Book Title: Avashyak Niryukti Part 02
Author(s): Aryarakshitvijay
Publisher: Vijay Premsuri Sanskrit Pathshala
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005754/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI thAvayaniyukita, (saTIka gurjarAnuvAdasaDhita). Aul-2 racayitA zrImad bhaTrabAhuvAmI TIkAkAra zrImad haribhadrasUri bhASAMtara kad mukhazrI AryarIfartAvajaya. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AP Cran ha Plane rAja raha Pla u. / / zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH / / / / zrImad vijayaprema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-candrazekhara-jitarakSitagurubhyo namaH / / zrImad bhadrabAhusvAmI praNIta zrImad haribhadrasUriracitaziSyahitAvRttiyukta zrI Avazyasniryukita (saTIka gurjarAnuvAda sahita) bhAga-2 (ni. 186-641) bhASAMtara rtA : zAsanaprabhAvaka pUjyapAda paM. zrI candrazekharavijayajI ma. sAhebanA ziSyaratna saraLasvabhAvI pU. munizrI jitarakSitavijayajI ma. sAhebanA ziSyaratna muni AryarakSitavijaya saMzodhaka pa.pU.A.bha. ratnasuMdarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna munizrI bhavyasuMdaravijayajI ma. sAheba prakAzaka zrImadvijaya premasUrIzvarajI saMskRta pAThazALA amadAvAda - tapovana Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -divyakRpA hakkaA siddhAntamahodadhi zrImadvijaya premasUrIzvarajI ma. sAheba ( vardhamAna taponidhi zrImadvijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma. sAheba - zubhAziSa siddhAntadivAkara zrImadvijaya jayaghoSasUrIzvarajI ma. sAheba zAsanaprabhAvaka pUjyapAda paM. zrI candrazekharavijayajI ma. sAheba | sukRtInumodanA pa.pU.A.bha. zrImadvijaya yazoratnasUrIzvarajI ma. sAhebanA ziSyaratna munirAjazrI dharmaratnavijayajI ma. sAhebanI preraNAthI umarA zvetAMbara mUrtipUjaka jainasaMdha umarA-surata ApazrIe jJAnakhAtAnI upajamAMthI bhASAMtarasahita A graMthanA prathama be bhAganA prakAzanano saMpUrNa lAbha lIdhela che. ApanI A zrutabhaktinI ame hArdika anumodanA karIe chIe. ' prathama prakAzana : vi.saM. 2067 tA. 21-11-2010 nakela : 900. mUlya : rU. 200/ prAptisthAna zrImadvijayapremasUrIzvarajI saMskRta pAThazALA | tapovana saMskArapITha, mu. amiyApura, po.sugaDa, tA.jI. gAMdhInagara - 382424 phona : (079) 29289738, 32512648 dIkSita Ara. zAha bhAgyavaMtabhAI saMghavI sImaMdhara meDikala sTora c/o. vardhamAna saMskAra dhAma, 2, vrajaplAjhA komlekSa, 1-2, vItarAgaTAvara, 60 phUTa roDa, utsava resToranTanI sAme, pAlaDI-bhaTTA, bAvana jinAlayanI sAme, bhAyaMdara (vesTa) thANA, amadAvAda. phona : 079-266 2061 phona: 28041866 mo : 9819169719 seTiMga - zrI sAi kapyuTara mudraka : zrI rAmAnaMda ophaseTa, amadAvAda. mo. : 98240 53772 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanabhAnaka kaLaza bhavana(bha. katA vALI yugo sudhI jhaLaka gugo sudhI praka ajavALAM tA thIye bharama tanabhAnusUri janma zatAbdI bhuvanabhAna. | pratikramaNasUtranA rahasyamaya arthonuM UMDANathI ciMtana-manana e to jemanA prANa hatA ! eka citte, eka mane, eka vezyAe jemanA pratikramaNo thatAM ! pratikamaNa konuM? e prazna siddhAntamahodadhi premasUrijInA mukhakamalamAMthI jemanuM nAma sarI paDatuM evA | bhuvanabhAnusUrIzvarajInA janma zatAbdI nimitte pratikramaNa sUtranA rahasyamaya arthono UMDANathI bodha ApanAra Avazyakaniyukti saTIka-bhASAMtara pUjyazrInA karakamalomAM samarpaNa vo lAla tithina -nasvIra Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // OM hrIM ahaM namaH / samyajJAna ApatI, dhArmika adhyApakone taiyAra karatI ane bhAvine ujjavala karatI zeThazrI kAMtilAla lallubhAI jhaverI saMskRtI pracAraka TrasTa saMcAlita, jJAna kriyAbhyAM mokSaH jJAnasya phalaM viratiH AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI saMskRta pAThazALA preraNAdAtA : zAsana prabhAvaka pa.pU. paMnyAsa zrI caMdrazekhara vijayajI mahArAja sAheba saMyojaka : pU.munizrI jitarakSita vijayajI ma.sAheba saujanya : sva.mAtuzrI subhadrAbena kAMtilAla pratApazI ha. praphullabhAI : pAThazALAnI vizeSa vizeSatAo * 3 thI 5 varSano Thosa abhyAsa, viziSTa abhyAsa sAthe viziSTa skolarazIpa * abhyAsuone viziSTa skolarazIpa tathA InAmo * mumukSuone suMdara tAlIma * nyAya-vyAkaraNano abhyAsa karanArane pratimAsa viziSTa ziSyavRtti * dhArmika abhyAsa sAthe English, kampyUTara, saMgItano abhyAsa * paryuSaNa parvamAM dezavidezamAM ArAdhanA * rahevuM, jamavuM saMpUrNa phrI (niHzulka) bhAra vinAnA bhaNatara sAthe samyag jJAna sahitanuM ghaDatara eTale tapovana gRhadIpaka vidhAlaya * dho. 5 thI 12 sudhInuM skUlanuM DIgrIlakSI bhAra vinAnuM bhaNatara * saMskRta-tattvajJAna Adino viziSTa abhyAsa * dhoraNa 10 ane 12nI borDanI parIkSA * zALAmAM gayA vinA anubhavI zikSako pAse abhyAsa ApazrInA parIcitomAMthI A baMne yojanAmAM bALakone mUkIne Apa nizcita bano. Apano bALaka bhaviSyamAM jinazAsanano sevaka tathA mAtApitAno bhakta banaze. saMparka sthaLa H zrImadvijaya premasUrIzvarajI saMskRta pAThazALA tapovana saMskArapITha, amIyApura, posTa-sughaDa, ji. gAMdhInagara gujarAta, phona (079) 32512648, 29289738 mo.- 9328681145 web site - www.tapovanpathshala.com Email : tapovanpathshala@gmail.com Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sau sAthe mULI krIe zruto samudhdhAra jinazAsanamAM sauthI mahattvanuM sthAna che jinamaMdira ane jinAgama. jinamaMdira mATe Aje cArebAju jAgRti sArI che, paraMtu jinAgama mATenI jAgRti alpa pramANamAM che. sAMbhaLyuM che ke jainasaMghanA aneka jJAnabhaMDAromAM hastalikhita prato paDelI che je pratonI ekAda nakala ja che. pUrvenA mahApuruSoe mahenata karIne AgamanA dohana svarUpa graMthonI racanA karI hatI. paraMtu tenI aneka nakalo naSTa thaI gaI che. pU. A. haribhadrasUri, pU. mahopAdhyAya yazovijaya ma. sA. AdinA graMtho atyaMta alpa pramANamAM ja Aje upalabdha che. te te granthone : AjanI lIpImAM lIpyAMtara karavAnI khUba ja jarUra che. tathA je prAcIna graMtho che tenuM saMzodhana 1 karavAnI tAtI jarUra che. te mATe jJAnakhAtAnI rakamo paNa ghaNI maLI zake tema che paraMtu A badhAnuM saMkalana jarUra che. te mATe zrImadvijaya premasUrIzvarajI saMskRta pAThazALA dvArA lIpyAMtara ane saMzodhana kArya zarU karela che. je vyaktione hastalekhana, lIpyAMtara ane saMzodhana kAryamAM rasa hoya teoe nIcenA saranAme patra lakhavA vinaMtI che. tathA jainasaMghamAM AgavuM sthAna sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtonuM che. teone dIkSA ApyA bAda paThana-pAThananI vyavasthA puratI thAya te mATe sthAne-sthAne tapovana, sAdhusAdhvIjI bhagavaMtonI pAThazALA zarU karI che karavAnI bhAvanA che. tethI je kSetramAM AvA vidyApIThonI jarUra hoya te kSetra saMbaMdhI mAhitI tamArA taraphathI amane prApta thAya evI Apa sI pAse AzA rAkhIe chIe. tathA AvI vidyApITho mATe ApazrInA paricita vargamAM jemaNe potAnI lakSmIno sadyaya karavAnI bhAvanA hoya teoe nIcenA saranAme saMparka karavo. tapovana sAdhu-sAdhvI vidhApITha preraNAdAtA pU.paM. pravara caMdrazekhara vijayajI ma.sA. saMyojaka : pU. munizrI jitarakSita vijayajI ma.sA. 1 nI zrImadvijaya premasUrIzvarajI saMskRta pAThazALA tapovana saMskAra pITha,mu. amIyApura, posTa sughaDa, tA.jI. gAMdhInagara-382424. phona : (079) 29289738, 32512648, Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ da prastAvanA AvazyakasUtra ane enA uparanA niryukti-bhASyanI vistRta vyAkhyA karatI sUripuraMdara A. zrI haribhadrasUriracita ziSyahitAvyAkhyAno gujarAtI anuvAda pragaTa thaI rahyo che te AnaMdanI vAta che. AvazyakasUtra mahattvanuM Agama che. naMdisUtramAM (sU. 79-80) zrutanuM vargIkaraNa A rIte karavAmAM AvyuM che. zrutanA be bheda aMga-aMgabAhya. aMgabAhyanA Avazyaka-Avazyakavyatirikta. (anuyogadvAramAM thoDo pharaka che.) 45 AgamamAM AvazyakanuM sthAna mUlasUtramAM che. zAsanasthApanAnA divase ja dvAdazAMgInI ane AvazyakasUtranI racanA thaI manAya che. AvazyakasUtranA kartA paNa gaNadhara bhagavaMto che. Avazyaka upara sauthI prAcIna vyAkhyA caturdazapUrvadhara bhadrabAhusvAmiracita niryukti che. AvazyakaniyuktinI racanA sahu prathama karavAmAM AvI hovAthI enI gAthA-saMkhyA paNa bIjI niryuktio karatAM vadhu che. viSaya vistAra paNa ghaNo che. bIjI niyuktimAM je te viSama dUrI vistArathI na lakhatAM Avazyakani. jovAnI bhalAmaNa karI che. eTale A.ni.no abhyAsa anyaniryukti vAMcatA pahelAM karavo jarUrI che. A.ni. upara AvazyakamUlabhASya ane vizeSAvazyakabhASyanI racanA thaI che. A.ni. ane bhASya upara zrI jinadAsagaNie cUrNi racI che. Avazyakaniryukti ane bhASya upara A.zrI haribhadrasUrijIe saMskRtamAM 22000 zloka pramANa . ziSyahitA nAmanI TIkA racI che. jo ke A pUrve graMthakArazrIe bRhaddIkA racI hatI ane bIjAoe paNa racI hatI paNa A bRhaddIkA vi. Aje maLatA nathI. ziSyahitA TIkA sAthenA AvazyakasUtraniryukti-bhASyano gujarAtI anuvAda munizrI AryarakSitavijayajIe karyo che. A anuvAda TIkAnA zabde zabda ane enA rahasyane kholavA ghaNo upayogI che. abhyAsIo A anuvAdanI sahAyathI AvazyakasUtranA rahasyane pAme eja abhilASA. AvA ati upayogI graMthano anuvAda karavA mATe munizrI AryarakSitavi.ma.ne abhinaMdana. AvA bIjA paNa anuvAdo teozrI kare eja AzA. 1. li. A. municandrasUri Avazyaka sUtra gaNadharabhagavaMto dvArA racAyA che evI mAnyatA prAcIna kALathI zrIsaMghamAM cAle che. paM. sukhalAlajI jevA keTalAka vidvAnonuM mAnavuM che ke AvazyakasUtra gaNadharakRta nathI. e mATenI dalIlo vagere emanA saMpAdita paMca pratikramaNa sUtra ane 'darzana ane ciMtana' vageremAM pragaTa thaI che. eno pratikAra pU. A.bha. rAmacandrasUri ma.sA.e (tyAre muni) karyo che. 'sanAtana satyano sAkSAtkAra' pustakamAM AvazyakasUtro gaNadharabhagavaMto kRta che. evA pratipAdana sAthe paM. sukhalAlajInI dalIlonA samAdhAna-uttaro vagere che. paM. dalasukha mALavaNiyAe paNa AvazyakasUtro gaNadharabha. kRta hovAnI vAta 'gaNadharavAda'nI prastAvanA pR. 5 thI 10 mAM.jaNAvI che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hahI Excuse Me ! I 'yaM pravrathI prathamadivase va rIyate', oghaniryuktino pATha cAlI rahyo hato. temAM A paMkti vAMcatA mArA vidyAguru pa.pU. muni guNahaMsavijayajIe ama saune uddezIne kahyuM ke, "juo, A graMtha to dIkSAnA prathamadivasathI vAMcavAno che, ane tame dIkSAnA pAMca-cha varSa pachI vAMcI rahyA cho." pATha pUro thayA pachI emanuM mano-maMthana AgaLa cAlyuM ane vicAryuM ke, AnuM kAraNa saMskRtabhASA che. saMskRtabhASAne kAraNe je sAdhu-sAdhvIjIoe saMskRta buko bhaNI nathI, teo AvA graMtho prathama divasathI kyAMthI vAMcI zake ? A manomaMthananA phaLa svarUpe vidyAgurue ghaniyukti vigere pAyAnA graMthonuM bhASAMtara karavAno AraMbha karyo. te AraMbhe Aja dina sudhImAM oghaniyukti ane dazavaikAlika AgamagraMthonuM bhASAMtara vAcakavarga samakSa raju karyuM. paraMtu "eka akelA thaka jAegA, milakara hAtha baDhAnA" nyAye emanA udAra hRdaye eka AgamagraMthanuM bhASAMtara karavAnI mane preraNA karI. preraNAe prathamavAramAM mane hasAvyo. paraMtu vAraMvAranI preraNAe mArA mana upara kabajo meLavyo. savAla e ubho thayo ke kyA graMthanuM bhASAMtara karavuM?, vidyAgurunA manamAM Avazyakaniryukti graMthanuM nAma AvyuM. te mATe preraNA thatAM zubha AraMbha karyo. paraMtu jema khetarane kheDatI vakhate haLa vAraMvAranI alanA pAme che, tema mAro AraMbha paNa "A kArya mArAthI thaze ke nahIM ?, vigere......kuzaMkAothI vAraMvAra skUlanA pAmavA lAgyo. chatAM 'yak mArce tad bhaviSyati' nyAye vAtsalyavAridhi evA mArA gurujI pa.pU. jitarakSitavijayajI ma. sAhebanA utsAhavardhaka vacanoe mArI kuzaMkAone dUra karI mArA AraMbhane asmalita gati ApI. jenA phaLa svarUpe vAcakavarga samakSa Aje Avazyakaniyukti uparanI yAkinI mahattarAsUnu paramapUjya haribhadrasUriracita ziSyahitA nAmanI TikAnA gujarAtI bhASAMtaranA prathama be bhAga raju thaI rahyA che. TIkAkArazrIe racelI 22000 zlokapramANa A TIkA gurjarabhASAMtarasahita pustakAkAre lagabhaga ATha bhAgamAM saMpUrNa chapAze. temAMnA prathama be bhAga prakAzita thaI rahyA che. bIjA be bhAga TUMka samayamAM ja prakAzita thaze. tathA chellA cAra bhAga prakAzita thatAM sAro evo samaya jaze. - sAmAyika, cauvIsatyo, vaMdana, pratikramaNa, kAussagga ane paccakakhANa A cha adhyayanonA samUharUpa AvazyakaniyuktigraMthanI mULa gAthAonA racayitA zrutakevalI pa.pU. bhadrabAhusvAmI ane tenI upara TIkA racanAra 1444 graMthanA racayitA pa.pU.haribhadrasUrijInA jIvanacaritrathI vAcakavargane sAro evo paricaya hovAthI paricayollekha karato nathI. A prathama be bhAgamAM gaNadharavAda sudhInA varNanano samAveza karavAmAM Avyo che. temAM varNavelA viSayonI jANakArI mATe vistArathI jaNAvelI viSayAnukramaNikA jovI. hastalikhita pratonA AdhAre saMzodhana karI tenuM mudraNa karanAra prAyaH AgamoddhAraka pa.pU.sAgarAnaMdasUrIzvarajI ma.sAheba hovA joIe evuM lAge che. jemAM temaNe sthAne-sthAne TIppaNIo karI che. te ja TIppaNIonuM A pustakamAM avataraNa karavAmAM AvyuM che. jo ke bhASAMtara karatI vakhate mudrita pratimAM ghaNA sthAne azuddhio najaramAM AvI. jethI lAgyuM ke A graMthanuM punaH saMzodhana thavuM joIe. Avo ja abhiprAya anya AcArya bhagavaMto, mahAtmAo pAsethI sAMbhaLavA paNa maLyo. paraMtu bhASAMtaranuM kArya ja eTaluM moTuM ane lAMbu hovAne kAraNe saMzodhana tarapha daSTipAta karavAnuM mulatavI rAkhyuM. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjI eka khAsa vAta ke saMskRta TIkAnA prAyaH sarva zabdonuM bhASAMtara karavAno prayAsa karyo che tathA te uparAMta jyAM padArthanI spaSTatA karavAnI jarUra lAgI tyAM ( ) kauusa karI arthAtuM, Azaya e che ke vigere zabdo dvArA padArthanI spaSTatA paNa karI che. bhASAMtaramAM AdyArabhUta graMtho vizeSa Avazyaka bhASya upadeza prAsAda Avazyaka cUrNi upadeza pada Avazyaka niryukti-malayagiri TIkA naMdI sUtra Avazyaka niryukti dIpikA anuyogadvAra sUtra upadeza mALA +8 vinaMtI karuM karajoDIne ske vAcakavargane upayogI thAya e dRSTie bhASAMtara karela che. chatAM vAcakavargamAM khAsa sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtone vinaMtI karuM chuM ke AnA pachI Apela "saMskRta TIkA vAMcavAnI paddhati" nAmanA lekhamAM Apela paddhatine vAMcIne saMskRtamAM ja Apa sau vAMcana karo to vadhu sAruM. mAtra jyAM jarUra paDe tyAM ja gujarAtI bhASAMtarano upayoga karavo joIe. jo saMskRtavAMcana mATe mahenata karazo to bhaviSyamAM A sivAyanA anyagraMthonuM vAMcana tame jAte sahelAIthI karI zakazo. e sivAya jo prathamathI ja bhASAMtarano upayoga thaze to saMskRtavAMcanano muhAvaro na rahetA jatA kALe saMskRtavAMcana agharuM paDaze. mATe khAsa TIkAnI paddhatine jANI te anusAra saMskRtavAMcana thAya to sAruM. hA ! bIjI eka khAsa vinaMtI ke A saMskRtavAMcana ke gujarAtI vAMcana svayaM na karatA vidyAguru pAse vinayapUrvaka thAya to sAruM. - tArA upakAra anaMtA che, teno badalo huM ze. vALuM? meM * saMsArarUpa ghora aTavImAM samyagu mArgathI bhraSTa thayelA mArA jevA hajAro yuvA-yuvatIone samyagu mArga ciMdhanArA zAsanaprabhAvaka pa.pU.paM. candrazekhara vijayajI ma.sAheba ke jemanI vAcanAoe mArA hRdayamAM svAdhyAyano prema jagAvyo, svAdhyAyanI mahattA jaNAvI. jenA prabhAve A graMthanA prathama be bhAganuM prakaTIkaraNa thayuM che. A sivAya paNa potAnA sAnidhyamAM rAkhI saMyamanI jabaradasta kALajI, prabhunI AjJA pratyeno Adara, zAsanano rAga, vigere guNo mATe satata mArgadarzana ApavA dvArA agaNita upakAro karyA che. A upakArano badalo huM zuM vALIza ? vAraMvAra skUlanA pAmatA bhASAMtaranA AraMbhane utsAhavardhaka vacanovaDe vega ApatA, bhASAMtara daramiyAna joItI badhI sAmagrIo pUrI pADavA dvArA, sAcI samajaNa ApavA dvArA, tathA keTalIka vakhata potAnA kAryone gauNa karI bhASAMtaranA kAryane mukhya banAvI sahAya karanArA evA sarala svabhAvI mArA paramopakArI gurudeva pa.pU. jitarakSitavijayajI ma.sAhebanA A upakArano badalo huM zuM vALIza? * je saMskRta bhASAnuM bhASAMtara thayuM te saMskRtabhASAnI , nA, rU, ... vigere bArAkhaDI zIkhavADanArA pa.pU.paM. meghadarzanavijayajI ma.sAhebanA tathA te bhASA zIkhyA pachI bahulatAe graMthonuM vacana karAvanArA pa.pU.mu.guNavaMtavijayajI ma.sAhebanA te upakArano badalo huM zuM vALIza ? Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 mArI maMdamatine kAraNe bhASAMtaramAM thayelI khoTI prarUpaNAo, skhalanAo..... vigerenuM sAdhanta tapAsIne parimArjana karI ApavA dvArA vidvadvarya munirAjazrI bhavyasuMdaravijayajIe karelA upakArono badalo huM ze vALIza ? * bhASAMtara daramiyAna uThelA/uThAvAyelA praznonA samAdhAna ApavA dvArA-- siddhAntadivAkara pa.pU.gacchAdhipati zrImadvijaya jayaghoSasUrIzvarajI ma. sAhebanA, prazAMtamUrti pa.pU.A.bha. zrImadvijaya kulacandrasUrIzvarajI ma. sAhebanA, saMgha-zAsana kauzalyAdhAra pa.pU.A.bha. zrImadvijaya jayasuMdarasUrIzvarajI ma. sAhebanA, tArkika ziromaNI pa.pU.A.bha. zrImadvijaya abhayazekharasUrIzvarajI ma. sAhebanA upakArono badalo huM ze vALIza ? bhASAMtara daramiyAna mudritapratamAM azuddhio sArA pramANamAM hovAthI hastalikhita pratonI jarUra paDI. je AcArya kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira (kobA-amadAvAda) taraphathI prApta thatAM, tenA AdhAre amuka sthAnomAM pheraphAra karyA che, te sivAya paNa jyAM jarUra lAgI tyAM kauMsa karI pATha umeryA che. tathA zrI bherumala kanaiyAlAla koThArI dhArmika TrasTa dvArA prakAzita 'Avazyakaniryukti' graMthamAM Apela ane prazAMtamUrti pa.pU.A.bha. zrImadvijaya kulacandrasUrijI pAsethI prApta thayela zuddhipatrakAnusAre paNa yathAyogya pheraphAro karelA che. bhASAMtaranuM prUpha rIDIMga karavAmAM potAno amUlya samaya ApavA dvArA sahAya karanArA pU.giribhUSaNa vijayajI ma.sA., mu. saMyamakIrti vijayajI, mu. rAjahaMsavijayajI tathA mu. rAjadarzanavijayajI paNa vaMdanA/dhanyavAdane pAtra che. khUba-khUba vaMdanA/dhanyavAda. tathA pUjyapAda A. zrI rAmacandra-bhadraMkarakuMdakuMdasUrIzvarajI ma. sAhebanA ziSyaratna vardhamAnataponidhi pUjyapAda gaNivarya zrI nayabhadra vi. ma. sA.nA ziSyaratna mu. zrI jayaMtaprabhavi. ma. sAhebe paNa prUpha joIne azuddhio dUra karI ApavAnuM kArya AtmIyabhAvathI karela che. pU. haribhadrasUrijInI racanA zailI jo ke saMkSipta hovAthI, vizeSa guruparaMparAno abhAva hovAthI ane mArI matimaMdatAne kAraNe TIkAkAranA garbhita Azayo sudhI pahoMcavAmAM mArI mati TUMkI paDI hoya e saMbhavita che, ene nakArI zakAya ema nathI. tethI te te sthaLoe kyAMka artha ka2vAmAM mArI matiskhalanA thaI hoya tenuM hArdika kSamAyAcana karuM chuM, sAthe sAthe viryone vinaMtI karuM chuM ke e skhalanAo tarapha mAruM dhyAna dore. prAMte graMthanI zarUAtamAM TIkAkAre je para ane apara prayojana batAvyA che te prayojana ApaNe saune A graMthanA vAMcana/manana dvArA zIghra prApta thAya tevI prArthanA/zubhecchA sAthe... prabhuvIra cyavana kalyANaka dina aSADha suda - 6, vi.saM. 2066 tA. 17-7-10 amadAvAda-tapovana gurupAdapadmareNu mu. AryarakSitavijaya Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 saMskRta TIMDA vAcavAnI paddhati TIkAnI zailI : TIkAkAro mULagAthAnA eke eka zabdano artha TIkAmAM karatA hoya che, eTale jyAre TIkA vAMcIe, tyAre mULagAthA barAbara najara sAme rAkhavI ane enA je je zabdo TIkAmAM AvatA jAya, te te dhyAnathI jotA javuM. AmAM TIkAnI zailI be prakAre che. (1) anvaya vinAnI TIkA, (2) anvayavALI TIkA. mULagAthAomAM to badhA zabdo ADA-avaLA paNa hoya, jema saMskRta zlokomAM zabdo kramazaH na hoya, eno ApaNe anvaya karIne artha besADavAno hoya che. ema zAstronI mULagAthAomAM zabdo kramazaH na hoya, eno artha pramANe anvaya karavAno hoya che. prAcIna TIkAonI zailI evI che ke te TIkAo anvaya pramANe goThavIne nathI lakhAI, paNa mULagAthAmAM je pahelo zabda hoya, tene lakhIne eno artha kare, pachI mULagAthAmAM rahelA bIjA zabdane laIne eno artha kare, pachI mULagAthAmAM rahelA trIjA-cothApAMcamA...............zabdane laIne kramazaH eno artha kare. AmaM badhAno artha to ApI de, paNa kayA zabdano konI sAthe anvaya karavo e na paNa batAve, e ApaNe besADavAnuM hoya che. jyAre anvayavALI TIkAnI zailI e che ke mULagAthAmAM bhale game tema zabdo hoya to paNa jo anvaya pramANe 3-5-1-2-4...naMbaranA zabdo kramazaH jarUrI hoya to TIphAmAM pahelA 3 naMbarano zabda le, pachI 5 naMbarano zabda le, pachI 1-2-4 naMbaranA zabda le, ane eno artha ApatA jAya. AmAM ApaNe anvaya goThavavo na paDe, anvaya thaI ja gayelo hoya. Agamo uparanI badhI ja TIkAo lagabhaga prathama zailivALI che. have bemAMthI game te zaili hoya, paNa eka vAta pAkI che ke baMnemAM mULagAthAnA zabdo to barAbara levAmAM Ave che, ane dareke darekanA artho paNa ApavAmAM Ave che. tu-ca-va-vi-vastu.... AvA ekeeka avyayonA paNa artho ApavAmAM Ave che. kazuM bAkI rakhAtuM nathI. eTale ja TIkA vAMcatI vakhate mULagAthA najara sAme ja rAkhavI ane enA kayA kayA zabdo AvatA gayA ane eno artha zuM karyo ? e barAbara jotA javuM. ahIM A baMne zaili mATe eka dRSTAnta joIe. = namoDastu vardhamAnAya spardhamAnAya varmA / A zlokArdhanI jo prathamazaili pramANe vyAkhyA thAya to kaMIka A rIte thAya. namaH = namaOA astu bhavatu iti prArthanAyAM kasmai ? ityAha vardhamAnAya caramatIrthakarAya, kIdRzAya vardhamAnAya ityAha spardhamAnAya = spardhAM kurvate / kena saha spardhamAnAyetyAha karmaNA =aSTaprorekhAntarazatruotyartha: / AmAM joI zakAze ke blokanA tamAme tamAma zabdo TIkAmAM utArelA che, ane eno artha karavAmAM Avyo che. ane badhA zabdo anvaya vinA lAInabaMdha levAmAM AvyA che. A ja zlokArdhanI jo bIjI zaili pramANe vyAkhyA thAya to kaMIka A rIte thAya. jarmaLA aSTaprakAreNAntarazatruNA saha spardhamAnAya = spardhAM kurvate vardhamAnAya caramatIrthakarAya namo'stu namaskAro bhavatu / bhavatu iti prArthanAyAM atra caturthI vibhaktirnamaH avyayayoge iti / = Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 A zailimAM cokhkhuM dekhAya che ke zlokanA tamAme tamAma zabdo anvaya pramANe laIne eno artha ApavAmAM Avyo che. A to mAtra samaja mATe dRSTAnta Apela che. paNa A barAbara dhyAnamAM levA jevuM che. jeo mULagAthAne sAme nathI rAkhatA, teo artha karavAmAM garabaDa karI bese che. teo mULagAthAnA zabdano ane enA artharUpe TIkAmAM lakhAyelA zabdano judo judo artha karI bese che. ane pachI muMjhavAya che. dA.ta. vardhamAnA gharamatIrtharAya lakheluM hoya, to teo artha A rIte kare ke "vadhatA evA chellA tIrthakarane." teo A vAta na samaje ke mULa gAthAmAM vardhamAnAya zabda lakhelo che, eno artha ja kholelo che ke caramatIrthakarAya. vardhamAna eTale chellA tIrthakara. eTale vAMcana karanAre mULagAthAnA zabdone barAbara pakaDI pakaDIne ja cAlavuM. ane e mATe TIkA vAMcatI vakhate eTale ke zabda bolavAnI Teva barAbara pADavI. dA.ta. namoDastu nI je TIkA upara ApI che. ene A rIte vAMcavI. nama: eTale namaskAra, tuM eTale bhavatu.. A kriyApada prArthanA arthamAM che. vardhamAna eTale chellA tIrthakara e vardhamAna kevA che ? e kahe che ke ardhamAnAya spardhamAna eTale spardhA karatA. konI sAthe spardhA karatA ? e kahe che ke nA karma eTale ATha prakAranA AMtarazatruo sAthe. AmAM eTale zabdathI e khyAla Ave ke mULagAthAnA zabdano ja artha karavAmAM Avyo che. eTale be ya zabdanA judA-judA artha nathI levAnA. - A rIte vAMcavAnI ane vaMcAvavAnI mahenata karIe to bhale zarUAtamAM vAra lAge, paNa emAM zAstravAMcananI pakaDa joradAra AvI jAya. pachI to enI meLe ja jhaDapa vadhI jAya. ane eTale bolyA vinA enI meLe ja badhuM vaMcAtuM jAya. (viratidUtamAMthI udbhUta) . te sivAya TIkAmAM kyAMka, kyAMka chAndasa prayoga, ca zabda samuccayamAM, sutra trikALaviSayaka zabdo vAMcavAmAM Ave che teno artha nIce pramANe jANavo. 1. chAndasaprayoga ke ArSaprayoga baMne eka ja vAta che. bhAvArtha eka che, zabdArtha judo che. chandasa = veda, vedamAM AvatA prayogane chAndasa kahevAya che. RSie karelA prayogo te ArSaprayoga kahevAya che. Ama to koIpaNa chaMda=zlokanI racanA karavI hoya tyAre tenA nIti-niyamo sAcavavA paDe paraMtu mahApuruSone A niyama lAgu paDato nathI. tethI jayAre mULagAthAmAM chaMdAnuzAsana vigerenA niyamono bhaMga thato dekhAya eTale TIkAkAro TIkAmAM khulAso kare ke mULagAthA RSioe racelI hovAthI eTale ke ArSaprayoga hovAthI niyamano bhaMga thavA chatAM koI doSa nathI. 2. ca no artha samuccaya che - samuccayano artha e che ke amane takSmaLaza chata:, ahIM rAma javAnI kriyA kare che e ja rIte javAnI kriyA lakSmaNa paNa kare che. TUMkamAM ekajAtIya kriyAmAM jayAre anekano kartA, karmAdirUpe anvaya darzAvavo hoya tyAre samuccaya arthamAM ca no prayoga thAya che. 3. sUtra trikALaviSayaka A rIte - sUtramAM bhUtakALanA banelA bhAvonuM, bhaviSyamAM bananArA bhAvonuM ane sUtraracanA kALe bananArA bhAvonuM nirUpaNa hoya che. eTale sUtra trikALaviSayaka kahevAya * Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 che. athavA sUraja Uge che A vAkya jema trikALaviSayaka che tema pApathI duHkha dharmathI sukha maLe - A vidhAna trikALa- viSayaka (traNe kALamAM sarakhI rIte lAgu paDatuM hovAthI) kahevAya che. trikALavartI meruparvata vagere padArthonuM nirUpaNa karavAthI trikALaviSayaka kahevAya che. kharatA pAMdaDAvALI kalpita kathA dvArA traNe kALamAM thanArA jIvone eka sarakho pratibodha thAya che, traNe kALamAM upadezasUtro prastuta hoya che kyAreya aprastuta hotA nathI. jIvanamUlyono upadeza karatA sUtro paNa traNe kALamAM bodhaprada hovAthI zAzvatamUlyavALA kahevAya. bhUtakALamAM kaSAyazAmaka sUtro jeTalA upayogI hatA eTalA ja Aje upayogI che ane AvatIkAle eTalA ja upayogI banI rahevAnA che. vagere..vagere... 'sUtra trikALaviSayaka' zabdano artha jANavo. tathA TIkAmAM SaSThIvibhakti ane tvapratyaya sAthe paMcamIvibhaktino prayoga paNa vAraMvAra thato hoya che. dA. ta. 'dravyAstinayAtoSanAyAmAAmasya nityAt turabhAva v / " ahIM Agamazabdane SaSThIvibhakti ane nityazabdane tvapratyaya sAthe paMcamIvibhakti thayela che. AvA prayogono artha kevI rIte karavo ? e khAsa jANavA jevuM che, jethI TIkAnI paddhati khyAlamAM Ave. A paMktino sIdho artha A pramANe thAya ke dravyAstikanayanI vicAraNAmAM AgamanuM nityapaNuM hovAthI AgamanA kartAno abhAva ja che. jo vyavasthita artha karavo hoya to AgamazabdanI SaSThIvibhakti kADhI nAMkhIne prathamAvibhaktimAM Agamazabda levo. jethI 'AgamanuM' evo artha karavAne badale 'Agama' evo artha thaze ane teno anvaya 'nityatvAt' zabda sAthe karavo. temAM paNa je tvapratyaya lAgela che te paNa kADhI nAMkhavo, jethI 'nityapaNuM hovAthI'ne badale 'nitya hovAthI' evo artha thaze. Ama baMne zabdomAMthI SaSThI ane tvapratyaya kADhatAM artha suvyavasthita thaze ke--Agama nitya hovAthI AgamanA kartAno abhAva ja che.' A rIte saMpUrNa TIkAmAM jyAM jyAM paNa SaSThI-tvano prayoga Ave tyAM uparokta pramANe artha karatA tamane TIkA vAMcavI sahelI paDaze. e sivAya koIka sthAne "vaiyAvatttaniyamasya to melvena cAritrAMzarUpatvam '' AvI paMkti hoya tyAre 'tomeatvena' zabdamAM rahela 'Tvena'no artha 'tarIke hovAthI' evo karavo jethI paMkitano artha A pramANe thaze - vaiyAvaccano niyama (ahIM niyamazabdane lAgela SaSThI vibhakti kADhI nAMkhIne artha karavo) e tapanA bheda tarIke hovAthI (eTale ke tapanA eka prakAra tarIke hovAthI) cAritranA aMzarUpa che. (ahIM tvapratyaya kADhIne prathamAvibhaktimAM artha karatA suvyavasthita artha thAya.) tathA tantratatsyAt, cAvetat, atha, atra khrivAha, nanu vigere zabdothI cAlu thatI paMkti ghaNuM karIne pUrvapakSa=zaMkAkAranI hoya che te dhyAna rAkhavuM. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnuprakA pRSTha gAyo kramAMka kramAMka viSaya 1 226-227 kyA thayamAM ane keTalI upadha sAthe dIkSA lIdhI. 1 | 228-232 dIkSAsaMbaMdhI tapa, sthAna tathA nirvANakALa 10 233-237 viSayAsevanAdi dvAro 8 238-240 chadmasthakALa ane tapakarma dvAro 132241-254 kevalajJAna prAptino kALa ane kSetra gAthA kramAMka viSaya 186 RSabhadevanA janma,nAmAdi dvAro 183-188 RSabhadevano janma ane teno dikkumArIovaDe janmamahotsava * indrovaDe janmAbhiSeka 189-190 vaMzanI sthApanA 191-192 |naMdA-sumaMgalA sahita prabhunI vRddhi 193-194|pratismarA, akAlamRtyu, kanyAgrahaNa 195-196 prabhuRSabhano vivAha, apacAra 197-1998 nItinuM atikrama, rAjAnI sthApanA 199-200 rAjayAbhiSeka, vinItAnagarInI |sthApanA 201-202 ayAdi tathA ugnAdino saMgraha 203 209 AhArAdi lokavyavahArI yugalikono AhAra ane tenI bhA.5-9 pati bhA.10. agninI utpatti 207 zilpahAra 208-211 janasaMbodhanAdi dvAro 212 svayaMbuddha jinezvaro, sAMvatsarika mahAdAna keTalAoe tIrthaMkaro sAthe dIkSA lIdhI? vi.nI pratijJA 214 215 lokAntikadevonA nAma ane saMbodhana 216-220 sAMvatsarikadAnasaMbaMdhI varNana 221 223 tIrthaMkaromAM keTalA rAjA hatA vigere 224-225 keTalAoe tIrthaMkaro sAthe dIkSA lIdhI ? 213 255 kevalajJAna samaye tapa 14 256-305 parivAra, tIrtha, gaNa, gaNadhara, dIkSAdiparyAya 15 306-312 |nirvANatapa, sthAna, parivAra 313-314 RSabhadevanuM utthAna ane dIkSA 16 |315-316 cArahajAranuM svayaM dIkSAgrahaNa ane prabhuno vihAra. nami-vinamine vidyAnI prApti ane vidyAdharonI utpatti 20 318-319 ekavarSa sudhI RSabhadevane bhikSAnI aprApti 170317 19 241320 280321 30322 33 36 40 | pUjA 344-347|putra-pautra ane marIcinI dIkSA 410348 pakhaMDano vijaya, suMdarInI dIkSA 13 pRSTha kramAMka 42 43 x 41 4 2 49 mm mm m PS dIkSA pachInA prathama pAraNe zuM hatuM ? 64 pAraNe zuM thayuM ? 64 prabhuAdinAthanA pAraNAnuM varNana 323-330 sarva tIrthaMkaronA pAraNAnuM sthaLa ane pAraNA karAvanAranuM nAma 331-332 prathama pAraNe dhananI vRSTinuM pramANa 36 |333-334|bilAdAtRnI gati 37 335-341 dharmacakra, anAryavikAra, kaivalajJAna, mahAvratonI dezanA, jJAnanI pUjA 38 342-343 kevalajJAna ane cakraratnanI utpattinA samAcAra, pitAnI 59 62 63 65 69 70 70 72 >> 76 8 2 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha 367 100 14 NS gAthA pRSTha| gAthA viSaya viSaya kramAMka kramAMkI kramAMka kramAMka : 349 | bAhubalinI dIkSA 85] 458 vIraprabhusaMbaMdhI dvAragAthA 350-358| marIcivaDe kuliMganuM ciMtana 88 // (cauda mahAsvapro) 147 359-361| marIcivaDe parivrAjakaveSano 459-460|prabhuvIrano gRhavAsa ane dIkSA svIkAra, yatidharmano upadeza (zibikAnuM pramANa, tenuM svarUpa, ane ziSyonuM arpaNa zibikAmAM vIraprabhunuM ArohaNa, 362 sAdharmikabhaktino AraMbha asurAdidevonA indrovaDe 363-364| bharata pachInA ATha rAjAo zibikAnuM vahana, asurAdinuM ane temanuM Adhipatya svarUpa, jJAtakhaMDavanamAM praveza, 365 navamA jinAntare sAdhuviccheda kezanuM laMcana, zakendravaDe prabhunA 366 brAhmaNone dAna vigere dvArA kezo kSIrasamudramAM laI javA, anya jina vigere saMbaMdhI cAritrano svIkAra, prabhuno vihAra) | 161 bharatanI pRcchA 461-464 govALiyAno upasarga, prathama 368 jina, cakrI, vAsudevonA pAraNuM, pAMca abhigraho, zUlapANi vaNadidvAro yakSano pUrvabhava, zUlapANikRta 369 zeSa trevIsa tirthaMkaronA nAmo 101 upasargo, rAtrinA aMte dasa 372-375 cakrIpRcchA ane cakrInA nAmo mahAsvapro, utpalavaDe phaLakathana, 376-390| tIrthakaronA varNa, zarIrapramANa, acchedaka upara indrano kopa. 176 gotra, janmabhUmi, mAtA-pitAnA adakanI AMgaLIno cheda, nAmo, gati | corI vigerenuM pragaTIkaraNa, 391-401] cakravartIonA varNa, zarIrapramANa, kAMTAomAM vastranuM lAgavuM. 191 gotra, AyuSya, janmabhUmi, mAtA- 467 caMDakauzikasarpane pratibodha 197 pitAnA nAmo, gati 107468 nAgasenavaDe pAraNuM 197 402-415 vAsudevAdinA varNa, zarIrapramANa, 469-471 kaMbala-zaMbalanI utpatti vigere 199 gotra, AyuSya, janmabhUmi, 472-473|gozALAnI prApti, vijayamAtA-pitAnA nAmo, gati 109 AnaMda ane sunaMdavaDe kramazaH * jinazvaronA AMtarA 113 traNa mAsakSapaNanA pAraNA 205 416-418| cakravartIono kALa 115 474-487 gozALAvaDe niyatinuM grahaNa 419-420| vAsudevono kALa 118 brAhmaNagAmamAM vihAra, caMpA421 cakrI ane vAsudevonA AMtarA 119 nagarImAM cAturmAsa, kAlAkAdi422-432) marIcinA jIvanaprasaMgo 120 saMnivezamAM vihAra, anAdizamAM 433-434 prabhuAdinAthanuM nirvANa gamana, bhadrikAnagarImAM pAMcamuM 435 | nirvANagamananI vidhi 1 25 cAturmAsa, naMdiSeNAcArya, 436 bharatarAjAne kevalajJAna ane dIkSA | 127 vijayA-pragarbhApadmiAjikAvaDe 437-439| marIcinuM durvacana, saMsAra prabhunuM maMcana, tyAra pachI judA vardhana, kapilaziSya judA gAmomAM vihAra 207 440-45 prabhuvIranA marIci pachInA 498-526 | saudharmasabhAmAM indravaDe prabhunI bhavo 132 'prazaMsA, saMgamadevane ISya, saMgamaM 124 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 4-617 342 gAthA viSaya pRSTha | gAthA viSaya kramAMka kramAMka kramAMka kramAMka devavaDe upasargo, saMgamanuM deva 588-589 bIjI pauruSimAM gaNadharanI dezanA lokamAMthI niSkAzana, vaizAlI ane tenA guNo 307 mAM agiyAramu comAsu, abhigraha, pa90 gaNadharanI dezanA zakti caMdanabALAvaDe pAraNuM, svAdi | 0 gaNadharavAda 0 dattano prazna, parmANI gAmamAM pa91-592 yajJamAM agiyAra bAhmaNonuM Agamana | 309 govALiyAno aMtima upasarga, pa93-596 |gaNadharonA nAma ane saMzaya 310 kevalajJAnanI prApti | 243 597 gaNadharonA parivAranI saMkhyA | 312 527-pa38 mahAvIraprabhue karelA tapa ane 598-601 |prathama gaNadharavAda (jIvanI siddhi)313 pAraNAnI saMkhyA 602-605 bIjo gaNadharavAda (karmanI siddhi) | 323 539-542 | mahasenavanamAM gamana, bIjuM sama 606-609 triIjo gaNadharavAda (zarIrathI jIva vasaraNa, somilAya brAhaNano judo che.) 330 yajJa, jJAnanI pUjA 610-613 cotho gaNadharavAda (pRthvI vi. 0 samavasaraNanI vaktavyatA | paMcabhUtanI siddhi) 333 543 samavasaraNa saMbaMdhI dvAragAthA pAMcamo gaNadharavAda (asadRzatAnI 544 | badheja samavasaraNa thAya evuM nahi siddhi) 545-554 | kayo deva samavasaraNanA kayA 618-621chaThTho gaNadharavAda (baMdha-mokSanI bhAgane race ? : siddhi) 345 555 kyAre ane kayA dvArathI 622-625 sAtamo gaNadharavAda (davonI siddhi) 350 | prabhuno samavasaraNamAM praveza 285 626-629 | AThamo gaNadharavAda (nArakanI siddhi)| 354 papa6-557 zeSa traNa dizAmAM prabhunuM pratibiMba 285 630-633 nivamo gaNadharavAda (puNya-pApanI 558-561 | bAraparSadAnuM svarUpa siddhi) pa62 | parasparanA vairAdibhAvono nAza 634-637|dasamo gaNadharavAda (paralokanI 563 | zeSa be gaDhamAM tiryaMcAdi 291 siddhi) 365 "pa64-565 | anyatara sAmayikanI prApti 291 638-641 agiyAramo gaNadharavAda (mokSanI, 566 | yojanavyApI dezanA siddhi) 367 567 | tIrthapraNAma zA mATe? *ma. hemacandrasUrikRta TippaNI 568 samavasaraNamAM nahi AvanArA pariziSTa - 1 371 sAdhune prAyazcitta pa69-570| tIrthakarAdinuM rUpa 571-573 tIrthakaranA saMghayaNAdi 296 * niryuktigAthAonuM vargIkaraNa * ke 574 | bhagavAnanuM utkRSTa rUpa zA mATe? 298 575-576| sarvasaMzayonuM ekasAthe nirAkaraNa bhAga-1 299 1-185 577-579. sva-svabhASAmAM vANInuM pariNamana 300 bhAga-2 186-641 580-582 | cakravartI vigerevaDe vRtti-prItidAna bhAga-3 642-879 583 | dAnanA phAyadA bhAga-4 880-1055 584-587 balinuM svarUpa vigere zeSa bhaviSyamAM | 286 358 3 295 302 304 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deTantonI anukramaNikA ke viSaya pRi-kramAMka 65. 139 1. zreyAMsavaDe RSabhadevanuM pAraNuM 2. bharatavaDe pakhaMDavijaya 3. bharata ane bAhubalinuM yuddha 4. bharatane kevalajJAna 5. vizvabhUtIno bhava 6. tripRSThavAsudevano bhava 7. bALavArane DarAvavA devanuM Agamana 8. prabhuvIravaDe aDadhA devadUSyanuM brAhmaNane dAna 9. zUlapANiyakSano pUrvabhava 10. caMDakauzikano pUrvabhava 11. kaMbala-zaMbaladevanI utpatti 12. vaizyAyanaRSinI kathA 13. caMdanabALAnI kathA 1pa7 172 178 194 , 199 234 259 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhadevanA caritrane jaNAvanArI dvAragAthA (ni. 186-187) ** 1 idAnIM tadvaktavyatA'bhidhitsayA enAM dvAragAthAmAha niyuktikAra:jammaNe nAma vuDDI a, jAIe saraNe i / vavAhe a avacce abhisee rajjasaMga // 186 // gamanikA----jaMmaNa' iti janmaviSayo vidhirvaktavyaH, vakSyati ca 'cittabahulaTThamIe' ityAdi, nAma iti nAmaviSayo vidhirvaktavyaH, vakSyati 'desUNagaM ca' ityAdi, 'vuDDI yatti' vRddhizca bhagavato 5 vAcyA, vakSyati ca 'aha so vaDDati bhagavamityAdi', 'jAtIsaraNetiyatti' jAtismaraNe ca vidhirvaktavyaH, vakSyati ca 'jAIsaro ya' ityAdi, 'vIvAhe yatti' vIvAhe ca vidhirvaktavyaH, vakSyati ca 'bhogasamatthaM' ityAdi, 'avaccetti' apatyeSu kramo vAcyaH, vakSyati ca 'to bharahabaMbhisuMdarItyAdi' 'abhisegatti' rAjyAbhiSeke vidhirvAcyaH 'AbhoeDaM sakko uvAgao' ityAdi vakSyati, 'rajjasaMgahetti' rAjyasaMgrahaviSayo vidhirvAcyaH, 'AsA hatthI gAvo' ityAdi / ayaM samudAyArthaH, avayavArthaM tu 10 pratidvAraM yathAvasaraM vakSyAmaH / tatra prathamadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha-- cittabahulaTThamI jAo usabho asADhaNakkhatte / . jammaNamaho a savvo Neyavvo jAva ghosaNayaM // 187 // gamanikA - caitrabahulASTamyAM jAto RSabha ASADhAnakSatre janmamahazca sarvo netavyo 15 avataraNikA : RSabhasvAmIsaMbaMdhI vaktavyatAne kahevAnI icchAthI have dvAragAthAne kahe che gAthArtha : 4nma-nAma- vRddhi - bhatismaraNa- vivAha - saMtAna-abhiSeka jane rAjyasaMgrahasaMbaMdhI vidhi (hevI.) TIDaartha : "4nbha" zabdathI 4nmasaMbaMdhI vidhi 3 The "cittabahulaTThamIe..." vagerevaDe uheze, 20 nAmaviSayaka vidhi sAgaNa "desuNaMga ca..." gAthAvaDe uheze, "aha so vaDDati bhagavaM" vagerevaDe vRddhi uheze, "jAIsaro ya" vagerevaDe atismarA uheze, "bhogasamatthaM" vagerevaDe vivAhaviSaya vidhi maheze, "to bharahabaMbhisuMdarI" vagerevaDe saMtAnono uma jatAvaze, "AbhoeuM salo uvAgao" vagerevaDe rAjyAbhiSeDanI vAta 2ze, "AsA hatthI gAvo" vagerevaDe rAjyasaMgrahasaMbaMdhI vAto karaze. A saMkSepArtha kahyo. vistArArtha dareka dvAramAM yathA avasare kahIzuM. 25 // 186 // avataraNikA : prathama 'janma' dvAra vistArathI jaNAve che $ gAthArtha : caitra vadanI aSTamIe uttarASADhAnakSatramAM RSabhadevano janma thayo. temano ghoSaNA sudhIno sarva janmamahotsava jANI levo. TIkArtha : gAthArtha mujaba che. II187II bhAvArtha kathAnakathI jANIe. nava mahinA ane cAra 30 jAtIsaraNetiya (vRttau ) + nAmeti. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 Avazya niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga - 2) yAvadghoSaNamiti gAthArthaH // 187 // bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedam-sI ya marudevA navaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM addhaTThamArNa ya rAiMdiyANaM bahuvIikaMtANaM addhAttakAlasamayaMsi cittabahulaTThamIe uttarAsADhAnakkhatte AroggA AroggaM dArayaM payAyA, jAyamANesu yatitthayaresu savvaloe ujjoo bhavati, titthayaramAyaro ya pacchaNNagabbhAo bhavaMti jarAruhirakalamalANi ya 5 na havaMti, tato jAte tiloyaNAhe aholoyavatthavvAo aTTha disAkumArIo, taMjahA-- bhogaMkarA bhogavatI, subhogA bhogamAliNI / suvacchA vacchamittA ya, pupphamAlA aNidiyA // 1 // eyAsiM AsaNANi calaMti, tato bhagavaM usahasAmiM ohiNA jAyaM AbhoeUNa divveNa jANavimANeNa sigghamAgaMtUNa titthayaraM titthayarajaNaNi ca marudeviM abhivaMdiUNa saMlavaMti - namo'tthu te jagappaIvadAIe !, amhe NaM devANuppie ! aholoyavatthavvAo aTTha disAkumArIo bhagavao 10 titthagarassa jammaNamahimaM karemo taM tubbhehi na bhAiyavvaMti, tato taMmi padese aNegakhaMbhasaMyasaMniviTTha divasa pUrA thatAM ardharAtrinA samaye caitra vada aSTamIe uttarASADhAnakSatramAM ArogyavALI te marudevI mAtAe ArogyavALA putrane janma Apyo. tIrthaMkarono janma thatAM sarvalokamAM prakAza thAya che. tIrthaMkaranI mAtAo guptagarbhavALI hoya che. (arthAt peTa bahAra AvatuM nathI) ane prasuti vakhate jarA--rudhira--kacaro vagere thatAM nathI. 15 trilokanAthano janma thatAM adholokamAM rahenArI ATha dizAkumArIonA Asana calAyamAna thAya che, te ATha hizAkumArIjonA nAma-bhogaMDarA, bhogavatI, subhoMgA, logabhAsinI, suvatsA, vatsamitrA, puSpamAlA ane aninditA // 1 // tyAra pachI te ATha dizAkumArIo avidhavaDe RSabhadevaprabhuno janma jANI divya yAnavimAnavaDe zIghra AvIne prabhune ane prabhunI mAtA marudevIne vaMdana karI A pramANe kahe che, "he jagatane pradIpa(prabhu) ApanArI ! tamane namaskAra 20 thAo, he devAnupriyA ! ame adholokamAM rahenArI ATha dizAkumArIo tIrthaMkaranA janmamahimAne harIzuM tamAre laya pAbhavAnI 432 nathI" Ama kahI te pradezamAM aneka seMkaDo thAMbhalAothI yukta janmabhavanane vikurtI saMvartakapavanane 1. sA ca marudevI navasu mAseSu bahupratipUrNeSu ardhASTasu ca rAtrindiveSu bahuvyatikrAnteSu ardharAtrakAlasamaye caitrakRSNASTamyAM uttarASADhAnakSatre arogA arogaM dArakaM prajAtA, jAyamAneSu ca tIrthakareSu 25 sarvaloke udyoto bhavati, tIrthakaramAtarazca pracchannagarbhA bhavanti jarArudhirakalimalAni ca na bhavanti, tato jAte trilokanAthe adholokavAstavyA aSTa dikkumArya:, tadyathA-bhogaGkarA bhogavatI subhogA bhogamAlinI / suvatsA vatsamitrA ca puSpamAlA aninditA // 1 // etAsAmAsanAni calanti, tato bhagavantaM RSabhasvAminaM avadhinA jAtaM Abhogya divyena yAnavimAnena zIghramAgamya tIrthakaraM tIrthakarajananIM ca marudevImabhivandya saMlapanti - namo'stu tubhyaM jagatpradIpadAyike ! vayaM devAnupriye ! adholokavAstavyAH aSTa dikkumAryaH 30 bhagavatastIrthakarasya janmamahimAnaM kurmastat tvayA na bhetavyamiti, tatastasmin pradeze anekastambhazatasanniviSTaM + 0Nakamiti. + mANaM rAI0 uttarAsADha0. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7panAha mAoq3 8-mamahotsava (. 186-187) * 3 jammaNabhavaNaM viuvviUNa saMvaTTagapavaNaM viuvvaMti, tato tassa bhagavaMtassa jammaNabhavaNassa AjoyaNaM savvato samaMtA taNakaTThakaMTakakakkarasakkarAi tamAhuNiya AhuNiya egate pakkhivaMti, tato khippameva paccuvasamaMti, tato bhagavato titthagarassa jaNaNIsahiassa paNAmaM kAUNa nAidUre niviTThAo parigAyamANIo ciTuMti / tao uDDalogavatthavvAo aTTha disAkumArIo, taMjahAmeghaMkarA meghavatI, sumeghA meghamAlinI / toyadhArA vicittA ya, vAriseNA valAhayA // 1 // 5 eyAo'vi teNeva vihiNA AgaMtUNa abbhavaddalayaM viuvvittA AjoyaNaM bhagavao jammaNabhavaNassa NaccodayaM NAimaTTiyaM paphusiyapaviralaM rayareNuviNAsaNaM surabhigaMdhodayavAsaM vAsittA puSphavaddalayaM viuvvittA jalathalayabhAsarappabhUyassa biMTaTThAissa dasaddhavaNNassa kusumassa jANussedhapamANamettaM puSphavAsaM vAsaMti, taM ceva jAva AgAyamANIo ciTuMti / tao puracchimaruyagavatthavvAo aTTha vikurve che. tyAra pachI prabhunA te janmabhavananI cArebAjuthI eka yojanasudhI taNakhalA-kASTha- 10 kAMTA-kAMkarA-kAMkarI vagere sarva vastuone bhegA karI ekAMta sthAnamAM nAMkhe che. tyAra pachI tarata ja bhavananI cAre bAju ekayojana sudhI uDatI dhULAdine zAMta kare che. pachI mAtAsahita prabhune praNAma karI najIkamAM prabhunI stuti karatI UbhI rahe che. pachI UrdhvalokamAM rahenArI mA hizamArImI, manA nAmo prabhA - bhe42, bheSavatI, sumedhA, meghamAlinI, toyadhArA, vicitrA, vAriSeNA ane balAhakA nA ___15 . taso 55 te 4 viSa43 bhAvAne pAhaNone (abbhavaddalayaM) vivAna prabhuna 4nmamavananI cArebAju eka yojana sudhInA mAMDalAmAM ati pANIvALI nahi, mATI vinAnI, chUTI chavAI, raja ane reNuno nAza karanArI surabhigaMdhavALA pANInI varSAne varasAvI puSpavRSTine karanArA vAdaLo vikarvIne jalamAM ane sthAnamAM utpanna thanAra, dedIpyamAna, DIMTIyA para UbhA rahenArA mevA zAfun (=jAqfarm) puSponI nunI yApramA(nu sudhA) puSpavarSAne 20 varasAve che. A ATha dizAkumArIo paNa pUrvanI dizAkumArIonI jema prabhune vaMdana karI najIkamAM stuti karatI UbhI rahe che. - tyAra pachI pUrvakaparvata upara rahenArI (rucaka nAmanA teramAM dvIpamAM cAre dizAomAM ane 2. janmabhavanaM vikuLa saMvartakapavanaM vikurvanti, tatastasya bhagavataH janmabhavanasyAyojanaM sarvataH samantAt tRNakASThakaNTakakarkarazarkarAdi tat AdhUya AdhUyaikAnte prakSipanti, tataH kSiprameva pratyupazamayanti, 25 tato bhagavate tIrthakarAya jananIsahitAya praNAmaM kRtvA nAtidUre niviSTAH parigAyantyastiSThanti / tata UrdhvalokavAstavyA aSTa dikkumAryaH, tadyathA-meghaGkarA meghavatI, sumeghA meghamAlinI / toyadhArA vicitrA ca, vAriSeNA balAhakA // 1 // etA api tenaiva vidhinA''gatyAbhravardalaM vikurvayitvA AyojanaM bhagavato janmabhavanAt nAtyudakaM nAtimRttikaM viralazIkaraM (phusAraM) rajoreNuvinAzanaM surabhigandhodakavarSI varSayitvA puSpavardalaM vikuLa jalasthalajabhAsvaraprabhUtasya vRntasthAyinaH dazArdhavarNasya kusumasya jAnUtsedhapramANamAtrAM 30 puSpavarSAM varSayanti, tadeva yAvad AgAyantyastiSThanti / tataH pUrvadigrucakavAstavyA aSTau khippA0. + taha ceva. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 Avazyakaniryukti, haribhadrIyavRtti saMbhASAMtara (bhAga-2) disAkumArisAmiNIo, taMjahA-NaMduttarA ya NaMdA ANaMdA NaMdivaddhaNA ceva / vijayA ya vejayaMtI jayaMti avarAjiyA ceva // 1 // tahevAgaMtUNa jAva na tubbhehiM bIhiyavvaMti bhANaUNa bhagavao titthagarassa jaNaNisahiassa paricchimeNaM AdaMsagahatthiAo AgAyamANIo cidaMti / evaM dAhiNaruyagavatthavvAo aTTha, taMjahA-samAhArA suppadiNNA, suppabuddhA jasoharA / 5 lacchimatI bhogavatI, cittaguttA vasuMdharA // 1 // tahevAgaMtUNa jAva bhuvaNANaMdajaNaNassa jaNaNisahiassa dAhiNeNaM bhiMgArahatthagayAo AgAyamANIo ciTThati / evaM pacchimaruyagavatthavvAo'vi aTTha, taMjahA-ilAdevI surAdevI, puhavI paumAvatI / egaNAsA NavamiA, sIyA bhaddA ya aTThaga // 1 // eyAo'vi titthayarassa jaNaNisahiassa paccatthimeNaM tAliyaMTahatthagayAo AgAyamANIo ciTuMti / evaM uttararuyagavatthavvAo'vi aTTha, taMjahA-alaMbusA missakesI, puMDarigiNI ya vaarunnii| 10 cAre vidizAomAM parvato che temAMno pUrvadizAno parvata pUrvakaparvata kahevAya che, te parvata upara rahenArI e pramANe AgaLa paNa te te dizAonA parvato upara rahenArI jANI levI.) oTha dizAkumArIo "naMdottarA-naMdA-AnaMdA-naMdivardhanA-vijyA-vaijayantI-jayantI ane aparAjitA // 1 // " 5 te 4 rIta mAvIne bhAtAne De parethA. saI- "tabhArAva bhaya pAmavA yogya nathI" tyAM sudhInuM saghaLuM varNana ahIM samajI levuM. A rIte mAtAne vAta karI mAtAsahita prabhunI pUrva 15 zAma sAhaza (riso) yamA sastuti 2 9ii 2 .. e ja pramANe dakSiNacakaparvata upara rahenArI ATha dizAkumArIo "samAhArA - sukhadattA - suprasuddhA yshodh| - sabhIvatI - bhogavatI - citraguptA ne vasuMdha25 // 1 // " 5 te ja rIte AvIne... vagerethI laI mAtAsahita evA, traNabhuvanane AnaMda ApanArA prabhu dakSiNa bAju bhaMgArane (kaLazane) hAthamAM laI stuti karatI UbhI rahe che. e ja pramANe pazcimacaka 20 parvata 752. 2 nArI 06 hizAmArImo-mAhevI-surAhevI-pRthvI-5bhAvatI-nAsA navamikA-sItA ane AThamI bhadrA //nA paNa mAtAsahita prabhunI pazcima dizAmAM tAlavRta (pavana nAMkhavAno paMkho)ne hAthamAM laI stuti karatI UbhI rahI. e ja pramANe uttaracakaparvata upara rahenArI ATha dikakumArIo, alaMbusA-mizrakezI- puMDarIkiNI-vAruNI-hAsA-sarvaprabhA-zrI ane huM 1ii paNa te ja rIte tyAM AvIne prabhunI 25 3. dikkumArIsvAminyaH, tadyathA-nandottarA ca nandA AnandA nandivardhanA caiva / vijayA ca vaijayantI jayantI aparAjitA caiva // 1 // tathaivAgatya yAvattvayA na bhetavyamiti bhaNitvA bhagavatastIrthakarAjjananIsahitAtpUrvasyAM AdarzahastA AgAyantyastiSThanti / evaM dakSiNarucakavAstavyA aSTa, tadyathAsamAhArA supradattA, suprabuddhA yazodharA / lakSmIvatI bhogavatI, citraguptA vasundharA // 1 // tathaivAgatya yAvat bhuvanAnandajanakAjjananIsahitAt dakSiNasyAM bhRGgArahastA AgAyantyastiSThanti / evaM pazcimarucakavAstavyA 30 api aSTa, tadyathA-ilAdevI sarAdevI, pRthvI pdmaavtii| ekanAsA navamikA, sItA bhadrA cASTamI // 1 // etA api tIrthakarAt jananIsahitAtpazcimAyAM tAlavRntahastagatA AgAyantyastiSThanti / etamuttarucakavAstavyA api aSTa, tadyathA-alambusA mizrakezI, puNDarIkiNI ca vAruNI / + jayaMtI. puracchimeNaM. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chapanadikakumArIkAovaDe janma mahotsava (ni. 186-187) ja 5 hAsI savvappabhA ceva, siri hirI ceva uttarao // 1 // tahevAgaMtUNa titthagarassa jaNaNisahiassa uttareNa NAtidUre cAmarahatthagayAo AgAyamANIo ciTuMti / tato vidi siruyagavatthavvAo cattAri vijjukumArIsAmiNIo, taMjahAcittA ya cittakaNagA, satterA soyAmaNI // tahevAgaMtUNa tihuaNabaMdhuNo jaNaNisahiassa causu vidisAsu dIviyAhatthagayAo NAidUre AgAyamANIo ciTuMti / tato majjharuyagavatthavvAo cattAri disAkuMmAripahANAo, taMjahA- 5 rUyayA rUyayaMsA, surUyA rUyagAvatI // tahevAgaMtUNa jAva Na uvarohaM gaMtavvaMtikaTu bhagavao bhaviyajaNakumuyasaMDamaMDaNassa cauraMgulavajjaM NAbhiM kappeMti, viyarayaM khaNaMti, NAbhiM viyarae nihaNaMti, rayaNANaM vairANa ya pUrati, hariyAliyAe ya pIDhaM baMdheti, bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNassa puracchimadAhiNauttareNa tao kadalIharae viuvvaMti, tesiM bahumajjhadese tao caMdasAle viuvvaMti, tesiM bahumajjhadese tao sIhAsaNe viuvvaMti, bhagavaM titthayaraM karayalapariggahiaM 10 uttaradizAmAM hAthamAM cAmara laI stuti karatI UbhI rahI. e ja pramANe vidizAnA rucakamAM rahenArI cAra vidhRtakumArI svAmInIo-citrA-citrakaNagAsattArA-saudAminI paNa te ja rIte tyAM AvIne - mAtAsahita evA tribhuvanabaMdhu samAna prabhunI cAre vidizAomAM dIpakone hAthamAM laI stuti karatI UbhI rahI. tyAra pachI madhyarucakamAM rucakaparvatanI madhyamAM) rahenArI cAra pradhAna dikakumArIo, 15 jemanAM nAmo - rucakA - rucakAMzA - surucA ane rucakAvatI /paNa te ja rIte tyAM AvIne vigere varNana pUrvanI jema jANI levuM. A cAra dikumArIo, bhavyajanarUpI kamalavananI zobhAsamAna tIrthaMkaranI cAraaMgulane choDI nAbhino cheda kare che. khADo khode che, ane nAbhine khADAmAM nAMkhe che. tyArapachI ratno ane jovaDe te khADAne pUre che. ane upara haritAlikA vaDe (eka prakAranI mATIvizeSa) pIThikA taiyAra kare che. 20 - tyAra pachI tIrthakaranA janmabhavanathI pUrvauttara ane dakSiNadizAmAM traNa kadalIgRha vidurve che. tenA bahu madhyabhAgamAM traNa caMdrazAlA vidurve che tenA paNa bahu madhyabhAgamAM traNa siMhAsana vidurve che. tyAra pachI hAthamAM grahaNa karelA tIrthaMkarabhagavaMtane ane tIrthaMkaranI mAtAne . 4. hAsA sarvaprabhA caiva, zrIH hIzcaivottarataH // 1 // tathaivAgatya tIrthakarAjjana-nIsahitAduttarasyAM nAtidUre cAmarahastagatA AgAyantyastiSThanti / tato vidigrucakavAstavyAzcatasraH vidyutkumArIsvAminyaH, 25 tadyathA-citrA ca citrakanakA, sattArA saudAminI // tathaivAgatya tribhuvanabandhorjananIsahitAccatasRSu vidikSu dIpikAhastagatA nAtidUre AgAyantyastiSThinti / tato madhyarucakavAstavyAzcatasro dikkumArIpradhAnAH, tadyathArucakA rucakAMzA, surucA rucakAvatI // tathaivAgatya yAvanna bhayaM gantavyamitikRtvA bhagavato bhavyajanakumudaSaNDamaNDanasya caturaGgalavarja nAbhi chindanti, vivaraM khananti, nAbhi vivare nighnanti, ratnairvajaizca pUrayanti, haritAlikayA ca pIThaM badhnanti, bhagavatastIrthakarasya janmabhavanAd pUrvadakSiNottarAsu trINi 30 kadalIgRhANi vikurvayanti, teSAM bahumadhyadeze tisrazcandrazAlA vikurvanti, tAsAM bahumadhyadeze trINi siMhAsanAni vikurvanti, bhagavantaM tIrthakaraM karatalaparigRhItaM AsA. + uttarA. + si bAhiraru0. * kumArIo yahA0. peDhaM. ++ karakamala0. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) titthagarajaNaNiM ca bAhAe gihiUNa dAhiNille kadalIgharacAussAle sIhAsaNe nivesiUNa sayapAgasahassapAgehiM tillehiM abbhaMgeti, surabhiNA gaMdhavaTTaeNa uvvaTTiti, tato bhagavaM titthayaraM karakamalajualaruddhaM kAUNa tihuyaNanivvuiyarassa jaNaNiM ca suiraM bAhAhiM gahAya puracchimille kadalIgharacAussAlasIhAsaNe sannivesAveMti, tato majjaNavihIe majjaMti, gaMdhakAsAiehi aMgayAiM 5 lUheMti, saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM samAlaheMti, divvAI devadUsajualAiM niyaMsaMti, savvAlaMkAravibhUsiyAI kareMti, tao uttarille kadalIgharacAussAlasIhAsaNe nisIyAviti, tao AbhiogehiM cullahimavaMtAo sarasAiM gosIsacaMdaNakaTThAI ANAveUNa araNIe aggi uppAeMti, tehiM gosIsacaMdaNakaThehiM aggi ujjAleMti, aggihomaM kareMti, bhUikammaM kareMti, rakkhApoTTaliaM kareMti, bAhu grahaNa karIne (arthAt te dikumArIo prabhune potAnA hAthamAM le che. ane mAtAne 10 bAhathI grahaNa karIne) dakSiNadizAmAM rahelA kadalIgrahanA caturzAlAnA siMhAsanamAM besADI zatapAka-sahasrapAkAdi telavaDe abhaMgana kare che. (telathI mAliza kare che, ane surabhi gaMdhavartaka vaDe udvartana kare che (sugaMdhi gaMdhavartaka eTale mAliza karyA pachI aMdara utarelA telane ane zarIranA melane bahAra kADhavA mATeno padArtha, jenAthI tene pAchuM bahAra kADhe che evuM saMbhavita 4||y che.) tyAra pachI prabhune be hAtha rUpI kamalomAM laI ane tribhuvananI nivRttine karanAra prabhunI mAtAne bAhuthI grahaNa karI pUrvadizAnA kadalIgRhanA caturzAlAnA siMhAsana upara besADe che. pachI snAna karavAnI vidhithI snAna karAve che. sugaMdhI-evA lAlaraMganA vastrovaDe aMgone luche che. sarasa evA gozISa caMdanavaDe vilepana kare che. divya evA be devadUSyone paherAve che. sarvAlaMkArothI vibhUSita kare che. tyAra pachI uttaradizAmAM rahelA kadalIgRha - catuzAlanA 20 siMhAsana upara besADe che. tyArapachI abhiyogika devo pAse laghuhimavataparvata uparathI rasayukta gozISacaMdananA lAkaDAMone maMgAvI araNinA lAkaDAthI agni utpanna kare che. te gozIrSa caMdananA lAkaDAMovaDe agninI vRddhi kare che. agnihomane kare che. bhUtikarmane kare che. rakSApoTalIo taiyAra kare che. 5. tIrthakarajananI ca bAhvoH gRhItvA dAkSiNAtye kadalIgRhacattuHzAle siMhAsane nivezya 25 zatapAkasahasrapAkatailairabhyaGgayanti, surabhiNA gandhavartakenodvarttayanti, tato bhagavantaM tIrthakaraM karakamalayugalaruddhaM kRtvA tribhuvananirvRtikarasya jananI ca suciraM bAhubhyAM gRhItvA paurastye kadalIgRhacatuHzAlasiMhAsane sannivezayanti, tato majjanavidhinA majjayanti, gandhakASAyIbhiraGgAni rUkSayanti, sarasena gozIrSacandanena samAlabhante, divyAni devadUSyayugalAni paridhApayanti, sarvAlaGkAravibhUSite kurvanti, tata auttare kadalIgahacataHzAlasiMhAsane niSAdA niveza)yanti, tata AbhiyogikaiHkSalakahimavataH sarasAni 30 gozIrSacandanakASThAni AnAyya araNIto'gnimutpAdayanti, tairgozIrSacandanakASTheragni ujjvAlayanti, agnihomaM kurvanti, bhUtikarma kurvanti, rakSApoTTalikAM kurvanti, * gharage. lasIhA0. nisiyAveUNa. + sairaM. * nisiyAti. ++ gaMdhakAsAie. - gAyAI. tattha AbhiogiehiM. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chapanadikakumArIkAovaDe janmamahotsava (ni. 188) 7 bhagavao titthaMkarassa kaNNamUlaMsi duve pAhANavaTTae TiTiyAveMti, bhavau 2 bhavaM pavvayAuettikaTu bhagavaMtaM titthakaraM karatalapuDeNa titthagaramAtaraM ca bAhAe gahAya jeNeva bhagavao jammaNabhavaNe jeNeva saMyaNijje teNeva uvAgacchaMti, titthayarajaNaNi sayaNijje nisiyAveMti, bhagavaM titthayaraM pAsaM ThaveMti, titthakarassa jaNaNisahiassa nAidUre AgAyamANIo ciTThati // __ amumevArthamupasaMharannAha saMvaTTa meha AyaMsagA ya bhiMgAra tAliyaMTA ya / cAmara joI rakkhaM kareMti eyaM kumArIo // 188 // gamanikA-gatArthA, dvArayojanAmAtraM pradarzyate-'saMvaTTa mehe'ti saMvartakaM megham uktaprayojanaM vikurvanti, AdarzakAMzca gRhItvA tiSThanti, bhRGgArAMstAlavRttAMzceti, tathA cAmaraM jyotiH rakSA kurvanti, etat sarvaM dikkumArya iti gAthArthaH // 188 // 10 tato sakkassa deviMdassa NANAmaNikiraNasahassaraMjiaM sIhAsaNaM caliaM, bhagavaM titthagaraM tyA2 54. prabhunA na pAse. paththarI (pAhaNavaTTae)ne 43 cha. (TiTiyA-ti) ane kahe che ke "he prabhu ! tame parvata jevA AyuSyavALA thAo. (arthAt parvata jevA dIrdhAyuvALA thAo.) pachI prabhune hAthamAM ane mAtAne bAhuthI laI, jayAM prabhunuM janmabhavana che, jayAM zavyA che tyAM Ave che. AvIne mAtAne zayyA upara besADe che ane prabhune mAtAnI pAse sthApe 15 che. mAtAsahita prabhunI najIkamAM UbhI rahI stuti kare che./18NAM avataraNikA : A ja arthano upasaMhAra karatA kahe che thArtha : saMvatabhedha - ArNI - 2 - vRta - yAbha2 - agni - rakSApoTalIne dikakumArIkAo kare che. TIArtha : gAthArtha pUrva sthAna thI spaSTa tha ya che. chatAM gAthAmA aDesa pahone 341 20 kiMIka batAve che. pUrve kathAnakamAM jenuM prayojana (kAya) kahevAI gayeluM che evo te saMvartakamegha diphakumArIkAo vidurve che ane Adarzo (arIsAo) grahaNa karI UbhI rahe che. tathA bhaMgAra ane tAlavRtone grahaNa karI UbhI rahe che. tathA cAmara, agni, rakSApoTalI A sarva dikakumArIkAo kare che 188 tyAra pachI devonA iMdra evA zakanuM judA judA maNionA hajAro kiraNothI zobhatuM 25 sihAsana calita thayuM. zakra avadhivaDe tIrthakarabhagavAnane jue che. pAlakavimAnavaDe zIgha 6. bhagavatastIrthakarasya karNamUle dvau pASANavartulau AsphAlayanti, bhavatu 2 bhavAn parvatAyuSka itikRtvA bhagavantaM tIrthakaraM karatalapuTena tIrthakaramAtaraM ca bhujayorgRhItvA yatraiva bhagavato janmabhavanaM yatraiva zayanIyaM tatraivopAgacchanti, tIrthakarajananI zayanIya niSAdayanti, bhagavantaM tIrthakaraMpArve sthApayanti, tIrthakarasya jananIsahitasya nAtidUreAgAyantyastiSThanti / 7. tataH zakrasya devendrasya nAnAmaNikiraNasahastraraJjitaM siMhAsanaM 30 calitaM, bhagavantaM tIrthakaraM + vAsasaya0. - meruaha uDDuloA caudisiruagA u aTTha ptteaN| cauvidisi majjharuyagA iti chappaNNA disikumArI ||1||sopyogaa prakSiptA. (H) mA pahA pariziSTa 1 che. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 * sApazyaniyujita . madrIyavRtti samASAMtara (bhAga-2) ohiNA Abhoeti, sigdhaM pAlaeNa vimANeNaM ei, bhagavaM titthayaraM jaNaNiM ca tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, vaMdai namasai vaMdittA namaMsittA evaM vayAsINamo'tthu te rayaNakucchidhArie!, ahaM NaM sakke deviMde bhagavao Adititthagarassa jammaNamahimaM karemi, taM NaM tume Na uvarujjhiyavvaMtikaTu osoyaNi dalayati, titthagarapaDirUvagaM viuvvati, titthayaramAue pAse Thaveti, bhagavaM titthayaraM 5 karayalapuDeNa geNhati, appANaM ca paMcadhA viuvvatigahiyajiNiMdo ekko doNNi ya pAsaMmi cAmarAhatthA / gahiujjalAyavatto ekko ekko'tha vajjadharo // 1 // tato sakko cauvvihadevanikAyasahio sigdhaM turiyaM jeNeva maMdare pavvae paMDagavaNe maMdaracUliyAe dAhiNeNaM aipaMDukaMbalasilAe abhiseyasIhAsaNe teNeva uvAgacchar3a, uvAgacchittA sIhAsaNe puracchAbhimahe nisIyati, ettha battIsaMpi iMdA bhagavao pAdasamIvaM AgacchaMti, paDhamaM accuyaiMdo'bhiseyaM kareti, tato aNu 10 zukra tyAM Ave che. prabhune ane temanI mAtAne traNavAra jamaNI bAjuthI pradakSiNA Ape che, vaMdana-namaskAra kare che. vaMdana namaskAra karIne mAtAne A pramANe kahe che - "ratnane kukSimAM dhAraNa karanAra he mAtA ! tamane namaskAra thAo. huM devono indra zaka bhagavAna AditIrthaMkarano janmamahimA karIza. temAM tamAre gabharAvuM nahi" ema kahIne mAtAne avasthApinI nidrA Ape che. ane tIrthakaranA pratirUpakane (tIrthakara jevI ja pratimAne) vidurve che. tene mAtAnI 15 pAse. rANe. che. potAnA hAthanA saMpuTavaDe prabhune grahaNa kare che. tyAM te za4 potAnA pAMca rUpo kare che. jemAM eka rUpa jinezvarane grahaNa kare che, be rUpo Aju bAju cAmara grahaNa kare che. eka rUpa chatra dhAraNa kare che ane eka rUpa vaja dhAraNa kare che. tyAra pachI cAre nikAyanA devo sahita jyAM meruparvatanA pAMDukavanamAM maMdaracUlikAthI dakSiNadizAmAM atipAMDukaMbalazilAmAM abhiSeka 20 siMhAsana tuM. tyAM 4thI sAve. cha. bhAvAne te siMhAsana 752 pUrvAbhimu5 pote se che. tyAM batrIse indro prabhu pAse Ave che. prathama acyatendra (12mA devalokano indra) abhiSeka kare che. tyAra pachI kramazaH chelle zakrendra (1lA devalokano indra) tyAra pachI 8. avadhinA''bhogayati, zIghraM pAlakena vimAnenAyAti, bhagavantaM tIrthakaraM jananI ca trikRtva AdakSiNapradakSiNaM karoti, vandate namasyati vanditvA namasyitvA evamavAdIta-namo'stu tabhyaM 25 ratnakukSidhArike!, ahaM zakro devendro bhagavata AditIrthakarasya janmamahimAnaM karomi, tata tvayA noparoddhavyamitikRtvA'vasvApinIM dadAti, tIrthakarapratirUpakaM vikurvati, tIrthakaramAtuH pArzve sthApayati, bhagavantaM tIrthakaraM karatalapuTena gRhNAti, AtmAnaM ca paJcadhA vikarvati-gRhItajinendra eko dvau ca pArzvayozcAmarahastau / gRhItojjvalAtapatra eka eko'tha vajradharaH // 1 // tataH zakraH caturvidhadevanikAyasahitaH zIghraM tvaritaM yatraiva mandare parvate pANDakavane mandaracUlikAyA dakSiNena atipANDukambalazilA30 yAmabhiSekasiMhAsanaM tatraivopAgacchati, upAgatya siMhAsane paurastyAbhimukho niSIdati, atra dvAtriMzadapi indrA bhagavataH pAdasamIpamAgacchanti, prathamamacyutendro'bhiSekaM karoti, tato'nu mAyarue. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janmAbhiSeka bAda prabhunuM mAtA pAse sthApana (ni. 188) : 9 parivADIe jAva sakko tato camarAdIyA jAva caMdasUratti, tato sakko bhagavao jammaNAbhiseyamahimAe nivvattAe tAe savviDDIe cauvvihadevaNikAyasahio titthaMkaraM ghettUNa paDiyAgao, titthagarapaDirUvaM paDisAhar3a, bhagavaM titthayaraM jaNaNIe pAse Thavei, osovaNiM paDisaMharai, divvaM khomajualaM kuMDalajualaM ca bhagavao titthagarassa UsIsayamUle Thaveti, egaM siridAmagaMDaM tavaNijjujjalalaMbUsagaM suvaNNapayaragamaMDiyaM nANAmaNirayaNahAraddhahArauvasohiyasamudayaM bhagavao titthagarassa uppi 5 ulloyagaMsi nikkhivati, je NaM bhagavaM titthagare aNimisAe diTThIe pehamANe suhaM suheNaM abhiramamANe citi, tato vesamaNo sakkavayaNeNaM battIsaM hiraNNakoDIo battIsaM savaNNakoDIo battIsaM naMdAI battIsaM bhaddAiM subhagasobhaggarUvajovvaNaguNalAvaNNaM bhagavato titthakarassa jammaNabhavaNaMmi sAharati, tato sakko abhiogiehiM devehiM mahayA mahayA saddeNaM ugghosAvei camarendrAdithI laI caMdrasUryanA indro abhiSeka kare che. pachI zaka prabhunA janmAbhiSekano mahimA 10 pUrNa thatAM sarvaRddhi sAthe cAre nikAyanA devothI parivarelo tIrthakarane laI pAcho phare che. tIrthakaranA pratibiMbane saMhare che ane mAtAnI pAse prabhune padharAve che. avasthApinI nidrA pAchI thethe che. prabhunA ozIkA pAse divya vastrayugala ane kuMDalayugalane mUke che. pachI zakra eka vicitra rtnbhaataamon| samudAyane (siridAmagaMDa) prabhunI 52 chata 752 bhU che. te rtnbhaataamon| 15 samudAyamA suvA vo 38deg455 67 (38 vI) to. (tavaNijja..) te samudAya suvAmitarothI zomato to (suvaNNa payara...) tathA te samudaya - bhAlA ane ratnonA 2-ahAra vagerethI zobhato hato. jene prabhu animeSadaSTie jotAM sukhapUrvaka krIDA karatA rahe che. tyAra pachI vaizramaNa (kubere) IndranA vacanothI (AdezathI) batrIsa karoDa hiraNya, batrIsa karoDa suvA, matrIsa nahasano, patrIsa (bhadrAsanI bhane sutmA mevA saubhaagy-35-yauvnn| guyonI 20 zobhA tIrthakaranA janmabhavanamAM saMharI. pachI zika abhiyogika devIdvArA moTA moTA zabdo vaDe A pramANe udghoSaNA karAve che 9. paripATyA yAvat zakrastatazcamarAdayaH yAvaccandrasUryA iti, tataH zakro bhagavato janmAbhiSekamahimani nirvRtte tayA sarvaddharyA caturvidhadevanikAyasahitastIrthakaraM gRhItvA pratyAgataH, tIrthakarapratirUpaM pratisaMharati, bhagavantaM tIrthakaraM jananyAH pArzve sthApayati, avasvApinI pratisaMharati, divyaM 25 kSaumayugalaM kuNDalayugalaM ca bhagavatastIrthakarasyocchIrSakamUle sthApayati, ekaM zrIdAmagaNDaM tapanIyojjvalalambUsakaM suvarNapratarakamaNDitaM nAnAmaNiratnahArAhAropazobhitasamudayaM bhagavatastIrthakarasyopari ulloce nikSipati, yad bhagavAMstIrthakaro'nimeSayA dRSTyA prekSamANaH sukhaMsukhenAbhiramamANastiSThati, tato vaizramaNaH zakravacanena dvAtriMzataM hiraNyakoTIH dvAtriMzataM suvarNakoTI: dvAtriMzat nandAsanAni dvAtriMzat bhadrAsanAni subhagasaubhAgyarUpayauvanaguNalAvaNyaM bhagavatastIrthakarasya janmabhavane saMharati, tataH zakra 30 AbhiyogikairdevairmahatA mahatA zabdenodghoSayati. abhinikkhi0. + pehamANe pehamANe. * abhiogehiM. (H) pahATImA vidacha. te Ti59 pariziSTa-1 sApera cha. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10* Avazyaniyukti ribhadrIyavRtti samASAMtara (bhAga-2) hadi ! suNaMtu bahave bhavaNavai-vANamaMtarajoisiavemANiA devA ya devIo ya je NaM devANuppiA ! bhagavao titthagarassa titthagaramAUe vA asubhaM maNaM saMpadhAreti, tassa NaM ajjayamaMjarIviva sattahA muddhANaM phuTTauttikaTu ghosaNaM ghosAvei, tato NaM bhavaNavaivANamaMtarajoisiyavemANiA devA bhagavao titthagarassa jammaNamahimaM kAUNa gatA naMdIsaravaradIvaM, tattha aTThAhiAmahimAo kAUNa sae sae Alae paDigatatti / __jamaNetti gayaM, idAnIM nAmadvAra, tatra bhagavatI nAmanibandhanaM caturviMzatistave vakSyamANaM 'Urusu usabhalaMchaNa usabhaM sumiNami teNa usabhajiNo' ityAdi, iha tu vaMzanAmanibandhanamabhidhAtukAma Aha desUNagaM ca varisaM sakkAgamaNaM ca vaMsaThavaNA y| AhAramaMgulIe ThavaMti devA maNuNNaM tu // 189 // 10 vyAkhyA-dezonaM ca varSaM bhagavato jAtasya tAvat punaH zakrAgamanaM ca saMjAtaM, ttena vaMzasthApanA ca kRtA bhagavata iti, so'yaM RSabhanAthaH, asya gRhAvAse asaMskRta AsIdAhAra iti / kiM ca-sarvatIrthakarA eva bAlabhAve vartamAnA na stanyopayogaM kurvanti, kintvAhArAbhilASe ? " hevAnupriya bhavanapati-yaMta2-4yoti bhane vaimAni 41-4vAmI ! tame sau saicmaNo je vyakti tIrthakarane viSe ke temanI mAtAne viSe azubha mana karaze tenA mastakanA ajjanaka 15 (vanaspati vizeSa)nI maMjarInI jema sAta TukaDA thAo (arthAt jema ajjanakanI maMjarI aneka prakAre phUTelI khIle che. tema mastakanA paNa sAta TukaDA thAo.) tyArapachI bhavanapatithI laI vaimAnikanA devo bhagavAna tIrthaMkaranA janmamahimAne karIne naMdIzvaradvIpamAM gayA. tyAM aSTAlikA mahotsavane karI potapotAnA sthAne pAchA pharyA. janmadvAra pUrNa thayuM. ll188aaaa avataraNikA : have nAmadvAranI zarUAta kare che. temAM prabhunA nAmanuM kAraNa 20 yaturviMzatistavanAmanA adhyayanamA "Urusu usabhalaMchaNa...." tyA thAmova vAze. mI to vaMzanA nAmanuM kAraNa batAve che ke gAthArtha : (prabhunA janmane) kaMIka nyUna evuM ekavarSa gayuM - zukranuM Agamana - vaMzanI sthApanA - devo (prabhunI) AMgaLImAM manojJa evA AhArane sthApe che. TIkArthaH prabhunA janmane dezanyUna evuM ekavarSa thayuM tyAre pharI zakanuM Agamana thayuM ane 25 tenAvaDe prabhunA vaMzanI sthApanA karAI. te A RSabhanAtha prabhu thayA. gRhavAsamAM temano AhAra asaMskRta (temanA mATe AhAra banAvavAmAM Avato na) hato. (kAraNa ke temano AhAra devo lAvI ApatA hatA.) vaLI, sarvatIrthakaro bAlyAvasthAmAM vartatA hoya tyAre stanapAna karatA 10. handi zrRNvantu bahavo bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikA devAzca devyazca yo devAnupriyA ! bhagavati tIrthakare tIrthakaramAtari vA azubhaM manaH saMpradhArayati, tasyAryamaJjarIva saptadhA mUrdhA sphuTatvitikRtvA 30 ghoSaNAM ghoSayati, tato bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikA devA bhagavatastIrthakarasya janmamahimAnaM kRtvA gatA nandIzvaravaradvIpaM, tatrASTAhnikAmahimAnaM kRtvA svake svake Alaye pratigatA iti / janmeti gatam. *saMpadhAreMti. + RSabhasya. + gRhavAse. ++ stano0. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMzanA nAmanuM kAraNa (ni. 189-190) 11 sati svAmevAGgaliM vadane prakSipanti, tasyAM ca AhArama lyAM nAnArasasamAyuktaM sthApayanti devA 'manojJaM' mano'nukUlam / evamatikrAntabAlabhAvAstu agnipakvaM gRhNanti, RSabhanAthastu pravrajyAmapratipanno devopanItamevAhAramupabhuktavAn ityabhihitamAnuSaGgikamiti gAthArthaH // 189 // prakRtamucyate-Aha-indreNa vaMzasthApanA kRtA ityabhihitaM, sA kiM yathAkathaJcit kRtA mAhosvit pravRttinimittapUrviti, uccatte, pravRttinimittapUrvivA, na yAdacchI , atham ? - 5 sakko vaMsaTThavaNe ikkhu agU teNa huMti ikkhaagaa| i = 1 naMmi vA novAM jANI ya taM saghaM 10 kathAnakazeSam-jItametaM atItapaccuppaNNamaNAgayANaM sakkANaM deviMdANaM paDhamatitthagarANaM vaMsaTThavaNaM karettaetti, tato tidasajaNasaMparivuDo Agao, kahaM rittahattho pavisAmitti mahaMtaM ikkhularDiMgahAya aagto|ioy nAbhikulakaro usabhasAmiNAaMkagateNaacchai, sakkeNa uvAgateNa bhagavayA ikkhulaTThIe 10 diTThI pADiyatti, tAhe sakkeNa bhaNiyaM-bhayavaM ! kiM ikkhU agU-bhakSayasi ?, tAhe sAmiNA hattho nathI. paraMtu jyAre AhAranI icchA thAya tyAre potAnI AMgaLIne mukhamAM nAMkhe che. te AMgaLImAM devo judA judA rasovALo ane manojJa AhAra sthApe che. ane jyAre bAlyAvasthAne choDI moTA thAya che tyAre agnithI pakAvelI vastune teo grahaNa kare che. mAtra RSabhanAtha prabhu pravrayA pahelA devathI lavAyela AhAra khAtAM hatA. A pramANe prAsaMgika vAta kahI. have prastuta vastune 15 vicArIe /189o avataraNikA : "indravaDe vaMzanI sthApanA karAI" evuM je kahyuM. temAM te vaMzasthApanA potAnI icchAthI karI ke te vaMzasthApanA karavA pAchaLa kaMI kAraNa hatuM ? uttara : vaMzanI sthApanA karavA pAchaLa kAraNa hatuM paNa potAnI icchAthI sthApanA karAI nathI. te kAraNa zuM hatuM? te kahe che ? 20 : za-vaMzasthApanA(karavA mATe tyAM Avyo) zeraDI khAzo ? - te kAraNathI ikvAkuvaMza thayo. je vastu je rIte je viSayamAM yogya hatI te sarva zakre karyuM. TIkArtha : kathAnaka zeSa kahe che : bhUta-bhAvi ane vartamAna indrono A AcAra che ke teo prathamatIrthakaranI vaMzasthApanA kare. tethI potAno AcAra jANI devothI yukta indra tyAM Avyo. khAlI hAthe huM kevI rIte prabhu pAse jAuM? ema vicArI moTA-moTA zeraDInA sAMThA 25 laI tyAM Avyo. A bAju nAbhikulakara prabhune khoLAmAM laI beThA hatA. hAthamAM zeraDInA sAMThA laI Indra jyAre prabhupAse Avyo tyAre prabhue te zeraDIo upara potAnI najara pheMkI. jethI pUchayuM - "prabhu ! zeraDIo khAzo?" tyAre svAmIe hAtha prasAryo ane harSa 11. jItametat atItAnAgatavartamAnAnAM zakrANAM devendrANAM prathamatIrthakarANAM vaMzasthApanAM kartumiti, tatastridazajanasaMparivRta AgataH, kathaM riktahastaH pravizAmIti mahatI ikSuyaSTiM gRhItvA''gataH / itazca 30 nAbhikulakaro RSabhasvAminA'Gkagatena tiSThati, zakra upAgate bhagavatekSuyaSTau dRSTiH pAtiteti, tadA zakreNa bhANitam-bhagavan ! kimirdhA bhakSayasi ?, tadA svAminA hasta: 0pakvameva. + bhakkhayasi Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) paisArio harisio ya, tato sakkeNa ciMtiyaM-jamhA titthagaro ikkhU ahilasai, tamhA ikkhAgavaMso bhavau, puvvagA ya bhagavao ikkhura piviyAiyA teNa gottaM kAsavaMti / evaM sakko vaMsaM ThAviUNa gao, puNovi-jaM ca jahA jaMmi vae joggaM kAsI ya taM savvaM 'ti / gAthA gItArthA, tathA'pyakSara gamanikA kriyate-tatra 'zakro' devarADiti 'vaMzasthApane' prastute irdhA gRhItvA AgataH, bhagavatA kare 5 prasArite satyAha-bhagavan ! kiM ikkhaM aku-bhakSayasi ?, akuzabdaH bhakSaNArdhe varttate, bhagavatA gRhItaM, tena bhavanti IkSvAkA:-ikSubhojinaH, ikSvAkA RSabhanAthavaMzajA iti / evaM yacca' vastu 'yathA' yena prakAreNa 'yasmin' vayasi yogyaM zakraH kRtavAMzca tatsarvamiti, pazcArdhapAThAntaraM vA 'tAlaphalAhayabhagiNI hohI pattIti sAravaNA' 'tAlaphalAhatabhaginI bhaviSyati patnIti sAravaNA' kila bhagavato nandAyAzca tulyavaya:khyApanarthamevaM pATha iti, tadeva tAlaphalAhatabhaginI bhagavato 10 bAlabhAva eva mithunakai bhisakAzamAnItA, tena ca bhaviSyati patnIti sAravaNA-saMgopanA kRteti, tathA cAnantaraM vakSyati "NaMdAya sumaMgalA sahio" / anye tu pratipAdayanti-sarvaiveyaM pAmyA. tethI zake vicAryuM "je kAraNathI tIrthakara zeraDIne Icche che te kAraNathI temano izvAkuvaMza thAo." ane prabhunA pUrvajo Izkarasane pItAM hatAM tethI gotra kAzyapa rAkhavAmAM AvyuM. A pramANe vaMzanI sthApanA karIne indra gayo. pharI paNa je vayamAM je vastu je rIte ucita hatI, 15 te sarva indra karyuM. gAthArtha spaSTa che chatAM akSarArtha kare che - vaMzasthApanA prastuta hote chate indra izune grahaNa karIne Avyo.. bhagavAnavaDe hAtha laMbAvatA indra kahyuM, "bhagavAna ! Isu khAzo ?" mULagAthAmAM rahela "aku" zabda khAvAnA arthamAM che. prabhue zeraDI grahaNa karI. tethI RSabhanAthanA vaMzamAM utpanna thanArA ikvAku = zeraDI khAnArA kahevAyA. A pramANe je vastu je vayamAM je rIte 20 ucita hatI te sarva indra karyuM. athavA pazcAImAM pAThAntara che "tAta nAhayama dorI pattAMta sAravA'' teno artha - "tADavRkSanA phalavaDe haNAyela puruSanI bahena RSabhanAthanI patnI thaze" e pramANe hovAthI te bahenanuM rakSaNa karavAmAM AvyuM. A pAThAntara bhagavAna ane naMdAnI eka sarakhI vaya batADavA mATe ahIM batAvyo che. je kALe vaMzasthApanA thaI te ja kALe te ghaTanA banI evuM kahevA mATe ahIM e pATha che.) tADavRkSanA phalathI puruSa haNAyo tyAre ja tenI bahena yugalikovaDe prabhunI bAlyAvasthAmAM ja nAbhikulakara pAse lavAI. ane nAbhikulakaravaDe "A RSabhanI patnI thaze" ema vicArI teNInuM rakSaNa karAyuM. A ja vAtane AgaLanI gAthAmAM kaheze ke "naMdA ane sumaMgalA sAthe prabhu moTA thayA." keTalAka AcAryo ema kahe che ke atyAra sudhInuM jeTaluM nirUpaNa AvyuM te badhuM 12. prasArito hRSTazca, tataH zakreNa cintitam-yasmAt tIrthakara ikSumabhilaSati, tasmAdikSvAkuvaMzo 30 mavatuM, pUrvanA mavata rUkSara patavattartana mAtra #Athapati vuiM zakya vaMza sthAyitva.ta:, narapi-vaSya yathA yanvisi yorja UMcce tatsarvapittiA mAd. + akSaUTI. * 0d. A phalAhataM. + tadaiva. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRddhi ane jAtismaraNadAra (ni. 191-193) : 13 janmadvAravaktavyatA, dvAragAthA'pi kilaivaM paThyate - 'jammaNe ya vivaDDI yatti, alaM prasaGgena / idAnIM vRddhidvAramadhikRtyAha aha vaDDui so bhayavaM diyaloyacuo aNovamasirIo / devagaNasaMparivuDo naMdAi sumaMgalA sahio // 199 // asiasarao sunayaNo biMbuTTho dhavaladaMtapaMtIo / barapaumagabbhagoro phulluppalagaMdhanIsAso // 192 // prathamagAthA nigadasiddhaiva, dvitIyagAthAgamanikA -na sitA asitAH kRSNA ityarthaH, zirasi jAtA: zirojA : - kezAH asitAH zirojA yasya sa tathAvidhaH, zobhane nayane yasyAsau sunayana:, bilvaM (mbaM ) - golhAphalaM bilva (mba) vadoSThau yasyAsau bilvo (mboSThaH, dhavale dantapaGktI yasya sa dhavaladantapaGktiH, varapadmagarbhavad gauraH puSpotpalagandhavanniHzvAso yasyeti gAthArthaH // 191-192 // 10 idAnI jAtismaraNadvArAvayavArthaM vivariSurAha-- jAissaro a bhayavaM apparivaDiehi tihi u nANehiM / katIhi ya buddhIhi ya abbhahio tehi maNuehiM // 193 // 5 janmadvAramAM ja samajavAnuM che. te AcAryonA mate dvAragAthA paNa A pramANe che "namaLe ya vivarga 4' (A AcAryonA mate nAmadgAra nathI.) 15 avataraNikA : have vRddhidvAra batAve che gAthArtha : devalokamAMthI cyavelA, nirUpama dehanI kAMtithI yukta ane (sevAmAM AvelA) devonA samUhathI yukta evA bhagavAna naMdA ane sumaMgalA sAthe have vRddhine pAme che. = gAthArtha : kALAkezavALA, suMdaraAMkhovALA, lAlahoThavALA, zukladAMtanI paMktiovALA, zreSTha padmanA garbha jevA nirmala ane puSpotpalanI gaMdha jevA (sugaMdhI) niHzvAsavALA (prabhu vRddhi pAme che.) 20 TIkArtha : prathama TIkArtha gAthArtha mujaba che. (nirvAsiddhA A gAthAnI vyAkhyA (artha) bolavA (vAcavA) mAtrathI samajAI jAya evI che.) bIjo TIkArtha A pramANe H asita kRSNa, mastakamAM je utpanna thAya te zironA=kezo, kRSNa che keza jemanA te kRSNakezavALA (e pramANe samAsa karavo), zobhana che nayano jemanA te sunayanavALA, bilvanA phaLa jevA (lAla ane moTA) che hoTha jemanA te bilvauSThavALA, zukla che dAMtanI paMkti jemanI te 25 dhavaladaMtapaMktivALA, zreSThapadmanA garbha jevA gaura = nirmala, puSpotpalanI gaMdha jevo (sugaMdhI) che niHzvAsa jemano te, A pramANe sarvatra samAsa jANavA. II191-192 avataraNikA : have jAtismaraNadvAra kahe che - gAthArtha : apratipatita evA traNa jJAnovaDe bhagavAna jAtismaraNavALA ane (te vakhatanA) manuSyo karatAM kAMtimAM ane buddhimAM prabhu adhika hatA. * vivRvuM. ' tIrU. | buddhI. = 30 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 : Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) gamanikA - jAtismaraNazca bhagavAn apratipatitaireva tribhirjJAnaiH -matizrutAvadhibhiH, avadhijJAnaM hi devalaukikameva apracyutaM bhagavato bhavati, tathA kAntyA ca buddhyA ca abhyadhikastebhyo mithunakamanuSyebhya iti gAthArthaH // 193 // idAnIM vivAhadvAravyAcikhyAsayedamAha- 5 paDhamo akAlamaccU tarhi tAlaphaleNa dArao pahao / kaNNA ya kulagaNaM siTThe gahiA usahapattI // 194 // vyAkhyA--bhagavato dezonavarSakAla eva kiJcana mithunakaM saMjAtApatyaM sad apatyamithunakaM tAlavRkSAdho vimucya riraMsayA krIDAgRhakamagamat tasmAcca tAlavRkSAt pavanapreritamekaM tAlaphalamapatat, tena dArako vyApAditaH, tadapi mithunakaM tAM dArikAM saMvardhayitvA pratanukaSAyaM 10 mRtvA suraloka utpannaM, sA codyAnadevatevotkRSTarUpA ekAkinyeva vane vicAra, dRSTvA tridazavadhUsamAnarUpAM mithunakanarA vismayotphullanayanA nAbhikulakarAya nyavedayan, ziSTe ca taiH kanyA kulakareNa gRhItA RSabhapatnI bhaviSyatItikRtvA, ayaM gAthArthaH // bhagavAMzca tena kanyAdvayena sArdhaM viharan yauvanamanuprAptaH, atrAntare devarAjasya cintA jAtA - kRtyametadatItapratyutpannAnAgatAnAM TIkArtha : apratipatita evA mati--zruta--avadhirUpa traNa jJAnovaDe prabhu jAtismaraNavALA 15 hatA. ahIM avidhajJAna prabhune pUrvanA devabhavasaMbaMdhI ja nAza na pAmyuM hovAthI hoya che. tathA kAMti ane buddhithI paNa prabhu te manuSyo karatA adhika hatA..||19|| avataraNikA : vivAhadvAra kahe che gAthArtha :-- tADavRkSanA phalavaDe eka bALaka haNAyo. (A avasarpiNImAM) A prathama akALamRtyu thayuM. (yugalikovaDe kulakarane kanyA viSe) kahevAye chate kulaka2vaDe te kanyA "RSabhanI 20 patnI thaze" (ema vicArI) grahaNa karAI. TIkArtha : prabhunA janma pachI dezanyUna varSa pUrNa thatAM, ko'ka eka yugalike, jeNe bALaka-- bAlikA rUpa yugalane janma Apyo hato, te eka vAra potAnA A bALaka--bAlikAne tADavRkSanI nIce mUkI krIDA karavAnI icchAthI krIDAgRhamAM gayuM. A bAju te tADavRkSa uparathI pavanathI prerAyeluM eka tADaphaLa nIce paDyuM. tenAvaDe bALaka haNAyo. tyAra pachI yugalika te bAlikAne 25 ucherIne pAtaLAkaSAyavALuM marIne devalokamAM utpanna thayuM. A bAju te bAlikA ke je have kanyA thaI che, te udyAnanA devatAnI jema utkRSTarUpavALI ekalI ja vanamAM pharavA lAgI. apsarA jevI te kanyAne joI AzcaryathI moTI thayelI che AMkho jemanI evA yugalikapuruSo nAbhikulakara pAse jaI kanyA viSe nivedana karyuM. te yugalika puruSo vaDe nivedana karAyA bAda te kanyAne nAbhikulakare "A RSabhanI patnI thaze" ema vicArI 30 grahaNa karI. ahIM gAthArtha pUrNa thayo. bhagavAna naMdA ane sumaMgalA sAthe samaya pasAra karatA yauvanane pAmyAM. tyAM indrane * saMvadhyuM. + tomutpanna. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _10 15 vivAha ane apatyadvAra (ni. 195-196) 15 zakrANAM prathamatIrthakarANAM vivAhakarma kriyata iti saMcintya anekatridazasuravadhUvRndasamanvito'vatIrNavAn, avatIrya ca bhagavataH svayameva varakarma cakAra, palyorapi devyo vadhUkarmeti // 194 // amumevArthamupasaMharannAha bhogasamatthaM nAuM varakammaM tassa kAsi deviMdo / duNhaM varamahilANaM vahukammaM kAsi devIo // 195 // gamanikA-bhogasamarthaM jJAtvA varakarma tasya kRtavAn devendraH, dvayoH varamahilayorvadhUkarma kRtavatyo devya iti gAthArthaH, bhAvArthastUkta eva // 195 // idAnImapatyadvAramabhidhitsurAha chappuvvasayasahassA puci jAyassa jiNavariMdassa / to bharahabaMbhisuMdaribAhubalI ceva jAyAiM // 196 // nigadasiddhaiveyaM, navaramanuttaravimAnAdavatIrya sumaGgalAyA bAhuH pIThazca bharatabrAhmImithunakaM jAtaM, tathA subAhumahApIThazca sunandAyA bAhubalI sundarI ca mithunakamiti // 196 // amumevArthaM pratipAdayannAha mUlabhASyakAra:.. devI sumaMgalAe bharaho baMbhI ya mihuNayaM jAyaM / devIi sunaMdAeM bAhubalI suMdarI ceva // 4 // (mU.bhA.) vicAra Avyo ke "bhUta-bhAvi-vartamAnanA dareka zakronuM A kArya che ke teo prathamatIrthakaranA vivAhakAryane kare" Ama vicArI aneka deva-devIonA samUha sAthe indra tyAM Avyo ane AvIne prabhunA varakarmane = abhaMgana-snAna-gIta vagere sarva kArya indra jAte karyA. devIoe patnIonuM (naMdA ane sumaMgalAnuM) vadhUkarma = zaNagAra vigere karyuM. A ja arthano graMthakArazrI upasaMhAra karatA kahe che ? _20 gAthArtha : bhogamAM samartha (thayA che prabhu) ema jANIne indra prabhunA varakarma karyuM. devIoe baMne varamahilAonA vaDukarma karyuM. TIkArtha : gAthArtha mujaba che. I/19pa avataraNikA : have saMtAnadvAra batAve che ke gAthArtha ? utpanna thayelA jinavarendrane (janmakALathI) chalAkhapUrve vyatIta thayA pachI 25 bharata-brAhmI-suMdarI ane bAhubali (putra-putrIrUpe) utpanna thayA. TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che. paraMtu sumaMgalAne anuttaravimAnathI avatarI bAhu ane pITha, bharata ane brAhmIrUpa yugala tarIke utpanna thayA. tathA sunaMdAne subAhu ane mahApITha, bAhubali ane suMdarIrUpa yugala tarIke utpanna thayA. 196o' avataraNikA : Aja arthane mULabhASyakAra kahe che ke , gAthArthaH devI sumaMgalAne bharata brAhmIrUpa yugala utpana thayuM, devI sunaMdAne bAhubali ane suMdarI yugalarUpe thayA. ' _30 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti - bhASAMtara (bhAga-2) gamanikA-sugamatvAnna viviyate / Aha-kimetAvantyeva bhagavato'patyAni uta neti, ucyate, auNApaNNaM juale puttANa sumaMgalA puNo pasave / nIINamaikkamaNe niveaNaM usabhasAmissa // 197 // gamanikA-ekonapaJcAzat yugmAni putrANAM sumaGgalA punaH prasUtavatI, atrAntare prAk nirUpitAnAM hakkArAdiprabhRtInAM daNDanItInAM te lokAH pracuratarakaSAyasaMbhavAd atikramaNaM kRtavantaH, tatazca nItInAmatikramaNe sati te lokA abhyadhikajJAnAdiguNasamanvitaM bhagavantaM vijJAya 'nivedanaM' kathanaM 'RSabhasvAmine' AditIrthakarAya kRtavanta iti kriyA, ayaM gAthArthaH // 197 // evaM nivedite sati bhagavAnAha rAyA karer3a daMDaM siTTe te biti amhavi sa hou / maggaha ya kulagaraM so a bei usabho ya bhe rAyA // 198 // gamanikA-mithunakairnivedite sati bhagavAnAha-nItyatikramaNakAriNAM 'rAjA' sarvanarezvaraH karoti daNDaM, sa ca amAtyArakSakAdibalayuktaH kRtAbhiSekaH anatikramaNIyAjJazca bhavati, evaM 'ziSTa' kathite sati majAvatA "te' mithuna "vRvatta' manti-Amapi "' rInA mavatuM, TIkArya : gAthArtha spaSTa hovAthI tenuM vivecana karAtuM nathI. // bhAga-4 avataraNikA : zaMkA ? zuM prabhune ATalA ja saMtAno hatA ke anya paNa hatA ?tenuM samAdhAna kahe che ke gAthArtha : ogaNapacAsa putronA yugalone sumaMgalAe janma Apyo. nItionuM ullaMghana thaye chate RSabhasvAmIne (lokoe) nivedana karyuM. 20 TIkArtha : ogaNapacAsa putrayugalone sumaMgalAe janma Apyo. te vakhate pUrve nirUpaNa karAyelI hakUkArAdi daMDanItione loko pracuratara kaSAyo utpanna thavAne kAraNe oLaMgavA lAgyA. tethI A rIte daMDanItionuM ullaMghana thatAM lokoe "prabhu adhika jJAnAdiguNothI yukta che" evuM jANIne prathamatIrthakara RSabhasvAmIne (A daMDanItionA ullaMghananuM) nivedana=kathana karyuM. mULagAthAmAM "kRtadhvantaH=karyuM e zabda nathI te ahIM (adhyAhArathI) jANI levo. 197ii. 25. avataraNikA : A rIte nivedana karyA pachI prabhue je kahyuM te batAve che ; gAthArtha : "rAjA daMDa kare che" e pramANe (bhagavAnavaDe) kahevAya chate yugalikoe kahyuM "amAre paNa rAjA thAo." (tyAre prabhue kahyuM ke, "kulakara pAse yAcanA karo." teNe kahyuM "RSabha tamAro rAjA thAo." TIkArya : yugalikovaDe nivedana karAte chate prabhue kahyuM "nItionuM ullaMghana karanArane 30 "rAjA=sarva prajAno svAmI daMDa kare che. ane te rAjA amAtya-ArakSaka vagere senAthI yukta, karAyela abhiSekavALo hoya to anullaMghanIya che AjJA jemanI evo thAya che:" A pramANe bhagavAna kahevAte chate te yugalikoe kahyuM, "prabhu ! amane paNa Avo eka rAjA ho." Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAnano rAjyAbhiSeka (ni. 199) : 17 varttamAnakAlanirdezaH khalvanyAsvapi avasarpiNISu prAyaH samAnanyAyapradarzanArtha: trikAlagocarasUtrapradarzanArtho vA, athavA prAkRtazailyA chAndasatvAcca beMti iti - uktavantaH, bhagavAnAha - yadyevaM 'maggaha ya kulagaraM' ti yAcadhvaM kulakaraM rAjAnaM, sa ca kulakarastairyAcitaH san 'bei' tti pUrvavaduktavAn RSabho 'bhe' bhavatAM rAjeti gAthArthaH // 198 // tatazca te mithunakA rAjyAbhiSekanivarttanArthamudakAnayanAya padminIsaro gatavantaH, atrAntare devarAjasya khalvAsanakampo babhUva, vibhASA pUrvavat yAvadihAgatyAbhiSekaM kRtavAniti / amumevArthamupasaMharan anuktaM ca pratipAdayannidamAha AbhoeuM sakko uvAgao tassa kuNai abhiseaM / mauDAialaMkAraM nariMdajoggaM ca se kuNai // 199 // maniA-'AmoyitvA' u5yo pUrvana avadhinA vijJAya 'zo' phevarAna pAta:, 10 'tasya' mAvata: roti 'abhiSeThuM' rAkhvAmiSemiti, tathA muTAdyanAM vra, AtizabdAta kaTakakuNDalakeyUrAdiparigrahaH, cazabdasya vyavahitaH saMbandhaH, narendrayogyaM ca 'se' tasya karoti, 5 mULagAthAmAM 'viMti'" e pramANe je vartamAnakALasUcaka kriyApadano nirdeza karavAmAM Avyo che, te bIjI avasarpiNIomAM paNa prAyaH A ja pramANenI paddhati hoya che evuM jaNAvavA karyo che. athavA sUtra trikALaviSayaka hoya che evuM jaNAvavA A nirdeza karela che. athavA 15 prAkRtazailIthI ane chAndasa prayoga hovAthI ''vRiti" zabdano artha 'kahyuM' e pramANe jANavo. bhagavAne kahyuM - "jo tamAre rAjAnI jarUra hoya to kulakara pAse rAjAnI mAgaNI karo." yugalikovaDe kulakara pAse yAcanA karAte chate kulakare kahyuM - ahIM paNa 'vek" zabdano artha bhUtakALamAM 'kahyuM' e pramANe jANavo. (zuM kahyuM ? te kahe che)-- "RSabha tamAro rAjA thAo." -- A sAMbhaLI te yugaliko rAjyAbhiSeka karavA mATenuM pANI levA padminIsarovaramAM gayA. 20 te loko pANI laI pAchA phare te pahelA A bAju indranuM Asana kaMpyuM vagerethI laI... ahIM AvI abhiSeka karyo" tyAM sudhInI vibhASA varNana pUrvanI jema jANI levuM. (jo ke A graMthamAM pUrve kyAMya rAjyAbhiSekanuM varNana Apela nathI. tethI evuM lAge che ke AvazyakagraMtha upara TIkAkArazrIe bRhattIkA racI che temAM varNana AvatuM haze.) 198 avataraNikA :- A ja arthano upasaMhAra karatA ane nahi kahelAnuM pratipAdana karatA 25 = kahe che gAthArtha : (avadhivaDe) jANIne indra (prabhu pAse) Avyo. prabhuno rAjyAbhiSeka kare che. ane rAjA yogya mugaTa vagere alaMkAro prabhu mATe kare che. TIkArtha : upayogapUrvaka avadhijJAnavaDe jANIne indra tyAM Avyo. (AvIne) bhagavAnano rAjyAbhiSeka kare che. tathA mukuTa vagere, ahIM vagere zabdathI vIMTI, kuMDala, bAjubaMdhAdi levA. 30 "ca" zabdano vyavahita saMbaMdha che. (arthAt ca zabda bIjA vAkyanA prathama zabda pachI Ave, e niyamathI '"maDAi' pachI joIe. eTale vinomAM pachInA 6 ne maDaDAataMjAmAM pachI Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 : Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) atrApi vartamAnakAlanirdezaprayojanaM pUrvavadavaseyaM, pAThAntaraM vA 'AbhoeuM sakko AgaMtuM tassa kAsi abhiseyaM / mauDAialaMkAraM nareMdajoggaM ca se kAsI // 1 // ' bhAvArthaH pUrvavadeveti gAthArthaH ||199||atraantre te mithunakanarAstasmAt padmasarasaH khalu nalinIpatrairudakamAdAya bhagavatsamIpamAgatya taM cAlaGkRtavibhUSitaM dRSTvA vismayotphullanayanA: kiMkarttavyatAvyAkulIkRtacetasaH kiyantamapi 5 kAlaM sthitvA bhagavatpAdayoH tadudakaM nikSiptavanta iti, tAnevaMvidhakriyopetAn dRSTvA devarATa acintayat aho khalu vinItA ete puruSA iti vaizravaNaM yakSarAjamAjJApitavAn-iha dvAdazayojanadIrghA navayojanaviSkambhAM vinItanagarI niSpAdayeti, sa cAjJAsamanantarameva divyabhavanaprAkAramAlopazobhitAM nArI vadhe ! amumevArthamupasaMharannAha-atrAntare 10 bhisiNIpattehiare udayaM ghittuM chuhaMti pAesu / / sAhu viNIA purisA viNIanayarI aha niviTThA // 200 // gamanikA-bisinIpauritare udakaM gRhItvA 'chubhaMtitti' prakSipanti, vartamAnanirdezaH prAgvat, pAdayoH, devarAjo'bhihitavAn-sAdhu vinItAH puruSA vinItanagarI atha niviSTeti gAthArthaH // 200 // mUkavo - e vyavahita saMbaMdha che. tethI artha pramANe thaze ke) ane rAjAne yogya mukuTAdi je hoya 15 te sarva prabhu mATe indra kare che. mULagAthAmAM "yuga" e pramANe vartamAnaprayoganuM prayojana pUrvanI jema vicArI levuM. athavA pAThAntara jANavo "morDa so nAtuM tasya vAsa mAM maDAnaMvAra naraMgo vase vANI II" A gAthAno bhAvArtha hamaNAM batAvyo te pramANe jANI levo. |/199aa. A daramiyAna yugalika puruSo te padmasarovaramAMthI kamaLapatromAM pANIne grahaNa karI, 20 bhagavAna pAse AvI, ane alaMkRta thayelA te bhagavAnane joI AzcaryathI pahoMLI AMkho vALA, zuM karavuM? zuM na karavuM? e bAbatamAM vyAkuLa thayeluM che citta jemanuM evA, keTalAka samaya sthira rahIne chelle prabhunA caraNomAM te pANIne nAMkhI dIdhuM. A pramANenI yugalikonI kriyAne joI Indra vicAryuM ke "aho ! A puruSo vinayavALA che." Ama vicArI indra vaizramaNa nAmanA yakSarAjane AjJA ApI ke "ahIM bArayojana lAMbI 25 ane navayojana pahoLI vinItAnagarIne taiyAra karo." AjJA thatAM vaizramaNe tarata ja divyabhavana ane prAkAro (killA)nI paMktiothI zobhatI nagarIne taiyAra karI. avataraNikA : A ja arthano upasaMhAra karatA graMthakArazrI kahe che ? gAthArtha :- Itaroe (yugalikoe) bhisInInA patrovaDe pANIne laI AvI caraNomAM nAMkhyuM. puruSo sajjana ane vinIta che (ema vicArI indra) vinItA-nagarI banAvI. 30 TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che. bhisInI = kamala, N20Oll + vinaMtA. fmasina. A tevIfma0. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahadvAra (ni. 201-202) 19 gatamabhiSekadvAram, idAnI saMgrahadvArAbhidhitsayA''ha AsA hatthI gAvo gahiAiM rajjasaMgahanimittaM / ghittUNa evamAI cauvvihaM saMgahaM kuNai // 201 // gamanikA-azvA hastino gAva etAni catuSpadAni tadA gRhItAni bhagavatA rAjye saMgrahaH rAjyasaMgrahastannimittaM gRhItvA evamAdi catuSpadajAtamasau bhagavAn 'caturvidhaM' vakSyamANalakSaNaM saMgrahaM 5 karoti, vartamAnanirdezaprayojanaM pUrvavat, pAThAntaraM vA 'cauvvihaM saMgahaM kAsI' iti ayaM mAthArtha: ra0 sa cAyam - uggA 1 bhogA 2 rAyaNNa 3 khattiA 4 saMgaho bhave cauhA / Arakkhi 1 guru 2 vayaMsA 3 sesA je khattiA 4 te u // 202 // 10 gamanikA-ugrA bhogA rAjanyAH kSatriyA eSAM samudAyarUpaH saMgraho bhaveccaturdhA, eteSAmeva yathAsaMkhyaM svarUpamAha-ArakkhItyAdi, ArakSakA ugradaNDakAritvAt ugrAH, gurviti gurusthAnIyA bhogAH, vayasyA iti rAjanyAH samAnavayasa itikRtvA vayasyAH, zeSA uktavyatiriktA ye kSatriyAH te tu' tundraH puna:zabdArtha: te puna: kSatriya rUtti thArtha ra0rA. avataraNikA : abhiSekadvAra pUrNa thayuM. have saMgrahArane kahe che ? gAthArtha : bhagavAnavaDe rAjyanA saMgraha mATe ghoDA hAthI-gAyo grahaNa karAyA. A badhI vastu grahaNa karIne prabhu cAra prakArano saMgraha kare che. TIkArtha : ghoDA-hAthI-gAyo- A badhA catuSpada jIvone rAjyanA saMgraha mATe prabhue grahaNa karyA. AvA prakAranA catuSpadanA samUhane grahaNa karIne prabhu AgaLa kahevAto cAra prakArano saMgraha kare che. "I" e pramANe vartamAnakALanA prayoganuM kAraNa pUrvanI jema jANI 20 levuM athavA pAThAntara - "va_ihaM saMpAduM sI" ("cAra prakArano saMgraha karyo" e pramANe bhUtakALa jANavo.) 201|| avataraNikA : te cAra prakArano saMgraha A pramANe 5 gAthArtha : ugra, bhoga, rAjanya ane kSatriya e pramANe cAra prakArano saMgraha thAya che. ArakSako (ugra tarIke oLakhAyA), gura (bhoga tarIke), mitro (rAjanya tarIke) ane zeSa je 25 hatA te kSatriya (tarIke oLakhAyA.) TIkArtha : ugra-bhoga-rAjanya ane kSatriyanA samudAyarUpa cAra prakArano saMgraha (prabhu) kare che. A cArenuM yathAkrame svarUpa batAve che - ArakSako ujhadaMDane karanArA hovAthI ugra tarIke oLakhAyA. gurunA sthAne rahenArA loko "bhoga' tarIke oLakhAyA. samAnavayavALA hovAthI vayaMso=mitro rAjanya tarIke oLakhAyA. uparokta traNa jAti karatAM judA jeo hatA te kSatriya 30 tarIke oLakhAyA. /20ro. * monA: I Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 * Avazyaniyukti * rimadrIyavRtti . sApAMtara (bhAga-2) idAnIM lokasthitivaicitryanibandhanapratipAdanamAhaAhAre 1 sippa 2 kamme 3 a, mAmaNA 4 a vibhUsaNA 5 / lehe 6 gaNie 7 a rUve 8 a, lakkhaNe 9 mANa 10 poae 11 // 203 // vavahAre 12 nIi 13 juddhe 14 a, Isatthe 15 a uvAsaNA 16 / tigicchA 17 atthasatthe 18 a, baMdhe 19 ghAe 20 a mAraNA 21 // 204 // jaNNU 22 sava 23 samavAe 24, maMgale 25 kouge 26 ia / vatthe 27 gaMdhe 28 a malle 29 a, alaMkAre 30 taheva ya // 205 // colo 31 vaNaya 32 vivAhe 33 a, dattiA 34 maDayapUaNA 35 / jhAvaNA 36 thama 37 sadde 38 a, chalAvaNaya 39 pucchaNA 40 // 206 // 10 etAzcatastro'pi dvAragAthAH, etAzca bhASyakAra: pratidvAraM vyAkhyAsyatyeva, tathApyakSara gamanikAmAtramucyate, tatrApi prathamagAthAmadhikRtyAha-tatra 'AhAra' iti AhAraviSayo vidhirvaktavyaH, kathaM kalpataruphalAhArAsaMbhavaH saMvRttaH ? kathaM vA pakvAhAra: saMvRtta iti, tathA 'zilpa' iti zilpaviSayo vidhivaktavyaH, kutaH kadA kathaM kiyanti vA zilpAni upajAtAni?, 'karmaNi' iti karmaviSayo vidhirvAcyaH yathA kRSivANijyAdi karma saMjAtamiti, taccAgnau utpanne avataraNikA : lokamAM dekhAtI judI judI vyavasthAonuM kAraNa batAvavA kahe che 3 thArtha : 2-zikSya-bha-bhamA2-vibhUSau-du--35-595sakSa8mAna-prota AuthArtha : vyavaDA2-nIti-yuddha-dhanurveda-upAsanA (3mata)- yitsiA -arthazAstrabaMdha-bhAta-bhRtyu, 20 thArtha : yaza-6tsava-bhego-maMgalo-autu-vastra-i4-bhAvya (ma)- 2, thArtha : yU15 (mArI 6||2vii) - 6panayana - vivADa - nyAhAna - bhRtapU4na - agnisaMs12 - stU5 - 26nanA zaho - chedaapn:-ch| ( yA viSa vivi uvA yogya cha.) TIkArthaH A cAre gAthA dvAragAthAo che. jo ke bhASyakAra A badhI gAthAonuM dareka dvAramAM 25 vyAkhyAna karaze. to paNa gAthAnA zabdArthamAtra kahevAya che - temAM prathamagAthAne AzrayI kahe che. - AhAra eTale AhAraviSayaka vidhi kahevA yogya che ke kalpavRkSanA phaLonA AhArano pasaMbhava kevI rIte thayo? athavA rAMdhelA-AhAranI zarUAta kevI rIte thaI? zilpaviSayaka vipi 43vI : zemAthI ? - syAre ? - vI rIta ? athavA 3240 zilpI utpanna yayA ? karma vepArAdi-viSayaka vidhi kahevI - kRSi,vANijayAdi karmo agni utpanna thayA pachI utpanna 30 cyA vagere. + 0pAdanAyAha. colavaNayaNa. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokasthitivicitratAnuM kAraNa (ni. 203-206) : 21 saMjAtamiti, 'caH' samuccaye 'mAmaNatti' mamIkArArthe dezIvacanaM, tatazca parigrahamamIkAro vaktavyaH, sa ca tatkAla eva pravRttaH, 'caH' pUrvavat, vibhUSaNaM vibhUSaNA maNDanamityarthaH, sA ca vaktavyA, sA ca bhagavataH prathamaM devendraiH kRtA, pazcAlloke'pi pravRttA, 'lekha' iti lekhanaM lekha:lipIvidhAnamityarthaH, tadviSayo vidhirvaktavyaH, tacca jinena brAmyA dakSiNakareNa pradarzitamiti, gaNitaviSayo vidhirvAcyaH, evamanyatrApi kriyA yojyA, gaNitaM-saMkhyAnaM, tacca bhagavatA sundaryA 5 vAmakareNopadiSTamiti, 'caH' samuccaye, rUpaM-kASThakarmAdi, tacca bhagavatA bharatasya kathitamiti, 'caH' pUrvavat, 'lakSaNaM' puruSalakSaNAdi, tacca bhagavataiva bAhubalinaH kathitamiti, 'mAnamiti' mAnonmAnAvamAnagaNimapratimAnalakSaNaM, pota' iti bohitthaH protaM vA anayormAnapotayovidhirvAcyaH, tatra mAnaM dvidhA-dhAnyamAnaM rasamAnaM ca, tatra dhAnyamAnamuktam-'do asatIo pasatI' ityAdi, rasamAnaM tu 'causaThThIyA battIsiA' evamAdi 1, unmAnaM-yenonmIyate yadvonmIyate tadyathA-karSa ityAdi 2, 10 avamAnaM yenAvamIyate yadvA'vamIyate tadyathA-hastena daNDena vA hasto vetyAdi 3, gaNimaM-yadgaNyate ekAdisaMkhyayeti , pratimAnaM-guJjAdi 5, etatsarvaM tadA pravRttamiti, potA api tadaiva pravRttAH, mULagAthAmAM mAmaNa zabda mamakAra arthavALo dezIvacana che ane tethI parigraha=mamIkAra kahevA yogya che. ane te te kALamAM ja utpanna thayo. tathA prathama devendrovaDe prabhunI vibhUSaNA (zobhA) karAI. je pAchaLathI lokamAM paNa pravRtta thaI te vibhUSaNA kahevA yogya che. lekha eTale 15 lekhana saMbaMdhI vidhi kahevI. ane te jinezvaravaDe brAhmIne jamaNA hAthe batADAI. (eTale ja atyAre jamaNI bAjuthI lekhana vAcana thAya che.) 'vidhi kahevA yogya che e pramANe kriyA pada badhe ja joDI devuM. - tathA gaNita eTale saMkhyA, tenI vidhi prabhuvaDe suMdarIne DAbA hAthe zIkhavADAI (eTale ja atyAre DAbI bAjuthI saMkhyAnI gaNatarI karAya che.) tathA rUpa eTale kASThakarmAdi, je prabhuvaDe 20 bharatane kahevAyA. lakSaNa eTale puruSanA lakSaNAdi, je prabhuvaDe bAhubaline kahevAyA. mAna eTale mAna-unmAna-avamAna-gaNima ane pratimAna. tathA prota eTale vahANa athavA prota eTale sIvana. A mAna ane protanI vidhi kahevA yogya che. temAM mAna be prakAre - dhAnyamAna ane rasamAna. dhAnyamAna A pramANe kahevAyeluM che ke "be asatIonI eka pasatI vagere. tathA rasamAna - cosaThIyo, batrIsIyo, vagere (pravAhI vastune pAmavA mATenA sAdhana 25 vizeSa), unmAna eTale jenA vaDe mapAya athavA je mapAya te, ahIM unmAna tarIke kartha - pala vagere (vastune mApavAnA trAjavA saMbaMdhI sAdhano) avamAna eTale jenAvaDe mapAya athavA je mapAya te, ahIM hAtha athavA daMDa avamAna tarIke jANavA, (arthAt khetaro vagere mApavAnA sAdhano.) tathA gaNima eTale je eka-be vagere saMkhyAthI gaNI zakAya che. pratimAna eTale jenA 30 dvArA sonu vagere mapAya te guMjA (caNoThI) vagere. A badhuM te kALamAM pravarte. pota vahANo paNa te kALe pravartA(arthAt samudromAM vahANavyavahAra paNa te.kALe pravarto) athavA "prota" Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) athavA prakarSeNa utanaM prota:-muktAphalAdInAM protanaM tadaiva pravRttamiti prathamadvAragAthAsamAsArthaH / dvitIyagAthAgamanikA- vavahAre' tti vyavahAraviSayo vidhirvAcyaH, rAjakulakaraNabhASApradAnAdilakSaNo vyavahAraH, sa ca tadA pravRtto, lokAnAM prAyaH svasvabhAvApagamAt, 'NItitti' nItau vidhirvaktavyaH, nItiH-hakkArAdilakSaNA sAmAdhupAyalakSaNA vA tadaiva jAteti, 'juddhe yatti' 5 yuddhaviSayo vidhirvAcyaH, tatra yuddhaM-bAhuyuddhAdikaM lAvakAdInAM vA tadaiveti, 'Isatthe yatti' prAkRtazailyA sukAralopAt iSuzAstraM-dhanurvedaH tadviSayazca vidhirvAcya iti, tadapi tadaiva jAtaM rAjadharme sati, athavA ekArAntAH sarvatra prathamAntA eva draSTavyAH, vyavahAra iti-vyavahArastadA jAtaH, evaM sarvatra yojyaM, yathA-'kayare Agacchati dittarUve ityAdi' 'uvAsaNeti' upAsanA nApitakarma tadapi tadaiva jAtaM, prAgvyavasthitanakhalomAna eva prANina Asan iti, gurunarendrAdInAM 10 vopAti, viIi ' riVIkSaUT sI tava nAtA avaM sarvatra zidhyAhAra: sArtha, 'atthasatthe ya' tti arthazAstraM, 'baMdhe ghAte ya mAraNe ti' bandho-nigaDAdijanyaH ghAto-daNDAditADanA zabda jANavo tethI prota eTale motI vagerenuM dorAomAM parovavuM. te paNa tyAre pravarte. 203. vyavahAra eTale jyAre jhagaDo vagere thAya tyAre rAjakulanI sabhAmAM (rAjakulakaraNa) jaIne pota-potAnI bhASAmAM lakhAyela lekhonuM pradAna karavuM vagere. te vyavahAra paNa tyAre zarU thayo. 15 loko pota-potAnA svabhAvane choDavA lAgyA hovAthI A rIte rAjakuLanA vyavahAro zarU thayA. nItiviSayaka vidhi paNa kahevI. ahIM nIti eTale hakkAra-makkArAdi athavA sAma-dAma-daMDabhedarUpa upAyo. te nIti paNa tyAre zarU thaI. yuddha eTale bAhuyuddha athavA pakSIonuM paraspara yuddha. te paNa tyAre zarU thayuM. "tye" mULagAthAmAM rahela A zabdamAMthI prAkRtazailIne kAraNe no lopa thayela hovAthI "sutye" zabda jANavo arthAt iSazAstra = dhanurveda. te paNa 20 RSabha rAjA tarIke hatA tyAre zarU thayuM. athavA mULagAthAmAM rahela 'vavahAre guDhe rUMdhe' vagere je ""kAra antavALA zabdo che te prathama vibhaktivALA ja jANavA. tethI "vaphA" zabdano artha-vyavahAra ane te vyavahAra tyAre pravaryo. A pramANe sarvatra samajI levuM. "I" kAra antavALA zabdo prathama vibhaktimAM vaparAya che jemake - A dedipyamAnarUpavALo koNa vyakti Ave che?" (ahIM pUrve saptamI 25 vibhaktivALA e badhA zabdo laIne, saptamIno artha viSaya karIne vyavahAraviSayaka vidhi kahevI.. vigere artha karyo. pachI "athavA" karIne bIjA vikalpamAM prathamAM laIne artha karyo, eTalo bheda samajavo.) upAsanA eTale hajAmata, te paNa tyAre zarU thaI. tenI pUrve jIvonA nakha - dADhI Adi vadhatA nahotA (tethI hajAmatanI jarUra paDatI nahotI. paNa pachIthI kALanA prabhAve hajAmatanI 30 jarUra paDI.) athavA upAsanA eTale guru-rAjA vagerenI sevA. cikitsA eTale rogane dUra karavAnI kriyA. te paNa tyAre zarU thaI. "te paNa tyAre zarU thaI" e pramANe kriyAno adhyAhAra * pratipa, 1 . + svamAvo 0. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokasthitivicitratAnuM kAraNa (ni. 203-206) : 23 jIvitAdvyaparopaNaM mAraNeti, sarvANi tadaiva jAtAnIti dvitIyadvAragAthAsamAsArthaH / tRtIyagAthAgamanikA-ekArAntAH prathamadvitIyAntAH prAkRte bhavantyeva, tatra yajJAHnAgAdipUjArUpA utsavAH-zakrotsavAdayaH samavAyAH-goSThyAdimelakAH, ete tadA pravRttAH, maGgalAni-svastikasiddhArthakAdIni kautukAnirakSAdIni maGgalAni ca kautukAni ceti samAsaH, maMgaletti ekAra: alAkSaNiko mukhasukhoccAraNArthaH, etAni bhagavataH prAg devaiH kRtAni, 5 punastadaiva loke pravRttAni, tathA 'vastraM' cInAMzukAdi 'gandhaH' koSThapuTAdilakSaNaH 'mAlyaM' puSpadAma 'alaGkAraH' kezabhUSaNAdilakSaNaH, etAnyapi vastrAdIni tadaiva jAtAnIti tRtiiydvaargaathaasmaasaarthH| ___ caturthagAthAgamanikA-tatra 'cUleti' bAlAnAM cUDAkarma, teSAmeva kalAgrahaNArthaM nayanamupanayanaM dharmazravaNanimittaM vA sAdhusakAzaM nayanamupanayanaM, 'vIvAhaH' pratIta eva, ete cUDAdayaH tadaiva pravRttA: ( rU500), rattA vanya pitrAdrinA parijIta rUTyatattava saMnAd, fmakSA va, 10 mRtakasya pUjanA marudevyAstadaiva prathamasiddha itikRtvA devaiH kRteti loke ca rUDhA, 'dhyApanA' agnisaMskAraH, sa ca bhagavato nirvANaprAptasya prathamaM tridazaiH kRtaH, pazcAlloke'pi saMjAtaH, badhe samajI levo. arthazAstra = (dhana saMbaMdhI zAstra), baMdha eTale sAMkaLAdithI bAMdhavuM, ghAta eTale daMDAdithI mAravuM, maraNa eTale jIvanano nAza karavo, A badhuM tyAre zarU thayuM. 204o prathama-dvitIyA vibhaktiantavALA zabdo '' kAra aMtavALA prAkRtamAM thAya che. (tethI 15 AgaLa batAvyA te "mAne cho"vagere zabdo prathama vibhaktivALA jANavA) yajJo eTale nAgAdinI pUjA, utsavo eTale (varSamAM cokkasadivase thanArA) zakramahotsavAdi, samavAya eTale goSThiono meLo (arthAt koI prayojana ne uddezI lokonuM bhegA thavuM.) maMgala eTale svastika- siddhArthaka(sarasavanA dANA) vagere, kautuko eTale rakSA (rAkha) vagere, "tnani tuni va" ema samAsa karavo. (praznato pachI mane evo "T'kAra zI rIte Ave ? teno javAba 20 Ape che ke, maMgala zabdamAM "T'kAra e alAkSaNika che. te mukhethI sukhapUrvaka uccAra karI zakAya te mATe ja jaNAvela che. A maMgala ane kautuko pUrve prabhu mATe devovaDe karAyA ane pachI lokamAM paNa pravaryA. vastra cInAMzuka (vInazInuM vastra vInAMzumamadhIyate-ti manuyogasUtra) vagere vastro, gaMdha=koThapuTAdi sugaMdhi dravyo, mALA, alaMkAra, kezanI zobhA vagere. A badhuM prabhunA upadezathI pravarte. 205ll cUDA eTale bALakano janma thayA pachI amuka divase vALa utAravA. upanayana eTale bALakone kalAdigrahaNa karAvavA te te sthAne) laI javA athavA dharmazravaNa mATe sAdhu pAse laI javA. tathA vivAha A badhA tyAre pravRtta thayA. dattA pitAdivaDe apAyelI kanyA sAthe lagna karavAno rIvAja zarU thayo. athavA dattA eTale bhikSAnuM dAna (arthAt zreyAMsakumAravaDe prabhune apAtuM bhikSAdAna joIno lokomAM paNa bhikSAnuM dAna cAlu thayuM) mRtapUjana - devovaDe eTale 30 marudevAnI prathamasiddha hovAthI pUjA karAI je lokamAM paNa pravRtta thaI. bApanA eTale agnisaMskAra, A agnisaMskAra nirvANane prApta evA prabhuno devovaDe ' 25 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) bhagavadAdidagdhasthAneSu stUpAH tadaiva kRtA loke ca pravRttAH, zabdazcaruditazabdo bhagavatyevApavarga gate bharataduHkhamasAdhAraNaM jJAtvA zakreNa kRtaH, loke'pi rUDha eva, 'chelApanakamiti' dezIvacanamutkRSTabAlakrIDApanaM seNTitAdyarthavAcakamiti, tathA pRcchanaM pRcchA, sA iGkhiNikAdilakSaNA iGiNikAH karNamUle ghaNTikAM cAlayanti, punaryakSAH khalvAgatya karNe kathayanti kimapi 5 praSThavivakSitamiti, athavA nimittAdipracchanA sukhazayitAdipracchanA veti caturthadvAragAthAsamAsArthaH ra03-204-201-20ddA idAnI prathamadvAragAthA''dyadvArAvayavArthAbhidhitsayA mUlabhASyakRdAhaAsI a kaMdahArA mUlAhArA ya pattahArA ya / puSphaphalabhoiNo'vi a jaiA kira kulagaro usabho // 5 // (mU0bhA0) 10 gamanikA-AsaMzca kandAhArA mUlAhArAzca patrAhArAzca puSpaphalabhojino'pi ca, kadA ?, yadA kila kulakara RSabhaH / bhAvArthaH spaSTa eva / navaraM te mithunakA evaMbhUtA Asan, .. kilazabdastu parokSAptA''gamavAdasaMsUcaka iti gAthArthaH // tathA prathama karAyo. je pAchaLathI lokamAM paNa prasiddha thayo. sUpa - prabhu vagereno jyAM agnisaMskAra thayo hato te sthAnomAM ja bharatavaDe stUpo karAyA ane pachI lokamAM paNa stUpakaraNa cAlu thayuM. 15 zabda eTale rUdananA zabdo, je prabhunA nirvANa pachI bharatanuM asAdhAraNa duHkha joIne te duHkhane dUra karavA indra rUdana karyuM. pAchaLathI lokamAM paNa rUDha thayuM. "chelApanaka e dezIvacana che (tethI tenA aneka utkRSTAdi artho thAya) temAM utkRSTa = harSanA vazathI atyaMta jorathI bolavuM, bALakrIDApana = bALakone krIDA karAvavI, senTika = corAdinI saMjJA vagere. pRcchA eTale IMkhiNikA vagerarUpa, IMkhiNikAo (?) karNapAse ghaMTaDI 20 vagADe, jethI yakSo AvIne teNIonA kAnamAM praznakaranAra vyaktinA praznano javAba Ape athavA nimittAdinI pRcchA karavI te athavA arasaparasa "sukhe UMgha AvI ?" vi.. pRcchA karavI. 206ll. * avataraNikA : have prathama dvAragAthAnA prathamadvAranuM vistArathI varNana karatA mUlabhASyakAra kahe che ke 25 gAthArtha : jyAre RSabha pote kulakara (rAjA) tarIke hatA tyAre te yugaliko) kaMdano AhArakaranArA, mUlano AhArakaranArA, patrano AhArakaranArA ane puSpa-phaLane khAnArA hatA. TIkArtha : gAthArtha mujaba che. "vita' zabda parokSAmAgamavAdano sUcaka che (arthAt bhASyakArane A padArtha potAnI guruparaMparAmAM Avelo che. mATe A padArtha parokSa-AtAgamavAda kahevAya che. te jaNAvavA "chinna" zabda che.) | bhA.pA. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IzvAkuvaMzanA lokono AhAra (bhA. 6-8) % 25 AsI a ikkhubhoI ikkhAgA teNa khattiA huMti / saNasattarasaM dhaNNaM AmaM omaM ca bhuMjIA // 6 // (mU0bhA0) gamanikA-AsaMzca ikSubhojina ikSvAkavastena kSatriyA bhavanti, tathA ca zaNa: saptadazo yasya tat zaNasaptadazaM dhAnyaM' zAlyAdi 'AmaM' apakkaM omaM' nyUnaM ca 'bhuMjIA' iti bhuktavanta iti gAthArthaH // 6 // tathApi tu kAladoSAttadapi na jIrNavantaH, tatazca bhagavantaM pRSTavantaH, 5 bhagavA~zcAha-hastAbhyAM ghRSTavA''hArayadhvamiti / amumevArthaM pratipAdayannAha mUlabhASyakRt omaMpAhAraMtA ajIramANaMmi te jiNamurviti / hatthehi~ ghaMsiUNaM AhArehatti te bhaNiA // 7 // (mU0bhA0) gamanikA-omamapyAhArayantaH ajIryamANe 'te' mithunakA 'jina' prathamatIrthakaraM upayAnti, 10 sarvAvasarpiNIsthitipradarzanArtho vartamAnanirdezo, bhagavatA ca hastAbhyAM ghRSTvA AhArayadhvamiti te bhaNitAH santaH / kim ?AsI a pANighasI timmiataMdulapavAlapuDabhoI / hatthatalapuDAhArA jaiA kira kulakaro usaho // 8 // (mU0bhA0) 15 vyAkhyA-Asa~zca te mithunakA bhagavadupadezAt pANibhyAM ghaTuM9 zIlaM yeSAM te pANirSiNaH, gAthArtha kSatriyo (je kAraNathI) izubhojI hatA te kAraNathI teo ikvAku tarIke kahevAyA. teo kSaNa nAmanuM dhAnya e che sattaramuM jemAM te zAlI vagere dhAnyo kAcA ane thoDA khAtA hatA. TIartha : (thArtha bhu45 cha) mA pAnya mAvA chata janA prabhAvathA te pAvAna 59 20 pacatuM nahi. tethI teoe bhagavAnane pUchyuM tyAre prabhue kahyuM - "be hAthavaDe ghasIne tame bhAvo." || m.h|| avataraNikA : A ja arthane bhASyakAra AgaLanI gAthAmAM kahe che ke gAthArtha : ochuM khAvA chatAM jyAre pacyuM nahi tyAre teo jina pAse AvyA. "hAtha vaDe ghasIne tame AhAra karo" e pramANe prabhuvaDe teo kahevAyA. TArtha : ||thaarth bhu47 cha - bhUgathAma "uviMti' ko pramANe vartamAna prayoga sarva avasarpiNamAM samAna paristhiti batAvavA karyo che. te bhA.zI. avataraNikA : A pramANe prabhue kahyuM tyAre teoe zuM karyuM ? te kahe che ? gAthArtha : jyAre RSabha kulakara hatA tyAre (te yugaliko) hAthanuM gharSaNakaranArA, bhIMjAvelA yomAne pravAsapuTabhai (HipIna.) paanaa2| thayA, (tyA2 5chI) DAyanA taNiyA3pI puTabha paanaa2| 30 thayA. TIkArtha: bhagavAnanA upadezathI te yugaliko hAthanuM gharSaNakaranArA thayA, arthAt te dhAnyone ___ ghRSTuM 25 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 * Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) etaduktaM bhavati-tA evauSadhI: hastAbhyAM ghRSTvA tvacaM cApanIya bhuktavantaH, evamapi kAladoSAt kiyatyapi gate kAle tA api na jIrNavantaH, punarbhagavadupadezata eva tImitatandulapravAlapuTabhojina babhUvuH, tImitatandulAn pravAlapuTe bhoktuM zIlaM yeSAM te tathAvidhAH, tandulazabdena auSadhya evocyante / punaH kiyatA'pi kAlena gacchatA ajaraNadoSAdeva bhagavadupadezena hastatalapuTAhArA 5 Asan, hastatalapuTeSu AhAro vihito yeSAmiti samAsaH, hastatalapuTeSu kiyantamapi kAlamauSadhIH sthApayitvopabhuktavanta ityarthaH / tathA kakSAsu svedayitveti yadA kila kulakaro vRSabhaH, kilazabdaH parokSAptAgamavAdasaMsUcakaH, tadA te mithunakA evaMbhUtA Asanniti gAthArthaH // punarabhihitaprakAradvayAdisaMyogairAhAritavantaH, tadyathA - pANibhyAM ghRSTvA patrapuTeSu ca muhUrtaM tImitvA tathA hastAbhyAM ghRSTvA hastapuTeSu ca muhUrttaM dhRtvA punarhastAbhyAM ghRSTvA kakSAsvedaM ca 10 kRtvA punastImitvA hastapuTeSu ca muhUrttaM dhRtvetyAdibhaGgakayojanA, kecit pradarzayanti ghRSTvApadaM vihAya, taccAyuktaM, tvagapanayanamantareNa tImitasyApi hastapuTadhRtasya saukumAryatvAnupapatteH, (auSadhine) hAthavaDe masaLIne photarA dUra karI khAnArA thayA. A rIte khAvA chatAM kALanA doSathI keTaloka kALa pasAra thatAM te dhAnya paNa pacyuM nahi. tethI pharI bhagavAnanA upadezathI bhIMjAvelA cokhAne pravAlapuTamAM = pravAlapatronA paDIyA banAvI temAM A bhIMjavelA cokhAnAMkhIne khAnArA 15 thayA. ahIM cokhAzabdathI navA dhAnyo jANavA. A rIte keTaloka kALa pasAra thatAM ajIrNano doSa thavAthI bhagavAnanA upadezathI hastatalapuTAhArI thayA arthAt hatheLImAM dhAnyane keTaloka kALa sthApIne pachI khAnArA thayA. (jethI hAthanI garamIthI te dhAnya kaMIka narama paDe ane supAcya bane.) tyAra pachI ajIrNa thatAM bagalamAM keTaloka kALa dhAnya rAkhIne khAvA lAgyA. ahIM sveyitvA eTale bAphIne arthAt bagalanI garamIthI dhAnyane bAphIne khAvA lAgyA. 'ti' zabda 20 parokSAmavAda jaNAvanAro jANavo. jyAre prabhu kulakara-rAjA hatA tyAre te yugaliko A pramANe kakSAne viSe dhAnyane bAphIne khAnArA thayA. Ama karavA chatAM jyAre ajIrNa thayuM tyAre upara kahelA prakAronA be vagerenA saMyoga karI khAvA lAgyA, arthAt (1) hAthovaDe masaLIne patronA paDiyAmAM eka muhUrta sudhI pANImAM bhIMjavIne khAvA lAgyA.tathA (2) hAthovaDe masaLI ane hastapuTamAM muhUrta dhArIne khAvA lAgyA (ahIM pANImAM bhIMjAvyA nathI.) tathA(3) pharI hAthovaDe 25 masaLI ane bagalamAM bAphIne khAvA lAgyA. (A traNa bhAMgA dvikasaMyogamAM jANavA) tathA "bhIMjAvIne ane muhUrta hastapuTamAM rAkhIne" A rIte paNa ekabhAMgo 'pRSTA'pada choDIne dvikasaMyogamAM thAya che evuM keTalAka AcAryo kahe che. paraMtu te ayukta che kAraNa ke photarAo dUra karyA vinA bhIMjavIne hastapuTamAM dhAraNa karela dhAnyanI naramAza thatI nathI. (prathama tenA photarA dUra karavA paDe pachI bhIMjavI hastapuTamAM dhArI rAkho to te dhAnyamAM naramAza 30 utpanna thAya ane khAvA yogya banne) athavA taddana pAtaLA photarA hovAthI photarA kADhyA vinA anIraLa0. * RSamaH. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yugalikonI AhArapaddhati (bhA. 9) : 27 zlakSNatvagbhAvatvAdvA adoSa iti dvitIyayojanA punaH hastAbhyAM ghRSTvA patrapuTeSu tImitvA hastapuTeSu muhUrttaM dhRtveti, tRtIyayojanA punaH - hastAbhyAM ghRSTvA patrapuTeSu ca tImitvA hastapuTeSu ca dhRtvA kakSAsu svedayitveti // bhA.8 // amumevArthamupasaMharannAha-- ghaMseUNaM timmaNa ghaMsaNatimmaNapavAlapuDabhoI / ghaMsaNatimmapavAle hatthauDe kakkhase ya // 9 // ( mU0 bhA0 ) bhAvArtha ukta eva, navaram uktArthAkSarayojanA- ghRSTvA tImanaM kRtavanta ityanena prAgabhihitapratyekabhaGgakAkSepaH kRto veditavyaH, 'ghRSTapravAlapuTatImitabhojina' ityanena dvitIyayojanAkSepaH, 'ghRSTveti' timanaM 'pravAla' iti pravAle timitvA hastapuTe kiyantamapi kAlaM vidhAya bhuktavanta iti zeSaH, ityanena tRtIyayojanAkSepaH, tathA kakSAsvede ca kRte sati bhuktavanta 10 ityanena anantarAbhihitatrayayuktena caturbhaGgakayojanAkSepa iti gAthArthaH // atrAntare paNa bhIMjavI--hastapuTamAM dhAraNa karatA temAM naramAza utpanna thAya tethI "bhIMjavI - hastapuTamAM dhAravA' rUpa cotho bhAMgo paNa ghaTI zake. have trikasaMyogIbhAMgA batAve che : hastavaDe masaLI patrapuTamAM bhIMjavI--hastapuTamAM muhUrta dhAraNa karI.... cArano saMyoga : masaLI--bhIMjavI- 15 hastapuTamAM dhAraNa karI - kakSAmAM bAphI........... I|bhA.- 8 avataraNikA : uparokta vAtane ja bhASyakAra jaNAvatA kahe che gAthArtha : masaLI ane bhIMjavI (khAvA lAgyA.) gharSaNa--tImita--pravAlapuTabhojI (thayA.) ane gharSaNa tImita pravAlapura hastapuTa (bhojI thayA.) ane kakSAmAM bAphIne (khAvA lAgyA.) -- 5 20 TIkArtha : A gAthAno bhAvArtha upara jaNAvI dIdho che. akSarayojanA batAve che "masaLIne, bhIMjavIne khAvA lAgyA' - AnA dvArA pUrve kahela eka saMyogIbhAMgAo jANavA. tyAra pachI "masaLIne - pravAlapuTamAM bhIMjavIne khAvA lAgyA" AnA dvArA dvikasaMyogIbhAMgAo jANavA. tyAra pachI "masaLI - pravAlapuTamAM bhIMjavI--hastapuTamAM keTaloka kALa rAkhIne khAvA lAgyA' AnA dvArA trikasaMyogIbhAMgAo jANavA. tyAra pachI "bagalamAM bAphIne khAvA lAgyA' 25 AnA dvArA AgaLa kahevAyelI traNa paddhati sAtheno cArano saMyoga jANavo arthAt "masaLI-- bhIMjavI-hAthamAM dhAraNa karI ene bagalamAM bAphI khAvA lAgyA" ema cArano saMyoga jANavo. UbhA. lI avataraNikA : A rIte cAra paddhatithI dhAnyane narama karI khAvA lAgyA. te vakhate zuM thayuM ? te kahe che 30 * meIga. + timita. 4 pRA. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-2) agaNissa ya uTThANaM dumaghaMsA daThU bhIaparikahaNaM / pAsenuM parichida hiMda pAchAM 2 to phaLada 205 (pUoo) Aha-sarvaM tImanAdi te mithunakAstIrthakaropadezAtkRtavantaH, sa ca bhagavAn jAtismaraH, sa kimityagnyutpAdopadezaM na dattavAniti, ucyate, tadA kAlasyaikAntasnigdhatvAt satyapi yatne 5 vaDhyanutpatteriti / sa ca bhagavAn vijAnAti-na hyekAntasnigdharUkSayoH kAlayorvahnayutpAdaH kiMtu anatisnigdharUkSakAla ityato nAdiSTavAniti, te ca caturthabhaGgavikalpitamapyAhAraM kAladoSAnna jIrNavanta ityasminprastAve agnezcotthAnaM saMvRttamiti, kutaH ?, drumagharSAt, taM cotthitaM pravRddhajvAlAvalIsanAthaM bhUprAptaM tRNAdi dahantaM dRSTvA apUrvaratnabuddhyA grahaNaM prati pravRttavantaH, dahyamAnAstu bhItaparikathanaM RSarUbhAya kRtavanta iti, bhItAnAM parikathanaM bhItaparikathanaM, bhItyA vA 10 parikathanaM bhItiparikathanaM pAThAntaramiti / bhagavAnAha-pArve 'tyAdi, sugamaM, te hyajAnAnA vahAvevauSadhIH prakSIptavantaH, tAzca dAhamApuH, punaste bhagavato hastiskandhagatasya nyavedayan-sa hi gAthArtha : vRkSanA gharSaNathI agninI utpatti thaI. agnine joI (ratnanI buddhithI loko levA jAya che. paraMtu baLavAthI) DarelA yugalikoe RSabhane parikathana karyuM. (rAjA RSabhe kahyuM) - AjubAjuthI ghAsAdi kADhI nAMkho, agnine grahaNa karo ane tenAthI pAkane karo. 15 TIkArtha : zaMkA : te yugalikoe tImanAdi badhuM prabhunA upadezathI karyuM. te prabhu jAtismaraNajJAnavALA hatA. to prabhue yugalikone pahelethI agninA utpAdano upadeza zA mATe na karyo ? samAdhAna : pUrve kALa atisnigdha hovAthI game teTalo prayatna kare to paNa agni utpanna thavAno nahoto tethI upadeza Apyo nahi. te bhagavAna jANatA hatA ke atyaMta snigdhakALamAM 20 ke atyaMta rukSakALamAM valphina utpanna thAya nahi, paraMtu madhyamasnigdha-rUkSakALamAM ja agninI utpatti thAya mATe upadeza Apyo nahi. yugalikone cAra paddhatithI taiyAra thayela AhAra paNa jayAre po nahi tyAre agninI utpatti thaI. kevI rIte thaI ? vRkSanA gharSaNathI utpatti thaI. pragaTelA, vadhatI javAlAothI yukta, bhUmi sudhI pahoMcelA, ane tRNAdine bALatA evA agnine joI "A koI apUrvaratna che" evI buddhithI yugaliko te agnine pakaDavA lAgyA. 25 paraMtu jayAre baLyA tyAre DaravAthI teoe RSabhane agninuM parikathana karyuM. DarelAonuM parikathana te bhItaparikathana athavA bhItivaDe parikathana te bhItiparikathana e pramANe pAThAntara jANavo. bhagavAne kahyuM - "pAse rahelAne chedo, grahaNa karo ane pachI pAka karo" (eTale ke "je pradezamAM agni baLe che te pradezane choDI te pradezanI cAre bAju rahelA taNakhalA vagere kADhI nAMkho" jethI agni AgaLa vadhato aTakI gayo. pachI prabhue kahyuM - "tame agnine grahaNa 30 karo ane grahaNa karI pAkane karo." prabhue kahyA pramANe agnine grahaNa karyo. paraMtu) * mara: san vizao. + catuo. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMbhakArazilpanI utpatti (bhA. 11) * 29 svayamevauSadhIrbhakSayatIti, bhagavAnAha - na tatrAtirohitAnAM prakSepaH kriyate, kintu mRtpiNDamAnayadhvamiti, tairAnItaH, bhagavAn hastikumbhe piNDaM nidhAya patrakAkAraM nidarzyadRzAni kRtvA ihaiva paktvA eteSu pAkaM nivarttayadhvamityuktavAniti, te tathaiva kRtavantaH, itthaM tAvatprathamaM kumbhakArazilpamutpannam // amumevArthamupasaMharannAha pakkheva DahaNamosahi kahaNaM niggamaNa hatthisIsaMmi / payaNAraMbhapavittI tAhe kAsI a te maNuA // 11 // ( mU0 bhA0 ) bhAvArtha ukta eva, kintu kriyA'dhyAhArakaraNena akSaragamanikA svabuddhayA kAryA, yathAprakSepaM kRtavanto dahanamauSadhInAM babhUvetyAdi // uktamAhAradvAraM. zilpadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha te loko pAkanI vidhine nahi jANatA hovAthI agnimAM ja auSadhi (dhAnya)ne nAMkhavA 10 lAgyA. te badhI auSadhi baLI gaI. hAthInA skandha upara rahelA prabhune yugalikoe nivedana karyuM ke - "te agni pote ja badhI auSadhi khAI jAya che." tyAre prabhue javAba Apyo ke "te auSadhione atirohita sIdhesIdhI na nAMkhavI joIe. paraMtu tame mATIno piMDa lAvo' teo lAvyA. tyAra pachI prabhue hastinA gaMDasthaLa upara mATInA loMdAne mUkI patrakAkArane ghaDA jevA AkArane batADI "AvA prakAranA vAsaNo banAvI agnine viSe te vAsaNone pakAvI 15 pachI te vAsaNomAM pAkane taiyAra karo' e pramANe kahyuM. te yugalikoe te pramANe ja karyuM. A pramANe prathama kuMbhAranuM zilpa utpanna thayuM. IIbhA. 10 / / avataraNikA : A vAtano ja upasaMhAra karatA bhASyakAra AgaLa kahe che gAthArtha : prakSepa - auSadhionuM dahana nirgamana thatAM kathana - hastimastakane viSe - tyA2e rAMdhavAnA AraMbhanI pravRttine te manuSyoe karI. 20 TIkArtha : bhAvArtha kahevAI gayela che. paraMtu gAthAmAM kriyAno adhyAhAra karavAvaDe akSarArtha potAnI buddhithI karavA yogya che. jema ke - agnimAM auSadhionA prakSepane karyo. auSadhionuM dahana thayuM vigere (vigere zabdathI - tyAra pachI vinItAnagarIthI bahAra nIkaLatA prabhune A vAtanuM kathana karyuM. hastinA mastakane viSe zrRtpiDane mUkI kuMbhakAranuM karaNa thayuM. tyAra pachI te yugalikoe tevA prakAranA vAsaNo banAvI pakAvavAnI pravRtti karI.) A pramANe AhAradvAra 25 pUrNa thayuM. bhA.-11| avataraNikA : have zilpadvArane kahe che H / kumbhAkAraM. + miMTheNa hatthipiMDe maTTiyapiMDaM gahAya kuDagaM ca / nivvattesi a taiA jiNovaiTTeNa maggeNa // 1 // nivyattie samANe bhaNNaI rAyA tao bahujaNassa / evaiA bhe kuvvaha paTTi paDhamasippaM tu ArA (prakSipta avyAbAte 4). = - 5 = 30 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 : Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) paMceva ya sippAiM ghaDa 1 lohe 2 citta 3 NaMta 4 kAsavae 5 / ikkikkassa ya itto vIsaM vIsaM bhave bheyA // 207 // rAmanizA--padhruva 'zilpAni' mUttazilpAni, tadyathA-paDatohe cittAMtaLAsavaLu, taMtra ghaTa iti - kumbhakArazilpopalakSaNaM, lohamiti - lohakArazilpasya citramiti-citrakarazilpasya NaMtamiti5 dezIvacanaM vastrazilpasya kAzyapa iti - nApitazilpasya, ekaikasya ca ebhyo viMzatirviMzatiH bhavanti bhedA iti gAthArthaH // 207 // sAmprataM zeSadvArAvayavArthapratipAdanAyA''ha bhASyakAraH 10 15 kammaM kisivANijjAi 3 mAmaNA jA pariggahe mamayA 4 / puvi devehiM kayA vibhUsaNA maMDaNA guruNo 5 // 12 // haM vivihANaM jiNeNa baMbhIi dAhiNakareNaM 6 | gaNiaM saMkhANaM suMdarIi vAmeNa uvaiTThe 7 // 13 // bharahassa rUvakammaM 8 narAilakkhaNamahoiaM baliNo 9 / mANummANavamANappamANagaNimAivatthUNaM 10 // 14 // maNiAI dorAisu poA taha sAgaraMmi vahaNAI 11 / 30 gAthArtha : zilpo pAMca prakAranA che 1. ghaDo 2. lokhaMDa 3. citra 4. AMta(vastra) 5. kAzyapa. A pAMcenA darekanA vIza-vIza bhedo che. TIkArtha : mUlazilpo pAMca che te A pramANe ghaTa--loha--citrAMta ane kAzyapa, temAM ghaTazabdathI kuMbhakAranuM zilpa jANavuM. lohazabda lohakAra(luhAra)zilpanuM upalakSaNa che, arthAt lohakArazilpane jaNAvanAra che. citrazabda citrakArazilpane jaNAve che. 'NaMta'zabda 20 dezIvacana che je vastranA zilpane jaNAvanAra che. 'kAzyapa'zabda nApita(hajAma)zilpane jaNAvanAra che. A pAMcenA darekanA vIza-vIza bhedo che. 520aa avataraNikA : have zeSadvA2onA artho jaNAvatA bhASyakAra kahe che - gAthArtha : kRSivANijyAdi karma tarIke jANavA. (3) mAmanA eTale parigrahamAM je mamatA (4) vibhUSaNA eTale maMDaNa (zobhA), prathama devovaDe gurunI (prabhunI) vibhUSaNA karAI. 25 (5) gAthArtha : lekha eTale lakhavuM. jinavaDe brAhmIne jamaNe hAthe lipinuM vidhAna karAyuM (6) gaNita eTale gaNavuM. jinavaDe suMdarIne DAbe hAthe saMkhyAnI gaNatarI kahevAI (7) gAthArtha : bharatane rUpakarma ane bAhubaline narAdinuM lakSaNa (prabhuvaDe) kahevAyuM (8-9) mAna eTale vastunA mAna-unmAna-avamAna--pramANa ane gaNimAdi.(10) gAthArtha : pota eTale maNivagerenuM dorAdimAM parovavuM athavA sAgaramAM vahANAdi (11) * tode ( mUtte) / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahArAdikAronuM varNana (bhA. 15-22) ne 31 vavahAro lehavaNaM kajjaparicchedaNatthaM vA 12 // 15 // NII hakkArAI sattavihA ahava sAmabheAI 13 / juddhAi bAhujuddhAiAi vaTTAiANaM vA 14 // 16 // (bhASyam) IsatthaM ghaNuveo 15 uvAsaNA maMsukammamAIA 16 / gururAyAINaM vA uvAsaNA pajjuvAsaNayA // 17 // rogaharaNaM tigicchA 17 atthAgamasatthamatthasatthaMti 18 / nialAijamo baMdho 19 ghAo daMDAitADaNayA 20 // 18 // mAraNayA jIvavaho 21 jaNNA nAgAiANa pUAo 22 / iMdAimahA pAyaM painiayA UsavA huMti 23 // 19 // samavAo goTThINaM gAmAINaM ca saMpasAro vA 24 / taha maMgalAI satthiasuvaNNasiddhatthayAINi 25 // 20 // puvvi kayAi pahuNo surehi rakkhAi kougAiM ca 26 / taha vatthagandhamallAlaMkArA kesabhUsAI 27-28-29-30 // 21 // taM daThUNa pavatto'laMkAreuM jaNo'vi seso'vi / vihiNA cUlAkammaM bAlANaM colayA nAma 31 // 22 // vyavahAra eTale jhagaDo thatAM rAjakulamAM pota-potAnI bhASAmAM lakhArpaNa karavuM. (ahIM rAjakulakaraNa eTale rAjasabhA) athavA kArya paricchedArthe (pUruM karavA mATe) kiMmata ApavI te (12) gAthArtha : nIti eTale hakArAdi sAta prakAranI nIti athavA sAmabhedAdi cAra prakAre (13) yuddha eTale bAhuyuddha vagere athavA pakSIvizeSanuM yuddha. (14). 'gAthArtha : ISazAstra eTale dhanurveda (15) upAsanA eTale dADhI-mUcha kApavA vagere 20 athavA gururAjAdinI sevA (16). gAthArtha : cikitsA eTale rogane dUra karavAnI kriyA (17) arthazAstra eTale arthanI prApti mATenuM je zAstra (18) baMdha eTale sAMkaLAdi vaDe bAMdhavuM (19) ghAta eTale daMDAdivaDe mAravuM (20) gAthArtha : mAraNa eTale jIvavadha (21) yajJa eTale nAgAdinI pUjA (22) utsava 25 eTale indrAdimahotsava ke je prAyaH pratiniyata=cokkasa (divase thanArA) hoya che.(23) gAthArtha : samavAya eTale goSThiono athavA prAmAdiono saMprasAra (koI eka prayojananA uddezathI bhegA thavuM) (24) tathA svastika suvarNa-siddhArthakAdi maMgalo (25). gAthArtha : prathamavAra devovaDe prabhunA rakSAdi kautuko (Azcaryo) karAyA. (26) tathA (devovaDe) vastra-gaMdha-mAlya ane kezavibhUSAdi alaMkAro karAyA (27-30) 30 gAthArtha : alaMkRta evA prabhune joI zeSa jana paNa potAne alaMkRta karavA pravaryA. cUDA (gotra) eTale vidhivaDe bALakonuM cUDAkarma (vALautAravA) (31) 15 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) uvaNayaNaM tu kalANaM gurumUle sAhUNo tao dhammaM / ghittuM havaMti saDDhA keI dikkhaM pavajjaMti 32 // 23 // darcha kayaM vivAhaM jiNassa logo'vi kAumAraddho 33 / gurudattiA ya kaNNA pariNijjaMte tao pAyaM // 24 // dattivva dANamusabhaM ditaM daddU jaNaMmivi pavattaM / jiNabhikkhAdANaMpi hu, dalUM bhikkhA pavattAo 34 // 25 // maDayaM mayassa deho taM marudevIi paDhamasiddhatti / devehi purA mahiaM 35 jhAvaNayA aggisakkAro // 26 // so jiNadehAINaM devehi kao 36 ciAsu thUbhAI 37 / saddo aruNNasaddo logo'vi tao tahA pagao 38 // 27 // chelAvaNamukkiTThAi bAlakIlAvaNaM va seMTAI 39 / . iMkhiNiAi ru vA pucchA puNa kiM kahaM kajjaM ? // 28 // gAthArtha : (bALakone ja) kalA mATe gurU (kalAcArya) pAse (athavA dharma mATe) sAdhu pAse laI javA te upanayana. te sAdhu pAsethI (to) dharmane grahaNa karI keTalAka (dharmamAM) zraddhAvALA 15 thAya che to keTalAka dIkSA grahaNa kare che (32) * gAthArtha : (devovaDe) jinanA karAyelA vivAhane joI loka paNa vivAhane karavA lAgyA. (33) (prabhue yugalikadharmano vyavaccheda karavA bhArata sAthe utpanna thayelI brAhmI bAhubaline ApI ane bAhubali sAthe janmelI suMdarI bharatane ApI A pramANe joI lokamAM paNa) tyArathI AraMbhI (to) prAyaH guruvaDe (mAtA-pitAvaDe) devAyelI kanyA paraNAvAya che. gAthArtha : athavA datti eTale dAna, ane te sAMvatsarikadAna ApatA bhagavAnane joI lokamAM paNa dAnanI prathA cAlu thaI. athavA dakti eTale bhikSAdAna, jinane (zreyAMsavaDe) bhikSAdAna apAtuM joI lokamAM paNa bhikSAdAnanI pravRtti thaI (34) gAthArtha : mRtaka eTale marelAno deha, "A prathamasiddha che" evuM jANI marudevInA mRtakanI devovaDe prathama pUjA karAI (35) bApanA eTale agnisaMskAra. - gAthArthaH jinadehAdino te agnisaMskAra devovaDe karAyo (36) citAne viSe = jyAM agnisaMskAra karyo hato te sthAnomAM (devovaDe) stUpo karAyA (37) zabda eTale rudanano zabda (je prabhu nirvANa pAmatA bharatanA duHkhane dUra karavA zake karyo hato) tyArathI laI loka paNa zakranI jema (tarA) te rudanazabda (raDavAnuM) karavA mATe pravRtta thayo (5 ) (38) gAthArtha : chelApanaka eTale utkRSTi vagere (utkRSTi eTale harSanA vazathI jorathI bolavuM, 30 Adi zabdathI siMhanAdAdi jANavA) athavA bAlakrIDApana (bALakonI ramato) athavA seMTitAdi (39) pRcchA eTale IkhiNikAdita arthAt IkhiNikAno avAja athavA zuM kAma che ? (viM nna) athavA kevI rIte karavA yogya che ? (aaN naM) vagere pRcchanA. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 saMbodhanAdi dvAro (ni. 208-210) : 33 ahava nimittAINaM suhasaiAi suhadukkhapucchA vA 40 / iccevamAi pAeNuppannaM usabhakAlaMmi // 29 // kiMcicca (ttha) bharahakAle kulagarakAle'vi kiMci uppannaM / pahuNA ya desiAiM savvakalAsippakammAiM // 30 // (bhASyam) etAzca spaSTatvAt prAyo dvAragAthAvyAkhyAna eva ca vyAkhyAtatvAt na pratanyante // 5 usabhacariAhigAre savvesi jiNavarANa sAmaNNaM / ___ saMbohaNAi vuttuM vucchaM patteamusabhassa // 208 // vyAkhyA-RSabhacaritAdhikAre 'sarveSAm' ajitAdInAM jinavarANAM 'sAmAnyaM' sAdhAraNaM saMbodhanAdi, AdizabdAt parityAgAdiparigrahaH, vaktuM, kim ?, vakSyati niyuktikAraH pratyekaM kevalasya RSabhasya vaktavyatAmiti gAthArthaH // 208 // saMbohaNa 1 pariccAe 2, patteaM 3 uvahimi a 4 / annaliMge kuliMge a 5, gAmAyAra 6 parIsahe 7 // 209 // jIvovalaMbha 8 suyalaMbhe 9, paccakkhANe 10 a saMjame 11 / chaumattha 12 tavokamme 13, uppAyA nANa 14 saMgahe 15 // 210 // gAthArtha : athavA nimittAdinI pRcchA karavI te athavA sukhe UMgha AvI? vagerarUpa 15 sukha-duHkhanI pRcchA karavI te pRcchA. (40) AvI badhI vastuo RSabhanA kALamAM prAyaH utpana thaI. gAthArtha : koIka vastu bharatanA kALamAM tathA koIka vastu kulakaranA kALamAM paNa utpanna thaI. ane prabhuvaDe sarvakaLA - zilpo ane karmo upadezAyA. TIkArtha : uparokta bhASyagAthAo spaSTa hovAthI ane prAyaH dvAragAthAnA (203 thI 20 206nA) vyAkhyAnamAM ja A badhI gAthAono artha kahevAI gayelo hovAthI ahIM TIkAkAra batAvatA nathI. bhA.12-3oll gAthArtha H RSabhacaritranA adhikAramAM sarva jinezvaronA sAmAnya evA saMbodhanAdi dvArA kahIne pachI RSabhanA-pratyekane kaheze. TIkArtha : RSabhanA caritranA adhikAramAM sarva ajitanAthAdi jinezvaronA sAmAnya = 25. eka sarakhA evA saMbodhanAdi dvArone - ahIM Adi zabdathI parityAgAdi jANavA - kahIne niyuktikAra mAtra RSabhanI vaktavyatAne kaheze. 208 gAthArtha saMbodhana - parityAga - pratyeka - upadhi - anyaliMga - kuliMga - grAmAcAra (viSayo) - pariSaha - gAthArtha : jIva-upalaMbha - zrutalAbha - paccakhANa --saMyama - chavastha - tapakarma - 30 jJAnano utpAda - saMgraha - Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) . titthaM 16 gaNo 17 gaNaharo 18, dhammovAyassa desagA 19 / pariAa 20 aMtakiriA, kassa keNa taveNa vA 21 ? // 211 // AsAM vyAkhyA-svayaMbuddhAH sarva eva tIrthakRtastathApi tu kalpa itikRtvA lokAntikA devAH sarvatIrthakRtAM saMbodhanaM kurvanti / parityAga iti-parityAgaviSayo vidhirvaktavyaH, kiM 5 bhagavantazcAritrapratipattau parityajantIti / pratyekamiti-kaH kiyatparivAro niSkrAntaH / upadhAvitiupadhiviSayo vidhirvaktavyaH, kaH kenopadhirAsevitaH, ko vA vineyAnAmanujJAta iti / 'anyaliGgaM sAdhuliGgaM 'kuliGgaM' tApasAdiliGgaM, tatra na te anyaliGge niSkrAntA nApi kuliGge, kiMtu tIrthakaraliGga eveti, grAmyAcArAH-viSayAH parISahA:-kSutpipAsAdayaH, tatra grAmyAcAraparISa hayovidhirvAcyaH, kumArapravrajitairviSayA na bhuktAH zeSairbhuktAH, parISahAH punaH sarvairnirjitA eveti 10 prathamadvAragAthAsamAsArthaH / sAmprataM dvitIyagAthAgamanikA-tatra jIvopalambha:-savaireva tIrthakarairnava jIvAdipadArthA upalabdhA iti / zrutalAbha:-pUrvabhave prathamasya dvAdazAGgAni khalvAsana zeSANAmekAdazeti / pratyAkhyAnaM ca paJcamahAvratarUpaM purimapazcimayoH madhyamAnAM tu caturmahAvratarUpamiti, maithunasya parigrahe'ntarbhAvAt / saMyamo'pi purimapazcimayoH sAmAyikacchedopasthApanAbhyAM dvibhedaH, gAthArtha : tIrtha - gaNa - gaNadhara - dharmopAyanA dezaka - paryAya - aMtakriyA vakhate kone 15 kayo tapa hato ? TIkArtha : jo ke sarvatIrthakaro svayaMbuddha hoya che to paNa "A AcAra che evuM jANI lokAntikadevo sarvatIrthakarone saMbodhana kare che. 'parityAga' dvAramAM 'tIrthakaro cAritranI prApti samaye zuM tyAge che ? te kahevA yogya che. pratyeka dvAramAM kayA tIrthakara keTalA parivAra sAthe dIkSA le che ? te jaNAvavuM. "upadhi' dvAramAM kayA tIrthakaravaDe keTalI upadhinuM sevana karAyuM ? 20 te kahevuM (ahIM 'sarvahiMmi' zabdamAM viSayanA arthamAM saptamI vibhakti che arthAt upadhiviSayaka vidhi kahevI) athavA ziSyone kaMI upAdhi anujJAta che ? te jaNAvavuM. anyaliMga" eTale sAdhuliMga (tIrthakaronI apekSAe sAdhuliMga e anyaliMga kahevAya) ane kuliMga' eTale tApasAdinuM liMga, temAM tIrthakaro anyaliMgamAM ke kuliMgamAM dIkSA grahaNa karatA nathI. paraMtu tIrthaMkaraliMgamAM ja dIkSA grahaNa kare che. "grAmyAcAra' eTale viSayo, 'pariSaho' 25 eTale sudhA, pipAsAdi pariSaho, temAM je tIrthakaro kumArAvasthAmAM ja pravrajayAne pAmyA teovaDe viSayo bhogavAyA nathI, zeSovaDe bhogavAyA. jyAre pariSaho to sarva jinezvarovaDe jItAyA. /209mA prathamadvAra gAthAno saMkSepArtha kahyo. have bIjIdvAragAthAnI vyAkhyA kare che - jIvopalakSma dvAramAM jaNAvaze - sarvatIrthakaroe jIvAdi nava padArtho joyA. "zrutalAbha' dvAramAM kaheze - prathamajinezvarane pUrvabhavamAM bAra- 30 aMgonuM jJAna hatuM jyAre zeSa tIrthakarone agiyArasaMgonuM jJAna hatuM. "pratyAkhyAna' dvAramAM - pahelA-chellA tIrthakarane pAMca mahAvratorUpI pratyAkhyAna ane madhyama tIrthakarone cAra mahAvratarUpI pratyAkhyAna ho che, kAraNa ke maithunano parigrahamAM ja samAveza thaI jAya che. saMyama' dvAra Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyamAdi dvAro (ni. 210) ** 35 madhyamAnAM sAmAyikarUpa eva, saptadazaprakAro vA sarveSAmiti / chAdayatIti chadma-karmAbhidhIyate, chadmani tiSThanti iti chadmasthAH, kaH kiyantaM kAlaM chadmasthaH khalvAsIditi / tathA tapa: karma- kiM kasyeti vaktavyaM / tathA jJAnotpAdo vaktavyo, yasya yasminnahani kevalamutpannamiti / tathA saMgraha vaktavyaH, ziSyAdisaMgraha iti dvitIyadvAragAthAsamAsArthaH / sAmprataM tRtIyadvAragAthAgamanikA - tatra tIrthamiti kathaM kasya kadA tIrthamutpannamityAdi 5 vaktavyaM, tIrthaM-prAguktazabdArthaM tacca cAturvarNaH zramaNasaGghaH, tacca RSabhAdInAM prathamasamavasaraNa evotpannaM vIrasya tu dvitIya iti dvAraM / gaNa iti - ekavAcanAcArakriyAsthAnAM samudAyo na kulasamudAya iti, te ca RSabhAdInAM kasya kiyanta iti vaktavyaM / tathA gaNadharAH - sUtrakarttAraH, te ca kasya kiyanta iti vaktavyam / tathA dharmopAyasya dezakA vaktavyAH tatra durgatau prapatantamAtmAnaM dhArayatIti dharmaH, tasya upAyodvAdazAGgaM pravacanam athavA pUrvANi dharmopAyastasya 10 pahelA--chellA tIrthaMkarone sAmAyika ane chedopasthApanIyanA bhedathI be prakAre saMyama hoya che. (jo ke pahelA--chellA tIrthaMkarone paNa sAmAyikarUpa eka ja sAmAyika hoya che, chatAM potAnA tIrthamAM sAmAyika ane chedopasthApanIya ema be sAmAyikanI prarUpaNA karavAnI hovAthI upacArathI temane paNa be sAmayika jaNAvyA che evuM saMbhavita che. kRti pU. jayaghoSasUrIzvarajI ma.sA.) jyAre madhyamatIrthaMkarone * sAmAyikarUpa eka ja saMyama hoya che athavA sarvatIrthaMkarone 15 sattaraprakAranA saMyama hoya che. 'chadmastha' dvAra je DhAMke te chadma kahevAya. ahIM chadma tarIke karma jANavuM. chadmane viSe je rahe te chadmastha (arthAt ghAticatuSTya sAthe je rahe te) kayA tIrthaMkara keTalo kALa chadmasthapaNAmAM rahyA ? te A dvA2mAM kaheze. 'tapakarma' dvAramAM kone keTalo tapa hato ? te jaNAvaze. tathA 'jJAnotpAda' dvAramAM kayA tIrthaMkarane kayA divase kevalajJAna utpanna thayuM ? te kaheze. 'saMgraha' dvAramAM ziSyAdino saMgraha kone keTalo hato ? te kaheze. / / 210 / A pramANe 20 bIjI dvAragAthAno saMkSepArtha kahyo. - - have trIjI dvAragAthAnI vyAkhyA kare che. - 'tIrtha' dvAramAM kayA tIrthaMkaranuM kyAre ane kevI rIte tIrtha utpanna thayuM ? te kaheze. ahIM tIrtha zabdano artha pUrve batAvI dIdho che. ane te tIrtha tarIke caturvidha zramaNasaMgha jANavo. RSabhAdi tIrthaMkarone prathama samavasaraNamAM ja tIrthanI utpatti thaI, jyAre vIraprabhune bIjI vakhatanA samavasaraNamAM tIrtha utpanna thayuM. 'gaNa' dvAramAM - ahIM 25 gaNa eTale eka vAcanAvALA ane eka samAna AcAra--kriyAvALA sAdhuono samudAya, nahi ke kulasamudAya (sAmAnyathI gacchanA samudAyane kula ane kulanA samudAyane gaNa kahevAya che, te ahIM abhipreta nathI.) te gaNa RSabhAdi tIrthaMkaromAM kone keTalA hatA ? te kaheze. 'gaNadhara' dvAramAM ahIM gaNadhara eTale sUtrakartA (dvAdazAMgI racanA2) te kone keTalA hatA ? te kaheze. tathA 'dharmanA upAyo' batAvanArA koNa che ? te kahevuM. temAM durgatimAM paDatA jIvane je 30 dhAre (bacAve) te dharma. tenA upAyo tarIke dvAdazAMgIrUpa pravacana athavA pUrvo, tene kahenArA * dharmopAyasya / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) dezakAH-dezayantIti dezakAH, te ca sarvatIrthakRtAM gaNadharA eva, athavA anye'pi yasya yAvantazcaturdazapUrvavidaH / tathA paryAya iti-kaH kasya pravrajyAdiparyAya ityetadvaktavyaM / tathA ante kriyA antakriyA sA ca nirvANalakSaNA, sA ca kasya kena tapasA saMjAtA ? vAzabdAt kasmin vA saMjAtA kiyatparivRtasya ceti vaktavyamiti tRtIyadvAragAthAsamAsArthaH // 209-210-211 // 5 idAnIM prathamadvAragAthA''dyadalAvayavArthapratipAdanAyAha savve'vi sayaMbuddhA logantiabohiA ya jIeNaM 1 / / savvesiM pariccAo saMvacchariaM mahAdANaM // 212 // vyAkhyA-sarva eva tIrthakRtaH svayaMbuddhA varttante, garbhasthAnAmapi jJAnatrayopetatvAt, lokAntikAH-sArasvatAdayaH tadbodhitAzca jItamitikRtvA-kalpa itikRtvA, tathA ca sthitiriyaM 10 teSAM yaduta-svayaMbuddhAnapi bhagavato bodhayantIti / sarveSAM parityAgaH sAMvatsarikaM mahAdAnaMvakSyamANalakSaNamiti gAthArthaH // 212 // rajjAiccAo'viyarapatteaM ko va kattiasamaggo 3 / ko kassuvahI ? ko vA'NuNNAo keNa sIsANaM4 // 213 // je hoya te dharmopAyadezaka kahevAya. sarvatIrthakaronA gaNadharo ja dharmopAyane kahenArA hoya che. 15 athavA bIjA paNa jenA jeTalA caudapUrvI hatA te dharmopAyadezaka che. paryAya" dvAramAM kone keTalo dikSAdino paryAya hato? te jaNAvaze tathA "aMtakriyA' eTale aMtamAM je kriyA thAya te aMtakriyA. ahIM aMtakriyA eTale nirvANa jANavuM. kayA tIrthakarane kyA tapavaDe nirvANa thayuM ? te kahevuM athavA (mULagAthAmAMnA) vA zabdathI kayA sthAnamAM kayA tIrthakaro nirvANa pAmyA ane keTalA parivAra sAthe nirvANa pAmyA ? te kaheze. //ra11 20 avataraNikA : prathamadvAragAthA (209)nA prathamaDhAra (saMbodhana)no vistArArtha kahe che ke gAthArtha : sarvatIrthakaro svayaMbuddha che ane AcAra hovAthI lokAntika devovaDe saMbodhana karAyelA hoya che. sarvatIrthakarono parityAga sAMvatsarika mahAdAnarUpa hoya che. TIkArtha : sarvatIrthakaro svayaMbuddha hoya che kAraNa ke garbhamAM paNa teo traNa jJAnavALA hoya che. "A amAro AcAra che" ema jANI sArasvatAdi lokAntika devovaDe sarvatIrthakaro bodha 25 pamADAyelA hoya che. lokAntika devono A AcAra hoya che ke teo svayaMbuddha evA paNa tIrthakarone bodha Ape che. sarvatIrthakarono sAMvatsarika mahAdAnarUpa parityAga hoya che. je mahAdAna AgaLa kahevAze. ra1rI. gAthArtha : rAjyAdino tyAga paNa (parityAga kahevAya che.) dIkSA samaye pote ekalA che athavA keTalA sAthe dIkSA le che ? konI keTalI upadhi hoya che ? athavA kayA tIrthakaravaDe 30 (potAnA) ziSyone kaMI upadhi anujJAta che ? Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nava soantidevovaDe saMbodhana (ni. 214) 37 vyAkhyA - rAjyAdityAgo'pi ca parityAga eva, 'pratyekam' ekaikaH ko vA kiyatsamagra iti vAcyaM, kaH kasyopadhiriti ko vA'nujJAtaH kena ziSyANAmiti gAthArthaH // 293 // idaM ca gAthAdvayamapi samAsavyAkhyArUpamavagantavyam / sAmprataM prapaJcena prathamadvAragAthA''dyAvayavArthapratipAdanAyAha sArasaya 1 mAiccA 2 vaNhI 3 varuNA 4 ya gaddatoyA 5 ya / siA 6 avvAbAhA 7 aggiccA 8 ceva riTThA 9 ya // 294 // gamanikA -'sArassayamAdiccatti' sArasvatAdityAH, anusvArastvalAkSaNikaH, 'vaNhI varuNA yatti' prAkRtazailyA vakAralopAt vahnyaruNAzca, gardatoyAzca tuSitA avyAbAdhA: 'aggaccA riTThA yatti' agnayazcaiva riSThAzca, agnayazca saMjJAntarato maruto'pyabhidhIyante, riSThAzceti 'tAtsthyAttadvyapadezaH' brahmalokasthariSThaprastaTTAdhArASTakRSNarAjinivAsina ityarthaH / aSTakRSNa- 10 rAjIsthApanA tvevam / uktaM ca bhagavatyAm-"kahiM NaM bhaMte ! kaNharAIo paNNattAo ?, goyamA ! uppi saNakumAramAhiMdANaM kappANaM heThThi baMbhaloe kappe riTTe vimANapatthaDe, ettha gaM akkhADagasamacaraM saMThANasaMThiyAo aTTa kaNharAIo paNNattAo" etAzca svabhAvata evAtyantakRSNA varttanta iti, alaM prapaJcakathayeti gAthArthaH // 214 // 5 TIDArtha : gAthArtha bhuja che. // 213 // avataraNikA : uparokta baMne gAthAo saMkSepathI vyAkhyAnarUpa che. have prapaMcathI vistArathI prathama dvAragAthAnA prathama avayavano artha kahe che hra gAthArtha : sArasvata-sAhitya - vahnina - arue-gardhatoya - tuSita- avyAjAdha - agni (bharata) ane riSTha (A nava lokAntikadevo che) TIDArtha : 'sArassayamAdicca' zabdamAM anusvAra (ma) sAkSaziGa che = supethI (uccAraNa sivAya 20 anya ardha prayojana nathI. 'vaNhI varuNA ya' zabdamAM 'varuNa' zabdamAM prAhRtazailIthI 'va'DAra che. no sopa zvAno hovAthI 'arue' se pramANe artha bhAvo. 'agni' nAmanA hevone "bharuta" nAmathI paNa bolAvAya che. 'riSTha' devo brahmalokanAmanA pAMcamAM devalokamAM rahela riSTha nAmanA prataranI ATha drRSNarAkomA rahenArA che. tethI 'tAtsthyAt tadvyapadeza:' (temAM rahelA hovAthI teno vyapadeza thAya) e nyAye riSTha nAmanI prataramAM rahetA hovAthI te devo "riSTha" e pramANe 25 vyapadeza=nAmane pAme che. 13. kutra he bhagavan ! kRSNarAjayaH prajJaptAH ?, gautama ! upari sanatkumAramAhendrayoH kalpayoradhastAdbrahmaloke kalpe riSThe prastaTavimAne, atra akSATakasamacaturastrasaMsthAnasaMsthitA aSTa kuSNarAjayaH prajJaptAH / 15 AThakRSNarAjIonuM sthAna bhagavatI nAmanA AgamamAM A pramANe jaNAvela che - "he prabhu! kRSNarAjIo kayA sthAnamAM rahelI che ? gautama ! sanatkumAra ane mAhedradevalokanI upara ane brahmalokanAmanA (pamAM) devalokanI nIce riSTanAmanA vimAnaprastakamAM (prataramAM) akSA25 (4) ane samayaturaMbha () AAramA rahesa ATha dRSArAko AvelI che." sA 30 ATha kRSNarAjIo svabhAvathI ja atyaMta zyAma hoya che. vadhu vistAra vaDe saryuM. