyA vyApAro jIvakriyA / -ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA jIva kA vyApAra jIvakriyA hai| '112 bheda jIvakiriyA duvihA pannatA, taMjahA--sammattakiriyA ceva micchattakiriyA cev| ---ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / pR0 185 jIvakriyA ke do bheda hote haiM, yathA-samyaktvakriyA tathA mithyaatvkiyaa| 11.3 bhedoM kI paribhASA / artha '1 samyaktva kriyA-dekho kramAMka 36 '2 mithyAtvakriyA- dekho kramAMka 40 noTa-samyaktva aura mithyAta kriyAoM ke dvayaka rUpa meM vivecana ke liye--dekho kamAMka '64.1 12 ajIvakriyA 12.1 paribhASA | arthaajIvasya pudgalasamudAyasya yatkarmatayA pariNamanaM sA ajIvakriyeti / -ThANa 0 sthA 2 ! u 1 / sU 60 / TIkA ajIva pudgalasamudAya kA jo karmarUpa meM pariNamana hotA hai vaha ajIva kriyA hai / yahA~ vivakSA kriyA ke kartA kI apekSA na hokara kriyA se hone vAle karmabandha kI apekSA hai| 12.2 bhedaajIvakiriyA duvihA pannattA, taMjahA--iriyAvahiyA ceva saMparAzyA ceva / -ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / pR0 186 ajIvakriyA ke do bheda hote haiM, yathA--aipithiko tathA saampraayikii| "Aho Shrutgyanam"
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 12.3 bhedoM kI paribhASA / artha--- .1 airyApathikI-dekho kramAMka 37 / 2 sAmparAyikI-dekho kramAMka 38 noTa---ai-pathikI aura sAmparAyikI kriyAoM ke dvayaka rUpa meM vivecana ke liyedekho kramAMka 64.2 .13 ArambhikI kriyA 13.1 paribhASA / artha(ka) ArambhaNamArambhaH tatra bhavA aarmbhikii| -ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU60 / TIkA (kha) 'AraMbhaI' tti Arabhate pRthivyAdIni upadravayati / -bhaga0 za 3 / u 3 / pra 12 / TIkA (ga) ArambhaH-pRthivyAdha pamaIH, uktaM ca saMraMbho saMkappo paritAvakaro bhave samArambho / Arambho uddavao suddhanayANaM tu savvesi / / ArambhaH prayojanaM-- kAraNaM yasyAH sA aarmbhikii| paNNadeg pa 22 / sU 1622 / TIkA (gha) bhUmyAdikAyopadhAtalakSaNA zuSkatRNAdicchede lekhanAdikA vA'pyArambhakriyA svaparabhedataH / __ --siddha0 a 6 1 sU 6 / pR0 13 (Ga) chedanabhedanavizasanAdikriyAparatvamanyena vA''rambhe kriyamANe praharSaH praarmbhkriyaa| -sarva0 a6 / sU 5 / pR0 322 / lA 12 (ca, chedanabhedanavisanAdikriyAparatvam, anyena cArambhe kriyamANe praharSa aarmbhkriyaa| --rAja0 a6 1 sU 5 / pR 510 / lA0 10-11 (cha) chedanAdikriyAsaktacittatvaM svasya yadbhavet / pareNa tatkRtau harSaH sehArambhakriyA matA // ---ilovA0 a6 / sU 5 pR0 445 / gA 23 Arambha arthAt pRthivI Adi jIvoM kA upamardana athavA unake prati upadrava krnaa| jisameM Arambha-prayojana yA kAraNa ho vaha kriyA ArambhikI kriyA kahalAtI hai| '13.2 bheda AraMbhiyA kiriyA duvihA pannatA, taMjahA--jIva AraMbhiyA ceva ajIva AraMbhiyA ceva / -ThANa. sthA 2 / u 1 / sU60 / pR0 1856 "Aho Shrutgyanam"
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza ArambhikI kriyA ke do bheda hote haiM, yathA---jIva Arambhiko tathA ajIva aarmbhikii| 13.3 bhedoM kI paribhASA / artha 1 jIva ArambhikI yajjIvAnArabhamANasya-upamRdgataH karmabandhanaM sA jiivaarmbhikii| -ThANa 0 sthA 2 / u 1 / sU60 / TIkA jo jIva Arambha meM rata ho-upamardana karatA ho usase usa jIva ke yadi karmavaMdha ho to vaha jIva-Arambhiko kriyA hotI hai / '2 ajIva aarmbhikii| yaccAjIvAn jIvakaDevarANi piSTAdimayajIvAkRtIMzca vastrAdIn vA ArabhamANasya sA ajiivaarmbhikiiti| -ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA ajIva vastu dvArA jIva jo Arambha kare vaha ajIva ArambhikI kriyA kahalAtI hai / noTa :--ArambhikI kriyA kA vivecana ArambhikI kriyApaMcaka (kramAMka 65) meM bhI dekho| 14 pArigrahikI kriyA 14.1 paribhASA | artha---- (ka) pariggahiyA-parigrahe bhavA pArigrahikI / -~ThANa0 sthA 2 ! u 1 / sU 60 / TIkA (kha) pariggahiya'-parigraho-dharmopakaraNavardhyavastusvIkAraH dharmopakaraNamUrchA ca ; sa prayojanaM yasyAH sA pArigrahikI / -bhaga0 za 1 / u 2! pra76-80 / TIkA (ga) (1) svasvAmibhAvena mUrchA, sA ca prANinAmatilobhAtsakalavastu viSayA'pi prAdurbhavati / (2) 'pariggahiya'---parigraho-dharmopakaraNavayaMvastusvIkAraH dharmopakaraNamUrchA ca parigraha eva pArigrahikI parigraheNa nivRttA vA paarigrhikii| -- puNNa 0 pa 22 / sU 1623 / TIkA (gha) bahUpAyAjenarakSaNamU lakSaNA parigraha kiyaa| -siddha0 a6 / sU 6 / pR0 13 (Ga) parigrahavinAzArthA paarivaahikii| . sarva0 a6 / sU 5 / 323 ! lA 1 ---rAjA a6 / sU5 / pR0 510 / lA 11 "Aho Shrutgyanam"
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza (ca) parigrahAvinAzArthA syAt pArigrahikI kriyA / - zlovA a 6 / sU 5 / gA 24 / 0 44% parigraha arthAt dharmopakaraNa ko chor3a kara anya vastuoM ko apanAnA tathA dharmopakaraNa meM bhI Asakti jisakA prayojana ho vaha pArigrahikI kriyA kahalAtI hai | '142 bheda evaM pariggahiyAvi ( pariggahiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA - jIvapariggahiyA caiva ajIvapariggahiyA ceva ) / --ThANa pArigrahikI kriyA ke do bheda hote haiM, pArigrahikI / 37 '143 bhedoM kI paribhASA / artha-- 1 jIva pArigrahikI jIvaparigrahaprabhavatvAt tasyA iti bhAvaH / -ThANa sthA ra u 1 ! sU 60 / TIkA jIva parigraha ke nimitta se honevAlI kiyA jIva pArigrahikI kahalAtI hai / '2 ajIva pAriprahikI sthA 2 / 31 / sU 60 pR0 186 yathA-- jIvapArigrahiko tathA ajIva ajIva parigrahaprabhavatvAt tasyA iti bhAvaH / - ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA ajIva parigraha ke nimitta se hone vAlI kiyA ajIvapArigrahikI kahalAtI hai / noTa :-- pArigrahikI kriyA kA vivecana ArambhikI paMcaka ( kramAMka 65 ) meM bhI :-- dekho / 144 pArigrahikI kriyA aura jIvadaNDaka (ka) atthi NaM bhaMte ! jIvANaM pANAzvAeNaM kiriyA kajjai ? haMtA asthi xxx | egidiyA jahA jIvA tahA bhANiyaccA jahA pANAzvAe tahA xxx pariggahe / (dekho 224) bhaga0 za 1 / u 6 / pra 206 se 215 | pR0 403 (kha) asthi NaM bhaMte ! jIvANaM pariggaheNaM kiriyA kajjai ? haMtA ! asthi / kamhi NaM bhaMte! jIvANaM pariggaheNaM kiriyA kajjai ? goyamA ! savvadavvesu evaM neraiyANaM jAva vaimANiyANaM / -- paNa 0 pa 22 / sU 3 | 10 476 jIva parigraha kI kriyA saba dravyoM ke viSaya meM karate haiM / parigraha kI kriyA yadi vyAghAta nahIM ho to chaoM dizAoM ko aura vyAghAta hone se kadAcita tIna dizAoM ko, " Aho Shrutgyanam"
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 kriyA-koza kadAcita cAra dizAoM ko aura kadAcita pA~ca dizAoM ko sparza karatI hai / parigraha kI kriyA kRta hai, akRta nahIM hai; parigraha kI kriyA AtmakRta hai, parakRta yA tadubhayakRta nahIM hai / yaha kriyA anukramapUrvaka kI jAtI hai binA anukramapUrvaka nahI kI jAtI hai / nArakI jIva bhI parigraha kI kriyA saba dravyoM ke viSaya meM karate haiM tathA yaha kriyA yAvat niyamapUrvaka chaoM dizAoM ko sparza karatI hai evaM audhika jova kI taraha anukramapUrvaka kI jAtI hai / ekendriya ko chor3akara yAvat vaimAnika deva taka saba daNDakoM meM nArakI ke samAna kahanA cAhiye / ekendriyoM kA kathana audhika jIvoM kI taraha kahanA cAhiye / -14 5 pAriprahikI kriyA aura karmaprakRti kA bandhana : jIve NaM bhaMte / pANAzvAeNaM kai kammapagaDIo baMdhai ?' ( pUre pATha ke liye dekho kramAMka 225 ) ( evaM ) jAva micchAdaMsaNasalle / --- paNNa0 pa 22 / sU 1584 | pR0 476-480 pArigrahikI kriyA karatA huA jIva usI prakAra karma prakRti kA bandha karatA hai jaisA prANAtipAta kriyA karatA huA jIva karmaprakRti kA bandha karatA hai / ( dekho kramAMka 225 ) * 15 mAyApratyayikI kriyA ( sthAna ) * 151 paribhASA / artha- (ka) mAyA -- zAThyaM pratyayo - nimittaM yasyAH karmabandhakriyAyA vyApArasya vAsA ( mAyApratyayikI ) -ThAna sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA (kha) 'mAyAvattiya' ti mAyA'nArjavam, upalakSaNatvAt krodhAdirapi ca ; sA pratyayaH kAraNaM yasyAH sA mAyApratyayA / (ga) mAyA - anArjavamupalakSaNatvAt kAraNaM yasyAH sA mAyApratyayA / - bhaga0 za 1 | u 2 / pra 80 / TIkA krodhAderapi parigrahaH mAyApratyayaH - -- paNa0 pa 22 / sU 1624 / TIkA (gha) mAyAkriyA tu mokSasAdhaneSu jJAnAdiSu mAyApradhAnasya pravRttiH / siddha a 6 / sU 6 / ghR0 13 (Ga) jJAnadarzanAdiSu nikRtirvaJcanaM mAyAkriyA / - sarva 0 0 a 6 / sU 5 / pR0 323 / lA 1-2 -rAja0 a 6 / sU 5 | pR0 510 / lA 12 (ca) durvaktRkavaco jJAnAdau sA mAyAdikriyA parA / - zlovA0 a 6 / sU5 / gA 24 / pR0 445 "Aho Shrutgyanam"
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 kriyA-koza (cha) mAyAparavaJcanabuddhistayA daNDo mAyApratyayikaH / -sUya0 zru 2 / a 2 / sU 10 / TIkA mAyA arthAt anArjava-zaThatA--kapaTa ke nimitta jo kriyA hotI hai vaha mAyApratyAyikI kiyA hai| upalakSaNa se krodha, mAna tathA lobha ke nimitta se honevAlI kriyA bhI isameM sammilita kara lenI cAhie / 15.2 bheda mAyAvattiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA--AyabhAvavaMkaNayA ceva parabhAvavaMkaNayA ceva / / -ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU60 / pR0 186 mAyApratyayikI kiyA ke do bheda hote haiM, yathA- AtmabhAvavaMkanatA tathA prbhaavvNkntaa| 15.3 bhedoM kI paribhASA / artha-- 1 AtmabhAvavaMkanatA 'AyabhAvavaMkaNayA ceva' ti AtmabhAvasyAprazastavaMkanatA-vakrIkaraNaM prazastatvopadarzanatA AtmabhAvavaMkanatA, vaMkanAnAM ca bahutvavivakSAyAM bhAvapratyayo na viruddhaH, sA ca kriyAvyApAratvAt / -ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA jahA~ AtmabhAva aprazasta ho lekina Upara se prazasta bhAva dikhalAyA jAya ( viSakumbham payomukham ) vahA~ AtmabhAvavaMkanatA kriyA hotI hai ; arthAta jhUThA prazasta bhAva dikhalAnA AtmabhAvavaMkanatA kriyA hai / vaMkanatA ko bahuprakAra kI vivakSA ke kAraNa bhAvapratyaya viruddha nahIM par3atA hai, kyoMki vaha vaMkanatA vyApAra rUpa hone ke kAraNa kriyA hai / 2 parabhAvavaMkanatA 'parabhAvavaMkaNayA ceva' tti parabhAvasya vaMkanatA-vaMcanatA yA kUTalekhakaraNAdibhiH, sA parabhAvakanateti, yato vRddhavyAkhyeyaM.--"taM taM bhAvamAyara jeNa paro vaMccijai kUDalehakaraNAIhiM" ti / -ThANa0 sthA 2 1 u 1 / sU 60 / TIkA parabhAvavaMkanatA kriyA arthAt jhUThe dastAveja Adi dvArA dUsaroM ko Thagane ke abhiprAya se kI gaI kriyaa| eka vRddhAcArya kahate hai--jo kUTa lekhAdi ( jhUThe dastAvejoM ) dvArA dUsaroM ko ThagatA hai vaha una-una ( pUrva likhita ) bhAvoM meM AcaraNa karatA hai / noTa :-mAyApratyayikI kriyA kA vivecana ArambhikI paMcaka (kramAMka 65) meM bhI dekho| "Aho Shrutgyanam
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 kriyA - koza * 154 mAyApratyayikI kriyA tathA jIvadaMDaka : (ka) asthi NaM bhaMte ! jIvA NaM pariggaddeNaM kiriyA kajjai ? haMtA, asthi / kamhi NaM bhaMte! jovA NaM pariggaNaM kiriyA kajjara ? goyamA ! savvadavvesu, evaM neraiyANaM jAva vaimANiyANaM evaM XXX mAyAe xxx / savvaisu jIvanerakhyabhedesu (NaM) bhANiyavvA niraMtaraM jAva vaimANiyANaM ti / paNa0 pa 22 / sU 1576.80 pR 476 kisI jIva yA ajIva vastu ke prati chala-kapaTa bhAva lAnA mAyA hai| ye bhAvakaSAya mohanIya karma ke udaya yA udIraNA se utpanna hote haiM / mAyAkriyA ajIva tathA jIva sabhI dravyoM ke prati jIva karate haiN| nArakI se lekara vaimAnika deva taka ke jIva sabhI dravyoM ke prati mAyA se kriyA karate haiM / (kha) asthi NaM bhaMte ! jIvANaM pANAzvAeNaM kiriyA kajjai ? haMtA, atthi xxx / egiMdiyA jahA jIvA tahA bhANiyavvA, jahA pANAzcAe tahA xxx kohe jAva micchAdaMsaNa salle / ( dekho 224 ) bhaga0 za 1 / u 6 / pra 215 / pR0 403 jIva mAyA se kriyA karate haiM / mAyAkriyA yadi vyAghAta nahIM ho to chaoM dizAoM ko aura vyAghAta hone se kadAcita tIna dizAoM ko, kadAcit cAra dizAoM ko, kadAcita pA~ca dizAoM ko sparza karatI hai / mAyA- kriyA AtmakRta hai, parakRta yA ubhayakRta nahIM hai / yaha kriyA anukramapUrvaka bhI kI jAtI hai| jAtI hai, binA anukramapUrvaka nahIM kI nArakI jIva bhI mAyA - kiyA saba dravyoM ke viSaya meM karate haiM tathA yaha kriyA yAvata niyamapUrvaka chaoM dizAoM ko sparza karatI hai tathA audhika jIva kI taraha yAvat anukramapUrvaka kI jAtI hai / / ekendriya ko chor3akara yAvat vaimAnika deva taka saba daMDako meM nArakI ke samAna kahanA cAhie / ekendriyoM kA kathana audhika jIvoM kI taraha kahanA cAhie / -155 mAyA pratyayika kriyArata vyakti : je ime bhavaMti gUDhAyArA tamokasiyA ulugapatta- lahuyA pavvaya guruyA te AriyA vi saMtA aNAriyAo bhAsAo vi paujja ti; annahAsantaM appANaM annahA mannaMti; annaM paTTA annaM vAgaraMti; annaM AivivayavaM annaM Aikkhati / se jahAnAma-keI purise antosalle taM sallaM No sayaM niharas, no anneNaM niharAve, no paDividdhaMsei evameva niNhave, aviuTTamANe aMto- aMto riyai | "Aho Shrutgyanam"
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 41 evameva mAI mAyaM kaTTu no Aloera, no paDikkametra, no nindai, no gaharai, novino visoheU, no akaraNAe abbhuTTo, no ahArihaM tavokammaM pAyacchittaM paDivajjara; mAI assiM loe paJcAyA, mAI paraMsi lora puNo puNo paJcAyA niMdara gara pasaMsau niccarai na niyaTTara, nisiriyaM daMDa chAera, mAI asamAhau - suhalesse yAvi bhavaH / evaM khalu tassa tapattiyaM sAvajaM ti Ahijjai / ekkArasame kiriyaDANe mAyAvattie tti Ahie / --sUtra0 zru 2 / a 2 / sU 12 | pR0 148 kaI vyakti gUDhAcArI hote haiM jo pahale vizvAsa jamA kara pIche dhokhA dete haiM / kaI vyakti tamakASikA mAyAcArI --- bagulA bhagata hote haiM jo apane AcaraNa ko chipAkara logoM ko dhokhe meM rakhate haiM / ve ullU ke paMkha ke samAna tuccha hone para bhI apane ko parvata ke samAna mahAn batAte haiM / Arya hote hue bhI ve anArya bhASA kA prayoga karate haiM / ve jaise haiM usase apane ko anyathA bhinna mAnate haiM, yathA--nIma ke patte ko Ama kA pattA mAnanA ! unase pUchA kucha aura hI jAtA hai aura ve javAba kucha aura hI dete haiM ! kahanA cAhie vahA~ usase viparIta kahate haiM / jahA~ jo jisa prakAra kisI vyakti ke zalya-zUla ko Antarika coTa laga gaI ho aura vaha usa zalya ko na svayaM nikAlatA hai, na dUsaroM se nikalavAtA hai, na auSadhidi ke upacAra se usakA vinAza karAtA hai aura jAnatA huA bhI usa zUla kI vyathA ko chipAtA hai; pUchane para batalAtA bhI nahIM hai-bhItara hI bhItara zulajanita pIr3A-vyathA se duHkhI hotA hai / vaise ho mAyAvI vyakti chala-kapaTa karake yA akRtya kArya karake usakI AlocanA, pratikramaNa, nindA, gaha nahIM karatA hai, una doSoM ko miTAtA nahIM hai, unakA vizodhana nahIM karatA hai, bhaviSyat meM aisA nahIM karane kA nizcaya bhI nahIM karatA hai, una doSoM ke yathAyogya tapAdi prAyazcitta bhI svIkAra nahIM karatA hai| aise mAyAvI vyakti kA isa loka meM bhI koI vyakti vizvAsa nahIM karatA hai; paraloka meM bhI bAra-bAra nIca gati yA yoni meM utpanna hotA hai| mAyAvI vyakti para kI nindA karatA hai, garhA karatA hai, apanI saccIjhUThI prazaMsA karatA hai / vaha akArya -- bure kAma karatA hai, unako chor3atA nahIM hai balki chipAtA hai / yadi aise mAyAvI vyakti ke zubhalezyA ho bhI to vaha asamAhita-azuddha hotI hai / aise mAyAvI vyakti ko isa prakAra mAyApratyayika sAvadyakriyA lagatI hai / yaha gyArahavA~ mAyApratyayika kriyAsthAna hai / '15*6 mAyApratyayikI kriyA aura karmaprakRti kA baMdha : -- ( pUre pATha ke jIve NaM bhaMte! pANAzvAeNaM kai kammapagaDIo baMdhai ?... liye dekho 225 ) ( evaM ) jAva micchAdaMsaNasalle / paNNa0 pa 22 / sU 1576-80 | pR0 476-80 6 "Aho Shrutgyanam"
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza mAyApratyayikI kriyA karatA huA jIva usI prakAra karmaprakRti kA baMdha karatA hai, jaise prANAtipAta kriyA karatA huA jIva karmaprakRti kA baMdha karatA hai / ( dekhI kramAMka 225) / 42 16 apratyAkhyAna kriyA * 161 paribhASA / artha (ka) apratyAkhyAnam - aviratistannimittaH cAviratAnAM bhavatIti / karmabandho'pratyAkhyAnakriyA sA - ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 | TIkA (kha) 'apacakkhANa kiriya' tti pratyAkhyAnakriyAyA abhAva:, apratyAkhyAnajanyo vA karmabandhaH / - bhaga0 za 1 | u 6 / 301 | TIkA apratyAkhyAtaM - manAgapi viratipariNAmA-- paNa 0 pa 22 / sU 1625 / TIkA (gha) saMyamavighAtinaH kaSAyAdyarIn pratyAkhyeyAn na pratyAceSTa ityapratyAkhyAna- siddha0 a 6 / sU 6 | pR0 13 kriyA / saMyamaghAtikarmodayavazAdanivRttirapratyAkhyAnakriyA | (ga) apacakkhANa kiriyA' iti bhAvastadeva kriyA apratyAkhyAnakriyA / - sarva 0 a 6 / sU 5 / pR0 323 / lA 3 -rAja0 a 6 / sU5 / pR0 510 / lA 13-14 (ca) vRttamohodayAtpuMsAmanivRttiH kukarmaNaH / apratyAkhyA kriyetyetAH paMca paMca kriyAH smRtAH // - zlovA0 a 6 / sU5 / gA 26 | pR0 446 apratyAkhyAna arthAt pratyAkhyAna kA abhAva, virati kA abhAva / jahA~ kiMcit bhI virati pariNAma kA abhAva ho vahA~ apratyAkhyAnakriyA hotI hai / yaha kriyA aviratiyoM ke hotI hai / '162 bheda apacakkhANakiriyA duvihA pannattA, taMjahA jIvaapacakkhANakiriyA ceva, ajIva apazcakkhANakiriyA ceva / ThANa0 sthA 2 / u 1 | sU 60 / pR0 186 apratyAkhyAnakriyA ke do bheda hote haiM, yathA-jIva-apratyAkhyAnakriyA tathA ajIva apratyAkhyAnakriyA / " Aho Shrutgyanam"
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza '163 bhedoM kI paribhASA / artha 1 jIva apazcakkhANa kiriyA kriyA | jIvaviSaye pratyAkhyAnAbhAvena yo bandhAdivyApAraH sA jIvApratyAkhyAna- ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA jIva ke sambandha meM pratyAkhyAna ke abhAva se hone vAlI kriyA jIva-apratyAkhyAnakiyA hotI hai / 2 ajIva - apacakkhANakiriyA kriyeti / yadajIvepu - madyAdiSvapratyAkhyAnAt karmabandhanaM sA ajIvApratyAkhyAna- ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA ajIva arthAt madya Adi ajIva vastuoM ke sambandha meM pratyAkhyAna ke abhAva se hone vAlI kriyA ajIva apratyAkhyAnakriyA kahalAtI J * 164 jIva tathA apratyAkhyAnakriyA kI samAnatA :-- (ka) se NU bhante / halthissa ya kuMthussa ya sabhA ceva apacakkhANakiriyA kajjai ? kajjai / haMtA, goyamA ! hatthissa ya kuMthussa ya jAva kajjai / sekeNNaM bhaMte ! evaM vuzccai jAva kajjai ? goyamA ! avira paDuca, se teNaTuNaM jAva kajjai / - bhaga0 za 7 / u8 pra 6 / pra0 522 (kha) se pUrNa bhaMte! seTThiyarasa ya, taNuyassa ya, kivaNassa ya, khattiyassa ya samaM caiva apacakkhANakiriyA kajai ? haMtA, goyamA ! seTThiyarasa ya, jAva ( khattiyarasa ya samaM ceva ) apaccakkhANakiriyA kajjai / sekeNa bhaMte ! avira Duca, se teNaNaM goyamA ! evaM kuJcara seTThiyamsa ya, taguyassa ya, jAva--bhaga0 za 1 / u6 / pra301-2 | pR0 413 43 avirati kI apekSA - seTha, garIba, kRpaNa, kSatriya (rAjA), hAthI tathA kuMthu-kITa saba ko samAna apratyAkhyAna kriyA lagatI hai / * 165 nikSepoM kI apekSA se apratyAkhyAna kriyA kA vivecana NAmaMThavaNAdavie aiccha paDisehae ya bhAve ya / eso pazcakkhANassa chavviho hoi niyakhevo // "Aho Shrutgyanam" --:
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza mUlaguNesu ya pagayaM paJcakkhANe iha ahigAro / hoja hu tapacazyA apacakkhANa kiriyA - sUya nigA 17680 pratyAkhyAnasyAyaM poDhA 3 11 TIkA-nAmasthApanAdravyAditsApratiSedhabhAvarUpaH / nikSepaH / tatrApi nAmasthApane sugame / dravyapratyAkhyAnaM dravyasya dravyeNa dravyAdddravye dravyabhUtasya vA pratyAkhyAnam / tatra sacittA cittabhedamizrasya pratyAkhyAnaM dravyanimittaM vA pratyAkhyAnaM yathA dhammillasya / evamaparANyapi kArakANi svadhiyA yojanIyAni / tatra dAtumicchA ditsA na ditsA aditsA tayA pratyAkhyAnamaditsApratyAkhyAnam / satyapi deye sati ca saMpradAnakArake kevalaM dAturdAtumicchA nAstItyato'ditsApratyAkhyAnaM tathA prtissedhprtyaakhyaanmidm| tadyathA--vivakSitadravyAbhAvAdviziSTasaMpradAnakArakAbhAvAdvA satyAmapi ditsAyAM yaH pratiSedhastatpratyAkhyAnam / bhAvapratyAkhyAnaM tu dvidhAMtaHkaraNazuddhasya sAdhoH zrAvakasya vA mUlaguNapratyAkhyAnamuttaraguNapratyAkhyAnaM ceti / ca zabdAdvividhamapi noAgamatobhAvapratyAkhyAnaM draSTavyaM nAnyaditi / sAmprataM kriyApadaM nikSeptavyam / tatra kriyAsthAnAdhyayane nikSiptamiti / na punanikSipyate / iha punarbhAvapratyAkhyAnenAdhikAra iti darzayitumAha / 44 mUlaguNAH prANAtipAtaviramaNAsteSu prakRtamadhikAraH prANAtipAtAdeH pratyAkhyAnaM kartavyamiti yAvat / vaha pratyAkhyAnakriyAdhyayane nArthAdhikAro yadi mUlaguNapratyAkhyAnaM na kriyate tatropAyaM darzayitumAha / pratyAkhyAnAbhAve'niyatatvAdyatkiMcanakAritayA tatpratyayikA tannimittAbhAvAdutpadyate pratyAkhyAnakriyA sAvadhAnuSThAnakriyA tatpratyayikazca karmabandhastannimittazca saMsAra ityataH pratyAkhyAnakriyA mumukSaNA vidheyeti / noTa --artha ke lie dekho pustaka ke zeSa meM / *16'6 apratyAkhyAna kriyA kA dArzanika vivecana : [ jaina darzana kA siddhAnta hai ki yadi koI vyakti jIvahiMsA - prANAtipAta nahIM kara rahA ho lekina usake hiMsA karane meM koI bAdhA nahIM ho, hiMsA karane ke pratyAkhyAna nahIM ho, virati nahIM ho to usa vyakti ko hiMsA kI kriyA lagatI hai / pratiphalita, koI kSudra jIva jisake mana-vacana kI zakti nahIM hai, jisakI cetanA svapna jitanI bhI nahIM hai usa jIva ke hiMsA nahIM karate hue bhI hiMsA sambandhI apratyAkhyAna kriyA lagatI hai / yaha kriyA bhedabhAva rahita kSudrakAyI kunthu-kITa yA sthUlakAyI hAthI, seTha yA garIba, rAjA yA raMka sabako samAna bhAva se lagatI hai / "Aho Shrutgyanam"
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza jisa prakAra hiMsA--prANAtipAta ke sambandha meM pratipAdana kiyA gayA hai usI prakAra mRSAvAda yAvat mithyAdarzanazalya zeSa pApakarmoM ko nahIM karate hue bhI jIva ke pratyAkhyAna ke abhAva meM una pApoM kI apekSA apratyAkhyAna kriyA lagatI hai| yahA~ isa apratyAkhyAna arthAt pratyAkhyAna ke abhAva se lagane vAlI kriyA kA dArzanika tarkoM ke AdhAra para vivecana hai / ] noTa:-apratyAkhyAna kriyA kA vivecana ArambhikI kriyApaMcaka (kramAMka 65) meM bhI dekho| 16.6.1 AtmA aura apratyAkhyAna :-- AyA apaJcakkhANIyAvi bhvi| -sUya0 zru 2 / a4 ! sU 1 / pR0 166 AtmA apratyAkhyAnI bhI hotI hai| pratyAkhyAna---tyAga denA, chor3a denA / pApa karmoM kA pratyAkhyAna karanA--pApa karma nahIM karane kA saMkalpa----pratijJAbhAvanA---vicAra karanA / maiM pApa karma nahIM karU~gA--aisI bhAvanA honA-pApakarma kA pratyAkhyAna karanA hai / jisa AtmA ke 'pApa karma nahIM karUMgA'---aisA saMkalpa-pratijJA-bhAvanA-vicAra nahIM hai vaha AtmA apratyAkhyAnI hai / AtmA pratyAkhyAnI bhI hotI hai, apratyAkhyAnI bhI hotI hai / .16.6.2 apratyAkhyAnI jIva aura pApakarmabandhana : (ka) sthApanA :--apratyAkhyAnI jIva pApakarma kA baMdha karatA hai : suyaM me AusaM / teNaM bhagavayA evamakkhAyaM-- iha khalu paJcapakhANa-kiriyA--- NAmajhayaNe tassa NaM ayama? pannatte --"AyA apaJcakkhANI yAci bhavai, AyA akiriyA kusale yAvi bhavai, AyA micchAsaMThie yAvi bhavai, AyA egaMtadaMDe yAvi bhavai, AyA egaMtabAle yAvi bhavai, AyA egaMtasutte yAvi bhavai, AyA aviyAra-maNa-vayaNa-kAyavakke yAvi bhavai, AyA appaDihya apaJcakkhAyapAvakamme yAvi bhavara, esa khalu bhagavayA akvAe asaMjae, avirae, appaDiyapaccakkhAyapAvakamme, sakirie, asaMvuDe, egaMtadaMDe, egaMtavAle, egaMtasutta se bAle aviyAra-maNa-vayaNa-kAyavakke suviNamavi Na passai, pAve ya se kamme kajja / -sUya0 zru 2 / a 4 / sU 1 / pR0 166 AcArya ne sthApanA kI ki AtmA apratyAkhyAnI, akartavyakuzala, mithyAvizvAsa vAlI, dUsaroM ko ekAnta kaSTa pahu~cAne vAlI, ekAnta ajJAnI, soI huI yA mUr3ha, mana-vacana "Aho Shrutgyanam"
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 kriyA - koza kAyA aura vAkya se avicArI yA vicAra- rahita aura pApakarma meM kisI bhI prakAra kI bAdhA - rukAvaTa se rahita bhI hotI hai / bhagavAna ne kahA hai ki aise jIva asaMyamI, atratI, pApakarma karane meM kisI bhI bAdhA -- rukAvaTa se rahita, sakriya, asaMvRtta, ekAnta sAvadha pravRttivAle, ekAnta bAla aura ekAnta supta haiM, mana-vacana aura kAyA se vicAra- rahita tathA svapna jitanI cetanA se rahita haiM phira bhI ve jIva pApakarma kA baMdha karate haiM / (kha) pratisthApanA :- avicArapUrvaka karma karane vAloM ko pApakarma kA baMdha nahIM hotA hai / tattha coyae pannavarga evaM vayAsI- asaMtapaNaM maNeNaM pAvapUrNa asaMtiyAe vaIe pAviyA, asaMtapaNaM kAraNaM pAvaeNaM ahahNantassa, amaNakkhassa, aviyAra-maNa-vayaNa kAyarasa suviNamavi apassao pAvakamme No kajjai / kassaNaM taM heuM ? coyae evaM bacI- annayareNa maNeNaM pAvaeNaM maNavattie pAve kamme kajjai, annayarIe ase pAviyAe vavattie pAve kamme kajjai, annayareNaM kAyeNaM pAvaeNaM kAyavattie pAve kamme kajjai, haNaMtarasa, samaNakvassa, saviyAra-maNa-vayaNa- kAyavakAsa suviNamavi pAsao evaM guNa jAiyAsa pAve kamme kajai / punaravi coyae evaM bavIi-tatthaNaM je te evamAhaMsu -- asaMtaeNaM maNeNaM pAvaeNaM, asaMtiyAe vaie pAviyAe, asaMtaeNaM kAyeNaM pAvaeNaM, ahaNaMtassa, amaNakkharasa, aviyAra-maNa-vayaNa- kAyavakkarasa suviNamavi apassao pAve kamme kajjai / tatthaNaM je te evamAhaMsu micchA te evamAhaMsu / - sUya0 zra 2 / a 4 / sU 2 | pR0 166 AcArya ke uparyukta kathana se prerita hokara pravAdI bolA - jisake mana, vacana aura kAyA pApa karane meM lage hue na hoM, jo hiMsA na karatA ho, jisake mana na ho yA jisake mana, vacana aura kAyA kI vakratA yA pravRtti avicArapUrvaka hotI ho yA jo svapnadarzaka jitanI bhI cetanAvAlA na ho vaha pApakarma kA baMdha nahIM karatA hai ? AcArya ne pUchA -- isakA kyA kAraNa hai ? pravAdI bolA - jisake mana, vacana aura kAyA pApamaya ho use hI mana, vacana aura kAyA janita pApakarmoM kA bandha hotA hai| jo hiMsaka hai, mana vAlA hai aura vicArapUrvaka mana, vacana aura kAyA se pravRtti karatA hai antataH svapnadarzaka jitanI cetanA jisameM hai aise guNavAle vyakti hI pApakarma kA saMcaya karate haiM / pravAdI ne Age kahA- jisake mana-vacana kAyA pApa karane meM lage hue nahIM haiM, jo hiMsA nahIM karatA hai, jisake mana nahIM hai, jo vicArapUrvaka mana-vacana-kAyA kI pravRtti nahIM " Aho Shrutgyanam"
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 47 karatA hai, jisameM svapnadarzaka jitanI cetanA bhI nahIM hai, ve jIva bhI pApakarma kA baMdha karate haiM--- aisA jo Apa kahate haiM vaha galata hai / (ga) sthApanA kA samarthana : ----- tattha pannavae coyagaM evaM vayAsI- 'taM sammaM jaM mae puThavaM vRttaM / asaMtaeNa maNeNaM pAvaeNaM, asaMtiyAe vaie pAviyAe, asaMtaeNaM kAyeNaM pAvaeNaM, ahaNaM tassa amaNakkhassa aviyAra-maNa vayaNa-kAyavakAsa, suviNamavi apasao pAve kamme kajjai, taM sammaM / ' kassataM he ! Ayariya Aha- 'tattha khalu bhagavayA chajjIvaNikAyaheU pannatA, taMjahA -- puDhavikAiyA jAva tasakAiyA ; icceehiM chahiM jIva- NikAehiM AyA apaDihaya-paJcakkhAya - pAvakamme niccaM pasaDha-viDavAya-cittadaMDe, taMjahA - pANaivAe jAva pariggahe kohe jAva micchAdaMsaNasalle / -sUya0 zru 2 / a 4 / sU 2 | pR0 166-67 pratyuttara dete hue AcArya ne kahA- jaisA maiMne pUrva meM kahA hai ki hiMsA meM mana-vacana-kAya kI pravRtti ke binA bhI apratihata - apratyAkhyAta AtmA ke pApakarma kA bandha hotA hai- yaha kathana samucita hai / bhagavAna ne pRthvIkAya, apkAya, agnikAya, vAyukAya, vanaspatikAya, sakAya -- ina chaH jIvanikAyoM kA pratipAdana kiyA hai tathA inako pApakarmabandha kA hetu kahA hai| jo jIva ina chaH jIvanikAyoM ke prati pApa karane meM, unakA hanana karane meM bAdhArahita hai, avirata hai tathA sadA jisakA citta hiMsA karane meM, daNDa dene meM khulA hai usake pApakarma kA bandha hotA hai / isI prakAra pratyAkhyAna ke abhAva meM mRSAvAda yAvat mithyA - darzanazalya kA bhI baMdha hotA hai / TIkAkAra kahate haiM - ekendriya aura vikalendriya ke avyakta-vijJAna, asvapnAdi avasthA hote hue bhI pApakarma kA bandha hotA hai kyoMki unakI AtmA pApakarma se apratihataavirata hai / (gha) sthApanA ke samarthana meM vadhaka kA dRSTAnta : Ayariya Aha- 'tattha khalu bhagavayA vahae dinaM te pannatte / se jahAnAmaevahae siyA gAhAvaimsa vA gAhAvaiputtassa vA raNNo vA rAyapurisarasa vA kharNa nihAya pavisirasAmi, khaNaM laddhaNaM vahissAmi ( saM ) pahAramANe, se kiM nu hu nAma se bahue tassa gAhAvairasa vA gAhAvaraputtassa vA raNNo vA rAyapurisarasa vA khaNaM niddAya " Aho Shrutgyanam"
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza pavisissAmi, khaNaM ladvaNaM vahissAmi, pahAremANe diyA vA rAo vA sutte vA jAgaramANe vA amittabhUe micchAsaMThie nitra pasada vizvAya citadaMDe bhavai ?' evaM viyAgaremANe samiyAe viyAgare coyae haMtA, bhavai / Ayariya Aha 'jahA se vahae tamsa gAhrAvaissa vA tassa gAhAvaiputtarasa vA raNNo vA rAyapurisamsa vA svaNaM nihAya parisissAmi, svaNaM laddhaNaM vahissAmi tti pahAremANe diyA vA rAo vA sutte vA jAgaramANe vA amittabhUe micchAsaMThie nirucaM pasaDha viuvAya cittadaMDe, evameva bAle vi savvesi pANANaM jAva savvesi sattANaM diyA vA rAo vA sutte vA jAgaramANe vA amittabhUe micchAsaMThie niccaM pasaDha vizvAya cittadaNDe, taMjahA- pANAzvAe jAva micchAdaMsaNasalle / evaM khalu bhagavayA akkhAe asaMjae, avirae, apaDihayapaccakkhAya-pAvakamme, sakirie, asaMvuDe, egaMtadaMDe, egaMtabAle, egaMtasutte yAvi bhavai, se bAle aviyAra-maNa-vayaNa- kAyavaka suviNamavi Na parasara pAve ya se kamme kajjai / jahA se vahae tarasa vA gAhAvaissa jAva tarasa vA rAyapurisamsa patteyaM pattayaM cittasamAdAe diyA vA rAo vA sutta vA jAgaramANe vA amittabhUe micchAsaMThie nizca pasaDha - viuvAya-cittadaMDe bhavai / 48 evameva bAle savvesi pANANaM jAva sanvesi sattANaM patteyaM patteyaM cittasamAdAe diyA vA rAo vA sute vA jAgaramANe vA amittabhUe micchAsaMThie nibaM pasaDha-viDavAya-cittadaMDe bhavai / ' -- sUya0 zru 2 / a 4 / sU 2 / pR0 167 AcArya ne Age kahA- " isa viSaya ko samajhane ke liye arihanta bhagavAn ne vadhaka kA dRSTAnta pratipAdana kiyA I jaise koI vadhaka kisI kAraNa se gRhapati, gRhapati ke putra, rAjA yA rAjapuruSoM para kupita hokara yaha vicAra karatA hai--" avasara pAkara unake ghara meM praveza karU~gA aura koI maukA pAkara yA avasara dekha kara unako mAra DAlU~gA / " "aisA vicAra karane vAlA vaha vadhaka rAta meM yA dina meM, sote hue yA jAgate hue gRhapati Adi kA amitra, bure vicAra vAlA, nityamUr3ha aura hiMsaka cittavRtti vAlA hotA hai / kyA vaha ( jIva kA vinAza nahIM karate hue bhI ) vadhaka hai ?" aisA pUchanepara pravAdI ne 'Apane samucita kahA hai, vaha vadhaka hai|" kahA vadhaka ke dRSTAnta se bAla ajJAnI jIva kI tulanA karate hue AcArya ne pravAdI se kahA~~~"jisa prakAra vaha vadhaka rAta meM yA dina meM, sote hue yA jAgate hue --gRhapati Adi kA amitra, mithyAbhAva meM sthita, hiMsA avasarApekSI hai, usI prakAra bAla ajJAnI jIva bhI rAta meM yA dina meM, sote hue yA jAgate hue sarva prANa-bhUta- jIva-sattvoM ke prati amaitrI va bure bhAva vAle, nityamRr3ha, hiMsA anugata cittavRtti vAle haiN|" "Aho Shrutgyanam"
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 kriyA-koza ataH bhagavAna ne kahA hai ki aise jIva asaMyamI, avatI. pApakarma karane meM kisI bhI bAdhA-rukAvaTa se rahita, sakriya, asaMvRtta, ekAnta sAvadha pravRtti vAle, ekAntabAla aura ekAnta supta hai, mana-vacana-kAyA se vicArarahita tathA svapna jitanI bhI cetanA se rahita haiM phira bhI ve jIva ( hiMsA nahIM karate hue bhI pratyAkhyAna ke abhAva meM ) pApakarma kA bandha karate haiN| jaisA prANAtipAta sambandhI dRSTAnta diyA vaise mRSAvAda yAvat mithyAdarzanazalya ke dRSTAnta bhI samajha lene caahiye| jisa prakAra vadhaka dina meM yA rAta meM, soye hue yA jAgate hue gRhapati, gRhapati ke putra, rAjA yA rAjapuruSoM meM se pratyeka ke prati prANaghAta kA vicAra karatA hai tathA prANaghAta kA vicAra rakhane vAlA vaha vadhaka una gRhapati Adi pratyeka kA amitra, duSTa vicAra vAlA, nityamUDha aura hiMsaka cittavRtti vAlA hai ; usI prakAra bAla ajJAnI ekendriyAdika jIva dina meM yA rAta meM, sote hue yA jAgate hue sarva prANa bhUta jIva-sattvoM meM se hara eka ke prati amaitrI bhAva vAle, duSTa vicAra vAle, nirantara zaTha aura hiMsaka cittavRtti vAle hote haiN| ataH unako bhI pApakarma kA vandha hotA hai| (ca) pratisthApaka kI Apatti : No Na? sama? ( coyae) iha khalu bahave pANA0 (bhUyA-jIvA-sattA) je imeNaM sarIra-samutsaeNaM No diTThA vA suyA vA nAbhimayA kA vannAyA vA jesi No patteyaM patta ya cittasamAyAe diyA vA rAo vA sutte vA jAgaramANe vA amittabhUe micchAsaMThie nicaM pasaDha-viuvAya-cittadaNDe, taMjahA-pANaivAe jAca micchAdaMsaNasalle / sUya0 zru 21 a 4 / sU 3 ! pR0 167 pravAdI ne kahA ki ApakA kathana yathArtha nahIM hai kyoMki yaha saMbhava nahIM hai ki pratyeka prANI pratyeka kA amitra-zatru ho! isa vizAla loka meM ananta prANI haiM unameM se bahuta se prANI aise haiM jinakA paraspara meM zarIra se saMsarga nahIM huA hai, A~khoM se eka dUsare ko dekhA nahIM hai, kAnoM se sunA nahIM hai, paricaya nahIM huA hai tathA eka dUsare ke sambandha meM vizeSa jAnakArI bhI nahIM hai| ataH eka dUsare ke prati vinAza kA cintana saMbhava nahIM hai tathA rAtri-divasa, sote, jAgate ve paraspara meM amitra, bure vicAra vAle, nirantara zaTha, hiMsaka cittavRtti vAle nahIM ho sakate haiM aura isa kAraNa unako pApakarma-prANAtiyAta yAvat-mithyAdarzanazalya kA vandha nahIM ho sakatA hai| (cha) Apatti ke nirAkaraNa ke liye saMjJI va asaMjJI dRSTAnta : Ayariya Aha-'tattha khalu bhagavayA duve diTuMtA pannattA / taMjahA--- sannidiTTate ya asannidiDhate y|' --sUya0 zru 2 1 a 4 1 sU 4 / pR0 167 "Aho Shrutgyanam"
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza AcArya ne kahA --isa sambandha meM ( tumhArI isa Apatti kA nirAkaraNa karane ke liye ) bhagavAna ne saMzI dRSTAnta aura asaMjJI dRSTAnta-ye do dRSTAnta kahe haiM / TIkAkAra :- yadyapi sarva deza-kAla-svabhAva meM saba jIvoM ke prati hiMsA ke pariNAma, vadhaka-cittavRtti nahIM utpanna hotI hai tathApi avira ti ke sadbhAva se muktavaira nahIM hone se pApakarma kA baMdha hotA hai| isake samarthana meM bhagavAna ne do dRSTAnta batalAye haiM / 1 saMjJI dRSTAnta :--- se kiM taM sannidite :: je ime sannipaMcidiyA ejjattagA esiM gaM jIvanikAe paDuma, taMjahApuDhavIkArya jAva tasakAyaM / ai egaio puDhavokAeNaM kiccha karei vi, kAravei vi, tassa NaM evaM bhavai--evaM khalu ahaM puDhavIkApaNaM kicca karemi vi, kAravemi vi / No ceva NaM se evaM bhava ... imeNa vA imeNa bA! se eeNaM puDhavIkAeNaM ki karei vi, kAravaI vi! se gaM tao puDhavIkAyAo asaMjaya aviraya-appaDihaya-paJcakkhAyapAvakamme yAvi bhava / evaM jAba tasakAe ti bhANiyavaM ! se egaio chajIvanikAehiM kiccaM karei vi, kAraveda vi! tassa NaM evaM bhavai evaM khalu chajIvanikAehiM kiJca karemi vi, kAravemi vi / No ceva NaM se evaM bhavatu / imehiM vA imehiM vaa| se ya tehi chahiM jIvanikAehiM jAva kAravei vi / se ya tehi chahiM jIvanikAehiM asaMjaya-avirayaappaDihaya-paJcakkhAtha-pAdhakamme, taMjahA-pANAzvAe jAva micchAdaMsaNasalle / esa khalu bhagavayA akvAe asaMjae, avirae, appaDiya-pacakkhAya-pAvakamme suviNamavi apassao / pAve ya se kamme kajai / se taM sannidiTThante / -sUca0 22 / a4 / sU4 / pR0 167-68 pravAdI ne pUchA-vaha saMjJI dRSTAnta kyA hai? AcArya ne kahA-pratyakSasaMjJI (jo saba prakAra se paryApta ho tathA jisameM UhApoha arthAt vicAra-vimarza karane kI paryApta zakti ho ) aise pratyakSa saMjJI paceMdriyoM meM se koI jIva chaH jIvanikAya ke jIvoM meM se eka pRthvI kAya ke dvArA koI kArya karatA hai, karAtA hai, tava vaha yahI bAta kahatA hai ki maiM pRthvIkAya ke dvArA kArya karatA hU~ aura karAtA huuN| taba usake viSaya meM aisA nahIM kaha sakate haiM ki vaha amuka-amuka pRthvI kAya ke dvArA kArya karatA hai aura karAtA hai lekina yahI kahanA hogA ki vaha ..vI kAya ke dvArA kArya karatA hai, karAtA hai, ataH vaha sabhI pRthvo kAyika jIvoM ke viSaya meM asaMyata, abhirata aura pApakarma ke pratyAjyAna se rahita hotA hai| isI prakAra apakAya, agnikAya, vAyukAya, vanaspatikAya tathA usakAya ke sambandha meM bhI eka eka karake nivecana kara lenA cAhiye / "Aho Shrutgyanam"
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 51 kriyA-koza yadi vaha pratyakSasaMjJo jIva chahoM jIvanikAyoM dvArA koI kArya karatA hai, karAtA hai taba vaha yahI bAta kahatA hai ki maiM chahoM jIvanikAyoM ke dvArA kArya karatA hU~ aura karAtA huuN| taba usake viSaya meM aisA nahIM kaha sakate haiM ki vaha amuka amuka chahoM jIvanikAyoM ke dvArA kArya karatA hai aura karAtA hai lekina yahI kahanA hogA ki vaha chahoM jodhanikAyoM ke dvArA kArya karatA hai aura karAtA hai / ataH vaha sabhI SaDjIvanikAyika jIvoM ke viSaya meM asaMyata, avirata aura pApakarma ke pratyAkhyAna se rahita hotA hai / ___ uparvakta vivecana prANAtipAta yAvat mizyAdarzanazalya aThAraha pApoM para hI ghaTA lenA caahiye| ataH bhagavAn ne kahA ki asaMyata, avirata, pApakarma ke pratyAkhyAna se rahita jIva jo svapna meM bhI pApakrama nahIM dekhatA hai usako bhI pApakarma kA (apratyAkhyAna kI apekSA) baMdha hotA hai| 2 asaMjJI dRSTAnta :se kiM taM asannidihante ? je ime asanniNo pANA,taMjahA---puDhavIkAjhyAjAva vanassaikAiyA chaTThA vegaiyA tasA pANA, jesi no takkA i vA sannA 3 vA pannA i vA maNA i vA vaI i vA sayaM vA karaNAe, annehiM vA kAravettara, karataM vA samuNajANittara, te vi NaM bAle savversi pANANaM jAva savvesi sattANaM diyA vA rAo vA sutte vA jAgaramANe vA amittabhUyA micchAsaMThiyA niccaM pasaDha viuvAya cittadaMDA, taMjahA...-pANAivAe jAva micchAdasaNasalle / icceva jAva No ceva maNo No ceva vaI pANANaM jAva sattANaM dukkhaNayAe, soyaNayAe, jUraNayAe, tippaNayAe, piTTaNayAe, parittappaNayAe, te dukkhaNa soyaNa jAva paritappaNa-vaha baMdhaNaparikilesAo appaDiviriyA bhvNti| ___ iti khalu se asanniNo vi sattA ahonisiM pANAivAe uvakkhAijjati jAva ahonisi pariggahe uvakkhA ijjati jAva micchAdasaNasalle uvakkhAijjati / [ evaM bhUyavAI ] savva joNiyA vi khalu sattA sanniNo hucA asanniNo hoti, asanniNo huccA sanniNo hoti / hoccA sannI aduvA asannI, tattha se avivicittA, avidhUNittA, asaMmucchittA, aNaNutAvittA asannikAyAo vA sannikAe saMkamaMti, sannikAyAo vA asannikAyaM saMkamaMti / sannikAyAo vA sannikAyaM saMkamaMti, asannikAyAo vA asannikAyaM sNkmNti| je ee. sanni vA asanni vA savve te micchAyArA niccaM pasaDha-viuvAya-cittadaMDA, taMjahA-- pANAzvAe jAva micchaa'snnslle| -- sUba0 zra 2 | a 4 / sU4 / pR0 168 "Aho Shrutgyanam"
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza pravAdI ne pUchA- asaMjJI dRSTAnta kyA hai ? AcArya ne kahA- yadyapi saMsAra meM jo asaMjJI prANI yathA-- pRthvIkAya apkAyaagnikAya-vAyukAya-vanaspatikAya -- vikalendriya tathA saMmucchima paMcendriya haiM, unake tarka zakti nahIM hai, saMjJA arthAt paryAlocanA zakti nahIM hai, prajJA arthAt buddhi nahIM hai, mana nahIM hai, vacana nahIM hai, ve svayaM koI kArya nahIM karate haiM, dUsaroM se karavAte bhI nahIM haiM tathA karate hue ke anumodana ke bhAva bhI unameM nahIM hai tathApi ve bAla, ajJAnI jIva sarva prANa-bhUta- jIva-sattvoM ke prati amitrabhRta haiM, bure vicAravAle haiM, nirantara zaTha haiM, tathA hiMsaka cittavRtti vAle haiM / yadyapi ve prANatipAta yAvava mithyAdarzanazalya aThAraha pApoM ko nahIM karate haiM to bhI avirati kI apekSA unake pApakarma kA baMdha hotA hai / yadyapi ve asaMjJI jIva mana aura vacana ke vyApAra se rahita haiM tathA ve sarva prANa-bhUta jIva-sattvoM ko duHkha-zoka-jUraNa nahIM upajA sakate haiM - mana-vacana-kAyA se pIr3A nahIM de sakate haiM, yaSTi-muSTi se prahAra nahIM kara sakate haiM, paritApa nahIM de sakate haiM tathApi pratyAkhyAna ke abhAva meM ve sarva prANa- bhUta-jIva sattvoM ko duHkha-zoka-jUraNa- pIr3A-pITana-paritApa-vadha-vandhana ityAdi parikleza upajAne se avirata hote haiM / 53 ataH ve pRthvIkAyika Adi jIva asaMjJI hote hue bhI rAta-dina prANatipAta yAvat parigraha yAvat mithyAdarzanazalya aThAraha pApakarmoM kA bandha grAmaghAtaka kI taraha karate haiM / pravAdI ne pUchA- evaMbhUta vedAntavAdiyoM kA pratipAdana hai ki puruSa mara kara puruSa rUpa meM janma letA hai, pazu mara kara pazu rUpa meM janma letA hai, jo yoni hai usameM mara kara usI yoni meM janma letA hai, to kyA asaMjI mara kara asaMjJI hotA hai ? AcArya ne kahA- sarvayonika jIva saMjJI hokara asaMjJI bhI hote haiM, asaMjJI hokara saMjJI bhI hote haiM / ve saMjJI yA asaMjJI hokara pApakarmoM ko pRthak kiye binA, khapAye binA, chede binA, tapAye binA, karmavazIbhUta asaMjJI kI kAyA se saMjJI kI kAyA meM, saMjJI kI kAyA se asaMjJI kI kAyA meM, saMjJI kI kAyA se saMjJI kI kAyA meM, asaMjJI kI kAyA se asaMjJI kI kAyA meM saMkramaNa karate haiM / isaliye saba saMjJI yA asaMjJI jIva mithyA AcaraNa vAle, nirantara zaTha, hiMsaka cittavRttiyoM vAle yAvat prANAtipAta yAvat mithyAdarzanazalya doSoM se sahita haiM / uparyukta do dRSTAntoM kA niSkarSa : evaM khalu bhagavayA akkhAe asaMjae, avirae, appaDihya-paccakkhAya- pAva - kamme, sakirie, asaMbuDe, egaMtadaMDe, egaMtabAle, egaMtasutte se bAle aviyAramaNa-vayaNaM-kAyavakka e suviNamavi na pAsai, pAve ya se kamme kajjai / --sUya0 zra 2 / a 4 / sU 4 / pR0 168 "Aho Shrutgyanam"
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza ataH bhagavAna ne unakA asaMyata, avirata, pApakoM ke pratyAkhyAna se rahita, sakriya, asaMvRtta, ekAntahiMsaka, ekAnta-ajJAnI, ekAntasupta kahA hai tathA ve bAla ajJAnI avicArita mana-vacana-kAyA ke pariNAma vAle tathA svapna meM bhI pApakarma nahIM dekhane vAle hote hue bhI pApa karma kA baMdha (pratyAkhyAna ke abhAva meM) karate haiM / __(ja) kyA karane se jIva ke pApakarma kA baMdha nahIM hotA : -- coyae-'se kiM kuThavaM, kiM kAravaM, kahaM saMjayavirayappaDiya-paccaravAya-pAva kamme bhavai ? Ayariya Aha--'tattha khalu bhagavathA chajIvanikAyaheU pannattA, taMjahA-puDhavI. kAzyA jAva tskaaiyaa| se jahAnAmae mama assAyaM daMDeNa vA aTThINa vA muTThINa vA lelUNa vA kavAleNa vA AtoDijamANassa vA jAva uvaddavijamANassa vA jAva lomukkhaNaNamAyamavi hiMsAkAraM dukkhaM bhayaM paDisaMvedemi, iccevaM jANa savve pANA jAva savve sattA daMDeNa vA jAva kavAleNa vA AtoDijamANe vA hammamANe vA tajijjamANe vA tAlijjamANe vA jAva uvadavijamANe vA jAva lomukkhaNaNamAyamavi hiMsAkAraM dukkhaM bhayaM paDisaMvedeti / evaM NaccA sabce pANA jAva savve sattA Na haMtavvA jAva Na uddaveyavvA / esa dhamme dhuve Niie sAsae samiJca logaM kheyannehi paveie / evaM se bhikkhU virae pANAvAyAo jAva micchaadsnnsllaao| xxxi' esa khalu bhagavayA akkhAya saMjaya-viraya-paDihaya paccakkhAya pAvakamme, akirie, saMvuDe, egatapaDie bhavai tti bemi / ---sUtha 2 a 4 / sU 5 / pR0 168-66 pravAdI ne pUchA-kyA karane se, kyA karAne tathA kaise jIva saMyata, virata hotA hai tathA pApakarmoM se pratyAkhyAnI banatA hai arthAt karma ke baMdha se bacatA hai ? AcArya ne kahA-bhagavAna ne pRthvIkAya yAvat trasakAya rUpa chaH jIvanikAya ko pApakarmabaMdha kA hetu kahA hai| yadi koI mujhako daMDa se, asthi se, muSTi se, patthara se, kaMkar3a se asAtA--duHkha utpanna kare-tAr3anA yAvat udvega utpanna kare yAvat jIva-kAyA se judA kare yAvat roma ukhAr3ane mAtra jitanA kaSTa de usase jitanA duHkha aura bhaya mujhe anubhUta hotA hai usI prakAra yaha jAnanA cAhie ki sarva prANa-bhUta-jIva-sattvoM ko merI taraha daMDa yAvat kaMkaDa se, tAr3anA karane se yAvat udvega paidA karane se yAvat jIva-kAyA se judA karane se yAvat roma ukhAr3ane mAtra kI hiMsA se unako duHkha-bhaya anubhUta hotA hai / aisA jAna karake sarvaprANa-bhUta-jIva-sattvoM kA hanana nahIM karanA cAhie. yAvat upa "Aho Shrutgyanam"
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 kriyA-koza drava nahIM upajAnA caahie| yaha ahiMsAdharma dhra va, nitya, zAzvata hai jo khedajJoM, sarvajJoM, tIrthakara bhagavAnoM ne sarvaloka ke svabhAva ko jAnakara pratipAdana kiyA hai ! [ aise dharma ko jAnakara bhikSu prANAtipAta yAvat mithyAdarzanazalya se virata ho, nivRtta ho tathA vaha bhikSu danta prakSAlana se dA~ta pariSkAra nahIM kare ; aMjana, vamana, virecana Adi kriyAe~ na kare ; vastrAdi ko dhUpa na de| vaha bhikSu akriya, ahiMsaka, par3a jIvanikAya kA rakSaka, krodha-mAna-mAyA-lobha rahita, upazAnta, samAdhivanta parinivRtta hotA hai| ] aise bhikSu ko bhagavAna ne saMyata, ghirata, pApakarma kA pratyAkhyAna karane vAlA, akriya, saMvRtta, ekAMtapaMDita kahA hai / (jha) apratyAkhyAna kriyA aura dRSTAnta :..... (ka) malayagiri asya ceyaM pUrvAcAryopadarzitA bhAvanA---'iha saMsAra-aDavIe parivbhamaMtehiM savvajIvehiM tesu tesu ThANesu sarIrovahAiNo viSpamukkA tehi ya satthabhUehi jayA kAsai svataH paritApanAdayo bhavaMti tayA tassAmiNo bhavaMtaragayassavi tatrAnivRttatvAt kiriyAsaMbhava iti, vyutsRSTeSu tu na bhavati nivRttatvAt, ettha udAharaNaM-vasaMtapure Nayare ajiyaseNassa raNNo paDicAragA duve kulaputtagA, tatthego samaNasaTTo iyaro micchadiTTi, aNNayA rayaNIe raNo nissaraNa saMbhamaturaMtANa tesiM ghoDagArUDhANaM khaggA paTabhaTTA, saNa jaNakolAhalo maggio na lahai, iyareNa hasiyaM-kimmaNaM Na hohi ? saNa ahigaraNaMti kaTTu vosiriyaM, iyare ca khamgamgAhiNo baMdiggahasAhasiehiM laddhA, gahio aNNehiM rAyavallaho palAyamANo vAvAio, tao ArakkhiehiM gahiUga rAyasamIvaM nIyA, kahio vuttaMto, kuvio rAyA, pucchiyaM caNeNakassa tubhe ? tehiM kahiyaM-agAhA, kallaM ciya, kappaDiyA, ee tumha khamgA kahiM laddhatti, pucchiehiM kahiyaM paDiyA iti, tao sAmariseNa raNA bhaNiyaM-gavesaha turiyaM mama aNabaddhaveriNaM IsaraputtANaM mahApamattANaM kesi ime khaggetti ?, tao tehiM niuNaM gavesiUga viNNattaM raNago-sAmi ! guNacaMdabAlacaMdANamiti, tato raNNA piha pihaM saddAveUNa bhaNiyA-- leha niyakhagge, ekkeNagahiyaM, pucchio raNNA kahaM te paNaTThati ? teNa kahiyaM jahAvittaM, kIsa na gaviTTha? bhagai sAmi ! tumha pasAeNa edahamettamavi gavesAmi ? saDDho necchai, raNagA! pucchio-kIsa na geNhasi ? teNa bhaNiyaM-sAmi ! amhANamesa ThiI ceva nasthi jamevaM geNhijjai agiraNattaNao, paraM saMbhameNa magaMteNa vi na laddhaMti vosiriyaM ato na kappara me gihiu, tao raNNA pamAyakArI aNusAsio, iyaro vimukko, esa diTThato imo ya se atthovaNao "Aho Shrutgyanam"
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza jahA so pamAyagabhega avosiriyadosega avarAha patto evaM jIvovi jammataratthaM dehovahAi avosiraMto aNumayabhAvato pAvei dosaM ? zrUyate ca jAtismaraNAdinA vijJAya pUrvadehamatimohAta (kecit suranadI pratyasthizakalAni nayantIti / ---.. papaNa0 pa 22 / sU 1588 / TIkA pUrvAcAryoM dvArA batAI huI bhAvanA isa prakAra hai-isa saMsArarUpI aTavI meM paribhramaNa karate hue sabhI jIvoM ne sthAna-sthAna para zarIra-AyudhAdi adhikaraNa chor3e haiM aura una zastroM dvArA jisa kisI ko svataH bhI pIr3A Adi hotI hai to bhavAntara meM gaye hue una zarIra-AyudhAdi ke svAmI ko yadi vaha usase nivRtta nahIM huA hai to kiyA kA honA saMbhava hai / parantu yadi unakA tyAga kare to kriyA kA honA saMbhava nahIM hai kyoMki vaha usase nivRtta ho cukA hai / udAharaNa ko eka kathA hai :---- basantapura nagara meM ajitasena rAjA kI sevA karane vAloM meM do kulaputra the| unameM se eka zramaNopAsaka thA aura dUsarA mithyaTaSTi thA / kisI rAta ko rAjA ko bAhara jAnA huA / jaldI meM ghor3e para car3hate hue zrAvaka kulaputra kI talavAra nIce par3a gayI / zrAvaka kulaputra ne usakI khoja kI parantu manuSyoM kI bhIr3a aura kolAhala meM talavAra nahIM milii| dasarA kulaputra ha~sA ki kyA dUsarI talavAra nahIM mila sktii| zastra ko adhikaraNa samajha kara zrAvaka kulapatra ne vosarA diyA-parityAga kara diyaa| usa talavAra ko kucha logoM ne uThA liyaa| lana talavAra uThAne vAloM ne rAjA ke eka priya AdamI ko pakar3A thA aura jaba vaha bhAgane lagA to usako mAra diyaa| usake bAda ArakSaka loga unako pakar3a kara rAjA ke pAsa le gaye aura sArA vRttAnta khaa| rAjA kodhita ho gyaa| usane pUchA ki tuma kauna ho ? unhoMne kahA--"hama anAtha haiM, eka samaya hama kArpa Tika bhikSuka the !" "yata talavAra tumako kahA~ milI 4" unhoMne uttara meM kahA"par3I huI thii|" isake bAda rAjA ne krodhapUrvaka kahA ki jinake sAtha merA baira nahIM hai-aise mahApramAdI kulaputroM kI khoja karo aura patA lagAo ki yaha talavAra kisakI hai / isa para rAjapuruSaroM ne acchI taraha khoja kI aura rAjA ko janAyA ki yaha guNacandra aura bAlacandra kI talavAra hai| isake bAda rAjA ne donoM ko alaga-alaga bulAyA aura kahA--- "yaha tumhArI tala. vAra lo"| eka kulaputra ne talavAra le lo| rAjA ne pUchA "tumhArI talavAra ke se khoI' ! umane jaisA huA thA vaisA kahA / pUchA gayA ki tumane khoja kyoM nahIM kI ? usane jabAba diyA---"Apako hamAre para atyanta kRpA hai ataH isa talavAra mAtra kI khoja kyoM kruu?"| "Aho Shrutgyanam"
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 kriyA-koza lekina zrAvaka kulaputra ne talavAra grahaNa karane kI anicchA dikhAI / rAjA ne pUchA ki tuma kyoM nahIM grahaNa karate ho ? usane kahA--"hamArI aisI sthiti-maryAdA hai ki maiM ise isa prakAra grahaNa nahIM kara sakatA hU~ kyoMki yaha adhikaraNa hai / " atyanta zIghratA hone se--- khoja karane para bhI jaba talavAra hAtha na lago aura adhikaraNa hone ke kAraNa maiMne usakA parityAga kara diyA ataH isako aba lenA mujhe kalpatA nahIM hai| isa para rAjA ne pramAda karane vAle--talavAra kI khoja nahIM karane vAle kulaputra ko zikSA dI aura dUsare ko mukta kara diyA / isa kathA kA upanaya isa prakAra hai-vaha pramAdI kulaputra parityAga nahIM karane ke doSa se aparAdha ko prApta huaa| isI prakAra jIva bhI janma-janmAntara meM prApta hue zarIra aura zastrAdi kA yadi parityAga nahIM karatA hai to anumodana ke bhAva se doSa ko prApta hotA hai| aisA sunA jAtA hai ki kitane jIva jAtismaraNA di jJAna ke dvArA pUrvabhava ke zarIra ko pahicAna kara ati moha se apanI asthiyoM ko gaMgAnadI meM le jAkara DAla dete haiN| 17 mithyAdarzanapratyayikI kriyA 17.1 paribhASA artha (ka) "micchAdaMsaNavattiyA" tti mithyAdarzana -mithyAtvaM pratyayo yasyAH sA ttheti| ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU60 / TIkA __(kha) 'micchAdasaNavattiyA' iti / mithyAdarzanaM pratyayo---heturyasyAH sA mithyAdarzanapratyayA / -bhagadeg za 1 / u 2 / pra80 / TokA --paNNa0 pa 22 1 sU 1621 / TIkA (ga) viruddhaphalalipsayA mithyAdarzanamAgaMNa santataprayANamanyaM sAdhayAmItyanumodamAnasya mithyaadrshnkriyaa| -..sida0 a6| sU6 / pR0 13 / (gha) anyaM mithyAdarzanakriyAkaraNakAraNAviSTaM prazaMsAdibhidra Dhayati yathA sAdhu karoSIti sA mithyAdarzanakriyA / . sarva 16 / sU. 5, pR0323 / lA 2-2 -rAja a6 / sU / 0510 / 1213 (Ga) mithyAdikAraNAviSTadRSTIkaraNamatra yat / / prazaMsAdibhiruktAnyA sA mithyAdarzanakriyA // -ilovA0 a6| sU 5 / gA 25 ! pR0 446 "Aho Shrutgyanam"
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza mithyAtvanimitta se jo kriyA hotI hai vaha mithyAdarzanapratyayikI kriyA kahalAtI hai / *172 bheda 57 micchAdaMsaNavattiyA kiriyA duvihA pannattA, taMtrA- UNAirittamicchAdaMsaNabattiyA ceva tavvaritamicchAdaMsaNavattiyA ceva / -ThANa sthA 2 / u 1 / sU 60 / pR0 186 mithyAdarzanapratyayikI kiyA ke do bheda hote haiM, yathA---UnAtirikta mithyAdarzanapratyayikI tathA tadvyatirikta mithyAdarzanapratyayikI / * 173 bhedoM kI paribhASA / artha -- 1 UnAtiriktamithyAdarzanapratyayikI UNAirittamicchAdaMsaNavattiyA ceva' tti UnaM - svapramANAddhInamatirikta-- tato'dhikamAtmAdivantu tadviSayaM mithyAdarzanamUnAtiriktamithyAdarzanaM tadeva pratyayo yasyAH sA UnAtiriktamithyAdarzanapratyayeti, tathAhi ko'ni midhyAdRSTirAtmAnaM zarIravyApakamapi aMguSThaparvamAtraM ( yavamAtraM ) zyAmAkatandulamAtraM veti hInatayA veti tathA'nyaH paJcadhanuHzatikaM sarvavyApakaM vetyadhikatayA'bhimanyate / - ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 | TokA AtmAdi vastuoM ke pramANa se adhika yA kama mAnane yA kahane rUpa jo mithyAdarzana hai umra mithyAdarzana nimitta se jo kriyA hotI hai yaha mithyAdarzanapratyayikI kriyA kahalAtI hai| yathA pramANa bAta to yaha hai ki AtmA zarIravyApaka hai, phira bhI yadi koI use aMguSThaparvamAtra, yavamAtra yA zyAmAka jAti ke cAvala ke kaNamAtra choTI kahe athavA koI pA~ca sau dhanuSa pramANa bar3I kahe athavA sarvavyApaka kahe to use jo kiyA lagatI hai vaha UnAtirikta mithyAdarzanapratyayikI kriyA hotI hai / 2 tadvyatirikta- mithyAdarzanapratyayikI 'tavyairittamicchAdaMsaNavatiyA ceva' tti tasmAd UnAtiriktamithyAdarzanAda vyatirikta mithyAdarzanaM nAstyevAtmetyAdimatarUpaM pratyayo yasyAH sA tatheti / --ThANa sthA 2 / u 1 / sR 60 3 TIkA uparyukta UnAtirikta mithyAdarzana se bhinna mithyAdarzana nimitta se -- yathA 'AtmA nahIM hai' ityAdi mAnyatA rUpa mithyAdarzana nimitta se jo kriyA hotI hai vaha tadvyatiriktamithyAdarzanapratyayikI kiyA kahalAtI hai / noTa :-- mithyA darzanapratyayakI kA vivecana ArambhikI kriyApaMcaka (kamAMka 65) meM bhI dekho / ( kramAMka 40 tathA 62 ) bhI dekhA | "Aho Shrutgyanam"
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 18 kAyikI kriyA * 181 paribhASA / artha--- kriyA-koza (ka) 'kAiyAceva' ti kAyena nirvRttA kAyikI kAyavyApAraH / -- ThANa0 sthA 2 / u 1 / su. 60 / TIkA (kha) 'kAvya'tti cIyate iti kAyaH zarIram, tatra bhavA tena vA nirvRttA --bhaga0 za 3 / u 3 / pra 1 / TIkA zarIraM kAye bhavA kAyena nirvRttA - paNa0 pa 22 / sU 1568 / TIkA (gha) praduSTasya sato'bhyudyamaH kAyikI kriyA / kAyikI / (ga) 'kAiyA' ityAdi cIyate iti kAyaH vA kAyikI / (Ga) ityanimittaH krodhaH, kAyikI kriyA / sarva a 6 / sU 5 / 0322 / lA 2 nimittavAn pradoSaH / praduSTasya sato'bhyudyamaH rAja a 6 / khU 5 / pR0 506 | lA 31 (ca) tatkAryatvAtsahetutvAt krodhAdanyA hAnIhazAt / praduSTasyodyamo hantuM gaditA kAyikI kriyA || tovA kAya rAmyandhI yA kAya dvArA kI gaI kriyA / athavA zarIra ke dvArA huI kiyA kAyikI kriyA kahalAtI hai / 1882 bheda (ka) kAiyA kiriyA dubihA pannattA, taMjA - aNuvasyakAyakiriyA caiva duppauttakAyakiriyA caiva / a 6 / sU 5 / gA 8-6 | pR0 445 praduSTa kAya zarIra ke nimitta se huI ThANa sthA 2 / u 1 / sU. 60 / 50 186 (kha) kAiyA NaM bhaMte! kiriyA kAvihA pannatA ? maMDaaputtA ! duvihA pannatA, taMjahA aNutrarayakAyakiriyA ya, duppautta kAya kiriyA ya / - bhaga0 za 2 / 3 3 / 2 / 0456 (ga) kAcyA NaM bhaMte / kiriyA karavihA pannattA ! goyamA ! duvihA pannattA, taMjahA- anuvarayakAcyA ya duSpauttakAzyA ya / paNa0 pa 22 / sU 1568 | eka (gha) kAyakriyA dvividhA, praduSTasya mithyAdRSTeruyamo yaH parAbhibhavAtmako vAGmanonirapekSaH sA tu parataH kAyakriyA, pramattasaMyattasyAnekakartavyatAsu bahuprakArA duSprayogakAyakriyA | -siddha a 6 sU 6 | pR0 12 kAyikI kriyA ke do bheda hote haiM, yathA-- anuparatakAyikI tathA duSprayuktakAyikI / "Aho Shrutgyanam"
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 kriyA-koza 18.3 bhedoM kI paribhASA / artha-.. "1 aNuvarayakAyakiriyA (ka) 'aNuvarayakAyakiriyA ceva' tti anuparatasya aviratAya sAvadyAt mithyATapaTeH samyagdaSTervA kAyakriyA utpAdilakSaNA krmbndhnibndhnmnuprtkaaykriyaa| -~~-ThAza* sthA 2 / u 1 ! sU 60 / TokA (kha) 'anuvarayakAyAMkariyA ya' tti anuparato'virataH, tasya kAyakriyA-anuparataphAyakriyA, jhyam - aviratasya bhavati / ..-bhaga za 3 / u 3 / pra2 / TIkA (ga) uparato --dezataH sarvato vA sAvAyogAdvirataH noparato'nuparataH kuta zcidamyanivRtta ityarthaH tasya kAyikI anuparatakAyikI kriyeti vartate, iyaM pratiprANini varttate, iyamaviratasya veditavyA, na dezaviratasya sarvaviratamya vaa| -paNNa pa 22 / suu1568| TIkA deza se yA sarva se jo sAvadha yoga--pApakArI pravRtti se nivRtta nahIM huyA hai usakI kAyikI kriyA anuparata kAyikI kriyA kahalAtI hai| yaha kriyA avirati ke samajhanI cAhiye, lekina yaha dezavirati yA marva virati ke nahIM hotI hai| 18'32 duppauttakAyakiriyA (ka) 'duppauttakAyakiriyA ceva' ti duSprayuktasya-duSTaprayogavato duSpraNihitasyendriyANyAzrityeSTAniSTa viSayaprAptau manAk saMveganirvedagamanena tathA anindriyAmAzrityAzubhamanaHsaMkalpadvAreNApavargamArga prati duvyavasthitasya pramattasaMyatasyetyarthaH kAyakriyA duSprayuktakAyakriyeti / ---ThANadeg sthA2 / u 1 / sU 60 / TIkA (kha) 'duppauttakAyakiriyA ya' tti duSTaM prayukto duSprayuktaH, sa cAsau kAyazca duSprayuktakAyaH tasya kriyA duSprayuktakAyakriyA athavA duSTaM prayukta prayogo yasya sa duSprayuktaH, tasya kAyakriyA duSprayuktakAyakriyA, iyaM pramattasaMyatasyApi bhavati, viratimataH pramAde sati kAyaduSTaprayogasya sadbhAvAt |-bhg0 za 3 / u 3 ! pra 2 / TIkA (ga) duSTaM prayuktaM--prayogaH kAyAdInAM yasya sa duSprayuktastasya kAyikI duSprayuktakAyikI, iyaM pramattasaMyatasyApi bhavati, pramatte sati kAyaduSprayogasambhavAt / -paNNa0 pa 22 / sU 1568 / TIkA jinakA kAyA di vyApAra duSprayukta hai ; athavA jinakI indriyoM ke Azraya se iSTaaniSTa viSaya kI prApti meM kiMcit bhI saMvega-niveda kI bhAvanA ho unako kAyikI kriyA duSprayuktakAyakriyA hotI hai| yaha pramattasaMyatoM ke bhI hotI hai, kyoMki pramatta avasthA meM kAyA kA duSprayoga--azubha vyApAra sambhava hai tathA ThANAMga TIkAkAra ke anusAra ani. "Aho Shrutgyanam"
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 kriyA-koza ndriya arthAt mana ke Azraya se azubha saMkalpa dvArA mokSamArga ke prati upekSAbhAva rakhane vAle pramattasaMyata kI kAyikakriyA bhI duSprayuktakAyika kriyA kahalAtI hai / noTa :- kAyikI kriyA kA vivecana kAyikI kriyApaMcaka ( kramAMka 66 ) meM bhI dekho / * 16 adhikaraNikI 161 paribhASA / artha - (ka) 'ahigaraNiyA ceva' tti adhikriyate AtmA narakAdiSu yena tadadhikaraNam - anuSThAnaM vAhyaM vA vastu, iha ca bAhyaM vivakSitaM khaGgAdi, tatra bhavA AdhikaraNikIti / - ThANa0 sthA 2 / 1 / sU60 / TIkA (kha) adhikriyate - sthApyate narakAdiSvAtmA'neneti adhikaraNa- -- anuSThAnavizeSo bAhyaM vA vastu cakrakhaGgAdi tatra bhavA tena vA nivRttA aadhikrnnikii| - paNNa0 pa 22 / s 1566 / TIkA (ga) adhikriyate yenAtmA durgatiprasthAnaM prati tadadhikaraNaM paropaghAti kUTagalapAzAdidravyajAtaM tadviSayA'dhikaraNakriyA / - siddha0 a 6 / sU 6 | pR0 12 (gha) hiMsopakaraNAdAnAdAdhikaraNikI kriyA / sarva a 6 / sU5 / 322 / lA 2 -rAja0 a 6 / sU5 / 50 506 / lA 31.32 (Ga) hiMsopakaraNAdAnaM tathAdhikaraNakriyA / -zlovA0 a 6 | sU5 / gA / pR0 445 jisake dvArA narakAdi gati meM Atma-sthApana ho vaha adhikaraNa--- kriyAvizeSa, athavA khaGga, cakra Adi vastu, unake nimitta se huI yA unake dvArA huI kriyA athavA adhikaraNoM ( hiMsA kI sAdhana vastuoM ) se hone vAlI kiyA adhikaraNikI kriyA kahalAtI hai / - 162 bheda (ka) ahigaraNiyA kiriyA dubihA pannattA, taMjahA- saMjoyaNAhigaraNiyA ceva nivvattaNAhigaraNiyA ceva / - ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 pR0 186 (kha) ahigaraNiyA NaM bhaMte ! kiriyA ka3vihA pannatA ? maMDiyaputtA ! duvihA pannattA, saMjahA- saMjoyaNA higaraNa kiriyA ya, nivvataNAhigaraNa kiriyA ya / - bhaga0 za 3 / u 3 / pra 3 / pR0 456 "Aho Shrutgyanam"
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza (ga) ahigaragiyA NaM bhaMte ! kiriyA ka3vihA pannatA ? goyamA ! dubihA pannatA, taMjahA saMjoyaNAhigaraNiyA ya nivvattaNAhi garaNiyA ya / paNNa0 pa 22 / sR 1566 / 047 (gha) sA ( ahigaraNiyA kiriyA ) dvidhA nivaMtane saMyojane ca / -siddha0 a 6 | sU 6 / 50 12 adhikaraNikI kriyA ke do bheda hote haiM, yathA saMyojanAdhikaraNikI tathA nirvartanA dhikaraNikI | 61 163 bhedoM kI paribhASA / artha 1 saMyojanAdhikaraNikI (ka) 'saMjoyaNAhigaraNiyA ceva' ti yatpUrva nirvartitayoH khaGgatanmuSThyAdikayorathaMyoH saMyojanaM kriyate sA saMyojanA'dhikaraNikI / - ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA (kha) ' saMjoyaNAhigaraNakiriyA ya' tti saMyojanam hala-gara- vipa- kUTa-yantrAcaGgAnAM pUrvanirvartitAnAM mIlanam - tadeva adhikaraNakriyA saMyojanAdhikaraNakriyA | --- bhaga0 za 3 / u 3 / pra 3 / TIkA (ga) tatra saMyojanaM - pUrvanirvarttitAnAM halagara vipakUTayantrAdyaGgAnAM molanaM tadeva saMsArahetutvAdAdhikaraNikI saMyojanAdhikaraNikI, iyaM halAyaGgAni pUrvanirvantitAni saMyojayiturbhavati / -- paNa pa 22 / sU0 1566 | TIkA saMyojana arthAt pUrva meM banAe hue halagara, kUTa, yaMtrAdi rakhanA adhikaraNa hai / saMsAra kA hetu hone ke kAraNa usake nimitta se honevAlI kriyA saMyojanAdhikaraNikI kriyA kahalAtI hai / yaha kriyA pUrva meM banAe hue halAdi ke avayava - jor3I taiyAra karane vAle ke hotI hai / *16:32 nirvartanAdhikaraNikI- (ka) 'NivtrattaNAhigaraNiyA ceva' tti yaccAditastayonirvartanaM sA nirvartanAdhikaraNikIti / -ThANa sthA 2 / u 1 / sU 60 | TIkA (kha) 'nivvattaNA higaraNa kiriyA yatti nirvartanam - asi-zakti-tomarAdInAM niSpAdanam, tadeva adhikaraNakriyA nirvartanAdhikaraNakriyA / - bhaga0 za 3 / 3 / pra 3 / TIkA (ga) nirvarttanaM asizaktikuntatomarAdInAM mUlato niSpAdanaM tadevAdhikaraNikI nirvarttanAdhikaraNikI, paMcavidhasya vA zarorasya niSpAdanaM nirvatrttanAdhikaraNikI, dehasyApi duSprayuktasya saMsAravRddhihetutvAt / -- paNa pa 22 | sU 1566 | TIkA "Aho Shrutgyanam"
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza talavAra, 2.kti, bhAlA, tomara Adi zastroM ko mUla se banAnA athavA pA~ca prakAra ke audArikAdi zarIra ko utpanna karanA bhI girvartanAdhiraNi kI kriyA kahalAtA hai, kyoMki azubha pravRtti vAlA zarIra bhI saMzAra vRddhi kA kAraNa hai| abhayadeva sUri ( ThaNAMga-bhagavaI TIkAkAra ) ke anusAra khaGgAdi zaratroM ke nirmANa kA Adi karanA nirvartanAdhikaraNikI kriyA kahalAtI hai| sAmAnyataH kahA jA sakatA hai ki bane hue adhikaraNoM se ... mAdhanabhUta vastuoM se saMyojanAdhikaraNikI kriyA hotI hai tathA nirmANa ho rahe adhikaraNoM se nirvartanAdhikaraNikI kriyA hotI hai| 20 prArdva pikI kriyA .20 1 paribhASA / artha (ka) pravaSo-- matsarastena nivRttA prAva piko| . -ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA (kha) prapo--matsaraH tatra bhavA, tena vA nivRttA, sa eva vA prASikI / / --bhaga za 3 / u 3 / pra 1 / TIkA (ga) asubhaM maNaM pahArei (saMpadhArei), se taM pAosiyA kiriyaa| paNNa0 pA 22 / sU 1570 / pR. 478 TokA---'pAusiyA' iti pravaSo-matsaraH karmabandhaheturakuzalo jIvapariNAmavizeSa ityarthaH tatra bhavA tena vA nivRttA sa eva vA prASikI / (gha) krodhAvezAtprAdveSikI kriyaa| -sarva0 a6 / sU 5 / pR0 332 lA 1-2 ___-rAja0 a6 / sU 5 / pR0 506 / lA 22 (Ga) krodhAvezAtpradvaSo yaH sAtapradveSikI kriyA / -ilovA0 a6 / sU5 / gA 8 / pR0 445 pradveSa-matsara, karmabandha kA kAraNa jIva kA azubha pariNAma vizeSa- usake nimitta huI athavA usake dvArA kI gaI athavA matsararUpa kriyA prAdveSikI kriyA kahalAtI hai| "2002 bheda - (ka) pAosiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA--jIvapAusiyA ceva ajIvapAusiyA ceva / ---ThANa 0 sthA 2 / u 1 / sU. 60 / pR0 186 (kha) pAosiyA NaM bhaMte / kiriyA kAvihA pannattA ? maMDiyaputtA ! duvihA pannattA, taMjahA---jIvapAosiyA ya ajIvapAosiyA y| -bhaga0 za 3 / u 3. pra 4 / pR0 456 "Aho Shrutgyanam"
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza (ga) pAosiyA NaM bhaMte ! kiriyA karavihA pannattA ? goyamA ! tivihA pannattA, saMjahA je NaM apaNo vA parassa vA tadubhayassa vA asubhaM maNaM pahArei (saMpadhArei, se taM pAosiyA kiriyaa| -paNNa * pa 22 / sU 1570 / pR0 478 (gha) prAdveSikI dvividhA--jIvAjIva vidhyAt / -siddha a6 / sU6 / pR0 12 prAdveSikI kriyA ke do bheda ha te haiM, yathA--jIvaprAdveSikI tathA ajIvaprAva ssikii| 2. bhedo kI paribhApA / artha - 1 jIvaprASikI (ka jove prvssaajovpraapikii| -ThANa* sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA (kha) jIvamA osiyA ya' tti jIvasya AtmanaH, parasya, tadubhayarUpasya upari prava pAd yA kriyA, predvapakaraNameva vA / -bhaga0 za 3 / u 3 / pra 4 ! TIkA (ga) jIvaprASikI tAvat putrakalatrAdisvapara jnvissyaa| -siddha0 a 6 / sU6 pR0 12 jIva ke apane para, dUsare para athavA donoM para pradveSa se ; yA jIva ke jIva ke prati pradveSa karane mAtra se hone vAlI kriyA jIva prAdveSikI kriyA kahalAtI hai / 2 ajIvaprASikI (ka) ajIve-pASa gAdau skhalitasya pravapAdajIvaprAdveSikIti / --ThANA 0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TokA (kha) ajIvapAosiyA yatti ajIvasyopari pradvapAdyA kriyA, praduSakaraNameva vA, iti / --bhaga* za 3 | u 3 / pra4 / TokA (ga) ajIvaprAva pikI tu krodhotpttinimittbhuutknnttkshrkraadivissyaa| 'siddha0 a6 / sU6 / pR0 12 nirjIva padArtha para jo pradvapa bhAva utpanna ho vaha ajIva prAddha SikI kriyA, yathA patthara se Thokara khAkara asAvadhAnI ke kAraNa girane se patthara para jo pradveSabhAva utpanna hotA hai| 21 pAritApaniko kriyA 21.1 paribhASA artha (ka) paritApanaM tADanAdiduHkha vizepalakSaNaM tena nivRttA pAritApanikI / -ThANa 0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA "Aho Shrutgyanam"
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza (kha) paritApanaM paritApaH -- pIDAkaraNam, tatra bhavA, tena vA nivRttA, tadeva vA paaritaapnikii| -bhaga0 za 3 / u 3 / pra5 / TIkA (ga) assAyaM veyaNaM udIrei se ttaM pAriyAvaNiyA kiriyA / -paNNa0 pa 22 / sU 1571 / pR0 478 TIkA-'pAriyAvaNiyA' iti paritApanaM paritAraH pIr3AkaraNamityarthaH tasmin bhavA tena dhA nirdhattA paritApanameva vA pAritApanikI / (dha duHkhotyattitantratvAt pAritApanikI kriyaa| --sarva a6 / sU 5 / pR0 3223 lA 3 -rAja0 a6 / sU 5 / pR0 506 / lA 32 (Ga) duHkhotpAdanatantratvaM syAkriyA pAritApikI / -ilovA0 a6 / sU 5 / gA 10 / pR0 445 joya kA paritApa, por3A athavA ka.pTa utpanna karane vAlI kiyA pAritApanikI kriyA kahalAtI hai| 21 2 bheda ka) pAriyAvaNiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA -sahatthapAriyAvaNiyA ceva, parahatthapAriyAvaNiyA ceva / -ThANa sthA 2 / u 1 / sU.60 1 pR0 186 (kha) pAriyAvaNiyA NaM bhaMte ! kiriyA kaivihA pannattA ? maMDiyaputtA ! duvihA pannattA, taMjahA -sahatthapAriyAvagiyA ya, parahatthapAriyAvaNiyA ya / -bhaga0 za 3 / u 3 / pra5 / pR0 456 (ga) pAriyAvaNiyA NaM bhNte| kiriyA kaivihA pannatA ? goyamA ! tivihA pannattA, taMjahA -jeNaM appaNo vA parassa vA tadubhayassa vA assAyaM vedaNaM udIrei, se pAriyAvaNiyA kiriyaa| ---paNNa0 pa 22 / sU 1571 / pR0 478 (gha) paritApikA tu dvividhA paritApapradhAnA svAraparitApapradhAnA svprpritaapjnnii| siddha0 a6 / sU6 / pR0 12 pAritApaniko kriyA ke do bheda hote haiM, yathA svahastapAritApaniko tathA parahastapAritApaniko; athavA anya apekSA se isake sva, ghara va donoM ko par3A pahu~cAne ke kAraNa tIna bheda hote haiN| 21.3 bhedoM kI paribhASA / artha 1 svahastapAritApanikI (ka) svahastena svadehasya paradehasya vA paritApanaM kuvataH svahastapAritApanikI / -~-ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA "Aho Shrutgyanam"
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 kriyA-koza (kha) 'sahatthapAriyAvaNiyA ya' tti svahastena svasya, parasya, tadubhayasya vA paritApanAd asAtodIraNAd yA kriyA, paritApanAkaraNameva vA sA svhstpaaritaapnikii| --bhaga0 za 3 / u 3 / pra5 / TIkA (ga) yena prakAreNa kazcit kutazcit hetoravivekata Atmana evAsAta--- duHkharUpAM vedanAmutpAdayati / -paNNa0 pa 22 / sU1571 / TIkA (gha) tatra svadehaparitApakAriNI putrkltraadiviyogduHkhbhaaraadytipiidd'itsyaatmnstaadd'nshirrkottnaadilkssnnaa| -siddha0 a 6 / sU6 / pR0 12 apane hAtha se apane ko, dUsaroM ko athavA donoM ko duHkha-kaSTa athavA pIr3A pahu~cAnA svahastapAritApanikI kriyA hai / siddhasenagaNi ke anusAra strI-putrAdi svajana ke 'viyogajanita zoka se saMtapta hokara apanI chAtI pITane athavA zira phor3ane Adi kI kriyA svahastapAritApanikI kriyA kahalAtI hai| 2 parahastapAritApanikI ---- (kaH parahAtena tathaiva ( svadehasya paradehasya vA paritApanaM kurvataH ) ca tatkArayataH prhstpaaritaapnikii| -ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 601 TIkA (kha) evaM parahastapAritApanikI api ( parahastena svasya, parasya, tadubhayasya vA paritApanAd asAtodIraNAd yA kriyA, paritApanAkaraNameva vA sA parahastapAritApanikI) --bhagadeg za 3 / u 3 / pra5 ! TIkA (ga) paraparitApakAriNI putraziSyakalatrAditAr3anam / -siddha0 a 6 / sU6 / pR0 12 jisa kriyA dvArA dUsare ke hAtha se apane ko, dUsare ko athavA donoM ko paritApa-- duHkha-kaSTa pahu~ce athavA jo kiyA unake duHkha-kaSTa Adi kA kAraNa bane vaha parahastapAritApanikI kriyA kahalAtI hai| siddhasenamaNi ke anusAra strI-putra-ziSyAdi ko mArane kI kriyA parahastapAritApanikI kriyA kahalAtI hai / .22 prANAtipAtikI kriyA 22.1 paribhASA | artha [ prANAtipAtikI kriyA ke do rUpa hai, eka hai kAyiko kriyApaMcaka ke aMgarUpa tathA dUsarA hai aThAraha pApasthAna ke aMgarUpa / kAyikI kriyApaMcaka vAlI prANAtipAtikI kriyA jIva-kAyA ke judA hone se arthAt jIva kI mRtyu hone se hI hotI hai, jaise kisI jIva para khaGgAdi kA prahAra kiyA gayA lekina usase usa jIva kI prANahAni nahIM huI "Aho Shrutgyanam"
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 kriyA - koza kevala coTa - AghAta pahu~cA to usa prAhArika kArya se prahAra karane vAle jIva ko prANAtipAtikI kriyA na laga kara pAritApanikI kriyA taka kI cAra kriyA lagatI hai / pApasthAna ke aMga rUpa prANAtipAtikI kriyA meM pA~ca indriya, tIna vala, ucchvAsa- niHzvAsa tathA AyuSya ina dasa prANoM meM koI eka yA aneka yA karanA prANAtipAta hai / sabakA viyoga tappajjAyaviNAso, dukkhappAo ya saMkileso ya / esa vahI jiNabhaNio, vajjeyavo payatteNaM // jIva kI paryAya kA vinAza, jIva ko duHkha denA, usako saMkleza - kheda upajAnAvadha - prANAtipAta hai / "abhiyA-vattiyA - lesiyA saMghAiyA saMghaTTiyA pariyAviyA - kilAmiyAuddaviyA ThANA oThANaM-saMkAmiyA-jIviyAo-vavaroviyA / " jIva ko sAmAnya se sAmAnya kaSTa pahu~cAne se lekara prANa-kAya ko judA karane taka saba kAryoM ke nimitta prANAtipAtikI pApasthAna kriyA lagatI hai / ] (ka) 'pANAzvAyakiriya' tti prANAtipAtaH prasiddhaH, tadviSayA kriyA, prANAtipAta eva vA kriyA prANAtipAtakriyA / -- bhaga0 za 3 / u 3 / pra 6 / TIkA (kha) jIviyAo vavarovei, se ttaM pANAzvAyakiriyA / - paNNa0 pa 22 / sU 1572 / pR0 478-476 TIkA- 'pANAzvAyakiriyA' iti prANA---: -- indriyAdayasteSAmatipAto vinAzastadviSayA prANAtipAta eva vA kriyA prANAtipAtakriyA / viyogakaraNAt prANAti - sarva 0 a 6 / sU5 / pR0 322 / lA 34 (gha) AyurindriyabalaprANAnAM viyogakaraNAt prANAtipAtikI ( kriyA ) / (ga) AyurindriyabalochvAsaniHzvAsaprANAnAM pAtikI kriyA / -rAja0 a 6 / sU 5 0 506 / lA 32-33 jisase jIva ke prANa - indriyAdi, Ayu, bala, zvAsa- niHzvAsa kA atipAta-nAza ho vaha prANAtipAtikI kriyA kahalAtI hai / *22*2 bheda (ka) pANAvAya kiriyA dubihA pannattA, taMjahA - sahatthapANAzvAyakiriyA ceva, parahatthapANAzvAyakiriyA caitra / - ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 pR0 186 (kha) pANAzvAyakiriyA NaM bhaMte! kiriyA kaivihA pannattA ? maMDiyaputtA ! duvihA pannatA, taMjahA sahatthapANAzcAyakiriyA ya parahtthapANAzvAyakiriyA ya / [---- - bhaga0 za 3 / u 3 / pra 6 / 456 "Aho Shrutgyanam"
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 67 (ga) pANAvAyakiriyA NaM bhaMte! kaDavihA pannattA ? goyamA ! tivihA pannattA, taMjahA-- jeNaM appANaM vA paraM vA tadubhayaM vA jIviyAo vavarovei, se taM pANAzvAyakiriyA / (gha) prANAtipAtakriyA'pi dvividhA -- svaparavyApAdanabhedAt / - siddha 0 a 6 / sU. 6 / pR0 12 prANAtipAtikI kriyA ke do bheda hote haiM, yathA svahastaprANAtipAtikI tathA parahastaprANAtipAtikI / anya apekSA se sva, para va donoM ke prANa hanana ke kAraNa isake tIna bheda hote haiM / 223 bhedoM kI paribhASA / artha 1 svahastaprANAtipAtikI kriyA (ka) svahastena svaprANAn nirvedAdinA paraprANAn vA krodhAdinA atipAtayataH svahastaprANAtipAtakriyA / - ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA girizikharaprapAtajvalanapravezajalapravezAstrapATa - paNNa0 pra 22 / sU 1572 / 0478 (kha) svaprANAtipAtajananI nAdikA / - siddha0 a 6 / sU 6 / pR0 12 nirAza hokara athavA krodhAveza meM girizikhara se girakara agni athavA jala meM praveza kara athavA zastroM ke AghAta se apane hAthoM apane athavA dUsaroM ke hAthoM se prANahanana karanA svahastaprANAtipAtikI kriyA kahalAtI hai / 2 parahastaprANAtipAtikI kriyA (ka) parahastenApi tathaiva ( svaprANAn nirvedAdinA paraprANAn vA krodhAdinA atipAtayataH ) parahastaprANAtipAtakriyA | --ThANa sthA 2 / u 1 / sU 60 | TIkA mohalo bhakrodhAviSTA prANavyaparopaNalakSaNA - siddha a 6 / sU 6 | pR0 12 lobha, moha, krodha athavA nirveda ke vazIbhUta hokara dUsare ke hAtha se apane athavA dUsare ke prANa kA hanana karanA parahastaprANAtipAtikI kriyA kahalAtI hai / (kha) paraprANAtipAtajananI tu kriyate / 224 prANAtipAtakriyA aura jIvadaMDaka (ka) atthi NaM bhaMte ! jIvANaM pANAivAeNaM kiriyA kajjai ? haMtA, atthi | khA bhaMte ! kiM puTThA kajjara, apuTThA kajjai ? jAva nivvAghApaNaM chaddisiMvAghAyaM paDucca siya tidisi siya caudisiM siya paMcadisiM / sA bhaMte! kiM kaDA kajjai akaDA kajjai ? goyamA ! kaDA kajai, no akaDA kajjai / sA bhaMte! kiM antakaDA kajjai, parakaDA kajjai, tadubhayakaDA kajjai ! goyamA ! attakaDA kajjai, No parakaDA "Aho Shrutgyanam"
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA koza kajjai, No tadubhayakaDA kajjai / sA bhaMte ! kiM ANupuSviM kaDA kajjai, aNANupuvviM kaDA kajjai ? goyamA ! ANupuvviM kaDA kajjai, no aNANupuSviM kaDA kajjai, jA ya kaDA jA ya kajjai jA ya kajjissai savvA sA ANupuSivaM kar3A, no aNANupuTiva kaDa tti vattavvaM siyA / atthi NaM bhaMte ! neraiyANaM pANAzvAyakiriyA kajjai ? haMtA, asthi| sA bhaMte ! kiM puTThA kajjai, apuTThA kanjai ? jAva niyamA chadisiM kajjai / sA bhaMte ! kiM kaDA kajjai, akaDA kajjai ? taM ceva jAva no aNANupuvviM kaDatti vattavvaM siyA, jahA neracyA tahA egidiyavajjA bhANiyavvA jAva vemANiyA / egidiyA jahA jIvA tahA bhANiyavvA / -bhaga0 za 1 / u 6 / pra 206 se 214 / pR0 402-3 (kha) asthi NaM bhaMte ! jIvANaM pANAivAeNaM kiriyA kAja ? haMtA goyamA ! asthi / kamhi ( kamhi ) NaM bhaMte ! jIvANaM pANAivAeNaM kiriyA kajjai ? goyamA ! chasu jiivnikaaesu| ___ asthi NaM bhaMte ! neraiyANaM pANAivAeNaM kiriyA kajjai ? goyamA ! evaM ceva / evaM jAva niraMtaraM vemANiyANaM / -paNNa0 pa 22 / sU 1574-5 / pR0 476 (ka) jIva prANAtipAta ke dvArA kriyA karate haiM tathA vaha kriyA spRSTa hotI hai, aspRSTa nahIM hotI hai| yadi vaha kriyA niyAghAta ho to chaoM dizAoM se aura savyAghAta ho to kadAcit tIna dizA se, kadAcita cAra dizA se tathA kadAcita pA~ca dizA se spRSTa hotI hai| vaha kriyA kRta hai, akRta nahIM hai| AtmakRta hai, parakRta tathA tadubhayakRta nahIM hai / vaha kriyA anukamapUrvaka kRta hai, ananukramapUrvaka kRta nahIM hai, jo kriyA kI jA rahI hai tathA jo kI jAyegI vaha sarva kriyA anukramapUrvaka hai, ananukramapUrvaka nahIM hai / naraka ke jIva prANAtipAta ke dvArA kiyA karate haiM tathA vaha kriyA spRSTa hotI hai tathA vaha kriyA niyama se choM dizAoM se spRSTa hotI hai| avaziSTa vivecana jIvoM ke vivecana kI taraha jAnanA / jaisA nArakI jIvoM kA kahA vaisA ekendriya jIvoM ko vAda dekara vaimAnika taka daMDaka ke sabhI jIvoM ke liye khnaa| jaisA audhika jIvoM kA kahA vaisA saMpUrNa ekendriya jIvoM ke sambandha meM kahanA / (kha) jIva prANAtipAta ke dvArA kriyA karate haiM tathA jIva prANAtiyAta kI kriyA cha: jIvanikAya ke viSaya meM karate haiN| daMDaka ke sabhI jIvoM ke sambandha meM aisA hI jaannaa| "Aho Shrutgyanam"
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 22 5 prAANa tivAta kriyA aura karmaprakRti kA baMdha : jIve vi bhaMte ! pAhAvAraNa kara kammapagaDIo baMdhai ? goyamA ! sattavihabaMdhae vA avihabaMdhae vA ! evaM geravAe jAva niraMtaraM vemANie / jIvA gaM bhaMte ! pANAivAe kA kammaragaDIo baMdhai ? goyamA! sattavihabaMdhagA vi akRvihabaMdhagA vi / nera yA gaM bhaMte ! pANAvAeNaM kai kammapagaDIo baMdhai ? goyamA ! savve vi nAva honA sattavihabaMdhagA. ahavA sattavihabaMdhagA ya aThavihabaMdhae ya, ahavA sattavihabaMdhagA ya avihabaMdhagA ya ! evaM asurakumArA vi jAva thnniykumaaraa| puDhaviAute vA uvaNassaikAiyA ya ee sabve vi jahA ohiyA jIvA, avasesA jahA neracyA evaM prA. jIvegidiyabAjA tiNNi tiNNi bhaMgA savvattha bhANiyavva tti| -paNNa pa 22 / sU 1581-4 / pR0 476.80 ____ jIva prANAtipAta { kriyA) dvArA sAta karmaprakRti bAMdhatA hai yA ATha karmaprakRti bAMdhatA hai / isI prakAra nArakI se lekara vaimAnika taka ( ekavacana kI apekSA ) jAnanA / jisa samaya AyuSa karma kA baMdhana nahIM hotA tava sAta karmaprakRti kA baMdhana hotA hai tathA java AyuSa karma kA bhI baMdhana hotA hai taba ATha karma prakRti kA baMdhana hotA hai / jIvoM kI apekSA aneka jIva prANAtipAta ( kriyA) dvArA sAta karmaprakRti bAMdhate haiM aneka jIva ATha karmaprakRti bAMdhate haiM / nArakiyoM kI apekSA--(1)- sarvanArako jIva sAta karmaprakRti bAMdhate haiM yA (2) koI eka ATha karmaprakRti bAMdhatA hai tathA zeSa saba mAta karma prakRti bAMdhate haiM, (3) yA aneka nArakI sAta karmaprakRti bAMdhate haiM tathA aneka ATha karmaprakRti bA~dhate hai| nArakiyoM kI taraha asurakumAroM se yAvat stanitakumAroM taka jAnanA / ekendriya jIvoM ke sambandha meM audhika jIvoM kI taraha jaannaa| avazepa daMDaka ke jIvoM ko bahuvacana kI apekSA nArakiyoM kI taraha jAnanA / jIva aura eke ndriya jIvoM ko bAda dekara sabhI ke tIna-tIna bhaMga vikalpa jAnanA / daMDaka arthAta (1) sabhI sAta karmaprakRti bAMdhate haiM, (2) yA koI eka ATha karmaprakRti bAMdhatA hai tathA zeSa saba sAta karmaprakRti vAMdhate haiM, (3) yA aneka sAta tathA aneka ATha karmaprakRti bAMdhate haiM / "Aho Shrutgyanam"
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 23 dRSTikA kriyA 23.1 paribhASA / artha ka) 'diTThiyA ceva' tti dRSTe rjAtA dRSTijA athavA dRSTaM ---darzanaM vastu vA nimittatayA yasyAmasti sA dRSTikA - darzanArtha yA gatikriyA, darzanAd vA yatkarmodeti sA dRSTijA dRSTikA vaa| -ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA (kha) rAgAIkRtatvAt pramAdinaH ramaNIyarUpAlokanAbhiprAyo drshnkriyaa| -sarva0 a6 ! sU 5 / pR0 322 / lA 4-5 -rAja0 a6 / sU 5 / pR0 506 / lA 34-35 (ga) rAgAdrasya pramattasya surUpAlokanAzayaH syaadrshnkriyaa| -zlovA0 a6 / sU 5 / gA 12 / pR0 445 dRSTi se utpanna 'dRSTijA' athavA vastu ko dekhane ke nimitta se jo kriyA hotI hai vaha dRSTikA--darzana ke liye jo gati ko jAya, darzana se yA darzana ke liye jo kriyA hotI hai vaha dRSTijA athavA dRSTikA / '23.2 bheda (ka diTTiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA jIvadiTTiyA ceva ajIvadihiyA ceva / -ThANa 0 sthA 2 / u 1 ! sU 60 1 pR0 186 (kha) darzanakriyA dvidhA jIvAjIvaviSayatvAt / --siddha0 a6 / sU 6 / pR0 12 dRSTikA kriyA ke do bheda hote haiM, yathA jIva STikA tathA ajIyadRSTikA / 23.bhedoM kI paribhASA / artha 1 jIvadRSTikA kriyA (ka) jIvadiThThiyA ceva' tti yA azvAdidarzanArtha gacchataH (yA sA jiivdRssttiketi)| -ThANa0 sthA 2 / u 1 ! sU 60 / TIkA (kha) tatra pramAdino nRpaniryANapravezaskandhAvArasannivezanaTanartakamallameSavRSayuddhAdiSvAlokanAdaro yaH sA jIvadhipayA shikriyaa| --siddha0 a6 / sU 6 pR0 12 azvAdi sajIva prANiyoM ko dekhane ke lie jAne kI kriyA jIvaTa STikA kriyA hotI hai| siddhasenagaNi ke anusAra rAjA ke rAjamahala se bAhara nikalate athavA usameM praveza karate samaya usake nikaTa naTa, nartaka, malla, meSa, vRSa Adi ke yuddha vagairaha ko dekhane kI "Aho Shrutgyanam"
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA koza tIvra icchA athavA ceSTA karanA jIva sambandhI dRSTikA arthAt jIvadRSTikA kriyA kahalAtI hai / .2 ajIvadRSTikA kriyA-.. (ka) 'ajIvadihiyA ceva' tti ajIvAnAM citrakarmAdInAM darzanArtha gacchato yA sA ajIvaSTiketi / ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA (kha) devakulasabhAprapodakAzapatrapustakAdyAlokanalakSaNA rAgAcetaso 'jIvaviSayA darzanakriyA / -~-siddha a6 / sU6 / pR0 12 ajIva padArthoM, yathA--citrakarma Adi ko dekhane ke liye jAne kI kriyA ko ajIva-dRSTikA kriyA kahate haiN| 24 pRSTikA | pRSTikA kriyA '24 1 paribhASA / artha (ka) puTThiyA ceva'tti pRSTi:...pRcchA tato jAtA pRSTijA praznajanito vyApAraH, athavA pRSTaM praznaH vastu vA tadasti kAraNatvena yasyAM sA pRSTiketi, athavA spRSTiH sparzanaM tato jAtA spRSTijA, tathaiva spRSTikA'pIti / ThANa sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA (kha) pramAdavazAt spRSTavyasaMcetanAnubandhaH sprshnkriyaa| -sarva0 a06 ! sU5 / pR0 322 lA 5-6 ----rAja. a 6 / sU 5 1 pR0 506 / lA 35 (ga) sparza spRSTadhIH sprshnkriyaa| -zlovA0 a6 / sU 5 / gA 12 / pR0 445 ThANAMga TIkAkAra ne 'puTTiyA' ke pRSTi tathA spRSTi kI dRSTi se pRSTijA, pRSTikA, spRSTijA tathA spRSTikA ye cAra artha grahaNa kiye haiN| puTThiyA arthAt prazna se utpanna honevAlI kriyA athavA prazna ke nimitta se honevAlI kriyA pRSTijA-pRSTikA / puTThiyA arthAt sparza se utpanna hone vAlI kriyA athavA sparza ke nimitta se hone vAlI kriyA spRSTijA-spRSTikA / / 242 bheda (ka) evaM puTThiyAvi (puTThiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA--jIvapuTTiyA ceva ajIvapuTTiyA ceva ) / - ThANa. sthA 2 / u 6 / sU 60 / pR0 186 (kha) sparzanakriyA dvividhA-jIvAjIvabhedAt / -siddha0 a6 / sU6 / pR0 12 "Aho Shrutgyanam"
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza pRSTikA / spRSTikA kriyA ke do bheda hote haiM, yathA jIvaSTikA / jIvaspRSTikA tathA ajIva pRSTikA / ajIvaspRSTikA / 72 * 243 bhedoM kI paribhASA / artha 1 jIvapRSTikA / spRSTikA--- (ka jIva xxx rAgadveopAbhyAM pRcchataH spRzato vA yA sA jIvapRSTikA ! jIvaspRSTikA vA / ---ThANa sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA (kha) tatra jIvasparzana kriyA yoSitpuruSanapuMsakAGgasparzanalakSaNA rAgadve pamohasiddha0 a 6 / sU. 6 | pR0 12 bhAjaH / rAga-dveSa tathA moha ke vazIbhUta hokara jIva arthAt strI-puruSa napuMsakoM ke aMgoM kA sparza karanA athavA unase prazna karanA jIvapuSTikA / jIvaspRSTikA kriyA kahalAtI hai / 2 ajIvapuSTikA ! spRSTikA (ka) ajIvaM rAgadveSAbhyAM pRcchataH spRzato vA yA sA xxx ajIva pRSTikA ajIvaspRSTikA beti / -ThANa 0 sthA 2 / 1 / sU 60 / TIkA (2) ajIvasparzanakriyA mRgaromakutavapaTTazATakanIlyupadhAnAdi viSayA / - siddha0 a 6 | sU6 | pR0 12 rAga-dveSavaza pazuoM ke roma se bane hue kambala tathA anya vastra, yathA paTTa, zATaka, nIlI aura takiyA Adi ke sparza se honevAlI kriyA ajIvaspRSTikA kriyA kahalAtI hai / - 25 prAtItyikI kriyA '251 paribhASA / artha (ka) 'pADubiyA ceva' tti bAhya vastu pratItya- Azritya bhavA prAtItyikI / - TApa sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA (kha) pratyayakriyA tu yadapUrvasya pApAdAnakAriNo'dhikaraNasyotprekSya svabuddhayA - siddha0 a 6 / sU 6 / pR0 12 niSpAdanam / (ga) apUrvAdhikaraNotpAdanAtprAtyayikI kriyA / 0 a 6 | sU 5 / pR0 322 / lA 6 (gha) nanu indriyagrahaNAdeva siddherderzana sarzanagrahaNamanarthakamiti ; naiSa doSaH ; iha tatpUrvaparispandagrahaNam / apUrvAdhikaraNotpAdanAt -rAja0 a 6 / sU 5 / 40 510 lA 1-2 pUrvatrendriyavijJAnaprahaNam, prAtyayikI kriyA / " Aho Shrutgyanam"
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza (Ga) apUrvaprANighAtArthopakaraNapravartanam / kriyA prAtyayikI jJayA hiMsA hetustathA parA || -- zlovA0 a 6 / sU5 / gA 14 / 50 445 vAhya vastu ke Azraya se hone vAlI kiyA prAtItyikI kiyA hotI hai| naye-naye pApAdAnakArI adhikaraNoM ke utpanna karane se unake dvArA prAtItyikI ---- prAtyayikI kiyA hotI hai / *252 bheda pAniyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA jIvapADuniyA ceva ajIvapADuciyA caiva / -- ThANa0 sthA 2 / u 1 | su 60 pR0186 prAtItyikI kriyA ke do bheda hote haiM, yathA-jIvaprAtItyikI tathA ajIva prAtItyikI / 253 bhedoM kI paribhASA / artha - 1 jIva prAtItyikI 73 'jIvapADucciyA ceva' tti jIvaM pratItya yaH karmabandhaH sA / - ThANa0 sthA 2 | u 1 | sU 60 | TokA anya jIva ke Azraya se hone vAlI kriyA jIvaprAtItyikI / 2 ajIvaprAtItyikI-- 'ajIvapADucciyA ceva' tti ajIvaM pratItya yo rAgadve podbhavastajjo vA bandhaH sA ajIvaprAtItyikI / - ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU60 | TIkA ajIva ke Azraya se utpanna rAgadveSa se hone vAlI kiyA ajIvaprAtItyikI kriyA hotI hai / '26 sAmantopanipAtikI kriyA *261 paribhASA / artha (ka) 'sAmantova NivAiyA ceva' tti samantAt sarvata upanipAto -- janamIlaka - stasmin bhavA sAmantopanipAtikI / -ThANa sthA 2 / u 1 / sU 60 | TIkA (kha) samantAnupAtakriyA strI-puruSanapuMsakapazusampAtadeze upanIya vastutyAgaH / - siddha0 a 6 / sU 6 / 0 12 (ga) strIpuruSapazusaMpAtideze antarmalotsargakaraNaM samantAnupAtakriyA | --sarva 0 a 6 / sU 5 / pR0 322 / lA 6-7 rAja0 a 6 | sU 5 / pR0 510 1 lA 2-3 10 "Aho Shrutgyanam"
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 kriyA-koza (gha) scyAdisaMpAtidezaMtamalotsargaH ( deze'tamalotsargaH 1) pramAdinaH / zaktasya yaH kriyeSTeha sA samantAnupAtikI // --ilovA0 a6 / sU 5 / gA 15 / pR0 445 cAroM tarapha se ekatra jana-samudAya meM hone vAlI kriyA sAmantopanipAtikI kriyA hotI hai| ___ vArtikakAroM ( rAjavArtika, zlokavArtika, tattvArthasiddha, sarvArtha siddha ) ke anusAra strI puruSa se bhare-janAkIrNa sthAna meM malotsarga karane se pramAdiyoM ko laganevAlI kriyA sAmantopanipAtikI kriyA hotI hai / '262 bheda ___ evaM sAmantovaNivAiyAvi ( sAmantovaNivAiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA jIvasAmantovaNivAjhyA ceva ajIvasAmantovaNivAiyA ceva ) / -ThANa0 sthA 2 / u 1 / sa 60 / pR0 186 sAmantoSanipAtikI kriyA ke do bheda hote hai, yathA jIvasAmantopanipAtikI tathA ajiivsaamntopnipaatikii| .26.3 bhedoM kI paribhASA artha 1 jIvasAmantopanipAtikI kasyApi paNDo rUpavAnasti taM ca jano yathA yathA pralokayati prazaMsayati ca tathA tathA tatsvAmI hRSyatIti jIvasAmantopanipAtikI! -ThANa0 sthA 2 / u 1 / sa 60 / TIkA yadi kisI kA koI pazu sundara ho tathA janatA usakI jaise-jaise prazaMsA kare usa prazaMsA ko suna kara usa pazu kA svAmo vaise-vaise yadi harSita hotA hai isa nimitta se usa paza-svAmI ko jo kriyA hotI hai vaha jIvasAmantopanipAtikI kriyA kahalAtI hai| 2 ajIvasAmantopanipAtikI-- rathAdau tathaiva hRSyato'jIvasAmantopanipAtikIti / -ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA yadi kisI ke rathAdi sundara ho tathA janatA unakI jaise-jaise prazaMsA kare usa prazaMsA ko sunakara una rathAdi vastuoM kA svAmI vaise-vaise harSita hotA hai / isa nimitta se usa rathA di ke svAmI ko jo kriyA hotI hai vaha ajIvasAmantopanipAtikI kriyA kahalAtI hai| "Aho Shrutgyanam
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 27 svAhastikI kriyA 27.1 paribhASA / artha (ka) 'sAhatthiyA ceva' nti svahastena niyuttA svAhastikI / -ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TokA (kha) svahastakriyA abhimAnArUpitacetasA'nyapuruSaprayatna-nirvRtyA yA svahastena kriyte| -- siddha0 a 6 / sU 6 / pR0 13 (ka) yAM pareNa nivartyA kriyAM svayaM karoti sA svahastakriyA / -sarva a6 / sU 5 / pR 322 / lA 8 -rAja0 a6 / sU 5 ! pR0 510 / lA 56 (gha) paranirvaha~kAryasya svayaM karaNamatra yat / sA svahastakriyAvadyapradhAnA dhImatAM matA // ---zlovA a6 / sU 5 / gA 17 / pR0 445 krodha, abhimAna athavA ruSTa hone ke kAraNa dUsaroM ko kAma se haTA svayaM apane hAthoM se kAma karane se jo kiyA lagatI hai vaha svAhastikI kriyA kahalAtI hai| .272 bheda sAhathiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA----jIvasAha tthiyA ceva ajIvasAhatthiyA ceva / ThANadeg sthA 2 / u 1 / sU 60 / pR0 186 svAstikI kriyA ke do bheda hote haiM, yathA jIvasvAstikI tathA ajiibsvaahstikii| 27.3 bhedoM kI paribhASA artha 1. jIvasvAstikI-- yat svahastagRhItena jIvena jIvaM mArayati sA jIvasvAstikI xxx athavA svahastena jIvaM tADayataH ekaa| ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA jahA~ apane hAtha meM dhAraNa kiye hue jIva dvArA kisI jIva ko mArA jAya athavA apane hAtha se kisI jova ko mArA jAya to usa nimitta se haI kriyA jIvasvAstikI kriyA hotI hai| '2 ajIvasvAhastikI yacca svahastagRhItenaivAjIvena khaGgA dinA jIve mArayati sA ajIvasvAhastikI xxx svahastena xxx ajIvaM tADayataH anyeti / -ThaNa sthA / 2 / u 1 / sa 60 / TIkA "Aho Shrutgyanam"
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza jahA~ apane hAtha meM dhAraNa kiye hue ajIva arthAt khaGgAdi zastroM dvArA kisI jIva ko mArA jAya to usa nimitta se huI kriyA ajIvasvAhastikI kriyA hotI hai / 76 - 28 naisRSTikI kriyA 281 paribhASA / artha (ka) 'satthiyA ceva' tti nisarjanaM nisRSTaM, kSepaNamityarthaM tatra bhavA tadeva sRSTikI, nijato yaH karmabandha ityarthaH, nisarga eva veti / -ThANa0 sthA 2 / u 1 | sU 60 | TIkA (kha) cirakAlapravRttaparadezini pApArthe bhAvato yadanujJAnaM sA nisargakriyA / - siddha0 a 6 / sU 6 ! pR0 13 (ga) pApAdAnAdipravRttivizeSAbhyanujJAnaM nisargakriyA / - sarva0 a 6 / sU 5 / pR0 322 / lA 86 - rAja0 a 6 / sU 5 / pR0 510 / lA 6 (gha) pApapravRttAvanyeSAmabhyanujJAnamAtmanA / syAnnisargakriyAlasyAdakRtirvA sukarmaNAm // - zlovA a 6 / sU5 / gA 18 / 40 445 kisI vastu ko pheMkane ke nimitta se honevAlI athavA pheMkane se utpanna honevAlI athavA pheMkane kA jo karmabandha hai athavA jo svabhAva arthAt prakRti se utpanna ho vaha sRSTikI kriyA kahalAtI hai / 282 bheda evaM satthiyAci ( satthiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA - jIvaNesatthiyA ceva ajIvaNesatthiyA ceva ) / --ThANa sthA 2 / u 1 / sU 60 pR. 1886 naisRSTikI kriyA ke do bheda hote haiM, yathA jIvanesRSTikI tathA ajIvasRSTi kii| '283 bhedoM kI paribhASA / artha * 1 jIvanai sRSTikI rAjAdisamA dezAdyadudakasya yantrAdibhirnisajanaM sA jIvanaisRSTikIti xxx athavA gudau jIvaM-ziSyaM putraM vA nissRjato dadataH ekA / - ThANa0 sthA 2 / u 1 | sU 60 | TIkA " Aho Shrutgyanam"
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza rAjA Adi kI AjJA se yaMtrAdi ko sahAyatA se jala ke utkSepaNa athavA guru Adi ke samIpa ziSya athavA putra ko ( zikSArtha ) chor3ane ke nimitta se utpanna hone vAlI kriyA jIvasRSTikI kriyA kahalAtI hai / 2 ajIvanesRSTikI- yattu kANDAdInAM dhanurAdibhiH nisarjana ) sA ajIva naisRSTikIti, xxx athavA ( gurvvAdau ) ajIvaM punareSaNIya bhaktapAnAdikaM nissRjato - 'tyajataH anyeti / ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA dhanuSa Adi dvArA vANAdi pheMkane ke nimitta se hone vAlI athavA guru Adi ko zuddha bhakta pAnAdi kA dAna dene ke nimitta se honevAlI kriyA ajIva sRSTikI kriyA kahalAtI hai / *26 AjJApanikA / AnAyanikA kriyA *261 paribhASA / artha (ka) 'ANavaNiyA ceva' tti AjJApanasya - AdezanasyeyamAjJApanameva vetyAjJApanI saivAjJApanikA tajjaH karmabandhaH, Adezanameva veti, AnAyanaM vA AnAyanI / -- ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA (kha) svayaM (A) nayanakriyA anyairvA''nAyanaM svacchandato (A) nayanakriyA ! -- siddha0 a 6 / sU 6 / pR0 13 (ga) yathoktAbhAjJAmAvazyakAdiSu cAritramohodayAt kartumazaknuvato'nyathA prarUpaNAt AjJAvyApAdikA (kI) kriyA / 77 sarva0 a 6 / sU 5 / pR0 322 / lA 6-10 - rAja0 a 6 / sU 5 / 0 510 / lA 7-8 khyAtAmahadAjJAmupAsituma / (gha) AvazyakAdiSu azaktasyAnyathA khyAnAdAjJAvyApAdikI kriyA / / zlovA0 a 6 | sU5 / gA 20 pR0 445 AjJApana arthAt Adeza karane se jo kriyA ho vaha athavA AjJA- hukma dene se jo karmabandha ho athavA koI vastu ma~gavAne ke nimitta se jo karmabandha ho athavA koI vastu ma~gavAne ke nimitta se jo kriyA ho vaha AjJApanikA / AnAyanikA kriyA hotI hai / 262 bheda java satthiyAo (ANavaNiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA- jIvaANavaNiyA ceva ajIva ANavaNiyA ceva ) / -ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU. 60 | pR0 186 "Aho Shrutgyanam"
