________________
क्रिया-कोश प्राणातिपात, मृषावाद, अदत्तादान, मैथुन, परिग्रह, क्रोध, मान, माया, लोभ, राग, द्वेष, कलह, अभ्याख्यान, पैशुन्य, परपरिवाद, अरति-रति, मायामृषावाद और मिथ्यादर्शनशल्य इन अठारह पापस्थानों से जीव क्रिया करते हैं । ०७.७ क्रिया के पचीस भेद अव्रतकषायेन्द्रियक्रियाः पञ्चचतुःपञ्चपंचविंशतिसंख्याः पूर्वस्य भेदाः ।
-तत्त्व० अ६ । सू६ । पृ ३०१ भा०–पञ्चविंशतिः क्रिया । तत्रेमे क्रियाप्रत्यया यथासंख्यं प्रत्येतव्याः । तद्यथा-सम्यक्त्व-मिथ्यात्व-प्रयोग-समादानेर्यापथाः, कायाऽधिकरण-प्रदोष-परितापन-प्राणातिपाताः, दर्शन-स्पर्शन-प्रत्यय-समन्तानुपाताऽनाभोगाः, स्वहस्त-निसर्गविदारणानयनाऽनवकांक्षा, आरम्भ-परिग्रह-माया-मिथ्यादर्शनऽप्रत्याख्यानक्रिया इति।
किया पचीस होती हैं। यथा-१-सम्यक्त्व, २-मिथ्यात्व, ३-प्रयोग, ४समादान, ५.-ईर्यायथ, ६-काय, ७-अधिकरण, ८-प्रदोष, ६-परितापन, १०प्राणातिपात, ११–दर्शन, १२–स्पर्शन, १३---प्रत्यय, १४-समन्तानुपात, १५-अनाभोग, १६ –स्वहस्त, १७—निसर्ग, १८-विदारण, १६----आनयन, २०--अनवकांक्षा, २१–आरम्भ, २२–परिग्रह, २३–माया, २४--मिथ्यादर्शन तथा २५-अप्रत्याख्यान किया।
क्रिया के जितने साधन हैं उतने ही क्रिया के भेद हो सकते हैं ! '०८ क्रिया पर विवेचनगाथा--संस्कृत पद्य •०८.१ ज्ञानी क्रियापरः (उद्यतः) शान्तो,भावितात्मा जितेन्द्रियः ।
स्वयंती! भवांभोधेः, परं तारयितुं क्षमः ॥१॥ क्रियाविरहितं हंत! ज्ञानमात्रमनर्थकम् । गतिं विना पथज्ञोऽपि. नाप्नोति पुरमीप्सितम् ।।२।। स्वानुकूलां क्रियां काले, ज्ञानपूर्णोऽप्यपेक्षते । प्रदीपः स्वप्रकाशोऽपि, तैलपूादिकं यथा ॥३॥ बाह्यभावं पुरस्कृत्य, ये क्रियां व्यवहारतः ।। वदने कवलक्षेपं, विना ते तृप्तिकांक्षिणः ||४|| गुणवबहुमानादेनित्यस्मृत्या च सक्रिया । जातं न पातयेद्भावमजातं जनयेदपि ।।५।।
"Aho Shrutgyanam"|