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 : Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) ee devanikAyA bhayavaM bohiMti jiNavariMdaM tu / savvajagajjIvahiaM bhayavaM ! titthaM pavattehiM // 215 // gamanikA-ete devanikAyAH svayaMbuddhamapi bhagavantaM bodhayanti jinavarendraM tu, kalpa itikRtvA, katham ?, sarve ca te jagajjIvAzca sarvajagajjIvAH teSAM hitaM he bhagavan ! tIrthaM 5 pravarnayati thArtha iArA uktaM saMbodhanadvAram, idAnI parityAgadvAramAha saMvacchareNa hohI abhiNikkhamaNaM tu jiNavariMdANaM / to atthasaMpayANaM pavattae puvvasUraMmi // 216 // bhAvArthaH spaSTa eva, navaraM pUrvasUrye-pUrvAhe ityarthaH, iti gAthArthaH // 216 // 10 kiyatpratidinaM dIyata ityAha egA hiraNNakoDI advaiva aNUNagA sayasahassA / sUrodayamAIaM dijjai jA pAyarAsAo // 217 // | (sacitta--acitta pRthivIpariNAmarUpa kALI bhIMtAkAre rahelI paMktione kRSNarAjIo kahevAya che. pUrvadizAmAM kRSNarAjIonuM svarUpa che uttara-dakSiNa lAMbI be kRSNarAjIo hoya che. e ja pramANe dakSiNamAM pUrva-pazcima lAMbI be, pazcimamAM dakSiNa-uttara atyaMtararAjI 1 lAMbI che, ane uttaramAM pUrva-pazcimalAMbI be kRSNarAjIo 1 / 5 pUrva hoya che. temAM cAra atyaMtara ane cAra bAhya ema U ATha kRSNarAjIo che. vadhu vistAramATe pravacanasAroddhAra bhAga-2 dvAra naM - 267mAM gAthA-1441 thI 1449 dakSiNa jovI.) //ra 14o. gAthArtha : A devanikAyo (lokAntikadevo) bhagavAna evA jinavarendrane bodha Ape che ke "he prabhu ! jagatanA sarvajIvone hitakaranAra tIrtha pravartAvo." TIkArtha: A devanikAyo svayaMbuddha evA paNa jinavarendrane potAno AcAra jANI bodha Ape 25 che. zuM bodha Ape che? he bhagavan! sarva jagatajIvone hitakaranAra tIrtha pravartAvo. ra1pA avataraNikA : saMbodhanadvAra kahyuM. have parityAgadvAra kahe che ? gAthArtha ekavarSa pachI jinavarendronuM abhiniSkramaNa (dIkSA) thaze, tethI pUrta = savAranA samaye arthanuM saMpradAna (dAna) pravarte che. TIkArtha : bhAvArtha spaSTa che. /ra 16ii avataraNikA : pratidina keTaluM dAna devAya che ? te kahe che ke gAthArtha : eka karoDa ane saMpUrNa evA ATha lAkha hiraNyanuM dAna sUryodayathI laI savAranA bhojanakALa sudhI apAya che. uttara bAhyarAjI pazcima riTAbhavimAna 30 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnano kALa ane dAna devAnI paddhati (ni. 217-219) ** 39 gamanikA - pUrvArdha sugamaM, kathaM dIyata ityAha- sUryodaya Adau yasya dAnasya tat sUryodayAdi, sUryodayAdArabhya dIyata ityarthaH kiyantaM kAlaM yAvat ? - prAtarazanaM prAtarAzaH prAtarbhojanakAlaM yAvat rUti gAthArtha: AramAA " yathA dIyate tathA pratipAdayannAha - siMghADagatigacauktacaccaracaumuhamahApahapahesuM / dAresu puravarANaM ratthAmuhamajjhayAresuM // 218 // varavariA ghosijjana kimicchaaM dijjae bahuvihIaM / suraasuradevadANavanariMdamahiANa nikkhamaNe // 219 // taMtra zuddhAn 7 trin / Rtu + cAM caturmucyuM | 'mahApatho' rAgamAn:, pathazabdaH pratyekamabhisaMbadhyate, siGghATakaM ca trikaM cetyAdidvandvaH kriyate, tathA dvAreSu puravarANAM 10 pratoliSu iti bhAvArtha:, 'rathyAmukhAni' rathyApravezA 'madhyakArA' madhyA eva teSu rathyAmukhamadhyakAre sviti gAthArthaH // kiM ?, varavarikA ghoSyate - varaM yAcadhvaM varaM yAcadhvamityevaM ghoSaNA samayaparibhASayA varavarikocyate kimicchakaM dIyata iti kaH kimicchati ? yo ' TIkArtha : pUrvArdha = gAthAno AgaLo bhAga spaSTa ja che. te dAna kevI rIte devAya che? te kahe che -- sUryodaya e che zarUAtamAM je dAnane te dAna sUryodayanA AdivALuM kahevAya arthAt 15 sUryodayathI laI dAna devAya che. keTalA kALa sudhI apAya che ? - savAranA bhojanakALa sudhI apAya che (keTalAka AcAryo 2 ghaDI to keTalAka 1 prahara sudhI jaNAve che.) I217nA avataraNikA : je rIte dAna apAya che te rItanuM pratipAdana karatA kahe che - gAthArtha : zRMgATaka, trika, catuSka, catvara, caturmukha ane rAjamArgorUpa mArgone viSe tathA mahAnagaronA daravAjAone viSe, zerIonA pravezamArgamAM ane madhyamAM 5 gAthArtha : vararikAnI ghoSaNA thAya che. ghaNA prakAranuM kimicchaka (dAnamAM) apAya che. (A badhuM) sura, asura, deva, dAnava, nareMdrothI pUjAyelA tIrthaMkaronA niSkramaNa samaye thAya che. -- 20 TIkArya : zRMgATaka (A), trika(L), catuSka (+), catvara (*) caturmukha = (jyAMthI cAre dizAmAM mArga nIkaLatA hoya) ane mahApatha = rAjamArga, ahIM patha zabda zRMgATakAdi sarva sAthe joDavo. A badhAno dvandva samAsa karavo. tethI zRMgATakAdimArgone viSe tathA nagaronA 25 pratolIne viSe (dvArone viSe), zerIonAM pravezamAM (zarUAtamAM) ane madhyamAM A badhA sthAnomAM 218 // "vara mAMgo--vara mAMgo'" e pramANe ghoSaNA karAya che. A ghoSaNAne zAstramAM "varavarikA'" zabdathI oLakhAya che. A dAnamAM kimicchaka apAya che arthAt je vyakti je vastu Icche te vyaktine tenuM dAna apAya che. e dAna zAstramAM (samayata v) 'kimicchaka' zabdathI * siGgATan. + madhyA. * yASavadhyuM. 30 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 40 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-2) yadicchati tasya taddAnaM samayata eva kimicchakamityucyate / ekamapi vastvaGgIkRtyaitatparisamAptyA bhavati, ataH bahavo vidhayo muktAphalapradAnAdilakSaNA yasmiMstadbahuvidhikaM / 'suraasuretyAdi' suraasuragrahaNAt catuSprakAradevanikAyagrahaNaM, devadAnavanaragrahaNena tadupalakSitendragrahaNaM veditavyamiti thArtha ra18-22 idAnImekaikena tIrthakRtA kiyadravyajAtaM saMvatsareNa dattamiti pratipAdayannAha tiNNeva ya koDisayA aTThAsIiM ca huMti koDIo / asiiM ca sayasahassA eaM saMvacchare diNNaM // 220 // bhAvArthaH sugama eva, pratidinadeyaM tribhiH SaSThyadhikairvAsarazataiH guNitaM yathAvarNitaM bhavati rUti thaI. ra20. ke rUti prathama varavarizA sAmpratamadhikRtadvArArthAnupAtyeva vastu pratipAdayannAha vIraM ariTunemiM pAsaM malliM ca vAsupujjaM ca / ee muttUNa jiNe avasesA Asi rAyANo // 221 // oLakhAya che. jo ke te vyaktine potAnI icchA pramANenI eka vastu ApavAthI paNa kimicchaka 15 dAna ApeluM gaNAya (arthAta eka vastune AzrayIne paNa dAna samApta kare to kimicchaka kahevAya.) tethI kahe che ke motIonuM dAna vagere ghaNA badhA prakAro che je dAnamAM te bahuvidhivALuM dAna kahevAya. AvuM dAna prabhu Ape che. (TUMkamAM je vyakti jevA prakAranuM jeTaluM Icche teTaluM dAna Ape che. AvuM dAna kyAre ApavAmAM Ave che? te kahe che). sura-asura-deva-dAnava-narendrothI pUjAyelA tIrthakaronA dIkSA samaye AvuM dAna ApavAmAM 20 Ave che. ahIM 'sura-asura' zabdathI cArenikAyanA devonuM grahaNa karela che, arthAt sura=vaimAnika-jyotiSkadevo ane asura-bhavanapati-vyaMtara devo, tathA deva-dAnava ane naranA grahaNathI indronuM grahaNa karela che, arthAt devendra-dAnavendra (camarAdi) - narendra (cakravartIo vagere) jANavA.// 219 / avataraNikA: have ekeka tIrthakarovaDe varSa daramiyAna kula keTaluM dAna apAyuM? te kahe che ? 25 gAthArtha : eka varSa daramiyAna traNaso aThyAsI karoDa ane eMzI lAkhanuM dAna apAyuM. TIkArtha : bhAvArtha sugama che. pratidina devAyogya saMkhyAne varSanA traNaso sAITha divasa vaDe gaNatA uparokta pramANa dAnanI saMkhyA prApta thAya che. (1,08,00.000 x 360 = 388,80,00,000) 22ll avataraNikA : adhikRtadhAranA arthane (parityAgadvAranA arthane) anusaratI ja vastunuM 30 pratipAdana kare che(arthAt bIjo zeno tyAga karyo? te kahe che) ; gAthArtha : vIra-ariSTanemi-pArtha-malli ane vAsupUjya A pAMca jinone choDI zeSa tIrthakaro rAjA tarIke hatA. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parityAgadvAra (ni. 222-225) * 41 rAyakulesu'vi jAyA visuddhavaMsesu khattiakulesuM / naya itthibhiseA kumArakhAsaMmi pavvaiA // 222 // saMtI kuMthU a aro arihaMtA ceva cakkavaTTI a / avasesA titthayarA maMDaliA Asi rAyANo // 223 // etAH tisro'pi nigadasiddhA eva, parityAgadvArAnupAtitA tu rAjyaM coktalakSaNaM vihAya 5 pravrajitA ityevaM bhAvanIyA // 221-222-223 // gataM parityAgadvAraM, sAmprataM pratyekadvAraM vyAcikhyAsurAha-- ego bhagavaM vIro pAso mallI a tihi tihi saehiM / bhayavaM ca vAsupujjo chahi purisasaehi nikkhaMto // 224 // ugANaM bhogANaM rAyaNNANaM ca khattiANaM ca / cauhi sahassehusabho sesA u sahassaparivArA // 225 // vyAkhyA-eko bhagavAn vIraH- caramatIrthakaraH pravrajitaH, tathA pArzvo mallizca tribhistribhiH gAthArtha : (A pAMca jinezvaro) vizuddhavaMzavALA ane kSatriyakula samAna rAjakulamAM utpanna thavA chatAM icchita rAjyAbhiSekavALA na thayA (paraMtu) kumArAvasthAmAM ja teoe dIkSA grahaNa karI. gAthArtha : zAMtinAtha--kuMthunAtha ane aranAthabhagavAna arihaMta ane cakravartI thayA. zeSa tIrthaMkaro mAMDalikarAjA thayA. 10 15 TIkArtha : A traNe gAthAono TIkArtha gAthArtha mujaba jANavo. ( ahIM gA.naM.-222mAM "phasthimisega" zabdanA be artho thaI zake che. (1) strI abhiSeka (2) Icchita--abhiSeka. temAM strI- abhiSeka eTale - rAjyAbhiSekakALe strIo abhiSeka kare te, ane IcchitAMbhiSeka 20 eTale rAjyAbhiSeka. AvA abhiSekavALA teo na thayA. tathA ahIM kumArAvasthA eTale rAjakumArAvasthA samajavI, lagnarahita avasthA nahi, kAraNa ke vIraprabhunA lagna thayA hatA te prasiddha che.) tathA parityAgadvArane anusaravApaNuM A pramANe jANavuM ke "kahevAyelA svarUpavALuM rAjya choDIne teoe pravrajyA lIdhI." (arthAt tIrthaMkaroe rAjyano je parityAga karyo te paNa parityAgadvArane anusaratI vastu jANavI.) 221-223 25 avataraNikA : parityAgadvAra pUrNa thayuM. have pratyekadvAra kahe che gAthArtha : prabhu vIre ekalA (dIkSA lIdhI), pArzva ane mallie traNaso sAthe ane vAsupUjyabhagavAne chasso puruSo sAthe dIkSA lIdhI. gAthArtha : ugnabhoga-rAjanya ane kSatriyo badhA maLI cAra hajAra sAthe RSabhadeve tathA zeSa (ajitanAtha vi.) tIrthaMkaroe hajAra-hajAra sAthe dIkSA lIdhI. 30 TIkArtha : TIkArtha gAthArthadvArA spaSTa thaI jAya che ane ugrAdinuM svarUpa pUrve batAvI dIdhuM * strIpALIpradarA nyAmiSejomayarahitA kRtyartha: / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 42 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) zataiH saha, tathA bhagavA~zca vAsupUjyaH SaDbhiH puruSazataiH saha niSkrAntaH-pravrajitaH / tathA ugrANAM bhogAnAM rAjanyAnAM ca kSatriyANAM ca caturbhiH sahastraiH saha RSabhaH, kim ?, niSkrAnta iti varttate, zeSAstu-ajitAdayaH sahasraparivArA niSkrAntA iti, ugrAdInAM ca svarUpamadhaH pratipAditameveti mAthArtha rara4-225 sAmprataM prasaGgato'traiva ye yasmin vayasi niSkrAntA ityetadabhidhitsurAha vIro arikhanemI pAso mallI a vAsupujjo a / paDhamavae pavvaiA sesA puNa pacchimavayaMmi // 226 // nigadasiddhaiva / gataM pratyekadvAraM, sAmpratamupadhidvArapratipAdanAyAha savve'vi egadUseNa niggayA jiNavarA cauvvIsaM / na ya nAma aNNaliMge no gihiliMge kuliMge vA5 // 227 // gamanikA-sarve'pi 'ekadUSyeNa' ekavastreNa nirgatAH jinavarAzcaturviMzatiH, apizabdasya vyavahitaH saMbandhaH, 'sarve' yAvantaH khalvatItA jinavarA api ekadUSyeNa nirgatAH, kiM punastanmatAnusAriNaH na sopadhayaH ? / tatazca ya upadhirAsevito bhagavadbhiH sa sAkSAdevoktaH, yaH che. ra24-22po. 15 avataraNikA: have prasaMgathI A pratyakAramAM ja je tIrthakaroe je uMmaramAM dIkSA lIdhI te kahe che ? gAthArtha H vIra-ariSTanemi - pArtha - malli ane vAsupUjya prathamavayamAM (kumAravayamAM = rAjA banatA pahelA) dIkSita thayA, jyAre zeSa tIrthakaroe pazcimavayamAM (yauvanavayamAM = rAjA banyA pachI) dIkSA grahaNa karI. 20 TIkArtha : gAthArtha spaSTa ja che.f/226ll, avataraNikA : pratyekadvAra pUrNa thayuM. have upadhidvAra kahe che ? gAthArtha : sarve paNa covIsa jinezvaro ekadUSyavaDe nIkaLyA. teoe anyaliMgamAM, gRhasthaliMgamAM ke kuliMgamAM (pravrajyA grahaNa karI nathI.) TIkArtha H sarva paNa covIse jinezvaro ekadUSyavaDe nIkaLyA (=dIkSA grahaNa karI.) ahIM 25 "sabaeNDavi' zabdamAM rahela "pi" zabdano anya sthAne saMbaMdha joDavo. tethI artha A pramANe jANavo ke sarva = bhUtakALamAM jeTalA jinezvaro hatA te sarvajinezvaro paNa (ahIM "mA" zabda joDavo) eka dUSyavaDe nIkaLyA, to zuM te tIrthakaronA matane anusaranArA ziSyo upadhi sahita na hoya? arthAta jo tIrthakaro paNa dIkSA samaye ekavastravALA hatA, to temanA matane anusaranArA ziSyo zA mATe upadhi na rAkhe? arthAt rAkhe ja AvuM kahevA dvArA digaMbaronuM khaMDana jANavuM) 30 Ama, tIrthakarovaDe je upadhi sevAI te sAkSAt kahevAI gaI. (saMskRtamAM "upadhi" zabda pulliga che.) Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ liMgAdi dvAro (ni. 227-229) 43 punarvineyebhyaH sthavirakalpikAdibhedabhinnebhyo'nujJAtaH sa khalu apizabdAt jJeya iti, caturviMzatIti saMkhyA bhedena vartamAnAvasarpiNItIrthakarapratipAdiketi / gatamupadhidvAram, idAnIM liGgadvAraM-sarve tIrthakRtaH tIrthakaraliGga eva niSkrAntAH, na ca nAma anyaliGge na gRhasthaliGge kuliGge vA, anyaliGgAdyartha ukta eveti gAthArthaH // 227 // idAnIM yo yena tapasA niSkrAntastadabhidhitsurAha___ sumaI tha niccabhatteNa niggao vAsupujja jiNo cauttheNaM / pAso mallIvi a aThumeNa sesA u chaTheNaM // 228 // vyAkhyA-sumatiH tIrthakaraH, theti nipAtaH, nityabhaktena' anavaratabhaktena 'nirgato' niSkrAntaH, tathA vAsupUjyo jinazcaturthena, nirgata iti varttate, tathA pAryo mallayapi cASTamena, 'zeSAstu' RSabhAdayaH SaSTheneti gAthArthaH // 228 // 10. sAmpratamihaiva nirgamanAdhikArAdyo yatra yeSUdyAnAdiSu niSkrAnta ityetatpratipAdyate usabho a viNIAe bAravaIe ariDhuvaranemI / avasesA titthayarA nikkhaMtA jammabhUmIsuM // 229 // vaLI virakalpa-jinakalpa vagere bhedovALA ziSyone je upAdhi anujJAta che te "pa" zabdathI jANavA yogya che. jo ke "sarvatIrthakaro ekadUSyavaDe" AvuM jaNAvavAmAM sarvatIrthakaromAM 15 covIsa tIrthakarono samAveza thaI jAya che to paNa "covIsa" e pramANe judI je saMkhyA batAvI te vartamAna avasarpiNInA tIrthakaronI saMkhyAne) jaNAvanAra che. (arthAt dareka avasarpiNI- utsarpiNImAM bharatakSetramAM covIsa ja tIrthaMkaro thAya che ema jaNAve che) upadhidvAra pUrNa thayuM. have liMgadvAra kahe che - sarvatIrthakaro tIrthaMkaraliMgamAM ja dIkSita thayA. paraMtu anyaliMgamAM, gRhasthaliMgamAM ke kuliMgamAM dIkSita thayA nathI. anyaliMgAdino zabdArtha pUrve kahI dIdho che. 20 22zI. avataraNikA : have je tIrthakara je tapavaDe dIkSita thayA te kahe che ? gAthArtha : sumatinAtha prabhu nityabhaktavaDe dIkSita thayA. vAsupUjyajina upavAsavarDa, pArtha ane malli aTTamavaDe, jyAre zeSa (RSabhAdi) tIrthakaro chavaDe dIkSita thayA. TIkArtha : sumatinAtha prabhu dIkSA letI vakhate nitya bhojana karanArA hatA. (upavAsa 25 nahoto.) mULamAM 'tha'no nipAta che arthAt pAdapUrti mATe mUkelo che. vAsupUjayasvAmIne upavAsanuM paccakkhANa hatuM. bAkI gAthArtha mujaba jANavuM. l228 avataraNikA H have A dvAramAM ja nirgamanano = dIkSAno adhikAra hovAthI je tIrthakara je udyAnAdi sthAnomAM dIkSita thayA te kahe che ke gAthArtha : RSabhadeva vinItAnagarImAM (dIkSita thayA), ariSTanemi dvArikA nagarImAM, tathA 30 zeSa tIrthakaro janmabhUmimAM (=potAno janma kyAM thayo hato te bhUmimAM) dIkSita thayA. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) usabho siddhatthavaNaMmi vAsupujjo vihAragehaMmi / dhammo a vappagAe nIlaguhAe a muNinAmA // 230 // AsamapayaMmi pAso vIrajikido a nAyasaMDaMmi / / avasesA nikkhaMtA, sahasaMbavaNaMmi ujjANe // 231 // patAptistromAM niyAsiddhI aa | idAnIM prasaGgata eva nirgamaNakAlaM pratipAdayannAhapAso ariTunemI sijjaMso sumai mallinAmo a / puvvaNhe nikkhaMtA sesA puNa pacchimaNhaMmi // 232 // nigadasiddhA ityalaM vistareNa // gatamupadhidvAraM, tatprasaGgata eva cAnyaliGgakuliGgArtho'pi 10 vyAraNyAta vi | idAnIM grAmyAcAradvArAvayavArthaM pratipAdayannAha gAmAyArA visayA niseviA te kumAravajjehiM 6 / gAmAgarAiesu va kesu vihAro bhave kassa ? // 233 // vyAkhyA-grAmyAcArA viSayA ucyante, niSevitAste kumAravarjastIrthakRdbhiH, grAmAkarAdiSu 15 vA pu vihAro mavet chati vIiita thArtha: pArarUNA tatra - gAthArtha : RSabha siddhArthavananAmanA udyAnamAM (vinItAnagarInA siddhArthavananAmanA udyAnamAM), vAsupUjya vihAragRhakanAmanA udyAnamAM, dharmanAtha vapragAnAnA udyAnamAM, munisuvratasvAmI nIlaguphAnAmanA udyAnamAM (dIkSita thayA). gAthArtha : pArtha Azramapada udyAnamAM, viraprabhu jJAtakhaMDanAmanA udyAnamAM ane zeSa tIrthakaro 20 sahastrApravananAmanA udyAnamAM dIkSita thayA. TIkArtha : gAthArtha mujaba che. 229-231// avataraNikA : have prasaMgathI je dIkSAnA samayane kahe che ; gAthArtha : pArtha - ariSTanemi - zreyAMsa - sumati - ane mallinAtha pUrvAlamAM (savAre) dIkSita thayA, jyAre zeSa tIrthakaroe pazcimAlaMmAM (sAMjanA samaye) dIkSA lIdhI. TIkArtha : gAthArtha mujaba che. vadhAre vistArathI saryuM. A pramANe upadhidvAra kahyuM. temAM prasaMgathI ja anyaliMga-kuliMgano artha paNa vyAkhyAna karAI ja gayo che. 232l. avataraNikA : have grAmyAcAradvAra kahe che ke gAthArtha : (gAthArtha TIkArthathI ja spaSTa thaI jaze.) TIkArtha grAmyAcAra eTale viSayo (jANavA), te viSaya kumAra sivAyanA (arthAt vAsupUjya30 malli-nema-pArtha ane vIra sivAyanA jeo rAjA banyA hatA, te) tIrthakarovaDe sevAyA. athavA kayA tIrthakarano kayA grAma-AkArAdine viSe vihAra thayo? te kahevA yogya che. (233 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 grAmyAcArAdi dvAro (ni. 234-237) 45 magahArAyagihAisu muNao khittAriesu vihariMsu / usabho nemI pAso vIro a aNAriesupi // 234 // sUtrasiddha che gataM grAmyAcAradvAraM, sAmprataM parISadvAraM vyAcikhyAsayA''ha udiA parIsahA siM parAiA te a jiNavariMdehiM 7 / nava jIvAipayatthe uvalabhiUNaM ca nikkhaMtA 8 // 235 // vyAkhyA-uditAH parISahAH-zItoSNAdayaH amISAM parAjitAste ca jinavaraindraiH sarvaireveti // gataM parISahadvAraM, vyAkhyAtA ca prathamadvAragAtheti // sAmprataM ca dvitIyA vyAkhyAyate-tatrApi prathamadvAram, Aha ca nava jIvAdipadArthAn upalabhya ca niSkrAntAH, AdizabdAd ajIvAzravabandhasaMvarapuNyapApanirjarAmokSagraha iti gAthArthaH // 235 // gataM jIvopalambhadvAram, adhunA zrutopalambhAdidvArArthapratipAdanAyAha paDhamassa bArasaMgaM sesANikkArasaMga suyalaMbho 9 / paMca jamA paDhamaMtimajiNANa sesANa cattAri // 236 // paccaMkkhANamiNaM 10 saMjimo a paDhamaMtimANa duvigappo / sesANaM sAmaio sattarasaMgo a savvesiM 11 // 237 // gAthArtha : magadha-rAjagRha vagere AryakSetromAM munio (tIrthakaro) vicaryA. RSabhanemi-pArtha ane vIra anArya-kSetramAM paNa vicaryA. TIkArtha : gAthArtha mujaba che. //ra34 avataraNikA : gAmyAcAradvAra kahyuM, have pariSahadvArane kahevAnI icchAthI kahe che ? gAthArtha : teone (tIrthakarone) udayamAM AvelA pariSaho sarvatIrthakarovaDe parAjita karAyA. 20 (sarvatIrthakaro) jIvAdi nava padArthone jANI dIkSita thayA. TIkArya : A tIrthakarone udayaprApta pariSado sarvajinezvarovaDe parAjita karAyA. pariSahadvAra kahyuM. A sAthe prathama dvAragAthA (gA.naM. : 209) vyAkhyAna karAI. have bIjI dvAragAthA (210) kahevAya che. temAM paNa prathama jIvopalaMbhanAmanA dvAranuM vyAkhyAna karAya che. te sarva tIrthakaroe jIvAdi nava padArthone jANI dIkSA lIdhI. ahIM "jIvAdimAM Adi zabdathI ajIva- 25 Azrava-saMvara-baMdha-puNya-pApa-nirjarA ane mokSa levA. ra3pa avataraNikA : jIvopalaMbhadvAra kahyuM. have zratopalaMbhAdidvArArthane kahevA kahe che ? gAthArtha : prathamatIrthakarane bArasaMganuM jJAna hatuM. zeSone agiyArasaMga jeTalo zrutalAbha thayo. (pUrvabhavanI apekSAe A zrutalAbha jANavo.) pahelA-chellA tIrthakarane pAMca yama(vrata) ane zeSone cAra yama (paccakakhANarUpe hatA.) gAthArtha ? (uparanI gAthAmAM kahyuM eTaluM) paccakakhANa hatuM. pahelA-chellA tIrthakarane be vikalpovALuM saMyama hoya che. zeSone sAmAyikarUpa saMyama hoya che athavA sarvajinezvarone 30 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) gAthAdvayaM nigadasiddhameva, navaraM paDhamaMtimANa duvigappo' tti sAmAyikacchedopasthApanAvikalpaH 236-2rUA . sAmprataM chadmasthakAlatapaHkarmadvArAvayavArthavyAcikhyAsayA''havAsasahassaM 1 bArasa 2 caudasa 3 aTThAra 4 vIsa 5 vrisaaiN| 5 mAsA cha 6 nava 7 tiNNi a8 cau 9 tiga 10 duga 11 mikkaga 12 dugaM ca 13 // 238 // tiga 14 duga 15 mikkaga 16 solasa vAsA 17 tiNNi a 18 taheva'horattaM 19 / mAsikkArasa 20 navagaM 21 caupaNNa diNAi 22 culasII 23 // 239 // taha bArasa vAsAiM, jiNANa chaumatthakAlaparimANaM 12 / uggaM ca tavokammaM visesao vaddhamANassa 13 // 240 // 10 patatistrofpa niyAsiddhA parva | 229-232-240gA. idAnIM jJAnotpAdadvAraM vivRNvannAha phagguNabahulikkArasi uttarasADhAhi nANamusabhassa 1 / posikkArasi suddhe rohiNijoeNa ajiassa 2 // 241 // sattaraprakAranuM saMyama hatuM. 15 TIkArtha : gAthArtha mujaba che. paraMtu "be vikalpovALuM saMyama" eTale sAmAyika ane chedopasthApanIyarUpa be vikalpo. 236-237 avataraNikA : have chadmasthakALa ane tapaHkarmarUpa be kAronA artho kahe che ke gAthArtha : 1 hajAravarSa - bAravarSa - cauda varSa - aDhAravarSa - vIsavarSa - chamAsa - navamAsa - traNamAsa - cAramAsa - traNamAsa - bemAsa - ekamAsa - bemAsa 20 gAthArtha : traNavarSa - bevarSa - ekavarSa - soLavarSa - traNavarSa - ekaahorAtra - agiyAramAsa - navamAsa - copanadivasa - corAzIdivasa gAthArtha : tathA (vardhamAnasvAmIne) bAravarSa, A covIse jinezvaronuM (kramazaH) chagharthIkALamAna jANavuM. ane sarvajinezvarone (chaghasyakALamAM) ugra tapa karma hatuM. vardhamAnasvAmIne vizeSathI ugra tapa karma hatuM. TIkArtha : traNa gAthAono artha spaSTa ja che / 278-240 || avataraNikA : have jJAnotpAdadvAra kahe che. (sarvatra mAravADI tithi jANavI, je vadapakSamAM gujarAtI tithi karatAM 1 mahino AgaLa hoya che. dA.ta. prabhuvIranuM dIkSA kalyANaka mAravADI tithi pramANe mA.va. 10 ane gujarAtI tithi pramANe kA.va.10) gAthArtha : RSabhadevane uttarASADhA nakSatramAM phAgaNa vada agiyArasane divase kevalajJAna 30 (utpana thayuM), ajitanAthane rohiNI nakSatramAM poSa suda agiyArase (jJAna utpanna thayuM.) Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 sAnotpattidvAra (ni. 242-244)* 47 kattiabahule paMcami migasirajogeNa saMbhavajiNassa 3 / pose suddhacauddasi abhIi abhiNaMdaNajiNassa 4 // 242 // citte suddhikkArasi mahAhi sumaissa nANamuppaNNaM 5 / / cittassa puNNimAe paumAbhajiNassa cittAhiM 6 // 243 // phagguNabahule chaTThI visAhajoge supAsanAmassa 7 / / phagguNabahule sattami aNurAha sasippahajiNassa 8 // 244 // kattiasuddhe taiyA mUle suvihissa puSphadaMtassa 9 / posebahulacauddasi puvvAsADhAhi sIalajiNassa 10 // 245 // paNNarasi mAhabahule sijjaMsajiNassa savaNajoeNaM 11 / sayabhiya vAsupujje bIyAe mAhasuddhassa 12 // 246 // posassa suddhachaTThI uttarabhaddavaya vimalanAmassa 12 / vaisAha bahulacaudasi revaijoeNa'NaMtassa 14 // 247 // posassa puNNimAe nANaM dhammassa pussajoeNaM 15 / posassa suddhanavamI bharaNIjogeNa saMtissa 16 // 248 // cittassa suddhataiA kittiajogeNa nANa kuMthussa 17 / kattiasuddhe bArasi arassa nANaM tu revaihiM 18 // 249 // gAthArtha : saMbhavanAthane mRgazIrSanakSatramAM kAtika vada pAMcame, abhinaMdanasvAmIne abhijita nakSatramAM poSa suda caudasane divase (jJAna utpanna thayuM.) gAthArtha sumatijinane maghA nakSatramAM caitra suda agiyArase, padmaprabhusvAmIne caitrapUrNimAe citrA nakSatra hote chate, gAthArtha : supArzvanAthane vizAkhAnakSatramAM phAgaNa vada chaThThanA divase, caMdraprabhasvAmIne phAgaNa vada sAtame anurAdhA nakSatramAM, gAthArtha : puSpadaMta (e che bIjuM nAma jemanuM) evA suvidhinAthane mULa nakSatramAM kArtika suda trIje, zItalanAthane pUrvASADhA nakSatramAM poSa suda caudase (jJAna utpana thayuM) thArtha : zreyAMsanine zravanakSatramA mahA 16 542bhItithi (amAvAsyAme), 25 vAsupUjyasvAmIne zatabhiSAnakSatramAM mahA suda bIje (jJAna utpanna thayuM.) gAthArtha : vimalanAthane uttarAbhAdrapadanakSatramAM poSa suda chaThe, anaMtanAthane revatI nakSatramAM vaizAkha vada caudase, gAthArtha dharmanAthane puSya nakSatramAM poSa suda pUname, zAMtinAthane bharaNI nakSatramAM poSa suda 30 gAthArtha kuMthunAthane kRtikAnakSatramAM caitra suda trIja, aranAthane revatI nakSatramAM kArataka suda pArase, ___15 20 nobhe, Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 30 48 : Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) maggasirasuddhaikkArasIi mallissa assiNIjoge 19 / phagguNabahule bArasi savaNeNaM suvvayajiNassa 20 // 250 // magasirasuddhikkArasi assiNijogeNa namijidissa 21 / AsoamAvasAe nemijiNidassa cittAhiM 22 // 251 // citte bahulacautthI visAhajoeNa pAsanAmassa 23 / vaisAhasuddhadasamI hatthuttarajogi vIrassa 24 // 252 // tevIsAe nANaM uppaNNaM jiNavarANa puvvahe / vIrassa pacchimahe pamANapattAeN carimAe // 253 // etAzca trayodaza gAthA nigadasiddhAH / sAmpratamadhikRtadvAra eva yeSu kSetreSUtpannaM tadetadabhidhitsurAhausabhassa purimatAle vIrassujuvAliAnaItIre ! sesANa kevalAI jesujjANesu pavvaiA // 254 // nigadasiddhA / sAmpratamihaiva yasya yena tapasotpannaM tattapaH pratipAdayannAha - aTThamabhattaMtaMmI pAsosahamalliriTThanemINaM / : gAthArtha H mallinAthane azvinInakSatramAM mAgasara suda agiyArase, munisuvratasvAmIne zravaNanakSatramAM phAgaNa vada bArase, gAthArtha : naminAthane azvinInakSatramAM mAgasara suda agiyArase, neminAthane citrA nakSatramAM Aso vada amAse, gAthArtha : pArzvanAthane vizAkhAnakSatramAM caitra vada cothe, vIraprabhune hastottarA (uttarAphAlguNI) nakSatramAM vaizAkhasuda dazame (jJAna utpanna thayuM). - gAthArtha : prathama trevIsa tIrthaMkarone pUrvAddhamAM (arthAt sUryodaye - kRti vIpiAyAM)jJAna utpanna thayuM. jyAre vIraprabhune pramANathI prApta evI cothI porisImAM kevalajJAna utpanna thayuM. (pramANa prApta = jyAre puruSano paDachAyo potAnA zarIra pramANa thAya te) TIkArtha : A tera gAthAono artha spaSTa ja che.||241-253NA avataraNikA : A jJAnotpAdadvAramAM ja je kSetramAM jJAna utpanna thayuM te kahe che - gAthArtha : RSabhadevane purimatAlanagaramAM, vIraprabhune RjuvAlikAnadIne kinAre tathA zeSa tIrthaMkaro je udyAnamAM dIkSita thayA hatA te udyAnamAM ja kevalajJAna pAmyA. TIkArtha : gAthArtha mujaba che.254 avataraNikA : A ja dvAramAM je tIrthaMkarane je tapavaDe jJAna utpanna thayuM te kahe che - gAthArtha : pArzva - RSabha * mallinAtha ane ariSTanemine aTTamatapa hote chate jJAna - Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahadvAra (ni. 255-260) 49 vasupujjassa cauttheNa chaTThabhatteNa sesANaM // 255 // nisiddhI gataM jJAnotpAdadvAraM, idAnI saMgrahadvAraM vivarISurAha culasIiM ca sahassA 1 egaM ca 2 duve a 3 tiNNi 4 lkkhaaii| tiNNi a vIsahiAI 5 tIsahiAI ca tiNNeva 6 // 256 // 5 tiNNi a 7 aDDAijjA 8 duve a 9 egaM ca 10 sayasahassAI / culasIiM ca sahassA 11 bisattari 12 aTThasaTuiM ca 13 // 257 // chAvaDhei 14 causaDhei 15 bAvaDhei 16 saTThimeva 17 paNNAsaM 18 / cattA 19 tIsA 20 vIsA 21 aTThArasa 22 solasa 23 sahassA // 258 // caudasa ya sahassAI 24 jiNANa jaisIsasaMgahapamANaM / 10 ajjAsaMgahamANaM usabhAINaM ao vucchaM // 259 // tiNNeva ya lakkhAI 1 tiNNi ya tIsA ya 2 tiNNi chattIsA 3 / tIsA ya chacca 4 paMca ya tIsA 5 cauro a vIsA a // 260 // cattAri a tIsAiM 7 tiNi a asiAi 8 tiNhametto a / utpanna thayuM. vAsupUjyane upavAsa ane zeSa tIrthakarone chaThThanuM paccakakhANa hote chate jJAna 15 utpana thayuM. TiIkArtha : spaSTa ja che. / rapapA. avataraNikA : jJAnotpAdvAra kahyuM, have saMgrahadvAra kahe che. (arthAt kone keTalA ziSyo hatA ? te kahe che) gAthArtha : corAzIhajAra - ekalAkha - belAkha - traNalAkha - 3 lAkha visahajAra - 20 traNalAkha trIsa hajAra gAthArtha : traNalAkha - aDhI lAkha - belAkha - ekalAkha - corAzIhajAra - bottera hajAra - aDasaThahajAra gAthArtha : chAsaThahajAra - cosaThahajAra - bAsaThahajAra - sAThahajAra - pacAsahajAra - cAlIsahajAra - trIsa hajAra - vIsa hajAra - aDhAra hajAra ane soLahajAra, gAthArtha : caudahajAra - A pramANe jinezvaronA (kramazaH) yatiziSyonA saMgrahanuM mAna jANavuM. have pachI RSabhAdi jinezvaronA sAdhvIjIonA saMgrahanA mAnane kahIza. gAthArtha : traNalAkha - traNa lAkha trIsa hajAra - traNa lAkha chatrIsa hajAra - chalAkha trIsahajAra - pAMcalAkha trIsahajAra - cAralAkha visahajAra gAthArtha : cAralAkha trIsahajAra - traNa lAkha eMzI hajAra A pramANe caMdraprabhasvAmI sudhI 30 sAdhvImAna batAvyuM.) have pachI (patto 4) navamA-dasamA ane agiyAramA tIrthakaronI 25 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) vIsuttaraM 9 chalahiaM 10 tisahassahiaM ca lakkhaM ca 11 // 261 // lakkhaM 12 aTThasayANi a 13 bAvaTThisahassa 14 causayasamaggA 15 / egaTThI chacca rAyA 16 saTThisahassA sayA chacca 17 // 262 // saTThi 18 paNapaNNa 19 vaNNe 20 gacatta 21 cattA 22 tahaTTatIsaM ca 23 / chattIsaM ca sahassA 24 ajjANaM saMgaho eso // 263 // paDhamANuogasiddho patteaM sAvayAiANaMsi / neo savvajiNANaM sIsANa pariggaho (saMgaho) kamaso 15 // 264 // etA api nava gAthAH spaSTA eveti na pratanyante // 256-264 // gataM saMgrahadvAraM, vyAkhyAtA ca dvitIyadvAragAtheti / sAmprataM tRtIyAdyadvArapratipAdanAya Aha10 titthaM cAuvvaNNo saMgho so paDhamae samosaraNe / uppaNNo a jiNANaM vIrajiNiMdassa bIaMmi 16 // 265 // nigadasiddhaiva, navaraM vIrajinendrasya 'dvitIye' iti atra yatra kevalamutpannaM kalpAttatra sAdhvIjIonuM mAna kahe che (ti) te A pramANe-ekalAkha vIsahajAra - ekalAkha chahajAra ane ekalAkha traNahajAra (A TippaNa mujaba artha karyo che. malayagiri TIkAmAM kaMIka bhinnatA 15 9 thI 16 tIrthakaramAM che. tattva tirtha) gAthArtha : ekalAkha - ekalAkha AThaso - bAsaThahajAra - bAMsaThahajAra cAraso - ekasaThahajAra chaso, ane sAThahajAra chaso, gAthArtha : sAThahajAra - paMcAvanahajAra - pacAsa hajAra - ekatAlIsahajAra - cAlIsahajAra - ADatrIsa hajAra - chatrIsa hajAra A pramANe kramazaH tIrthakaronI sAdhvIjIono 20 saMgraha jANavo. gAthArtha : dareka tIrthakaronA zrAvakAdi ane ziSyonA saMgrahanuM mAna kramazaH prathamAnuyogamAM (prathamAnuyoga = dRSTivAdano eka vibhAga rUti naMdIsUtraTippaNa, sU. 98.) siddha jANavuM. TIkArtha : uparokta nava gAthAono artha spaSTa che tethI vistAra karAto nathI. // 256264 che. avataraNikA : saMgrahadvAra kahevAI gayuM. tenI sAthe bIjIdvAragAthA(210) paNa kahevAI gaI. have trIjIvAragAthAnA prathama tIrthanAmakadAranuM varNana karAya che ke gAthArtha : tIrtha eTale caturvidha saMgha, ane te RSabhAdi jinone prathamasamavasaraNamAM ja utpanna thayuM. viraniNaMdane bIjAsamavasaraNamAM utpanna thayuM. TIkArtha: gAthArtha spaSTa ja che. "vIraprabhune bIjA samavasaraNamAM" ema je ahIM bIjuM 30 samavasaraNa kahyuM ke, jyAM kevalajJAna utpanna thAya tyAM kalpa hovAthI = avazyakartavya hovAthI samavasaraNa thAya che. (vIraprabhunA prathamasamavasaraNamAM koI bodha pAmyuM nahi tethI tyAMthI prabhue Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 15 gaNadvAra (ni. 266-229) pa1 kRtasamavasaraNApekSayA madhyamAyAM dvitIyamucyata iti // 265 // gataM tIrthadvAraM, sAmprataM gaNadvAraM vyAcikhyAsurAha culasIi 1 paMcanauI 2 biuttaraM 3 solasuttara 4 sayaM ca 5 / sattahiaM 6 paNanauI 7 teNaI 8 aTThasII a 9 // 266 // ikkAsII 10 bAvattarI a 11 chAvaTTi 12 sattavaNNA ya 13 / 5 paNNA 14 teyAlIsA 15 chattIsA 16 ceva paNatIsA 17 // 267 // tittIsa 18 aTThavIsA 19 aTThArasa 20 ceva tahaya sattarasa 21 / ikkArasa 22 dasa 23 navagaM 24 gaNANa mANaM jiNidANaM 17 // 268 // etAstistro'pi nigadasiddhA eva, navaramekavAcanAcArakriyAsthAnAM samudAyo gaNo na kulasamudAya iti pUjyA vyAcakSate // 266-267-268 // gataM gaNadvAram, adhunA gaNadharadvAravyAcikhyAsayA''ha ekkArasa u gaNaharA jiNassa vIrassa sesayANaM tu / jAvaiA jassa gaNA tAvaiA gaNaharA tassa 18 // 269 // nigadasiddhaiva, navaraM mUlasUtrakarttAro gaNadharA ucyante // 269 // gataM gaNadharadvAram, idAnIM dharmopAyasya dezakA ityetdvyaacikhyaasuraahvihAra karyo ane) madhyamA (apApA) nagarImAM bIjuM samavasaraNa thayuM jyAM tIrtha utpanna thayuM. Ama jayAM kevalajJAna utpanna thayuM tyAM kalpa hovAthI samavasaraNa thayuM. tenI apekSAe madhyamAM nagarImAM bIjuM samavasaraNa kahevAyuM. ra6pI avataraNikA : tIrthadvAra pUrNa thayuM. have gaNadvAra kahe che ke gAthArtha : corAzI - paMcANuM - ekaso be - ekaso soLa - so - ekaso sAta - 20 paMcANuM - trANuM - akyAzI gAthArtha : ekyAzI - bahotera - chAsaTha - sattAvana - pacAsa - tetAlIsa - chatrIsa - pAMtrIsa gAthArtha : teMtrIsa - aThyAvIsa - aDhAra - sattara - agiyAra - daza - nava - A pramANe jinezvaronA gaNanuM pramANa jANavuM. TIkArtha : traNe gAthAno artha spaSTa ja che. paraMtu ekavAcanAvALA ane ekasarakhI AcArakriyAvALA sAdhuono samudAya gaNa jANavo, paNa kulasamudAyarUpa gaNa ahIM jANavo nahi. e pramANe pUjayo = guruo kahe che. te 266-2685 avataraNikA : gaNadvAra kahevAyuM. have gaNadharadvAra kahe che ; gAthArtha : viraprabhune agiyAra gaNadharo ane zeSa tIrthakarone jeTalA gaNa hatA teTalA 30 gaNadharo thayA. TIkArtha spaSTa ja che. paraMtu gaNadharo eTale mUlasUtrane (dvAdazAMgIne) karanArA jANavA. ra6 avataraNikA : gaNadharadvAra pUrNa thayuM. have dharmopAyanA dezakarUpa dhArane kahe che ; 25 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) dhammovAo pavayaNamahavA pujvAi~ desagA tassa / savvajiNANa gaNaharA caudasapuvvI va je jassa // 270 // sAmAiyAiyA vA vayajIvaNikAyabhAvaNA paDhamaM / eso dhammovAo jiNehi savvehi uvaiTTho 19 // 271 // thAya pIvuM sUtrasiddhameva ra70-27 gataM dharmopAyasya dezakA iti dvAram, idAnI paryAyadvArapratipAdanAyAha usabhassa puvvalakkhaM puvvaMgUNamajiassa taM ceva / cauraMgUNaM lakkhaM puNo puNo jAva suvihitti // 272 // paNavIsaM tu sahassA pavvANaM sIalassa priaao| lakkhAiM ikkavIsaM sijjaMsajiNassa vAsANaM // 273 // caupaNNaM 12 paNNArasa 13 tatto addhaTThamAi lakkhAI 14 / aDDAijjAiM 15 tao vAsasahassAiM paNavIsaM 16 // 274 // tevIsaM ca sahassA sayANi addhaTThamANi a havaMti 17 / igavIsaM ca sahassA 18 vAsasauNA ya paNapaNNA 19 // 275 // 0 15 gAthArtha : pravacana athavA pUrvo e dharmopAya che, tenA dezako sarvajinonA gaNadharo hoya che athavA je tIrthakaranA jeTalA caudapUrvI hoya che te dharmopAyanA dezaka hoya che. gAthArtha athavA sAmAyikapUrvakanA vrato (pAMca mahAvrato) - jIvanikAya (pajIvanikAyanuM svarUpa) ane bhAvanA (pa mahAvratanI 25 bhAvanA athavA anityAdi 12 bhAvanA) e dharmanA prathama (dIkSA letAM zarUAtanA) upAya tarIke sarva jinIvaDe kahela che. TIkArtha : baMne gAthArtha spaSTa ja che. 270-271/l avataraNikA : have paryAyadvAra kahe che ; gAthArthaH RSabhadevano (zramaNaparyAya) ekalAkhapUrva, eka pUrvAgapUna evA ekalAkhapUrva ajitanAthano, have pachI saMbhavanAthathI laI suvidhinAtha sudhI cAra cAra pUrvAgapUna evA ekalAkhapUrvano zramaNaparyAya jANavo. (arthAt saMbhavanAthane cArapUrvAgagUna ekalAkhapUrva, 25 abhinaMdana svAmIne AThapUrvAgacUta ekalAkhapUrva vagere.) gAthArtha : pacIsa hajArapUrva zItalanAthano paryAya hato. zreyAMsajinano ekavIzalAkha varSa. gAthArtha : copanalAivarSa - paMdaralAkhavaSe - sADAsAta lAkha varSa - aDhI lAkha varSa - paccIsahajAravarSa, gAthArtha : trevIsahajAra ane sADAsAtasovarSa - ekavIzahajAra varSa - ekasovarSa ochA 30 evA paMcAvanahajAravarSa, Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakuzeno DubhArAhiparyAya (ni. 276-281) ** 53 addhamA sahassA 20 aDDAijjA ya 21 satta ya sayAI 22 / saya 23 bicattavAsA 24 dikkhAkAlo jiNidANaM // 276 // etAH paJca nigadasiddhA eva // 272 - 276 // evaM tAvatsAmAnyena pravrajyAparyAya: pratipAditaH, sAmpratamatraiva bhedena bhagavatAM kumArAdiparyAyaM pratipAdayannAha usabhassa kumArattaM puvvANaM vIsaI sayasahassA / vaTThI rajjaMmI aNupAleUNa NikkhaMto // 277 // ajiassa kumArattaM aTThArasa puvvasayasahassAiM / tevaNNaM rajjaMmI puvvaMgaM ceva boddhavvaM // 278 // paNNarasa sayasahassA kumAravAso a saMbhavajiNassa / cAlIsaM rajje cauraMgaM ceva boddhavvaM // 279 // addhatterasa lakkhA puvvANa'bhiNaMdaNe kumArattaM / chattIsA addhaM ciya adUMgA ceva rajjami // 280 // sumaissa kumArattaM havaMti dasa puvvasayasahassAiM / aNAtIsaM rajje bArasa aMgA ya boddhavvA // 289 // - gAthArtha : ajitanAthane kumArAvasthAmAM aDhAralAkhapUrva tathA rAjyamAM trepanalAkhapUrva ane eka pUrvAMga thayA. gAthArtha : saMbhavajinane paMdaralAkhapUrva kumAravAsa ane rAjyamAM cAra pUrvAMga adhika evA cuMmAlIsalAkha pUrva thayA. gAthArtha : abhinaMdanane sADAbAralAkhapUrva kumArapaNuM ane rAjyamAM ATha pUrvAMga adhika evA sADAchatrIsalAkhapUrva thayA. 5 gAthArtha : sADAsAtahabharavarSa - khaDhIhabharavarSa - sAtasovarSa sitteravarSa - jetAsIsavarSa. TIkArtha : A pAMce gAthAono artha spaSTa ja che. II272 276 // avataraNikA : A pramANe sAmAnyathI pravrajyAparyAyanuM pratipAdana karyuM. have A ja dvAramAM bhedathI bhagavAnanA kumArAdiparyAyo kahe che cha gAthArtha : RSabhadeva vIsalAkhapUrva kumArAvasthAmAM rahyA. tyAra pachI tresaThalAkhapUrva rAjya 20 pALI dIkSA lIdhI. gAthArtha : sumatinAthane dasalAkhapUrva kumAravAsa ane rAjyamAM bAra pUrvAMga adhika evA ogaNatrIsalAkhapUrva thayA. 10 15 25 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) paumassa kumArattaM puvvANa'ddhaTThamA sayasahassA / addhaM ca egavIsA solasa aMgA ya rajjaMmi // 282 // puvvasayasahassAI paMca supAse kumAravAso u / caudasa puNa rajjaMmI vIsaM aMgA ya boddhavvA // 283 // aDDAijjA (adbhuTThA u) lakkhA kumAravAso sasippahe hoi / addha cha cciya rajje cauvIsaMgA ya boddhavvA // 284 // paNNaM puvvasahassA kumAravAso u puSphadaMtassa / tAvaiaM rajjaMmI aTThAvIsaM ca puvvaMgA // 285 // paNavIsasahassAI puvvANaM sIale kumArattaM / tAvaiaM pariAo paNNAsaM ceva rajjaMmi // 286 // vAsANa kumArattaM igavIsaM lakkha huMti sijjaMse / tAvaiaM pariAo bAyAlIsaM ca rajjaMmi // 287 // gihavAse aTThArasa vAsANaM sayasahassa niameNaM / caupaNNa sayasahassA pariAo hoi vasapajje // 288 // paNNarasa sayasahassA kumAravAso a tIsaI rajje / paNarasa sayasahassA pariAo hoi vimalassa // 289 // gAthArtha : padmaprabhane sADAsAtalAkhapUrva kumAravAsa ane rAjyamAM soLapUrvAga adhika evA sADA ekavIzalAkhapUrva thayA. gAthArtha : supArthane pAMcalAkhapUrva kumAravAsa ane rAjyamAM vIsapUrvAga adhika caudalAkha 20 pUrva thayA. gAthArtha : caMdraprabhane aDhI lAkhapUrva kumAravAsa ane rAjyamAM sADAchalAkhapUrva sAthe covIsapUrvAga adhika. gAthArtha suvidhinAthane pacAsa hajArapUrva kumAravAsa ane rAjyamAM aThyAvIsapUrvAga adhika evA pacAsahajArapUrva. gAthArtha : zItalanAthane pacIsa hajArapUrva kumAravAsa tathA teTalo ja zramaNaparyAya ane rAjyamAM pacAsahajArapUrva gAthArtha : zreyAMsanAthane ekavIsalAhavarSa kumAravAsa tathA teTalo ja zramaNaparyAya ane rAjyamAM betAlIsa lAkha varSa. gAthArtha : vAsupUjyane niyamathI aDhAralAkha varSa kumAravAsa tathA copanalAkha varSa 30 (zrama)paryAya evo. gAthArtha vimalanAthane paMdaralAbavarSa kumAravAsa, rAjyamAM trIsalakhavarSa ane paMdaralAbavarSa zramaNaparyAya. 15 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakarono kumArAdiparyAya (ni. 290-297) 4 55 addhaTThamalakkhAI vAsANamaNaMtaI kumAratte / tAvaiaM pariAo rajjaMmI huMti paNNarasa // 290 // dhammassa kumArattaM vAsANaDDAiAI lakkhAI / tAvaiaM pariAo rajje puNa huMti paMceva // 291 // saMtissa kumArattaM maMDaliyacakkipariAa causuMpi / patteaM patteaM vAsasahassAiM paNavIsaM // 292 // emeva ya kuMthussavi causuvi ThANesu huMti patteaM / tevIsasahassAiM varisANaddhaTThamasayA ya // 293 // emeva arajiNiMdassa causuvi ThANesu huMti patteaM / igavIsa sahassAiM vAsANaM huMti NAyavvA // 294 // mallissavi vAsasayaM gihavAse sesaaMtu pariAo / caupaNNa sahassAiM nava ceva sayAi puNNAiM // 295 // aTThamA sahassA kumAravAso u suvvyjinnss.| tAvaiaM pariAo paNNarasasahassa rajjaMmi // 296 // namiNo kumAravAso vAsasahassAi duNNi addhaM ca / tAvaiaM pariAo paMca sahassAiM rajjaMmi // 297 // gAthArtha anaMtanAthane sADAsAtalakhavarSa kumAravAsa, teTalo ja zramaNaparyAya ane rAjyamAM paMdaralAbavarSa gAthArtha dharmanAthane aDhI lAkhavarSa kumAravAsa, teTalo ja paryAya ane rAjyamAM pAMcalAkha varSa. 20 gAthArtha zAMtinAthane kumAravAsa - mAMDalikarAjA - cakrI ane paryAya A cAremAM dareke darekamAM pacIsa hajAravarSa. gAthArtha H A ja pramANe kuMthunAthane cAre sthAnomAM darekamAM trevIsahajAra sADAsAtasovarSa. gAthArtha : A ja pramANe aranAthane cAre sthAnomAM darekamAM ekavIzahajAravarSa jANavA. thArtha : malsinAthane mesovarSanI sumArAsa bhane zeSa (AyuSya bheTava) yopana 25 hajAra ane saMpUrNa navasovarSa zramaNaparyAya. gAthArtha : munisuvratane sADAsAtahajAravarSa kumAravAsa, teTalo ja paryAya ane rAjyamAM paMdarahajAravarSa. gAthArtha : naminAthane aDhI hajAravarSa kumAravAsa, teTalo ja paryAya ane rAjyamAM pAMca 2varSa. 30 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 56 : Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) tiNNeva ya vAsasayA kumAravAso ariTunemissa / satta ya vAsasayAiM sAmaNNe hoi pariAo // 298 // pAsassa kumArattaM tIsaM pariAo sattarI hoi / tIsA ya vaddhamANe bAyAlIsA u pariAo // 299 // AdyAnAM suvidhiparyantAnAmanuparipATyeyaM zrAmaNyaparyAyagAthA-tadyathA usabhassa puvvalakkhaM puvvaMgUNamajiassa taM ceva / cauraMgUNaM lakkhaM puNo puNo jAva suvihitti // 30 // sesANaM pariAo kumAravAseNa sahiao bhaNio / patteaMpi a puvvaM sIsANamaNuggahaTThAe // 301 // chaumatthakAlamitto soheuM sesao u jiNakAlo / savvAuaMpi itto usabhAINaM nisAmeha // 302 // caurAsIi 1 bisattari 2 saTThI 3 paNNAsameva 4 lakkhAI / cattA 5 tIsA 6 vIsA 7 dasa 8 do 9 egaM 10 ca puvvANaM // 303 // caurAsII 11 bAvattarI 12 a saTThI 13 a.hoi vAsANaM / tIsA 14 ya dasa 15 ya egaM 16 ca evamee sayasahassA // 304 // gAthArtha : ariSTanemine traNaso varSa kumAravAsa ane sAtasovarSa zramaNaparyAya. gAthArtha : pArzvanAthane trIsavarSa kumAravAsa tathA sittera varSa paryAya ane vardhamAnasvAmIne trIsa varSa kumAravAsa tathA betAlIsavarSa paryAya. avataraNikA : prathamathI laI suvidhinAtha prabhunA kramaza : zramaNaparyAyanI gAthA A pramANe 20 che. (arthAt 277 vagere gAthAomAM suvidhinAtha sudhInA jinono zramaNaparyAya kahyo nathI. tethI te jaNAvatI gAthA batAve che) che gAthArtha : "ekalAkhapUrva RSabhadevano zramaNaparyAya, ekapUrvAgagUna ekalAkhapUrva ajitanAthano, tathA pharI pharI cAra-cAra pUrvAgajUna evA ekalAkhapUrvavarSa zramaNaparyAya suvidhinAtha sudhI jANavo. gAthArtha : ziSa tIrthakarono kumAravAsa sAthe paryAya kahevAyo. tathA pUrve pratyeka paNa ( mAtra paryAya paNa) je kahevAyo te ziSyonA anugraha mATe kahevAyo. gAthArtha H (zramaNaparyAyamAMthI) chadmasthakALa (je pUrve kahevAI gayo che te) mAtrane dUra karatA roSakALa jinakALa tarIke jANavo. have pachI RSabhAdinA sarva-AyuSyane paNa tame sAMbhaLo. gAthArtha : corAsI lAkhapUrva-bahotteralAkhapUrva - sAThalAkhapUrva - pacAsa lAkhapUrva - 30 cAlIsa lAkhapUrva-trIsalAkhapUrva - vIsalAkhapUrva - dazalAkhapUrva - belAkhapUrva ane ekalAkhapUrva. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 tIrthakarono nirvANasamayano tapa vigere (ni. 305-309) 4 57 paMcANaui sahassA 17 caurAsII a 18 paMcavaNNA 19 ya / tIsA 20 ya dasa 21 ya egaM 22 sayaM 23 ca bAvattarI 24 ceva 20 // 305 // etAzca ekonatriMzadapigAthA: sUtrasiddhA eva draSTavyA iti / gataM paryAyadvAram, idAnImantakriyAdvArAvasara iti, tatrAnte kriyA antakriyA-nirvANalakSaNA, sA kasya kena tapasA kva jAtA ?, vAzabdAtkiyatparivRtasya cetyetatpratipAdayannAha nivvANamaMtakiriA sA caudasameNa paDhamanAhassa / sesANa mAsieNaM vIrajiNiMdassa cha?NaM // 306 // aTThAvayacaMpujjitapAvAsammeaselasiharesuM / usabha vasupujja nemI vIro sesA ya siddhigayA // 307 // ego bhayavaM vIro tittIsAi saha nivvuo pAso / chattIsaehiM paMcahiM saehi nemiu siddhigao // 308 // paMcahi samaNasaehi mallI saMtI u navasaehiM tu / aTThasaeNaM dhammo saehi chahi vAsupujjajiNo // 309 // 15 gAthArtha : corAzIlAbavarSa - botteralAbavarSa - sAThalAkha varSa - trIsa lAkha varSa - dasalAbavarSa - ekalAkhavarSa, gAthArtha : paMcANujAravarSa - corAzIhajAravarSa - paMcAvanahajAravarSa - trIsahajAravarSa - dasa hajAravarSa - ekahajAravarSa - ekasovarSa - botteravarSa. TIkArya : A ogaNatrIsa gAthAo spaSTa ja che. ra77 thI 30pI. avataraNikA : paryAyadvAra pUrNa thayuM. have aMtakriyadvArano avasara che. temAM aMtamAM je kriyA thAya te aMtakriyA eTale ke nirvANa. kayA tIrthakarane kayA tapavaDe nirvANa thayuM? kayA sthAne 20 nirvANa thayuM? tathA 'vA' zabdathI (gA.naM. : 211 mAMnA "vA" zabdathI) keTalA parivAra sAthe nirvANa thayuM? te kahe che ke gAthArtha : aMtakriyA eTale nirvANa, te aMtakriyA RSabhanAthane cha upavAsavarDa thaI. ajitanAthAdi tIrthakarone mAsika upavAsavaDe ane viraprabhune chaThThavaDe thaI. gAthArtha : aSTApada-caMpAnagarI-ujjayaMta-pAvApurI ane sametazailazikhare (kramazaH) 25 RSabha-vAsupUjya-nemi-vIra ane zeSa tIrthakaro siddhine pAmyA. gAthArtha : prabhuvIra ekalA, pArzvanAtha teMtrIsa sAdhuo sAthe nirvANa pAmyA, pAMcaso chatrIsa sAdhuo sAthe neminAtha siddhi pAmyA. gAthArthaH pAMcaso sAthe mallinAtha, navaso sAthe zAMtinAtha, AThaso sAthe dharmanAtha, chaso sAthe vAsupUjya, 30 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 58 * Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) sattasahassANaMtaijiNassa vimalassa chassahassAiM / paMcasayAi supAse paumAbhe tiNi aTTha sayA // 310 // dasahi sahassehi usabhI sesA u sahassaparivuDA siddhA / kAlAi jaM na bhaNiaM paDhamaNuogAu taM NeaM // 311 // iccevamAi savvaM jiNANa paDhamANuogao NeaM / ThANAsuNNatthaM puNa bhaNiaM 21 pagayaM ao vucchaM // 312 // ubhajiNasamudvANaM udvANaM jaM tao marIissa / sAmAiassa eso jaM puvvaM niggamo'higao // 313 // etA apyaSTau nigadasiddhA eva / cittabahulaTThamIe cauha sahassehi so u avarahe / sIA sudaMsaNA siddhatthavaNaMmi chaNaM // 314 // gamanikA--caitrabahulASTamyAM caturbhiH sahastraiH samanvitaH san aparAhNe zibikAyAM sudarzanAyAM * gAthArtha : sAtahajAra sAthe anaMtanAtha, vimalanAtha chahajAra sAthe, supArzvanAtha pAMcaso sAthe, padmaprabhasvAmI traNasocovIsa (sAdhuo sAthe nirvANa pAmyA.) (trIni 15 108 = 108 x 3 = 324 kRti TippaLAra:) traNa evA gAthArtha : dasahajAra sAthe RSabhadeva tathA zeSa tIrthaMkaro hajArahajAra sAthe siddha thayA. kALAdi (arthAt kayA kALamAM, kayA nakSatramAM vagere) je kahyA nathI te sarva prathamAnuyogamAMthI jANI levA. 1 gAthArtha : A pramANe sarva jinasaMbaMdhI (vAto) prathama--anuyogamAMthI jANI levI. ahIM 20 sthAna khAlI na rahe te mATe (amuka) kahevAyuM. have pachI prakRta vAtane (huM = graMthakAra) kahIza. gAthArtha : RSabhajinanuM samutthAna (ahIM prakRta che) kAraNa ke (f) RSabhajinamAMthI (to) marIcinuM utthAna thayuM che (te marIcinuM utthAna paNa prastuta che) kAraNa ke (f) sAmAyikano nirgama adhikRta che (ane te marIcimAMthI thayelA vIraprabhumAMthI thayo che.) TIkArtha : ahIM AThe gAthA spaSTa che.(gA. naM.-613 no Azaya e che ke, sAmAyikano 25 nirgama [utpatti] zemAMthI thayo ? e vAta jaNAvavAnI hatI. tethI prabhuvI2mAMthI teno nirgama thayo ema kahyuM. te prabhuvIrano nirgama marIcimAMthI thayo eTale marIcinA utthAnanI vAta karI.te mATe RSabhadevanI vAta jarUrI banI eTale emanA utthAnanI vAta karI.) II306 thI 313 (have adhUruM rahela RSabhadevabhagavAnanuM caritra kahe che ) gAthArtha : caitra vada AThamane divase cArahajAra vyaktionI sAthe te RSabhadeva aparAta 30 samaye (sAMje) sudarzanAnAmanI zibikAmAM beThelA chatAM siddhArthavanamAM chaTTanA tapavaDe (dIkSA grahaNa karI.) TIkArtha : "dIkSA lIdhI" e pramANe vAkyazeSa joDI devo. (zuM karIne dIkSA lIdhI te kahe Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakaro jAte ja dIkSA grahaNa kare (ni. 315-316) : 59 vyavasthitaH siddhArthavane SaSThena bhaktena niSkrAnta iti vAkyazeSaH, alaGkaraNakaM parityajya caturmuSTikaM ca locaM kRtveti // 314 // ___ Aha-catubhiH sahastraiH samanvita ityuktaM, tatra teSAM dIkSAM kiM bhagavAn prayacchati uta neti, netyAha cauro sAhassIo loaM kAUNa appaNA ceva / jaM esa jahA kAhI taM taha amhe'vi kAhAmo // 315 // gamanikA-prAkRtazailyA catvAri sahasrANi locaM paJcamuSTikaM kRtvA AtmanA caiva itthaM pratijJAM kRtavantaH-'yat' kriyA'nuSThAnaM 'eSa' bhagavAn 'yathA' yena prakAreNa kariSyati tattathA 'amhe'vi kAhAmotti' vayamapi kariSyAma iti gAthArthaH // 315 // bhagavAnapi bhuvanagurutvAtsvayameva sAmAyikaM pratipadya vijahAra / tathA cAha- 10 usabho varavasabhagaI ghittUNamabhiggahaM paramaghoraM / vosaTThacattadeho viharai gAmANugAmaM tu // 316 // gamanikA-RSabho vRSabhasamagatirgRhItvA abhigrahaM 'paramaghoraM' paramaH-paramasukhahetubhUtatvAt che-) alaMkArone choDI ane caturmuSTi loca karIne dIkSA grahaNa karI. (sAmAnyathI badhA tIrthakaro paMcamuSTi loca kare che, paNa indranI vinaMtIthI RSabhadevabhagavAne khabhA paranA vALa rahevA 15 dIdhA tethI caturmuSTi loca thayo.) II314 avataraNikA : zaMkA : "cAra hajAranI sAthe dIkSA lIdhI" evuM je kahyuM, temAM te cAra hajAra vyaktione bhagavAne dIkSA ApI ke jAte dIkSA grahaNa karI ? uttara : prabhue dIkSA ApI nathI e vAta kahe che ke gAthArtha cArahajAra loca karIne potAnI jAte ja (pratijJA karI ke, prabhu je rIte je karaze 20 te rIte ame paNa karIzuM. TIkArtha : mULagAthAmAM "sAhaso " e pramANe strIliMga prAkRtazailIthI thayuM che (bAkI samajavAnuM pulliga che.) tethI cAra hajAra vyaktioe paMca--muSTi loca karI potAnI jAte ja A pramANe pratijJAne karI- "bhagavAna je kriyA je rIte karaze te kriyA te ja rIte ame paNa karIzuM." /31pI. 25 avataraNikA : prabhu paNa traNabhuvananA guru hovAthI jAte ja sAmAyikane svIkArI vihAra karyo. te vAtane kahe che ke gAthArtha : RSabha samAna gativALA RSabhadeva parama ghora abhigrahane dhAraNa karI vyutkRSTatyakatadehavALA thayelA chatAM grAmanugrAma vicare che. TIkArtha : gAthArtha mujaba che. (paraMtu abhigrahane "paramaghora' evuM vizeSaNa zA mATe 30 ApyuM? te kahe che ke, te abhigraha paramasukhanuM kAraNa hovAthI parama che ane sAmAnyapuruSavaDe * vasamasama. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 * Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) ghoraH - prAkRtapuruSaiH karttumazakyatvAt tuM, 'vyutsRSTatyaktadeho viharati grAmAnugrAmaM tu' vyutsRSToniSpratikarmazarIratayA, tathA coktam- 'acchipi no pamajjijjA, No'vi ya kaMDuviyA muNI gAyaM' tyaktaH - khalu divyAdyupasargasahiSNutayA, zeSaM sugamamiti gAthArthaH // 316 // sa evaM bhagavAMstairAtmIyaiH parivRto vijahAra, na ca tadA'dyApi bhikSAdAnaM pravarttate, lokasya 5 paripUrNatvAdarthyabhAvAcca, tathA cAha mUlabhASyakAraH NAvi tAva jo jANai kA bhikkhA ? kerisA va bhikkhayarA ? | te bhikkhamalabhamANA vaNamajjhe tAvasA jAyA // 31 // ( mU0 bhA0 ) gamanikA - nApi tAvajjano jAnAti kA bhikSA ? kIdRzA vA bhikSAcarA iti, ataste bhagavatparikarabhUtA bhikSAmalabhamAnAH kSutparISahArttA bhagavato maunavratAvasthitAd upadezamalabhamAnAH 10 kacchamahAkacchAvevoktavantaH - asmAkamanAthAnAM bhavantau netArAviti, ataH kiyantaM kAlamasmAbhirevaM kSutpipAsopagatairAsitavyaM ?, tAvAhatuH - vayamapi na vidmaH, yadi bhagavAn anAgatameva pRSTo bhavetkimasmAbhiH karttavyaM ? kiM vA neti, tataH zobhanaM bhavet, idAnIM tu etAvadyujyate - bharatalajjayA abhigraha karavo zakya na hovAthI ghora che. prabhu niSpatikarmazarIravALA (arthAt zarIramAM koI pratikarma pheraphAra na karanArA) hovAthI vyutkruSTadehavALA hatA. kahyuM che "(vyutkruSTadehavALA) 15 muni AMkhane paNa pramArje nahi (AMkhamAM koI kaNiyo vagere paDe to paNa tene dUra kare nahi) potAnA zarIrane khaNe paNa nahi." tathA pote devAdiSkRta upasargonA sahiSNu hovAthI tyaktadehavALA (dehanuM mamatva tyajIdenArA) hatA. zeSa sugama che. II316 avataraNikA : Ama te prabhu potAnA parivArathI yukta thayelA chatAM vihAra karatA hatA. ane te samaye haju sudhI bhikSAdAna pravartatu nahotuM, kAraNa ke loko pAse potAnI jarUra pUratI 20 sarva sAmagrIo hatI. jethI te samaye arthIo = yAcakono abhAva hato. A vAtane mULabhASyakAra kahe che 25 30 = gAthArtha : te samaye loko jANatA nahotA ke bhikSA kone kahevAya ? athavA bhikSAcaro kevA hoya ? (mATe prabhu sAthe dIkSita thayelA) te loko bhikSAne nahi prApta karatA vanamAM tApasa banI gayA. TIkArtha : loka jANato nathI bhikSA zuM che ? athavA bhikSAcaro kevA hoya ? tethI prabhunA ziSyo bhikSAne prApta na karatA bhUkha-tarasathI pIDAyelA, prabhune maunavrata hovAthI prabhu pAsethI koIpaNa prakAranA upadeza nahi pAmatA te ziSyoe kaccha ane mahAkacchane kahyuM "anAtha evA amArA mATe have tame ja netA cho, AthI tame kaho ke A rIte keTalo kALa bhUkhyAtarasyA amAre rahevuM paDaze ?" tyAre kaccha--mahAkacche javAba Apyo, "ame paNa jANatA nathI. 1 AnA karatA prabhune anAgate ja = dIkSA letA pahelA ja pUchyuM hota ke-- "(dIkSA lIdhA pachI) amArAvaDe zuM karavA yogya che ? athavA zuM kartavya nathI ? to ghaNuM sAruM hatuM. 14. akSyapi no pramArjayet nApi ca kaNDUyet munirgAtram. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tApasadharmanI utpatti (bhA. 31) ** 61 gRhagamanamayuktamAhAramantareNa cAsituM na zakyata ityato vanavAso naH zreyAn, tatropavAsaratAH parizaTitapariNatapatrAdyupabhogino bhagavantameva dhyAyantastiSThAma iti saMpradhArya sarvasaMmatenaiva gaGgAnadIdakSiNakUle ramyavaneSu valkalacIradhAriNaH khalvAzramiNaH saMvRttA iti, Aha ca 'vanamadhye tApasA jAtA:' iti gAthArthaH // tayozca kacchamahAkacchayoH sutau namivinaminau pitranurAgAt tAbhyAmeva saha vihRtavantau, tau ca vanAzrayaNakAle tAbhyAmuktau - dArUNaH khalvidAnImusmAbhirvana- 5 vAsavidhiraGgIkRtaH tadyAta yUyaM svagRhANIti, athavA bhagavantameva upasarpata, sa vo'nukampayA'bhilaSitaphalado bhaviSyati, tAvapi ca pitroH praNamaM kRtvA pitrAdezaM tathaiva kRtavantau, bhagavatsamIpamAgatya pratimAsthite bhagavati jalAzayebhyo nalinIpatreSu udakamAnIya sarvataH pravarSaNaM kRtvA AjAnUcchrayamAnaM sugandhikusumaprakaraM ca avanatottamAGgakSitinihitajAnukaratalau pratidinamubhayasandhyaM rAjyasaMvibhAgapradAnena bhagavantaM vijJApya punastadubhayapArzve khaDgavyagrahastau 10 tattvatu: // tathA cAha niyuktikAraH have to ApaNane ATaluM ja karavuM ghaTe che ke bharatanI lajjAthI ghare javuM ApaNane zobhatuM nathI (pAchA javAmAM bharatanA oziyALA thavuM paDe.) ane AhAra vinA rahevuM zakya nathI. tethI ApaNane vanavAsa ja kalyANakArI che. tyAM rahelA ApaNe nIce paDelA pAMdaDAdine khAI bhagavAnanuM 15 dhyAna dharatA rahIzuM.'' A pramANe vicArI sarvanI saMmati maLatA gaMgAnadInA dakSikinAre rahelA manohara vanomAM chAlanA vastrone dhAraNa karanArA AzramavAsI thayA. A vAtane mULagAthAmAM kahI che "vanamAM tApasa thayA." A pramANe gAthArtha pUrNa thayo. bhA.-31|| kaccha-mahAkacchanA putro nami--vinami paNa pitAnA anurAgathI kaccha--mahAkacchanI sAthe 20 ja vihAra karatA hatA ane jyAre vanamAM javAno samaya Avyo tyAre kaccha-mahAkacche mi- vinamine kahyuM, "have ame bhayaMkara=kaSTadAyaka evo vanavAsa svIkAryo che. tethI tame tamArA ghare jAo athavA prabhu pAse jAo. te prabhu tamane tamArI uparanI anukaMpAthI IcchitaphaLane ApanArA thaze." te nami--vinamie paNa pitAne namana karI pitAnA Adeza pramANe karyuM. prabhu pAse jaI pratimAmAM rahelA bhagavAnanI AsapAsa jalAzayomAMthI padmapatromAM pANI 25 lAvI cAre bAju varSA karI. (jethI AjubAjunI rajakaNo UDe nahi) te karIne jAnupramANa UMcAIvALo sugaMdhIpuSpono Dhagalo karyo. tyAra pachI nameluM che mastaka jenuM tevA tathA pRthvI upara sthApita karelA che jAnu ane karatala jemanAvaDe tevA te rojeroja ubhayaTaMka "amane paNa rAjyano vibhAga Apo" e pramANe rAjyanA saMvibhAganuM pradAna karavA mATe bhagavAnane vijJapti karIne prabhunI AjubAju hAthamAM talavAra laI UbhA rahyA. avataraNikA : A ja vAtane niryuktikAra kahe che * naim pra0. ' aa. 30 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 * Avazyaniyujita * rimadrIyavRtti * samASAMtara (11-2) namivinamINaM jAyaNa nAgiMdo vijjadANa veaDDe / uttaradAhiNaseDhI saTThIpaNNAsanagarAiM // 317 // akSaragamanikA-namivinaminoryAcanA, nAgendro bhagavadvandanAyAgataH, tena vidyAdAnamanuSThitaM, vaitADhye parvate uttaradakSiNazreNyoH yathAyogaM SaSTipaJcAzanagarANi niviSTAnIti gAthAkSarArthaH // 317 // 5 bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam - annayA dharaNo nAgarAyA bhagavaMtaM vaMdao Agao, imehi ya viNNaviaM, tao so te tahA jAyamANe bhaNati-bhagavaM cattasaMgo, Na eyassa asthi kiMci dAyavvaM, mA eyaM jAeha, ahaM tubbhaM bhagavao bhattIe demi, sAmissa sevA aphalA mA bhavauttikAuM paDhiyasiddhANaM gaMdhavvapannagANaM aDayAlIsaM vijjAsahassAI giNhaha, tANa imAo mahAvijjAo cattAri, taMjahA-gorI gaMdhArI rohiNI paNNattitti, taM gacchaha tubbhe vijjAharariddhIe sayaNaM jaNavayaM 10 ca uvalobheUNa dAhiNillAe uttarillAe ya vijjAharaseDhIe rahaneuracakkavAlapAmokkhe gagaNavallabhapAmokkhe ya paNNAsaM saddhiM ca vijjAharaNagare NivesiUNa viharaha / tao te thArtha : nami-vinaminI yaayn| - nAgendra - vidhAhAna - vaitADhya - uttara dRkSizrezi - sA6, 5yAsa nagarI. TIkArtha : nami-vinaminI yAcanA, bhagavAnane vaMdana karavA nAgendra Avyo. tenAvaDe 15 vidyAdAna yu. vaitAdayaparvatamA utta2-4kSizrelibha mazaH sA bhane 5yAsa nagarI vasAvyA. bhAvArtha kathAnakathI jANavA yogya che. te kathAnaka A pramANe che - ekavAra nAgarAja dharaNendra prabhune vaMdana karavA Avyo. te samaye nami-vinamie prabhu pAse rAjyanA vibhAganI mAgaNI 42rI. tyAre A rIte yAcanA karatA A baMnene dharaNenTe kahyuM "prabhu tyaktasaMgavALA che. have 20 emanI pAse davA yogya kazuM nathI. mATe tame prabhu pAse yAcanA karo nahi. huM tamane prabhunI bhaktinA badalAmAM Apu chuM. prabhunI sevA niSphaLa na thAo te mATe bolavA mAtrathI siddha thanArI gaMdharva-pannaga vagere aDatAlIsa hajAra vidyAne tame grahaNa karo. temAM A cAra mahAvidyAo che - gorI, gaMdhArI, rohiNI ane prajJapti. tethI tame jAo ane vidyAdhara RddhithI svajano ane prajAne pralobhana ApI dakSiNa saMbaMdhI ane uttarasaMbaMdhI vidyAdharazreNimAM 25 rathanupUra-cakravAla vagere ane gaganavallabha vagere pacAsa ane sATha nagarone vasAvI raho." 15. anyadA dharaNo nAgarAjaH bhagavantaM vanditumAgataH, AbhyAM vijJaptaM ca, tataH sa tau tathA yAcamAnau bhaNati-bhagavAn tyaktasaGgaH, naitasya vidyate kiJciddAtavyaM, mainaM yAciSTaM, ahaM vAM bhagavato bhaktyA dadAmi, svAminaH sevA'phalA mA bhUditikRtvA paThitasiddhAnAM gandharvaprajJakAnAM aSTacatvAriMzat vidyAsahasrANi gRhNItaM, tAsAmimA mahAvidyAzcatasraH, tadyathA-gaurI gAndhArI rohiNI prajJaptiriti, tad gacchataM 30 yuvAM vidyAdharA svajanaM janapadaM copapralobhya dakSiNasyAmuttarasyAM ca vidyAdharazreNyAM- rathanUpuracakravAla pramukhANi gaganavallabhapramukhANi ca paJcAzataM SaSTiM ca vidyAdharanagarANi nivezya viharataM / tatastau Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ loko RSabhadevane kanyA, vastrAdivaDe nimaMtraNa kare che (ni. 318) * 63 pasAyA kAmiyaM pupphayavimANaM viuvviUNa bhagavaMtaM titthayaraM nAgarAyaM ca vaMdiUNa pupphayavimANArUDhA kacchamahAkacchANaM bhagavappasAyaM uvadaMsemANA viNIyanagarimuvagamma bharahassa raNNo tamatthaM nivedittA sayaNaM pariyaNaM gahAya veyaDDhe pavva NamI dAhiNillAe vijjAharaseDhIe vimI uttarillA paNNAsaM saTThi ca vijjAharanagarAi nivesiUNa viharaMti / atrAntare bhagavaM adINamaNaso saMvaccharamaNasio viharamANo / kaNNAhi nimaMtijjai vatthAbharaNAsaNehiM ca // 398 // vyAkhyA bhagaH khalvaizvaryAdilakSaNaH so'syAstIti bhagavAn asAvapi adInaM mano yasyAsau adInamanAH - niSprakampacitta ityarthaH / 'saMvatsaraM ' varSaM na azita: anazitaH viharan bhikSApradAnAnabhijJena lokenAbhyarhitazca (zceti) kRtvA kanyAbhirnimantryate, vastrANi - paTTAMzukAni AbharaNAni - kaTaka ke yUrAdIni AsanAni - siMhAsanAdIni etaizca nimantryata iti / 10 varttamAnanirdezaprayojanaM pUrvavaditi gAthArthaH // 318 // 16 - tyAra pachI kRpAne prApta karelA teo Icchita evA puSpakavimAnane vikurvI bhagavAna ane nAgarAjane vaMdana karI puSpakavimAnamAM beThAM beThAM ja kaccha--mahAkacchane prabhuno prasAda dekhADI vinItAnagarImAM AvyA. tyAM AvI bharatarAjAne potAne prApta Rddhi, vagerenuM nivedana karI svajano--parijanone laI vaitADhyaparvatamAM nami dakSiNasaMbaMdhI vidyAdharazreNimAM ane vinami 15 uttarasaMbaMdhI vidyAdharazreNImAM kramazaH pacAsa ane sATha vidyAdhara nagarI vasAvI rahe che.II317nA te samaye gAthArtha : adInamanavALA, saMvatsara sudhI azana vinAnA, vihAra karatA prabhu kanyAo vaDe ane vastra AbharaNo AsanovaDe nimaMtraNa karAya che. TIkArtha : aizvaryAdirUpa bhaga jenI pAse che te bhagavAna, adInamanavALA niSmakaMpa- 20 cittavALA, ekavarSa sudhI azana = khorAka vinAnA vicaratA te prabhu, bhikSAdAnane nahi jANatA te lokovarDa 'A satkAravA yogya che athavA pUjanIya che" evuM jANI kanyAovaDe nimaMtraNa karAtA hatA. (arthAt loko potAnI kanyAnuM dAna ApavA prabhune niyaMtratA hatA.) vastro paTTAMzuka vigere kIMmatI vastro, vIMTI, bAjubaMdhAdi alaMkAro, siMhAsanAdi AsanovaDe nimaMtraNa Ape che. ahIM 'nimaMtikhta' e pramANe vartamAnaprayoganuM kAraNa pUrvanI jema jANI levuM. 25 (arthAt trikALaviSayaka sUtra hovAthI kareluM jANavuM.) // 318 - = 5 = 16. labdhaprasAdau kAmitaM puSpakavimAnaM vikurvya bhagavantaM tIrthakaraM nAgarAjaM ca vanditvA puSpakavimAnArUDhau kacchamahAkacchAbhyAM bhagavatprasAdaM upadarzayantau vinItAnagarImupAgamya bharatAya rAjJe tamarthaM nivedya svajanaM parijanaM gRhItvA vaitADhye parvate namirdAkSiNAtyAyAM vidyAdharazreNyAM vinamirauttarAyAM paJcAzataM SaSTiM ca vidyAdharanagarANi nivezya viharataH / dovi + 0matigamma. paTTadevAGgAdIni 30 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gamanikA - saMvatsareNa bhikSA labdhAH RSabheNa lokanAthena prathamatIrthakRtA, zeSaiH5 ajitAdibhiH bharata kSetratIrthakRdbhiH dvitIyadivase labdhAH prathamabhikSA iti gAthArthaH // 399 // tIrthakRtAM prathamapAraNakeSu yadyasya pAraNakamAsIt tadabhidhitsurAha usabhassa u pAraNae, ikkhuraso Asi loganAhassa / sesANaM paramaNNaM amayarasarasovamaM AsI // 320 // 64 Avazya niyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) * evaM viharatA bhagavatA kiyatA kAlena bhikSA labdhetyetatpratipAdanAyAhasaMvacchareNa bhikkhA laddhA usabheNa loganAheNa / sesehi bIyadivase laddhAo paDhamabhikkhAo // 319 // gamanikA - RSabhasya tu ikSurasaH prathamapAraNake AsIllokanAthasya, zeSANAm - ajitAdInAM 10 paramaM ca tadannaM ca paramAnnaM- pAyasalakSaNaM, kiMviziSTamityAha- amRtarasavad rasopamA yasya tad amRtarasarasopamamAsIditi gAthArthaH // 320 // tIrthakRtAM prathamapAraNakeSu yadvRttaM tadabhidhitsurAha 15 25 ghuTuM ca ahodANaM divvANi a AhayANi tUrANi / devA ya saMnivaiA vasuhArA ceva vuTThA ya // 329 // gamanikA--devairAkAzagataiH ghuSTaM ca ahodAnamiti - ahozabdo vismaye aho dAnamaho dAnamityevaM dIyate, sudattaM bhavatAmityarthaH tathA divyAni ca AhatAni tUrANi tadA tridazairiti devAzca avataraNikA : A pramANe vicaratA prabhune keTalA kALa pachI bhikSAnI prApti thaI ? te kahe che gAthArtha : lokanAtha evA RSabhavaDe varSa pachI bhikSA prApta karAI. zeSa tIrthaMkaroe bIjA 20 hivase prathamamikSA prApta hurI. TIartha : gAthArtha bhubh che. // 18 // avataraNikA : tIrthaMkaromAM je tIrthaMkarane prathamapAraNAmAM je dravya hatuM te kahe che hra gAthArtha : lokanAtha evA RSabhane pAraNAmAM IkSurasa hato. zeSa tIrthaMkarone amRtarasa samAna khevaM paramAnna (jIra) hatuM. TIDArtha : gAthArtha bhubh 4 che.||20|| avataraNikA : tIrthaMkarone prathama pAraNAmAM je prasaMga banyA te kahe che gAthArtha : (hevovaDe) ghoSita urAyuM - ahodyAnaM, hivya sevA vAniMtrI vagADAyA, hevono sannipAta thayo ane vasudhArAnI vRSTi thaI. TIkArtha : AkAzamAM rahelA evA devovaDe 'ahAdAnaM 30 arAI. sahIM ahozabda AzcaryanA arthamAM che. 'sahoddAnaM sArI rIte dAna devAyuM. tathA divya vAjiMtro vagADAyA ane + nAsti padadvayamidaM. ahodAna' e pramANe ghoSaNA ahodAnaM' arthAt tamArAvaDe devono saMnipAta thayo arthAt - Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdinAthaprabhunuM pAraNuM (ni. 322) 4 65 sannipatitAH, tadaiva vasudhArA caiva vRSTA, vasu dravyamucyata iti gAthArthaH // 321 // evaM sAmAnyena pAraNakakAlabhAvyuktam, idAnIM yatra yathA ca yacca AditIrthakarasya pAraNakamAsIt tathA'bhidhitsurAha gayaura sijjaMsikkhurasadANa vasuhAra pIDha gurUpUA / takkhasilAyalagamaNaM bAhubaliniveaNaM ceva // 322 // asyA bhAvArthaH kathAnakAdavaboddhavyaH / taccedam-kurujaNapade gayapuraNagare bAhubaliputto somappabho, tassa putto sejjaMso juvarAyA, so sumiNe maMdaraM pavvayaM sAmavaNNaM pAsati, tato teNa amayakalaseNa abhisitto abbhahiaMsobhitamADhatto. nagaraseTI sabaddhinAmo, so sarassa rassIsahassa ThANAo caliyaM pAsati, navaraM sijjaMseNa hakkhuttaM, so ya ahiayaraM teyasaMpuNNo jAo, rAiNA sumiNe ekko puriso mahappamANo mahayA riubaleNa saha jujhaMto diTTho, sijjaMseNa sAhajjaM diNNaM, 10 tato NeNa taM balaM bhaggaMti, tato atthANIe egao miliyA, sumiNe sAhaMti, na puNa jaannNti(vasudhArA karavA chaMbhaka) devonuM Agamana thayuM ane te vakhate ja vasudhArAnI vRSTi thaI. ahIM vasu eTale dhana samajavuM. li32 1// avataraNikA : A pramANe sAmAnyathI pAraNAnA samaye je thayuM te kahyuM. have AdinAtha prabhunuM jayAM pAraNuM thayuM, jevI rIte thayuM ane pAraNAmAM kayuM dravya hatuM te sarva kahe che ke 15 ___ thArtha : 4pura - zreyAMsa - 92sanu haan-supaa| - pI6 - gurupU - takSazikSAmana - mane mAnasine nivedana. 2Irtha : mI ||thaano bhAvArtha thAnathI vo. te sA prabhA... kuru nAmanA janapadanA gajapuranAmanA nagaramAM bAhubalino putra somaprabha hato. teno putra zreyAMsa yuvarAja hato. te svapnamAM maMdara(meru)parvatane zyAmavarNavALo jue che. tethI zreyAMse 20 amRtakaLazovaDe meruno abhiSeka karyo. jethI te meru adhika zobhavA lAgyo. te ja nagaramAM subuddhi nAmano nagarazreSThI hato. te svapnamAM jue che ke sUryanA hajArakiraNo potAnA sthAnathI calita thayA che ( kiraNo sUryathI judA thayA che.) paraMtu zreyAMsavaDe te kiraNo svasthAnamAM joDAyA. jethI te sUrya adhikatara tejathI saMpUrNa thayo. (e ja samaye rAjAe paNa svapna joyuM.) rAjAvaDe svapnamAM eka moTA pramANavALo puruSa moTA zatrusainya sAthe yuddha karato 25 jovAyo. zreyAMse te puruSane madada karI. tethI te puruSavaDe zatrusainya bhaMgAyuM. bIjA divase rAjA- 17. kurujanapade gajapuranagare bAhubaliputraH somaprabhaH, tasya putraH zreyAMso yuvarAjaH, sa svapne mandaraM parvataM zyAmavarNamapazyat, tatastena amRtakalazenAbhiSiktaH, abhyadhikaM zobhitumArabdhaH, nagarazreSThI subuddhinAmA, sa sUryasya razmisahasraM sthAnAt calitaM apazyat, navaraM zreyAMsena abhikSiptaM, sa cAdhikataraM tejaHsaMpUrNo jAtaH, rAjJA svapne ekaH puruSo mahApramANo mahatA ripubalena saha yudhyamAno dRSTaH, zreyAMsena 30 sAhAyyaM dattaM, tato'nena tadbalaM bhagnamiti, tata AsthAnikAyAM ekato militAH, svapnAn sAdhayanti, na punarjAnanti- *peDha0. + dUla0. A pure. * thANAo. - sAhiyaM. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ EE * Avazya niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga - 2) ~18 kiM bhavissaitti, navaraM rAyA bhaNai-kumArassa mahaMto ko'vi lAbho bhavissaitti bhaNiUNa atthANIo, sijjaMso'vi gao niyagabhavaNaM, tattha ya oloyaNaTThio pecchati sAmiM pavisamANaM, so ciMter3a - kahiM mayA erisaM nevatthaM diTThapuvvaM ? jArisaM papitAmahassatti, jAtI saMbharitA- so puvvabhave bhagavao sArahI Asi, tattha teNa vairaseNatitthagaro titthayaraliMgeNa diTThotti, varaNAbhe 5 ya pavvayaM so'vi aNupavvaio, teNa tattha suyaM jahA - esa vairaNAbho bharahe paDhamatitthaya... bhavissaitti, taM eso so bhagavaMti / tassa ya maNusso khoyarasaghaDaeNa saha atIo, taM gahAya bhagavaMtamuvaTTio, kappaitti sAmiNA pANI pasArio, savvo nisiTTho pANIsu, acchiddapANI bhagavaM, upari sihA vaDDai, na ya chaDDijjai, bhagavao esa laddhI, bhagavayA so pArio, tattha divvANi pAubbhUyANi, taMjahA - vasuhArA vuTThA 1 celukkhevo kao 2 AhayAo devaduduhIo 3 10 nagarazreSThi - zreyAMsa vagere sarva sabhAmAM bhegA thayA. dareke potAne Avela svapnanI vAta karI. paraMtu koI jANatuM nathI ke "zuM thaze ?" rAjAe kahyuM, "zreyAMsakumArane koI moTo lAbha thaze" ema bolI te rAjasabhAmAMthI Ubho thayo. zreyAMsa paNa potAnA bhavanamAM gayo. tyAM avalokanamAM (3NAmAM) alesA tethe praveza uratA prabhune bheyA. te vicAravA lAgyo ke "jevA prakAranA prapitAmahano veSa che tevA prakArano veSa kyAMka 15 mArAvaDe pUrve jovAyelo che. Ama vicAratA tene jAtismaraNajJAna thayuM. te pUrvabhavamAM bhagavAnano sArathi hato. te bhavamAM tenAvaDe vajrasena nAmanA tIrthaMkara tIrthaMkaraliMgamAM jovAyA hatA ane vajranAbhe dIkSA letA tenI pAchaLa sArathie paNa dIkSA lIdhI hatI. te sArathie te bhavamAM sAMbhaLyuM hatuM ke "A vajranAbha bharatakSetramAM prathamatIrthaMkara thaze." te A bhagavAna che. (e pramANe zreyAMsane badhuM yAda AvyuM.) te samaye teno mANasa zeraDInA rasathI bharelA ghaDA laIne 20 khAvyA. tene sarva zreyAMsa prabhu pAse khAyo. "A kalpya che" ema jANI prabhue hAtha laMbAvyA. prabhunA hAthamAM, saMpUrNa ghaDo khAlI karyo. prabhunA hAtha chidravinAnA hatA (arthAt khobAmAMthI kazuM DhoLAya nahi tevI labdhi hatI.) jema jema rasa hAthamAM naMkhAto jAya tema tema upara zikhA thAya paNa DhoLAya nahi kAraNa ke prabhunI A labdhi hatI. prabhue IkSurasavaDe pAraNuM karyuM. tyA pAMca divyo prakaTa thayA. 18. kiM bhaviSyatIti, navaraM rAjA bhaNati kumArasya mahAn ko'pi lAbho bhaviSyatIti bhaNitvA utthita AsthAnikAtaH, zreyAMso'pi gato nijakabhavanaM, tatra cAvalokanasthitaH pazyati svAminaM pravizantaM, sacintayati-kva mayA IdRzaM nepathyaM dRSTapUrvaM yAdRzaM prapitAmahasyeti, jAtiH smRtA, -sa pUrvabhave bhagavataH sArathirAsIt, tatra tena vajrasenatIrthakarastIrthakaraliGgena dRSTa iti, vajranAbhe ca pravrajati so'pyanupravrajitaH, tena tatra zrutaM yathA- eSa vajranAbho bharate prathamatIrthakaraH bhaviSyatIti, tadeSa sa bhagavAniti / tasya ca manuSya 30 ikSurasaghaTena sahAgataH, taM gRhItvA bhagavantamupasthitaH, kalpata iti svAminA pANI prasAritau, sarvo nisRSTaH pANyoH, acchidrapANirbhagavAn, upari zikhA vardhate, na cAdhaH patati, bhagavata eSA labdhiH, bhagavatA sa pAritaH, tatra divyAni prAdurbhUtAni tadyathA-vasudhArA vRSTA 1. celotkSepaH kRtaH 2 AhatA devadundubhayaH 3 25 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreyAMsadvArA soDone bhikSAhAnanI sama4 (ni. 322) * 67 gaMdhodakakusumavarisaM mukkaM 4 AgAse ya ahodANaM ghuTuMti 5 / tao taM devasaMnivAaM pAi logo sejjaMsagharamuvagao, te tAvasA anne ya rAyANo, tAhe sejjaMso te paNNave - evaM bhikkhA dijjai, eesi ca diNNe soggatI gammai, tato te savve'vi pucchaMti-kahaM tume jANiyaM ? jahAsAmissa bhikkhA dAyavvatti, sejjaMso bhaNai - jAisaraNeNa, ahaM sAmiNA saha aTTha bhavaggahaNAI ahesi, tao te saMjAyako hallA bhAMti - icchAmo gAuM aTThasu bhavaggahaNesu ko ko tumaM sAmiNo 5 Asitti, tato so tesiM pucchaMtANaM appaNo sAmissa ya aTThabhavasaMbaddhaM kahaM kahei jahA "vasudevahiMDIe", tANi puNa saMkhevao imANi, taMjahA - IsANe sirippabhe vimANe bhagavaM laliaMgao ahesi, sejjaMso se sayaMpabhAdevI puvvabhavaninnAmiA 1 puvvavidehe pukkhalAvaivijae lohaggale nayare bhagavaM vairajaMgho Asi, sijjaMso se sirimatI bhAriyA 2 tatto uttarakurAe te A pramANe 1. vasudhArAnI vRSTi thardha 2. vastrono utkSepa thayo (vastrotkSepa bheTale 10 navA aneka prakAranA lenArane upayogI thAya tevA vastronI devo vRSTi kare che) 3. devaduMdubhio vagADAI 4. sugaMdhI pANI ane puSponI vRSTi thaI 5. "ahodAnaM ahodAnaM" nI ghoSaNA thaI. tyAra pachI devonA Agamanane joI loko zreyAMsanA ghara pAse AvyA. tathA te tApaso (jeo prabhu sAthe dIkSA lIdhA pachI pAchaLa tApasa banelA teo) ane bIjA rAjAo paNa tyAM AvyA. tyAre zreyAMsa te sarvane kahe che, "A pramANe bhikSA devI joIe ane emane ApatA 15 sadgati prApta thAya che." te sarvaloko zreyAMsane pUche che "tame kevI rIte jANyuM ? ke svAmIne bhikSA devA yogya che ?" zreyAMse kahyuM, "jAtismaraNavaDe meM jANyuM. huM svAmI sAthe chellA AThabhavathI chuM." A sAMbhaLI kutUhalavALA lokoe kahyuM, "tame ane svAmI AThabhavamAM koNa koNa hatA ? te jANavA icchIe chIe." tethI zreyAMsa pUchatAM evA lokone potAnI ane svAmInI AThabhavanI saMbaddha kathAne kahe che 20 A kathA "vasudevahinDI" nAmanA graMthamAMthI jANI levI. saMkSepathI te ATha bhavo A pramANe hatA - 1. IzAna devalokamAM zrIprabhanAmanA vimAnamAM prabhu lalitAMga nAme deva hatA tyAre zreyAMsa temanI svayaMprabhA nAmanI devI hatI. je pUrvabhavamAM "nirnAmikA' nAme garIba kanyA hatI. 2. pUrvavidehamAM puSkalAvatIvijayamAM lohArgalanAmanA nagaramAM prabhu vajabaMdha tarIke 19. gandhodakakusumavarSA muktA 4 AkAze cAhodAnaM ghuSTamiti 5 / tatastaM devasaMnipAtaM dRSTvA lokaH 25 zreyAMsagRhamupAgataH, te tApasA anye ca rAjAnaH, tadA zreyAMsastAn prajJApayati- evaM bhikSA dIyate, etebhyazca datte sugatirgamyate, tataste sarve'pi pRcchanti-kathaM tvayA jJAtaM ? yathA svAmine bhikSA dAtavyeti, zreyAMso bhaNati-jAtismaraNena, ahaM svAminA sahASTau bhavagrahaNAnyabhUvaM, tataste saMjAtakautUhalA bhaNanti icchAmo jJAtuM, aSTasu bhavagrahaNeSu kaskastvaM svAmino'bhava iti, tataH sa tebhyaH pRcchradbhya AtmanaH svAminazcASTabhavaddha kathAM kathayati yathA vasudevahiNDyAM tAni punaH saMkSepata imAni tadyathA-IzAne zrIprabhe vimAne bhagavAn 30 lalitAGgaka AsIt, zreyAMsastasya svayaMprabhA devI pUrvabhavanirnAmikA 1 pUrvavideheSu puSkalAvatIvijaye lohArgale nagare bhagavAn vajrajaGgha AsIt, zreyAMsastasya zrImatI bhAryA 2 tata uttarakuruSu Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 Avazya niyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga - 2) bhaMgavaM mihuNago sejjaMso'vi mihuNiA ahesi 3 tato sohamme kappe duve'vi devA ahesi 4 tato bhagavaM avaravidehe vijjaputto sejjaMso puNa juNNaseTThiputto kesavo nAma chaTTo mitto asi 5 tato accue kappe devA 6 tato bhagavaM puMDarIgiNIe nagarIe vairaNAho sejjaMso sArahI 7 tato savvasiddhe vimANe devA 8 iha puNa bhagavao papotto jAo sejjaMsotti / tesiM ca tiNhavi 5 sumiNANa etadeva phalaM jaM bhagavao bhikkhA diNNatti / tato jaNavao evaM soUNa sejjaMsaM abhinaMdiUNa saTTANANi gato, sejjaMso'vi bhagavaM jattha Thio paDilAbhio tANi pANi mA pAehiM akkamihAmitti bhattIe tattha rayaNAmayaM peDhaM karer3a, tisaMjhaM ca acciNai, viseseNa ya pavvadesakAle acciNeUNa bhuMjai, logo pucchai - kimeyaMti, sejjaMso bhaNati AdigaramaMDalagaMti, tato logeNavi jattha jattha bhagavaM Thito tattha tattha peDhaM kayaM taM ca kAleNa AiccapeDhaM saMjAyaMti 10 gAthArthaH // * hatA tyAre zreyAMsa temanI zrImatI nAme patnI hatI. 3. tyAra pachI uttarakurukSetramAM prabhu namithunaka hatA tyAre zreyAMsa strImithunaka hatI. 4. tyAra pachI saudharmadevalokamAM baMne deva tarIke hatA. 5. tyAra pachI prabhu vaidyaputra thayA ane zreyAMsa jIrNazreSThino putra kezavanAme chaThTho mitra hato. i tyAra pachI acyutadevalokamAM deva thayA 7. tyAra pachI bhagavAna puMDarIkiNInagarImAM vajranAbha 15 thayA ane zreyAMsa sArathi banyo. 8. AThamA bhavamAM baMne sarvArthasiddhavimAnamAM deva thayA. tathA A bhavamAM prabhunA prapautra tarIke zreyAMsa Avyo. te traNenA svapnanuM phala A hatuM ke zreyAMsa prabhune bhikSAdAna karaze. A pramANe sAMbhaLI loko zreyAMsane abhinaMdana ApI pota-potAnA sthAnamAM gayA. zreyAMse paNa jyAM UbhA rahelA chatAM prabhune bhikSAnuM dAna karyuM hatuM, tyAM rahelA prabhunA pagalA upara loko cAle nahi te mATe 20 bhaktithI tyAM ratnamaya pITha karI ane trisaMdhyA tenI pUjA kare che. vizeSathI parvanA divase pUjA churI 4bhe che. soDo pUche che, "jA zuM che ?" zreyAMse 'dhuM "khA sAhiranuM maMDala che (sAhine karanArA RSabhadevanA pagalA che)." tethI lokoe paNa prabhu jyAM jyAM UbhA rahyA tyAM tyAM pIThanI racanA karI. te pITha samaya jatAM AdityapITha nAme prasiddha thaI. 20. bhagavAn mithunakaH zreyAMso'pi mithunikA AsIt 3 tataH saudharme kalpe dvAvapi devau abhUtAm 25 4 tato bhagavAnaparavideheSu vaidyaputraH zreyAMsaH punarjIrNazreSThiputraH kezavanAmA SaSThaM mitramabhUt 5 tato 'cyute kalpe devau 6 tato bhagavAn puNDarIkiNyAM nagaryAM vajranAbhaH zreyAMsaH sArathiH 7 tataH sarvArthasiddhe vimAne devau 8 iha punarbhagavataH prapautro jAtaH zreyAMsa iti / teSAM ca trayANAmapi svapnAnAmetadeva phalaM yat bhagavate bhikSA datteti / tato janapada evaM zrutvA zreyAMsamabhinandya svasthAnaM gataH, zreyAMso'pi bhagavAn yatra sthitaH pratilambhitaH tAni caraNAni mA pAdairAkramiSamiti bhaktyA tatra ratnamayaM pIThaM karoti, trisandhyaM cArcayati, 30 vizeSeNa ca parvadezakAle'rcayitvA bhuGkte, lokaH pRcchati kimetaditi, zreyAMso bhaNatiAdikaramaNDalamiti, tato lokenApi yatra yatra bhagavAn sthitaH tatra tatra pIThaM kRtaM, tad kAlenAdityapIThaM saMjAtamiti. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamabhikSAkSetra ane prathamabhikSAdAyaka (ni. 323-328) ja da9 ___ evaM bhagavataH khalvAdikarasya pAraNakavidhiruktaH, sAmprataM prasaGgataH zeSatIrthakarANAmajitAdInAM yeSu sthAneSu prathamapAraNakAnyAsan yaizca kAritAni tadgatizcetyAdi pratipAdyate, tatra vivakSitArthapratipAdikAH khalvetA gAthA iti / hatthiNauraM 1 aojjhA 2 sAvatthI 3 tahaya ceva sAkeaM 4 / vijayapura 5 baMbhathalayaM 6 pADalisaMDaM 7 paumasaMDaM 8 // 323 // seyapuraM 9 riTThapuraM 10 siddhatthapuraM 11 mahApuraM 12 ceva / dhaNNakaDa 13 vaddhamANaM 14 somaNasaM 15 maMdiraM 16 ceva // 324 // cakkapuraM 17 rAyapuraM 18 mihilA 19 rAyagihameva 20 boddhavvaM / vIrapura 21 bAravaI 22 koagaDaM 23 kollayaggAmo 24 // 325 // eesu paDhamabhikkhA laddhAo jiNavarehi savvehiM / diNNAra jehi paDhama tesiM nAmANi vocchAmi // 326 // sijjaMsa 1 baMbhadatte 2 sureMdadatte 3 ya iMdadatte 4 a / paume 5 asomadeve 6 mahiMda 7 taha somadatte 8 a // 327 // pusse 9 puNavvasU.10 puNanaMda 11 sunaMde 12 jae 13 a vijae 14 ya / tatto a dhammasIhe 15 sumitta 16 taha vagghasIhe 17 a // 328 // 15 10 avataraNikA : A pramANe prabhu AdinAthanA pAraNAno prasaMga kahevAyo. have prasaMgathI ajitanAthAdi zeSa tIrthakaronA paNa je sthAnomAM pAraNA thayA ane jeovaDe pAraNA karAvAyA ane temanI zuM gati thaI ? te sarva kahe che ; thArtha : hastinApura - ayodhyA - zrAvastI - sAta - vi4yapu2 - brahmasthaNa - pATI3 - 555, 20 ____thArtha : zreyapu2 -- 252 - siddhArthapura - maDApura - dhAnya42 - vardhamAna - saumanasa - ane maMdirapura, thArtha : yapu2 - 2|4pur - mithimA - 24- vI252 - dvaa27|| - au54 ane kollAkagrAma, gAthArtha : A gAmomAM sarva jinezvarovaDe prathamabhikSA prApta karAI. jeovaDe teone 25 prathamabhikSA apAI teonA nAmo huM kahIza. thArtha : zreyAMsa - brahmatta - surendradatta - indrahatta - 55 - somaheva - mahendra - tathA somadatta, thArtha : puSya - punarvasu - nanha - sunanda - 45 - vi4ya - dharmasiMDa - sumitr| ane vyAghasiMha, Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aparAjia 18 vissaseNe 19 vIsaime hoi baMbhadatte 20 a / diNNe 21 varadiNNe 22 puNa dhaNNe 23 bahule 24 a boddhavve // 329 // ee kayaMjaliuDa bhattIbahumANasukkalesAgA / takkalapahaThThamaNA paDilAbhesuM jiNavariMde // 330 // savvehiMpi jihiM jahiaM laddhAo paDhamabhikkhAo / tahiaM vasuhArAo vuTTAo pupphavuTTIo ||331 // addhatterasakoDI ukkosA tattha hoi vasuhArA / addhatterasa lakkhA jahaNNiA hoi vasuhArA // 332 // savvesiMpi jiNANaM jehiM diNNAu paDhamabhikkhAo / te payaNupijjadosA divvavaraparakkamA jAyA // 333 // keI teNeva bhaveNa nivvuA savvakammaummukkA / anne ta abhaveNaM sijjhassaMti jiNasagAse // 334 // akSaragamanikA tu kriyA'dhyAhArataH kAryA, yathA- gajapuraM nagaramAsIt, zreyAMsastatra rAjA, tekSurasadAnaM bhagavantamadhikRtya pravarttitaM, tatrArdhatrayodazahiraNyakoTIparimANA vasudhArA nipatitA, 15 pIThamiti - zreyAMsena yatra bhagavatA pAritaM tatra tatpAdayormA kazcidAkramaNaM kariSyatItibhaktyA gAthArtha : aparAjita - vizvasena - vIsamo brahmadatta - dinta - vadina - ghanya ane bahula jANavA. gAthArtha : hAtha joDelA che jemanA tevA, bhakti ane bahumAnavaDe atyaMta zubhalezyAvALA, bhikSA samaye atyaMta harSitamanavALA evA temaNe (zreyAMsa vigeree) jinavarone bhikSAnuM dAna 20 ApyuM. 5 10 70 ** Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) 25 gAthArtha : sarva jinezvarovaDe jyAM prathamabhikSA prApta karAI, tyAM vasudhArAnI ane puSponI vRSTi thaI. gAthArtha : te sthAnamAM utkRSTathI sADAbArakaroDa vasudhArA thAya che ane jaghanyathI sADAbAra lAkha vasudhArA thAya che. gAthArtha : jeoe sarvajinone prathamabhikSA ApI teo pAtaLA rAga-dveSavALA ane divya parAkramavALA thayA. gAthArtha : koI te ja bhave sarvakarmothI mUkAyelA chatAM siddha thayA. anya trIjA bhave jina pAse (dIkSA laI) siddha thaze. TIkArtha : A gAthAono artha kriyApadano adhyAhAra karI karavA yogya che jema ke (have 30 322mI gAthAno akSarArtha batAve che-) gajapura nAmanuM nagara hatuM. zreyAMsa tyAM rAjA hato. teNe bhagavAnane AzrayI IkSarasanuM dAna pravartAvyuM. tyAM sADAbAra kroDa sonaiyA pramANa vasudhArA thaI, jyAM bhagavAnavaDe pAraNuM karAyuM tyAM zreyAMse "prabhunA caraNo upara koIno paga paDe nahi Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhadevane kevalajJAnanI prApti * 71 ratnamayaM pIThaM kAritaM / gurupUjeti tadarcanaM cakre iti / atrAntare bhagavataH takSazilAtale gamanaM babhUva, bhagavatpravRttiniyukta puruSairbAhubalernivedanaM ca kRtamityakSaragamanikA / evamanyAsAmapi saMgrahagAthAnAM svabuddhyA gamanikA kAryeti gAthArthaH // 322-334 // idAnIM kathAnakazeSam-bAhubaliNA ciMtiaM - kalle savviDDIe vaMdissAmitti niggato bhAe, sAmI gato viharamANo, adiTThe addhiti kAUNa jahiM bhagavaM vuttho tattha dhammacakkaM ciMdhaM 5 'kAriyaM, taM savvarayaNAmayaM joyaNaparimaMDalaM paMcajoyaNUsiyadaMDaM / sAmIvi bahalIyaDaMbaillAjogavisayAiesu niruvasaggaM viharaMto viNIaNagarIe ujjANatthANaM purimatAlaM nagaraM saMpatto / tattha ya uttarapuramicchame disibhAge sagaDamuhaM nAma ujjANaM, taMmi NiggohapAyavassa heTThA aTTameNaM bhatteNaM puvvaNhadesakAle phagguNabahulekkArasIe uttarAsADhaNakkhatte pavvajjAdivasAo Arambha vAsasahassaMmi atIte bhagavao tihuaNekkabaMdhavassa divvamaNataM kevalanANamuppaNNaMti / amumevArthamupasaMharan gAthASaTkamAha te mATe bhaktithI ratnamaya pITha banAvaDAvI. tenuM arcana (= pUjA) karyuM. te samaye bhagavAnanuM takSazilAmAM gamana thayuM. bhagavAnanA samAcAra lAvavA mUkelA puruSoe bAhubaline nivedana karyuM. A pramANe bIjI saMgrahagAthAono artha paNa potAnI buddhithI karavA yogya che. II322-334 // 10 kathAnakazeSane kahe che - bAhubalie vicAryuM "AvatI kAle sarvaRddhi sAthe huM prabhune 15 vaMdana karavA jaIza." Ama vicArI bIjA divasanA prabhAte pote nIkaLe che. A bAju svAmI to vihAra karI AgaLa cAlyA gayA. prabhunA darzana na thatAM adhRtine karato jyAM prabhu rokAyA hatA tyAM dharmacakrane cihnarUpe kare che. te dharmacakra sarvaratnonuM baneluM, ekayojana parimaMDalavALuM ane pAMcayojana UMcA daMDavALuM hatuM. svAmI paNa bahalIya, DaMbaIllA, yonaka vagere dezomAM upasarga rahita vicaratA-vicaratA "vinItAnagarInA (atyaMta najIka hovAthI) udyAna jevA 20 purimatAlanagaramAM AvyA. tyAM IzAnakhUNAmAM zakaTamukhanAmanuM udyAna hatuM. temAM nyagrodhavRkSanI nIce aThThama tapavaDe pUrvAlakALamAM (savAranA samaye) phAgaNavada agiyArasane divase uttarASADhAnakSatramAM pravrajyAdinathI laI eka hajA2varSa pUrNa thaye chate tribhuvananA ekamAtra baMdhusamAna bhagavAnane divya-anaMta evuM kevalajJAna utpanna thayuM. avataraNikA : A ja arthano upasaMhAra karatA cha gAthA kahe che 25 21. bAhubalinA cintitam - kalye sarvaddhaya vandiSya iti nirgataH prabhAte, svAmI gataH viharan, adRSTvA'dhRtiM kRtvA yatra bhagavAnuSitastatra dharmacakraM cihnaM kAritaM, tat sarvaratnamayaM yojanaparimaNDalaM paJcayojanocchritadaNDaM / svAmyapi bahulyaDambaillAyonakaviSayAdikeSu nirUpasargaM viharan vinItanagaryA 'udyAnasthAnaM purimatAlaM nagaraM saMprAptaH / tatra ca uttarapUrvadigbhAge zakaTamukhaM nAma udyAnaM, tasmin 30 nyagrodhapAdapasyAdhaH aSTamena bhaktena pUrvAhnadezakAle phAlgunakRSNaikAdazyAM uttarASADhA nakSatre pravrajyAdivasAdArabhya varSasahastre'tIte bhagavatastribhuvanaikabAndhavasya divyamanantaM kevalajJAnamutpannamiti / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 72 ** Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga--2) . . kalaM savvaDDIe pUemahadaTTu dhammacakkaM tu / viharai sahassamegaM chaumattho bhArahe vAse ||335 // bahalIaDaMbaillAjoNagavisao suvaNNabhUmI a / AhiMDiA bhagavaA usabheNa tavaM caraMteNaM // 336 // bahalI a joNagA palhagA ya je bhagavayA samaNusidvA / an ya micchajAI te taiA bhaddayA jAyA // 337 // titthayarANaM paDhamo usabharisI vihario niruvasaggo / aTThAvao gavaro agga (ya) bhUmI jiNavarassa // 338 // chaumatthappariAo vAsasahassaM tao purimatAle / gohas ya TThA uppaNNaM kevalaM nANaM // 339 // phaggubahu ekkAsI aha ameNa bhatteNaM / uppavimi aNate mahavvayA paMca paNNava // 340 // AsAM bhAvArtha: sugama eva, navaram anurUpakriyA'dhyAhAraH kAryaH, yathA kallaM - pratyUSasi pUjayAmi bhagavantam-- AdikarttAraM ahamiti - AtmanirdezaH, adRSTvA bhagavantaM dharmacakra 15 tu cAhyAdri thASAkSArtha: rUrUpa-rU40A sarva mahAvratAni paJca prajJApayatItyuktaM, tAni ca tridazakRtasamavasaraNAvasthita eva tathA ra gAthArtha : AvatI kAle sarvaRddhivaDe prabhune pUjIza. (bIje divase) prabhune nahi joIne dharmacakra karyuM. chAstha evA prabhu bharatakSetramAM eka hajAravarSa vicare che. gAthArtha : bahalI, DaMbaIllA, yonaka dezo ane suvarNabhUmimAM tapane AcaratA prabhu 20 RSabha vicaryA. gAthArtha : bahalI, yotaka, pallaka dezavAsIo tathA anya paNa je mlecchajAtivALA loko prabhuvaDe hitazikSA apAyA, te sarva tyAre bhadraka thayA. : gAthArtha : tIrthaMkaromAM prathama RSabhaRSi upasarga rahita vicaryA. te jinezvaranI nirvANabhUmi aSTApadaparvata hatI. 25 gAthArtha : eka hajA2varSa temano chadmasthaparyAya hato. tyAra pachI purimatAlamAM nyagrodhavRkSanI nIce temane kevalajJAna utpanna thayuM. gAthArtha : phAgaNavada agiyArase aThThama tapavaDe jJAna utpanna thatAM prabhue pAMca mahAvratonI prarUpaNA karI. TIkArtha : A gAthAono artha sugama ja che. paraMtu anurupa kriyApadano adhyAhAra karavA 30 yogya che jemake kAle sarvaRddhivaDe AdinAthane huM pUjIza. bhagavAnane nahi joI dharmacakra taiyAra karyuM vagere, badhI gAthAmAM A pramANe anurUpa kriyApada joDI devuM. II335-340 avataraNikA : chelle kahyuM ke "pAMca mahAvratonI prarUpaNA karI' te devovaDe racAyelA Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devovaDe kevalajJAnanI pUjA (ni. 341-342) : 73 uppaNNami aNaMte nANe jaramaraNavippamukkassa / to devadANaviMdA kariti mahimaM jiNiMdassa // 341 // gamanikA-utpanne-ghAtikarmacatuSTayakSayAt saMjAte anante jJAne kevala ityarthaH, jarA-- vayohAnilakSaNA maraNaM-pratItaM jarAmaraNAbhyAM vipramukta iti samAsaH tasya, vipramuktavadvipramukta iti, 5 tato devadAnavendrAH kurvanti mahimAM-jJAnapUjAM jinavarendrasya / devendragrahaNAt vaimAnikajyotiSkagrahaH, dAnavendragrahaNAt bhavanavAsivyantarendragrahaNaM / sarvatIrthakarANAM ca devA avasthitAni nakhalomAni kurvanti, bhagavatastu kanakAvadAte zarIre jaTA evAJjanarekhA iva rAjantya upalabhya dhRtA iti nAthArtha: rU8A idAnImuktAnuktArthasaMgrahaparAM saMgrahagAthAmAha 10 ujjANapurimatAle purI(i) viNIAi tattha nANavaraM / cakkuppAyA ya bharahe niveaNaM ceva doNhaMpi // 342 // gamanikA-udyAnaM ca tatpurimatAlaM ca udyAnapurimatAlaM tasmin, puryAM vinItAyAM tatra jJAnavaraM bhagavata utpannamiti vAkyazeSaH / tathA tasminnavAhani bharatasya nRpaterAyudhazAlAyAM cakrotpAdazca babhUva / 'bharahe niveaNaM ceva doNhaMpi' tti bharatAya nivedanaM ca dvayorapi-jJAnaratnacakraratnayoH 15 samavasaraNamAM rahelA chatAM ja karI te kahe che ? gAthArtha jarAmaraNathI mUkAyelA prabhune anaMtajJAna utpanna thaye chate deva ane dAnavonA Indro prabhuno mahimA kare che. TIkArya : cAra ghAtikarmono kSaya thatAM kevalajJAna utpanna thaye chate, ghaDapaNa ane maraNathI mUkAyelA prabhune (kevalajJAna thatAM) deva-dAnavendro jJAnanI pUjAne kare che. ahIM devendranA prahaNathI 20 vaimAnika - jayotiSkanA indro levA tathA dAnavendranA grahaNathI bhavanavAsI --- vyaMtaronA indro levA. sarvavirati prApta thayA pachI devo sarvatIrthakaronA nakha, roma vagere avasthita = pharI uge nahi tema kare che. bhagavAnanA suvarNasamAna zarIramAM aMjanarekhAnI jema zobhatI jaTA (devo vaDe) rahevA devAI. 341il. avataraNikA : kahevAyelA ane nahi kahevAyelA arthano saMgraha karavAmAM tatpara evI 25 saMgrahagAthAne kahe che ; gAthArtha : vinItAnagarImAM udyAnasamAna evA purimatAlane viSe jJAnavara utpanna thayuM ane cakranI utpatti thaI. baMnenuM bharatane nivedana karavAmAM AvyuM. TIkArtha : vinItAnagarInA udyAnarUpa purimatAlamAM, prabhune zreSThajJAna utpanna thayuM. tathA te ja divase bharatarAjAnA AyudhazALAmAM cakranI utpatti thaI. prabhunA samAcAra lAvavA niyukta 30 karAyelA puruSovaDe ane AyudhazALAmAM niyuktapuruSo vaDe jJAnaratna ane cakraratna baMnenuM bharatane kevakupo 2 (cAtu). Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 74 * Avazya:niyukti . madrIyavRtti * samASAMtara (bhAga-2) tanniyuktapuruSaiH kRtamityadhyAhAra iti gAthArthaH // 342 // atrAntare bharatazcintayAmAsa-pUjA tAvadadvayorapi kAryA, kasya prathamaM kartaM yajyate ? kiM cakraratnasya uta tAtasyeti, tatra tAyaMmi pUie cakka pUiaM pUaNAriho tAo / ihaloiaM tu cakkaM paraloasuhAvaho tAo // 343 // gamanikA-'tAte'-trailokyagarau pajite sati cakraM pajitameva, tatpajAnibandhanatvAccakrasya / tathA pUjAmarhatIti pUjArhaH tAto varttate, devendrAdinutatvAt / tathA iha loke bhavaM caihalaukikaM tu cakraM, turevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, kimavadhArayati ? aihikameva cakraM, sAMsArikasukhahetutvAt / paraloke sukhAvaha: paralokasukhAvahastAtaH, zivasukhahetutvAd iti gAthArthaH tasmAt 'tiSThatu 10 tAvaccakraM, tAtasya pUjA kartuM yujyate' iti saMpradhArya tatpUjAkaraNasaMdezavyApRto babhUva / // 343 / / idAnIM kathAnakam-bharaho savviDDIe bhagavaMtaM vaMdiuM payaTTo, marudevIsAmiNI ya bhagavaMte pavvaie bharaharajjasiriM pAsiUNa bhaNiyAiA-mama puttassa erisI rajjasirI Asi, saMpayaM so khuhApivAsAparigao naggao hiMDaitti uvveyaM kariyAiA, bharahassa titthakaravibhUI vaNNetassavi nivehana rAyu. // 342 // 15 avatara i : te. aksare maratane yiMtA 28, "banenI pUrI tavya che. to prathama cakraratnanI pUjA karuM ke pitAnI" e pramANe vicAryA pachI zuM thayuM te kahe che gAthArtha : prabhu pUjAte chate cakranI pUjA thaI jAya che. pitA ja pUjAne yogya che. cakra aihilokika che jyAre pitA paralokamAM sukha ApanArA che. TIkArya : railokyagurunI pUjAthI cakranI pUjA thaI ja jAya che kAraNa ke prabhunI pUjAthI 20 cakranI prApti thAya che (prabhunI pUjA e che kAraNa jemAM evuM A cakra che A pramANe samAvigraha karavo arthAtu cakranI prAptimAM prabhunI pUjAno ja prabhAva che.) tathA pitA devendrothI pUjAyelA hovAthI pUjAne yogya che. cakra aihika che kAraNa ke sAMsArika sukhanuM kAraNa che, jayAre prabhu pAralaukika che kAraNa ke mokSasukhanuM kAraNa che. mATe paralokamAM sukhane vahana karanArA che. tethI cakra bAju para raho, prathama prabhunI pUjA karavI yogya che e pramANe vicArI prabhunI pUjA karavA 25 mATeno saMdeza ApavAnA vyApAravALo thayo (arthAt sevakone pUjA karavAnI taiyArIno Adeza sApyo.) // 34 // kathAnaka zeSa : bharata sarvaRddhivaDe prabhune vAMdavA nIkaLyo. prabhue pravrajayA lIdhA pachI marudevImAtA bharatanI rAjayalakSmIne joI kahe che - "mArA putranI paNa AvA prakAranI rAjyalakSmI hatI. atyAre te sudhA - pipAsAne pAmelo, vastrarahita vicare che." Ama te 30 22. bharataH sarvaddharyA bhagavantaM vandituM pravRttaH, marudevIsvAminI ca bhagavati pravrajite bharatarAjyazriyaM dRSTvA bhaNitavatI-mama putrasyedRzI rAjyazrIrabhavat, sAmprataM sa kSutpipAsAparigata: nagno hiNData ityudvegaM kRtavatI, bharate tIrthakaravibhUtiM varNayatyapi + AuhavarasAlAe uppaNNaM cakkarayaNa bharahassa / jakkhasahassaparivuDaM savvarayaNAmayaM cakkaM // 1 // (pra0 avyA0) Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marudevImAtAne kevalotpatti 75 * ne pattijjiyAiA, puttasogeNa ya se kila jhAmalaM cakTuM jAyaM ruyaMtIe, to bharaheNa gacchaMteNa viNNattA-ammo ! ehi, jeNa bhagavao vibhUI dNsemi| tAhe bharaho hatthikhaMdhe purao kAUNa niggao, samavasaraNadese ya gayaNamaMDalaM surasamUheNa vimANArUDheNottaraMteNa virAyaMtadhayavaDaM pahayadevaduMduhininAyapUriyadisAmaMDalaM pAsiUNa bharaho bhaNiyAio-peccha jai erisI riddhI mama koDisayasahassabhAgeNavi, tato tIe bhagavao chattAicchattaM pAsaMtIe ceva kevalamuppaNNaM / aNNe 5 bhaNaMti-bhagavao dhammakahAsadaM suNaMtIe / takkAlaM ca se khuTTamAugaM, tato siddhA, iha bhArahosappiNIe paDhamasiddhottikAUNa devehiM pUjA kayA, sarIraM ca khIrode chUr3ha, bhagavaM ca samavasaraNamajjhattho sadevamaNuyAsurAe sabhAe dhammaM kahei, tattha usabhaseNo nAma bharahaputto puvvabaddhagaNaharanAmagottoM jAyasaMvego pavvaio, baMbhI ya pavvaiA, bharaho sAvago jAo, suMdarI udvegane karatI hatI. tIrthakaranI vibhUtinuM varNana karatA bharata upara paNa mAtAne vizvAsa jAgato 10 nathI. putranA zokathI raDatI mAtAnI AMkhomAM piyA bAjhI gayA. tyAre vaMdana karavA jatA bharate mAtAne prArthanA karI - "he mAtA ! tame mArI sAthe cAlo, jethI huM tamane prabhunI vibhUti dekhADuM." tyAra pachI bhArata mAtAne hastiskaMdha upara besADI nIkaLyo. samovasaraNa pAse pahocatAM zobhatA dhvajapavALA, vimAnamAMthI utaratA surasamUhavaDe vagADAyelI devaduMdubhinA avAjathI pUrAta cha dRzAma 4nu vA natasane se marate \ "mAta ! humI, prabhunI ddhi 15 sAme mArI Rddhi karoDanA lAkhame bhAge che." te samaye prabhunA chatrAtichatrane jotI mAtAne kevalajJAna utpanna thayuM. keTalAka AcAryo ema kahe che "- bhagavAnanA dharmakathAnA zabdo sAMbhaLIne avasAna thayuM." te kALe marudevImAtAnuM AyuSya pUrNa thayuM ane te siddhine pAmyA. A bharatakSetranI avasarpiNImAM "A prathamasiddha thayA che" ema jANI devovaDe temanA mRtakanI pUjA karAI ane 20 zarIrane kSIrodadhisamudramAM tyajI devAyuM. samavasaraNamAM rahelA prabhu deva-manuSya-asurothI yukta evI sabhAmAM dharma kahe che. tyAM RSabhasena nAme bharataputra ke jemane pUrve gaNadharanAmagotra bAMdhyuM hatuM. teoe saMvegane pAmI dIkSA lIdhI ane brAhmIe paNa dIkSA lIdhI. bharata zrAvaka - 23. na pratItavatI, putrazokena ca tasyAH kila dhyAmalaM cakSurjAtaM rudatyAH, tadA bharatena gacchatA vijJaptA-amba ! ehi. yena bhagavato vibhatiM darzayAmi / tadajA bharataH hastiskandhe parataH katvA nirgataH. 25 samavasaraNadeze ca gaganamaNDalaM surasamUhena vimAnArUDhenottaratA virAjadhvajapaTaM prahatadevadundubhininAdApUritadigmaNDalaM dRSTvA bharato bhaNitavAn-pazya yadi IdRzI Rddhirmama koTIzatasahasrabhAgenApi, tatastasyA bhagavatazchatrAticchatraM pazyantyA eva kevalamutpannaM / anye bhaNanti-bhagavato dharmakathAzabdaM zrRNvantyAH / tatkAlaM ca tasyAH truTitamAyuH, tataH siddhA, iha bharatAvasarpiNyAM prathamasiddha itikRtvA devaiH pUjA kRtA, zarIraM ca kSIrode kSiptaM, bhagavAMzca samavasaraNamadhyasthaH sadevamanujAsurAyAM sabhAyAM dharmaM kathayati, 30 tatra RSabhaseno nAma bharataputraH pUrvabaddhagaNadharanAmagotra: jAtasaMvegaH pravrajitaH, brAhmI ca pravajitA, bharataH . zrAvako jAtaH, sundarI Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 76 * Avazyakaniryukti. haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) pavvayaMtI bharaheNa itthIrayaNaM bhavissaitti niruddhA, sAvi sAviA jAyA, esa cauvviho smnnsNgho| te ya tAvasA bhagavao nANamuppaNNaMti kacchamahAkacchavajjA bhagavao sagAsamAgatUNa bhavaNavaivANamaMtarajoisiyavemANiyadevAiNNaM parisaM daTThUNa bhagavao sagAse pavvaiA, ittha samosaraNe marIimAiA bahave kumArA pavvaiA / sAmpratamabhihitArthasaMgrahaparamidaM gAthAcatuSTayamAha saha marudevAi niggao kahaNaM pavvajja usabhaseNassa / baMbhImarIidikkhA suMdarI orohasu adikkhA // 344 // paMca ya puttasayAI bharahassa ya satta nattUasayAI / sayarAhaM pavvaiA taMmi kumArA samosaraNe // 345 // bhavaNavaivANamaMtarajoisavAsI vimANavAsI a / savviDDhi saparisA kAsI nANuppayAmahimaM // 346 // daTThUNa kIramANi mahimaM devehi khattio mariI / 25 thayA. suMdarIne "A mAruM strIratna banaze" ema jANI bharate dIkSA letA rokI. tethI te paNa zrAvikA thaI. A pramANe caturvidhasaMgha thayo. kaccha--mahAkaccha sivAyanA te tApasoe paNa "prabhune jJAna utpanna thayuM che' ema jANI bhagavAna pAse AvIne tyAM bhavanapati-vAnavyaMtara-jyotiSThavaimAnikadevothI yukta parSadAne joI prabhu pAse dIkSA aMgIkAra karI. te samaye samovasaraNamAM marIci vagere ghaNAM kumAroe dIkSA grahaNa karI. avataraNikA : have uparokta kahevAyela arthano saMgraha karanAra A cAragAthAo kahe 20 cha gAthArtha : marudevI sAthe bharata nIkaLyo--kathana--RSabhasenanI dIkSA - brAhmI, marIcinI dIkSA - suMdarIne avarodha khaTTIkSA. gAthArtha : bharatanA pAMcaso putro ane sAtaso pautroe te samovasaraNamAM eka sAthe dIkSA sIdhI. gAthArtha : parSadA sahita bhavanapati--vyaMtara--jyotiSmavAsI ane vimAnavAsI devoe sarvaRddhivaDe jJAnanI utpattino mahimA karyo. gAthArtha : devovaDe karAtA mahimAne joI kSatriya ane samyaktvavarDa prApta thaI che buddhi 24. pravrajantI bharatena strIratnaM bhaviSyatIti, niruddhA. sApi zrAvikA jAtA, eSa caturvidhaH zramaNasaGghaH / te ca tApasA bhagavato jJAnamutpannamiti kacchamahAkacchavarjA bhagavataH sakAzamAgatya 30 bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikadevAkIrNAM parSadaM dRSTvA bhagavataH sakAze pravrajitAH, atra samavasaraNe marIcyAdikA bahavaH kumArAH pravrajitAH. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharatarAjAnuM bharatakSetravijayayAtrAe gamana (ni. 347) : 77 sammattaladdhabuddhI dhammaM soUNa pavvaio // 347 // vyAkhyA-'kathanaM' dharmakathA parigRhyate, marudevyai bhagavadvibhUtikathanaM vA / tathA 'naptRzatAnIti' pautrakazatAni / tathA 'sayarAhamiti' dezIvacanaM yugapadarthAbhidhAyakaM tvaritArthAbhidhAyakaM veti / 'marIciriti' jAtamAtro marIcInmuktavAn ityato marIcimAn marIciH, abhedopacArAnmatublopAdveti, asya ca prakRtopayogitvAtkumArasAmAnyAbhidhAne satyapi bhedenopanyAsaH / samyaktvena labdhA- 5 prAptA buddhiryasya sa tathAvidhaH / zeSaM sugamamiti gAthAcatuSTayArthaH // 344-347 // kathAnakam - bharaho'vi bhagavao pUaM kAUNa cakkarayaNassa aTThAhiAmahimaM kariyAio, nivvattAe aTThAhiAe taM cakkarayaNaM puvvAhimuhaM pahAviaM, bharaho savvabaleNa tamaNugacchiAio, taM joyaNaM gaMtUNa ThiaM, tato sA joaNasaMkhA jAA, puvveNa ya mAgahatitthaM pAviUNa aTThamabhattosito raheNaM samuddamavagAhittA cakkanAbhiM jAva, tato NAmaMkaM saraM visajjiyAio, so 10 jene tevA marIcie dharma sAMbhaLIne pravrajyA lIdhI. TIkArtha : ahIM kathana eTale dharmakathA jANavI. athavA marudevImAtAne prabhunA vibhUtinuM je kathana karyuM te jANavuM. tathA satharAdaM' zabda dezIvacana che je "ekasAthe" evA arthane athavA zIgha' arthane jaNAvanAra che. marIcie utpanna (janma) thatAM ja kiraNone phelAvyA hatA tethI marIci kiraNovALo te abheda upacArathI marIci tarIke oLakhAyo (marIci eTale kiraNa. 15 kiraNa jemAMthI nIkaLyA teno abheda upacAra karavAthI, te bharatano putra paNa marIci kahevAyo.) athavA manupratyayana (='vALo' arthano) lopa thavAthI marIci kahevAyo. (marIcivALo = marIci.) ahIM 'kumAroe dIkSA lIdhI' evuM kahevAmAM jo ke marIcino samAveza thaI javA chatAM "dharma sAMbhaLI marIcie dIkSA lIdhI ema je juduM kahyuM te marIci prastutamAM upayogI che kAraNa ke marIcimAMthI prabhuvIrano nirgama thayo che vigere pUrve kahyuM ja che.) evuM jaNAvavA mATe kahyuM che. 20 A344-347ll. kathAnaka zeSa : bharata paNa prabhunI pUjA karI cakraratnano aSTAlikA mahotsava kare che. te utsava pUrNa thatAM cakraratna pUrvAbhimukha cAlyuM. bharata sarvasainya sAthe tenI pAchaLa gayo. te cakra ejyojana dUra jaI sthira thayuM. te yojanasaMkhyA thaI. (arthAt yojananuM mApa nakkI thayuM.) pUrvamAM magadhatIrtha pAse AvI aThThamatapa karI rathane cakranI nAbhi (rathanA paiDAnA 25 madhyabhAga) sudhI samudramAM utArI tyAMthI potAnA nAmavALuM bANa choDyuM. te bANa bArayojana 25. bharato'pi bhagavataH pUjAM kRtvA cakraratnasyASTAhnikAmahimAnaM kRtavAn, nivRtte'STAhnike taccakraratnaM pUrvAbhimukhaM pradhAvitaM, bharataH sarvabalena tadanugatavAn tadyojanaM gatvA sthitaM, tataH sA yojanasaMkhyA jAtA, pUrvasyAM ca mAgadhatIrthaM prApyASTamabhaktoSito rathena samudramavagAhya cakranAbhiM yAvat, tato nAmAkaM zaraM visRSTavAna, sa marIcivAn. + puvvAmuhaM. 30 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 78 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2). duvAlasajoyaNANi gaMtUNa mAgahatitthakumArassa bhavaNe paDio, so taM daThUNa parikuvio bhaNaikesa NaM esa apatthiapatthie ?, aha nAmayaM pAsai, nAyaM jahA uppaNNo cakkavaTTitti, saraM cUDAmaNiM ca ghettUNa uvaDhio bhaNati- ahaM te puvvillo aMtevAlo, tAhe tassa aTThAhiaM mahAmahimaM karei / evaM eeNa kameNa dAhiNeNa varadAmaM, avareNa pabhAsaM, tAhe siMdhudeviM oyavei, 5 tato veyaDDhagirikumAraM devaM, tato tamisaguhAe kayamAlayaM, tao suseNo addhabaleNa dAhiNillaM siMdhunikkhUDaM oyavei, tato suseNo timisaguhaM samugghADei, tato timisaguhAe maNirayaNeNa ujjo kAUNa ubhao pAsiM paMcadhaNusayAyAmavikkhaMbhANi egUNapaNNAsaM maMDalANi dUra jaI mAgadhatIrthakumAranA bhavanamAM paDe che. te kumAra te bANane joI gusse thayelo chato bolI UThe che ke aprArthanIya (prArthanA nahi karavA yogya evA mRtyu)ne prArthanA karanAro. (sAme caDIne 10 bolAvanAro) koNa che A? (arthAta A duSTa kRtyavaDe potAnA mRtyune lalakAranAro koNa che?). pachI te bANa upara rahela nAma vAce che. tyAre tene khabara paDe che ke "cakravartI utpanna thayo che." tethI bANa ane potAnA mugaTane laI te bharata pAse upasthita thaIne kahe che "huM tamAro pUrvadizA saMbaMdhI dizApAlaka chuM." tyAra pachI bharata mAgadhapatino aSTAlikA mahotsava kare che. A pramANe bharata dakSiNanAM varadAmatIrthane, pazcimamAM prabhAsatIrthane jItI siMdhudevIne 15 (siMdhu nadInI adhiSThAyikA devIne) sAdhe che. (joyaveruM = sAdhe che.) tyAra pachI vaitADhya girikumArane jIte che. tyAra pachI tamisraguphAnA kRtamAladevane vaza kare che. | (bharata A devane jItIne tyAM ja rokANa kare che. ane potAnA suSeNa nAmanA senApatine kahe che ke - "tame sainya sAthe carmaratnavaDe siMdhunadIne utarIne dakSiNadizAnA sarva siMdhuniSphaTane dakSiNadizA saMbaMdhI siMdhu khaMDane jItIne pAchA pharo.) tethI suSeNanAmano senApati dakSiNadizAmAM 20 rahela siMdhunikUTa pAse aDadhA sainya sAthe Ave che. (tyAM AvIne tyAMnA slecchajAtione jItIne suSeNasenApati pAcho cakravartI pAse Ave che. pAchA AvelA senApatine bharata tamisrAguphAnA dvAra ughADavA mATeno Adeza Ape che. tethI) A senApati tamisrAguphAnA dvArone ughADe che. ' cakravartI te guphAmAM praveza karI maNiratnavaDe prakAzane karI baMne bAju pAMcaso dhanuSa lAMbA 25 26. dvAdaza yojanAni gatvA mAgadhatIrthakumArasya bhavane patitaH, sa taM dRSTvA parikupito bhaNati ka eSo'prArthitaprArthakaH ?, atha nAma pazyati, jJAtaM yathA utpannazcakravartIti, zaraM cUDAmaNi ca gRhItvopasthito bhaNati-ahaM tava paurastyo'ntapAlaH, tadA tasyASTAhnikaM mahAmahimAnaM karoti / evametena krameNa dakSiNasyAM varadAnaM aparasyAM prabhAsaM, tadA sindhudevIM sAdhayati, tato vaitALyagirikumAraM devaM, tatastamisraguhAyAH kRtamAlyaM, tataH suSeNo'rdhabalena dAkSiNAtyaM sindhuniSkUTaM sAdhayati, tataH 30 suSeNastamisraguhAM samudghATayati, tatastamisraguhAyAM maNiratnenodyotaM kRtvobhayapArzvayoH paJcadhanuHzatAyAma-. viAji ponapajJAti mahatnAgi 40mumukao. +05//0. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27. bharatarAjAnuM bharatakSetravijayayAtrAe gamana ni. 347) % 79 AlihamANe ujjoakaraNA ummugganimuggAo a saMkameNa uttariUNa niggao timisaguhAo, AvaDiaM cilAtehiM samaM juddhaM, te parAjiA mehamuhe nAma kumAre kuladevae ArAheMti, te sattarattiM vAsaM vAseMti, bharaho'vi cammarayaNe khaMdhAvAraM ThaveUNa uvari chattarayaNaM Thavei, maNirayaNaM chattarayaNassa paMDicchabhAe Thaveti, ____ tatopabhii logeNa aMDasaMbhavaM jagaM paNIaMti, taM brahmANDapurANaM, tattha puvvaNhe sAlI vuppai, 5 avaraNhe jimmai, evaM satta divase acchati, tato mehamuhA AbhiogiehiM dhADiA, cilAyA tesiM vayaNeNa uvaNayA bharahassa, tato cullahimavaMtagirikumAraM devaM oyaveti, tattha bAvattari joyaNANi saro uvarihutto gacchati, tato usabhakUDae nAmaM lihai, tato suseNo uttarillaM siMdhunikkhUDaM pahoLA evA ogaNapacAsa maMDaLone AlekhIne tathA unmajJA ane nimagnA nAmanI be nadIone saMkramavaDe (pulavaDe) utarI tamisrAguphAmAMthI bahAra nIkaLyo. tyAM bhIlonI sAthe yuddha AvI 10 paDyuM. parAjita thayelA te bhIlo meghamukha nAmanA kuladevatAnI ArAdhanA kare che. jethI te deva sAta rAta (ahorAtra) sudhI varasAda varSAve che. - bharata paNa carmaratnane viSe AkhI chAvaNI sthApIne upara chatraratnane sthApe che. (arthAta carmaratna pote ja 12 yojana sudhInA vistAramAM phelAI jAya che. tenI upara saMpUrNa sainya rahe che ane mAthe chatraratna pote 12 yojana sudhI phelAIne sainyanuM chatra bane che.) te chatraratnanA 15 madhyabhAgamAM maNiratnane sthApe che. (varSAnI pUrNAhUti thayA pachI te saMpuTamAMthI cakravartInA sainyane nIkaLatuM lokoe joyuM.) tyArathI laI lokomAM "jagata IMDAmAMthI utpanna thayuM che" e lokavAyakA cAlI. ane temAMthI brahmAMDapurANa nAmanA zAstranI racanA thaI. bharate sthApelA A IMDA jevA AkAravALI chAvaNImAM savAre zAlidhAnya vAvavAmAM AvatuM ane sAMje (te dhAnyano pAka thatAM te ja dhAnyane rAMdhI) loko jamatA. A pramANe sAta divasa 20 pUrNa thayA. tyAra pachI Abhiyogika devovaDe (sevaka evA devovaDe) A meghamukha deva bhagADAyo. te devonA vacanathI bhIlo badhA bharata pAse upasthita thaI namyA. tyAMthI nIkaLIne bharata laghuhimavaMtaparvatanA deva pAse Ave che. tyAM (bharata nAMkheluM) bANa bottera yojana UrdhvadizA tarapha jAya che. (tyAM devane vaza karI) RSabhakUTanAmanA parvata para nAma lakhe che. tyAra pachI suSeNa 25 27. Alikhan udyotakaraNAdunmagnAnimagne ca saMkrameNottIrya nirgatastamisraguhAyAH, ApatitaM kirAtaiH samaM yuddhaM, te parAjitAH meghamukhAn nAma kumArAn kuladevatA ArAdhayanti, te saptarAtraM varSAM varSayanti, bharato'pi carmaratne skandhAvAraM sthApayitvopari chatraratnaM sthApayati, maNiratnaM chatraratnasya pratIkSyabhAge (madhye daNDasya) sthApayati, tataH-prabhRti lokenANDaprabhavaM jagatpraNItamiti, tat tatra pUrvAhne zAlaya upyante, aparAhne jimyate evaM sapta dinAni tiSThati, tato meghamukhA AbhiyogikairnirdhATitAH, kirAtAsteSAM 30 vacanenopanatA bharatAya, tataH kSullakahimavadgirikumAraM devaM sAdhayati, tatra dvAsaptatiM yojanAni zara upari achata, saMta zrama nAma tivRti, tata: supA mauttarIyaM sinichUTuM +0mANo. * sattaranaM. 1 paAi . A macchati. 4 nAma. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80* Avazya:niyuti . 42madrIyavRtti * samASAMtara (bhAga-2) oyavei, tato bharaho gaMgaM oyavei, pacchA seNAvatI uttarillaM gaMgAnikkhUDaM oyavei, bharaho'vi gaMgAe saddhi vAsasahassaM bhoge bhuMjai, tato veyaDDhe pavvae NamiviNamihiM samaM bArasa saMvaccharANi juddhaM, te parAjiA samANA viNamI itthIrayaNaM NamI rayaNANi gahAya uvaThThiyA, pacchA khaMDagappavAyaguhAe naTTamAlayaM devaM oyavei, tato khaMDagappavAyaguhAe nIti, gaMgAkUlae nava nihao 5 uvAgacchaMti, pacchA dakkhiNillaM gaMgAnikkhUDaM seNAvaI oyavei, eteNa kameNa saTTIe vAsasahassehi bhArahaM vAsaM abhijiNiUNa atigao viNIyaM rAyahANiti, bArasa vAsANi mahArAyAbhiseo, jAhe bArasa vAsANi mahArAyAbhiseo vatto rAiNo visajjiA tAhe niyayavaggaM sariumAraddho, tAhe dAijjaMti savve niilliA, evaM parivADIe suMdarI dAiA, sA paMDullaMgitamuhI, sA ya jaddivasaM ruddhA taddivasamAraddhA AyaMbilANi kareti, taM pAsittA ruTTho te kuDubie bhaNai-kiM mama natthi 10 uttarasaMbaMdhI siMdhunikUTane sAdhe che. tyAra pachI bharata gaMgAnadInI adhiSThAyika devIne sAdhe che. pachI senApati uttaramAM gaMgAnikUTane sAdhe che. bharata paNa gaMgA sAthe eka hajAravarSa sudhI bhogo bhogave che. tyAra pachI vaitAdyaparvatamAM nami-vinami sAthe bAra varasa yuddha thayuM. te parAjita thayelA chatAM vinami strIratnane ane nami anyaratnone laI upasthita thayA. tyAMthI khaMDaprapAtaguphAnA nATyamAla devane sAdhe che. khaMDaprapAtaguphAmAMthI bahAra nIkaLe che. 15 gaMgAkinAre nava nidhio prApta thAya che. tyArapachI dakSiNabAjunA gaMgAniskUTane sAdhe che. A kramathI 60hajAra varSe bharatakSetrane jItI vinItA rAjadhAnImAM bharata Avyo. tyAM bAravarSa mahArAjayAbhiSeka cAlyo. jyAre bAravarSano rAjayAbhiSeka mahotsava pUrNa thayo ane sarva rAjAo visarjana karAyA. tyAre bharata potAnA svajanAdi varganuM smaraNa karavA lAgyo (arthAta 60hajAra varSa pachI AvyA hovAne kAraNe svajanavarganA darzana karavAnI icchA thAya che.) tyAre 20 -5chI me potAnA 24no hemAya che. A pramANe kramathI badhAne maLatA-maLatA suMdarIne joI. te phIkA (pILA) paDelA mukhavALI hatI. je divase bharate teNIne dIkSA levAnI nA pADI hatI te divasathI zarU karIne ja te AyaMbila karatI hatI. teNIne joI gusse thayelA bharate kauTuMbika puruSone kahyuM, "zuM mArI pAse 28. sAdhayati, tato bharato gaGgAM sAdhayati, pazcAtsenApatirauttaraM gaGgAniSkUTaM sAdhayati, bharato'pi 25 gaGgayA sArdhe varSasahasraM bhogAnbhunakti, tato vaitADhye parvate namivinamibhyAM samaM dvAdaza saMvatsarANi yuddhaM, tau parAjitau santau vinamiH strIratna namiH ratnAni gRhItvopasthitau, pazcAtkhaNDaprapAtaguhAyA nRtyamAlyaM devaM sAdhayati, tataH khaNDaprapAtaguhAyA niryAti, gaGgAkUle nava nidhaya upAgacchanti, pazcAt dAkSiNAtyaM gaGgAniSkUTaM senApatiH sAdhayati, etena krameNa SaSTyA varSasahastraiH bhArataM varSaM abhijityAtigato vinItAM rAjadhAnImiti, dvAdaza varSANi mahArAjAbhiSeko, yadA dvAdaza varSANi mahArAjAbhiSeko vRtto rAjAno 30 visRSTAH tadA nijakavargaM smartumArabdhaH, tadA darzyante sarve nijakAH, evaM paripATyA sundarI dArzitA, sA paNDurAGgitamukhI, sA ca yadivase ruddhA tasmAddivasAdArabhyAcAmlAni karoti, tAM dRSTvA ruSTastAn kauTumbikAn bhaNati-kiM mama nAsti + gaMgAkUleNa. + gacchaMtitti. mahArajjA0. . Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharatanI bhAIo pAse rAjyanI mAMgaNI (ni. 347) 81 bhoyaNaM ?, jaM esA erisIrUveNa jAyA, vijjA vA natthi ?, tehiM siTuM jahA-AyaMbilANi kareti, tAhe tassa tassovariM payaNuo rAgo jAo, sA ya bhaNiyA-jai ruccai to mae samaM bhoge bhuMjAhi, Navi to pavvayAhitti, tAhe pAesu paDiyA visajjiyA pavvaiA / annayA bharaho tesiM bhAuyANaM dUyaM paTThavei-jahA mama rajjaM auyaNaha, te bhaNaMti-amhavi rajjaM tAeNa diNNaM, tujjhavi, etu tAva tAo pucchijjihiti, jaM bhaNihiti taM karihAmo / te NaM samae NaM bhagavaM aTThAvayamAgao 5 viharamANo, ettha savve samosariA kumArA, tAhe bhaNaMti-tubbhehiM diNNAiM rajjAiM harati bhAyA, tA kiM karemo ? kiM jujjhAmo uyAhu AyANAmo ?, tAhe sAmI bhogesu nivvattAvemANo tesiM dhammaM kahei-na muttisamaM suhamatthi, tAhe iMgAladAhakadiTuMtaM kahei - jahA ego iMgAladAhao egaM bhANaM pANiassa bhareUNaM gao, taM teNa udagaM NiviaM, uvariM Aicco pAse aggI puNo parissamo bho4na nathI ? (arthAt bhArI pAse bheTaj 59 pana nathI 4thI pavAvI rAI ?) 4thI 10 suMdarI AvA svarUpe thaI che athavA zuM vaidyo nathI ?" tyAre kauTuMbikapuruSovaDe kahevAyuM - "te AyaMbila kare che." tyAre bharatano teNInI uparano rAgabhAva ocho thaI gayo. teNIne kahyuM, "suMdarI ! jo icchA hoya to mArI sAthe bhogone bhogava, nahi to dIkSA le." tyAre suMdarI pagamAM paDI. bharate dIkSAnI anumati ApI. teNIe dIkSA lIdhI. mevAra bharate potAnA mAmIne dUta bholyo, "tamAeM 2045 bhane mApI ho (arthAta 15 tame mArI AjJAmAM AvI jAo)." bhAIoe kahyuM, "amone paNa pitAe rAjaya ApyuM che ane tamane paNa pitAe A rAjaya ApyuM che. tethI ApaNe cAlo prabhune ja pUchI joIe. prabhu je kaheze te ApaNe sau karIzuM." te samaye prabhu vicaratAM aSTApadaparvata upara AvyA. tyAM sarva kumAro bhegA thayA. ane prabhune kahyuM, "tamArAvaDe apAyeluM rAjaya moTAbhAI laI le che to ame zuM rIme ? zuM yuddha zo (2045) mApI ho ?" prabhue teone bhogono tyAga karAvavA dharma kahyo, "muktisamAna sukha nathI. A bAbatamAM aMgAradAhakanuM daSTAMta kahe che - jema eka aMgAradAhaka pANInA eka vAsaNane bharI aMgArA banAvavAnA sthAne gayo.(tarasa lAgatA vAraMvAra pANI pIvAmAM) te pANI pUruM thaI gayuM. upara 29. bhojanaM.yadeSA IdRzI rUpeNa jAtA. vaidyA vA na santi taiziyathAcAlAni karoti tadA tasya tasyA upari pratanuko rAgo jAtaH, sA ca bhaNitA- yadi rocate tadA mayA samaM bhogAn bhukSva, 25 naiva tarhi pravraja, tadA pAdayoH patitA visRSTA pravrajitA / anyadA bharatasteSAM bhrAtRNAM dUtAn preSayati-yathA mama rAjyamAjJApayata, te bhaNanti-asmAkamapi rAjyaM tAtena dattaM, tavApi, etu tAvattAtaH pRcchyate, yadbhaNiSyati tatkariSyAmaH / tasminsamaye bhagavAnaSTApadamAgato viharan, atra sarve samavasRtAH kumArAH, tadA bhaNanti-yuSmAbhirdattAni rAjyAni harati bhrAtA, tatkiM kurmaH ? kiM yudhyAmaha utAho AjJapyAmahe, tadA svAmI bhogebhyo nivarttayamAnaH tebhyo dharma kathayati-na muktisamaM sukhamasti, tadA'GgAradAhakadRSTAntaM 30 kathayati-yathaiko'GgAradAhaka ekaM bhAjanaM pAnIyasya bhRtvA gataH, tattenodakaM niSThApitaM, upari AdityaH pArzvayoragniH punaH parizramo *ayANaha. + aTThAvade samAgato. * bharaho tA tAo. A karemi. + bhareU. 20 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 Avazya niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga - 2) dArugANi kuMTTaMtassa, gharaM gato pANaM pIaM, mucchio sumiNaM pAsai, evaM asabbhAvapaTThavaNAe kUvatalAganadidahasamuddA ya savve pIo, na ya chijjai taNhA, tAhe egaMmi jiSNakUve taNapUliaM gahAya ussicai, jaM paDiyasesaM taM jIhAe lihai / evaM tubbherhipi aNuttarA savvaloge sapharasA savvasiddhe aNubhUA, tahavi tatiM na gayA / evaM viyAliaM nAma ajjhayaNaM bhAsai 'saMbujjhaha kiM na bujjhahA ? ' evaM aTThANaue vittehiM aTThANaur3a kumArA pavvaiA, koi paDhamillaeNa saMbuddho koi bitieNa koi tatieNa jAhe te pavvaiA / 5 amumevArthamupasaMharannAha mahamAI vijayo suMdaripavvajja bArasabhiseo / ANavaNa bhAugANaM samusaraNe puccha diTTaMto ||348 // 10 sUrya hato, pAse agni hato ane vaLI lAkaDAMone kApatAM tene parizrama paNa hato. (tethI pANInI tarasa puSkaLa lAgatI hatI.) te ghare gayo. pANI pIdhuM. mUrchA AvI gaI ane temAM svapna jue che ke badhA kUvA--taLAva--nadIsarovara--samudro pIdhAM chatAM tenI tRSNA nAza pAmatI nathI. tyAra pachI eka jIrNakUvAmAM pAMdaDAothI banAvelA paDiyAne laI te kUvAmAMthI pANI 15 bahAra kADhe che. te paDiyAmAM paDatAM paDatAM baceluM je thoDuM pArNI Ave che te jIbhavaDe cATe che. (to zuM tenI tRSNA nAza pAme? na pAme) e pramANe tamArAvaDe paNa sarvalokamAM zreSThazabdAdi viSayo sarvArthasiddhavimAnamAM anubhavAyA che to paNa tamane tRpti thaI nathI. A pramANe (prabhu temanA vairAgya mATe) vaitAlIya nAmanuM (sUyagaDAMgasUtranuM bIjuM) adhyayana kahe che te A pramANe - "bodha pAmo, zA mATe bodha pAmatA nathI ?" A pramANe aThThANu 20 zlokovaDe aThThANu kumAro dIkSita thayA. temAM koI prathama zlokavaDe bodha' pAmyo, koI bIjA zlokavaDe to koI trIjA zlokavaDe bodha pAmyo. yAvat sarvakumAroe pravrajyA lIdhI. avataraNikA : A ja arthano upasaMhAra karatA kahe che pha 25 gAthArtha : mAgadhAdino vijaya- suMdarInI pravrajyA bAravarSa abhiSeka--bhAIone bhAIonI samovasaraNamAM pRcchA--deSTAMtanuM kathana. - AjJApana 30. dArUNi kuTTayataH, gRhaM gataH pAnaM pItaM, mUcchitaH svapnaM pazyati, evamasadbhAvaprasthApanA kUpataTAkanadIhUdasamudrAzca sarve pItAH, na ca chidyate tRSNA, tadaikasmiJjIrNakUpe tRNapUlaM gRhItvotsiJcati, yatpatitazeSaM tajjihvayA leDhi / evaM yuSmAbhirapi anuttarAH sarvaloke zabdasparzAH sarvArthasiddhe'nubhUtAstathApi tRpti na gatAH, evaM vaidArikaM nAmAdhyayanaM bhASate, saMbudhyata kiM na budhyata ? evamaSTanavatyA vRttairaSTanavatiH kumArAH pravrajitAH kazcit prathamena saMbuddhaH kazcidvitIyena kazcittRtIyena yadA te pravrajitAH / 30 + koNeMtassa. pIAya + pacchijjai. + mAgahavaradAmapabhAsa siMdhukhaMDappavAyatamisaguhA / sa vAsasahasse, oaviDaM Agao bharaho // 1 // ( pra0 avyA0 ). Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 (bharata-pAsa pathye yuddha (ni. 348) * 83 ___ gamanikA - mAgadhamAdau yasya sa mAgadhAdiH, ko'sau ? vijayo bharatena kRta iti / punarAgatena sundaryavarodhasthitA dRSTA, kSINatvAnmuktA ceti / dvAdaza varSANi abhiSekaH kRto bharatAya, AjJApanaM bhrAtRNAM cakAra, te'pi ca samavasaraNe bhagavantaM pRSTavantaH, bhagavatA cAGgAradAhakadRSTAnto gadita iti gAthAkSarArthaH // 348 // idAnIM kathAnakazeSam kumAresu pavvaiesu bharaheNa bAhubaliNo dUo pesio, so te 5 pavvaie souM Asurutto, te bAlA tumae pavvAviA, ahaM puNa juddhasamattho, tA ehi, kiM vA mamaMmi ajie bharahe tume jiaMti / tato savvabaleNa dovi miliA desaMte, bAhubaliNA bhaNiaM-kiM aNavarAhiNA logeNa mArieNaM ?, tumaM ca ahaM ca duve'vi jujjhAmo, evaM houtti, tesiM paDhamaM diTThijuddhaM jAyaM, tattha bharaho parAjio, pacchA vAyAe, tatthavi bharaho parAio, evaM bAhAjuddheNa parAjio muTThijuddhe'vi parAjjio daMDajuddhe'vi jippamANo bharaho ciMtiyAio-kiM eseva cakkI ? 10 TIkArtha : mAgadha e che zarUAtamAM jene te mAgadhAdi evo vijaya bharatavaDe karAyo (arthAt sauthI pahelA mAgadhatIrtha jItIne pachI pakhaMDa jItyA.) pAchA pharelA bharate aTakAvAyelI suMdarIne cha. sane (bhAyaMnisane (25) kssii| thayedI DopAthI ( prayAnI) 2% pI. bharatano bAravarSa abhiSeka karAyo. bhAIone (rAjya soMpI devA) AjJA karI. teoe paNa samavasaraNamAM prabhune pUchyuM ane bhagavAne aMgAradAhakanuM daSTAMta kahyuM. li348 15 kathAnaka zeSa - kumAronI pravrajayA thatAM bharate bAhubaline dUta mokalyo. bAhubali kumAronI pravrajayA sAMbhaLI gusse bharAyo. "te ja badhA bALakone (nAnA bhAIone) dIkSA levarAvI" (ema vicArI gusse bharAyo.) huM to yuddhamAM samartha chuM. tethI Ava (ApaNe yuddha karIe.) athavA mane jItyA vinA bharatakSetrane jItavAthI zuM? (arthAt jyAM sudhI tuM mane jIte nahi tyAM sudhI tArI badhI jIta nakAmI che.) tethI dezanI sImAe baMne sarvasainya sAthe maLyA. 20 bAhubalie kahyuM "anaparAdhI evA lokane mAravAvaDe zuM ? tuM ane huM ApaNe baMne ja yuddha 42. "bhA prabhArI thAmI" mema bane 45 // svAAyu. teonuM prathamayuddha dRSTiyuddha thayuM. temAM bharata parAjaya pAmyo. pachI vAgyuddha thayuM. temAM paNa bharata hAryo. e pramANe bAhuyuddhamAM, muSTiyuddhamAM ane daMDyuddhamAM paNa parAjaya pAmatA bharate vicAryuM "zuM A cakrI che ke jethI huM tenAthI durbaLa chuM?" A pramANe vicAratA te bharatane deve 25 31. kumAreSu pravrajiteSu bharatena bAhubaline dUtaH preSitaH, sa tAnpravrajitAn zrutvA kruddhaH, te bAlAstvayA pravAjitAH, ahaM punaH yuddhasamarthaH tat ehi, kiM vA mayyajite bharate tvayA jitamiti / tataH / sarvabalena dvAvapi milito dezAnte, bAhubalinA bhaNitaM- kimanaparAdhinA lokena mAritena ?, tvaM cAhaM ca dvAveva yadhyAvahe, evaM bhavatviti, tayoH prathamaM dRSTiyaddhaM jAtaM. tatra bharataH parAjitaH, pazcAdAcA, tatrApi bharataH parAjitaH, evaM bAhuyuddhena parAjito muSTiyuddhe'pi parAjito daNDayuddhe'pi jIyamAno bharatazcintitavAn- 30 kimeSa eva cakravartI ? * vijiaMti. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 84 * Avazyaniyusti . 42madrIyavRtti * samASAMtara (bhAga-2) jeNAhaM dubbalotti, tassa evaM ciMtaMtassa devayAe AuhaM diNNaM cakkarayaNaM, tAhe so teNaM gahieNaM pahAvio / io bAhubaliNA diTTho gahiyadivvarayaNo Agao, sagavvaM ciMtiyaM cANeNa-samameeNa bhaMjAmi eyaM, kiM puNa tucchANa kAmabhogANa kAraNA bhaTThaniyapaiNNaM eyaM mama vAvAiuM na juttaM, sohaNaM me bhAugehiM aNuTThiaM, ahamavi tamaNudvAmitti ciMtiUNa bhaNiyaM cANeNa-dhisi dhisi 5 purisattaNaM te ahammajuddhapavattassa, alaM me bhogehiM, geNhAhi rajjaM, pavvayAmitti, mukkadaMDo pavvaDao. bharaheNa bAhabalissa patto rajje tthvio| bAhubalI viciMtei-tAyasamIve bhAuNo me lahuyarA samuppaNNanANAisayA, te kiha niraisao picchAmi ?, ettheva tAva acchAmi jAva kevalanANaM samuppaNNaMti, evaM so paDimaM Thio, mANapavvayasihare, jANaDa sAmI tahavi na paTTaveDa, amaDhalakkhA titthayarA, tAhe saMvacchara 10 zastrarUpe cakraratna ApyuM. tyAre cakraratnane laI bharata bAhubaline mAravA doDyo. A bAju hAthamAM divyaratnane laI AvatA bharatane bAhubalie joyo. ___ sahita me viyAthu - "(d. g to) yaratnanI sAthe (bharatane mAMgI nA (paNa) zuM tuccha evA kAmabhogo mATe potAnI pratijJAthI bhraSTa thayelA A bharatane mAravo mane yukta che ? arthAt yukta nathI. tenA karatA mArA bhAIoe je kAma karyuM te ja mArA mATe suMdara 15 cha. huM 59 tesone anusarIza (ZIkSA saza.)" mAma viyArI to dhuM, "adharma yuddhamA pravartatA tArA puruSatvane dhikkAra che, mAre bhogothI saryuM. le laI le rAjaya, huM pravrajayA lauM chuM." hAthamAMthI daMDa mUkIne pravajayA lIdhI. bharate bAhubalinA putrane rAjya upara sthApyo. bAhubali dIkSA lIdhA pachI vicAre che, "pitA pAse rahelA mArA nAnA bhAIo jJAnAtizayane pAmelA che. tethI niratizayavALo huM 20 teone kevI rIte jovuM = maLuM? tethI ahIM ja tyAM sudhI Ubho rahuM ke jayAM sudhI kevalajJAna prApta thAya." A pramANe vicArI te mAnarUpI parvatanA zikhare pratimAmAM sthira thayA. A vAta prabhu jANe che chatAM tene bodha pamADavA koIne mokalatA nathI, kAraNa ke tIrthakaro amUDhalakSyavALA hoya che. arthAt niSphaLakAryamAM pravRtti karanArA hotA nathI.) te bAhubali eka varasa sudhI kAussaggavaDe pratimAmAM rahe che. tyAM velaDIono samUha 25 32. yenAhaM durbala iti / tasyaivaM cintayato devatayA AyudhaM dattaM cakraratnaM, tadA sa tad gRhItvA pradhAvitaH / ito bAhabalinA dRSTaH gRhItadivyaratna AgataH, sagarva cintitaM cAnena-samametena bhanajamyenaM, ki punastucchAnAM kAmabhogAnAM kAraNAbhraSTapratijJamenaM vyApAdayituM na yuktaM, zobhanaM me bhrAtRbhiranuSThitaM, ahamapi tadanatiSThAmi iti cintayitvA bhaNitaM cAnena-dhigdhika puruSatvaM te'dharmayuddhapravRttasya, alaM me bhogaiH, gRhANa rAjyaM, pravrajAmIti, muktadaNDaH pravrajitaH, bharatena bAhubalinaH putro rAjye sthApitaH / bAhubalI 30 vicintayati-tAtasamIpe bhrAtaro me laghutarA: samutpannajJAnAtizayAH, tAn kathaM niratizayaH pazyAmi ?, atraiva tAvattiSThAmi yAvatkevalajJAnaM samutpannamiti (samutpadyata iti), evaM sa pratimAM sthitaH, mAnaparvatazikhare, jAnAti svAmI tathApi na prasthApayati, amUDhalakSyAstIrthakarAH, tadA saMvatsaraM + se. A nedam bhuMjAmi. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bahenodvArA bAhubaline pratibodha (ni. 349) 85 acchar3a kAussaggeNaM, vallIvitANeNaM veDhio, pAyA ya vammIyaniggaehiM bhuyaMgehi, puNNe ya saMvacchare bhagavaM baMbhIsuMdarIo paTThavei, puTviM na paTTaviA, jeNa tayA sammaM na paDivajjaitti, tAhiM so maggaMtIhiM vallItaNaveDhio diTTho, parUDheNaM mahalleNaM kucceNaMti, taM daTThaNa vaMdio, imaM ca bhaNiyaM-tAo ANavei-na kira hatthivilaggassa kevalanANaM samuppajjaitti bhaNiUNaM gayAo, tAhe paciMtito - kahiM ettha hatthI ?, tAo a aliyaM na bhaNati, tato ciMtaMteNa NAyaM-jahA 5 mANahatthitti, ko ya mama mANo ?, vaccAmi bhagavaMtaM vaMdAmi te ya sAhuNotti pAde ukkhitte kevalanANaM samuppaNNaM, tAhe gaMtUNa kevaliparisAe Thio / tAhe bharaho'vi rajjaM bhuMjai / marIIvi sAmAiyAdi ekkArasa aMgANi ahijjio| sAmpratamabhihitArthopasaMhArAyedaM gAthAsaptakamAha bAhubalikovakaraNaM niveaNaM cakki devayA kahaNaM / nAhammeNaM jujjhe dikkhA paDimA paiNNA ya // 349 // tene vIMTaLAI vaLyo. rAphaDAmAMthI nIkaLelA sApo tenA pagane vIMTaLAI vaLyA. eka varSa pUruM thatAM prabhu bAhmI-suMdarIne mokale che. pUrve teo eTalA mATe mokalAI na hatI ke te bodha pAmata nahi. tyAM zodhatI teNIoe ghAsa-velaDIthI vIMTaLAyelA tene ghaNI moTI vadhelI dADhIvaDe joyo (ogavyo). tene na paDenA vahana yuM bhane , "pitAme Devyu cha ? - thI 15 para beThelAne kevalajJAna utpanna thAya nahi." mAma hI temo yAdI gaI. tyAre bAmasime viyAh, "maha hAthI cyA cha ?" pitA to kadI khoTuM bole nahi. vicAratA teNe jANyuM, ahIM mAna e ja hAthI che. mAre zeno ahaMkAra (rAkhavA jevo che) ? bhagavAna pAse jAuM, te sAdhuone vaMdana karuM, ema vicAratA paga GthA'vA tyAM4 upasAna utpanna thayuM. tyAre (prabhu pAse) 46 valIparSahamA teso 81. 20 bharata rAjayane bhogave che. marIci paNa sAmAyikAdi agiyAra aMgone bhaNyA. avataraNikA : uparokta arthano upasaMhAra karatA sAta gAthA batAve che ? thArtha : pAIpasinA opanu 425 - DIne nivehana - hevatA - Ythana - aghI sAthe 9 yuddha 42to nathI - dIkSA-pratimA - pratizata. 33. tiSThati kAyotsargeNa, vallIvitAnena veSTitaH, pAdau ca valmIkanirgatairbhujaGgaiH, pUrNe ca saMvatsare 25 bhagavAn brAhmIsundau~ prasthApayati, pUrvaM na prasthApite, yena tadA samyak na pratipadyata iti, tAbhyAM mArgayantIbhyAM sa vallItRNaveSTito dRSTaH, prarUDhena mahatA kUrceneti, taM dRSTvA vanditaH idaM ca bhaNitam-tAta AjJApayati-na kila hastivilagnasya kevalajJAnaM samutpadyata iti bhaNitvA gate, tadA pracintitaH (cintitumArabdhavAn ) kvAtra hastI ?, tAtazcAlIkaM na bhaNati, tatazcintayatA jJAtaM- yathA mAno hastIti, kazca mama mAnaH, vrajAmi bhagavantaM (prati) vande tAMzca sAdhUniti pAde utkSipte kevalajJAnaM samutpannaM, tadA 30 gatvA kevaliparSadi sthitaH / tadA bharato'pi rAjyaM bhunakti / marIcirapi sAmAyikAdInyekAdazAGganyadhItavAn. paTTaviAo. + paDivajjihitti. jedvajja ! tAo. A kila. * cintito. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86* Avazyaniyukti . 92madrIyavRtti * samASAMtara (mA-2) paDhamaM diTThIjuddhaM vAyAjuddhaM taheva bAhAhi / muTThIhi a daMDehi a savvatthavi jippae bharaho // 32 // so eva jippamANo vihuro aha naravaI viciMtei / kiM manni esa cakkI ? jaha dANi dubbalo ahayaM // 33 // saMvacchareNa dhUaM amUDhalakkho u pesae arihA / hatthIo oyaratti a vutte cintA pae nANaM // 34 // uppaNNanANarayaNo tiNNapaiNNo jiNassa pAmUle / gaMtuM titthaM namiuM kevaliparisAi AsINo // 35 // kAUNa egachattaM bharaho'vi a bhuMjae viulbhoe| mariIvi sAmipAse viharai tavasaMjamasamaggo // 36 // sAmAiamAIaM ikkArasamAu jAva aNgaau| ujjutto bhattigato ahijjio so gurUsagAse // 37 // (bhASyam ) AsAmabhihitArthAnAmapi asaMmohArthamakSaragamanikA pradarzyate-bharatasaMdezAkarNane sati bAhubalinaH kopakaraNaM, tannivedanaM cakravartibharatAya dUtena kRtaM, 'devayatti' yuddhe jIyamAnena bharatena kimayaM gAthArtha : prathama draSTiyuddha - vAcAyuddha - tathA bAhuyuddha - muSTi ane daMDavaDe yuddha, sarvatra (bharata tiAyo. gAthArtha A pramANe jitAto vidhura evo te narapati have vicAre che "zuM A ja cakrI cha ? hethI satyAre huM huNa chu." / gAthArtha : amUDhalakSyavALA arihaMta saMvatsara pachI dIkarIne mokale che. "hAthI uparathI 20 utaro" sema De viyaa25||- (a6, bhe viyArIna) 5 // 613tA na. gAthArtha utpanna thayuM che kevalajJAna jemane tevA, pUrI thaI che pratijJA jemanI tevA (te bAhubali) jina pAse jaI tIrthane namaskAra karI kevalI parSadAmAM beThA. gAthArtha : ekachatrI zAsana karIne bharata paNa vipulabhogone bhogave che. tapasaMyamathI yukta evo marIci paNa svAmI sAthe vicare che. 25 thArtha : (yAmai) prayatnazIla, (bhagavAnane viSa) matiaam te bharIyi guru pAse sAmAyikathI zarU karIne agiyAra aMgo sudhI bhaNyA. TIkArtha H kahevAI gayela che artha jeno evI paNa gAthAono akSarArtha mUMjhavaNa na thAya te mATe dekhADAya che - bharatano saMdezo sAMbhaLatA bAhubalinuM kopakaraNa. A bAhubalinA kopanuM nivedana dUte bharatane karyuM. mULagAthAmAM rahela "devaya" padathI ema samajavuM ke yuddhamAM 30 tAhe cakkaM maNasI karei patte a cakkarayaNaMmi / bAhubaliNA ya bhaNidhiratthu rajjassa to tujjha // 1 // ciMtei ya so majjhaM sahoarA puvvadikkhiyA nANI / ahayaM kevalihovvaM veccahAmi Thio paDimaM // 2 // (pra0 avyA0) Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAhubalinuM dIkSAdinuM bhASyakArakRta saMkSipta varNana (bhA. 32-37) * 87 cakravartI na tvahamiti cintite devatA Agateti, 'kahaNaMti' bAhubalinA pariNAmadArUNAn bhogAn paryAlocya kathanaM kRtaM-alaM mama rAjyeneti, tathA cAha - nAdharmeNa yudhyAmIti, dIkSA tena gRhItA, anutpannajJAnaH kathamahaM jyAyAn laghIyaso drakSyAmItyabhisaMdhAnAt pratimA aGgIkRtA pratijJA ca kRtA - nAsmAdanutpannajJAno yAsyAmIti niyuktigAthA, zeSAstu bhASyagAthAH ||349 // tayozca bharatabAhubalinoH prathamaM dRSTiyuddhaM punarvAgyuddhaM tathaiva bAhubhyAM muSTibhizca daNDaizca, 5 'sarvatrApi' sarveSu yuddheSu jIyate bharataH // sa evaM jIyamAno vidhuro'tha narapatirvicintitavAn- kiM manye eSa cakravartI ? yathedAnIM durbalo'hamiti // kAyotsargAvasthite bhagavati bAhubalini saMvatsareNa 'dhUtAM' duhitaraM amUDhalakSastu preSitavAn 'arhan' AditIrthakaraH, 'hastinaH avatara' iti co cintA tasya jAtA, yAmIti saMpradhArya 'pade' iti pAdotkSepe jJAnamutpannamiti // utpannajJAnaratnastIrNapratijJo jinasya pAdamUle kevaliparSadaM gatvA tIrthaM natvA AsInaH // atrAntare 10 kRtvA ekacchatraM bhuvanamiti vAkyazeSaH, bharato'pi ca bhuGkte vipulabhogAn / marIcirapi svAmipArzve viharani tapaH saMyamasamagraH // sa ca sAmAyikAdikamekAdazamaGgaM yAvat udyuktaH jitAtA evA bharatavaDe "zuM A cakravartI che ? huM nahi ?" e pramANe vicAratA deva Avyo. 'kathana' eTale bAhubalie "bhogo dArUNa pariNAmavALA che' ema vicArIne kathana karyuM ke, "rAjyavaDe mane saryuM." ane bharatane kahe che "adharmI sAthe huM yuddha karato nathI athavA 15 adharma=anItivaDe huM yuddha karato nathI." teNe dIkSA grahaNa karI. "kevalajJAna vinA moTo evo huM nAnA bhAIone kevI rIte jouM (maLuM)?' ema vicArI pratimA svIkArI ane pratijJA karI- "kaivalajJAna utpanna thayA vinA A sthAnethI huM jaIza nahi." A niryuktigAthA che. zeSa cha bhASya gAthAo che. 349 // bharata-bAhubalinuM prathama dRSTiyuddha, pachI vAgyuddha tathA bAhuvaDe, muSTiovaDe 20 ane daMDovaDe yuddha thayuM. sarva yuddhomAM bharata jitAyo. A pramANe jitAtA (mATe ja) du:khI evA te narapatie vicAryuM ke "zuM A cakravartI che ? ke jethI atyAre huM durbaLa chuM." 1132-3311 bAhubali jyAre kAryotsargamAM rahyA tyAre ekavarSa pachI amUDhalakSyavALA AdinAtha tIrthaMkare dIkarIne mokalI. (bahenovaDe) hAthI parathI nIce utaro' e pramANe kahyA bAda bAhubali 25 vicAravA lAgyA. "huM jAuM" e pramANe vicArIne paga upADatA kevalajJAna utpanna thayuM. utpanna thayuM che kevalajJAna jemane, (mATe ja) pUrNa pratijJAvALA bAhubali jina pAse jaI tIrthane namaskAra karI kevalIparSadAmAM beThA.||34-35|| e daramiyAna "eka chatravALA bhuvanane karIne" e pramANe vAkyazeSa jANavo. bharata paNa vipulabhogone bhogave che. tapasaMyamathI yukta marIci paNa svAmI sAthe vicare che, ane 30 * duhitI. + po. * SivuM. * tattIrthe. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti - bhASAMtara (bhAga-2) kriyAyAM, bhaktigato bhagavati zrute vA, adhItavAn sa gurusakAza ityupanyastagAthArthaH // 32-37 // aha aNNayA kayAI gimhe uNheNa parigayasarIro / aNhANaeNa caio imaM kuliMgaM viciMtei // 350 // gamanikA-'atha' ityAnantarye 'kadAcid' ekasminkAle grISme uSNena parigatazarIraH 5 'asnAneneti' asnAnaparISaheNa tyAjitaH saMyamAt 'etatkuliGgaM' vakSyamANaM vicintayatIti gAthArthaH rU | merugirIsamabhAre na humi samattho muhuttamavi voDhuM / sAmaNNae guNe guNarahio saMsAramaNukaMkhI // 351 // gamanikA-merugiriNA samo bhAro yeSAM te tathAvidhAstAn naiva samartho muhUrttamapi voDhuM, 10 vAna?, zramanAte zrImaUT:, te te ? TUTI: viziSTakSAnyastAna, suto ?, to dhRtyAdiguNarahito'haM saMsArAnukAGkSIti gAthArthaH // tatazca kiM mama yujyate ?, gRhasthatvaM tAvadanucitaM, zramaNaguNAnupAlanamapyazakyaM // 351 // kriyAmAM prayatnazIla, prabhu viSe athavA zrata viSe bhaktivALA te sAmAyikathI laI agiyAra aMgo sudhI guru pAse bhaNyA. 36-37ii 15 gAthArtha : have kyAreka grISmaRtumAM garamIthI gherAyelA zarIravALo, asnAnapariSahanA kAraNe (saMyamathI) tyajAyelo (arthAt asnAna pariSaha jItI na zakavAthI saMyamanA pariNAmathI patita thayelo) marIci A pramANenA kuliMgane vicAre che. TIkArtha : gAthArtha mujaba che. 'natha' zabda "Anantarya' arthamAM che arthAt "have pachI' evA arthamAM che.ll35oll gAthArthaH guNarahita, saMsArane IcchanAro huM megirine samAna bhAravALA grAmaya guNone muhUrta mAtra paNa vahana karavA samartha nathI. TIkArtha : meruparvata samAna bhAra che jeono te tevA prakAranA eTale ke meragirisamabhAra kahevAya. AvA teone huM muhUrta jeTalA kALa sudhI paNa vahana karavA samartha nathI. teone eTale kone ? te kahe che - zramaNonA A te zrAmaNA (zrAmaNya) arthAt zramaNosaMbaMdhI je hoya te 25 zrAmaNA kahevAya. te zrAmaNo tarIke koNa che ? te kahe che - viziSTakSamA vigere guNo, e zrAmaNA tarIke che. AvA zrAmaNa (zrAmaNya) guNone (vahana karavA huM samartha nathI.) zA mATe? te kahe che - kAraNa ke huM dhRti vigere guNothI rahita hovAthI saMsAranI icchAvALo chuM. (bhAvArtha : dhRti vagere guNothI rahita evo huM (marIci) saMsAranI icchAvALo hovAthI A kSatti vagere guNone muhUrtamAtra paNa vahana karavA samartha nathI.) tethI mAre zuM karavuM ghaTe ? 30 gRhasthapaNuM anucita che ane zramaNaguNonuM anupAlana azakya che.//351/l Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marIcivaDe kuliMganuM ciMtana (ni. 352-353) * 89 evamaNucitaMtassa niagA maI samuppaNNA / laddho mae uvAo jAyA me sAsayA buddhI // 352 // vyAkhyA-'evaM' uktena prakAreNa anucintayatastasya nijA matiH samutpannA, na paropadezena, sa hyevaM cintayAmAsa-labdho mayA vartamAnakAlocitaH khalUpAyaH, jAtA mata zAzvatA buddhiH, zAzvateti AkAlikI prAyo niravadyajIvikAhetutvAt iti gAthArthaH // 352 // yaduktaM 'idaM kuliGgaM acintayat' tatpradarzanAyAha samaNA tidaMDavirayA bhagavaMto nihuasNkuiaaNgaa| ajiiMdiadaMDassa u hou tidaMDaM mahaM ciMdhaM // 353 // gamanikA-zramaNAH manovAkkAyalakSaNatridaNDaviratAH, ezvaryAdibhagayogAdbhagavantaH, nibhRtAnianta:karaNAzabhavyApAracintanaparityAgAt saMkacitAni-azubhakAyavyApAraparityAgAt aGgAni yeSAM 10 te tathocyante, ahaM tu naivaMvidho yato'ta:-'ajitendiyetyAdi' na jitAni indriyANi-cakSurAdInI daNDAzca-manovAkkAyalakSaNA yena sa tathocyate, tasya ajitendriyadaNDasya tu bhavatu tridaNDaM mama cihna, avismaraNArthamiti gAthArthaH // 353 // gAthArtha : A pramANe citavatA te marIcine potAnI mati utpanna thaI. mArAvaDe upAya prApta karAyo. mArI buddhi zAzvata thaI. 15 TIkArtha : A pramANe arthAt upara batAvela pramANe vicAratA tene bIjAnA upadeza vinA potAne ja mati utpanna thaI (arthAt tene potAne ja vicAra Avyo). teNe A pramANe vicAryuM - "mane vartamAnakALane ucita (arthAt gRhasthapaNuM ane zramaNyaguNonuM anupAlana, baMne azakya hovAthI trIjA mArgane ucita) upAya maLI gayo. mArI buddhi zAzvata thaI che. (arthAt mAro A vicAra kAyama mATeno che.) ahIM "zAzvata" eTale kAyama mATenI (jemAM pheraphAra na karavo paDe 20 evI) A buddhi (vicAra) thaI kAraNa ke A buddhi prAya: (ghaNuM karIne) niravadya AjIvikAnuM kAraNa che. (bhAvArtha : A buddhi=vicAra ghaNuM karIne niravadya AjIvikAnuM kAraNa hovAthI AjIvana A pramANenuM ja huM jIvana jIvIza.) 3parA avataraNikA : pUrve je kahyuM "A kuliMgane vicAryuM te kevA prakAranuM kuliMga hatuM te pratipAdana kare che ? 25 gAthArtha : zramaNo traNadaMDathI virata che, bhagavAna che, nibhRta ane saMkucita aMgavALA che. Indriya ane daMDane nahi jItanAra mane tridaMDa cihnarUpe thAo. TIkArtha : zramaNo mana-vacana ane kAyArUpa traNadaMDathI virata che, aizvaryAdibhagano yoga (saMbaMdha) hovAthI bhagavAna che, mananA azubhavyApAronA ciMtanano parityAga karela hovAthI nibhUta ane azubhakAyavyApArano parityAga karela hovAthI saMkucita che aMgo jemanA tevA A 30 zramaNo che. jyAre huM AvA prakArano nathI. tethI cakSu vagere Indriyone ane mana-vacana-kAyA rUpa daMDone nahi jItanAra mane tridaMDa cihnarUpe thAo, jethI (mAre Indriyo ane daMDo jItavAnA bAkI che e vAta) bhUlI na jAuM. 353. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) loiMdiamuMDA saMjayA u ahayaM khureNa sasiho a / thUlagapANivahAo veramaNaM me sayA hou // 354 // gamanikA-muNDo hi dvividho bhavati-dravyato bhAvatazca, tatraite zramaNA dravyabhAvamuNDAH, katham ?, locena indriyaizca muNDAH saMyatAstu, ahaM punarnendriyamuNDo yataH ataH alaM dravyamuNDatayA, 5 tasmAdahaM kSureNa muNDaH sazikhazca bhavAmi, tathA sarvaprANivadhaviratAH zramaNA varttante ahaM tu naivaMvidho yataH ataH sthUlaprANAtipAtAdviramaNaM me sadA bhavatviti gAthArthaH // 354 // nikkiMcaNA ya samaNA akiMcaNA majjha kiMcaNaM hou / sIlasugaMdhA samaNA ahayaM sIleNa duggaMdho // 355 // gamanikA-nirgataM kiJcanaM-hiraNyAdi yebhyaste niSkiJcanAzca zramaNAH tathA avidyamAnaM 10 kiJcanam-alpamapi yeSAM te'kiJcanA-jinakalpikAdayaH, ahaM tu naivaMvidho yataH ato mArgAvismRtyarthaM mama kiJcanaM bhavatu pavitrikAdi / tathA zIlena zobhano gandho yeSAM te tathAvidhAH, ahaM tu zIlena durgandhaH ato gandhacandanagrahaNaM me yuktamiti gAthArthaH // 355 // tathA vavagayamohA samaNA mohacchaNNassa chattayaM hou / / aNuvAhaNA ya samaNA majjhaM tu uvAhaNA hontu // 356 // 15 gAthArtha : saMyato loca ane IndriyavaDe muMDa che. huM astrAvaDe muMDa ane zikhAvALo thaIza. tathA mane sadA cUlaprANivadhathI viramaNa thAo. , TIkArtha : muMDa dravyathI ane bhAvathI be prakAre thAya che. temAM A zramaNo dravya ane bhAva baMnethI muMDa che. kevI rIte ? te kahe che - loca karavAvaDe dravyathI ane indriyonuM damana karavA vaDe bhAvathI muMDanavALA sayato che. je kAraNathI huM IndriyothI muMDa nathI tethI dravyamuMDatAvaDe saryuM. 20 (arthAta bhAvathI muMDa na hovAthI dravyamuMDa=loca paNa karAvIza nahi.) tethI huM astrAvaDe muMDana karAvIza ane zikhA (coTalI) rAkhIza. tathA saMyato sarvaprANionA vadhathI virata che. huM evo nathI. tethI mane sadA zUlaprANAtipAtathI viramaNa thAo. 354 tathA - gAthArtha : zramaNo niSkicana ane akiMcana che mAre kaMIka thAo. zramaNo zIlarUpa sugaMdhavALA che. huM zIlavaDe durgadhI chuM. 25 TIkArtha : nIkaLI gayuM che hiraNyAdi kiMcana jemanI pAsethI tevA niSkicana A zramaNo che. vaLI avidyamAna che alpa evo paNa parigraha jemanI pAse te akiMcana - jinakalpiko (arthAtu bilakula parigraha vinAnA - pAtarA vi. paNa na rAkhanArA karapAtrI) vagere, A zramaNo che. huM to Avo nathI tethI mArganI avismRti mATe mArI pAse janoI vagere ho. tathA zIlathI sugaMdhavALA A zramaNo che jayAre huM zIlathI durgadhavALo chuM. tethI surabhicaMdananuM grahaNa 30 karavuM mane ghaTe che. //3papA tathA - gAthArtha : zramaNo moha vinAnA che. mohathI AcchAdita evA mane chatra thAo. zramaNo upAnaha(=joDA) vinAnA che. mAre upAnaha thAo. * jI. +0jhana . A 0nA ni.. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marIcivaDe kuliMganuM ciMtana (ni. 357-358) * 91 . gamanikA - vyapagato moho yeSAM te vyapagatamohAH zramaNAH, ahaM tu netthaM yataH ato mohAcchAditasya chatrakaM bhavatu / anupAnatkAzca zramaNAH mama copAnahau bhavata iti gAthAkSarArthaH II 6) tathA-- sukkaMbarA ya samaNA niraMbarA majjha dhAurattAiM / haMtuM ime vatthAiM ariho mi kasAyakalusamaI // 357 // gamanikA - zuklAnyambarANi yeSAM te zuklAmbarAH zramaNAH, tathA nirgatamambaraM ( granthAgram 4000) yeSAM te nirambarAjinakalpikAdayaH 'majjhanti' mama ca ete zramaNA ityanena tatkAlotpannatApasazramaNavyudAsaH, dhAturaktAni bhavantu mama vastrANi kimiti ?, 'arho'smi' yogyo'smi teSAmeva, kaSAyaiH kaluSA matiryasya so'haM kaSAyakaluSamatiriti gAthArthaH // 357 // tathA-- vajjaMta'vajjabhIrU bahujIvasamAulaM jalAraMbhaM / hou mama parimieNaM jaleNa NhANaM ca piaNaM ca // 358 // gamanikA--varjayanti avadyabhIravo bahujIvasamAkulaM jalArambhaM tatraiva vanaspateravasthAnAt, avadyaM-pApaM, ahaM tu netthaM yataH ato bhavatu me parimitena jalena snAnaM ca pAnaM ceti gAthArthaH // 8 // TIkArtha : dUra thayelo che moha jeone tevA A zramaNo che. je kAraNathI huM Avo nathI tethI mohathI AcchAdita evA mane chatra ho. zramaNo upAnaha vinAnA che, mAre upAnaha ho. ||356nI tathA - 5 gAthArtha : pApathI bhIru evA A zramaNo bahujIvothI yukta evA jaLanA AraMbha tyAge che. mane parimita evA jaLavaDe snAna ane pAna ho. 10 gAthArtha : zramaNo zuklavastrovALA ane vastro vinAnA che. mAre A bhagavAvastro thAo. kaSAyathI kaluSita thayela mativALo huM (te vastro mATe) yogya chuM. TIkArtha : zula che vastro jeone tevA A zramaNo che tathA dUra thayela che vastra jeone te (labdhidhArI) jinakalpikAdi vastro vinAnA che. ahIM " A zramaNo AvA che" AvuM kahevA dvArA te kALamAM rahelA tApasa vagere ke jeo paNa zramaNazabdathI oLakhAtA hatA, tevA tApasa zramaNonI bAdabAkI 'A' zabdathI jANavI. Ama A zramaNo vastra vinAnA ke zulavastravALA che jyAre mane bhagavA vastro ho. zA mATe? kAraNa ke huM tevA vastrone ja yogya chuM. (te paNa 25 zA mATe ? kAraNa ke) kaSAyothI kaluSita mativALo huM chuM. II357NA tathA 15 20 TIkArtha : pApathI bhIru evA A zramaNo jalamAM ja vanaspati hovAthI bahujIvothI yukta jalanA AraMbhane tyAge che. huM Avo nathI. tethI mAre parimita evuM jaLathI snAna ane pAna 30 ho.||358|| * gAthArtha:. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 * Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) evaM so ruiamaI niagamavigappiaM imaM ligaM / taddhitaheusujuttaM pArivvajjaM pavattei // 359 // , gamanikA--sthUlamRSAvAdAdinivRttaH, evamasau rucitA matiryasya asau rucitamatiH, ato nijamatyA vikalpitaM nijamativikalpitaM idaM liGgaM, kiMviziSTam ? - tasya hitAstaddhitAH 5 taddhitAzca te tavazceti samAsaH, taiH suSThu yuktaM - bhilaSTamityarthaH, parivrAjAmidaM pArivrajyaM, pravarttayati, zAstrakAravacanAt varttamAnanirdezo'pyaviruddha eva, pAThAntaraM vA 'pArivvajjaM tato kAsI' tti pArivrAjaM tataH kRtavAniti gAthArthaH // 359 // bhagavatA ca saha vijahAra, taM ca sAdhumadhye vijAtIyaM dRSTvA kautukAllokaH pRSTavAn, tathA 10 cAha aha taM pAgaDarUvaM daThThe pucchei bahujaNo dhammaM / kahai jaINaM to so viAlaNe tassa parikahaNA // 360 // gamanikA - atha taM prakaTarUpaM - vijAtIyatvAt dRSTvA pRcchati bahurjano dharmaM, kathayati yatInAM saMbandhibhUtaM kSAntyAdilakSaNaM tato'sAviti lokA bhaNanti yadyayaM zreSTho bhavatA kiM nAGgIkRta iti vicAraNe tasya pari-samantAt kathanA parikathanA 'zramaNAstridaNDaviratA 15 gAthArtha : A pramANe gamI gaI che mati jene evo te potAnI matithI kalpita, tene hitakara evA hetuothI yukta evA A pArivrAjya liMgane pravartAve che. TIkArtha : potAnI buddhi jene gamI gaI che tevA, tathA sthUlamRSAvAdathI nivRtta evA marIci potAnI buddhithI kalpita, tene(potAne) hitakara evA kAraNothI yukta evA pArivrajya liMgane pravartAve che. 