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza AzApanikA | AnAyanikA kriyA ke do bheda hote haiM, yathA--jIvaAzApanikA | jIvaAnAyanikA tathA ajIva AjJApanikA | ajIva aanaaynikaa| '26 3 bhedoM kI paribhASA artha 1 jIva-AjJApanikA : jIva-AnAyanikA jIyamAjJApayata anAyayato vA pareNa jIvAjJApanI jIvAnAyanI vaa| -ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA jIva ke AzA karane athavA lAne ke nimitta se hone vAlI arthAt dUsare dvArA jIva ko AjJA karane athavA lAne ke nimitta se hone vAlI kriyA jIvAzApanikA / jIvaAnAyanikA kriyA kahalAtI hai / '2 ajIva-AjJApanikA | ajIva AnAyanikA-- evamevAjIvaviSayA ajIvA''jJApanI ajIvAnAyanI veti / -ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA isI prakAra ajIva se sambandhita ajIva-AjJApanikA athavA ajIva-AnAyanikA kriyA hotI hai| .30 caidAraNikI / vaicAraNikI kriyA '301 paribhApA artha (ka) 'veyAraNiyA ceva' tti vidAraNaM vicAra vitAraNaM vA svArthikapratyayopAdAnAd vaidAriNItyAdi vAcyamiti / ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA (kha) parAcaritAprakAzanIyasAvadhaprakAzIkaraNaM vidAraNakriyA! bhApAdvayAbhijJaH puNyo yathaikaM vicArayati arhatpraNItAjhollaMghanena vamanIpayA jIvitAdipadArthaprarUpaNaM (vA) -siddha0 a6 / sU 6 / pR0 13 (ga) parAcaritasAvadyAdiprakAzanaM vidAraNakriyA / __-- marva a6 / sU 5 / pR0 322 / lA 6 gha) Ala yAdvA prazastakriyANAmakaraNaM parAcaritasAvadyAdiprakAzanaM vidaarnnkiyaa| -rAjadeg a6 / sU 5 / pR0 510 / lA 6-7 (Ga) parAcita sAvadhaprakAzanamiha sphuTam / vidAraNa kriyA tvanyA syAdanyatra vizuddhitaH / / zlovA0 a6 / sU 5 / gA 16 / pR0 445 kisI cIja ko phAr3ane se yA vicArane se athavA dUsaroM ke dvArA kI gaI sAvadhAdi "Aho Shrutgyanam"
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza ha kriyAoM ko prakAzana karane ke nimitta se hone vAlI kriyA vaidAraNikI athavA vaicAraNikI kriyA kahalAtI hai / * 302 bheda jaddeva satthiyAo ( veyAraNiyA kiriyA dubihA pannattA, taMjahA - jIvaveyAragiyA ceva ajIvaveyAraNiyA ceva ) ! -ThANa0 sthA 2 / u 1 / sa 60 / pR0 186 vaidAraNikI athavA vaicAraNikI kriyA ke do bheda hote haiM, yathA jIva-vaidAraNikI / jIva- vaicAraNikI tathA ajIva-vaidAraNikI / ajIva-vaicAraNikI / 30.3 bhedoM kI paribhASA artha * 1 jIva-vaidAraNikI / jIva-vaicAraNikI- 2 ajIva-vaidAraNikI / ajIva-vaicAraNikI - jIvama jIvaM vA vidArayati--sphoTayatIti, athavA jIvamajIvaM vA''samAnabhASeSu vikrINati sati bhASiko vicArayati pariyacchAvetti bhaNitaM hoti, athavA jIvaM puruSaM vitArayati--pratArayati vaJcayatItyartha asadguNairetAdRzaH tAdRzastvamiti, puruSAdivipratAraNabuddhyaiva vA'jIvaM bhaNatyetAdRzametaditi yatsA jIvaveyAraNiA' jIvaveyAraNiyA vA / - ThANa0 sthA 2 1 u 1 | sU 60 / TIkA 1 kisI jIva ajIva vastu kA phAr3anA --- vidAraNa karanA--- jIva- ajIva-vedAraNikI kiyA hai / kisI jIva ( ghor3A, gAya ityAdi ) yA ajova ( mUrti-zaMkha ityAdi ) vastu ko becate hue Thagane ke abhiprAya se unameM na hone vAle guNoM kA varNana karanA -- jIva ajIvavaicAraNikI kriyA hai / '31 anAbhogapratyayikI kriyA *311 paribhASA / artha (ka) anAbhogaH -- ajJAnaM pratyayo nimittaM yasyAH sA / -- ThANa0 sthA 2 / 1 / sU 60 / TIkA (kha) anAbhogakriyA apratyavekSitApramArjite deze zarIropakaraNanikSepaH / -- siddha0 a 6 / sU 6 / pR0 13 (ga) aprasRSTAdRSTabhUmau kAyAdinikSepo'nAbhogakriyA | - sarva0 a 6 / sa 5 / pR0 322 / lA 7 -rAja a 6 | sU 5 / pR0 510 / lA 3 " Aho Shrutgyanam" No w
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 kriyA - kauza (gha) adRSTe yo pramRSTe ca sthAne nyAso yaterapi / kAyAdeH sA tvanAbhogakriyA saitAzca paMca tAH // ---2 - zlovA 0 a 6 / sU 5 / gA 16 | pR0 445 anAbhoga arthAt ajJAna jisa kriyA kA nimitta ho vaha anAbhogapratyayikI kriyA kahalAtI hai athavA apratyavekSita apramArjita sthAna meM zarIropakaraNa pheMkanA Adi anAbhogakriyA hai / '312 bheda aNAbhogavattiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA aNAuttaAzyaNayA ceva aNA uttapamajjaNayA ceva / -ThANa sthA 2 / u 1 / sa 60 / pR0 186 anAbhogapratyayikI kriyA ke do bheda hote haiM, yathA-- anAyuktaAdAnI tathA anA yuktapramArjanI | *313 bhedoM ko paribhASA / artha 1 anAyukta AdAnI kriyA 'aNAuttaAiyaNayA ceva' tti anAyuktaH - anAbhogavAnanupayukta ityarthaH tasyA ssdAnatA - vastrAdiviSaye grahaNatA anAyuktAdAnatA / -ThAna sthA 2 / u 1 | sU. 60 / TIkA jIva dvArA anupayogI vastuoM yA vastrAdi ke upayoga rahita grahaNa karane ke nimitta se honevAlI kriyA anAyukta AdAnI kriyA kahalAtI hai / 2 anAyuktapramArjanI kriyA 'aNA uttapamajjaNayA ceva' tti anAyuktasyaiva pAtrAdiviSayA pramArjanatA anAyuktapramArjanatA / - ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA jIva dvArA anupayogI vastuoM yA pAtrAdi ke upayoga rahita pramArjana karane ke nimitta se hone vAlI kriyA anAyuktapramArjanI kriyA kahalAtI hai / ____ '32 anavakAMkSApratyayikI kriyA *32.1 paribhASA / artha (ka) anavakAMkSA-svazarIrAdyanapekSatvaM saiva pratyayo yasyAH sA'navakAMkSA - ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 | TIkA (kha) zAThyAlasyAbhyAM pravacanopadiSTavidhikartavyatAnAdaraH anAkAMkSAkriyA / pratyayeti / - sarva 0 a 6 / sU 5 | pR0 322 / lA 11 - rAja0 a 6 / sU 5 / pR0 510 / lA 806 "Aho Shrutgyanam"
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ CO kriyA-koza (ga) zAThyAlasyavazAdahatproktAcAravidhau tu yaH / anAdaraH sa eva syAdanAkAMkSakriyA vidAm // zlovA0 a6 / sU 5 / gA 21 / pR0 445 Alasya tathA pramAda ke vaza hokara apane zarIra kI apekSA nahIM karane athavA zAstrokta vidhi-vyavahAroM ko nahIM karane se jo kriyA lagatI hai vaha anavakAMkSApratyayikI kriyA kahalAtI hai| 322 bheda aNavakhavattiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA-AyasarIraaNavakakhavattiyA ceva, parasarIraaNavakaMkhavattiyA ceva / --ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 [ pR0 186 anavakAMkSApratyayikI kriyA ke do bheda hote haiM, yathA--AtmazarIra-anavakAMkSApratyAyikI kriyA tathA parazarIra-anavakAMkSApratyayikI kriyaa| 32.3 bhedoM kI paribhASA / artha 1 AtmazarIra-anavakAMkSApratyayikI kriyA --- (ka) tatrAtmazarIrAnavakAMkSApratyayA svazarIrakSatikArikarmANi kurvataH / __ --ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA (kha) tatra svAnavakAMkSA jinokteSu kartavyavidhiSu pramAdavazavartitAnAdaraH / -siddha a6 / sU 6 / pR0 13 apane zarIra ke nAza karane vAle kAryoM ko karane meM apane zarIra kI anapekSA ke nimitta se hone vAlI kriyA AtmazarIra-anavakAMkSA kriyA kahalAtI hai / 2. parazarIra-anavakAMkSApratyayikI kriyA (ka) parazarIrakSatikarANi tu kurvataH / -ThANadeg sthA 21 u 1 / sU.60 ! TIkA (kha) anAdriyamANaH paramapi nAvakAMkSatIti parAnavakAMkSA kriyeti / --siddha a6 / suu6| pR0 13 dUsaroM ke zarIra ko naSTa karanevAle kAryoM ko karane ke nimitta se jo kriyA hotI hai vaha parazarIra-anavakAMkSApratyayikI kriyA kahalAtI hai / '33 rAgapratyayikI kriyA 33.1 paribhASA / artha prema-rAgo maayaalobhlkssnnH| ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU. 60 / TIkA "Aho Shrutgyanam"
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza mAyA tathA lobha prema arthAta rAga ke lakSaNa haiN| inake nimitta se honevAlI kriyA rAgapratyayikI kriyA kahalAtI hai / '33.2 bheda pejjavattiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA- mAyAvattiyA ceva, lohavattiyA cev| -----ThANadeg sthA 2 / u 1 / sU 60 / pR0 186-87 rAgapratyayikI kriyA ke do bheda hote haiM, yathA-mAyApratyayikI kriyA tathA lobhapratyayikI kriyaa| '33'3 bhedoM kI paribhASA / artha 1 mAyApratyayikI kriyA-- dekhiye kramAMka........"( 15) '2 lobhapratyayikI kriyA dekhiye kramAMka ..." ( 53) '33.4 rAgapratyayikI kriyA aura jIvadaMDaka (ka) (asthi NaM bhaMte ! jIvANaM pariggaheNaM kiriyA kajai ? haMtA, asthi / kamhi paM bhaMte ! jIvANaM parimgaheNaM kiriyA kanjana ? goyamA ! savvadaThavesu, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM ) evaM xxx pejjeNaM xxx / savvesu jIvanerakyabhedeNaM (su) bhANiyavvA niraMtaraM jAva vemANiyANaM ti / ---papaNa0 pa 22 / sU0 1580 / pR0 476 kisI jIva yA ajIva vastu ke prati prema-snehabhAva lAnA rAga hai / ye bhAvakaSAya mohanIya karma ke udaya yA udIraNA se utpanna hote haiM, rAgakriyA ajIva tathA jIva sabhI dravyoM ke prati jIva karate haiM / nArakI se lekara vaimAnika deva taka ke jIva sabhI dravyoM ke prati rAga se kriyA karate haiM / (kha atthi NaM bhaMte ! jIvANaM pANAivAerNa kiriyA kajai ? hatA, asthi / xxx egidiyA jahA jIvA tahA bhANiyavvA, jahA pANAivAe tahA xxx kohe jAva micchAdasaNasalle / (dekhiye kramAMka 22.4 ) jIva rAga se kriyA karate haiN| rAga-kriyA yadi vyAghAta nahIM ho to chaoM dizAoM ko aura vyAghAta hone se kadAcita tIna dizAoM ko, kadAcita cAra dizAoM ko, kadAcit pA~ca dizAoM ko sparza karatI hai| rAga-kriyA AtmakRta hai, parakRta yA ubhayakRta nahIM hai / yaha kriyA anukrama-pUrvaka kI jAtI hai vinA anukramapUrvaka nahIM kI jAtI hai / nArakI jIva bhI rAgakriyA saba dravyoM ke viSaya meM karate haiM tathA yaha kriyA yAvat niyamapUrvaka chao dizAoM ko sparza karatI hai tathA audhika jIva kI taraha yAvat anukramapUrvaka kI jAtI hai| "Aho Shrutgyanam"
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 83 ekendriya ko chor3akara yAvata vaimAnika deva taka saba daMDako meM nArakI ke samAna kahanA caahiye| ekendriyoM kA kathana audhika jIva kI taraha kahanA cAhiye ! '33.5 rAgapratyayikI kriyA aura karmaprakRti kA bandha : jIve NaM bhaMte ! pANAivAeNaM kai kammapagaDIo baMdhai ? .........."( pUre pATha ke liye dekho 22.5) ( evaM ) jAva micchAdasaNasalleNaM / -paNNa0 pa 22 / sU1584 / pR0 476.80 rAgapratyayikI kriyA karatA huA jIva usI prakAra karmaprakRti kA bandha karatA hai jaisA prANAtipAta kriyA karatA huA jIva karmaprakRti kA bandha karatA hai / '34 dveSapratyayikI kriyA '34'1 paribhASA / artha dveSaH krodhamAnalakSaNa iti / -ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 TIkA krodha aura mAna dveSa ke lakSaNa haiN| inake nimitta se hone vAlI kriyA dveSapratyayikI kriyA kahalAtI hai| "342 bhedadosavattiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA-kohe ceva mANe ceva / -ThANa0 sthA 2 ! u 1 ! sU 60 / pR0 187 dveSapratyayikI kriyA ke do bheda hote haiM, yathA-krodhapratyayikI tathA mAnapratyayikI / 34.3 bhedoM kI paribhASA ! artha 1 krodhapratyayikIkodha ke nimitta se hone vAlI kriyA krodhapratyayikI kriyA kahalAtI hai / noTa :----TIkAkAroM ne sugamatA ke kAraNa isakI vyAkhyA nahIM kI hai| __ ......... ( dekhiye kramAMka 56 ) '2 mAnapratyayikI ......( dekhiye kramAMka 51 ) 344 dveSapratyayikI kriyA aura jIvadaMDaka (ka) ( asthi NaM bhaMte : jIvANaM pariggaheNaM kiriyA kajai ? hatA, asthi / kamhi NaM bhaMte ? jIvANaM parimgaheNaM kiriyA kajai ? goyamA ! savvadanvesu, evaM nerai. "Aho Shrutgyanam"
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza yANaM jAva vemANiyANaM ) evaM xxx doseNaM xxx / savvesu jIvaneracyabhedeNaM (su) bhANiyavvA niraMtaraM jAva vemANiyANaM ti| -paNNa 0 pa 22 / sU 1580 / pR0 476 kisI jIva yA ajIva vastu ke prati rAga-dveSa-ahaM bhAva lAnA dveSa hai| ye bhAvakaSAya mohanIya karma ke udaya yA udIraNA se utpanna hote haiN| ve pakriyA ajIva tathA jIva sabhI dravyoM ke prati jIva karate haiM / nArakI se lekara vaimAnika deva taka ke jIva sabhI dravyoM ke prati dveSa se kriyA karate haiM / (kha) asthi NaM bhaMte ! jIvANaM pANAivAraNaM kiriyA kajjai 1 haMtA, asthi / xxx / egidiyA jahA jIvA tahA bhANiyavyA, jahA pANAivAe tahA xxx kohe jAva micchaadsnnslle| (dekho kramAMka 22.4 ) jIva dveSa se kriyA karate haiM / dveSa-kriyA yadi vyAghAta nahIM ho to chaoM dizAoM ko aura vyAghAta hone se kadAcit tIna dizAoM ko, kadAcit cAra dizAoM ko, kadAcit pA~ca dizAoM ko sparza karatI hai / dveSa-kiyA AtmakRta hai, parakRta yA ubhayakRta nahIM hai / yaha kriyA anukamapUrvaka kI jAtI hai binA anukramapUrvaka nahIM kI jAtI hai / nArako jIva bhI dveSakriyA saba dravyoM ke viSaya meM karate haiM tathA yaha kiyA yAvata niyamapUrvaka chaoM dizAoM ko sparza karatI hai tathA audhika jIva kI taraha yAvat anukramapUrvaka kI jAtI hai| ekendriya ko chor3akara yAvata vaimAnika deva taka saba daDakoM meM nArakI ke samAna kahanA caahiye| ___ekendriyoM kA kathana audhika jIva kI taraha kahanA caahiye| '34.5 dva papratyayikI kriyA aura karmaprakRti kA bandha : jIve NaM bhaMte ! pANAivAeNaM kai kammapagaDIo bandhaya ?..... ( pUre pAThake liye dekho 225) ( evaM ) jAva micchAdasaNasalleNaM / -paNNa0 pa 22 / sU 1584 / pR0 476-80 dveSapratyayikI kriyA karatA huA jIva usI prakAra karmaprakRti kA baMdha karatA hai jaisA prANAtipAta kriyA karatA huA jIva karmaprakRti kA baMdha karatA hai / .35 prAyogikI kriyA '351 paribhASA | artha (ka) tatra prayogakriyA manovAkAyalakSaNA vidhA / tatra sphuradbhirmanodravyarAtmana upayogo bhavatyevam / vAkAyayorapi vaktavyam / -sUya0 zru 2 / a 2 / sU 1 / TIkA "Aho Shrutgyanam"
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 85 (kha) vIryAntarAyakSayopazamAvirbhUtavIryeNAtmanA prayujyate- vyApAryata iti prayogo manovAkAyalakSaNastasya kriyA karaNavyApRtiriti prayogakriyA, athavA prayogaiH manaHprabhRtibhiH kriyate badhyata iti pryogkriyaa| -ThANa0 sthA 3 / u3| sU 187 / TIkA (ga) AtmAdhiSThitakAyA divyApAraH prayogaH, tatra yogatrayakRtA ( taM) pudgalAnAM grahaNaM prayogakriyA dhAvanavalanAdiH kAyavyApAro vA, hiMsrapurupAnRtAdi vAmnyApAro vA, abhidrohAbhimAneAdivyApAro vA pryogkriyaa| --siddha0 a6 / sU6 / pR0 12 (gha) gamanAgamanAdipravartanaM kAyAdibhiH pryogkriyaa| -sarva0 a6 / sU 5 / pR0 321 / lA 12-13 (Da) gananAgamanapravartanaM kAyAdibhiH prayogakriyA / -rAja0 a6 / sU 5 / pR0 506 / lA 18 (ca) kAyAdibhiH pareSAM yadgamanAdipravartanam / sadasatkAryasiddhyartha sA prayogakriyA matA / / --ilovA0 a6 / sU 5 / gA 4 / pR0 445 vIryAntarAya-kSayopazama se Avirbhata vIrya ke dvArA hone vAle mana-vacana-kAya yoga ke vyApAra arthAt pravartana se hone vAlI kriyA prAyogikI kriyA kahalAtI hai / .35.2 bheda paogakiriyA tivihA pannattA, taMjahA-maNapaogakiriyA, vaipaogakiriyA kaaypogkiriyaa| -ThANa sthA 3 / u 3 / sU. 187 / pR0 215-16 prayoga kiyA ke tIna bheda hote haiN| yathA---mana-prayogakiyA, vacana-prayogakriyA tathA kaay-pryogkriyaa|| '353 bhedoM kI paribhASA ! artha 1 manaprayogakriyAmanaHprabhRtibhiH kriyate-badhyata iti prayogakriyA karmetyarthaH / -ThANA0 sthA 3 / u 3 / sU 187 / TIkA mana dvArA hone vAlI prayogakriyA mana-prayogakriyA kahalAtI hai / 2 vacanaprayogakriyA-- vAka --arthAt vacana se hone vAlI prayoga kiyA vacana-prayogakriyA kahalAtI hai| '3 kAyaprayogakriyAkAya-zarIra dvArA hone vAlI kriyA kAya prayogakriyA kahalAtI hai / "Aho Shrutgyanam"
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 '36 sAmudAnikI kriyA '361 paribhASA / artha- kriyA - koza (ka) 'samudANaM' tti prayogakriyayaikarUpatayA gRhItAnAM karmavagaNAnAM samitiH :- samyak prakRtibandhAdibhedena dezasarvopaghAtirUpatayA ca AdAnaM strIkaraNaM samudAnanipAtanAttadeva kriyA-karmeti samudAnakiyeti / - ThANa0 sthA 3 / u 3 / sU 1887 / TIkA (kha) apUrvA pUrvavirati pratyAbhimukhyamutpadyate yat tapasvinaH sA samAdAnakriyA | -siddha a 6 / sU 6 | 50 12 (ga) saMyatasya sataH aviratiM pratyAbhimukhaM (khyaM ) samAdAnakriyA | - sarva 0 * a 6 / su 5 / 321 | lA 13 - rAja0 a 6 / sU 5 / pR 506 / lA 16-20 (gha) no kAyavAGmanoyogAnno nivartayituM kSamAH / pudgalAstadupAdAnaM svahetudvayato'nyathA // saMyatasya sataH puMso'sayamaM prati yadbhavet / AbhimukhyaM samAdAnakriyA sA vRttaghAtinI // prayogakriyA ke dvArA eka rUpa meM prakRtibaMdhAdi bhedoM dvArA dezaghAti, samudAnakriyA kahalAtI hai / 362 bheda - zlovA0 a 6 / sU 5 / gA0 56 / pR0 445 grahaNa kI gaI karmaNA ko samucita rUpa se sarvaghAti rUpa meM AdAna arthAt grahaNa karanA samudANakiriyA tivihA pannattA, taMjahA- anaMtarasamudANakirayA, paraMparasamudrANa kiriyA tadubhayasamudANakiriyA : -ThANa sthA3 / u 3 / sU 287 / pu0 216 samudAnakriyA ke tIna bheda hote haiM, yathA-- anantarasamudAnakriyA, paramparasamudAnakriyA tathA tadubhayasamudAnakriyA / - * 363 bhedoM kI paribhASA / artha 1 anaMtarasamudAnakriyA - 2 paraMparasamudAnakriyA 3 tadubhayasamudAnakriyA nAstyantaraM vyavadhAnaM yasyAH sA'nantarA sA cAsau samudAnakriyA ceti " Aho Shrutgyanam"
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza vigrahaH prathamasamayavatinItyarthaH dvitIyAdisamayavartinI tu paramparasamudAnakriyeti, prathamAprathamasamayApekSayA tu tadubhayasamudAnakriyeti / -- ThANa0 sthA 3 / u 3 / sU 187 / TIkA anantara arthAt prathama samaya kI samudAnakriyA anantara samudAnakriyA / parampara arthAt prathama samaya ko chor3akara dvitIyAdi samaya kI samudAnakriyA paraspara 87 samudAnakriyA / prathama tathA aprathama arthAt donoM samayoM kI apekSA se hone vAlI samudAnakriyA tadubhaya-samudAnakriyA / - 37 airyApathikI kriyA '37.1 paribhASA ! artha raNamaryA tasyAstayA vA paMthA IryApathastatra bhavamIrthApathikametacca zabdavyutpattinimittam / pravRttinimittaM tvidaM sarvatropayuktasya nikaSAyasya samIkSitamanovAkkAyakriyasya yA kriyA tayA yatkarma tadIryApathikaM saiva vA kriyA IryApathiketyucyate / - sUpa 0 zru 2 / a 2 / sU 14 / TIkA (kha) IraNaM IrSyA tasyAstayA vA panthA IryApathaH sa vidyate yasya tadIryApathikam / etaca zabdavyutpattinimittam / pravRttinimittaM tu idam / sarvatropayuktasya nikaSAyasya samIkSitamanovAkkAyakriyasya yA kriyA tathA yatkarma tadIryApathikaM saiva vA kriyA IryApathikA / sUrya 2 / a 2 / sU 14 / dIpikA (ga) riyAvahiya' tti IraNamIryA gamanaM tadviziSTaH panthA IryApathastatra bhavA airyApathikI, vyutpattimAtramidam / pravRttinimittaM tu yatkevalayogapratyayamupazAntamohAditrayasya sAtavedanIyakarmmatayA ajIvasya pudgalarAzerbhavanaM sA airyApathikI kriyA | karmavizeSo iha jIvavyApAre'pyajIva pradhAnatvavivakSayA'jIva kriyeyamuktA, vairyApathika kriyocyate / -- ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TokA (gha) ' iriyAvahiyaM' tti IryA gamanam tadviSayaH panthA mArgaH - IryApathaH, tatra bhavA airyApathikI- kevalakAyayogapratyayaH karmabandha ityarthaH / -bhaga0 za 1 / u 10 / pra 325 / TIkA (Ga) IryApathakarmaNo yA'ti ( hi ? ) nimittabhUtAvavyamAnavedyamAnasya seryApathakriyA / atra ca kAzcit sAmparAyikakarmaNaH AzravaH, kAzcicca na (?) / - siddha 0 a 6 / sU 6 / pR0 12 "Aho Shrutgyanam"
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 kriyA-koza (ca) IryApathanimitteryApathakriyA / - sarva 0 a 6 / sU 5 / pR0 (cha) IryApathakarmanimittA IryApathakriyA / jo airyApathika kriyA prathama samaya meM kriyA hai / 322 / lA 1 - rAja0 a 6 / sU 5 / 0 506 / lA 2 (ja) IryApathakriyA tatra proktA tatkarmahetukA / - zlovA0 a 6 / sU 5 / gA7 / pR0 445 'IraNamIya' gamana kA viziSTa patha yA tarIkA vaha IryApatha usase honevAlI kriyAairyApathikI kriyA - yaha zAbdika--vyautpattika artha hotA hai / jahA~ kevala yoganimitta se sAtAvedanIya karma kA vandha hotA hai vahA~ airyApathikI kriyA hotI hai| ajIva - karmapudgala kA bandha hotA hai| ataH isako ajIvakriyA kA bheda kahA hai yadyapi yaha jIva kA vyApAra hai / karmavizeSa ke bandha kI pradhAnatA kI apekSA isako ajIva airyApathikI kriyA kahA gayA hai / ( dekho ajIva kriyA 12 ) dUsare zabdoM meM yoganimitta - jAne, khar3e hone, sone, baiThane tathA vatra pAtrAdi ke lene rakhane yAvat A~khoM ke palaka ke hilAne mAtra se jo kiyA hotI hai vaha airyApathikI kriyA / isa kriyA se sAtAvedanIya karma kA baMdha hotA hai / - 372 iriyAvahiyA kiriyA duvihA- bajjhamANA veijjamANA ya / -ThAna sthA 2 / 71 / sU. 60 / TokA aipathikI kriyA do prakAra kI hotI hai --- badhyamAna tathA vedyamAna | 37.3 bhedoM kI paribhASA / artha * 1 bajjhamANA airyApathikI kriyA, jA (va) paDhamasamaye baddhA ! - ThANa0 sthA 2 / u 1 / sR 60 / TIkA vadhyamAna ho vaha vadhyamAna- airyApathikI '2 veijjamANA airyApathikI kriyA, bIyasamaye vezyA / -ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA jo airyApathikI kriyA dvitIya samaya meM vedyamAna ho vaha vedyamAna-deryApathiko kriyA hai / 374 airyApathikI kriyA kisake, kaise, kiyatkAlIna hotI hai : -- (ka) ahAvare terasame kiriyaTThANe iriyAvahie tti Ahijjai / iha khalu atta tA saMvuDas aNagArassa IriyAsamiyAsa bhAsAsamiyarasa esaNAsamiyassa AyANabhaMDamattanikvaNAsa miyassa uccArapAsavagakhelasiMghANajallapAriThThAbaNiyAsamiyarasa "Aho Shrutgyanam"
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza maNasamiyarasa vayasamiyAsa kAyasamiyassa maNaguttassa vayaguttarasa kAyaguttassa guttidiyassa guttabhayArissa AuttaM gacchamANassa AuttaM ciTThamANassa AuttaM nisIyamANassa AuttaM tuyaTTamANasa AuttaM bhuMjamANassa AuttaM bhAsamANassa AuttaM vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuchaNaM giNhamANassa vA nikkhivamANassa vA jAva cakkhupamhanivAyamavi asthi vimAyA suhamA kiriyA IriyAvahiyA nAma kji| sA paDhamasamae baddhA puTThA biIyasamae vejhyA tazyasamae nijiNNA sA / baddhA, puTTA, udIriyA, vezyA, nijjiNNA seyakAle akamme yA vi bhava / evaM khalu tassa tappattiyaM ( sAvajjaM) ti Ahijjai, terasame kiriyaTThANe IriyAvahie tti Ahijjai / -sUya 0 zru 2 / a 2 / sU 14 / pR0 146 TIkA- Atmano bhAva AtmatvaM tadarthamAtmatvArtha saMvRtasya manovAkkAyaH / paramArthata evaMbhUtasyaivAtmabhAvo'parasya tvasaMvRtasyAtmatattvameva nAsti sadbhUtAtmakAryakAraNAt / tadevamAtmA) saMvRtasyAnagArasyeryApathikAdibhiH paMcabhiH samitibhimanovAkkAyaiH samitasya tathA timRbhiguptasya / punarguptigrahaNametAbhireva guptibhirgupto bhavatItyasyArthasyAvirbhAvanAyAtyAdarakhyApanArtha veti / tathA guptendriyasya navabrahmacaryaguptyupetabrahmacAriNazca / satastathopayukta gacchatastiSThato niSIdato munestvavartanAMkurvANasya tathopayuktameva vastraM patadgrahaM kaMbalaM vA pAdapuMchanakaM vA gRhNato nikSipato vA yAvaJcakSuHpakSmanipAtamapyupayukta kurvataH sato'tyaMtamupayuktasyApyasti vidyate vividhA mAtrA vimAtrA tadevaM vidhA sUkSmAkSipakSamasaMcalanarUpAdikeryApathikAnAmakriyA kevalinApi kriyate / tathAhi / sayogI jIvo na zaknoti kSaNamapyekaM nizcalaH sthAtumagninA tApyamAnodakavatkArmaNazarIrAnugataH sadA parivartayannevAste / xxx / tadevaM kevalinopi sUkSmagAtrasaMcArA bhavantIha ca kAraNe kAryopacArAttayA kriyayA yadbadhyate karma tasya karmaNo yA avasthAstAH kriyAH / tA eva darzayitumAha / ___ yA sAvakASiNaH kriyA tayA yadbadhyate kama tatprathamasamayaeva baddhaM spRSTaM ceti kRtvA takriyaiva baddhaspRSTatyuktA tathA dvitIyasamaye veditetyanubhUtatRtIyasamaye'tijIrNA / etadukta bhavati / karmayoganimittaM badhyate tasthitizca kaSAyAyattA tadabhAvAna na tasya sAMparAyikasyeva sthitiH kintu yogasadbhAvAdvadhyamAnameva spRSTatAM saMzleSaM yAti / dvitIyasamaye tvanubhUyate tacca prakRtitaH sAtAvedanIyaM sthitito dvisamayasthitikamanubhAvataH zubhAnubhAvaM anuttaropapAtikadevasukhAtizAyi dezato bahupradezamasthirabaMdhaM bahuvyayaM ca tadevaM seryApathikA kriyA prathamasamathe baddhaspRSTA dvitIyasamaye uditA veditA'tijIrNA 12 "Aho Shrutgyanam"
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza bhavati / (seyaM kAle tti) AgAmini tRtIyasamaye tatkarmApekSayA karmatApi ca bhavati / evaM tAvadvItarAgasyaryApratyayikaM kamIdhIyate saMbadhyate / ___ (kha) attattA saMvuDassa aNagArassa IriyAsamiyassa jAva guttabaMbhayAriyassa AuttaM gacchamANassa, ciTThamANassa, nisIyamANassa, tuyaTTamANassa, AuttaM vatthapaDiggahakaMbalapAyapuMchaNaM gehabhANassa, NikkhivamANassa, jAva cakkhupamha nivAyamavi vemAyA suhamA IriyAvahiyA kiriyA kajai, sA paDhamasamayabaddhapuThThA, biiyasamayaveDyA taiyasamayanijariyA, sA baddhA, puTThA, udIriyA, vezyA, nijiNNA, seyakAle akamma vA vi bhv| --bhaga0 za 3 / u 3 / pra 15 / pR0 457-58 TIkA--... 'attattA saMvuDassa' Atmani AtmanA saMvRtasya pratisaMlInasya ityarthaH / etadeva 'IriyAsamiyassa' ityAdinA prapaMcayati ! 'AuttaM' ti Ayuktam - upyogpuurvkmityrthH| 'jAva cakkhupamhanivAyamavi' tti kiM bahunA AyuktagamanAdinA sthUlakriyAjAlenoktana ? yAvaccakSuHpakSmanipAto'pi -- prAkRtatvAlliGgavyatyayaH-- unmeSanimeSamAtrakriyA'pyasti, AstAM gamanAdikA tAvaditi zeSaH / 'vemAya' tti vividhamAtrA antarmuhUrtAdedezonapUrvakoTIparyantasya kriyA, kAlasya vicitratvAt / vRddhAH punarevamAhuH-- "yAvatA cakSayonimeSonmeSamAtrA'pi kriyA kriyate, tAvatA'pi kAlena vimAtrayA stokayA'pi mAtrayA iti / kvacit 'vimAtrA' ityasya sthAne 'sapehAe'tti dRshyte| tatra ca svaprekSayA -svecchayA cakSaHpakSmanipAtaH, na tu parakRtaH / 'suhuma' tti sUkSmabaMdhAdikAlA, 'IriyAvahiya' ti IryApatho gamanamArgaH: tatra bhavA aiApathikIkevalayogapratyayA iti bhaavH| 'kiriya' tti karma saatvedniiymityrthH| 'kajjaI' tti kriyate bhvti-itythH| upazAntamoha-kSINamoha-sayogikevali-lakSaNaguNasthAnakatrayavartivItarAgo'pi hi sakriyatvAt sAtavedya karma badhnAti-- iti bhAvaH / 'se' tti IryApathikI kriyA 'paDhamasamayabaddhapu?' ti baddhA karmatApAdanAt, spRSTA jIvapradezaiH sarzanAt, tataH karmadhAraye, tatpuruSe ca sati ---prthmsmybddhspRssttaa| tathA dvitIye samaye veditA anubhUtatvarUpA - dvitiiysmyveditaa| evaM tRtIyasamaye nirjIrNA-anubhUtasvarUpatvena jIvapradezebhyaH pArizATitA- iti / etadeva vAkyAntareNA''ha sA baddhA spRSTA prathame samaye, dvitIye tu udIritA-udayamupanItA / kimukta bhavati ? beditA, nahi ekasmin samaye udIraNA, udayazca saMbhavati-ityevaM vyAkhyAtam / tRtIye tu nirjIrNA tatazca 'seyakAle' tti eSyatkAle, 'akammaM vA vi' tti akarma api ca bhavati / iha ca yadyapi tRtIye'pi samaye karma akama bhavati, tathApi tatkSaNa eva atItabhAvakarmatvena dravyakarmatvAt tRtIye nirjIrNakarma - iti vyapadizyate, caturthAdisamayeSu tu akarma iti / "Aho Shrutgyanam"
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 61 yukta, IryA, bhASA, eSaNA, AdAnabhaMDa nikSepaNa, uccAraprasravaNa Adi pariSThApana samiti se mana-vacana-kAyA se samita, mana-vacana-kAyA- indriya se gupta, tathA gupta brahmacArI arthAta vizuddha brahmacarya kA pAlana karane vAlA, upayoga sahita calane vAlA, khar3A hone vAlA, baiThane vAlA, bhojana karane vAlA, bolane vAlA tathA upayoga sahita vastra, pAtra, kambala, pAdapoMchana -- rajIharaNa Adi ko grahaNa karane vAlA yA rakhane vAlA yAvat cakSu kI palaka ko bhI upayoga se hilAne vAlA jo AtmArthI saMvRta aNagAra - sAdhu hai usake yoga mAtra sevividha mAtrA vAlI sUkSma airyApathika kriyA lagatI hai / yaha kriyA TIkAkAra ke anusAra upazAntamoha-- kSoNamoha - sayogI kevalI ke lagatI hai / sayogI jIva kSaNamAtra ke liye bhI agni meM tapate hue jala kI taraha nizcala nahIM raha sakate haiM ataH yaha kriyA sayogI kevalI ke bhI lagatI hai / jAne, Ane, calane Adi sthUla kriyA yAvat A~kha kI palaka hilane mAtra kI sUkSmAtisUkSmayaugika kriyA se airyApathika kriyA lagatI hai / yaha kriyA prathama samaya meM baddha aura spRSTa hotI hai, dvitIya samaya meM vedita aura anubhUta hotI hai, tRtIya samaya meM nijIrNa hotI haiM, vaha baddhaspRSTa- udIrita-vedita-nirjjarita kiyA usI tIsare samaya meM akarma ho jAtI hai / isa prakAra sadA jAgrata saMyamI -muniyoM ke bhI airyApathika kriyAsthAna se lagane vAlA ( sAvadya ) kA varNana kiyA gayA hai| yaha terahavA~ airyApathika kriyAsthAna hai / TIkAkAra ke anusAra airyApathika kriyA se sAtAvedanIya sthiti se do samaya kI sthiti vAlA, anubhAva se zubhAnubhAva vAlA tathA anuttaropapAtika devoM ke sukhAtizaya ke samAna tathA pradeza se bahupradeza se asthira bandha tathA bahuvyaya vAle karma kA bandha hotA hai / airyApathika kriyA se mAtra yoga nimitta se karma kA baMdha hotA hai tathA kaSAya ke abhAva meM sAmparAyika sthiti vAlA baMdha nahIM hotA hai kintu yoga ke sadbhAva se baddhaspRSTa hokara saMzleSa ko prApta hotA hai / airyApathika kriyA jIva ke ja0 antarmuhUrta u0 dezonapUrva koTi kAlaparyanta lagatI rahatI hai / '38 sAmparAyikI kriyA 381 paribhASA / artha (ka) samparAyAH - kaSAyAsteSu bhavA sAmparAyikI, sA hyajIvasya pudgalarAzeH karmatayA pariNatirUpA jIvavyApArasyAvivakSaNAdajIva kriyate sA ca sUkSmasamparAyAtAnAM guNAsthAnakavatAM bhavatIti / ThANa0 sthA 2 / u 1 | sU 60 / TIkA " Aho Shrutgyanam"
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 kriyA koza (kha) 'saMparAiyaM ca' tti samparaiti bhramati prANI bhave ebhiriti samparAyAH kaSAyAH, tatpratyayA yA sA sAmparAyikI-kaSAyahetukaH karmabandha ityarthaH / --bhaga0 za 1 ! u 10 / pra 325 / TIkA (ga) samparAyaH saMsAraH / tatprayojanaM karma sAmparAyikam / --sarva0 a6| sU 4 / pR0 321 / lA 1 (gha) samantAtparAbhava AtmanaH smpraayH| karmaNi samantAdAtmanaH parAbhavo'bhibhavaH samparAya ityucyte| tatprojanaM sAmparAyim / tatprayojanaM karma sAmparAyikamityucyate yathA aindramahikamiti / -rAja0 a 6 / sU 4 / pR0 508 / lA 13-16 (Ga) samparatyasminnAtmeti samparAyaH cAturgatikaH saMsAraH / samityayaM samantAdbhAve saMkIrNAdivat parA bhRzArthe samparAyate ca, sa samparAyaH prayojanamasya karmaNaH saampraayikH-sNsaarpribhrmnnhetuH| -siddha 0 a 6 / sU 5 / pR08 (ca) samantataH parAbhUtiH saMparAyaH praabhvH| jIvasya karmabhiH proktastadartha sAmparAyikam // -zlovA0 a6 / sU 4 / gA 4 | pR0 44 samparAya arthAt bhava--saMsAra meM bhramaNa : jisa kriyA se bhava--saMsAra meM prANI bhramaNa kare vaha sAmparAyikI kriyA / 'samparAyAH arthAt kaSAyAH kaSAyoM ke nimitta se jo kriyA ho vaha sAmparAyikI kriyaa| ai-pathikI kriyA kI taraha ajIvakarmavandha kI vivakSA se ise ajIvakriyA kA bheda kahA hai| '36 samyaktva kriyA 36.1 paribhASA / artha (ka) samyaktvaM tattvaM zraddhAnaM tadeva jIvavyApAratvAt kriyA samyaktvakriyA / ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU 60 / TIkA (kha) caityagurupravacanapUjAdilakSaNA samyaktvavardhinI kriyA smyktvkriyaa| -sarva0 a0 6 / sU 5 / pR0 321 / lA:12 -rAja0 a 6 / sU 5 / pR0 506 / lA 16-17 (ga) tatra caityshrutaacaarypuujaastvaadilkssnnaa|| samyaktvavardhanI jJa yA vidbhiH samyaktvasakriyA // ----zlovA0 a6 / sU 5 / gA 2 / pR0445 "Aho Shrutgyanam"
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza (gha) tatra samyaktvakriyA -- samyaktvakAraNam / samyaktvaM ca mohazuddhadalikAnubhavaH prAyeNa tatpravRttA kriyA samyaktva kriyA / - siddha0 a 6 / sU 6 / pR0 11 samyaktva arthAt tattvazraddhAna se jIva ke vyApAra dvArA hone vAlI kiyA ko samyaktvakriyA kahate haiM / -40 midhyAtvakriyA '401 paribhASA / artha 63 (ka) midhyAtvaM atattvazraddhAnaM tadapi jIvavyApAra eveti / -- ThANa* sthA 2 / (kha) ato viparItA midhyAtvakriyA tattvArthA'zraddhAnalakSaNA | -- - siddha0 a 6 / sU. 6 / pR0 11 12 (ga) anya devatAstavanAdirUpA mithyAtvahetukA (kI) pravRttimidhyAtvakriyA | - sarva 0 a 6 / sU 5 / pR0 321 | lA 12-13 - rAja0 a 6 / sU 5 / pR0 506 / lA 17-18 mithyAtvapravardhanI / 1 / sU 60 / TIkA (gha) kuvaityAdipratiSThAdiryA sAmidhyAtvakriyA bodhyA mithyatvodayasaMsRtA // zlovA0 a 3 / sU 5 / gA 3 / pR0 445 arthAt atattvazraddhAna se jIva ke vyApAra dvArA athavA anya devI-devatAoM kI pratiSThA athavA unake pUjanAdi rUpa se honevAlI kriyA mithyAtva kriyA hai / noTa : dekhie 17 tathA 63 / 402 bheda tivihe micchatte pannatta, taMjahA -- akiriyA, aviNae, aNNANe / -ThANa0 sthA 3 / u 3 / sU. 1887 / pR0 215 mithyAtva ke tIna bheda haiM yathA-akriyA, avinaya, tathA ajJAna / "Aho Shrutgyanam" 403 bhedoM kI paribhASA / artha 'akiriya' tti nahi duHzabdArtho yathA azIlA duHzIletyarthaH, tatazcAkriyA- duSTakriyA mithyAtvAdya upahatamyAmokSasAdhakamanuSThAnaM yathA mithyAdRSTerjJAnamapyajJAnamiti evamavinayo'pi, ajJAnam - asamyagjJAnamiti / - ThANa0 sthA 3 / u 3 / sU 187 / TIkA
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 kriyA - koza mithyAtva Adi se upahata kI amokSasAdhaka anuSThAnarUpa duSTakriyA akriyA hai / isI prakAra mithyAdRSTi kA vinaya avinaya kiyA hai| mithyAdRSTi kA jJAna ajJAnakriyA hai / 41 akriyA ( duSprayuktakriyA ) '411 paribhASA / artha 'akiriya' tti nahi duHzabdArtho yathA azIlA duHzIletyarthaH, tatazcAkriyA -- duSTakriyA midhyaatvaadyuphtsyaamoksssaadhkmnusstthaanm| -- ThANa0 sthA 3 / u 3 / sU 187 / TIkA yahA~ nakArAtmaka 'a' upasarga duHzabda kA dyotaka hai jaise azIla ko duHzIla kahA jAtA hai ataH akriyA arthAt mithyAtva Adi se upahata vyakti kA mokSasAdhaka anuSThAna-duSTakriyA arthAt akriyA / 412 bheda akiriyA tivihA pannattA, taMjahA - paogakiriyA, samudAnakiriyA, annAna kiriyA / ThANa0 sthA3 / 3 / sU 187 pR0 215 akriyA ke tIna bheda hote haiM, yathA prayogakriyA, samudAnakriyA tathA ajJAnakriyA / *413 bhedoM kI paribhASA / artha 41.31 prayogakriyA tatra vIryAntarAyakSayopazamAvirbhUtavIryeNAtmanA prayujyate - vyApAryata iti prayogo - manovAkkAyalakSaNastasya kriyA -- karaNaM vyAvRtiriti prayogakriyA, athavA prayogaH - manaHprabhRtibhiH kriyate - badhyata iti prayogakriyA karmetyarthaH, sA ca duSTatvAdakriyA / - ThANa0 sthA 3 / u 3 / sU 180 / TIkA vIryAntarAya karma ke kSayopazama se udbhuta vIrya se AtmA jo vyApAra karatI prayoga hai / mana, vacana, kAya kA prayoga prayogakriyA | duSTatva se pravarttita prayoga kriyA prayoga akriyA / vaha 4132 samudAnakriyA- 'samudANaM' ti prayogakriyayaikarUpatayA gRhItAnAM karmavargaNAnAM samitiHsamyak prakRtibandhAdibhedena dezasarvopaghAtirUpatayA ca AdAnaM - khIkaraNaM samudAna nipAtanAttadeva kriyA-karmeti samudAnakriyeti / - ThANa0 sthA 3 / u 3 / sU 1887 / TIkA "Aho Shrutgyanam"
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza haMdU prayogakriyA kI ekarUpatA se gRhIta karmavargaNAoM kA samyak rUpa se dezasarvopa dhAti rUpa se - AdAna--svIkaraNa samudAnakriyA / *4133 ajJAna kriyA ajJAnAt vA ceSTA kamme vA sA ajJAnakriyeti / -- ThANa0 sthA 3 ajJAna se jo karma athavA ceSTA ho vaha ajJAnakriyA | 42 ajJAnakriyA ( akriyA kA bheda ) 421 paribhASA / artha ajJAnam -- asamyagjJAnamiti, akriyA hi azobhanA kriyaivAto'kriyA | xxx ajJAnAt vA ceSTA karma vA sA ajJAnakriyeti / u 2 / sU 187 / TIkA -- ThA0 sthA 3 / 3 / sU 187 / TokA asamyagjJAna-ajJAna / ajJAna meM jo karma athavA ceSTA ho vaha ajJAnakriyA hai / 42.2 bheda aNNANakiriyA tivihA pannattA, taMjahA maiaNNANakiriyA, suyaaNNANakiriyA vibhaMgaaNgANakiriyA / - ThANa0 sthA 3 / u 3 / sU. 187 / pR 216 ajJAnakriyA ke tIna bheda hote haiM, yathA-matiajJAnakriyA, zrutaajJAna kriyA, tathA vibhaMgaajJAnakriyA / 423 bhedoM kI paribhASA / artha *4231 matiajJAnakriyA- 'annAgakiriya' tti avisesiyA mazciya sammaddiTThissa sA mainnANaM / ma annANaM micchAdiTTizsa suyaMpi emeva // 1 // ti / matyajJAnAt kriyA- anuSThAnaM matyajJAnakriyA evamitare api / - ThANa0 sthA 3 / u 3 / sU 187 / TIkA samyaSTi vAlI mati arthAt matijJAna | mithyAdRSTi vAlI mati matiajJAna huA / matiajJAna arthAt midhyAdRSTi vAlI mati dvArA kI gaI kriyA matiajJAna kriyA hai / *4232 zrutaajJAna kriyA annANaM micchAdiTTizsa suryapi emeva / - ThANa0 sthA 3 / 3 / sU 187 / TIkA / matiajJAna arthAt mithyAdRSTi vAlI mati se hone vAlI matiajJAna kriyA kI taraha hI zrutaajJAna se hone vAlI kriyA bhutaajJAna kriyA hotI hai| I "Aho Shrutgyanam"
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 '42'3'3 vibhaMgaajJAnakriyA --- kriyA - koza vibhaMgo mithyAdaSTeravadhiH sa evAjJAnaM vibhaGgAjJAnamiti / - ThANa0 sthA 3 / u 3 / sU 1887 | TokA mithyAdRSTi kA avadhijJAna vibhaMga hai / mithyAdRSTi kI avadhi vAlA ajJAna vibhaMgaajJAna hai / isa vibhaMga ajJAna se honevAlI kriyA vibhaMga ajJAna kriyA hotI hai / - 43 arthadaMDapratyayika kriyA (sthAna) *431 paribhASA / artha bhUla se jahAnAmae ke purise AyaheDaM vA nAiheDaM vA agAraheDaM vA parivAraheDa vA mittaheu vA nAgaheDaM vA bhUyaheDaM vA jaklaheDaM vA taM daMDaM tasathAvarehiM pANehi sayameva nisirai anneNa vi nisirAvei annaMpi nisiraMtaM samaNuyANai, evaM khalu tara tappattiyaM sAvajjaM ti Ahijjai / paDhame daMDasamAdANe aTThAdaMDavattie tti Ahie / - sUya0 zru 2 / a 2 / sU 2 | pR0 145 samAdAnaM grahaNaM - ( daNDa- samAdAnaM) | TokA daNDaH pApopAdAnasaMkalpastasya x x x / AtmArthAya svaprayojanakRte daNDo'rthadaNDaH pApopAdAnam / - sUya0 zru 2 / a 2 / sU 1 / TIkA yadi koI vyakti apane lie, jAti, ghara, parivAra, mitra, nAga, bhUta aura yakSa ke lie kinhIM basa-sthAvara prANiyoM ke prANa kA ghAta svayaM kare, dUsare se karAve aura ghAta karate hue vyakti kA anumodana kare, to usako arthadaMDapratyayika sAvadyakriyA lagatI hai / yaha 13 kriyAsthAnoM meM pahalA arthadaMDa pratyayika daMDasamAdAna hai / prathama pA~ca kriyAsthAnoM ko daMDa-samAdAna nAma diyA gayA hai kyoMki inameM prAyaH dUsare jIvoM kA upaghAta hotA hai / -44 anarthadaNDapratyayika kriyA (sthAna) '441 paribhASA / artha se jahAnAmae kei purise je ime tasA pANA bhavaMti te no acAra no ajiNAe no maMsAe no soNiyAe evaM hiyayAe pittAe basAe picchAe pucchAe vAlAe siMgAe visANAe daMtAe dADhAe nahAe vhAruNie aTThIe aTThimaMjAe no hiMsisa metti, no hiMsaMti me tti, no hisissaMti me tti ; no putta posaNAe no pasuposaNAe no agAra- parivahaNayAe no samaNa mAhaNa-vattaNAheu no tassa sarIragassa "Aho Shrutgyanam"
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza haja kiMci vipariyAittA bhavaMti ; se hAMtA chettA bhettA lumpaittA vilumpaittA uddavaisA afts bAle verassa abhAgI bhavai aNaTThAdaMDe / se jahAnAmae kei purise je ime thAvarA pANA bhavaMti / taMjahA -- ikkaDAi vA kaDiNA ivA, jaMtugA ivA, paragA 3 vA, mokkhA ivA, taNA ivA, kusA ivA, kucchagA ivA, pavvagA ivA, palAlA ivA, te no putta-posaNAe, to pasuposaNAe, no agAra- parivUhaNayAe, no samaNa-mAhaNa-posaNayAe, no tarasa sarIragassa kiMci vipariyAittA bhavaMti ; se haMtA chettA bhettA luMpaittA viluMpaittA uddavattA ujjhiu bAle verassa AbhAgI bhavai, aNaTThAdaMDe | se jahAnAmae ke purise kacchaMsi vA dahaMsi vA udgaMsi vA daviyaMsi vA valayaMsi vA nUmaMsi vA gahaNaMsi vA gahaNa - viduragaMsi vA varNasi vA vaNavidugAMsi vA pavvayaMsi vA pavvaya-viduggaMsi vA taNAI Usaviya Usaviya sayameva agaNikArya nisirai anneNa vi agaNikAyaM nisirAveza, annaM pi agaNikArya nisitaM samaNujANa aNaTTA daMDe ! evaM khalu tara tappattiyaM sAvajjaM ti Ahijjai / docce daMDa- samAdANe aNaTTAdaMDavattae tti Ahie / - sUya0 zru0 2 / a 2 / sU 3 | pR0 145-46 koI eka vyakti zarIra, camar3I, mAMsa, khUna, hRdaya, pitta, vasA (carabI), paMkha, pU~cha, bAla, sIMga, dA~ta, dAr3ha, nakha, snAyu, haDDI aura asthi majA Adi ke lie trasa jIvoM kI hiMsA nahIM karatA hai yA isane mujhe pahale mArA thA, mAratA hai yA mAregA - yaha vicAra kara yA putra - pazu ke pAlana ke lie, gRhasthAzrama kI unnati ke lie, zramaNa-brAhmaNa kA pAlana karane ke lie yA apane zarIra kI rakSA ke lie, hiMsA nahIM karatA hai parantu viveka ke abhAva meM vyartha kor3Artha - vyasanArtha hI trasa prANiyoM ko chedatA hai, bhedatA hai, kATatA hai, unakI camar3I udher3atA hai aura unheM udvega pahu~cAtA hai vaha ajJAnI unake vaira kA bhAgI banatA hai / yaha trasa kI apekSA anarthadaMDa hai / koI eka vyakti saMsAra meM jo sthAvara prANI hote haiM yathA - ikkaDa, tRNa, vaMzaga, jaMturA, paraga, mokkha, tRNa, kuza, kucchraga, parvaka, palAlAdi (patra, phala, puSpAdi ) prANiyoM kA uparyukta kI taraha punnAdi ke poSaNa ke lie yAvat svazarIrarakSArtha nahIM parantu viveka ke abhAva meM krIr3A Adi nimitta daMDAdi ke prahAra se hanana karatA hai, chedatA hai, bhedatA hai, aMga - - avayava kATatA hai, chAla utAratA hai, nAnA prakAra kI pIr3A upajAtA hai vaha ajJAnI kevala vaira kA bhAgI hotA hai| yaha sthAvara - vanaspatikAya kI apekSA anarthadaMDa hai / kacchAra, jalAzayAdi, jhIlAdi, jala se pariveSTita sthAna, ghAsa se paripUrNa sthAna, aTavI, gahana aTavI, utArabhUmi, vana, vana ke durgamasthala, parvata, parvata ke durgamasthaloM para 13 "Aho Shrutgyanam"
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza tRNa ke Dhera ekatrita karake svayaM unako akAraNa--niruddezya agni se prajjvalita karatA hai, dUsare se prajjvalita karavAtA hai tathA prajjvalita karane vAloM kA anumodana karatA hai--yaha agnikAya kI apekSA anarthadaMDa hai / uparyukta tInoM vyaktiyoM ko anarthadaMDapratyAyika sAvadya kriyA lagatI hai / yaha dUsarA anarthadaMDa pratyayika daMDa-samAdAna hai / TIkA-niSprayojanameva sAvadhakriyAnuSThAnamanarthadaNDaH / -sUya0 zru 2 / a / 2 sU 1 / TIkA '45 hiMsAdaNDapratyayika kriyA ( sthAna ) '451 paribhASA / artha se jahAnAmae kei purise mamaM vA mami vA annaM vA anniM vA hiMsisu vA hiMsai vA hiMsissai vA taM daMDaM tasathAvarehiM pANehiM sayameva nisira3, anneNa vi nisirAvei, annaM pi nisiraMta samaNujANai hiMsAdaMDe! evaM khalu tassa tappattiyaM sAvaja ti Ahijjai / tacce daMDa-samAdANe hiMsA-daMDa-vattie tti Ahie / -sUya0 zru 2 / a 2 / sU 4 / pR0 146 TokA-hiMsanaM hiMsA-prANyupamardarUpA tayA saiva vA daNDo hiMsAdaNDaH / __ -sUya0 zru 2 / a 2 / sU 1 / TIkA yadi koI vyakti yaha socakara ki amuka trasa yA sthAvara prANI ne mujhako yA mere parivAra ko yA svajana ko yA anya kisI ko mArA hai, mAratA hai tathA mAregA usa trasa yA sthAvara jIva ke prANa kA svayameva hanana karatA hai, dUsare se karavAtA hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai usa vyakti ko hiMsAdaMDa-pratyayika sAvadhakriyA lagatI hai| yaha tIsarA hiMsAdaMDapratyAyika daMDa-samAdAna hai| '46 akasmAt daMDapratyayika kriyA (sthAna) 46.1 paribhASA/artha __ se jahAnAmae kei purise kacchaMsi vA jAva vaNa-viduggaMsi vA miyavattie miya-saMkappe miya-paNihANe miya-vahAe gaMtA ee miya tti kAuM annayarassa miyassa vahAe usu AyAmettANaM nisirejA ; 'samiyaM vahissAmi'-tti kaTu tittiraM vA vaTTagaM vA caDagaM vA lAvagaM vA kavoyagaM vA kavi vA kaviMjalaM vA vidhittA bhavai, iha khalu se annarasa aTThAe annaM phusai akamhA daMDe / "Aho Shrutgyanam"
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza xe se jahAnAmae kei purise sAlINi vA vIhINi vA kohavANi vA kaMgUNi vA paragANi vA rAlANi vA niliz2amANe annayarassa taNassa vahAe satthaM nisirejjA, se sAmagaM taNagaM kumudugaM vIhI-UsiyaM kalesuyaM taNaM chiMdissAmitti kaTTu sAliM vA vI vA kohavaM vA kaMgu vA paragaM vA rAlayaM vA dvidittA bhavai, iti khalu se annassa aTThAe annaM kusara akamhA daMDe / evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajjaM Ahijjai / cautthe daMDa - samAdANe amhA daMDa vattie Ahie / sU0 zru 2 : a 2 / sU 5 | pR 146-47 TIkA -- akasmAdanupayuktasya daNDo'kasmAddaNDaH, anyasya kriyayA'nyasya vyApAdanamiti / - sUpa 0 zru 2 / a 2 / sU 1 / TIkA yadi koI baheliyA - zikAra se AjIvikA calAne vAlA vyakti mRga ko mArane ke saMkalpa se mRga kI khoja meM, zikAra ke lie kachAra yAvat durgama vanasthaloM meM jAkara vahA~ kisI mRga - pazu ko dekhakara usako mArane ke vicAra se dhanuSa se tIra chor3e lekina bIca meM hI acAnaka vaha tIra kisI tItara, baTera, cir3iyA, lAvaka, kabUtara, bandara, cAtaka pakSI Adi ko bIMdha de -- yaha kisI eka ko mArane ke uddezya se haThAt kisI anya ko mArane vAlA akasmAt daMDa hai / yaha trasa kI apekSA akasmAtudaMDa hai / yadi koI vyakti-kisAna zAlI, vIhi, kodrava, kaMga, paraka, rAla Adi dhAnya ke kheta meM nirAna karate hue zyAmAdika tRNa vizeSa ko ukhAr3ane ke lie dAMtI - ha~siyA calAve lekina bIca meM hI acAnaka vaha zastra zAli, trIhi, kodrava, kaMgU, paraka, rAla Adi dhAnya ko bhI kATa de / zyAmAdika tRNAvizeSa ko chedane ke uddezya se haThAt zAli Adi dhAnya ko chedane vAlA yaha sthAvara - vanaspatikAya kI apekSA akasmAt - daMDa hai / uparyukta donoM vyaktiyoM ko akasmAt - daMDapratyayika sAvadyakriyA lagatI yaha cauthA akasmAt - daMDa pratyayika daMDa-samAdAna hai / 47 dRSTiviparyAsa pratyayika kriyA ( sthAna ) '471 paribhASA/artha se jahAnAmae ke purise mAIIi vA piIhiM vA bhAIhiM vA bhagiNIhiM vA jAhiM vA puttarhi vA dhUyAhiM vA suNhAhiM vA saddhiM saMvasamANe mittaM amitta meva mannamANe mitte haya pugve bhavai diTThi vipariyA siyAdaMDe | se jahAnAmae - kei purise gAma-vAyaMsi vA nagara- ghAyaMsi vA kheDa-ghAyaMsi kabbar3a-ghAyaMsi maDaMba-ghAyaMsi vA doNa-muha-ghAyaMsi vA paTTaNa ghAyaMsi vA AsamaghAyaMsi vA saMnivesa ghAyaMsi vA niggama ghAyaMsi vA rAyahANi-ghAyaMsi vA ateNaM " Aho Shrutgyanam"
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza teNamiti mannamANe ateNe haya-puvve bhavai didvivipriyaasiyaadNdde| evaM khalu tassa tampattiyaM sAvaja ti Ahijai / paMcame daMDa-samAdANe diTThi-vipariyAsiyA-daMDavattie tti aahie| - sUya 0 zru 2 / a 2 / sU 6 / pR0 147 .. TIkA- dRSTaviparyAso rajjumiva sarpabuddhistayA daMDo dRSTi viparyAso'buddhidaNDaH / tadyathA leSTukAdibuddha yA zarAdyabhighAtena caTakAdivyApAdanam / . -sUya zru 2 ! a 2! sU 1 / TIkA ___ yadi koI vyakti mAtA, pitA, bhAI, vahina, patnI, putra, putrI, putravadhU Adi ke sahavAsa meM rahatA huA jJAtikA paripAlana karane ke liye apane mitra ko zatru samajha kara, bhrama se use mAratA hai / yaha mina ko zatru ke bhUma se mArane vAlA dRSTiviparyAsadaMDa hai / yadi koI vyakti gA~va, nagara, kheDa ( nadI se pariveSTita ), kharvaTa ( pahAr3iyoM ke bIca meM basA huA gA~va), maMDaba ( jisake Asa-pAsa kosoM kI dUrI para koI gA~va na ho), droNamukha ( baMdaragAha), paTTaNa ( ratna Adi kI khadAna vAlA gA~va ), Azrama (tApasoM kA nivAsasthAna ), sanniveza ( kaTakAdi kA vAsa yA maMDI), nigama (vyApAra kA mukhya kendrasthala ), rAjadhAnI para DAkUdala yA anya ke dvArA dhAvA hone para mAra-kATa ke samaya jo cora nahIM hai use cora ke bhrama meM mAra detA hai| yaha acIra ko cora ke bhrama meM mArane vAlA dRSTi-viparyAsadaMDa hai| uparyukta donoM vyaktiyoM ko dRSTiviparyAsadaMDapratyayika sAvadha kriyA lagatI hai| yaha pA~cavA~ dRSTiviparyAsadaMDa-pratyAyika daMDasamAdAna hai| "48 mRSAvAda kriyA ( sthAna ) 48.1 paribhASA / artha--- (ka) sato'palApo'satazca prarUpaNaM mRSAvAdaH, sa ca lokAlokagatasamastavastuviSayo'pi ghttte| -~-pagNa0 pa 22 / sU 1576 / TIkA (kha) mRSAvAdapratyayikaH sa ca sadbhUtanihavAsadbhUtAropaNaH / -sUya0 zru 2 / a 2 ! sU 1 / TIkA (ga) mRSA-mithyAvadanaM vAdo mRSAvAdaH, sa ca dravyabhAvabhedAt dvidhA, abhUtodbhAvanAdibhizcaturdhA vA / - ThANa0 sthA 1 / sU 48 / TIkA - jhUTha bolanA mRSAvAda hai| satya vastu kA apalApa karanA tathA asatya kA pratipAdana karanA mRSAvAda hai / lokAloka meM sthita samasta vastu ke viSaya meM mRSAvAda kriyA ho sakatI hai| "Aho Shrutgyanam"
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 101 '482 mRSAvAda kriyA aura jIva -- se jahAnAmae- kei purise Ayaheu' vA nAiheDaMvA agAraheGa vA parivArahe vA sayameva musaM vayai, anneNaM pi musaM vAei, musaM vayaMtaM pi annaM samaNujANai, evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajjaM ti aahiji| chaThe kiriya-TThANe mosAvattie tti aahie| -sUya0 zru2 / a 2 / sU 7 / pR0 147 koI vyakti apane lie, jAti, gRhasthI yA parivAra ke lie svayaM jhUTha bole, dUsare se jhUTha bulavAe yA jhUTha bolate hue vyakti kA anumodana kare to usako mRSAvAdapratyAyika sAvadya kriyA lagatI hai| yaha chahA mRSAvAdapratyayika kriyAsthAna hai / 483 mRSAvAda kriyA aura jIvadaMDaka : (ka) asthi NaM bhaMte ! jIvANaM pANAivAeNaM kiriyA kajjai ?....." egidiyA jahA jIvA tahA bhANiyavvA, jahA pANAivAe tahA musAvAe / ( dekho kramAMka 224) -bhaga za 1 / u 6 / pra 206 se 215 / pR0 403 __ (kha) asthi NaM bhaMte ! jIvANaM musAvAeNaM kiriyA kanjai ? haMtA, asthi / kamhi NaM bhaMte ! jIvANaM musAvAeNaM kiriyA kajjai ? goyamA ! savvadavvesu, evaM niraMtaraM neraiyANaM jAva vemANiyANaM / -paNNa 0 pa 22 / sU 1576 / pR0 476 jIva mRSAvAda kI kriyA saba dravyoM ke viSaya meM karate haiN| mRSAvAda kI kriyA yadi vyAghAta nahIM ho to chaoM dizAoM ko aura vyAghAta hone se kadAcit tIna dizAoM ko, kadAcit cAra dizAoM ko aura kadAcit pA~ca dizAoM ko sparza karatI hai / mRSAvAda kI kriyA kRta hai, akRta nahIM hai, mRSAvAda kI kriyA AtmakRta hai, parakRta yA tadubhayakRta nahIM hai| yaha kriyA anukramapUrvaka kI jAtI hai binA anukramapUrvaka nahIM kI jAtI hai / nArakI jIva bhI mRSAvAda kI kriyA saba dravyoM ke viSaya meM karate haiM tathA vaha kiyA yAvat niyamapUrvaka chaoM dizAoM ko sparza karatI hai tathA aughika jIva kI taraha anukamapUrvaka kI jAtI hai| ekendriya ko chor3akara yAvata vaimAnika deva taka saba daMDakoM meM nArakI ke samAna kahanA caahie| ekendriyoM kA kathana audhika jIvoM kI taraha kahanA cAhie / .484 mRSAvAda kriyA aura karmaprakRti kA bandha : jIve gaM bhaMte ! pANAivAevaM kai kammapagaDIo baMdhai ? ....." ( pUre pATha ke lie dekho kramAMka 22.5) ( evaM ) jAva micchAdasaNasalle / --paNNa0 pa 22 / sU 1581 se 1584 / pR0.476-80 "Aho Shrutgyanam"
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza mRSAvAdakriyA karatA huA jIva usI prakAra karmaprakRti kA baMdha karatA hai jaisA prANAtipAta kiyA karatA huA jIva karmaprakRti kA baMdha karatA hai - [ dekho kramAMka 225] 102 * 46 adattAdAna kriyA ( sthAna 461 paribhASA / artha - (ka) adattasya parakIyasyA''dAnaM svIkaraNamadattAdAnaM steyam / - sUya0 2 / a 2 / sU 1 / TIkA (kha) yad vastu grahItuM dhArayituM vA zakyate tadviSayamAdAnaM bhavati na zeSaviSayam ato'dattAdAnasUtre 'gahaNadhAraNijje davvesu' ityuktam | -- paNa 0 pa 22 / sU 1577 / TIkA (ga) adattasya - svAmijIvatIrthaMkara gurubhiravitIrNasyAnanujJatasya sacittAcittamizrabhedasya vastunaH AdAnaM - grahaNamadattAdAnaM cauryamityarthaH taca vividhopAdhivazAdanekavidhamiti / - ThANa0 sthA 1 / sU 48 / TIkA dUsare kI vastu ko usake svAmI Adi kI AjJA ke binA grahaNa karanA, svIkAra karanA, dhAraNa karanA adattAdAna - corI karanA adattAdAna hai / adattAdAna jo dravya yA vastu grahaNa kI jA sakatI hai yA dhAraNa kI jA sakatI hai usIke viSaya meM ho sakatA hai| anya viSayoM meM nahIM / adattAdAna ke nimitta se hone vAlI kriyA - adattAdAnakriyA / 462 adattAdAnakriyA aura jIva : se jahAnAmae ke purise Ayaheu' vA jAva parivAraheDa' vA sayameva adiSNa Adiya, anneNa vi adiSNa AdiyAvei, adiNNaM AdiyaMta annaM samagujANai, evaM khalu tassa tampattiyaM sAvajjaM ti Ahijjai / sattame kiriya-hANe adiNNAdANavattie tti Ahie / - sU0 zru0 2 / a 2 | sU 8 / pR0 147 yadi koI vyakti apane lie, jAti, gRhasthI yA parivAra ke lie svayaM adattAdAna grahaNa kare arthAt corI kare, dUsare se karavAe aura corI karate hue kA anumodana kare to usa vyakti ko adattAdAnapratyayika sAvadyakriyA lagatI hai / yaha sAtavA~ adattAdAnapratyayika kriyAsthAna hai / *463 adattAdAnakriyA aura jIvadaNDaka : +-- (ka) atthi NaM bhaMte! jIvANaM pANAzvAeNaM kiriyA kajjai ? xxx / egiMdiyA jahA jIvA tahA bhANiyavvA / jahA pANAivAe XXX tahA adinnAdANe (dekho kramAMka 1 | u 6 | pra0 206 se 215 / pR0 403 *224) bhaga "Aho Shrutgyanam"
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyAM-koza 103 (kha) asthi NaM bhaMte ! jIvANaM adinnAdANeNaM kiriyA kajjai ? hatA, atthi / kamhi NaM bhaMte ! jIvANaM adinnAdANeNaM kiriyA kajai ? goyamA ! gahaNadhAraNijjesu davvesu, evaM nerajhyANaM niraMtaraM jAva vemANiyANaM / -paNNa0 pa 22 / sU1577 / pR0 476 jIva adattAdAna kriyA grahaNa aura dhAraNa karane yogya dravyoM ke viSaya meM karate haiM / adattAdAnakriyA yadi vyAghAta nahIM ho to chaoM dizAoM ko aura vyAghAta hone se kadAcit tIna dizAoM ko, kadAcita cAra dizAoM ko aura kadAcita pA~ca dizAoM ko sparza karatI hai| adattAdAna kriyA kRta hai, akRta nahIM hai ; adattAdAnakriyA AtmakRta hai, parakRta yA tadubhayakRta nahIM hai| yaha kriyA anukramapUrvaka kI jAtI hai binA anukramaparvaka nahIM kI jAtI hai| jo kriyA kI jA rahI hai tathA kI jAyegI---yaha saba anukamaparvaka kI jAtI hai kintu vinA anukramapUrvaka nahIM kI jAtI hai / nArakI jIva bhI adattAdAnakriyA grahaNa aura dhAraNa karane yogya dravyoM ke viSaya meM karate haiM tathA yaha kriyA yAvata niyamapUrvaka chauM dizAoM ko sparza karatI hai tathA audhika jIva kI taraha anukramapUrvaka kI jAtI hai / ekendriya ko chor3akara yAvata vaimAnika deva taka saba daMDakoM meM nArako ke samAna kahanA caahie| ekendriyoM kA kathana audhika jIvoM kI taraha kahanA cAhie / 46.4 adattAdAnakriyA aura karmaprakRti kA baMdha : jIve NaM bhaMte ! pANaivAeNaM kal kammapagaDIo baMdhai ? ................ " ( pUre pATha ke lie dekho kramAMka 225) ( evaM ) jAva micchaadsnnslle| -paNNa0 pa 22 / sU 1581 se 1584 / pR0 476.80 adattAdAnakriyA karatA huA jIva usI prakAra karma-prakRti kA bandha karatA hai jaisA prANAtipAtakriyA karatA huA jIva karmaprakRti kA baMdha karatA hai / (dekho kramAMka '225) .50 adhyAtma-pratyayika kriyA ( sthAna ) 501 paribhASA | artha :. se jahAnAmae - kei purise natthi NaM kei kiMci visaMvAdei sayameva hINe dINe du? dummaNe oya-maNasaMkappe ciMtA-soga-sAgara-saMpaviDhe karayala-palhatha-muhe aTTajhAgovagae-bhUmi-gaya-diTThie jhiyAi, tassa NaM ajjhatthayA AsaMsajhyA cattAri ThANA evamAhijjaMti, taMjahA-kohe, mANe, mAyA, lohe, ajjhatthameva koha-mANa mAyA "Aho Shrutgyanam"
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 kriyA-koza lohe, evaM khalu tassa tappattiyaM sAvaja ti Ahijjai / aTTame kiriyaTThANe ajjhatthavattie tti aahie| -sUya0 zru 2 / a 2 / sU 6 / pR0 147 TIkA- AtmanyadhyadhyAtma, tatra bhava AdhyAtmiko daNDastadyathA--ninimittameva durmanA upahatamanaHsaMkalpo hRdayena hriyamANazcintAsAgarAvagADhaH santiSThate / --sUya 0 zru 2 / a 2 / sU 1 / TIkA __yadi koI vyakti viSAda kA koI kAraNa na hone para bhI hona-dIna-duSTa aura bure vicAra karatA rahatA hai ; anavasthita-asthira saMkalpa vAlA hotA hai ; cintA-zokasAgara meM DUbatA rahatA hai; hathelI meM mu~ha rakhakara, ArtadhyAna meM lIna hokara bhUmi kI ora ekAgracitta se dekhatA rahatA hai| usakI AtmA meM krodha-mAna-mAyA-lobha ke bhAva svacitta se utpanna hote rahate haiM tathA isa prakAra svataH utpanna krodha-mAna-mAyA-lobha kI bhAvanA se vinA nimitta usakA adhyAtma duSTa hotA rahatA hai aise apane ApameM zoka magna vyakti ke adhyAtmapratyayika sAvadhakriyA lagatI hai| yaha AThavA~ adhyAtmapratyayika kriyAsthAna hai / bure vicAra usa vyakti kI AtmA meM svataH binA kisI bAhya nimitta ke utpanna hote rahate haiM tathA usakI AtmA meM hI ramaNa karate haiM isalie inako adhyAtma kahA hai tathA inake kAraNa se honevAlI kriyA arthAt karmabaMdha ko adhyAtmapratyayika sAvadha kriyA kahA hai| *51 mAnapratyayikI kriyA ( sthAna ) 51.1 paribhASA | artha jAti, kula, bala, rUpa, tapa, zruta, lAbha, aizvarya, prajJA Adi ke mada-ahaMkAra-abhimAna-garva-ghamaMDa ke nimitta se hone vAlI kriyA mAnapratyAyikI kriyA hai| sarva dravyoM ke viSaya meM mAnapratyayikI kriyA ho sakatI hai| jAti, kulAdi mada ke kAraNa anya ke prati avahelanA, nindA, ghRNA, bhartsanA, parAbhava aura tiraskAra-apamAna ke bhAva honA yA anya kI avahelanA Adi karanA mAnapratyayikI kriyA ke lakSaNa hai / 51.2 mAnapratyayikI kriyA aura jIvadaMDaka : (ka) atthi NaM bhaMte ! jIvANaM pariggaheNaM kiriyA kajai ? haMtA, asthi ! kamhi NaM bhaMte ! jIvANaM parimgaheNaM kiriyA kanjai ? goyamA ! savvadavvesu, evaM neraiyANaM jAva bemaanniyaarnn| evaM xxx mANaNaM xxxl savvesu jIvaneraiyabhedesu (bhedeNaM ) bhANiyavvaM ( bhANiyavvA ) niraMtaraM jAva vemANiyANaM ti / paNNa0 pa 22 / sU 1576 / pR0 476 "Aho Shrutgyanam"
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 105 kisI jIva yA ajIva vastu ke prati ahaMkAra, abhimAna yA mada ke bhAva lAnA mAna hai| ye bhAva kaSAya mohanIya karma ke udaya yA udIraNA se utpanna hote haiM / mAna kI kriyA ajIva tathA jIva sabhI dravyoM ke prati jIva karate haiN| nArakI se lekara vaimAnika deva taka ke jIva sabhI dravyoM ke prati mAna kI kriyA karate haiM / (kha) atthi NaM bhaMte ! jIvANaM pANAivAeNaM kiriyA kajai ? haMtA, asthi xxx / egidiyA jahA jIvA tahA bhANiyatrA, jahA pANAivAe tahA xxx kohe jAva micchAdasaNasalle / ( dekho kramAMka 22.4 ) -bhaga0 za 1 / u 6 / pra 215 / pR0 403 jIva mAna se kriyA karate haiN| mAnakriyA yadi vyAghAta nahIM ho to chaoM dizAoM ko aura vyAghAta hone se kadAcita tIna dizAoM ko, kadAcit cAra dizAoM ko, kadAcit pA~ca dizAoM ko sparza karatI hai| mAnakriyA AtmakRta hai, parakRta yA ubhayakRta nahIM hai / yaha kriyA anukramapUrvaka kI jAtI hai binA anukramapUrvaka nahIM kI jAtI hai / nArakI jIva bhI mAnakriyA saba dravyoM ke viSaya meM karate haiM ! yaha kriyA yAvata niyamapUrvaka chaoM dizAoM ko sparza karato hai tathA audhika jIva kI taraha yAvat anukramapUrvaka kI jAtI hai| ekendriya ko chor3akara yAvat vaimAnika deva taka saba daMDakoM meM nArakI ke samAna kahanA cAhie ! ekendriyoM kA kathana audhika jovoM kI taraha kahanA cAhie ! "51.3 mAnapratyayika kriyA aura jIva (ka) se jahAnAmae-kei purise jAi-maeNa vA, kula-maeNa vA, bala-maraNa vA, rUva-maeNa vA, tava-maeNa vA, suya-maeNa vA, lAbha-maeNa vA, issariya-maeNa vA, pannAmaeNa vA, annayareNa vA, maya-ThANeNaM matte samANe paraM hIlei, niMdei, khisai, garahai, paribhavai, avamannei, ittarie ayaM, ahamaMsi puNa visiTTha-jAI-kula-balAi-guNovavee --evaM appANaM samukatse, deha-ccue kamma-biie avase payAi / taMjahA-gabbhAo gambhaM, jammAo jammaM, mArAo mAraM, naragAo naragaM, caMDe, thaddha cavale mANI yAvi bhavai / evaM khalu tassa tapattiyaM sAvaja ti aahijji| navame kiriyaTThANe mANavattie tti aahie| -sUya0 zru 2 / a2 ! sU 10 / pR0 147-48 . yadi koI vyakti jAtimada, kula, bala, rUpa, tapa, zruta, lAbha, aizvarya, prajJAmada Adi ke mada meM unmatta hokara dUsare manuSyoM kI avahelanA, nindA, ghRNA, bhartsanA, parAbhava aura tiraskAra karatA hai tathA mana meM socatA hai ki ye vyakti itara--nIca pAmara haiM tathA maiM viziSTa jAti, kula, balAdi guNoM se yukta huuN| isa prakAra ahaMkAra meM cUra vaha vyakti deha ko chor3akara 14 "Aho Shrutgyanam"
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 kriyA-koza karma ke vazIbhUta saMsAra meM paravaza paribhramaNa karatA hai yathA garbha ke pazcAt garbha ko, janma ke pazcAt janma ko, mRtyu ke pazcAt mRtyu ko, naraka ke pazcAt naraka ko prApta hotA rahatA hai / aise raudra ahaMkArI, vinayahIna, capala, abhimAnI vyakti ko mAnapratyayika sAvadya kriyA lagatI hai / yaha navavA~ mAnapratyayika kriyAsthAna hai / TIkA-jAtyAdhaSTamadasthAnopahatamanAH parAvamadarzI tasya mAnapratyayiko daNDo bhavati / ---sUya0 zra2 / a2| sU.1 TIkA 51.4 mAnapratyayika kriyA aura karmaprakRti kA baMdha : jIve gaM bhaMte ! pANAivAeNaM kai kammapagaDIo baMdhai ?........... ( pUre pATha ke lie dekho kramAMka 22.5) (evaM) jAva micchaadsnnslle| -paNNa0 pa 22 / sU 1584 ! pR0 476-80 mAnapratyayika kriyA karatA huA jIva usI prakAra karmaprakRti kA baMdha karatA hai jaisA prANAtipAta kriyA karatA huA jova karmaprakRti kA baMdha karatA hai (dekho kramAMka 225) .52 mitradveSapratyayika kriyA ( sthAna ) 52.1 paribhASA/artha : se jahAnAmae-kei purise mAIhiM vA piIhiM vA bhAIhiM vA bhaiNIhiM vA bhajAhiM vA dhUyAhiM vA puttehiM vA suNhAhi vA saddhiM saMvasamANe tesiM annayaraMsi ahA-lahugaMsi avarAhasi sayameva garuyaM daMDaM nivatta i, taMjahA--sIodagaviyaDaMsi vA kAyaM uccholittA bhavai, usiNodagaviyaDeNa vA kArya osiMcitA bhavai, agaNikAyeNaM kAyaM uvaDahittA bhavai, jotteNa vA vetteNa vA nettaNa vA tayAi vA ( kaNNaNa vA chiyAe vA) layAe vA ( annayareNa vA dava-raeNa vA ) pAsAI uddAlittA bhavai, daMDeNa vA aTThINa vA muTThINa vA lekhUNa vA kavAleNa vA kArya AuTTittA bhavai / tahappagAre purisajAe saMvasamANe dummaNA bhavai, pavasamANe sumaNA bhavai / tahappagAre purisajAe daMDa-pAsI daMDa-gurue, daMDa purakaDe ahie, imaMsi logaMsi ahie, paraMsi logaMsi saMjalaNe kohaNe piTThimaMsI-yAvi bhavai / evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajaM ti Ahijjai / dasame kiriyaTThANe mitta-dosa-vattie tti Ahie / -sUya0 2 2 / a2 / sU 11 / pR0 148 yadi koI vyakti mAtA, pitA, bhAI, bhaginI, strI, putrI, putra, putravadhU Adi anya parijanoM ke sAtha rahate hue unameM se kisI ke thor3e se aparAdha ke badale krodhita hokara bhArI "Aho Shrutgyanam"
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 107 yA kaThora daMDa detA hai, jaise ki zItakAla meM ThaNDe pAnI meM DubonA, garmI ke dinoM meM garama jala chir3akanA, Aga se zarIra ko dAganA, beMta, char3I, rassI, cAbuka, kor3e Adi se mAra-mAra kara pITha kI khAla udher3a denA aura DaMDe se, hAr3a se, muSTi se, patthara se, ThIkare se zarIra para prahAra karanA / kSudra aparAdha ke lie kaThora daMDa dene vAle isa prakAra ke vyakti ke sAtha rahane se mana meM bar3I azAnti hotI hai tathA usako chor3akara alaga rahane se zAnti milatI hai| choTe aparAdha ke lie bar3A daMDa dene vAlA aisA vyakti choTI sI bAta para atyanta kodhita hotA hai, jhUra daMDa detA hai tathA sadA daMDa dene ke lie tatpara rahatA hai / vaha vyakti isa loka meM bhI apanA ahita karatA hai, paraloka meM bhI ahita karatA hai kyoMki vaha jIva kSaNa-kSaNa meM IrSyA se jalatA hai, kodhita hotA hai, pITha pIche nindA karatA hai| aise vyakti ko mitradveSapratyAyika sAvadhakriyA lagatI hai| yaha dazavA~ mitradUSapratyayika kriyAsthAna hai| TIkA---mitrANAmupatApena doSo mitradoSastatpratyayiko daNDo bhavati / __ ---sUya zru 2 / a 2 / sU 1 / TIkA '53 lobhapratyayika kriyA (sthAna) 53.1 paribhASA | artha(ka) lobhapratyayiko lobhanimitto daNDa iti / --sUya0 zru 2 / a 2 / sU1 / TIkA kisI jIva-ajIva dravya kI kAmanA-liptA-lAlasA-Asakti-mucchI se honevAlI kriyA lobhapratyayika kriyA hai| .53.2 lobhapratyayika kriyA aura jIvadaNDaka : (ka) asthi NaM bhaMte! jIvA NaM pariggaheNaM kiriyA kajai ? haMtA, asthi / kamhi NaM bhaMte ! jIvA NaM parigAheNaM kiriyA kajai ? goyamA! savvadamvesu, evaM nerakyANaM jAva vemANiyANaM evaM xxx lobheNaM xxx / savvesu jIvaneraiyabhedesu (bhedeNaM) bhANiyavvaM ( bhANiyavvA ) niraMtaraM jAva vemANiyANaM ti| --paNNa0 pa 22 / sU0 1576-80 / pR0 476 kisI jIva yA ajIva vastu ke prati kAmanA-lAlasA-lipsA-mUcrchA bhAva lAnA lobha hai / ye bhAva kaSAya mohanIya karma ke udaya yA udIraNA se utpanna hote haiM ! lobha se kriyA ajIva tathA jIva sabhI dravyoM ke prati jIva karate haiN| nArakI se lekara vaimAnika deva taka ke jIva sabhI dravyoM ke prati lobha se kriyA karate haiN| "Aho Shrutgyanam"
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza (kha) atthi NaM bhaMte ! jIvA NaM pANAzvAe NaM kiriyA kajjai ? haMtA, asthi / xxx / egiMdiyA jahA jIvA tahA bhANiyavvA, jahA pANA ivAe tahA xxx kohe jAva micchAdaMsaNasalle | ( dekho kramAMka 22 4 ) 108 -bhaga0 za 1 / u 6 / pra 215 / pR0 403 jIva lobha se kriyA karate haiN| lobhakriyA yadi vyAghAta nahIM ho to chaoM dizAoM ko aura vyAghAta hone se kadAcita tIna dizAoM ko, kadAcit cAra dizAoM ko, kadAcita pA~ca dizAoM ko sparza karatI hai / lobhakriyA AtmakRta hai, parakRta yA ubhayakRta nahIM hai / yaha kiyA anukramapUrvaka kI jAtI hai, binA anukramapUrvaka nahIM kI jAtI hai / nArakI jIva bhI lobhakriyA saba dravyoM ke viSaya meM karate haiM tathA yaha kriyA yAvata niyamapUrvaka chaoM dizAoM ko sparza karatI hai tathA audhika jIva kI taraha yAvat anukramapUrvaka kI jAtI hai / ekendriya ko chor3akara yAvata vaimAnika deva taka saba daNDakoM meM nArakI ke samAna kahanA cAhie | ekendriyoM kA kathana audhika jIva kI taraha kahanA cAhie / 53.3 lobhapratyayika kriyA kA sadRSTAnta vivecana : je ime bhavati, taMjahA- AraNiyA AvasahiyA gArmatiyA kaNhuI- rahassiyA no bahu-saMjayA no bahu-paDi - virayA sabva pANa-bhUya-jIva-satehiM te appaNI saccAmosAIM evaM vijjaMti / ahaM na haMtavyo, anne haMtavvA, ahaM na ajjAveyavvo, anne ajjAveyavvA, ahaM na parigheyavvo, anne parigheyavvA, ahaM na paritAveyavvo, anne paritAveyavvA, ahaM na uhaveyavvo, anne uddaveyavvA / evameva te itthi kAmehiM mucchiyA giddhA gar3hiyA garahiyA ajkovavannA jAva vAsAIM cau-paMcamAI, cha-isamAI appayaro vA bhujjayaro vA bhuMjittu bhoga bhogAi kAla-mAse kAlaM kizvA annayaresu kibbisie ThANesu ubavattAro bhavaMti / tao vippamuccamANe bhujjo bhujjo elamUyattAe tamUyattAe jAi - mUyattAe paJcAyati / evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajjaM ti Ahijjai / duvAlasame kiriTThANe lobhavattie tti Ahie / - sUya0 zra 2 / a 2 / s 13 / 10 148-46 kaI vyakti araNyavAsI haiM, kaI parNakuTIvAsI haiM, kaI grAma ke samIpa rahane vAle haiM, kaI rahasyavAdI- -- gupta sAdhanA karane vAle haiN| aise zramaNa-brAhmaNa pUre saMyata nahIM hote haiM, sarvatra pAlaka bhI nahIM hote haiM tathA sarvaprANa- bhUta-jIva sattva kI hiMsA se nivRtta nahIM hote haiM ve adhUre saMyati satyAsatya mizrabhASA bolate haiM -- yathA - varNottama ko nahIM mAranA cAhie, una para AjJA nahIM calAnI cAhie, unakA parighAta nahIM karanA cAhie, unako paritApa "Aho Shrutgyanam"
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 106 nahIM denA cAhie, una para upadrava nahIM karanA cAhie, lekina zUdra-kSudra Adi ko mAranA cAhie, unapara AjJA calAnI cAhie, unakA parighAta karanA cAhie, unako paritApa denA cAhie, una para upadrava karanA cAhie / isa prakAra parapIr3A ke upadeza se unake prANAtipAta se virati nahIM hotI hai| strI aura anya kAmabhoga meM mUrcchita, gRddha, Asakta, atyanta Asakta tathA ekAgracitta--raMge hue vyakti, cAra, pA~ca, chaH yA dasa varSa yA alpakAla yA bahukAla taka gRhavAsa ko chor3a dete haiM tathA tapasyA karate hai lekina lobha ke vazIbhUta bhogoM ko nahIM chor3a sakate haiM aura ve bhogoM ko bhogate hue yathAsamaya kAla Ane se marakara asura yA kilviSI deSoM meM utpanna hote haiM aura usa devasthAna se nikalakara yadi ve manuSyabhava pate bhI haiM to ve bArabAra gUMge, bahare, janmAndha, janmase gUMge hote haiN| aise vyakti ko lobhapratyayika sAvadhakriyA lagatI hai / yaha bArahavA~ lobhapratyayika kriyAsthAna hai / yadyapi uparyukta varNita bhikSu, RSi, tApasAdi alpakAlIna yA bahukAlIna gRhatyAgI hote haiM tathA kaThina tapasyA karate haiM lekina lobha ke prAbalya se sarva parigraha kA parityAga nahIM kara sakate haiM ataH kAma-bhogoM se nivRtta nahIM ho sakate haiM / aise bhogI, adhure saMyatiyoM ke lobha ke kAraNa se lobhapratyayika sAvadya kriyA lagatI hai ! sAmAnya vyakti parigraha kA tyAga nahIM kara sakate haiM ataH lobha se bhI unako chuTakArA nahIM milatA hai / isalie yahA~ sAmAnya vyaktiyoM kA vivecana nahIM karake AgamakAra ne anyatIthIM- gRhatyAgI tapasvI vyaktiyoM kA vivecana kiyA hai| ve gRhatyAgI hokara, pravajita hokara, kaThina tapasyA karate hue bhI katipaya parigrahoM kA tyAga nahIM kara sakate haiM ataH bhogoM se aura lobha se mukti nahIM pA sakate haiM / 53.4 lobhapratyayika kriyA aura karmaprakRti kA baMdha : jIve NaM bhaMte ! pANaivAeNaM kai kammapagaDIo baMdhai ?............ ( pUre pATha ke liye dekho kramAMka 22.5) ( evaM ) jAva micchaadsnnslle| -paNNa0 pa 22 / sU 1581 se 1584 ! pR0 476-80 lobhapratyayika kriyA karatA huA jIva usI prakAra karmaprakRti kA baMdha karatA hai jaisA prANAtipAta kiyA karatA huA jIva karmaprakRti kA baMdha karatA hai| "Aho Shrutgyanam"
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 kriyA - koza * 54 maithuna ( abrahmacarya ) pApasthAna kriyA -54 1 paribhASA / artha :-- (ka) maithunAdhyavasAyospi citralepakASThAdikarmagateSu rUpeSu rUpasahagateSu vAyAdiSu tato maithunasUtre uktam- 'vesu vA rUvasahagaesu vA' iti / - paNNa0 pa 22 / sU 1578 / TIkA (kha) tathA mithunasya - strI-puMsalakSaNasya karma maithunam - abrahma / -ThANa0 sthA 1 / sU 48 / TIkA adhyavasAya se athavA rUpavAn dravya nArakI se lekara vaimAnika devoM taka citrita athavA dAru kAryAdigata rUpa meM ( stryAdi ) ke viSaya meM jIva maithunakriyA karatA hai / ke jIva isI prakAra maithunakriyA karate haiM / 542 bheda (ka) paDikkamAmi XXX aTThArasavihe abhe / --Ava 0 A 4 / sU 6 | pR0 1168-66 (kha) tathA mithunasya - strIpuMsalakSaNasya karma maithunam - abrahma, tat manovAkkAyAnAM 'kRtakAritAnumatibhiraudArikavaikriyazarIraviSayAbhiraSTAdazadhA vividhopAdhito bahu vidhataraM veti / -ThANa0 sthA 1 / sU 48 | TIkA strI-puruSa ke samparka se maithunakriyA hotI hai| yaha mana-vacana-kAya kI apekSA se tIna prakAra kI tathA ina tInoM kI kRta-kArita anumodita ( karatA hU~, karAtA hU~, kiye hue kA anumodana karanA kI apekSA se nau bheda hue / phira ina nau bhedoM ke audArika tathA vaikiya zarIra ke bheda kI apekSA maithuna kriyA ke kula aThAraha bheda hue / athavA anya nAmoM se ( upAdhi se ) isake aneka bheda haiM yA ho sakate haiM / 543 maithuna ( abrahmacarya ) kriyA tathA jIvadaMDaka (ka) atthi NaM bhaMte ! jIvA NaM pANAzvAeNaM kiriyA kajjai ? xxx | egiMdiyA jahA jIvA tahA bhANiyavvA, jahA paraNAzvAe tahA xxx mehuNe / ( dekho 224 ) -- - bhaga0 za 1 / 36 / pra 215 | pR0 403 (kha) asthi NaM bhaMte ! jIvA NaM mehuNeNaM kiriyA kajjai ? haMtA, atthi / kamhi NaM bhaMte! jIvA NaM mehuNeNaM kiriyA kajjai ? goyamA ! rUvesu vA rUvasahagaesu yA davve evaM neraiyANaM niraMtaraM jAva vaimANiyANaM / "Aho Shrutgyanam" - paNNa0 pa 22 / sU 1578 | pR0 476 jIva maithuna kI kriyA rUpa athavA rUpavAn dravya ( stryAdi ) ke viSaya meM karate 1
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 111 maithunakriyA yadi vyAghAta nahIM ho to chaoM dizAoM ko aura vyAghAta hone se kadAcita tIna dizAoM ko, kadAcita cAra dizAoM ko aura kadAcita pA~ca dizAoM ko sparza karatI hai / maithuna kI kriyA kRta hai, akRta nahIM hai, maithuna kI kriyA AtmakRta hai, parakRta yA tadubhayakRta nahIM hai / yaha kriyA anukramapUrvaka kI jAtI hai binA anukramapUrvaka nahIM kI jAtI hai / nArakI jIva bhI maithuna kI kriyA saba dravyoM ke viSaya meM karate haiM tathA vaha kriyA yAvat niyamapUrvaka chaoM dizAoM ko sparza karatI hai tathA audhika jIva kI taraha yAvat anukramapUrvaka kI jAtI hai / ekendriya ko chor3akara yAvat vaimAnika deva taka nArakI kI taraha kahanA cAhie / ekendriyoM kA kathana audhika jIva kI taraha kahanA cAhie / -544 abrahmacarya kriyA aura karmaprakRti kA baMdha :-- jIve NaM bhaMte! pANAivANaM kai kammapagaDIo baMdhai ? (pUre pATha ke liye dekho kramAMka *22deg5 ) ( evaM ) jAva micchAdaMsaNasalle / -paNNa0 pa 22 ! sU 1584 / pR0 476-80 maithuna ( abrahmacarya ) kriyA karatA huA jIva usI prakAra karmaprakRti kA baMdha karatA hai jaisA prANAtipAta kriyA karatA huA jIva karmaprakRti kA baMdha karatA hai / ( dekho kramAMka 225 ) ' 55 krodhapratyayika pApasthAna kriyA *551 paribhASA / artha kisI vastu -- dravya ke prati kisI kAraNa pradveSa-- aprIti ho jAne se usa vastu - dravya ke prati krodha kopa- roSa - gussA - rosa ugratA - akSamA bhAva hone ke nimitta se honevAlI kriyA krodha kiyA hai| yaha kriyA saba dravyoM ke prati ho sakatI hai / 'svaparAtmano'prItilakSaNaH krodhaH' arthAt sva-para yA sarva dravyoM ke prati aprIti bhAva honA kodha kA lakSaNa hai / 552 krodhapratyayika kriyA aura jIvadaNDaka (ka) atthi NaM bhaMte ! jIvA NaM pariggaddeNaM kiriyA kajjai ? haMtA, asthi / kamhi NaM bhaMte! jIvA NaM pariggaNaM kiriyA kajjai ? goyamA ! savvadavvesu, evaM " Aho Shrutgyanam"
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 kriyA-koza neraiyANaM jAva vemANiyANaM / evaM koheNaM xxx| savvesu jIvaneraiyabhedesu ( bhedeNaM) bhANiyavvaM ( bhANiyavvA ) niraMtaraM jAva vemANiyANaM ti xxx ! --paNNa0 pa 22 / sU 1576-80 / pR0 476 kisI jIva yA ajIva vastu ke prati ugra yA roSa bhAva lAnA krodha hai / ye bhAva kaSAya mohanIya karma ke udaya yA udIraNA se utpanna hote haiM / krodhakriyA ajIva tathA jIva sabhI dravyoM ke prati jIva karatA hai| nArakI se lekara vaimAnika deva taka ke jIva sabhI dravyoM ke prati krodha se kriyA karate haiN| (kha) atthi NaM bhaMte ! jIvANaM pANAivAeNaM kiriyA kajjai ? haMtA, asthi / sA bhaMte ! kiM puTThA kajai, apuTThA kajai ? jAva nivvAdhAeNaM chadisiM, vAghAyaM paDucca siya tidisi, siya caudisi, siya paMcadisiM / sA bhaMte ! kiM kaDA kajjai, akaDA kajai ? goyamA ! kaDA kajai, no akaDA kajjai / sA bhaMte ! kiM attakaDA kajjai, parakaDA kajai, tadubhayakaDA kajai 1 goyamA ! attakaDA kanjai, no parakaDA kajjai, no tadubhayakar3A kajjai / sA bhaMte ! kiM ANupuvvi kaDA kajjai, aNANupurdiva kaDA kanjai ? goyamA ! ANupuvi kaDA kajjai, No aNANupuvvi kaDA kajjai, jA ya kaDA jA ya kajjai jAya kajjisai savvA sA ANupuzvikaDA no aNANupubdhi kaDatti vattavvaM siyaa| atthi NaM bhaMte ! nerajhyANaM pANAivAyakiriyA kajjai ? haMtA, asthi / sA bhaMte! kiM puTThA kajai, apuTThA kajjai ? jAva niyamA chahisiM kajjai, sA bhaMte ! kiM kaDA kajjai akaDA kajjai ? taM ceva jAva no aNANupubdhi kaDatti vattavvaM siyaa| jahA neraiyA tahA egidiyavajjA bhANiyanvA, jAva vemANiyA, egidiyA jahA jIvA tahA bhANiyabA, jahA pANAivAe tahA xx kohe jAva micchaadNsnnslle| -bhaga0 za 1 / u 6 / pra206 se 215 / pR0 402-3 jIva krodha se kriyA karate haiN| krodha-kriyA yadi vyAghAta nahIM ho to chaoM dizAoM ko aura vyAghAta hone se kadAcit tIna dizAoM ko, kadAcita cAra dizAoM ko, kadAcit pA~ca dizAoM ko sparza karatI hai / krodha-kriyA AtmakRta hai, parakRta yA tadubhayakRta nahIM hai| yaha kiyA anukramapUrvaka kI jAtI hai vinA anukamapUrvaka nahIM kI jAtI hai| nArakI jIva bhI krodha-kriyA saba dravyoM ke viSaya meM karate haiM tathA yaha kiyA yAvat niyamapUrvaka chaoM dizAoM ko sparza karatI hai tathA audhika jIva kI taraha yAvat anukramapUrvaka kI jAtI hai| "Aho Shrutgyanam"
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 kriyA-koza ekendriya ko chor3akara yAvat vaimAnika deva taka saba daMDakoM meM nArakI ke samAna kahanA caahie| ekendriyoM kA kathana audhika jIvoM kI taraha kahanA cAhie / .553 krodhapratyayika kriyA aura karmaprakRti kA bandha : jIve NaM bhaMte ! pANAivAeNaM kai kammapagaDIo bandhai ?......( pUre pATha ke lie dekho kramAMka 225) evaM (jAva) micchAdasaNasalle / ---paNNa0 pa 22 / sU 1584 / pR0 476-80 krodhapratyayika kriyA karatA huA jIva usI prakAra karmaprakRti kA baMdha karatA hai jaisA prANAtipAta kriyA karatA huA jIva karmaprakRti kA bandha karatA hai| [ dekho kramAMka 225] .56 kalaha pApasthAna kriyA :.56.1 paribhASA / artha(ka) tatra klho-raattii| -ThANA0 sthA 1 / sU 48 / TIkA (kha) klho-raattiH|| -paNNa0 pa 22 / sU 1580 / TIkA kalaha arthAt ldd'aaii-jhgdd'aa-vigrh-raadd'-kjiyaa| '.562 kalahakriyA aura jIvadaNDaka (ka) asthi NaM bhaMte ! jIvA NaM parimgaheNaM kiriyA kajjai ? haMtA, asthi / kamhi NaM bhaMte! jIvA NaM parigaheNaM kiriyA kajjai ? goyamA ! savvadavvesu, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM / evaM xxx kalaheNaM xxx / savvesu jIvaneraDyabhedesu (bhedeNaM ) bhANiyavvaM ( bhANiyavvA) niraMtaraM jAva vemANiyANaM ti / -paNNa0 pa 22 / sU1576 / pR0 476 kisI jIva yA ajIva vastu ke sAtha rAga-dveSa vaza lar3AI-jhagar3A-vigraha-rADa-kajiyA Adi karanA kalaha hai| kalaha karane ke bhAva kaSAya mohanIya karma ke udaya yA udAraNA se utpanna hote haiN| kalaha kI kriyA ajIva-jIva sabhI dravyoM ke sAtha jIva karatA hai| nArakI se lekara vaimAnika deva taka ke jIva sabhI dravyoM ke sAtha kalaha kI kriyA karate haiN| (kha) asthi NaM bhaMte! jIvA NaM pANAivAeNaM kiriyA kajjai ? haMtA, asthi xxx egidiyA jahA jIvA tahA bhANiyavvA, jahA pANAivAe tahA xxx kohe jAva micchAdasaNasalle / ( dekho kramAMka 224) -bhaga0 za 1 / u 6 / pra 215 / pR0 403 "Aho Shrutgyanam"
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza jIva kalaha se kriyA karate haiM / kalaha-kriyA yadi vyAghAta nahIM ho to chaauM dizAoM ko aura vyAghAta hone se kadAcita tIna dizAoM ko, kadAcita cAra dizAoM ko, kadAcita pA~ca dizAoM ko sparza karatI hai / kalaha-kriyA AtmakRta hai, parakRta yA ubhayakRta nahIM hai / yaha kriyA anukamapUrvaka kI jAtI hai binA anukramapUrvaka nahIM kI jAtI hai / 114 nArakI jIva bhI kalaha-kriyA saba dravyoM ke viSaya meM karate haiM tathA yaha kriyA yAvata niyamapUrvaka chaoM dizAoM ko sparza karatI hai tathA audhika jIva kI taraha thAvata anukramapUrva kI jAtI hai / ekendriya ko chor3akara yAvata vaimAnika deva taka saba daMDakoM meM nArakI ke samAna kahanA cAhie | ekendriyoM kA kathana audhika jIvoM kI taraha kahanA cAhie / *563 kalahakriyA aura karmaprakRti kA baMdha jIve NaM bhaMte! pANAivAeNaM kai kammapagaDIo baMdha ? (pUre pATha ke lie dekho kramAMka 225) ( evaM ) jAva micchAdaMsaNasalle / : - paNNa0 pa 22 / sU 1584 | pR0 47680 kalahakriyA karatA huA jISa usI prakAra karmaprakRti kA baMdha karatA hai jaisA prANAtipAta kriyA karatA huA jIva karmaprakRti kA baMdha karatA hai / * 57 abhyAkhyAna pApasthAna kriyA -571 paribhASA / artha (ka) abhyAkhyAnaM- prakaTama sadoSAropaNam / - ThANa0 sthA 1 / sU 48 | TIkA (kha) abhyAkkhAnaM - asadoSAropaNaM yathA - acaure'pi caurastvamapAradArike'pi pAradArikatvamityAdi, idaM mRSAvAde'pyantargataM paramutkRSTo'yaM doSa iti pRthagupAttam / - paNa 0 pa 22 / sU 3 / TIkA khoTe jhUThe doSa kA AropaNa karanA - lagAnA - abhyAkhyAna hai / jaise jo cora nahIM hai usako cora kahanA, jo parastrI gamana nahIM karatA hai usako parastrI- lampaTa kahanA / abhayAkhyAna kA mRSAvAda meM samAveza ho jAtA hai lekina yaha mahAn doSa hai ataH isako alaga grahaNa kiyA gayA hai / " Aho Shrutgyanam"
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 57.2 abhyAkhyAnakriyA aura jIvadaMDaka (ka) asthi NaM bhaMte ! jIvANaM pariggaNaM kiriyA kajjai ? haMtA, asthi / kamhi NaM bhaMte! jIvA NaM pariggaheNa kiriyA kajjai ? goyamA ! savvadavvesu, evaM neraiyA jAva vaimANiyANaM / evaM xxx abbhakkhANeNaM xxx / savvesu jIvaneraiyabhedesu ( bhedeNaM ) bhANiyavvaM ( bhANiyavvA ) niraMtaraM jAva vemANiyANaM ti / -- paNNa0 pa 22 / sU 1580 | pR0 476 : kisI jIva yA ajIva vastu ke Upara dveSavaza jhUThA kalaMka lagAnA, jhUThA doSAropaNa karanA-abhyAkhyAna hai / abhyAkhyAna ke bhAva kaSAya mohanIya karma ke udaya yA udIraNA se utpanna hote haiM / abhyAkhyAnakriyA ajIva tathA jIva sabhI dravyoM ke prati jIva karate haiM ! nArakI se lekara vaimAnika deva taka ke jIva sabhI dravyoM ke prati abhayAkhyAna se kriyA karate haiM / (kha) asthi NaM bhaMte ! jIvA NaM pANAzvAeNaM kiriyA kajjara ? haMtA, asthi / xxx / egiMdiyA jahA jIvA tahA bhANiyavvA, jahA pANAivAe tahA xxx kohe jAba micchAdaMsaNa salle / ( dekho 224) 115 --bhaga0 za 1 | u 6 / pra 215 pR0 403 jIva abhyAkhyAna se kriyA karate haiN| abhayAkhyAna- kriyA yadi vyAghAta nahIM ho to oM dizAoM ko aura vyAghAta hone se kadAcita tIna dizAoM ko, kadAcit cAra dizAoM ko, kadAcit pA~ca dizAoM ko sparza karatI hai| abhayAkhyAna kiyA AtmakRta hai, parakRta yA ubhayakRta nahIM hai / yaha kriyA anukramapUrvaka kI jAtI hai binA anukrapUrvaka nahIM kI jAtI hai| nArakI jIva bhI abhayAkhyAna - kiyA saba dravyoM ke viSaya meM karate haiM tathA yaha kriyA yAvat niyamapUrvaka chaoM dizAoM ko sparza karatI hai tathA audhika jIva kI taraha yAvat anukramapUrvaka kI jAtI hai / ekendriya ko chor3akara yAvat vaimAnika deva taka saba daMDakoM meM nArakI ke samAna kahanA cAhie / ekaindriyoM kA kathana audhika jIvoM kI taraha kahanA cAhie / -57 3 abhyAkhyAnakriyA aura karmaprakRti kA baMdha jIve NaM bhaMte! pANAivAeNaM kai kammapagaDIo baMdhai ? dekhI 225 ) ( evaM ) jAva micchAdaMsaNasalle / -------- "Aho Shrutgyanam" ( pUre pATha ke lie -- paNa 0 pa 22 / sU 1584 / pR0 476-80
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 kriyA-koza abhyAkhyAnakriyA karatA huA jIva usI prakAra karmaprakRti kA baMdha karatA hai jaisA prANAtipAta kriyA karatA huA jIva karmaprakRti kA baMdha karatA hai| .58 paizunya pApasthAna kriyA .581 paribhASA | artha(ka) paizunyaM-pizunakarma pracchannaM sadasadoSAvirbhAvanam / -ThANa sthA 1 / sU 48 / TIkA (kha) paizunyaM-parokSe sato'sato vA doSasyodghATanam / -paNNa0 pa 22 / sU 1580 / TIkA pITha pIche kisI ke Upara jhUThA yA saccA doSa lagAnA yA cugalI khAnApaizunya hai| .582 paizunyakriyA aura jIvadaMDaka : (ka) asthi NaM bhaMte ! jIvANaM pariggaheNaM kiriyA kajai ? haMtA, atthi / kamhi NaM bhaMte ! jIvA NaM pariggaheNaM kiriyA kajai ? goyamA ! savvadavvesu, evaM nerakyANaM jAva vemaanniyaannN| evaM xxx pesunneNaM xxx / savvesu jIvaneraiyabhedesu (bhedeNaM) bhANiyavvaM ( bhANiyavvA) niraMtaraM jAva vemANiyANaM ti / -paNNa0 pa 22 / sU 1580 ! pR0 476 kisI jIva yA ajIva vastu ke Upara dveSavaza pITha pIche cugalI khAnA-paizunya hai / paizunya ke bhAva kaSAya mohanIya karma ke udaya yA udIraNA se utpanna hote haiN| paizunya kI kriyA ajIva tathA jIva sabhI dravyoM ke viSaya meM jIva karatA hai| nArakI se lekara vaimAnika deva taka ke jIva sabhI dravyoM ke viSaya meM paizunya kI kriyA karate hai| (kha) asthi NaM bhaMte ! jIvA NaM pANAivAeNaM kiriyA kajai ? haMtA, asthi / xxx| egidiyA jahA jIvA tahA bhANiyavvA, jahA pANAivAe tahA xxx kohe jAva micchAdasaNasalle / ( dekho 224) -bhaga0 za 1 / u 6 / pra 215 / pR0 403 jIva paizunya se kriyA karate haiN| paizunya kriyA yadi vyAghAta nahIM ho to chaoM dizAoM ko aura vyAghAta hone se kadAcita tIna dizAoM ko, kadAcit cAra dizAoM ko, kadAcit pA~ca dizAoM ko sparza karatI hai| paizunya-kriyA AtmakRta hai, parakRta yA ubhayakRta nahIM hai| yaha kriyA anukramapUrvaka kI jAtI hai, binA anukramapUrvaka nahIM kI jAtI hai| "Aho Shrutgyanam"
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 117 nArakI jIva bhI paizunyakriyA saba dravyoM ke viSaya meM karate haiM tathA yaha kriyA yAvat niyamapUrvaka chaoM dizAoM ko sparza karatI hai tathA audhika jIva kI taraha yAvat anukramapUrvaka kI jAtI hai / ekendriya ko chor3akara yAvata vaimAnika deva taka satra daMDako meM nArakI ke samAna kahanA cAhie / ekendriyoM kA kathana audhika jIvoM kI taraha kahanA cAhie / 583 paizunyakriyA aura karmaprakRti kA baMdha : jIve NaM bhaMte! pANAzvAeNaM kai kammapagaDIo baMdhai' dekho 225 ) ( evaM ) jAva micchAdaMsaNasalle / - paNNa0 pa 22 / sU. 1584 / pR 476-80 paizunyakriyA karatA huA jIva usI prakAra karmaprakRti kA baMdha karatA hai jaisA prANAtipAta kriyA karatA huA jIva karmaprakRti kA baMdha karatA hai / -56 paraparivAda pApasthAna kriyA *561 paribhASA /artha (ka) pareSAM parivAdaH paraparivAdo vikatthanamityarthaH / (kha) paraparivAdaH prabhUtajanasamakSaM paradoSavikatthanam / ( pUre pATha ke lie - ThANa0 sthA 1 / sU 48 / TIkA - paNa0 pa 22 / sU 3 | TIkA duniyA ke sAmane yA janasamUha ke samakSa dUsare para doSa lagAnA - nindA karanA, burAI karanA -- paraparivAda hai / --- 562 paraparivAdakriyA aura jIvadaMDaka (ka) atthi NaM bhaMte ! jIvA NaM pariggaNaM kiriyA kajjai ? haMtA, atthi / kamhi NaM bhaMte ! jIvA NaM pariggaddeNaM kiriyA kajjai ? goyamA ! savvadavvesu, evaM neraiyANaM jAva vaimANiyANaM evaM xxx paraparivAraNaM xxx / savvesu jIvaneraiyabhedesu (bhedeNaM) bhANiyavvaM ( bhANiyavvA ) niraMtaraM jAva vaimANiyANaM ti / "Aho Shrutgyanam" - paNNa0 pa 22 / sU 1580 pR0 476 kisI jIva yA ajIva vastu kI dveSavaza jana-samUha ke sAmane yA logoM yA jana-jana meM nindA karanA, burAI karanA - paraparivAda hai / paraparivAda ke bhAva kaSAya mohanIya karma
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza utpanna hote haiM / paraparivAda - kriyA jIva-ajIva sabhI dravyoM ke nArakI se lekara vaimAnika deva taka ke jIva sabhI dravyoM ke viSaya 118 ke udaya yA udIraNA se viSaya meM jIva karate haiM. 1 meM paraparivAda kriyA karate haiM / (kha) atthi NaM bhaMte ! jIvA NaM pANAzvAeNaM kiriyA kajjai ? haMtA, atthi / xxx | egiMdiyA jahA jIvA tahA bhANiyavvA, jahA pANAzvAe tahA xxx kohe jAva micchAdaMsaNasalle / ( dekho 224 ) -bhaga0 za 1 / u 6 / pra 215 / pR0 403 jIva para parivAda se kriyA karate haiM / paraparivAda - kriyA yadi vyAghAta nahIM ho to chaoM dizAoM ko aura vyAghAta hone se kadAcit tIna dizAoM ko, kadAcita cAra dizAoM ko, kadAcita pA~ca dizAoM ko sparza karatI hai| paraparivAda kriyA AtmakRta hai, parakRta yA ubhayakRta nahIM hai / yaha kriyA anukramapUrvaka kI jAtI hai, binA anukramapUrvaka nahIM kI jAtI hai / * nArakI jIva bhI paraparivAda kriyA saba dravyoM ke viSaya meM karate haiM tathA yaha kriyA yAvata niyamapUrvaka chaoM dizAoM ko sparza karatI hai tathA audhika jIva kI taraha yAvata anukramapUrvaka kI jAtI hai / ekendriya ko chor3akara yAvat vaimAnika deva taka saba daMDakoM meM nArakI ke samAna kahanA cAhie / ekendriyoM kA kathana audhika jIvoM kI taraha kahanA cAhie / *56*3 para-parivAdakriyA aura karmaprakRti kA baMdha : jIve NaM bhaMte! pANAMzvAeNaM kara kammapagaDIo baMdhai ?........( pUre pATha ke liye dekho '22*5) (evaM) jAva micchAdaMsaNasalle / - paNNa0 pa 22 / sU 158447680 para-parivAda kiyA karatA huA jIva usI prakAra karmaprakRti kA baMdha karatA hai jaisA prANAtipAta kiyA karatA huA jIva karma prakRti kA baMdha karatA hai / 60 rati- arati pApasthAnakriyA 601 paribhASA / artha (ka) aratizca tanmohanIyodayajazcittavikAra ud galakSaNo ratizca tathAvidhAnandarUpA aratirati ityekameva vivakSitaM yataH kvacana viSaye yA ratistAbhava "Aho Shrutgyanam"
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza viSayAntarApekSayA arati vyapadizantyevamaratimeva ratimityaupacArikamekatvamanayo rastIti / - ThANa0 sthA 1 / sU 48 / TIkA (kha) yadudayAd bAhyAbhyantareSu vastuSu pramodamAdhatte tat ratimohanIyaM, yadudayavazAt punarbAhyAbhyantareSu vastuSu aprItiM karoti tadaratimohanIyam / - paNNa0 pa 23 / u2 / sU 1361 | TIkA kisI dravya ke viSaya meM vikAra aproti udvega AnA arati hai tathA kisI dravya ke viSaya meM Ananda-pramoda sukha anubhUta honA rati hai / rati-arati kA vivecana eka sAtha hai kyoMki jisa dravya ke viSaya meM kabhI arati hotI hai usI dravya ke viSaya meM kAlAntaraviSayAntara se rati bhI hotI / yadyapi nokaSAyamohanIya ke bhedoM meM arati rati kI alagaalaga gaNanA kI gaI hai / yathA--- nokasAyaveyaNijje NaM bhaMte ! kamme kahavihe pannatte ? gothamA ! navavihe pannatte, taMjA - itthIvee (vaiyaNijje) purisavera (veyaNijje) napuMsagavee (veyaNijje), hAse, raI, araI, bhae, soge, durguchA / - paNNa0 pa 23 / 2 / sU 1661 / 50 460 116 602 rati- aratikriyA aura jIvadaMDaka : :-- } (ka) ( asthi NaM bhaMte ! jIvA NaM pariggaheNaM kiriyA kajjai ? haMtA, atthi kamhi NaM bhaMte! jIvA NaM pariggaNaM kiriyA kavjai ? goyamA ! savvadavvesu, evaM nerayANaM jAva vaimANiyANaM ) evaM xxx arairaIe x x x / savvesu jIvanerazyabhedesu (bhedeNaM) bhANiyavvaM ( bhANiyavvA ) niraMtaraM jAva vaimANiyANaM ti / -- paNNa0 pa 22 / sU 1560 pR0 476 bAhya Abhyantara vastu meM pramoda AnaMda-sukha kI anubhUti honA rati hai tathA bAhyaAbhyaMtara vastu meM aprIti udvega AnA arati hai / rati - arati ke bhAva nokaSAyamohanIya ke udaya yA udIraNA se utpanna hote haiM / rati arati kI kriyA jIva tathA ajIva sabhI dravyoM meM jIva karatA hai / nArakI se lekara vaimAnika deva taka ke jIva sabhI dravyoM meM rati-arati kI kriyA kahate haiM / (kha) asthi NaM bhaMte ! jIvA NaM pANAvAeNaM kiriyA kajjara ? haMtA, atthi | xxx / egiMdiyA jahA jIvA tahA bhANiyavvA, jahA pANAivAe tahA xxx kohe jAva micchAdaMsaNa salle / (dekho kramAMka 224) / -bhaga0 za 1 / u 6 / pra0 215 / pR0 403 jIva rati- arati se kriyA karate haiM / rati-arati kriyA yadi vyAghAta nahIM ho to chaoM dizAoM ko aura vyAghAta hone se kadAcita tIna dizAoM ko, kadAcita cAra "Aho Shrutgyanam"
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 kriyA-koza dizAoM ko, kadAcit pA~ca dizAoM ko sparza karatI hai| rati-arati-kriyA AtmakRta hai, parakRta yA ubhayakRta nahIM hai / yaha kriyA anukamapUrvaka kI jAtI hai binA anukramapUrvaka nahIM kI jAtI hai| nArakI jIva bhI rati-aratikriyA saba dravyoM ke viSaya meM karate haiM tathA yaha kriyA yAvat niyamapUrvaka chaoM dizAoM ko sparza karatI hai tathA audhika jIva kI taraha yAvat anukramapUrvaka kI jAtI hai / ekendriya ko chor3akara yAvat vaimAnika deva taka saba daMDakoM meM nArakI ke samAna kahanA caahie| ekendriyoM kA kathana aughika jIvoM kI taraha kahanA caahie| 60.3 rati-aratikriyA aura karmaprakRti kA baMdha :-- jIve gaM bhaMte ! pANAivAeNaM kai kammapagaDIo baMdhai ?............( pUre pATha ke lie dekho 22.5) ( evaM) jAva micchaadsnnslle| --paNNa0 pa 22 / sU1584 / pR0 476-80 - rati-aratikriyA karatA huA jIva usI prakAra karmaprakRti kA baMdha karatA hai jaisA prANAtipAta kriyA karatA huA jIva karmaprakRti kA baMdha karatA hai / '61 mAyAmRSA pApasthAna kriyA 61.1 paribhASA | artha. (ka) 'mAyAmosaM' tti mAyA ca --nikRtimRSA ca . mRSAvAdo mAyayA vA saha mRSA mAyAmRSA prAkRtatvAnmAyAmosaM dossdvyyogH| - ThANadeg sthA 1 sU 48 / TIkA (kha) 'mAyAmoseNa' miti mAyA ca mRSA ca samAhAro dvandvaH, dvandvakatve napuMsakatvamiti 'klIbe' iti hrasvatvaM tena iha samudAyo vivakSito, mahAkarmabandhahetuzceti mRSAvAdamAyAbhyAM pRthagupAttam / -paSNa 0 pa 22 ! sU 1580 / TIkA kisI dravya ke viSaya meM mAyA-kapaTa sahita asatya bolanA mAyAmRSA hai| isameM mAyA tathA mRSA donoM kA yoga hai / mahAkarma ke baMdha kA hetu hone se isakA mAyA tathA mRSA se alaga vivecana kiyA gayA hai| 61.2 mAyAmRSAkriyA aura jIvadaMDaka :--- (ka) asthi NaM bhaMte ! jIvA NaM pariggaheNaM kiriyA kanjai ? haMtA, asthi / kamhi "Aho Shrutgyanam"
