Book Title: Sanatkumar Chavda Punyasmruti Granth
Author(s): 
Publisher: ZZZ Unknown
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010139/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ EN svargIya sanat kumAra jI chAbar3A (nidhana - 28 apraila 1988) kI puNya smRti meM sAdara samarpita ge - dhaa rk saahaa a5 sntaan caay' mukAma mirjApura, posTa ganakara jilA muzidAvAda (pa bagAla) Crewwwwwwwwwwesesaneesareaner) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya NamokAra mantra darzana pATha saskRta darzana pATha bhASA paJca maGgala laghu abhiSeka pATha vinaya pATha dohAvalI zrI zAntinAtha stuti pUjA prArambha pazca kalyANaka argha paJca parameSThI ardha jina sahasranAma ardha viSaya sUcI viSaya nandIzvara dvIpa kA argha dazalakSaNa dharma kA ardha svasti maGgala deva zAstra guru pUjA ( bhASA) zrI pArzvanAtha stuti zrI deva zAstra guru vidyamAna videha kSetra tathA anantAnanta siddhapUjA deva zAstra guru pUjA ( yugala ) bIsa tIrthakara pUjA ( bhASA ) vidyamAna bIsa tIrthaGkara ardha akRtrima caityAlayoM kA argha siddhapUjA bhASA ( svayasiddha ) siddhapUjA (saMskRta) siddhapUjA kA bhAvASTaka tIsa caubIsI kA ardha solaha kAraNa kA ardha pacame kA pRSTha 1 1 3 4 8 14 16 17 18 18 18 19 20 27 28 33 39 42 42 45 49 54 56 56 57 ratnatraya kA a pacameru pUjA nandIzvara dvIpa pUjA solaha kAraNa pUjA dazalakSaNa dharma pUjA ratnatraya pUjA svayambhU stotra bhASA samuccaya caubIsI pUjA sapta RSi kA a vratoM kA agha samuccaya argha zAnti pATha bhASA bhajana (nAtha terI ) bhASA stuti (tuma taraNatAraNa ) visarjana AzikA lene kA mantra zrI varddhamAna stuti nirvANa kSetra pUjA zrI AdinAtha jina pUjA zrI candraprabhu ke pUrvabhava zrI candraprabhu jina pUjA zrI zAntinAtha jina pUjA zrI neminAtha jina pUjA zrI pArzvanAtha jina pUjA 5 3 3 3 pRSTha 57 57 58 61 65 68 75 83 86 89 89 89 92 94 22 23 94 97 97 97 98 101 105 106 112 117 121 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya zrI mahAvIra svAmI pUjA zira tisa kSetra pUjA zrI zrI campApura kSetra pUjA zrI giranAra misakSetra pUjA kSetra pUjA zrI pAnApura zrI monAri zrI kSetra pUjA rimikSetra pUjA zrI padmaprabhu jina pUjA zrI svAmI pUjA zrI viSNu kumAra mahAmuni pUjA ramita pUjA dIpAvalI pUjA (nAnA ) nipANI mAtA ko bhAratI zrI makAmara stotra pUjA zrI jAgara stotram zrI tArtha sUtram to ci zrI codanagara mahAvIra pUjA vRhat abhiSeka pATha abhiSeka pUjA nava tila deva-zAstra-guru pUjA (saMskRta) pradat mijanaka pUjA ( bhASA ) tIma cauvIsI pUjA kRtrima cavAlaya pUjA kSamAvaNI pUjA sarasvatI pUjA pRSTa 126 131 144 147 153 176 161 165 169 103 177 181 183 184 190 201 216 217 23 dd 233 234 242 251 257 262 266 11 viSaya sapta RSi pUjA ananta mata pUjA zAnti pATha ( kharakRta ) jinavANI mAtA kA bhajana pRSTha 269 275 stuti ( maskRna ) 276 vigarjana (saMskRta ) 277 zrI pArzvanAtha stotra ( yAnata ) 278 272 ( jinavANI mAtA ) 279 jivANI mAtA kI stuti, ( ghora himAcala ) bhUdhara kA stuti (bandoM digambara) 280 279 bhUdhara kRta stuti ( te guru ) 281 saMkaTaharaNa vinatI honahAra balavAna ( bhajana ) zrI neminAtha kI vinatI suprabhAta stotram adyASTaka stotram 283 288 289 190 zAstra - bhakti ( akelA ) bhUpara ela stuti ( aho jagata ) 292 maGgalASTaka ( vRndAvana ) 293 295 297 298 300 maMgalASTaka dRSTASTaka stom ekIbhAva stotrama 302 kalyANa mandira stotra ( bhASA ) 307 vipApahAra stotra ( bhASA) 315 jina catuvizatiphA 319 bhAvanA dvitrizatikA 324 zrI jina sahasranAma stotram 328 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya zrI mahAvIrASTaka stotram nirvANakANDa (gAthA ) bhaktAmara stotra ( bhApA ) kalyANa mandira stotra ( bhASA) ekIbhAva stotra ( bhApA ) nemInAtha ke pUrvabhava vipApahAra stotra bhApA zrI pArzvanAtha stotra ( bhASA) nirvANakANDa (bhASA) AlocanA pATha sAmAyika pATha ( bhApA ) bhUdhara kRta stuti ( pulakanta ) stuti ( tava vilamba ) stuti ( sakalajJeya ) 377 380 386 387 389 dukhaharaNa stuti 391 393 daulata pada ( apanI sudha ) samAdhimaraNa bhASA ( gautamasvAmI) 394 vairAgya bhAvanA merI bhAvanA bhajana ( siddhacakra ) pRSTha 342 344 346 353 358 363 364 373 375 jaina vrata aura tyauhAra dizAzUla vicAra bhArata ke pramukha vandanA vipana ArAdhanA pATha aTAIrAmA bAraha bhAvanA ( maMgatarAya kRta ) tatvArtha sUtra pUjA zrI ke pUrvabha sugandha dazamI ta sthA ravitrata sthA zrI vAsupUjya jina pUjA vizeSa jAnane yogya bAte bhAratI caubIsoM bhagavAna ko bhArata mahAvIra svAmI ko bhAratI 396 pArzvanAtha kI bhAratI 399 | zAtimatra prArabhyate 401 caubIsa tIrthapurI ke ci Avazyaka niyama padArthoM kI maryAdA jaina tIrthakSetra | bAraha bhAvanA pRSTha kSipta sUtaka vidhi mudraka zrI javAhara priMTiMga varksa, 80 rabindra saraNI, 4.2 40/ bhaktAmara bhASA (hajArIlAla, kundaDI kAkA ) 438 samAthi maraNa bhASA zAntinAtha pUjA ( rAmacaMdra ) poDazakAraNa vrata jA zikharajI kA bhajana 808 418 yz 818 431 <32 mry 853 457 457 478 458 479 40 46, 463 kalakattA-7 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramukha jaina tIrthakSetra [ vihAra prAnta ] - sammeda zikhara- - isa kSetra se 20 tIrthaGkara eva asakhyAta muni mokSa gaye hai / pArasanAtha sTezana se eva giriDIha se zikharajI jAne ke liye moTara milatI hai / guNAvA -- navAdA sTezana se Der3ha mIla / yahA~ se gautama svAmI mokSa gaye hai / pAvApurI - navAdA se moTara jAtI hai| yahA~ se mahAvIra svAmI kArtika kRSNA 30 ko mokSa gaye haiN| jala-mandira darzanIya hai / rAjagRhI -- vipulAcala, sonAgiri, ratnAgiri, udayagiri, vaibhAragiri-ye paJca pahAr3iyoM prasiddha hai / ina para 23 torthaGkaro kA samavazaraNa jAyA thA / kuNDalapura - nAlandA sTezana se 3 mIla dUra - bhagavAna mahAvIra kA janmasthAna hai / campApurI - bhAgalapura sTezana / yahA~ se vAsupUjya svAmI mokSa gaye hai / gulajAra bAga - ( paTanA ) yahA~ se seTha sudarzana mukti gaye haiM / [ uDIsA prAnta ] khaNDagiri - udayagiri - bhuvanezvara sTezana se 4 mola para do pahADiyA~ hai / yahA~ sa kaliMga deza ke 500 muni mokSa gaye hai / [ uttara pradeza ] sihapurI - banArasa se 7 mIla / yahA~ zreyAMsanAtha bhagavAna ke garbha, janma, tapaye tIna kalyANaka hue the / vartamAna me sAranAtha ke nAma se prakhyAta hai / candrapurI - banArasa se 13 mIla athavA 'sAranAtha' se 6 mIla gaMgA ke kinAre para hai| yahA~ para candraprabhu bhagavAna kA janma huA thA / ayodhyA - AdinAthajI, ajitanAthajI, abhinandananAthajo, sumatinAthajI, anantanAthajI kA janmasthAna / ahikSetra - barelI-alIgar3ha lAina para AmalA sTezana se 8 mIla / yahA~ bhagavAna pArzvanAtha ke Upara kamaTha ne ghora upasarga kiyA thA aura unhe kevalajJAna prApti huA thA / hastinApura - zAntinAtha, kundhanAtha, aura arahanAtha tIrthaGkaro ke garbha, janma, tapa aura jJAna kalyANaka hue the / - caurAsI - mathurA zahara se 2|| mIla / yahA~ se jambU svAmI mokSa gae the / zaurIpura - zikohAbAda se 10 mIla para baTezvara grAma hai| yahA~ para neminAtha svAmI ke garbha aura janma- ye do kalyANaka hue the 1 " Page #8 -------------------------------------------------------------------------- Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAmaTeka-sTezana meM tIna mIla kI dUrI para dharmazAlA hai| dasa baDe-bar3e mandira hai / isameM 1 mandira me eka pratimA 14 phuTa kI darzanIya hai| madhya bhArata . mAlavA ] maktI-pArzvanAtha-~-senTrala relave ko bhopAta - ujjena zAkhA meM isa nAma kA sTezana hai| vahIM se 1 mora para eka prAcIna jaina mandira hai| usame pArzvanAtha kI dar3I manora pratimA siddhavarakUTa-daura se saNDayA lAIna para gokArezvara sTezana se hote hue yA manAvada me 6 mIna para hai| yahA~ 2 cakravatI. 10 kAmadeva eva sADhe tIna karor3a muni mokSa gaye haiN| paDavAnI-bar3avAnI sTezana se 5 mona para cUtigiri pahADa hai, jisako talahaTI meM dAdanagajA (mma Na) ko prasiddha sar3agAsana pratimA hai| pauSa me yahA~ manA ragatA hai| vahIM indrajIta jora kumbhakarNa NAdi muni mokSa gaye hai| Una-yaha prAcIna kSetra pAvAgiri ke nAma se prasiddha huA hai| yahIM para bahuta me mandira bhaura mUrti jamIna se nikalI hai tathA darzana karane yogya hai / [rAjasthAna prAnta ] zrImahAvIrajI-pazcima relave kI nAgadA - mathurA lAIna para zrI mahAvIrajI sTezana hai, yahA~ se 4 moma para kSetra hai| bhagavAna mahAvIra svAmI kI prati manojJa pratimA pAma ke hI ekaTIla ke andara se nikalI thii| __padmapurI-sTezana yodaaspuraa| magavAna padAprabhu kI atizayapUrNa, bhavya aura manAza pratimA ke pratizaya ke kAraNa isa kSetra kA nAma padApurI par3A hai| phezariyAnAtha-udayapura sTezana se 40 mIla para / yahA~ RSabhadeva svAmI kA yahuta vizAna mandira hai / yaha bhArata ke sabhI tIrtho se adhika kezara bhagavAna ko car3hatI hai. imI ma imkA nAma phaizariyAnAtha par3A hai| tijArA-matavara eva dizo sa basa dvArA / candraprabhu bhagavAna kI atizaya yukta mUti darzanIya hai| [vambaI pradeza ] nAraMgA-sTezana tAragA-hisa se 3 mIla dUra pahAr3a para yaha kSetra hai| yahA~ se varada tAdi sAr3he tIna karor3a muni mokSa gaye hai| Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ giranAra-kAThiyAvADa me jUnAgar3ha sTezana se 4-5 mIla kI dUrI para giranAra parvata kI talahaTI hai| pahADa para 7000 sIr3hiyo kI car3hAI hai| yahIM sa neminAtha svAmI tathA 72 karoDa sAta sau muni mokSa gaye hai| zatruJjaya-pAlitAnA sTezana se 2 mIla para hai / yahA~ na yudhiSThira, bhIma, majana tathA 8 karoDa muni mokSa gaye hai| __ pAvAgaDha-baDaudA se 28 mIla kI dUrI para yaha kSetra hai| yahIM sa nva, kuza Adi pA~ca karoDa muni mokSa gaye hai| mAgItuMgI-manamADa sTezana se 70 mIla para ghana jagala me pahADa para yaha kSetra hai / yahA~ se rAmacandra, sugrova, gavaya gavAkSa, nIla Adi 66 karoDa muni mokSa gaye hai| gajapanyA-nAsika roDa sTezana se 6 mola nasaruna grAma ke pAsa / yahIM se balabhadra Adi pATha karoDa muni mokSa gaye haiM / kunthalagiri-vAsa TAUna relave sTezana se 21 mIna dUrI para / yahA~ se dezabhUSaNa, kulabhUSaNa muni mokSa gaye hai| [ maisUra prAnta] mUDabadrI-kArakala se dasa mIla para yaha eka acchA kasvA hai / yahA~ 18 mandira hai / yahA~ ke mandiro me horA, patrA, pukharAja, mUMgA, nIlama ko mUrtiryA hai| jainabadrI-(zravaNabelagolA ) hasana jile ke antargata yaha tetra hai| hasana se moTara jAtI hai| pravaNabelagolA me candragiri aura vindhyagiri nAma ko do pahADiyA pAsa-pAsa hai / pahADa para 57 phITa UMcI bAhubalI kI manojJa pratimA hai / 22 varSa bAda mahAmastakAbhiSeka hotA hai / gheNara-gommaTa svAmI kI 60 phoTa UMcI eka pratimA hai tathA anya hajAro manojJa mUrtiyA~ yahA~ para hai-mandira darzanIya haiM / haDaverI-yahA~ eka mandira pUrA kasauTI patthara kA banA huA hai| kArakala-yahA~ prAcIna aura manojJa 12 mandira lAkho rupayo kI lAgata se bane hai| parvata para zrI bAhubalI svAmo kI vizAla mUrti kAyotsarga avasthA me dekhane yogya hai| __ bAraMga-yahA~ eka mandira tAlAba ke madhya bhAga meM hai| kiztI me baiTha kara jAne se darzana hote hai| Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandanA racayitA- - sva0 kavi bhagavat jaina, etmAdapura ( jAgarA ) zivapura patha paricAyaka jaya hai, sanmati yuga nirmAtA / gaGgA phala - phala svara meM gAtI, tava guNa gaurava gAthA | sura nara kinnara tava pada yuga meM, nita nata karate mAthA // hama bhI tava yaza gAte, sAdara jhukAte / zIza he sad buddhi pradAtA // du.pa hAraka supa dAyaka jaya he, sanmati yuga nirmAtA / jaya he, jaya he, jaya he, jaya jaya jaya jaya he // sanmati yuga nirmAtA // 1 // maMgala phAraka dayA pracAraka, saga pazu nara upakArI / bhavijana tAraka karma vidAraka, saba jaga tava AbhArI // taba taka gIta tumhAre / vizva rahegA gAthA // jaba taka ravi zazi tAre, trira sukha zAnti vidhAyaka jaya he, sanmati yuga nirmAtA / jaya he, jaya he, jaya he, jaya jaya jaya jaya he // sanmati yuga nirmAtA ||2|| jAtu bhAvanA bhulA paraspara, laDate hai jo prANI / unake ura meM vizva prema, phira bhare tumhArI cANI // sapa meM karuNA jAge, jaga se hiMsA bhAge / de durjaya dukha dAyaka jaya he, pAyeM saba sukha sAtA // sanmati yuga nirmAtA / jaya he, jaya he, jaya he, jaya jaya jaya jaya he // sanmati yuga nirmAtA ||3|| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyama inake pAlana se Atma-kalyANa ke sAtha-sAtha jIvanacaryA me bhI utthAna hotA hai / (1) pratidina deva - pUjana, zAstra-svAdhyAya va guru-bhakti kareM / (2) rAtri bhojana va abhakSya padArtho kA bhakSaNa nahI kareM / (3) 24 ghaNTe me kama se kama 15 miniTa sva- cintana kareM / (4) cintana dvArA dina bhara me huI galatiyo kA pazcAtApa kareM / (5) camaDe kI vastuo kA prayoga na kareM / (6) aphIma, bhAga, tambAkhU Adi mAdaka dravyo kA prayoga na kareM / (7) anaitika kArya na kare va hita- mita- priya vacana vole / (8) nagadI, sonA, cAMdI, jAyadAda Adi kI maryAdA nizcita kareM / ( 9 ) vikathAo ( strI, rAjya, corI, bhojana ) me apanA samaya naSTa nahI kare / (10) apanI Aya kA kama se kama 1/10 hissA dAna ke kAryoM me lagAye / (11) aSTamI, caturdazI yA mahIne me kama se kama 1 upavAsa yA ekAzana kareM / (12) AhAra ke liye harI sabjI, anAja, phala Adi kI ginatI kara niyama le leM | Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padArthoM kI maryAdA 7 dina . nAma zIta prApma pUrA (ghara meM panAyA) 1 mA 15 dina dUdha ( dupane ke pazcAta ) 48 mi. 48 mi0 48 mi0 dUdha ( ugalane ke yAda) 24 ghaNTe dazI (garma dUdha ) 24 ghaNTe 24 ghaNTe 24 ghaNTe chAla 48 mi0 48 mi0 48 mi0 ghI, tela gha guna ~ jaya taka myAda na vigaDe mATA ( mapa tara phA) 7 dina 5 dina 3 dina (pisa pugamamAle dina 5 dina 3 dina namaka ( pimA hunA) 48 mi0 48 mi0 48 mi0 namapha ( manAlA milA dene para) ghaNTe 6 ghaNTe 6 ghaNTe khicaDI, gayanA, phahI, tarakArI 6 ghaNTe ghaNTe 6 ghaNTe roTI, pUI, lvA (jalyAle padArtha) 12 ghaNTe 12 ghaNTe 12 ghaNTe mona mile padArtha 24 ghaNTe 24 ghaNTe ___24 ghaNTe paphavAna ( pAnI radina) dina 5 dina 3 dina padI ( mIThe padArtha mAhita ) 48 mi0 48 mi0 48 mi0 guTa milA dahI yA chAcha sarvathA abhakSya hai| Page #14 -------------------------------------------------------------------------- Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bodhidurlabha bhAvanA-dhanakanakaJcana rAja sukha, sahi sulabha kari jAna / durlabha hai saMsAra meM, eka jathAratha jJAna // 11 // dharma bhAvanA -jAce surataru deya sukha, cintana cintA raina / vina jAce vina cintaye, dharma sakala sukha daina // 12 // saMkSipta suutkvidhi| sUtakameM deva zAstra gurukA pUjana prakSAlAdika pharanA, tathA paMdirajIko jAjama vastrAdiko sparza nahIM karanA cAhiye / sUtaka kA samaya pUrNa huye bAda pUjanAdi pharake pAtradAnAdi pharanA caahiye| 1-janmaphA sUtaka daza dina taka mAnA jAtA hai / 2-yadi strIkA garbhapAta (pAcaveM chaThe mahInemeM) ho to jitane mahInekA garbhapAta ho utane dinakA sUtaka mAnA jAtA hai| 3-prasUti strIko 45 dinakA sUtaka hotA hai, phahIM phahIM cAlIsa dinakA bhI mAnA jAtA hai| prasUtisthAna eka mAsa tapha azuddha hai 4-rajasvalA strI cauthe dina patike bhojanAdikake liye zuddha hotI hai parantu deva pUjana, pAtradAnake liye pAcave dina zuddha hotI hai| vyabhicAriNI strIke sadA hI sUtaka rahatA hai| 5 mRtyukA sUtaka tIna pIDhI taka 12 dinakA mAnA AtA hai| pauthI pIDhImeM chaha dinakA, pAcavIM chaThI pIDhI taka bAra dinakA, sAtavIM pIDhImeM tIna, AThavIM pIDhImeM eka dina rAta, SaSamI pITI meM snAnamAtrameM zuddhatA ho jAtI hai / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janma tathA mRtyukA sUtaka gotrake manuSyako pAca dinakA hotA hai / tIna dinake bAlakasI mRtyukA eka dinakA ATha varSake bAlaphakI mRtyukA tIna dina takakA mAnA jAtA hai / isa mAge bAraha dinakA | 9 apane kulake kisI gRhatyAgIkA sanyAsa maraNa, vA kisI kuTumbIkA grAma meM maraNa ho jAya to ekadinakA sUtaka mAnA mAtA hai / 8--yadi apane kulakA koI dezAtarameM maraNa kare aura 12 dina pahale khabara sune to zeSa dinoMkA hI sUtaka mAnanA cAhiye / yadi 12 dina pUrNa ho gaye hoM to snAnamAtra sUtaka jAno 1 6 - gau, bhaiMsa, ghoDI Adi pazu apane gharameM janai to eka dinaphA sUtaka aura gharake bAhara janai to sutaka nahIM hotA / dAsI sad tathA putrIke gharameM prasUti hoya to eka dina, maraNa ho to tIna dinakA sUtaka hotA hai| yadi gharase bAhara ho to sutaka nahIM / jo koI apaneko agni AdikameM jalAkara vA viSa, zastrAdile mAtmahatyA karai to chaha mahInetakakA sutaka hotA hai / ilI prakAra aura bhI vicAra hai so AdipurANase jAnanA / 1 10 - baccA huye bAda bhaisakA dUdha 15 dina taka, gAyakA dUdha 10 dina taka, vakarIkA 8 dina taka abhakSya ( azuddha ) hotA hai dezabhedale sUtaka vidhAnameM kucha nyUnAdhika bhI hotA hai