________________
१२४
क्रिया - कोश
गया है लेकिन परिस्पंदन अनेक प्रकार से हो सकता है अतः एजनादि क्रियाओं के परिस्पंदन
के प्रकार के अनुसार अनेक भेद हो सकते
I
'६३ २,३ भेद तथा भेदों की परिभाषा :
विहाणं भंते ! एयणा पन्नता ? गोयमा ! पंचविहा पन्नत्ता, तंजहा१ दव्वेयणा, २ खेत्तेयणा, ३ कालेयणा, ४ भावेयणा, ५ भवेयणा । दव्वेयणा णं भंते ! कबिहा पन्नत्ता ? गोयमा ! चउव्विहा पन्नत्ता, तंजहा - १ नेरइयदव्वेयणा, २ तिरिक्खजोणियदव्वेयणा, ३ मणुह्सदव्वेयणा, ४ देवदव्वेयणा |
सेकेणणं भंते! एवं वुश्चइ – 'नेरइयदव्वेयणा' २ १ गोयमा ! जं णं नेरइया नेरइदव्वे वहिं वा, वहति वा, वहिस्संति वा ते णं तत्थ नेरइया नेरइयदव्वे वट्टमाणा नेरइयदव्वेयणं एयंसु वा, एयंति वा, एइस्संति वा, से तेणट्टणं जाव दव्वेयणा । से केणट्टणं भंते! एवं वुश्चइ - तिरिक्खजोणियदव्वेयणा एवं चेव, नवरं तिरिक्खजोणियदव्वे भाणियव्वं, सेसं तं चेव, एवं जाव देवदव्वेयणा |
खेत्यणा णं भंते! कइविहा पन्नत्ता ? गोयमा ! चडव्विहा पन्नत्ता, तंजहा नेरइयखेत्यणा जाव देवखेत्तेयणा से केणटुणं भंते ! एवं बुच्चर - नेरइयखेत्यणा नेरइयखेत्तेयणा ? एवं चेव नवरं 'नेरश्यखेत्तेयणा' भाणियव्वा, एवं जाव देवखेत्तेयणा । एवं कालेयणावि, एवं भवेयणावि, एवं भावेयणावि ( एवं ) जाव देवभावेयणा । - भग० श १७ । उ ३ । प्र २ से ७ । पृ० ७५७ टीका- 'कई' - त्यादि, 'दव्वेयण' त्ति द्रव्याणां नारकादिजीव संपृक्तपुद्गलद्रव्याणां नारकादिजीवद्रव्याणां वा एजना - चलना द्रव्यैजना 'खेत्तयण' त्ति क्षेत्रेनारकादिक्षेत्रे वर्त्तमानानामेजना क्षेत्रजना 'कालेयण' त्ति काले-नारकादिकाले वर्त्तमानानामेजना कालेजना' भवेयण' त्ति भवे - नारकादिभवे वर्त्तमानानामेजना भवैजना 'भावेयण' त्ति भावे - औदयिकादिरूपे वर्तमानानां नारकादीनां तद्गतपुद् गलद्रव्याणां वैजना भाबैजना, 'नेरइयदव्वेसु वट्टिसु' त्ति नैरयिकलक्षणं यज्जीवद्रव्यं द्रव्यपर्याययोः कथंचिदभेदान्नारकत्वमेवेत्यर्थः तत्र 'वहिंसु' त्ति वृत्तवन्तः 'नेरइयदव्वेयण'त्ति नैरयिकजीवसंपृक्तपुद् गलद्रव्याणां नैरयिकजीवद्रव्याणां वैजना नैरयिकद्रव्यैजना ताम् ' एवं सु' त्ति ज्ञातवन्तोऽनुभूतवन्तो वेत्यर्थः ।
एजना ( परिस्पंदन ) पाँच प्रकार की होती है--यथा-१- द्रव्य एजना, २क्षेत्र एजना, ३ - कालएजना, ४ भावएजना और ५- भवएजना । द्रव्यएजना के चार भेद होते हैं—यथा—१ नारकी द्रव्यएजना, २ तिर्य'चयोनिक द्रव्यएजना, ३ मनुष्यद्रव्यएजना तथा ४ देवद्रव्य एजना | जिस गति के शरीर से जो एजना होती है वह उस गति
"Aho Shrutgyanam"