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 121 NaM bhaMte ! jIvA NaM pariggaheNaM kiriyA kajai ? goyamA ! savvadavvesu, evaM nerajhyANaM jAva vemANiyANaM evaM xxx mAyAmoseNaM xxx / savvesu jIvaneraiyabhedesu (bhedeNaM) bhANiyavvaM ( bhANiyavvA ) niraMtaraM jAva vemANiyANaM ti|| -paNNa0 pa 22 / sU 1580 / pR0 476 - kisI dravya ke viSaya meM rAgadveSavaza mAyA-kapaTa sahita asatya bolanA-mAyAmRSA hai| mAyAmRSA ke bhAva kaSAya mohanIya karma ke udaya yA udIraNA se utpanna hote hai / mAyAmRSAkriyA ajIva-jIva sabhI dravyoM ke sAtha jIva karate haiN| nArakI se lekara vaimAnika deva taka ke jova sabhI dravyoM ke viSaya meM mAyAmRSA se kriyA karate haiM / (kha) asthi NaM bhaMte ! jIvA NaM pANAivAeNaM kiriyA kajai ? haMtA, asthi / xxx! egidiyA jahA jIvA tahA bhANiyavvA, jahA pANAivAe tahA xxx kohe jAva micchAdasaNasalle / ( dekho '22.4) -bhaga za 1 / u 6 / pra 215 / pR0 403 jIva mAyA-mRghA se kriyA karate haiM / mAyA-mRSAkriyA yadi vyAghAta nahIM ho to chaoM dizAoM ko aura vyAghAta hone se kadAcit tIna dizAoM ko, kadAcit cAra dizAoM ko, kadAcita pA~ca dizaoM ko sparza karatI hai / mAyA-mRSA kiyA AtmakRta hai, parakRta yA ubhayakRta nahIM hai / yaha kriyA anukramapUrvaka ko jAtI hai, binA anukramapUrvaka nahIM kI jAtI hai| nArako jIva bhI mAyA-mRSAkiyA saba dravyoM ke viSaya meM karate haiM tathA yaha kiyA yAvat niyamapUrvaka choM dizAoM ko sparza karatI hai tathA audhika jIva kI taraha yAvat anukramayUrvaka kI jAtI hai / ekendriya ko chor3akara yAvat vaimAnika deva taka saba daMDakoM meM nArakI ke samAna kahanA caahie| ekendriyoM kA kathana audhika jIvoM kI taraha kahanA cAhie / '61.3 mAyA-mRSAvAdakriyA aura karmaprakRti kA baMdha : jIve NaM bhaMte! pANAivAeNaM kai kammapagaDIo baMdha ? ....." ( pUre pATha ke lie dekho '225) ( evaM ) jAva micchaadsnnslle| -paNNa0 pa 22 / sU 1584 / pR0 476-80 mAyA-mRSAkriyA karatA huA jIva uso prakAra karmaprakRti kA baMdha karatA hai jaisA prANAtipAta kriyA karatA huA jIva karmaprakRti kA baMdha karatA hai / "Aho Shrutgyanam"
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 kriyA - koza - 62 mithyAdarzanazalya (pApasthAna) kriyA *621 paribhASA / artha :-- (ka) mithyAdarzanaM - viparyastA dRSTiH, tadeva tomarAdizalyamitra zalyaM duHkhahetutvAt mithyAdarzanazalyamiti / - ThANa0 sthA 1 / sU 48 / TIkA (kha) 'micchAdaMsaNasalleNaM' ti mithyAdarzanaM midhyAtvaM tadeva zalyaM mithyAdarzana----paNa0 pa 22 | sU 3 / TIkA zalyam / yathAtathya vastu tattva se viparIta dRSTi-- mithyAdarzana hai / zalya arthAt kAMTA; mithyAdarzana rUpa zalya mithyAdarzanazalya / mithyAdarzana zalya ke samAna, atyanta duHkhadAyI hotA hai --- jisa prakAra kisI aMga meM zalya- kAMTA cubha jAne se ghanI vedanA hotI hai usI prakAra zalya rUpa mithyAdarzana AtmA ke mahAn kaSTa kA kAraNa hotA hai / mithyAdarzana ke bhedoM ke anusAra mithyAdarzanazalya ke bhI pA~ca yA aneka bheda ho sakate haiM / * 62.2 mithyAdarzanazalyakriyA aura jIvadaMDaka : - (ka) asthi NaM bhaMte ! jIvA NaM pariggaNaM kiriyA kajai ? haMtA, asthi / kamhi NaM bhaMte ! jIvA NaM pariggaheNaM kiriyA kajjai ? goyamA / savvadavvesu, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM / evaM xxx micchAdaMsaNasalleNaM / savvesu jIvaneraiyabhedesu (bhedeNaM) bhANiyavvaM (bhANiyavvA ) niraMtaraM jAva vemANiyANaM ti / - paNa 0 pa 22 / sU 1580 | pR0 476 jIvAdi dravyoM yA tatvoM ke viSaya meM mithyA - viparIta - galata dRSTirUpa zalya honA -- mithyAdarzanazalya hai / yathAtathya vastutattva se viparIta dRSTi jIva ke AtmapradezoM meM zalya kI bhA~ti cubhatI hai / mithyAdarzanazalya darzanamohanIyakarma ke udaya yA udIraNA se utpanna hotA hai / mithyAdarzanazalyakriyA sabhI dravyoM-tattvoM ke viSaya meM jIva karate haiM / nArakI se lekara vaimAnika deva taka ke jIva sabhI dravyoM-tattvoM ke viSaya meM mithyAdarzanazalya se kriyA karate haiM / (kha) asthi NaM bhaMte ! jIvA NaM pANAzvAeNaM kiriyA kajjai ? haMtA, atthi | xxx / egiMdiyA jahA jIvA tahA bhANiyavvA, jahA pANAivAe tahA xxx kohe jAva micchAdaMsaNa salle / (dekho 224) --bhaga0 za 1 / u6 / pra 215 | pR0 403 jIva mithyAdarzanazalya se kriyA karate haiN| mithyAdarzanazalyakriyA yadi vyAghAta nahIM ho to chaoM dizAoM ko aura vyAghAta hone se kadAcita tIna dizAoM ko, kadAcit cAra dizAoM ko, kadAcita pA~ca dizAoM ko sparza karatI hai / mithyAdarzanazalya kriyA "Aho Shrutgyanam"
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 123 AtmakRta hai, parakRta yA ubhayakRta nahIM hai / yaha kriyA anukramapUrvaka kI jAtI hai, binA anukramapUrvaka nahIM kI jAtI hai| nArakI jIva bhI mithyAdarzanazalya-kriyA saba dravyoM ke viSaya meM karate haiM tathA yaha kiyA yAvat niyamapUrvaka chaoM dizAoM ko sparza karatI hai tathA audhika jIva kI taraha yAvat anukramapUrvaka kI jAtI hai| ekendriya ko chor3akara yAvat vaimAnika deva taka saba daMDakoM meM nArakI ke samAna kahanA cAhie / ekendriyoM kA kathana audhika jIvoM kI taraha kahanA caahie| noTa : kramAMka 17 tathA 40 bhI dekhiye / 62.3 mithyAdarzanazalyakriyA aura karmaprakRti kA baMdhaH jIve NaM bhaMte ! pANAivAeNaM kai kammapagaDIo baMdhai ? ........"(pUre pATha ke liye dekho 225) (eva) jAva micchaadsnnslle| -paNNa0 pa 22 / sU 1584 / pR0 476-80 mithyAdarzanazalyakriyA karatA huA jIva usI prakAra karmaprakRti kA baMdha karatA hai jaisA prANAtipAta kriyA karatA huA jIva karmaprakRti kA baMdha karatA hai| (dekho kramAMka 225) 63 ejanAdikriyA 63.1 paribhASA / artha-- yoga ke kAraNa AtmapradezoM kA kampana honA, parispaMdana honA, kSubdha honA, caMcala honA Adi meM ejanAdi kriyAoM kA samAveza hotA hai / ejanA - kaMpana karanA / vyejanA--vividha rUpa meM kampana karanA / calanA sthAnAntara jAnA / spaMdanA-kiMcit calanA / ghaTTanA-saba dizAoM meM cAroM tarapha calanA tathA anya padArthoM ko sparza karanA / kSubdha honA-kisI vastu meM caMcalatA se praveza karanA / udIraNA---prAbalya se DhakelanA / Upara meM AtmapradezoM ke parispaMdana karane kI kucha kriyAoM kA nAmollekha kiyA "Aho Shrutgyanam"
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 kriyA - koza gayA hai lekina parispaMdana aneka prakAra se ho sakatA hai ataH ejanAdi kriyAoM ke parispaMdana ke prakAra ke anusAra aneka bheda ho sakate I '63 2,3 bheda tathA bhedoM kI paribhASA : vihANaM bhaMte ! eyaNA pannatA ? goyamA ! paMcavihA pannattA, taMjahA1 davveyaNA, 2 khetteyaNA, 3 kAleyaNA, 4 bhAveyaNA, 5 bhaveyaNA / davveyaNA NaM bhaMte ! kabihA pannattA ? goyamA ! cauvvihA pannattA, taMjahA - 1 neraiyadavveyaNA, 2 tirikkhajoNiyadavveyaNA, 3 maNuhsadavveyaNA, 4 devadavveyaNA | sekeNaNaM bhaMte! evaM vuzcai - 'neraiyadavveyaNA' 2 1 goyamA ! jaM NaM neraiyA neraidavve vahiM vA, vahati vA, vahissaMti vA te NaM tattha neraiyA neraiyadavve vaTTamANA neraiyadavveyaNaM eyaMsu vA, eyaMti vA, eissaMti vA, se teNaTTaNaM jAva davveyaNA / se keNaTTaNaM bhaMte! evaM vuzcai - tirikkhajoNiyadavveyaNA evaM ceva, navaraM tirikkhajoNiyadavve bhANiyavvaM, sesaM taM ceva, evaM jAva devadavveyaNA | khetyaNA NaM bhaMte! kaivihA pannattA ? goyamA ! caDavvihA pannattA, taMjahA neraiyakhetyaNA jAva devakhetteyaNA se keNaTuNaM bhaMte ! evaM buccara - neraiyakhetyaNA neraiyakhetteyaNA ? evaM ceva navaraM 'nerazyakhetteyaNA' bhANiyavvA, evaM jAva devakhetteyaNA / evaM kAleyaNAvi, evaM bhaveyaNAvi, evaM bhAveyaNAvi ( evaM ) jAva devabhAveyaNA / - bhaga0 za 17 / u 3 / pra 2 se 7 / pR0 757 TIkA- 'kaI' - tyAdi, 'davveyaNa' tti dravyANAM nArakAdijIva saMpRktapudgaladravyANAM nArakAdijIvadravyANAM vA ejanA - calanA dravyaijanA 'khettayaNa' tti kSetrenArakAdikSetre varttamAnAnAmejanA kSetrajanA 'kAleyaNa' tti kAle-nArakAdikAle varttamAnAnAmejanA kAlejanA' bhaveyaNa' tti bhave - nArakAdibhave varttamAnAnAmejanA bhavaijanA 'bhAveyaNa' tti bhAve - audayikAdirUpe vartamAnAnAM nArakAdInAM tadgatapud galadravyANAM vaijanA bhAbaijanA, 'neraiyadavvesu vaTTisu' tti nairayikalakSaNaM yajjIvadravyaM dravyaparyAyayoH kathaMcidabhedAnnArakatvamevetyarthaH tatra 'vahiMsu' tti vRttavantaH 'neraiyadavveyaNa'tti nairayikajIvasaMpRktapud galadravyANAM nairayikajIvadravyANAM vaijanA nairayikadravyaijanA tAm ' evaM su' tti jJAtavanto'nubhUtavanto vetyarthaH / ejanA ( parispaMdana ) pA~ca prakAra kI hotI hai--yathA-1- dravya ejanA, 2kSetra ejanA, 3 - kAlaejanA, 4 bhAvaejanA aura 5- bhavaejanA / dravyaejanA ke cAra bheda hote haiM--yathA--1 nArakI dravyaejanA, 2 tirya'cayonika dravyaejanA, 3 manuSyadravyaejanA tathA 4 devadravya ejanA | jisa gati ke zarIra se jo ejanA hotI hai vaha usa gati "Aho Shrutgyanam"
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 125 ke zarIra kI ejanA kahalAtI hai, yathA-nArakIya dravya (zarIra) se ejanA-nArakIya dravyaejanA / nArakI nArakIya dravya ( zarIra ) meM vartate the, vartate haiM, vateMge, attaH nArakI nArakIya dravya meM vartamAna nArakIya dravya meM ejanA-parispaMdana karate the, karate haiM, kareMge / ataH nArakI dravyaejanA kA pratipAdana kiyA gayA hai / tiryacayonika jIva isI prakAra tiryaca yonika dravya ( zarIra ) meM vartate the, vartate hai, vteNge| ataH tiryacayo nika jIva tiryaca yonika dravya meM vartamAna tiryacayonika dravya se ejanA ( parispaMdana ) karate the, karate haiM, kreNge| isI prakAra manuSya manuSyadravya se parispandana karate the, karate haiM, kreNge| devatA devadravya se parispandana karate the, karate haiM, kreNge| kSetrae janA ke cAra bheda hote haiM- yathA-1-nArakIkSetraejanA, 2-tiryacayonikakSetraejanA, 3--manuSyakSetraejanA tathA 4- devkssetrejnaa| isI prakAra kAlae janA, bhAvaejanA tathA bhavaejanA ke cAra-cAra bheda hote haiM / jisa gati ke kSetra meM rahakara usa gati ke zarIra se jo ejanA hotI hai vaha usa gati ko kSetrIya ejanA, yathA-nArakIya kSetra meM hone vAlI nArakI jIvoM kI ejanA-- nArakIya kSetraejanA / jisa gati meM jisa kAla meM vartamAna ho usa kAla meM jo usa gati ke zarIra ke pudgala ko ejanA hotI hai vaha usa gatikAla kI ejanA hai, yathA jisa kAla meM jIva naraka gati meM vartatA hai usa kAla meM jo eja nA hotI hai vaha nArakIya kAlaejanA / jisa gati meM audayikAdi bhAvoM se jo ejanA hotI hai vaha usa gati kI bhAvaejanA, yathA-naraka gati meM vartate hue audayika Adi bhAvoM ke kAraNa jo ejanA hotI hai vaha nArakIya bhaavejnaa| jisa bhava meM vartate hue jo ejanA ho vaha usa bhava kI ejanA hai yathA narakabhava meM vartate hue jIva ke jo ejanA hotI hai vaha nArakIya bhavaejanA hai / 63 4 sayogI jIva aura ejanAdi kriyA : __ jIve zaM bhaMte ! sayA samiyaM eyai, veyai, calai, phaMdai, ghaTTai, khubbhai, udIrai, taM taM bhAvaM pariNamai ? haMtA, maMDiyaputtA ! jIve NaM sayA samiyaM eyai--jAvataM taM bhAvaM prinnmi| -bhaga0 za 3 / u 3 / pra 10 / pR0 456 jIva sadA samabhAva se kampana karatA hai, vividha bhAva se kampana karatA hai, dezAntara gati karatA hai, spandana-parispandana karatA hai, sabhI dizAoM meM gati karatA hai, kSubdha hotA "Aho Shrutgyanam"
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 kriyA-koza hai arthAta prabala rUpa se halacala karatA hai tathA udIraNa karatA hai arthAt prabalatApUrvaka preraNA karatA hai tathA jIva usa-usa bhAva meM pariNamana karatA hai / / ___ TIkA--'jIve ' ityAdi, iha jIvagrahaNe'pi sayoga evA'sau grAhyaH, ayogasya ejanAderasaMbhavAt / sadA nityam, 'samiaM' ti sapramANam, 'eyaI' tti ejate kampate, "eju kampane" iti vacanAt 'veyai' tti vyejate vividhaM kampate, 'calai' tti sthAnAntaraM gacchati, 'phaMdaI' tti spandate kiJciJcalati / "padi kiJciJcalane" iti vacanAt / "anyamavakAzaM gatvA punastatraiva Agacchati"- iti anye| 'ghaTTaI' tti sarvadikSu calati, padArthAntaraM vA spRzati / 'khubbhaI' tti kSubhyati - pRthivIM pravizati, kSobhayati vA pRthvIm, bibheti vA / 'udIraI' tti prAbalyena prerayati, padArthAntaraM pratipAdayati vaa| zeSakriyAbhedasaMgrahArthamAha- 'taM taM bhAvaM pariNamaI' tti utkSepaNA-'vakSepaNA''kuJcana-prasAraNAdikaM pariNAma yAtItyarthaH / eSAM ca ejanAdibhAvAnAM kramabhAvitvena sAmAnyataH sadeti mantavyam, na tu pratyekApekSayA--kramabhAvinAM yugpdbhaavaaditi| yahA~ jIva se sayogI jIva kA grahaNa karanA caahie| kyoMki ayogI jIva ke ejanAdi kriyAe~ nahIM hotI haiM / 'samiraM eyai' sapramANa kampana karanA, 'veyai' vividha prakAra se kampana karanA, 'calai' eka sthAna se dUsare sthAna meM jAnA, 'phaMdai' spandana karanA arthAt kiMcit calAyamAna honA, 'ghaTTai' sabhI dizAoM meM gati karanA athavA dUsare padArthoM ko sparza karanA, 'khubbhai' kSoma karanA, pRthvI meM praveza karanA athavA pRthvI kA bheda karanA, tathA 'udIraI' prabalatApUrvaka preraNA karanA athavA balapUrvaka kisI dUsarI vastu ko pratiSThita karanA / ejanAdi kriyAoM ke aura bhI aneka bheda hote haiN| bAkI ke sabhI kriyAbhedoM ko saMgraha karanA cAhie aisA TokAkAra kahate hai / "taM taM bhAvaM pariNamai' utkSepaNa, avakSepaNa, AkuMcana, prasAraNa ityAdi paryAyoM ko prApta hotA hai| ye ejanAdi kriyAe~ kramapUrvaka hotI haiM isalie sadA hotI haiM / yaha bAta sAmAnya rUpa se samajhanI cAhie / parantu pratyeka kI apekSA se nahIM samajhanI cAhie ; kyoMki kramapUrvaka honevAlI kriyAe~ eka samaya meM eka sAtha nahIM ho sakatI haiM / ejanAdi kriyA karatA huA jIva antakriyA nahIM kara sakatA hai arthAta usakI mukti nahIM ho sakatI hai kyoMki jaba taka jIva ejanAdi kriyA karatA hai taba taka vaha jIva Arambha karatA hai, saraMbha karatA hai, samAraMbha karatA hai / Arambha-saraMbha-samArambha meM vartamAna jIva aneka prANa-bhUta-jIva-sattva ko duHkha-paritApAdi upajAtA hai ataH usa jIva kI maraNa ke samaya mukti nahIM ho sakatI hai| (dekho aMtakriyA '73) / "Aho Shrutgyanam"
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza *63'5 zailezI jIva ejanAdi kriyA nahIM karatA hai selesi paDivannAe NaM bhaMte ! aNagAre sayA samiyaM eyai, veyai, jAva-- taM taM bhAvaM pariNamai ? No iNThThe samaTTha, gaNNattha egeNa parappaogeNaM / - bhaga0 za 17 / u 3 / pra 1 / pR0 757 zailezI avasthA ko prApta jIva ejanAdi kiyA nahIM karatA lekina paraprayoga se syAt ejanAdi kiyA ho sakatI hai arthAt zailezI avasthA meM AtmA atyanta sthiratA ko prApta hone se paraprayoga ke atirikta nahIM kampatA hai / zailezatva ko prApta saMsArI jIva niSkaMpa hote haiM / azailezI saMsArI jIva sakaMpa hote haiM tathA ve dezataH bhI sakaMpa hote haiM tathA sarvataH bhI sakaMpa hote haiN| yathA-IlikA gati se utpatti sthAna ko jAte hue jIva dezataH sakaMpa hote haiM kyoMki unake pUrva ke zarIra meM rahA huA aMza gatikriyA rahita hone ke kAraNa niSkaMpa hotA hai / nArakI jIva dezataH bhI sakampa hote haiM, sarvataH bhI sakaMpa hote haiM--jo nArakI jIva vigrahagati ko prApta hote haiM ve sarvataH sakaMpa hote haiM tathA jo nArakI jIva vigrahagati ko prApta nahIM hote haiM ve dezataH sakaMpa hote haiM / isI prakAra daMDaka ke sabhI jIvoM ke sambandha meM yAvata vaimAnika jIvoM taka jAnanA | *636 calanA kriyA 63.61 paribhASA / artha 'calaNa' pti ejanA eva sphuTatarasvabhAvA / - bhaga0 za 17 / u 3 / pra 8 | ThIkA 127 calanA-kriyA ejanA se sphuTatara svabhAva vAlI hotI hai--calanA kA kaMpana--parispaMdana calanA-kriyA ke parispaMdana ke bhedoM ke ejanA ke kaMpana--parispaMdana se sphuTatara hotA hai / anusAra mUlataH tIna bheda kiye jAte haiM / parantu upabheda aneka ho sakate haiM / 63*6*2,3 bheda / bhedoM kI paribhASA - vihANaM bhaMte ! calaNA paNNattA ? goyamA ! tivihA calaNA paNNattA, taMjahA -- sarIracalaNA, iMdiyacalaNA, jogacalaNA / sarIracalaNA NaM bhaMte! kaivihA paNNattA ? goyamA ! paMcavihA paNNattA, taMjahA orAliyasarIracalaNA jAva kammagasarIracalaNA / iM diyacalaNA NaM bhaMte ! kaivihA paNNattA ? goyamA ! paMcavihA paNNattA, taMjahA- soi diyacalaNA jAva phAsiMdiyacalaNA | jogacalaNA NaM bhaMte ! kaivihA paNNattA ? goyamA ! tivihA paNNattA, taMjahA- maNajogacalaNA, vaijoga "Aho Shrutgyanam"
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 kriyA - kozaM 'calaNA, kAyajogacalaNA / se keNaTTaNaM bhaMte! evaM vuzcai-orAliya sarIracalaNA orAliyasarIracalaNA ? goyamA ! jaM NaM jIvA orAliyasarIre vaTTamANA orAliya sarIrapAomgAI davvAI orAliyasarIrattAe pariNAmemANA orAliyasarIracalaNaM caliMsu vA, calati vA, calitsaMti vA se teNaTTeNaM jAva orAliyasarIra calaNA 2 / bhaMte! evaM vuzca3 - veDavviyasarI calaNA veDavviyasarIracalaNA ? evaM veva, navaraM - veDavviyasarIre vaTTamANA, evaM jAva kammagasarIracalaNA / sekeTTe bhaMte! evaM vuzcai - 'soi diyacalaNA soi diyacalaNA ? goyamA ! jaM NaM jIvA soi diye vaTTamANA soiMdiyapAoggAI' davvAi soi diyattAe pariNAmemANA soi diyacalaNA caliMsu vA, calati vA, calissaMti vA, se teNaTuNaM jAva soi diyacalaNA 2 / evaM jAva phAsiMdiyacalaNA / sekeTTe bhaMte! evaM vuJcai-maNajogacalaNA maNajogacalaNA ? goyamA ! jaM NaM jIvA maNajoe vaTTamANA maNajogapAoggAI davvAI maNajogattAe pariNAmemANA maNajogacalaNaM calisu vA, calati vA, calitsaMti vA se teNaNaM jAva-maNajogacalaNA 2 evaM vaijogacalaNA vi, evaM kAyajogacalaNA vi / - bhaga0 za 17 / 3 / pra 8 se 15 / pR0 757-758 TIkA - 'kaI' tyAdi, 'calaNa' tti ejanA eva sphuTatarasvabhAvA 'sarIracalaNa' tti zarIrasya -- audArikA dezcalanA - tatprAyogyapudgalAnAM tadrUpatayA pariNamane vyApAraH zarIracalanA, evamindriyayogacalane api, 'orAliya sarIracalaNaM calisa' tti audArikazarIracalanAM kRtavantaH / calanA-kriyA ejanA se sphuTatara svabhAva vAlI hotI hai arthAt calanA kA parispaMdana ejanA ke parispaMdana se spaSTatara- sthUlatara hotA hai / calanA tIna prakAra kI hotI hai, yathA - 1 zarIracalanA, 2 indriyacalanA tathA 3 yogacalanA / zarIra calanA pA~ca prakAra kI hotI hai, yathA-1 audArikazarIracalanA, 2 vaikriyazarIracalanA, 3 AhArikazarIracalanA, 4 taijasazarIracalanA tathA 5 kArmaNazarIracalanA / audArika zarIra calanA arthAt audArika zarIra meM vartamAna jIva audArika zarIra ke yogya prAyogika dravyoM ko audArika zarIra rUpa meM pariNamana karatA huA calanA karatA thA, karatA hai, karegA | isI prakAra vaikriyazarIra meM vartamAna jIva vaikiya zarIra ke yogya prAyogika dravyoM ko vaikriya zarIra rUpa meM pariNamana karatA huA calanA karatA thA, karatA hai, "Aho Shrutgyanam"
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza kregaa| isI prakAra AhArikazarIra calanA, tejasazarIra calanA tathA kArmaNazarIra. calanA ke viSaya meM samajha lenA cAhie / indriya calanA pA~ca prakAra kI hotI hai, yathA-1 zrotrendriyacalanA, 2 cakSuri. ndriyacalanA, 3 ghANendriya calanA, 4 rasendriyacalanA tathA 5 sparzendriya calanA / zrotrendriyacalanA arthAt zrotrendriya meM vartamAna jIva zronendriya ke yogya prAyogika dravyoM ko zrotrendriya rUpa meM pariNamana karatA huA calanA karatA thA, karatA hai, kregaa| isI prakAra cakSurindriyacalanA, ghrANendriyacalanA, rasendriyacalanA tathA sparzendriyacalanA ke viSaya meM samajha lenA chie| yogacalanA tIna prakAra kI hotI hai, yathA --- manoyogacalanA, vacanayogacalanA tathA kaayyogclnaa| manoyoga arthAta manoyoga meM vartamAna jIva manoyoga ke yogya prAyogika dravyoM ko manoyogarUpa meM pariNamana karatA huA calanA karatA thA, karatA hai, kregaa| isI prakAra vacanayogacalanA tathA kAyayogacalanA ke viSaya meM samajha lenA caahie| 63.7 ejana kriyA aura jIva jIvA NaM bhaMte ! ki seyA, NireyA ? goyamA ! jIvA seyA vi, nireyA vi / se keNa?NaM bhaMte ! evaM vujhcai-'jIvA seyA vi nireyA vi' ? goyamA! jIvA duvihA pannattA, taMjahA--saMsArasamAvannagA ya asaMsArasamAvannagA ya, tattha NaM je te asaMsArasamAvannagA te NaM siddhaa| siddhA NaM duvihA pannattA, taMjahA-aNaMtarasiddhA ya paraMparasiddhA ya, tattha NaM je te paraMparasiddhA te NaM nireyA, tattha pAM je te aNaMtarasiddhA te NaM seyA, te NaM bhaMte! kiM deseyA, savveyA? goyamANo deseyA, svveyaa| tatthAje te saMsArasamAvannagA te duvihA pannattA, taMjahA-selesipaDivannagA ya aselesipaDivannagA ya / tattha NaM je te selesIpaDivannagA te NaM nireyA, tattha NaM je te aselesIpaDivannagA te NaM seyA, te NaM bhaMte ! ki deseyA, savveyA ? goyamA ! deseyA vi, savveyA vi, se teNa?NaM jAva nireyA vi| neraiyA bhaMte ! kiM deseyA, savveyA ? goyamA ! deseyAvi, savveyA vi, se keNa?NaM jAva--sabveyA vi ? goyamA ! nerakyA duvihA pannattA, taMjahA-vizgaharAisamAvannagA ya aviggahagaisamAvannagA ya / tattha NaM je te viggahagaisamAvannagA te NaM savveyA, tattha NaM je te aviggahagaisamAvannagA te NaM deseyA, se teNa?NaM jAva- savveyA vi, evaM jAva vemANiyA / --bhaga0 za 25.! u 4 / pra0 35 se 37 / pR0 863-64 17 "Aho Shrutgyanam"
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza jIva ejanakriyA -- kaMpana sahita bhI hote haiM, niSkaMpa bhI hote haiM / jo anantara siddha hote haiM ve sakaMpa hote haiM jo paraMpara siddha hote haiM ve niSkaMpa hote haiM / siddhatva kI prApti ke prathama samaya meM siddha anaMtara siddha kahalAte haiM kyoMki unake eka samaya kA bhI aMtara nahIM hotA hai ata. siddhatva ke prathama samaya meM jo vartamAna siddha jIva haiM unameM kaMpana hotA hai / siddhigamanasamaya tathA siddhatva prApti kA samaya eka hI hone se tathA siddhagamana ke samaya meM gamanakriyA hone se anaMtarasiddha sakaMpa hote haiM / aura ve anaMtara siddha dezataH saka~pa nahIM hote haiM, sarvataH sakaMpa hote haiM / siddhatva prApti hone ke bAda jinake samayAdi kA antara par3atA hai ve paraMparasiddha kahalAte haiM aura ve niSkampa hote haiM / 130 *64 kriyAdvayaka '641 samyaktva - midhyAtva kriyAdvayaka *64'1'1 samyaktva aura mithyAtva - donoM kriyAe~ eka jIva ke eka samaya meM nahIM hota : :------ (ka) aNNautthiyA NaM bhaMte! evamAikvaMti evaM bhArseti evaM paNNaveMti evaM parUveMti - evaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM do kiriyAo pakarei, taMjahA - sammattakirayaM ca micchata kiriyaM ca jaM samayaM sammatta kiriyaM pakare, taM samayaM micchantakiriyaM pakareza, jaM samayaM micchattakiriyaM pakare, taM samayaM sammattakiriyaM pakarei, sammatta kiriyApakaraNayAe micchattakiriyaM pakarei, micchattakiriyApakaraNayAe sammattikiriyaM pakareza evaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM do kiriyAo pakareza, taMjahA - sammattakiriyaM ca micchatta kiriyaM ca / se kahamerya bhaMte ! evaM ? goyamA ! jannaM te anna utthiyA evamAikkhaMti evaM bhAsaMti evaM paNNaveMti evaM parUveMti - evaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM do kiriyAo pakarei, taheva jAva sammattakiriyaM camicchattakiriyaM ca je te evamAhaMsu taM NaM micchA, ahaM puNa goyamA ! evamAikkhAmi jAva parUvemi - evaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM evaM kiriyaM pakareza, taMjahA -- sammatta kiriyaM vA micchattakiriyaM vA, jaM samayaM sammattakiriyaM pakarei No taM samayaM micchatta kiriyaM pakarei, taM caiva jaM samayaM micchattakiriyaM pakareha no taM samayaM sammattariyaM pakares, sammatta kiriyApakaraNayAe no micchatta kiriyaM pakarei, micchattakiriyApakaraNayAe No sammatta kiriyaM pakarei, evaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM evaM . kiriyaM pakarei, taMjahA sammattakiriyaM vA micchattakiriyaM vA / -jIvA0 prati 3 / tiri u 2 / sU 14 / pR0 151-152 "Aho Shrutgyanam"
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 131 (kha) xxx evaM jahA jIvAbhigame jAva sammatta kiriyaM vA micchattakiriyaM vA / - bhaga0 za 7 / 4 / pra 1 / pR0 516 anya matavAle aisA kahate haiM ki eka jIva eka samaya meM do kriyAe~ samyaktvamithyAtva ) karatA hai, ityAdi / unakA aisA kahanA galata hai / eka jIva jisa samaya meM samyaktvakriyA karatA hai usa samaya mithyAtvakriyA nahIM karatA hai, jisa samaya mithyAtva - kriyA karatA hai usa samaya samyaktvakriyA nahIM karatA hai / samyaktva kriyA karane se mithyAtva kriyA nahIM karatA hai, mithyAtva kiyA karane se samyaktvakriyA nahIM karatA hai / ataH eka jIva eka samaya meM eka kriyA karatA hai - samyaktvakriyA athavA mithyAtvakriyA / 64 2 airyApathikI-sAMparAyikI kriyAdvayaka 64 21 airyApathikI aura sAmparAyikI - donoM kriyAe~ eka jIva ke eka samaya meM nahIM hotIM : : "annautthiyA NaM bhaMte ! evamAikkhaMti- -jAva - - "evaM khalu ege jIve egeNaM samaraNaM do kiriyAo pakarei / taMjahA - iriyAvahiyaM ca saMparAzyaM ca / jaM samayaM iriyAvahiyaM pakare, taM samayaM saMparAiyaM pakarei ; jaM samayaM saMparAzyaM pakare, taM samayaM iriyAvahiyaM pakares ; iriyAvahiyAe pakaraNayAe saMparAiyaM pakareza, saMparAiyAe pakaraNayAe iriyAvahiyaM pakarei / evaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM do kiriyAo pakarei, taM jahA--iriyAvahiyaM ca saMparAiyaM ca / se kahameyaM bhaMte ! evaM ? goyamA ! jaM NaM te annautthiyA evamAikkhaMti, taM caiva - jAva - je te evaM AhiMsu, micchA te evaM AhiMsu / ahaM puNa goyamA ! evaM AikkhAmi evaM khalu ege jIve egasamae ekkaM kiriyaM pakarei | parautthivattavvaM neyavvaM / sasamayavattavvayAe neyavvaM - jAva -- iriyAvahiyaM saMparAiyaM vA / " bhaga0 za 1 / 10 / pra 325 / pR0 415 anya matavAle kahate haiM ki eka jIva eka samaya meM do kriyAe~ ( airyApathikIsAmparAyikI ) karatA hai ityAdi / lekina unakA aisA kahanA galata hai| eka jIva eka samaya meM eka hI kriyA karatA hai / jisa samaya eka jIva airyApathikI kriyA karatA hai usa samaya sAmparAdhika kriyA nahIM karatA hai tathA jisa samaya eka jIva sAmparAyiko kriyA karatA hai| usa samaya airyApathikI kriyA nahIM karatA hai / airyApathikI karane se sAmparAyikI nahIM karatA hai tathA sAmparAyikI karane se airyApathikI nahIM karatA hai / eka samaya meM eka jIva eka ho kiyA karatA hai, airyApathiko kriyA athavA sAmparAyikI kriyA / "Aho Shrutgyanam"
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 kriyA-koza '6422 aipithikI-sAmparAyikI kriyAdvayaka aura anagAra :. (ka) aNagArassa NaM bhaMte ! aNAuttaM gacchamANassa vA ciTThamANassa vA nisIyamANassa vA tuyaTTamANassa vA aNAuttaM vatthaM, paDiggaha, kaMbalaM, pAyapuMchaNaM geNhamANassa vA nikkhivamANassa vA tassa NaM bhaMte ! kiM iriyAvahiyA kiriyA kajai,saMparAiyA kiriyA kajai ? goyamA ! no iriyAvahiyA kiriyA kajai, saMparAiyA kiriyA kjji| se keNa?NaM ? goyamA ! jassa NaM kohamANamAyAlobhA vocchinnA bhavaMti tassa NaM iriyAvahiyA kiriyA kajai, no saMparAiyA kiriyA kajai ; jassa NaM kohamANamAyAlobhA avocchinnA bhavaMti tassa NaM saMparAiyA kiriyA kajjai no iriyAvahiyA kiriyA kajada ; ahAsuttaM rIyamANassa iriyAvahiyA kiriyA kajai, ussuttaM rIyamANassa saMparAiyA kiriyA kajai, se NaM ussuttameva rIyai se tenn?nnN| -bhaga0 za 7 / u 1 / pra 18 / pR0 510 upayoga-yatnArahita gamana karate hue, khar3e hote hue, baiThate hue, sote hueM tathA yatnArahita vastra, pAtra, kaMbala, pAdapoMchana (rajoharaNa) ko grahaNa karate hue, rakhate hue anagAra ko aipithiko kriyA nahIM hotI hai, sAMparAyikI kriyA hotI hai| kyoMki jisake krodhamAna-mAyA-lobha vyucchinna-kSINa ho gaye haiM usake airyApathikI kriyA hotI hai, sAMparAyikI kriyA nahIM hotI hai, jisake krodha-mAna-mAyA-lobha avyucchinna-kSINa nahIM hue haiM usake sAMparAyiko kriyA hotI hai, aipithiko kriyA nahIM hotI hai ! sUtra ke anusAra calate hue sAdhu ko ai-pathikI kriyA hotI hai, sUtra ke viparIta calate hue sAdhu ko sAMparAyikI kriyA hotI hai| jo anagAra sUtraviruddha calatA hai, usake rAga-dveSa kSINa nahIM hue haiN| isalie yaha kahA gayA hai ki jisake krodha-mAna-mAyA-lobha kSINa nahIM hue haiM usake sAMparAyikI kriyA hotI hai| (kha) saMvaDassa NaM bhaMte / aNagArassa AuttaM gacchamANassa, jAva AuttaM tuyaTramANassa, AuttaM vatthaM, paDiggaha, kaMbalaM, pAyapuMchaNaM geNhamANassa vA, nikkhivamANassa vA tassa gaM bhaMte ! kiM iriyAvahiyA kiriyA kajai, saMparAiyA kiriyA kajai ? goyamA ! saMvuDassa NaM aNagArarasa jAva tassa NaM iriyAvahiyA kiriyA kajai, No sNpraaiyaa| se keNa?NaM bhaMte ! evaM vuccai-saMvuDassa NaM jAva No saMparAiyA kiriyA kajjA ? goyamA ! jassa NaM kohamANamAyAlomA vocchinnA bhavaMti tassa NaM iriyAvahiyA kiriyA kajai, taheva-jAva--ussuttaM rIyamANassa saMparAiyA kiriyA kajjai, "Aho Shrutgyanam"
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 133 se gaM ahAmuttameva rIyai, se teNa?NaM goyamA ! jAva No saMparAiyA kiriyA kajjA __-.-bhaga0 za 7 | u 7 / pra1 / pR0 520 __upayogapUrvaka-yatnApUrvaka gamana karate hue, khar3e hote hue .--baiThate hue, sote hue tathA yatnAsahita vastra, pAtra, kaMbala, pAdapoMchana (rajoharaNa) ko grahaNa karate hue rakhate hue saMvRja repithikI kriyA hotI hai, sAMparAyikI kriyA nahIM hotI hai| kyoMki jisake krodha-mAna-mAyA-lobha vyucchinna--kSINa ho gaye haiM usake airyApathikI kriyA hotI hai, sAMparAyikI kriyA nahIM hotI hai| sUtrAnusAra calate hue sAdhu ko aipithikI kriyA hotI hai, sUtra ke viparIta calate hue sAdhu ko sAMparAyikI kriyA hotI hai ! jo saMvRtta anagAra sUtrAnusAra calatA hai, usake rAga-dveSa kSINa ho gaye haiN| __ataH yaha kahA gayA hai ki saMvRtta anagAra ke krodha-mAna-mAyA-lobha ke kSINa hone se airyApathikI kriyA hotI hai, sAMparAyikI kriyA nahIM / (ga) saMvuDassa NaM bhaMte ! aNagArassa vIyIpaMthe ThiccA purao rUvAI nijmAyamANassa maggao rUvAI avayakkhamANassa pAsao rUvAI avaloemANassa uDDhe ruvAI AloemANassa ahe rUvANi AloemANassa tassa NaM bhaMte! kiM iriyAvahiyA kiriyA kajai, saMparAiyA kiriyA kajai ? goymaa| saMvuDassa NaM aNagArassa vIyIpaMthe ThicA-jAva tassa NaM no iriyAvahiyA kiriyA kajai, saMparAiyA kiriyA kjaa| se keNa?NaM bhaMte ! evaM vuzcai---saMvuDassa-jAva-saMparAiyA kiriyA kajjai ? goyamA ! jassa NaM kohamANamAyAlobhA evaM jahA sattamasae paDhamohesae-jAvase NaM ussuttameva rIyai, se teNa?NaM-jAva - saMparAiyA kiriyA kajjai / -bhaga0 za 10 / u 2 / pra 1 / pR0 614 vIcimArga meM avasthita---kaSAya bhAva meM sthita-kaSAyabhAva se--sAmane, pIche, agala-bagala, U~cI, nIcI rUpI vastuoM ko avalokana karate hue saMvRtta aNagAra ko aiApathikI kriyA nahIM hotI hai, sAMparAyika kriyA hotI hai| kyoMki jisake krodha-mAna-mAyAlobha vyucchinna--kSINa ho gaye haiM usake aipithikI kriyA hotI hai, sAMparAyikI kriyA nahIM hotI hai ; jisake krodha-mAna-mAyA-lobha avyucchinna--kSINa nahIM hue haiM usake sAMparAyikI kriyA hotI hai, aiyApathikI kriyA nahIM hotI hai / ___ sUtrAnusAra calate hue sAdhu ko aipithikI kriyA hotI hai, sUtra ke viparIta calate hue sAdhu ko sAMparAyikI kriyA hotI hai ! jo anagAra sUtraviruddha calatA hai usake rAgadveSa kSINa nahIM hue hai isalie yaha kahA gayA hai ki jisake krodha-mAna-mAyA-lobha kSINa nahIM hue haiM usake sAMparAyikI kriyA hotI hai / "Aho Shrutgyanam"
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza (gha) saMvuDassa NaM bhaMte! aNagArassa avIyIpaMthe ThicA purao ruvAi nikAyamANassa -- jAva - tassa NaM bhaMte! kiM iriyAvahiyA kiriyA kajai (saMparAiyA kiriyA kajjai ) ? pucchA, goyamA ! saMbuDa ( sa ) - jAva - tarasa NaM iriyAvahiyA kiriyA kajjai, no saMparAjhyA kiriyA kajjai ? 134 sekeTTaNaM bhaMte! evaM vuzccai jahA sattame sae sattamoddesae- - jAva- se NaM ahAsuttameva rIyai seteATTeNaM-jAva - no saMparAzyA kiriyA kajjai / -bhaga0 za 10 / 2 / pra 2 / pR0 614 avIcimArga meM sthita -- akaSAyabhAvameM sthita akaSAyabhAvase sAmane yAvat nIcI rUpI vastuoM ko avalokana karate hue saMvRtta aNagAra ko airyApathikI kriyA hotI hai, sAMparAyikI kriyA nahIM hotI hai / kyoMki jisake krodha mAna-mAyA-lobha vyucchinna---- kSINa ho gaye haiM usake airyApathikI kriyA hotI hai, sAMparAyikI kriyA nahIM hotI hai / sUtrAnusAra calate hue sAdhu ko airyApathikI kriyA hotI hai, sUtra ke viparIta calate hue sAdhu ko sAMparAyikI kriyA hotI hai / jo saMvRtta aNagAra sUtrAnusAra calatA hai usake rAga-dveSa kSINa ho gaye haiM / ataH yaha kahA gayA hai ki akaSAya bhAvameM avasthita saMvarita aNagAra ke airyApathikI kriyA hotI hai, sAMparAyikI nahIM hotI hai / (ca) aNagArassa NaM bhaMte ! bhAviyappaNI purao duhao jugamAyAe pehAe rIyaM rIyamANassa pAyassa ahe kukkuDapoe vA vaTTApoe vA kuliMgacchAe vA pariyAvajjejjA, tassa NaM bhaMte! kiM iriyAvahiyA kiriyA kajjai, saMparAiyA kiriyA kajjai ? goyamA ! aNagArassa NaM bhAviyappaNo- jAba tarasa NaM iriyAvahiyA kiriyA kajjai, no saMparAiyA kiriyA kajjai / sekeNaNaM bhaMte! evaM vuJcai ? jahA sattamasae saMbuDudde sae - jAva - a - aTTho nikkhitto / -bhaga0 za 18 / 8 / pra 1 / pR0 776 agala-bagala yugapramANa bhUmi ko dekhakara gamana karate hue bhAvitAtmA aNagAra ke paira ke nIce yadi murgI kA baccA athavA batakha kA baccA athavA cIMTI tathA cIMTI kA aMDA Adi sUkSma jantu Akara yadi paritApa- kaSTa - maraNa ko prApta hove to usa aNagAra kI aiyapathikI kriyA hotI hai, sAMparAyikI kriyA nahIM hotI hai kyoMki jisake krodha mAnamAyA- lobha vyucchinna ho gaye haiM usake airyApathikI kriyA hotI hai, sAMparAyikI kriyA nahIM hotI hai / --- sUtrAnusAra calate hue sAdhu ko airyApathikI kriyA hotI hai; sUtra ke viparIta calate hue sAdhu ko parAyikI kriyA hotI hai| jo anagAra sUtra viruddha calatA hai usake rAga " Aho Shrutgyanam"
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyAkoza 135 dveSa kSINa nahIM hue hai, jo saMvRtta aNagAra sUtrAnusAra calatA hai, usake rAga-dveSa kSINa ho gaye hai| ___ ataH yaha kahA gayA hai ki bhAvitAtmA anagAra ke krodha-mAna-mAyA-lobha kSINa hone se airyApathikI kriyA hotI hai, sAMparAyikI kriyA nahIM / 64.2.3 aiApathikI sAmparAyikI kriyA-dvayaka aura zramaNopAsaka samaNovAsayarasa NaM bhaMte ! sAmAzyakaDassa samaNovAsae acchamANassa tassa gaM bhaMte ! kiM iriyAvahiyA kiriyA kajjaI, saMparAiyA kiriyA kajjai ? goyamA ! no iriyAvahiyA kiriyA kajai, saMparAiyA kiriyA kajjai / se keNa?NaM jAva saMparAzyA ? goyamA ! samaNovAsayassa NaM sAmAjhyakaDarasa samaNovAsae acchamANassa AyA ahigaraNI bhavai AyA'higaraNavattiyaM ca NaM tassa no iriyAvahiyA kiriyA kajjai, saMparAiyA kiriyA kajjai se teNaTaNaM jAva sNpraaiyaa| ---bhaga0 za 7 / u 1 / pra 5 / pR0 506 zramaNa-upAzraya meM baiThakara arthAta sAdhu-sAnnidhya meM sAmAyika karatA huA zramaNopAsaka sAMparAdhika kriyA karatA hai, aipithika kriyA nahIM karatA hai kyoMki zramaNaupAzrayameM sAmAyika karate hue zramaNopAsaka kI AtmA adhikaraNa hotI hai tathA usako AtmA adhikaraNa meM vartana kara rahI hai arthAt avasthita hai isalie usako sAmparAyikI kriyA hotI hai, airyApathikI kriyA nahIM hotI hai / vizleSaNa :-sAdhu-sAnnidhya meM sAmAyika karate hue zramaNopAsaka kI AtmA kaSAyaniruddha honI cAhie ataH yaha AzaMkA hotI hai ki use sAmparAyikI kriyA kyoM hotI hai / sAmAyika karate hue zramaNopAsaka ke hala, zakaTAdika jo kaSAya ke AzrayabhUta adhikaraNa hai unase vaha nivRtta nahIM huA hai ataH usakI AtmA ina adhikaraNoM meM arthAta zastroM meM vartana kara rahI hai ataH usa zramaNopAsaka ko sAmparAyikI kriyA hotI hai, aipithikI kriyA nahIM hotI hai| 65 ArambhikI kriyA-paMcaka: [ ArambhikI, pArigrahiko, mAyApratyayikI, apratyAkhyAna kriyA tathA mithyAdarzanapratyayikI-ina pA~ca kriyAoM kA eka kriyApaMcaka kahA gayA hai aura yaha ArambhikI kriyApaMcaka ke nAma se vikhyAta hai| "Aho Shrutgyanam"
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 kriyA-koze AraMbhikI kriyApaMcaka kA vivecana sAmAnyataH karmAsrava kI apekSA kiyA gayA hai| mithyAtvI prANI ke-mithyAdarzanapratyAyikI kriyA lagatI hai aura jisako mithyAdarzanapratyayikI kriyA lagatI hai usako AraMbhikI Adi bAkI cAroM kriyAe~ avazya lagatI haiM aura usake mithyAtva Asrava hotA hai / aviratI prANI ke-apratyAkhyAna kriyA lagatI hai tathA jisako apratyAkhyAna kriyA lagatI hai usako AraMbhikI Adi tIna kriyAe~ avazya lagatI hai aura usake avataAsrava hotA hai / __ sakaSAyI prANI ke-mAyApratyayikI kriyA lagatI hai tathA jisako mAyApratyayikI kriyA lagatI hai usako AraMbhikI aura pArigrahikI kriyA kadAcit lagatI hai aura kadA. cita nahIM lagatI hai aura usako kaSAya-Asrava hotA hai / sakaSAyI (lobha kI prabalatA vAle) jIva ko pArigrahikI kriyA lagatI hai tathA jisako pArigrahikI kriyA lagatI hai usako AraMbhikI kriyA avazya lagatI hai aura usake kaSAyAtrava hotA hai ; parigraha kI 'ajayanA' meM pramAda bhAva bhI rahatA hai ataH pramAda-Asrava bhI hotA hai| sapramAdI tathA sayogI ( azubha yogI) jIva ke AraMbhikI kriyA lagatI hai tathA usako pramAda aura yogAsrava hotA hai / . uparyukta kathana se yaha spaSTa hai ki ina pA~coM kriyAoM kA pArasparika avinAbhAva saMbaMdha bhI hai ataH ina kriyAoM kA samudAya meM vivecana kiyA gayA hai| ] '65.1 nAma : __kai NaM bhaMte ! kiriyAo pannattAo ? goyamA ! paMca kiriyAo pannattAo, taM jahA-AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAvattiyA, apaJcakkhANakiriyA, micchaadsnnvttiyaa| -paNNa0 pa 22 / sU 1621 / pR0 482 --ThANa0 sthA 5 / u 2 / sU 416 / pR0 262 / (kevala uttara) pA~ca kriyAoM kA eka paMcaka kahA gayA hai yathA--1 AraMbhikI, 2 pArigrahikI, 3 mAyApratyayikI, 4 apratyAkhyAnakriyA tathA 5 mithyAdarzanapratyayikI / 65.2 jIvadaMDaka aura AraMbhikI kriyApaMcaka : (ka) neraiyArNa bhaMte ! kai kiriyAo pannattAo ? goyamA ! paMca kiriyAo pannatAo. taMjahA-AraMbhiyA jAva micchAdasaNavattiyA / evaM jAva vemaanniyaannN| -~-paNNadeg pa 22 / sU 1627 / pR0 482-83 "Aho Shrutgyanam"
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 137 (kha) paMca kiriyAo pannattAo, taMjahA-AraMbhiyA jAva micchAdasaNavattiyA, neraiyANaM paMca kiriyA, niraMtara jAva vemANiyANaM / -ThANa0 sthA 5 / u 2 / sU 416 / pR0 262 nArako jIvoM ke pA~coM kriyAe~ hotI hai, yathA--Arambhiko yAvat mithyaadrshnprtyyikii| isa prakAra daNDaka ke yAvata vaimAnika taka sabhI jIvoM ke pA~coM kriyAe~ hotI haiN| 65.3 ArambhikI kriyApaMcaka aura mithyAdRSTi jIva :--- micchadiTThiyANaM neraiyANaM paMca kiriyAo pannattAo,taMjahA--AraMbhiyA jAva micchAdasaNavattiyA / evaM sabvesi niraMtaraM jAva micchaddiTiyANaM vemANiyANaM / navaraM vikaliMdiyA micchaddiTTI na bhannati sesaM taheva ! __-ThANA0 sthA 5 / u 2 / sU 416 ! pR0 262 mithyASTi nArakI jIvoM ke ArambhikI kiyApaMcaka kI pA~coM kriyAe~ hotI haiM / isI prakAra yAvat mithyASTi vaimAnika jIvoM taka ke daMDaka ke sabhI mithyAdRSTi jIvoM ke AraMbhiko kiyApaMcaka kI pA~coM kriyAe~ hotI hai| ekendriya aura vikalendriya ke mithyATaSTi vizeSaNa prayukta karane kI AvazyakatA nahIM hai kyoMki mithyAdRSTi hI hote haiN| '65.4 ArambhikI kriyApaMcaka aura samaSTi jIva : sammadiTThiyANaM nerajhyANaM cattAri kiriyAo pannattAo, taMjahA-AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAvattiyA, apaJcakkhANakiriyA; sammadiTThiyANaM asurakumArANaM cattAri kiriyAo pannattAo evaM ceva / evaM vigaliMdiyavajjaM jAva-vemANiyANaM / -ThANa0 sthA 4 / u 4 / sU 366 / pR0 254 samadRSTi nArakI jIvoM ke ArambhikI kriyApaMcaka kI prathama kI cAra kriyAe~ hotI hai ! isI prakAra samadRSTi asurakumAra yAvat stanitakumAra devoM ko bhI cAra kriyAe~ hotI haiM / samaSTi paMcendriya tiyaMcayonika jIva-manuSya-jIva-vANavyatara-jyotiSI-vaimAnika devoM ke bhI isI prakAra cAra kriyAe~ hotI haiN| . '655 AraMbhikI kriyApaMcaka aura guNasthAna : AraMbhiyA NaM bhaMte ! kiriyA kassa kajjai ? goyamA ! aNNayarassAvi (ssa vi) pamattasaMjayassa / pariggahiyA NaM bhaMte ! kiriyA kassa kajjai ? goyamA ! aNNayarassAvi saMjayAsaMjayassa ! mAyAvattiyA NaM bhaMte ! kiriyA kAsa kajai ? "Aho Shrutgyanam"
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 kriyA-koza goyamA ! aNNayarassAvi apamattasaMjayassa / apaJcakvANakiriyA gaM bhaMte ! kassa kajai ? goyamA ! aNNayarassAvi apaJcakkhANissa / micchAdasaNavattiyA NaM bhaMte ! kiriyA kassa kajjaDa goyamA ! aNNayarassAvi micchaadNsnniss| -paNa 0 pa 22 / sU 1622 se 1626 / pR 482 Ara'bhikI kriyA koI eka pramattasaMyata tathA usake adhastana (nIce vAle) guNasthAnavartI jIvoM ke hotI hai| pArigrahikI kriyA koI eka saMyatAsaMyata tathA usake nIce vAle guNasthAnavI jovoM ke hotI hai| mAyApratyayikI kriyA koI eka apramattasaMyata tathA usake nIce vAle guNasthAnavI jIvoM ke hotI hai| apratyAkhyAnakriyA avira ti tathA usake nIce vAle guNasthAnavI jIvoM ke hotI hai| mithyAdarzanapratyayikI kriyA mithyAdRSTi ke hotI hai| TIkA :-etAsAM kriyANAM madhye yasya yA sambhavati tasya tAM nirUpayati'AraMbhiyA NaM bhaMte !' annayarassavi pamattasaMjayassa iti atrApizabdo bhinnakramaH pramattasaMyatasyApyanyatarasya-ekatarasya kasyacit pramAde sati kAyaduSprayogabhAvataH pRthivyAderupamaIsambhavAt, apizabdo'nyeSAmadhastanaguNasthAnavatinAM niyamapradarzanArthaH, pramattasaMyatasyApyArambhikI kriyA bhavati kiM punaH zeSANAM dezavirataprabhRtInAmiti ?, evamuttaratrApi yathAyogamapi zabdabhAvanA kartavyA, pArigrahikI saMyatAsaMyatasyApi dezaviratasyApItyarthaH, tasyApi parigrahadhAraNAta, mAyApratyayA apramattasaMyatasyApi, kathamiti cet, ucyate, pravacanoDDAhapracchAdanArtha vallIkaraNasamuddezAdiSu, apratyAkhyAnakriyA anyatarasyApyapratyAkhyAninaH, anyataradapi na kiJcidapItyarthaH yo na pratyAkhyAti tasyeti bhAvaH, mithyAdarzanakriyA anyatarasyApi sUtroktamekamapyakSaramarocayamAnasyetyarthaH mithyAdRSTabhavati / raMbhikI kriyAe~ kina-kina jIvoM ko hotI hai isakA vivecana kiyA gayA hai : AraMbhikI kriyA koI eka pramattasaMyata ko hotI hai-yahA~ 'api' zabda bhinnakrama ko janAtA hai / anyatara arthAt koI eka pramattasaMyata ke pramAda ke sadbhAva meM zarIra ke duSprayoga-ayatanA se pRthvI Adi jIvoM kI hiMsA saMbhava hai / 'api' zabda usase nIce vAle guNasthAnavI jIvoM ke AraMbhikI kiyA ke hone kI niyatatA kA dyotaka hai| jaba pramattasaMyata ko bhI AraMbhikI kriyA hotI hai phira dezavirati Adi guNasthAnavatI jIvoM ke viSaya meM kyA kahanA hai arthAta unako niyamapUrvaka hotI hai / isa prakAra bAda ke sUtroM ke viSaya meM 'api' zabda ke artha kA vicAra kara lenA caahie| "Aho Shrutgyanam"
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 136 pArigrahikI kriyA saMyatAsaMyati-dezavirati ko bhI hotI hai kyoMki vaha parigraha dhAraNa karatA hai| mAyApratyAyikI kriyA apramattasaMyata ko bhI hotI hai kyoMki pravacana kI helanA jisase na ho usake lie koI bAta pracchanna kare-----lukAve yA pravacana kI malinatA kI rakSA karane ke lie kisI bAta ko chipaave| apratyAkhyAna kriyA koI bhI apratyAkhyAna-avirati ko hotI hai| jo kiMcita mAtra bhI pratyAkhyAna nahIM karatA hai usako apratyAkhyAna kriyA hotI hai / mithyAdarzanakriyA--jo jIva sUtra meM kathita eka bhI akSara kI zraddhA nahIM karatA hai usa mithyA STi ko hotI hai / '65'6 ArambhikI kriyApaMcaka tathA prANAtipAtAdi viramaNa : pANAivAyavirayassa NaM bhaMte! jIvassa kiM AraMbhiyA kiriyA kajjai, jAva micchAdasaNavattiyA kiriyA kajai? goyamA ! pANAivAyavirayassa jIvassa AraMbhiyA kiriyA siya kanjai siya no kajai / pANAivAyavirayassa NaM bhaMte ! jIvassa pariggahiyA kiriyA kajjai ? goyamA ! No iNa? smtthe| pANAiyAyavirayassa NaM bhaMte ! jIvassa mAyAvattiyA kiriyA kajjai ? goyamA ! siya kanjai, siya no kajjai / pANAivAyavirayassa NaM bhaMte ! jIvassa apaJcakkhANavattiyA kiriyA kajjai ? goyamA ! no no iNa? sama? / micchAdasaNavattiyAe pucchaa| goyamA! no iNaDhe sama? / evaM pANAivAyavirayassa maNUsassa vi, evaM jAva mAyAmosavirayassa jIvassa maNUsassa y| micchAdasaNasallavirayassa NaM bhaMte ! jIvassa kiM AraMbhiyA kiriyA kajjai jAva micchAdaMsagavattiyA kiriyA kajjai ? goyamA ! micchadasaNasallavirayassa jIvassa AraMbhiyA kiriyA siya kajjai, siya no kajjai, evaM jAva apaJcakkhANakiriyA / micchAdaMsaNavattiyA kiriyA na kajjai / micchAdasaNasallavirayassa NaM bhaMte ! neraiyassa ki AraMbhiyA kiriyA kanjai jAva micchAdasaNavattiyA kiriyA kajjai ? goyamA ! AraMbhiyA vi kiriyA kajjai jAva apaJcakkhANakiriyA vi kajjai, micchAdasaNavattiyA kiriyA no kajjai ! evaM jAva thnniykumaarss| micchAdasaNasallavirayassa NaM bhaMte! paMciMdiyatirikkhajoNiyassa evameva pucchA / goyamA ! AraMbhiyA kiriyA kajjai jAva mAyAvattiyA kiriyA kajjai, apazcakkhANakiriyA siya kAjai, siya no kajjai, micchAdasaNavattiyA kiriyA no kjji| maNUsassa jahA jIvassa / vANamaMtarajoisiyavemANiyANaM jahA neracyassa / -paNNa0 pa 22 / sU 1650 se 1662 / pR0 485-86 "Aho Shrutgyanam"
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza prANAtipAta ko virativAle jIva ke AraMbhikI kriyA kadAcita hotI hai kadAcit nahIM hotI hai / pramattasaMyata ke kadAcita hotI hai aura Upara ke guNasthAnoM meM nahIM hotI hai / prANAtipAta kI virati vAle jIva ke pArigrahikI kriyA nahIM hotI hai (yadi parigraha se sarvathA nivRtta na ho to samyag prANAtipAta kI virati ghaTita nahIM hotI hai / ) prANAtipAta kI virativAle jIva ke mAyApratyayikI kriyA kadAcita hotI hai, kadAcit nahIM hotI hai ( kyoMki apramattasaMyata ke bhI kadAcit pravacana-mAlinya ke rakSaNArthagopanArtha mAyA ho sakatI hai / ) prANAtipAta kI virativAle jIva ke apratyAkhyAna tathA mithyAdarzanapratyayikI kriyA nahIM hotI / 140 isI prakAra prANAtipAta kI virati vAle manuSya ke saMbaMdha meM jAnanA / isI prakAra mRSAvAda yAvat mAyAmRSAvAda kI virati vAle jIva aura manuSya ke viSaya meM jAnanA / mithyAdarzanazalya virati vAle jIva ke AraMbhikI kriyA, pArigrahikI kriyA tathA mAyApratyayikI kriyA kadAcita hotI hai kadAcit nahIM hotI ; lekina mithyAdarzanapratyayikI kriyA nahIM hotI hai / mithyAdarzanazalya kI virati vAle nArakI ke AraMbhikI kriyA yAvat apratyakhyAna kriyA hotI hai; mithyAdarzanapratyayikI kriyA nahIM hotI hai / nArakI kI taraha asurakumAra yAvat stanitakumAra devoM ke sambandha meM jAnanA / mithyAdarzanazalya kI virati vAle paMcendriya tiryacayonika jIva ke AraMbhikIpArigrahikI mAyApratyayikI kriyA hotI hai; apratyAkhyAnakriyA kadAcit hotI hai, kadAcit nahIM hotI hai / mithyAdarzanapratyayikI kriyA nahIM hotI hai ! jaisA audhika jIva kA kahA vaisA manuSya ke sambandha meM jAnanA / jaisA nArakI ke sambandha meM kahA vaisA vANavyatara- jyotiSI vaimAnika devoM ke saMbaMdha meM jAnanA / '657 ArambhikI kriyApaMcaka aura jIvoM meM kriyA-samAnatA :*6571 nArakI jIvoM meM :-- (ka) neraiyA NaM bhaMte! savve samakiriyA ? goyamA ! no iNa sama | se TTaNaM bhaMte! evaM vuzcai-neraiyA no savve samakiriyA ? goyamA ! neraiyA tivihA pannattA, taMjahA - sammadiTThI micchadiTThI, sammAmicchadiTTI / tattha NaM je te samma - diTThI tesi NaM cattAri kiriyAo kajjaMti, taMjahA- AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAvattiyA, apazcakkhANa kiriyA / tattha Na je te micchadiTThI je ya sambhAmicchadiTThI "Aho Shrutgyanam"
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 141 tesi yatiAo ( tesi NaM niyatAo) paMca kiriyAo kajati, taM jahA.. AraMbhiyA. parimgahiyA, mAyAvattiyA, apazcakkhANakiriyA, micchAdasaNavattiyA, se te teNa?NaM goyamA ! evaM vuJcai- neraiyA no savve smkiriyaa| - paNNa 0 pa 17 / u 1 / sU 1126 / pR0 435 (kha) nerakyA NaM bhaMte ! savve samakiriyA ? goyamA ! no iNa? sama? / se keNa?NaM ? goyamA ! nerajhyA tivihA pannattA, taM jahA--sammadiTThI, micchadiTThI, sammAmicchadiTThI, tattha NaM je te sammadiTThI tesi NaM cattAri kiriyAo pannattA, taM jahA-AraMbhiyA, parimgahiyA, mAyAvattiyA, apaJcakkhANakiriyA / tattha NaM je te micchadiTThI tesi NaM paMca kiriyAo kanjaMti, taMjahA- AraMbhiyA jAva micchaadsnnvttiyaa| evaM sammAmicchAdiTThINaM pi / se teNa?NaM goyamA ! -bhaga0 za 1 / u 2 / pra 76-80 / pR0 361-662 nArakI jIva saba samakriyA vAle nahIM hote haiM kyoMki nArako jIva tIna prakAra ke hote haiM yathA-samyagdRSTi, mithyAdRSTi tathA smygmithyaasstti| samyagdRSTi nArakI ko AraMbhikI-pArigrahikI-mAyApratyayikI-apratyAkhyAna- cAra kriyAyeM hotI haiM ; tathA mithyASTi-samyaga mithyASTi nArakI ko AraMbhikI Adi pA~ca kriyAe~ niyama se hotI haiM ! ataH kahA jAtA hai ki saba nArakI AraMbhikI kriyApaMcaka kI apekSA samAna kriyA vAle nahIM haiN| 65.72 asurakumAra yAvat stanitakumAra devoM meM :-- (ka) asurakumArA NaM bhaMte ! xxx avasesaM (samakiriyA-samAuyA) jahA neraiyANaM / evaM jAva thnniykumaaraa| -paNNa0 pa 17 / u 1 . sU 1432-35-36 / pR0 435-36 (kha) asurakumArA NaM bhaMte ! xxx jahA neracyA tahA bhANiyabvA xxx sesaM ( samakiriyA-samAuyA ) taheva, evaM jAva thaNiyakumArANaM / ---- bhaga0 za 1 / u 2 / pra83 | pR0 362 nArakI kI taraha asurakumAra yAvat stanitakumAra deva bhI ArambhikI kriyApaMcaka kI apekSA samakriyAvAle nahIM hote haiN| jo samyagdRSTi hote haiM unake mithyAdarzanapratyayikI bAda cAra kriyAe~ hotI haiM / jo mithyA dRSTi tathA samyagamithyAdRSTi hote haiM unake ArabhikI Adi pA~ca kriyAe~ hotI haiM / "Aho Shrutgyanam"
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 kriyA-koza 65.7 3 pRthvIkAyika yAvat caturindriya jIvoM meM : (ka) puDhavikkAiyA NaM bhaMte ! savve samakiriyA ? haMtA, goyamA ! puDhavikAiyA savve smkiriyaa| se keNaDhaNaM ? goyamA ! puDhavikkAiyA savve mAimicchAdiTThI tesiM NiyajhyAo paMca kiriyAo kaaMti, taM jahA--AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAvattiyA, apaccakkhANakiriyA, micchAdasaNavattiyA ( ya, se teNa?NaM goyamA !) evaM jAva curidiyaa| -paNNa 0 pa 17 / u.1 / sU 1136-40 / pR0 436 (kha) puDhavikkAiyA NaM bhaMte ! savve samakiriyA ? haMtA ( goyamA !) samakiriyA / se keNa?NaM ? goyamA ! puDhavikkAiyA savve mAI micchAdiTThI, tANaM NiyaiyAo paMcakiriyAo kaja ti, taM jahA-AraMbhiyA jAva micchAdasaNavattiyA / xxx jahA puDhavikkAiyA tahA jahA curiNdiyaa| --bhaga0 za 1 / u 2 / pra87-88 pR0 362 pRthvI kAyika yAvata caturindriya jIva saba samAna kriyAvAle hote hai kyoMki ve saba mAyI-mithyAdRSTi hote hai| ataH ArambhikI kriyApaMcaka kI pA~cI kriyAe~ niyama se karate haiM / .65.7.4 paMcendriya tiyaMcayonika jIvoM meM :-- (ka) paMciMdiyatirikkhajoNiyA NaM bhaMte ! savve samakiriyA ? goyamA ! no iNa? smtthe| se keNa?NaM bhaMte ! evaM vuccai ? goyamA! paMciMdiyatirikkhajoNiyA tivihA pannattA, taMjahA-sammadiTThI, micchAdiTThI, sammAmicchAdiTThI, tattha NaM je te sammadiTThI te duvihA pannattA, taMjahA--asaMjayA ya saMjayAsaMjayA ya, tattha NaM je te saMjayAsaMjayA tesi NaM tinni kiriyAo kaja ti, taM jahA - AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAvattiyA, asaMjayANaM cattAri, micchAdiTThINaM paMca, sammAmicchAdiTThINaM paMca / -bhaga0 za 1 / u 2 / pra61-62 / pR0 362 (kha) paMciMdiyatirikkhajoNiyA jahA nerakyA navaraM kiriyAhiM sammaTTiI, micchahiTThI, smmaamicchttttiii| tattha NaM je te sammaTTiI te duvihA pannattA, taMjahA - asaMjayA ya saMjayAsaMjayA ya / tattha NaM je te saMjayAsaMjayA tesi NaM tinni kiriyAo kaja ti, taMjahA-AraMbhiyA, pariggahiyA, maayaavttiyaa| tattha NaM je asaMjayA tesi NaM cattAri kiriyAo kanjaM ti, taMjahA---AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAvattiyA, apnyckkhaannkiriyaa| tattha NaM je te micchaTThiI je ya sammAmicchaTThiI tesi gaM NiyaiyAo paMca kiriyAo kaja ti, taMjahA----AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAvattiyA, apaJcakkhANakiriyA, micchAdasaNavattiyA / sesaM taM ceva / ----paNNa0 pa 17 / 31 / sU 1141 / pR0 436 "Aho Shrutgyanam"
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza paMcendriya tiryaMcayonika jIva saba samAna kriyA vAle nahIM hote haiM kyoMki ve tIna prakAra ke hote haiM yathA--samyagdRSTi, mithyAdRSTi tathA samyamithyAdRSTi / jo samyagdRSTi hote haiM ve do prakAra ke hote haiM yathA- asaMyata, saMyatAsaMyata / jo saMyatAsaMyata haiM unake prathama kI tIna kriyAyeM hotI haiM tathA jo asaMyata hai unake mithyAdarzanapratyayikI bAda cAra kriyAyeM hotI haiM / jo mithyAdRSTi tathA samyag mithyAdRSTi hote haiM unake AraMbhikI kriyApaMcaka kI pA~coM kriyAe~ hotI haiN| 65.75 manuSya jIvoM meM : (ka) maNussA NaM bhaMte ! savve samakiriyA ? goyamA ! No iNa? sm?| se keNaTTaNaM ? goyamA ! maNussA tivihA pannatA, taM jahA- sammadiTThI, micchAdiTThI, sammAmicchAdiTThI, tattha NaM je te sammadiTThI te tivihA pannattA, taM jahA-saMjayA, saMjayA'saMjayA, asaMjayA / tattha NaM je te saMjayA te duvihA pannattA taM jahA-- sarAgasaMjayA ya, vIyarAgasaMjayA ya / tattha NaM je te vIyarAgasaMjayA te NaM akiriyaa| tattha NaM je te sarAgasaMjayA te duvihA pannattA, taMjahA-pamattasaMjayA ya apamattasaMjayA ya, tattha NaM je te apamattasaMjayA tesi NaM egA mAyAvattiyA kiriyA kajjai, tattha NaM je te pamattasaMjayA tesi NaM do kiriyAo kaja ti, taM jahA-AraMbhiyA, maayaavttiyaa| tattha NaM je te saMjayA'saMjayA tesi NaM AillAo tiNNi kiriyAo kanjaMti, taM jahA-AraMbhiyA, parimgahiyA, maayaavttiyaa| asaMjayA NaM cattAri kiriyAo kanjaMti---AraMbhiyA, parimgahiyA, mAyAvattiyA, appshckkhaannpnycyaa| micchAdiTTI NaM paMca-AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAvattiyA, appaJcakkhANapazcayA, micchAdasaNavattiyA / sammAmicchAdiTThI NaM pNc| --bhaga0 za 1 / u 2 / pr64-65| pR0 362-63 (kha) navaraM kiriyAhiM maNUsA tivihA pannattA, taM jahA-sammaTThiI, micchAhiTTI, smmaamicchaaditthtthii| tattha NaM je te sammahiTThI te tivihA pannattA, taM jahAsaMjayA, asaMjayA, saMjayAsaMjayA / tattha NaM je te saMjayA te duvihA pannattA, taM jahAsarAgasaMjayA ya vIyarAgasaMjayA y| tattha NaM je te vIyarAgasaMjayA te NaM akiriyA / tattha NaM je te sarAgasaMjayA te duvihA pannattA, taM jahA-pamattasaMjayA ya apamattasaMjayA ya / tattha NaM je te apamattasaMjayA tesiM egA mAyAvattiyA kiriyA kannai / tattha NaM je te pamattasaMjayA tesiM do kiriyAo kanjaMti-AraMbhiyA mAyAvattiyA ya / tattha NaM je te saMjayAsaMjayA tesiM tinni kiriyAo kanjaMti, taM jahA-AraMbhiyA, parimgahiyA, maayaavttiyaa| tattha gaM je te asaMjayA tesiM cattAri kiriyAo "Aho Shrutgyanam"
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 kriyA-koza kajaMti, taM jahA-AraMbhiyA, parigahiyA, mAyAvattiyA, apcckkhaannkiriyaa| tattha NaM je te micchAdiThThI, je ya sammAmicchAddiThThI tesiM (Na) NiyaiyAo paMca kiriyAo kajjati, taM jahA-AraMbhiyA. pariggahiyA, mAyAvattiyA, apaccakkhANakiriyA, micchAdasaNavattiyA / sesaM jahA neraiyANaM / --paNNa0 pa 17 / u 1 / sU1142 / pR0 436-37 manuSya jIva bhI saba samAna kriyAvAle nahIM hote haiM kyoMki ve tIna prakAra ke hote haiM yathA-samyagdRSTi, mithyAdRSTi tathA samyagamithyAdRSTi / jo samyagdRSTi hote haiM ve tIna prakAra ke hote haiM- yathA-saMyata, saMyatAsaMyata tathA asaMyata / jo saMyata hote haiM ve do prakAra ke hote haiM yathA-sarAgasaMyata tathA vItarAgasaMyata / jo vItarAgasaMyata hote haiM ve (AraMbhikI kriyA kI apekSA ) akriya hote haiM tathA jo sarAgasaMyata hote hai ve do prakAra ke hote haiM yathA-pramattasaMyata tathA apramattasaMyata / jo apramattasaMyata hote haiM unake kevala eka mAyApratyayikI kriyA hotI hai tathA jo pramattasaMyata hote haiM unake AraMbhikI tathA mAyApratyayikI do kriyAe~ hotI haiM jo saMyatAsaMyata hote haiM unake AraMbhikI Adi prathama ko tIna kriyAe~ hotI hai| jo asaMyata hote haiM unake mithyAdarzanapratyAyikI vAda cAra kriyAe~ hotI haiN| jo mithyAdRSTi tathA samyagamithyAdRSTi hote haiM unake AraMbhikI kriyApaMcaka kI pA~coM kriyAe~ hotI hai| 65.7.6 vANavyaMtara-jyotiSI-vaimAnika devoM meM : (ka) vANamaMtarANaM jahA asurakumArANaM evaM joisiyavemANiyANaM vi xxx sesaM (samakiriyA Ai) taheva / --papaNa0 pa 17 / u 1 / sU1143-44 / pR0 437 (kha) vANamaMtarajoisavemANiyA jahA asurakumArA / -bhaga0 za 1 / u 2 / pra66 / pR0 663 nArakI tathA asurakumAra devoM ko taraha vANavyaMtara-jyotiSI-traimAnika deva bhI samAna kriyAvAle nahIM hote hai / jo samyagdRSTi hote haiM unake mithyAdarzanapratyayikI bAda cAra kriyAe~ hotI haiM ; jo mizcyAdRSTi tathA samyamithyAdaSTi hote haiM unake AraMbhikI kriyApaMcaka kI pA~coM kriyAe~ hotI haiN| "Aho Shrutgyanam"
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza ArambhikI kriyApaMcaka aura jIvoM meM kriyAsamAnatA-6577 salezI jIvoM meM (ka) salessA NaM bhaMte! nerakhyA sadhve samAhAragA ( ityAdi ) ohiyANaM, salessANaM, sukkalessANaM, eesi NaM tinhaM ekko gamo / 145 kaNhale sANaM nIlalessANaMpi ekko gamo, navaraM veyaNAe mAyimicchaddikIuvavanagAya amAyisamma hiTTI uvayannagA ya bhANiyavvA maNussA kiriyAsu sarAga-vIyarAga, pamattA'yamattA na bhANiyanvA / kAulessANa vi eseva gamo, navaraM neraie jahA ohie daMDae tahA bhANi yavvA / telessA, pamhalessA jassa asthi jahA ohio daMDao tahA bhANiyavtrA, navaraM maNussA sarAgA, vIyarAgA na bhANiyavvA / gAhAH dukkhAue udiSNe AhAre kamma-vanna - lessA ya ! samaveyaNa-samakiriyA samAue ceva bodhavvA || - bhaga0 za 1 / u2 / 67 / pR0 363 vemANiyA / kaNha (kha) salessA NaM bhaMte! nerakhyA savve samAhArA, samasarIrA, samussAsanissAsA savvecceva ( ci ) pucchA / ( goyamA ! ) evaM jahA ohio gamao bhaNio tahA salessagamao vi niravaseso bhANiyanvo, jAva lessA NaM bhaMte! neraiyA savve samAhArA 3 pucchA / goyamA ! jahA ohiyA xxx sesaM taheva jahA ohiyANaM / asurakumArA jAca vANamaMtarA ee jahA ohiyA, navaraM maNUssANaM kiriyAhiM viseso - jAva tattha NaM je te samma hiTThI te tivihA pannattA, taMjahA- saMjayA, asaMjayA, saMjayAsaMjayA ya, jahA ohiyANaM / jo siyavemANiyA AilliyAsu tisu lesAsu Na publijjaMti / evaM jahA kaNhalesA cAriyA ( vicAriyA ) tahA nIlalessA vi cAriyavvA ( vicAreyavvA ) / kAulesA neranuehito Arambha jAva vANamaMtarA, navaraM kAulesA nerakhyA veyaNAe jahA ohiyA / teulesA NaM bhaMte! asurakumArA NaM tAo caiva pucchAo / goyamA ! jaheva ohiyA taheva, navaraM veyaNAe jahA joisiyA / puDhaviAuvaNAsa paMcidiyatirikkhamaNUssA jahA ohiyA taheva bhANiyabvA, navaraM maNUssA kiriyAhi je saMjayA te pamattA ya apamattA ya bhANiyavvA, sarAgA, vIyarAgA natthi / vANamaMtarA teDalesAe jahA asurakumArA, evaM joisiyavemANiyA vi| sesaM taM caiva / evaM pamhalessA vi bhANivvA, navaraM jesiM asthi / sukkalesA vi taheva jesiM asthi savvaM taheva jahA 16 "Aho Shrutgyanam"
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 kriyA-koza ohiyANaM gamao, navaraM pamhalessasukkalessAo paMcidiyatirikkhajoNiyamaNUsamaNiyANaM caiva na sesANaM ti / - paNNa0 pa 17 / u 1 / sU 1145 se 1155 / pR0 437 salezI jIva bhI samakriyA vAle nahIM hote haiM / salezI jIvadaNDaka ko audhika ( nirvizeSaNa) jIvadaNDaka kI taraha jAnanA / zuklalezI jIvadaNDaka bhI audhika jIva daNDaka kI taraha jAnanA kevala jisa daNDaka meM zuklalezyA hotI hai usako kahanA | kRSNalezI - nIlalezI jIva bhI samakriyA vAle nahIM hote haiM / samakriyA kI apekSA kRSNalezI - nIlalezI jIvadaNDakoM kA ekasA gamaka audhika jIvadaNDaka ke samAna kahanA kevala manuSyoM meM sarAga vItarAga, pramatta apramatta bheda nahIM kahanA kyoMki kRSNalezyA vAle, nolalezpA vAle manuSya vItarAga saMyata nahIM hote haiM, sarAgasaMyata hI hote haiM tathA apramatta saMyata bhI nahIM hote haiM, pramattasaMyata hI hote haiM / TIkAkAra kA kathana hai--ina lezyAoM meM saMyatatA kA hI abhAva hai isaliye uparyukta sarAga vItarAga, pramatta- apramatta bheda nahIM kahanA / gamaka kRSNalezI, nIlalezI samakriyA kI apekSA, kApotalezI jIvadaNDaka kA jIvadaNDaka kI taraha kahanA ! tejolezI - padmalezI jIva bhI samakriyA vAle nahIM hote hai / tejolezI - padmalezI jIvadaNDakoM ko bhI audhika ( nirvizeSaNa ) jIvadaNDaka kI taraha kahanA kevala manuSyoM meM sarAga- vItarAga bheda nahIM kahanA kyoMki tejolezI - padmalezI manuSya vItarAgasaMyata nahIM hote haiM, sarAga ( pramatta- apramatta ) saMyaMta hI hote haiM tathA jisa daNDaka meM tejolezyA - padmalezyA hotI hai vahI daNDaka kahanA ! udAharaNArtha * 1 salezI nArakI koI cAra kriyAvAlA, koI pA~ca kriyAvAlA hotA hai / 2 salezI bhavanavAsI deva -- vahI / - 3 salezI pRthvI kAyika pA~ca kiyAvAle hote haiM / 4 salezI apakAyika se caturindriya jIva pA~ca kriyA vAle hote haiM / *5 salezI paMcendriya tirya cayonika jIva koI tIna, koI cAra, koI pA~ca kriyA vAle hote haiM / '6 salezI manuSya koI akriya, koI eka, koI do, koI tIna, koI cAra, koI pA~ca kriyAvAle hote haiM / -7 salezI vANavyaMtara jyotiSI - vaimAnika deva jIva koI cAra, koI pA~ca kriyA vAle hote haiM / "Aho Shrutgyanam"
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza * 658 AraMbhikI kriyApaMcaka kI niyamA bhajanA audhika jIva kI apekSA : jassa NaM bhaMte ! jIvassa AraMbhiyA kiriyA kajjai tassa pAriggahiyA ( parigahiyA) kiriyA kajjara ? jassa pAriggahiyA kiriyA kajjatra tarasa AraMbhiyA kiriyA kajjai ? goyamA ! jassa NaM jIvassa AraMbhiyA kiriyA kajjai tassa pArigahiyA siya kajjai, siya no kajjai, jassa puNa pArigahiyA kiriyA kajjara tarasa AraMbhiyA kiriyA niyamA kajjai / jassa NaM bhaMte ! jIvarasa AraMbhiyA kiriyA kajjai tassa mAyAvattiyA kiriyA kajjai 10 pucchA ! goyamA ! jassa NaM jIvarasa AraMbhiyA kiriyA kajjara tassa mAyAvattiyA kiriyA niyamA kajjara, jassa puNa mAyAvattiyA kiriyA kajjara tarasa AraMbhiyA kiriyA siya kajjai, siya no kajjai / jassa NaM bhaMte jIvassa AraMbhiyA kiriyA kajjai tatsa apacakkhANakiriyA kajjara 10 pucchA ? goyamA ! jassa NaM jIvassa AraMbhiyA kiriyA kajja3 tAsa apazcakkhANakiriyA siya kajjai, siya no kajjA, jassa puNa apaccakkhANakiriyA kajjai tassa AraMbhiyA kiriyA niyamA kajjai / evaM micchAdaMsaNavattiyAe vi samaM / evaM pArigmahiyAvi tihi uvarillAhiM samaM cAreyavvA (saMcAreyavvA) / jassa mAyAvattiyA kiriyA kajjai are saftlAo dovi siya kajjati, siya no kajjaMti, jassa uvarillAo do kati tassa mAyAvattiyA niyamA kajjai / jassa apaccakkhANakiriyA kajjai tassa micchAdaMsaNavattiyA kiriyA siya kanja, siya no kajjara, jassa puNa micchAdaMsaNakattiyA kiriyA tassa apacakkhANa kiriyA niyamA kajjai / -- paNa 0 pa 22 / sU 1628 se 1634 | pR0 483 140 jisa audhika jIva ke AraMbhikI kriyA hotI hai usako pArigrahikI kiyA kadAcit hotI hai, kadAcita nahIM hotI hai lekina jisake pArigrahikI kriyA hotI hai usake AraMbhikI kiyA niyama se hotI 1 jisa jIva ke AraMbhikI kriyA hotI hai usake mAyApratyayikI kriyA niyama se hotI hai tathA jisake mAyApratyayikI kriyA hotI hai usake AraMbhikI kriyA kadAcita hotI kadAcita nahIM hotI hai| jisa jIva ke AraMbhika kriyA hotI hai usake apratyAkhyAna kriyA kadAcita hotI hai, kadAcita nahIM hotI hai tathA jisa jIva ke apratyA khyAna kiyA hotI hai usake AraMbhikI kriyA niyama se hotI hai| jisake AraMbhikI kriyA hotI hai usake mithyAdarzanapratyayikI kriyA kadAcit hotI hai, kadAcit nahIM hotI hai tathA jisake mithyAdarzanapratyayikI kriyA hotI hai usake AraMbhiko kiyA niyama se hotI hai / jisa jIva ke pArigrahikI kriyA hotI hai usake mAyApratyayikI kriyA niyama se hotI "Aho Shrutgyanam"
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 kriyA-koza hai tathA jisake mAyApratyayikI kriyA hotI hai usake pArigrahikI kriyA kadAcit hotI hai, kadAcit nahIM hotI hai| jisake pArigrahikI kriyA hotI hai usake apratyAkhyAna kriyA kadAcit hotI hai, kadAcit nahIM hotI hai tathA jisake apratyAkhyAna kriyA hotI hai usake pArigrahikI kriyA niyama se hotI hai| jisa jIva ke pArinahikI kriyA hotI hai usake mithyAdarzanapratyayikI kriyA kadAcita hotI hai, kadAcit nahIM hotI hai tathA jisake mithyAdarzanapratyayikI kriyA hotI hai usake pAriyahikI kriyA niyama se hotI hai / jisa jIva ke mAyApratyayikI kriyA hotI hai usake apratyAkhyAna kriyA kadAcita hotI hai, kadAcit nahIM hotI hai tathA jisake apratyAkhyAna kriyA hotI hai usake mAyApratyayikI kriyA niyama se hotI hai| jisa jIva ke mAyApratyayikI kriyA hotI hai usake mithyAdarzanapratyayikI kriyA kadAcit hotI hai, kadAcita nahIM hotI hai tathA jisake mithyAdarzanapratyayikI kriyA hotI hai usake mAyApratyayikI kriyA niyama se hotI hai / / . jisa jIva ke apratyAkhyAna kriyA hotI hai usake mithyAdarzanapratyayikI kriyA kadAcit hotI hai, kadAcit nahIM hotI hai tathA jisake mithyAdarzanapratyAyikI kriyA hotI hai usake apratyAkhyAna kriyA niyama se hotI hai / 656 AraMbhikI kriyApaMcaka kI niyamA-bhajanA jIvadaMDaka kI apekSA neraiyassa AilliyAo cattAri paropparaM niyamA kajjai, jassa eyAo cattAri kanjaMti tassa micchAdasaNavattiyA kiriyA bhaijjai, jassa puNa micchAdasaNavattiyA kiriyA kajai tassa eyAo cattAri niyamA kaja ti, evaM jAva thnniykumaarss| puDhavIkkAiyassa jAva cariMdiyassa paMcavi paroppara niyamA kanjati / paMciMdiyatirikkhajoNiyassa AilliyAo tiNi vi paroppara niyamA kanjati, jassa eyAo kajati tamsa uvarillAo ( uvarilliyA) do ( doNi ) bhainjaMti, jassa uvarillAo doNi kajati tassa eyAo tiNNi vi niyamA kajati / jassa apacakkhANakiriyA tassa micchAdasaNavattiyA siya kanjai, siya no kanjai, jassa puNa micchAdasaNavattiyA kiriyA kajjai tassa apaJcakkhANakiriyA niyamA kajjai, maNUsassa jahA jIvassa, vANamaMtarajoisiyavemANiyassa jahA neraiyarasa / -paNNa0 pa 22 / sU1635 / pR0 483 nArakI jIvake prathama kI cAra kriyAe~ paraspara meM niyama se hotI haiM jisake ye cAroM kiyAe~ hotI haiM usake mithyAdarzanapratyayiko kriyA kI bhajanA-vikalpa arthAt kadAcit "Aho Shrutgyanam"
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ hotI hai, kadAcita nahIM hotI hai / ve cAra kriyAe~ niyama se hotI haiM / kriyA - koza 146 jisake mithyAdarzanapratyayikI kriyA hotI hai usake nArakI kI taraha asurakumAra yAvat stanitakumAra deva ke viSaya meM jAnanA / pRthvI kAyika se lekara yAvat caturindriya jIva ke pA~coM kriyAe~ paraspara meM niyama se hotI hai / tiryaMcapaMcendriya yonika jIva ke prathama ko tIna kriyAe~ paraspara meM niyama se hotI haiM / jisake ye tIna kriyAe~ hotI hai usake apratyAkhyAna tathA mithyAdarzanapratyayikI kriyA bhajanA se hotI hai / jisake apratyAkhyAna tathA mithyAdarzanapratyayikI kriyAe~ hotI haiM usake uparyukta tIna kriyAe~ niyama se hotI haiM / jisake ukta tIna kriyA ke sAtha apratyAkhyAna kriyA hotI hai usake mithyAdarzanapratyayikI kriyA kadAcit hotI hai, kadAcit nahIM hotI hai ! jisake ukta tIna kriyA ke sAtha mithyAdarzanapratyayikI kriyA hotI hai| usake apratyAkhyAna kriyA niyama se hotI hai / audhika jIva kI kriyAoM kI taraha manuSya kI kriyAoM kA AlApaka kahanA caahie| (dekho kramAMka 658 ) bANavyaMtara jyotiSI vaimAnika devoM kI kriyA kA AlApaka nArakI jIva kI kriyAoM kI taraha kahanA cAhie / 65.10 AraMbhika kriyApaMcaka kI niyamA bhajanA samaya, deza aura pradeza kI apekSA : : jaM samayaNNaM bhaMte! jIvassa AraMbhiyA kiriyA kajjai taM samayaM pAriggahiyA kiriyA kajjai ? evaM ete jassa 1 jaM samayaM 2 jaM denaM 3 jaM padesaNNaM ( paeseNa ) 4 cattAri daMDagA neyA, jahA nerazyANaM tahA savvadevANaM neyavvaM jAva vaimANiyANaM / -- paNNa0 pa 22 / sU 1636 | pR 483 jisa samaya, jisa kAla meM ArambhikI kriyA hotI hai usa kAla meM pArigrahikI kriyA hotI hai kyA ? ityAdi prazna ? jisa prakAra jisa jIva ke ArambhikI kriyA hotI hai usa jIva ke pArigrahikI kriyA hotI hai ityAdi prazna kA samAdhAna jaise kiyA gayA hai ( dekho 658 ) usI prakAra jisa samaya jIva ko ArambhikI kriyA hotI hai usa samaya usako pArigrahikI kriyA hotI hai kyA ? ityAdi AlApaka jAnane cAhie / " Aho Shrutgyanam"
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza jisa deza meM ArambhikI kriyA hotI hai usa deza meM pArigrahikI kriyA hotI hai kyA ? ityAdi prazna kA samAdhAna samaya prazna ke anusAra jAnanA cAhie / jisa pradeza meM AraMbhikI kriyA hotI hai usa pradeza meM pArigrahikI kriyA hotI hai| kyA ? ityAdi prazna kA samAdhAna samaya prazna ke anusAra jAnanA cAhie / 150 6511 AraMbhikI kriyApaMcaka aura mAla kA kretA-vikretA (ka) gAhAvaissa NaM bhaMte ! bhaMDaM vikkiNamANassa ke bhaMDa avaharejjA, tassa NaM bhaMte! taM bhaMDa gavesamANassa kiM AraMbhiyA kiriyA kajjara, pariggahiyA, mAyAvattiyA, apacakhANa kiriyA, micchAdaMsaNavattiyA ( kajjai ) ? goyamA ! AraMbhiyA kiriyA kajjara, pariggahiyA, mAyAvantiyA, apaJcakkhANakiriyA ( kajjai), micchAdaMsaNa kirayA siya kajjai, siya no kajjai; aha se bhaMDe abhisamaNAgae bhavai, tao se ya pacchA savvAo tAo payaNuI bhavaMti / -bhaga0 za 5 / u 6 / pra 5 / pR0 480 kirAnA - mAla becate hue kisI gRhapati - vyApArI kA mAla koI vyakti corI kara le aura vaha vyApArI usa corI gaye hue mAla kI gaveSaNA -- khoja kare to usa vyApArI ko AraMbhikI pArigrahikI- mAyApratyayikI - apratyAkhyAna cAra kriyAe~ hotI haiM aura mithyAdarzanapratyayikI kriyA kadAcita hotI hai, kadAcit nahIM hotI hai aura yadi gaveSaNAkhoja karate hue corI gayA huA mAla vApasa mila jAya to saba kriyAe~ pratanu-- halakI ho jAtI haiM / TIkA - mithyAdarzanapratyayA kriyA syAt kadAcit kriyate bhavati, syAd no kriyate-- kadAcit no bhavati yadA midhyAdRSTiH gRhapatistadA'sau bhavati, yadA tu samyagdRSTistadA na bhavati ityarthaH / xxx / apahRtabhANDagaveSaNakAle mahatyastAH Asan - prayatnavizeSaparatvAd gRhapateH, tallAbhakAle tu prayatnavizeSasyoparatvAd svabhavanti / yadi vikretA mithyAdRSTi ho to mithyAdarzanapratyayikI kriyA hotI hai; yadi vikretA samyagTaSTi ho to mithyAdarzanapratyayikI kriyA nahIM hotI hai / corI gaye hue mAla kI khoja ke samaya meM prayatna vizeSa ke kAraNa kriyA mahatI hotI hai aura corI gayA huA mAla yadi vApasa mila jAya to prayatna vizeSa ke na hone se kriyA halakI hotI hai / (kha) gAhAvaissa NaM bhaMte ! bhaMDaM vikkiNamANassa kaie bhaMDe sAijjejjA, bhaMDe ya se aNuvaNIe siyA, gAhAvaissa NaM bhaMte! tAo bhaMDAo ki AraMbhiyA kiriyA "Aho Shrutgyanam"
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza kajai--jAva-micchAdaMsaNakiriyA kajai, kaiyassa kA tAo bhaMDAo kiM AraMbhiyA kiriyA kanja-jAva-micchAdasaNakiriyA kajjai ? goyamA ! gAhAvaissa tAo bhaMDAo AraMbhiyA kiriyA kajjai-jAva--apaJcakkhANakiriyA ( kajjai), micchAdasaNavattiyA kiriyA siya kajjai, siya no kajjai ; kaiyassa gaM tAo savvAo payaNuI bhavati / -bhaga0 za 5 / u 6 / pra6 / pR0 480 __ mAla becate hue vyApArI kA mAla yadi koI kharIdadAra kharIda le aura saudA pakkA karane ke lie bayAnA de de kintu mAla na le jAya arthAta mAla becavAla ke pAsa hI par3A rahe to aisI sthiti meM becavAla ko AraMbhikI yAvat apratyAkhyAna cAroM kriyAe~ hotI haiN| mithyAdarzanapratyayikI kriyA kadAcita hotI hai ; kadAcita nahIM hotI hai| mAla ke kharIdadAra ko bhI usa sthiti meM ye saba kriyAyeM pratanu-halkI hotI haiN| TokA krayiko grAhako bhANDaM svAdayet satyakAradAnataH svIkuryAt / aprAptabhANDatvena tadgatakriyANAm alpatvAd iti, gRhapatestu mahatyaHbhANDasya tadIyatvAt / krayikasya bhANDe samarpite mahatyastAH gRhapatestu pratanukAH / kharIdadAra--grAhaka bayAnA dekara mAla ko svIkAra kara letA hai ataH mAla nahIM uThAne para bhI mAla kI apekSA grAhaka ko kriyA hotI hai lekina alpa hotI hai tathA bikretA ko tadAtmabhAva-apanatva hone se mahato kriyA hotI hai / grAhaka ko mAla samarpita kara dene ke pazcAta mAla kI apekSA grAhaka ko mahatI tathA bikretA ko halakI kriyA hotI hai| (ga)gAhAvaissa gaM bhaMte ! bhaMDaM vikiNamANassa-jAva-bhaMDe se uvaNIe siyA, kazyAsa gaM bhaMte ! tAo bhaMDAo ki AraMbhiyA kiriyA kajai---jAva-micchAdaMsaNavattiyA kiriyA kajai ; gAhAvaissa vA tAo bhaMDAo ki AraMbhiyA kiriyA kajjai-jAva-micchAdasaNavattiyA kiriyA kajai ? goyamA! kazyassa tAo bhaMDAo heDillAo cattAri kiriyAo kanjaMti, micchAdasaNavattiyA kiriyA bhayaNAe ; gAhAvaissa NaM tAo savvAo payaNuI bhvNti| -~-bhaga0 za 5 / u 6 / pra 7 / pR0 480-81 koI kharIdadAra yadi becavAla ke yahA~ se mAla uThAkara apane yahA~ le Ave to aisI sthiti meM usa kharIdadAra ko AraMbhikI yAvat apratyAkhyAna cAroM kriyAe~ ( apekSA kRta bhArI) hotI hai tathA mithyAdarzanapatyayikI kriyA kI bhajanA hotI hai aura kharIdadAra ke mAla uThAkara le jAne ke bAda bhI becavAla ko mithyAdarzanapratyayikI kriyA kI bhajanA ke sAtha ye saba kriyAyeM pratanu-halkI hotI haiN| "Aho Shrutgyanam"
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koze . TIkA- dhanejnupanIte krayikasya mahatyastAH bhavanti, dhanasya tadIyatvAt / gRhapatestu tAstanukAH, dhanasya tadAnIm atadIyatvAt / kharIde hue mAla kI kImata kA dhana nahIM dene taka grAhaka ko dhana ko apekSA apanatvabhAva ke kAraNa mahatI aura bikretA ko apanatva bhAva ke abhAva meM halakI kriyA hotI hai| (gha) gAhAvaissa NaM bhaMte ! bhaMDe-jAva-dhaNe ya se aNuvaNIe siyA ? eyaM pi jahA bhaMDe uvaNIe tahA neyavvaM cauttho AlAvago, dhaNe ya se uvaNIe siyA jahA paDhamo AlAvago, bhaMDe ya se aNuvaNIe siyA tahA neyavo paDhama-cautthANaM ekako gamo, biiya-tajhyANaM ekko gamo / -bhaga0 za 5 1 u6 pr8| pR0 481 mAla ke becavAla ke pAsa se kharIdadAra ne mAla kharIda liyA lekina mAla kI kImata rUpa dhana nahIM cukAyA- usa sthiti meM usa kharIdadAra ko kImata rUpa dhana kI apekSA pA~coM kriyAe~ ( apekSAkRta bhArI) hotI haiM aura becavAla ko pratanu-halkI hotI haiM / TIkA-dhane upanIte dhanapratyayatvAt tAsAM gRhapatermahatyaH, krayikasya tu pratanukAH dhanasya tadAnIm atadIyatvAt / / bece hue mAla kI kImata kA dhana prApta ho jAne ke bAda dhana kI apekSA bikretA ko mahatI tathA grAhaka ko apanatva haTa jAne se halako kriyA hotI hai / '65.12 ArambhikI kriyApaMcaka aura alpa-bahutva : --- eyAsi " bhaMte ! AraMbhiyANa jAva micchAdasaNavattiyANa ya kayare kayarehito appA vA 4? goyamA! savvatthovAo micchAdasaNavattiyAo kiriyAo, apaJcakkhANakiriyAo visesAhiyAo, parigmahiyAo visasesAhiyAo, AraMbhiyAo kiriyAo visesAhiyAo, mAyAvattiyAo visesaahiyaao| -paNNa0 pa 22 / sU 1640 / pR0 486 sabase kama mithyAdarzanapratyayikI kriyA vAle jIva hote haiM, unase apratyAkhyAna kriyA vAle jIva vizeSAdhika haiM, unase pAriyahikI kriyA vAle jIva vizeSAdhika haiM, unase AraMbhikI kriyA vAle jIva vizeSAdhika haiM tathA unase mAyApratyayikI kriyA vAle jIva vizeSAdhika hai| "Aho Shrutgyanam"
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA koza 66 kAyikI kriyApaMcaka 66.1 kAyikI kriyApaMcaka kI kriyAoM ke nAma--- (ka) kai NaM bhaMte ! kiriyAo pannattAo ? goyamA! paMca kiriyAo pannattAo, taM jahA --kAiyA, ahiMgaraNiyA, pAosiyA, pAriyAvaNiyA, paannaaivaaykiriyaa| - paNNa' pa 22 / sU 1567 / pR0 478 paNNa0 pa 22 / sU. 1605 / pR0 481 --sama0 sama 5 / sU 5 / uttara kevala / pR0 316 -ThANasthA 5 ! u 2 ! sU 416 ! uttara kevala / pR0 262 --bhaga0 sh8| u 4 / pra 1 / pR0 548 -bhaga0 za 3 / u 3 pra 1 / pR0 456 kriyA pA~ca prakAra kI kahI gaI hai ; yathA--kAyikI, adhikaraNikI, prAdeSikI, pAritApanikI aura praannaatipaatikii| (kha) kai NaM bhaMte ! AyojiyAo kiriyAo pannattAo ? goyamA ! paMca AyojiyAo kiriyAo pannattAo, taM jahA-kAiyA jAva paannaaivaaykiriyaa| --papaNa pa 22 / sU1617 / pR0 482 AyojikA kriyA pA~ca prakAra kI hotI hai; yathA-- kAyikI, adhikaraNikI, prAdeSikI, mAritApanikI aura prANAtipAtikI AyojikA kriyaa| TIkA-AyojayaMti jIvaM saMsAre ityaayojikaaH| arthAt jo jIva ko saMsAra se jor3e vaha AyojikA (kriyaa)| '662 daMDaka ke jIva aura kAyikI kriyApaMcaka (ka) neraiyA NaM bhaMte ! kai kiriyAo pannattAo ? goyamA ! paMca kiriyAo pannattAo, taM jahA-kAiyA jAva pANAzvAyakiriyA, evaM jAva vemANiyANaM / -paNNa0 pa 22 / sU 1605 / pR0 481 (kha) paMca kiriyAo patnattAo, taM jahA-kAiyA, ahigaraNiyA, pAosiyA, pAriyAvaNiyA, pANAivAyakiriyA, neraiyANaM paMca evaM ceva niraMtaraM jAva vemaanniyaannN| -ThANa0 sthA 5 / u 2 / sU 416 / pR0 262 (ga) kA NaM bhaMte ! AyojiyAo kiriyAo pannattAo ? goyamA ! paMca AyojiyAo kiriyAo pannattAo, taM jahA-kAiyA jAva pANAivAyakiriyA, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM / --paNNa0 pa 22 / sU 1617-18 / pR0 452 20 "Aho Shrutgyanam"
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza nArakI jIvoM se lekara vaimAnika jIvoM taka daMDaka ke sabhI jIvoM ke kAyiko kriyApaMcaka kI pA~coM kriyAe~ hotI haiM / 154 66 3 jIva kI anya jIva yA jIvoM ke prati kAyikIpaMcaka- kriyAe~ : --: (ka) jIve NaM bhaMte ! jIvAo kai kirie ? goyamA ! siya tikirie, siya cakirie, sie paMcakarie, siya akirie / jIve NaM bhaMte ! neraiyAo kai kirie 1 moyamA ! siya tikirie, siya cau - kirie, siya akirie, evaM jAva thaNiyakumArAo / puDhavikAzyAo, AuSakAzyAo. teukkAzyAo, vAukkAzyavaNassa ( phpha ) - ikAi bediyateIdiyaca uridiyapaMcididyatirikkhajoNiyamaNussAo jahA jIvAo ; vANamaMtara joisiya vaimANiyAo jahA nerazyAo / jIve NaM bhaMte! jIvehito kai kirie ? goyamA ! siya tikirie, liya caukirie, siya paMca kirie, siya akirie / jIve NaM bhaMte! neraiehiMto kai kirie ? goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya akirie, evaM jaheva paDhamo daMDao tahA eso biio bhANiyavvo / - paNa 0 pa 22 / s 1588-61 / pR0 450 jIva anya jIva ke prati kabhI kAyikI Adi tIna, kabhI cAra, kabhI pA~ca kriyAe~ karatA hai, kabhI akriya rahatA hai / jIva nArakI yAvat stanitakumAra ke prati kabhI tIna, kabhI cAra kriyAe~ karatA hai, kabhI akriya rahatA hai| jIva pRthivIkAya yAvat manuSya ke prati kabhI tIna, kabhI cAra, kabhI pA~ca kriyAe~ karatA hai, kabhI akriya rahatA hai / jIva vANavyaMtara, jyotiSI aura vaimAnika deva ke prati kabhI tIna, kabhI cAra kriyAe~ karatA hai, kabhI akriya rahatA hai / jIva anya jIvoM ke prati, nArakiyoM ke prati yAvat vaimAnika devoM ke prati usI prakAra kriyAe~ karatA hai, jaisA Upara ke prathama daNDaka meM kahA gayA hai / (kha) jIvA NaM bhaMte! jIvAo kai kiriyA ? goyamA ! siya tikiriyA vi siya caukiriyA vi, siya paMca kiriyA vi, siya akiriyA vi / jIvA NaM bhaMte! nerakhyAo kai kiriyA ? goyamA ! jaheva AdilladaMDao taheva bhANiyacvo jAtra vemANiyati / jIvA NaM bhaMte! jIvehito kara kiriyA ? goyamA ! tikiriyA vi, caukiriyA vi. paMcakiriyA vi, akiriyA vi / "Aho Shrutgyanam"
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza jIvA NaM bhaMte ! neraiehito kai kiriyA ? goyamA ! tikiriyA vi, cara. kiriyA vi, akiriyA vi| asurakumArehito vi evaM ceva jAva vemANiehito, orAliyasarIrehiMto jahA jIvehito / - papaNa. pa 22 / sU1562 se 1565 | pR0 480 jIva anya eka jIva ke prati kabhI tIna, kabhI cAra, kabhI pA~ca kriyAe~ karate haiM, kabhI akriya rahate haiM ! jIva eka nArakI ke prati, eka deva ke prati kabhI tIna, kabhI cAra kriyAe~ karate haiM kabhI akriya rahate haiM / daNDaka ke zeSa jIvoM meM eka jIva ke prati kabhI tIna, kabhI cAra, kabhI pA~ca kriyAe~ karate haiM, kabhI akriya rahate haiN| . jIva jIvoM ke prati kabhI tIna, kabhI cAra, kabhI pA~ca kriyAe~ karate hai, kabhI akriya rahate hai| jIva nArakiyoM aura devoM ke prati kabhI tIna, kabhI cAra kriyAe~ karate hai, kabhI akriya rahate haiN| jIva audArika zarIrI jIvoM ke prati kabhI tIna, kabhI cAra, kabhI pA~ca kriyAe~ karate haiM, kabhI akriya rahate haiM / '664 daNDaka ke jIva kA audhika jIva ke tathA daNDaka ke jIva ke prati kAyikIpaMcaka kI kriyA :--- neraie NaM bhaMte ! jIvAo kai kirie ? goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya paMca kirie / neraie NaM bhaMte ! nerazyAo kai kirie ? goyamA ! siya tikirie, siya cukirie| evaM jAva vemANiehito, navaraM neraiyassa neraiehito devehiMto ya paMcamA kiriyA nasthi / neraDyA NaM bhaMte ! jIvAokai kiriyA? goyamA ! siya tikiriyA, siya caukiriyA,siya pNckiriyaa| evaM jAva vemANiyAo, navaraM neraiyAo devAo ya paMcamA kiriyA nathi / neraiyA NaM bhaMte ! jIvehito kai kiriyA ? goyamA ! tikiriyA vi, caukiriyA vi, paMcakiriyA vi| nerakyA NaM bhaMte ! neravAhito kai kiriyA ? goyamA ! tikiriyA vi, caukiriyA vi, evaM jAva vemANiehito, navaraM orAliyasarIrehito jahA jiivehito|| __asurakumAraNaM bhaMtaM ! jIvAo kai kirie ? goyamA ! jaheva neraieNaM cattAri daMDagA taheva asurakumAre vi cattAri daMDagA bhANiyavvA / evaM (ca) uvaujiUNaM bhAveyantraM ti - jIve maNUse ya akirie vuccai, sesA akiriyA na vuccaMti, savvajIvA orAliyasarIrehiMto paMcakiriyA, nerakya-devehito ya paMcakiriyA Na vuccNti| "Aho Shrutgyanam"
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza evaM ekkekka jIvapae cattAri cattAri daMDagA bhANiyavvA / evaM eyaM daMDagasayaM / savve vi ya jIvAdIyA daMDagA / 156 - paNNa0 pa 22 / sU 1566, 67, 66 ( 2 ), 1600, 1604 / 0480-81 daMDaka 1 :- nArakI jIva koI eka jIva ke prati kadAcit tIna, kadAcit cAra, kadAcit pA~ca kAyikI Adi kriyA karatA hai / nArakI jIva koI eka nArakI ke prati kadAcit tIna, kadAcit cAra kriyA karatA hai / nArakI jIva deva bAda daNDaka ke anya jIva ke prati kadAcita tIna, kadAcit cAra, kadAcita pA~ca kriyA karatA hai / nArakI jIva devadaNDakoM meM koI eka deva ke prati kadAcita tIna, kadAcita cAra kriyA karatA hai / nArakI jIva koI bhI nArakI tathA devaH ke prati prANAtipAtiko pA~cavIM kriyA nahIM kara sakatA hai / daMDaka 2 :- nArako jIva jIvoM ke prati tathA daNDaka ke jIvoM ke prati usI prakAra kiyA karatA hai jaisA ekavacana jIva tathA daNDaka ke jIva ke prati Upara varNana kiyA hai| daMDaka 3 :- nArakI jIva ( bahuvacana ) koI eka jIva ke prati kadAcita tIna, kadAcita cAra, kadAcita pA~ca kAyikI Adi kriyA karate haiM / nArakI jIva koI eka nArakI ke prati kadAcit tIna, kadAcita cAra kriyA karate haiN| nArakI jIva deva bAda daNDaka ke anya jIva ke prati kadAcita tIna, kadAcit cAra, kadAcita pA~ca kriyA karate haiN| nArakI jIva devadaMDakoM meM koI eka deva ke prati kadAcit tIna, kadAcit cAra kriyA karate haiM / nArakI jIva koI bhI nArakI tathA deva ke prati prANAtipAtikI pA~cavIM kriyA nahIM kara sakate haiM / daMDaka 4 : --- nArakI jIva ( bahuvacana ) jIvoM ke prati kadAcit tIna, kadAcit cAra, kadAcit pA~ca kAyiko Adi kriyA karate haiM; nArakI jIva audArika zarIra vAle jIvoM ke prati kadAcita tIna, kadAcita cAra kadAcita pA~ca kriyA karate haiM / nArakI jIva devoM ke prati kadAcita tIna, kadAcita cAra kriyA karate haiM / asurakumAra deva koI eka jIva ke prati usI prakAra kriyA karatA hai jaisA nArakI jIva karatA hai / asurakumAra deva ke sambandha meM nArakI jIva kI taraha cAra daNDaka kahane cAhie / nArakI kI taraha manuSya bAda pratyeka daMDaka ke jIva ke sambandha meM cAra-cAra daMDaka kahane caahie| manuSya jIva ke sambandha meM kadAcita tIna, kadAcit cAra, kadAcita pA~ca kiyA karatA hai tathA akriya hotA hai aise pATha kahane cAhie / "Aho Shrutgyanam"
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 157 akriya hotA hai--aisA pATha kahanA / anya daMDakoM meM akriya manuSya ke sambandha meM hotA hai aisA pATha nahIM kahanA / sarva jIva audArika zarIra vAle jIva-jIvoM ke prati pA~ca kriyA taka karatA hai ; nAraka nArakiyoM, deva-devoM ke prati prANAtipAtikI pA~cavIM kriyA kA varNana nahIM karanA / audhika jauva tathA 24 daNDaka ke jIva moTa 25 AlApaka ke sambandha meM audhika jIva tathA caubIsa daNDaka ke jIva ke prati kitanI kriyA karatA hai - aise pacIsa-pacIsa AlApaka kaheM / pratyeka AlApaka meM ekavacana bahuvacana ko grahaNa karake cAra-cAra daMDaka kaheM / -66 5 parakIya audArika zarIra kI apekSA kitanI kriyA : jIve NaM bhaMte! orAliyasarIrAo kai kirie ? goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya paMca kirie, siya akirie / neraie NaM bhaMte! orAliyesarIrAo kara kirie ? goyamA ! siya tikririe, siya caukirie, siya paMcakirie / asurakumAre NaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kai kirie ? evaM veSa, evaM jAva - maNie, navaraM maNusse jahA jIve / jIve NaM bhaMte ! orAliyasarIrehiMto kaha kirie ? goyamA ! siya tikirie - jAba - siya akirie / neraie NaM bhaMte ! orAliyasarI re hito kai kirie ? evaM eso jahA paDhamo daMDago tahA bhANiyabvo- jAva - vemANie, navaraM maNusse jahA jIve / jIvA NaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kai kiriyA ? goyamA ! siya tikiriyA- jAva - siya akariyA ! neraiyA NaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kai kiriyA ? evaM esovi jahA paDhamo daMDago tahA bhANiyanvo- jAva- vaimANiyA, navaraM maNussA jahA jIvA / jIvANaM bhaMte! orAliyasarIrehiMto kai kiriyA ? goyamA ! tikiriyA vi cakiriyA vi, paMcakiriyA vi, akiriyA vi / neraiyA NaM bhaMte ! orAliyasarIrehiMto ka3 kiriyA ? tikiriyA vi, caukiriyA vi, paMcakiriyA vi evaM - - jAva maNiyA, navaraM maNussA jahA jIvA / - bhaga0 za pa u 6 / pra 17 se 25 / pR0 553 jIva ( ekavacana) ke parakIya audArika zarIra ( ekavacana) kI apekSA kadAcita tIna, kadAcita cAra, kadAcit pA~ca kriyA hotI hai; kadAcit vaha akriya hotA hai / nArakI ke parakIya audArika zarIra kI apekSA kadAcita tIna, kadAcita cAra, kadAcita pA~ca kriyA hotI hai / isI prakAra manuSya bAda asurakumAra yAvata vaimAnika deva ke parakIya audArika zarIra "Aho Shrutgyanam"
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza kI apekSA kadAcit tIna, kadAcit cAra, kadAcit pA~ca kriyA hotI hai| manuSya jIva ke parakIya audArika zarIra kI apekSA kadAcit tIna, kadAcit cAra, kadAcit pA~ca kiyA hotI hai ; kadAcita vaha akriya hotA hai (prathama daMDaka ) / jIva ( ekavacana ) ke audArika zarIroM ( bahuvacana ) kI apekSA kadAcit tIna, kadAcit cAra, kadAcita pA~ca kriyA hotI hai ; kadAcit vaha akriya hotA hai| daMDaka ke jIva ke saMbaMdha meM vaise hI AlApaka kahane cAhie jaise ekavacana audArika zarIra ke sambandha meM kahe gaye hai (dvitIya daMDaka ) / jIvoM (bahuvacana) ke parakIya audArika zarIra (ekavacana) kI apekSA kadAcit tIna, kadAcit cAra, kadAcita pA~ca kiyA hotI hai, kadAcit ve akriya hote haiM / avazeSa AlApaka prathama daMDaka ke anusAra kahane cAhie (tRtIya dnnddk)| . jIvoM (bahuvacana ) ke parakIya audArika zarIroM (bahuvacana ) kI apekSA kadAcita tIna, kadAcita cAra, kadAcit pA~ca kriyA hotI hai ; kadAcit ve akriya hote haiM / daNuka ke jIvoM ke sambandha meM audArika zarIroM kI apekSA dvitIya daMDaka ke anusAra AlApaka kahane cAhie ( caturtha daNDaka ) / vizleSaNa:--- yadyapi mula meM parakIya zabda nahIM hai kintu TIkAkAra ne mula kI bhAvanA ko samajhakara parakIya zabda kA vyavahAra kiyA hai, ataH hamane bhI audArika zarIra ke sAtha upayoga kiyA hai| 66.6 parakIya vaikriya zarIra kI apekSA jIva ke kitanI kriyA :-- jIve NaM bhaMte ! veubviyasarIrAo kai kirie ! goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya akirie| neraie NaM bhaMte ! ve ubviyasarIrAo kai kirie ? goyamA ! siya tikirie, siya caukirie evaM -jAva--vemANie, navaraM maNusse jahA jiive| evaM jahA orAliyasarIreNaM cattAri daMDagA tahA veubviyasarIreNa vi cattAri daMDagA bhANiyavvA, navaraM paMcamakiriyA Na bhaNNai, sesaM taM cev| -bhaga* za 8 ! u 6 / pra 26,27 / pR0 553 jIva ( ekavacana ) ke parakIya vaikriya zarIra (ekavacana) kI apekSA kadAcita tIna, kadAcit cAra kriyA hotI hai ; kadAcit vaha akriya hotA hai| nArakI ke parakIya vaikriya zarIra kI apekSA kadAcita tIna, kadAcita cAra kriyA hotI hai / isI prakAra manuSya bAda asurakumAra yAvat vaimAnika deva ke parakIya vaikriya zarIra kI apekSA kadAcit tIna, "Aho Shrutgyanam"
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza An Zhuang Lei kadAcit cAra kriyA hotI | manuSya jIva ke parakIya vaikriya zarIra kI apekSA kadAcit tIna, kadAcit cAra kriyA hotI hai, kadAcit vaha akriya hotA hai, ( prathama daMDaka ) / audArika zarIrakI apekSA cAra daNDaka kahe gaye haiM vaise hI cAra daNDaka vaikiya zarIra kI apekSA kahane cAhie / lekina prANAtipAtiko pA~cavIM kiyA nahIM kahanI cAhie kyoMki vaikriya zarIrI kA prANAtipAta nahIM hotA hai ataH jIva ko vaikriya zarIra kI apekSA prANAtipAtikI kriyA nahIM hotI hai / -66'7 parakIya AhAraka, taijasa, kArmaNa zarIra kI apekSA jIva ke kitanI kriyA : evaM jahA veDavviyaM tahA AhAragaM vi, teyagaM vi, kammagaM vi bhANiyavvaM, eka ko cattAri daMDagA bhANiyatrvA jAva-vemANiyA NaM bhaMte ! kammagasarIrehiMto kaI kiriyA ? tikiriyA vi, caukiriyA vi / bhaga0 za86 pra 27 / pR0 553 jIva (ekavacana) ke parakIya AhAraka zarIra ekavacana ) kI apekSA, parakIya tejasa zarIra (ekavacana) kI apekSA, parakIya kArmaNa zarIra ( ekavacana ) kI apekSA kadAcita tIna, kadAcita cAra kriyA hotI hai, kadAcita vaha akriya hotA hai / nArakI ke parakIya AhAraka zarIra kI apekSA, parakIya tejasa zarIra kI apekSA, parakIya kArmaNa zarIra kI apekSA kadAcita tIna, kadAcita cAra kriyA hotI hai / isI prakAra manuSya bAda asurakumAra yAvat vaimAnika deva ke parakIya AhAraka zarIra kI apekSA, parakIya taijasa zarIra kI apekSA, parakIya kArmaNa zarIra kI apekSA kadAcit tIna kadAcit cAra kriyA hotI hai / manuSya jIva ke parakIya AhAraka zarIra kI apekSA, parakIya taijasa zarIra kI apekSA, parakIya kArmaNa zarIra kI apekSA kadAcita tIna, kadAcita cAra kriyA hotI hai; kadAcita vaha akriya hotA hai ( prathama daMDaka ) / avazeSa dUsarA daMDaka ( ekavacana jIva--bahuvacana zarIra ), tIsarA daMDaka (bahuvacana jIva - ekavacana zarIra ) tathA cauthA daMDaka (bahuvacana jIva - bahuvacana zarIra ) vaikriya zarIra ke daNDakoM ke anusAra kahanA caahie| ( 664 ) vizleSaNa :--- TIkAnusArI - nArakI jIva adholoka meM rahatA hai tathA AhAraka zarIra vAlA manuSya manuSya-loka meM rahatA hai ataH nArakI jIva kisa prakAra AhAraka zarIra kI apekSA kriyAvAlA ho sakatA hai| ? " nArakI jIva pUrvabhava meM tyakta zarIroM ke hADakoM Adi se AhAraka zarIra ke sparzanAparitApanA ho sakatI hai isalie avirati bhAva se nArakI jIva ke AhAraka zarIra kI apekSA tIna yA cAra kriyA ho sakatI hai / " Aho Shrutgyanam"
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 kriyA-koza 668 kAyikI kriyApaMcaka aura zarIra, indriya va yoga kA nirmANa karatA huA jIva : jIve NaM bhaMte ! orAliyasarIraM nivvattemANe kai kirie ? goyamA ! siya tikirie siya cakirie, siya paMcakirie evaM puDhavikAie vi, evaM-jAva-- maNusse! jIvA NaM bhaMte ! orAliyasarIraM nivvattemANA kai kiriyA ? goyamA ! tikiriyA vi, caukiriyA vi, paMcakiriyA vi ; evaM puDhavikAiyA vi, evN--jaavmnnussaa| evaM veuvviyasarIreNa ghi do daMDagA, navaraM jassa asthi veubviyaM / evaM- jaav-kmmgsriirN| evaM soidiyaM--jAva- phAseMdiyaM / evaM maNajogaM, vaijogaM, kAyajogaM / / jassa jaM asthi taM bhANiyavvaM, ee egattapuhutteNaM chavvIsaM dNddgaa| -bhaga0 za 17 / u 1 / pra 14.15 / pR0 755 audArika zarIra kA nirmANa karate hue - bA~dhate hue-jIva ke kadAcit tIna, kadAcit cAra, kadAcit pA~ca kriyA hotI hai| isI prakAra pRthvIkAyika jIva se lekara manuSya jIva taka kahanA caahie| audArika zarIra kA nirmANa karate hue - bA~dhate hue jIvoM ke kadAcit tIna, kadAcit cAra, kadAcit pA~ca kriyA hotI hai| isI prakAra pRthvIkAyika jIvoM yAvat manuSya jIvoM ke saMbaMdha meM aisA hI kahanA caahie| . vaikriya zarIra kA nirmANa karate hue--bA~dhate hue jIva yA jIvoM ke kadAcita tIna, kadAcit cAra, kadAcit pA~ca kriyA hotI hai lekina jisake vaikriya zarIra hotA hai yA baiMkriya zarIra banAne kI yogyatA hotI hai una daMDakoM kA vivecana karanA cAhie / isI prakAra AhAraka zarIra ke saMbaMdha meM kahanA cAhie lekina jIva tathA manuSya ke saMbaMdha meM hI AlApaka kahane cAhie kyoMki AhAraka zarIra anya daMDako meM nahIM hotA hai| __ isI prakAra taijasa yA kArmaNa zarIra kA nirmANa karate hue.-bA~dhate hue jIva yA jIvoM ke kadAcit tIna, kadAcit cAra, kadAcit pA~ca kriyA hotI hai| daMDaka ke sabhI jIvoM ke saMbaMdha meM kahanA cAhie, kyoMki tejasa aura kArmaNa zarIra sabhI jIvadaMDakoM ke hotA hai| "Aho Shrutgyanam"