parantu kI paddhati milAkara hI sUtaka mAnanA cAhiye / samApta Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrI jinAya nama * NamokAra mantra __Namo arihantANaM, Namo siddhANaM, Namo AiriyANaM / Namo uvajjhAyANaM, Namo loe savasAhaNaM // 1 // darzana pATha darzanaM deva devasya, darzanaM pApanAzanaM / ___darzanaM svargasopAnaM, darzanaM mokSalAdhanaM // darzanena jinendrANAM, sAdhUnAM vandanena ca / na ciraM tiSThate pApaM, chidrahaste yathodakam // vItarAgamukhaM dRSTvA , padmarAgasamaprabha / aneka janmakRtaM pApaM, darzanena vinshyti|| darzanaM jina sUryasya, saMsAradhvAntanAzanaM / vodhanaM cittapAsya, samastArthaprakAzanaM // darzanaM jina candrasya, saddharmAmRtavarSaNaM / / janmadAhavinAzAya, vardhanaM sukhvaaridheH|| Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvAditatvapratipAdakAya. lalyaktvasukhyASTaguNArNavAya / prazAntarUpAya digambarAya. devAdhidevAya namo jinAya // cidAnandaikarUpAya jinAya paramAtmane / paramAtmaprakAzAya, nityaM siddhAtmane namaH // anyathA zaraNaM nAsti tvameva zaraNaM mama / tasmAtkAruNyabhAvena rakSa rakSa jinezvara ! // nahi trAtA nahi trAtA nahi trAtA jagattraye / vItarAgAtparo devo. na bhUto na bhaviSyati // jinebhaktirjinebhaktijinebhaktidinedine / sadAme'stu ladAme'stu ladAse'stu bhave-bhave / / jinadharmavinirmukto, mA bhavacakravartyapi / sthAcceTo'pi daridro'pi. jinadharmAnuvAsitaH // janmajanmakRtapApaM jansakoTisirarjitaM / janmamRtyujarArogaM hanyate jinadarzanAt // adyAbhavatsaphalatA nayanadvayasya, deva / tvadIyacaraNAmbujavIkSaNena / adya trilokatilaka pratibhASate me, saMsAravAridhirayaM culakapramANam // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATha saMda bhASA darzana pATha prabhu patitapAvana meM apAvana, caraNa Ayo zaraNajI / yo virada Apa nihAra svAmI, meTa jAmana maraNajI // tuma nA pichAnyo Ana mAnyo, deva vividha prakArajI / yA buddhi setI nija na jAnyo, bhramaginyo hitakArajI // sava vikaTa vanameM karama verI, jJAna dhana mero ho / tava iSTa bhUlyo bhraSTa hoya, aniSTa gati dharato phiyo || dhana ghar3Iyo dhana divasayo hI, dhana janama mero bhayo / ava bhAga mero udaya Ayo, daraza prabhuko lakha layo || chavi vItarAgI nagana mudrA, dRSTi nAsApai ghareM / vasuprAtihArya ananta guNa juta, koTi ravi chaviko hareM // miTa gayo timira-midhyAta mero, udaya ravi Atama bhayo / so ura harapa aiso bhayo, manu raka ciMtAmaNi layo / Atha jor3a navAya mastaka, vInaU~ tuva caraNajI / 8 trilokapati jina, sunahu tAraNa taraNajI // vahIM suravAsa puni, nara rAja parijana sAthajI / jAca tuva bhakti bhava-bhava, dIjiye zivanAthajI // Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMca maMgala ( abhiSeka ) pATha parNAvivi paJca paramaguru guru jina zAsano / sakalasiddhidAtAra su vidhanavinAzano // zArada aru guru gautama sumati prakAzano | maGgala kara cau-saMgrahi pApapaNAsano // 1 // pApahipaNAsana guNahi garuvA, doSa aSTAdaza rahiu / dharidhyAna karamavinAza kevala jJAna avicala jina lahiu / prabhu paJca kalyANaka virAjita, sakala sura nara dhyaavhiiN| trailokanAtha su deva jinavara jagata maGgala gAvahIM // 1 // 1- - garbha kalyANaka * jAke garbha kalyANaka dhanapati Aiyo / avadhijJAna -- paravAna su indra paThAiyo | raci natra bAraha jojana, nayari suhAvanI / kanakarayaNamaNimaNDita, mandira ati banI // 2 // ati banI pauri pagAri parikhA, suvana upavana sohaye / nara-nAri sundara catura bheSa su dekha janamana mohaye // tahaM janakagRha cha mAsa prathamahiM, ratanadhArA barasiyo / puni rucikavAsini janani-sevA karahi saba vidhi haraSiyo // 2 // kuJjara dhavala dhurandharo / sura kuara sama kehari - kezarazobhita, nakha zikha sundaro // Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caina pUjA pATha sagraha kamalAkalaza-nhavana, dui dAma suhaavnii| ravizazi maNDala madhara, mIna juga pAvanI // 3 // pAvani kanaka ghaTa jugamapUraNa kamalakalita srovro| kallolamAlA kulita sAgara sihapoTha mnohro|| ramaNIka amara vimAna phaNapati-bhuvana ravichavi dhaajhiiN| ruci ratanarAzi dipanta rahana su tejapuzca virAjahIM // 3 // ye sakhi solaha supane sUtI shynhiiN| dekhe mAya manohara, pazcima rynhiiN| uThi prabhAta piya pUchiyo, avadhi prkaashiyo| tribhuvanapati suta hosI, phala tihaM bhAsiyo // 4 // bhAsiyo phala tihi cinti dampati, parama Anandita bhye| cha mAsa pari nava mAsa puni taha raina dina sukhasoM gaye / / garbhAvatAra mahanta mahimA. sunata saba sukha pAvahIM / bhaNi 'rUpacanda' sudeva jinavara jagata mAla gAvahIM // 4 // 2-jansa kalyANaka matizruta avadhi virAjita, jina jaba jnmiyo| tihu~ loka bhayo chobhita, suragana bhrmiyo| 'kalpavAsi-ghara ghaNTa, anAhada vjjiyo| jyotiSa ghara harinAda, sahaja gala gajjiyo // 5 // Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha mapraha gajiyo sahajahi sakha bhAvana, bhavana zabda suhAvane / vintaranilaya paTu paTaha vAjahi, kahata mahimA kyoM bane / / kampita surAsana avadhibala, jina-janama nihace jAniyo / dhanarAja taba gajarAja mAyAmayI niramaya Aniyo / / 5 / jojana lAkha gayanda, badana sau nirmye| vadana vadana vasudanta, danta sara saMThaye / / sara-sarasau panavIsa, kamalinI chaajhiiN| kmlini-kmlini,kmlpcciisviraajhiiN||6|| rAjahI kamalinI kamala Thotara sau manohara dala bne| dala dalahiM apachara naTahiM navarasa. hAva bhAva suhAvane / / maNi kanaka kikaNi vara vicitra su amaramaNDapa sohye| dhana ghaNTa caMvara dhujA patAkA, dekhi tribhuvana mohaye / / 6 / / tihiM kari hari cadi Ayausura privaariyo| purahi pradacchiNa de traya, jina jykaariyo|| gupta jAya jina-jananihi, suravanidrA rcii| mAyAmayi zizu rAkhito, jina Anyo scii|| Anyo sacI jinarUpa nirakhata, nayana tRpati na hUjiye / taba parama haraSita hRdaya hari ne, sahasa locana kIjiye / / puni kari praNAma ju prathama indra, udhapa dhari prabhu lInaU / IzAna indra su candra dhavi, zira chana prabhu ke dInaU 1912 sanatakumAra mAhendra camara duI ddhaarhiiN| zeSa zaka jayakAra, zabada uccaarhiiN| Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha maha ucchavasahita caturavidhi, sura haraSita bhaye / jojana sahasa ninyAnave, gagana ulaMghi gaye // 8 // ladhi gaye suragiri jahA pANDuka, vana vicitra virAjahIM / pANDuka - zilA taha arddhacandra samAna, maNi chavi chAjahIM // jojana pacAsa vizAla duguNAyAma, vasu U~coM ganI / vara aSTa- maGgala kanaka kalazani, siMhapITha suhAvanI // 8 // raci maNimaNDapa zobhita, madhya siMhAsano / thApyo pUrava-mukha taha, prabhu kamalAsano // bAjahiM tAla mRdaGga, veNu vINA ghane / dundubhi pramukha madhura dhuni, avara juvAjane // 6 // bAjane vAjahiM zacI sava mili, dhavala maGgala gAvahI / puni karahiM nRtya surAGganA saba, deva kautuka ghAvahIM // bhari kSIra-sAgara jala ju hAthahiM, hAtha suragiri lyaavhiiN| sodharma aru IzAna indra su kalaza le prabhu nhAvahIM // 9 // vadana udara avagAha, kalazagata jAniye / eka cAra vasu yojana, mAna pramAniye // sahasa - aThotara kalazA, prabhu ke zira Dharai / puni zrRGgAra pramukha, AcAra sabai karai // 10 // ra 1 kari pragaTa prabhu mahimA mahocchava, Ani puni mAtahiM dayo / dhanapatihi sevA rAkhi surapati, Apa suralokahiM gayo / janamAbhiSeka mahanta mahimA, sunala saba sukha paavhiiN| maNi 'rUpacandra' sudeva jinavara, jagata maGgala gAvahIM // 10 // Page #24 -------------------------------------------------------------------------- Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrArNavasya payasA zucibhiH pravAhaH prakSAlitaM suravarairyadanekavAram / atyudghamudyatamahaM jinapAdapIThaM prakSAlayAmi bhava-saMbhava-tApahAri // 5 // / [iti paThitvA pIThaprakSAlanam ] zrIzAradA-sumukha-nirgata-bIjavarNa zrImaGgalIka-vara-sarvajanasya nityam / zrImatsvayaM kSayati tasya vinAzavinaM zrIkAra-varNa-likhitaM jina-bhadrapIThe (1) // 6 // [iti paThitvA pIThe zrIkAralekhanam ] indrAmi-daNDadhara-naiRta-pAzapANi vAyUttareza-zazimauli-phaNIndra-candrAH / Agatya ya'yamiha sAnucarAH sacihnAH svaM svaM pratIcchata vali jilapAbhiSeke // 7 // purolikhitAnmantrAnuccArya kramazo dazadikpAlakebhyo'ya'samarpaNam ] 1 OM AM ko hI indra Agaccha Agaccha indrAya svAhA / 2 OM AM ko hI ame Agaccha Agaccha agnaye svAhA / 3 OM AM krauM hI yama Agaccha Agaccha yamAya svAhA / 4 OMAM krauM hI naiRta Agaccha Agaccha neRtAya svaahaa| 5 OMAM ko hrIM varuNa Agaccha Agaccha varuNAya svAhA / 6 OM AM krauM hI pavana Agaccha Agaccha pavanAya svAhA / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena pUjA pATha sapraha 7 OM AM krIM hrIM kuvera Agaccha Agaccha kuberAya svAhA / ___ 8 OMAM krauMhIM aizAna Agaccha Agaccha aizAnAya svaahaa| hai OMAM krauM hI dharaNIndra Agaccha A0 dharaNIndrAya svaahaa|| 10 OM AM krauM hI soma Agaccha Agaccha somAya svAhA / iti TikpAlamantrA. dadhyujjvalAkSata-manohara-puSpa-dIpaH pAtrArpitaM pratidinaM mahatAdareNa / trailokya-maGgala sukhAlaya-kAmadAha mArArtikaM tava vibhoravatArayAmi // [pAtrApitairdadhitaNDulapuSpadIpairjinatyArArtikAvataraNam ] yaM pANDukAmala-zilAgatamAdideva masnApayansuravarAH surazailamUrdhni / kalyANamIpsurahamanata-toya-puSpaiH saMbhAvayAmi pura eva tadIya-vimbam // [jalAkSatapuSpANi nikSipya zrIvarNe pratimAsthApanam ] satpallavArcita-mukhAnkaladhautaraupya tAmrArakUTa-ghaTitAnpayasA supUrNAn / saMvAhyatAmiva gatAMzcaturaH samudrAn / saMsthApayAmi kalazAJjinavedikAnte // 10 // AmrAdipallavazobhitamukhAzcatu kalazAn pIThacatuHkoNeSu sthApayet / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AbhiH puNyAbhiradbhiH parimala-bahulenAmunA candanena zrIpayaramIbhiH zuci-sadakacayairuddamairebhirudhaiH / horebhinivedyairmakha-bhavanamimairdIpayaddhiH pradIpaiH dhUpaiH prAyobhirebhiH pRthubhirapi phalairebhirIzaM yajAmi // 11 // [hI trIparamadevAya nIaItparameSTine'rtha nirvapAmIti svAhA / ] dRgavanamra-suranAtha-kirITa-koTI saMlagna ratna-kiraNa-cchavi-dhUsarAdhim / prasveda-tApa-mala-muktamapi prakaTai bhaktyA jalairjinapati bahudhA'bhipiJce // 12 // [*hI zrImantaM bhagavantaM kRpAlasantaM vRpabhAdimahAvIraparyantacaturvizatitIrthakSaraparamadevaM AdhAnAM Aye jambUdvIpe bharatakSetre AryakhaNDe * .. nAmni nagare mAsAnAmuttame mAse ... ."mAse ... pakSe .. zubhadine munyAryikA-zrAvakazrAvikANAM makalakarmakSayArtha jalenAbhiSiJce nama / ] [iti paThitvA jinasya jalAbhiSeka kRtvA udakacandaneti lokaM paThitvA adhyaM samarpayet ] utkRSTa-varNa-nava-hema-rasAbhigama deha-prabhA-valaya-saMgama-lupta-dIptim / dhAgaM ghRtasya zubha-gandha-guNAnumeyAM vande'hatAM murabhi-saMsnapanopayuktAm // 13 // [OM hrauM zrImantaM bhagavanta ityAdimantraM paThitvA ghRtenAbhiSiJce iti paThitvA ghRtAbhipekaM kuryAt / ] Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 jaina pUjA pATha samaha saMpUrNa - zArada - zazAGka - marIci - jAlasyandairivAtmayazasAmiva supravAhaiH / cIrairjinAH zucitarairabhiSicyamAnAH saMpAdayantu mama cira- samIhitAni ||14|| [ uparitana mantra paThitvA jalenAsi pice ityasminsthAne tIreNAbhipilve ityuccArya.kSIrAbhiSeka kuryAt / ] dugdhAndhi-vIci - payasAcita-phenarAzipANDutva - kAntimavadhIrayatAmatIva / dadhnAM gatA jinapateH pratimA sudhArA saMpadyatAM sapadi vAJchita - siddhaye naH // 15 // [ uparitana mantra paThitvA jalenAbhipice ityasminsthAne dadhnAbhipi iti paThitvA dadhyabhiSeka kuryAt / ] bhaktyA lalATa-taTadeza-nivezitoccai rhastaizcyutA suravarAsura-martyanAthaiH / tatkAla-pIlita- mahekSu-rasasya dhArA sadyaH punAtu jina- vimva gataiva yuSmAn // 16 // [ uparitana mantra paThitvA jalenAbhipi ityasminsthAne ikSurasenAbhipi iti paThitvA ikSurasAbhiSeka kuryAt / ] saMsnApitasya dhRta-dugdha-dadhIkSuvA hai: sarvAbhiraupadhibhirarhata ujjvalAbhiH / ' udvartitasya vidadhAmyabhiSekamelA kAleya-kuMkuma-rasotkaTa-vAri- pUraiH / / 17 / / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana pUjA pATha sapraha [uparitanamantramuccArya jalenAbhiSiJce ityasminsthAne sauSadhibhi rabhipirace iti paThitvA savauSadhibhirabhiSekaM kuryAt / ] dravyairanalpa-dhanasAra-catuHsamAye rAmoda-vAsita-samasta-digantarAlaiH / mizrIkRtena payasA jinapuGa gavAnAM trailokya-pAvanamahaM snapanaM karomi // 18 // [jalenAbhiSiJce iti sthAne sugandhajaleneti paThitvA snapana kuryAt ] iSTaimanoratha-zatairiva bhavyapuMsAM pUrNaiH suvarNa-kalazainikhilairvasAnaiH / saMsAra-sAgara-vilaMghana-hetu-setu. ___mAplAvaye tribhuvanaikapatiM jinendram / / 16 / / ' [ uparitanamantreNaiva samastakalazairabhiSeka kuryAt ] mukti-zrI-vanitA-karodakamidaM puNyAGkurotpAdaka nAgendra-tridazendra-cakra-padavI-rAjyAbhiSekodakam / samyagjJAna-caritra-darzanalatA-saMvRddhi-saMpAdakaM kIrti-zrI-jaya-sAdhakaM tava jina snAnasya gandhodakam // 20 // [glokamimaM paThitvA gandhodaka gRhNIyAt ] iti zrIlamvamipekavidhi samApta / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUjA pATha maprada vinaya pATha dohAvalI iha vidhi ThADo hoyake, prathama par3he jo pATha / dhanya jinezvara deva tuma, nAze karma ju ATha // 1 // ananta catuSTayake dhanI, tuma hI ho siratAja / mukti vadhUke kanta tusa, tIna mukta ke rAja // 2 // tihU~ jagakI pIr3A haraNa, bhavadadhi zoSaNahAra / jJAyaka ho tuma vizvake, ziva sukhake karatAra // 3 // haratA agha adhiyAra ke, karatA dharma prakAza / thiratApada dAtAra ho, dharatA nijaguNa rAza // 4 // dharmAta ura jaladhisoM, jJAnabhAnu tuma rUpa / tumare caraNa saroja ko, nAvata tihu~jaga sUpa // 5 // meM vandauM jinadeva ko, kara ati nirmala bhAva / / karmabandha ke chedale, aura na kachu upAya // 6 // bhavijanakoM bhavakUpata, tumahI kADhanahAra / dInadayAla anAthapati, Atama guNa bhaNDAra // 7 // cidAnanda nirmala kiyo, dhoya karmaraja maila / sarala karI yA jagata meM, bhavijanako zivagaila // 8 // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - tuma padaparAja pUjata, vinta roga Tara jAya / zana mitratA ko dhara. viSa niravipatA thaay||6|| cakrI khagadhara undra pada. mile Apata Apa / anukama ne zivapada laheM, nema sakalahani pApa // 10 // tuma bina meM vyAkula bhayo, jase jala vina mIna / janma jarA merI haro, karo mohi svAdhIna // 11 // patina bahuta pAvana kiye, ginatI kaoNna kareva / amana se tAre prama, jaya jaya jaya jinadeva // 12 // thakI nAya bhavadadhi viSa, tuma prabhu pAra kareva / svabaTiyA tuma ho prabhu, jaya jaya jaya jinadeva // 13 // rAgasahita jagameM rulyo, mile sarAgI deva / vItagaga bheTyo aba, meTo rAga kuTeva // 14 // kita nigoda kita nArakI, kina tiryazca ajJAna / Aja dhanya mAnupa bhayo, pAyo jinavara thAna // 15 // numako pUje surapati, ahipati narapati deva / dhanya bhAgya mero bhayo, karana lagyo tuma seva // 16 // agaraNake tuma zaraNa ho, nirAdhAra AdhAra / meM ivata bhavasindhu meM, kheya lagAo pAra // 17 // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 jaina pUjA pATha sagraha indrAdika gaNapati thake, kara vinatI bhagavAna / apano virada nihArika, kIjai Apa samAna // 18 // tumarI leka sudRSTita, jaga utarata hai pAra / hAhA ityo jAta hoM, leka nihAra nikAra // 16 // jo meM kahahU~ aurasoM, to na siTai urajhAra / lerI to toloM banI, tAteM karoM pukAra // 20 // __ vandauM pAMco paramaguru, sura guru vandata jaas| vidhana haraNa lAla karaNa, pUraNa parama prakAza // 21 // cauvIsoM jinapada lamoM, namoM zAradA mAya / zivamaga sAdhaka lAdhu nali, racyo pATa sukhadAya // 22 // puppAvali dipet / zrI zAntinAtha stuti mattagayanda ( savaiyA ) zAMtijineza jayau jagateza, harai aghatApa nizezakI naaii| sevata pAya surAsurarAya, namai ziranAya mahItalatAI // mauli lage maninIla dipe, prabhuke caraNoM jhalake vaha jhaaNii| sUcana pAya-saroja-sugandhikidhau cali ye alipaGkati AI // Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjA prArambha OM jaya jaya jaya / namo'stu namo'stu namo'stu / Namo arihantANaM. Namo siddhANaM, Namo AiriyANaM, Namo uvamAyANaM, Namo loe savvasAhaNaM // 1 // yo nama (Sri Rom) cattAri mahalaM-arihantA mahalaM, siddhA magalaM, sAha mahala kevalipaNNatto dhammo maMgalaM / cattAriloguttamA-arihantAloguttamA,sihAloguttamA, sAiloguttamA, kelipaNNano dhmmologuttmaa| pattArisaraNaM pajAmi-arihante saraNaM papajjAmi, sile saraNaM parajAmi, sAhasaraNaM pavajjAmi / kelipapaNattaM dhamma saraNaM pvjaami|| namo'hatesvAhA samAgI SIP per| apavitraH pavitro vA susthito duHsthito'pi vaa| dhyAyetvaMcanamaskAraM sarvapApaiH pramucyate // 1 // apavitraH pavitro kA sapovasthAM gato'pi vaa|| yaH smaretparamAtmAnaM sa vAyAbhyantare zuciH // 2 // aparAjita mantro'yaM sarvavighna vinAzanaH / raMgaleSu ca sarveSu prathamaM maMgalaM mataH // 3 // eso paJca gamoyAro