'paritrAnAM (pAir zabdanuM SaSThI bahuvacananuM rUpa) tUM pAritragyuM arthAt 20 parivrAjakono je veSa te pArivrajya. jo ke marIcie bhUtakALamAM te liMga pravartAvyuM hatuM chatAM mULagAthAmAM 'pravartakRti' ema vartamAnakALano nirdeza zAstravacana hovAthI aviruddha ja che (kAraNa ke zAstra trikALaviSayaka hoya che.) athavA pAThAntara jANavo - 'pArivyAM tato vAsI" arthAt pAribhrajya veSane marIcie karyo. // 35 // - avataraNikA : AvA veSane karI marIci prabhu sAthe vicaravA lAgyo. sAdhuothI judA 25 paDatA tene joIne kautukathI loko pUche che $ gAthArtha : prakaTarUpavALA tene joI bahujana dharmane pUche che. te marIci tionA dharmane kahe che. (lokodvArA) vicAraNA karAte chate tenI parikathanA. TIkArtha : judA prakArano veSa dhAraNa karela hovAthI (vijJAtIyatvAt) prakaTarUpavALA (sAdhuothI judA paDatA) te marIcine joI bahujana dharmane pUche che. tyAre te yationA kSAMti vagere dasa 30 yatidharmone kahe che. tethI loko kahe che "jo A yatidharma zreSTha hoya to tame zA mATe aMgIkAra karatA nathI.'' e pramANe prazna pUchAye chate (nivAraNe) te marIcinI "zramaNo tridaMDathI virata che... * yato vitamati: ato. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marIcinuM mumukSuone bhagavAna pAse mokalavuM (ni. 361) * 93 ityAdilakSaNA', pRcchatIti trikAlagocarasUtrapradarzanArthatvAdevaM nirdezaH, pAThAntaraM vA 'aha taM yAgaDarUvaM daThThe pucchiMsu bahujaNo dhammaM / kahatIMsu jatINaM so viyAlaNe tassa parikahaNA // 1 // pravarttata iti gAthArthaH // 360 // dhammahAakkhitte uvaTThie dei bhagavaosIse / gAmanagarAi AI viharai so sAmiNA saddhiM // 361 // gamanikA-dharmakathAkSiptAn upasthitAn dadAti bhagavataH ziSyAn, grAmanagarAdIn viharati sa svAminA sArdhaM, bhAvArtha: sugamaH, itthaM nirdezaprayojanaM pUrvavat, granthakAravacanatvAdvA'doSa iti gAthArtha: 5rU6|| 5 anyadA bhagavAn viharamANo'STApadamanuprAptavAn, tatra ca samavasRtaH, bharato'pi bhrAtRpravrajyAkarNanAt saMjAtamanastApo'dhRtiM cakre, kadAcidbhogAn dIyamAnAn punarapi gRhNantItyAlocya 10 bhagavatsamIpaM cAgamya nimantrayaMzca tAn bhogaiH nirAkRtazca cintayAmAsa - eteSAmevedAnIM parityaktasaGgAnAM AhAradAnenApi tAvaddharmAnuSThAnaM karomIti paJcabhiH zakaTazatairvicitramAhAramAnAyyopanimantrya vagere pari=saMpUrNa kathanA thAya che. (arthAt pote Avo veSa zA mATe grahaNa karyo che ? te sarva vAta kare che.) 'pRti' trikALaviSayakasUtranuM pradarzana karavA mATe Avo (vartamAnakALano) prayoga karyo che. athavA pAThAntara jANavo ke ''banne tuM pADavuM huM sui vahubaLo dharma / hatIMsu 15 natILuM soviyAtane tasma parivahaLA prA" 'pravartate' e pramANe vAkyazeSa umerI devo arthAt tenI parikathanA pravarte che. 5360 gAthArtha : dharmakathAthI kheMcAyelA ane (dIkSA mATe) upasthita thayelA ziSyone prabhunI pAse mokale che. te prabhunI sAthe gAma-nagarAdimAM vicare che. TIkArtha : dharmakathAthI kheMcAyelA, dIkSA mATe upasthita thayelA ziSyone te marIci prabhu pAse 20 mokale che. A pramANe te prabhunI sAthe gAma--nagarAdimAM vicare che. sarvatra vartamAnakALanA prayoganuM prayojana pUrvanI jema jANavuM athavA A graMthakAranA vacano hovAthI koI doSa nathI. 361 // ekavAra bhagavAna vihAra karatA aSTApadaparvate AvyA ane tyAM samosaryA. bharata paNa bhAIonI dIkSAnA samAcAra sAMbhaLI, manamAM tApa utpanna thavAthI adhRti (kheda) karavA lAgyo. 25 ane "rAjyAdi bhogo jo huM pAchA ApIza to teo te grahaNa karaze ane dIkSA choDI deze' ema vicArIne bhagavAna pAse AvI te sAdhuone bhogovaDe nimaMtraNa karyuM. paraMtu jyAre bhAIoe tene nA pADI tyAre te bharate vicAryuM ke "hamaNAM ja tyAgelA che saMgo jemaNe evA A badhAne AhAranA dAnavaDe paNa huM sukRta karuM" ema vicArI pAMcaso gADAo bharI judA judA prakAranA AhArane lAvIne niyaMtraNa karyuM (vinaMtI karI.) 30 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 * Avazyakaniyukti - haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) AdhAkarmAhRtaM ca na kalpate yatInAmiti pratiSiddhaH akRtAkAritenAnnena nimantritavAn, rAjapiNDo'pyakalpanIya iti pratiSiddhaH sarvaprakArairahaM bhagavatA parityakta iti sutarAmunmathito babhUva, tamunmathitaM vijJAya devarAT tacchokopazAntaye bhagavantamavagrahaM papraccha - katividho'vagraha iti, bhagavAnAha - paJcavidho'vagrahaH, tadyathA - devendrAvagrahaH rAjAvagrahaH gRhapatyavagrahaH sAgArikAvagrahaH 5. sAmiLAvagrahI, rAnA bharatAdhipo gRAte, gRhapati:--mA'ttio rAkhA, sALAri:-zayyAta:, sAdharmika:- saMyata iti eteSAM cottarottareNa pUrvaH pUrvo bAdhito draSTavya iti, yathA rAjA'vagraheNa devendrAvagraha bAdhita ityAdi prarUpite devarADAha-bhagavan ! ya ete zramaNA madIyAvagrahe viharanti, teSAM mayA'vagraho'nujJAta ityevamabhidhAya abhivandya ca bhagavantaM tasthau, bharato'cintayat-ahamapi svaimavagrahamanujAnAmIti, etAvatA'pi naH kRtArthatA bhavatu, bhagavatsamIpe'nujJAtAvagrahaH zakraM 10 pRSTavA--mattapAnamimAnItuM anena vidha vAmiti, vevADA--muLottarAn punaHvastra, socintayatke mama sAdhuvyatirekeNa jAtyAdibhiruttarAH ?, paryAlocayatA jJAtaM - zrAvakA viratAviratatvAduNottarAH, tyAre "A AdhAkarmI ane abhyAhnata doSothI duSTa AhAra yatione kalpe nahi" e rIte pratiSedha karyo. jethI bharate akRta--akArita (temanA mATe nahi banAvAyelA) evA anna vaDe nimaMtraNa karyuM (vinaMtI karI). tyAre paNa A "rAjapiMDa paNa amane kalpe nahi" e pramANe 15 niSedha karatA bharata "prabhue sarvaprakArovaDe mane tarachoDyo' e pramANe atyaMta AkulavyAkula thayo. AkulavyAkula thayo che ema jANI indre tenA A kopanI upazAMti mATe prabhune avagraha viSe pRcchA karI- "keTalA prakArano avagraha hoya che ?' prabhue javAba Apyo, "pAMca prakArano avagraha hoya che te A pramANe - indrano avagraha, rAjAno avagraha, gRhapatino avagraha, sAgArikano avagraha ane sAdharmikano avagraha. temAM 20 rAjA eTale bharatarAjA jANavo. gRhapati eTale mAMDalikarAjA, sAgArika eTale zayyAtara (makAna mAlika) ane sAdharmika eTale sAdhu. tathA A badhAmAM uttarottara avagrahavaDe pUrva-pUrvano avagraha bAdhita jANavo. jemake, rAjAnA avagrahavaDe indrano avagraha bAdhita thAya che (arthAt indre anujJA ApyA pachI paNa rAjAnI anujJA levI paDe jo rAjA anujJA Ape nahi to na cAle.) A rIte prabhue kahyuM tyAre indre kahyuM - "prabhu ! je A zramaNo mArA avagrahamAM vicare 25 che teone meM avagraha Apyo che (arthAt te kSetromAM vicaravAnI huM anujJA Apu chuM.) A pramANe kahIne prabhune vAMdI Ubho rahyo. bharate vicAryuM, "huM paNa A rIte potAnA avagrahanI anujJA Apu, eTalAthI paNa mArI kRtArthatA thAo." A pramANe vicArI teNe bhagavAna pAse potAnA avagrahanI anujJA sAdhuone ApI ane pachI indrane pUchyuM, "A je bhojana vigere lavAyA che tenuM zuM karavuM. ?" tyAre indre kahyuM "guNomAM adhika evAonI tuM bhakti kara." teNe vicAryuM "sAdhu sivAya jAti vagerevaDe mArAthI adhika koNa hoI zake ?" vicAratA tene jaNAyuM, "viratAvirata (arthAt dezivaratavALA) hovAthI zrAvako guNomAM mArAthI adhika * pratiSiche. * svAvagraha. 30 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indra mahotsavanI utpatti (ni. 361) 5 tebhyo dattamiti / punarbharato devendrarUpaM bhAsvarabhAkRtimad dRSTvA pRSTavAn-kiM yUyamevaMbhUtena rUpeNa devaloke tiSThata uta neti, devarAja Aha-neti, tat mAnuSairdraSTumapi na pAryate, bhAsvaratvAt, punarapyAha bharata:-tasyAkRtimAtreNApi asmAkaM kautukaM, tannidarzyatAM, devarAja Aha-tvamuttamapuruSa itikRtvA ekamagAvayavaM darzayAmItyabhidhAya yogyAlaGkAravibhUSitAM aGgalimatyantabhAsvarAmadarzayat, dRSTvA ca tAM bharato'tIva mumude, zakrAli sthApayitvA mahimAmaSTAhikAM cakre, tataHprabhRti zakrotsavapravRtta 5 iti / bharatazca zrAvakAnAhUya uktavAn-bhavadbhiH pratidinaM madIyaM bhoktavyaM, kRSyAdi ca na kArya, svAdhyAyAdiparairAsitavyaM, bhukte ca madIyagRhadvArAsannavyavasthitaiH vaktavyam-jito bhavAn vardhate bhayaM tasmAnmA hana mA haneti, te tathaiva kRtavantaH, bharatazca ratisAgarAvagADhatvAt pramattatvAt tacchabdAkarNanottarakAlameva kenAhaM jita iti, AH jJAtaM-kaSAyaiH, tebhya eva ca vardhate bhayamityAlocanApUrvaM saMvegaM yAtavAn iti / atrAntare lokabAhulyAt sUpakArAH pAkaM kartumazaknuvanto 10 bharatAya niveditavantaH-neha jJAyate-kaH zrAvakaH ko vA neti, lokasya pracuratvAt, Aha bharataHpRcchApUrvakaM deyamiti / tatastAn pRSTavantaste-ko bhavAn ?, zrAvakaH, zrAvakANAM kati vratAni ? che." tethI teonI annapAnadvArA bhakti karI. pharI pAchuM (suMdara) AkRtivALA ane bhAsvara, (tejasvI) evA indranA rUpane joI bharate indrane pUchyuM- zuM tame AvA rUpathI ja devalokamAM raho cho ke anya koI rUpathI ?" indra kahyuM, "nA, devalokamAM ame je svarUpe rahIe chIe 15 te svarUpane atyaMta dedipyamAna hovAthI manuSyo jovA mATe paNa samartha nathI. pharI bharate kahyuM, "are ! tenI AkRti (AkAra) mAtranuM paNa amane kutUhala che. tethI tenI AkRtine dekhADo." indra kahyuM- "tame uttamapuruSa hovAthI eka avayavane huM dekhADuM chuM." ema kahI yogya-alaMkArothI vibhUSita atyaMta tejasvI evI AMgaLIne dekhADI. te AMgaLIne joI bharata atyaMta AnaMdita thayo ane zakranI AMgaLInI sthApanA karIne aSTAlikA mahotsava 20 karyo. tyArathI laI Indramahotsava zarU thayo. bharate zrAvakone bolAvI kahyuM, "tamAre mAruM ja bhojana jamavAnuM ane kRSi vagere kAryo karavA nahi, svAdhyAyAdimAM lIna rahevuM, jamyA pachI mArA gharanA dvAra najIka rahI kahevuM, "tame jitAyelA cho, bhaya vadhe che, tethI haNo nahi, haNo nahi." te zrAvakoe te ja rIte karyuM. jyAre zrAvako pratidina A rIte zabda uccAraNa kare che tyAre bharata pote sukhasAgaramAM DUbelo ane pramatta hovAthI zabdo sAMbhaLyA pachI vicAre che ke "huM konA vaDe jitAyelo chuM? hA, jaNAyuM- 25 "kaSAyovaDe huM jitAyelo chuM, te kaSAyothI ja mane bhaya vadhe che." A rIte vicAratA-vicAratA bharata vairAgya pAmato hato. A bAju zrAvako sivAya anya loka paNa jamavA Avato hovAthI rasoI banAvavAmAM asamartha rasoIyAoe bharatane nivedana karyuM ke "ahIM koNa zrAvaka che ne koNa nathI ? te jaNAtuM nathI, kAraNa ke ghaNAM badhAM loko che. bharate samAdhAna ApyuM, "pRcchApUrvaka Apo." tethI rasoIyAo zrAvakone pUchatAM 30 34. imanalAvitipuMstvattau auNAdika imani rUpaM, bAhulyAd anuktAnmaheH, tathA ca hajanibhyAmimanniti sUtreNeman, dIrghAdistvaprastuta eva. +0mAtre'pi. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 : Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) sa Aha-zrAvakANAM na santi vratAni, kintvasmAkaM paJcANuvratAni, kati zikSAvratAni ?, te uktavantaH-sapta zikSAvratAni, ya evaMbhUtAste rAjJo niveditAH, sa ca kAkiNIratnena tAn lAJchitavAn, punaH SaNmAsena ye'nye bhavanti tAnapi lAJchitavAn, SaNmAsakAlAdanuyogaM kRtavAn, evaM brAhmaNAH saMjAtA iti / te ca svasutAn sAdhubhyo dattavantaH, te ca pravrajyAM cakruH, 5 parISahabhIravastu zrAvakA evAsanniti / iyaM ca bharatarAjyasthitiH, Adityayazasastu kAkiNIratnaM nAsIt, suvarNamayAni yajJopavItAni kRtavAn, mahAyazaHprabhRtayastu kecana rUpyamayAni, kecana vicitrapaTTasUtramayAni, ityevaM yjnyopviitprsiddhiH| ___ amumevArthaM samosaraNetyAdigAthayA pratipAdayati samusaraNa bhatta uggaha aMguli jhaya sakka sAvayA ahiA / jeA vaDDai kAgiNilaMchaNa aNusajjaNA aTTha // 362 // tame koNa cho ?." "zrAvaka chuM." "zrAvakone keTalA vrato hoya che?" tyAre sAme rahela zrAvaka kaheto, "zrAvakone vrato hotA nathI, kiMtu amane aNuvato hoya che." "zikSavrato keTalA hoya?" zrAvakoe javAba Apyo - "sAta zikSAvrato hoya che." A rIte jeo vyavasthita javAba ApatA hatA teonuM rAjAne nivedana karyuM. tethI rAjAe 15 teone viSe kAkiNIratnavaDe citva karyuM (AvA cihnavALA je hoya te zrAvako jANavA ane temane jamADavA evuM jaNAvavA cihna karyuM.) vaLI cha mahine koI navA zrAvaka thatAM teone paNa cihna karAtuM. cha mahinA pachI anuyoga karavAmAM Avato arthAt dara cha mahine parIkSA karavAmAM AvatI. A pramANe brAhmaNo utpanna thayA. (arthAt cha mahine parikSA karI je zrAvako hoya teone kAkiNIratnavaDe cihna karavAmAM AvatuM. A cihna eTale vartamAnamAM oLakhAtI janoI 20 ke je brAhmaNo pahere che. tyArathI brAhmaNonI utpatti thaI.) te zrAvakoe potAnA putro sAdhuone ApyA. te putroe dIkSA lIdhI. paraMtu te putromAMthI je pariSahabhIru hatA teo zrAvaka ja rahyA. A pramANenI bharatanA rAjayanI vyavasthA hatI. jyAre tenA pachI thanAra Adityayaza nAmanA rAjA pAse kAkiNIratna na hovAthI suvarNamaya janoI taiyAra karAvI. tyAra pachInA mahAyaza vagere keTalAka rAjA thayA jeoe cAMdInI janoI 25 rAkhI. tyAra pachI keTalAkoe judA judA vastronA sutarAu dorAthI banAvelI yajJopavita (janoI) rAkhI. A pramANe janoInI prasiddhi thaI. avataraNikA : A ja arthane have pachInI samavasaraNa ItyAdi gAthAvaDe pratipAdana kare gAthArtha : samovasaraNa - bhojana - avagraha - AMgaLI - dhvaja - zakra - zrAvako 30 adhika che - tame jitAyelA cho - bhaya vadhe che - kAkiNIthI lAMchana - ATha puruSo sudhI dharmanuM anusaravuM. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharata pachI AdityayazAdi rAjAo (ni. 363-364) *** 97 gamanikA - samavasaraNaM bhagavato'STApade khalvAsIt, bhaktaM bharatenAnItaM, tadagrahaNonmAthite sati bharate devezo bhagavantamavagrahaM pRSTavAn, bhagavAMzca tasmai pratipAditavAn / 'aMguli jhaya'tti bharatanRpatinA devalokanivAsirUpapRcchAyAM kRtAyAM indreNa aGguliH pradarzitA, tata evArabhya dhvajotsavaH pravRttaH / 'sakkatti bharatanRpatinA kimanenAhAreNa kAryamiti pRSTaH zakro'bhihitavAntvadadhikebhyo dIyatAmiti, paryAlocayatA jJAtaM - zrAvakA adhikA iti / 'jeyA vaitti' 5 prAkRtazailyA 'jito bhavAn vardhate bhayaM bhuktottarakAlaM te uktavantaH, 'kAgiNilaMchaNatti' pracuratvAt kAkiNIratnena lAJchanaM-cihnaM teSAM kRtamAsIt 'aNusajjaNA aTThatti aSTau puruSAn yAvadayaM dharmaH pravRttaH, aSTau vA tIrthakarAn yAvaditi gAthArthaH // tata UrdhvaM mithyAtvamupagatA iti rUdrA rAyA Aiccajaso mahAjase aibale sa balabhadde / balavirie kattavirie jalavirie daMDavirie ya // 363 // bhAvArtha: sugama eveti gAthArthaH // ehiM addhabhahaM sayalaM bhuttaM sireNa dhario a / pavaro jiNidamauDo sesehiM na cAio voDhuM // 364 // 10 TIkArtha : aSTApada upara bhagavAnanuM samovasaraNa thayuM. bharata bhojana lAvyA. tenA 15 agrahaNathI AkulavyAkula thatAM indre bhagavAnane avagrahane pUchyo ane bhagavAne tene javAba Apyo. 'AMgaLI--dhvaja' bharatarAjAvaDe devalokamAM rahenAranA rUpanI pRcchA karatAM indravaDe AMgaLI dekhADAI. tyArathI laI dhvaja-utsava zarU thayo. 'zakra' bharatarAjAvaDe 'A AhAranuM zuM karavuM ?' e pramANe pUchAyelA indre kahyuM, "tamArAthI adhika guNavALAone Apo.'' vicAratA jANyuM ke, 'zrAvako guNamAM adhika che.' te zrAvako jamyA pachI 'tame jitAyelA cho, tamane bhaya 20 vadhe che' e pramANe bolatA hatA. 'kAMkiNIlAMchana' loko ghaNAM hovAthI kAkiNIratnavaDe zrAvakone cihna karavAmAM AvyuM. ATha puruSo sudhI anusaravuM' ATha puruSo sudhI (bharatarAjA pachI bIjA ATha rAjA sudhI) A dharma cAlu rahyo. (arthAt bharatanI pATe AvelA 8 rAjAo A rIte zrAvakane jamADatA hatA.) athavA ATha tIrthaMkaro sudhI cAlu rahyo. tyAra pachI brAhmaNo mithyAtvane pAmyA. // 362 // gAthArtha : (bharatarAjA pachI) Adityayaza, mahAyaza, atibala, balabhadra, balavIrya, kArtavIrya, jalavIrya ane daMDavIryarAjA thaI gayA. TIkArtha : bhAvArtha sugama ja che. II363 // gAthArtha : A rAjAovaDe ardhabharata bhogavAyuM. ane jinezvarano zreSThamukuTa mastakavaDe dhAraNa karAyo. zeSa rAjAo tene vahana karavAmAM samartha na thayA. -- 25 30 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 98 * Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) gamanikA--ebhirardhabharataM sakalaM bhuktaM zirasA dhRtazca, ko'sAvityAha-pravaro jinendramukuTo devendropanItaH zeSaiH- narapatibhiH na zakito voDhuM mahApramANatvAditi gAthArthaH // 364 // assAvagapaDiseho chaTTe chaTThe a mAsi aNuogo / kAleNa ya micchattaM jiNaMtare sAhuvoccheo // 365 // 20 gamanikA - azrAvakANAM pratiSedhaH kRtaH, Urdhvamapi SaSThe SaSThe mAse anuyogo babhUva, anuyoga:--parIkSA, vhAnena gacchatA mithyAtvamupAtA:, vA ?, navamaninAntare, iimati ?, yatastatra sAdhuvyavaccheda AsIditi gAthArthaH // 365 // sAmpratamuktAnuktArthapratipAdanAya saMgrahagAthAmAha dANaM ca mAhANaM 1 vee kAsI a 2 puccha 3 nivvANaM 4 / kuMDA 5 thUbha 6 jiNahare 7 kavilo 8 bharahassa dikkhA ya 9 // 366 // (mUladAragAhA ) gamanikA-dAnaM ca mAhanAnAM loko dAtuM pravRtto, bharatapUjitatvAt / ' vede kAsI ati TIkArtha : A rAjAovaDe sakala ardhabharata bhogavAyuM (arthAt teo paNa traNa khaMDanA rAjA hatA. cakravartI cha khaMDa jIte che. dakSiNabharatamAMthI uttarabharatamAM javA mATe be rastA che : tamisrAguphA ane khaMDaprapAtaguphA. tenA daravAjA cakravartI ja khole che ane temanA jIvanakALa 15 sudhI ja khullA rahe che. pachI te baMdha thaI jAya che. eTale bharata pachInA rAjAo mAtra dakSiNArdha bharatanA ja svAmI hatA.) ane devendravarDa lavAyelo (RSabhadevabhagavAnanA abhiSeka vakhate indra paherAvelo) jinezvarano zreSThamukuTa A rAjAoe mastakavaDe dhAraNa karyo. tenA pachI zeSa rAjAo A mukuTane dhAraNa karavAmAM samartha na thayA, kAraNa ke te mukuTanuM pramANa moTuM hatuM. (ane temanuM mAthuM nAnuM hatuM, kAraNa ke avasarpiNImAM kALa jatA zarIra nAnA thatAM jAya che.) / / 364 // gAthArtha : azrAvakone pratiSedha cha cha mahine anuyoga jatA divase mithyAtva jinanA AMtarAmAM sAdhuviccheda. TIkArtha : je zrAvaka nahotA tevA brAhmaNone (bhojanano) niSedha ka2vAmAM Avyo. tyAra pachI cha-cha mahine zrAvaka mATe parIkSA karavAmAM AvI. jatA kALe zrAvakarUpa bhrAhmaNo mithyAtvane pAmyA. kyAre pAmyA ? navamA tIrthaMkaranA AMtarAmAM zrAvako mithyAtvane pAmyA. zA mATe ? 25 kAraNa ke te samaye sAdhuono vyavaccheda thayo hato. (sauprathama tIrthaviccheda navamA ane dazamA tIrthaMkara vacce thayo hato. tyAM sudhI tIrtha niraMtara cAlyuM hatuM.) I // 36 // avataraNikA : have kahevAyelA - nahi kahevAyelA arthanuM pratipAdana karavA saMgraha gAthAne nirvANa kahe che gAthArtha : brAhmaNone dAna vedone karyA pRcchA 30 jinagRha - kapila ane bharatanI dIkSA.(mULa dvAragAthA) - - -- kuMDo rUpa - TIkArya : mAhanone = brAhmaNone bharate pUjelA hovAthI lokoe dAna devAnuM zarU karyuM. te * prathamo Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharatanI prabhune tIrthaMkarAdi mATenI pRcchA (ni. 367) : 99 AryAn vedAn kRtavAMzca bharata eva tatsvAdhyAyanimittamiti, tIrthakRtstutirUpAn zrAvakadharmapratipAdakAMzca, anAryAstu pazcAt sulasAyAjJavalkyAdibhiH kRtA iti / pucchatti bharato bhagavantamaSTApadasamavasRtameva pRSTavAn yAdRgbhUtA yUyaM evaMvidhAstIrthakRtaH kiyantaH khalviha bhaviSyantItyAdi / 'NivvANaM 'ti bhagavAnaSTApade nirvANaM prAptaH, devairagnikuNDAni kRtAni, stUpAH kRtAH, jinagRhaM bharatazcakAra, kapilo marIcisakAze niSkrAntaH, bharatasya dIkSA ca saMvRtte 5 samudrAvArtha: rU66|| avayavArtha ucyate- AdyAvayavadvayaM vyAkhyAtameva, pRcchAvayavArthaM tu 'puNaravi' gAthetyAdinA Aha puNaravi a samosaraNe pucchIa jiNaM tu cakkiNo bharahe / appuTTho a dasAre titthayaro ko ihaM bharahe ? || 367 // gamanikA--punarapi ca samavasaraNe pRSTavAMzca jinaM tu cakravarttinaH bharataH, cakravarttina ityupalakSaNaM tIrthakRtazceti, bharatavizeSaNaM vA cakrI bharatastIrthakarAdIn pRSTavAn / pAThAntaraM vA 'pucchIya jiNe ya cakkiNo bharahe' pRSTavAn jinAn cakravarttinazca bharataH, cazabdasya vyavahitaH zrAvakonA svAdhyAya mATe bharate ja tIrthaMkaranI stutirUpa ane zrAvakadharmanuM pratipAdana karanAra AryavedonI racanA karI. jyAre anAryavedo (je hAla pracalita che te) pAchaLathI sulasA- 15 yAjJavalkaya vagereovaDe karAyA. 'pRcchA' aSTApada upara rahelA bhagavAnane bharate pUchyuM, "jevA tame cho evA tIrthaMkara ahIM keTalA thaze ?." vagere pRcchA. 'nirvANa' bhagavAna aSTApada upara nirvANa pAmyA. devovaDe agnikuMDo (citAo) banAvAyA, stUpo banAvAyA, bharate tyAM jinamaMdiro banAvyA. kapila marIci pAse dIkSita thayo ane bharatanI dIkSA thaI. A saMkSepArtha kahyo. // 36 // 10 20 avataraNikA : have vistArArtha kahe che. temAM 'mAhanone dAna ane vedonI racanA' A be dvAro kahevAyA. have pRcchA dvAra kahe che gAthArtha : bharate pharIvAra samovasaraNamAM jinezvarane pUchyuM, "A bharatakSetramAM cakravartIo (ane tIrthaMkaro) keTalA thaze ? tathA (nahi pUchAyelA bhagavAne vAsudevo paNa kahyA.) A bharatamAM (A parSadAmAM) tIrthaMkara koI che ?" 25 TIkArtha : bharate pharIvAra samavasaraNamAM jinane cakravartIone (cakravartIo keTalA thaze ?) pUchyA. ahIM 'cakravartIone' zabda upalakSaNa che tethI 'ane tIrthaMkarone' e zabda paNa jANI levo. (tethI artha A pramANe jANavo, 'bharate jinane cakravartIo ane tIrthaMkaro saMbaMdhI pRcchA karI.) athavA 'cakrI' zabda bharatanuM vizeSaNa karavuM. tethI artha A pramANe - - cakrI evA bharate tIrthaMkarone (tIrthaMkaro keTalA thaze ? e pramANe) pUchyA. athavA pAThAntara jANavo ke "pujkIya 30 niLe ya vAiLo marahe" arthAt bharate cakravartIo ane tIrthaMkaro saMbaMdhI pRcchA karI. A * savamaiM / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 100 Avazyaniyujita . 42madrIyavRtti . samASAMtara ((01-2) saMbandhaH, bhagavAnapi tAn kathitavAn, tathA apRSTazca dazArAn, tathA tIrthakaraH ka iha bharate'syAM pariSadIti pRSTavAn, bhagavAnapi marIciM kathitavAn iti gAthAkSarArthaH // 367 / / tathA cAha niyuktikAra:jiNacakkidasArANaM vaNNa 1 pamANAI 2 nAma 3 gottAI 4 / AU 5 pura 6 mAi 7 piyaro 8 pariyAya 9 gaiMca 10 saahiia||368||(daargaahaa) gamanikA-'jinacakridazArANAM' jinacakravartivAsudevAnAmityarthaH, varNapramANAni tathA nAmagotrANi tathA AyuHpurANi mAtApitarau yathAsaMbhavaM paryAyaM gatiM ca, cazabdAt jinAnAmantarANi ca ziSTavAn iti dvAragAthAsamAsArthaH // 368 // avayavArthaM tu vakSyAmaH / tatra praznAvayavamadhikRtya tAvadAha bhASyakAra:10 jArisayA loagurU bharahe vAsaMmi kevalI tubbhe / erisayA kai anne tAyA ! hohiMti titthayarA ? // 38 // ( bhASyam ) vyAkhyA-yAdRzA lokaguravo bhArate varSe kevalino yUyaM, IdRzAH kiyanto'nye'traiva tAta ! bhaviSyanti tIrthakarAH ? iti gAthArthaH // 38 // aha bhaNai jiNavariMdo bharahe vAsaMmi jAriso ahayaM / erisayA tevIsaM aNNe hohiMti titthayarA // 369 / / ld2bha'' 2064 [4 pachI je lene 'cakkiNo' 26 pachI .po. prabhuNe pahA te. cakIo ane tIrthakarone kahyA. tathA (vAsudevono prazna nahoto pUchyo mATe) nahi pUchAyelA bhagavAne vAsudevone paNa kahyA. tathA bharate "A bharatakSetramAM A parSadAmAM koNa tIrthakara che ?' te pUchyuM. tethI bhagavAne marIcine kahyo. 367ll 20 avataraNikA : bharatavaDe pUchAyelA prabhue zuM zuM kahyuM? te niryuktikAra batAve che ? thArtha : tIrthaMkaro, yavatImo ane vAsude'vona varga - pramA! - nAma - gotra - AyuSya - nagarI - mAtA - pitA - paryAya mane tine prabhuNe yA. TIkArthaH gAthArtha mujaba ja che. mAtra mULagAthAmAM rahela "ca' zabdathI jinezvaronA AMtarAne paNa prabhue kahyA. 368 avataraNikA : gA. 36 8mAM kahelA dhArono vistArArtha AgaLa kaheze. have bharate pUchelA praznano vistAra kare che ke gAthArtha : jevA prakAranA Apa jagadaguru (tIrthakara) cho, tevA prakAranA A bharatakSetramAM anya keTalA tIrthakaro thaze ? artha : 2Irtha thArtha bhu45 4 che. // 38 // gAthArthaH have tIrthakara kahe che, "jevo huM chuM tevA A bharatakSetramAM bIjA trevIsa tIrthakaro 25 thaze." bharate. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaviSyamA thanArA trevIsatIrthazenA nAma (ni. 370 374) 101 nigadasiddhaA || te caivaM hohI ajio saMbhava abhiNaMdaNa sumai suppabha supAso / sasi pupphadaMta sIala sijjaMso vAsupujjo a // 370 // vimalamaNaMtai dhammo saMtI kuMthU aro a mallI a / muNisuvvaya nami nemI pAso taha vaddhamANo a // 371 // bhAvArtha: sugama eva // aha bhai naravariMdo bharahe vAsaMmi jAriso u ahaM / tArisayA kai aNNe tAyA hohiMti rAyANo ? // 372 // gamanikA - atha bhaNati naravarendro bharataH, bhArate varSe yAdRzastvahaM tAdRzA: katyanye tAta ! bhaviSyanti rAjAna iti gAthArthaH // 372 // 10 aha bhAi jiNavariMdo jArisao taM nariMdasaddUlo / erisayA ekkArasa aNNe hohiMti rAyANo // 373 // gamanikA - atha bhaNati jinavarendro yAdRzastvaM narendrazArdUlaH, zArdUlaH - siMhaparyAya:, IdRzA ekAdaza anye bhaviSyanti rAjAnaH || 373 // te caite hohI sagaro maghavaM saNakumAro ya rAyasahUlo / saMtI kuMthU a aro hoi~ subhUmo ya koravva // 374 // TIkArtha : spaSTa ja che II369 / te tIrthaMkaronA nAma A pramANe che - gAthArtha : anti-saMbhava - abhinaMdana - sumati - supadma (padmaprabha) - supArzva-yaMdraprabhapuSpadaMta - zItala - zreyAMsa-jane vAsupUbhya, gAthArtha : vibhasa-anaMta-dharma-zAMti - huMthu - 22 nebhi - pArzva tathA vardhamAna. -- malli - munisuvrata 5 TIartha : jane gAthAsono bhAvArtha sugama 4 che. // 370-371 // gAthArtha : have rAjA pUche che "he prabhu ! A bhAratamAM jevA prakArano huM chuM tevA prakAranA anya DeTA rAma thaze ?" 15 nabhi - 20 TIDArtha : gAthArtha bhubh che // 372 // gAthArtha : prabhue kahyuM, "jevA prakArano tuM rAjAomAM siMha samAna che, tevA bIjA agiyAra rAjAo thaze.'' TIkArtha : gAthArtha mujaba che. II373 // temanA nAmo A pramANenA che - gAthArtha : sagara-bhadhavA-sanatDubhAzyavartI-zAMtinAtha - DuMthunAtha - aranAtha ane kauravyagotrI evo subhUma, 30 + ceti. + supAse. tAdRzaH. * havai. 25 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 15 102 : Avazyakaniyukti. haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) hohiMti vAsudevA nava aNNe nIlapIakosijjA / halamusalacakkajohI satAlagaruDajjhayA do do // 39 // (bhA.) yato vyAkhyA- bhaviSyanti vAsudevA nava baladevAzcAnuktA apyatra tatsahacaratvAt draSTavyAH, vakSyati 'satAlagaruDajjhayA do do', te ca sarve baladevavAsudevA yathAsaMkhyaM nIlAni ca pItAni ca kauzeyAni-vastrANi yeSAM te tathAvidhAH, yathAsaMkhyameva halamuzalacakrayodhinaH- halamuzalayodhino 10 baladevAH cakrayodhino vAsudevA iti, saha tAlagaruDadhvajAbhyAM varttanta iti manAlagaruDadhvajAH / ete ca bhavanto yugapad dvau dvau bhaviSyataH, baladevavAsudevAviti gAthArthaH // 39 // vAsudevAbhidhAnapratipAdanAyAha tiviTThU a 1 diviTTU 2 sayaMbhu 3 purisuttame 4 purisasI 5 / taha purisapuMDarI 6 datte 7 nArAyaNe 8 kaNhe 9 // 40 // ( bhA. ) nigadasiddhA // adhunA baladevAnAmabhidhAnapratipAdanAyAha 20 Namo a mahApamo hariseNo ceva rAyasahUlo / jayanAmo a naravaI bArasamo baMbhadatto a // 375 // gAthAdvayaM nigadasiddhameva / yaduktam 'apRSTazca dazArAn kathitavAn' tadabhirdhitsurAha bhASyakAra: gAthArtha : navamo mahApadma hariseNacakravartI jayasena nAmano rAjA ane bAramo brahmadatta thaze. - ... TIkArtha H baMne gAthArtha spaSTa ja che.II374-375// pUrve je kahyuM "nahi pUchAyelA prabhue vAsudevone kahyA" te vAsudevone kahevAnI icchAvALA bhASyakAra kahe che cha gAthArtha : (kramazaH) nIla ane pItavastrovALA, haLa-muzaLa ane cakravaDe yuddhakaranArA tathA tAlagaruDanA cihnanI dhvajAvALA evA nava vAsudevo (ane baLadevo) be - be sAthe thaze. TIkArtha : nava vAsudevo thaze. tenI sAthe nahi kahevAyelA nava baLadevo paNa, nava vAsudevonI sAthe thanArA hovAthI ahIM jANI levA, kAraNa ke A gAthAnA pazcArdhamAM kaheze "tAlagaruDanI dhvajAvALA be be." te sarva baLadeva-vAsudevo kramazaH nIla ane pItavastrovALA, 25 tathA kramazaH haLatamuzaLa ane cakravaDe yuddhakaranArA arthAt baLadeva haLa-muzaLavaDe ane vAsudeva cakravaDe yuddhakaranArA tathA tAlagaruDanA cihnavALI dhvajAvALA hoya che. baLadeva ane vAsudeva ema bebe eka sAthe thAya che. / / 39aa avataraNakA : have vAsudevanA nAma kahe che gAthArtha : tripRSTha - dvipRSTha - svayaMbhU - puruSottama - puruSasiMha tathA puruSapuMDarIka - 30 datta - nArAyaNa ane kRSNa. TIkArtha : spaSTa ja che.40) have baLadevonA nAma kahe che * yAha Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baLadeva ane prativAsudevonA nAma (bhA. 41-43) % 103 ayale 1 vijae 2 bhadde 3, suppabhe 4 a sudaMsaNe 5 / ANaMde 6 NaMdaNe 7 paume 8, rAme 9 Avi apacchime // 41 // (bhA.) nigadasiddhA // vAsudevazatrupratipAdanAyAha - AsaggIve 1 tAraya 2 meraya 3 mahukeDhave 4 nisuMbhe 5 a / bali 6 paharAe 7 taha rAvaNe 8 a navame jarAsiMdhU // 42 // (bhA.) 5 nigadasiddhA eva // - ee khalu paDisattU kittIpurisANa vAsudevANaM / savve a cakkajohI savve a hayA sacakkehiM // 43 // (bhA.) gamanikA-ete khalu pratizatravaH-ete eva khaluzabdasya avadhAraNArthatvAt nAnye, kIrtipuruSANAM vAsudevAnAM, sarve cakrayodhinaH, sarve ca hatAH svacakrairiti-yatastAnyeva taccakrANi 10 vAsudevavyApattaye thiptAni taiH, puNyodayAt vAsudevaM praNamya tAneva vyApAdayanti iti gaathaarthH|| evaM tAvatprAgupanyastagAthAyAM varNAdidvAropanyAsaM parityajya asaMmohArthamutkrameNa jinAdInAM nAmadvAramuktaM, pArabhavikaM caiSAM varNanAmanagaramAtRpitRpurAdikaM prathamAnuyogato'vaseyaM, iha vistarabhayAnnoktamiti // sAmprataM tIrthakaravarNapratipAdanAyAha 20 gAthArtha : acaLa - vijaya - bhadra - suprabha - sudarzana - AnaMda - naMdana - padma 15 - ane chellA rAma. TIkArthaH gAthArtha spaSTa che. I41II have vAsudevanA zatrunA (prativAsudevanA) nAmo kahe che 5 gAthArtha : azvagrIva - tAraka - meraka - madhukaiTabha - nizuMbha - bali - prahAda - rAvaNa ane navamo jarAsibdha TIkArya : gAthArtha spaSTa ja che. ll4rA. gAthArtha : A nava prativAsudevo kIrtipuruSa evA vAsudevanA zatruo hoya che. A badhA prativAsudevo cakravaDe yuddhakaranArA hoya che ane svacakravaDe ja haNAya che. TIkArtha : ahIM "vasu' zabda avadhAraNa = ja kAra arthavALo hovAthI A ja bIjA nahi, kIrtipuruSa evA vAsudevonA pratizatruo che. te sarva cakrodhI hoya che. A pratizatruo potAnA cakravaDe ja haNAya che, kAraNa ke vAsudevane mAravA mATe mUkAyeluM cakra vAsudevanA puNyodayane 25 kAraNe tene namaskAra karI te prativAsudevane ja mArI nAMkhe che. II43. A pramANe pUrve dvAragAthAmAM prathama varNAdi dvArano je upanyAsa karyo hato tene choDI utkamathI jinezvaronA nAmadvArane je kahyuM te (nAma jANyA vinA varNAdi kahevAmAM mUMjhavaNa thAya tethI) mUMjhavaNa na thAya mATe jANavuM. ane tIrthakaronA pUrvabhava saMbaMdhI varNa--nAma-mAtA-pitA- nagarAdi prathama-anuyogamAMthI jANI levA. ahIM vistAranA bhayathI kahevAmAM AvyA nathI. have 30 tIrthakaronA varNa kahe che ke Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 104 mAvazya:niyuti . 42madrIyavRtti * samASAMtara (11-2) paumAbhavAsupujjA rattA sasipuSphadaMta sasigorA / suvvayanemI kAlA pAso mallI piyaMgAbhA // 376 // varakaNagataviagorA solasa titthaMkarA muNeyavvA / eso vaNNavibhAgo cauvIsAe jiNavarANaM // 377 // gAthAdvayaM sUtrasiddhameva // sAmprataM tIrthakarANAmeva pramANAbhidhitsayAha - paMceva 1 addhapaMcama 2 cattAra 3 ddhaTTha 4 taha tigaM 5 ceva / aDDAijjA 6 duNNi 7 a divaDDa 8 megaM dhaNusayaM 9 ca // 378 // naI 10 asIi 11 sattari 12 saTThI 13 paNNAsa 14 hoi nAyavvA / paNayAla15 catta16 paNatIsa17 tIsA18 paNavIsa19 vIsA20 ya // 379 // paNNarasa 21 dasa dhaNUNi ya 22, nava pAso 23 sattarayaNio vIro24 / nAmA pavvattA khalu titthayarANaM muNeyavvA // 380 // etAstisro'pi pAThasiddhA eva // 378-379-380 // sAmprataM bhagavatAmeva gotrANi pratipAdayannAha muNisuvvao a arihA ariTunemI a goamasaguttA / sesA titthayarA khalu kAsavaguttA muNeyavvA // 381 // gAthArtha : padmaprabha ane vAsupUjya raktavarNavALA, caMdraprabha ane suvidhinAtha zvetavarNavALA, munisuvrata ane neminAtha kRSNavarNavALA, pArtha ane mallinAtha priyaMguvarNavALA (nIlavarNavALA), gAthArtha : soLa tIrthakaro tapAvelA uttamasuvarNanA varNavALA hoya che. A pramANe covIsa 20 4inezvarono pavibhAga che. TArtha : mana thAmono artha spaSTa cha. // 376-77 / / avataraNikA : have tIrthakaronA zarIrapramANane kahe che ? thArtha : pAMyasodhanuSa - saay||2so -- yArasI - sAtrAso - eso - maDhIso - jaso - hoDhaso bhane sodhanuSa, 25 thArtha : neg -- azI - sittara - sa18 - 5yAsa - pAstAvIsa - yAlIsa - pAMtrIsa - trIsa - 5vyAsa - vIsa (dhanuSa) evA, gAthArtha : paMdara-dasadhanuSa - pArzvanAtha navahAtha ane vIraprabhu sAta hAthavALA hatA. (varNadvArA pachI nAmadvAra Ave tethI khulAso kare che ke) tIrthakaronA nAmo pUrve kahevAI gayA che. ToDArtha : sAno ||thaa spaSTa 04 cha. // 78-390-300 / / 30 avata2 : ve tIrtharonA 4 gotrane 45 // cha - gAthArtha : munisuvratasvAmI ane ariSTanemi gautamagotravALA tathA zeSa tIrthakaro kAzyapagotravALA hatA. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakaronA nagaro ane mAtAonA nAma (ni. 382-386) : 10pa nigadasiddhA // AyuSkAni tu prAkpratipAditAnyeveti na pratanyante, bhagavatAmeva purapratipAdanAya gAthAtritayamAha ikkhAga bhUmi 1 ujjhA 2 sAvatthi 3 viNia 4 kosalapuraM 5 ca / kosaMbI 6 vANArasI 7 caMdANaNa 8 taha ya kAkaMdI 9 // 382 // 5 bhaddilapura 10 sIhapuraM 11 caMpA 12 kaMpilla 13 ujjha 14 rayaNapuraM 15 / tiNNeva gayapuraMmI 18 mihilA 19 taha ceva rAyagihaM 20 // 383 // mihilA 21 sorianayaraM 22 vANArasi 23 taha ya hoi kuMDapuraM / usabhAINa jiNANaM jammaNabhUmI jahAsaMkhaM // 384 // nigadasiddhAH // 10 bhagavatAmeva mAtRpratipAdanAyAhamarudevI 1 vijaya 2 seNA 3 siddhatthA 4 maMgalA 5 susImA 6 ya / puhavI 7 lakkhaNa 8 sAmA 9 naMdA 10 viNhU 11 jayA 12 rAmA 13 // 385 // sujasA 14 suvvayA 15 airA 16, sirI 17 devI 18 pabhAvaI 19 / paumAvaI 20 a vappA 21 a, siva 22 vammA 23 tisalA 24 ia // 386 // 15 gAthAdvayaM nigadasiddhameva // TArtha : uthArtha spaSTa 04 cha. // 381 // avataraNikA : AyuSyadvArano avasara che. te AyuSyo pUrve batAvI dIdhA hovAthI ahIM batAvatA nathI. tethI have tIrthakaronA nagaro batAvatA kahe che ke thArtha : zvA(bhUmi - ayodhyA - zrAvastI - vinIta - ozakhapura - samI- 20 vArasI - yaMdrAnana - hI thArtha : madisapu2 - siMDapu2 - yN|| - pilsapura - ayodhyA - 2tanapu2 - 2452 (hastinApura)mA 15 tIrtharo - mithilA - tathA 2 / 4 gAthArtha : mithilA-zauryanagara-vANArasI- tathA kuDapura, A RSabhAdi jinonI kramazaH janmabhUmi jANavI. TIrtha : 20o thAmono artha spaSTa 4 cha. // 382-384 // avataraNikA : bhagavAnonI mAtAonA nAma kahevA mATe kahe che ? thArtha : bha24vI - vinyA - senA - siddhArthA - bhaMgA - susImA - pRthvI - sm|| - zyAmA - ha - viSY - 4yA bhane 2 // PuthArtha : su4|| - suvrt| - suthi| - zrI - hevI - prabhAvatI - 5||vtii - 40 30 - zivA - pAma ane trizalA. TIkArtha : baMne gAthAo spaSTa ja che ||385-386ll 25 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) bhagavatAmeva pitRpratipAdanAyAha nAbhI 1 jiasattU 2 a, jiyArI 3 saMvare 4 ia / mehe 5 dhare 6 paiTe 7, mahaseNe 8 a khattie // 387 // suggIve 9 daDharahe 10 viNhU 11, vasupUjje 12 a khattie / kayavammA 13 sIhaseNe 14 a, bhANU 15 visaseNe 16 ia // 388 // sUre 17 sudaMsaNe 18 kuMbhe 19 sumittu 20 vijae 21 samuddavijae 22 a| rAyA a assaseNe 23 siddhatthe'vi ya 24 khattie // 389 // nigadasiddhA // paryAyo-gRhasthAdiparyAyo bhagavatAmukta eva tathaiva draSTavyaH / sAmprataM bhagavatAmeva gatipratipAdanAyAha10 savve'vi gayA mukkhaM jAijarAmaraNabaMdhaNavimukkA / titthayarA bhagavaMto sAsayasukkhaM nirAbAhaM // 390 // nisiddha evaM tAvattIrthakarAn aGgIkRtya pratidvAragAthA vyAkhyAtA, idAnIM cakravartinaH aGgIkRtya vyAkhyAyate-eteSAmapi pUrvabhavavaktavyatAnibaddhaM cyavanAdi prathamAnuyogAdavaseyaM, sAmprataM 15 %vartivapramA|pratipAdrinAyA avataraNikA : have bhagavAnonA pitAnA nAmo kahevA mATe kahe che ? gAthArtha : nAbhi - jitazatru - jitAri - saMvara - megha - dhara - pratiSTha - mahAsena kSatriya. gAthArtha sugrIva - deDharatha - viSNu - vAsupUjyakSatriya - kRtavarmA - siMhasena - bhAnu 20 - vizvasena, gAthArtha sUra - sudarzana - kuMbha - sumitra - vijaya - samudravijaya - azvasenarAjA ane siddhArthakSatriya, TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che. 387-388-389 have paryAya dvArano avasara che. je pUrve gRhasthAdiparyAyo kahyA te pramANe ja jANI levo. 25 avataraNikA : have tIrthakaronI gati batAvatA kahe che ? gAthArtha : janma-jarA-maraNa ane baMdhanathI mukta thayelA evA sarva tIrthaMkarabhagavaMto nirAbAdha, zAzvata sukharUpa mokSane pAmyA. TIkArtha : spaSTa ja che. ||390. avataraNikA : A pramANe tIrthakarone AzrayI pratidvAragAthA (368)nuM nirUpaNa karAyuM. 30 have cakravartIne AzrayI nirUpaNa karAya che. A cakravartIonuM paNa pUrvabhavasaMbaMdhI cyavanAdi prathama-anuyogamAMthI jANI levuM. have cakravartInA varNa ane pramANa kahevA mATe kahe che ? Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakravartIonA zarIravarNAdinuM nirUpaNa (ni. 391-396) 107 savve'vi egavaNNA nimmalakaNagappabhA muNeyavvA / chakkhaMDabharahasAmI tesi pamANaM ao vucchaM // 391 // paMcasaya 1 addhapaMcama 2 bAyAlIsA ya addhadhaNuaM ca 3 / igayAla dhaNussaddhaM 4 ca cautthe paMcame cattA 5 // 392 // paNatIsA 6 tIsA 7 puNaaTThAvIsA 8 ya vIsai 9 dhaNUNi / 5 paNNarasa 10 bAraseva ya 11 apacchimo satta ya dhaNUNi 12 // 393 // nisiddhAH nAmAni prAkpratipAditAnyeva, sAmprataM cakravartitaMgotrapratipAdanAyAha kAsavaguttA savve caudasarayaNAhivA samakkhAyA / deviMdavaMdiehiM jiNehiM jiarAgadosehiM // 394 // sUtrasiddhA // sAmprataM cakravartyAyuSkapratipAdanAyAha caurAsII 1 bAvattarI a puvvANa sayasahassAiM 2 / paMca 3 ya tiNNi a 4 egaM ca 5 sayasahassA u vAsANaM // 395 // paMcANaur3a sahassA 6 caurAsII a 7 aTThame saTThI 8 / tIsA 9 ya dasa 10 ya tiNNi 11 aapacchime sattavAsasayA 12 // 396 // 15 gAthArtha : sarva cakravartIo nirmaLasuvarNanA varNarUpa ekavarNavALA jANavA. tathA teo pakhaMDarUpa bharatakSetranA svAmI hoya che. have pachI temanA zarIra pramANane kahIza. gAthArtha : pAMcaso - sADA cAraso - sADAbetAlIsadhanuSa - sADA ekatAlIsadhanuSa - pAMcamAnuM cAlIsadhanuSa, gAthArtha pAMtrIsa-trIsa-aThyAvIsa - vasadhanuSa - paMdara - bAra - chellAnuM sAtadhanuSa. 20 TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che /391-393 avataraNikA : nAmadhArano avasara che, je pUrve pratipAdana karI dIdho che. have cakravartIonA gotranuM pratipAdana kare che ? gAthArtha : devendrovaDe pUjita, jitelA che rAga-dveSa jemaNe evA tIrthakarovaDe caudaratnonA svAmI evA sarva (cakravartIo) kAzyapagotravALA kahevAyelA che. TIkArthaH gAthA mujaba ja che. If394o have cakravartIonA AyuSyo kahevA mATe kahe 25 gAthArtha : corAzIlAkhapUrva - bahoMtteralAkhapUrva - pAMcalAkhavaSe - traNalAkha varSa - ekalAkhavarSa, gAthArtha paMcANuhajAravarSa - corAzIhajAravarSa - AThamAnuM sAThahajAravarSa - trIsahajAravarSa 30 - dasahajAravarSa - traNahajAravarSa - chellA cakravartInuM sAtasovarSanuM AyuSya hatuM. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 25 108 * Avazyakaniryukti. haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) gAthAdvayaM paThitasiddham // idAnIM cakravarttinAM purapratipAdanAyAha jammaNa viNIa 1 ujjhA 2 sAvatthI 3 paMca hatthiNapuraMmi 8 / vANAsi 9 kaMpille 10 rAyagihe 11 ceva kaMpille 12 // 397 // nigadasiddhA eva // sAmprataM cakravarttimAtRpratipAdanAyAha sumaMgalA 1 jasavaI 2 bhaddA 3 sahadevi 4 aira 5 siri 6 devI 7 / tArA 8 jAlA 9 merA 10 ya vappagA 11 taha ya cUlaNI12 a // 398 // nigadasiddhA / / sAmprataM cakravarttipitRpratipAdanAyAha usabhe 1 sumittavijae 2 samuddavijae 3 a assaseNe a 4 / tai vIsaseNa 5 sUre 6 sudaMsaNe 7 kattavirie 8 a // 399 // paumuttare 9 mahAhari 10 vijae rAyA 11 taheva baMbhe 12 a / osappiNI imIse piunAmA cakkavaTTINaM // 400 // 30 gAthAdvayaM nigadasiddhameva // paryAyaH keSAJcit prathamAnuyogato'vaseyaH keSAJcit pravrajyA'bhAvAt na vidyata eveti / sAmprataM cakravarttigatipratipAdanAyAha gAthArtha : janmabhUmio vinItA ayodhyA 20 hastinApuramAM - vANArasI - kaMpilla - rAjagRha - ane kaMpillapura. TIkArya : gAthArtha mujaba che. 5397 / / have cakravartIonI mAtAonuM nAma jaNAvavA kahe che hra gAthArtha : sumaMgalA--yazavatI bhadrA sahadevI - acirA ~ zrI - devI - tArA jvAlA merA vaprakA ane cUlaNI. TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che / / 398 / / have cakravartIonA pitAnA nAmo kahevA kahe che sumitravijaya - samudravijaya - azvasena - vizvasena - sUra kArtavIrya - padmottara - mahAhira gAthArtha : RSabha - - sudarzana vijayarAjA avasarpiNInA cakravartIonA pitAonA nAma jANavA. tathA brahma A pramANe A TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che. 399-400 paryAyadvAramAM keTalAkano paryAya prathama- anuyogamAMthI jANI levo ane keTalAkane pravrajyAno abhAva hovAthI dIkSAparyAya nathI. avataraNikA : have cakravartIonI gati batAve che - gAthArtha : ATha cakravartIo mokSamAM gayA. subhUma ane brahmadattacakravartI sAtamI pRthvImAM (narakamAM) gayA. maghavAna ane sanatkRmAra, sanatkamAranAmanA devalokamAM gayA. ava gayA mokkhaM subhumo baMbho a sattamiM, puDhaviM / madhavaM saNakumAro saNakumAraM gayA kappaM // 401 // TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che. II395-3965 have cakravartIonA nagaronuM pratipAdana kare che - - - - - -- - = zrAvastI pAMca (cakravartIo) www Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAsudevonA zarI2varNAdinuM nirUpaNa (ni. 402-404) : 109 nigadasiddhA // evaM tAvaccakravartino'pyadhikRtya vyAkhyAtA pratidvAragAthA, idAnIM vAsudevabaladevAGgIkaraNato vyAkhyAyate - eteSAmapi ca pUrvabhavavaktavyatAnibaddhaM cyavanAdi prathamAnuyogata evAvaseyaM, sAmprataM vAsudevAdInAM varNapramANapratipAdanAyAha aur vAsudevA savve nIlA balA ya sukkilayA / eesi dehamANaM vacchAmi ahANupuvvI ||402 // paDhamo dhaNUNasII 1 sattari 2 saTThI 3 a paNNa 4 paNayAlA 5 / auNatIsaM ca dhaNU 6 chvvIsA 7 solasa 8 daseva 9 // 403 // gAthAdvayaM nigadasiddhaM // nAmAni prAgabhihitAnyeva / sAmprataM vAsudevAdInAM gotrapratipAdanAyAhabaladevavAsudevA aTTheva havaMti goyamasaguttA / nArAyaNapaumA puNa kAsavagattA muNeavvA ||404 // nigadasiddhA || vAsudevabaladevAnAM yathopanyAsamAyuH pratipAdanAyAha gAthArtha : prathama vAsudevanuM dehamAna eMzIdhanuSa - (pachI kramazaH) sIttera sATha pacAsa pIstAlIza - ogaNatrIsadhanuSa - chavvIsa - soLa ane dasadhanuSa. B TIkArtha : gAthArtha mujaba che. 401 / avataraNikA : A pramANe cakravartIone AzrayI pratidvAragAthA kahevAI. have vAsudeva- baLadevane AzrayI vyAkhyAna karAya che A lokonA paNa pUrvabhavasaMbaMdhI cyavanAdi dvAro prathama-anuyogamAMthI jANI levA. have vAsudevAdinA varNa ane pramANane kahe che gAthArtha : varNathI sarva vAsudevo nIlavarNavALA ane baLadevo zuklavarNavALA hoya che. have 20 pachI kramazaH teonA dehamAnane kahIza. - jANavA. caurAsII 1 bisattari 2 saTThI 3 tIsA ya 4 dasa 5 ya lakkhAI / 15 TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che. avataraNikA : have temanAM kramazaH AyuSya batAvatA kahe che 404 gAthArtha : corAzI - bahottera TIkArtha : gAthArtha mujaba che. II402-403 : : avataraNikA : have nAmadvArano avasara che je pUrve kahevAI gayelo che. tethI have temanA 25 gotrane kahevA mATe kahe che gAthArtha : ATha baLadeva ane vAsudevo gautamagotranA tathA nArAyaNa-padma kAzyapagotranA -- sATha * trIsa - --- - 5 10 ane dasalAkha, pAsaThahajAra - 30 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 110* Avazyaniyusti . 42madrIyavRtti * samAMtara (bhAga-2) paNNaTThi sahassAI 6 chappaNNA 7 bArase 8 gaM ca 9 // 405 // paMcAsII 1 paNNattarI a 2 paNNaTTi 3 paMcavaNNA 4 ya / sattarasa sayasahassA 5 paMcamae AuaM hoi // 406 // paMcAsIi sahassA 6 paNNaTThI 7 taha ya ceva paNNarasa 8 / bArasa sayAiM 9 AuM baladevANaM jahAsaMkhaM // 407 // nigadasiddhAH // sAmpratamamISAmeva purANi pratipAdyante-tatra poaNa 1 bAravaitigaM 4 assapuraM 5 taha ya hoi cakkapuraM 6 / vANArasi 7 rAyagihaM 8 apacchimo jAo mahurAe 9 // 408 // nigadasiddhA // eteSAM mAtApitRpratipAdanAyAha migAvaI 1 umA ceva 2, puhavI 3 sIA ya 4 ammayA 5 / lacchImaI 6 sesamaI 7, kegamaI 8 devaI 9 ia // 409 // bhadda 1 subhaddA 2 suppabha 3 sudaMsaNA 4 vijaya 5 vejayaMtI 6 a / 15 taha ya jayaMtI 7 aparAjiA 8 ya taha rohiNI 9 ceva // 410 // havai payAvai 1 baMbho 2 ruddo 3 somo 4 sivo 5 mahasivo 6 a / aggisihe 7 a dasarahe 8 navame bhaNie a vasudeve 9 // 411 // chappanahajAra - bArahajAra ane ekahajAravarSa (vAsudevonuM AyuSya jANavuM). thArtha : paMcyAzI - paMthotte285 - 5 // 6 // 5 - paMyAvanasA5 - sattarasA5 20 pAMyamAnuM AyuSya che. thArtha : paMthyAzI 12 - pAsa6312 - 542712 - pArasIvarSanu AyuSya maza: baLadevonuM jANavuM. TArtha : uthArtha bhu47 4 che. // 405-407 // .' avataraNikA : have teonA ja nagaronA nAmo kahe che ? 25 thArtha : potanapura - dvAmitra - azvapura - pu2 - 1||2sii - 24gRDa - chelmA - vAsudRva mane praNava mathurAmA thayA... TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che. 408 have mAtA-pitAnA nAmo jaNAve che ? outhArtha : bhRvatI - 60 - pRthvI - sItA - amRtA - samImatI - zeSamatI - ketumatI ane devakI, 30 thArtha : (bhadrA - subhadrA - supramA - sudarzana - vi4yA - vaizyaMtI tathA 4yaMtI - a52||hit mane zIi . thArtha : pati-prama-dra-soma-ziva-mahAziva-agnisiMha-4425 mane nvm|| vasudeva (vAsudeva - baLadevanI mAtA judI judI hoya, pitA eka ja hoya che.) Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAsudeva-jaNahevanA paryAya - gatinuM ni3pae (ni. 412-414) * 111 nigadasiddhAH // eteSAmeva paryAyavaktavyatAmabhidhitsurAhapariAo pavvajjA'bhAvAo natthi vAsudevANaM / hoi balANaM so puNa paDhamaNuogAo NAyavvo ||412 // nigadasiddhA eva / eteSAmeva gatiM pratipAdayannAha ego a sattamAe paMca ya chaTThIeN paMcamI ego / ego a cautthIe kaNho puNa taccapuDhavI // 413 // gamanikA - ekazca saptamyAM paJca ca SaSThyAM paJcamyAmekaH ekazca caturthyAM kRSNaH punastRtIyapRthivyAM yAsyati gato veti sarvatra kriyAdhyAhAraH kAryaH, bhAvArtha: spaSTa eva // 413 // baladevagatipratipipAdayiSayA''ha - atagaDA rAmA ego puNa baMbhalogakappaMmi / TIkArya : gAthArtha mujaba che. 409-411|| have temanA paryAyanI vaktavyatAne kahevAnI icchAvALA kahe che gAthArtha : vAsudevone pravrajyAno abhAva hovAthI paryAya hoto nathI. baLadevone paryAya hoya che. te vaLI prathama-anuyogamAMthI jANavA yogya che. TIkArtha : gAthArtha mujaba che II412 / / have teonI ja gatine kahe che gAthArtha : eka vAsudeva sAtamInarakamAM, pAMca vAsudevo chaThThInarakamAM, eka pAMcamInarakamAM, eka cothInarakamAM ane kRSNa trIjInarakamAM gayA. 5 10 15 TIkArtha : gAthArtha mujaba che. bhAvArtha spaSTa ja che. II413 // have baLadevanI gatinuM pratipAdana kare che ) gAthArtha : ATha rAmo (jaNahevo) aMtadRt thayA (siddhine pAmyA) kheDa jagadeva 20 vIsabhUI 1 pavvaie 2 dhaNadatta 3 samuddadatta 4 sevAle 5 / piamitta 6 laliamitte 7 puNavvasU 8 gaMgadatte 9 a // 1 // eyAiM nAmAiM puvvabhave Asi vAsudevANaM / itto baladevANaM jahakkamaM kittaissAmi // 2 // vissanaMdI 1 subuddhI 2 a sAgaradatte 3 asoa 4 lalie 5 a / vArAha 6 dhaNasseNe 7 avarAia 8 rAyalalie ya // 3 // saMbhUa 1 subhadda 2 sudaMsaNe 3 ja sijjaMsa 4 kaNha 5 gaMge 6 a / sAgara 7 samuddanAme 8 damaseNe 9 a apacchime ||4|| ee dhammAyariA kittIpurisANa vAsudevANaM / puvvabhave AsIA jattha 25 niANAi kAsI a // 5 // mahurA 1 ya kaNagavatthU 2 sAvatthI 3 poaNaM 4 ca rAyagihaM 5 / kAyaMdI 6 mihilAvi ya 7 vANArasi 8 hatthiNapuraM 9 ca // 6 // gAvI jUe saMgAme itthI pArAie a raMgaMmi / bhajjANurAgaguThThI paraDDI mAugA ia // 7 // mahasukkA pANaya laMtagAu sahasArao a mAhiMdA / baMbhA sohamma saNaMkumAra navamo mahAsukkA // 8 // tiNNevaNuttarehiM tiNNeva bhave tahA mahAsukkA / avasesA baladevA anaMtaraM baMbhogacuA || 9 || (pra0 avyA0 ). 30 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 ja Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) uvavaNNu tao caiuM sijjhissai bhArahe vAse // 414 // gamanikA-aSTa antakRto rAmAH, antakRta iti jJAnAvaraNIyAdikarmAntakRtaH, siddhi gatA ityarthaH / ekaH punaH brahmalokakalpe utpatsyate utpanno veti kriyA / tatazca brahmalokAccyutvA setsyati mokSaM yAsyati bhArate varSa iti gAthArthaH // 414 // 5 da-viiita sarve vAsudevA: vRtvathomino rAmarjhAmina ti ?, mA aNiANakaDA rAmA savve'vi a kesavA niANakaDA / uDuMgAmI rAmA kesava savve ahogAmI // 415 // gamanikA-anidAnakRto rAmAH, sarve api ca kezavA nidAnakRtaH, UrdhvagAmino rAmAH, kezavAH sarve adhogAminaH / bhAvArthaH sugamo, navaraM prAkRtazailyA pUrvAparanipAta: 'anidAnakRtA 10 rAma:' kRti, macathI banavAnA rAma rUti praNavyuM, vezavAstu nidrAnA rUti thArtha: 42. evaM tAvadadhikRtadvAragAthA 'jiNacakkidasArANa'mityAdilakSaNA prapaJcato vyAkhyAteti / sAmprataM yazcakravartI vAsudevo vA yasmin jine jinAntare vA''sIt sa pratipAdyata ityanena saMbandhena jinAntarAgamanaM, tatrApi tAvatprasaGgata eva kAlato jinAntarANi nirdizyante15 brahmalokanAmanA devalokamAM utpanna thayA. tyAMthI cyavI bharatakSetramAM siddha thaze. TIkArya : ATha baLadevo aMtakaranArA = jJAnAvaraNIdhAdikarmone aMtakaranArA thayA eTale ke siddhine pAmyA. eka vaLI brahmalokamAM utpanna thaze athavA thayA. (ahIM bhaviSyakALano prayoga "samavasaraNamAM bharate prabhune prazna pUchyo teno javAba prabhu ApI rahyA che ke baLadeva utpanna thaze." Ane AzrayI karyo che. e vAta AgaLa karaze.) zeSa sugama ja che. II414 20 avataraNikA : zaMkA : zA mATe sarva vAsudevo adhogAmI ane baLadevo UrdhvagAmI hoya che ? 5 gAthArtha : samAdhAna : badhA baLadevo anidAnakRta ane vAsudevo nidAnakRta hoya che. (tethI) sarva baLadevo UrdhvagAmI ane vAsudevo adhogAmI hoya che. TIkArtha : gAthArtha mujaba che. prAkRtazailIthI 'anidAnakRta' zabdamAM AgaLa-pAchaLa nipAta 25 thayo che. tethI artha A pramANe jANavo ke akRtanidAna baLadevo hoya che = baLadevo (pUrvabhavamAM) niyANa karatA nathI. jayAre vAsudevo niyANa kare che. zeSa sugama che. I41pI. avataraNikA: A pramANe 'nirNavisarAI' gAthAno vistArathI artha kahyo. have je cakravartI ke vAsudeva je jinanA kALamAM ke jinanA AMtarAmAM thayA te pratipAdana kare che. A saMbaMdhathI jinonA AMtarAonuM Agamana thAya che. temAM paNa prasaMgathI ja kALane AzrayI jinonA 30 AMtarAo batAvAya che ke uvavannu tattha bhoe, bhottuM ayarovamA dasa u||1|| tatto a caittANaM iheva ussappiNIi bharahaMmi / bhavasiddhiA a bhayavaM sijjhissai kaNhatitthaMmi // (sArdhA pAThAntararUpA). Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinezvarono aMtarakALa , 113 usabho varavasabhagaI tatiasamApacchimaMmi kAlaMmi / uppaNNo paDhamajiNo bharahapiA bhArahe vAse // 1 // paNNAsA lakkhehiM koDINaM sAgarANa usbhaao| uppaNNo ajiajiNo tatio tIsAe~ lakkhehiM // 2 // jiNavasahasaMbhavAo dasahi u lakkhehi ayarakoDINaM / abhinaMdaNo u bhagavaM evaikAleNa uppaNNo // 3 // abhiNaMdaNAu sumatI navahi u lakkhehi ayarakoDINaM / uppaNNo suhapuNNo suppabhanAmassa vocchAmi // 4 // NaI ya sahassehiM koDINaM sAgarANa puNNANaM / sumaijiNAu paumo evatikAleNa uppaNNo // 5 // paumappahanAmAo navahi sahassehi ayarakoDINaM / kAleNevaieNaM supAsanAmo samuppaNNo // 6 // koDIsaehi navahi u supAsanAmA jiNo samuppaNNo / caMdappabho pabhAe pabhAsayaMto u telokkaM // 7 // NauIe koDIhiM sasIu suvihIjiNo samuppaNNo / suvihijiNAo navahi u koDIhiM sIalo jAo // 8 // gAthArtha ? A bharatakSetramAM trIjAArAnA pAchalA bhAgamAM bhAratanA pitA, zreSTha RSabhasamAna gativALA, prathamajinezvara evA RSabhadeva utpanna thayA. gAthArtha : RSabhadeva pachI pacAsalAkha karoDa sAgaropame ajitajina utpanna thayA. tyAra pachI 30lAkha karoDa sAgaropame trIjA (saMbhavanAtha utpanna thayA.) gAthArtha : jinomAM vRSabhasamAna evA saMbhavanAtha pachI dasalAkha karoDa sAgaropame abhinaMdana svAmI thayA. gAthArtha : abhinaMdana pachI navalAkha karoDa sAgaropame sukhapUrNa sumatinAtha utpanna thayA. have suprabha(padmaprabha) svAmInuM AMtaru kahIza. gAthArtha sumatinAtha pachI nevuM hajAra karoDa sAgaropamarUpa ATalA kALe padmaprabhasvAmI thayA. 25 gAthArtha : padmaprabha pachI navahajAra karoDa sAgaropamarUpa ATalA kALe supArzvanAtha thayA. gAthArtha : supArzva pachI navaso karoDa sAgaropame potAnI prabhAthI trilokane prakAzita karatA caMdraprabhasvAmI thayA. gAthArtha : caMdraprabha pachI nevuM karoDa sAgaropame suvidhijina thayA. suvidhijina pachI navakaroDa sAgaropame zItalanAtha thayA. 20 30 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 Avazyaniyusti . 42madrIyavRtti * samApait2 ((mA-2) sIalajiNAu bhayavaM sijjaMso sAgarANa koDIe / sAgarasayaUNAe varisehiM tahA imehiM tu // 9 // chavvIsAe~ sahassehiM ceva chAvaTThi sayasahassehiM / etehiM UNiA khalu koDI maggilliA hoi // 10 // caupaNNA ayarANaM sijjaMsAo jiNo u vasupujjo / vasupujjAo vimalo tIsahi ayarehi uppaNNo // 11 // vimalajiNA uppaNNo navahiM ayarehiNaMtaijiNo'vi / causAgaranAmehiM aNaMtaIto jiNo dhammo // 12 // dhammajiNAo saMtI tihi u ticaubhAgapaliaUNehiM / ayarehi samuppaNNo paliaddheNaM tu kuMthujiNo // 13 // paliacaubbhAeNaM koDisahassUNaeNa vAsANaM / kuMthUo aranAmo koDisahasseNa mallijiNo // 14 // mallijiNAo muNisuvvao ya caupaNNavAsalaknehiM / suvvayanAmAo namI lakkhehiM chahi u uppaNNo // 15 // paMcahi lakkhehiM tao ariThThanemI jiNo samuppaNNo / tesIisahassehiM saehi addhaTThamehiM ca // 16 // gAthArtha zItalajina pachI so sAgaropama ane (AgaLa kahevAtA) varasothI nyUna evA karoDa sAgaropame zreyAMsanAtha thayA. PuthArtha : pUrva 48 // (maggilliA) 1 roDa sAgaroyama se ch|s605 7vvIsa 42 20 varSoe nyUna che (arthAt 1 karoDa sAgaropamamAM 100 sAgaropama ane 66 lAkha 26 hajAra varSo ochA kALe zreyAMsanAtha thayA.) gAthArtha : zreyAMsanAtha pachI copana sAgaropame vAsupUjya thayA. vAsupUjya pachI trIsa sAgaropame vimalanAtha utpanna thayA. gAthArtha : vimalanAtha pachI nava sAgaropame anaMtanAtha utpanna thayA. anaMtanAtha pachI 25 yAra sAgaropa dharmanAtha 24t... gAthArtha : dharmanAtha pachI zAMtinAtha palyopamanA cArIA traNa bhAga (3/4 poNo bhAga) nyUna evA traNa sAgaropame thayA. temanA pachI ardhapalyopame kuMthunAtha thayA. gAthArtha : kuMthunAtha pachI ekahajAra karoDa varSa nyUna evA palyopamanA cothA bhAgamAM aranAtha thayA. aranAtha pachI ekahajAra karoDa varSe mallijina thayA. 30 gAthArtha : mallijinathI copagalAkha varSe munisuvratajina thayA. munisuvrata pachI chalAkha varSe naminAtha thayA. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakravartIone AzrayI aMtarakALa (ni. 416-418) : 115 nemIo pAsajiNo pAsajiNAo ya hoi vIrajiNo / aDDAijjasaehiM gaehiM caramo samuppaNNo // 17 // iyamatra sthApanA-usabhAo koDilakkha 50 ajio, koDilakkha 30 saMbhavo, koDilakkha 10 abhinaMdaNo, koDilakkha 9 sumatI, koDIo nauIo sahassehiM 90 paumapyaho, koDInavasahassehiM 9 supAso, koDInavasaehiM 9 caMdappabho, koDIo Nauio 90 puSphadaMto, 5 koDIo Navahi u 9 sIalo, koDIUNA 100 sA. 6626000 varisAiM sejjaMso, sAgaropamA 54 vAsupujjo, tIsasAgarAiM 30 vimalo, sAgarovamAiM 9 aNaMto, sAgarovamAiM 4 dhammo, sAgarovamAiM 3 UNAI paliovamacaubhAgehiM tihiM saMtI, paliaddhaM 1/2 kuMthU, paliyacaubbhAo UNao vAsakoDIsahasseNa aro, vAsakoDIsahassaM mallI, varisalakkhacaupaNNA muNisuvvao, barisalakkha 6 namI, varisalakkha 5 ariTThanemI, varisasahassA 83750 pAso, vAsasayAI 250 10 vandamAyo / jinnNtraaiN|| sAmprataM cakravartino'dhikRtya jinAntarANyeva pratipAdyante-tatra usabhe bharaho ajie sagaro maghavaM saNaMkumAro a / dhammassa ya saMtissa ya jiNaMtare cakkavaTTidugaM // 416 // saMtI kuMthU a aro arahaMtA ceva cakkavaTTI a / 15 aramallIaMtare u havai subhUmo a koravvo // 417 // muNisuvvae namimi a huMti duve paumanAbhahariseNA / naminemisu jayanAmo ariTTapAsaMtare baMbho // 418 // iha ca asaMmohArthaM sarveSAmeva jinacakravarttivAsudevAnAM yo yasmin jinakAle'ntare vA gAthArtha ? tyAra pachI pAMcalAkha varSe neminAtha utpanna thayA. neminAtha pachI tyAMsI hajAra 20 sAtasopacAsa varSe pArzvanAtha bhagavAna thayA. pArzvanAtha pachI aDhIso varSe chellA vIrasvAmI utpanna tha. TIkArtha : (gAthArtha mujaba hovAthI TIkArtha lakhAto nathI.) 1 thI 17 avataraNikA : have cakavartIone AzrayI jinezvaronA aMtaro ja kahevAya che (arthAt kayA jinanA kALa AMtarAmAM kayA cakravartI thayA te kahe che) ; 25 gAthArtha : RSabhadevanA samayamAM bharata cakravartI, ajitanAthanA kALamAM sagara, maghavAna ane sanakumAra A be cakravartI dharmanAtha ane zAMtinAthaprabhunA AMtare (madhyamAM) thayA. gAthArtha H zAMtinAtha -- kuMthunAtha ane aranAtha arihaMta ane cakravartI hatA. aranAtha ane mallinAthanI vacce kauravya subhUmacakravartI thayo. gAthArtha : munisuvratasvAmInA kALamAM padmanAbha ane naminAthanA kALamAM hariSeNa cakravartI 30 thayA. naminAtha ane neminAthanI vacce jaya nAmano cakravartI, nemi-pArzvanI vacce brahmadatta thayA. TI pArtha : ahIM rapaSTatA mATe sarvajina-cakravartI ane vAsudevomAM je vakavartI ke vAsudeva Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 : Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) cakravarttI vA vAsudevo vA bhaviSyati babhUva vA tasya anantaravyAvarNitapramANAyuH samanvitasya sukhaparijJAnArthamayaM pratipAdanopAyaH battIsaM gharayAiM kAUM tiriyAyatAhiM rehAhiM / uDDAyayAhiM kAuM paMca gharAiM tao paDhame // 1 // pannarasa jiNa nirantara suNNadugaM ti jiNa suNNatiyagaM ca / do jiNa suNNa jiNido suNNa jiNo 5 suNNa doNNi jiNA // 2 // bitiyapaMtiThavaNA - do cakki suNNa terasa paNa cakki suNNa cakki do suNA / cakki suNa du cakkI suNNaM cakkI du suNNaM ca // 3 // tatiyapaMtiThavaNA-dasa suNNa paMca kesava paNa suNNaM kesi suNNa kesI ya / do suNNa kesavo'vi ya suNNadugaM savati su // 4 // pramANAnyAyUMSi cAmISAM pratipAditAnyeva / tAni punaryathAkramaM UrdhvAyatarekhAbhiradho'dhogRhadvaye 10 sthApanIyAnIti| taMtra dyuM sthApanA sAmprata prazyate- 25 je jinanA kALamAM ke vacce thaze ke thayA, pUrve varNana karAyela pramANa AyuthI yukta te vAsudeva ke cakravartInuM sukhethI rijJAna thAya te mATeno upAya batAve che. tirkI--lAMbI rekhAovaDe batrIsa ghara karI, ane Urdhva--lAMbI rekhAovaDe pAMca ghara banAvI pachI prathama gharamAM (prathama paMktimAM) // 1 // paMdara jinezvaro nirantara mUkavA. (tenA pachI 15 kramazaH) be zUnya, traNa jina, ane traNa zUnya, be jina, eka zUnya, eka jina, eka zUnya, eka jina, eka zUnya, be jina // 2 // bIjI paMktinI sthApanA be cakrI, tera zUnya, pAMca cakrI, eka zUnya, eka cakrI, be zUnya, eka cakrI, eka zUnya, be cakrI, eka zUnya, eka cakrI, ane be zUnya IIII tRtIya paMkti sthApanA : daza zUnya, pAMca vAsudeva, pAMca zUnya, 1 vAsudeva, 1 zUnya, 1 vAsudeva, be zUnya, 1 vAsudeva, be zUnya, vAsudeva ane traNa zUnya // 4 // -- 20 30 eonA pramANo ane AyuSya pratipAdana karI dIdhA che. te kramazaH chellI be paMktimAM sthApavA. tenI sthApanA A pramANe jANavI. tIrthaMkara cakrI vAsudeva bharata sagara RSabha ajita saMbhava abhinaMdana sumati padmaprabha supArzva caMdraprabha suvidhi zItala 0 0 0 0 0 0 0 - 0 0 0 0 0 0 0 zarIrapramANa 500 (dhanuSamAM) 450 400 350 300 250 200 150 100 90 AyuSya 84 lAkha pUrva varSa 72 lAkha pUrva varSa 60 lAkha pUrva varSa 50 lAkha pUrva varSa 40 lAkha pUrva varSa 30 lAkha pUrva varSa 20 lAkha pUrva varSa 10 lAkha pUrva varSa 2 lAkha pUrva varSa 1 lAkha pUrva varSa Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80(dha.) 0 vimala 0 O 0 40 0 0 ara tIrthaMkarAdinA zarIrapramANAdino koTho : 117 uktasambandhagAthAtrayagamanikA-RSabhe tIrthakare bharatazcakravartI, tathA ajite tIrthakare sagarazcakravartI bhaviSyati evaM tIrthakaroktAnuvAdaH, sarvatra bhaviSyatkAlAnurUpaH kriyAdhyAhAraH kAryaH, trikAlasUtrapradarzanArtho vA bhUtenApi na duSyati, tathA cAvocat-'maghavA saNaMkumAro saNaMkumAraM gayA kappaM' ityAdi / evaM sarvatra yojyamiti / maghavAn sanatkumArazca etaccakravartidvayaM tIrthakara, cakrI - vAsudeva | zarIrapramANa AyuSya zreyAMsa tripRSTha 84 lAkha varSa vAsupUjaya vipRSTha 70 72 lAkha varSa svayaMbhU 60 lAkha varSa anaMta puruSottama 50 30 lAkha varSa dharma puruSasiMha 45 10 lAkha varSa madhavAna 42ll 5 lAkha varSa sanakumAra 41. 3 lAkha varSa zAnti 1 lAkha varSa 95000 varSa ara 84000 varSa 65000 varSa 60000 varSa pa6000 varSa malli 55000 varSa suvrata 30000 varSa nArAyaNa 16 12000 varSa haripeNa 10000 varSa jaya 3000 varSa 10 1000 varSa brahmade 700 varSa | 25 9 hAtha 100 varSa 7 hAtha 72 varSa TIkArtha : RSabhatIrthakaranA kALamAM bharatacakravartI thayA. tathA ajitatIrthakaranA kALamAM sagaracakravartI "thaze" e pramANe bhaviSyakALano prayoga tIrthakaravaDe kahevAyelA vacanono ja anuvAda jANavo. sarvatra bhaviSyakALane anurUpa kriyApadano adhyAhAra svayaM karavA yogya che. 30 (jema ke sagaracakravartI thaze) athavA trikALasUtranuM pradarzana karavA bhUtakALano prayoga paNa khoTo nathI, kAraNa ke pUrve A rIte bhUtakALano prayoga thayo che. jema ke "maghavAna ane sanakumAra sanakumAra kalpamAM gayA" vigere. A pramANe sarvatra joDavuM. maghavAna ane sanakumAra A baMne 0 0 0 0 [ na 4 0 0 0 4 "huM chuM huM 15 (O 1 vIra Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 * Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti- sabhASAMtara (bhAga-2) dharmasya zAntezca anayorantaraM tasmin jinAntare cakravarttidvayaM bhaviSyatyabhavadveti gAthArthaH // dvitIyagAthAgamanikA - zAntiH kunthuzcAraH, ete trayo'pyazokAdyaSTamahAprAtihAryAdirUpAM pUjAmarhantItyarhantazcaiva cakravarttinazca tathA aramallayantare tu bhavati subhUmazca kauravyaH, tuzabdo'ntaravizeSaNe, nAntaramAtre, kintu puruSapuNDarIkadattavAsudevadvayamadhya iti gAthArthaH // 5 tRtIyagAthAgamanikA - munisuvrate tIrthakare namau ca bhavataH dvau, kau dvau ?, padmanAbhahariSeNau 'naminemisu jayanAmo ariTThapAsaMtare baMbho' tti namizca nemI ca namineminau, antaragrahaNamabhisaMbadhyate, tatazca naminemyantare jayanAmA'bhavat, ariSTagrahaNAd ariSTanemiH, pArzveti pArzvasvAmI, anayorantare brahmadatto bhaviSyatyabhavadveti gAthArthaH // 416 417-418 // idAnIM vAsudevo yo yattIrthakarakAle'ntare vA khalvAsIt asau pratipAdyatepaMca rahaMte vadaMti kesavA paMca ANupuvvI / sijjaMsa tiviTThAI dhamma purisasIhaperaMtA // 419 // aramalliaMtare duNNi kesavA purisapuMDariadattA / muNisuvvayanamiaMtari nArAyaNa kaNhu nemiMmi // 420 // 10 gamanikA - paJca arhataH vandante kezavAH, etaduktaM bhavati paJca kezavA arhato vandante, 15 cakravartIo dharmanAtha ane zAMtinAtha prabhunA AMtarAmAM thaze athavA thayA. II416 // bIjI gAthAnI vyAkhyA--zAMtinAtha, kuMthunAtha ane aranAtha A traNe arihaMto ane cakravartI thayA. temAM aSTamahAprAtihAryAdirUpa pUjAne je yogya hoya te arihaMta kahevAya. tathA ara-mallinAthanI vacce subhUma cakravartI thayo. temAM ahIM mULagAthAmAM 'tu' zabdathI eTaluM jANavuM ke mAtra tIrthaMkaronA AMtarAmAM ja thayo ema nahIM, paraMtu puruSapuMDarika ane dattavAsudevanI vacce subhUma thayo. 20 (arthAt aranAthatIrthaMkara pachI puruSapuMDarika vAsudeva, pachI subhUmacakrI, pachI dattavAsudeva, pachI mallinAthabhagavAna thayA.) 417NA trIjI gAthAnI vyAkhyA--munisuvrata ane naminAthanI vacce be jaNA thayA. koNa be jaNA ? te kahe che - padmanAbha ane hariSeNa thayA. nami-naiminI vacce jayanAmano cakravartI thayo. mULamAM rahela ariSTazabdathI ariSTanemi ane pArzvazabdathI pArthasvAmI samajavA. temanAM AMtare brahmadattacakravartI thaze athavA thayo. 4185 25 avataraNikA : have je vAsudeva je tIrthaMkaranA kALamAM ke vacce thayA te kahevAya che - gAthArtha : tripRSThathI laI puruSasiMha sudhInA pAMca vAsudevo zreyAMsanAthathI laI dharmanAtha sudhInA arihaMtone kramazaH vaMdana kare che. gAthArtha : aranAtha ane mallinAtha vacce puruSapuMDarIka ane datta nAmanA be vAsudeva thayA. muni-suvratasvAmI ane nimanAthanA AMtare nArAyaNa thayA. tathA neminAthanI hAjarImAM 30 kRSNavAsudeva thayA. TIkArtha : pAMca vAsudevo arihaMtone vaMdana kare che. ahIM 'vaMdana kare che' evuM je kahyuM te Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAsudevono utpattikALa (ni. 419-421) ka 119 ityeteSAM samyaktvakhyApanArthamiti / kiyanto'rhantaH ? kimekaH dvau trayo vA ?, netyAha-'paMca' paJceti paJcaiva, kiM yathAkathaJcit ? netyAha-'AnupUrvyA' paripATyA 'sijjaMsa tiviTThAI dhamma purisasIhaperaMtA' zreyAMsAdIn tripRSThAdayaH dharmaparyantAn puruSasiMhaparyantA iti, vandanta iti zAstrakAravacanatvAt vartamAnanirdezaH, pAThAntaraM vA 'paMca'rihaMte vaMdisu kesavA' ityAdi gAthArthaH // dvitIyagAthAgamanikA-arazca mallica aramallI tayorantaram-apAntarAlaM tasmin, dvau 5 kezavau bhaviSyataH, ko dvau ityAha-puruSapuNDarIkadattau 'muNisuvvayaNamiaMtare NArAyaNo' tti munisuvratazca namizca munisuvratanamI tayorantaraM munisuvratanamyantaraM tasmin nArAyaNo nAma vAsudevo bhaviSyati abhavadvA / tathA 'kaNho ya nemimi'tti kRSNAbhidhAnazcaramo vAsudevo nemitIrthakare bhaviSyati babhUva veti gAthArthaH // 419-420 // evaM tAvat cakravartino vAsudevAzca yo yajjinakAle antare vA sa uktaH, sAmprataM 10 cakravartivAsudevAntarANi pratipAdayannAha cakkadugaM haripaNagaM paNagaM cakkINa kesavo cakkI / kesava cakkI kesava du cakkI kesI a cakkI a // 421 // gamanikA-prathamamuktalakSaNakAle cakravartidvayaM bhaviSyati abhavadvA, tatastripRSThAdiharipaJcakaM, punaH paJcakaM madhavAdInAM cakravartinAM, punaH puruSapuNDarIkaH kezavaH, tataH subhUmAbhidhAnazcakravartI, 15 "vAsudevAne sanyasya tu" meyu 49 // an bhATe 4yuM che. 3240 saritIne ? | me - ke traNa ? nA, eka-be-traNa nahi, paNa pAMca arihaMtone ja vaMdana kare che. zuM game tema vaMdana kare che? nA, kramaza: vaMdana kare che. tripRSThathI laI puruSasiMha sudhInA vAsudevo zreyAMsanAthathI laI dharmanAtha sudhInA arihaMtone kramazaH vaMdana kare che (bhAvArtha - zreyAMsanAthanI hAjarImAM tripR4vAsudeva thayA. vAsupUjyanI 442rImA dvipRpAsudeva thayA. sebha. sarvabhai .) hI 20 "vandanta" e pramANe vartamAnaprayoga zAstrakAranuM vacana hovAthI thayo che. athavA pAThAntara terno "paMca'rihaMte vaMdisu kesavA". dvitIya TI12. outhArtha bhu45 vo. // 414-420 // avataraNikA : A pramANe cakravartIo ane vAsudevo je jinakALamAM ke AMtarAmAM thayA te kahevAyA. have cakravartI ane vAsudevonA AMtarA kahevAya che ? ___thArtha : prathama meM yahI thayA, pachI pAya vAsudevo, pachI pAMya yaOMvAmI, pachI meM 25 vAsudeva, 5chI 48, 5chI 1 vAsudeva, pachI 1 yahI, pachI 1 vAsudeva, pachI yahImo, pachI eka vAsudeva, ane tyAra pachI eka cakravartI thayo. TIkArtha : prathama kahevAyelA svarUpavALA kALamAM be cakravartI thaze athavA thayA. tyAra pachI tripRSTha vagere pAMca vAsudevo thayA. pharI maghavAdi pAMca cakravartIo thayA. pachI puruSapuMDarIka vAsudeva, pachI haripeNa ane jaya nAme be cakravartIo thayA. pachI kRSNanAme vAsudeva thayA. 30 kaNhu ( iti syAt). Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 15 120 * Avazyaniyujita * rimadrIyavRtti * samaitara (bhAga-2) punardattAbhidhAnaH kezavaH, puna: padmanAmA cakravardeva, punarnArAyaNAbhidhAnaH kezavaH, punaH hariSeNajayanAmAnau dvau cakravartinau, punaH kRSNanAmA kezavaH, punarbrahmadattAbhidhAnazcakravartIti, kriyAyogaH sarvatra prathamapadavad draSTavya iti gAthArthaH // 421 // uktamAnuSaGgikaM, prakRtaM prastumaH-tatra yaduktam 'titthagaro ko ihaM bharahe !' tti 5 tadvyAcikhyAsayA''ha-mUlabhASyakAra: aha bhaNai naravariMdo tAya ! imIsittiAi parisAe / aNNo'vi ko'vi hohI bharahe vAsaMmi titthayaro ? // 44 // (mU0 bhA0) gamanikA-atrAntare atha bhaNati naravarendraH-tAta ! asyA etAvatyAH pariSadaH anyo'pi kazcid bhaviSyati tIrthakaro'smin bhArate varSe ?, bhAvArthastu sugama eveti gAthArthaH // tattha marIInAmA AiparivvAyago usabhanattA / sajjhAyajhANajutto egaMte jhAyai mahappA // 422 // gamanikA-'tatra' bhagavataH pratyAsanne bhUbhAge marIcinAmA Adau parivrAjaka AdiparivrAjakaH pravartakatvAt, RSabhanaptA-pautraka ityarthaH / svAdhyAya eva dhyAnaM svAdhyAyadhyAnaM tena yuktaH, ekAnte dhyAyati mahAtmeti gAthArthaH // 422 // taM dAei jiNiMdo eva nariMdeNa pucchio sNto| dhammavaracakkavaTTI apacchimo vIranAmutti // 423 // gamanikA-bharatapRSTo bhagavAn 'taM' marIciM darzayati jinendraH, evaM narendreNa pRSTaH san pachI brahmadattanAmanA cakravartI thayA. ahIM sarvatra kriyAyoga (thaze athavA thayA) prathamapadanI jema %e0. levo. // 421 // 20 avata1i1 : bhAnuSaMgi yu. 4ve prastuta vAta viyArI. te pUrva yuM tuM, "mA bhAratamAM koNa tIrthakara thaze?" A vAtane kahevAnI icchAthI bhASyakAra kahI rahyA che ? gAthArtha : ahIM A bAju cakravartI pUche che "he prabhu! A parSadAmAMthI bIjo koI jIva ma bharatamA tIrtha42 tharI ?" artha : thArtha mu45 ch.||44|| gAthArtha tyAM prathama parivrAjaka, RSabhanA pautra, marIci nAmanA mahAtmA, svAdhyAyarUpa dhyAnamAM upayukta ekAntamAM dhyAna dharatA hoya che. TIkArtha marIci parivrAjakadharmano pravartaka hovAthI prathamaparivrAjaka kahevAyo. zeSa TIkArya gAthArtha mujaba jANavo. I422aa. gAthArtha : bharatarAjAvaDe pUchAyelA bhagavAna, te marIcine dekhADe che (arthAtu marIci 30 126 // 12 // 4 cha ) - " dharmavazyaktA chedA vIranAme tIrtha42 thaze." TIartha : uthArtha bhu45 che. // 42 // 25 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhuvaDe bharIyinI tripaTTInuM athana (ni. 424-426) 121 dharmavaracakravartI apazcimo vIranAmA bhaviSyati iti gAthArthaH // 423 // Aigaru dasArANaM tiviTThU nAmeNa poaNAhivaI piamittacakkavaTTI mUAi videhavAsaMmi // 424 // gamanikA - Adikaro dazArANAM tripRSThanAmA potanA nAma nagarI tasyA adhipatiH bhaviSyatIti kriyA / tathA priyamitranAmA cakravarttI mUkAyAM nagaryAM 'videhavAsaMmi 'tti mahAvidehe bhaviSyatIti 5 gAthArthaH // 424 // taM vayaNaM soUNaM rAyA aMciyataNUruhasarIro / abhivadiUNa piaraM marIimabhivaMdao jAi // 425 // gamanikA -'tadvacanaM' tIrthakaravadanavinirgataM zrutvA rAjA aJcitAni tanUruhANi - romANi zarIre yasya sa tathAvidhaH abhivandya 'pitaraM' tIrthakaraM marIci abhivandiSyata ityabhivandako yAti 10 / pAThAntaraM vA 'marIimabhivaMdiuM jAitti' marIciM yAti kimartham ? - abhivandituM - abhivandanAyetyarthaH, yAtIti varttamAnakAlanirdeza: trikAlagocarasUtrapradarzanArtha iti gAthArthaH // 425 // so viNaNa uvagao kAUNa payAhiNaM ca tikkhutto / vaMdai abhitthuNaMto imAhi mahurAhi vaggUhiM // 426 // gamanikA--saH' bharataH vinayena - karaNabhUtena marIcisakAzamupAgataH san kRtvA pradakSiNaM 15 gAthArtha : vAsudevomAM prathama tripRSTha nAme potanAnagarIno adhipati thaze. tathA mahAvidehamAM mUkAnagarImAM priyamitra nAme prathamacakravartI thaze. TIDArtha : gAthArtha bhubh che. // 424 // gAthArtha : te vacanone sAMbhaLI romAMcita zarIravALo rAjA pitAne vAMdI marIcine abhivaMdana karavA jAya che. 20 TIkArtha : tIrthaMkaranA mukhamAMthI nIkaLelA te vacanone sAMbhaLI romAMcita za2I2vALo te rAjA tIrthaMkara evA pitAne vAMdI marIcine abhivaMdana karavA jAya che. ahIM abhivaMdaka eTale je vaMdana karaze te arthAt bhaviSyamAM vaMdana karanAra vyakti abhivaMdaka kahevAya. ahIM bharata marIcine jaI vaMdana karavAnA hato tethI abhivaMdaka kahevAya athavA pAThAntara jANavo. "marIimabhivaMdiuM jAitti" arthAt bharIyine vaMdana ravA bhaya che. ahIM vartamAnaaNano nirdeza 25 (yAti) sUtra tripraNaviSaya che, te bhAvavA bhATe che. // 425 // gAthArtha : vinayapUrvaka marIci pAse pahoMcelo te bharata traNavAra pradakSiNA ApIne (AgaLa kahevAtA) madhura vacanovaDe stavanA karatA vAMde che. TIDArtha : gAthArtha bhubh che // 426 // 0 mupagataH 30 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) ca 'tikkhutto'tti trikRtvaH tisro vArA ityarthaH, vandate abhiSTuvan etAbhiH 'madhurAbhiH' valgubhiH vAgbhiriti gAthArthaH // 426 // lAhA hu te suladdhA jaMsi tumaM dhammacakkavaTTINaM / hohisi dasacaudasamo apacchimo vIranAmutti // 427 // gamanikA-'lAbhAH' abhyudayaprAptivizeSAH, hukAro nipAtaH, sa caivakArArthaH, tasya ca vyavahitaH saMbandhaH, 'te' tava sulabdhA eva, yasmAt tvaM dharmacakravartinAM bhaviSyasi 'dazacaturdazamaH' caturviMzatitama ityarthaH, apazcimo vIranAmeti gAthArthaH // 427 // tathA AigarU0 (424) pUrvavat jJeyA / 10 ekAntasamyagdarzanAnuraJjitahRdayo bhAvitIrthakarabhaktyA ca tamabhivandanAyodyato bharata evAha NAvi a pArivvajjaM vaMdAmi ahaM imaM va te jammaM / jaM hohisi titthayaro apacchimo teNa vaMdAmi // 428 // gamanikA-nApi ca parivrAjAmidaM pArivAjaM vandAmi ahaM idaM ca te janma, kintu yadbhaviSyasi tIrthakaraH apazcimaH tena vande iti gAthArthaH // 428 // tathA 15 gAthArtha : tamane lAbho sArI rIte prApta thayA che, kAraNa ke tame tIrthakaromAM covIzamA vIranAme tIrthakara thazo. TIkArtha : vizeSa prakAranA abhyadayanI prAptirUpa lAbho tamane suprApta ja che, kAraNa ke tame dharmacakravartIomAM chellA vIranAme covIsamA tIrthaMkara thazo. mULagAthAmAM "tAha du" mAM hukArano 'ja kAra artha jANavo ane teno vyavahita=judA sthAne saMbaMdha karavo. te A pramANe 20 - 'tAhA du ahIM 'du' zabda 'nAdI' zabda pachI hovA chatAM tene 'sunnaddhA' zabda pachI joDavo ane 'suprApta ja che' e pramANe artha jANavo je upara karelo che. ll42zI avataraNikA : tathA anya kayA vacano bharata marIcine kahe che ? te jaNAve che ) A sthAne bAphI sArI.... gAthA 424 jANavI ane artha pUrvanI jema karavo. avataraNikA: ekAnta samyagdarzanathI raMgAyelA hRdayavALo, ane bhAvimAM thanArA tIrthakara 25 pratyenA bhakti-bahumAnathI marIcine vaMdana karavA udyata evo bharata ja AgaLa kahe che ? gAthArtha : huM A pAritrajya veSane ke tamArA A janmane vaMdana karato nathI, paraMtu tame bhaviSyamAM tIrthakara thavAnA cho tethI vaMdana karuM chuM. TIkArthaH gAthArtha mujaba che, mAtra - parivrAjakonuM A viSa) te pArivAja - e pramANe 30 samAsa jANavo. 428. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marIcino ahaMkAra (ni. 429-431) : 123 evaNhaM thoUNaM kAUNa payAhiNaM ca tikkhutto / " ApucchiUNa piaraM viNIaNagariM aha paviTTho // 429 // gamanikA - evaM stutvA 'hamiti nipAtaH pUraNArtho varttate, kRtvA pradakSiNAM ca trikRtvaH ApRcca 'pitara' RSamatevuM 'vinItanagarI' ayodhyAM 'atha' anantAM praviNe bharata kRti gAthArtha: 542 // atrAntare 5 tavvayaNaM soUNaM tivaI ApphoDiUNa tikkhutto / abbhahiajAyahariso tattha marII imaM bhaNai // 430 // " gamanikA - tasya - bharatasya vacanaM tadvacanaM zrutvA tatra marIciH idaM bhaNatIti yogaH, kathamityata Aha-tripadIM dattvA raGgamadhyagatamallavat, tathA AsphoTya trikRtvaH - tisro vArA 10 ityarthaH, kiMviziSTaH san ityata Aha- abhyadhiko jAto harSo yasyeti samAsaH, tatra sthAne marIciH 'idaM' vakSyamANalakSaNaM bhaNati, varttamAnanirdezaprayojanaM prAgvaditi gAthArthaH || 430|| jai vAsudevu paDhamo mUAi videhi cakkavaTTittaM / caramo titthayarANaM hou alaM ittiaM majjha // 431 // gamanikA--yadi vAsudevaH prathamo'haM mUkAyAM videhe cakravarttitvaM prApsyAmi, tathA 'carama : ' 15 pazcimaH tIrthakarANAM bhaviSyAmi, evaM tarhi bhavatu etAvanmama, etAvataiva kRtArtha ityarthaH, 'alaM' gAthArtha : A pramANe stavanA karIne ane traNavAra pradakSiNA ApI pitA RSabhadevane pRcchA karI pachI bharata vinItAnagarImAM pravezyo. TIkArtha : gAthArtha mujaba che. mAtra "rUM" zabdano nipAta pUraNa mATe che arthAt chaMdamAM khUTatA zabdonuM pUraNa kare che. 429 // (A rIte potAnI stavanA sAMbhaLI marIci zuM vicAre 20 che ? te kahe che OM) gAthArtha : tenA vacana sAMbhaLIne tripadIne ApI, traNa vAra bhUmi upara AsphoTana karI atyaMta harSane pAmelo marIci tyAM A (pramANe) bole che. TIkArtha : bharatanA vacanone sAMbhaLI marIci A pramANe bole che ema anvaya jANavo. kevI rIte bole che ? te kahe che - raNAMgaNamAM rahela mallanI jema tripadIne ApIne, (arthAt 25 traNa DagalA cAlIne ?) traNa vAra bhUmi upara pagane pachADI, atyaMta harSa pAmelo marIci te sthAne AgaLa kahevAtA vacanone bole che ||430nA gAthArtha : jo huM prathama vAsudeva thaIza, videhamAM mUkAnagarImAM cakravartIpaNuM pAmIza tathA tIrthaMkaromAM chello tIrthaMkara banIza, to mAre ATalAthI paryApta thAo. TIkArtha : jo huM prathamavAsudeva ane mahAvidehamAM mUkAnagarImAM cakravartIpaNuM pAmIza tathA 30 tIrthaMkaromAM chello tIrthaMkara thaIza to ATalAthI ja mane paryApta thAo. vadhu mAre joItuM nathI. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 124 * Avazyaniyuti . ribhadrIyavRtti * samaita2 (bhAga-2) paryAptaM anyeneti / pAThAntaraM vA 'aho mae ettiaM laddhaM 'ti gAthArthaH // 431 // _ahayaM ca dasArANaM piA ya me cakkavaTTivaMsassa / ajjo titthayarANaM, aho kulaM uttama majjha // 432 / / gamanikA-ahameva, cazabdasyaivakArArthatvAt, kim ?, dazArANAM prathamo bhaviSyAmIti 5 vAkyazeSaH, pitA ca 'me' mama cakravartivaMzasya prathama iti kriyA'dhyAhAraH / tathA 'AryakaH' pitAmahaH sa tIrthakarANAM prathamaH, yata evaM ataH 'aho' vismaye kulamuttamaM mameti gAthArthaH // 432 // pUcchAdvAraM gatam, idAnIM nirvANadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha aha bhagavaM bhavamahaNo puvvANamaNUNagaM sayasahassaM / aNupuvvi vihariUNaM patto aTThAvayaM selaM // 433 // gamanikA-atha bhagavAn bhavamathana: pUrvANAmanyUnaM zatasahasraM AnupUrvyA vihRtya prApto'STApadaM zailaM, bhAvArthaH sugama eveti gAthArthaH // 433 // aTThAvayaMmi sele caudasabhatteNa so maharisINaM / dasahi sahassehi samaM nivvANamaNuttaraM patto // 434 // 15 gamanikA-aSTApade zaile caturdazabhaktena sa maharSINAM dazabhiH sahastraiH samaM nirvANamanuttaraM prAptaH / asyA api bhAvArthaH sugama eva, navaraM caturdazabhakta-SaDAtropavAsaH / bhagavantaM 2424 / 5l-d2. vo - "aho mae ettiaM laddhaM" arthAt maho ! bhaa2||43 202j madhu prApta rAyuM. // 41 // thArtha : huM vAsudevomai (prathama yaza) ane bhaa| pit| yatIzama (prathama cha.) 20 bhaa| pitAmaha tIrtha romAM (prathama cha.) maho ! bhAsa uttama cha. TArtha : bhUgathAmA 'ahayaM ca' // Aid 'ca' 206 cha teno '4' 12 artha hovAthI "huM ja e pramANe artha karavo. huM ja vAsudevomAM prathama thaIza ane mArA pitA cakravartIvaMzamAM prathama thaze. mArA pitAmahakadAdA tIrthakaromAM prathama che. tethI aho ! mAruM kula uttama che. // 432 // 25 avatA : (0. 366mA mApela) pR872 pU thayu. ve nidvAra 4 cha gAthArtha ? tyAra pachI saMsArano nAza karanArA bhagavAna pUrA ekalAkhapUrva sudhI kramazaH vihAra karIne aSTApadaparvata upara AvyA. TArtha : gAthArtha bhu45 sugama 4 che. // 43 // gAthArtha : aSTApadaparvata upara prabhu che upavAsanA tapavaDe dasa hajAra sAdhuo sAthe 30 anuttara nirdhArAne pAbhyA. TIkArtha : sugama ja che. paraMtu caturdazabhakta = che ahorAtranA upavAsa. aSTApadaparvata * jArisayetyata Arabhya antarA vihAyaikAdaza sarvA api bhASyagAthA iti kasyacidabhiprAyaH. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhadevanuM nirvANa ane nirvANagamananI vidhi (ni. 435) : 125 cASTApadaprAptaM apavargajigamiSu zrutvA bharato duHkhasaMtaptamAnasaH padbhyAmeva aSTApadaM yayau, devA api bhagavantaM mokSajigamiSuM jJAtvA aSTApadaM zailaM divyavimAnArUDhAH khalu AgatavantaH, uktaM ca 'bhagavati mokSagamanAyodyate - jAva ya devAvAso jAva ya aTThAvao nagavariMdo / devehi ya devIhi ya avirahiyaM saMcaraMtehiM // 1 // " tatra bhagavAn tridazanarendraiH stUyamAno mokSaM gata iti gAthArthaH 54245 sAmprataM nirvANagamanavidhipratipAdanAya enAM dvAragAthAmAha nivvANaM 1 ciigAgiI jiNassa ikkhAga sesayANaM ca 2 / sakahA 3 thUbha jiNahare 4 jAyaga 5 teNAhiaggiti 6 // 435 // 5 vyAkhyA- 'nirvANamiti' bhagavAn dazasahastraparivAro nirvANaM prAptaH, atrAntare ca devAH sarva evASTApadamAgatA: / 'citikAkRtiriti' te tisraH citA vRttatryastracaturastrAkRtI : kRtavantaH iti, 10 ekAM pUrveNa aparAM dakSiNena tRtIyAmapareNeti, tatra pUrvA tIrthakRtaH dakSiNA ikSvAkUNAM aparA zeSANAmiti, tataH agnikumArAH vadanaiH khalu agni prakSiptavantaH, tata eva nibandhanAlloke 'agnimukhA vai devAH' iti prasiddhaM, vAyukumArAstu vAtaM muktavanta iti, mAMsazoNite ca dhyAmite sati medhakumArAH surabhiNA kSIrodajalena nirvApitavantaH / 'sakatheti' sakathA - hanumocyate, tatra dakSiNAM hanumAM bhagavataH saMbandhinIM zakro jagrAha vAmAmIzAnaH AdhastyadakSiNAM punazcamaraH 15 upara rahelA prabhu mokSamAM javAnI icchAvALA che evuM sAMbhaLIne duHkhathI saMtaptamanavALo bharata page cAlIne aSTApadaparvata upara Avyo. devo paNa prabhune mokSamAM javAnI icchAvALA jANIne divyavimAnamAM besIne aSTApadaparvata upara AvyA. kahyuM che ke "prabhunI mokSamAM javAnI taiyArI thatAM devanA AvAsasthAnethI aSTApadaparvata vacceno mArga satata AvatA--jatA deva devIovaDe bharAyo." tyAM devendro--narendrovaDe stavanA karAtA bhagavAna mokSa pAmyA. // 434 // - 20 avataraNikA : have nirvANagamananI vidhinuM pratipAdana karavA A dvAragAthAne kahe che gAthArtha : nirvANa--tIrthaMkaranI, ikSvAkuvaMzanA sAdhuonI ane zeSa sAdhuonI citAonI AkRti-sakathA--stUpa--jinagRhayAcako--tethI (zrAvako) AhitAgni (tarIke prasiddha thayA.) TIkArtha : 'nirvANa' prabhu dasahajAra sAdhuo sAthe nirvANa pAmyA. ane sarvadevo aSTApadaparvata upara AvyA. 'citAkRti' - te devoe goLa, trikoNa ane corasanA AkAravALI 25 traNa citAo taiyAra karI. temAM tIrthaMkara mATe pUrvadizAmAM goLa, ikSvAkuvaMzanA sAdhuo mATe dakSiNadizAmAM trikoNa tathA zeSa sAdhuo mATe pazcimadizAmAM corasa citAo taiyAra karI. tyAra pachI agnikumAradevoe mukhadvArA citAomAM agni nAMkhyo. te kAraNathI ja lokamAM "devo agnirUpI mukhavALA hoya che" evuM prasiddha thayuM. vAyukumAradevoe pavana choDyo. (jethI agni bhaDabhaDa baLavA lAgyo.) mAMsa--rudhira baLI 30 gayA pachI meghakumAra devoe kSIrodadhisamudranA sugaMdhI pANIthI citAo olavI dIdhI. 'sakathA' eTale dADhAo. temAM bhagavAnanI uparanI jamaNIbAjunI dADhAo zake grahaNa karI. DAbIbAjunI Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) AdhastyottarAM tu baliH, avazeSAstu tridazAH zeSAGgAni gRhItavantaH, narezvarAdayastu bhasma gRhItavantaH, zeSalokAstu tadbhasmanA puNDrakANi cakruH, tata eva ca prasiddhimupAgatAni / ___ 'stUpA jinagRhaM ceti' bharato bhagavantamuddizya vardhakIratnena yojanAyAmaM trigavyUtocchritaM siMhaniSadyAyatanaM kAritavAn, nijavarNapramANayuktAH caturviMzatiM jIvAbhigamoktaparivArayuktAH 5 tIrthakarapratimAH tathA bhrAtRzatapratimA AtmapratimAM ca stUpazataM ca, mA kazcid AkramaNaM kariSyatIti, tatraikaM bhagavataH zeSAn ekonazatasya bhrAtRNAmiti, tathA lohamayAn yantrapuruSAn tadvArapAlAMzcakAra, daNDaratnena aSTApadaM ca sarvatazchinnavAn, yojane yojane aSTau padAni ca kRtavAn, sagarasutaistu svavaMzAnurAgAdyathA parikhAM kRtvA gaGgA'vatAritA tathA granthAntarato vijJeya miti / yAcakAstenAhitAgnayaH' ityasya vyAkhyA-devairbhagavatsakathAdau gRhIte sati zrAvakA devAn 10 atizayabhaktyA yAcitavantaH, devA api teSAM pracuratvAt mahatA yatnena yAcanAbhidrutA AhuH-aho yAcakA aho yAcakA iti, tata eva hi yAcakA rUDhAH, tato'gni gRhItvA svagRheSu sthApitavantaH, IzAnendrae grahaNa karI. nIcenI jamaNI bAjunI camarendra ane nIcenI DAbI bAjunI balIndra grahaNa karI. zeSa devoe zeSa-aMgo (zeSa a0i) grahaNa karyA. rAjA vagereoe bhasma grahaNa karI. zeSalokoe te bhasmathI kapALe tilaka karyA. tyArathI tilako prasiddhine pAmyA. 15 "tUpa ane jinagRha - bharate bhagavAnane uddezI vardhakIratnavaDe ekayojana lAMbu, traNa gAu UMcuM siMhaniSadyAnAmanuM derAsara taiyAra karAvyuM. tathA pota-potAnA varNa ane pramANathI yukta, jIvAbhigamamAM kahelA parivAra sahita covIza tIrthakaronI pratimA, ekaso bhAIonI pratimA, potAnI pratimA (jo ke ekaso bhAIonI pratimAmAM potAnI pratimA AvI ja gaI che chatAM pUrve pahelA bhAgamAM gA.36mAM jema kALanI vRddhi thatAM dravyAdi cArenI vRddhi thAya che 20 ame sAmAnyathI kahyuM te ja rIte ahIM paNa sAmAnyathI A kathana jANavuM.) ane ekaso sUpa taiyAra karAvyA ke jethI koI tenA upara cAle nahi. (arthAt temanA nirvANa sthAna para koI cAle nahi te mATe te jagyAe stUpa banAvyA.) je ekaso sUpa taiyAra karAvyA, temAM eka prabhunI ane 99 potAnA bhAIonI pratimAo hatI. tyAM dvArapAla tarIke lokhaMDanA yaMtramaya puruSo banAvyA. daMDara-vaDe cArebAjuthI 25 aSTApadaparvatane chedyo. ane eka-eka yojane ekeka pagathiyuM ema ATha pagathiyA banAvarAvyA. tathA sagaracakravartInA putroe potAnA vaMzanA anurAgathI khAI khodAvIne gaMgAne utArI vigere sarva anya graMthomAMthI ahIM jANI levuM. vAcako tethI AhitAgni kahevAyA" e paMktinI vyAkhyA - devovaDe dADhAo vagere grahaNa karAyA tyAre zrAvakoe devo pAse atizayabhaktithI yAcanAo karI. mAganArA ghaNA 30 hovAthI ane ghaNA prayatnavaDe yAcanA karatA hovAthI parezAna thayelA devoe kahyuM, "aho ! vAcako, aho ! yAcako." tyArathI yAcaka' zabda prasiddha thayo. tyAre zrAvakoe agnine grahaNa karI potAnA gharamAM prasthApita karyo. te kAraNathI te zrAvako AhitAgni (agnihotra brAhmaNa) Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Raa | . bharatavaDe aSTApadaparvata upara jinapratimAdinuM nirmANa (bhA. 45) 127 tena kAraNena AhitAgnaya iti tata eva ca prasiddhAH, teSAM cAgnInAM parasparataH kuNDasaMkrAntAvayaM vidhiH-bhagavataH saMbandhibhUtaH sarvakuNDeSu saMcarati, ikSvAkukuNDAgnistu zeSakuNDAgniSu saMcarati, na bhagavatkuNDAgnau iti, zeSAnagArakuNDAgnistu nAnyatra saMkramata iti gAthArthaH // 435 // sAmpratamabhihitadvAragAthAyA dvAradvayavyAcikhyAsayA mUlabhASyakAra Aha thUbhasaya bhAugANa cauvIsaM ceva jiNahare kAsI / savvajiNANaM paDimA vaNNapamANehiM niaehiM // 45 // (mU0bhA0) gamanikA-stUpazataM bhrAtRNAM bharataH kAritavAn iti, tathA caturviMzatiM caiva jingRhevinAyatane (nAni) vAsati' tavAna, va rUA-sarvaninAnAM pratimA vaUpramA: 'nine.' mAtmIriti thArtha mA.-4po sAmprataM bharatavaktavyatAnibaddhAM saMgrahagAthAM pratipAdayannAha AyaMsagharapaveso bharahe paDaNaM ca aMgulIassa / sesANaM ummuaNaM saMvego nANa dikkhA ya // 436 // tarIke prasiddha thayA. tIrthaMkarAdinI traNe citAomAMthI agninI kuMDasaMkrAntimAM A vidhi jaNAvI - prabhunI citAno agni sarvakuMDamAM saMcarato hato. ikvAkukuMDano agni zeSa sAdhuonA kuMDAgnimAM saMcarato hato, paNa prabhunA kuMDAgnimAM saMcarato nahoto. zeSa sAdhuonA kuMDano agni 15 bIje kyAMya saMcarato nahoto. (Azaya evo jaNAya che ke - asthi jayAre bAkI rahe tyAre meghakumAranA devo javAlAo olavI nAMkhe che. chatAM jvalaMtAMgArarUpe citAo hoya che. e citAomAMthI javalaMtAMgArarUpa agnine loko maMgalanI buddhithI potAnA ghare laI jAya che ane kAyama mATe javAlita rAkhe che. have kadAca pramAdAdine kAraNe jo te agni olavAI jAya to te te agnikuMDone pAchA 20 prajavalita karavA mATe bIjAone tyAMthI te te prakArano prajavalita agni lAvI olavAyela agnikuMDone pAchA prajavalita kare, arthAt potAne tyAM jo zeSa sAdhuonA agnikuMDano agni olavAyo hoya to bIjAne tyAMthI zeSa sAdhuonA agnikuMDano agni lAvIne ja olavAyela agnikuMDane prajavalita kare, paNa izvAku ke bhagavAnanA agnikuMDano agni lAvIne prajavalita karAya nahi.) Il43pI. avataraNikA : have kahevAyelI dvAragAthAnA be dhArone kahe che ke gAthArtha : bhAIonA ekaso sUpa - ane covIsa jinamaMdira banAvyA. tathA sarva jinezvaronI potapotAnA varNapramANavaDe coviza pratimA bharate banAvaDAvI. TIkArya : gAthArtha mujaba che. I4pI avataraNikA : have bhAratanI vaktavyatA saMbaMdhI saMgrahagAthAne kahe che $ 30 gAthArtha : bharatano AdarzabhuvanamAM praveza - vIMTInuM paDavuM - zeSAbhUSaNonuM kADhavuM - saMvega - kevaLajJAna ane dIkSA. 25 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 * Avazya:niyukti . 2madrIyavRtti . sabhASAMtara (bhAga-2) asyA bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-bhagavato nivvANaM gayassa AyayaNaM kArAviya bharaho aujjhamAgao, kAleNa ya' appasogo jAo, tAhe puNaravi bhoge bhuMjiuM pavatto, evaM tassa paMca puvvasayasahassA aikvaMtA bhoge bhuMjaMtassa, annayA kayAi savvAlaMkArabhUsio AyaMsagharamatigato, tattha ya savvaMgio puriso dIsai, tassa evaM pecchamANassa aMgulijjayaM paDiyaM, 5 taM ca teNa na nAyaM paDiyaM, evaM tassa paloyaMtassa jAhe sA aMgulI diTThimi paDiyA, tAhe asobhaMtiA diThThA, tato kaDagaMpi avaNei, evamekkekkamavaNeteNa savvamAbharaNamavaNIaM, tAhe appANaM ucciyapaumaM va paumasaraM asobhaMtaM pecchiya saMvegAvaNNo pariciMtiuM payatto-AgaMtugadavvehiM vibhUsiyaM me sarIragaMti na sahAvasuMdaraM, evaM cintantassa apuvvakaraNajjhANamuvaTThiassa kevalanANaM samuppaNNaMti / sakko devarAyA Agao bhaNati-davvaliMgaM paDivajjaha, jAhe nikkhamaNamahimaM karemi, 10 TIkArtha : A gAthAno bhAvArtha kathAnakathI jANavo : nirvANa pAmelA prabhunuM Ayatana (jinagRha) karAvaDAvI bharata ayodhyA pAcho pharyo. jatA divase te zoka vinAno thayo. punaH bhogo bhogavavA lAgyo. A pramANe bhogone bhogavatA tene pAMcalAkha pUrvo pasAra thayA. ekavAra sarvAlaMkArothI vibhUSita bharata AdarzabhuvanamAM pravezyo ke jayAM sarvAge puruSa dekhAya che. (arthAt ArIsAbhuvananI racanA evI hoya ke mANasanA badhA ja aMgo dekhAya.) A rIte 15 jotA jotA acAnaka tenI AMgaLImAMthI vIMTI nIce paDI. paraMtu te paDI tevI tene khabara na paDI. A rIte jotA - jotA jayAre tenI najaramAM te AMgaLI AvI. tyAre nahi zobhatI evI AMgaLIne joI tyAra pachI kaDAne paNa dUra kare che. A pramANe eka-eka AbhUSaNane dUra karatA sarva AbhUSaNo dUra karyA. tyAre kamaLo vinAnA sarovaranI jema potAne nahi zobhatA joI saMvegane pAmelo bharata A pramANe vicAravA lAgyo. "AgaMtukadravyovaDe vibhUSita evuM 20 paNa A zarIra svabhAvathI suMdara nathI." A pramANe ciMtavatA apUrvakaraNa dhyAnane pAmelA bharatane kevalajJAna utpanna thayuM. zakrendra AvIne kahe che - "tame dravyaliMga=vezane dhAraNa karo. jethI huM dIkSAno mahotsava karuM." tethI bhArate paMcamuSTi loca karyo. deve rajoharaNa-pAtrAdi 35. bhagavato nirvANaM gatasya AyatanaM kArayitvA bharato'yodhyAmAgataH, kAlena cAlpazoko jAtaH, tadA punarapi bhogAn bhoktuM pravRttaH, evaM tasya paJca pUrvazatasahasrANi atikrAntAni bhogAn 25 bhuJjAnasya, anyadA kadAcit sarvAlaGkAravibhUSita AdarzagRhamatigataH, tatra ca sarvAGgikaH puruSo dRzyate, tasyaivaM prekSamANasyAGgalIyakaM patitaM taJca tena na jJAtaM patitaM, evaM tasya pralokamAnasya yadA sA'GgalidRSTau patitA, tadA'zobhamAnA dRSTA, tataH kaTakamapi apanayati, evamekai kamapanayatA sarvamAbhAraNamapanItaM, tadA''tmanaM uccitapadmaM iva padmasara: azobhamAnaM prekSya saMvegApannaH paricintituM pravRtta:-AgantukadravyaiH vibhUSitaM me zarIrakamiti na svabhAvasundaram, evaM cintayataH apUrvakaraNadhyAnamupasthitasya kevalajJAnaM 30 samutpannamiti / zakro devarAja Agato bhaNati-dravyaliGgaM pratipadyasva, yataH niSkramaNamahimAnaM karomi, Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharatarAjAnI dIkSA (ni. 436) 129 tato teNa paMcamuTThio loo kao, devayAe raoharaNapaDiggahamAdi uvagaraNamuvaNIaM, dasahi rAyasahassehiM samaM pavvaio / sesA nava cakkiNo sahassaparivArA nikkhaMtA / sakkeNaM vaMdio, tAhe bhagavaM puvvasayasahassaM kevalipariyAgaM pAuNittA pariNivvuDo ya / Aiccajaso sakkeNAbhisitto, evamaTThapurisajugANi abhisittANi / ukto bhAvA( gAthA )rthaH, sAmpratamakSaragamanikA-AdarzakagRhe pravezaH, kasya ? 'bharahetti' bharatasya prAkRtazailyA SaSThyarthe saptamI, tathA patanaM cAGgulIyasya babhUva, 5 zeSANAM kaTakAdInAM tUnmocanaM anuSThitaM, tataH saMvegaH saMjAtaH, taduttarakAlaM jJAnamutpannamiti, dIkSA ca tena gRhItA, cazabdAnnirvRttazcetyakSarArthaH // 436 // uktamAnuSaGgikaM idAnIM prakRtAM marIcivaktavyatAM pRcchatAM kathayatItyAdinA pratipAdayatitatrapucchaMtANa kahei uvaTThie dei sAhuNo sIse / 10 gelanni apaDiaraNaM kavilA itthaMpi ihayaMpi // 437 // gamanikA-pRcchatAM kathayati, upasthitAn dadAti sAdhubhyaH ziSyAn, glAnatve apratijAgaraNaM kapila ! atrApi ihApi / bhAvArtha:-sa hi prAgvyAvarNitasvarUpo marIciH bhagavati nirvRtte sAdhubhiH upakaraNo lAvI AvyA. dasa hajAra rAjAo sAthe bharate dIkSA grahaNa karI. (sagara vigere) zeSa nava cakravartIoe 15 hajAra sAthe dIkSA lIdhI. tyAra pachI zake vaMdana karyuM. A rIte bharata ekalAkhapUrva kevalI paryAya pALIne siddha thayA. bharatanA sthAne Adityayazano zake abhiSeka karyo. A pramANe ATha puruSo zakavaDe abhiSeka karAyA. bhAvArtha kahevAyo. have gAthAno akSarArtha kare che - AdarzagRhamAM praveza thayo, ono thayo ? - bharatano, bhUNAyAma paTInA arthamA (bharahe the prabhArI) saptamI vibhakti jANavI tathA vIMTInuM patana thayuM, zeSa kaDAdi AbhUSaNone kADhayA, tethI saMvega utpanna 20 thayo, te 5chI zAna prApta thayuM mane to dIkSA dIdhI. 'ca' zathI - siddha thayo. // 436 // avataraNikA : AnuSaMjhika kahyuM, have prakRta marIcinI vaphatavyatAne "pUchatAne kahe che" vagere zloka dvArA kahe che ? gAthArtha : pUchatAne (dharma) kahe che. upasthita ziSyo sAdhuone Ape che. glAnatvamAM oI sevA 42tuM nathI. pisa tyAM 55 (sAdhumArgamA) ane maDa 59 (dharma cha.) 25 Taartha : uthArtha bhu45 cha. // 437 // bhAvArtha : bhagavAna nirvANa pAmatA pUrve jenA parivrAjaka svarUpanuM varNana karyuM che, tevA 36. tatastena paJcamuSTikaH locaH kRtaH, devatayA rajoharaNapratigrahAdi upakaraNamupanItaM, dazabhiH rAjasahastraiH samaM pravrajitaH / zeSA nava cakriNaH sahasraparivArA niSkrAntAH / zakreNa vanditaH, tadA bhagavAn parvazatasahasraM kevaliparyAyaM pAlayitvA parinirvatazca / AdityayazAH zakreNAbhiSiktaH, evamaSTapuruSa- 30 yugAnyabhiSiktAni / Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 : Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) saha viharan pRcchatAM lokAnAM kathayati dharmaM jinapraNItameva, dharmAkSiptAMzca prANina upasthitAn dadAti sAdhubhyaH ziSyAniti / anyadA sa glAnaH saMvRttaH sAdhavo'pyasaMyatatvAnna pratijAgrati, sa cintayati-niSThitArthAH khalu ete, nAsaMyatasya kurvanti, nApi mamaitAn kArayituM yujyate, tasmAt kaJcana pratijAgarakaM dIkSayAmIti, apagatarogasya ca kapilo nAma rAjaputro dharmazuzrUSayA 5 tadantikamAgata iti kathite sAdhudharme sa Aha-yadyayaM mArgaH kimiti bhavatA etadaGgIkRtam ?, marIcirAha-pApo'haM, 'loeMdiye 'tyAdidibhASA pUrvavat, kapilo'pi karmodayAt sAdhudharmAnabhimukhaH khalvAha - tathApi kiM bhavaddarzane nAstyeva dharma iti, marIcirapipracurakarmA khalvayaM na tIrthakaroktaM pratipadyate, varaM me sahAyaH saMvRtta iti saMcintyAha-' kavilA etthaMpitti' apizabdasyaivakArArthatvAt nirupacaritaH khalvatraiva sAdhumArge 'ihayaMpitti' svalpastu atrApi vidyate iti gAthArthaH // 437 // sahyevamAkarNya tatsakAza eva pravrajitaH, marIcinA'pyanena durvacanena saMsAro'bhinirvarttitaH, tripadIkAle ca nIcairgotraM karma baddhamiti // amumevArthaM pratipAdayannAha - dubhAsieNa ikkeNa marII dukkhasAraM patto / bhamio koDAkoDiM sAgarasarinAmadhejjANaM // 438 // 10 marIci sAdhuo sAthe vicaratA vicaratA dharmanI pRcchA karatA lokone bhagavAne kahelo evo ja 15 dharma kahe che. ane te dharmathI kheMcAyelA, dIkSA mATe upasthita thayelA ziSyone sAdhuo pAse mokale che. ekavAra te glAna thayo. marIci asaMyamI hovAthI koI sAdhuo tenI sevA karatA nathI. marIci vicAre che "A sAdhuo samAptArthavALA (sAMsArika sarvaprayojanono tyAga karanArA) che tethI asaMyatanI vaiyAvacca teo kare nahi ane teonI pAse sevA karAvavI te paNa mArA mATe yogya nathI. tethI koI sevA karanAra vyaktine dIkSA ApuM.' 20 roga dUra thayA pachI kapila nAmano rAjaputra dharma sAMbhaLavAnI icchAthI marIci pAse Avyo. marIci tene sAdhudharma kahe che. tyAre te pUche che, "jo A sAdhudharma ja zreSTha hoya to tamArAvaDe A pAritrajikadharma zA mATe svIkArAyo che ?' marIci kahe che, "huM pApI chuM'" "to" phaeNyi..." vagere gAthAovaDe te pUrvanI jema potAnuM varNana kare che (ke Indriya jItI nathI vigere.) kapila paNa karmanA udayanA kAraNe sAdhudharmane svIkAravAnI icchA na hovAthI kahe che, 25 "to paNa zuM tamArA matamAM dharma che ja nahi ?' "bhArekarmI evo A kapila tIrthaMkare kahela dharma svIkArato nathI to mane ja sahAyaka maLyo e sAruM che" ema vicArI kahe che "vAstavika dharma to sAmArgamAM ja che. jyAre thoDoka dharma to ahIM (mArA matamAM) paNa che." ahIM gAthArtha pUrNa thayo. A pramANe sAMbhaLI kapile marIci pAse dIkSA lIdhI. marIcie paNa A duSTavacanavaDe saMsAra Ubho karyo ane tripadInA samaye 30 (jyAre kuLanuM abhimAna karatAM tripadI karI tyAre) nIcagotrakarma bAMdhyuM. avataraNikA : A ja arthanuM pratipAdana karatA kahe che gAthArtha : durbhASita evA eka vacanavaDe marIci duHkhasAgarane pAmyo. eka koTAkoTI sAgaropama saMsAramAM bhamyo. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marIcinA saMsAravRddhi vagarenuM nirUpaNa (ni. 339) : 131 tammUlaM saMsAro nIAgottaM ca kAsi tivaImi / apaDito baMbhe kavilo aMtaddhio kahae // 439 // prathamagAthAgamanikA----durbhASitenaikena' uktalakSaNena marIcirduHkhasAgaraM prAptaH bhrAntaH koTInAM koTI koTIkoTI tAM keSAmityAha - ' sAgarasarinAmadhejjANaMti' sAgarasadRzanAmadheyAnAM, sAgaropamANAmiti gAthArthaH / 5 dvitIyagAthAgamanikA ----'tanmUlaM' durbhASitamUlaM saMsAraH saMjAta:, tathA sa eva nIcairgotraM ca kRtavAn-niSpAditavAn 'tripadyAM' prAgvyAvarNitasvarUpAyAmiti / 'apaDikkaMto baMbhetti' sa marIciH caturazItipUrvazatasahasrANi sarvAyuSkamanupAlya tasmAt durbhASitAt garvAcca 'apratikrAntaH' anivRttaH brahmaloke dazasAgaropamasthitiH devaH saMjAta iti / kapilo'pi granthArthaparijJAnazUnya eva taddarzitakriyArato vijahAra, AsurinAmA ca ziSyo'nena pravrAjita iti, tasya svAcAramAtraM dideza, 10 evamanyAnapi ziSyAn sa gRhItvA ziSyapravacanAnurAgatatparo mRtvA brahmaloka evotpannaH, sa hyutpattisamanantarameva avadhiM prayuktavAn kiM mayA hutaM vA ? iSTaM vA ? dAnaM vA dattaM ? yenaiSA divyA devaddhiH prApteti, svaM pUrvabhavaM vijJAya cintayAmAsa-mamahi ziSyo na kiJcidvetti tattasya upadizAmi tattvamiti, tasmai AkAzasthapaJcavarNamaNDalakasthaH tattvaM jagAda, Aha ca- 'kapilo " gAthArtha : marIcie duSitavacananA kAraNe saMsAra ane tripadImAM nIcagotra bAMdhyuM. 15 prAyazcitta karyA vinA te brahmalokamAM (utpanna thayo.) kapila (AkAzamAM) adRzya rahIne kahe che. TIkArtha : prathamagAthAnI vyAkhyA : uparokta kahyA pramANenA eka durbhASita vacanavaDe marIci du:khasAgarane pAmyo. tathA eka koTAkoTI sudhI saMsAramAM bhamyo. zenI eka koTAkoTI ? te kahe che sAgara jevuM nAma che jenuM arthAt sAgaropamanI koTAkoTI. (anvaya - eka 20 koTAkoTI sAgarIpama sudhI marIci saMsAramAM bhamyo.) 438 / / bIjIgAthAnI vyAkhyA : durbhASitavacananA kAraNe saMsAra thayo, ane pUrve batAvela tripadImAM te marIcie ja nIcagotra bAMdhyuM. corAzIlAkhapUrva AyuSya pALI durbhASaNa ane kuLagarva baMne pApathI pAchA pharyA vinA (arthAt prAyazcitta karyA vinA) te marIci brahmalokamAM dasa sAgaropamanI sthitivALo deva thayo. graMthanA arthanuM jJAna meLavyA vinAno kapila marIcie batAvela kriyAmAM 25 lIna thaIne vicarato hato. kapile Asura nAmanA ziSyane dIkSA ApI. tene paNa potAnA AcAramAtrane ja batAvyA. A ja rIte anyaziSyone banAvI ziSyone pravacana ApavAnA anurAgavALAone tatpara evo kapila marIne brahmalokamAM ja utpanna thayo. teNe utpanna thatAM ja avadhino upayoga mUkyo ke- 66 zuM me AhUtio ApI ? ke me zuM yajJo karAvyA ? athavA zuM me dAna ApyuM ke jethI A 30 divya devaRddhi prApta thaI". potAnA pUrvabhavane jANIne teNe vicAryuM, "mAro ziSya kazuM jANato nathI. tethI tene tattva jaNAvuM." Ama vicArI AsurI nAmanA potAnA ziSyane AkAzamAM sthita Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 13ra Avazyakaniryukti* haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) aMtaddhio kahae' kapilaH antarhitaH kathitavAn, kim ?-avyaktAt vyaktaM prabhavati, tataH SaSTitantraM jAtaM, tathA cAhustanmatAnusAriNaH "prakRtermahAMstato'haGkArastasmAdgaNazca SoDazakaH / tasmAdapi SoDazakAt paJcabhyaH paJca bhUtAni // 1 // 5 ityAdi, alaM vistareNa, prakRtaM prastumaH iti gAthArthaH // 438-439 // ikkhAgesu marII caurAsII a baMbhalogaMmi / / kosiu kullAgaMmI( gesuM) asIimAuM ca saMsAre // 440 // gamanikA-ikSvAkuSu marIcirAsIt, caturazItiM ca pUrvazatasahasrANyAyuSkaM pAlayitvA 'baMbhaloyaMmi' brahmaloke kalpe devaH saMvRttaH, tatazcAyuSkakSayAccyutvA 'kosio kullAesunti' 10 kollAkasaMniveze kauziko nAma brAhmaNo babhUva, 'asIimAuM ca saMsAretti' sa ca tatrAzItiM. pUrvazatasahasrANyAyuSkamanupAlya saMsAretti' tiryagnaranArakAmarabhavAnubhUtilakSaNe paryaTita iti gAthArthaH I440nA saMsAre kiyantamapi kAlamaTitvA sthUNAyAM nagaryAM jAta iti, amumevArthaM thUNAI' tyAdinA pratipAdayati thUNAi pUsamitto AuM bAvattaraM ca sohamme / ceia aggijjoo covaTThIsANakappaMmi // 441 // paMcavarNI maMDalamAM rahela kapila tattva jaNAve che. te vAtane ja mULagAthAmAM kahela che ke, "kapila adazya rahIne kahe che." zuM kahe che? te jaNAve che- avyaktamAMthI (prakRti nAmanA padArthamAMthI) vyakta (buddhi vagere) utpanna thAya che. A 20 vacanathI paNitaMtra nAmano graMtha racAyo. temanA matane anusaranArA A pramANe jaNAve che, "prakRtimAMthI mahAna (buddhi) utpanna thAya che. temAMthI ahaMkAra utpanna thAya che. temAMthI soLavastuno gaNa utpanna thAya che. (soLavatu A pramANe che - spardhAdi pAMca Indriya, ane vANIhAtha-paga-pAyU-upastha ane manarUpa cha karma-Indriya tathA rUpa- rasa-gaMdha-sparza zabdarUpa pAMca tatpAtro) te soLamAnA pAMca tatpAtromAMthI pAMca bhUto utpanna thAya che. ityAdi 25 sAMkhyano mata che. vadhu vistArathI saryuM. 438-43lA gAthArtha : artha TIkAthI spaSTa thaze. TIkArthaH izvAkumAM marIci thayo. corAzIlAkhapUrvanuM AyuSya pALI brahmalokamAM deva thayo. tyAMthI AyuSyanA kSayathI avI kollAkasaMnnivezamAM kauzika nAme brAhmaNa thayo. tyAM eMzIlAkhapUrvanuM AyuSya pALI tiryaMca--nara-devanarakanA bhavonI anubhUtirUpa saMsAramAM bhamyo. 44 avataraNikAH keTaloka kALa saMsAramAM bhaTakI pUNAnagarImAM utpanna thayo. A vAtane * cUpa......' vagere gAthA dvArA kahe che ke gAthArtha : artha TIkAthI spaSTa thaze. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharIthi pachInA bhavo (ni. 442-443) 133 vyAkhyA -sthUNAyAM nagaryAM puSpamitro nAma brAhmaNaH saMjAta: 'AuM bAvattariM sohammetti' tasyAyuSkaM dvisaptatiH pUrvazatasahasrANyAsIt, parivrAjakadarzane ca pravrajyAM gRhItvA tAM pAlayitvA kiyantamapi kAlaM sthitvA saudharme kalpe ajaghanyotkRSTasthitiH samutpanna iti / 'ceia aggijjoo covaTTIsANakappaMmIti' saudharmAccyutaH caityasanniveze agnidyoto brAhmaNaH saMjAtaH, tatra catuHSaSTipUrvazatasahastrANyAyuSkamAsIt, parivrAT ca saMjAto, mRtvA cezAne devo'jaghanyotkRSTasthitiH 5 saMvRtta iti gAthArthaH // 441 // maMdire agbhUiI chappaNNA u saNakumAraMmi / avi bhAraddAo coAlIsaM ca mAhiMde // 442 // gamanikA - IzAnAccyuto 'mandiretti' mandirasanniveze agnibhUtinAmA brAhmaNo babhUva, tatra SaTpaJcAzat pUrvazatasahasrANi jIvitamAsIt, parivrAjakazca babhUva, mRtvA 'saNaMkumAraMmIti' 10 sanatkumArakape vimadhyamasthitirdevaH samutpanna iti / 'seavi bhAraddAe coAlIsaM ca mAhiMdetti' sanatkumArAt cyutaH zvetavyAM nagaryAM bhAradvAjo nAma brAhmaNa utpanna iti, tatra ca catuzcatvAriMzat pUrvazatasahastrANi jIvitamAsIt, parivrAjakazcAbhavat, mRtvA ca mAhendre kalpe'jaghanyotkRSTasthitirdevo babhUveti gAthArthaH // 442 // saMsari thAvaro rAyagihe cautIsa baMbhalogaMmi / chavi parivvajjaM bhamio tatto a saMsAre // 443 // gamanikA - mAhendrAt cyutvA saMsRtya kiyantamapi kAlaM saMsAre tataH sthAvaro nAma brAhmaNo rAjagRhe utpanna iti, tatra ca catustriMzat pUrvazatasahasrANyAyuSkaM parivrAjakazcAsIt, mRtvA ca 15 TIkArtha : sthUNAnagarImAM puSpamitra nAme brAhmaNa thayo. tenuM bahotteralAkhapUrvanuM Ayu hatuM. parivrAjakadarzanamAM dIkSA laI, te pALIne keTaloka kALa rahI saudharmadevalokamAM madhyama 20 sthitino deva thayo. tyAMthI cyavIne caityasaMnivezamAM agnidyota nAme brAhmaNa thayo. tyAM cosaTha lAkhapUrvanuM Ayu hatuM. (te bhavamAM paNa) te parivrAjaka thayo. marIne IzAnakalpamAM madhyama sthitivANI heva thayo. // 441 // gAthArtha :-- artha TIkAthI spaSTa thaze. TIkArya : IzAnamAMthI cyavI maMdirasaMnivezamAM agnibhUti nAme brAhmaNa thayo. tyAM 25 chapanalAkhapUrvanuM Ayu hatuM. tyAM parivrAjaka thayo. marIne sanatkumArakalpamAM deva thayo. tyAMthI cyavI zvetavInagarImAM bhAradvAja nAme brAhmaNa thayo. tyAM cuMmAlIsalAkhapUrvanuM Ayu hatuM. parivrAjaka thayo. tyAMthI marIne mAhendrakalpamAM madhyamasthitivALo deva thayo. // 442 // gAthArtha : artha TIkAthI spaSTa thaze. TIkArtha : mAhendramAMthI cyavI saMsAramAM keTaloka kALa rakhaDI rAjagRhamAM sthAvara nAme 30 brAhmaNa thayo. tyAM cotrIsalAkhapUrvanuM Ayu hatuM ane parivrAjaka thayo. tyAMthI marIne brahmalokamAM o. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yahi vissanaMdI visAhabhUI a tassa juvarAyA | juvaraNo vissabhUI visAhanaMdI a iarassa || 444 // rAyagiha vissabhUI visAhabhUisuo khattie koDI | vAsasahassaM dikhA saMbhUajaissa pAsaMmi // 445 // bhAvArtha:-khalvasya gAthAdvayasya kathAnakAdavaseyaH, taccedam - rAyagihe nayare vissanaMdI rAyA, tassa bhAyA visAhabhUI, so ya juvarAyA, tassa juvaraNNo dhAriNI devIe vissabhUI nAma 10 putto jAo, raNNo'vi putto visAhanaMditti, tattha vissabhUissa vAsakoDI AU, tattha pupphakaraMDakaM nAma ujjANaM, tattha so vissabhUtI aMteuravaragato sacchaMdasuhaM paviyarai, tato jA sA visAhanaMdissa mAyA tIse dAsaceDIo pupphakaraMDae ujjANe pattANi pupphANi a ANeMti, picchaMti a vissabhUrti kIDaMtaM, tAsiM amariso jAo, tAhe sAhiMti jahA - evaM kumAro lalaI, madhyamasthitivALo deva thayo. Ama chae vakhata parivrAjakapaNAne AzrayI devalokane pAmyo. 15 tyAra pachI brahmasoGamAMthI vyavI ghalo aNa saMsAramA labhyo. // 443 // R gAthArtha : rAjagRha - vizvanaMdI - teno bhAI vizAkhAbhUti yuvarAja che. A yuvarAjane vizvabhUtinAme putra ane Itarane (rAjAne) vizAkhAnaMdI nAme putra che. gAthArtha : rAjagRhamAM vizAkhAbhUtino putra vizvabhUti kSatriya thayo. ekahajAravarSa sudhI saMbhUtimuni pAse dIkSA pALI. TIkArtha : A gAthAono bhAvArtha kathAnakathI jANavo 5 134 : Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) brahmaloke'jaghanyotkRSTasthitirdevaH saMjAtaH, evaM SaTsvapi vArAsu parivrAjakatvamadhikRtya divamAptavAn / 'bhamio tatto a saMsAre' tato brahmalokAccyutvA bhrAntaH saMptAre prabhUtaM kAlamiti gAthArthaH // 443 // 20 - rAjagRhanagaramAM vizvanaMdI nAme rAjA hato. tene vizAkhAbhUtinAme bhAI hato, je yuvarAja hato. te yuvarAjane dhAriNIdevIthI vizvabhUtinAme putra thayo. rAjAne paNa vizAkhAnaMdI nAme putra hato. te vizvabhUtinuM ekakaroDa varSanuM Ayu hatuM. te rAjagRhamAM puSpakadaMDakanAme udyAna hatuM. te udyAnamAM aMtaHpura sAthe rahelo vizvabhUti icchA mujaba sukhethI vicare che. tyAM je 25 vizAkhAnaMdInI mAtAnI dAsIo hatI, te udyAnamAMthI puSpa--pAMdaDAo lAve che. te samaye dAsIo krIDA karatA vizvabhUtine jue che. A joIne dAsIone IrSyA thaI ane jaIne vizAkhAnaMdInI mAtAne kahe che, "vizvabhUti 37. rAjagRhe nagare vizvanandI rAjA, tasya bhrAtA vizAkhabhUtiH, sa ca yuvarAjaH, tasya yuvarAjasya dhAriyAM devyAM vizvabhUtirnAma putro jAtaH, rAjJo'pi putro vizAkhanandIti, tasya vizvabhUtervarSakoTyAyuH, tatra 30 puSpakaraNDakaM nAma udyAnaM, tatra sa vizvabhUtiH varAntaHpuragataH svacchandena sukhaM pravicarati, tato yA sA vizAkhanandino mAtA tasyA dAsaceTya: puSpakaraNDakAdudyAnAtpuSpANi patrANi cAnayanti prekSante ca vizvabhUtiM krIDantaM, tAsAmamarSo jAtaH, tadA sAdhayanti yathA - evaM kumAro lalati (vilasati), Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizvabhUtino bhava ja 135 ki amha rajjeNa vA baleNa vA ? jai visAhanaMdI na bhuMjai evaMvihe bhoe, amha nAmaM ceva, rajjaM puNa juvaraNNo puttassa jasserisaM laliaM, sA tAsiM aMtie souM devI IsAe kovagharaM paviTThA, jai tAva rAyANae jIvaMtae esA avasthA, jAhe rAyA mao bhavissai tAhe ettha amhe ko gaNihitti ?, rAyA gamei, sA pasAyaM na giNhai, kiM me rajjeNa tume vatti ?, pacchA teNa amaccassa siTuM, tAhe amacco'vitaM gamei, tahavi na ThAti, tAhe amacco bhaNai-rAyaM ! mA devIe vayaNAtikkamo 5 kIrau, mA mArehii appANaM, rAyA bhaNai-ko uvAo hojjA ?, Na ya ahaM vaMse aNNaMmi atigae ujjANe aNNao atIti, tattha vasaMtamAsaM Thio, mAsaggesu acchati, amacco bhaNati-uvAo kijjau jahA-amugo paccaMtarAyA ukkuTTho( vvaTTo), aNajjaMtA purisA kUDalehe uvaNetu, evameeNa A rIte strIo sAthe vilAsa kare che. jo vizAkhAnaMdI vizvabhUtinI jema bhogone na bhogave to ApaNA rAjaya ke sainyabaLano zo artha ? ApaNuM to khAlI nAma ja che (rAjya nahi), 10 rAjaya to yuvarAjanuM ja che ke jenA putrane AvA prakAranA vilAso che." te devI dAsIo pAsethI A pramANenI vAtane sAMbhaLI IrSyAthI kopagharamAM pravezI. jo rAjAnI hAjarImAM mArI AvI avasthA che to rAjA maraze tyAre amArI kALajI koNa karaze ? rAjA rANIne manAvavA kopagharamAM jAya che. paraMtu rANI zAMta thatI nathI "mAre A rAjayanI ke tamArI koI jarUra nathI." pAchaLathI 15 rAjAe maMtrIne kahyuM. maMtrI paNa rANI pAse jAya che. manAve che chatAM rANI zAMta thatI nathI. tethI maMtrI rAjAne kahe che ke, "rANIno vacanAtikrama karo nahi, nahi to te potAnI jAtane mArI nAMkhaze." rAjAe pUchyuM "kayo upAya karavo ?, ApaNA vaMzamAM evI paraMparA che ke udyAnamAM eka vyakti hoya to anya vyakti temAM jAya nahi" (tethI jyAM sudhI vizvabhUti te udyAnamAM che tyAM sudhI vizAkhAnaMdI temAM praveza karI zake nahi.) tyAM vizvabhUti vasantamAsa mATe rahyo che, 20 ane AgaLanA mahinAomAM paNa raheze." - amAtya. 20ne cha - sA upAya 420 3 "abhu pratyanta2% (shtru||mno 25%) uddhata thayela che, AvA prakArano khoTo lekha laI aparicita vyaktio ApanI pAse Ave." A pramANe banAvI kADhela ghaTanAthI kUTalekho rAjA pAse lavAyA. jethI rAjA yAtrA mATe (caDAI 38. kimasmAkaM rAjyena vA balena vA ? yadi vizAkhanandI na bhuGkte evaMvidhAn bhogAn, 25 asmAkaM nAmaiva, rAjyaM punaryuvarAjasya putrasya yasyedRzaM lalitaM, sA tAsAmantike zrutvA devIjyA kopagRhaM praviSTA, yadi tAvadrAjJi jIvati eSA'vasthA, yadA rAjA mRto bhaviSyati tadAtrAsmAn ko gaNiSyati ? rAjA gamayati, sA prasAdaM na gRhNAti, kiM me rAjyena tvayA veti, pazcAttenAmAtyAya ziSTaM, tadA'mAtyo'pi tAM gamayati, tathApi na tiSThati, tadA'mAtyo bhaNati-rAjan ! mA devyA vacanAtikramaM karotu, mA mImaradAtmAnaM, rAjA bhaNati ka upAyo bhavet ?, na cAsmAkaM vaMze'nyasmin atigate udyAne anyo'tiyAti, tatra 30 vasantamAsaM sthitaH mAso'ne tiSThati, amAtyo bhaNati-upAyaH kriyatAM tathA-amukaH pratyantarAjaH utkRSTaH (vRttaH) ajJAyamAnAH puruSA kUTalekhAnupanayantu, evametena * 0mAsaMtamAsagge0 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 * Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) 39 kaiyageNa te kUDalehA raNNo uvaTThAviyA, tAhe rAyA jattaM giNhai, taM vissabhUiNA suyaM, tAhe bhaNati - ma jIvamANe tubbhe kiM niggacchaha ?, tAhe so gao, tAhe ceva imo aigao, so gato taM paccataM, jAva na kiMci picchi ahumareMtaM, tAhe AhiMDittA jAhe natthi koI jo ANaM aikkamati, he puNaravi pupphakaraMDayaM ujjANamAgao, tattha dAravAlA daMDagahiyaggahatthA bhAMti - mA aIha sAmI !, 5 so bhaNati - kiM nimittaM ?, ettha visAhanandI kumAro ramai, tato eyaM soUNa kuvio vissabhUI, teNa nAyaM - ahaM kayageNa niggacchAviotti, tattha kaviThThalatA aNegaphalabharasamoNayA, sA muTThipahAreNa AhayA, tAhe tehiM kaviTThehiM bhUmI atthuA, te bhaNati evaM ahaM tujjhaM sIsANi pADito jai ahaM mahallapiuo gorakhaM na kareMto, ahaM bhe chammeNa nINio, tamhA alAhi bhogehiM, o niggao bhogA avamANamUlanti, ajjasaMbhUANaM therANaM aMtie pavvaio, taM pavvaiyaM souM 10 bhATe) taiyAra thAya che. A vAta vizvabhUtikhe sAMbhaNI tyAre te uDe che, "huM dhuM chaM jane chatAM tame zA mATe jAo cho ?" te yuddha mATe gayo. (jevo te udyAnamAMthI bahAra gayo ke) tarata A vizAkhAnaMdI udyAnamAM pravezyo. vizvabhUti zatrurAjAne jItavA tenI sAme gayo. paraMtu tyAM koI upadrava karanArane joto nathI. cAre--bAju pharIne, jyAre koI rAjAnI AjJAnuM ullaMghana karanAra nahotuM, tyAre pharI 15 pAcho puSpa-kadaMDaka udyAnamAM Avyo. tyAM hAthamAM daMDa pakaDIne UbhelA dvArapAlo kahe che "3. svAmI ! have tame aMdara praveza uratA nahi." tyAre vizvabhUti pUche, che "zA mATe ?" "nahIM vizAkhAnaMdI kumAra krIDA karI rahyA che'' e pramANe dvArapAlo pAsethI sAMbhaLI vizvabhUti gusse thayo. teNe jANI lIdhuM ke banAvaTI ghaTanAthI mane A udyAnamAMthI bahAra kADhavAmAM Avyo che. najIkamAM ja koThAnA phaLanI latAo rahelI hatI. je aneka phaLonA bhArathI namelI hatI. 20 teNe tenA para eka muThThIno prahAra karyo. tenAthI eTalA badhA koThAnA phaLa paDyA ke AkhI jamIna tenAthI DhaMkAI gaI ane teNe dvArapAlone kahyuM, "A pramANe tamArA paNa mastako pADI nAkhata, jo huM moTA kAkAnuM (vizvanaMdIrAjAnuM) gaurava na karato hota. huM tamArAvaDe kapaTathI A udyAnamAMthI bahAra kaDhAyo chuM tethI bhogovaDe saryuM.' bhogo apamAnanuM mULa che ema vicArI tyAMthI vizvabhUti nIkaLI gayo ane AryasaMbhUti sthavira pAse dIkSA lIdhI. 39. kRtakena te kUTalekhA rAjJe upasthitAH, tadA rAjA yAtrAM gRhNAti, tat vizvabhUtinA zrutaM tadA bhaNati - mayi jIvati yUyaM kiM nirgacchata, tadA sa gataH, tadaivAyaM (vizAkhanandI ) atigataH, sa gataH taM pratyantaM, yAvanna kaJcitpazyati upadravantaM, tadA''hiNDya yadA nAsti ko'pi ya AjJAmatikrAmati, tadA punarapi puSpakaraNDakamudyAnamAgataH, tatra dvArapAlA gRhItadaNDAgrahastA bhaNanti mA atiyAsIH svAmin ! sa bhaNati - kiMnimittam ? atra vizAkhanandI kumAro ramate, tata etat zrutvA kupito vizvabhUtiH, tena jJAtaM30 ahaM kRtakena nirgamita iti, tatra kapitthalatA anekaphalabharasamavanatA, sA muSTiprahareNAhatA, tadA taiH pathairbhUmirAstRtA, tAn bhaNati evamahaM yuSmAkaM zirAMsyapAtayiSyaM yadyahaM pitRvyasya gauravaM nAkariSyam, ahaM bhavadbhizchadmanA nItaH, tasmAdalaM bhogaiH, tato nirgato bhogA apamAnamUlamiti, AryasaMbhUtAnAM sthavirANAmantike pravrajitaH taM pravrajitaM zrutvA + uDumataM. 25 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizvabhUtino bhava * 137 tAhe rAyA saMteurapariyaNo juvarAyA ya niggao, te taM khamAveMti, Na ya tesiM so ANatiM geNhati / tato bahUhiM chaTTaTTamAdiehiM appANaM bhAvemANo viharar3a, evaM so viharamANo mahuraM nagariM gato / io ya visAhanaMdI kumAro tattha mahurAe piucchAe raNNo aggamahisIe dhUA laddhelliA, tattha gato, tattha se rAyamagge AvAso diNNo / so ya vissabhUtI aNagAro mAsakhamaNapAragaNe hiMDato taM padesamAgao jattha ThANe visAhaNaMdIkumAro acchati, tAhe tassa purisehiM kumAro bhaNNati-sAmi ! 5 tu eyaM na jANaha ? so bhaNati na jANAmi, tehiM bhaNNati - esa so vissabhUtI kumAro, tato tassa taM daTThUNa roso jAo / etthaMtarA sUtiAe gAvIe pellio paDio, tAhe tehiM kalayalo kao, imaM ca NehiM bhaNiaM taM balaM tujjha kaviTThapADaNaM ca kahiM gataM ?, tAhe NeNa tato paloiyaM diTTho ya NeNa so pAvo, tAhe amariseNaM taM gAvi aggasiMgehiM gahAya uDDuM uvvahati, tenI dIkSAnI vAtane sAMbhaLI aMtaHpura ane parijana sahita rAjA ane yuvarAja vizvabhUti 10 pAse Ave che ane tenI pAse kSamA yAce che. paraMtu vizvabhUti temanI vinaMtIne svIkArato nathI. tyAra pachI ghaNA chaThTha--aThThamAdi tapavaDe potAne bhAvita karato vicare che. A pramANe vicaratA te mathurAnagarImAM pahoMcyo. A bAju vizAkhAnaMdI paNa mathurAnagarImAM Avyo, kAraNa ke tyAMnA rAjAnI paTarANI ke je vizAkhAnaMdInI phoI hatI tenI dIkarI sAthe vizAkhAnaMdInI sagAI thayelI hatI. tyAM tene rAjamArgamAM AvelA mahelamAM utAro Apyo hato. 15 mAsakSapaNanA pAraNe nagarImAM bhamato te vizvabhUti aAgAra te pradezamAM Avyo ke jyAM vizAkhAnaMdI kumAra rahelo hato. tyAM tenA mANasoe vizAkhAnaMdIne kahyuM, "svAmI ! zuM tame A puruSane nathI jANatA ?" teNe kahyuM, "nA, huM jANato nathI." tyAre mANasoe kahyuM, "te A vizvabhUtikumAra che." tethI tene joI vizAkhAnaMdIne gusso Avyo. te daramiyAna eka prasUtivALI gAye dhakko mAravAthI vizvabhUti paDyo. tethI te mANaso moTethI 20 hasyA ane kahyuM, "koThAnA phaLane pADanAruM tAruM te baLa kyAM gayuM ?" tyAre vizvabhUtie te bAju joyuM tyAM teNe pApI vizAkhAnaMdIne joyo. gussethI te gAyane AgaLanA ziMgaDAthI pakaDI upara uchALI. 40. tadA rAjA sAntaHpuraparijano yuvarAjazca nirgataH, te taM kSamayanti, na ca teSAM sa AjJaptiM (vijJapti) gRhNAti / tato bahubhiH SaSThASTamAdikairAtmAnaM bhAvayan viharati, evaM sa viharan mathurAM nagarIM gataH / 25 itazca vizAkhanandI kumArastatra mathurAyAM pitRSvasU rAjJo'gramahiSyA duhitA labdhapUrvA (iti) tatra gataH, tatra tasya rAjamArge AvAso dattaH / sa ca vizvabhUtiranagAraH mAsakSapaNapAraNe hiNDamAnaH taM pradezamAgataH yatra sthAne vizAkhanandI kumAraH tiSThati, tadA tasya puruSaiH kumAro bhaNyate - svAmin ! tvaM enaM na jAnItha ?, sa bhaNati - na jAnAmi, tairbhaNyate - eSa sa vizvabhUtiH kumAraH, tatastasya taM dRSTvA roSo jAtaH / atrAntare prasUtayA gavA preritaH patitaH, tadA tairutkRSTakalakalaH kRtaH, idaM ca tairbhaNitam - tat balaM tava kapitthapAtanaM 30 ca kva gataM ?, tadA'nena tataH pralokitaM dRSTazcAnena sa pApaH tadA'marSeNa tAM gAM agrazrRGgAbhyAM gRhItvordhvamutkSipati, Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178* Avazyaniyukti . madrIyavRtti * samASAMtara (bhAga-2) sudubbalassavi siMghassa kiM siyAlehiM balaM laMdhijjai ?, tAhe ceva niyatto, imo durappA ajjavi mama rosaM vahati, tAhe so niyANaM kareti-jai imassa tavaniyamassa baMbhacerassa phalamatthi to AgamesANaM aparimitabalo bhavAmi / tattha so aNAloiyapaDikkato mahAsukke uvavanno, tatthukkosaThitio devo jAtaH / tato caiUNa poaNapure Nagare putto payAvaissa migAvaIe devIe 5 kucchisi uvavaNNo / tassa kahaM payAvaI nAmaM, tassa puvvaM riupaDisattutti NAma hotthA, tassa ya bhaddAe devIe attae ayale nAmaM kumAre hotthA, tassa ya ayalassa bhagiNI miyAvaInAma dAriyA atIva rUvavatI, sA ya ummukkabAlabhAvA savvAlaMkAravibhUsiA piupAyavaMdiyA gayA, teNa sA ucchaMge nivesiA, so tIse rUve jovvaNe ya aMgaphAse ya mucchio, taM visajjettA paurajaNavayaM vAharati-jaM etthaM rayaNaM uppajjaDataM kassa hoti ?. te bhaNaMti-tabbhaM. evaM tiNi vArA 10 // huna vA 59 siMDanA jagane zuM ziyANIyAmo pAyA 3 ? na 4 (arthAt . siMha jevA vizvabhUti bhale tapathI dUrbaLa thayA hoya to paNa ziyALa jevA vizAkhAnaMdI tene pahoMcI zake tema nathI.) ema kahI tarata tyAMthI nIkaLI gayo ane vicAryuM, "A durAtmA (vizApAnaMhI) A4 59bhArI 752 roSa rANe che." vizvabhUti niyA 42 cha - "o mA tapa-niyama ane brahmacaryanuM phaLa hoya to bhaviSyamAM huM aparimitabaLavALo thAuM." tyAra pachI 15 pApanI AlocanA - pratikramaNa karyA vinA ja mahAzukadevalokamAM utpanna thayo ane utkRSTasthitivALo deva thayo. tyAMthI cyavI potanapuranagaramAM prajApatinI mRgAvatIdevInI kukSimAM putrarUpe utpanna thayo. ahIM prajApatinuM "prajApati" nAma kevI rIte paDyuM ? te batAve che - pUrve tenuM nAma ripupratizatru' hatuM. tene bhadrAnAmanI devathI janmelo acaLa nAmano kumAra hato. te acalane 20 atyaMta 35vatI mevI bhR||vtii nAmanI paDena. tA. yauvn55||ne pAmelI te pA2 sarva alaMkArothI vibhUSita thayelI pitAne page lAgavA gaI. pitAe teNIne potAnA khoLAmAM besADI. pitA teNInA rUpa, yauvana ane aMganA sparzamAM atyaMta mUchita (Asakta) thayo. teNIne javAnI rajA ApIne nagaravAsIone bolAve che ane pUche che ke "A nagaramAM je ratna utpanna thAya te konuM thAya ?" nagarajano kahe che ke "tamAruM ja." A pramANe traNa vAra 41. sudurbalasyApi siMhasya kiM zRgAlairbalaM laGyate ?, tadaiva nivRttaH, ayaM durAtmA'dyApi mayi roSaM vahati, tadA sa nidAnaM karoti-yadyasya taponiyamasya brahmacaryasya phalamasti tarhi AgamiSyantyAM aparimitabalo bhUyAsaM / tatra so'nAlocitapratikrAnto mahAzukre utpannaH, tatrotkRSTasthitiko devo jAtaH / tatazcyutvA potanapure nagare putraH prajApate gAvatyA devyAH kukSau utpannaH / tasya kathaM prajApati ma ?, tasya pUrva ripupratizatruriti nAmAbhavat, tasya ca bhadrAyA devyA AtmajaH acalo nAma kumAro'bhavat, tasya cAcalasya 30 bhaginI mRgAvatI nAma dArikA'tIva rUpavatI, sA conmuktabAlabhAvA sarvAlaGkAravibhUSitA pitRpAdavandikA gatA, tena sotsaGge nivezitA, sa tasyA rUpe yauvane cAGgasparze ca mUrchitaH, tAM visRjya paurajanapadaM vyAharatiyadatra ratnamutpadyate tatkasya bhavati ?, te bhaNanti-tava, evaM trIn vArAn Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 tripRSThavAsudevano bhava (ni. 445) 139 sAhie sA ceDI uvaTThaviA, tAhe lajjiA niggayA, tesi savvesiM kuvvamANANaM gaMdhavveNa vivAheNa sayameva vivAhiyA, uppAiyA NeNaM bhAriyA, sA bhaddA putteNa ayaleNa samaM dakkhiNAvahe mAhessariM puriM niveseti, mahantIe issarIe kAriyatti mAhessarI, ayalo mAyaM ThaviUNa piumUlamAgao, tAhe loeNa payAvaI nAmaM kayaM, payA aNeNa paDivaNNA payAvaitti, vede'pyuktam"prajApatiH svAM duhitaramakAmayata' / tAhe mahAsukkAo caiUNa tIe mIyAvaIe kucchisi 5 uvavaNNo, satta sumiNA diTThA, suviNapADhaehiM paDhamavAsudevo AdiTTho, kAleNa jAo, tiNNi ya se piTukaraMDagA teNa se tiviThThaNAmaM kayaM, mAtAe parimakkhitto umhatelleNaMti, jovvnngmnnuptto| io ya mahAmaMDalio AsaggIvo rAyA, so NemittiyaM pucchati-katto mama bhayaMti, teNa bhaNiyaM-jo caMDamehaM dUtaM Adharisehiti, avaraM te ya mahAbalagaM sIhaM mArehiti, tato te bhayaMti, badhA pAse bolAvaDAvI te putrIne bolAvI. AvelI te zaramAI gaI ane jatI rahI. te sarva 10 nagarajano (aMdaroaMdara) gaNagaNa karatAM hatA tyAM gAMdharvavivAhavaDe pote ja paraNyo ane potAnI patnI banAvI. te bhadrAdevI potAnA acalaputra sAthe dakSiNApathamAM mAhezvarInagarImAM gaI. A nagarI moTI RddhivaDe karAyela hatI. tethI mAhezvarInAma hatuM. acala mAtAne mUkI punaH pitA pAse Avyo. tyAre lokovaDe A rAjAnuM "prajApati" nAma pADyuM kAraNa ke tenA vaDe prajA (dIkarI) svIkArAyelI hatI. vedamAM paNa kahyuM che "prajApatie 15 potAnI dIkarI IcchI." A prajApatinI mRgAvatIdevInI kukSimAM mahAzukamAMthI cyavI te vizvabhUtino jIva putrarUpe utpanna thayo. mAtAe sAta svapno joyA. svapnapAThakoe "A prathamavAsudeva thaze" e pramANe jaNAvyuM. jatA kAle teno janma thayo. tene pIThamAM traNa pAMsaLIo hovAthI tenuM "tripRSTha" nAma rAkhavAmAM AvyuM. mAtA uSNatalavaDe tene mAliza karatI, anukrame te yauvanAvasthAne pAmyo. te vakhate 20 zrIvanAme mahAmAMsi 2% Dato. te naimiti ne pUche cha, "mAre onAthI bhaya cha ?" naimitika kahe che, "je tamArA caMDameghanAmanA dUtane mAra mAraze tathA tamArA mahAbalI evA siMhane je mAraze tenAthI tamane bhaya che." rAjAe sAMbhaLyuM ke, "prajApatinA putro ghaNAM baLavAna 42. sAdhite sA ceTyapasthApitA, tadA lajjitA nirgatAH, sarveSAM teSAM kUjatAM gAndharveNa vivAhena svayameva vivAhitA, utpAditA tena bhAryA, sA bhadrA putreNAcalena samaM dakSiNApathe mAhezvarI purI nivizati, 25 mahatyA IzvaryA kAriteti mAhezvarI, acalo mAtaraM sthApayitvA pitRmUlamAgataH, tadA lokena prajApati: nAma kRtaM, prajA anena pratipannA prajApatiriti / tadA mahAzukrAt cyutvA tasyA mRgAvatyAH kukSAvutpannaH, sapta svapnA dRSTAH, svapnapAThakaiH prathamavAsudeva AdiSTaH, kAlena jAtaH, trINi ca tasya pRSThakaraNDakAni tena tasya tripRSThaH nAma kRtaM, mAtrA parimrakSita: uSNataileneti, yauvanamanuprAptaH / itazca mahAmANDalikaH azvagrIvo rAjA, sa naimittikaM pRcchati-kuto mama bhayamiti, tena bhaNitam-yazcaNDamegha dUtaM AdharSiSyati, aparaM tava ca 30 mahAbalinaM siMhaM mArayiSyati, tatastava bhayamiti, Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 * Avazyaniyukti * rimadrIyavRtti * samASAMtara (bhAga-2) teNa suyaM jahA-payAvaiputtA mahAbalavagA, tAhe tattha dUtaM peseti, tattha ya aMteure pecchaNayaM vadRti, tattha dUto paviTTho, rAyA uTThio, pecchaNayaM bhaggaM, kumArA pecchaNageNa akkhittA bhaNaMti-ko esa ?, tehiM bhaNiaM-jahA AsaggIvaraNNo dUto, te bhaNaMti-jAhe esa vaccejja tAhe kahejjAha, so rAiNA pUeUNa visajjio pahAvio appaNo visayassa, kahiyaM kumArANaM, tehiM gaMtUNa 5 addhapahe hao, tassa je sahAyA te savve disodisiM palAyA, raNNA suyaM jahA-Adharisio dUo, saMbhaMteNa niattio, tAhe raNNA biuNaM tiguNa dAUNa mA ha raNo sAhijjasu jaM kumArehiM kayaM, teNa bhaNiyaM-na sAhAmi, tAhe je te purato gatA tehiM siTuM jahA-Adharisio dUto, tAhe so rAyA kuvio, teNa dUteNa NAyaM jahA-raNNo puvvaM kahitellayaM, jahAvittaM siTuM, tato AsaggIveNa aNNo dUto pesio, vacca payAvaI gaMtUNa bhaNAhi-mama sAliM rakkhAhi bhakkhijjamANaM, gato dUto, 10 cha." tethI tyAM itane bhoTo cha me samaye tyA aMta:puramA nA2 yAlatuMDIya . mevAmA tyo dUta pravezyo. tethI rAjA Ubho thayo. nATaka aTakI jAya che. tethI nATakamAM AkarSAyelA kumAro (khalela paDatA) pUche che "A koNa che?" niyukta puruSoe kahyuM "A azvagrIva rAjAno dUta che." te kumAro mANasone kahe che, "jayAre A pAcho potAnA nagara tarapha jAya tyAre amane kahejo." bIjI bAju te rAjAe pUjA-satkAra karIne dUtane rajA ApI ane te potAnA deza 15 tarapha javA nIkaLyo. mANasoe kumArone dUtanA gamananI vAta karI. kumAroe jaI rastA vacce tene pakaDyo ane mAra mAryo. dUtanI sAthe je sahAyamAM hatA te badhA cAre dizAmAM bhAgI gayA. "bhArome itane mAryo che' mA pAta (pati) me samaNI ane. (mazvazrIvana) bhayathI dUtane pAcho bolAvyo. rAjAe dUtane bamaNuM - traNagaNuM dravya ApIne kahyuM ke, "A kumAroe je tamArI sAthe vartAva karyo te tamArA rAjAne kahezo nahi." dUte kahyuM, "huM kahIza 20 nahi." paraMtu dUtanI sAthenA je sevako hatA je cAre dizAmAM bhAgI chUTyA hatA. teoe tyAM pahoMcI rAjAne vAta karI dIdhI hatI. tyAre te rAjA gusse bharAyo. bIjI bAju dUta Avyo. teNe paNa jANI lIdhuM ke, "rAjAne pUrve ja badhuM kahevAI gayuM che." tethI dUte paNa je thayuM hatuM te mujaba kahyuM. azvagrIvarAjAe bIjo dUta mokalyo ane dUtane kahyuM, 43. tena zrutaM yathA-prajApatiputrau mahAbalinau, tadA tatra dUtaM preSayati, tatra cAntaHpure prekSaNakaM varttate, 25 tatra dUtaH praviSTaH, rAjotthitaH, prekSaNakaM bhagnaM, kumArau prekSaNakenAkSiptau bhaNataH-ka eSaH ?, tairbhaNitaM yathA-azvagrIvarAjasya dUtaH, tau bhaNataH-yadA eSa vrajet tadA kathayeta, sa rAjJA pUjayitvA visRSTaH pradhAvita Atmano viSayAya, kathitaM kumArAbhyAM, tAbhyAM gatvA'rdhapathe hataH, tasya ye sahAyAH te sarve dizodizi palAyitAH, rAjJA zrutaM yathA-AdharSito dUtaH, saMbhrAntena nivartitaH, tadA rAjJA dviguNaM triguNaM dattvA maiva cIkathaH rAjJe yatkumArAbhyAM kRtaM, tena bhaNitaM-na sAdhayAmi, tadA ye te purato gatAstaiH ziSTaM yathA-AdharSito 30 dUtaH, tadA sa rAjA kupitaH, na dUtena jJAtaM yathA-rAjJe pUrve kathitaM, yathAvRttaM ziSTaM, tataH azvagrIveNAnyo dUtaH preSitaH, vraja prajApatiM gatvA bhaNa-mama zAlIn bhakSyamANAn rakSa, gato dUtaH, . Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 tripRthvAsudevano bhava (ni. 445) 141 raNNA kumArA uvaladdhA-kiha akAle maccU khavalio ?, teNa amhe avArae ceva jattA ANattA, rAyA pahAvio, te bhaNaMti-amhe vaccAmo, te rubbhaMtA maDDAe gayA, gaMtUNa khettie bhaNaMtikihANNe rAyANo rakkhiyAiyA ?, te bhaNaMti-Asahatthirahapurisa-pAgAraM kAUNaM, kecciraM ?, jAva karisaNaM paviTTha, tiviThU bhaNati-ko ecciraM acchati ?, mama taM paesaM darisaha, tehiM kahiyaM-etAe guhAe, tAhe kumAro raheNaM taM guhaM paviTTho, logeNa dohivi pAsehi kalayalo kao, 5 sIho viyaMbhaMto niggao, kumAro cintei-esa pAehiM ahaM raheNa, visarisaM juddhaM, asikheDagahattho rahAo oiNNao, tAhe puNovi vicintei-esa dADhAnakkhAuho ahaM asikheDaeNa, evamavi asamaMjasaM, taMpi aNeNa asikheDagaM chaDDiyaM, sIhassa amariso jAto-egaM tA raheNa guhaM atigato "tuM 1, pratine 46ne , pAta sevA bhaa2| bhetaronuM 205 / 42." dUta yo. rAme hubhArone 6430 mApyo, "zA bhATe mANe mRtyune sAmaMtra sApyu ?" (arthAt tame 4 huSkRtya 10 karyuM che tenuM A phaLa che.) jethI ApaNo vAro na hovA chatAM yuddhanI AjJA thaI." rAjA rakSaNa mATe nIkaLyo. tethI kumAro kahe che, "ame jaIe." rAjAvaDe aTakAvavA cht| 5. (mahAe) te bhArI gayA. tyA 4 peDUtIne pUche che , "anyamI vI mA petaronuM 209 42 cha ?" tome yuM, "Beeo janAvI azva-hAthI-20 bhane puruSopaDe 52 che. "3240 51 sudhI 205 / 73 cha ?" "04yAM sudhI. 1990 na thAya tyA sudhA teso 239 / 15 kare che." A sAMbhaLI tripRSTha kahyuM, "ATalo kALa koNa ahIM rahe ? mane tame te sthAna matAvo." tamobhe , " zAma meM gu cha tyai siMDa cha." tyAre kumAra ratha sAthe te guphA tarapha gayo. baMnenI pAchaLa lokoe avAja karyo. siMha bagAsuM khAtAM bahAra nIkaLyo. kumAra vicAre che, "A paga upara Ubho che ane huM ratha upara chuM, tethI A asamAna yuddha kahevAya" ema vicArI talavAra-ane DhAla laI rathamAMthI nIce 20 -utaryo. paraMtu te pharI vicAravA lAge che, "A siMha pAse zastra tarIke tenI dADhA ane nakha che. jyAre mArI pAse DhAla-talavAra che, te paNa yogya nathI." tethI te zastro paNa teNe choDI dIdhA. A joI siMhane gusso Avyo ke eka to rathavaDe guphA pAse te ekalo Avyo, bIjuM 44. rAjJA kumArAvupAlabdhau-kimakAle mRtyurAmantritaH ?, tenAsmAkamavArake eva yAtrA''jJaptA, rAjA pradhAvitaH (gantumArabdhaH), tau bhaNataH, AvAM vrajAvaH, tau rudhyamAnau balAdgatau, gatvA kSetrikAn 25 bhaNataH-kathamanye rAjAnaH rakSitavantaH ?, te bhaNanti-azvahastirathapuruSaiH prAkAraM kRtvA, kiyacciraM ?, yAvat karSaNaM praviSTaM ( bhavati), tripRSThaH bhaNati-ka iyacciraM tiSThati ?, mahyaM taM pradezaM darzayata, taiH kathitaMetasyAM guhAyAM, tadA kumAro rathena tAM guhAM praviSTaH, lokena kalakalo dvayorapi pArzvayoH kRtaH, siMho vijRmbhamANaH nirgataH, kumArazcintayati-eSa pAdAbhyAmahaM rathena, visadRzaM yuddhaM, asikheTakahastaH rathAdavatIrNaH, tadA punarapi vicintayati-eSa daMSTrAnakhAyudhaH ahamasikheTakena, evamapyasamaJjasaM, 30 tadapyasikheTakamanena tyaktaM, siMhasyAmarSo jAtaH-ekaM tAvat rathena guhAmatigataH Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 * Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) 45 gAgI, bitiaM bhUmiM otiNNo, tatiaM AuhANi vimukkANi, ajja NaM viNivAemitti mahatA avadAlieNa vayaNeNa ukkhaMdaM kAUNa saMpatto, tAhe kumAreNa egeNa hattheNa uvarillo hoTho egeNaM hello gahio, tato NeNa juNNapaDagoviva duhAkAUNa mukko, tAhe loeNa kuTThilayalo kao, ahAsannihiAe devayAe AbharaNavatthakusumavarisaM varisiyaM, tAhe sIho teNa amariseNa 5 phuraphureMto acchati, evaM nAma ahaM kumAreNa juddheNa mAriotti, taM ca kira kAlaM bhagavao goamAsamI rahasArahI AsI, teNa bhaNNati mA tumaM amarisaM vahAhi, esa narasIho tumaM miyAhivo, to jar3a sIho sIheNa mArio ko ettha avamANo ?, tANi so vayaNANi mahumiva pibati, so marittA narasu uvavaNNo, so kumAro taccammaM gahAya sanagarassa pahAvito, te gAmillae bhaNatigacchaha bho tassa ghoDayagIvassa kaheha jahA acchasu vIsattho, tehiM gaMtUNa siTTaM, ruTTho dUtaM visajjei, 10 rathamAMthI nIce utaryo, trIbhuM zastro patra choDI hIghA. hamaNAM ja ene huM mArI nAkhuM ema vicArI ughADelA moTA mukhavaDe garjanA karato te siMha vAsudeva tarapha kUgho. tyAre kumAre eka hAthathI uparanA hoThane ane bIjA hAthathI nIcenA hoThane pakaDyo ane jIrNavastranI jema be TukaDA karIne pheMkI dIdho. A joI loko moTethI harSanI ciciyArIo karavA lAgyA. pAse rahelA deve AbharaNa-vastra ane kusumavRSTi karI. "A 15 kumAre mane yuddhavaDe mArI nAMkhyo" evA gussA sAthe te siMha kaMpI rahyo hato. te samaye bhagavAnagautamasvAmI rathanA sArathirUpe hatA. (arthAt gautamasvAmIno jIva te bhavamAM thanA sArathi tarIke hato.) te sArathie kahyuM, "he siMha ! tu gusso kara nahi, tuM siMha che to A naromAM siMha samAna che. tethI jo siMhe siMhane mAryo temAM apamAna zenuM ?'' A vacanone te siMha madhanI 20 jema pIe che. te siMha marIne narakamAM utpanna thayo. kumAra tenA cAmaDAne laI potAnA nagara tarapha gayo. jatI vakhate te gAmanA lokone kahe che ke, "jAo, te azvagrIvarAjAne kaho ke have zAMtithI rahe." teoe jaI rAjAne kahyuM. rAjA gusse bharAyo. dUtane mokalyo ane saMdezo kahevaDAvyo ke, "tamArA putrone mArI 45. ekAkI, dvitIyaM bhUmimavatIrNaH, tRtIyamAyudhAni vimuktAni, adya enaM vinipAtayAmIti 25 mahatA'vadAritena vadanenotkrandaM kRtvA saMprAptaH, tadA kumAreNaikena hastenoparitana oSTa ekenAdhastyo gRhItaH, tatastena jIrNapaTa iva dvidhAkRtya muktaH, tadA lokenotkRSTikalakalaH kRtaH, yathAsannihitayA devatayAbharaNavastrakusumavarSaM varSitaM, tadA siMhastenAmarSeNa sphuraMstiSThati, evaM nAmAhaM kumAreNa yuddhena mAritaH iti, tasmiMzca kila kAle bhagavato gautamasvAmI rathasArathirAsIt, tena bhaNyate - mA tvamamarSaM vAhIH, eSa narasiMhaH tvaM mRgAdhipaH, tadyadi siMhaH siMhena mAritaH ko'trApamAna ? tAni vacanAni sa madhviva pibati, sa 30 mRtvA narake utpannaH, sa kumArastaccarma gRhItvA svanagarAya pradhAvitaH, tAMzca grAmeyakAn bhaNati gacchata bhoH tasmai azvagrIvAya kathayata yathA tiSTha vizvasataH, tairgatvA ziSTaM, ruSTo dUtaM visRjati, + te ya. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivAsudevano bhava (ni. 445) * 143 ete putte tumaM mama olaggae paTTavehi, tumaM mahalo, jAhe pecchAmi sakkAremi rajjANi ya demi, teNa bhaNiyaM-acchaMtu kumArA, sayaM ceva NaM olaggAmitti, tAhe so bhaNati-kiM na pesesi ? ato juddhasajjo niggacchAsi, so dUto tehiM AdharisittA dhADio, tAhe so AsaggIvo savvabaleNa uvaTThio, iyarevi desaMte ThiA, subahuM kAlaM jujjheUNa hayagayarahanarAdikkhayaM ca pecchiUNa kumAreNa dUo pesio jahA-ahaM ca tumaM ca doNNivi juddhaM sapaMlaggAmo, kiMvA bahueNa 5 akArijaNeNa mArieNa? evaM houtti, bIadivase rahehiM saMpalaggA, jAhe AudhANi khINANi tAhe cakkaM muyai, taM tiviThussa tuMbeNa ure paDiaM, teNeva sIsaM chinnaM, devehiM ugghuTuM-jahesa tiviThU paDhamo vAsudevo uppaNNotti / tato savve rAyANo paNivAyamuvagatA, uyaviaM aDvabharahaM, koDisilA sevAmAM hAjara karo, tame vRddha thayA cho, tamArA putro ahIM Avaze to temane huM joIza, temano sattAra 42rIza bhane 2 / 45 ASIza." pratime 49uvyuM , "bhArI ma mA 29 10 svayaM ja tamArI sevA karIza." azvagrIvarAjAe kahyuM, "zA mATe mokalatA nathI ? tethI yuddha mATe taiyAra thaIne nIkaLo." A saMdeza laI dUta jyAre prajApatirAjA pAse Avyo tyAre kumAroe te dUtane pakaDIne mAryo. tethI azvagrIvarAjA sarvasainya sAthe yuddha mATe Avyo. bIjI bAju kumAro paNa sImA upara AvIne UbhA rahyA. ghaNo kALa yuddha karIne hAthIgho!-25-sainiono nAza ne dubhA dUta bho'lyo, "humane tame amale 49 // yuddha me, 15 ghaNAM nirdoSa mAnavonI hatyA zA mATe karavI ?" azvagrIve vAta svIkArI. bIjA divase baMne jaNA ratha sAthe AvyA. ane yuddha karavA lAgyA. jayAre zastro pUrNa thayA tyAre azvagrIvarAjAe vAsudevane mAravA cakra choDyuM. te cakra tuMbathI (cakranA nAbhino bhAga ke je azvagrIvarAjAnI AMgaLI upara hato tyAMthI chUTI) tripRSThavAsudevanI chAtI upara paDyuM. - vAsudRve.te yathA 4 savayIvano ziracche yo. te vamate devo ghossH| 30 3 "20 20 tripRSTha prathamavAsudeva utpanna thayo che." tethI sarvarAjAo vAsudevane praNAma karavA AvyA. vAsudeve adhabharata jItyuM. karoDa vyaktiothI upADI zakAya evI koTizilAne vAsudeve daMDa ane 46. etau putrau mamAvalagake prasthApaya, tvaM vRddhaH, yataH pazyAmi satkArayAmi rAjyAni ca dadAmi, tena bhaNitam-tiSThatAM kumArau svayamevAvalagAmIti, tadA sa bhaNati-kiM na preSayasi ? ato yuddhasajjo nirgaccha, sa dUtastairAdhRSTa dhATitaH, tadA so'zvagrIvaH sarvabalenopasthitaH, itare'pi dezAnte sthitAH, subahuM 25 kAlaM yuddhvA hayagajarathanarAdikSayaM ca prekSya kumAreNa dUtaH preSito yathA-ahaM ca tvaM ca dvAvapi yuddhaM saMpralagAvaH, kiMvA bahunA'kArijanena mAritena ?, evaM bhavatviti, dvitIyadivase rathaiH saMpralagnAH, yadA''yudhAni kSINAni, tadA cakraM muJcati, tat tripRSThasya tumbenorasi patitaM, tenaiva zirazchinnaM, devairughuSTam-yathaiSa tripRSThaH prathamo vAsudeva utpanna iti / tataH sarve rAjAnaH praNipAtamupAgatAH, upacittaM (sAdhitaM) ardhabharataM, koTIzilA + niggacchati. 30 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144* Avazyaniyukti . 42(madrIyavRtti . sAmASAMtara (11-2) daMDabAhAhiM dhAriA, evaM rahAvattapavvayasamIve juddhaM AsI / evaM parihAyamANe bale kaNheNa kila jANugANi jAva kihavi pAviA / tiviThU culasIivAsasayasahassAI savvAuyaM pAlaittA kAlaM kAUNa sattamAe puDhavIe appaiTThANe narae tettIsaM sAgarovameTThitIo neraio uvavaNNo / ayamAsAM bhAvArthaH, akSarArthastvabhidhIyate-rAjagRhe nagare vizvanandI rAjA'bhUt, vizAkhabhUtizca tasya yuvarAjeti, 5 tatra 'juvaraNNo'tti yuvarAjasya dhAriNIdevyA vizvabhUti nAmA putra AsIt, vizAkhanandizcetarasya rAjJa ityarthaH, tatretthamadhikRto marIcijIvaH 'rAyagihe vismabhUti 'tti rAjagRhe nagare vizvabhUtirnAma vizAkhabhUtisutaH kSatriyo'bhavat, tatra ca varSakoTyAyuSkamAsIt, tasmizca bhave varSasahasraM 'dIkSA' pravrajyA kRtA saMbhUtiyateH pAveM / tatraivagottAsiu mahurAe saniANo mAsieNa bhatteNaM / mahasukke uvavaNNo tao cuo poaNapuraMmi // 446 // gamanikA-pAraNake praviSTo gotrAsito mathurAyAM nidAnaM cakAra, mRtvA ca sanidAno'nAlocitApratikrAnto mAsikena bhaktena mahAzukre kalpe upapanna utkRSTasthitirdeva iti, bAhuthI UMcI karI. A pramANe azvagrIva ane vAsudeva vaccenuM yuddha thAvartaparvata pAse thayuM 15 hatuM. e pramANe baLa ghaTatAM ghaTatAM chellA kRSNavAsudeve DhIMcaNa sudhI koTizilA UcakI hatI. Ama tripRSTha corAzIlAbavarSanuM sarva Ayu pALI kALa karI sAtamI pRthvImAM apratiSThAna nAmanA narakAvAsamAM tetrIsasAgaropamanI sthitivALo nAraka thayo. A bhAvArtha kahyo. gAthAno akSarArtha A pramANe che-rAjagRhanagaramAM vizvanaMdI nAmano rAjA hato, vizAkhAbhUti teno yuvarAja hato. yuvarAjane dhAriNIdevIthI vizvabhUtinAme putra thayo ane rAjAne vizAkhAnaMdInAme putra 20 hato. ll444o tyAM adhikRta marIcino jIva rAjagRhanagaramAM vizvabhUtinAme vizAkhAbhUtinA putrarUpe kSatriya thayo. ane tenuM ekakaroDa varSanuM Ayu hatuM. te bhavamAM saMbhUtimuni pAse ekahajAravarSa sudhI pravajyA pALI. 44pA avataraNikA : dIkSA lIdhA pachI vicaratA- vicaratA mathurAnagarImAM pahoMce che. tyAM zuM ___thAya cha ? te 4 cha 25 thArtha : thArtha 2Irtha bhu45 vo. TIkArtha : mAsakSapaNanA pAraNe mathurAmAM pravezelo gAyathI trAsa pamADAyelo, niyANA sahita tyAMthI marI mahAzukradevalokamAM utkRSTasthitivALo deva thayo. tyAMthI cyavI potanapuramAM 47. daNDabAhubhyAM dhAritA, evaM rathAvarttaparvatapamIpe yuddhamAsIt / evaM parihIyamANe bale kRSNena kila jAnunI yAvat kathamapi prApitA / tripRSThazcaturazItivarSazatasahasrANi sarvAyuH pAlayitvA kAlaM kRtvA 30 saptamyAM pRthivyAmapratiSThAne narake trayastriMzatsAgaropamasthitikaH nairayika utpannaH / * LitIe. +ondirnAmA rA0. * nedam. A nedam. - bhUtirnAma. x iti. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tripRSTha pachInA bhavo (ni. 447-449) 145 'tato' mahAzukrAccyutaH potanapure nagareputto payAvaissA miAvaIdevikucchisaMbhUo / nAmeNa tiviTTuttI AI AsI dasArANaM // 447 // gamanikA - putraH prajApate rAjJaH mRgAvatIdevIkukSisaMbhUtaH nAmnA tripRSThaH 'AdiH ' prathamaH AsId dasArANAM, tatra vAsudevatvaM caturazItivarSazatasahasrANi pAlayitvA adhaH saptamanarakapRthivyAmapratiSThAne narake trayastriMza( granthAgram 4500 )tsAgaropamasthitirnArakaH saMjAta iti 5 // 447 // amumarthaM pratipAdayannAha culasIImappaiTThe sIho naraesu tiriyamaNusu / piamitta cakkavaTTI mUAi videhi culasII // 448 // gamanikA- caturazItivarSazatasahasrANi vAsudevabhave khalvAyuSkamAsIt, tadanubhUya apratiSThAne narake samutpannaH, tasmAdapyudvartya siMho babhUva, mRtvA ca punarapi naraka evotpanna iti, 'tiriyamaNuesutti' punaH katicit bhavagrahaNAni tiryagmanuSyeSUtpadya 'piamitta cakkavaTTI mUAi videhi culasII 'tti aparavidehe mUkAyAM rAjadhAnyAM dhanaJjayanRpateH dhAriNIdevyAM priyamitrAbhidhAnaH cakravartI samutpannaH, tatra caturazItipUrvazatasahasrANyAyuSkamAsIditi gAthArthaH // 448 // putto dhanaMjayassA puTTila pariAu koDi savvaTTe / NaMdaNa chattaggAe paNavIsAuM sayasahassA // 449 // (putra3ye utpanna thAya che.) // 446 // gAthArtha : (mahAzukradevalokamAMthI cyavI potanapuramAM) prajApatinI mRgAvatIdevInI kukSimAM tripRSThanAme putrarUpe utpanna thayo ane te vAsudevomAM prathamavAsudeva hato. TIkArtha : gAthArtha mujaba che. te bhavamAM corAzIlAkhavarSa vAsudevapaNAne pALI sAtamI narakamAM apratiSThAnanAmanA narakAvAsamAM tetrIzasAgaropamanI sthitivALo nAraka thAya che. 5447 // avataraNikA : A ja arthanuM pratipAdana karatA kahe che - gAthArtha : corAzIlAkhavarSa - apratiSThAnanaraka - siMha - videhanI mUkAnagarImAM priyamitranAme cakravartI - corAzIlAkhapUrvanuM Ayu. naraka tiryaMcamanuSyabhavo TIkArtha : vAsudevanA bhavamAM corAzIlAkhavarSanuM Ayu hatuM, te pALIne apratiSThAnanarakamAM utpanna thayo. tyAMthI nIkaLIne siMha thayo. marIne pharI narakamAM utpanna thayo. tyAMthI keTalAka bhavo sudhI tiryaMca--manuSyamAM bhamI pazcimamahAvidehamAM mUkAnAmanI rAjadhAnImAM dhanaMjayarAjAnI dhAriezIhevInI DukSimAM priyamitranAme yavartI thayo. tyAM tenuM yorAzIsApUrvanuM Ayu tuM. // 448 // - 10 15 20 25 gAthArtha : dhanaMbhyano putra - poTTisAcArya - roDavardhano hIkSAparyAya - sarvArthavibhAna - 30 chatrAgrAnagarImAM naMdanakumAra - paccIsalAkhavarSanuM Ayu. NaMdaNo chattagAe. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 * Avazyakaniryukti- haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) gamanikA - tatrAsau priyamitraH putro dhanaJjayasya dhAriNIdevyAzca bhUtvA cakravarttibhogAn bhuktvA kathaJcit saMjAtasaMvegaH san poTTila iti' proSThilAcAryasamIpe pravrajita: 'pariAo koDa savvaTTe' tti pravrajyAparyAyo varSakoTI babhUva, mRtvA mahAzukre kalpe sarvArthe vimAne saptadazasAgaropamasthitirdervo'bhavat 'NaMdaNa chattaggAe paNavIsAuM sayasahasseti' tataH 5 sarvArthasiddhAccyutvA chatrAgrAyAM nagaryAM jitazatrunRpaterbhadrAdevyA nandano nAma kumAra utpanna iti, paJcaviMzativarSazatasahastrANyAyuSkamAsIditigAthArthaH // 449 // tatra ca bAla eva rAjyaM cakAra, caturviMzativarSazatasahasrANi rAjyaM kRtvA tataHpavvajja puTTile sayasahassa savvattha mAsabhatteNaM / pupphuttara uvavaNNo tao cuo mAhaNakulaMmi // 450 // gamanikA - rAjyaM vihAya pravrajyAM kRtavAn 'poTTilatti' proSThilAcAryAntike 'sayasaMhassaM 'ti varSazatasahastraM yAvaditi, katham ?, sarvatra mAsabhaktena - anavaratamAsopavAseneti bhAvArtha:, asmin bhave viMzatibhiH kAraNaiH tIrthakaranAmagotraM karma nikAcayitvA mAsikayA saMlekhanayA''tmAnaM kSapayitvA SaSTibhaktAni vihAya AlocitapratikrAnto mRtvA 'pupphottare uvavaNNotti' prANatakalpe puSpottarAvataMsake vimAne vizaMtisAgaropamasthitirdeva utpanna iti / 'tato cuo mAhaNakulaMmitti' 15 tataH puSpottarAccyutaH brAhmaNakuNDagrAmanagare RSabhadattasya brAhmaNasya devAnandAyAH palyAH kukSau TIkArtha : dhanaMjaya ane dhAriNIdevInA putrarUpe thaIne priyamitre cakravartInA bhogone bhogavI koIka rIte vairAgya utpanna thavAthI poDhilAcArya pAse dIkSA lIdhI. karoDavarSano dIkSAparyAya thayo. tyAMthI marI mahAzukra devalokanA sarvArthavimAnamAM sattarasAgaropamanI sthitivALo deva thayo. tyAMthI cyavI chatrAprAnagarImAM jitazatrunAmanA rAjAnI bhadrAdevIne naMdana nAme kumA2 tarIke utpanna 20 thayo. tyAM paccIsalAkhavarSanuM Ayu hatuM.5449thI 10 avataraNikA : te bhavamAM bAlyAvasthAmAM ja rAjya prApta karyuM ane covIzalAkhavarSa sudhI rAjya karI (dIkSA lIdhI ema AgaLanI gAthAmAM jaNAvaze) gAthArtha H poTTilAcArya pAse dIkSA - ekalAkhavarSano dIkSAparyAya - saMpUrNaparyAyamAM mAsakSapaNanA pAraNe mAsakSapaNa puSpottaranAmanA vimAnamAM deva thayo tyAMthI cyavI 25 mAhaNakuLamAM (utpanna thayo.) TIkArtha : rAjyane choDI poTTilAcArya pAse ekalAkhavarSa satata mAsakSapaNa karavA pUrvaka dIkSA pALI. A ja bhavamAM vIsasthAnakanI ArAdhanAvaDe tIrthaMkaranAmagotrakarmane nikAcita karI 1 mAsanI saMlekhanAvaDe potAne khapAvI (anazana karavA pUrve saMlekhanAno vidhi hoya che te karavA dvArA potAnI kAyAne zoSIne) sATha bhojanane choDI (arthAt 29 upavAsa karIne) 30 AlocanA ane prAyazcitta karIne marIne prANatakalpanA puSpottarAvasaMtaka vimAnamAM vIsa sAgaropamanI sthitivALo deva thayo. tyAMthI cyavI brAhmaNakuMDagrAmanagaramAM RSabhadattabrAhmaNanI * pojhina kRti. + vizatyA (svAt). * nittvi (svAt), - - Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvIra svAmIno bhava (ni. 451-458) 147 samutpanna iti gAthArthaH // 450 // kAni punarviMzatiH kAraNAni ? yaistIrthakaranAmagotraM karma tenopanibaddhamityata AhaarihaMtasiddhapavayaNa0 // 451 // daMsaNa0 // 452 // appuvva0 ||453 // purimeNa0 // 454 // taM ca kahaM // 455 // niamA0 // 456 // etA RSabhadevAdhikAre vyAkhyAtatvAnna vivriyante / mAkuMDaggAme ko DAlasaguttamAhaNo atthi / tassa ghare uvavaNNo devANaMdAi kucchisi // 457 // asyA vyAkhyA - puSpottarAccyuto brAhmaNakuNDagrAme nagare koDAlasagotro brAhmaNaH RSabhadattAbhidhAno'sti, tasya gRhe utpannaH, devAnandAyAH kukSAviti gAthArthaH // 457 // sAmprataM vardhamAnasvAmivaktavyatAnibaddhAM dvAragAthAmAha niyuktikAraH 5 sumiNa 1 mavahAra 2 bhiggaha 3 jammaNa 4 mabhisea 5 vuDDhi 6 saraNaM 7 c| 15 bhesaNa 8 vivAha 9 vacce 10 dANe 11 saMboha 12 nikkhamaNe 13 // 458 // TIkArtha : A badhI gAthA pUrve RSabhadevasvAmInA varNanamAM jaNAvela hovAthI ahIM tenI vyAkhyA urAtI nathI. // 451 - 456 // 10 devAnaMdAdevInI kukSimAM avataryo. 450 avataraNikA : kayA vIsa sthAnako che ? jenAvaDe naMdanarAjarSie tIrthaMkaranAmagotrakarma bAMdhyuM. te kahe che gAthArtha : 451 arihaMta siddha pravacana... (gAthArtha : 452) darzana.... ( gAthArtha : 20 453) appuvva... (gAthArtha : 454) purimeNa...... (gAthArtha : 455) taM ca lahaM..... (gAthArtha : 456) niamA....... gAthArtha : brAhmaNakuMDagrAmamAM koDAlasagotravALo brAhmaNa hato, tenA ghare devAnaMdAnI kukSimAM 25 utpanna thayo. - TIkArtha : puSpottaravimAnamAMthI cyavI brAhmaNakuMDagrAmamAM koDAlasagotravALA RSabhadatta brAhmaNanA ghare devAnaMdAnI kukSimAM (marIcino jIva) utpanna thayo. 457aa avataraNikA : have vardhamAnasvAmInI vaktavyatAthI yukta evI dvAragAthAne jaNAve che - gAthArtha : svapna - apaharaNa - abhigraha - janma - - * abhiSeDa - vRddhi - atismarae 30 - lIti - vivAha - putroM - chAna saMjodhana - dIkSA. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-2) gamanikA-'sumiNeti' mahAsvapnA vaktavyAH, yAn tIrthakarajananyaH pazyanti, yathA ca devAnandayA pravizanto niSkrAmantazca dRSTAH, trizalayA ca pravizanta iti / avahAratti' apaharaNamapahAra: sa vaktavyo yathA bhagavAnapahRta iti / 'abhiggahetti' abhigraho vaktavyaH, yathA bhagavatA garbhasthenaiva gRhIta iti / jammaNeti' janmavidhirvaktavyaH / abhiseutti' abhiSeko vaktavyaH, yathA vibudhanAthAH 5 kurvanti, 'vuDDitti' vRddhirvaktavyA bhagavato yathA'sau vRddhiM jagAma / 'saraNaMti' jAtismaraNaM ca vaktavyaM / 'bhesaNeti' yathA devena bheSitaH tathA vaktavyaM / 'vivAheti' vivAhavidhirvaktavyaH / 'avaccetti' apatyaM-putrabhANDaM vaktavyaM / 'dANetti' niSkramaNakAle dAnaM vAcyaM / 'saMboheti' saMbodhanavidhirvaktavyaH yathA lokAntikAH saMbodhayanti / 'nikkhamaNetti' niSkramaNe ca yo vidhirasau vaktavya iti gAthAsamudAyArthaH // 458 // 10 avayavArthaM tu pratidvAraM vakSyati bhASyakAra eva, tatra svapnadvArAvayavArthamabhidhitsurAha- . gaya1 vasahara sIha3 abhisea4 dAma5 sasi6 diNayaraM7 jhayaM8 kumbhaM9 / paumasara10 sAgara11 vimANabhavaNa12 rayaNuccaya13 sihi ca14 ||46||(bhaa.) gamanikA-gajaM vRSabhaM siMhaM abhiSekaM dAma zazinaM dinakara dhvajaM kumbhaM padmasaraH sAgaraM vimAnabhavanaM ratnoccayaM zikhinaM ca, bhAvArthaH spaSTa eva, navaraM abhiSeka:-zriyaH parigRhyate, dAma-- 15 puSpadAma ratnavicitraM, vimAnaM ca tadbhavanaM ca vimAnabhavanaM-vaimAnikadevanivAsa ityarthaH, athavA vaimAnikadevapracyutebhyaH vimAnaM pazyati, adholokodvRttebhyastu bhavanamiti, na tUbhayamiti // TIkArtha : "svapna' dvAramAM tIrthakaronI mAtA je mahAsvapno jue che te kahevA ane je rIte devAnaMdAe garbhamAM jIvanA praveza vakhate tathA nirgamana vakhate ane trizalAmAtAe praveza vakhate svapno joyA te svapno kahevA, "apaharaNa' bhagavAnanuM apaharaNa je rIte thayuM te kahevuM, 'abhigraha 20 garbhamAM rahelA bhagavAne je abhigraha dhAraNa karyo te kahevo, 'janma' A dvAramAM janmanI vidhi kahevI, "abhiSeka devendro je rIte abhiSeka kare che te jaNAvavo, vRddhi' dvAramAM 'bhagavAna je rIte vRddhine pAmyA te kahevuM, 'jAtismaraNa' dvAramAM jAtismaraNa kahevuM, "bhIti' je rIte devoe bhagavAnane DarAvyA te kahevuM, "vivAha"nI vidhi jaNAvavI, putro" putraparivAra kahevo, dAna" mAM dIkSA vakhate ApeluM dAna jaNAvavuM, "saMbodhana' saMbodhanavidhi jaNAvavI jema ke lokAntika 25 devo saMbodhana kare che, dIkSA' dIkSAvidhi jaNAvavI. gAthAno A saMkSepArtha thayo. ll45TA avataraNikA : dareka dhArano vistArathI artha bhASyakAra jaNAve che. temAM prathama "svapna" dvAranI vAta kare che ? gAthArtha : hAthI - RSabha - siMha - abhiSeka (lamI) - mALA - caMdra - sUrya - * dhvaja - kuMbha - padmasarovara - sAgara - vimAna/bhavana - ratnono Dhagalo - agni. 30 TIkAH gAthArtha mujaba ja che. mAtra eTaluM jANavuM ke abhiSeka lakSmIno jANavo, mALA - ratnayukta puSpamALA. vimAnarUpa je bhavana te vimAnabhavana arthAt vaimAnikadevano AvAsa. athavA vaimAnikadevamAMthI AvelA tIrthakaronI mAtA vimAnane jue che ane adholokamAMthI nIkaLIne AvelA tIrthakaronI mAtA bhavanane jue che, paNa ubhayane jotI nathI. IIbhA.46 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hevAnaMdhAne yauhasvapno ane indranuM ciMtana (lA. 47-48) 148 ee caudasa sumiNe pAsai sA mAhaNI suhapasuttA / jaM yaNi uaavit kucchisi mahAyaso vIro // 47 // ( bhA.) gamanikA-etAn caturdaza mahAsvapnAn pazyati sA brAhmaNI sukhaprasuptA, yasyAM rajanyAmutpannaH kukSau mahAyazA vIra iti / pazyatIti nirdeza: pUrvavat, pAThAntaraM vA 'ee coddasa sumiNe pecchi mAhaNI' tatazca dRSTavatIti gAthArthaH // 47 // aha divase bAsI vasaI tahi mAhaNIi kucchisi / citai sohammavaI, sAhariuM je jiNaM kAlo // 48 // ( bhA. ) gamanikA - atha divasAn dvyazItiM vasati tasyA brAhmaNyAH kukSAviti / athAnantaraM etAvatsu divaseSu atikrAnteSu cintayati saudharmapatiH saMhartuM 'je' nipAtaH pAdapUraNArtha:, jinaM kAlo varttate iti gAthArthaH // 48 // kimiti saMhiyata ityAha arahaMta cakkavaTTI baladevA ceva vAsudevA ya / ee uttamapurisA na hu tucchakulesu jAyaMti // 49 // ( bhA. ) bhAvArtha: spaSTa eva, navaraM 'tucchakuleSu' asArakuleSu iti // 49 // keSu punaH kuleSu jAyante ityAha kulabhogakhattiakulesu ikkhAganAyakovve / gAthArtha : je rAtrie kukSimAM mahAyazavALA vIraprabhu avataryA, te rAtrie sukhethI sUtelI brAhmaNI A caudasvapnone jue che. gAthArtha : tyAM brAhmaNInI kukSimAM prabhu byAMsI divasa rahe che. tyAra pachI saudharmapati vicAre che ke "jinezvarane saMharaNa karavAno kALa AvI gayo che.' 5 TIDaartha : gAthArtha bhuja 4 che. // 48 // avataraNikA : zA mATe prabhunuM eka garbhamAMthI anya garbhamAM saMkramaNa thAya che ? - gAthArtha : arihaMto, cakravartIo, baLadevo ane vAsudevo A uttamapuruSo tucchakuLamAM utpanna thatAM nathI. 10 TIkArtha : je rAtrie prabhu garbhamAM AvyA, te rAtrie sukhapUrvaka sUtelI brAhmaNI uparokta cauda mahAsvapnone jue che. ahIM paNa 'jue che' e pramANe je vartamAnakALano prayoga karyo tenuM 20 arae pUrve'dhuM te pramANe bharAvaM athavA yA pramANe pAThAntara bhaeAvo } " ee coddasa sumiNe pecchiA mAhaNI" arthAt yauhasvapnane bheyA // 47 // 15 25 TIkArtha : bhAvArtha spaSTa ja che. tucchakuLa eTale asAkuLa e pramANe artha jANavo. 49 avataraNikA : kayA kuLamAM utpanna thAya che ? te kahe che - gAthArtha : ugraDuNa - bhogaDuNa - kSatriyaDuNa - kSvAduDuNa - jJAtaDuNa - auravyaDuNa - 30 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 mAvazya:niyusti . 42madrIyavRtti * samApAta2 (bhAga-2) harivaMse a visAle AyaMti tahiM purisasIhA // 50 // (bhA.) gamanikA-ugrakulabhogakSatriyakuleSu ikSvAkujJAtakauravyeSu punaH kuleSu harivaMze ca vizAle 'AyaMti' Agacchanti utpadyanta ityarthaH tatra' ugrakulAdau 'puruSasiMhAH' tIrthakarAdaya iti gAthArthaH // yasmAdevaM tasmAd bhuvanagurubhaktyA codito devarAjo hariNegameSimabhihitavAn-eSa bharatakSetre 5 caramatIrthakRt prAgupAttakarmazeSapariNativazAt tucchakule jAtaH, tadayamitaH saMhRtya kSatriyakule sthApyatAmiti / sa hi tadAdezAttathaiva cakre / bhASyakArastu amumevArthaM 'atha bhaNatI'tyAdinA pratipAdayati aha bhaNai NegamesiM deviMdo esa ittha titthayaro / loguttamo mahappA uvavaNNo mAhaNakulaMmi // 51 // (bhA.) 10 gamanikA-'atha' anantaraM bhaNati 'NegamesiM' ti prAkRtazailyA hariNegameSi devendraH 'eSa' bhagavAn 'atra' brAhmaNakule 'lokottamo' mahAtmA utpanna iti gAthArthaH // idaM cAsAdhu, tatazcedaM kuru khattiakuMDaggAme siddhattho nAma khattio asthi / siddhatthabhAriAe sAhara tisalAi kucchisi // 52 // (bhA.) ___ gamanikA-kSatriyakuNDagrAme siddhArtho nAma kSatriyo'sti, tatra siddhArthabhAryAyAH saMhara 15 trizalAyAH kukSAviti gAthArthaH // ane vizALa evA harivaMzamAM puruSasiMho Ave che. ____TIrtha : 4 ||29||thii puruSomA siM samAna tIrtha 426 -bhog-ksstriy-vaaiijJAta-kaurava-harivaMzAdi utkRSTakuLamAM ja janma le che. tethI bhuvanagurunI bhaktithI prerAyelA indra haribhegameSine A pramANe kahyuM, "A bharatakSetramAM chellA tIrthaMkara pUrvabhavomAM bAMdhelA 20 karmonA bAkI rahelA udayanA kAraNe tucchakuLamAM utpanna thayA che. (arthAta pUrve bAMdhelA karmomAM ghaNAM badhA karmo khapI gayA che. zeSa karmo bAkI hatA tenA udayathI tucchakuLamAM utpanna thayA che.) tethI te prabhune tyAMthI saMkramI kSatriyakuLamAM sthApana karo. harigameSideve te ja pramANe sarva karyuM. // 50 // avatA : mAdhya.2 // 4 arthana "atha bhaNati" vagai3. sotaa| pratipAina 25 2 cha . gAthArtha : devendra haribhegameSidevane kahe che "A lokamAM uttama tIrthaMkara mahAtmA brAhmaNakuLamAM utpanna thayA che. (je barAbara nathI tethI te A pramANe kara.) TIkArtha : gAthArtha mujaba che. pa1// gAthArtha : kSatriyakuMDagrAmamAM siddhArthanAmano kSatriya che, tyAM siddhArthanI patnI trizalAnI 30 mukSimA prabhune saM.2. TI2 : PuthArtha mu45 cha. // 52 // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1s , garbhanuM saMharaNa ane trizAlAdevIne caudasvapro (bhA. 53-57) 151 bADhaMti bhANiUNaM vAsArattassa paMcame pakkhe / sadara puSyaratte pratyuttara terI divase ApaNA (mo.) gamanikA-sa hariNegameSiH 'bADhaMti bhANiUNaM'ti bADhamityabhidhAya, atyarthaM karomi AdezaM, zirasi svAmyAdezamiti, varSArAtrasya paJcame pakSe mAsadvaye'tikrAnte azvayugabahulatrayodazyAM saMharati pUrvarAtre-prathamapraharadvayAnta iti bhAvArthaH, hastottarAyAM trayodazIdivase iti gAthArthaH // 5 yahAM pa8 (mA.) ee coddasasumiNe pAsai sA mAhaNI paDiniatte / jaM rayaNI avahario kucchIoN mahAyaso vIro // 55 // (bhA.) pUrvavat / idaM nAnAtvaM-pazyati sA brAhmaNI pratinivRttAn yasyAM rajanyAm apahRtaH kukSitaH mahAyazA vIra iti gAthArthaH // 10 yahAM paddA (ma.) ee coddasa sumiNe pAsai sA tisalayA suhapasuttA / jaM rayaNiM sAhario kucchisi mahAyaso vIro // 57 // (bhA.) idaM gAthAdvayaM trizalAmadhikRtya pUrvavadvAcyam // gatamapahAradvAram, sAmpratamabhigrahadvAravyAcikhyAsayA''ha - gAthArtha : "cokkasa Apano Adeza mAnya che" e pramANe kahIne varSAkALanA pAMcamA pakSamAM (Aso vada) terasane divase pUrvarAtrimAM hastottarAnakSatramAM prabhunuM saMkaraNa kare che. TIkArtha : te haribhegameSideva "Apano Adeza pramANa che. te pramANe ja karuM chuM" e pramANe kahIne comAsAnA pAMcamA pakSamAM eTale ke be mahinA pUrNa thaI (mAravADI) Aso vada terasanA (gujarAtI bhA.va.13) divase rAtrinA prathama be praharanA aMta samaye hastottarA (uttarA 20 pholsanI) nakSatramAM prabhunuM saMharaNa kare che. pakSI avataraNikA jyAre devAnaMdAnI kukSimAMthI prabhunuM apaharaNa thAya che te vakhate devAnaMdA caudasvapno nIkaLatA jue che te vAta kare che ; gAthArtha : hAthI - siMha... (A gAthA mUbhA.gAthA 46 pramANe ahIM jANI levI.) gAthArtha : je rAtrie mahAyazavALA vIraprabhu apaharaNa karAyA te rAtrie brAhmaNI 25 (mukhamAMthI) nIkaLatA A caudasvapnone jue che. TIkArtha : gAthArtha mujaba che. I54-papI. gAthArtha : (ahIM paNa mU.bhA.gAthA 46 jANI levI.) gAthArtha : je rAtrie (trizalAnI) kukSimAM mahAyazavALA vIraprabhunuM saMharaNa thayuM. te rAtrie sukhethI sUtelI te trizalAe A caudasvapno (pravezatA) joyA. TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che. apaharadvAra pUrNa thayuM. pa6-pA avataraNikA : have abhigrahadvAra kahe che ke 30 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra ja Avazyakaniyukti - haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) tihi nANehi samaggo devI tisalAi so a kucchisi / aha vasai saNNigabbho chammAse addhamAsaM ca // 58 // (bhA.) ni-atha' padArInanta vasati saMsI vArtA jarmati samApta:, sva ?-vyAH trizalAyAH sa tu kukSau, Aha-sarvo garbhasthaH saMjyeva bhavatIti vizeSaNavaiphalyaM, na, dRSTivAdopadezena 5 vizeSaNatvAt, sa ca jJAnadvayavAnapi bhavatyata Aha-tribhirjJAna:-matizrutAvadhibhiH samagraH / kiyantaM kAlamityAha-SaNmAsAn ardhamAsaM ceti gAthArthaH // 58 // aha sattamaMmi mAse gabbhattho ceva'bhiggahaM ginnhe| nAhaM samaNo hohaM ammApiaraMmi jIvaMte // 59 // (bhA.) gamanikA-atha saptame mAse garbhAdArabhya tayormAtApitrorgarbhaprayatnakaraNenAtyantasnehaM vijJAya 10 aho mamoparyatIva anayoH sneha iti yadyahamanayoH jIvatoH pravrajyAM gRhNAmi nUnaM na bhavata etAvityato garbhastha eva abhigrahaM gRhNAti, jJAnatrayopetatvAt / kiMviziSTamityAha-nAhaM zramaNo bhaviSyAmi mAtApitrorjIvatoriti gAthArthaH // 59 // evaM doNhaM varamahilANaM gabbhe vasiUNa gabbhasukumAlo / navamAse paDipuNNe satta ya divase samairege // 60 // (bhA.) 15 gAthArtha : trizalAdevInI kukSimAM traNajJAnathI pUrNa saMjJIgarbha sADAchamAsa sudhI rahe che. TIkArtha : apaharaNa (saMharaNa) karyA bAda traNa jJAnathI yukta saMjJIgarbha deva trizalAnI kukSimAM sADAchamAsa rahe che. zaMkA : garbhamAM rahelo jIva saMjJI ja hoya che, to saMjJI evo garbha e pramANe garbhanuM saMjJI vizeSaNa nirarthaka che. samAdhAna ahIM saMjJI tarIke dRSTivAdopadezikIsaMjJAvALo (arthAtu samyaktvI) jIva grahaNa karela hovAthI vizeSaNa vyartha thaze nahi. Avo jIva be jJAnavALo paNa hoI zake che tethI khulAso kare che ke prabhu mati-zruta-avadhi ema traNa jJAnathI yukta hatA. keTalo kALa rahyA? te kahe che ke sADA cha mAsa. paTa gAthArtha : tamA mahine garbhamAM rahelA prabhue abhigraha dhAraNa karyo ke, "mAtA-pitA 25 jIvate chate huM zramaNa thaIza nahi." TIkArthaH garbhathI laIne sAtamA mahine (davAnaMdAnI kukSimAM AvyA tyArathI 7mA mahine) pote traNa jJAnayukta hovAthI garbha pratyenI mAtA-pitAnI kALajIthI temanA snehane jANI "aho! mArI upara A lokono atyaMta sneha che, tethI jo huM mAtA-pitAnA jIvatA dIkSA laIza to nakkI teo jIvI zakaze nahi." tethI garbhamAM ja abhigrahadhAraNa karyo. kevA prakAranA abhigrahane 30 dhAraNa karyo ? te kahe che ke, "mAtA-pitAnA jIvatA huM zramaNa banIza nahi." /pA gAthArtha : garbhathI sukomaLa (evA prabhu) baMne mahilAonA garbhamAM nava mahinA ane sAyika evA sAta divasa rahIne, * 5 (mULe). Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garbhakALAdinuM saMkSiptavarNana (bhA. 60-63) : 153 ___ gamanikA-dvayorvaramahilayoH garbhe uSitvA garbhe sukumAraH garbhasukumAraH, prAyaH aprAptaduHkha ityarthaH / kiyantaM kAlam ? nava mAsAn pratipUrNAn sapta divasAn 'sAtirekAn' samadhikAna iti gAthArthaH // 60 // aha cittasuddhapakkhassa terasIpuvvarattakAlaMmi / hatthuttarAhiM jAo kuNDaggAme mahAvIro // 61 // (bhA.) gamanikA-'atha' anantaraM caitrasya zuddhapakSaH caitrazuddhapakSaH tasya caitrazuddhapakSasya trayodazyAM pUrvarAtrakAle-prathamapraharadvayAnta iti bhAvArthaH / hastottarAyAM jAtaH hasta uttaro yAsAM tA hastottarA:uttarAphAlgunya ityarthaH kuNDagrAme mahAvIra iti // 61 // jAtakarma dikkumAryAdibhirnirvatitaM pUrvavadavaseyaM, kiJcitpratipAdayannAhaAbharaNarayaNavAsaM vuTuM titthaMkaraMmi jAyaMmi / 10 sakko a devarAyA uvAgao AgayA nihao // 62 // (bhA.) gamanikA-AbharaNAni-kaTakakeyUrAdIni ratnAni-indranIlAdIni tadvarSa-vRSTiM tIrthakare jAte sati, zakrazca devarAja upAgatastatraiva, tathA AgatAH padmAdayo nidhaya iti gAthArthaH // 62 // tuTThAoM devIo devA ANaMdiA saparisAgA / bhayavaMmi vaddhamANe telukkasuhAvahe jAe // 63 // ( bhA.) ___ vyAkhyA-tuSTA devyaH devA AnanditAH saha pariSadbhiH varttanta iti sapariSadaH bhagavati vardhamAne trailokyasukhAvahe jAte satIti gAthArthaH // 63 // TIkArthaH gAthArtha mujaba che. sukomaLa eTalA mATe ke prabhune prAyaH garbhamAM paNa duHkha nathI DotuM. 6 gAthArtha : caitra suda terasane divase pUrvarAtrinA kALamAM prathama be praharanA aMte madhyarAtre 20 hastottarAnakSatramAM (uttarAphAlyunI nakSatramAM) kuMDagrAmamAM mahAvIra prabhu jamyA. TIkArtha : gAthArtha mujaba che. I6 1 avataraNikA : janamyA pachInuM kArya dikumArIkAovaDe karAyuM vagere pUrvanI jema jANI sepu. 368 patA3 cha - gAthArtha : tIrthakarano janma thatAM AbhUSaNo - ratnonI vRSTi thaI. zakrendra ane padmAdi 25 nidhio tyAM AvI. TIkArtha : tIrthakarano janma thatAM kaDA-bAjubaMdhAdi AbhUSaNonI, indranIlAdi ratnonI vRSTi thaI ane zakrendra tyAM Avyo. tathA padmavagere nidhionuM paNa Agamana thayuM. /darA gAthArtha : traNalokane sukha ApanArA bhagavAna vardhamAnano janma thatAM devIo khuza thaI, parSadAsahita devo AnaMdita thayA. 30 Toartha : uthArtha bhu04 4 cha. // 6 // 15 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 154 Avazya:niyukti * rimadrIyavRtti * samASAMtara ((-2) gataM janmadvAraM, abhiSekadvArAvayavArthaM pratipAdayannAhabhavaNavaivANamaMtarajoisavAsI vimANavAsI a / savviDDIi saparisA cauvvihA AgayA devA // 64 // ( bhA.) gamanikA-bhavanapatayazca vyantarAzca jyotirvAsinazceti samAsaH, vimAnavAsinazca sarvaddharyA 5 sapariSadaH caturvidhA AgatA devA iti gAthArthaH // 64 // devehiM saMparivuDo deviMdo giNhiUNa titthayaraM / neUNa maMdaragiriM abhiseaM tattha kAsIa // 65 // ( bhA.) __vyAkhyA-devaiH saMparivRto devendro gRhItvA tIrthakaraM nItvA mandaragiri abhiseaMti abhiSeka tatra kRtavAMzceti gAthArthaH // 65 // kAUNa ya abhiseaM deviMdo devadANavehi samaM / jaNaNIi samappittA jammaNamahimaM ca kAsIa // 66 // ( bhA.) gamanikA-kRtvA cAbhiSekaM devendro devadAnavaiH sArdhaM, devagrahaNAt jyotiSkavaimAnikagrahaNaM, dAnavagrahaNAt vyantarabhavanapatigrahaNamiti / tato jananyAH samarpya janmamahimAM ca kRtavAn svarge nandIzvare dvIpe ceti gAthArthaH // 66 // sAmprataM yadindrAdayo bhuvananAthebhyo bhaktyA prayacchanti tadarzanAyAha ___ khomaM kuMDalajualaM siridAmaM ceva dei sakko se / avataraNikA : janmatArapUrNa thayuM. have abhiSeka dvAra kahe che ; gAthArtha : bhavanapati - vANavyaMtara - jyotiSa ane vaimAnika ema cAra prakAranA devo parSadAsahita sarvaRddhivaDe tyAM AvyA. 20 TIartha : uthArtha bhu45 cha. ||64|| gAthArtha devothI parivarelA indra tIrthakarane grahaNa karI meruparvata upara laI jaI abhiSeka jyo. TIkArtha : gAthArtha mujaba che. paNa gAthArtha : deva-dAnavo sAthe indra abhiSeka karIne punaH tIrthakarane mAtAne soMpI 25 4nmamAThamAne yo. TIkArtha : "deva-dAnavonI sAthe indra" ema je kahyuM temAM devazabdathI jayotiSka ane vaimAnikadevo jANavA tathA dAnavazabdathI vyaMtara ane bhavanapatinA devonuM grahaNa karavuM. tethI cAre nikAyanA devonI sAthe indra abhiSeka karIne tIrthakarane mAtAne samarpaNa karI devalokamAM bhane nahIzvaravIyama 4nmabhaDimA mahotsava yo. // 66 // 30 avataraNikA : have indra vagere devo tIrthakarone bhaktithI je Ape che te kahe che ; gAthArtha : zakrendra tIrthakarane devIvastra, kAnanA kuMDalayugala ane (anekaranothI yukta, Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 abhiSeka ane vRddhidvAra (bhA. 17-71) 155 maNikaNagarayaNavAsaM uvacchubhe jaMbhagA devA // 67 // (bhA.) gamanikA-'kSauma' devavastraM 'kuNDalayugalaM' karNAbharaNaM 'zrIdAma' anekaratnakhacitaM darzanasubhagaM bhagavato dadAti zakraH 'se' tasya / itthaM nirdezastrikAlagocarasUtrapradarzanArthaH / 'jRmbhakA:' vyantarA devAH, zeSaM sugamamiti gAthArthaH // 67 // vesamaNavayaNasaMcoiA u te tiriajaMbhagA devA / koDiggaso hiraNNaM rayaNANi a tattha uvaNiti // 68 // (bhA.) gamanikA-vaizramaNavacanasaMcoditAstu te tiryagjRmbhakA devAH / tiryagiti tiryaglokajRmbhakAH 'koTyagrazaH' koTIparimANataH 'hiraNyam' aghaTitarUpaM 'ratnAni ca' indranIlAdIni tatropanayantIti gAthArthaH // 66 // gatamabhiSekadvAraM, idAnI vRddhidvArAvayavArthamAha ahaM vaDai so bhayavaM dialoacuo aNovamasirIo / dAsIdAsaparivuDo parikiNNo pIDhamaddehiM // 69 // (bhA.) asya vyAkhyA-atha vardhate sa bhagavAn devalokacyutaH anupamazrIko dAsIdAsaparivRtaH 'parikIrNaH pIThamardaiH' mahAnRpatibhiH parivRta iti gAthArthaH // dvAram / asiasirao sunayaNo0 // 70 // (bhA.) 15 jAIsaro abhayavaM0 // 71 // ( bhA.) gAthAdvayamidaM RSabhadevAdhikAra iva draSTavyam // 70-71 // darzanamAtrathI AnaMda ApanArI) mALAo Ape che. jaMbhakadevo (vyaMtaro) maNi--kanakaranonI varSA kare che. TIkArtha: gAthArtha mujaba ja che. vartamAnakALano nirdeza sUtra trikALaviSayaka che te jaNAvavA 20 che II67. gAthArtha : vezramaNanA vacanothI prerAyelA te tiryazRMbhaka devo karoDa hiraNya (ghaDyA vinAnuM sonuM) ane IndranIlaratno tyAM lAve che. TIkArya : gAthArtha mujaba che. "tiryabhaka devo" temAM tiryapha eTale tiryaloka, temAM 2dden2| hRbha hevo. // 68 // 25 avataraNikA : abhiSekadvAra pUrNa thayuM, have vRddhikAra kahe che ke gAthArtha : devalokamAMthI cyavelA, anupamazobhAvALA, dAsadAsIthI parivarelA, ane mahArAjAothI yukta evA te bhagavAna vRddhi pAme che. TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che. 6lA vRddhidvAra pUrNa thayuM. thArtha : zyAmazavANa.... (ma pUrvanI thA :182 4ii levI.) 30 thArtha : (ma pUrvanI // : 183 2ii sevA.) TIkArtha: A baMne gAthA RSabhadevanA adhikAramAM varNita hovAthI ahIM tenuM varNana karatA Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aha UaTThavAsassa bhagavao suravarANa majjhami / saMtaguNukkittaNayaM karei sakko suhammAe // 72 // ( bhA. ) gamanikA -'atha' anantaraM nyUnASTavarSasya bhagavataH sataH suravarANAM madhye santazca te guNAzca 5 sadguNAH teSAM kIrttanaM- zabdanamiti samAsaH karoti 'zakro' devarAjaH 'sudharmAyAM' sabhAyAM vyavasthita iti gAthArthaH // kiMbhUtamityata Aha 10 15 16 Avazya niyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga - 2) bheSaNadvArAvayavArthamAha 20 bAlo abAlabhAvo abAlaparakkamo mahAvIro / na hu sakkai bheseuM amarehiM saiMdahiMpi // 73 // ( bhA. ) gamanikA - bAlaH na bAlabhAvo'bAlabhAvaH, bhAvaH - svarUpaM, na bAlaparAkramo'bAlaparAkramaH, parAkramaH - ceSTA, 'zUra vIra vikrAntA' viti kaSAyAdizatrujayAd vikrAnto vIraH, mahAMzcAsau vIrazceti mahAvIraH, naiva zakyate bheSayituM 'amaraiH' devaiH sendrairapIti gAthArthaH // 73 // taM vayaNaM soUNaM aha egu suro asaddahaMto u / ei jiNasaNNigAsaM turiaM so bhesaNaTThAe // 74 // ( bhA. ) gamanikA - tadvacanaM zrutvA athaikaH 'suro' devaH azraddhAnastu - azraddadhAna ityarthaH, 'eti' nathI // 70-71 // avataraNikA : have bhItidvAra kahe che gAthArtha : have zakra devosAme saudharmadevalokamAM sudharmAsabhAmAM kaMIka nyUna evA ATha varSana! bhagavAnanA sadbhUtaguNonI stavanA kare che. TIDArtha : gAthArtha bhu44 che. // 72 // avataraNikA : kevA prakAranI stavanA kare che ? te kahe che gAthArtha : bALaka (chatAM) bALapaNa vinAnA, abALaparAkramI arthAt ghaNAM parAkramavALA mahAvIraprabhu indrosahita devovaDe paNa DarAvavA zakya nathI. TIkArtha : na bALabhAva, te abALabhAva (bALaka jevA nahi). ahIM bhAva eTale svarUpa 25 (arthAt bALaka jevA svarUpavinAnA) bALaparAkrama jene nathI te abALaparAkrama, ahIM parAkrama eTale ceSTA = bALaceSTA, zU-vIr dhAtu vikrAnti (parAkramakaravuM, zaurya pragaTAvavuM)nA arthamAM che. kaSAyAdizatruno jaya karavAthI bhagavAna parAkramI kahevAyA. mahAna evA te vIra-mahAvIra, jAvA mahAvIra indro sahita hevovaDe pahA urAvavA rAjya nathI. // 73 // gAthArtha : te vacanone sAMbhaLI zraddhA nahi karato eka deva jinapAse DarAvavA mATe zIghra 30 khAve che. guNakittaNayaM ( vRttau ). Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhune DarAvavA devanuM Agamana (bhA. 75) * 157 Agacchati 'jinasannikAzaM' jinasamIpaM tvaritamasau, kimartham ?-'bheSaNArtham' bheSaNanimittamiti gAthArthaH // 74 // sa cAgatya idaM cakre sappaM ca taruvaraMmI kAuM tiMdUsaeNa DiMbhaM ca / piTThI muTThIe hao vaMdia vIraM paDiniatto // 75 // (bhA.) asyA bhAvArtha: kathAnakAdavaseyaH, taccedam-devo bhagavao sakAzamAgao, bhagavaM puNa ceDarUvehiM samaM rukkhakheDDeNa kIlai, tesu rukkhesu jo paDhamaM vilaggati jo ya paDhamaM oluhati so ceDarUvANi vAhei, so a devo AgaMtUNa heTTao rukkhassa sapparUvaM viuvvittA acchaD upparAmuho, sAmiNA amUDheNa vAmahattheNa sattatilamittatte chUDho, tAhe devo ciMtei-ettha tAva na chalio / aha puNaravi sAmI teMdUsaeNa ramai, so ya devo ceDarUvaM viuvviUNa sAmiNA samaM 10 abhiramai, tattha sAmiNA so jio, tassa uvariM vilaggo, so ya vaDiuM pavatto pisAyarUvaM viuvvittA, tattha sAmiNA abhIeNa talappahAreNa pahao jahA tattheva NibbaDDo, etthavi na tiNNo TIartha : thArtha bhu45 4 cha. // 74 // avataraNikA : te deva jinapAse AvI zuM kare che ? te kahe che ke gAthArtha : vRkSane viSe sarpanuM rUpa karIne ane vizeSa prakAranI daDAnI ramatamAM bALakanuM 15 rUpa karIne pIThamAM muSTivaDe haNAyelo te deva varane vAMdI pAcho phare che. TIkArya : A gAthAno bhAvArtha kathAnakathI jANavo, te A pramANe che heva bhagavAnapAse Ave che. tyAre bhagavAna anyakA sAthe vRksshii| 2. cha. (mA vRkrIDA A pramANenI che) te vRkSamAM je prathama caDhe ane je prathama utare te bIjA bALakonI pITha upara besIne temane calAve. te deva tyAM AvIne vRkSanI nIce sApanuM rUpa karI UrdhvamukhevALo 20 rahe che. amUDha evA svAmIe gabharAyA vinA te sApane DAbA hAthe pakaDI sAtatALI vAge teTadA samayamA (27) isyo. tethI heva viyAre cha , " qute vIra yo nathI." svAmI pharI vAra teMdusaka(daDA)vaDe rame che. deva paNa bALakanuM rUpa vikurtI svAmI sAthe rame che. te ramatamAM svAmIe tene jItyo. tethI te bALaka upara prabhu beThA. acAnaka te bALaka pizAcanuM rUpa dhAraNa karIne vadhavA lAgyo.te samaye nahi DarelA svAmIe talaprahAra(muSTi)vaDe 25 48. devo bhagavataH sakAzamAgataH, bhagavAnpunaH ceTarUpaiH samaM vRkSakrIDayA krIDati, teSu vRkSeSu yaH prathamamArohati yazca prathamamavarohati sa ceTarUpANi vAhayati, sa ca deva AgatyAdho vRkSasya sarparUpaM vikuLa tiSThati uparimukhaH, svAminA amUDhena vAmahastena saptatAlamAtratastyaktaH, tadA devazcintayati-atra tAvanna chalitaH / atha punarapi svAmI tindUsakena ramate, sa ca devazceTarUpaM vikuLa svAminA samamabhiramate, tatra svAminA sa jitaH tasyopari vilagnaH, sa ca vardhituM pravRttaH pizAcarUpaM vikuLa, tatra svAminA'bhItena 30 talaprahAreNa prahataH yathA tatraiva nimagnaH, atrApi na zaktaH Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyadA bhagavantamadhikASTavarSaM kalAgrahaNayogyaM vijJAya mAtApitarau lekhAcAryAya upanIta5 vau / Adu - 158 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) chaliDaM, devo vaMdittA gao / ayaM punarakSarArtha:-sarpa ca taruvare kRtvA 'tendUsakena' krIDAvizeSeNa hetubhUtena 'DimbhaM ca' bAlarUpaM ca kRtvetyanuvarttate / pRSThau muSTinA hataH vanditvA vIraM pratinivRtta nRtyakSarArtha: // 15 gamanikA -' atha' anantaraM bhagavantaM mAtApitarau jJAtvA adhikASTavarSaM tu kRtAni rakSAdIni kautukAni keyUrAdayo'laGkArAzca yasyeti samAsaH, tuM 'tevAcAryAya' 3pAdhyAyavetvartha:| 10 'vantitti prAkRtItyA upanayata:, pADAnAM vA 'voMsu' tavA 35nItavanta kRti thArtha: // atrAntare devarAjasya khalvAsanakampo babhUva, avadhinA ca vijJAyedaM prayojanaM aho khalvapatyasnehavilasitaM bhuvanagurumAtA pitroH yena bhagavantamapi lekhAcAryAya upanetumabhyudyatau iti saMpradhArya Agatya copAdhyAyatIrthakarayoH parikalpitayoH bRhadalpayorAsanayoH upAdhyAyaparikalpite bRhadAsane bhagavantaM nivezya zabdalakSaNaM pRSTavAn // amumevArthaM pratipAdayati bhASyakAra: 'sakko a0 ' ityAdineti / aha taM ammApiaro jANittA ahiaaTThavAsaM tu / kayako alaMkAraM hAyariassa uvaNiti // 76 // ( bhA. ) (te pizAcane) haNyo. jethI te pizAca tyAM ja khUMpI gayo. ahIM paNa te deva svAmIne calAyamAna karavA (DarAvavA) samartha na thayo. chevaTe deva prabhune vAMdI pAcho pharyo. A pramANe gAthAno bhAvArtha jaNAvI teno akSarArtha jaNAve - (je gAthAnA arthamAM jaNAvI ja dIdho che.) 75 avataraNikA : have sAdhika AThavarSanI uMmaravALA bhagavAnane kalAnA grahaNa mATe yogya 20 jANIne mAtA-pitA prabhune lekhAcArya pAse lAve che - te kahe che hra - gAthArtha : have sAdhika AThavarSanA bhagavAnane jANIne mAtA-pitA rakSA vi. kautuka karIne ane keyura vi. alaMkArothI yukta karIne prabhune lekhAcAryapase lAve che. 30 TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che // 76 // jyAre prabhune lekhAcAryapAse laI javAya che te samaye indranuM Asana kaMpyuM ane avadhithI (AsanakaMpanuM) kAraNa jANIne vicAre che ke "aho! 25 bhuvanagurunA mAtApitAno putrapratyenA snehano A vilAsa che ke jethI bhagavAnane paNa lekhAcArya pAse laI javA temanA mAtA-pitA udyata thayA che." A pramANe vicArIne tyAM AvIne upAdhyAya ane tIrthaMkara mATe rAkhelA kramazaH moTA ane nAnA AsanamAMthI upAdhyAya mATe kalpelA moTA Asana upara bhagavAnane besADI zabdanuM lakSaNa pUchyuM. avataraNikA : A ja arthane bhASyakAra kahe che 41. nituM, tevo vandriA rAtaH / * Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aindravyAkaraNanI utpatti ane vivAhadvAra (bhA. 77-79) * 159 sakko a tassamakkhaM bhagavaMtaM AsaNe nivesittA / sahassa lakkhaNaM pucche vAgaraNaM avayavA iMdaM // 77 // (bhA.) gamanikA - zakrazca 'tatsamakSaM' lekhAcAryasamakSaM 'bhagavaMtaM' tIrthakaraM Asane nivezya zabdasya lakSaNaM pRcchati / pAThAntaraM vA 'pucchi saddalakkhaNaM, vAgaraNaM avayavA iMdaM pRSTavAn zabdalakSaNaM, bhagavatA ca vyAkaraNamabhyadhAyi, vyAkriyante laukikasAmayikAH zabdA aneneti vyAkaraNaM- 5 zabdazAstraM tadavayavAH kecana upAdhyAyena gRhItAH, tatazca aindraM vyAkaraNaM saMjAtamiti gAthArthaH // kAram | vivAhadvArAvayavArthamabhidhitsayA''ha ummukabAlabhAvo kameNa aha jovvaNaM aNuppatto / bhogasamatthaM gAuM ammApiaro u vIrassa // 78 // ( bhA. ) gamanikA - evaM unmukto bAlabhAvo yeneti samAsaH, 'krameNa' uktaprakAreNa 'atha' anantaraM 'yauvanaM' vayovizeSalakSaNaM bAlAdibhAvAt pazcAt prAptaH anuprAptaH / atrAntare bhujyanta iti bhogA :- zabdAdaya: teSAM samartho bhogasamarthaH taM jJAtvA bhagavantaM kau ? - mAtApitarau tu vIrasyeti gAthArtha: kim ?-- tihirikkhami pasatthe mahantasAmantakulapasUAe / kAraMti pANigahaNaM' jasoavararAyakaNNAe // 79 // ( bhA. ) gAthArtha : indra prabhune upAdhyAya samakSa Asana upara besADI zabdanA lakSaNane pUche che. vyAkaraNa--avayavo-aindra, 10 15 TIkArtha : indra lekhAcArya samakSa bhagavAnane Asana upara besADI zabdanA lakSaNane pUche : che athavA pAThAntara jANavo ke "zabdanA lakSaNane pUchyuM." prabhue vyAkaraNa(zabdanA zAstra)ne 20 kahyuM. vyAkaraNa eTale jenAvaDe laukika ane sAmAyika (Agamika) zabdonI vyAkhyA (vyutpatti) karAya che te zabdazAstra, temAMthI keTalAka avayavo upAdhyAye grahaNa karyA. ane temAMthI aindra vyAkaraNa racAyuM. II9'aa avataraNikA : have vivAha dvAra kahe che hra gAthArtha : bhagavAna bALapaNane tyajIne krame karI yauvanane pAmyA. tyAre bhoga mATe samartha 25 jANIne mAtApitAe prabhuvIrano (vivAha karyo.) TIkArtha : : A pramANe kramazaH bALabhAvane choDI prabhu yauvanane pAmyA. tyAre prabhune bhoga mATe samartha jANIne mAtA-pitAe prabhu vIrano (vivAha karyo ema AgaLa gAthA sAthe anvaya jANavo.) je bhogavAya te bhogo=zabda-- rUpa--gaMdha-rasasparza, bhogo mATe samartha te bhogasamartha e pramANe samAsa jANavo. II78 // bhogamAM samartha jANIne mAtA-pitA zuM kare che ? < 30 gAthArtha : zubha tithinakSatramAM mahAn evA sAmantakuLamAM utpanna thayelI, yazodAnAme : zreSTharAjAnI kanyA sAthe (mAtApitA vIraprabhunuM) pANigrahaNa karAve che. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) rAmaniA--tithijI maM ca tithiRkSa, zaM-nakSatra, tasmin tithikSe, 'prazaste' zomane, mahacca tatsAmantakulaM ca mahAsAmantakulaM tasmin prasUteti samAsaH tayA, kArayataH mAtApitarau, pANergrahaNaM pANigrahaNaM, kayA ? - yazodA cAsau vararAjakanyA ceti vigrahaH tayA, tatra 'mahAsAmantakulaprasUtayA' ityanenAnvayamahattvamAha, 'vararAjakanyayA' ityanena tu tatkAlarAjya5. saMvadyutAmAoti thArtha: // dvAram / apatyadvArAvayavArthaM vyAcikhyAsurAha paMcavihe mANusse bhoge bhuMjitu saha jasoAe / teyasiriMva surUvaM jaNei piadaMsaNaM dhUaM // 80 // ( bhA. ) gamanikA--'paJcavidhAn' paJcaprakArAn zabdAdIn manuSyANAmete mAnuSyAstAn bhogAn bhuktvA 10 'tato' yazovAyA:, tenasa: zrI tena:zrI: tAM tena: zramiva surUpAM, athavA tasyA: zriyamivRti pADAnAM vA / nanayati priyavarganAM 'dhutAM' duhitara, 'Lisu' vA pAH, janitavAniti gAthArtha: // dvAram | atrAntare ca bhagavataH mAtApitarau kAlagatau, bhagavAnapi tIrNapratijJaH pravrajyAgrahaNAhitamatiH nandivardhanapurassaraM svajanamApRcchati sma, sa punarAha - bhagavan ! kSAraM kSate mA kSipasva, kiyantamapi 15 jAtaM tiSTha, mAvAnA--yintam ?, svajJana Ja--varSagyaM, mAvAnA--monanAvI mama vyApAro TIkArtha : RkSa eTale nakSatra, zubha tithinakSatramAM.... vagere uparokta gAthArtha pramANe TIkArtha jANI levo. "mahAsAmantakulamAM utpanna thayelI'" A vizeSaNadvArA anvayanuM (vaMzanu) mahatva batADavAmAM AvyuM che. tathA vararAjakanyA'' e vizeSaNadvArA te kALanA rAjyanI saMpattithI yukta evI A kanyA hatI ema jaNAvyuM che. 5795 20 avataraNikA : vivAhadvAra pUrNa thayuM. have apatyadvAra kahe che gAthArtha : yazodA sAthe pAMcaprakAranA mAnuSyabhogone bhogavIne tejanI lakSmIrUpa, svarUpavAna evI priyadarzanAne (yazodA) janma Ape che. TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che. samAsa A pramANe : tejanI lakSmI te tejalakSmI. tenA jevI surupavAn dIkarIne janma Apyo athavA yazodAnI (tasyA:) lakSmI jevI arthAt jANe ke 25 yazodAnI ja A lakSmI hoya tevI te dIkarIne janma Apyo. I80nA apatyadvAra pUrNa thayuM. (bhagavAnanA yazodA sAthe sukhamaya divaso pasAra thatAM hatA) te samaye bhagavAnanA mAtA-pitA mRtyu pAmyA. te vakhate potAno abhigraha pUrNa thayo jANI pravrajyAne grahaNa karavA mATe utsuka thayelI mativALA (= pravrajyAne grahaNa karavA mATe thayelI che buddhi jemanI tevA) prabhue naMdivardhana vagere svajanonI rajA mAMgI. tyAre naMdivardhana kahe che ke, "bhagavan ! ghA upara mIThuM 30 nAMkho nahi, keTaloka kALa tame vadhu saMsAramAM raho." bhagavAne pUchyuM, "keTalo kALa ?" svajano e kahyuM, "be varSa vadhu raho." * to vRttau pra0. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhuno gRhavAsa ane dIkSA (ni. 459-460) * 161 na voDhavya iti, pratipanne bhagavAn samadhikaM varSadvayaM prAsukaiSaNIyAhAraH zItodakamapyapiban tasthau, atrAntara eva mahAdAnaM dattavAn, lokAntikaizca pratibodhitaH punaH pUrNAvadhiH pravrajita iti / / amumevArthaM saMkSepataH pratipAdayan Aha niyuktikRt hatthuttarajoeNaM kuMDaggAmaMmi khattio jacco / vajjarisahasaMghayaNo bhaviajaNavibohao vIro // 459 // so devapariggahio tIsaM vAsAi vasai gihavAse / ammApiihiM bhayavaM devattagaehiM pavvaio // 460 // gamanikA-'hastottarAyogena' uttarAphAlgunIyogenetyarthaH, kuNDagrAme nagare kSatriyo 'jAtyaH' utkRSTa ityarthaH, vajraRSabhasaMhanano bhavyajanavibodhako vIraH, kim ?-mAtApitRbhyAM bhagavAn devatvagatAbhyAM pravrajita iti yoga: / dvitIyagAthAgamanikA-'saH' bhagavAn devaparigRhItaH triMzadvarSANi 10 vasati, upitvA vA pAThAntaraM, gRhavAse zeSaM vyAkhyAtameva // 459-460 // sAmprataM bhASyakAra: pratidvAraM avayavArthaM vyAkhyAnayati-saMvaccheraNa0' gAthetyAdinA bhagavAne kahyuM, "mane uddezIne bhojadino AraMbha karavo nahi" svajanoe vAta svIkArI. tethI bhagavAna acitta ane nirdoSa evA AhArane vAparIne tathA kAcA pANIne paNa pIdhA vinA (arthAt acitta pANIne pItA) bevarSa saMsAramAM adhika rahyA. te bevarSanA gALA daramiyAna 15. (eka varSa pUrNa thayA pachI) prabhue mahAdAna ApyuM ane lokAntikadevovaDe pratibodha karAyA. prabhue (svajanoe mAMgelI bevarSanI) mudata pUrNa thayelI jANIne dIkSA lIdhI. avataraNikA : A ja arthane saMkSepathI pratipAdana karavA niryuktikAra kahe che huM gAthArtha : kSatriya, jAtimAnuM, vajarUSabhasaMghayaNavALA, bhavyajanane bodha ApanArA evA prabhuvIra kuMDagrAmanagaramAM hastottarAnakSatramAM (dIkSA grahaNa kare che ema AgaLa anvaye joDavo.) 20 gAthArtha : devathI parivarelA te prabhu gRhAvasthAmAM trIsa varSa rahe che. mAtA-pitA devatvane pAmate chate prabhue pravrajyA lIdhI. TIkArtha : vajaRSabhasaMghayaNavALA, jAtimAnuM, bhavyajIvone bodha ApanArA prabhuvIre mAtA-pitA devatvane pAmatA uttarAphAlganInakSatrano caMdra sAthe yoga thatAM kuMDagrAmanagaramAM pravrayA grahaNa karI e pramANe anvaya joDavo. have bIjI gAthAno artha kare che - devothI parivarelA 25 te bhagavAna strI varSa gRhasthAvasthAmAM rahyA. zeSa uttarArdha prathamagAthAnA arthamAM kahevAya gayela che. 4pa9-46oll avataraNikA : (pUrve gAthA 459nI avataraNikAmAM kahyuM ke bhagavAna mahAdAna ApyuM, lokAntikadevoe pratibodha karyo ane pachI prabhue dIkSA lIdhI A vAtane jaNAvavA mATe) bhASyakAra pratikArane = dAnadArane, saMbodhanadhArane tathA niSkramaNadvArane vistArathI jaNAve 30 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) saMvacchareNa0 // 81 // egA hiraNNa0 // 82 // siMghADaya0 // 83 // varavariA0 // 84 // tioova 20 TakA (ma.) idaM gAthApaJcakaM RSabhadevAdhikAre vyAkhyAtatvAnna viviyate // dvAram / saMbodhanadvArAvayavArthamAha sArassayamAiccA0 // 86 // ee devanikAyA0 // 87 // (bhA.) evaM abhithuvvaMto buddhao buddhAraviMdasarisamuho / logaMtigadevehiM kuMDaggAme mahAvIro // 88 // ( bhA.) idamapi gAthAtrayaM vyAkhyAtatvAt na pratanyate / Aha-RSabhadevAdhikAre saMbohaNapariccAetti' ityAdidvAragAthAyAM saMbodhanottarakAlaM parityAgadvAramuktaM, tathA mUlabhASyakRtA vyAkhyA kRteti, adhikRtadvAragAthAyAM tu 'dANe saMbodha nikkhamaNe' ityabhihitaM, itthaM vyAkhyA(ca) kRteti / tatazca 15 iha dAnadvArasya saMbodhanadvArAt pUrvamupanyAsaH tatra vA saMbodhanadvArAduttaraM parityAgadvArasya virudhyata 20 gAthArtha : (81) saMvatsara. (82) e kakaroDa... (83) saMghATaka... (84) varavariA...(85) traNaso.. TIkArtha : uparokta pAMca gAthAo pUrve RSabhadevanA adhikAramAM (gA. 216 thI 220mAM) varNavelI hovAthI ahIM tenuM vyAkhyAna karAtuM nathI. I81 thI 8pI . avataraNikA : have saMbodhana dvAra kahe che ke gAthArtha : sArasvata, Aditya.. gAthArtha : A devanikAyo. gAthArtha : A pramANe lokAntikadevovaDe stuti karAtA vikaselA kamaLa jevA mukhavALA prabhu mahAvIra kuMDagrAmamAM bodha pAmyA. 25 TIkArtha : A traNe gAthAo pUrve kahevAyelI hovAthI ahIM kahevAtI nathI. temAM gA. 86 ane 87no artha pUrvanA gAthArtha : 214 ane 215 pramANe jANavo.) zaMkA : pUrve RSabhadevanA adhikAramAM "saMbodhana-parityAga... vagere dvAragAthAmAM (gAthArtha : 209mAM) saMbodhana pachI parityAgadvAra (dAnadvAra) kahyuM hatuM. tathA mUlabhASyakAre paNa te ja pramANe vyAkhyA karI hatI. jayAre ahIM (gA. 458mAM) "dAna-saMbodhana niSkramaNa" e pramANe 30 krama batAvyo ane e pramANe vyAkhyA karI. tethI ahIM dAnArano saMbodhanAra pahelA je upanyAsa karyo te athavA pUrve saMbodhanadvAra pachI parityAgadvArano (dAnadvArano) je upanyAsa Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAna-saMbodhanAdi dvAro (bhA. 89) : 163 iti, ucyate, na sarvatIrthakarANAmayaM niyamo yaduta-saMbodhanottarakAlabhAvinI mahAdAnapravRttiriti, adhikRtagranthopanyAsAnyathAnupapatteH, niyame'pIha dAnadvArasya bahutaravaktavyatvAt saMbodhanadvArAt prAgupanyAso nyAyapradarzanArtho'viruddha eva, adhikRtadvAragAthAniyame tu vyatyayena parihAra:tatrAlpavaktavyatvAt saMbodhanadvArasya prAgupanyAsaH, ityetAvantaH saMbhavinaH pakSAH, tattvaM tu viziSTazrutavido jAnantIti alaM prasaGgena // dvAram / 5. sAmprataM niSkramaNadvArAvayavArthaM vyAcikhyAsurAha - ____ maNapariNAmo a kao abhinikkhamaNaMmi jiNavariMdeNa / devehiM ya devIhiM ya samaMtao ucchayaM gayaNaM // 89 // (bhA.) gamanikA-manaHpariNAmazca kRtaH 'abhiniSkramaNe' iti abhiniSkramaNaviSayo jinavarendreNa, tAvat kiM saMjAtamityAha-devairdevIbhizca 'samantataH' sarvAsu dikSu 'ucchayaM gayaNaM' ti vyAptaM 10 karyo te virodhI lAge che. (Azaya e che ke, 'ahIM saMbodhanadvAra) pahelA je dAnadvAra kahyuM, te saMbodhana pachI kahevuM joItuM hatuM athavA pUrve parityAgadvArano upanyAsa saMbodhanadvAra pachI karavo joIto hato. enI badale viparIta upanyAsa zA mATe karyo ?) samAdhAna : sarva tIrthakarono A niyama hoto nathI ke saMbodhana pachI ja mahAdAnanI pravRtti thAya (arthAt prathama mahAdAnanI pravRtti thAya ne pachI saMbodhana thAya evuM paNa bane.) 15 jo Avo aniyama na mAnIe to ahIM adhikRtagraMthano je upanyAsa karyo che arthAt prathama dAna, pachI saMbodhana e pramANeno krama je batAvyo che te ghaTe nahi. athavA kadAca niyama mAnIye to paNa, arthAt prathama saMbodhana ane pachI ja dAnapravRtti thAya evo niyama mAnIe to paNa, ahIM dAnadvAranI bahuvatavyatA hovAthI saMbodhanadvArathI pUrve dAnadvArano upanyAsa, jenI bahuvaktavyatA hoya te prathama darzAvAya evo nyAya dekhADavA mATe karelo hovAthI temAM koI virodha nathI. 20 - have jo ahIM adhikRtagAthAno niyama mAnIe arthAt dAna-saMbodhana-niSkramaNa e krama mAnya rAkhIe to judI rIte parihAra (samAdhAna) jANavo, eTale ke jo A krama mAnIe to ema jANavuM ke dAnadvAranI alpa vaktavyatA hovAthI teno pUrve prathama upanyAsa karyo che. A pramANe saMbhavita samAdhAno batAvyA. tattva to viziSTazrutane jANanArA jANe che. tethI vadhu carcAthI saryuM. (noMdha-ahIM prathama samAdhAna ja vadhu baMdha bese che, kAraNa ke pahelA varSIdAna pachI 25 lokAMtika devonI vinaMtI evuM prAyaH mallinAthatIrthakaranA jIvanamAM baneluM che.) II88 avataraNikA : mahAdAna-saMbodhanadvAra pUrNa thayuM. have niSkramaNa dvAra kahe che ke gAthArtha : jinavarendrae abhiniSkramaNamAM manano pariNAma karyo (arthAt nizcaya karyo.) ane deva-devIovaDe cAre bAju gagana vyApta thayuM. TIkArthaH jinezvare abhiniSkramaNamAM (arthAt dIkSA levA mATe) mananA pariNAmane karyA. te 30 samaye zuM thayuM? te kahe che ke, devo ane devIothI cAre dizAmAM aMtarikSa vyApta thayuM. HITalA Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) gaganamiti gAthArthaH // 89 // bhavaNavaivANamaMtarajoisavAsI vimANavAsI a / gharaNiyale gayaNayale vijjujjoo kao khippaM // 10 // (bhA.) gamanikA-yairdevaiH gaganatalaM vyAptaM te khalvamI varttante-bhavanapatayazca vyantarAzca 5 jyotirvAsinazceti samAsaH, jyotiH-zabdena iha tadAlayA evocyante, vimAnavAsinazca / amIbhirAgacchadbhiH dharaNitale gaganatale vidyutAmivodyoto vidyududyotaH kRtaH 'kSipraM' zIghramiti nAthArtha: II | jAva ya kuMDaggAmo jAva ya devANa bhavaNaAvAsA / seTiMya tevIrdi ya vahiyaM saMvardi (.) gamanikA-yAvat kuNDagrAmo yAvacca devAnAM bhavanAvAsAM atrAntare dharaNitalaM gaganatalaM ca devaiH devIbhizca 'avirahitaM' vyAptaM saMcaradbhiriti gAthArthaH // 11 // atrAntare devaireva bhagavataH zibikopanItA, tAmAruhya bhagavAn siddhArthavanamagamat, amumevArtha pratipAdayati-'caMdappabhA yetyAdinA' candapabhA ya sImA uvaNIA jammamaraNamuvakassa / AsattamalladAmA jalayathalayadivvakusumehiM // 92 // ( bhA.) gAthArtha : bhavanapati-vANavyaMtara-jyotiSka ane vaimAnikadevoe dharaNitalamAM ane gaganatalamAM zIdhra vidyutodyota karyo. TIkArtha : je devovaDe te gaganatala vyApta thayuM, te A deva-devIo hatA : bhavanapati, vyaMtara ane jayotidhvAsI ane vimAnavAsIdevI hatA. ahIM jyotipUzabdathI jayotiSphanikAyanA 20 vimAno jANavA. tethI jayotidhvAsI eTale jyotiSkavimAnavAsI evo artha jANavo. AvatA A devovaDe dharaNitalamAM ane gaganatalamAM jANe ke vIjaLIno prakAza hoya tema zIgha udyota karAyo. 9ol. gAthArtha : kuMDagrAmathI laI devonA bhavana=AvAsa sudhI gaganatala AvatA-jatA devadevIovaDe niraMtara vyApta thayuM. 25 TIkArtha : (eka bAju) kuMDagrAma sudhI ane bIjI bAju devonA bhavana= AvAsa sudhI gaganatala ane dharaNItala AvatA-jatA deva-devIovaDe niraMtara vyApta thayuM. N91|| avataraNikA : te samaye devo bhagavAnanI zibikA lAvyA. temAM besI bhagavAna siddhArthavanamAM gayA. A vAtane bhAgyakAra AgaLa gAthAvaDe kahe che ? gAthArtha : puSpamALAo jemAM laTakatI hatI tevI, sthaLa ane jaLamAM utpanna thayelA 30 divyapuSpovaDe yukta caMdraprabhA nAmanI zibikA janma-maraNathI mUkAyelA bhagavAna mATe (devo vaDe) lavAI. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIkSA mATenI zibikAnuM svarUpa (bhA. 92-94) : 1 candraprabhA zibiketyabhidhAnaM 'upanItA' AnItA, kasmai ? - janmamaraNAbhyAM muktavat muktaH tasmai - vardhamAnAyetyarthaH, SaSThI caturthyarthe draSTavyA / kiMbhUtA setyAha-AsaktAni mAlyadAmAni yasyAM mA tathote, tathA galanasthatavivyamumai:, citeti vAjyazeSaH kRti gAthArtha: zrI zibikApramANadarzanAyAha paMcAsa AyAmA dhaNi vicchiNNa paNNavIsaM tu I chattIsa muvviddhA sIyA caMdappabhA bhaNiA // 93 // ( bhA. ) vyAkhyA - paJcAzat dhanUMSi AyAmo- dairghyaM yasyAH sA paJcAzadAyAmA dhanUMSi, vistIrNA paJcaviMzatyeva, SaTtriMzaddhanUMSi 'uvviddhatti' uccA, uccaistvena SaTtriMzaddhanUMSIti bhAvArtha:, zibikA candraprabhAbhidhAnA 'bhaNitA' pratipAditA tIrthakaragaNadharairiti, anena zAstrapAratantryamAheti gAthArtha: // sIAi majjhayAre divvaM maNikaNagarayaNaciMcaiaM / sohAsaNaM maharihaM sapAyavIDhaM jiNavarassa // 94 // ( bhA. ) vyAkhyA - zibikAyA madhya eva madhyakArastasmin 'divyaM' suranirmitaM maNikanakaratnakhacitaM siMhAsanaM mahArha, tatra maNaya: - candrakAntAdyAH kanakaM devakAJcanaM ratnAni - marakatendranIlAdIni 5 10 TIkArtha : caMdraprabhA e zibikAnuM nAma che. (devovaDe) te zibikA lavAI, konI mATe ? 15 te kahe che - janma, maraNathI jANe ke mUkAyelA hoya tevA (arthAt ghaNA ja alpakALamAM mUkAI javAnA hovAthI bhaviSyano vartamAnamAM upacAra karI mukta jevA) mukta vardhamAna mATe lavAI hatI. ahIM SaSThIvibhakita caturthInA arthamAM jANavI. kevA prakAranI te zibikA hatI ? te kahe che- laTakAvelI che puSpamALAo jemAM tevI tathA jaLamAM ane sthaLamAM utpanna thayelA puSpovaDe yukta evI A zibikA hatI. (TIkAno anvaya gAthArtha pramANe jANavo.) 92 avataraNikA : have zibikAnuM pramANa batAvatA kahe che cha gAthArtha : caMdraprabhA nAmanI A zibikA pacAsadhanuSa lAMbI, pacIsadhanuSa pahoLI ane chatrIsadhanuSa UMcI kahevAyelI che. 20 TIkArtha : gAthArtha mujaba che. "A pramANa tIrthaMkaro ane gaNadharovaDe kahevAyeluM che" AvuM kahevA dvArA niryuktikAre zAstra pArataMtrya kahyuM. (arthAt pote svamatithI graMtharacanA nathI karatAM, 25 paNa zAstronA AdhAre kare che, tevuM niryuktikAra batAve che.) 93|| gAthArtha : te zibikAnA madhyabhAgamAM jinezvaramATe divya, maNi--kanaka ane ratnothI Dita, mahApuruSane yogya ane pAdapIThathI saMyukta evuM siMhAsana (karAyeluM hatuM) TIkArtha : zibikAnA madhyabhAgamAM divya = devothI banAvela; maNi, kanaka, ratnothI jaDita, mahApuruSane yogya, ane pAdapIThathI yukta siMhapradhAna evuM Asana jinezvaramATe .(devovaDe) 30 karAyuM. ahIM maNi tarIke caMdrakAntAdi, kanaka tarIke devakAMcana (sonAno eka prakAravizeSa) ane Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 166 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) 'ciMcaiaM ' ti dezIvacanataH khacitamityucyate / siMhapradhAnamAsanaM siMhAsanaM mahAntaM bhuvanagurumarhatIti mahArhaM, saha pAdapITheneti sapAdapIThaM, jinavarasya, kRtamiti vAkyazeSaH iti gAthArthaH // AlaiamAlamauDo bhAsuraboMdI palaMbavaNamAlo / seyayavatthaniyattho jassa ya mollaM sayasahassaM // 95 // chaTTeNaM bhatteNaM ajjhavasANeNa sohaNeNa jiNo / sAhiM visujjhato AruhaI uttamaM sIaM // 96 // ( bhA. ) vyAkhyA--AlaiaM Aviddhamucyate, mAlA- anekasurakusumagrathitA, mukuTastu prasiddha eva, mAlA ca mukuTazca mAlAmukuTau Aviddhau mAlAmukuTau yasyeti vigrahaH / bhAsvarA - chAyAyuktA bondI - tanuH yasya sa tathAvidhaH, pralambA vanamAlA - prAgabhihitA anyA vA yasyeti samAsaH / 10 'sevayavartyaniyatyo' tti niyasthaM-parihita mArU, nivasitaM zveta vastra yena se nivasitazvetavastra:, bandhAnulomyAt nivasitazabdasya sUtrAnte prayogaH, lakSaNatastu bahuvrIhau niSThAntaM pUrvaM nipatatIti ratno tarIke marakata-indranIla vagere jANavA. 'viSamaM'zabdano dezIvacana hovAthI 'khacita=jaDita' e pramANe artha che. mahAna vyakti mATe bhuvanaguru mATe je yogya hoya te mahAI kahevAya, pAdapITha sAthe je hoya te sapAdapITha, (A pramANe samAsa jANavA.) (mULagAthAmAM 15 "karAyuM" e pramANe kriyApada nathI te ahIM jANI levA kahe che ke) 'vRta' e pramANe vAkyazeSa - jANavo.94 20 gAthArtha : paherelA che mALA ane mugaTa jemanAvaDe tevA, dedIpyamAna zarIravALA, lAMbI vanamALAthI yukta, je vastranuM mUlya eka lAkha dInAranuM hatuM tevA zvetavastro paherelA che jemaNe evA; gAthArtha : bhagavAna chaTTano tapa karavA sAthe zobhana adhyavasAyavaDe lezyAothI vizudhyamAna thatAM, uttama zibikAmAM caDhe che. TIkArtha : mULagAthAmAM 'AptamaM zabda che jeno Aviddha (paherelA) artha thAya che, mALA eTale aneka divyapuSpovaDe guMthelI mALA, mukuTa te prasiddha ja che. tethI paherelA che mALA ane mukuTa jemaNe evA, e pramANe samAsano vigraha jANavo. bhAsvara=dedIpyamAna boMdI=zarIra che 25 jemanuM te dedIpyamAna zarIravALA, lAMbI che vanamALA=pUrve kahevAI gayelI te athavA anya vanamALA jemanI, e pramANe samAsa jANavo. "sayayavasthaniyastho'' -- temAM niyattha eTale pahereluM. paherAyeluM che zvetavastra jemanAvaDe te nivasitazvetavastra. ahIM baMdhanA anulomyathI (chaMdanA niyamAnusAre) nivasitazabda samAsamAM chelle mUkyo che jyAre lakSaNathI joIe to bahuvrIhi samAsamAM ta(kta) antavALo zabda pUrve 30 Ave che. mATe artha karatI vakhate te zabda pUrve jANavo. tethI artha thaze -- zvetavastranuM paridhAna * kuMvare vRttA~. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 15 dIkSA mATe prabhunuM zibikAmAM ArohaNa (bhA. 97) : 167 pUrva draSTavyaH, zvetavastraparidhAna ityarthaH / yasya ca mUlyaM zatasahasraM dInArANAmiti gAthArthaH // sa evaMbhUto bhagavAn mArgazIrSabahuladazamyAM hastottarAnakSatrayogena 'chaTeNaM bhatteNaM' ityAdi, SaSThena bhaktena, dinadvayamupoSita ityarthaH / adhyavasAnaM-anta:karaNasavyapekSaM vijJAnaM tena 'sundareNa' zobhanena 'jinaH' pUrvoktaH, tathA lezyAbhirvizudhyamAnaH manovAkkAyapUrvikAH kRSNAdidravyasaMbandhajanitAH khalu AtmapariNAmAH lezyA iti, uktaM ca "kRSNAdidravyasAcivyAt, pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH prayujyate // 1 // " tAmi: vizudhdhamAna, mi ?-Arohati 'uttama' pradhAna zivivAti pathArtha che sIhAsaNe nisaNNo sakkIsANA ya dohi pAsehiM / vasaMti vArdi maNipavittirdi 27mA (mI.) vyAkhyA-tatra bhagavAn siMhAsane niSaNNaH zakrezAnau ca devanAthau dvayoH pArzvayoH vyavasthitau, kim ?-vIjayataH, kAbhyAm ?-cAmarAbhyAM, kiMbhUtAbhyAm ?-mnnirtnvicitrdnnddaayAmiti thArtha evaM bhagavati zibikAntatini siMhAsanArUDhe sati sA zibikA siddhArthodyAnanayanAya utkSiptA // kairityaahkaranArA. A vastranuM mUlya eka lAkhadInAra hatuM. paNa AvA prakAranA bhagavAna mAgasara vada dasama (gujarAtI paMcAMga pramANe kA.va.dasame) hastottarAnakSatrano (uttarAphAlganInakSatrano) yoga thaye chate chaThThano tapa karavA sAthe zubha evA adhyavasAyavaDe, ahIM adhyavasAya eTale aMtaHkaraNane sApekSa evuM vijJAna-tevA zubha adhyavasAyavaDe lezyAothI vizudhyamAna (bhagavAna) uttama zibikAmAM caDhe che. 20 - ahIM lezyA eTale kRSNAdi dravyonA saMbaMdhathI utpanna thayelA mana-vacana-kAyA pUrvakanA AtmapariNAmo. temAM zAstrapATha batAve che - "kRSNAdi dravyonI sahAyathI sphaTikanI jema AtmAno je pariNAma utpanna thAya che, te pariNAmamAM A vezyA zabda vaparAya che. [1] (ahIM jema sphaTika pote nirmaLa hovA chatAM tenI pAchaLa rahela lAlAdi vastranA kAraNe sphaTikamAM lAlAzAdi utpanna thAya che, tema AtmAmAM kRSNAdi dravyone kAraNe je pariNAma utpanna thAya 25 che te vezyA kahevAya che.) I9dI gAthArtha : bhagavAna siMhAsana upara beThA che ane baMne paDakhe UbhA rahelA zakra ane IzAnendra maNi-kanakathI vicitra daMDavALA cAmarovaDe (prabhune) vIje che. TIkArtha : gAthArtha mujaba che. 197ll avataraNikA : A pramANe zibikAmAM rahelA siMhAsana upara bhagavAna AruDha thaye chate 30 te zibikA siddhArthanAmanA udyAnamAM laI javA UMcakAI. te zibikA konAvaDe UMcakAI ? te * 00 vRti. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 : Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) puvi ukkhittA mANusehiM sA haTTharomakUvehiM / pacchA vahaMti sIaM asuriMdasuriMdanAgiMdA // 98 // ( bhA.) vyAdhyA--'pUrva' prathama 'dakSiptA' utpATitA, : ?-mAnudhai:, mA zivijrA, vivizie: ?hRSTAni romakUpAni yeSAmitisamAsaH taiH / pazcAdvahanti zibikAM, ke ? - asurendrasurendranAgendrA iti 5 gAthArtha: // asurAdisvarUpavyAvarNanAyAha calacavalabhUsaNadharA sacchaMdaviuvviAbharaNadhArI / deviMdadANaviMdA vahaMti sIaM jiNidassa // 99 // ( bhA. ) gamanikA - calAzca te capalabhUSaNadharAzceti samAsaH / calAH gamanakriyAyogAt 10 hArAdicapalabhUSaNadharAzca / svacchandena - svAbhiprAyeNa vikurvitAnidevazaktyA kRtAni AbharaNAkuNDalAdInI dhArayituM zIlaM yeSAmiti samAsaH / athavA calacapalabhUSaNadharA ityuktaM, tAni ca bhUSaNAni kiM te paranirmitAni dhArayanti uta neti vikalpasaMbhave vyvcchedaarthmaah'svacchantravivitA marAthAriLa:', varte te ?-vevendrA vAnavendrA:, vhim ?-vanti ziviAM jinendrasyeti gAthArthaH // 15 kahe che gAthArtha : prathama te zibikA harSitaromavALA manuSyovaDe upADAI, ane pachI asurendra nAgendra ane surendrovaDe upADAI. TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che. (mAtra, asurendra eTale camarAI, surendra = jyotiSma ane vaimAnikanA indrAEda, nAgendra = dharaNendra.) 98 avataraNikA : asurAdinuM svarUpavarNana karatA kahe che hra gAthArtha : cala, capalabhUSaNane dhAraNakaranArA, svecchAthI vikurvelA AbhUSaNone dharanArA evA devendro ane dAnavendro jinezvaranI zibikAne vahana kare che. 20 TIkArtha : te devo gamanakriyAvALA hovAthI cala hatA tathA hArAdi caMcaLa AbhUSaNone dharanArA hatA. vaLI svecchAthI vikurvelA AbhUSaNone dharanArA hatA, A zabdano samAsa batAve 25 che - svAbhiprAyathI vikurvelA=devazaktithI banAvelA evA kuMDalAdi AbharaNone dhAraNa karavAno svabhAva che jemano, e pramANe samAsa jANavo. athavA ("svacchaMda...." vizeSaNa zA mATe kahyuM teno uttara ApatA kahe che ke) "cala--capalabhUSaNone dharanArA" AvuM kahyuM to te bhUSaNo zuM te devo bIjAvaDe banAvelA dhAraNa kare che ke svanirmita AbhUSaNone dhAraNa kare che ? Avo vikalpa thavo saMbhavita che. tethI AvA 30 vikalpano vyavada karavA ''svacchaMdavikurvita..." vizeSaNa kahela che. evA devendro ane dAnavendro jinezvaranI zibikAne vahana kare che. 99 // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devonA samUhathI gagana vyAsa (bhA. 100-102) : 169 atrAntare kusumANi paMcavaNNANi muyaMtA duMduhI ya tADaMtA / devagaNA ya pahaThThA samaMtao ucchayaM gayaNaM // 100 / (bhA.) vyAkhyA-bhagavati zibikArUDhe gacchati sati nabhaHsthalasthA: kusumAni zuklAdipaJcavarNAni muntaH tathA uSNatIDansa, ve?-- tevaUT:' tevasaMdhAtA:, vazI prAsaMvanya vahita: 5. pradarzita eva, prakarSaNa hRSTAH prahRSTAH, kim ?-bhagavantameva stuvantIti kriyA'dhyAhAraH / evaM stuvadbhirdevaiH kimityAha-samantataH' sarvAsa dikSa sarva 'ucchayaM gagaNaM' vyAptaM gaganamiti thArtha che vaNasaMDovva kusumio paumasaro vA jahA sarayaMkAle / modak sumare rU 11IUyitna surArdi 202 (ma.) 10 gamanikA-vanakhaNDamiva kusumitaM padmasaro vA yathA zaratkAle zobhate kusumabhareNahetubhUtena, 'iya' evaM gaganatalaM suragaNaiH zuzubhe iti gAthArthaH // siddhatthavaNaM ca( va )jahA asaNavaNaM saNavaNaM asogavaNaM / cUavaNaM va kusumiaM ia gayaNayalaM suragaNehiM // 102 // (bhA.) avataraNikA : jyAre devo zibikAne vahana kare che te samaye zuM thAya che ? te kahe che $ 15 gAthArtha : paMcavarNa puSpone varasAvatA ane duMdubhine vagADatA devasamUho harSa pAmelA chatAM (bhagavAnanI stuti kare che ane A devovaDe) gagana vyApta thayuM. TIkArtha : zibikAmAM beThelA bhagavAna udyAna tarapha jatA hatA tyAre AkAzamAM rahelA devo bhulAdi paMcavarNavALA puSponI vRSTi karatA ane duMdubhine vagADatA, ahIM 'DuM,I tAvaMtA' vAkyamAM ca zabda duMdubhizabda pachI che teno saMbadha tAvaMtA zabda pachI joDavAno che je 20 pUrve joDI dIdho che. atyaMta harSita thayelA bhagavAnanI stuti kare che e pramANe kriyAno adhyAhAra karavo. A pramANe stuti karatA devovaDe zuM thayuM? te kahe che ke sarvadizAmAM AvA devothI saMpUrNa gagana vyApta thayuM. 108ll gAthArtha : jema zaradaRtumAM puSpita thayela vanakhaMDa athavA padmasarovara puSponA samUhathI zobhe che tema devonA samUhathI gagana zobhatuM hatuM. TIkArthaH gAthArtha mujaba che. ("sumana - hetupUte" ahIM hetupUte' lakhavAnuM kAraNa e ke vanakhaMDa je zobhe che temAM hetu=kAraNa puSpono samUha che. tethI "hetubhUta evA puSponA samUhavaDe" ema artha karyo che.) I/101/ gAthArtha puSpita thayeluM (puSpovALuM thayeluM) siddhArthavana, asana(vRkSavizeSa) vana, zAlavana, azokavana ke AMbAnuM vana jema zobhe che, tema devonA samUhavaDe gagana zobhatuM hatuM. 30 25 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 * Avazyaniyukti . 42madIyavRtti * samAta2 (bhAga-2) ___ vyAkhyA-siddhArthakavanamiva yathA asanavanaM, azanA:-bIjakAH, saNavanaM azokavanaM cUtavanamiva kusumitaM, 'ia' evaM gaganatalaM suragaNai rarojeti gAthArthaH // ayasivaNaM va kusumiaM kaNiAravaNaM va caMpayavaNaM va / ___ tilayavaNaM va kusumiaM ia gayaNatalaM suragaNehiM // 103 // (bhA.) vyAkhyA-atasIvanamiva kusumitaM, atasI-mAlavadezaprasiddhA, karNikAravanamiva campakavanamiva tathA tilakavanamiva kusumitaM yathA rAjate, 'ia' evaM gaganatalaM suragaNaiH kriyAyogaH pUrvavaditi gAthArthaH // varapaDahabherijhallariduMduhisaMkhasahiehiM tUrehiM / dharaNiyale gayaNayale tUraninAo paramarammo // 104 // (bhA.) 10 vyAkhyA-varapaTahabherijhallaridundubhizaGkhasahitaistUryaiH karaNabhUtaiH, kim ?-dharaNitale gaganatale 'tUryaninAdaH' tUryanirghoSaH paramaramyo'bhavaditi gAthArthaH // evaM sadevamaNuAsurAe~ parisAe~ parivuDo bhayavaM / abhithuvvaMto girAhiM saMpatto nAyasaMDavaNaM // 105 // (bhA.) gamanikA-'evaM' uktena vidhinA, saha devamanuSyAsurairvartata iti sadevamanuSyAsurA tayA, 15 kayetyAha-pariSadA parivRto bhagavAn abhistUyamAno 'gIrbhiH' vAgbhirityarthaH, saMprAptaH jJAtakhaNDavanamiti gAthArthaH // ujjANaM saMpatto orubhai uttamAu sIAo / sayameva kuNai loaM sakko se paDicchae kese // 106 // (bhA.) gamanikA-udyAnaM saMprAptaH, 'oruhaitti' avatarati uttamAyA: zibikAyAH, tathA svayameva 20 TArtha : ||thaarth bhu45 cha. // 102 / / gAthArtha : kusumita thayela atasivana, karNikAravana, caMpakavana ke tilakavana jema zobhe che, tema surasamUhavaDe gagana zobhatuM hatuM. TArtha : yathArtha. bhu45 cha. // 10 // gAthArtha utkRSTa paDaha-meri-jhallarI-duMdubhi-zakhasahita vAjiMtrovaDe dharaNitalamAM ane 25 gaganatasabha 528 2bhya pAThiMtrono nAha thayo. TIrtha : thArtha bhu45 cha. // 104 // gAthArtha : A pramANe vANIovaDe stavanA karatA, deva,manuSya ane asurothI yukta parSadAthI parivarelA evA bhagavAna jJAtakhaMDavanane pAmyA (jJAtakhaMDanAmanA vanamAM pahoMcyAM.) TIkArtha : gAthArtha mujaba che. 10pA 30 gAthArtha H udyAnamAM pahoMcelA bhagavAna uttama zibikAmAMthI nIce utare che, jAte ja loca kare che. zaka bhagavAnanA kezone grahaNa kare che. TIrtha : thArtha mu45 4 cha. // 106 // "evaM vRttAnuvAdena...." 2 // paMstino artha ! Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ locanA kezo kSIrasamudramAM (bhA. 107-108) * 171 karoti locaM, 'zakro' devarAjA 'se' tasya pratIcchati kezAniti, evaM vRttAnuvAdena granthakAravacanatvAt varttamAnanirdeza: sarvatra aviruddha eveti gAthArthaH // jiNavaramaNuNNavittA aMjaNaghaNaruyagavimalasaMkAsA / kesA khaNeNa nIA khIrasarisanAmayaM udahiM // 107 // ( bhA. ) gamaniSThA-zaoLa-ninavAmanujJApya azrunuM--prasiddha dhano-meya: rulpha-vIpti:, annanayanayo 5 ruk aJjanaghanaruk aJjanaghanarugvat vimalaH saMkAza:- chAyAvizeSo yeSAM te tathocyante / athavA aJjanaghanarucakavimalAnAmiva saMkAzo yeSAmiti samAsaH 'rucakaH' kRSNamaNivizeSa eva ka te ?-zA:, vhim ?-kSabena nItA:, m ?-'kSIrasadazanAmAnamudhi' kSIrodhimiti gAthArtha: 5 atrAntare ca cAritraM pratipattukAme bhagavati surAsuramanujavRndasamudbhavo dhvanistUryaninAdazca zakrAdezAd virarAma, amumevArthaM pratipAdayannAha-- divvo maNUsaghoso tUraninAo a sakkavayaNeNaM / khippAmeva niluko jAhe paDivajjai caritaM // 108 // ( bhA. ) gamanikA--'divvo' devasamuttho manuSyaghoSazca cazabdasya vyavahitaH saMbandha:, tathA tUryaninAdazca zakravacanena 'kSiprameva' zIghrameva 'nilukkotti' dezIvacanato virataH 'yadA' yasmin kAle pratipadyate cAritramiti gAthArthaH // 108 // pramANe jANavo ke "te samaye je prasaMga banelo te prasaMga vRtta tarIke kahevAya. graMthakArazrI te prasaMgano anuvAda ja karI rahyA hovAthI tathA A graMthakAranA vacano hovAthI dareka gAthAmAM vartamAnakALano prayoga je karyo che temAM koI virodha nathI. 10 : TIkArtha H indravaDe jinezvarapAse anujJA meLavIne kAjaLa ane kALA vAdaLo jevI kAMtivALA kezo zIghra kSIrasamudramAM laI javAyA. ahIM "aMnadhaLa...." zabdano samAsa A rIte jANavo - aMjana (kAjaLa) ane ghana (kALA vAdaLo)nI kAMti jevI nirmaLa kAMti che je kezonI te "aMjanadhananI chAyA jevI nirmaLa chAyAvALA' kahevAya che. athavA nirmaLa aMjana--ghana ane racaka (kALo mivizeSa) jevo saMkAza (chAyA) che je kezono. zeSa sugama che // 107 // avataraNikA : A samaye bhagavAna jyAre cAritra levAnI icchAvALA hatA tyAre (arthAt bhagavAnanI cAritra levAnI taiyArI thaI tyAre) deva-dAnava-manuSyanA samUhathI utpanna thayela avAja ane vAjiMtrono dhvani zakranA AdezathI thaMbhyo. A vAtane bhASyakAra jaNAve che - gAthArtha : prabhu jyAre cAritrane svIkAre che te samaye divya (devasaMbaMdhI avAja), manuSyono ghoSa ane vAjiMtrono nAda zakranA vacanathI zIghra aTakI gayo. TIkArtha : gAthArtha mujaba che. 108 15 gAthArtha : jinezvaranI anujJA meLavIne kAjaLa ane kALA vAdaLo jevI kAMtivALA kezo tarata ja kSIrasamudramAM laI javAyA. 20 25 30 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 * Avazyakaniryukti. haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) sa yathA cAritraM pratipadyate tathA pratipipAdayiSurAha kAUNa namokkAra siddhANamabhiggahaM tu so gihe / savvaM me akaraNijjaM pAvaMti carittamArUDho // 109 // ( bhA. ) vyAkhyA - kRtvA namaskAraM siddhebhyaH abhigrahamasau gRhNAti, kiMviziSTamityAha - sarvaM 'me' mama 5 'araLIya' na rjAvyuM, hri tyiAda--pApamiti, vhimityArlR--cAritramADha kRtitvA, maiM tra bhadantazabdarahitaM sAmAyikamuccArayatIti gAthArthaH // cAritrapratipattikAle ca svabhAvato' bhuvanabhUSaNasya bhagavato nirbhUSaNasya sata indro devadUSyavastramupanItavAn iti / atrAntare kathAnakam - egeNa devadUseNa pavvaeDa, etaM jAhe aMse karei etthaMtarA piuvayaMso dhijjAio uvaDio, so a dANakAle kahiMpi pavasio AsI, Agao bhajjAe aMbADio, sAmiNA evaM paricattaM tumaM 10 = puLa vaLAS hiMDasi, nAhi napha phatyaMtare'vi bhijJAti / so mApha-sami ! tummeai mama na kiMci diNNaM, idANiMpi me dehi / tAhe sAmiNA tassa dUsassa addhaM diNNaM, annaM me natthi avataraNikA : prabhu je rIte cAritra svIkAre che te rIte bhASyakAra pratipAdana kare che ; gAthArtha : siddhone namaskAra karIne prabhu, "cAritrano svIkAra karelo hovAthI sarva pApa mArA mATe akaraNIya che" e pramANe abhigraha dhAraNa kare che. 15 TIkArtha : gAthArtha mujaba che.109 te prabhu 'bhadattuM" zabda sivAya sAmAyika uccAre che. cAritra svIkAratI veLAe bhuvananA bhUSaNa samAna chatAM nirbhUSaNa (alaMkAra vinAnA) evA bhagavAnane indre svabhAvathI (arthAt tevo teno AcAra hovAthI) ja devadUSya ApyuM. (te samaye zuM thAya che ? te kathAnakathI batAve che) bhagavAna eka devadUSya sAthe pravrajyA grahaNa kare che. e vastrane jyAre khabhA upara mUke 20 che te samaye pitAsiddhArthano mitra eka brAhmaNa tyAM upasthita thAya che. bhagavAna dIkSA pahelA jyAre sAMvatsarika dAna ApatA hatA te samaye te brAhmaNa kyAMka bahAragAma gayelo hato. tyAMthI pAcho Avyo tyAre tenI patnIe khakhaDAvyo ke "svAmIe ATaluM badhuM dAna ApyuM ane tame vanamAM bhaTakatA hatA, jAo, atyAre paNa kAMIka maLaze." A rIte patnIthI tiraskArAyelo te brAhmaNa A samaye bhagavAna pAse AvI kahe che "he 25 svAmI ! mane kaMI ApyuM nathI, to have paNa mane kaMIka Apo." tyAre svAmIe tene vastrano aDadho kaTako Apyo, ane kahyuM "AnA sivAya mArI pAse kazuM nathI (kAraNa ke) meM badhuM tyAgI 50. ekena devadUSyeNa pravrajati, etad yadA'Mse karoti, atrAntare pitRvayasyo dhigjAtIyaH upasthitaH, sa ca dAnakAle kutrApi proSito'bhavat, Agato bhAryayA tarjitaH - svAminA evaM parityaktaM tvaM ca punarvanAni hiNDase, yAhi yadyatrAntare'pi labhethAH / sa bhaNati-svAmin ! yuSmAbhirmama na kiJciddattaM idAnImapi mahyaM 30 tehi / tanA svAminA tasmai tUsyArtha vatta, anyane nAsti Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhune mana:paryavajJAnanI utpatti (bhA. 110) 173 paricattaMti / taM teNa tuNNAgassa uvaNIaM jahA eassa dasiAo baMdhAhi / kattotti pucchie bhaNati-sAmiNA diNNaM, tuNNAo bhaNati-taMpi se addhaM ANehi, jayA paDihiti bhagavao aMsAo, tato ahaM tuNNAmi tAhe lakkhamollaM bhavissaitti to tujjhavi addhaM majjhavi addhaM, paDivaNyo tAhe paolaggio, sesamuvari bhaNihAmi / alaM prasaGgena // tasya bhagavatazcAritrapratipattisamanantarameva manaHparyAyajJAnamudapAdi, sarvatIrthakRtAM cAyaM kramo, yata Aha- 5 tihiM nANehiM samaggA titthayarA jAva haMti gihavAse / paDivaNNaMmi caritte caunANI jAva chaumatthA // 110 // (bhA.) vyAkhyA-'tribhirjJAnaiH' matizrutAvadhibhiH saMpUrNAH tIrthakaraNazIlAstIrthakarA bhavantIti yogaH / kiM sarvameva kAlam ?, netyAha-yAvadgRhavAse bhavantIti vAkyazeSaH / pratipanne cAritre caturjJAnino, bhavantItyanuvartate / kiyantaM kAlamityAha-yAvat chadmasthAH tAvadapi caturjAnina iti 10 gAthArthaH // evamasau bhagavAn pratipannacAritraH samAsAditamanaHparyavajJAno jJAtakhaNDAdApRcchya svajanAn kAragrAmamagamat / Aha ca bhASyakAra: hI 7." te pramANe te vastra 42ne sApyu - "mAnI hAmI moTI. pI." "2 // vastra dhyAthI ?" 2 pramANa 1543 pUchatA mo. ayuM, "svAmIko sApyu cha." 15 vaNakare kahyuM - "jyAre prabhunA khabhA uparathI te vastrano aDadho bhAga paDe te paNa tuM laI Ava jethI huM tene sIvI zaku, ane tenuM ekalAkhanuM mUlya thaze, temAM aDadhuM mUlya tAruM ane aDadhuM mUlya mAruM." brAhmaNe A vAta svIkArI ane prabhunI pAchaLa pharavA lAgyo. have AgaLanI vAta pachI karIzuM. te bhagavAnane cAritraprApti pachI tarata ja mana:paryavajJAna utpanna thayuM. avataraNikA : sarva tIrthakarone A krama hoya che kAraNa ke kaheluM che ke che 20 gAthArtha : bhagavAna jyAM sudhI gRhasthavAsamAM hoya che tyAM sudhI traNajJAnathI yukta hoya che. cAritrano svIkAra karyA pachI jyAM sudhI chaghastha rahe che tyAM sudhI caturgAnI hoya che. TIkArtha : tIrthane karavAnA svabhAvavALA tIrthakaro jayAM sudhI gRhavAsamAM hoya tyAM sudhI mati-zruta-avadhi ema traNajJAnathI yukta hoya che. cAritrano svIkAra karyA pachI jayAM sudhI chamastha rahe tyAM sudhI tIrthakaro cArajJAnavALA hoya che. ll11oll 25 avataraNikA : A pramANe bhagavAna cAritra svIkArIne mana:paryavajJAna prApta thatAM jJAtakhaMDamAMthI svajanone pUchIne karmAragrAma tarapha nIkaLe che. A vAtane bhASyakAra jaNAve - 51. parityaktamiti / tattena tunnavAyAyopanItaM yathaitasya dazA badhAna / kuta iti pRSTe bhaNatisvAminA dattaM, tunnavAyaH bhaNati-tadapi tasyArthaM Anaya, yadA patati bhagavato'sAt, tato'haM vayAmi / tadA 30 lakSamUlyaM bhaviSyatIti, tatastavApya) mamApya), pratipannastadA prAvalagnaH / zeSamupariSTAt bhaNiSyAmi. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 * Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) bahiA ya NAyasaMDe ApucchittANa nAyae savve / divase muhuttasese kammAragAmaM samaNupatto // 111 // ( bhA. ) vyAvyA-vAiM ca GapurAt jJAtavvDa dyAne, ApRcca 'jJAtAn' svapnanAn 'sarvAn' yathAsannihitAn,tasmAt nirgataH, karmAragrAmagamanAyeti vAkyazeSaH / tatra ca pathadvayaM - eko jana 5 aparaH sthalyAM, tatra bhagavAn sthalyAM gatavAn, gacchaMzca divase muharttazeSe karmAragrAmamanuprApta iti gAthArthaH // tatra pratimayA sthita iti / atrAntare - tatthego govo, so divasaM baile vAhittA gAmasamIvaM patto, tAhe ciMtei - ee gAmasamIve caraMtu, ahaMpi tA gAvIo duhAmi, so'vi tAva anto parikammaM karei, te'vi baillA aDaviM carantA paviTThA, so govo niggao, tAhe sAmiM pucchai - kahiM baillA ?, tAhe sAmI tuhikko acchai, so ciMtei - esa na yANai, to maggiuM pavatto savvaratiMpi, 10 te'vi baillA suciraM bhamittA gAmasamIvamAgayA mANusaM daTThUNa romaMthaMtA acchaMti, tAhe so Agao, gAthArtha : (gAmanI) bahAra jJAtakhaMDaudyAnamAM sarvasvajanone pUchIne divasamAM eka muhUrta zeSa rahetA (sAMjanA samaye) karmAragrAme pahoMcyAM. TIkArtha : kuMDapura gAmanA bahAranA bhAgamAM rahelA jJAtakhaMDaudyAnamAMthI sarva (najIka rahelAM badhA) svajanone pUchIne karmAgrAme javA prabhu nIkaLyA. te tarapha javA mATenA be mArga hatA, 15 eka jaLamArga ane bIjo sthaLamArga. temAM prabhu sthaLamArge gayA. jatA-jatA divasanuM chelluM eka muhUrta bAkI hatuM tyAre prabhu karmAragrAme pahoMcyA. tyAM pratimAmAM rahyA. te samaye tyAM eka govALIyo hato, je divase baLadone calAvI sAMjanA samaye gAma pAse Avyo. teNe vicAryuM, "A baLado ahIM gAmasImADe bhale care tyAM sudhI gAmanI aMdara jaI gAyone dohuM." Ama vicArI te gAmanI aMdara jaI parikarmane (gAyane dohavAnA kAryane) kare 20 che. A bAju te baLado caratA--caratA jaMgalamAM gayA. te govALiyo bahAra rahelA baLadone levA gAmanI bahAra Avyo. tyAre svAmIne pUche che ke, "baLado kyAM che?'" svAmI mauna UbhA rahe che. tethI te vicAre che ke, "Ane khabara lAgatI nathI." jethI pote jAte ja baLadone zodhavA AkhI rAta mahenata kare che. bIjI bAju te baLado lAMbo kALa bhamIne svayaM ja gAmane sImADe AvI jAya che. tyAM 25 prabhuvIrane joIne temanI bAjumAM beThelA chatAM vAgoLatA(romaMthaMtA) rahe che. eTalI vAramAM tyAM govALiyo Avyo. teNe te baLadone tyAMja beThelA joyA. tyAre gusse bharAyelo te govALiyo 52. pAdAbhyAm pra0 53. tatraiko gopaH sa divasaM balIvardo vAhayitvA grAmasamIpaM prAptaH, tadA cintayati - etau grAmasamIpe caratAM, ahamapi tAvad gA domi, so'pi tAvadantaH parikarma karoti, tAvapi balIvardo carantAvaTavIM praviSTau sa gopo nirgataH, tadA svAminaM pRcchati kva balIvardI ?, tadA svAmI 30 tUSNIkastiSThati, sa cintayati - eSa na jAnAti, tataH mArgayituM pravRttaH sarvarAtrimapi tAvapi balIvardI suciraM bhrAntvA grAmasamIpamAgatau mAnuSaM dRSTvA romanthAyamAnau tiSThataH, tadA sa AgataH, Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 sau prathama govALiyAno upasarga * 175 pecchai tattheva niviTThe, tAhe Asurutto eeNa dAmaeNa AhaNAmi, eeNa mama ee hariA, bhA ghettUNa vaccihAmitti / tAhe sakko devarAyA ciMter3a - kiM ajja sAmI paDhamadivase kare ?, jAva pecchai govaM dhAvaMtaM, tAhe so teNa thaMbhio, pacchA Agao taM tajjeti-durappA ! na yANasi siddhattharAyaputto esa pavvaio / eyaMmi aMtare siddhattho sAmissa mAusiyAutto bAlatavokammeNaM vANamantaro jAellao, so Agao / tAhe sakko bhaNai-bhagavaM ! tubbha uvasaggabahulaM, ahaM bArasa varisANi tubbhaM veyAvacca karemi, tAhe sAmiNA bhaNiaM na khalu deviMdA ! evaM bhUaM vA ( bhavvaM vA bhavissaM vA ) jaNNaM arahaMtA deviMdANa vA asuriMdANA vA nissAe kaTTu kevalanANaM uppArDeti, siddhiM vA vaccaMti, arahaMtA saeNa uTThANabalaviriyapurisakAraparakkameNaM kevalanANaM uppArDeti / tAhe sakkeNa siddhattho bhaNNai esa tava niyallao, puNo ya mama vayaNaM - sAmissa jo "khA ghoraDAthI tene bhAre, arae } "savAre jA jagahone saha 4 za" khema viyArI khAnAvaDe 10 mArA baLado corAyA che'" (arthAt savAre laI javAnI bhAvanAthI A sAdhuDAe mArA baLado coryA che) e pramANe govALiyo vicAre che. 5 bIjI bAju zakra "Aje prathama divase prabhu zuM kare che ?" ema vicArI avadhino upayoga mUke che. tyAre prabhu tarapha doraDuM laIne doDatA govALiyAne jue che, ane tarata ja zakra govALiyAne aTakAve che. tyAM Avelo chato govALiyAne khakhaDAve che ke "he durAtmA ! zuM 15 tuM jANato nathI ? A siddhArtharAjAnA putra che jemaNe dIkSA lIdhI che." te samaye svAmInI mAsIno putra siddhArtha bALatapakarmavaDe vANavyaMtara thayelo hato. te tyAM Avyo. zakre bhagavAnane dhuM, "bhagavan ! tamane ghANA upasargo bhAvavAnA che, huM jAravarSa ApanI sevA ruM." tyAre svAmIe kahyuM, "he devendra ! evuM kyAreya banyuM nathI, banatuM nathI ke banavAnuM nathI ke arihaMto devendro ke asurendronI sahAyathI kevalajJAna pAme ke mokSamAM jAya. arihaMto potAnA 20 ja utsAha--baLa--vIrya-puruSArtha-parAkramavaDe kevalajJAna pAme che." tyAre zake siddhArthanAmanA devane kahyuM, "A tamArA svajana che. tethI mAruM vacana sAMbhaLo ke svAmIne je mAraNAMtika 54. tau pazyati tatraiva niviSTau tadA kruddha etena dAmnA''hanmi etena mama etau hatau, prabhAte gRhItvA vrajiSyAmIti / tadA zakro devarAjazcintayati - kimadya svAmI prathamadivase karoti yAvatpazyati gopaM dhAvantaM, tadA sa tena stambhitaH, pazcAdAgatastaM tarjayati-durAtman ! na jAnISe siddhArtharAjaputra eSa pravrajitaH / 25 etasminnantare siddhArthaH svAminaH mAtRSvastreyaH bAlatapaH karmaNA vAnamantaro jAto'bhavat sa AgataH / tadA zakro bhaNati-bhagavan ! tava upasargabahulaM ( zrAmaNyaM) ahaM dvAdaza varSANi tava vaiyAvRttyaM karomi, tadA svAminA bhaNitam- na khalu devendra ! etadbhUtaM vA ( bhavati vA bhaviSyati vA ) yad arhantaH devendrANAM vA asurendrANAM vA nizrayA kRtvA kevalajJAnamutpAdayanti siddhiM vA vrajanti, arhantaH svakena utthAnabalavIryapuruSakAraparAkrameNa kevalajJAnamutpAdayanti / tadA zakreNa siddhArtho bhaNyate- eSa tava 30 nijakaH, punazca mama vacanaM - svAminaH yaH Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-2) paraM mAraNaMtiaM uvasaggaM karei taM vArejjasu, evamastu teNa paDissuaM, sakko paDigao, siddhattho Thio / taddivasaM sAmissa chaTThapAraNayaM, tao bhagavaM viharamANo gao kollAgasaNNivese, tattha ya bhikkhaTThA paviTTho bahulamAhaNagehaM, jeNAmeva kullAe sannivese bahule mAhaNe, teNa mahughayasaMjutteNa paramaNNeNa paDilAbhio, tattha paMca divvAiM pAubbhUyAiM / amumevArthamupasaMharannAha govanimittaM sakkassa Agamo vAgarei deviMdo / kollAbahule chaTThassa pAraNe payasa vasuhArA // 461 // vyAkhyA-tADanAyodyatagopanimittaM prayuktAvadheH 'zakrasya' devarAjasya, kim ?, AgamanaM AgamaH abhavat, vinivArya ca gopaM vAgarei deviMdo' tti bhagavantamabhivandya 'vyAkaroti' abhidhatte devendro-bhagavan ! tavAhaM dvAdaza varSANi vaiyAvRttyaM karomItyAdi, 'vAgariMsu' vA pAThAntaraM, 10 vyAkRtavAniti bhAvArthaH, siddhArthaM vA tatkAlaprAptaM vyAkRtavAn devendraH-bhagavAn tvayA na upasarga kare tene tamAre vAravo." siddhArthe svIkAryuM. zaka pAcho pharyo ane siddhArtha prabhunI sevAmAM rahyo. te divase svAmIne cha8nuM pAraNuM hatuM. tethI bhagavAna vihAra karatA kollAgasannivezamAM AvyA. tyAM bhikSA mATe bhagavAna bahulanAmanA brAhmaNanA gharamAM pravezyA. jyAM (gAmeva) 15 kollA-sannivezamAM bahula brAhmaNa raheto hato tyAM te brAhmaNe bhagavAnane madhu(sAkara)thI yukta evI khIra vahoravI. tethI tenA gharamAM pAMcadivyAM pragaTa thayA. (ta pAMcadivyo A pramANe - 1. dhananI vRSTi 2. puSpavRSTi 3. vastravRSTi 4. duMdubhino nAda ane 5. aho dAna aho dAna e pramANenI ghoSaNA.) I/111] A ja arthano upasaMhAra kare che ? gAthArtha : govALiyAnimitte zakanuM Agamana - zaka (bhagavAnane) kahe che - 20 kolAgAsannivezamAM bahulabrAhmaNe chaThThanA pAraNA nimitte khIra vahorAvI-vasudhArA thaI. TIkArtha : avadhino upayoga mUkanAra devendranuM mAravA mATe udyata thayelA govALiyA nimitte Agamana thayuM. govALiyAne aTakAvI prabhune vAMdI zakra prabhune kahe che, "bhagavad ! huM tamArI bAravarSa sevA karuM" athavA "kahyuM' e pramANe pAThAntara jANavo arthAt zake prabhune kahyuM ke "bhagavan! huM tamArI bAravarSa sevA karuM" athavA devendra kahe che Ano artha prabhune 25 kahe che ema nahi paNa tatkALe AvelA siddhArthane kahe che ke, "tAre bhagavAnane choDavA nahi." indranA gayA pachI kollAgasanniveza (sanniveza eTale pazupAlanakaranArA bharavADa vigere rahetA hoya te sthAna athavA gAma, nagara, Akara, kheTa vigerenuM yugala-ti manuyoga dvArasUtra .ra67 55. paraM mAraNAntikamupasargaM karoti taM vArayaH / tena pratizrutaM, zakraH pratigataH, siddhArthaH sthitaH / taddivasaM svAminaH SaSThapAraNakaM, tato bhagavAn viharan gataH kollAkasanniveze, tatra ca bhikSArthaM praviSTaH 30 bahulabrAhmaNagRhaM, yatraiva kollAkasanniveze bahulo brAhmaNaH, tena madhughutasaMyuktena paramAnnena pratalambhitaH, tatra paJca divyAni prAdurbhUtAni. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhunuM prathama comAsu (ni. 46 1) 177 moktavya ityAdi / gate devarAje bhagavato'pi kollAkasanniveze bahulo nAma brAhmaNa: 'SaSThasya' tapovizeSasya pAraNake, kim ?, 'payasa' iti pAyasaM samupanItavAn, 'vasudhAre'ti tagRhe vasudhArA patiteti gAthAkSarArthaH // kathAnakam- tao sAmI viharamANo gao morAgaM sannivesaM, tattha morAe duijjaMtA nAma pAsaMDigihatthA, tesiM tattha AvAso, tesiM ca kulavatI bhagavao piumitto, tAhe so sAmissa sAgaeNa uvaDhio, tAhe sAmiNA puvvapaogeNa bAhA pasAriA, so bhaNati- 5 asthi gharA, ettha kumAravara ! acchAhi, tattha sAmI egarAiaM vasittA pacchA gato, viharati, teNa ya bhaNiyaM-vivittAo vasahIo, jai vAsAratto kIrai, Agacchejjaha aNuggahIyA hojjAmo / tAhe sAmI aTTha uubaddhie mAse viharettA vAsAvAse uvAgate taM ceva dUijjaMtayagAmaM eti, tatthegaMmi uDave vAsAvAsaM Thio / paDhamapAuse ya gorUvANi cAriM alabhaMtANi juNNANi taNANi khAyaMti, tANi ya gharANi uvvelleMti, pacchA te vAreMti, sAmI na vArei, pacchA dUijjatagA tassa 10 tamasya vRttau))mA pahusamAmo bhagavAnane 74nA pA29pI2 vaDorAvI. tethI ten| gharamAM vasudhArA thaI. A pramANe gAthAno akSarArtha thayo. 461II tyAra pachI svAmI vihAra karatA-karatA morAgasannivezamAM padhAryA. te morAgamAM duIjjatanAmanA pAkhaMDI (tApasa) gRhastho rahetA hatA. tyAM temano AvAsa hato. teono kulapati bhagavAnanA pitAno mitra hato. tethI te svAmInA svAgata mATe upasthita thayo. bhagavAne 15 pUrvanA saMskArane kAraNe bAhu prasAryA. teNe kahyuM, "kumAravara ! ahIM makAno che. tethI tame ahIM raho." tyAM svAmI eka rAtri rahIne nIkaLI gayA. nIkaLatI vakhate kulapatie bhagavAnane kahyuM, "ahIM vasati asaMsakRta che, tethI jo tamArI icchA hoya to ahIM comAsA mATe padhArajo amArI upara anugraha thaze." tyAra pachI svAmI zeSakALanA ATha mAsa vihAra karI comAsu asatA te 4 644tonA prAme mAlyA. tyAM me 5DImA (uDave) yomAsu 26yA. 5Deso 20 varasAda paDavA chatAM gAyone cAro na maLatA jUnuM ghAsa khAya che ane te gharo-kuTiro upara lAgelA ghAsane kheMcI khAya che. pAchaLathI AzramavAsIo gAyane aTakAve che, paraMtu svAmI aTakAvatAM nathI. A joI duIjjatanAmanA pAkhaMDIo potAnA kulapatine kahe che ke "A 56. tataH svAmI viharan gato morAkaM sannivezaM, tatra morAke dUijjantA (dvitIyAntA) nAma pASaNDino gRhasthAH, teSAM tatrAvAsaH, teSAM ca kulapatiH bhagavataH pituH mitram, tadA sa svAminaM svAgatena 25 upasthitaH, tadA svAminA pUrvaprayogeNa bAhuH prasAritaH, sa bhaNati-santi gRhANi, atra kumAravara ! tiSTha, tatra svAmI ekAM rAtri uSitvA pazcAdgataH, viharati, tena ca bhaNitam-viviktA vasatayaH, yadi varSArAtraH kriyate, AgamiSyaH anugRhItA abhaviSyAmaH / tadA svAmI aSTau RtubaddhAn mAsAn vihRtya varSAvAse upAgate tameva dvitIyAntakagrAmameti, tatraikasmin uTaje varSAvAsaM sthitaH / prathamaprAvRSi ca gAva: cArimalabhamAnA jIrNAni tRNAni khAdanti, tAni ca gRhANi uddhelayanti, pazcAtte vArayanti, svAmI na 30 vArayati, pazcAd dvitIyAntakAH tasmai 57. maDhe pra. uvagge pra0. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kulavaissa sArheti jahA esa etANi na NivAreti, tAhe so kulavatI aNumpasati, bhaNatikumAravara ! sauNIvi tAva appaNiaM NeDuM rakkhati, tumaM vArejjAsi, sappika saM bhaNati / sAmI aciyattoggahottikAuM niggao, ime ya teNa paMca abhiggahA gahIA, taMjahA- aciyattoggahe na vasiyavvaM 1 niccaM vosaTTakAeNa 2 moNeNaM 3 pANIsu bhottavvaM 4 gihattho na vaMdiyavvo 5 nabbhudvetavvo 5, ete paMca abhiggahA / tattha bhagavaM addhamAsaM acchittA tao pacchA aTThiagAmaM gato / tassa puNa aaigAmassa paDhamaM vaddhamANagaM nAma AsI, so ya kiha aTTiyaggAmo jAo ?, dhaNadevo nAma vANiao paMcahiM dhurasaehiM gaNimadharimamejjassa bhariehiM teNaMteNa Agao, tassa samIve ya vegavatI nAma nadI, taM sagaDANi uttaraMti, tassa ego baillo so mUladhure juppati, 178 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) 58 gAyone aTakAvatAM nathI." kulapati bhagavAnane zIkhAmaNa Ape che ane kahe che ke "he kumAravara ! 10 pakSI paNa potAnA mALAnuM rakSaNa kare che, tethI tame paNa potAnI kuTiranI rakSA karo.' e pramANe kulapati AgrahapUrvaka kahe che. tyAre svAmI aprItika avagraha che (arthAt ahIM avagraha ApanArane mArAthI aprIti utpanna thAya che) ema jANI tyAMthI nIkaLI gayA. te samaye bhagavAne A pAMca abhigraho dhAraNa karyA. (1) aprIti thAya tevA avagrahamAM rahevuM nahi (arthAt je rahevA mATe jagyA Ape, tene aprIti thAya tevA sthAne rahevuM nahi) (2) haMmezA 15 vyutkruSTakAyAvALA thaIne ane (3) mauna rahevuM (4) karapAtramAM vAparavuM (5) gRhasthane vaMdana karavA nahi ke tenuM abhyutthAna karavuM nahi. A pramANe pAMca abhigraho prabhue dhAraNa karyA. tyAra pachI prabhu tyAM (dUIjjata gAmamAM) paMdara divasa rahIne asthikagrAma tarapha gayA. A asthikagrAma pahelA vardhamAnaka nAme oLakhAtuM hatuM. te A vardhamAnakagrAmanuM nAma asthikagrAma kevI rIte thayuM ? te kahe che - 20 25 dhanadevanAmano vepArI gaNima--dharima-meya (jAyaphaLa, sopArI vagere gaNIne levAya te gaNima, kaMku-goLa jokhIne je levAya te dharama tathA ghI--telAdi mApIne levAya te meya) evI vastuothI bharelA pAMcaso gADA sAthe vardhamAnanAmanA gAmapAse Avyo. te gAmanI bAjumAM eka vegavatInAme nadI hatI. pAMcaso gADA A nadIne oLaMgI sAme kinAre utare che. (te A rIte ke) dhanadeve potAno eka baLada sauthI AgaLanA gADAmAM joDyo. baLade potAnI zaktithI te 58. kulapataye kathayanti - yathA eSa etA na nivArayati, tadA sa kulapatiranuzAsti, bhaNatikumAravara ! zakunirapi tAvadAtmIyaM nIDaM rakSati, tvaM vArayeH, sapipAsaM bhaNati / tadA svAmI aprItikAvagraha itikRtvA nirgataH, ime ca tena paJca abhigrahA gRhItAH, tadyathA - aprItikAvagrahe na vasanIyaM nityaM vyutsRSTakAyena, maunena, pANyorbhoktavyaM, gRhastho na vandayitavyaH, nAbhyutthAtavyaH, ete paJca abhigrahAH / tatra bhagavAn ardhamAsaM sthitvA tataH pazcAt asthikagrAmaM gataH, tasya punarasthikagrAmasya prathamaM vardhamAnakaM 30 nAmAsIt, sa ca kathamasthikagrAmo jAtaH ?, dhanadevo nAma vaNik paJcabhirdhUH zataiH gaNimadharimamaiyairbhRtaistena mArgeNa AgataH, tasya samIpe ca vegavatI nAma nadI, tAM zakaTAni uttaranti, tasya eko balIvardaH sa mUladhuri yote, * rAMti pra0. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zUlapANiyakSano pUrvabhava (ni. 461) 179 tAvaccaeNa tAo gaDDio uttINNAo, pacchA so paDio chinno, so vANiao tassa taNapANi purao chaDDeUNa taM avahAya gao / so'vi tattha vAlugAe jeTTAmUlamAse atIva uNheNa taNhAe chuhAe ya paritAvijjai, vaddhamANao ya logo teNaMteNa pANi taNaM ca vahati, na ya tassa koivi dei, so goNo tassa paosamAvaNNo, akAmataNhAchuhAe ya mariUNaM tattheva gAme aggujjANe sUlapANIjakkho uppaNNo, uvautto pAsati taM balIvaddasarIraM, tAhe rusio mAriM 5 viuvvati, so gAmo mariumAraddho, tato addaNNA kougasayANi kareMti, tahavi Na dvAti, tAhe bhiNNo gAmo aNNagAmesu saMketo, tatthAvi na muMcati, tAhe tesiM ciMtA jAtA-amhehiM tattha na najjai-ko'vi devo vA dANavo vA virAhio, tamhA tahiM ceva vaccAmo, AgayA samANA gADAo badhA sAme kinAre pahoMcADI dIdhA. paraMtu pote paDyo. tenA hADakAM pAMsaLA tUTI gayA. tethI te vepArI tenI mATe ghAsacAro pANI tenI AgaLa mUkIne tene tyAM choDI AgaLa 10 qdhyo . baLada paNa jeTha mahinAnA tApathI tapelI retI upara ati garamIne kAraNe bhUkha ane tarasathI pIDAya che. vardhamAnaka gAmanA loko je mArgamAM A baLada beTho hato te mArgethI (teNaMteNa) 55 bhane ghAsayAro 4 mAva-814. 42 che. paraMtu o tene pAe 3 ghAsa. ApatuM nathI. 2 te paNa te grAmavAsIsI 752 (mAyo. bhanichAme tRSA-kSudhAne sana 15 karavAthI tRSA-sudhAne kAraNe marIne te ja gAmanA agranAmanA udyAnamAM zUlapANiyakSa tarIke utpanna thayo. avadhino upayoga mUkIne te deva baLadanA zarIrane jue che. gusse bharAyelo te deva cAre bAju mAri phelAve che. jethI te gAmamAM loko maravA lAge che. avRtine pAmelA loko seMkaDo upAyo kare che to paNa mAri aTakatI nathI. tethI te gAmane choDI bIjA gAmamAM jatAM lokone 20 kAraNe te gAma bhAMgI gayuM - ujjaDa thaI gayuM. paraMtu bIje paNa mAri pIcho choDatI nathI. tyAre lokone ciMtA thaI ke "ApaNane khabara paDatI nathI paNa koI deva ke dAnavanI AzAtanA karI che tevuM lAge che. tethI cAlo, ApaNe sau pAchA te gAmamAM jaIe." A gAmamAM AvIne 59. tadIyena (vIryeNa) tA gantrya uttIrNAH, pazcAtsa chinnaH patitaH, sa vaNik tasya tRNapAnIyaM puratastyaktvA taM apahAya gataH / so'pi tatra vAlukAyAM jyeSThAmUlamAse atIvoSNena tRSayA kSudhA ca 25 paritApyate, vardhamAnakazca lokaH tena mArgeNa pAnIyaM tRNaM ca vahati, na ca tasmai kazcidapi dadAti, sa gaustasya pradveSamApannaH, akAmatRSA kSudhA ca mRtvA tatraiva grAme agrodyAne (agnyudyAne) zUlapANiryakSa utpannaH, upayuktaH pazyati tat balIvardazarIraM, tadA ruSTo mAriM vikurvati, sa grAmo martumArabdhaH, tato'dhRtimupagatAH kautukazatAni kurvanti, tathApi na tiSThati (na viramati), tadA bhinno grAmaH anyagrAmeSu saMkrAntaH, tatrApi na muJcati, tadA teSAM cintA jAtA, asmAbhistatra na jJAyate-ko'pi devo vA dAnavo vA 30 virAddhaH, tasmAt tatraiva vrajAmaH, AgatAH santaH Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 * Avazya:niyuti . 92madrIyavRtti * sabhApati2 (bhA1-2) nagaradevayAe viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM uvakkhaDAveMti, baliuvahAre kareMtA samaMtao uDamuhA saraNaM saraNaMti, jaM amhehi sammaM na ceTThiaM tassa khamaha, tAhe aMtali khapaDivaNNo so devo bhaNati-tumhe durappA niraNukaMpA, teNaMteNa ya eha jAha ya, tassa goNassa taNaM vA pANiaM vA na diNNaM, ato natthi bhe mokkho, tato pahAyA puSphabalihatthagayA bhaNaMti-diTTho kovo 5 pasAdamicchAmo, tAhe bhaNati-etANi mANusaaThThiANi puMjaM kAUNa uvari devaulaM kareha, sUlapANiMca tattha jakkhaM balivadaM ca egapAse Thaveha, aNNe bhaNaMti-taM baillarUvaM kareha, tassa ya heTThA tANi se adviANi nihaNaha, tehiM acireNa kayaM, tattha iMdasammo nAma paDiyarago ko| tAhe logo paMthigAdi pecchai paMDaraTThiagAmaM devaulaM ca tAhe pucchaMti aNNe-kayarAo gAmAo 10 nn| aghiSAyava (vitA strIliMcha) mATe vipula pramAma azana, pAna, mAhima, svAdima taiyAra karAve che, ane cAre bAju bali-upahAra karatAM uparamukha karIne A pramANe bole che ke "ame zaraNe AvIe chIe, je kAMI bhUla karI hoya tenI kSamA Apo." tyAre aMtarikSamAM rahelo te deva kahe che, "tame durAtmAo cho, anukaMpArahita cho, te mArgethI tame Ava-jAva karatA hatA chatAM te baLadane ghAsa-pANI koIe ApyuM nahi, AthI 15 tabhI jayA zayAnA nathI." bheTale snAna parIne teso DAyamA puSya-sinivedha) 25 se cha 3 "ame Apano o5 yo, 7ve 15 // 72rI prasanna thI ." tyAre yakSe. (y, 21 manuSyanA hADakAMono Dhagalo karIne tenI upara devakuLa (maMdira) banAvo ane temAM zUlapANiyalanI pratimAne sthApo tathA tenI bAjumAM baLadane sthApo." ahIM keTalAka AcAryo jaNAve che ke yakSe lokone kahyuM "zUlapANiyakSanI baLadarUpe pratimA karo ane te pratimAnI nIce tenA (baLadanA) 20 sasthio haTo." some yakSanA vaya pramosarva vastu ta2ta 421. te visayamai indrazarmAnAmano pUjArI rAkhyo. jayAre musAphara loko tyAMthI pasAra thatAM tyAre te sapheda hADakAMonA DhagalAne ane tenI upara bAMdhelA devakuLane jotA ane te joI AgaLa jAya tyAre tyAM anya loko te musApharone pUche ke "tame kayA gAmathI AvyA cho? ke jAo cho ?" tyAre te kahetA "jyAM te hADakAMo 25 60. nagaradevatAyai vipulamazanaM pAnaM khAdyaM svAdyaM upaskurvanti, balyupahArAn kurvantaH samantata UrdhvamukhAH zaraNaM zaraNamiti, yadasmAbhiH samyag na ceSTitaM tat kSamasva, tadA antarikSapratipannaH sa devo bhaNati-yUyaM durAtmAno niranukampAH, tena mArgeNaiva Agacchata yAta ca, tasmai gave tRNaM vA pAnIyaM vA na dattaM, ato nAsti bhavatAM mokSaH, tataH snAtAH hastagatapuSpabalikAH bhaNanti-dRSTaH kopaH prasAdamicchAmaH, tadA bhaNati-etAni mAnuSAsthIni pujaM kRtvA upari devakulaM kuruta, zUlapANiM ca tatra yakSaM balIvada caikapArve 30 sthApayata, anye bhaNanti-taM balIvardarUpaM kuruta, tasyAdhastAt tAni tasyAsthIni nihata, tairacirAt kRtaM, tatra indrazarmA nAma praticarakaH kRtaH / tadA lokaH pAnthAdi pazyati, pANDAsthikagrAma devakalaM ca tadA pRcchanti anye katarasmAt grAmAd Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zUlapANiyakSanA maMdiramAM prabhuno praveza (ni. 46 1) 181 AgatA jAha vatti, tAhe bhaNaMti-jattha tANi aTThiyANi, evaM aTThiagAmo jAo / tattha puNa vANamaMtaraghare jo ratiM parivasati so tega sUlapANiNA jakkheNa vAhettA pacchA rattiM mArijjai, tAhe tattha divasaM logo acchati, pacchA aNNattha gacchati, iMdasammo'vi dhUpaM dIvagaM ca dAuM divasao jAti / ito ya tattha sAmI Agato, dUtijjaMtagAmapAsAo, tattha ya savvo logo egattha piMDio acchar3a, sAmiNA devakuligo aNuNNavio, so bhaNati-gAmo jANati, sAmiNA gAmo milio 5 cevANuNNavio, gAmo bhaNati-ettha na sakkA dasiuM, sAmI bhaNai-navaraM tumhe aNujANaha, te bhaNaMti-ThAha, tatthekkeko vasahiM dei, sAmI Necchati, jANati-jaheso saMbujjhihititti, tato egakUNe paDimaM Thio, tAhe so iMdasammo sUre dharete ceva dhUvapuppha dAuM kappaDiyakAroDiya savve che te gAmathI AvelA chIe." A rIte te gAmanuM nAma asthigrAma paDyuM. te gAmamAM rahelA te vANavyaMtaranA gRhamAM (davAlayamAM) je rAtri rahetuM tene zUlapANiyakSa herAna-parezAna karIne 10 pachI rAtre mArI nAMkhato. tethI loka tyAM divase raheto paNa rAtri thatAM tyAMthI anyatra jato raheto. indrazarmA paNa dhUpa-dIpaka karIne divase ja tyAMthI cAlyo jato. A bAju bhagavAna duIjjata gAma bAjuthI tyAM AvyA. tyAM loko badhA ToLAmAM UbhA hatA. bhagavAne te ToLA pAse devakuLamAM utaravAnI rajA mAgI. tethI lokoe kahyuM. "gAmavAsI att 0 0 (arthAt mavAsI soo pAse tenI 2% maivit)" svAmI bhe|| yyed|| ||m. 15 pAse devakuLamAM rahevAnI rajA mAgI. gAmanA lokoe kahyuM "ahIM koI rahI zakatuM nathI." svAmI 4 , "chatA tame bhane 2% 2||po." tethI toDome uyuM, "sA, 24o tyAre." Ma keTalAya loko vasati ApavA taiyAra thayA paraMtu svAmI tene IcchatA nathI kAraNa ke prabhu jANatA hatA ke jo huM yakSanA devakuLamAM rahIza to te bodha pAmaze. ... tethI devaganI anuzA bhaNatA svAmI tenA meM pUrI pratimAmA 26yA. tyAre te ndrazamA 20 sUryAsta thatAM dhUpa-puSpane karIne tyAM rahelAM kArpeTika-karoTika (bhikSu vagere loka) vagerene joI tegAne cha, "mIthI 4tA 2so nahi to bharI 4zo." tathA te vAyane (prabhune) 58 61. AgatAH ? yAta veti, tadA bhaNanti-yatra tAni asthIni, evamasthikagrAmo jAtaH / tatra punarvyantaragRhe yo rAtrau parivasati sa tena zUlapANinA yakSeNa vAhayitvA pazcAd rAtrau mAryate, tatastatra divasaM ( yAvat ) lokastiSThati, pazcAt anyatra gacchati, indrazarmApi dhUpaM dIpakaM ca dattvA divase yAti / itazca 25 tatra svAmI AgataH, dvitIyAntagrAmapAzrvAt, tatra ca sarvo loka ekatra piNDitastiSThati, svAminA devakuliko'nujJApitaH, sa bhaNati-grAmo jAnAti, svAminA grAmo milita evAnujJApitaH, grAmo bhaNatiatra na zaktA vasituM, svAmI bhaNati-paraM yUyamanujAnIta, te bhaNanti-tiSThata, tatraikaiko vasatiM datte, svAmI necchati, jAnAti-yathaiSa saMbhotsyata iti, tata ekasmin koNe pratimAM sthitaH, tadA sa indrazarmA sUrye dhriyamANe ( sati ) eva dhUpapuSpaM dattvA kArpaTikakaroTikAn sarvAn 30 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 * Avazyaniyusti . 42madrIyavRtti . samASAMtara (bhAga-2) paloittA bhaNati-jAha mA viNassihiha, taMpi devajjayaM bhaNati-tubbhevi NIdha, mA mArihijjihidha, bhagavaM tusiNIo, so vaMtaro ciMtei-devakulieNa gAmeNa ya bhaNNaMto'vi na jAti, peccha jaM se karemi, tAhe saMjhAe ceva bhImaM aTTahAsaM muaMto bIhAveti // abhihitArthopasaMhArAyedaM gAthAdvayamAha dUijjaMtagA piuNo vayaMsa tivvA abhiggahA paMca / aciyattuggahi na vasaNa 1 NiccaM vosaTTha 2 moNeNaM 3 // 462 // pANIpattaM 3 gihivaMdaNaM ca 5 tao vaddhamANavegavaI / dhaNadeva sUlapANiMdasamma vAsa'TThiaggAme // 463 // vyAkhyA-viharato morAkasannivezaM prAptasya bhagavataH tannivAsI dUijjantakAbhidhAnapASaNDastho 10 dUtijjaMtaka evocyate, 'pituH' siddhArthasya 'vayasyaH' snigdhakaH, so'bhivAdya bhagavantaM vasatiM dattavAn iti vAkyazeSaH / vihRtya ca anyatra varSAkAlagamanAya punastatraivAgatena viditakulapatyabhiprAyeNa, kim ?, 'tivvA abhiggahA paMca 'tti 'tIvrAH' raudrAH abhigrahA: paJca gRhItA iti vAkyazeSaH / te cAmI 'aciyattuggAhi na vasaNaM ti' 'aciyattaM' dezIvacanaM kahe che ke "tame paNa jAo, nahi to A yakSa tamane mArI nAMkhaze." bhagavAna mauna rahyA. te 15 vyaMtara vicAre che ke "devakulika indrazarmAe ane gAmanA lokoe kahyuM chatAM jato nathI, to juo have tenI zuM hAlata karuM chuM." tyAre saMdhyA samaye ja bhayaMkara aTTahAsyane karato bhagavAnane jIvAvecha / avataraNikA : uparokta arthano ja upasaMhAra karavA have be gAthAo batAve che gAthArtha : dUtirjataka nAmanA pitAnA mitra - kaThina pAMca abhigraho - aprItivALA 20 ayamA 23 nali (1), nitya vyutsRSTayAvA. (2), bhane bhauna 27. (3), 42pAtrI (4), gRDasthahana (5), vardhamAna vegavatI - panaheva - zUlapANI -- IndrazarmA - asthiyAme 274 / 5 / . TIkArtha : vihAra karatA karatA morAkasannivezamAM pahoMcelA bhagavAnane tyAMnA ja rahevAsI pitA siddhArthanA mitra dUtirjatake bhagavAnane vAMdI vasati ApI - e pramANe vAkyazeSa 25 jANavo. dUtirjatakanAmanA vratamAM rahelA loko dUtirjataka ja kahevAya che. tyAra pachI anya sthAnomAM vihAra karIne varSAkALamAM rahevA mATe te ja gAmamAM AvelA, (tathA) jANelo che kulapatino abhiprAya jemanAvaDe evA bhagavAnavaDe raudra pAMca abhigraho grahaNa karAyA. te A pramANe - "aciyatta" zabda dezIvacana che je aprItine kahenAro zabda che. tethI 62. pralokya bhaNati-yAta mA vinezata, tamapi devArya bhaNati-yUyamapi nirgacchata, mA mAridhvaM 30 (mRdhvaM), bhagavAn tUSNIkaH, sa vyantarazcintayati-devakulikena grAmeNa ca bhaNyamAno'pi na yAti, pazya yattasya karomi, tadA sandhyAyAmeva bhImamaTTAhAsaM maJcan bhApayati / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamacomAsAnA prasaMgono upasaMhAra (ni. 462-463) * 183 aprItyabhidhAyakaM, tatazca tatsavAmino na prItiryasminnavagrahe so'prItyavagrahaH tasmin 'na vasanaM' na tatra mayA vasitavyamityarthaH, 'NiccaM vosaThTha moNe-NaMti' nityaM sadA vyutsRSTakAyena satA maunena viharttavyaM 'pANipattaM 'ti pANipAtrabhojinA bhavitavyaM, 'gihivaMdaNaM cetti' gRhasthasya vandanaM, cazabdAdabhyutthAnaM ca na karttavyamiti / etAn abhigrahAn gRhItvA tathA tasmAnnirgatya 'vAsa'TThiaggAmetti' varSAkAlaM asthigrAme sthita iti adhyAhAraH, sa cAsthigrAmaH pUrvaM vardhamAnAbhidhaH 5 khalvAsIt, pazcAt asthigrAmasaMjJAmitthaM prAptaH, tatra hi vegavatInadI, tAM dhanadevAbhidhAnaH sArthavAhaH pradhAnena gavA'nekazakaTasahitaH samuttIrNaH, tasya ca goranekazakaTasamuttAraNato hRdayacchedo babhUva, sArthavAhaH taM tatraiva parityajya gataH sa vardhamAnanivAsilokApratijAgarito mRtvA tatraiva zUlapANinAmA yakSo'bhavat, dRSTabhayalokakAritAyatane sa pratiSThitaH, indrazarmanAmA pratijAgarako nirUpita ityakSarArthaH // . 10 evamanyAsAmapi gAthAnAmakSaragamanikA svabuddhyA kAryeti / kathAnakazeSam - jAhe so aTTahAsAdiNA bhagavaMtaM khobheuM pavatto tAhe so savvo logo taM saddaM soUNa bhIo, ajja so devajjao mArijjai, tattha uppalo nAma pacchAkaDao pAsAvaccijjao parivvAyago je avagrahamAM tenA mAlikane aprIti thatI hoya te avagrahamAM mAre rahevuM nahi, (1), nitya vyutkRSTakAyAvALA thaIne maunapUrvaka vicaravuM (2-3), karapAtrI thavuM (hAtharUpI pAtramAM ja bhojana 15 karavuM) (4), gRhasthane vaMdana ane abhyutthAna karavA nahi (5), A abhigraho laI te gAmamAMthI nIkaLI asthigrAmamAM varSAkALa rahyA. te asthigrAma pUrve vardhamAnanAme hatuM. pAchaLathI tenuM asthigrAmanAma A kAraNe paDyuM ke tyAM vegavatInAmanI nadI hatI, te nadIne dhanadevanAmanA sArthavAhe mukhya baLadadvArA anekagADAo sahita pAra utArI. paraMtu aneka gADAone pAra utAratA te baLadanuM hRdaya bhAMgI gayuM. sArthavAha tene tyAM mUkIne jato rahyo. 20 varSamAMnanivAsI lokovaDe kALajI na thatAM te baLada marIne tyAM ja zUlapANiyakSa thayo. dekhADelo che. bhaya jemane evA lokavaDe karAvela AyatanamAM (maMdiramAM) te yakSanI pratiSThA karAI. indrazarmAnAmano pUjArI mUkavAmAM Avyo. A gAthAno akSarArtha che. A pramANe bIjI gAthAonI akSaravyAkhyA svabuddhithI karavA yogya che. (jo ke TIkAkAre AgaLa gAthAonI akSara vyAkhyA karelI ja che.) 462-4630 zeSa kathAnakane kahe che jyAre te yakSa aTTahAsyAdivaDe bhagavAnane calita karavA lAgyo, tyAre te sarvaloka te zabdane sAMbhaLIne DarI gayo, "hA ! Aje devArya marI jaze.' te vakhate tyAM utpalanAmano pazcAtkRta (dIkSA choDI denAra) pArzvanAthabhagavAnano saMtAnIya, - 63. yadA so'TTATTahAsyAdinA bhagavantaM kSobhayituM pravRttastadA sa sarvalokastaM zabdaM zrutvA bhItaH, adya sa devAryaH mAryate, tatrotpalo nAma pazcAtkRtakaH pArvApatyaH parivrAjako 25 30 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 * Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) 64, aTThagamahAnimittajANago jaNapAsAo taM soUNa mA titthaMkaro hojja adhitiM karei, bIheiyari gaMtuM, tAhe so vANamaMtaro jAhe saddeNa na bIheti tAhe hatthirUveNuvasaggaM kareti, pisAyarUveNaM nAgarUveNa ya, etehiMpi jAhe na tarati khobheuM tAhe sattavihaM vedaNaM udIrei, taMjahA- sIsaveyaNaM kaNNa acchi nAsA daMta naha padvivedaNaM ca ekkekkA veaNA samatthA pAgatassa jIvitaM saMkAmeuM, 5 kiM puNa sattavi sametAo ujjalAo ?, ahiyAseti, tAhe so devo jAhe na tarati cAleuM vA khobheuM vA, tAhe paritaMto pAyavaDito khAmeti, khamaha bhaTTAragatti / tAhe siddhattho uddhAio bhaNatibho sUlapANI ! apatthiapatthiA na jANasi siddhattharAyaputtaM bhagavaMtaM titthayaraM, jai eyaM sakko jANai to te nivvisayaM karei, tAhe so bhIo duguNaM khAmei, siddhattho se dhammaM kahei, tattha parivrAjaka, aSTAMganimittano jANakAra loko pAsethI te vAtane sAMbhaLIne (arthAt devakULamAM 10 koI devArya rAtrie rokAyA che ane yakSa tenI upara upadrava kare che te vAtane sAMbhaLIne) "ahA ! te devArya tIrthaMkara na hoya to sAruM" ema adhRtine kare che. tyAM devAlayamAM rAtrie jatA Dare che. A bAju te vyaMtara jyAre zabdovaDe DarAvI zakato nathI tyAre hAthInuM rUpa karIne upasarga kare che. tyAra pachI pizAcanA rUpavarDa, nAganA rUpavaDe DarAvavAno prayatna kare che. paraMtu jyAre 15 A badhA rUpovaDe paNa DarAvI zakato nathI tyAre sAta prakAranI vedanA utpanna kare che. te A pramANe - masta'vehanA, erzavahanA, khAMNomAM, nAsiDAma, chAMtamAM, najamAM khane pIThamA A dareka vedanA sAmAnya mANasanA AyuSyane saMkrami devA (arthAt pUruM karI devA) samartha hatI, to pachI bhegI sAta vedanAonI vAta zuM karavI? A badhI vedanAone bhagavAna sahana kare che. jyAre A rIte paNa te deva svAmIne calita karavA ke kSobha pamADavAmAM samartha banato 20 nathI tyAre thAkIne pagamAM paDIne kSamA mAge che ke, "he pUjya devArya mane kSamA Apo." te samaye doDIne Avelo siddhArtha kahe che, "aprArthitanI (mRtyunI) prArthanA karanArA aho zUlapANi ! tuM siddhArtharAjAnA putra bhagavAna tIrthaMkarane jANato nathI. jo A vAtanI indrane khabara paDaze to tane kADhI mUkaze.' tethI gabharAyelo yakSa bamaNI kSamA yAce che. siddhArtha tene dharma kahe che ane 64. aSTAGgamahAnimittajJAyakaH janapAzrvAt tat zrutvA mA tIrthakaro bhavet (iti) adhRtiM karoti, 25 bibheti ca rAtrau gantuM tataH sa vyantaraH yadA zabdena na bibheti tadA hastirUpeNopasargaM karoti, pizAcarUpeNa nAgarUpeNa ca etairapi yadA na zaknoti kSobhayituM tadA saptavidhAM vedanAmudIrayate, tadyathA-zIrSavedanAM karNa0 nAsA0 danta0 nakha0 pRSThivedanAM ca, ekaikA vedanA samarthA prAkRtasya jIvitaM saMkramituM kiM punaH saptApi sametA ujjvalAH ?, adhyAste, tadA sa devo yadA na zaknoti cAlayituM vA kSobhayituM vA tadA parizrAntaH pAdapatitaH kSamayati- kSamasva bhaTTAraketi / tadA siddhArtha uddhAvito bhaNati haMho zUlapANe ! aprArthitaprArthaka ! 30 na jAnAsi siddhArtharAjaputraM bhagavantaM tIrthakaraM, yadyetat zakro jAnAti tadA tvAM nirviSayaM karoti, tadA sa bhIto dviguNaM kSamayati, siddhArthaH tasmai dharmaM kathayati, tatra Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAta prabhune samaDAvanI (ni. 462-463) * 185 vasaMto mahimaM kareDa sAmissa. tastha logo ciMteDa-so taM devajjayaM mArittA udANiM kIlaDa, sAmI desUNe cattAri jAme atIva pariyAvio pahAyakAle muhattamettaM niddApamAdaM gao, tattha ime dasa mahAsumiNe pAsittA paDibuddho, taMjahA-tAlapisAo hao, seasauNo cittakoilo a do'vi ete pajjuvAsaMtA diTThA, dAmadugaM ca surahikusumamayaM, govaggo a pajjuvAseto, paumasaro vibuddhapaMkao, sAgaro a me nitthiNNotti, sUro a paiNNarassImaMDalo uggamaMto, aMtehi ya me 5 mANusuttaro veDhiotti, maMdaraM cArUDhomitti / ___logo pabhAe Agao, uppalo a, indasammo a, te a accaNiaM divvagaMdhacuNNapupphavAsaM ca pAsaMti, bhaTTAragaM ca akkhayasavvaMgaM, tAhe so logo savvo sAmissa ukkiTThasiMhaNAyaM kareMto pAesu paDio bhaNati-jahA devajjaeNaM devo uvasAmio, mahimaM pagao, uppalo'vi sAmiM darcha upazAMta thayelo te yakSa prabhuno mahimA kare che. 10 tyAre loko vicAre che "te yakSa te devAryane mArI nAMkhI have AnaMda mAne che." te vakhate svAmI dezagUna cAraprahara sudhI atyaMta paritApane pAmelA hovAthI prabhAtakALe muhUrtamAtra nidrApramAdane pAmyA. te nidrA samaye prabhu dasa mahAsvapnone joI jAgRta thayA. te A pramANe - bhagavAnapa3 tAsapizAya 9yo (1), zvetapakSI bhane yitrAsa, sAmane sevA 2tA yA.(2-3), sugaMdhI sovanI meM bhA (4), sev| 42to yono samUDa (), visita 15 bhagovAj 5bhasarova2 (6), bhArAva (bhagavAnavaDe) saa||2 tayo (7), yaa2|4 25one 3sAvato to sUrya (8), bhaa2|| mAta2ova3 bhAnuSotta2parvata vITagAyo (), bhe2parvata (152. huM yadayo. (10), mA prabhAesa. svapno ThoyA. prabhAte loko tyAM AvyA. sAthe indrazarmA ane utpalaparivrAjaka paNa tyAM AvyA. teo tyAM pUjAnI sAmagrIo ane divyagaMdhacUrNapuSponI vRSTine jue che tathA bhagavAnane paNa 20 ekSataaMgavALA jue che. tyAre te sarvaloko utkRSTasiMhanAdane karatA bhagavAnanA pagamAM paDIne kahe che ke "A devArthe devane zAMta karyo." mahimA thayo. utpala paNa svAmIne joI vAMdI kahe 65. upazAnto mahimAnaM karoti svAminaH, tatra lokazcintayati-sa taM devArya mArayitvedAnI krIDati, tatra svAmI dezonAn caturo yAmAn atIva paritApitaH prabhAtakAle muhUrttamAtraM nidrApramAdaM gataH, tatremAn daza mahAsvapnAn dRSTvA pratibaddhaH, tadyathA-tAlapizAco hataH, zvetazakunaH citrakokilazca dvAvapi etau 25 paryupAsamAnau dRSTau, dAmadvikaM ca surabhikusumamayaM, govargazca paryupAsamAnaH, padmasaraH vibuddhapaGkajaM sAgarazca mayA nistIrNa iti, sUryazca prakIrNarazmimaNDala udgacchan, antraizca mayA mAnuSottaro veSTita iti, mandaraM cArUDho'smIti / lokaH prabhAte AgataH, utpalazca, indrazarmA ca, te cArcanikAM divyagandhacUrNapuSpavarSaM ca pazyanti, bhaTTArakaM cAkSatasarvAGga, tadA sa lokaH sarvaH svAminaH utkRSTaM siMhanAdaM kurvan pAdayoH patito bhaNati-yathA devAryeNa deva upazamitaH, mahimAnaM pragataH, utpalo'ti svAminaM dRSTvA 30 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 mAvazya:niyukti . 42madrIyavRtti * samApAMtara (bhAga-2) vaMdia bhaNiyAio-sAmI ! tubbhehiM aMtimarAtIe dasa sumiNA diTThA, tesimaM phalaMti-jo tAlapisAo hao tamacireNa mohaNijjaM ummUlehisi, jo a seasauNo taM sukkajjhANaM kAhisi, jo vicitto koilo taM duvAlasaMgaM paNNavehisi, govaggaphalaM ca te cauvviho samaNasamaNIsAvagasAvigAsaMgho bhavissai, paumasarA cauvvihadevasaMghAo bhavissai, jaM ca sAgaraM 5 tiNNo taM saMsAramuttArihisi, jo a sUro tamacirA kevalanANaM te uppajjiAhetti, jaM caMtehiM mANusuttaro veDhio taM te nimmalo jasakIttipayAvo sayalatihuaNe bhavissaitti, jaM ca maMdaramArUDho'si taM sIhAsaNattho sadevamaNuAsurAe parisAe dhammaM paNNavehisitti, dAmadurga puNa na yANAmi, sAmI bhaNati-he uppala ! jaNNaM tumaM na jANAsi taNNaM ahaM duvihaM sAgArANagAriaM dhammaM paNNavehAmitti, tato uppalo vaMdittA gao, tattha sAmI addhamAseNa khamati / 10 che "svAmI ! tame chesI rAtribho sasvapno yA tenuM isa mA prabhArI cha - tame svapnamAM je tAlapizAcane haNyo tenuM phala e ke tame zIdhra mohanIyakarmanuM unmelana karazo (1), zvetapakSI tame je joyo tethI tame zukladhyAnane pAmazo (2), je vicitra kokila hato tethI tame dvAdazAMgInI prarUpaNA karazo (3), gAyanA samUhanuM phala e ke tamAre zramaNa shrm-shriip:-shraavi||35 yaturvidha saMgha thaze (4), 55sarovarana 38 - tamAre yAra prahAranA 15 hekno samUDa thaze. (arthAt bhavanapati vagere yaa257|2nvo tamArI sevAmA 2Deze.) (5), je tame sAgara taryo tethI tame saMsArano pAra pAmazo (6), sUryanuM phala- tamane zIdhra kevalajJAna utpanna thaze (7), je tame AMtaraDAothI mAnuSattaraparvata vIMTyo tethI tamAro sakala bhuvanamAM yaza ane kIrtino pratApa thaze (8), tame meru upara caDyA tenuM phala - tame siMhAsana upara beThesA 9tAM heva-manuSya-asurosAlitanI parSamA dhanI 4359 // 42zo (8), (mArIta nava 20 svapnAnuM phala , jANI zakyo paraMtu) je be mALA Ape joI tenuM phala huM jANato nathI. tyAre prabhume yuM, "! 4 isane tuM to nayI te me 3, "huMce mAranA - sAgara (dRzavi2ti) bhane 22 // 2.4 (sarvaviti)35 5bhane 72. tyAra pachI utpala vaMdana karIne gayo. tyAM svAmI paMdara divasanA upavAsa kare che. A 66. vanditvA bhaNitavAn-svAmin ! tvayA antyarAtrau daza svapnA dRSTAH, teSAmidaM phalamiti25 yastAlapizAco hataH tadacireNa mohanIyamunmUlayiSyasi, yazca zvetazakunaH tat zukladhyAnaM kariSyasi, yo vicitraH kokilaH tat dvAdazAGgI prajJApayiSyasi, govargaphalaM ca tava caturvidhaH zramaNazramaNIzrAvakazrAvikAsaGghaH bhaviSyasi, padmasarasaH caturvidhadevasaMghAto bhaviSyati, yacca sAgarastIrNastat saMsAramuttariSyasi, yazca sUryastat acirAt kevalajJAnaM te utpatsyata iti, yaccAntrairmAnuSottaro veSTitastatte nirmala: yaza:kIrtipratApastribhuvane sakale bhaviSyatIti, yacca mandaramArUDho'si tatsiMhAsanasthaH sadevamanujAsurAyAM 30 parSadi dharma prajJApayiSyasi iti, dAmadvikaM punarna jAnAmi, svAmI bhaNati-he utpala ! yat tvaM na jAnISe tadahaM dvividhaM sAgArikAnagArikaM dharmaM prajJApayiSyAmIti, tata utpalo vanditvA gataH, tatra svAmI ardhamAsena kSapayati / Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhuno mahimA vadhAravAno prayatna (ni. 462-463) * 187 eso paDhamo vAsAratto 1 / tato sarae niggaMtUNa morAgaM nAma saNNivesaM gao, tattha bAhiM ujjANe Thio, tattha morAe saNNivese acchaMdA nAma pAsaMDatthA, tatthego acchaMdao taMmi saNNivese koMTalaveMTaleNa jIvati, siddhatthao a ekkallao dukkhaM acchati bahusaMmoio pUaM ca bhagavao apicchaMto, tAhe so voleMtayaM govaM saddAvettA bhaNati - jahiM padhAvito jahiM jimio paMthe ya jaM diTTha, diTTho ya evaMguNavisiTThI sumiNo, taM vAgarei, so AuTTo gaMtuM gAme 5 mittaparicitANaM kaheti, savvehiM gAme ya pagAsiaM - esa devajjao ujjANe tItANAgayavaTTamANaM jAi, tAhe aNNo'vi loo Agao, savvassa vAgarei, logo AuTTo mahimaM karei, logeNa prathama comAsu thayuM. zaradaRtumAM tyAMthI nIkaLI prabhu morAkanAmanA sannivezamAM AvyA. tyAM svAmI bahAra udyAnamAM rahyA. te morAka sannivezamAM achaMdakanAmanA pAkhaMDIo hatA. temAM eka acchedaka te sannivezamAM maMtra,taMtra, nimitta vigerevaDe jIvato hato. 10 (H) ekabAju kyAMya bhagavAnanI pUjA thaI nahi te joIne siddhArthadeva ghaNo du:khI hato. (tethI teNe bhagavAnano mahimA vadhe te mATe bhagavAnanA zarIramAM praveza karyo ane) ghaNAMovaDe khuza karAtA teNe (ahIM A vizeSaNano Azaya e che ke siddhArtha pote vyaMtara hovAthI krIDApriya hato. tethI ghaNAMone bhegA karI ko'ka ekanI badhAnI sAme ThekaDI uDADavAvaDe pote AnaMdita thato. tethI tenuM vadusaMmohita = militadvaMdyuminana: saMmote-saMvyatIti vadhusaMmovita: vizeSaNa Apela 15 che. ane pote Avo krIDApriya hovAthI ja) bAjumAMthI pasAra thatAM eka govALiyAne bolAvIne govALiyA saMbaMdhI vAtocIto govALiyAne kahI ke, "te kyAM gayo hato, kyAM jamyo, AvatA rastAmAM teNe je joyuM, tathA AvA prakAranA viziSTaguNovALuM teNe svapna joyuM," vagere govALiyAnA jIvanamAM banelI ghaTanAo kahI. AvA prakAranI vAto sAMbhaLIne te govALiyo Azcarya pAmyo. teNe jaIne gAmamAM 20 potAnA mitro ane paricitone vAta karI ane sarva gAmamAM vAta phelAvI ke "eka devArya udyAnamAM rahelA che je bhUtabhAvi ane vartamAnanI sarva vAtone jANe che." A sAMbhaLI anya loko paNa te udyAnamAM AvyA. bhagavAnanA zarIramAM pravezelA siddhArthe sarvalokonA sarva praznono javAba Apyo. loko paNa tenAthI AkarSAyelA chatAM mahimA kare che. loko bhagavAnane vIMTaLAIne ,, 67. eSa prathamo varSArAtraH 1 / tataH zaradi nirgatya morAkaM nAma sannivezaM gataH, tatra svAmI 25 bahirudyAne sthitaH, tatra morAke sanniveze yathAcchandA nAma pASaNDasthAH, tatraika yathAcchadakaH tasmin sanniveze maMtravAdinimittAdinA jIvati, siddhArthakazca ekAkI duHkhaM tiSThati bahusaMmuditaH pUjAM ca bhagavataH apazyan, tadA sa vrajantaM gopaM zabdayitvA bhaNati - yatra gataH yatra jimitaH pathi ya yadddRSTaM, dRSTazcaivaMguNaviziSTaH svapnaH tadvyAkaroti, sa Avarjito grAme mitraparicitebhyadaH kathayati, savairgrAme ca prakAzitaM - eSa devArya udyAne atItAnAgatavarttamAnaM jAnAti, tadA anyo'pi loka AgataH, (tasmai api) sarvasmai vyAkaroti, 30 loka Avarjito mahimAnaM karoti, lokena Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188* mAvazyaniyujita * 42madrIyavRtti * samApAMtara (11-2) avirahio acchar3a, tAhe so logo bhaNai-ettha acchaMdao nAma jANao, siddhattho bhaNati-so Na kiMci jANai, tAhe logo gaMtuM bhaNai-tumaM na kiMci jANasi, devajjao jANai, so loyamajjhe appANaM ThAveukAmo bhaNati-eha jAmo, jai majjha purao jANai to jANai, tAhe logeNa parivArio ei, bhagavao purao Thio taNaM gahAya bhaNati-eyaM taNaM kiM chiMdihiti navatti, so ciMtei-jai bhaNati-na chijjihi iti tA NaM chiMdissaM, aha bhaNai-chijjihitti, to na chiMdissaM, tato siddhattheNa bhaNiaM-na chijjihitti, so chidiumADhatto, sakkeNa ya uvaogo diNNo, vajjaM pakkhittaM, acchaMdagassa aMgulIo dasavi bhUmIe paDiAo, tAhe logeNa khisio, siddhattho ya se ruTe / amumevArthaM samAsato'bhidhitsurAha 10 26 // che. tyAre. doDo bhagavAnane (siddhArthane) 53 cha 3 "2 // ||mmaa 21876, nAmanI meM jJAnI rahe che je sarvavAtone jANe che." tyAre siddhArtha kahe che "te kazuM jANato nathI." lokoe A vAta jaIne acchedakane karI ke "tame kazuM jANatA nathI devArya badhuM jANe che." A sAMbhaLI lokomAM potAnI pratiSThA thAya te icchAthI te acchedake kahyuM, "cAlo, enI pAse jaIe, jo mArI sAme jANe to jANakAra 15 kahevAya" (arthAt mArA pUchelA praznonA javAba Ape to sAcI jJAnI kahevAya.) Ama kahI lokothI parivarelo (lokonI sAthe) te udyAnamAM Ave che. bhagavAna sanmukha Ubho rahI taNakhaluM hAthamAM laI kahe che, "bolo, A tRNane huM chedIza ke nahi cheduM? te acchedaka manamAM vicAre che ke "jo kaheze ke nahi chedo to huM tene chedIza, ane jo kahe ke cheDazo, to nahi che." siddhArthe kahyuM, "te tRNa nahi chedAya." tyAre te acchedaka 20 te tRNane toDavA lAgyo. zake avadhino upayoga mUkyo ane vaja pheMkyu. jethI achaMdakanI dase AMgaLIo kapAIne bhUmi upara paDI. tethI lokoe tenI mazkarI karI ane siddhArtha tenI upara gusse bharAyo. avataraNikA : uparanA arthane ja saMkSepathI AgaLa jaNAve che ? 68. avirahitaH tiSThati, tadA sa loko bhaNati-atra yathAcchandako nAma jJAyakaH, siddhArtho bhaNati25 sa na kiJcid jAnAti, tadA loko gatvA bhaNati-tvaM na kiJcit jAnAsi, devAryako jAnAti, sa lokamadhye AtmAnaM sthApayitukAmo bhaNati-eta yAmaH, yadi mama purato jAnAti tadA jAnAti, tadA lokena parivArita eti, bhagavataH purataH sthitaH tRNaM gRhItvA bhaNati-etat tRNaM kiM chetsyate naveti, sa cintayati-- yadi bhaNati-na chetsyate iti tadaitat chetsyAmi, atha bhaNati-chensyate iti tadA na chetsyAmi, tataH siddhArthena bhaNitam-na chetsyatIti, sa chettumArabdhaH, zakreNa ca upayogo dattaH, vajraM prakSiptaM, acchandakasyAGgulyo 30 dazApi bhUmau patitAH, tadA lokena hIlitaH, siddhArthazca tasmai ruSTaH / Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ roddAya satta veyaNa thui dasa sumiNuppala'ddhamAse ya / morAe sakkAraM sakko acchaMdae kuvio // 464 // samAsavyAkhyA-raudrAzca sapta vedanA yakSeNa kRtAH, stutizca tenaiva kRtA, daza svapnA bhagavatA dRSTAH, utpalaH phalaM jagAda, 'addhamAse yatti' ardhamAsamardhamAsaM ca kSapaNamakArSIt, morAyAM lokaH satkAraM cakAra, zakraH acchandake tIrthakarahIlanAt parikupita ityakSarArthaH // iyaM niryuktigAthA, etAstu mUlabhASyakAragAthA: bhImaTTahAsa hatthI pisAya nAge ya vedaNA satta / sirakaNNanAsadante naha'cchI paTTIya sattamiA // 112 // ( bhA0 ) tAlapisAyaM 1 do koilA ya 3 dAmadugameva 4 govaggaM 5 / sara 6 sAgara 7 sUraM 8 te 9 mandara 10 suviNuppale ceva // 113 // ( bhA0 ) 10 mohe 1 ya jhA 2 pavayaNa 3 dhamme 4 saMghe 5 ya devaloe 6 ya / saMsAraM 7 NANa 8 jase 9 dhammaM parisAeN majjhami // 114 // ( bhA0 ) vyAkhyA- bhImATTahAsaH hastI pizAco nAgazca vedanAH sapta ziraH karNanAsAdantanakhAkSi pRSThau ca saptamI, etadvyantareNa kRtaM / tAlapizAcaM dvau kokilau ca dAmadvayameva govargaM saraH sAgaraM sUryaM annaM mandaraM 'suviNuppale cevatti' etAn svapnAn dRSTavAn, utpalazcaiva phalaM kathitavAn iti / 15 gAthArtha : sAta raudra vedanAo stuti- dasasvapno - utpala - paMdaradivasa morAka satkAra - indra acchedaka upara gusse thayo. TIkArtha : yakSavaDe sAta atyaMta pIDAkArI vedanAo karAI ane tenAvaDe ja stuti karAI. bhagavAna vaDe dasasvapno jovAyA. utpale tenuM phala jaNAvyuM. bhagavAne tyAM paMdara-paMdara divasano tapa karyo, morAkasannivezamAM lokoe satkAra karyo. zakra a Mdaka upara bhagavAnanI hIlanAne 20 kAraNe kupita thayo. A niryukti gAthA che. have jaNAvAtI gAthAo mULabhASyakAranI che. ||464|| sAgara - avataraNikA : (zUlapANiyakSanA upasargo mULabhASyakAra jaNAve che) - gAthArtha : bhayaMkara hAsya - hasti - pizAca nAga ane sAta vedanAo (te A pramANe) - mastaka - karNa - nAsikA - dAMta - nakha - AMkho - ane sAtamI pIThane viSe. 25 gAthArtha : tApizAca be kokila be mALA . gAyano samUha sUrya - AMtaraDA meruparvata A dasasvapno joyA ane utpale phala kahyA. gAthArtha : te phalo A pramANe) - moha devaloka saMsAra * jJAna - yaza parSadAnI madhyamAM dharmanI prarUpaNA. - sarovara - dhyAna dharma - saMgha pravacana TIkArtha H TIkAno artha gAthArtha mujaba ja jANAvo. mAtra gA. 114 mAM mohanuM nirAkaraNa 30 : - bhASyakAravaDe saMkSiptavarNana (bhA. 112-114) : 189 -- - - - - -- - 5 - -- Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) taccedam-mohaM ca dhyAnaM pravacanaM dharmaH saGghazca 'devalokazca' devajanazcetyarthaH, saMsAraM jJAnaM yazaH dharma parSado madhye, mohaM ca nirAkariSyasItyAdikriyAyogaH svabuddhyA kAryaH // morAgasaNNivese bAhiM siddhattha tItamAINi / sAhar3a jaNassa acchaMda paoso cheaNe sakko // 1 // artho'syA: kathAnakokta eva veditavya iti / iyaM gAthA sarvapustakeSu nAsti, sopayogA ca / kathAnakazeSam-tao siddhattho tassa paosamAvaNNo taM logaM bhaNati-esa coro, kassa NeNa coriyaMti bhaNaha, atthettha vIraghoso NAma kammakaro ?, so pAdesu paDio ahaMti, asthi tubbha amukakAle dasapalayaM vaTTayaM NaTThapuvvaM ?, AmaM atthi, taM eeNa hariyaM, taM puNa kahiM ?, eyassa purohaDe mahisiMdurukkhassa purathimeNaM hatthamittaM gaMtUNaM tattha khaNiuM geNhaha / tAhe gatA, diTuM, 10 AgayA kalakalaM karemANA / aNNaMpi suNaha-asthi etthaM iMdasammo nAma gihavaI ?, tAhe bhnntitame karazo vigere kriyApado svabuddhithI jANI levA. /112-114 gAthArtha : morAkasannivezamAM bahAra siddhArtha lokone atIta - anAgatAdi kahe che. tenI upara acchedaka dveSa pAme che - tRNanA chedana (mATe prazno - indra. TIkArtha : A gAthAno artha paNa kathAnakamAM kahevAI gayelo jANavo. jo ke A gAthA 15 sarvapustakomAM (sarvapratomAM) nathI chatAM upayogI che eTale ahIM grahaNa karAI che.) 1II have kathAkazeSane kahe che - tyAra pachI siddhArtha acchedaka upara krodhe bharAyelo chato lokone kahe che ke "A cora che." tyAre lokoe pUchyuM "konI corI karI che ? te kaho." tyAre ToLAonI vacce rahelA siddhArthe kahyuM, "ahIM A ToLAmAM varaghoSanAmano koI karmakara (majUra) che?" A sAMbhaLI ToLAmAMthI varaghoSanAmano karmakara pagamAM paDelo chato "huM vIraghoSa chuM" 20 kahe che. siddhArtha pUchyuM - "tArI pAse koI kALe dasa palapramANanuM eka vartula (koTaka =pAtravizeSa) hatuM te khovAI gayuM che ne ?" teNe kahyuM - "hA, mArI pAse hatuM te khovAI gayuM che." siddhArthe kahyuM "te tArI vastu ANe corI che," "te kyAM che?" A acchedakanA gharanA vADAmAM je khajurInuM vRkSa che, tenI pUrvadizAmAM eka hAtha choDIne te jagyA khodIne laI le." e pramANe siddhArthe kahyuM. A sAMbhaLI sarvaloko tyAM gayA. te vastu tyAMthI maLI eTale jorajorathI kalakala karatA pAchA AvyA. tyAre siddhArthe kahyuM "are ! bIjuM sAMbhaLo ke zuM tamArAmAM koI indrazarmAnAmano 69. tataH siddhArthaH tasmin pradveSamApanastaM lokaM bhaNati-eSa cauraH, kasyAnena coritaM iti bhaNa, astyatra vIraghoSo nAma karmakara?, sa pAdayoH patitaH ahamiti, asti tava amukakAle dazapalamAnaM vartala naSTapUrvam ?, omasti, tadanena hRtaM, tatpunaH kva ?, etasya gRhapurataH khajUrIvRkSasya pUrvasyAM hastamAtraM gatvA 30 tatra khAtvA gRhIta / tadA gatAH, dRSTa, AgatAH kalakalaM kurvantaH / anyadapi zaNata-astyatra indrazarmA nAma gRhapatiH, tadA bhaNati Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ achaMdakanI corIo (ni. 465) 191 atthi, tAhe so sayameva uvaDio, jahA ahaM, ANaveha, atthi tubbha oraNao amuyakAlaMmi naTThilao ?, sa Aha-AmaM asthi, so eeNa mArittA khaio, aTThiyANi ya se badarIe dakkhiNe pAse ukkuruDiyAe nihayANi, gayA, diTThANi, ukkiTThakalayalaM kareMtA AgayA, tAhe bhaNaMti-eyaM vitigaM | amumevArthaM pratipAdayannAha niyuktikRt taNa cheyaMguli kammAra vIraghosa mahisiMdu dspliaN| biiiMdasamma UraNa bayarIe dAhiNukkuruDe // 465 // vyAkhyA-acchandakaH tRNaM jagrAha, chedaH aGgalInAM kRtaH khalvindreNa, 'kammAra vIraghosatti' karmakaro vIraghoSaH, tatsaMbandhyanena 'mahisiMdu dasapaliyaM' dazapalikaM karoTakaM gRhItvA mahisenduvRkSAdhaH sthApitaM, ekaM tAvadidaM, dvitIyaM-indrazarmaNa UraNako'nena bhakSitaH, tadasthIni cAdyApi 10 tiSThantyeva badaryA adha dakSiNotkuruTa iti gAthArthaH // 465 // tatiyaM puNa avaccaM, alAhi bhaNiteNa, te nibaMdhaM kareMti, pacchA bhaNati-vaccaha bhajjA se kahehii, sA puNa tassa ceva koI gRhapati che ?" lokoe kahyuM - "hA, che." tyAre te svayaM "huM ja indrazarmA chuM AjJA karo (zuM karuM ?)" ema kahI upasthita thayo. siddhArthe kahyuM "zuM tArI pAse koI kALe eka gheTo hato je khovAI gayo hoya ?" teNe kahyuM, "hA, hato." siddhArthe kahyuM, "te tAro gheTo ANe 15 mArI nAMkhyo ane te khAI gayo, tenA hADakAMo ANe badarIvRkSanI dakSiNabAjue ukaraDAmAM nAkhI dIdhA che.'' tethI loko te jovA gayA. tyAM ukaraDAmAMthI hADakAM maLyA tethI atyaMta jorajoratha kalakala karatA sau AvyA. tyAre siddhArthe kahyuM, "A bIjI corI pakaDAI." avataraNikA : A ja arthanuM pratipAdana karatA niyuktikAra kahe che ; gAthArtha : tRNa - AMgaLIono cheda - viraghoSa karmakara - khajurInuM vRkSa - dasa 20 palapramANe karoTika - bIjo indrazarmA - gheTo - badarIvRkSanI dakSiNabAjue ukaraDAmAM (gheTAnA asthio che.). TIkArtha : achaMdake taNakhaluM grahaNa karyuM. indra AMgaLIono cheda karyo. viraghoSanAmano karmakara- tenuM dasa palapramANe karoTaka aMcchadake laI khajurInA vRkSa nIce dATyuM che. eka A corI thaI, bIjI corI A pramANe ke indrazarmAnA gheTAne mArI te khAI gayo ane tenA hADakAM 25 haju badarI vRkSanI nIce dakSiNabAjunA ukaraDAmAM rahelA che. ll46pa (kathAnaka zarU thAya che) trIjo aparAdha to kahevA jevo nathI. tene kahevAthI saryuM. loko Agraha kare che. tethI siddhArtha jaNAve che ke "jAo, tenI patnI ja tamane kaheze." tenI patnI 70. ti, ta sa svayamevopasthita:, yathArda, jJAti, ti tavo : amunnei naSTa , sa Aha-omasti, sa etena mArayitvA khAditaH, asthIni ca tasya badaryA dakSiNe pArve utkuruTake 30 nikhAtAni, gatAH, dRSTAni, utkRSTakalakalaM kurvanta AgatAH, tadA bhaNanti-etadvitIyam 2 tRtIyaM punaravAcyaM, alaM bhaNitena, te nirbandhaM kurvanti, pazcAd bhaNati-vrajata bhAryA tasya kathayiSyati, sA punastasyaiva Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) chiDDANi maggamANI acchati, tAe suyaM-jahA so viDaMbiotti, aMgulIo se chinnAo, sA ya teNa taddivasaM piTTiyA, sA ciMteti-navari eu gAmo, tAhe sAhemi, te AgayA pucchaMti, sA bhaNaimA se nAmaM geNhaha, bhagiNIe patI mamaM necchati, te ukkiTTi karemANA taM bhaNaMti-esa pAvo, evaM tassa uDAho jAo, esa pAvo, jahA na koi bhikkhaMpi dei, tAhe appasAgAriyaM Agao bhaNai5 bhagavaM ! tubbhe annatthavi pujjijjaha, ahaM kahiM jAmi ?, tAhe aciyattoggahottikAuM sAmI niggao / tato vaccamANassa aMtarA do vAcAlAo-dAhiNA uttarA ya, tAsiM doNhavi aMtarA do naIo-savaNNavAlagA ruppavAlagAya, tAhe sAmI dakkhiNNavAcAlAo sannivesAo uttaravAcAlaM vaccai, tattha suvaNNavAluyAe nadIe puliNe kaMTiyAe taM vatthaM vilaggaM, sAmI gato, puNo'vi tenA chidro zodhatI hatI. teNIe sAMbhaLyuM ke "tenI viDaMbaNA thaI che, tenI AMgaLIo paNa 10 chedAI gaI che." ane te divase acchedake patnIne mArI paNa hatI tethI te vicAratI hatI ke jo gAmavALA Ave to badhI vAta kahI daIza." eTalAmAM gAmavALA AvyA ane achaMdaka viSe pUchyuM. tethI patnIe kahyuM, "tenuM nAma paNa grahaNa karazo nahi, te to potAnI bahenano pati che, (arthAta potAnI bahena sAthe viSayasukho bhogave che) mane Icchato nathI." A sAMbhaLI 15 loko kolAhala karatAM acchedakane kahe che ke "A pApI che. Ama te acchedakano uphAha (apayaza) thayo ke te pApI che. jethI koI have tene bhikSA paNa ApatuM nathI. tethI ekAntamAM AvI bhagavAnane kahe che ke, "he bhagavan! tamArI to anya sthAne paNa pUjA thaze, huM kayAM jaIza ?" tethI aprItivALA avagrahane jANI bhagavAna tyAMthI nIkaLI gayA. tyAMthI AgaLa jatA vacce bhagavAnane be vAcAlo (gAmo) AvyA - dakSiNavAcAla 20 bhane uttaravAyAsa. mA bane vAyAsonI vayye nahI tI - suvAsane 35yavADI. svAmI dakSiNavAcAlanAmanA sannivezathI uttaravAcAla tarapha jAya che. tyAM suvarNavAlukA nadIne kinAre rahelA kAMTAomAM te vastra lAgI gayuM(GphasAI gayuM.) svAmI AgaLa vadhyA. 71. chidrANi mRgayamANA tiSThati, tayA zrutam-yathA sa viDambita iti, aGgalayastasya chinnAH, sA ca tena taddivase piTTitA, sA cintayati-paramAyAtu grAmaH, tadA sAdhayAmi, ta AgatAH pRcchanti, sA bhaNati25 mA tasya nAma gaDhItha, bhaginyAH patimA~ necchati, ta utkaSTi karvantastAM bhaNanti-eSa pApaH, evaM tasyor3Aho jAtaH, eSa pApaH, yathA ( yadA) na kazcid bhikSAmapi dadAti, tadA'lpasAgArika Agato bhaNatibhagavantaH ! yayamanyatrApi pajayiSyadhvaM, ahaM kva yAmi?, tadA aprItikAvagraha itikatvA svAmI nirgtH| tato vrajataH antarA dve vAcAle-dakSiNA uttarA ca, tayordvayorapi antarA dve nadyau-suvarNavAlukA rUpyavAlukA ca, tadA svAmI dakSiNavAcAlAt sannivezAt uttaravAcAlaM vrajati, tatra suvarNavAlukAyA nadyAH puline 30 kaNTikAyAM tadvastraM vilagnaM, svAmI gataH, punarapi Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttaravAcAla tarapha prabhunuM gamana (ni. 466) * 193 avaloi, inimitte ?, verUM manvaMti-mamattI, avare-tri thaMDikke paGiyaM athaMGeitti, verUMshsaagaarennN, keI-varaM sissANaM vatthapattaM sulabhaM bhavissai ?, taM ca teNa dhijjAieNa gahiaM, tuNNAgassa uvaNIaM, sayasahassamollaM jAyaM, ekkssa paNNAsaM sahassANi jAyANi / amumevArthamabhidhitsurAha-- taiamavaccaM bhajjA kahihI nAhaM tao piuvayaMso / dAhiNavAyAlasuvaNNavAlugAkaMTae vatthaM // 466 // padAni - tRtIyamavAcyaM bhAryA kathayiSyati / tataH piturvayasyastu dakSiNavAcAla - suvarNavAlukAkaNTake vastraM, kriyA'dhyAhArato'kSaragamanikA svabuddhyA kAryeti / tAhe sAma vaccai uttaravAcAlaM, tattha aMtarA kaNagakhalaM nAma AsamapayaM, tattha do paMthA - ujjugo ko ya, jo so ujjuo so kaNagakhalamajjheNa vaccai, vaMko pariharaMto, sAmI ujjugeNa pahAvio, tattha 10 5 AgaLa jaI svAmIe pAchaLa joyuM, zA mATe joyuM ? keTalAka AcAryo kahe che, mamatvane kAraNe, tathA keTalAka AcAryo kahe che, te vastra sthaMDilamAM (acittasthAne) paDyuM ke asthaMDilamAM, te jovA svAmIe pAchaLa joyuM. keTalAka AcAryo kahe che ke "sahasAkAre" to keTalAka jaNAve che ke "zuM ziSyone vastra--pAtra sulabha thaze ke nahi ? te jANavA prabhue pAchaLa joyuM. te paDeluM vastra te brAhmaNe (je pAchaLa ja pharato hato) grahaNa karyuM ane vaNakarane ApyuM. tenAthI ekalAkha 15 mUlyanI prApti thaI. jemAMthI baMnene pacAsa-pacAsahajAranI prApti thaI. avataraNikA : A vAtane ja AgaLanI gAthAmAM kahe che gAthArtha : trIjo aparAdha avAcya che - patnI kaheze huM nahi kahuM - tyArapachI pitAnA mitra evA brAhmaNe dakSiNavAcAlanI suvarNavAlukAnadInA kinAre rahelA kaMTakamAM lAgelA vastrane (laI lIdhuM.) 20 TIkArtha : upara kahevAI gayA mujaba TIkAno artha jANavo. II466 // (kathAnaka AgaLa cAle che) tyAra pachI svAmI uttaravAcAlamAM jAya che. tyAM vacce kanakakhalanAmanuM AzramasthAna Ave che. tyAM be rastA Ave che - sIdho ane vAMkocUko. temAM je sIdho mArga che te kanakakhala AzramanI madhyamAMthI pasAra thAya che ane vAMkocUko vakra mArga tene aDIne bAjumAMthI nIkaLI jAya che. svAmI sIdhA mArge gayA. govALiyAoe prabhune te mArge jatA aTakAvyA ke "ahIM 25 72. avalokitaM, kiM nimittam ?, kecid bhaNanti- mamatvena, apare kiM sthaNDile patitamasthaNDile iti kecit sahasAkAreNa, kecit paraM ziSyANAM vastrapAtraM sulabhaM bhaviSyati ?, tacca kena dhigjAtIyena gRhItaM, tunnAkasya upanItaM, zatasahastramUlyaM jAtaM, ekaikasya paJcAzat sahasrANi jAtAni / 73. tadA svAmI vrajati uttaravAcAlaM, tatrAntarA kanakakhalanAmAzramapadaM tatra dvau panthAnau - Rjurvakrazca, yo'sau RjuH sa kanakakhalamadhyena vrajati, vakraH pariharan, svAmI RjunA pradhAvitaH, tatra 30 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) govAlehiM vArio, ettha diTThiviso sappo, mA eeNa vaccaha, sAmI jANati-jaheso bhavio saMbujjhihiti, tao gato jakkhagharamaMDaviyAe paDimaM Thio / so puNa ko puvvabhave AsI ?, khamago, pAraNae gao vAsigabhattassa, teNa maMDukkaliyA virAhiA, khuDDaeNa paricoio, tAhe so bhaNati-kiM imAo'vi mae. mAriAo loyamAriAo darisei, tAhe khuDDaeNa nAyaM-viyAle 5 Alohiitti, so abassae AloettA uvaviTTho, khuDao ciMtei-nUNaM se vissariyaM, tAhe sArizra, ruTTho AhaNAmitti uddhAio khuDDagassa, tattha thaMbhe AvaDio mao virAhiyasAmaNNo joisiesu uvavaNNo, tato cuo kaNagakhale paMcaNhaM tAvasasayANaM kulavaissa tAvasIe udare AyAo, tAhe dArago jAo, tattha se kosiotti nAmaM kayaM, so ya atIva teNa sabhAveNa caMDakodho, tattha daSTiviSa sarpa che A raste na jAo." svAmI jANe che ke "A sarpa bhavya che ane bodha 10 pAma." tathA svAmI te 4 bhAge yA bhane yakSagaDanA maMDapamA pratimA svii||2: 2641. te sarSa pUrvabhavamAM koNa hatA ? te jaNAve che - te pUrvabhavamAM tapasvI hato. pAraNAmAM sUDuM vahoravA mATe te nIkaLyo. mArgamAM tenAvaDe deDakAnI virAdhanA thaI. te samaye kSullaka sAdhue te tarapha dhyAna doryu. (eTale AjubAju bIjI marelI deDakIo tarapha AMgaLI karatA) pake kahyuM, zuM A badhI deDakIone paNa meM mArI che ?" ema kahIne lokovaDe marelI deDakIo batAve che 15 (arthAt jema A badhI deDakIone lokoe mArI che, meM mArI nathI, tema A deDakI paNa mArAthI marI nathI ema thApakano kahevAno Azaya hato.) tyAre kSullakasAdhue vicAryuM ke "sAMje AlocanA ze." have sAMje AvakamAM (pratikramamAM) te kSapaka AlocanA karIne besI gayo. kSullaka vicAre che ke "nakkI A bhUlI gayA lAge che." tethI teNe kSepakane yAda apAvyuM. jethI kSapaka 20 gusse thayo ane "Ane mAruM" ema vicArI tenI tarapha doDyo. doDatAM staMbha sAthe athaDAtA maryo. zramaNapaNAnI virAdhanAne kAraNe jayotiSamAM utpanna thayo. tyAMthI vI kanakakhalaAzramamAM pAMcaso tApasInA kulapatinI tApasInA udaramAM Avyo. tyAra pachI putrarUpe teno janma thayo. tyAM tenuM kauzikanAma pADavAmAM AvyuM. te svabhAvathI atyaMta krodhI hato. 74. gopAlairvAritaH, atra dRSTiviSaH sarpaH, maitena vAjIH, svAmI jAnAti-yathaiSa bhavyaH saMbhotsyata 25 iti, tato gato yakSagRhamaNDapikAyAM pratimAM sthitaH / sa punaH kaH pUrvabhave AsIt ?, kSapakaH, pAraNaka gataH paryuSitabhaktAya, tena maNDUkI virAddhA, kSullakena paricoditaH, tadA sa bhaNati-kimimA api mayA mAritA: lokamAritA darzayati, tadA kSullakena jJAtaM-vikAle AlocayiSyatIti, sa Avazyake AlocayitvA upaviSTaH, kSullakazcintayati-nUnamasya vismRtaM, tataH smAritaM, ruSTa AhanmItyuddhAvitaH kSullakAya, tatra stambhe Asphalito mRto virAdhitazrAmaNyaH jyotipkeSu utpannaH, tatazcyutaH kanakakhale paJcAnAM tApasazatAnAM 30 kulapateH tApasyA udare AyAtaH, tadA dArako jAtaH, tatra tasya kauzika iti nAma kRtaM, sa cAtIva tena " svabhAvena caNDakrodhaH. tatra Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 caMDakauzikasarpano pUrvabhava (ni. 466) ** 195 rasa. atha kosiyA, tassa caMDakosiotti nAmaM kayaM, so kulavatI mao, tato ya so kulavaI jAo, so tattha vaNasaMDe mucchio, tesiM tAvasANa tANi phalANi na dei, te alabhaMtA gayA disodisaM, jo'vi tattha govAlAdI eti taMpi haMtuM dhADei, tassa adUre seyaMbiyAnAma nayarI, tato rAyaputtehiM AgaMtUNaM virahie paDaniveseNa bhaggo viNAsio ya, tassa govAlaehiM kahiyaM, so kaMTiyANaM gao, tAo chaDDettA parasuhattho gao roseNa dhamadhamaMto, kumArehiM diTTho eMtao, taM 5 daTThUNaM palAyA, so'vi kuhADahattho pahAvettA khaDDe AvaDiUNa paDio, so kuhADo abhimuho Thio, tattha se sira do bhAe kayaM, tattha mao taMmi ceva vaNasaMDe diTThIviso sappo jAo, teNa jo ke te AzramamAM anya (bALako) paNa kauzika nAme hatA. tethI teothI Ane judo pADavA tenuM nAma caMDakauzika pADavAmAM AvyuM. te kulapati maraNa pAmyo. tenA sthAne caMDakauzika kulapati banyo. tene te kanakakhalanAmanA vanakhaMDa upara atIva mUrchA hatI. mATe te vanakhaMDanA 10 phaLo tApasone khAvA Apato nahi. tethI phaLAdine nahi pAmatA te tApaso anya anya dizAmAM jatA rahyA. govALiyAdi je koI paNa te AzramamAM Ave tene mArIne bhagADato. A vanakhaMDanI najIkamAM zvetAMbikAnAmanI nagarI hatI. tyAMthI rAjaputro A vanakhaMDamAM koI nahotuM tyAre tyAM AvyA. (manapasaMda phaLone khAdhA) ane jhADanA phaLo vi. toDIne saMpUrNa vanakhaMDano nAza karI nAMkhyo. 15 jyAre rAjaputro vanakhaMDane toDatA hatA te samaye caMDakauzika anyasthAne kAMTAone (DALIone) grahaNa karavA gayo hato. tyAM AvI govALiyAoe caMDakauzikane vAta karI (ke, "rAjaputro tamAruM vanakhaMDa toDe che.") tethI te DALIo vagere grahaNa karavAnuM choDI hAthamAM kuhADo laI ropathI dhamadhamato te Avyo. A bAju kumAro tene Avato joI bhAgyA. te paNa kuhADA sAthe temanI pAchaLa bhAgato athaDAIne khADAmAM paDyo. te vakhate te kuhADo sIdhA 20 mukhavALo (dhArano bhAga upara 2he te rIte) paDyo. tenI upara caMDakauzikanuM mastaka paDatA tenA bhAga thaI gayA. tyAM te maryo ane marIne te ja vanakhaMDamAM dRSTiviSasarpa thayo. krodha ane lobhathI te vanakhaMDanI rakSA kare che. tyAM jeTalA tApaso hatA temAMthI amukane bALI nAMkhyA ane 75. anye'pi santi kauzikAH, tasya caNDakauzika iti nAma kRtaM sa kulapatirmRtaH, tatazca sa kulapatirjAtaH, sa tatra vanakhaNDe mUrchitaH, tebhyaH tApasebhyaH tAni phalAni na dadAti te'labhamAnA gatA 25 dizi dizi, yo'pi tatra gopAlAdika AyAti tamapi hatvA dhATayati, tasyAdUre zvetambIkAnAmanagarI, tato rAjaputrairAgatya virahite pratinivezena bhagno vinAzitazca tasmai gopAlakaiH kathitaM sa kaNTakebhyo gataH, tAMstyaktvA parazuhasto gato roSeNa dhamadhamAyamAnaH kumAraidRSTaH Agacchan taM dRSTvA palAyitAH, so'pi kuThArahastaH pradhAvya garte Apatya patitaH, sa kuThAraH abhimukhaH sthitaH, tatra tasya ziro dvibhAgIkRtaM, tatra mRtastasminneva vanakhaNDe dRSTiviSaH sarpo jAtaH, tena 30 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186* Avazyaniyukti . haribhadrIyavRtti samASAMtara (bhAga-2) rauseNa lobheNa ya taM rakkhai vaNasaMDaM, tao te tAvasA savve davA, je adagA te naTThA, so tisaMjhaM vaNasaMDaM pariyaMciUNaM jaM sauNagamavi pAsai taM Dahai, tAhe sAmI teNa diTTho, tato Asurutto, mamaM na yANasi ?, sUraM NijjhAittA pacchA sAmi paloei, so na Dajjhai jahA aNNe, evaM do tiNNi vArA, tAhe gaMtUNa Dasai, DasittA avakkamai-mA me uvari paDihitti, tahavi na marai, evaM tiNNi 5 vAre, tAhe paloeMto acchati amariseNaM, tassa bhagavao rUvaM pecchaMtassa tANi visabhariyANi acchINi vijjhAiyANi sAmiNo kaMtisommayAe, tAhe sAmiNA bhaNiaM-uvasama bho caMDakosiyA !, tAhe tassa IhApohamaggaNagavesaNaM kareMtassa jAtIsaraNaM samappaNNaM. tAhe tikkhatto AyAhiNapayAhiNaM karettA bhattaM paccakkhAi maNasA, titthagaro jANai, tAhe so bile tuMDaM chodu Thio, mA'haM ruTTho saMto logaM mArehaM, sAmI tassa aNukaMpAe acchai, sAmi daThUNa govAlavacchavAlA alliyaMti, rukkhehiM 10 je bacI gayA te bhAgI gayA. te nitya trisaMdhyA (savAra-bapora-sAMja) vanakhaMDamAM pharato ane pakSI jevAne paNa joto to tene paNa bALI nAkhato. tevAmAM tenI najara svAmI upara paDI.te gusse bharAyo - "are ! zuM A mane jANato nathI?" teNe sUrya sAme joI pachI svAmI tarapha joyuM. paraMtu jema anya loko baLatA tema A prabhu baLyA nahi. tethI bIjIvAra - trIjIvAra paNa e ja pramANe teNe karyuM paNa baLyA nahi. tethI svAmI 15 pAse 465 mAryo. 5 bhArIne te pAcho iyo - "yAMya bhArI 752 na paDe." to pAra svAmI maratA nathI. A pramANe paNa traNavAra karyuM tyAre gussethI svAmIne joto Ubho rahyo. svAmInA rUpane jotA te sarpanI viSa bharelI AMkho svAmInI saumya kAMtithI zAMta thaI. tyAre svAbhImeM , "3 yaMauzi: ! zAMta thA." mA kyano saamjii-apodd-bhaag-gvessaa| (jadI-judI vicAraNAna) karatA tene jAtismaraNa thayuM ane traNavAra bhagavAnane jamaNI bAjathI 20 pradakSiNA ApIne manathI bhojananuM paccakhANa kare che je svAmI to jANe ja che. "gusse thatAM huM koIne mAruM nahi" evA vicArathI bilamAM mukha rAkhI te rahe che. svAmI tenI anukaMpAthI tyAM rahe che. svAmIne tyAM (jIvatA) joI govALiyAnA chokarAo tyAM Ave 76. roSeNa lobhena ca taM rakSati vanakhaNDaM, tataste tApasAH sarve dagdhAH, ye adagdhAste naSTAH, sa trisandhyaM vanakhaNDaM parItya yaM kaJcana zakunamapi pazyati taM dahati, tadA svAmI tena dRSTaH, tataH kruddhaH, mAM 25 na jAnAsi ?, sUryaM nidhyAya pazcAtsvAminaM pralokayati, sa na dahyate yathA'nye, evaM dvau trIna vArAna, tadA gatvA dazati, dRSTvA'pakrAmati-mA mamopari patat iti tathApi na mriyate, evaM trIn vArAn, tadA pralokamAnastiSThati amarSeNa, tasya bhagavato rUpaM prekSamANasya te viSabhRte akSiNI vidhyAte svAminaH kAntisaumyena, tadA svAminA bhaNitam-upazAmya bho: caNDakauzika !, tadA tasya IhApohamArgaNagaveSaNAM kurvataH jAtismaraNaM samutpannaM, tadA trikRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kRtvA bhaktaM pratyAkhyAti manasA, tIrthakaro 30 jAnAti, tadA sa bile tuNDaM sthApayitvA sthitaH, mA'haM ruSTaH san lokaM mImaram, svAmI tasyAnukampayA tiSThati, svAminaM dRSTvA gopAlavatsapAlA Agacchanti, vRkSa Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 5 caMDakauzika sarpanuM devalokagamana (ni. 467-468) % 197 AvarettA appANaM tassa sappassa pAhANe khivaMti, na calatitti allINo kaThehiM ghaTTio, tahavi na phaMdatitti tehiM logassa siTuM, to logo AgaMtaNa sAmi vaMdittA taMpiya sappaM maheDa. aNNAo ya ghayavikkiNiyAo taM sappaM makkheMti, pharusiMti, so pivIliyAhiM gahio, taM veyaNaM ahiyAsettA addhamAsassa mao sahassAre uvaNNo / amumevArthamupasaMharannAha uttaravAcAlaMtaravaNasaMDe caMDakosio sapyo / na Dahe ciMtA saraNaM joisa kovA 'hi jAo'haM // 467 // gamanikA-uttaravAcAlAntaravanakhaNDe caNDakauzikaH sarpaH na dadAha cintA smaraNaM jyotiSkaH krodhAd ahirjAto'hamiti, akSaragamanikA svabuddhayA kAryeti // 467 // anuktArthaM pratipAdayannAhauttaravAyAlA nAgaseNa khIreNa bhoyaNaM divvA / 10 seyaviyAya paesI paMcarahe nijjarAyANo // 468 // gamanikA- utravAcAlA nAgasenaH kSIreNa bhojanaM divyAni zvetambyAM pradezI paJcarathaiH naiyakA che ane potAnI jAtane vRkSonI pAchaLa saMtADI te sarpa upara patharo pheMke che. chatAM te cAlato nathI tethI bALako lAkaDAMthI tene halAve che. chatAM te halato nathI tethI bALako lokone jaIne ("sa.5 4 42 43to nathI.") tethI to tyA mAve che. svAmIna vahana 420 te 15 sarpanI pUjA kare che. ghIne vecanArA anyavepArI vagere sApane ghI copaDe che - sparze che. tethI ghIne kAraNe kIDIo sApane gherI vaLe che. kIDIodvArA thatI vedanAne sahana karIne paMdara divasa pachI marIne (8mAM) sannAradevalokamAM deva thAya che. avataraNikA : A ja arthane upasaMhAra karatA kahe che ke thArtha : uttaravAyAsa pathye 28 // vanamA yauzi: sA5 - (bhagavAnane) pANI 20 zakato nathI tethI ciMtA - jAtismaraNa (te jAtismaraNa kevA prakAranuM thayuM te kahe che) - pUrve jyotiSya thayo. - tyA2 5chI huM opathI sA5 thayo. TIkArtha : TIkArya gAthArtha mujaba che. ll467ll avataraNikA : nahi kahevAyela arthanuM pratipAdana kare che ? thArtha : uttaravAyA - nAgasena - kSIrava mozana - pAMyahivyo - zvetAbInarI 25 - prazI - pAyathova ni44 2%Amo (mAvyA.) TIkArtha : uttaravAcAlanAmano sanniveza, temAM nAgasenanAmanI vyaktie kSIrabhojanavaDe 77. rAvAryAtmAnaM tasya sarpasya (upari) pASANAn kSipanti, na calatIti ISallInaH kASTharghaTTitaH, tathA'pi na spandata iti tairlokAya ziSTaM tato loka Agatya svAminaM vanditvA tamapi ca sarpa mahati, ana ghRtavikrAyikAstaM sarpa mrakSayanti spazanti, sa pipIlikAbhirgahItaH, tAM vedanAmadhyAsya ardhamAsena mata: 30 sahasrAre utpannaH / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) 78 rAjAna:- naiyakA gotrataH, pradeze nijA ityapare / zeSo bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH taccedamtao sAmI uttaravAcAlaM gao, tattha pakkhakkhamaNapAraNate atigao, tattha nAgaseNeNa gihavar3aNA khIrabhoyaNeNa paDilAbhio, paMca divvANi pAubbhUyANi, tato seyabiyaM gao, tattha padesI rAyA samaNovAsao bhagavao mahimaM karei, tao bhagavaM surabhipuraM vaccai, tatthaMtarAe NejjagA rAyANo 5 paMcahiM rathehiM enti paesiraNNo pAse, tehiM tattha sAmI vaMdio pUio ya, tato sAmI surabhipuraM gao, tattha gaMgA uttariyavvA, tattha siddhajatto nAma nAvio, khemallo nAma sauNajANao, tattha ya NAvAe logo vilaggar3a, kosieNa mahAsauNeNa vAsiyaM, kosio nAma ulUko, tato khemileNa bhaNiyaM-jArisaM sauNeNa bhaNiyaM tArisaM amhehiM mAraNaMtiyaM pAviyavvaM, kiM puNa ? imassa (khIravaDe) bhagavAnane pAraNuM karAvyuM. pAraNAnA prabhAve tenA gharamAM pAMcadivyo pragaTa thayA. 