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 161 kriyA-koza isI prakAra zrotrendriya, cakSu rindraya, ghrANendriya, rasendriya, sparzendriya, manoyogavacanayoga yA kAyayoga kA nirmANa karate hue-bA~dhate hue jIva yA jIvoM ke kadAcit tIna, kadAcita cAra, kadAcit pA~ca kriyA hotI hai / lekina jisa jova yA jIvoM ke jo indriya tathA yoga hote haiM usa indriya yA yoga ke sambandha meM AlApaka kahanA cAhiye / / audArika-vaikriya-Aha raka-tejasa-kArmaNa zarIra ; zrotrendriya-cakSurindriya-nANendriyara sendriya-sparzendriya ; manoyoga-vacanayoga-kAyayoga ko bA~dhatA huA jIva-aise teraha AlApaka hue / ekavacana-bahuvacana ko grahaNa karane se chabbIsa AlApaka hote hai / 66 6 kAyika kriyApaMcaka aura zvAsa-nizvAsa lete hue sthAvara jIva : puDhavikkAie NaM bhaMte ! puDhavikkAiyaM ceva ANamamANe vA pANamamANe vA UsasamANe vA NIsasamANe vA kai kirie ? goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya paMcakirie / puDhavikAie NaM bhaMte ! AukAiyaM ANamamANevA0? evaM ceva, evaM-- jAva -vaNassaikAiyaM ; evaM AukkAieNa vi savve bhANiyavvA ; evaM teukkAieNa vi evaM vAukAieNa vi;-jAva-vaNassaikAie NaM bhaMte ! vaNassaikAiyaM ceva ANamamANe vA0 pucchA ? goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya paMcakirie / -bhaga0 za 6 ! u 34 / pra 12-13 / pR0 612 pRthvIkAyika jIva ko zvAsa yA niHzvAsa meM pRthvIkAyika jIvoM ko grahaNa karate hue kadAcita tIna, kadAcit cAra, kadAcit pA~ca kriyA hotI hai| isI prakAra pRthvIkAyika jIva ko zvAsa-niHzvAsa meM apkAyika-agnikAyika-vAyukAyika-vanaspatikAyika jIvoM ko grahaNa karate hue kadAcit tIna, kadAcit cAra, kadAcit pA~ca kriyA hotI hai| isI prakAra apkAyika jIva ko zvAsa yA niHzvAsa meM pRthvIkA yika-apakAyikaagnikAyika vAyukAyika-vanaspatikAyika jIvoM ko grahaNa karate hue kadAcit tIna, kadAcita cAra, kadAcit pA~ca kriyA hotI hai| isI prakAra agnikAyika jIva ko zvAsa yA niHzvAsa meM pRthvIkAyika-apakAyikaagnikAyika-vAyukAyika-vanaspatikAyika jIvoM ko grahaNa karate hue. kadAcit tIna, kadAcit cAra, kadAcit pA~ca kriyA hotI hai| isI prakAra vAyukA yika jIva ko zvAsa yA niHzvAsa meM pRthvIkAyika-apakAyikaagnikAyika-vAyukAyika-vanaspatikAyika jIvoM ko grahaNa karate hue kadAcit tIna, kadAcit cAra, kadAcit pA~ca kriyA hotI hai / 21 "Aho Shrutgyanam"
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza isI prakAra vanaspatikAyika jIva ko zvAsa yA niHzvAsa meM pRthvIkAyikaapkAyika- agnikAyika-vAyukAyika-vanaspatikAyika jIvoM ko grahaNa karate hue kadAcit tIna, kadAcit cAra, kadAcit pA~ca kriyA hotI hai / 162 *66-10 kAyika kriyApaMcaka aura vRkSAdi ko ka~pAtA-nIce girAtA huA vAyukAyika jIva : vADakA NaM bhaMte! rukkhassa mUlaM pacAlemANe vA pavADemANe vA kai kirie ? goyamA ! siya tikirie, siya caDakirie, siya paMca kirie | evaM kaMda evaM -jAvamUlaM, bIyaM pacAlemANe vA0 pucchA ? goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya paMcakarie / - bhaga0 za 6 | u 34 / pra 13 / pR0 612-13 vRkSa ke mUla ko hilAte hue yA nIce girAte hue vAyukAyika jIva ko kadAcit tIna, kadAcit cAra, kadAcit pA~ca kriyA hotI hai / isI prakAra kaMda, skaMdha, tvacA, zAkhA, pravAla, patra, puSpa, phala, bIja ko hilAte hue yA nIce girAte hue vAyukAyika jIva ko kadAcit tIna, kadAcit cAra, kadAcita pA~ca kriyA hotI hai / '66 11 kAyika kriyApaMcaka aura tAla-vRkSa ko ka~pAtA tathA nIce girAtA huA puruSa tathA tAlaphala :-- purise NaM bhaMte ! tAlamAruhai tAlamAruhittA tAlAo tAlaphalaM pacAlemANe vA pavADemANe vA kai kirie ? goyamA ! jAvaM ca NaM se purise tAlamAruhara, tAlamAruhittA tAlAo tAlaphalaM pacAlei vA pavADe vA tAvaM ca NaM se purise kAiyAe jAva paMcahi kiriyAhiM puTThe, jesi pi NaM sarIrehiMto tAle nivvattie, tAlaphale nivvattie te viNaM jIvA kAiyAe jAva - paMcahi kiriyAhi puTThA / ahe NaM bhaMte! se tAlaphale appaNo gurUyattAe. jAva- -paccovayamANe jAI tattha pANAI jAva jIviyAo vavarovei, tapaNaM bhaMte! se purise kai kirie ? goyamA ! jAvaM ca NaM se purise talapphale appaNo guruyattAe jAva--jIviyAo vavarovei tAvaM ca NaM se purise kAiyAe jAva -- cauhi kiriyAhiM puTThe, jesiMpiNaM jIvANaM sarIrehiMto tale nivvattie te vi NaM jIvA kAiyAe jAva cauhiM kiriyAhiM puTThA; jesiM piNaM jIvANaM sarIrehiMto tAlaphale nivvanti te viNaM jIbA kAzyAe "Aho Shrutgyanam"
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 163 jAva-paMcahi~ kiriyAhiM puTThA, je vi ya se jIvA ahe vIsasAe paJcovayamANassa uvamgahe vaTThati te vi ya NaM jIvA kAiyAe-jAva-paMcahiM kiriyAhiM putttthaa| -bhaga0 za 17 / u 1 / pra 5-6 / pR0 754 yadi koI puruSa tAr3a ke vRkSa para car3he tathA tAr3avRkSa para car3hakara usa vRkSa ke tAr3aphala ko kaiMpAve tathA nIce girAve to usa puruSa ko per3a para car3hane se lekara phala girAne taka kAyikI Adi pA~coM kriyAe~ spRSTa hotI haiN| jina jIvoM ke zarIra se tAr3a kA vRkSa banA, tAr3aphala banA una jIvoM ko bhI pA~co kriyAe~ spRSTa hotI haiN| usa tAr3aphala ke tAr3a-vRkSa se alaga hone ke pazcAta jaba vaha tAr3aphala apane gurubhAra se nIce giratA hai, tathA nIce girate hue usa tAr3aphala ke dvArA jina jIvoM kA hanana hotA hai yAvat prANa-viyoga hotA hai taba taka usa phala tor3ane vAle puruSa ko phala ke svaguru-bhAra se girane se lekara prANa viyoga paryanta cAra kriyAe~ spRSTa hotI haiN| jina jIvoM ke zarIra se tAr3a kA vRkSa banA, una jIvoM ko cAra kriyAe~ spRSTa hotI haiM ; jina jIvoM ke zarIra se tAr3a kA phala banA una jIvoM ko pA~ca kriyAeM spRSTa hotI hai tathA vaisrasika-svAbhAvika rUpa se apane gurubhAra se girate hue usa tAiphala ke jo jIva upagrAhaka-upakAraka hote hai una jIvoM ko bhI kAyika Adi pA~ca kriyAe~ spRSTa hotI haiN| vizleSaNa :-- Uparokta pATha meM kriyA ke chaH AlApaka kahe gaye haiM : 1:--vRkSa para car3hakara hilAte va girAte hue puruSa ke pA~ca kriyAe~ hotI haiM kyoMki vaha puruSa tAr3aphala tathA tAr3aphala ke Azrita jIvoM kI sAkSAt hiMsA karatA hai ataH usako prANAtipAtikI kriyA hotI hai / 2:--jina jIvoM ke zarIra se tAr3a kA vRkSa, tAr3a kA phala banA una jIvoM ko bhI pA~ca kriyAe~ hotI haiM kyoMki tAr3a kA vRkSa tathA usakA phala sparzAdi ke dvArA anya jIvoM kA sAkSAt hanana karatA hai| 3:-svAbhAvika gurubhAra se girate hue tAr3aphala ke dvArA jIvoM kA hanana hotA hai yAvat prANaviyoga hotA hai usase phala girAne vAle vyakti ko cAra kriyAe~ hotI haiM kyoMki svAbhAvika gurubhAra se girate hue phala ke dvArA jo hisA hotI hai usameM puruSa sAkSAtkAraNa nahIM hai lekina paramparA kAraNa hai ataH prANAtipAtikI kriyA nahIM hotI hai| 4:- isa sthiti meM jina jIvoM ke zarIra se tAr3a kA vRkSa banA una jIvoM ko cAra kriyAe~ hotI haiM kyoMki apane gurubhAra se girate hue tAr3a ke vRkSa ke jo hiMsA hotI hai usameM tAr3a kA vRkSa bhI sAkSAt kAraNa nahIM hai lekina paramparA kAraNa hai ataH prANAtipAtikI kriyA nahIM hotI hai| "Aho Shrutgyanam"
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 kriyA-koza 5:-jina jIvoM ke zarIra se tAr3aphala banA, upajA : una jIvoM ko pA~ca kriyAe~ hotI haiM kyoMki tAr3aphala prANavadha meM sAkSAt kAraNa hai / 6 :-jo jIva svAbhAvika gurubhAra se girate hue tAr3aphala ke upagrAhaka--upakAraka hote haiM una jIvoM ko pA~ca kriyAe~ hotI hai kyoMki svAbhAvika gurubhAra se girate hue jo tAr3aphala ke upagrAhaka jIva hote haiM ve vadha meM kAraNa haiM ataH prANAtipAtikI kriyA hotI hai| 66.12 kAyikI kriyApaMcaka aura vRkSa ke mUla yAvat bIja ko kapAtA tathA nIce girAtA huA puruSa :-- purise NaM bhaMte ! rukkhassa mUlaM pacAlemANe vA, pavADemANe vA kai kirie ? goyamA! jAvaM ca NaM se purise rukkhassa mUlaM pacAlei vA, pavADei vA tAvaM ca NaM se purise kAiyAe jAva paMcahiM kiriyAhiM puDhe ; jesi pi ya NaM jIvANaM sarIrehito mUle nivvattie, jAva-bIe nivvattie, te vi ya NaM jIvA kAiyAe jAva paMcahiM kiriyAhiM putttthaa| ahe NaM bhaMte ! se mUle appaNo guruyayAe jAva-jIviyAo vavarovei tao NaM bhaMte ! se purise kai kirie ? goyamA ! jAvaM ca NaM se mUle appaNo jAva -- vavarovei tAvaM ca NaM se purise kAiyAe jAva cauhiM kiriyAhiM puDhe ; jesi pi ya NaM jIvANaM sarIrehiMto kaMde nivvattie, jAva bIe nivvattie te vi NaM jIvA kAiyAe jAva-cauhiM puThThA ; jesiM pi ya NaM jIvA NaM sarIrehiMto mUle nivvattie te vi NaM jIvA kAiyAe jAva-paMcahi kiriyAhiM puTThA ; je vi ya NaM se jIvA ahe vIsasAe paJcovayamANasya uvaggahe vaTuMti te vi NaM jIvA kAiyAe jAva-paMcahiM kiriyAhiM puTThA! purise NaM bhaMte ! rukkhassa kaMdaM pacAlemANe vA, pavADemANe vA kai kirie ? goyamA ! tAvaM ca NaM se purise jAva-paMcahiM kiriyAhiM puDhe; jesi pi NaM jIvANaM sarIrehiMto mUle nivvattie, jAva--bIe nivvattie te viNaM jIvA jAva paMcahiM kiriyAhiM putttthaa| ahe NaM bhaMte ! se kaMde appaNo guruyayAe jAva jIviyAo vavarovei tao gaM bhaMte ! se purise kai kirie ? jAva-cauhiM puDhe ; jesi piNaM jIvA NaM sarIrehiMto mUle nivvattie, khaMdhe nivvattie, jAva - cauhiM puTThA : jesiM piNaM jIvA NaM sarIrehito kaMde "Aho Shrutgyanam"
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 165 nivvanti te vi ya NaM jIvA jAva- paMcahiM puTThA ; je vi ya se jIvA ahe vIsasAe pazccovayamANassa jAva - paMcahi puTThA / jahA kaMde, eva jAvaM bIyaM / -- bhaga0 za 17 / u 1 / pra 7 se 10 / pR0 754-55 yadi koI puruSa vRkSa ke mUla ko ka~pAve tathA nIce girAve to usa vRkSa ke mUla ko ka~pAte hue - nIce girAte hue puruSa ko kAyikI Adi pA~ca kriyAe~ spRSTa hotI haiM / jina jIvoM ke zarIra se mUla, kaMda, skaMdha, tvacA, zAkhA, pravAla, patra, puSpa, phala tathA bIja bane una jIvoM ko kAyikI Adi pA~ca kriyAe~ spRSTa hotI haiM / tatpazcAt vaha vRkSa kA mUla apane gurubhAra se nIce giratA hai tathA nIce giratA huA mUla jIvoM kA hanana kare yAvat prANaviyoga kare to usa puruSa ko cAra kriyAe~ spRSTa hotI haiM / jina jIvoM ke zarIra se kaMda yAvat bIja bane una jIvoM ko cAra kriyAe~ spRSTa hotI haiM / jina jIvoM ke zarIra se vRkSa kA mUla banA una jIvoM ko pA~ca kriyAe~ spRSTa hotI haiM / vikhasA - svAbhAvika rUpa se apane gurubhAra se nIce girate hue vRkSa ke mUla ke jo jIva upagrAhaka - upakAraka hote haiM una jIvoM ko bhI pA~ca kriyAe~ spRSTa hotI haiM / yadi koI puruSa vRkSa ke kaMda ko ka~pAve tathA nIce girAve to usa vRkSa ke kaMda ko ka~pAte hue - nIce girAte hue puruSa ko kAyikI Adi pA~ca kriyAe~ spRSTa hotI haiM / jina jIvoM ke zarIra se mUla, kaMda, skaMdha, tvacA, zAkhA, pravAla, patra, puSpa, phala tathA bIja bane una jIvoM ko kAyikI Adi pA~ca kriyAe~ spRSTa hotI haiM / tatpazcAt vaha vRkSa kA kaMda apane gurubhAra se nIce giratA hai tathA nIce giratA huA kaMda jIvoM kA hanana kare yAvat prANaviyoga kare to usa puruSa ko cAra kriyAe~ spRSTa hotI haiN| jina jIvoM ke zarIra se mUla, skaMdha yAvat bIja bane una jIvoM ko cAra kriyAe~ spRSTa hotI haiM / jina jIvoM ke zarIra se vRkSa kA kaMda banA una jIvoM ko pA~ca kriyAe~ spRSTa hotI haiM / visA -- svAbhAvika rUpa se apane gurubhAra nIce girate hue vRkSa ke kaMda ke jo jIva upagrahaka -- upakAraka hote haiM una jIvoM ko bhI pA~ca kriyAe~ spRSTa hotI haiM / jisa prakAra kaMda kA AlApaka kahA usI prakAra skaMdha, tvacA, zAkhA, pravAla, patra, puSpa, phala tathA bIja bane una jIvoM kI bhI kAyikI Adi pA~ca kriyAe~ spaSTa hotI haiM / vizleSaNa -- TIkA - etAni ca phaladvAreNa paT kriyArathAnAnyuktAni, mUlAdiyapi SaDeva bhAvanIyAni / 'evaM jAva bIyaM' ti anena kandasUtrANIva skandhatvakzAlapravAlapatrapuSpa phalabIjasUtrANyadhyeyAnIti sUcitam / kramAMka *66*11 ke vizleSaNa meM jaise chaH kriyAsthAna ke AlApaka kahe gaye haiM usI prakAra mUla yAvat bIja ke viSaya meM bhI chaH-chaH kriyAsthAna AlApaka samajhane cAhie / "Aho Shrutgyanam"
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 kriyA - koza '66 13 kAyikI kriyApaMcaka aura samudghAta 66 131 kAyikI kriyApaMcaka aura vedanA samudghAta :-- jIve NaM bhaMte ! veyaNAsamugyAeNaM samohae, samohaNittA je poggale nicchubhai XXX 1 te te ! poggalA nicchUDhA samANA jAI tattha pANAI bhUyAI jIvAI sattAI abhihaNaMti, vattati, leseMti, saMghAeM ti saMghaTTeti pariyArveti kilA meMti uddaveMti, tehito NaM bhaMte! se jIve kai kirie ? goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya paMca karie | te NaM bhaMte! jIvA tAo jIvAo kai kiriyA ? gothamA ! siya tikiriyA, siya caDakiriyA, siya paMcakiriyA / se NaM bhaMte! jIve te ya jIvA aNNesiM jIvANaM paraMparAdhApaNaM kai kiriyA ? goyamA ! tikiriyA vi, caukiriyA vi, paMcakiriyA vi / neraie NaM bhaMte! veyaNAsamugdhApaNaM samohae evaM jaheva jIve, NavaraM neraiyAbhilAvI, evaM niravasesaM jAva vaimANie / -paNNa0 pa 36 / sU 2153-54 | 10 526 vedanA samudghAta se samavahata - vedanA samudghAta karane vAlA jIva vedanA samudaghAta karake jina pudgaloM ko bAhara nikAlatA hai ve bAhara nikAle hue pudgala tatra sthita prANabhUta-jIva sattvoM kA hanana karate hai, hera-phera karate haiM, thor3A sparza karate haiM, paraspara saMghAta utpanna karate haiM, tIna saMghAta utpanna karate haiM, pIr3A utpanna karate haiM, klAnta karate haiM, prANaviyoga karate haiM to una jIvoM kI apekSA una pudgaloM se vedanA samudghAta vAle jIva ke kadAcita tIna kriyA, kadAcit cAra kriyA, kadAcita pA~ca kriyA hotI hai / vedanA samudghAta se nirgata pudgaloM dvArA hananAdi kiye jAne vAle jIvoM ko usa vedanA samudghAta karane vAle jIva kI apekSA kadAcit tIna, kadAcit cAra, kadAcit pA~ca kriyA hotI hai / vedanA samudghAta karane vAle jIva ke tathA samudghAta se nirgata pudgaloM dvArA hananAdi kiye jAne vAle jIvoM ke sAtha anya jIvoM kA parampara-AghAta hone se usa vedanA samudghAta karane vAle jIva ke tathA samudghAta se nirgata pudgaloM dvArA hananAdi kiye jAne vAle jIvoM ke paramparAdhAtita anya jIvoM kI apekSA kadAcit tIna, kadAcit cAra, kadAcit pA~ca kriyA hotI hai| vedanA samudghAta karane vAle daMDaka ke sabhI jIvoM ke sambandha meM uparyukta audhika jIva kI taraha AlApaka kahane cAhie / " Aho Shrutgyanam"
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 kriyA-koza 66.13.2 kAyikI kriyApaMcaka aura kaSAya samudghAta :-- evaM kasAyasamugghAyovi bhANiyavvo ( jahA veynnaasmugghaae)| -paNNa 0 pa 36 / sU2155 / pR0 526 kaSAya samudghAta karane vAle aughika jIva tathA daNDaka ke jIva ke sambandha meM kAyiko Adi kriyApaMcaka kI vaktavyatA usI prakAra kahanI cAhie jaisI vaktavyatA vedanA samudghAta karane bAle jIva aura daNDaka ke jIva ke sambandha meM kahI gaI hai| .66.13.3 kAyikI kriyApaMcaka aura mAraNAMtika samudghAta : jIve NaM bhaMte ! mAraNaMtiyasamugghAeNaM samohae samoha NittA je poggale nicchubhai xxx sesaM taM ceva jAva paMcakiriyA vi| evaM neraie vi, xxx sesaM ceva jAva paMcakiriyA vi / asurakumArassa jahA jIvapAe xxx sesaM taM ceva jahA asurakumAre, evaM jAva vemANie, NavaraM egidie jahA jIve niravasesaM / -pagNa0 pa 36 / sU 2156-58 / pR0 526-30 mAraNAMtika samudghAta karane vAle audhika jIva tathA daMDaka ke jIva ke sambandha meM kAyiko Adi kriyApaMcaka kI vaktavyatA usI prakAra kahanI cAhie jaisI vaktavyatA vedanA samudghAta karane vAle audhika jIva aura daNDaka ke jIva ke sambandha kahI gaI hai| 66.13.4 kAyikI kriyApaMcaka aura vaikriyasa mudghAta : jIve NaM bhaMte ! veuvviyasamugghAe NaM samohae samohaNittA je poggale nicchabhai xxx sesaM taM ceva jAva paMcakiriyA vi| evaM neraie vi / xxx / taM ceva jahA jiivpe| evaM jahA neraiyassa tahA asurakumArassa, xxx evaM jAva thnniykumaarss| vAukAiyassa jahA jIvapae xxxi paMciMdiyatirikkhajoNiyassa niravasesaM jahA nerajhyassa / maNUsavANamaMtarajoisiyavemANiyassa niravasesaM jahA asurakumArassa / -- paNNa0 pa 36 / sU. 2156 se 2164 / pR0 530 . vaikriya samudghAta karane vAle audhika jIva tathA vaikriya samudghAta karane yogya daMDaka ke jIva ke sambandha meM kAyikI Adi kriyApaMcaka kI vaktavyatA usI prakAra kahanI cAhie jaisI vaktavyatA vedanA samudaghAta karane vAle aughika jIva aura daMDaka ke jIva ke sambandha meM kahI gaI hai| "Aho Shrutgyanam"
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 kriyA-koza astu-nArakI, asurakumAra yAvat stanitakumAra deva, vAyukAya, paMcendriya tiryaca yonika jIva, manuSya, vANavyaMtara jyotiSI-vaimAnika deva vaikriya samudghAta kara sakate haiM tathA pRthvIkAyika jIva, apkAyika agnikAyika jIva vanaspatikAyika jIva-dvIndriyatrIndriya-caturindriya jIvoM ke vaikriya samudghAta nahIM hotI hai / 66 13.5 kAyikI kriyApaMcaka aura taijasa samudghAta : jIve bhaMte ! teyagasamugdhAeNaM samohae samohaNittA je poggale nicchubhA xxx evaM jaheva veubviyasamagghAe taheva xxx setaM taM ceva, evaM jAva vemANiyassa xxxi -paNNa0 pa 36 / sU 2165 / pR0 530 tejasa samudghAta karane vAle audhika jIva tathA tejasa samudghAta karane yogya daMDaka ke jIva ke sambandha meM kAyikI Adi kriyApaMcaka kI vaktavyatA usI prakAra kahanI cAhie je so vaktavyatA vedanA samudghAta karane vAle audhika jIva aura daMDaka ke jIva ke sambandha meM kahI gaI hai ! astu-cAra devanikAya, paMcendriya tirya'ca yonika jIva tathA manuSya jIva ke tejasa samudaghAta hotI hai anya daMDaka ke jIvoM ke nhiiN| 66.13.6 kAyikI kriyApaMcaka aura AhAraka samudghAta :-- jIve NaM bhaMte ! AhAragasamugdhAeNaM samohae samohaNittA je poggale nicchubhai xxx te NaM bhaMte ! poggalA nicchUDhA samANA jAI tattha pANAI bhUyAI jIvAI sattAI abhihaNaMti jAva uddati te (tao) NaM bhaMte ! jIve kai kirie ? goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya pNckirie| te gaM bhaMte ! jIvAtAo jIvAo kA kiriyA ? goyamA ! evaM ceva / se NaM bhaMte ! jIve te ya jIvA aNNesi jIvANaM paraMparAghAeNaM kai kiriyA ? goyamA ! tikiriyA vi ca ukiriyA vi paMcakiriyA vi, evaM maNUse vi| -paNNa0 pa 36 / sU2166-67 / pR0 530-31 AhAraka samudghAta se samavahata-AhAraka samudghAta karane vAlA jIva AhAraka samudghAta karake jina pudgaloM ko bAhara nikAlatA hai ve bAhara nikAle hue pudgala tatra sthita prANa-bhUta-jIva-sattvoM kA hanana karate hai, hera-phera karate haiM, thor3A sparza karate haiM, paraspara saMghAta utpanna karate haiM, tItra saMghAta utpanna karate haiM, pIr3A utpanna karate haiM, klAMta karate haiM, prANa-viyoga karate haiM to una jIvoM kI apekSA una pudgaloM se AhAraka samudghAta karane vAle jIva ke kadAcita tIna, kadAcita cAra, kadAcita pA~ca kriyA hotI hai / AhAraka samudghAta se nirgata pudgaloM dvArA hanana kiye jAne vAle jIvoM ko usa "Aho Shrutgyanam"
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 166 AhAraka samudghAta karane vAle jIva kI apekSA kadAcita tIna, kadAcit cAra, kadAcita pA~ca kriyA hotI hai / AhAraka samudghAta karane vAle jIva ke tathA samudghAta se nirgata pudgaloM dvArA hananAdi kiye jAne vAle jIvoM ke sAtha anya jIva kA paraMpara-AghAta hone se usa AhAraka samudghAta se nirgata pudgaloM dvArA hananAdi kiye jAne vAle jIvoM ke paramparA ghAtita anya jIvoM kI apekSA kadAcit tIna, kadAcit cAra, kadAcit pA~ca kriyA hotI hai / cU~ki AhAraka samudghAta kevala manuSya hI karatA ataH manuSya pada meM bhI aisA hI pATha kahanA cAhie / '66.13 7 kAyikI kriyApaMcaka aura kevali samudghAtaH (ka) aNagArarasa NaM bhaMte / bhAviyapaNo kevalisamugdhAeNaM samohayarasa je carimA nijjarApoggalA suhumA NaM te pomAlA pannattA ? samaNAuso ! savvalogaMpi ya te phusittANaM ciTThati ? haMtA, goyamA ! aNagArassa bhAviyappaNI kevalisamugdhAeNaM samohayamsa je carimA nijjarApoggalA suhumA NaM te poggalA pannattA, samaNAuso ! savvalogaMpi ya NaM kusintANaM ciTThati / - -paNNa0 pa 36 / sU 2168 / pR0 531 (kha) aNagAre NaM bhaMte! bhAviyappA kevalisamugdhAeNaM samohaNittA kevalakampaM loyaM phusittANaM ciTTa ? haMtA, ciTTa / se bhaMte! kevalakappe loe tehiM nijjarApogalehi phuDe ? haMtA, phuDe / - u0 sU 42 | pR0 35 bhAvitAtmA aNagAra ke sparza karake rahate haiM ; kevalisamudghAta se samavahata - kevalisamudghAta karane vAle aMtima samaya ke nirjjarita pudgala sUkSma hote haiM aura ve sarvaloka ko kevali ke kAyikI Adi kriyA nahIM hotI sayogI kevali ke mAtra aiyyapathika kriyA hotI hai ; kevalisamudghAta ke samaya meM bhI kAyikI Adi kriyA nahIM hotI hai kyoMki unake dvArA nirjarita pudgala sUkSma hote haiM / "Aho Shrutgyanam" 66 14 jIva aura kAyikI kriyApaMcaka kI pArasparika niyamA-bhajanA : (ka) jassa NaM bhaMte ! jIvassa kAiyA kiriyA kajjai tarasa ahigaraNiyA kiriyA kajjai, jarasa ahigaraNiyA kiriyA kajjai tarasa kAiyA kiriyA kajjai ? 22
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 kriyA-koza goyamA ! jassa NaM jIvassa kAiyA kiriyA kajai tassa ahiMgaraNi (yA) kiriyA niyamA kajai, jassa AhigaraNi (yA) kiriyA kajai tassa vi kAzyA kiriyA niyamA kajjA / -paNNadeg 5 22 / sU 1607 / pR0 481 jisa jIva ke kAyikI kriyA hotI hai usake adhikaraNI kriyA niyama se hotI hai tathA jisa jIva ke adhikaraNI kriyA hotI hai usake kAyi kI kriyA niyama-nizcaya hotI hai| (kha) jassa NaM bhaMte ! jIvassa kAiyA kiriyA kajjai tassa pAosiyA kiriyA kajai, jassa pAosiyA kiriyA kajai tassa kAiyA kiriyA kajai ? goyamA ! evaM ceva / __ --paNNa 0 pa 22 / sU 1608 / pR0 481 jisa jIva ke kAyikI kriyA hotI hai usake prAdveSikI kriyA avazya hotI hai tathA jisake prAdeSikI kriyA hotI hai usa jIva ke kAyikI kriyA nizcaya hotI hai / (ga) jassa NaM bhaMte ! jIvassa kAjhyA kiriyA kajjai tassa pAriyAvaNiyA kiriyA kajjai, jassa pAriyAvaNiyA kiriyA kajai tassa kAiyA kiriyA kajai ? goyamA ! jassa NaM jIvassa kAjhyA kiriyA kajai tassa pAriyAvaNiyA siya kajai, siya no kajai, jassa puNa pAriyAvaNiyA kiriyA kajai tassa kAiyA kiriyA niyamA kjji| -paNNa0 pa 22 / sU 1606 / pR0 481 jisa jIva ke kAyikI kriyA hotI hai usake pAritApanikI kriyA kadAcita hotI hai, kadAcita nahIM hotI hai tathA jisa jIva ke pAritApanikI kriyA hotI hai usake kAyikI kriyA nizcaya se hotI hai| (gha) evaM pANAivAyakiriyA vi| --papaNa pa 22 / sU 1610 / pR0 481 pAritApanikI kriyA kI taraha prANAtipAtikI kriyA ko khnaa| arthAta jisake kAyikI kriyA hotI hai usake prANAtipAtikI kiyA kadAcit hotI hai, kadAcita nahIM hotI hai / lekina jisa jIva ke prANAtipAtikI kriyA hotI hai usake kAyikI kriyA nizcaya se hotI hai| (ca) evaM AillAo paropparaM niyamA tinni kanjaMti / ___ ---paNNa pa 22 / sU 1611 / pR0481 isa taraha prathama kI tIna kriyAe~ (kAyikI-adhikaraNI-prASikI ) paraspara meM avazya hotI hai| (cha jassa AillAo tinni kanjaMti tassa uvarillAo doNi siya kajjati, siya no kanjaMti, jassa uvarillAo doNNi kanjaMti, tassa AillAo niyamA tinni kanjaMti / paNNa0 pa 22 / sU 1611 / pR0 481 "Aho Shrutgyanam"
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 171 jisa jIva ke Adi kI tIna kriyAe~ hotI haiM unake paMcaka kI zeSa do kriyAe~ (pAritApanikI prANAtipAtiko ) kadAcita hotI hai, kadAcita nahIM hotI hai| jisa jIva ke paMcaka kI zeSa kI do kriyAe~ hotI haiM usake Adi kI tIna kiyAe~ avazya hotI haiM / (ja) jassa NaM bhaMte ! jIvassa pAriyAvaNiyA kiriyA kajai tassa pANAivAyakiriyA kajjai, jassa pANAzvAyakiriyA kajjaha tassa pAriyAvaNiyA kiriyA kajjai ? goyamA ! jassa NaM jIvatsa pAriyAvaNiyA kiriyA kajjai tahasa pANAzvAyakiriyA siya kajja, siya no kajjai, jassa puNa pANAzvAyakiriyA kajjai tassa pAriyAvaNiyA kiriyA niyamA kajjai / - pRNNa 0 pa 22 / sU 1612 | pR0 481 jisa jIva ke pAritApanikI kriyA hotI hai usake prANAtipAtikI kiyA kadAcita hotI hai, kadAcita nahIM hotI hai / lekina jisake prANAtipAtikI kriyA hotI hai usake pAritAniko kiyA niyama se hotI (jha) jassa NaM bhaMte! neraiyassa kAiyA kiriyA kajjava tarasa ahigaraNiyA kiriyA kajjai ? goyamA ! jaheva jIvarasa taheva neraiyarasa vi, evaM niraMtara jAba vaimANiyarasa | - paNNa0 pa 22 / 1612 | pR0 481-82 jaise jIva ke sambandha meM kAyikI kriyApaMcaka kI pArasparika bhajanA- niyamA kahI vaise hI nAraka jIvoM se lekara yAvat vaimAnika devoM taka daNDaka ke sabhI jIvoM ke liye kahanA ! TIkA - iha kAyikI kriyA audArikAdikriyAzritA prANAtipAtanirvarttanasamarthA prativiziSTA parigRhyate na yA kAcana kArmaNakAyAzritA vA, tata AdyAnAM tisRNAM kriyANAM parasparaM niyamAniyAmakabhAvaH, kathamiti cet, ucyate, kAyo'dhikaraNamapi bhavatItyuktaM prAk, tataH kAyasyAdhikaraNatvAt kAyikyAM satyAmavazyamAdhikaraNikI AdhikaraNikyAmavazyaM kAyikI, sA ca prativiziSTA kAyikI kriyA pradveSamantareNa na bhavati tataH prAdveSikyA'pi saha parasparamavinAbhAvaH, pradveSo'pi ca pratyakSata evopalabhbhAt, kAye sphuTaliMga eva vakrarukSatvAdestada vinAbhAvinaH uktaM ca--- "kSayati ruSyato nanu vakraM snihyati ca rajyataH puMsaH / audAriko'pi deho bhAvavazAt pariNamatyevam // " paritApanasya prANAtipAtasya cAdyakriyAtrayasambhave'pyaniyamaH, kathamiti cet, ucyate, yadyasau ghAtyo mRgAdirghAtakena dhanuSA kSiptena bANAdinA vidhyate tatastasya paritApanaM maraNaM vA bhavati nAnyathA, tato niyamAbhAvaH, paritApanasya prANAti "Aho Shrutgyanam"
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 kriyA - koza pAtasya ca bhAve pUrvakriyANAmavazyaM bhAvastAsAmabhAve tayorabhAvAt, tato'mumevArthaM paribhAvya kAyikI zeSAbhizcatasRbhiH kriyAbhiH saha adhikaraNikI tisRbhiH kriyAbhiH saha prAdveSikI dvAbhyAM sUtrataH samyak cintanIyA, pAritApanikI prANAtipAtakriyayostu sUtraM sAkSAdAha ' jassa NaM bhaMte! jIvassa pAriyAvaNiyA kiriyA kajjara' ityAdi, pAritApanikyAH sadbhAve prANAtipAtakriyA syAd bhavati syAnna bhavati, yadA bANAdyabhighAtena jIvitAt dhyAvyate tadA bhavati zeSakAlaM na bhavatItyarthaH, yasya punaH prANAtipAtakriyA tasya niyamAt pAritApanikI, paritApanamantareNa prANavyaparopaNAsaMbhavAt / yahA~ kAyikI kriyA se audArikAdi zarIra ke Azrita prANAtipAta -- hiMsA karane meM samartha aisI viziSTa kriyA ko grahaNa karanA lekina kArmaNa zarIra ke Azrita kriyA ko grahaNa nahIM karanA / prathama tIna kriyAoM kA paraspara meM niyamita saMbaMdha hai isakA kAraNa yaha hai ki 'zarIra adhikaraNa bhI hai|' ataH kAyA ke adhikaraNa hone se kAyikI kriyA jahA~ hotI hai vahA~ AdhikaraNikI kiyA avazya hotI hai tathA jahA~ adhikaraNikI kriyA hotI hai vahA~ kAyikI kriyA avazya hotI hai aura vaha viziSTa kAyikI kriyA pradveSa ke binA nahIM hotI hai, isalie prAdveSikI kriyA ke sAtha bhI paraspara meM niyamita sambandha hai / pradveSa ke lakSaNa kAyA meM spaSTa prasphuTita hote haiM kyoMki mukha kI vakratA- rukSatA Adi pradveSa ke nizcita cihna pratyakSa jAne jAte haiM / ataH kAyikI aura AdhikaraNikI kriyA ke sAtha prAdveSikI kriyA kA avinAbhAva sambandha hai / paritApa aura prANAtipAta kA prathama kI tIna kriyAoMke sadbhAva meM hone kA nizcita niyama nahIM hai / yathA -- ghAtaka zikArI ghAta ke pAtra mRgAdi pazu ko dhanuSa ke dvArA nikSipta bANa se bIMdhatA hai usase usakA paritApa aura maraNa hotA hai anyathA nahIM hotA hai isalie anizcayatA hai / paritApa aura prANAtipAta ke sadbhAva meM kAyikI - adhikaraNikI prAdveSikI kriyA avazya hotI hai kyoMki ina tIna kriyAoM ke abhAva meM paritApa aura prANAtipAta nahIM hotA hai / pAritApanikI kriyA ke sadbhAva meM prANAtipAtikI kriyA kadAcit hotI hai, kadAcita nahIM hotI hai / vANAdi ke abhighAta se jIva kAyA se judA hotA hai-- mRtyu ko prApta hotA hai taba prANAtipAtikI kriyA hotI hai--avazeSa kAla meM nahIM hotI hai / jisako prANAtipAtikI kriyA hotI hai use pAritApanikI kriyA avazya hotI hai kyoMki paritApa ke binA prANoM kA viyoga nahIM hotA hai / " Aho Shrutgyanam"
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 173 -66 15 kAyikI Adi kriyAoM kI pArasparika niyamA bhajanA - samaya- deza-pradeza kI apekSA :--- jaM samayaM NaM bhaMte! jIvarasa kAiyA kiriyA kajjai taM samayaM ahigaraNiyA kiriyA kajjai, jaM samayaM ahigaraNiyA kajjai taM samayaM kAvyA kiriyA kajjara ? evaM jaheva Aillao daMDao (bhaNio), taheva bhANiyavvo, jAva vaimANiyassa / jaM desaM NaM bhaMte ! jIvassa kAiyA kiriyA taM desaM NaM ahigaraNiyA kiriyA kajjai 10 taheba-jAva vaimANiyassa | jaM paesaM NaM bhaMte! jIvassa kAiyA kiriyA taM paesaM NaM ahigaragiyA kiriyA kajjai 10 evaM taheva jAva vaimANiyamsa / evaM ee jamsa, jaM samayaM, jaM dersa, jaM paesaM NaM cattAri daMDagA hoMti / paNa 22 / sU0 1614 se 1616 / 0 482 'jisa samaya kAyikI kriyA hotI hai usa samaya AdhikaraNiko kriyA hotI hai yA nahIM' ityAdi praznoM ke uttara meM, 'jisa deza meM kAyikI kriyA hotI hai usa deza meM AdhikaraNikI kriyA hotI hai yA nahIM' ityAdi praznoM ke uttara meM tathA 'jisa pradeza meM kAyikI kriyA hotI hai usa pradeza meM AdhikaraNikI kriyA hotI hai yA nahIM' ityAdi praznoM ke uttara meM vaise hI sampUrNa AlApaka kahane cAhie jaise AlApaka 'jisa jIva ke kAyikI kriyA hotI hai usake AdhikaraNikI kiyA hotI hai yA nahIM' - ityAdi praznoM ke uttara meM kahe gaye haiM / ( dekho kramAMka 66 14 ) isa prakAra kAyikI kriyApaMcaka ke sambandha meM (1) jisa jIva ke, (2) jisa samaya ina cAra daNDakoM kA vivecana karanA cAhie / sAmAnya kAla kA grahaNa karanA cAhie na ki kyoMki bANa Adi ke nikSepa ke dvArA jo kAyikI Adi kriyA ke prathama meM, (3) jisa deza meM, (4) jisa pradeza meM TIkAkAra ne kahA hai - yahA~ samaya nizcaya nayavAle atisUkSma 'samaya' kAla kA paritApana aura prANAtipAta hotA se / vaha samaya meM asambhava hai / deza aura pradeza ko kSetra kI apekSA grahaNa karanA cAhie / 66.16 kriyAoM kI spRSTatA kI niyamA bhajanA jIva aura samaya kI apekSA jIve NaM bhaMte ! jaM samayaM kAzyAe ahigaraNiyAe pAosiyAe kiriyAe puTThe samayaM pAriyAvaNiyAe ( kiriyAe ) puTThe, pANAzvAyakiriyAe puTThe ? goyamA ! atthegaie jIve egaiyAo jIvAo jaM samayaM kAiyAe ahigaraNiyAe pAosiyAe kiriyAe puTThe taM samayaM pAriyAvaNiyAe kiriyAe puTThe, pANAivAya kiriyAe "Aho Shrutgyanam"
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 kriyA-koza pu? (1); atthegaie jIve egaiyAo jIvAo jaM samayaM kAiyAe ahigaraNiyAe pAosiyAe kiriyAe pu? taM samayaM pAriyAvaNiyAe kiriyAe pu?, pANAzvAyakiriyAe apu? (2); atthegaie jIve egaiyAo jIvAo jaM samayaM kAzyAe ahigaraNiyAe pAosiyAe puDhe taM samayaM pAriyAvaNiyAe kiriyAe apuDhe, pANAivAyakiriyAe apu? (3) / --paNNa0 pa 22 / sU 1620 / pR0 482 koI jIva koI eka jIva kI apekSA jisa samaya-kAyikI AdhikaraNikI aura prAdveSikI kriyA ke dvArA spRSTa hotA hai usa samaya pAritApanikI kriyA dvArA spRSTa hotA hai tathA prANAtipAtikI kriyA ke dvArA spRSTa hotA hai (1) yA koI jIva koI eka jIva kI apekSA jisa samaya kAyikI-AdhikaraNikI aura prAdveSikI kriyA ke dvArA spRSTa hotA hai usa samaya pAritApanikI kriyA dvArA spRSTa hotA hai lekina prANAtipAtikI kriyA dvArA spRSTa nahIM hotA hai (2) yA koI jIva koI eka jIva kI apekSA jisa samaya kAyikIAdhikaraNiko aura prAdveSikI kriyA ke dvArA spRSTa hotA hai usa samaya na pAritApanikI kriyA ke dvArA spaSTa hotA hai. na prANAtipAtikI kriyA dvaaraa| yahA~-samaya kA bhAva--sAmAnya kAla kI apekSA grahaNa karanA cAhie ! udAharaNataH mRga zikAra ke lie bANa kA nikSepa karane para jaba mRga bANa dvArA bAMdhA jAtA hai usa samaya usakI mRtyu na ho to jIva mRga kI apekSA kevala pAritApanikI kriyA dvArA spRSTa hotA hai parantu prANAtipAtikI kriyA dvArA spRSTa nahIM hotA hai aura yadi bANa se bIMdhane se mRga kI mRtyu ho jAya to pAritApanikI aura prANAtipAtikI donoM kriyAoM se spRSTa hotA hai| yadi bANa nikSepa se lakSya bhaMga ho jAya to pArita panikI kriyA aura prANAtipAtikI kriyA donoM se spRSTa nahIM hotA hai / ( atthegaie jIve egaiyAo jIvAo jaM samayaM kAiyAe ahigaraNiyAe pAosiyAe kiriyAe apuDhe taM samayaM pAriyAvaNiyAra kiriyAe apuDhe pANavAyakiriyAe apuDhe) -papaNadeg pa 22 / sU 1620 koI eka jIva koI eka jIva kI apekSA jisa samaya kAyikI, AdhikaraNikI aura prAdeSikI kriyA ke dvArA aspRSTa hotA hai usa samaya pAritApanikI kriyA tathA prANAtipAtikI kriyA ke dvArA bhI aspRSTa hotA hai / "Aho Shrutgyanam"
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza -66-17 karma bA~dhatA huA jIva aura kAyikI kriyApaMcaka jIve NaM bhaMte! NANAvaraNijjaM kammaM baMdhamANe kai kirie ? goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya paMca kirie, evaM neraie jAva vemANie / jIvA NaM bhaMte! NANAvaraNijjaM kammaM baMdhamANA kara kiriyA ? goyamA ! ( siya) tikiriyA vi ( siya) caukiriyA vi ( siya) paMcakiriyA vi, evaM neraiyA niraMtaraM jAva vaimANiyA / evaM darisaNAvara Nijja, veyaNijja', mohaNijja AuyaM, nAma, goyaM, aMtarAiyaM ca aTThavihakammapagaDIo bhANiyavvAo, egattapohattiyA solasa daMDagA ( bhavaMti ) / - paNNa0 pa 22 / sU 1585-87 / pR0 480 prANAtipAta kriyA karatA huA jIva sAta / ATha karma prakRtiyA~ bA~dhatA hai / aba prazna hotA hai karma - prakRti bA~dhate hue jIva ko ( prANAtipAta sambandhI ) kitanI kriyAe~ hotI haiM / " prANAtipAta yA hiMsA kA kArya tIna bhUmikA meM samApta hotA hai / prathama sthAna meM kAyikI kriyApaMcaka kI tIna kriyAe~ hotI haiM, dvitIya sthAna meM cAra kriyAe~ hotI haiM, prANAtipAta pUrNa hone para pA~ca kriyAe~ hotI haiM / kahA bhI hai : 175 "tisRbhizcatasRbhiratha paJcabhizca hiMsA samApyate kramazaH / bandho'sya viziSTaH syAt yogadveSasAmyaM cet // " kAyikI vyApAra kI tatparatA, adhikaraNoM kA grahaNa - sajjA- taiyArI, pakaDUMgA, bAdhUMgA, mArUMgA -- aisA aprazasta mana kA honA yaha prathama bhUmikA hai; isake pazcAt jaba jIva ko kisI adhikaraNa ke dvArA kaSTa - vedanA pahu~cAI jAtI hai taba dUsarI bhUmikA hotI hai| isake bAda jaba adhikaraNa se Ahata jIva kA prANavadha ho jAtA hai taba hiMsAkArya samApta ho jAtA hai / ; jIva kA ekavacana solaha daNDaka hote haiM / jJAnAvaraNIyAdi AThoM karma prakRtiyoM ko bA~dhatA huA jIva yA to tIna kriyA karatA hai, yA cAra yA pA~ca kriyA / nArakI Adi yAvat vaimAnika taka daNDaka kA jIva isI prakAra karma prakRtiyoM ko bA~dhatA huA tIna, cAra yA pA~ca kriyA karatA hai / jIva ( bahuvacana) bhI jJAnAvaraNIyAdi sAta/ATha karma-prakRti bA~dhate hue tIna, cAra yA pA~ca kriyAe~ karate haiM / nArakI jIva ( bahuvacana ) bhI yAvata vaimAnika taka daNDaka ke jIvoM ke karma - prakRti bA~dhate hue tIna, cAra yA pA~ca kriyAe~ karate haiM / bahuvacana tathA ATha karma prakRtiyoM ke alaga-alaga vivecana se "Aho Shrutgyanam"
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 kriyA-koza '66.18 AyojikA vizeSaNa sahita kAyikI kriyApaMcaka : kai NaM bhaMte! AyojiyAo kiriyAo pannattAo ? goyamA ! paMca AyojiyAo kiriyAo pannattAo, taM jahA---kAzyA jAva pANAivAyakiriyA, evaM nerajhyANaM jAva vemANiyANaM / jamsa bhaMte ! jIvassa kAiyA AyojiyA kiriyA atthi, tassa ahigaraNiyA kiriyA AyojiyA-atthi, jassa ahigaraNiyA Ayo. jiyA kiriyA asthi, tarasa kAiyA AyojiyA kiriyA asthi ? evaM eeNaM abhilAveNaM te ceva cattAri daMDagA bhANiyabA, jassa, jaM samayaM, aM desaM, (jaM pAesaM) jAva vemANiyANaM / - paNa 0 pa 22 / sU 1617.16 ! pR0 482 __ AyojikA kiyA pA~ca prakArakI kahI gaI hai---yathA-kAyikI AyojikA kriyA, AdhikaraNikI AyojikA kriyA, prAdeSikI AyojikA kriyA, pAritApanikI AyojikA kriyA tathA prANAtipAtikI AyojikA kriyaa| jisa prakAra nirvizeSaNa kAyikI kriyApaMcaka ke AlApaka ke ( dekho kramAMka 66.14.16 ) kahe gaye haiM usI prakAra AyojikA vizeSaNa sahita kAyikI kriyApaMcaka ke AlApaka kahane caahie| '66 16 kAyikIpaMcaka kriyA ke udAharaNa :--- .1 mRgavadhika kA -- purise NaM bhaMte ! kacchasi vA, dahaMsi vA, udagaMsi vA, daviyaMsi vA, valayaMsi vA nUmaMsi vA. gahaNaMsi vA, gahaNaviduggaMsi vA, paJvayaMsi vA, patrayaviduggaMsi vA, varNasi vA, vaNaviduggaMsi vA miyavittIe, miyasaMkappe, miyapANihANe, miyavahAe gaMtA 'ee mie' tti kA aNNayarassa miyassa vahAe kUDapAsaM uddAi, tao NaM bhaMte ! se purise kai kirie pannatte ? goyamA ! jAvaM ca NaM se purise kacchaM si vA-jAva-kUDapAsaM uddAi, tAvaM ca NaM se purise siya tikirie, siya caukirie, siya pNckirie| se keNa?NaM bhaMte ! evaM buccaya---"siya tikirie, siya cakirie, siya paMcakirie ? goyamA ! je bhavie uddavaNayAe, No baMdhaNayAe, No mAraNayAe, tAvaM ca NaM se purise kAiyAe, ahigaraNiyAe, pAusiyAe - tihiM kiriyAhiM puDhe / je bhavie uddavaNayAe vi, baMdhaNayAe vi, No mAraNayAe, tAvaM ca NaM se purise kAiyAe, ahiMgaraNiyAe, pAusiyAe, pAriyAvaNiyAe-cauhi kiriyAhiM puDhe / "Aho Shrutgyanam"
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA koza 177 je bhavie uhavaNayAe vi, baMdhaNayAe vi, mAraNayAe vi, tAvaM ca NaM se purise kAiyAe, ahigaraNiyAe, pAusiyAe jAva pANAivAyakiriyAe -paMcahi kiriyAhiM puDhe, se teNa?NaM jAva pNckirie| -bhaga0 za 1 / u / pra 264-65 / pR0 408 zikAra-saMkalpI, zikAra meM dattacitta, mRga-zikAra se AjIvikA calAne vAlA koI puruSa kacchAra, jalAzayAdi, jhIlAdi, jala se pariveSTita sthAna, ghAsa se paripUrNa sthAna, nadI se pariveSTita bhUmi meM, aMdhakArAvRta sthAna meM, aTavI meM, gahana aTavI meM, parvata meM, parvata ke durgama sthaloM meM, vana meM, vana ke viSama sthAnoM meM mRga ke zikAra ke lie jAkara--'ye mRga haiM' aisA socakara kisI mRga yA anya pazu ko mArane ke lie kUTapAza race arthAt gaDDhA khode yA jAla phailAve to usa puruSa ko kadAcit tIna, kadAcit cAra, kadAcita pA~ca kriyA hotI hai| jaba taka vaha puruSa kUTapAza racane meM udyata hai, mRga ko bA~dhatA nahIM hai tathA mAratA nahIM hai taba taka vaha puruSa kAyikI-AdhikaraNikI-prASiko-ina tIna kriyAoM se spRSTa hotA hai| jaba taka vaha puruSa kUTapAza raca kara mRga ko bA~dhatA hai lekina mAratA nahIM hai taba taka vaha puruSa kAyikI, AdhikaraNikI, prAdveSikI, pAritApanikI-ina cAra kriyAoM se spRSTa hotA hai| aura jaba vaha puruSa kUTapAza racakara, mRga ko bA~dhakara, usako mAratA hai taba vaha puruSa kAyikI Adi pA~coM kriyAoM se spRSTa hotA hai arthAt usako pA~cauM kriyAyeM hotI haiN| vizleSaNa--mRga-zikArI zikAra ke nimitta jaba ghara se vana-jaMgaloM meM jAtA hai usake kAyikI kriyA hotI hai ; jAne ke samaya jAla, kudAla Adi adhikaraNa grahaNa karatA hai tathA vana-jaMgala meM jAkara kUTapAzAdi racatA hai taba usako AdhikaraNikI kriyA hotI hai ; mArane ke uddezya se pradeSa utpanna hotA hai tathA zikAra ko dekhakara pradveSa meM vRddhi hotI hai taba usako prAdeSikI kriyA hotI hai-ye tInoM kriyAe~ jaba bhI hotI haiyugapata hotI haiN| '2 mRgavadhika kA : .. purise NaM bhaMte ! kacchaMsi vA--jAva-vaNaviduggaMsi vA taNAI Usa viya, Usaviya agaNikAyaM Nisirai / tAvaM ca NaM se bhaMte ! purise kaikirie ? goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya pNckirie| se keNa?NaM ? goyamA ! je bhavie ussavaNayAe tihiM / ussavaNayAe vi, Nisi23 "Aho Shrutgyanam"
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 kriyA-ko raNayAe viNo dahaNayAe cauhiM / je bhavie ussavaNayAe vi, NisiraNayAe vi, dahaNaMyA vi, tAvaM ca NaM se purise kAiyAe - jAva - paMcahi kiriyA hi puTThe / se teNaTTeNaM goyamA0 / -- bhaga0 za 11u8 / pra266-67 / pR0 408-6 koI puruSa kacchAra yAvat vana ke viSama sthAnoM meM ( dekho kramAMka 66 161 ) zikAra yA anya uddezya se jAkara vahA~ tRNa ekatrita karake usameM agni nikSepa kare to usa puruSa kI kadAcit tIna, kadAcit cAra, kadAcit pA~ca kriyAe~ hotI haiM / jaba taka vaha puruSa ghAsa ke tinake ekatrita karatA hai taba taka usako tIna kriyAe~ hotI hai; tRNa ekatrita karake usameM Aga DAlatA hai kintu jalAtA nahIM hai taba taka usako cAra kriyAe~ hotI haiM ; tRNa ekatrita kara tathA agni DAla karake jaba vaha tRNa-samUha ko jalAtA hai taba usa puruSa ko kAyikI Adi pA~coM kriyAe~ hotI haiM / '3 mRgavadhika kA : purise NaM bhaMte! kacchasi vA-jAva- vaNaduggaMsi vA miyavittIe, miyakappe, miyapaNihANe, miyavahAe gaMtA 'ee miya' nti kAuM aNNayarassa miyassa vahAe usuM Nisira, tao NaM bhaMte ! se purise kai karie ? goyamA ! siya tikirie, siya cakirie, siya paMcakirie / sekeNaNaM ? goyamA ! je bhavie NisiraNayAe, No viddhaMsaNayAe vi, No mAraNayAe vi tihiM / je bhavie NisiraNayAe vi, viddhaMsaNayAe vi, No mAraNyAe cauhiM / je bhavie NisiraNayAe vi, viddhaMsaNayAe vi, mAraNayAe vi, tAvaM ca NaM se purise - - jAva - paMcahi kiriyAhi puTThe / se teNaTuNaM goyamA ! siya tikirie, siya caukirie, siya paMcakirie / --bhaga0 za 1u8 / pra268-66 / pR0 406 zikAra saMkalpI zikAra meM dattacitta, mRga - zikAra se AjIvikA calAne vAlA koI puruSa kacchAra yAvata vana ke viSama sthAnoM meM ( dekho kramAMka 66 161 ) mRga - zikAra ke lie jAkara 'ye mRga haiM' aisA socakara kisI mRga yA anya pazu ko mArane ke lie bANa chor3atA hai to usa puruSa ko kadAcit tIna, kadAcita cAra, kadAcita pA~ca kriyA hotI hai / jaba taka vaha puruSa bANa chor3atA hai parantu mRga ko bIMdhatA nahIM hai tathA mAratA nahIM hai taba taka vaha puruSa tIna kriyA se spRSTa hotA hai| jaba vaha puruSa bANa pheMkakara mRga ko bIMdhatA hai lekina mRga ko mAratA nahIM hai taba taka vaha puruSa cAra kriyA se spRSTa hotA hai, jaba vaha puruSa bANa pheMkakara mRga ko bIMdhakara, usako mAratA hai taba vaha puruSa kAyikI Adi pA~coM kriyAoM se spRSTa hotA hai arthAt usako pA~coM kriyAyeM hotI haiM ! "Aho Shrutgyanam"
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza '4 mRgavadhika kA : purise gaM bhaMte ! kacchasi vA-jAva-~-aNNayarassa miyassa vahAe AyayakaNNAyayaM usu AyAmettA ciTThajA, anne ya ( annayare ) se purise maggao Agamma sayapANiNA, asiNA sIsaM chidejA, se ya usUtAe ceva puvAyAmaNayAe taM miyaM vidhenA. se gaM bhaMte ! purise miyavereNaM puDhe, purisavereNaM puDhe ? goyamA ! je miyaM mArei, se miyavareNaM puDhe / je purisaM mArei, purisavereNaM puDhe / / se keNa?NaM bhaMte ! evaM buccaI - jAva-se purisavereNaM puDhe 1 se nUNaM goyamA ! kajamANe kaDe, saMdhijamANe saMdhitte, nivittijamANe nivittate, nisirijjamANe nisi? tti vattavvaM siyA ? haMtA, bhagavaM! kanjamANe kaDe - jAva-nisiDhe tti vattavvaM siyaa| se teNa?NaM goyamA ! je miyaM mArei, se miyavereNaM puDhe / je purisaM mArei, se purisavereNaM puddheN| aMtochaNhaM mAsANaM marai, kAiyAe --jAva-paMcakiriyAhiM puDhe / bAhiMchaNhaM mAsANaM marai, kAiyAe. - jAva-pAriyAvaNiyAe cauhiM kiriyAhiM --bhaga0 za 1 / u8| pra 270-71 / pR0 406 zikAra-saMkalpI, zikAra meM dattacitta, mRgayA-jIvI koI puruSa kacchAra yAvat ( dekho kramAMka 66 16.1) kisI mRga yA anya pazu ko mArane ke lie dhanuSa ko kAna taka TAnakara, bANa ko prayatna pUrvaka khIMcakara khar3A ho usa samaya anya koI vyakti pIche se Akara usa khar3e hue puruSa kA sira apane hAtha se talavAra dvArA kATa ddaale| usa samaya vaha TanA huA bANa pahale ke khiMcAva se chUTakara usa mRga ko vIMdha DAle to jo puruSa tIra se mRga ko mAratA hai vaha mRga ke vaira se spRSTa hai tathA jo asidhArI puruSa dhanuSadhArI puruSa ko mAratA hai vaha puruSa ke vaira se spRSTa hai| __kyoMki yaha nizcita hai--kriyamANa kRta arthAta jo kiyA jA rahA hai vaha kiyA huA' kahalAtA hai, jo saMdhAna kiyA jA rahA hai vaha 'saMdhAna kiyA huA' kahalAtA hai, jo taiyAra kiyA jA rahA hai vaha taiyAra kiyA huA' kahalAtA hai, jo chor3A jA rahA hai vaha 'chor3A huA' kahalAtA hai-isa kAraNa se jo mRga ko mAratA hai vaha mRga ke vaira kahalAtA hai tathA jo puruSa ko mAratA hai vaha puruSa ke vaira se spRSTa kahalAtA hai aura yadi marane vAlA chaH mAsa ke andara mara jAtA hai to mArane vAlA vyakti kAyikI Adi pA~ca kriyAoM se spRSTa kahalAtA hai, yadi marane vAlA chaH mAsa ke bAda maratA hai to mArane vAlA vyakti kAyikI Adi cAra kriyAoM se spRSTa kahalAtA hai / TokA :--kriyamANaM dhanuSkANDAdi kRtamiti vypdishyte| yuktistu prAgvata / tathA sandhIyamAnaM pratyaJcAyAmAropyamANaM kANDaM dhanurvA''ropyamANapratyaJca sandhita "Aho Shrutgyanam"
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 kriyA - koza kRtasandhAnaM bhavati / tathA nirvRtyamAnaM nitarAM vartulI kriyamANaM pratyakcAkarSaNena nitiM vRttIkRtaM maNDalAkAraM kRtaM bhavati, tathA nissRjyamAnaM nikSipyamANaM kANDanisRSTaM bhavati / yadA ca nisRjyamAnaM nisRSTaM tadA nissRjyamAnatayA dhanurddhareNa kRtatvAttena / kANDanisRSTaM bhavati -- kANDanisargAzca mRgastenaiva mAritaH / kriyAmANa ko kRta kahanA - yaha eka jaina darzana kA mahattvapUrNa, pramukha siddhAnta hai jisakA artha hai jo kAma kiyA jA rahA hai' usako 'kiyA huA' kahanA cAhie / yadyapi kAma sampUrNa nahIM huA hai lekina kAma kA karanA prArambha ho gayA hai usako jainadarzana ke anusAra 'kiyA huA' kahA jAtA hai / 'kajja mANa', 'saMdhijamANa', 'nivittijjamANa' tathA 'nisirijjamANa' ina cAroM zabdoM ko TIkAkAra ne dhanuSadhArI vyakti kI kiyAoM para ghaTAyA hai / 1 - kajjamANa kriyamANa - dhanuSadhArI vyakti jo dhanuSa aura bANa ko grahaNa kara rahA hai vaha 'grahaNa kiyA' kRta - ( grahaNa ) kahA jAtA hai / 2 -- saMdhijjamANa - saMdhIyamAna-dhanuSa aura pratyaJcA meM bANa ko jo AropaNa kara rahA hai vaha 'Aropita -kRtasaMdhAna' kahA jAtA hai / 3- nivittijjamANa - nirvartyamAna- pratyaJcA ko TAna kara dhanuSa ko vartula banAkara bANa ko chor3ane kI jo taiyArI kI jA rahI hai vaha 'chor3ane ko tatpara huA - nirvarttita' kahA jAtA hai / 4- nisirijjamANa- nikSipyamANa--TAnI huI pratyaJcA ke DhIlI par3ane se bANa dhanuSa se nikala rahA hai usako 'nikalA huA-- nisRSTa' kahA jAtA hai / usa galA kaTe hue vyakti kA hAtha zithila hone se, pratyaJcA DhIlI par3a gaI aura pratyacA DhIlI par3a jAne se tIra dhanuSa se nikala gayA aura usase mRga bIMdhA jAkara mara gayA / dhanuSadhArI vyakti galA kaTane ke samaya bANa chor3a rahA hai-- nisRjyamAna hai ataH 'chor3A huA -- nisRSTa kANDa - nikSiptabANa' kahA jAtA hai| isalie dhanuSadhArI vyakti ko mRga ko mArane vAlA kahA jAtA hai / 'kriyamANa kRta' siddhAnta ke anusAra galA kaTane vAlA vyakti bANa chor3a rahA hai ataH 'chor3A huA' kahA gayA hai / chor3e hue bANa se mRga ke marane se usako mRga kA vadhika kahA gayA hai / TIkA - SaNmAsAn yAvatprahArahetukaM maraNam, paratastu pariNAmAntarApAditamiti kRtvA SaNmAsAdUrdhvaM prANAtipAtakriyA na syAditi hRdayam / etacca vyavahAranayApekSayA prANAtipAtakriyAvyapadezamAtropadarzanArthamuktam ; anyathA yadA kadA'pyadhikRtaprahArahetukaM maraNaM bhavati tadaiva prANAtipAtakriyeti / "Aho Shrutgyanam"
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza prahAra ke hetu se yadi jIva kA cha: mAsa ke andara maraNa ho to prahAraka ko prANAtipAtikI kriyA hotI hai lekina chaH mAsa ke bAda maraNa ho to prahAraka ko prANAtipAtikI kiyA nahIM hotI hai-aisA hArda-bhAva hai| yaha cha: mAsa ke bhItara-bAhara kA kathana vyavahAra-naya kI apekSA se prANA tipAtikI kriyA kA upadarzana mAtra karAne ke liye kahA gayA hai; anyathA prahAra ke nimitta se jaba kabhI maraNa ho to prahAraka ko tabhI prANAtipAtikI kriyA hotI hai / 5 puruSavadhika kAH-- purise NaM bhaMte ! purisaM sattIe samabhidhaMsejjA sayapANiNA vA, se asiNA chidejjA tao NaM bhaMte ! se purise kaikirie ? goyamA ! jAvaM ca NaM se purise taM purisaM sattIe samabhidhaMsei, sayapANiNA vA, se asiNA sIsaM chidai, tAvaM ca NaM se purise kAiyAe, ahigaraNiyAe--jAva pANAivAyakiriyAe paMcahi kiriyAhiM AsannavahaeNa ya aNavakakhavattIe NaM purisavereNaM puDhe / -bhaga0 za 1 / u 8 / pra 272 / pR0 406 yadi koI vyakti apane hAtha se kisI puruSa ko sazakta bhAle se bhedana kare yA talavAra ke dvArA zira kA chedana kare to vaha vyakti kAyikI Adi pA~ca kriyAoM se spRSTa hotA hai| dUsaroM ke prANoM ke prati beparavAha aura Asannavadhaka vaha vyakti puruSa-vera se spRSTa hotA hai| vizleSaNa :-yahA~ bhAlA pheMkane meM, talavAra calAne meM jo kAyA se kriyA huI vaha kAyikI; bhAlA, khaDga Adi adhikaraNoM kA grahaNa-Adhipatya-prayoga vaha AdhikaraNikI; bhede jAne vAle yA chede jAne vAle vyakti ke prati jo duSTa praNidhAna-adhyavasAya hue-baha prAdveSikI; zarIra bhedana se ----zirachedana se jo pIr3A tathA prANa-viyoga hotA hai vaha kramazaH pAritApanikI, prANAtipAtikI kriyA hai| ataH bhedana-chedana se prANa-viyoga karanevAle vyakti ko kAyikI Adi pA~coM kiyAyeM hotI haiM / chedana-bhedana se puruSa ko mArane vAlA vyakti Asannavadhaka hotA hai arthAta puruSa-vaira se vaha vyakti anAgata kAla meM kisI janma-janmAntara meM mAre jAne vAle puruSa ke dvArA athavA anya kisI jIva ke dvArAmArA jAtA hai| TIkAkAra ne eka prAkRta kI gAthA uddhRta kI hai jisakA Azaya hai ki jo vyakti eka bAra kisI kA prANavadha karatA hai vaha vyakti dUsaroM se dasa bAra mArA jAtA hai / "Aho Shrutgyanam"
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 kriyA-koza '6 dhanurdhara ke : purise NaM bhaMte ! dhaNuM parAmusai, parAmusittA usuparAmusai, parAmusittA ThANaM ThAi, ThittA AyayakaNNAyayaM karei, (AyayakaNNAyayaM usukaretA usu) uDDhe behAsaM usu uvvihai, taeNaM se usu uDDhe vehAsaM ubihae samANe jAI tattha pANAI, bhUyAI, jIvAI, sattAI abhihaNai, vattai, lesei, saMghAei, saMghaTTai, pariyAvei, kilAmei, ThANAo ThANaM saMkAmei, jIviyAo vavarovei, tae NaM bhaMte ! se purise kaikirie ? goyamA ! jAvaM ca NaM se purise dhaNu parAmusai, parAmusittA-jAvauvvihai, tAvaM ca NaM purise kAzyAe -jAva-pANAivAyakiriyAe paMcahi kiriyAhiM pu?, jesi pi ya NaM jIvANaM sarIrehiM dhaNu nivvattie te vi ya NaM jIvA kAiyAejAva-paMcahi kiriyAhiM puDhe, evaM dhaNu puDhe paMcahi kiriyAhiM, jIvA paMcahiM, nhArU paMcahi, usU paMcahi, sare, pattaNe, phale, nhArU paMcahiM / ahe NaM se usU appaNo guruyattAe, bhAriyantAe, gurUsaMbhAriyattAe, ahe vIsasAe paJcovayamANe jAI (tattha) pANAI-jAva-jIviyAo vavarovei tAvaM ca NaM se purise kai kirie ? goyamA ! jAvaM ca NaM se usu appaNo guruyattAe,jAva-vavarovei tAvaM ca NaM se purise kAiyAe-jAva-cauhi kiriyAhiM puDhe; jesi pi ya NaM jIvANaM sarIrehiM dhaNu nivvattie te vi jIvA cauhi kiriyAhiM, dhaNu puDhe cauhi, jIvA cauhiM, nhArU cauhiM, usU paMcahiM, sare, pattaNe, phale, nhArU paMcahi, je vi ya se jIvA ahe paJcovayamANassa Davagahe varlDa ti te vi ya NaM jIvA kAiyAejAva paMcahi kiriyAhiM putttthaa| -bhaga za 5 / u 6 / pra 10-11 / pR0 481 koI puruSa dhanuSa ko grahaNa kare ; dhanuSa ko grahaNa karake bANa ko grahaNa kare ; bANa ko grahaNa karake yathAyogya Asana grahaNa kare ; Asana ko grahaNa karake bANa va pratyaJcA ko kAna taka khIMce ; kAna taka khIMcakara bANa ko U~cA AkAza meM chor3e aura U~ce AkAza meM chor3A huA vaha vANa AkAza meM abhimukha jAte hue tatra sthita jina prANa-bhUta-jIva-sattvoM kA abhihanana kare, hera-phera kare, zliSTa kare, paraspara saMghAta kare, tIna saMghAta vA sparza kare, pIr3A pahu~cAve, klAnta kare, sthAnAntara kare aura prANa-rahita kare to dhanuSa grahaNa karane se lekara yAvat dhanuSa chor3ane taka vaha puruSa kAyikI Adi pA~ca kiyAoM se spRSTa hotA hai / jina-jina jIvoM ke zarIra se dhanuSa banA, dhanuSa kI pITha banI-ve jIva pA~ca kriyAoM se spRSTa hote haiM ; jina-jina jIvoM ke zarIra se jIvA (DorI) banI, nhAru banI, bANa banA-ve jIva pA~ca kriyAoM se spRSTa hote haiM, jina-jina jIvoM ke zarIra se zara, patra, phala, nhAru bane- ve saba jIva pA~ca kriyAoM se spRSTa hote haiM / "Aho Shrutgyanam"
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 183 vizleSaNa :---dhanuSadhArI ko dhanuSa grahaNa karane se lekara vANa chor3ane taka pA~ca kriyAyeM hotI hai ve pravRtti kI apekSA se hotI haiM tathA jina jIvoM ke zarIra se dhanuSa, dhanuSa kI pITha, jIvA (DorI), nhAru-bANa bane ; zara, patra, nhAru bane ve jo pA~ca kriyAoM se spRSTa hote haiM vaha avirati kI apekSA se hote haiM / astu-siddha ke avirata pariNAma nahIM hote haiM isalie unako parityakta zarIroM se hone vAlo kAyikI Adi kriyAyeM nahIM hotI haiM / jaba taka bANa vega meM rahatA hai, nIce kI tarapha nahIM giratA hai uparokta vivecana usa samaya taka kA hai| __ jaba vaha vANa apanI gurutA se, apane bhAra se, apanI gurusaMbhAratA se vilasA svabhAva se nIce giratA hai aura Upara se nIce giratA huA vaha bANa bIca mArga meM prANa bhUta-jIvasattvoM kA abhihanana yAvata prANa rahita karatA hai taba bANa nikSepakArI vaha puruSa kAyikI Adi cAra kriyAoM se spRSTa hotA hai / jina jIvo ke zarIra se dhanuSa banA, jina se dhanuSa kI pITha banI, jinase dhanuSa kI DorI banI, jinase nhAru banA-ve jIva cAra kriyAoM se spRSTa hote haiM / jina jIvoM ke zarIra se bANa, jinase zara banA, jinase patra banA, jinase phala banA, jinase nhAru banA-ve pA~ca kriyAoM se spRSTa hote haiN| nIce girate hue bANa ke avagraha meM jo jIva Ate haiM ve jIva bhI kAyikI Adi pA~ca kriyAoM se spRSTa hote haiM / vizleSaNa :---puruSa ke dvArA chor3A huA vaha bANa apanI gurutA Adi ke kAraNa jaba nIce giratA hai taba jina jIvoM ke zarIra se dhanuSa, dhanuSa kI pITha, DorI, nhAsa bane una jIvoM ko cAra kriyAyeM hotI haiM kyoMki dhanuSa Adi sAkSAt vadha-kriyA meM pravRtta nahIM hote haiM arthAta ve usameM nimitta mAtra haiN| jina jIvoM ke zarIra se bANa, zara, patra, phala, nhAru bane, una jIvoM ko pA~ca kriyAe~ hotI haiM kyoMki bANAdi sAkSAt-mukhya rUpa se jIvahiMsA meM pravRtta hote haiM / 7 luhAra kA : purise NaM bhaMte! ayaM ayakoTasi ayomaeNaM saMDAsaeNaM umbihamANe vA pabvihamANe vA kai kirie ? goyamA ! jAvaM ca NaM se purise ayaM ayakorTasi ayomaeNaM saMDAsaeNaM uvvihii vA pavvihii vA tAvaM ca NaM se purise kAiyAe-jAvapANAivAyakiriyAe paMcahi kiriyAhi puTTha, jesi pi ya NaM jIvANaM sarIrehito ae (yo) nivvattie ayakohe nivvattie saMDAsae nivvattie iMgAlA nivvattiyA "Aho Shrutgyanam"
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 kriyA-kauza iMgAlakaGkSiNI nivvattiyA bhatthA nivvattiyA vi NaM jIvA kAiyAe- jAva - kiriyAhiM puTThA | - paMcahi purise NaM bhaMte! ayaM ayakoTTAo ayomaeNaM saMDAsaeNa gahAya ahigara NisiM aftaarNe vA nikkhivamANe vA kai kirie ? goyamA ! jAvaM ca NaM se purise ayaM ayakoTThAo - jAva- nikkhivara vA tAvaM ca NaM se purise kAiyAe- jAvapANAvAyakiriyAe paMcahi kiriyAhiM puTThe, jesi pi ya NaM jIvANaM sarIrehiMto ae nivvattie saMDAsae nivvattie cambhaTThe nivvattie muTThie nivvattie ahigaraNI nivvattie (yA) ahigaraNikhoDI nivvattiyA udagadoNI nivvattiyA ahigaraNasAlA nivvattiyA te vi ya NaM jIvA kAiyAe- jAva - paMcahi kiriyAhiM puTThA / -bhaga0 za 16 / u 1 / pra 3-4 / pR0 740 loha ke saMDasA ke dvArA lohavastu ko U~cAlohavastu ko U~cA - nIcA karatA hai taba taka kAyikI loha ko tapAne ke lie bhaTTI meM nIcA karate hue puruSa ko jaba taka Adi pA~ca kriyAe~ spRSTa hotI haiM / tathA jina jIvoM ke zarIra se aMgArA nikAlane kI zalAkA tathA pA~ca kriyAe~ spRSTa hotI haiM / bhaTTI meM se saMDasA ke dvArA lohavastu ko nikAla hue puruSa ko jaba taka lohavastu ko eraNa para rakhatA hai, uThAtA Adi pA~ca kriyAe~ spRSTa hotI hai / tathA jina jIvoM ke zarIra se lohavastu bano, saMDAsA banA, ghana banA, hathaur3I banI, eraNa banI, eraNa khodane kI lakar3I banI, garma lohavastu ko ThaNDA karane kI pAnI kI kuNDa banI, lohArazAlA banI - una saba jIvoM ko kAyikI Adi pA~ca kiyAe~ spRSTa hotI haiM / lohavastu vanI, bhaTThI vanI, saMDasA banA, aMgAra bane, dhauMkanI vanI - una saba jIvoM ko bhI kAyikI Adi kara eraNa para rakhate ---uThAte usako kAyikI taba ta 8 varSA aura puruSa : purise NaM bhaMte! vAsaM vAsa vAsaM no vAsatIti itthaM vA pAyaM vA bAhuM vA uru vA AuTTAmANe vA pasAremANe vA kai kirie ? goyamA ! jAvaM ca NaM se purise vAsaM vAsa vAsaM no vAsatIti hatthaM vA -- jAba- uru vA AuMTAve vA pasArei vA tAvaM ca NaM se purise kAiyAe - jAva - paMcahi kiriyAhiM puThThe / - bhaga0 za 16 / u8 / pra / pR0 752 yaha jAnane ke lie ki varSA barasatI hai yA nahIM-hAtha, paira, bAhu aura zarIra ko sameTatA hai yA phailAtA hai to usa puruSa ko kAyikI Adi pA~ca kriyAe~ spRSTa hotI haiM / " Aho Shrutgyanam"
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 185 67 traya kriyApaMcaka 67.1 daMDaka ke jIva aura dRSTikA kriyApaMcaka : paMca kiriyAo pannattAo, taMjahA-diTThiyA, puTThiyA, pADucciyA, sAmaMtovaNiyAiyA, sAhatthiyA, evaM nerakyANaM jAva vemANiyANaM / -ThANa. sthA 5 / 2 / sU416 / pR0 262 nArako jIvoM se lekara paimAnika jISoM taka vaMDaka ke sabhI jIvoM ke raSTikA kriyA paMcaka kI pA~coM kriyAe~ hotI haiM / 67.2 daMDaka ke jIva aura AjJApanikA kriyApaMcaka :--- paMca kiriyAo pannattAo, taMjahA--NesatthiyA, ANavaNiyA, veyAraNiyA, aNAbhogavattiyA, aNavakhavattiyA, evaM jAva vemANiyANaM / ThANa0 sthA 5 / u 21 sU 416 / pR0262 nArakI jIvoM se lekara vaimAnika jIvoM taka daMDaka ke sabhI jIvoM ke AzApanikA kriyApaMcaka kI pA~coM kriyAe~ hotI hai| 67.3 daMDaka ke jIva aura rAgapratyayikI kriyApaMcaka : paMca kiriyAo pannattAo, taMjahA pejavattiyA, dosavattiyA, paogakiriyA, samudANakiriyA, IriyAvahiyA, evaM maNussANa vi, sesANaM Natthi / / -ThANa0 sthA 5 / u 2 / sU 416 / pR0 262-63 manuSya ke rAgapratyayikI kriyApaMcaka kI pA~coM kriyAe~ hotI haiN| manuSya bAda zeSa daMDaka ke jIvoM ke rAgapratyayikI kriyApaMcaka kI pA~coM kriyAe~ nahIM hotI hai| vizleSaNa- yahA~ rAgapratyayikI kriyApaMcaka kA sAmAnya pada se kathana kiyA gayA hai ; caviMzati daMDakoM meM se yaha kevala manuSya daMDaka meM hI saMbhava hai / yadyapi rAgapratyayikI, dveSapratyayiko, prayogakriyA, samudAna kriyA-ye cAroM kriyAe~ nArakI jIvoM se lekara vaimAnika jIvoM taka ke sabhI jIvoM meM hotI haiN| lekina aipithikI kriyA gyArahaveM, bArahaveM, terahaveM guNasthAnavartI jIvoM-manuSyoM ke hotI hai / ataH zeSa daMDaka ke jIvoM ke rAgapratyayikI kriyApaMcaka kI pA~cau kriyAe~ nahIM hotI haiN| "Aho Shrutgyanam"
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 kriyA-koza '68 pApasthAna kriyA 681 pApasthAna kriyAoM kI spRSTatA Adi :.... asthi NaM bhaMte! jIvANaM pANAivAeNaM kiriyA kajjai ? haMtA, asthi / sA bhaMte ! kiM puTThA kajjai, apuTThA kajai ?-jAva-nivvAghAeNaM chaddisiM vAghAya paDucca siya tidisiM, siya caudisi, siya paMcadisi / sA bhaMte ! kiM kaDA kajjai, akaDA kanjai ? goyamA kaDA kA no asA kajAi / sA bhaMte ! kiM attakaDA phAi, parakaDA kajai, tadubhayakaDA kajai ? goyamA ! attakaDA kajjai, No parakaDA kajjai, No sadubhayakaDA kajai / sA bhaMte ! ki ANupuvviM kaDA kajai, aNANupujviM kaDA kajai ? goyamA ! ANupuThivaM kaDA kajai, jo agANupubviM kaDA kajai / jA ya kaDA kanjai, jA ya kanjissai savvA sA ANupuvviM kaDA, No aNANupuvviM kaDa tti vattavvaM siyA / atthi NaM bhaMte ! neraiyANaM pANAivAyakiriyA kajjai ? haMtA, asthi / sA bhaMte ! kiM puTThA kajai, apuTThA kajai ? jAva--niyamA chadisi kji| sA bhaMte ! kiM kar3A kanai, akaDA kajai ? taM ceva jAva-No aNANupuvviM kaDa tti vattavvaM siyaa| jahA neraiyANaM tahA egidiyavajjA bhANiyavvA jAva-vemANiyA / egidiyA jahA jIvA tahA bhANiyavvA / jahA pANAivAe tahA musAvAe, tahA adinnAdANe, mehuNe, pariggahe, kohe jAva micchaadsnnslle| evaM ee aTThArasa cauvIsaM daMDagA bhANiyavvA / -bhaga0 za 1 / u 6 / pra 206-15 / pR0 402-3 jIva prANAtipAta ke dvArA kriyA karate haiM tathA vaha kriyA spRSTa hotI hai, aspRSTa nahIM hotI hai, yadi vaha kriyA nirvyAghAta ho to chuoM dizAoM se aura savyAghAta ho to kadAcit tIna dizA se, kadAcita cAra dizA se tathA kadAcit pA~ca dizA se spRSTa hotI hai| vaha kriyA kRta hai, akRta nahIM hai / AtmakRta hai, parakRta tathA tadubhayakRta nahIM hai / vaha kriyA anukramapUrvaka kRta hai, ananukramapUrvaka kRta nahIM hai / jo kriyA kI jA rahI hai tathA jo kI jAyagI vaha saba kriyA anukramapUrvaka hai, ananukramapUrvaka nahIM hai / naraka ke jIva prANAtipAta ke dvArA kiyA karate haiM tathA vaha kriyA spRSTa hotI hai, aura niyama se chaoM dizAoM se spRSTa hotI hai| avazeSa vivecana audhika jIvoM ke vivecana kI taraha jAnanA / jaisA nArakI jIvoM ke viSaya meM kahA vaisA ekendriya ke jIvoMko bAda dekara vaimAnika taka daMDaka ke sabhI jIvoM ke lie kahanA / "Aho Shrutgyanam"
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 187 jaisA audhika jIvoM kA kahA vaisA sampUrNa ekendriya jIvoM ke saMbaMdha meM kahanA / prANAtipAta kI taraha mRSAvAda Adi anya satraha pApasthAnoM ke viSaya meM jIvoM ke bAre meM kahanA tathA usI prakAra caubIsa jIvadaMDakoM ke bAre meM bhI sabhI pApasthAnoM ke viSaya meM kahanA | 682 pApasthAna kriyA aura karmaprakRti kA baMdha :--- jIve NaM bhaMte! pANAvAeNaM kai kammapagaDIo baMdhai ? goyamA ! sattavihnabaMdhae vA aTThavihabaMdha vA / evaM neraie jAva niraMtaraM vaimANie / jIvA NaM bhaMte! pANAivAeNaM kai kammapagaDIo baMdhai ? goyamA ! sattavihabaMdhA va avibaMdhagA vi / nerayA NaM bhaMte! pANAivAeNaM kai kammaragaDIo baMdhaMti ? goyamA ! savve Si tAva hojjA sattavihabaMdhagA; ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhae ya; ahavA sattavidhagAya aTThavihabaMdhagA ya / evaM asurakumArA vi jAna thaNiyakumArA / puDhaviteuvAuvaNarasaikAiyA ya ee savve vi jahA ohiyA jIvA, avasesA jahA neraiyA / evaM te jIvegiMdiyavajjA tiNNi tiSNi bhaMgA savvattha bhANiyavvati, jAva micchAdaMsaNasalleNaM, evaM egattapohattiyA chattIsaM daMDagA hoMti / - paNa0 pada 22 / sU 1581-84 / pR0 476-80 jIva prANAtipAta (kriyA) dvArA sAta karmaprakRti bAMdhatA hai, yA ATha karmaprakRti bA~dhatA hai / isI prakAra nArakI se lekara vaimAnika taka ekavacana kI apekSA jAnanA / jisa samaya AyuSakarma kA baMdha nahIM hotA usa samaya sAta karmaprakRti kA baMdha hotA hai tathA jaba AyuSakarma kA bhI baMdha hotA hai taba ATha karmaprakRti kA baMdha hotA hai ! jIvoM kI apekSA aneka jIva sAta karmaprakRti bA~dhate haiM, aneka jIva ATha karmaprakRti bA~dhate haiM / nArakiyoM kI apekSA yA sarva nArakI sAta karmaprakRti bA~dhate haiM, yA koI eka ATha karmaprakRti bA~dhatA hai, zeSa saba sAta karmaprakRti bA~dhate haiM tathA yA aneka nArakI sAta karmaprakRti bA~dhate haiM tathA aneka ATha karmaprakRti bA~dhate haiM / nArakiyoM kI taraha asurakumAroM se yAvat stanitakumAroM taka jAnanA / ekendriya jIvoM ke sambandha meM audhika jIvoM kI taraha jAnanA / "Aho Shrutgyanam"
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 kriyA-koza __ avazeSa daNDaka ke jIvoM ke saMbaMdha meM bahuvacana kI apekSA nArakiyoM kI taraha jaannaa| jIva aura ekendriyoM ko bAda dekara sabhI ke tIna-tIna daNDaka arthAt (1) sabhI sAta karmaprakRti bA~dhate hai / (2) yA koI eka ATha karmaprakRti bA~dhatA hai zeSa saba sAta karmaprakRti bA~dhate haiM tathA (3) yA aneka sAta tathA aneka ATha karmaprakRti bA~dhate haiM / isI prakAra mRSAvAda yAvata mithyAdarzanazalya pApasthAnoM ke viSaya meM jAnanA / aThAraha pApasthAna tathA ekavacana-bahuvacana kI apekSA 36 daMDaka hote hai| 66 pacIsa kriyAoM kA samavAya se vivecana avratakaSAyendriyakriyAH paJcacatuHpaJcapaJcaviMzatisaMkhyAH pUrvasya bhedAH / -tattva0 a6 / sU 6 bhAdhya-paJcaviMzatiH kriyaaH| tatreme kriyApratyayA yathAsaMkhyaM pratyetavyAH / tadyathA-samyaktvamithyAtvaprayogasamAdAneryApathAH, kAyAdhikaraNapradoSaparitApanaprANAtipAtAH, darzanasparzanapratyayasamantAnupAtAnAbhogAH, svahastanisargavidAraNAnayanAnavakAMkSA, ArambhaparigrahamAyAmithyAdarzanApratyAkhyAnakriyA iti / kriyA pacIsa hotI hai--pacIsa kriyAoM kA samuccaya vivecana kahIM bhI nahIM milA / pA~ca paMcakoM ke rUpa meM vivecana milA hai ! yathA--samyaktva kriyA, mithyAtva kriyA, prayogakriyA, samAdAna kriyA, aipithikI kriyA ; kAyikI kriyA, AdhikaraNikI kriyA, prAdveSikI kriyA ; pAritApanikI kriyA, prANAtipAtikI kriyA, ; darzana kriyA, sparzana kriyA, pratyayakriyA, samantAnupAtikI kriyA, anAbhoga kriyA ; svahastakriyA, nisargakriyA, baidAraNikI kriyA, AnayanakriyA, anavakAMkSAkriyA ; AraMbhikI kriyA, pArigrahikI kriyA, mAyApratyayikI kriyA, mithyAdarzanapratyayikI kriyA tathA apratyAkhyAna kriyA / '7 sadanuSThAnakriyA kA vivecana [caudahaveM guNasthAnavI jIva ko chor3akara sabhI saMsArI jova sakriya haiM ! ve sAvadya yA niravadya-kisI na kisI prakAra kI kriyA karate rahate haiN| jo kriyAe~ pApakarma ke bandha kI hetu haiM ve sAvadha haiM tathA jo kriyAe~ karmoM kA chedana karane vAlI haiM ve niravadya haiN| ina karmoM ke chedana karane vAlI kriyAoM ko sadanuSThAna kiyA kahA gayA hai / kriyA se jIva karma kA baMdha karate haiN| sakaSAyI jIva kriyA se sauparAyika karma kA bandha karate haiM tathA akaSAyI jIva aipithika karma kA bandha karate hai| jaba taka jIva "Aho Shrutgyanam"
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 186 parispaMdanAtmaka kriyA karatA rahatA hai taba taka usake karma kA bandha hotA rahatA hai aura vaha antakriyA nahIM kara sakatA hai / airyApathika kriyA karane vAlA jIva bhI --- yadyapi usakI saba kriyAe~ sadanuSThAna kriyA-karma kA chedana karane vAlI kriyA haiM phira bhI aiyapathika karma kA bandha hone ke kAraNa-antakriyA nahIM kara sakatA hai / jo sakaSAyI jIva sAvaya kriyA karate haiM unake pApakarma kA bandha hotA rahatA hai ; jo sakaSAyI jIva sadanuSThAna kriyA karate haiM unake karma kI nirjarA hotI hai tathA puNya karma kA baMdha hotA hai / isa prakAra sadanuSThAna kriyA cAhe vaha sAMparAyika ho, cAhe airyApathika ho -- nirjarA kI tathA puNya karma ke baMdha kI hetu hotI haiM / ] -71 sadanuSThAnakriyA -711 sadanuSThAna kriyA ke payAryavAcI zabda : 1 sadanuSThAna sadanuSThAna kriyA tasyAM kuzalaH kriyAkuzalaH / - sUrya 0 zru 2 / a 4 | sU 1 | TIkA '2 saMyamAnuSThAna -- medhAvI sarvabhAvajJaH kriyAM saMyamAnuSThAnarUpAM karmocchatrImanIdRzImananyasadRzImAkhyAtavAn / -- AyA0 zra 1 / a 6 / u 1 / gA 16 | TIkA parasaMbaMdhyavicAritamanovAkkAyavAkyaH satkriyAsu - sUya0 zru 2 / a 4 / sU 1 / TIkA 4 samyaganuSThAna - kriyAM samyaganuSThAnarUpI pratikramaNapratilekhanarUpAM mokSamArgasAdhanabhUtAM jJAnasahitAM rocayati / 3 satkriyA - yadi vA pravarttate / utta0 a 18 / gA 3 | lakSmIvallabhaTIkA *5 dharmAnuSThAna -- kriyayA dharmAnuSThAnena ruciryasya sa kriyAruciH / - utta0 a 28 / gA 16 / lakSmI vallabhaTIkA '6 caraNa - vidyA ca jJAnaM caraNaM ca kriyA / xxx / asau vidyA ca caraNo mokSaH / jJAnakriyAsAdhya ityarthaH / - sU0 zru 1 / a 12 / gA 11 / TIkA sarvatropayuktasya nikaSAyasya samIkSitatayAM yatkarma tadIryApathikaM saivA kriyA - sUya zru 2 / a 2 / su 14 / TIkA -7 airyApathikI- pravRttinimittaM tvidaM manovAkkAyakriyasya yA kriyA IryApathiketyucyate / " Aho Shrutgyanam"
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - kauza 160 -712 vibhinna sadanuSThAnakriyA : '71.21 sAmAyika - caturviMzatistava vaMdanA-pratikramaNa-kAryotsarga-pratyAkhyAna - paT Avazyaka kriyA -- SaNNAmAvazyaka kriyANAM yathAkAlaM pravartanamAvazyakA parihANiH / - sasarva 0 0 a 6 / sU 24 / pR 336 / lA 4-5 vaDAvazyaka kriyAH sAmAyikaM caturviMzatistavaH bandanA pratikramaNaM pratyAkhyAnaM kAyotsargazceti / tatra sAmAyikaM sarvasAvadyayoganivRttilakSaNaM cittasyaikatvena jJAne praNidhAnam / caturviMzatistavaH tIrtha karaguNAnukIrtanam | vaMdanA trizuddhiH dvayAsanA catuH ziro'vanatiH dvAdazAvartanA / atItadoSanivartanaM pratikramaNam / anAgatadoSApohanaM pratyAkhyAnam / parimitakAlaviSayA zarIre mamatvanivRttiH kAyotsargaH / ityetAsAM SaNNAmAvazyakakriyANAM yathAkAlapravartanam anautsukyaM AvazyakA'parihANiriti paribhASyate --tattvarAja. / a 6 / sU 24 / 0 530 / lA 10 se 16 sAmAyika, caturviMzatistava, vaMdanA, pratikramaNa, pratyAkhyAna aura kAyotsarga-ina chaH Avazyaka kriyAoM ko yathAkAla karate rahanA - AvazyakaparihANi hai / sarvasAdya yogoM kA tyAga karanA, citta ko ekAgra rUpa se jJAna meM lagAnA - sAmAyika hai | tIrthaMkaroM ke guNoM kA kIrtana caturviMzatistava hai / mana, vacanaM, kAya kI zuddhipUrvaka AsanapUrvaka cAra bAra zironati aura bAraha AvartapUrvaka vaMdanA hotI hai / kRta doSoM kI nivRtti karane ko pratikramaNa kahate haiM / bhaviSya meM doSa na hone dene ke lie sannaddha honA-pratyAkhyAna hai / amuka samaya taka zarIra se mamatva kA tyAga karanA -- kAyotsarga hai / *71-22 darzana - jJAna - cAritra- tapavinaya-satya - samiti - gupti - aSTasaMyamAnuSThAnakriyA : daMsaNanANacarite, tabaviNae sacca samiigutIsu / jo kiriyAbhAvaruI, so khalu kiriyAruI nAma // - utta0 a 28 / gA 25 pR0 1026 dIpikA TIkA ---- sa khalu nizcayena kriyArucirnAma prasiddho jJa eyaH yaH puruSo darzanajJAnacAritre tathA tapovinaye kriyAbhAvarucirbhavati tathA satya samitiguptiSu kriyAbhAvarucirbhavati darzanazca jJAnabhva caritrazca darzanajJAnacAritraM tasmin tapAMsi ca vinayAzca teSAM samAhArastapovinayaM tasmin tapovinaye tapassu dvAdazavidheSu tathA vinayeSu AcAryyAdInAM bhaktiSu tathA satyAyAH samitayaH satyasamitayaH tAsu satyasamitiSu "Aho Shrutgyanam"
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 161 kriyAyAM darzanazAnacAritratapovinayasamitInAM ArAdhanAnuSThAnavidhau bhAvena ruciryasya sa kriyAbhAvaruciH / yahA~ granthakAra ne darzana, jJAna, cAritra, tapa, vinaya, satya, samiti, guptirUpa kriyAoM meM jo vyakti bhAvaruci rakhatA hai usako nizcaya se kriyArUci nAma samyaktva vAlA kahA hai kyoMki vaha uparyukta kriyAoM ke karane meM bhAvase ruci rakhatA hai| .. ye saba kriyAyeM sadanuSThAna rUpa kriyAyeM haiN| TIkAkAra ke anusAra jo vyakti darzana, zAna, cAritra, tapa, vinaya, satya, samiti, gupti rUpa kriyAoM kI anuSThAna-vidhi se bhAvaArAdhanA karatA hai vaha kriyArUci samyaktva kA ArAdhaka hai| "72 akriyA (kriyA kA abhAva) .721 paribhASA ! artha :akriyA yognirodhlkssnnaa| --sama0 sama 1 / sU 18 TIkA -ThANa sthA 3 / u 3 / sU 16deg 1 TIkA yoganirodha akriyA hai| 'zailezIkaraNe yoganirodhAd no ejate',--yoga kA nirodha hone se zailezIkaraNa kI avasthA meM airyApathika tathA e janAdi kriyAe~ banda ho jAtI haiM aura ina kriyAoM kA abhAva-akriyA hai / *722 bheda :-- egA akiriyaa| ---sama0 sama 1 / sU2 / pR0 316 yoganirodha se hone vAlI kriyA kA abhAva rUpa akiyA eka hai| .72.3 akriyA kisakA phala aura usakA kyA phala :-- (ka) se NaM bhaMte ! vodANe ki phale ? (vodANe) akiriyA phale / se gaM bhaMte akiriyA kiMphalA ? siddhipajjavasANaphalA pannattA, goyamA ! --bhaga0 za 2 / u 5 / pra45-46 45-46 / pR0 431 Fo (kha) savaNe NANe ya viNNANe, paJcakkhANe ya saMyame / aNaNhae tave ceva, codANe akiriyA nivvANe // -- jAva-se NaM bhaMte ! akiriyA kiM phalA ? nivvANaphalA, seNaM bhaMte ! nivvANe kiM phale ? siddhagaigamaNapajjavasANaphale pannatte, smnnaauso| -ThANa0 sthA31 u / 3 sU160 / pR0 216 "Aho Shrutgyanam"
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 kriyA-koza - (ga) vodANeNaM bhaMte ! jIvaM kiM jaNayai ? vodANeNaM akiriyaM jaNayai / akiriyAe bhavittA tao pacchA sijjhai, bujjhai, muccai, parinivvAyai, savvadukkhANamaMtaM krei| -utta0 a 26 / sU 24 / pR0 1032 kamoM ke vyavadAna arthAt karma ke zodhana se akriyA hotI hai| akriyA se nirvANa arthAt karmoM se mukti hotI hai ; tatpazcAta jIva siddha-buddha-mukta hotA hai tathA parinirvANa ko prApta kara sarva du:khoM kA anta karatA hai / siddhagatigamana rUpa paryavasAnaphala arthAta sabase antima phala ko prApta karatA hai| 72.4 akriya bhikSu :-- (ka) se bhikkhU akirie, alUsie, akohe, amANe, amAe, alohe, uvasaMte, parinivvuDe ; xxx / iti se mahao AyANAo uvasaMte uvaTThie pddivire| - sUya * zru 2 / a 1 / sU 15 / pR0 143-44 TokA-sa mUlottaraguNavyavasthito bhikSurnAsya kriyA sAvadyA vidyate ityakriyaH saMvRttAtmakatayA sAMparAyikakarmAbaMdhaka ityarthaH / (kha) se bhikkhU akirie, alsae, akohe jAva alobhe, uvasate, prinivvudde| esa khalu bhagavayA akkhAe saMjaya-viraya-paDihaya-paccakkhAya-pAvakamme akirie saMvuDe egaMtapaMDie bhvi| -sUya0 zru 2 / a4 / sU 5 / pR0 166 TokA-sa bhikSunivRttazca sarvAzravadvArebhyo daMtaprakSAlanAdikAH kriyAH kurvan sAvadhakriyAyA abhAvAda kriyo'kriyatvAcca / yahA~ jo bhikSu ko akriya kahA gayA hai vaha sarva yoganirodhAtmaka caudahaveM guNasthAna kA akriya nahIM hai| yahA~ akriyA se sAvadhAnuSThAna-asadanuSThAna kriyA se rahita bhikSu ko hI grahaNa karanA caahie| yaha bhikSu sarvahiMsA se nivRtta, zarIra kI zobhana kriyA: yathA--danta-prakSAlana Adi kriyA se nivRtta hotA hai| tathA isa prakAra sAkdyAnuSThAna kriyAoM se rahita hotA hai| ataH usako sAvadha kiyA ke abhAva ke kAraNa akriya kahA gayA hai| .73 antakriyA- . .73.1 paribhASA | artha : -- (ka) 'antakiriya' tti sklkrmkssyruupaa| yoganirodhAbhidhAnazukladhyAnena sakalakarmadhvaMsarUpA aMtakriyA bhavati / "Aho Shrutgyanam
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 163 evaM ejanAdirahitasya zukladhyAnasya caturthabhedAnalena karmadAhya dahanaM syAditi, atha niSkriyayaiva antakriyA bhavati / - bhaga0 za 3 / 3 / pra 11-14 / TIkA (kha) 'aMtakiriyaM' ti antyA ca sA paryantavartini kriyA ca antyakriyA, antyasya vA karmA'ntasya kriyA antyakriyA, tAm - kRtsnakarmakSayalakSaNAM mokSaprAptimityarthaH / - bhaga0 za 1 / u 2 / pra. 107 / TIkA (ga) aMto bhavAntastasya kriyA'ntakriyA bhavaccheda ityarthaH / - ThANa0 sthA 2 / u 4 / sU 107 / TIkA (gha) 'aMtakriyA' miti antaH- avasAnaM tacca prastAvAdiha karmaNAmava sAtavyaM, anyatrAgame'ntakriyAzabda ( vAcyatayA ta ) sya rUDhatvAt tasya kriyAkaraNamantakriyA-karmAntakaraNaM mokSa iti bhAvArthaH, "kRtsnakarmakSayAnmokSaH" iti vacanAt tAM kuryAd / -- paNNa0 pa 20 | sU 1407 | TIkA aMtakriyA -- sakala karmakSayarUpa hai / jIva kI vaha antima kriyA-praceSTA arthAt dharmAnuSThAnika cAritrika kriyA jisake dvArA jIva karmoM kA saMpUrNa anta--avasAna karake usI bhava meM siddha hotA hai, buddha hotA hai, mukta hotA hai, nirvANa prApta karatA hai, sarva duHkhoM kA anta karatA hai / airyApathika tathA ejanAdi kriyA se rahita - yoganirodhAtmaka zukladhyAna ke caturtha bheda meM sthita akriya - niSkriya jIva ko antakriyA hotI hai ! 732 bheda :-- cattAri aMtakiriyAo pannattAo taM jahA (1) tattha khalu imA paDhamA aMtakiriyA - appakammapazcAyAeM yAvi bhava se muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaie, saMjamabahule, saMvarabahule, samAhibahule, lUhe, tIraTThI uvahANavaM dukkhakkhave tabassI / tassa NaM No taha pagAre tave bhavai, No taha pagArA - veyaNA bhavai, tahapagAre purisajAe dIheNaM pariyAeNaM sijjhai, bujjhara, mumbai, pariNivvAi savvadukkhANamaMta karei, jahA--se bharahe rAyAcAuraMtacakkavaTTI, paDhamA aMta kiriyA / (2) ahAvarA docA aMtakiriyA, mahAkamme paccAyAe yAvi bhavai, se NaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaie, saMjamabahule saMvarabahule jAva hAvaM dukkhakkhave tavassI, tassa NaM tahapagAre tave bhavara, tahaSpagArA veyaNA 25 "Aho Shrutgyanam"
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 kriyA-koza bhava, tahapagAre purisajAe nirudveNaM pariyAeNaM sijjhara jAva aMta kare, jahA- se gayasUmAle aNagAre, doccA aMtakiriyA / (3) ahAvarA tathA aMtakiriyA, mahAkamme pacAyAe yAvi bhavai, seNaM muMDe bhavittA - agArAo aNagAriyaM pavva3e, jahA doccA, navaraM dIheNaM pariyAeNaM sijjhai jAva savvadukkhANamaMta kare jahA se saNakumAre rAyA cAuraMtaca kavaTTI taccA aMtakiriyA / (4) ahAvarA cautthA aMtakiriyA - appakammapazcAyAe yAvi bhavai, se NaM muMDe bhavittA jAva pavvaie, saMjamabahule, jAva tassa NaM No tahappagAre tave bhavara, No tahapagArA veyaNA bhavara, tahapagAre purisajAe niruddhaNaM pariyAeNaM sijjhara jAva savvadukkhANamaMta kare, jahA - sA marudevA bhagavaI, cautthA aMtakiriyA / - ThANa0 sthA 4 | u 1 / sU 235 / pR0 222 antakriyA vAstava meM eka hI hai, isase jIva sarva duHkhoM kA aMta karake siddhagati ko prApta karatA hai lekina sAdhana sAmagrI ke bheda se cAra prakAra kI kahI gaI hai yathA-(1) tathAvizva tapa nahIM hotA hai, tathAvidha parISaha Adi se upajatI vedanA nahIM hotI hai parantu dIrghakAla kI dIkSAparyAya dvArA siddhi hotI hai ; (2) tathAvidha tapa aura ghora vedanA hotI hai| lekina alpakAla kI dIkSAparyAya dvArA siddhi hotI hai; (3) tathAvidha utkRSTa tapa aura vedanA hotI hai tathA dIrghakAla kI dIkSAparyAya dvArA siddhi hotI hai tathA ( 4 ) tathAvidha tapa aura vedanA nahIM hotI hai aura alpakAla kI dIkSAparyAya dvArA siddhi hotI hai / ( 1 ) koI jIva pUrvabhava se alpa karma vAlA hokara manuSyabhava meM AtA hai aura vahA~ dIkSA grahaNa karake, gRhastha jIvana ko tyAgakara aNagAra - sAdhu ho jAtA hai / vaha saMyama aura saMbara meM bahulatA se prayatnavaMta hai, adhikAdhika samAdhivaMta hotA hai, rAga-sneharahita hotA hai, saMsAra sAgara ko pAra karane kA icchuka hotA hai, upadhAna - zruta meM susthira hotA hai / duHkha ke kAraNa karmoM kA kSaya karatA hai, tapasvI hotA hai / usa jIva ke usa prakAra yathAbhagavAn mahAvIra ke samAna tapa bhI nahIM hotA hai, parISaha - upasargAdi kI vedanA bhI nahIM hotI hai lekina usa prakAra kI puruSArtha vAlI dIrghakAla kI dIkSA paryAya hotI hai tathA usase vaha jIva siddha hotA hai, buddha hotA hai, mukta hotA hai, nirvANa ko prApta hotA hai, sarva duHkhoM kA aMta karatA hai ; yathA-bharata cakravartI -- yaha prathama aMtakriyA hai / (2) koI jIva pUrvabhava se mahAkarma vAlA hokara manuSyabhava meM AtA hai aura vahA~ dIkSA grahaNa karake, gRhastha jIvana ko tyAga kara aNagAra-sAdhu ho jAtA hai / vaha saMyama aura saMvara meM bahulatA se prayatnavaMta hai yAvat upadhAnazruta meM susthira hotA hai / duHkha ke "Aho Shrutgyanam"
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza kAraNa karmoM kA kSaya karatA hai, tapasvI hotA hai / usa jIva ke usa prakAra yathA-bhagavAn mahAvIra ke samAna tapa hotA hai, parISaha - upasargAdi kI vedanA bhI hotI hai / usake usa prakAra kI puruSArthaM vAlI lekina alpakAla kI dIkSA paryAya hotI hai tathA usase vaha jIva siddha hotA hai yAvat sarva duHkhoM kA anta karatA hai; yathA zrIkRSNa ke laghu bhAI gajasukumAla aNagAra- -yaha dUsarI aMtakriyA hai / 165 (3) koI jIva pUrvabhava se mahAkarma vAlA hokara manuSyabhava meM AtA hai dIkSA grahaNa karake, gRhastha jIvana ko tyAga kara aNagAra - sAdhu ho jAtA hai / aura saMbara meM bahulatA se prayatnavata hai yAvat upadhAna - zruta meM susthira hotA hai / duHkha ke kAraNa karmoM kA kSaya karatA hai, tapasvI hotA hai / usa jIva ke usa prakAra yathA--- bhagavAna mahAvIra ke samAna tapa hotA hai, parISaha -- upasargAdi kI vedanA bhI hotI hai tathA usa prakAra kI puruSArtha vAlI dIrghakAla kI dIkSA paryAya hotI hai tathA usase vaha jIva siddha hotA hai yAvat sarva duHkhoM kA aMta karatA hai; yathA-- sanatkumAra cakravartI - yaha tIsarI aMtakriyA hai / (4) koI jIva pUrvabhava se alpakarma vAlA hokara manuSyabhava meM AtA hai aura vahA~ dIkSA grahaNa karake, gRhastha jIvana ko tyAgakara aNagAra - sAdhu ho jAtA hai / vaha saMyama aura saMtra meM bahulatA se prayatnavaMta hai yAvat usa jIva ke usa prakAra yathA-- bhagavAna mahAvIra ke samAna tapa bhI nahIM hotA hai, parISaha-upasargAdi kI vedanA bhI nahIM hotI hai aura usa prakAra kI puruSArthaM vAlI lekina alpakAla kI dIkSA paryAya hotI hai tathA usase vaha jIva siddha hotA hai yAvat sarva duHkhoM kA aMta karatA hai; yathA- -bhagavatI marudevI- yaha caturtha aMtakriyA hai / -: aura vahA~ vaha saMyama 73.3 antakriyA aura jIvadaMDaka jIve NaM bhaMte ! aMtikiriyaM karejA ? goyamA ! atthegaie karejjA, atthegaie no karejA / evaM nerakhe jAva vaimANie / neraie NaM bhaMte ! nerae aMtakiriyaM karejjA ? goyamA ! no iTThe samaTTe / nerazyA NaM bhaMte! asurakumAresu aMtakiriya karejjA ? goyamA ! no iTThe samaTThe / evaM jAva vaimANiesu / navaraM maNUsesu aMtakiriya karejjatti pucchA / goyamA ! atthegaie karejjA, thatthegaie no karejjA / evaM asurakumArA jAva vaimaannie| evameva carabIsaM cauvIsaM daMDagA bhavaMti / "Aho Shrutgyanam" -- paNNa0 / pada 20 | sU 1407-6 / pR0 456-60 koI jIva aMtakriyA karatA hai, koI jIva nahIM karatA hai isI prakAra nArakI se lekara yAvat vaimAnika deva taka sabhI jIvadaNDakoM ke viSaya meM jAnanA /
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 kriyA-koza nAraka jIva nArakabhava meM aMtakriyA nahIM karatA hai| nAraka jIva asurakumAra bhava meM aMtakriyA nahIM karatA hai, isI prakAra manuSyabhava bAda vaimAnika bhava taka sabhI daMDakoM meM aMtakriyA nahIM karatA hai| nAraka jIva manuSyabhava meM Akara koI eka nAraka jIva aMtakriyA karatA hai, koI eka nahIM karatA hai / nArakI kI taraha asura kumAra se lekara yAvat vaimAnika taka daMDaka ke sabhI jIva manuSyabhava bAda anya daMDakoM meM antakriyA nahIM karate haiN| manuSya bhava meM Akara koI jIva antakriyA karatA hai, koI nahIM karatA hai / .73.4 anantara-paraMpara bhava meM aMtakriyA aura jIvadaMDaka : neraiyA NaM bhaMte ! kiM agaMtarAgayA aMtakiriyaM kareMti, paraMparAgayA aMtakiriyaM kareMti? goyamA! aNaMtarAgayA vi aMtakiriyaM kareMti paraMparAgayA vi aMtakiriyaM kareMti / evaM rayaNappabhApuDhavIneraiyA vi jAva paMkappabhApuDhavIneraiyA / dhUmappabhApuDhavIneraiyA NaM pucchA / goyamA! No aNaMtarAgayA aMtakiriyaM pakareMti, paraMparAgayA aMtakiriyaM pakareMti, evaM jAva ahesattamApuDhavIneraiyA / asurakamArA jAva thaNiyakumArA puDhavIAuvaNassaikAiyA ya aNaMtarAgayA vi aMtakiriyaM pakareMti, paraMparAgayA vi aMtakiriyaM pkreNti| teuvAubeiMdiyateiMdiyacauriMdayA No aNaMtarAgayA aMtakiriyaM pakareMti, paraMparAgayA aMtakiriyaM pkreNti| sesA aNaMtarAgayA vi aMtakiriyaM pakareMti, paraMparAgayA vi aMtakiriyaM pakareMti / -paNNa / pada 20 / sU 1410-13 / pR0 460 nAraka jIva anaMtarabhava meM bhI antakriyA karate haiM tathA paramparabhava meM bhI antakriyA karate haiN| isI prakAra ratnaprabhA pRthvI ke nAraka jIva yAvat paMkaprabhA pRthvI ke nAraka jIva anantarabhava meM bhI antakriyA karate haiM tathA paraMparabhava meM bhI antakriyA karate haiM / dhUmaprabhA pRthvI ke nAraka jIva anantarabhava meM antakriyA nahIM karate hai parantu paraMparabhava meM antakriyA karate hai| isI prakAra yAvat tamatamA pRthvI (sAtavIM nArakI) ke nAraka jIva anantara bhava meM antakriyA nahIM karate hai lekina paramparabhava meM aMtakriyA karate haiN| asurakumAra yAvat stanitakumAra deva, pRthvIkAyika jIva, apkAyika jIva, vanaspatikAyika jIva anaMtarabhava meM bhI tathA paraMparabhava meM bhI antakriyA karate haiM / agnikAyika jIva, vAyukAyika jIva-dvIndriya-trIndriya-caturindriya jIva anaMtarabhava meM antakriyA nahIM karate haiM lekina paraMparabhava meM antakriyA karate haiN| "Aho Shrutgyanam"
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 167 avazeSa jIva arthAt tiryaca paMcendriya, manuSya vANavyaMtara jyotiSI vaimAnika jIva anaMtarabhava meM bhI tathA paraMparabhava meM bhI antakriyA karate haiM / 735 daMDaka ke jIva anaMtarabhava meM kitane eka samaya meM aMtakriyA karate haiM atarAgayA neraiyA egasamaye kevaiyA aMtakiriyaM pakareMti ? goyamA ! jahanneNaM ego vA do vA tinni vA ukkoseNaM dasa / rayaNappabhApuDhavInerakhyA vi evaM ceva, jAva vAluyappabhApuDhavIneraiyA / anaMtarAgayA NaM bhaMte! paMkappabhApuDhavIneraDyA egasamayeNaM kevaiyA aMtakiriyaM pakati ? goyamA ! jahanneNaM ekko vA do vA tinni vA - ukkoseNaM cattAri / anaMtarAgayA NaM bhaMte! asurakumArA egasamaye kevaiyA aMtafkariyaM pakati ? gothamA ! jahanneNaM ekko vA do vA tinni vA, ukkoseNaM dasa / anaMtarAgayA NaM bhaMte! asurakumArIo egasamaye kevaiyA aMtakiriyaM pakareMti ? gomA ! jahaneNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM paMca / evaM jahA asurakumArA sadevIyA tahA jAva thaNiyakumArA / anaMtarAgayA NaM bhaMte! puDhavIkAiyA egasamaye kevaiyA aMtakiriyaM pakati ? goyamA ! jahanneNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM cattAri / evaM AukkAiyA vi cattAri, vaNarasaikAiyA chaca, paMcidiyatirikkhajoNiyA dasa, tirikkhajoNiNIo dasa, maNussA dasa, maNussIo vIsaM, vANamaMtarA dasa. vANamaMtarIo paMca, joisiyA dasa, joisiNIo vIsaM, vaimANiA aTTasayaM, vemANiNIo vIsaM / - paNa pada 20 / sU 1414-16 / pR0 460 nAraka jIva anaMtara manuSyabhava meM eka athavA do athavA tIna athavA utkRSTa meM dasa jIva eka samaya meM antakriyA karate haiM / isI prakAra ratnaprabhA - zarkarAprabhA-bAlukAprabhA pRthvI ke nArakI anantara manuSyabhava meM eka se lekara dasa taka eka samaya meM antakriyA karate haiN| paMkaprabhA pRthvI ke nArakI anantara manuSyabhava meM eka se lekara cAra taka eka samaya meM antakriyA karate haiM / asurakumAra deva anaMtara manuSyabhava meM eka se lekara dasa taka eka samaya meM antakriyA karate haiM / asurakumAra deviyA~ anaMtara manudhyabhava meM eka se lekara pA~ca taka eka samaya meM antakriyA karatI hai| asurakumAra devoM kI taraha stanitakumAra devoM taka jAnanA / asurakumAra deviyoM kI taraha stanitakumAra deviyoM taka jAnanA / pRthvIkAyika jIva anaMtara manuSyabhava meM eka se lekara cAra taka eka samaya meM antakriyA karate haiM / apkAyika jIva bhI anaMtara manuSyabhava meM eka se lekara cAra taka " Aho Shrutgyanam"
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 kriyA - koza eka samaya meM antakriyA karate haiM / vanaspatikAyika jIva anaMtara manuSyabhava meM eka se cha: taka, paMcendriya tiryacayonika jIva anaMtara manuSyabhava meM eka se dasa taka, paMcendriya tiryaMcayonika strI jIva anantara manuSyabhava meM eka se dasa taka, manuSya anaMtara manuSyabhava meM eka se dasa taka manuSyaNI anaMtara manuSyabhava meM eka se bIsa taka, vANavyaMtara deva anaMtara manuSyabhava meM eka se dasa taka, vANavyaMtara deviyA~ anaMtara manuSyabhava meM eka se pA~ca taka, jyotiSI deva anaMtara manuSyabhava meM eka se dasa taka, jyotiSI deviyA~ anaMtara manuSyabhava meM eka se bIsa taka, vaimAnika deva anaMtara manuSya bhava meM eka se eka sau ATha taka tathA vaimAnika deviyA~ anaMtara manuSyabhava meM eka se bIsa taka eka samaya meM aMtakriyA karate haiM / TokA 'anaMtarAgayA NaM bhaMte! ityAdi, nairayikabhavAdanantaraM - avyavadhAnena manuSya bhavabhAgatA anantarAgatAH / ----- 73.6 eka bhava se anaMtarabhava meM aMtakriyA : '73'6'1 nArakabhava se anaMtara manuSyabhava meM aMtakriyA : -- neraie NaM bhaMte! neraha hiMto anaMtara uvvaTTittA maNussesu uvavajjejjA ? goyamA ! atthegaie uvavajjejjA, atthegaie No uvavajjejjA / je gaM bhaMte ! uvavajjejjA seNaM kevalinnantaM dhammaM labhejjA savaNayAe ? goyamA ! jahA paMcidiyatirikkha joNiesu jAva (atthegaie labhejjA ! atthegaie No labhejjA / jeNaM bhaMte! kevalipannattaM dhammaM labhejjA savaNayAe se NaM kevalaM (liM) bohiM bujjhejjA ? goyamA ! atthegaie bujbhejA, atthegaie No bujbhejjA / je NaM bhaMte! kevalaM bohiM bujbhejjA se NaM sahejjA pattieA roejjA ? goyamA ! sadahejjA, pattiejjA, roejjA / je NaM bhaMte / saddahejjA patiejjA ejjA se NaM AbhiNibohiyanANasuyanANAI uppADejjA ? haMtA, goyamA ! upADejjA / jeNaM bhaMte! AbhiNibohiyanANasuyanANAI' upADejjA se NaM saMcAejjA sIlaM vA vayaM vA guNaM vA veramaNaM vA paccakkhANaM vA posahovavAsaM vA paDivajjittae ? goyamA ! atthegaie saMcAejjA. atyegaie No saMcAejjA | je NaM bhaMte! saMcAejjA sIlaM vA jAva posahovavAsaM vA paDivajjittara se NaM ohinANaM uppADejjA ? goyamA ! atthegaie uppADejjA atthegaie gouppADejjA / ) jeNaM bhaMte ! ohinANaM uppADejjA se NaM saMcAejjA muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaittae 1 goyamA ! atthegaie saMcAejjA, atthegaie No saMcAejjA / je NaM bhaMte ! saMcAejjA muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavva3ttae se NaM maNapajjavanANaM utpADejjA ? goyamA ! attheiie uppADejjA, atthegaie No 1 "Aho Shrutgyanam"
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza . 166 utpADejjA / je NaM bhaMte ! maNapajjavanANaM uppADejjA se NaM kevalanANaM uppADejjA ? goyamA ! atthegaie uppADejjA, atthegaie No uppADejjA / je NaM bhaMte ! kevalanANaM uppADejjA se NaM sijhajjA bujhejjA muccejjA savvadukkhANaM aMtaM karejjA ? goyamA ! sijjhajjA jAva savvadukkhANaM aMtaM krejjaa| --paNNa0 pa 20 / sU 1421 / pR0 461 saMkSipta arthaH -- nArakabhava se anaMtara manuSyabhava meM koI eka nArakI jIva utpanna hotA hai, koI eka utpanna nahIM hotA hai / jo manuSyabhava meM utpanna hotA hai usameM-yAvata koI eka jIva kevalajJAna prApta karatA hai, koI eka nahIM prApta karatA hai| jo kevalajJAna prApta karatA hai vaha siddha buddha-mukta hotA hai--nirvANa ko prApta hotA hai tathA sarva duHkhoM ko aMta karane vAlI aMtakriyA karatA hai / *73.62 bhavanapati deva se anaMtara manuSyabhava meM aMtakriyA :-- ___asurakumAreNaM bhaMte ! asurakumArehito aNaMtara uvvaTTittA xxx avasesesu paMcasu paMciMdiyatirikkhajoNiyAisu asurakumAre (su) jahA neraie (o); evaM jAva thnniykumaaraa| -paNNa0 pa 20 / sU 1426 / pR0 461-62 jisa prakAra nArakabhava se anaMtara manuSyabhava meM utpanna hokara koI eka jIva kevalajJAna prApta karatA hai tathA siddha-buddha-mukta hotA hai..-nirvANa ko prApta karatA hai tathA sarva duHkhoM ko anta karane vAlI antakriyA karatA hai usI prakAra asurakumAra yAvat stanitakumAra devabhava se anaMtara manuSyabhava meM utpanna hokara koI eka jIva kevalajJAna prApta karatA hai tathA sarva duHkhoM ko anta karane vAlI antakriyA karatA hai / / .7 3.6.3 pRthvIkAya-apakAya-vanaspatikAya se anaMtara manuSyabhava meM antakriyA :--- puDhavikAie NaM bhaMte ! puDhavIkkAiehiMto arNataraM udhvaTTittA xxx paMciMdiyatirikkhajoNiyamaNussesu jahA neraie / xxx / evaM jahA puDhavikkAio bhaNio taheva AukkAio vi jAva vaNassaikAio vi bhaanniyvvo| -paNNa0 pa 20 ! sU 1427-26 / pR0 462 jisa prakAra nArakabhava se anantara manuSya bhava meM utpanna hokara koI eka jIva kevalajJAna prApta karatA hai tathA siddha buddha-mukta hotA hai, nirvANa ko prApta karatA hai tathA sarva duHkha ko aMta karane vAlI aMtakriyA karatA hai usI prakAra pRthvIkAyika jIva se anaMtara manuSya bhava meM utpanna hokara koI eka jIva kevalajJAna prApta karatA hai tathA siddhabuddha-mukta hotA hai nirvANa ko prApta karatA hai tathA sarva duHkhoM ko anta karane vAlI antakriyA karatA hai| "Aho Shrutgyanam"