svvpaavppnnaasnno| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sagraha 18 maMgalANaM ca savvesiM paDhasa hoi maMgalaM // 4 // ahamityakSaraM brahmavAcaka parameSThinaH / siddhacakrasya ladvIjaM sarvataH praNamAmyahaM // 5 // karmASTakavinirmaktaM mokSalakSmIniketanaM / samyaktvAdiguNopetaM siddhacakraM namAmyahaM // 6 // vighnaudhAH pralayaM yAnti shaakinii-bhuut-pnngaaH| viSo nirviSatAM yAti stUyamAne jinezvare // 7 // ityAzIrvAda puSpAjali kSipeta / paMca kalyANaka artha udakacandanatandula puSpakaizcarusudIpasudhUpa phalArdhakaH / dhavalamaMgalagAnaravAkule jinagRha jilanAthamahaM yaje // OM hI bhagavAna ke garbhajanmatapajJAnanirvANa paJca kalyANakebhyo arghya nirvAmIti svAhA / paMca parameSThI kA argha udakacandanatandula puSpakaizcarusudIpasudhUrA phalAryaH / dhavalasaMgalagAnaravAkule jinagRhe jina iSTamahaM saje // OM hI zrI arahansasiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo arghya nirvapAmIti svAza / sahasanAma kA artha udakacandanatandula puSpakaizcarusudIpasudhUpa phalAlaiH / dhavalasaMgalagAnaravAkule jinagRha jinanAsa ahaM pjhe| OM hI zrI bhagapajinasahasranAmebhyo arghya nirvapAmIti svAhA Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svasti maMgala zrImajjinendramabhivandya jagattrayezaM, syAdvAdanAyakamanantacatuSTayAhaM / zrImUlasaMgha sudRzAM sukRteka hetuje nendrayajJa vidhireSa mayA'bhyadhAyi // 1 // svastitrilokagurave jina puMgavAya. svasti svabhAvamahimodaya susthitAya / svasti prakAzasaha jojjitahamavAya, svasti prasannalalitAdbhutavaibhavAya ||2|| samyucchala DhimalabodhasudhAplavAya, svasti svabhAvaparabhAva vibhAlakAya / svasti trilokavitatekacidudugamAya, svasti trikAlasakalAyata vistRtAya // 3 // dravyanya zuddhimadhigasya yathAnurUpaM, bhAvasya zuddhiadhikAdhigantukAmaH / AlamvanAni vividhAnyacalaMvyavalgan, bhRtArthayajJapuruSasya karomi yajJaM // 1 // arhatpurANa puruSottamapAvanAni vastUnyanUnanakhilAnyavameka eva / asmin jvala himalakevalavo vahIM, puNyaM samagramahakanA juhomi // 5 // OM tanAyana paripuppala kSipeta / Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sagraha zrIvRSabho naH svasti, svasti zrIajitaH / zrI sambhavaH svasti, svasti zrIabhinandanaH // zrIsumatiH svasti, svasti zrIpadmaprabhaH / zrIsupArzvaH svasti, svasti zrIcandraprabhaH // zrIpuSpadantaH svasti, svasti zrozItala : zrIzreyAMsaH svasti, svasti zrIvAsupUjyaH // / zrIvimalaH svasti, svasti zrIanantaH / zrIdharmaH svasti, svasti zrIzAntiH // zrI kunthuH svasti, svasti zroarahanAthaH / zrImunisuvrataH // zrImaliH svasti, svasti zrInamiH svasti, svasti zrIneminAthaH / / zrIpArzvaH svasti, svasti zrIvarddhamAnaH // iti jinendra ravastimaGgalavidhAnam / ( puSpAjali kSepaNa ) nityAprakaM pAdbhutakevalaughAH sphuranmanaHparyayazuddhabodhAH / divyAvadhijJAnabalaprabodhAH svastikriyAsuH paramarSayonaH // yahA se pratyeka zloka ke anta meM puSpAjali kSepaNa karanA cAhiye / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koSThasthadhAnyopamamekavIjaM sambhinnasaMzrotRpadAnusAri / caturvidhaM buddhivalaM dadhAnAH svasti kiyAsuH prmrpyonH|| saMsparzanaM saMzravaNaM ca dUrAdAsvAdanaghrANavilokanAni / divyAnmatijJAnavalAdvahantaHsvastikriyAsuHparasarpayo nH|| prajJApradhAnAH zramaNAsamRddhAH pratyekabuddhA dazasarvapUrvaiH / pravAdino'STAMganimittavijJAHsvasti kriyaasu.prmrssyon| jabAvalizreNiphalAMbutantu prasUnavIjAMkuracAraNAhAH / namo'GgaNasvaravihAriNazca svastikriyAsuHparamarpayo nH|| aNimnidakSAHkuzalAmahimnilaghimnizaktA kRtinogarimNi manovapurvAgbalinazca nityaM,svasti kriyAsuHparamarpayo nH|| sakAmarUpitvavazitvamezyaM prAkAmya mntddhimthaaptimaataaH| tathA'pratIghAtaguNapradhAnAHsvasti kriyAsuH paramarpayo nH|| dIptaM ca taptaM ca tathA mahona ghoratapo ghorpraakrmsthaaH| brahmAparaMghoraguNAzcarantaHsvasti kriyAsuH paramarSayo nH|| Amarpa sarvopadhayastathAzIvipaM vipAdRSTi viSaviSAzca / sakhilla viDjallamalApadhIzAH svasti kriyAsuHparamarSayo naH kSIraMstravanto'tra ghRtaM savanto mdhusrvnto'pymRtsrvntH| akSoNasaMvAsamahAnasAzca svasti kriyAsuH paramarSayo nH|| iti syasti mAla vidhAna / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sagraha deva-zAstra-guru pUjA bhASA aDilla chanda / prathama deva arahanta suzruta siddhAnta juu| guru nirayandha mahanta sukatipurapaMtha jU / tIna ratana jaga mAhi lo ye bhavi dhyAiye / tinakI bhaktiprasAda paramapada pAiye // dohA-pUjoM pada arahanta ke, pUjoM gurupada sAra ! pUjoM devI sarasvatI, nitaprati aSTa prakAra / / OM hIM devazAstragurusamUha ! atra avatara avatara savaupaTa AhvAnana / - hI devazAstragurusamUha ! atra tiSTha tiSTha Tha Tha sthApana / OM hrIM devazAstragurusamUha ! atra mama sannihito bhava bhava vaSaT / gItA chnd| surapati uraganaranAtha tinakara, baMdanIka supdprsaa| ati zobhanIka suvaraNa ujjvala,dekhichavi mohita labhA / / vara nIra kSIralamudraghaTa bhari agra tasu bahuvidhi navaM / arahaMta zrutasiddhAMta guru niragrantha lita pUjA racUM / / dohA-malinna vastu haraleta saba, jala svabhAva malachIna jAsa pUjoM paramapada, devazAstra guru tIna // 1 // OMhI deSazAstragurusamUha janmajarAmRtyuvinAzanAya jalaM nirvapAmIti svAhA // 1 // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 tena pUjA pATha samada je trijaga udara maMkAra prANI tapata atiduddhara khare / tina ahitaharana suvacana jinake, parama zItalatA bhare // tasu bhramara lobhita ghrANapAvana sarasacaMdana ghasi sacU~ / arahaMta zruta-siddhAMta guru-niragrantha nita pUjA racU~ // dohA - candana zItalatA kare, tapata vastu paravIna / jAsoM pUjauM paramapada, deva zAstra guru tIna | // 2 // 23 OM hI devazAstragurubhyo samAdhinAya candana nirvapAmIti svAhA // 2 // yaha bhavasamudra apAra tAraNa ke nimitta suvidhi TaI / ati dRr3ha paramapAvana jathAratha bhakti vara naukA sahI // ujjala akhaMDita sAli taMdula puJja dhari trayaguNa jacU~ / arahaMta zruta-siddhAMta guru- niragrantha nita pUjA racU~ // dohA - taMdula sAli sugandha ati, parama akhaMDita vIna / jAsoM pUjauM paramapada devazAstra guru tIna // 3 // OM hI devAstragurubhyo'yapadaprItaye akSatAn nirvapAmIti svAhA // 3 // je vinayavaMta subhavya - ura- ambujaprakAzana bhAMna haiM / je eka mukha cAritra bhApata trijagamAhiM pradhAna haiM // lahi kuMdakamalAdika pahupa, bhava bhava kuvedanasoM bacU~ / arahanta zruta-siddhAMta guru-niragrantha nita pUjA rakhU~ / " Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUjA pATha sapraha dohA-vividha bhA~ti parimalasusana, bhramara jAla AdhIna / jAsoM pUjauM paramapada, deva zAstra guru tIna !!!! OM hI devazAstragurubhya. kAmavANavidhvasanAya puSpa nirvapAmIti svAhA // 4 // ati sabala sadakaMdarpa jAko kSudhA-uraga asAla hai| dullaha sayAnaka tAsu nAzanako sugaruDalamAna hai| uttama chahoM rasayukta nita, naivedya kari ghRtameM pa- / arahanta zruta-siddhAMta guru-niragrantha nita pUjA rayU~ // dohA - nAnAvidhi saMyuktarasa, vyaJjana sarasa navIla / jAsoM pUjauM paramapada, deva zAstra guru tI // 5 // OM hIM devazAstragurubhya kSudhArogavinAzanAya naivedya nirvapAmIti svAhA // 5 // je trijaga-udyama nAza kIne, moha-tisira sahAvalI / tihi karmaghAtI jJAnadIpaprakAzajoti prabhAvalI // iha sA~ti dIpa prajAla kaMcana ke subhAjanameM khacU~ / arahaMta zruta-siddhAMta guru-niragrantha nita pUjA racU~ / dohA- svapara prakAzaka joti ati,dIpaka tasakara hIla / jAloM pUjauM paramapada, deva zAstra guru tIna // 6 // *hI devazAstragurubhyo mohAndhakAravinAzanAya dIpa nirvapAmIti svAhA // 6 // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena pUjA pATha sagraha jo karma-iMdhana dahana agnisamUha sama uddhata lasai / vara dhUpa tAsu sugandhatAkari, sakalaparimalatA ha~sai // iha bhaoNti dhUpa car3hAya nita bhava-jvalanamAMhi nahIM pcuuN| arahaMta zruta-siddhAMta guru-niragrantha nita pUjA racU~ / / dohA-agnimAMhiM parimaladahana, caMdanAdi guNalIna : jAsoM pUjauM paramapada deva zAstra guru tIna / 7 // OM hI devazAstragurubhyo'STakarmadahanAya dhUpa nirvapAmIti svAhA // 7 // locana surasanA dhAna ura utsAha ke karatAra haiN| mopai na upamA jAya varaNI, sakala phalaguNasAra haiN| so phala car3hAvata arthapUrana, parama amRtarasa sadhaiM / arahaMta zruta-siddhAMta guru-niragrantha nita pUjA racU~ / / dohA-je pradhAna phala phalavirSe paMcakaraNa rasa lIna / jAsoM pUjauM paramapada, deva zAstra guru tIna // 8 // OM hI devazAstragurubhyo mokSaphalaprAptaye phala nirvapAmIti svAhA // 8 // jala parama ujjvala gaMdha akSata, puSpa caru dIpaka dhruuN| vara dhUpa niramala phala vividha, bahujanamake pAtaka harU~ / iha bhA~ti argha car3hAya nita bhavi karata ziva-paMkati mayU~ / arahaMta zruta-siddhAMta guru-niragrantha nita pUjA ra- / / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sagraha dohA-vasuvidhi argha saMjoyakai, ati uchAha mana kiin| __ jAsoM pUjauM paramapada, deva zAstra guru tIna // 6 // OM hIM devazAstragurubhyo'narghapadaprAptaye acaM nipArmAti svAhA // 9 // jayamAlA, dohA deva zAstra guru ratana zubha, tIna ratana karatAra / bhinna bhinna kahu~ AratI, alpa suguNavistAra / paddharI chnd| cau karmasu tresaTha prakRti nAzi, jIte aSTAdaza doparAzi / je parama suguNa haiM ananta dhIra, kahavatake chayAlisa guNa gaMbhIra // zubha samavazaraNa zobhA apAra, zataindra namata kara zIsa dhAra / devAdhideva arahaMta deva, bandoM mana vaca tana kari su seva // jinakI dhvani hai oMkArarUpa, niraakSaramaya mahimA anUpa / daza-aSTa mahAbhASA sameta, laghubhASA sAta zataka mucata // so syAdvAdamaya saptabhaMga, gaNadhara gaMthe bAraha suaNg| ravi zazi na harai so tama harAya, so zAstra namoM bahu prIti lyAya // guru AcAraja uvajhAya sAdhu, tana nagana ratanatrayanivi agAdha / saMsAra-deha vairAga dhAra, niravAMchi tapai zivapada nihAra / / guNa chattisa paccisa AThavIsa, bhavatArana tarana jihAja iish| guru kI mahimA varanI na jAya, guru nAma japoM mana vacana kAya // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ soraThA - kI zakti pramAna, zakti vinA saradhA dhare / 'dyAnata' saradhAvAna, ajara amarapada bhogave || hiinaa| dohA - zrI jinake parasAda teM, sukhI raheM saba jIva yAteM tana mana vacana teM, sevo bhavya sadIva // iyAnI kSipet / zrIpArzvanAtha stuti chappaya ( sihAvalokana ) janama - jaladhi - jalajAna jAna janahaMsa - mAna sara / sarava indra mili Ana, Ana jisa dharahiM zIsapara || cAna, paraupakArI cAna utthapara kRnaya gana / ghanasarojavara bhAna, bhAna mama moha timira dhanavarana deha dukha dAha hara, harasata heri mayUra manamatha - mataGga hari pAsajina jina visara china jagata ghana // - , - mana / jana // Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 jaina pUjA pATha sagraha zrI deva zAstra guru, videha kSetra vidyamAna dausa tIrthakara tathA anantAnanta siddha parameSThI pUjA IT dohA--devazAstra guru namanakari, bIsa tIrthaGkara dhyAya / siddha zuddha rAjata sadA, namUM citta hulasAya // OM hrI zrI devazAstraguru samUha / zrI vidyamAna viMzati tIrthakara samUha / zrI anantAnanta siddha parameSThi samUha / atrAvatarAvatara savauSaT / atra tiSTha tiSTha Tha Tha sthApanam / atra mama satrihito bhava bhava vaSaT satridhIkaraNam / aSTaka __ cAla-karale-karale tU nita prANI zrI jina pUjana karale re / anAdikAla se jaga me svAmin jalase zucitA ko maanaa| zuddhanijAtama samyaka ratnatrayanidhi ko nahi pahicAnA // aba nirmala ratnatraya jala le deva zAstra guru ko dhyaauuN| vidyamAna zrI bIsa tIrthaGkara siddha prabhu ke guNa gaauuN| OM hrI zrIdavazAstragurubhya , zrI vidyamAna vizati tIrthakarebhya , zrI anantAnanta siddha parameSThi-yo, janmamRtyuvinAzanAya jala nirvapAmIti svAhA / / 2 / / bhava AtApa miTAvana kI nija me hI kSamatA samatA hai| anajAne abataka maiMne para meM kI jhUThI mamatA hai| candana sama zItalatA pAne zrI deva zAstra guru ko dhyAU~ / vidyamAna zrI vIsa tIrthaGkara siddha prabhu ke guNa gAU // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM hrI zrIdevazAstragurubhya , zrI vidyamAna vizati tIrthaGkarebhya , zrI anantAnanta siddha parameSThimyo, sasAratApavinAzanAya candana nirvapAmoti svAhA // 2 // akSaya padake binA phirA jagata kI lakha caurAsI yoni meM / aSTa karma ke nAza karana ko akSata tuma Dhiga lAyA maiM // akSayanidhi nija kI pAne aba deva zAstra guru ko dhyaauuN| vidyamAna zrI bIsa tIrthaGkara siddha prabhu ke guNa gAUM // ___OM hI zrIdevazAstragurubhya , zrI vidyamAna vizati tIrthakarebhya , zrI anantAnanta siddha parameSThibhyo akSayapada prAptaye pakSatAn nirvapAmoti svAhA // 3 // puSpa sugandhI se Atama ne zIla svabhAva nazAyA hai| __ manmatha vANoM se vidha karake cahu~ gati duHkha upajAyA hai / / sthiratA nijame pAne ko zrI deva zAstra guru ko dhyAU / vidyamAna zrI bIsa tIrthaGkara siddha prabhu ke guNa gAU // OM hrI zrIdevazAstragurubhya , zrI vidyamAna vizati tIrthaGkarebhya , zrI anantAnanta siddha parameSThi-yo kAmavANavidhvasanAya puSpa nirvapAmIti svAhA / / 4 / / SaTrasa mizrita bhojana se ye bhUkha na merI zAnta huii| Atama rasa anupama cakhane se indriya mana icchA zamana huI / sarvathA bhakha ke meTana ko zrI deva zAstra guru ko dhyAU / vidyamAna zrI bIsa tIrthaGkara siddha prabhu ke guNa gAU~ // ___OM hI zrIdevazAstragurubhya , zrI vidyamAna viMzati tIrthaGkarebhya , zrI anantAnanta siddha paramaiSThibhyo, kSudhArogavinAzanAya naivedya nirvapAmIti svAhA // 5 // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sapraha jaDa dIpa vinazvara ko abataka samajhA thA maiMne ujiyArA / nija guNa darazAyaka jJAna dIpase miTA moha kA aMdhiyArA // ye dIpa samarpita karake mai zrI deva zAstra guru ko dhyAU / vidyamAna zrI bIsa tIrthaGkara siddha prabhu ke guNa gAU / _ OM hI zrIdevazAstragurubhya , zrI vidyamAna vizati tIrthaGkarebhya , zrI anantAnanta siddha parameSThibhyo, mohAndhakAravinAzanAya dIpa nirvapAmoti svAhA // 6 // ye dhUpa anala me khene se karmoM ko nahIM jlaayegii| nija me nija kI zaktI jvAlA jo rAga dveSa nazAyegI / usa zakti dahana pragaTAneko zrI deva zAstra guruko dhyaauuN| vidyamAna zrI bIsa tIrthaGkara siddha prabhu ke guNa gAU / / __OM hrI zrIdevazAstragurubhya , zrI vidyamAna vizati tIrthaGkaramya , zrI anantAnanta 'siddha parameSThibhyo, aSTakarmadahanAya dhUpa nirvapAmIti svAhA / / 7 / / pistA badAma zrI phala lavaga caraNana tuma diga mai le aayaa| prAtamarasa bhIne nijaguNa phala mama mana aba uname lalacAyA / / aba mokSa mahA phala pAneko zrI deva zAstra guruko dhyaauuN| vidyamAna zrI bIsa tIrthaGkara siddha prabhu ke guNa gAU~ / OM hI zrIdevazAstragurubhya , zrI vidyamAna vizati tIrthaGkarebhya , zrI anantAnanta siddha parameSThibhyo, mokSaphalaprAptaye phala nirvapAmoti svAhA / / 8 / / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTama vasudhA pAne ko kara meM ye AThoM dravya liye| sahaja zuddha svAbhAvikatAse nijame nija guNa prakaTa kiye| ye argha samarpaNa karake maiM zrI deva zAstra guru ko dhyaauuN| vidyamAna zrI bIsa tIrthaMkara siddha prabhu ke guNa gAU // zedavAvagurubhyaH, zrI vidyamAna vizati tIrthakarebhyaH, zrI anantAnanta lidiyo, manapadamAye mayaM nirvapAmoti svAhA // 6 // jayamAlA nase ghAtiyA karma arhanta devA, kareM sura asura nara muni nitya sevA / daraganAna mukha bala anantake svAmI, chiyAlIsa guNa yukta mahA Iza naamii| terI divya vANo sadA bhavya mAnI, mahA moha vidhvasinI mokSa daanii| anekAntamaya hAdazAMgI vakhAnI, namo loka mAtA zrI jena vANI // virAgo acAraja uvajjhAya sAdhU , daraza jJAna bhaNDAra samatA araadhuu| nagana vepadhArI nuekA vihArI, nijAnanda maMDita mukati patha prcaarii|| vidaha kSetra meM tovara vIsa rAje, viharamAna bandu sabhI pApa bhaajeN| nama siha nirbhaya nirAmaya sudhAmI, anAkula samAdhAna shjaabhiraamii| chanda deva zAstra guru bIsa tIrthakara siddha hRdaya bica dharale re| pUjana dhyAna gAla guNa kara ke bhavasAgara jiya tarale re // OMhI zrIdevazAstragurubhya , zrI vidyamAna viMzati tIrthakarebhya , zrI anantAnanta siddha parameTibhyo anaghaMpadaprAptaye acaM nirvapApoti svAhA / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha magraha mata bhaviSyat vartamAna kI, tIsa caubIsI maiM dhyAU / caitya caityAlaya kRtrimAkRtrima, tIna loka ke mana laauuN| OM hI trikAla sambandhI tIsa caubIsI triloka sambancI kRtrimAkRtrima caityAlayebhyo adhu0 caitya bhakti AlocanA cAhU~ kAyotsarga aghanAzana heta / kRtimAkRtrima tIna loka me rAjata hai jinabimba aneka // , catura nikAya ke deva jajeM le aSTa dravya nija bhakti sameta / nija zakti anusAra jajaM maiM kara samAdhi pAU~ ziva kheta / / puSpAjali kSipet / pUrva madhya aparAhna kI velA pUrvAcAryoM