________________
क्रिया - कौश
१६०
-७१२ विभिन्न सदनुष्ठानक्रिया :
'७१.२१ सामायिक - चतुर्विंशतिस्तव वंदना-प्रतिक्रमण-कार्योत्सर्ग-प्रत्याख्यान - पट्
आवश्यक क्रिया --
षण्णामावश्यक क्रियाणां यथाकालं प्रवर्तनमावश्यका परिहाणिः ।
- ससर्व ०
० अ ६ । सू २४ । पृ ३३६ / ला ४-५
वडावश्यक क्रियाः सामायिकं चतुर्विंशतिस्तवः बन्दना प्रतिक्रमणं प्रत्याख्यानं कायोत्सर्गश्चेति । तत्र सामायिकं सर्वसावद्ययोगनिवृत्तिलक्षणं चित्तस्यैकत्वेन ज्ञाने प्रणिधानम् । चतुर्विंशतिस्तवः तीर्थ करगुणानुकीर्तनम् | वंदना त्रिशुद्धिः द्वयासना चतुः शिरोऽवनतिः द्वादशावर्तना । अतीतदोषनिवर्तनं प्रतिक्रमणम् । अनागतदोषापोहनं प्रत्याख्यानम् । परिमितकालविषया शरीरे ममत्वनिवृत्तिः कायोत्सर्गः । इत्येतासां षण्णामावश्यकक्रियाणां यथाकालप्रवर्तनम् अनौत्सुक्यं आवश्यकाऽपरिहाणिरिति परिभाष्यते —तत्त्वराज॰ । अ ६ । सू २४ / ० ५३० । ला १० से १६ सामायिक, चतुर्विंशतिस्तव, वंदना, प्रतिक्रमण, प्रत्याख्यान और कायोत्सर्ग-इन छः आवश्यक क्रियाओं को यथाकाल करते रहना - आवश्यकपरिहाणि है ।
सर्वसाद्य योगों का त्याग करना, चित्त को एकाग्र रूप से ज्ञान में लगाना - सामायिक है | तीर्थंकरों के गुणों का कीर्तन चतुर्विंशतिस्तव है । मन, वचनं, काय की शुद्धिपूर्वक आसनपूर्वक चार बार शिरोनति और बारह आवर्तपूर्वक वंदना होती है । कृत दोषों की निवृत्ति करने को प्रतिक्रमण कहते हैं । भविष्य में दोष न होने देने के लिए सन्नद्ध होना-प्रत्याख्यान है । अमुक समय तक शरीर से ममत्व का त्याग करना -- कायोत्सर्ग है ।
*७१-२२ दर्शन - ज्ञान - चारित्र- तपविनय-सत्य - समिति - गुप्ति - अष्टसंयमानुष्ठानक्रिया :
दंसणनाणचरिते, तबविणए सच्च समिइगुतीसु । जो किरियाभावरुई, सो खलु किरियारुई नाम ॥
- उत्त० अ २८ । गा २५ पृ० १०२६
दीपिका टीका ---- स खलु निश्चयेन क्रियारुचिर्नाम प्रसिद्धो ज्ञ ेयः यः पुरुषो दर्शनज्ञानचारित्रे तथा तपोविनये क्रियाभावरुचिर्भवति तथा सत्य समितिगुप्तिषु क्रियाभावरुचिर्भवति दर्शनश्च ज्ञानभ्व चरित्रश्च दर्शनज्ञानचारित्रं तस्मिन् तपांसि च विनयाश्च तेषां समाहारस्तपोविनयं तस्मिन् तपोविनये तपस्सु द्वादशविधेषु तथा विनयेषु आचार्य्यादीनां भक्तिषु तथा सत्यायाः समितयः सत्यसमितयः तासु सत्यसमितिषु
"Aho Shrutgyanam"