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 kriyA-koza pRthvIkAyika jIva kI taraha apkAyika jIva se anantara manuSya bhava meM utpanna hokara koI eka jIva kevalajJAna prApta karatA hai tathA vaha siddha buddha-mukta hotA hai--nirvANa ko prApta karatA hai tathA sarva duHkhoM ko anta karane vAlI antakiyA karatA hai| pRthvIkAthika jIva kI taraha vanaspatikAyika jIva se anantara manuSya meM utpanna hokara koI eka jIva kevalajJAna prApta karatA hai tathA vaha siddha-buddha-mukta hotA hai --- nirvANa ko prApta karatA hai tathA sarva duHkhoM ko anta karane vAlI antakriyA karatA hai / 73.64 agnikAya se anaMtara manuSyabhava meM aMtakriyA teukkAie NaM bhaMte ! teukkAiehito aNaMtara uvvaTTittA xxx / maNUsavANamaMtarajoisiyavemANiesu-pucchA / goyamA ! No iNa? smtthe| -paNNa0 pa 20 ! sU 1432-33 ! pR0 462 agnikAya se anantara manuSyabhava meM koI jIva utpanna nahIM hotA hai ataH agnikAya se anantarabhava meM utpanna hokara koI bhI jIva antakriyA nahIM kara sakatA hai| '73.6.5 vAyukAya se anaMtara manuSyabhava meM antakriyA :evaM jaheva teukkAie niraMtaraM evaM bAukAie ti / __ -paNNa pa 20 / sU 1434 / pR0 462 agnikAyika jIva kI taraha vAyukAya se anamtara manuSyabhava meM koI jIva utpanna nahIM hotA hai ataH vAyukAya se anantarabhava meM utpanna hokara koI jIva antakriyA nahIM kara sakatA hai| *73.66 dvIndriya-trIndriya-caturindriya se anaMtara manuSyabhava meM antakriyA : beidie NaM bhaMte ! beIdiehito aNaMtaraM ubvaTTittA neraiesu uvavajjejjA ? goyamA ! jahA puDhavikkAie navaraM maNUsesu jAva maNapajnavanANaM uppADejjA / evaM teI diyA cauridiyA vi jAva maNapajjavanANaM uppaaddejjaa| jeNaM maNapajjavanANaM utpADejjA se NaM kevalanANaM uppADejjA ? goyamA ! no iNa? sm?| -paNNa 0 20 ! sU 1435.66 / pR0 462 dvIndriya jIva se anantara manuSyabhava se koI jIva utpanna hotA hai lekina kevalajJAna utpanna nahIM hotA hai ataH vaha anantara manuSyabhava meM siddha-buddha-mukta nahIM hotA hainirvANa ko prApta nahIM hotA hai tathA sarva duHkhoM ko anta karane vAlo antakriyA nahIM karatA hai| __ dvIndriya jIva kI taraha trIndriya jIva se anantara manuSyabhava se koI jIva utpanna hotA hai lekina kevalajJAna utpanna nahIM hotA hai ataH vaha anantara manuSya bhava meM siddha-buddha "Aho Shrutgyanam"
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 201 mukta nahIM hotA hai, nirvANa ko prApta nahIM hotA hai tathA sarva duHkhoM ko anta karane vAlI antakriyA nahIM karatA hai / dvIndriya jIva kI taraha caturindraya jIva se anantara manuSyabhava se koI jIva utpanna hotA hai lekina kevalajJAna utpanna nahIM hotA hai ataH vaha anantara manuSyabhava meM siddha-buddha-mukta nahIM hotA hai, nirvANa ko prApta nahIM hotA hai tathA sarva duHkhoM ko anta karane vAlI antakiyA nahIM karatA hai / -736 7 tiyaMca paMcendriya bhava se anaMtara manuSyabhava meM antakriyA : paMcidiyatirikkhajoNie NaM bhaMte! paMcidiyatirikkhajoNiehiMto anaMtaraM uTTittA xxx | paMcidiyatirikkhajoNiesu maNUsesu ya jahA neraie / - paNNa0 pa 20 / sU 1437-40 | pR0 462-63 jisa prakAra nArakabhava se anantara manuSya bhava meM utpanna hokara koI jIva kevalajJAna prApta karatA hai tathA siddha-buddha-mukta hotA hai, nirvANa ko prApta karatA hai tathA sarvaduHkhoM ko anta karanevAlI antakriyA karatA hai usI prakAra tiryeca paMcendriyabhava se anantara manuSyabhava meM utpanna hokara koI eka jIva kevalajJAna prApta karatA hai tathA siddha-buddha-mukta hotA hai - nirvANa ko prApta karatA hai tathA sarvaduHkhoM ko anta karane vAlI antakriyA karatA hai / -7368 manuSyabhava se anaMtara manuSyabhaba meM antakriyA : evaM maNUsevi / -paNNa0 pa 20 / sU 1442 | pR0 463 tiryaca paMcendriya jIva kI taraha manuSyabhava se anantara manuSya bhava meM utpanna hokara koI eka jIva kevalajJAna prApta karatA hai tathA vaha siddha-buddha-mukta hotA hai -- nirvANa ko prApta karatA hai tathA sarvaduHkhoM ko anta karane vAlI antakriyA karatA hai / *73'6'6 vANavyaMtara-jyotiSI vaimAnika deva se anaMtara manuSyabhava meM antakriyA vANamaMtara - joisiya-vemANie (su) jahA asurakumAre / - paNNa0 pa 20 / sU 1443 | pR0 463 jisa prakAra asurakumAra se anantara manuSya bhava meM utpanna hokara koI jIva kevalajJAna prApta karatA hai tathA siddha-buddha-mukta hotA hai, nirvANa ko prApta karatA hai tathA sarvaduHkhoM ko anta karanevAlI antakriyA karatA hai usI prakAra vANavyaMtara - jyotiSa vaimAnika devabhava se anantara manuSya bhava meM utpanna hokara koI eka jova kevala jJAna prApta karatA hai tathA siddha 26 " Aho Shrutgyanam"
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 kriyA-kauza buddha-mukta hotA hai-- nirvANa ko prApta karatA hai aura sarva duHkhoM ko anta karanevAlI antakriyA karatA hai / -737 salezI pRthvI - apU-vanaspatikAyika jIva aura anantara bhava meM antakriyA - se nUNaM bhaMte! kAulesse puDhavikAie kAuletsehito puDhavikAiehiMto anaMtaraM TTA mANusa vigga labhai mANussaM viggahaM labhaittA kevalaM bohiM bujjhai kevalaM bohiM bujjhattA tao pacchA sijjhai jAva aMtaM karei ? haMtA, mAgaMdiyaputtA ! kAulesse puDhavikAie jAva aMtaM karei | se nUNaM bhaMte! kAulesse AukAie kAulessehiMto AukAipahiMto anaMtaraM uvattA mANussaM viggaha labhai mANussaM vigga labhaittA kevalaM bohiM bujjhai, jAva kare ? haMtA, mAgaMdiyaputtA ! jAva aMtaM karei / se nUrNa bhaMte! kAulesse vaNassaikAie evaM ceva jAva aMtaM karei / xxx evaM khalu ajjo ! kaNhalesse puDhavikAie kaNhalerasehiMto puDhavikAiehiMto jAva aMta karei evaM khalu ajjo ! nIlalesse puDhavikAie jAva aMtaM karei, evaM kAulesse vi, jahA puDhavikAie evaM AukAie vi, evaM vaNassaikAie vi saJcaNaM esamaTThe - bhaga0 za 18 / 3 / pra 1 se 3 / pR0 766-67 kApotalezI pRthvIkAyika jIva kApotalezI pRthvIkAyika jIva se maraNa ko prApta hokara tadanantara manuSya ke zarIra ko prApta karatA hai, manuSya zarIra ko prApta karake kevalajJAna ko prApta karatA hai tathA kevalabodhi ko prApta karane ke bAda siddha hotA hai, yAvat sarvaduHkhoM kA anta karatA hai / kApotalezI apakAyika jIva kApotalezI apakAyika yoni se maraNa ko prApta hokara tadanantara manuSya ke zarIra ko prApta karatA hai, manuSya zarIra ko prApta karake kevalajJAna kI prApta karatA hai tathA kevalajJAna ko prApta karane ke bAda siddha hotA hai yAvata sarva duHkhoM kA anta karatA hai / kApotalezI vanaspatikAyika jIva kApotalezI vanaspatikAyika yoni se bharaNa ko prApta hokara tadanantara manuSya zarIra ko prApta karatA hai; manuSya zarIra ko prApta karake kevalajJAna ko prApta karatA hai tathA kevalajJAna ko prApta karane ke bAda siddha hotA hai, yAvat sarva duHkhoM kA anta karatA hai / AryoM ke pUchane para bhagavAna mahAvIra ne bhI ( ahaMpiNaM ajo ! evamAikkhAmi ) mAkaMdIputra ke uparyukta kathana kA samarthana kiyA hai / "Aho Shrutgyanam"
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 203 kRSNalezI pRthvIkA yika jIva kRSNalezI pRthvIkAyika jIva se, kRSNalezI apakAyika jIva kRSNalezI apkAyika jIva se tathA kRSNalezI vanaspatikAyika jIva kRSNalezI vanaspatikAyika jIva se maraNa ko prApta hokara tadanantara manuSya ke zarIra ko prApta karatA hai, manuSya zarIra ko prApta karake kevalajJAna ko prApta karatA hai tathA kevalajJAna prApta karane ke bAda siddha hotA hai, yAvata sarva duHkhoM kA anta karatA hai / nIlalezI pRthvIkAyika jIva nIlalezI pRthvIkAyika yoni se, nIlalezI apakAvika jIva nIlalezI apakAyika yoni se tathA nIlalezI vanaspatikAyika jIva nIlalezI vanaspatikAyika yoni se maraNa ko prApta hokara tadanantara manuSya ke zarIra ko prApta karatA hai; manuSya ke zarIra ko prApta karake kevalajJAna ko prApta karatA hai tathA kevalajJAna ko prApta karane ke bAda siddha hotA hai, yAvat sarva duHkhoM kA anta karatA hai / 738 kahA~ se anaMtara manuSyabhava meM Akara jIva tIrtha karatva pAkara antakriyA karatA hai : raNabhApuDhavineraie NaM bhaMte! rayaNappabhApuDhavineraiehiMto anaMtaraM uvvaTTittA titthagarattaM labhejjA ? goyamA ! atthegaie labhejjA, atthegaie No labhejjA se keNaTuNaM bhaMte ! evaM vuzcai - atthegaie labhejjA, atthegaie No labhejjA ? goyamA ! jassa NaM rayaNappabhApuDhavineraiyassa titthayara nAmagoyAI kammAI baddhAI puTThAI (nidhattAI ) kaDAi paTTaviyA niviTThAI abhiniviTThAi abhisamannAgayAI udinnAI, No uvasaMtAIM bha (ha) vaMti se gaM rayaNaSpabhApuDhavineraie rayaNappabhApuDhavineraiehiMto anaMtaraM uvvaTTittA titthagarataM labhejjA, jassa NaM rayaNappabhApuDha vineraiyassa titthayaranAmagoyAi~ jo baddhA jAva No udinnAI uvasaMtAI bha (ha) vaMti se NaM rayaNappabhApuDhavineraie raNabhApuDha vineraiehiMto anaMtaraM ubvaTTittA titthayaratta No labhejjA, se teNaNaM goyamA ! evaM vuccai - 'atthegaie labhejjA, atthegaie No labhejjA' / evaM ( sakkarapabhA0 ) jAva vAluyappabhApuDhavine raiehiMto titthayaratta labhejjA | paMkappabhADhavinara NaM bhaMte! paMkappabhAneraiehiMto anaMtaraM uvvaTTittA titthayarataM labhejjA ! goyamA ! No NaTThe samaTTha, aMtakiriyaM puNa karejjA / xxx / asurakumAre paM0 ( kumArA NaM ) pucchA / goyamA ! No iTThe samaTTha, aMtakiriyaM puNa karejjA / evaM niraMtaraM jAva AukAie / xxx | vaNapha ( sa ) ikAie naM0 pucchA ! ( titthayarata labhejjA ) ! goyamA ! No iTTe samaTThe, atakiriyaM puNa karejjA | xxx | paMciMdiyatirikkhajoNiya - maNUsa vANamaMtara joisie gaM0 pucchA / (titthayarata labhejjA ? ) gomA ! No Na samaTTha, atakiriyaM puNa karejjA | sohammagadeve NaM bhaMte ! aNaM "Aho Shrutgyanam"
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 kriyA - koza taraM ca ( cayaM0 ca ) cattA titthayaratta labhejjA ? goyamA ! atthegaie labhejjA, atthegaie No labhejjA, evaM jahA rayaNappabhApuDha vineraie, evaM jAva savvaTTasiddhagadeve | - paNa0 pa 20 sU0 1444-1446, 1450, 51,54, 56-58 / pR0 463-64 ratnaprabhA pRthvI se anantara manuSyabhava meM koI nAraka jIva tIrthaMkara pada prApta karatA hai, koI eka nahIM karatA hai| jisane tIrthaMkara nAma - gotra - karma kA bandha kiyA hai, nidhatta kiyA hai, kRta- nikAcita kiyA hai, prasthApita kiyA hai, niviSTa kiyA hai, abhiniviSTa kiyA hai, abhisamanvAgata kiyA hai, udayAbhimukha kiyA hai parantu upazAnta nahIM kiyA hai| vaha tIrthaMkaratva pada prApta karatA hai tathA jisane tIrthaMkara nAma - gotra-karma kA bandha nahIM kiyA hai yAvat udaya meM lAyA nahIM hai lekina upazAnta kiyA hai vaha tIrthaMkaratva ko prApta nahIM karatA hai / isI prakAra zarkarAprabhA -- bAlukAprabhA pRthvI kA koI eka nArakI anantara manuSyabhava meM tIrtha karatva ko prApta karatA hai, koI eka nahIM karatA hai / nArako tIrtha karatva ko dhUmaprabhA pRthvI se anantara karatA hai, antakriyA bhI paMkaprabhA pRthvI se anantara manuSyabhava meM Akara koI bhI prApta nahIM karatA hai lekina koI eka jIva antakriyA karatA hai / manuSyabhava meM Akara koI bhI nArakI tIrthaMkaratva ko prApta nahIM nahIM karatA hai lekina koI eka jIva sarva virati prApta karatA / tamaprabhA - pRthvI se anantara manuSyabhava meM koI bhI nArakI tIthakaratva ko prApta nahIM karatA hai, antakriyA bhI nahIM karatA hai lekina koI jIva deza virati prApta karatA hai / tamatamAprabhA - pRthvI se koI bhI nArakI anantara bhava meM tIrtha karatva ko prApta nahIM karatA hai, antakriyA bhI nahIM karatA hai lekina koI eka jIva samyaktva ko prApta karatA hai / asurakumAra deva se anantara manuSyabhava pAkara koI bhI jIva tIrthaMkaratva ko prApta nahIM karatA hai lekina koI eka jIva antakriyA karatA hai / isI prakAra nAgakumAra se yAvat apakAya taka aise hI jAnanA / agnikAya - vAyukAya se anantara bhava meM koI bhI jIva tIrtha karatva ko prApta nahIM karatA hai tathA antakriyA bhI nahIM karatA hai lekina koI eka jIva kevalI prarUpita dharma kA zravaNa karatA hai / vanaspatikAya se anantara manuSyabhava pAkara koI bhI jIva tIrthaMkaratva ko prApta nahIM karatA hai lekina koI eka jIva antakriyA karatA hai / dvIndriya-trIndriya- caturindriya se anantara manuSyabhava pAkara koI bhI jIva tIrthakaratva ko prApta nahIM karatA hai, antakriyA bhI nahIM karatA hai lekina koI eka jIva manaHparyavajJAna prApta karatA hai / "Aho Shrutgyanam"
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 205 tiryaca paMcendriya-manuSya vANavyaMtara-jyotiSI se anantara manuSyabhava pAkara koI bhI jIva tIrtha karatva ko prApta nahIM karatA hai, lekina koI eka jIva anta kriyA karatA hai / saudharmadeva se sarvArtha siddhi taka ke vaimAnika deva se anantara manuSya bhava pAkara koI eka jIva tIrtha karatva ko prApta karatA hai, koI eka nahIM prApta karatA hai--- jaisA ratnaprabhA pRthvI ke nArako ke viSaya meM kahA---vaisA hI saba jAnanA / TIkA--( titthagaranAmagoyAI) 'baddhAni' sUcIkalApa iva sUtreNa prathamato baddhamAtrANi, tadanantaramagnisaMparkAnantaraM sakRt dhanakuTTitasUcIkalApavat spRSTAni "nidhattAni' udvartanApavartanAvarjazeSakaraNAyogyatvena vyavasthApitAnIti bhAvArthaH kRtAni nikAcitAni sakalakaraNAyogyatvena vyavasthApitAnItyarthaH 'prasthApitAni' manuSyagatipaMcendriyajAtitrasabAdaraparyAptasubhagAdeyayazaHkInAmasahodayatvena vyavasthApitAnIti bhAvaH 'niviSTAni' tIvrAnubhAvajanakatayA sthitAni 'abhiniviSTAni' viziSTaviziSTatarAdhyavasAyabhAvato'titIvrAnubhAvajanakatayA vyavasthitAni 'abhisamanvAgatAni' udayAbhimukhIbhUtAni 'udIrNAni' vipAkodayamAgatAni 'nopazAntAni' na sarvathA'bhAvamApannAni nikAcitAdyavasthodre karahitAni vA na bhavanti / jisane tIrtha'kara nAma-gotra-karma kA-(baddhAni) dhAge se jur3e hue suI ke samudAyakI taraha prAraMbhika bandha kiyA hai, (spRSTAni) spRSTa-agni meM tapAkara, dhana se kuTe hue suI ke samUha kI taraha paraspara meM sparza kiyA hai, (nidhattAni ) nidhatta - udvartanA aura apavartanA ko chor3akara avazeSa karaNoM ke ayogya kiyA hai, (kRtAni) nikAcita--saba karaNa ke ayogya kiyA hai, (prasthApitAni) prasthApita-manuSyagati, paMcendriya jAti; trasa, bAdara, paryApta, subhaga, Adeya tathA yazaHkIrtinAma karmoM ke sAtha meM udaya rUpa meM vyavasthita kiyA hai, (niviSTAni ) niviSTa-tIvarasa kA utpAdaka banAyA hai, tIvarasa kA pradAyaka banAyA hai, (abhiniviSTAni ) abhiniviSTa---viziSTa-viziSTatara adhyavasAya hone se ati tIvrarasa kA utpAdaka banAyA hai, ati tIvrarasa kA pradAyaka banAyA hai, (abhisamanvAgatAni) abhisamanvAgata-udayAbhimukha kiyA hai, (udIrNAni) udIrNa-vipAkodayarUpa meM udaya meM lAyA hai, (nopazAntAni) noupazAnta--tIrthakara nAma-gotra-karma ko upazAnta nahIM kiyA hai arthAta nikAcitAdi avasthA ke bAhulya se rahita nahIM kiyA hai---vaha jIva tIrtha karatva ko prApta karatA hai| "Aho Shrutgyanam"
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 206 739 kauna jIva antakriyA karate haiM- 7361 dayA-dharma kI prarUpaNA karane vAle jIva : tattha NaM je te samaNA mAhaNA evamAikvaMti jAva parUveMti - savve pANA (savve bhUyA savve jIvA ) sabve sattA Na haMtavvA Na ajjAveyavvA Na paridheyavvA Na uddaveyavvA / te No AgaMtuccheyAe te No AgaMtubheyAe jAva jAi-jarA-maraNa- joNijammaNa - saMsAra - puNambhava- ganbhavAsa-bhavaparvaca - kalaMkalIbhAgiNo bhavissaMti / [ te No bahUNaM daMDaNANaM jAva No bahUNaM muMDaNANaM jAva bahUNaM dukkha dommaNarasANaM No bhAgiNo bhavissaMti / ] aNAI ca NaM aNavayagaM dIhamaddha cAuraMta saMsAra- kaMtArabhujjo bhujjo No aNupariyaTTissaMti, te sijjhissaMti jAva savvadukkhANaM aMtaM karihasati / - sUya zru 2 / a 2 / sU 26 / pR0 156 ve zramaNa-brAhmaNa jo aisA kahate haiM yAvat prarUpaNA karate haiM ki sarva prANa-bhUta-jIvasavoM kA hanana nahIM karanA cAhie, daNDa nahIM denA cAhie, dAsavRtti nahIM karAnI cAhie, yAvat udyoga nahIM pahu~cAnA caahie| bhaviSyat kAla meM ve saba jIva chedanabhedana ko prApta nahIM hoMge yAvat jAti-jarA-maraNa-yoni-janma-saMsAra meM bAra-bAra janma lekara garbha meM Akara bhava-prapaMca meM mahAna por3A nahIM pAyeMge ! ve bahuta kaSTa maNDana- tarjana yAvata daurmanasya ke bhAgI nahIM hoMge ! ve isa anAdi ananta cAturgatika saMsAra rUpI aTavI meM dIrghakAla paryanta bAra-bAra paribhramaNa nahIM kareMge / aisA dayAdharma pratipAdita karane vAle zramaNa-brAhmaNa siddha hoMge yAvat sarva duHkhoM kA anta kareMge arthAt antakriyA kareMge / -73602 nirgrantha pravacana meM sthita jIva antakriyA karatA hai : (ka) iNameva giMthe pAvayaNe sacce, aNuttare, kevalae, saMsuddha, paDipuNe, yAu, sallattaNe, siddhimagge, muttimagge, NivvANamagge, NijjANamage, avitahamavisaMdhi, savvadukkhappahINamagge, ihaTTiyA jIvA sijyaMti, bujjhati, mukha Mti, pariNivvAyaMti savvadukkhANamaMtaM kareMti / - ovala / sU0 34 / pR0 22 (kha) iNameva NiggaMthaM pAvayaNaM sacaM aNuttaraM, kevaliyaM, paDipuNNaM, saMsuddha, neyAjyaM, sallakattaNaM, siddhimaggaM, muttimaggaM, nijjANamagaM, nivvANamaggaM, avitahamavisaM(diddha' )dhi, savvadukkhapahINamamAM / etthaM ThiyA jIvA sijyaMti, bujbhaMti, mucvaMti, parinivvAti, savvadukkhANamaMta kareMti / - Ava0 a 4 sU 7 pR0 1166 sUya 0 2 / a 7 / sU 11 / pR0 177 " Aho Shrutgyanam"
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-kauza yaha nirgrantha pravacana satya hai, anuttara hai, kevala-advitIya hai, pratipUrNa hai, saMzuddha--- nirdoSa hai, naiyAyika-nyAya se siddha-pramANa se abAdhita hai, mAyAkartana-mAyAdizalya kA nivAraka hai, siddhimArga hai, muktimArga hai, nirvANamArga hai, niryANamArga-punarAgamana se rahita hai, avitatha-vAstavika hai, avisandhi-viccheda rahita hai, sarvaduHkhaprahINa- sakala duHkhoM kA niHzeSa karane vAlA mArga hai| __ aise pravacana meM sthita jova siddha hote haiM, buddha hote haiM, mukta hote haiM, parinirvANa ko prApta karate haiM tathA sarva duHkhoM kA anta karate haiM / '73 6 3 saMvRta anagAra aMtakriyA karatA hai :-- saMbuDe NaM bhaMte ! aNagAre sijjhA (bujjhai, muJcai, parinivvAi) jAva savvadukkhANamaMtaM karei ? haMtA ! sijjhai, jAva aMtaM karei / se keNa?NaM bhaMte ? goyamA ! saMvuDe aNagAre AuyavajAo sattakammapagaDIo dhaNiyabaMdhaNabaddhAo siDhilabaMdhaNabaddhAo pakarei, dIhakAlaTThizyAo hassakAlaTThizyAo pakarei, tivvANubhAvAo maMdANubhAvAo pakarei, bahuppaesagAo appaesagAo pakarecha, AuyaM ca NaM kammaM Na baMdhai, assAyAveyaNijjaM ca NaM kammaM No bhujo bhujjo uvaciNAi, agAiyaM ca NaM aNavadaggaM dIhamaddhaM cAuraMtasaMsArakaMtAraM vIIvayai / se teNa?NaM goyamA ! evaM vuccai-saMvuDe aNagAre sijjhai jAva aMtaM karei / --bhaga0 za 1 / u 1 / pra 58-56 / pR0 386-60 saMvRtta aNagAra siddha hotA hai yAvat sarva duHkhoM kA anta karatA hai kyoMki saMvRtta aNagAra Ayukarma ko chor3a kara gA~Tha rUpa se ba~dhI huI sAta karma-prakRtiyoM ko zithila rUpa se bandhana karatA hai ; dIrghakAlIna sthiti vAlI karmaprakRtiyoM ko alpakAlIna sthiti vAlI karatA hai ; tIvrAnubhAva vAlI ko maMdAnubhAva vAlI karatA hai ; bahu pradezavAlI ko alpa pradezavAlI karatA hai ; Ayukarma ko nahIM bA~dhatA hai ; asAtAvedanIya karma ko bAra-bAra upacaya nahIM karatA hai ; anAdi--anaMta dIrghamArga vAle cAra gati rUpa saMsAra-aTavI ko ullaMgha jAtA hai, isa kAraNa se aisA kahA gayA hai ki saMvRtta aNagAra siddha hotA hai yAvat sarva duHkhoM kA anta karatA hai / 73.64 ejanAdi kriyA nahIM karane vAlA jIva antakriyA karatA hai : jIve NaM bhaMte ! sayA samiyaM no eyai-jAva-no taM taM bhAvaM pariNamai ? haMtA, maMDiyaputtA ! jIve Ne sayA samiyaM-jAva-no pariNamai / "Aho Shrutgyanam"
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 kriyA-koza jAva ca NaM bhaMte ! se jIve no eyai-jAva-no taM taM bhAvaM pariNamai, tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA bhavai ? haMtA, jAva-bhavai / / se keNa?Na-jAva-bhavai ? maMDiyaputtA ! ( maMDiA ! ) jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM no eyai-jAva - no pariNamai, tAvaM ca NaM se jIve no AraMbhai, no sAraMbhai, no samAraMbhai ; no AraMbhe vaTTai, no sAraMbhe vaTTai, no samAraMbhe vaTTA ; aNAraMbhamANe, asAraMbhamANe, asamAraMbhamANe; AraMbhe avaTTamANe, sAraMbhe avaTTamANe, samAraMbhe avaTTamANe bahUNaM pANANaM, bhUyANaM, jIvANaM, sattANaM adukkhavaNayAejAva - apariyAvaNayAe vtttti| xxx se teNa?NaM maMDiyaputtA ! evaM vuzcai-jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM No eyai, jAva-aMte aMtakiriyA bhavai / -bhaga0 za 3 ! u 3 / pra 13-15 | pR0 457 jo jIva sadA samapUrvaka kampana nahIM karatA hai yAvata una-una bhAvoM meM pariNamana nahIM karatA hai vaha jIva antakriyA karatA hai kyoMki jo jIva ejanAdi kriyA nahIM karatA hai, una-una bhAvoM meM pariNamana nahIM karatA hai vaha Arambha-sAraMbha-samArambha nahIM karatA hai, ArambhasArambha-samArambha meM nahIM vartatA hai, ArambhamAna-sArambhamAna-samArambhamAna nahIM hai, ArambhasArambha-samArambha meM vartamAna nahIM hai vaha jIva bahuta prANa-bhUta-jIva-sattvoM ko duHkha-zoka Adi nahIM pahu~cAtA hai ataH usa kampanarahita jIva ko anta samaya meM antakriyA hotI hai / *73.65 akriya jIva usI bhava meM antakriyA karatA hai: jai akiriyA teNeva bhavaggahaNaNaM sijhati-jAva--(bujjhati, muccaMti, pariNivAyaMti savvadukkhANaM ) aMtaM kareMti ? haMtA, (goyamA !) sijhati jAva aMtaM kreNti| . ___ ---bhaga0 za 41 / u 11 pra 18 / pR0 635 jo jIva akriya ho jAtA hai vaha usI bhava meM siddha, buddha, mukta hokara parinirvANa ko prApta karatA hai aura sarva duHkhoM kA anta karatA hai / 73.6.6 terahaveM kriyAsthAna meM vartamAna jIva antakriyA karatA hai : eyaMsi ceva terasame kiriyATThANe vaTTamANA jIvA sijhisu bujhisu muccisu pariNinvAiMsu jAva savvadukkhANaM aMtaM kareMsu vA karaMti vA karissaMti vaa| -sUya0 zru 2 / a 2 / sU 27 / pR0 156 terahaveM kriyAsthAna (aiyopathika kriyAsthAna) meM vartatA huA jIva atIta kAla meM siddha, buddha, mukta hokara parinirvANa ko prApta kiyA hai tathA sarva duHkhoM kA anta kiyA hai, vartamAna kAla meM sarva duHkhoM kA aMta karate haiM tathA bhaviSyat kAla meM sarva duHkhoM kA aMta kreNge| "Aho Shrutgyanam"
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 208 73.67 kevalI aMtakriyA karate haiM : kevalI NaM bhaMte ! maNUse atItaM, aNaMta, sAsayaM samayaM jAva-aMtaM kareMsu ? haMtA, sibhiMsu, jAva-aMtaM kareMsu, ete tinni AlAvagA bhANiyavvA chaumatthassa jahA, navaraM-sismiMsu, sijhati, sijjhissaMti / / se NUpyaM bhaMte ! atItaM, aNaMta, sAsayaM samayaM paDuppaNNaM vA sAsayaM samayaM ; aNAgayaM aNaMtaM vA sAsayaM samayaM je kei aMtakarA vA, aMtimasarIriyA vA, savvadukkhANaM aMta kareMsu vA, kareMti vA, karissaMti vA ; savve te utpannaNANadaMsaNadharA, arahA, jiNA (Ne), kevalI bhavittA, tao pacchA sijhaMti, jAva-taM karissaMti vA? haMtA, goyamA ! atItaM, aNaMtaM, sAsayaM jAva - aMtaM karissaMti vA / __ -bhaga0 za 1 / u 4 / pra 161-62 / pR0 368 bIte hue ananta zAzvata kAla meM kevalI manuSya siddha-buddha-mukta huA hai yAvat sarva duHkhoM kA anta kiyA hai ; vartamAnakAla meM karate haiM tathA bhaviSyat kAla meM kreNge| bote hue ananta zAzvata kAla meM, vartamAna zAzvata kAla meM tathA anaMta zAzvata bhaviSyat kAla meM aMtakaroM ne, carama zarIra vAloM ne sarva duHkhoM kA anta kiyA hai, karate haiM tathA kreNge| ve saba utpanna jJAna-darzanadhArI, arihaMta, jina, kevalI hokara phira siddhabuddha mukta hue haiM yAvat sarva duHkhoM kA anta kreNge| - -- - - 73.10 kevalI jIva aMtakriyA kaise karate haiM : [sayogI kevalI AvazyakatAnusAra samudghAta karake yA binA kiye hI aMtakriyA kI zeSa paryAya manoyoga ke nirodha se prAraMbha karate haiM / ] (ka) ahAuyaM pAlaittA aMtomuhuttaddhAvasesAe joganirohaM karemANe sahumakiriyaM appaDivAIsukkajhANaM jhAyamANe tappaDhamayAe 'maNajogaM niru bhai, maNajogaM nirubhittA vayajogaM niraMbhai, kyajogaM nirubhittA ( kAyajogaM niru bhai, kAyajogaM nilaMbhittA) ANapANanirohaM karei, ANapANanirohaM karittA, IsipaMcahassakkharucAraNadvAe ya NaM aNagAre samucchinnakiriyaM aniyaTTisukkajhANaM jhiyAyamANe veyaNija AuyaM nAma gottaM cattAri kammase jugavaM khavecha / tao orAliya (teya) kammAi ca savvAhiM vippajahaNAhiM viSpaz2ahittA ujjuseDhipatta aphusamANagaI urlDa egasamaeNaM avimgaheNaM tattha gaMtA sAgArovautta sijjhai, bujjhai, muJcai, parinivvAena, savvadukkhANamaMtaM karei / utta0 a 26 / sU 73-74 | pR0 1036 27 "Aho Shrutgyanam"
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza kevalajJAna prApti ke anantara kevalI jIva apane avaziSTa Ayukarma ko bhogatI huA jaba antarmuhUrta kAlapramANa Ayu zeSa raha jAtI hai taba yogoM kA nirodha karate hue sUkSmakriya apratipAtI zukladhyAna dhyAte hue pahale manoyoga kA nirodha karate haiM, manoyoga kA nirodha karake vanayoga kA nirodha karate haiM, vacanayoga kA nirodha karake kAyayoga kA nirodha karate hai, kAyayoga kA nirodha karake zvAsocchavAsa kA nirodha karate haiM / isake bAda pA~ca hrasvAkSara ke uccAraNa karane meM jitanA samaya lage utane samaya meM kevalI aNagAra samucchinna akriya anivRtti zukladhyAna ko dhyAte hue vedanIya, Ayu, nAma, gotra-ina cAra karmoM ko eka sAtha kSaya kara dete haiM / phira audArika, tejasa tathA kArmaNa zarIra ko sarvathA tyAgakara RjuzreNI ko prApta hotA hai aura aspRSTa ( avyAhata ) avigraha, eka samaya Urdhvagati se sAkAropayoga sahita siddhasthAna pAkara siddha, buddha, mukta hotA hai yAvata sarva duHkhoM kA anta karatA hai / (kha) se NaM puvAmeva saNNissa paMciMdiyapajattayassa jahaNNajogissa (jogassa) heTThA asaMkhejaguNaparihINaM paDhamaM maNajogaM niraMbhai, tao (tadA) aNaMtaraM ca NaM bei diyapajjattagassa jahaNNajogissa heTThA asaMkhijjaguNaparihINaM docca (biiya) vaijogaM niru bhai, tao aNaMtaraM ca NaM suhumassa paNagajIvassa apajjattayassa jahajogissa heTThA asaMkhejaguNaparihINaM taJca (taIyaM) kAyajogaM niru bhai, se gaM eeNaM uvAeNaM - paDhama maNajogaM niraMbhai, maNajogaM nilaMbhittA vaGjogaM niraMbhai, vaijogaM niru bhittA kAyajogaM niraMbhai, kAyajogaM niru bhittA joganirohaM karei, joganirohaM karettA ajogayaM (taM) pAuNai, ajogayaM pAuNittA IsIhassapaMcakkharuccAraNaddhAe asaMkhejasamaiyaM aMtomuhuttiyaM selesiM paDivajjai, puvvaraDyaguNaseDhIyaM ca NaM kammaM tIse selesimaddhAe asaMkhejAhiM guNaseDhIhiM asaMkhejje kammakhaMdhe (aNaMte kammaMse) khavayai, khavaittA veyaNija''uNAmagotte icae cattAri kammase jugavaM khavei, jugavaM khavettA orAliyateyAkammagAI savvAhiM vippajahaNAhiM viSpajahai, vippajahittA uju (jju) seDhIpaDivaNNe (No) ( ujjuseDhIparivaNe) aphusamANagaIe ( aphusamANagaI ) egasamaeNaM avigaheNaM uDDU gaMtA sAgArovautte sijjhai bujjhi0| (jAva aMtaM karei) ( tattha siddho bhavai / ) -paNNa0 pa 36 ! sU 2175 / pR0.533 -uva0 sU43 ! pR0 37 samudghAta samApta karake AsanAdi vApasa dene ke bAda sayogI kevalI-pahale jaghanya yoga vAle paryAptasaMjJI paMcendriya ke manoyoga se nIce asaMkhyAta guNahIna manoyoga kA nirodha karatA hai ; isake bAda avilamba-dUsare jaghanya yoga vAle paryApta dvIndriya ke vacana "Aho Shrutgyanam"
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza yoga se nIce asaMkhyAtaguNahIna vacanayoga kA nirodha karatA hai, isake bAda avilamba tIsare-jaghanya yoga vAle aparyApta panakajIva ke kAyayoga se nIce asaMkhyAtaguNahIna kAyayoga kA nirodha karatA hai| isa upAya se athavA isa prakAra vaha pahale, manoyoga kA nirodha karatA hai ; dUsare, manoyoga kA nirodha karake vacanayoga kA nirodha karatA hai ; tIsare, vacanayoga kA nirodha karake kAyayoga kA nirodha karatA hai ; kAyayoga kA nirodha karake yoga kA nirodha karatA hai ; yoga kA nirodha karake ayogitva ko prApta karatA hai ; ayogitva ko prApta karake thor3e kAla meM pA~ca hrasvAkSara ko uccAraNa karane meM jitanA samaya lage utane asaMkhyAta samaya ke antarmuhUrta pramANa samaya meM zailezIva ko prApta hotA hai / tathA pUrva meM jinakI guNazreNI racI gaI hai aise karmoM kA anubhava karatA hai| vaha usa zailezI kAla meM asaMkhyAta guNazreNI dvArA asaMkhyAta (ananta) karma skaMdhoM kA kSaya karatA hai tathA karmaskaMdhoM kA kSaya karake vedanIya, Ayu, nAma tathA gotra-ina cAra karmA zokarmabhedoM kI eka sAtha khapAtA hai / __cAroM karmoM ko eka sAtha khapAkara audArika, taijasa tathA kArmaNa zarIroM ko sarvaprakAra se tyAga detA hai| zarIroM ko tyAga karake RjuzreNI ko prApta karake aspRSTa gati se eka samaya kI avigrahagati dvArA Urdhva meM jAkara sAkAropayoga sahita siddha, buddha, mukta hokara, sarva duHkhoM kA anta karake siddhapada ko prApta karatA hai ! TokA- yoganirodhaM kurvan prathama manoyoga niruNaddhi, taJca paryAptamAtrasaMjJipaJce. ndriyasya prathamasamaye yAvanti manodravyANi yAvanmAtrazca tadvyApAraH tasmAdasaMkhyeyaguNahInaM manoyoga pratisamayaM nirundhAno'saMkhyeyaiH samayaiH sAkalyena niruNaddhi, ukta ca ---"pajjattamettasaNNissa jattiyAI jahaNNajogissa / hoti maNodavvAI tavvAvAro ya jammatto // 1 // tadasaMkhaguNavihINaM samae samae niruMbhamANo so| maNaso sambanirohaM kare asaMkhejjasamaehiM // 2 // " etadevAha--'se NaM bhaMte !' ityAdi, saHadhikRtakevalI yoganirodhaM cikIrSan pUrvameva saMjJinaH paryAptasya jaghanyayoginaH satkasya manoyogasyeti gamyate'dhastAta asaMkhyeyaguNaparihInaM samaye samaye nirundhAno'saMkhyeyaH samayaH sAkalyeneti gamyate prathamaM manoyogaM niruNaddhi, 'tato'naMtaraM ca. 'mityAdi, tasmAt manoyoganirodhAdanantaraM ca zabdo vAkyasamuccaye Namiti vAkyAlakAre dvIndriyasya paryAptasya jaghanyayoginaH satkasya vAgayogasyeti gamyate'dhastAt vAgyogaM asaMkhyeyaguNaparihIna samaye samaye nirandhAno'saMkhyeyaH samayaiH sAkalyeneti gamyate dvitIyaM vAgyogaM niruNaddhi, Aha ca bhASyakRt-"pajjattamittabiMdiya jahaNNavaijoga "Aho Shrutgyanam"
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 kriyA-koza paujavA je u / tadasaMkhaguNavihINaM samaye samaye nirubhaMto ||1|| savvavadajogarohaM saMkhAIehiM kurs samaehi" 'tato'NaMtaraM ca Na' mityAdi, tato vAgyogAdanantaraM ca NaM prAgvat sUkSmasya panakajIvasya aparyAptakasya prathamasamayotpannasyeti bhAvArthaH jadhanyayoginaH - svarvAlpavIryasya panakajIvasya yaH kAyayogastasyAdhastAda saMkhyeyaguNahInaM kAyayogaM samaye samaye niru dhan asaMkhyeyaiH samayaiH samastamapIti gamyate tRtIyaM kAyayogaM niruNaddhi, taM ca kAyayogaM nirundhAnaH sUkSma kriyamapratipAti dhyAnamadhirohati, tatsAmarthyAcca vadanodarAdivivarapUraNena saSkucitadeha tribhAgavarttipradezo bhavati, tathA cAha bhASyakRt -- "tatto ya suhumapaNagassa paDhamasamayoSavaNNassa || jo kira jahaNNajogI tadasaMkhejjaguNahINa mekvekke / samaehiM ruMbhamANo dehatibhAgaM ca mucato // 1 // bhai sa kAyajogaM saMkhAIehiM ceva samaehiM, kAyayoganirodhakAlAntare carame antarmuhUrte vedanIyAditrayasya pratyekaM sthitiH sarvApavartta nayA apavartyAyogyavasthAsamAnA kriyate guNAzreNikramaviracitapradezA xxx ayogatAM ca prApya - ayogatAprAptyabhimukho bhUtvA 'IsiM' ti stokaM kAlaM zaileza pratipadyate iti saMbaMdhaH kiyatA kAlena viziSTAM ityata Aha-hasvapaMcAkSaroccArAyA, kimuktaM bhavati ? - nAtidra taM nAtivilambitaM kintu madhyamena prakAreNa yAvatA kAlena paNanama- ityevaM rUpANi paMcAkSarANi uccAryyante tAvatA kAlena viziSTAmiti, etAvAn kAlaH kiM samayapramANa iti nirUpaNArthamAha-- asaMkhyeyasAmayika - asaMkhyeyasamayapramANAM yaccAsaMkhyeyasamayapramANaM taca jaghanyato'pyantarmuhUrtapramANaM tata eSA'pyantarmuhUrtta pramANeti khyApanAyAha - 'AntarmuhUrtikI zailezI' miti, zIlaM cAritraM taca ha nizcayataH sarvasaMvararUpaM tad grAhyaM tasyaiva sarvottamatvAt, tasyezaH zIlezaH tasya yAvasthA sA zailezI tAM pratipadyate, tadAnIM ca dhyAnaM dhyAyati vyavacchinnakriyamapratipAti, uktaM ca-sIlaM va samAhANaM nicchayao savvasaMvaro so ya / tasseso sIleso selesI hoi tadavatthA ||1|| harasakkharAI majjheNaM jeNa kAleNa paMca bhaNNaMti / acchara selesigato tattiyamitta tao kAlaM ||2||taNurohAraMbhAo kAyara suhumakiriyAniyahiM so | vocchinnakirimappaDivAI selesikAlaMmi ||3|| na kevalaM zailezI pratipadyate pUrvaracitaguNazreNIkaM ca vedanIyAdikaM karma anubhavitumiti zeSaH / xxx / Aha-'tIse selesiaddhAeM' ityAdi, tasyAM zailezyaddhAyAM varttamAno'saMkhyeyAbhirguNazreNIbhiH pUrvanirvarttitAbhiH prApitA ye karmatrayasya pRthak pratisamayamasaMkhyeyAH karmaskaMdhAstAn 'kSapayana' vipAkataH pradezato vA vedanena nirjarayan carame samaye vedanIyamAyurnAmagotramityetAn caturaH'karmA'zAna' karmabhedAn yugapat kSapayati, yugapazca kSapayitvA tato'nantara " Aho Shrutgyanam"
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 213 samaye audArikatajasakArmaNarUpANi trINi zarIrANi 'sadAhiM vippajahaNAhi' iti sarvaviprahAnaiH, sUtre strItvaM prAkRtatvAt, viprajahAti, kimuktaM bhavati ?-yathA prAk dezatastyaktavAn tathA na tyajati, kintu sarvaH prakAraiH parityajatIti, ukta ca -"orAliyAI cayai savvAhiM vippajahaNAhiM jaM bhaNiyaM / nissesa tahA na jahA desaJcAraNa so puvviM // " sAkAropayuktaH san siddhyati niSThitArtho bhavati, sarvA hi labdhayaH sAkAropayogopayuktasya upajAyate nAnAkAropayuktasya, siddhirapyeSA sarvalabdhyuttamA labdhiriti sAkAropayogopayuktasyopajAyate, Aha ca-"savvAo laddhIo jaM saagaarossloglaabhaao| teNeha siddhiladdhI uppajjA taduvauttassa // 1 // ' tadanantaraM tu krameNopayogapravRttiH / tadevaM yathA kevalI siddho bhavati tathA pratipAditamidAnI siddhA yathAsvarUpAstatrAvatiSThante tathA pratipAdayati-"te NaM tattha siddhA bhavaMtI' tyAdi, te-anantaroktakramasambhUtA Namiti vAkyAlaMkAre tatra lokAnte siddhA bhavanti / -paNNa0 pa 36 / sU2175 / TokA sayogI kevalI yoganirodha karatA huA pahale manoyoga kA nirodha karatA hai aura vaha paryAptasaMjJI paMcendriya ke prathama samaya meM jitanA manodravya aura jitanA usakA vyApAra hotA hai usase asaMkhyAta guNa nyUna manoyoga kA prati samaya nirodha karatA huA asaMkhyAta samaya meM sarvathA manoyoga kA nirodha karatA hai| kisI AcArya ne kahA hai--"jaghanya yoga vAle paryApta mAtra saMjJI ke jitane manodravya hote haiM aura jitanA usakA vyApAra hotA hai usase asaMkhyAtaguNa hIna manoyoga kA samaya-samaya meM nirodha karatI huA asaMkhyAta samaya meM manoyoga kA sarvathA nirodha karatA hai|" . samudghAta kiyA huA kevalI jaba yoganirodha karane kI icchA karatA hai to pahale vaha jaghanya yoga vAle paryApta saMjJI ke manoyoga se nIce asaMkhyAta guNahIna manoyoga kA samayasamaya para nirodha karatA huA asaMkhyAta samaya meM prathama manoyoga kA nirodha karatA hai| tatpazcAt manoyoga kA nirodha karake jaghanya yogavAle paryApta dvIndriya ke vacanayoga se nIce asaMkhyAta guNahIna vacanayoga ko samaya-samaya para nirodha karatA huA asaMkhyAta samaya meM sarvathA vacanayoga kA nirodha karatA hai / isa sambandha meM bhASyakAra ne kahA hai--- "paryApta mAtra dvIndriya ke jaghanya vacanayoga kI jo paryAya hai usase asaMkhyAta guNahIna vacanayoga ko samayasamaya para nirodha karatA huA asaMkhyAta samaya meM sakala vacanayoga kA nirodha karatA hai|" vacanayoga kA nirodha karane ke bAda avilamba prathama samaya utpanna hue aparyApta sUkSma panakajIva ke jitanA jaghanya yoga vAlA tathA sabase alpavIrya vAlA sUkSma panakajIva kA "Aho Shrutgyanam"
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 kriyA-koza jitanA. kAyayoga hotA hai usase nIce asaMkhyAta guNahIna kAyayoga ko samaya-samaya para nirodha karatA huA asaMkhyAta samaya meM sarvathA kAyayoga kA nirodha karatA hai / vaha kAyayoga kA nirodha karatA huA sUkSmakriya apratipAtI zukladhyAna ko prApta hotA hai aura usa dhyAna ke sAmarthya se mukha, udarAdi ke khAlI bhAga ko pUraNa karatA huA zarIra ke tIsare bhAga samAna AtmapradezoM ko saMkucita karatA hai aura zarIra ke do tRtIyAMza bhAga meM Atmapradeza ghanarUpa ho jAte haiN| bhASyakAra ne bhI kahA hai..."tatpazcAt utpatti ke prathama samaya meM sUkSma panakajIva ke jo jaghanya kAyayoga hotA hai usase asaMkhyAta guNahIna kAyayoga ko eka-eka samaya meM nirodha karatA huA tathA zarIra ke tRtIyAMza kA tyAga karatA huA asaMkhyAta samaya meM kAyayoga kA nirodha karatA hai|" kAyayoga ke nirodhakAla ke antima antarmuhUrta meM vedanIyAdi tIna karmoM meM se pratyeka karma kI sthiti sarva apavartanAkaraNa ke dvArA ghaTA kara guNazreNI krama dvArA karmapradezoM kI racanA ayogo avasthA ke kAlapramANa ke samAna karatA hai ! xxx / ayogI prApti ke abhimukha hokara thor3e kAla meM zailezItva ko prApta karatA hai / zailezItva kitane kAlapramANa hotA hai ? isake uttara meM sUtrakAra kahate haiM ki pA~ca hrasvAkSara ke uccAraNa karane meM jitanA samaya lagatA hai utane kAlapramANa zailezItva hotA hai / kahane kA tAtparya yaha hai ki nAtizIghra tathA nAtivilamba lekina madhyamagati se 'Ga a Na na ma' ina pA~ca hrasvAkSaroM kA uccAraNa karane meM jitanA samaya lage utanA zailezItva kA kAlapramANa hai / aura yaha samaya bhI sUtrakArAnusAra asaMkhyAta samaya pramANa hai aura isa asaMkhyAta samaya ke pramANa ko jadhanya se antamuharta pramANa kahanA / sUtrakAra ne isakA antarmahUrta pramANa batalAne ke lie hI ( aMtomuhutiyaM selesiM paDivajjai ) arthAt antarmuharta pramANa zailezItva ko prApta karatA hai-aisA kahA hai| zIla-cAritra ko yahA~ nizcayanayamatAnusAra sarvasaMvara rUpa grahaNa karanA kyoM ki yaha sabase uttama hai / aise cAritra kA jo svAmI ho, usakI jo avasthA ho vaha zailezI avasthA / usa avasthA meM vyavacchinna (samucchinna) akriya apratipAti zukladhyAna prApta hotA hai ! kisI AcArya ne kahA hai-"zIla - samAdhi--nizcaya se sarvasaMvara rUpa hotI hai aura usakA Iza zIleza / aura usakI avasthA zailezI avsthaa|"shaileshiitv ko prApta huA jIva jitane kAla meM pA~ca hrasvAkSaroM ko madhyama prakAra se uccAraNa kiyA jA sakatA hai utane kAla taka rahatA hai / kAyayoga ke nirodha ke prArambha se sUkSma kriya anivRttizukladhyAna hotA hai aura zailezIkAla meM vyavacchinnakriya apratipAtI zukladhyAna hotA hai / kevala zailezatva ko nahIM prApta karatA hai parantu pUrva meM racita guNazreNI vAle vedanIyAdi karmoM kA anubhava-vedana bhI prApta karatA hai | xxxxx / "Aho Shrutgyanam"
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 215 kriyA-koza usa zailezIkAla meM vartatA huA pUrva meM racita asaMkhyAta guNazreNI dvArA vedanIyAdi tona karmoM ke alaga-alaga prati samaya asaMkhyAta karmaskaMdhoM ko vipAka se tathA pradeza se vedatA huA, unakI nirjarA karatA huA, zeSa samaya meM vedanIya, Ayu, nAma tathA gotra ina cAra karmoM kA eka sAtha kSaya karatA hai| cAra karmoM kA eka sAtha kSaya karake, tatpazcAta samaya meM audArika-taijasa-kArmaNa--tInoM zarIroM ko sarva prakAra se tyAga karatA hai| sarva prakAra se tyAga karane kA tAtparya yaha hai ki jisa prakAra Age zarIra kA ( janma-maraNa ke cakra meM ) tyAga kiyA jAtA thA vaise nahIM kintu sarva prakAra se parihAra kiyA jAtA hai / kisI AcArya ne kahA bhI hai---"audArikAdi zarIra ko sarva prakAra se tyAga dvArA tyAga karatA hai arthAta niHzeSa rUpa se tyAga karatA hai lekina pUrva meM dezatyAga dvArA tyAga karatA thA vaise nahIM / xxxx v sAkAropayoga vAlA hokara siddha hotA hai, kRtArtha hotA hai--sarva prakAra kI labdhi sAkAropayoga vAle ko hotI hai lekina anAkAra upayoga vAle ko nahIM hotI hai / yaha siddhi bhI jo sarva labdhiyoM meM uttama labdhi hai, sAkAropayoga vAle ko hI hotI hai| kisI AcArya ne kahA hai-"jisa kAraNa se sarva labdhiyA~ sAkAropayoga vAle ko prApta hotI hai usI kAraNa se yaha siddhi-labdhi bhI sAkAropayoga vAle ko utpanna hotI hai| isake bAda kramazaH upayoga kI pravRtti hotI hai-isa prakAra kevalI jIva siddha-buddha-mukta hokara sarva duHkhoM kA aMta karate hai| (ga) (kevalI) gatvA ca agatvA ca samudghAtaM xxx bAdarakAyayogena bAdaramanoyoga niruNaddhi, tato bAdaravAgyogam , tataH sUkSmakAyayogena bAdarakAyayogam ; tenaiva sUkSmamanoyogaM sUkSmavAgyogaM ca ; sUkSmakAyayogaM tu sUkSmakriyamanivartizukladhyAnaM dhyAyan svAvaSTambhenaiva niruNaddhi, anyasyAvaSTambhanIyasya yogAntarasya tadA'sattvAt / taddhyAnasAmarthyAcca vadanodarAdivivarapUraNena saMkucitadehavibhAgavartipradezo bhavati / [tasmiMzca dhyAne vartamAnaH sthitighAtAdibhirAyurvarjAni sarvANyapi bhavopanAhikakarmANi tAvadapavartayati yAvat syogyvsthaacrmsmyH| tasmiMzca caramasamaye sarvANyapi karmANi ayogyavasthAsamasthitikAni jAtAni / navaraM yeSAM karmaNAmayogyavasthAyAmudayAbhAvasteSAM sthiti svarUpaM pratItya samayonAM vidhatte, karmatvamAtrarUpatAM vAzrityAyogyavasthAsamAnAm / tasmiMzca sayogyavasthAcaramasamaye'nyataradvadanIyamaudArika-taijasa-kArmaNazarIrasaMsthAnaSaTaka-prathamasaMhanana- audArikAGgopAMga * varNAdicatuSTayA-'gurulaghu - upaghAta-parAghAta-ucchvAsa-zubhA-'zubhavihAyogati-pratyekasthirA'sthira-zubhA shubh-susvr-duHsvr-nirmaannnaamnaamudyodiirnnvyvcchedH|] "Aho Shrutgyanam"
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 kriyA-kauza tadanantaraM samucchinnakriyamapratipAti zuklaSyAnaM dhyAyan madhyamapratipattyA hrasvapazvAkSarogiraNamAtraM kAlaM zailezIkaraNaM pravizati / tatra zailezaH-- meruH tasyeyaM sthiratAsAmyAvasthA zailezI, yadvA sarvasaMvaraH zIlaM tasya ya IzaH zIleza tasyeyaM yoganirodhAvasthA zailezI, tasyAM karaNaM--pUrvaviracitazailezIsamayasamAnaguNazreNIkasya vedanIyanAmagotrAkhyA'ghAtikarmatritayasyA'saMkhyeyaguNayA zreNyA AyuH zeSasya tu yathAsvarUpasthitayA zreNyA nirjaraNaM zailezIkaraNam / taccAsau praviSTo'yogI sa cAsau kevalI ca ayogikevlii| ayaM ca zailezIkaraNacaramasamayAnantaramucchinnacaturvidhakarmabaMdhanatvAd aSTamRttikAlepalipsA'dhonimagnakramA'panItamRttikAlepajalatalamaryAdordhva gAmitathAvidhA'lAbuvad Urdhva lokAnte gacchati / na parato'pi, matsyasya jalakalpagatyupaSTambhidharmAstikAyA'bhAvAt / sa cordhva gacchan RjuzreNyA yAvatsvAkAzapradezeSvihAvagADhastAvata eva pradezAnUrdhvamapyavagAhamAno vivakSitasamayAJca samayAntaramasaMspRzan gcchti| -karma0 bhA 2 / sU 2 / TIkA -(pariveSTitAMza) karma0 bhA 6 / sU 64 / TIkA karma samIkaraNa karane ke liye samudghAta karake yA binA kiye hI kevalI aMtakriyA kI zeSaparyAya bAdara kAyayoga ke dvArA bAdara manoyoga ke nirodha se prAraMbha karate haiM / tatpazcAt bAdara kAyayoga se bAdara vAgyoga kA nirodha karate haiM; tadanantara sUkSma kAyayoga se bAdara kAyayoga kA nirodha, taba sUkSma kAyayoga se sUkSma manoyoga kA nirodha, taba sUkSma kAyayoga se sUkSma vAgyoga kA nirodha karate haiM / tatpazcAta sUkSmakriya anivRtti zukladhyAna ko svazakti se dhyAte hue sUkSma kAyayoga kA nirodha karate hai| anya kI zakti se yogAntara kA asadbhAva hai arthAt anya kI zakti se yoga kA nirodha nahIM hotA hai| usa dhyAna ke sAmarthya se mukha, udara Adi ke vivara ko pUrNa karate hue Atmapradeza zarIra ke eka tIsare bhAga pramANa saMkucita ho jAte haiM / isa dhyAna meM vartamAna rahate hue kevalI Ayu bAda saba bhavopagrAhika karma kI sthiti, ghAtAdi kA taba taka apavartana karatA rahatA hai, jaba taka sayogo avasthA kA carama samaya nahIM AtA hai| usa sayogI avasthA ke carama samaya meM saba karmoM kI sthiti ayogI avasthA kI sthiti ke barAbara ho jAtI hai| lekina ayogI avasthA meM jina kamoM ke udaya kA abhAva hai una karmoM kA svarUpa jAnane ke lie samaya-kAla kA ullekha hai cU~ki ayogI avasthA meM ayogI ke karmatva mAtra kA kAla eka samAna hai| usa sayogI avasthA ke carama samaya meM do vedanIya karmoM meM se koI eka, audArika, tejasa, kArmaNa zarIra, SaT saMsthAna, prathama saMhanana, audArikAGgopAMga, cAroM varNa, arulaghu, "Aho Shrutgyanam"
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 217 upaghAta, parAghAta, ucchavAsa, zubha-azubha vihAyagati, pratyeka, sthira, asthira, zubha, azubha, susvara, duHsvara, nirmANa nAma-karmoM kA udaya-udIraNA se vyavaccheda ho jAtA hai| tadanantara samucchinnakriya apratipAti zukladhyAna ko dhyAte hue. madhyamagati se pA~ca hrasvAkSara ko uccAraNa karane meM jitanA samaya lagatA hai utane kAlapramANa zailezIkaraNa meM praveza karate haiN| girirAja-meru ke samAna sthiratA vAlI avasthA-zailezI avasthA athavA sarvasaMbara rUpa jisakA zIla ho usakA Iza---zoleza! usakI yaha yoganirodhAvasthA zailezIpana / usakA karaNa zailezIkaraNa / (usa zelezIkaraNa meM vartatA huA) zailezI ke samaya ke samAna pUrva meM racita vedanIya, nAma, gotra-tIna karmoM kI zreNI kA-asaMkhyAta guNazreNI dvArA-zeSa Ayubhya karma kA yathAsvarUpa se-zreNI sthiti se karmaskaMdhoM kI nirjarA-zailezIkaraNa ! vahA~ para praviSTa ayogI hai tathA kevalI hai ataH use ayogI kevalI kahate haiM jisa prakAra ATha miTTI ke lepa se lipAyamAna suMbA pAnI meM nIce jAkara DUba jAtA hai phira kramazaH una lepoM ke alaga ho jAte hI vaha jala ke Upara A jAtA hai usI prakAra zailezIkaraNa ke carama samaya ke anantara cAroM karmoM ke baMdhana se chaTakArA pAne para para ve Urva lokAMta meM gamana karate haiM lekina nIce nahIM Ate haiN| jalakalpa meM gati karane vAle matsya kI taraha dharmAstikAya kI sahAyatA se gati hotI hai parantu Age dharmAstikAya kA abhAva hone se loka ke bAhara gamana nahIM karate haiN| RjuzreNI se Urdhva meM jAkara usane jitane AkAzapradeza ko avagAhita kiyA utane hI AkAzapradeza ko avagAhita kara-vivakSita samaya se anaMtara samaya sparza karake rahatA hai| '73 11 jIva kisase aMtakriyA karatA hai : .1 samyaktva parAkrama se jIva aMtakriyA karatA hai : iha khalu sammattaparakkame 'nAma ajjhayaNe' samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveie jaM sammaM saddahittA pattiyAittA royaittA phAsaittA pAlaittA tIraittA kiTTaittA sohaittA ArAhaittA ANAe aNupAlaittA bahave jIvA sijmaMti, bujjhati, mucaMti, parinivvAyaMti savvadukkhANamaMtaM kareMti / -utta0 a 26 / sU 1 1 pR0 1026 28 "Aho Shrutgyanam"
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 kriyA-koza isa nirgrantha pravacana meM kAzyapagotrI zramaNa bhagavAna mahAvIra ne 'samyaktva parAkrama' nAma kA adhyayana kahA hai, jisapara bhalIbhA~ti zraddhAkara, pratIti kara, ruci rakhakara, jisake viSaya kA sparzakara, smRti meM rakhakara, samagra rUpa se hastagata kara, guru ko paThita pATha kA nivedana kara, guru ke samIpa uccAraNa kI zuddhi kara, sahI artha kA bodha prAptakara aura arhata ko AjJA ke anusAra anupAlana kara bahuta jIva siddha-buddha-mukta hote haiM, parinirvANa ko prApta karate haiM aura sarva duHkhI kA aMta karate hai / '2 vyavadAna se jIva aMtakriyA karatA hai : vodANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? bodANeNaM akiriyaM jaNayai, akiriyAe bhavittA tao pacchA sijjhai, bujjhai, muJcai, parinivvAei, savva dukkhANamaMtaM kare? -utta0 a 26 / sU 26 / pR0 1032 vyavadAna arthAt pUrva saMcita karmoM kA tapa se vinAza karane se jIva akriya hotA hai aura akriya hokara siddha, buddha, mukta hotA hai, parinirvANa ko prApta kara sarva duHkhoM kA anta karatA hai| 3 sarvabhAvapratyAkhyAna se jIva aMtakriyA karatA hai : sambhAvapaJcakkhANaNaM bhaMte ! jIve ki jaNaya ? sabbhAvapaJcakkhANeNaM aNiyaTTi jaNayai / aNiyaTTi paDivanne ya aNagAre cattAri kevalikammaMse khavei, taMjahA-- veyaNijjaM, AuyaM, nAma, goyaM / tao pacchA sijjhai, bujjhai, muccai, parinivAei, sambadukkhANamaMtaM kre| -utta0 a 26 / sU 42 / pR0 1033 sarvabhAva pratyAkhyAna arthAt sarva pravRttiyoM kA parityAga karane se jIva ke anivRtti-zukladhyAna ke caturtha bheda kI prApti hotI hai / anivRtti ko prApta huA aNagAra vedanIya, Ayu, nAma aura gotra ina cAra aghAti karmoM kA kSaya kara detA hai| tadanantara siddha, buddha, mukta hokara parinirvANa ko prApta karatA hai tathA sarva duHkhoM kA aMta karatA hai / '4 kAyasamAdhAraNatA se jIva aMtakriyA karatA hai :-- kAyasamAhAraNayAe NaM bhaMte! jIve kiM jaNaya ? kAyasamAhAraNayAe NaM carittapajjave visohei, carittapajjave visohettA ahakkhAyacarittaM visohei, ahakkhAyacaritaM visohittA cattAri kevalikammaMse khavei, tao pacchA sijjhai. bujjhai, muccai, parinivvAei, savvadukkhANamaMtaM krei| --utta0 a 26 / sU 56 / pR0 1034 kAyasamAdhAraNatA se jIva cAritra-paryAyoM ko vizuddhi karatA hai ; cAritraparyAyoM ko vizuddha karake yathAkhyAtacAritra kI vizuddhi karatA hai; yathAkhyAtacAritra ke vizodhana se "Aho Shrutgyanam"
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 216 cAroM aghAti kamoM kA kSaya karatA hai| tadanantara siddha, buddha, mukta hotA hai, parinirvANa ko prApta karatA hai tathA sarva duHkhoM kA anta karatA hai| .5 cAritrasaMpannatA se jIva aMtakriyA karatA hai :-- carittasaMpannayAe NaM bhaMte ! jIve ki jaNayai ? carittasaMpannayAe NaM selesIbhAvaM jaNayai, selesiM pativanne ya aNagAre cattArikammaMse khavei, tao pacchA sijjhai bujhai, muccaya, parinivvAei, savvadukkhANamaMtaM kre| ---utta0 a 26 / sU 62 / pR0 1035 cAritrasaMpannatA se jIva zailezI bhAva ko prApta karatA hai ; zailezI bhAva ko prApta huA aNagAra cAroM aghAti karmoM kA kSaya karatA hai / tadanantara siddha, buddha, mukta hokara parinirvANa ko prApta karatA hai tathA sarva duHkhoM kA anta karatA hai| '6 yathAkhyAta cAritra se aMtakriyA : -- ahakkhAe--pucchA / goyamA! evaM ahakkhAyasaMjae vi jAva-ahannamaNukoseNaM aNuttaravimANesu uvavajejA, atthegaie sijjhai, jAva- aMtaM karei / - bhaga0 za 25 | u 7 / pra 26 / pR0888 yathAkhyAta saMyatI kitaneka anuttara vimAna meM utpanna hote haiM, kitaneka siddha-buddhamukta hote haiM yAvat sarva duHkhoM kA aMta karate haiM / '7 kevalI-ArAdhanA se aMtakriyA :--- kevaliArAhaNA duvihA pannattA, taM jahA--atakiriyA ceva, kappavimANovavattiyA ceva / --ThANa sthA0 2 / u 4 / sU107 / pR0 201 kevalI ArAdhanA arthAta kevalo-prarUpita dharma kI ArAdhanA / matijJAnI-zrutajJAnIavadhijJAnI-manaHparvavajJAnI-kevalajJAnI saMbaMdhI jo dharmAnuSThAna kriyA-kevalikI kriyA aura isa prakAra kI ArAdhanA ko kevalikI ArAdhanA kahA jAtA hai| phala kI apekSA se kevalikI ArAdhanA do prakAra kI hai-yathA--(1) aMtakriyA kevaliko ArAdhanA-bhava kA aMta karane vAlI kriyA aura isa prakAra kI ArAdhanA ko aMtakriyA kevalikI ArAdhanA kahA jAtA hai / (2) kalpavimAnopapattikA ArAdhanA-- jisa ArAdhanA ke dvArA kalpa-vimAnoM meM upapAta hotA hai vaha kalpavimAnopapattikA ArAdhanA hai ! TIkAkAra kA maMtavya hai ki jJAnAdi kI ArAdhanA zrutakevalI Adi ko hotI hai---- kalpaSimAnopapattikA phala vAlI ArAdhanA anaMtara phala rUpa kahI gaI hai| vastuvRttyA paraMparA phala bhavAntara kriyA ke anusAra hotA hai / "Aho Shrutgyanam"
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza jJAna-darzana- cAritra kI ArAdhanA se antakriyA : ukkosiyaM NaM bhaMte! NANArAhaNaM ArAhettA kahiM bhavaggahaNehiM sijjhai jAva aMta kare ? goyamA ! atthegaie teNeva bhavaggahaNehiM sijjhai jAva aMtaM karei, atthegaie doSaNaM bhavaggahaNeNa sijhara jAva aMtaM karei, atthegaie kappovaesa vA kappAtIyaesu vA vavajjai ; ukkosiyaM NaM bhaMte ! daMsaNArAhaNa ArAddettA kahiM bhavaggahaNehi0 evaM veba ; ukkosiyaM NaM bhaMte ! caritArAhaNaM ArAhetA0 evaM ceva, navaraM atthegaie kappAtIyaesa uvavajjai / majjhimiyaM NaM bhaMte! NANArAhaNaM ArAhettA karahiM bhavaggahaNehi sijjhai jAva aMta karei ? goyamA ! atthegaie docaNaM bhavaggahaNaNaM sijjhai jAva aMtaM karei, taccaM puNa bhavaggahaNaM nAikkamai; majjhimiyaM NaM bhaMte! daMsaNArAhaNaM ArAhettA0 evaM ceva ; evaM majjhimiyaM caritArAhaNaM pi / 220 8 jahanniyannaM bhaMte! NANArAhaNaM ArAhettA karahiM bhavaggahaNehiM sijjhai jAva aMta kare ? goyamA ! atthegaie tacaNaM bhavaggahaNeNaM sijjhai jAva aMtaM karei, satta(a) TThabhavaggahaNAI puNa nAikamai ; evaM daMsaNArAhaNaM pi; evaM carittArAhaNaM pi / - bhaga0 za0 8 / u 10 pra0 8 se 13 / pR0 571 utkRSTa jJAnArAdhanA karane vAlA koI eka jIva uso bhava meM antakriyA karatA hai, koI eka jIva do bhava grahaNa karake antakriyA karatA hai, koI eka jIva kalpopapanna athavA kalpAtIta devaloka meM utpanna hotA hai / utkRSTa darzanArAdhanA karanevAlA koI eka jIva koI eka jIva do bhava grahaNa karake antakriyA karatA hai, kalpAtIta devaloka meM utpanna hotA hai / usI bhava meM antakriyA karatA hai, koI eka jIva kalpopapanna athavA utkRSTa cAritrArAdhanA karanevAlA koI eka jIva usI bhava meM antakriyA karatA hai, koI eka jIva do bhava grahaNa karake antakriyA karatA hai, koI eka jIva kalpAtIta devaloka meM utpanna hotA hai / madhyama jJAnArAdhanA karane vAlA koI eka jIva do bhava grahaNa karake antakriyA karatA hai, lekina koI bhI jIva tIsare bhava kA atikramaNa nahIM karatA hai / madhyama darzanArAdhanA karane vAlA koI eka jIva do bhava grahaNa karake antakriyA karatA hai, lekina koI bhI jIva tIsare bhava kA atikramaNa nahIM karatA hai / madhyama cAritrArAdhanA karane vAlA koI eka jIva do bhava grahaNa karake antakriyA karatA hai lekina koI bhI jIva tIsare bhava kA atikramaNa nahIM karatA hai / " Aho Shrutgyanam"
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 221 jaghanya jJAnArAdhanA karane vAlA koI eka jIva tIna bhava grahaNa karake antakriyA karatA hai lekina koI bhI jIva sAta-ATha bhava kA atikramaNa nahIM karatA hai / jaghanya darzanArAdhanA karanevAlA koI eka jIva tIna bhava grahaNa karake antakriyA karatA hai lekina koI bhI jI va sAta-ATha bhava kA atikramaNa nahIM karatA hai| jaghanya cAritrArAdhanA karanevAlA koI eka jIva tIna bhava grahaNa karake antakriyA karatA hai, lekina koI bhI jIva sAta-ATha bhava kA atikramaNa nahIM karatA hai / .73.12 kauna jIva aMtakriyA nahIM karate haiM :*73.12.1 hiMsA kI prarUpaNA karane vAle jIva :---- tattha NaM je te samaNA mAhaNA evamAikkhaMti jAva parUveti-savve pANA jAva savve sattA hatavyA ajjAveyavA parigheyavvA paritAveyavvA kilAmeyacyA uddveyvvaa| te AgaMtuccheyAe, te AgaMtu-bheyAe jAva te AgaMtu-jAi-jarA maraNa-joNi-jammaNa - saMsAra - puNabhavagambhavAsa - bhavapavaMca-kalaMkalI bhAgiNo bhvissNti| te bahUNaM daMDaNANaM bahUNaM muMDaNANaM tajjaNANaM tAlaNANaM aMdubaMdhaNANaM jAva gholaNANaM mAimaraNANaM piimaraNANaM bhAimaraNANaM bhagiNImaraNANaM bhajjA puttadhUya-suNhAmaraNANaM dAridANaM dohaggANaM appiya-saMvAsANaM piyaviyogANaM bahUNaM dukkha dommaNassANaM AbhAgiNo bhvissNti| aNAiyaM ca NaM aNavayamgaM dIhamaddhaM cAuraMta-saMsArakatAraM bhujo bhujo aNupariyaTTirasaMti / te No sibhirasaMti No bujhiAsaMti jAva No savvadukkhANaM aMtaM karissaMti / / -sUya zru 2 / a 2 / sU 26 / pR0 158-59 ve zramaNa-brAhmaNa jo aisA kahate haiM yAvat prarUpaNA karate haiM ki sarva prANa-bhUta-jIvasattvoM kA hanana karanA cAhie, daNDa se tAr3anA karanI cAhie, dAsavRtti karAnI cAhie. zArIrika-mAnasika pIr3A upajAnI cAhie, kleza aura udvega pahu~cAnA cAhie / bhaviSyatkAla meM ve saba jIva chedana-bhedana ko prApta hoge| jAti, jarA, maraNa, yoni, janma-- saMsAra meM bAra-bAra janma lekara garbha meM Akara bhava-prapaMca meM mahAna pIr3A paayeNge| ve bahuta kaSTa, muNDana, tarjana, tAr3ana, bandhana, ghulana Adi tathA mAtA-pitA, bhAI-bahana, strI-putraputrI-putravadhU ke maraNa kA duHkha sahana kreNge| daridratA, durbhAgya, apriyaprApti, priyaviyoga Adi bahuta duHkha aura mAnasika pIr3A ko sahege, ve isa anAdi-ananta cAtugatika saMsAra rUpI aTavI meM dIrghakAla paryanta bAra-bAra paribhramaNa kreNge| "Aho Shrutgyanam"
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza aisA kahanevAle zramaNa-brAhmaNa siddha-buddha-mukta-parinivRtta nahIM hoge yAvat sarva duHkhoM kA anta nahIM kareMge arthAt antakriyA nahIM kareMge / 222 '73122 prathama bAraha kriyAsthAna meM vartamAna jIva aMtakriyA nahIM karatA :-- iccehiM bArasahi kiriyAThANehiM vaTTamANA jIvA no sijbhisu, no bujhisu, no mubisu, no pariNivvAIsu-- jAva- no savvadukkhANaM aMta kareM vA kareMti vA no karissati vA / - sUya 0 zru 2 / a 2 / sU 27 / pR0 156 ina bAraha arthadaNDa yAvada lobhapratyayika kriyAsthAnoM meM vartamAna jIva atItakAla meM siddha-buddha-mukta-parinivRtta nahIM hue haiM yAvat sarva dukhoM kA vartamAnakAla meM karate haiM na bhaviSyatkAla meM kareMge / anta nahIM kiye haiM / *73123 asaMvRta anagAra aMtakriyA nahIM karatA hai. asaMvuDe NaM bhaMte! aNagAre kiM sijmAi, bujhAi, muccai, parinivvAyara, savvadukkhANaM aMta karei ? goyamA ! No NaTThe samajhe / sekeNaNaM jAva No aMtaM kare ? goyamA ! asaMvuDe aNagAre AuyavajjAo sattakammapagaDIo siDhilabaMdhanabaddhAo dhaNiyabaMdhaNabaddhAo pakarei hassakAlaThizyAo dIhakAlaThiyAo pakarei | maMdANubhAvAo tivvANubhAvAo pakarei, appapaesaggao bahuppaesaggao pakare, AyaM caNaM kammaM siya baMdha siya No baMdha assAyAveyaNijjaM ca NaM kammaM bhujjo bhujjo uvaciNai, aNAiyaM ca NaM aNavadggaM dIhamaddhaM cAuraMtasaMsArakaMtAraM aNupariyaTTai, se teNaM goyamA ! asaMvuDe aNagAre No sijjhai jAva ( No bujjhai No muccara No parinivvAi, savvadukkhANaM ) No ataM karei / -bhaga0 za 1 / u 1 / pra0 56-57 / pR0 386-60 asaMvRta aNagAra siddha-buddha-mukta nahIM hotA hai, parinirvANa ko prApta nahIM karatA hai, sarva duHkhoM kA anta nahIM karatA hai kyoMki asaMvRta aNagAra Ayukarma ko chor3akara zithila baMdhana se bA~dhI huI sAta karmaprakRtiyoM ko gAr3ha rUpa se bA~dhanA prArambha karatA hai; alpakAlIna sthitivAlI karmaprakRtiyoM ko dIrghakAlIna sthiti vAlI karatA hai; maMdAnubhAva vAlI ko totrAnubhAva vAlI karatA hai; alpa pradeza vAlI ko bahu pradeza vAlI karatA hai; AyuSya karma ko kadAcit bA~dhatA hai aura kadAcita nahIM bA~dhatA hai; asAtAvedanIya karma kA bArambAra upArjana karatA hai ; anAdi-ananta dIrgha mArga vAle cAturgatika saMsAra rUpI araNya meM bAra-bAra paryaTana karatA hai / isa kAraNa se asaMvRta aNagAra siddha, buddha, mukta nahIM hotA hai yAvat sarva duHkhoM kA anta nahIM karatA hai / "Aho Shrutgyanam"
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA koza 223 -73.12.4 chadmastha--- avadhijJAnI- paramAvadhijJAnI aMtakriyA nahIM karate haiM :-- chaumatthe NaM bhaMte ! maNusse atItaM, aNataM, sAsayaM samayaM kevaleNaM saMjameNaM, kevaleNaM saMvareNaM, kevaleNaM baMbhaceravAseNaM, kevalAhiM pavayaNamAIhiM sinjhisu, bujhisu jAva--savvadukkhANaM ataM karisu ? goyamA ! jo iNa? sama? / se keNa?NaM bhaMte ! eva vui-taM ceva jAva-aMtaM kareMsu ? goyamA ! je kei akarA vA, aMtimasarIriyA yA savvadukkhANaM aMta kareMsu vA, kareMti vA, karissaMti vA, savve te uppaNNaNANadasaNadharA, arahA, jigA, kevalI bhavittA, tao pacchA sijhati, bujha ti, muccaMti, pariNivvAyaMti, samvadukkhANaM aMtaM kareMsu vA, kareMti vA, karissaMti vA; se teNa?NaM goyamA ! jAva--savvadukkhANaM aMtaM kareMsu; paDuppanne vi evaM ceva, navaraM-'sijmaMti' bhANiyavvaM, aNAgaye vi evaM cetra, navaraM-'sijjhiAsaMti' bhANiyavvaM / jahA chaumattho tahA Ahohio vi, tahA paramAhohio vi; tiNNi tiNi AlAcagA bhANiyavvA / --bhaga0 sh1| u 4 / pra0 156-60 } pR0 368 --bhaga za 5 / u 5 / pra 1 ! pR0 476 -bhaga0 za 7 / u 8 / pra 11 pR0 522 bIte hue ananta zAzvata kAla meM chadmastha manuSya kevala saMyama se, kevala saMvara se, kevala brahmacaryavAsa se aura kevala pravacanamAtA se siddha nahIM huA hai, buddha nahIM huA hai yAvat sarva duHkhoM kA anta karanevAlA nahIM huA hai| kyoMki jo koI jIva karmoM kA anta karane vAle aura caramazarIrI hue hai ve saba utpanna jAna-darzanadhArI, arihanta, jina, kevalI hokara phira siddha-buddha-mukta hue haiM aura nirvANa ko prApta hue haiM tathA samasta duHkhoM kA anta kiye haiM, karate haiM, kreNge| vese kevalI atItakAla meM siddha Adi hue haiM, vartamAna kAla meM siddha Adi hote haiM, bhaviSyat kAla meM siddha, buddha, mukta hoMge yAvat sarva duHkhoM kA anta kreNge| chadamastha manuSya kI taraha avadhijJAnI-paramAvadhijJAnI bhI atItakAla meM siddha, buddha, mukta nahIM hue haiM yAvat sarva duHkhoM kA anta nahIM kiye haiM, vartamAna meM nahIM karate haiM tathA bhaviSyat kAla meM nahIM kreNge| TIkA--iha chadmastho'vadhijJAnarahito'vaseyaH, na punarakevalimAtram / upayukta pATha meM 'chadmastha' zabda se avadhijJAna se rahita jIva ko grahaNa karanA caahie| akevalI mAtra ko chadamastha nahIM samajhanA caahiye| "Aho Shrutgyanam"
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 kriyA-koza ---- '73-125 ejanAdi se sakriya jIva antakriyA nahIM karatA hai jIve NaM bhaMte! sayA samiyaM eyara, veyara, calai, phaMdai, ghaTTai, khubhAi, udIrai, taM taM bhAvaM pariNama ? haMtA, maMDiyaputtA ! jIve NaM sayA samiyaM eyaibhAvaM pariNamatra ! -jAba - taM taM / jAvaM ca NaM bhaMte! se jIve sayA samiyaM- jAba - pariNama, tAvaM ca NaM tassa jIvasa ate atakiriyA bhavai ? No Na sama se kerNa evaM buvai -- jAyaM ca aMtakiriyA Na bhavana ? NaM se jIve sayA samiyaMjAba - ate ; maMDiyaputtA ! jAvaM ca NaM se jIve se jIve AraMbha sAraMbha, samAraMbhai AraMbhamANe, sAraMbhamANe samAraMbhamANe mANe bahUNaM pANANaM, bhUyANaM, jIvANaM, jUrAvaNayAe, tippAvaNayAe, piTTAvaNayAe, maMDiyaputtA ! evaM buccai-jAvaM ca NaM se jIve tAvaM ca NaM tassa jIvassa ate aMtakiriyA Na bhavai / ; sayA samiyaM - jAya- pariNamai, tAvaM ca NaM AraMbhe vaTTai, sAraMbhe vaTTara, samAraMbhe vaTTara ; AraMbhe vaTTamANe, sAraMbhe vaTTamANe, samAraMbha sattANaM dukkhavaNayAe, soyAvaNayAe, pariyAvaNayAe vaTTai, se tejaTTeNaM sayA samiyaM eyai - jAva - pariNamatra, -bhaga0 za 3 / u 3 / pra 10-12 | pR0 456-57 jo jIva sadA samapUrvaka kampana karatA hai, vividha rUpa se kampana karatA hai, calatA hai, spaMdana karatA hai, thor3A calatA hai, kSubdha hotA hai; prabalatApUrvaka preraNa karatA hai tathA una-una bhAvoM meM pariNamana karatA hai vaha jIva antakriyA nahIM karatA hai kyoMki jo jIva ejanAdi kriyA karatA hai, una una bhAvoM meM pariNamana karatA hai vaha jIva Arambha sArambha samArambha karatA hai; Arambha-sArambha samArambha meM varttatA hai / ArambhamANa, sArambhamANa, samArambhamANa hai; Arambha sAraMbha samAraMbha meM vartamAna hai vaha jIva bahuta prANa-bhUta-jIva sattvoM ko duHkha-zoka yAvat paritApa - trAsa pahu~cAtA hai ataH usa ( sakriya ) jIva kI anta meM antakriyA nahIM hotI hai ! '73*126 kevalI samudghAta karatA huA jIva antakriyA nahIM karatA hai se NaM bhaMte! tahA samugvAyagae sijjhai, bujjhai, mucai, parinivvAyara, savvadukkhANaM aMta karei ? goyamA ! no iTTe samaTThe ! se NaM tao paDiniyattara [tao] paDiniyattattA [ihamAgacchara AgacchattA ] tao pacchA maNajogaM pi jujai, baijogaM pi juMjai, kAyajogaM pi jujai / maNajogaM amANe kiM sacamaNajogaM juM jai, mosamaNajogaM juMja, saccAmosamaNajogaM juMja, "Aho Shrutgyanam"
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- kriyA-koza asaJcAmosamaNajoga jujai ? goyamA ! saccamaNajogaM jujai, no mosamaNajogaM jujai, no saccAmosamaNajogaM jujai, asaJcAmosamaNajogaM [ pi] juMjai / vaijogaM juMjamANe kiM saJcavaijogaM jhuMjai, mosavaijogaM jhuMjai, [ kiM] saJcAmosavaijogaM muMjai, asaccAmosavaijogaM jujai ? goyamA ! saJcavaijogaM jhuMjai, no mosavaijogaM jujai, no saccAmosavaijogaM jhuMjai, asaJcAmosavaijogaM pi juji| ____ kAyajogaM muMjamANe Agaccheja vA gacchejja vA ciTThaja vA nisIejja vA tuyaTTeja vA ullaMgheja vA palaMgheja vA [ uvakkhevaNaM vA avakkhevaNaM vA tiriyakkhevaNaM vA karejA ] pADihAriyaM pIDhaphalagasejjAsaMthAragaM pnycppinnejaa|| se gaM tahA sajogI sijhai jAva aMtaM karei ? goyamA ! No iNa? sama? / --paNNa 0 pa 36 / sU. 2174-75 / pR0 532-33 kevalI samudghAta ko karatA huA yA prApta hotA huA jIva usa avasthA meM siddhabuddha mukta nahIM hotA hai, parinirvANa ko prApta nahIM hotA hai tathA sarva duHkhoM kA anta nahIM karatA hai| samudghAta se nivRtta hone ke bAda ve kevalI mana-vacana-kAyayoga kA vyApAra karate haiM, yadi ve manoyoga kA vyApAra karate haiM to ve satyamanoyoga tathA vyavahAra manoyoga kA vyApAra karate haiN| yadi ve vacanayoga kA vyApAra karate hai to ve satyavacanayoga tathA vyavahAra vacanayoga kA vyApAra karate haiN| kAyayoga kA vyApAra karate hue ve Ate haiM, jAte haiM, khar3e hote haiM, AloTana karate haiM, ullaMghana karate hai, pralaMghana karate haiM, pAsa meM rahe hue prAtihArika-pITha-Asana-phalaka, pATTiyA, zayyA tathA saMthArA vApasa dete haiM / ataH yaha kahA jAtA hai ki samudghAta ke bAda ke ukta sayogI avasthA meM jIva siddha-buddha-mukta nahIM hotA hai yAvata sarva duHkhoM kA anta nahIM karatA hai / .73.13 vibhinna jIva aura antakriyA :*73.13.1 kSatriya aura antakriyA : umgA bhogA rAinnA ikkhAgA nAyA koravvA ee NaM assiM dhamme ogAhaMti, assiM dhamme ogAhittA aTTavihaM kammarayamalaM pavAheti, aTThavihakammarayamalaM pavAhittA tao pacchA sijhaMti, jAva-aMtaM kareMti ? . hatA, goyamA ! je ime uggA bhogA saM ceva jAva-aMtaM kareMti, atthegaDyA annayaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavati / -bhaga0 za 20 / u8|pr15| pR0805 26 "Aho Shrutgyanam"
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 kriyA-koza __ kyA ugra, bhoga, rAjanya, ikSvAku, jJAta tathA kaurava kulla ke kSatriya isa nirgrantha dharma meM praveza karate haiM tathA praveza karake ATha prakAra ke rajomala ko dhUnakara tatpazcAt siddha hote haiM yAvat sarva duHkhoM kA anta karate haiM / hA~, una ugra, bhoga Adi kula ke kSatriya meM se kitane hI siddha hote haiM yAvat sarva duHkhoM kA anta karate haiM tathA kitane hI koI eka devaloka meM deva rUpa meM utpanna hote haiM / *73 132 zramaNopAsaka aura antakriyA : samaNovAsae NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA phAsu-esaNijjeNaM asaNa-pANa-khAima sAimeNaM paDilAbhemANe kiM lagabhai ? goyamA ! samaNovAsae NaM tahArUvaM samaNaM vA jAva paDilAbhemANe tahArUvassa samaNassa vA mAhaNassa vA samAhiM upAei, samAhikAraeNaM tameva samAhiM pddilbhi|| samaNovAsae | bhaMte! tahArUvaM samaNaM vA jAva paDilAbhemANe kiM cayai ? goyamA ! jIviyaM cayai, duccayaM cayai, dukkaraM karei, dullaha lahai, bohiM bujjhai, tao panchA sijhar3a, jAva aMtaM karei / -bhaga0 za 7 / 1 / pra08, pR0 506 tathArUpa zramaNa sAdhu ko prAzuka-eSaNIya azana, pAna, khAdima, svAdima AhAra deMtA huA zramaNopAsaka-una zramaNa sAdhu ko samAdhi utpanna karatA hai to svayameva bhI samAdhi ko prApta hotA hai tathA jIvitavya arthAt jIvana-nirvAha ke kAraNabhUta vastuoM kA tyAga karatA hai tathA kaThinatA se tyakta hone vAlI vastuoM kA tyAga karatA hai, durlabha vastu ko prApta karatA hai-bodhi ( samyaktva ) ko prApta karatA hai / tatpazcAt siddha-buddha-mukta hokara yAvat sarva duHkhoM kA anta karatA hai / *73.13'3 aNagAra aura antakriyA :------ (ka) te (se jahAnAmae aNagArA bhagavaMto) NaM eteNaM vihAreNaM viharamANA bahUI vAsAi sAmannapariyAgaM pAuNaMti pAuNaMti bahubahu AbAhaMsi utpannaMsi vA aNupyannaMsi vA bahUI bhattAI paJcakkhaMti, paccakkhAittA bahUI bhattAi aNasaNAe chedeti, aNasaNAe chedittA jassaTThAe kIrai (therakappabhAve jiNakappabhAve ) naggabhAve muMDabhAve aNhANabhAve adaMtavaNage achattae aNovAhaNae bhUmisejA phalagasejA kaTThasejjA kesaloe baMbhaceravAse para-ghara-pavese laddhAvaladdha mANAvamANaNAo hIlaNAo niMdaNAo khisaNAo garahaNAo tajjaNAo tAlaNAo uccAvayA gAma-kaMTagA bAvIsaM parIsahovasaggA ahiyAsijjati tama8 ArAheMti, tama8 ArAhittA caramehiM ussAsa "Aho Shrutgyanam"
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza nissA sehiM anaMta aNuttaraM nivvAghAyaM nirAvaraNaM kasiNaM paDipuNNaM kevala-vara-nANadaMsaNa samupAti, samupADittA tao pacchA sijyaMti, bujyaMti, muJcati, pariNivvAyaMti savvadukkhANaM aMta kareMti / sUrya 0 zru 2 / a 2 | sU 23 | pR0 156 227 zayana isa prakAra sAdhucaryA meM bihAra karate hue ve anagAra bhikSu bahuta varSoM taka zramaNaparyAya ko pAlana kara, rogAdi ke utpanna hone yA na hone para bahu prakAra ke azanAdi kA parityAga karake anazana svIkAra karate haiM tathA bahuta kAla taka anazana kA pAlana karate haiM / isake bAda jisa uddezya ke lie nagna hue, muNDita hue, snAna-dantamaMjana Adi zarIrasaMskAra ko chor3A, chatra tathA pAdukA kA tyAga kiyA, bhUmi, kATha, zilA para kiyA, kezaluMcana kiyA, brahmacarya kA pAlana kiyA, para ghara se bhikSA mAMgI, bhikSA milane, na milane para samatA dhArI, mAna-apamAna - avahelanA - nindA avajJA bhartsanA tarjanA tathA tAr3anA sahI, grAmINa logoM ke U~ca-nIca kaMTaka sama vacana sahe, bAvIsa parISaha ke upasarga Adi sahe tathA samyag jJAna-darzana- cAritra rUpa mokSa mArga kI ArAdhanA kI tathA usa mArga kI ArAdhanA karate hue ve aNagAra bhikSu usa uddezya kI prApti svarUpa antima zvAsa-niHzvAsa meM ananta, anuttara, vyAghAta rahita, nirAvaraNa paripUrNa zreSTha kevalajJAna aura kevaladarzana prApta karate haiM aura phira siddha-buddha-mukta aura parinivRtta hokara sabhI duHkhoM kA karate haiM ! anta (kha) evAmeva maMDiyaputtA ! attattAsaMvuDassa aNagArassa IriyAsamiyarasa - jAva-guttabaMbhayArissa AuttaM gacchamANassa, cimANassa, NisIyamANatsa, tuyaTTamANassa AuttaM vattha- paDiggaha- kaMbala pAyapuMchaNaM geNhamANassa, NikkhivamANassa, jAva - cakra mhaNivAyamapi bemAyA suhumA IriyAvahiyA kiriyA kajjai, sA paDhamasamayabaddhapuTThA, vizyasamayavezyA, taiyasamayaNijariyA, sA baddhA, puTThA, udIriyA, veDyA, NijiNNA, seyakAle akammaM vA vi bhavai / se teNaTTaNaM maMDiyaputtA ! evaM dubai jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM No eyai, jAva- ate aMtakiriyA bhavai / -bhaga0 za 3 / 3 / pra 15 kA aMza / pR0 457-58 jo AtmArthI saMvRta aNagAra IryA bhASA eSaNA AdAnabhaMDa nikSepaNa - uccAra-prasavaNa Adi samitiyoM se samita, manogupti Adi guptiyoM se gupta, brahmacArI, upayogapUrvaka gamana karane vAle, sAvadhAnI pUrvaka Thaharane vAle, sAvadhAnatApUrvaka sone vAle, sAvadhAnatApUrvaka vastra - pAtra - kambala - rajoharaNa Adi ko grahaNa karane vAle yA rakhane vAle haiM unako yAvata akSinimeSa ( A~kha kI palaka TamakArane ) mAtra samaya meM vimAtrApUrvaka vividha mAtrA vAlI yoga mAtra se airyApathikI kiyA lagatI hai / "Aho Shrutgyanam"
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 kriyA-koza . yaha kriyA prathama samaya meM baddha-spRSTa hotI hai, dvitIya samaya meM vedita hotI hai aura tRtIya samaya meM nirjIrNa ho jAtI hai| vaha baddha-spRSTa-udIrita-vedita-nirjarita kriyA usI tIsare samaya meM akarma ho jAtI hai| isa kAraNa se aisA kahA gayA hai ki jaba vaha jIva sadA samapUrvaka nahIM kampatA hai yAvat una-una bhAvoM meM nahIM pariNamatA hai taba maraNa ke samaya vaha jIva antakriyA karatA hai arthAta usakI sakala karma kSaya rUpa antakriyA hotI hai| -(dekho kramAMka 37.4 tathA '67.3) (ga) se NUNaM bhaMte ! kaMkhapadose NaM khINe samaNe NigaMthe aMtakare bhavai ? atimasarIrie vA ? bahumohe vi ya NaM puvviM viharittA, aha pacchA saMvuDe kAlaM karei, tao pacchA sijhai, bujjhai, jAva-aMtaM karei ? hatA, goyamA ! kakhapadose khINe, jAva-ataM kre| --bhaga0 za 1 / u 6 / pra 264 / pR0 411 kyA kAMkSA pradoSa ke kSINa honepara zramaNa 'nirgra'tha antakara aura antimazarIrI hotA hai athavA pUrvAvasthA meM bahu moha vAlA hokara vihAra kare phira saMvara vAlA hokara yadi kAla kare--tatpazcAta kyA siddha-buddha-mukta hotA hai yAvat sarva duHkhoM kA anta karatA hai / hA~ / zramaNa niryatha kaMkSA pradoSa ke naSTa ho jAne para yAvata sarva duHkhoM kA anta karatA hai| '73.13 4 lavasaptama deva kA jIva aura aMtakriyA : asthi NaM bhaMte ! lavasattamA devA lavasattamA devA ? haMtA, asthi / se keNa?NaM bhaMte ! evaM vuccai-'lavasattamA devA' lavasattamA devA ? goyamA ! se jahAnAmae-kei purise taruNe jAva - niuNasippovagae sAlINa vA, vIhINa vA, godhUmANa vA, javANa vA, javajavANa vA, pakkANaM, pariyAtANaM, hariyANaM, hariyakaMDANaM tikkheNaM NavapajjaNaeNaM asiaeNaM paDisAhariyA paDisAhariyA paDisaMkhiviyA paDisaMkhiviyA jAva-iNAmeva iNAmeva tti kaTu sattalavae luejjA, jai NaM goyamA ! tesi devANaM evaiyaM kAlaM Aue paDuppae to gaM te devA teNaM ceva bhavamgahaNeNaM siMjjhatA jAva aMtaM karatA, se teNa?NaM jAva lavasattamA devA lavasattamA devA / -bhaga0 za0 14 / u 7 / pra 11 / pR0 704 lavasaptama anuttaropapAtika-sarvArthasiddhi deva ke pUrva manuSyabhava meM (jahA~ se vaha maraNa pAkara devabhava meM utpanna huA hai ) yadi sAta lava kAlapramANa AyuSya adhika hotA to vaha lavasaptamadeva kA jIva usI bhava meM siddha, buddha, mukta hokara yAvat aMtakriyA krtaa| anta. "Aho Shrutgyanam"
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 226 kiyA karane meM kevala sAta lavakAlapramANa AyuSya kI kamI raha gaI thI ; isalie devaloka meM utpanna honA par3A ataH una devoM ko laksaptamadeva kahA jAtA hai / sAta lavapramANa kAla lagabhaga isa prakAra hotA hai :-koI taruNa puruSa jo yAvat zilpakalA meM nipuNa ho vaha pake hue, jhuke hue, pIle par3e hue, pIlI nAlavAle zAli, zrI hi, gehU~, java yA javAjava ko ekatrita karake, muSTi meM pakar3akara zIghratApUrvaka tIkSNa naI dhAra vAle dA~tI-ha~siyA se kATe to usa kATane kI kriyA meM sAta lavapramANa kAla lagatA hai| *73.13.5 dakSiNArdha bhAratavAsI manuSya aura antakriyA :-- dAhiNabharahe NaM bhaMte ! vAse maNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNate ? goyamA ! te NaM maNuyA bahusaMghayaNA bahusaMThANA bahuuccattapanjavA bahuupajjavA bahUI vAsAI AuM pAleMti pAlittA appegaiyA NirayagAmI appegaDyA tiriyagAmI appegaiyA maNuyagAmI appegaiyA devagAmI appegaiyA sijmaMti, bujjhiti, muccati, pariNivvAyaMti savvadukkhANamaMtaM kareMti / -jambu / vakSa 1 / sU 11 ! pR0 537 dakSiNArdha bharatakSetra ke kitaneka manuSya siddha-buddha-mukta hote hai yAvat sarva duHkhoM kA anta karate haiN| :73.13.6 uttarArdha bhAratavAsI manuSya aura antakriyA :-- uttarabharahe NaM bhaMte ! vAse maNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte ? goyamA ! teNaM maNuyA bahusaMghayaNA jAva appegaiyA sijhati jAva savvadukkhANamaMtaM kareMti / -jambu0 ! vakSa 1 ! sU 16 / pR0 542 uttarArdha bharatakSetra ke kitaneka manuSya siddha-buddha-mukta hote haiM yAvat sarva duHkhoM kA anta karate hai| .73.13.7 bharatakSetra kI vidyAdhara-zreNI ke manuSya aura antakriyA : vijAharaseDhI NaM bhaMte ! maNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte ? goyamA ! te NaM maNuyA bahusaMghayaNA bahusaMThANA bahuuccattapajjavA bahuAupajavA jAva savvadukkhANamaMtaM kareMti / - jambu0 ! vakSa 1 / sU 12 / pR0 536 vidyAdhara zreNI ke kitaneka manuSya siddha-buddha-mukta hote haiM yAvat sarva duHkhoM kA anta karate haiN| "Aho Shrutgyanam"
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 kriyA - koza *73*138 suSama-duHSama kAla meM bhAratavAsI manuSya aura aMtakriyA tIse NaM bhaMte! samAe pacchime tibhAge bharahe vAse maNuyANaM pherisae AyArabhAva paDoyAre hotthA ? goyamA ! tesiM maNuyANaM chavvihe saMghayaNe chavvihe ThANe bahUNi dhaNuyANi uDDU uccatteNaM jahaNNeNaM saMkhijjANi vAsANi ukko seNaM asaMkhijANi vAsANi AuyaM pAlaMti pAlittA appegaiyA NirayagAmI appegaiyA tiriyagAmI appegaiyA massagAmI appegaiyA devagAmI appegazyA sijyaMti jAva sanvadukkhANamaMta kareMti / --jambu / vakSa 2 / sU 27 / pR0 550 suSama- duHSama kAla ke tIsare bhAga meM [avasarpiNI kAla ke tIsare ArA ke tIsare bhAga meM] kitaneka manuSya siddha-buddha-mukta hote haiM yAvat sarva duHkhoM kA anta karate haiM / *73 13.6 duSama- suSama kAla meM bhAratavAsI manuSya aura antakriyA : tIse NaM bhaMte! samAe bharahe vAse maNuyANaM kerisae AyArabhAva paDoyAre pannatte ? goyamA ! tesiM bhaNuyANaM chavvihe saMghayaNe chavihe saMThANe bahUI dhaNU uDDa uccatteNaM jahaNeNaM atomuhuttaM ukkoseNaM pugvakoDI AuyaM pArleti pAlaittA appezyA NirayagAmI jAva devagAmI appegazyA sijyaMti bujyaMti jAva savvadukhataM karoti - jambu / vakSa 2 / sU 34 | 0 556 duHSama- suSama kAla meM kitaneka bhAratavAsI manuSya siddha-buddha-mukta hote haiM yAvat sarva duHkhoM kA anta karate haiM / *73*13.10 duHSama kAla meM bhAratavAsI manuSya aura antakriyA : (ka) tesiM maNUyANaM chavihe saMghayaNe chavihe saMThANe bahuIo rayaNIo uDDa uccateNaM jahaNeNaM atomuhuttaM ukkoseNaM sAiregaM vAsasyaM AuyaM pArleti pAlakattA appegaiyA NirayagAmI jAva savvadukkhANamaMtaM kareMti / -- jambu / vakSa 2 | sU 35 | 10 557 hoM ] duHSama kAla meM bhI siddha kitaneka manuSya [ jo duHSama- suSama kAla meM janme hue buddha-mukta hote haiM yAvat sarvaM duHkhoM kA anta karate haiM / ;-- (kha) [ pulAe NaM bhaMte ] jaha osappiNikAle hojjA 1, susamAkAle hojjA 2, susamadusamAkAle hojjA 4, dUsamAkAle hojnA 5, dUsamadusamAkAle paDucca No susamasusamAkAle hojjA 1, jo susamAkAle "Aho Shrutgyanam" hojjA kiM susamasusamAkAle hojjA 3, dUsamasusamAkAle hojjA 6 ? goyamA ! jamaNaM hojjA 2, susamadusamAkAle
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 231 vA hojjA 3, dUsamasusamAkAle vA hojjA 4, No dUsamAkAle hojjA 5, jo dUsamadUsamAkAle hojjA 6, saMtibhAvaM paDuba No susamasusamAkAle hojjA, jo susamAkAle hojjA, susamadUsamAkAle vA hojjA, dUsamasusamAkAle vA hojjA, dUsamAkAle vA hojjA, No dUsamadUsamAkAle hojjA | -bhaga0 / za 25 / u 6 / pra 52 | pR0 878 (ga) niyaMTho siNAo ya jahA pulAo / -bhaga0 / za 25 / u 6 / pra0 58 / pR0 876 (gha) suhuma saMparAio jahA niyaMTho / evaM ahakkhAo vi / bhaga0 / za 25 | u 7 / pra 27 / pR0 888 (ca) ahavakhAe pucchA / goyamA ! evaM ahakkhAyasaMjae vi jAva - ajahannamaNuko seNaM aNuttara vimANesu uvavajjejjA ; atthegaie sijma, jAva-ateM kare / - - bhaga0 za 25 / u 7 / pra 26 / pR0 duHSamakAla meM aMtakriyA karane vAle manuSya duHSama- suSama kAla meM janme hue hote hai kyoMki duHSamakAla meM janme hue manuSyoM ko yathAkhyAtacAritra nahIM AtA hai / kintu duHSamasuSamakAla meM janme hue manuSya usa kAla meM yA duHSamakAla meM pratrajita hokara yathAkhyAtacAritra prApta kara sakate haiM / yathAkhyAtacAritra ko prApta kiye binA koI bhI jIva siddhabuddha-mukta nahIM hotA hai yAvat sarva duHkhoM kA aMta nahIM karatA hai / ataH duHSamakAla meM janme hue manuSya siddha-buddha-mukta nahIM hote haiM yAvat sarva duHkhoM kA aMta nahIM kara sakate haiM / '73.13 11 AcArya upAdhyAya kitane bhava meM antakriyA karate haiM : Ayariya uvajjhAe NaM bhaMte! savisayaMsi gaNaM agilAe saMgiNhamANe, agilAe uvagiNhamANe karahiM bhavaggahaNehiM sijjhara jAva aMtaM karei ? goyamA ! atthe teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhai, atthegaie docceNa bhavaggahaNeNaM sijmara, taca puNNa bhavaggahaNaM NAikkamai / - bhaga0 za 5 / u 6 / pra 17 / pR0 482 TIkA - dvitIyaH, tRtIyazca bhavo manuSyabhavo devabhavA'ntarito dRzyaH, cAritravato'nantaro devabhava eva bhavati, na ca tatra siddhirasti iti / athavA sUtra tathA artha ke aglAna bhAva se sahAyatA apane viSaya meM arthAt AdhAkarmAdi AcAra ke viSaya meM viSaya meM ziSya varga ko aglAna bhAva se svIkAra karane vAle, karane vAle AcArya aura upAdhyAya kitane hI usI bhava meM siddha bhava meM siddha hote haiM kintu tIsare bhava grahaNa kI koI bhI atikramaNa nahIM karate haiM arthAt tIsare bhava meM avazya siddha hote haiM yAvat sarva duHkhoM kA aMta karate haiM / hote haiM, kitane hI dUsare " Aho Shrutgyanam"
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 kriyA-koza dUsarA tathA tIsarA manaSyabhava devabhava ke antarAla vAlA jAnanA arthAta dUsare manuSyabhava ke pahale bhI devabhava hotA hai tathA tIsare manuSyabhava ke pahale bhI devabhava hotA hai kyoMki cAritravAlA vyakti anantara bhava meM devaloka meM hI jAte haiM vahA~ siddhi nahIM ho sktii| "73.13.12 ekAnta paNDita : antakriyA goyamA! egaMtapaMDiyassa NaM maNasassa kevalaM evaM do gaIo paNNAyaMti, taMjahA-atakiriyA ceva, kappovavattiyA ceva / -bhaga0 za1 / u pra 261 / pR0 408 ekAnta paNDita manuSya - sAdhu kI do gatiyA~ kahIM gaI haiM, yathA-antakriyA aura klpoppttikaa| *73.13.13 bhavasiddhika jIva aura kitane bhava meM antakiyA : saMtegaiyA bhavasiddhiyA je jIvA, te egeNaM bhavaggahaNaNaM sijhissaMti bujhisaMti muJcissaMti parinivvAissaMti sacadukkhANamaMtaM karissati / --sama0 sama 1 1 sU1 / pR0 317 atthegaiyA bhavasiddhiyA jIvA je dohiM bhavaggahaNehi sinjhissaMti bujhisaMti muccissaMti parinivvAissaMti savvadukkhANamaMtaM karissaMti / --sama0 sama 2 / pR0 317-18 saMtegaiyA bhavasiddhiyA jIvA je tihiM bhavaggahaNehiM simjhirasaMti bujhissaMti muccissaMti parinivvAissaMti savvadukkhANamaMtaM krissNti| -sama0 sama 3 / pR0 318 atthegaiyA bhavasiddhiyA jIvA je cauhiM bhavaragahaNehi sijjhissaMti jAva savvadukkhANaM aMtaM karissaMti / -sama0 sama 4] pR0 316 saMtegaDyA bhavasiddhiyA jIvA je paMcahiM bhavaggahaNehiM sijhissaMti jAva aMtaM krissNti| -sama0 sama 5 / pR 320 saMtegajhyA bhavasiddhiyA jIvA je chahiM bhavaggahaNehiM sinjhissaMti jAva savvadukkhANamaMtaM krissNti| -sama0 sama 6 / pR0 320 . saMtegaiyA bhavasiddhiyA jIvA jeNaM sattahiM bhavaggahaNehi sinmiAsaMti jAva savvadukkhANamaMtaM karissaMti ! -sama sama 7 ! pR0 321 saMtegaiyA bhavasiddhiyA jIvA je aTTahiM bhavamgahaNehiM sijjhirasaMti bujhissaMti Ava aMtaM krissNti| --sama0 sama 8 / pR0 322 "Aho Shrutgyanam"
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 233 saMtegaiyA bhavasiddhiyA jIvA je navahiM bhavaggahaNehi sinjhissaMti jAva savvadukkhANamaMtaM karissaMti / -----sama0 sama6 / pR0 323 saMtegaiyA bhavasiddhiyA jIvA je dasahiM bhavaggahaNehiM sijjhirasaMti bujhissaMti muccissaMti parinivvAissaMti savvadukkhANamaMtaM karissaMti / -sama0 sama 10 / pR0 324 saMtegaiyA bhavasiddhiyA jIvA je ekkArasahiM bhavaggaNehiM sijjhissaMti bujhisaMti muccissaMti parinivvAissaMti savvadukkhANamaMtaM karissaMti / --sama0 sama 11 / pR. 325 saMtegajhyA bhavasiddhiyA jIvA je bArasahiM bhavaggahaNehiM sijjhissaMti bujhissaMti muccissaMti parinivvAissaMti savvadukkhANamaMtaM karissaMti / -~-sama0 sama 12 pR. 326 saMtegaiyA bhavasiddhiyA jIvA je terasahiM bhavaggahaNehi sijjhissaMti bujjhissaMti muccirasaMti parinivvAissaMti savvadukkhANamaMtaM krissNti| --sama0 sama 13 / pR0 327 saMtegaiyA bhavasiddhiyA jIvA je cauddasahi bhavaggahaNehi simjhissaMti bujhisaMti muccissaMti parinivvAissaMti savvadukkhANamaMtaM karissaMti / -- sama0 sama 14 / pR0 328 - saMtegaDyA bhavasiddhiyA jIvA je pannarasahiM bhavaggahaNehi sinjhissaMti bujhirasaMti muccirasaMti parinivvAissaMti savvadukkhANamaMtaM karissaMti / -sama0 sama 15! pR0 326 saMtegaiyA bhavasiddhiyA jIvA je solasahiM bhavaggahaNehiM sijjhissaMti bujhissaMti muJcissaMti parinivvAissaMti savvadukkhANamaMtaM karissaMti / --sama0 sama 16 / pR0 330 saMtegaiyA bhavasiddhiyA jIvA je sattarasahiM bhavaggahaNehiM sijjhirasaMti bujhisaMti muccissaMti parinivvAissaMti savadukkhANamaMtaM karissaMti / -sama0 sama 17 1 pR0 331 - saMtegaiyA bhavasiddhiyA ( jIvA ) je aTThArasahiM bhavaggahaNehi sijjhirasaMti bujjhitsaMti muccissaMti parinivvAissaMti savvadukkhANamaMtaM karissaMti / --sama0 sama 18 / pR0 332 "Aho Shrutgyanam"
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 234 kriyA-koza saMtegaiyA bhavasiddhiyA jIvA je egUNavIsAe bhavamgahaNehiM sinjhissaMti bujhissaMti muccirasaMti parinivvAisaMti savvadukkhANamaMtaM karissaMti / --sama0 sama 16 / pR0 333 saMtegaiyA bhavasiddhiyA jIvA je vIsAe bhavaggahaNehiM sinjhissaMti bujjhissaMti muccissaMti parinivAissaMti savvadukkhANamaMtaM karissaMti / ----sama0 sama 20 / pR0 334 saMtegaiyA bhavasiddhiyA jIvA je ekavIsAe bhavaggahaNehiM sijjhirasaMti bujjhiAsaMti muccissaMti parinivvAissaMti savvadukkhANamaMtaM karissaMti / --sama0 sama 21 / pR0 335 saMtegaiyA bhavasiddhiyA jIvA je bAvIsaM bhavaggahaNehi simjhirasaMti bujjhisaMti muccissaMti parinivvAissaMti savvadukkhANamaMtaM karissaMti / --sama0 sama 22 / pR0 336 saMtegaiyA bhavasiddhiyA jIvA je tevIsAe bhavamgahaNehi sibhissaMti bujhissaMti muJcissaMti parinivAissaMti savvadukkhANamaMtaM karissaMti / -sama0 sama 23 / pR. 336 saMtegaiyA bhavasiddhiyA jIvA je cavIsAe bhavaggahaNehiM sijjhirasaMti bujjhirasaMti muccissaMti parinivAissaMti savvadukkhANamaMtaM karissaMti / ---sama0 sama 24 ! pR0 337 saMtegaDyA bhavasiddhiyA jIvA je paNavIsAe bhavaggaNehiM sijjhissaMti bujjhissaMti muzcissaMti parinivvAissaMti savvadukkhANamaMtaM karissaMti / -samadeg sama 25 / pR0 338 saMtegaiyA bhavasiddhiyA jIvA je chavvIsehiM bhavaggaNehiM sijjhissaMti bujhisati muzcissa ti parinivvAissati savvadukkhANamaMtaM karissaM ti ! ---samadeg sama 26 / pR0 338-36 saMtegaiyA bhavasiddhiyA jIvA je sattAvIsAe bhavaggaNehiM sijjhimsaMti bujhissaMti muccirasaMti parinivvAissaMti savvadukkhANamaMta karissaMti / ___-~sama0 sama 27 / pR0 336 saMtegaDyA bhavasiddhiyA jIvA je aTThAvIsAe bhavaggahaNehiM sijjhissaMti bujhissaMti muJcissaMti parinivvAissaMti savvadukkhANamaMtaM karissati / -sama0 sama 28 / pR0 340 "Aho Shrutgyanam
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza saMtegaiyA bhavasiddhiyA jIvA je egUNatIsa bhavaggaNehiM sijjhirasaMti bujhiAmati muJcitsaMti parinivvAisaMti savvadukkhANamaMtaM karissati / -sama0 sama 26 / pR0 341 sategaiyA bhavasiddhiyA jIvA je tIsAe bhavamgahaNehi sijjhissaMti bujhismaMti muzcissaMti parinivvAissa ti savvadukkhANamaMtaM karissati ! -sama0 sama 30 1 pR0 343 saMtegaDyA bhavasiddhiyA jIvA je ekkatIsehiM bhavaggaNehiM sibhissaMti bujhissaMti muccissaMti parinivvAirasaMti savvadukkhANamaMtaM karissaMti / sama sama 31 / pR0 344 saMtegaiyA bhavasiddhiyA jIvA je battIsAe bhavaggaNehiM sijjhissaMti bujhissaMti muccissaMti parinivvAissaMti savvadukkhANamaMtaM karissaMti / --sama0 sama 32 1 pR0 345 sategaiyA bhavasiddhiyA jIvA je tettIsaM bhavaggahaNehi sijjhirasaMti bujhissaMti muccissaMti parinivvAissaMti savvadukkhANamaMtaM karissaMti / --sama0 sama 33 / pR0 345 kaI eka bhavasiddhika jIva eka punarbhava grahaNa karake siddha hote haiM, buddha hote haiM, mukta hote haiM, nirvANa ko prApta hote haiM, sarva duHkhoM kA anta karate haiN| kaI eka bhavasiddhika jIva do punarbhava, sona punarbhava, cAra punarbhava, pA~ca punarbhava, chaH punarbhava, sAta yAvat tettIsa punarbhava grahaNa karake siddha-buddha mukta hote haiM, nirvANa ko prApta hote haiM tathA sarva duHkhoM kA anta karate haiM ! / yadyapi pATha 33 bhava taka punarbhava grahaNa karake mukta hone ke haiM lekina aise bhI bhavasiddhika jIva hone cAhie jo saMkhyAta punarbhava, asaMkhyAta punarbhava tathA ananta punarbhava grahaNa karake siddha-buddha-mukta hote haiM nirvANa ko prApta hote haiM, tathA sarva duHkhoM kA anta karate haiN| *73.15 antakriyA aura aMtakara kA jJAna :---- *73.15.1 chadmastha aMtakriyA karane vAle ko nahIM jAnatA hai : (ka) dasa ThANAI chaumatthe savvabhAveNaM na jANaina pAsai, taMjahA-1 dhammatthikAyaM, 2 adhammatthikAyaM, 3 AgAsasthikAyaM, 4 jIvaM asarIrapaDibaddhaM, 5 paramANu- . "Aho Shrutgyanam"
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza poggalaM, 6 saha, 7 gaMdhaM, 8 vAyaM, 6 ayaM jiNe bhavissai vA Na vA bhavissai, 10 ayaM savvadukkhANaM aMtaM karessai vA na vA karessai / -bhaga0 sh08|u 2 / pra0 16 / pR0 540 (kha) dasa ThANAI chaumatthe NaM savvabhAveNaM Na jANai Na pAsai, taMjahAdhammatthikAyaM jAva vAyaM ayaM jiNe bhavissai vA Na vA bhavissai ayaM savvadukkhANamaMtaM karessai vA Na vA karessai / -~-ThANa0 sthA 10 / sU 754 ! pR0 310 chadmastha jIva dharmAstikAyAdi daza boloM ko sarvabhAva se ( sAkSAta-pratyakSa rUpa se ) nahIM jAnatA hai, nahIM dekhatA hai| koI jIva aMtakriyA karegA yA nahIM karegA--aisA sarvabhAva se chamastha jIva nahIM jAnatA hai, nahIM dekhatA hai / (ga) tahA NaM chaumatthe vi aMtakaraM vA aMtimasarIriyaM vA jANai pAsai ? goyamA ! No iNa? sama? socA jANai pAsai ; pamANao vA / -bhaga0 za 5 / u pra 22 / pR0 477 chadamastha manuSya kevalI kI taraha aMtakara jIva ko aMtimazarorI jIva ko nahIM jAnatA hai, nahIM dekhatA hai, para kisI se sunakara athavA pramANa dvArA aMtakara jova aura aMtimazarIrI jIva ko jAnatA hai---dekhatA hai / .73.15.2 kevalI kA antakriyA aura antakara ko jAnanA aura dekhanA : (ka) eyANi ceva uppaNNaNANadaMsaNadhare ( arahA jANai pAsai) jAva ayaM savvadukkhANamaMtaM karessai vA Na vA karessai / -ThANa sthA* 10 / sU 754 / pR0 310 (kha) eyANi ceva uppannanANadasaNadhare arahA jiNe kevalI savvabhAveNaM jANai pAsai, taMjahA-dhammatthikAyaM, jAva karessai vA na vA pharessai / -bhaga0 sh8| u 2 / pra 16 / pR0 540 utpanna jJAna-darzana ke dhAraka arihaMta--jina-kevalI koI jIva antakriyA karegA yA nahIM karegA-aisA sarvabhAva se jAnate haiM, dekhate haiM / (ga) kevalI gaM bhaMte ! aMtakaraM vA aMtimasarIriyaM vA jANai pAsai ? hatA, goyamA ! jANai pAsai / jahA NaM bhaMte ! kevalI aMtakaraM vA aMtimasarIriyaM vA jANai pAsaha tahA NaM chaumatthe vi aMtakaraM vA aMtimasarIriyaM vA jANai pAsai ? goyamA! jo iNa? samaThe, socA jANai, pAsai ; pamANao vA / ----bhaga0 za 5 / u 4 ! pra 21,22 / pR0 477 "Aho Shrutgyanam"
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 237 kevalI antakara-antakriyA karane vAle jIva ko tathA antimazarIro jIva kousI bhava meM antakriyA karane vAle jIva ko jAnate haiM-dekhate haiM ! 73.15.3 arihaMta-jina kevalI kA antakriyA karane ke pahale jIva tathA ajIva ko jAnanA - dekhanA :--- tesiM ca sAsayaMsi logaMsi heTThA vicchinnaMsi jAva uppiM uDamuIgAgArasaMThiyaMsi uppannanANadaMsaNadhare arahA jiNe kevalI jIve vi jANai pAsai ajIve vi jANai pAsai tao pacchA sijhai jAva aMtaM karecha / -bhaga0 za 7 / u 1 / pra0 4 / pR0 508-6 - usa nIce meM vistIrNa yAvat Upara meM UrdhvamRdaMga ke AkAravAle zAzvataloka meM utpanna jJAna-darzana ke dhAraka arihaMta-jina-kevalI jIva ko jAnate haiM aura dekhate haiM tathA ajIva ko bhI jAnate haiM aura dekhate haiM ; usake pazcAt ve siddha-buddha-mukta hote haiM yAvata sarva duHkhoM kA anta karate haiN| 73.16 antakriyA meM hone vAle sakala karmakSaya ko samajhAne ke dRSTAMta : se jahA nAmae kei purise sukkaM taNahatthayaM jAya-teyaMsi pakkhivejjA, se nUnaM maMDiyaputtA ! se sukke taNahatthae jAyateyaMsi pakkhitte samANe khippAmeva masamasAvijjai ? haMtA, masamasAvijjai / se jahA nAmae kei purise tattasi ayakavallaMsi udayabiMdu pakvivejA, se nUnaM maMDiyaputtA! se udayabiMdu tattasi ayakavallaMsi pakkhitta samANe khippAmeva viddhaMsamAgacchai ? haMtA, viddhaMsamAgaccha3 / se jahA nAmae harae siyA puNNe, puNNAppamANe, volaTTamANe, vosaTTamANe, samabharaghaDattAe ciTThai ? haMtA, ciTThai / ahe NaM kei purise taMsi hariyaMsi egaM mahaM NAva sayAsavaM, sayacchidaM ogAhejA, se nUnaM maMDiyaputtA ! sA NAvA tehi AsavadArehiM ApUremANI ApUremANI, puNNA, puNNappamANA, volaTTamANA, vosaTTamANA, samabharaghaDattAe ciThThacha / hatA, citttti| "Aho Shrutgyanam"