ke anusAra / deva bandanA karUM bhAva se sakala karma kI nAzana hAra / / pazca mahA guru samirana karake kAyotsarga karU sukha kaar| sahaja svabhAva zuddha lakha, apanA jAUgA aba mai bhava pAra // ( kAyotsarga pUrvaka ha bAra NamokAra mantra japeM) zoDaSa kAraNa bhAvanA bhAU, dazalakSaNa hiradaya dhaaruu| samyaka ratnatraya gahi karake aSTa karma bana ko jaasuu|| ____ hI SoDaza kAraNa bhAvanA dazalakSaNa dharma samyak ratnatrayebhyo argha0 / zrI kailAzapurI pAvA campA girinAra sammeda jajU / tIratha siddha kSetra atizaya zrI caubIsoM jinarAja bhaja / / OM hI zrocatuvizati tIrthakarebhya tathA siddhakSetrAtizayakSetrebhyo agha0 / / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjA pAsa 13 deva-zAstra-guru-pUjA yugalakizora jana 'gugara' viracita .' * sthApanA * kevala ravi-kiraNose jisakA sampUrNa prakAzita hai antr| usa zrI jinavANI meM hotA. tatvoM kA sundaratama darzana // saddarzana-bodha-caraNa-patha para, avirala jo bar3hate haiM munignn| unadeva.paramaAgamaguruko zata-zatavandana zata-zatavaMdana // indriya ke bhoga nadhura viSa sana.lAvaNyamayI kaJcana kaayaa| yaha saba kucha jar3akI krIr3A hai, meM aba taka jAna nahIM paayaa| meM bhUla svayaM ke vaibhava ko, para mamatA meM aTakAyA huuN| aba nirmala samyaka-nIra liye,sidhyA mala dhone AyA hai| Pranii - E A T : HTin Erum jar3a cananakI saba pariNati prabhu ! apane apanemeM hotI hai| anukala kaheM pratikRla kahai. yaha jhUThI mana ko vRtti hai / / pratikRla saMyogoM meM krodhita, hokara saMsAra bar3hAyA hai| santapta hRdaya prabhu! caMdana sama, zItalatA pAne AyA hai| OMAra gAra yo mAnanAya gandana nipAmAni yAhA // 2 // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sapraha ujjvala hUM kunda dhavala hU~ prabhu! para sena lagA hUM kiNcitbhii| phira bhI anukUla lage unapara, karatA abhiyAna niraMtara hii|| jar3a para jhuka jhuka jAtA cetana, kI mArdavakI khaMDita kaayaa| nijazAzvataakSata-nidhipAne, abadAsacaraNarajameM aayaa| OM hI devazAstragurubhyo'kSayapadaprAptaye akSatAn nirvapAmIti svAhA // 3 // yaha puSpa sukomala kitanA hai, tana meM mAyA kucha zeSa nhiiN| nijaantarakA prabhu!bheda kahUM, usameM RjutAkAleza nhiiN|| ciMtana kucha, phira sambhASaNakucha vRtti kucha kI kucha hotI hai| sthiratA nija meM prabhu pAUMjo, antara kA kaalussdhotiihai|| OM hI devazAstragurubhya, kAmavANavidhvasanAya puSpa nirvapAmIti svAhA // 4 // abataka agaNita jar3a dravyoMse,prabhu!bhUkha na merI zAMta huii| tRSNA kI khAI khUba bharI, para rikta rahI vaha rikta rhii| yuga yuga se icchA sAgara meM, prabhu ! gote khAtA AyA huuN| paMcendriya mana ke SaT-rasa taja, anupama rasa pIne AyA huuN| OM hI deSa zAnagurubhya kSudhArogavinAzanAya naivedya nirvapAmIti svAhA // 5 // jaga ke jar3a dIpaka ko aba taka, samajhA thA maiMne ujiyaaraa| jhaMjhA ke eka jhakore meM jo banatA ghora timira kaaraa|| ataeva prabho yaha nazvara dIpa, samarpaNa karane AyA huuN| terI antara lau, se nija antara, dIpa jalAne AyA huuN|| Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sagraha hI devazAstragurubhyo mohAndhakAravinAzanAya dIpaM nirvapAmIti svAhA // 6 // jar3a karma ghumAtA hai mujhako yaha mithyA bhrAMti rahI merI / maiM rAgIdveSI ho letA, java pariNati hotI hai jar3a kii| yoM bhAva-karama yA bhAva-maraNa, sadiyoM se karatA AyA huuN| nija anupama gaMdha anala se prabhu, para-gaMdha jalAne aayaa| hI devagAvagurubhyo'STarmadahanAya dhUpa nirvapAmIti svAhA // 7 // jaga meM jisako nija kahatA maiM, vaha chor3a mujhe cala detA hai| meM AkulavyAkula holetA, vyAkulakA phala vyAkulatA hai| meM zAnta nirAkala cetana hai, hai saktiramA sahacara merii| yaha moha tar3apa kara TUTa par3e,prabhusArthaka phala pUjA terI // OM hIM devagAntramugbhyo mokSa phalaprAptaye phala nirvapAmIti svAhA // 8 // kSaNa bhara nijarasako pI cetana,mithyA salako dho detA hai| kASAyika bhAva vinaSTa kiye, nija AnaMda amRta pItA hai| anupama sukha tava vilasita hotA,kevala ravi jagamaga karatA hai darzana bala pUrNa pragaTa hotA, yehI arhanta avasthA hai| yaha argha samarpaNa karake prabha, nijaganakA argha bnaauuNgaa| aura nizcita tere sadRzaprabhu! arhanta avasthA pAUMgA * hI devagAvarubhyo'nayapadaprAptaye argha nirvapAmIti svAhA // 9 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha mapraha jayamAlA bhavavanameM jIbhara ghUlacukA, kaNa-kaNako jIbhara-bhara dekhaa| sRga-lama-mRga-tRSNAke pIche,sujhako na milI sukhako rekhaa|| ruThe jama ke sapane sAre, jhUThI mata kI laba aashaaye| tana-jIvana-yauvana asthira hai, kSaNa bhaMgura pala meM murajhAe / samrATa mahAvala senAlI, usa kSaNa ko TAla sakegA kyA ? azaraNa mRta kAyAne harSita, nija jIvana DAla sakegAkyA / / saMsAra mahA dukha lAgarake prasu dukha maya sukha-AmAloM meN| sujhakola lilA sukha kSaNabhara bhii,kNcnkaamini-praasaadoNl|| meM ekAkI ekatva liye, ekatva liye saba hI Ate / tana dhana ko sAthI lalanA thA, para ye bhI chor3a cale jaate|| mere na huye the maiM inase, ati bhinna akhaMDa nirAlA huuN| nija meM para le anyatva liye, nija lama rala pInevAlA huuN|| 'jilake zRMgAroM meM lerA, yaha mahaMgA jIvana ghula jaataa| atyanta azudi jar3a kAyAle, isa cetala kA kaisA naataa|| dina rAta zubhAzubha bhAvoM se, merA vyApAra calA krtaa| mAnava vANI aura kAyA se, Astraba kA dvAra khulA rhtaa| zubha aura azula kI jvAlA le, jhulasA hai merA antaHsthala / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUjA pATha sapraha zItala sapakita kiraNeM phUTeM, saMvara se jAge antarbala // phira tapa kI zodhaka vahni jage, karmoM kI kar3iyA~ TUTa par3e, sarvAGga nijAma pradezoM se, amRta ke libhara phUTa pdd'eN| hala chor3a caleM yaha loka tasI,laukAnta virAje kSaNa meM jaa| .. nija loka hasArA vAsAho, zokAMta bane phira hamako kyaa| jAge mama durlabha bodhi prabho, durnaya tama satvara Tala jaave| basa jJAtA dRSTA raha jAUM, sada-latsara-moha vinaza jAve // cira rakSaka dharma hamArA ho, ho dharma hamArA cira saathii| jaga meM na hamArA koI thA, hama bhI na raheM jaga ke saathii|| caraNoM meM AyA hU~ prabhuvara! zItalatA mujhako mila jaave| mukoI jJAna-latA merI, nija antarvala se khila jAve / / socA karatA hU~ bhogoM se, bujha jAvegI icchA jvaalaa| pariNAma nikalatA hai lekina, mAnoM pAvaka meM ghI ddaalaa| tere caraNoM kI pUjA se, indriya sukha kI hI abhilaassaa| abataka hI samajha na pAyAprabhu! sacce sukhakI bhI pribhaassaa|| tuma to adhikArI ho prabhuvara ! jaga meM rahate jaga se nyAre; ataeva jhuke tava caraNoM meM, jagake mANika motI saare|| syAdvAda mayI terI vANI, zubhanaya ke jharane jharate haiN| . Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha saMgraha usa pAvana naukA para lAkhoM, prANI bhava-vAridhi tirate haiN| he guruvara ! zAzvata sukha-darzaka yaha nagna svarUpa tumhArA hai, jaga kI nazvaratA kA saccA, digdarzana karane vAlA hai| jaba jaga viSayoMmeM raca pacakara, gAphila nidrAmeM sotA ho| athavA vaha ziva ke niSkaMTaka, patha meM viSa-kaMTaka botA ho| ho arddha nizA kA sannATA, vana meM vanacArI carate hoN| 'taba zAnta nirAkula mAnasa, tatvoM kA cintana karate hoN| karate tapazaila nadI taTa para, taru tala varSA kI jhar3iyoM meN| samatA rasapAna kiyA karate, sukha-dukha donoM kI ghdd'iyoNmeN| antara jvAlA haratI vANI, mAnoM jhar3atI hoM phuljhdd'iyaaN| bhavabandhana tar3a-tar3a TUTa par3e, khila jAveM antara kI kliyaaN| tumasAdAnI kyA koI ho, jagako de dI jagakI nidhiyA~ // dina rAta luTAyA karate ho, sama-zama kI avinazvara mnniyaaN| he nirmala deva ! tumheM praNAma, hejJAna dIpa Agama ! praNAma ! hezAnti tyAgake mUrtimAna,ziva patha-paMthI guruvara ! prnnaam| OM hI devazAstragurunyo'nardhapadaprAptaye argha nirvapAmIti svAhA / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha saMpraha - bausa tIrthaMkara pujA-bhASA dIpa ar3hAI meru pana, aba tIrthaMkara bIsa / tina sabakI pUjA karU~, mana vaca tana dhari zIsa // OM hI vidyamAnaviMzatitIrthakarA ! atra avatara avatara sauSaT AhvAnanam / OM hrIM vidyamAnaviMzatitIrthakarA ! atra tiSThata tiSThata Tha Tha sthApana / hoM vidyamAnaviMzatitIrthakarA. ! ana mama sannihito bhavatabhavata vaSaT sannidhikaraNam / indra-phaNIMdra-narendra-vaMdya, pada nirmala dhaarii| zobhanIka saMsAra, sAraguNa haiM avikArI // kSorodadhi sama nIrasoM (ho), pUjauM tRSA nivAra / sImaMdhara jina Adi de, bIsa videha maMjhAra // zrIjinarAja ho, bhavatAraNa taraNa jihAja // 1 // OMhIM vidyamAnaviMzatitIrthakarebhyo janmajarAmRtyuvinAzanAya jala0 // 1 // tIna lokake jIva, pApa AtApa staaye| tinakoM sAtA dAtA, zItala vacana suhAye // bAvana caMdana lauM jajU (ho) bhramana tapana niravAra ||tii. OM hIM vidyamAnaviMzatitIyaMkarebhyo sasAratApavinAzanAya candana0 // 2 // yaha saMsAra apAra mahAsAgara jinsvaamii| tAte tAre bar3I bhakti-naukA jaganAlI // taMdula amala sugaMdhasoM (ho) pUjoM tuma guNasAra // sI0 OMhIM vidyamAnaviMzatitIrtha karebhyo'kSayapadaprAptaye akSatAn0 // 3 // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baina pUjA pATha saMgraha bhavika-saroja-vikAza. niMdya-tamahara ravile ho| jati-zrAvaka AcAra, kathanako, tuma hI bar3e ho / phUla-suvAla anekasoM (ho) pUjo madana prahAra // sI0 OM hI vidyamAnavizatitIrtha karebhya kAmavANavidhvaya puSpa 0 // 4 // kAma-nAga viSadhAla. nAzako garur3a kahe ho|| kSudhA mahAdavabAla. tAsuko segha lahe ho| nevaja bahu dhRta liSTasoM (ho) pUjoM sUkhaviDAra // sI0 OM hI vidyamAnaviMzatitIrthakarebhya kSudhArogavinAganAya naiveba0 // 5 // udyama hona na deta sarva jagamAMhi bhayo hai| moha-mahAtama ghora, nAza parakAza karayo hai| pUjoM dIpa prakAzasoM (ho) jJAnajyoti karatAra / / sI0 OM hI vidyamAnaviMzatitIrtha karenca, mohAndhakAravinAmanAya dIpa0 // 6 // karma ATha saba kATha, bhAra vistAra nihArA / dhyAna aganikara prakaTa, sarava kInoM niravArA // dhUpa anUpama khevatai (ho) duHkha jalai niradhAra // sI0 OM hIM vidyamAnaviMzatitIrthakarebhyo'STakarmadahanAya dhUpa0 // 7 // mithyAvAdI duSTa, lobha'haMkAra bhare hai| sabako chinameM jIta jainake meru khar3e haiN| phala ati uttamaloM jajoM (ho) vAMchitaphaladAtAra ||sii0 ke hI vidyamAnaviMzatitIrtha karebhyo mokSaphala prAptace phalaM0 // 8 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena pUjA pATha mada jala phala AThoM darda, aragha kara prIti dharI hai / gaNadhara indranahRteM, dhuti pUrI na karI hai // 'thAnata' sevaka jAnake (ho) jagataiM lehu nikAra || sI0 // vidyamAnarvinitIrthaM pare nyo'napadaprAptace ape0 / / 9 / 41 jayamAlA soraThA - jJAna-sudhA-kara caMda, bhavika khetahita megha ho / bhrama-tama bhAna amaMda, tIrthakara vIsoM nama // caupAI 16 mAtrA | momaMdhara sImaMdhara svAmI, jugamandhara jugamandhara nAmI / bAhubAhu jina jagajana tAre, karama subAhu bAhubala dAre / / 1 / / jAna sujAtaM kevalajJAna, svayaMprabhU prabhu svaya pradhAnaM / pamAnana RSabhAnana Topa, ananta cIraja vIraja kopaM // 2 // sAMgeprabha saurIguNamAlaM, muguNa vizAla vizAla dayAlaM / vajradhAra va girivajjara hai, candrAnana candrAnana vara haiM // 3 // bhadrabAhu bhadranike karatA, zrI bhujaMga bhujaMgama bharatA / Izvara sabake Izvara chAjeM, nemiprabhu jasa nemi virAjai // 4 // vogsena vIraM jagajAne, mahAbhadra mahAbhadra cakhAne / namo jamodhara jamadharakArI, namo ajitavIraja caladhArI // 5 // dhanuSa pAMcasaM kAya virAje, Ayu koDi pUraba saba chAjai / samavazaraNa zobhita jinarAjA, bhavajala tArana tarana jahAjA // 6 // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUjA pATha sagraha samyaka rana-trayanidhi dAnI, lokAloka prkaashknnaanii|| zataindranikari vaMdita soha, suranara pazu sabake mana mohaiM / / 7 / / dohA-tumako pUjai vaMdanA, karai dhanya nara soya / ___ 'dhAnata' saradhA sana dharai so bhI dharamI hoya / / hI vidyamAnaviMzatitIbhyo nahA nirvgaanisvaahaa| vidyamAna bIsa tIrthaMkaroMkA argha udakacaMdanataMdulapuSpaka shcrsudiipsudhuupphlaarghkH| dhavalamaGgalagAnaravAkule jinagRhe jinarAjamahaM yje|| OM hI zrIsImaghara-yugnaghara-bAhuvAhu-jAta-svayaMna RSmAnana - nanta-sUryama vizAlalIdivaJcara candrAnana vAmapana-dara-nenisvIraganahAnA- devaragojitavIti vigatividyamAnatIyarenyo'dha nirvapAnIti svAhA / akRtrima caityAlayoM kA argha kRtyAkRtrima-cAru-caityanilayAn nityaM trilokIgatAna / vaMde bhAvana-vyaMtarAn yutivarAn svargAmarAvAlagAn / sadagandhAkSata - puSpa - dAma - caskaiH sadIpadhUpaiH phalaidravyaiIrasukhairyajAli satataM duSkarmaNAMzAMtaye // 1 // savaiyA sAta kiror3a bahattara lAkha patAla viSa jina mandira jaano| sadhyahi lokameM cArasau ThAvana, vyaMtara jyotiSa ke adhizAlo / / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phena pUjA pATha sAha lAkha caurAsI hajAra satyAna teisa Uradha loka bkhaano| ekekameM pratimA zata ATha namauM tihu joga trikAla syaano| *lI kRtrimAkRtrimacaityAlayasaya dhijinanimme yo'dha niryapAmIti rvaahaa| vapu vantara-parvateSu / nandIzvare yAni ca mandareSu / yAvati caMtyAyatanAni loke sarvANi vaMde jina pugavAnAM // 2 // avani-tala-- gatAnAM kRtrimAkRtrimANAM cana-bhavana-gatAnAM divya-vaimAnikAnAM I iha manuja-kRtAnAM devarAjArcitAnAM / jinavara-nilayAnAM bhAvato'haM smarAmi // 3 // jaMbU-dhAtaki-puSkarArdha-vasudhA-kSetra-traye ye bhavAzcandrAMbhoja-zikhaMDikaNTha-kanaka prAvRDghanAbhAjinAH / / samyagjJAna-caritralakSaNa-dharA dagdhASTakamandhanAH | bhUtAnAgata-vartamAnasamaye tebhyo jinebhyo namaH // 4 // zrImanmerau kulAdrau rajatagiri vare gAlmalI jNvvRkss| vakSAre catyavRkSe ratikara-rucike kuNDale mAnupAMke / ipvAkArecanAdrau dadhimukha-zikhare vyaMtare svargaloke jyotirloke'bhivaMde bhavana-mahitale yAni caityAlayAni // 5 // dau kaMda-tupAra-hAra-dhavalau dvAviMdranIla-prabhI dvau vaMdhaka-samapramau jinavRSau dvau ca priyNguprbho| zepAH Sor3aza janma-mRtyu-rahitAH saMtapta-hemaprabhA-ste saMjJAna-divAkarAH sura-nutAH siddhi prayacchaMtu naH / / 6 / / hI trilokasavadhi pRlyAkRtrimatyAlayebhyo'rgha nirvapAmIti svAhA / icchAmi-bhaMtAceiyabhakti-kAusaggo kao tassAloce / ahaloya-tiriyaloya-uDDhaloyasmi kiTTimAkiTTimANi jANi jiNaceiyANi tANi sambANi, tIsu vi loesu bhavaNavAsiya Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha magraha cANavitarajoisiyakappavAsiyatti cauvihA devAH saparivArA diveNagaMdheNa diveNa puphpheNa dinveNa dhanveNa dinveNa caNNeNa diveNa vAseNa divaHNa hANeNa NiccakAlaM accaMti pujjaMti vaMdaMti NamassaMti / ahamavi iha santo tatthasaMtAi NiccakAlaM accemi pujjemi candAmi nnmssaami| dukkhakkhao kammakkhao bohilAho sugahagamaNaM samAhimaraNaM jiNaguNasampattI hou majjhaM / / atha paulika-mAdhyAhika-AparAjJika devavaMdanAyAM pUrvAcAryAnukrameNa sakalakarmakSayArtha bhAvapUjAvaMdanAstavasasetaM zrIpaMcamahAgurubhakti kAyotsarga karomyaham / ___ityAzIrvAda puSpAjali kSipet / tAka kAyaM pAvakampaM ducariyaM voslarAmi / Namo arihaMtANaM, Namo siddhANaM, Nalo AiriyANaM, Namo uvajjhAyANaM, Namo loe savvasAhaNaM / ( yahA~ para nau bAra NamokAra matra japanA cAhiye ) Atmazakti . jo kucha hai so AtmA meM, yadi vahA nahIM to kahIM nhiiN| - AtmA ananta jJAna kA pAtra hai aura ananta sukha kA dhArI hai parantu hama apanI ajJAnatAvaza durdazA ke pAtra bana rahe haiN| - AtmA hI AtmA kA gurU hai aura AtmA hI usakA zatru hai / - antaraga kI balavatA ho zreyomArga kI jananI hai| -'varNI vANI' se Page #61 -------------------------------------------------------------------------- Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUjA pATha sapraha muktAphala kI unahAra, akSata dhoya dhre| akSaya pada prApati jAna, puNya bhaNDAra bhare / / jaga meM su padAratha sAra, te saba darasAvai / so samyagdarzana sAra, yaha guNa mana bhAvai // 3 // ke ho Namo siddhANa siddhaparameSThi-yo akSayapadaprAptaye akSatAn nirvapAmIti svAhA // 3 // sundara su gulAba anUpa, phUla aneka kahe / zrI siddhana pUjata bhUpa, bahuvidhi puNya lahe / / tahAM vIrya ananto sAra, yaha guNa mnmaano| sasAra samudratai pAra, tAraka prabhu jAno // 4 // OM hI Namo siddhANa siddhaparamaiSThi-yo kAmavANavidhvasanAya puSpa nirvAmIti svAhA // 4 // phenI gojA pakavAna, modaka sarasa bne| pUjau zrI siddha mahAn, bhUkhavithA ju hane // jhalake saba ekahivAra, jJeya kahe jitane / yaha sUkSamatA guraNa sAra, siddhana ke su tane // 5 // __hI Namo siddhANa siddhaparameSThi-yo kSudhArogavinAzanAya naivedya nirvapAmIti svAhA // 5 // dIpaka ko jyoti jagAya, siddhana ko pUjo / kari Arati sanamukha jAya, niramala pada hUjo / / kucha ghATi na vADhi pramANa, agurulaghu guraNa rAkhyo / hama zosa navAvata prAya, tuma guraNa mukha bhAkho // 6 // OM hI gamo siddhANa siddhaparameSThi-yo