________________
२७४
क्रिया-कोश
६२.५ क्रियावादी मिथ्यादृष्टि :१२.५.१ परिभाषा / अर्थ :--.
(क) जीवादिसावपदार्थोस्त्येवेत्येवं सावधारणक्रियाभ्युपगमो येषां ते अस्तीति क्रियावादिनस्ते चैवं वादित्वान्मिथ्यादृष्टयः xxx । स तत्रास्त्येव जीव इत्येवं सावधारणतयाऽभ्युपगमं कुर्वन् काल एवैकः सर्वस्यास्य जगतः कारणम्, तथा स्वभाव एव, नियतिरेव, पूर्वकृतमेव, पुरुषाकार एवेत्येवमपरनिरपेक्षतयैकान्तेन कालादीनां कारणत्वेनाश्रयणान्मिथ्यात्वम् ।
—सूय श्रु १ । अ १२ । गा १ । टीका (ख) "क्रियैव फलदा पुंसा, न ज्ञानं फलदं मतम्" इत्येवं क्रियैव फलदायित्वेनाभ्युपगताः क्रियावादमाश्रिताः।।
--सूय० श्रु १ । अ १० ] गा १७ । टीका (ग) ये क्रियात एव ज्ञाननिरपेक्षाया दीक्षादिलक्षणाया मोक्षमिच्छन्ति । ते एवमाख्यान्ति ।
-सूय० श्रु १ । अ १२ । गा ११ । टीका (घ) क्रियां ज्ञानादिरहितामेकामेव स्वर्गापवर्गसाधनत्वेन वदितं शीलं येषां ते क्रियावादिनः।
-सूय० श्रु २ । अ२ । सू. २५ । टीका जो जीवाजीवादि के अस्तित्व को मानता है लेकिन उनके नित्यानित्यत्व तथा स्व-पर में तथा काल, नियति, स्वभाव, ईश्वर, आत्मा आदि को निरपेक्ष कारण-एकान्त भाव से मानता है वह एकान्त भाव होने से मिथ्यादृष्टि क्रियावादी है।
जो ज्ञानरहित या ज्ञाननिरपेक्ष दीक्षादि क्रियाओं से स्वर्ग-अपवर्ग की प्राप्ति हो सकती है-ऐसा मानता है ; वह क्रियावादी मिथ्यादृष्टि है । वह क्रियावादी एकान्त भाव होने के कारण मिथ्यादृष्टि क्रियावादी है। क्योंकि वह एकान्त भाव से क्रिया को मोक्ष का साधन मानता है। ६.२५२ क्रियावादी मिथ्यादृष्टि के भेद :--
(क) तत्थ गंजे से पढमस्स ठाणस्स अधम्मपक्खस्स विभंगे एवमाहिए. तत्थ गं इमाईतिन्नि तेवट्ठाई पावादुय-सयाई भवंतीति मक्खायाई, तंजहा किरियावाईणं, अकिरियावाईणं, अन्नाणियवाईणं, वेणइयवाईणं ते वि परिनिव्वाणमाहंसु ते वि, (परि-) मोक्खमासु तेवि लवंति सावगा ते वि लवंति सावइत्तारो।
-सूय० श्रु २ । अ२ । सू २५ । पृ० १५८
"Aho Shrutgyanam"