10 tyAra pachI bhagavAna zvetAMbInagarImAM gayA. tyAM pradezIrAjA hato. tenI pAse pAMca 15 20 rathovaDe nijaka rAjAo = gotrathI (pradezI rAjAne) samAna gotravALA rAjAo AvyA (jeoe prabhuno mahimA karyo.) keTalAko 'nimna' zabdano artha A pramANe kare che ke - pradezIrAjAnA pradezamAM potAnA je rAjAo hatA te AvyA. // 468 // zeSa bhAvArtha kathAnakathI jaNAve che te gaMgAkinAre siddhayAtranAmano nAvika ane kSemilanAmano zakunano jJAtA (naimittika) hoya che. je samaye loko nAvaDImAM caDhe che te samaye moTApakSI evA kauzikavaDe avAja karAyo. kauzika eTale ghuvaDa. tethI kSemilanaimittika kahe che ke, "pakSIe jevA prakArano avAja karyo che te uparathI lAge che ke Aje ApaNane mAraNAMtika upasarga Avaze." "to ApaNuM zuM thaze ?' ema lokoe pUchyuM. tyAre teNe kahyuM, "A maharSinA prabhAve ApaNe bacI jaIzuM.'' te nAvaDI 78. tataH svAmyuttaravAcAlaM gataH, tatra pakSakSapaNapAraNake'tigataH, tatra nAgasenena gRhapatinA kSIrabhojanena pratilambhitaH, paJca divyAni prAdurbhUtAni, tataH zvetambIM gataH, tatra pradezI rAjA zramaNopAsako bhagavato mahimAnaM karoti, tato bhagavAn surabhipuraM vrajati, tatrAntarA naiyakA rAjAnaH paJcamI rathairAyAnti pradezirAjJaH pArzve, taistatra svAmI vanditaH pUjitazca tataH svAmI surabhipuraM gataH, tatra gaGgA uttarItavyA, tatra siddhayAtro nAma nAvikaH, kSemilo nAma zakunajJAtA, tatra ca nAvi loko vilagati, kauzikena mahAzakunena 30 vAsitaM, kauziko nAma ulUkaH, tataH kSemilena bhaNitaM yAdRzaM zakunena bhaNitaM tAdRzamasmAdRzairmAraNAntikaM prAptavyaM, kiM punaH ! asya 25 tyAra pachI svAmI uttaravAcAlamAM gayA. tyAM prabhu potAnA paMdara divasanA upavAsanA pAraNA mATe gocarI gayA. nAgasenanAmanA gRhapatie kSIrabhojanathI prabhunuM pAraNuM karAvyuM. pAMcadivyo pragaTa thayA. tyAra pachI prabhu zvetAMbInagarImAM AvyA. tyAM pradezInAmanA zramaNopAsaka evA rAjAe bhagavAnano mahimA karyo. tyAra pachI svAmI surabhipuramAM jAya che. tyAM vacce naiyakagotravALA rAjAo pAMcarathovaDe pradezI rAjApAse Ave che. teo tyAM bhagavAnane vAMdhe che ane pUje che. tyAra pachI svAmI surabhipuramAM jAya che. vacce gaMgAnadI utaravAnI hoya che. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 sudRSTrade'vano 65drava (ni. 467-468) * 188 maharisissa pabhAveNa muccihAmo, sA ya NAvA pahAviyA, sudADheNa ya NAgakumArarAiNA diTTho bhayavaM NAvAe Thio, tassa kovo jAo, so ya kira jo so sIho vAsudevattaNe mArio so saMsAraM bhamiUNa sudADho nAgo jAo, so saMvaTTagavAyaM viuvvettA NAvaM oboleuM icchai / io ya kaMbalasaMbalANaM AsaNaM caliyaM, kA puNa kaMbalasaMbalANa uppattI ?- mahurAe nagarIe jiNadAso vANiyao saDDo, somadAsI sAviyA, do'vi abhigayANi parimANakaDANi, tehiM cauppayassa 5 paccakkhAyaM, tato divasadevasiaM gorasaM giNhaMti, tattha ya AbhIrI gorasaM gahAya AgayA, sA tAe sAviyAe bhaNNai-mA tumaM aNNattha bhamAhi, jattiaM ANesi tattiaMgehAmi, evaM tAsiM saMgayaM jAyaM, imAvi gaMdhapuDiyAi dei, imAvi kUigAdi duddhaM dahiyaM vA dei, evaM tAsiM daDhaM sohiyaM cAlatI thaI. nAgakumAranA rAjA sudaMSTra nAvaDImAM beThelA bhagavAnane joyA. tene bhagavAna upara gusso Avyo kAraNa ke vAsudevanA bhavamAM svAmInA jIve je siMhane mAryo hato te saMsAra 10 bhamIne sudaMSTranAme nAgakumAra thayo hato. te saMvartakavAyune (vaMToLiyAne) vidurvA nAvaDIne DUbADavA Icchato hato. tyAM kaMbala-zaMbaladevonuM Asana kaMpyuM. na - zaMbhasanI utpatti mathurAnagarImAM jinadAsanAmano vepArI zrAvaka hato. tene somadAsInAme zrAvikA hatI. baMne jaNA tattvane jANanArA hatA ane parigraha parimANa lIdhuM hatuM. teoe catuSpadanuM paccakhANa 15 karyuM hatuM. (arthAtu gAya vi. pazu na rAkhavAno niyama lIdho hato.) tethI roje rojanuM gorasa (65, 6 vi.) teso (mahArathI) 53rI cha. me mrvaae| gorasa ne tyAM mAvI. te zrAvikAe te bharavADaNane kahyuM, "tAre bIje bhamavAnI jarUra nathI. tuM jeTaluM gorasa lAvIza teTaluM huM laI laIza." A rIte zrAvikAno bharavADaNa sAthe saMbaMdha thayo. A zrAvikA bharavADaNane gaMdhapuTikAdi ApatI ane bharavADaNa kUcikAdi (dUdhanI upara 20 eka pravAhI jevI vastune kUcika kahevAya che, jemAM jIruM vagere nAMkhIne saMskRta karavAthI atyaMta svAdiSTa bane che.) dUdha athavA dahIM ApatI, A pramANe baMne vacce deDhamitratA thaI. ekavAra 79. maharSeH prabhAveNa mokSyAmahe, sA ca nauH pradhAvitA, sudaMSTreNa ca nAgakumArarAjena dRSTo bhagavAn nAvi sthitaH, tasya kopo jAtaH,saca kila yaH sa siMha: vAsadevatve mAritaH sa saMsAraM bhrAntvA sadaMSTo nAgo jAtaH, sa saMvartakavAtaM vikuLa nAvamudrayituM icchati / itazca kambalazambalayorAsanaM calitaM, kA puna: 25 kambalazambalayorutpattiH ?-matharAyAM nagaryAM jinadAso vaNiga zrAddhaH, somadAsI zrAvikA, dve api abhigatau (jIvAdijJAtArau ) kRtaparimANau, tAbhyAM catuSpadaM pratyAkhyAtaM, tato divasadaivasikaM gorasaM gRhItaH, tatra cAbhIrI gorasaM gRhItvA AgatA, sA tayA zrAvikayA bhaNyate-mA tvamanyatra bhramI: yAvadAnayasi tAvadgRhNAmi, evaM tayoH saMgataM jAtaM, iyamapi gandhapuTikAdi dadAti, iyamapi kUcikAdi dugdhaM dadhi vA dadAti, evaM tayordRDhaM sauhRdaM Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 * Avazyaniyuti . madrIyavRtti * samASAMtara (bhAga-2) jAyaM / aNNayA tAsiM govANaM vivAho jAo, tAhe tANi nimaMti, tANi bhaNanti-amhe vAulANi Na tarAmo gaMtuM, jaM tattha uvaujjati bhoyaNe kaDugabhaMDAdI vatthANi AbharaNANi dhUvapupphagaMdhamallAdi vadhUvarassa taM tehiM diNNaM, tehiM atIva sobhAviyaM, (graM. 5000) logeNa ya salAhiyANi, tehiM tuDehiM do tivarisA goNapotalayA haLusarIrA uvaTThiyA kaMbalasaMbalatti nAmeNaM, 5 tANi necchaMti, balA baMdhiuM gayANi, tAhe teNa sAvaeNa ciMtiyaM-jai muccihiMti tAhe logo vAhehitti, tA ettha ceva acchaMtu, phAsugacArI kiNiUNaM dijjai, evaM posijjaMti, so'vi sAvao aThumIcauddasIsu uvavAsaM karei potthayaM ca vAei, te'vi taM soUNa bhaddayA jAyA saNNiNo ya, jaddivasaM sAvago na jemei taddivasaM te'vi na jemaMti, tassa sAvagassa bhAvo jAo te govALiyAomAM vivAha mahotsava Avyo. tethI jinadAsa ane somadAsIne teo nimaMtraNa 10 mApe che. tamome 'yuM 3, "ame, anyAyamA vyAsa chIme tethI bhAvI zo mema nathI." paraMtu vivAhamahotsavamAM jarUrI evI sarvasAmagrI jema ke bhojana mATe kaDAI, vAsaNo, varavahu mATe vastro, AbharaNo, dhUpa, dIpa, sugaMdhI dravyo vagere sarvavastu teoe ApI. tene kAraNe mahotsava atyaMta zobhI uThyo. lokoe bharavADa-bharavADaNanI prazaMsA karI. khuza thayelA teoe traNa varSanI uMmaranA, hRSTapuSTa zarIravALA be baLado, jemanuM nAma kaMbala-zaMbala hatuM, te 15 zrAvaka-zrAvikAne bheTamAM ApyA. paraMtu te baMnene catuSpadanuM pratyAkhyAna hovAthI be baLadone rAkhavA IcchatAM nathI, tethI teno asvIkAra kare che. chatAM govALiyAo be baLadone baLAtkAre bAMdhIne jatA rahyA. tethI te zrAvake vicAryuM ke, "jo A baMnene choDI mUkazuM, to loka ene vahana karaze (arthAt khetaramAM khetI mATe joDaze.) tethI te baMne jaNA bhale ahIM rahyA." prAsuka (acitta) evo ghAsacAro kharIdIne baLadone khAvA Ape che. A pramANe te 20 baLado temanA ghare uchare che. te zrAvaka paNa dara AThama-caudase upavAsa kare che ane pustaka vAce che. A sAMbhaLIne te baLado paNa bhadrakapariNAmI ane samakitI thayA. je divase zrAvaka jamato nathI te divase te baLado paNa jamatA nathI. (A joIne) te zrAvakane thAya che ke, "A 80. jAtaM / anyadA teSAM gopAnAM vivAho jAtaH, tadA tau nimantrayataH, tau bhaNataH-AvAM vyAkulau na zaknuva AgantuM, yattatropayujyate bhojane kaTAhabhANDAdi vastrANyAbharaNAni dhUpapuSpagandhamAlyAdi 25 vadhUvarayoH tattairdattaM, tairatIva zobhitaM, lokena ca zlAghitau, tAbhyAM tuSTAbhyAM dvau trivarSoM gopoto hRSTazarIrau upasthApitau kambalazambalAviti nAmnA, tau necchataH, balAdvaddhvA gatau, tadA tena zrAvakeNa cintitaM-yadi mucyete tadA loko vAhayiSyati iti, tad atraiva tiSThatAM, prAsukacAriH krItvA dIyate, evaM poSyete, so'pi zrAvako'STamIcaturdazyorUpavAsaM karoti pustakaM ca vAcayati, tAvapi tat zrutvA bhadrakau jAto saMjJinau ca, yahivase zrAvako na jemati tahivase tAvapi na jemataH, tasya zrAvakasya bhAvo jAta: Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 sa-zaMsapa3 6padravarnu nivaa25|| (ni. 467-468) * 201 jahA ime.bhaviyA uvasaMtA, abbhahio ya neho jAo, te rUvassiNo, tassa ya sAvagassa mitto, tattha bhaMDIramaNajattA, tArisA natthi aNNassa baillA, tAhe teNa te bhaMDIe joettA NIA aNApucchAe, tattha aNNeNa aNNeNavi samaM dhAvaM kAriyA, tAhe te chinnA, teNa te ANeuM baddhA, na caraMti na ya pANiyaM pibaMti, jAhe savvahA necchaMti tAhe so sAvao tesiM bhattaM paccakkhAi, namukkAraM ca dei, te kAlagayA NAgakumAresu uvavaNNA, ohaM pauMjaMti, jAva pecchaMti titthagarassa 5 uvasaggaM kIramANaM, tAhe tehiM ciMtiyaM-alAhi tA aNNeNaM, sAmi moemo, AgayA, egeNa NAvA gahiyA, ego sudADheNa samaM jujjhai, so mahiDDigo, tassa puNa cavaNakAlo, ime ya ahuNovavaNNayA, so tehiM parAio, tAhe te nAgakumArA titthagarassa mahimaM kareMti sattaM rUvaM ca gAyaMti, evaM logo'vi, bhavyajIvo upazAMta thayA che" tethI vadhu sneha utpanna thAya che. A baMne baLado rUpALA hatA. // zrAvane se mitra to. mevA2 te mama monI hounI 4015 (bhaMDIramaNajatto 10 = bhaMDIramaNanAmanA yakSano mahotsava. temAM gADAonI spardhA) hatI. A be baLada jevA baLada bIjA koInI pAse nahotA. tethI te mitra zrAvakane pUchyA vinA ja A baMne baLadone gADAmAM joDI laI gayo. bIjA - bIjA gADAo sAthe doDAvyA. tethI A baLado bhaMgAyA (arthAt hADakAdi cheDAyA). te mitre baLadone pAchA lAvI bAMdhI dIdhA. have te baLado khAtA nathI ke pANI pItAM nathI. jyAre sarvathA ghAsacAro vagere IcchatA nathI, tyAre te zrAvaka teone 15 bhojananuM paccakkhANa (anazana) karAve che ane namaskAra mahAmaMtra Ape che. A rIte baLado kALa karI nAgakumAramAM utpanna thayA. tyAM avadhino upayoga mUke che. temAM jue che ke tIrthakarane upasarga karAI rahyo che. tethI te baMne vicAre che ke "bIjA badhA kAma bAju para mUko, prathama svAmIne choDAvIe, tethI tyAM AvyA. eke nAvaDIne saMbhALI ane bIjo sudaMSTra sAthe yuddha kare che. temAM bane che evuM ke te samaye ja sudaMSTradevano cyavanakALa varte che, 20 tethI pote mahaddhika (moTodeva - vadhu baLavALo) hovA chatAM A baMne devothI parAjita thayo. tyAra pachI te nAgakumAranA devo bhagavAnano mahotsava kare che tathA sattva ane rUpanI stuti kare che. e pramANe loko paNa stavanA kare che. tyAra pachI svAmI nAvaDImAMthI utare che. tyAM 81. yathemau bhavyAvupazAntau, abhyakizca sneho jAtaH, tau rUpavantau, tasya ca zrAvakasya mitraM, tatra bhaNDIramaNayAtrA, tAdRzau na sto'nyasya balIvau, tadA tena bhaNDyAM yojayitvA nItau anApRcchayA, 25 tatrAnyenAnyenApi samaM dhAvanaM kArito, tadA tau chinnau, tena tAvAnIya baddhau, na carato na ca pAnIyaM pibataH, yadA sarvathA necchatastadA sa zrAvakastau bhaktaM pratyAkhyApayati, namaskAraM ca dadAti, tau kAlagatau nAgakupAreSUtpannau, avadhiM prayuJjAte yAvatpazyataH tIrthakarasyopasarga kriyamANaM, tadA tAbhyAM cintitam-alaM tAvadanyena, svAminaM mocayAvaH, Agatau, ekena nauTuMhItA, ekaH sudaMSTrena samaM yudhyate, sa maharddhikaH, tasya punazcyavana kAlaH, imau cAdhunotpannau, sa tAbhyAM parAjitaH, tadA tau nAgakumArau tIrthakarasya mahimAnaM 30 kurutaH, sattvaM rUpaM ca gAyataH, evaM loko'pi, Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 * Avazya:niyuti . 42bhadrIyavRtti * samASAMtara (bhAga-2) tato sAmI uttiNNo, tattha devehiM surahigaMdhodayavAsaM puSphavAsaM ca vuTuM, te'vi pddigyaa| amumevArthamupasaMharannAha surahipura siddhajatto gaMgA kosia viU ya khemilao / nAga sudADhe sIhe kaMbalasabalA ya jiNamahimA // 469 // mahurAe jiNadAso AhIra vivAha goNa uvavAse / bhaMDIra mitta avacce bhatte NAgohi AgamaNaM // 470 // vIravarassa bhagavao nAvArUDhassa kAsi uvasaggaM / micchAdiTThi paraddhaM kaMbalasabalA samuttAre // 471 // padAni-surabhipuraM siddhayAtraH gaGgA kauzikaH vidvAMzca khemilakaH nAgaH sudaMSTra: siMhaH 10 kambalasabalau ca jinamahimA, mathurAyAM jinadAsaH AbhIravivAha: go: upavAsaH bhaNDIraH mitraM apatye bhaktaM nAgau avadhiH AgamanaM vIravarasya bhagavataH nAvamArUDhasya kRtavAn upasarga mithyAdRSTiH 'paraddhaM' vikSiptaM bhagavantaM kambalasabalau samuttAritavantau / akSaragamanikA svabuddhyA kAryA / tato bhagavaM dagatIrAe iriyAvahiyaM paDikkamai, patthio tato, NadIpuliNe bhagavao pAdesu lakkhaNANi dIsaMti mahusitthacikkhalle, tattha pUso nAma sAmuddio, so tANi pAsiUNa ciMtei-esa cakkavaTTI 15 devo surabhigaMdhavALA pANI ane puSponI vRSTi kare che. tyAra pachI devo svasthAne jAya che. avataraNikA : A ja arthano upasaMhAra kare che ? thArtha : sumipu2 - siddhayAtranAmano nAvi - jn - dhuvara - kSebhisanAmano 2 - sudaMSTranAyaDumAra - siMDa - basa, zaMbara - nimaDimA. thArtha : mathurAmA nihAsa - mAmIvivA - maNa - 64vAsa - 2||ddaamo 20 - bhitra - ho:(Amho spAma hovyA) - (ma5 (anazana) - nAmA23vo - avadhi - Agamana. gAthArtha : nAvaDImAM AruDha, vIromAM utkRSTa evA bhagavAnane mithyASTideve upasarga karyo. upasargita evA bhagavAnane kaMbala-zaMbala devoe utAryA. TArtha : 2012 ||thaarth bhu45 che. // 468-471 // tyAra pachI bhagavAna nadIne kinAre iriyAvahI paDikkamIne prayANa karyuM. nadI kinAre madhusikyakAdavamAM (paganuM taLIyuM DUbe eTalA kAdavamAM) prabhunA pagamAM rahelA lakSaNonI chApa upasI Ave che. te gAmamAM puSyanAmano sAmudrika hato. te A lakSaNone joI vicAre che ke, "ahIMthI koI cakravartI ekalo gayo lAge che. to A nizAnI dvArA tenI pAchaLa huM jAuM ane 82. tataH svAmyuttIrNaH, tatra devaiH surabhigandhodakavarSA puSpavarSA ca vRSTA, tAvapi pratigatau / 83. 30 tato bhagavAn dakatIre IryApathikI pratikrAmyati, prasthitastataH, nadIpuline bhagavataH pAdayorlakSaNAni dRzyante madhusikthakardame, tatra puSya nAma sAmudrikaH, sa tAni dRSTvA cintayati-eSa cakravartI Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puSyasAmudrikano bhrama (ni. 469-471) 203 gato egAgI, vaccAmi NaM vAgaremi, to mama etto bhogA bhavissaMti, sevAmi NaM kumArattaNe, sAmI'vi thUNAgassa saNNivesassa bAhiM paDimaM Thio, tattha so sAmiM picchiUNa ciMtei-aho mae palAlaM ahijjiaM, eehi lakkhaNehiM juttaM, eeNa samaNeNa na houM / io ya sakko devarAyA ohiNA paloei-kahiM ajja sAmI ?, tAhe sAmi pecchai, taM ca pUsaM, Agao sAmi vandittA bhaNati-bho pUsa ! tumaM lakkhaNaM na yANasi, eso aparimialakkhaNo, tAhe vaNNei lakkhaNaM 5 abbhitaragaM-gokhIragoraM ruhiraM pasatthaM, satthaM na hoi aliaM, esa dhammavaracAuraMtacakkavaTTI deviMdanariMdapUio bhaviyajaNakumuyANaMdakArao bhavissai, tato sAmI rAyagihaM gao, tattha NAlaMdAe bAhiriyAe taMtuvAgasAlAe egadesaMmi ahApaDirUvaM uggahaM aNuNNavettA paDhamaM mAsakkhamaNaM tene oLakhI kADhe, jethI A vyaktithI mane bhogo prApta thaze. tathA kumArapaNAmAM huM tenI sevA karuM (arthAta te kumAra hovAthI tene rAjyAdi maLaze eTale mane paNa sAruM InAma maLaze eTale 10 huM sevA karo." svAmI paNa dhRNAka sannivezanI bahAra pratimAmAM rahyA. tyAM te sAmudrika svAmIne joI vicAre che ke, "aho ! meM ghAsa jevuM nakAmuM zAstra bharyuM, AvA lakSaNothI yukta e zramaNa hoI zake nahi (arthAt te cakravartI hoya, A to nirdhana che.) A bAju indra avadhino upayoga mUke che ke, "Aje svAmI kyAM che ?" te avadhimAM indra bhagavAnane jue che ane sAthe puSya 15 sAmudrikane paNa jue che. indra tyAM AvI svAmIne vAMdI kahe che, "he puSya ! tuM lakSaNa jANato nathI. A bhagavAna aparimita lakSaNovALA che." te vakhate indra bhagavAnanA AMtarika lakSaNonuM varNana karatA kahe che, "gAyanA dUdha jevuM sapheda, prazasta rUdhira bhagavAnanuM hoya che vagere." zAstra kyAreya khoTA hotA nathI. A bhagavAna dharmavaracArita cakravartI tathA devendro ane cakravartIthI pUjita ane bhavyajanarUpa kumuda mATe AnaMda karanArA thaze." (Ama puSyane potAno 20 abhyAsa khoTo na lAge te mATe indra sArI rIte tene samajAvyo ane pote lakSaNo uparathI "cakravartI haze" evuM je vicAryuM hatuM te paNa satya che ema indra kahyuM.) tyAra pachI bhagavAna rAjagRhI gayA. tyAM bahAra rahela nAlaMdAnAmanA nagaramAM vaNakaranI zALAnA eka bhAgamAM jarUrI - anukULa evA avagrahanI anujJA laI prathama mAsakSapaNa svIkArI rahe che. te samaye 84. sAta , nAma taM zirama, tata: HTddho vitta, seve taM puratve, 25 svAmyapi sthUNAkasya sannivezasya bahirbhAge pratimAM sthitaH, tatra sa svAminaM prekSya cintayati-aho mayA palAlamadhItaM, etairlakSaNairyuktaH, etena zramaNena na bhAvyaM / itazca zakro devarAjo'vadhinA pralokayati-kvAdya svAmI ?, tadA svAminaM prekSate taM ca puSyaM, AgataH svAminaM vanditvA bhaNati-bhoH puSya ! tvaM lakSaNaM na jAnAsi, eSo'parimitalakSaNaH, tadA varNayati lakSaNamabhyantaraM-gokSIragauraM rudhiraM prazastaM, zAstraM na bhavati alIkaM, eSa dharmavaracAturantacakravartI devendranarendrapUjitaH bhavyajanakumudAnandakArakaH bhaviSyati, tataH 30 svAmI rAjagRhaM gataH, tatra nAlandAkhyazAkhApure tantuvAyazAlAyAM ekadeze yathApratirUpamavagrahamanujJApya prathamaM mAsakSapaNaM Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-2) uvasaMpajjittA NaM viharai / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM maMkhalI nAma maMkho, tassa bhaddA bhAriyA guvviNI saravaNe nAma saNNivese gobahulassa mAhaNassa gosAlAe pasUA, goNNaM nAmaM kayaM gosAlotti, saMvaDio, maMkhasippaM ahijjio, cittaphalayaM karer3a, ekkallao viharaMtao rAyagihe taMtuvAyasAlAe Thio, jattha sAmI Thio, tattha vAsAvAsaM uvaago| bhagavaM mAsakhamaNapAraNae abbhitariyAe vijayassa ghare viulAe bhoyaNavihIe paDilAbhio, paMcadivvANi pAunbhUyANi, gosAlo suNettA Agao, paMca divvANi pAsiUNa bhaNati-bhagavaM ! tujjhaM ahaM sIsotti, sAmI tusiNIo niggao, bitiamAsakhamaNaM Thio, bitie ANaMdassa ghare khajjagavihIe tatie suNaMdassa ghare savvakAmaguNieNaM, tato cautthaM mAsakhamaNaM uvasaMpajjittA NaM viharar3a / maMkhalI nAmano eka maMkha (judA judA prakAranA citrapaTo darzAvavAdvArA potAnI AjIvikA je 10 meNave te bhaMga DevAya) tyAM 2Deto to. tenI bhadrAnAmanI garbhavatI patnIe saravaNanAmanA sannivezamAM gAyathI bahula (ghaNI gAyovALA) brAhmaNanI gauzALAmAM putrane janma Apyo. gauzALAmAM utpanna thayela hovAthI te putranuM 'gozALoe pramANe gauNa (guNathI yukta) nAma pADavAmAM AvyuM. te moTo thayo ane maMkhanI kaLAne zIkhyo. citraphalakone taiyAra kare che. (arthAt jAta-jAtanA citrovALA pATiyAM 15 taiyAra 42 7.) sedo viyarato - viyarato te 24gRhInI. 1942nI 27mA rahyo. yAM svAmI rahelA hatA. te samaye comAsu beThuM. bhagavAne mAsakSapaNane pAraNe gAmanI aMdara rahelA vijayanAmanA gRhasthanA ghare vipula evA bhojananA prakArovaDe (judA judA bhojanIvaDe) pAraNuM karyuM. pAMcadivo pragaTa thayA. A sAMbhaLI gozALo tyAM Avyo. pAMcadivyone joI kahe che ke, "bhagavan! huM tamAro 20 ziSya thAuM chuM." bhagavAna mauna rahIne nIkaLI gayA ane bIjuM mAsakSapaNa zarU karyuM. bIjA mAsakSapaNanuM pAraNuM bhagavAne AnaMdanA ghare judA judA khAdya padArthovaDe, trIjA mAsakSapaNanuM pAraNuM sunaMdanA ghare sarvakAmaguNita bhojanavaDe (kAma=rasa, tethI sarvaprakAranA rasothI yukta evA bhojanavaDe) karyuM. tyAra pachI cothu mAsakSapaNa svIkArIne bhagavAna vicare che. 85. upasaMpadya viharati / tasmin kAle tasmin samaye maGkhali ma maGkhaH, tasya bhadrA bhAryA gurviNI 25 zaravaNe nAma sanniveze gobahulasya brAhmaNasya gozAlAyAM prasUtA, gauNaM nAma kRtaM gozAla iti, saMvardhitaH, maGkhazilpamadhyApitaH, citraphalakaM karoti, ekAkI viharan rAjagRhe tantuvAyazAlAyAM sthitaH, yatra svAmI sthitaH, tatra varSAvAsamapAgataH bhagavAna mAsakSapaNapAraNake abhyantarikAyAM vijayasya gahe vipalena bhojanavidhinA pratilambhitaH, paJca divyAni prAdurbhUtAni, gozAlaH zrutvA''gataH, paJca divyAni dRSTvA bhaNati-bhagavan ! tavAhaM ziSya iti, svAmI tUSNIko nirgataH, dvitIyamAsakSapaNaM sthitaH, dvitIyasmin 30 Anandasya gRhe khAdyakavidhinA tRtIye sunandasya gRhe sarvakAmaguNitena, tatazcaturthaM mAsakSapaNamupasaMpadya viharati / Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahevAyelA prasaMgono saMgraha (ni. 472-473) : 205 abhihitArthopasaMgrahAyedamAha thUNAe~ bahiM pUso lakkhaNamabbhaMtaraM ca deviMdo / rAyagihi taMtusAlA mAsakkhamaNaM ca gosAlo // 472 // maMkhali maMkha subhaddA saravaNa gobahulameva gosAlo / vijayANaMdasuNaMde bhoaNa khajje a kAmaguNe // 473 // padAni-sthUNAyAM bahiH puSyo lakSaNamabhyantaraM ca devendraH rAjagRhe tantuvAyakazAlA mAsakSapaNaM ca gozAlaH maGkhalI maGkhaH subhadrA zaravaNaM gobahula eva gozAlo vijaya AnandaH sunanda bhojanaM khAdyAni ca kAmaguNaM / zaravaNaM-gozAlotpattisthAnaM / zeSA'kSaragamanikA svadhiyA kAryA / gosAlo kattiyadivasapuNNimAe pucchai-kimahaM ajja bhattaM labhissAmi ?, siddhattheNa bhaNiyaMkoddavakUraM aMbileNa kUDarUvagaM ca dakkhiNaM, so NayariM savvAdareNa pahiDio, jahA bhaMDIsuNae, 10 na kahicivi saMbhAiyaM, tAhe avaraNhe ekkeNaM kammakareNa aMbileNa kUro diNNo, tAhe jimio, ego rUvago diNNo, rUvago parikkhAvio jAva kUDao, tAhe bhaNati-jeNa jahA bhaviyavvaM avataraNikA : uparoktArthano upasaMhAra karatA kahe che ? thArtha : sthuu|ngriin pA2 - puSya - sakSa! - hevendra sabhyaMtara 11(3thu) - 2|4ddii - taMtu - bhAsa459 - gozANo. 15 gAthArtha : bhaMjalI - bhaM5 - subhadrA - sa215 - mAsa - gozANo - vi04ya - mAnaMda - sunaMda - bho4na - pAca - 2sayuta. TIkArtha : pUNAnagarInI bahAra bhagavAna pratimAmAM rahyA, puSya sAmudrike lakSaNo joyA, devendra atyaMtara lakSaNo kahyA. tyAra pachI bhagavAna rAjagRhI padhAryA... vagere TIkArya gAthArtha mu47 je. // 472-473 // 20 gozAko tilimAme pUche che , "zuM huM 4 (bho4na) pAbhI OM nala ?" tyAre siddhArthe bhagavAnanA zarIramAM pesI javAba Apyo ke "osAmaNa sAthe kodravajAta ane dakSiNAmAM khoTo rUpiyo tamane maLaze." te gozALA nagaramAM sarva prayatnavaDe pharavA lAgyo, chatAM rakhaDatA kUtarAnI jema kaMIpaNa prApta thayuM nahi. chelle sAMjanA samaye eka majUre osAmaNa sAthe kodrava (halakI jAtinA) bhAta ApyA je gozALAe khAdhA. tathA eka rUpiyo 25 Apyo. jenI parIkSA karAvatA khoTo rUpiyo nIkaLyo. tyAre teNe vicAryuM, "je thavAnuM hoya te 86. gozAlaH kArtikapUrNimAdivase pRcchati-kimahamadya bhaktaM lapsye ?, siddhArthena bhaNitamkodravatandulAn amlena kUTarUpyaM ca dakSiNAyAM, sa nagaryAM sarvAdareNa prahiNDitaH, yathA gantrIzvA, na kasmiMzcidapi saMbhAjitaH, tadA'parAhne ekena karmakareNa amlena tandulA dattAH, tadA jimitaH, eko rUpyako dattaH, rUpyakaH parIkSitaH yAvat kUTaH, tadA bhaNati-yena yathA bhavitavyaM 30 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti bhASAMtara (bhAga-2) Na taM bhavati aNNahA, lajjio Agato / tao bhagavaM cautthamAsakhamaNapAraNae nAliMdAo niggao, kollAkasannivesaM gao, tattha bahulo mAhaNo mAhaNe bhoyAveti ghayamahusaMjutteNaM paramaNNeNaM, tAhe teNa sAmI paDilAbhio, tattha paMca divvANi / gosAlo'vi taMtuvAgasAlAe sAmi apacchimANo rAyagihaM sabbhaMtarabAhiriaM gavesati, jAhe na pecchai tAhe niyagovagaraNaM 5 dhIyArANaM dAuM sauttaroDhuM muMDaM kAuM gato kollAgaM, tattha bhagavato milio, tao bhagavaM gosAleNa samaM suvaNNakhalagaM vaccai, etthaMtarA govA gAvIhiMto khIraM gahAya mahallie thAlIe NavaehiM taMdulehiM pAyasaM uvakkhaDeMti, tato mosAlo bhaNati-eha bhagavaM ! ettha bhuMjAmo, siddhattho bhaNatiesa nimmANaM ceva na vaccai, esa bhajjihiti ullahijjaMtI, tAhe so asaddahato te gove bhaNati esa devajjago tItANAgatajANao bhaNati-esa thAlI bhajjihiti, to payatteNa sArakkhaha, tAhe 10 payattaM kreNti| anyathA thatuM nathI" lajjA pAmelo te pAcho pharyo. bhagavAna cothA mAsakSapaNanA pAraNe nAlaMdAmAMthI nIkaLyA ane kollAkasannivezamAM AvyA. tyAM bahulanAmano brAhmaNa hato. je ghImadhu (ahIM madhuM eTale sAkara levI)thI yukta evA khIravaDe brAhmaNone jamADato hato. te samaye bhagavAna padhAratA te khIradvArA bhagavAnanuM pAraNuM 15 karAvyuM. tyAM pAMcadivo pragaTa thayA. A bAju gozALo vaNakaranI zALAmAM bhagavAnane nIi joto aMdara-bahAra sarvasthAne rAjagRhImAM prabhune gote che. jayAre svAmI dekhAtA nathI tyAre potAnA upakaraNo brAhmaNone daIne dADhI-mucha sahita mastaka muMDAvI kollAkasannivezamAM gayo. tyAM bhagavAnane bhego thayo. tyAMthI bhagavAna gozALA sAthe suvarNakhalanAmanA sannivezamAM gayA. tyAM vacce 20 govALiyAo dUdha dohIne moTA vAsaNamAM navA cokhA sAthe mizra karI khIra rAMdhatA hatA. te ne gozAme yuM, "bhagavan ! ma mA 5pArI, bhArI hI mo4 rIyo." tyAre bhagavAnanA zarIramAM pravezela siddhArthe kahyuM, "A khIra banaze ja nahi, khIra raMdhAtA pahelA ja A hAMDalI halAvavA jatA bhAMgI jaze." A vAta upara zraddhA na karatA teNe govALiyAne jaI 87. na tadbhavatyanyathA, lajjita AgataH / tato bhagavAn caturthamAsakSapaNapAraNake nAlandAyA 25 nirgataH, kollAkasannivezaM gataH, tatra bahulo brAhmaNo brAhmaNAn bhojayati ghRtamadhusaMyuktena paramAnnena, tadA tena svAmI pratilambhitaH, tatra paJca divyAni / gozAlo'pi tantuvAyazAlAyAM svAminamaprekSamANaH rAjagRhaM sAbhyantarabAhyaM gaveSayati, yadA na prekSate tadA nijakopakaraNaM dhikkArebhyo dattvA sottarauSThaM muNDanaM kRtvA gataH kollAkaM, tatra bhagavatA militaH, tato bhagavAn gozAlena samaM suvarNakhalaM vrajati, tatrAntarA gopA gobhyaH kSIraM gRhItvA mahatyAM sthAlyAM navaistandulaiH pAyasamupaskurvanti, tato gozAlo bhaNati-yAva bhagavan ! atra 30 bhuJjAvaH, siddhArtho bhaNati-eSA nirmANameva na vrajiSyati, eSA bhakSyati ullikhyamAnA, tadA so'zraddadhAnaH tAn gopAn bhaNati-eSa devAryako'tItAnAgatajJAyakaH bhaNati-eSA sthAlI bhakSyati, tataH prayatnena saMrakSata, tadA prayatnaM kurvanti, Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 upasaMhAra (ni. 474-475) * 207 vasavidalehiM sA baddhA thAlI, tehiM atIva bahulA taMdulA chUDhA, sA phuTTA, pacchA govAlANaM jeNaM jaM karullaM AsAiyaM so tattha pajimio, teNa na laddhaM, tAhe suThutaraM niyatiM geNhai / amumevArtha kathAnakoktamupasaMjihIrgharAha kullAga bahula pAyasa divvA gosAla daLu pavvajjA / bAhiM suvaNNakhalae pAyasathAlI niyaigahaNaM // 474 // padAni - kollAkaH bahula: pAyasaM divyAni gozAlaH dRSTvA pravrajyA bahiH suvarNakhalAt pAyasasthAlI niyatergrahaNaM ca / padArtha ukta eva / baMbhaNagAme naMdovanaMda uvaNaMda teya paccaddhe / caMpA dumAsakhamaNe vAsAvAsaM muNI khamai // 475 // padAni-brAhmaNagrAme nandopanandI upanandaH tejaH pratyardhe campA dvimAsakSapaNe varSAvAsaM muniH 10 kSapayatIti / asyAH padArtha: kathAnakAdavaseyaH, taccedam-tato sAmI baMbhaNagAmaM gato, tattha naMdo uvaNaMdo ya bhAyaro, gAmassa do pADagA, ekko nandassa bitio uvaNaMdassa, tato sAmI naMdassa 'yaM, devArya atIta-2anAgatanA 19112 che, te 4 cha - " Siseii tuTI 4, tethI tamAre tenI prayatnathI rakSA karavI." A sAMbhaLI teo prayatna kare che. hAMDalI vAMsathI banAvela vastuo vaDe bAMdhe che. paraMtu te hAMDalImAM teo ghaNAM badhA cokhA nAkhe che jethI te phUTI 15 jAya che. pAchaLathI govALiyAomAM jenAvaDe je ThIkaru (hAMDalIno TukaDo) prApta karAyuM. te temAM ja jamyo. paraMtu gozALAne eka paNa prApta thayuM nahi, tethI pUrve je mAnyatA thaI hatI, te niyatinI mAnyatA vadhu daDha thAya che. avataraNikA : A ja arthano upasaMhAra karatA jaNAve che ke thArtha : ossA - maDusabAmae - pI2 - pAMyahinyo - gozANAnI (pAyAhavyAne.) 20 joI pravajyA - suvarNakhalanI bahAra khIrahAMDalI - niyatinuM grahaNa. TArtha : 2Irtha yathArtha bhu45 che. bhAvArtha pAI gayeto cha. // 474 // thArtha : prAmaema - naM:-34naMha mA'mo - 64naMhanu 12 agniva maNyu - caMpA - trimAsika tapane varSAvAsamAM bhagavAna kare che. TIkArtha : A gAthAno bhAvArtha kathAnakathI jaNAve che ? ____ 25 tyAra pachI bhagavAna brAhmaNagrAmamAM gayA. tyAM naMda ane upanaMda nAme be bhAIo hatA. gAmamAM be pATaka (poLa) hatA. eka naMdano ane bIjo upanaMdano hato. tyAM svAmI naMdanA 88. vaMzavidalaiH sA baddhA sthAlI, tairatIva bahavastandulAH kSiptAH, sA sphuTitA, pazcAt gopAlAnAM yena yatkapAlamAsAditaM sa tatra prajimitaH, tena na labdhaM, tadA suSTutaraM niyatiM gRhNAti / 89. tataH svAmI brAhmaNagrAmaM gataH, tatra nanda upanandazca bhrAtarau, grAmasya dvau pATakau, eko nandasya dvitIya upanandasya, tata: 30 svAmI nandasya * 0khala pAyasathAlI niyaDae~ gahaNaM ca. pra. Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-2) pADagaM paviTTho naMdagharaM ca, tattha dosINeNaM paDilAbhio naMdeNa gosAlo uvanaMdassa, teNa uvaNaMdeNa saMdiTuM-dehi bhikkhaM, tattha na tAva velA, tAhe sIalakUro NINio, so taM Necchai, pacchA sA teNavi bhaNNati-dAsI ! eyassa uvari chubhasutti, tIe chUDho, apattieNa bhaNati-jai majjha dhammAyariassa asthi tavo tee vA eyassa gharaM Dajjhau, tattha ahAsaNNihitehiM vANamaMtarehiM mA 5 bhagavao aliyaM bhavautti teNa taM da8 gharaM / tato sAmI caMpaM gao, tattha vAsAvAsaM ThAi, tattha domAsieNa khamaNeNa khamai, vicittaM ca tavokamma, ThANAdIe paDimaM ThAi, ThANukkuDugo evamAdINi karei, esa tatio vAsAratto / kAlAe~ suNNagAre sIho vijjumaI goTThidAsI ya / khaMdo dAntiliyAe pattAlaga suNNagAraMmi // 476 // 10 padAni-kAlAyAM zUnyAgAre siMhaH vidyunmatI goSThIdAsI ca skandaH dantilikayA pAtrAlake zUnyAgAre / akSaragamanikA kriyA'dhyAhArataH svadhiyA kAryA / padArthaH kathAnakAdavaseyaH, pATakamAM pravezyA ane naMdanA ghare gayA. jayAM naMda bhagavAnane sUko AhAra vahorAve che. gozALA upanaMdanA ghare jAya che. teNe upanaMdane kahevaDAvyuM ke, "bhikSA Apo." te samaye bhojana veLA thaI nahotI eTale savAranA ThaMDA bhAta lAvyA. gozALo te leto nathI. tethI 15 64naM hasIne 3 cha , "tenI (gozANAnI) 752 nAMjI hai." hAsI mAnatenI 52 nAMkhyAM. aprIti thavAthI te gozALo bolyo, "jo mArA dharmAcAryanuM tapa ke teja hoya to AnuM ghara baLI jAo." tyAM pAse rahelA vANavyaMtaroe "bhagavAnano prabhAva khoTo na thAo" ema vicArI tenuM ghara bALI nAMkhyuM. tyAra pachI svAmI caMpAnagarImAM gayA. tyAM comAsA mATe rahe 20 che. comAsAmAM svAmI dvimAsika tapavaDe vicitratapa karma kare che ane sthAnAdivaDe pratimAmAM rahe che. ahIM sthAna eTale utkaTuka-Asana, AvA prakAranA AsanovaDe pratimAmAM rahe che. A trIjuM cAturmAsa thayuM. ll475ll. gAthArtha : kAlAkanAmanA sannivezamAM zUnyagharamAM siMha ane vidyutamatinAmanI dAsI (pravezyA) - pAtrAlakagAmanA zUnyagharamAM skandaka ane daktilikAdAsI pravezyA. 25 TIkArtha : gAthA ane TIkAno bhAvArtha kathAnakathI jANIe - (caMpA nagarImAM dvimAsika 90. pATakaM praviSTaH nandagRhaM ca, tatra paryuSitAnnena pratilambhitaH nandena, gozAla upanandasya, tenopanandena saMdiSTam-dehi bhikSAM, tatra na tAvadvelA, tadA zItalakUro nItaH, sa taM necchati, pazcAt sA tenApi bhaNyate-dAsi ! etasyopari kSipeti, tayA kSiptaH, aprItyA bhaNati-yadi mama dharmAcAryasya asti tapastejo vA etasya gRhaM dahyatAM, tatra yathAsannihitairvAnamantaraiH mA bhagavAn alIko bhavatviti taistad dagdhaM gRhaM / tataH 30 svAmI campAM gataH, tatra varSAvAsaM tiSThati, tatra dvimAsakSapaNena; tapasyati, vicitraM ca tapaHkarma, sthAnAdinA pratimAM (kAyotsarga) karoti, sthAnamutkaTukaH evamAdIni karoti, eSa tRtIyo varSArAtraH / Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhunuM kAlAkasaMnivezamAM Agamana (ni. 476) : 209 taccedam-tato carimaM domAsiyapAraNayaM bAhiM pArettA kAlAyaM nAma saNNivesaM gao gosAleNa samaM, tattha bhagavaM suNNaghare paDimaM Thio, gosAlo'vi tassa dArapahe Thio, tattha sIho nAma gAmauDaputto vijjumaIe goThThIdAsIe samaM taM ceva suNNagharaM paviTTho, tattha teNa bhaNNai-jai ittha samaNo vA mAhaNo vA pahiko vA koI Thio so sAhau jA annattha vaccAmo, sAmI tuNhikkao acchai, gosAlo'vi tuNhikkao, tANi acchittA NiggayANi, gosAleNa sA mahilA chikkA, sA 5 bhaNati-esa ettha koi, teNa abhigaMtUNa piTTio, esa dhutto aNAyAraM kareMtANi pecchaMto acchai, tAhe sAmi bhaNai-ahaM ekkilao piTTijjAmi, tubbhe Na vAreha, siddhattho bhaNai-kIsa sIlaM na rakkhasi ?, kiM amhe'vi AhaNNAmo ?, kIsa vA aMto na acchasi, tA dAre Thio / tato niggatUNa sAmI pattakAlayaM gao, tatthavi taheva suNNaghare Thio, gosAlo teNa bhaeNaM aMto Thio, tapa karI) chellA trimAsika tapanuM pAraNuM gAmanI bahAra karI kAlAkanAmanA sannivezamAM 10 gozALAnI sAthe svAmI gayA. tyAM bhagavAna zUnyagharamAM pratimA svIkAre che ane gozALo paNa te zUnyagharanA dvArapAse rahyo. tyAM siMhanAmano gAmanA mukhIno putra vidyumnatinAmanI kauTuMbika hAsI sAthe (trina samaye) te zUnya52mA pravezyo. tyAM to pUchyuM-, " OM zrabhA , brAhmaNa ke koI musAphara ahIM hoya te kahe jethI ame anya sthAne jaIe." ___ svAmI bhauna 23 cha. goNo 55 bhauna 2.yo. te jane thoDo samaya 26. nANe che, tyAre 15 gozALAe te strIne sparza karyo. tethI te strI kahe che ke, "A ahIM koka che." A sAMbhaLIne siMhe jaIne gozALAne "A dhUrta anAcAra karatA evA ApaNane joto rahe che" ema karI mAryo. tyAre gozALo svAmIne kahe che, "huM ekalo mAra khAI rahyo chuM ane tame vAratA nathI." siddhArtha kahe che, "to zA mATe zIlanI rakSA karato nathI ? (arthAt zA mATe strIne sparza yo ?) | (tane bhayAvata) mAre 595 bhAra bhAvAno ? // bhATe 662 2Deto nathI ne 20 dvArapAse bho 23 che ?" - tyAra pachI svAmI pAtrAlakanAmanA gAmamAM gayA. tyAM paNa te ja rIte zUnyagRhamAM rahyA. paraMtu A vakhate gozALA bhayathI aMdara rahyo. tyAM skandakanAmano gAmanA svAmIno putra 91. tatazcaramaM dvimAsikapAraNakaM bahiSkRtvA kAlAkaM nAma sannivezaM gataH gozAlena samaM, tatra bhagavAn zUnyagRhe pratimAM sthitaH, gozAlo'pi tasya dvArapathe sthitaH, tatra siMho nAma grAmakUTaputraH 25 vidyunmatyA goSThIdAsyA samaM tadeva zUnyagRhaM praviSTaH, tatra tena bhaNyate-yadyatra zramaNo vA brAhmaNo vA pathiko vA kazcit sthitaH sa sAdhayatu yataH anyatra vrajAvaH, svAmI tUSNIkastiSThati, gozAlo'pi tUSNIkaH, tau sthitvA nirgatau, gozAlena sA mahilA spRSTA, sA bhaNati-eSo'tra kazcit, tenAbhigamya piTTitaH, eSa dhUrtaH anAcAraM kurvantau pazyan tiSThati, tadA svAminaM bhaNati-ahamekAkI piTTye, yUyaM na vArayata, siddhArtho bhaNati-kutaH zIlaM na rakSasi ?, kiM vayamapi AhanyAmahe ?, kuto vA'ntaH na tiSThasi ?, tato dvAre sthitH| 30 tato nirgatya svAmI pAtrAlake gataH, tatrApi tathaiva zUnyagRhe sthitaH gozAlastena bhayenAntaH sthitaH, Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210* Avazya niyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga - 2) 92 tattha khaMdao nAma gAmauDaputto appiNicciyAdAsIe dattiliyAe samaM mahilAe lajjaMto tameva suNNagharaM gao, te'vi taheva pucchaMti, taheva tuhikkA acchaMti, jAhe tANi niggacchaMti tAhe gosAle hasiyaM, tAhe puNo'vi piTTio, tAhe sAmi khisai - amhe hammAmo, tubbhe na vAreha, kiM amhe tumhe alaggAmo ?, tAhe siddhattho bhaNati - tumaM appadoseNa hammasi, kIsa tuMDaM na 5 rakkhesi ? * muNicaMda kumArAe kUvaNaya caMparamaNijjaujjANe / corAya cAri agaDe somajayaMtI uvasamei // 477 // padAni - municandraH kumArAyAM kUpanayaH camparamaNIyodyAne caurAyAM cAriko'gaDe somA jayantI upazAmayataH / padArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam - tato bhagavaM kumArAyaM nAma saNNivesaM 10 gao, tattha camparamaNijje ujjANe bhagavaM paDimaM Thio / io ya pAsAvaccijjo muNicaMdo nAma thero bahussuo bahusIsaparivAro taMmi sannivese kUvaNayassa kuMbhagArassa sAlAe Thio, soya jiNakampapaDimaM karer3a sIsaM gacche ThavettA, so ya sattabhAvaNAe appANaM bhAveti, dattilikAnAmanI potAnI dAsI sAthe mahilAthI lajjA pAmato te ja zUnyagRhamAM pravezyo. teNe paNa tyAM e ja rIte pRcchA karI ane bhagavAna tathA gozALo paNa te ja rIte mauna rahyA. jyAre 15 te baMne jaNA nIkaLatA hatA tyAre gozALo hasyo. jethI gozALAne skandake mAra mAryo. skandakanA gayA pachI gozALo svAmIne Thapako ApatA kahe che, "huM mAra khAvuM chuM ane tame tene aTakAvatAM nathI, to zA mATe tamArI sevA karuM ?" tyAre siddhArtha kahe che," tuM tArA potAnA doSe haNAyo che, zA bhATe bhoDhuM aMdha nathI rAjato ?" gAthArtha : municaMdra - kumArAkanAmanuM sanniveza - kUpanakakuMbhAra - caMparamaNIyaudyAna 20 thorAisanniveza cora DUvo sobhA khane 4yaMtI - ( rAS4puruSone) zAMta Dare che. TIkArtha : TIkArtha ane bhAvArtha kathAnakathI jANavo. te A mujaba - tyAra pachI bhagavAna kumArAkanAmanA sannivezamAM AvyA. tyAM caMparamaNIyaudyAnamAM bhagavAne pratimAno svIkAra karyo. bIjI bAju pArzvanAthanA saMtAnIya municaMdranAmanA sthavira, bahuzrutadhara ane ghaNAM ziSyonA parivAravALA te ja sannivezamAM kUpanakanAmanA kuMbhakAranI zALAmAM rahyA. te AcArya potAnA 25 eka ziSyane gaccha soMpI pote jinakalpanI pratimAne svIkArI potAne sattvabhAvanAothI bhAvita 92. tatra skandako nAma grAmakUTaputraH AtmIyayA dAsyA dantilikayA samaM mahilAyAH lajjamAnaH tadeva zUnyagRhaM gataH, tAvapi tathaiva pRcchataH, tathaiva tUSNIkau tiSThataH, yadA tau nirgacchataH tadA gozAlena hasitaM, tadA punarapi piTTitaH, tadA svAminaM jugupsate - ahaM hanye, yUyaM na vArayata, kiM yuSmAn vayamavalagAmaH tadA siddhArtho bhaNati tvamAtmadoSeNa hanyase, kutastuNDaM na rakSasi ? / tato bhagavAn kumArAkaM nAma sannivezaM 30 gataH, tatra camparamaNIye udyAne pratimAM bhagavAn sthitaH / itazca pArvApatyaH municandro nAma sthavira: bahuzrutaH bahuziSyaparivAraH tasmin saMnniveze kUpanayasya kumbhakArasya zAlAyAM sthitaH, sa ca jinakalpapratimAM karoti ziSyaM gacche sthApayitvA / te ca sattvabhAvanayA''tmAnaM bhAvayanti -- -- Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinakalpa pUrvenI bhUmikA (ni. 477) * 211 taveja sattA suttaLa, ttena vabheLa ya / tultA paMcA vunnA, niAdhdha vipno n' Ao bhAvaNAo, te puNa sattabhAvaNAe bhAveMti, sA puNa "paDhamA uvassayaMmi, bitiyA bAhiM tatiya caukkami / suNNagharaMmi cautthI, taha paMcamiA masANami // 1 // " '' so bitiyAe bhAvei / gosAlo sAmiM bhaNai esa desakAlo hiMDAmo, siddhattho bhaiajja amha antaraM, pacchA so hiMDito te pAsAvaccijje pAsati, bhaNati ya-ke tubbhe ?, te bhAMti - amhe samaNA niggaMthA, so bhaNati - aho niggaMthA, imo bhe ettio gaMtho, kahiM tubhe niithA ?, so appo Ayariya voTTa-oi makhkhA, tuvse Dtha bai ?, tAhe tehiM mApha-- 5 kare che. (jeo jinakalpane svIkAravAnI icchAvALA hoya che. teo potAne pAMca bhAvanAothI 10 bhAvita kare che te A pramANe) - "tapathI, sattvathI, sUtrathI, ekatvathI ane baLathI ema pAMca prakAre jinakalpane svIkAranAranI tulanA (tapAdi mATe pote samartha che ke nahi te mATenI pUrva taiyArIne tulanA kahevAya che.) kahevAyelI che." // 1 // A AcArya potAne sattvabhAvanAthI bhAvita kare che. te sattvabhAvanA A pramANe che "prathama upAzrayamAM sattvanI parIkSA kare (arthAt pariSahAdi AvatA potAnuM keTaluM sattva che ? tenI parIkSA kare) tyArapachI upAzrayanI 15 bahAra, trIjIvAramAM cArarastA upara, cothIvAramAM zUnyagRhamAM tathA pAMcamI sattvabhAvanA smazAnamAM kare // 1 // ' te AcArya bIjI sattvabhAvanAvaDe potAne bhAvita karatA hatA. gozALAe svAmIne kahyuM, "prabhu ! atyAre bhikSAgrahaNano dezakALa vartI rahyo che, tethI ApaNe bhikSA mATe jaIe." siddhArthe (bhagavAnanA zarIramAM pravezIne) kahyuM "Aje mAre upavAsa che." 1 tethI te gozALo ekalo nIkaLyo. bahAra teNe pArthasaMtAnIyone joyA. tethI teone pUchyuM 20 - "tame koNa cho ?" te sAdhuoe kahyuM, "ame zramaNa nigraMtho chIe." (tyAre temanI upadhi vagere tarapha IzAro karatA) gozALoe kahyuM, - "aho ! nigraMtho tamArI pAse ATalo badho graMtha (parigraha) che, to tame zI rIte nigraMtha cho ?' gozALo potAnA AcAryanuM (bhagavAnanuM) varNana kare che ke, "amArA AcArya to AvA AvA che (arthAt amArA AcAryapAse eka 93. tapasA sattvena sUtreNaikatvena balena ca / tulanA paJcadhoktA jinakalpaM pratipitsoH // 1 // etAH 25 bhAvanA:, te punaH sattvabhAvanayA bhAvayanti sA punaH prathamA upAzraye dvitIyA bahiH tRtIyA catuSke / zUnyagRhe caturthI tathA paJcamI zmazAne // 1 // sa dvitIyayA bhAvayati / gozAlaH svAminaM bhaNati - eSa dezakAla: hiNDAvahe, siddhArtho bhaNati - adyAsmAkamantaraM (upavAsa), pazcAtsa hiNDamAnaH tAn pArzvApatyAn pati, mati - pUvam ?, te matti-vayaM zramaLA nibhraMnthA:, sa maLati-aho nirprancA:, ayaM bhavatAmiyAt pragnya:, vava pUrva nirpranthA: ?, 6 Atmana AcArya varNayati-phaMdazo mahAtmA, yUvamatra ae ?, 30 tadA tairbhaNyate Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 * Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) jariso tumaM tAriso dhammAyario'vi te sayaMgahIyaliMgo, tAhe so ruTTho - amha dhammAyariyaM savahatti jai mama dhammAyariyassa atthi tavo tAhe tubbhaM paDissao Dajjhau, te bhAMti -- tumhANaM bhaNieNa amhe na DajjhAmo, tAhe so gato sAhai sAmissa - ajja mae sAraMbhA sapariggahA samaNA diTThA, taM savvaM sAhai, tAhe siddhattheNa bhaNiyaM - te pAsAvaccijjA sAhavo, na te DajjhaMti, tAhe rattI jAyA, 5 te muNicaMdA AyariyA bAhiM uvassagassa paDimaM ThiA, so kUvaNao taddivasaM seNIe bhatte pAUNa viyAle ei mattellao, jAva pAsei te muNicaMde AyArie, so ciMtei - esa corotti, teNa te galae gahIyA, te nirussAsA kayA, na ya jhANAo kaMpiA, ohiNANaM uppaNNaM AuM ca NiTThiaM, devalaaM gayA, tattha ahAsannihiehiM vANamaMtarehiM devehiM mahimA kayA, tAhe gosAlo bAhiM Thio peccha, deve uvvate nivvayaMte a, so jANai esa Dajjhai so tesiM uvassago, sAhei sAmissa, 10 paNa parigrahAdi nathI.) tenI sAme tame koNa ? tyAre te sAdhuoe kahyuM, "jevo tuM che tevA tArA dharmAcArya paNa svayaMgRhItaliMgavALA che." A sAMbhaLI gozALo gusse thayo ke "mArA dharmAcAryanI niMdA karo cho, jo mArA dharmAcAryano tapa hoya to tamArI sAthe A upAzraya baLI jAo." sAdhuoe kahyuM "tArA kahevAthI ame baLavAnA nathI." gozALo tyAMthI gayo ane svAmIne jaI kahyuM ke, "Aje meM AraMbha ane 15 parigrahavAmA zramazo bheyA" vagere sarva vAta urI tyAre siddhArthe'dhuM - "te pArzvasaMtAnIya sAdhuo che. teo baLaze nahi." have rAtri thaI tyAre te municaMdra--AcArya upAzrayanI bahAra pratimAmAM rahyA. A bAju kupanaka kuMbhAra te divase zreNimAM (bIjAonI sAthe) bhojana karI, dArU pIne rAtrinA samaye matta thayelo Ave che. tyAre tyAM municaMdra AcAryane jue che ane vicAre che ke, A cora che. tethI temane 20 gaLethI pakaDI zvAso rUMdhI nAMkhe che. chatAM AcArya dhyAnamAMthI calita thatAM nathI. tethI temane avadhijJAna utpanna thAya che ane AyuSya pUrNa thatAM devalokamAM jAya che. AjubAju rahelA vyaMtaradevo temano mahimA kare che. tyAre gozALo bahAra rahelo chato AvatA-jatA devone jue che tethI tene lAge che ke, "teono A upAzraya baLe che." svAmIne vAta kare che ke,-- "te -- 94. yAdRzastvaM tAdRzo dharmAcAryo'pi tava svayaMgRhItaliGgaH, tadA sa ruSTaH- mama dharmAcAryaM zapatha 25 iti yadi mama dharmAcAryasyAsti tapaH tadA yuSmAkaM pratizrayo dahyatAM, te bhaNanti - yuSmAkaM bhaNitena vayaM na dahyAmahe, tadA sa gataH kathayati svAmine, adya mayA sArambhAH saparigrahA zramaNa dRSTAH, tat sarvaM kathayati, tadA siddhArthena bhaNitam - te pArzvApatyAH sAdhavo, na te dahyante, tadArAtrirjAtA, te municandrAcAryA bahirUpAzrayasya pratimAM sthitAH, sa kUpanato bhakte taddivase zreNau pItvA vikAle AyAti mattaH, yAvatpazyati tAn municandrAn AcAryAn, sa cintayati - eSa cora iti, tena te grIvAyAM gRhItAH, te 30 nirucchvAsAH kRtAH, na ca dhyAnAtkampitAH, avadhijJAnaM utpannaM Ayuzca niSThitaM, devalokaM gatAH, tatra yathAsannihitairvyantarairdevairmahimA kRtaH, tadA gozAlo bahiH sthitaH pazyati devAnavapatata utpatatazca, sa jAnAtieSa dahyate sa teSAmupAzrayaH, kathayati svAmine Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuniyandrasUrikano aNadharma (ni. 477) 213 aisa tesiM paMDiNIyANaM uvassao Dajjhai, siddhattho bhAi-na tesiM uvassao Dajjhai, tesiM AyariyANaM ohiNANaM uppaNNaM, AuyaM ca NiTTiyaM, devalogaM gayA, tattha ahAsannihiehiM vANamaMtarehiM devehiM mahimA kayA, tAhe gosAlo bAhiM Thio picchar3a, tAhe gao taM padesaM, jAva devA himaM kAU paDigayA, tAhe tassa taM gaMdhodagavAsaM pupphavAsaM ca daTThUNa abbhahiyaM hariso jAo, te sAhuNo uTThavei- are tubbhe na yANaha, erisagA ceva boDiyA hi~Daha, uTTheha, AyariyaM kAlagayaMpi 5 na yANaha ?, suvaha rattiM savvaM, tAhe te jANaMti - saccillao pisAo, ratiMpi hiMDai, tAhe vi tassa saNa uA, gayA Ayariyassa sagAsaM, jAva pecchaMti-kAlagayaM, tAhe te addhiti kare - amhehiM Na NAyA AyariyA kAlaM kareMtA, so'vi camaDhettA gao / tato bhagavaM corAgaM sannivesaM gao, tattha cAriyattikAUNa uDuMbAlagA agaDe pakkhivijjaMti, puNo ya uttArijjaMti, zatruono upAzraya baLe che." tyAre siddhArtha kahe che, "teono upAzraya baLato nathI paraMtu 10 teonA AcAryane avadhijJAna utpanna thayuM che ane AyuSya pUrNa karI devalokamAM gayA che, Aju bAju rahelA vyaMta devoe temano mahimA karyo che.' A sAMbhaLI gozALo bahAra rahIne jue che. pachI te sthAne gayo yAvat devo mahimAne karIne gayA (vigere badhuM jANavuM.) tyAM tene sugaMdhI pANI ane puSpavRSTine joI atyaMta harSa thayo. gozALo sAdhuone uThADe che "are ! tamane khabara nathI, AvAne AvA muMDiyA thaIne pharo cho, cAlo, UbhA thAo tamArA AcArya 15 kALa pAmyA e paNa tamane khabara nathI. AkhI rAtri sUtA raho cho." tyAre sAdhuo vicAre che ke, "A sAce ja pizAca che, rAtrie paNa bhame che." tenA zabdathI sarva sAdhuo UbhA thayA ane AcArya pAse jaIne jue che to AcArya kALa pAmyA che. badhA sAdhuo akRtine kare che ke, "aho! amArAvaDe AcAryano kALadharma thayo te paNa na jaNAyuM.' gozALo paNa sAdhuone Thapako ApIne gayo. tyAra pachI bhagavAna corAkasannivezamAM 20 gayA. tyAM "thoro che" khema samacha bheTavAlI aMdhAmAMce ( uDDabAlagA ) vAmAM nAkhe che bhane pharI bahAra kADhe che. 95. eSa teSAM pratyanIkAnAmupAzrayo dahyate, siddhArtho bhaNati na teSAmupAzrayo dahyate, teSAmAcAryANAmavadhijJAnamutpannaM, Ayuzca niSThitaM, devalokaM gatAH, tatra yathAsannihitairvyantarairdevairmahimA kRtaH, tadA gozAlo bahiH sthitaH prekSate, tadA gatastaM pradezaM, yAvaddevA mahimAnaM kRtvA pratigatAH, tadA tasya tAM 25 gandhodakavarSAM puSpavarSAM ca dRSTvA'bhyadhiko harSo jAtaH, tAn sAdhUnutthApayati- are yUyaM na jAnItha, IdRzA eva muNDakA hiNDadhve, uttiSThata, AcAryaM kAlagatamapi na jAnIya, svapitha rAtriM sarvAM, tadA te jAnanti satyaH pizAcaH, rAtrAvapi hiNDate, tadA te'pi tasya zabdena utthitAH, gatA AcAryasya sakAzaM, yAvatprekSante kAlagataM, tadA te'dhRtiM kurvanti asmAbhirna jJAtA AcAryAH kAlaM kurvantaH, so'pi tiraskRtya gataH / tato bhagavAn corAkaM sannivezaM gataH, tatra cArikAvitikRtvA koTTapAlakaiH agaDe prakSipyete, punazcottAyeMte, 30 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 * Avazyakaniryukti* haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) 96 tattha paDhamaM gosAlo sAmI na, tAva tattha somAjayantIo nAma duve uppalassa bhagiNIo pAsAvaccijjAo jAhe na taraMti saMjamaM kAuM tAhe parivvAiyattaM kareMti, tAhiM suyaM - erisA ke vi do ubAlahiM pakkhivijjaMti, tAo puNa jANaMti - jahA carimatitthagaro pavvaio, tAhe gayAo, jAva pecchaMti, tAhiM moio, te ujjhasiA aho viNassikAmeti, tehiM bhaeNa 5 khamAviyA mahiyA ya - pi~TTIcaMpA vAsaM tatthaM caummAsieNa khamaNeNaM / kayaMgala deulavarise dariddatherA ya gosAlo // 478 // tato bhagavaM piTTIcaMpaM gao, tattha cautthaM vAsArattaM karer3a, tattha so caummAsiyaM khavaNaM kareMto vicittaM paDimAdIhiM karei, tato bAhiM pArittA kayaMgalaM gao, tattha dariddatherA nAma pAsaMDatthA 10 samahilA sAraMbhA sapariggahA, tANa vADagassa majjhe devaulaM, tattha sAmI paDimaM Thio, taddivasaM temAM prathama gozALAne kUvAmAM utAre che. haju svAmI utArAyA nathI tevAmAM somA ane jayaMtI nAmanI utpalanI be baheno ke jeo saMyama pAlavA mATe samartha nahotI tethI parivrAjikA banI hatI, teoe sAMbhaLyuM ke - "AvA prakAranI be vyaktio koTavAlovaDe kUvAmAM naMkhAI rahI che.'' teo jANatA hatA ke - "caramatIrthaMkare dIkSA lIdhI che." tethI baMne baheno tyAM AvI ane joyuM. 15 bhagavAnane choDAvyA. jaMne jahenoo bheTavAlone "are ! zuM tame bharavAnI chAvAnA cho" se pramANe Thapako Apyo. jethI koTavAloe bhayathI kSamA mAgI ane svAmInI pUjA karI. II477 // gAthArtha : pRSThacaMpAnagarImAM comAsu - tyAM cAturmAsika tapa hevaDDusa - varSA - haridrasthaviro - gozANo. kRtAMgalasanniveza - - TIkArtha : TIkArtha ane gAthAno bhAvArtha kathAnakathI jANavo tyAra pachI bhagavAna 20 pRSThacaMpAnagarImAM padhAryA. tyAM cothuM cAturmAsa kare che. temAM bhagavAna cAturmAsika tapane karatA vividha pratimA vigere kare che. tyAra pachI bahAra tenuM pAraNuM karIne kRtAMgalasannivezamAM gayA. tyAM daridrasthaviro nAme oLakhAtA mahilAsahitanA AraMbhavALA, parigrahavALA pAkhaMDIo rahetA hatA. teonA vADA(mahollA)nI madhyamAM eka devakula hatuM. tyAM svAmI pratimA svIkArIne rahyA. te divase kaDakaDatI ThaMDI paDI. 25 96. tatra prathamo gozAlo na svAmI, tAvattatra somAjayantInAmyau dve utpalasya bhaginyau pArvApatye yadA na tarataH ( zaknutaH ) saMyamaM karttuM tadA parivrAjikAtvaM kurutaH, tAbhiH zrutam - IdRzau kacidapi dvau janau ArakSakaiH prakSipyete, te punarjAnItaH - yathA caramatIrthakaraH pravrajitaH, tadA gate, yAvatpazyataH tAbhyAM mocitaH, te tiraskRtAH aho vinaMSTukAmA iti, tairbhayena kSAmita: mahitazca / 97. ( pRSThacampA varSArAtraH tatra cAturmAsikena kSapaNena / kRtAGgalAyAM devakulaM varSA daridrasthavirAzca gozAlaH // 478 / / ) 98. tato bhagavAn 30 pRSThacampAM gataH, tatra caturtha varSArAtraM karoti, tatra sa caturmAsakSapaNaM kurtan vicitraM kAyotsargAdibhiH karoti, tato bahiH pArayitvA kRtAGgalAM gataH, tatra daridrasthavirA nAma pASaNDasthAH samahelAH sArambhAH saparigrahAH, . teSAM vATakasya madhye devakulaM, tatra svAmI pratimAM sthitaH, taddivase muNI cAummAsikhamaNeNaM. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draridrasthavira pADIkho sAtheno gozANAno prasaMga (ni. 478-478) 215 99 ca phusi sayaM pati, tANaM ca taddivasaM jAgarao, te samahilA gAyaMti, tattha gosAlo bhaNatieriso'vi nAma pAsaMDo bhaNNai sAraMbho samahilo ya, savvANi ya egadvANi gAyaMti vAyaMti ya, tAhe so tehiM NicchUDho, so tahiM mAhamAse teNa sIeNa satusAreNa acchai saMkuio, tehiM aNukaMpatehiM puNo'vi ANio, puNo'vi bhaNati, puNo'vi NINio, evaM tiNi vArA NicchUDho atiNio ya, tato bhAi - jai amhe phuDaM bhaNAmo to NicchubhAmo, tattha'NNehiM bhaNNai - 5 esa devajjayassa ko'vi paTThiAvAho chattadhAro vA AsI to tuhikkANi acchaha, savvAujjANa ya khaDakhaDAveha jahA se saddo na suvvati, sAMvatthI siribhaddA niMdU piudatta payasa sivadatte / dAragaNI nakhavAlo halidda paDimA'gaNI pahiA // 479 // tato sAmI sAvatthi gao, tattha sAmI bAhiM paDimaM Thio, tattha gosAlo pucchati - tubbhe 10 te divase teonuM jAgaraNa hatuM ane mahilA sahita teo gAtA hatA. A joI gozALo bolyo, "kamAla che ! Avo paNa saMnyAsa kahevAya che je AraMbha ane strIyukta che ane badhA sAthe maLI gAya che, vagADe che." A sAMbhaLI saMnyAsIoe gozALAne devakulamAMthI bahAra kADhyo. tethI mahAmahinAnI baraphIlI ThaMDIne kAraNe zarIrane saMkocIne rahyo. A joIne saMnyAsIone dayA AvatA anukaMpAthI tene devakulamAM praveza Apyo. 15 paraMtu gozALo uparokta vacana pharIthI bole che jethI pharIvAra tene bahAra kADhyo. A pramANe traNavAra bahAra kADhyo ane aMdara lAvyA. tyAra pachI teoe kahyuM ke, "jo amArA mATe kaMI bolyo to ame tane kADhI mUkazuM." tyAM anya loko kahe che ke, "A devAryano koI pIThamardaka (mAlizakaranAra) athavA chatradhara lAge che. tethI mauna raho ane teo sarva vAjiMtro jorajorathI vagADe che jethI koIne tenA zabdo saMbhaLAya nahi. // 478 // gAthArtha : zrAvastI - bharelA jANAne unma ApanAra zrIbhadrA - pitRchatta - dUdha zivadatta dvArasthagana - nakha ridra gAma vALa pathio. pratimA - agni TIkArtha : bhAvArtha kathAnakathI jANIe - tyAra pachI svAmI zrAvastInagarImAM gayA. nagarInI bahAra pratimAmAM rahyA. tyAM gozALAe pUchyuM ke, "bhikSA levA tame Avo cho ?" tethI siddhArthe - - - 1 1 20 99. ca svalpabindu zItaM patati teSAM ca taddivase jAgaraNaM, te samahilA gAyanti, tatra gozAlo 25 bhaNati - IdRzo'pi nAma pASaNDo bhaNyate sArambhaH samahilazca sarve caikatra gAyanti vAdayanti ca tadA sa tairnikSiptaH, sa tatra mAghamAse tena zItena satuSAreNa tiSThati saMkucitaH, tairanukampayadbhiH punarapyAnItaH, punarapi bhaNati-punarapi nItaH, evaM trIn vArAn bahirnikSiptaH AnItazca tato bhaNati yadi vayaM sphuTaM bhaNAmaH tadA niSkAzyAmahe, tatrAnyairbhaNyate eSa devAryasya ko'pi pIThamardavAhakazchatradharo vA bhaviSyati tataH tUSNIkAstiSThata, sarvAtodyAni vAdayata yathA tasya zabdo na zrUyate / 1. ( zrAvastI zrIbhadrA ninduH pitRdattaH 30 pAyasaM zivadattaH / dvAramagniH nakhA vAlA haridraH pratimA agniH pathikAH // 479 // ) 2. tataH svAmI zrAvastIM gataH, tatra svAmI bahiH pratimAM sthitaH, tatra gozAlaH pRcchati - yUyaM Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2.16 * mApazyaniyusti . rimadrIyavRtti . samASAMtara (bhAga-2) aMtIha ?, siddhattho bhaNati-ajja amhaM aMtaraM, so bhaNati-ajja ahaM kiM labhihAmi AhAraM ?, tAhe siddhattho bhaNai-tume ajja mANusamaMsaM khAiavvaMti, so bhaNati-taM ajja jememi jattha maMsasaMbhavo natthi, kimaMga puNa mANusamaMsaM ?, so pahiMDio / tattha ya sAvatthIe nayarIe piudatto NAma gAhAvaI, tassa siribhaddA nAma bhAriA, sA ya NiMdU, NiMdU nAma maraMtaviyAiNI, sA sivadattaM 5 nemittiaM pucchai-kihavi mama puttabhaMDaM jIvijjA ?, so bhaNati-jo sutavassI tassa taM gabbhaM susodhitaM raMdhiUNa pAyasaM karettA tAhe deha, tassa ya gharassa aNNao huttaM dAraM karejjAsi, mA so jANittA Dahihiti, evaM te thirA payA bhavissai, tAe tahA kayaM, gosAlo ya hiMDaMto taM gharaM paviTTho, tassa so pAyaso mahughayasaMjutto diNNo, teNa ciMtiaM-ettha maMsaM kao bhavissaitti ? tAhe tuDeNa bhuttaM, gaMtuM bhaNati-ciraM te NemittiyattaNaM kareMtassa ajjaMsi Navari phiDio, siddhattho 10 4vAjamApyo, - "mA4 mAre 75vAsa che." gozANA rI pUchyuM, "mA4 iMbhikSAmA prayo mADAra prApta rIza ?" tyAre siddhArtha udyu, - "tabhAre A4 manuSyana bhAMsa pAj 5ze." teNe kahyuM - "to Aje huM evA sthAne jamIza ke jyAM mAMsano saMbhava ja na hoya, to pachI manuSyanA mAMsanI to vAta ja kyA rahI." Ama kahI te nIkaLyo. te zrAvastInagarImAM pitRdattanAme eka gAthApati (gAmano mukhI) hato. tene zrIbhadrA 15 nAme patnI hatI paNa te niMdu hatI. niMdu eTale marelA bALakane janma ApanArI. te ekavAra shivttnaamn| naimitti ne pUche che ,- "yA upAyathA bhAga ve ?" to , - "je sAro tapasvI hoya tene, je garbha marelo utpanna thAya te garbha sArI rIte saMskArita karI rAMdhIne tenI khIra banAvI te khIra khAvA ApavI, ane tArA gharanuM dvAra bIjI bAju karavuM, jethI te jANIne tArA gharane bALe nahi, Ama karavAthI tArI prajA (bALako) sthira thaze." 20 zrIbhadrAe naimittikanA kahevA pramANe karyuM. (mAMsanI khIra banAvI.) A bAja gozALo pharato-pharato te gharamAM Avyo. tene te madhu-vRtathI yukta khIra ApI. tyAre gozALAe vicAryuM - "ma mAMsa vI rIta hoI // ?" mAma viyArI prasannatApUrva te te pAra pAdhI. AvIne siddhArthane kahyuM, - "tame lAMbAkALathI naimittikapaNuM karo cho, paraMtu Aje tame khoTA 3. calata?, siddhArtho bhaNati-adyAsmAkamabhaktArthaH, sa bhaNati-adyAhaM kiM lapsye AhAram ?, 25 tadA siddhAthI bhaNati-tvayAdyA manuSyamAMsaM khAditavyamiti, sa bhaNati-tad adya jemAmi yatra mAMsasaMbhavo nAsti, nAma kimaGga punarmanuSyamAMsaM ?, sa prahiNDitaH / tatra ca zrAvastyAM nagaryAM pitRdatto nAma gAthApatiH, tasya zrIbhadrA nAma bhAryA , sA ca ninduH, nindurnAma mriyamANaprajanikA, sA zivadattaM naimittikaM pRcchatikathamapi mama putrabhANDaM jIvet ?, sa bhaNati-yaH sutapasvI tasmai taM garbhaM suzodhitaM randhayitvA pAyasaM kRtvA tadA dehi, tasya ca gRhasyAnyato bhUtaM dvAraM kuryAH, mA sa jJAtvA dhAkSIt iti, evaM tava sthirA prajA bhaviSyati, 30 tayA tathA kRtaM, gozAlazca hiNDamAnaH tadgRhaM praviSTaH, tasmai tatpAyasaM madhughRtasaMyuktaM dattaM, tena cintitam atra mAMsaM kuto bhaviSyati iti, tadA tuSTena bhuktaM, gatvA bhaNati-ciraM tava naimittikatvaM kurvato'dyAsi paraM sphiTitaH, siddhArtho Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhune agnithI paritApa (ni. 480) 1 217 bhaNai-na visaMvayati, jai na pattiyasi vamAhi, vamiyaM diTThA nakkhA vikUie avayavA ya, tAhe ruTTho taM gharaM maggai, tehivi taM bAraM ohADiyaM, taM teNa na jANati, AhADio karei, jAhe na labhai tAhe bhaNati-jai mama dhammAyariyassa tavateo asthi tao Dajjhau, tAhe savvA daDDA bAhiriA / tAhe sAmI haliGgo nAma gAmo taM gao, tattha mahappamANo halihugurukkho, tattha sAvatthIo NagarIo niggacchaMto pavisaMto ya tattha vasai jaNavao satthaniveso, sAmI tattha paDimaM Thio, 5 tehiM satthehi rattiM sIyakAlae aggI jAlio, te vaDDe pabhAe udvettA gayA, so aggI tehiM na vijjhAvio, so DahaMto sAmissa pAsaM gao, so sAmI paritAvei, gosAlo bhaNati-bhagavaM ! nAsaha, esa aggI ei, sAmissa pAyA daDDA, gosAlo naTTho tatto ya NaMgalAe DiMbha muNI acchikaDaNaM ceva / 57yA." siddhArtha :- "bhA kyana moTuM 5 nala, tane vizvAsa na hoya to tuM saTI 10 kara." teNe UlaTI karI. temAM teNe nakho ane vikRta avayavo joyA. tethI gusse thayelo te gharane zodhavA lAgyo. A bAju pati-patnIe te dvAra badalI nAMkhyuM. tethI te gharane gozALo oLakhI zakato nathI. bhAva-14 ( hADio) 42 cha, nyAre tene te 52 bhagatuM nathI tyAre te bole cha - "od mArA dharmAcAryanA tapano prabhAva hoya to te ghara baLI jAo." tethI te sarva bahArano pradeza 15 baLI gayo. tyAra pachI svAmI haridrakanAmanA gAmamAM gayA. tyAM moTuM haridrakavRkSa hatuM. tyAM zrAvastInagarIthI jatAM - AvatAM lokono ane sArthano rahevAsa hato. tyAM svAmI pratimA svIkArI rahyA. te sArthanA lokoe zItakALa hovAthI tyAM rAtrimAM agni saLagAvyo. prabhAta thatAM te loko UThIne jatA rahyA, paNa te agni bujhAvyo nahi. te agni baLato-baLato svAmI pAse pothyo. tenAthI svAmI pI. pAme che. tyAre gozANo 4 cha - "bhagavan ! bho, 20 A agni Ave che." svAmInA paga baLyA ane gozALo bhAgI gayo. ll47lA gAthA : tyAra pachI svAmI maMgalAgAmamAM gayA - bALaka - pizAcarU5 - AMkhona 4. bhaNati-na visaMvadati, yadi na pratyeSi vama, vAntaM dRSTA nakhA vikiratA avayavAzca, tadA ruSTastadgRhaM mArgayati, tAbhyAM api taddvAraM spheTitaM, tattena na jAnAti, AdhATIH karoti, yadA na labhate tadA bhaNati-yadi mama dharmAcAryasya tapastejo'sti tadA dahyatAM, tadA sarvA dagdhA bAhirikA / tadA svAmI 25 haridrAko nAma grAmaH taM gataH, tatra mahatpramANo haridrako vRkSaH, tatra zrAvastIto nagaryA nirgacchan pravizaMzca tatra vasati jAnapadaH sArthanivezaH, svAmI tatra pratimAM sthitaH, taiH sArthikai rAtrau zItakAle'gnirvAlitaH, te bRhati prabhAte utthAya gatAH, so'gnistairna vidhyAtaH, sa dahan svAminaH pAzrvaM gataH, sa svAminaM paritApayati, gozAlo bhaNati-bhagavantaH ! nazyata eSo'gnirAyAti, svAminaH pAdau dagdhau, gozAlo naSTaH / tatazca naGgalAyAM DimbhAH muniH akSikarSaNaM (vikRtiH) caiva / 30 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2.18 * Avazyaniyuti . 42madrIyavRtti * samASAMtara (bhA-2) Avatte muhatAse muNiotti a bAhi baladevo // 480 // tato sAmI naMgalA nAma gAmo, tattha gato, sAmI vAsudevaghare paDimaM Thio, tattha gosAlo'vi Thio, tattha ya ceDarUvANi khelaMti, so'vi kaMdappio tANi ceDarUvANi acchINi kaDDiUNa bIhAvei, tAhe tANi dhAvaMtANi paDaMti, jANUNi ya phoDijjaMti, appegaiyANaM khuMkhuNagA 5 bhajjaMti, pacchA tesiM ammApiyaro AgaMtUNa taM piTuMti, pacchA bhaNaMti-devajjagassa eso dAso nUNaM na ThAti ThANe, aNNe vAreMti-alAhi, devajjayassa khamiyavvaM / pacchA so bhaNati-ahaM hammAmi, tubbhe na vAreha, siddhattho bhaNati-na ThAsi tumaM ekkalo avassa piTTijjasi, tato sAmI AvattAnAma gAmo tattha gato, tatthavi sAmI paDimaM Thio baladevaghare, tattha muhamakkaDiAhiM bhesavei, kADhavuM - Avarta gAma - vikRtamukhavaDe trAsa - "pizAca che" ema jANI loko svAmI pAse 10 mAvyA - pahe. TIkArya : haridrakagAmathI nIkaLI prabhu baMgalAgAmamAM AvyA. tyAM vAsudevanA gharamAM (devAlayamAM) pratimAmAM rahyA. tyAM gozAlo paNa rahyo. AjubAju bALako ramatA hatA. tyAre te kAMdarSika (majAka karavAnA svabhAvavALo) gozALo AMkho kADhIne bALakone DarAve che. tethI te bALako doDatA doDatAM paDI jAya che, ghuMTaNa mAMge che. keTalAka chokarAone nAkanI nasakorIo 15 (khuMkhuNagA) jhUTe cha. 57thI bAgaDonA bhAtA-pitA bhAvAne gomAne pATe che. 241558 cha - "mA hevAryanI mA hAsa. pAgecha 598 me sthAne 22to nathI." tyAre 32415 pArecha - "4q ho, sAhevAryano hAsa hovAthI kSamApAtra,bhAI 72rI ho." pachI gozALo prabhune jaI kahe che ke "loko mane mAre che ane tame koIne aTakAvatAM nathI." siddhArthe kahyuM - "tuM eka sthAne sarakho kema raheto nathI. tethI avazya mAra khAIza." tyAra pachI 20 svAmI AvartanAmanA gAmamAM gayA. tyAM svAmI baLadevanA devAlayamAM pratimAmAM rahyA. tyAM paNa gozALo mukhanA markaTAdivaDe (vAMdarA jevuM mukha karavAvaDe) bALakone bIvarAve che ane teone bhAre che. 5. Avarte mukhatrAsaH muNitaH (pizAcaH) iti ca bahirbaladevaH // 480 // tataH svAmI naGgalA nAma grAmastatra gataH, svAmI vAsudevagRhe pratimAM sthitaH, tatra gozAlo'pi sthitaH, tatra ca ceTarUpANi 25 krIDanti, so'pi kAndapikaH tAni ceTarUpANi akSiNI karSayitvA (vikRtya) bhApayati, tadA tAni dhAvanti patanti jAnUni ca sphuTanti, ghughurakA (gukhphA) apyekakAnAM bhajyante, pazcAt teSAM mAtApitarau Agatya taM piTTataH, pazcAt bhaNataH-devAryasya eSa dAso nUnaM na tiSThati sthAne, anye vArayanti, alaM, devAryasya kSamitavyaM / pazcAtsa bhaNati-ahaM hanye yUyaM na vArayata, siddhArtho bhaNati-na tiSThasi tvamekAkI avazyaM piTTiSyase, tataH svAmI AvartA nAma grAmastatra gataH, natrApi svAmI pratimAM sthitaH baladevagRhe, 30 tatra mukhamarkaTikAbhirbhApayati, Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhunuM corAkasannivezamAM gamana (ni. 481) * 219 piMTTetivi, tato tANi ceDarUvANi rUvaMtANi ammApiUNaM sAhaMti, tehiM gaMtUNa gheccio, muNiottikAuM mukko, muNio-pisAo, bhAMti ya-kiM eeNa haeNaM ?, eyaM se sAmiM haNAmo jo eyaM na vAre, tato sA baladevapaDimA halaM bAhuNA'hikkhiviUNaM uTThaA, tatto tANi ya pAyapaDiyANi sAmiM khAmeMti corA maMDava bhojjaM gosAlo vahaNa teya jhAmaNayA / hoya kAlahatthI kalaMbuyAe u uyasaggA // 481 // tato sAmI corAyaM nAma saMNivesaM gao, tattha goTThiabhattaM rajjhai paccati ya, tattha ya bhagavaM paDimaM Thio, gosAlo bhaNati - ajja ettha cariyavvaM, siddhattho bhAi- ajja amhe acchAmo, so'vi tattha NiuDukkuDiyAe paloer3a- kiM desakAlo na vatti, tattha corabhayaM, tAhe te jANaMti 5 tethI te jANatA-raDatA potAnA bhAtA - pitAne he che. bhAtA-pitAoo khAvIne 10 gozALAne mAryo. paraMtu A pizAca che (gAMDo lAge che) ema vicArI choDI dIdho. ahIM "muNio" kheTale pizAya artha bhAvo. tekho uhe che "khAne bhAravAthI zuM, tenA uratA AnA A svAmIne ja mArIe ke je Ane rokatA nathI." (Ama vicArI badhA bhagavAnane mAravA Ave che tyAre bhagavAna baLadevanA devAlayamAM pratimAmAM sthira hoya che te vakhate lokonA AvavAthI) te baLadevanI pratimA bAhuvaDe haLane UMcakIne UbhI thaI. tene joI loko 15 svAmInA pagamAM paDIne kSamA bhAgeM che. // 480 // - gAthArtha : thorAGasanniveza - bhaMDapa - lobhya - gozANo - vadha - agnivaDe bhaMDapanuM bALavuM - kalaMbukAnagarImAM megha ane kALahastI be bhAIo - upasargo. TIkArtha : kathAnaka - tyAra pachI svAmI corAkasannivezamAM gayA. te gAmamAM koI maMDapamAM goSThimbhasta (sAmUhiGa lona) raMdhAtuM jane paDAvAtuM hatuM bhagavAna tyAM pratibhAmA rahyA. 20 gozANAye 'dhuM } "khA jahIM (goSThilobhanamAM) bhikSAmATe 46 je." siddhArthe 'dhuM - "khAThe huM ahIM ja rahuM chuM. (arthAt Aje mAre upavAsa che)" te gozALo UMco--"nIco vaLIne ( NiuDukkuDiyAe) dukhe che } "mikSAveNA yaha 3 nahi ?" tyAM yorano bhaya hato. tyAre sAmUhika bhojana banAvanArA loko vicAre che ke "A vyakti vAraMvAra ahIM joyA kare che, 6. piTTyate'pi tatastAni ceTarUpANi rudanti ambApitroH kathayanti, tAbhyAM gatvA piTTitaH, muNita 25 itikRtvA muktaH, muNitaH - pizAcaH, bhaNatazca-kimetena hatena ? enamasya svAminaM hanvaH ya enaM na vArayati, tataH sA baladevapratimA halaM bAhunA'bhikSipyotthitA tataH te pAdapatitAH svAminaM kSamayanti ( corAkaH maNDapaH bhojyaM gozAlo hananaM tejaH dAhaH / meghazca kAlahastI kalambukAyAM tUpasargAH // 481 // ) tataH svAmI corAkaM nAma sannivezaM gataH, tatra goSThikabhaktaM rAdhyate pacyate ca tatra ca bhagavAn pratimAM sthitaH, gozAla bhaNati - adyAtra caritavyaM, siddhArtho bhaNati-adya vayaM tiSThAmaH so'pi tatra nikRtyutkaTatayA 30 pralokayati kiM dezakAlo na veti, tatra ca caurabhayaM tadA te jAnanti Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) esa puNo puNo paloei, maNNe-esa cArio hojjatti, tAhe so ghettUNa nisaTuM hammai, sAmI pacchaNNe acchai, tAhe gosAlo bhaNati-mama dhammAyariyassa jai tavo atthi to esa maMDavo Dajjhau, DaDDo / tato sAmI kalaMbugA nAma saNNiveso tattha gao, tattha paccaMtiA do bhAyaro-meho kAlahatthI ya, so kAlahatthI corehiM samaM udghAio, ime ya puvve agge pecchai, te bhaNaMti-ke 5 tubbhe ?, sAmI tusiNIo acchai, te tattha hammaMti, na ya sAhaMti, teNa te baMdhiUNa mahallassa bhAuassa pesiA, teNa jaM bhagavaM diTTho taM uThThittA pUio khAmio ya, teNa kuMDaggAme sAmI diTThapuvvo lADhesu ya uvasaggA ghorA puNNAkalasA ya do teNA / vajjahayA sakkeNaM bhaddia vAsAsu caumAsaM // 482 // 10 evuM lAge che ke A cora hovo joIe" ema vicArI teo gozALAne pakaDI ghaNo mAra mAre che. tyAre svAmI guptasthAne rahyA hoya che. te vakhate gozALo kahe che ke - "jo mArA dharmAcAryanA tapano prabhAva hoya to A maMDapa baLI jAo." te maMDapa baLI gayo. tyAra pachI svAmI kalaMbukasaMnivezamAM jAya che. tyAM sImAnA pradezamAM rahenArA evA be bhAIo megha ane kALahasti hatA. temAM te kALahasti coronI sAthe bahAra nIkaLyo. sAmethI bhagavAna ane 15 gozALAne AvatA jue che. tethI te pUche che ke "tame koNa cho ?" tyAre bhagavAna mauna rahe che. mATe baMnene te kALahastI mAre che. paraMtu baMne jaNA potAno paricaya ApatA nathI. tethI te baMnene bAMdhIne kALahastI moTAbhAI pAse mokale che. meghanAmanA moTA bhAIe kuMDagrAmamAM (kSatriyakuMDamAM) bhagavAnane pahelA joyA hatA. tethI jyAre baMnene bAMdhIne moTAbhAI pAse lAvavAmAM Ave che tyAre meghe bhagavAnane jotA ja UbhA thaI bhagavAnanI pUjA karI ane kSamA mAgI. 20 // 481 // gAthArtha : lATanAmanA anAryadezamAM ghora upasargo thayA, - pUrNakaLazanAmanuM gAma - be coro zakravaDe vajathI haNAyA - bhadrikAnagarI - tyAM comAsAmAM cAturmAsika tapa. TIkArtha : bhAvArtha kathAnakathI jANIe - tyAra pachI svAmI vicAre che ke "mAre haju ghaNAM ___7. eSa punaH punaH pralokayati, manye eSa cauro bhavet iti, tadA sa gRhItvA'tyantaM hanyate, svAmI 25 pracchanne tiSThati, tadA gozAlo bhaNati-mama dharmAcAryasya yadi tapo'sti tadaiSa maNDapo dahyatAM, dagdhaH / tataH svAmI kalambukA nAma saMnivezaH tatra gataH, tatra pratyantikau dvau bhrAtarau-meghaH kAlahastI ca, sa kAlahastI cauraiH samamuddhAvitaH, imau cAgrataH pUrvaM prekSate, te bhaNanti-kau yuvAM ?, svAmI tUSNIkastiSThati, tau tatra hanyete, na ca kathayataH, tena tau baddhvA mahate bhrAtre preSitau, tena ca yad bhagavAn dRSTaH tadutthAya pUjitaH kSamitazca, tena kuNDagrAme svAmI dRSTapUrvaH lADheSu ca upasargAH ghArAH pUrNakalazazca dvau stenau / vajrahatau zakraNa 30 bhadrikA varSAyAM caturmAsI // 482 // ) Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirjarA mATe prabhunuM anAryadezamAM gamana (ni. 482) : 221 tato sAmI ciMtei-bahu kammaM nijjareyavvaM, lADhAvisayaM vaccAmi, te aNAriyA, tattha nijjaremi, tattha bhagavaM acchAriyAdidrutaM hiyae karei / tato paviTTho lADhAvisayaM kammanijjarAturio, tattha hIlaNaniMdaNAhiM bahuM kammaM nijjarei, pacchA tato NIi / tattha puNNakalaso nAma aNAriyaggAmo, tattarA do teNA lADhAvisayaM pavisiukAmA, avasauNo eyassa vahAe bhavauttika? asiM kaDDiUNa sIsaM chiMdAmatti pahAviA, sakkeNa ohiNA AbhoittA do'vi vajjeNa hayA / evaM viharaMtA bhaddilanayariM pattA, tattha paMcamo vAsAratto, tattha cAummAsiyakhamaNeNaM acchati, vicittaM ca tavokammaM ThANAdIhiM / karmo khapAvavAnA che, tethI lATadezamAM jAuM, te anAryadezo che tyAM karmonI nirjarA karuM." te samaye bhagavAna atkArika (laNaNI karanAra majUra)nuM dRSTAMta hRdayamAM kare che. (majUranuM dRSTAMta A pramANe jANavuM - koIka gAmamAM koIka kheDUta UgelA puSkaLa dhAnyane 10 laNavA Icchato hato. paraMtu teNe vicAryuM ke - "jo huM A dhAnyane jAte laNIza to ghaNo kALa vyatIta thaze, tethI jo huM majUrone A kAme lagADIza to alpakALamAM dhAnya laNAI jaze." A ja rIte bhagavAne paNa vicAryuM ke, "jo huM ahIM AryadezomAM vicarIza to mArA azubha karmo jaladI khapaze nahi, tenA karatA jo anAdezamAM jaIza to tyAMnA anAryalokonI sahAyathI dIrdhakALathI bhogavavA yogya karma svalpa kALamAM bhogavAI jaze". A rIte majUronuM dRSTAMta 15 manamAM kare che.) tyAra pachI bhagavAna lAdezamAM karmanirjarAmATe pravezyA. tyAM bhagavAnanA hIlanAniMdAdivaDe ghaNAM karmo khapI gayo. pachI tyAMthI nIkaLI gayA. tyAM pUrNakaLazanAmanuM anArya gAma hatuM, paraMtu vacce rastAmAM be coro lAdezamAM praveza karavAnI icchAvALA hoya che. sAme bhagavAnane jovAthI "A apazakuna tenA vadha mATe thAo." ema vicArI talavAra kheMcI "mastaka 20 kApI nAMkhIe" ema vicArIne doDyA. te samaye zake avadhivaDe jANIne vajadvArA baMne corone mArI nAMkhyA. A rIte vicaratA bhagavAna bhadrikAnagarImAM pahoMcyA. tyAM bhagavAne pAMcamu comAsu karyuM. temAM cAturmAsika tapavaDe comAsu rahe che. A tapa daramiyAna prabhue sthAnAdi vividha tapa karyo. (sthAna eTale utkaTuka Asana.) 8. tataH svAmI cintayati-bahu karma nirjarayitavyaM, lADhAviSayaM vrajAmi, te'nAryAH, tatra nirjarayAmi, 25 tatra bhagavAn lAvakadRSTAntaM hRdaye karoti / tataH praviSTo lADhAviSayaM karmanirjarAtvaritaH, tatra hIlananindanAbhirbahu karma nirjarayati, tataH pazcAt nirgacchati / tatra pUrNakalazo nAmAryagrAmaH, tatrAntarA dvau stenau lADhAviSayaM praveSTakAmau, apazakana etasya vadhAya bhavatvitikatvA'siM kaSTavA zIrSa chindra iti pradhAvita zakreNAvadhinAbhogya dvAvapi vajreNa hatau / evaM viharantau bhadrikAnagarI prAptau, tatra paJcamo varSArAtraH, tatra caturmAsakSapaNena tiSThati, vicitraM ca tapaHkarma sthAnAdibhiH / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 * Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) kaMyalisamAgama bhoyaNa maMkhali dahikUra bhagavao paDimA / jaMbUsaMDe goTThI ya bhoyaNaM bhagavao paDimA // 483 // tato bAhi~ pArettA viharaMto gao, kayalisamAgamo nAma gAmo, tattha sarayakAle acchAriyabhattANi dahikUreNa nisaTTaM dijjaMti, tattha gosAlo bhaNati vaccAmo, siddhattho bhaNati - amha aMtaraM, so 5 tahiM go, muMnapha vahira so, variSThoDo na reva dhADuM, tehiM maLiyuM-vahuM mAyAM taMveda, viyaM, pacchA na nittharar3a, tAhe se uvari chUDhaM, tAhe ukkilaMto gacchai / tato bhagavaM jaMbUsaMDaM nAma gAmaM gao, tatthavi acchAriyAbhattaM taheva navaraM tattha khIrakUre, tehivi taheva dharisio jimio ataMbA naMdiseNo paDimA Arakkhi vahaNa bhaya DahaNaM / kUviya cAriya mokkhe vijaya pagabbhA ya patte ||484 // 10 pratimA gAthArtha : kadalIsamAgama nAmanuM gAma jaMbUkhaMDa goSThi bhojana TIkArtha : bhAvArtha kathAnakathI jANIe - tyAra pachI prabhu bhadrikAnagarImAM karela cAturmAsika tapanuM pAraNuM nagarInI bahAra AvIne karIne tyAMthI vihAra karI gayA. tyAM kadalI samAgama nAmanuM gAma hatuM. te gAmamAM zaradaRtumAM laNaNI karatA majUra vagerene dahIMbhAtavaDe ghaNuM (nisaDhuM) 15 bhojana ApatA hatA (arthAt majUrone bhojanamAM dahIMbhAta khAvA ApatA). tyAM gozALAe kahyuM - "calo, Aje ahIM bhikSAmATe jaIe." (bhagavAnanA zarIramAM pravezela) siddhArthe kahyuM "Aje mAre upavAsa che." eTale gozALo tyAM ekalo gayo. tyAM te dahIMbhAta khAya che. bahu khAnAro (dioDo) te saMtoSa pAmato nathI. tethI tyAMnA karmacArIoe kahyuM, "moTuM bhAjana bharIne dahIMbhAta bhegA karo." karyA, paraMtu have te ATaluM 20 khAvA samartha banato nathI. tethI vadheluM te tenI upara ja nAMkhe che. tyAre te gozALo kUdakA mArato mArato jato rahe che. tyAra pachI bhagavAna jaMbUkhaMDanAmanA gAmamAM Ave che. tyAM paNa majUro mATe bhojana apAtuM hoya che. paraMtu te bhojanamAM dUdhabhAta ApavAmAM Ave che. tyAM paNa te karmacArIovaDe gozALo jamADAyo ane parAbhUta karAyo. 483 // gAthArtha : taMbAkagrAmamAM naMdiSeNa AcArya - - - bhojana - maMkhalI - didhakra bhagavAnanI pratimA. - pratimA ArakSaka vadha - bhaya - 25 bALavuM - kUpika - cora - mokSa - vijayA ane pragalbhA pratyeka. bhagavAnanI -- 9. kadalIsamAgamaH bhojanaM maDulirdadhikUraH bhagavataH pratimA / jambUSaNDaH goSThI ca ( goSThIkaH ) bhojanaM . bhagavataH pratimA // 483 // ) tato bahiH pArayitvA viharan gataH, kadalIsamAgamo nAma grAmaH, tatra zaratkAle lAvakabhaktaM dadhikUreNAtyantaM dIyate, tatra gozAlo bhaNati - vrajAva:, siddhArtho bhaNati - asmAkamabhaktArthaH, sa tatra gataH, bhukte dadhikUraM, sopadhisphoTaH na caiva bhrAyate, tairbhaNitaM bRhadbhAjanaM karambaya, karambitaM, pazcAnna 30 nistarati tadA tasyopari kSiptaM, tadotkalan gacchati / tato bhagavAn jambUSaNDaM nAma grAmaM gataH, tatrApi lAvakabhaktaM tathaiva navaraM tatra kSIrakUrau, tairapi tathaiva dharSito jemitazca (tAmrAyAM nandiSeNaH pratimA ArakSakaH hananaM bhayaM dahanaM / kUpikA cArika: mokSaH vijayA pragalbhA ca pratyekam // 484 // ) Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 parivrAbhipramo dvArA prabhunuM bhukti (ni. 484) 223 tato bhagavaM taMbAyaM NAma gAmaM ei, tattha naMdiseNA nAma therA bahussuA bahuparivArA pAsAvaccijjA, te'vi jiNakappassa parikammaM kareMti, imo'vi bAhiM paDimaM Thio, gosAlo atigao, taheva pucchi, khisati ya, te AyariA taddivasaM caukke paDimaM ThAyaMti, pacchA tahiM ArakkhiyaputteNa corottikAuM bhallaeNa Ahao, ohiNANaM, sesaM jahA muNicaMdassa, jAva gosAlo bohettA Agato / tato sAmI kUpiaM nAma saNNivesaM gao, tattha tehiM cAriyattikAuM dhippaMti bajjhati piTTijjaMti ya / tattha logasamullAvo - aho devajjao rUveNa jovvaNeNa ya appatimo cAriuttikAuM gahio / tattha vijayA pagabbhA ya doNNi pAsaMtevAsiNIo parivvAiyAo loyassa mUle soUNa- titthakaro pavvaio, vaccAmo tA paloemo, ko jANati ? hojjA, tAhe tAhiM TIkArtha : kathAnaka : tyAra pachI bhagavAna taMbAkanagarImAM AvyA. tyAM bahuzruta, bahuparivAravALA pArzvasaMtAnIya naMdiSeNanAmanA sthavira AcArya hatA. teo paNa jinakalpanA 10 parikarmane karatA hatA. svAmI bahA2 pratimAmAM rahyA. gozALo gAmamAM gayo. te ja rIte sAdhuone joI pUche che (arthAt AgaLa jema gA. 477mAM municaMdrasUrino prasaMga joyo te ja rIte ahIM paNa samajavuM.) ane temanI niMdA kare che. te divase AcArya cA22ste pratimA svIkArI UbhA rahe che. tyAM ArakSaka(koTavAla)no putra AcAryane cora samajIne bhAlAvaDe bhAre che. AcAryane avadhijJAna utpanna thAya che vagere zeSa kathA municaMdrasUrinI jema jANI levI. te tyAM sudhI ke gozALo sAdhuone uThADIne pAcho Avyo. tyAra pachI svAmI kUpikanAmanA sannivezamAM gayA. tyAM paNa ArakSako temane cora samajIne pakaDe che, bAMdhe che ane mAre che. tyAre lokomAM vAta thAya che ke, "aho ! A devArya rUpavaDe ane yauvanathI apratima che. temane thora samala paDyA che." 5 have te gAmamAM pArzvanAthabhagavAnanI paraMparAnI sAdhvIo vijayA ane pragalbhA ke jeo parivrAjaka banI hatI, teoe loko pAsethI "tIrthaMkare dIkSA lIdhI che" evuM sAMbhaLIne (vicAra karyo ke) ApaNe tyAM jaIe ane joIe koNa jANe ? kadAca te ja hoya." AvIne joyuM, ane 15 20 10. tato bhagavAn tambAkaM nAma grAmaM gacchati, tatra nandiSeNA nAma sthavirA bahuzrutA bahuparivArAH pArvApatyAH, te'pi jinakalpasya parikarma kurvanti, ayamapi bahiH pratimayA sthitaH, gozAlo'tigataH, 25 tathaiva pRcchati, khiMsati ca, te AcAryAstaddivase catuSke pratimayA asthuH pazcAttatrArakSakaputreNa caura itikRtvA bhallenAhataH, avadhijJAnaM, zeSaM yathA municandrasya yAvadgozAlo bodhayitvA''gataH / tataH svAmI kUpikAsannivezaM gataH, tatra taizcArikAvitikRtvA gRhyete badhyete piTTyete ca / tatra lokasamullApa:- aho devAryaH rUpeNa yauvanena cApratimaJcArika itikRtvA gRhItaH / tatra vijayA pragalbhA ca dve pArkhAntevAsinyau parivrAjike lokasya pArzve zrutvA tIrthakaraH pravrajitaH, vrajAvastAvat pralokayAvaH, ko jAnAti ? bhavet 30 (saH), tadA tAbhyAM Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) moio-durappA ! Na yANaha caramatitthakaraM siddhattharAyaputtaM, ajja bhe sakko uvAlabhahii, tAhe mukko khAmio ya / 'patteyaM' ti pihipIhIbhUtA sAmI gosAlo ya, kahaM puNa ?, tesiM vaccaMtANaM do paMthA, tAhe gosAlo bhaNati-ahaM tubbhehiM samaM na vaccAmi, tubbhe mamaM hammamANaM na vAreha, aviya tubbhehiM samaM bahUvasaggaM, aNNaM ca-ahaM ceva paDhamaM hammAmi, tao ekkalao viharAmi, siddhattho 5 bhaNati-tumaM jANasi / tAhe sAmI vesAlImuho payAo, imo ya bhagavao phiDio aNNao paTrio, aMtarA ya chiNNadANaM, tattha coro rukkhavilaggo oloeti, teNa diTro, bhaNati-ekko naggao samaNao ei, te ya bhaNaMti-eso na ya bIhei natthi hariyavvaMti, ajja se natthi pheDao, jaM amhe paribhavati tIrthakarane choDAvyA. tathA kahyuM ke "he durAtmA ! tame siddhArtharAjAnA putra, caramatIrthakarane jANatA 10 nathI, Aje zakra tamane Thapako Apaze." A sAMbhaLI ArakSakoe prabhune choDyA ane kSamA mAgI. mULagAthAmAM "patteya" zabda che teno artha e ke tyAra pachI svAmI ane gozALo chUTA paDyA. kevI rIte chUTA paDyA ? te kahe che - tyAMthI vihAra karatA vacce be mArga AvyA. tyAre gozALo bhagavAnane kahe che, "huM tamArI sAthe AvIza nahi, loko mane mAratA hoya tyAre tame 15 mAruM rakSaNa karatA nathI. vaLI tamArI sAthe rahetA ghaNAM upasargo Ave che. ane temAM prathama mane ja mAra paDe che tethI have huM ekalo vicarIza." tyAre siddhArthe kahyuM - "tuM jANe (arthAt tArI jevI icchA)." tyAra pachI bhagavAna vaizAlI taraphanA mArgamAM AgaLa vadhyA. ane gozALo bhagavAnathI chUTo paDelo bIjA mArge AgaLa vadhyo. AgaLa jatA chinnasthAna AvyuM. (chinnasthAna eTale evuM sthAna ke jayAM corAdino 20 bhaya hovAthI koI musAphara tyAM jAya nahi.) tyAM eka cora vRkSa upara chupAIne beThelo chato cArebAju najara nAMkhato hato. teNe joyuM ke dUrathI koI Ave che eTale teNe potAnA sAthIdArone jaIne kahyuM, "koI nagna sAdhu AvI rahyo che." sAthIdAroe kahyuM ke "coravA yogya koI vastu tenI pAse nathI tethI te Darato nathI. vaLI tene choDAvanAra paNa koI nathI ke je ApaNo parAbhava kare." II484. 11. mocitaH-durAtman ! na jAnISe (durAtmAnaH ! na jAnIdhvaM) caramatIrthakaraM siddhArtharAjaputraM, adya bhavadbhayaH zakra upAlapsyati, tadA muktaH kSamitazca / 'pratyeka' miti pRthak pRthagbhUtau svAmI gozAlazca, kathaM puna: ?, tayovrajatoH dvau panthAnau, tadA gozAlo bhaNati-ahaM bhavadbhiH samaM na vrajAmi, yUyaM mAM hanyamAnaM na vArayata, apica-bhavadbhiH samaM bahUpasarga, anyacca ahameva prathamaM hanye, tata ekAkI viharAmi, siddhArtho bhaNati-tvaM jAnISe / tadA svAmI vizAlAmukhaH prasthitaH (prayAtaH), ayaM ca bhagavataH sphiTito'nyataH 30 prasthitaH, antarA ca chinnasthAnaM, tatra cauro vRkSavilagno'valokayati, tena dRSTo, bhaNati-eko nagnaH zramaNaka eti, te ca bhaNanti-eSa naiva bibheti nAsti harttavyamiti, adya tasya nAsti spheTakaH, yadasmAn paribhavati / 25. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohakAravaDe prabhu upara upasargano prayatna (ni. 485) * 225 hipa gahio gosAlo mAulotti vAhaNayA / bhagavaM vesAlIe kammAra ghaNeNa deviMdo || 485 // Agao paMcahivi saehiM vAhio mAulattikAUNaM, pacchA ciMter3a - varaM sAmiNA samaM, aair - koi moei sAmiM, tassa nissAe moyaNaM bhavai, tAhe sAmiM maggiumAddho / sAmIvi vesaliMga, tattha kammakarasAlAe aNuNNavettA paDimaM Thio, sA sAhAraNA, je sAhINA tattha 5 te aNuvi / aNNadA tatthego kammakaro chammAsapaDilaggao ADhatto sohaNatihikaraNe, AuhANi gahAya Agao, sAmiM ca pAsai, amaMgalaMti sAmiM AhaNAmitti pahAvio ghaNaM uggariUNaM, sakNaya ohI pautto, jAva pecchA, taheva nimisaMtareNa Agao, tasseva uvariM so ghaNo sAhio, taha ceva mao, sakko'vi vaMdittA gao - gAthArtha :thorovaDe bhArgamAM paDuDAyesA gozANAne bhAbho (pizAya ) sema durI (jalA 10 upara caDhAvI) calAvavA lAgyA. bhagavAna vaizAlImAM AvyA. tyAM karmakAra ghaNavaDe (prabhune bhAravA hoDayo) - Indra khAtyo. TIkArtha : kathAnaka : najIka Avelo gozALo pAMcaso corovaDe mAmo bhAbho (gaaNddiigAMDo) ema karI parezAna karAyo. pAchaLathI gozALo vicAre che ke, "AnA karatA svAmI sAthe rahevuM te sAruM che kAraNa ke tyAM, koI svAmIne choDAve che ane tyAre temanI sAthe mArI paNa 15 mukti thaI jAya che." tyAre te svAmIne zodhavA lAgyo. svAmI paNa vaizAlImAM gayA hatA. tyAM karmakaranI zALAmAM anujJA meLavI bhagavAna pratimAmAM (kAyotsargamAM) rahyA. te zALA sAdhAraNa hatI. (arthAt ghaNAnI mAlikInI hatI.) tethI tyAM jeo svAdhIna hatA teonI anujJA lIdhI. eka divasa eka karmakara (lohakAra) cha mahinAthI rogathI pIDAIne nirogI thayelo chato sArA divase sArA muhUrte zastrone (sobharo ) ahe| urI tyAM khApyo, jane svAmIne dukhe 20 che tyAre "maMgaNa thayuM" sema bhazI gharAne (hathoDAne) uThAvI svAmIne bhAravA choDyo hendre avadhino upayoga mUkyo. temAM A prasaMgane jotA ja AMkhanA palakArAmAtramAM tyAM Avyo ane tenI upara ja hathoDo mAryo. te karmakara tyAM ja marI gayo. zakra svAmIne vaMdana karIne gayo. // 485 / / 12. ( stenaiH pathi gRhIto gozAlo mAtula itikRtvA vAhanam / bhagavAn vizAlAyAM karmakAraH ghanena 25 devendraH ||485 // ) AgataH paJcabhirapi zatairvAhitaH mAtula itikRtvA, pazcAccintayati - varaM svAminA samaM, apica kospi mocayati svAminaM, tasya nizrayA mocanaM bhavati, tadA svAminaM mArgayitumArabdhaH / svAmyapi vizAlAM gataH, tatra karmakarazAlAyAM anujJApya pratimAM sthitaH, sA sAdhAraNA, ye svAdhInAstatra te'nujJApitAH / anyadA tatraikaH karmakaraH SaNmAsAn pratilagnaH ( bhagnaH ) ArabdhaH zobhanatithikaraNe, AyudhAni gRhitvA''gataH, svAminaM pazyati ca, amaGgalamiti svAminamAhanmIti pradhAvito ghanamudgIrya, zakreNa 30 cAvadhiH prayuktaH, yAvatpazyati, tathaiva nimeSAntareNAgataH, tasyaivopari sa ghanaH sAdhitaH, tathaiva mRtaH, zakro'pi vanditvA gataH / Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 * Avazyaniyusti . ribhadrIyavRtti * samASAMtara (bhAga-2) gaumAga bihelaga jakkha tAvasI uvasamAvasANa thUI / chadruNa sAlisIse visujjhamANassa logohI // 486 // tato sAmI gAmAyaM nAma saNNivesaM gao, tatthujjANe bihelae bibhelayajakkho nAma, so bhagavao paDimaM Thiyassa mahimaM karei / tato bhagavaM sAlisIsayaM nAma gAmo tahiM gato, tatthujjANe 5 paDimaM Thio mAhamAso ya vaTTai, tattha kaDapUyaNA nAma vANamaMtarI sAmiM daLUNa teyaM asahamANI pacchA tAvasIrUvaM viuvvittA vakkalaniyatthA jaDAbhAreNa ya savvaM sarIraM pANieNa olettA dehami uvari sAmissa ThAuMdhaNati vAtaM ca viuvvai, jaDa anno hoto to phaDo hoto. taM tivvaM veaNaM ahiyAsiMtassa bhagavao ohI viasiuvva logaM pAsiumAraddho, sesaM kAlaM gabbhAo ADhavettA jAva sAlisIsaM tAva ekkArasa aMgA suraloyappamANametto ya ohI, jAvatiyaM devaloesu 10 thArtha : yAmAnAmanu ma - bibhenAmano yakSa - 5sI - raatrin| maMtamA upazama - stuti - zAlizIrSanAmanA gAmamAM chaThThanA tapa sAthe vizudhdhamAna adhyavasAyavALA bhagavAnane lokAvadhi utpanna thayuM. TIkArtha : kathAnaka : tyAra pachI svAmI rAmAkanAmanA sannivezamAM gayA. tyAM bibhelaka nAmanA udyAnamAM bibhelaka yakSa hato. teNe pratimAmAM rahelA bhagavAnano mahimA karyo. tyAra 15 pachI bhagavAna zAlizIrSanAmanA gAmamAM gayA. tyAM bhagavAna udyAnamAM pratimAmAM rahyA. tyAre mahAmahino cAlato hato. tyAM kaTapUtanA nAmanI vANavyaMtarIe svAmIne joIne temanA tejane sahana nahi thatAM tApasIrUpa vikurvine jhADanI chAlanA vastro paherI potAnA jaTAnA samUhavaDe sarva zarIrane pANIthI bhInuM karIne svAmInA zarIranI upara UbhI rahIne dhUNavA lAge che ane pavana vidurve che. zarIranA dhUNavAthI svAmInA zarIra upara ati ThaMDA thayelA pANInA TIpAM 20 541sAyA.) jo anyavyakti hota to maraNa pAmata. te tIvravedanAne sahana karatA bhagavAnano avadhi vikasita thayo hoya tema lokane jovA lAgyo (arthAta lokAvadhijJAna prApta thayuM.) tenI pahelA bhagavAnane garbhakALathI laI atyAra sudhI agiyArasaMga ane suralokapramANa avadhi hatuM arthAta 13. (grAmAkaH bibhelakaH yakSaH tApasI upazamAvasAne stutiH / SaSThena zAlizIrSe vizudhyamAnasya 25 lokAvadhiH // 486 // tataH svAmI grAmAkaM nAma sannivezaM gataH, tatrodyAne bibhelake bibhelaka yakSo nAma, sa bhagavataH pratimAM sthitasya mahimAnaM karoti / tato bhagavAn zAlizIrSo nAma grAmaH tatra gataH, tatrodyAne pratimAM sthito mAghamAsazca varttate, tatra kaTapUtanA nAma vyantarI svAminaM dRSTvA tejo'sahamAnA pazcAttApasIrUpaM vikuLa valkalavastrA jaTAbhAreNa ca sarvaM zarIraM pAnIyenAyitvA dehasya upari svAminaH sthitvA dhanAti vAtaM ca vikurvati, yadyanyo'bhaviSyattadA sphuTito'bhaviSyat, tAM tIvrAM vedanAmadhyAsayato 30 bhagavato'vadhivikazita iva lokaM draSTumArabdhaH, zeSe kAle garbhAdArabhya yAvacchAlizIrSaM tAvadekAdazAGgAni suralokapramANamAtrazcAvadhiH, yAvat devaloke Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhu chaTTu-sAta yomAsu (ni. 487-488) 227 paiMcchitAio / sA'vi vaMtarI parAjiA, pacchA sA uvasaMtA pUaM kare - puNaravi bhaainagare tavaM vicittaM ca chaTTavAsaMmi / magahAe niruvasaggaM muNi ubaddhami viharitthA // 487 // tato bhagavaM bhaddiyaM nAma nagariM gato, tattha chaTuM vAsaM uvAgao, tattha varisAratte gosAleNa samaM samAgamo, chaTTe mAse gosAlo milio bhagavao / tattha caumAsakhamaNaM vicitte ya abhiggahe 5 kuNai bhagavaM ThANAdIhiM, bAhiM pArettA tato pacchA magahA visae viharar3a niruvasaggaM aTTha uDubaddhie mAse, vihariUNaM AlabhiAe vAsaM kuMDA taha deule patto / maddaNa deulasAria muhamUle dosuvi muNitti // 488 // AlaMbhiaM nayariM ei, tattha sattamaM vAsaM uvAgao, caumAsakhamaNeNaM tavo, bAhiM pArettA 10 devaloka sudhI jotA hatA. te vyaMtarI paNa parAjita thaIne pAchaLathI zAMta thaI ane bhagavAnanI bha kare che. // 486 // gAthArtha : bhagavAna pharI bhadrikAnagarImAM AvyA. chaThThA comAsAmAM vicitra tapa kare che. tyAra pachI magadhamAM Ave che. tyAM bhagavAna ATha RtubaddhamAsa nirupasarga rIte vihAra Dare che. TIDArtha : : kathAnaka - tyAra pachI bhagavAna pha2I bhadrikAnagaramAM AvyA. tyAM chaThThu comAsu beThuM. tyAM varSAkALamAM bhagavAnano gozALA sAthe pharI meLApa thayo. cha mAsa pachI gozALo bhagavAnane maLyo. comAsAmAM bhagavAne cAturmAsika upavAsa karyA ane sthAnAdivaDe vicitra abhigrahone dhAraNa karyA. comAsu puruM thatAM gAmanI bahAra pAraNuM karI pachI magadhadezamAM zeSANanA sAhamAsa pramukhe upasarga vinA vihAra . // 487 // gAthArtha : AlaMbhika nagarI - comAsu - kuMDAgasanniveza - devakuLamAM parArmukha mardanagrAma - devakuLamAM mukhamAM sAgArika ne sthAnamA (bhAra bhAryo) - pizAya (sama choDI hIgho.) TIkArtha : tyAra pachI svAmI AlaMbhikanagarImAM AvyA. tyAM sAtamu comAsuM beThuM. cAra 15 20 14. adarzat / sA'pi vyantarI parAjitA pazcAtsopazAntA pUjAM karoti / (punarapi bhadrikAnagaryA 25 tapo vicitraM ca SaSThavarSAyAm / magadheSu nirupasargaM muniH Rtubaddhe vyahArSIt // 487 // ) tato bhagavAn bhadrikAM nAma nagarIM gataH, tatra SaSThI varSAmupAgataH / tatra varSArAtre gozAlena samaM samAgamaH, SaSThe mAse gozAlo mIlitaH bhagavatA / tatra caturmAsakSapaNaM vicitrAMzcAbhigrahAn karoti bhagavAn sthAnAdibhiH bahiH pArayitvA tataH pazcAt magadhaviSaye viharati nirupasargamaSTa RtubaddhikAn (ddhAn) mAsAn, vihRtya ( AlabhikAyAM varSAM kuNDAge tathA devakule parAGmukhaH / mardanaM devakulasArakaH mukhamUle dvayorapi muniriti // 488 // ) AlambhikAM 30 nagarImeti, tatra saptamaM varSArAtramupAgataH, caturmAsakSapaNena tapaH, bahiH pArayitvA , Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 * Avazya:niyuti * rimadrIyavRtti * samaSAMtara (bhAga-2) kuMDAgaM nAma sannivesaM tattha eti / tattha vAsudevaghare sAmI paDimaM Thio koNe, gosAlo'vi vAsudevapaDimAe ahiTThANaM muhe kAUNa Thio, so ya se paDicArago Agao, taM pecchai tahAThiyaM, tAhe so ciMtei-mA bhaNihii rAgadosio dhammio, gAme jAittu kahei, eha pecchaha bhaNihiha 'rAitao'tti, te AgayA diTTho piTTio ya, pacchA baMdhijjai, anne bhaNaMti-esa pisAo, tAhe 5 mukko / tao niggayA samANA maddaNA nAma gAmo, tattha baladevassa ghare sAmI antokoNe paDimaM Thio, gosAlo muhe tassa sAgAriaMdAuM Thio, tatthavi taheva hao, muNiottikAUNa mukko / muNio nAma pisAo / - bahusAlagasAlavaNe kaDapUaNa paDima vigghaNovasame / __ lohaggalaMmi cAriya jiasattU uppale mokkho // 489 // 10 mahinAnA upavAsano tapa karyo. gAmanI bahAra pAraNuM karI svAmI kuMDAgasannivezamAM AvyA. tyAM vAsudevanA maMdiramAM eka khUNAmAM svAmI kAyotsargamAM rahyA. tyAM gozALo vAsudevanI pratimAnA mukhamAM adhiSThAnane (liMgane) karIne Ubho rahyo. e samaye tyAM pUjArI Avyo. ane tene tevI paristhitimA lAmA rahetA gozANAne yo. te vidhAryu - "lojI nari ( 22) 21-dveSavANo (cha bhane mA) pArmi: (cha)" (21. bhAvArtha sevo lAge cha - 15 huM atyAre Ane kaMIka karIza to loko kaheze ke A pUjArI nirdoSa sAdhune mAre che. jethI huM doSita ane e nirdoSa gaNAze eTale) gAmamAM jaIne kahe che "cAlo ane juo pachI kahejo gANo cha." te loko paNa tyAM AvyA ane gozALAne AvI paristhitimAM joyo ane mAryo. pachI tene bAMdhyo tyAre anyoe kahyuM, "A gAMDo lAge che" tethI choDI dIdho. tyAMthI nIkaLelA chatAM 20 bhagavAna ane gozALo madanagAmamAM gayA. tyAM baLadevanA maMdiramAM svAmI eka khUNAmAM kAyotsargamAM rahyA. tyAM paNa gozALI baLadevanA mukhamAM potAnuM liMga nAMkhe che. jethI tyAM paNa pUrvanI jema mAra khAya che. gAMDo samajI choDI de che. I488 thArtha : pazAsanAmarnu gama - zAsanadhAna - 32pUtanA - pratimA - vighna - 75zama - soDA - yora - hitazatru218 - Gtyasava bhusti. 15. kuNDAkanAmA sannivezaH tatraiti / tatra vAsudevagRhe svAmI koNe pratimAM sthitaH, gozAlo'pi vAsudevapratimAyA mukhe adhiSThAnaM kRtvA sthitaH, sa ca tasyAH praticAraka AgataH, taM prekSate tathAsthitaM, tadA sa cintayati-mA bhANiSuH rAgadveSavAn dhArmikaH, grAme gatvA kathayati-eta prekSadhvaM bhaNiSyatha rAgavAn iti, te AgatA dRSTaH piTTitazca, pazcAt badhyate, anye bhaNanti-eSa pizAcaH, tadA muktaH / tato nirgatau santaumardanA nAma grAmaH, tatra baladevasya gRhe svAmI antaHkoNaM pratimAM sthitaH, gozAlo mukhe tasya sAgArikaM ( mehanaM ) 30 dattvA sthitaH, tatrApi tathaiva hataH, muNita itikRtvA muktaH / muNito nAma pizAcaH / (bahuzAlakazAlavane kaTapUtanA (vat) pratimA vighnakaraNamupazamaH / lohArgale cArikaH jitazatruH utpala: mokSaH // 489 // ) Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 zAlAyaMtyaMtaradvArA prabhunI pUjA (ni. 489-490) 4 229 tato sAmI bahusAlaganAma gAmo tattha gao, tattha sAlavaNaM nAma ujjANaM, tattha sAlajjA vANamaMtarI, sA bhagavao pUaM karei, aNNe bhaNaMti-jahA sA kaDapUaNA vANamaMtarI bhagavao paDimAgayassa uvasaggaM karei, tAhe uvasaMtA mahimaM karei / tato NiggayA gayA lohaggalaM rAyahANiM, tattha jiyasattU rAyA, so ya aNNeNa rAiNA samaM viruddho, tassa cArapurisehiM gahiA, pucchijjaMtA na sAhaMti, tattha cAriyattikAUNa raNNo atthANIvaragayassa uvaTThaviA, tattha ya uppalo 5 aTThiagAmAo so puvvameva atigato, so ya te ANijjate daLUNa uTThio, tikkhutto vaMdai, pacchA so bhaNai-Na esa cArio, esa siddhattharAyaputto dhammavaracakkavaTTI esa bhagavaM, lakkhaNANi ya se pecchaha, tattha sakkAriUNa mukko / tatto ya purimatAle vaggura IsANa accae paDimA / mallIjiNAyaNa paDimA uNNAe vaMsi bahugoTThI // 490 // TIkArtha : kathAnaka : tyAra pachI svAmI bahuzAlakanAmanA gAmamAM gayA. tyAM zAlavana nAmanuM udyAna hatuM tyAM zAlAyaMnAmanI kaTapUtanAvyaMtarI hatI. te bhagavAnanI pUjA kare che. keTalAka AcAryo kahe che ke jema te kaTapUtanAvyaMtarI bhagavAna upara upasarga kare che, tyAra pachI zAMta thayelI pUjA kare che (tema A zAlAryAlaMtarI paNa upasarga karI pUjA kare che.) tyAra pachI bhagavAna lohArbalanAmanI rAjadhAnImAM Ave che. tyAM jitazatrunAmano rAjA hato. bIjA rAjAe 15 tene ghero pAlyo. sato. tethI bhagavAna ane gozALAne A gAmamAM jitazatrunA guptacaroe pakaDyA paraMtu pUchavA chatAM kaMI bolatA nathI. tethI A anyarAjAnA guptacaro haze ema samajI sabhAmAM rahelA rAjA pAse baMnene lAvavAmAM AvyA. te rAjasabhAmAM asthigrAmathI Avelo utpala prathamathI ja hAjara hato. te janene savAta mo thayo bhane trAvAra vahana 43 . 5chI cha "ma. 20 guptacara nathI, A siddhArtharAjAnA putra, dharmavaracakravartI evA bhagavAna che. (khAtarImATe) tame tenA lakSaNo paNa juo." tethI temanuM sanmAna karIne choDI mUkyA. 489 ___uthArtha : tyA2 5chI pusmitAsamAM Ave che - 122zreSThi - nendra - artha - pUjA mallijinapratimA - urphokagAma - vadhUvara - vAMsano samUha. 16. tataH svAmI bahazAlakanAmA grAmaH tatra gataH, tatra zAlavanaM nAmodyAnaM, tatra sallajjA 25 (zAlAryA) vyantarI, sA bhagavataH pUjAM karoti, anye bhaNanti-yathA sA kaTapUtanA vyantarI bhagavataH pratimAgatasyopasarga karoti, tadopazAntA mahimAnaM karoti / tato nirgatau gatau lohArgalAM rAjadhAnI, tatra jitazatrU rAjA, sa cAnyena rAjJA samaM viruddhaH, tasya cArapurUSairgRhItau pRcchyamAnau na kathayataH, tatra cArikAvitikRtvA rAjJe AsthAnikAvaragatAyopasthApitau, tatra cotpalo'sthikagrAmAtsa pUrvamevAtigataH, sa ca tAvAnIyamAnau dRSTvotthitaH, trikRtvaH vandate, pazcAtsa bhaNati-eSa na cArikaH, eSa siddhArtharAjaputra: 30 dharmavaracakravartI eSa bhagavAn, lakSaNAni cAsya prekSadhvaM, tatra satkArayitvA muktaH (tatazca purimatAle vagguraH IzAnaH arcati pratimAm / mallIjinAyatanaM pratimA uNNAke vaMzI bahugoSThI // 490 // ) Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2). tato sAmI purimatAlaM ei, tattha vagguro nAma seTThI, tassa bhaddA bhAriA, vaMjhA aviyAurI jANukopparamAyA, bahUNi devassa uvAdigANi kAuM parisaMtA / aNNayA sagaDamuhe ujjANe ujjeNiyAe gayA, tattha pAsaMti juNNaM devaulaM saDiyapaDiyaM tattha mallisAmiNo paDimA, taM NamaMsaMti, jai amha dArao dAriA vA jAyati to evaM cevaM deulaM karessAmo, eyabhattANi ya 5 hohAmo, evaM namaMsittA gayANi / tattha ahAsannihiAe vANamaMtarIe devayAe pADiheraM kayaM, AhUo gabbho, jaM ceva AhUo taM cevaM devaulaM kAumAraddhANi, atIva tisaMjhaM pUaM kareMti, pavvatiyage ya alliyaMti, evaM so sAvao jAo / io ya sAmI viharamANo sagaDamuhassa ujjAssa nagarassa ya aMtarA paDimaM Thio, vagguro ya hAo ulapaDasADao saparijaNo mahayA iDDIe vivihakusumahatthagao TIkArtha ? tyAra pachI svAmI purimatAlanagarImAM AvyA. tyAM vaguranAmano zreSThi hato 10 ane tene bhadrAnAmanI patnI hatI. te vaMdhyA, prasava vinAnI ane jANU-kUrmanI mAtA hatI. (arthAt "teNIne anyabALaka na hovAthI jAnU ane koNInI ja te mAtA hatI, paraMtu bALakanI mAtA nahotI. A pAribhASika saMjJA che je bALaka vinAnI mAtA mATe vaparAya che.) te daMpati devanI ghaNA prakAre mAnatA mAnI thAkyA hatA. ekavAra te daMpati zakaTamukhanAmanA udyAnamAM mahotsava mATe gayA. tyAM jIrNa ane tuTeluM-paDeluM eka maMdira jue che. temAM mallinAthabhagavAnanI 15 pratimA hatI. tene teo namaskAra kare che, ane prArthanA kare che ke jo amane bALaka ke bAlikA thaze to AvuM AvuM devakula banAvazuM ane enA bhakta banI jazuM." A rIte namaskAra karIne teo gayA. Aju bAju rahelI vANavyaMtarIe sAnidhya karyuM (arthAt vANavyaMtarI te strInI madadamAM AvI.)te strIne garbha rahyo. jevo garbha rahyo te divasathI ja devAlayane banAvavAnuM zarU karyuM. traNe kALa pUjA kare che. traNe parvamAM teno Azraya kare che. 20 Ama te zrAvaka thayo. bIjI bAju svAmI vicaratA - vicaratA zakaTamukhaudyAna ane nagaranI vacce kAyotsargamAM rahyA, ane vaccazrAvaka snAna karI, bhInA vastro dhAraNa karI (kaparADo = 'bhInA vastro paherIne, A laukika rivAja che ke vyaMtarAdinI ArAdhanA bhInAvastro paherIne ja karavAmAM Ave che kAraNa ke A rIte ja vyaMtarAdi devo khuza thAya che.) parijanonI sAthe moTI RddhivaDe vividhakusumo hAthamAM laI te maMdiranI pUjA mATe jAya che. 25 17. tataH svAmI purimatAlameti, tatra vagguro nAma zreSThI, tasya bhadrA bhAryA, vandhyA aprasavinI jAnukUrparamAtA, bahUni devasyopayAcitAni kRtvA parizrAntA / anyadA zakaTamukhe udyAne udyAnikAyai gatau, tatra pazyataH jIrNaM devakulaM zaTitapatitaM, tatra mallIsvAminaH pratimA, tAM namasyataH, yadyAvayordArako dArikA vA jAyate tadaivamevaM devakulaM kariSyAvaH, etadbhaktau ca bhaviSyAva:, evaM namasyitvA gatI / tatra yathAsannihitayA vyantaryA devatayA prAtihAryaM kRtaM, utpanno garbhaH, yadaivAhUtastadaiva devakulaM kartumArabdhau, 30 atIva trisandhyaM pUjAM kurutaH, parvatrike cAzrayataH, evaM sa zrAvako jAtaH / itazca svAmI viharan zakaTamukhasyodyAnasya nagarasya ca madhye pratimAM sthitaH, vaggurazca snAta ArdrapaTazATakaH saparijanaH mahatyA vividhakusumahastakaH (hastagatavividhakusumaH) Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vagTarazrAvakavaDe prabhunI pUjA (ni. 490) 231 ta AyayaNaM accao jAi / IsANo ya deviMdo puvvAgayao sAmi vaMdittA pajjuvAsati, vagguraM ca vItIvaMtaM pAsai, bhaNati ya-bho vaggurA ! tumaM paccakkhatitthagarassa mahimaM na karesi to paDimaM accao jAsi, esa mahAvIro vaddhamANotti, to Agao micchAdukkaDaM kAuM khAmeti mahimaM ca karei / tato sAmI uNNAgaM vaccai, etthaMtarA vadhUvaraM sapaDihuttaM ei, tANi puNa doNNivi viruvANi daMtilagANi ya, tattha gosAlo bhaNati-aho imo susaMjogo "tattillo vihirAyA, jANati dUrevi jo jahiM vasai / jaM jassa hoi sarisaM, taM tassa biijjayaM dei // 1 // " jAhe na ThAi tAhe tehiM piTTio, piTTittA vaMsIkuDaMge chUDho, tattha paDio attANao acchar3a, vAharar3a sAmi, tAhe siddhattho bhaNati-sayaMkayaM te, tAhe sAmI adUre gaMtuM paDicchada, pacchA te bhaNaMti te sthAne pUrve Avelo IzAnendra svAmIne vaMdana karI tyAM paryupAsanA karato hato, tyAre 10 tyAMthI pasAra thatAM naguzriAvakane jue che, ane kahe che - "he vagUra ! tuM sAkSAt tIrthakaranI pUjA karato nathI ane pratimAne pUjavA jAya che (te ucita nathI). A vardhamAna mahAvIrasvAmI che." A sAMbhaLI tyAM AvI vagura micchAmi dukkaDuM ApIne kSamA yAce che ane pUjA kare che. tyA2 pachI svAmI nAmana mamA ya che. tyAM sAmethI (sapaDihutta) 12varDa Ave che. te vadhUvara baMne virUpa ane dAMtavALA (bahAra nIkaLelA dAMtavALA) hatA. temane joI gozALI 15 bole che ke "aho! kevo A susaMyoga che - kharekhara vidhirUpI rAjA hoziyAra che, kAraNa ke dUra hovA chatAM paNa koNa kyAM rahelA che te jANe che ane jene je yogya hoya tene te vastuno bhelA5 rAvI mApe cha. // 1 // " A rIte bolavAthI jyAre gozALo aTakato nathI tyAre teo tene mAre che, ane mArIne bAjumAM rahela vAMsanA samUhamAM pheMke che. tyAM paDelA gozALAne koI bacAvatuM nathI tethI paDyo 20 23 cha. svAmIne bolAve cha tyAre siddhArtha De cha- "tAI 42j tuM bhogave che." tyA2 5chI svAmI najIkamAM jaI UbhA rahe che. pAchaLathI loko kahe che - "A vyakti A davAryano 18. tadAyatanamarcako yAti / IzAnazca devendraH pUrvAgataH svAminaM vanditvA paryupAste, vagguraM ca vyativrajantaM pazyati, bhaNati ca-bho vaggura ! tvaM pratyakSatIrthakarasya mahimAnaM na karoSi tataH pratimAmacituM yAsi, eSa mahAvIro vardhamAna iti, tata Agato mithyAduSkRtaM kRtvA kSamayati mahimAnaM ca karoti / tataH 25 svAmI urNAkaM vrajati, atrAntarA vadhUvarau sapratipakSaM (saMmukhaM) AyAtaH, tau puna Avapi virUpau danturau ca, tatra gozAlo bhaNati-aho ayaM susaMyogaH ! 'dakSo vidhirAjaH jAnAti dUre'pi yo yatra vasati / yadyasya bhavati yogyaM, tattasya dvitIyaM dadAti // 1 // ' yadA na tiSThati tadA tAbhyAM piTTitaH, piTTayitvA vaMzIkuDaGge kSiptaH, tatra patito'trANastiSThati, vyAharati svAminaM, tadA siddhArtho bhaNati-svayaMkRtaM tvayA, tadA svAmI adUraM gatvA pratIcchati, pazcAtte bhaNanti-* uttANao (tatparaH) 30 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 * Avazya:niyukti midrIyavRtti * samASAMtara ((bhAga-2) naNaM esa eyassa devajjagassa pIDhiyAvAhago vA chattadharo vA Asi teNa avaTThio, tA NaM muyaha, tato mukko / aNNe bhaNaMti-pahiehiM uttArio sAmi acchaMtaM datRRNa - gobhUmi vajjalADhe govakkove ya vaMsi jiNuvasame / rAyagihaTThamavAsA vajjabhUmI bahuvasaggA // 491 // tato sAmI gobhUmiM vaccai / etthaMtarA aDavI ghaNA, sadA gAvIo caraMti teNa gobhUmI, tattha gosAlo govAlae bhaNai-are vajjalADhA ! esa paMtho kahiM vaccai ? / vajjalADhA nAma mecchaa| tAhe te govA bhaNaMti-kIsa akkosasi ?, tAhe so bhaNai-asUyaputtA khauraputtA ! suThu akkosAmi, tAhe tehiM milittA piTTittA baMdhittA vaMsIe chUDho, tattha aNNehiM puNo moio jiNuvasameNaM / tato rAyagihaM gayA, tattha aTThamaM vAsArattaM, tattha cAummAsakhavaNaM vicitte 5 10 pIThikAvAhaka ke chatradhara hovo joIe tethI temanI sAthe rahelo che mATe tene choDI do." Ama vicArI choDI dIdho. ahIM keTalAka AcAryo kahe che ke tyAM UbhA rahelA svAmIne joI vAMsanA samUhamAM paDelA gozALAne tyAMthI pasAra thatAM musApharoe bahAra kADhyo..490. PuthArtha : gobhUmi - 7 - govANiyAmono o5 - vAMsa - nopazama - 224gRDI - Abhu yomAsu - 4(bhUmi - 65so. 15 TIArtha : thAna : tyA2 5chI svAmI gobhUmi ta26 gayA. se pradezamA 20 48 utuM. temAM gAyo caratI hatI tethI tenuM nAma gobhUmi paDyuM hatuM. tyAM gozALAe govALiyAone (mAzima mAvIne) pUchyuM 3 "are bhsecho ! mA bhAga ya ya ?" tyAre te govANiyAmome - "zA bhATe ADoza 3 cha ?" tyAre gozANAre 4o - "u hAsIputrI ! he hajAmanA putro ! huM Akroza kara, huM te barAbara che." tyAre badhAe maLIne gozALAne mAryo 20 bhane jAMdhIne vAsanA samUhamA 34ii dIyo. tyAM anya musApharo AvyA. temaNe jinano upazama joIne gozALAne pharI mukta karyo. tyAra pachI bhagavAna ane gozALo rAjagRhI tarapha gayA. tyAM AThamu comAsu karyuM. vicitra 19. nUnameSa etasya devAryasya pIThikAvAhako vA chatradharo vA''sIt tenAvasthitaH, tat enaM muJcata, tato muktaH / anye bhaNanti-pathikairUttAritaH svAminaM tiSThantaM dRSTvA / / (gobhUmiH vajralADhA gopakopazca 25 vaMzI jinopazamaH / rAjagRhe'STamavarSArAtraH vajrabhUmiH bahUpasargAH // 491 // ) tataH svAmI gobhUmi vrajati / atrAntarA'TavI ghanA, sadA gAvazcaranti tena gobhUmiH, tatra gozAlo gopAlakAn bhaNati-are vajralADhAH ! eSa panthAH kva vrajati ? / vajralADhA nAma mlecchAH / tadA te gopA bhaNanti-kuta Akrozasi ?, tadA sa bhaNati-asUyaputrAH kSauraputrAH ! suSTha AkrozAmi, tadA taimilitvA piTTayitvA baddhvA vaMzyAM kSiptaH, tatrAnyaiH punaH mocito jinopazamena / tato rAjagRhaM gatau, tatrASTamaM varSArAtraM tatra cAturmAsakSapaNaM vicitrA 30 asuyaputtA pamuyaputtA / asudapiyaputtA (azrutputrAH prAmutputrAH / azrutapitRputrAH / ) . Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhunuM anAryadezamAM gamana (ni. 492) ja 233 abhiggahe bAhiM pArettA sarae dilRtaM kareti samatIe, jahA-egassa kuDuMbiyassa bahusAlI jAo, tAhe so paMthie bhaNati-tubbhaM hiyaicchiaM bhattaM demi mama lUNaha, evaM so uvAeNa lUNAvei, evaM ceva mamavi bahuM kammaM acchai, etaM acchAriehiM nijjarAveyavvaM / teNa aNAriyadesesu lADhAvajjabhUmI suddhabhUmI tattha vihario, so aNArio hIlai niMdai, jahA baMbhaceresu-'chuchu kareMti AhaMsu samaNaM kukkurA 'saMtu'tti evamAdi, tattha navamo vAsAratto kao, so ya alebhaDo AsI, 5 vasatIvi na labbhai, tattha chammAse aNiccajAgariyaM viharati / esa navamo vAsAratto / aniayavAsaM siddhatthapuraM tilatthaMba puccha nipphattI / uppADei aNajjo gosAlo vAsa bahulAe // 492 // abhigrahothI yukta cAturmAsika tapa karI bahAra tenuM pAraNuM karIne zaradaRtumAM bhagavAna svamatithI (koInA upadeza vinA) manamAM daSTAMta vicAre che "eka kauTuMbikane khetaramAM ghaNo sAro pAka 10 thayo. te musApharone kahe che ke "jo tame A dhAnyane laNI Apo to tamane huM Icchita bhojana ApIza." A pramANe te kauTuMbika upAyathI dhAnyane laNAve che. e ja pramANe mAre paNa ghaNAM karmo khapAvavAnA bAkI che te anAryovaDe khapAvI zakAya che." tethI bhagavAna lADhA,vajabhUmi, zuddhabhUmi vagere anAryadezomAM vicaryA. tyAM anArya loka svAmInI niMdA kare che, hilanA kare che, vigere brahyacaryomAM kahyA pramANe jANavA (arthAt 15 AcArAMgasUtranA prathama zrutaskaMdhanA nava adhyayano brahmacarya adhyayano kahevAya che. temAM upadhAna zrutanAmanA adhyayanamAM je rIte upasargo varNavyA che, tema ahIM upasargo jANavA. te upasargomAno eka upasarga batAvatA kahe che) te anAryo potAnA kUtarAone svAmI tarapha IzAro karI "chu- chuM" karatA ane kahetA ke "kUtarAo(kukkarA) ! A zramaNane karaDo" vagere, tyAM navamu comAsu pUrNa karyuM. te comAsu AhAra vinAnuM (cAturmAsika upavAsavALuM) thayuM. vasati paNa rahevA mATe 20 maLI nahi. tethI bhagavAna tyAM cha mahinA sudhI (sthAyI vasati na hovAne kAraNe) anityajAgarikA karatA vicaryA. Ama navamu comAsu pUrNa thayuM. ll491TI gAthArtha : anityavAsa-siddhArthapuratalano taMba-pRcchA-niSpatti-ukhADe che - anArya evo gozALo - varSA-zyAma gAya. 20. abhigrahAH bahi: pArayitvA zaradi dRSTAntaM karoti svamatyA yathA-ekasya kauTumbikasya 25 bahuzAlirjAtaH, tadA sa pathikAn bhaNati-yuSmabhyaM hRdayeSTaM bhaktaM dadAmi mama lunIta, evaM sa upAyena lAvayati, evameva mamApi bahu karma tiSThati, etat lAvakairnirjaraNIyaM / tenAnAryadezeSu lADhAvajrabhUmiH zuddhabhUmistatra vihataH so'nAryo hIlati nindati, yathA brahmacarye-'chuchukurvanti abruvan zramaNaM kukkurA ! dazantu' iti evamAdi / tatra navamo varSArAtraH kRtaH, sa cAhAraM vinA AsIt, vasatirapi na labhyate, tatra SaNmAsAn anityajAgarikaM viharati / eSa navamo varSArAtraH / (aniyatvAsaH siddhArthapuraM tilastambaH pRcchA 30 niSpattiH / utpATayatyanAryo gozAlo varSA bahulAyAH // 492 // ) Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 * Avazyakaniryukti- haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) 21 to nigyA paDhamasara siddhatthapuraM gayA / tao siddhatthapurAo kummagAmaM saMpadviA, tatthaMtarA tilatthaMbao, taM daTThUNa gosAlo bhaNai-bhagavaM ! esa tilatthaMbao kiM nipphajjahiti navatti ?, sAmI bhaNati - nipphajjihiti, ee ya satta tilapupphajIvA uddAittA egAe tilaseMgaliyAe vaccAyAhiMti' tato gosAleNa asaddahaMteNa osariUNa saleTTugo uppADio egaMte paDio, 5 ahAsannihiehi ya vANamaMtarehiM mA bhagavaM micchAvAdI bhavau, vAsaM vAsitaM, Asattho, bahuliA ya gAvI AgayA, to khureNa nikkhitto paTTio, pupphA ya paccAjAyA magahA gobbaragAmo gosaMkhI vesiyANa pANAmA / kummaggAmAyAvaNa gosAle govaNa paTTe // 493 // tA kumgAmaM saMpattA, tassa bAhiM vesAyaNo bAlatavassI AyAveti, tassa kA uppattI ?, 10 caMpAe nayarIe rAyagihassa ya aMtarA gobbaragAmo, tattha gosaMkhI nAma kuTuMbio, jo siM TIkArtha : bhagavAne anAryadezomAM vasati na maLavAthI aniyata vAsa karyo. tyAMthI nIkaLIne zaradaRtunA pahelA mahine teo siddhArthapuramAM gayA. tyAMthI kUrmagAma tarapha gayA. tyAM vacce eka talanA choDane joI gozALo bolyo ke "bhagavan ! A talano choDa pAkaze ke nahi ?" svAmIe kahyuM - "pAkaze ane A sAta talanA puSpanA jIvo marIne (te ja choDanI) eka 15 talaziMgamAM sAta bIja tarIke utpanna thaze." azraddhA karatA gozALAe jaIne te choDavAne mULa sahita ukheDIne ekabAju mUkI dIdho. AjubAju rahela vANavyaMtaroe "bhagavAnanuM vacana khoTuM na thAo' te mATe varasAda varSAvyo. jethI te talano choDa vyavasthita thayo. tyAM ghaNI badhI zyAma gAyo AvI. temAM eka gAyanI khurIvaDe te choDavo punaH jamInamAM pratiSThita thayo ane tene puSpo AvyA // 482 // gAthArtha : bhagadha-goSjaragAma-gozaMjI auTuMjiGa - vaizyAyana khAtApanA gozANo - Dopa 20 praNAmA 25 - DUrmagAma - 21. TIkArtha : tyAra pachI bhagavAna kUrmagAmamAM AvyA. tyAM gAmanI bahAra vaizyAyana bALatapasvI AtApanA leto hato. A vaizyAyana tapasvInI utpatti zI rIte thaI ? te kahe che caMpA ane rAjagRhInI vacce gobbaranAmanuM gAma hatuM. tyAM gozaMkhInAmano kauTuMbika raheto . tato nirgatau prathamazaradi siddhArthapuraM gatau, tataH siddhArthapurAt kUrmagrAmaM saMprasthitauH, tatrAntarA tilastambaH, taM dRSTvA gozAlo bhaNati bhagavan ! eSa tilastambaH kiM niSpatsyate naveti, svAmI bhaNatiniSpatsyate, ete ca sapta tilapuSpajIvA upadrutya ekasyAM tilazimbAyAM pratyAyAsyanti, tato gozAlenAzraddadhatA'pasRtya samUla utpATita ekAnte patitaH, yathAsannihitairvyantaraizca mA bhagavAn mRSAvAdI bhUH, varSA varSitA, AzvastaH, bahulikA ca gaurAgatA, tasyAH khureNa nikSiptaH pratiSThitaH puSpANi 30 pratyAjAtAni / (magadho gobaragrAmaH gozaGkhI vaizikAnAM prANAmikI / kUrmagrAma AtApanA gozAla: govanaM pradviSTaH || 493 // ) tadA kUrmagrAmaM saMprAptau tasmAdbahiH vaizyAyano bAlatapasvI Atapati, tasya kotpatti: ?, campAyA nagaryA rAjagRhasya cAntarAle gobaragrAmaH, tatra gozaGkhI nAma kauTumbikaH, yasteSAM Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizyAyanaRSinI utpatti (ni. 493) je 235 adhipatI AbhIrANaM, tassa bandhumatI nAma bhajjA aviyAurI / io ya tassa adUrasAmaMte gAmo corehiM hao, taM haMtUNa baMdiggahaM ca kAUNa pahAviyA / ekA'cirapasUiyA patimi mArite ceDeNa samaM gahiyA, sA taM ceDaM chaDDAviyA, so ceDao teNa gosaMkhiNA gorUvANaM gaeNa diTTho gahio ya appaNiyAe mahiliyAe diNNo, tattha pagAsiyaM-jahA mama mahilA gUDhagabbhA AsI, tattha ya chagalayaM mArettA lohiagaMdhaM karettA sUiyAnevatthA ThiyA, savvaM jaM tassa itikattavvaM taM kIrai, 5 so'vi tAva saMvaDDai, sAvi se mAyA caMpAe vikkiyA, vesiyAtherIe gahiyA esa mama dhUyatti, tAhe jo gaNiyANaM uvayAro taM sikkhAviyA, sA tattha nAmaniggayA gaNiyA jAyA / so ya gosaMkhiyassa putto taruNo jAo, ghiyasagaDeNaM caMpaM gao savayaMso, so tattha pecchai nAgarajaNaM hato. te bharavADonA adhipati hato. tene baMdhumatInA patnI hatI, jene bALakano janma thato nahoto. jI mAmAnI pArnu ma yorobhe bhAMjyuM (dUTayu.) mane maion sane ghai 10 lokone baMdI tarIke pakaDIne bhAgyA. temAM jeno pati coroe mArI nAMkhyo hato, te thoDA kALa pUrve ja bALakane janma ApanArI strIne bALaka sahita coroe pakaDI. coroe strI pAsethI bALakane game tema choDAvyo. te bALaka gAyone carAvavA Avela gozaMkhIvaDe jovAyo, ane tene laI potAnI strIne Apyo. tyAM lokone jaNAvyuM ke mArI patnI guptagarbhavALI hatI. (ane AMje teNe bALakane janma Apyo che. lokone khyAla na Ave te 15 mATe teNe) eka bakarAne mArIne bALakane lohIvALo karI ane strIne prasUtinA kapaDA paherAvI dIdhA. tathA prasUti vakhate je karavAnuM hoya te sarva teNe karyuM. bALaka paNa have sukhethI vadhe che. te bALakanI sAcI mAtAne coroe caMpAnagarImAM vecI. jene vRddhavezyAe putrI tarIke kharIdI lIdhI. tyAra pachI je gaNikAno AcAra hoya te sarva teNIne zIkhavADyo. tyAM te prasiddha (nAmaniggayA) 8151 28. 20 A bAju te gozaMkhIno putra yuvAna thayo, ane potAnA mitra sAthe ghInuM gADuM bharI caMpAnagarImAM gayo. tyAM te nagaravAsIone svecchAe krIDA karatA jue che. A joI tene paNa 22. adhipatirAbhIrANAM, tasya bandhumati ma bhAryA'prasavinI / itazca tasyAdUrasAmante grAmazcaurairhataH, taM hatvA bandIgrAhaM ca kRtvA pradhAvitAH / ekA'ciraprasUtA patyau mArite dArakeNa samaM gRhItA, sA taM dArakaM tyAjitA, sa dArakastena gozaGkhinA gorUpebhyo gatena dRSTo gRhItazcAtmIyAyai mahelAyai dattaH, tatra prakAzitaM 25 yathA-mama mahelA gRDhagarbhA''sIt, tatra ca chagalakaM mArayitvA rudhiragandhaM kRtvA prasUtinepathyA sthitA, sarvaM yattasyetikartavyaM tatkaroti, so'pi tAvat saMvardhate, sA'pi tasya mAtA campAyAM vikrItA, vezyAsthavirayA gRhItaiSA mama duhiteti, tadA yo gaNikAnAmupacArastaM zikSitA, sA tatra nirgatanAmA gaNikA jAtA / sa ca gozaGkhinaH putrastaruNo jAto, ghRtazakaTena campAM gataH savayasyaH, sa tatra prekSate nAgarajanaM Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236* mAvazyaniyuti . ribhadrIyavRtti * samASAMtara (bhAga-2) hicchiaM abhiramaMtaM, tassavi icchA jAyA-ahamavi tAva ramAmi, so tattha gato vesAvADayaM, tattha sA ceva mAyA abhiruiyA, mollaM dei viAle pahAyavilitto vaccai / tattha vaccaMtassa aMtarA pAdo amejheNa litto, so na yANai keNAvi litto / etthaMtarA tassa kuladevayA mA akiccamAyarau bohemitti tattha goTThae gAviM savacchiyaM viuvviUNa ThiyA, tAhe so taM pAyaM tassa uvari phusati, 5 tAhe so vacchao bhaNai-kiM ammo ! esa mamaM uvari amejjhalittayaM pAdaM phusai ?, tAhe sA gAvI mANusiyAe vAyAe bhaNai-'kiM tumaM puttA ! addhitiM karesi ?, eso ajja mAyAe samaM saMvAsaM gacchai, taM esa erisaM akiccaM vavasai annaMpi kiM na kAhititti' / tAhe taM soUNaM tassa ciMtA samuppaNA-'gato pucchihAmi', tAhe paviTTho pucchaD-'kA tujjha uppattI ?', tAhe sA bhaNati-kiM tava uppattIe ?, mahilAbhAvaM dAei sA, tAhe so bhaNati 'annaMpi ettiaM mollaM demi, sAha sabbhAvaM 'ti 10 icchA thaI ke "huM paNa krIDA karuM." tethI te vezyAvADAmAM gayo. tyAM te potAnI mAtAne ja pasaMda karIne mUlya Ape che. sAMjanA samaye snAna karI sugaMdhIdravyono lepa karI vezyApAse AvavA nIkaLe che. mArgamAM jatA teno paga vIjhAthI kharaDAya che. paraMtu tene khyAla Avato nathI ke zenAthI kharaDAyo che. eTalAmAM tenI kuLadevatA, A khoTuM kArya Acare nahi te mATe te vezyAvADAnA sthAne vAcharaDAthI yukta gAyane vidurvIne UbhI rahI. 15 pAchaLa tyAM Avela gozaMkhIno putra vAcharaDA upara potAno paga sApha kare che. tethI te vAcharaDuM kahe che "he mA ! A mArI upara viSTAvALA pagane zA mATe sApha kare che ?" tyAre gAyamAtA manuSyanI bhASAmAM kahe che "he putra ! tuM zA mATe avRti kare che ? A vyakti Aje potAnI mAtA sAthe saMvAsane karavA jAya che. tethI jo A vyakti AvA akAryane kare to bIjuM zuM na karI zake." gAyanA AvA vacano sAMbhaLIne tene ciMtA thaI ane vicAryuM ke "huM jaIne 20 pUrvA." pAthI vezyApAse bhAvAne pUche che 3 "tamAro bhUta | cha ?" tyAre to , "tenAthI tAre zuMbha ?" ema kahI te strIbhAvane (laTakA-phaTakA) batAve che. tyAre teNe kahyuM "bIjuM eTaluM mUlya ApIza, tuM vAstavikatA kahe." ane sogaMda ApyA tyAre teNIe sarvavAta karI. A vAta 23. yAdRcchikamabhiramamANaM, tasyApIcchA jAtA-ahamapi tAvad rame, sa tatra gato vezyApATake, tatra 25 saiva mAtAbhirucitA, mUlyaM dadAti vikAle snAtavilipto vrajati / tatra vrajataH antarA pAdo'medhyena liptaH, sa na jAnAti kenApi liptaH / atrAntare tasya kuladevatA mA akRtyamAcArIt bodhayAmIti tatra goSThe gAM savatsAM vikuLa sthitA, tadA sa taM pAdaM tasyopari spRzati, tadA sa vatso bhaNati-kimamba ! eSa mamopari amedhyaliptaM pAdaM spRzati ?, tadA sA gaurmAnuSyA vAcA bhaNati-kiM tvaM putrAdhRtiM karoSi ! evo'dya mAtrA samaM saMvAsaM gacchati, tadeSa IdRzamakRtyaM vyavasyati anyadapi kiM na kariSyatIti ? / tadA tat zrutvA tasya 30 cintA samutpannA 'gataH prakSyAmi tadA praviSTaH pRcchati-kA tavotpattiH ?, tadA sA bhaNati kiM tavotpattyA ?, mahilAbhAvaM darzayati sA, tadA sa bhaNati-anyadapi etAvanmUlyaM dadAmi kathaya sadbhAvamiti . Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhue tejolezyA mUkI (ni. 493) : 237 saMvahasAviyAe savvaM siTuMti, tAhe so niggao saggAmaM gao, ammApiyaro ya pucchai, tANi na sAheti, tAhe tAva aNasio Thio jAva kahiyaM, tAhe so taM mAyaraM moyAvettA vesAo pacchA virAgaM gao, eyAvatthA visayatti pANAmAe pavajjAe pavvaio, esa uppattI / viharaMto ya taM kAlaM kummaggAme AyAvei, tassa ya jaDAhiMto chappayAo Aicca kiraNatAviAo paDaMti, jIvahiyAe paDiyAo ceva sIse chubhai, taM gosAlo daTTaNa osarittA tattha gao bhaNai-kiM bhavaM 5 muNI muNio uyAhu jUAsejjAtaro ?, ko'rthaH ? 'man jJAne' jJAtvA pravrajito neti, athavA kiM itthI purise vA ?, ekkasiM do tiNNi vAre, tAhe vesiAyaNo ruTTho teyaM nisirai, tAhe sAmiNA tassa aNukaMpaNaTThAe vesiyAyaNassa ya usiNateyapaDisAharaNaTThAe etthaMtarA sIyaliyA teyalessA nissAriyA, sA jaMbUdIvaM bhagavao sIyaliyA teyalesA abhitarao veDheti, itarA taM pariyaMcati, sAMbhaLI te gozaMkhIputra potAnA gAmamAM Avyo ane mAtA-pitAne pUche che. paraMtu teo kAMI 10 bolatA nathI. tethI putre khAvA-pivAnuM baMdha karatA sAcI hakIkata kahI. tyAra pachI te putra vezyA pAsethI potAnI mAtAne choDAvIne vairAgyane pAmyo. AvI avasthAvALA A viSayo che (arthAta A viSayo potAnI mAtA sAthe akRtya karAve evI paristhitivALA che.) ema vicArI vairAgya pAmI prAmANikI pravrajayAvaDa (tApasI pravrajamAvaDe) pravrajayA grahaNa karI. A vaizyAyananI utpatti thaI. 15 tyAra pachI te vicaratI-vicarato te samaye kUrmagAmamAM AtApanA leto hato. tenI jaTAmAMthI sUryanA kiraNothI pIDAyelI padikAo (jU) nIce paDI hatI. te RSi te jUone bacAvavA potAnA mAthAmAM nAMkhato hato. A vastune joI gozALAe tyAM AvIne RSine kahyuM, "he pi ! zuM tuM munitamuni cha 3 yUzayyAta2 cha ?," bhunitamuni mero zuM ? 2Ine manyA se te munitamuni vAya. athavA "zuM tuM strI puruSa cha ?" mArIte mevA2, 20 bevAra, traNavAra bolatA vaizyAyanaRSi gusse bharAyelo tejalezyAne choDe che. tyAre gozALA upara anukaMpA mATe ane vaizyAyananI tejolezyAno nAza karavA mATe vacce bhagavAne zItala tejovezyA choDI. bhagavAnanI te zItala tejovezyA jaMbUdvIpane aMdarathI viMTaLAya 24. zapathazapitayA sarvaM ziSTamiti, tadA sa nirgataH svagrAmaM gataH, mAtApitarau ca pRcchati, tau na kathayataH, tadA tAvadanazitaH sthito yAvatkathitaM, tadA sa tAM mAtaraM mocayitvA vezyAyAH pazcAdvairAgyaM gataH, 25 etadavasthA viSayA iti prANAmikyA pravrajyayA pravrajitaH, eSotpattiH / viharaMzca tatkAle kUrmagrAme AtApayati, tasya ca jaTAyAH SaTpadikA AdityakiraNatApitAH patanti, jIvahitAya patitA eva zIrSe kSipati, tadgozAlo dRSTvA'pasRtya tatra gato bhaNati-kiM bhavAn munirmuNita Ahozvit yUkAzayyAtaraH ?, athavA kiM strI puruSo vA ?, ekazaH dvau trInvArAn, tadA vaizyAyano ruSTastejo nisRjati, tadA svAminA tasyAnukampanArthAya vaizyAyanasya coSNatejaH pratisaMharaNArthaM atrAntare zItalA tejolezyA nissAritA, sA 30 jambUdvIpaM bhagavataH zItalA tejolezyA'bhyantarato veSTayati, itarA tAM paryaJcati, Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-2). so tattheva sIyaliyAe vijjhAviyA, tAhe so sAmissa riddhiM pAsittA bhaNati-se gayamevaM bhagavaM ! se yamevaM mayavaM!, vortha ?- yAmi nI suSma sIsI, rAmada, sAtno pucha-sAmI ! kiM esa jUAsejjAtaro bhaNati ?, sAmiNA kahiyaM, tAhe bhIo pucchaD-kiha saMkhittaviulateyalesso bhavati ?, bhagavaM bhaNati-je NaM gosAlA ! chaTuM chaTeNa aNikkhitteNaM tavokammeNaM AyAveti, 5 pAraNae saNahAe kummAsapiDiyAe egeNa ya viyaDAsaNeNa jAvei jAva chammAsA, se NaM saMkhittaviulateyalesso bhavati / aNNayA sAmI kummagAmAo siddhatthapuraM patthio, puNaravi tilathaMbagassa adUrasAmaMteNa vItIvayai, pucchai sAmi jahA-na nipphaNNo, kahiyaM jahA niSphaNNo, taM evaM vaNassaINaM paTTa parihAro, (pauTTaparihAro nAma parAvartya tasminneva sarIrake uvavajjaMti) che ane Itara-vaizyAyananI tejovezyA te jaMbUdvIpane bahArathI viTaLAya che (ciMti) ane te 10 tyAM ja zItalezyAvaDe olavAI gaI. tyAre vaizyAyanasvAmInI Rddhine joI kahe che - "khyAla AvI gayo, prabhu ! khyAla AvI gayo, kSamA karajo, mane khabara nahotI ke A tamAro ziSya che." ema kahI te tApasa jato rahyo. pachI gozALAe bhagavAnane pUchyuM - "svAmI A dhUkAzayAtara zuM kahe che ? (arthAt eNe zuM karyuM ?) tyAre svAmIe javAba Apyo ke teNe tejalaThyA choDI hatI vigere.) tethI 15 Darelo gozALI prabhune pUche che, "svAmI ! saMkSiptavipulatejovezyAvALA (prApta karAyela che vipula tejolezyA jenAvaDe tevA) kevI rIte thavAya ?" tyAre bhagavAne kahyuM, - "gozALA ! je vyakti niraMtara chaThThanA pAraNe chaThTha sAthe AtApanA le ane nakhasahitanI aDadanI piDikAvaDe (arthAt nakhasahitanI AMgaLIovaDe je muThThI baMdhAya te sanakhA aDadapiMDikA kahevAya. AvI muThThImAM jeTalA aDada samAya teTalA aDadavaDe) tathA prAsukajalanI eka aMjalivaDe pAraNuM kare, A 20 rIte cha mAsa sudhI niraMtara tapa karanAra vyakti saMkSiptavipulatejolezyAvALI thAya che." ekavAra svAmI kUrmagAmathI siddhArthapura tarapha gayA. pharI te talanA choDavA pAsethI pasAra thAya che. tyAre gozALAe svAmIne pUchyuM, "svAmI ! A tala pAkyA nahi, tyAre svAmIe kahyuM- "tala pAkyA che. A vanaspatinA jIvono pravattaparihAra thayo che." pravRttaparihAra eTale jIvo vAraMvAra parAvartana pAmI te ja zarIramAM utpanna thAya che. A vAtane nahi mAnatA 25. sA tatraiva zItalayA vidhyApitA, tadA sa svAmina RddhiM dRSTvA bhaNati-asau gata evaM bhagavan ! asau gata evaM bhagavan !, na jAnAmi yathA tava ziSyaH, kSamasva, gozAlaH pRcchati-svAmin ! kimeSa yUkAzayyAtaro bhaNati ?, svAminA kathitaM, tadA bhItaH pRcchati-kathaM saMkSiptavipulatejolezyo bhavati ?, bhagavAn bhaNati-yo gozAla ! SaSTaSaSThena anikSiptena tapaHkarmaNA''tApayati, pAraNake sanakhayA kulmASapiNDikayA ekena ca prAsukajalaculukena yApayati yAjatyaNmAsAH, sa saMkSiptavipulatejolezyo 30 bhavati / anyadA svAmI kUrmagrAmAtsiddhArthapuraM prasthitaH, punarapi tilastambasyAdUrasAmantena vyativrajati, pRcchati svAminaM yathA na niSpannaH, kathitaM yathA niSpannaH, tadevaM vanaspatijIvAnAM parAvartya parihAra:zarIrake utpadyante, 25 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gozALAne tejalezyAnI prApti (ni. 494) 239 taM asaddahamANo gaMtUNa tilasaMgaliyaM hattheNa phoDittA te tile gaNemANo bhaNati-evaM savvajIvAvi pauTheM pariyaTRti, NiyaivAdaM ghaNiyamavalaMbettA taM karei jaM uvadiTuM sAmiNA jahA saMkhittaviulateyalesso bhavati, tAhe so sAmissa pAsAo phiTTo sAvatthIe kuMbhakArasAlAe Thio teyanisaggaM AyAvei, chahiM mAsehiM jAo, kUvataDe dAsIo viNNAsio, pacchA cha disAarA AgayA, tehiM nimittaullogo kahio, evaM so ajiNo jiNappalAvI viharai, esA se 5 vibhUtI saMjAyA / vesAlIe paDimaM DiMbhamuNiutti tattha gaNarAyA / pUei saMkhanAmo citto nAvAe bhagiNisuo // 494 // bhagavaMpi vesAliM nagariM patto, tattha paDimaM Thio, DiMbhehiM muNiuttikAUNa khalayArio, gozALAe jaIne talanI ziMga hAthathI cIrIne te talane gaNato kahe che (arthAt te ziMgamAM sAta 10 ja tala hovAthI gozALAne bhagavAnanI vAtamAM zraddhA thaI. tethI teNe kahyuM ke,) - "A pramANe sarvajIvo paNa pharI pharIne (te ja zarIramAM) utpanna thAya che." | niyativAdane dRDhatAthI pakaDIne tejalezyAnI prAptimATe je vidhi prabhue batAvI hatI te pramANe gozALo kare che. tethI svAmI pAsethI chUTo paDI te zrAvastInagarImAM kuMbhakAranI zALAmAM rahelo sUryanA kiraNonI AtApanA le che. cha mahinAmAM tejalezyA prApta kare che. tyAra pachI 15 kUvAnI pALe dAsI upara tejolezyA mUkI teNIne bALI nAMkhe che. tyAra bAda gozALAne che dizAcaro sAthe bheTo thayo. teoe tene nimitta jatAM zIkhavADyuM. A rIte te jina na hovA chatAM 'huM jina chuM e pramANe pralApa karato vicaravA lAgyo. A tenI vibhUti thaI. (arthAt tejolezyA ane aSTAMganimitta A baMne Rddhio tene prApta thaI.) I493 thArtha : vaizAlInagarImA pratimA - pANI - pizAya - zaMpanAmano 1 / 2% 20 bhagavAnanI pUjA kare che - bhagavAna nAvaDImAM beThA - citranAmano zaMkhano bhANeja. TIrtha : bhagavAna vaizAlInagarImA mAvyA. tyA pratimAmA 26. pAoge "piya" 26. tadazraddadhAno gatvA tilazambAM vidArya hastena tAMstilAn gaNayan bhaNati-evaM sarve jIvA api parAvartya parivartayante, niyativAdaM bADhamavalambya tatkaroti yadapadiSTaM svAminA yathA saMkSiptavipalatejolezyo bhavati, tadA sa svAminaH pAzrvAtsphiTitaH zrAvastyAM kumbhakArazAlAyAM sthitastejonisargamAtApayati, 25 SaDbhirmAsairjAtaH, kUpataTe dAsyAM vinyAsitaH, pazcAt SaD dizAcarA AgatAstairnimittAvalokaH kathitaH, evaM so'jino jinapralApI viharati, eSA tasya vibhUtiH saMjAtA |(vesaaliie pUaM saMkho gaNarAya piuvayaMso u| gaMDaiyA tara raNNaM citto nAvAe bhagiNisuo iti pra.) bhagavAnapi vaizAlI nagarI prAptaH, tatra pratimAM sthitaH, DimbhaiH pizAca itikRtvA skhalIkRtaH, tassa ghaDo leThThaeNa Ahao bhaggo, sA rUsiA akkosai, tao mukkA teulesA, sA daDDhA, jAo tassa paccao, jahA siddhA me teulesA iti / 30 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 240 * Avazyaniyusti * rimadrIyavRtti * samASAMtara (bhAga-2) tattha saMkho nAma gaNarAyA, siddhatthassa raNNo mitto, so taM pUeti / pacchA vANiyaggAmaM pahAvio, tatthaMtarA gaMDaiyA nadI, taM sAmI NAvAe uttiNNo, te NAviA sAmi bhaNaMti-dehi mollaM, evaM vAhaMti, tattha saMkharaNNo bhAiNijjo citto nAma dUekkAe gaellao, NAvAkaDaeNa ei, tAhe teNa moio mahio ya / vANiyagAmAyAvaNa AnaMdo ohi parIsaha sahiti / sAvatthIe vAsaM cittatavo sANulaTThi bahiM // 495 // tatto vANiyaggAmaM gao, tassa bAhiM paDimaM Thio / tattha ANaMdo nAma sAvao, chaTheM chaTheNa AyAvei, tassa ohinANaM samuppaNNaM, jAva pecchai titthaMkara, vaMdati bhaNati ya-aho sAmiNA parIsahA ahiyAsejjaMti, eccireNa kAleNa tujhaM kevalanANaM uppajjihiti pUeti ya / tato sAmI 10 sAvatthi gao, tattha dasamaM vAsArattaM, vicittaM ca tavokammaM ThANAdihiM / tato sANulaTThiyaM nAma samajI herAna karyA. tyAM zaMkhanAmano gaNarAjA hato je siddhArtharAjAno mitra hato. te bhagavAnanI pUjA kare che. tyAra pachI bhagavAna vaNiphagAmamAM gayA. vacce gaMDikAnadI AvI. te nadIne svAmIe nAvaDIvaDe pAra utArI. te samaye nAvike svAmIne kahyuM, "mUlya Apo." A rIte nAvika prabhunI kadarthanA kare che. teTalAmAM tyAM zaMkharAjAno citranAme bhANeja ke je zarIracintA 15 mATe gayeto to, te nAma sIne tyAM bhAvyo. to bhagavAnane choDAvyA bhane pUrI urii..||484|| thArtha : zima- sAtApanA- AnaMda - avadhizAna - bhagavAna pariSa sahana 43 cha - zrAvastImA yomAsu - viyitra ta5 - sAnuSThi nAmarnu ma. TIkArtha: tyAra pachI svAmI vaNiphagAma tarapha gayA. gAmanI bahAra pratimAmAM rahyA. tyAM 20 AnaMdanAmano zrAvaka hato, je chaThThane pAraNe chaThTha karavA sAthe AtApanA leto hato. tethI tene savisAna utpanna thayu. tema te tIrtha42ne hunecha, vahana 43 cha bhane viyAre cha - "maho! svAmI kevA pariSado sahana kare che, he prabhu ! tamane ATalA kALa pachI kevalajJAna utpanna thaze." AnaMda prabhunI pUjA kare che. tyAra pachI svAmI zrAvastInagarImAM gayA. tyAM dasamu comAsu karyuM, ane te comAsA daramiyAna sthAnAdivaDe vicitra tapakarma karyuM. tyAra pachI sAnulaSThi 27. tatra zaGkho nAma gaNarAjaH, siddhArthasya rAjJo mitraM, sa taM pUjayati / pazcAdvANijagrAma pradhAvitaH, tatrAntarA gaNDikA nadI, tAM svAmI nAvottIrNaH, te nAvikA: svAminaM bhaNanti-dehi mUlyaM, evaM vyathayanti, tatra zaGkharAjJo bhAgineyaH citro nAma dUtakArye gatavAnabhUt, nAvAkaTakenaiti, tadA tena mocitaH mahitazca / tato vANijyagrAmaM gataH, tasmAt bahiH pratimAM sthitaH / tatrAnando nAma zrAvakaH, SaSThaSaSThenAtApayati, tasyAvadhijJAnaM samutpannaM, yAvatpazyati tIrthaGkaraM, vandate bhaNati ca-aho svAminA parISahA adhyAsyante, 30 iyaccireNa kAlena tava kevalajJAnamutpatsyate pUjayati ca / tataH svAmI zrAvastI gataH, tatra dazamaM varSArAMtraM, vicitraM ca tapaHkarma sthAnAdibhiH / tataH sAnulaSThaM nAma Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhuvaDe bhadrA vigere pratimAono svIkAra (ni. 496) % 241 R To . paDimA bhadda mahAbhadda savvaobhadda paDhamiA cauro / aTThayavIsANaMde bahuliya taha ujjhie divvA // 496 // tattha bhaI paDimaM ThAi, kerisA bhaddA ? puvvAhutto divasaM acchai, pacchA rattiM dAhiNahatto, avareNa divasaM, uttareNa rattiM, evaM chaTThabhatteNa niTThiA, pacchA na ceva pArei, apArio ceva mahAbhadaM 5 paDimaM ThAi, sA puNa puvvAe disAe ahorattaM, evaM causuvi disAsu cattAri ahorattANi, evaM sA dasameNaM niTThAi, tAhe apArio ceva savvaobhadaM paDimaM ThAi, sA puNa savvattobhaddA iMdAe ahorattaM evaM aggeIe jAmAe neIe vAruNIe vAyavvAe sommAe IsANIe, vimalAe jAiM uDDaloiyAI davvANi tANi nijjhAyati, tamAe heTThilAiM, evamevesA dasahiMvi disAhiM bAvIsaimeNaM smppdd'| gAme prabhu gayA. 49pI. 10 gAthArtha : (te gAmamAM bhagavAne) bhadrA, mahAbhadrA ane sarvatobhadrAnAme pratimA (AcarI.) prathama pratimA cAra catuSkanI, bIjI ATha ane trIjI vIsa (catuSkanI) hatI. AnaMdanA gharamAM bahulikA dAsIe ukjhita bhikSA (vaDe prabhune pAraNuM karAvyuM.) pAMca divya prakaTa thayA. TIkArtha : te gAmamAM prabhue bhadrApratimA svIkArI. te kevI hoya ? te kahe che - te pratimAmAM prathama divase pUrvAbhimukha kAryotsarga karavAno, rAtrie dakSiNAbhimukha rahevAnuM, bIjA 15 divase pazcimAbhimukha ane rAtrie uttarAbhimukha rahevAnuM. A rIte prabhu chaThThanA tapa sAthe A pratimA pUrNa karI pachI pAraNuM karyA vinA ja mahAbhadra pratimA svIkAre che. te pratimAmAM pUrvadizAne abhimukha eka ahorAtra UbhuM rahevuM. e pramANe cAre dizAmAM cAra ahorAtra rahevuM. Ama A pratimA prabhue cAra upavAsavaDe pUrNa karI. tenuM paNa pAraNuM ryA vinA ja sarvatobhadrapratimA svIkAre che. 20 te pratimAmAM pUrvAbhimukha UbhA rahI ahorAtra pasAra karavuM. e rIte agnikhUNAmAM, yAma(dakSiNa) dizAmAM, naiRtyakhUNAmAM, vAruNI (pazcima) dizAmAM, vAyavyakhUNAmAM, saumya (uttara) dizAmAM ane IzAnakhUNAmAM eka -eka ahorAtra dhyAna dharavuM. tathA vimala (Urdhva) dizAmAM je Urdhvaloka saMbaMdhI je dravyo hoya tenuM dhyAna dhare ane tamA (adho) dizAmAM adholokasaMbaMdhI dravyonuM dhyAna dhare. A pramANe A sarvatobhadrapratimA dasa dizAmAM dhyAna dharavA sAthe dasa upavAsa 25 28. grAmaM gataH / tatra bhadrapratimAM karoti, kIdRzI bhadrA ?, pUrvamukho divasaM tiSThati, pazcAdrAtrau dakSiNamukhaH, apareNa divasamuttareNa rAtrau, evaM SaSThabhaktena niSThitA, pazcAt naiva pArayati, apArita eva mahAbhadrapratimAM karoti, sA punaH pUrvasyAM dizyahorAtramevaM catasRSvapi dikSu catvAryahorAtrANi, evaM sA dazamena nistiSThati, tadA'pArita eva sarvatobhadrAM pratimAM karoti, sA punaH sarvatobhadrA ainyAmahorAtramevamAgneyyAM yAmyAM naiRtyAM vAruNyAM vAyavyAM somAyAmaizAnyAM vimalAyAM yAni UrdhvalaukikAni dravyANi tAni 30 nidhyAyati, tamAyAmadhastanAni, evameSA dazabhirapi digbhiAviMzatitamena samApyate / Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 * Avazyaniyukti . ribhadrIyavRtti samASAMtara (bhAga-2) 'paMDhamiA cauro' tti puvvAe disAe cattAri jAmA, dAhiNAevi 4 avarAevi 4 uttarAevi 4 / bitIyAe aTTha, puvvAe becauro jAmANaM evaM dAhiNAe aTTha, avarAevi aTTa uttarAevi aTTha, ee aTTha / tatIyAe vIsaM, puvvAe disAe becauktraM jAmANaM jAva aho becaukkA, ee vIsaM / pacchA tAsu samattAsu ANaMdassa gAhAvaissa ghare bahuliyAe dAsIe mahANasiNIe bhAyaNANi 5 khaNIkaratIe dosINaM chaDDeukAmAe sAmI paviTTho, tAe bhaNNati-kiM bhagavaM ! aTTho ?, sAmiNA pANI pasArio, tAe paramAe saddhAe diNNaM, paMca divvANi pAubbhUANi / daDhabhUmIe bahiA peDhAlaM nAma hoi ujjANaM / polAsa ceiyaMmI ThiegarAImahApaDimaM // 497 // tato sAmI daDhabhUmiM gao, tIse bAhiM peDhAlaM nAma ujjANaM, tattha polAsaM ceiaM, tattha 10 karavAvaDe prabhue pUrNa karI. prathama pratimAmAM pUrvadizAmAM cAra prakara, e pramANe dakSiNamAM cAra, pazcimamAM cAra ane uttaradizAmAM cAra prahara. bIjI pratimAmAM ATha catuSka arthAt pUrvadizAmAM be catuSka (cAra praharano 1 catuSka evo) = ATha pra.2, se prabhArI dakSiemA, pazcimamA bhane uttaramA 59 mA8-18 pa2, trIjI pratimAmAM - vIsa catuSka arthAt pUrvadizAmAM be catuSka (ATha prahara)thI mAMDIne adho 15 dizAmAM be catuSka A rIte dasa dizAmAM be - be catuSka gaNatA vIsa catuSka thaze. A rIte traNa pratimA pUrNa thatAM prabhu AnaMdazrAvakanA gharamAM bahulikAnAmanI rasoDAsaMbaMdhI dAsI vAsaNone dhotI vakhate vadheluM suku bhojana pheMkI devAnI icchAvALI hatI te samaye pravezyA. tyAre te dAsIe yuM - "bhagavan ! zuM mAnAvaDe (paryuSita bhonavaDe) prayolana cha ?" (arthAt mAsu bhojanano Apane khapa che ?) svAmIe hAtha laMbAvyo. tethI te dAsIe paramazraddhAthI prabhune 20 4DorAvyuM ane tyAM pAyAhavyo pragaTa thayA. // 486 // gAthArtha : deDhabhUminI bahAra peDhAlanAmanuM udyAna hatuM, tyAM polIsanAmanA caityamAM bhagavAne ekarAtrinI mahApratimAne svIkArI. TIkArtha : tyAra pachI svAmI daDhabhUmimAM (jayAM ghaNAM pleccho rahetA hoya tevI bhUmimAM) gayA. tenI bahAra peDhAlanAmanuM udyAna hatuM. temAM polAsanAmanuM caitya hatuM. tyAM prabhue akrama 29. prathamA catvAra iti pUrvasyAM dizi catvAro yAmA, dakSiNasyAmapi 4 aparasyAmapi 4 uttarasyAmapi 4 / dvitIyAyAmaSTa pUrvasyAM dviccatvAro yAmA evaM dakSiNasyAmuttarasyAmapyaSTa ete'STA / tRtIyasyAM viMzatiH, pUrvasyAM dizi dvicatuSkaM yAmAnAM yAvadadho dvicatuSkamete viMzatiH / pazcAttAsu samAptAsu Anandasya gAthApatergRhe bahulikAyAM dAsyAM mahAnasinyAM bhAjanAni prakSAlayantyAM paryupitaM tyaktakAmAyAM svAmI praviSTaH, tayA bhaNyate-kiM bhagavana ! arthaH ?, svAminA pANiH prasAritaH, tayA 30 paramayA zraddhayA dattaM, paJca divyAni prAdurbhUtAni / tataH svAmI dRDhabhUmi gataH, tasyA bahiH peDhAlaM nAmodyAnaM, tatra polAsaM caityaM, tatra bAhiM peDhAlujjANamAgao bhayavaM pra0. 25 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indravaDe saudharmasabhAmAM vIranI prazaMsA (ni. 498-499) 243 aTTameNaM bhatteNaM egarAiyaM paDimaM Thio, egapoggalaniruddhadiTThI aNimisanayaNo, tatthavi acittA poggalA tesu diTThi nivesei, sacittehiM diTThi appAijjai, jahAsaMbhavaM sAi bhAsiyavvANi, IsiMpabbhAragao - IsiM oNayakAo sakko a devarAyA sabhAgao bhaNai harisio vayaNaM / tiNNivi loga samatthA jiNavIramaNaM na cauleDaM // 498 // io ya sakko devarAyA bhagavaMtaM ohiNA AbhoettA sabhAe suhammAe atthANIvara o harisio sAmissa namokkAraM kAUNa bhaNati - aho bhagavaM telokkaM abhibhUa Thio, na sakkA keNai deveNa vA dANaveNa vA cAle sohammakappavAsI devo sakkassa so amariseNaM / sAMmANi saMgamao bei suriMdaM paDiniviTTho // 499 // 5 30. aSTamena bhaktenaikarAtrikIM pratimAM sthitaH, ekapudgalaniruddhadRSTiranimeSanayana:, tatrApi ye'citAH pudgalAsteSu dRSTiM nivezayati, sacittebhyo dRSTiM nivarttayati, yathAsaMbhavaM zeSANyapi bhASitavyAni, ISatprAgbhAragata ISadavanatakAyaH / itazca zakro devarAjaH bhagavantamavadhinA''bhogya sabhAyAM sudharmAyAmAsthAnIvaragato hRSTaH svAminaM namaskRtya (svAmine namaskAraM kRtvA) bhaNati aho bhagavAn trailokyamabhibhUya sthitaH, na zakyaH kenacidevena vA dAnavena vA cAlayitum / caleyaM je pra0. 10 tapa karavA sAthe ekarAtrika pratimA svIkArI. te vakhate prabhue animeSanayane ekamAtra pudgala upara dRSTi sthApita karI. temAM paNa acitta pudgalo upara diSTa rAkhI ane citta pudgalo uparathI STine pAchI kheMcI lIdhI (haTAvI dIdhI). A sthAne anyagraMthomAM bhagavAnanA je anya vizeSaNo jaNAvyA che te sarva ahIM jANI levA (jema ke, A dhyAnamAM UbhA rahyA tyAre prabhu sarvaIndriyothI gupta hatA... vagere...) A dhyAna dharatI vakhate prabhu kaMIka namelI kAyAvALA 15 hatA // 487 // gAthArtha : sabhAmAM rahelo ane harSita indra vacana kahe che ke "traNe loka jinezvaranA manane calita karavA samartha nathI.' TIkArtha : bIjI bAju bhagavAnane avidhavaDe jANIne sudharmasabhAmAM rahelo ane harSita thayelo devarAjA indra svAmIne namaskAra karIne sabhAsamakSa kahe che, "aho ! bhagavAna trailokyane 20 jItIne dhyAnamAM rahelA che. koI deva ke dAnava bhagavAnanA manane calita karavA samartha nathI. (traNe lokanA vAsI jIvomAMthI koIpaNa jIva bhagavAnanA manane calita karI zakatA nathI. mATe 4 trisono pramukhe paribhava (parAbhya) yo che.) // 488 // gAthArtha : saudharmakalpavAsI saMgamanAme zakrano sAmAnikadeva, zakranI upara gusse thayelo IrSyAthI zakrane kahe che (ke) 25 30 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 2.44 * Avazyaniyukti midrIyavRtti * sabhApati2 (bhAga-2) tellokkaM asamatthaMti pehae tassa cAlaNaM kAuM / ajjeva pAsaha imaM mamavasagaM bhaTThajogatavaM // 500 // aga Agao turaMto devo sakkassa so amariseNaM / kAsI ya hauvasaggaM micchaddiTThI paDiniviTTho // 501 // Io ya saMgamao nAma sohammakappavAsI devo sakkasAmANio abhavasiddhIo, so bhaNati-devarAyA aho rAgeNa ullavei, ko mANuso deveNa na cAlijjaI ?, ahaM cAlemi, tAhe sakko taM na vArei, mA jANihii-paranissAe bhagavaM tavokammaM karei, evaM so Agao dhUlI pivIliAo udaMsA ceva tahaya uNholA / vichya naulA sappA ya mUsagA ceva aTThamagA // 502 // hatthI hatthINiAo pisAyae ghorarUva vagyo ya / thero therIi suo Agacchai pakkaNo ya tahA // 503 // kharavAya kalaMkaliyA kAlacakkaM taheva ya / pAbhAiya uvasagge vIsaimo hoi aNulomo // 504 // 10 gAthArtha : "tene calita karavA railokya asamartha che" e pramANe tame kaho cho to, Aje 15 tame tene bhane AdhIna mane praSTayota5 mI. . gAthArtha : IrSyAthI indrane viSe gusse thayelo te deva turaMta tyAM Avyo ane mithyAdeSTi evA teNe upasargo karyA. artha : saudhayavAsI zano saMgamanAme sAmAni va mabhavI Dato. to 'yuM "maho! 'devarAjA rAgathI bolI rahyA che, are ! kayo manuSya devavaDe calita na thAya ? huM te mahAvIrane 20 yasita 4211." tyAre / tene 24Tato nathI 4thI. tene mej na lage - bhagavAna bIjAnI madadathI tapakarmane kare che. indrathI nahi aTakAvAyelo te saMgama prabhu pAse Avyo. // 488-501 // thArtha : pUjanI vRSTi - 130 - isa - ghIbheto - vIchI - noNIyA - sapo mane * sAThamAro. thArtha : DAthI - DAthilAmo - pizAya - (bhayaM4235pArI vAgha - siddhArtha - trizA - 2sodhyo tathA yaMta gAthArtha : pracaMDavAyu - kalaMkalikavAyu - kALacakra, tyAra pachI-vIsamo prAbhAtika anukULa upasarga kare che. 31. itazca saMgamako nAma saudharmakalpavAsI devaH zakrasAmAniko'bhavasiddhikaH, sa bhaNati30 devarAjaH aho rAgeNa ullapati, ko manuSyo devena na cAlyate ?, ahaM cAlayAmi, tadA zakrastaM na vArayati mA jJAsIt paranizrayA bhagavAn tapaHkarma karoti, evaM sa AgataH / Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgamadevavaDe prabhune upasarga (ni. 505-506) 245 sAmANiadeviDhei devo dAvei so vimaanngo| bhaNai ya vareha maharisi ! niSphattI saggamokkhANaM // 505 // uvahayamaiviNNANo tAhe vIraM baha paisAheuM / ohIe nijjhAi jhAyai chajjIvahiyameva // 506 // tohe sAmissa uvariM dhUlivarisaM varisai, jAhe acchINi kaNNA ya savvasottANi pUriyANi, 5 nirussAso jAo, teNa sAmI tilatusatibhAgAmittaMpi jhANAo na calai, tAhe saMto taM to sAharittA tAhe kIDiAo viuvvai vajjatuMDAo, tAo samaMtao vilaggAo khAyaMti, aNNAto sottehiM antosarIragaM aNupavisittA aNNeNa Niti, cAliNI jAriso kao, tahavi bhagavaM na cAlio, tAhe udaMse vajjatuMDe viuvvai, te taM uiMsA vajjatuMDA khAiMti, je egeNa pahAreNa lohiyaM nINiti, jAhe tahaviM na sakkA tAhe uNholA viuvvati, uNholA tellapAiAo, tAo tikkhehiM 10 gAthArtha : vimAnamAM rahelo te sAmAnikadevanI Rddhine batAve che ane kahe che "he maharSi ! tamArA svarga ke mokSanI niSpatti mAgI lo. gAthArtha : nAza pAmI che buddhi jenI evA teNe (uparokta varadAna mAgavAnI vAta) vIrane prasanna karavA karI, paraMtu jyAre te avadhivaDe vIrane jue che to prabhuvIra manamAM pajIvanikAyanuM hita vicAratA hatA. 15 TIkArtha : kathAnaka : tyAM AvIne saMgama svAmI upara dhULanI vRSTi kare che. jethI AMkha, kAna vagere sarvaIndriyo pUrAI gaI. zvAsa rUMdhAI gayo. paraMtu te upasarga karavA chatAM bhagavAna talanA photarAnA trIjAbhAga mAtra paNa dhyAnathI calita na thayA. tethI thAkelA saMgama dhULavRSTine saMharI vaja jevA mukhavALI kIDIo vikrvA. te kIDIo cArebAjuthI bhagavAnanA zarIra upara sAgAne zarIrane pAya che. zarIranA dvAramAthI 2662 praveza 42 anyadvAramAthI nANe che. 20 kIDIoe prabhunuM zarIra cAlaNI jevuM karyuM. tathApi bhagavAna calita na thayA. - tyAra pachI vaja jevA tIkSaNamukhavALA DAMsone vidurve che. te paNa bhagavAnanA zarIrane khAya che. teo eka ja prahAravaDe zarIramAMthI lohI kADhe che. A rIte paNa saMgama bhagavAnane calita karavA samartha banato nathI tyAre tela pInArI ghImelo vipharve che. teo potAnA tINa 32. tadA svAmina upari dhUlivarSAM varSayati, yayA'kSiNI karNau ca sarvazrotAMsi pUritAni, 25 nirucchvAso jAtaH, tena svAmI tilatuSatribhAgamAtramapi dhyAnAnna calati, tadA zrAntastAM tataH saMhRtya tadA kITikA vikurvati vajratuNDikAH, tAH samantato vilagnAH khAdanti, anyasmAt zrotaso'ntaHzarIramanapravizyAnyena zrotasA'tiyAnti ( anyena niryAnti) cAlanIsadRzaH kRtaH, tathApi bhagavAnna calati (calitaH), tadA uddezAn vajratuNDAn vikurvati, te tamuiMzA vajratuNDAH khAdanti, ye ekena prahAreNa rudhiraM niSkAzayanti, yadA tathApi na zaktastadA ghRtelikA vikurvati, 'uNholA iti tailapAyinyaH' tAstIkSNaiH 30 bahu sahAveuM pra0. + jAva pra0. A cAlio pra0. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 * Avazya:niyuti . 42madrIyavRtti * samASAMtara ((bhAga-2) tuDehi atIva DasaMti, jahA jahA uvasaggaM karei tahA tahA sAmI atIva jhANeNa appANaM bhAvei, jAhe tehiM na sakio tAhe vicchue viuvvati, tAhe khAyaMti, jAhe na sakkA tAhe naule viuvvai, te tikkhAhiM dADhAhiM DasaMti, khaMDakhaMDAiM ca avaNeti, pacchA sappe visarosapuNNe uggavise DAhajarakArae, tehivi na sakkA, mUsae viuvvai, te khaMDANi avaNettA tattheva vosiraMti muttapurIsaM, tato atulA veyaNA bhavati, jAhe na sakkA tAhe hatthirUvaM viuvvati, teNa hatthirUveNa suMDAe gahAya sattaTThatAle AgAsaM ukkhivittA pacchA daMtamusalehiM paDicchati, puNo bhUmIe vidhati, calaNatalehiM malai, jAhe na sakko tAhe hatthiNiyArUvaM viuvvati, sA hatthiNiyA suMDAehi daMtehiM viMdhai phAlei ya pacchA kAieNa siMcai, tAhe calaNehiM malei jAhe na sakkA tAhe pisAyarUvaM viuvvati, jahA mukhavaDe bhagavAnane DaMkhe che. saMgama jema jema upasargo kare che tema tema bhagavAna dhyAnavaDe vadhu 10 ne vadhu potAnA AtmAne bhAvita kare che. have jyAre ghImelothI paNa calita thatAM nathI tyAre vIMchIo vidurve che. teo DaMkha mAre che. tenAthI paNa calita thatAM nathI tyAre noLiyAone vidurve che. teo tIkSNa dADhAovaDe DaMkhe che. mAMsanA TukaDAone zarIramAMthI kheMcI kADhe che. pachI viSa ane roSathI yukta, ugraviSavALA ane dAhajavarane karanArA sarpone vidurve che. tenAthI paNa 15 yasita thata nathI tyAre rone virve cha. te zarIramAMdhI bhAMsanA 31 316tyA potAnA bhUtra viSThAne kare che. jenAthI bhagavAnane atIva vedanA thAya che. tenAthI paNa calita thatAM nathI tyAra pachI hastirUpane kare che. hastirUpavaDe sUMDhathI grahaNa karI sAta-ATha tAla pramANa (sAtaATha tADavRkSanI UMcAI jeTalA upara) AkAzamAM UMce uchALI daMtarUpa muzalovaDe bhagavAnane jhIlI le, pachI bhUmi upara pachADe, caraNovaDe bhagavAnane mardana kare (arthAt paga nIce dabAve.) 20 mAnAthI 55magavAnane yasita 42vAmI samartha banato nathI. tyAre hastinInuM rUpa kare che. te hastinI paNa bhagavAnane sUMDhavaDe, dAMtavaDe viMdhe che, phADe che ane pachI tyAM mUtranuM siMcana kare che. tyAra pachI caraNa nIce dabAve che. temAM paNa jyAre zakya thatuM nathI tyAre pizAcarUpa kare che. pizAcarUpanuM varNana jema kAmadevanA caritramAM Ave 33. tuNDairatIva dazanti, yathA yathopasargaM karoti tathA tathA svAmyatIva dhyAnenAtmAnaM bhAvayati, yadA 25 tairna zakitastato vRzcikAn vikurvati, tadA khAdanti, yadA na zaktastadA nakulAn vikurvati, te tIkSNAbhidaMSTrAbhirdazanti, khaNDakhaNDAni ca apanayanti, pazcAt sarpAn viSaroSapUrNAn ugraviSAn dAhajvarakArakAn, tairapi na zakto mUSakAn vikurvati, te khaNDAnyapanIya tatraiva vyutsRjanti mUtrapurISaM, tato'talA vedanA bhavati, yadA na zakitastadA hastirUpaM vikarvati, tena hastirUpeNa zaNDayA gRhItvA saptASTatAlAnAkAze utkSipya pazcAddantamuzalAbhyAM pratIcchati, punarbhUmyAM vidhyati, caraNatalairmardayati, yadA30 na zaktastadA hastinIrUpaM vikurvati, sA hastinI zuNDAbhirdantaividhyati vidArayati ca pazcAtkAyikena siJcati, tadA caraNairmardayati, yadA na zaktastadA pizAcarUpaM vikurvati, yathA u baMdhati.. Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 saMgamadevavaDe prabhune upasarga (ni. 505-506) - 247 kAmadeve, teNa uvasaggaM kareI, jAhe na sakkA tAhe vaggharUvaM viuvvati, so dADhehiM nakhehi phAlei, khArakAieNa siMcati, jAhe na sakkA tAhe siddhattharAyarUvaM viuvvati, so kaTThANi kaluNANi vilavai-ehi putta ! mA mA ujjhAhi, evamAdi vibhAsA, tato tisalAe vibhAsA, tato sUyaM, kiha ?, so tato khaMdhAvAraM viuvvati, so pariperaMtesu AvAsio, tattha sUto patthare alabhaMto doNhavi pAyANa majjhe aggi jAlettA pAyANa uvari ukkhaliyaM kAuM payaio, jAhe eeNavi 5 na sakkA tato pakkaNaM viuvvati, so tANi paMjarANi bAhasa galae kaNNesa ya olaeDa,te sauNagA taM tuMDehiM khAyaMti vidhaMti saNNaM kAiyaM ca vosiraMti, tAhe kharavAyaM viuvvei, jeNa sakkA maMdaraMpi cAleDaM, na puNa sAmI vicalai, teNa uppADettA uppADettA pADei, pacchA kalaMkaliyavAyaM viuvvai, che tema ahIM paNa jANavuM. te pizAcarUpavaDe saMgama upasarga kare che. tyAra pachI vAghanuM rUpa kare cha. te hAtA mane namo bhagavAnane yI2 cha, ane te sthAne pArathI yuti bhUtra 437. 4yAre 10 bhagavAna tenAthI paNa calita thatAM nathI tyAre siddhArtharAjAnuM rUpa kare che. te kaSTamaya karuNa visA5 43 cha - "De putra ! tuM pAcho 32, amane choDIne 1 naravagaire pani all . tyAra pachI trizalAno karuNa vilApa cAle che. tyAra pachI rasoIyAne vidurve che. zA mATe ? te kahe che - te saMgama eka chAvaNI vikurve che. te chAvaNImAM cheDAnA bhAgamAM vasati hatI. tyAM rasoIyAne pattharo na maLavAthI bhagavAnanI be pago vacce agnine bALI paga upara 15 hAMDalI banAvI rasoI pakAvavAnuM zarU karyuM. tenAthI paNa bhagavAna calita na thayA tyAre caMDAlane vidurve che. te caMDAla bhagavAnanA zarIrane viSe bAhumAM, gaLAmAM ane karNone viSe piMjarAone laTakAve che. temAM rahelA pakSIo potAnA mukhavaDe zarIrane khAya che, viMdhe che ane te sthAne viSTA tathA mUtra kare che. tyA2 57ii prayaMDa pavanane virve cha. nAvaDe me2parvata 59 // yadAyamAna thIya, tev| 20 A pavanathI paNa bhagavAna calita thatAM nathI. te pavana bhagavAnane upADI-upADI pheMke che. tyAra pachI prabhune calita karavA saMgama vaMToLIyAne vidurve che. te vaMToLIo cakra sAthe baMdhAyelI 34. kAmadeve, tenopasarga karoti yadA na zaktastadA vyAghrarUpaM vikurvati, sa daMSTrAbhirnakhaizca pATayati, kSArakAyikyA siJcati, yadA na zaktastadA siddhArtharAjarUpaM vikurvati, sa kaSTAni karuNAni vilapati-ehi putra ! mA mA ujjhIH evamAdivibhASA, tatastrizalayA vibhASA, tataH sUdaM, kathaM ?, sa 25 tataH skandhAvAraM vikurvati, sa paryanteSu paritaH AvAsitaH, tatra sUdaH prastarAnalabhamAno dvayorapi padormadhye'gnijvalayitvA padorupari piThirikAM kRtvA paktumArabdhavAn, yadaitenApi na zaktastatazcANDAlaM vikurvati, sa tAni paJjarANi bahvorgale karNayozca upalagayati, te zakunAstaM tuNDaiH khAdanti vidhyanti saMjJAM kAyikI ca vyutsRjanti, tadA kharavAtaM vikurvati yena zakyate mandaro'pi cAlayituM, na punaH svAmI vicalati, tenotpATya utpATya pAtayati, pazcAtkalaGkalikAvAtaM vikurvati, kAmadevo tavo 30 uvasaggaM pra0. Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2). jaiNa jahA cakkAiTThago tahA bhamADijjai, naMdiAvatto vA, jAhe evaM na sakkA tAhe kAlacakkaM viuvvati, taM ghettUNaM ur3e gagaNatalaM gao, ettAhe mAremitti muei vajjasaMnibhaM jaM maMdaraMpi cUrejjA, teNa pahAreNa bhagavaM tAva NibuDDo jAva agganahA hatthANaM, jAhe na sakkA teNavi tAhe ciMteti na sakkA esa mAreuM, aNulome karemi, tAhe pabhAyaM viuvvai, loge savvo caMkamiuM pavatto bhaNati5 devajjagA ! acchasi ajjavi ?, bhayavaMpi nANeNa jANai jahA na tAva pabhAi jAva sabhAvao pabhAyaMti, esa vIsaimo / anne bhaNanti-tuTThomi tujjha bhagavaM ! bhaNa kiM demi ? saggaM vA te sarIraM nemi mokkhaM vA nemi, tiNNivi loe tujjha pAdehiM pADemi ?, jAhe na tIrai tAhe suTTyaraM paDinivesaM gao, kallaM kAhiti, puNovi aNukaDDai vyakti jema bhame tema bhagavAnane bhamAve che athavA nadImAM jema Avarte - bhamarIo thAya 10 tema A vaMToLIyo bhagavAnane bhamAve che. tenAthI paNa bhagavAna calita thatAM nathI tyAre kALacakra vikurve che. tene laI deva UMce AkAzamAM gayo. have huM ene mArI nAMkhuM" evA vicAra sAthe vajasamAna te kALacakrane choDe che, jenA vaDe merunA paNa TukaDe TukaDA thaI jAya. tenA prahArathI bhagavAna hAthanA agranakho sudhI jamInamAM khapI gayA. jayAre kALacakrathI paNa calita karavA samartha banato nathI tyAre te vicAre che ke, 15 "AnAthI mAravuM zakya nathI, to have anukULa upasarga karuM" ema vicArI teNe prabhAta viduryo. sarvaloko pota-potAnA kAryamAM joDANA. tyAre loka kahe che - "he devArya ! haju paNa tame ahIM UbhA cho ?" tyAre bhagavAne jJAnathI joyuM ke svAbhAvika prabhAta jevo hoya tevo A prabhAta nathI. A vIsamo upasarga thayo. keTalAka AcArya A vIsamA upasargamAM prabhAtanI badale anya upasarga kahe che te A 20 pramANe - tyAre saMgama prabhu pAse AvIne kahe che ke - "he bhagavan! tamArI upara huM khuza thayo chuM, tethI kaho tamane zuM Apu ? tamane A zarIra sAthe svargamAM laI jAuM ke tamane mokSamAM laI jAuM, traNa lokane tamArA caraNomAM pADu ?" vagere zabdodvArA bhagavAnane calita karavA samartha banato nathI tyAre vadhAre gusse bharAyo "AvatI kAle calAyamAna karIza" A pramANe bole che. haju pIcho choDato nathI. //502-506ll 25 35. yena yathA cakrAviddhaH tathA bhrAmyate nandyAvarto vA, yadaivaM na zaktastadA kAlacakraM vikurvati, tagRhItvordhvaM gaganatalaM gato'dhunA mArayAmIti muJcati vajrasannibhaM yanmandaramapi cUrayet, tena prahAreNa bhagavAn tAvat brUDito yAvadagranakhA hastayoH, yadA na zaktastenApi tadA cintayati-na zakya eSa mArayitum, anulomAn karomi, tadA prabhAtaM vikurvati, lokaH sarvazcaMkramituM pravRtto bhaNati-devArya ! tiSThasi? adyApi, bhagavAn jJAnena jAnAti yathA na tAvatprabhAti yAvatsvabhAvataH prabhAtamiti, eSa viMzatitamaH / anye 30 bhaNanti-tuSTo'smi tubhyaM bhagavan ! bhaNa kiM dadAmi ? svarga vA te zarIraM nayAmi mokSaM vA nayAmi, trInapi lokAn tava pAdayoH pAtayAmi, yadA na zaknoti tadA suSThataraM pratinivezaM gataH, kalye kariSyati, punarapyanukarSati / Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgamadevavaDe prabhune upasarga (ni. 507) * 249 paMthe teNA mAlapAraNaga tattha kANacchI / vAluya tatto subhama aMjali succhittAe ya viDarUvaM // 507 // tato sAmI vAlugA nAma gAmo taM pahAvio, etthaMtarA paMcacorasae viuvvati vAlugaM ca, jattha khuppar3a, pacchA tehi mAulotti vAhio pavrvvayagurutarehiM sAgayaM ca vajjasarIrA diti hiM pavvayAvi phuTTijjA, tAhe vAluyaM gao, tattha sAmI bhikkhaM pahi~Dio, tatthAvaretuM bhagavato rUvaM 5 kANacchi aviraiyAo NaDei, jAo tattha taruNIo tAo hammati, tAhe niggato / bhagavaM vaccai, tatthavi atiyao bhikkhAyariyAe tatthavi AvarettA mahilANaM aMjali karei, pacchA hiM piTTijjati, tAhe bhagavaM NIti, pacchA succhettA nAma gAmo tahiM vaccai, jAhe atigato sAmI bhikkhAe tAhe imo AvarettA viDaruvaM viuvvai, tattha hasai ya gAyai ya aTTaTTahAse ya muMcati, gAthArtha : vAlukAgAma mArgamAM coro bhAtusa ( pizAya ) - pAra - azIkhAM 10 tyAra pachI subhauma gAmamAM (bhagavAna gayA) - aMjali - sukSetramAM viTanuM rUpa. TIkArtha : gAthAno bhAvArtha kathAnakathI jANIe - tyAra pachI svAmI vAlukAnAmanA gAma tarapha gayA. vacce mArgamAM saMgamadeva pAMcaso corone ane retIne vikurve che. jemAM bhagavAna khUMpI jAya che. tyAra pachI parvata karatAM paNa bhAre evA te coro bhagavAnane gAMDo-gAMDo kahI bhagavAnanI pITha upara besI vahana karAve che, ane vajazarIravALA te coro bhagavAnanuM evuM 15 AliMgana kare che jo bhagavAnane badale parvato hoya to phATI jAya. tyAra pachI bhagavAna vAlukAgAmamAM gayA. tyAM svAmI bhikSAmATe nIkaLe che. tyAre saMgame bhagavAnanA rUpane DhAMkIne kANI AMkhavALuM rUpa karI strIone herAna kare che (cenacALA kare che.) tethI temAM je taruNIo hoya che te AvIne bhagavAnane mAre che. tethI bhagavAna te gAmamAMthI nIkaLe che ane subhauma nAmanA gAmamAM jAya che. - - 20 tyAM paNa bhagavAna bhikSAcaryA mATe nIkaLe che tyAre pUrvanI jema bhagavAnanA rUpane DhAMkIne te deva strIone aMjali kare che (hAtha joDe che.) jethI strIovaDe bhagavAna marAya che. tyAMthI paNa bhagavAna nIkaLe che ane sukSetranAmanA gAmamAM jAya che. tyAM paNa bhagavAna bhikSAmATe nIkaLe che tyAre saMgame bhagavAnanuM rUpa DhAMkIne viTa (vidUSaka)nuM rUpa karyuM. temAM te hase che, gAya 36. tataH svAmI vAlukA nAma grAmastaM pradhAvitaH, atrAntare paJca caurazatAni vikurvati, vAlukAM 25 ca yatra majjyate, pazcAt tairmAtula iti vAhitaH parvatagurutaraiH svAgataM vajrazarIrA dadati, yatra parvatA api sphuTeyuH, tadA vAlukAM gataH, tatra svAmI bhikSAM prahiNDitaH, tatrAvRtya bhagavato rUpaM kANAkSo'viratikA bAdhate, yAstatrataruNyastA ghnanti tadA nirgataH / bhagavAn subhaumaM vrajati, tatrApi atigato bhikSAcaryAyai, tatrApyAvRtya mahilAbhyo'JjaliM karoti, pazcAttaiH piTTyate, tadA bhagavAn nirgacchati, pazcAt sukSetranAmA grAmastatra vrajati, yadA'tigataH svAmI bhikSAyai tadA'yamAvRtya viTarUpaM vikurvati, tatra hasati ca gAyati 30 aTTATTahAsAMzca muJcati tatthaMtarA pra0 + sarIrehiM kasAghAI va0 pra0 * etthavi pra0. Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 Avazyakaniryukti , haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2). koNacchiyAo ya jahA viDo tahA kareD, asiTThANi ya bhaNai, tatthavi hammai, tAhe tatovi NIti malae pisAyarUyaM sivarUvaM hatthisIsae ceva / ohasaNaM paDimAe masANa sakko javaNa pucchA // 508 // tato malayaM gato gAma, tattha pisAyarUvaM viuvvati, ummattayaM bhagavato rUvaM karei, tattha 5 aviraDyAo avatAsei geNhai, tattha ceDarUvehi chArakayArehi bharijjai leDDA Thu )ehiM ca hammai, tANi ya bihAvei, tato tANi choDiyapaDiyANi nAsaMti, tattha kahite hammati, tato sAmI niggato, hatthisIsaM gAmaM gato, tattha bhikkhAe atigayassa bhagavao sivaruvaM viuvvai sAgAriyaM ca se kasAiyaM karei, jAhe pecchai aviraDyaM tAhe uTThavei, pacchA hammati, bhagavaM ciMteti-esa atIva che, aTTahAsya kare che ane je rIte viTa kANI AMkhovALo hoya tema A kare che, nahi bolavA 10 yogya evA zabdo bole che. jethI tyAM paNa loko bhagavAnane mAre che. tethI bhagavAna tyAMthI paNa nIkaLI jAya che. 50 gAthArtha : malayagAma - pizAcarUpa - hasizIrSakagAmamAM zivarUpa - smazAnamAM pratimAmAM rahelA bhagavAnanuM apahasana - zakra - svAthyanI pRcchA. TIkArtha ? tyAra pachI bhagavAna malaya gAmamAM gayA. tyAM deva pizAcarUpa viku che ane 15 bhagavAnanA rUpane unmatta kare che (arthAt bhagavAnanuM rUpa DhAMkI pote pizAca (gAMDA) jevuM vartana kare che.) tyAM strIone trAsa Ape che, pakaDe che. bALako prabhunI sAme bhasma-kacaro vagere nAMkhe che, paththarothI svAmIne mAre che. A deva ke je bhagavAnanA rUpamAM che te bALakone DarAve che, tethI te bALako nAsabhAga kare che. te bALako potAnA mAtA-pitAne vAta kare che tethI temanA mAtA-pitA bhagavAnane mAre che. 20 tethI svAmI tyAMthI nIkaLI hastizIrSa gAmamAM AvyA. tyAM bhikSA mATe nIkaLelA bhagavAnanuM zivarUpa kare che arthAta sAgArikane kaSAyita kare che. (arthAta "liMga uparanI tvacAne dUra karI vikRtaliMga kare che.) jyAre strIne jue tyAre te liMga UbhuM thAya che. jethI strI vagere loko bhagavAnane mAre che. te samaye bhagavAna vicAre che - "A deva atyaMta zAsananI hIlanA ane aneSaNAne kare che, tethI gAmamAM ja praveza karavo nathI, bahAra ja rahuM." keTalAka AcAryo kahe rU7. larfkSa yathA viTatathA vati, aziSTani 6 mati, tatra hIte, tof niryAti / tato malayaM gato grAma, tatra pizAcarUpaM vikurvati, unmattaM bhagavato rUpaM karoti, tatrAviratikA apatrAsayati gRhNAti, tatra ceTarUpairbhasmakacavardhiyate leSTakaizca hanyate tAni ca bhApayate, tatastAni choTitaMpatitAni nazyanti, tatra kathite hanyate, tataH svAmI nirgato, hastizIrSaM grAmaM gataH, tatra bhikSAyai atigatasya bhagavataH ziva (bhavya ) rUpaM vikurvati sAgArikaM (puMzcihna) ca tasya kaSAyitaM ( stabdhaM ) 30 karoti, yadA prekSate'viratikAM tadotthApayati, pazcAddhanyate, bhagavAn cintayati-eSo'tIva 25 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgamadevavaDe prabhune upasarga (ni. 509) : 251 gADhaM uDDAhaM karei aNesaNaM ca, tamhA gAma ceva na pavisAmi bAhiM acchAmi, aNNe bhaNaMtipaMcAladevarUvaM jahA tahA viuvvati, tadA kira uppaNNo paMcAlo, tato bAhiM niggao gAmassa, jao mahilAjUhaM tao kasAitateNa acchati, tAhe kira DhoMDhasivA pavattA, jamhA sakkeNa puio tAhe ThiA, tAhe sAmI egaMtaM acchati, tAhe saMgamao uhasei-na sakkA tumaM ThANAo cAleuM ?, pecchAmi tA gAmaM atIhi, tAhe sakko Agato pucchaD-bhagavaM ! jattA bhe? javaNijjaM avvAbAhaM 5 phAsuyavihAraM ?, vaMdittA gao tosalikusIsarUvaM saMdhiccheo imotti vajjho ya / moei iMjAliu tattha mahAbhUilo nAmaM // 509 // tAhe sAmI tosaliM gato, bAhiM paDimaM Thio, tAhe so devo ciMtei, esa na pavisai, ettAhe etthavi se Thiyassa karemi uvasaggaM, tato khuDDagarUvaM viuvvittA saMdhiM chidai uvakaraNehiM gahiehiM 10 che ke, lokamAM prasiddha paMcAlanAmanA devatAvizeSanuM rUpa saMgama vikurve che. ("viziSTa paraMparAno abhAva hovAthI te paMcAladevanuM svarUpa kevuM che? te jaNAtuM nathI.) tyArathI paMcAla utpanna thayo. bhagavAna gAmanI bahAra jatA rahyA. je bAju mahilAono samUha hoya che tyAM deva liMgane stabdha kare che tethI zAsana hIlanA thAya che. jayAre zaka bhagavAnane pUje che tyAre te 15 hIlanA aTake che. tyAra pachI svAmI ekAntasthAnamAM jAya che. tethI saMgama hase che - "zuM tamane calita karavA zakya nathI ? gAmamAM Avo to joIe." te samaye Avelo zaka bhagavAnane pUche che "bhagavan! ApanI saMyamayAtrA sArI cAle che ? zArIrika koI bAdhA nathI ne ?" prAsu (niravadha) vihAra yAlI 2yo cha ne ?" 5chI pahana rIne yo. // 508 // ___ yArtha : tosatigAma - pArnu 35 - mA saMghicche zavanAro cha - vadhya - 20 mahAbhUtilanAmano indrajALiyo bhagavAnane choDAve che. TIkArtha : tyAra pachI svAmI to ligAmamAM gayA. gAmanI bahAra pratimA svIkArI. tyAre te deva vicAre che ke "A gAmamAM praveza karaze nahi tethI bahAra rahelA Ane upasarga karuM." mema viyArI pAunu 35 viduI jane pAta2 paavaan| 5425o sa mai (dhADIe = 38. gADhamapabhrAjanAM karoti aneSaNAM ca, tasmAdgramameva na pravizAmi bahistiSThAmi, anye 25 bhaNanti-paJcAladevarUpaM yathA tathA vikurvati, tadA kilotpannaH paJcAlaH, tato bahirnirgato grAmAt, yato mahilAyUthaM tataH kASAyitakena tiSThati, tadA kila helanA pravRttA, yasmAt zakreNa pUjitastasmAtsthitA (nivRttA), tadA svAmyekAnte tiSThati, tadA saMgamako'pahasati-na zakyastvaM sthAnAccAlayituM ?, prekSe tAvadgrAmaM yAhi, tadA zakra AgataH pRcchati-bhagavan ! yAtrA bhavatAM ? yApanIyamavyAbAdhaM prAsukavihAraH, vanditvA gataH / tadA svAmI tosaliM gataH, bahiH pratimayA sthitaH, tadA sa devazcintayati-eSa na pravizati, 30 adhunA'trApi asya sthitasya karomyupasarga, tataH kSullakarUpaM vikuLa sandhi chinatti upakaraNeSu gRhIteSu Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) dhoDIe tao so gahito bhaNati, mA mamaM haNaha, ahaM kiM jANAmi ?, AyarieNa ahaM pesio, kahiM so ?, esa bAhi amue ujjANe, tattha hammati, vajjhati ya, mArejjautti ya vajjho NINio, tattha bhUilo nAma iMdajAlio, teNa sAmI kuMDaggAme diTThao, tAhe so moei, sAhai ya-jahA esa siddhattharAyaputto, mukko khAmio ya, khuDuo maggio, na diTTho, nAyaM jahA se devo uvasaggaM kare mosali saMdhi, sumAgaha moeI raTThio piuvayaMso / tosali ya sattarajjU vAvatti tosalImokkho // 510 // tato bhagavaM mosaliM gao, tatthavi bAhiM paDimaM Thio, tatthavi so devo khuDugarUvaM viuvvittA saMdhimaggaM sohei paDilehei ya, sAmissa pAse savvANi uvagaraNANi viuvvai, tAhe so cAre bAju je vADa karelI hoya temAM corI karavA aMdara jaI zakAya te mATe) khAtara (siMdha) pADe 10 che. A rIte khAtara pADatA jayAre bALaka pakaDAya che tyAre te kahe che ke "mane nahi mAro, huM zuM jANato to ? mane to AcArya mokalyo che." te kyAM che?" A gAmanI bahAra amuka udyAnamAM rahelA che." tethI loko tyAM jaI bhagavAnane mAre che, bAMdhe che ane "mArI nAMkho" ema vicArI vadhya tarIke rAjasabhAmAM lAve che. tyAM bhUtilanAmano indrajALiyo hato. teNe svAmIne pUrve kuMDagAmamAM joyA hatA. te bhagavAnane 15 choDAve che ane lokone kahe che ke "A siddhArtharAjAnA putra che. tethI loko prabhune choDI de che ane kSamA mAge che. tyAra pachI te bALakane gote che paraMtu maLato nathI. tethI lokone khabara paDe che ke deva bhagavAnane upasarga kare che. /509 gAthArtha : mosali - khAtara - sumAgadhanAmano pitAno mitra rASTrika (bhagavAnane) choDAve che - tosaligAma - sAta vAra doraDAnuM tUTI javuM - tosali - mokSa. TIkArtha : tyAra pachI bhagavAna moligAmamAM gayA. gAmanI bahAra pratimA dhAraNa karI. tyAM paNa te deva bALakanA rUpane karIne saMdhimArgane zodhe che. (arthAta loko jotA hoya tyAre khAtara pADavAnA mArgane zodhe che = kAMTAo dUra kare che, ane AvavA-javAnA sthAnonuM nirIkSaNa kare che. tathA khAtara pADavA mATenA upakaraNo prabhunI bAjumAM sthApe che. A rIte mArga zodhatA te bALakane lokoe pakaDyo ane pUchyuM - "tuM ahIM A badhuM zuM zodhe che?" tyAre te bALaka 25 rU. bAhyaH, tata: sahIto pati- mai afdhaIEviMdanAne ?, mArArtheTda praSita:, kva : ?, eSa bahiramukasminnudyAne, tatra hanyate badhyate ca, mAryatAmiti ca vadhyo niSkAzitaH, tatra bhUtilo nAmendrajAlikaH, tena svAmI kuNDagrAme dRSTaH, tadA sa mocayati, kathayati ca-yathaiSa siddhArtharAjaputro, muktaH kSAmitazca, kSullako mArgitaH, na dRSTaH, jJAtaM yathA tasya deva upasargaM karoti / tato bhagavAn mosaliM gataH, tatrApi bahiH pratimayA sthitaH, tatrApi sa devaH kSullakarUpaM vikuLa sandhimArga zodhayati pratilikhati ca, 30 svAminaH pArve sarvANyupakaraNAni vikurvati, tadA sa Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgamadevavaDe prabhune upasarga (ni. 511) 253 khaDao gahio, tumaM kIsa ettha sohesi ?, sAhai-mama dhammAyario ratti mA kaMTae bhaMjihiti so suhaM rattiM khattaM khaNihiti, so kahiM ?, kahite gayA diTTo sAmI, tANi ya pariperante pAsaMti, gahito ANio, tattha sumAgaho nAma raTThio piyamitto bhagavao so moei, tato sAmI tosaliM gao, tatthavi taheva gahio, navaraM-ukkalaMbijjiumADhatto, tattha se rajjU chiNNo, evaM satta vArA chiNNo, tAhe siTuM tosaliyassa khattiyassa, so bhaNati-muyaha esa acoro niddoso, taM khuDDayaM 5 maggaha, maggijjaMto na dIsai, nAyaM jahA devotti siddhatthapure teNetti kosio AsavANio mokkho / vayagAma hiMDa'NesaNa biiyadiNe bei uvasaMto // 511 // .. ___ tato sAmI siddhatthapuraM gato, tatthavi teNa tahA kayaM jahA teNotti gahio, tattha kosio kahe che -- "mArA dharmAcArya (rAtrine viSe jayAre corI karavA Ave tyAre ) kAMTAothI bhokAya 10 nahi (te mATe kAMTA Adi dUra karuM chuM) ane sukhethI khAtara pADI zake (te mATe rasto gotuM chuM.) lokoe pUchyuM, "te kyAM che ?" bALake sthAna batADatA loko tyAM gayA ane svAmIne joyA. teo cAre bAjuthI jue che, prabhune pakaDe che ane gAmamAM laIne Ave che. tyAre tyAM sumAgadhanAmano rASTrika (rASTranI ciMtA karanAro) ke je prabhunA pitAno mitra hato, te bhagavAnane choDAve che. tyAra pachI svAmI tosaligAma tarapha gayA. tyAM paNa pUrvanI jema loko pakaDe che. 15 paNa ahIM jevA bhagavAnane teo (phAMsI ApavA) laTakAvavA jAya che tevAmAM te doraDuM tUTI jAya che. A pramANe pharI-pharI laTakAvavA jatA sAta vAra doraDuM tUTI jAya che. tyAre vismaya pAmI loko tosalinA kSatriyane (gAmanA mukhIne) vAta kare che tyAre teNe kahyuM - "Ane choDI do, A cora nathI nirdoSa che, tame te bALakane zodho." loko zodhe che chatAM maLato nathI. jethI lokone khabara paDe che ke devano upasarga che. 510 20 gAthArtha : siddhArthapuramAM "cora" samajI prabhune pakaDe che - tyAM kauzika nAme azvavaNika bhagavAnane choDAve che. tyAra pachI bIje divase bhagavAna vajagAmamAM jAya che - aneSaNA - upazAnta thayela te deva kahe che zuM kahe che te pachInI gAthAmAM kaheze.) TIkArtha : tyAra pachI svAmI siddhArthapuramAM jAya che. tyAM paNa deve te rIte karyuM ke jethI lokoe bhagavAnane cora tarIke pakaDavA. te gAmamAM kauzikanAme azvavaNipha hato. teNe kuDapuramAM 25 40. kSullako gRhItaH, tvaM kathamatra zodhayasi ?, kathayati-mama dharmAcAryaH rAtrau mA kaNTakA bhAGkSiSuH iti sa sukhaM rAtrau khAtraM khaniSyati, sa kva ?, kathite gatA dRSTaH svAmI, tAni ca paritaH paryante pazyanti, gRhIta AnItaH, tatra sumAgadho nAma rASTrikaH pitRmitraM bhagavataH sa mocayati, tataH svAmI tosalI gataH, tatrApi tathaiva gRhItaH navaraM ullambayitumArabdhaH, tatra tasya rajjuzchinnA, evaM sapta vArAMzchinnA, tadA ziSTaM tosalikAya kSatriyAya, sa bhaNati-muJcata eSo'coro nirdoSaH, taM kSullakaM mArgayata, mArgyamANo na 30 dRzyate, jJAtaM yathA deva iti / tata: svAmI siddhArthapuraM gataH, tatrApi tena tathA kRtaM yathA stena iti gRhItaH, tatra ziva- 4 tatthava vo. Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pura 254 * Avazya:niyutti . ramadrIyavRtti * samASAMtara ((bhAga-2) nAma assavANiyao, teNa kuMDapure sAmI dichillao, teNa moyAvio / tato sAmI vayagAmaMti goulaM gao, tattha ya taddivasaM chaNo, savvattha paramaNNaM uvakkhaDiyaM, ciraM ca tassa devassa Thiyassa uvasagge kAuM sAmI ciMtei-gayA chammAsA, so gatotti atigao jAva asaNAo kareti, tato sAmI uvautto pAsati, tAhe addharhiDie niyatto, bAhiM paDimaM Thio, so ya sAmi ohiNA 5 Abhoeti-kiM bhaggapariNAmo na vatti ?, tAhe sAmI taheva suddhapariNAmo, tAhe daLu AuTTo, na tIrai khobheuM, jo chahiM mAsehiM na calio esa dIheNAvi kAleNa na sakkA cAlelaM, tAhe pAdesu paDio bhaNati-saccaM jaM sakko bhaNati, savvaM khAmei-bhagavaM ! ahaM bhaggapatiNNo tumhe samattapatiNNA vaccaha hiMDaha na karemi kiMci icchA na kiMci vattavvo / tattheva vacchavAlI therI paramannavasuhArA // 512 // pUrve bhagavAnane joyA hatA. tethI te ahIM bhagavAnane choDAve che. tyAra pachI vrajagAmanA gokuLamAM bhagavAna jAya che. tyAM te divase mahotsava hato. sarvatra khIra rAMdhavAmAM AvI hatI. ghaNAM kALathI deva upasarga karIne rahelo hato. svAmIe vicAryuM ke "chamAsa pUrNa thayA, te gayo" ema samajI prabhu gokuLamAM bhikSAmATe nIkaLyA paraMtu sarvatra deva aneSaNAne kare che. tethI svAmI 15 upayoga mUkIne jUe che ke devano upasarga che ema jANI ardhathI pAchA pharyA ane bahAra AvI pratimAmAM rahyA. te deva svAmIne avadhithI jue che ke "bhagavAnanA pariNAma paDyA ke nahi ?" paraMtu svAmI te samaye paNa zuddha pariNAmavALA hoya che. tyAre bhagavAnane zuddha pariNAmavALA joIne te zAMta thayo. te bhagavAnane kSobha pamADavA samartha banato nathI. te vicAre che ke "jeo cha- 20 cha mahinAthI upasargo karavA chatAM calita thayA nathI temane have dIrghakALe paNa calita karavA zaya nathI." ama viyArI 5mA 53so chato 53 cha - "zaye 4 yuM te satya che." pote karelA sarvaaparAdhone khamAvatA te kahe che - "bhagavad ! bhagnapratijJAvALo thayo ane tame samAptatizaya thayA." (arthAt bhArI pratijJA tUTI, tamArI pUrI 26.) // 511 // gAthArtha : jAo svecchAe vicaro, have huM upasarga karIza nahi - huM kaMIpaNa kahevA yogya 25 nathI - tyAM4 vatsAlisthavirIme 52mAnnava prabhune pA2j zavyu - vsudhaa| thaI. ___ 41. nAmA azvavaNik, tena kuNDapure svAmI dRSTaH, tena mocitaH / tataH svAmI vrajagrAmamiti gokulaM gataH, tatra ca tasmin divase kSaNaH, sarvatra paramAnamupaskataM, tasmina deve ca ciramapasargAnkatvA sthite svAmI cintayati-gatAH SaNmAsAH sa gata iti atigato yAvadaneSaNAH karoti, tataH svAmyupayukta pazyati, tadA'rdhahiNDito nirgataH, bahiH pratimayA sthitaH, sa ca svAminamavadhinA''bhogayati-kiM bhagnapariNAmo 30 naveti, tadA svAmI tathaiva zuddhapariNAmaH, tadA dRSTvA''vRttaH, na zakyate kSobhayituM, yaH SaDbhirmAsaina calita eSa dIrgheNApi kAlena na zakyazcAlayitaM, tadA pAdayoH patito bhaNati-satyaM yacchakro bhaNati, sarvaM kSamayati-bhagavantaH ! ahaM bhagnapratijJo yUyaM samAptapratijJAH / Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgamaddevane indranI paDI (ni. 493) 255 chammAse aNubaddhaM devo kAsIya so u uvasaggaM / daTThUNa vayaggA vaMdiya vIraM paDiniyatto // 513 // jAha ettAhe atIha na karemi uvasaggaM, sAmI bhaNati bho saMgamaya ! nAhaM kassai vattavvo, icchAe atImi vA NavA, tAhe sAmI bitiyadivase tattheva goule hiMDito vacchavAlatherIe dosINeNa paDilAbhio, tato paMca divvANi pAubbhUyANi, aige bhAMti - jahA taddivasaM khIraM na 5 laddhaM tato bitiyadivase UhAreUNa uvakkhaDiyaM teNa paDilAbhio / io ya sohamme kappe savve devA taddivasaM ovviggamaNA acchaMti, saMgamao ya sohamme gao, tattha sakko taM daddU paraMmuho Thio, bhAi deve - bho ! suNaha esa durappA, Na eeNa amhavi cittAvarakkhA kayA annesiM vA devANaM, jao titthakaro AsAio, na eeNa amha kajjaM, asaMbhAso nivvisao ya kI gAthArthaH chamAsa sudhI satata te deve upasargo karyA. vrajagAmamAM (acalitapariNAmavALA 10 prabhune) joIne te deva vIraprabhune vaMdana karIne svasthAne pAcho pharyo. TIkArtha : "jAo, have svecchAe vicaro huM upasarga karIza nahi' A rIte jyAre deve kahyuM, tyAre svAmIe kahyuM, "he saMgama ! koIe mane kahevuM niha (arthAt koI tIrthaMkara koInA kahevA pramANe karatA nathI.) mArI icchAe huM vicaruM athavA na vicaruM." tyAra pachI svAmI bIjA divase te ja gokuLamAM bhikSAmATe pharatA vatsapAlikA vRddha govALaNavaDe paryuSita khIra 15 dvArA pratilAbhita thayA. tyAM pAMcadivyo pragaTa thayA. ahIM keTalAka AcArya A pramANe kahe che - AgalA divase utsava hovAne kAraNe te DozIne (vatsapAlikA govALaNane) mAgavA chatAM kyAMyathI dUdhanI prApti thaI nahi. tethI bIjA divase loka pAsethI dUdhanI yAcanA karIne potAne mATe teNIe khIra banAvI. tenAthI prabhune pAraNuM karAvyuM." (arthAt paryuSita khIrathI pAraNuM nayI ryu.) 20 A bAju saudharmadevalokamAM Aja dina sudhI sarvadevo udvignamanavALA hatA. te divase saMgama saudharmadevalokamAM gayo. tene joI zakra parArmukha rahyo, ane kahyuM - "he devo ! tame sau sAMbhaLo, A rAtmA che, Ane mArI paNa cittarakSA karI nathI ke anyadevonI paNa cittarakSA karI nathI. (arthAt mane ghaNo dubhAvyo che) kAraNa ke teNe tIrthaMkaranI AzAtanA karI che, tethI mane AnAvaDe koI prayojana nathI. A deva asaMbhASya che (koIe AnI sAthe bolavAnuM nahi.) 25 42. yAtA'dhunA'Tata na karomyupasargaM, svAmI bhaNati bhoH saMgamaka ! nAhaM kenApi vaktavya, icchayA'TAmi vA navA, tadA svAmI dvitIyadivase tatraiva gokule hiNDamAnaH, vatsapAlikayA sthavirayA paryuSitena pAyasena pratilAbhitaH, tataH paJca divyAni prAdurbhUtAni, eke bhaNanti - yathA taddivasA kSIreyI na labdhA tato dvitIyadivase avadhAryopaskRtaM tena pratilAbhitaH / itazca saudharme kalpe sarve devAH taddivasaM (yAvat) udvignamanasastiSThanti, saMgamakazca saudharmaM gataH, tatra zakrastaM dRSTvA parAGmukhaH sthito bhaNati 30 devAn-bhoH zrRNuta eSa durAtmA, naitenAsmAkamapi cittAvarakSA kRtA anyeSAM vA devAnAM yatastIrthakara AzAtitaH, naitenAsmAkaM kAryam, asaMbhASyo nirviSayazca kriyatAM / paDilAbhio iti paryantaM na pra0. Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) devo cu( Thi)o mahiDDIo varamaMdaracUliyAi siharaMmi / parivAriu suravahUhiM AuMmi sAgare sese // 514 // tAhe nicchUDho saha devIhiM maMdaracUliyAe jANaeNa vimANeNAgamma Thio, sesA devA iMdaNa vAritA, tassa sAgarovamaThitI sesA / AlabhiyAe hari vijjU jiNassa bhattie~ vaMdao ei / bhagavaM piyapucchA jiya uvasaggatti thevamavasesaM // 515 // harisaha seyaviyAe sAvatthI khaMda paDima sakko ya / oyariuM paDimAe logo AuTTio vaMde // 516 // tattha sAmI AlabhiyaM gao, tattha hari vijjukumAriMdo eti, tAhe so vaMdittA bhagavao 10 mahimaM kAUNa bhaNati-bhagavaM ! piyaM pucchAmo, nitthiNNA uvasaggA, bahuM gayaM thovamavasesaM, ane Ane devalokamAMthI bahAra kADho. //pa12-513 gAthArtha : suravadhU sAthe parivarelo, mahaddhika evo te deva, devalokamAMthI cyavelo chato (bhraSTa pAmelo) meruparvatanI cUlikAnA zikharane viSe (rahyo. tenuM) eka sAgaropama AyuSya zeSa che. TIkArtha : indravaDe tiraskArAyelo te deva potAnI devIo sAthe meruparvatanI cUlikAnA zikhara upara yAnakanAmanA vimAnavaDe AvIne rahyo che. potAnI devIo sivAyanA) zeSa tenA parivArabhUta devone indra tenI sAthe meruparvata upara javAnI nA pADI. A saMgamanuM eka sAgaropamanuM Ayu zeSa che. I514l gAthArtha : AlamikA nagarImAM harinAme vidhutukumArendra bhaktithI jinezvarane vaMdana karavA 20 Ave che. priya pUche che (ane kahe che ke, "bhagavan! tame sarva upasargone jityA cho, have thoDAka ja bAkI che." gAthArtha zvetAmbarInagarImAM harissaha - zrAvastInagarI - skaMdapratimA - pratimAmAM pravezIne zake lokone AkarSyA - AkarSAyelA loko bhagavAnane vAMde che. TIkArtha : tyAra pachI svAmI AlambikA nagarImAM gayA. tyAM harinAmano vighukumArendra 25 bhagavAnanI zAtA pUchavA Ave che. tyAM bhagavAnane vaMdana karIne, bhagavAnanI pUjA karIne kahe che "he bhagavan! huM tamane zAtA pUchuM chuM. Ape upasargone jItyA. ghaNuM gayuM thoDuM bAkI rahyuM. 43. tadA niyU~DhaH saha devIbhiH mandaracUlikAyAM yAnakena vimAnenAgatya sthitaH, zeSA devA indreNa vAritAH, tasya sAgaropamasthitiH zeSA / tatra svAmI AlambhikAM gataH, tatra harividyutkumArendra eti, tadA sa vanditvA bhagavato mahimAnaM kRtvA bhaNati-bhagavan ! priyaM pRcchAmi nistIrNA upasargAH, bahu gataM 30 tolamavazeSama, Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 indra prabhuno mahimA vadhAryo (ni. 517) : 257 acireNa bhe kevalanANaM uppajjihiti / tato seyaviyaM gao, tattha harisaho piyapucchao ei, tato sAthi gao, bAhiM paDimaM Thio, tattha khaMdagapaDimAe mahimaM logo karei, sakko ohiM pauMjati, jAva pecchai khaMdapaDimAe pUyaM kIramANaM, sAmiM NADhAyaMti, uttiNNo, sA ya alaMkiyA rahaM vilaggihititti, tAhe sakko taM paDimaM aNupavisiUNa bhagavaMteNa paTThio, logo tuTTho bhaNatidevo sayameva vilaggihiti, jAva sAmi gaMtUNa vaMdati, tAhe logo AuTTo, esa devadevoti mahimaM 5 karei jAva acchio kosaMbI caMdasUroyaraNaM vANArasIya sakko u / rAyaga sANo mahilA jaNao ya dharaNo ya // 517 // tato sAmI kosaMbiM gato, tattha caMdasUrA savimANA mahimaM kareMti, piyaM ca pucchaMti, Apane thoDA kALamAM ja kevalajJAna thaze." tyAra pachI svAmI zvetAMbInagarImAM gayA. tyAM 10 harisahanAme vidyutkrumArano rAjA bhagavAnanI zAtA pUchavA Ave che. tyAra pachI svAmI zrAvastInagarImAM gayA ane bahAra pratimA svIkArIne rahyA. te gAmamAM loko spaMdanI (tiya - mahAdevano eka putra) pratimAnI pUjA kare che. zakra avadhijJAnano upayoga mUke che ane skaMdapratimAnI pUjA karatA lokone jue che. paNa te loko svAmIno Adara karatA nathI. tethIM indra tyAM Ave che. alaMkRta thayela te pratimA rathamAM mUkavAnI 15 hatI. tyAre zakra te pratimAmAM praveza karI bhagavAna tarapha cAlavA lAgyo. A joI AnaMdita thayelA loko kahevA lAgyA, "deva svayaM ja rathamAM besaze." paraMtu A pratimA svAmI pAse jaI svAmIne vaMdana kare che. A joI loko bhagavAna tarapha AkarSAya che ke "are ! A to devonA paNa deva lAge che." ema vicArI loko svAmInI pUjA kare che. 515-516 // gAthArtha : kosaMbI - caMdra-sUryanuM avataraNa vANArasImAM zakra - rAjagRhamAM IzAna mithilAnagarImAM janakarAjA ane dharaNendra (pUjA kare che.) TIkArtha : tyAra pachI svAmI kosaMbInagarImAM jAya che. tyAM caMdra-sUrya vimAna sahita AvIne pUjA kare che ane zAtA pUche che. vANArasImAM zakra zAtA pUche che. rAjagRhImAM IzAnendra - 20 44. acireNa bhavatAM kevalajJAnamutpatsyate / tataH zvetAmbIM gataH, tatra harissahaH priya-pracchaka eti, tata: zrAvastI ta:, vahi: pratimayA sthita:, taMtra ndrapratimAyA mahimAnuM to roti, zaovadhi 25 prayunakti, yAvatprekSate skandapratimAyAH pUjAM kriyamANAM, svAminaM nAdriyante, avatIrNaH, sA ca alaGkRtA rathaM vilagayiSyatIti, tadA zakrastAM pratimAmanupravizya bhagavanmArgeNa prasthitaH, lokastuSTo bhaNati - devaH svayameva vilagiSyati, yAvatsvAminaM gatvA vandate, tadA loka AvRttaH eSa devadeva iti mahimAnaM karoti yAvat sthitaH / tataH svAmI kauzAmbyAM gataH, tatra sUryacandramasau savimAnau mahimAnaM kurutaH, priyaM ca pRta:, 30 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 258 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) vANArasIya sakko piyaM pucchai, rAyagihe IsANo piyaM pucchai, mihilAe jaNago rAyA pUyaM kareti, dharaNo ya piyapucchao ei vesAli bhUyaNaMdo camaruppAo ya suMsumArapure / bhogapuri siMdakaMdaga mAhiMdo khattio kuNati // 518 // tato sAmI vesAliM nagariM gato, tatthekkArasamo vAsAratto, tattha bhUyANaMdo piyaM pucchai nANaM ca vAgarei / tato sAmI suMsumArapuraM ei, tattha camaro uppayati, jahA pannattIe, tato bhogapuraM ei, tattha mAhiMdo nAma khattio sAmi daThUNa siMdikaMdayeNa AhaNAmitti pahAvito, siMdI-khajUrI vAraNa saNaMkumAre naMdIgAme piusahA vaMde / maMDhiyagAme govo vittAsaNayaM ca deviMdo // 519 // 10 etyaMtare saNaMkumAro eti, teNa dhADio tAsio ya, piyaM ca pucchaD / tato naMdigAmaM gao, zAtA pUche che. mithilAnagarImAM janakarAjA pUjA kare che ane dharaNendra zAtA pUchavA Ave che. // 517 // thArtha : vaizAlI - (bhUtAnaMha - suMsubhArapurabhAM yamarano utpAta - bhogapura - 4 - bhADendra kSatriya (65saga) 43 cha. 15 TIkArtha: tyAra pachI svAmI vaizAlI gayA. tyAM agiyAramu comAsu rahyA. tyAM bhUtAnaMda nAme nAgakumArano Indra zAtA pUche che ane jJAna kahe che (arthAtu thoDAka kALamAM bhagavad Apane jJAna utpanna thaze e pramANe jJAnanI vAta kare che.) tyAra pachI svAmI susumAra nagaramAM Ave che. tyAM camarano utpAta thAya che tenuM varNana vyAkhyAprajJaptimAMthI jANI levuM. tyAra pachI bhagavAna bhogapuramAM Ave che. tyAM mAhendranAmano kSatriya svAmIne joI "mArI 20 naij" mevA vidhArathI pttuushn| 2543 bhA2vA bhagavAna ta26 cho'yo. // 518 // gAthArtha : sanaskumAra vAraNa kare che - naMdIgrAmamAM pitAno mitra bhagavAnane vAMde che - bheDhigrAma - govANiyo - vitrAsana - hevendra. TIkArtha : mAhendrakSatriya bhagavAnane mAravA doDe che te samaye sanaskumArendra Ave che ane mAhendrane mArIne bhagADe che. tathA bhagavAnane zAtA pUche che. tyAra pachI bhagavAna naMdigrAmamAM 45. vArANasyAM zakraH priyaM pRcchati, rAjagRhe IzAnaH priyaM pRcchati, mithilAyAM janako rAjA pUjAM karoti, dharaNazca priyapracchaka eti / tataH svAmI vizAlA nagarI gataH, tatraikAdazo varSArAtra :, tatra bhUtAnandaH priyaM pRcchati, jJAnaM ca vyAgRNAti / tataH svAmI suMsumArapurameti, tatra camara utpatati, yathA prajJaptau, tato bhogapurameti, tatra mAhendro nAma kSatriyaH svAminaM dRSTvA sindIkaNDakena AhanmIti pradhAvitaH, sindI khajUrI / atrAntare sanatkumAra Agacchati, tena nirdhATitaH trAsitazca, priyaM pRcchati / tato 30 nandIgrAmaM gataH, Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAdithI abhigrahanuM grahaNa (ni. pa20-521) 259 tattha gaMdI nAma bhagavao piyamitto, so mahei, tAhe meMDhiyaM ei / tattha govo jahA kummAragAme taheva sakkeNa tAsio vAlarajjueNa AhaNaMto kosaMbie sayANIo abhiggaho posabahula pADivaI / cAummAsa migAvaI vijayasugutto ya naMdA ya // 520 // taccAvAI caMpA dahivAhaNa vasumaI biiyanAmA / dhaNavaha mUlA loyaNa sa pula dANe ya pavvajjA // 521 // tato kosaMbiM gao, tattha sayANio rAyA, miyAvatI devI, taccAvAtI nAmA dhammapADhao, sugutto amacco, NaMdA se bhAriyA, sA ya samaNovAsiyA, sA ya saDDitti miyAvaIe vayaMsidA, tattheva nagare dhaNAvaho seTThI, tassa mUlA bhAriyA, evaM te sakammasaMpauttA acchaMti / tattha sAmI posabahulapADivae imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigiNhai caunvihaM-davvao 4, davvao kummAse 10 gayA. tyAM naMdinAmano bhagavAnanA pitAno mitra hoya che te bhagavAnanI pUjA kare che. tyAra pachI bhagavAna meMDhikagAmamAM Ave che. tyAM je rIte kumAragAmamAM zake bhagavAna upara upasarga karatA govALiyAne aTakAvyo, tema ahIM paNa doraDA vaDe bhagavAnane mAravA jatA govALiyAne zake aTakAvyo. pa1 thArtha : osaMjIma zatAni - pauSa 16 meM prabhujhe abhiyaDa ryo - yAra 15 mlin| - bhR||vtii - viyAhAsI - sugupta - naMha, ___yathArtha : tathyavAhI - yaMpAnagarImA vivAuna% -- vasumatI - yaMhanA' meM pramANe pIhu~ nAma paa29|| 42nArI (vasumatI) - nAva - bhUtA - soyana - saMpukhanAmano yuTI -na - prakyA . TArtha : (thAsono bhAvArtha sthAna thI. me.) tyAra pachI bhagavAna osaMkA gayA. 20 tyAM zatAnikarAjA hato. tene mRgAvatI nAme devI hatI. tathyavAdI nAme dharmapAThaka hato. sugupta nAme amAtya ane te amAtyane naMdAnA patnI hatI. te zrAvikA hatI. te zrAvikA hovAne kAraNe mRgAvatInI sakhI hatI. te ja nagaramAM dhanAvahazreSThi hato. tene mUlAnAmanI patnI hatI. A pramANe teo sau svakarmothI saMyogane pAmelA hatA. te nagaramAM svAmI poSavada ekamane divase dravya-kSetra-kALa ane bhAvathI cAra prakAre AvA prakAranA abhigrahane dhAraNa kare che ke 25 46. tatra nandInAmA bhagavataH pitRmitram, sa mahati / tadA meNDikAmeti, tatra gopo yathA kUrmAranAme tathaiva zakreNa trAsitaH vAlarajjvA''nan / tataH kozAmbyAM gataH, tatra zatAnIko rAjA, mRgAvatI devI, tattvavAdI nAma dharmapAThakaH, sugupto'mAtyo, nandA tasya bhAryA, sA ca zramaNopAsikA, sA ca zrAddhIti mRgAvatyA vayasyA, tatraiva nagare dhanAvahaH zreSThI, tasya mUlA bhAryA, evaM te svakarmasaMprayuktAstiSThanti / tatra svAmI pauSNakRSNapratipadi imametadrUpamabhigrahamabhigRhNAti caturvidhaM dravyataH 4. dravyataH kulyASA: 30 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 260 Avazyakaniryukti - haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) suppakoNeNaM, khettao elugaM vikhaMbhaittA, kAlao niyattesu bhikkhAyaresu, bhAvato jahA rAyadhUyA dAsattaNaM pattA niyalabaddhA muMDiyasirA rovamANI aTThamabhattiyA, evaM kappati sesaM na kappati, evaM ghettUNa kosaMbIe acchati, divase divase bhikkhAyariyaM ca phAsei, kiM nimittaM ?, bAvIsaM parIsahA bhikkhAyariyAe uijjaMti, evaM cattAri mAse kosaMbIe hiMDaMtassatti / tAhe naMdAe 5 gharamaNuppaviTTho, tAhe sAmI NAo, tAhe pareNa AdareNa bhikkhA NINiyA, sAmI niggao, sA adhitiM pagayA, tAo dAsIo bhaNaMti-esa devajjao divase divase ettha ei, tAhe tAe nAyaMnUNaM bhagavao abhiggaho koI, tato nirAyaM ceva addhitI jAyA, sugutto ya amacco Agao, tAhe so bhaNati-kiM adhitiM karesi ?, tAe kahiyaM, bhaNati-kiM amha amaccattaNeNaM ?, evacciraM "dravyathI-supAnA me yUrothI 136ne, kssetrthii-52|| parAne (elugaM) ANagAna (bheDa 10 paga bahAra ane eka paga UMbarAnI aMdara hoya te rIte), kALathI-bhikSAno kALa pUrNa thayA pachI, bhAvathI - dAsapaNAne pAmelI, sAMkaLothI baMdhAyelI, mastake muMDanavALI, raDatI ane aThThamatapavALI rAjaputrI jo vahorAve to te levuM kahyuM, enA sivAyanuM akadhya thAo." A pramANenA abhigrahane dhAraNa karIne kosaMbInagarImAM prabhu rahyA. roja roja bhagavAna bhikSA mATe nIkaLe che. zA mATe ? - kAraNa ke bhikSAcaryAmAM bAvIsa pariSaho udaya pAme che 15 (tene samyapharIte sahana karatA puSkaLa karmonI nirjarA thAya evI hatI.) A pramANe bhagavAna cAra mahinA kosaMbImAM phare che. tyAra pachI naMdAnA gharamAM bhagavAna pravezyA. naMdAe svAmIne oLakhyA. tethI parama AdarathI bhikSA laIne AvI. (paraMtu potAno abhigraha pUrNa na thatAM) bhagavAna nIkaLI gayA. tethI te naMdA avRtine pAmI. tyAre dAsIoe teNIne kahyuM- "A devArya roje roja ahIM Ave che." A sAMbhaLI naMdAe jANyuM ke, "cokkasa bhagavAnane koI 20 mami che." tethI vadhu ati tha8. - te samaye sugupta amAtya AvyA ane naMdAne pUche che "zA mATe saMskRtine tuM kare che ?" naMdAe vAta karI kahyuM, "ApanA amAtyapaNAvaDe zuM? (arthAta tame maMtrI ane huM tamArI patnI hovA chatAM ApaNe kazuM karI zakatA nathI.) ATalA samayathI prabhu bhikSAne prApta karI zakatA 47. sUrpakoNena, kSetrataH dehalI viSkambhya, kAlato nivRtteSu bhikSAcareSu, bhAvato yathA rAjasutA 25 dAsatvaM prAptA nigaDabaddhA muNDitazirAH rudantI aSTamabhaktikA, evaM kalpate zeSaM na kalpate, evaM gRhItvA kozAmbyAM tiSThati, divase divase bhikSAcaryAM ca spRzati, kiM nimittam ?-dvAviMzatiH parISahA bhikSAcaryAyAmudIryante, evaM catvAro mAsAH kozAmbyAM hiNDamAnasyeti / tadA nandAyA gRhamanupraviSTaH, tadA svAmI jJAtaH, tadA pareNAdareNa bhikSA AnItA, svAmI nirgataH, sA'dhRti pragatA, tA dAsyo bhaNanti-eSa devAryo divase divase'trAyAti, tadA tayA jJAtaM-nUnaM bhagavato'bhigrahaH kazcit, tato nitarAM caivAdhRtirjAtA, suguptazcAmAtya AgataH, tadA sa bhaNati-kimadhutiM karoSi ?, tayA kathitaM, bhaNati-kimasmAkamamAtyatvena? iyacciraM Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhune bhikSAnI aprAptithI mRgAvatIne adhRti (ni. 520-521) * 261 kAlaM sAmI bhikkhaM na lahai, kiM ca te vinnANeNaM ?, jai eyaM abhiggahaM na yANasi, teNa sA AsAsiyA, kalle samANe divase jahA lahai tahA karemi / eyAe kahAe vaTTamANIe vijayAnAma paDihArI migAvatIe bhaNiyA sA keNai kAraNeNaM AgayA, sA taM soUNa ullAvaM miyAvatIe sAhai, miyAvatIvi taM soUNa mahayA dukkheNAbhibhUyA, sA ceDagadhUyA atIva addhitiM pagayA, rAyA ya Agao pucchi, tIe bhaNNai - kiM tujjha rajjeNaM ? mate vA ?, evaM sAmissa evatiyaM kAlaM 5 hiMDatassa bhikkhAbhiggaho na najjai, na ca jANasi ettha viharaMtaM, teNa AsAsiyA - tahA karemi jahA kalle labhai, tAhe suguttaM amaccaM saddAvei, aMbADei ya-jahA tumaM AgayaM sAmiM na yANasi, ajjakira cauttho mAso hiMDaMtassa, tAhe taccAvAdI saddAvito, tAhe so pucchio sayANieNa nathI, ane ApaNA jJAnathI (buddhithI) paNa zuM ? ke jenAthI bhagavAnano ApaNe abhigraha paNa jANI zakatA nathI." A rIte adhRtine karatI naMdAne amAtye AzvAsana ApyuM ke "AvatI kAle 10 temane bhikSAnI prApti thAya tevuM huM karIza." A vAto cAlI rahI hatI te daramiyAna mRgAvatInI vijayAnAme dAsI koIka kAraNathI tyAM AvelI hatI. teNIe A daMpatinI vAtacIta sAMbhaLI mRgAvatIne kahI. mRgAvatI paNa tene sAMbhaLI ghaNI du:khI thaI ane te ceTakarAjAnI putrI mRgAvatI adhRtine pAmI. te samaye rAjA Avyo ane pUchyuM. teNIe kahyuM - "tamArA rAjyavaDe zuM athavA buddhivaDe zuM ? (arthAt tamAruM 15 rAyapaNuM ane buddhi baMne nakAmA che), ATalA kALathI bhikSA mATe pharatA bhagavAnano bhikSAbhigraha ApaNe jANI zakyA nathI. are ! prabhu ahIM vicarI rahyA che te paNa jANatA nathI." A sAMbhaLI rAjAe rANIne AzvAsana ApatA kahyuM - "AvatI kAle prabhune gocarInI prApti thAya tema huM karIza." tyAra pachI rAjA suguptamaMtrIne bolAve che, ane Thapako Ape che 20 ke, "prabhu ahIM AvelA che te paNa tamane khabara nathI, Aje prabhune bhikSA mATe pharatA cAra mAsa thaI gayA che." tyAra pachI rAjA tathyavAdI dharmapAThakane bolAve che. zatAnikarAjA tene kahe 48. kAlaM svAmI bhikSAM na labhate, kiM ca tava vijJAnena ?, yadyenamabhigrahaM na jAnAsi tena sA''zvAsitA, kalye samAne (sati) divase yathA labhate tathA karomi / etasyAM kathAyAM varttamAnAyAM vijayA nAma pratihAriNI mRgAvatyA bhaNitA sA kenacitkAraNenAgatA, sA tamullApaM zrutvA mRgAvatIM 25 kathayati, mRgAvatyapi taM zrutvA mahatA duHkhenAbhibhUtA sA ceTakaduhitA'tIvAdhRtiM pragatA, rAjA cAgataH pRcchati, tayA bhaNyate - kiM tava rAjyena mayA vA ?, evaM svAmina etAvantaM kAlaM hiNDamAnasya bhikSAbhigraho na jJAyate, na ca jAnAsyatra viharantaM, tenAzvAsitA - tathA kariSyAmi yathA kalye labhate, tadA suguptamamAtyaM zabdayati upalabhate ca yathA tvamAgataM svAminaM na jAnAsi, adya kila caturtho mAso hiNDamAnasya, tadA tattvavAdI zabditaH, tadA sa pRSTaH zatAnIkena 30 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 262 ja Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) tubbhaM dhammasatthe savvapAsaMDANa AyArA AgayA te tumaM sAha, imo'vi bhaNito-tumaMpi buddhibalio sAha, te bhaNaMti-bahave abhiggahA, Na NajjaMti ko abhipyAo ?, davvajutte khettajute kAlajutte bhAvajutte satta piMDesaNAo satta pANesaNAo, tAhe raNA savvattha saMdiTThAo loge, teNavi paraloyakaMkhiNA kayAo, sAmI Agato, na ya tehiM savvehiM payArehiM geNhai, evaM ca tAva eyaM / 5 io ya sayANio caMpaM pahAvio, dadhivAhaNaM geNhAmi, nAvAkaDaeNaM gato egAte rattIte, aciMtiyA nagarI veDhiyA, tattha dahivAhaNo palAo, raNNA ya jaggaho ghosio, evaM jaggahe ghuDhe dahivAhaNassa raNNo dhAriNI devI, tIse dhUyA vasumatI, sA saha dhUyAe egeNa hoDieNa gahiyA, rAyA ya niggao, so hoDio bhaNati-esA me bhajjA, eyaM ca dAriyaM vikkeNissaM, (graM. 5500) che - "tamArA dharmazAstramAM sarvapAkhaMDIonA AcAro che, te kaho" ane rAjAe amAtyane paNa 10 yuM - "tame buddhimAna cho, bhATa ta pAra mAyArone ho." te bane 43vA sAyA - "3 rAjana ! ghaNA prakAranA abhigraho che. temAM svAmInA manamAM zuM che ? te jaNAtuM nathI. dravyakSetra-kALa ane bhAvathI yukta evI sAta piDeSaNA ane sAta pAraiSaNA hoya che." A sAMbhaLI rAjAe sarvalokane piMOpaNA-pAeSaNo jaNAvI dIdhI, ane paralokanA arthI evA lokoe te pramANe karyuM (arthAta dareka rIte gocarI maLe tema karyuM). svAmI bhikSA mATe 15 mAvyA. te sarva prAropa? (bhAmaMtrae 421chatai) 5 // svAmI mikSA ra 42tA nathI. mA pramANe A bAju AvI paristhiti thaI. jayAre bIjI bAju zatAnikarAjA caMpAnagarImAM "dadhivAhanarAjAne huM keda karuM" evA vicArathI caMpAnagarI tarapha gayo. nAvaDImAM besIne te eka rAtrimAM tyAM pahoMcI gayo. (koI rAjA acAnaka nagarI upara AkramaNa karaze evo khyAla na hovAthI) nizciMta evI nagarIne rodhI lIdhI. dadhivAhanarAjA. tyAMthI palAyana thaI gayo. 20 2% yA (arthAt "44 bhaNe te tenu" ko pramono yaya) ghoSita zavyo. A pramANe udghoSaNA thatAM dadhivAhanarAjAnI dhAriNIdevI ane tenI putrI vasumatI, te baMnene koI core pakaDI lIdhI. zatAnikarAjA pAcho pharyo. te core devIne kahyuM - "tane huM mArI patnI banAvIza ane A chokarIne vecI daIza." dhAriNIdevI "A mArI dIkarI jANatI nathI 49. tava dharmazAstre sarvapASaNDAnAmAcArA AgatAstAn tvaM kathaya, ayamapi bhaNita:-tvamapi 25 buddhibalI kathaya, tau bhaNataH-bahavo'bhigrahAH, na jJAyate ko'bhiprAyaH, dravyayuktaH kSetrayaktaH kAlayakto bhAvayuktaH sapta piNDaiSaNAH sapta pAnaiSaNAH, tadA rAjJA sarvatra saMdiSTA loke, tenApi paralokakAkSiNA katAH, svAmyAgataH, na ca taiH sarvaiH prakArairgahAti, evaM ca tAvadetata / itazca zatAnIkazcampAM pradhAvitaH. dadhivAhanaM gRhNAmi, naukaTakena gata ekayA rAtryA, acintitA veSTitA nagarI, tatra dadhivAhano rAjA palAyitaH, rAjJA ca yadgraho ghoSitaH, evaM yadgrahe ghuSTe dadhivAhanasya rAjJo dhAriNI devI, tasyAH putrI 30 vasumatI, sA saha duhitrA ekena nAvikena gRhItA, rAjA ca nirgataH, sa nAviko bhaNati-eSA me bhAryA , etAM ca bAlikAM vikreSye, Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 vasumatI janI hanajANA (ni. 520-521 ) 263 sA teNa maNomANasieNa dukkheNa esA mama dhUyA Na Najjai kiM pAvihititti aMtarA ceva kAlagayA, pacchA tassa hoDiyassa ciMtA jAyA duTTu me bhaNiyaM mahilA mamaM hohitti, etaM dhUyaM se Na bhaNAmi, mA esAvi marihitti, tA me mollaMpi Na hohitti tAhe teNa aNuyattaMteNa ANiyA vivaNIe uDDiyA, dhaNAvaheNa diTThA, aNalaMkiyalAvaNNA avassaM raNNo Isarassa vA esA dhUyA, mA AvaI pAvautti, jattiyaM so bhAi tattieNa molleNa gahiyA, varaM teNa samaM mama taMmi nagare 5 AgamaNaM gamaNaM ca hohititti, NIyA NiyayagharaM, kAsi tumaMti pucchiyA, na sAhai, pacchA dhUyati gahiyA, evaM sA NhAviyA, mUlAvi teNa bhaNiyA- esa tujjha dhUyA, evaM sA tattha jA niyagharaM tahA suhaMsuheNa acchati, tAevi so sadAsapariyaNo logo sIleNaM viNaNa yo ke teNIne kevI muzkelI Avaze'' AvA mAnasika duHkhathI ja maraNa pAmI. tethI te corane vicAra Avyo ke "A mArI patnI thaze, ema meM khoTuM kahI dIdhuM, paraMtu A dIkarIne huM kahIza nahi, 10 nahi to te paNa marI jaze ane to mane kaMI mUlya paNa prApta thaze nahi." A rIte tene anukULa karavApUrvaka te core vasumatIne lAvIne bajAramAM UbhI karI. dhanAvahazreSThie joI. alaMkAra vinAnI hovA chatAM ATaluM lAvaNya che tethI nakkI A rAjAnI athavA koI zreSThinI dIkarI lAge che. te Apattine pAme nahi ema vicArI core jeTaluM mUlya kahyuM teTalA mUlye teNIne kharIdI lIdhI, ke jethI tenI sAthe te nagaramAM mAruM Agamana--gamana 15 (thatAM maitrI) thaze (arthAt caMpAnagarImAM A dIkarI jenI haze tene huM pAchI sopIza jethI te vyakti sAthe mArI maitrI thaze.) ema vicArI dhanAvaha vasumatIne potAnA ghare laI gayo. ghare laI jaI vasumatIne pUche che ke - "tuM koNa che ?" paraMtu te javAba ApatI nathI. tethI dhanAvaha teNIne putrI tarIke ghare rAkhI ane snAnAdi karAvI taiyAra kare che. dhanAvahe mUlAne paNa kahyuM - "A tArI dIkarI che." A pramANe vasumatI tyAM potAnA gharanI jema sukhapUrvaka 20 rahevA lAgI. vasumatIe dAsa-dAsI vagere tathA parijana sahita sarvalokane zIla ane vinaya vaDe AtmIya karyo. tethI sarva loko kahevA lAgyA ke "aho ! A zIlacaMdanA che." tethI teNInuM 50. sA tena manomAnasikena duHkhena eSA mama duhitA na jJAyate kiM prApsyatIti ityantaraiva kAlagatA, pazcAttasya nAvikasya cintA jAtA duSThu mayA bhaNitaMmahilA mama bhaviSyatIti etAM duhitaraM tasyA na bhaNAmi, mA eSApi mriyeteti tato me mUlyamapi na bhaviSyatIti, tadA tenAnuvarttayatA AnItA 25 vipaNyAmUrdhvakRtA, dhanAvahena dRSTA, analaGkRtalAvaNyA'vazyaM rAjJa Izvarasya vaiSA duhitA, mA ApadaH prApaditi, yAvatsa bhaNati tAvatA mUlyena gRhItA, varaM tena samaM mama tasminnagare AgamanaM gamanaM ca bhaviSyatIti, nItA nijagRhaM, kAsi tvamiti pRSTA, na kathayati, pazcAttena duhiteti gRhItA, evaM sA snapitA, mUlA'pi tena bhaNitA - eSA tava duhitA, evaM sA tatra yathA nijagRhe tathA sukhasukhena tiSThati, tayApi sa sadAsaparijano lokaH zIlena vinayena ca sarvaH 30 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 Avazyakaniyukti che haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) appaNNijjao kao, tAhe tANi savvANi bhaNaMti-aho imA sIlacaMdaNatti, tAhe se bitiyaM nAma jAyaM-caMdaNatti, evaM vaccati kAlo, tAe ya gharaNIe avamANo jAyati, maccharijjai ya, ko jANati ? kayAti esa evaM paDivajjejjA, tAhe ahaM gharassa assAmiNI bhavissAmi, tIse ya vAlA atIva dIhA ramaNijjA kiNhA ya, so seTThI majjhaNhe jaNavirahie Agao, jAva natthI 5 koi jo pAde soheti, tAhe sA pANiyaM gahAya niggayA, teNa vAriyA, sA maDDAe padhAviyA, tAhe dhovaMtIe vAlA bagrellayA chuTTA, mA cikkhille paDihiMtitti tassa hatthe lIlAkaTThayaM, teNa dhariyA, baddhA ya, mUlA ya oloyaNavaragayA pecchai, tIe NAyaM-viNAsiyaM kajjaM, jai eyaM kihavi pariNei to mamaM esa natthi, jAva taruNao vAhI tAva tigicchAmitti siTuiMmi niggae tAe NhAviyaM sahAvettA boDAviyA, niyalehiM baddhA, piTTiyA ya, vArio NAe parijaNo-jo sAhai vANiyagassa 10 bIjuM nAma thayuM-caMdanA. A pramANe keTalIka kALa jAya che. paraMtu have te mUlAne apamAna utpanna thAya che (arthAt caMdanA pratye aprIti thAya che.) ane irSyA jAge che. te vicAre che "koNa jANe ? A zreSThi kyAMka caMdanAne svIkAre, to huM gharanI svAminI rahuM nahi." caMdanAnA vALa atyaMta dIrgha-ramaNIya ane zyAma hatA. eka divasa te zreSThi madhyAhna samaye lokathI rahita gharamAM Avyo. jayAre tenA paga dhoI Ape evuM koI nahotuM tyAre caMdanA 15 pANI laIne paga dhovA AvI. dhanAvahe niSedha karyo. teNIe parANe dhovAnuM zarU karyuM. paga dhotI evI caMdanAnA baMdhAyelA vALa chuTTA thaI gayA. tethI kAdavamAM paDe nahi te mATe dhanAvahe tenA hAthamAM rahelI lAkaDIthI teNInA vALa pakaDyA ane bAMdhI ApyA. te samaye gavAkSamAM (bAlkanImAM) rahelI mUlA A dazya jue che. mUlAe vicAryuM- "mAruM to sarvasva nAza pAmyuM, jo dhanAvaha Ane paraNI jaze to te 20 mAro raheze nahi, tethI roga navo hoya tyAre ja tenI davA karI levI joIe." ema vicArI zreSThi gayA pachI teNIe hajAmane bolAvI caMdanAnA mastake muMDana karAvyuM. sAMkaLothI tene bAMdhI ane khUba mArI. tathA dAsa-dAsI vagere sarvane kahI dIdhuM ke "je AnA viSe vANiyAne kaheze 51. AtmIyaH kRtaH, tadA te sarve manuSyA bhaNanti-aho iyaM zIlacandaneti, tadA tasyA dvitIyaM nAma jAtaM candaneti, evaM vrajati kAlaH, tayA ca gRhiNyA apamAno jAyate, matsarAyate ca, ko jAnAti ? 25 kadAcideSa etAM pratipadyeta, tadA'haM gRhasyAsvAminI bhaviSyAmi, tasyAzca vAlA atIva dIrghA ramaNIyAH kRSNAzca, sa zreSThI madhyAhne janavirahite AgataH, yAvannAsti ko'pi yaH pAdau zodhayati, tadA sA pAnIyaM gRhItvA nirgatA, tena vAritA, sA balAt pradhAvitA, tadA prakSAlayantyA vAlA baddhAzchuTitAH, mA kardame patana (iti) tasya haste lIlAkASThaM tena dhutAH baddhAzca, mUlA cAvalokanavaragatA prekSate, tayA jJAtaM-vinaSTa kArya, yadi etAM kathamapi pariNeSyati tadA mamaiSa nAsti, yAvattaruNo vyAdhistAvaccikitsAmi iti zreSThini 30 nirgate tayA nApitaM zabdayitvA muNDitA, nigaDairbaddhA, piTTitA ca, vArito'nayA parijana:-yaH kathayati vaNijaH Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caMdanabALAnA hAthe prabhunuM pAraNuM (ni. pa20-521) 4 265 so mama natthi, tAhe so pilliyao, sA ghare choDhUNaM bAhiri kuhaMDiyA, so kameNa Agao pucchaikahiM caMdaNA ?, na koivi sAhai bhayeNa, so jANati-nUNaM ramati uvariM vA, evaM rAtipi pucchiyA, jANati-sA suttA nUNaM, bitiyadivase'vi sA na diTThA, tatiya divase ghaNaM pucchai-sAhaha mA bhe mAreha, tAhe theradAsI ekkA, sA ciMtei-kiM me jIvieNa?, sA jIvau varAI, tAe kahiyaM-amuyaghare, teNa ugghADiyA, chuhAhayaM picchittA kUraM pamaggito, jAva samAvattIe natthi tAhe kummAsA diTThA, 5 tIse te suppakoNe dAUNa lohAragharaM gao, jA niyalANi chiMdAvemi, tAhe sA hatthiNI jahA kulaM saMbhariumAraddhA elugaM vikkhaMbhaittA, tehiM puraokaehiM hiyayabbhaMtarao rovati, sAmI ya atiyao, tAe ciMtiyaM-sAmissa demi, mama evaM ahammaphalaM, bhaNati-bhagavaM ! kappai ?, sAmiNA pANI te mAro raheze nahi." Ama mUlAe te badhAne DarAvyA. caMdanAne ghara(oraDA)mAM nAMkhI bahArathI tANu bhArI hI. zreSTha mAvAne pUche cha - "yaMnA yA cha ?" bhayathA o64vA mApatA 10 nathI. tethI tene lAgyuM - "ramatI haze athavA upara haze." A pramANe rAtrie paNa zreSThie yNdn| viSe 17 // 421. tyAre 55 64vA na bhagatA te sAyuM : - "sU 5 ze." bIjA divase paNa caMdanA dekhAI nahi. trIjA divase AgrahapUrvaka dAsa-dAsIne pUchyuM - "ho, tene bhArI na nail." tyAre meM vRddha hAsIme viyAyu, - "ve mAre, vIne zuM 42vAnu ? tenA 42tA niyArI te bhalene ve" ama viyArI tI , - "hanA abhu 15 gharamAM che." dhanAvahe ghara ughADyuM. sudhAthI pIDita joIne teNe bhAta gotavA lAgyA. bhAta purA thaI gayelA hovAthI nahotA tyAre aDada dekhAnA, dhanAvahe te aDada sUpaDAnA eka khUNAmAM nAMkhI teNIne ApyA ane pote 'sAMkaLone toDAvuM' ema vicArI luhAranA ghare gayo. A bAju jema AlAna staMbhathI chUTI karAyelI hAthaNI potAnA mULasthAnanuM smaraNa kare tema caMdanA paNa UMbarAne eka pagathI oLaMgI potAnA kuLane yAda karavA lAgI, ane te badhA 20 najara sAme AvavAthI hRdayamAM raDavA lAgI. te samaye svAmI bhikSA mATe pravezyA. teNIe vicAryuM - "huM A mArA adharmanuM pApanuM phaLa aDada svAmIne ApuM." e pramANe vicArI tIye bhagavAnane yuM- "bhagavan ! mA 85ze ?" svAmI yA2 52 no mamiyaha pUrI 52. sa mama nAsti, tadA sa preritaH (bhItaH), tAM gRhe kSiptvA koSThAgAro mudritaH, sa krameNAgataH pRcchati-kva candanA ?, na ko'pi kathayati bhayena, sa jAnAti nUnaM ramate upari vA, evaM rAtrAvapi pRSTA, 25 jAnAti sA suptA nUnaM, dvitIyadivase'pi sA na dRSTA, tRtIye divase ghanaM pRcchati-kathayata mA yUyaM mArayata, tadA sthaviradAsyekA, sA cintayati-kiM mama jIvitena ?, sA jIvatu varAkI, tayA kathitam-amukasmin gRhe, tenodghATitaM, kSudhAhatAM prekSya kUraH pramArgitaH, yAvatsamApattyA nAsti tadA kulmASA dRSTAH, tasyai tAn sUrpakoNe dattvA lohakAragRhaM gato yannigaDAn chedayAmi, tadA sA hastinI yathA kulaM saMsmartumArabdhA dehalI viSkambhya, teSu puraskRteSu hRdayAbhyantare roditi-svAmI cAtigataH, tayA cintitaM svAmine dadAmi, 30 mamaitadadharmaphalaM, bhaNati-bhagavan ! kalpate ?, svAminA pANi: * kuDumbiyA pra0. + pariyaNaM pra0 . Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266* Avazyaniyukti * rimadrIyavRtti * samASAMtara ((mA-2) paMsArio, cauvviho'vi puNNo abhiggaho, paMca divvANi, te vAlA tayavatthA ceva jAyA, tANi'vi se niyalANi phuTTANi sovaNiyANi neurANi jAyANi, devehi ya savvAlaMkArA kayA, sakko devarAyA Agao, vasuhArA addhaterasahiraNNakoDio paDiyAo, kosaMbIe ya savvao ugghuTuM-keNa puNa puNNamaMteNa ajja sAmI paDilAbhio ?, tAhe rAyA saMteurapariyaNo Agao, 5 tAhe tattha saMpulo nAma dahivAhaNassa kaMcuijjo, so baMdhittA ANiyao, teNa sA NAyA, tato so pAdesu paDiUNa paruNNo, rAyA pucchai-kA esA ?, teNa se kahiyaM-jahesA dahivAhaNaraNNo duhiyA, miyAvatI bhaNai-mama bhagiNIdhUyatti, amacco'vi sapattIo Agao, sAmi vaMdai, sAmIvi niggao, tAhe rAyA taM vasuhAraM pagahio, sakkeNa vArio, jassesA dei tassAbhavai, sA pucchiyA bhaNai-mama piuNo, tAhe seTTiNA gahiyaM / tAhe sakkeNa sayANio bhaNio-esA 10 thayo l saMbhAvyo. pAya hivyo pragaTa thayA. caMdanAnA mastake vALa te avasthAmAM (pUrvanI avasthAmAM) AvI gayA. sAMkaLo paNa tUTI gaI. suvarNanA jhAMjhara thayA. ane devoe teNIne sarvAlaMkArothI maDhI dIdhI. kendra tyAM Avyo. sADAbAra karoDa hiraNyanI vRSTi thaI. cAre bAju kosaMbImAM vAta phelAI ke "kayA puNyavAne Aje svAmIne pAraNuM karAvyuM ?" tyAre rAjA aMtaHpura sahita Avyo. tyAM saMpulanAmano 15 pivAnano yuhI (aMtaHpurano 25) sato tene jAMdhIne tyAM* uqqAma 2vyo. to yaMhanAne mogapI sIdhI. te 5mA 5Ine ropa vAyo. 202me pUchyuM - "2rl tel ?" tyAre kaMcukIe kahyuM ke "A dadhivAhanarAjAnI dIkarI che." A sAMbhaLI mRgAvatIe kahyuM - "are ! A to mArI bahenanI dIkarI che." maMtrI paNa potAnI patnI sahita tyAM Avyo. badhAe svAmIne vaMdana karyA. svAmI tyAMthI nIkaLyA. tyAre 20 2% te panane sevA pAyo bheTale za tene bhAvyo "Thene yaMdanA sapaze tenI bhAlI thaze." pUchAyelI caMdanAe kahyuM - A vRSTi mArA pitAne maLo." tyAre zreSTie sarvadhana grahaNa karyuM. 53. prasAritaH, caturvidho'pi pUrNo'bhigrahaH, paJca divyAni, te vAlAstadavasthA eva jAtAH, tasyA nigaDe api te sphuTite sauvarNe nUpure jAte, devaizca sarvAlaGkArA kRtA, zakro devarAja AgataH, vasudhArA'rdhatrayodazahiraNyakoTayaH patitAH, kozAmbyAM ca sarvatroddhRSTaM, kena punaH puNyamatA'dya svAmI 25 pratilambhitaH ?, tadA rAjA sAntaHpurIparijana AgataH, tadA tatra saMpulo nAma dadhivAhanasya kaJcakI, sa baddhvA''nItastena sA jJAtA, tataH sa padoH patitvA praruNNaH, rAjA pRcchati-kaiSA ?, tena tasmai kathitaMyathaiSA dadhivAhanasya rAjJo duhitA, mRgAvatI bhaNati-mama bhaginIduhiteti, amAtyo'pi sapatnIka AgataH svAminaM vandate, svAmyapi nirgataH, tadA rAjA tAM vasudhArAM grahItumArabdhaH, zakreNa vAritaH, yasmai eSA dadAti tasyAbhavati, sA pRSTA bhaNati-mama pituH, tadA zreSThinA gRhItaM / tadA zakreNa zatAnIko bhaNitaH- eSA Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAtabalavaNiphavaDe prahArano prayatna (ni. pa22) 267 carimasarIrA, eyaM saMgovAhi jAva sAmissa nANaM uppajjai, esA paDhamasissiNI, tAhe kannateure chUDhA, saMvaddati / chammAsA tayA paMcahiM divasehiM UNA jadivasaM sAmiNA bhikkhA laddhA / sA mUlA logeNaM aMbADiyA hIliyA ya / / tatto sumaMgalAe saNaMkumAra suchetta ei mAhiMdo / pAlaga vAilavaNie amaMgalaM appaNo asiNA // 522 // sAmI tato niggaMtUNa sumaMgalaM nAma gAmo tahiM gao, tattha saNaMkumAro ei, vaMdati pucchati ya / tato bhagavaM succhittaM gao, tattha mAhiMdo piyaM pucchao ei / tato sAmI pAlagaM nAma gAmaM gao, tattha vAilo nAma vANiao jattAe pahAvio, amaMgalantikAUNa asiM gahAya pahAvio eyassa phalautti, tattha siddhattheNa sahattheNa sIsaM chiNNaM-- za: zatAniine -- "bhA yaMhanA 22mazarIrI cha. tethI yA sudhI svAmIne sAna utpanna na 10 thAya tyAM sudhI AnI tuM rakSA karaje. A bhagavAnanI prathama ziSyA thaze." zatAnike potAnA kanyA-aMtaHpuramAM (jyAM rAjakanyAo rahe tyAM) mokalI dIdhI. tyAM caMdanA moTI thAya che. ahIM bhagavAnane bhikSA prApta thaI tyAre cha mahinAmAM pAMca divasa ochA hatA. te mUlAno lokoe tiraskAra karyo ane tarjanA karI. pa20-52 1ll gAthArtha : tyAra pachI sumaMgalAnagarImAM sanaskumAra ane sukSetramAM mAhendra zAtA pUchavA 15 Ave che. pAlakagAmamAM vAtabalavaNika potAne amaMgala thayuM vicArI talavAravaDe prahAra karavA ho: che. TIkArtha : svAmI tyAra pachI sumaMgalAnA gAmamAM gayA. tyAM sanaskumArendra Ave che, vaMdana kare che ane zAtA pUche che. tyAra pachI bhagavAna sukSetranAmanA gAmamAM gayA. tyAM mAhendra zAtA pUchavA Ave che. tyAra pachI svAmI pAlakanAme gAmamAM gayA. tyAM vAtabala nAme vepArI 20 yAtrA mATe nIkaLyo hato. tyAM sAmethI AvatA svAmIne joI "amaMgala thayuM, tethI Ane tenuM phala maLo." ema vicArI talavAra laIne svAmIne mAravA doDe che. tyAM siddhArthe tenA hAthamAM rahelI talavAravaDe tenuM ja mastaka chedI nAMkhyuM. pararA 54. caramazarIrA etAM saMgopaya yAvatsvAmino jJAnamutpadyate, eSA (svAminaH) prathamaziSyA, tadA kanyAntaHpure kSiptA saMvardhate / SaNmAsAstadA paJcabhidivasairUnA yadivase svAminA bhikSA labdhA / sA mUlA 25 lokena tiraskRtA hIlitA ca / eSA svAmI tato nirgatya sumaGgalaM nAma grAmaH tatra gataH, tatra sanatkumAra AyAti, vandate pRcchati ca / tato bhagavAn sukSetraM gataH, tatra mAhendraH priyapRcchaka AyAti / tataH svAmI pAlakaM nAma grAmaM gataH, tatra vAtabalo nAma vaNik yAtrAyai pradhAvitaH, amaGgalamitikRtvA'siM gRhItvA pradhAvitaH etasya phalatviti tatra siddhArthena svahastena zIrSaM chinnam / sumaMgala saNaMkumAra suchettAe ya ei mAhiMdo pra0. 30 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 * Avazyakaniryukti- haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) caMpA vAsAvAsaM jakkhide sAidattapucchA ya / vAgaraNaduhapaesaNa paccakkhANe ya duvihe u // 523 // tato svAmI caMpaM nagariM gao, tattha sAtidattamAhaNassa aggihottasAlAe vasahiM uvagao, tattha cAummAsaM khamati, tattha puNNabhaddamANibhaddA duve jakkhA ratiM pajjuvAsaMti, cattArivi mAse pUyaM 5 kareMti ratiM rati, tAhe so ciMter3a - kiM jANati esato devA mahaMti, tAhe vinnAsaNAnimittaM pucchai-ko dyAtmA ?, mAvAnAda-yomistyamimanyate, sa jIdaLa: ?, sUkSmosau, itat sUkSmam ?, yanna gRhrIma:, nanu zavvAndhAninA:, na, te rUndriyagrAhyA:, te na pradaLamAtmA, nanu prAyitA sa / vyAkaraNa (uttara) gAthArtha :- caMpAnagarI - comAsu - yakSendra - svAtidatta - pRcchA be prakAranA pradeza (upadeza) ane be prakAranA pratyAkhyAna. 10 TIkArtha : tyAra pachI svAmI caMpAnagarImAM gayA. tyAM svAtidattanAmanA brAhmaNanI agnihotrazALAmAM rahyA. tyAM cAra mahinAno tapa karyo. te samaye pUrNabhadra ane mANibhadranAme be yakSendro rAtrimAM prabhunI sevA kare che. cAra mahinA roja rAtrie teo bhagavAnanI pUjA kare che. devone A rIte pUjA karatA joI svAtidatta brAhmaNa vicAre che "zuM A jANakAra che? jethI devo tenI pUjA kare che." tethI bhagavAna pAse keTaluM jJAna che ? te jANavAnI icchAthI 15 te bhagavAnane pUche che "AtmA koNa che ? (arthAt AtmA paMcabhUtAtmaka che ke tenAthI ' judo che ?) - - - bhagavAne kahyuM - "huM" e pramANe je potAne jaNAve che te AtmA che (arthAt huM sukhI, huM du:khI" vagere ahaM pratItinA kartA tarIke je potAne jaNAve che te paMcabhUtathI judo 'ahaM' pratItithI grAhya evo AtmA che.) A sAMbhaLI brAhmaNa pUche che "te kevo che ? bhagavAne kahyuM 20 AtmA sUkSma che (arthAt viziSTajJAnathI rahita evI vyaktiovaDe jaNAto na hovAthI sUkSma che.) brAhmaNe pUchyuM - "sUkSma eTale zuM ?" bhagavAne kahyuM - "jene ApaNe grahaNa karI zakatA na hoIe te sUkSma kahevAya (arthAt chadmasthajIva jene potAnI IndriyavaDe grahaNa karI zake nahi te sUkSma.) zaMkA : je grahaNa na thAya te sUkSma kahevAtuM hoya to zabda, gaMdha ane pavana paNa cakSu 25 vaDe grahaNa thatAM na hovAthI te paNa sUkSma thaI jaze. samAdhAna : nA, A zabda, gaMdha ane pavana e sUkSma nathI kAraNa ke cakSu sivAya anukrame zrotra, ghrANa ane sparzendriyavaDe to grAhya che ja. tathA ame cakSuvaDe je grAhya na hoya te sUkSma, 55. tataH svAmI campAM nagarIM gataH, tatra svAtidattabrAhmaNasya agnihotrazAlAyAM vasatimupAgataH, tatra caturmAsIM kSapayati, tatra pUrNabhadramANibhadrau dvau yakSau rAtrau paryupAsAte, caturo'pi mAsAn pUjAM kuruto 30 rAtrI rAtrau, tavA meM cintayati-rji jJAnAti Sa: (yat) tevA mahattvataH, taddA viviviSAnimitte pRti / + anupalabdheH svasaMvedanasiddhaH indriyagocarAtItatvAt. Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indravaDe jJAnotpattinuM prabhune kathana (ni. pa24) 269 ki bhaMte ! padesaNayaM ? kiM paccakkhANaM ?, bhagavAnAha-sAdidattA ! duvihaM-padesaNagaM-dhammiyaM adhammiyaM ca / padesaNaM nAma uvaeso / paccakkhANe'vi duvihe-mUlaguNapaccakkhANe uttaraguNapaccakkhANe ya / eehi paehiM tassa uvagataM / bhagavaM tato niggao - jaMbhiyagAme nANassa uppayA vAgarei deviMdo / miDhiyagAme camaro vaMdaNa piyapucchaNaM kuNai // 524 // bhiyagAmaM gao, tattha sakko Agao, vaMdittA naTTavihiM uvadaMsittA vAgarei-jahA ettiehiM divasehiM kevalanANaM uppajjihiti / tato sAmI miDhiyAgAmaM gao, tattha camarao vaMdao ema kahetA nathI, paraMtu indriyovaDe je agrAhya hoya te sUkSma kahIe chIe. tethI zabdAdi IndriyagrAhya hovAthI sUkSma nathI. zaMkA : zabdAdinA grAhaka tarIke Indriyone jaNAvazo to tamArA mate AtmA e grAhaka 10 kahevAze nahi. (ahIM je grahaNa kare te - grahaNa e rIte grahaNa zabdane kartAnA arthamAM taddhita pratyaya lAgelo hovAthI grahaNa zabdano artha grAhaka karavo. tathA te' zabda yusmazabdanI SaSThI vibhakti jANavI.) samAdhAna : ame AtmAne grAhaka nathI mAnatA paraMtu te grahaNa karAvanAra che. (arthAt zabdAdi viSayone Indriyo grahaNa kare che ane AtmA te Indriyone te-te viSayone grahaNa 15 karAvavA pravartAve che - ahIM 'prayatA ' A uttarapakSa che.) zaMkA : bhagavad ! pradezana ane paccakakhANa zuM che ? samAdhAna : he svAtidatta ! be prakAranA pradezana che - dhArmika ane adhArmika. ahIM pradezana eTale upadeza artha jANavo. tathA paccakakhANa paNa be prakAre che - mUlaguNa paccakkhANa ane uttaraguNa paccakakhANa. AvA badhA padovaDe (vAkyovaDe) brAhmaNane bodha thayo ke A 20 bhagavAna sarvavettA che tethI devo je pUjana kare che te yukta che.) bhagavAna tyAMthI nIkaLI gayA. pa23ll. gAthArtha : jUmikagrAmamAM devendra jJAnanA utpAdanI vAta kare che. miMDhikagrAmamAM camarendra vaMdana ane zAtApRcchA kare che. TIkArtha : tyAra pachI bhagavAna jUlmikagrAmamAM gayA. zakra Avyo. bhagavAnane vaMdI 25 nATyavidhine batAvI kahe che- "ATalA divaso pachI kevalajJAna utpanna thaze." tyAra pachI svAmI miMDhikagAmamAM AvyA. tyAM amarendra vaMdana ane zAtApacchA karavA Ave che. vaMdana karIne ___56. kiM bhadanta ! pradezanam ? kiM pratyAkhyAnam ?, bhagavAnAha-svAtidatta ! dvividhaM pradezanaMdhArmikamadhArmikaM ca / pradezanaM nAma upadezaH / pratyAkhyAnamapi dvividhaM-mUlaguNapratyAkhyAnamuttaraguNapratyAkhyAnaM vArtaH paddhapAtaM tatha (jJAnIti) tata mavatritaH 17. kRmigrAmaM sAtaH, tatra zakya nIti:, 30 vanditvA nATyavidhimupadarya vyAgRNoti-yatheyadbhirdivasaiH kevalajJAnamutpatsyate / tataH svAmI miNDhikAgrAma gataH, tatra camaro vandakaH Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 * Avazya niyukti * 92madrIyavRtti * samASAMtara (bhA-2) piyapacchao ya eti, vaMdittA pacchittA ya paDigato / chammANi gova kaDasala pavesaNaM majjhimAe~ pAvAe / kharao vijjo siddhattha vANiyao nIharAvei // 525 // tato bhagavaM chammANi nAma gAmaM gao, tassa bAhiM paDimaM Thio, tattha sAmIsamIve govo 5 goNe chaDDeUNa gAme paviTTho, dohaNANi kAUNa niggao, te ya goNA aDaviM paviThThA cariyavvagassa kajje, tAhe so Agato pucchati-devajjaga ! kahiM te baillA ?, bhagavaM moNeNa acchai, tAhe so parikavio bhagavato kaNNesa kaDasalAgAo chahati, egA imeNa kaNNaNa egA imeNa, jAva donnivi miliyAo tAhe mUle bhaggAo, mA koi ukkhaNihititti / kei bhaNaMti-ekA ceva jAva iyareNa kaNNeNa niggatA tAhe bhaggA / "kaiNNesu tauM tattaM govassa kayaM tiviThThaNA raNNA / kaNNesu vaddhamANassa teNa chUDA kaDasalAyA // 1 // " 10 zAtA pUchIne gayo. //pa24 gAthArtha : chammANIgAma - govALiyAe kAnamAM zalAkAno praveza karyo. madhyamapApAnagarImAM kharakavaidya - siddhArthavANio zalAkA kaDhAvaDAve che. 15 TIkArtha : tyAra pachI bhagavAna chammANIgAmamAM jAya che. tyAM gAmanI bahAra kAyotsarga kare che. tyAre eka govALiyo potAnA baLadone prabhu pAse mUkIne gAmamAM aMdara gayo. gAyane dohavAnuM kArya pUrNa karI te govALa pAcho bahAra Avyo. te samaye tenAM baLado cArI mATe samaya tA. govANa mAvAne prabhune pUche - "hevArya ! te maho yA gayA ?" bhagavAna mauna rahe che. tethI gusse bharAyela govALa bhagavAnanA kAnamAM lAkaDAMnA khIlA nAMkhe 20 cha. me bhIlo mAne ane bhI pIlo jI Ane najyo. khIlA evI rIte nAMkhyAM ke baMnenA cheDA bhegA thaI gayA ane bahArano khIlAno bhAga chedI nAMkhyo ke jethI koI te khIlA kADhI nAkhe nahi. keTalAka AcArya ema kahe che ke "eka ja khIlo A kAnethI te kAne bahAra kADhyo ane baMne bAjuthI cheDA kApI nAMkhyAM." tripRSTha vAsudeve govALiyAnA kAnamAM tapAveluM sIsuM kAnamAM reDyuM hatuM. tenA kAraNe tenA jIve A 25 bhavamAM govALa banI bhagavAnanA kAnamAM lAkaDAMnA khIlA nAkhyAM. te dvArA bhagavAnanuM vedanIya 58. priyapracchakazcAyAti, vanditvA pRSTvA ca pratigataH / tato bhagavAn SaNmANI nAma grAma gataH, tasmAdahiH pratimayA sthitaH, tatra svAmisamIpe gopo balIvI tyaktvA grAmaM praviSTaH, dohanAni kRtvA nirgataH, tau ca balIvau aTavIM praviSTau caraNasya kAryAya, tadA sa AgataH pRcchati-devAryaka ! kva tau balIvau ?, bhagavAn maunena tiSThati, tadA sa parikupitaH bhagavataH karNayoH kaTazalAke 30 kSipati, ekA'nena karNena ekA'nena, yAvadve api mIlite tadA mUle bhagne, mA kazcidutkhanIriti / kecidbhaNanti-ekaiva yAvadittareNa karNena nirgatA tadA bhagnA / * karNayoH taptaM trapurgopasya kRtaM tripRSThena rAjJA / karNayorvardhamAnasya tena kSipte kaTazalAkike // 1 // Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnamAMthI khIlAnuM niSkAzana (ni. pa25) 271 bhagavato taddAraveyaNIyaM kammaM udiNNaM / tato sAmI majjhimaM gato, tattha siddhattho nAma vANiyago, tassa gharaM bhagavaM atIyao, tassa ya mitto kharago nAma vejjo, te do'vi siddhatthassa ghare acchaMti, sAmI bhikkhassa paviTTho, vANiyao vaMdati thuNati ya, vejjo titthagaraM pAsiUNa bhaNati-aho bhagavaM savvalakkhaNasaMpuNNo kiM puNa sasallo, tato so vANiyao saMbhaMto bhaNati-paloehi kahiM sallo ?, teNa paloeteNa diTTho kaNNesu, teNa vANiyaeNa bhaNNai-NINehi eyaM mahAtavassissa 5 puNNaM hohititti, tavavi majjhavi, bhaNati-nippaDikammo bhagavaM necchati, tAhe paDiyarAvito jAva diTTho ujjANe paDimaM Thio, te osahANi gahAya gayA, tattha bhagavaM telladoNIe nivajjAvio makkhio ya, pacchA bahuehiM maNUsehiM jaMtio akkaMto ya, pacchA saMDAsateNa gahAya kaDDiyAo, karma udayamAM AvyuM. svAra 57 svAmI madhyama-pAyAnagarIma yA. tyA siddhArthanAmano vepArIto. ten| 10 gharamAM bhagavAna AvyA. teno mitra kharakanAme vaidya hato. te samaye baMne mitro gharamAM hatA. svAmI bhikSA mATe AvyA. vepArI bhagavAnane vAMde che, ane stavanA kare che. vaidya tIrthakarane joI kahyuM- "aho ! bhagavAna sarvalakSaNathI saMpUrNa hovA chatAM sazalya kema che ?" tethI te vepArIe gabharATathI kahyuM - jo to, kayAM zalya che?" vaidya jotA bhagavAnanA kAnamAM zalya joyuM. vepArIe kahyuM "mahAtapasvInA A zalyane kAnamAMthI bahAra kADho, jethI tamane ane mane 15 puNya thaze." vaLI kahe che, "bhagavAna niSpatikarmavALA che, mATe bhagavAna potAnA kAnamAMthI zalya nIkaLI jAya tevuM IcchatAM nathI." baMne jaNA prabhunI pAchaLa-pAchaLa gayA ane joyuM ke bhagavAna udyAnamAM pratimAmAM rahyA che. teo auSadha laIne pAchA udyAnamAM gayA. tyAM bhagavAnane tailanI kuMDImAM DUbADyAM ane telathI bhaIna :yu. (4thI 262 tela 4AthI pIlA saratAthI nANe.) pachI 59atha bhArAsome 20 bhagavAnane pakaDI rAkhyA ane sANasIvaDe pakaDIne baMne khIlA bahAra kADhyA. rudhira sahita khIlA bahAra AvyA. kheMcatI vakhate bhagavAne cIsa pADI ane te mANasovaDe (ahIM prAkRta 59. bhagavatastadadvArA vedanIyaM karmodIrNaM / tataH svAmI madhyamAM gataH, tatra siddhArtho nAma vaNik, tasya gRhe bhagavAnatigataH, tasya ca mitraM kharako nAma vaidyaH, tau dvAvapi siddhArthagRhe tiSThataH, svAmI bhikSAyai praviSTaH, vaNik vandate stauti ca, vaidyastIrthakaraM dRSTvA bhaNati-aho bhagavAn 25 sarvalakSaNasaMpUrNaH kiM punaH sazalyaH, tataH sa vaNik saMbhrAnto bhaNati-pralokaya kva zalyaM ? tena pralokayatA dRSTaM karNayoH, tena vaNijA bhaNyate-vyapanaya etat mahAtapasvinaH puNyaM bhaviSyatIti, tavApi mamApi, bhaNati-niSpratikarmA bhagavAnnecchati, tadA praticArito yAvaddRSTa udyAne pratimayA sthitaH, tAvauSadhAni gRhItvA gatau, tatra bhagavAn tailadroNyAM nimajjitaH prakSitazca, pazcAd bahubhirmanuSyairyantrita AkrAntazca, pazcAtsaMdaMzakena gRhItvA karSite, 30 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 Avazyaniyujita * ribhadrIyavRtti * sAmASAMtara (bhAga-2) tattha saruhirAu salAgAo aMchiyAo, tAsu ya aMchijjaMtisu bhagavatA ArasiyaM, te ya maNUse uppADittA uTThio, mahAbheravaM ujjANaM tattha jAyaM, devakulaM ca, pacchA saMrohaNaM osahaM dinnaM, jeNa tAhe ceva pauNo, tAhe vaMdittA khAmettA ya gayA / savvesu kira uvasaggesu kayare duvvisahA ?, ucyate, kaDapUyaNAsIyaM kAlacakkaM eyaM ceva sallaM nikkaDDijjaMtaM, ahavA-jahaNNagANa uvari 5 kaDapUyaNAsIyaM majjhimagANa uvari kAlacakkaM ukkosagANa uvari salluddharaNaM / evaM goveNAraddhA uvasaggA goveNa ceva niTThitA / govo aho sattami puDhaviM gao / kharato siddhattho ya devalogaM tivvamavi udIrayaMtA suddhbhaavaa| gatA upasargAH / - jaMbhiya bahi ujuvAliya tIra viyAvatta sAmasAlaahe / chadreNukkuDuyassa u uppaNNaM kevalaM NANaM // 526 // 10 DovAthA dvitIyAvimati 426 , chatAM tRtIyAvimati vI - tehiM maNUsehiM) bhagavAnane upADIne UbhA karAyA. te samaye udyAna ane devakula mahAavAjavALuM thayuM. tyAra pachI saMrohaNI auSadhi lagADI. tenAthI tyAre ja bhagavAna svastha thaI gayA. te baMne jaNA bhagavAnane vaMdana 42rI, kSamA bhAgAne gayA. zaMkA : A sarva upasargomAM kayA upasarga duHsahya hatA ? 15 samAdhAna : kaTapUtanAno zItaupasarga, kALacakra ane bahAra kheMcAtuM zalya A traNa utkRSTa duHsahya hatA, athavA jadhanyamAM utkRSTa zItaupasarga, madhyamamAM utkRSTa kALacakra ane utkRSTamAM utkRSTa zalyoddhAra. A rIte govALavaDe AraMbhita upasargo govALavaDe ja aMta pAmyA (arthAt govALathI upasargo cAlu thayA ane aMtamAM paNa govALano upasarga thayo.) zalya nAMkhanAra govALa sAtamI 20 narakamAM gayo. kharakavaidya ane siddhArthavANiyo bhagavAnane zalyoddhAra vakhate tIvra vedanA karavA chatAM zubhabhAva hovAthI devalokamAM gayA. upasargonuM varNana pUrNa thayuM. parapo ___thArtha :- vRmim||mnii pA2 - *vAsinahIno nArI - avyAta thaitya - zyAmakagRhapati - zAlavRkSanI nIce - chaThThano tapa - UtkaTaAsanavALA prabhune kevalajJAna utpanna thayu. 60. tatra sarudhire zalAke AkRSTe, tayozcAkRSyamANayorbhagavatA''rasitaM, tAMzca manuSyAnutpATyotthitaH, mahAbhairavamudyAnaM tatra jAtaM, devakulaM ca, pazcAtsaMrohaNamauSadhaM dattaM, yena tadaiva praguNaH, tadA vanditvA kSamayitvA ca gatau / sarveSu kilopasargeSu katare durviSahAH ?, ucyate, kaTapUtanAzItaM kAlacakrametadeva zalyaM nikRSyamANam, athavA jaghanyAnAmupari kaTapUtanAzItaM madhyamAnAmupari kAlacakramutkRSTAnAmupari zalyoddharaNam / evaM gopenArabdhA upasargA gopenaiva niSThitAH / gopo'dhaH saptamI pRthivIM gataH / kharakaH siddhArthazca devalokaM 30 gatau tIvrAmapi ( vedanAM) udIrayantau zuddhabhAvau / Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhune kevalajJAnanI prApti (ni. para 6-527) 273 tato sAmI jaMbhiyagAmaM gao, tassa bahiyA viyAvattassa ceiyassa adUrasAmaMte, viyAvattaM nAma avyaktamityarthaH, bhinnapaDiyaM apAgaDaM, ujjuvAliyAe nadIe tIraMmi uttarille kUle sAmAgassa gAhAvatissa kaTThakaraNaMsi, kaTThakaraNaM nAma chettaM, sAlapAyavassa ahe ukkuDugaNisejjAe godohiyAe AyAvaNAte AyAvemANassa chaTeNaM bhatteNaM apANaeNaM vaisAhasuddhadasamIe hatthuttarAhiM nakkhatteNaM jogamuvAgateNaM pAtINagAmiNIe chAyAe abhiniviTTAe porusIe pamANapattAe jhANaMtariyAe 5 vaTTamANassa ekattaviyakkaM volINassa suhumakiriyaM aNiyaTTi appattassa kevalavaraNANadaMsaNaM samuovi | tapasA kevalamutpannamiti kRtvA yadbhagavatA tapa AsevitaM tadabhidhitsurAha jo ya tavo aNuciNNo vIravareNaM mahANubhAveNaM / chaumatthakAliyAe ahakkama kittaissAmi // 527 // TIkArtha : tyAra pachI svAmI jaismikagAmamAM gayA. tenI bahAra vaiyAvRtya caitya hatuM. ahIM vayAvRtya eTale avyakta caitya arthAt tUTeluM phUTeluM ane apragaTa (koI cokkasa devanuM nahi) evuM caitya. te caityanI najIkamAM RjuvAlikAnadInA uttara dizAnA kinAre zyAmaka gRhapatinA kSetramAM (khetaramAM) zAlavRkSanI nIce godohikArUpa utkaTaAsanamAM rahI AtApanAvaDe AtApanA letA, (evA prabhune) covihAra chaThThanA tapavaDe vaizAkha suda dasamIe hastottarA (uttarAphAlganI) 15 nakSatrano caMdra sAthe yoga thatAM pUrvadizAmAM jatI evI chAyA thaI tyAre, porisI pramANaprApta thaI tyAre (arthAt puruSanI chAyA zarIrapramANa thaI tyAre) dhyAnAMtarikA nAmanI avasthAmAM (thAnAMtarikA eTale jemAM zukladhyAnanA prathama be bhedone jIva oLaMgI jAya che ane chellA be bhedo haju prApta thayA hotA nathI tevI avasthA. TUMkamAM-zukladhyAnanA prathama be bhedo ane chellA be bhedo vaccenI dhyAnavinAnI avasthA te dhyAnAMtarikA kahevAya che. te avasthAmAM) 20 vartatA, ekatvavitarkanAmanA zuladhyAnanA Adya be bhedone oLaMgI gayelA, sUkSmakriyA-anivRttine nahi pAmelA evA prabhune kevalavarajJAnadarzana utpanna thayuM. //pa26ll avataraNikA : tapavaDe kevalajJAna utpanna thayuM. tethI prabhue je tapanuM AcaraNa karyuM hatuM te kahe che ? gAthArtha : mahAprabhAvazAlI evA vIrabhagavAne chaghakALamAM je tapanuM Asevana karyuM, te 25 tapane yathAkrame huM kIrtana karIza. 61. tataH svAmI jRmmikAgrAmaM gataH, tasmAdahiH vaiyAvRttyasya caityasyAdUrasAmante, bhinnapatitamaprakaTam, RjuvAlukAyA nadyAstIre auttaratye kUle zyAmAkasya gRhapateH kSetre (kASThakaraNaM nAma kSetram ), zAlapAdapasyAdha utkaTukayA niSadyayA godohikayA''tApanayA''tApayataH SaSThena bhaktenApAnakena vaizAkhazukladazamyAM hastottarAbhirnakSatreNa yogamupAgate prAcInagAminyAM chAyAyAmabhinirvRttAyAM pauruSyAM 30 pramANaprAptAyAM dhyAnAntarikAyAM vartamAnasya ekatvavitarkaM vyatikrAntasya sUkSmakriyamanivRtti aprAptasya kevalavarajJAnadarzanaM samutpannam / Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 * Avazyaniyukti. 2madrIyavRtti * samASAMtara (bhA-2) vyAkhyA-yacca tapa AcaritaM vIravareNa mahAnubhAvena chadmasthakAle tattadornityasambandhAt tadyathAkrama-yena krameNAnucaritaM bhagavatA tathA kIrtayiSyAmIti gAthArthaH // 52 // taccedam nava kira cAummAse chakkira domAsie uvAsIya / bArasa ya mAsiyAI bAvattari addhamAsAiM // 528 // 5 vyAkhyA-nava kila cAturmAsikAni tathA SaT kila dvimAsikAni upoSitavAn, kilazabdaH parokSAptAgamavAdasaMsUcakaH, dvAdaza ca mAsikAni dvisaptatyarddhamAsikAnyupoSitavAniti kriyAyoga iti gAthArthaH / / 528 // egaM kira chammAsaM do kira temAsie uvAsIya / aDDAijjAi duve do ceva divaDDamAsAiM // 529 // 10 vyAkhyA-eka kila SaNmAsaM dve kila traimAsike upoSitavAn, tathA 'aDDAijjAi duve' tti. arddhatRtIyamAsaniSpannaM tapaH-kSapaNaM vA'rdhatRtIyaM, te'rdhatRtIye dve, cazabdaH kriyAnukarSaNArthaH, dve eva ca 'divaDDamAsAI' ti sArdhamAse tapasI kSapaNe vA, kriyAyogo'nuvarttata eveti gAthArthaH / / 529 / / bhadaM ca mahAbhaI paDimaM tatto ya savvaobhadaM / do cattAri daseva ya divase ThAsIya aNubaddhaM // 530 // 15 vyAkhyA-bhadrAM ca mahAbhadrAM pratimA tatazca sarvatobhadrAM sthitavAn, anubaddhamiti yogaH, AsAmevAnupUrvyA divasapramANamAha-dvau catura: dazaiva ca divasAn sthitavAn, anubaddhaM-santatameveti gAthArthaH // 530 // goyaramabhiggahajuyaM khamaNaM chammAsiyaM ca kAsIya / paMcadivasehi UNaM avvahio vacchanayarIe // 531 / / 20 TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che. pachI te tapa A pramANe che ? gAthArtha : navavAra cAturmAsika, chavAra trimAsika upavAsa karyA. bAravAra mAsika ane bahoteravAra ardhamAsa upavAsa karyA. TArtha : thArtha mu45 che. 'kila' 206 parokSa-mApta-mAmapAine cha. (4no artha e che ke graMthakArane A paraMparAthI jANavA maLyuM che.) /pa28 25 gAthArtha : ekavAra chamAsika, bevAra trimAsika upavAsa karyA. bevAra aDhImAsika ane bevAra doDhamAsika tapa karyo. TIkArtha : gAthArtha mujaba che. //parA gAthArtha : madrA-mahAbhadrA ane sarvatobhadrA pratimA svIkArI. jemAM anukrame be divasa, cAra divasa ane dasa divasa (pratimAmAM) rahyA. A pratimA pAraNuM karyA vinA saLaMga karI. 30 TIsartha : gAthArtha bhu45 cha. // 5301 gAthArtha : vatsAnagarImAM (kosAMbImAM) prabhue pIDA (mAnasika ArtadhyAna) vinA gocarIsaMbaMdhI abhigrahathI yukta, pAMca divasacUna chamAsika tapa karyo. Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhuno tapa (ni. 31-534) 275 vyAkhyA-gocare'bhigraho gocarAbhigrahastena yutaM kSapaNaM SaNmAsikaM ca kRtavAn paJcabhidivasainyU~nam, 'avyathitaH' apIDito 'vatsAnagaryAM' kauzAmbyAmiti gAthArthaH // 531 // dasa do ya kira mahappA ThAsi muNI egarAiyaM paDimaM / aTThamabhatteNa jaI ekkakkaM caramarAIyaM // 532 // vyAkhyA-daza dve ca saGkhyA dvAdazetyarthaH, kila mahAtmA 'ThAsi muNi' tti sthitavAn muniH, 5 ekarAtrikI pratimAM pAThAntaraM vA 'ekarAie paDime 'tti ekarAtrikI: pratimAH, kathamityAha 'aSTamabhaktana' trirAtropavAseneti hRdayam, 'yatiH' prayatnavAn, ekaikAM 'caramarAtrikI' caramarajanIniSpannAmiti gAthArthaH // 532 // do ceva ya chaTThasae auNAtIse uvAsiyA bhagavaM / na kayAi niccabhattaM cautthabhattaM ca se Asi // 533 // 10 vyAkhyA-dve eva ca SaSThazate ekonatriMzadadhike upoSito bhagavAn, evaM na kadAcinnityabhaktaM caturthabhaktaM vA 'se' tasyA''sIditi gAthArthaH // 533 // bArasa vAse ahie chaTuM bhattaM jahaNNayaM Asi / savvaM ca tavokammaM apANayaM Asi vIrassa // 534 // vyAkhyA-dvAdaza varSANyadhikAni bhagavatazchadmasthasya sataH 'SaSThaM bhaktaM' dvirAtropavAsalakSaNaM 15 jaghanyakamAsIta. tathA sarvaM ca tapaHkarma apAnakamAsIvIrasya, etadaktaM bhavatikSIrAdidravAhArabhojanakAlalabhyavyatirekeNa pAnakaparibhogo nA''sevita iti gAthArthaH // 534 // TArtha : thArtha bhuH45 . // 531 // gAthArtha : mahAtmA munie (prabhue) bAra vAra ekarAtri pratimA svIkArI. te pratimAo aThThamatapavaDe karI ane caramarAtrine viSe prabhu yatnavALA hatA. 20 TIrtha : thArtha bhu45 che. // 532 // gAthArtha : baso ogaNatrIsa chaThTha karyA. A pramANe bhagavAnane kyAreya nityabhakta (saLaMga be divasa bhojana) ke eka upavAsa hato nahi. (arthAt jaghanyathI chaThTha hato.) gAthArtha : kaMIka adhika bAravarSanA chaghasyakALamAM bhagavAnane jaghanyathI chaThThano tapa hato. tathA sarva tapakarma bhagavAnane covihAra hato. 25 TIkArya : gAthArtha mujaba che. mAtra eTaluM jANavuM ke bhagavAne je tapa karyo te pANI vinAno hato arthAt kSIrAdi pravAhI (lepakRta - jenAthI hAtha kharaDAya tevA) AhAranA bhojana sAthe maLelA pANI sivAya prabhue pANI vAparyuM nathI. (matAntare - bhojanakALamAM labhya kSIrAdi AhAra sivAya arthAta pANInA sthAne kSIrAdi AhAra ja bhagavAne vAparyo che, pANIgrahaNa karyuM nathI.) pa34 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-2) pAraNakakAlamAnapratipAdanAyAha tiNi sae divasANaM auNAvaNNaM tu pAraNAkAlo / ukkuDuyanisejjANaM ThiyapaDimANaM sae bahue // 535 // vyAkhyA-trINi zatAni divasAnAmekonapaJcAzadadhikAni tu pAraNakAlo bhagavata iti, 5 tathA 'utkuTukaniSadyAnAM' sthitapratimAnAM zatAni bahUnIti gAthArthaH // 535 // pavvajjAe paDhamaM divasaM etthaM tu pakkhivittA NaM / saMkaliyaMmi u saMte jaM laddhaM taM nisAmeha // 536 // vyAkhyA-pravrajyAyAH sambandhibhUtaM divasaM prathamam 'etthaM tu' atraivoktalakSaNe divasagaNe prakSipya saMkalite tu sati yallabdhaM tat 'nizAmayata' zRNuteti gAthArthaH // 536 // bArasa ceva ya vAsA mAsA chacceva addhamAso ya / vIravarassa bhagavao eso chaumatthapariyAo // 537 // vyAkhyA-dvAdaza caiva varSANi mAsAH SaDevArdhamAsazca vIravarasya bhagavataH eSa chadmasthaparyAya iti gAthArthaH // 537 // evaM tavoguNarao aNupuvveNaM muNI viharamANo / ghoraM parIsahacamu ahiyAsittA mahAvIro // 538 / / vyAkhyA-'evam' uktena prakAreNa tapoguNeSu rata:-tapoguNarataH 'anupUrveNa' krameNa manyate jagatastrikAlAvasthAmiti muniH viharan 'ghorAM' raudrAM 'parISahacamUM' parISahasenAmadhisahya mahAvIra iti gAthArthaH // 538 // 10 15 20 25 avataraNikA : pAraNAnuM kALamAnapratipAdana karavA mATe kahe che ke gAthArtha : bhagavAnane traNaso ogaNapacAsa divasa pAraNA thayA. tathA utkaTukaniSadyArUpa seMkaDo sthitapratimAo thaI. TIkArtha : gAthArtha mujaba che. /pa3pa gAthArtha : pravrajyAnA prathamadivasane uparokta batAvelA divasomAM nAMkhIne, badhA bhegA karatAM jeTalA divasa thAya che te tame sAMbhaLo. TArtha : gAthArtha bha045 cha. // 5 // gAthArtha : bAravarSa ane sADA cha mahinA prabhuvIrano chapasthaparyAya hato. TIkArtha : gAthArtha mujaba che. ll537ll gAthArtha : A pramANe tapaguNamAM rakta muni mahAvIra ghora pariSaharUpI senAne sahana karIne anukrame vihAra karatA (mahasenavanamAM pahoMcyA.) TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che. muni=jagatanI traNe kALanI avasthAne jANe te. pa38 30 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama dezanAmAM dIkSA svIkAranArano abhAva (ni. pa39) 277 uppaNNaMmi aNaMte naTuMmi ya chAumathie nANe / rAIe saMpatto mahaseNavaNaMmi ujjANe // 539 // vyAkhyA-'utpanne' prAdurbhUte kasmin ?-'anante' jJeyAnantatvAt azeSajJeyaviSayatvAcca kevalamanantaM, naSTe ca chAdyasthike jJAne, rAjyAM saMprApto mahasenavanamudyAnaM, kimiti ?-bhagavato jJAnaratnotpattisamanantarameva devAH caturvidhA apyAgatA Asan, tatra ca pravrajyApratipattA na 5 kazcidvidyata iti bhagavAn vijJAya viziSTadharmakathanAya na pravRttavAn, tato dvAdazasu yojaneSu madhyamA nAma nagarI, tatra somilAryo nAma brAhmaNaH, sa yajJaM yaSTamudyataH, tatra caikAdazopAdhyAyAH khalvAgatA iti, te ca caramazarIrAH, tatazca tAn vijJAya jJAnotpattisthAne muhUrttamAtraM devapUjAM jItamitikRtvA anubhUya dezanAmAtraM kRtvA asaMkhyeyAbhirdevakoTIbhiH parivRto devodyotenAzeSaM panthAnamudyotayan devaparikalpiteSu paddheSu caraNanyAsaM kurvan madhyamAnagaryAM mahasenavanodyAnaM saMprApta 10 iti gAthArthaH // 539 // gAthArtha : anaMtajJAna utpanna thayA bAda ane chAghasthikajJAna naSTa thayA bAda rAtrine viSe (mahAvIra) mahasenavananAmanA udyAnamAM pahoMcyA. TIkArtha anaMtajJAna utpanna thaye chate, ahIM kevalajJAna anaMtajJAna che kAraNa ke te jJAna saMpUrNa jANavAyogya vastunA viSayavALuM che ane te jANavAyogya vastuo anaMta che mATe te jJAna 15 anaMta che. tathA chabasthakALa daramiyAna rahelA mati vagere jJAno naSTa thaye chate, rAtanA mahAvIrasvAmI bhagavAna mahasenavananAmanA udyAnamAM pahoMcyA. zA mATe tyAM AvyA hatA ? uttara - (te mahasenavanamAM somilAyanA yajJamAM je agiyAra upAdhyAyo AvelA hatA teo bodha pAmaze evuM jANI prabhu tyAM AvyA hatA. A ja vAtane jaNAvatA kahe che -) bhagavAnane jJAnaratnanI utpatti pachI tarata ja cAre nikAyanA devo paNa tyAM 20 (RjuvAlikAnadIne kinAre) AvelA hatA. jayAM jJAnotpatti thaI te sthAne "pravrayAno svIkArakaranAra koI nathI" evuM jANIne bhagavAna te sthAne viziSTadharmanuM kathana karavA pravRtta na thayA. tyAMthI bArayojana dUra madhyamA (apApA) nagarI hatI. temAM somilAyanAmano brAhmaNa hato. te yajJa karAvavAmAM udyata thayo hato. tene tyAM agiyAra upAdhyAyo AvelA hatA. te agiyAra upAdhyAyo caramazarIrI hatA. tethI ane te agiyAra gaNadharone caramazarIrI jANIne jJAnotpattinA sthAne "A mAro AcAra che" ema jANI muhUrtamAtra devapUjAne anubhavIne (arthAta "jyAM jJAna utpanna thayuM tyAM jaghanyathI paNa muhUrtamAtra rahevuM, devapUjA svIkAravI ane dharmadezanA karavI" e AcAra che ema jANI te sthAne muhUrtamAtra devapUjAne anubhavIne) kaMIka dezanAne ApIne asaMkhya karoDo devo sAthe yukta, deva--udyotavaDe saMpUrNa mArgane prakAzita karatAM, devanirmita kamaLone viSe paga mUkatAM 30 prabhu madhyamAnagarImAM Avela mahasenavananAmanA udyAnamAM padhAryA. /pa39 25 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 * mAvazyaniyusti * haribhadrIyavRtti . samASAMtara (bhAga-2) amaranararAyamahio patto dhammavaracakkavaTTittaM / bIyaMpi samosaraNaM pAvAe majjhimAe u // 540 // vyAkhyA-sa eva bhagavAn amarAzca narAzca amaranarAH teSAM rAjAnaH tairmahita:-pUjitaH prAptaH, kimityAha-dharmazcAsau varazca dharmavara: tasya cakravartitvaM, tatprabhutvamityarthaH / punardvitIyaM 5 samavasaraNam, apizabdaH punaHzabdArthe draSTavyaH, pApAyAM madhyamAyAM, prApta ityanuvarttate, jJAnotpattisthAnakRtapUjApekSayA cAsya dvitIyatA iti gAthArthaH // 540 // tattha kila somilajjotti mAhaNo tassa dikkhakAlaMmi / paurA jaNajANavayA samAgayA jannavADaMmi // 541 // vyAkhyA-tatra' pApAyAM madhyamAyAM, kilazabdaH pUrvavat, somilArya iti brAhmaNaH, tasya 10 'dIkSAkAle' yAgakAla ityarthaH, 'paurAH' viziSTanagaravAsilokasamudAyaH 'janAH' sAmAnyalokAH janapadeSu bhavA jAnapadAH, viSayalokA ityarthaH, samAgatA yajJapATa iti gAthArthaH // 541 // atrAntare - egate ya vivitte uttarapAsaMmi jannavADassa / to devadANaviMdA kareMti mahimaM jiNiMdassa // 542 // 15 vyAkhyA-ekAnte ca vivikte uttarapArve yajJapATakasya tato devadAnavendrAH kurvanti mahimAM jinendrasya, pAThAntarama vA 'kAsI mahimaM jiNiMdassa' katavanta iti gAthArthaH // 542 // amumevArthaM kiJcidvizeSayuktaM bhASyakAra: pratipAdayannAha gAthArtha : deva ane manuSyonA rAjAthI pUjAyelA, dharmavaracakravartIpaNAne pAmelA prabhu madhyamA-apApAnagarImAM bIjA samovasaraNane (pAmyA.) 20 TIkArya : gAthArtha mujaba ja che. mAtra jJAnotpattisthAne karAyelI pUjAnI apekSAe A nagarImAM racAyela samovasaraNa bIjuM hatuM te jANavuM. (arthAta jJAnotpattisthAne prathama ane ahIM bIjuM.) 54ll gAthArtha : tyAM somilAryabrAhmaNa hato. tenA yajJa samaye pIro, jano ane janapado yajJapATakamAM AvelA hatA. TArtha : te madhyamA-pAyAnagarImA sobhitArthanAme brAhama to. mI 'kila' 506 pUrvanI jema parokSa--AptaAgamavAdane jaNAvanAro che. tenA yajJanA avasare nagaramAM rahenArA viziSTa loko, sAmAnya loko ane te dezanA loko yajJapATakamAM AvyA hatA. /pa41] te samaye - gAthArtha : yajJapATakanI uttaradizAmAM ekAMta viviktasthAne deva-dAnavendro bhagavAnano mahimA 30 43 che. TIartha : thArtha bhu45 4 cha. // 542 // avataraNikA : A ja arthane kaMIka vizeSathI bhASyakAra pratipAdana kare che ? 25 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavaNavaivANamaMtarajoisavAsI vimANavAsI ya / savviDDie saparisA kAsI nANuppayAmahimaM // 115 // ( bhA. ) vyAkhyA-bhavanapativyantarajyotirvAsino vimAnavAsinazca sarvaddhardhyA hetubhUtayA sapariSadaH kRtavantaH jJAnotpattimahimAm iti gAthArthaH // sAmprataM samavasaraNavaktavyatAM prapaJcataH pratipAdayannetAM dvAragAthAmAhasamosaraNe kevaiyA rUva puccha vAgaraNa soyapariNAme / dANaM ca devamalle mallANavaNe uvari titthaM // 543 // dAragAhA // vyAkhyA- 'samosaraNe 'ti samavasaraNaviSayo vidhirvaktavyaH, ye devAH yat prAkArAdi yadvidhaM yathA kurvantItyarthaH / 'kevaiya'tti kiyanti sAmAyikAni bhagavati kathayati manuSyAdayaH pratipadyante ? kiyato vA bhUbhAgAdapUrve samavasaraNe'dRSTapUrveNa vA sAdhunA Agantavyamiti / 10 'rUvatti' bhagavatoM rUpaM vyAvarNanIyaM, 'pucchatti kimutkRSTarUpatayA bhagavataH prayojanamiti pRcchA kAryottaraM ca vayaM kiyanto vA yugapadeva hRtaM saMzayaM pRcchantIti, 'vAgaraNaM ti vyAkaraNaM bhagavato vaktavyaM, yathA yugapadeva saGkhyAtItAnAmapi pRcchatAM vyAkarotIti, 'pucchAvAgaraNaM 'ti ekaM vA dvAraM, pRcchAyA vyAkaraNaM pRcchAvyAkaraNamityetadvaktavyaM, 'soyapariNAme 'tti zrotRSu pariNAmaH zrotRpariNAma:, sa ca vaktavya:, yathA--sarvazrotRRNAM bhAgavatI vAk svabhASayA pariNamata iti / 15 - gAthArtha : bhavanapati-vArNavyaMtara-jyotiSmavAsI ane vimAnavAsIdevoe parSadAthI (parivArathI) yukta thaIne sarvaRddhivaDe jJAnotpattino mahimA karyo. TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che. IIbhA.115|| avataraNakA : have samavasaraNasaMbaMdhI mAhitIne vistArathI jaNAve che cha gAthArtha : samovasaraNa keTalA sAmAyika samAdhAna rUpa - pRcchA zrotAno 20 pariNAma - dAna devamAlya mAlyAnayana -pauruSI pachI gaNadharanI dezanA - (dvAragAthA) TIkArtha : samovasaraNa dvAramAM tenI vidhi kahevAze arthAt je devo je gaDhAda je rIte banAve che te badhI mAhitI kahevAze. keTalA sAmAyikadvAramAM bhagavAnanI dezanAthI manuSyAdi keTalA sAmAyika svIkAre che ? athavA keTalA dUrathI apUrva (navA) samavasaraNamAM sAdhuvaDe AvavuM ? athavA keTalA dUrathI pUrva samovasaraNane nahi joyela sAdhue AvavuM ? te kahevAze. 25 'rUpa' dvAramAM- bhagavAnanA rUpanuM varNana Avaze. 'pRcchA' dvAramAM - utkRSTa rUpavaDe bhagavAnane zuM prayojana che ? e pramANe pRcchA ane uttara kahevAze, athavA keTalA loko ekasAthe manamAM rahelA saMzayane pUche che ? te kahevAze. samavasaraNasaMbaMdhI dvAragAthA (ni. 543) * 279 - = - - 5 - 'samAdhAna' dvAramAM bhagavAna ekasAthe asaMkhya praznonA javAba Ape che te kaheze. athavA "pUchA-samAdhAna'' eka ja dvAra samajavuM temAM - praznonA javAba Ape che e pramANe 30 artha jANavo. zrotAno pariNAma dvAramAM bhagavAnanI vANI sarva zrotAone potAnI bhASAmAM Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 * Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) 'dANaM catti vRttidAnaM prItidAnaM ca kiyat prayacchanti cakravatrtyAdayaH tIrthakarapravRttikathakebhya iti vaktavyaM / 'devamalle tti gandhaprakSepAt devAnAM sambandhi mAlyaM devamAlyaM - balyAdi kaH karoti kiyatparimANaM cetyAdi / 'mallANayaNe 'tti mAlyAnayane yo vidhirasau vaktavyaH, 'uvari titthaM 'ti uparIti pauruSyAmatikrAntAyAM tIrthamiti - gaNadharo dezanAM karotIti gAthAsamudAyArthaH / avayavArthaM 5 tu pratidvAraM vakSyAmaH / iyaM ca gAthA keSucitpustakeSu anyatrApi dRzyate, iha punaryujyate, dvAraniyamato'saMmohena samavasaraNavaktavyatApratItinibandhanatvAditi // 543 // 10 Aha-idaM samavasaraNaM kiM yatraiva bhagavAn dharmamAcaSTe tatraiva niyamato bhavatyuta netyAzaGkApanodamukhena prathamadvArAvayavArthaM vivRNvannAha-- jattha apuvvosaraNaM jattha va devo mahiDDio ei / vAudayapupphavaddalapAgAratiyaM ca abhiogA // 544 // vyAkhyA-yatra kSetre apUrvaM samavasaraNaM bhavati, avRttapUrvamityarthaH, tathA yatra vA bhUtasamavasaraNe kSetre devo mahaddhikaH 'eti' Agacchati, tatra kimityAha-vAtaM reNvAdyapanodAya udakavarddalaM bhAvireNusaMtApopazAntaye tathA puSpavarddalaM kSitivibhUSAyai, varddalazabda udakapuSpayoH pratyekamabhisaMbadhyate, tathA prAkAratritayaM ca sarvametadabhiyogamarhantItyAbhiyogyAH - devAH, kurvantIti 15 pariName che te jaNAvAze. dAna dvAramAM cakravartI vagere vyaktiomAM koNa tIrthaMkaranA samAcAra ApanArane keTaluM vRttidAna ane prItidAna Ape che ? te kahevAn. 'devamAlya' dvAramAM - devo balimAM gaMdhAdi dravyono prakSepa karatAM hovAthI te bali devasaMbaMdhI kahevAya. tethI te bali devamAlya tarIke oLakhAya che. A bila koNa kare ane keTalA pramANamAM kare ? te kahevAze. mAlyAnayana dvAramAM mAlyane lAvavAnI vidhi kahevAze. gaNadhara dezanA dvAramAM pauruSI 20 pUrNa thatAM gaNadhara dezanA Ape che te kahevAze. A gAthAno TUMkamAM artha thayo. vistArathI artha dareka dvAramAM AgaLa kahevAze. A gAthA anya pratomAM anya sthAne dekhAya che. paraMtu A gAthA A sthAne ja hovI ucita che, kAraNa ke A gAthAmAM batAvelA dvArovaDe samavasaraNasaMbaMdhI vaktavyatAnI sukhethI pratIti (jJAna) thavAmAM A gAthA kAraNa che. 543 // avataraNikA : A samavasaraNa bhagavAna jyAM dharma kahe tyAM niyamathI hoya ke na hoya ? 25 AvA prakAranI zaMkAne dUra karavA dvArA prathamadvArano vistArArtha kahe che gAthArtha : jyAM apUrva samavasaraNa hoya athavA jyAM mahardikadeva Ave tyAM abhiyogya devo vAta, udaka ane puSponA vAdaLo tathA traNa gaDhanI racanA kare che. TIkArtha : je kSetramAM prathama vakhata samovasaraNa thAya tyAM athavA pUrva samovasaraNa racAyeluM hoya tevA je kSetramAM mahaaikadeva Ave tyAM (niyamathI samovasaraNanI racanA thAya che. te samaye) 30 reNu vagerene dUra karavA pavanane, bhAvi reNunI upazAMti mATe pANInA vAdaLo(vRSTi)ne tathA pRthvInI vibhUSA mATe puSpavAdaLo(vRSTi)ne ane traNa gaDhone abhiyogya devo kare che. je Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavasaraNa racavAnI vidhi (ni. 545-546) 281 vAkyazeSaH, anyatra tvaniyama iti gAthArthaH // 544 // evaM tAvat sAmAnyena samavasaraNakaraNavidhiruktaH, sAmprataM vizeSeNa pratipAdayannAha maNikaNagarayaNacittaM bhUmIbhAgaM samaMtao surabhiM / AjoaNaMtareNaM kareMti devA vicittaM tu // 545 // vyAkhyA-maNayaH-candrakAntAdayaH kanakaM-devakAJcanaM ratnAni-indranIlAdIni, athavA 5 sthalasamudbhavA maNayaH jalasamudbhavAni ratnAni, taizcitraM, bhUbhAgaM 'samantataH' sarvAsu dikSu 'surabhiM' sugandhigandhayuktaM, kim ?-kurvanti devA vicitraM tu, kiMparimANamityAha-AyojanAntarato' yojanaparimANamityarthaH, punarvicitragrahaNaM vaicitryanAnAtvakhyApanArtham, athavA kurvanti devA vicitraM tu, kiMbhUtam ?-maNikanakaratnavicitramiti gAthArthaH // 545 // veMTaTThAiM surabhiM jalathalayaM divvakusumaNIhAriM / pairaMti samanteNaM dasaddhavaNNaM kusumavAsa // 546 // vyAkhyA-vRntasthAyi surabhi jalasthalajaM divyakusumanirhAri prakiranti samantataH dazArddhavarNaM abhiyogane (AjJAne) mATe yogya che te abhiyogyadevo. anyatra eTale ke jayAM pUrve samavasaraNa racAyeluM hoya tevA kSetramAM punaH samavasaraNa thAya evo niyama nahi. jo tyAM koI mahaddhikadeva Ave to samavasaraNa race, jo koI na Ave to samavasaraNa na paNa racAya. pa44 15 avataraNikA : A pramANe sAmAnyathI samavasaraNanI racanAnI vidhi kahI. have vizeSathI batAve che ? gAthArtha H maNi-kanaka-ratnothI vicitra, cAre dizAmAM sugaMdhI evA yojanapramANa bhUmibhAgane devo vicitra kare che (=suzobhita kare che.) TIkArcaH maNi eTale caMdrakAMtAdimaNio, suvarNa eTale devakAMcana, ratno eTale IndranIlAdi 20 athavA sthaLamAM utpanna thayelA maNio ane jalamAM utpanna thayelA ratno jANavA. teonAvaDe vicitra, cAredizAmAM sugaMdhI evA yojanapramANa bhUmibhAgane vicitra kare che. maNi--kanakathI vicitra (suMdara-zobhatA) evA bhUbhAgane vicitra (aneka prakArano) kare, ema pharI vicitra kahyuM te vicitratA (suMdaratA) nI vividhatA batAvavA che. (pU. malayagirima.nI TIkAnusAre A gAthAno artha A pramANe che ke maNi--kanaka-ratnothI yukta ane mATe ja (maNi vagere sugaMdhI hovAthI) 25 sugaMdhI evA ekayojana parimANa bhUmibhAgane abhiyogadevo vicitra kare che.) athavA yojanapramANa bhUbhAgane devo vicitra kare che eTale ke maNi-kanaka-ratnothI suzobhita kare che. //pa4po. gAthArtha : devo cAredizAmAM vRttasthAyi, surabhi, jala-sthalamAM utpanna thayela, divya evA kusumonA gaMdhaprasaravALI, paMcavarNI kusumonI vRSTine kare che. 30 TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che. temAM vantasthAyi eTale jemAM DITuM nIce rahe ane pAMkhaDI upara rahe evI avasthAvALA kusumo. tathA divya=pradhAna evA kusumonA gaMdhano prasara che jemAMthI tevI vRSTi arthAta jemAMthI atyaMta manohara gaMdhano asara thAya che, tevA kusumonI vRSTi Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-maNikanakaratnacitrANi 'cauddisiM 'tti catasRSvapi dikSu toraNAni vikurvanti, 5 kiMviziSTAnyata Aha-chatraM pratItaM sAlabhaJjikAH-stambhaputtalikAH 'makara'tti makaramukhopalakSaNaM dhvajAH pratItAH cihnAni - svastikAdIni saMsthAnaM tadracanAvizeSa eva sacchobhanAni chatrasAlabhaJjikAmakaradhvajacihnasaMsthAnAni yeSu tAni tathocyante, etAni vyantaradevAH kurvantIti thArtha: 6475 10 15 282 * Avazyakaniyukti. haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) mumavarNa, bhAvArtha: sugamo, navAM niAri-pravato gandhaprasara kRti thArtha: 46 maNikaNagarayaNacitte cauddisiM toraNe viuvvaMti / sacchattasAlabhaMjiyamayaruddhayaciMghasaMThANe // 547 // 25 tinni ya pAgAravare rayaNavicitte tahi~ suragaNiMdA | maNikaMcaNakavisIsagavibhUsie te viurvveti // 548 // vyAkhyA-trIMzca prAkAravarAn ratnavicitrAn tatra suragaNendrA maNikAJcanakapizIrSakavibhUSitAMste vivantIti, mAvArtha: svag:, uttarA thAyAM vA vyAvyAsvati 6485 sA ceyam abbhaMtara majjha bahiM vimANajoibhavaNAhivakayA u / pAgArA tiNi bhave rayaNe kaNage ya rayae ya // 549 // vyAkhyA - abhyantare madhye ca bahirvimAnajyotirbhavanAdhipakRtAstu AnupUrvyA prAkArAstrayo e rIte samAsa jANavo. ||546 // gAthArtha devo cAre dizAmAM suMdara chatro-pUtaLIo-makara-dhajAo--cihno ane racanAothI yukta maNi--kanaka-ratnothI vicitra evA toraNo vikurve che. 20 TIkArtha : vyaMtaradevo maNi--kanaka-ratnothI vicitra evA toraNone cAre dizAmAM vikurve che, te toraNo kevA hoya che ? te kahe che ke te toraNomAM suMdara chatro che, suMdara pUtaLIo che, makaramukha che. ahIM mUlagAthAmAM rahela maka2zabda makaramukhanuM upalakSaNa hovAthI makarazabdathI makaramukha artha levo. tathA suMdara dhajAo, svastikAda suMdara cihno ane suMdara evI racanAo 9.1148911 gAthArtha : tyAM indro maNikAMcanavALA evA kapizIrSakothI (kAMgarAMothI) vibhUSita ane ratnothI vicitra evA utkRSTa traNa prAkArone (gaDhane) banAve che. TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che. athavA AgaLanI gAthAmAM bhAvArtha kaheze. / / 548 / / avataraNakA : te AgaLanI gAthA A pramANe che, arthAt have batAve che te 9 gAthArtha : H ratnamaya-kanakamaya ane rajatamaya evA anukrame atyaMtara-madhyama ane 30 bahAra traNa prAkAro vimAna--jyotiSTha-bhavanAdhipavaDe karAyelA hoya che. TIkArtha : vimAna--jyotiSka ane bhavanapatinA indroe banAvelA anukrame atyaMtara Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 traNagaDhAdinI racanA karanAra koNa (ni. 550-551) : 283 bhavanti, 'rayaNe kaNage ya rayae yatti ratneSu bhavo rAnaH ratnamaya ityarthaH, taM vimAnAdhipatayaH karvanti, kanake bhavaH kAnakaH taM jyotirvAsinaH karvanti, rAjato-rUpyamayazca taM bhavanapatayaH kurvanti iti gAthArthaH // 549 // maNirayaNahemayAviya kavisIsA savvarayaNiyA dArA / savvarayaNAmaya cciya paDAgadhayatoraNavicittA // 550 // vyAkhyA-maNiratnahemamayAnyapi ca kapizIrSakANi, tatra paJcavarNamaNimayAni prathamaprAkAre vaimAnikAH, nAnAratnamayAni dvitIye jyotiSkAH, hemamayAni tRtIye bhavanapataya iti, tathA sarvaratnamayAni dvArANi ta eva kurvanti, tathA sarvaratnamayAnyeva mUladalataH patAkAdhvajapradhAnAni toraNAni vicitrANi kanakacandrasvastikAdibhiH, ata eva prAguktaM maNikanakaratnavicitratvameteSAmaviruddhamiti gAthArthaH // 550 // tattoM ya samaMteNaM kAlAgarukuMdurukkamIseNaM / gaMdheNa maNahareNaM dhUvaghaDIo viuvveMti // 551 // vyAkhyA-tatazca samantataH kRSNAgarukundurukkamizreNa gandhena manohAriNA yuktAH, kim ?dhUpaghaTikA vikurvanti tridazA eveti gAthArthaH // 551 // (sauthI uparano), madhyama ane bAhya traNa prakAro hoya che. temAM ratnamaya atyaMtaraprAkAra 15 vimAnanA adhipatio race che. kanakamaya madhyaprAkArane jyotiSkavAsI race che ane rajatamaya bAhyaprAkArane bhavananA adhipati race che. /pa49 gAthArtha : te ja devo maNi-ratna-hemamaya kapizIrSako, sarvaratnamayadvAro ane sarvaratnamaya tathA vicitra evA patAkA-dhvajathI yukta toraNo race che. TIkArtha : prathama prAkAramAM paMcavarNavALA maNionA kapizIrSako (kAMgarA) vaimAnikadevI 20 banAve che. bIjA prakAramAM judA judA ratnamaya kapizIrSaka jayotiSka devo ane trIjA prakAramAM suvarNa kapizIrSaka bhavanapatinA devo race che. tathA sarvaratnamaya dvArA teo ja banAve che. ane mUladalanI apekSAe sarvaratnamaya patAkA ane dhvajAthI yukta, kanakacaMdra-svastikAdithI vicitra evA toraNone te ja devo (je deva je prakAre banAve che te deva te ja prAkAramAM A sarva toraNAdi vastuo) banAve che. tethI ja pUrve (gA. 547mAM) je kahyuM hatuM ke maNi-kanaka- 25 ratnothI vicitra evA toraNo kare che te aviruddha ja che. (Azaya e che ke pUrve gA. 543 maNi--kanaka-ratnothI vicitra toraNo kahyA, jyAre ahIM A toraNo sarvaratnamaya kahyA. tethI khulAso karyo ke ahIM je sarvaratnamaya kahyA te mUladalanI apekSAe jANavA. tethI koI virodha Avaze nahi) //pa2 ll gAthArtha ? tyAra pachI devo cAre bAju manoharagaMdhavALI, kuMduka ane kRSNAgaruthI mizra 30 evI dhUpaghaTikAone vika che. TIkArya : gAthArtha mujaba che. papa1/l, Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 * Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) ukkuTThisIhaNAyaM kalayalasaddeNa savvao savvaM / titthagarapAyamUle kareMti devA NivayamANA // 552 // vyAkhyA- tatrotkRSTisiMhanAdaM tIrthakarapAdamUle kurvanti devA nipatamAnAH, utkRSTiHharSavizeSaprerito dhvanivizeSaH, kiMviziSTam ? - kalakalazabdena 'sarvataH ' sarvAsu dikSu yuktaM 5 'sarvam' azeSamiti gAthArtha: 25 ceidumapeDhachaMdaya AsaNachattaM ca cAmarAo ya / jaM ca'NNaM karaNijjaM kareMti taM vANamaMtariyA // 553 // vyAkhyA- caityadrumam-azokavRkSaM bhagavataH pramANAt dvAdazaguNaM tathA pIThaM tadadho ratnamayaM tasyopari devacchandakaM tanmadhye siMhAsanaM tadupari chatrAticchatraM ca caH samuccaye, cAmare ca 10 yakSahastagate, cazabdAt padmasaMsthitaM dharmacakraM ca yaccAnyadvAtodakAdi 'karaNIyaM' karttavyaM kurvanti tad vyantarA devA iti gAthArthaH // 553 // Aha- kiM yadyatsamavasaraNaM bhavati tatra tatrAyamitthaM niyoga uta neti, atrocyatesAhAraNaosaraNe evaM jatthiDDimaM tu osarai / ekkucitaM savvaM karei bhayaNA u iyaresiM // 554 // 15 gAthArtha : tIrthaMkaranA pAdamUle paDatA devo cAre dizAmAM kalakalazabdathI yukta evA utkRSTipradhAna siMhanAdane kare che. TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che - utkRSTi eTale harSavizeSathI utpanna thayela dhvani. tevo dhvani pradhAna siMhanAda e pramANe zabdArtha jANavo. (siMhanAda eTale moTo avAja.) gAthArtha : caityavRkSa--pITha--chaMdaka--Asana--chatra cAmara ane anya je kaMI paNa karaNIya 20 hoya te sarva vANavyaMtaradevo kare che. TIkArtha : bhagavAnanA zarIra pramANathI bAragaNuM UMcu azokavRkSa, te vRkSanI nIce ratnamaya pITha. te pIThanI upara ane vRkSanI nIce devachaMdaka, te devachaMdakanI madhyamAM siMhAsana, te siMhAsananI upara chatrAticchatra ane yakSanA hAthamAM rahelA cAmaro, "ca" zabdathI kamaLamAM raheluM evuM dharmacakra tathA anya bIjuM je kaMI paNa pavana--pANI vagere karaNIya hoya te sarva 25 vyaMtaradevo kare che. 55NA avataraNikA : zaMkA : je je samavasaraNa thAya temAM upara kahevAyela pramANe ja niyoga (niyama) jANavo ke anya rIte ? (bhAvArtha : jyAM jyAM samavasaraNa thAya tyAM upara kahevA pramANe te te devo ja te te kArya kare ke anya koI pheraphAra thAya ?) AnA samAdhAnamAM AgaLa gAthA batAve che chuM 30 gAthArtha : sAdhAraNa samavasaraNamAM uparokta pramANe niyama jANavo. jyAM vaLI RddhimAn deva Ave, tyAM te ekalo ja sarva vastuone kare. bIjAomAM bhajanA jANavI. Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavasaraNamAM prabhuno pUrvadrArathI praveza (ni. 554-556) 285 vyAkhyA-sAdhAraNasamavasaraNe evaM sAdhAraNaM-sAmAnyaM yatra devendrA Agacchanti tatraivaM niyogaH, 'jasthiDDimaM tu osarai 'tti yatra tu RddhimAn samavasarati kazcidindrasAmAnikAdiH tatraika eva tatprAkArAdi sarva karoti, ata eva ca mUlaTIkAkRtA'bhyadhAyi-"asogapAyavaM jiNauccattAo bArasaguNaM sakko viuvvai" ityAdi, 'bhayaNA u itaresiM' ti yadIndrA nAgacchanti tato bhavanavAsyAdayaH kurvanti vA na vA samavasaraNamityevaM bhajanetareSAmiti gAthArthaH // 554 // sUrodaya pacchimAe ogAhantIeN puvvao'Ii / dohi~ paumeha~ pAyA maggeNa ya hoi satta'nne // 555 // vyAkhyA-evaM devairniSpAdite samavasaraNe sUryodaye-prathamAyAM pauruSyAm, anyadA pazcimAyAM 'ogAhaMtIe'tti avagAhantyAm-AgacchantyAmityarthaH, 'puvvao'tItI'ti pUrvadvAreNa 'atIti'tti Agacchati pravizatItyarthaH / kathamityAha-dvayoH 'padmayoH' sahasrapatrayoH devaparikalpitayoH pAdau 10 sthApayanniti vAkyazeSaH, 'maggeNa ya hoMti satta'NNe 'tti mArgatazca pRSThatazca bhavanti saptAnye ca bhagavataH padmA iti, teSAM ca yadyat pazcimaM tattatpAdanyAsaM kurvato bhagavataH puratastiSThatIti gAthArthaH AyAhiNa puvvamuho tidisiM paDirUvagA u devakayA / jeTThagaNI aNNo vA dAhiNapuvve adUraMmi // 556 // TIkArtha : jayAM sarvadevendro AvatA hoya, tevA sAdhAraNa samavasaraNamAM uparokta niyama jANavo. jayAM vaLI koI indra ke sAmAnikAdi RddhimAdeva Ave to te ekalo ja sarva prAkArAdi kare che. AthI ja (te ekalo ja sarvaprAkArAdi karato hovAthI) mUlaTIkAkAre kahyuM - jinezvaranA zarIranI UMcAIthI bAragaNuM UMcuM azokavRkSa zaka kare che" vagere (ekalo zakra badhuM kare che - ema kahevAno Azaya che.) jo indrAdi mahakidevo na Ave to bhavanavAsI vagere 20 deva samavasaraNa kare athavA na kare. A pramANe Itara=bhavanavAsI vagere devonI bhajanA jANavI. pa54. gAthArtha : sUryodaye ane chellI pauruSI zarU thatAM be kamaLo upara paga mUkatAM ane anya sAta kamaLo pAchaLa rahyA chatAM bhagavAna pUrvadizAthI praveza kare che. TIkArtha : A pramANe devoe racelA samavasaraNamAM sUryodaye-prathama pauruSImAM ane sAMje 25 cothI pauruSI zarU thatAM ekahajAra patrovALA deve banAvela be kamaLo upara paga mUkatAM ane anya sAta kamaLo bhagavAnanI pAchaLa rahyA chatAM bhagavAna pUrvadizAthI praveza kare che. A sAta kamaLomAM je chelluM kamaLa hoya te paga mUkatAM bhagavAnanI AgaLa AvI jAya. (arthAt chelle kamaLa AgaLa AvI jAya tenI upara paga mUkatAM prabhu AgaLa vadhe.) //papapI gAthArtha : pradakSiNA - pUrvAbhimUkha - traNa dizAmAM devakRta pratibiMbo hoya che - jayeSTha 30 gaNi athavA anya agnikhUNAmAM najIkamAM bese. Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhApAMtara (bhAga-2) vyAkhyA-sa evaM bhagavAn pUrvadvAreNa pravizya 'AdAhiNa 'tti caityadrumapradakSiNAM kRtvA 'puvvamuho 'tti pUrvAbhimukha upavizatIti, 'tidisiM paDirUvagA u devakaya tti zeSAsu tisRSu dikSu pratirUpakANi tu tIrthakarAkRtIni siMhAsanAdiyuktAni devakRtAni bhavanti, zeSadevAdInAmapyasmAkaM kathayatIti pratipattyarthamiti, bhagavatazca pAdamUlamekena gaNadhareNAvirahitameva bhavati, sa ca jyeSTho vA'nyo veti, prAyojyeSTha iti, sa jyeSThagaNiranyo vA dakSiNapUrvadigbhAge adUre-pratyAsanna eva bhagavato bhagavantaM praNipatya niSIdatIti kriyA'dhyAhAraH, zeSagaNadharA apyevameva bhagavantamabhivandha tIrthakarasya mArgataH pArzvatazca niSIdantIti gAthArthaH // 556 // bhuvanagururUpasya trailokyagatarUpasundarataratvAt tridazakRtapratirUpakANAM kiM tatsAmyamasAmyaM vetyAzaGkAnirAsArthamAha je te devehi~ kayA tidisiM paDirUvagA jiNavarassa / tesipi tappabhAvA tayANurUvaM havai rUvaM // 557 // vyAkhyA-yAni tAni devaiH kRtAni tisRSu dikSu pratirUpakANi jinavarasya, teSAmapi 'tatprabhAvAt' tIrthakaraprabhAvAt 'tadanurUpaM' tIrthakararUpAnurUpaM bhavati rUpamiti gAthArthaH // 557 // titthAisesasaMjaya devI vemANiyANa samaNIo / bhavaNavaivANamaMtara joisiyANaM ca devIo // 558 // 10 TIkArya : A pramANe te bhagavAna pUrvadyAravaDe praveza karI caityavRkSane pradakSiNA ApIne pUrvAbhimukha bese che. ane zeSa traNa dizAmAM devovaDe karAyelI siMhAsanAdithI yukta tIrthakaronI AkRti hoya che. bAkInI dizAmAM rahelA devAdine paNa prabhu amane kahe che evuM lAge te mATe A pratibiMbo hoya che. bhagavAnanA caraNomAM eka gaNadhara avazya bese che. te jayeSTha athavA 20 anya gaNadhara hoya, paraMtu prAyaH karIne jayeSTha gaNadhara hoya che. ane te jayeSTha ke anya gaNadhara agnikhUNAmAM bhagavAnanI najIkamAM prabhune namIne bese che. zeSa gaNadharo paNa eja rIte bhagavAnane vAMdI tIrthaMkaranI pAchaLa ane AjubAjumAM bese che. /papadI, avataraNikA : zaMkA : bhuvanagurunuM rUpa traNalokamAM rahelA (anya saghaLA) rUpa karatA suMdara hovAthI devovaDe karAyela pratikRtionuM rUpa zuM bhagavAna jevuM ja hoya ke juduM hoya ? 25 AvI zaMkAno nirAsa karatA kahe che ke gAthArtha : traNa dizAmAM tIrthakaranI je pratikRtio devovaDe karAyelI hoya che. teonuM rUpa paNa bhagavAnanA prabhAvathI bhagavAnanA rUpane anurUpa ja hoya che. TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che. papA gAthArthaH tIrtha--atizAyI saMyato-vaimAnikadevIo-sAdhvIjIo- bhavanapati, vANavyaMtara 30 ane jyAtiSkadevonI devIo (samavasaraNamAM ekanI pAchaLa eka ema kramazaH bese che.) Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavasaraNamAM koNa kyAM bese ? (ni. 558-559) * 287 vyAkhyA- 'tIrthaM' gaNadharastasmin sthite sati 'atisesasaMjaya tti atizayinaH saMyatAH, tathA devyo vaimAnikAnAM tathA zramaNyaH tathA bhavanapativyantarajyotiSkAnAM ca devya iti samudAyArthaH // 558 // avayavArthapratipAdanAya Aha- kevalaNo tiuNa jiNaM titthapaNAmaM ca maggao tassa / 5 maNamAdIvi NamaMtA vayaMti sadvANasadvANaM // 559 // vyAkhyA - kevalinaH 'triguNaM' triH pradakSiNIkRtya 'jinaM' tIrthakaraM tIrthapraNAmaM ca kRtvA mArgataH ' tasya' tIrthasya gaNadharasya niSIdantIti kriyAdhyAhAraH, 'maNamAIvi namaMtA vayaMti sadvANasadvANaM 'ti mana: paryAyajJAnino'pi bhagavantamabhivandya tIrthaM kevalinazca punaH kevalipRSThato niSIdantIti / AdizabdAnniratizayasaMyatA api tIrthakarAdInabhivandya manaHparyAyajJAninAM pRSThato 10 niSIdanti tathA vaimAnikadevyo'pi tIrthakarAdInabhivandya sAdhupRSThataH tiSThanti na niSIdanti, tathA zramaNyo 'pi tIrthakarasAdhUnabhivandya vaimAnikadevIpRSThataH tiSThanti na niSIdanti tathA bhavanapatijyotiSkavyantaradevyo'pi tIrthakarAdInabhivandya dakSiNapazcimadigbhAge prathamaM bhavanapatidevyaH TIkArtha : tIrtha eTale prathamagaNadhara sthita thatAM (beThA pachI) temanI pAchaLa atizAyI saMyato, arthAt kevaLajJAnI, avadhijJAnI vigere) temanI pAchaLa vaimAnikadevIo, pachI 15 sAdhvIjIo-bhavanapati-vANavyaMtara ane jyotiSThadevIo bese che. A saMkSepArtha kahyo. 558 // avataraNikA : uparokta gAdhAno vistArathI artha kahe che gAthArtha : kevalIo jinane traNa pradakSiNA ApIne ane tIrthapraNAma karIne te gaNadharanI pAchaLa (bese che.) tathA mana:paryavajJAnI vagere paNa namaskAra karatAM pota-potAnA sthAnamAM jAya che. 20 TIkArtha : kevalIo tIrthaMkarane traNa pradakSiNA ApI ane tIrthane praNAma karI gaNadharanI pAchaLa bese che. manaHparyavajJAnIo paNa bhagavAnane, tIrthane (gaNadharane) ane kevalIone vAMdI kaivalIonI pAchaLa bese che. (aziAyI tarIke avadhijJAnI, caudapUrvI, dasapUrvI, navapUrvI, AmaryAdi labdhivALA sAdhuo kramazaH kevalInI pAchaLa bese che.) "Adi" zabdathI niratizAyI evA saMyato paNa tIrthaMkaro vagerene vAMdI manaHparyavajJAnInI (kharekhara manaHparyavajJAnInI pachI 25 adhijJAnI vagere bese A rIte kramazaH besatA chelle je, atizAyI sAdhuno krama Ave tenI pAchaLa) bese che. vaimAnikadevIo paNa tIrthaMkarAdine namaskAra karI sAdhunI pAchaLa UbhI rahe che, besatI nathI. tathA sAdhvIjIo paNa tIrthaMkara--sAdhuo vagerene namaskAra karIne vaimAnikadevIonI pAchaLa UbhA rahe che, besatA nathI. bhavanapati--jayotiSka--vyaMtaradevIo paNa tIrthaMkarAdine namaskAra karIne 30 naiRtyakhUNAmAM prathama bhavanapatinI devIo, tyAra pachI jyotiSka ane tyAra pachI vyaMtaradevIo Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) tato jyotiSkavyantaradevyaH tiSThantIti, evaM manaHparyAyajJAnyAdayo'pi namanto vrajanti svasthAnaM svasthAnamiti gAthArthaH // 559 // bhavaNavaI joisiyA boddhavvA vANamaMtarasurA ya / vemANiyA ya maNuyA payAhiNaM jaM ca nissAe // 560 // 5 vyAkhyA-bhavanapatayaH jyotiSkA boddhavyA vyaMtarasurAzca, ete hi bhagavantamabhivandya sAdhUMzca __ yathopanyAsamevottarapazcime pArzve tiSThantItyevaM boddhavyAH, tathA vaimAnikA manuSyAzca, cazabdAt striyazcAsya, cazabdasya vyavahita upanyAsaH / kim ?-'payAhiNaM' pradakSiNAM kRtvA tIrthakarAdInabhivandya te'pyuttarapUrve digbhAge yathAsaMkhyameva tiSThantIti, atra ca mUlaTIkAkAreNa bhavanapatidevIprabhRtInAM sthAnaM niSIdanaM vA spaSTAkSarai!ktam, avasthAnamAtrameva pratipAditaM, 10 pUrvAcAryopadezalikhitapaTTakAdicitrakarmabalena tu sarvA eva devyo na niSIdanti, devAH puruSAH striyazca niSIdantIti pratipAdayanti kecana ityalaM prasaGgena / 'jaM ca nissAe'tti, ya: parivAro yaM UbhI rahe che. A pramANe mana:paryavajJAnI vagere namana karatAM pota-potAnA sthAne jAya che. //papalA. gAthArtha : bhavanapati-jyotiSka ane vANavyaMtaradevo jANavA. vaimAnika ane manuSyo 15 pradakSiNAne (karI bese che.) jenI nizrAmAM (je parivAra Avyo hoya...) TIkArtha : bhavanapati, jyotiSka ane vyaMtaradevo bhagavAnane ane sAdhuone vAMdI upanyAsa pramANe (arthAt prathamabhavanapati, pachI jyotiSka ane pachI vyaMtaradevo) vAyavyakhUNAmAM bese che (TIkAmAM ahIM titti pATha che. je azuddha hoya tevuM lAge che. pU. malayagiriTIkAmAM nivani pATha che te pramANe artha karela che.) e pramANe jANavuM. tathA vaimAnikadevo, manuSyo ane 'va' 20 zabdathI strIo pradakSiNA ApIne tIrthakarAdine vAMdI IzAnakhUNAmAM yathAsaMga (prathama vaimAniko, tenI pAchaLa manuSyo ane tenI pAchaLa strIo) bese che. (ahIM vRddha paraMparA A pramANe che ke sarva devIo besatI nathI, UbhI rahe che. tathA manuSyo, devo ane manuSya strIo bese che e pramANe pU. malayagiri-AcAryanI TIkAmAM jaNAvela che.) mUlagAthAmAM 'vaimALiyA 1 mayyA' pATha che temAM rahelA '' zabdano jayAM che tenA karatAM 25 judA sthAne saMbaMdha joDI 'vaimALiyA mayyA 2' A rIte artha karavo je upara karelo ja che. ahIM mULaTIkAkAre (cUrNikAre ?) bhavanapatinI devIo vagerenuM sthAna (UbhA rahevuM) ke besavuM (arthAta te devIo vagere bese che ke UbhI rahe che e pramANe) spaSTAkSarovaDe kahyuM nathI, paraMtu avasthAna mAtra ja (te devIo vagere kaI kaI dizAmAM hoya che te ja) batAvyuM che. jayAre keTalAka AcAryo pUrvAcAryonA upadezathI lakhAyelA paTTakAdimAM batAvelA citrakarmanA 30 AdhAre "sarvadevIo besatI nathI, deva-puruSo ane strIo bese che" e pramANe pratipAdana kare Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavasaraNamAM koNa kyAM bese ? (bhA. 116-119) 289 ca nizrAM kRtvA AyAtaH sa tatpArve eva tiSThatIti gAthArthaH // 560 // sAmpratamabhihitamevArthaM saMyatAdipUrvadvArAdipravezaviziSTaM pratipAdayannAha bhASyakAra: saMjayavemANitthI saMjaya(i)puvveNa pavisiuM vIraM / kAuM payAhiNaM puvvadakkhiNe ThaMti disibhAge // 116( bhA0) gamanikA-saMyatA vaimAnikastriyaH saMyatyaH pUrveNa praveSTuM vIraM kRtvA pradakSiNaM pUrvadakSiNe 5 tiSThanti digbhAge iti gAthArthaH // joisiya bhavaNavaMtaradevIo dakkhiNeNa pavisaMti / ciTuMti dakkhiNAvaradisiMmi tiguNaM jiNaM kAuM // 117 // (bhA.) gamanikA-jyotiSkabhavanavyantaradevyo dakSiNena pravizya tiSThanti dakSiNAparadizi triguNaM jinaM kRtvA iti gAthArthaH // ___ 10 avareNa bhavaNavAsI vaMtarajoisasurA ya aigaMtuM / avaruttaradisibhAge ThaMti jiNaM to namaMsittA // 118 // (bhA0) gamanikA-apareNa bhavanavAsino vyantarajyotiSkasurAzcAtigantum aparottaradigbhAge tiSThanti jinaM namaskRtya iti gAthArthaH // samahiMdA kappasurA rAyA NaraNArio udINeNaM / 15 pavisittA puvvuttaradisIe~ ciTuMti paMjaliA // 119 // (bhA0) che. (eTale ja pU. haribhadrasUrijIe gA. 559nI TIkAmAM bhavanapatinI devIo UbhI rahe che." ema jaNAvela che.) je parivAra jenI nizrAmAM Avyo hoya te parivAra tenI pAchaLa ja rahe che. pa60mA. avatara1i5 : upe upAyeta artha ne 04 "saMyatAno pUrvadvAhithI praveza thAya che." me 20 pramANe kaMIka vizeSatA sAthe bhASyakAra jaNAve che ke gAthArtha sAdhuo-vaimAnikadevIo - sAdhvIjIo - pUrvadvArathI pravezI jinane pradakSiNA ApIne agnikhUNAmAM UbhA rahe che. TIrtha : PuthArtha bhu45 cha. // 116 // gAthArtha : jyotiSTha-bhavanapati ane vyaMtaradevIo dakSiNadvArathI praveza kare che. jinane 25 pradakSiNA karIne naiRtyakhUNAmAM UbhI rahe che. TArtha : ||thaarth bhu45. cha. // 117 // gAthArtha : pazcimavArathI bhavanavAsI, vyaMtara ane jyotiSkadevo pravezIne jinane namaskAra karIne vAyavyadizAmAM UbhA rahe che. (ahIM uparokta 559 gAthA mujaba jeo bese che, jeo UbhA rahe che te jAte joDI devuM.) 30 TIkArtha : gAthArtha mujaba che. 118 gAthArtha : Indro sahita vaimAnikadevo, rAjAo, manuSyo ane strIo uttaradizAthI praveza Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 290 * Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) gamanikA - samahendrAH kalpasurA rAjAno narA nAryaH 'audIcyena' uttareNa ityarthaH pravizya pUrvottaradizi tiSThanti prAJjalaya iti gAthArthaH // bhAvArthaH sarvAsAM sugama eva // abhiAirthopasaGgrahAya idamAha 20 ekkkkI disAe tigaM tigaM hoi sanniviTTaM tu / Adicarame vimissA thIpurisA sesa patteyaM // 561 // 30 vyAkhyA - pUrvadakSiNAaparadakSiNAaparottarApUrvottarANAmekaikasyAM dizi uktalakSaNam saMyatavaimAnikAGganAsaMyatyAdi trikaM trikaM bhavati sanniviSTaM tu, Adicarame pUrvadakSiNApUrvottaradigdvaye vimizrAH saMyatAdayaH strIpuruSAH zeSadigdvaye pratyekaM bhavantIti gAthArthaH // 561 // teSAM cetthaM sthitAnAM devanarANAM sthitipratipAdanAya Aha- 15 karI IzAnakhUNAmAM aMjila joDI UbhA rahe che. etaM mahiDDiyaM paNivayaMti Thiyamavi vayaMti paNamaMtA / vi jaMtaNA Na vikahA Na paropparamaccharo Na bhayaM // 562 // vyAkhyA - ye'lparddhayaH pUrvaM sthitAH te AgacchantaM maharddhikaM praNipatanti, sthitamapi maharddhikaM pazcAdAgatAH praNamanto vrajanti, tathA nApi yantraNA pIDA na vikathA na parasparamatsaro na bhayaM teSAM virodhisattvAnAmapi bhavati, bhagavato'nubhAvAt iti gAthArthaH // 562 // TIkArtha : gAthArtha mujaba che. sarva gAthAono bhAvArtha sugama che. / / 119 avataraNikA : kahevAyela arthano upasaMgraha karavA mATe kahe che TIkArtha : agni--naiRtya-vAyavya ane IzAnadizAmAM dareka dizAmAM pUrve kahevA pramANe traNa-traNa beThaka thAya che. temAM agni ane IzAnadizAmAM strI ane purUSo mizra hoya che (arthAt agnikhUNAmAM saMyato, vaimAnikadevIo ane sAdhvIjIo rUpa strI-puruSo tathA IzAnakhUNAmAM manuSyo ane strIo ema mizra beThaka hoya che.) jyAre zeSa be dizAmAM ekalI strIo ane ekalA puruSo (arthAt naiRtyamAM mAtra devIo, vAyavyamAM mAtra devo) rUpa pratyeka 25 beThako hoya che. II561 // gAthArtha : dareka dizAmAM traNa--traNa beThaka thAya che. prathama-caramadizAmAM strI-puruSa mizra hoya che tathA zeSa dizAmAM pratyeka hoya che. avataraNikA : A rIte rahelA evA te deva-naronI maryAdAne jaNAvatA kahe che gAthArtha : (pUrve rahelA alpaRddhika jIvo) AvatA mahardikane namaskAra kare che. pUrve rahelA mahardikane (pachIthI AvatAM alpaRddhika jIvo) namaskAra kare che. ekabIjAne pIDA, vikathA, paraspara matsaratA ke bhaya hoto nathI. TIkArtha : gAthAno pUrvArdha spaSTa ja che. A rIte rahelA evA teone koInAthI pIDA, paraspara vikathA, paraspara matsarabhAva ke ekabIjAne virodhI evA jIvono paNa bhaya hoto nathI. temAM kAraNa tIrthaMkarano prabhAva che. 562 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ete ca manuSyAdayaH prathamaprAkArAntara eva bhavanti ye uktAH, yata AhabiiyaMmi hoMti tiriyA taie pAgAramantare jANA / pAgArajaDhe tiriyA vi hoMti patteya missA vA // 563 // vyAkhyA - dvitIye prAkArAntare bhavanti tiryaJcaH, tathA tRtIye prAkArAntare yAnAni, 'prAkArajaDhe' prAkArarahite bahirityarthaH, tiryaJco'pi bhavanti, apizabdAt manuSyA devA api, te ca pratyekaM mizrA 5 te punaH pravizanto bhavanti nirgacchantazcaike iti gAthArthaH // 563 // dvAram 1 | dvitIyadvArAvayavArthamabhidhitsuH saMbandhagAthAmAha -- vruti, savvaM ca desaviratiM sammaM ghecchati va hoti kahaNA u / sAmAyikaprAptinA abhAvamAM dezanAno abhAva (ni. 563-564) * 291 iharA amUDhalakkho na kahei bhavissai Na taM ca // 564 // vyAkhyA- 'savvaM ca desaviratiM 'ti sarvaviratiM ca dezaviratiM ca, viratizabda ubhayathApi 10 sambadhyate, samyaktvaM grahISyati vA bhavati kathanA tu pravarttate kathanamityarthaH, 'ihara' tti anyathA na mUDhalakSo'mUDhalakSaH sarvajJeyAviparItavettA ityarthaH, kim ?, na kathayati / Aha-- samavasaraNa - avataraNakA : je A manuSyAdi kahyA te sarve prathamaprAkAramAM ja hoya che kAraNa ke AgaLa kahe che gAthArtha : bIjA prAkAramAM tiryaMco ane trIjA prAkAramAM vAhano hoya che. bahAranA 15 bhAgamAM tiryaMco pratyeka athavA mizra hoya che. TIkArtha : gAthAno pUrvArdha spaSTa ja che. traNe gaDhanI bahAranA bhAgamAM tiryaMco, "api" zabdathI manuSya ane devo paNa hoya che. te pratyeka athavA mizra hoya che (arthAt pratyeka hoya eTale kyAreka ekalA tiryaMco hoya athavA ekalA devo athavA ekalA manuSya hoya, athavA kyAreka mizra hoya che.) keTalAkonuM kahevuM ema che ke te tiryaMcAdi AvatA jatA hoya che. 20 pi63|| avataraNikA : A pramANe gA. 543mAM kahela "samovasaraNa" nAmanuM prathamadvAra pUrNa thayuM. have bIjA dvArane vistArathI jaNAvavA saMbaMdhagAthAne (be dvAra vaccenI saMbaMdha gAthAne) kahe che gAthArtha : sarvavirati, dezavirati ke samyaktva grahaNa karaze (e pramANe prabhune jaNAya to 25 ja) kathanA thAya che. anyathA amUDhalakSI bhagavAna dezanA ApatA nathI. (jo ke koI sAmAyika grahaNa na kare) tevuM banatuM nathI. TIkArtha : dezavirati A zabdamAM rahela virati zabda "sarva" zabda sAthe paNa joDavAno hovAthI sarvaviratine, dezaviratine athavA samyaktvane grahaNa karaze ema jaNAya to ja dezanA pravarte che. anyathA jo koI eka paNa sAmAyika svIkAranAruM na hoya to amUDhalakSavALA = 30 sarva jJeyapadArthone samyak rIte jANanArA bhagavAna dezanA ApatA nathI. = Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) karaNaprayAso vibudhAnAmanarthakaH, kRte'pi niyamato'kathanAt ityAha-bhaviSyati na tacca, yad bhagavati kathayatyanyatamo'pyanyatamatsAmAyikaM na pratipadyate iti, bhaviSyatkAlastrikAlopalakSaNArtha iti gAthArthaH / / 564 // 'kevaiya'tti kiyanti sAmAyikAni manuSyAdayaH pratipadyante ityAha maNue caumaNNayaraM tirie tiNNi va duve va paDivajje / jai natthi niyamaso cciya suresu sammattapaDivattI // 565 // athavA-kathaM bhaviSyati na taccetyAha-yata:-'maNue' gAhA / vyAkhyA-manuSye pratipattari caturNAmanyatamapratipattiriti, pAThAntaraM vA 'maNuo cau aNNataraMti manuSyazcaturNAmanyatamatpratipadyate, tiryaJcaH trINi vA-sarvavirativarjAni, dve vA-samyaktvazrutasAmAyike pratipadyante iti / yadi nAsti 10 manuSyatirazcAM kazcitpratipattA tato niyamata eva sureSu samyaktvapratipattirbhavatIti gAthArthaH // 565 / / sa cetthaM dharmamAcaSTe 5 zaMkA : AvA sthAne jo dezanA na Ape to devono samavasaraNa banAvavAno prayatna nirarthaka na thAya ? kAraNa ke samavasaraNa banAvavA chatAM bhagavAna to dezanA Ape tevo niya to na rahyo. 15 samAdhAna : evuM kyAreya banatuM ja nathI ke bhagavAna dezanA Ape ane koI kANamAMthI game te eka sAmAyika svIkAre nahi arthAta game te eka sAmAyika to svIkAranAra ekAda vyakti to hoya ja. mULagAthAmAM "viru" e pramANe bhaviSyakALano prayoga traNe kALane jaNAvanAro che. (arthAta koI sAmAyika na svIkAre evuM banyuM nathI, banatuM nathI ke banaze nahi.) //pa64ll. 20 avataraNikA : zaMkA : keTalA sAmAyikane manuSyAdi svIkAre che ? te kahe che ? gAthArtha : manuSya cAramAMthI koIpaNa, tiryaMca traNa athavA be svIkAre che. jo manuSyatiryaMcamAMthI koI svIkAranAruM na hoya to niyamathI devomAMthI koIne samyatvanI pratipatti thAya che. TIkArtha : athavA bIjI rIte gAthAno saMbaMdha joDatA batAve che - (koI ekapaNa sAmAyika 25 na svIkAre) evuM kema na bane ? tenA uttaramAM gA. pa6pa jANavI. - jo manuSya svIkAranAra hoya to cAramAMthI koIpaNa sAmAyikane svIkAre che. tiryaMca sarvavirati sivAyanA traNa athavA dezaviratisivAyanA samyaktva-zruta e be sAmAyikane svIkAre che. jo manuSya-tiryaMcamAMthI koI svIkAranAra nathI, to niyamathI devomAM samyaktvanI pratipatti thAya che. Ama, jaghanyathI paNa chevaTe devane samyakatvanI prApti thatI hovAthI ja koI sAmAyika na svIkAre evuM banatuM nathI.) 30 ||pa6pA. avataraNikA : te bhagavAna A pramANe dharma kahe che ? Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yojavyApI evA sAdhAraNazabdovaDe dezanA (ni. pa66-567) 283 titthapaNAmaM kAuM kahei sAhAraNeNa saddeNaM / savvesiM saNNINaM joyaNaNIhAriNA bhagavaM // 566 // vyAkhyA-'namastIrthAye 'tyabhidhAya praNAmaM ca kRtvA kathayati, sAdhAraNena pratipattimaGgIkRtya zabdena, keSAM sAdhAraNenetyAha-'sarveSAm' amaranaratirazcAM saJjinAM, kiMviziSTena ?--'yojananibhariNA' yojanavyApinA bhagavAniti, etaduktaM bhavati-bhAgavato dhvaniH azeSasamavasaraNastha- 5 saJjijijJAsitArthapratipattinibandhanaM bhavati, bhagavataH sAtizayatvAditi gAthArthaH // 566 // Aha-kRtakRtyo bhagavAn kimiti tIrthapraNAmaM karotIti ?, ucyate tappubviyA arahayA pUiyapUtA ya viNayakammaM ca / / kayakicco'vi jaha kahaM kahae Namae tahA titthaM // 567 // vyAkhyA--tIrthaM- zrutajJAnaM tatpUrvikA 'arhattA' tIrthakaratA, tadabhyAsaprApteH, pUjitena pUjA 10 pUjitapUjA sA ca kRtA'sya bhavati, lokasya pUjitapUjakatvAd, bhagavatA'pyetatpUjitamiti gAthArtha : tIrthane namaskAra karIne bhagavAna sarva saMjJIjIvone sAdhAraNa ane yojanavyApI evA zabdovaDe dezanA Ape che. TIkArtha : "namatIrtha" = tIrthane namaka thAo" e pramANe kahIne praNAma karIne (mastaka namAvIne) bhagavAna dezanA Ape che. kevA zabdovaDe ? te kahe che - pratipattine 15 AzrayI = sAmevALAne bodha thAya evA sAdhAraNa zabdovaDe, kone sAdhAraNa ? te kahe che - deva-manuSyo ane tiryaMcarUpa badhA saMjJI jIvone sAdhAraNa evA zabdovaDe, te zabdo kevA che? - yojanavyApI evA zabdovaDe bhagavAna dezanA Ape che. ahIM kahevAno Azaya e che ke bhagavAna sAtizayI hovAthI bhagavAnanA mukhamAMthI nIkaLatA zabdo samavasaraNamAM rahelA sarva saMjJIjIvone jijJAsita arthanA bodhanuM kAraNa bane che. padadI 20 - avataraNikA : zaMkA : kRtakRtya evA bhagavAna zA mATe tIrthane praNAma kare che? tenuM samAdhAna Ape che ke gAthArtha : tIrthapUrvikA tIrthakaratA che. pUjitapUjA ane vinaya thAya che. kRtakRtya evA paNa bhagavAna je kAraNathI dezanA Ape che te kAraNathI ja tIrthane name che. TIkArtha : tIrtha eTale zrutajJAna, A zrutajJAnapUrvaka tIrthakaratva che, kAraNa ke zrutajJAnanA 25 abhyAsathI tIrthakaratvanI prApti thAya che. tathA pUjitavaDe je pUjA te pUjitapUjA (e pramANe samAsa jANavo.) ane te pUjitapUjA A zrutajJAnarUpI tIrthanI (lokavaDe) karAyelI thAya che, kAraNa ke lokapUjitano pUjaka che. bhagavAnavaDe paNa A tIrtha pUjAyeluM che tethI loko paNa (pUjita evA) tIrthanI pUjA kare che. (Azaya e ja che ke - zrutajJAnarUpa tIrtha e trilokajaNane pUjya che evuM jaNAvavA mATe 30 prabhu zrutajJAnarUpa tIrthane praNAma kare che. tethI loko paNa zrutajJAnarUpa tIrthanI pUjA kare che. A Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) pravRtteH, tathA 'vinayakarma ca' vakSyamANavainayikadharmamUlaM kRtaM bhavati, athavA-kRtakRtyo'pi yathA kathAM kathayati namati tathA tIrthamiti / Aha-idamapi dharmakathanaM kRtakRtyasyAyuktameva, na, tIrthakaranAmagotrakarmavipAkatvAt, uktaM ca-taM ca kathaM vedijjatI'tyAdi gAthArthaH // 567 // Aha-kva kena sAdhunA kiyato vA bhUmAgAt samavasaraNe khalvAgantavyam, anAgacchato 5 vA phri prAyazcittamiti ?, 3vyate- jattha apuvvosaraNaM na diTThapuvvaM va jeNa samaNeNaM / bArasahiM joyaNehiM so ei aNAgame lahuyA // 568 // vyAkhyA-yatrApUrvaM samavasaraNaM, tattIrthakarApekSayA abhUtapUrvamityarthaH, na dRSTapUrva vA yena zramaNena dvAdazabhyo yojanebhyaH sa Agacchati, 'anAgacchati' avajJayA tato'nAgame sati 'lahuga' 10 tti vaturtavaH prAyazcitta mavatIti thArtha: paddaTA tAram _anye tvekagAthayaivAnayA prakRtadvAravyAkhyAM kurvate, sA'pyaviruddhA vyutpannA ceti // rIte prabhuvaDe pUjAyela tIrthanI pUjA thAya che.) tathA vinayakarma - AgaLa kahevAtA vainayika dharmanuM mULa karAyeluM thAya che. (arthAta - bhagavAna vinayamUlaka dharma batAvavAnA che. tethI jo prathama svayaM vinaya kare to dezanAmAM kahevAtA vinayane loka samyapharIte svIkAre. mATe bhagavAna 15 tIrthapraNAmarUpa vinaya kare che.) athavA kRtakRtya evA paNa bhagavAna je kAraNathI dezanA Ape che te kAraNathI ja tIrthane namaskAra kare che. zaMkA : are ! paNa A dharmadezanA kRtakRtya evA bhagavAnane ayukta ja che. samAdhAna : nA, dharmadezanA paNa tIrthaMkaranAmagotrakarmanA udayathI thAya che. (arthAta te karmano kSaya karavA ja dharmadezanA Ape che.) kAraNa ke pUrve kahyuM che ke- "te karma kevI rIte vedAya 20 che ?..." (gA.183) //pa6thA avataraNikA : zaMkA : kayA kayA sAdhue keTale dUrathI samavasaraNamAM AvavuM ? athavA nahi AvatA sAdhune zuM prAyazcita Ave che ? te kahe che ; gAthArtha : jyAM apUrva samavasaraNa racAyuM hoya athavA je sAdhue pUrve samavasaraNa joyuM na hoya, te sAdhu bArayojana dUrathI Ave che. na Ave to caturlaghunuM prAyazcita Ave che. 25 TIkArtha : je kSetramAM te te tIrthakaronI apekSAe prathama vakhata samavasaraNa racAtuM hoya tyAre athavA je sAdhue pUrve samavasaraNa joyuM na hoya tevA sAdhu bAra yojana dUrathI samavasaraNamAM Ave che. jo avajJAvaDe na Ave to caturlaghunuM prAyazcita Ave che. pa68 A pramANe gA.543mAM Apela "keTalA" dvAra pUrNa thayuM. anya AcAryo "keTalA" dvArano artha A pramANa kare che ke "keTalA dUranA kSetrathI sAdhue samovasaraNamAM AvavuM ?", 30 paraMtu keTalA sAmAyika grahaNa kare che? evo artha karatA nathI. tethI "sarvavirati, dezavirati... (gA.pa64 thI 567 sudhInI) gAthAo prathamadvAramAM umerI prastuta "keTalA' nAmanA dvAranI * tava zartha datte ?. Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpapRcchAdvArAvayavArthaM vivRNvan Aha-- tIrthaMkarAdinuM rUpa (ni. 569-570) * 295 savvasurA jai rUvaM aMguTupamANayaM viuvvejjA / jiNapAyaMguTuM par3a Na sohae taM jahiMgAlo || 569 // vyAkhyA-kIdRg bhagavato rUpamityata Aha- sarvasurA yadi rUpamazeSasundararUpanirmApaNazaktyA aGguSThapramANakaM vikurvIran tathApi jinapAdAGguSThaM na zobhate tad yathA'GgAra iti gAthArtha 5 gAthArtha: / / 66 // sAmprataM prasaGgato gaNadharAdInAM rUpasampadabhidhitsayA''ha-- gaNara AhAra aNuttarA (ya) jAva vaNacakki vAsu balA / maNDaliyA tA hINA chaTTANagayA bhave sesA // 570 // vyAkhyA-tIrthakararUpasampatsakAzAdanantaguNahInA gaNadharA rUpato bhavanti, gaNadhararUpebhyaH 10 sakAzAdanantaguNahInAH khalvAhArakadehAH, AhArakadeharUpebhyo'nantaguNahInA: 'anuttarAzce' ti anuttaravaimAnikA bhavanti, evamanantarAnantaradeharUpebhyo 'nantaguNahAnirdraSTavyA, graiveyakAcyutAraNaprANatAnatasahasrA mahAzukralAntakabrahmalokamAhendrasanatkumArezAnasaudharmabhavanavAsijyotiSkavyantaracakravarttivAsudevabaladevamahAmANDalikAnAmityata evAha -- ' jAva vaNa cakki vAsu balA / A eka gAthAvaDe (gA.568) te AcAryo vyAkhyA kare che te paNa aviruddha ja che ane te 15 vyAkhyA vyutpanna (A gAthAmAM kahevAI gayelI) paNa che. 568 // avataraNikA : rUpapRcchA dvArano vistArArtha kare che hra gAthArtha : sarvadevo jo aMgUThApramANa rUpane viSurve to paNa te rUpa jinanA paganA aMgUThA sAme kolasAnI jema zobhatuM nathI. TIkArtha : kevA prakAranuM bhagavAnanuM rUpa che ? teno javAba Ape che - sarvadevo jo suMdara 20 rUpane banAvavAnI badhI zaktithI aMguSThapramANa evA rUpane vikrve to paNa te rUpa jinapAda aMguSTha sAme kolasA jevuM lAge che, arthAt zobhatuM nathI. 