mohAndhakAra vinAzanAya dIpa nirvapAmoti svAhA // 6, Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUra haTa varadhUpa su darzavidhi lyAya, daza vidhi gandha dharai / vasu karma jlAvata jAya, mAno nRtya kare // paba pAvai / ika siddha meM siddha ananta sadA yaha avagAhana gurU santa, sina gAvai // 7 // misva // 7 pUjau / dUja | bhaI / cIna, ziva sundarI su laI // 8 // mAyAti sva // 8 // ke 1 ko nahiM le phala utkRSTa mahAna siddha laTi mokSa parama gurA dhAma, prabhusama yaha guNa vAdhAkari hona, bAdhA nAza sukha avyAvAdha YU jala phala bhara kaJcana thAla, paraca kara jorii| prabhu suniyo dInadayAla, vinatI hai morI // kAmAdika duSTa mahAna inako dUra kro| tuma siddhasadA suvadAna, bhava bhava duHkha harI // 6 // zamIti sthA / 6 // jayamA dar namIM siddha paramAtmA adbhuta parama rasAla / tina guNa mahimA agama hai, sarasa racI jayamAla / pari chan / jaya jaya zrI siddhana ke praNAma, jaya ziva mukha sAgara ke sudhAna jaba bali bali jAta sureza jAna, jaya pUjata tana mana harpa ThAna // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUjA pATha mapraha 48 jaya kSAyika guNa samyaktva lIna, jaya kevalajJAna suguNa navIna / jaya lokAlaga prakAzavAna, yaha kevala atizaya hiye jAna // jaya sarva tatva darase mahAna, so darzana guNa tojo mahAna / jaya vorya ananto hai apAra, jAkI paTatara dUjo na sAra / / jaya sUkSamatA guNa hiye dhAra, sava jJeya latyo ekahi suvAra / ika siddha me siddha ananta jAna, apanI-apanI sattA pramANa / / avagAhana guNa atizaya vizAla, tinake pada bande namita bhAla / kachu ghATi na bAdhi bahe pramANa, guNa aguru laghu dhArai mahAna / / jaya vAghA rahita virAjamAna, so avyAvAdha kahyo bakhAna / ye vasuguNa hai vyavahAra santa, nizcaya jinavara bhASe ananta / / saba siddhAna ke guNa kahe gAya, i. guNakari zobhita hai jinAya / tinako bhavijana manavacana kAya, pUjata vasu vidhi ati harSa lAya / / surapati phaNapati kI mahAna, dali hari pratihari manamatha sujAna / gaNapati muniti mila gharata dhyAna, jaya siddha nirogati naga dhAna // soraa|| aise siddha mahAna. tuma guNa nahimA agama hai| varaNa ko bakhAna, tuccha buddhi bhavi lAlA // OM hI raNamA siddhANa siddhaparameSThibhyo mahAgha nirvapApIti svAhA / dohaa| karatA kI yaha uinatI, suno siddha bhagavAna / mohi bulAo Apa Dhiga, yahI araja ura Ana // ityAzIrvAda / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana pUrA pA BET siddha pUjA UdhvAdhArayutaM saciMda saparaM nAmasvarAveSTitaM vagApUrita-diggatAMbaja-dalaM nalaMdhi-tatvAnvitaM / antaHpatra - taTevanAhatayutaM hIkAra - saMveSTitaM devaM pAyati yaHma mukti-subhago vargabha-kaMThIravaH / * : writi !! T T mA / hAzivarAtri ! RTE : / honArd : phira nigo ra maya yama / nirasta karma-saMgha, bukSma ninyaM nirAmayam / vande'haM paramAtmAnamamUrtamanupadravam // 1 // (pima myApanam ) drvyaapttk| sidA nivAnamanugaM paramAtmagamya hAnyAdi-bhAva-rahitaM bhv-dhiit-kaary| revApagA-bara-sarI-yamunAdayAnAM, nIrajakalagagabara-siddha-cakra // 1 // hI mArina pipa nirAgamanAganAya jl| AnaMda-maMda-janakaM ghana-kama-mukta, smyktv-shrm-grimNjnnaati-dhiit| saurampa-vAmita-bhuvaM hari-caMdanAnAM, gaMdharyaja parimalabara-siddhacakam // 2 // hI sisakAbhipataye mikSapagmeTine samAratApadhinAganAya nandanam / / marvAragAhana-guNaM susamAdhi-nipTaM, siddha svarUpa-nipuNaM kamalaM vishaalN| maugaMdhya-zAli-banazAli-barAkSatAnAM,paMjaryaja shshinibhvrsiddhckrm||3 mismAdhiniye misparameSTine akSayapadaprAptaye akSanAn / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 jaina pUjA pATha sapraha nitya svadeha-parimANamanAdisaMjJaM, dravyAnapekSapramRtaM maraNAbatItam / mandArakundakamalAdivanaspatInAM, puSpairyaje zubhatamaitrarasiddhacakram // 4 // OM hI siddhacakrAdhipataye siddhaparameSThine kAmavANavidhvasanAya puppa0 / UrdhvasvabhAvagamanaM sumanovyapetaM / brahmAdivIjasahita gaganAvabhAsam / / kSIrAnnasAjyavaTakai rasapUrNagarbhenityaM yaje caruvarairvara siddhacakram // 5 // OM hIM siddhacakrAdhipataye siddhaparameSThine kSudhArogavinAzanAya naivedya / AtaMka-zoka-bhaya-roga-mada-prazAMtaM -nirdva bhAvadharaNaM mahilAnidezaM / karivartibahubhiH kanakAvadAtaidIMpairyaje rucivarairasiddhacakram / / 6 / / OM hI siddhacakAdhipataye siddhaparameSThine mohAndhakAravinAzanAya dIpa / pazyansamastabhuvanaM yugapannitAMtaM / traikAlyavastuviSaye nivir3a-pradIpam / savyagaMdhadhanasAravimizritAnAM / dhUpairyaje parimalairvarasiddhacakram // 7 // OM hIM siddhacakrAdhipataye siddhaparameSThine'STakarmadahanAya dhuup0| siddhAsurAdhipatiyakSanareMdracakra dhyeyaM zivaM sakalabhanyajanaiH suvaMdya / nAragipUMgakadalIphalanArikelaiH so'haM yaje varaphalairvarasiddhacakram // 8 // OM hIM siddhacakAdhipataye siddhaparameSThine mokSaphalaprAptaye phala / gandhAbyaM supayo madhuvratagaNaiH saMgaM varaM candanaM / puSpauSaM vimalaM sadakSatacayaM ramyaM caruM dIpakaM / / dhUpaM gaMdhayutaM dadAsi vividhaM zreSThaM phalaM labdhaye / siddhAnAM yugapatkramAya vimalaM senocaraM vAMchitaM // OM hIM siddhacakrAdhipataye siddhaparameSThine'rgha nirvapAmIti svAhA / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cana pUjA pATha sagraha jJAnopayogavimalaM vizadAtmarUpaM / sUkSmasvabhAvaparamaM yadanaMtavIrya / karmAMdhakakSadahanaM mukhazasyavIjaM / vande sadA nirupamaM varasiddhacakram // 10 // pharmApTara vinimuktaM mohalakSmI-niketanam / samyaktyAdi-guNopeta sisacA namAmyaham // hI nizanakAdhipataye milaparameSTine mApaM niyaMpAmoti svAhA / trailokyezvara-vandanIya-caraNAH prApuH zriyaM zAzvatI yAnArAdhya niruddha-caNDa-manasaH saMto'pi tiirthkraaH| matsamyaktva-viyodha-vIrya-vizadA'cyAvAdhatAya gaNayuktAM stAniha topTavImi satata siddhaandhishuddhodyaan| puSpAMjaliM kSipeta / jymaalaa| virAga manAtana zAMtaniraMza nirAmaya nirbhaya nirmala haMsa / sughAma viyodha-nidhAna vimoha, prasIda vizuddha susiddhasamUha // 1 // vidarita-samRti-bhAva niraMga, samAmRta pUrita deva visaMga / avadha kapAya-vihIna vimoha, prasIda vizuddha susiddhasamUha // 2 // nivArita duSkRta karma vipAza, sadAmala-kevala-keli-nivAsa / bhavoTadhipAraga zAMta vimoha, prasIda vizuddha susiddha samUha // 3 // anantasukhAmRtasAgara dhIra, kalaMkarajomalabhUrisamIra / visaMDitakAma virAma vimoha, prasIda vizuddha susiddhasamUha // 4 // vikAra vivarjita tarjita zoka, vivodha sunetravilokita loka / vihAra virAva viraga vimoha, prasIda vizuddha susiddhasamUha // // rajomalakhaMdavimukta vigAtra, nirantara nitya sukhAmRtapAtra / mudarzanarAjita nAtha vimoha, prasIda vizuddha susiddhasamUha // 6 // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sapraha narAmaravaMdita nirmala bhAva, anantamunIzvarapUjya vihAva | sadodaya vizvamaheza vimoha, prasIda, vizuddha susiddhasamUha ||7|| cidaMbha vitRSNa vidoSa vinidra, parApara zaMkarasAra vitiMdra | vikopa virUpa vizaMka vimoha, prasIda vizuddha susiddhasamUha ||8|| jarAmaraNojjhita vItavihAra vicitita nirmala nirahaMkAra / acityacaritra vidarpa vimoha, prasIda vizuddha susiddhasamUha // 6 // vivarNa vigaMdha vimAna vilobha, vimAca vikAya vizabda vizobha / anAkula kevala sarva vimoha, prasIda vizuddha, susiddhasamUha ||10|| ghattA - asamayasamayasAraM cArucaitanyacinhaM, paraparaNatimuktaM padmanaMdIndravaMdyaM / 52 nikhila guNaniketaM siddhacakraM vizuddha, smarati namati yo vA stauti so'bhyeti mukti // OM hrIM siddhacakAdhipataye siddhaparameSThine mahArghaM nirvapAmIti svAhA / aDila chanda / avinAzI avikAra paramarasadhAma ho / samAdhAna sarvajJa sahaja abhirAma ho / zuddhabuddha aviruddha anAdi anaMta ho / jagata ziromaNi siddha sadA jayavaMta ho || 1 // 8 dhyAna aganikara karma kalaMka sabai dahe, nitya niraJjanadeva sarUpI hai rahe / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUjA pATha sapraha jJAyakake AkAra mamatva nivArika, so paramAtama siddha namUM ziranAyakai // 2 // savaiyA dhyAna hutAzanameM ari Idhana jhoMka diyo ripu roka nivaarii| zoka hasyo bhavilokanako vara kevalajJAna mayUkha ughaarii|| loka aloka viloka bhaye ziva janma jarAmRta paDU pkhaarii| siddhana thoka basa ziva loka tinheM paga dhoka trikAla hmaarii||. tIratha nAtha pranAma kareM tinake guNa varNana maiM budhi haarii| moma gayo gali mUsamajhAra rakho tahaM vyoma tadAkRti dhaarii|| loka gahIra nadIpati nIra gaye tari vIra bhaye avikArI / siddhana thoka vase ziva loka tinheM pagadhoka trikAla hmaarii|| dohA- avicalajJAna prakAzate, guNa anantakI khAna / dhyAna dharai so pAiye, paramasiddha bhagavAna // avinAzI Anandamaya, guNa pUraNa bhagavAna / zakti hiye paramAtmA, sakala padAratha jJAna / / cAroM karama vinAzike, upajyo kevala jJAna / indra Aya stuti karI, pahuMce zivapura thaan|| ityAzIrvAda puppAMjaliM kSipet / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i jena pUjA pATha sapraha siddha pUjA kA bhAvASTaka nijamanomaNibhAjanabhArayA, samarasaikasudhArasadhArayA | sakala vodhakalAramaNIyakaM sahajasiddhamahaM paripUjaye // moya tRSA duHkha deta, so tumane jItI prabhU / jalase pUjUM maiM toya, mero roga nivAriyo // OM hI Namo siddhANa siddhaparameSThine ( sampatta, NAga dasaNa vIryatva, suhamata avagAhanatva, agurulaghutva, anyAvAghatva aSTaguNa sahitAya ) janmajarAmRtyu vinAzanAya jala nirvapAmIti svAhA / sahajakarma kalaMkavinAzanai ramalabhAvasuvAsitacandanaiH / anupamAna guNAvalinAyakaM sahajasiddhamaha paripUjaye // , ina ava Atapa mAMhiM, tuma nyAre saMsArasUM / kIjyo zItala chAMha, candana se pUjA karUM // candanaM // sahajabhAvasunirmalataMdulaiH sakala dopavizAlavizodhanaiH / anuparodha subodha vidhAnakaM, sahajasiddhamaha paripUjaye // hama avaguNa samudAya, tuma akSaya guNake bhare / pUjUM akSata lAya, doSa nAza guNa kIjiye // akSataM // samayasAra supuSpasumAlayA, sahajakarmakareNa vizodhayA / paramayogavalena vazIkRtaM, sahaja siddhamahaM paripUjaye // Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha samaha 55 kAma ani hai mohi, nizcaya zIla svabhAva tuma / phUla car3hAU~ tohi, mero roga nivAriyo / puSpaM0 // akRtabodhasudivyanaivedyakairviditajAtijarAmaraNAMtakaiH / niravadhipracurAtmaguNAlaya, sahajasiddha maha paripUjaye // mohi kSudhA dukha bhUri dhyAna khaDga kari tuma hatI | merI vAdhA cUra, nevaja se pUjA karUM // naivedyaM * // sahajarattrarucipratidIpakaiH, rucivibhUtitamaH pravinAzanaiH / niravadhisva vikAzaprakAzanaiH, sahajasiddhamahaM paripUjaye // moha timira hama pAsa, tuma pai cetana jyoti hai / pUjoM dIpa prakAza, mero tama niravAriyo // dIpaM0 // nijaguNAkSayarUpasudhUpanaiH, svaguNaghAtimalapravinAzanaiH / virATabodhasudIrghasukhAtmaka, sahajasiddhamaha paripUjaye // aSTakarmavana jAra, mukti mAMhi tuma sukha karo / kheU~ dhUpa rasAla, aSTa karma niravAriyo // dhUpaM0 // paramabhAvaphalAvalisampadA, sahajabhAvakubhAvavizodhayA / nijaguNAsphuraNAtmanirajana, sahajasiddhamaha paripUjaye // antarAya duHkha TAla, tuma ananta thiratA lahI / pUjUM phala darazAya, vighna TAla zivaphala karo // phalaM0 // Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sapraha netronmIlivikAzabhAvanivahairatyantavodhAya vai| vArgadhAkSatapuSpadAmacarukaiH saddIpadhUpaH phalaiH // yazcitAmaNizuddhabhAvaparamajJAnAtmakairarcayet / siddha svAdumagAdhavodhamacala saJcarcayAmo vayam // 6 // hamameM AThoM doSa, jajahaM argha le siddhjii|| dIjyo vasu guNa moya, kara jor3e sevaka khar3o // argha0 // tIsa covIsakA argha dravya AThoM ju lInA hai, argha karameM navInA hai| pUjate pAe chInA hai, bhAlusala jora kInA hai| dIpa aDhAI sarala rAjai, kSetra daza tA viSai chAjai / sAta zata bIla jina rAjai, pUjatAM pApa saba bhAjai // OM hI pAca bharata pAMca airAvata daza kSetrake virSe tIsa cauvIsIke sAtamau bIsa jina vimvebhyo'rgha nirvapArmAti svAhA // 1 // solaha kAraNa kA argha jala phala AThoM dravya car3hAya, dyAnata' barata karo manalAya / parasa guru ho, jaya jaya nAtha parama guru ho // daraza viddhi bhAvanA bhAya, solaha tIrthakara pada pAya / parama guru ho, jaya jaya nAtha parama guru ho||1|| OM hI darzanavizuddhi, vinayasampannatA, zIlavateSvanatIcAra, abhIkSNajJAnopayoga, sa vega, zaktitastyAga, zaktitastapa, sAdhusamAdhi, vaiyAvRtyakaraNa, arahatabhakti, bhAcAryabhakti, bahuzrutabhakti, pravacanabhakti, AvazyakAparihANi, mArgaprabhAvanA, pravacana vAtsalya pohasakAraNebhyo anarghapadaprAptaye argha nirvapAmIti svAhA / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sana pUjA pATha para paMcameru kA agha ATa daravamaya argha banAya. dyAnata pUjoM zrIjinarAya / ___ mahA sukha hoya, dekhe nAtha parama sukha hoya // pAMcoM meru asI jina dhAma, saba pratimAko karoM prnnaam| mahAsukha hoya. dekhe nAtha parama sukha hoya // paMcamero jina dezAlayanyaniribanyo bhae / nandIzvaradvIpa kA argha yaha aragha kiyo nija hetu tumako arapatu hoN| dyAnata kInoM ziva kheta bhUmi samarapatu hoN|| nandIzvara zrIjinadhAma ghAvana puMja kroN| vasu dina pratimA abhirAma AnandabhAva dharoM // 3 // dIdhI mandIrahIye pUrNa dakSiNapazcimottara hisacAlagginAlayasthaginapratimAmyo bhanapadamA nizAnIti syAvA / dazalakSaNa dharma kA argha AThoM dravya saMvAra, dyAnata adhika uchAha soN| bhava AtApa nivAra, dazalakSaNa pUjoM sadA // 4 // VE ETE EmA,mApa, bhAgaMpa, masa, zauca, sayama, tapa, tyAga, AkiMcana, brahmacarya garapayoga niyaMpAmoti svaadaa| ratnatraya kA artha ATha darava niradhAra, uttamasoM uttama liye| janma roga niravAra, samyakaratanatraya bhajoM // 5 // OMdA aSTAMga samyagdarzanAya bhaSTavimasamparazAnAya, prayodarAprakArasampapha caaritraay'pN| Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 jaina pUjA pATha samaha paMcamerU pUjA tIrthaMkaroM ke nhavana - jalataiM, bhaye tIratha zarmadA / tAteM pradacchana deta suragana, paMcamerUna kI sadA // do jaladhi DhAI dvIpaseM, saba ganata mUla virAjahIM / pUjauM asI jinadhAma - pratimA, hohiM sukhadukha bhAjahIM // OM hrIM paMcamerUsambandhijinacaityAlayasthajinapratimAsamUha ! atra avatara avatara savauSaT / OM hrIM pacamerusamvandhijinace tyAlayasthajinapratimAsamUha ! atra tiSTha tiSTha Tha Tha / OM hrI~ pacamerUsandhijinacaityAlayasyajinapratimAsamUha ! atra mama sannihito bhava bhava vaSaT / athASTaka | caupAI AMcalIbaddha ( 15 mAtrA ) zItalasiSTa suvAsa milAya, jalasoM pUjauM zrIjinarAya / mahAsukha hoya, dekhe nAtha paramasukha hoya // yAMcoM meru asI jinadhAma, saba pratimAko karoM praNAma / mahAsukha hoya, dekhe nAtha parama sukha hoya // 1 // OM hrIM pacamerusamvandhijinacaityAlayasyajinabimbebhyo jala nirvapAmIti svAhA // jala kezara karapUra milAya, gaMdhasoM pUjauM zrIjinarAya / mahAsukha hoya, dekhe nAtha paramasukha hoya // paaNcoN0||2|| OM hrIM pacamerusamvandhijinacaityAlayasthajina vimbesyo candana nirvapAmIti svAhA / amala akhaMDa sugaMdha suhAya, acchatasauM pUjauM jinarAya / mahAsukha hoya, dekhe nAtha paramasukha hoya // paaNcoN0||3 // OM hrIM paMcamezsanvantijina caityAlayasthAjinabimbebhyo akSatAn nirvapAmIti svAhA / i Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sada 59 - - barana aneka rahe mahakAya, phUlanasauM pUjauM jinarAya / mahAsukha hoya, dekhe nAtha paramasukha hoya // paaNcoN||4|| OM hI paramessamvandhijina caityAlayasyajinanimnebhyo puppa nirvapAmIti svAhA / manavAMchita bahu turata banAya, carusau pUjauM zrIjinarAyA mahAsukha hoya, dekhe nAtha paramasukha hoya ||paaNcoN // 5 // OM hI paMcamezmanpandhijinacaityAlayasyajinavimbebhyo naivedya nirvapAmIti svAhA / tamahara ujjvala jyoti jagAya,dIpasau pUjauM zrIjinarAyA mahAsukha hoya, dekhe nAtha paramasukha hoya // pAMcoM0 // 6 // OM hI paramehasamyandhijinacatyAlayasyajinavimvebhyo dIpa nirdapAmIti svAhA / kheU agara amala adhikAya, dhUpalauM pUjauM shriijinraayaa| mahAsukha hoya, dekhe nAtha paramasukha hoya // pAMcoM0 // 7 // OM hI pacamerunambandhijinacainyAlayasyajinayinyebhyo dhUpa nirvapAmIti svAhA / surasa suvarNa sugaMdha lubhAya, phalasauM pUjauM zrIjinarAyA / mahAsukha hoya, dekhe nAtha paramasukha hoya // paaNcoN|| OM hI pacamerusambandhijinacaityAlayasthajinavimvebhyo phala nirvapAmoti myAdA / ATha daravamaya aragha banAya, 'dyAnata' pUjauM shriijinraay| mahAsukha hoya, dekha nAtha paramasukha hoy|| paaNcoN0||6|| OMhI paMcamelambandhijinacaityAlayasyajimavimbebhyo adhyaM nirvapAmIti svAhA / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha saMgraha prathama sudarzana-svAmi, vijaya acala maMdara khaa| vidyunmAlI nAma, paMcameru jagameM pragaTa // 1 // vesarI chnd| prathama sudarzana meru virAje, bhadrazAlavana bhUpara chAje caityAlaya cAroM sukhakArI, mana vaca tana bandanA hamArI // 2 // Upara pAMca zataka para sohai, naMdanavana dekhata mana mohai / / caityA0||3|| sADhe bAsaTha sahasa UMcAI, vanasumanasa zobha adhikAI / / caityaa0||4|| U~cA jojana sahasa chattIsaM, pAMDakavana sohai girisIsaM / caityaa0||shaa cAroM meru samAna bakhAno, bhUpara bhadrasAla cahu~ jaano| caityAlaya solaha sukhakArI, mana vaca tana caMdanA hamArI // 6 // UMce pAMca zataka para bhAkhe, cAroM nandanavana abhilaakhe| caityAlaya solaha sukhakArI, manavacatana badanA hamArI // 7 // sADhe pacapana sahasa utagA, vana saumanasa cAra bhurgaa| caityAlaya solaha sukhakArI, mana vaca tana vandanA hamArI ||8|| ucca aTThAisa sahasa batAye, pAMDuka cAroM vana zubha gaaye| caityAlaya solaha sUkhakArI, mana vaca tana bandanA hamArI // 6 // sura nara cArana vandana Avai, so zobhA hama kiha sukha gAyeM / caityAlaya assI sukhakArI, mana vaca tana vandanA hamArI // 10 // dohA-paJcamerukI AratI par3he sunai jo koy| 'thAnata' phala jAneM prabhU, turata mahAsukha hoya // 11 // OM hI pacamessambandhijinacaityAlayasthajinavimbebhyo arSa nirvapAmIti svaahaa| . Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ana pUnA pATha sara nandIzvaradvIpa pUjA aDilla-sarava parvameM bar3o aThAI parava hai| nandIzvara sura jAMhiM liye vasu daraka hai| hameM sakati lo nAhi ihAM kari thApanA / pUrjA jina gRha pratimA hai hita ApanA // 1 // zrI nandImA pilimiTigA mara! ana avatara Atara refrefut I mana pannihi vo bhava bhapa gapaT / kaMcana-maNi-paya-bhRtAra, tIratha nIra bhraa| tihu~ dhAra daI niravAra, jAmana marana jarA // nandIzvara-zrIjina-dhAma, bAvana puMja karoM / vasudina pratimA abhirAma, AnaMda-bhAva dharoM / / ahogI nIlApa digiri more vipaMcAgajinAlayalpalina pratimAbhyo gannA adhinAganAya napAnAni pAhA / // 1 // bhava tapa hara zItala vAsa, lo candana naahiiN| prabhu yaha guna kIja sAMca, Ayo tuma ThAhIM // nNdii0||2|| FazrI nandIzvara hI pUrvadakSiNapazcimottare dvipacAzajjinAuyasyajinapratimAbhyo saMsAranAsnigalAya candanaM niryapAgIti spAmA // 2 // Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha maha uttama akSata jinarAja, puMja dhare sohai / saba jIte akSa-samAja, tuma sama aruko hai / naMdI0 // 3 // 6 OM hrIM zrI nandIzvaradvIpe pUrvadakSiNapazcimottare dvipacAzajjinAlayasthajinapratimAbhyoakSaya padaprAptaye akSata nirvapAmIti svAhA // 3 // tuma kAma vinAzaka deva, dhyAUM phUlana sauM / lahizIla lakSmI eva, chUTUM sUlana sauM // naMdI0 ||4|| OM hrIM zrI nandIzvaradvIpe pUrvadakSiNapazcimottare dvipacAzajjinAlayasyajinapratimAbhyo kAmavANavidhvasanAya puSpaM nirvapAmIti svAhA // 4 // nevaja indriya-balakAra, so tumane cUrA | caru tuma Dhiga sohai sAra, avaraja hai pUrA // naMdI0 // 5 // OM hrIM zrI nandIzvaradvIpe pUrvadakSiNapazcimottare dvipacAzajjinAlayasthajinapratimAbhyo kSudhArogavinAzanAya naivedya nirvapAmIti svAhA // 5 // dIpaka kI jyoti prakAza, tuma tana mAMhiM lasai / TUTai karamanakI rAza, jJAnakaNI darase || naMdI0 // 6 // OM hrIM zrI nandIzvaradvIpe pUrvadakSiNapazcimottare dvipacArAjjinAlaya sthajinapratimAbhyau mohAndhakAravinAzanAya dIpa nirvapAmIti svAhA // 6 // kRSNAgaru dhUpa- suvAsa, daza - dizi nAri varai / ati haraSa-bhAva parakAza, mAno nRtya kareM | naMdI0 // 7 // OM hrIM zrI nandIzvaradvIpe pUrvadakSiNapazcimottare dvipacAzajjinAlaya sthajinapratimAgyo aSTakarmadahanAya dhUpa nirvapAmIti svAhA // 7 // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha saha 6 - - bahuvidhiphala le tihuMkAla. Ananda rAvata haiN| tuma zivaphala dehu dayAla,tuhi hama jAcata hai|nNdii0||8|| OM zrI nandopalI pUrNAinimIttare hipacAgajinAlayasyajinapratimAbhyo goARTER para niyaMpAnIti svAhA // 9 // yaha argha kiyo nija-heta, tumako arapatu hoN| 'dhAnata' kIjo zivakheta, bhUmi samarapatu hoM // nNdii||6|| 5. mandIparaTIpe misimona divAjinAnayamyajinapratimAbhyo sAgara nipAnIti jayamAlA, dohA-kArtika phAguna sAr3hake, anta ATha dinamAhi / nandIzvara mara jAta haiM, hama pUja iha ThAhiM // 1 // epha mI presaTha phoDi jojana mahA / lAkha caurAsiyA epha pizame lahA / / AThanoM DIpa nandIzyara bhAtyara / bhona yAvanna pratimA namoM sukhakaraM / / cAradizi cAraanagiri rAjahI / mAima caurAsiyA epha diza chAjahI / / Dholamama gola upara tale sundara / bhona yAvanna pratimA namoM sukhakaraM / / eka Tapha cAradizicAra zubhavAvarI / eka ika lAra jojana amala jala bharI // caheM dizA cAra bana lAkha lojana vr| bhauna bAvanna pratimA namo susakara / / mola vApIna madhi molagiri dadhimusa / sAhasa daza mahA jojana lasata hI sukha / / bAvarI kauna TomAMhi do ratiphara / mauna bAvanna pratimA namoM sukhakara / / zala battIsa eka sahasa jojana khe| cAra sole mile sarva vAvana lahe / / eka ika sIsa para eka jinamadira / bhauna vAvanna pratimA namoM sukhakara // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena pUjA pATha sapraha biMba aTha eka sau ratanamayi sohhii| deva devI sarava nayana mana mohahI / / pAcasai dhanuSa tana padmaAsana prN| bhauna vAvanna pratimA namoM sukhakara / / lAlanakha mukha nayanazyAma aru zveta haiM / zyAma raMga bhoMha sira keza chavi deta haiM / / bacana bolava mano hasata kAluSa hara / bhauna bAvanna pratimA namo sukhakaraM / / koTizazibhAnuduti teja chipa jAta hai| mahAvairAga pariNAma ThaharAta hai / / vayana nahiM kaha lakhi hota samyak dhara! bhauna bAvanna pratimA namoM sukhakara // soraThA-naMdIzvara jinadhAma, pratimA mahimAko khai| 'cAnata' lIno nAma, yahai bhagatiziva sukhakarai // 10 // OM hrIM zrI nandIzvaradvIpe pUrvadakSiNapazcimottare dvipacArAjjinAlayasthacinapratimAnyo pUrNAgha nirvapAmIti svAhA / Atma - vizvAsa * "mujha se kyA ho sakatA hai ? maiM kyA kara sakatA hU~? maiM asamartha hU~, dIna-hIna hU~ aise kutsita vicAravAle manuSya Atma-vizvAsa ke abhAva meM kadApi saphala nahIM ho skte| - jisa manuSya meM Atma-vizvAsa nahIM, vaha 'manuSya' kahalAne kA adhikArI nhiiN| * jinheM apane bhAtmavala para vizvAsa nahIM, unheM saMsAra sAgara kI to bAta jAne do, gA~va kI meMDhaka taraNa-talaiyA bhI bhArI hai| -~-'varNI vANI' se Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aina pUjA pATha meTa solahakAraNa pUjA aDila - solahakAraNa bhAya tIrthaMkara je bhaye / harape indra apAra merupe le gaye // pUjA kari nija dhanya lakhyo bahu cAvasauM / hama kR Sor3aza kAraNa bhAva bhAvasauM // 1 // hoTa sthApana 65 kehI darzaviNArI dhana navIna kaMcana bhArI nirasala nIra. pUjoM jinavara guNa gaMbhIra / parama guru ho. jaya jaya nAtha parama guru ho // daza vizuddhi bhAvanA bhAya. solaha tIrthaMkara padadAya / parama guru ho, jaya jaya nAtha parama guru ho // 1 // nayA // 1 // caMdana soM kapUra milAya, pUjoM zrIjinavara ke pAya / parama guru ho, jaya jaya nAtha parasa guru ho | daraza // 2 // OM hI darzakApeyI // 2 // taMdula dhavala sugaMdha anRpa, pUja jinavara tihu~ jagabhUpa / parama guru ho. jaya jaya nAtha parama guru ho | daraza0||3|| ho darzanavidA pakSaptatA // 3 // Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sapraha phUla sugaMdha madhupa-guMjAra, pUjauM jinavara jaga-AdhAra / parama guru ho, jaya jaya nAtha parama guru ho ||drsh0||4|| OM hI darzanavizuddhayAdipoDarAkAraNebhyo kAnavANavizvasanAya puSpa0 // 4 // sada nevaja vahuvidhi pakavAla, pUjoM zrIjinavara gunnkhaan| parama guru ho, jaya jaya lAtha parama guru ho drsh0||5|| OM hIM darzanavizuddhayAdipoDagalAraNebhyo budhArogavinAzanAya naivedya0 // 5 // dIpaka-jyoti tilira kSayakAra, pUjaM zrIjina keladhAra / parama zuru ho, jaya jaya nAya parasa guru ho // 0 // 6 // OM hrIM darzanavizuddhayAdiSoDazakAraNebhyo mohAndhakAravinAzanAya dIpa0 // 6 // agara kapUra gaMdha zubha leya, zrIjinavara Age mahakeya / parama guru ho, jaya jaya nAtha parama zuru ho daa||7|| OM hIM darzanavizuddhayAdiSoDazakAraNebhyo aSTama dahanAya dhUpa0 // 7 // zrIphala Adi bahuta phalalAra, pUjauMjina vaaNchit-daataar| parala guru ho, jaya jaya nAya parana zuru ho ||drshaas| OM hrIM darzanavizudvayAdiSoDazakAraNebhyo mokSa phalaprAptaye phala0 // 8 // jalaphala AThoMdava car3hAya, 'dyAlata karata kraulnlaar| rana guru ho, jaya jaya nAtha parana guru hodrsh0|||| OM hI darzanavizuddhayAdiSoDazakAraNebhyo anarghapadaprAptaye arba0 // 9 // jayamAlA Sor3aza kAraNa guNa karai, hare cturgti-vaal| pAra puNya saba nAlakai, jJAna-sAnA parakAza // 1 // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lena pUjA pATha samaka caupAI 16 mAtrA / daraza vizuddha dhare jo koii| tAko AvAgamana na hoI / vinaya mahA dhAra jo paanii| ziva-vanitA kI sasI vakhAnI // 2 // zIla sadA dir3ha jo nara paale| so auranakI Apada ttaalai|| jJAnAmyAsa kara mnmaahii| tAke moha-mahAtama nAhIM // 3 // jo sadega-bhAva vistArai / suraMga-mukati-pada Apa nihaarai| dAna deya mana harapa vizekha / iha bhava jasa parabhava sukha dekhe // 4 // jo tapa tapai sape abhilApA / cUre karama-zisara gurubhASA // sAdhu-samAdhi sadA mana lAvai / tihu~jagabhoga bhogi ziva jaavai||shaa nini-dina vaiyAvRtya karaiyA / so nihace bhava-nIra tiraiyA // jo ahaMta-bhagati mana Ane / sojana viSaya kapAya na jAne // 6 // jo AcAraja-bhagati karai hai| so nirmala AcAra dharai hai| va tanta-bhagati jo krii| so nara saMpUrana zruta dharaI // 7 // pravacana-nagati kareM jo jJAtA / lahai jJAna paramAnanda-dAtA // paTa Avazya kAla jo sAdhai / so hI rata-traya ArAdhai // 8 // bharama-prabhAva kareM jo jJAnI / tina ziva-mAraga rIti pichaanii|| vattala aDa sadA jo dhyaa| so tithakara padavI pAvai // 6 // OM hIM darzanapizuddhayATipoTazapharaNebhyaH pUrNAdhyaM nirvapAmIti ra vAdA / dohA-ehI sohala bhAvanA, sahita dharai vrata joya / deva-indra-nara-paMdya-pada, 'dyAnata' zivapada hoya // 10 // [AzIrvAda Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 jaina pUjA pATha sapraha dazalakSaNa dharma pUjA aDilla-- uttama chiyA mAradava Arajava bhAva haiM / satya zauca saMjaya tapa tyAga upAva haiM / / AkiMcana brahmacarya dharama daza tAra haiN| cahu~gati dukhateM kAr3hi sukRti karatAra haiM // 1 // OM hrIM uttamakSamAdidazalakSaNadharma ! kSatra avatara avatara savauSaT / 'hrIM uttamakSamAdidazalakSaNadharma ! atra niSTha tiSTha Tha Tha | OM hrIM uttamakSamAdidazalakSaNadharma / atra mama sannihito bhava bhava vaSaT / soraThA / hemAlakI dhAra, sundi-cita sama zItala surasthi / sava- AtApa nivAra, dasa-lakSaNa pUjauM sadA // 1 // OM hrIM uttamakSamAdidazalakSaNa dharmAya jala nirvapAmIti svAhA // 1 // candana kezara gAra, hoya suvAsa dazadizA // bhava0 OM hrIM uttamakSamA didazalakSaNa dharmAya candrana nirvapAmIti svAhA // 2 // amala akhaMDita sAra, taMdula candramAna zubha // bhagava OM hrIM uttamakSamAdidazalakSaNa dharmAya akSatAn nirvapAmIti svAhA // 3 // phUla aneka prakAra, maharke UralokaloM // bhava OM hrIM uttamakSamA didazalakSaNa dharmAya puSpa nirvapAmIti svAhA // 4 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pana pUjA pATha saMgraha nevaja vividha nihAra, uttama paTa-rasa-saMyugata // bhava. OM hI uttamakSamAdizakSaNa dhamAya naivaya nirvapAmIti svAha! // 5 // vAti kapUra sudhAra, dIpaka joti-suhAvanI // bhava0 OM hI uttamakSamAdidarAlakSaNa dharmAya dIpaM niryapAmIti svAhA // 6 // agara dhUpa vistAra, phele sarva sugandhatA // bhava0 OMhI uttamakSamAdidagalakSaNa dharmAya dhUpa nirmapAmIti svAhA // 7 // phalakI jAti apAra, ghrANa nayana manamohane // bhava0 hI uttamakSamAdirAlakSaNa dharmAya phala nivapAgoti svAhA // 8 // AThoM darava saMvAra, 'dyAnata' adhika uchAhasoM / bhava0 hI unamarzamAdidalakSaNa dharmAya marma niryapAmIti svAhA // 9 // aMga pUjA sortthaa| pI. duSTa aneka, bAMdha mAra bahuvidhi kreN| dhariye chimA viveka, kopa na kIje pItamA // 1 // caupAI mizrita gItA chanda / uttama chimA gaho re bhAI, iha bhava jasa, para-bhava sukhdaaii| gAlI sani mana khaMda na Ano, gunako auguna kahai ayaano| kahi hai ayAno vastu chIna, bAMdha mAra bahuvidhi kre| parasa nikAre tana vidAra, vaira jo na tahAM dharai // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sagraha te karama pUraya kiye khoTe, sahai kyoM nahiM jiiyraa| ati krodha-agani bujhAya prAnI, sAmyajala le sIyarA // 1 // OM hIM uttamakSamAdharmAzAya argha nirvapAmIti svAhA / / mAna mahAviSarUpa, karahiM nIca-gati jgtmeN| komala sudhA anUpa, sukha pAvai nAnI sadA // 2 // uttama mArdava-guna mana mAnA, mAna karanako kauna tthikaanaa| basyo nigodamAhita AyA, damarI rUkana bhAga vikAyA // rUkana nikAyA bhAgavazata, deva ikaindrI bhyaa| utcama cuA cAMDAla havA, bhUpa kIr3oM gyaa| bItanya - jovana - dhana - gumAna, kahA kare jala - budavadA / kari vinaya bahu-guna, bar3e janakI, jJAnakA pAtra udA // 2 // OM hIM uttamamAdaMvadharmAzAya argha nirvapAmIti svaahaa| kapaTa na kIjai koya, coranake puru nA bse| sarala subhAvI hoga, tAke ghara bahU saMpadA // 3 // uttama Arjava-rIti vakhAnI, raMcaka dagA bahuta dukhadAnI / manameM hoya so bacana ucariye, vacana hoya so tanasauM kariye // kariye sarala tihujoga apane, dekha niramala aarsii| mukha kare jaisA lakhai taisA, kapaTa - prIti aNgaarsii|| nahiM lahai lakSmI adhika chala kari, krm-bndh-vishesstaa| * aya tyAgi dUdha bilAva pIvai, ApadA nahiM dekhatA / / 3 / / OM hrIM uttamaArjaSadharmAzAya argha nirvapAmIti svaahaa| Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha samaha kaThina bacana jati bola, para-nindA aru jhUTha taja / sAMca javAhara khola, satavAdI jagameM sukhI // 4 // kIjai / pekho // dIjiye / lIjiye || dharamakA bhUpati bhayA / gayA // 4 // uttama satya-varata pAlIjai, para vizvAsaghAta sAMce jhUThe mAnupa dekho, mAnuSa dekho, pekho tihAyata puruSa sAMceko, munirAja zrAvakakI pratiSThA, UMce siMhAsana baiTha basu nRpa, vasu jhUTha setI naraka pahu~cA, suraga meM nArada OM hrIM uttama satya dharmAGgAya aghaM nirvapAmIti svAhA / nahiM Apana pUta svapAsa na darava saba sAMcaguna lakha 71 dhari hiradai santoSa, karahu tapasyA dehaloM / zauca sadA niradoSa, dharama bar3o saMsAra meM ||5|| uttama zauca sarva jaga jAno, lobha pApako are aarat | AzA - pAza mahA dukhadAnI, sukha pAvai santoSI prAnI // prAnI sadA zuci zIla japa tapa jJAnadhyAna prabhAvateM / nita gaMga-jamuna samudra nhAye, azuci-doSa subhAvateM / / 1/2 Upara amala mala bhayo bhItara, kauna vidhi ghaTa zuci kahai // bahu deha mailI suguna- thailI, zauca-guna sAdhu lahai || || OM hrIM uttama zauca dharmAGgAya argha nirvapAmIti svAhA / kAya chahoM pratipAla, paMcendrI sana vaza karo / saMjama - ratana saMbhAla, viSaya cora bahu phirata haiM || 6 || Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha samaha uttama saMjaya gahu mana mere, bhava-bhavake bhAjeM aba tere | suraMga - naraka - pazugati nAhIM, Alasa-harana karana ThAhIM pRthvI jala Aga mAruta, rUkha trasa saparasana rasanA ghrANa nainA, kAna mana va jisa vinA nahiM jinarAja sIjhe, ika gharI mata disaro karo nita Ayu jama-mukha pIcameM ||6|| tU rulo jaga - kIca meM / , 72 sukha ThAhIM // karunA dharo / vaza karau // OM hrIM uttama tayana dharmAjJAya avaM nirvapAmIti svAhA / tara cAheM surarAya, karama - zikharako vajra haiM / dvAdaza vidhi sukhadAra kyoM na kareM nija zaktisana ||7|| uttama tapa saba sAhiM bakhAnA, karama zaila ko baja-samAnA / basyo anAdi-nigoda-sajhArA, bhU-vikalatraya - pazu-vana dhArA // dhArA manuSa tana mahAdurlabha, sukula Ava nirogatA / zrIjainavAnI tatvajJAnI, bhaI viSaya yogatA // ati mahAduralabha tyAga viSaya kaSAya jo tapa Adarai / nara-bhava anUpama kanaka gharapara, maNimayI kalasA dharai // 7 // OM hI uttama tapo dagalakSaNa dharmAnAya pUrNArgha nirvapAmIti svAhA / * --- dAna cAra parakAra, cAra saMghako dIjiye / dhana bijulI unahAra, nara-bhatra lAho lIjiye // 8 // uttama tyAga ko jaga sArA, auSadhi zAstra abhaya AhArA / nihacai rAga-dveSa niradArai jJAtA donoM dAna sambhArai // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sagraha donoM saMbhArai kUpa - jalasama, darava gharameM parinayA / nija hAtha dIje sAtha lIje, khAya khoyA vaha gyaa| pani sAdha zAstra abhaya-dibayA, tyAga rAga virodhkoN| bina dAna zrAvaka sAdhu donoM, lahaiM nAhIM vodhakoM // 8 // OM hI uttama tyAga dharmAzAya argha nirvapAmIti svaahaa| parigraha caubisa bheda, tyAga karaiM suniraajjii| tisanAbhAva ucheda, ghaTatI jAna ghaTAie // 6 // ucama AkiMcana guNa jAno, parigraha-cintA dukha hI maano| phAMsa tanakasI tanameM sAlai, cAha laMgoTI kI dukha bhAle / bhAle na samatA sukha kabhI nara, binA juni-mudrA dhrai| dhani naganapara tana-nagana ThAr3e, sura asura pAyani pareM / gharamAMhi tisanA jo ghaTAvai, ruci nahIM sNsaarsauN| bahu dhana