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza ahe ke purise tIse nAvAe savtrao samaMtA AsavadArAhiM pichei, pihittA nAvA -- umsicaNaraNaM udayaM uhiMsacijjA, se nUnaM maMDiyaputtA ! sA nAvA taMsi udayaMsi ussi cijjaMsi samANaMsi khippAmeva uDDhaM uddAi ? haMtA, uddAi ! - bhaga0 za 3 / 3 / pra 15 kA aMza / pR0 457 akriya -- kaMpana nahIM karane vAle jIva ke sakalakarmakSaya-rUpA - antakriyA hotI -usa jIva ke sakala karmoM kA kSaya kisa prakAra hotA hai-usako tIna udAharaNa se ukta pATha meM samajhAyA gayA hai / 238 yadi koI vyakti sUkhe ghAsa ke pUle ko agni meM DAle to vaha sUkhe ghAsa kA pUlA agni meM DAlate hI turanta jala jAtA hai / yadi koI vyakti jala kI bU~da ko tape hue tave yA lohe kI kar3AhI para DAle to vaha jala kI bU~da tave para DAlate hI turanta naSTa ho jAtI hai / koI eka sarovara- -jo pAnI se paripUrNa ho, pUrNa bharA huA hai, labAlaba bharA huA ho, bar3hate hue pAnI ke kAraNa usase pAnI chalaka rahA ho, pAnI se bhare hue ghar3e ke samAna vaha sarvatra pAnI se bharA ho, usa sarovara meM yadi koI vyakti, saikar3oM choTe chidroM vAlI tathA saikar3oM bar3e chidroMvAlI eka bar3I naukA ko DAle to vaha pAnI se labAlaba bhara jAtI hai, usase pAnI chalakane lagatA hai, tathA pAnI se bhare hue ghar3e kI taraha pAnI se bhara jAtI hai / aura yadi koI vyakti, usa nAva ke samasta chidroM ko banda kara de tathA nAva meM bhare hue pAnI ko ulIca de to vaha nAva turanta pAnI ke Upara A jAtI hai / isI prakAra yadi koI vyakti ejanAdi kriyA na kare to usake sakala karma agni meM nikSipta ghAsa ke pUle tathA tapta kar3AhI meM nikSipta jala bU~da kI taraha turanta naSTa ho jAte haiM / tathA jaise naukA ke chidra banda ho jAne tathA bharA huA pAnI ulIca dene se naukA Upara uTha jAtI hai usI prakAra karmoM kA Agamana banda hone se aura Aye hue karmoM ke naSTa hone se akriya -- kampana-rahita jIva kA karmoM se chuTakArA ho jAtA hai tathA usa jIva kI antakriyA hotI hai / *73'17 bhagavAn mahAvIra ke kitane ziSyoM ne aMtakriyA kI : te NaM kAleNaM, te NaM samaeNaM mahAsukkAo kapAo, mahAsaggAo mahAvimANAo do devA mahiDDiyA, jAva-mahANubhAgA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM pAu bhUA ; taeNaM te devA samaNaM bhagavaM mahAvIraM maNasA ceva vaMdati NamaMsaMti ; mANasA caiva imaM eyArUvaM vAgaraNaM pucchati "Aho Shrutgyanam"
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 236 kai bhaMte ! devANuppiyANaM, aMtevAsisayAI sijjhihiMti, jAva-aMtaM karehiMti ? tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre tehiM devehi bhaNasA puDhe tesiM devANaM maNasA ceva imaM eyArUvaM vAgaraNaM vAgarei, evaM khalu devANuppiyA ! mama satta aMtevAsisayAI sijjhihiMti, jAva aMtaM krehiNti| -bhaga0 5 / u 4 / pre 15 / pR0 476 ___ mahAzukra devaloka meM, mahAsarga mahA vimAnavAsI mahARddhivAle yAvat mahAbhAgyazAlI do deva zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa prAdurbhUta hue tathA unhoMne mana hI mana se bhagavAna mahAvIra ko vaMdanA-namaskAra karake mana se hI prazna pUchA ki he bhagavan ! Apake kitane satta zidhya siddha-buddha-mukta hoMge yAvata sarva duHkhoM kA anta kreNge| zramaNa bhagavAna mahAvIra ne una devoM ko mana dvArA hI uttara diyA ki he devAnupriyo ! mere sAta sau ziSya siddha-buddha-mukta hoge yAvat sarva duHkhoM kA anta kreNge| TIkA-(pra 14 para ) 'aMtakare ceva' ti bhavacchedakaraH sa ca dUratarabhave'pi syAd ata Aha-'aMtimasarIrie ceva' tti caramazarIra ityarthaH / 74 sadanuSThAna kriyA kA upadeza *74.1 duvihaM. samizca mehAvI, kiriymkvaaymnnelisNnnaannii| AyANasoyamativAyasoyaM jogaM ca savvaso NaccA / / -AyA0 zru 1 ! a6 / u 1 / gA 16 / pR0 26 TokA-dve vidhe prakArAvasyeti dvividhaM kiM tatkarma tacceryApratyayaM sAMparAyikaJca tadvividhamapi sametya jJAtvA medhAvI sarvabhAvajJaH kriyAM saMyamAnuSThAnarUpA kamrmocchetrImanITazImananyasadRzImAkhyAtavAn kiMbhUto jJAnI kevalajJAnavAnityarthaH kiM vA paramAkhyAtavAniti darzayati ! AdIyate karmAnenetyAdAnaM duHpraNihitamindriya mAdAnazca srotazca AdAnasrotastajjJAtvA tathAtipAtasrotazcopalakSaNArthatvAdasya mRSAvAdAdikamapi jJAtvA tathAyogazca manovAkAyalakSaNaM duHpraNihitaM sarvazaH savaH prakAraiH karmabaMdhAyeti jJAtvA srotakriyA saMyamalakSaNAmAkhyAtavAniti saMbaMdhaH / do prakAra ke karmoM ko arthAt aiApathika tathA sAMparAyika karmoM ko jAnakara ---sarvabhAva ko jAnane vAle medhAvI ne saMyamAnuSThAna rUpa karmoM kA chedana karane vAlI anupama kriyA kA upadeza diyA hai / AdAnasrota, atipAtasrota aura yogoM ko sarva prakAra se karmabandhana kA srota-Asrava jAnakara kevalajJAnI ne saMyamAnuSThAna (sadanuSThAna ) kriyA kA upadeza diyA hai| "Aho Shrutgyanam"
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 kriyA - koza 742 kiriyaM ca royae dhIre, akiriyaM parivajae / - utta0 a 18 / gA 33 / pR0 1007 TIkA - (lakSmIvallabha) dhIraH akSobhyaH kriyAM jIvasya vidyamAnatAM jIvasattAM rocayati svayaM svasmai abhilaSayati tathA parasmai api abhilaSayatItyarthaH athavA kriyAM samyak anuSThAnarUpAM pratikramaNaprati lekhanarUpAM mokSamArgaH sAdhanabhUtAM jJAnasahitAM kriyAM rocayati / dhIra puruSa kriyA meM ruci rakhe aura akriyA kA parityAga kare | darzana, jJAna, cAritra, tapa, vinaya, satya, samiti aura gupti Adi kriyAoM meM ruci rakhe athavA kriyAvAda -- jIvAjIvAdi astivAda meM ruci rakhe ; akriyA arthAt kAyiko Adi duSkriyA kA parityAga kare athavA nAstivAda kA parityAga kare / -743 No kAhie hojja saMjae, NaccA dhammaM aNuttaraM, pAsaNie Na ya saMpasArae / kayakirie Na yAtri mAmae // -- sUya zru 1 | a 2 / u 2 / gA 28 / pR0 107 TIkA - [ 'kayakirie' zabda para ] kRtA svabhyastA kriyA saMyamAnuSThAnarUpA yena sa kRtakriyastathAbhUtazca / anuttara--lokottara dharma ko jAnakara saMyati--saMyamAnuSThAna kriyA ko karatA rahe / saMyamAnuSThAna kriyA meM jo kRta abhyasta hotA hai vaha 'kayakirie' arthAt kRtakriya hotA hai / 8 jIva aura kriyA 811 jIva kI sakriyatA / akriyatA jIvANaM bhaMte! kiM sakiriyA akiriyA ? goyamA ! jIvA sakiriyA vi akiriyA vi| se keNaTTaNaM bhaMte ! evaM vuzcai - 'jIvA sakiriyA vi akariyA vi ?" goyamA ! jIvA duvihA pannattA, taM jahA saMsArasamAvaNNagA ya asaMsArasamAvaNNagA ya / tattha NaM je te asaMsArasamAvaNNagA te NaM siddhA, siddhANaM akiriyA / tattha NaM je te saMsArasamAvaNNagA te dubihA pannattA, taM jahA - selesipaDivaNNagA ya asele sipaDivaNNagA ya / tattha NaM je te selesipaDivaNNagA te NaM akiriyA, -- tattha NaM je te aselesipaDivaNNagA te NaM sakiriyA -- se e teNaTTeNaM evaM vuccai -' - 'jIvA sakiriyA vi akiriyA vi' / -paNyA0 pa 22 / sU 1573 | pR0 476 : "Aho Shrutgyanam"
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 241 jIva sakriya bhI hote haiM, akriya bhI hote haiM / kyoMki jIva do prakAra ke hote hai-saMsArasamApanna aura asaMsArasamApanna / asaMsArasamApanna jIva siddha hote haiM aura ve akriya hote haiM / saMsArasamApanna jIva do prakAra ke hote haiM --- zailezIpratipanna tathA azailezI pratipanna / jo jIva zailezI pratipanna hote hai ve akriya hote haiN| jo jIva azailezIpratipanna hote haiM ve sakriya hote haiM / prajJApanA TIkAkAra ke anusAra jo jova zailezItva ko prApta hue haiM, ve sUkSma tathA bAdara kAyayoga, vacanayoga, tathA manoyoga kA nirodha kara lete haiM ataH unheM akriya kahA gayA hai / zailezI - pratipanna jIva ke airyApathika tathA ejanAdi kriyA kA bhI abhAva ho jAtA ataH ve saba prakAra kI parispaMdanAtmaka kriyAoM se rahita ho jAte haiM / unakI kAyA kA svaprayoga se kisI prakAra kA parispaMdana nahIM hotA hai, paraprayoga se parispaMdana sambhava hai / 812 daNDaka ke jIva kI sakriyatA aura akriyatA :--- jIve maNUse ya akirie vuzcai, sesA akiriyA na vuccati / . - paNNa0 pa 22 / sU 1604 | pR0 481 TIkA - jIvapade manuSyapade cAkriyA ityapi vaktavyaM, viratipratipattau vyutsRSTa. tvena tannimitta kriyAyA asaMbhavAt zeSA akriyA nocyante, viratyabhAvataH svazarIrasya bhavAntaragatasyAvyutsRSTatvenAvazyaM kriyAsaMbhavAt / jIva sakriya bhI hote haiM, akriya bhI hote haiN| manuSya sakriya bhI hote haiM, akriya bhI hote haiM / daNDaka ke avazeSa jIva sakriya hote haiM, akriya nahIM hote hai / uparyukta vivecana kAyikI Adi paMca kriyAoM se hone vAlI hiMsA kI apekSA jIva anya jIva ke prati kitanA sakriya akriya hotA hai - isa sambandha meM hai| jIva pada meM koI eka manuSya isa apekSA se akriya hai kyoMki virati kI prApti meM zarIra kA vyutsarga hone ke kAraNa zarIra nimittaka kriyA asambhava hai / daNDaka ke bAkI ke jIva akriya nahIM hote haiM kyoMki unake virati kA abhAva hotA hai tathA bhavAntara ke zarIra kA vyutsarga nahIM hone ke kAraNa unake kriyA avazya sambhava hai / 31 813 utpala Adi vanaspatikAyika jIva kI sakriyatA - akriyatA : ( uppale NaM bhaMte! egapattara ) te NaM bhaMte! jIvA kiM sakiriyA akiriyA ? | goyamA ! no akiriyA, sakirie vA sakiriyA vA / SHIR -- bhaga0 za 11 / u 1 / pra 22 | pR0 623 " Aho Shrutgyanam"
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza sAlue NaM bhaMte ! egapattae XXX uppaludde sagavattavvayA aparisesA bhANiyavvA jAva anaMtakhutto Xxx palAse NaM bhaMte! egapattae XXX uppaludde saga-vattavvayA - aparisesA bhANiyavvA xxx 1 egapattae xxx evaM jahA - palAsudda sae tahA bhANi yavve xxx ! nAlie NaM bhaMte! egapattara xxx evaM kuMbhiuha sagavantabvayA niravasesaM ( sA ) bhANiyavvA xxx 242 kuMbhie NaM bhaMte! paume NaM bhaMte ! egapattae xxx evaM uppaludde sagavattavvayA niravasesA bhANi yambA xxx 1 kannie NaM bhaMte ! egapattae xxx evaM caiva niravasesaM bhANiyadhvaM xxx ! naliNe NaM bhaMte! egapattae xxx evaM ceva niravasesaM jAya anaMtakhutto / - bhaga0 za 11 / u 2 se 8 | pR0 625 ekapatrIya utpala jIva sakriya hotA hai, akriya nahIM, tathA sakriya hote haiM, akriya nahIM / isI prakAra ekapatrI zAlUka, ekapatrI palAsa, ekapatrI kumbhaka, ekapAtrI nAlika, ekapatrI padma, ekapatrI karNikA tathA ekapatrI nalina vanaspatikAyika jIva sakriya hote haiM, akriya nahIM hote haiM / -82 jIva aura AraMbhikI kriyApaMcaka (ka) neraiyANaM bhaMte ! kai kiriyAo pannattAo ? goyamA ! paMca kiriyAo pannattAo, taMjahA- AraMbhiyA jAva micchAdaMsaNavattiyA / evaM jAva vemANiyANaM / - paNNa0 pa 22 / sU 16277 0 482-83 (kha) paMca kiriyAo pannattAo, taMjahA- AraMbhiyA jAva micchAIsaNabattiyA nerazyANaM paMca kiriyA niraMtaraM jAva vaimANiyANaM / -- ThANa0 sthA 5 / u 2 / sU 416 / pR0 262 ArambhikI, pArigrahikI, mAyApratyayikI, apratyAkhyAnakriyA, mithyAdarzanapratyayikI --- pA~coM kriyAe~ nArakI se lekara yAvata vaimAnika devoM taka sabhI daNDakoM meM pAI jAtI haiM / " Aho Shrutgyanam"
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza * 83 jIva aura kAyikI kriyApaMcaka : (ka) neraiyA NaM bhaMte ! kai kiriyAo pannattAo ? goyamA ! paMca kiriyAo pannattAo, taMjahA - kAiyA jAva pANAzvAyakiriyA | evaM jAva vaimANiyANaM / --paNNa0 pa 22 / sU 1606 | pR0 461 (kha) karaNaM bhaMte! AyojiyAo kiriyAo paNNattAo ? goyamA ! paMca AyojiyAo kiriyAo pannattAo, taMjahA - kAiyA jAva pANAzvAyakiriyA, evaM neraiyANaM jAva vaimANiyANaM / -- paNNa0 pa 22 / sU 1617 pR0 442 (ga) paMca kiriyAo pannattAo, taMjahA kAiyA, ahigaraNiyA, pAosiyA, pAriyAvaNiyA, pANAzvAyakiriyA, neraiyANaM paMca evaM ceva ( evaM ) niraMtaraM jAva vaimANiyANaM / - ThANa0 sthA 5 / u 2 / sU 416 / pR0 262 kAyikI, adhikaraNikI, prAdveSikI, pAritApanikI, prANAtipAtikI - pA~coM kriyAe~ nArakI se lekara vaimAnika devoM taka sabhI daMDakoM meM pAI jAtI hai / -- 243 84 jIva aura pApasthAna kriyA :-- haMtA goyamA ! goyamA ! chasu asthi. NaM bhaMte! jIvANaM pANAivAeNaM kiriyA kajjai ? atthi / kamhi NaM bhaMte ? jIvANaM pANAvAeNaM kiriyA kajjai jIvanikAe / atthi NaM bhaMte ! neraiyANaM pANAivAeNaM kiriyA kajjai ? goyamA ! evaM caiva / evaM jAva niraMtaraM vemANiyANaM / asthi NaM bhaMte! jIvANaM musAvAeNaM kiriyA kajjara ? haMtA ! asthi / kamhi NaM bhaMte! jIvANaM musAvAraNaM kiriyA kajjA ? goyamA ! savvadavvesu, evaM niraMtaraM neraiyANaM jAva vemANiyANaM / asthi NaM bhaMte! jIvANaM adinnAdANeNaM kiriyA kajjai ? haMtA ! atthi | kamhi NaM bhaMte ! jIvANaM adinnAdANeNaM kiriyA kajjara ? goyamA ! gahaNadhAraNija su davve, evaM neraiyANaM niraMtaraM jAva vaimANiyANaM / asthi NaM bhaMte! jIvANaM mehuNeNaM kiriyA kajjai ? haMtA ! atthi / kamhi NaM bhaMte / jIvANa mehuNeNaM kiriyA kajjai ? goyamA ! rUvesu vA rUvasahagaesu vA davvesu, evaM neraiyANaM niraMtaraM jAva vaimANiyANaM / asthi NaM bhaMte ! jIvANaM parimANaM kiriyA kajjai ? haMtA ! asthi / kamhi "Aho Shrutgyanam"
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza NaM bhaMte ! jIvANaM pariggaheNaM kiriyA kajai ? goyamA ! savvadevvasu, evaM neraiyANaM jAva vemaanniyaannN| evaM koheNaM, mANeNaM, mAyAe, lobheNaM, pejjeNaM, doseNaM, kalaheNaM, abbhakkhANaNaM, pesunneNaM, paraparivAeNaM, araharaIe, mAyAmoseNaM, micchAdasaNasalleNaM / savvesu jIvaneraiyabhedesu bhANiyanvaM niraMtaraM jAva vemANiyANaM ti, evaM aTThArasa ete dNddgaa| -paNNa 0 pa 22 / sU 1574-80 / pR0 476 jIva prANAtipAta ke dvArA chaH jIvanikAyoM meM hI kriyA karate haiN| isI prakAra nArakI se lekara niraMtara yAvat vaimAnika taka ke jIva prANAtipAtikI kiyA karate haiM / jIva saba dravyoM ke viSaya meM mRSAvAda ke dvArA kriyA karate haiN| isI prakAra nArakI se lekara niraMtara yAvata vaimAnika taka ke jIva mRSAvAdakriyA karate haiN| jIva grahaNIya aura dhAraNIya dravyoM ke viSaya meM adattAdAna ke dvArA kriyA karate haiN| nArakI se lekara niraMtara yAvat vaimAnika taka ke jIva isI prakAra adattAdAnakriyA karate haiN| jIva, rUpa (citra, lepa, kASThAdi kI mUrti ) ke viSaya meM athavA rUpI dravyoM ke sahagamana se---yathA strI Adi ke sahagamana se maithuna ke dvArA kriyA karate haiN| nArako se lekara niraMtara yAvat vaimAnika taka ke jIva isI prakAra maithuna kriyA karate haiN| jIva saba dravyoM ke viSaya meM parigraha ke dvArA kiyA karate haiM ! nArakI se lekara niraMtara yAvata vaimAnika taka ke jIva isI prakAra pArigrAhikI kriyA karate haiN| jIva isI prakAra saba dravyoM ke viSaya meM krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, dveSa, kalaha, abhyAkhyAna, paizunya, paraparivAda, arati-rati, mAyAmRSAvAda aura mithyAdarzanazalya ke dvArA kriyA karate haiM / nArakI se lekara niraMtara yAvata vaimAnika deva taka ke jIva isI prakAra saba dravyoM ke viSaya meM krodha yAvat mithyAdarzanazalya dvArA kriyA karate haiM / aThAraha pApasthAna ke 18 daNDaka jIva-nArakI bheda se yAvata vaimAnika taka kahane caahie| .85 jIva aura aipithikI kriyA :--- __TokA-tatra IriyAvahiya' tti IraNamIryA-gamanaM tadviziSTaH panthA IryApathastatra bhavA aiApathikI, vyutpattimAtramidaM, pravRttinimittaM tu yatkevalayogapratyayamupazAntamohAditrayasya sAtavedanIyakarmatayA ajIvasya pudgalarAzebhavanaM sA aipithikI kriyA, iha jIvavyApAre'dhyajIvapradhAnatvavivakSayA'jIvakriyeyamuktA / --ThANasthA 2 / u 1 / sU60 / TIkA "Aho Shrutgyanam"
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 245 airyApathikI kriyA manuSya ke atirikta anya kisI daMDaka ke jIvoM meM nahIM hotI hai| manuSya meM bhI upazAMtamoha, kSINamoha, sayogI kevalI-ina tIna guNasthAnavI jIvoM meM hI hotI hai| ayogI kevalI guNasthAna meM bhI nahIM hotI hai| - - - - .86 mahAyugma jIva aura sakriyatA-akriyatA :--- [jaba eka daMDaka ke aneka jIva eka sAtha utpanna hote haiM aura vaha saMkhyA bar3I hotI hai to usa saMkhyA ko mahAyugma rAzi kahate haiN| mahAyugma rAzi ke kRtayugmakRtayugmAdi solaha bheda hote haiM / mahAyugma ke solaha bheda rAzi (saMkhyA) tathA apahAra samaya kI apekSA se kiye gaye haiM / jisa rAzi meM pratisamaya cAra-cAra ghaTAte-ghaTAte zeSa meM cAra bAkI rahe tathA ghaTAne ke samayoM meM se bhI cAra-cAra ghaTAte-ghaTAte cAra bAkI rahe vaha kRtayugma kRtayugmarAzi kahalAtI hai kyoMki ghaTAne vAle dravya tathA samaya kI apekSA donoM rIti se kRtayugma rUpa hai / solaha kI saMkhyA jaghanya kRtayugma-kRtayugmarAzi rUpa hai| usameM se pratisamaya cAra ghaTAte-ghaTAte zeSa meM cAra bacate hai tathA ghaTAne ke samaya bhI cAra hote haiM athavA unnIsa kI saMkhyA meM prati samaya cAra ghaTAte-ghaTAte zeSa meM tIna zeSa rahate haiM tathA ghaTAne ke samaya cAra lagate haiN| ataH 16 kI saMkhyA jaghanya kRtayugmanyoja kahalAtI hai / isI prakAra anya bheda jAna lene caahie| yahA~ para mahAyugmarAzi ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, asaMjJI paMcendriya, saMjJI paMcendriya-chaH prakAra ke jIvoM kA "kahA~ se upapAta" Adi tetIsa padoM se vivecana kiyA gayA hai tathA vistRta vivecana kRtayugma-kRtayugma ekendriya pada meM hai, avazeSa mahAyugma padoM meM isakI bhulAvaNa hai tathA jahA~ bhinnatA hai vahA~ bhinnatA batalAI gaI hai / sthAnasthAna para utpala uddezaka ( bhaga0 za 11 / u 1) kI bhalAvaNa hai| hamane yahA~ para aThAraveM pada "sakriya-akriya" kI apekSA pAThoM kA saMkalana kiyA hai / ] '86.1 mahAyugma ekendriya jIva :--. tesi NaM (kaDajummakaDajummaegidiyA ) bhaMte ! jIvANaM sarIrA kaivaNNAjahA uppaluddesae savattha pucchA ( jIvA kiM sakiriyA, akiriyA ?) goyamA ! jahA uppaluddesae xxx sakiriyA, no akiriyA { xxx i (pra 10) "Aho Shrutgyanam"
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 kriyA-koza evaM eesa solasasu mahAjummesu ekko gamao / ( pra 16 ) -bhaga0 za 35 | u 1 / pra 10, 16 / 50 626-27 evaM ee ( NaM kameNaM) ekArasa uddesagA ! --bhaga0 za 35 / za 1 ! u 11 / kRtayugmakRtayagma ekendriya jIva sakriya hote haiM, akriya nahIM hote haiM / solaha mahAyarama ekendriya joba sakriya hote haiM, akriya nahIM hote haiN| isI prakAra ( 2 ) prathama samaya, (3) aprathama samaya, (4) carama samaya, (5) acarama samaya, (6) prathama prathama samaya, (7) prathama - aprathama samaya, (8) prathama carama samaya, (6) prathamaacarama samaya, (10) carama - carama samaya, (11) carama - acarama samaya kRtayugmakRtayugma ityAdi solaha mahAyugmoM ke ekendriya jIva sakriya hote haiM, akriya nahIM hote haiM / isI prakAra salezI mahAyugma ekendriya jIva bhI sakriya hote haiM, akriya nahIM hote haiM / isI prakAra bhavasiddhika mahAyugma ekendriya jIva bhI sakriya hote haiM, akriya nahIM hote hai / isI prakAra salezI bhavasiddhika mahAyugma ekendriya jIva bhI sakriya hote haiM, akriya nahIM hote haiM / isI prakAra abhavasiddhika mahAyugma ekendriya jIva tathA salezI abhavasiddhika mahAyugma ekendriya jIva sakriya hote haiM, akriya nahIM hote haiM (dekhie- bhaga0 za 35 sampUrNa ) / 6 / pR0 626 isI prakAra 862 mahAyugma dvIndriya jIva : mahAyugma dvIndriya jIva bhI mahAyugma ekendriya jIva kI taraha sakriya hote haiM, akriya nahIM hote haiM / mahAyugma ekendriya jIva kI taraha mahAyugma dvIndriya jIva ke bhI bAraha zataka tathA pratyeka zataka meM gyAraha uddezaka kahane cAhie tathA sabhI meM sakriya hote haiM, akriya nahIM hote haiM--aisA kahanA cAhie / xxx evaM ee vi jahA ergidiyamahAjummesu ekkArasa udde sagA taheva bhANi - yavvA / xxx xxx evaM eyANi bArasa beha diyamahAjummasayANi bhavaMti / "Aho Shrutgyanam" --bhaga0 za 36 / pR0 630-31
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 863 mahAyugma trIndriya jIva : mahAyugma trIndriya jIva bhI mahAyugma dvIndriya jIva kI taraha sakriya hote haiM, akriya nahIM hote haiM / mahAyugma dvIndriya jIva kI taraha mahAyugma trIndriya jIva ke bhI bAraha zataka tathA pratyeka zataka ke gyAraha uddezaka kahane cAhie tathA sabhI meM sakriya hote haiM, akriya nahIM hote haiM - aisA kahanA cAhie / xxx evaM ter3a die vi bArasa sayA kAyavvA beI diyasayasarisA / 247 864 mahAyugma caturindriya jIva :-- mahAyugma caturindraya jIva bhI mahAyugma dvIndriya jIva kI taraha sakriya hote haiM, akriya nahIM hote haiM / mahAyugma dvIndriya jIva kI taraha mahAyugma caturindriya jIva ke bhI bAraha zataka tathA pratyeka zataka ke gyAraha uddezaka kahane cAhie tathA sabhI meM sakriya hote haiM, akriya nahIM hote haiM--aisA kahanA cAhie / xxx caridiehiM vi evaM ceva bArasa sayA kAyavvA / xxx / sesaM jahA as diyA | - bhaga0 za 38 / pR0 631 866 mahAyugma saMjJI paMcendriya jIva 865 mahAyugma asaMjJI paMcendriya jIva : asaMjJI paMcendriya jIva bhI mahAyugma dvIndriya jIva kI taraha sakriya hote haiM, akriya nahIM hote haiM / mahAyugma dvIndriya jIva kI taraha mahAyugma asaMjJI paMcendriya jIva ke bAraha zataka tathA pratyeka zataka ke gyAraha uddezaka kahane cAhie tathA sabhI meM sakriya hote haiM, akriya nahIM hote hai-aisA kahanA cAhie / jahA bediyANaM tava asannisu vi bArasa sayA kAyavvA xxx / sesa jahA ber3a diyA | -bhaga0 za 36 | pR0 631 : bhaga0 za 37 1 0 631 "Aho Shrutgyanam" kaDajummakaDajummasannipaMcidiyANaM bhaMte ! xxx sakiriyA, no akiriyA / xxx evaM solasasu vi jummesu bhANiyavvA jAva anaMtakhutto / xxx evaM ettha vi ekkArasa udde sagA taheva xxx -- bhaga0 za 40 / za 1 / u 1 / pra 1,2,5,6 | pR0 631-32
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza mahAyugma saMjJI paMcendriya jIva makriya hote haiM, akriya nahIM hote hai / mahAyugma saMjJI paMcendriya jIva ke ikkIsa zataka tathA pratyeka zataka meM gyAraha uddezaka kahane caahie| tathA sabhI meM sakriya hote haiM, akriya nahIM hote haiM--aisA kahanA cAhie / mahAyugma saMjJI paMcendriya meM bAraha guNasthAna taka ke jIvoM kA hI samAveza hotA hai - yaha khyAla rakhanA cAhie / 248 mahAyugma saMjJI paMcendriya ke ikkIsa zataka isa prakAra hote haiM audhika mahAyugma saMjJI paMcendriya kA eka zataka tathA kRSNalezI yAvat zuklalezI audhika mahAyugma saMjJI paMcendriya ke chaH zataka moTa sAta zataka / isI prakAra bhavasiddhika mahAyugma saMjJI paMcendriya ke sAta zataka tathA abhavasiddhika mahAyugma saMjJI paMcendriya ke sAta zataka - moTa ikkIsa zataka hote haiM ( dekhiye bhagavatI za0 40 saMpUrNa ) / 87 rAziyugma jIva aura sakriyatA - akriyatA :-- [ jaba eka daMDaka ke aneka jIva eka sAtha utpanna hote haiM to usa saMkhyA ko rAziyugma kahate haiN| rAziyugma saMkhyA cAra prakAra kI hotI hai yathA-- (1) kRtayugma, (2) vyoja, (3) dvAparayugma tathA (4) kalyoja / jisa saMkhyA meM cAra kA bhAga dene se cAra bace vaha kRtayugma saMkhyA kahalAtI hai, yadi tIna bacce to vaha vyoja saMkhyA kahalAtI hai, yadi do bacce to vaha dvApara saMkhyA kahalAtI hai, yadi eka bace to vaha kalyoja saMkhyA kahalAtI hai| rAziyugma saMkhyA se daMDaka ke sabhI jIvoM kA vivecana hai aura yaha vivecana " kahA~ se upapAta" Adi 13 boloM se kiyA gayA hai / ina meM se 13 veM bola meM jIva kI sakriyatAakriyatAkA prazna hai usa bola saMbaMdhI pAThoM kA saMkalana yahA~ para kiyA gayA hai / ] *871 rAziyugma kRtayugma jIva -- (rAsI jummakaDajummaneraiyA NaM bhaMte!) jai AyaajasaM uvajIvaMti kiM salessA alessA ? goyamA ! salessA, no alessaa| jai salessA kiM sakiriyA akiriyA ? goyamA ! sakiriyA, no akiriyA / jai sakiriyA teNeva bhavaggaNeNa sijmaMti, jAva aMtaM kareMti ? no iNaTThe sabhaTThe / ( pra 11, 12, 13 ) rAsI jummakaDajumma asurakumArA NaM bhaMte ! kao uvavajjati ? jaheba neraiyA tava niravasesaM / evaM jAva paMcidiyatirikkhajoNiyA / ( pra 14 ) ( maNussA ) jai AyajasaM uvajIvaMti kiM salessA alessA ? goyamA ! salessA vi alessA vi / jai alessA kiM sakiriyA, akiriyA ? goyamA ! no "Aho Shrutgyanam"
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 246 sakiriyA, akiriyaa| jai akiriyA teNeva bhavaggahaNaNaM simaMti, jAva aMta kareMti ? haMtA sijhati, jAva aMtaM karati / jai salessA ki sakiriyA, akiriyA, goyamA ! sakiriyA, no akiriyaa| jai sakiriyA teNeva bhavaggaNaNaM simaMti, jAva aMtaM kareMti ? goyamA ! atthegacyA teNeva bhavamgahaNaNaM sijhati jAva aMtaM kareMti, atthegaiyA no teNeva bhavaggahaNaNaM sijmati jAva aMtaM kreNti| jai AyaajasaM evajIvaMti kiM salessA, alessA ? goyamA ! salessA, no alessA / jai salessA ki sakiriyA, akiriyA ? goyamA ! sakiriyA, no akiriyA / jai sakiriyA teNeva bhavaggahaNaNaM sijhati, jAva aMtaM kareMti ? no iNaDhe sama? / (pra16 se 23) vANamaMtara-joisiya-vemANiyA jahA neraiyA / -bhaga* za 41 / u 1 / pra 11 se 23 / pR0 635-36 rAziyugma meM jo kRtayugmarAzi nArakI Atma-asaMyama kA Azraya lekara jIte hai ve salezI hote haiM, asalezI nahIM hote haiM tathA ve salezI nArakI sakriya hote haiM, akriya nahIM hote haiN| ve sakriya nArakI usI bhava meM siddha nahIM hote hai yAvat sarva duHkhoM kA anta nahIM karate haiN| kRtayugma rAzi asurakumAroM ke viSaya meM jaisA nArakI ke viSaya meM kahA vasA hI niravazeSa khnaa| isI prakAra yAvat tirya ca paMcendriya taka samajhanA / jo kRtayugma rAzi rUpa manuSya AtmasaMyama kA Azraya lekara jIte haiM ve salezI bhI hote haiM, alezI bhI hote haiN| yadi ve alezI hote haiM to ve sakriya nahIM haiM, akriya hote haiM tathA ve akriya manuSya usI bhava meM siddha hote haiM yAvat sarva duHkhoM kA anta karate haiN| yadi ve salezI hote hai to ve sakriya haiM, akriya nahIM hote haiM tathA una sakriya jIvoM meM kitane hI usI bhava meM siddha hote haiM yAvat sarva duHkhoM kA anta karate haiM tathA kitane hI uso bhava meM siddha nahIM hote haiM yAvat sarva duHkhoM kA anta nahIM karate haiN| jo kRtayugmarAzi manuSya Atma-asaMyama kA Azraya lekara jIte haiM ve salezI hote haiM, alezI nahIM hote hai tathA ve salezI manuSya sakriya hote haiM, akriya nahIM hote hai tathA ve sakriya manuSya usI bhava meM siddha nahIM hote haiM yAvata sarva duHkhoM kA anta nahIM karate haiM / 87.2 rAziyugma tryoja jIva :'87.3 rAziyugma dvAparayugma jIva :'87.4 rAziyugma kalyoja jIva : rAsIjummateoyaneraiyA xxx evaM ceva uhesao bhaanniyvyo| xxx sesaM taM ceva jAva vemaanniyaa| (u2) "Aho Shrutgyanam"
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 kriyA-koza rAsIjummadAvarajummaneraiyA xxx evaM ceva uddesao xxx sesaM jahA paDhamuddesae jAva vemANiyA (u3) rAsIjummakalioganeraiyA xxx evaM xxx sesaM jahA paDhamuddesae evaM jAva vemaanniyaa| -bhaga0 za 41 / u 2 se 4 / pR0 136 rAziyugma tryoja jIva, rAziyugma-dvAparayugma jIva tathA rAziyama kalyoja jIva ke saMbaMdha meM sakriyA-akriyA kI apekSA vaisA hI kahanA jaisA rAziyugma-kRtayugma jIva ke saMbaMdha meM Upara kahA gayA hai| '87 5 / 166 cAra prakAra ke rAziyugma kRSNalezI jIva ke saMbaMdha sakriyA-akriyA kI apekSA vaisA hI kahanA jaisA kramAMka 871 meM kahA gayA hai / isI prakAra cAra prakAra ke rAziyugma nIlalezI jIva, kApotalezI jIva, tejolezI jIva, padmalezI jIva tathA zuklalezI jIva ke saMbaMdha meM sakriyA-akriyA kI apekSA vaise hI kahanA jaisA kramAMka 87.1 meM kahA gayA hai / isa prakAra audhika ke cAra tathA chaH lezyAoM ke caubIsa uddezaka-moTa aTThAisa uddezaka hue| isI prakAra bhavasiddhika rAziyugma jIvoM ke sikrayA akriyA kI apekSA aTThAisa uddezaka kahane caahie| isI prakAra abhavasiddhika rAziyugma jIvoM ke sakriyA-akriyA ko apekSA aSThAisa uddezaka kahane caahie| isI prakAra samaSTi rAziyugma jIvoM ke sakriyA-akriyA kI apekSA aTThAisa uddezaka kahane caahie| isI prakAra mithyAdRSTi rAziyugma jIvoM ke sakriyA-akriyA kI apekSA ahAisa uddezaka kahane caahie| isI prakAra kRSNapAkSika rAziyugma jIvoM ke sakriyA-akriyA kI apekSA ahAisa uddezaka kahane caahie| isI prakAra zuklapAkSika rAziyugma jIvoM ke sakriyA-akriyA kI apekSA aTThAisa uddezaka kahane caahie| moTa 166 uddezaka hue / dekhie bhaga0za 41 / u 5 se 116 / pR0636 se 138 .88 sakriya jIva __ bheda ko vivakSA ke binA mAtra kriyA kI apekSA naraka, tiryaca tathA devagati ke jIva niyama se sakriya hote hai, manuSya sakriya-akriya donoM hote haiM, terahaveM guNasthAna taka ke "Aho Shrutgyanam"
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 251 manuSya sakriya hote haiM tathA caudahaveM guNasthAna ke manuSya akriya hote hai ; siddhagati ke jIva akriya hote haiM / karmabandhana kI apekSA manuSya bAda daNDaka ke sabhI jIva sakriya hote haiM, manuSya meM prathama se terahaveM guNasthAna taka ke manuSya isa apekSA se sakriya hote haiM aura caudahaveM guNasthAna ke manuSya akriya hote haiM / pApakarmabandhana kI apekSA manuSya bAda daNDaka ke sabhI jIva sakriya hote haiM- manuSya meM daza guNasthAna taka ke manuSya isa apekSA se sakriya hote haiM, gyArahaveM se terahaveM guNasthAna taka ke manuSya isa apekSA se akriya hote haiM / parAyikI kriyA kI apekSA manuSya bAda daNDaka ke sabhI jIva sakriya hote haiM, manuSyoM meM dazaveM guNasthAna taka ke manuSya isa apekSA se sakriya hote haiM, gyArahaveM se terahaveM guNasthAna taka ke manuSya isa apekSA se akriya hote haiM / airyApathikI kriyA kI apekSA gyAraveM, bArahaveM, terahaveM guNasthAna ke manuSya bhI sakriya hote haiM ! yogakriyA kI apekSA manuSya bAda daNDaka ke sabhI jIva sakriya hote haiM / manuSyoM meM terahaveM guNasthAna taka ke manuSya isa apekSA se sakriya hote haiM tathA caudahaveM guNasthAna ke manuSya isa apekSA se bhI akriya hote haiM / apratyAkhyAnI kriyA kI apekSA tiryaM ca paMcendriya tathA manuSya bAda daNDaka ke sabhI jIva sakriya hote haiM / tiryaMca paMcendriya tathA manuSyoM meM TIkAkAra ke anusAra pA~caveM guNasthAna ke jIva bhI akriya hote haiM / manuSyoM meM chaha guNasthAna se caudahaveM guNasthAna taka ke manuSya isa apekSA se akriya hote haiM / Arambhika kriyA kI apekSA manuSya bAda daMDaka ke sabhI jIva sakriya hote haiN| pAMcaveM guNasthAna ke manuSya isa apekSA se sakriya hote haiM / chaThe guNasthAna ke manuSya isa apekSA se koI eka sakriya hotA hai, koI eka akriya hotA hai / ( tattha NaM je te pamattasaMjayA te su jogaM pahuca no AyAraMbhA no parAraMbhA jAva aNAraMbhA, asubhaM jogaM paDuba AyAraMbhA vi, jAva no aNAraMbhA -bhaga za 1 | u 1 / 48 / pR0 386 ) sAtaveM se caudahaveM guNasthAna taka ke manuSya isa apekSA se akriya hote haiM / mAyApratyayikI kriyA kI apekSA manuSya bAda daNDaka ke sabhI jIva sakriya hote haiM / manuSyoM meM dazave guNasthAna taka ke manuSya isa apekSA se sakriya hote haiM ; gyArahaveM se caudahaveM guNasthAna taka ke manuSya isa apekSA se akriya hote haiM / midhyAtva, mithyAdarzanapratyayikI tathA mithyAdarzanazalya pApasthAna kI apekSA "Aho Shrutgyanam"
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 kriyA-koza pahale, dUsare, tIsare guNasthAna ke jIva sakriya hote hai / cauthe se caudahaveM guNasthAna taka ke jIva isa apekSA se akriya hote haiM / .. pArigrahikI kriyA kI apekSA manuSya bAda daNDaka ke sabhI jIva sakriya hote hai / manuSyoM meM pA~caveM guNasthAna taka ke manuSya isa apekSA se sakriya hote haiM tathA chaThe se caudahaveM guNasthAna taka ke manaSya isa apekSA se akriya hote haiM / parispaMdana kriyA kI apekSA caudahaveM guNasthAna ke manuSya ko bAda dekara daNDaka ke sabhI jIva sakriya hote haiM / caudahaveM guNasthAna ke manuSya zvAsocchvAsa Adi sabhI prakAra kI kriyAoM se akriya hote haiN| ejanA kriyA kI apekSA se caudahaveM guNasthAna ke manuSya ko bAda dekara daNDaka ke sabhI jIva sakriya hote haiM / caudahaveM guNasthAna ke manuSya zailezI arthAta sampUrNa ejanA kriyA rahita hote haiM / anantarasiddha ejanA kriyA sahita hote haiM, paraMparasiddha ejanA rahita hote haiM / kriyA sahita jIva karmabandhana se abandhaka nahIM hote haiM--jaba taka jIva kriyA sahita hai taba taka karma bandhana hotA rahatA hai / nathi hu sakiriyANaM abaMdhagaM kiMci iha aNuTThANaM / -Ava0 ni gA 760 / TokA meM uddhata '881 sakriya jIva ke bheda :88.11 do bheda--samyaktva kriyAvAlA tathA mithyAtva kriyA vaalaa| pATha ke lie dekho-kramAMka 64.1.1 sakriya jIva do kriyA karate haiM-samyaktva kriyA tathA mithyAtva kriyA / jo jIva mithyAtva kriyA karate haiM ve usa samaya samyaktva kriyA nahIM karate haiM, jo jIva samyaktva kriyA karate haiM ve usa samaya mithyAtva kriyA nahIM karate haiM / isa apekSA se sakriya jIva ke do bheda-samyaktva kriyA karane vAlA jIva aura mithyAtva kriyA karane vAlA jIva / 88.12 do bheda-airyApathikI kriyAvAlA tathA sAMparAyikI kriyA vAlA-- pATha ke lie dekho-kramAMka 642.1 sakriya jIva do kriyA karate haiM-ai-pathikI kriyA tathA sAMparAyikI kriyaa| jo jIva sAMparAyikI kriyA karate haiM ve usa samaya aipithikI kriyA nahIM karate hai| jo jIya aicapathikI kriyA karate haiM ve usa samaya sAMparAyikI kriyA nahIM karate haiN| "Aho Shrutgyanam"
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 253 isa apekSA se sakriya jIva ke do bheda - airyApathiko kiyA karane vAlA tathA sAMpa rAyikI kriyA karane vAlA jIva / 86 akriya jIva- saMsArasamApannaka jIvoM meM do prakAra ke jIvoM ko akriya kahA jAtA hai-saMvRta aNagAra jo yatna ( jayaNA ) se saba kArya karatA hai, hiMsA se virata hai ityAdi sadguNa vAle saMvRta aNagAra ko pApakarma nahIM baMdhane kI apekSA se sthAna-sthAna para akriya kahA gayA hai / ( dekho kramAMka 724 ) tathA jo jIva caturdazave guNasthAna meM zailezItva ko prApta hotA hai usako yoga- parispaMdana - ejanAdi sarva apekSA se akriya kahA gayA / ( dekhI kramAMka '811) asaMsArasamApannaka siddhoM ko anantara samaya meM ejanAdi kI apekSA -- gatimAna hone ke kAraNa 'seyA' arthAta ejanA sahita kahA gayA hai; paramparasiddha gatimAna na hone ke kAraNa akriya hai (dekho kramAMka 636 ) / anyathA siddhoM ko ( siddhAzca dehamanovRttyabhAvato'kriyA - paNa TIkA) deha-manovRtti ke abhAva se akriya kahA gayA hai / 6 kriyA aura vividha viSaya *61 kriyA aura karaNa :611 karaNa kI paribhASA / artha (ka) karaNaM kriyA kriyata iti vA kriyA / - ThANa0 sthA 2 / u 1 / sU60 / TIkA (kha) kriyate yena tatkaraNaM-mananAdikriyAsu pravartamAnasyAtmana upakaraNabhUtastathA -- ThANaH sthA 3 / u 1 / sU 124 | TokA sAdhakatamaM kRtirvA / karaNaM - kriyAmAtram / -bhaga0 za 16 / u 6 pra 1, 2 / DhIkA (gha) karaNIyakriyA tu yadyena prakAreNa karaNIyam tattenaiva kriyate nAnyathA / - sUya0 zru 2 / a 2 / sU 1 / pR0 145 | TIkA tathA pariNAmavatpudgalasaMghAta iti bhAvaH / (ga) kriyate'neneti karaNaM --- kriyAyAH karaNa-- karanA kiyA hai athavA jo kiyA jAya vaha kriyA hai / jisake dvArA kiyA jAya vaha karaNa hai / kriyA kA sAdhana athavA karanA vaha karaNa - kriyAmAtra karaNa hai / jo kucha bhI kiyA jAya vaha kiyA unase anyathA nahIM / jitane prakAra ke karaNa haiM utane prakAra kI kiyA hai, I "Aho Shrutgyanam"
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 612 kAla kI apekSA karaNa-kriyA ke bheda :-- 354 akarissaM cAha, kAravesuM cAhaM, karao Avi samaNuNNe bhavissAmi / eyAvaMti savvAvaMti logaMsi kammasamAraMbhA parijANiyavvA bhavaMti / -AyA0 a 1 / u 1 / sU 6-7 / pR0 1 maiMne kiyA, maiMne karAyA, maiMne karate hue kA anumodana kiyA; maiM karatA hU~, maiM karavAtA hU~, maiM karate hue kA anumodana karatA hU~; maiM karUMgA, maiM karAU~gA tathA maiM karate hue kA anumodana karUMgA / ye kriyAe~ mana, vacana tathA kAyayoga se hotI haiN| loka meM itanI hI karmabandha ke kAraNa 'karaNa'- kriyAe~ haiM / inako jAnanA cAhie / yahA~ mUla meM 'kiyA tathA karavAyA' bhUtakAla kI prathama do kriyAe~ tathA bhaviSyatkAla kI zeSa kriyA 'karate hue kA anumodana karUMgA' dI gaI haiN| isase madhyavartI chaH kriyAoM ko bhI grahaNa kara lenA cAhie / tathA TIkA-'acIkaramahamityanena paro'kAryAdau pravartamAno mayA pravRttiM kAritaH, tathA kurvansamanyamanujJAtavAnityevaM kRtakAritAnumatibhibhUtakAlAbhidhAnaM, 'karomItyAdinA vacanatrikeNa vartamAnakAlollekhaH, tathA kariSyAmi kurvato'nyAn prati samanujJAparAyaNo bhaviSyAmItyanAgatakAlollekha: xxx anena kriyAprabandhapratipAdanena karmaNa upAdAnabhUtAyAH kriyAyAH svarUpamAveditamiti / atha kimetAvatya eva kriyAH utAnyA api ( santi ? ) santIti xxx / etAvantaH sarve'pi 'loke' prANisaMghAte 'karmasamArambhAH' kriyAvizeSA ye prAguktAH atItAnAgatavartamAnabhedena kRtakAritAnumatibhizca azeSakriyAnuyAyinA ca karoti ( ityAdi ? ) na sarveSAM saMgrahAditi, etAvanta eva parijJAtavyA bhavanti, nAnya iti / parikSA ca jJApratyAkhyAnabhedAd dvidhA, tatra jJaparijJayA''tmano bandhasya cAstitvametAvadudbhireva savaH karmasamArambhairjJAtaM bhavati, pratyAkhyAnaparijJayA ca sarve pApAdAnahetavaH karmasamArambhAH pratyAkhyAtavyA iti / --- AyA0 a 1 / 1 / sU 6-7 / TIkA kRta kArita anumodita tIna bhUtakAla kI; karatA hU~ Adi tIna vartamAnakAla kI ; tathA karUMgA Adi tIna bhaviSyat kAla kI ye nau karaNa - kriyAe~ huI / yahA~ ina karaNa --- kriyAoM ke isa pratipAdana dvArA karma-bandha-nibandha ke upAdAnabhUta kriyAoM kA varNana kiyA gayA hai / sarvaloka meM prANisaMghAta karanevAlI karmasamArambha rUpa sabhI karaNa -- kriyAoM kA bhUta, bhaviSyat va vartamAnakAla kI apekSA se isameM saMgraha huA hai; aura ye sabhI jAnane yogya haiM / isake atirikta anya koI kiyA nahIM hotI hai / parijJA ( jAnane ) ke 'jJa' parijJA tathA pratyAkhyAna parizA do bheda hote haiM / 'jJa' parikSA dvArA yaha jJAna hotA hai ki ye saba karmasamArambharUpa karaNa - -kriyAe~ AtmA ke bandhana "Aho Shrutgyanam"
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza kA kAraNa hotI hai tathA pratyAkhyAna parizA se yaha jJAna hotA hai ki ye sabhI karaNa pApopAdAna kI hetu hai, ataH inakA pratyAkhyAna karanA cAhie / : *613 mana, vacana tathA kAya kI apekSA karaNa ke 3 bheda tivihe karaNe pannatte, taMjahA- maNakaraNe, vayakaraNe, kAyakaraNe evaM vigaliMdiyavajjaM - jAva - vemANiyANaM / - ThANa0 sthA 3 / u 1 / sU 124 / pR0 203 karaNa ke tIna bheda hote haiM, yathA manakaraNa, vacanakaraNa tathA kAyakaraNa | aisA vikalendriya ( ekendriya yAvat caturindriya) ko chor3a kara vaimAnika devoM taka sabhI jIvoM ke sambandha meM jAnanA / TIkA - mananAdikriyAsu pravartamAnasyAtmana upakaraNabhUtastathA tathA pariNAmavatpudgalasaMghAta iti bhAvaH / tatra mana eva karaNaM manaHkaraNamevam itare api xxx athavA yogaprayogakaraNazabdAnAm manaH prabhRtikamabhidheyatayA yogaprayogakaraNasUtreSvabhihitamiti nArthabhedo'nveSaNIyaH trayANAmapyeSAmekArthatayA Agame bahuzaH pravRttirdazanAt / 255 -kriyAe~ manana, cintana Adi kriyAoM meM pravartamAna AtmA kA jo upakaraNabhUta hai vaha karaNa ; aura tathArUpa manana cintana rUpa ) pariNAmavAle pudgaloM kA samUha karaNa hai aisA bhI bhAva yA tAtparya hai / vahA~ mana hI karaNa hai ataH manakaraNa / isI prakAra vacanakaraNa aura kAyakaraNa ko bhI samajhanA cAhie / athavA yoga, prayoga tathA karaNa zabdoM ke sAtha meM mana, vacana, kAyA zabda kA jo prayoga hai vaha kevala zabda-bheda hai / ataH inameM artha-bheda kA vicAra nahIM karanA caahiye| AgamoM meM ina tInoM kA eka hI artha meM bahuta jagaha para vyavahAra milatA hai / 614 AraMbha, saMraMbha tathA samAraMbha kI apekSA karaNa ke 3 bheda tivihe karaNe pannatte, taMjahA- AraMbhakaraNe, saMraMbhakaraNe, samAraMbhakaraNe, niraMtaraM-- jAva - vemANiyANaM / * - "Aho Shrutgyanam" - ThANa0 sthA 3 / u 1 / sU 124 | pR0 203 karaNa ke anya apekSA tIna bheda hote haiM, yathA ArambhakaraNa, saMrambhakaraNa tathA samArambhakaraNa | aisA daNDaka ke vaimAnika deva taka jAnanA | TIkA -- prakArAntareNa karaNatraividhyamAha xxx ArambhaNamArambhaH - pRthivyApamardanaM tasya kRtiH - karaNaM sa eva vA karaNamityArambhakaraNamevamitare api vAcye,
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 kriyA-koza navaramayaM vizeSa: saMrambhakaraNaM pRthivyAdivizeSameva manaH saMklezakaraNaM, samArambhakaraNaM - teSAmeva saMtApakaraNamiti, Aha ca--- samAraMbho / savvesiM // / saMkapo saMraMbhI paritApakaro bhave AraMbho udavao suddhanayANaM tu prakArAntara se karaNa ke uparyukta tIna bheda kahe gaye haiM pRthvI Adi ko upamardita karane kI kriyA ko athavA Arambha karane ko ArambhakaraNa kahate haiM / isI prakAra saMraMbha va samArambha ke viSaya meM bhI kahanA cAhie / vizeSa yaha ki pRthvI Adi ko santApa dene kA saMkalpa karanA saMrambhakaraNa tathA unako pIr3A pahu~cAnA samArambhakaraNa hai / kahA bhI hai kisI jIva kI hiMsA karane ke adhyavasAya ( saMkalpa ) saMrambha hai tathA unako pIr3A pahu~cAne kI pravRtti samArambha hai tathA unake prANoM kA hanana karane kA vyApAra Arambha hai / ye tInoM karaNa sarvazuddha nayoM dvArA samarthita haiM / 12 kriyA aura darzana :-- 921 vivecana :-- bhagavAn mahAvIra ne apane samaya ke pracalita yA pUrva pracalita jitanI dhArmika tathA dArzanika vicAradhArAe~ thIM unako cAra pradhAna bhAgoM meM vibhakta kiyA :"cattAri vAhasamosaraNA pannattA, taMjahA - kiriyAvAI, akiriyAvAI, annANiyAvAI, veNazyAvAI' / cAra prakAra ke samavasaraNa arthAt darzana yA matavAda hote haiM-kriyAvAdI, akriyAvAdI, ajJAnavAdI, vinayavAdI / sAmAnyataH yahA~ para vAda yA darzana ke sAtha kriyA kA saMyoga bar3A mahattvapUrNa hai / AgamakAroM tathA TIkAkAroM ne kriyA kA artha asti yA AstikatA liyA hai| jo vyakti kriyA-akriyA, jIva-ajIva, puNya-pApa, Asrava-saMvara, bandha-mokSa, vedanA-nirjarA, lokaaloka, siddhi-asiddhi, dharma-adharma, sAdhu-asAdhu, zAzvat - azAzvat nitya-anitya, rAgadva eSa, krodha-mAna, mAyA-lobha, naraka-nArakI, deva-devI, gati - Agati, ihaloka - paraloka, janma-maraNa - upapAta, cAturgatika saMsAra, saMsAra meM paribhramaNa, du:kha-sukha, sukRta- duSkRta, sukRtaduSkRta kA phala vizeSa hotA hai, acche karmoM kA acchA phala, bure karmoM kA burA phala, puNya-pApa phala dete haiM, ityAdi artha-tattva - padArthoM meM se eka-aneka sarva kI asti meM ekAMta yA anekAMta se, sApekSa yA nirapekSa bhAva se vizvAsa karate haiM ve kriyAvAdI haiM, unakA kriyAvAda darzana samUha meM samAveza kiyA jAtA hai / "Aho Shrutgyanam"
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 257 jo vyakti upayukta artha-tattva - padArthoM meM vizvAsa nahIM karate haiM; jo kahate haiM kriyAakriyA nahIM hai yAvat puNya-pApa-phala nahIM dete haiM ve akriyAvAdI haiM; unakA akriyAvAda darzana - samUha meM samAveza kiyA jAtA hai / jo ajJAna se hI apanA kalyANa mAnate haiM ve ajJAnavAdI kahalAte haiM / jo kisI bhI para- padArtha kI vinaya yA bhakti meM apanA kalyANa mAnate haiM ve vinayavAdI hai / astivAda kA kriyAvAda tathA nAstikavAda kA akriyAvAda nAmakaraNa kyoM huA ? isa para kisI bhI TIkAkAra ne koI prakAza nahIM DAlA hai / hamAre vicAra se jo apane kalyANa ke lie, mokSa ke lie, nirvANa ke lie kriyA karane kA samarthana karate the ; ve padArthoM ke astitva ko bhI mAnate the ata: una Astika - sva-para kalyANa ke lie kiyA karane vAle ko kriyAvAdI kahA gayA hai aura jo sva-para ke kalyANa ke lie kisI bhI prakAra kI kriyA karane kI AvazyakatA nahIM samajhate the kyoMki ve AtmAdi ke astitva ko nahIM mAnate the ataH unako akriyAvAdI kahA jAtA thA / unake nAstikavAda meM kriyA bhI nahIM hai, akriyA bhI nahIM hai aisA vizeSa vaktavya rahatA thA ( dekho 624 ; 626 ) / ] 622 darzanoM ke kriyA yA anya AdhAra para mUla vibhAga : (ka) cattAri vAisamosaraNA panmattA, taMjahA -- kiriyAvAI, akiriyAvAI, annANiyAvAI, veNaiyAvAI / - ThANa0sthA 4 u 4 / sU 345 / pR0 248 (kha) kiriyAkariyaM veNazyANuvAyaM annANiyANaM paDiyazca ThANaM / se savvavAyaM i veyaittA uvaTThie saMjamadIharAyaM // (ga) puDho ya chaMdA iha mANavA u kiriyAkirIyaM ca puDho ya vAyaM / bAlassa pakuvva dehaM pavaDaI veramasaMjayassa || jAyarasa -- sUya0 zrR 1 / a 6 | gA 27 | pR0 116. ba) kiriyaM akiriyaM viNayaM, eehiM cauhi ThANehi, (gha) cattAri samosaraNANimANI pAvAyA jAI puDho vayaMti / kiriyaM akiriyaM viNayaM ti taiyaM, annANamAhaMsu cautthameva // 33 -- sUrya * zru 1 / a 10 / gA 1 / pR0 125 - sUgha0 zru 1 / a 12 / gA 1 / pR0 127 annANaM ca mahAmunI / meyanne kiM pabhAsai // - uttaH / a 18 / gA 23 / pR0 1006 " Aho Shrutgyanam"
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 kriyA-koza (cha) kai NaM bhate ! samosaraNA pannattA ? goyamA! cattAri samosaraNA pannattA, taMjahA-kiriyAvAI, akiriyAvAI, annANiyavAI, veNaiyavAI / -bhaga0 za0 30 / u 1 / pra 1 / pR. 605 (ja) tattha NaM je se paDhamassa ThANassa adhammapakkhassa vibhaMge evamAhie, tattha naM imAItinni tevaDhAIpAvAduya-sayAI bhavaMtIti makkhAyAI, taMjahA-kiriyAvAINaM, akiriyAvAINaM, annANiyavAINaM, vennshyvaaiinnN| --sUya zru0 2 / a 2 / sU 25 / pR0 158 bhagavAna mahAvIra ne sarva darzanoM ko lakSaNa ke AdhAra para cAra mUla samUhoM meM vibhakta kiyA thA--(1) kriyAvAdo, (2) akriyAvAdI, (3) ajJAnavAdI aura (4) vinyvaado| asthi tti kiriyavAI vayaMti, natthi tti (a) kiriyvaaiiyaa| annANI annANaM, viNavattA veNazyavAI / / -saya0 zra 1 / a 12 / gA 1 / ni0 gA0 118 asti lakSaNa ke AdhAra para kriyAvAda, nAsti lakSaNa ke AdhAra para akriyAvAda, ajJAnatA lakSaNa ke AdhAra para ajJAnavAda tathA bhakti ke lakSaNa ke AdhAra para vinayavAda kA pratipAdana kiyA gayA hai| noTa- isa koza meM hamane kriyA zabda ke vyavahAra ke kAraNa kriyAvAda tathA akriyAvAda ke pAThoM kA saMkalana kiyA hai / lekina kriyAvAda tathA akriyAvAda kozoM meM bhI ye pATha liye jA sakate haiM / 62.3 samavasaraNa aura jIvadaNDaka : cattAri vAisamosaraNA pannattA, taMjahA-kiriyAvAI, akiriyAvAI, annANiyAvAI, venniyaavaaii| neraiyANaM cattAri vAisamosaraNA pannattA, taMjahA-kiriyAvAI jAva venniyaavaaii| evamasurakumArANa vi jAva thaNiyakumArANaM evaM vigaliMdiyavajaM jAva vemANiyANaM / -ThANa sthA0 4 / u 4 / sU 345 ! pR0 248 loka meM jitane bhI mata-matAntara yA darzanavAda pracalita haiM unako cAra bhAgoM meM vibhakta kiyA gayA hai ; yathA-(1) kriyAvAda, (2) akriyAvAda, (3) ajJAnavAda tathA (4) vinayavAda / __ nArakI, asurakumAra yAvada stanitakumAradeva, paMcendriya tirya cayonika jIva, manuSya, vANavyaMtara, jotiSo vaimAnika deva meM cAroM vAdI hote haiN| "Aho Shrutgyanam"
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 256 yahA~ kriyAvAdI kI TIkAkAra ne midhyAdRSTi meM gaNanA karake 180 bheda ekAnta dRSTi ke AdhAra para batalAye haiM / kriyAvAdI samyagdRSTi ina 1880 bhedoM meM sammilita nahIM haiM, ye 180 bheda kevala mithyAdRSTi kriyAvAdiyoM ke hI haiM / akriyAvAdI jIva kevala mithyAdRSTi hote haiN| ; ajJAnavAdI tathA vinayavAdI jIva mithyAdRSTi yA samamithyAdRSTi hote haiM / *624 kriyAvAda / kriyAvAdI : 6241 paribhASA / artha : [ kriyAvAdI kI paribhASA tIna AdhAra para banatI hai ; (1) asti, (2) karmabaMdhana kA hetu, (3) kalyANa kA hetu / TIkAkAroM ne adhikAMza paribhASAe~ asti ke AdhAra para kI haiM / hamane tInoM taraha kI paribhASAoM ke pATha saMkalita kiye haiM / ] * 1 asti ke AdhAra para kriyAvAda (ka) se (kiM taM ) kiriyAvAI yAvi bhavaI, taMjahA- AhiyavAI, Ahiyapanne, AhiyadiTThI, sammAvAI, niyAvAI, saMti paralogavAI, atthi ihaloge, asthi paraloge, asthi mAyA, atthi piyA, asthi arihaMtA, atthi cakvaTTI, asthi baladevA, asthi vAsudevA, atthi sukaDa dukkaDANaM kammANaM phalavittivisese, suciSNA kammA suciNNA phalA bhavaMti, duciNNA kammA duciNNA phalA bhavaMti, saphale kalyANapAvara, paJcAyaMti jIvA, asthi neraiyA jAva asthi devA, asthi siddhi se evaMvAI evaM panne evaM diTThI chaMdarAgamainiviTTe yAvi bhavai / xxxx se taM kiriyAvAI | -- dazAsu da 6 / sU 17 / pR0 628 (kha) attANa jo jANai jo ya logaM, gaIM ca jo jANai NAgai ca / jo sAsayaM jANa asAsayaM ca, jAI ca maraNaM ca jaNocavAyaM // aho vi sattANa viuTTaNaM ca jo AsavaM jANai saMvaraM ca / dukkhaM ca jo jANai nijjaraM ca, so bhAsiu marihai kiriyavAyaM // -- sUrya 0 zra 1 / a 12 / gA 20, 21 / pR0 128 "Aho Shrutgyanam"
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 kriyA-koza (ga) asthi tti kiriyavAI vayaMti / -----sUya zu 1 / a 12 / gA0 1 / ni0 gA0 118 (gha) kriyA--jIvAdipadArtho'stItyAdikAM vaditaM zIlaM yeSAM te kriyaavaadinH| - sUya zu0 1 / a 12 / gA 1 / TIkA (ca) kriyA jIvAjIvAdirartho'stItyevaM rUpAM vadantIti kriyAvAdinaH AstikA ityartha / --ThANa0 sthA 4 / u 4 / sU 345 / TIkA (cha) kriyAvAdamasti jIvo'sti puNyamasti ca pUrvAcaritasya karmaNaH phalamityevaM bAdamiti / ---sUya zru 1 / a 12 / gA 21 / TIkA (ja) jIvAdipadArthasadbhAvo'styevetyevaM sAvadhAraNakriyAbhyupagamo yeSAM te astIti kriyaavaadinH|xxxi -sUya. zru 1 / a 12 1 gA / TIkA jo vyakti astivAdI, asti prajJAvAlA, asti dRSTivAlA, samyagvAdI, nityavAdI, paralokavAdI hai tathA ihaloka hai, paraloka hai, mAtA hai, pitA hai, arihaMta hai, cakravatI hai, baladeva hai, vAsudeva hai, sukRta-duSkRta karmoM kA phala vizeSa hai, acche karmoM kA acchA phala hai, bure karmoM kA burA phala hai, puNya-pApa kA phala hotA hai, jIva saMsAra meM paribhramaNa karate haiM, nAraka, tiryaca, manuSya tathA deva hai, siddhi hai, aisA jisakA vAda ( darzana ), prajJA aura dRSTi hai tathA aisA jisakA abhiprAya, pratIti, mati, pravRtti hai vaha kriyAvAdI hai / jo vyakti AtmA, hai, loka hai, gati hai, Agati hai, zAzvata-azAzvata hai, janmamaraNa-upapAta hai, duHkha-sukha hai, nirjarA hai, baMdha hai-ityAdi jAnatA hai vaha kriyAvAda kA kathana kara sakatA hai arthAt vaha kriyAvAdI hai| jo jIva ajIvAdi padArtha hai-~-aisA pratipAdana karate haiM ve kriyAvAdI haiM / .2 kriyA-karmabaMdhana ke hetu ke AdhAra para kriyAvAda :-- karmayoganimittaM badhyate, yogazca vyApAraH sa ca kriyArUpaH, ataH karmaNaH kAryabhUtasya vadanAt tatkAraNabhUtAyAH kriyAyA apyasAveva paramArthato vAdIti, kriyAyAzca karmanimittatvaM prasiddhamAgame, sa cAyamAgamaH-"jIve NaM bhaMte / esa jIve sayA samiyaM eyai veyai calai phaMdai ghaTTai tiSpai jIvo taM taM bhAvaM pariNamai tAvaM ca NaM aTThavihabaMdhae vA sattavihabaMdhae vA, chavihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA, NoNaM aMbaMdhae" tti / evaM ca kRtvA ya eva karmavAdI sa eva kriyAvAdIti / anena ca sokhyAbhimatamAtmano'kriyAvAditvaM nirastaM bhavati / __-AyA0 7 1 a 1 / sU 5 / TIkA "Aho Shrutgyanam"
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-kauza 261 karmabaMdhana kA kAraNa yoga hai ; mana, vacana aura kAya ke vyApAra ko yoga kahate haiM aura vaha kriyArUpa hai| kAryarUpa karma ko mAnanevAlA karma ke kAraNabhUta kriyA ko bhI mAnatA hai| kriyA karmabaMdhana kA kAraNa hai jaisA ki Agama meM prasiddha hai--"jo jIva samitaparimANa-pUrvaka kampana karatA hai, vividha bhAva se kampana karatA hai, dezAntara gati karatA hai, spaMdana-parispaMdana karatA hai, sabhI dizAoM meM gati karatA hai aura anutApAdi kriyAoM ko karatA hai tathA jIva usa-usa bhAva meM pariNamana karatA hai tathA vaha jIva ATha karmoM ko bA~dhatA hai athavA sAta karmoM ko bA~dhatA hai, athavA chaha karmoM ko bA~dhatA hai athavA eka karma ko bA~dhatA hai lekina vaha karma kA abaMdhaka nahIM hotA hai ! isalie jo karmavAdI hai vahI kriyAvAdI bhI hai| isase AtmA ko akriya mAnane vAle sAMkhya mata kA khaNDana ho jAtA hai| yahA~ para karmabaMdha kI heturUpa kriyA ko mAnane vAle ko kriyAvAdI kahA gayA hai / jIvAdi padArtha bhI hai, kriyA bhI hai --aisA kahane vAle ko bhI kriyAvAdI kahA gayA hai| .3 kriyA-mokSa kI hetu ke AdhAra para kriyAvAda : (ka) kriyAvAdidarzanam. kriyaiva caityakarmAdikA pradhAna mokSAGgamityevaM vaditaM zIlaM yeSAM te kriyAvAdinasteSAM darzanam AgamaH kiyAvAdidarzanam / -sUya0 zru 1 / a 1 / u 2 / gA 24 / TIkA (kha) kriyaiva paralokasAdhanAyA'lamityevaM vadituM zIlaM yeSAM te kriyAvAdinasteSAM hi dIkSAta eva kriyArUpAyA mokSa ityevmbhyupgmH| - sUya0 zru 1 1 a 6 ! gA 27 / TIkA jo kriyA ko mokSa kA pradhAna aMga mAnate haiM athavA kriyA ho paraloka sAdhana ke lie yatheSTa hai unako Agama meM kriyAvAdI kahA gayA hai / jJAnarahita kriyA se hI svarga apavarga kA sAdhana ho sakatA hai arthAta jJAna binA kriyA se ho mokSa kI prApti ho sakatI hai aisA kahane vAle ko bhI kriyAvAdI kahA gayA hai| 62.4.2 kriyAvAdI ke bheda :(ka) sammaTThiI kiriyAvAI micchA ya sesgaavaaii| -~sUya0 zru 1 ! a 12 / gA 1 / ni gA 121 TIkA-sa tatrAstyeva jIva ityevaM sAvadhAraNatayA'bhyupagamaM kurvan kAla evaikaH sarvasyAsya jagataH kAraNam, tathA svabhAva eva, niyatireva, pUrvakRtameva, puruSAkAra evetyevamaparanirapekSatayaikAntena kAlAdInAM kAraNatvenAzrayaNAnmithyAtvam / "Aho Shrutgyanam"
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 kriyA-koza __tathAhi--astyeva jIva ityevamastinA saha jIvasya sAmAnAdhikaraNyAt / yadyadasti tattajjIva iti prAptam , ato niravadhAraNapakSasamAzrayaNAdiha samyaktvamabhi hitam / (kha) idAnIM teSAM (kriyAvAdinAm ) samyag mithyAtvavAditvaM vibhAgena yathA bhavati tathA darzayitum / --sUya0 zru 1 / a 12 / gA 1 / TIkA (ga) bhagavatIsUtraM ca vizeSaparam , tena tatra kiyAvAdipadena samyagdRSTayohItAH atra tu mithyAdRSTayo'pi, tataH ubhaye'pi kriyAvAdinaH iti tattvam / -abhidhA0 bhAga / pR0 560 kriyAvAdI ke do bheda haiM--(1) mithyAdRSTi kriyAvAdI tathA (2) samyagdRSTi kriyaavaadii| 62.4.3 samadRSTi kriyAvAdI :'62431 paribhASA / artha-~ (ka) samma hiTThI kiriyaavaaii| --sUya0 zru 1 / A 12 / gA 1 ! ni gA 121 (kha) astyeva jIva ityevamastinA saha jIvasya sAmAnAdhikaraNyAt / yadyadasti tattajjIva iti prAptam , ato niravadhAraNapakSamAzrayaNAdiha samyaktvamabhihitam / tathA kAlAdInAmapi samuddItAnAM parasparasavyapekSANAM kAraNatvenehAzrayaNAtsamyaktvamiti / -sUya0 zru 1 / a 12 / gA 1 / TIkA (ga) tadevaM sarvAnapi kAlAdIn kAraNatvenAbhyupagacchan tathAtmapuNyapApaparalokAdikaM cecchan kriyAvAdI samyagdRSTitvenAbhyupagaMtavyaH / / ----sUya0 zru 1 / a 12 / gA 1 / TIkA (gha) se AyAvAI, loyAvAI, kammAvAI, kiriyaavaaii| -AyA0 zra 11 a 1 ! sU 5 pR01 (ca) na jJAnanirapekSAyAH kriyAyAH siddhiraMdhasyeva nApi kriyAvikalasya jJAnasya paMgorityevamavagamyAhuruktavaMtastIrthakaragaNadharAdayaH / kimAhuH ? mokSaM / kathaM ? vidyAM ca jJAnaM caraNaM ca kriyA te dve api vidya te kAraNatvena yasyeti vigRhyArzAditvAnmatvarthIyo'n / -sUya0 zru 1 / a 12 / gA 11 / TIkA (cha) alessA bhaMte ! jIvA pucchA / goyamA ! kiriyAvAI, no akiriyAvAI, no annANiyavAI, no veNaiyavAI | xxx / samahiThThI jahA alessaa| -bhg| za 30 / u 11 pra 4,5 / pra0 105 "Aho Shrutgyanam"
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 263 jo jIvAjIvAdi nava padArthoM ke astitva meM vizvAsa karatA hai tathA unake nityA. nitya evaM sva-para tathA kAla, niyati, svabhAva, Izvara, AtmA, Adi kAraNoM ko sakalabhAva se tathA sApekSabhAva se anetakAMta dRSTi se mAnatA hai vaha samyagdRSTi kriyAvAdI hai / jo jIva AtmavAdI hai arthAt AtmA ke astitva ko mAnatA hai tathA jo lokavAdI hai arthAt SadravyAtmaka loka ko mAnatA hai tathA jo karmavAdI hai arthAt jo jIva kA karmapudgaloM se baMdhana hotA hai isa bandha-puNya-pApa tattva ko mAnatA hai tathA jo kiyAvAdI hai arthAta kriyA karane se AtmapradezoM kA karma se baMdhana hotA hai athavA utthAna-karmabala-vIrya-puruSAkAra-parAkrama rUpa sakriyAoM se karmoM kA nAza hotA hai---mokSaparinirvANa prApta hotA hai-isa tattva ko mAnatA hai ! aisA kriyAvAdI-samyagdRSTi kriyAbAdI hotA hai| jI jIva kriyA aura jJAna donoM ke saMyoga se svarga-apavarga---mokSa kA sAdhana mAnatA hai vaha samyagdRSTi kriyAvAdI hai ! ____ jo darzana, zAna, cAritra, tapa, vinaya, satya, samiti, gupti Adi kriyAoM meM ruci rakhatA hai vaha samyagdRSTi hai tathA usako samyagdRSTi kriyAvAdI kahA jA sakatA hai / ( dekho kramAMka 04.31) dazAzrutaskaMdha dazA 6 sU 17 meM (dekho kramAMka 624) jisa asti kriyAvAdI kA varNana hai vaha samyagdRSTi kriyAvAdI hai / sUyagaDAMga zru 1 / a 12 / gA 20, 21 ( dekho kramAMka 6.2.4} meM jisa kriyAvAda vijJAtA kA varNana hai vaha samyagdRSTi kriyAvAdI hai / __samyagdRSTi jIva kriyAvAdI hote haiM (dekho bhagavaI za 30 u 1) 62.4 3.2 samyagaddaSTi kriyAvAdI jIva aura bhavyatA tathA zuklapAkSikatA (ka) jo kiriyAvAI soNiyamA bhavio, NiyamA sukkapakkhio aMtopuggalapariaTTassa sijjhi| -dazA0 / cUrNI (kha) kiriyAvAI bhabve No abhavve sukkapakkhie No kinnhpkkhie| -ThANadeg sthA 2 / u 2 / sU 76 / TIkA meM uddhRta jo ( samyagdRSTi ) kriyAvAdI hai vaha niyama se bhavya hai ; zukla pAkSika hai tathA ardhapudagala parAvarta kAla meM siddha hotA hai| kriyAvAdI abhavya tathA kRSNapAkSika nahIM hotA hai| "Aho Shrutgyanam"
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 kriyA-koza 62 4.3.3 kriyAvAdI (samadRSTi ) jIva aura jIvadaDaka : [bhaga0 za30 meM jisa kriyAvAdI jIva kA varNana hai vaha samaSTi kriyAvAdI hai: mithya dRSTi kriyAvAdI nahIM hai / ] jIvA NaM bhaMte ! ki kiriyAvAI, akiriyAvAI, annANiyavAI, veNaiyavAI ? goyamA ! jIvA kiriyAvAI vi, akiriyAvAI vi, annANiyavAI vi, veNaiyavAI vi / salessA NaM bhaMte ! jIvA kiM kiriyAvAI pucchA / goyamA ! kiriyAvAI vi, akiriyAvAI vi, annANiyavAI vi, veNaiyavAI vi / evaM jAva sukklessaa| alessA NaM bhNte| jIvA-pucchA / goyamA ! kiriyAvAI, no akiriyAvAI no annANiyavAI, no veNaiyavAI / kaNhapakkhiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM kiriyAvAI- pucchA / goyamA ! no kiriyA. vAI, akiriyAvAI, annANiyavAI vi, veNaiyavAI vi| sukkapakkhiyA jahA salessA | sammadiTThI jahA alessA / micchAdiTThI jahA knnhpkkhiyaa| sammAmicchAdiTThINaM---pucchA / goyamA ! no kiriyAvAI, no akiriyAvAI, annANiyavAI vi, veNaiyavAI vi / NANI jAva-kevalanANI jahA alesse| annANI jAva-vibhaMgaNANI jahA knnhpkkhiyaa| AhArasannovauttA jAvapariggaisannovauttA jahA slessaa| no sannovauttA jahA alessaa| savedagA jAva napuMsagavedagA jahA slessaa| avedagA jahA alessA ! sakasAyI jAva-lobhakasAyI jahA slessaa| akasAyI jahA alessA sajogI jAva kAyajogI jahA slessaa| ajogo jahA alessaa| sAgArovauttA aNAgArovauttA jahA slessaa| nerajhyA NaM bhaMte ! ki kiriyAvAI-pucchA / goyamA ! kiriyAvAI vi, jAva veNajhyavAI vi| salessA NaM bhaMte / neraiyA ki kiriyAvAI ? evaM ceva / evaM jAva kaaulessaa| kaNhapakkhiyA kiriyAvivajiyA / evaM eeNaM kameNaM jazca va jIvANaM vattavyayA vi jaavannaagaarovuttaa| navaraM jaM asthi taM bhANiyavvaM / sesaM na bhaNNai ! jahA neraiyA evaM jaav-thnniykumaaraa| puDhavikAiyA NaM bhaMte ! kiM kiriyAvAI-pucchA-goyamA ! no kiriyAvAI, "Aho Shrutgyanam"
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 265 akiriyAvAI vi, annANiyavAI vi, no veNazyavAI / evaM puDhavikAiyANaM jaM atthi tattha samvattha vi eyAi do majjhillAI samosaraNAI jAva aNAgArovauttAvi / evaM jAva --- cauriMdiyANaM / sabbaTTANesu eyAiM caiva majbhillagAI do samosaraNAI / sammattanANe vi eyANi ceva majjhillagAi do samosaraNAI | paMcidiyatirikkhajoNiyA jahA jIvA / navaraM jaM atthi taM bhANiyavvaM / maNussA jahA jIvA taheva niravasesaM / vANamaMtara - joisiya-vemANiyA jahA asurakumArA / - bhaga0 za 30 u 1 / pra 2 se 6 | pR0 605-606 jIva kriyAvAdI, akriyAvAdI, ajJAnavAdI, vinayavAdI hote haiM / salezI, kRSNalezI, yAvat zuklalezI jIva cAroM prakAra ke vAdI hote haiN| alezI jIva kevala kriyAvAdI hote haiM / kRSNapAkSika jIva kriyAvAdI nahIM hote haiM, anyavAdI hote haiM; zuklapAkSika jIva cAroM vAdI hote haiM / samyagTaSTi jIva kevala kriyAvAdI hote haiM; mithyAdRSTi jIva kriyAvAdI nahIM hote haiM, anyavAdI hote haiM; samamidhyAdRSTi jIva kriyAvAdI tathA akriyAvAdI nahIM hote haiM, ajJAnavAdI tathA vinayavAdI hote haiM / jJAnI, matijJAnI, zrutajJAnI, avadhijJAnI, manaH paryavajJAnI, kevalajJAnI jIva kevala kriyAvAdI hote haiM; ajJAnI, mati - ajJAnI, zra ta ajJAnI, vibhaMga- ajJAnI jIva kriyAvAdI nahIM hote hai, anyavAdI hote haiM / AhAra bhaya maithuna - parigraha saMjJA meM upayogavAle jIva cAroM vAdI hote haiM; saMjJA meM upayoga rahita jIva kevala kriyAvAdI hote haiM / savedaka, strI-puruSa napuMsaka vedaka jIva cAroM vAdI hote haiM; avedaka jIva kevala kriyAvAdI hote haiM / sakaSAyI, krodha-mAna- mAyA lobha kaSAyI jIva cAroM vAdI hote hai ; akaSAyI jIva kevala kriyAvAdI hote haiM / sayogI, mana-vacana-kAyayogI jIva cAroM vAdI hote haiM; ayogI jIva kevala kriyAvAdI hote haiM / sAkAra - anAkAropayoga vAle jIva cAroM vAdI hote haiM / nArakI jIva cAroM vAdI hote haiM / salezI yAvat anAkAropayoga taka jo-jo vizeSaNa nArakI meM pAye jaya una-una 34 " Aho Shrutgyanam"
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 kriyA koza vizeSaNoM sahita nArakI kA vivecana vaisA hI karanA jaisA una-una vizeSaNoM sahita audhika jIva kA kiyA gayA hai / bhavanapati deva cAroM vAdI hote haiN| salezI yAvat anAkAropayoga taka jo-jo vizeSaNa bhavanapati devoM meM pAye jA~ya una-una vizeSaNoM sahita bhavanapati devoM kA vivecana vaisA hI karanA jaisA una-una vizeSaNoM sahita audhika jIva kA kiyA gayA hai / / - pRthvI-apa-agni-vAyu-vanaspatikAya tathA vikalendriya jIva-audhika tathA savizeSaNa jo-jo unameM pAye jAya~ una-una vizeSaNoM sahita vivecana karanA / ve kriyAvAdI tathA vinayavAdI nahIM hote hai / vizeSatA yaha hai ki vikalendriya jIva ke samyagdRSTi tathA jJAnI vizeSaNoM meM bhI kriyAvAdI tathA vinayavAdI nahIM hote hai, madhya ke do samavasaraNa hote haiN| paMcendriya tirya'cayonika jIva cAroM vAdI hote haiM ; salezI yAvat anAkAropayoga taka jo-jo vizeSaNa paMcendriya tiryaca yonika jIvoM meM pAye jAya~ una-una vizeSaNoM sahita paMcendriya tirya ca yonika jIvoM kA vivecana karanA jaisA una-una vizeSaNoM sahita audhika jIva kA kiyA gayA hai / __manuSya cAroM vAdI hote haiM ; savizeSaNa audhika jIva ke sambandha meM jaisA kahA vaisA hI sabhI vizeSaNa sahita manuSya jIva ke sambandha meM jAnanA / vANavyantara-jyotiSI-vaimAnika devoM meM cAroM vAdI hote haiM ; salezI yAvat anAkAropayoga taka vANavyantara jyotiSI-vaimAnika devoM meM jo-jo vizeSaNa pAye jA~ya una-una vizeSaNoM sahita vANavyantara-jyotiSI vaimAnika devoM kA vivecana vaisA hI karanA jaisA unauna vizeSaNoM sahita audhika jIva kA kiyA gayA hai| 6.2 4.3 4 kriyAvAdI ( samadRSTi ) jIva aura AyuSya kA baMdhana :--- kiriyAvAI NaM bhaMte ! jIvA kiM neraiyAuyaM pakaraMti, tirikkhajoNiyAuthaM pakareMti, maNussAuyaM pakareMti, devAuyaM pakareMti ? goyamA ! no neraiyAuthaM pakareMti, no tirikkhajoNiyAuyaM pakareMti, maNussAuyaM vi pakareMti, devAuyaM vi pakareMti / jai devAuyaM pakareMti kiM bhavaNavAsidevAuyaM pakareMti, jAva-vemANiyadevAuyaM pakareMti ? goyamA ! no bhavaNavAsidevAuyaM pakareMti, no vANamaMtaradevAuyaM pakareMti, no joisiyadevAuyaM pakAti, vemANiyadevAuyaM pakareMti / (pra 10-11) salessA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAvAI kiM neraiyAuyaM pkreNti-pucchaa| goyamA ! no neraiyAuyaM-- evaM jaheva jIvA taheva salessA vi cauhi vi samosaraNehiM bhANiyavvA / (pra 13) "Aho Shrutgyanam"
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiyA- koza 2.67 kaNhalessA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAvAI kiM neraiyAjyaM pakareMti - pucchA / gomA ! no nerakhyAzyaM pakareMti, no tirikkhajoNiyAuyaM pakareMti, maNussAjyaM pakati, no devAuyaM pakareMti xxx / evaM nIlalessA vi, kAulerasA vi / ( pra 14 ) teulessA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAbAI kiM neraiyAuyaM pakareMti - pucchA ! goyamA ! no neraiyAuyaM pakareMti, no tirikkhajoNiyAjyaM pakareMti, maNussADyaM vipakareMti, devAyaM vipakareMti / jara devAyaM pakareMti taheva / xxx / evaM pahalessA vi sukkaletsA vi nAyavvA / ( pra 15-16 ) alessA NaM bhaMte! jIvA kiM neraiyAuyaM - pucchaa| goyamA ! no nerajhyAuyaM pakareMti, no tirikkhajoNiyAjyaM pakareMti, no maNussAuyaM pakareMti, no devAuyaM pakareMti / ( pra 17 ) xxx sukkAkkhiyA jahA salessA | ( pra 18 ) sammadiTThI NaM bhaMte! jIvA kiriyAbAI kiM nerakhyAuyaM jAva pucchA / goyamA ! no rAuyaM kareMti, no tirikkhajoNiyAuyaM pakareMti, maNurasAuyaM vi pakareMti, devAyaM vipakareMti / xxx | ( pra 16 ) gANI AbhiNibohiyanANI ya suyanANI ya ohinANI ya jahA sammadiTThI / ( pra. 20 ) maNapajjavaNANI NaM bhaMte ! jAva pucchA / goyamA ! no neraiyAjyaM pakareMti, no tirikakha joNiyA uyaM pakareMti, no maNussAuyaM pakareMti, devAuyaM pakareMti / jai devADayaM pakareMti, kiM bhavaNavAsi jAva pucchA / goyamA ! no bhavaNavAsidevADyaM pakareMti, no vANamaMtarAjyaM pakareMti, no joisiyAuyaM pakareMti, vaimANiyadevAuyaM pakareMti / kevalanANI jahA alessA xxx | ( pra 21-22 ) sannAsu casu vi jahA slessaa| no sannovauttA jahA maNavajjavaNANI / savedagA jAva napuMsagavedgA jahA salessA | avedagA jahA alessA | sakasAyI jAva lobhakasAyI jahA salehasA / akasAyI jahA alessaa| sajogI jAva kAyajogI jahA slessaa| ajogI jahA alessA | sAgArovasAya aNAgArovauttA ya jahA salessA ( pra 22 ) kiriyAbAI NaM bhaMte! nerazyA kiM neraiyAuyaM ( jAva pakareMti ) pucchA / "Aho Shrutgyanam"
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 kriyA-koza goyamA ! no neraiyAuyaM pakareMti, no tirikkhajoNiyAjayaM pakareMti, maNussAuyaM pakareMti, devAuyaM pakareMti / ( 23 ) salessA NaM bhaMte! neraiyA kiriyAbAI kiM neraiyAuyaM ( jAva pakareMti) evaM savve viraiyA je kiriyAvAI, te maNussAjyaM egaM pakareMti / xxx evaM jAva zraNiyakumArA jaheva neraiyA ( pra. 25 ) / kiriyAbAI NaM bhaMte ! paMcidiyatirikkhajoNiyA kiM nerajhyAuyaM pakareMti jAva pucchA / goyamA ! jahA maNapajjavanANI | xxx / jahA ohiyA tahA salessA vi / (pra. 28 ) kaNhalessA NaM bhaMte! kiriyAbAI paMcidiyatirikkhajoNiyA ki neraiyAuyaM jAva kareMti ) pucchA / goyamA ! no neraiyAuyaM pakareMti, no tirikkhajoNiyAuyaM pakareMti, no maNussAuyaM pakareMti, no devAuyaM pakareMti / xxx | jahA kaNhalessA evaM nIlasAvi, kAulessA vi, teulessA jahA saleksA | xxx / evaM pahalessA vi, evaM sukkalessA vi bhANiyavvA / sukapakkhiyA jahA salessA | sammadiTThI jahA maNapajjAvanANI taheva vaimANiyANaM pakareti / xxx / nANI jAva - ohinANI jahA sammaddiTThI | xxx | sesA jAva -- aNAgArovauttA savve jahA salessA tahA ceva bhANiyavvA / jahA paMcidiyatirikkhajoNiyANaM vattavvayA bhaNiyA evaM maNussANa vibhANiyavvA, navaraM maNapajjavanANI no sannovauttA ya jahA sammadiTThI tirikkhajoNiyA tava bhANivvA / alessA kevalanANI avedagA akasAyI ajogI tha ee na egaM viAuyaM kareMti / jahA ohiyA jIvA sesaM taddeva / vANamaMtara - joisiya-venANiyA jahA asurakumArA / (pra. 26 ) - bhaga0 za 30 u 1 / pra 10 se 26 / pR0 606 se 608 kriyAvAdI jIva manuSya tathA devatA kA AyuSya bA~dhate haiM, nArakI tathA tiryaca yonika jIva kA AyuSya nahIM bA~dhate haiM, yadi devatA kA AyuSya bA~dhate haiM to bhavanapati, vANavyantara, jyotiSI devoM kA AyuSya nahIM bA~dhate haiM parantu vaimAnika devoM kA AyuSya bA~dhate haiM / salezI, kRSNalezI yAvat zuklalezI kriyAvAdI jIva, zuklapAkSika kriyAvAdI jIva, samadRSTi kriyAvAdI jIva, jJAnI, mati zruta-avadhijJAnI kriyAvAdI jIva, AhArAdi cAroM " Aho Shrutgyanam"
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA koza 266 saMjJAoM meM upayogavAle kriyAvAdI jIva, savedaka, strI-puruSa napuMsakavedaka kriyAvAdI jIva, sakaSAyo-krodha-mAna-mAyA-lobha kaSAyI kriyAvAdI jIva, sayogI, mana-vacana-kAyayogI kriyAvAdI jIva tathA sAkAropayogavAle anAkAropayogavAle kriyAvAdI jIva manuSya tathA devatA kA AyuSya hI bA~dhate hai, nAraka tathA tiryacayonika jIva kA AyuSya nahIM bA~dhate hai| manaHparyavajJAnI kriyAvAdI jova, aura saMjJAoM meM upayoga rahita kriyAvAdI jIva kevala vaimAnika devatA kA AyuSya bA~dhate hai| alezI kriyAvAdI jIva kevalajJAnI kriyAvAdo jIva, avedaka kriyAvAdI jIva, akaSAyI kriyAvAdI jIva tathA ayogI kriyAvAdI jIva kisI bhI prakAra kA AyuSya nahIM bA~dhate haiN| kriyAvAdI nAraka jIva, manuSya kA AyuSya hI bA~dhate haiM, nArakI, tiryacayonika jIva tathA devatA kA AyuSya nahIM bA~dhate haiM / salezI yAvat anAkAropayoga taka jo-jo vizeSaNa kriyAvAdI nArakI meM pAye jAyeM una-una vizeSaNoM sahita kriyAvAdI nArako jIva manuSya kA AyuSya ho bA~dhate haiM / kriyAvAdI bhavanapati deva manuSya kA AyuSya hI bA~dhate haiM, nArakI tiryacayonika jIva tathA devatA kA AyuSya nahIM bA~dhate haiM ; salezI yAvat anAkAropayoga taka jo-jo vizeSaNa kriyAvAdI bhavanapati devoM meM pAye jAyeM una-una vizeSaNoM sahita kriyAvAdI bhavanapati deva kevala manuSya kA AyuSya hI bA~dhate haiM / kriyAvAdI paMcendriya tiyeM cayonika jIva kevala vaimAnika devatA kA Ayadhya bA~dhate hai ; salezI yAvat anAkAropayoga taka jo-jo vizeSaNa kriyAvAdI paMcendriya tiryacayonika jIvoM meM pAye jAyeM una-una vizeSaNoM sahita kiyAvAdo paMcendriya tirya cayonika jIva kevala vaimAnika devatA kA AyuSya bA~dhate haiM ; parantu kRSNa-nIla-kApotalezI kriyAvAdI pa'cendriya tiryaca yonika jIva kisI bhI prakAra kA AyuSya nahIM bA~dhate hai / kriyAvAdI manuSya kevala vaimAnika devatA kA AyuSya bA~dhate haiM, salezI, tejolezI yAvat zuklalezI kriyAvAdI manuSya, zuklapAkSika kriyAvAdI manuSya, samaSTi kriyAvAdI manuSya, jJAnI, mati-zruta-avadhi manaHparyavazAnI kriyAvAdI manuSya, AhArAdi cAroM saMjJAoM meM upayoga vAle tathA saMjJA meM upayoga rahita kiyAvAdI manuSya, savedaka, strI-puruSa napuMsakavedaka kriyAvAdI manuSya, sakaSAyI, krodha-mAna-mAyA-lobhakaSAyI kriyAvAdI manuSya, sayogI, mana-vacana-kAyayogI kriyAvAdI manuSya tathA sAkAropayoga vAle anAkAropayoga vAle kriyAvAdI manuSya kevala vaimAnika devatA kA AyuSya bA~dhate haiM / "Aho Shrutgyanam"
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-kauza kRSNalezI yAvata kApotalezI tathA alezI kriyAvAdI manuSya, kevalajJAnI kriyAvAdI manuSya, avedaka kriyAvAdI manuSya, akaSAyI kriyAvAdI manuSya tathA ayogI kriyAvAdI manuSya kisI bhI prakAra kA AyuSya nahIM bA~dhate haiM / kriyAvAdI vANavyantara-jyotiSI vaimAnika deva kevala manuSya kA AyuSya hI bA~dhate haiM 1 salezI yAvat anAkAropayoga taka jo-jo vizeSaNa kriyAvAdI vANavyantara-jyotiSIvaimAnika devoM meM pAye jAyeM una una vizeSaNoM sahita kriyAvAdI vANavyantara-jyotiSIvaimAnika deva kevala manuSya kA AyuSya hI bA~dhate haiM ! 270 .6.2.4.3.5. kriyAvAdI ( samadRSTi ) jIva aura bhavasiddhakatA - kiriyAbAI NaM bhaMte ! jIvA kiM bhavasiddhiyA, abhavasiddhiyA ! goyamA ! bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA | xxx | salessA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAbAI kiM bhava0 --- pucchA / goyamA ! bhavasiddhiyA, no abhavasiddhiyA / xxx | evaM jAva - sukkalessA | alessA NaM bhaMte! jIvA kiriyAvAI kiM bhava0 - pucchA ! goyamA ! bhavasiddhiyA, no abhavasiddhiyA / evaM eeNaM abhilAveNa xxx sukkapakkhiyA causu vi samosaraNesu bhavasiddhiyA, no abhavasiddhiyA / sammadiTThI jahA alessA | xxx { nANI jAva -- kevalanANI bhavasiddhiyA, no abhavasiddhiyA / xxx / sannAsu causu vi jahA sahasA | no sannovauttA jahA sammadiTThI / savedagA jAva napuMsagavedagA jahA salessA / avedagA jahA sammadiTThI / sakasAyI, jAva - lobhakasAyI jahA salessA | akasAyI jahA sammadiTThI / sajogI jAba- kAyajogI jahA salehasA / ajogI jahA sammadiTThI | sAgArovauttA aNAgArovauttA jahA salessA | ( pra 34 ) evaM neraiyA vi bhANiyavvA, navaraM nAyavvaM maM asthi / evaM asurakumArA vi jAva thaNiyakumArA xxx | paMcidiyatirikkhajoNiyA jahA neraiyA | navaraM nAthavvaM jaM asthi / maNussA jahA ohiyA jIvA / vANamaMtara - joisiya-vemANiyA jahA asurakumArA / ( pra 34 ) --bhaga0 za 30 u 1 / pra 30, 32.34 10608, 606 kriyAvAdI jIva bhavasiddhika hote haiM, abhavasiddhika nahIM 1 salezI, kRNNalezI yAvat zuklalezI tathA alezI kriyAvAdI jIva, zulkapAkSika kriyAvAdI jIva, samadRSTi kriyAvAdI jIva, jJAnI, matijJAnI yAvat kevalajJAnI kriyAvAdI jIva, AhArAdi cAroM saMjJAoM meM upayoga vAle tathA saMjJA meM upayoga rahita kriyAvAdI jIva, savedaka, strI-puruSa napuMsaka vedaka tathA avedaka kriyAvAdI jIva, sakaSAyI, krodha "Aho Shrutgyanam"
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 271 mAna mAyA lobha kaSAyI tathA akaSAyI kiyAvAdI jIva, sayogI, manoyogI yAvat kAyAyogI tathA ayogI kriyAvAdI jIva, sAkAropayoga anAkAropayogavAle kriyAvAdI jIva bhavasiddhika hote haiM, abhavasiddhika nahIM / kriyAvAdI nArakI bhavasiddhika hote haiM, abhavasiddhika nahIM / savizeSaNa kriyAvAdI nArakI ke saMbaMdha meM jaisA savizeSaNa audhika kriyAvAdI jIva ke saMbaMdha meM kahA vaisA hI kahanA lekina nArakI ke jo-jo vizeSaNa pAye jAya~ una-una vizeSaNoM se kahanA kriyAvAdI bhavanapati deva bhavasiddhika hote haiM, abhavasiddhika nahIM / savizeSaNa kriyAvAdI bhavanapati devoM ke sambandha meM jaisA savizeSaNa audhika kriyAvAdI jIva ke saMbaMdha meM kahA vaisA hI kahanA lekina bhavanapati deva ke jo-jo vizeSaNa pAye jAya~ una-una vizeSaNoM se kahanA | kriyAvAdI paMcendriya tiryacayonika jIva bhavasiddhika hote haiM, abhavasiddhika nahIM / vizeSaNa kriyAvAdI paMcendriya tirya cayonika jIvoM ke saMbaMdha meM jaisA savizeSaNa audhika kriyAvAdI jIva ke saMbaMdha meM kahA vaisA hI kahanA, lekina kriyAvAdI paMcendriya tiryacayonika jIvoM ke jo-jo vizeSaNa pAye jAya~ una-una vizeSaNoM se kahanA | kriyAvAdI manuSya bhavasiddhika hote haiM, abhavasiddhika nahIM / savizeSaNa audhika jIva ke saMbaMdha meM jaisA kahA vaisA hI sabhI vizeSaNa sahita kriyAvAdI manuSya jIva ke saMbaMdha meM jAnanA / kriyAvAdI vANavyaMtara - jyotiSI-vaimAnika deva bhavasiddhika hote haiM, abhavasiddhika nahIM / savizeSaNa kriyAvAdI vANavyaMtara- jyotiSI vaimAnika devoM ke saMbaMdha meM jaisA savizeSaNa audhika kriyAvAdI jIva ke saMbaMdha meM kahA vaisA hI kahanA, lekina kriyAvAdI vANavyaM tara- jyotiSI-vaimAnika devoM ke jo-jo vizeSaNa pAye jAya~ una-una vizeSaNoM se kahanA / '62436 anaMta ropapannaka kriyAvAdI ( samadRSTi ) aura jIvaiMDaka :--- kiriyAbAI - pucchA / goyamA ! ataroSavannagA NaM bhaMte! nerakhyA kiM kiriyAbAI vi, jAva veNaiyavAI vi / ( pra 1 ) salessA NaM bhaMte ! anaMtarovavannagA neraDyA kiM kiriyAbAI ? evaM ceva, evaM jaba paDhamudde se neraiyANaM vaktavvayA taheva iha vi bhANiyavyA | navaraM jaM jassa atthi aNaMtarovavannagANaM neraiyANaM taM tassa bhANiyantrA / evaM savva jIvANaM jAva vemANiyANaM | navaraM aNaMtarovavannagANaM jaM jahiM atthi taM tarhi bhANiyavaM / - bhaga0 za 30 u 2 / pra 1,2 | pR0 106 "Aho Shrutgyanam"
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza anantaropannaka nArakI kriyAvAdI bhI hote haiM, akriyAvAdI, ajJAnavAdI tathA vinayavAdI bhI hote haiM / 272 jaisI vaktavyatA audhika kriyAvAdI jIva ke sambandha meM ( kramAMka 6243 ) kahI gaI hai vaisI hI vaktavyatA kriyAvAdI anantaropapannaka jIva ke sambandha meM kahanA cAhie itanA vizeSa ki kriyAvAdI anantaropapannaka jIva meM salezI yAvat anAkAropayoga taka jo-jo vizeSaNa pAye jAya~ una una vizeSaNoM se vivecana karanA cAhie / *12*4*37 anaMtaropapannaka kriyAvAdI (samadRSTi ) jIva aura AyuSya kA baMdhana kiriyAbAI NaM bhaMte ! aNaMtarovavannagA nevUyA ki neraiyAjyaM pakaratipucchA / goyamA ! no neraiyAjyaM pakareMti, no tirikkhajoNiyAuyaM pakareMti, no massAjyaM kareMti, no devAuyaM pakareMti / xxx | salessA NaM bhaMte! kiriyAvAI anaMtatravannagA nerakhyA kiM neraiyAjyaM - pucchA / no nerakhyA uyaM pakareMti, jAva -- no devAyaM pakareMti ! evaM jAva - vemANiyA / evaM savvaThThANesu vi anaMtarovavannagA nerakhyA na kiMci vi AuyaM pakareMti jAva - aNAgArova uttatti / evaM jAva- - vaimANiyA navaraM jaM jassa atthi taM tassa bhANiyavvaM / ( pra 3-4 ) - bhaga0 za 30 / u 2 / pra 34 / pR0 606 koI bhI vAdavAle anantaropapannaka jIva kisI bhI prakAra kA AyuSya nahIM bAMdhate haiM / '62438 anaMtaropapannaka ( samadRSTi ) kriyAvAdI jIva aura bhavasiddhakatAkiriyAbAI NaM bhaMte ! anaMtarovavannagA neraiyA kiM bhavasiddhiyA, abhavasiddhiyA ? goyamA ! bhavasiddhiyA, no abhavasiddhiyA / xxx / saleksA NaM bhaMte ! kiriyAbAI atarovavannagA neraiyA kiM bhavasiddhiyA, abhavasiddhiyA ? goyamA ! bhavasiddhiyA, no abhavasiddhiyA / evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva ohie uddesae neraiyANaM vattavvayA bhaNiyA taheva iha vi bhANiyavvA jAva -aNAgArovauttatti / evaM jAva vaimANiyANaM / navaraM jaM jassa asthi taM tassa bhANiyavvaM / imaM se lakkhaNaM je kiriyAvAI surakkhiyA- sammAmicchAdiTThIyA ee savve bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA, sesA savve bhavasiddhiyA vi, abhavasiddhiyA vi / - bhaga0 za 30 u0 2 / pra 5 va 7 / pR0 606-10 kriyAvAdI jIva mAtra bhavasiddhika hote haiM, abhavasiddhika nahIM / anantaropapannaka " Aho Shrutgyanam" - -
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 273 '62 4.36 paraMparopapannaka kriyAvAdI (samadRSTi ) jIva aura jIvadaMDaka, AyuSya ___ baMdhana aura bhavasiddhikatA : paraMparovavannagA NaM bhaMte ! neracyA kiriyAvAI0 ? evaM jaheva ohio uddesao taheva paraMparovavannaesu vi neraiyAdIo taheva niravasesaM bhANiyavvaM, taheva tiydNddgsNghio| -bhaga0 za 30 / u 3 / pr1| pR0 610 paraMparopapannaka kriyAvAdo jIva ke sambandha meM vaisI hI vaktavyatA jAnanI cAhie jaisI audhika kriyAvAdI jIva ke sambandha meM (dekho 62.4 3 3-4 ) vaktavyatA kahI gaI hai / 24.3.10 anaMtarAvagADha-anaMtarAhAraka-anaMtaraparyApta kriyAvAdI (samadRSTi) jIva aura jIvadaMDaka, AyuSya kA baMdhana aura bhavasiddhikatA :62.4 311 paraMparAvagADha-paraMparAhAraka-paraMparaparyApta kriyAvAdI (samadRSTi) jIva aura jIvadaMDaka, AyuSya kA baMdhana aura bhavasiddhikatA :'62.4 3 12 carama-acarama kriyAvAdI ( samadRSTi) jIva aura jIvadaMDaka, AyuSya baMdhana aura bhavasiddhikatA :evaM eeNaM kameNaM jacceva baMdhisaeuddesagANaM parivADIsacceva ihaM pijAva-acarimo uddeso / navaraM aNaMtarA cattAri vi ekkagamagA, paraMparA cattAri vi ekagamaeNaM / evaM carimA vi, acarimA vi evaM ceva / navaraM ( acarime ) alessI kevalI ajogI na bhannai, sesaM taheva / --bhaga0 za 30 ! u 4-11 / pR0610 anantarAvagADha, anantarAhAraka, anantaraparyApta kriyAvAdI samadRSTi jIva kA gamaka anantaropapannaka kriyAvAdI jIva kI taraha kahanA arthAt kriyAvAdatva, AyuSya kA baMdhana tathA bhava-abhavasiddhikatA ke sambandha meM vaisA hI vaktavya kahanA jaisA anantaropapannaka kriyAvAdI jIva ke sambandha meM kahA gayA hai ( dekho kramAMka 62436-8) / paramparAvagAr3ha, paramparAhAraka, parampara paryApta kriyAvAdI samaSTi jIva kA gamaka paramparopapannaka kriyAvAdI jIva kI taraha khnaa| carama kriyAvAdI jIva kA vaktavya paramparopapannaka kriyAvAdI jIva kI taraha kahanA / acarama kriyAvAdo jIva kA vaktavya audhika kriyAvAdI jIva kI taraha kahanA lekina alezI, kevalI tathA ayogI vizeSaNoM sahita vivecana nahIM karanA / "Aho Shrutgyanam"
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 kriyA-koza 62.5 kriyAvAdI mithyAdRSTi :12.5.1 paribhASA / artha :--. (ka) jIvAdisAvapadArthostyevetyevaM sAvadhAraNakriyAbhyupagamo yeSAM te astIti kriyAvAdinaste caivaM vAditvAnmithyAdRSTayaH xxx / sa tatrAstyeva jIva ityevaM sAvadhAraNatayA'bhyupagamaM kurvan kAla evaikaH sarvasyAsya jagataH kAraNam, tathA svabhAva eva, niyatireva, pUrvakRtameva, puruSAkAra evetyevamaparanirapekSatayaikAntena kAlAdInAM kAraNatvenAzrayaNAnmithyAtvam / --sUya zru 1 / a 12 / gA 1 / TIkA (kha) "kriyaiva phaladA puMsA, na jJAnaM phaladaM matam" ityevaM kriyaiva phaladAyitvenAbhyupagatAH kriyaavaadmaashritaaH|| --sUya0 zru 1 / a 10 ] gA 17 / TIkA (ga) ye kriyAta eva jJAnanirapekSAyA dIkSAdilakSaNAyA mokSamicchanti / te evamAkhyAnti / -sUya0 zru 1 / a 12 / gA 11 / TIkA (gha) kriyAM jJAnAdirahitAmekAmeva svargApavargasAdhanatvena vaditaM zIlaM yeSAM te kriyaavaadinH| -sUya0 zru 2 / a2 / sU. 25 / TIkA jo jIvAjIvAdi ke astitva ko mAnatA hai lekina unake nityAnityatva tathA sva-para meM tathA kAla, niyati, svabhAva, Izvara, AtmA Adi ko nirapekSa kAraNa-ekAnta bhAva se mAnatA hai vaha ekAnta bhAva hone se mithyAdRSTi kriyAvAdI hai| jo jJAnarahita yA jJAnanirapekSa dIkSAdi kriyAoM se svarga-apavarga kI prApti ho sakatI hai-aisA mAnatA hai ; vaha kriyAvAdI mithyAdRSTi hai / vaha kriyAvAdI ekAnta bhAva hone ke kAraNa mithyAdRSTi kriyAvAdI hai| kyoMki vaha ekAnta bhAva se kriyA ko mokSa kA sAdhana mAnatA hai| 6.252 kriyAvAdI mithyAdRSTi ke bheda :-- (ka) tattha gaMje se paDhamassa ThANassa adhammapakkhassa vibhaMge evamAhie. tattha gaM imAItinni tevaTThAI pAvAduya-sayAI bhavaMtIti makkhAyAI, taMjahA kiriyAvAINaM, akiriyAvAINaM, annANiyavAINaM, veNaiyavAINaM te vi parinivvANamAhaMsu te vi, (pari-) mokkhamAsu tevi lavaMti sAvagA te vi lavaMti saavittaaro| -sUya0 zru 2 / a2 / sU 25 / pR0 158 "Aho Shrutgyanam"
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 272 TokA--kriyAvAdinAmazItyuttarazataM akriyAvAdinAM caturazItirajJAnikAnAM saptaSaSTivainayikAnAM dvAtriMzaditi / tatra sarveSyete maulAstastiSyAzca pravadanazIlatvAtprAvAdukAsteSAM ca bhedasaMkhyA parijJAnopAya AcAra evAbhihita iti neha prtnyte| (kha) asisayaM kiriyANaM, akiriyANaM ca hoi culasII / annANiya sattaTTI, veNaiyANaM ca btiisaa|| -sUya0 zru 1 / a 12 / gA 1 / ni gA 116 (ga) kriyAvAdinAmazItyadhika zataM bhavati taccAnayA prakriyayA / tdythaa| jIvAdayo nava padArthAH paripATyA sthApyante / tadadhaH svataH parata iti bhedadvayaM tatopyadho nityA nityabhedadvayaM tatopyadhastAtparipATyA kAlasvabhAvaniyatIzvarAtmapadAni paMca vyavasthApyante / tatazcaivaM cAraNikA prakramaH / tadyathA / asti jIvaH svato nityaH kAlataH / tathA'sti jIvaHsvato'nityaH kAlata eva / evaM paratopi bhaMgadvayam / sarvepi ca catvAraH kAlena lbdhaaH| svabhAvaniyatIzvarAtmapadAnyapi pratyekaM catvAra eva lbhnte| tatazca paMcApi catuSkAviMzatirbhavati / sApi jIvapadArthena labdhA / evamajIvAdayopyaSTau pratyeka viMzatiM labhante / tatazca navaviMzatayo mIlitAH kriyAvAdinAmazItyuttarazataM bhavati / -sUya zru 1 / a 12 ! gA 1 / TIkA Agama meM kriyAvAdAdi prAvAduka mithyASTi vAdoM kI saMkhyA 363 batalAI gayI hai unameM kriyAvAdI kI saMkhyA 180 batalAyI gaI hai| uparyukta kriyAvAda ke 180 bheda TIkAkAra ke anusAra nava tattvoM ke AdhAra para prakriyA se hote haiN| jIva, ajIva, Astava, baMdha, puNya, pApa, saMvara, nirjarA, mokSa-ina nava padArthoM ke sva aura para kI apekSA aThAraha bheda hue ; ina aThAraha ke nitya-anitya kI apekSA se chattIsa bheda hue / inameM se pratyeka ke kAla, niyati, svabhAva, Izvara, AtmA Adi kAraNoM kI apekSA pA~ca-pA~ca bheda karane se 180 bheda hue| yathA-jIva svarUpa se kAla kI apekSA nitya hai, jIva svarUpa se Izvara kI apekSA nitya hai / isI prakAra jIva svarUpa se AtmA, niyati, svabhAva kI apekSA nitya hai / isa prakAra nityapada se pA~ca bheda hote hai ; nityapada kI taraha anitya pada ke bhI pA~ca bheda hote hai| isa prakAra jIva ke svarUpa se nitya, anitya kI apekSA dasa bheda hote hai| jisa prakAra jIva ke svarUpa se nitya-anitya kI apekSA dasa bheda hote hai usI prakAra jIva ke pararUpa se nityaanitya ko apekSA dasa bheda hote hai| "Aho Shrutgyanam'
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ d kriyA-kauza isa taraha jIvAdi nava tattvoM meM se pratyeka ke bIsa-bIsa bheda hue aura kula mithyA dRSTi kriyAvAdI ke 180 bheda prakriyA se hue / abhayadevasUri ne bhI ( ThANa0 sthA 4 / 4 / sU 345 kI TIkA ) mithyAdRSTi kriyAbAdI ke isI prakAra 180 bheda kiye haiM / '6253 kriyAvAdI midhyAdRSTi ke siddhAMta: (ka) ahAvaraM purakhAyaM kiriyAvAi darisaNaM / kamma cintApaNaTThANaM, saMsArassa pavaDharNaM // jANaM restraTTI, aho jaMca hiMsai / paraM aviyattaM khu sAvajjaM // puTTho saMveyara :- -- sUya0 zru 1 : a 1 / u 2 / gA0 24-25 / nigA0 103 (kha) kammaM cayaM na gacchatra cauvvihaM bhikkhusamayammi / --sUya0 zru 1 / a 1 / u2 / nigA 31 TIkA - tatra parikSopacitamavijJopacitAkhyaM bhedadvayaM sAkSAdupAttam / zeSaM vIryApathasvapnAMtikabhedadvayaM ca zabdenopAttam / mithyAdRSTiyoM kA kriyAvAdI darzana karmabaMdhana kI cintA se rahita tathA saMsAra paribhramaNa kA pravarddhaka hai / ina kriyAvAdiyoM kA mata hai ki cAra prakAra kI hiMsaka kriyAoM se karma kA bandhana nahIM hotA hai, yathA (1) mana meM hiMsA ke bhAva rahate hue bhI kAyA se hiMsA kA na honA / (2) mana meM hiMsA ke bhAva na rahate hue bhI kAyA se hiMsA kA honA / (3) jAnA AnA- gamanAgamana mAtra se hone vAlI hiMsA / ( 4 ) svapna meM honevAlI vaicArika hiMsA / unakA kathana hai ki ina cAra prakAra ko hiMsAoM se karma kA AtmA ke sAtha sparzamAtra anubhava hotA hai parantu lepa aura bandhana nahIM hotA hai 1 (ga) saMtime tara AyANA, jehiM kIra3 pAvagaM / abhimmA ya pesA ya, maNasA aNujANiyA // ee u tara AyANA, jehiM kIrai pAvagaM / evaM bhAvavisohIe, nivvANamabhigacchaI // puttaM piyA samArambha, ahArejja asaMjae / bhuMjamANo ya mehAvI, kammuNA novalippai // --sUya0 a 1 / a 1 | u 2 / gA 26 se 28 / pR0 103 "Aho Shrutgyanam"
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koze pApa karane ke tIna AdAna haiM, yathA-(1) prANiyoM ko svayaM mAranA, (2) anya dvArA maravAnA, (3) mArane kA anumodana krnaa| - ina mithyAdRSTi kriyAvAdiyoM kI mAnyatA hai ki uparyukta tInoM AdAnoM se hiMsA karate hue bhI yadi vyakti ke bhAva vizuddha hai arthAt prANI ke prati dveSa nahIM hai to usake pApakarma kA bandhana nahIM hotA aura vaha nirvANa-mokSa ko prApta karatA hai / . isa para dRSTAMta dete hue ve kahate haiM ki -jaise yadi koI gRhastha pitA apane putra ko binA dveSa se mArakara usakA bhojana karatA hai to vaha karma se lepAyamAna nahIM hotA hai vese ho medhAvI (rAgadveSa rahita) jIva hiMsA karatA huA bhI karma se lepAyamAna nahIM hotA hai / '2'6 akriyAvAdI '12.61 paribhASA | artha (ka) akiriyAvAI yAvi bhavai, nAhiyavAI, nAhiyapaNNe, nAhiyadiTThI, No sammAvAI, No NitiyAvAI, Na saMti paralogavAI, Natthi ihaloe, Nasthi paraloe, Nasthi mAyA, Nasthi piyA, Natthi arihaMtA, Natthi cakkavaTTI, Nathi baladevA, Natthi vAsudevA, Natthi NirayA, Natthi NeraDyA, Nasthi sukkaDadukkaDANaM phalavittiviseso, No suciNNA kammA suciNNA phalA bhavaMti, No duciNNA kammA duciNNA phalA bhavaMti, aphale kallANapAvae, No paJcAyanti jIvA, Natthi Niraya, Natthi siddhi, se evaMvAI, evaM paNNe, evaMdiTThI, evaM chaMdarAgamaNiviTThe yAvi bhvii| -dasAsu / da 6 / sU 2 | pR0 126 (kha) No kiriyamAhaMsu akiriyvaaii| -sUya0 zru 1 / a12 / gA 4 pR0 128 (ga) natthi ti (a) kiriyAvAI ya / --sUya zru. 1 / a 12 / gA 1 / ni gA 118 (gha) nAstyeva jIvAdikaH padArtha ityevaM vAdino'kriyAvAdinastepyasadbhatArthapratipAdanAnmidhyAdRSTaya ev| --sUya zru 1 / a 12 / gA 1 / TIkA (ca) akriyAM jIvAdipadArtho nAstItyAdikAM vadituM zIlaM yeSAnte'kriyAvAdinaH / -bhaga0 / za 26 ! u 2 / TIkA "Aho Shrutgyanam"
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 kriyA-koza (cha) akriyaiva paralokasAdhanAyA'lamityevaM vadituM zIlaM yeSAnte'kriyAvAdinaH / bhaga0 za 30 / u 11 TIkA (ja) tanniSeSAda kriyAvAdino - nAstikA ityarthaH / ThANa0 sthA 4 / u 4 / sU 345 / TIkA (jha) kriyA-astItirUpA sakalapadArthasArthavyApinI saivAyathAvastuviSayatayA kutsitA akriyA nanaH kutsArthatvAttAmakriyAM vadantItyevaM zIlA akriyAvAdino, yathAvasthitaM hi vastvanekAntAtmakaM tannAstyekAntAtmakameva cAstIti pratipattimanta ityarthaH, nAstikA iti bhAvaH, evaMvAditvAJcate paralokasAdhakakriyAmapi paramArthato na vadanti, tanmatavastusatve hi paralokasAdhakakriyAyA ayogAdityakriyAvAdina eva te iti| ThANa0 sthA 8 / sU 607 / TIkA jo vyakti nAstikavAdI, nAstika prajJAvAlA, nAstika dRSTivAlA hai tathA samyagavAdI nahIM hai tathA jo anitya (kSaNika) vAdI hai, paraloka kI sattA nahIM mAnane vAlA hai; jo kahatA hai -ihaloka nahIM hai, paraloka nahIM hai, mAtA-pitA nahIM hai, arihaMta-cakravartIbaladeva-vAsudeva nahIM hai, naraka nahIM hai, nArakI nahIM hai, sukRta-duSkRta karmoM kA phala-vizeSa nahIM hai, acche karmoM kA acchA phala nahIM hai, bure karmoM kA burA phala nahIM hai, puNya pApa kA phala nahIM hotA hai, jIva saMsAra meM paribhramaNa nahIM karatA hai, narakAdi gati nahIM hai, siddhi nahIM hai aisA jisakA vAda (darzana), prajJA aura dRSTi hai tathA aisA jisakA abhiprAya, pratIti, mati aura pravRtti hai-vaha akriyAvAdI hai / akriyAvAdI-kriyA hai hI nahIM---aisA mAnatA hai arthAt jo kucha hotA hai vaha svayameva hotA hai, usameM kriyA tathA kriyA ke phala kI koI bAta nahIM hai| akriyAvAdI AtmAdi kisI kA bhI astitva nahIM mAnatA hai aura vaha pratyeka padArtha ke lie nahIM hai-aisA kahatA hai / jIvAjIvAdi padArtha nahIM hai aisA akriyAvAdI kahatA hai tathA asadabhata padArtha ke pratipAdana ke kAraNa vaha mithyAdRSTi hai / akriyA paraloka sAdhana ke lie yatheSTa hai, aisA kahane vAlA akriyAvAdI hai| 6262 akriyAvAdI ke bheda : --- 1 ATha bheda aTTha akiriyAvAI pannattA, taMjahA-egAvAI, aNegAvAI, mitavAI, nimmitavAI, sAyavAI, samucchedavAI, NiyAvAI, Na saMti prlogvaaii| --ThANa0 sthA8sU607 1 pR0 288 "Aho Shrutgyanam"
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 276 akriyAvAdiyoM ke ATha bheda hote haiM, yathA-1-ekavAdI, 2-anekavAdI, 3-mitavAdI, 4-nirmitavAdI, 5-sAtavAdI, 6-samucchedavAdI, 7--nityavAdI tathA 8-nAstika prlokvaadii| '2 caurAsI bheda : (ka) tattha NaM je se paDhamamsa ThANassa adhammapakkhassa vibhaMge evamAhie, tattha NaM imAI tinni tevaDhAi pAvAduya-sayAI bhavaMtIti makkhAyAI, taMjahA-kiriyAvAINaM akiriyAvAINaM annANiyavAINaM veNaiyavAINaM te vi parinivvANamAsu tevi (pari-) mokkhamAhaMsu tevi lavaMti sAvagA, tevi lavaMti saavittaaro| --sUtha zru 2 / a 2 / sU 25 / pR0 158 TIkA-kriyAvAdinAmazItyuttarazataM akriyAvAdinAM caturazItirajJAnikAnAM saptaSaSTivainayikAnAM dvaatriNshditi| tatra sarvepyete maulAstastiSyAzca pravadanazIlatvAtprAvAdukAsteSAM ca bhedasaMkhyA parijJAnopAya AcAra evAbhihita iti neha prtnyte| (kha) asisayaM kiriyANaM, akiriyANaM ca hoi culsiiii| annANiya sattaTThI, veNajhyANaM ca batIsA / / -sUya zru 1 / a 12 / gA 1 / nigA 116 TokA--idAnImakriyAvAdinAM na santyeva jIvAdayaH padArthA ityevamabhyupagamavatAmanenopAyena caturazItiravagaMtavyA / tdythaa| jIvAdIn padArthAn saptAbhilikhya tadadhaH svaparabhedadvayaM vyavasthApyam / tatoSyadhaH kAlayadRcchAniyatisvabhAvezvarAtmapadAni SaDvyavasthApyAni / bhaMgakAnayanopAyastvayam / nAsti jIvaH svataH kaaltH| tathA nAsti jIvaH parataH kaaltH| evaM yadRcchAniyatisvabhAvezvarAtmabhiH pratyekaM dvau dvau bhaMgako lbhyete| sarvepi dvAdaza / te'pi ca jIvA dipadArthasaptakena guNitAzcaturazItiriti / Agama meM kriyAvAdI prAvAduka mithyAdRSTi cAroM vAdoM kI saMjJA 363 batalAI gaI hai unameM akriyAvAdI kI saMkhyA 84 batalAI gaI hai| uparyukta akriyAvAda ke 84 bheda TIkAkAra ke anusAra jIva-ajIva-Asrava-baMdhasaMvara-nirjarA-mokSa-ina sAta tattvoM ke AdhAra para prakriyA--gaNanA se hote haiN| jIva, ajIva, Asrava, baMdha, saMvara, nirjarA, mokSa-ina sAta tattvoM ke sva-para kI "Aho Shrutgyanam"