569 // avataraNikA : prasaMgathI gaNadharonI rUpasaMpattine jaNAvatA kahe che gAthArtha : gaNadhara - - AhAraka - anuttaravAsIdevothI laI vyaMtara cakrI - vAsudeva - baLadeva ane mAMDalikarAjA sudhI rUpanI hAni jANavI. zeSamAM SaTcAna jANavA. TIkArtha : tIrthaMkaranA rUpanI saMpatti karatAM gaNadharo rUpathI anaMtaguNahIna rUpavALA hoya che. gaNadharanA rUpa karatAM AhArakazarIravALA anaMtaguNahIna rUpavALA hoya che. AhArakadehanA rUpa karatAM anuttaravAsIdevonuM rUpa anaMtaguNahIna hoya che. A rIte traiveyaka-acyuta-AraNa-- prANata--Anata-sahasrAra-mahAzukra-lAMtaka-brahmaloka-mAhendra-sanatkumAra-IzAna--saudharma- bhavanavAsI--jyoti--vyaMtara--cakravartI vAsudeva-baLadeva ane mahAmAMDalika sudhInA sarvonuM rUpa 30 - 25 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) maMDaliyA tA hINatti' yAvat vyantaracakravarttivAsudevabaladevamahAmANDalikAstAvat anantaguNahInAH, 'chaThThANagayA bhave sesa'tti zeSA rAjAno janapadalokAzca SaTsthAnagatA bhavanti, anantabhAgahInA vA asaGkhyeyabhAgahInA vA saGkhyeyabhAgahInA vA saGkhyeyaguNahInA vA asaGkhyeyaguNahInA vA anantaguNahInA vA iti gAthArthaH // 570 // utkRSTarUpatAyAM bhagavataH pratipAdayituM prakrAntAyAmidaM prAsaGgikaM rUpasaundaryanibandhanaM saMhananAdi pratipAdayannAha saMghayaNa rUva saMThANa vaNNa gai satta sAra ussAsA / emAiNuttarAI havaMti nAmodae tassa // 571 // vyAkhyA-'saMhananaM' vajraRSabhanArAcaM 'rUpam' uktalakSaNaM 'saMsthAnaM' samacaturasraM 'varNo' 10 TrachAyA 'tiH' mane "sarva' vIrthAntarIyakSapazaktinI AtmapariNAma:, sAro didhA bAhyo'bhyantarazca, bAhyo gurutvam, Abhyantaro jJAnAdiH, 'ucchvAsaH' pratIta eva, saMhananaM ca rUpaM ca saMsthAnaM ca varNazca gatizca sattvaM ca sArazca ucchvAsazceti samAsaH / evamAdIni vastUnyanuttarANi bhavanti tasya bhagavataH, AdizabdAt rudhiraM gokSIrAbhaM mAMsaM cetyAdi, kuta ityAha-'nAmodayAdi 'ti nAmAbhidhAnaM karmAnekabhedabhinnaM tadudayAditi gAthArthaH // 571 // Aha-anyAsAM prakRtInAM vedanA gotrAdayo nAmno vA ye indriyAGgAdayaH prazastA udayA pUrva karatAM pachInuM kramazaH anaMtaguNahIna jANavuM. zeSa rAjA o ane janapadaloko (judA judA gAma-nagaranA vAsI loko) SasthAnane pAmelA jANavA arthAt rUpanI apekSAe anaMtabhAgahIna athavA asaMkhyabhAgahIna athavA saMkhyAtabhAgahIna athavA saMkhyAtaguNahIna athavA asaMkhya guNahIna athavA anaMtaguNahIna jANavA. //57ll 20 avataraNikA : bhagavAnanA utkRSTarUpane pratipAdana karavAnA avasare prasaMgathI rUpanA sauMdaryanA kAraNabhUta saMghayaNa vagerenuM pratipAdana karatA jaNAve che ke gAthArtha : saMghayaNa - rUpa - saMsthAna - varNa - gati - satva - sAra - ucchavAsa A sarva vastuo bhagavAnane nAmakarmanA udayathI anuttara hoya che. TIkArtha : vajaRSabhanArAcasaMghayaNa, upara kahevAyuM te rUpa, samacaturagnasaMsthAna, dehanI 25 kAMti, gati-cAla, vIryAntarAyakarmanA kSayopazamathI utpanna thayela Atma-pariNAmarUpa sattva, bAhya-atyaMtararUpa be prakAre sAra, temAM bAhyasAra tarIke guruva (gaurava,moTAI) ane atyaMtara sAra tarIke jJAnAdi, tathA ucchavAsa A sarvavastuo bhagavAnane anuttara hoya che. mULagAthAmAM "mA" zabdamAM rahela AdizabdathI rudhira ane mAMsa gAyanA dUdha jevuM sapheda hoya che ane te paNa anuttara hoya che. bhagavAnane A badhI vastu anuttara hoya temAM kAraNa zuM che ? te kahe 30 che - anekabheTavALA nAmakarmanA udayathI bhagavAnane A badhI vastu anuttara hoya che. pa71] avataraNikA : zaMkA : gotra vigere anya prakRtiono udaya athavA nAmakarmanA paNa je Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhune karmaprakRtiono udaya prazasta hoya che (ni. 572-573) 297 bhavanti te kimanuttarA bhagavataH chadmasthakAle kevalikAle vA uta neti ?, atrocyate pagaDINaM aNNAsuvi pasattha udayA aNuttarA hoti / khaya uvasame'vi ya tahA khayammi avigappamAhaMsu // 572 // vyAkhyA-'pagaDINaM aNNAsuvi' tti, SaSThyarthe saptamI, prakRtInAmanyAsAmapi prazastA udayA ucaitrAlyo avani, limitaranAcceva ?, netyAdi-anuttarA' nasadA rUtyartha:, 5 apizabdAnnAmno'pi ye'nye jAtyAdaya iti / 'khaya uvasame'vi ya taha' tti, kSayopazame'pi sati ye dAnAlAbhAdayaH kAryavizeSA apizabdAdupazame'pi ye kecana te'pyanuttarA bhavanti iti kriyAyogaH, tathA karmaNaH kSaye sati kSAyikajJAnAdiguNasamudayam 'avigappamAhaMsutti avikalpaMvyAvarNanAdivikalpAtItaM sarvottamamAkhyAtavantaH tIrthakRdgaNadharA iti gAthArthaH // 572 // vAda-3sativenIyA: pratiyo nAno vA yA gumAstA: vartha tatha Tu ra 10 bhavanti iti ?, atrocyate assAyamAiyAo jAvi ya asuhA havaMti pagaDIo / NiMbarasalavovva pae Na hoti tA asuhayA tassa // 573 // Indriya aMgo vagere prazasta udaya che (arthAt anya gotrAdi karmanA udayathI prabhune je uccagotra vigere hoya che, nAmakarmanA udayathI prabhune je suMdara Indriya vigere hoya che, te udayo paNa 15 bhagavAnanA chabaWkALe athavA kevalIkALe anuttara hoya che ke nahi ? tenuM samAdhAna Ape che ke gAthArtha : acakarmaprakRtionA udayo prazasta, anuttara hoya che. ane kSayopazamakALe paNa udayo anuttara hoya che. tathA kSaya thaye chate udayo varNanAtIta kahe che. TIkArtha : anyaprakRtionA uccagotrAdi udayo prazasta hoya che (arthAt zubhaphaLavALA 20 hoya che.) zuM bIjA loko evA hoya che ? ., anuttara hoya che - atulya hoya che. 'mapi' zabdathI nAmakarmanA paNa je jAti vigere udayo hoya che, te paNa anuttara hoya che. kSayopazama hoya tyAre paNa, je dAnalAbhAdi kAryo che te, ane 'pa' zabdathI upazama hoya tyAre paNa (jo ke "tIrthakarone karmaprakRtiono upazana saMbhavato nathI, chatAM karmonA tIvra udayanA virodhamAtrane upazama tarIke kahela che ema jANavuM.) je koI kAryavizeSo che te anuttara hoya che. tathA karmano 25 kSaya thaye chate (kevalIkALamAM) kSAyikajJAnAdi guNono samudAya paNa avikalpa - varNanAdi vikalparahita arthAt sarvottama hoya che, tema tIrthakara-gaNadharo kahe che. //pa7rI avataraNikA : zaMkA : azAtAvedanIyAdi karmaprakRti tathA nAmakarmanA paNa je azubha udayo che te udayo kema prabhune du:khada banatA nathI ? tenuM samAdhAna Ape che ke gAthArtha : azAtA vagere je paNa azubhapravRttio hoya che te paNa (ghaNAM) dUdhamAM lIMbaDAnA 30 rasanA biMdunI jema tIrthakarane asukhadA hotI nathI. Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) vyAkhyA-asAtAdyA: yA api ca azubhA bhavanti prakRtayaH, tA api nimbarasalava iva 'payasi' kSIre lavo-binduH, na bhavanti tA: azubhadAH asukhadA vA 'tasya' tIrthakarasyeti gAthArthaH pa7rUA. uktamAnuSaGgika, prakRtadvAramadhikRtyAha- utkRSTarUpatayA bhagavataH kiM prayojanamiti ?, 5 matrocate - dhammodaeNa rUvaM kareMti rUvassiNo'vi jai dhamma / gijjhavao ya surUvo pasaMsimo teNa rUvaM tu // 574 // vyAkhyA-durgatau prapatantamAtmAnaM dhArayatIti dharmaH tasyodayaH tena rUpaM bhavatIti zrotAro'pi pravarttante, tathA kurvanti 'rUpasvino'pi' (vassiNo'vi) rUpavanto'pi yadi dharma tataH zeSaiH 10 sutarAM karttavya iti zrotRbuddhiH pravarttate, tathA 'grAhyavAkyazca' AdeyavAkyazca surUpo bhavati, ca zabdAt zrotRrUpAdyabhimAnApahArI ca, ataH prazaMsAmo bhagavatastena rUpamiti gAthArthaH // 574 // tAram | ___athavA pRccheti bhagavAn devanaratirazcAM prabhUtasaMzayinAM kathaM vyAkaraNaM kurvan saMzayavyavacchitti rotIti ?, te, yugapatuM, vimatyA15 kAleNa asaMkheNavi saMkhAtItANa saMsaINaM tu / TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che. pa73 avataraNikA : AnuSaMgika kahyuM. have prastutadhAranI vAta kare che. temAM koIne prazna thAya ke utkRSTarUpavaDe bhagavAnane zuM prayojana che ? tenuM samAdhAna kahe che ? gAthArtha : dharmanA udayathI rUpanI prApti thAya che. rUpavAna evA paNa jo dharmane kare che 20 (to anyae sutarAM karavo joIe.) rUpavAna vyakti grAhyavAkyavALI thAya che. tethI rUpanI prazaMsA karIe chIe. TIkArtha : durgatimAM paDatA AtmAne je dhAre te dharma. te dharmanA udayathI rUpanI prApti thAya che e pramANe jANI zrotAo paNa dharmamAM pravarte. tathA rUpavAna evA tIrthakaro paNa jo dharmane kare che to zeSa lokoe to sutarAM dharma karavo joIe e pramANe zrotAone buddhi thAya che. tathA 25 surUpavAna vyakti grAhyavAkyavALI ane "ca" zabdathI zrotAonA rUpanA abhimAnane dUra karanAra thAya che. AthI bhagavAnanA rUpanI prazaMsA ame karIe chIe. pa74 avataraNikA : "rUpa" nAmanuM trIjuMdvAra pUrNa thayuM. have "pRcchA" nAmanuM cothuMDhAra kahe che - saMzayavALA ghaNAM badhAM deva- manuSya - tiryaMcone javAba ApatA bhagavAna kevI rIte saMzayano nAza kare che ? uttara - ekasAthe sarvalokonA saMzaya dUra kare che. zA mATe eka sAthe 30 saMzaya dUra kare che ? tenuM samAdhAna Ape che ke gAthArtha: (kramazaH javAba Ape to) krame bolavArUpa doSane kAraNe ja asaMkhyakALe paNa Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvajIvonA saMzayonuM ekasAthe nirAkaraNa (ni. 575-576) * 299 mA saMsayavocchittI na hojja kamavAgaraNadosA // 575 // vyAkhyA - kAlenAsaGkhyenApi saGkhyAtItAnAM saMzayinAM devAdInAM mA saMzayavyavacchittirna bhavet, kutaH ? - kramavyAkaraNadoSAt, ato yugapad vyAgRNAtIti gAthArthaH // 575 // yugapadvyAkaraNaguNaM pratipipAdayiSurAha-- savvattha avisamattaM riddhiviseso akAlaharaNaM ca / savvaNNupaccao'vi ya aciMtaguNabhUtio jugavaM // 576 // vyAkhyA-'sarvatra' sarvasattveSu 'aviSamatvaM' yugapat kathanena tulyatvaM bhagavata iti, rAgadveSarahitasya tulyakAlasaMzayinAM yugapat jijJAsatAM kAlabhedakathane rAgetaragocaracittavRttiprasaGgAt, sAmAnyakevalinAM tatprasaGga iti cet, na teSAmitthaM dezanAkaraNAnupapatteH, tathA RddhivizeSazcAyaM bhagavato - yad yugapat sarveSAmeva saMzayinAmazeSasaMzayavyavacchittiM karotIti / akAlaharaNaM cetthaM 10 bhagavataH, yugapat saMzayA'pagamAt kramakathane tu kasyacit saMzayino'nivRttasaMzayasyaiva maraNaM syAt, na ca bhagavantamapyavApya saMzayanivRttyAdiphalarahitA bhavanti prANina iti, tathA saMzayavALA asaMkhya devAdinA saMzaya dUra thAya nahi. (AthI bhagavAna ekasAthe uttara ApavA dvArA saMzayanAza kare che.) TIkArtha : gAthArtha mujaba che. 575mA avataraNikA H ekasAthe jvAba ApavAthI kayA guNo thAya ? te kahe che - gAthArtha : sarvatra aviSayapaNuM - RddhivizeSa akALaharaNa sarvajJatarIkeno bodha * aciMtya guNasaMpatti - (ATalA guNo) ekasAthe javAba ApavAmAM thAya che. - 5 15 TIkArtha : (1)ekasAthe javAba ApavAmAM sarvajIvo viSe bhagavAnanuM tulyapaNuM jaNAya che, kAraNa ke tulyakALamAM saMzayavALA tathA eka sAthe pUchatAM jIvone rAga-dveSa rahita evA bhagavAna 20 jo judA judA kALamAM (kramazaH) javAba Ape to bhagavAnanI rAga-dveSa viSayaka cittavRtti mAnavAno prasaMga Ave, (kAraNa ke jene pahelo javAba Ape tenA para rAga mAnavo paDe...) te prasaMga na Ave te mATe prabhu eka sAthe javAba Ape che. zaMkA : jo A rIte kramazaH javAba ApavAmAM bhagavAnanI rAga-dveSaviSayaka cittavRtti mAnavAno prasaMga Avato hoya, tethI bhagavAna ekasAthe javAba ApatA hoya to, je 25 sAmAnyakevalIo che teo jyAre kramazaH javAba Ape tyAre A doSa teone na lAge ? samAdhAna : nA, na lAge kAraNa ke sAmAnyakevalIo A rIte dezanA ApatA nathI. (arthAt temanI AvI moTI parSadA ja hotI nathI.) tathA (2) A bhagavAnanI eka viziSTa prakAranI Rddhi che ke "teo ekasAthe sarva saMzayIonA sarva saMzayono nAza kare che." (3) akALanuM (maraNanuM) haraNa thAya che, kAraNa ke ekasAthe saMzaya dUra kare che, arthAt bhagavAna 30 kramazaH kathana kare to ko'ka saMzayavALA jIvanuM saMzaya dUra thayA vinA ja maraNa thAya ane bhagavAnane pAmIne kyAreya jIvo saMzayanivRtti vagererUpa phaLa pAmyA vinA rahetA nathI. tethI Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 * Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) * sarvajJapratyayo'pi ca teSAmitthameva bhavati, na hyasarvajJo tAzeSasaMzayApanodAyAlamiti, kramavyAkaraNe tu kasyacidanapetasaMzayasya tatpratItyabhAvaH syAt, tathA'cintyA guNabhUtiH - acintyA guNasaMpad bhagavata iti, yasmAdete guNAstato yugapatkathayati iti gAthArthaH // 576 // dvAram // zrotRpariNAmaH paryAlocyate - tatra yathA sarvasaMzayinAM samA sA pAramezvarI vAgazeSasaMzayonmUlanena 5 svabhASayA pariNamate tathA pratipAdayannAha-- vAsodayassa va jahA vaNNAdI hoMti bhAyaNavisesA / savvesiMpi sabhAsA jiNabhAsA pariName evaM // 577 // vyAkhyA----varSodakasya vA' vRSTyudakasya vA, vAzabdAt anyasya vA, yathaikarUpasya sataH varNAdayo bhavanti, bhAjanavizeSAt, kRSNasurabhimRttikAyAM svacchaM sugandhaM rasavacca bhavati USare 10 tu viparItam, evaM sarveSAmapi zrotRRNAM svabhASayA jinabhASA pariNamata iti gAthArthaH // 577 / / tIrthakaravAcaH saubhAgyaguNapratipAdanAyAha-- eka sAthe kathana karavAmAM akALanuM haraNa thAya che. 15 (4) ekasAthe saMzaya dUra karavAmAM ja sAmevALAone sarvajJa tarIkeno bodha thAya che kAraNa ke je asarvajJa che te hRdayagata saMpUrNa saMzayone dUra karavA samartha banatA nathI. have jo kramazaH uttara Ape to saMzaya dUra thayo na hoya tevA ko'ka jIvane sarvajJa tarIkeno bodha thAya nahi. (5) bhagavAnanI acittva guNasaMpatti che. je kAraNathI AvA badhA guNo che. te kAraNathI eka sAthe bhagavAna javAba Ape che. 576 // 20 sAhAraNAsavatte taduvaogo u gAhagagirAe / na ya nivvijjai soyA kiDhivANiyadAsiAharaNA // 578 // 25 avataraNikA : "pRcchA" dvAra pUrNa thayuM, have "zrotAno pariNAma" rUpaDhAra vicArAya che. temAM je rIte sarva saMzayIone samAna evI te pAramezvarI vANI badhA saMzayone dUra karavAvaDe svabhAvamAM pariName che te rIte batAvatA kahe che gAthArtha : jema varasAdanA pANInA varNAdi bhAjanavizeSathI badalAya che, e pramANe jinavANI paNa sarvajIvone svabhASAmAM pariName che. TIkArtha : ekarUpavALA evA paNa varasAdanA pANInA, "vA" zabdathI anya pANInA bhAjana(vAsaNa) vizeSathI varNAdi thAya che. jema ke, kALI ane sugaMdhI mATIvALA kSetramAM paDeluM pANI svaccha, sugaMdhI ane rasavALuM thAya che, jyAre ukharabhUmimAM viparItarUpe pariName che. e pramANe sarva zrotAone jinabhASA svabhASAmAM pariName che 577 // avataraNikA : tIrthakaranI vANIno saubhAgyaguNa kahe che 30 gAthArtha : sAdhAraNa ane advitIya evI grAhakavANIne viSe (zrotAno) tadupayoga hoya che. vRddha evI viNadAsInA udAharaNathI zrotA (te vANImAM) kaMTALato nathI, Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhunA vacanane sAMbhaLavAmAM vRddhavaNidAsInuM dRSTAnta (ni. 578) * 301 vyAkhyA-sAdhAraNA-anekaprANiSu svabhASAtvena pariNamAt, narakAdibhayarakSaNatvAdvA, asapatnA - advitIyA, sAdhAraNA( cA ) 'sAvasapatnA ceti samAsaH, tasyAM sAdhAraNAsapatnAyAM satyAM, kim ?, tasyAmupayogastadupayoga eva bhavati zrotuH, tuzabdasyAvadhAraNArthatvAt, kasyAM ? - grAhayatIti grAhikA, grAhikA cAsau gIzca grAhakagI: tasyAM grAhakagiri, upayoge satyapyanyatra nirvedadarzanAdAha-na ca nirvidyate zrotA, kutaH khalvayamartho'vagantavyaH ? ityAha -- 5 kiDhivaNigdAsyudAharaNAditi, taccedam -- egassa vANiyagassa ekA kiDhidAsI, kiDhI therI, sA gose kaThThANaM gayA, taNhAchuhAkilaMtA majjhaNhe AgayA, atithevA kaTThA ANIyatti piTTitA bhukkhiyatisiyA puNo paTThaviyA, sA tha vaDDuM kaThThayabhAraM ogAhaMtIe porusIe gahAyAgacchati, kAlo ya jeThThAmUlamAso, aha tAe therIe kaThThabhArAo egaM kaThThe paDiyaM, tAhe tAe oNamittA taM gahiyaM, taM samayaM ca bhagavaM titthagaro dhammaM kahiyAio joyaNanIhAriNA sareNaM, sA therI taM saddaM surNetI 10 TIkArtha : anekajIvone potAnI bhASAmAM pariNamatI hovAthI sAdhAraNa ane nArakAdibhayathI rakSaNa karanArI hovAthI advitIya evI vANI hovAthI zrotAno tadupayoga ja hoya che. ahIM te vANI viSe je upayoga te tadupayoga e pramANe samAsa jANavo. tathA mULagAthAmAM rahela tu zabdano avadhAraNa (jakAra) artha hovAthI tapayoga ja hoya che ema jaNAvela che. bhagavAnanI vANI kevI che ? te kahe che - grAMhakavANI che (arthAt zrotAone te te padArthono bodha 15 karAvanArI che) tethI sAdhAraNa--advitIya evI grAhakavANIne viSe zrotAno tadupayoga ja hoya che. ko'ka sthAne evuM jovA maLe ke vatAnI vANImAM upayoga hovA chatAM zrotAne kaMTALo Ave che, tethI ahIM kahe che ke zrotA vANImAM kaMTALato nathI. zaMkA : zrotA vANImAM kaMTALato nathI evuM zAthI jaNAya che ? samAdhAna : vRddha viNadAsInA udAharaNathI zrotA vANImAM kaMTALato nathI evuM jaNAya 20 che. te udAharaNa A pramANe che - eka vANiyAne gharaDI dAsI hatI. te savAre lAkaDAM levA gaI. bhUkha-tarasathI thAkelI te madhyAhne pAchI AvI. "bahu thoDAM lAkaDAM lAvI che'" ema jANI vANiyAe dAsIne mAra mArI bhUkhI-tarasI pAchI lAkaDAM levA mokalI. te moTA lAkaDAMnA bhArane laI sAMjanA samaye cothI paurUSI zarU thatAM pAchI AvatI hatI, te samaye jeTha mahino cAlato hato. te vRddhAnA kASThabhAramAMthI eka lAkaDuM nIce paDI gayuM. tethI tene nIce namI vRddhA 25 levA gaI te samaye tIrthaMkarabhagavAna yojanavyApI evA svaravaDe dharmane kahetA hatA. te zabdone 62. ekasya vaNijaH ekA kASThikI dAsI, kASThikI sthavirA, sA gose ( pratyuSasi ) gatA, tRSNAkSudhAklAntA madhyAhne AgatA, atistokAni kASThAnyAnItAnIti piTTitA bubhukSitatRSitA punaH prasthApitA, sA ca bRhantaM kASTabhAramavagAhamAnAyAM pauruSyAM gRhItvAgacchati, kAlazca jyeSThAmUlo mAsaH, atha tasyAH sthavirAyAH kASThabhArAt ekaM kASThaM patitaM tadA tayA'vanamya tadgRhItaM, tasmin samaye ca 30 bhagavAMstIrthakaro dharmaM kathitavAn yojanavyApinA svareNa sA sthavirA taM zabdaM zRNvantI Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u02 * Avazyaniyuti . 42(madrIyavRtti * samASAMtara (bhAga-2) taheva oNatA soumADhattA, uNhaM khuhaM pivAsaM parissamaM ca na viMdai, sUratthamaNe titthagaro dhamma kaheumuTThio, therI gayA / evaM - savvAuaMpi soyA khavejja jai hu sayayaM jiNo kahae / sIuNhakhuppivAsAparissamabhae avigaNeto // 579 // vyAkhyA-bhagavati kathayati sati sarvAyuSkamapi zrotA kSapayet bhagavatsamIpavayaiva, yadi hu 'satatam' anavarataM jinaH kathayet / kiMviziSTaH sannityAha-zItoSNakSutpipAsAparizramabhayAnyavigaNayanniti gAthArthaH // 579 // dvAram / / sAmprataM dAnadvArAvayavArthamadhikRtyocyate-tatra bhagavAn yeSu nagarAdiSu viharati, tebhyo vArtA ye khalvAnayanti, tebhyo yatprayacchanti vRttidAnaM prItidAnaM ca cakravartyAdayasta-dupapradidarzayiSurAha vittI u suvaNNassA bArasa addhaM ca sayasahassAiM / tAvaiyaM ciya koDI pItIdANaM tu cakkissa // 580 // vyAkhyA-vRttistu' vRttireva niyuktapuruSebhyaH, kasyetyAha-suvarNasya, dvAdaza arddha ca zatasahasrANi, arddhatrayodaza suvarNalakSA ityarthaH, tathA tAvatya eva koTyaH prItidAnaM tu, 10 sAMbhaLatAM te vRddhA te ja rIte namelI chatI sAMbhaLavA lAgI. te samaye teNIne tApa, bhUkha, tarasa 15 ke parizrama ekeyano anubhava thato na hato. sUryAsta samaye tIrthaMkara dharmane kahI UbhA thayA ane sthavirA pAchI pharI. A pramANe che gAthArtha ? jo jina satata dharmane kahe to zrotA zItoSNa-bhUkhatarasa-parizrama-bhayane nahi gaNakArato (bhagavAnanI vANI sAMbhaLatAM-sAMbhaLatAM ja) potAnuM sarva AyuSya pUruM zahe. 20 TIrtha : uthArtha bhu45 che. // 578 // avataraNikA : zrotAnA pariNAmarUpa dvAra pUrNa thayuM. have dAnadvAranA vistArArthane AzrayI. kahevAya che. temAM bhagavAna je nagarAdimAM vicare che, te nagarAdimAMthI bhagavAnanA samAcArane je lAve che teone cakravartI vagere loko je vRttidAna ke prItidAna Ape che te batAvatA kahe 25 gAthArthaH cakravartI sADAbAralAkha suvarNanuM vRttidAna ane teTalA karoDa suvarNanuM prItidAna Ape che. TIkArtha H (bhagavAna atyAre kayA gAma-nagaramAM vicare che vagere samAcAra lAvavA) niyukta karAyela puruSone cakravartI sADAbAralAkha suvarNanuM vRttidAna kare che. ane teTalA ja karoDa 63. tathaivAvanatA zrotumArabdhA, uSNaM kSudhAM pipAsAM parizramaM ca na vetti, sUryAstamaye tIrthakaro dharma 30 kathayitvotthitaH, sthavirA gatA. Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 vRtti ane pratidAnanuM pramANa (ni. 581-582) 303 keSAmityAha-cakravarttinAM, tatra vRttiryA paribhASitA niyuktapuruSebhyaH, prItidAnaM yad bhagavadAgamananivedane paramaharSAt niyuktarebhyo dIyata iti, tatra vRttiH saMvatsaraniyatA, prItidAnamaniyatam, iti gAthArthaH // 580 // eyaM ceva pamANaM NavaraM rayayaM tu kesavA diti / maMDaliANa sahassA pIIdANaM sayasahassA // 581 // vyAkhyA-etadeva pramANaM vRttiprItidAnayoH, navaraM 'rajataM tu' rU( pyaM )ppaM tu 'kezavAH' vAsudevA dadati, tathA mANDalikAnAM rAjJAM sahastrANyarddhatrayodaza rUpyasya vRttirniyuktebhyo veditavyA, 'pIIdANaM satasahassaMti 'sUcanAt sUtra' miti prItidAnamarddhatrayodazazatasahasrANyavagantavyAnIti gAthArthaH // 581 // kimeta eva mahApuruSAH prayacchanti ?, netyAha bhattivihavANurUpaM aNNe'vi ya deMti ibbhamAIyA / soUNa jiNAgamaNaM niuttamaNioiesuM vA // 582 // vyAkhyA-bhaktivibhavAnurUpaM anye'pi ca dadati ibhyAdayaH, ibhyo-mahAdhanapatiH, AdizabdAt nagaragrAmabhogikAdayaH, kadA ?-zrutvA jinAgamanaM, kebhyo ?-niyuktAniyojitebhyo veti, gAthArthaH //82aa 15 suvarNanuM prItidAna kare che. temAM vRtti eTale niyuktapuruSone nakkI karelo pagAra ane prItidAna eTale bhagavAnanA AgamananuM nivedana karanAra niyuktapuruSo karatAM anyane harSanA vazathI je rakama apAya che. vRtti varSe-varSe niyata karelI hoya che. (arthAt dara varSe sADAbAralAkhasuvarNano pagAra apAya.) jyAre prItidAna aniyata hoya che (arthAt varSe ja ApavuM evo niyama nahi paNa jayAre AgamananA samAcAra lAve tyAre Ape.) /58ll 20 . gAthArtha : kezavo paNa ATalI ja rakama Ape che. paraMtu suvarNane badale rajata Ape che. mAMDalikarAjAo sADAbAra hajAra rUpiyA vRttidAna tarIke ane sADAbAra lAkha rUpiyA pratidAna rUpe Ape che. TIkArtha : gAthArtha mujaba che. //pa81 avataraNikA : zaMkA : zuM Aja mahApuruSo dAna Ape che ? nA, te kahe che $ 25 gAthArtha : paramAtmAnA Agamanane sAMbhaLI niyukta athavA aniyuktavyaktione anya zreSThi vagere paNa bhakti-vaibhavane anurUpa dAna Ape che. TIkArtha : anya vagere paNa, temAM Ibhya eTale mahAdhanapati ane AdizabdathI nagarabhojika-prAmabhojika (gAmano mukhI) vagere vyaktio bhakti ane vaibhavane anurUpa dAna Ape che. kyAre Ave che? - prabhunuM Agamana sAMbhaLIne, kone Ape che ? - niyukta athavA 30 aniyuktavyaktione dAna Ape che. pa8ro. Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) teSAmitthaM prayacchatAM ke guNA iti ?, ucyate devANuatti bhattI pUyA thirakaraNa sattaaNukaMpA / sAodaya dANaguNA pabhAvaNA ceva titthassa // 583 // vyAkhyA-devAnuvRttiH kRtA bhavati, kathaM ?, yato devA api bhagavataH pUjAM kurvantyataH 5 tadanuvRttiH kRtA bhavati, tathA bhaktizca bhagavataH kRtA bhavati, tathA pUjA ca, tathA sthirIkaraNamabhinavazrAddhakAnAM, tathA kathakasattvAnukampA ca kateti, tathA sAtodayavedanIyaM badhyate, ete dAnaguNAH, tathA prabhAvanA caiva tIrthasya kRtA bhavatIti gAthArthaH // 583 // dvAraM // sAmprataM devamAlyadvArAvayavArthamadhikRtyocyate-tatra bhagavAn prathamAM sampUrNapauruSI dharmamAcaSTe, trAntare tevamArca pravitti, vanirityartha , kodantaM rati rUti ?, phate10 rAyA va rAyamacco tassa'saI paurajaNavao vA'vi / dubbalikhaMDiyabalichaDiya taMdulANADhagaM kalamA // 584 // vyAkhyA- 'rAjA vA' cakravartimaNDalikAdiH 'rAjAmAtyo vA' amAtyo-mantrI, tasya rAjJo'mAtyasya vA asati-abhAve nagaranivAsiviziSTalokasamudAyaH pauraM tatkaroti, grAmAdiSu avataraNikA : cakravartI vagereone A rIte dAna ApatA kyo guNa thAya che ? te 15 kahe che ; gAthArtha : devAnuvRtti - bhakti - pUjA - sthirIkaraNa - sattAnukaMpA - zAtAno udaya - ane tIrthaprabhAvanA ATalA dAnanA guNo thAya che. TIkArtha : devo paNa bhagavAnanI pUjA kare che, tethI e rIte dAna ApavAthI devonuM anukaraNa thAya che. tathA bhagavAnanI bhakti ane pUjA karAyelI thAya che. dharmamAM navA joDAyelA 20 zraddhAvALA jIvonuM sthirIkaraNa thAya che. bhagavAnanA samAcAranivedako upara anukaMpA karAyelI thAya che. zAtA vedanIya baMdhAya che tathA tIrthanI prabhAvanA karAyelI thAya che. A badhA dAnanA guNo thAya che. pa83ll avataraNikA : "dAna" dvAra pUrNa thayuM. have devamAlyadvAranA vistArArthane AzrayI kahevAya che - temAM bhagavAna prathama saMpUrNa pauruSI dharma kahe che, te samaye devamAlya-balino praveza thAya 25 che. te baline koNa kare che ? tenuM samAdhAna ApatA AgaLa kahe che ? gAthArtha ? rAjA athavA maMtrI, te na hoya to nagaravAsI viziSTaloka bali kare che. durbaLa strIvaDe khaMDAyelA ane baLavAna strIvaDe chaDelA eka ADhapramANa cokhAnI te bali hoya che. TIkArtha : cakravartI-mAMDalikAdi rAjA athavA maMtrI, athavA rAjA ke maMtrI na hoya to, 30 nagaravAsI viziSTalokano samudAya ke jene paura kahevAya che teo athavA prAmAdimAM rahela Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ balinA pramANAdi (ni. 585) * 305 janapado vA, atra janapadazabdena tannivAsI lokaH parigRhyate sa kiMviziSTaH kiMpariNAmo vA kriyata iti ? Aha- 'dubbalItyAdi, tatra durbalikayA khaNDitAnAM 'balI 'ti balavatyA chaTitAnAM tandulAnAm ADhakaM - catuHprasthaparimANaM, 'kalame 'ti prAkRtazailyA kalamAnAM - tandulAnAm iti gAthArtha: 84 kiMviziSTAnAmiti ? Aha - bhAiyapuNANiyANaM akhaMDaphuDiyANa phalagasariyANaM / kIrai balI surAvi ya tattheva chuhaMti gaMdhAI // 585 // vyAkhyA - vibhaktapunarAnItAnAM bhAjanam - IzvarAdigRheSu vInanArthamarpaNaM tebhyaH pratyAnayanaMpunarAnayanamiti, vibhaktAzca te punarAnItAzceti samAsaH, teSAM, kiMviziSTAnAm ? - akhaNDAH sampUrNAvayavA: asphuTitA:- rAjIrahitAH, akhaNDAzca te'sphuTitAzca iti samAsaH, teSAM, 10 'phalagasaritANaM' ti phalakavInitAnAm evaMbhUtAnAmADhakaM kriyate baliH, surA api ca tatraiva prakSipanti gandhAdIniti gAthArthaH // 585 // dvAraM // mAlyAnayanadvAraM, idAnIM tamitthaM niSpannaM baliM rAjAdayastridazasahitAH gRhItvA tUryaninAdena digmaNDalamApUrayantaH khalvAgacchanti, pUrvadvAreNa ca pravezayanti, atrAntare bhagavAnapyupasaMharatIti, sAha - janapada A bilane kare che. ahIM janapadazabdathI grAmAdimAM rahenAra sAmAnya loka jANavo. te bali kevA prakArano athavA keTalA pramANano hoya che ? te kahe che - durbaLa strIvaDe kaMDana karAyelA (ahIM kaMDana eTale cokhAne photarAthI dUra karI mUzaLa-sAMbelAvaDe khAMDavA. tathA durbaLa strI levAnuM prayojana e che ke khAMDatI vakhate koI cokhAno dANo tUTI na jAya) ane baLavAna strIvaDe chaDelA, (chaDelA eTale kaMDana karyA pachI rahI gayelA photarAne dUra karavA ane baLavAna 20 eTalA mATe ke photaruM rahI na jAya) evA ADhaka pramANa (eka prakAranuM mApiyuM) kalamonI cokhAnI bali hoya che. / / 584 avataraNikA : te cokhA kevA prakAranA hoya che ? te kahe che - 5 = 15 gAthArtha : vINavA ApIne punaH lavAyelA, akhaMDa ane rAjIrahita, tathA phalakamAM vInita (vINelA) evA cokhAno bali karAya che. devo paNa te balimAM sugaMdhIdravyo vagere nAMkhe che. 25 TIkArtha : zrImaMta zeTha vigerenA gharamAM vINavA mATe ApavuM te vibhakta (vaheMcaNI) ane temanA gharethI lAvavA te punarAnayana kahevAya che. A rIte vINIne pharI lavAyelA, akhaMDita tathA rAjI (tirADa) vinAnA, phalakamAM (bhAjana vizeSamAM) vINelA evA cokhAno eka ADhaka pramANa bali karAya che. devo paNa te balimAM sugaMdhIdravyo vagere nAMkhe che. 585 // avataraNikA : "mAlyAnayana" dvAra pUrNa thayuM. have A rIte banAvelA baline laIne devo 30 sahita cakravartI vagere vAjiMtronA avAjavaDe dizAmaMDaLone pUratAM--pUratAM Ave ane pUrvadyArathI praveza kare che. te samaye bhagavAna paNa dezanA pUrNa kare che. te vAta kahe che Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) balipavisaNasamakAlaM puvvaddAreNa ThAti parikahaNA / tiguNaM purao pADaNa tassaddhaM avaDiyaM devA // 586 / / vyAkhyA-pUrvadvAreNeti vyavahita upanyAsaH, baleH pravezanaM pUrvadvAreNa, balipravezanasamakAlaM 'tiSThati' uparamate dharmakatheti, 'tiguNaM purao pADaNa' pravizya rAjAdirbalivyagradeho bhagavantaM triH 5 pradakSiNIkRtya taM baliM tatpAdAntike purataH pAtayati, tasya cArddhamapatitaM devAH gRhNanti, iti gAthArthaH // 586 // addhaddhaM ahivaiNo avasesaM havai pAgayajaNassa / savvAmayappasamaNI kuppai Na'NNo ya chammAse // 587 // vyAkhyA-zeSArddhasya arddha-arddhArddhaM tadadhipaterbhavati rAjJa ityarthaH, avazeSaM yadbalerAste 10 tadbhavati kasya ?, prakRtiSu bhavaH prAkRto-janastasya, sa cetthaMsAmo bhavati-tataH sikthenApi zirasi prakSiptena rogaH khalUpazamaM yAti, apUrvazca SaNmAsAn yAvanna bhavatIti, Aha casarvAmayaprazamanaH, kupyati nAnyazca SaNmAsaM yAvat / prAkRtazailyA strIliGganirdeza iti gAthArthaH, apare tvanantaroktadvAradvayamapyekadvArIkRtya vyAcakSate, tathApi avirodha iti // 587 // dvAram // itthaM balau prakSipte bhagavAn prathamAt prAkArAntarAt uttaradvAreNa nirgatya uttarapUrvAyAM dizi 15 gAthArtha H pUrvakArathI balinuM praveza thAya che, te samaye parikathanA aTake che. traNa pradakSiNA - bhagavAnanI AgaLa balinuM pADavuM - balinuM aDadhuM nahi paDeluM chatuM devo grahaNa kare che. TIkArtha : mULagAthAmAM lakhela 'pUrvAre' zabdano anya sthAne upanyAsa karavo. jethI pUrvadvArathI balino praveza thAya che. balinA praveza samaye ja dharmakathA thaMbhe che. hAthamAM bali laIne rAjAdi bhagavAnane traNa pradakSiNA ApIne baline bhagavAnanA caraNo pAse sAmethI nAMkhe 20 che ane paDatA pahelA ja balimAMthI aDadho bhAga devo grahaNa kare che. 586ll gAthArtha : aDadhAno aDadho bhAga rAjAno ane zeSa bali sAmAnyajananI hoya che. A bali sarvarogone zAMta karanArI hoya che tathA cha mahinA sudhI anya rogo thatAM nathI. TIkArtha : zeSa aDadhAno aDadho bhAga rAjAne prApta thAya che. tathA balinuM je avazeSa bAkI rahyuM, te sAmAnyajanane prApta thAya che. te balinuM sAmarthya A pramANe che - te balino 25 eka dANo paNa mastake nAkhavAthI roga (vartamAna roga hoya to te) nAza pAme mahinA sudhI te vyaktine navo roga thato nathI. jo ke saMskRtamAM "bali' zabda pulliga che ane mULagAthAmAM tenuM "savvAmayappasamaNI" vizeSaNa strIliMgamAM che te prAkRta hovAne kAraNe che. keTalAka AcAryo devamAlya ane mAlyAnayanarUpa baMne dvAra eka ja che ema kahe che. temAM paNa koI virodha nathI. pa87ll. 30 avataraNikA : A rIte balino prakSepa (uchALyA) pachI bhagavAna prathama prAkAramAMthI Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhupachI gaNadharadezanAmAM guNo (ni. 588-589) : 307 devacchandake yathAsukhaM samAdhinA vyavatiSThata iti / bhagavatyutthite dvitIyapauruSyAmAdyagaNadharo'nyatamo vA dharmamAcaSTe / Aha-bhagavAneva kimiti nAcaSTe ?, tatkathane ke guNA iti ?, ucyate kheyaviNoo sIsaguNadIvaNA paccao ubhayao'vi / sIsAyariyakamo'vi ya gaNaharakahaNe guNA hoti // 588 // vyAkhyA-khedavinodo bhagavato bhavati, parizramavizrAma ityarthaH, tathA 'ziSyaguNadIpanA' ziSyaguNaprakhyApanA ca kRtA bhavati, tathA pratyaya ubhayato'pi zrotRNAmupajAyate-yathA bhagavatA'bhyadhAyi tathA gaNadhareNApi, gaNadhare vA tadanantaraM taduktAnuvAdini pratyayo bhavati zrotRNAm-nAnyathAvAdyayamiti, tathA ziSyAcAryakramo'pi ca darzito bhavati, AcAryAt upazrutya yogyaziSyeNa tadarthAnvAkhyAnaM karttavyamiti, ete gaNadharakathane guNA bhavanti iti gAthArthaH // 588 // 10 Aha-sa gaNadharaH kva niSaNNaH kathayatIti ?, ucyate rAovaNIyasIhAsaNe niviTTho va pAyavIDhaMmi / jiTTho annayaro vA gaNahArI kahai bIAe // 589 // uttaradvArathI nIkaLI IzAnakhUNAmAM rahela devachaMdakamAM sukhapUrvaka samAdhi sAthe rahe che. bhagavAnanA gayA pachI bIjI pauruSImAM prathamagaNadhara athavA koI anyagaNadhara dharma kahe che. 15 zaMkA : bIjI pauruSImAM bhagavAna kema dharma kahetA nathI ? ane gaNadhara dharma kahe temAM kayA guNo thAya che ? tenA samAdhAnarUpe AgaLa kahe che ke gAthArtha : khedavinoda - ziSyanA guNonuM dIpana - ubhayathA paNa pratyaya - ziSyAcAryakrama - ATalA guNo gaNadharanA kathanamAM thAya che. TIkArtha : gaNadharabhagavaMta dharma kahe to, bhagavAnanA khedano vinoda parizrama dUra thAya che 20 tathA ziSyanA guNo jaNAyelA thAya che arthAtu gaNadhara paNa guNevAna che e lokone khabara paDe che. zrotAone baMne rIte vizvAsa thAya che ke "je rIte bhagavAne kahyuM, te rIte gaNadhare paNa kahyuM." athavA bhagavAna pachI bhagavAnavaDe kahevAyelA arthonuM anuvAdana karatAM gaNadhara viSe zrotAone vizvAsa jAge ke "A bhagavAna karatA juduM kahetA nathI." tathA AcArya pAsethI sAMbhaLIne yogya ziSya AcAryavaDe kahevAyelA arthanuM pharI vyAkhyAna karavA yogya che" e 25 pramANeno AcArya - ziSyano krama paNa jaNAvAyelo thAya che. A badhA guNo gaNadharanA kathanamAM thAya che. pa88. avataraNikA : zaMkA : te gaNadhara kayA sthAne besIne dharma kahe che? - tenuM samAdhAna Ape che ? gAthArtha rAjAvaDe lavAyela siMhAsanane viSe athavA pAdapIThane viSe beThelA jayeSTha athavA 30 anyagaNadhara bIjI pauruSImAM dharma kahe che. Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) vyAkhyA-rAjJA upanItaM rAjopanItaM rAjopanItaM ca tat siMhAsanaM ceti samAsaH, tasmin rAjopanItasiMhAsane upaviSTo vA bhagavatpAdapIThe, sa ca jyeSThaH anyataro vA gaNaM-sAdhvAdisamudAyalakSaNaM dhArayituM zIlamasyeti gaNadhArI kathayati dvitIyAyAM pauruSyAmiti gAthArthaH // 589 // dasa thayen kartha vAyatIti ?, te - saMkhAIe'vi bhave sAhai jaM vA paro u pucchijjA / Na ya NaM aNAisesI viyANaI esa chaumattho // 590 // vyAkhyA-saGkhyAtItAnapi bhavAn, asaGkhyeyAnityarthaH, kiM ?-'sAhaitti dezIvacanata: kathayati, etaduktaM bhavati asaGkhyeyabhaveSu yadabhavadbhaviSyati vA, yadvA vastujAtaM parastu pRcchet tatsarvaM kathayatIti, anenAzeSAbhilApyapadArthapratipAdanazaktimAha, kiM bahunA ?-'na ca' naiva, 10 Namiti vAkyAlaGkAre, 'aNAisesitti anatizayI avadhyAdyatizayarahita ityarthaH, vijAnAti yathA eSa gaNadharachadmastha iti, azeSapraznottarapradAnasamarthatvAttasyeti gAthArthaH // 590 // samavasaraNaM samattaM, evaM tAvatsamavasaraNavaktavyatA sAmAnyenoktA, prakRtamidAnI prastUyatetatra bhagavataH samavasaraNe niSpanne satyatrAntare devajayazabdasammizradivyadundubhizabdAkarNa notphullanayanagaganAvalokanopalabdhasvargavadhUsametasuravRndAnAM yajJapATakasamIpAbhyAgatajanAnAM 15 TIkArtha : (gAthArtha mujaba ja che mATe TIkArtha lakhAto nathI.) gaNadhara eTale sAdhvAdi samudAyane dhAraNa karanAra. Apa89yA. avataraNikA : zaMkA : gaNadharabhagavaMta kevI rIte dharma kahe che ? tenA samAdhAnamAM kahe che ke gAthArtha : saMkhyAtIta bhavone athavA sAme vALo je pUche tene kahe che. "A chaghastha che" 20 ema anatizAyI jANI zakato nathI. gAthArtha : saMkhyAtItaHasaMkhyabhavomAM je banyuM athavA je banavAnuM che te kahe che. athavA sAmI vyakti je vastusamUhane ja koIpaNa vastune) pUche teno javAba gaNadhara bhagavaMta Ape che. AvuM kahevA dvArA gaNadharanI badhA abhilAkha padArthonuM pratipAdana karavAnI zakti jaNAvI. vadhAre zuM kahIe? avadhi vagere atizayothI rahita jIva jANI zakato nathI ke "A chadmastha 25 che" kAraNa ke A gaNadhara badhA uttaro ApavAnA sAmarthyavALA hoya che. pa9oll avataraNikA : A pramANe samavasaraNanI vaktavyatA sAmAnyathI kahI. have prastuta kahevAya che (somila yajJa karAvI rahyA che, te vAtanuM anusaMdhAna joDavuM.) temAM bhagavAna mATe samavasaraNa racAye chate "jaya thAo jaya thAo" e pramANenA devonA jayazabdathI saMmizra evA divya duMdubhionA zabdone sAMbhaLI lokoe AMkho UMcI karIne AkAzamAM joyuM, to devAMganAo 30 sahita devono samUha dekhAyo. tethI yajJapATaka pAse AvelA lokone (samAsa vigraha A pramANe Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yajJapATakamAM devonA Agamanano lokone bhrama (ni. pa91-592) 309 paritoSo'bhavad-aho sviSTaM, vigrahavantaH khalu devA AgatA ityAha taM divvadevaghosaM soUNaM mANusA tahiM tuTThA / aho( hu) jaNNieNa jaTuM devA kira AgayA ihaiM // 591 // vyAdhyA-taM tivyavaghoSa RtvA manuSyA: "tatra' yajJapaTe tuSTa , 'aho' ! visma, vana yajati lokAniti yAjJikaH teneSTaM, kutaH ?-ete devAH kila AgatA atreti, kilazabdaH saMzaya 5 eva, teSAmanyatra gamanAditi gAthArthaH // 591 // tatra ca yajJapATe vedArthavidaH ekAdazApi gaNadharA RtvijaH samanvAgatA ityAha ca ekkArasavi gaNaharA sabve uNNayavisAlakulavaMsA / pAvAe~ majjhimAe samosaDhA jannavADammi // 592 // vyAkhyA-ekAdazApi gaNadharAH samavasRtAH yajJapATa iti yogaH, kiMbhUtA ityAha-'sarve' 10 niravazeSAH unnatA:-pradhAnajAtitvAt vizAlA:-pitAmahapitRvyAdyanekasamAkulAH kulAnyeva vaMzA: 15 jANavo - UMcA thayelA nayanovaDe gagananA avalokanathI jANelA che devalokanI vadhu (apsarAo)thI yukta devonA samUha jemanAvaDe evA yajJapATaka pAse AvelA lokone) saMtoSa thayo ke "aho ! A kevuM sarasa ke vigrahavALA=dehadhArI (sAkSAta) devo Ave che." A vAtane AgaLa jaNAve che ke gAthArtha : yajJapATakamAM rahelA manuSyo te divya devaghoSane sAMbhaLIne tuSTa thayA -"aho! yAjJikavaDe (sarasa) yajJa karAyo che, jethI devo ahIM Ave che." TIkArtha : te divya devaghoSane sAMbhaLIne yajJapATakamAM manuSyo AnaMdita thayA - "aho !" zabda AzcaryanA arthamAM che. yajJavaDe lokone iSTadevanI pUjAmAM joDe te yAjJika ('yati' zabdane badale pU. malayagiriAcAryanI TIkAmAM 'yInayati' zabda che je saMgata lAgatA e pramANe artha 20 karyo che.) "aho ! A yAjJike kevo sarasa yajJa karyo ke jemAM devo Ave che" (A rIte manuSyo AnaMda pAmyA.) mULagAthAmAM "jina" zabda saMzayamAM jANavo, kAraNa ke te devonuM anyatra gamana thatuM hatuM. (bhAvArtha e che ke zAstrakAre mULagAthAmAM "vita" zabda dvArA jaNAvyuM ke te manuSyo saMzayamAM hatA ke zuM devo ahIM Ave che ?) //pa91//. avataraNikA : te yajJapATakamAM vedanA arthone jANanAra agiyAra Rtvija (brAhmaNa) 25 gaNadharo AvelA hatA te vAta AgaLa kahe che ke gAthArtha : UMcIjAtinA ane vizALa kularUpI vaMzavALA badhA agiyAra gaNadharo madhyama apApAnagarImAM yajJapATakane viSe bhegA thayA hatA. TIkArtha : "agiyAra gaNadharo yajJapATakamAM bhegA thayA hatA" e pramANe anvaye jANavo. te gaNadharo kevA hatA? te kahe che - badhA ja gaNadharo pradhAnajAtivALA hovAthI unnata ane 30 dAdA-kAkAdi aneka svajanothI yukta vizALa vaMzavALA hatA. AvA te gaNadharo madhyama- Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 310 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) anvayA yeSAM te tathAvidhAH, pApAyAM madhyamAyAM 'samavasRtAH' ekIbhUtAH, kva ?-yajJapATa iti gAthArthaH // 592 // Aha-kimAdyAH kiMnAmAno vA ta ete gaNadharAH iti ?, ucyate paDhamittha iMdabhUI biio uNa hoi aggibhUitti / taie ya vAubhUI tao viyatte suhamme ya // 593 // vyAkhyA-prathamaH 'atra' gaNadharamadhye indrabhUtiH, dvitIyaH punarbhavati agnibhUtiriti, tRtIyazca vAyubhUtiH, tato vyaktaH caturthaH sudharmazca paJcamaH, iti gAthArthaH // 593 // maMDiyamoriyaputte akaMpie ceva ayalabhAyA ya / meyajje ya pabhAse gaNaharA hoti vIrassa // 594 // vyAkhyA-maNDikaputraH mauryaputraH, putrazabdaH pratyekamabhisambadhyate, akampitazcaiva acalabhrAtA ca metAryazca prabhAsaH, ete gaNadharA bhavanti vIrasya iti gAthArthaH // 594 // jaMkAraNa NikkhamaNaM vocchaM eesi ANupuvvIe / titthaM ca suhammAo NisvaccA gaNaharA sesA // 595 // vyAkhyA-'yatkAraNaM' yannimittaM niSkramaNaM yattadornityasambandhAt tat vakSye 'eteSAM' gaNadharANAm 10 15 apApAnagarIma yazapATamA megA thayAta. ||582 // avataraNikA : zaMkA H agiyAramAM prathama vagere koNa hatA ? athavA te gaNadharonuM nAma zuM tuM ? te 8 cha - gAthArtha : prathama indrabhUti, bIjA agnibhUti, trIjA vAyubhUti, cothA vyakta ane pAMcamA sudharma. 20 TIArtha : ||thaarth bhu045 cha. // 583 // gAthArtha ? tyAra pachI maMDikaputra, mauryaputra, akaMpita, acalabhrAtA, metArya ane prabhAsa A agiyAra gaNadharo prabhuvIrane hatA. TIkArtha : gAthAnA artha mujaba ja che. pa94 gAthArtha : je nimitte eonuM niSkramaNa thayuM (te kAraNane) kramazaH kahIza. sudharmathI tIrtha 25 thayuM. zeSa garI ziSyagAthI 2Dita tA. TIkArtha je nimittathI teonI dIkSA thaI te nimittane kramazaH huM kahIza. jo ke mULagAthAmAM 'yat' 50 4 cha 'tat' (ta. nimittane) 206 nathI. chatai 'yattadornityasambandhAt - yat bhane tat zono nitya saMgha DovAthI 'tat' 5% all sevo. tathA sudhamAsvAmIthI tIrtha pravatyu. * sudharmeti syAdvAcyaM, paraM sudharma iti saMjJA tasya, yadvA 'suH pUjAyA' miti tatpuruSe abhrAditvAde30 sudharma iti, atha ca samAsAntavidheranityatvAd, athavA keSAJcinmatenAn vikalpata eveti bodhyaM yathAyathaM sudhiyA. Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadharonA saMzayo (ni. 596) * 311 'AnupUrvA' paripAcA, tathA tIrthaM ca sudharmAt majJAtaM, 'nirapatcA:' ziSyavaLarahitA: gaLadharA: 'zeSA:' phandramUrtyAtya: kRti gAthArtha: I, aa tatra jIvAdisaMzayApanodanimittaM gaNadharaniSkramaNamitikRtvA yo yasya saMzayastadupa - darzanAyAha jIve kamme tajjIva bhUya tArisaya baMdhamokkhe ya / devA raie yA puNe paraloya NevvANe // 596 // vyAkhyA - ekasya jIve saMzaya: - kimasti nAsti iti, tathA parasya karmaNi, jJAnavaraNIyAdilakSaNaM karma kimasti nAsti ? iti, aparasya 'tajjIve' tti kiM tadeva zarIraM sa eva jIva uta anya iti, na jIvasattAyAm iti, tathA 'bhUte 'ti aparasya bhUteSu saMzayaH, pRthivyAdInI bhUtAni santi na veti, aparasya 'tArisaya' tti kiM yo yAdRza iha bhave sa tAdRza 10 eva anyasminnapi ? uta neti, 'bandhamokkhe yatti aparasya tu kiM bandhamokSau staH ? uta na iti, Aha- karmasaMzayAt asya ko vizeSa iti ?, ucyate, sa karmasattAgocaraH, ayaM tu tadastitve satyapi (kAraNa ke) zeSa gaNadharo ziSyagaNathI rahita hatA. (arthAt temanA ziSyo sudharmAsvAmIne soMpIne gayA hovAthI temanI paraMparA AgaLa na cAlI.) 595 5 avataraNikA : jIvAdi saMzayano nAza e ja che nimitta jemAM evuM gaNadharonuM niSkramaNa 15 hatuM (arthAt gaNadharonA saMzayono nAza thavAthI teonI dIkSA thaI.) tethI jemano je saMzaya hato te batAve che - gAthArtha gaNadharone kramazaH) jIvamAM, karmamAM, tajjIva, bhUtamAM, tAdeza, baMdha-mokSa, devamAM, narakamAM, puNyamAM, paralokamAM ane nirvANamAM saMzaya hato. TIkArtha : (1) prathamagaNadharane jIvamAM saMzaya hato zuM jIva che ke nahi ? (2) bIjA 20 gaNadharane karmamAM arthAt jJAnAvaraNIyAdirUpa karma che ke nathI ? e pramANe saMzaya hato. (3) trIjAgaNadharane "zarIra e ja jIva che ke zarIrathI jIva judo che ? e pramANe saMzaya hato. paraMtu jIva che ke nahi tevo saMzaya nahoto. (4) cothAgaNadharane pRthvI vagere pAMca bhUto che ke nahi? e pramANe bhUtomAM saMzaya hato. (5) pAMcamAgaNadharane je jIva A bhavamAM jevA prakArano che tevA prakArano ja te anyabhavamAM paNa hoya ke nahi ? evA prakArano saMzaya hato. (6) 25 anyagaNadharane baMdha-mokSa che ke nahi te saMzaya hato. zaMkA : bIjAgaNadharane karmamAM saMzaya hato ane 6ThThA gaNadharane baMdha-mokSamAM saMzaya che to baMnemAM pharaka zuM rahyo ? samAdhAna : bIjAnaMbaranA gaNadharane karma che ke nahi te saMzaya hato. jyAre chaThThA gaNadharane karmanI vidyamAnatA mAnya hovA chatAM jIvano karma sAthe saMyoga ane viyoga thAya ke nahi te 30 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 312 ja Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) jIvakarmasaMyogavibhAgagocara iti, tathA aparasya devAH kiM santi ? neti vA, aparasya tu nArakAzca saMzayagocarAH, kiM te santi na santi vA ?, tathA aparasya puNye saMzayaH, karmaNi satyapi kiM puNyameva prakarSaprAptaM prakRSTasukhahetuH, tadeva cApacIyamAnamatyantasvalpAvasthaM duHkhasya uta tadatiriktaM pApamasti Ahosvidekameva ubhayarUpam uta svatantramubhayamiti, aparasya tu paraloke saMzayaH, 5 satyapyAtmani paraloko-bhavAntaralakSaNaH kimasti nAsti ? iti, aparasya tu nirvANe saMzayaH, nirvANaM kimasti nAsti ? iti, Aha-bandhamokSasaMzayAt asya ko vizeSa iti, ucyate, sa hi ubhayagocaraH, ayaM tu kevalaviSaya eva, tathA kiM saMsArAbhAvamAtra eva asau mokSaH ? uta anyathA ? ityAdi, iti gAthArthaH // 596 // sAmprataM gaNadharaparivAramAnapradarzanAya Aha paMcaNhaM paMcasayA addhaTTasayA ya hoMti doNha gaNA / doNhaM tu juyalayANaM tisao tisao bhave gaccho // 597 // vyAkhyA-paJcAnAmAdyAnAM gaNadharANAM paJca zatAni pratyekaM pratyeka parivAra iti, tathA arddha caturthasya yeSu tAni ardhacaturthAni 2 zatAni arddhacaturthazatAni 2 mAnaM yayoH tau ardhacaturthazatau bhavataH dvayoH pratyekaM gaNau, iha gaNa: samudAya eva ucyate, na punarAgamika iti, tathA dvayostu 15 saMzaya hato. (7) sAtamAgaNadharane devanA astitvamAM saMzaya hato. (8) AThamAne nAraka viSayaka saMzaya hato. zuM nArako che ke nahi ? (9) navamAgaNadharane puNyane viSe arthAt karma hovA chatAM zuM prakRSTa evuM puNya ja prakRsukhanuM kAraNa che ane ghaTatuM ghaTatuM alpa avasthAne pAmeluM puNya ja duHkhanuM kAraNa che ke puNya thI juduM evuM pApa che? athavA puNya ja sukha-duHkha ubhaya janaka che ke puNya ane pApa baMne svataMtra vastu che ? e pramANe saMzaya hato. (10) 20 dasamA gaNadharane "AtmA hovA chatAM bhavAntararUpa paraloka che ke nahi ? e pramANe paralokasaMbaMdhI saMzaya hato. (11) tathA agiyAramAgaNadharane "nirvANa (mokSa) che ke nahi ? e pramANe mokSaviSayaka saMzaya hato. zaMkA : baMdha-mokSaviSayaka saMzaya karatA A agiyAramAM saMzayamAM zuM taphAvata che ? samAdhAna H chaThThAgaNadharane ubhayaviSayaka saMzaya hato, jayAre A mAtra mokSaviSayaka hato, 25 eTale ke saMsArano abhAvamAtra ja zuM mokSa che ke tenAthI judo mokSa che? A pramANe agiyAra gaNadharonA saMzaya kahyA. (vistAra AgaLa jaNAvaze.) /pa96ll avataraNikA : have gaNadharonA parivAranuM mAna batAve che ke gAthArtha : prathama pAMcagaNadharone darekane pAMcaso-pAMcasono parivAra hato. chaTTA ane sAtamAM gaNadharone darekane sADAtraNaso - sADAtraNasono gaNa hato. tathA be yugalone (chellA 30 cAre gaNadharone) traNaso-traNasono gaccha hato. TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che. mAtra - ahIM gaNa eTale "samudAya' e pramANe artha jANavo, paNa AgAmika artha karavo nahi. (AgAmika artha eka AcAryano samudAya - gaccha, Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indrabhUtinuM prabhu pAse irSyApreritagamana (ni. 598) : 313 gaNadharayugaloH trizataH trizato bhavati gaccha:, etaduktaM bhavati-uparitanAnAM caturNAM gaNadharANAM pratyekaM trizatamAnaH parivAra iti gAthArthaH // 597 // uktamAnuSaGgikaM, prakRtaM ucyate-te hi devAH taM yajJapATaM parihRtya samavasaraNabhuvi nipatitavantaH, tAMzca tathA dRSTvA loko'pi tatraiva yayau, bhagavantaM tu tridazalokena pUjyamAnaM dRSTvA atIva harSa cakre, pravAdazca saJjAtaH-sarvajJo'tra samavasRtaH, taM devAH pUjayanti iti, atrAntare khalvAkarNiNata- 5 sarvajJapravAdo'marSAdhmAtaH khalvindrabhUtirbhagavantaM prati prasthita ityAha soUNa kIramANI mahimaM devehi jiNavariMdassa / aha ei ahammANI amarisio iMdabhUitti // 598 // vyAkhyA-zrutvA ca kriyamANAM, dRSTvA vA pAThAntaraM, mahimAM devairjinavarendrasya, athAsmin prastAve 'ei' tti Agacchati bhagavatsamIpam 'ahammANi' tti ahameva vidvAn iti mAno'sya iti 10 haMmAno, 'samarpitaH' samarvayup:, samarpo-matsavizeSa:, mayi sati zoH sarvajJa: ? rUti, apanayAmi adya sarvajJavAdam, ityAdisaGkalpakaluSitAntarAtmA, ko'sau ityAha-indrabhUtiH, iti gAthArthaH // 598 // sa ca bhagavatsamIpaM prApya bhagavantaM ca catustriMzadatizayasamanvitaM tridazAsuranarezvaraparivRtaM dRSTvA sAzaGkaH tadanatastasthau, atrAntare - 15 ghaNAM gacchano samudAya - kuLa, ghaNAM kuLano samudAya - gaNa.) //pa9 avataraNikA : prAsaMgika kahyuM, have prastuta vicArIe - te devo te yajJapATakane choDI samavasaraNabhUmimAM UtaryA ane devone tyAM jatAM joI loko paNa tyAM AvyA. devovaDe pUjAtAM bhagavAnane joI loko atyaMta harSa pAmyA. lokomAM vAta phelAI - ahIM sarvajJa AvelA che ane temane devo pUje che. te samaye sarvajJanA pravAhane sAMbhaLI IrSyAthI dhamadhamato indrabhUti bhagavAna 20 tarapha cAlyo. te vAta kahe che ? - gAthArtha : devovaDe bhagavAnanI karAtI pUjAne sAMbhaLIne ahamAnI IrSyAthI yukta indrabhUti Ave che. TIkArtha : devovaDe bhagavAnanI karAtI pUjAne sAMbhaLIne athavA pAThAntara jANavo - joIne, te prasaMge bhagavAnanI pAse abhimAna jene hatuM tevo indrabhUti Ave che. te kevo che 25 ? te kahe che - "huM ja vidvAna chuM" e pramANenuM abhimAna jene hatuM tevo tathA IrSyAthI yukta arthAt "huM hote chate vaLI A koNa anyasarvajJa che ? Aje AnA sarvajJavAdane toDI nAkhuM" vagere saMkalpathI kaluSita che antarAtmA jeno evo (A indrabhUti Ave che.) I598 avataraNikA : indrabhUti bhagavAna pAse AvIne cotrIsa atizayo yukta tathA devadAnava ane narezvarothI paravarelA bhagavAnane joIne AzaMkA (zuM kharekhara A sarvajJa nathI ne ?) 30 sahita bhagavAnanI AgaLa Ubho rahe che te samaye Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / NAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // 599 // cA- mASita' saMnata, na?-nina, viviziSTa ?-gatiH-prabhUtiH nara- vayohAnilakSaNA maraNaM-dazavidhaprANaviyogarUpam ebhirvipramuktastena, katham ?-nAmnA ca he 5 indrabhUte ! gotreNa ca he gautama ! kiMviziSTena jinena ityAha-sarvajJena sarvadarzinA / Aha-yo jarAmaraNavipramuktaH sa sarvajJa eveti gatArthatvAt vizeSaNavaiyarthya , na, nayavAdaparikalpitajAtyAdivipramuktamuktanirAsArthatvAt tasyeti, tathA ca kaizcit acetanA muktA guNaviyogamokSavAdibhiriSyanta eveti gAthArthaH // 599 // itthaM nAmagotrasaMlaptasya tasya cintA'bhavat-aho nAmApi me vijAnAti, athavA prasiddho'haM, 10 * prathama |UTdharavAda * gAthArtha : sarvajJa-sarvadarzI, janma-jarA-maraNathI rahita evA jinavaDe indrabhUti nAma ane gotrathI bolAvAyo. TIkArtha: bolAvAyo, konAvaDe ? - prabhuvaDe, kevA prakAranA prabhuvaDe ? - jAti-jarA ane maraNathI mUkAyelA jinavaDe, temAM jAti eTale janma, jarA eTale uMmaranI hAni-ghaDapaNa, tathA maraNa 15 eTale dasa prakAranA prANono viyoga. kevI rIte bolAvAyo ? - he indrabhUti ! e pramANe nAmathI ane he gautama ! e pramANe gotravaDe bolAvAyo. kevA prakAranA jinavaDe ? te kahe che - sarvajJa - sarvadarzI evA jinavaDe, (gAthAno anvaya mULagAthAnA arthamAM ApI dIdho che.) zaMkA : je janma-jarA-maraNathI rahita hoya te sarvajJa hoya ja, eTale janma - jarA - maraNarahita kahevAthI ja sarvajJatva kahevAI ja jAya che. tethI sarvajJa-sarvadarzI vizeSaNa 20 vyartha che. samAdhAna : nA, te vizeSaNa nayavAdathI parikalpita jAti vagerethI vipramukta (nirguNa) muktanA khaMDanarUpa prayojanavALuM che. (bhAvArtha : keTalAka nayavAdonA niyAyikanA mate AtmA nirguNa thAya che arthAt jayAre AtmAno mokSa thAya che tyAre temAM eka paNa guNo rahetA nathI. tethI AvA nayavAdovaDe 25 kalpAyelA, jAti vagerethI vipramukta nirguNamukta jIvonuM khaMDana karavA A vizeSaNa kahyuM che. A vizeSaNa dvArA ApaNe kahIe chIe ke - jAti vagerethI mukta thayela jIvamAM kevalajJAnakevaladarzanarUpa guNa pragaTa thAya che, nahi ke te AtmA guNa vinAno thAya che. te nayavAdono mata ja have dekhADe che ke, "guNaviyogarUpa mokSane kahenArA evA keTalAka loko vaDe mukta jIvo acetana (jJAna vinAnA) icchAya che." palA, avataraNikAA pramANe nAma ane gotrathI bolAvAyelA indrabhUtine vicAra Avyo ke "aho ! mAruM nAma paNa jANe che athavA huM to prasiddha vyakti chuM, mane vaLI koNa jANe? Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhuvaDe indrabhUtinA saMzayanuM pragaTIkaraNa (ni. 600) * 315 ko mAM na vetti ?, yadi me hRdgataM saMzayaM jJAsyati apaneSyati vA, syAnmama vismaya iti, atrAntare bhagavAnAha - kiM manni asthi jIvo uAhu natthitti saMsao tujjha / veyapayANa ya atthaM na yANasI tesimo attho // 600 // vyAkhyA-he gautama ! kiM manyase-asti jIva uta nAstIti, nanu ayamanucitaste saMzayaH, 5 ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutinibandhanaH, teSAM vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi, yathA na jAnAsi tathA vakSyAmaH, teSAmayamartho-vakSyamANalakSaNa iti / anye tu-kiMzabdaM paripraznArthe vyAcakSate, tacca na yujyate, bhagavataH sakalasaMzayAtItatvAt, saMzayavatazca tatprayogadarzanAt, kimitthamanyatheti vA, athavA kimasti jIva uta nAsti iti manyase, ayaM saMzayastava, zeSaM pUrvaviita thaI 600. 10 ___ yaduktam-'saMzayastava viruddhavedapadazrutinibandhana' iti, tAnyamUni vedapadAni-"vijJAnadhana jo mArA hRdayagata saMzayane jANaze ke dUra karaze, to mane Azcarya thaze." e samaye ja bhagavAna kahe che ke gAthArtha : "zuM jIva che ke nathI ?" e pramANe tuM mAne che. tAro A saMzaya (virodhI vedapadomAMthI utpanna thayo che.) tuM vedapadono artha jANato nathI. te vedapadono artha (A 15 pramANe) thAya che. TIkArtha : he gautama ! tuM evuM kema mAne che ke jIva che ke nathI ? tAro A saMzaya anucita che. tAro A saMzaya viruddha vedanA padonI zruti e che kAraNa jenuM evo che. (arthAt vedonA viruddha arthavALA padone sAMbhaLatAM tane A saMzaya utpanna thayo che.) tuM te padonA arthane jANato nathI. je rIte jANato nathI te rIte ame AgaLa kahIzuM (arthAta gautama te 20 padono zuM artha kare che te jaNAvaze.) te padono samyagu artha ame AgaLa kahIzuM, te pramANe he gautama ! tAre jANavo. ahIM keTalAka AcArya mULagAthAmAM rahela "viM' zabda paripraznArthamAM kahe che. (arthAt bhagavAna gautamane prazna pUche che ke "zuM tu mAne che ? ke, jIva-che ke nahi?'') A rItano artha ghaTato nathI, kAraNa ke bhagavAna sakalasaMzayothI atIta che. bhagavAnane "zuM tu mAne che?"... 25 evo saMzaya saMbhavato nathI. jene saMzaya hoya te ja A rIte "vi' zabdano prayoga karato dekhAya che jemake, zuM A rIte che ke anyathA (anya rIte) che ?.. (mATe anya AcAryavaDe kahela artha yogya nathI.) athavA (zlokano bIjI rIte artha kare che) zuM jIva che ke nahi ? e pramANe tuM mAne che. (pUrve-tuM evuM kema mAne che ke "jIva che ke nahi ?" evo artha karyo, ane have zuM jIva che ke nahi ? ema tuM mAne che evo artha tha no anvaya judI rIte karavAthI maLyo.) 30 A tAro saMzaya che... zeSa gAthAno artha upara pramANe jANI levo. 600 vaLI je kahyuM hatuM ke "vedonA viruddhapadone sAMbhaLavAthI A saMzaya thayo che" te pado A Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnu vinazyati, na pretya sajhA'stI" tyAdIni, tathA 'sa vai ayamAtmA jJAnamaya' ityAdIni ca, eteSAM cAyamartho bhavataH cetasi viparivarttate-vijJAnameva caitanyaM, nIlAdirUpatvAt, caitanyaviziSTaM yannIlAdi tasmAt, tena ghano vijJAnaghanaH, sa eva 'ttega:' adhyakSatA paricchida mAnavarUpegya, myaH ?- mUtamyaH pRthivyAtrikSAga:, 5 vim ?-samuWAya' utpA, punastAna va 'mana vinazyati' mA-patinata vijJAnadhana:, 'ra pretya saJjJA'sti' pretya mRtvA na punarjanma na paralokasaJjJA'sti iti bhAvArthaH / tatazca kuto jIvaH ?, yuktyupapannazca ayamarthaH, (iti) te matiH-yataH pratyakSeNAsau na parigRhyate, yataH 'satsaMprayoge puruSasya indriyANAM buddhijanma tatpratyakSaM' na cAsya indriyasamprayogo'sti, nApyayamanumAnagocaraH, yataH-pratyakSapurassara pUrvApalabdhaliGgaliGgisambandhasmRtimukhena tatpravartate, gRhItAvinAbhAvasya 10 pramANe che - "vijJAnane teo bhUkhyaH samutthA tAjevInuvinati, 7 pretya saMjJI usti" tathA " vai mayamAtma jJAnamaya'... vagere, A padono artha tArA manamAM A pramANe viparIta rIte vartI rahyo che : vijJAna e ja nIlAdirUpa hovAthI caitanya che. (je viSayanuM jJAna thAya te AkAra jJAnamAM jaNAya che. tethI te jJAna te rUpa kahevAya che jema ke nIlarUpanuM jJAna thatAM jJAna nIlarUpa kahevAya 15 che. mATe te caitanya che. ahIM prazna thAya ke - "nIlAdirUpe hovA mAtrathI jJAna caitanya zI rIte banI jAya ? teno javAba Ape che ke)nIlAdijJAna e caitanyathI viziSTa saMbaMdhita= abhinna) che tethI nIlAdirUpe rahela jJAna caitanya (cetanatvavALuM) kahevAya che. tenAthI ghana te vijJAnadhana arthAt jJAnanA samUharUpa. te jJAnanA samUharUpa evo ja AtmA pratyakSathI dekhAtA svarUpavALA pRthvI vagere bhUtomAMthI 20 utpanna thaIne pharI te bhUtomAM nAza pAme che. pratya saMjJA nathI arthAt marIne punarjanma - paraloka saMjJA nathI. tethI jIva kyAMthI hoya ?" A artha yuktiyukta che e pramANe tuM mAne che ane temAM tuM yukti A pramANe Ape che ke - AtmA pratyakSathI dekhAto nathI. (AtmAnuM pratyakSa kema nahi ? te kahe che) satravidyamAna ghaTAdi padArthonI sAthe Indriyono saMprayoga (saMbaMdha) thatAM puruSane je buddhino janma thAya che te pratyakSa kahevAya che. jyAre AtmAno Indriya sAthe saMprayoga thato nathI. ane te thato na hovAthI "AtmA che" evI buddhi paNa thatI nathI. mATe AtmA pratyakSasiddha nathI. tathA AtmA anumAnano viSaya paNa nathI, kAraNa ke anumAna pratyakSapUrvaka ja arthAt pUrve pratyakSathI grahaNa karAyela liMga-liMgI vaccenA saMbaMdhanI smRtidvArA ja pravarte che, jemake pUrve jeNe dhUma ane agni vacce avinAbhAva = saMbaMdha grahaNa karela che, tevI vyaktine ja kALAntare dhUmanA pratyakSathI agninuM anumAna thAya 30 che. jyAre A viSayamAM AtmAno tenA liMgo sAtheno avinAbhAvano graha=bodha thayo ja nathI, kAraNa ke AtmA ja apratyakSa che. mATe avinAbhAvano graha na thato hovAthI AtmA anumAnano Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSAdithI agamya AtmA (ni. 600) * 317 dhUmAdanalajJAnavat, na ca iha talliGgAvinAbhAvagrahaH, tasyApratyakSatvAt, nApi sAmAnyatodRSTAdanumAnAt sUryendugatiparicchedavat tadavagamo yujyate, dRSTAnte'pi tasyAdhyakSato'grahaNAt, na cAgamagamyo'pi, AgamasyAnumAnAdabhinnatvAt, tathA ca- ghaTe ghaTazabdaprayogopalabdhAvuttaratra ghaTadhvanizravaNAt (granthA0 6000) anvayavyatirekamukhena ghaTa evAnumitirUpajAyate, na ca itthamAtmazabdaH zarIrAdanyatra prayujyamAno dRSTo yamAtmazabdAt pratipadyemahi iti, kiM ca-AgamAnAmekajJeye'pi parasparavirodhena 5 pravRtterapramANatvAt, tathA ca 'etAvAneva loko'yaM, yAvAnindriyagocaraH / madre ! bhUpata pazya, yavRtti vadhuzrutA: / '' || viSaya paNa banato nathI. e ja rIte sAmAnyatodeSTa anumAnathI paNa AtmAno bodha thaI zakato nathI. (sAmAnyato- 10 dRSTa anumAna eTale eka dRSTAMtathI anyamAM siddhi karavI. jema ke,) devadatta savAre ahIM hoya ane sAMje anya sthaLe hoya to te tenA gamana vinA saMbhave nahi. tethI jema ahIM kALAntare dezAMtaranI prApti thavAthI devadattanI gatinuM anumAna thAya che, te ja rIte sUrya paNa savAre pUrvamAM ane sAMje pazcimamAM hoya te sUryanI gati vinA saMbhave nahi. tethI sUryanI gatinuM (dekhAtI na hovA chatAM) anumAna thAya che. e ja rIte caMdranI gatino bodha paNa thAya che. paraMtu A badhAnI 15 jema sAmAnyatodaSTa anumAnathI AtmAno bodha thato nathI, kAraNa ke jema sUryanI dezAMtaranI prAptirUpa kAraNanA pratyakSathI sUryanI gatinuM anumAna thAya che, tema AtmAnuM koI prakAre pratyakSa thatuM nathI ke jethI tenuM dRSTAMta sAthe sAmya maLavAthI anumAna thAya. AtmA Agamagamya paNa nathI kAraNa ke Agama anumAnathI juduM nathI, anumAnarUpa ja che. te A rIte - "ghaTapadArthamAM ghaTazabdano prayoga thAya che' e rIte bodha thayA pachI kALAntare 20 ghaTazabdanuM zravaNa thatAM anvaya--vyatireka mukhathI (arthAt bhUtakALamAM "vayaM Anaya" A zabda sAMbhaLatA te vyakti amuka AkAravALA padArthane lAvI hatI, paNa bIjuM kaMI lAvI na hatI. A rIte anvaya--vyatirekadvArA atyAre ghaTa zabda sAMbhaLanAra vyaktine amuka viziSTa AkAravALA) ghaTamAM ja anumati thAya che. te rIte ahIM Atmazabdano zarIra sivAya anyamAM kyAreya prayoga dekhAyo nathI ke jene AtmazabdathI ame svIkArIe. (ahIM "ghaTa" zabda, 25 "Atma" zabda e sarva Agama che. te zabdothI te te padArthanuM anumAna thAya che mATe Agama anumAnarUpa ja che.) vaLI eka evA zeyamAM paNa Agamono paraspara virodha hovAthI Agamo pramANa nathI. te A pramANe koI Agama kahe che ke "jeTalo Indriyano viSaya che teTalo ja A loka che he bhadre ! varunA pagalAne jo, jene bahuzruto kahe che" (ahIM bhAvArtha A pramANe jANavo ke 30 nAstikamatathI vAsita evI koI vyakti Astika evI potAnI patnIne jIvAdi parokSa padArthonI Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 : Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) ___ ityAgamaH, tathA 'na rUpaM bhikSavaH pudgala'ityAdyaparaH, pudgale rUpaM niSidhyate, amUrta AtmA ityarthaH, tathA 'akartA nirguNo bhoktA' ityAdizcAnyaH, tathA 'sa vai ayamAtmA jJAnamaya' ityAdyapara iti, ete ca sarva eva pramANaM na bhavanti, parasparavirodhena ekArthAbhidhAyakatvAt, pATaliputrasvarUpAbhi dhAyakaparasparaviruddhavAkyapuruSavAtavat, ato na vidmaH-kimasti nAsti ?, ityayaM te abhiprAyaH, 5 tatra vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi, cazabdAt yuktiM hRdayaM ca, teSAmekavAkyatAyAmayamartha:'vijJAnaghana eveti jJAnadarzanopayogarUpaM vijJAnaM tato'nanyatvAt AtmA vijJAnaghanaH, pratipradezamanantavijJAnaparyAyasaGghAtAtmakatvAdvA vijJAnaghana:, avidyamAnatA siddha karavA eka upAya kare che. temAM eka divasa rAtrinA samaye pati-patnI gAmanI bahAra jaI gAmamAM pravezatI veLAe rAjamArga upara varunA pagalA jevA AkArane pati 10 kare che. jethI bIjA divase nagaramAM vasatA kahevAtA bahuzruto mArga upara varunA pagalAMne joI sAmAnyalokone kahe che ke "are ! juo, juo, vanamAMthI koI varu ahIM rAtrie Avyo lAge che." bahuzrutone A rIte kahetA joI bAjumAM Ubho rahela pati patnIne kahe che ke, "lokamAM prasiddha evA A bahuzruto je varunA pagalAM viSe samyakatattvane nahi jANanArA ApaNe karelA 15 varunA pagalAne satya varunA pagalA kahe che, e ja rIte jIvAdi parokSaviSayamAM paNa samyaktattvane nahi jANanArA loko nirarthaka jIvAdi padArthonA astitvane kahe che, jyAre hakIkatamAM jIvAdi padArtho che ja nahi. jeTalo IndriyathI dekhAya che eTalo ja loka che, paraloka - nAraka - puNyapApAdi kaMI nathI. A rIte A zloka AtmAnA astitvano niSedha kare che.) tathA "3 mikSavaH punaH" = he sAdhuo ! pudgala (jIva) rUpa nathI arthAt 20 pugalamAM (jIvamAM) rUpa nathI, arthAta AtmAne amUrta-arUpI kahyo che. tathA "puruSa(AtmA) artA, nirguNa bhoktA che." tathA te A AtmA jJAnamaya che ema jJAnAdvaitavAdI kahe che. (A vacano AtmAstitva jaNAvanArA che.) mATe Agamavacano parasparavirodhI evA eka-arthanA abhidhAyaka hovAthI, (arthAt AtmArUpa eka ja arthanA paraspara virodhI evA - vidyamAnatA ane avidyamAnatArUpa judA judA svarUpane jaNAvanArA hovAthI) pATalIputranA svarUpane jaNAvanAra 25 paraspara viruddhavAkyovALA purUSonA samUhanI jema pramANabhUta banatA nathI. AthI jaNAtuM nathI ke - jIva che ke nahi ? A pramANe he gautama ! tAro abhiprAya che. temAM vedanA padonA artha, yukti ane rahasyane tuM jANato nathI. (mATe tane saMzaya thayo che.) te viruddha evA paNa AgamavacanonI ekavAkyatA mATe A pramANe artha jANavo - vijJAnaghana eTale jJAna-darzananA upayogarUpa vijJAna, ane A vijJAnathI AtmAno abheda hovAthI AtmA 30 pote ja vijJAnaghana kahevAya che. athavA AtmAno dareka pradeza anaMtajJAnanA paryAyasamUharUpa hovAthI te AtmA vijJAnaghana kahevAya che. Avo vijJAnaghanarUpa AtmA A pRthvI vagere Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caitanya e bhUtano dharma nathI (ni. 600) tA 319 evazabdo'vadhAraNe, vijJAnaghanAnanyatvAt vijJAnaghana eva, 'etebhyo bhUtebhyaH' kSityudakAdibhyaH 'samutthAya' kathaJcidbhUtvA iti hRdayaM, yato na ghaTAdyartharahitaM vijJAnamutpadyate, na ca bhUtadharma eva vijJAnaM, tadabhAve muktyavasthAyAM bhAvAt, tadbhAve'pi mRtazarIrAdAvabhAvAt, na ca vAcyaMghaTasattAyAmapi navatAnivRttau zarIrabhAve'pi caitanyanivRtteH navatAvadbhUtadharmatA caitanyasya, ghaTasya dravyaparyAyobhayarUpatve sati sarvathA navatA'nivRtteH, na ca itthaM dehAccaitanyasyAnivRttiH, tathA 5 zrutAvapyuktam-"astamite Aditye yAjJavalkyaH candramasyastamite zAnte'gnau zAntAyAM vAci bhUtomAMthI koIka rIte utpanna thaIne, ahIM "koIka rIte utpanna thaIne" evuM kahevA pAchaLa evo Azaya che ke - "jayAre jIvane ghaTanuM jJAna thAya tyAre te ghaTajJAnapariNata AtmA ghaTathI utpanna thayo" ema kahevAya che, kAraNa ke ghaTAdi viSaya vinA ghaTajJAna utpanna thatuM nathI. ane A ghaTajJAna AtmA sAthe abhinna hovAthI AtmA ghaTathI utpanna thayo ema kahevAya che. 10 zaMkA : paraMtu jJAna e to bhUtano(bhUtamAMthI banelA zarIrano) dharma che, AtmAno nahi. * cetanya jJAna e bhUtano dharma nathI * samAdhAna : jJAna e bhUtano dharma nathI, kAraNa ke mukta--avasthAmAM bhUtano abhAva hovA chatAM jJAna raheluM ja che ane mRtazarIramAM bhUtono sadbhAva hovA chatAM jJAnano abhAva che. mATe jJAna bhUtono dharma nahi paNa AtmAno ja dharma che. 15. zaMkA : navA ghaTamAM navApaNuM raheluM che. jema jema ghaTa jUno thato jAya tema tema te ghaTamAMthI navApaNAnI nivRtti thAya che. ghaTanI vidyamAnatA hovA chatAM ane navApaNAnI nivRtti thavA chatAM navApaNuM e ghaTano ja dharma kahevAya che. tema mRtazarIranI hAjarImAM zarIramAMthI caitanyanAza thavA chatAM caitanya paMcabhUtano ja dharma kahevAya che. samAdhAna : tamArI vAta yuktiyukta nathI, kAraNa ke ghaTa e dravya-paryAya ubhayarUpa che. 20 (jo ke ghaTamAM rahela mATI (pudgala) e dravya che. ane ghaTAkAra vi. e paryAyo che.) tethI sarvathA ghaTamAMthI navApaNAno paryAya nAza thato nathI. (arthAta jayAre ghaTa navo hoya che tyAre temAM navApaNuM hoya che. A navApaNuM e ghaTathI kathaMcit abhinna che. tethI jema jema ghaTa jUno thato jAya tema tema A navApaNAnA paryAyathI kathaMcit abhinna evo ghaTa pote ja jUnA paryAya rUpe thAya che, ane kahevAya che ke navApaNuM nAza pAmyuM, jUnApaNuM utpanna thayuM. kharekhara to 25 ghaTamAMthI navApaNAno paryAya sarvathA nAza pAmato nathI paraMtu te navApaNuM ghaTarUpe to hAjara ja hoya che.) dehamAMthI caitanyanI nivRtti e rIte thatI nathI evuM nathI arthAt sarvathA nivRtti thAya che. mATe caitanya e dehAtmaka bhUtano dharma nathI. caitanya e bhUtano dharma nathI e vAtanI puSTi karatuM zrutimAM paNa yajJavalkaya ane samrATavaDe vacana kahevAyeluM che - "Aditya, caMdra asta thaye chata, agni zAMta thaye chate, vAcA zAMta thaye chate A puruSa kevA prakAranI jyoti (jJAna) vALo 30 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) kiMjyotirevAyaM puruSaH, AtmA jyotiH samrAT itihovAca", tAnyeva hi bhUtAni vinAzavyavadhAnAbhyAM jJeyabhAvena vinazyanti, anu-pazcAt vinazyati anuvinazyati, sa ca vivakSitavijJAnA''tmA uparamate bhAvivijJAnAtmanA utpadyate sAmAnyavijJAnasantatyA dravyatayA avatiSThata iti na ca pUrvottarayoratyantabhedaH, sati tasmin ekasya vijJAnasya vijJAnatvAsattvaprasaGgAt, 'na pretyasaJjJA'sti' 5 iti na prAktanI ghaTAdivijJAnasaJjJA'vatiSThate, sAmpratavijJAnopayogavighnitatvAt ityayaM vedapadArtha iti, tathA saumya ! pratyakSato'pi AtmA gamyata eva tasya jJAnAt ananyatvAt, taddharmatvAt hoya che ? uttara- AtmajyotivALo arthAt jJAnamaya AtmA hoya che." Ama jJAna e AtmAno ja dharma che e sAbita thAya che. (have tAni va anuvinazyati padano artha kare che.) A bhUto vinAza ke vyavadhAnavaDe zeya 10 bhAvathI nAza pAme che arthAt jyAre AtmAmAM raheluM ghaTajJAna nAza pAme ke bIjuM jJAna vacce thAya tyAre ghaTAdimAM rahela zeyabhAva nAza pAme che. jethI ghaTanA jJAnavALo AtmA paNa nAza pAme che. Ama te AtmA vivakSita vijJAnarUpe nAza pAme che, bhAvivijJAnarUpe utpanna thAya che, ane sAmAnyajJAnanI paraMparAvaDe dravyarUpe AtmA nitya rahelo che. zaMkA : pUrvakSaNIya jJAna karatA uttarakSaNIya jJAna to taddana juduM che. to pachI baMne vacce, 15 dravyarUpe eka ja AtmA rahyo ema zI rIte kahevAya ?, samAdhAna : nA, pUrvakSaNIya jJAna ane uttarakSaNIya jJAna vacce jo atyaMta bheda mAnazo to baMne vacce ekAnte bheda hovAthI bemAMthI eka jJAnane jJAnarUpa mAnI zakAze nahi. (ahIM Azaya e che ke jema jIva ane ajIva vacce atyaMta bheda hovAthI jIvathI judI ajIva vastumAM jIvatva nathI, tema A baMne jJAna vacce atyaMta bheda hovAthI eka jJAnathI taddana judA 20 jJAnamAM jJAnatvano abhAva thavAno prasaMga Avaze. mATe A be jJAna vacce kaMthaMcit abheda hovAthI pUrvakSaNIya jJAnarUpe AtmA nAza pAme che ane uttarakSaNIya jJAnarUpe AtmA utpanna thAya che, evuM kahevAmAM koI doSa nathI. pariNAme bhUtamAMthI utpanna thayela ghaTAdijJAnarUpa AtmA ghaTAdi bhUta dUra thatAM ghaTAdijJAnarUpe nAza pAme che) tathA "na haiM pretyasaMjJA'sti" teno artha A pramANe ke - pUrvakSaNIya ghaTAdijJAnanI saMjJA nathI, arthAt vartamAna kSaNe anya vastunuM 25 jJAna thatAM pUrvakSaNIya ghaTAdinuM jJAna vartamAnakSaNIya jJAnanA upayogathI vighna=nAza pAmeluM hovAthI pUrvakSaNIyajJAnanI saMjJA rahetI nathI. A pramANe vedanA padono artha jANavo. * pratyakSathI AtmAnI siddhi = - vaLI he saumya ! pratyakSathI paNa AtmA jaNAya ja che. te A rIte - AtmA jJAnathI abhinna che, kAraNa ke jJAna e AtmAno dharma che ane jJAna svasaMvidita che. (arthAt jJAna 30 pote potAne ja jaNAvanAruM che. jJAnane jANavA mATe anyanI jarUra nathI. eTale jJAnanuM pratyakSa Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSathI AtmAnI siddhi (ni. 600) * 321 caitanyasya, jJAnasya ca svasaMviditarUpatvAt, tathA ca nIlavijJAnameva utpannamAsIt itidarzanAt, na ca ananubhUte'rthe smRtiprabhavo yujyate, na ca bhinnaM jJAnamAtmanaH, pramAtrantaravat vivakSitapramAtuH saMvedanAnupapatteH, na ca svAtmani kriyAvirodhaH, pradIpavat tasya svaparaprakAzakatvAt, itthaM tAvat bhavato'pi ayamanantaparyAyAtmakatvAt jJAnadezAvabhAsitatvAt pradIpadezodyotitaghaTavat dezataH pratyakSa eva, jJAnAvaraNIyAdyazeSa-pratibandhakApagamasamanantarAvirbhUtakevalajJAnasampadA sarvapratyakSa 5 tA thatAM, AtmAnuM pratyakSa thaI jAya che.) te A rIte - vartamAnamAM nIlAdi rUpane jotI vyaktine "bhUtakALamAM nIlAdinuM jJAna utpanna thayeluM hatuM" e pramANenuM smaraNa thatuM dekhAya che ane je vastu pUrve anubhavelI na hoya tenuM smaraNa paNa thAya nahi. (mATe vartamAnamAM jJAnanuM smaraNa thAya che tethI mAnavuM ja paDe ke pUrve te jJAnaviSayaka jJAna thayuM hatuM. A rIte vartamAna smaraNAtmaka 10 jJAnaviSayaka jJAna bhUtakALIna jJAnaviSayaka jJAnane siddha karatuM hovAthI jJAna svasaMvidita che.) A jJAnathI AtmA bhinna-judo nathI. anyathA jo AtmAne jJAnathI judo mAnIe to, jema eka vyaktie kareluM jJAna anya vyaktine thatuM nathI kAraNa ke te anya vyakti A vyakti karatA judI che, e ja rIte vivakSitavyaktie pote karelA jJAnano anubhava potAne thaze nahi, kAraNa ke te vivakSita vyakti jJAnathI bhinna che. mATe anyavyaktinI jema vivakSita vyaktine 15 (jJAnathI judI hovAthI) jJAnano anubhava na thavAnI Apatti AvatI hovAthI AtmAne jJAnathI bhinna mAnI zakAya nahi. (Ama jJAna svasaMvedya hovAthI pratyakSa che ane tenAthI AtmA abhinna hovAthI jJAnadvArA AtmAnuM paNa pratyakSajJAna thAya che.) zaMkA : jo A rIte jJAna potAne jaNAvatuM hoya to jJAnamAM potAne pratyakSa karavAnI kriyA mAnavI paDe je barAbara nathI kAraNa ke koIpaNa vastu potAnA para kriyA karI zake nahi. (jema 20 talavAra potAne kApI zakatI nathI.) samAdhAna : nA, A rIte virodha Avaze nahi kAraNa ke jJAna pradIpanI jema svaparaprakAzaka che. (jema pradIpa bIjAnI sAthe potAne paNa prakAze che, tema jJAna potAne paNa jaNAve che.) A rIte tamane chidmastha evA gautamAdine) paNa A AtmA dezathI pratyakSa che, kAraNa ke AtmA anaMtaparyAyothI yukta che. temAMthI tamane tamArA jJAnavaDe A AtmA dezathI ja 25 (= amuka paryAyono ja bodha thato hovAthI dezathI ja) jaNAya che. jema pradIpavaDe jeTalA bhAga para prakAza paDe che, teTalA bAhyabhAgarUpa dezathI prakAzita ghaTa. (kahevAno bhAvArtha e che ke - chabasthane ghaTanA amuka paryAyonuM ja jJAna thatuM hovAthI te dezathI pratyakSa che. tenI jema chadmasthajIva anaMtaparyAyathI yukta AtmAnA amukaparyAyone ja jANI zakato hovAthI chabasthajIvane AtmA dezathI pratyakSa ja che.) tathA jJAnAvaraNIyAdi saMpUrNa pratibaMdhako dUra thatAnI sAthe pragaTa thayelI 30 che kevalajJAnarUpa saMpatti jeonI tevA kevalIone A AtmA sarvapratyakSa che. Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) ___ anumAnagamyo'pyayaM-vidyamAnakartRkamidaM zarIraM, bhogyatvAt, odanAdivat, vyomakusumaM vipakSa ityanumAnaM, na ca liGgayavinAbhUtaliGgopalambhavyatirekeNAnumAnasya ekAntato'pravRttiH, hasitAdiliGgavizeSasya grahAkhyaliGgayavinAbhAvagrahaNamantareNApi grahagamakatvadarzanAt, na ca deha * anumAnathI AtmAnI siddhi * A AtmA anumAnathI paNa jaNAya che. te A rIte - A zarIra vidyamAnakartAvALuM che (arthAt A zarIrano koIka kartA che.) kAraNa ke te zarIra bhogya che. jema odanAdi bhogya hovAthI teno koIka karyA che, tema zarIra paNa bhogya hovAthI teno koIka kartA vidyamAna che. tathA vipakSamAM (viparIta daSTAMtamAM) AkAzapuSpa jANavuM. (arthAt AkAzapuSya bhogya nathI. tethI teno kartA paNa nathI. Ama je bhogya nathI teno kartA nathI. je bhogya che teno kartA paNa 10 che. zarIra bhogya hovAthI teno kartA che ane te che AtmA.) A anumAnathI AtmAnI siddhi thAya che. zaMkA : paraMtu ame pUrve kahyuM to kharuM ke liMgIne avinAbhAvi evA liMgano bodha thayA vinA anumAna thAya nahi. (ahIM liMgI evo AtmA ja pratyakSa nathI to tene avinAbhAvi liMga ja kyAMthI jaNAya ke jethI anumAna thaI zake, e pramANe pUrvapakSano kahevAno Azaya che.) 15 samAdhAna : liMgIne avinAbhAvi evA liMgano bodha thayA vinA anumAna na ja thAya evuM nathI arthAt Avo bodha thayA vinA paNa anumAna thaI zake che. hasavuM vagere liMga vizeSano graha (bhUta-pizAca) nAmanA liMgI sAthe avinAbhAva jANyA vinA paNa hasavuM vagere liMga grahanAmanA liMgIno gamaka banato dekhAya ja che (arthAt pUrve pAgalanI jema niSkAraNa hasavuM vagere liMgavALA evA bhUta-pizAcarUpa liMgInuM kyAreya pratyakSa na thayuM hoya chatAM paNa 20 hasavuM vagere liMgane joI vyaktimAM bhUta-pizAcanuM anumAna thatuM dekhAya ja che, e ja rIte AtmArUpa liMgInuM pratyakSa na thavA chatAM jJAnAdi guNonA pratyakSathI AtmAnuM anumAna thaI zake che.) zaMkA : jyAM jayAM niSkAraNa hAsyAdi liMgo dekhAya che tyAM tyAM sarvatra deha=zarIra paNa che ja, mATe zarIra ja graha che. A rIte anyalokonA dehanuM pratyakSa ja hAsyAdiliMga sAthe 25 avinAbhAvanA prahaNanuM niyAmaka banI jAya che. (Azaya e ja che ke bhUta - pizAcAdi liMgInuM pratyakSa nathI mATe dehane ja graha tarIke mAnI levAno, kAraNa ke jyAM jyAM niSkAraNa hAsyAdi che tyAM sarvatra zarIra che ja, mATe zarIra sAthe hAsyAdi liMgano avinAbhAva pratyakSasiddha ja che. jyAre AtmA to pratyakSa nathI. tethI AtmAno koI liMga sAthe avinAbhAva paNa pratyakSasiddha nathI ke je liMgane jotAM AtmAnuM anumAna thAya.) samAdhAna : tamArI vAta yuktisamartha nathI kAraNa ke deha ja praha nathI (kAraNa ke jo dehane graha mAno to sarva zarIradhArI jIvone niSkAraNa hAsyAdi mAnavAno prasaMga Ave je yogya Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indrabhUtinI dIkSA (ni. 601-602) 323 eva graho, yena anyadehadarzanamavinAbhAvagrahaNaniyAmakaM bhavatIti / AgamagamyatA tvsyaabhihitaiv| ityalaM vistareNa, gamanikAmAtrametat iti / chiNNaMmi saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukkepaNaM / so samaNo pavvaio paMcahi saha khaMDiyasaehiM // 601 // vyAkhyA-evaM 'chinne' nirAkRte saMzaye jinena jarAmaraNAbhyAm-uktalakSaNAbhyAM vipramuktaH 5 tene "' rUpUtiH "zramaUT: pravruSita:' sAdhu: saMvRtta rUtyartha, patiH sada ghaDivartaH, khaNDikA:-chAtrA iti gAthArthaH ((601 / / / iha ca vedapadopanyAsastadA vedAnAM saJjAtatvAt tena ca pramANatvena aGgIkRtatvAt / iti prathamo gaNadhara: samAptaH // taM pavvaiyaM souM bitio AgacchaI amariseNaM / 10 vaccAmi NaM ANemI parAjiNittA Na taM samaNaM // 602 // vyAkhyA-tam' indrabhUtiM pravrajitaM zrutvA 'dvitIyaH' khalvagnibhUtiratrAntare Agacchati amarSaNa prAgvyAvaNitasvarUpeNa hetubhUtena, vrajAmi Namiti vAkyAlaGkAre, AnayAmi indrabhUtimiti gamyate, parAjitya, NaM. pUrvavat, taM 'zramaNam' indrajAlikakalpamiti gAthArthaH // 602 // - 20 nathI.) tethI anya lokonA dehanuM darzana paNa hAsyAdi liMga sAthenA avinAbhAvanA grahaNa pratye 15 niyAmaka banatuM nathI. AgamathI AtmAnI siddhi kahI ja dIdhI che (pUrve vedanA padono prabhue je artha karyo tenA dvArA AgamathI AtmAnI siddhi jANavI.) vadhu vistArathI saryuM. 60oll gAthArtha : janma-maraNathI mUkAyelA jinavaDe saMzaya dUra thatAM te pAMcaso ziSyo sAthe zramaNa thayo, pravrajita thayo, (arthAt dIkSA laI sAdhu thayo.) ' TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che. ahIM (mULagAthA 600mAM vecavAmAM ya e pramANe) je vedonA padono upanyAsa karyo che tenuM kAraNa e ke te samaye vedonI vidyamAnatA hatI ane teNe (gautame) te pado pramANa tarIke svIkArelA hatA. (kahevAno Azaya e che ke, AtmAne jinAgamathI siddha karavAnA badale vedathI siddha eTalA mATe karyA ke gautama vedane pramANa mAnatA hatA, jinAgamane nahi.) I601 * ditIyo patharavA * gAthArtha : indrabhUtine pravRjita sAMbhaLIne IrSyAthI bIjo Ave che. "te zramaNane harAvI indrabhUtine pAcho lAvuM." TIkArtha : te indrabhUtine pravrujita sAMbhaLIne agnibhUti pUrve kahI tevI ("huM chuM tyAM A koNa sarvajJa che ?" vi.) IrSyAthI tyAM Ave che. "huM tyAM jAuM ane te indrajALIyAsamAna 30 zramaNane harAvI indrabhUtine pAcho laI AvuM." 60rA Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 * Avazyaniyukti . 42madrIyavRtti * samASAMtara (bhAga-2) sa hi tena chalAdinA vinirjita itIdAnIM tasya kA vArtA ? ityAdi cintayan jinasakAzaM prAptaH, dRSTvA ca bhagavantaM vismayamupagata iti, atrAntare ___ AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // 603 // 5 vyAkhyA-pUrvavat, nAmagotrAbhyAM saMlaptazcintayAmAsa-nAmApi me vetti, athavA prasiddho'haM, ___ ko mAM na vetti ?, yadi me hRdgataM saMzayaM jJAsyati apaneSyati vA, tadA sarvajJAzaGkA syAt iti // atrAntare bhagavatA'bhihitaH kiM maNNi asthi kammaM udAhu Nasthitti saMsao tujjha / veyapayANa ya atthaM Na jANasI tesimo attho // 604 // 10 vyAkhyA-kiM manyase asti karma uta nAstIti ?, nanvayamanucitaste saMzayaH, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadanibandhano varttate, vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi, yathA ca na jAnAsi tathA vakSyAmaH, teSAmayamartho-vakSyamANalakSaNa ityakSarArthaH // tAni ca amUni vedapadAni-"puruSa evedaM gniM sarvaM yadbhUtaM yacca bhAvyaM utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohati yadejati yannajati yad dUre yadu antike yadantarasya sarvasya yadu sarvasyAsya bAhyata" ityAdi, tathA 'puNyaH puNyena' ityAdi, teSAM 15 mata : tandrabhUti (mAnava sAthI tAyo . tathA ve tanA (bhagavAnanI) zuM hAlata thaze ?(te sarva loka joze) e pramANe vicArato te agnibhUti jina pAse pahoMcyo ane bhagavAnane joI Azcarya pAmyo. te samaye re, gAthArtha : janma-jarA-maraNAdithI mukta, sarvajJa, sarvadarzI evA jinezvaravaDe nAma ane gotrathI (agnibhUti) polAvAyo. 20 TakAthaH TIkArya pUrvanI jema jANI levo. //603 nAma--gotrathI bolAvAyela agnibhUti viyAre cha - "aho ! bhAeM nAma 5. adcha athavA are ! I. to prasiddha chu, bhane / na oLakhe? paraMtu jo mArA hRdayagata saMzayane jANaze ke dUra karaze, to te sarvajJa che tevI zaMkA thaze. te samaye ke thArtha : tuM me ubha mAne cha / "bha chana ?" // prabhAeono tarI saMzaya che. 25 tuM pahonaarthana to nathI. teno artha mA prabhArI cha. TIkArtha: he agnibhUti ! tuM evuM kema mAne che ke "karma che ke nahi?" tAro A saMzaya anucita che. tAro A saMzaya viruddha vedanA padothI utpanna thayela che. tuM vedonA padonA arthone jANato nathI. je rIte tuM jANato nathI te rIte AgaLa batAvIza. (arthAt te padono artha tArA manamAM je rIte ramI rahyo che te huM batAvIza.) tathA te padono sAco) artha AgaLa batAvIza. 30 te vehana paho // prabhA cha - "puruSa evedaM gni sarvaM yadbhUtaM yacca bhAvyaM utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohati yadejati yatnajati yad dUre yadu antike yadantarasya sarvasya yadu sarvasyAsya bAhyata" vagere tathA "puNyaH puNyena karmaNA Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjo gaNadharavAda (ni. 604) * 325 cAyamarthaH te matau viparivarttate - puruSaH - AtmA, evazabdo'vadhAraNe, sa ca karmapradhAnAdivyavacchedArthaH, 'idaM' sarvaM pratyakSavarttamAnaM cetanAcetanaM, gnimiti vAkyAlaGkAre, 'yad bhUtaM' yad atItaM yacca 'mAvyuM' maviSya, muttisaMmArApi sa va nRtyartha:, 'tAmRtatvasTezana' kRti, tAzoghyarthe, apizabdazca samuccaye, 'amRtatvasya' amaraNabhAvasya - mokSasya IzAnaH - prabhuzcetyarthaH ' yat' iti yattveti cazattopAt, 'annana' AhAreLa 'pratiroti' atizayana vRddhimupati, 'yat nati' yat 5 ratnati-pazcAti, 'yat na paddhati' yanna cannati-parvatAvi, 'yadare' meAMti, v 3 anti' zoDavadhArane, 'antio' samIpe ya, tatpuruSa va nRtyartha:, 'd antar' madhye 'asya' cetanAcetnsy sarvasya yadeva sarvasyAsya bAhyataH, tatsarvaM puruSa eva iti, ataH tadatiriktasya karmaNaH kila sattA duHzraddheyA, te matiH, tathA pratyakSAnumAnAgamagocarAtItaM ca etat, amUrttasya ca Atmano mUrttakarmaNA kathaM saMyoga ? iti kathaM vA amUrttasya sataH mUrttakarmakRtAvupaghAtAnugrahau syAtAmiti, 10 loke tantrAntareSu ca karmasattA gIyate 'puNyaH puNyena' ityAdau, ato na vidmaH - kimasti nAsti vA?, te abhiprAyaH, tatra vedapadAnAM ca arthaM na jAnAsi cazabdAdyukti hRdayaM ca, teSAM " pApa: pApena rmaLA'' vagere A padono A artha tArI matimAM viparIta rIte vartI rahyo che puruSa eTale AtmA. eva zabda avadhAraNamAM che ane avadhAraNa karma-pradhAnAdino vyavaccheda karanAra che. (arthAt AtmA sivAya karma-pradhAnAdi kaMI nathI. pradhAna sAMkhyadarzanano pAribhASika 15 zabda che.) pratyakSavartamAna evuM jarDa-cetana, badhuM puruSa che. gni zabda vAkyanI zobhA mATe che, vaLI je bhUtakALamAM vidyamAna hatuM, arthAt muktanI apekSAe je saMsAra hato, te ane je bhaviSyamAM thavAnuM che arthAt saMsArI jIvanI apekSAe mukti thavAnI che te A pramANe saMsAra ane mukti paNa AtmA ja che. tathA amRtatvano= amaraNabhAvano=mokSano je prabhu che te paNa, tathA je AhAravaDe vRddhine pAme che, je pazu 20 vagere cAle che, je parvatAdi nathI cAlatA, je meru vagere dUra che, tathA je pAse che te sarva AtmA ja che, tathA A badhA cetanAcetananI madhyamAM je che, vaLI je e badhAnI bahAra che te sarva puruSa ja che. eTale AtmAthI atirikta karmanuM astitva duHzraddheya che. e pramANe tuM mAne che. vaLI A karma pratyakSa, anumAna ane Agama pramANano viSaya paNa banatuM nathI. ane amUrta evA 25 AtmAno mUrta evA karma sAthe saMyoga kevI rIte thAya ? athavA amUrta evA AtmA upara mUrta evA karmavaDe upakAra-apakAra kevI rIte thaI zake ? eTale eka tarapha karma nathI evuM lAge che. bIjI tarapha lokamAM tathA anyazAstromAM karmanI sattA gavAya che ke "puNyakarmathI jIva pavitra ane pApakarmathI pApI thAya che." AthI pAkuM jANI zakatA nathI ke "karma che ke nahi ?" A pramANe he agnibhUti tAro abhiprAya che. 30 tuM vedapadonA artha, yukti ane rahasyane jANato nathI. paraspara viruddha vedapado ekavAkyatA Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) vedapadAnAmekavAkyatayA vyavasthitAnAmayamarthaH-etAni hi puruSastutiparANi vartante, tathA jAtyAdimadatyAgAya advaitabhAvanApratipAdakAni vA, na karmasattApratiSedhakAni, anyArthAni vA, saumya ! itthaM caitadaGgIkarttavyaM, yataH nAkarmaNaH kartRtvaM yujyate, pravRttinibandhanAbhAvAt, ekAntazuddhatvAt, gaganavat, itazca akarmA nArambhate, ekatvAt, ekaparamANuvat, na ca azarIravAnIzAnaH khalvArambhako yujyate, tasya svazarIrArambhe'pi uktadoSAnativRtteH, na ca anyastaccharIrArambhAya vyApriyate, zarIritvAzarIritvAbhyAM tasyApi ArambhakatvAnupapatteH, na ca rUpe (arthAta aviruddharUpe) goThavIe to vedapadono artha A pramANe che - "puruSa parva..." A pado AtmAnI stuti karanArA che (arthAt badhuM puruSa ja che evuM nathI, paNa AtmAnI prazaMsA mATe evuM kahyuM che.) athavA jAti vagereno ahaMkAra tyAgavA mATe advaitabhAvanA pratipAdaka 10 A vAkyo che (huM ane bIjo, evuM vaita hoya to UMca-nIcanA bheda paDe, badhuM eka ja che evuM advaita mAnIe to badhuM samAna thavAthI ahaMkAra na thAya.) Ama, A pado karmanA astitvano niSedha karanArA athavA anya koI arthavALA nathI. ane te saumya ! meM je kahyuM te teja pramANe tAre mAnI ja levuM, kAraNa ke karma vinAnA jIvanuM kartApaNuM ghaTatuM nathI. karma vinAno jIva AkAzanI jema ekAnta zuddha hovAthI pravRtti-kriyA karavA mATenuM kAraNa(karma) na rahevAthI tenuM 15 kartApaNuM ghaTe nahi. tathA jema ekalo paramANu pote eka hovAthI koI kriyAno AraMbha karI zakato nathI tema karmarahita evo AtmA paNa ekalo hovAthI zarIrano AraMbha karI zakato nathI. agnibhUti : azarIravALo IzAna=Izvara zarIrano AraMbhaka che. bhagavAna : zarIravinAno Izvara zarIrano AraMbhaka ghaTI zakato nathI ane jo Izvarane zarIra mAno to tenA potAnA zarIranA AraMbha samaye paNa te Izvara karmarahita hovAthI ekalo 20 che. ane tethI pUrve kahyo te doSa ke "ekalo AraMbha karI zake nahi" te ja avasthAmAM rahe che. teno atikrama nAza thato nathI. agnibhUti : anyavyakti tenA zarIrano AraMbha karavA vyApArita thaze. (arthAta prayatna karaze ). bhagavAna : te paNa ghaTI zake nahi, kAraNa ke anyavyaktinuM paNa zarIri--azarIritva 25 rUpa be vikalpothI AraMbhakapaNuM ghaTatuM nathI. (te A pramANe : je anya tenA zarIramAM AraMbha mATe vyApAra karaze, te vyakti zarIrI che ke azarIrI che ? - jo te zarIrI che ema mAnazo to te zarIrI kevI rIte thayo? jo tame ema kahezo ke "tenuM zarIra anyae karyuM to te anyanuM zarIra kyAMthI AvyuM ? e pramANe anavasthA UbhI thAya. mATe "te zarIrI che" e pakSa ghaTato nathI. have jo bIjo pakSa kaho ke - "azarIrI evI anya vyaktie AtmAnA zarIra AraMbha 30 mATe prayatna karyo." to pote azarIrI hovAthI tenuM AraMbhakapaNe ja ghaTe nahi. Ama, baMne vikalpothI anyanuM AraMbhakapaNuM ghaTatuM na hovAthI karmarahita evA AtmAnuM kartApaNuM ghaTe nahi e vAta siddha thAya che.) Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAnathI karmanI siddhi (ni. 604) 327 zuddhasya dehakaraNecchA yujyate, tasyA rAgavikalpatvAt, tasmAt karmasadvitIyaH puruSaH kartA iti / na ca tatkarma pratyakSapramANagocarAtItaM, matpratyakSatvAt, tvatsaMzayavat, bhavato'pi anumAnagocaratvAt, taccedamanumAnam-zarIrAntarapUrvakaM bAlazarIraM, indriyAdimattvAt, yuvazarIravat, na ca janmAntarAtItazarIrapUrvakamevedaM, tasyApAntarAlagatAvabhAvena tatpUrvakatvAnupapatteH, na cAzarIriNo niyatagarbhadezasthAna-prAptipUrvakaH zarIragraho yujyate, niyAmakakAraNAbhAvAt, na svabhAva eva niyAmako, 5 (agnibhUtiH paraMtu amAro siddhAMta ja A che ke - karmarahita evA AtmAne jyAre dehakaraNanI icchA utpanna thAya che, tyAre te dehane AraMbhe che kAraNa ke AtmA sakalazaktithI yukta che.) bhagavAna : A vAta yogya nathI kAraNa ke zuddha AtmAne dehakaraNanI icchA jAge nahi. tenuM kAraNa e ke dehakaraNanI icchA e eka rAgano vikalpa=prakAra che. je zuddhaAtmAne na 10 hoya. tethI karmayukta puruSa ja kartA hoya ema mAnavuM. vaLI, te karma pratyakSapramANano viSaya nathI evuM nathI kAraNa ke jema tAro saMzaya pratyakSa che, tema te karma paNa mane pratyakSa che. * anumAna pramANathI karmanI siddhi * te karma tamArA paNa anumAnano viSaya bane ja che. te anumAna A pramANe jANavuM - bALazarIra InDiyAdivALuM hovAthI bIjA zarIrapUrvaka hoya che, jemake, IndriyAdivALuM evuM 15 yuvAzarIra bAbazarIrapUrvaka che. " (agnibhUti : e to amane paNa mAnya che ke A bALazarIra e pUrvabhavanA zarIra pUrvakanuM che. paraMtu tethI kaMI karmanI siddhi na thAya.) - bhagavAna H nA, bALazarIra pUrvabhavanA zarIrapUrvakanuM nathI, kAraNa ke pUrvabhavanuM zarIra apAntarAla gatimAM na hovAthI pUrvabhavapUrvakanuM bALazarIra ghaTI zake nahi. tathA zarIra vinAnA 20 jIvane cokkasa garbhadezasthAnanI prAptipUrvaka zarIrano graha ghaTato nathI (arthAt zarIra (kArpaNa zarIra) vinAno jIva marIne amuka cokkasa sthAne ja utpanna thAya ane tyAM dArikAdi zarIra banAvavAno AraMbha kare e ghaTI zake nahi.) kAraNa ke amuka jIva amuka sthAne, amuka jIva amuka sthAne e pramANe cokkasa sthAne ja utpanna thAya teno niyAmaka nirNaya karanAra koI ja nathI. (Ama, pUrvabhavanA zarIrapUrvaka bALazarIra che nahi ane niyAmakano abhAva hovAthI 25 azarIrI jIvanI cokkasa garbhasthAnanI prApti paNa na ghaTe, tethI kArmaNazarIrapUrvakanuM ja bALazarIra siddha thAya che.) (agnibhUtiH ame svabhAvane ja niyAmaka mAnazuM, arthAt phalANo jIva amuka sthAne - phalANo jIva amuka sthAne - e pramANe te te jIvonI cokkasa garbhasthAnanI je prApti thAya che, temAM jIvano tevA prakArano svabhAva ja kAraNa che. tenA mATe vacce zarIra mAnavAnI jarUra nathI.) 30 bhagavAna: ahIM svabhAva ja niyAmaka banI zakato nathI, kAraNa ke vastuvizeSa, akAraNatA Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) vastuvizeSAkAraNatAvastudharmavikalpAnupapatteH, svabhAvo hi vastuvizeSo vA syAdakAraNatA vA vastudharmo vA ?, na tAvat vastuvizeSaH, apramANakatvAt, kiM ca-sa muuto vA syAdamUrto vA ?, yadi mUrtaH, karmaNo'sya ca na kazcidbhedaH, kmmev saJjJAntaravAcyaM tat, atha amUrto, na tarhi niyAmako dehakAraNaM vA, amUrttatvAt, gaganavat, tathAhi-nAmUrttAnmUrtaprasUtiriti, na cAkAraNatA 5 svabhAvaH, kAraNAbhAvasyAviziSTatvAt yugapadazeSadehasaMbhavaprApteH, akAraNatAvizeSAbhyupagame ca tadbhAvaprasaGgaH, na ca vastudharmaH svabhAvaH, AtmAkhyavastudharmatvena amUrttatvAt, gaganavat, tasya ane vastudharma A traNeyamAMthI ekapaNa vikalpa ghaTato nathI. te A pramANe - te svabhAva zuM che? - vastuvizeSa che, akAraNatA che ke vastuno dharma che? temAM prathama svabhAva e vastuvizeSa nathI, kAraNa ke svabhAva e vastu hovAmAM koI pramANa ja nathI. 10 ja kadAca mAnI laIe ke te svabhAva vastuvizeSa che. to te vastuvizeSa mUrti che ke amUrta che? te mUrta kaho to eno ane karmano koI bheda ja nathI. karmane ja mAtra saMjJAntarathI kaho cho (arthAta ame "karma" zabda kahIe ane tame "vastuvizeSa" zabda vAparo cho enA sivAya koI bheda nathI.) jo svabhAvAtmaka vastuvizeSa e amUrta che ema kaho, to te svabhAvAtmaka vastuvizeSa amUrta hovAthI gagananI jema jagatanA vaicitryano niyAmaka athavA dehanuM kAraNa 15 banI zake nahi. te A pramANe - amUrta evA A vastuvizeSathI mUrta evA dehanI utpatti thAya nahi. Ama, svabhAva e vastuvizeSa nathI. (2) jo svabhAva eTale akAraNatA ema kahezo to (arthAt jIvanI maryA pachI amuka cokkasa sthAne garbharUpe utpatti ane tyAM dehanI racanA vagere kAryamAM koI kAraNa na hovuM e ja kAraNa che. ema kahezo to) garbhasthAne AvyA pachI jyAre dehane racavAnuM je kArya kare che 20 temAM koI vizeSakAraNa batAvela na hovAthI sahu jIvone kAraNAbhAvarUpa samAna kAraNa hAjara hovAthI badhA ja zarIranI racanA thavAnI Apatti Avaze. (Azaya e che ke jIva manuSyazarIra ja banAve ke tiryaMcanuM zarIra ja banAve temAM koI vizeSakAraNa nathI, paNa kAraNabhAvarUpa samAnakAraNa badhA zarIra mATe che, tethI badhA zarIra banI jaze.) agnibhUti : ame kAraNasAmAnyAbhAvarUpa akAraNatA nathI mAnatA, paraMtu akAraNatA 25 vizeSa e zarIravizeSa mATe kAraNa mAnIe chIe. (arthAt manuSya zarIra mATe judI akAraNatA, tiryaMca mATe judI..... e rIte.) bhagavAna: "jo A rIte mAnaze to tame kAraNa ja mAnyuM ane te karma ja mAnavuM paDaze. (arthAt tame "vizeSakAraNAbhAva" zabda vAparo cho ane karma zabda vAparIe chIe, AnA sivAya koI pharaka nathI.) Ama, vizeSakAraNabhAva svIkAravAmAM karmabhAvano prasaMga Avaze. 30 (arthAt karma mAnavuM paDaze.) tethI svabhAva eTale kAraNAbhAva=akAraNatA artha thAya nahi. (3) have jo svabhAvane vastuno dharma mAnazo to be vikalpo UbhA thaze - (A) svabhAva ( 1) Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agnibhUtinI dIkSA (ni. 605) ** 329 dehAdikAraNatvAnupapatteH, mUrttavastudharmatve punarasau na pudgalaparyAyamativarttate, karmApi ca pudgalaparyAyAnanyarUpameva ityavipratipattiriti, tasmAt yaccharIrapUrvakaM bAlazarIraM tatkArmaNamiti, AgamagamyaM ca etat, 'puNyaH puNyena pApaH pApena karmaNA' ityAdizrutivacanaprAmANyAt, tathA amUrttasyApi Atmano viziSTapariNAmavataH mUrttakarmapudgalasambandho'viruddha eva, AkAzasva ghaTAdisaMyoga iti, tathA amUrttasyApi mUrttakRtAvupaghAtAnugrahAvaviruddhau vijJAnasya 5 madirApAnauSadhAdibhiH upaghAtAnugrahadarzanAt ityalaM prasaGgeneti chiNNaMmi saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio paMcahi saha khaMDiyasaehiM // 605 // vyAkhyA - itthaM chinne saMzaye jinena jarAmaraNavipramuktena sa zramaNaH pravrajitaH paJcabhiH saha khaNDikazataiH, bhAvArtha: sugama iti gAthArthaH // 605 // dvitIyo gaNadharaH samAptaH // 10 - AtmA nAmanI vastuno dharma che ? ke (B) AtmA sivAyanI vastuno dharma che ? jo prathamavikalpa kahezo to, svabhAva AtmAnAmanI vastuno dharma hovAthI amUrta mAnavo paDaze. ane tethI gagananI jema dehAdinuM kAraNa banaze nahi. (kAraNa ke amUrtamAMthI mUrtanI utpatti thAya nahi.) have jo te svabhAvane mUrtavastunA dharma tarIke mAnazo to A svabhAva mUrta banaze ane tethI te pudgalanA paryAyane oLaMgaze nahi, arthAt te svabhAvane pudgalano eka paryAya ja mAnavo paDe. 15 evuM mAnatA karma paNa pudgalano eka paryAya ja che. tethI ApaNA baMneno mata sa2kho thaI jAya. mAtra tame "vastudharma" zabda vAparo ane ame 'karma' zabda vAparIe. Ama svabhAva pote uparokta traNeya vikalpomAM ghaTato na hovAthI svabhAvane jagatanA vaicitryamAM ke dehanI racanAno niyAmaka=kAraNa manAya nahi. tethI je zarIrapUrvakanuM bALazarIra che te kAryaNazarIra che e nakkI thAya che. (ane A kArmaNazarIra eTale karma.) A rIte anumAnathI karmasattA siddha thaI. vaLI A karma AgamathI paNa jaNAya che "punya pujyena pApa:..." vagere zrutinA vacano pramANabhUta che je karmanuM astitva jaNAve che. pUrve pUrvapakSe kahyuM hatuM ke - amUrta evA AtmAno mUrta evA karma sAthe saMyoga kevI rIte thAya ? teno uttara Ape che ke jema amUrta evA AkAzano mUrta evA ghaTAdi sAthe saMyoga aviruddha che, tema viziSTa pariNAmavALA amUrta AtmAno karma sAtheno saMyoga paNa aviruddha ja che. e ja rIte jema madirAnA pAnathI jJAnano 25 upaghAta ane (brAhmI vagere) auSadhinA pAnathI jJAnanI vRddhi thatI dekhAya che, tema mUrta evA karmovaDe AtmA upara paNa upaghAta anugraha thAya temAM koI virodha nathI. tethI vadhu carcAthI saryuM. // 604 // - gAthArtha : A rIte janma-maraNathI mukta thayelA jinavaDe saMzaya chedAtA agnibhUti pAMcaso ziSyo sAthe sAdhu thayo. TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che. II605 20 30 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) te pavvaie souM taio AgacchaI jiNasagAsaM / vaccAmi NaM vaMdAmI vaMdittA pajjavAsAmi // 606 // vyAkhyA-tau' indrabhUtiagnibhUtI pravrajitau zrutvA tRtIyo vAyubhUtinAmA Agacchati jinasakAzaM, ubhayaniSkramaNAkarNanAdapetAbhimAnaH saJjAtasarvajJapratyayaH khalu ata evAhaM vrajAmi, 5 Namiti vAkyAlaGkAre, vande bhagavantaM, tathA vanditvA paryupAsayAmi iti gAthArthaH // 606 // iti saJjAtasaGkalpo bhagavatsamIpaM gatvA abhivandya ca bhagavantaM tadagratastasthau, atrAntare AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / NAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // 607 // cAra -pUrvavat 10 itthamapi saMlapto hRdgataM saMzayaM praSTuM kSobhAdasamartho bhagavatA'bhihita: tajjIvatassarIraMti saMsao Navi ya pucchase kiMci / veyapayANa ya atthaM Na jANasI tesimo attho // 608 // vyAkhyA-sa jIvaH tadeva zarIramiti, evaM saMzayastava, nApi ca pRcchasi kiJcit * tRtIyo patharavAdri 15 gAthArtha : teone pravrajita sAMbhaLIne trIjo jina pAse Ave che. tyAM jAuM, vaMdana karuM, ane vaMdana karIne prabhunI upAsanA karuM. TIkArtha : te IndrabhUti ane agnibhUtine pravrajita sAMbhaLIne vAyubhUtinAme trIjo brAhmaNa jina pAse Ave che. ubhayanI dIkSAne sAMbhaLatA dUra thayeluM che abhimAna jenuM ane utpanna thayela che sarvajJa tarIkeno vizvAsa jene evo vAyubhUti (vicAre che ke, AthI ja = A sarvajJa 20 che mATe ja huM jAuM ane bhagavAnane vaMdana karuM, vaMdana karI temanI sevA karuM. dIdI. avataraNikA : A pramANe utpanna thayelA saMkalpavALo vAyubhUti bhagavAna pAse jAya che ane bhagavAnane vaMdana karI bhagavAna samakSa Ubho rahe che. te samaye ke gAthArtha : janma-jarA-maraNathI mukta thayelA sarvajJa, sarvadarzI evA jinavaDe nAma ane gotrathI (vAyubhUti) bolAvAyo. TIkArtha : gAthArtha mujaba che. 60NI avataraNikA : A pramANe bhagavAnavaDe bolAvAyelo vAyubhUti jyAre kSobha (zarama)ne kAraNe hRdayagata saMzayane pUchavA mATe asamartha thayo tyAre bhagavAne kahyuM che gAthArtha : "te ja jIva ane te ja zarIra ? (ke judA ?)" e pramANe tane saMzaya che chatAM tuM mane kaMI pUchato nathI. tuM vedapadonA arthone jANato nathI. te padono A artha che. 30 TIkArthaH "jIva e ja zarIra che (ke jIva zarIrathI judo che ?)" e pramANe tane saMzaya che ane sarvatattvone jANanAra mane tuM pUchato paNa nathI. tAro A saMzaya vedanA viruddhapadone Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAyubhUtinA manamAM vedapadano viruddhArtha (ni. 608) 331 viditAzeSatattvam, ayaM sa saMzayastava viruddhavedapadazrutinibandhano varttate, vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi, teSAM tava saMzayanibandhanAnAmayamartho-vakSyamANalakSaNa iti gAthAkSarArthaH // tAni cAmUni parasparaviruddhAni vedapadAni-vijJAnaghana eva etebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnu vinazyati na pretyasaJjJA'sti' ityAdIni, tathA 'satyena labhyaH tapasA hyeSa brahmacaryeNa nityaM jyotirmayo hi zuddho, yaM pazyanti dhIrA yatayaH saMyatAtmAnaH' ityAdIni ceti, eteSAM cAyamarthaH te buddhau 5 pratibhAsate-'vijJAnaghane' tyAdInAM pUrvavat vyAkhyA, navaraM na pretya saJjJA asti-na dehAtmano: bhedAsajJA'sti, bhUtasamudAyamAtradharmatvAt caitanyasya, tatazcAmUni kila zarIrAtiriktAtmocchedaparANi varttante, 'satyena labhya' ityAdIni tu dehAtiriktAtmapratipAdakAni iti, ataH saMzayaH, yuktA ca bhUtasamudAyamAtradharmatA cetanAyAH, te matiH, tatra evopalabdhauratAdivaditi, tathA pratyakSAdipramANagocarAtikrAntazca dehAtirikta Atmeti, tatra vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi, cazabdAdhuktiM hRdayaM ca, 10 sAMbhaLavAthI utpanna thayo che. paraMtu te vedapadonA arthone jANato nathI. tArA saMzayanA kAraNabhUta evA padono artha A pramANe (AgaLa kaheze te pramANe) tuM jANa. te viruddha pado A pramANe che - "vijJAnayana iva tego bhUkhyaH samunjAya tAjovAnuvinazyati na 9tyasaMjJAsti" vagere, tathA "satyena gra: tapasa roSa vradhAna nityaM tirmayo hi zaspho. huM patti dhIrA thata: saMtAtmanaH" vagere. 15 A padono A pramANeno artha tArI buddhimAM beTho che - "vijJAnaghana..vagere padono artha prathamagaNadharanI vatavyatAmAM kahyo te pramANe jANavo. mAtra "ra pratyasaMjJAti" eTale deha ane AtmAnI bhedasaMjJA nathI, kAraNa ke caitanya bhUtasamudAya(zarIra)mAtrano dharma che. A pado zarIrathI judA evA AtmAno niSedha karanArA che. (arthAta AtmA ane zarIra eka ja che.) tathA - "satyena nagaH....." vagere padono artha satyavacana, tapazcaryA ane brahmacaryathI 20 nitya evo jyotirmaya zuddhAtmA prApta thAya che, jene dhIra saMyata evA yatio jue che." A pado dehathI judo AtmA che evuM pratipAdana karanArA che. A rIte vedanA viruddhapadone sAMbhaLatA tane saMzaya utpanna thayo che. vaLI tuM mAne che ke - goro varNa vi. bhUtasamudAyamAtramAM jaNAtAM hovAthI te gorApaNuM vigere jema bhUtasamudAyamAtrano dharma che, tema cetanAnI paNa bhUtasamudAyamAtramAM ja upalabdhi 25 (bodha) thatI hovAthI cetanA paNa bhUtasamudAyamAtrano dharma hovo yukta che. vaLI tuM mAne che ke - pratyakSAdipramANanA viSayathI atikrAnta evo dehAtirikta AtmA che. (arthAt dehathI judo AtmA mAnavAmAM pratyakSAdi koI pramANa nathI.) tArI AvI buddhi thavAmAM kAraNa e che ke, tuM vedapadonA arthone jANato nathI. tathA yukti ane rahasyane paNa jANato nathI. te vedapadono artha A pramANe tAre jANavo - 30 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) . teSAmayamarthaH-tatra 'vijJAnaghane'tyAdInAM prathamagaNadharavaktavyatAyAM vyAkhyAtatvAt na pradarzyate, 'satyena labhya' ityAdInAM tu sugamatvAditi / na ca tatraiva upalabdhyA hetubhUtayA cetanAyA: zarIradharmatA'numAtuM yujyate, taddharmatayA tatropalambhAsiddheH, na ca tasmin satyeva upalambhaH taddharmatvAnumAnAya alaM, vyabhicAradarzanAd, yataH sparza satyeva rUpAdayaH upalabhyante, na ca 5 taddharmatA teSAmiti, tasmAt zarIrAtiriktAtmAkhyapadArthadharmazcetanA iti, dezapratyakSazcAyam, avagrahAdInAM svasaMvedyatvAt, bhAvanA prathamagaNadharavat avaseyA, anumAnagamyo'pi, taccedam-dehendriyAtirikta AtmA, tadvigame'pi tadupalabdhArthAnusmaraNAt, paJcavAtAyanopa-labdhArthAnusmartRdevadattavat, AgamagamyatA tu asya prasiddhA eva 'satyena labhya' ityAdivedapadaprAmANyAbhyupagamAditi, alaM vijJAnaghana... vagereno artha pUrve prathama gaNadharanI vatavyatAmAM kahelo hovAthI pharI 10 batADAto nathI. satyena .... vagere sugama hovAthI teno artha paNa jaNAvAto nathI. (have pUrvapakSe pUrve kahyuM hatuM ke "bhUtasamudAyamAM ja caitanyanI upalabdhi thatI hovAthI caitanya bhUtasamudAyano dharma che" tenuM khaMDana kare che.) bhUtasamudAyamAM ja upalabdhirUpa hetuthI cetanAnuM bhUtasamudAyanA dharma tarIke anumAna karI zakAya nahi, kAraNa ke bhUtasamudAyanA dharma tarIke bhUtasamudAyamAM cetanAno bodha asiddha che. (arthAt bhUtasamudAyamAM cetanAno bodha thAya che paraMtu 15 tenA dharma tarIke bodha thato nathI.) vAyubhUti : jenI hAjarImAM jenI upalabdhi thAya, te teno ja dharma hoya evI vyApti che. eTale jayAM bhUtasamudAya hoya tyAM ja cetanAnI upalabdhi thatI hovAthI cetanA bhUtasamudAyano ja dharma che. bhagavAna : tamArI vyAptimAM vyabhicAra Avato hovAthI tenAthI anumAna thaI na zake. 20 vyabhicAra A rIte - sparza hoya to ja rUpAdino bodha thAya che. (jayAM sparza nathI, tyAM rUpa na dekhAya kAraNa ke rUpAdinA pratyakSamAM sparzavatva paNa kAraNa che, evI naiyAyikonI mAnyatA che.) chatAM paNa rUpAdi sparzano dharma nathI. tethI cetanA e bhUtasamudAyano dharma che evuM anumAnathI siddha thatuM nathI. eTale cetanA zarIrathI judA AtmAnAmanA padArthano ja dharma siddha thAya che. tathA dehathI judo AtmA dehathI pratyakSa ja che kAraNa ke (matijJAnanA bhedarUpa) avagrahAdi AtmAnA 25 guNo svasaMvedya che. AnI vistArathI carcA prathama gaNadharanI vaktavyatAmAM jaNAvI dIdhI che. A AtmA anumAnathI paNa jaNAya che. te A pramANe - AtmA deha ane IndriyathI judo che kAraNa ke deha ane Indriyano nAza thavA chatAM paNa deha ane IndriyathI jaNAyela arthanuM anusmaraNa thatuM dekhAya che. jema pAMca vAtAyana (bArIo) mAMthI joyelA arthane te bArIo baMdha 30 karyA pachI paNa anusmaraNa karato devadatta e vAtAyanathI judo che, tema IndriyadvArA dekhAyeluM, IndriyanA nAza pachI paNa yAda rAkhanAra AtmA IndriyathI judo che. tathA AgamagamyatA paNa AtmAnI prasiddha ja che kAraNa ke "satyena labhya"... vagere Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAyubhUtinI dIkSA ane vyaktanuM Agamana (ni. 609-610) * 333 vistareNa, gamanikAmAtrametat / chimi saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio paMcahiM saha khaMDiyasaehiM // 609 // vyAkhyA - pUrvavat // tRtIyo gaNadharaH samApta iti / asya ca prathamagaNadharAdidaM nAnAtvaMtasya jIvasattAyAM saMzayaH, asya tu zarIrAtirikte khalvAtmAni, na tu tasya sattAyAmiti // te pavvaie souM viyatto AgacchaI jiNasagAsaM / vaccAmi NaM vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi // 690 // vyAkhyA - tAn pravrajitAn zrutvA indrabhUtipramukhAn vyakto nAma gaNadharaH Agacchati jinasakAzaM, kiMviziSTenAdhyavasAyena ityAha- vrajAmi, Namiti vAkyAlaGkAre, vandAmi bhagavantaM jinaM, tathA vanditvA paryupAsayAmi iti gAthAkSarArthaH // ityevaMbhUtena saGkalpena gatvA bhagavantaM praNamya tatpAdAntike bhagavatsampadupalabdhyA vismayotphullanayanastasthau, atrAntare . AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / vedanA pado pramANa tarIke svIkArelA che. vadhu carcAthI saryuM. A vivaraNa saMkSepathI ja karavAnuM che. 1608 gAthArtha : jarA-maraNathI mukta jinavaDe saMzaya chedAye chate te vAyubhUti pAMcaso ziSyo sAthe sAdhu thayo. TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che. I609 A trIjAgaNadhara ane prathamagaNadhara vacce eTalo taphAvata jANavo ke prathamagaNadharane jIva che ke nahi ? e pramANe jIvanA astitvamAM saMzaya hato. jyAre trIjAgaNadharane jIvanI sattAmAM nahi, paraMtu jIva dehathI judo che ke dehAtmaka che? e pramANe dehathI atirikta AtmAmAM saMzaya hato. *caturthI gaLadharavAvaH * gAthArtha : teone pravrujita sAMbhaLIne vyaktanAme gaNadhara jinapAse Ave che. "prabhu pAse jAuM, vaMdana karuM ane vAMdIne paryupAsanA karuM. 5 10 15 20 TIkArtha : IndrabhUti vi. prathama traNane pravrujita sAMbhaLIne vyaktanAme gaNadhara jinapAse 25 Ave che. kevA prakAranA pariNAma sAthe te Ave che ? te kahe che - prabhu pAse jAuM, bhagavAna evA jinane vaMdu tathA vAMdIne temanI sevA karuM. 610 // avataraNikA : AvA prakAranA saMkalpa sAthe prabhupAse jaIne, prabhune namIne, bhagavAnanI Rddhine joIne AzcaryathI moTI thayelI AMkhovALo vyakta bhagavAnanA caraNo pAse Ubho rahe che. te samaye 30 gAthArtha : janma-jarA-maraNathI mUkAyelA, sarvajJa, sarvadarzI evA jinavaDe (vyaktanAme Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 vyAkhyA- kiM 'paJca bhUtAni' pRthivyAdIni santi na santIti vA manyase, vyAkhyAntaraM pUrvavat / saMzayazca tavAyaM viruddhavedapadazrutisamuttho varttate, zeSaM pUrvavat, tAni cAmUni vedapadAni varttante'svapnopamaM vai sakalamityeSa brahmavidhiraJjasA vijJeya' ityAdIni, tathA ' dyAvA pRthivIM' ityAdIni ca, tathA ' pRthvI devatA Apo devatA' ityAdIni ca eteSAM cAyamarthaH tava pratibhAsate - 'svapnopamaM' svapnasadRzaM vai nipAto'vadhAraNe 'sakalam' azeSaM jagat 'eSa brahmavidhiH ' eSa paramArthaprakAra ityarthaH 10 'annasA' pramukhena nyAyena 'vijJeyo' vijJAtavyo bhAvya nRtyarthaH, tatAmUni ni bhUtanidvavaparALa, zeSANi tu sattApratipAdakAnIti, ataH saMzayaH, tathA bhUtAbhAva eva ca yuktyupapannaH, cittavibhramaH, teSAM pramANato'grahaNAt, tathAhi - cakSurAdivijJAnasya AlambanaM paramANavo vA syuH paramANusamUho vA ?, na tAvavaLavo, vijJAne apratimAsanAt, nApi tatsamUho, prAntavAd, 15 334 : Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // 611 // vyArabA--pUrvavat / kiM maNi paMca bhUyA atthi natthitti saMsao tujhaM / vepayANa ya atthaM Na jANasI tesimo attho // 612 // 30 brAhmaNa) nAmathI ane gotrathI bolAvAyo. TIkArtha : gAthArtha mujaba che. 611 // gAthArtha : tuM evuM kema mAne che ke paMca bhUto che ke nahi ? AvA prakArano tAro saMzaya che. tuM vedapadonA arthane jANato nathI. teono A artha che. TIkArtha : "zuM pRthvI vagere pAMca bhUto che ke nahi ?" e pramANe tuM mAne che. vyAkhyAntara pUrvanI jema jANavuM (arthAt zlokanA pUrvArdhanI vyAkhyA pUrve gAthA 600mAM kim nA judA judA 20 artha karIne judI judI je batAvI te pramANe ahIM paNa samajavI.) tAro A saMzaya vedanA viruddhapadone sAMbhaLavAthI utpanna thayo che. zeSa-zlokano pazvArdha pUrvanI jema jANI levo. te vedanA pado A pramANe che. - "svapnopama maiM sAmitveSa brahmavidhijJasA vijJeya' vagere tathA '"dyAvA pRthivI..." vagere tathA "pRthvI devatA Ao tevatA'' vagere. A badhA padono A artha tArA manamAM cAlI rahyo che- svapropamaM eTale sakala A jagat 25 svaprasadeza ja che. vai avadhAraNArthamAM che. A prakArano 5ramArtha praguNanyAyathI = dRDhapaNe vicAravA yogya che. A rIte A pado paMcabhUtano niSedha karanArA che. tathA ghAvA pRthivI = svarga pRthvI vagere ane pRthvI devatA vagere pado paMcabhUtonI sattAne jaNAvanArA che. tethI tane saMzaya thayo che. vaLI tAro A cittavibhrama che ke bhUtono abhAva ja yuktiyukta che kAraNa ke te paMcabhUto hovAmAM koI pramANa nathI. te A pramANe-cakSu AdinA jJAnanuM AlaMbana=viSaya paramANuo che ke paramANuono samUha ? temAM aNuo e jJAnanuM AlaMbana nathI kAraNa ke cakSuthI thatAM jJAnamAM paramANuo Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvapakSanA mate paramANusamUhanI brAntatA (ni. 612) 335 dvicandravat, bhrAntatA cAsya samUhibhyastattvAnyatvAbhyAmanirvacanIyatvAt avastutvAt, ataH kuto dekhAtA nathI. tathA paramANuono samUha paNa jJAnano viSaya nathI kAraNa ke ko'ka vyaktine be candra dekhAya te jema bhrama che, tema cakSu vagerenA jJAnamAM dekhAto paramANusamUha paNa brAMta che, arthAt je dekhAya che te vAstavamAM nathI. A paramANusamUha e bhrAnta che kAraNa ke A samUha=samudAya (avayavI) e 5 samUhisamudAyi (avayavo) karatAM bhinna che ke abhinna che ? A pramANenA baMne vikalpo ghaTatAM na hovAthI A samUha e vastu ja nathI paNa bhrAnta che. (ahIM bhinnabhinnatAno vikalpa A pramANe jANavo ke prathama jo kaho ke samudAya e samudAyi karatA bhinna che. to te samudAya samudAyamAM vartato chato dezathI varte che ke sarvIze varte che? jo dezathI varte che ema kaho to te dezomAM paNa A samudAya vartato hovo joIe. te dezomAM A samudAya dezathI varte 10 che? ke sarvAze varte che ? te paNa kahevuM paDaze. A rIte vAraMvAra prazno karatA anavasthA AvIne UbhI rahe. tethI samudAyane samudAyithI bhinna manAya nahi. have jo tame bIjo vikalpa eTale ke samudAya samudAyamAM sarvAze varte che ema kaho to, eka ja samudAyamAM samudAya (paramANuno samUha) sarvAze raheto hovAthI te sivAyanA anya samudAyio samudAya vinAnA thavAnI Apatti Ave, kAraNa ke tamAma paramANuono samUha A 15 eka ja samudAyamAM varte che. A doSa na Ave te mATe jo tame kahezo ke samudAya samudAyi abhinna che bhinna nathI to, paramANuno samUha e samudAyi ja kahevAze. samudAyithI judo samudAya jevI koI vastu ja raheze nahi. Ama, samudAya bheda ke abheda vikalpavaDe anirvacanIya hovAthI vasturUpe ja raheze nahi. tethI samudAya e bhrAnta che mATe jJAnano viSaya banato nathI. athavA bhinnAbhinnatvanA vikalpo 20 A mujaba jANavA. - jo samUharUpa avayavI, paramANurUpa avayavothI abhinna ja che, to pachI paramANu ja raho, samUha nAmanI judI vastu mAnavAnI jarUra nathI. have jo avayavIne avayavothI bhinna mAno to te avayavI, dareka avayavamAM saMpUrNatayA rahe che ke dezathI ? jo saMpUrNapaNe rahe, to jeTalA avayava teTalA avayavI thaI jaze. dA.ta. kayaNuka, dareka paramANumAM saMpUrNapaNe rahe to be layaNuka thaI jAya, paraMtu evuM manAya nahi. mATe A vikalpa mAnya banato 25 nathI. jo avayavI dareka avayavamAM dezathI rahe, to avayavIne sAMza mAnavo paDe, je aniSTa che, kAraNa ke je loko avayavothI avayavIne bhinna mAne che, teo avayavIne eka = niraMza mAne che. chatAM koIka rIte avayavIne sAMza mAnI lo, to paNa avayavI potAnA dareka aMzamAM saMpUrNapaNe rahe ke dezathI ? saMpUrNapaNe rahe to aneka avayavI mAnavAnI Apatti Ave. dezathI 30 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) . bhUtasatteti, tatra vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi, cazabdAdyuktiM hRdayaM ca teSAM' tavasaMzayanibandhanAnAM vedapadAnAmayamarthaH, 'svapnopamaM vai sakala 'mityAdInyadhyAtmacintAyAM maNikanakAGganAdisaMyogasyAniyatatvAdasthiratvAdasAratvAdvipAkakaTukatvAdAsthAnivRttiparANi vartante, na tu tadatyantAbhAvapratipAdakAni iti, tathA 'dyAvA pRthivI'tyAdIni tu sugamAni, tathA saumya ! na 5 ca cakSurAdivijJAne paramANavo nAvabhAsante, teSAM tulyAtulyarUpatvAt, tulyarUpasya ca cakSurAdivijJAne pratibhAsanAt, na ca tulyaM rUpaM nAstyeva, tadabhAve khalvekaparamANuvyatirekeNAnyeSAma rahe to pharI tevA aMzo mAnavAnA kAraNe anavasthA UbhI thAya. A rIte baMne vikalpomAM svataMtra avayavI siddha thato na hovAthI te che ja nahi. eTale jJAnano viSaya paNa banato nathI.) AthI paramANusamUha ja na hovAthI bhUtonuM astitva ja nathI. A pramANenI he vyakta ! 10 tArI je mAnyatA che tenuM kAraNa e che ke te vedapadonA arthone, yuktine ane rahasyane tuM jANato nathI. tArA saMzayanA kAraNabhUta evA te vedapadono A artha tAre jANavo ke - "vakho - vai satta' vagere pado adhyAtmanI vicAraNAmAM maNi-suvarNa-strI vagereno saMyoga aniyata, asthira, asAra ane pariNAme kaDavo hovAthI A maNi-suvarNa-strI vagere paranA rAgano nAza karAvanArA che, paNa maNi vagereno sarvathA abhAva jaNAvanArA nathI. tathA "ghAvI pRthivI" vagere padonA 15 artha sugama ja che je paMcabhUtanI sattA jaNAvanArA che ja. tathA he saumya ! cakSu vagerenA jJAnamAM paramANuo dekhAtA nathI evuM nathI arthAt dekhAya ja che kAraNa ke te paramANuonuM be rUpa che - tulyarUpa-sAdhAraNarUpa (paramANutva) ane atulyarUpa=asAdhAraNarUpa. temAM paramANuo potAnA tulyarUpe cakSu vagere jJAnamAM dekhAya che (ahIM vivikSitaparamANu sAthe anyaparamANuo paramANutva rUpe tulya che. tethI paramANutva e 20 tulyarUpa che. tathA dareka paramANuone potAnuM svataMtra svarUpa paNa che je bIjAthI juduM hovAthI asAdhAraNarUpa kahevAya che.) vaLI, tulyarUpa nathI evuM paNa na kahevAya kAraNa ke paramANuonuM paraspara tulyatva jo na mAno to, eka paramANu sivAyanA anya paramANuo paramANu rUpe raheze nahi. mATe dareka paramANuonuM paraspara (paramANutvarUpa) tulyatva mAnavuM ja rahyuM. vyakta H tame je tulyatva kaho cho te tulyatva eTale tadravyavRtti ane te paNa vAstavika 25 nathI, paraMtu kalpita ja che. (tad = vivakSitaparamANu, anya = vivakSitaparamANuthI anya evA bIjA paramANuo + caNukAdi, vyAvRtti = bIjA paramANuo + caNakAdithI judApaNuM. dareka paramANuo anya evA paramANuo ane bhaNakAdithI judA che mATe darekamAM tadanyavyAvRtti rahelI che AnuM nAma ja tulyatva.) Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakSurAdijJAnamAM paramANuonuM jJAna thAya che (ni. 612) * 337 NutvAbhAvaprasaGgAt, na ca tad anyavyAvRttimAtraM parikalpitameva, svarUpAbhAve'nyavyAvRttimAtratAyAM tasya khapuSpakalpatvaprasaGgAt, tathA cAzeSapadArthavyAvRttamapi khapuSpaM svarUpAbhAvAnna sattAM dhArayati, na ca tadrUpameva sajAtIyetarAsAdhAraNaM tadanyavyAvRttiH, tasya tebhyaH svabhAvabhedena vyAvRtteH, svabhAvabhedAnabhyupagame ca sajAtIyetarabhedAnupapatteH sajAtIyaikAntavyAvRttau ca vijAtIyavyAvRttAvanaNutvavadaNutvAbhAvaprasaGgaH / 5 * bhagavAna : nA, tulyatva e tadanyavyAvRttirUpa ke parikalpita nathI, kAraNa ke jo A rIte paramANuonuM potAnuM koI anugata svarUpa mAnavAnuM na hoya ane mAtra tadanyavyAvRtti ane te paNa parikalpita mAnavAnuM hoya to 52mANuone paNa AkAzapuSpasamAna mAnavAnI Apatti Avaze. jema kha-puSpa duniyAnA saMpUrNapadArthothI vyAvRtta (juduM) hovA chatAM paNa potAnuM svataMtra svarUpa na hovAne kAraNe jagatamAM astitvane dhAraNa karatuM nathI, tema 52mANuo paNa 10 tadanyavyAvRtta hovA chatAM potAnuM svarUpa na hovAthI astitvane dhAraNa karaze nahi. vyakta : cAlo, mAnI laIe ke paramANuonuM potAnuM kaMIka svarUpa che, chatAM paNa tamane Icchita tulyatvanI siddhi thaze nahi, kAraNa ke sajAtIya-ItarAsAdhAraNa (sajAtIya evA paramANuo ane Itara evA caNukAdimAM je na hoya te sajAtIya-ItarAsAdhAraNa) evuM paramANunuM svarUpa ja tadanyavyAvRtti che. (arthAt tadanyavyAvRtti kalpita nathI, ane AvA prakAranI 15 tadanyavyAvRtti hovAthI, paramANu khapuSpavat thavAnI Apatti nahi Ave.) bhagavAna : sajAtIya evA anya paramANuo ane Itara evA caNukAdithI paramANunI vyAvRtti judA judA svabhAvanA kAraNe thAya che. tethI sajAtIya - ItarAsAdhAraNa evuM paramANunuM svarUpa e eka ja tadanyavyAvRttirUpa mAnI na zakAya. (Azaya e che ke - je svabhAvathI A paramANu caNukAdithI judo che te ja svabhAvathI anya paramANuothI judo nathI paraMtu anya 20 svabhAvathI judo paDe che. Ama caNukAdithI judo hovAmAM judo svabhAva ane anya paramANuothI judo hovAmAM judo svabhAva che. Ama be svabhAva paramANumAM rahelA che. A judA judA be svabhAva(svabhAvabheda)thI vivakSita paramANu sajAtIya-ItarathI judo paDI jAya che. eTale paramANunA judA judA svarUpo hovAthI paramANunA svarUpane eka ja tadanyavyAvRttirUpa manAya nahi.) jo svabhAvabheda mAnavAmAM na Ave to sajAtIya ane Itara evA bheda ja ghaTe nahi. 25 vaLI, paramANu jo vijAtIyathI je rIte ekAnte vyAvRtta che, te rIte teno sajAtIyathI sarvathA (ekAnte) bheda mAnazo to jema vikSitaparamANu vijAtIya evA caNukAdithI judo hovAthI vivakSitaparamANumAM anaNutva nathI tema sajAtIyathI paNa judo mAnatA paramANumAM aNutvanA abhAvano prasaMga Ave. (Azaya e che ke - caNukAdi e aNu nathI mATe temAM Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) bhAve ca tulyarUpasiddhiriti, na ceyamanimittA tulyabuddhiH, dezAdiniyamenotpatteH, na ca svapnabuddhyA vyabhicAraH, tasyA apyanekavidhanimittabalenaiva bhAvAt, Aha ra bhASyakAra: "aNubhUya diTTha cintiya suya payaivicAra devayA'NUyA / sumiNassa nimittAiM puNNaM pAvaM ca nAbhAvo // 1 // " na ca bhUtAbhAve svapnAsvapnagandharvapurapATaliputrAdivizeSo yujyate, na cAlayavijJAna 5 anaputva raheluM che. paramANu kayaNukAdithI ekAnta judo hovAthI temAM anasutva nathI. e ja rIte paramANu jo anyaparamANuothI ekAnta judo mAnazo to te paramANumAM aNutvano abhAva mAnavo paDe, paraMtu), e mAnya nathI tethI vivakSitaparamANumAM aNutvano bhAva hovAthI tulyarUpanI siddhi thaI jAya che. 10 vaLI, eka paramANu anya paramANuthI tulya che evI je buddhi thAya che te paNa kaMI niSkAraNa thatI nathI, kAraNa ke te dezAdinA niyamathI utpanna thAya che. (arthAta te buddhi paramANurUpa eka dezamAM ja utpanna thAya che anyatra nahi. jo niSkAraNa hota to paramANu - dvayaNuka vacce paNa tulyatvabuddhi utpanna thAta, paNa thatI nathI. mATe te tulyabuddhi paNa sakAraNa ja che ane enuM kAraNa paramANuomAM rahela tulyatva che.) 15 vyakta : svapra kAraNavinA ja utpanna thAya che. tethI cokkasa deza-kALAdinA niyamathI utpanna thatI buddhi sakAraNa ja hoya tevuM nathI. bhagavAna : svama paNa aneka prakAranA nimittabaLathI ja utpanna thAya che. kahyuM ja che bhASyakAre - (1) anubhUta - pUrve anubhavela vastu svapramAM dekhAya te anubhUtasvapna. (ahIM svapnamAM pUrve karelo anubhava kAraNa che. A rIte AgaLa paNa te te kAraNo jANI levA.) (2) 20 pUrve joyela vastu svapnamAM dekhAya te dRSTArtha nimittavALuM svapna kahevAya. (3) strI vagerenI prApti svapnamAM dekhAya te ciMtita. (4) devaloka-narakAdi sAMbhaLelI vastu svapnamAM jaNAya te zrutanimittaka svapna. (5) vAta-pitta-kaphAdinA vikArathI thatuM svapna prakRtivikAranimittaka che. (6) devatA nimitte Avela svapna devatAnimittaka che. (7) jyAM rahelI vyaktine vadhu paDatAM svapno Ave temAM te pANIvALo pradeza nimitta che. (8) zubhasvapnadarzanamAM puNya ane (9) 25 azubhasvapnadarzanamAM pApa nimitta che. Ama ghaTavijJAnanI jema svapna paNa vijJAnamaya hovAthI bhAvasvarUpa ja che paNa abhAvarUpa nathI || vi.A.bhA. 1703 || vaLI, jo bhUta (vaTAdi padArtho) hoya ja nahi to, A svapna, A asvapna, A gaMdharvanagara khoTuM che, A pATalIputrAdi satya che vagere bheda paNa ghaTI zake nahi. 64. anubhUtaM dRSTaM cintitaM zrutaM prakRtivikAraH devatA'nUpaH / svapnasya nimittAni puNyaM pApaM ca 30 navaM: III Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AlayavijJAnanuM sAmarthya e tulyabuddhinuM kAraNa nathI (ni. 612) ** 339 gatazaktiparipAkasamanantaropajAtavikalpavijJAnasAmarthyamasyAstulyabuddheH kAraNaM, svalakSaNAdasvalakSaNAnupapatteH, nApi pAramparyeNa tadutpattiryujyate, svalakSaNasAmAnyalakSaNAtiriktavastvabhAvena pAramparyAnupapatteH, bAhyanIlAdyabhAve ca zaktivipAkaniyamo na yujyate, niyAmakasahakArikAraNAbhAvAt / kiMca-AlayAtpItAdisaMvedanajananazaktayo bhinnA vA syurabhinnA vA ?, yadyabhinnAH sarvaikatva - 5 jJAnavAdI : (Alaya eTale AdhAra, tarUpa vijJAna te AlayavijJAna, arthAt ghaTa, paTa vigere padArthonuM juduM juduM je jJAna che, te judA judA jJAnane utpanna karanAra zaktino AdhAra. anAdikALathI pravRtta evuM caitanya e AlayavijJAna kahevAya che jeNe manaskAra nAme oLakhAya che.) AlayavijJAnamAM rahelI zaktino paripAka thayA pachI "A tulya che" evA prakAranA vikalpone utpanna karavAnuM AlayavijJAnanuM sAmarthya ja tulyabuddhinuM kAraNa che, paNa 10 bAhyapadArthomAM rahela tulyatva tulyabuddhinuM kAraNa nathI. : bhagavAna H evuM saMbhavita nathI kAraNa ke AlayavijJAnamAM rahela sAmarthya e svalakSaNarUpa che, arthAt sakala sajAtIya-vijAtIyathI vyAvRtta che. AvA sajAtIya-vijAtIyathI vyAvRtta evuM sAmarthya e mAtra vijAtIyathI vyAvRttirUpa tulyatvane ke je svalakSaNa nathI, tene kevI rIte utpanna karI zake ? arthAt na karI zake. mATe tulyabuddhimAM A sAmarthya kAraNa nathI paNa padArthamAM rahela 15 tulyatva ja kAraNa che. (jJAnavAdI : AlayavijJAna sakalasajAtIya-vijAtIyavyAvRttarUpa svalakSaNathI koIka anya vastu utpanna karaze ane te anya vastu sAmAnyalakSaNarUpa tulyatvane utpanna karaze. Ama AlayavijJAnagata sAmarthya paraMparAe tulyabuddhine utpanna karaze.) bhagavAna H A paNa ghaTatuM nathI kAraNa ke tame to svalakSaNa ane sAmAnyalakSaNa sivAya 20 anya trIjI vastu mAnI ja nathI ke jethI paraMparA ghaTe. vaLI AlayavijJAnamAM rahela zaktino paripAka paNa bAhya evA nIlAdi padArtho vinA ghaTI zakato nathI kAraNa ke zaktino paripAka thAya te mATe niyAmaka evuM sahakArI kAraNa ja nathI. (Azaya e che ke amuka kALe ja tulyabuddhi thAya che amuka kALe nathI thatI temAM tame zaktino paripAka kAraNa mAno cho, paraMtu te zaktiparipAka paNa bAhyanIlAdi padArtha vinA utpanna thaI zake nahi, anyathA haMmezA e 25 zaktino paripAka mAnavo paDe, je ghaTatuM nathI. mATe bAhyapadArtho mAnavA ja paDe.) vaLI, ame tamane pUchIe ke pItAdinA eTale ke pIta-nIla vigere judA judA saMvedanane utpanna karanArI zakti AlayathI bhinna che ke abhinna jo abhinna che to badhI zaktio AlayavijJAnathI abhinna hovAthI paraspara abhinna thaze ane to badhI zaktio eka ja thaI jaze, jo eka na mAno to badhI zaktiono eka Alaya sAthe abheda kevI rIte 30 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 * Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) prasaGgaH, ekAlayAbhedAnyathAnupapatteH, tatazca kutastAsAM pItAdipratibhAsahetutA ?, prayogazcanIlavijJAnahetutayA parikalpitA zaktirna taddharmA, zaktyantararUpatvAt, zaktya rasvAtmavat, atha bhinnAstathApyavastusatyo vA syuH vastusatyo vA ?, yadyavastusatyaH samUhavatkutaH pratyayatvam ?, atha vastusatya bAhyo'rthaH kena vAryata iti ?, evamaNUnAM tulyarUpagrahaNaM tadAbhAsajJAnotpatteH, 5 ghaTe ? na ghaTe. ane jo A rIte badhI zaktio eka thaI jAya to te eka thayelI zaktio judA judA pIta-nIlAdijJAnanuM kAraNa kevI rIte banaze ? (arthAt na banI zake. tethI A zaktio AlayathI abhinna manAya nahi. A ja vAtane anumAna prayoga dvArA darzAve che.-) prayoga - nIlavijJAnanA kAraNa tarIke kalpAyelI zakti e taddharmavALI nathI, eTale ke nIlavijJAnanuM kAraNa nathI, kAraNa ke te zakyattarasvAtmanI jema zakayattararUpa che. (Azaya e 10 che ke pItavijJAnane utpanna karanArI zakti e nIvijJAnane utpanna karanAra zaktinI apekSAe zalkyantara kahevAya che. A pItavijJAnane utpanna karanArI zakyantara e jema nIlavijJAnane utpanna karatI nathI kAraNa ke te zakyantararUpa che, tema nIlavijJAnane utpanna karanArI zakti paNa nIlavijJAnane utpanna karaze nahi kAraNa ke te zakti paNa pItavijJAnajanakazaktinI apekSAe zakyantararUpa ja che. Ama, dareka zakti zakyantararUpa 15 hovAthI pIta-nIla vigere ekapaNa jJAna utpanna karaze nahi.) have jo bhinna mAno to, to te zakti vastu che ke avastu che ? jo avastu hoya, to pachI samUhanI jema zaktino paNa vizvAsa kevI rIte rAkhavo ? arthAt zakti paNa bhrAnta ja thaze. (kAraNa ke paramANuno samUha tamArA mate bhrAnta che.) ane jo vastu mAno to tame jJAnathI bhinna evI zakti mAnI eTale tamAro jJAnAdvaitavAda to khaMDita thaI ja gayo, to pachI ghaTAdi 20 bAhya artho che, bhUto che evuM mAnanArane tame kevI rIte aTakAvazo ? Ama, paramANuomAM tulyatvanuM jJAna thatuM hovAthI tulyarUpanI siddhi thAya che. jJAnavAdI : viSayanA baLathI utpanna thato jJAnano nIlAdiAkAra e viSayathI (nIlAdivastuthI) bhinna che ke abhinna che ? jo bhinna mAno to, nIlavastunuM jJAna ja thaze nahi kAraNa ke nIlavastuthI nIlAkAra taddana judo che. anyathA paTa ghaTathI judo hovA chatAM ghaTanuM 25 jJAna jyAre thAya tyAre paTanuM jJAna paNa thavAnI Apatti Avaze. 1 have jo, abhinna mAno to, viSayano AkAra jJAnamAM saMkrAnta thatAM viSaya nirAkAra banI jaze. vaLI, viSayathI abhinna evA AkArano jJAnamAM saMkrama thavAthI viSayano paNa saMkrama thaze. je yukta nathI. Ama, vastuno AkAra jJAnamAM jaNAya che e bhinnAbhinna vikalpo dvArA ghaTato na hovAthI tulyatvanI buddhi paNa ghaTI zakartA nathI. (arthAt tulyatvanuM jJAna paNa 30 khoTuM che.) Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayamAMthI AkAranI asaMkrAnti (ni. 612) 341 na ca viSayabalopajAtasaMvedanAkArasya viSayAdbhedAbhedavikalpadvAreNAnupapattirbhAvyA, viziSTapariNAmopetArthasannidhAvAtmanaH kAlakSayopazamAdisavyapekSasya nIlAdivijJAnamutpadyate, tathApariNAmAd, itthaM caitadaGgIkarttavyam, anyathA nIlAtsaMvedanAnnIlasaMvedanAntarAnupapattiH, prAgupanyastavikalpayugalakasambhavAdityevaM paramANutulyarUpagraho'viruddhaH, atulyarUpaM tu yogigamyatvAt viziSTakSayopazamAbhAvAtsarvathA na parigRhyate, na ca paramANUnAM bahutve'pi vizeSAbhAvAd ghaTazarAvAdibuddheH 5 tulyatvaprasaGgo, vizeSAbhAvasyAsiddhatvAt, tathA ca paramANava eva viziSTapariNAmavanto ghaTa iti, bhagavAna : AkAranI viSayathI bhedabheda vikalpo dvArA anutpatti (aghaTamAnatA) kahevI nahi kAraNa ke viziSTapariNAmayukta arthanuM saMnidhAna thAya tyAre kALa-kSayopazamAdine sApekSa jIvane nIlAdi jJAna utpanna thAya che. te paNa eTalA mATe ke tyAM AtmA ja te jJAnarUpe pariName che. paNa viSayamAMthI AkAranI saMkrAnti thatI nathI. (tethI, ghaTathI utpanna thayela 10 jJAnamAM paTAkAranI Apatti raheze nahi.) A mAnavuM jarUrI che, anyathA nIlajJAnathI anyanIlajJAna utpanna thaze nahi, kAraNa ke pUrve tame batAvelA bhedabheda vikalpono ahIM paNa saMbhava che. (Azaya e che ke tame bAhya arthono abhAva hovA chatAM anAdi - avidyAnA vazathI nIlapItAdibuddhinI utpatti to mAno ja cho. temAM ame tamane pUchIe ke utarakSaNe utpanna thato nIlAkAra te pUrvanIlabuddhinA kSaNathI 15 bhinna che ke abhinna che ? jo bhinna mAno to uttarakSaNe nIlAkAra kevI rIte jaNAya che ? arthAt na jaNAvo joIe. athavA jo pUrvekSaNIyanIlabuddhithI uttarakSaNIya nIlAkAra judo hovA chatAM jaNAto hoya to potAkAra paNa judo hovAthI te kema jaNAto nathI ? te paNa jaNAvo joIe. have jo abhinna mAno to, kArya-kAraNabhAva ja ghaTaze nahi kAraNa ke baMne kSaNo abhinna 20 che. Ama, tamArA mate paNa nIlajJAna pachI nIlajJAna thaze nahi. mATe viziSTapariNAmayukta arthanuM saMnidhAna thatAM AtmAne tenuM jJAna utpanna thAya ja che. ane tethI paramANuomAM tulyarUpano bodha paNa aviruddha ja che. tathA atulyarUpa e to yogIone ja pratyakSa hovAthI ane viziSTa kSayopazamano abhAva hovAthI (chadmasthone) bIlakula jaNAtuM nathI. vyakta : cAlo, mAnI laIe ke paramANuonuM tulyarUpa jJAnamAM jaNAya che. have ghaTa ane 25 koDiyuM baMnemAM ghaNAM paramANuo che. paNa te to badhA samAna ja che, temanA vacce koI vizeSabheda nathI, to ghaTa-koDiyAmAM paNa tulyabuddhi thavI joIe. bhagavAna : vizeSano abhAva ja asiddha che arthAta judI judI buddhi thavAmAM kAraNa temAM rahelo bheda che ja. pRthabubAkArarUpa viziSTapariNAmavALA paramANuo ghaTa che ane anya viziSTapariNAmavALA paramANuo zarAva che. e pramANe mAnatAM koI Apatti Avaze nahi. 30 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) na ca paramANusamudAyAtiriktAni bhUtAni ityalaM prasaGgena / chiNNaMmi saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaIo paMcahiM saha khaMDiyasaehiM // 613 // vyAkhyA-pUrvavat / iti caturtho gaNadharaH samAptaH / te pavvaie souM suhamo AgacchaI jiNasagAsaM / vaccAmi NaM vaMdAmi vaMdittA pajjuvAsAmI // 614 // vyAkhyA 'tAn' indrabhUtipramukhAn pravrajitAn zrutvA sudharmaH paJcamo gaNadhara Agacchati jinasakAzaM, kimbhUtenAdhyavasAyena ityAha-pazcArddha pUrvavat / sa ca bhagavantaM dRSTvA atIva mumude, atrAntare AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // 615 // vyAkhyA-pUrvavat / kiM maNNi jAriso iha bhavaMmi so tAriso parabhave'vi ? / veyapayANa ya atthaM Na jANasI tesimo attho // 616 // 10 20 15 Ama, paramANunA samudAyathI judA bhUta nathI, paNa paramANusamudAyarUpa ja che. tethI bhUtanI siddhi thAya che. vadhu carcAthI saryuM. 6 12 gAthArtha ? jarA-maraNathI rahita jinavaDe saMzaya chedAye chate te vyakti pAMcaso ziSyo sAthe dIkSita thayo. TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che. I6 13 * pazno TdharavI: * gAthArtha : teone pravrajita sAMbhaLIne pAMcamAgaNadhara sudharma jinapAse Ave che. temanI pAse jAuM, vaMdana karuM ane vAMdI temanI sevA karuM. (evA vicArathI Ave che.) TIkArtha : pUrvanI jema jANI levo. 614o. avataraNikA : te sudharmagaNadhara bhagavAnane joI atyaMta AnaMdita thayo. te samaye gAthArtha : janma-jarA-maraNathI rahita, sarvajJa, sarvadarzI evA jinavaDe nAma ane gotrathI (sudharma) bolAvAyo. TIkArtha : TIkArya pUrvanI jema jANavo. 6 1po gAthArtha : je jIva A bhavamAM jevA prakArano hoya te zuM parabhavamAM paNa tevA prakArano ja hoya ?" AvuM tuM mAne che. tuM vedapadonA arthone jANato nathI. te vedapadono A artha 30 thAya che. Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMcamAgaNadharano saMzaya (ni. 616) ** 343 vyAkhyA- kiM manyase ? yo manuSyAdiryAdRza iha bhave sa tAdRzaH parabhave'pi, nanvayamanucitaste saMzayaH, vyAkhyAntaraM pUrvavat, saMzayazca tavAyaM viruddhavedapadazrutinibandhano varttate tAni cAmUni - 'puruSo vai puruSatvamaznute' puruSatvaM prApnotItyarthaH 'pazava: pazutvam' ityAdIni, tathA ' zrRgAlo vai eSa jAyate yaH sapurISo dahyate ityAdIni ca tatra vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi caH pUrvavat, teSAmayamartho - vakSyamANalakSaNa ityakSarArthaH / tatra vedapadAnAM tvamitthamarthaM manyase - puruSo mRtaH san 5 puruSatvamaznute, puruSatvameva prApnotItyarthaH tathA pazavo - gavAdaya: pazutvamevetyamUni bhavAntarasAdRzyAbhidhAyakAni, tathA ' zrRMgAlo vai eSa' ityAdIni tu bhavAntare vaisAdRzyakhyApakAnItyataH saMzayaH, kAraNAnurUpaM ca kAryamutpadyate iti te'bhiprAyo, yato na zAlibIjAdgodhUmAGkuraprasUtiH iti, tatra vedapadAnAmayamarthaH - puruSaH khalviha janmani svabhAvamArddavArjavAdiguNayukto manuSyanAmagotre karmaNI baddhvA mRtAH san puruSatvamaznute, na tu niyamataH, evaM pazavo'pi pazubhave mAyAdiguNayuktAH 10 pazunAmagotre karmI baddhvA mRtAH santaH pazutvamAsAdayanti, na tu niyogataH iti, karmasApekSa TIkArtha : je nanuSyAdi A bhavamAM jevA prakAranA hoya che te manuSyAdi zuM parabhavamAM paNa tevA prakAranA ja hoya che ? evuM tuM kema mAne che. tAro A saMzaya anucita che. (kim no) bIjo artha pUrvanI jema jANI levo. A tAro saMzaya viruddhavedapadone sAMbhaLavAthI utpanna thayela che. te vedapado A pramANe che - puruSo thai puruSatvamastute, "vazava: pazuttam" vagere tathA "kRto 15 maiM 5 khAyate ya: sapurIpo vadyate' vagere A vaidapadonA arthane tuM samyag rIte jANato nathI. "zva" zabdathI yukti ane rahasyane paNa jANato nathI. " tArA manamAM vedapadono A pramANeno artha vartI rahyo che puruSa marIne puruSa ja thAya. tathA gAya vagere pazuo marIne pazupaNAne ja pAme." A pado bhavAntaramAM samAnatAne jaNAvanAra che. tathA "oAno vai...." (je viSTA sAthe baLAya te ziyALa thAya.) vagere pado 20 bhavAntaramAM paisAdazya=visamAnatAne jaNAvanArA che. A rIte padono artha karavAthI tane saMzaya thayo che. vaLI tuM ema mAne che ke - kAraNane anurUpa ja kArya utpanna thAya kAraNa ke zAlibIjamAMthI ghauMnA aMkurA phuTe nahi. (mATe puruSa marIne purUSa thAya e ja yuktiyukta lAge che.) - - paraMtu padono A pramANe artha tAre jANavo ke A bhavamAM svabhAvathI mRdutA saralatAdiguNothI yukta puruSa manuSyanAmagotrakarmane bAMdhI mare to parabhavamAM puruSapaNAne pAme che, paraMtu niyamathI puruSapaNAne pAme tevuM nathI. e ja pramANe pazunA bhavamAM mAyAdiguNothI yukta pazuo paNa pazunAmagotrane bAMdhIne mare to pazupaNAne pAme che, niyamathI nahi. A pramANe hovAthI ja jIvonI parabhavamAM gati karmane sApekSa che. "OAto vai...' A padono artha sugama ja che. 44 30 25 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 * Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) jIvAnAM gativizeSa ityarthaH, zeSANi tu sugamAni na ca niyamataH kAraNAnurUpaM kAryamutpadyate, vaisAdRzyasyApi darzanAt, tadyathA zrRGgAccharo jAyate, tasmAdeva sarSapAnuliptAt tRNAnIti, tathA golomAvilomabhyo dUrveti, evamaniyamaH, athavA kAraNAnurUpakAryapakSe'pi bhavAntaravaicitryamasya yuktameva, yato bhavAGkurabIjaM saumya ! sAtmakaM karma, tacca tiryagnaranArakAmarAdyAyuSkabhedabhinnatvAt 5 citrameva, ataH kAraNavaicitryAdeva kAryyavaicitryamiti, vastusthityA tu saumya ! na kiJcidiha loke paraloke vA sarvathA samAnamasamAnaM vA'sti, tathA ceha yuvA nijairapyatItAnAgatairbAlavRddhAdiparyAyaiH sarvathA na samAnaH, avasthAbhedagrahaNAt nApi sarvathA'samAnaH, sattAdyanugamadarzanAd, evaM vaLI, kAraNane anurUpa ja kArya thAya evo koI niyama nathI kAraNa ke vaisAdazya paNa dekhAya che. te A pramANe ke zRMga(vanaspativizeSa)mAMthI zaranAmanI vanaspati thAya che. (A paMktino 10 be rIta artha saMbhavita che- (1) vyAkaraNanI dRSTie- ziMgaDAmAMthI bANa utpanna thAya che. (2) - pU. aruvijayajI kRta gaNadharavAdanA anuvAdamAM zRMga e ziMganAmanI vanaspativizeSa che ane temAMthI zara eTale zaragaTa nAmanI (atyAre paNa uttarapradezamAM thatI) vanaspati utpanna thAya che, evo artha karela che. A bemAMthI bIjA naMbarano artha baMdhabesato lAge che kAraNa ke AgaLa 'tasmAyela sarvapAnuttiAt'paMktimAM zRMga zabdanuM 'sarjavAnutikSAt'vizeSaNa Avela che. 15 tenAthI jaNAya che ke ahIM zRMgazabdathI vanaspativizeSa ja abhipreta hovuM joIe.) vaLI jo te zRMgane ja sarasavano lepa karavAmAM Ave to, temAMthI amuka prakAranuM ghAsa utpanna thAya che. tathA gAya ane bakarInA vALamAMthI dUrvA nAmanuM ghAsa utpanna thAya che. mATe kAraNAnurUpa kArya hoya evo koI niyama nathI. athavA mAnI laIe ke kAraNAnurUpa kArya thAya che to paNa A jIvano bhavAntara vaicitrya yukta ja che kAraNa ke he saumya ! bhavAMkuranuM bIja 20 AtmAne baMdhAyeluM karma che. ane te karma tiryaMca-nara-nAraka-devAdi AyuSyanA bhedathI juduM juduM hovAthI citra che. Ama karmanuM vaicitrya hovAthI kAryanuM paNa vaicitrya che. (tethI A bhavamAM jevA prakAranuM karma baMdhAze, tene anurUpa parabhavamAM gati thaze mATe kAraNAnurUpa kArya mAno to paNa doSa nathI.) kharekhara to he saumya ! koI vastu AlokamAM ke paralokamAM sarvathA samAna ke asamAna 25 hotI nathI. te A pramANe AlokamAM paNa yuvAna potAnA atIta-anAgatakALanA bALavRddhAdi paryAyo sAthe sarvathA samAna hoto nathI, kAraNa ke avasthAbhedanuM grahaNa kareluM che. (arthAt bALAvasthAmAMthI jIva yuvAvasthAmAM Ave che tyAre te jIva bALaparyAyane choDI bALathI taddana asamAna yuvAparyAyane pAme che mATe sarvathA samAna raheto nathI.) tathA te yuvAna bALa- vRddhAdiparyAyothI sarvathA asamAna paNa nathI kAraNa ke bALa tathA vRddhaparyAyamAM je jIvanI sattA 30 hatI, te ja jIva yuvA-avasthAmAM paNa che ja. Ama jIvanA sattAdidharmono traNe avasthAmAM anugama (anvaya) thato hovAthI traNe avasthA sarvathA paraspara asamAna nathI. A ja pramANe *= Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaThThA maMDikagaNadharanuM prabhu pAse Agamane (ni. 617-619) : 345 paraloke'pi manujo devatvamApanno na sarvathA samAno'samAno vA, itthaM caitadaGgIkarttavyaM, anyathA dAnadeyAdInAM vaiyarthyaprasaGgAt / chiNNaMmi saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukNaM / so samaNo pavvaio paMcahiM saha khaMDiyasaehiM // 617 // vyAkyA--pUrvavat // kRti paOmo gaLadhara: samApta:| te pavvaie souM maMDio Agacchai jiNasagAsaM / vaccAmi NaM vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi // 698 // vyAkhyA - tAnindrabhUtipramukhAn pravrajitAn zrutvA maNDikaH SaSTho gaNadharaH Agacchati jinasakAzaM, kimbhUtenAdhyavasAyenetyAha- vaccAmi NamityAdi pUrvavat / sa ca bhagavatsamIpaM gatvA praNamya ca bhuvananAthamatIva muditaH tadagratastasthau, atrAntare - 10 Aya jiNaM jA jarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // 619 // vyAvyA-pUrvavat / 5 paralokamAM paNa manuSya devatvane pAmelo chato sarvathA samAna ke asamAna hoto nathI. A je kahyuM te ja rIte svIkAravuM joIe. anyathA jo manuSya marIne manuSyatvane ja pAmavAno hoya 15 to, A bhavamAM thatAM dAna, dayA vagere niSphaLa thavAnI Apatti thAya. (kAraNa ke parabhavamAM sArI gati meLavavA dAnAdinI pravRtti thatI dekhAya che. have jo je je hoya te te rUpe ja thavAno hoya to zA mATe A pravRtti thAya ?) 616 // : gAthArtha : jarA-maraNathI rahita jinavaDe saMzaya chedAye chate te sudharma pAMcaso ziSyo sAthe zramaNa thayo. TIkArtha : gAthArtha mujaba ja che. 617 * So gaLadharavAva: * gAthArtha : teone pravrujita sAMbhaLIne maMDika jinapAse Ave che. temanI pAse jAuM, temane vaMdu ane vAMdIne sevA karuM (evA vicArathI.) TIkArtha : pUrvanI jema jANI levo. 6185 avataraNikA : te maMDika bhagavAnapAse jAya che ane bhuvananAthane namI atyaMta AnaMdita thayelo chato prabhu AgaLa Ubho rahe che. te samaye - gAthArtha : janma-jarA-maraNathI rahita, sarvajJa ane sarvadarzI evA jinavaDe nAma ane gotrathI maMDika bolAvAyo. TIkArtha : pUrvanI jema jANI levo. II619 // 20 25 30 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) kiM manni baMghamokkhA asthi Na asthitti saMsao tujhaM / veyapayANa ya atthaM Na yANasI tesimo attho // 620 // vyAkhyA-kiM manyase bandhamokSau sto na vA ?, nanvayamanucitaste saMzayaH, vyAkhyAntaraM pUrvavat, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutisamuttho varttate, vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi, caH 5 pUrvavat, teSAmayamartho-vakSyamANalakSaNa ityarthaH / tAni cAmUni vedapadAni- sa eSa viguNo vibhurna badhyate saMsarati vA, na mucyate mocayati vA, na vA eSa bAhyamabhyantaraM vA veda' ityAdIni, tathA 'naha vai sazarIrasya priyApriyayorapahatirasti, azarIraM vA vasantaM priyApriye na spRzataH' ityAdIni ca, eSAM cAyamarthaste cetasi pratibhAsate-sa eSaH-adhikRto jIva: viguNaH-sattvAdiguNarahitaH vibhuH-sarvagataH na badhyate-puNyapApAbhyAM na yujyata ityarthaH, saMsarati vA, netyanuvarttate, na 10 mucyate-na karmaNA viyujyate, bandhAbhAvAt, mocayati vA'nyam, anenAkartRkatvamAha, na vA eSa bAhyam-AtmabhinnaM mahadahaGkArAdi abhyantaraM-svarUpameva veda-vijAnAti, prakRtidharmatvAt jJAnasya, prakRtezcAcetanatvAdvandhamokSAnupapattiriti bhAvaH / tatazcAmUni kila bandhamokSAbhAvapratipAdakAni, gAthArtha : tuM ema kema mAne che ke - "baMdha ke mokSa che ke nahi ?" A tAro saMzaya che. tuM vedapadonA arthone jANato nathI. teono A artha che. 15 TIkArya : he maMDika ! tuM ema kema mAne che - "baMdha-mokSa che ke nahi ?" tAro A saMzaya anucita che. kimano) bIjo artha pUrvanI jema jANavo." A saMzaya vedanA viruddha padane sAMbhaLatA tane utpanna thayo che. tuM vedapadonA arthane, tathA "ca" zabdathI yukti ane rahasyane jANato nathI. te vedanA padono artha A pramANe AgaLa kaheze te pramANe) thAya che. te vedanA pado A pramANe che - "sa apa vinune vadhune vadhyate saMsati vA, mute movati va, na 20 vI paNa vAhyagantara vI vera" vagere tathA "na Tu vai zarIrasya priyApriyayorapatisti, zarIra vA vasataM priya mRtaH" vagere. tuM A padonA A pramANe artha mAne che - te A=adhikRta jIva viguNa = satvAdiguNorahita, vibhu = sarvagata (arthAt sarvatra rahelo) puNya-pApavaDe baMdhAto nathI ke saMsAramAM bhamato nathI, ahIM zabda joDI devo (arthAta ne saMsarata e pramANe te zabda saMsarati 25 zabda sAthe paNa joDI devo.) baMdhano abhAva hovAthI karmathI teno viyoga thato nathI, ke anyane karmathI choDAvato paNa nathI. "anyane choDAvato nathI" Ama kahevA dvArA A jIvanuM akartRtva kahyuM. tathA A jIva bAhya eTale AtmAthI judA evA maha6, ahaMkArAdine ke abhyattara svarUpane jANato nathI, kAraNa ke jJAna (jANavuM) e to prakRtino dharma che, ane prakRti acetana = jaDa hovAthI jIvane baMdha-mokSa ghaTato nathI. 30 Ama A pado jIvane baMdha-mokSanA abhAvane jaNAvanArA che. jayAre zarIravALA jIvane Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baMdha-mokSasaMbaMdhI maMDikano abhiprAya (ni. 620) * 347 tathA 'naha vai' naivetyarthaH sazarIrasya priyApriyayorapahatirastIti- bAhyAdhyAtmikAnAdizarIrasantAnayuktatvAt sukhaduHkhayorapahatiH saMsAriNo nAstItyarthaH, azarIraM vA vasantam- amUrttamityarthaH, priyApriye na spRzataH, kAraNAbhAvAdityarthaH, amUni ca bandhamokSAbhidhAyakAnIti, ataH saMzayaH, tathA saumya ! bhavato'bhiprAyo-bandho hi jIvakarmasaMyogalakSaNaH, sa AdimAnAdirahito vA syAt ?, yadi prathamo vikalpastataH kiM pUrvamAtmaprasUtiH pazcAtkarmaNaH uta pUrvaM karmaNa: 5 pazcAdAtmanaH Ahozvidyugapadubhayasyeti ?, kiM cAtaH, na tAvatpUrvamAtmaprasUtiryujyate, nirhetukatvAd, vyomakusumavat, nApi karmaNaH prAk prasUtiH kartturabhAvAt na cAkartRkaM karma bhavati, yugapatprasUtirapyakAraNatvAdeva na yujyate, na cA[ nA ]dimatyapyAtmani bandho yujyate, bandhakAraNAbhAvAd gaganasyeva, itthaM caitadaGgIkarttavyam, anyathA muktasyApi bandhaprasaGgaH, tathA ca sati nityamokSatvAnmokSAnuSThAnavaiyarthyam / 10 priyApriyano abhAva nathI arthAt bAhya ane AdhyAtmika evA anAdi zarIronI paraMparAthI A jIva yukta hovAthI A saMsArIjIvane sukhaduHkhano abhAva nathI. amUrta evA azarIrI jIvane kAraNa(karma)no abhAva hovAthI sukhadu:kha sparzatA nathI. Ama, A pado baMdha-mokSane jaNAvanArA che. AthI tane saMzaya thayo che. tathA hai saumya ! tAro A pramANe abhiprAya che ke baMdha eTale jIva ane karmano 15 saMyoga. te saMyoga AdivALo che ke Adi vinAno che ? prathama vikalpa hoya arthAt jIva ane karmano saMyoga AdivALo che ema jo hoya to, (1) prathama AtmAnI utpatti thaI ane pachI karmonI utpatti thaI ? ke (2) prathama karmanI ane pachI jIvanI utpatti thaI ? ke (3) baMnenI jIva-karma ubhayanI utpatti sAthe thaI ? temAM prathamavikalpamAM doSa batAve che - AtmAnI prathama utpatti ghaTatI nathI kAraNa ke 20 AtmAnI prathama utpatti mAnavAmAM koI hetu-kAraNa nathI, jemake AkAzapuSpane utpanna thavAmAM koI kAraNa na hovAthI tenI utpatti thatI nathI, tema ahIM samajavuM. tathA prathama karmanI paNa utpatti manAya nahi kAraNa ke karmane utpanna karanAra kartA ja nathI ane kartA vinAnuM karma hoya nahi. e ja rIte yugapad=sAthe utpatti thavAmAM paNa koI kAraNa na hovAthI sAthe utpatti paNa manAya nahi. (chatAM mAnI laIe ke AtmAnI prathama utpatti thAya che. te vakhate to te AtmA 25 zuddha che. navo karmabaMdha thAya evuM koI kAraNa nathI. tethI) Adi evA paNa AtmAmAM baMdhanA kAraNano abhAva hovAthI gagananI jema baMdha ghaTato nathI. ane A vAta A pramANe ja mAnavI paDe. anyathA (jo kAraNa vinA paNa karmabaMdha mAno to) muktajIvane paNa karmano baMdha thavAnI Apatti Ave. Ama, anAdi jIvane karmabaMdha na hovAthI anAdikALathI teno mokSa thaI ja gayo che, tethI mokSa mATeno puruSArtha vyartha che. 30 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) atha dvitIyaH pakSaH, tathApi nAtmakarmaviyogo bhaveda, anAditvAd, AtmAkAzasaMyogavad, itthaM mokSo na ghaTate, tathA dehakarmasantAnAnAditvAcca kuto mokSa iti te matiH / tatra vedapadAnAmayamarthaH sa eSa-muktAtmA vigatA: chAdmasthikajJAnAdayo guNA yasya sa viguNa: vibhu:vijJAnAtmanA sarvagataH na badhyate-mithyAdarzanAdibandhakAraNAbhAvAt saMsarati vA-manujAdibhaveSu 5 karmabIjAbhAvAt, netyanuvartate, na mucyate, muktatvAt, mocayati vA tadA khalUpadezadAnavikalatvAt, netyanuvarttate, tathA saMsArikasukhanivRttyarthamAha-navA eSa-muktAtmA bAhyaM-srakcandanAdijanitam Abhyantaram-AbhimAnikaM veda-anubhavAtmanA vijAnAtItyevametAni muktAtmasvarUpAbhidhAyakAnyeva, zeSANi tu sugamAni, tathA jIvakarmaNorapyanAdimatoranAdimAneva saMyogo, dharmAdharmAstikAyA kAzasaMyogavaditi, na cAnAditvAtsaMyogasya viyogAbhAvaH, yataH kAJcanopalayo: 10 saMyogo'nAdisantatigato'pi kSAramRtpuTapAkAdidravyasaMyogopAyato vighaTate, evaM jIvakarmaNorapi have jo bIjo vikalpa mAno = karma-jIvano saMyoga anAdi mAno to, te saMyoga anAdi hovAthI AtmA-karmano viyoga thaze nahi. jema AtmA - AkAzano saMyoga anAdi che teno viyoga thato nathI tema ahIM paNa samajavuM. tethI mokSa ghaTe nahi tathA zarIra-karmanI paraMparA anAdi hovAthI paNa mokSa ghaTato nathI. A pramANe tArI mAnyatA che. paraMtu vedanA padonA 15 arthane tuM sArI rIte jANato nathI.) te vedapadono A pramANe artha jANavo. - chAbasthikajJAnAdi guNorahita hovAthI viguNa, jJAnavaDe sarvagata (duniyAnI sarva vastu potAnA kevalajJAnamAM jaNAtI hovAthI sarvagata) evo A muktAtmA mithyAdarzanAdi baMdhanA kAraNono abhAva hovAthI baMdhAto nathI ke karmarUpa bIjano abhAva thavAthI manuSyAdibhavomAM bhamato nathI. pote mukta ja hovAthI karmathI mukta thato nathI ke upadezane Apato na hovAthI 20 anyajIvane karmathI mukta karato nathI. tathA A muktAtmAne sAMsArika sukha paNa nathI te batAvatA kahe che ke - A muktAtmA puSpamALA-caMdanAdithI utpanna thayela bAhyasukha ke AbhimAnika evA atyaMtarasukhane anubhavavAvaDe jANato nathI (arthAta AvA sukhano tene anubhava thato nathI.) A pramANe A vedapado muktAtmAnA svarUpane ja jaNAvanArA che. tathA 1 2 vai sazarIrasya ityAdi vAkyo to sugama ja che. vaLI, anAdi evA jIva-karmano saMyoga paNa anAdi ja che. 25 jemake, dharmAstikAya-adharmAstikAya ane AkAzano saMyoga. A saMyogano anAdi hovA mAtrathI viyogAbhAva thaI jato nathI, kAraNa ke sonuM-mATIno saMyoga anAdi paraMparAne pAmelo hovA chatAM paNa (arthAt vivakSita sonu-mATIno saMyoga anAdi na hovA chatAM pravAhathI = aneka sonuM-mATInA saMyogonI apekSAe A saMyoga anAdikALathI cAlato AvI rahyo hovA chatAM) khAramRtyuTapAkAdidravyonA saMyogarUpa upAyathI viyogane pAme che, e ja pramANe jIva-karmano paNa 30 jJAna, darzana, cAritranA upAyathI viyoga thAya che. Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma jIvakRta che. (ni. 620) 349 jJAnadarzanacAritrayogopAyAdviyoga iti, na cAnAditvAtsarvasya karmaNo jIvakRtatvAnupapattiH, yato vartamAnatayA mithyAdarzanAdisavyapekSAtmanopAttaM kRtamityucyate, sarvaM ca varttamAnatvena mithyAdarzanAdisavyapekSAtmopAttaM karma anAdi ca, kAlavat, yathA hi yAvAnatItaH kAlastenAzeSeNa vartamAnatvamanubhUtamatha cAsAvanAdiriti, na cAmUrtasya mUrttasaMyogo na ghaTate, ghaTAkAzasaMyogadarzanAd, viyogastu darzita eva, na ca muktasyApi karmayogaH, tasya kaSAyAdipariNAmAbhAvAt, kaSAyAdiyuktazca 5 jIvaH karmaNo yogyAn pudgalAnAdatte iti, na cetthaM bhavyocchedaprasaGgaH, anAgatakAlavatteSAmanantatvAt, maMDika : sarvakarmo anAdi hoya to A karmo jIvavaDe karAya che evuM kevI rIte kahevAya? bhagavAna : karma anAdi hovA chatAM paNa jIvakRta che kAraNa ke je karma vartamAnamAM mithyAdarzanAdithI yukta evA AtmAvaDe grahaNa karAya te karmakRta = jIvakRta kahevAya che, ane sarvaka vartamAnamAM mithyAdarzanAdithI yukta evA AtmAvaDe (te te kALanA vivakSita samaye) 10 grahaNa karAyA che. mATe te jIvakRta kahevAya che. maMDika : jo karmo jIvakRta hoya arthAt jIvavaDe karAyelA che, to eno artha e thayo ke karmo kArya thayA ane je kArya hoya to te anAdi kevI rIte kahevAya ? bhagavAna H te karmo jIvakRta ( kArya) hovA chatAM anAdi che. temAM kALanuM dRSTAMta jANavuM. te A pramANe ke jema jeTalo atItakALa che te sarva kALavaDe ekavAra vartamAnapaNuM anubhavyuM che 15 ane chatAM kALa anAdi che, tema karma paNa te te samaye jIvavaDe grahaNa karAyA hovA chatAM pravAhanI apekSAe anAdi che. maMDika : karmo mUrta che ane AtmA amUrta che. to amUrtano mUrta sAthe saMyoga kevI rIte ghaTe ? bhagavAna H ghaTano amUrta evA AkAza sAthe jema saMyoga ApaNane najare dekhAya che, tema 20 karma ane jIvana paNa saMyoga thavAmAM kaMI aghaTita nathI, arthAta saMyoga ghaTe ja che. viyoga to pUrve ja (jJAna, darzana - cAritrayogarUpa upAyathI) dekhADyo ja che. vaLI, mukta jIvane karmano saMyoga paNa thaze nahi kAraNa ke temane kaSAyAdi pariNAmo hotA nathI. je kaSAyAdithI yukta che te ja jIva karmane yogya pudagalone grahaNa kare che. (maMDika : jo A rIte jIva jJAna-darzanAdi yoganA upAyathI karmane nAza karI mokSa 25 pAmato hoya to eka divasa A saMsAramAMthI sarva bhavyajIvono mokSa thatAM saMsAramAM koI bhavyajIvo ja raheze nahi.) bhagavAna : nA, bhaviSyakALanI jema bhavyajIvo paNa anaMta hovAthI bhavyoccheda thaze nahi. (maMDika : bhavyajIvo siddha thAya che. te siddhajIvo paNa pravAhathI anAdi hovAthI anaMta 30 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 350 * Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) na ca parimitakSetre teSAmavasthAnAbhAva:, amUrttatvAt pratidravyamanantakevalajJAnadarzanasampAtavannarttakInayanavijJAnasampAtavadvA, ityalaM prasaGgena / chiNNaMmi saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNa pavvaio adbhuTThahi~ saha khaMDiyasaehiM // 621 // vyArabA--pUrvavat, navam--addhaMturthe: sad Dizata: / kRti SaSTho gaLadhara: samApta: | te pavvaie souM morio AgacchaI jiNasagAsaM / vaccAmi NaM vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi // 622 // vyAkhyA - pUrvavat, navaraM maurya Agacchati jinasakAzamiti nAnAtvam / AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // 623 // sapAtanikA vyAkhyA pUrvavadeva / * che. anaMta evA te siddhajIvonuM siddhazilArUpa parimitakSetramAM avasthAna kevI rIte ghaTe arthAt anaMtajIvonA parimitakSetromAM avasthAnano abhAva ja prApta thAya.) bhagavAna : nA, te siddho amUrta hovAthI parimitakSetramAM paNa samAI jAya che. dareka 15 dravyamAM jema anaMtakevalajJAna - darzanano saMpAta thAya che (kAraNa ke anaMtasiddho dareka dravyane jue che. tethI anaMtajJAnano te viSaya bane che.) athavA nartakInA zarIrane viSe kautukathI kheMcAyelA lokonA AMkhonA kiraNo bahAra nIkaLIne (keTalAka lokonA mate AMkhamAMthI kiraNo nIkaLIne viSayane sparze che.) jema paDe che (chatAM nartakInA zarIrane koI bAdhA thatI nathI ke kiraNone paNa paraspara bAdhA thatI nathI) tema siddhomAM paNa jANavuM. prasaMgavaDe saryuM. // 620aa 20 gAthArtha : jarA-maraNathI rahita evA jinavaDe saMzaya chedAye chate maMDika potAnA sADAtraNaso ziSyo sAthe zramaNa thayo. TIkArtha : pUrvanI jema jANavo. / / 621 // * sakSamo dharavAvaH * gAthArtha : teone pravrujita sAMbhaLIne maurya jinapAse Ave che. temanI pAse jAuM, vAMdu 25 ane vAMdIne paryupAsanA karuM. TIkArtha : avataraNikA sahita gAthArtha pUrvanI jema jANavo. II622 gAthArtha : janma-jarA-maraNarahita sarvajJa, sarvadarzI evA jinavaDe nAma-gotrathI bolAvAyo. TIkArtha : pAtanikAsahita TIkArtha pUrvanI jema jANavo. (pAtanikA eTale avataraNikA. ahIM pUrve gA. 619 nI je avataraNikA che te ahIM jANI levI. Aja rIte have AgaLa paNa 30 jANI levuM. // 623aa Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtamA gaNadharano devasaMbaMdhI saMzaya (ni. 624) 351 kiM mannasi saMti devA uyAha na santIti saMsao tujjhaM / veyapayANa ya atthaM na yANasI tesimo attho // 624 // vyAkhyA-kiM santi devA uta na santIti manyase, vyAkhyAntaraM prAgvat, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutiprabhavo varttate, pazcA pUrvavat / tAni cAmUni vedapadAni- sa eSa yajJAyudhI yajamAno'JjasA svargalokaM gacchatI' tyAdIni, tathA 'apAma somam, amRtA abhUma, agaman 5 jyoti:, avidAma devAn, kiM nUnamasmAMstRNavadarAtiH, kimu dhUrtiramRtamaya'sye' tyAdIni ca, tathA 'ko jAnAti ? mAyopamAn gIrvANAnindrayamavarUNakuberAdIni' tyAdi, eteSAM cAyamarthaste matau pratibhAsate-yathA [ se eSa yajJa eva duritadAraNakSamatvAdAyudhaM-praharaNaM yajJAyudhaM tadasyAstIti yajJAyudhI yajamAno'JjasA-praguNena nyAyena svargalokaM gacchatIti, tathA ] apAma-pItavantaH somaMlatArasam amRtA-amaraNadharmANa: abhUma-bhUtAH sma, agaman-gatA: jyoti:-svargam, avidAma 10 devAn-devatvaM prAptAH smaH, kiM nUnamasmAMstRNavatkariSyatIti, ayamartha:-arAtirvyAdhiH kimuprazne dhUtiH-jarA amRtamartyasya-amRtatvaM prAptasya puruSasyetyevaM draSTavyam, amaraNamiNo manuSyasya kiM kariSyanti vyAdhayaH ? [tadevamamUni kila vedapadAni devasattApratipAdakAni, 'ko jAnAti mAyopamAni' tyAdIni devasattApratiSedhakAni iti tava saMzayaH,] / tathA saumya ! tvamitthaM manyase gAthArtha : tuM ema kema mAne che ke devo che ke nahi? A tAro saMzaya che. tuM vedapadonA 15 arthone jANato nathI, teno artha A pramANe che. TIkArtha : zuM devo che ke nahi ? ema huM mAne che. (kim no) bIjo artha pUrvanI jema jANavo. tAro A saMzaya viruddha evA vedapadone sAMbhaLavAthI utpanna thayo che. gAthAnA pAchalA (bhAno artha pUrvanAma vo. te 65ho mA prabhArI cha- "sa eSa yajJAyudhI yajamAno'JjasA svargalokaM gacchati" vagere tathA apAma somam, amRtA abhUma, agaman jyotiH, avidAma devAn, 20 kiM nUnamasmAMstRNavadarAtiH, kimu dhUtiramRtamartyasya" vagere tathA "ko jAnAti ? mAyopamAn gIrvANAnindrayamavaruNakuberAdIn" A sarvapadono A pramANeno artha tArI matimAM che - yajJa e ja che zastra (pApone nAza karavAmAM samartha hovAthI yajJa zastrasamAna che, jenuM evo te yajamAna nizcitapaNe svargalokamAM 14 cha. tathA "somarasane same pApo mane sama2 thayA, sva(yoti)mA yAtA, pitvane 25 pAmyA hatA, have kharekhara ghAsa jevo vyAdhi (arAti) amane zuM karaze?, amarapaNAne pAmelA puruSane 42|(dhuuti) | 72ze ? abha25vA manuSyane vyAdhimo zuM 42ze ? mA prabhArI pado devanA astitva jaNAvanArA che. tathA "mAyA samAna indrayama-varuNa-kuberAdi devone koNa jANe che ?" vagere vedapado devanA astitvano pratiSedha karanArA hovAthI tene saMzaya Ubho thayo che. 65. [ ] etadantavartI pATho mudritapratau nAsti / 30 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35ra ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) nArakAH sakliSTAsuraparamAdhArmikAyattatayA karmavazatayA ca paratantratvAt svayaM ca duHkhasamprataptatvAdihAgantumazaktA eva, asmAkamapyanena zarIreNa tatra karmavazatayA eva gantumazakyatvAt pratyakSIkaraNopAyAsambhavAd AgamagamyA eva, zrutismRtigrantheSu zrUyamANAH zraddhayA bhavantu, ye punardevAH svacchandacAriNaH kAmarUpAH prakRSTadivyaprabhAvAt ihAgamanasAmarthyavantaste kimitIha nAgacchanti ? yato na dRzyanta iti, ato na santi te, asmadAdyapratyakSatvAta, kharaviSANavata. tatra vedapadAnAM cetyAdi pUrvavat, tatra vedapadAnAmayamarthaH-'ko jAnAti ? mAyopamAn, gIrvANAnindrayamavaruNakuberAdIni'tyAdi, tatra paramArthacintAyAM santi devAH, matpratyakSatvAt, manuSyavat, bhavato'pi, AgamAcca sarvathA, sarvamanityaM mAyopamaM, na tu devanAstitvaparANi vedavAkyAnIti, tathA svacchandacAriNo'pi cAmI 10 tathA he saumya ! tuM A pramANe mAne che ke nArako saMkliSTa evA paramAdhAmIone AdhIna ane karmane vaza hovAthI parataMtra che, ane svayaM duHkhathI saMpratapta che. Ama, parataMtra ane duHkhathI saMpratapta hovAthI te nArako ahIM AvavA samartha nathI. tathA ApaNe paNa karmavaza hovAthI A zarIravaDe tyAM javA samartha nathI. tethI nArakono pratyakSa jovAmAM koI upAya na hovAthI te nArako Agamagamya ja che. zruti - smRti vagere graMthomAM saMbhaLAtA nArako zraddheya bhale 15 thAo, paraMtu je devo svacchaMdacArI, manohararUpavALA ane prakRSTadivyazaktinA prabhAvathI ahIM AvavAmAM samartha che te devo kema ahIM AvatA nathI? ke jethI teo dekhAtA nathI ?. tethI devo A jagatamAM amone vagerene pratyakSa na hovAthI kharaviSANanI (gadheDAnA ziMgaDAnI) jema asat che. he saumya ! tuM A vedapadonA arthane-yuktine ane rahasyane jANato nathI. te vedapadono 20 A pramANe artha che - "mAyA samAna IndrAdi devone koNa jANe che ?" vagere pado viSe paramArthathI vicArIe to, devo che kAraNa ke te devo ahIM rahelA manuSyanI jema mane pratyakSa che. tathA tamane paNa te devo pratyakSa ja che kAraNa ke te samaye tyAM devo hAjara hatA. tenI sAme IzAro karatA bhagavAne kahyuM.) ane AgamapramANathI to ( rUpa yajJAcudhI... vagere AgamathI) sarvathA devo siddha ja che. maurya : to pachI mAyopamAna.. vi. no artha zuM ? bhagavAna ? "o nAnAMti ? mAyopamA" vagere vedavAkyo dvArA jagatanI sarvavastu anitya mAyA jevI che (jema mAyAthI raceluM nAzavaMta che, tema badhuM ja nAzavaMta che) ema jaNAveluM thAya che, A vAkyo devanAstitvane jaNAvanArA nathI. tathA svacchaMdavihArI hovA chatAM devo ahIM nathI AvatA temAM A kAraNa jANavuM (ahIM anumAna dekhADe che) suragaNo ahIM 25. Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devasaMbaMdhI saMzayanuM nirAkaraNa (ni. 624) * 353 yadiha nAgacchanti tatredaM kAraNamanAgacchantIha sadaiva suragaNAH, saGkrAntadivyaprematvAdviSayaprasaktatvAt prakRSTarUpaguNastrIprasaktavicchinnaramyadezAntaragatamanuSyavat, tathA'samAptakarttavyatvAd, bahukarttavyatAprasAdhanaprayukta-vinItapuruSavat, tathA'nadhInamanujakAryatvAt, nArakavat, anabhimatagehAdau niHsaGgayativadveti, tathA'zubhatvAnnarabhavasya tadgandhAsahiSNutayA nAgacchanti, mRtakalevaramiva haMsA iti, jinajanmamahimAdiSu punarbhaktivizeSAd bhavAntararAgatazca kvacidAgacchantyeva tathA caite 5 sAmprataM bhavato'pi pratyakSA eva, zeSakAlamapi saamaanytshcndrsuuryaadivimaanaalyprtykss-tvaattdvaasisiddhi:, kRtyAM pramaIna / chinnaMmi saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / AvatA nathI kAraNa ke, (1) devalokanI divyavastuono prema temanAmAM saMkrAnta thayelo che kAraNa ke teo viSayomAM atyaMta Asakta hoya che. utkRSTarUpanA guNavALI strImAM prasakta ane mATe 10 ja dUranA suMdara dezAntaramAM gayela puruSa jema pharI pAcho potAnA sthAne Avato nathI, tema viSayomAM Asakta hovAthI devo ahIM AvatA nathI. (2) devonuM kartavya pUrNa thatuM nathI. ghaNI kartavyatAne sAdhavAmAM joDAyela vinItapuruSa jema potAnA kartavyone choDI anyatra jato nathI, tema devo paNa devalokamAM ghaNAM kartavyomAM vyasta hoya che. (3) koI devakArya manuSyane AdhIna nathI ke jethI tenA mATe ahIM AvavuM paDe (ahIM 15 samAsa A pramANe jANavo - AdhIna nathI manuSyone kAryo jemanA) athavA AdhIna nathI manuSya saMbaMdhI koI kAryo jemane ke jethI kAryo pUrA karavA ahIM AvavuM paDe, jema nArako manuSyanA kAryane AdhIna na hovAthI AvatA nathI, athavA jema saMga vinAnA sAdhu jyAM IcchA na hoya tevA gharamAM jatA nathI kAraNa ke svataMtra che = te gharamAM rahenArAne AdhIna nathI tema (devonA koI kArya manuSyane AdhIna nathI ke manuSyanA koI kArya devone AdhIna nathI ke jethI teone 20 ahIM AvavuM paDe.) (4) jema haMso durgaMdhI mRtaklevara pAse jatA nathI tema narabhava azubha hovAthI tenI gaMdha sahana thatI na hovAthI devo ahIM AvatA nathI. jinezvaronA janmamahimAdimAM vaLI bhaktivizeSathI ane pUrvabhavanA rAgane kAraNe kyAreka devo Ave paNa che, vaLI ahIM samovasaraNamAM A devo atyAre tamane paNa pratyakSa che ja. zeSakALamAM paNa = janmamahimA 25 vagere na hoya tyAre paNa sAmAnyathI caMdra--sUryAdi vimAnarUpa nivAsa pratyakSa dekhAtA hovAthI temAM rahenArA devonI paNa siddhi thaI jAya che. (kAraNa ke je Alaya = rahevAnuM sthAna hoya tyAM koIka rahenAra hoya anyathA te Alaya kahevAya nahi. tethI tyAM rahenArA tarIke devo siddha thAya che. vadhu carcA vizeSAvazyakabhASya 1870-71-72 mAMthI jANI levI.) vadhu prAsaMgika vAtothI saryuM. // 624 // gAthArtha : jarA-maraNathI rahita jinavaDe saMzaya chedAte chate maurya potAnA sADAtraNaso 30 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 u54 * Avazyaniyukti * rimadrIyavRtti * samASAMtara (bhAga-2) so samaNo pavvaio adbhuTTahiM saha khaMDiyasaehiM // 625 // vyAkhyA-pUrvavat / samAptaH saptamo gaNadharaH / te pavvaie souM akaMpio AgacchaI jiNasagAsaM / vaccAmi NaM vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi // 626 // 5 vyAkhyA-pUrvavannavaramakampikaH AgacchatIti nAnAtvam / AbhaThTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // 627 // vyAkhyA-sapAtanikA pUrvavadeva / kiM manne neraDyA asthi na asthitti saMsao tujhaM / veyapayANa ya atyaM Na yANasI tesimo attho // 628 // vyAkhyA-narAn kAyantIti narakAsteSu bhavA nArakAH, kiM nArakAH santi na santIti manyase, vyAkhyAntaraM pUrvavat, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutisamudbhavo varttate, zeSaM pUrvavat, vedapadAni cAmUni-nArako vai eSa jAyate, yaH zUdrAnnamaznAti' ityAdi, 'eSa' brAhmaNo nArako bhavati yaH zUdrAnnamatti, 'naha vai pretya narake nArakAH santI' tyAdi, gatArthaM, yuktaya evocyante15 ziSyo sAthe zrama thayo. hArtha : pUrvanAma evo. // 25 // aSTamo gaNadharavAdaH gAthArtha : teone pravrajita sAMbhaLIne akaMpita prabhupAse Ave che. temanI pAse jAuM, vAMdu ane vAMdIne paryApAsanA karuM. 20 TIrtha : pUrvana 45 po. // 626 // thArtha : 4nm-42|-bh2thii 2lita, sarvaza, sahazA mevA niva3 nAma-gotrathI bolAvAyo. TIkArtha : pUrvanI jema jANavo. I627. gAthArtha : tuM ema kema mAne che ke - nArako che ke nahi ? A tAro saMzaya che. tuM 25 hapahonA athaoNna to nathI. mono artha sApramANe cha. TIkArtha : je manuSyone bolAve te narako=narakAvAso, temAM je utpanna thAya te nArako, zuM nArako che ke nahi ? e pramANe tuM mAne che. bIjI vyAkhyA pUrvanI jema, tAro A saMzaya vedanA viruddhapadone sAMbhaLavAthI utpanna thayela che. gAthAnA pazcAInI vyAkhyA pUrvanI jema jANI sevI. te 65ho mA prabhArI cha - "nArako vai eSa jAyate, yaH zUdrAnnamaznAti" vagere, 30 (0 thAno artha mA prabhArI cha.) 4 zudrona anna pAya che te praame| nA26 thAya 7. tathA "naha vai pretya narake nArakAH santi" vagere (mAno artha - 52soma na2ma nA2o nathI. Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akaMpitano nArakasaMbaMdhI abhiprAya (ni. 628) * 355 tatrAkampikAbhiprAyamAha - saumya ! tvamitthaM manyase - devA hi candrAdayastAvat pratyakSA eva, anye'pyupayAcitAdiphaladarzanAnumAnato'vagamyante, nArakAstvabhidhAnavyatiriktArthazUnyAH kathaM gamyanta iti ?, prayogazca - na santi nArakAH, sAkSAdanumAnato vA'nupalabdheH, vyomakusumavat, vyatireke devAH, itthaM pUrvapakSamAzaGkya bhagavAnevAha-saumya ! te hi nArakAH karmaparatantratvAdihAgantumasamarthAH, bhavadvidhAnAmapi tatra gamanazaktyabhAvaH, karmaparatantratvAdeva, ato bhavadvidhAnAM tadanupalabdhiriti, 5 kSAyikajJAnasampadupetAnAM tu vItarAgANAM pratyakSA eva teSAM sakalajJAnayuktatvAd apAstasamastAvaraNatvAt, na cAzeSapadArthavidaH sAkSAtkArikSAyikabhAvasthA na santi yato jJasvabhAva AtmA jJAnAvaraNIyapratibaddhasvabhAvatvAt nAzeSaM vastu vijAnAti, tatkSayopazamajastu tasya svarUpAvirbhAvavizeSo dRzyate, tathA ca kazcidvahu jAnAti kazcidvahutaramiti kSAyopazamiko'yaM Ama, pUrvanuM vAkya nArakasattA jaNAve che, jyAre A vAkya nArakasattAno abhAva jaNAve che.) 10 A zlokano artha spaSTa hovAthI mAtra (nArakAbhAvamAM) yuktio ja kahevAya che. temAM akaMpitano abhiprAya jaNAve che - hai saumya ! tuM A pramANe mAne che ke - caMdrAdi devo to pratyakSa ja che ane bIjA devo paNa upayAcita (mAnatA mAnavI) vagerenA phaLa dekhAtA hovAthI anumAnathI jaNAya ja che. jyAre nAma sivAyanA arthathI zUnya (arthAt temanuM mAtra nAma ja che, bIjuM kaMI nathI) evA nArako to kevI rIte jaNAya ? anumAnaprayoga - nArako 15 nathI kAraNa ke sAkSAt ke anumAnathI jaNAtA nathI. jema ke AkAzapuSpa, vyatirekamAM=viparIta anumAnamAM, devo che kAraNa ke sAkSAt ke anumAnathI jaNAya che. A rIte pUrvapakSanI AzaMkA karIne=pUrvapakSane batAvIne have bhagavAna pote ja javAba Ape che ke he saumya ! te nArako karmane parataMtra hovAthI ahIM AvI zakavAmAM asamartha che, ane tamArA jevA paNa tyAM javAnI zaktinA abhAvavALA che, kAraNa ke tame paNa karmane parataMtra 20 cho. tethI tamArA jevA chadmasthajIvone nA2ko sAkSAt jaNAtA nathI. jyAre kSAyikajJAna (kevalajJAna)nI saMpattithI yukta evA vItarAgone to nArako pratyakSa ja che kAraNa ke teo samasta karmAvaraNa dUra thavAthI salajJAna yukta che. tathA sarvapadArthone jANanArA, sAkSAtkArI, kSAyikabhAvamAM rahenArA evA sarvajJo nathI evuM paNa kahevuM nahi, kAraNa ke AtmA jANavAnA svabhAvavALo che. paNa teno zasvabhAva, 25 jJAnAvaraNIyakarmathI rokAyela hovAthI sarvavastune jANato nathI. jema jema jJAnAvaraNIyano kSayopazama thAya che tema tema te AtmAne jJAnasvarUpano AvirbhAvavizeSa (arthAt pragaTa) thato dekhAya che. tethI koIka AtmA bahu jANe che, ko'ka bahutara jANe che. Ama, A jJAnavRddhino bheda kSayopazamathI utpanna thanAro che. Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 . Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) jJAnavRddhibheda iti, na hyayaM jJAnavizeSaH khalvAtmanastatsvAbhAvyamantareNopapadyate iti, evaM cApagatAzeSajJAnAvaraNasya jJasvabhAvatvAdazeSajJeyaparicchedakatvamiti, tathA cAsminnevArthe laukiko dRSTAntaH, yathA hi padmarAgAdirupalavizeSo bhAsvarasvarUpo'pi svagatamalakalaGkAGkitastadA vastvaprakAzayannapi kSAramRtpuTapAkAdyupAyatastadapAye prakAzayati, evamAtmApi jJasvabhAvaH karmamalinaH 5 prAgazeSaM vastvaprakAzayannapi samyaktvajJAnatapovizeSasaMyogopAyato'petasamastAvaraNaH sarvaM vastu prakAzayati, pratibandhakAbhAvAt, na cApratibaddhasvabhAvasyApi padmarAgavatsarvatra prakAzanavyApArAbhAva:, tasya jJasvabhAvatvAd, na hi jJo jJeye sati pratibandhazUnyo na pravarttate, na ca prakAzakasvabhAvapadmarAgeNaiva tathA A je jJAna vizeSa dekhAya che te AtmAnA te svabhAva (jJAnasvabhAva) vinA hoI zake nahi (mATe avazya AtmAno jJAnasvabhAva che ja.) ane eTale saMpUrNa jJAnAvaraNa dUra thatAM 10 AtmAno saMpUrNajJasvabhAva pragaTa thato hovAthI AtmA sarvajJeya vastuono paricchedaka (jANanAro) thAya che. A ja arthamAM (arthAt jema jema karmo dUra thAya tema tema svabhAva pragaTa thAya che te arthamAM) eka laukikadaSTAnta che - jema padmarAgAdi maNivizeSa svayaM bhAsvara svarUpavALo (vastune prakAzita karavAnA svarUpavALo) hovA chatAM paNa potAnAmAM rahela malarUpa kalaMkathI yukta hoya tyAre vastune prakAzita 15 karato nathI, paraMtu kSAra-mRtyuTa-pAkAdinA upAyathI maNimAMthI malane dUra karatA te ja maNi vastune prakAzita kare che, e ja pramANe AtmA paNa pUrve jJasvabhAvavALo karmathI malina thayelo chato pUrve sarvavastune prakAzita na karavA chatAM paNa samyaktva-jJAna-tapavizeSa saMyogarUpa upAyathI dUra thayelA saMpUrNa AvaraNavALo thayelo chato sarva vastune prakAzita kare che kAraNa ke have pratibaMdhaka evA karmo rahyA nathI. 20 (akaMpita : AtmA jJasvabhAvavALo che. jyAre padmarAga prakAzanA svabhAvavALo che. tethI jema malarUpa kalaMka dUra thatAM askhalitadIptivALo evo paNa padmarAga sarvavastune prakAzita karato nathI, paraMtu keTalAka padArthone ja te prakAzita kare che. tema karmamala dUra thatAM jJasvabhAvavALo evo AtmA paNa amuka ja padArthane jANe, nahi ke saMpUrNapadArthone jANe. tethI AtmA saMpUrNavastune jANe ema kevI rIte kahevAya ?) 25 bhagavAna H tamArI vAta yogya nathI kAraNa ke AtmA jJasvabhAvavALo hovAthI apratibaddhasvabhAvavALA evA paNa AtmAno padmarAganI jema sarvatra prakAzavyApArano abhAva thaze nahi (arthAt AvaraNa dUra thatAM AtmA sarvavastune jANe ja) kAraNa ke pratibaMdhathI zUnya evo jJAnI zeyavastumAM na pravarte evuM bane nahi. (akaMpita : pratibaMdhathI zUnya evo paNa maNi sarva prakAzya vastumAM pravartato nathI e to 30 pratyakSasiddha che ja eTale tame kahela vyAptimAM prakAzaka svabhAvavALA padmarAgavaDe ja vyabhicAra Ave che.) Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpUrNapadArthone jANavAnuM AtmAnuM sAmarthya (ni. 628) * 357 vyabhicAro bhAvayitavyaH, tasya sannikRSTArthaprakAzanAt, viprakRSTaviSaye tu dezaviprakarSeNaiva pratibaddhatvAdapravRttiH, na cAtmano'pi dezaviprakarSa evAparicchedahetuH, tasyAgamagamyeSu sUkSmavyavahitaviprakRSTeSvakhilapadArtheSvadhigatisAmarthyadarzanAt, tathA ca paramANumUlakIlodakAmaralokacandroparAgAdiparicchedasAmarthyamasyAgamopadezataH kSayopazamavato'pi dRzyate, evaM sAkSAtka kSAyikamapi pratipattavyamiti / evaM kSAyikajJAnavatAM nArakAH pratyakSA eva, bhavato'pyanumAnagamyAH, taccedam-vidyamAnabhoktRkaM prakRSTapApaphalaM, karmaphalatvAt, puNyaphalavat, na ca tiryagnarA eva 5 bhagavAna : nA, ahIM vyabhicAra Avaze nahi kAraNa ke te padmarAga najIkanA padArthone ja prakAzita kare che (e ja teno svabhAva che), dUra rahelA viSayamAM (padArthamAM) dezanA viprakarSathI (dUradezamAM rahevApaNArUpa pratibaMdhakathI) A padmarAga pratibaMdhita hovAthI padmarAganI pravRtti thatI nathI (arthAt viSayane prakAzita karato nathI.) jyAre ahIM AtmAne paNa dezano viprakarSa 10 apariccheda (jJAnanA abhAva)nuM kAraNa nathI kAraNa ke AgamathI gamya evA paNa sUkSma (paramANu vagere), vyavahita (najIka rahelA hovA chatAM divAlAdinI pAchaLa rahelA) ane viprakRSTa (arthAt dUra rahelA, teM be prakAre dezathI ane kALathI temAM dezathI dUra rahelA evA devaloka- narakAdi, ane kALathI dUra rahelA eTale amuka kALa pachI thanArA caMdragrahaNAdi) evA saMpUrNapadArthone jANavAnI zakti AtmAmAM .rahelI che. 15 te A pramANe ke kSayopazamavALA jIvanuM paNa AgamAnusAre paramANu - vRkSamULa - khIlo pANI - devaloka - caMdragrahaNAdinA jJAnanuM sAmarthya dekhAya che. (ahIM bhAvArtha A pramANe - kSAyopazamikajJAnavALo evo paNa jIva AgamAnusAre vicArIne AvI vAto karato dekhAya che ke - "ahIM A jamInamAM aMdara vRkSanuM mUla athavA khIlA che. tethI A jamIna zalyavALI hovAthI ahIM tamAre makAnAdi banAvavA nahi, tathA koI vyakti kUvo khodatI hoya to tene 20 'joI ko'ka jyotiSI ke naimittika kahe ke - ahIMthI ATaluM khodatAM pANI nIkaLaze vagere. A rIte AgamAnusAre devaloka, caMdagrahaNAdinA svarUpanuM varNana paNa koI kare, Ama jo kSAyopazamikajJAnavALo jIva paNa AgamAnusAre kathana karI zake to kSAyikajJAnavALAonuM sAmarthya keTaluM ? e vAtane jaNAve che ke) e pramANe sAkSAtkArI evuM kSAyikajJAna paNa (sarvapadArthone jaNAvavAnA sAmarthyavALuM) jANavA yogya che. Ama, kSAyikajJAnavALA vItarAgone nArako pratyakSa 25 ja che. tathA tamane paNa nArako anumAnathI gamya che. te anumAna A pramANe che - prakRSTa pApanuM phaLa, vidyamAnabhoktAvALuM che, kAraNa te karmanuM phaLa che. jema ke, puNyanuM phaLa (arthAt - prakRSTapApanuM phaLa e karmanuM phaLa hovAthI tene bhogavanAra koIka vidyamAna che. jema ke puNyaphaLa e karmanA phaLarUpa hovAthI tene bhogavanAra anuttaravAsIdevo vidyamAna che 30 Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 358 * Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) prakRSTapApaphalabhujaH, tasyaudArikazarIravatA vedayitumazakyatvAt, anuttarasurajanmanibandhanaprakRSTapuNyaphalavat, tathA''gamagamyAzca te yata evamAgama:" satatAMnubandhamuktaM duHkhaM narakeSu tIvrapariNAmam / tiryakSUSNabhayakSuttRDAdiduHkhaM sukhaM cAlpam // 1 // sukhaduHkhe manujAnAM manaH - zarIrAzraye bahuvikalpe / sukhameva tu devAnAmalpaM duHkhaM tu manasi bhavam // 2 // " nRtyAdri, va-- chiNNaMmi saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio tihi u saha khaMDiyasaehiM // 629 // vyAkhyA - pUrvavannavaraM tribhiH saha khaNDikazatairiti // aSTamo gaNadharaH samAptaH // te pavvaie souM ayalabhAyA Agacchai jiNasagAsaM / vaccAmi NaM vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi // 630 // tema pApane paNa bhogavanAra ko'ka che. dareka karmanA phaLano bhoktA hoya ja, e vyApti jANavI.) Ama, A anumAnandvArA prakRSTapApaphaLane bhogavanAra siddha thatAM tene bhogavanAra koNa ? 15 teno uttara ApatA kahe che ke - A prakRSTapApaphaLano bhoktA tarIke tiryaMco ke manuSyo nathI kAraNa ke audArikazarIravALA te tiryaMca ke manuSyavaDe A prakRSTapApaphaLa bhogavavuM zakya nathI. jema anuttaradevamAM janmanA kAraNarUpa prakRSTapuNyaphaLa audArikazarIravALA tiryaMca-manuSyo bhogavI zakatA nathI tema. (Ama tiryaMca-manuSyo bhogavI zakatA nathI, devo puNyabhajanArA che, tethI pApaphaLane bhogavanArA tarIke nArako siddha thAya che.) - 20 tathA nArako Agamagamya paNa che, kAraNa ke AgamamAM kahyuM che ke - "satatAnuvanyamukta duHkhaM narakeSu tIvrapariNAmam / tiryakSUSNabhayakSuttRDAdiduHkhaM sukhaM cAlpam ||1|| sukhaduHkhe manujAnAM mana:zarIrAzraye vadhu vitte / sudyameva tu devAnAmattva du:a tu manasi mavam / / 2 / " (artha : nArakomAM tIvrapariNAmavALuM satata du:kha raheluM che. tiryaMcomAM tApa, bhaya, kSudhA, tRSNAdi du:kha che ane sukha alpa che. manuSyomAM mana ane zarIrane AzrayI ghaNAM prakAranuM sukha-duHkha che. 25 jyAre devone to sukha ja hoya che, alpamAtramAM mAnasikaduHkha hoya che.) 628 // : gAthArtha jarA-maraNarahita evA jinavaDe saMzaya chedAte chate te (akaMpita) traNaso ziSyo sAthe zramaNa thayo. TIkArtha : pUrvanI jema jANI levo. II629 // * navamo dharavAt: * 30 gAthArtha : teone pravrujita sAMbhaLIne acalabhrAtA "prabhupAse jAuM, ane vAMdIne paryupAsanA karuM (evA bhAvothI) jinapAse Ave che. Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acalabhrAtAnuM prabhu pAse Agamana (ni. 631-632) :* 359 vyAkhyA - pUrvavannavaram - acalabhrAtA Agacchati jinasakAzamiti / AbhaTTho ya jiNaM jAijarAmaraNavippamukNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // 631 // vyAkhyA - sapAtanikA pUrvavat / kiM manipuNapAvaM atthi na atthitti saMsao tujjhaM / aruyANa ya atthaM Na yANasI tesimo attho ||632|| 5 * vyAkhyA- kiM puNyapApe staH na vA ? manyase, vyAkhyAntaraM pUrvavat, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutiprabhavo darzanAntaraviruddhazrutiprabhavazca tatra vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi, cazabdAdyuktiM hRdayaM ca, teSAmayamartha ityakSarArthaH / tAni cAmUni vedapadAni - puruSa evedaM gni sarva ' mityAdIni yathA dvitIyagaNadhare, vyAkhyApi tathaiva, svabhAvopanyAso'pi tathaiva, tathA saumyAcalabhrAtaH ! 10 tvamitthaM manyase - darzanavipratipattizcAtra tatra keSAJciddarzanam - puNyamevaikamasti na pApaM tadeva TIkArtha : pUrvano jema jANavo. 5630nA gAthArtha : janma-jarA-maraNathI rahita, sarvajJa, sarvadarzI evA jinavaDe nAma-gotrathI bolAvAyo. TIkArtha : avataraNikAsahita vyAkhyA pUrvanI jema jANavI. // 631|| 15 gAthArtha : tuM evuM kema mAne che ke "zuM puNya-pApa che ke nahi ?" A tAro saMzaya che. tuM vedapadonA artha jANato nathI. teono A artha thAya che. - TIkArya : "zuM puNya-pApa che ke nathI ?" e pramANe tuM mAne che. (kim no) bIjo artha pUrvanI jema jANI levo. tAro A saMzaya vedanA viruddhapado` ane anyadarzanonI (matonI) viruddhavAtone sAMbhaLavAthI utpanna thayo che. tuM te vedapadonA arthane, tathA (mULagAthAmAM rahela) 20 "va" zabdathI yukti ane rahasyane jANato nathI. te vedapadono A (AgaLa kaheze te) artha thAya che. A pramANe gAthAno akSarArtha thayo. te vedapado A pramANe che - "puruSa vet ni sarva...." vagere je rIte bIjA gaNadharavAdamAM kahyA te ja vedapado ahIM paNa jANavA. tathA te vedapadonI vyAkhyA paNa te ja pramANe ane svabhAvopanyAsa paNa te ja pramANe jANavo. (jema pUrve pUrvapakSe kahyuM hatuM ke - svabhAvathI ja 25 niyatadezagarbhAdinuM grahaNa thAya che. karma mAnavAnI zI jarUra che ? te ja pramANe ahIM paNa - "svabhAvathI ja niyatadezagarbhAdinuM grahaNa thAya che, puNya-pApa mAnavAnI zI jarUra che ?" e pramANe svabhAvano upanyAsa jANavo.) tathA he saumyAcalabhrAtA ! tuM A pramANe mAne che ke (arthAt puNya-pApanI avidyamAnatA mATe tuM A dalIla kare che ke) "A puNya-pApanA viSayamAM darzanonI vipratipatti che 30 (arthAt A viSayamAM judA judA matono judo judo abhiprAya che.) temAM keTalAkono mata A Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2). cAvAptaprakarSAvasthaM svargAya kSIyamANaM tu manuSyatiryagnArakAdibhavaphalAya, tadazeSakSayAcca mokSa iti, yathA'tyantapathyAhArAsevanAdutkRSTamArogyasukhaM bhavati, kiJcitkiJcitpathyAhAraparivarjanAccArogyasukhahAniH, azeSAhAraparikSayAcca sukhAbhAvakalpo'pavargaH, anyeSAM tu pApamevaikaM, na puNyamasti, tadeva cottamAvasthAmanuprAptaM nArakabhavAyAlaM, kSIyamANaM tu tiryagnarAmarabhavAyeti, 5 tadatyantakSayAcca mokSa iti, yathA atyantApathyAhArasevanAtparamanArogyaM, tasyaiva kiJcitkiJcidapakarSAdArogyasukham, azeSaparityAgAnmRtikalpo mokSa iti, anyeSAM tUbhayamapyanyo'nyAnuviddhasvarUpakalpaM sammizrasukhaduHkhAkhyaphalahetubhUtamiti, tathA ca kila naikAntataH saMsAriNaH sukhaM pramANe che ke - (1)jagatamAM puNya ja che, pApa nathI. ane te puNya ja jyAre prakarSAvasthAne (atyaMtavRddhine) pAme tyAre te svarga mATe thAya che. vaLI hIna thatuM te puNya ja (kramaza:) manuSya, 10 tiryaMca, nArakAdibhavIrUpa phaLa mATe thAya che. A puNyano ja jayAre saMpUrNa kSaya thAya che tyAre mokSa prApta thAya che. ahIM daSTAMta A pramANe jANavuM ke atyaMta padhyAhAranA sevanathI utkRSTarogyasukha prApta thAya che. temAM thoDA padhyAhArano tyAga karatAM Arogya sukhanI hAni thAya che ane sarvAhArano tyAga thatAM sukhAbhAvarUpa apavarganI prApti thAya che. 15 (2) keTalAka lokonA mate pApa ja vidyamAna che, puNya nathI. ane te pApa jyAre vRddhine pAme tyAre nArakabhava mATe thAya che. hIna thatuM te pApa tiryaMca-nara-devAdi bhavo mATe thAya che. jayAre te pApano saMpUrNakSaya thAya tyAre mokSa prApta thAya che. ahIM daSTAMta A pramANe jANavuM ke atyaMta apathyAhAranA sevanathI utkRSTa anArogya prApta thAya che. tathA te ja apadhyAhAranA kaMIka apakarSathI (hAnithI) Arogyasukha prApta thAya che. tathA jayAre te AhArano saMpUrNa tyAga 20 thAya tyAre mRti(maraNa) samAna mokSa thAya che. (ahIM koIkane prazna thAya ke - sarva apathyAhArano tyAga thatAM pathyAhArano saMbhava thavAthI te vyaktinuM maraNa kevI rIte thAya ke jethI tame mRtirUpa mokSa kaho cho ? samAdhAna : tamArI vAta sAcI che paraMtu A matanA loko puNyanI jema pathyAhArano paNa mULathI asvIkAra karyo che, arthAt temanA mate jema puNya nathI tema padhyAhAra paNa nathI, Ama 25 jyAre apadhyAhArano sarvathA tyAga thAya tyAre pathya-apathya ubhayAhArano tyAga thatAM vyaktinuM maraNa saMbhave che ane teno mokSa thAya che - TippaNa) (3) keTalAka lokonA mate puNya-pApa ekabIjAthI anuviddha=bhaLelA svarUpavALA che ke je mizrita sukha-duHkhanAmanA phaLanuM kAraNa che. (jema paMcavarNavALI vastumAM pAMca varSe ekabIjAthI yukta hoya che tema ahIM jANavuM.) Ama, puNya-pApa parasparayukta hovAthI koI saMsArIjIvane 30 ekAnta ekaluM sukha ke ekaluM duHkha hotuM nathI. Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acalabhrAtAnA saMzayanuM kAraNa ane tenuM nirAkaraNa (ni. 632) 4 36 1 duHkhaM cAsti, devAnAmapIAdiyuktatvAt, nArakANAmapi ca paJcendriyatvAnubhavAd, itthaMbhUtapuNyapApAkhyavastukSayAccApavarga iti, anyeSAM tu svataMntramubhayaM viviktasukhaduHkhakAraNaM, tatkSayAcca niHzreyasAvAptiriti, ato darzanAnAM parasparaviruddhatvAt apramANatvAdasminviSaye prAmANyAbhAva iti te'bhiprAyaH, 'puNyaH puNyene 'tyAdinA pratipAditA ca tatsattA, ataH saMzayaH, tatra vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi, teSAmayamarthaH yathA dvitIyagaNadhare tathA svabhAvanirAkaraNayukto 5 vaktavyaH, sAmAnyakarmasattAsiddhirapi tathaiva vaktavyA, yacca darzanAnAmaprAmANyaM manyase, parasparaviruddhatvAd, etadasAmpratam, ekasya pramANatvAt, tathA ca pATaliputrAdisvarUpAbhidhAyakAH samyak tadrUpAbhidhAyakayuktAH parasparaviruddhavacaso'pi na sarva evApramANatAM bhajante, tatra 10 (zaMkA : tame ekalA sukha-duHkha nA pADo cho paraMtu devone ekaluM sukha ane nArakone ekalu duHkha dekhAya to che ja.) samAdhAna : nA, devone paNa je sukha che te IrSyA vagere duHkhothI yukta hovAthI duHkhamizrita evuM ja sukha che. tathA nArakone paNa paMcendriyapaNAno anubhava thato hovAthI kiMcit sukhamizrita duHkha che. tathA anuviddha evA puNya-pApa nAmanI vastu kSaya thAya tyAre jIvano mokSa thAya che. (4) vaLI, keTalAkonA mate puNya-pApa che paraMtu pUrva matanI jema saMmizrita nahi paNa svataMtra che, je svataMtra sukha-dukhanuM kAraNa che. (arthAta puNyathI sukha ane pApathI duHkha) ane 15 A svataMtra puNya-pApa baMneno kSaya thAya tyAre mokSa prApta thAya che. Ama, te te mato paraspara viruddha hovAthI apramANa banI jAya che ane mATe puNya-pApane mAnavAmAM koI pramANa nathI, evo tAro abhiprAya che. jayAre bIjI bAju "puNyaH puNyana..." vagere vedapadovaDe puNyapApanI sattA jaNAvAyelI che. mATe A saMzaya Ubho thayo che. tuM vedapadonA arthane jANato 20 te vedapadono A pramANe artha che - bIjA gaNadharavAdamAM je rIte prabhue te vedapadono artha karyo che te rIte jANavo. tathA tyAM karelA svabhAvavAdanuM nirAkaraNa paNa ahIM jANI levuM. tathA sAmAnyathI (arthAt puNya-pApakarmano bheda pADyA vinA) karmasattAnI siddhi paNa pUrve kahI te pramANe jANI levI. vaLI, je tuM darzanonuM paraspara viruddha hovAthI apramANya mAne che te paNa ayogya che, kAraNa ke te sarvomAMthI eka to pramANa che ja.jema samyapha svarUpa 25 jaNAvanAra vyaktithI yukta evA pATaliputrAdi nagaronA svarUpane jaNAvanArA vyaktio paraspara viruddha vacanovALA hovA chatAM badhA ja apramANa banatA nathI kAraNa ke temAM koI eka vyakti to samyagrIte te nagaronuM svarUpa jaNAvanAra che ja, tema ahIM paNa jANavuM. tethI paraspara viruddha evA paNa A matomAM je pramANa mata che tene apramANamatone dUra karavADhArA huM 30 nathI. Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2). yatpramANaM tadapramANanirAsadvAreNa pradarzayiSyAmaH, tatra na tAvatpuNyamevApacIyamAnaM duHkhakAraNaM, tasya sukhahetutveneSTatvAt, svalpasyApi svalpasukhanirvartakatvAt, tathA cANIyaso hemapiNDAdaNurapi sauvarNa eva ghaTo bhavati, na mArtika iti, na ca tadabhAvo duHkhahetuH, tasya nirupAkhyatvAt, na ca sukhAbhAva eva svasattAvikalo 5 duHkhaM, tasyAnubhUyamAnatvAt, tatazca svAnurUpakAraNapUrvikA duHkhaprakarSAnubhUtiH, prakarSAnubhUtitvAt, puNyaprakarSAnubhUtivat, na ca puNyaleza evAnurUpaM kAraNamasyA iti, evaM dRSTAnto'pyAbhAsitavyaH, tane batAvIza. * puNya ane pApa jagatamAM che tenI siddhi * (1)(prathama je matane puNya ja mAnya che, pApa nahi tenuM khaMDana karatA jaNAve che ke, 10 hIna thatuM puNya ja duHkhanuM kAraNa nathI kAraNa ke puNya sukhanA hetu tarIke mAnya che. jema nAnA evA paNa suvarNapiMDamAMthI nAno chatAM suvarNano ja ghaTa bane che paNa mATIno banato nathI, tema svalpapuNyathI svalpasukha ja utpanna thAya che nahi ke duHkha. vaLI, puNyano abhAva e duHkhanuM kAraNa nathI kAraNa ke abhAva e nirUpAkhya che = svarUpa vinAno che arthAt asatpadArtha che. (AvA asatpadArthamAMthI duHkha utpanna thAya nahi.) 15 alabhrAtA: to ame, potAnI sattAthI rahita evo sukhAbhAva ja duHkharUpe mAnIzuM. (sukhano abhAva abhAvarUpa hovAthI te avastu che, tethI tenI sattA hotI nathI. tethI svasattAthI rahita sukhAbhAva ja duHkha che. tathA duHkhane sukhAbhAvarUpa mAnavAthI, duHkhanuM svataMtra kAraNa mAnavAnI jarUra nahi rahe.) bhagavAna te paNa zakya nathI kAraNa ke duHkha anubhavAya che (arthAta jo tene sukhAbhAvarUpa 20 mAno to sukhAbhAvarUpa duHkhano anubhava thavo joIe nahi kAraNa ke abhAvano anubhava na thAya. jyAre duHkhano "huM duHkhI chuM" e rUpe anubhava to thAya ja che mATe duHkhane sukhAbhAvarUpa manAya nahi.) tethI jema puNyanA(sukhanA) prakarSanI anubhUti potAne (sukhaprakarSane) anurUpa evA kAraNa (puNyaprakarSa) pUrvaka thAya che, tema duHkhanA prakarSanI anubhUti paNa utkRSTa anubhUtirUpa hovAthI potAne duHkhaprakarSane) anurUpa evA kAraNa (pApaprakarSa) pUrvaka ja thAya che. 25 (ahIM Azaya e che ke - kArya jo prakRSTa hoya to tenuM kAraNa paNa prakRSTa ja joIe aprakRSTa nahi. Ama puNyano prakarSa hoya to tenAthI sukhano prakarSa prApta thAya che, tema duHkhanA prakarSa pAchaLanuM kAraNa paNa koI prakarUpa ja hovuM joIe paNa apakarSarUpa nahi. tethI tame duHkhanA prakarSanuM kAraNa je puNyanA apakarSane mAno cho te ghaTatuM nathI kAraNa ke, puNyano leza (puNyano apakarSa) duHkhanA prakarSanI anubhUtine anurUpa kAraNa nathI. e ja pramANe dRSTAMta paNa. 30 vicAravA yogya che. arthAt payyAhArathI ArogyasukhanI prApti thAya ane jema jema pathyAhArano Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNya-pApasaMbaMdhI mithyAvAdano nirAsa (ni. 632) ja 363 kevalapuNyavAdanirAsaH / kevalapApapakSe'pi viparItamupapattijAlamidameva vAcyaM, nApi tatsarvathA'nyo'nyAnuviddhasvarUpaM niraMzavastvantarameva, sarvathA sammizrasukhaduHkhAkhyakAryaprasaGgAd, asadRzazca sukhaduHkhAnubhavo, devAnAM sukhAdhikyadarzanAt, nArakANAM ca duHkhAdhikyadarzanAt, na ca sarvathA sammizrakarUpasya hetoralpabahutvabhede'pi kAryasya svarUpeNa pramANato'lpabahutvaM vihAya bhedo yujyate, na hi mecakakAraNaprabhavaM kAryyamanyatamavarNotkaTatAM bibharti, tasmAt 5 sukhAtizayasyAnyannimittamanyacca duHkhAtizayasyeti / na ca sarvathaikasya sukhAtizayanibandhanAMza tyAga thAya tema tema anArogya prApti thAya evuM tame je mAno cho te paNa ghaTatuM nathI. kAraNa ke anArogyanI prAptinuM kAraNa padhyAhArano tyAga nahi paNa apathyAhAra che.) A pramANe mAtra puNyane mAnanAra vAdanuM khaMDana jANavuM. (2)je loko mAtra pApane ja mAne che teonA pakSamAM paNa uparokta kahI che te yuktio 10 viparIta rIte jANI levI. (3)tathA je loko puNya-pApane ekabIjAthI yukta svarUpavALI evI aMza vinAnI eka vastu mAne che te paNa ghaTatuM nathI kAraNa ke jo A rIte mAnIe to haMmezA mizra sukha-duHkhanAmanA kAryano prasaMga Ave. (bhAvArtha e che ke - jo puNya ane pApane ekabIjAthI anuviddha arthAt sukha-du:kha ubhayanA kAraNarUpa eka ja mAnavAmAM Ave to tenAthI haMmezA sukha-duHkha baMneno ja anubhava thaze, ekaluM sukha ke ekaluM duHkha kyAreya nahi anubhavAya, 15 jayAre) sukhAnubhava ane duHkhAnubhava judA judA thatAM dekhAya che kAraNa ke devone sukhano adhika anubhava che ane nArakone duHkhano adhika anubhava che. acalabhrAtA : jene puNya-pApa ubhayarUpa eka kAraNa moTuM hoya tene mAtra sukhAnubhava thAya ane jene puNya-pApa ubhayarUpa eka kAraNa nAnuM hoya tene mAtra duHkhAnubhava thAya ema ame mAnI laIzuM. bhagavAna : A rIte paNa mAnI na zakAya kAraNa ke sarvathA saMmizra ekarUpa evA kAraNamAM alpabahutvano bheda hoya to kAryano pramANane AzrayI alpabadutva bheda ghaTe, paNa svarUpathI bheda ghaTe nahi. (bhAvArtha e che ke - puNya-pApa nAmanuM niraMza eka kAraNa nAnuM - moTuM mAnIe to sukhaduHkharUpa kArya paNa nAnuM-moTuM thAya arthAt sukha-duHkhano mizra anubhava paNa pramANane AzrayI 25 nAno-moTo thAya, paNa mAtra sukhano anubhava ke mAtra duHkhano anubhava e kaMI pramANabheda nathI, pagra svarUpabheda che. bannenuM svarUpa ja juduM che. evo svarUpabheda, kAraNanA svarUpabheda vinA mAtra pramANabhedathI ghaTI na zake.) jema ke mecakanAmano maNi paMcavarNI che. temAMthI utpanna thatuM kArya paNa paMcavarNI ja thAya, nahi ke te kArya paMcavarNamAMthI koI ekAda varNanI utkaTatAne pAme. Ama, jo puNya-pApane saMmizra kAraNa tarIke mAno to tenAthI utpanna thatuM sukhaduHkha kArya paNa saMmizra 30 20. Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 * Avazyakaniyukti- haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) vRddhirduHkhAtizayakAraNAMzahAnyA sukhAtizayaprabhavAya kalpayituM nyAyyA, bhedaprasaGgAt, tathA ca yadvRddhAvapi yasya vRddhirna bhavati tattato bhinnaM pratItameva, evaM sarvathaikarUpatA puNyapApayorna paTate, jarmasAmAnyatayA virudvApa, yata:- sAta( sannaidya ) samyaktvahAsyaratipuruSavejummAyurnaamgotraanni puNyamanyatpApa ( tattvA0 a0 8 sU0 26) miti, sarvaM caitatkarma, tasmAdvivikte 5 puNyapApe sta iti / saMsAriNazca sattvasyaitadubhayamapyasti kiJcitkasyacidupazAntaM kiJcit kSayopazamatAmupagataM kiJcitkSINaM kiJcidudIrNam, ata eva ca sukhaduHkhAtizayavaicitryaM nannUnAmiti / - ja hovuM joIe, mAtra sukha ke mAtra duHkharUpa kArya thavuM joIe nahi, paraMtu thatuM dekhAya che. tethI sukhanA prakarSa mATe anya kAraNa ane duHkhanA prakarSamAM anya kAraNa ja mAnavuM paDe. 10 acalabhrAtA : sarvathA eka evA kAraNanA sukhAtizayanA kAraNabhUta evA aMzanI vRddhi ja duHkhAtizayanA kAraNabhUta evA aMzanI hAnivaDe sukhAtizaya utpanna karavA mATe samartha che evuM mAnatA koI Apatti raheze nahi. bhagavAna : AvuM mAnavuM yogya nathI kAraNa ke sarva prakAre eka evA paNa kAraNamAM sukhAtizayakAraNAMzanI vRddhi ane duHkhAtizayakAraNAMzanI hAni mAno to te kAraNa niyaMza nahi 15 rahe paNa teno bheda mAnavAnI Apatti Ave je tamane mAnya nathI kAraNa ke evo niyama che ke "jenI vRddhi thavA chatAM paNa jenI vRddhi thAya nahi te tenAthI,bhinna kahevAya'' puNyAMzanI vRddhi thAya ane pApAMzanI na thAya, to baMne bhinna ja siddha thAya. eTale mizra eka kAraNa na rahe Ama, puNya-pApanI sarvathA ekarUpatA ghaTatI nathI. acalabhrAtA H to zuM puNya-pApa vacce ekAnte bheda che ? bhagavAna : nA, puNya-pApa vacce ekAnte bheda paNa nathI. karma sAmAnya tarIke baMne vacce abheda paNa ghaTe che, arthAt baMne vacce ekarUpatA paNa aviruddha ja che, kAraNa ke AgamamAM kahela che ke - 20 sAta (sahegha) samyavatvahAsyaratipuruSavevazumAyurnAmotrANi puNyamanyatpApam // (tattvA. 2.8 sU.36) (jo ke tattvArthasUtramAM anyatpApam zabda nathI.) artha : zAtAvedanIya, samyaktva, hAsya, 25 rati, puruSaveda, zubhAyu, zubhanAmakarma ane zubhagotra (uccagotra) e sarva karmo puNyarUpa che. A sivAyanA karmo pAparUpa che. Ama A puNya ane pApa baMne karmarUpa hovAthI ekarUpa (tathA kathaciMdra ekarUpa hovA chatAM baMnenA kAryo judA judA hovAthI) puNya ane pApa judA che e siddha thayuM. saMsArIjIvane A puNya-pApa baMne hoya che. temAM ko'kane keTalAka karma upazAnta hoya, keTalAka kSayopazamabhAvane pAmela hoya, keTalAka kSINa hoya to keTalAka udayamAM hoya. tethI 30 saMsArIjIvone sukha-duHkhanA atizayanI vicitratA hoya che. (arthAt koIne sukha vadhu, koIne duHkha vadhu.) 632 // Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dasamA metAryagaNadharanuM Agamana (ni. 633-636) je 365 chiNNami saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio tihi u saha khaMDiyasaehiM // 633 // vyAkhyA-pUrvavat / navamo gaNadharaH samAptaH // te pavvaie souM meyajjo AgacchaI jiNasagAsaM / vaccAmi NaM vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi // 634 // vyAkhyA-pUrvavannavaraM metAryaH AgacchatIti / AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // 635 // sapAtanikA vyAkhyA pUrvavadeva / kiM bhaNNe paralogo asthi Nasthitti saMsao tujhaM / veyapayANa ya atthaM Na yANasI tesimo attho // 636 // vyAkhyA-kiM paraloko-bhavAntaragatilakSaNo'sti nAstIti manyase, vyAkhyAntaraM pUrvavat, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutinimitto varttate, zeSaM pUrvavat, tAni cAmUni vedapadAni'vijJAnaghane 'tyAdIni, tathA 'sa vai AtmA jJAnamaya' ityAdIni ca parAbhipretArthayuktAni yathA gAthArtha : jarA-maraNathI rahita evA jinavaDe saMzaya chedAye chate te (alabhrAtA) 15 potAnA traNaso ziSyo sAthe zramaNa thayo. TIkArtha : pUrvanI jema jANavo. 633 4 tAma UTdharavA * gAthArtha : teone pravrajita sAMbhaLIne metArya "prabhupAse jAuM, vAMdu ane vAMdIne parthapAsanA karuM" (evA zubhabhAvothI) prabhupAse Ave che. TIkArtha : pUrvanI jema. mAtra ahIM metArya Ave che ema jANavuM. N634ll gAthArtha : janma-jarA-maraNathI rahita, sarvajJa, sarvadarzI evA jinavaDe te nAma-gotrathI bolAvAyo. TIkArtha : vyAkhyA pUrvanI jema jANI levI. 635l. gAthArtha : tuM ema kema mAne che ke - "zuM paraloka che ke nathI?" A pramANe tAro saMzaya 25 che. tuM vedapadonA arthane jANato nathI. teono artha A pramANe che. TIkArtha : "zuM bhavAntaramAM javArUpa paraloka che ke nathI ?" e pramANe tuM mAne che. ahIM (kim no) bIjo artha pUrvanI jema jANI levo. A tAro saMzaya vedanA viruddhapadone sAMbhaLavAthI utpanna thayo che. gAthAnA pazcAInI vyAkhyA pUrvanI jema jANavI. te vedapado A pramANe che - 'vijJAnadhana...' vagere tathA " vai mAtmA jJAnamaya...' vagere. A padonA pUrvapakSane abhipreta artho 30 je rIte prathama gaNadharavAdamAM kahyA tema jANI levA. 20 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 * Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) prathamagaNadhara iti, bhUtasamudAyadharmatvAcca caitanyasya kuto bhavAntaragatilakSaNaparalokasambhava iti te matiH, tadvighAte caitanyavinAzAditi, tathA satyapyAtmani nitye'nitye vA kutaH paralokaH ?, tasyAtmano'pracyutAnutpannasthiraikasvabhAvatvAt vibhutvAt tathA niranvayavinazvarasvabhAve'pyAtmani kAraNakSaNasya sarvathA'bhAvottarakAlamiha loke'pi kSaNAntarAprabhavaH kutaH paraloka ityabhiprAyaH, 5 tatra vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi teSAmayamarthaH- tatra 'vijJAnaghane 'tyAdInAM pUrvavadvAcyaM na ca bhUtasamudAyadharmazcaitanyaM, kvacitsannikRSTadehopalabdhAvapi caitanyasaMzayAt, na ca dharmagrahaNe dharmAgrahaNaM (vaLI, he metArya ! A paralokanA abhAva mATe tuM A pramANe dalIla kare che ke) caitanya e bhUtasamudAyano dharma hovAthI bhavAntaramAM javArUpa paraloka kyAMthI saMbhave ? kAraNa ke bhUtasamudAyano vighAta (nAza) thatAM caitanya paNa nAza pAme che. tathA kadAca mAnI paNa laIe 10 ke AtmA che chatAM te nitya ke anitya evo AtmA mAnavA chatAM paraloka kevI rIte ghaTe ? kAraNa ke jo AtmA nitya hoya to avinAzI - anutpanna - sthira ekasvabhAvavALo thavAthI ane vibhu (sarvatra rahelo) hovAthI paraloka ghaTato nathI. (ahIM keTalAka lokonI mAnyatA pramANe je nitya hoya te avinAzI anutpanna.... svabhAvavALo ane vibhu hoya. tethI jo AtmA nitya che to AvA svabhAvavALo mAnavo paDe tethI temAM kazo pheraphAra na thAya. tathA 15 sarvatra hovAthI eka sthAnethI bIjA sthAne na jAya tethI paraloka ghaTe nahi.) have jo AtmAne anitya (kSaNika) mAno to, niranvaya (jenA nAza pachI jeno koI aMza bace nahi - sarvathA nAza thAya te niranvaya) ane vinazvarasvabhAvavALo mAnavo paDe ane AvA svabhAvavALo hovAthI kAraNakSaNano sarvathA abhAva thatAM tenA pachI A lokamAM paNa anyakSaNonI utpatti nathI to paraloka to kyAMthI hoya ? (Azaya e che ke bauddho sarvavastu kSaNika mAne che. koI paNa vastunI pUrva (kAraNa) kSaNano sarvathA nAza thaI jAya che, kaMI ja bAkI rahetuM nathI. pachI uttarakSaNa utpanna thAya che, te pUrvakSaNathI sarvathA bhinna che. eTale emanA mate AlokamAM paNa dareka kSaNa navI che, to paralokamAM janAra AtmA to kyAMthI mAnI zakAya ?) A pramANe tArI dalIlo che. tenuM kAraNa e ke tuM vedapadonA arthane jANato nathI. te padonA artho 25 vagere vyAkhyA pUrvanI jema jANI levI. A pramANe che - temAM 'vijJAnadhana...' 20 * caitanya bhUtasamudAyano dharma nathI * caitanya bhUtasamudAyano dharma nathI kAraNa ke ko'ka sthAne najIkamAM rahela dehanuM jJAna thavA chatAM paNa te dehamAM caitanyano saMzaya thato dekhAya che. (arthAt bhUtasamudAyarUpa deha mRtAvasthAmAM pAse hovA chatAM temAM caitanya dekhAtuM nathI.) jo tame caitanyane dehano (arthAt 30 bhUtasamudAyarUpa dehano) dharma mAnatA ho to deharUpa dharmIno bodha thavA chatAM temAM caitanyarUpa Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agiyAramA gaNadharanuM Agamana (ni. 637) * 367 yujyate, itazca dehAdanyaccaitanyaM, calanAdiceSTAnimittatvAt iha yadyasya calanAdiceSTAnimittaM tattato bhinnaM dRSTaM yathA mArutaH pAdapAditi, tatazca caitanyasyA''tmadharmatvAttasya cAnAdimatkarmasantatisamAliGgitatvAt utpAdavyayadhrauvyayuktatvAtkarmapariNAmApekSamanuSyAdiparyAyanivRttyA devAdiparyAyAntarAvAptirasyAviruddheti, nityAnityaikAntapakSoktadoSAnupapattizcAtrAnabhyupagamAt iti| chimi saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaiso tihi u saha khaMDiyasaehiM // 637 // vyAdhrA-pUrvavat / dazamo dhara: samApta: // pavvaie souM pabhAso AgacchaI jiNasagAsaM / vaccAmi NaM vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi // 638 // vyAkhyA - pUrvavannavaraM prabhAsaH AgacchatIti / dharmano bodha na thAya e ghaTe niha arthAt thavo ja joIe paNa thato nathI. tethI caitanya dehano dharma nathI. 5 tathA dehathI caitanya juduM ja che kAraNa ke caitanya cAlavuM vagere ceSTAnuM kAraNa che. je (caitanya) jenA (zarIranA) halanacalanarUpa kriyAnuM kAraNa che te (caitanya) tenAthI (zarIrathI) bhinna dekhAyeluM che. jema ke, pavana vRkSanA pAMdaDAonI halanacalanarUpa kriyAnuM kAraNa che tethI 15 te pavana vRkSathI judo che. mATe caitanya e zarIrano nahi, paNa AtmAno dharma che. ane AtmA e anAdi karmonI paraMparAthI tathA utpAda-vinAza ane dhruvatAthI yukta che. tethI karmanA pariNAmanI apekSAe AtmAnA manuSyAdi paryAyono nAza thaIne devAdi paryAyonI prApti thAya temAM koI doSa nathI. 10 (Azaya e che ke AtmA karmayukta hovAthI manuSya vi. judA judA paryAya pAme che. vaLI, 20 utpAdAdiyukta hovAthI manuSyaparyAya nAza pAme, devaparyAya utpanna thAya tyAre paNa AtmA te ja rahe che.) vaLI, pUrve tame AtmAne ekAnte nitya ke ekAnte anitya mAnIne je doSo ApyA, te amane AvatA ja nathI kAraNa ke ame AtmAne ekAnte nitya ke anitya mAnatA nathI paNa nityAnitya mAnIe chIe. 636 // TIkArtha : pUrvanI jema jANavo. 637 // gAthArtha : jarA-maraNathI rahita jinavaDe saMzaya chedAye chate te (metArya) traNaso ziSyo 25 sAthe pravrujita thayo * bAvazo gaLadharavAva: * gAthArtha : teone pravrujita sAMbhaLIne prabhAsa "prabhupAse jAuM, vAMdu ane paryupAsanA karuM" (evA zubhabhAvo sAthe) prabhupAse jAya che. TIkArtha : pUrvanI jema artha jANavo, mAtra ahIM prabhAsa Ave che ema jANavuM. // 638 // 30 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-2) AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // 639 // sapAtanikA vyAkhyA pUrvavadeva / kiM maNNe nivvANaM atthi Natthitti saMsao tujhaM / veyapayANa ya atthaM Na yANasi tesimo attho // 640 // vyAkhyA-kiM nirvANamasti nAstIti manyase, vyAkhyAntaraM pUrvavat, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutisamuttho varttate, zeSaM pUrvavat / tAni cAmUni vedapadAni-' jarAmayaM vA etatsarvaM yadagnihotraM' tathA 'dve brahmaNI veditavye, paramaparaM ca, tatra paraM satyaM jJAnamanantaM brahma 'ti, eteSAM cAyamarthastava matau pratibhAsate-agnihotrakriyA bhUtavadhopakArabhUtatvAt zabalAkArA, 10 jarAmaryyavacanAcca tasyAH sadAkaraNamuktaM, sA cAbhyudayaphalA, kAlAntaraM ca nAsti yasminnapavargaprApaNakriyArambha iti, tasmAtsAdhanAbhAvAnnAsti mokSaH, tatazcAmUni gAthArtha : janma-jarA-maraNathI rahita, sarvajJa, sarvadarzI evA jinavaDe te nAma-gotrathI bolAvAyo. TIkArtha : pUrvanI jema vyAkhyA jANavI. 63. 15 gAthArtha : tuM ema kema mAne che ke - zuM nirvANa che ke nathI? A tAro saMzaya che. tuM vedapadonA arthone jANato nathI, te vedapadono artha A pramANe thAya che. TIkArtha ? zuM mokSa che ke nathI ? e pramANe tuM mAne che. ('kimano) bIjo artha pUrvanI jema jANavo. ane A tAro saMzaya vedanA viruddhapadone sAMbhaLavAthI utpanna thayo che. zeSa (gAthAno pazcAI) pUrvanI jema jANavo. te vedapado A pramANe che - "garImartha vA tatsarva 20 nahotra" tathA "vratanI velvei , paramapara ve, tatra para satya jJAnamanataM trahma" A padono A pramANe artha tArI buddhimAM beThelo che. - (ahIM prathama zlokano artha e che ke - je agnihotra yajJa che te vedamAM ghaNAM prakArovaDe batAvelo che te sarva agnihotra jarAmarya-yAvajjIva sudhI karavA yogya che" A pramANeno artha vAcI metArya vicAre che ke) agnihotranI kriyA jIvonA vadhavaDe yajJakaranArane upakArI hovAthI zabala doSayukta che 25 tethI te abhyadaya svarganuM phala ApanArI che (paraMtu mokSaphalavALI nathI.) tathA jarAmarthanA vacanathI = vAvajajIva sudhI kahela hovAthI vyakti mare nahi tyAM sudhI A kriyA sadA mATe karavAnuM kahyuM che. Ama vyakti vaDe svargaphaLavALI agnihotranI kriyA yAvajajIva sudhI kartavya hovAthI anya koI kALa ja jIvanamAM na rahyo ke je samaye te vyakti mokSaprApaka kriyAno AraMbha karI zake. tethI mokSa sAdhI Ape evI kriyArUpa kAraNano ja abhAva thavAthI mokSano abhAva 30 jaNAya che. Ama A vedapado mokSAbhAvanA pratipAdaka che. Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSasaMbaMdhI saMzaya ane tenuM nirAkaraNa (ni. 640) 4 369 mokSAbhAvapratipAdakAni, zeSANi tu tadastitvakhyApakAnItyataH saMzayaH, tathA saMsArAbhAvo mokSaH, saMsArazca tiryagnaranArakAmarabhavarUpaH, tadbhAvAnatiriktazcAtmA, tatazca tadabhAve Atmano'pyabhAva eveti kuto mokSaH ? / tatra vedAnAM cArthaM na jAnAsi, teSAmayamarthaH-'jarAmarthya vA' vAzabdo'pyarthe, tatazca yAvajjIvamapi, na tu niyogata iti, tatazcApavargaprApaNakriyArambhakAlAstitA'nivAryyA, na ca saMsArAbhAve tadavyatiriktatvAt Atmano'pyabhAvo yujyate, tasyAtmapAyarUpatvAt, na ca 5 paryAyanivRttau paryAyiNaH sarvathA nivRttiriti, tathA ca hemakuNDalayorananyatvaM, na ca kuNDalaparyAyanivRttau hemno'pi sarvathA nivRttiH, tathA'nubhavAt, itthaM caitadaGgIkarttavyam, anyathA paryAyanivRttau paryAyiNaH sarvathA nivRttyabhyupagame paryAyAntarAnupapattiH prApnoti, kAraNAbhAvAt, jyAre zeSa vedapado mokSapratipAdaka che kAraNa ke teno artha A pramANe che ke "be brahma (tattva) jANavA yogya che - para ane apara. temAM parabrahma satyarUpa, jJAnarUpa ane anaMta che." 10 ahIM paratattva eTale ja mokSa, Ama A vedapado mokSapratipAdaka che.) tethI tene saMzaya thayo che. vaLI, (tuM ahIM bIjI dalIla ema kare che ke, saMsArano abhAva thavo tenuM nAma mokSa, ane saMsAra tiryaMca-nara-deva-nArakanA bhavarUpa che. AtmA A tiryaMcAdi bhavothI judo nathI. tethI jo saMsArano abhAva thAya to AtmAno paNa abhAva thaI jAya che tethI mokSa kevI rIte ghaTe ? arthAt AtmA ja na hoya to mokSa kono thAya ? Ama mokSa nathI e vAta siddha thAya che. 15 tArA AvA prakAranA abhiprAya pAchaLanuM kAraNa e che ke tuM vedapadonA arthane jANato nathI. teono artha A pramANe che ke "garImartha vA" ahIM je "vA" zabda che te "pa" nA arthamAM che. tethI je A agnihotra che te yAjajIva paNa karAya paraMtu niyamathI mAvajajIva ja karAya e pramANe A karavo nahi. Avo artha karavAthI athapattithI jaNAya che ke mAvajajIva na kare tene te sivAyanA kALamAM mokSaprApakakriyAno (mokSaprApaka kriyAnA AraMbhano) kALa paNa 20 prApta thatAM kriyAdvArA mokSa paNa prApta thaI zake che. vaLI. saMsArano abhAva thatAM tenAthI abhinna evA AtmAno paNa abhAva thAya che e vAta yogya nathI, kAraNa ke te saMsAra AtmAno eka paryAya che ane paryAyano nAza thatAM paryAyI paNa sarvathA nAza pAme evuM nathI. (A vAta daSTAntadvArA siddha karatA jaNAve che, jema ke, sonuM ane temAMthI banAvela kuMDala vacce bhinnatA che. temAM sonuM e paryAyI che, ane kuMDala e 25 paryAya che. kuMDalarUpa paryAya nAza thatA sonArUpa paryAyIno paNa sarvathA nAza thato nathI, kAraNa ke sonuM to rahe che, tevo anubhava thAya ja che. (tethI saMsArarUpa paryAya nAza thatAM AtmAno nAza thato nathI.) A vAta Aja pramANe mAnavA yogya che anyathA jo paryAyanAzamAM paryAyIno paNa sarvathA nAza mAno to bIjA paryAyo utpanna ja nahi thaI zake kAraNa ke paryAyIrUpa kAraNano 30 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 ja Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-2) tadabhAvasya ca sarvadA'viziSTatvAt, tasmAtsaMsAranivRttAvapyAtmano bhAvAt vastusvarUpo mokSa pati | chiNNaMmi saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio tihi u saha khaMDiyasaehiM // 641 // 5. vyArA-pUrvavava . llazo naLathara: samApta: | uktA gaNadharasaMzayApanayanavaktavyatA / abhAva che. ane tamAro A paryAyIrUpa kAraNano abhAva haMmezA aviziSTa samAna che. (arthAt paryAyano nAza thatAM tame paryAyI evA AtmAno paNa sarvathA nAza mAnyo che. tethI AtmArUpa 10 paryAyI kAraNano abhAva e abhAvarUpa hovAthI sarvadA sarvakALe aviziSTa = samAna ja che. temAM koI bheda paDato nathI. to pachI te judA judA paryAyonI utpatti na karI zake. Azaya e che ke - tame paryAyanAza thatAM paryAyIno ekAnta nAza mAnyo che paraMtu amArI jema kathaMcit nAza mAnyo nathI. tethI tamArA mate paryAyIno ekAnta nAza thatAM pachInI kSaNomAM anyaparyAyonI utpatti thaze nahi, jyAre amArA mate kathaMcita paryAyIno abhAva mAnela hovAthI 15 kathaMcit paryAyI vidyamAna hovAthI anyaparyAyonI utpatti saMgata thaI jAya che.) tethI saMsArano nAza thavA chatAM AtmAnI vidyamAnatA hovAthI mokSa ghaTe ja che ane te mokSa paNa saMsArAbhAvarUpa nahi paNa vasturUpa=bhAvarUpa che. 64ll gAthArtha ? jarA-maraNarahita jinavaDe saMzaya chedAye chate (prabhAsa) traNaso ziSyo sAthe zramaNa thayo. 20 TIkArtha : pUrvanI jema jANavo. A pramANe gaNadharonA saMzayane dUra thavA saMbaMdhI vaktavyatA kahevAI. 641l. // iti niyuktikramAGkAd 186 tamAdArabhya 641 kramAkaM yAvad saniyuktiharibhadrIyavRttergurjarAnuvAdasya dvitIyo vibhAgaH samAptaH // 25 gurjarAnuvAdamidaM kRtvA yatkuzalamiha mayA prAptaM tena / __mama mohanIyakarmakSayo'cireNa bhavatu // 1 // Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 zrImanmaladhAragacchIyazrImaddhemacandrasUrisUtritaM, haribhadrIyAvazyakavRttiTIppaNakam - 'bhagavato titthagarassa kannamUlaMsi duve pAhANavaTTae' ityAdi (-1), dikkumArikAH pASANadvayaM gRhItvA tIrthakarakarNamUle tatpATavanimittaM vAdayanti, vadanti ca, kimityAha-'bhavatu' ityAdi, parvatAyurbhavatu bhavAn, yAvatI himavadAdiparvatAnAM sthitistAvatI bhavato'pi bhvtvityrthH| 'egaM siridAmagaMDaM tavaNijjujjale'tyAdi (9-4), ekaM zrIdAmagaNDaM-zrImadvicitraratnamAlAsamudAyaM tIrthakarasyopari. candragolake nikSipati-avalambata ityarthaH kathambhUtamityAha-'tavaNijje'tyAdi, tApanIyaH-sauvarNaH. ujjvalo lambUsaka:-kanduko yatra zrIdAmagaNDe taM tathAbhUtaM, agrabhAgavinyastasauvarNakandukaM ratnamAlAsamUhamuparyavalambata ityarthaH / tathA keSucitpradezeSu suvarNaprataramaNDitaM-hemavicchittibhirvibhUSitaM, zeSaM sugamamiti / 'ajjayamaJjarIviva'tti (10-3), ajjako nAma vanaspativizeSo yathA tasya maJjarI anekadhA sphuTitA nirgacchati tathA tasyApi ziraH sphuTiSyatIti bhAvaH / taccAgnAvutpanne saJjAta'miti (20-14), kRSyupakArikuzyAdInAmagnimantareNAbhAvAditi bhAvaH / saNa: saptadazo yasya tatsaNasaptadazaM dhAnyamityuktaM taccedaM-sAli 1 java 2 vIhi 3 koddava 4 rAlaya 5 tila 6 mugga. 7 mAsa 8 valla 9 caNA 10 / tuvari 11 masUra 12 kulatthA 13 gohuma 14 niSphAva 15 ayasi 16 saNA 17 // 1 // ' prathamavaravarikA samAptA / . dvitIyavaravarikAyAM prAyaH sugamatvAdRttikRtA baDhyo gAthA na vyAkhyAtAH atastAH yathA vaiSamyaM vyAkhyAyante-tatra chadmasthakAlopalakSitaM yattapaHkarmadvAraM tadrUpo yo'vayavastadvyAkhyAvasare 'vAsasahassaM' gAhA 'tiduekkaga' gAhA 'taha bArasa' gAhA (pa0-46) vyAkhyA-prathamatIrthakRtaH chadmasthakAlo varSasahasraM 1 tathA vakSyamANavarSazabdasambandhAd dvAdaza varSANi 2 caturdaza varSANi 3 aSTAdaza varSANi 4 viMzatirvarSANi 5 mAsAH SaT 6 agre'pi mAsazabdasambandhAnava mAsAH 7 trayo mAsAH 8 catvAro mAsAH 9 trayo mAsAH 10 dvau mAsau 11 eko mAsa: 12 dvau mAsau 13 / 'tiduekkagasolasagaM'ti anantaravakSyamANavarSazabdasyeha sambandhAttrINi varSANi 14 dve varSe 15 ekaM varSa 16 SoDaza varSANi 17 trINi varSANi 18 ahorAtramekam 19 ekAdaza mAsAH 20 nava mAsAH 21 catuHpaJcAzaddinAni 22 caturazItidinAni 23 tatheti samuccaye dvAdaza varSANi 24, iha ca mahAvIrasya sAtirekANi dvAdaza varSANi chadmasthakAla: 'bArasa ceva ya vAsA mAsA * prathama aMka pAnA naMbara ane bIjo aMka paMkti naMbara sUcave che. Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 bhasadhArI DebhayandrasUriddhRta TIppADa (bhAga-2) 1 chacceva addhamAso a / vIravarassa bhagavao eso chaumatthapariyAo || 1 || ' itIhaiva vakSyamANatvAt kevalamihAlpatvena tadavivakSeti lakSyate / tadevamidaM jinAnAM RSabhAdimahAvIraparyavasAnAnAM yathAkramaM chadmasthakAlaparimANaM vijJeyaM / evaM ca chadmasthakAlamAnamabhidhAya tapaH karmasvarUpapratipAdanAyAha'uggaM ce'tyAdi (46-9), sarveSAmapi tIrthakRtAM tapaH karmogram - itarajantubhirduradhyavaseyaM, vizeSato varddhamAnasya sambandhi tapo duradhyavaseyaM, vakSyamANanyAyena sopasargatvAdapAnakatvAdbahutvAcca, sAtirekadvAdazavarSamAnachadmasthakAle hi tasya varSamapyekAdazabhirdinairnyUnaM pAraNakakAlo vakSyate, zeSaM tu upoSitastasthau, etacca sarvvamapAnakaM sopasargaM ceti zeSatIrthakRdbhyo duradhyavaseyatamamiti gAthAyArthaH / idaM ca cirantanAnuyogapaTadarzanAdyanusArato mayA vyAkhyAtaM iti na svamanISikA bhAvyeti / atra kalyANakaiH sArddhaM kvacidvyabhicAro'pi dRzyate, sa tu na pratanyate, kevligmytvaattnnirnnysyeti| ziSyasaGgraharupe saGgrahadvAre yatimAnapratipAdanAyAha- 'culasIti' gAhA, 'tinni ya' gAhA, 'chAvaTThI ' gAhA 'coddasa' gAthArddhaM ( pa 0 - 49) vyAkhyA - AditIrthakRtaH caturazItiH sahasrANi yatiziSyasaG grahapramANaM 1, ekaM lakSaM 2 lakSadvayaM 3 trINi lakSANi 4 viMzatisahasrAdhikAni trINi lakSANIti 5 triMzatsahasrAdhikAni trINi lakSANi 6 trINi lakSANi 7 sArddhalakSadvayaM 8 lakSadvayaM 9 ekaM lakSam 10 caturazItiH sahasrANi 11 dvisaptatiH sahasrANi 12 aSTaSaSTiH sahasrANi 13 SaTSaSTiH sahasrANi 14 catuHSaSTiH sahasrANi 15 dviSaSTiH sahasrANi 16 SaSTiH sahasrANi 17 paJcAzatsahasrANi 18 catvAriMzatsahasrANi 19 triMzatsahasrANi 20 viMzatiH sahasrANi 21 aSTAdaza sahasrANi 22 SoDaza sahasrANi 23 caturddaza sahasrANi 24 / evaM caturviMzatitIrthakRtAM sarvvasaGkhyAyAmAgataM yatInAmaSTaviMzatirlakSANi aSTacatvAriMzatsahasrANi Aha ca - " aTThAvIsaM lakkhA aDayAlIsaM ca taha sahassAiM / savvesiMpi jiNANaM jaINa mANaM viNiddivaM // 1 // tadetajjinA-nAmRSabhAdivarddhamAnAntAnAM yathAkramaM yatiziSyasaGgrahapramANaM vijJeyamiti sArddhagAthAtrayArthaH / sAmprataM AryAsaGgrahapratipipAdayiSayA gAthAdalena prastAvanAmAha - AryAsaGgrahamAnamRSabhAdInAmito'nantaraM vakSye, tadevAha - 'tinneva ya' gAhA 'lakkhaM' gAhA 'saTTI' gAhA ( 49 - 12) vyAkhyA - prathamatIrthakRtastrINi lakSANyAryAsaG gro'bhUditi 1 triMzatsaGgrahasrAdhikAni trINi lakSANi 2 SaTtriMzatsahasrAdhikAni trINi lakSANi 3 triMzatsahasrAdhikAni SaT lakSANi 4 'paMca ya tIsa 'tti triMzatsahasrAdhikAni paJca lakSANi 5 viMzatisahasrAdhikAni catvAri lakSANi 6 triMzatsahasrAdhikAni catvAri lakSANi 7 azItisahasrAdhikAni trINi lakSANi 8 'tiNhamitto ya'tti trayANAM tIrthakRtAM navamadazamaikAdazalakSaNAnAmita UrdhvaM yathAkramaM vakSye iti gamyate, tadevAha - 'vIsuttaraM chalahiyaM tisahassahiyaM lakkhaM ce 'ti, anantaralakSazabdasyehApi sambandhAdvizatisahasrAdhikaM lakSaNaM SaDbhirAyikAbhiradhikaM lakSaM 10 tribhi: sahastrairadhikaM lakSaM 11 lakkhaM ceti lakSamekam 12 aSTabhiH zatairadhikaM lakSaM 13 dviSaSTiH sahasrANi 14 'causayasamaggaM 'ti anantarAtikrAntAni dviSaSTisahasrANyatrApi sambandhyante, tatazcaturbhiH zataiH samagrANi dviSaSTiH sahasrANi Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 ( 373 15 SaTzatAdhikAnyekaSaSTiH sahasrANi 16 SaTzatAdhikAni SaSTiH sahasrANi 17 'saTThi'tti SaSTiH sahasrANi 18 'paNapanna'tti paJcapaJcAzatsahasrANi 19 'panna'tti paJcAzatsahasrANi 20 'egacatta'tti ekacatvAriMzatsahasrANi 21 'catta'tti catvAriMzatsahasrANi 22 aSTatriMzatsahasrANi 23 SaTtriMzatsahasrANi 24 / eSa uktasvarUpazcaturviMzaterapi tIrthakRtAM yathAkramamAryikANAM saGgraho vijJeyaH / atra ca sarvatIrthakarasAdhvIsaGkhyAyAmAgataM catuzcatvAriMzallakSANi SaTcatvAriMzatsahasrANi catvAri zatAni SaT cAyikAH, tathA cAha- "coyAlIsaM lakkhA chAyAlasahassa causayasamaggA / chaccava ajjiANaM saMgaho hoi esotti // 1 // " iti gAthAcatuSTayArthaH / eSA ca sAdhusAdhvInAM svahastakSatAnAM saGkhyA draSTavyA, na gaNadharAdidIkSitAnAmiti guravaH, zrAvaka-zrAvikApUrvadharAdisaGkhyA ta prathamAnuyogato jJeyA, anuyogapaTeSvapi dRzyate. paraM mayA na likhitA, teSAmapi parasparaM visaMvAditvAditi / 'kalpAttatra kRtasamavasaraNApekSaye'ti (50-12), kalpo'vazyaM tIrthakRtAM prathamasamavasaraNaM bhavatyeva, ato jantUnAmanavabodhaM pazyatA'pi kalpAd-avazyaMkarttavyAdbhagavatA tatra samavasaraNamakAri, tadapekSayA madhyamAsatkaM dvitIyamiti bhAvaH / gaNasaGkhyApratipAdanAvasare 'culasI'tyAdigAthAtrayametAzca tisro'pi gAthA nigadasiddhA apyaGkato vibhajyante - culasIti 1 paMcaNautI 2 biuttaraM 3 solasuttara, SoDazottaraM zatamiti gamyate 4 sayaM ca 5 / sattahiaM 6 paNaNautI 7 tiNautI 8 aThThasItI ya 9 // 1 // ekkAsIi 10 chAvattarI abAvattarI vR0) 11 chAvaThi 12 sattavanA ya 13 / pannA 14 teyAlIsA 15 chattIsA ceva 16 paNatIsA 17 // 2 // tittIsa 18 aThThavIsA 19 aThThArasa 20 tahaya ceva (ceva tahaya vR0) sattarasa 21 / ekkArasa 22 dasa 23 navagaM 24 gaNANa mANaM jiNidANaM // 3 // ___ gaNAnAM-ekavAcanAcArakriyAsthayatisamudAyAnAM mAnamuktarUpaM vRSabhAdijinendrANAM yathAkrama vijJeyamiti, na kulasamudAya iti, 'tattha kulaM vineyaM egAyariyassa saMtatI jA ya / doNha miho * 'NegANa va sAvikkhANaM gaNo bhaNio // 1 // ' iti vacanAdyo'yamanyatra kulasamudAyarUpo gaNo'bhihitaH sa iha na gRhyate, kintUktasvarUpa eveti bhAvaH / tatra zrImanmahAvIragaNadharadvayasya yathApravRttyaiva kathaJcitsUtraviracane ekaiva vAcanA, sAmAcAryapyekaivAbhUditi gaNadharadvayenApi gaNa eka evAbhUd, evamaparasyApi gaNadharadvayasyaivameva vAcyam, evaM ca bhagavato mahAvIrasyaikAdazabhirapi gaNadharairgaNA navaivAbhUvanniti, zeSatIrthakRtAM tu yAvanto gaNadharA gaNA api tAvanta eveti, etadevAha -'ekkArasa u gaNaharA' gAhA ( 51-12), uktArtheveti / 'dharmopAyasya dezakA' (51-15 ), ityetasmin dvAre dharma:-kSAntyAdiko dazaprakAraH, sa ceha zailezyAvasthAprAptasya sambandhI prakarSaprApto gRhyate, tasya copAyoM-yenAsau prApyate sa vaktavyaH, tasya copAyasya dezakA vaktavyAH, etadbhayamapyAha'dhammovAto pavayaNa' gAhA (52-1), vyAkhyA-dharmAsyopAyaH, ka ityAha-'pravacanaM' dvAdazAGgIsvarUpaM caramANAntarvartIni vA pUrvANi uktasvarUpadharmasya prAptyupAyaH, etaduktAnuSThAnAdeva tadavAteriti / Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 4 maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-2). dharmopAyamupadarzya tasya dezakAnAha-dezakAstasya-dharmopAyasya, ke ityAha-saGgha jinAnAmRSabhAdInAM gaNadharAH-RSabhasenendrabhUtyAdayo, ye ca yasya tIrthakRtazcaturdazapUrvavido yAvantaste dharmopAyasya dezakA nAnye, teSAmeva yathoktadharmasvarUpavettRtvAditi gAthArthaH / prakArAntareNa dharmopAyamupadarzayannAha'sAmAiyAiyA vA' gAhA (52-3), vyAkhyA-sAmAyikamAdiryAsAM tAH sAmAyikAdayaH, sAmAyikapUvikA ityarthaH, vratAni-prANAtipAtaviramaNAdIni jIvanikAyAH-pRthivyAdayaH bhAvanA:'iriAsamie sayAjae'ityAdi-granthapratipAditAH paJcavratasambandhinyaH paJcaviMzatiH anityatvAdiviSayA vA dvAdaza, eSAM dvandve vratajIvanikAyabhAvanAH, sAmAyikAGgIkArapUvikAH satyo vratajIvanikAyabhAvanA ityeSa dharmopAyo jinaiH sarvainirdiSTa iti saNTaGkaH / kadA nirdiSTa ityAha-'prathama'miti AdyasamavasaraNapravarttanAvasara evetyarthaH / yadivA prathamamoghatastAvadAdyadIkSApratipattisamaye eSa dharmopAya:, uttarakAlaM tu jinakalpaparihAravizuddhikabhikSupratimA'bhigrahAdibhedabhinno'nekavidho draSTavya iti bhAvaH, ' nanu sAmAyikAdInAM dharmopAyatvamastu, jIvanikAyAnAM tu kathaM ?, keSAJcit kliSTasattvAnAM vadhapariNatihetutvena pratyutAdharmopAyatvAtteSAmiti, hanta yadyevaM sAmAyikAdInyapi keSAJcit kSudrasattvAnAmasadadhyavasAyajanakatvena kiM nAdharmopAyatayA preryante ?, atha vivekinAM mahAsattvAnAM zubhAdhyavasAyahetutvena dharmopAyabhUtAnyevAmUni, yadyevamuktavizeSaNaviziSTAnAM dayApariNatijanakatvena jIvanikAyeSvapi samAnamidaM pazyAma ityalaM prasaGgeneti gAthArthaH // sAmprataM paryAyadvAraM prakRtaM, tatra kasya tIrthakarasya kiyAn dIkSAkAla iti pratipAdayannAha-'usabhassa puvvalakkhaM' gAhA 'paNavIsaM' gAhA 'cauppannaM' gAhA 'tevIsaM ca' gAhA 'aTThamA' (pa0-52), vyAkhyA-iha pUrvAGgaM caturazItivarSalakSapramANaM pUrvAGgeNaiva guNyate tata ekaM pUrvaM bhavati, tattvidaM-70560000000000, taduktaM- "puvassa ya parimANaM sayariM khalu hoMti koDilakkhAo / chappannaM ca sahassA boddhavvA vAsakoDINaM // 1 // " tatrAdyatIrthakRta RSabhasvAmina uktasvarUpANAM pUrvANAmekaM lakSaM dIkSAkAlo vijJeyaH 1, tadeva pUrvalakSaM pUrvAGgena-caturazItivarSalakSapramANena nyUnamajitasya dvitIyatIrthakRto dIkSAkAlaH 2 ita UrdhvaM catubhiH pUrvAGgaiH punaH 2 nyUnaM pUrvalakSaM tAvanneyaM yAvatsuvidhirnavamastIrthakaraH, tadyathA-caturbhiH pUrvAGgaiyU~naM pUrvalakSaM 3 aSTabhiH pUrvAGgair2yAnaM pUrvalakSaM 4 dvAdazabhiH pUrvAGgai nyUna pUrvalakSaM 5 SoDazabhiH pUrvAGgainyU~naM pUrvalakSaM 6 viMzatibhiH pUrvAGgainyU~naM pUrvalakSaM 7 caturviMzatibhiH pUrvAGgaithUnaM pUrvalakSaM 8 aSTAviMzatibhiH pUrvAGgaithUnaM pUrvalakSaM 9 evaM suvidhi yAvadatidezenAbhidhAya zItalaprabhRtInAM pratyekamabhidhitsurAha-zItalasya punaH paJcaviMzatiH pUrvasahasrANi paryAyaH 10 zreyAMsasyaikaviMzativarSalakSANi 11 catuHpaJcAzadvarSalakSANi 12 paJcadazavarSalakSANi 13 tataH sArddhasaptavarSalakSANi 14 tataH sArddhavarSalakSadvayaM 15 paJcaviMzativarSasahasrANi 16 trayoviMzativarSasahasrANi sArddhasaptazatAdhikAni bhavanti 17 ekaviMzatirvarSasahasrANi 18 varSazatanyUnAni paJcapaJcAzat varSasahasrANi 19 sArddhasapta varSasahasrANi 20 sArddhaM varSasahasradvayaM 21 saptavarSazatAni 22 saptativarSANi 23 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 dvicatvAriMzadvarSANi 24 / eSa dIkSAkAlo jinendrANAmRSabhAdInAM yathAkramaM vijJeya iti gaathaapnyckaarthH|| evaM dIkSAparyAyaM pratipAdya sAmprataM paryAyasAmyAdeva kumAravAsAdiparyAyaM darzayannAha - 'usabhassa kumAratta 'mityAdi (53-6), gAthAstrayoviMzatiretAH pAThasiddhA eva, navaramAdyAsu navasu gAthAsu RSabhAdInAM suvidhiparyantAnAM navAnAM tIrthakRtAM kumAratvaparyAyo rAjyaparyAyazcetyetadeva dvayaM dvayaM uktaM na dIkSAparyAyastasyAnantaramevoktatvAt punarapi ca 'usabhassa puvvalakkha' mityAdinA vakSamANatvAcceti / vAsupUjyamallyariSThanemipArzvavarddhamAna-lakSaNAnAM tu tIrthakRtAM kumAratvaparyAyo vrataparyAyazcetyetadeva dvayaM catasRbhiH gAthAbhiruktaM, na rAjyaparyAyaH, anaGgIkRtarAjyatvena pratipAditattvAtteSAM tadasaMbhavAditi, zAntikunthvaralakSaNasya tu tIrthakaratrayasya tisRbhirgAthAbhiH kumAramANDalikacakravarttidIkSAparyAyalakSaNaM catuSTayaM 2 uktaM, cakravarttitvAtteSAM tatra mANDaliko'navAptacakraratnAdicakravarttilakSmIkaH sAmAnyo rAjA ucyate, zeSANAM tu saptAnAM tIrthakRtAM saptabhirgAthAbhiH kumArarAjyadIkSAparyAyalakSaNaM trayaM 2 pratipAditaM, aGgIkRta-rAjyatvAtteSAmacakravarttitvAcceti / aparaM ceha - ' aDDAijjA lakkhA kumAravAso sasippahe hoI | addhaM chacciya rajje 'tti kvacidevaM pAThaH, kvacittu 'adbhuTThAvi a lakkhA kumAravAso sasippahe hoI / addhacchaTThAyarajje'tyevaM, kvacittu 'aDDhAijjA lakkhA kumAravAso samippa hoI / addhacchaTTha ya rajje'tyevaM dRzyate 3, iti pAThatrayaM tatra caramapATho'zuddha eva savrvAyuSkeNa maha visaMvAditvAt, tathAhi-- 'caurAsItibisattarI 'tyAdi - gAthAyAmanantaramevAsya daza pUrvvalakSANyAyuH pratipAdayiSyate, asmi~stu pAThe dIkSAparyAyasatke caturviMzatibhiH pUrvvAGgairnyane pUrvvalakSe kSipte'pi vaiva pUrvalakSANyAgacchantIti, anyatra tu pAThadvaye dIkSAparyAyasaGkhyAkSepe dazapUrvvalakSANyAgacchantyeva, kevalamAdyapATha eva saGgatimAniti vRddhavAdaH, tattvaM tu kevalino vidantIti / evamanyatrApi yatra visaMvAdabuddhirutpadyate tatra kumAravAsAdiparyAyasaGkhyAM mIlayitvA sarvAyuSkeNa saha saMvAdo mRgya iti trayoviMzatigAthAtAtparyArthaH // nanu RSabhAdInAM suvidhiparyantAnAM navAnAM tIrthakRtAM kimiti kumArarAjyaMparyAyalakSaNaM dvayamevoktaM, na tu dIkSAparyAya iti ?, pUrvoktatvAtpunarbhaNane paunaruktyaprasaGgAditi cettarhi zItalaprabhRtInAmapi pUrvvamasAvukta eva kimiti punarapyukta ityAzaGkyAdyAnAM navAnAM tIrthakRtAM dIkSAparyAya-pratipAdanAyAha-- 'usabhassa puvvalakkha' gAhA (pa0-52), prAkpratyekaM dIkSApratipAdanAvasare vyAkhyAtaiveyamiti / nanvanayA gAthayA navAnAmabhihito dIkSAparyAyaH, zeSANAM tu kathamityAha'sesANaM pariyA' gAhA (56-8), vyAkhyA - zeSANAM zItalaprabhRtInAM dIkSAparyAya: kumAravAsAdiparyAyeNa sahaivokta iti nehocyata iti bhAvaH / nanvidameva prathamaM bhavadbhirdIkSAparyAya ucyate uta prAgapyukto'sAvityAha--'patteaMpi ya puvvaM'ti, pratyekaM kumAravAsAdi- paryAyairviyuto'pizabdasya vyavahitasambandhatvAtpUrvvamapi bhaNito'sAviti zeSaH / yadyevaM - sthAnadvaye'sya bhaNanaM kimarthamityAhatathAvidhasmRtipATavaviyuktaziSyajanAnugrahArthamiti gAthArthaH // nanUktastIrthakRtAM kumAravAsAdiparyAyaH kevaliparyAyastu nAdyApyuktaH sa kathamavaseya ityAha- 'chaumatthakAla' gAhA (56-10), vyAkhyA 375 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-2) bhAvapradhAnatvAnnirddezasya chadmasthatvasya chadmasthatve vA kAlazchadmasthakAlaH chadmasthAnAM vA kAlaH chadmasthakAlastaM, kimityAha - 'etto soheuM 'ti etasmAtsthAnadvayoktadIkSAkAlAcchodhayitvA zeSakastUddharito jinakAlo vijJeya iti gamyate, yadyapi ceha kSINopazAntamohacchadmastho'pi jina ucyate tathA'pyatra jinazabdena kevalI vivakSito, jinatvasya jinAnAM vA kAlo jinakAla:, kevalikAla ityarthaH, idamuktaM bhavati - 'vAsasahassaM bArase' tyAdinA yazchadmasthakAla uktaH sa dIkSAkAlAd 'usabhassa puvvalakkha' mityAdinA abhihitAcchodhyate, tataH zeSaH kevalikAlo bhavati, tadyathA-RSabhadevasya varSasahasralakSaNa: chadmasthakAlo yadA pUrvvalakSasvarUpAd dIkSAkAlAduddhite tadA varSasahasranyUnaM pUrvvalakSaM kevalikAlo bhavati, evamanyatrApi bhAvanIyamiti / tadevaM sarvvatIrthakRtAM samastAnapi kumAravAsAdiparyAyAn bhedato'bhidhAya sAmprataM sarvveSAM sAmAnyena sarvvAyuSkapratipipAdayiSayA upakramate--'savvAuya'mityAdi, sarvAyuSkamapi RSabhAdInAmata UrdhvaM mama kathayato nizAmayata yUyamiti gAthArthaH / yathApratijJAtamevAha - 'caurAsIi' gAhA (56 - 12), vyAkhyA - iha gAthAparyante pUrvvANAmityuktaM gAthAprathamArddhaparyante ca lakSANItyuktaM, tatazcetthaM sambandho draSTavyaH - pUrvANAM lakSANi caturazItiH prathamatIrthakarasya sarvvAyuSkamiti 1 dvisaptatiH pUrvvalakSANi 2 SaSTiH pUrvvalakSANi 3 paJcAzatpUrvva lakSANi 4 catvAriMzatpUrvalakSANi 5 triMzatpUrvalakSANi 6 viMzatiH pUrvalakSANi 7 daza pUrvalakSANi 8 dve pUrvalakSe 9 ekaM pUrvalakSaM 10 / 'caurAsIi' gAhA (56 - 14), vyAkhyA - ihApi gAthAparyante zatasahasrANItyuktaM, prathamArddhaparyante tu varSANAmiti, tatazcaturazItirvarSANAM zatasahasrANi lakSANItiyAvat ekAdazasya sarvvAyuSkamiti dRzyaM 11 dvisaptatirvarSalakSANi 12 SaSTirvarSalakSANi 13 triMzadvarSalakSANi 14 daza varSalakSANi 15 ekaM varSalakSaM 16 'paMcANauDa' gAhA (57 - 1), paJcanavatiH sahasrANi varSANAmitIhApi sambadhyate 17 caturazItirvarSasahasrANIti gamyate 18 paJcapaJcAzadvarSasahasrANi 19 triMzadvarSasahastrANi 20 daza varSasahasrANi 21 ekaM varSasahasraM 22 zataM varSANAM 23 dvisaptatirvarSANi 24 iti gAthAtrayArthaH / sarvvAyuSkaM pratipAdya kramaprAptamantakriyAdvAramAha - 'nivvANa' gAhA ( 576), vyAkhyA -antakriyA kimucyate ityAha-nirvvANaM mokSagamanamitiyAvat sA cAntakriyA caturddazabhaktena SaDbhirupavAsairityarthaH, prathamanAthasya - RSabhadevasyAbhUt, zeSANAM tvajitAdInAM mAsopavAsena, kiM sarvveSAmityAha-vIrajinendrasya SaSThena, dvAbhyAmupavAsAbhyAmiti gAthArthaH / keSu punaH sthAneSu teSAmantakriyA'bhUdityAha- ' aTThAvaya' gAhA (57-8), aSTApadAdiSu sthAneSu RSabhAdanaH siddhi gatA iti yathAsaGkhyaM sambandhaH, tadyathA - aSTApadaparvvate RSabhaH siddhimupAyayau, campAyAM vAsupUjyaH, ujjayante nage nemiH, apApAnagaryAM mahAvIraH, zeSAstu uktavyatiriktA viMzatiH sammetazailazikhare siddhiM gatA iti gAthArthaH / tatra ca kaH kiyatparivAra: siddha ityAha- 'ekko' gAhA 'paMcahi~' gAhA 'satta' gAhA 'dasahiM' gAhA ( pa0 - 57), etAzcatasro'pi pAThasiddhA eva, navaraM 'asaNaM dhammo 'tti aSTottarazatena sAdhUnAM parivRtto dharmmaH siddha ityarthaH, 'paumAbhe tinni aTThasaMya'tti 376 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 399 padmaprabhatIrthakRdviSaye trINyaSTottarazatAni sAdhUnAM nirvRtAnItyavagantavyaM, triguNASTottarazatamityarthaH, trINi zatAni caturviMzatyadhikAnItiyAvat, nanUktaM tIrthakRtAmantakriyAvasare bhaktaparityAgasthAnaparivArasvarUpam, etattu noktaM kastIrthakaraH kasyAM velAyAM siddhivadhUsaGgamupalebhe ko vA kimavasthaH siddha ityAdi, tadetadAzaGkyAha--antakriyAsambandhakAlAdisvarUpaM yanmayeha noktaM tatprathamAnuyogAdddvAdazAGgAntargatAcchAstravizeSAdvijJeyamiti gAthAcatuSTayagUDhapadArthaH // sAmprataM sarvvatIrthakaravaktavyatAyA bahutvamAlokya tadbhaNane ca prakRtagranthagauravaM nizcitya granthAntare'tidezaM ditsurupasaMharannAha - 'iccevamAI savvaM' gAhA (58-5) vyAkhyA -' iti : ' upapradarzane, evaMzabdaH prakArArthe tatazca 'saMbohaNapariccAe ' ityAdigranthasaMdarbheNa yanmayA tIrthakRtAM sambodhanaparityAgAdikamuktamityevaMprakAramAdau kRtvA'paramapi pUrvvabhavavaktavyatAdikaM savistaraM sarvvaM jinAnAM sambandhi prathamAnuyogAd - uktasvarUpAdvijJeyamiti / nanu yadyevaM sarvvamapi prathamAnuyogAdeva jJAsyate tvayA kiJcidapi kimityuktamityAzaGkyAha-- sthAMnAzUnyArthaM punarbhaNitaM kiJciditi gamyata iti na doSaH / itaH kimityAha - 'pagayaM ao vucchaM' ti (58-6), prakRtaM - prastutaM vastu ato'nantaraM vakSye'bhidhAsya iti gAthArthaH / nanu prakRtaM vakSye ityuktaM, kiJca tadiha pakRtamiti nAdyApi samyagvizcinuma ityAha- 'usabhajiNa' gAhA (58-7), vyAkhyAkathamasau samyaktvamavApa kadA vA tIrthakaranAmakarmabandhaH kuto vA''gatya ihotpannaH kadA vA dIkSAM jagrAha ityAdilakSaNaM RSabhajinasaMmutthAnamatra prakRtaM tadvakSye iti pUrvvagAthAvayavena saMTaGkaH, nanu kathamatra RSabhajinasamutthAnaM prakRtamityAha - 'udvANaM jaM tao marIissa 'tti (58-7), yad-yasmAtkAraNAt RSabhajinAdutthAnam - utpattirmarIceH, idamuktaM bhavati - marIcerihotpattirAnetavyA na cAsauM RSabhadevasamutthAne'varNite'bhihitApi samyagavadhAryata iti RSabhajinasamutthAnamiha prakRtaM, nanu syAdevaM yadi marIcerapyutpattyA kiJcidiha prayojanaM syAt tacca nAsti, asambaddhatvAttasyA ityAha- 'sAmAiyassa eso' ityAdi (58-8), 'yad' yasmAtkAraNAdeSa sarvo'pi pUrvaM SaDvidhanirgamasvarUpapratipAdanAdArabhya sAmAyikasya kuMtaH puruSadravyAdidaM nirgataM so'pi ca puruSaH kathaM mithyAtvAdibhyo nirgata ityevaMrUpo nirgamo'dhikRtaH, tena marIcyutpattiH prayojanavatI, yadi nAma sAmAyikasya nirgamo'dhikRtastarhi marIcyutpatteH kimAyAtaM ?, satyam, etaduktaM bhavati - sAmAyikAdhyayanaM hyetat, tatastasya dravyanirgame vicArye kuto dravyAdidaM nirgatamiti jijJAsite mahAvIradravyAditi vaktavyaM, mahAvIro'pi kathaM mithyAtvAdibhyo nirgata iti bubhutsite mahAvIrotpattirvaktavyA, na cAsau marIcyutthAnakathanamantareNAvikalA kathitA syAditi marIcyutthAnaM vaktavyaM tadapi na RSabhasamutthAnakathanamantareNa samyakkathayituM zakyamiti RSabhaz2inasamutthAnasya prakRtatA, tacca kiJciduktaM kiJcittu 'cittabahulaTThamIe' (5810) ityAdinA'nantarameva vakSyata iti gAthArthaH // 'caturmuSTikaM ca locaM kRtve 'ti (59-2), paJcamuSTiyogyAn kila kezAn bhagavataH kanakAvadAte zarIre'JjanarekhA iva rAjamAnAnupalabhya zakreNa praNipatya vijJaptaM - bhagavan ! mayyanugrahaM vidhAya dhriyantAmitthamevAmI, bhagavatA'pi taduparodhAttathaiva Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-2) kRtamiti, ata evedAnImapi skandhopari vallarikAH kriyanta iti bhaavH| 'sejjaMso se sayaMpabhAdevI puvvabhavaninnAmiya-'tti (67-8), sa zreyAMsajIvo lalitAGgadevasya svayaMprabhAdevI AsIt, sA'pi pUrvabhave kimAsIdityAha-'nirnAmiketi, atha keyaM nirnAmiketi ?, tadutpattiH saMkSepAducyatedhAtakIkhaNDadvIpe pUrvavidehe maGgalAvatIvijaye nandigrAme atIva dAridryavidrutanAilAbhidhAnagRhapaternAgazrInAmnyAstadbhAryAyAH SaNNAM duhitRNAmupari saptamI putrikA samabhUd duhitrudvijitaizca mAtApitRbhirna tasyA nAma cakre, tato loke nirnAmiketi khyAtiM gatA, anyadA ca kasmiMzcidutsave samRddhajanaDimbharUpANi nAnAvidhakhAdyapeyAdivastuvyagrahastAnyudyAnAdiSu gacchanti dRSTvA nirnAmikA'pi modakAdivastUni mAtaraM yAcitavatI, mAtrA'pyatIvAniSTatvAduktA'sau, gacchAmbaratilakaM paLataM tataH pAtaM kRtvA mriyasva vA phalAni vA bhakSaya, itastAvadapasara, tato'sAvatIva du:khitA rudatI gRhAnnirgatyAmbaratilakaM parvataM yayau, tatra ca pUrvasamavasRtayugandharAcAryasamIpe dharmamAkarNya pratipadya zrAvakadharmaM gatvA nandigrAmaM kRtvA vividhaM tapaHkarma daurbhAgyAdidoSAt kenacidapariNItaiva pariNatavayAH svIkRtyAnazanaM agretanacyutadevIkena lalitAGgadevena prArthitA vidhAya nidAnaM saMprApyezAnakalpaM tasyaiva bhAr2yA svayaMprabhA nAma devI samabhUditi pUrvabhavanirnAmikeyamiti / 'dhammacakkaM ciMdhaM kArita'mityAdi (71-5), atra bhagavadavasthAnasya cihnamidaM bhavatvitikRtvA sarvvaratnamayapaJca-yojanocchritadaNDasyopari ratnamayaM yojanAyAmaviSkambhaM vRttAkAraM dharmacakrAkhyaM cakraM kAritavAn, cUrNau tu cakrasyaitadeva mAnaM daNDazca yojanocchrAya evokta iti / 'ujjANatthANaM purimatAla'miti (71-7), atyAsannatvAdvinItAyA udyAnasthAnIyaM purimatAlaM nagaraM saMprApta iti / 'siMdhudevI oyavei'tti (78-4), sindhunadyA adhiSThAtrI devatAM 'oyavei'tti pUrvoktakrameNa sAdhayatItyarthaH, kevalamiha nadyA madhye na pravizati nApi zaraM muJcati, kintu aSTamabhaktAnte svata eva calitAsanA asau ratnamayabhadrAsanadvayAdi prAbhRtaM gRhItvopatiSThati, tataH sindhudevIvadeva vaitADhyAdhiSThAtAraM devaM, tato'pi timizrAguhAvAsinaM devaM sAdhayati, tatazcakravartI tatraiva tiSThati yAvatsuSeNAbhidhaH senApatizcarmaratnena sindhunadImavatIrya tatparakUlavarti khaNDaM sAdhayitvA samAgacchati, tatazcakravartyAdezAt senApativiziSTapUjApurassaraM daNDaratnena timizrAguhAkapATodghATanaM karoti, yastu dvAdaza yojanAni turagArUDhaH senApatiH zIghramapasaratItyAdipravAdaH so'nAgamika iva lakSyate, kvacidapyanu-palabhyamAnatvAditi, tatazcakravartI kariskandhArUDhastasyaiva kariNo dakSiNakumbhavinyastamaNiratnenodyotaM kurvastimizraguhAM pravizati, tatrAtmanaH tAvanmaNiratnodyotenaiva mArgAdiprakaTanaM bhavati, zeSajananimittaM tu kAkiNIratnena uktapramANAni vRttahiraNyarekhArUpANi maNDalAni karoti, tatra timizraguhA AyAmena paJcAzadyojanAni, vaitADhyasya mUle tAvadvistaratvAt, viSkambhena tu dvAdaza yojanAni, tatra pravizaMzcakravartI gomUtrikAnyAyena ekasyAM bhittau paJcaviMzatiH parasyAM tu caturviMzatirityekonapaJcAzanmaNDalAni karoti, etAni ca kilaikAGgena dvAdaza yojanAni prakAzayanti Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 378 anyena tu yojanamevetyato yojanAntaritAni karoti, kathaM cAmUni karotIti sthApanAto'vaseyaM, sA ceya 1 | 2 3 4 5 evaM ca SaTkoSThakaparikalpitaSaDyojane kSetre ekasminapakSe trINi anyatra tu dve militAnyapi paJca maNDalAni bhavanti, evamanena gomUtrikAmaNDalakaraviracanakrameNa paJcAzadyojanAyAmAyAmapi guhAyAmekonapaJcAzanmaNDalAni buddhyanta iti vRddhAH, tattvaM punaH kevalino vidanti, viziSTAmnAyAbhAvAditi / tasyAzca guhAyA madhye vistarataH kSetrasamAsoktasvarUpaM sAnvarthanAmakaM nadIdvayamasti, tatraikasyAM zilAdikamapi prakSiptamunmajjatyeva, kallolairAdhUyaratIre kSipyata ityarthaH, tenAsau unmagnetyabhidhIyate,, aparasyAM tu tRNAdikamapyadha eva nimajjati, teneyaM nimagnetyucyate, tayozca nadyozcakravattrtyAdezAd varddhakiH pratyekamanekastambhazatayuktaM bhittirahitadaTitadIrghapaTTazAlAkAraM sarvaratnamayaM saGkramaM karoti, tena cA''cakravartirAjyaparisamApteH sarvve'pi loka uttarati, guhA ca tAvantaM kAlamapAvRtaivAste, maNDalAnyapi tathaiva tiSThanti, uparate tu cakriNi sarvamuparamata iti, evaM ca timizrAguhAto nirgacchati cakrI, dvitIyapakSasatkakapATe ca svata evodghaTete, na punaH senApatirudghATayati, atrAntare cilAtaiH samaM saMgrAme saMti nAgakumAravizeSA meghamukhA nAma devA aSTamabhaktArAdhanayA tairArAdhitA vRSTiM cakruH, cakriNA ca carmmacchatraratnasampuTamadhye prakSipya sainyaM vRSTyupadravAdrakSitaM, sampuTAntarvvartyandhakArApanodArthaM ca maNiratnaM sthApayati, kvetyAha- 'chattarayaNassa batthibhAe' (paMDicchabhAe vR0 ) tti ( 79-4 ), chatrabastibhAgo nAma chatramadhyabhAgavartI daNDaprakSepasthAnarUpastatretyarthaH, vRSTyuparame ca tataH sampuTAccakrisainyaM nirgacchadupalabhya lokenoktaMbrahmaNA sRSTamidamaNDakaM tataH iyaM jagataH prasUtirityevaM sarvatra pravAdo'bhUt, tato'pi ca brahmANDapurANaM nAma zAstramabhUditi / tatazcallahimavantaM devaM prasAdhya RSabhakUTe himavadadhobhAgavartini svanAma likhati, kathamiti ceducyate-ussappiNI imIse taiyAe~ samAe~ pacchime bhAe / ahayaMsi cakkavaTTI bharaho iti nAmadhijje ||1|| ahayaMsi paDhamarAyA ahayaM bharahAhivo naravariMdo / natthi mahaM paDisattU jiyaM mae bhArahaM vAsaM ||2|| anena gAthAdvayena svanAma likhitaM / khaNDaprapAtaguhApravezAdikaM timizraguhAvadvaktavyaM nAnAtvaM tvabhyUhyamiti, zeSaM sugamaM yAvad 'gaGgAkUle nava nihito uvAgacchaMti 'tti (80-4), nidhiratnArAdhanArthamaSTamabhaktaM tatra karoti, tato nava nidhayaH sidhyanti, te cAmI - nesappe 1 paMDaya 2 piMgalae 3 savvarayaNa 4 mahapaume 5 / kAle ya6 mahAkAle 7 mANavaga 8 mahAnihI saMkhe 9 /1// eSAM ca svarUpamidaM- cakkaTThapaTTANA aTTussehA ya nava ya vikkhaMbhe / bArasa dIhA maMjUsasaMThiyA jahavI muhe ||1|| vyAkhyA - pratyekamaSTasu cakreSu pratiSThitA aSTau yojanAnyuccaistvena vistareNa tu nava yojanAni dairghyeNa dvAdaza yojanAni majjhaSAsaMsthitA jAnhavI - gaGgA tasyA mukhe - tatsamIpe Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 - bharadhArI ubhayandrasUrikRta TIppA (bhAga-2) bhavantIti gAthArthaH // kiMmayAste nidhayo bhavantItyucyate-veruliyamaNikavADA kaNagamayA vivihrynnpddipunnnnaa| paliovamadvitINaM devANaM te u AvAsA // 1 // eteSu ca nidhiSu nItipustakAbharaNavastraratna-hiraNyapraharaNAtodyAdayaH padArthAH samutpadyante, te ca savistarAH sthAnAGgAdibhyo'vaseyA iti| asya ca bharatacakriNa ekendriyasvarUpANi catvAri ratnAni cakracchatradaNDakhaGgaratnalakSaNAnyAyudhazAlAyAmutpannAni, carmaratnamaNiratnakAkiNIratnAni tu zrIgRhe, senApatigRhapativarddhakipurohitaratnAni tu paJcendriyasvarUpANi catvAri vinItAyAM nagaryAM, gajaturagaratne tu vaitADhyamUle, strIratnaM tu vidyAdharebhya utpannamiti / 'paMDullakiyamuhI' (80-8 ), pANDuvicchAyamukhItyarthaH / iti ckrivijyvktvytaa| aGgAradAhaka-dRSTAntaH-kila kazcidaGgAravikrayI tadarthamaraNyaM yayau, tRDArto gRhe kRcchreNAgato mUcchitaH patitaH svapnaM pazyati-yathA jalaM pibatA mayA sarve'pi samudrasarittaDAgakUpAdijalAzayAH tiryaglokavarttino niSThAM nItAstathApi pipAsA na zAmyati, ato'parajalAzayAnveSaNapravRttena tucchajalo jIrNakUpa eko dRSTaH, tatra ca rajjubaddhaH kuzapUlakaH kSiptaH sa ca jalaM muJcan katipayajalabinduyuktastoradezamAgataH, tajjalaM sa pAtumArabdhaH, tatki yasya samudrAdijalaiH pipAsocchitti bhUt tasya taiH katipayabindubhirasau bhaviSyati ?, evaM yuSmAbhirapItyAdi upanayaH sugama eva / vaitAlIyAdhyayanaM (82-4) sUtrakRtAGgadvitIyAdhyayanamiti / 'zrAvakANAM na santi vratAnI'ti (96-1), nirupacaritAni paripUrNAni vratAni kila mahAvratAnyevocyante'tastadabhAvAcchrAvakANAM vratAni na santItyucyate, yAni tu santi tAnyAha-'kintvi' tyAdi / 'anAryAstu pazcAtsulasAyAjJavalkyAdibhiH kRtA' iti (99-2), iha bhAvArthaH kathAnakagamyaH, tacca saMkSepAdidaM-iha sulasAsubhadrAnAmakaM parivrAjikAdvayamAsIt, sulasA atIvAnekazAstrakovidA; atrAntare yAjJavalkyanAmnA parivrAjakena yo mAM vAde vijayate tasyAhaM ziSya ityudghoSaNApUrvakaM paTaho dApitaH, sulasayA ca jito'sau, tacchiSyatvaM cAnena prapannam, atiparicaye ca tayorakAryapravRttirabhUd, garbhazca sulasAyAH samabhavad, vijJAte ca subhadrayA niSThuramupAlabdhA'sau, pracchanne ca dhRtA, anyasmiMzca vAsare rAtrau putraM prasUtA, avijJAtA ca subhadrayA pippalavRkSasyAdhastAtputraM parityajya parivrAjakena saha rajanyAmeva nijaMgAma, prAtazca padAnusAreNAnveSayantyA subhadrayA Dimbho dRSTaH, ayaM ca bubhukSito visrasAtaH pippalaphalaM mukhe patitamAsvAditavAniti pippalAda iti nAma tasya kRtaM, vRddhiM nItaH, pAThitazcAsau subhadrayA, vAggmI cAtIva jAtaH, zrutamAtRpitRsambandhazca mAtari pitari ca pradveSamApanno'nAryAn vedA~zcakAra, teSu cedaM prarUpitavAn-yaduta rAjabhirazivAdizAntinimittaM svargAvAptaye ca pazuturagagajamAnuSAdibhiryAgaH karaNIya iti. tasya ca 'aliehi ya vasurAyA' ityAdikathAnakaprasiddhaH parvatako nAma mitramabhUt, tena coktaM-ajairyaSTavyamiti vede'pi pratipAditameveti zobhanaM tvayA prarUpitamiti / aparaM ca madhunAmA rAjaputraH kutracit svayaMvaramaNDapamilitasamastarAjavargeNApamAnitasteSu ca pradveSamApanno mRtvA vyantareSUtpannaH, sa cAcintayad-bhavyamidaM parivrAjakasutena parikalpitaM, Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 2 381 yadyetadrAjAno'nutiSThanti tadA sarve'pi amI narakaM yAntIti mama vairasiddhirbhavatIti vicintya ca tamuvAca-prarUpaya tvamidaM loke sAhAyyamahaM kariSyAmItyabhidhAya sarvatra rogAnutpAditavAn, parivrAjakena ca rAjAno'bhihitAH-yadi pazvAdibhiryajJaM kuruta tadA sarvamidamupazAmyati, te'pi ca pazvAdayo yare nihatA divaM yAsyanti, nAtra kazciddoSa iti, rAjAno'pi ca tathaivAnuSThitavantaH, tridivagamanapratItinimittaM yajJanihatapazvAdInvimAne samAropya nabhasA gacchato madhudevo janasya darzayati rogA~zca sarvAnupazamayatIti lokasyAtrArthe sthiratA babhUva, tatazca pippalAdenetthaM prarUpayatA gacchatA. kAlena rAjJaH sakAzAdAnIya mokSametau gamiSyata iti vyAjena mAtApitarau yajJe hutau, tadarthatvAdeva sarvArambhasyeti, tatkAlAdArabhyAnAryavedapravRttiriti saMkSepo, vyAsArthinA tu harivaMzo'nveSaNIya iti // AsaggIve 1 tArae 2 merae 3 mahukeTave 4 nisuMbhe a 5 / bali 6 pahlAe 7 taha rAmaNe ya 8 navame jarAsiMdhU 9 // atra caturthaH vAsudevo madhureva, kaiTabhastu tadbhrAtA, kaiTabhenopalakSito madhurmadhukaiTabha iti draSTavyamiti / marudevi 1 vijaya 2 seNA 3 siddhatthA 4 maGgalA 5 susImA ya 6 / puhaI 7 lakkhaNa 8sA(rA)mA 9 naMdA 10 viNhU 11 jayA 12 (rAsAmA) 13 // 1 // sujasA 14 suvvayA 15 airA 16 siri 17 devI ya 18 pabhAvaI 19 / paumAvaI ya 20 vappA 21 sivA 22 vammA 23 tisalAiya 24 // 2 // iti tIrthakaramAtaraH nAbhI 1 jiyasattU A 2, jiyArI 3 saMvare ia 4 / mehe. 5 dharai 6 pai8 a 7, mahAseNe ya 8 khattie // 1 // suggIve 9 daDharahe 10 viNhU 11, samujje a khattie 12 / kayavammA 13 sIhaseNe a 14, bhANU 15 vissaseNe ia 16 // 2 // sUre 17 sudaMsaNe 18 kuMbhe 19 sumittu 20 vijae 21 samuddavijae a 22 / rAyA ya AsaseNe. 23 siddhatthevia khattie 24 / / 3 / / iti tIrthakRtpitaraH / sumaMgalA 1 jasavatI 2 bhaddA 3 sahadevI 4 aira 5 siri 6 devI 7 / tArA 8 jAlA 9 merA ya 10 vappa 11 tahaya. culaNI a 12 // 1 // iti cakravarttimAtaraH / usabhe 1 sumittavijaye 2 samuddavijae ya 3 assaseNe a 4 / taha vIsaseNa 5 soria 6 sudaMsaNe 7 kittivirie ya 8 // 1 // paumuttare 9 mahAhari 10 vijaye rAyA 11 taheva baMbhe a 12 / avasapiNyAmasyAM pitRnAmAni ckrvrtinaamiti| vAsudevabaladevA bhinnamAtRkA eva bhrAtaro bhavantIti vAsudevamAtRnAmAnyAha-'miyAvatI' gAhA (110-12) paatthsiddhaiv| baladevamAtRrAha-'bhadda' gAhA, sugamA / pitarastvamISAmabhinnA evetyAha'havai payAvai' gAhA (110-16) subodhaa| 'prakRtermahAni' (132-3) tyAryA vyAkhyA-avyaktaM prakRtirityanarthAntaraM, tasmAdavyaktAtprakRtilakSaNAdvyaktaM-mahadAdikamutpadyate, mahAniti buddheH saMjJA, prakRterbuddhirutpadyata ityarthaH, tato'hamiti pratyayaH, tato'pi SoDazako gaNaH, sparzanAdIni prasiddhAnyeva paJca indriyANi, aparANyapi vAkpANipAdapAyUpasthamanolakSaNAni SaTkarmendriyANi, tathA rUpatanmAtraM rasatanmAtraM gandhatanmAtraM sparzatanmAtraM zabdatanmAtramityevaM paJca tanmAtrANi, evameSa SoDazako gaNaH, - 1. pratyantare naitA gAthAH kintu iti gAthAyAM ityAdigAthAbhiH ityAdyuktaM / Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-2) tasmAdapi ca SoDazakagaNamadhyAt paJcabhyastanmAtrebhyaH sakAzAtpaJca bhUtAnyutpadyante, tadyathArUpatanmAtrAttejo rasatanmAtrAdApo gandhatanmAtrAtpRthvI sparzatanmAtrAdvAyuH zabdatanmAtrAnnabhaH, ityevaM caturviMzatistattvAni, paJcaviMzatitamo jIva iti paJcaviMzatisaMkhyAni tattvAnItyAryArthaH // 'rAyA gameti'tti (135-4) rAjA devImanunayatItyarthaH, "kiM me rajjeNe'tyAdi, kiM mama rAjyena kiM vA tvayA ityarthaH / dvitIyavaravarikA samAptA // ___sAmpratamupasargeSu viSamapadAni vivriyante-'pANIsu bhottavvaM'ti (178-4), Aha-nanu tIrthakRtAM sarvadaiva pANibhojitvAtkimanenAbhigraheNa sAdhyate ?, satyaM, kiMtu yathA savastradharmakhyApanArthaM zakranyastaM vastraM pratIcchati tathaiva sapAtradharmakhyApanArthaM prathamapAraNakaM pAtra eva karoti tata UrdhvaM pANibhojIti kecit manyanta ityAvazyakacUNiH / 'kuMTalaviMTalehiM' (187-3), . . mantravAdinimittAdibhirjIvatItyarthaH, 'bahusaMmoiya'tti (187-3), bahubhijanaimilitaiH saMmodatesaMhRSyatIti bahusaMmoditaH, vyantaratvAtkrIDApriyatvAt naikAkinastasya ratiritibhAvaH / ityAsannaM kaJcana puruSaM gacchantaM zabdayitvA bhaNatItyAdi sugamaM / 'mahisiMdurukkhassa'tti (190-9), khajUMrIvRkSasyetyarthaH, / 'keI varaM sissANa vatthapatta'mityAdi (193-2), yadi kila zobhane snigdhapradeze patitaM bhavati tadA ziSyANAM vastrAdilAbhaM sUcayati, viparyaye tu viparyaya iti / 'so kuhADo se uDDoTio'tti (195-6 abhimuho vR0), patatastasya kuThAra 'uDDoThThiu'tti urdhvamukhIbhUtaH zirasyAzliSTa iti bhAvaH / 'kUigAdi'tti (199-8), kUcikA nAma daghna upari dravasvarUpo mAthuzabdatayA khyAto vastuvizeSaH, sa ca kila jIrakAdibhiH saMskRto'tIva svAdurbhavatIti / 'vAulANi'tti (200-2), bahuprayojanatayaH vyAkulAnItyarthaH, bhaNDIramaNo yakSaH, bhaNDI tu gantrIti / 'mahusitthacikhallaM' iti (202-14), cikkhallo hi samayaparibhASayA tridhA bhavati-madhusitthuka: piNDakaH cikkhalla eva ca, tatra maNDanArthaM caraNeSu yAvati sthAne yoSito'laktakaM dadati tAvantaM dezaM yatra caraNAvanulipyate sa madhusikthukaH, arddhazuSkaH piNDikAbandhayogyaH piNDakaH, yatra tvatibahucaraNA nimajjanti sa cikkhalla evAbhidhIyate, taduktam-'tiviho u hoi ullo, mahusittho piMDao ya cikkhallo / latta pahalittiuMDuya khuppijjai jattha cikkhallo // 1 // ' iha tu madhusitthukenAdhikAraH, tatra nimagnapadagatalakSaNAnyupalabhya puSpaH cintayatItyAdi sugamaM / 'eehi lakkhaNehiM juttaM Na eeNa samaNeNa houtti (203-3), itthamiha sambandhaH-etairlakSaNairvidyamAnairnAnena zramaNena bhavituM yuktam, atha cAsau zramaNo ddazyate rAjyocito'pItibhAvaH / 'maMkho'tti (204-1), kedArapaTTika: 'bhaMDIsuNaeNe'tyAdi (205-10), yathA kandukazvA'bhilaSannapi maNDakAdikaM na kiJcillabhate, tathA tenApi na kiJcillabdhamitibhAvaH / 'dhIyArANaM dAtu'mityAdi, (206-5), nijakopakaraNaM dhigjAtIyebhyo-brAhmaNebhyo dattvA, 'sauttaroDhuM muNDa'nti (206-5) muNDaM muNDanamucyate, . tatazca samukhaM zirazca muNDayitvA gataH svAmyanveSaNAyeti bhAvArthaH / 'jeNa jaM kabhallaM (karullaM vR0) Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 zika 383 AsAiya'mityAdi-(207-2), teSAM madhye yena gopena yatkarparaM prAptaM sa tatraiva jemita iti / 'taveNa sutteNe'tyAdi (211-1) zlokavyAkhyA-jinakalpaM pratipitsuzcaturthAdiSaNmAsAntatapo'bhyAsenAtmAnaM bhAvayati, yadyetAvattapaH kurvANaH prathamameva na bAdhyate tadA jinakalpaM pratipadyate, nAnyatheti bhAvaH, sUtraM ca navapUrvAdilakSaNaM jinakalpocitaM tathA'bhyasyati yathA pazcAnupUrvyAdikrameNApi parAvartayituM zaknoti, sattvaM-parISahAdyakSobhyatvaM caitasiko'vaSTambhaH, tacca 'paDhamA uvassayaMmI'tyAdyanantaravakSyamANagAthoktasthAneSu kAyotsargapradAnataH prathamameva parIkSaNIyamiti sattvabhAvanA, ekatvabhAvanA tvekAkyeva paryaTan yadi vizrotasikAdibhirna bAdhyate tadA jinakalpaM pratipadyate, nAnyatheti, balabhAvanA tu ekAGgaSThAdyavaSTambhena cirasthAyitvAdirUpaH zarIrAvaSTambhastatparIkSaNarUpA, eSA paJcadhA tulanA jinakalpaM pratipitsoH prathamameva bhavatIti shlokaarthH| 'ajja amha aMtaraM ti (211-7). adyAsmAkamupavAso vartata ityarthaH / 'cAriyatti kAUNa oDa uDDe)vAlage'tyAdi (213-9), cArikA herikA eta itikatvA'dha:ziraso'vaTe-kape prakSipyanta iti tAtparyArthaH. tatra gozAlaka: prathamameva kSipto, bhagavA~stu nAdyApItyatrAntare mocitA iti / 'se soNiya ruMciUNaM (susodhitaM raMdhiUNa vR0)'ti (216-6), yastava garbho mRtaH samutpadyate sa zoNita eva 'ruciUNaM'ti zlakSNaM cUrNayitvA pAyasamadhye prakSipya sutapasvine deya iti bhAvArthaH, kvacittu 'suzodhitaMti pAThastatra susaMskRtamiti vyAcakSate, 'AhADIyo' (217-2), gatAgatAni karoti, dvAraM gRhasya parAvartitamiti nopalakSyate / 'khuMkhuNakA' (218-4) nAma ghughurukAste dhAvatAM patatAM bhjynte| 'niuDukkaDiyAe'tti (219-9), avanata unnatazca bhUtvA nirIkSate prastAvo'tra yAJcAyA na veti / 'atthAriyAdidrutaM hiyae karei'tti (221-2), atthArikA nAma hlAsikAsteSAM dRSTAntaH, sa cAyaM-iha yathA kasmin grAme kazcitkRSIvalo vrIhyAdyanyataradhAnyaM lavanakAlocitaM prabhUtaM dRSTvA cintayati-yadyetadahamAtmanaiva laviSyAmi tadA prabhUtenApi kAlena niSThAM na yAsyati, tataH sarvvamapi grAmavAsinaM lokamabhyarthya prabhUtadinalavyamapi dhAnyaM bahubhi sikaiH samanvito'lpenaiva kAlena lunAti, tathA bhagavAnapi cintayati-tatra gatena mayA prabhUtakAlavedyamapyazubhaM karma tannivAsyanAryajanasAhAyyAtsvalpenApi kAlena vedanIyamityevaMrUpamatthAriyA dRSTAntaM cetasi nidhAya praviSTo'nAryeSviti / 'bahiphoDo'tti (222-5) bahubhakSakaH, tato mahadbhAjanaM kUrasya bhRtvA tairdattaM 'na nittharati'tti (222-6) na zaknoti bhoktumatibahutvAt, tata uddharitabhaktaM kRSIvalaiH kopAttasyaiva mastake kSiptaM, tatazca kelIkilatvAt 'ukkilaMto'tti (222-6) valgan gacchati / 'chinnaTThANa'miti (224-6), yatrAtibhISaNatvAtpathikAdayo na saMcaranti tacchinnasthAnamiti / 'chammAsapaDilaggato'tti (225-6), SaNmAsaM yAvadrogI bhUtvA Arogya: sannupakaraNAni gRhItvA tatrAgata iti / 'muhe tassa sAgAriyaM dAuMti (228-6), sAgArikaM nAma mehanaM linggmitiyaavt| 'jANukopparamAya'tti (230-2), jAnunI ca kUpare ca jAnUkUparaM tasyaiva yadi paraM mAtA, aparasyApatyasyAbhAvAditi, sAmayikI ceyaM Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-2) nirapatyAyAH saMjJeti / 'ullapaDasADau' tti (230-8), laukikI rUDhiriyaM kAcid yaduta vyantarAdyArAdhanaM sArdravastrairvidheyaM itthameva tatparituSTisiddheriti sArdravastro'sAviti / 'jahA baMbhaceresu' ityAdi (2334), AcArAGgaprathamazrutaskandhasya navApyadhyayanAni sAmAnyato brahmacaryAdhyayanAnItyucyante teSu madhye upadhAnazrutAkhye'dhyayane yathA mahAvIrasyopasargA varNyante tathA'tra draSTavyA iti bhAva:, sUtroktameva zlokAvayavamAha-'chucchukkaraMtI' tyAdi (233 - 4 ), te'nAryA AtmIyAn zunaH chUtkRtvA bhagavantamuddizya muJcanti idaM cAhu: - kukkurAH zvAnaH zramaNamenaM dazantvityAdi / 'so alehaDo Asitti (2335), sa varSAkAlazcaturvidhAhArarahita AsIditi bhAvaH, aparaM ca mAsadvayaM tatraiva nirazano vihRta iti SANmAsikaM ca kSapaNamihAbhUditi / 'pupphA ya paccAyAya'tti (234 - 6), te ca saptApi tilapuSpajIvA mRtvA tasyaiva tilasya ziGgAyAM sapta bIjAnyutpannA iti bhAvaH / 'nAmaniggaya'tti (235-7), prasiddhetyarthaH / 'sIyaliyA teyalesA nisarati, sA jaMbuddIvaM bAhirao veDheti'' (237-8), bhagavAn zItalezyAM nisRjati sA ca zItalezyA vaizyAyanasatkatejolezyAM parataH prakSipyAtmanA sarvvaM jambUdvIpaM bahistAdveSTayati, etaduktaM bhavati - bhagavataH sambandhinI zItaMlezyA'ntaHsthitA jambUdvIpaM veSTayati, tejolezyA tu tatparikSiptA bahiH sthitA taM veSTayatIti, etadevAha - 'bhagavato sIyalIyA tejolesA abbhitarao veDhei, iyarAvi taM pariyaMcai 'tti, pAThAntarANyapyetadanusArato jJeyAnIti / 'pAraNae saNahAe kummAse' tyAdi ( 238-5), aGgulIcatuSTayanakhAkAntahaste yakA muSTidh sA sanakhA kulamASapiNDike tyucyate 'egeNaM viyaDAsaMeNaM' ityAdi (238-5), ekenoSNodakaculukenetyarthaH / 'saMkhittaviulatealesse' tti (238-6), kAryamantareNAmocanAtsaMkSiptAantarvyavasthApitA sattAyAM kRtA vipulA tejolezyA yena sa tathA / 'kUvataDe dAsIe' ityAdi (2394), kUpataTe gataH kayAciddAsyA'niSTaM kiJciduktastasyai kupitaH tejolezyAM muktvA tAM dagdhavAn ato nizcitaM mama tejolezyA samutpanneti, pArzvanAthaziSyAzca tasya SaT dikcarA militAH, taizcASTAGganimittaM gozAlasyoddiSTamatastena nimittAlokamAtreNAjino'pi kevalyapi kevalI ahamityevaM pralapanvicaratIti bhAvArtha: / 'dUekkAi' tti ( 240 - 3), bekkikkAyAM zarIracintAyAmitiyAvat, 'nAvAkaDaeNaM'ti (240-3), nAvArUDha ityarthaH / 'paDhamiyAe cauro' tti (242-1), bhadrAkhyAyAM prathamapratimAyAM catvArazcatuSkakAH yAmAnAM bhavantItyarthaH, etadeva bhAvayati - "puvvAe disAe cattAri jAmA" ityAdi pUrvasyAM dizi catvAro yAmA ityevaM catasRSvapi dikSu catvArazcatuSkakA yAmAnAM bhavantIti / 'bIyAe aTThatti (242 - 2), mahAbhadrAkhyAyAM dvitIyapratimAyAM aSTacatuSkakA yAmAnAM bhavantIti, etadeva spaSTayati- 'puvvAe bicaturo' tti (242 - 2) pUrvvasyAM dizi dvau catuSkakau yAmAnAM bhavataH, etAvantaM kAlaM pUrvvAbhimukhaH kAyotsargeNa tiSThatItyarthaH, evaM zeSavipi vAcyamiti, upasaMhAramAha-'ete aTTha'tti (242-3), ete pUrvvapratijJAtA zcatasRSvapi kSu catuSkakA yAmAnAM bhavantIti, caturdinamAnatvAdasyA iti bhAvaH / 'taiyAe vIsaM 'ti (242-3), Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 385 pariziSTa-1 sarvvatobhadrAkhyAyAM tRtIyapratimAyAM viMzatizcatuSkakA yAmAnAM bhavantIti etadeva darzayati - 'puvvAe disAe becaukkA' ityAdi (242-3), pUrvvasyAM dizi dvau catuSkau yAmAnAM bhavataH, evaM dazasu dikSu viMzatizcatuSkakA yAmAnAM bhavanti, etadevAha - 'vIsaM ti' evameva uktakrameNa viMzatizcatuSkakA yAmAnAM bhavanti, dazadinamAnatvAdasyA iti bhAvaH / atra ca vimalAkhyAmUrdhvadizamadhikRtya yadA kAyotsargaM kurute tadA UrdhvalokavyavasthitAnyeva kAnicidvimAnAdIni dravyANi dhyAyati adhodizi tu tamAkhyAyAM vyatyayo vAcya iti / 'jahAsaMbhavaM sesANivI 'tyAdi (243-2), anyAnyapi 'ahINapaNihiMaMgehiM savvidiehiM guttehiM' ityAdIni zAstrAntaroktAnyekarAtrikIpratimAsaMbhavIni vizeSaNAni vAcyAnIti / 'IsiM pabbhAragao' (243-3), etadvyAcaSTe - 'isiM oNayakAo 'ti / 'tato sUyaMti' (247-3), tataH - trizalAdevI - rUpAdanantaraM sUpakAraM - rasavatIkAraM vikurvvatItyarthaH / 'kiha so'tti, kathamasau vikurvvata iti prazne uttaramAha - ' tato khaMdhAvAra' mityAdi (247-4), tatastrizalAdevIrUpAdanantarameva skandhAvAraM vikurvati sa ca skandhAvAro bhagavataH samIpe AvAsaM gRhNAti, tatra ca sUpakAraH kila cullIviracanAya pASANAnalabhamAno bhagavatazcaraNadvayAntare vahni prajjvAlya 'ukkhaM 'ti ukhAM sthAlImupari pAdayorvyavasthApya pacati bhaktamiti / 'pakkaNaM 'ti (247-6), caNDAlaM vikurvati, sa ca tIkSNatuNDazakunibhRtapaJjarANi bhagavataH karNabAhumUlAdipradezeSvavalambate, te ca pakSiNaH paJjaracchidrairmukhAni niHsArya bhagavaccharIraM bhakSayantIti bhAvArtha: / 'sAMgAriyaM kasAiyaMti (250-7), tvacamapakRSya vikRtaM liGgaM karotItyarthaH / 'anne bhAMti - paMcAladevaM jahA ' ityAdi (251-1), anye tvabhidaghatilokaprasiddhapaJcAlAbhidhAnadevatAvizeSasadRzaM rUpaM saGgamakaH karoti, tacca kIdRzamiti na jJAyate, viziSTasampradAyAbhAvAditi / 'saMdhimaggaM sohei, paDilei ya'tti (252-8)) divA lokasya pazyataH khAtrakhananamArgaM zodhayati - kaNTakAdi tato'panayati, nirgamapravezasthAnAni ca pratyupekSate, khAtrakhananopakaraNAni ca bhagavatsamIpe muJcatIti / ege bhaNaMti-jahA taddivasaM khIra' mityAdi (255-5), eke pratipAdayanti - na dosINeNa - paryuSitena kSIrAnnena tayA bhagavAn pratilAbhitaH, kintu tasyAH svakIyagRhakSIraM nAsti yAcitameva bhavati, na cotsavadine yAcitamapi tattayA labdhaM, lokasya svata eva tasmindine tatprayojanatvAd, ato dvitIyadine 'UhAriUNaM'ti (255- 6 ) lokAtpayo yAcitvA paramAnnamAtmArthamupaskRtaM tena pratilAbhita iti bhAvaH / 'asaMbhasso' (255-9), asaMbhASyo'nAlapanIya ityarthaH / 'sesA devA iMdeNa vAriya'tti (256-3), saGgamakena saha tadIyA devyo mutkalitAH, zeSAstu tatparivArabhUtA devA niSiddhAHnAnena saha merau gantavyamiti nivAritA iti bhAvaH / sa ca sAmAnikatvAdvisAgaropamAyuH, tatra casamaye ekaM sAgaropamamatikrAntamekaM tu zeSamAsIdityAha - 'tassaM ya' ityAdi (256-4) / 'elugaM vikkhaMbhittA' ityAdi (260 - 1), elugaM nAma gRhadehalI tAM viSkambhya- ekaM pAdaM tasyA arvAgbhAge ekaM ca parabhAge kRtvA yadi dAsyati tadA grahISyAmItibhAva iti / 'jaggaho ghosito' tti (262 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 maladhArI hemacandrasUriSkRta TIppaNaka (bhAga-2) 6), yadgraho nAma yo yatprApsyati tasyaiva tadityudghaSTamiti / 'hoDIo nAma' (262-8), lUSaka puruSa: / 'varaM teNa samaM mama tammI tyAdi ( 263 - 5 ), campAyAM nagayyAM yasya kasyacitsatkA bhaviSyati tasyaivainAM samarpayiSyAmi, tatastena saha mama gamanAgamanaM maitrI bhaviSyatIti bhAvaH / 'tAe ( tAhe vR0 ) so pelliutti (265 - 1 ), tayA mUlayA saparijano'nantaroktavacanena bheSita iti bhAvaH / 'bahirakuhaMDiya'tti (265 - 1 ), tAlitadvArA kRteti bhAvaH / 'mama bhagiNIdhUa ' tti (266 - 7), kila mRgApatyA bhaginI padmAvatI dahivAhanena pariNItA dhAriNI ca padmAvatyAMH sapatnItikRtvA dhAriNyapi mRgApatyA bhaginyeveti bhAvaH / 'ko hyAtmA bhagavAnAhe 'tyAdi (2685), parijJAnaparIkSAnimittaM dvijena bhagavAnpRSTaH- ka Atmeti, kiM paJcabhUtAtmaka uta tadvyatirikta ityevaM pRSTe bhagavAn pratyuttarayati--' yo'hamityabhimanyata' iti, sukhyahaM duHkhyahamityAdiahaMpratyayakartRtvenAtmAnaM yo'bhimanyate - niddizati sa paJcabhUtavyatirikto 'ntarmukhavRttyA'haMpratyayagrAhya Atmeti bhAvaH, evaM bhagavatA prokte dvijaH prAha - ' sa kIdRza iti zarIratayA pariNatabhUtavyatiriktaM hi na kaJcidAtmAnaM pazyAmo, yadi punarasA tadvyatiriktaH kazcidasti tadA kIdRzo'yamiti tasya svarUpaM vAcyamiti dvijena pRSTe trailokyabandhurAha-'sUkSmo'sAviti (268-6), idamuktaM bhavati - amRrttatvAtkarmasambandhApekSayA kathaJcinmUrttatve'pi karmmapudgalAnAM sUkSmatvAccAnatizayinAmagamyatvAt sUkSmo'sau tatazca sUkSmatvenAyaM na dRzyate, na punarasattveneti bhAvaH / ityevaM ca tIrthakRtA'bhihite sUkSmaM kimucyata iti sAmAnyenaiva sUkSmasya svarUpamajAnAno dvijaH pRcchati - ' kiM tatsUkSmamiti ?', sUkSmasya svarUpamevAha, na vedmi kiM tatsUkSmamiti, atra bhuvanagururAha - 'yanna gRhNImaH' ityatra yadanatizayinA chadmasthena karaNairgrahItuM na zakyate tatsUkSmamiti, atra bhagavadvivakSAmajAnAno vipra Aha- 'nanu zabdagandhAnilA' iti, nanuzabdaH praznAkSepe, nanu yadi yanna gRhyate tatsUkSmamabhyupagamyate tadA zabdAnilaMgandhAdayazcakSuSA na gRhyante, ata ete'pi kiM sUkSmA ityatra bhagavAnAha - 'neti' hanta naite zabdAdayaH sUkSmAH, kuMta ityAha'ete indriyagrAhyA' iti ete indriyagrAhyatvAnna sUkSmA ityarthaH, etaduktaM bhavati - naitanmayA vivakSitaM yaduta yaccakSuSA na gRhyate tatsUkSmaM, kintu sarvairevendriyairyanna gRhyate, hRSIkAtikrAntajJAnaparicchedyaM tatsUkSmamiha pratipipAdayiSitaM ete tu zabdagandhAnilA yathAkramaM zrotraghrANasparzanendriyagrAhyA iti kuta eteSAM sUkSmatvaprasaGga iti / indriyagrAhyAH zabdAdaya iti yaduktaM bhagavatA tadupajIvya brAhmaNa Aha'te na grahaNamAtme 'ti, gRhNAtIti grahaNamiti karttari lyuTpratyayaH, tatazca te - tava na vastUnAM grAhaka AtmA prApnoti zabdAdInAmindriyagrAhyatvenAbhidhAnAd, etaduktaM bhavati ete indriyagrAhyA iti bhavatA pratipAditaM, evaM paJcendriyANi vastUnAM grAhakANyuktAni bhavanti nAtmeti, atra bhagavAn siddhasAdhyatAM manyamAna Aha-'nanu grAhayitA sa' iti, idamuktaM bhavati - indriyANi grAhakANItyabhyupagamyata evAsmAbhiH, jIvastu grAhayitA, tathAhi - arthamindriyANi gRhNanti jIvastu tAni tatra prayuGkte, ato vastUnAM grAhakANIndriyANi grAhayitA jIva iti na kiJcidaniSTaM karaNavivakSayA karaNAnyapyamUni bhavanti, Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 2 387 anantadharmAdhyAsitatvAdvastunaH, asiH chinatyasinA chinattIti darzanAditi / 'eehi paehiM tassa uvagataM'ti (269-3), tasya brAhmaNasyaitaiH pUrvoktapadairupagataM-pariNatamidaM, yaduta-sarvvabhAvavettA'sau tato yuktaM devaiH pUjanamasyeti / 'veyAvattaM' (273-1) caityamiti, ko'rtha ityAha-'avyakta'miti jIrNaM patitaprAyamanirdhAritadevatAvizeSAzrayabhUtamityarthaH / upasargavivaraNaM smaaptmiti| 'daza dve ca saGkhyayA dvAdaze'ti (275-5), atra vArA iti zeSo draSTavya iti / 'kSIrAdidravAhArabhojanakAlalabhyavyatirekeNe'ti (275-17), kSIrAdizcAsau dravAhArazca tasya bhojanakAlaH tatra labhyaMprAptaM gRhItaM yatpAnakaM tadvyatirekeNa nAnyadA pAnakabhogaM kRtavAnityarthaH, yadA lepakRdAhArasaMsRSTaM karAdikamabhUttadA pAnakaM jagrAha nAnyadetibhAvaH, anye tvAhu:-kSIrAdidravAhArazcAsau bhojanakAlalabhyazca tavyatirekeNeti, idamuktaM bhavati-chadmasthakAle yadi paraM dravAhAra eva kSIrAdika: pAnakasthAne abhUnnAnyatpAnakaM gRhItavAn, tattvaM bahuzrutA vidantIti / 'vakSyamANavainayikadharmamUla'miti (2941), vakSyamANo-yo'syAmeva parSadi mayA vakSyate vainayiko-vinayamUlo dharmastasya mUlaM-kAraNaM, mayi hi vinayaM kurvvati maduktaM vinayamUlaM dharma loko'pi pratipatsyata iti bhAvaH / 'anye tvekagAthayaivAnaye'tyAdi (294-11), prakRtaM "kevaiyatti" dvAraM, tasya ca kila te kiyato bhUbhAgAdapUrve samavasaraNe adRSTapUrve vA sAdhunA Agantavyamityamuma) vyAcakSate, na punaH kiyanti sAmAyikAni manuSyAdayaH pratipadyante ityAdikamiti, tatazca 'savvaM ca desaviraI'ityAdigAthAnAM samavasaraNadvAre'ntarbhAvaM kRtvA prakRta kevaiya'ttidvitIyadvArAbhidhAyakatvena prastutagAthAmeva vyAcakSate, vyutpannA ceyaM vyAkhyA, 'kevaiya'tti zabdasya prastutArthadhvanakatvAdityAdikAraNAditi / 'apizabdAdupazame'pI'ti (297-7), upazamaH prakRtInAM yadyapi tasya na sambhavati tathApi karmaNAM tIvrodayanirodhamAtramupazamatvena vivakSyata iti / 'akAlaharaNa'miti (299-10), zrotuH pRcchAkAlasyAnatipAto, bahUnAM kathane hi tatkAlAtipAta eva syAditi / 'sAdhAraNAsapanAyA'miti (301-2) grAhakagiro vizeSaNaM / iti samavasaraNavaktavyatA / idAnIM gaNadharavaktavyatA-'anno'vi jANai mae ThiyammI' (aha ei ahammANI amarisio indabhUitti (vR0) atra tu jJAyate anno'vi jANai mae ThiyaMmi so indabhUittI) tyAdigAthAdalaM; mayyapyatra sthite'nyo'pi kazcitkiJcijjAnAtIti kutastyametat ?, na sambhavatItyarthaH / 'satsamprayoge'ityAdi (316-7), satA-vidyamAnena ghaTAdinA samprayogesambandhe keSAm ? indriyANAM puruSasyajIvasya yadbuddhijanma bhavati tatpratyakSamiti / 'na ca vAcyaM ghaTasattAyAmapi navate'tyAdi (319-3) ayamatraM bhAvArthaH-cArvAka: kilAha-nanu ghaTe vidyamAne'pi navatA nivarttate purANAvasthAyAm, atha ca tathApi navatA ghaTasya dharmo bhavati, evaM yadyapi zarIra sadbhAve caitanyaM nivarttate tathApi ghaTanavatAvadbhUtadharmAtaiva caitanyasyeti, tadetanna vaktavyaM, kuta ityAha-'ghaTasya dravyaparyAye'tyAdi (319-4), sugamaM 'pradIpe'tyAdi (321-4) pradIpena bahirbhAgarUpapradezenodyotito na sarvAtmanA Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 mo maladhArI hemacandrasUrikRti TIppaNaka (bhAga-2) yo ghaTastadvaddezataH pratyakSo jIva iti| nanu ca deha eva graho na tadvyatiriktaH, tasya cAvyatiriktahAsyAdiliGgena sahAvinAbhAvo'dhyakSasiddha evetyAzaGkayAha-'na ca deha eva graha' iti (322-3), yadi hi deha eva grahaH syAttadA dehatvAvizeSA-tsarbadehAnAmapyaSyatiriktahAsyAdiprasaGga iti bhAvaH iti prathamo gaNadharaH / idAnI dvitIyaH-'chalAdine'ti (324-1), AdizabdAd vitaNDAjAtyAdiparigrahaH, 'akAraNatAvizeSAbhyupagame ce'tyAdi (328-5), etaduktaM bhavatiyadyatiprasaGganivRttyarthamakAraNatApi viziSTA kAcidabhyupagamyate tadA tadbhAvaprasaGga:-karmabhAvaprasaGgaH. saMjJAntareNa tasyaivoktatvAdityabhiprAyaH iti dvitIya iti / tRtIyaH sugamaH / idAnIM caturthavaktavyatA'samUhibhyastattvAnyatvAbhyA'mityAdi (335-1), samUhaH samudAya ityanarthAntaraM, samUhinaH samudAyina ityapi ca, tatazcAyaM samudAya: samudAyibhyo bhinno vA syAdabhinno vA ?, yadyAdyaH pakSastaoNsau samudAyiSu vartamAnaH kiM dezena vartate sarvAtmanA veti vaktavyaM, yadi dezeneti pakSastahi teSvapi dezeSvanena vartitavyaM, tatastatrApi vartamAnaH kiM dezena varttate sAmastyena vetyAdi punastadevAvartata ityanavasthA, atha sarvAtmaneti pakSasta]kasminneva samudAyini sAmastyena vRttatvAdvitIyAdisamudAyinaH samudAyazUnyatvamAsAdayeyuH, atha mA bhUdeSa doSa ityabhinno'sau abhyupagamyate tarhi samudAyina eva te na punastadatiriktaH samudAyo vAstavaH kazcanApi vidyata iti tattvAnyatvAbhyAMbhedAbhedAbhyAmanirvacanIyaH-avAcya ityarthaH, 'tadabhAve khalvekaparamANuvyatirekeNa'tyAdi (3366), 'tadabhAve' iti tulyatvAbhAve, kathaM zeSaparamANUnAmabhAva iti ced ucyate, te hi vivakSitaparamANunA sArddha paramANutvena tulyA na veti vAcyaM, yadi tulyAstahi tulyarUpasiddhiH, atha na tulyA iti pakSastahi yathA paramANutvenAtulyasya vyomAdeH paramANutvAbhAvastathA vivakSitaikaparamANuvyatirekeNa zeSaparamANuSvapi tattvAbhAvaH syAt, tatraitat syAt-tadanyavyAvRttimAtra tulyatvaM, tacca parikalpitamevetyAha-'na ca tadanye'tyAdi (337-1), etadapi kuta ityAha-'svarUpe'tyAdi (3371), paramANUnAM hi kiJcitsvakIyaM rUpamabhyupagantavyaM, anyathA tadanyavyAvRttimAtrarUpatAyAM khapuSpatvaprasaGgaH, syAdetad-bhavatu nAma paramANUnAM svarUpaM, tathApi na bhavatsamIhitatulyatvasiddhiH, tasyaiva sajAtIyetavyAvRttasya tadanyavyAvRttirUpatvAdityAha-'na ca tadrUpameve'ti (337-3), kimitItyAha-'tasye'tyAdi (337-3), tasya aNostebhyaH-sajAtIyetaraparamANugaganAdibhyaH, etaduktaM bhavati-yena svabhAvenAsau vyomAdibhyo vyAvRtto na tenaiva zeSANubhya iti svabhAvadvayamasyAbhyupagantavyaM, kasmAdityAha-'svabhAve'tyAdi (337-4), ayamabhiprAyo-yadi hi vivakSitasyANoH svabhAvadvayaM syAttarhi tadAzrityAyamasya sajAtIyaH paramANurvijAtIyazca gaganAdirita vyavasthApyeta, nAnyathA, nibandhanAbhAvAt, yadi nAma svabhAvadvayaM tasyAbhyupagataM tathApi tasya sajAtIyavyAvRttinibandhanasvabhAvena sarvathaiva sajAtIyebhyo vyAvRttatvAnna bhavadabhipretatulyatvasiddhirityAha-'sajAtIyaikAnte'tyAdi (3374), idamatra hRdayaM-yathA tasya vijAtIyebhyaH-anaNusvabhAvebhyaH vyomavyaNukAdibhyo'naNutvena vyAvRttau Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 389 anaNutvasyAbhAvaH, SaSThayantasya vatiH, tathA sajAtIyebhyaH-paramANubhya ekAntenANutvenApi vyAvRttAviSyamANAyAmaNutvasyApyabhAvaH syAt, bhAve cANutvasyaiva tulyarUpateti siddhaM naH sAdhyaM, nanu cArthAnAM tulyatvAtulyatvacintA yujyate yadyarthA eva tAvatsatyatayA siddhA bhaveyuH, tacca nAsti, tatpratibhAsasya nirnimittatayA bhrAntatvAt, tathAhi-stambhAdInAM yAvaddRzyamasti tasya parabhAgaH kalpanIyaH, sa cArvAgbhAgena tirohitatvAnna dRzyate, sArAtIyabhAgastvekaikaparamANupratararUpaH, sa ca nAgdirzinAM dRgpathamavataratItyanAdividyAto ninirmittA evArthAvabhAsAstathA tathA viparivartanta iti bhavadabhipretApi tulyabuddhinimittarahitaivetyAzaGkayAha-'na ceyamanimitte'tyAdi (338-1), etadapi kuta ityAha-'deze' tyAdi, yadi hi ninimittA evArthabuddhayo bhaveyustarhi dezakAlAdyaniyamena sarvvatraivotpadyeranniyAmakAbhAvAditi bhAvArthaH / nanu ca svapnabuddhayo'pi niyatadezAdivizeSitamarthaM gRhNanti na ca satyA evetyAha-'na ca svapne'tyAdi (338-1), bhAvanA sugamaiva, 'aNUbhUya' gAhA (338-3). anubhUtaM-jalAvagAhanAdi dRSTam-aGganAdi cintitaM-krayavikrayAdi zrutaM-devalokAdi prakRtivikAro-vArtApattakSobhAdirdevatA-pratItA anUpaH-sajalapradezaH, tatra hi suptaH prAyaH kila pracurasvapnadazIM bhavati, etAni sANyapi svapnadarzananimittAni bhavanti, tathA zubhasvapnadarzane puNyaM duHsvapnadarzane pApaM ca nimittIbhavati nAbhAvaH-avasturUpa: / kiJca-yadi ghaTAdayo'rthAH satyatayA nAbhyupagamyante tahi neyaM bhavato vyavasthA yujyate-ayaM svapno'yaM cAsvapnaH idaM gandharvanagaraM vyalIkamidaM tu vastu sannagaraM pATalIputrAdIti, amumevArthamAha-'na ca bhUte'tyAdi (338-5). evaM tulyabuddheH sanimittatvaM vyavasthApya punarapi jJAnavAdimatamAzaGkyAha-'na cAlaye'tyAdi (3385), Alaya Azraya AdhAra ityanAntaraM, tadbhUtaM vijJAnaM AlayavijJAnaM ghaTadyarthagrAhakAnekajJAnajanakazaktyAdhAramanAdipravAhavAhikayA pravRttaM manaskArAkhyaM caitanyamAtramityarthaH, ' tadgatA yA zaktistasyAstathAvidhavAsanAtaH samudbhUto yaH paripAkastatsamanantaraM yadutpannaM tulyo'yamiti vikalpajananasAmarthyamAlayavijJAnasya tadasyAstulyabuddhenimittaM na bAhyArthagataM tulyatvamiti na vAcyaM, kuta ityAha-'svalakSaNe'tyAdi (339-1), AlayavijJAnagataM hi sAmarthya sakalasajAtIyavijAtIyavyAvRttaM svalakSaNarUpaM, tacca kathaM tulyabuddhau viparivarttamAnasya vijAtIyavyAvRttimAtrarUpatulyatvasya nimittIbhavati ?, na hyAtmanA anyathAbhUtaM vastu anyathAbhUtaM vijJAnaM janayati, nIlavastuni pItajJAnaprasakteriti bhAvArthaH, nApyatyantasAhasaparairakSiNI nimIlyedamabhidhAnIyaM-AlayajJAnaM svalakSaNAdanyatkiJcidutpatsyate tato'pi pAramparyeNa tulyabuddhigataM tulyatvaM sAmAnyamiti, kuta ityAha-'svalakSaNe'tyAdi (339-2), sugama, kiJca-yaH prAgAlayajJAnasya zaktiparipAko'bhihitaH so'pi bAhyanIlAdyarthamantareNa nopapadyate, nibandhanAbhAvAt, anyathA sarvadA zaktiparipAkaprasaGgAt, etadevAha-'bAhye'tyAdi (339-3), kiJca-AlayajJAnasya yAH pUrvaM zaktayo'bhihitAH tA api bhedAbhedaivikalpyamAnA na sattAmanubandhanti, etadAha-'kiJcAlaye'tyAdi Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 % maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-2) (339-5), sarvaikatve zaktInAM yathA pItAdipratibhAsahetutA na bhavati tathA prayogeNa darzayati'nIlavijJAne'tyAdi, 'na taddharmeti (340-2). na nIlavijJAnajananadhammetyarthaH, zaktyantarasvAtmavaditi, yathA zaktyantaraMpItAdi-vijJAnajananazaktilakSaNaM nIlavijJAnaM na janayati tathA nIlavijJAnajananazaktirapi na tajjanayet, pItAdizaktyantararUpattvAttasyAH, atha pItAdivijJAnazaktyo nIlavijJAnazaktirUpAstahi viparyayaH svabuddhayA bhAvanIyaH / 'bAhyo'rthaH kena vAryata' iti (340-4), ayamabhiprAyoyadyAlayavijJAnAvyatiriktA vastusatyaH zaktayo'bhyupagamyante tarhi gato jJAnAdvaitavAda ityarthA api kinnAbhyupeyanta iti, 'eva' mityAdhupasaMhAraH / nanu ca 'tadAbhAsajJAnotpatte' rityatra tulyarUpaparamANvAkArajJAnotpatteH paramANUnAM tulyarUpagrahaNamityayamartho'bhipretaH, sa ca na yuktaH, arthAkArasyaiva vijJAne vikalpAbhyAmanupapatteH, tathAhi-nIle vastuni puro dRzyamAne yo'yaM jJAne nIlAkAro bhavadbhirgIyate sa kiM tasmAnIlavastuno bhinno'bhinno veti vaktavyaM, yadi bhinnastarhi na nIlavastuparicchedo, na hi tato'tyantavyatiriktAkAraparicchede tasya paricchedo yuktaH, anyathA ghaTaparicchittau paTasyApi paricchittiH syAditi na pratiniyataviSayavyavasthA, athAbhinno nIlaviSayAnnIlAkAro'bhyupagamyate tarhi viSayAkArasya jJAnAtmani saGkrAntatvAdviSayasya nirAkArataiva syAt, kiJca-viSayAdabhinnatvAdAkArasya tatsaGkrAntau viSayasyApi jJAnAtmani saGkrAntirabhyupeyA, sA ca na yuktA, nizitazastradahananIranivahAdyavalokane hRdayapATanadahanaplAvanaprasakteH, tadevaM viSayAdbhinnasyAbhinnasya vA tadAkArasya jJAnAtmani pratibhAsAbhAvAt taddvAreNa grAhyatvA-bhimatArthAnAmapyabhAva iti jJAnamevaikaM vastu sannArtha ityevaM vihvalamArasantaM jJAnAdvaitavAdinamAzaGkyAha-'na ca viSaye'tyAdi (341-1), viSayonIlAdistabalena yaH saJjAtaH saMvedanasyAMkAro nIlAdiH tasya pUrvoktanItyA viSayAdbhedAbhedavikalpamukhena anupapattiH-aghaTanA na bhAvyetyakSaraghaTanA, bhAvArthastu pAtanAvasare kathita eva, kvacid 'viSayabalopasaMjAtasaMvedanAkArasya jJAnasya'ti pAThaH, sa tu nAtIva zliSTatayA buddhayate, kathaJcitsvabuddhayA bhAvanIyo vA, kasmAtsaMvedane'rthAkArasyAnupapattirna bhAvyetyAha-'viziSTe'tyAdi (341-1), ayamabhiprAyo-nAsmAbhirAkArasaGkrAntirjJAne'bhyupagamyate yena bhedAbhedaparikalpanayA''tmAnaM paMriklezayati bhavAn, kintu viziSTapariNAmo yo'rthaH prativiziSTadezAdyavasthAnena sampAditavijJAnajananasvabhAva iti bhAvaH, tatsannidhAvAtmano-jIvasya kAlazca kSayopazamazca AdizabdAtsopayogatvAdiparigrahaH, tatsavyapekSasya nIlAdipratibhAsaM jJAnamutpadyate, tathAhipuruSAdimukhasaGkrAntimantareNApi darpaNAdau kazcitpratibimbodayo dRzyate, na ca tatra bhedAbhedakalpanA yuktimatI, tathAvidhapuruSamukhAdisAmagyAstathA-bhUtasapratibimbadarpaNAdivastUtpattidarzanAt, na hi dRSTe'nupapatraM nAma, yathA vA sUryopalaravi-kiraNagomayAdisAmagyA analaprasUtiH, na ca tatra sAmaNyantargataM kiJcittatra saGkrAmati, tathehApi rUpAlokamanaskArAdisAmaNyA nIlAdipratibhAsapariNAmasvarUpamAtmano jJAnamutpadyate kA tatra bhedAbhedaparikalpanA ?, pratItibAdhitatvena tasyA anAdeyatvAt. taduktaM Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 391 'kaizcitsaugatavizeSairapi - "rUpAlokamanaskAracakSurbhyaH saMpravarttate / vijJAnaM maNisUryyAzugozakRdbhya ivAnalaH // 1 // iti" tadevaM viziSTarUpAdisAmgryA nIlAdiviSayagrahaNapariNAmasyaiva jJAnasyAbhyupagamAnnArthAkArasaGkrAntipakSokto doSa:, tadabhAvAcca nArthAbhAva iti sthitaM taddarzanAnyathAnupapattereva svAbhyupagamaM grAhyannAha--'itthaM caitadi tyAdi ( 341-3), prAgupanyastavikalpayugalaM bhedAbhedalakSaNaM, idamatra hRdayaM--arthAbhAve'pyanAdyavidyAvaza-tastAvadbhavatA'pi nIlapItAdibuddhayaH kSaNikasvarUpA iSyanta eva, tatra cottaranIlabuddhikSaNo yo nIlAkAraH pratibhAti sa kiM pUrvvanIlabuddhikSaNAdbhinno'bhinno vA ?, yadi bhinnaH kathamuttarasaMvedanakSaNe pratibhAsate, pratibhAse vA pItAkArasyApyuttarabuddhikSaNe pratibhAsa: syAt, pUrvvanIlabuddhikSaNAdddvayorapi bhedAvizeSAt, athAbhinna iti pakSastarhi na janyajanakabhAva:, uttaranIlasaMvedanAkArasya pUrvvasmAdabhinnatvAd, bhede ca janyajanakabhAvAbhyupagamAdityuttaranIlasaMvedanotpattyabhAvAdekameva prathamanIlasaMvedanaM syAt, atha prAktananIlasaMvittestathAbhUtaivottaranIlasaMvittiH prAdurbhavati kiM tatra bhedAbhedacintyA ?, hanta tarhi sa eva sudbhUto'smadabhyupagamastavApi zaraNaM, vayamapi hyevameva brUmaH - tathAvidhanIlaviSayAdisAmgryAstathAbhUtameva nIlapratibhAsapariNAmaM jJAnamutpadyate kimiha bhedAbhedacintayeti ityevamAdi sugamaM / nanvetAvatA granthenedamuktaM- ekaikaH paramANurna gRhyate, bahuSu tu paramANuSu samuditeSu tattulyarUpaM cakSurjJAne pratibhAsata iti tadetanmanyAmahe, kevalaM paramANUnA bahutve'pi tulyabuddhayabhyupagame'yaM vizeSo na syAd ayaM ghaTAdirayaM ca zarAvAdi:, nibandhanAbhAvAdityAzaGkyAha - 'na ca paramANUnA 'mityAdi ( 341-5), pRthubughnodarAkArAdipariNAmavanto ghaTAdayaH uttAnacchatrAkArAdipariNAmavantazca zarAvAdaya ityAdipariNAmavaicitryAnni bandhanAbhAvAdityasiddho heturityabhiprAyaH nanu ca mayA bhUtAnAmabhAva AzaGkitaH, sAdhitA ca paramANusattetya-sambaddhametadityAzaGkyAha - ' na ca paramANvi' tyAdi ( 342 -1), nanvayuktametadAkAzasyAnaNurUpatvAt, satyaM yuktamuktaM kevalaM pRthivyaptejovAyUnAM tadrUpatvAdbAhulyAditthamuktaM, AkAzaM tu vidyate nabhaH asamastapadavAcyatvAd ghaTavadityAdiyuktibhyaH svayamabhyUhyamityalaM prasaGgena samAptazcaturthagaNadharaH / paJcamaH sugamaH / SaSThaH prArabhyate - pUrvaM nirhetukatvAdAtmana: prasUtireva nopapadyata ityuktaM idAnIM pUrvvasminneva pakSe prasUtimabhyupagamyApi dUSaNamAha - 'na cAdimatyapI' tyAdi ( 3478), kvacidanAdimatyapIti pAThaH, sa cAyukta eva tatpakSasyAnantarameva vakSyamANatvAditi / anAditvAjjIvakarmmasaMyogasya viyogAbhAvAnmokSAbhAvaM pratipAdya prakArAntareNAha - 'dehakarmasaMntAne' tyAdi (348-2), santAnazcAyaM dehakarmmaNoritthaM draSTavyaH zarIraM karma janayati, karmApi zarIraM, tadapi punaH karma, karmmApi zarIraM, tadapi punaH karma, karmmApi punaH zarIramiti, tadevamatra janyajanakabhAvena vyavasthiterdehakarmmasantAnasya vyavacchedAbhAvAnmokSAbhAvaH pUrvamaMtra ca jIvakarmmaNorviyogAbhAvAdityayaM vizeSaH, atra ca parihAraH - saMyogAviyogAbhAvapakSe yataH kAJcanopalayorityAdikaM vakSyati, dvitIyapakSe tu svayamabhyUhyaM yathA nAyamekAnto'nAderjanyajanakatvenAvasthitasya santAnasyAnto na bhavati, Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-2) yato'nAdikAlAjjanyajanakabhAvena vyavasthito'pi bIjAGkarAdiH santAna: sAnto dRzyate, kasyacidvIjasya valyAdisAmagrIto vinAzAdaGkarasyAnutpatteriti, nanu ca jIvakarmaNoH saMyogaH kiM kAJcanopalavaduta jIvAkAzapradezavad ?, yadyAdyaH pakSastahi bhavaddarzitanItyaiva yujyate viyogo, dvitIyapakSe tu na yujyate, satyaM, dvividho'pIhAzrIyate, kintu prathamo bhavyAnAM dvitIyastvabhavyAnAmiti, nanu yadanAdisvabhAvaM tanna kriyate yathA vyoma, tathAsvabhAvaM cAbhyupagamyate karma, tasmAnna kriyata ityAzakyAha-'na cAnAditvAdi'tyAdi, (348-9), upapattimAha-'yata ityAdi (348-9), yadi vartamAnatayopAttaM kRtamabhidhIyate tarhi anAditA kathamityAzaGkaya punarapi vartamAnatvam anAditvaM ca yathA bhavati tathA sadRSTAntaM darzayati-'sarvaM cetyAdi (349-2), etaduktaM bhavati-kAlavatkarmaNaH pravAhApekSayA anAditvaM vyaktyapekSayA tu sAditvamiti, nanu cetthaM karmaviyogaM prApyAnantAH siddhikSetraM jagmurgamiSyanti ca, tacca paJcacatvAriMzadyojanalakSamAnameva, tatastAvatAM kathaM tatra sthitirityAzaGkyAha-'na ca parimite'tyAdi, dRSTAntamAha-'pratidravya'mityAdi (350-1), ekaikasminnapi hi paramANvAdike dravye yeSAM jJAnaM viSayamAsAdayati tanmatena anantAnAM siddhakevalinAmanantAni jJAnadarzanAni patanti, na ca tatra kazcitsambAdhaH, amUrttattvAjjJAnasya, tadvadihApIti bhAvaH, dRSTAntAntaramAha-'nartakI'tyAdi (350-2), nayanAnAM vijJAnAni 2 nartakyAM tatsampAtastadvad, raGgabhUmau hi lAsyapravRttavarAGganAtanau keSAJcinmatena kautukAkSiptadidRkSUNAM nAyanA razmayo nirgatya bahavaH patanti; na ca tatra yoSittanoH kAcidvAdhA nApi razmInAM parasparaM tadvadihApIti bhAvaH SaSThaH samAptaH // saptama Arabhyate-'sa eSa yajJAyudhI'tyAdi (351-4), yajJa evAyudhaM tadvidyate yasya sa tathA 'aJjasA' praguNena nyAyena idaM devasattApratipAdakaM, anantaraM ca 'tathA apAme'tyAdi (351-5), jyotiSaH paryAyamAha'svarga'miti, ye'maraNadharmANo muktA na babhUvuste svargamagamanniti bhAvaH, gatvA'pi svarga kiM te prApurityAha-'avidAma devAni'ti, viderlAbhArthatvAcchAndasatvAcca devAniti devatvaM labdhavanta ityarthaH, na kevalaM mama pratyakSatvAtsanti devAH, kintu bhavato'pi pratyakSatvAditi yojyaM, tatpratyakSatvaM ca devAnAM tadA tatraivAgatatvAt, AgamAcca 'sa eSa yajJAyudhI'tyAdilakSaNAtsantItyanuvartate, nanu 'ko jAnAti mAyopamAni' tyAdilakSaNA-dAgamAnnAstitvamapyavasIyata ityAha-'sarvathe'tyAdi, 'anadhInamanujakAryatvAditi (353- 3), na hi manuSyANAM sambandhi kiJcitkAryaM devAnAmAyattaM, tasya manuSyanirvaya'tvAt, yadivA na devakAryaM kiJcinmanuSyAdhInaM yena tanniSpattaye te ihAgaccheyuriti bhAvaH, etaizca sarvaireva hetubhiH 'saMkaMtadivvapemA visayapasattA samattakattavvA / aNahINamaNuyakajjA narabhavamasubhaM na iti surA // 1 // ' eSA bhASyagAthA vivRtA bhavati, zeSaM sugamaM / saptamaH smaaptH|| aSTamaH prArabhyate-atra sarvajJAbhAvavAdimImAMsa-kAdimatamAzaGkayAha-'na cAzeSe'tyAdi (3557), upapattimAha-'yata'ityAdi, yadi samastavastujJAyako'sau kimiti tanna pazyatItyAha-'jJAne'tyAdi, yadyAvRttasvabhAvo'sau jJasvarUpatvaM tarhi kathamavasIyate ityAha-'tatkSaye'tyAdi (355-8), tasya Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 % 393 jJAnAvaraNIyasya kSayopazamastasmAjjAtaH, yadi nAma kSAyopazamiko jJAnavRddhivizeSastathApi kathaM tasya jJasvarUpatvamityAha-'na hyaya'mityAdi (356-1), tatsvAbhAvyamiti-jJasvAbhAvyaM, etaduktaM bhavati-nAyaM jJAnavRddhivizeSo'jJasya yujyate, dRSado'pi tatprasaGgAd, ityevamityAdhupasaMhAraH, nanu cAtmA jJasvabhAvaH, padmarAgastu prakAzasvabhAvaH, tatazca yathA malakalaGkApagame'pratiskhalitadIptirapi prakAzasvabhAvo'pi na sarvaM prakAzayati, kintu kiyatpadArtha-prakAzakatvenaiva tasya prakAzasvabhAvatvaM, evamAtmano'pi jJAnAvaraNAdyapagame'pi kiyatpadArthajJAyakatvena jJatvaM caritArthaM, samastavastujJatvaM tu nopapadyate ityAzaGkayAha-'na cApratibaddhe'tyAdi (356-6), upapattimAha-'tasya jJasvabhAvatvAdi'tyAdi (356-7), nanu padmarAgapakSe'pi zakyata idaM vaktuM, na hi prakAzaka: prakAzye sati pratibandhazUnyo na pravarttate, na cetthaM dRzyate, tasya kiyadvastuprakAzanAditi tenaiva vyabhicAra ityAzaGkayAha-'na ca prakAzake'tyAdi, kuta etadityAha-'tasye'tyAdi (657-1), yAvati hi pradeze svaprabhAjAlaM prasarati tAvaddezasthameva vastvasau prakAzayati, yattu anyatra dezAdau kuDyAditirohitaM taddezAdiviprakarSAdeva na prakAzayitumalaM, Atmano'pi tarhi dezAdayo viprakarSakA bhaviSyantItyAha'na cAtmano'pI'tyAdi, atra yukti mAha-'tasyAgame'tyAdi (357-2), Agamena cUDAmaNIkaivalyAdilakSaNena ye gamyante-pratipadyante AgamagamyAsteSu, tAneva darzayati-sUkSmAHparamANvAdayo vyavahitAH-samIpasthA api kSityAdyantargatA nidhAnAdayaH, viprakRSTAstu dvidhA-dezataH kAlatazca, tatra dezato dUrasthA amaralokAdayaH kAlatastu candroparAgAdayasteSvadhigatiHavabodhastatsAmarthyadarzanAnna dezAdaya Atmano viprakarSakAH, etadeva sAdhayati-'tathA ce'tyAdi etaduktaM bhavati-kSAyopazamikajJAnavAnapi tAvatsUtrAnusArataH paryAlocyedaM kathayatyeva kazcitkSititirohitaM vRkSamUlaM kIlako vA'tra vidyate na tvayA gRhAdisannivezo'tra karttavyaH sazalyatvAt, kUpAdikhananodyataM vA puruSa prati kathayati-etAvati mAne'trodaka munmIlayiSyati, tathA sUtrAnusArata evAmaralokacandroparAgAdisvarUpAdhigatisAmarthya copalabhyate, na ca vaktavyam-Agamasyaiva tatsAmarthya na jIvasya, yata Agamo'pi nAcetanasya kASThAderjaDaprakRtervA puruSAntarasya tad jJAnaM janayitumalaM, tasmAdAgamasavyapekSakSayopazamavato jIvasyaiva dezAdiviprakRSTArtha-grahaNasAmarthya, AgamAdistu hetukalApaH sahakArikAraNameva, asya ca sarvasyApi sarvajJasAdhakavacanasaMdarbhasya tAtparyaM prayogadvAreNocyate-yo yAvati prakAzayitavye samarthaH sa pratibandhakAbhAve tAvatprakAzayatyeva, yathA padmarAgAdirmaNivizeSaH, sakalatrailokyAntargatavastuprakAzakazca pUrvoktanItyA jIvaH tasmAttatprakAzayatyeva, na ca vaktavyaM pUrvokta nItyA dezAdiviprakRSTavRkSamUlAdikiyatpadArthajJAtRtvena bhavatvasau jJasvabhAvo, lokAlokAntargatAmUrtetarasvarUpAkAzAstikAyAdipadArthajJAtRtvena tu kathamAtmano jJatvasiddhiriti ?, yatasteSAmapyadarzane dezaviprakarSo vA nimittaM syAtkAlaviprakarSo vA nimittaM syAtsvabhAvaviprakarSo vA?, na tAvaddezaviprakarSastadajJAtRtvakAraNaM, dezaviprakRSTabhaumAdigrahasvarUpasyedAnImapi parijJAnAt, Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-2) tathAhi-sambhavantyevaM jJAtAra idAnImapi kecana viziSTagaNakA:-adyAmukagraho vakrastha ityAdi, nApi kAlaviprakarSaH tadviprakRSTasyApi candroparAgameghavRSTyAdeH parijJAnAt, nApi svabhAvaviprakarSaH tadviprakRSTasya narAdizarIrasaGkrAntabhUtAdeviziSTanimittabalenAdhunikairapi parijJAnAt, tadevaM dezaviprakarSAdipratibandhakAbhAvAttajjJAtRtvenApi tattvamasyAnivAryameva, yattu na pazyati aspaSTaM vA pazyati tajjJAnAvaraNAdipratibandhakasadbhAvAt, sajjJAnadhyAnAdikAraNakalApAttu tadapagame'nantAnuttarajJAnavAn sarvadarzI bhavati, atra bahu vaktavyaM tattu nocyate granthavistarabhayAditi, zeSaM sugama, samApto'STama iti // navama Arabhyate-tatra 'svabhAvopanyAso'pi tathaive'ti (359-10), svabhAvAdeva niyatadezagarbhAdigrahaNaM bhaviSyati kiM puNyapApAbhyAmityAdi, yathA dvitIyagaNadhare tathA vaacymiti| 'azeSaparityAgAnmRtikalpo mokSa iti' (360-6), nanu cApathyasya sarvasya parityAge pathyAhArasambhavAtkathaM tasya mRtiryenocyate mRtikalpo mokSa iti, satyaM, kintu puNyavatpathyAhArastasya mUlato'pyanabhyupagata eva, yadA tvapathyamapi sarvaM jahAti tadobhayAhArAbhAvAtkathaM na tasya mRtiriti| 'anyo'nyAnuviddhasvarUpakalpa'miti (360-6)) anyo'nyasaMkIrNasvarUpaM paJcavarNaM yathA mecaka maNyAdikaM vastu tatkalpaM-tatsadRzamityarthaH / 'nArakANAmapi (ca vR0) paJcendriyatvAnubhavA'diti (361-1), paripUrNapaJcendriyatvaM hi sukhamiti bhAvaH, 'na ca tadabhAvo duHkhahetu'riti (362-4), tasya-puNyasyAbhAvastadabhAvaH, Aha-nanu yadi sukhavaduHkhamapi kiJcidvAstavaM syAttadA tasya heturanviSyeta, yadA tu sukhabhAva eva svasattAvikalo duHkha-sukhaM 'nivRttaM sattadeva duHkhamabhidhIyate na punastadatiriktaM duHkhamasti yadarthaM pApalakSaNo heturmugyate tadA kiM taddhatvanveSaNenetyAzaGkayAha-'na ca sukhAbhAva eve'tyAdi (362-4), pAtanAyAmeva vyAkhyAtaM, kvacit 'sukhabhAve' tyAdipAThaH sa cAzuddha iva lakSyate, atra hetumAha-'tasyAnubhUyamAnatvAdi'ti, etaduktaM bhavati-sukhamapyastItyanubhavAdeva bhavatA nizcIyate, sa cAnubhavo du:khe'pyasti, na coktakalpanAmAtrAdanubhUyamAnamapi niSeddhaM zakyate, evambhUtakalpanAyA viparyayeNApi kartuM zakyatvAt, tasmAdduHkhasyApyuktanItyA vAstavatvAttadanurUpeNa pApalakSaNena hetunA bhAvyamiti, anumAnato darzayati'tatazcetyAdi', 'na ca puNyaleza eve'tyAdi (362-6), tasyAlpasyApi svalpasukhanivartakatvAdityAdi pUrvamevoktamiti bhAvaH, nanu pathyAhAralakSaNo dRSTAntaH pUrvamuktaH sa kathaM jJeya ityAzaGkayAha-'evaM dRSTAnto'pI'tyAdi, svalpo'pi pathyAhAra ArogyatAsukhahetureva bhavati, na hyaNIyaso'pi hemapiNDAdityA dyu ktvA so'pyAbhAsanIyo dUSaNIya iti bhAvaH / 'sarvathA sammizrasukhaduHkhAkhyakAryaprasaGgAdi'ti (363-2), ayamatra bhAvArtho-yadA kAraNaM tulyasukhaduHkhAMzaM bhavati tadA kAryapi tulyasukhaduHkhAMzameva prApnoti, na cetthaM dRzyate, etadAha-'asadRze'tyAdi, yadi punaH kAraNe'pi sukhAMzo du:khAMzo vA hInAdhiko'bhyupagamyate tadA sukhaduHkhayorbhedaH syAditi Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 bhAvaH, etaccottaratra svayameva 'yadvRddhAvapi yasyetyAdinA vakSyati, niraMzasammizrasukhaduHkhAkhyakAraNAbhyupagame dUSaNAntaramAha - 'na ca sarvvathe tyAdi ( 363-3), yadyapi kasyacijjIvasya sukhaduHkhAkhyaM niraMzaM kAraNaM mahad alpaM vA kasyacit tathApi asmin bhede satyapi kAryasya hetudharmmAnuvidhAyitvAt svarUpeNa yo'sau pramANata iti parimANamAzritya alpatvabahutvalakSaNo bhedastaM vihAya nAparo bhedaH - sukhaduHkhAMzayorhInAdhikatvalakSaNo yujyate, etaduktaM bhavati - yAdRzo'khaNDasyaiva kAraNasyAlpabahutvalakSaNo bhedastAdRzaH kArye'pyastu na punaH sukhaduHkhAMzayorhInAdhikatvalakSaNaM iti, tasmAdanyatsukhAtizayasya nimittamityAdyukte parAbhiprAyamAzaGkayAha - ' na ca sarvvathe 'tyAdi ( 3636), sukhAtizayasya nibandhanaM yo'Mzastasya vRddhiH kartrI sukhAtizayAya kalpate - sukhAtizayakAraNaM bhavatIti na vAcyamiti yoga:, kayA hetubhUtayA ? - duHkhAtizayasya kAraNaM yo'zastasya hAnyA sarvvathaikasyeti-sAbhiprAyikamidaM sarvvathaikatvAttasya, pApAMzahAnyA puNyAMze vRddhimupagate sukhAtizaye bhavatItyAdikalpanA na yujyata iti bhAvaH kasmAdityAha - ' bhede' tyAdi ( 364 - 1 ), puNyapApayoH kathaJcidabheda ' iti darzayati- 'yataH sAtetyAdi ( 364-3), zubhAyurnAmagotrANI 'ti zubhazabdaH pratyekamapi sambadhyate, tatazcAyuSkaM zubhamindrAdInAM, nAma tu zubhaM yazaHkIrttitIrthakarAdeyasubhagasusvarAdi, gotraM tu zubhamuccairgotraM, etAH karmmaprakRtayaH puNyaM, zeSAstu mithyAtvanarakagatyAdayaH pApaM, atra ca samyaktvapuJjahAsyaratiMpuruSavedAnAM puNyatvaM saiddhAntikamatAnusArato draSTavyaM, kArmmagranthikAstu na manyante eva, yato mohanIyAbhedA ete, mohanIyaM ca pApameva, yadAha - " mohanIyaM sarvvamazubhaM " zeSaM subodhaM. navamaH samAptaH / / dazamaH sugama eva / ekAdaza Arabhyate - 'jarAmaryaM vA etatsarvvaM yadagnihotra' miti (368-7), asya vyAkhyA - yadetadagnihotraM bahubhiH prakArairvede pratipAdyate etatsarvvamapi kiM ? - . abhyudayArthibhiH karttavyamiti kriyAdhyAhAraH kiyantaM kAlaM yAvadityAha - 'jarAmaryaM ve 'ti jarA ca mArazca jarAmArau tayorbhAva iti yaN chAndasatvAcca zeSasya nipAtane sati jarAmaryamiti bhavati, vAzabdaM caivakArArthaM prabhAso manyate, tatazca bAlakAlAdArabhya yAvajjarAmaraNe AgacchatastAvantameva kAlaMyAvajjIvamityarthaH, idaM tu vakSyamANanItyA nirvvANanAstitvAbhidhAyakaM tadastitvAbhidhAyakamAha"dve brahmaNI" ityAdi, brahmazabdastattvavacanaH, 'tatra paraM satya' miti - nirvvANaM nirupacaritatvena tasyaiva paramArthataH satyatvAd aparaM tu tattvajJAnamiti, pUrvvavAkyAdyathA nirvvANanAstitvaM tathA darzayati'agnihotre'tyAdi (368- 9), bhUtAni - pazvAdIni teSAM vadhastena hotuH upakAro bhUto - jAto yasyAM sA tathA yadivA bhUtavadhopakAraM bhUtA prAptA tadbhAvastasmAt, zabalAkArAsadoSA jarAmaryavacanAcca yAvajjIvavacanAcca sadA iyameva karttavyetyuktaM, saiva tarhi nirvvANaphalA bhaviSyatItyAha- 'sA ce' tyAdi ( 368-10). abhyudayaH - svargaH tatphalaiva, etaduktaM bhavati - sajjJAnadhyAnAdikayA hi 'zuddhakriyayA nirvANamavApyate, agnihotrakriyA tu zabalatvAtsvargaphalaiva, yAvajjIvavacanAcca 395 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 2 maladhArI hamacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-2) zuddhakriyArambhakSaNo na labhyate iti kAraNAbhAvAnirvANAbhAva iti, nanu ca bhavatA'pi paryAyikSaNasya paryAyarUpatayA kathaJcidabhAva iSyate tatazca bhavanmate'pi kathaM paryAyAntarotpattirityAha-'tadabhAvasya sarvathAviziSTatvA'diti (370-1) tadabhAvasya ca sarvadA'viziSTatvAt vR0) etaduktaM bhavatiasmAbhiH kathaJcicchabdavizeSitakAraNA-bhAvasyAbhyupagatatvAdhujyate paryAyotpattiH, paryAyiNaH kathaJcidavasthitatvAd, bhavatA tu kAraNAbhAvasya sarvathAzabdaviziSTasyAbhyupagamAtkutastadutpattiH, ? kvacitsarvadA viziSTatvAditipAThaH tatrApi viziSTatvaM kAraNAbhAvasya sarvathAzabdavizeSitatvAddaSTavyaM, zeSaM sugama, samApta ekAdazamaH // // iti ma. hemacandrasUrikRtaTIppaNakasya dvitIyo vibhAgaH samAptaH // ... Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakam-avazyaM kartavyaM saMyamavyApAraniSpannaM tasmiMzca niraticAra san tIrthakaratvaM labhate jiivH|| Avazyaka eTale avazya karavA yogya saMyamavyApAro (pratikramaNAdi), tene viSe niraticAra jIva tIrthakara nAmakarma bAMdhe che.