rAhU malA kahiye, lIna para-upagArasauM // 6 // OM hI uttama Akivanya dharmAdAya argha nirvapAmIti svaahaa| zIla-bADi lau rAkha brahma-bhAva antara lkho| kari donoM abhilAkha, karaha saphala nara-bhava sadA // 10 // uttama brahmacarya mana Anau, mAtA bahina sutA phicaanau| saha vAna-varSA vaha sUrai, Tika na naina-bAna lakhi kre|| kUre tiyA ke azucitanameM, kAmarogI rati kreN| bahu mRtaka sar3ahi masAna mAMhIM, kAka jyoM ghoMceM bharai // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 t 74 jaina pUjA pATha sapraha saMsAra meM viSa bela nArI, taji gaye jogIzvarA / 'dyAnata' dharama dazapair3a caDhike, ziva-mahala meM pagadharA ||10|| OM hrIM uttama brahmacarya dharmAGgAya anapada prAptAya gargha nirvapAmIti svAhA / jayamAlA dohA - daza lacchana baMdoM sadA, manavAMchita phaladAya / kahIM AratI bhAratI. hamapara hohu sahAya ||1|| / uttama chimA jahA~ mana hoI, antara-bAhara zatru na koI / uttama mArdava vinaya prakAroM, nAnA bheda jJAna saba bhAse // 2 // uttama Arjava kapaTa miTAve duragati tyAgi sugati upajAvai / uttama satya vacana sukha bolai, so prAno saMsAra na Dolai // 3 // uttarA zauca lobha- parihArI, saMtoSI guNa- ratana bhaNDArI | ucama saMyama pAlai jJAtA, nara-bhava saphala karai le sAtA // 4 // uttama rUpa nirvAcita pAlai, so nara karama- zatruko TAleM / uttama tyAga kareM jo koI, bhogabhUmi- sura- zivasukha hoI // 5 // utama AkiMcana vrata dhArai, parama samAdhi dazA bisatArai / ucama brahmacarya mana lAvai, narasura sahita mukati phala pAvai // 6 // dohA - kare karamakI nirajarA, bhavapIMjarA vinAzi | ajara amara padako lahai, 'dyAvata' sukhakI rAzi // OM hrIM uttama kSamA, mArdava, Arjava, satya, zauca, sayama, tapa, tyAga, AkiMcanya brahmacaryadharmebhya pUrNAdhaM nirvapAmIti svAhA / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha saMpraha ratnatraya pUjA dohaa| cahu~gati-phaNi-viSa-harana-maNi, dukha-pAvaka-jala-dhAra / ziva-sukha-sudhA-sarovarI, samyaka-trayI nihAra // 1 // OM hIM samyakatraya dharma! atra avatara avatara sapauSaT / OM hI mampanatraya dharma ! atra tiSTha tiSTha Tha Tha / OM hI sanyakaramapraya dharma / atra maga sannihito bhava bhava vaSaT / sortthaa| kSIrodadhi unahAra, ujjvala jala ati sohnaa| janama-roga niravAra, samyaka-rala-traya bhajU // 1 // OM hIM samyakalatrayAya janmarogavinAzanAya jala // 1 // caMdana kezara gAri, parimala-mahA-sugaMdha-maya // janma OM hIM samyakadAtrayAya bhavAtApavinAzanAya candana0 // 2 // taMdula alala citAra, bAsamatI-sukhadAsake / / janmaka OM hrI samyakaratnatrayAya akSayapadaprAptaye akSatAn // 3 // mahake phUla apAra, ali guMjai jyoM thuti kareM // janmaka OM hrIM samyakalatrayAya kAmavANavizvasanAya puSpaM0 // 4 // lADU bahu vistAra, cIkana miSTa sugaMdhayukta // janma OM hrIM samyakatnatrayAya kSudhArogavinAzanAya naivedyaM // 5 // dIpa ratanamaya sAra, jota prakAzai jgtmeN| janma OM hrauM samyakaratnatrayAya mohAndhakAra vinAzanAya dIpaM0 // 6 // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha saprada dhUpa suvAsa vithAra, caMdana agara kapUra kI // janma0 OM hrI~ samyantnatrayAya mohAndhakAra vinAganAya dIpa nipAmIti svAhA // 7 // phala zobhA adhikAra, loMga chuhAre jAyaphala || jansa0 76 OM hrIM samyatrranatravAya nolapaTa prAptaye phala // 8 // ATha darava niradhAra, uttamaloM uttama liye || janma0 OM hrIM sancakuranatrayAya anapadaprAptaye a0 // 9 // samyaka darazana jJAna, vrata zivamaya tInoM mayI / 'dhAnata' pUjoM vratasahita // 10 // pAra utArana yAna, OM hrIM samyatnatrayAya pUrNAM nirvapAmIti svAhA / samyagdarzana pUjA dohA - siddha aSTa-gunamaya pragaTa, mukta jIva-sopAna | jJAna carita jihaiM bina aphala, samyakdarza pradhAna // 1 // OM ho aSTAgasamyagdarzana ! bhatra bhaktara avatara saMvauSaT / OM hrIM aSTAgasamyagdarzana ! atra tiSTha tiSTha Tha Tha | OM hrIM aSTAgasamyagdarzana / atra mama sannihito bhava bhava vaSaT / soraThA-nIra sugandha apAra, zivA harai mala chaya karai / samyakadarzana sAra, ATha aGga pUjauM sadA // 2 // OM hrIM aSTAgatamyagdarzanAya jala nirvapAmIti svAhA // 1 // jala kezara ghanasAra, tApa harai zItala karai // samya0 OM hrIM aSTAgasamyagdarzanAya candana nirvapAmIti svAhA // 2 // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na pUjA pATha sapraha achata anUpa nihAra, dArida nAzai sukha bharai // samyaka OM hIM aSTAgasamyagdarzanAya akSata nirvapAmIti svAhA // 3 // puhupa suvAsa udAra, kheda hare mana zuci kare / samyA OM hIM aSTAMgasamyagdarzanAya puSpa nirvapAmIti svAhA // 4 // nevaja vividha prakAra, kSudhA harai thiratA karai // samyaka OM hIM aSTAgasamyagdarzanAya naivedya nirvapAmIti svAhA // 5 // dIpa-jyoti tama-hAra, ghaTa paTa parakAzai mahA // samma OM hI aSTAMgasamyagdarzanAya dIpa nirvapAmIti svAhA // 6 // dhUpa ghAna-sukhakAra, roga vighana jar3atA harai // sasya OM hI aSTAMgamamyagdarzanAya dhUpa nirvapAmIti svAhA // 7 // zrIphala Adi vithAra, nihacai sura-ziva-phala krai|| samyaka OM hI aSTAgasamyagdarzanAya phala nivapAmIti svAhA // 8 // jala gaMdhAkSata cAru, dIpa dhUpa phala-phUla caru // samyaka OM hI aSTAMgasamyagdarzanAya aba nirvapAmIti svAhA // 9 // jayamAlA dohaa| Apa Apa nihacai lakhai tatva-prIti vyohAra / rahita doSa paccIsa haiM, sahita aSTa gunasAra // 1 // caupAI mizrita gItA chanda / samyakadarazana-ratana ghiijai| jina-bacameM sandeha na kiijai| iha bhava vibhava-cAha dukhadAnI / para-bhava bhoga cahai mata prAnI / / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 jaina pUjA pATha nagraha pAnI gilAsa nakAra azuci lali, dharama guru na prkhiye| para-doSa kiye ghAma Digate kI, budhira kara hrkhiye|| cara saMghako vAtsalya bhIla, dharama kI parabhAvanA / guNa jAThacA guna ATha lahika, ihAM para na AnA // 2 // OM hI labAga uhimagitiTohitanyadarzanAya pUArca nipAnAti svaahaa| sampanjAna pUjA dohA-paMsada jAke gaTa, leya prakAzAta-sAna / moha-tAla-hara-caMdramA, loI, sanyajJAna // 1 // OM hI sadica nangalAna ! jaba lava- jara toptt| OM hI baTavidha unmAna / atra vikasi / OM hI aSTavidha ranyajJAna ! bananna unnihilI va natra T / loraThA-tIra sugaMdha sapAra, tripa hare lala nA kre| lalyajJAna vikAra, ATha-seda pUjauM ladA // 1 // OM hI aSTavidha sandajAnAya jala nipAnAti sAhA // 1 // jalakenara ghallAra, tAra hare zItala kare / / la0 // 2 // OM hI kaSTaviya nandannAnAya candana nirvapAnIti svAhA // 2 // akSata ayUe nihAra, dArida nAzai sukha sarai // sa0 // 3 // OM hI apTadiva sandarajJAnAya bhalatAna dipAnIti svAhA // 3 // puhue suvAla udAra, kheda hareM sana zuci karai // saa|| OM hI aSTaviva sambanAnAya puSpa nirvapAnIti svAhA // 4 // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha samaha nevaja vividha prakAra, kSudhA harai thiratA kare // s0||5|| OM hrIM aSTavidha samyagjJAnAya naivedya nirvapAmIti svAhA // 5 // 79 dIpa-joti tama- hAra, ghaTapaTa parakAzai mahA // sa0 // 6 // OM hI aSTavidha samyagjJAnAya dIpa nirvapAmIti svAhA // 6 // dhUpa dhAna- sukhakAra, roga vighana jar3atA harai // s0||7|| OM hrI aSTavidha samyagjJAnAya dhUpa nirvapAmIti svAhA // 7 // zrIphalaAdi vidhAra, nihace sura - ziva - phala kareM ||s0|8| OM hrIM aSTavidha samyagjJAnAya phala nirvapAmIti svAhA // 8 // jala gaMdhAkSata cAru, dIpa dhUpa phalaphUla varu ||s0||6|| OM hrIM aSTavidhasamyagjJAnAya agha nirvapAmIti svAhA // 9 // jayamAlA dohA Apa Apa jAnai niyataH granthapaThana vyohAra / saMzaya vibhrama moha bina, aSTa aGga gunakAra // 1 // samyakajJAna-ratana mana bhAyA, Agama tIjA naina batAyA / acchara zuddha aratha pahicAnau, acchara aratha ubhaya sa~ga jAnau // jAnau sukAla-paThana jinAgama, nAma guru na chipAye / tapa - rIti gahi vahu sauna dekeM, vinayaguna cita lAiye || ye ATha bheda karama uchedaka, jJAna darpana dekhanA | isa jJAnahIsoM bharata sIjhA, aura saba paTa pekhanA // 11 // hI aSTavidhasamyagjJAnAya pUrNAgha' nirvapAmIti svAhA // 11 // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sapraha samyakcAritra pUjA dohA-viSaya roga auSadhi mahA, devakaSAya jaladhAra / tIrthakara jAkoM dharai, samyakacAritasAra // 1 // - hI trayodazavidhasamyakcAritra ! atra avatara avatara savauSaT / OM hI trayodazavidhasamyakcAritra ! atra tiSTha tiSTha Tha Tha / OM hIM trayodazavidhasamyakcAritra ! atra mama sannihito bhava bhava vaSaTa / sortthaa| nIra sugandha apAra, triSA harai mala chaya krai| samyakacArita sAra, teraha vidha pUjauM sadA // 1 // OM hI prayodazavidhasamyakcAritrAya janmamRtyuvinAzanAya jala 0 // 1 // jalakezara ghanasAra, tApa hare zItala kreN| la0 // 2 // OM hrI prayodazavidhasamyacAritrAya sasAratApavinAzanAya candanam // 2 // achata anUpa nihAra dArida nAzai sukha bharai / sa0 // 3 // OM hIM trayodazavidhasamyakcAritrAya akSayapada prAptaye akSatAn // 3 // puhupa suvAsa udAra, kheda harai mana zuci krai| s0||4|| OM hIM trayodazavidhasamyakcAritrAya kAmavANavidhvasanAya puSpa0 // 4 // nevaja vivadha prakAra, kSudhA harai thiratA karai / s0||5|| hI trayodazavidhasamyakcAritrAya kSudhArogavinAzanAya naivedya * // 5 // dIpa-joti tama-hAra, ghaTa paTa parakAzai mahA / s0||6|| OMhI trayodazavidhasamyakcAritrAya mohAndhakAravinAzanAya dIpa // 6 // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUjA pATha sagraha - dhUpa ghAna-sukhakAra, roga vidhana jar3atA harai / s||7|| OM hIM trayodazavidhasamyakcAritrAya aSTakarmadahanAya dhUpa0 // 7 // zrIphala Adi vithAra, nihacai sura-ziva-phala karai / s0||8|| OM hIM trayodazavidhasamyakcAritrAya mokSaphalaprAptaye phala0 // 8 // jala gaMdhAkSata cAru, dIpa dhUpa phala phUla caru / s0||6|| OM hI trayodazavidhasamyakcAritrAya anarthyapada prAptaye adhya0 // 9 // ___ jayamAlA dohA / Apa Apa thira niyata naya, tapa saMyama vyohAra / svapara-dayA-donoM liye, terahavidha dukha-hAra // 10 // caupAI mizrita gItA chnd| samyakacArita ratana sambhAlo, paMca pApa tajike vrata pAlau / paMcasamiti traya gupati gahIje, nara-bhava saphala karahu tana chIjai // chIjai sadA tana ko jatana yaha, eka saMyama paaliye| bahu rulyo naraka-nigoda-mAhIM, kapAya-viSayani TAliye / / zubha-karama-joga sughATa Ayo, pAra ho dina jAta hai| 'yAnata' dharamakI nAva baiTho, ziva-purI kuzalAta hai // 2 // OM hIM trayodazavidhasamyakcAritrAya mahA nirvapAmIti svAhA / samuccaya jayamAlA dohA samyakadarazana-jJAna-vrata, ina bina mukati na hoya / andha paMgu aru AlasI. jude jaleM dava-loya // 1 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 caupAI 16 mAtrA I ratanantraya // 3 // jApa dhyAna suthira na Avai, tAke karamacandha kaTa jAvai / tAsa ziva-tiya prIti bar3hAvai, jo samyak ratana traya dhyAveM // 2 // tAkau cahu~gatike dukha nAhIM, so na paraM bhava-sAgara mAhIM / janama- jarA mRta doSa miTAveM, jo samyaka ratana traya dhyAveM ||3|| soI dazalacchanako sAthai, so solaha kAraNa ArAdhe / so paramAtama pada upajAvai, jo samyak ratanantraya yAMve // 4 // tIna lokake sukha vilaseI / jo samyak ratana traya dhyAvai // 5 // paramAnanda dazA vistArai / jo samyak ratana traya vacana kaho nahiM dhyAvai // 6 // jAya / susadAya // 7 // soI zakra - cakripada leI, so rAgAdika bhAva bahAvai, soI lokAloka nihArai, Apa tirai aurana tiravAvai, eka svarUpa prakAza nija, tIna bheda vyohAra saba, 'dyAnata' ko jaina pUjA pATha sapraha OM hrIM samyakUtnatrAya mahAghaM nirvapAmIti svAhA / Atma nirmalatA kevala zAstra kA adhyayana sasAra bandhana se mukta hone kA rAma-rAma raTatA hai parantu usake marma se anabhijJa hI rahatA hai / zAstroM kA bodha hone para bhI jisane apane hRdaya ko nirmala nahIM banAyA usase jagata kA koI kalyANa nahIM ho sakatA / mArga nahIM / totA isI taraha bahuta se - 'varNI vANI' se Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sapraha svayaMbhU stotra bhASA / rAjaviSai jugalani sukha kiyo, rAja tyAga bhavi ziva pada liyo / svayaMvodha svayaMbhU bhagavAna, caMdauM AdinAtha guNakhAna // 1 // indra kSIrasAgara jala lAya, meru nhavAye gAya bajAya / madana- vinAzaka sukha karatAra, caMdauM ajita ajita padakAra // 2 // zukladhyAna kari karama vinAzi, ghAti aghAti sakala dukharAzi | lahyo mukatipada sukha adhikAra, vadauM sambhava bhava dukhaTAra || 3 || mAtA pacchima rayana maMjhAra, supane solaha dekhe sAra / bhUpa pUchi phala suni harapAya, vadauM abhinandana manalAya // 4 // saba kuvAda vAdI saradAra, jIte syAdavAda-dhumi dhAra / jaina-dharama - parakAzaka svAma, sumatideva pada karahu praNAma // 5 // garbha agAU dhanapati Aya, karI nagara-zobhA adhikAya / barase ratana paMcadaza mAsa, namoM padamaprabhu sukhakI rAsa // 6 // indra phanindra nariMdra trikAla, bANI suni suni hohiM khusyAla | dvAdaza sabhA jJAna-dAtAra, namoM supArasanAtha nihAra // 7 // saguna chiyAlisa haiM tuma mAhi doSa aThAraha koU nAhiM / moha mahAtama - nAzaka dIpa, namoM candraprabha rAkha samIpa // 8 // dvAdaza vidhitapa karama vinAza, teraha bheda racita parakAza / nija aniccha bhavi icchaka dAna, vadauM puhupadata mana Ana || 6 | bhavi-sukhadAya suragarte Aya. daza vidhi dharama ko jinarAya / 1 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CY jaina pUjA pATha sapraha Apa samAna sabani sukhadeha, vandauM zItala dharma-saneha // 10 // samatA-sudhA kopa-viSa - nAza, dvAdazAMgavAnI parakAza / cAra sagha-Ananda-dAtAra, namoM zreyAsa jinezvara sAra / / 11 / / ratanatraya zira mukuTa vizAla, zobhai kaNTha suguNa maNimAla / yukti-nAra-bharatA bhagavAna, vAsupUjya vandI dhara dhyAna // 12 // parama samAdhi svarUpa jineza, jJAnI dhyAnI hita-upadeza / karmanAzi ziva-susa-vilasanta, bandI vimalanAtha bhagavata // 13 // antara bAhira parigraha DAri, parama digambara-vratako dhAri / sarva jIva-hita-rAha dikhAya. namoM ananta vacana mana lAya // 14 // sAta tattva pacAsatikAya, aratha navoM cha darava bahu bhAya / loka aloka sakala parakArA, bando dharmanAtha avinAza ||1shaa paMcama cakravarti nidhibhoga, kAmadeva dvAdazama mnog| zAMtikarana solama jinarAya, zAMti nAtha candauM harapAya // 16 // bahu thuti karai harapa nahi hoya, nide doSa gahai nahiM koya / zIlavAna parabrahmasvarUpa, bando kunthunAtha ziva - bhUpa // 17 // dvAdazagaNa pUje sukhadAya, thuti vandanA kareM adhikAya / jAkI nija-thuti kabahu~ na hoya, vadauM ara-jinavara-pada doya // 18 // para-bhava ratanatraya-anurAga, iha-bhava vyAha-samaya vairaag| bAla-bama - pUrana - vratadhAra, candauM mallinAtha jinasAra // 16 // vina upadeza svayaM vairAga, thuti laukAnta kareM pagalAga / namaHsiddha kahi saba vrata lehi, vandauM munisuvrata vrata dehiM // 20 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana pasaMda - dhAraka vidyAvaMta nihAra, bhagati-bhAvasoM diyo ahAra / bagmI ratana-rAgi nAmAla, bandI namiprabhu dIna-dayAla // 21 // saba jIvanasI bandI Dora, rAga-deSa dvavandhana tora / rajamati taji giya-niyA mile, neminAtha caMdI suga nilaM // 22 // danya niyI upamarga apAra, dhyAna desi Ayo phanidhAra / gayo kamaTha gaTa muvakara zyAma, namo merumama pArasastrAma // 23 // bhava-gAgantai jIya apAra, dharama-pAtame dhare nihAra / iyata kATe dayA ricAra, barddhamAna bandoM yApAra // 24 // dohA-cauvIsI pada kamala juga, baMdoM mana vaca kaay| 'dyAnata' par3he suna sadA, so prabhu kyoM na sahAya // - - mokSamArga .LTE ne gugAra lora moTara pAne do meM go, mahA sapAna tumheM mida - 16 kA degaa| * mAsa - mArga para meM nadI, majida meM nadI, girajAghara meM nahI, pI padAra bhora torAja meM nadI-daphA udaya to mAramA meM hai| -'paNI pANI' se Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sagraha samuccaya caubIsI pUjA vRSabha ajitasaMbhavaabhinandana,sumatipadamasupAsajinarAya caMdra puhupa zItala zreyAMsa nami, vAsupUjya pUjita surarAya / / vimala anaMta dharmajala ujjvala, zAMti kuMthu ara lalli manAya munisuvrata nalinemi Narzvaprasu, varddhamAna pada puSya car3hAya / / OM hIM zrIvRSabhAdimahAvIrAtacavirAtijinasamUha ! atra avatara bhaktara lavauSaT / OM hI zrIvRSabhAdimadApIgatacatuvizatijinasamUha | atra tiSTha tiSTa Tha / OM hIM zrIvRSabhAdimhAvIrAtacatuvizatijinasamUha / atra mama sannihito bhava bhava vaSaT / muni-mana-sasa ujjvala lIra, prAsuka gaMdha bharA / bhari kanaka-kaTorI dhIra dInI dhAra dharA // caubIsoM zrIjinacanda, Ananda - kanda shii| pada jajata harata bhavaphaMda, pAvata mokSa-mahI / OM hI zrIvRpabhAdivIgate yo janmajarAmRtyuvinAzanAya jala nirvapAmIti svAhA // 1 // gozIra kapUra milAya, kezara - raMga bhrii| jina-caranana deta car3hAya, bhava-AtApa harI ||caubiisoN0|| OM hIM zrIvRSabhAdivIrAtebhyo bhavatApavinAzanAya candana nirvapAmIti svAhA // 2 // tandula