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 kriyA - koza apekSA caudaha bheda hue| inameM se pratyeka ke kAla, yahacchA, niyati, svabhASa, Izvara, AtmA- ina chaH kAraNoM kI apekSA chaH-chaH bheda karane se kula 84 bheda hue / jaise-jIva svataH kAla kI apekSA nahIM jIva parataH kAla kI apekSA nahIM hai / isa prakAra kAla kI apekSA jIva ke do bheda haiM / kAla kI taraha yaccchA, niyati, svabhAva, Izvara, AtmA kI apekSA jIva ke do-do bheda hote hai / isa prakAra jIva ke sva-para ke kAla, yahacchA, niyati, svabhAva, Izvara, AtmA kI apekSA 12 bheda hote haiM / jisa prakAra jIva ke sva-para se kAla - yaccchA-niyati-svabhAva-Izvara AtmA kI apekSA 12 bheda hote haiM; usI prakAra ajIva, Asrava, baMdha, saMvara, nirjarA, mokSa meM se pratyeka ke bAraha-bAraha bheda hote haiN| kula akriyAvAdI ke 84 bheda prakriyA se hue / abhayadevasUri ne bhI ThANa0 sthA 4 / 4 / sU 345 kI ) TIkA akriyAvAdI ke ukta prakAra se 84 bheda kiye haiM / 3 viziSTa bheda: -: [AgamoM meM sthAna-sthAna para vibhinna prakAra ke akriyAvAdiyoM kA varNana milatA hai / uparyukta ATha bhedoM ke sivAya anya akriyAvAdiyoM kA saMkalana hamane yahA~ kiyA hai ] 6 vAmaloka vAdI *10 tajIva taccharIravAdI * 11 paMcaskaMdhavAdI *12 dhAtuvAdI *13 paMcamahAbhUtavAdI 14 akriya AtmavAdI 15 niyativAdI 6263 bhedoM kI paribhASA / artha : 1 ekavAdI - AtmA'dvaitavAdIparibhASA / artha - taka evAtmAdirartha ityevaM vadatItyekavAdI / - ThANa0 sthA 8 sU 607 / TIkA jo samasta vizva meM vyApta eka hI AtmA ko mAnate the unako ekavAdI kahA jAtA thA / "Aho Shrutgyanam"
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza ekavAdI ke mata kA pratipAdana : jahA ya puDhavI, ege nANAhi dIsaha / evaM bho ! kasiNe loe, vinnU nANAhi dIsai || - sUya0 zra 1 / a 1 / u 1 / gA / pR0 101 281 jisa prakAra eka hI pRthvIstupa nAnA prakAra kA dikhAI detA hai usI prakAra yaha AtmasvarUpa sampUrNa loka meM alaga-alaga pratibhAsa hotA hai lekina vAstavikatA meM cetanaacetanarUpa sampUrNa loka eka hI AtmA hai / TIkA -- pRthivyeva stUpA pRthivyA vA stUpaH pRthivIsaMghAtAvayavI / savaikopi yathA nAnArUpaH saritsamudraparvatanagara sannivezAdyAdhAratayA vicitro dRzyate nimnonnatamRdu kaThina raktagItAdibhedena vA dRzyate / na ca tasya pRthivItattvasyaitAvatA bhedena bhedo bhavatyevamuktarItyA / bho ityAdiparAmaMtraNaM kRtsnopi lokazcetanA cetanarUpa eko vidvAn vartate / idamatra hRdayam / eka eva hyAtmA vidvAn jJAnapiNDaH pRthivyAdyAkAratayA nAnA dRzyate na ca tasyAtmana etAvatA''tmatattvabhedo bhavati / tathA cokta eka eva hi bhUtAtmA bhUte bhUte vyavasthitaH / ekadhA bahudhA caiva dRzyate jalacandravat / yadyapi pRthvI eka hI stUpa hai phira bhI avayava rUpa meM alaga-alaga dikhAI detA hai / pRthvI eka hone para bhI nadI, samudra, parvata, nagara, sanniveza Adi isake vicitra rUpa parilakSita hote haiM / nIcA, U~cA, mRdu, kaThina, lAla, pIlA Adi bheda se bhI vibhinna rUpa meM dikhAI detA hai lekina vAstava meM pRthvI tattva ke ukta prakAra se bheda nahIM hote haiM / yaha eka parAmaMtraNa udAharaNa mAtra hai / isI prakAra cetana-acetanamaya samasta loka eka AtmarUpa hai / yaha hArda hai / eka AtmA, vidvAn, jJAnapiNDa pRthvI ke avayava kI taraha bhinna bhinna parilakSita hotA hai lekina vAstavikatA meM vaha eka hI Atmatattva hai usake bhinna-bhinna bheda nahIM hote haiM / jaise kahA hai - eka hI AtmA sarvabhUtoM meM sthita hai, vaha jala meM candramA ke pratibimba kI taraha eka yA aneka rUpa meM paridazita hotI haiM / tatraika evAtmAdirarthaM ityevaM vadasItyekavAdI, dIrghatvaM ca prAkRtatvAditi, ukta caitanmatAnusAribhiH--"eka evahi bhUtAtmA bhUte bhUte vyavasthitaH / ekadhA bahudhA caika, dRzyate jalacandravat // 1 // iti aparastvAtmaivAsti nAnyaditi pratipannaH, taduktam"puruSa evedaM sarvaM yadbhUtaM yacca bhAvyam / utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohati / yadejati yannejati yad dUre yadantike / yadantarasya sarvasya yatsarvasyAsya bAhyataH iti (ityAtmA 36 " Aho Shrutgyanam"
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 kriyA-koza dvaitavAdaH ), tathA-"nityajJAnavivarto'yaM, kSititejo jalAdikaH / AtmA tadAtmakazceti, saMgirante pare punH||1|| iti, zabdAdvaitavAdI tu sarvazabdAtmakamidamityekatvaM pratipannaH, ukta ca-''amAdinidhanaM brahma, zabdatattvaM yadakSaram / vivarttate'rthabhAvena, prakriyA jagato yataH // 1 // iti, athavA sAmAnyavAdI sarvamevaikaM pratipadyate, sAmAnyasyaikatvAdityevamanekadhaikavAdI, akriyAvAditA cAsya sadbhUtasyApi tadanyasya nAstIti pratipAdanAt AtmAdva tapuruSAtazabdAtAdInAM yuktibhirghttmaanaanaamstitvaabhyupgmaadh| -ThANa 0 sthA 7 ] sU 607 / TIkA jo cetana-acetana rUpa vizva meM vyApta eka AtmA kA pratipAdana karate haiM ve ekavAdI hai| ekavAdI kaI prakAra ke haiM, unameM se AtmAdvaitavAdI kA kathana hai ki prakRtyanusAra sampUrNa brahmANDa meM eka AtmA vyApta hai-jaise kahA hai ---eka hI AtmA sarvabhUtoM meM vyavasthita hai| vaha jala meM candramA ke pratibimba kI taraha eka yA aneka rUpa meM paridarzita hotI hai arthAt brahmANDa meM saba kucha eka AtmA hI hai / puruSAdvaitavAdI kahate haiM ki isa jagat meM jo ho cukA hai aura jo honevAlA hai vaha saba puruSa (AtmA) hI hai, vaha puruSa devatva kA adhiSThAtA hai aura vaha dUsare ke lie prakaTa hotA hai arthAta vaha puruSa prANiyoM kI bhalAI ke lie kAraNAvasthA ko chor3akara jagata ke rUpa ko dhAraNa karatA hai arthAt saba kucha vaha puruSa hI hai| vaha gatizIla hai aura gatirahita bhI hai, vaha dUra hai aura nikaTa bhI hai, vaha sabake andara bhI hai, bAhara bhI hai / ____ kahA gayA hai ki nityajJAna-AtmA-pRthvI, agni, jala Adi kI taraha bhinnabhinna pratibhAsita hotA hai lekina vAstava meM vaha eka hI Atmatattva hai| vaha saMga bhI hai, nikaTa bhI hai, dUra bhI hai / eka zabda ko hI saba kucha mAnane vAle zabdAdvaitavAdI kahate haiM ki yaha jagata zabdAtmaka hai arthAta sarvatra zabdatattva vyApta hai-jaise kahA hai-vaha anAdi ananta jo brahma hai vaha zabdatattva-akSaramAtra hai ---vaha arthabhAva se jagata kI prakriyA vividha prakAra kI karatA hai| . sarvathA-ekAnta rUpa meM ekatva kA pratipAdana karane vAle ekavAdI haiN| ekavAdI ke aneka prakAra hai-yathA-AtmAdvaitavAdI, puruSAdvaitavAdI, zabdAdvaitavAdI Adi / astu, unake dvArA mAne gaye padArthoM se bhinna anya sadbhutabhAvoM kA niSedha karane ke kAraNa ; tathA unake siddhAnta kA astitva siddha nahIM hone ke kAraNa AtmAdvaita, puruSAdvaita, zabdAta Adi ekavAdiyoM ko akriyAvAdI kahA jAtA hai| "Aho Shrutgyanam"
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 anekavAdI paribhASA / artha satyapi kathaJcidekatve bhAvAnAM sarvathA anekatvaM vadatItyanekavAdI / : kriyA-koza jAtA hai / padArtha ke bhAvoM meM kathaMcit ekatva hone para sarvathA ekAnta rUpa se anekatva mAnane vAle ko anekavAdI kahA jAtA thA / 283 anekavAdI ke mata kA pratipAdana satyapi kathaJcidekatve bhAvAnAM sarvathA anekatvaM vadatItyanekavAdI, parasparavilakSaNA eva bhAvAstathaiva pramIyamANatvAt, yathA rUpaM rUpatayeti, abhede tu bhAvAnAM jIvajIvabaddhamukta sukhitaduHkhitAdInAmekatvaprasaGgAt dIkSAdivaiyarthyamiti, kiJca- sAmAnyamaGgIkRtyaikatvaM vivakSitaM paraiH, sAmAnyaM ca bhedebhyo bhinnAbhinnatayA cintyamAnaM na mucyate, evamavayavebhyo'vayavI dharmebhyazca dharmItyevamanekavAdI, asyApyakriyAvAditvaM sAmAnyAdirUpatayaikatve satyapi bhAvAnAM sAmAnyAdiniSevena tanniSedhanAditi / -ThANa0 sthA 8 | sU 607 / TIkA ThANa0 sthA8 / sU 607 | TIkA kathaMcit ekatva hone para bhI sarvathA -- ekAMtarUpa meM bhAvoM kA anekatva - bhinnatva kA pratipAdana karane vAle anekavAdI hai| unakA kathana hai ki saba bhAva paraspara meM vilakSaNa haiM arthAt bhinna-bhinna haiM; usI prakAra pramANita hotA hai--jaise rUpa se rUpatva bhinna hai / yadi bhAvoM kA abheda mAnA jAya to jIva, ajIva, baddha, mukta, sukhI, duHkhI Adi ke ekatva ke prasaMga se duHkha nivAraNa ke lie hI Adi kA grahaNa nirarthaka ho jAtA hai / sAmAnya ko svIkAra karake dUsare vAdiyoM ne ekatva kI vivakSA kI hai parantu sAmAnya tathA bhedavizeSa kI apekSA se bhinnAbhinnatva kA vicAra siddha nahIM hotA hai ataH avayava se avayavI, dharma se dharmI bhinna hai aisA anekavAdI kahate hai / ekAMtarUpa se bhAvoM ke ekatva kA niSedha karane se anekavAdI ko akriyAvAdI kahA :-- 3 mitavAdI paribhASA / artha : anantAnantatve'pi jIvAnAM mitAn parimitAn vadati xxx mitavAdI / " Aho Shrutgyanam"
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA koza jIvaloka, kSetraloka, kAlaloka, Atmapradezaloka Adi ko mita--parimita mAnane vAlA--mitavAdI hai| vaha kisI ko asaMkhyAta yA anaMta nahIM mAnatA hai / mitavAdI ke mata kA pratipAdana : anantAnantatve'pi jIvAnAM mitAn-parimitAn vadati 'utsannabhavyakaM bhaviSyati bhuvanamityabhyupagamAt mitaM vA jIvaM-aMguSThaparvamAnaM zyAmAkatandulamAtraM vA vadati na tvaparimitamasaMkhyeyapradezAtmakatayA aMgulAsaMkhyeyabhAgAdArabhya yAvallokamApUrayatItyevamaniyatapramANatayA vA, athavA mitaM saptadvIpasamudrAtmakatayA lokavadatyanyathAbhUtamapIti mitavAdIti, tasyApyakriyAvAditvaM vastutattvaniSedhanAdeveti / -- ThANadeg sthA 8 / sU.607 / TIkA mitavAdiyoM kA kathana hai ki yaha saMsAra anantAnta jIva vAlA nahIM hai para parimita saMkhyaka jIva vAlA hai / yaha saMsAra ananta kAla taka nahIM rahegA tathA isa saMsAra kA (mita) bhaviSya meM pralaya ke dvArA uccheda hogaa| AtmA ko ve asaMkhyeya pradezAtmaka na mAnakara aMguSThaparva mAtra yA zyAmAkatandula mAtra mita mAnate haiN| isa loka ko ve sAta dvIpa-samudra rUpa mita mAnate haiM, koI mitavAdI isako anya prakAra se bhI mita mAnate haiN| unake uparyukta kathana vastutattva se viparIta hai ataH unako akriyAvAdI kahA jAtA hai / '4 nirmitavAdI-IzvarakAraNikavAdI paribhASA / artha(1) nirmitaM IzvarabrahmapuruSAdinA kRtaM lokaM vadatIti nimmitavAdI / -ThANa0 sthaa8|suu 607 / TIkA (2) iha khalu dharmAH svabhAvAzcetanAcetanarUpAH puruSa-Izvara-AtmA vA kAraNamAdiryeSAM te puruSAdikA IzvarakAraNikA AtmakAraNikA vA tathA puruSa evottaraM kAyaM yeSAM te puruSottarAstathA puruSeNa praNItAH sarvasya tadadhiSThitatvAt tadAtmakatvAdvA tathA puruSeNa dyotitAH prakAzIkRtAH pradIpamaNisUryAdineva ghaTapaTAdaya iti / --sUya0 zru 2 / a 1 / sU 11 / TIkA "Aho Shrutgyanam"
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 285 jo Izvara, brahmA, puruSAdi ko jagata kA Adi kartA-nirmAtA mAnate the unako nirmitavAdI IzvarakAraNikavAdI-AtmavAdI kahA jAtA thaa| nirmitavAdI-IzvarakAraNikavAdI ke mata kA pratipAdana : iNamannaM tu annANaM, ihamegesimAhiyaM / deveutta' ayaM loe, bambhautta i Avare / / IsareNa kaDe loe, pahANAi tahAvare / jIvAjIva samAutta, suhadukkhasamannie / / sayaMbhuNA kaDe loe, ii vutta mhesinnaa| mAreNa saMthuyA mAyA, teNa loe asAsae / mAhaNA samaNA ege, Aha-'aMDakaDe je'| 'aso tattamakAsI ya-ayANaMtA musaM ve| -sUya zru 1 ! a 1 ! u 3 / gA 5 se 8 / pR0 103.4 / loka ko kisI ke dvArA nirmita mAnane vAle bhI eka mata nahIM the koI kucha kahatA thA, koI kuch| sRSTi ke nirmANa ke sambandha meM nimna prakAra ke mata the (1) koI kahatA thA ki yaha loka deva ke dvArA upta-vIja-vapana se utpanna (2) kisI kA mata thA ki yaha loka brahmA ke dvArA utpanna hai / (3) koI eka kahatA thA ki yaha loka pradhAna arthAt sattva-raja-tama guNa ke sAmya se niSpanna hai / (4) katipaya kA yaha mata thA ki yaha loka svabhAva se utpanna hai / (5) kucha eka kahate the ki yaha loka niyati se kRta hai| (gA 4 tathA 5 kI TIkA ke AdhAra para) (6) kisI kA mata thA ki yaha loka svayaMbhU (svataH apane-Apa utpanna ) ke dvArA kRta-niSpanna hai tathA svayaMbhUkRta loka meM yamarAja kI mAyA vyApta hai isIse yaha loka parivartanazIla aura anitya anubhUta hotA hai / (7) kaI zramaNa-mAhaNa kahate the ki yaha loka aMDe se utpanna huA hai / (8) kucha kA mata thA ki brahmA ne lokatattva kI racanA kI hai| ahAvare tacce purisajAe Isara-kAraNie tti aahiji| xxx / iha khalu dhammA purisAdiyA purisottariyA purisappaNIyA purisasaMbhUyA purisa-pajjoiyA purisaabhisamaNNAgayA purisameva abhibhUya ciTThati / -sUya0 2 1 a 1 / sU 11 / pR0 136 "Aho Shrutgyanam"
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - kauza loka ko Izvara ke dvArA kRta mAnane vAle mata kA kathana thA ki (1) sacetana-acetana svarUpa loka kA Adi yA Adi kAraNa puruSa -- Izvara hai ; (2) yaha loka puruSa pradhAna hai| jisakA pradhAna kArya puruSa hai usako puruSapradhAna kahA jAtA hai, (3) yaha loka puruSa-praNIta hai, puruSa ke dvArA racita hai, (4) yaha loka puruSasaMbhUta hai, puruSa ne isako utpanna kiyA hai, (5) yaha loka puruSa se prakAzita hai, (6) yaha loka puruSa kA anugAmI hai, isase apRthak hai, (7) yaha sarva loka puruSa ko vyApta karake sthita hai / loka Izvara ke Azraya se sthita hai| 286 tejo evaM vipaDivedeti, taMjahA - ki riyAi vA jAva (sukkaDe i vA dukaDe ivA kallANe i vA pAvae i vA sAhu i vA asAhu i vA siddhi i vA asiddhi i vA nirae i vA) anirae i vA / - sUya0 zru 2 / a 1 / s 11 / pR0 140 ve nirmitavAdI kriyA, akriyA, sukRta, duSkRta, kalyANa, puNya, pApa, sAdhu, asAdhu, siddhi, asiddhi, naraka, svarga Adi nahIM mAnate the / Ahu:-- " AsIdidaM tamobhUtamaprajJAtamalakSaNam / apratarkyamavijJa eyaM, prasuptamiva sarvataH ||1|| tasminnekArNavIbhUte, naSTasthAvarajaMgame / naSTAmaranera caiva, praNaSTIragarAkSase ||2|| kevalaM gaharIbhUte, mahAbhUtavivarjite / acintyAtmA vibhustatra, zayAnastapyate tapaH ||3|| tatra tasya zayAnasya, nAbheH padmavinirgatam ! taruNaravimaNDalanirbha, hRdayaM kAJcanakarNikam ||4|| tasmin padme tu bhagavAn daNDI yajJopavItasaMyuktaH / brahmA tatrotpannastena jaganmAtaraH sRSTAH ||5|| aditiH surasaMghAnAM ditirasurANAM manumanuSyANAm / vinatA vihaGgamAnAM mAtA vizvaprakArANAm // 6 // kadraH sarIsRpANAM sulasA mAtA tu nAgajAtInAm / surabhizcatuSpAdAnAmilA punaH sarvabIjAnAm ||7|| " iti, pramANayati cAsau - buddhimatkAraNakRtaM bhuvanaM saMsthAnavattvAt ghaTavadityAdi / - ThANa* sthA 8 1 sU 607 | TIkA jo Izvara, brahmA, puruSAdi ko jagata kA kartA mAnate the ve nirmitavAdI the / ve mAnate the ki yaha jagata andhakAramaya, nahIM jAnA huA, lakSaNa rahita, tarka nahIM karane yogya, ajJeya, sarvataH prasupta thA / sthAvara aura jaMgama rahita, deva-manuSya rahita, kevala guphA kI taraha paMca mahAbhUta se rahita isa jagata meM acintya AtmA - vibhu Izvara hai jo soyA huA tapa se apita thA / vahA~ soye hue usakI nAbhi se madhyAhna sUryamaNDala kI kAnti kI taraha sundara tathA suvarNa kI karNikA vAlA padma ( kamala) niklaa| usa padma se bhagavAn daNDa ko dhAraNa karane vAle, yajJopavIta saMyukta brahmA hue tathA unhoMne jagata kI ATha mAtAe~ racIM :-- yathA - devasamUha kI mAtA -aditi, asuroM kI mAtA -- diti, manuSyoM kI mAtAmanu, samasta prakAra ke pakSiyoMkI mAtA - vinatA, sarIsRpa --sarpAdi kI mAtA - kadra, nAga "Aho Shrutgyanam"
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza jAti ko mAtA sulasA, catuSpAda-pazuoM ko mAtA-surabhi, sarva bIjoM kI mAtAilA-pRthvo unake nAma the| isase pramANita hotA hai ki buddhimAna puruSa rUpa kAraNa se kRta yaha jagata hai kyoMki ghaTa kI taraha isakA saMsthAna hai| se jahA nAmae-gaMDesiyA sarIre jAe sarIre saMvuDa sarIre abhisamannAgae sarIrameva abhibhUya ciTThai, evameva dhammA purisAdiyA jAva purisameva abhibhUya ciTThati / se jahA nAmae-araI siyA sarIre jAyA sarIre saMvuDDA sarIre abhisamannAgayA sarIrameva abhibhUya ciTThai / evameva dhammA vi purisAdiyA jAva purisameva abhibhUya ciTThati / se jahA nAmae-vammie siyA puDhavijAe puDhavisaMvuDDhe puDhaviabhisamannAgae puDhavimeva abhibhUya ciThThai, evameva dhammA vi purisAdiyA jAva purisameva abhibhUya ciTThati / se jahA nAmae rukkhe siyA puDhavijAe, puDhavi-saMvuDa, puDhavi abhisamannAgae puDhavimeva abhibhUya ciTThai / evameva dhammA vi purisAdiyA jAva purisameva abhibhUya ciTThati / se jahA nAmae pukkhariNI siyA puDhavijAyA jAva puDhavimeva abhibhUya ciTThai ; evameva dhammA vi purisAdiyA jAva purisameva abhibhUya citttthti| se jahA nAmae udagapukkhale siyA, udagajAe jAva udagameva abhibhUya ciThThai, evameva dhammA vi purisAdiyA jAva purisameva abhibhUya ciTThati / se jahAnAmae udagabubbue siyA udagajAe jAva udagameva abhibhUya ciTThai , evameva dhammA vi purisAdiyA jAva purisameva abhibhUya ciTThati / -sUya0 zru 2 / a 1 / sU 11 / pR0 136-40 ---jisa prakAra phor3A zarIra meM utpanna hotA hai, zarIra meM vRddhi ko prApta hotA hai, zarIra se abhisamanvAgata arthAt zarIra se apRthakbhUta hai, zarIra ko vyApta karake sthita hai, zarIra ke Azraya se sthita hai usI prakAra sacetana-acetana svarUpa loka kA bhI Adi kAraNa puruSa-Izvara hai yAvat (dekho-2.5.3.42) yaha sarvaloka puruSa ko vyApta karake sthita hai, Izvara ke Azraya se sthita hai / 2-jisa prakAra arati-citta kA udvega zarIra meM utpanna hotA hai, zarIra meM vRddhi ko prApta hotA hai, zarIra se apRthak hai, zarIra ko vyApta karake sthita hai, zarIra ke Azraya se sthita hai isI prakAra yaha loka bhI yAvat Izvara ke Azraya se sthita hai / 3-jisa prakAra valmIka (kITa-vizeSa kRta miTTI kA stUpa) pRthvI meM utpanna hotA hai, pRthvI meM vRddhi ko prApta hotA hai, pRthvI se apRthaka hai, pRthvI ko vyApta karake sthita hai, pRthvI ke Azraya se sthita hai usI prakAra yaha loka yAvat Izvara ke Azraya se sthita hai / "Aho Shrutgyanam"
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 kriyA-koza utpanna hotA hai, pRthvI meM vRddhi ko prApta hotA hai, karake sthita hai, pRthvI ke Azraya se sthita hai, usI 4 jisa prakAra vRkSa pRthvI meM pRthvI se apRthak hai, pRthvI ko vyApta prakAra isa loka kA yAvat Izvara ke Azraya se sthita hai / 5 - jisa prakAra puSkariNI - laDAga pRthvI se utpanna hotA hai, pRthvI meM hI vRddhi ko prApta hotA hai, pRthvI se apRthak hai, pRthvI ko vyApta karake sthita hai, pRthvI ke Azraya se sthita hai usI prakAra isa loka kA yAvata Izvara ke Azraya se sthita hai / 6-- jisa prakAra udaka puSkala arthAt kamala jala meM utpanna ko prApta hotA hai, jala se apRthak hai, jala ko vyApta karake sthita kA Adi kAraNa puruSa - Izvara hai yAvat Izvara ke Azraya se sthita hai / 7-- jisa prakAra jala kA budbud jala meM utpanna hotA hai, jala meM hI vRddhi ko prApta hotA hai, jala se apRthak hai, jala ko vyApta karake sthita hai, jala ke Azraya se sthita hai usI prakAra isa loka kA Adi kAraNa puruSa Izvara hai yAvat Izvara ke Azraya se sthita hai / - 5 sAtavAdI paribhASA / artha : sAtaM --- sukhamabhyasanIyamiti vadatIti sAtavAdI / - ThANa0 sthA 8 sU 607 / TIkA sukha bhoga se sukha prApta hotA hai, duHkhabhoga se duHkha prApta hotA hai, ataH sukhabhoga karo | aisA pratipAdana karanevAlA sAtavAdI hai / hotA hai, jala meM vRddhi usI prakAra isa loka sAtavAdI ke mata kA pratipAdana sAtaM - sukhamabhyasanIyamiti vadatIti sAtavAdI, tathAhi - bhavatyevavAdI kazcit - sukhamevAnuzIlanIyaM sukhArthinA, na tvasAtarUpaM taponiyamabrahmacaryAdi, kAraNAnurUpatvAt kAryasya nahi zuklaistantubhirArabdhaH paTo rakto bhavati api tu zukla eva, evaM sukhAsevanAt sukhameveti, ukta ca - " mRdvI zayyA prAtarutthAya peyA, bhakta madhye pAnakaM cAparAhna / drAkSAkhaNDaM zarkarA cArddharAtre, mokSazcAnte zAkyaputreNa dRSTaH #211" akriyAvAditA cAsya saMyamatapasoH pAramArthiprazamasukharUpayoH duHkhatvenAbhyupagamAt kAraNAnurUpakAryAbhyupagamasya ca viSayasukhAdananurUpasya nirvANasukhasyAbhyupagamena bAdhitvAditi / - ThANa0 sthA / sU 607 1 TIkA sAtavAdI kA kathana hai ki sukha ke icchuka jIva sukha kA anuzIlana kareM kintu asAtA - duHkharUpa tapa, niyama, brahmacaryAdi kA anuzIlana na kreN| sukha se sukha kI prApti " Aho Shrutgyanam"
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 286 anubhUti hotI hai, duHkha se duHkha kI prApti-anubhUti hotI hai kyoMki kAraNa ke anurUpa kArya hotA hai / yathA-zukla taMtuoM se bune jAne vAlA vastra raktavarNa nahIM hotA hai parantu zuklavarNa hI hotA hai isI prakAra sukha kA Asevana karane se sukha hI hotA hai, duHkha nahIM hotA hai / "komala zayyA meM sonA, prAtaHkAla uThakara peya pInA, madhyAhna meM bhojana karanA, aparAhna meM pAnaka pInA, ardharAtri meM drAkSA, khAMDa, zakkara khAnA-aisA sukha kA anuzIlana karane se anta meM mokSa-~sukha hotA hai--aisA zAkyaputra ne apanI jJAna dRSTi se dekhA hai / pAramArthika prazama sukharUpa saMyama, tapa se duHkha kA abhi-upagama hotA hai tathA viSaya sukha se mokSa sukha kI prApti hotI hai--aisA pratipAdana karane ke kAraNa sAtavAdI ko akriyAvAdI kahA jAtA hai| .6 samucchedavAdIparibhASA | artha--- samucche-pratikSaNaM niranvayanAzaM vadati yaH saH smucchedvaadii| - ThANa0 sthA 8 ! sU 607 / TIkA pratyeka vastu kA niranvayanAza arthAt santatirahita--sambandharahita nAza ko mAnane vAle ko samucchedavAdI kahA jAtA thA ! vastu nitya nahIM hai parantu kSaNika hai / ve kSaNika vastu meM artha kriyA kA honA mAnate the| samucchedavAdI ke mata kA pratipAdana--- samuccheda-pratikSaNaM niranvayanAzaM badati yaH sa samucchedavAdI, tathAhivastunaH sattvaM kAryakAritvaM, kAryAkAriNo'pi vastutve kharaviSANasyApi sattvaprasaMgAt, kArya ca nityaM vastu krameNa na karoti, nityasyakasvabhAvatayA kAlAntarabhAvisakalakAryAbhAvaprasaMgAt, na cedevaM pratikSaNaM svabhAvAntarotpattyA nityatvahAniriti, yogapadyanApi na karoti adhyakSasiddhatvAdyogapadyAkaraNasya, tasmAt kSaNikameva vastukArya karotIti, evaM ca arthakriyAkAritvAt kSaNika vastviti, akriyAvAdI cAyamitthamavaseyaH-niratvayanAzAbhyupagame hi paralokAbhAvaH prasRjati, phalArthinAM ca kriyAsva. pravRttiriti, tathA sakalakriyAsu pravartakasyAsaMkhyeyasamayasambhavyanekavollekhavato vikalpasya pratisamayakSayitve ekAbhisandhipratyayAbhAvAt sakalavyavahArocchedaH syAdata evaikAntakSaNikAt kulAlAdeH sakAzAdarthakriyA na ghaTata iti, tasmAt paryAyato vastusamucchedavad dravyatastu na tatheti / .-ThANa0 sthA 8 / sU 607 / TIkA samucchedavAdI kA kathana hai ki pratyeka vastu pratikSaNa nAza ko prApta hotI hai arthAt prathama kSaNa meM jo vastu thI vaha dUsare kSaNa meM nahIM rhii| ve vastu kA niranvaya-santatirahita-- "Aho Shrutgyanam"
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 kriyA - koza sambandharahita nAza mAnate haiM / jaise kahA hai--" pratyeka kSaNa meM kArya ke hone ke kAraNa kSaNika mastu kA sat - astitva siddha hotA hai / yadi kArya kA honA na mAnakara vastutattva ko svIkAra sat mAnane kA prasaMga AyegA arthAt artha kriyA se kSaNika vastu kI siddhi kiyA jAya to kharaviSANa ( gadhe ke sIMga ) ko bhI kSaNika vastu ho arthakriyA karatI hai tathA isa hotI hai / " unakA kathana hai ki nitya vastu kramazaH kArya nahIM kara sakatI ! kyoMki nitya vastu kI eka svabhAvatA hone ke kAraNa kAlAntara meM honevAle saba kArya ke abhAva kA prasaGga AyegA tathA pratyeka kSaNa meM anya anya svabhAva kI utpatti hone ke kAraNa nityatva kI hAni hogI tathA eka sAtha nitya vastu kArya kara nahIM sakatI hai / kyoMki eka sAtha kArya nahIM karane kA pratyakSa se siddha hai / isase siddha hotA hai ki kSaNika vastu hI kArya karatI hai / vastu ke niranvaya nAza kA abhyupagama hone se hI paraloka kA abhAva hotA hai tathA phala ke arthI jIvoM ko kriyA meM apravRtti hotI hai arthAt vastu ke kSaNika mAnane ke kAraNa kiyA kA karttA dUsarA hai tathA phala-bhoktA dUsarA hai / pravartaka ko samasta kriyA meM asaMkhyAta samaya lagatA hai tathA asaMkhyAta samaya meM hone vAle aneka akSara ke ullekhavAle vikalpa kA prati samaya kSaya hone para eka icchita pratyaya ke abhAva se samasta vyavahAra kA uccheda ho jAtA hai / isa kAraNa se ekAnta kSaNika mata- - samucchedavAda se arthakriyA kI siddhi nahIM hotI hai / uparyukta samyag kathana na hone ke kAraNa samucchedavAdI ko akriyAvAdI kahA jAtA hai / 7 nityavAdI '1 paribhASA / artha niyataM -- nityaM vastu vadati yaH sa - -nityavAdI / -ThANa sthA8 / sU / 607 | TokA jo vastu ko niyata --- nitya mAnatA hai vaha nityavAdI hai / -2 nityavAdI ke mata kA pratipAdana --- nityo lokaH, AvirbhAvatirobhAvamAtratvAdulAdavinAzayoH, tathA asato'nutpAdAcchazaviSANasyeva satazcAvinAzAt ghaTavat, nahi sarvathA ghaTo vinaSTa: kapAlAdyavasthAbhistasya pariNatatvAt, tAsAM cApAramArthikatvAt, mRtsAmAnyasyaiva pAramArthikatvAt tasya cAvinaSTatvAditi, akriyAvAdI cAyamekAntanityasya sthiraikarUpatayA sakalakiyA vilopAbhyupagamAditi / "Aho Shrutgyanam" ThANa0 sthA / sa 607 / TIkA
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA koza 261 loka nitya hai, kyoMki utpAda aura vinAza hotA hai-AvirbhAva-pragaTa honA tathA tirobhAva-antarbhAva honA mAtra hai / zazaka ke soMga kI taraha 'asata' kA utpAda nahIM hotA hai tathA ghaTa kI taraha 'sat' kA vinAza bhI nahIM hotA hai kyoMki ghaTa kA sarvathA vinAza nahIM hotA hai| kapAlAdi avasthA apAramArthika hai ataH usakI apAramArthikatA ke kAraNa usakI pariNati hotI hai| miTTI rUpa sAmAnya pAramArthikatA hai ataH usakA vinAza nahIM hotA hai| sthira eka rUpa ekAnta nitya kI svIkRti ke dvArA sakala kriyA kA lopa svIkAra karane vAlA-nityavAdI akriyAvAdI hai / 8 nAsti paralokavAdIparibhASA / artha---- na santi paraloge vA iti neti- na vidyate zAntizca mokSaH paralokazcajanmAntaramityevaM yo vadati sH| - ThANa0 sthA 8 / sU 607 1 TIkA paraloka nahIM hai / zAMti-mokSa, paraloka, janmAntarAdi nahIM hai aisA nAsti paralokavAdI akriyAvAdI kahatA hai| '2 nAsti paralokavAdI ke mata kA pratipAdana nAstyAtmA pratyakSAdipramANaviSayatvAt kharaviSANavanna, tabhAvAnna puNyapApa-lakSaNaM karma, tadbhAvAnna paraloko nApi mokSa iti / -ThANa0 sthaa8| sU 607 / TIkA gadhe ke soMga kI taraha pratyakSAdi pramANa ke dvArA AtmA ke asti kI siddhi nahIM hotI hai ataH AtmA nahIM hai / AtmA ke abhAva meM puNya, pApAdi karma bhI nahIM hai tathA unake abhAva meM paraloka bhI nahIM hai, mokSa bhI nahIM hai / 6 vAmalokavAdIparibhASA / artha - xxxxNathi kAikiriyA vA akiriyA vA evaM bhaNaMti Natthi vAiNo vaamloyvaaii| -prazna0 a 2 / sU 7 1 pR0 1206 loka kA vAstavikatA se viparIta svarUpa kahane vAle ko nAstikavAdI kahate haiM yathA-kriyA nahIM hai, akriyA nahIM hai / 10 tajjIvataccharIravAdI lokAyatika paribhASA / artha (ka) urlDa pAyattalA ahe kesagga-matthayA tiriyaM taya-pariyaMte jIve, esa AyA-pajave kasiNe / esa jIve jIvai, esa mae No jIvai , sarIre dharamANe dharai, viTThami ya No dharai / eyaM taM jIviyaM bhavai / --sUya zru 2 / a 1 / sa 6 / pR0 137 "Aho Shrutgyanam"
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 (kha) kriyA - ko natthi puSNeya pAve vA natthi loe itovare / sarIrarasa viNAseNaM, viNAso hoi dehiNo // - sU0 zru 1 / a 1 / u 1 / gA 12 | pR0 101 (ga) eyAvayA jIve natthi paraloe / te no evaM vipaDivedeti, taMjahA - kiriyA vA akiriyA i vA sukaDe i vA dukkaDe i vA kallANe i vA pAvae i bA sAhu i vA asAhu i vA siddhi i vA asiddhi i vA nirae i vA anirae i vA / sUya0 a 2 / a 1 / sU 6 / pR0 138 (gha) zarIrasya kAyasya vinAzena bhUtavighaTanena vinAzena dehina AtmanopyabhAvo bhavati yato na punaH zarIre vinaSTe tasmAdAtmA paralokaM gatvA puNyaM pApaM vA'nubhavatItyato dharmiNa AtmanobhAvAttaddharmayoH puNyapApayorapyabhAva iti / - sU0 zru 1 / a 1 / u 1 / gA 12 / TIkA (ca) lokAyatikAstajjIvataccharIravAdino naivaitavakSyamANaM abhyupagaccheti / prativedayaMti --sUya0 zru 2 / a 1 / sU 6 / TIkA jo jIva hai vahI zarIra hai, jo zarIra hai vahI jIva hai| jIva aura zarIra meM koI bheda nahIM hai-aise mata ko mAnanevAle ko tajjIva-taccharIravAdI kahA jAtA thA / inakA apara nAma lokAyatika thaa| isa darzana ko mAnanevAle zarIra ke vinAza se jIva kA vinAza mAnate the ataH kriyA, akriyA, sukRta, duSkRta, kalyANa, puNya, pApa, sAdhu, asAdhu, siddhi. asiddhi, naraka, svarga Adi nahIM mAnate the / tajjIva- taccharIravAdI ke mata kA pratipAdana esa dhamme sukkhAe supannatte bhava, taMjahA - uDDU pAyatalA ahe kesamgamatthayA tiriyaM tapapariyaMte jIve esa AyApajjave kasiNe esa jIve jIvai esa mae No jIvai, sarIre dharamANe dharai viNaTTha mi yaM jo dharai, eyaM taM jIviyaM bhavai, AdahaNAe parehiM nijjai, agaNikAmie sarIre kavotavannANi aTThINi bhavaMti, AsaMdIpaMcamA purisA gAmaM paJcAgacchati, esa asate asaMvijamANe jesiM taM asaMte asaMvijamANe tesiM taM suyavakhAyaM bhavai anno bhavai jIvo annaM sarIraM, tamhA, te evaM no vippaDivedeti--ayamAuso ! AyA dIhe tti vA, hasse tti vA parimaMDale tti vA vaTTe ti vA, tase tti vA cauraMseti vA, Ayae ti vA, ilesie ti vA, ase ti vA, kiNhe ti vA, nIle tti vA, lohiyahAlide tti vA sukille tti vA subbhigaMdhettivA dubhigaMdhetti vA titte tti vA kaDue tti vA kasAe tti vA ambile ti vA mahure i kakkhaDe tti vA maue tti vA gurue tti vA lahue tti vA sIe tti vA usiNe " Aho Shrutgyanam" ------
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-kauza tti vA niddhe tti vA lukkhe tti vA! evaM asaMte asNvijmaanne| jesiM taM suyakkhAyaM bhavai-anno jIvo annaM zarIraM, tamhA te no evaM uvalabbhaMti / se jahAnAmae --kei purise kosIo asiM abhinivvaTTittA NaM uvadaMsejjA ayamAuso! asI, ayaM kosI, evameva natthi kei purise abhinivvaTTittA NaM uvadasettAro ayamAuso ! AyA iyaM sarIraM / se jahAnAmae kei purise muMjAo isiyaM abhinivaTTittA NaM uvadaMsejjA ayamAuso muMje iyaM isiyaM, evameva nasthi ke purise uvadaMsettAro ayamAuso ! AyA iyaM sriirN| se jahAnAmae-kei purise maMsAo aTThi abhinivvaTTittA NaM uvadaMsejjA ayamAuso ! maMse ayaM aTThI, evameva nathi kei purise uvadaMsettAro ayamAuso AyA iyaM sriirN| se jahAnAmae---kei purise karayalAo AmalakaM abhinivvaTTittA NaM uvadasejA ayamAuso karayale ayaM Amalae, evameva nathi kei purise uvadaMsettAro ayamAuso AyA iyaM sarIraM / / se jahAnAmae-kei purise dahIo navaNIyaM abhinivvahitANaM uvadaMsejjA ayamAuso! navaNIyaM ayaM tu dahI, evameva natthi kei purise jAva sriirN| se jahAnAmae-kei purise tilahito tellaM abhinivaTTittA NaM uvadaMsejjA ayamAuso ! tellaM ayaM piNNAe, evameva jAva sriirN| se jahAnAmae---kei purise ikkhUo khoyarasaM abhinivvaTTittA NaM uvadaMsejjA ayamAuso ! khoyarase ayaM choe, evameva jAva sarIraM / se jahAnAmae ke purise araNIo aggiM abhinivvaTTittA NaM uvadaMsejjA ayamAuso ! araNI ayaM amgI, evameva jAva sarIraM / evaM asaMte asNvijmaanne| jesiM taM suyakkhAyaM bhavai, taMjahA-anno jIvo annaM zarIraM / tamhA te micchaa| xxx / paDhame purisajAe tajjIvataccharIrae tti aahie| -sUya0 zru 2 / a1 / sU6 / pR0 137-138 yaha dharma su-AkhyAta supraNota hai, yathA-padatala se U~ce taka, mAthe kI coTI se nIce taka, tirache meM camar3I se camar3I paryanta jIva hai arthAta yaha zarIra hI jIva hai, zarIra se anya koI jIva nahIM hai / AtmA zarIra ko paryAya hai, yahI saMpUrNa jIva hai| jaba taka yaha zarIra jIvita rahatA hai taba taka yaha jIva jIvita rahatA hai| zarIra ke mara jAne para jIva kA bhI vinAza ho jAtA hai| jaba taka zarIra hai taba taka AtmA ko dhAraNa karatA hai / zarIra ke "Aho Shrutgyanam"
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 kriyA-koza vinAza hone para AtmA kA dhAraNa nahIM hotA hai / jIva kA zarIra ke sAtha hI jIvitavya hai / jaba zarIra mRta hotA hai taba usako jalAne ke lie baMdhu-bAMdhava zmazAna Adi meM le jAte haiN| agni meM zarIra ke jalane se kevala kApota varNavAlI asthi raha jAtI hai / maMcaAsaMdI hone se pA~ca puruSa anyathA cAra puruSa usa mRta zarIra ko jalAkara gA~va meM Ate haiM / yadi AtmA zarIra se bhinna hotA to nikalatA huA dikhAI detA lekina dikhAI nahIM detA hai / isa prakAra jIva asad -- avidyamAna aura avidyamAna hone se jAnA nahIM jA sakatA hai| ataH jo jova ko asad - avidyamAna tathA avidyamAna hone se ajJeya kahate haiM unakA pakSa su-AkhyAta hai arthAt unakA kathana satya hai ! jIva anya hai, zarIra anya hai-aisA jo kahate haiM ve ajJAnI haiM / yaha jIva zarIra se bhinna hai to isakA kyA pramANa hai ? AtmA dIrgha hai yA hasva ; vartula yA gola yA trikoNa yA catuSkoNa yA lambI yA SaTkoNa yA ATha koNa vAlA hai; kAlA yA nIlA yA lAla yA pIlA yA dholA varNa vAlA hai; surabhigaMdha vAlA yA durabhigandha vAlA hai; tiktarasa yA kaTurasa yA kaSAya rasa yA Amlarasa yA madhurarasa vAlA hai ; karkaza sparza yA mRdusparza yA laghusparza yA gurusparza yA uSNasparza yA zItasparza yA snigdhasparza yA rukSasparza vAlA hai / isa prakAra jIva asad -- avidyamAna hai aura avidyamAna hone se jAnA nahIM jA sakatA hai ataH jo jIva ko asad --- avidyamAna hone se ajJeya kahate haiM unakA pakSa su-AkhyAta hai arthAt unakA kathana satya hai / jIva anya hai, zarIra anya hai--aisA jo kahate haiM ve jIva ko zarIra se bhinna pA nahIM sakate haiM / jisa prakAra koI puruSa bhyAna se talavAra, A~valA, dahI se makkhana, tila se tela, ikSu se alaga-alaga dikhalA sakatA hai usa prakAra koI bhI karake nahIM dikhalA sakatA hai / isa prakAra jIva hone se jAnA nahIM jA sakatA hai ataH jo jIva ko haiM unakA pakSa su-AkhyAta hai arthAt unakA kathana aisA jo kahate haiM vaha mithyA hai arthAt jIva aura asatya hai / *11 paMcaskaMdhavAdI 1 paribhASA / artha : tinake se muMja, mAMsa se haDDI, hathelI se rasa, araNI se agni nikAla kara puruSa zarIra aura jIva ko alaga-alaga asad - avidyamAna hai aura avidyamAna asad -- avidyamAna hone se ajJeya kahate satya hai / jIva anya hai, zarIra anya hai zarIra ko bhinna kahanA pratyakSa meM hI paMca khaMdhe vayatege bAlA u khaNajozNo / anno aNanno nevAhu heuyaM ca aheuyaM // - sUya 0 zra 1 | a 1 / u 1 / gA 17 / pR0 101 "Aho Shrutgyanam"
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 265 paMca skandhAtmaka akriyAvAdI kahate haiM ki yaha saMsAra pA~ca skaMdhAtmaka hai tathA kSaNa mAtra hI sthita rahatA hai / pA~ca skaMdhoM se bhinna koI AtmA nAma kA skaMdha nahIM hai / skaMdhoM-bhUtoM se bhinna athavA abhinna, kisI hetu se yA ahetu se AtmA kI utpatti nahIM hotI hai / 2 paMca skaMdhavAdI ke mata kA pratipAdana - TIkA - eke kecana vAdino bauddhAH paMca skaMdhAn vadati / rUpa- vedanA-vijJAnasaMjJA-saMskArAkhyAH paMcaiva skaMdhA vidyante nAparaH kazcidAtmAkhyaH skaMdhostItyevaM pratipAdayanti / bauddhoM kI eka zAkhA paMca skaMdhoM ko mAnatI hai| unakA kathana hai ki rUpa, vedanA, vijJAna, saMjJA, saMskAra ---ye hI pA~ca skaMdha vidyamAna haiM, inase bhinna koI AtmA nahIM haikevala skaMdha hI hai - aisA ve pratipAdana karate haiM / *12 dhAtuvAdI 1 paribhASA / artha puDhacI Au teU ya, tahA vAU ya egao / cattAri dhADaNo rUvaM, evamAhaMsu Avare // - sUya0 zru / a 1 / u 1 / gA 18 / pR0 101 dhAtuvAdI akriyAvAdI kahate haiM ki yaha saMsAra pRthvI, jala, agni, vAyu-ina cAra dhAtuoM ke saMyoga se hI rUpa ---AkRti niSpanna hotI hai / 2 dhAtuvAdI ke mata kA pratipAdana bauddhoM kI eka zAkhA kA kathana hai ki pRthvI, jala, agni, vAyu-ye cAra dhAturUpa 1 ye cAra padArtha dhAturUpa hai / ye cAra padArtha jagata ko dhAraNa karate haiM, poSaNa karate haiM ataH inako dhAtu kahA jAtA hai / ye cAra dhAturUpa padArtha jaba ekAkAra - saMyoga ko prApta kara zarIra rUpa meM pariNata hote haiM taba usameM jIva rUpa saMjJA utpanna hotI hai / ina cAra dhAturUpa padArthoM se bhinna koI AtmA nahI hai / *13 paMca mahAbhUta vAdI 1 paribhASA / artha (1) saMti paMca mahanbhUyA, ihamegesimAhiyA / puDhavI Au teDa vA, vAu AgAsapaMcamA // ee paMca mahabbhUyA, tevbho ego tti AhiyA / aha tesiM viNAseNaM, viNAso hoi dehiNo || --- sUya 0 a 1 / a 11 gA 7-8 / pR0 101 "Aho Shrutgyanam"
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 kriyA-koza ... (2) taM ca pihuddeseNaM puDho-bhUta-samavAyaM jaannejaa| taMjahA-pRDhavI ege mahabbhUye, Au duzca mahabhUye, teu tacca mahanbhUye, vA u ca utthe mahanbhUye, AgAse paMcame mhbbhuuye| (3) te no evaM vipaDivedeti, taMjahA-kiriyA i vA jAva (akiriyA i vA sukkaDe i vA dukkaDe i vA kallANe i vA pAvae i vA sAhu i vA asAhu i vA siddhi i vA asiddhi i vA nirae i vA ) anirae i vA / / --sUya0 22 / 1 / sU10 | pR0 166 (4) sAmprataM vizeSeNa sUtrakAra eva cArvAkamatamAzrityA'ha / -sUya0 zra 2 . a 1 / sU 10 / TIkA isa loka meM pRthvI, jala, agni, vAyu aura AkAza-ye pA~ca mahAbhUta hai / ina mahAbhUtoM se hI utpanna eka AtmA hai| ina mahAbhUtoM ke vinAza se jIvAtmA kA vinAza ho jAtA hai| kevala pA~ca mahAbhUta hI loka kA kAraNa hai| ataH kriyA, akriyA, sukRta, duSkRta, kalyANa, puNya, pApa, sAdhu, asAdhu, siddhi, asiddhi, naraka, svarga Adi nahIM hai| isa mata ko mAnane vAloM ko pA~ca mahAbhUtavAdI kahA jAtA thA tathA inakA apara nAma cArvAka bhI thA ! .2 paMca mahAbhUtavAdI ke mata kA pratipAdana iha khalu paMca mahabbhUyA, jehiM no vijai kiriyA tti vA akiriyA tti vA, sukkaDe tti vA dukkaDe tti vA, kallANe tti vA, pAvara tti vA, sAhu tti vA, asAha tti vA, siddhi tti vA, asiddhi tti vA, nirae tti vA, anirae tti vaa| avi aMtaso tnnmaaymvi| taM ca pihuddeseNaM puDho-bhUta-samavAyaM jaannejaa| taMjahA-puDhavI ege mahanbhUye, Au ducce mahabbhUye, teu tacce mahabbhUye, bAu cautthe mahanbhUye, AgAse paMcame mhbbhuuye| iccae paMca-mahanbhUyA aNimmiyA aNimmAviyA akaDA, No kittimA No kaDagA aNAiyA aNihaNA, avaMjhA, apurohiyA, sataMtA sAsayA / xxx ! eyAvayA va jIvakAe, eyAvayA va asthikAe, eyAvayA va savvaloe; eyaM muha logarasa karaNayAe; avi aMtaso taNa-mAya-mavi / -sUya0 zru2 ! a 1 / sU 10 / pR0138-136 pRthvI, ap, agni, vAyu aura AkAza- ye pA~ca mahAbhUta hai| ye pA~ca mahAbhUta anirmita arthAt IzvarAdi ke dvArA nirmita nahIM haiM, anirmA pita arthAt anya kisI ke dvArA "Aho Shrutgyanam"
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 267 banAye hue nahIM hai, akRta arthAt kisI ke kiye hue nahIM hai, akRtrima arthAta ghaTAdi kI taraha kRtrima nahIM haiM, akRtaka arthAta inako niSpatti meM anya kisI kI apekSA nahIM hai, anAdi-anidhana arthAt Adi rahita anta rahita haiM, avandhya arthAta sarva Avazyaka kArya ke kartA haiM, apurohita arthAt kArya meM pravRtta karanevAlI inase bhinna koI zakti nahIM hai, ye svatantra haiM aura zAzvata haiM / __ ye pA~ca mahAbhUta hI jIvakAya haiM, ye ho astikAya hai, ye hI loka hai, inase bhinna koI loka nahIM hai, ye ho loka ke mukhya kAraNa hai arthAt saMsAra meM jo kucha bhI kArya hotA hai usameM pA~ca mahAbhUta hI pradhAna kAraNa haiM, tRNamAtra arthAta choTA se choTA kArya bhI pA~ca mahAbhUtoM ke dvArA hotA hai| paMca mahAbhUtoM se ho AtmA niSpanna hotI hai aura inake vinAza se vinaSTa ho jAtI hai| ataH kriyA, akriyA, sukRta, duSkRta, kalyANa, puNya, pApa, sAdhu, asAdhu, siddhi, asiddhi, naraka, svarga Adi nahIM hai| jo kucha bhI hai vaha paMca mahAbhUta hI hai| .14 akriya AtmavAdI1 paribhASA / artha kuvvaM ca kArayaM ceva, savvaM kuvvaM na vijjaI / evaM akArao appA, evaM te u pagambhiA / / -sUya zru 1 / a 1 / u 1 / sU 13 / pR0 101 je keI logaMmi u akiriya-AyA, anneNa puTThA dhuyamAdisati / --sUya zru 1 / a 10 / gA 16 / pR0 125 AtmA svayaM koI kriyA nahIM karatA hai aura dUsare ke dvArA bhI nahIM karAtA hai tathA vaha parispaMdanAtmakAdi sabhI kriyA nahIM karatA hai| isa prakAra AtmA akAraka arthAt kriyA kA kattA nahIM hai---aisA akriya AtmavAdI (sAMkhya ) kahate haiM / kaI vyakti AtmA ko akriya mAnate haiM kyoMki AtmA kI nilepatA ke kAraNa na baMdha hotA hai, na mokSa hotA hai / '2 akriya AtmavAdI ke mata kA pratipAdana.. kurvanniti svatantraH kartA'bhidhIyate, AtmanazcAmUrtattvAnnityatvAta sarvavyApisvAJca kattRttvAnupapattiH, ataeva hetoH kArayitRtvamapyAtmano'nupapannamiti, xxxi tatazcAtmA na svayaM kriyAyAM pravartate, nApyanyaM pravartayati, yadyapi ca sthitikriyAM mudrApratibimbodayanyAyena bhujikriyAM karoti tathA'pi samastakriyAkata tvaM tasya nAstItyetadarzayati'savvaM kuvvaM Na vijaI tti 'sarvA' parispandAdikAM dezAddezAntaraprAptilakSaNAM "Aho Shrutgyanam"
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 kriyA-koza kriyAM kurvannAtmA na vidyate, sarvavyApitvenAmUrtatvena cAkAzasyevAtmano niSkriyatvamiti, tathA coktam-'akartA nirguNo bhoktA, AtmA saangkhynidrshne|" 'evam' anena prakAreNAtmA'kAraka iti / - sUya0 1 1 a1| u 1 / sU 13 / TIkA AtmA amUrta, nitya, aura sarvavyApI hai isalie vaha kartA nahIM ho sakatA hai aura isI kAraNa vaha dUsare ke dvArA kriyA karAnevAlA bhI nahIM ho sakatA hai / AtmA svayaM kisI kriyA meM pravRtta nahIM hotA hai aura dUsare ko bhI kisI kriyA meM pravRtta nahIM karatA hai| AtmA mudrAbimbodayanyAya yA japAsphaTikanyAya se yadyapi sthiti kriyA, bhogakriyA karatA hai tathApi vaha samasta kriyA kA karttA nahIM hai| vaha AtmA eka deza se anya deza meM jAnA Adi parispaMdanAtmaka sabhI kriyA nahIM karatA hai kyoMki vaha sarvavyApI aura amUrta hone ke kAraNa AkAza kI taraha niSkriya hai / kahA bhI hai--sAMkhyavAdiyoM ke mata meM AtmA akartA, niguNa aura karmaphala kA bhoktA hai / isa prakAra AtmA akAraka-akartA hai / 15 niyativAdI .1 paribhASA / artha :-- niyativAdapakSAzrayyevaM viprativedayati jAnIte kAraNamApanna iti niyatireva kAraNaM sukhAdyanubhavasya / ---sUya zru 2 / a 1 / sU 12 ! TIkA sukha-duHkhAdi anubhavoM kA kAraNa mAtra niyati hI hai-aisA kahane vAloM ko niyativAdI kahA jAtA thaa| 2 niyativAdI ke mata kA pratipAdana AghAyaM puNa egesiM, uvavannA puDho jiyA / vedayaMti suhaM dukkhaM, aduvA luppaMti ThANao / / na taM sayaM kaDaM dukkhaM, kao annakaDaM ca NaM / suhaM vA jai vA dukkhaM, sehiyaM vA asehiyaM / / sayaM kaDaM na annehiM, vedayaMti puDho jiyaa| saMgaiyaM taM tahA tesiM, ihamegesimAhiyaM / / -sUya * zru 1 / a 1 / u 2 / gA 1 se 3 / pR0 102 loka ko sAMgatika (niyati ke vaza ) mAnane vAlA eka mata thA jo niyativAdI ke nAma se abhihita kiyA jAtA thaa| jIva pRthak-pRthak utpanna hote hai aura pRthaka-pRthak sukha-duHkha bhogate haiM athavA ve eka sthAna se dUsare sthAna meM saMkramaNa karate haiN| vaha sukha-duHkha svayaM kRta nahIM hai; anya kRta bhI "Aho Shrutgyanam"
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 264 nahIM hai / sukha ho athavA duHkha ho, vaha sukha-duHkha se ddhika-- kisI nimitta se honevAlA ho yA asaiddhika binA kisI nimitta se hone vAlA ho usako sabhI jIva pRthak-pRthak bhogate haiM; vaha sukha-duHkha svayaM tathA dUsare ke dvArA kRta nahIM hai kintu vaha sAMgatika-niyatikRta hai / ahAvare cautthe purisajAe niyativAie ti Ahijai ! xxx / iha khalu duve purisA bhavaMti-ege purise kiriyamAikkhai, ege purise no kiriyamAikkhai / je ya purise kiriyamAikkhai je ya purise no kiriyamAikkhai do vi te purisA tulA egaThThA, kaarnnmaavnnaa| bAle puNa evaM viSpaDivedeti kAraNa-mAvanne- ahamaMsi dukkhAmi vA soyAmi vA jUrAmi vA tippAmi vA pIDAmi vA paritApAmi vA ahameya-makAsi ; paro vA jaM dukkhai vA soyai vAjUrai vA tippai vA pIDai vA paritappai vA paro evamakAsi / evaM se bAle sakAraNaM vA parakAraNaM vA evaM vippaDivedeti kAraNamAvanne / mehAvI puNa evaM vipaDivedeti kAraNamAvanne ahamaMsi dukkhAmi vA soyAmi vA jUrAmi vA tippAmi vA pIDAmi vA paritappAmi vA, no ahaM evmkaasi| paro vA jaM dukkhai vA jAva paritappai vA No paro evamakAsi evaM se mehAvI sakAraNaM vA parakAraNaM vA evaM vipaDivedeti kAraNamAvanne--se bemi pAINaM vA 6 je tasa-thAvarA pANA te evaM saMghAyamAgacchaMti, te evaM vipariyAsamAvajjaMti, te evaM vivegamAgacchati te evaM vihANamAgacchati te evaM saMgatiyaMti uvehAe / no evaM vippaDivedeti, saMjahA-kiriyA i vA jAva ( akiriyA i vA sukaDe i vA dukkaDe i vA kallANe i vA pAvae i vA sAhu i vA asAhu i vA siddhi i vA asiddhi i vA) nirae i vA anirae 3 vaa| --sUya0 zru.2 1 a 1sU12 | pR0 140 isa saMsAra meM do prakAra ke manuSya hai yathA--eka puruSa jo kriyA kA samarthana karatA hai, dUsarA jo kriyA kA niSedha karatA hai ve donoM puruSa eka samAna hai kyoMki kriyA tathA akriyA donoM hI eka hI kAraNa-niyati ke adhIna vazavartI haiM arthAta kriyA karane kA kAraNa bhI niyati hai, kriyA nahIM karane kA yA akriyA kA kAraNa bhI niyati hai / ataH donoM kA hI kathana asamyak hai / svakAraNa athavA parakAraNa se kRta sukha-duHkhAdi meM puruSAkAra ko jo kAraNa mAnate haiM unakA kathana samyag nahIM hai / maiM jo duHkha bhoga rahA hU~ yA zoka saMtapta ho rahA hU~ yA jhUra rahA hU~ yA rudana kara rahA hU~ yA pIr3A pA rahA hU~ yA paritApa pA rahA hU~-ye saba kArya maiM nahIM kara rahA hU~, inakA "Aho Shrutgyanam"
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 kriyA - koza niyativaza ho rahe haiM-niyatikRta hai / karttA maiM nahIM hU~ --balki ye saba kArya usI prakAra dUsare puruSa kA duHkha bhoganA yA zoka saMtapta honA yA jharanA yA rudana karanA yA pIr3A pAnA yA paritApa pAnA-- Adi saba usa anya puruSakRta nahIM hai-- saba niyatikRta hai / astu isa saMsAra meM jo trasa sthAvara prANI haiM ve zarIra ko dhAraNa karate haiM, paribhramaNa ko prApta hote haiM, zarIra se pRthak hote haiM, avasthA vizeSa ko prApta hote haiM - yaha saba niyati ke ho adhIna hotA hai / ve niyativAdI kahate haiM kriyA, akriyA, sukRta, duSkRta, kalyANa, puNya, pApa, sAdhu, asAdhu, siddhi, asiddhi, naraka, svarga Adi kucha nahIM hai / jo kucha hai so niyati hai aura usake AdhIna saba kArya ho rahe haiM / 6264 akriyAvAdI jIva aura daMDakajIvA NaM bhaMte !" jahA asurakumArA / pUre pATha tathA artha ke lie dekhiye kramAMka 624 3 3 / ukta pATha meM se akriyAvAdI saMbaMdhI vizeSArtha alezI, samadRSTi, jJAnI, mati yAvat kevalajJAnI, saMjJA meM upayoga rahita, avedaka, akaSAyI, ayogI jIva akriyAvAdI, ajJAnavAdI, vinayavAdI nahIM hote haiM, kevala kriyAvAdI hote haiM / samamithyAdRSTi jIva kriyAvAdI, akriyAvAdI nahIM hote haiM; ajJAnavAdI, vinayavAdI hote haiM / kRSNapAkSika, mithyAdRSTi, ajJAnI, mati zruta-vibhaMga ajJAnI jIva akriyAvAdI, ajJAnavAdI tathA vinayavAdI hote haiM / pRthvI - ap agni vAyu-vanaspatikAya tathA vikalendriya jIva akriyAvAdI, ajJAnavAdI hote haiM, bAko daNDaka ke jIva cAroM vAdI hote hai ataH ve akriyAvAdI bhI hote haiM / '6265 akriyAvAdI jIva aura AyuSya kA baMdhana - akiriyAvAI NaM bhaMte ! jIvA kiM neraiyAuyaM pakareMti, tirikkha0 - pucchA | goyamA ! neraiyAuyaM vi pakareMti, jAva devAuyaM vi pakareMti / ( 12 ) sahasA NaM bhaMte! jIvA kiriyAbAI kiM neraiyAuyaM pakareMti -pucchA / goyamA ! no neraiyAjyaM - evaM jaheva jIvA taddeva alessA vi cauhiM vi samosara - hi bhANiyavvA / ( pra 13 ) kaNhalessA NaM bhaMte! jIvA kiriyAvAI ki neraiyAuyaM pakareMti -pucchA / goyanA ! mo neraiyAjyaM pakareMti, no tirikkhajoNiyAuyaM pakareMti, maNussAuyaM "Aho Shrutgyanam" :
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-kauza 301 pakareMti, no devAuyaM pakareMti, akiriyAbAI, annANiyavAI, veNazyavAI ya cattAri vi AuyAiM pakareMti / evaM nIlaleksA vi, kAulessA vi / ( pra 14 ) teulessA NaM bhaMte ! jIvA akiriyAvAI kiM neraiyAuyaM - pucchA / goyamA ! no neraiyAyaM pakare, tirikkhajoNiyAjyaM pipakarei, maNuhasAuyaM pi pakarei, devAuyaM pipakare | xxx jahA teulezsA evaM pamhalessA vi sukalessA vi nAyavvA / (16) kaNhapakkhiyA NaM bhaMte! jIvA akiriyAbAI kiM neraiyAuyaM -pucchA / goyamA ! neraiyAjayaM pi pakarei - evaM cauvi pi / ( pra 18 ) sukkapakkhiyA jahA salessA | xxx | micchAdiTThI jahA kaNhapakkhiyA / ( pra 18,16) xxx ! annANI jAva-vibhaMganANI jahA kaNhapakkhiyA / sannAsu causu vi jahA salessA xxx 1 savedagA jAva napuMsagavedgA jahA salessA | xxx | sakasAyI jAva lobhakasAyI jahA salessA | xxx sajogI jAva kAyajogI jahA salessA | xxx | sAgArova uttA ya aNAgArova uttA ya jahA salessA / ( pra 22 ) akiriyA vAI NaM bhaMte ! neraiyA- pucchA / goyamA ! no nerajhyAuyaM pakareM (i) nti, tirikkhajoNiyAjyaM vi pakareMti, maNussAjyaM vi pakareMti, no devAuyaM pakareMti / ( pra 24 ) salessA NaM bhaMte ! neraiyA xxx / je akiriyAbAI xxx te savvANesu vi no neraiyAjyaM pakareMti, tirikkhajoNiyAuyaM pipakareMti, maNussAuyaM pipakareMti, no devAjayaM pakareMti / navaraM sammAmicchate uvarillehiM dohi vi samosaraNehiM na kiMci vi pakare jaheva jIvapade / evaM jAva - thaNiyakumArA jaheva neraiyA / ( pra 25 ) ariyAvAI NaM bhaMte! puDhavikkAiyA - pucchA ! goyamA ! no neraiyADayaM pati, tirikkhajoNiyAjyaM pakareMti, maNussAuyaM pakareMti, no devAuyaM pakareMti / ( pra 26 ) xxx 1 salessA NaM bhaMte! evaM jaM jaM padaM asthi puDhavikAiyANaM tahiM tahiM majjhimesu dosu samosaraNesu evaM caiva duvihaM AuyaM pakareMti / navaraM teulessAe na kiM pi pakareMti ( pra 27 ) / evaM AukAiyANa vi, evaM vaNassaikAiyANa vi / teDakAiyA vAukAiyA "Aho Shrutgyanam"
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 kriyA - koza savvANe majjhimesu dosu samosaraNesu no neraiyAuyaM pakareMti, tirikkhajoNiyAayaM pakareMti, no maNussAuyaM pakareMti, no devAuyaM pakareMti / astar as diya- cauriMdiyANaM jahA puDhavikAiyANaM / navaraM sammatta nANesu na ekkaMpi AuyaM pakareMti / (27) kiriyAbAI NaM bhaMte ! paMcidiyatirikkhajoNiyA kiM neraiyAuyaM pakareMtipucchA / goyamA ! jahA maNapajjavanANI / akiriyAvAI annANiyavAI veNazyavAI ya cavvihaM ( cauhiM ) pi pakareMti / - jahA ohiyA tahA salessA vi / kaNhalessA NaM bhaMte ! x paMcidiyatirikkhajoNiyA xxx akiriyA vAI annANiyavAI veNaiyavAI cauvvihaM pipakareMti / jahA kaNhalessA evaM nIlalessA vi, kAulessA vi / teulessA jahA salessA | navaraM akiriyavAI, annANiyavAI, veNaiyavAI yaNo neraiyAjyaM pakareMti, devAuyaM vi pakareMti / tirikkhajoNiyAjyaM vi pakareMti, maNussAyaM vipakareMti / evaM pahale sAvi, evaM sukkalessA vi bhANiyavvA / kaNhapakkhiyA tihiM samosaraNehiM cauvvihaM pi AuyaM pakareha | sukkapakkhiyA jahA sahasA / micchAdiTThI jahA kaNhapakkhiyA / annANI jAva - vibhaMganANI jahA kaNhapakkhiyA / sesA jAva aNAgArovattA savve jahA salessA tahA caiva bhANiyavvA / jahA paMcidiyatirikkhajoNiyANaM vatavvayA bhaNiyA evaM maNussANa vi bhANiyavvA ! xxx / jahA ohiyA jIvA sesaM taheva / vANamaMtara - joisiya-vemANiyA jahA asurakumArA / - bhaga0 za 30 / u 1 / pra 12 se 14, 16, 18, 16, 22, 24 se 26 pR0 606-8 akriyAvAdI jIva naraka, tiryaM cayonika, manuSya tathA devatA - cAroM prakAra kA AyuSya bAMdhate haiM / salezI, kRSNa-nIla kApotalezI akriyAvAdI jIva, kRSNapAkSika-zuklapAkSika akriyavAdI jIva, ajJAnI, mati zruta-vibhaMga- ajJAnI akriyAvAdI jIva, AhArAdi cAroM saMjJAoM meM upayoga vAle akriyAvAdI jIva, savedaka, strI- puruSa - napuMsaka vedaka akriyAvAdI jIva, sakaSAyI, kodha-mAna-mAyA lobha kaSAyI akriyAvAdI jIva, sayogI, mana-vacana-kAyayogI "Aho Shrutgyanam"
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 303 akriyAvAdI jIva tathA sAkAropayoga vAle -- anAkAropayogavAle akriyAvAdI jIva cAroM prakAra kA AyuSya bA~dhate haiM / tejo-padma- zuklalezI akriyAvAdI jIva narakAyuSya bAda avazeSa tIna prakAra kA AyuSya bA~dhate haiM / akriyAvAdI nArakI jIva manuSya tathA tiryacayonika jIva kA AyuSya bA~dhate haiM, nArakI tathA devatA kA AyuSya nahIM bA~dhate haiM / salezI yAvata anAkAropayoga taka jo-jo vizeSaNa akriyAvAdI nArakI meM pAye jAya~ una una vizeSaNoM sahita akriyAvAdI nArakI jIva tiryacayonika tathA manuSya kA AyuSya bA~dhate haiM, nAraka tathA devatA kA AyuSya nahIM bA~dhate haiM / akriyAvAdI bhavanapati deva manuSya tathA tirya'cayonika jIva kA AyuSya bA~dhate haiM, nArakI tathA devatA kA AyuSya nahIM bA~dhate haiM / salezI yAvat anAkAropayoga taka jo-jo vizeSaNa akriyAvAdI bhavanapati devoM meM pAye jAya~ una-una vizeSaNoM sahita akriyAvAdI bhavanapati deva tirya'cayonika tathA manuSya kA AyuSya bA~dhate haiM, nAraka tathA devatA kA AyuSya nahIM bA~dhate haiM / akriyAvAdI pRthvI-ap[-vanaspatikAyika jIva manuSya tathA tiryaca kA AyuSya bA~dhate haiM / salezI yAvat anAkAropayoga taka jo-jo vizeSaNa akriyAvAdI pRthvI- ap-vanaspatikAyika meM pAye jAya~ - una una vizeSaNoM sahita akriyAvAdI pRthvI- ap-vanaspatikAyika jIva tirya'cayonika tathA manuSya kA AyuSya bA~dhate haiM lekina tejolezI akriyAvAdI pRthvI - ap-vanaspatikAyika jIva kisI bhI prakAra kA AyuSya nahIM bA~dhate haiM / akriyAvAdI agnikAya-vAyukAyika jIva kevala tirya cayonika jIva kA AyuSya te haiN| salezI yAvat anAkAropayoga taka jo jo vizeSaNa akriyAvAdI agnikAyavAyukAyika jIvoM meM pAye jAya~ - una una vizeSaNoM sahita akriyAvAdI agnikAya-vAyukAyika jIva ke kevala tiryaMcayonika jIva kA AyuSya bA~dhate haiM / akriyAvAdI dvIndriya-trIndriya-caturindriya jIva manuSya tathA tirya cayonika jIva kA AyuSya bA~dhate haiM ! salezI yAvat anAkAropayoga taka jo-jo vizeSaNa akriyAvAdI dvIndriya-trIndriya-caturindriya jIvoM meM pAye jAya~ una una vizeSaNoM sahita akriyAvAdI dvIndriya-trIndriya-caturindriya jIva tirthaM cayonika tathA manuSya kA AyuSya bA~dhate haiM lekina samyaktva tathA jJAna "Aho Shrutgyanam"
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 kriyA - koza avasthA meM akriyAvAdI dvIndriya-trIndriya caturindriya jIva kisI bhI prakAra kA AyuSya nahIM bA~dhate haiM / akriyAvAdI paMcendriya tirya cayonika jIva cAroM prakAra kA AyuSya bA~dhate haiM ! salezI, kRSNa - nIla- kApotalezI akriyAvAdI paMcendriya tiryaMcayonika jova, kRSNapAkSika-zuklapAkSika akriyAvAdI paMcendriya tirya cayonika jIva, ajJAnI, mati zrutavibhaMga - ajJAnI akriyAvAdI paMcendriya tiryacayonika jIva, AhArAdi cAroM saMjJAoM meM upayoga vAle akriyAvAdI paMcendriya tirya cayonika jova, saMvedaka, strI-puruSa napuMsaka vedaka akriyAvAdI paMcendriya tirya cayonika jIva, sakaSAyau, krodha mAna-mAyA - lobhakaSAyI akriyAvAdI paMcendriya tirya cayonika jIva, sayogI, mana-vacana-kAyayogI akriyAvAdI paMcedriya tiyaM cayonika jIva tathA sAkAropayoga vAle - anAkAropayoga vAle akriyAvAdI paMcendriya tirya' cayonika jIva cAroM prakAra kA AyuSya bA~dhate haiM / tejo-padma- zuklalezI akriyAvAdI paMcendriya tirya cayonika jIva narakAyuSya bAda avazeSa tIna prakAra kA AyuSya bA~dhate haiM / akriyAvAdI manuSya jIva cAroM prakAra kA AyuSya bA~dhate haiM / salezI yAvat anAkAropayoga taka jo jo vizeSaNa akriyAvAdI manuSya meM pAye jAya~ una una vizeSaNoM sahita akriyAvAdI manuSya jIva dhAroM prakAra kA AyuSya bA~dhate haiM parantu tejo-padma-zukla-lezo akriyAvAdI manuSya jIva narakAyuSya bAda avazeSa tIna prakAra kA AyuSya bA~dhate haiM / akriyAvAdI vANavyantara- jyotiSI vaimAnika deva manuSya tathA tiryacayonika jIva kA AyuSya bA~dhate haiM / salezI yAvat anAkAropayoga taka jo-jo vizeSaNa akriyAvAdI vANavyantarajyotiSI vaimAnika devoM meM pAye jAya~ una una vizeSaNoM sahita akriyAvAdI vANavyantarajyotiSI-vaimAnika deva tirya'cayonika tathA manuSya kA AyuSya bA~dhate haiM ! '2'6'6 akriyAvAdI jIva aura bhava- abhavasiddhikatA :-- akiriyAvAI NaM bhaMte! jIvA kiM bhavasiddhiyA0 - pucchA / goyamA ! bhavasi - dviyA vi, abhavasiddhiyA vi / ( pra 31 ) sassA NaM bhaMte! jIvA akiriyAvAI kiM bhava0 siddhiyA vi abhavasiddhiyA vi / xxx | evaM jAva- -sukkalerasA / xxx evaM eeNaM abhilAveNaM kaNhapakkhiyA tisu vi samosaraNesu bhayaNAe / pucchA / goyamA ! bhava " Aho Shrutgyanam"
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 305 sukkapakkhiyA causu vi samosaraNesu bhavasiddhiyA, no abhavasiddhiyA xxx micchAdiTThI jahA kaNhapakkhiyA / annANI jAva vibhaMganANI jahA kaNhapakkhiyA / sannAsu causu vi jahA salessA | savedagA jAva napuMsagavedgA jahA alessA | sakasAyI jAya lobhakasAyI jahA alessA / sajogI jAva - kAyajogI jahA salessA | sAgAva uttA aNAgArovauttA jahA aleksA | evaM neraiyA vi bhANiyavvA, navaraM nAyavvaM jaM asthi / evaM asurakumArA vi jAva-: - thaNiyakumArA / puDhavikAiyA savvANesu vi majjhillesu dosu vi samosaraNesu bhavasiddhiyA vi, abhavasiddhiyA vi / evaM jAva vaNarasaikAiyA | as diya-teI' diya- cauriMdiyA evaM ceva / navaraM samaMte / ohinANe AbhiNibohiyanANe suvanANe eesa caiva dosu majjhimesu samosaraNe bhavasiddhiyA, no abhavasiddhiyA / sesaM taM ceva / paMcidiyattirikkhajoNiyA jahA neraiyA / navaraM nAyavvaM maM asthi / maNussA jahA ohiyA jIvA / vANavyaMtara - joisiya-vemANiyA jahA asurakumArA / -- bhaga0 za 30 u 1 / pra0 31, 33, 34 pR0 608-6 akriyAvAdI jIva bhavasiddhika bhI, abhavasiddhika bhI hote haiM / salezI, kRSNalezI yAvata zuklalezI akriyAvAdI jIva, kRSNapAkSika akriyAvAdI jIva, mithyAdRSTi akriyAvAdI jIva, ajJAnI, mati zruta-vibhaMga ajJAnI akriyAvAdI jIva, ahArAdi cAroM saMjJAoM meM upayogavAle akriyAvAdI jIva, savedaka, strI-puruSa napuMsaka vedaka akriyAvAdI jIva, sakaSAyI, krodha - mAna-mAyA-lobhakaSAyI akriyAvAdI jIva, sayogI, manoyogI yAvat kAyayogI akriyAvAdI jIva, sAkAropayogavAle - anAkAropayoga vAle akriyAvAdI jIva bhavasiddhika bhI, abhavasiddhika bhI hote haiM / zuklapAkSika akriyAvAdI jIva kevala bhavasiddhika hote haiM / akriyAvAdI nArakI jItra bhavasiddhika bhI, abhavasiddhika bhI hote haiM / savizeSaNa akriyAvAdI nArakI ke sambandha meM jaisA savizeSaNa audhika akriyAvAdI jIva ke sambandha meM kahA vaisA hI kahanA lekina nArakI ke jo-jo vizeSaNa pAye jAya~ unauna vizeSaNoM se kahanA / 36 "Aho Shrutgyanam"
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza akriyAvAdI bhavanapati deva bhavasiddhika tathA abhavasiddhika hote haiM / savizeSaNa akriyAvAdI bhavanapati devoM ke sambandha meM jaisA savizeSaNa audhika akriyAvAdI jIva ke sambandha meM kahA vaisA hI kahanA lekina bhavanapati devoM ke jo-jo vizeSaNa pAye jAya~ una una vizeSaNoM se kahanA / akriyAvAdI pRthvI - ap-agni vAyu-vanaspatikAyika jIva bhavasiddhika bhI, abhavasiddhika bhI hote haiM / 306 savizeSaNa akriyAvAdI pRthvI- ap-agni vAyu-vanaspatikAyika jIvoM ke sambandha meM jaisA savizeSaNa audhika akriyAvAdI jIva ke sambandha meM kahA vaisA hI kahanA lekina pRthvI- ap-agni-vAyu-vanaspatikAyika jIvoM ke jo-jo vizeSaNa pAye jAya~ una-una vizeSaNoM se kahanA akriyAvAdI dvIndriya-trIndriya-caturindriya jIva bhavasiddhika bhI, abhavasiddhika bhI hote haiM / savizeSaNa akriyAvAdI dvIndriya-trIndriya caturindriya jIvoM ke sambandha meM jaisA savizeSaNa audhika akriyAvAdI jIva ke sambandha meM kahA vaisA hI kahanA lekina dvIndriyazrIndriya- caturindriya jIvoM ke jo-jo vizeSaNa pAye jAya~ una-una vizeSaNoM se kahanA ; lekina samyaktva, jJAna, mati zrutajJAna avasthA meM akriyAvAdI dvIndriya-trIndriya-caturindriya jIva kevala bhavasiddhika hote haiM / akriyAvAdI paMcendriya tiryacayonika jIva bhavasiddhika bhI, abhavasiddhika bhI hote haiM / savizeSaNa akriyAvAdI paMcendriya tiryacayonika jIvoM ke sambandha meM jaisA savizeSaNa audhika akriyAvAdI jIva ke sambandha meM kahA vaisA ho kahanA lekina paMcendriya tiryaMcayonika jIvoM ke jo-jo vizeSaNa pAye jAya~ una-una vizeSaNoM se kahanA / akriyAvAdI manuSya bhavasiddhika bhI, abhavasiddhika bhI hote haiM / savizeSaNa akriyAvAdI audhika jIva ke sambandha meM jaisA kahA vaisA hI sabhI vizeSaNoM sahita akriyAvAdI manuSya jIva ke sambandha meM jAnanA / akriyAvAdI vANavyantara- jyotiSI - vaimAnika deva bhavasiddhika bhI, abhavasiddhika bhI hote haiM / savizeSaNa akriyAvAdI vANavyantara-jyotiSI-vaimAnika devoM ke sambandha meM jaisA savizeSaNa audhika akriyAvAdI jIva ke sambandha meM kahA vaisA hI kahanA lekina akriyAvAdI vANavyantara-jyotiSI vaimAnika devoM ke jo-jo vizeSaNa pAye jAya~ una-una vizeSaNoM se kahanA / " Aho Shrutgyanam"
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-kauza 62.67 anaMtaropapannaka akriyAvAdI aura jIvadaMDaka atarovavannagA NaM bhaMte xxx bhANiyavvA / : ( pUre pATha ke liye dekhiye kramAMka 624deg3'3 ) anantaropapannaka nArakI akriyAvAdI bhI hote haiM; kriyAvAdI, ajJAnavAdI tathA vinayavAdI bhI hote haiM / jaisI vaktavyatA audhika akriyAvAdI jIva ke sambandha meM ( 6264 ) kahI gaI hai vaisI hI vaktavyatA akriyAvAdI anantaropapannaka jIva ke sambandha meM kahanI cAhie; itanI vizeSatA hai ki akriyAvAdI anantaropapannaka jIva meM salezI yAvat anAkAropayoga taka jo-jo vizeSaNa pAye jAya~ una-una vizeSaNoM se vivecana karanA cAhie / 307 '62'68 anaMtaropapannaka akriyAvAdI jIva aura AyuSya kA baMdhana kiriyAvAI NaM bhaMte! aNaMtarovavannagA nerazyA kiM neraiyAjyaM pakareMtipucchA / goyamA ! no neraiyAuyaM pakareMti, no tiri0, no maNu0, no devAuyaM pakareMti / evaM akiriyAbAI vi annANiyavAI vi veNaiyavAI vi / salessA NaM bhaMte! kiriyAbAI anaMtarovavannagA neraiyA kiM neraiyAuyaM0pucchA / goyamA ! no neraiyAuyaM pakareMti, jAva no devADyaM pakareMti / evaM jAva vemANiyA / evaM savvaTTANesu vi anaMtarovavannagA nerakhyA na kiMci vi AuyaM pakareMti jAva - aNAgArovautta tti / evaM jAva vaimANiyA, navaraM jaM jassa asthi taM tarasa bhANiyavvaM / -bhaga0 za 30 u2 / pra 3, 4 / pR0 606 koI bhI akriyAvAdI anantaropapannaka jIva kisI bhI prakAra kA AyuSya nahIM bA~dhate haiM ! I : "Aho Shrutgyanam" -626'6 aNaMtaropapannaka akriyAvAdI jIva aura bhava abhavasiddhikatA :akiriyAvAI NaM (bhaMte ! ) pucchA / goyamA ! bhavasiddhiyA vi, abhavasiddhiyA vi 1 xxx 1 sassA NaM bhaMte! kiriyAbAI aNaMtarovavannagA neraiyA kiM bhavasiddhiyA, abhavasiddhiyA ? goyamA ! bhavasiddhiyA, no abhavasiddhiyA / evaM eeNaM abhilAveNaM java ohie uddesae neraiyANaM vatavvayA bhaNiyA taddeva iha vi bhANiyavvA jAbaaNAgArovautta tti / evaM jAva vaimANiyANaM / navaraM jaM jassa asthi taM tassa bhANiyavvaM / -bhaga0 za 30 / u 2 / pra 6,7 / pR0 606-10 afarardI nArakI jIva bhavasiddhika bhI tathA abhavasiddhika bhI hote haiM /
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 kriyA-koza jaisI vaktavyatA audhika akriyAvAdI jIva ke sambandha meM (kramAMka 62.64) kahI gaI hai vaisI hI vaktavyatA akriyAvAdI anantaropapannaka jIva ke sambandha meM kahanI cAhie / itanI vizeSatA hai ki akriyAvAdI anantaropapannaka jIva meM salezI yAvat anAkAropayoga taka jo jo vizeSaNa pAye jAya~ una-una vizeSaNoM se vivecana karanA cAhie / 62.6.10 paraMparopapannaka akriyAvAdI aura jIvadaMDaka :-~62611 paraMparopapannaka akriyAvAdI aura AyuSya kA baMdhana :' 26.12 " . bhava-abhavasiddhikatA :paraMparovavannagA xxxx tiydNddgsNghio| ( pUre pATha ke lie dekhiye kramAMka 62.64 ) paramparopapannaka akriyAvAdI jIva ke sambandha meM vaisI hI vaktavyatA jAnanI cAhie jaisI audhika akriyAvAdI jIva ke sambandha meM ( dekho kramAMka 6.2 6.4 ) vaktavyatA kahI 6.2 6.13 anaMtarAvagAr3ha-anaMtarAhAraka-anaMtaraparyApta akriyAvAdI aura jIvadaMDaka 6.2 6.14 , " , aura AyuSya kA baMdhana :-- 62 6.15 ,, aura bhava-abhavasiddhikatA :62.6.16 paraMparAvagADha-paraMparAhAraka paraMparaparyApta akriyAvAdI aura jIvadaMDakaH626 17 , , , aura AyuSya kA baMdhana :-- '62618 ,, , aura bhava-abhavasiddhikatA62.6.16 carama-acarama akriyAvAdI aura jIvadaMDaka :62620 , , aura AyuSya kA baMdhana :'626.21 , , aura bhava-abhavasiddhikatA : evaM eeNaM kameNaM xxxx sesaM taheva / ( pUre pATha ke lie dekhiye kramAMka 62.4.3,10,11,12) anantarAvagAr3ha, anantarAhAraka, anantaraparyApta akriyAvAdI jIva kA gamaka anantaropapannaka akriyAvAdI jIva kI taraha kahanA arthAt akriyAvAditva, AyuSya kA bandhana tathA bhava-abhavasiddhikatA ke sambandha meM vaisI hI vaktavyatA kahanI cAhie jaisI anantaropapannaka akriyAvAdI jIva ke sambandha meM kahI gayI hai| (dekho kramAMka 6.267,8,8) paramparAvagAr3ha, paramparAhAraka, paramparaparyApta akriyAvAdI jIva kA gamaka paramparopapannaka akriyAvAdI jIva kI taraha kahanA caahie| "Aho Shrutgyanam"
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - kauza 306 carama akriyAvAdI jIva kA vaktavya paramparopapannaka akriyAvAdI jIva kI taraha kahanA / acarama akriyAvAdI jIva kA vaktavyaM audhika akriyAvAdI jIva kI taraha kahanA / 63 kriyA aura pratikramaNa 631 kAyikI kriyApaMcaka aura pratikramaNa niSphala hoM / paDikkamAmi paMcahi kiriyAhi -- kAiyAe, ahigaraNiyAe, pAusiyAe, paritAvaNiyAe, pANAzvAyakiriyAe / -- Ava 0 a 4 / sU 6 | pR0 1168 maiM kAyikI, adhikaraNikI, prAdveSikI, pAritApanikI, prANAtipAtikI kriyAoM kA pratikramaNa karatA hU~ / mere kriyAjanita duSkRta vivecana yadi kAyikI kriyApaMcaka kI sadanuSThAna prazasta kriyA meM vartanA na kI ho ) to kA aticAra lagA ho to usakA maiM pratikramaNa vartanA kI ho to maiM pratijJA karatA hU~ ki phira usakA sevana nahIM karU~gA / *632 teraha kriyAsthAna aura pratikramaNa : aprazasta kriyA meM vartanA kI ho ( tathA usa kAraNa se saMyama meM yadi kisI prakAra karatA hU~ / kAyikI kriyApaMcaka meM yadi paDikkamAmi Xxx | terasahi kiriyAThANehiM / -- Ava0 a 4 | sU 6 / pR0 1168 maiM teraha kriyAsthAnoM kA pratikramaNa karatA hU~--unase nivRtta hotA hU~ / mere kriyAjanita duSkRta niSphala hoM / vivecana - yadi bAraha aprazasta kriyAsthAnoM meM vartanA kI ho tathA airyApathikI kriyA meM vartanA na kI ho to usa kAraNa se saMyama meM yadi kisI prakAra kA aticAra lagA ho to usakA maiM pratikramaNa karatA hU~ / bAraha kriyAsthAnoM meM yadi vartanA kI ho to maiM pratijJA karatA hU~ ki phira unakA sevana nahIM karUMgA / - * 14 kriyA aura bhikSu :141 audhika vivecana : (ka) vasu iMdiyatthesu, samiIsu kiriyAsu ya / je bhikkhU jayaI nizca se na acchara maMDale | 3 - utta0 a 31 / gA 7 / 0 1038 " Aho Shrutgyanam"
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 kriyA-kauza jo bhikSu vratoM aura samitiyoM ke pAlana meM, indriya-viSayoM tathA kriyAoM ke parihAra meM sahAyatA karatA hai vaha saMsAra meM nahIM rahatA hai / (kha) kiriyAsu bhUyagAmesu, paramAhammissu y| je bhikkhU jayaI nica, se na acchaDa maMDale / / -utta0 a 31 / gA 12 ! pR0 1038 jo bhikSu teraha prakAra ke kriyAsthAnoM, caudaha prakAra ke jIva samudAyoM aura pandraha prakAra ke paramAdhArmika devoM meM sadA yatna rakhatA hai vaha saMsAra meM nahIM rahatA arthAt paribhramaNa nahIM karatA hai| (ga) suvisuddha lese mehAvI, parakiriaM ca vajae NANI / -sUya 0 zru 1 / a 4 / u 2 / gA 21 / pR0 115 nirmala lezyA vAlA medhAvI tathA jJAnI---vivekavAna bhikSu parakriyA arthAta para ke prati sva-zarIra se yA para ke dvArA sva-zarIra meM kI jAnevAlI para-kriyAoM ko tyAga de / (gha) parakiriyaM annamannaM ca, taM vijaM parijANiyA / -sUya0 zru 1 / a6 / gA 18 utarArdha / pR0 123 dUsaroM ke dvArA sva-sambandhI koI kriyA karAnA athavA para-sambandhI koI kriyA karanA tathA paraspara meM eka dUsare ke sambandha meM kriyA karanA-isako vidvAna bhikSa 'jJa' parijJA se jAnakara 'pratyAkhyAna' parijJA se chor3a de| (Ga) annautthiyA NaM bhaMte ! evaM AikkhaMti, evaM bhAsaMti, evaM pannati, evaM parUveMti kahanna samaNANaM niggaMthANaM kiriyA kanjai ? tattha jA sA kaDA kajjai no taM pucchaMti, tattha jA sA kaDA no kajai no taM pucchaMti, tattha jA sA kaDA akaDA no kanjai no taM pucchaMti, tattha jA sA akaDA kajai taM pucchaMti, se evaM vattavvaM siyA __ akiJca dukkhaM, aphusaM dukkha, akajamANakaDaM dukkhaM akaTTu akaTTha pANAbhUyA-jIvA-sattA veyaNaM veti tti vattavvaM, je te evamAsu micchA te evamAhaMsu, ahaM puNa evamAikkhAmi, evaM bhAsAmi, evaM pannavemi, evaM parUvemi-kicca dukkhaM, phusaM dukkhaM, kajamANakaDaM dukkhaM kaTTu kaTTu pANA-bhUyA-jIvA-sattA veyaNaM veyaMti tti vattavvayaM siyaa| -ThANa* sthAna 3 / u 2 / sU 167 / pR0 211 __ (ca) aNNautthiyA NaM bhaMte ! evaM AikkhaMti, jAva-evaM paveti xxx l akiJca dukkhaM, aphusaM dukkhaM, akajamANakaDaM dukkhaM akaTa akaTaTu pANa-bhUya-jIvasattA vedaNaM vedaMti iti vattavvaM siyaa| se kahameyaM bhaMte ! evaM ? "Aho Shrutgyanam"
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 311 kriyA - koza goyamA ! jaMNaM te aNNautthiyA evamAikkhaMti, jAva veyaNaM vedeti vattamvaM siyA / je te evaM AhiMsu, micchA te evaM AhiMsu / ahaM puNa goyamA ! evamAikkhAmi xxx 1 ki dukhaM, phulaM dukkhaM, kajjamANakaDaM dukkhaM, kaTU Tu kaTTu pANabhUya jIva-sattA vedaNaM vedeMti iti vattavvaM siyA / duHkha haiM / - bhaga0 za 1 | u 10 / pra0 316,317,324 / pR0 414-15 anyatIrthiyoM kA kathana hai ki akRtya duHkha hai, aspRzya duHkha hai tathA akriyamANa kRta inako nahIM kara ke, nahIM karake hI prANa, bhUta, jIva aura sattva vedanA ko vedate bhagavAna kA kathana hai ki anyatIrthiyoM kA uparyukta kathana galata hai / unakA kahanA hai ki kRtya duHkha hai, spRzya duHkha hai, kriyamANakRta duHkha hai tathA inako kara-karake hI prANa, bhUta, jIva aura sattva vedanA ko vedate haiM / (cha) asthi NaM bhaMte ! samaNANaM NiggaMthANaM kiriyA kajjara ? haMtA, asthi / kahaM NaM bhaMte ! samaNANaM NiggaMthANaM kiriyA kajjai ? maMDiyaputtA ! pamAyapaJcayA, joganimittaM ca ; evaM khalu samaNANaM NiggaMthANaM kiriyA kajjai / -bhaga0 za 3 / u 3 / 86 / pR0 456 zramaNa - nirgrantha ke bhI kiyA hotI hai / zramaNa-nirgrantha ke do kAraNa se kriyA hotI hai-- pramAdapratyaya tathA yoga nimitta / pramAda se arthAta duSprayukta zarIra kI ceSTA se tathA yoga arthAt airyApathikI gamanAdi kAryoM se zramaNa nirgrantha ke kriyA hotI hai / '64'2 sAdhvAcAra ke atikramaNa se bhikSu ko laganevAlI kriyAe~ :--- - 1 kAlAtikrama kriyA : - se (bhikkhU vA bhikkhuNI vA ) AgaMtAresu vA jAva ( ArAmAgAre vA, hAikulevA, ) pariyAvasahesu vA, je bhayaMtAro uDubaddhiyaM vA vAsAvAsiyaM vA kalpaM vAtiNAvattA tattheva bhujjo ( bhujjo ) saMvasaMti, ayamAuso ! kAlAi kaMta-kiriyA vi bhavai / -AyA0 zru 2 / a 2 / u 2 / sU 34 / pR0 54 pathika- vizrAma gRha ( dharmazAlA, musAphira khAnA Adi ), ArAmagRha ( baMgalA, bagIcA, vizrAmagRha ), gRhapati ke ghara aura maTha - upAzraya - AzramAdi meM jo sAdhu-sAdhvI Rtubaddha zItoSNakAla meM mAsakalpa tathA varSAMkAla meM cAra mAsa kalpa vyatIta karake vahA~ para bAra-bAra binA kAraNa Akara rahe to unako kAlAtikrama- kriyA doSa lagatA hai / "Aho Shrutgyanam"
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 kriyA-koza '2 upasthAna kriyA : se AgaMtAresu vA jAva ( ArAmAgAresu vA, gAhAvakulesu vA, ) pariyAvasahesu vA, je bhayaMtAro uDuddhiyaM vA vAsAvAsiyaM vA kappaM uvAtigAvittA taM duguNA dugaNeNa (duguNA tiguNeNa ) apariharittA tattheva bhujo (bhujjo) saMvasaMti, ayamAuso ! uvaTThANa-kiriyA vi bhvi| --AyA0 a 21 a 2 / u2 / suu35| pR0 54 pathika-vizrAma-gRha, ArAmagRha, gRhapati ke ghara aura maTha-AzramAdi meM jo sAdhusAdhvI Rtubaddha zItoSNa kAla meM mAsakalpa tathA varSAkAla meM cAra mAsakalpa vyatIta karane ke bAda usI sthAna meM do-tIna mAsa kA vyavadhAna kiye binA zItoSNakAla meM tathA dotIna caturmAsa kA vyavadhAna kiye binA varSAkAla meM binA kAraNa Akara rahe to unako upasthAna-kriyA doSa lagatA hai| 3 abhikrAnta kriyA :-- iha khalu pAINaM vA, paDINaM vA, dAhINaM vA, udINaM vA, saMtegaDyA, saDDhA bhavaMti, taMjahA - gAhAvaI vA, jAva ( gAhAvaiNIo vA, gAhAvai-puttA vA, gAhAvaidhUyAo vA, gAhAvai-suNhAo vA, dhAIo vA, dAsA vA, dAsIo vA, kammakarA vA ) kammakarIo vA / tesiM ca NaM AyAra goyare No suNisaMte bhavai, taM sahamANehiM taM pattiyamANehi, taM royamANehiM bahave samaNa-mAhaNa-atihi-kivaNa-vaNImae sumuddissa tattha tattha agArIhiM agArAI, cetitAI bhavaMti, taMjahA-AesaNANi vA, AyataNANi vA, devakulANi vA, sahAo vA, pavAo vA, paNiya-gihANi vA, paNiyasAlAo vA, jANa-gihANi vA, jANa-sAlAo vA, suhAkammaMtANi vA, dabbha-kammaMtANi vA, baddha-kammaMtANi vA, vaka-kammaMtANi vA, vaNa-kammaMtANi vA, iMgAla-kammaMtANi vA, kaTTha-kammaMtANi vA, susANa-kammaMtANi vA, saMti-kammaMtANi vA, giri-kammaMtANi vA, kaMdara-kammaMtANi vA, selovaTThANa-kammaMtANi vA, bhavaNagihANi vA, je bhayaMtAro tahappagArAI AesaNANi (jAva ) bhavaNagihANi vA tehiM ovayamANehiM ovayaMti / ayamAuso ! abhikata-kiriyA vi bhavai / --AyA0 zru 2 / a 2 / pra 36 / pR0 54 isa loka meM pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa sabhI dizAoM meM kaI eka zraddhAlu gAthApati-gRhastha, gAthApatnI-gRhiNI, gAthApati ke putra, gAthApati kI putrI, gAthApati ko "Aho Shrutgyanam"
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 313 putravadhU, dhAya, dAsa-dAsI, naukara-naukarAnI aise hote haiM jo sAdhu ke AcAra-gocara ko bhalIbhA~ti nahIM samajhate hai tathA zraddhA karake, pratIti karake, ruci karake zramaNa, brAhmaNa, atithi, kRpaNa, bhikhArI Adi ke avakAza ke uddezya se yatra-tatra vibhinna prakAra ke bhavanAdi banAte haiM, yathA-Avezana-lohArazAlA, Ayatana-dharmazAlA, devasthAna, sabhAgRha, pyAU, paNyagRha-dUkAna-hATa, paNyazAlA-godAmAdi, yAnagRha-rathazAlA, yAnazAlA-~yAna banAne ke ghara, makAna potane ke lie khar3I, cUnA Adi banAne kA ghara, darbha-ghAsa-tRNAdi ke gRha, bar3haIzAlA, valka-chAla-carmazAlA, vana-vanaspatigRha, iMgAlakoyalA banAne kA sthAna, kATha kA golA, zmazAnagRha, zAntigRha, parvatagRha, guphAgRha, pASANamaMDapa, bhavana Adi kA nirmANa karAte haiM tathA una sthAnoM meM zramaNa, brAhmaNa Adi utarate hoM, Thahare hoM aura koI sAdhu yadi vahA~ jAkara rahe to usako abhikrAnta kriyAdoSa lagatA hai| .4 anabhikrAnta kriyA :-- iha khalu pAINaM vA, paDINaM vA, dAhINaM vA, udINaM vA, saMtegazyA saTTA bhavaMti, taMjahA-gAhAvaI vA jAva kammakarIo vaa| tesiM ca NaM AyAra-goyare No suNisaMte bhavai, taM saddahamANehiM, taM pattiyamANehi, taM royamANehiM bahave samaNamAhaNa- atihi-kivaNa-vaNImae samuhissa tattha tattha agArIhiM agArAI cetiAI bhavaMti, taMjahA--AesaNANi vA jAva bhavaNagihANi vA je bhayaMtAro tahalpagArAI AesaNANi vA jAva bhavaNagihANi vA tehiM aNovayamANehiM ovayaMti, ayamAuso! aNabhikkata-kiriyA vi bhavai / - AyA0 zru 2 / a 2 / u 2 / pra 37 / pR0 54 isa loka meM kaI zraddhAlu gRhastha-gRhiNo Adi aise hote haiM--jo sAdhu ke AcAragocara ko malI-bhA~ti nahIM samajhate haiM tathA zraddhA karake, pratIti karake, ruci karake zramaNabrAhmaNa Adi ke lie bhavana-dharmazAlA Adi kA nirmANa karAte haiM aura una sthAnoM meM yadi zramaNa-brAhmaNa Adi nahIM rahate hoM, nahIM rahe hoM, phira bhI koI sAdhu unameM Akara rahe to usako anabhikrAnta kriyA--doSa lagatA hai| .5 vayaM kriyA : iha khalu pAINaM vA, par3INaM vA, dAhINaM vA, udINaM vA, saMtegaiyA saDDA bhavaMti, taMjahA-gAhAvaI vA jAva kammakarIo vaa| tesiM ca NaM evaM puttapuvvaM (vRttapuvvaM ) bhavai "Aho Shrutgyanam"
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza je ime bhavaMti samaNA bhagavaMto sIlamaMto jAva (vayamatA guNamaMtA saMjayA saMvuDA baMbhayArI) uvarayA mehuNAo dhmmaao| No khalu eesi bhayaMtArANaM kappai AhAkammie uvassae vtthe| senjANibhANi amheM appaNo saaTTAe cezyAI bhavaMti, saMjahA-AesaNANi vA jAva bhavaNagihANi vA / savvANi tANi samaNANaM NisirAmo, aviyAI vayaM pacchA apaNo saaTThAe cetissAmo, taMjahAAesaNANi vA jAva bhavaNagihANi vaa| eyappagAraM NigdhosaM socA Nisamma je bhayaMtAro tahappagArAI AesaNANi vA jAva bhavaNagihANi vaa| uvAgacchaMti, uvAgacchittA itaretarehiM pAhuDehiM vaTuMti / ayamAuso ! vajakiriyA vi bhavai / -AyA0 zru 2 / a 2 / u 2 / sU38 / pR0 54,55 isa loka meM kaI zraddhAlu gRhastha-gRhiNI Adi aise hote haiM jo aisA kahate haiM ki jo sAdhu-zramaNa zIlavanta haiM-AcAravanta hai, vratavanta haiM, saMyata haiM, saMvRta hai, brahmacArI hai, maithana dharma se nivRtta hue hai, ve AdhAkarmI upAzraya Adi meM nivAsa nahIM karate haiM ataH ve gRhasthAdi apane lie banAye gaye bhavana Adi ko sAdhu-zramaNa ke rahane ke lie chor3a dete haiM, khAlI kara dete haiM tathA apane lie anya bhavanAdi banA lete haiN| yadi sAdhu ko yaha mAlUma ho jAya ki yaha gRhastha apane lie banAye gaye bhavanAdi ko to sAdhu-zramaNa ke lie chor3a rahA hai lekina apane lie anyatra bhavanAdi bnaayegaa| aisI sthiti meM sAdhu-zramaNa usa gRhastha ke dvArA pradatta una makAnoM meM jAkara rahe to usako varNya kriyA lagatI hai / 6 mahAvaya'kiriyA : iha khalu pAINaM vA, paDINaM vA, dAhINaM vA, udINaM vA, saMtegaiyA saTTA bhavaMti, taMjahA-gAhAvaI vA jAva kammakarIo vA, tesiM ca NaM AyAragoyare No suNisaMte bhavai, taM saddahamANehiM taM pattiyamANehi, taM royamANehiM, bahave samaNa-mAhaNa-atihikivaNa-vaNImae pagaNiya pagaNiya samuhissa tattha tattha agArIhiM agArAI ceiyAI bhavaMti, taMjahA-AesaNANi vA jAva bhavaNagihANi vaa| je bhayaMtAro tahappagArAi AesaNANi vA jAva bhavaNagihANi vA uvAgacchaMti, uvAgacchittA itaretarehi pAhuDehiM vaTuMti, ayamAuso! mahAvajja-kiriyA vi bhavai / --AyA0 zra2 / a 2 / u 2 / sU 36 / pR0 55 "Aho Shrutgyanam"
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 315 isa loka meM zraddhAlu gRhastha-gRhiNI Adi aise hote haiM jo sAdhu ke AcAra-gocara ko bhalI-bhA~ti nahIM samajhate haiM tathA zraddhA karake, pratIti karake, ruci karake aneka zramaNabrAhmaNa Adi ke rahane ke lie alaga-alaga bhavana, dharmazAlA Adi kA nirmANa karAte haiM / yadi sAdhu ko yaha mAlUma ho jAya ki ye bhavanAdi zramaNa-brAhmaNa Adi ke rahane ke lie banAye gaye haiM / aisA jAnakara bhI sAdhu-zramaNa usa pradatta uddiSTa bhavana-vAsasthAna Adi meM jAkara rahe to usa sAdhu ko mahAvaya'kriyA lagatI hai / '7 sAvajja-kiriyA :--- iha khalu pAINaM vA, paDINaM vA, dAhINaM vA, udINaM vA, saMtegaiyA saGghA bhavaMti, saMjahA-gAhAvaI vA jAva kammakarIo vA / tesiM ca NaM AyAra-goyare No suNisaMte bhavai, taM sahahamANehi, taM pattiyamANehiM, taM royamANehiM bahave samaNa-mAhaNa-atihikivaNa-vaNImae samudissa tattha-tattha agArIhiM agArAIcetiAI bhavaMti, taMjahAAesaNANi vA jAva bhavaNagihANi vaa| je bhayaMtAro tahappagArAI AesaNANi vA jAva bhavaNagihANi vA uvAgacchati, uvAgacchittA itaretarehiM pAhuDehiM vati, AyamAuso ! sAvajja-kiriyA vi bhavai / -AyA0 zru 2 ! a 2 ! u 2 / sU 40 / pR0 55 isa loka meM kaI zraddhAlu gRhastha-gRhiNI Adi aise hote haiM jo sAdhu ke AcAragocara ko bhalI-bhA~ti nahIM samajhate haiM tathA zraddhA karake, pratIti karake, ruci karake aneka zramaNa-brAhmaNa Adi ke rahane ke (sAmudAyika) uddezya se bhavana Adi kA nirmANa karAte hai| isako jAnate hue bhI yadi koI sAdhu usa pradatta ghara meM jAkara rahe to usako sAvadhakriyA lagatI hai| *8 mahAsAvajja-kiriyA : iha khalu pAINaM vA, paDINaM vA, dAhINaM vA, udINaM vA, saMgajhyA sar3A bhavaMti / taMjahA-gAhAvaI vA jAva kammakarIo vaa| tesiM ca NaM AyAragoyareko suNisaMte bhavai, taM saddahamANehi, taM pattiyamANehiM taM royamANehiM egaM samaNajAyaM samahissa tattha tattha agArIhi agArAI cetitAI bhavaMti, taMjahA--AesaNANi vA jAva bhavagihANi vaa| mahayA puDhavikAya samAraMbheNaM jAva (mahayA AukAyasamAraMbheNaM, mahayA teukAya samAraMbheNaM, mahayA vAukAya-samAraMbheNaM, mahayA vANassaikAya-samAraMbheNaM) mahayA tasakAya-samAraMbheNaM, mahayA saMraMbheNaM, mahayA "Aho Shrutgyanam"
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 kriyA-koza AraMbheNaM, mahayA virUva-rUvehiM pAvakamma-kicahitaMjahA-chAyaNao levaNao sNthaar-duvaar-pihnno| sItodae vA pariThThaviyapuvve bhavai ; agaNikAe vA ujjAliyaputve bhavai / / je bhayaMtAro tahappagArAI AesaNANi vA jAva bhavaNagihANi vA uvAgacchati, uvAgacchittA iyarAiyarehiM pAhuDehiM dupakkhaM te kamma seveti / ayamAuso ! mahAsAvajja-kiriyA vi bhavai / -AyA0 zra 21 a 2 / u 2 / sU 41 / pR0 55 isa loka meM kaI zraddhAlu gRhastha-gRhiNI Adi aise hote haiM jo sAdhu ke AcAragocara ko bhalI-bhA~ti nahIM samajhate haiM tathA zraddhA karake, pratIti karake, ruci karake kisI eka zramaNa ke rahane ke uddezya se bhavana Adi kA nirmANa karAte hai| tadartha pRthvI-apaagni-vAyu-vanaspati-trasakAya ke mahAna samArambha, mahAna saMraMbha, mahAna Arambha se nAnA prakAra ke pApakarma karate hai, yathA-chAdana karanA, lepana karanA, saMstAra (bichaunA) banAnA, dvAra DhakanA tathA tad prayojanArtha zItodaka kA vyavahAra karanA, agni ko prajvalita krnaa| isa prakAra samArambha Adi se nirmita ghara yadi gRhastha sAdhu ko rahane ke lie de aura sAdhu usameM rahe to vaha do ( azuddha) pakSakA sevana karatA hai tathA usako mahAsAvadyakriyA lagatI hai| '6 appasAvajja kiriyA :-- iha khalu pAINaM vA, paDINaM vA, dAhINaM vA, udINaM vA, saMtegaiyA saDDA bhavaMti, taMjahA--gAhAvaI vA jAva kammakarIo vaa| tesiM ca NaM AyAra-goyare No suNisaMte bhavai, taM sahamANehi, taM pattiyamANehiM, taM royamANehi appaNo saaTThAe tattha tattha agArIhiM agArAI cetitAI bhavaMti, taMjahA-AesaNANi vA jAva bhavaNagihANi vaa| mahayA puDhavikAya-samAraMbheNaM jAva agaNikAe vA ujjAliyapugve bhv| je bhayaMtAro tahappagArAI AesaNANi vA jAva bhavaNagihANi vA uvAgacchati, uvAgacchittA iyarAiyarehiM pAhuDehiM egapakkhaM te kammaM sevaMti, ayasAuso ! appasAvaja-kiriyA vi bhavai / -AyA0 shru2| a2 1 u 2 / sU 42 ! pR0 55 isa loka meM kaI zraddhAlu gRhastha-gRhiNI Adi aise hote haiM jo sAdhu ke AcAragocara ko bhalI-bhA~ti nahIM samajhate haiM tathA zraddhA karake, pratIti karake, ruci karake apane rahane ke uddezya se bhavanAdi kA nirmANa karAte hai ! tadartha pRthvI-ap-agni-vAyu-vanaspati "Aho Shrutgyanam"
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 317 kriyA-kauza sakAya ke mahAna samArambha, mahAna saMraMbha, mahAna Arambha se nAnA prakAra ke pApakarma karate haiM, yathA-chAdana karanA, lepana karanA, stAra (bichaunA ) banAnA, dvAra dekanA tathA tadprayojanArtha zItodaka kA vyavahAra karanA, agni ko prajvalita karanA / isa prakAra gRhastha ke nija prayojanArtha pUrvakRta samArambhAdi se nirmita ghara gRhastha ke dene para sAdhu usameM rahe to vaha eka ( zuddha ) pakSa kA sevana karatA hai tathA usako alpa sAvadya kriyA lagatI hai / arthAta usako kriyA nahIM lagatI hai / yahA~ TIkAkara ne alpa zabda kA artha abhAvavAcI liyA hai / . .10 parakriyA :--- parakiriyaM ajjhasthiyaM saMsesiyaM-- No taM sAie, No taM nniyme| se se paro pAdAiM Amajjejja vA, pamajjeja vA'-No taM sAie, No taM Niyame / xxx saMvAhejja vA, palimaddeja vA 000 / xxx phUmeja vA, raejja vA 0001xxx telleNa vA, ghaeNa vA, vasAe vA makkheja vA, bhiliMgeja vA 000 / xxx loddhaNa vA, kakkeNa vA, cunneNa vA, vanneNa vA ullolejja vA, uvvaleja vA 000 / xxx sIodaga-viyaDeNa vA, usiNodaga-viyaDeNa vA uccholeja vA, padhoejja vA 000 ! xxx aNNayareNa vilevaNa-jAeNa AliMpeja vA, viliMpejja vA 000 / xxx aNNayareNa dhUvaNa-jAeNa dhUveja vA, padhUvejja vA 000 / se se paro pAdAo khANu vA, kaMTayaM vA, NIharejja vA, visohejja vA 000 / se se paro pAdAo pUrya vA, soNiyaM vA, NIharejja vA, visohejja vA-No taM sAie, No taM Niyame / (sU 1 se 11) / xxx ke sthAna para 'se se paro pAdAi" pddh'eN| 000 ke sthAna para 'No taM sAie, No taM Niya' pddh'eN|| se se paro kArya Amajjeja vA, pamajjejja vA-No taM sAie, No taM Niyame / xxx saMvAhejja vA, palimaddajja vA 000 xxx telleNa vA, dhaeNa vA, vasAe yA, makkhejja vA, abbhaMgejja vA 000 / xxx lodreNa vA, kakkeNa vA, cuNNaNa vA, vaNNaNa vA, ulloleja vA, uvvalejja vA 000 / xxx sIodagaviyaDeNa vA, usiNodaga-viyaDeNa vA uccholejja vA, pahoejja vA 00 01xxx aNNayareNa vilevaNa-jAeNa AliMpejja vA viliMpejja vA 000 / xxx aNNayareNa dhUvaNa-jAeNaM dhUvejja vA, padhUvejja vA-No taM sAie, No taM nniyme| (sU 12 se 18) / "Aho Shrutgyanam"
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 kriyA-koza .. xxx ke sthAna para 'se se paro kArya' pddh'eN| 000 ke sthAna para 'No taM sAie, No taM Niyame' pddh'eN| se se paro kAyaMsi vaNaM Amajjeja vA, pamajjeja vA-No taM sAie, jo taM Niyame xxx saMvAhenja vA, palimaheja vA 000 xxx telleNa vA, dhaeNa vA, vasAe vA makkhajja vA, bhiliMgejja vA 000 ! xxx lodreNa vA, kakkeNa vA, cuNNaNa vA, vaNNeNa vA, ullolejja vA, uThavaleja vA 000 / xxx sIodaga-viyaDeNa vA, usiNodagaviyaDeNa vA uccholejja vA, padhoeja vA 000 ! xxx annayareNaM vilevaNajAeNaM AliMpejja vA, viliMpejja vA 000 / xxx annayareNa dhUvaNajAeNaM dhUveja vA, padhUveja vA 000i xxx annayareNaM satthajAeNaM acchideja vA, vicchideja vA-se se paro kAyaMsi varNa annayareNaM sattha jAeNaM acchidittA vA, micchidittA vA, pUyaM vA, soNiyaM vA, nIharejja vA, visohejja vA-No taM sAie, NotaM Niyame / (sU 16 se 27) xxx ke sthAna para-'se se paro kAyaMsi vaNaM' pddh'eN| 000 ke sthAna para-'No taM sAie No taM Niyame pddh'eN|| se se paro kAyaMsi gaMDaM vA, araiyaM vA, piDayaM vA, bhagaMdalaM vA, Amajjejja vA, pamajjejja vA-No taM sAie, No taM Niyame / xxx saMvAhejja vA, palimahajja vA 000 xxx telleNa vA, ghaeNa vA, vasAe vA, makkheja vA, bhiliMgeja vA 000 / xxx lobhrUNa vA, kakkeNa vA, cunneNa vA, vaNNeNa vA ulloleja vA, uThavalejja vA 000 xxx sIodaga-viyaDeNa vA, usiNodagaviyaDeNa vA uccholejjavA, padhovejja vA-No taM sAie. No taM Niyame / . xxx annayareNaM vilevaNa-jAeNaM AliMpejja vA, viliMpejja vA 000 / xxx annayareNaM dhUvaNa-jAeNaM dhUvejja vA, padhUvejja vA 000 / . xxx annayareNa sattha-jAeNaM acchidejja vA, vicchidejja vA 000 / xxx aNNayareNaM sattha-jAeNaM acchidittA vA, vicchidittA vA pUyaM vA, soNiyaM vA NIharejja vA, visohejja vA-- No taM sAie, No taM Niyame (sU 28 se 34) xxx ke sthAna meM-'se se paro kAyaMsi gaMDaM vA, araiyaM vA, piDayaM vA, bhagaMdalaM vA' pddh'eN| 000 ke sthAna meM - 'No taM sAie, No taM Niyame' pddh'eN| se se paro kAyAo seyaM vA, jallaM vA Noharejja vA, visohejja vA-No taM sAie, No taM nniyme| se se paro acchimalaM vA, kaNNamalaM vA, daMtamalaM vA, NahamalaM vA NIharejja vA, visohejja vA - No taM sAie, jo taM Niyame (sU 35-36) / "Aho Shrutgyanam"
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 316 . se se paro dIhAI bAlAI, dIhAI romAI, dIhAI bhamuhAI, dIhAI kakkharomAI, dIhAI vatthiromAI kappejja vA, saMThavejja vA No taM sAie, No taM nniyme| (sU 37) se se paro sIsAo likkhaM vA, jUyaM vA NIhareja vA, visohejja vA-No taM sAie, NotaM Niyame / (sU 38) se se paro aMkaMsi vA, paliyayaMkasi vA tuyaTTAvettA pAdAI Amajjejja vA, pamajjejja vA--No taM sAie, No taM Niyame xxx saMvAheja vA, palimaddenja vA 000 1 xxx phUmejja vA, raejja vA 000 xxx telleNa vA, ghaeNa vA, vasAe vA, makkheja vA, bhiliMgejja vA 000 xxx loddheNa vA, kakkeNa vA, cunneNa yA, vanneNa vA, ullolejja vA, uvvalejja vA 000 | xxx sIodaga-viyaDeNa vA, usiNodaga-viyaDeNa vA uccholenja vA, padhoejja vA 000 xxx aNNayareNa vilevaNajAeNa AliMpejja vA, viliMpejja vA 000 / xxx aNNayareNa dhUvaNa-jAeNa dhUveja vA padhUvejja vA 000+++ khANuM vA, kaMTayaM vA, NIharejja vA, visohejja vA 000 1 +++ pUrva vA, soNiyaM vA NIharejja vA, visoheja vA No taM sAie, No taM Niyame / (pra 36 se 48) xxx ke sthAna meM 'se se paro aMkaMsi vA, paliyaMkasi vA tuyaTTAvettA pAdAI' pddh'eN| +++ ke sthAna meM se se paro aMkaMsi vA, paliyaMkasi vA tuyaTTAvettA pAdAo' pddh'eN| 000 ke sthAna meM 'jo taM sAie. No taM Niyame' pddh'e| se se paro aMkaMsi vA, paliyaMkasi vA tuyaTTAvettA kAyaM Amajjejja vA, pamajjeja vA-No taM sAie, No taM Niyame / xx< saMvAhejja vA, palimaddejja vA 000 / xxx telleNa vA, ghaeNa vA, vasAe vA, makkheja vA, abhaMgejja vA 000 ! xxx loNa vA, kakkeNa vA, cuNNeNa vA, vaNNeNa vA ullolejja vA, uvalejja vA 000 ! xxx sIodaga-viyaDeNa vA, usiNodaga-viyaDega vA uccholeja vA, pahoeja vA 000 1 xxx aNNayareNaM vilevaNajAeNaM AliMpejja vA, viliMpejja vA 000 ! xxx aNNayareNaM dhUvaNa-jAe dhUvejja vA padhUveja vA-No taM sAie, No taM Niyame (pra 46 se 55) / xxx ke sthAna meM se se paro aMkasi vA, paliyaMkasi vA tuyaTTAvettA kAyaM' pddh'e| 000 ke sthAna meM 'No taM sAie, No taM Niyame' pddh'e| "Aho Shrutgyanam"
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza se se paro aMkaMsi vA, paliyaMkaMsi vA tuyaTTAvettA kAryaMsi varNa Amajjeja vA, pamajjeja vA No taM sAie, No taM niyame / +++ saMvAddejja vA, palimaddeja vA 000 | +++ telleNa vA, ghaeNa vA, vasAe vA makkhejja vA, bhiliMgejja vA 0001+++ lodreNa vA, kakkeNa vA, cuNNeNa vA, vaNNeNa vA ullolejja vA, ubvalejja vA 0001+++ sIodaga viyaDeNa vA, usiNodagaviyaDeNa vA, uccholejja vA, padhoejja vA 000 / +++ aNgayareNaM vilevaNajAeNaM Alipejja vA, vilipejja vA 000 +++ aNNayareNaM dhUvaNa-jAeNaM dhUvejja vA padhUveja vA 000 | +++ aNNayareNaM satthajAeNaM acchidejja vA vicchidejja vA 000 / +++ aNNayareNaM satthajAeNaM acchidittA vA, vicchidittA vA, pUyaM vA, soNiyaM vA, NIharejja vA, visohejja vA NotaM sAie, No taM niyame / (sU0 56 se 64) 320 +++ ke sthAna meM 'se se paro aMkasi vA, paliyaMkaMsi vA tuyaTTAvettA vA kAryasi vaNaM' par3heM / ke sthAna meM 'No taM sAie, No taM niyame' par3heM / se se paro aMkasi vA, paliyaMkaMsi vA tuyaTTAvettA kAryasi gaMDaM vA, arazyaM vA, piDayaM vA, bhagaMdalaM vA Amajeja vA, pamajejja vANo taM sAie, No taM niyame / +++ saMvAhejja vA, palimaddejja vA 000 / +++ tellega vA, gharaNa vA, vasAe vA makkhejja vA, miliMgeja vA 000 / +++ loddhaNa vA, kakkeNa vA, cunneNa vA, vaNNeNa vA ullolejja vA, ubvalejja vA 000 | +++ sIodaga viyaDeNa vA, usiNodgaviyaDeNa vA uccholejja vA, padhovejja vA - No taM sAie, No taM niyame / 000 [ +++ aNNayareNaM vilevaNa-jAeNaM Alipejja vA, trilipejja vA 000 / +++ aNNayareNaM dhUvaNa-jAeNaM dhUvejja vA, padhUvejja vA 000 / +++ aNNayareNaM satthajAeNaM acchiMdejja vA, vicchidejja vA 0001] +++ aNNayareNaM sattha jAeNaM acchi dittA vA, vicchiMdattA vA, pUyaM vA, soNiyaM vA NIharejja vA visohejja vA - jo taM sAie - No taM niyame / (sU0 65 se 71 ) +++ ke sthAna meM 'se se paro aMkaMsi vA, paliyaMkaMsi vA tuyaTTAvettA kAryaMsi gaMDaM vA, araiyaM vA, piDayaM vA, bhagaMdalaM vA' par3heM / 000 ke sthAna meM 'No se se paro aMkaMsi vA, sAie, No taM niyame' par3heM / paliyaMkaMsi vA tuyaTTAvettA vA kAyAo seyaM vA, jallaM vA NIharejja vA, visohejja vA - No taM sAie, No taM niyame / se se paro "Aho Shrutgyanam"
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 321 aMkaMsi vA, paliyaM kaMsi vA tuyaTTAvettA acchimalaM vA, kaNNamalaM vA, daMtamalaM vA, hamalaM vA NIharejja vA, visohejja vANo taM sAie, No taM niyame / ( pra 72-73) se se aMkasi vA, paliyaMkaMsi vA tuyaTTAvettA dohAI bAlAI dIhAI romAI', dohAI bhamuhAI, dohAI kakkharomAI, dIhAi vatthiromAI kappejja vA, saMThejja vA- -No taM sAie, No taM niyame / ( pra 74) se se paro aMkasi vA, paliyaMsi vA tuyaTTAvettA sIsAo likkhaM vA, jUyaM vA, NIharejja vA, visohejja vA - - No taM sAie, No taM niyame / ( pra 75) se se paro aMsi vA, paliyaMkaMsi vA, tuyaTTAvettA hAraM vA, addhahAraM vA, uratthaM vA, geveyaM vA, mauDaM vA, pAlaMbaM vA, suvaNyasutta vA Avidhejja vA piNighejja vANo taM sAie, No taM niyame / ( pra 76) > se se paro ArAmaMsi vA, ujjANaMsi vA NIharettA vA, pavisettA vA pAyAi Amajjeja vA, pamajjejja vA No taM sAie, jo taM niyame / xxx / se se paro suddhaNaM vA vai-baleNaM teicchaM AuTTe se se paro asuddhaNaM vA vai-baleNaM teicchaM Au, se se paro gilANassa sacittANi kaMdANi vA, mUlANi vA, tayAgi vA hariyANi vA khaNittu vA, kaDDhettu vA, kaDDhAvettu vA teicchaM AuTTajjA - No taM sAie, No taM piyame / ( pra 77-78 ) - AyA0 zru 2 / a 13 / sU 1 se 78 / pR0 85-87 sAdhu saMzleSikA arthAt karmabaMdhana kI jananI parakriyA kI abhilASA na kare tathA na karAve | "para Atmano vyatiriktAnyastasya kriyA ceSTA kAyavyApArarUpA tAM parakriyAM" AtmA (svayaM) se bhinna anya vyakti kI kAya vyApAra rUpa kriyA - ceSTA parakriyA I hotI yadi koI vyakti (gRhastha ) sAdhu ke pairoM ko pU~che yA vizeSa rUpa se sApha kare to sAdhu usakI abhilASA na kare aura na aise kArya usase karAve / isI prakAra yadi koI vyakti (gRhastha) sAdhu ke pairoM ko male yA mAliza kare; sahalAve yA ragar3e ; pairoM meM telaghRta-carbI male yA mAliza kare ; pairoM meM lodhra- kalka-cUrNa Adi ubaTana dravya, ghase yA lepa kare ; pairoM ko ThaNDe yA uSNa prAzuka jala se prakSAlana kare yA dhove; pairoM meM anya prakAra ke vilepana jAti ke dravyoM kA Alepana yA lepana kare; pairoM ko vibhinna prakAra ke dhUpa jAti ke dravyoM se dhUpa deve yA vizeSa dhUpa deve ; pairoM se kIla- kAMTA nikAle; pairoM kA mavAda - khUna nikAle yA pariSkAra kare to sAdhu ina kAryoM kI abhilASA na kare aura na isa prakAra ke kArya usase karAve / ( sU 1 se 11) "Aho Shrutgyanam"
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 . kriyA-koza yadi koI vyakti (gRhastha) sAdhu ke zarIra ko pU~che yA vizeSa rUpa se sApha kare to sAdhu usakI abhilASA na kare aura na aise kArya usase karAve / isI prakAra yadi koI vyakti (gRhastha) sAdhu ke zarIra ko male yA mAliza kare ; zarIra meM tela-ghRta-carbI male yA mAliza kare ; zarIra meM lodhra kalka-cUrNa Adi ubaTana dravya ghase yA lepa kare ; zarIra ko ThaNDe yA uSNa prAzuka jala se prakSAlana kare yA dhove ; zarIra meM anya prakAra ke vilepana jAti ke dravyoM kA Alepana yA lepana kare ; zarIra para vibhinna prakAra ke dhUpa jAti ke dravyoM se dhUpa deve yA vizeSa dhUpa deve, to sAdhu ina kAryoM kI abhilASA na kare aura na isa prakAra ke kArya usase karAve (sU 12 se 18) / yadi koI vyakti (gRhastha) sAdhu ke zarIra meM vraNa-phor3A-kSata pUche yA vizeSa rUpa se sApha kare to sAdhu usakI abhilASA na kare aura na aise kArya usase kraave| isI prakAra yadi koI vyakti (gRhastha) sAdhu ke zarIra meM vraNa ko male yA mAliza kare; zarIra meM vraNa para tela-dhRta carbI male yA mAliza kare ; zarIra meM vraNa para lodhU-kalka-cUrNa Adi malahama lagAve yA lepa kare ; zarIra meM vraNa ko ThaNDe yA uSNa prAzuka jala se prakSAlana kare yA dhove, zarIra meM vraNa para anya prakAra ke vilepana jAti ke dravyoM kA Alepana yA vilepana kare ; zarIra meM vraNa para vibhinna prakAra ke dhUpa jAti ke dravyoM se dhUpa deve yA vizeSa dhUpa deve ; zarIra meM vaNa ko vibhinna prakAra ke zastra se cheda kare yA kATe yA chedakara yA kATakara mavAda rakta nikAle yA pariSkAra kare to sAdhu ina kAryo' kI abhilASA na kare aura na isa prakAra ke kArya usase karAve (sU 16 se 27) / vaNa ke sambandha meM gRhastha kRta jina-jina kriyAoM kA varNana Upara kiyA gayA hai usI prakAra zarIra meM gaMDa gAMTha, araiyaM-duHkhadAyI phor3A, piDayaM--pIr3AdAyaka ghAva tathA bhaMgadara sambandhI una-una kriyAoM kA varNana karake kahanA cAhie ki sAdhu ina kriyAoM kI abhilASA na kare aura na isa prakAra kI kriyAoM ko karAve (sU 28 se 34) / yadi koI vyakti (gRhastha) sAdhu ke zarIra kA sveda yA maila tathA A~kha kA maila yA kAna kA maila yA dA~ta kA maila yA nakha kA maila nikAle yA sApha kare to sAdhu ina kAryoM kI abhilASA na kare aura na isa prakAra kI kriyA usase karAve (sU 35-36) / yadi koI vyakti (gRhastha) sAdhu ke bar3he hue bAla, roma, bhra, ke bAla, kAMkha-kAcha ke bAla, gudA ke bAla ko kATe yA tarAze to sAdhu ina kAryoM kI abhilASA na kare aura na isa prakAra kI kriyA usase karAve (sU 37) / yadi koI vyakti ( gRhastha) sAdhu ke sira meM se jUkA yA lIkha nikAle to sAdhu ina kAryoM ko abhilASA na kare aura na isa prakAra ke kArya usase karAve ( sU 38) / "Aho Shrutgyanam"
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza yadi koI vyakti--gRhastha sAdhu ko goda meM yA palaMga para sulAkara usake paira ke sambandha meM una-una kriyAoM ko kare jinakA varNana uparyukta sU 1 se 11 meM kiyA gayA hai to sAdhu ina kAryoM kI abhilASA na kare aura na una-una kAryoM ko usase karAve (sU 36 se 48) / Upara meM jisa prakAra zarIra, zarIra meM vaNa, zarIra meM gaMDa-gA~Tha, araiyaM- duHkhadAyI phor3A, piDayaM--pIr3AdAyaka ghAva tathA bhagandara, zarIra kA sveda yA maila, A~kha kA maila yA kAna kA maila yA dA~ta kA maila yA nakha kA maila, bar3he hue bAla, roma, bha, ke bAla, kAMkha ke bAla, gudA ke bAla, zira meM se jU kA yA lIkha Adi sambandhI jina-jina kriyAoM kA varNana kiyA gayA hai---una-una kriyAoM ko sAdhu ko goda meM yA palaMga para sulAkara yadi koI vyakti-gRhastha kare to sAdhu unakI abhilASA na kare tathA na una-una kriyAoM ko karAve (sU 46 se 75) / yadi koI vyakti--gRhastha sAdhu ko goda meM yA palaMka para sulAkara hAra, ardrahAra yA vakSahAra, yA gale kA AbharaNa, yA sukuTa-zira kA AbhuSaNa yA mAlA yA suvarNasutta bAMdhe yA paharAve to sAdhu inakI abhilASA na kare aura na karAve (sU 76 ) / ___ yadi koI vyakti-gRhastha sAdhu ko upavana yA udyAna meM le jAkara paira Adi ke sambandha meM pUchane Adi kI kriyAe~ kare to sAdha unakI abhilASA na kare aura na karAve (sU 77) / yadi koI vyakti-gRhastha vidyA-mantra ke bala se yA sacitta kanda yA mUla yA tvacA yA harI vanaspati ko khodakara, chedakara, kATakara glAna sAdhu ko cikitsA kare to sAdhu usakI abhilASA na kare aura na karAve (sU 78 ) ! *11 anyonya kriyA:evaM ( parakiriyaM sarisaM ) yavA aNNamaSNakiriyA vi / - AyA0 zru 2 / a 14 / pR0 87 TIkA-anyonyaM parasparataH sAdhunA kRtapratikriyayA na vidheyA ityevaM netvyonyonykriyaa| pArasparika arthAt eka dUsare ke prati zarIra - aGgopAMga Adi sambandhI dAna-pratidAna kI abhilASA se kI gaI kriyA-- anyonykriyaa| isI prakAra parakriyA kI taraha anyonya kriyA ke samagra pATha jAna lene cAhie / "Aho Shrutgyanam"
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 kriyA-koza 12 bhikSu aura kRtakriyA saMpasArI kayakirie, pasiNAya taNANi ya / sAgAriyaM ca piMDaM ca, taM vijaM parijANiyA / / -sUyaH zru 2 / a6 / gA 16 / pR0 123 TIkA-kRtA zobhanA gRhakaraNAdi kriyA yena sa kRtakriya ityevamasaMyatAnuSThAnaprazaMsanam / kRtA arthAt zobhA karanI, prazaMsA karanI, gRhakaraNAdi kriyAoM kI arthAta asaMyatAnuSThAnoM kI prazaMsA karanA--kRtakriyA / ukta gAthA meM sAdhu ko gRhakauM-asaMyatAnuSThAnoM kI prazaMsA na karane kA upadeza diyA hai| 64.3 bhikSu aura akriyA :--. (ka) se bhikkhU akirie alUmae akohe. jAva alobhe uvasaMte parinivvuDe / esa khalu bhagavayA akkhAe saMjaya-viraya-paDihaya-paJcakkhAya-pAvakamme akirie saMvuDe egaMtapaMDie bhavai / -sUya0 zru 2 ! a 4 / sU 5 ! pR0 166 prANAtipAta yAvat mithyAdarzanazalya pApasthAnoM se virata vaha bhikSu akriya arthAt sarva sAvadya kriyA se rahita, ahiMsaka, akodhI yAvat alobhI, upazAMta aura parinivRtta hotA hai| bhagavAna ne aise saMyamI ko saMyata, virata, pratihatta-pApakarma ke pratyAkhyAna sahita, akriya, saMvRta, ekAMta paMDita kahA hai / (kha) akiriyaM pariyANAmi, kiriyaM upasaMpajjAmi / - Ava0 a4 / pR0 1166 __ akriyA arthAta duSTakriyA kA parityAga karatA hU~ tathA 'kriyA arthAta sadanuSThAna kriyA meM samAcaraNa karatA hU~ ! 644 bhikSu aura vaidya kI chedana-kriyA aNagArassa gaM bhaMte ? bhAviyappaNo cha8chaTTeNaM anikkhitteNaM-jAva-AyAvemANasa tassa NaM puricchameNaM avarlDa divasaM no kapai hatthaM vA pAyaM vA bAhaM vA uru vA AuMTAvettae vA pasArettae vA, paJcacchimeNaM se avaDDU divasaM kappai hatthaM vA pAyaM "Aho Shrutgyanam"
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-kauza 325 vA jAva - uru vA AuMTAvettae vA pasArettae vA, tassa NaM aMsiyAo laMvaMti, taM ceva (ca) vejje adakkhu IsiM pADera pADelA aMsiyAo chiMdejA, se nUnaM bhaMte ! je chiMdara tassa kiriyA kajjai, jassa chijjai no tassa kiriyA kajjai, gaNNatthegeNaM dhammaMtarAyaNaM / haMtA, goyamA ! je chiMdara jAva dhammaMtarAieNaM / --bhaga0 za 16 / 3 / 4 / pR0 743 chaha-chaha ( do-do dina kI tapasyA karate hue ) ke sapapUrvaka yAvat AtApanA lete hue bhAvitAtmA aNagAra ko pUrva bhAga ke dinArddha meM ( prathama do prahara taka ) hasta athavA paira athavA bAhu athavA uru- sAthala ko saMkoca karanA, phailAnA nahIM kalpatA hai tathA pazcima bhAga ke dinArddha meM hasta athavA paira athavA bAhu athavA uru sAthala ko saMkoca karanA, phailAnA nahIM kalpatA hai / kAyotsarga meM sthita usa aNagAra kI nAsikA meM lambamAna arza ko koI vaidya dekhe tathA arza ko dekhakara usa arza kA chedana karane ke lie muni ko bhUmi para girAve tathA girA kara usake arza kA chedana kare to usa vaidya ko kriyA hotI hai; jisa sAdhu ke arza ko chedA jAtA hai usa sAdhu ko kriyA nahIM hotI hai parantu dharmAntarAya ( zubha dhyAna kA viccheda ) hotA hai / 67 kriyAsaMbaMdhI upadeza : (ka) Natthi kiriyA akiriyA vA NevaM sannaM nivelae / asthi kiriyA akiriyA vA, evaM sannaM nivesae || - sUya zru 2 / a 5 mA 16 kriyA tathA akriyA nahIM hai- aisI saMjJA --- vicAra nahIM rakhanA parantu kriyA tathA akiyA hai--aisA vicAra rakhanA / yahA~ TIkAkAra ne parispandanAtmikA kriyA kA grahaNa kiyA hai aura sAMkhyoM ke AkAza kI taraha sarvavyApI AtmA meM pariniSpadikA kriyA nahIM hotI hai isakA nirasana kiyA hai| (kha) kiriyaM ca royae dhIre, akiriyaM parivajjae / utta0 a 18 / gA 33 / pR0 1007 dhIra puruSa kriyA - sadanuSThAna kriyA meM ruci rakhe aura akriyA duSTakriyA kA parityAga kare | " Aho Shrutgyanam"
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 kriyA-kauza * 18 jainetara granthoM meM kriyA ke samatulya varNana [ jainetara grantha kA 'kriyA' kI apekSA hama vistRta adhyayana nahIM kara sake / pustakoM ke zeSa meM zabda sUcI ke abhAva meM hamAre anusaMdhAna meM kamI raha gayI / mahAbhArata ke zAMti parva meM hameM kriyA saMbandhI uparyukta pATha nahIM milaa| gItA se hamane tIna pATha liye :] 1 gItA meM karmasaMgraha kA kAraNa karaNa-kriyA [ jisa prakAra jainadarzana meM kiyA--karaNa ko karmabandha kA nimitta kahA gayA hai prAyaH usI prakAra gItA meM karaNa kriyA ko karmasaMgraha kA eka kAraNa batAyA gayA hai / karaNaM karma kartteti trividhaH karmasaMgrahaH / - gItA0 a 18 zlo018 | uttarArdha zAMkarabhASya- karaNaM kriyate'neneti bAhya zrotrAdi, antasthaM buddhyAdi. karmepsitatamaM kartuH kriyayA vyApyamAnaM karttA karaNAnAM vyApArayitopAdhilakSaNa iti trividhastriprakAraH karmasaMgrahaH / saMgRhyate'sminniti saMgrahaH karmaNaH saMgrahaH karmasaMgrahaH / karaNa arthAt jisase kriyA kI jAtI hai / karaNa ke do bheda haiM- bAhya aura antastha bAhya kiyA zrotrendriya Adi se hotI hai tathA antasthakriyA buddhi Adi se hotI / icchApUrvaka jo kriyA kI jAya vaha karma hai ! bAhya tathA antastha karaNoM se vyApAra karatA huA upAdhilakSaNa karttA hai--ina tInoM se karma saMgraha hotA hai / 2 gItA meM sarvArambhaparityAgI AtmAsarvArambhaparityAgI guNAtItaH sa ucyate // - gItA0 a 14 / zlo 25 / uttarArdha zAMkarabhASya - sarvArambhaparityAgI dRSTAdRSTArthAni karmANyArabhyanta ityArambhAH sarvAnArambhAnparityaktuM zIlamasyeti sarvArambhaparityAgI dehadhAraNamAtranimittavyatirekeNa sarvakarmaparityAgItyarthaH / dRSTa adRSTa arthoM -- karmoM ko jo kiyA jAya-- vaha AraMbha hai| jisakA zIla-dharma sarva Arambha parityAga karane kA hai vaha sarvArambhaparityAgI / deha dhAraNa nimitta jo karma karane par3e unako chor3akara sarva karma Arambha kA parityAga karane vAlA - sarvArambhaparityAgI / '3 gItA meM karmoM se lipta na honevAlI AtmAyogayukto vizuddhAtmA vijitAtmA sarvabhUtAtmabhUtAtmA kurvannapi na "Aho Shrutgyanam" jitendriyaH / lipyate // -- gItA0 a 5 / zlo 7
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 327 zAMkarabhASya-samyagdarzanaprAptyupAyatvena yogena yukto vizuddhAtmA vizuddhasatvo vijitAtmA vijitadeho jitendriyazca sarvabhUtAtmabhUtAtmA sarveSAM brahmAdInAM stambaparyantAnAM bhUtAnAmAtmabhUta AtmA pratyakcetano yasya sa sarvabhUtAtmabhUtAtmA / samyagadarzItyarthaH / sa tatraivaM vartamAno lokasaMgrahAya karma kurvannapi na lipyate / na karmabhirbadhyata ityarthaH / _yogayukto- samyagdarzana prApti ke upAyarUpa yoga se yukta, vizuddhAtmA-vizuddhasatya-jIva, vijitAtmA-vijitadeha, jitendriya, sarvabhUtoM kI cetanA jisameM vyApta ho gaI hai aisA samyagdarzI jova yA AtmA lokasaMgrAhaka karma-kriyA karatA huA bhI kamoM se lipta-baddha nahIM hotA hai / '66 kriyA sambandhI phuTakara pATha6E 1 kriyA aura syAdvAda syAdvAdAya namastasmai, yaM vinA sakalAH kriyAH / lokadvitayabhAvinyo, naiva sAGgatyamiyUti / / ---ThANA0 sthA 1 / sU 2 / TIkA meM uddhRta usa syAdavAda ko namaskAra ho jisa syAdavAda ke binA donoM lokoM meM honevAlI sarva kriyAoM kI yogya saMgati nahIM baiThatI hai| 'EE2 kriyA aura Asravaege aasve| ThANa sthA 1 / sU13 / pR0 183 TIkA meM uddhata idiya, kasAya, anvaya, kiriyA paNaca urapaMcapaNubIsA / jogA tinneva bhave, AsavabheyA u bAyAlA // uparyukta gAthA meM kriyA ko Asrava ke 42 bhedoM meM ginAyA gayA hai / Agama meM, tattvArthasUtra meM varNita kriyA ke 25 bhedoM ko Asrava ke 42 bhedoM meM sammilita kiyA gayA hai| '66 3 kriyA aura vedanA :-- pusviM bhaMte ! kiriyA, pacchA veyaNA ? pucviM veyaNA, panchA kiriyA ? maMDiyaputtA ! putviM kiriyA, pacchA veyaNA / no puliMba veyaNA, pacchA kiriyaa| -bhaga0 za 3 / u 3 pra7! pR0 456 "Aho Shrutgyanam"
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 kriyA-koza pahale kriyA hotI hai aura pIche vedanA hotI hai parantu pahale vedanA aura pIche kiyA hotI hai, yaha bAta nahIM hai / TIkA--uktAH kriyAH, atha tajjanyaM karma, tadvadanAM cAdhikRtya Aha -- 'puThavaM bhaMte !' ityaadi| kriyA karaNam, tajjanyatvAt karma api kriyA, athavA kriyata iti kriyA-karma eva / vedanA tu karmaNo'nubhavaH, sA ca pazcAdeva bhavati, karmapUrvakatvAt tadanubhava( na )sya iti / yahA~ kriyAjanya karma aura karmajanya vedanA ke sambandha meM kathana kiyA gayA hai| jo kI jAya use kriyA kahate haiM, kriyA se karma utpanna hotA hai ataH janya aura janaka meM abheda kI vivakSA karane se karma ko bhI kriyA kahA jAtA hai| athavA yahA~ kriyA zabda kA artha karma hai| karma ke anubhava ko vedanA kahate haiN| karma ke bAda vedanA hotI hai kyoMki karmapUrvaka hI vedanA hotI hai| karma kA sadbhAva pahale hotA hai aura usake bAda vedanA ( karma kA anubhava ) hotI hai / 66.4 kriyA aura duHkha :-- ( aNNautthiyA NaM bhaMte ! evaM AikkhaMti, jAva evaM pakavaMti ) jA sA pugviM kiriyA dukkhA, kajamANI - kiriyA adukkhA, kiriyAsamayavitikkataM ca NaM kaDA kiriyA dukkhA / jA sA puvviM kiriyA dukkhA, kajamANI kiriyA adukkhA, kiriyAsamayavitikataM ca NaM kaDA kiriyA dukkhA / sA ki karaNao dukkhA, akaraNao dukkhA ? akaraNo NaM sA dukkhA, no khalu sA karaNao dukkhA, sevaM vattavvaM siyA / xxx goyamA! jaMNaM te annautthiyA evamAikkhaMti jAva xxx vattavvaM siyaa| je te evaM AhiMsu, micchA te evaM aahiNsu| ahaM puNa goyamA! evamAikvAmi xxx puvvaM kiriyA adukkhA | jahA bhAsA tahA bhANiyavvA ( kajamANI kiriyA dukkhA, kiriyAsamayavitikataM ca NaM kaDA kiriyA adukkhA ) kiriyA vi jAvakaraNao NaM sA dukkhA, no khalu sA akaraNao dukkhA, sevaM vattavvaM siyaa| -bhaga0 za 1 / u 10 / pra 314, 315, 317, 323 / pR0 414-15 karane se pahale kriyA duHkha kA kAraNa nahIM hai, ko jAtI huI kriyA hI duHkha kA kAraNa hai, kiyA kA samaya vyatikAMta hone ke bAda kI kRtakriyA duHkha kA kAraNa nahIM hai / "Aho Shrutgyanam"
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 326 kiyA karane se hI vaha duHkha kA kAraNa hai, nahIM karane se vaha duHkha kA kAraNa nahIM hai| aisA bhagavAna mahAvIra kahate hai tathA isake viparIta anyatIrthI jo kahate haiM vaha mithyA hai / daE5 kriyA aura guNasthAna .1 guNasthAna aura AraMbhikI kriyApaMcaka :-- (dekho kamAMka 65.5) '2 guNasthAna aura kAyikI kriyApaMcaka kAyikI kriyApaMcaka AraMbhikI kriyA kA hI vizleSaNa hai| ataH jinako AraMbhikI kriyA hotI hai unako kAyikI kriyApaMcaka meM se kadAcit tIna, kadAcita cAra, kadAcit pA~ca kriyAe~ hotI haiN| AraMbhikI kriyA prathama guNasthAna se chaThe guNasthAna taka hotI hai ataH ina chaH guNasthAnavI jIvoM ke kAyikI kriyApaMcaka meM se kadAcita tIna, kadAcit cAra, kadAcit pA~ca kriyAe~ hotI haiN| chaThe ke uttaravartI guNasthAnoM meM kAyikI kriyApaMcaka kI koI bhI kriyA nahIM hotI hai| '3 guNasthAna aura jIva kI sakriyatA-akriyatA :jIvA NaM bhaMte ! ki sakiriyA-akiriyA ? xxx ( dekho pUre pATha ke liye kramAMka 81.1 ) TokA-tatra ye asaMsArasamApannakArate siddhAH, siddhAzca dehamanovRttyabhAvato'kriyAH, ye tu saMsArasamApannakAste dvividhAH zailezIpratipannakA azailezI pratipannakAzca,zailezI nAmAyogyavasthA tAM pratipannAH zailezIpratipannAH, tataH pUrvavat svArthikaH kapratyayaH, zailezopratipannakAH, tadvyatiriktAH azailezIpratipannakAH, tatra ye zailezIpratipannakAste, sUkSmabAdarakAyavAGmanoyoganirodhAdakriyAH, ye tvazailezIpratipannakAste sayogitvAt skriyaaH| siddha deha tathA mana kI vRtti ke abhAva meM akriya hote haiN| prathama guNasthAna se terahaveM guNasthAna taka ke jIva kisI na kisI apekSA se sakriya hote haiM tathA caudahaveM guNasthAna kI zailezI nAmaka ayogI avasthA meM pratipanna jIva . sUkSma-bAdara--kAya-vacana-mana-yoga ke nirodha se akriya hote haiM / 42 "Aho Shrutgyanam"
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 330 *666 kriyA aura jJAna : te evamakkhati samica logaM, tahA tahA samaNamAhaNA ya / sayaM kaDaM NannakaDaM ca dukkhaM, AhaMsu vijjAcaraNaM pamokkhaM // - sUya0 zru 1 / a 12 / gA 11 | pR0 128 TIkA - AhaMsu vijjAcaraNaM pamokkha' ti, na jJAnanirapekSAyAH kriyAyAH siddhiH, aMdhasyeva, nApi kriyAvikalasya jJAnasya paGgorityava / xxx tadyathA - vidyA-jJAnaM, caraNaM cAritraM kriyA, tatpradhAno mokSastamutAvato, na jJAnakriyAbhyAM paradharanirapekSAbhyAmiti tathA coktam kriyA ca sajjJAnaviyoganiSphalAM, kriyAvihInAM ca vibodhasampadam / nirasyatA klezasamUhazAntaye, tvayA zivAyAlikhiteva paddhatiH // adhItya zAstrANi bhavanti mUrkhA, yastu kriyAvAn puruSaH sa vidvAn / saMcityatAmauSadhamAturaM hi, na jJAnamAtreNa karotyarogam // sUya 0 zru 1 / a 12 / sU 11, 17 / TIkA loka meM kaI vyakti aisA kahate haiM ki jJAnamAtra se mukti hotI hai aura kaI vyakti aisA kahate haiM ki jJAna binA bhI kriyA karane se mukti hotI hai lekina zramaNa nirgratha bhagavAn mahAvIra ne vidyA - jJAna aura caraNa - cAritra - kriyA -- donoM ke saMyoga se mukti honA kahA hai / jJAnanirapekSa kriyA se siddhi nahIM hotI hai-- jaise, aMdhA manuSya akelA gaMtavya sthala ko prApta nahIM kara sakatA hai tathA kriyA-vihona jJAna mAtra se siddhi nahIM ho sakatI hai yathA, paMgu manuSya apane gaMtavya sthAna ko nahIM pahu~ca sakatA hai / sad -- samyag jJAna ke binA kriyA niSphala hotI hai tathA kriyA-vihIna jJAna bhArabhUta hai - jaise auSadhi ke jJAna mAtra se rogI ko koI lAbha nahIM hotA hai auSadhi ke ciMtana mAtra se roga dUra nahIM hotA hai usI prakAra kriyA ke binA jJAna vyartha hai tathA sadjJAna rahita kriyA bhI vyartha hai / ataH bhagavAn ne upadeza diyA hai ki samyag jJAna aura samyag kriyA ke yugala se jIva ko mukti hotI hai / "Aho Shrutgyanam"
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 331 "EE 7 kriyA aura dazana :-- nisagguvaesaruI, ANAI suttabIyaruimeva / abhigamavitthAruI, kiriyA-saMkheva-dhammaruI // daMsaNanANacaritte, tavaviNae sccsmiguttiisu| jo kiriyAbhAvaruI, so khalu kiriyAI nAma / / - utta0 a 28 ! gA 16, 25 / pR0 1026 samyaktva ke 10 bhedoM meM kriyArUci bhI eka bheda hai| darzana, jJAna, cAritra, tapa, vinaya, satya, samiti tathA gupti rUpa kriyAoM se hI jisakI ruci sad-padArthoM meM hotI hai vaha kiyAruci samyaktva hai| 168 kriyA aura dhyAna kAyayogasya sUkSma kriyApratipAti, ayogasya vyuparatakriyAnivartIti / -tattvarAja aha / sU 40 / TIkA sUkSmakAyayogena sUkSmakriyA'pratipAti dhyAnaM dhyAyati / tadastadanantaraM samucchinnakriyAnivartidhyAnamArabhate / samucchinnaprANApAnapracArasarvakAyavAGmanoyogasarvapredezaparispaMdakriyAvyApAratvAta samucchinnakriyAnivartItyucyate / --tattvarAja0 a6 1 sU 44 1 TIkA - terahaveM guNasthAna kI zeSa avasthA kI tarapha sUkSmakAyayoga se sUkSma kriyA'tipAti zukladhyAna ( tIsarA pAda) hotA hai| isa apekSA se usa samaya bhI jIva sakriya hotA hai / ataH yaha kahA jA sakatA hai ki isake pUrva ke saba dhyAnoM meM bhI jIva sakriya hotA hai kyoMki usa samaya yoga-calanA isakI tulanA meM adhikatara hotI hai| sUkSmakriyA'pratipAti zukladhyAna ke bAda samucchinnakriyA'nivRtti zukladhyAna (cauthA pAda) AraMbha hotA hai tathA isake dvArA prANApAna--zvAsocchvAsa kA pracAra (AvAgamana) baMda tathA samasta kAya-vacana-mana-yoga kA nirodha ho jAtA hai tathA sarva Atmapradeza kI parispadana kriyA ruka jAtI hai aura kriyA aura yoga ke anyApAra se jIva ayogI tathA akriya ho jAtA hai| zukladhyAna ke tIsare dhyAna (pAda) meM sUkSma kAyayoga kA sahayoga hotA hai lekina cauthe dhyAna (pAda) meM sarva kriyAe~ samucchinna-vyucchinna ho jAtI haiN| cauthe dhyAna meM nimagna jIva kriyA rahita hotA hai| tIsare dhyAna vAlA jIva sUkSmakAyika kriyA sahita hotA hai| "Aho Shrutgyanam"
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 kriyA - koza 666 kriyA aura ahiMsA mahAvrata kI bhAvanA ahAvarA docA bhAvaNA, maNaM parijANAi se NiggaMthe, je ya maNe pAvae sAvajje sakirie aNyakare cheyakare bheyakare adhikaraNie, pAosie, paritAvie pANAzvAie, bhUovadhAie tahappagAraM maNaM No padhArejjA, maNaM parijANAra se NiggaMthe je ya maNe apAvae tti doccA bhAvaNA / 1 ahAvarA taccA bhAvaNA, vaha parijANAi se NiggaMthe jA ya vaI pAviyA sAvajjA sakiriyA jAva bhUovaghAiyA tahadhvagAraM naI No uccArijjA, je vaI parijANAi se NiggaMthe jA ya vaI apAviyatti tathA bhAvaNA / 2 - AyA0 zru 2 / a 15 / sa 45-46 / pR0 65 mahAvratI - saMyati kAyikI, adhikaraNikI Adi kriyAoM se mana ko sakriya na kare arthAt mana ko ina kriyAoM meM pravRtta na hone de / kAyikI, adhikaraNikI Adi kriyAoM se vacana ko sakriya na kare arthAt kriyA karane vAle zabdoM kA uccAraNa na kare / hamane yahA~ artha kriyA kI apekSA se kiyA hai / *6610 kriyA aura kAla 'vartanApariNAmakriyAH paratvAparatve ca kAlasya / -tattva0 a 5 / sU. 22 vartanA, pariNAma, kriyA, paratva tathA aparatva kAla ke upakAra haiM / dravyoM meM kriyA kA honA kAla kA upakAra hai / sarva0 TIkA - kriyA parispandAtmikA / yaha kriyA parispandAtmikA hotI hai, arthAt dravyoM meM jo parispandana rUpa pariNamana hotA hai vaha kriyA hai / paryAyo *66 11 kriyA aura pariNAma (ka) sarva 0 TIkA- dravyasya dharmAntaranivRttidharmAntaropajananarUpaH aparispandAtmakaH pariNAmaH / jIvasya krodhAdiH pudgalasya varNAdiH / dharmAdharmAkA - zAnAmagurulaghuguNavRddhihA nikRtaH / kriyA parispandAtmikA / -tattva a 5 / sU 22 eka dharma kI nivRtti hokara dUsare dharma kI utpattirUpa parispandana rahita jo dravya kI paryAya hotI hai use pariNAma kahate haiM / yathA - jIva kA krodhAdi bhAvoM meM pudgala kA varNAdi meM tathA dharma-adharma AkAza kA agurulaghu guNa meM pariNamana karanA / "Aho Shrutgyanam"
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 333 kriyA parispandana rUpa hotI hai| pariNAma aparispandana rUpa hai, kriyA parispandana rUpa hotI hai| tattvabhASya -- A AkAzAdeva dharmAdIni niSkriyANi bhavanti / pudgalajIvAstu kriyaavntH| -tattva0 a5 / sU6 dharma-adharma-AkAza kriyA-rahita hote haiM tathA jIva aura pudgala kriyAvAda hote haiN| (kha) kriyA parispandAtmikA dvividhA / / 16 / / dravyasya dvitayanimittavazAt utpadyamAnA parispandAtmikA kriyetyavasIyate / sA dvividhA pUrvavat prayogavisrasAnimittA / prAyogikI zakaTAdInAm / vinasAnimittA meghAdInAm / sthitigrahaNamiti cet ; na ; pariNAmAvarodhAt / / 20 // ___ syAdetat -- yadi parispandAtmikA kriyA ityucyate sthitegrahaNaM prApnoti / gatinivRttirhi sthitiriti, tanna ; kiM kAraNam ? prinnaamaavrodhaat| sthitihi pariNAme'ntarbhavati / pariNAmagrahaNamevAste iti cet ; na ; bhAvavaividhyakhyApanArthatvAt // 21 // syAnmatam- yathA sthitiH pariNAme'ntarbhavati tathA kriyApi tatraivAvarudhyate iti pariNAmagrahaNamevaikamastu iti, tanna ; kiM kAraNam ? bhAvavidhyakhyApanArthatvAt / dravyasya hi bhAvo dvividhaH-parispandAtmakaH, aprispndaatmkshc| tatra parispandAtmakaH kriyetyAkhyAyate, itaraH pariNAmaH, ityetat khyApanArtha pRthagagrahaNam / -tattvarAja 1 a 5 / sU 16 se 22 / pR0 481 bAhya aura AbhyaMtara nimittoM se dravya meM jo parispandAtmaka pariNamana hotA hai use kriyA kahate hai / vaha prAyogika aura vainasika do prakAra kI hoto hai| gAr3I Adi kI kriyA prAyogikI hai tathA meghAdi kI kriyA vaisasikI hai / yahA~ eka prazna uThatA hai ki sthiti rUpa pariNamana kA yadi pariNAma meM antarbhAva hotA hai to kriyArUpa pariNamana kA bhI usI meM antarbhAva ho sakatA hai aura aisI sthiti meM kevala pariNAma kA hI nirdeza karanA caahie| samAdhAna meM kahA gayA hai ki dravya ke parispaMdAtmaka tathA aparispaMdAtmaka do bhAva hote haiM tathA ina donoM prakAra ke bhAvoM kI sUcanA ke lie kriyA kA pRthak grahaNa karanA Avazyaka hai| astu parispaMdana kriyA hai tathA aparispaMdAtmaka bhAva-pariNAma hai| "Aho Shrutgyanam"
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza '66 12 aipithika kriyA aura sAvadha --- __'sUyagaDAMga' sUtra meM kriyAsthAna adhyayana meM 13veM kriyAsthAna meM aiApathika kriyA kA varNana karate hue sUtrakArane sUtra ke anta meM nimnalikhita vAkyoM kA prayoga kiyA hai| 'sA paDhamasamae baddhA-puTThA, bitIyasamae vezyA, taiyasamae nijiNNA sA baddhA-puTThA-udIriyA-vezyA seyakAle akamme yAvi bhavai / evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajati Ahijjai / ' ---sUya zru0 2 / a 2 / sU 14 / pR0 146 upayukta pATha meM aiyopathika kriyA se tatpratyayika hone vAle sAvadha kA ullekha hai / 'evaM khalu tassa tappatiyaM, 'sAvaja' ti AhijjaI' meM 'sAvaja" zabda kA prayoga hamArI samajha meM nahIM AyA, lekina prakAzita aneka pratiyoM kA avalokana karane para bhI sarvatra 'sAvaja' zabda milaa| khoja karane para hamane sunA ki katipaya hastalikhita pratiyoM meM 'sAvajja' zabda bAda diyA huA hai lekina usake sthAna para vAkyapUrti ke lie kisI anya zabda kA prayoga nahIM kiyA gayA hai| hamAre mana meM AyA ki syAdvAdI hone ke kAraNa sUtrakAra ne 'sAvaja' zabda kA prayoga kisI vizeSa dRSTi yA naya kI apekSA hI kiyA hogA / sAmAnyataH 'sAvadya' kA artha pApa yA pApakarma kA baMdhana ke bhAva meM liyA jAtA hai tathA aipithika kriyA se sAtAvedanIya puNya karma kA baMdhana hotA hai| 12 kriyAsthAnoM meM jinase pApakarma kA baMdhana honA nizcita hai unameM bhI 'evaM khalu tassa tappattiyaM 'sAvajja' ti Ahijjai' vAkya kA prayoga hai| ataH aipithika kriyA ke sAtha pApa yA pApakarma baMdhana artha vAle 'sAvadya' zabda kA prayoga hameM anupayukta lgaa| hama anusaMdhAna ke kArya ke lie Avazyaka sUtra kI malaya giri TIkA kA adhyayana kara rahe the usameM 'sAvajajogaviro ' zabda para hamArI dRSTi ttikii| hamane isa zabda kI TIkA paDhanI AraMbha kii| isameM, bhinna-bhimna nayoM kI apekSA 'sAvajajogavirao' kI TIkA kI gayI hai| isameM 'evaMbhUtanaya se sAkdya zabda kA artha isa prakAra kiyA gayA hai| 'avadha karmabaMdhaH, sahAvadya yasya yena vA sa saavdyH|' ataH avadya kA yadi kevala karma artha liyA jAya to aipithika kriyA ke sAtha 'sAvadya' zabda ke prayoga meM koI bAdhA nahIM AtI hai kyoMki isa kriyA se bhI do samaya kI sthiti vAle karma kA baMdhana hotA hai| sAvajjajogavirao, tigutto chasu sNjo| uvautto jayamANo, AyA sAmAiaM hoi / / 146 // (mU0 bhA0) TIkA-xxx evaMbhUto vdti-xxx| sAvadyayogavirato nAma avadyakarmabaMdhaH, sahAvadya yasya yena vA sa saavdyH| yogo vyApAraH sAmarthyavIryamityekArtha, "jogo viriyaM thAmo ucchAhaparakkamo tahA ceTThA / sattI sAmatthaM ciya jogassa havaMti pajAyA // 1 // " iti vacanAta, sAvadyazcAsau yogazca sAvadyayogastasmAt "Aho Shrutgyanam"
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 335 virataH -pratinivRttaH sAvadhayogavirato, jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca parijJAtasamastasAvadyayogaH, kimukta bhavati ?-niruddhasUkSmabAdaramanovAkkAyavyApAro vigatakriyAnivartidhyAnamadhirUDhaH zailezIpratipanno nAmAtmA sAmAyikamiti, evaM cApramattasaMyatAdInAM vyavacchedaH, teSAM manovAkkAyavyApAravattayA sAvadyayogaparikalitatvAt, 'nathi hu sakkiriyANaM abaMdhagaM kiMci iha aNuTThANa' miti vacanAt / -Ava0 A 1 / sU1 / TIkA evaMbhUtanaya ke anusAra 'sAvajjajogavirao' zabda kA artha karate hue TIkAkAra kahate hai ki avadya arthAta karma kA bNdh| jo karma ke baMdha sahita ho vaha sAvadha, yoga arthAta vyApAra-sAmarthya vIrya Adi / jisakA yoga sAvadya ho vaha sAvadyayoga tathA usase nivRtta sAvadya yogavirata / japarijJA se-pratyAkhyAnaparijJA se samasta sAvadha yoga kA parijJAna hotA hai| isa sAvadya-yoga kI virati kahA~ hotI hai? isa prazna ke uttara meM TIkAkAra kahate haiM ki jinake sUkSma-bAdara mano-vacana-kAya ke vyApAra niruddha ho gaye haiM samucchinnakriya anivRtti dhyAna meM adhirUr3ha haiM aura jo zailezItva ko prApta ho gaye haiM unakI AtmA sAvadyayogavirata-sAmAyika hotI hai| __isa paribhASA se arthAt karmabaMdha kI paribhASA se apramatta saMyata Adi kA bhI vyavaccheda ho jAtA hai ! unake manovAkkAya ke vyApAra hone ke kAraNa unameM sAvadya yoga kI parikalpanA hotI hai kyoMki koI bhI sakriya jIva karma kA abaMdhaka nahIM hotA hai / sAvadya kI paribhASAe~--- (ka) avadya-pApaM sahAvadya na yasya yena vA sa saavdyH| --Ava0 A 1 } sU 1 / malaya TIkA pR0 556 (kha) avayaM-mithyAtvakaSAyanokaSAyalakSaNaM, saha avadya yasya yena vA sa sAvadyaH ( mUla TIkAnusAreNa vyaakhyaa)| ---Ava0 malaya TIkA ukta : mulabhASya gA 146 (ga) evaMbhUto vadati) xxx / avadya-karmabaMdhaH sahAvadya yasya yena vA sa saavdyH| -Ava0 malaya TIkA ukta : mUlabhASya gA 14 (gha) tasyAvA tasya karmApacaye --sUya0 zru 1 / a 1 / u 2 ! sU 25 / TIkA '66 13 karma, kriyA, Asrava aura vedanA kI caupadI 1 agnikAya kI apekSA agaNikAeNaM bhaMte ! ahuNojalie samANe mahAkammatarAe ceva, mahAkiriyamahAsava-mahAveyaNatarAe ceva bhavai ; ahe NaM samae samae vokkasinjamANe yokkasija "Aho Shrutgyanam"
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 kriyA-koza mANe carimakAlasamayaMsi IgAlabbhUe, mummurabbhUe, chAriyambhUe, tao pacchA apakammatarAe ceva appakiriyA ''va-appaveyaNatarAe ceva bhavai ? haMtA ; goyamA ! agaNikAe NaM ahuNojalie samANe taM ceva / -bhaga0 za 5 / u 6 / pra6 / pR0 481 tatkAla prajvalita huI agnikAya mahAkarma vAlI, mahAkiyA vAlI, mahAnava vAlI, mahAvedanA vAlI hotI hai| samaya-samaya bujhatI huI-carama samaya meM aMgAra rUpa murmura rUparAkha ho jAtI hai taba vaha agnikAya alpa karmavAlI, alpa kriyAbAlI, alpa AsravavAlI, alpa vedanAvAlI hotI hai| vizleSaNa :-sadyaH prajvalita agnikAya bahuta karmoM kA baMdhana karatI hai ata: mahAkarma vAlI hotI hai ; usa agnikAya kI dAhakriyA tIvra hotI hai jisase bahuta pRthvIkAyikAdi jIvoM kA samAraMbha hotA hai ataH mahA kriyA vAlI hotI hai ; vaha agnikAya bahuta naye kauM kA utpAdana hetu hone ke kAraNa mahA AstavavAlI hotI hai tathA pArasparika zarIra-saMghAta se utpanna hone vAlI mahAna pIr3A ke kAraNa vaha mahAvedanA vAlI hotI hai| . isI prakAra bujhatI huI agnikAya kI dAha kriyA kI tIvratA hrAsa pAtI rahatI hai ataH vaha kramazaH alpakarma, alpakriyA, alpa Asrava, alpavedanA vAlI hotI jAtI hai tathA sarva zeSa meM dAha-prakriyA samApta hokara-sarvathA bujhakara rAkha meM pariNata ho jAtI hai taba TIkAkAra ke anusAra esa rAkha rUpa agnikAya ke karma, kriyA, Asrava, vedanA kA abhAva ho jAtA hai| .2 mahAkarma-kriyA-Asrava-vedanAvAle jIva kI apekSA se gUNaM bhaMte ! mahAkammassa, mahAkiriyarasa, mahAsavayassa, mahAveyaNassa, saThavAo poggalA bajhaMti, savvao poggalA cijati savvao poggalA uvacija ti; sayA samiyaM poggalA bajhati, sayA samiyaM poggalA cijati, sayA samiyaM poggalA uvacija ti; sayA samiyaM ca NaM tassa AyA durUvattAe, duvaNNattAe, dugaMdhattAe, durasattAe, duphAsattAe, aNistAe, 'akaMta-appiya-asubha-amaNuNNa-zramaNAmattAe, aNacchiyattAe, abhijjhiyattAe, ahattAe-No uddhRttAe, dukkhattAe--No suhattAe bhujo-bhujjo prinnmNti| haMtA goyamA / mahAkammassa taM ceva / se keNa?NaM ? goyamA ! se jahANAmae vatthassa ahayassa vA, dhoyassa vA, taMtuggayassa vA ANuputvIe paribhujjamANassa savvao poggalA bajjhati, savvao poggalA cija ti jAva-pariNamaMti, se tenn?nnN| -bhaga0 za 6 / u 3 / pra1-2 / pR0 462-463 "Aho Shrutgyanam"
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza 337 mahAkarma vAle, mahAkriyA vAle, mahAsrava vAle aura mahAvedanA vAle jIva ke sarvataH arthAt sabhI ora se aura sabhI prakAra se pudgaloM kA baMdha hotA hai, sarvataH pudgaloM kA caya hotA hai, sarvataH pudgaloMkA upacaya hotA hai; sadA niraMtara pudgaloM kA baMdha hotA hai, sadA nirantara pudgaloM kA caya hotA hai, sadA nirantara pudgaloM kA upacaya hotA hai; sadA niraMtara usakI AtmA durUpapana meM, durvarNapana meM, durgaMdhapana meM, du:rasapana meM duHsparzapana meM, aniSTapana meM, akAntapana meM, apriyapana meM, azubhapana meM, amanojJapana meM, amanApana meM ( mana se bhI jisakA smaraNa na kiyA jA sake ) anIpsitapana meM ( anicchitapana meM ) abhIdhyitapana meM (jisako prApta karane ke lie lobha na ho ) jadhanyapana meM, anurdhvapana meM, duHkhapana meM aura asukhapana meM bAra-bAra pariNata hotI hai / jaise koI ahata (aparibhukta) jo nahIM pahanA gayA hai, dhauta ( pahana karake bhI dhoyA huA ), tantugata (mazIna para se turanta utarA huA ) vastra anukrama se kAma meM liyA jAne para, usake pudgala sarvataH baMdhate haiM, sarvataH caya hote haiM yAvat kAlAntara meM vaha vastra mailA aura durgaMdha maya ho jAtA hai; usI prakAra mahAkarma- mahAkriyA mahAAsrava - mahAvedanA vAlA jIva uparyukta rUpa se aprazasta pariNAmoM ko prApta hotA hai / *3 alpa karma - kriyA- Asrava vedanA vAle jIva kI apekSA seNU bhaMte! appAsssavassa, appakammassa, appa kiriyarasa, appaveyaNassa savvao poggalA bhijjati, savvao poggalA chijjati, savvao poggalA viddhaMsaMti, savvao poggalA parividdhasaMti ; sayA samiyaM poggalA bhijjaMti, savvao poggalA bijjati, viddhassaMti, parividdhassaMti, sayA samiyaM ca NaM tassa AyA suruvattAe pattha yavvaM, jAva - suhattAe - No dukkhattAe bhujjo bhujjo pariNamaMti ? haMtA, goyamA ! jAva pariNamati / se ke ? goyamA ! se jahA NAmae vatthassa jalliyassa vA paMkriyassa vA mailliyassa vA iliyarasa vA ANupuvIe parikammijjamANassa suddheNaM vAriNA ghovvaimANassa savvao poggalA bhijaMti, jAva pariNamaMti, se teNaTTaNaM / -bhaga0 za 6 / u 3 / pra 3, 4 pR0 463 yaha nizcita hai ki alpa AsravavAle, alpa karmavAle, alpa kriyAvAleM tathA alpa vedanA vAle jIva ke sarvataH pudgala bheda hote haiM, sarvataH pudgala cheda hote haiM, sarvataH pudgala vidhvaMsa hote haiM, sarvataH pudgala parividhvaMsa hote haiM ; sadA nirantara pudgala bheda hote haiM ; sadA nirantara pudgala cheda hote haiM, vidhvaMsa hote haiM, parividhvaMsa hote haiM; sadA nirantara usakI "Aho Shrutgyanam"
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 kriyA-koza AtmA surUpapana meM, suvarNa pana meM, sugandhapana meM, surasapana meM, iSTapana meM, kAntapana meM, manojJapane meM, manAmapana meM, ipsitapana meM, utkRSTapana meM, Urdhvapana meM, aduHkhapana meM, sukhapana meM bArambAra pariNata hotI hai| jisa prakAra koI malina, kAdA lagA huA, mailA kucailA, dhUla se bharA vastra ho, usako kramazaH zuddha karane para aura zuddha pAnI se dhonepara usapara lage hue maila ke pudgala sarvataH bheda hote haiM, cheda hote haiM yAvat supariNAma meM pariNata hote haiM usI prakAra alpAstrava-alpa karma alpa kriyA-alpavedanA vAlA jIva uparyukta prakAra se prazasta pariNAmoM ko prApta hotA hai| 4 agni jalAte-bujhAte puruSa kI apekSA :-- do bhaMte ! purisA sarisayA jAva sarisabhaMDamattovagaraNA annamanneNaM saddhiM agaNikAyaM samAraMbhaMti tattha NaM ege purise agaNikAyaM ujAlei ege purise agaNikAyaM nivvAve, eesi NaM bhaMte ! doNhaM purisANaM kayare purise mahAkammatarAe ceva mahAkiriyatarAe ceva mahAsavatarAe ceva mahAveyaNatarAe ceva ? kayare vA purise aSpakammatarAe ceva jAva appaveyaNatarAe ceva ? je vA se purise agaNikAyaM ujjAlei, je vA se purise agaNikAyaM nivvAvei ? kAlodAI ! tattha NaM je se purise agaNikAyaM ujjAlei se NaM purise maddAkammatarAe ceva jAva mahAveyaNatarAe ceva, tattha NaM je se purise agaNikAyaM nivvAvejha se NaM purise appakammatarAe ceva jAva appaveyaNatarAe ceva / se keNa?NaM bhaMte ! evaM vuccai-tattha NaM je se purise jAva appaveyaNatarAe cava ? kAlodAI ! tattha NaM je se purise agaNikAyaM ujjAlei se NaM purise bahutarAgaM puDhavikAyaM samAraMbhai, bahutarAgaM AukAyaM samAraMbhai, appatarAyaM teukAyaM samAraMbhai, bahutarAgaM vAukAyaM samAraMbhai, bahutarAyaM vaNassaikAyaM samAraMbhai, bahutarAgaM tasakAyaM samAraMbhai, tattha NaM je se purise agaNikAyaM nivvAvei se NaM purise appatarAgaM puDhavikAyaM samAraMbhai, appatarAgaM AukkAyaM samAraMbhai, bahutarAgaM teukkAyaM samAraMbhai, appatarAgaM vAukAyaM samAraMbhai, appatarAgaM vaNassaikAyaM samAraMbhaI, appatarAgaM tasakAyaM samAraMbhai se teNa?NaM kAlodAI ! jAva appaveyaNatarAe ceva / / ---bhaga0 za 7 / u 10 / pra6 | pR0 526 do sarIkhe puruSa ( samAna vaya, samAna zakti ) samAna bhAMDa, pAtrAdi upakaraNa vAle hai, ve puruSa yadi paraspara eka sAtha agnikAya kA samAraMbha karate haiM aura unameM se eka agnikAya ko jalAtA hai tathA dUsarA agnikAya ko bujhAtA hai to agnikAya ko jalAne vAlA puruSa mahAkarma vAlA, mahA kriyA vAlA, mahAsrava vAlA tathA mahA vedanA vAlA "Aho Shrutgyanam"
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 336 hotA hai tathA agnikAya ko bujhAne vAlA puruSa alpakarma vAlA, alpakriyA vAlA, alpa AsravavAlA tathA alpa vedanAvAlA hotA hai kyoMki jo puruSa agnikAya ko prajvalita karatA hai vaha puruSa bahuta pRthvIkAya kA samAraMbha karatA hai, bahuta apakAya kA samAraMbha karatA hai, thor3I agnikAyakA samAraMbha karatA hai, bahuta vAyukAya kA samAraMbha karatA hai, bahuta vanaspatikAya kA samAraMbha karatA hai tathA bahuta trasakAya kA samAraMbha karatA hai tathA jo puruSa agnikAya ko bujhAtA hai vaha thor3I pRthvIkAya, thor3I apakAya, thor3I vAyukAya, thor3I vanaspatikAya, thor3I sakAya kA tathA adhika agnikAya kA samAraMbha karatA hai ataH jalAne vAle puruSa ko mahAkarma vAlA ityAdi kahA gayA hai tathA bujhAne vAle puruSa ko alpakarmavAlA ityAdi kahA gayA hai| 5 nArakI jIvoM meM caupadI kI apekSA tulanA :--- ahesattamAe NaM bhaMte ! puDhavI paMca aNuttarA mahaimahAlayA jAva apaiTThANe xxx tesu NaM naraesu neraiyA chaTThIe tamAe puDhavIe neraiehito mahAkammatarA ceva, mahAkiriyatarA ceva, mahAsavatarA ceva, mahAveyaNatarA ceva, no tahA appakammatarA ceva, no appakiriyatarA ceva, no appakammatarA ceva no appakiriyatarA ceva, no appAsavatarA ceva, no veyaNatarA ceva xxx chaTThIe NaM tamAe puDhavIe ege paMcUNe nirayAvAsasayasahasse pannattexxx tesu NaM naraesu nerajhyA ahesattamAe puDhavIe nera iehito appakammatarA ceva, appakiriyatarA ceva, appAsavatarA ceva, appaveyaNatarA ceva, no tahA mahAkammatarA ceva, mahAkiriyatarA ceva, mahAsavatarA ceva, no mahAveyaNatarA ceva / xxx / tesu NaM naraesu neraiyA paMcamAe puDhavIe neraiehiMto mahAkammatarA ceva, mahAkiriyatarA ceva, mahAsavatarA ceva, mahAveyaNatarA ceva, no tahA apakammatarA ceva, no appakiriyatarA ceva, no appAsavatarA ceva, no appaveyaNatarA ceva xxx evaM jahA chaTThIe bhaNiyA evaM satta vi puDhavIo paropparaM bhaNNaMti-jAva-.. rayaNappabhatti xxx1 -bhaga0 za 13 / u 4 / pra 2 / pR0 682 sAtavIM nArako ke narakAvAsoM meM sthita nArakI jIva chachI tamaprabhA pRthvI ke nArakI jIvoM kI apekSA mahAkarma vAle, mahA kriyA vAle, mahAsrava vAle, mahAvedanA vAle hote haiM parantu alpakarma vAle, alpakriyA vAle, alpAstravavAle, alpavedanA vAle nahIM hote haiM / chaTTI tamaprabhA nArakI ke narakAvAsoM meM sthita nArakI jIva sAtavI nArakI ke nArakI jIvoM kI apekSA alpakarma vAle, alpakriyA vAle, alpAlava vAle, alpavedanAvAle "Aho Shrutgyanam"
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 kriyA-koza hote haiM parantu mahAkarma vAle, mahA kriyA vAle, mahAtrava vAle, mahAvedanA vAle nahIM hote haiN| chaTThI tamaprabhA nArakI ke narakAvAsoM meM sthita nArakI jIva pA~cavIM dhUmaprabhA pRthvI ke nArakI jIvoM kI apekSA mahAkarma vAle, mahA kriyA vAle, mahAsrava vAle, mahAvedanA vAle hote haiM parantu alpakarma vAle, alpakriyA vAle, alpAstrava vAle, alpavedanA vAle nahIM hote hai| ___isI prakAra pA~cavIM pRthvI ke nArakI jIvoM kI chahI pRthvI ke nArakI jIvoM ke sAtha tathA pA~cavoM pRthvI ke nArakI jIvoM kI cauthI pRthvI ke nArakI jIvoM ke sAtha ; isI prakAra cauthI pRthvI ke nArakI jIvoM kI pA~cavIM pRthvI ke nArakI jIvoM se tathA cauthI pRthvI ke nArakI jIvoM kI tIsarI pRthvI ke nArakI jIvoM se, isI prakAra tIsarI pRthvI ke nArakI jIvoM kI cauthI pRthvI ke nArakI jIvoM se tathA tIsarI pRthvI ke nArakI jIvoM kI dUsarI pRthvI ke nArakI jIvoM se ; dUsarI pRthvI ke nArakI jIvoM kI tIsarI pRthvI ke nArakI jIvoM se tathA dUsarI pRthvI ke nArakI jIvoM kI pahalI pRthvI ke nArakI jIvoM se ; pahalI pRthvI ke nArakI jIvoM kI dUsarI pRthvI ke nArako jIvoM se--tulanA karanI caahie| 6 mAyimithyAdRSTi tathA amAyisamyagdRSTi jIvoM kI apekSA : do bhaMte ! nerajhyA egaMsi neraiyAvAsaMsi neraiyattAe uvavannA, tattha NaM ege neraie mahAkammatarAe ceva jAva mahAveyaNatarAe ceva, ege neraie appakammatarAe ceva jAva appaveyaNatarAe ceva; se kahameyaM bhaMte! evaM ? goyamA! neraiyA duvihA pannattA, taMjahA--mAyimicchadiTThiuvavannagA ya amAyisammadiTThiuvavannagA ya / tattha NaM je se mAyimicchadiTThi uvavannae neraie se NaM mahAkammatarAe ceva jAva- mahAveyaNatarAe ceva ; tattha gaMje se amAyisammadiTThiuvavannae neraie se NaM appakammatarAe ceva jAva - appaveyaNatarAe ceva / do bhaMte ! asurakumArA0 evaM ceva, evaM egidiya-vigaliMdiyavana jAva vemaanniyaa| -bhaga* za 18 / u 5 / pra 3 / pR0 770-71 do nArakIjo eka narakAvAsa meM nArakI rUpa meM eka sAtha utpanna hote hai unameM se eka mahAkarmatara, mahAkriyAtara, mahAsravatara, mahAvedanAtara hotA hai tathA eka alpakarmatara, eka alpakriyAtara, alpAsavatara, alpavedanAtara hotA hai| nArakI do prakAra ke hote haiM yathA mayimithyASTi-upapannaka tathA amAyisamyagdRSTi-upapannaka / unameM se jo mAthimithyASTi "Aho Shrutgyanam"
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza upapannaka hote haiM ve mahAkarmatara yAvat mahAvedanAtara hote haiM tathA jo amA yisamyagdRSTi upapannaka hote haiM ve alpakarmatara, alpakriyAtara, alpAstravatara, alpavedanAtara hote hai / eka sAtha utpanna do asurakumAroM meM jo mAyimithyASTi-upapannaka hai ve mahAkarmatara yAvat mahAvedanAtara hote haiM tathA jo amAyisamyagdRSTi upapannaka haiM ve alpakarmatara yAvada alpavedanAtara hote hai ! ekendriya-vikalendriya ko bAda dekara--tirya capaMcendriya, manuSya, vANavyaMtara, jyotiSIvaimAnika deva ke viSaya meM isI prakAra jAnanA / vizleSaNa : ekendriya, vikalendriya jIva mAyimithyASTi hote haiM, amAyimithyAdRSTi nahIM hote haiN| ataH eka sAtha utpanna do pRthvIkAyika Adi jIva karma, kriyA, Asrava, vedanA kI apekSA samAnatara hote hai / '7 jIvadaNDaka kI apekSA :-- asthi NaM bhaMte ! caramA vi neraiyA paramA vi neraiyA ? haMtA, asthi / se nUNaM bhaMte ! carimehito neraiehito paramA nerakyA mahAkammatarAe ceva, mahAkiriyatarAe ceva, mahAsavatarAe ceva, mahAveyaNatarAe ceva ; paramehito neraiehito caramA neraiyA appakammatarAe ceva, appakiriyatarAe ceva, appAsavatarAe ceva, appaveyaNatarAe ceva? haMtA, goyamA! caramehiMto neraiehiMto paramA-jAvamahAveyaNatarA cava, paramehito neraiehito caramA nerakyA jAva- appaveyaNatarA cv| se keNa?NaM bhaMte ! evaM vuccai . jAva-appaveyaNatarA cava ? goyamA ! ThiI paDuJca, se teNa?NaM goyamA ! evaM buJcai-jAva appaveyaNatarA ceva / asthi NaM bhaMte ! caramA vi asurakumAra paramA vi asurakumArA ? evaM cava, navaraM vivarIyaM bhANiyavvaM paramA appakammA, caramA mahAkammA, sesaM taM ca va-jAva thaNiyakumArA tAva evameva / puDhavikAiyA-jAva- maNussA ee jahA neraiyA / vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA asurkumaaraa| -bhaga0 za 16 / u 5 / pra 1 se 3 / pR. 786 . carama nArakI ( alpasthitivAle nArakI ) se parama nArakI ( adhika sthiti vAle nArakI ) mahAkarmatara, mahA kriyAtara, mahAkhavatara, mahAvedanAtara hote haiM ; parama nArakI se carama nArako alpakarmatara, alpa kriyAtara, alpAsavatara hote haiM ! yaha kathana sthiti kI apekSA se kiyA gayA hai| "Aho Shrutgyanam"
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 kriyA-koza TIkA yeSAM nArakANAM mahatI sthitiste itarebhyo mahAkammaitarAdayo'zubhakarmApekSayA bhavanti, yeSAM tvalpA sthitiste itarebhyo'lpakarmatarAdayo bhavantIti bhaavH| jina nArakiyoM kI AyuSya-sthiti mahatI-bar3I hotI hai ve dUsare itara nArakiyoM se azubha karma kI apekSA mahAkarmatara Adi hote haiM / jina nArakiyoM kI AyuSya sthiti alpathor3I hotI hai ve dUsare itara nArakiyoM se azubhakarma kI apekSA alpakarmatara Adi hote hai / carama asurakumAra kI apekSA parama asurakumAra alpakarmatara, alpakriyAtara, alpAstravatara, alpavedanAtara hote haiM ; parama asurakumAra kI apekSA carama asurakumAra mahAkarmatara, mahA kriyAtara, mahAsravatara, mahAvedanAtara hote haiM / aisA sthiti kI apekSA kahA gayA hai / yAvat stanitakumAra deva taka aisA jAnanA / / TIkA-alpakarmatvaM ca teSAmasAtAdyazubhakarmApekSaM alpakriyatvaM ca tathAvidhakAyikyAdikaSTa kriyA'pekSaM alpAsravatvaM tu tathAvidhakaSTakriyAjanyakarmabandhApekSaM alpavedanatvaM ca pIDAbhAvApekSamavaseyamiti / mahatI sthiti vAle asurakumAra deva itara alpa sthiti vAle devoM se asAtAvedanIyAdi azubha karmoM kI apekSA alpakarmatara hote haiM ; kAyikI Adi kaSTa kriyA kI apekSA alpa kriyAtara hote haiM / kAyikI Adi kaSTa kriyAnimitta honevAle karmabaMdha kI apekSA alpAstravatara hote haiM ; tathA pIr3A kaSTakara vedanA kI apekSA alpavedanAtara hote haiM / pRthvIkAya, apkAya, agnikAya, vAyukAya, vanaspatikAya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, tirya'ca paMcendriya tathA manuSya ke saMbaMdha meM nArakI kI taraha khnaa| vANavyaMtara, jyotiSI, vaimAnika devoM ke saMbaMdha meM asurakumAra kI taraha kahanA / 8 sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA kI apekSA cattAri niggaMthA pannattA, tNjhaa| rAiNie samaNe nigaMthe mahAkamme-mahAkirie agAyAvI-asamie dhammassa aNArAhae bhavai (1), rANie samaNe nimnathe appakamme-apakirie-AyAvI-samie dhammassa ArAhae bhavai (2), omarAiNie samaNe-nigaMthe mahAkamme-mahAkirie-aNAyAvI asamie dhammassa aNArAhae bhavai (3), omarAiNie samaNe niggaMthe appakamme-apakirie AyAvI-samie dhammassa ArAhae bhv| (4) / cattAri niggaMthio pannattA, taMjahA-rAiNiyA! samaNI-niggaMthI evaM ceva 4 ( gmgaa)| cattAri samaNovAsagA pannattA, taMjahA-rAiNie samaNovAsae mahAkamme taheva 4 (gmgaa)| "Aho Shrutgyanam"
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza cattAri samaNAvAsiyAo pannattA, taMjahA - rAiNiyA samaNovAsiyA mahAkammA taheva cattAri gmaa| -ThANa sthA 4 / u 3 / sU 320 | pR0 242 cAra prakAra ke nirgrantha hote haiM yathA-(1) koI eka rAtnika ( dIkSAparyAya se jyeSTha ) zramaNa-nirgrantha jo mahAkarmavAlA, mahA kriyAvAlA, AtApanA ko nahIM lenevAlA, samiti rahisa hai vaha dharma kA bhArAdhaka nahIM hotA hai, (2) koI eka rAtnika zramaNa-nirgrantha jo alpa karmavAlA, alpa kriyA vAlA, AtApanA ko nahIM lenevAlA, samiti yukta hai vaha dharma kA ArAdhaka hotA hai, (3) koI eka laghurA tnika ( dIkSAparyAya meM laghu ) zramaNanirgrantha jo mahAkarma vAlA, mahA kriyA vAlA, AtApanA ko nahIM lene vAlA, samiti rahita hai vaha dharma kA ArAdhaka nahIM hotA hai tathA (4) koI eka laghurAtnika zramaNa-nirgrantha jo alpa karmavAlA, alpa kriyAvAlA, AtApanA ko nahIM lenevAlA, samiti yukta hai vaha dharma kA ArAdhaka hotA hai| cAra prakAra ko zramaNI-nirgranthanI hotI hai---jaise nigrantha ke cAra bhedoM kA kathana kiyA vaise ho zramaNI-nirgranthanI ke cAra bhedoM kA kathana karanA caahie| cAra prakAra ke zramaNopAsaka hote haiM / nigrantha ke cAra bhedoM kI taraha zramaNopAsaka ke cAra bhedoM kA kathana karanA / zramaNopAsikA ke bhI cAra bheda hote haiM jaise 'nimrantha ke cAra gamaka kahe gaye haiM vaise hI zramaNopAsikA ke bhI cAra gamaka kahane cAhie / 66 14 Asrava-kriyA-vedanA aura nirjarA kI apekSA caupadI-- siya bhaMte ! neracyA mahAsavA, mahAkiriyA, mahAveyaNA, mahAnijjarA ? goyamA ! No iNa? samaThe / 1, siya bhaMte neraiyA mahAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA appanijarA ? haMtA siyA 2. siya bhaMte nerajhyA mahAsavA mahAkiriyA appaveyaNA mahAnijjarA ?, goyamA ! No iNa? sama4 / 3, siya bhaMte ! neraiyA mahAsavA mahAkiriyA apaveyaNA appanijjarA ? goyamA ! No iNa? samaThTha 4, siya bhaMte ! neraDyA mahAsavA appakiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA ? goyamA ! No iNa? samaDhe 5, siya bhaMte ! neraiyA mahAsavA appakiriyA mahAveyaNA appanijjarA ? goyamA! No iNa? sama? 6, siya bhaMte ! neracyA mahAsavA appakiriyA appaveyaNA mahAnijjarA ? no iNa? sama? 7, siya bhaMte ! neraiyA mahAsavA appakiriyA, appaveyaNA appanijjarA?No iNa? samaThTha 8, siya bhaMte nerajhyA appAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA "Aho Shrutgyanam"
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza mahAnijarA ? No iNaDhe sama?, siya bhaMte ! neracyA appAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA appanijarA ? no iNa? samaDhe 10, siya bhaMte ! neraiyA appAsavA mahAkiriyA appaveyaNA mahAnijjarA? no iNa? sama? 11, siya bhaMte ! neracyA appAsavA mahAkiriyA appaveyaNA appanijjarA ? no iNa8 samaDhe 12, siya bhaMte ! neraiyA appAsavA appakiriyA mahAveyaNA mahAnijarA ? mo iNa8 sama8 13, siya bhaMte ! nerakyA appAsavA appakiriyA mahAveyaNA appanijarA ? no iNaThe sama? 14, siya bhaMte ! neracyA appAsavA appakiriyA appaveyaNA mahAnijarA ? no iNa? sama? 15, siya bhaMte ! nerakyA appAsavA appakiriyA appaveyaNA aSanijarA ? No iNa? sama? 16, ee solasa bhNgaa| siya bhaMte ! asurakumArA mahAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA ? No iNa? sama4, evaM cauttho bhaMgo bhANiyavvo, sesA pannarasa bhaMgA khoDeyavvA, jAva thnniykumaaraa| siya bhaMte! puDhavikAiyA mahAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA ? haMtA, siyA, evaM jAva siya bhaMte ! puDhavikAzyA appAsavA appakiriyA appaveyaNA appanijjarA ? haMtA siyA / evaM jAva mnnussaa| vANamaMtara-joisiya-vemANiyA jahA asurkumaaraa| -bhaga0 za 16 / u 4 / pra sarva / pR0 785-86 (1) mahAtravavAle, mahA kriyAvAle, mahAvedanAvAle, mahA nirjarA, (2) mahAsravavAle, mahA kriyAvAle, mahAvedanAvAle, alpanirjarA, (3) mahAtravavAle, mahAkriyAvAle, alpavedanAvAle, mahAnirjarA, (4) mahAsravavAle, mahA kriyAvAle, alpavedanAvAle, alpanirjarA, (5) mahAsravavAle, alpakriyAvAle, mahAvedanAvAle, mahAnirjarA, (6) mahAsravavAle, alpakriyAvAle, mahAvedanAvAle, alpanirjarA, (7) mahAsavavAle, alpakriyAvAle, alpavedanAvAle, mahAnirjarA, (8) mahAnavavAle, alpakriyAvAle, alpavedanAvAle, alpanirjarA, (E) alpAtra vavAle, mahAkriyAvAle, mahAvedanAvAle, mahAnirjarA, (10) alpAvavAle, mahA kriyAvAle, mahAvedanAvAle, mahAnirjarA, (11) alpAvavAle, mahA kriyAvAle, alpavedanAvAle, mahAnirjarA, (12) alpAtratravAle, mahA kriyAvAle, alpavedanAvAle, alpanirjarA, "Aho Shrutgyanam"
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza 345 (13) alpAsravavAle, alpakriyAvAle, mahAvedanAvAle, mahAnirjarA, (14) alpAsravavAle, alpakriyAvAle, mahAvedanAvAle, alpanirjarA, (15) alpAvavAle, alpakriyAvAle, alpavedanAvAle, mahAnirjarA, (16) alpAsrabavAle, alpakriyAvAle, alpavedanAvAle, alpanirjarAvAle / ye solaha vikalpa hote hai / Asrava-kriyA-vedanA aura nirjarA ke-mahA tathA alpa kI apekSA nimnalikhita solaha vikalpa hote hai :-- nArakI ke jIvoM meM dUsarA vikalpa hotA hai / asurakumAra se stanitakumAra taka caturtha vikalpa hotA hai| pRthvIkAya-apakAya-agnikAya-vAyukAya-vanaspatikAya-dvIndriya-trIndriya-caturindriyapaMcendriya tiryacayonika jIva--manuSya meM solaha hI vikalpa hote haiM / vANabhyaMtara-jyotiSI-vaimAnika devoM meM caturtha vikalpa hotA hai / vizleSaNa :-1-mahAtrava-pracura karma baMdhana se hotA hai, 2-mahA kriyA---kAyikI Adi kriyAoM kI bahulatA se hotI hai, 3-mahAvedanA-vedanA kI tIvratA se hotI hai, 4-mahAnirjarA-karma-kSapaNa kI bahulatA se hotI hai / isake viparIta alpAsava-alpa kriyAalpavedanA-alpanirjarA jaannaa| nArakI meM Astrava-kriyA-vedanA mahAna hotI hai, karmanirjarA alpa hotI hai / devatAoM meM Asrava kriyA mahAna hotI hai ; devatAoM meM Asrava-kriyA avirata bhAva kI prabalatA hone se mahAsrava * mahA kriyA hotI hai ; vedanA alpa hotI hai kyoMki prAyaH sAtAvedanIya kA udaya rahatA hai tathA nirjarA bhI alpa hotI hai kyoMki prAyaH azubhapariNAma hote haiM / 66.15 do kriyAvAda ___samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa titthaMsi satta pavayaNaniNhagA pannattA, taMjahA-bahurayA 1, jIvapaesiyA 2, avattitA 3, sAmuccheiyA 4, do kiriyA 5, terAsiyA 6, abaddhiyA 7, eesi NaM sattaNhaM pavayaNaniNaNhagANaM satta dhammAyariyA hotthA, taMjahA-jamAlI 1, tIsagutte 2, AsADhe 3, Asamitta 4, gaMge 5, chalue 6, goTThAmAhile 7 / -ThANa0 sthA 7 / sU 587 / pR0 285 zramaNa bhagavAna mahAvIra ke tIrtha meM unake pravacana kA utthApana karane vAle sAta niva hue, unameM eka samaya meM do kriyA kA honA mAnane vAle do kriyAvAdI gaMgadatta AcArya hue| "Aho Shrutgyanam"
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356H kriyA koza aTThAvIsA do vAsasayA taiyA siddhiM gayassa viirss| dokiriyANaM diTTI ullugatIre samuppaNNA // naikheDajaNavaullugamahAgiridhaNagutta ajagaMge y| kiriyA do rAyagihe mahAtavotIramaNinA e|| naimullugamuttarao sarae siiyjlmnngNgss| sUrAbhitattasiraso siiosinnveynnobhyo|| laggo'yamasamgAho jugavaM ubhayakiribhovaogo tti| jaM do vi samayameva ya sIosiNaveyaNAo me // taratamajogeNAyaM guruNA'bhihio tuma na lakhesi / samayAisuhumayAo maNo'ticalasuhumayAo y|| suhumAsucaraM cittaM iMdiyadeseNa jeNa jaM kaalN| saMbajjhaha taM tammattanANadeu tti no teNa / / uvalabhae kiriyAo jugavaM do duurbhinnnndesaao| pAya-sirogayasIuNhaveyaNamaNubhavarUpAo uvaogamao jIvo uvaujai jaNa jammi jaM kaalN| so tammaovaogo hoi jahiM dovaogammi / -vizemA0 gA 2424 se 2431 bhagavAna mahAvIra ke nirvANa ke 228 varSa bAda ullukAnadI ke taura para "eka samaya meM do kriyA hotI hai' isa dRSTi kI utpatti huii| ullukA nadI ke taTa para miTTI kI divAla se AvRta-gherA huA ullukA nAmaka eka kher3A-choTA gA~va thA / vahA~ mahAgiri dhanagupta nAmaka AcArya vAsa kara rahe the aura unake ziSya AryagaMga the| AcArya dhananupta nadI ke pUrva taTa para tathA Arya gaMga apara taTa para nivAsa kara rahe the| eka dina zaradakAla meM Arya gaMga sUrivandanArtha nadI pAra kara rahe the| unakA mAthA khalvATa thaa| Upara se sUrya tapa rahA thA ataH unako sirameM uSNatA kA anubhava ho rahA thaa| nIce nadI kA pAnI zItala thA isalie paira meM zItalatA kA anubhava ho rahA thaa| nadI pAra karate hue-mithyAtva mohanIya karmodaya se unake vicAra utpanna huA ki siddhAnta meM do kriyAoM kA yugapata honA niSiddha hai aura mujhe eka samaya meM hI zItalatA aura uSNatA kA vedana ho rahA hai ataH anubhava-siddha hone ke kAraNa Agamokta bAta ThIka nahIM pratIta hotI hai| isa prakAra vicAra karate hue guru ke pAsa jAkara vandanAnantara nivedana kiyA: "Aho Shrutgyanam"
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza "do kriyAoM kA yugapata saMvedana upayukta hotA hai kyoMki mujhe bhI zIta-uSNa-donoM kA anubhava nadI pAra karate hue samakAla meM huA ataH anubhava-siddha hone se do kriyAoM kA yugapat saMvedana honA ThIka lagatA hai| mere pairoM meM zItalatA kA anubhava tathA mastaka meM uSNatA kA anubhava samakAla meM ho rahA thA / yaha kaise ?" . AcArya dhanagupta ne kahA-"AyuSman / tumane do kriyAoM kA yugapat anubhava kiyA vaha taratama yoga se kramazaH huA thA na ki yugapata huA thaa| tuma unake kramabhAva ko lakSya nahIM kara sake ! samaya- AvalikAdi kI sUkSmatA ke kAraNa, mana kI ati caMcalatA ke kAraNa, atIndriya tathA zIghragati vAlA hone se tumheM aisI bhrAMti ho rahI thI ki donoM anubhava eka sAtha hI ho rahe hai| sparza Adi dravyendriya se sambandha rakhane vAle jisa deza se mana kA sambandha jisa samaya jitanA hotA hai usa samaya utanA hI jJAna hotA hai| zItoSNa Adi kA jJAna bhI vahIM hogA jahA~ indriya ke sAtha mana kA padArtha se sambandha hogaa| jahA~ mana kA sambandha nahIM hotA hai vahA~ jJAna bhI nahIM hotA hai / isa kAraNa se dUra aura bhinna dezoM meM ho rahI dI kriyAoM kA anubhava eka sAtha va eka samaya meM nahIM ho sakatA / paira aura sira meM hone vAle bhinna-bhinna zItalatA aura uSNatA ke anubhava bhI eka sAtha nahIM ho sakate / isalie yaha kahA jAtA hai ki paira aura sira meM hone vAle zItalatA aura uSNatA ke anubhava bhI eka sAtha nahIM ho sakate haiM kyoMki ve bhinna-bhinna deza meM hote hai / jisa taraha vindhyAcala aura himAlaya ke zikharoM ko koI eka sAtha chU nahIM sktaa| ataH kriyAnyavAdatva kA hetu asiddha hai| jIva upayogamaya hai| vaha jisa samaya, jisa indriya ke dvArA jisa viSaya ke sAtha upayukta hotA hai usIkA jJAna hotA hai, dUsare padArthoM kA jJAna nahIM kara sakatA, jaise megha ke upayoga meM lagA huA bAlaka dUsarI saba vastuoM ko bhUla jAtA hai / jIva eka samaya meM eka hI jagaha sarI jagaha nhiiN| isalie eka sAtha eka samaya meM do kriyAoM kA anubhava asiddha hai| ba Wrim - 66 16 do kiyAvAdI nihnava kI parabhava meM utpatti: se je ime gAmAgAra jAva saNNivesesu NiNhagA bhvNti| taMjahA-bahurayA, jIvaparasiyA, avvattiyA, sAmuccheiyA, dokiriyA, terAsiyA, abddhiyaa| . icca te satta pavayaNaNiNhagA kevala(laM)-cariyA liMga-sAmaNNA micchadiTThI "Aho Shrutgyanam"
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 kriyA - koza bahUhiM asambhAvubbhAvaNAhiM micchattAbhiNivesehiM ya appANaM ca paraM ca tadubhayaM ca buggAmANA vuppAemANA viharittA, bahUI vAsAI sAmaNNapariyAgaM pADaNaMti / pANitA kAlamAse kAlaM kizvA, ukkoseNaM uvarimesu gevejjesu devattAe uvabhattAro bhavaMti / tarhi tesiM gaI ekatIsaM sAgarovamAI ThiI / paralogassa aNArAhagA / sesaM taM caiva / -uva0 sU 41 / upas 16 / pR0 33, 34 ye jo grAmAdi meM nihnava hote haiM-yathA 1 - bahurata, 2 - jIvaprAdezika, 3avyaktika, 4-sAmucchedika, 5 - dvaikriyA ( eka samaya meM do kriyA kA anubhava mAnane vAle ) 6 trairAzika tathA 7 - abaddhika / - 'ye sAta pravacana ke apalApaka, caryA aura liMga kI apekSA se sAdhu ke tulya -- kintu mithyAdRSTi bahuta-se asadbhAva ke utpAdana aura mithyAtva ke abhiniveza ke dvArA svayaM ko, dUsaroM ko aura sva-para ko jhUThe Agraha meM lagAte hue --asat Azaya meM dRr3ha banAte hue, bahuta varSoM taka sAdhu avasthA meM rahate hai / phira kAla ke samaya meM kAla karake, utkRSTa UparI graiveyaka meM devarUpa se utpanna hote haiM / vahA~ ekatIsa sAgaropama kI sthiti hotI haiM / ve paraloka ke anArAdhaka hote haiM / *66*17 nizcayanaya aura do kriyAvAda : jadi poggalakammamiNaM kuvvadi taM caiva vedayadi AdA / dokiriyAvAdittaM pasajadi so jiNAvabhadaM // jamhA du attabhAvaM poggalabhAvaM ca dovi kuvvaMti / teNa du micchAdiTThI dokiriyAvAdiNo hoMti / -samaya0 mA 85, 86 / pR0 74-75 vyavahAra nayavAdI mAnatA hai ki AtmA hI anekavidha pudgala karmoM kI prAyogika utpatti karatI hai tathA AtmA hI pudgala karmoM kA aneka vidha vedanA karatI hai / nizcaya naya isa mata ke khaNDana meM kahatA hai ki yadi Atma-prayoga se hI pudgala karmoM kI utpati hotI hai tathA AtmA ke dvArA hI unakA vedana hotA hai, to aika hI kAraNa se do bhinna phaloM ko mAnane vAlA yaha do kriyAvAda jinamata kA virodhI hai / eka hI kAraNa se AtmabhAva kA pariNamana aura pudgala bhAva kA pariNamana -- donoM bhAvoM kA pariNamana hotA hai aisA mAnane vAlA do kriyAvAdI mithyAdRSTi hotA hai / " Aho Shrutgyanam"
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza '66 18 paraspara virodhI kriyAe~ eka samaya meM yugapat nahIM hotIM :gaNavisaggapayantA, paroSparavirohiNo kahaM samae / samae do uvaogo na hojja, kiriyANa ko doso 1 // 346 paraspara virodhI kriyAe~ eka sAtha nahIM hotI haiM yathA- kisI vastu ko grahaNa karanA aura chor3anA yugapata nahIM ho sakatA hai; AgamAnusAra jJAna aura darzana ke upayoga bhI eka samaya meM yugapat nahIM ho sakate haiM ataH paraspara virodhI kriyAe~ yathA -- samyaktva tathA mithyAtva kriyAe~ yA sAMparAyiko tathA airyApathikI kriyAe~ ( dekheM 64 1 1 tathA 64'2' 1 ) eka samaya meM yugapat nahIM ho to isameM koI doSa nahIM hai / : - abhidhA / bhAga 3 / pR0 550 *66 16 sUrya kI kriyA aura jambudvIpa jaMbuddIce NaM bhaMte! dIve sUriyANaM kiM tIe khette kiriyA kajjai, paDuppanne khette kiriyA kajjai, aNAgae khette kiriyA kajjai ? goyamA ! no tIe khette kiriyA kaja, papanne khette kiriyA kajjai, no aNAgae khettaM kiriyA kajjai / sA bhaMte ! kiM puTThA kajai apuTThA kajjara, goyamA ! puTThA kajjai, no apuTThA ( aSNapuTThA ) kajjai, jAva niyamA chaddisiM / - bhaga0 za 8 / u8 / pra0 43-44 | 0 560 - jaMbu0 / vakSa 7 / sU 12 | pR0 651 jaMbudvIpa meM sUrya kI kriyA atIta tathA anAgata kSetra meM nahIM hotI hai, vartamAna kSetra meM hotI hai tathA vaha kriyA spRSTa hokara hI hotI hai, spRSTa nahIM hokara nahIM hotI hai, yAvat yaha sUryakriyA chahoM dizAoM se hotI hai / sUrya kI kriyA sambhavataH avabhAsa-udyota - tApa - prakAza rUpa hotI hai aura yaha kriyA sUrya kI lezyA ke dvArA hI jambudvIpa meM hotI hai / "Aho Shrutgyanam" *6620 bhulAvaNa ( pratisandarbha ke pATha ) (ka) jIveNaM bhaMte! aMtakiriyaM karejjA ? goyamA ! atthegaie karejjA, atthegae no karejA aMta kiriyApayaM neyavvaM / -bhaga za 1 / u 2 / pra 107 / pR0 364 prajJApanA aMtakriyA pada 20 kI bhulAvaNa - (kha) chautthe NaM bhaMte ! maNUse tIya-maNaMtasAsayaM samayaM kevaleNaM saMjameNaM0 1
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 kriyA-koza jahA paDhamasae cautthuise (AlAvagA) tahA NeyavvA, jAva alamatthutti vattavvaM siyaa| --bhaga0 za 5 / u 5 / pra 1 / pR0 478 bhagavatI za1 / u 41 pra 156 163 kI bhulAvaNa (ga) evaM jahA jIvAbhigame jAva-sammattakiriyaM vA micchattakiriyaM vaa| -bhaga0 sh7| u41 pra11 pR0 516 jIvAbhigama pratipatti 3 tiriya u 2 / sU 14 ko bhulAvaNa (gha) chaumatthe NaM bhaMte ! maNUse tIyamaNaMtasAsayaM samayaM kevaleNaM saMjameNaM0 ? evaM jahA paDhamasae cautthe uddesae tahA bhANiyavvaM, jAva alamatthuH / -bhaga0 za 7 / u81 pr1| pR0 522 bhagavatI sh1| u 41 pra 151-163 kI bhulAvaNa-- (Ga) evaM kiriyApayaM niravasesaM bhANiyavvaM -- jAva-mAyAvattiyAo kiriyAo visesaahiyaao| -bhaga0 za 8 ! u 4 / pra 1 pR0 548 prajJApanA kriyApada 22 / sU 11-16 kI bhulAvaNa(ca) nimgaMthe pAvayaNe sacce aNuttare kevale jahA Avassae jAva savvadukkhANamaMtaM kreNti| -bhaga0 za6 / u 3 / pra 21 / pR0 602 Avazyaka Ava 4 / sU7 ko bhulAvaNa 66.21 chuTe hue pATha :.165 nikSepoM kI apekSA apratyAkhyAna kriyA kA vivecana :[ kRpayA pR0 43-44 dekheM - yahA~ hindI artha diyA gayA hai / ] NAmaM ThavaNA davie aiccha paDisehae ya bhAve y| . eso paJcakkhANassa chaviho hoi nikkhevo|| -sUya0 ni gA 176 pratyAkhyAna kA chaH prakAra se nikSepa hotA hai-nAma, sthApanA, dravya, aditsA, pratiSedha tathA bhAva / ttokaa--naamsthaapnaadrvyaaditsaaprtissedhbhaavruupH| pratyAkhyAnasyAyaM SoDhA nikSepaH / tatrApi nAmasthApane sugame / nAma, sthApanA, dravya, aditsA, pratiSedha tathA bhAva-pratyAkhyAna ke ye cha: nikSepa hote haiM / ina meM nAma aura sthApanA nikSepa kA vivecana sugama hai| ataH yahA~ nahIM kiyA jAtA hai| "Aho Shrutgyanam"
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - kauza 359. TIkA - dravyapratyAkhyAnaM dravyasya dravyeNa dravyAd dravye dravyabhUtasya vA pratyAkhyAnam / tatra sacittAcittamizrabhedasya pratyAkhyAnaM dravyanimittaM vA pratyAkhyAnaM yathA dhammillasya / evamaparANyapi kArakANi svadhiyA yojanIyAni / dravya kA, dravya ke dvArA, dravya se, dravya meM athavA dravyabhUta kA pratyAkhyAna dravyapratyAkhyAna hai / usameM sacitta, acita tathA mizra dravya kA pratyAkhyAna hotA hai athavA dravya ke nimitta se pratyAkhyAna hotA hai, jaise dhammilla ( suni ) kA / isI prakAra dravya - pratyAkhyAna ke dUsare dUsare udAharaNa sva-buddhi se niyojita kara lene cAhie / TIkA - tatra dAtumicchA ditsA na ditsA aditsA tayA pratyAkhyAnamaditsApratyAkhyAnam / satyapi deye sati ca saMpradAnakArake kevalaM dAturdAtumicchA nAstItyato'ditsApratyAkhyAnam / dene kI icchA ditsA hai, ditsA kA abhAva aditsA hai / aditsA se ( prerita hokara ) pratyAkhyAna karanA - aditsA - pratyAkhyAna hai / deya vastu tathA dAna grahaNa karane yogya pAtra hone para bhI dAtA ke dene kI anicchA - aditsA - pratyAkhyAna hai / TIkA tathA pratiSedhapratyAkhyAnamidam / tadyathA- vivakSitadravyAbhAvAdviziSTasampradAna kArakAbhAvAdvA satyAmapi ditsAyAM yaH pratiSedhastatpratyAkhyAnam / pratiSedha pratyAkhyAna isa prakAra hai-- diye jAne vAle dravya ke abhAva meM athavA dAna grahaNa karane yogya pAtra ke abhAva meM dene kI icchA hote hue bhI jo pratiSedha kiyA jAtA hai vaha pratiSedha pratyAkhyAna hai / TIkA - bhAvapratyAkhyAnaM tu dviSo'taHkaraNazuddhasya sAdhoH zrAvakasya vA mUlaguNapratyAkhyAnamuttaraguNapratyAkhyAnaM ceti / ca zabdAdvividhamapi noAgamatobhAvapratyAkhyAnaM draSTavyaM nAnyaditi / bhAva pratyAkhyAna do prakAra kA hotA hai-zuddha antaHkaraNa vAle sAdhu yA zrAvaka kA (1) mUlaguNa - pratyAkhyAna, (2) uttaraguNa - pratyAkhyAna | 'ca' zabda se vividha bhedoM kI zakyatA pratIta hotI hai, para yahA~ no- Agama kI apekSA se hI bhAva pratyAkhyAna grahaNa karanA cAhie, anya prakAra se nahIM / TIkA sAmprataM kriyApadaM nikSeptavyam / taca kriyAsthAnAdhyayane nikSiptamiti / na punarnikSipyate / aba kriyApada kA nikSepa karanA cAhie thA para usakA nikSepa kriyAsthAna adhyayana meM kiyA jA cukA hai; ataH yahA~ punaH nikSepa nahIM kiyA jAtA hai / TIkA - iha punarbhAvapratyAkhyAnenAdhikAra iti darzayitumAha / - "Aho Shrutgyanam"
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 kriyA-koza - yahA~ Age bhAvapratyAkhyAna kA adhikAra hai, yaha batAne ke lie agalI gAthA , kahI hai-- mUlaguNesu ya pagayaM paJcakkhANe ihaM ahigAro / hojja hu tappazcaiyA, appaJcakkhANakiriyA u|| -sUya0 ni gA 106-80 mUla guNoM meM pratyAkhyAna kA yaha prakRta adhikAra hai| ata: usa (pratyAkhyAna ke abhAva ke ) kAraNa apratyAkhyAna kriyA hotI hai| ___TIkA-mUlaguNAH prANAtipAtaviramaNAsteSu prakRtamadhikAraH prANAtipAtAdeH pratyAkhyAnaM kartavyamiti yAvat / mUlaguNa - prANAtipAta Adi ( aThAraha pApoM ) kA viramaNa / esakA yaha prakRta adhikAra hai / ataH prANAtipAta Adi kA pratyAkhyAna karanA cAhie / TIkA-iha pratyAkhyAnakriyA'dhyayanenArthAdhikAro yadi mUlaguNapratyAkhyAnaM na kriyate tato'pAyaM darzayitumAha / yahA~ pratyAkhyAna kriyA adhyayana se arthAdhikAra hai / yadi mUlaguNoM kA pratyAkhyAna nahIM kiyA jAtA hai to usase hone vAle apAya-doSa ko dikhAne ke lie kahA gayA hai / / TIkA-pratyAkhyAnAbhAve'niyatatvAdyatkiMcana kAritayA tatpratyayikA tatnimittAbhAvAduladyate apratyAkhyAnakriyA sAvadyAnuSThAnakriyA tatpratyayikazca karmabandhastannimittazca saMsAra ityataH pratyAkhyAnakriyA mumukSuNA vidheyeti / pratyAkhyAna ke abhAva meM aniyatatA-aniyantraNa hone ke kAraNa jIva jo kucha bhI kara sakatA hai usake nimitta se apratyAkhyAna-kriyA-sAvadyAnuSThAna kriyA utpanna hotI hai usase karmabandha hotA hai aura usase hI saMsAra hotA hai| isalie mumukSu ko pratyAkhyAna kriyA karanI caahie| 62.6.3.6 vAmalokavAdI ke mata kA pratipAdana-- avare NasthivAiNo vAmaloyavAI bhaNaMtI Natthi jIvo Na jAi iha pare vA loe Na ya kiMci vi phusai puNNarAve Nasthi phalaM sukayadukyANaM paMca mahAbhUiyaM sarIraM bhAsaMti he vAyajogajuttaM ! paMca ya khaMdhe bhaNaMti kei, maNaM ya maNajIviyA bhaNati, vAujIyo tti evamAhaMsu, sarIraM sAiyaM saNidhaNaM iha bhave ege bhave tassa vippaNasammi savvaNAsotti, evaM jaMpati musAvAI, tamhA dANavayaposahANaM tavasaMjamabaMbhacerakallANamAiyANaM Natthi phalaM Na vi ya pANavahe alivayaNaM Na ceva corikakaraNa "Aho Shrutgyanam"
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - koza paradArasevaNaM vA sapariggahapAcakammakaraNaM vi Natthi kiMci Na razyatiriyamaNuyANajoNINa devaloo vA asthi Na ya atthi siddhigamaNaM ammApiyaro Natthi Na vi asthi purisakAro paJcakakhANamavi Natthi Na vi asthi kAlamaccU ya arihaMtA cakkavaTTI baladevA vAsudevA Natthi, Nevatthi ke risao dhammAdhammaphalaM ya Na vi asthi kiMci bahuyaM ya thovayaM vA, tamhA evaM vijANiUNa jahA subahu iMdiyANukUlesu savisaesa vaTTara Natthi kAi kiriyA vA akiriyA vA evaM bhaNaMti NatthivAiNo vAmaloyavAI | - paNDA0 a 2 / su 7 / pR0 1206 vAmalokavAdiyoM kA mata hai ki jIva nahIM hai, vaha isa ihaloka aura paraloka meM nahIM jAtA hai, vaha puNya-pApa kA kucha bhI sparza nahIM karatA hai ataH sukRta aura duSkRta kA phala nahIM hai / yaha zarIra pA~ca mahAbhUtoM-- pRthvI, jala, agni, vAyu aura AkAza se banA huA hai aura vAyu ke saMbaMdha se yaha zarIra saba kucha karatA hai / yaha jIva pA~ca skaMdhAtmaka hai / mana ko hI jIva mAnane vAle mana ko hI jIva kahate haiM / kitaneka kahate haiM ki vAyu ucchvAsa rUpa vAyu ho jIva hai / zarIra sAdi aura vinAzazIla hai / yaha eka hI bhava hai ataH zarIra ke vinAza se sabakA vinAza ho jAtA hai / ataH dAna, vrata, pauSadha, tapa, saMyama, brahmacarya Adi kalyANakArI zubha kriyAoM kA phala nahIM hai / prANavadha, mithyAkathana, corI karanA, parastrI sevana karanA, parigraha rakhanA Adi kisI bhI pApa karma kA kucha bhI burA phala nahIM hotA hai / naraka-tiryaca manuSya kI yoni nahIM hai, devaloka, siddhagati, mAtA-pitA, puruSArtha, paccakkhANa, kAla se mRtyu kA honA, arihaMta, cakravartI, baladeva, vAsudeva nahIM haiM / koI bhI suni nahIM hai, dharma-adharma kA thor3A yA bahuta kucha bhI phala nahIM hai ataH indriyoM ke anukUla saba viSayoM meM apanI icchAnusAra samyag prakAra pravRtti karanI cAhie / * 04 savizeSaNa - sasamAsa - sapratyaya 'kiriyA' zabda aura unakI paribhASA : 0453 sanbhAvakiriyA - sadbhAva kriyA / - SaT0 pu 13 / pR0 43 5 / 4 / 13-14 dhavalA TIkA - jIvadavvassa NANa- daMsaNehi pariNAmI sambhAva kiriyA ! dravya kA jo sadbhAva - pariNamana hotA hai vaha svabhAva kriyA hai / yathA-- jIva dravya kA jJAna, darzana Adi rUpa se hone vAlA pariNamana usakI sadbhAva kiyA hai / 0454 sambhAvakiriyANiphaNNANi - sadbhAva kriyA niSpannAni / NAma / 353 - SaT pu 13 | pR0 43 5 / 4 / 14 - jANi davvANi sambhAvakiriyANiphaNNANi taM savvaM davvakammaM 45 "Aho Shrutgyanam"
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza . jo dravya kriyAoM dvArA sadbhAva se hI niSpanna ho vaha . svabhAva kiyA dravya ___ *04.55--kiriyAkamma---kriyAkarma / -SaT0 pu 13 / pR* 38,88 mUla-jaM taM kiriyAkarma NAma // 27 // tamAdAhINaM padAhiNaM tikkhuttaM tiyoNadaM cadusiraM bArasAvattaM taM savvaM kiriyAkammaM NAma // 28 // karma nikSepa dasa prakAra kA hotA hai usameM kriyAkarma eka prakAra hai / AtmAdhIna honA, pradakSiNA karanA, tIna bAra karanA, tIna bAra avanati, cAra bAra sira navAnA aura bAraha Avarta, yaha saba kriyA karma hai / "EE 22 zrAvaka ko pana kriyA : guNa-vaya-sama-paDimA, dANaM jalagAlaNaM ca aNathAmiyaM / dasaNaNANa-caritaM kiriyA tavaNNa sAvayA bhaNiyA // -paM0 daulatarAmajI dvArA jena kiyAkoSa meM uddhata madya, mAMsa, madhu tathA bar3a, pIpara, pAkara, DUmara, kaThUmara-pA~ca kuphala-ina ATha vastuoMkA tyAga karanA-ATha guNa kriyA, zrAvakake bAraha vratoM ko pAlana karane kI bAraha vratakriyA, samaSTi kI eka samyaktva kriyA, zrAvaka kI gyAraha pratimA dhAraNa karane kI gyAraha kriyA, dAna kI-AhAra, auSadhi, zAstra tathA abhayadAna kI cAra kiyA, aNachANe (binA chAne ) jalake upayoga ke tyAga kI kriyA, rAtri bhojana tyAga kI kriyA, jJAnadarzana-cAritra kI tIna kriyA, tapa karane kI bAraha tapa-kriyA-ye trepana zrAvaka kI prazasta kriyAe~ hotI hai| samApta "Aho Shrutgyanam"
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayana, gAthA, sUtra Adi kI saMketa-sUcI A, Ava gA tiri0 adhyayana, adhyAya yAvazyaka uddeza, uddezaka mAthA tirikkhajoNiyA dazA niyukti pada pRSTha prazna pratipatti prati bhASya lA lAina vakSa vakSaskAra zataka zrataskaMdha zloka zlo sama. samavAya sUtra sthA sthAna "Aho Shrutgyanam"
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkalana sampAdana- anusaMdhAna meM prayukta granthoM kI sUcI AyAro ( AcArAMga ) - mUla, niryukti, zIlAMkAcArya vRtti / sUyagaDo (sUtrakRtAMga ) -mUla, niryukti, zIlAMkAcArya vRtti dIpikA TIkA / ThANaM (sthAnAMga ) - mUla, abhayadevasUri vRtti / samavAo ( samavAyAMga ) 1-mUla, abhayadevasUri vRtti / vivAhapaNNattI ( bhagavatI sUtra ) - mUla, abhayadevasUri vRtti / nAyAdhammakahAo ( jJAtAdharmakathAMga ) - mUla, abhayadevasUri vRtti / uvAsagadasAo ( upAsakadazAMga ) - mUla, abhayadevasUri vRtti / aMtagaDadasAo ( aMtakRddazAMga ) - mUla, abhayadevasUri vRtti / aNuttarovavAiyadasAo (anuttaropapAtikadazAMga ) - mUla, abhayadevasUri vRtti | pAvAgaraNAI ( praznavyAkaraNa sUtra ) -- mUla, jJAnavimalasUri vRtti / vivAgasUrya ( vipAkasUtra ) -- mUla, abhayadevasUri vRtti / ovavAiyaM ( aupapAtika sUtra ) -mUla, abhayadevasUri vRtti / rAyaseNaiyaM ( rAjapraznIya ) -mUla, malayagiri vRtti / jIvAjIvAbhigamo ( jIvAjIvAbhigama ) - mUla, malayagiri vRtti / paNNavaNA (prajJApanA sUtra ) -- mUla, malayagirivRtti / jaMbUdIvapaNNattI ( jambudvIpaprajJapti ) mUla, zAnticandra vRtti / caMdapaNNattI ( candraprajJapti ) mUla / sUrapaNNattI (sUryaprajJapti ) - mUla, malayagiri vRtti / nirAvaliyAo ( nirayAvalikA ) -- mUla, candrasUri vRtti / vavahAro ( vyavahAra sUtra ) - mUla, malayagiri vRtti / bihakappo (vRhatkalpa sUtra ) -- mUla, niryukti, saMghadAsagaNi bhASya, malayagiri kSemakIrti vRtti / nisIha ( nizItha ) - mUla / dasAsuyakkha gho ( dazAzrutaskaMdha ) mUla, cUrNI / dasave AliyaM ( dazavaikAlika ) - mUla / uttarajjhayaNAI ( uttarAdhyayana - mUla, niyukti, zAMtAcArya vRtti / naMdI ( naMdIsUtra ) -- mUla, haribhadra vRtti, malayagiri vRtti / "Aho Shrutgyanam"
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA - kauza aNuogadArAI (anuyogadvAra sUtra ) - mUla, haribhadra vRtti / AvasyaM (Avazyaka sUtra ) - mUla, niryukti, malayagiri vRtti / kappasUtraM ( kalpasUtra ) - mUla / tattvArtha sUtra -- mUla, bhAdhya, sarvArthasiddhi TIkA, rAjavArtika TIkA, siddhasena TIkA, zlokavArtika TIkA | karmaprakRti - mUla, malayagiri TIkA / karmagraMtha - (chaha bhAga ) - mUla, svopazya TIkA Adi / gommaTasAra ( jIvakAMDa ) -- mUla / gommaTasAra ( karmakAMDa ) -- mUla / abhidhAnarAjendra koza- - sAta bhAga 1 bhagavadgItA -- mUla, zAMkara bhAvya, nIlakaMThI TIkA / siddhahemazabdAnuzAsana - ( aSTama adhyAya ) mUla, DhUMDhikA vRtti jJAnasAra - mUla / samayasAra -- mUla vizeSAvazyaka bhASya-mUla, hemacandra vRtti / 357 "Aho Shrutgyanam"
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdarbha granthoM kI sUcI [ saMdarbha nimnalikhita prakAzanoM ke anusAra diye gaye haiM / Agama graMthoM ke saMdarbha meM jo pRSTha saMkhyA dI gayI hai, vaha 'suttAgame' se dI gayI hai / anyatra jo pRSTha saMkhyA dI gayI hai vaha usI prakAzana se dI gayI hai / ] AyAro - sampAdana-muni zrI nathamala, kalakattA - 1667 / zreSThI - motIlAla panA - 1628 / sUyagaDo - - sampAdana - pI0 ela0 vaidya, prakAzana ThANaM - sampAdana - muni zrI vallabhavijaya, prakAzana - mANekalAla cunnIlAla, ahamadAbAda1637 / samavAo - sampAdana - muni zrI vallabha vijaya, prakAzana - jaina zve0 terApaMthI mahAsabhA, - mANekalAla cunnIlAla, prakAzana -- mA ahamadAbAda- 1638 / vivAhapaNNattI (bhagavaI) - ) - prathama tathA dvitIya khaMDa -sampAdana - paMDita becaradAsa DozI, prakAzana - jinAgama prakAzaka sabhA, bambaI / tRtIya tathA caturtha khaMDa-sampAdana --- paMDita bhagavAnadAsa ha0 DozI, prakAzana - gujarAta vidyApITha tathA jaina sAhitya prakAzana TraSTa, ahamadAbAda - 1617, 1622, 1628, 1631 / nAyAdhammakahAo - sampAdana - candrasAgara sUri, prakAzana -- siddhacakra sAhitya pracAraka samiti, bambaI - 1651 / uvAsagadasAo-- sampAdana - bhagavAnadAsa harSacanda DozI, prakAzana -- vahI- - ahamadAbAda --1635 / aMtagaDadasAo - sampAdana - ema0 sI0 modI, prakAzana - gurjara graMtharatna kAryAlaya, ahamadAbAda-1632 / aNuttarovavAiyadasAo- -sampAdana ema0 sI0 modI, prakAzana - gurjara grantharala 'kAryAlaya, ahamadAbAda -- 1632 / paNhAvAgaraNAI - ( do bhAga ) sampAdana - maphatalAla jhaveracandra, prakAzana - muktivimala jaina granthamAlA, ahamadAbAda --~ 1636, 1638 / vivAgasUrya 1- - sampAdana -- - zrI cokasI evaM zrI modI, prakAzana -- gurjara grantharatna kAryAlaya, " Aho Shrutgyanam" ahamadAbAda- 1635 / oSavAiya-sampAdana-muni hemasAgarajI, prakAzana- paMDita bhUrAlAla kAlIdAsa, sUrata 1637 /
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza rAyapaseNaiyaM-sampAdana-paM0 becaradAsajI jI0 dosI--prakAzana-gurjara grantharatna kAryA laya, ahamadAbAda-1636 / jIvA jIvAbhigamo-sampAdana-ajJAta, prakAzana-devacanda lAlAbhAI javerI sUrata / paNgavaNAsutaM-sampAdana-munizrI puNyavijaya Adi, prakAzana-zrI mahAvIra jaina vidyAlaya bambaI-1666 / / jambUdovaraNNattI --sampAdana-azAta, prakAzana-devacandra lAlabhAI pustakoddhAra phaMDa, sUrata-1616 / candapaNNattI-sampAdana---muni zrI amolaka RSi-prakAzana-lAlA sukhadeva sahAya, jvAlAprasAda, haidarAbAda-1618 / sUrapaNNattI-saMpAdana-ajJAta, prakAzana-Agamodaya samiti, mehasAnA-1618 / nirayAvaliyAo---sampAdana---gopAnI tathA cokasI, prakAzana gurjara grantharatna kAryAlaya, ahamadAbAda-1634 / vavahAro sampAdana-pro0 volthara iyukiMga, prakAzana-DA. jIvarAja ghelAbhAI DosI, ahamadAbAda-1625 / / bihakapyo-6 bhAga, sampAdana-catura vijaya, puNyavijaya, prakAzana-zrI AtmAnanda jaina sabhA, bhAvanagara-1934 se 1642 ! nisII-sampAdana-muni zrI nathamala, prakAzana-jaina zve0 terApaMthI mahAsabhA, kalakattA 1667 / dasAsuyakkhaMdho-saMpAdana-AtmArAmajI mahArAja, prakAzana-jaina zAstramAlA kAryA laya (lAhaura), vartamAna-ludhiyAnA-1636 / dasaveAliyaM-sampAdana-muni zrI nathamala, prakAzana-jaina zve. terApaMthI mahAsabhA, kalakattA-1666 / / uttarajjhayaNAI-saMpAdana-muni zrI nathamala, prakAzana-jaina zve0 terApaMthI mahAsabhA, kalakattA-1666 / naMdIsutta-sampAdana--muni zrI puNyavijaya Adi, prakAzana-zrI mahAvIra jaina vidyAlaya -1968 aNuogahArAI-saMpAdana-muni zrI puNya vijaya Adi, prakAzana-zrI mahAvIra jaina vidyaaly-1968|| AvassayaM-tIna bhAga-saMpAdana-ajJAta, prakAzana--Agamodaya samiti, mehasAnA tathA devacanda lAlabhAI, sUrata-1628, 1632, 16.36 / suttAgame-bhAga 2-saMpAdana-pupphabhikkhU, prakAzana-zrI suttAgama prakAzana samiti, gur3agA~va chAvanI-1653-54 / suttAgame se kevala pRSTha saMkhyA dI gaI hai| "Aho Shrutgyanam"
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA-koza kaTapasutaM-saMpAdana-muni zrI puNya vijayajI, prakAzana .. sArAbhAI maNIlAla navAba, ___ ahamadAbAda-1652 / tattvArtha sUtra-sabhASya- saMpAdana-khUbacandra siddhAMtazAstrI, prakAzana-zrI parama zruta prabhAvaka jaina maMDala, bambaI-1632 / sarvArthasiddhi-tattvArtha TokA-saMpAdana-phUlacandra siddhAMtazAstrI-prakAzana-bhAratIya jJAnapITha, kAzI-1655 / rAjavArtika-tattvArtha TIkA 2 bhAga-saMpAdana-50 mahendrakumAra jaina, prakAzana-bhAratIya jJAna pITha, kAzI-1657 / zlokavArtikAlaMkAra-tattvArtha TIkA-saMpAdana-paM0manoharalAla nyAyazAstrI, prakAzana---- rAmacandra nAthAraMga, bambaI.--1618 siddhasena tattvArtha TokA-2 bhAga-saMpAdana-hIrAlAla rasikalAla kApar3iyA, prakAzaka---devacanda lAlabhAI, ahamadAbAda---1626, 1630 / karmagrantha khaNDa 2, saMpAdana-muni zrI caturavijaya, prakAzana--zrI jaina AtmAnaMda sabhA, __ bhAvanagara--1934-40 / gommaTasAra (jIvakAMDa) saMpAdana --10 khUbacandra siddhAMtazAstrI, prakAzana-zrI paramazrata prabhAvaka maMDala, bambaI-1627 / gommaTasAra ( karmakAMDa )-saMpAdana-60 manoharalAla -- prakAzana--zrI paramazruta prabhAvaka ___ maMDala, bambaI-1628 ! samayasAra-saMpAdana--prA0 e0 cakravRtti, prakAzana-bhAratIya jJAnapITha, kAzI-1650 abhidhAnarAjendra ( koSa) tRtIya bhAga-saMpAdana zrI vijayarAjendra sUri, prakAzana-- zrI jaina zvetAmbara samasta saMgha, ratalAma---16.14 / siddhahemazabdAnuzAsana-(prAkRta vyAkaraNa)-DhaM DhikA TIkA, prakAzana-~-zA0 bhImasiMha mANeka, bambaI-1630 / bhagavadgItA-saMpAdana-vAsudeva lakSmaNa paNazIkara, prakAzana-tukArAma jAvajI bmbii-1612| vizeSAvazyaka bhASya bhAga 1-2-sampAdana-rAjendra vijayajI mahArAja, prakAzana-divya darzana kAryAlaya, ahamadAbAda-1662 / jJAnasAra bhAga 1-2----sampAdana-muni zrI bhadragupta vijaya, prakAzana-zrI vizvakalyANa prakAzana, hArIja, uttara gujarAta-1667 / "Aho Shrutgyanam"
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66.21 chuTe hue pATha kriyA - koza 361 xxx aMguttara nikAya meM :-- 3. atha kho sIho senApati yena nigaNTho nATaputo tenupasaGkami ; upasaGkramitvA nigaNThaM nATaputtaM etadavoca - "icchAmahaM, bhante, samaNaM gotamaM dassanAya upasaGkramituM" ti / "ki pana tvaM, sIha, kiriyavAdI samAno akiriyavAdaM samaNaM gotamaM dassanAya upasaGkamissasi ? samaNo hi, sIha, gotamo akiriyavAdo, akiriyAya dhammaM deseti, tena ca sAvake vinetI" ti / xxx 1 7 xxx / atha kho sIho senApati yena bhagavA tenupasaGkami ; upasaGkramitvA bhagavantaM abhivAdetvA ekamantaM nisIdi / ekamantaM nisinno kho sIho senApati bhagavantaM etadavoca- 8. "sutaM metaM, bhante- 'akiriyavAdo samaNo gotamo, akiriyAya dhammaM deseti, tena ca sAva ke vinetI ti / " xxx / 6. "asthi, sIha, pariyAyo, yena maM pariyAyena sammA vadamAno vadeyya 'akiriyAdo samaNo gotamo, akiriyAya dhammaM deseti, tena ca sAvake vinetI' ti / 10. atthi, sIha, pariyAyo, yena maM pariyAyena sammA vadamAno vadeyya'kirivAdo samaNo gotamo, kiriyAya dhammaM dekheti, tena ca sAvake vinetI' ti / XXX 1 17. "katamo ca sIha, pariyAyo, yena maM pariyAyena sammA vadamAno vadeyya'akirivAdo samaNo gotamo, akiriyAya dhammaM dekheti, tena ca sAvake vinetI' ti ? ahaM hi, sIha akiriyaM vadAmi kAyaduccaritassa vacIduccaritassa manoduccaritarasa ; aneka vihitAnaM pApakAnaM akusalAnaM dhammAnaM akiriyaM vadAmi / ayaM kho, sIha, pariyAyo, yena maM pariyAyena sammA vadamAno vadeyya - 'akiriyavAdo samaNo gotamo, akiriyAya dhammaM dekheti, tena ca sAvake vinetI' ti / 18. " katamo ca, sIha, pariyAyo, yena maM pariyAyena sammA vadamAno vayya - 'kiriyavAdo samaNo gottamo, kiriyAya dhammaM dekheti, tena ca sAvake vinetI' ti ? ahaM hi, sIha, kiriyaM vadAmi kAyasucaritassa vacIsucaritassa manosucaritatsa; aneka vihitAnaM kusalAnaM dhammAnaM kiriyaM vadAmi / ayaM kho, sIha, "Aho Shrutgyanam"
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 kriyA-kauza pariyAyo, yena maM pariyAyena sammA vadamAno vadeyya - 'kiriyavAdo samaNo gotamo, kiriyAya dhammaM dekheti, tena ca sAvake vinetI' ti / xxx 1 -- aMguttaranikAya / nipAta 8 / 2 mahAvaggo / 2 sIha sutta (nirgrantha zrAvaka ) siMha senApati nirgrantha jJAtaputra ke pAsa gaye aura jAkara nirgrantha jJAtaputra se bole - "bhante ! maiM zramaNa gautama kA darzana karane jAne kI icchA karatA hU~ / " (nirgrantha jJAta putra ) "he siMha ! tuma kriyAvAdI ho, tuma kyA usa akriyAvAdI zramaNa gautama ke darzanArtha jAoge ? he siMha ! zramaNa gautama akriyAbAdI hai / vaha akriyA kA dharmopadeza detA hai aura usIkA apane ziSyoM ko abhyAsa karAtA hai| XXX / " tatpazcAt eka dina siMha senApati jahA~ bhagavAna gautama the vahA~ pahu~ce / pAsa jAkara bhagavAna ko namaskAra kara eka ora baitthe| eka ora baiThe hue siMha senApati ne bhagavAna se kahA - " bhante ! maiMne sunA ki zramaNa gautama akriyAvAdI hai, akriyAvAda kI hI dezanA karatA hai tathA apane zrAvakoM ko bhI akriyAvAda kA hI abhyAsa karAtA hai / " "siMha ! eka dRSTi hai jisase mere bAre meM ThIka-ThIka kahane vAlA yaha kaha sakatA hai ki zramaNa gautama akriyAvAdI hai, akriyAvAda kI hI dezanA karatA hai aura apane zrAvakoM ko akriyAvAda kA hI abhyAsa karAtA hai| siMha ! (dUsarI ) eka dRSTi hai jisase mere bAre meM ThIka-ThIka kahane vAlA yaha kaha sakatA hai ki zramaNa gautama kriyAvAdI hai, kriyAvAda kI hI dezanA karatA hai, tathA apane zrAvakoM ko bhI kriyAvAda kA hI abhyAsa karAtA hai| XXX / " siMha ! eka dRSTi hai jisase mere bAre meM ThIka-ThIka kahane vAlA yaha kaha sakatA hai ki zramaNa gautama akriyAvAdI hai, akriyAvAda kI dezanA karatA hai tathA akriyAvAda kA hI apane zrAvakoM ko abhyAsa karAtA hai| siMha ! (kyoMki) maiM zArIrika duzcaritratA, vANI kI duzcaritratA tathA mana kI duzcaritratA na karane kI bAta karatA hU~ tathA nAnA prakAra ke pApakarmoM ke na karane kI bAta karatA hU~ / ataH, siMha ! isa dRSTi se mere bAre meM ThIka-ThIka kahane vAlA kaha sakatA hai ki zramaNa gautama akriyAvAdI hai, akriyAvAda kI dezatA karatA hai, tathA akriyAvAda kA hI apane zrAvakoM ko abhyAsa karAtA hai| siMha ! ( dUsarI) eka dRSTi hai jisase mere bAre meM ThIka-ThIka kahane vAlA yaha kaha sakatA hai ki zramaNa gautama kriyAvAdI hai, kriyAvAdI kI dezanA karatA hai tathA kriyAvAda kA hI apane zrAvakoM ko abhyAsa karAtA hai| siMha ! (kyoMki) maiM zArIrika sucaritratA, vANI ko sucaritratA tathA mana kI sucaritratA kI bAta karatA hU~ tathA aneka prakAra ke kuzala karma karane ko kahatA hU~ / ataH, siMha ! isa dRSTi se mere bAre meM ThIka-ThIka kahane vAlA kaha sakatA hai ki zramaNa gautama kriyAvAdI hai, kriyAvAda kI dezanA karatA hai, tathA kriyAvAda kA hI apane zrAvakoM ko abhyAsa karAtA hai / 1 "Aho Shrutgyanam"
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ lezyA - koza para vidvAnoM kI sammati agalA bhAga prajJAcakSu paM0 sukhalAlajI saMghavI, ahamadAbAda lezyA koza ke prAraMbhika 34 pRSThoM ko pUrA suna gayA huuN| apekSA ke anusAra hI dekhA hai, para usakA pUrA khyAla A gayA hai| prathama to yaha bAta hai ki eka vyApArI phira bhI asvastha tabIyatavAlA itanA gaharA zrama kare aura zAstrIya viSayoM meM pUrI samajha ke sAtha praveza kare yaha jaina samAja ke liye Azcarya ke sAtha khuzI kA viSaya hai| Apane kozoM kI kalpanA ko mUrta banAne kA jo saMkalpa kiyA hai vaha aura bhI Azcarya tathA Ananda kA viSaya hai / itanA bar3A bhArI javAbadehI kA kAma nirvighna pUrA ho-yahI kAmanA hai / Dr. A. N. Upadhye, M. A. D. Litt., Shivaji University, Kolhapur. "I have read the major portion of this KOSA. You are to be congratulated on having brought out a valuable source book on the Lesya Doctrine. I appreciate your methodology and have all praise for the pains you have taken in collecting and systematically presenting the material. Such works really advance the cause of Jainological studies. Please accept my greetings on this useful work and convey the same to your colleagues who have collaborated with you in this project. Such Kosas for 'PUDGAL' etc. would be welcome in the interest of the progress of Jainological studies." Dr. P. L. Vaidya, M. A. D. Litt., Bhandarkar Oriental Research Institute, Poona. "I am very grateful to you for your sending me a copy of your book 'Lesya-Kosa'. I have read a goodly portion of it and am deeply impressed by your methodical work on an important topic of Lesya in Jain. Philosophy. All students of Jain Literature and Philosophy would surely be grateful to you for your having placed in their hand a work of tremendous utility." Dr. Suniti Kumar Chatterjee, National Professor of India, Calcutta. "I am not a student of Philosophy, much less of Jain Philosophy. But I have learnt a lot from your work, which is very thorough study, with a wealth of quotations from both Prakrita and Sanskrita, on the concept of Lesya. This, as it would appear, is not known in Brahmanical and Buddhistic philosophy. I did not know anything about it before I got your "Aho Shrutgyanam"
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 kriyA-koza book. This, as it would appear from your study, is a very important concept in Jain Philosophy with regard to the nature of Soul, both in the static or contemplative and its dynamic or active aspect. I am sure specialists will give a welcome accord to your book." "Wishing you all succes in your noble work of interpreting one of the most important aspects of our Indian civilisation and thought namely, the Jaina." Dr. Prof. L. Alsdorf, Seminar fur Kultur und Geschichte Indiens, Universitat Hamburg. "I acknowledge receipt of your Lesya-Kosa and accept my very sincere thanks for this most valuable and welcome gift. The theory of Karman, of which Lesya Doctrine is an integral part, is the very centre and heart of Jainism ; at the same time, it is a most intricate and complex subject the study of which presents a great many difficulties and problems, not all of which have been solved so far. With erudition and acumen, you have furnished a most useful contribution and successfully advanced our knowledge." Prof. Dr. K. L. Janert, Director, Institut fur Indologie Der Univer. sitat Zu Koln. "I have received your book Lesya-Kosa, I also owe you a valuable addition to my Library. It is always a matter of great satisfaction to me to see a scholar not recoil from the arduous task of compiling dictiona. ries, indexes etc.-even that great English Critic and Lexicographer, Dr. Samuel Johnson, called it drudgery some two hundred years ago. And it is of course only diligent collection and comparison of all relevant material that genuine advance in knowledge is based on. So we shall have to thank you for having made work easier for those who come after you." Prof. Padamanath S. Jain, Dept. of Linguistics, The University of Michigan, Michigan, U. S. A. "Please forgive me for the delay in acknowledging the receipt of your excellent gift of the Lesya-Kosa. This is an extraordinary work and you deserve our gratitude for publishing it You have opened a new field of research and have established a new model for all future Jain studies. The subject is fascinating not only for its antiquity but also for its value in the study of Indian Psychology." "Aho Shrutgyanam