sita soma-samAna, sundara aniyAre / muktA phalakI unahAra, puJja dharoM pyaare||caubiisoN0|| . OM hIM zrIvRSabhAdivIrAtebhyo kSayapadaprAptaye akSatAna nirvapAmIti svAhA // 3 // vara-kaJja kadaMva kuraMDa sumana sugandha bhre| jina agradharauM guna-maMDa, kAma-kalaMka hre||caubiisoN|| OM hIM zrIvRSabhAdivIrAMtebhya, kAmavANavidhvaMsanAya puSpa nirvapAmIti svAhA // 4 // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - mana-mohana-modaka Adi, sundara sadya bane / rasa-pUrita prAsuka svAda. jajata chudhAdi hane ||caubiisoN0|| hI dhIramAdiyorazida zumArogapinArAnApa naira nipaMpAmIti syAhA // 5 // tama-khaMDana dIpa jagAya, dhAroM tuma aage| saba timira moha kSaya jAya, jnyaan-klaajaage||caubiisoN0|| OM samAdhIko mobAmagAradinAnApa dIpa nirNapAnIti myAhA // 6 // daza gandha hutAzana-mAMhi, he prabhu khevata hoN| misa dhama karama jarijAhi, tuma pada sevthoN| covIsoM0 mAna nAya nikAmIti syAhA // 7 // zuci paka surasa phala sAra. saba pAtuke lyaayo| dekhata dRga-manako pyAra, pUjata sukha pAyo // covIloM0 Sankarinyo moTAmAya para nipaMpAnIti myAsa 8 // jala-phala AThoM zuci-sAra, tAko argha kroN| tumako arapo bhavatAra, bhavatarimoccha varoM ||caubiisoN0 OM panAdinIviyA na pAnIti syAhA // 9 // jayamAlA dohA / zrImata tIrathanAgha-pada, mAtha nAya hita het| gAUM guNamAlA ava, ajara amara pada deta // 1 // TIL8 // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 jana pUjA pATha mapraha ghttaa| jaya bhavatamabhaJjana janamanakaJjana,raJjana dinamani svaccha kraa| zivamaNaparakAzaka arigananAzaka, caubIsoM jinarAja vraa|| paddharI dhnd| jaya RSabhadeva RSigaNa namanta, jaya ajita jIta vasuari turanta / jaya sambhava bhava-saya karata cara, jaya abhinandana Ananda-pUra // 1 // jaya sumati sumati-dAyaka dayAla, jaya padmapadmaduvitana-rasAla / jaya jaya supAsa bhavapAsanAza, jaya caMda caMda tana duti prakAza // 2 // jaya puSpadanta dutidanta-seta, jaya zItala zItala-guNa-niketa / jaya zreyanAtha nuta-sahasabhuJja, jaya vAsava-pUjita vAsupujya // 3 // jaya vimala vimala pada-denahAra, jaya jaya ananta guNagaNa apAra / : jaya dharma-dharma ziva-zarma deta, jaya zAnti zAnti-puSTI kareta // 4 // jaya kaMtha kaMtha-Adika rakheya, jaya ara jina vasa ari-kSaya kareya / jaya malli malla hatamoha-malla, jaya munisuvrata vrata-zalla-dalla ||shaa jaya nami nita vAsava-nuta sapema, jaya neminAtha vRSa-cakra-nema / jaya pArasanAtha anAtha-nAtha, jaya varddha mAna ziva-nagara sAtha // 6 // ghttaa| caubIsa jinandA Ananda-kandA, paap-nikndaasukhkaarii| tinapada-juga-candA udaya amandA,vAsava-vandA hitkaarii| OM hrIM zrIvRSabhAdicaturvizati jinebhyo mahAyaM nirvapAmIti svaahaa| soraThA-bhukti-mukti-dAtAra, caubIsoM jinarAja vara / tina pada mana vacadhAra, jo pUje so ziva lhai| Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 saptaRpi kA artha jala gandha akSata puSpa caruvara, dIpa dhUpa su lAvanA / phala lalita AThoM dravya mizrita argha kIje pAvanA / / manvAdicAraNaddhidhAraka, munina kI pUjA kruuN| tAkaraM pAtaka hare sAre, sakaLa Ananda vistruuN|| * mAmAbhAsado anirNamAlimpAdana // 1 // yatoM kA apa udaka candana tandula puSpakaizcarusudIpasudhUpaphalArghakaH / dhavala maMgala gAnaravAkule jinagRhe jinavatamahaMyaje // garimAko bhanAla nipAnIti myAhA / mamuccaya ardha prabhujI apTa dravyaju lyAyo bhaavsoN| prabhu yAMkA harpa-harSa guNa gAU~ mahArAja // yo mana haragyo prabhuthAkI pUjAjI rekaarnne| prabhUjI yAMkI to pUjA bhavijana nita kreN| jAkA azubha karma kaTa jAya mahArAja yo mn0|| prabhujI thAMkI to pUjA bhavi jIva jo kreN| so to muraga mukatipaTa pAtra mahArAja // yo mana0 // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUSA pATha saha prabhujI indra dharaNendrajI saba mila gAya / prabhu kA guNAM ko pAra na pAiyA / prabhujI the cho jI anantAjI guNavAna / thAne to sumar2yA saMkaTa parihare // prabhujI the cho jI sAhiba tInoM lokakA / jinarAya maiM chU jI nipaTa ajJAnI mahArAja // yo mn0|| prabhujI thAMkA to rUpaju nirakhana kaarnne|| surapati raciyA chai nayana hajAra mahArAja // yo mana0 // prabhujI naraka ligodameM bhava-bhava meM rulyo| jinarAja sahiyA chai duHkha apAra mahArAja // yo mana0 // prabhujI ava to zaraNojI thAro meM liyo| kisa vidhi kara pAra lagAze mahArAja // yo mana0 // prabhujI mhArau to manar3o thAMme ghula rhyo|| jyoM cakarI vica rezama DorI mahArAja // yo mn0|| prabhujI tIna loka meM hai jina vimba / kRtrima akRtrima caityAlaya pUjasyAM // prabhujI jala candana akSata puSpa naiveda / dIpa dhUpa phala argha car3hAU~ mahArAja // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Trir jina caityAlaya mahArAja. saba tyA0 jinarAja // yo0 prabhujI aSTa dravya ju lyAyo banAya / ejA racAU~ zrI bhagavAna kii| Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 zAnti pATha bhASA caupAI | zAMtinAtha mukha zazi unahArI, zIla- guNatrata - saMyamadhArI / lakhana eka sau ATha virAjeM, nirakhata nayana kamaladala lArje // paJca cakravatipada dhArI, solana tIrthaMkara sukhakArI / indra narendra pUjya jina nAyaka. namo zAMnihitazAMti vidhAyaka // / divya viTapa pahupanakI varapA, dundubhi Asana vANI sarasA / chatra camara bhAmaNDala bhArI, ye tuva prAtihArya manahArI || zAMti jineza zAMti sukhadAI, jagatpUjya pUjauM zira nAI / parama zAMti dIjai hama sabako, par3heM tinheM puni cAra saMghako // vasantatilakA | pUjaiM jinheM mukuTa hAra kirITa lAke / jena pUjA pATha maha indrAdi deva aru pUjya padAja jAke || so zAntinAtha varavaMza jagatpradIpa | mere liye karahiM zAnti sadA anUpa // indravajrA / saMpUjakoM ko pratipAlakoM ko yatInako au yatinAyakoM ko / rAjA prajA rASTra sudezako le, kIjai sukhI he jina zAMtiko de // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na pUnA pATha saha magdharA ind| mnnaamaantaa| hove sArI prajAko sukha balayuta ho dharmadhArI narezA / hove varSA samaipa tila bhara na rahe vyAdhiyoMkA andezA / / ho caurI na jArI susamaya barata ho na duSkAla bhArI / sAre hI deza dhAra jinavara-vRpako jo sadA saukhyakArI / / dohA - ghAtikarma jina nAza kari, pAyo kevalarAja / zAMti karo saba jagatameM, vRpabhAdika jinarAja // zAstroM kA ho paThana sukhadA lAbha satsaMgatI kaa| sadavRttoM kA sujasa kahake, dopa DhAMkU sabhI kA // volaM pyAre vacana hitake, Apa kA rUpa dhyaauuN| ___soloM seOM caraNa jinake mokSa jolauM na pAU~ / tava pada mere hiya meM, mama hiya tere punIta caraNoM meN| tabaloM lIna rahoM prabhu,jabalauM pAyA na mukti pada maine / akSara pada mAtrAse dUSita jo kucha kahA gayA mujhse| kSamA karo prabhu sosava,karuNAri puni chur3Ahubhava dukhse|| he jagavandhu jinezvara ! pAU~,tava caraNa zaraNa lihaarii| maraNa samAdhi sudurlabha, karmokA kSaya suvodha sukhakArI / / puppAjali kSepaNa / aayaa| Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 bhajana jaina pUjA pATha sapraha nAtha ! torI pUjAko phala pAyo, mere yo nizcaya aba jAyo || TekA mer3haka kamala pAkhaDI mukhame, vIra jinezvara dhAyo / zreNika gajake patala mUvI, turata svargapaDha pAyo // nAtha0 // 1 // mainA sundarI zubha mana setI, siddhacakra guNa gAyo / apane patiko koTa gamAyo, gaMdhodaka phala pAyo // nAtha0 // 2 // aSTApada meM bharata narezvara, AdinAtha mana lAyo / aSTadravya se pUjA prabhujI, avadhijJAna darazAyo || nAtha0 // 3 // ase saba pApI tAre, mero mana hulasAyo / mahimA moTI nAtha tumArI, muktipurI sukha pAyo || nAtha0 // 4 // thakI thakI hAre sura tara pati, Agama sIkha jitAyo / 'devakIrti guru jJAnamanohara, pUjA jJAna batAyo / nAtha0 || 5 || bhASA stuti tuma taraNa tAraNa bhava- nivAraNa, bhavikamana Anandano / zrInAbhinandana jagatavandana, AdinAtha niraJjano // 1 // tuma AdinAtha anAdi seU, seya pada pUjA karU~ / kailAza giripara RSabha jinavara, pada kamala hiradai dharUM // 2 // tuma ajitanAtha ajIta jIte, aSTa karma mahAvalI | Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PAR para pida nuna kAra para Ayo, rupAkIjyo nAyajI // 3 // tuma pandrabadana patra na, pannapuri prmembro| mahAnananandana gandana, gannAtha jinevaro // 4 // tuma zAnti pAMca bAra pUnoM, gana para phaapn| durmisa yAMga pAsamAna, pina tApa palAra juu||5|| tuma pAra Ei . bhApa na vikaaraanii| bhInaginAya vidhagira, pAya-timiravinAno // 6 // jimanI gana, mAyA, mama pA garI / cAmpiyanasipamA nApa ziva-nagaNI brii||7|| candapapa samastarauna, pATana na kiyaa| nandana gata mandana, sapala saMgha magala phigoM / / 8 / / hinaparI pAnakA dIkSA phamaTa . mAna vihaarH| bhopAnanAya minTana paTa. namora dhAra // 6 // tuga pharmAnA nokSadAtA, dIna jAni dayA kro| miDAnandana kAmapandana mahAvIra jinage // 10 // ma mA mugnA mo, pInI ra dhaagyi| kA noTa merapInava.AvAgamana nivAriye // 11 // yavahAra bhara bhara mAmi , meMgadA mevapha rhaa| karAgI kAmAna gAMga, gosaphala jJApana mA // 12 // bIpa. mAI pa. garja, para mAMhi aneknii| eka anaza kI nahiM maMgyA nama mida nirajanI // 13 // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha mapraha maiM tuma caraNa-kamala guNagAya, bahuvidhi bhakti karI manalAya / janama janama prabhu pAU tohi, yaha sevA-phala dIje mohi // 14 // kRpA tihArI aisI hoya, jAmana maraNa miTAvI moya / vAra-bAra meM vinatI karUM, tuma sevA bhavasAgara tarUM // 15 // nAma leta saba duHkha miTa jAya, tuma darzana dekhyo prabhu Aya / tuma ho prabhu devana ke deva, meM to karUM caraNa tava seva // 16 // jina pUjA ta saba sukha hoya, jina pUjA sama avara na koya / jina pUjA te svarga vimAna, anukrama taiM pAvai nirvANa // 17 // maiM Ayo pUjana ke kAja, mero janma saphala bhayo Aja / pUjA karake navAUM gIga, mujha aparAdha kSamahu jagadIza // 18 / / dohA-sukha denA duHkha meTanA, yahI tumhArI baan| mo garIva kI vInatI, suna lIjyo bhagavAna // 16 // pUjana karate deva kI, Adi madhya avamAna / suraganake sukha bhoga kara, pAvai mokSa nidAna // 20 // jaimI mahimA tuma virSe, aura dharai nahi koya / jo sUraja me joti hai, nahiM tArAgaNa soya / / 21 / / nAtha tihAre nAmateM, agha chinamAMhi palAya / jyoM dinakara parakAzateM, andhakAra vinazAya / / 22 / / bahuta prazasA kyA karU, maiM prabhu bahuta ajAna / pUjAvidhi jAna nahIM, zaraNa rAkhi bhagavAna // 23 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra pUjA pATha graha nirvANakSetra pUjA paramapUjya cauvIla, jiha~ jiha~ thAnaka ziva gye| siddhabhUmi nizadIsa, mana vaca tana pUjA karauM / *ho dhInumititIraMthanirvANakSetrANi / atra para svatana ptt| ho dhIgitinIlaviNakSetrANi ! ti tita::. OM hIM prIgititolanvinikSetrANi ! katra nna calihinAnnvina navA naSTa / gItA chn| zuci chIra-dadhi-lama nIra niramala, kanaka-jhArImeM bharauM / saMsAra pAra utAra svAsI, jora kara vinatI karoM / / sammedagar3ha giranAra campA, pAvApuri kailAzakoM / pUjauM ladA caubIla jina, nirvANabhUmi-nivAlakoM / / hI gipiMka nirmANalebhyo pala nimAti bAhaH // 6 // kezara kapUra sugandha candana. salila zItala vistarau / bhava-tApako santApa meTo, jora kara vinatI karau ||l. OM hI caturdigatitodara nirvANatrebhyo candana nipAnoti bAhaH // 2 // motI-samAna akhaNDa tandula, amala Ananda dhari trauN| auguna harau guNa karau hamako,jora kara vinatI karauM / sa0 OM hI zrIgitija nirmANakSetrebhyo matAn vipAnIti bAhA // : // zubha phUla-rAsa suvAsa-vAsita, kheda saba mana kI harauM / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maina pUjA pATha samaha 99 dukha-dhAma-kAma vinAza mero, jora kara vinatI karauM ||s0 OM hI zrI catuvizatitIrthakra nivANakSetrebhyo puSpa nirvapAmIti svAhA // 4 // nevaja anekaprakAra joga, manoga dhari bhaya pariharauM / yaha bhUkha-dukhana TAra prabhujI, jora kara vinatI karauM ||s0 OM hrIM zrIcaturviMzatitIrthaMkara nirvANakSetrebhyo naivedya nirvapAmIti svAhA // 5 // dIpaka prakAza ujAsa ujjvala, timirasetI nahiM DarauM / saMzaya-vimoha - vibharama-tama-hara, jora kara vinatI karauM ||s0 OM hI zrIcatuvizatitIrthaMkara nirvAkSetrebhyo dIpa nirvapAmIti svAhA // 6 // zubha - dhUpa parama anUpa pAvana, bhAva pAvana AcarauM / saba karama- puJja jalAya dIjyo, jora kara vinatI karauM // sa0 OM hrIM zrIcatuvizatitIrthaMkara nirvANakSetrebhyo dhUpa nirvapAmIti svAhA // 7 // bahu phala maMgAya car3hAya uttama, cAra gatisoM nivaroM / nihaceM mukati-phala dehu moko, jora kara vinatI karauM ||s0 OM hrIM zrIcaturviMzatitIyaMkara nirvANakSetrebhyo phala nirvapAmIti svAhA // 8 // jala gandha akSata puSpa caru phala, dIpa dhUpAyana dharoM / 'dyAnata' karo nirabhaya jagatasoM, jora kara vinatI karauM // sa OM hrIM zrIcatuvizatitIrthaMkara nirvANakSetrebhyo ava nirvapAmIti svAhA // 9 // jayamAlA dohA zrIcaubIsa jineza, giri kailAzAdika namoM / nIratha mahApradeza, mahApuruSa niravANateM // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjA pATha mudda caupAI 16 nAtrA namIM RSabha kailAzapahAraM neminAra giranAra nihAraM / vAsupUjya campApura candI sammati gaNapura abhinandI // 1 // candra ajita ajita-pada-dAvA. va mbha-duHkhAtA / candra abhinandana gaNa-nAyaka, vandI numati sumatike dAyaka // 2 // candauM NDama mukati-padamA bandI laganA-pAnAharU ! candau candraprabhu prabhucandA, bandI vidhi vidhi-nidhi-kandA ||3|| vanda zIla a-tapa- zItala, candravAyana mahItala / candauM trimala vimala upayogI, banda anaMta anaMta-sukhabhogI ||1|| vandA~ dharma dharma-vistArA, vandoM zAnti zAnti-mana-dhArA / canda kuMdhu kughu-ravAlaM inTIara ari-hara guNamAlaM ||15|| vanda mala kA cUrana ntrI triva pUrana / vandauM nami-jina tamita-lurAsura vaDhadoM pArka parvva sajaga-hara ||6|| bIsoM siddhabhUmi jA Upara. zikharasammeda - mahAgiri bhUpara | ekabAra daMdeM jo koI, tAhi naraka-pazu-pati nahiM hoI // 7 // narapatinRpa sura zaka kahAve. tihu~ jaga bhoga bhoga ziva pArne / dighana-vinAzana maMgalakArI, guNa- vilAsa yoM pacA - jo tIratha jAveM pApa miTAve, dhyAveM gA tAko jasa kahiye saMpati lahiye, girike guNa ko dUdha utareM / bhavatArI // 8 // bhagati kareM 1 OM hrIM zrIcanurvigatitakA nirvANakSetrebhyo pUrNa nirvapAmIti svAhA / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ n baaH sum 1.1' - zrI jAdinAjina pUjA nAbhirAya marudevike nandana, AdinAtha svAmI mhaaraaj| sarvArthasiddhite Apa padhAre, madhyalokamAMhI jinarAja // indradeva saba milakara Aye, janma mahotsava karane kAja / AhvAnana saba vidhi mila karake, apane kara pUje prsuaaj|| mAnAya gneinTa Avatara mayattara mApaTa bAlAnana / OM bhImAdinAya jinendra ! ana tiSTha tiSTha Tha sthApana / / dhAdinAya nindralama mama gannihi no mA bhanaTa sanakaraNam / apTaka / kSIrodadhikA ujjvala jala le, zrIjinavarapada pUjana jaay| janma-jarA duHkha seTana kArana, lyAya car3hAUM prasuke pAya !! zrIAdinAthake caraNa-kamalapara,vali-palijAu~manavacakAya! ho karuNAnidhi bhava duHsva meTo. yAte meM pUjoM prakha paay|| dhImAdinAdha nindrAya janmamRtyuvinAganAya jala pipAmoti mA || 1 // malayAgiri caMdana dAha nikaMdana, kaJcana jhArIlara lyAya ! zrIjIkecaraNacar3hAvobhavijanabhavaAtApaturatamiTijAyAnI hI yojAdinA nindrAya gaganApavinAzanAya candana ni pAmI ni ghATA // 2 // zubhazAliakhaMDita saurabhimaMDita,prAsuka jalasodhokara lyaay| zrIjIkecaraNa caDhAvobhavijana akSayapadako turata upaay||shrii Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM hrIM zrIAdinAtha jinendrAya akSayapadaprAptaye akSatAn nirvapAmIti svAhA // 3 // / kamala ketakI vela camelI, zrIgulAba ke puSpa maMgAya / zrIjI ke caraNa caDhAvo bhavijana, kAmavANaturata nasijAya ||zrI 0 OM hrIM zrIAdinAtha jinendrAya kAmavANavidhvasanAya puSpa nirvapAmIti svAhA // 4 // nevaja lInA SaT rasa bhInA, zrIjinavara Age dharavAya / thAla bharAU~ kSudhA nazAU~, lyAU~ prabhuke maMgala gAya // zrI0 OM hrIM zrIAdinAtha jinendrAya kSudhAro vinAzanAya naivedya nirvapAmIti svAhA // 5 // jagamaga jagamaga hota dazoMdizi, jyoti rahI mandira meM chAya / zrIjI ke sanmukha karata AratI, mohatimira nAsai dukhadAya // zrI0 OM hrIM zrIAdinAtha jinendrAya mohAndhakAravinAzanAya dIpa nirvapAmIti svAhA | // 6 // agara kapUra sugandha manohara, tagara kapUra sudravya milAya / zrIjI ke sanmukha kheya dhupAyana, karmajare cahu~gatimiTijAya ||shrii0 OM hrIM zrI AdinAtha jinendrAya aSTakarmadahanAya dhUpa nirvapAmIti svAhA // 7 // zrIphala aura badAma supArI, kelA Adi chuhArA lyAya / mahAmokSaphala pAvana kAraNa, lyAya car3hAU~ prabhuke pAya // zrI0 OM hrIM zrIAdinAtha jinendrAya mokSaphalaprAptaye phala nirvapAmIti svAhA // 8 // ! zuci niramala nIraM gaMdha suakSata, puSpa carU le mana harSAya dIpa dhUpa phala ardha su lekara, nAcata tAla mRdaGga bajAya // zrI0 OM ho zrIAdinAtha jinendrAya anardhapadaprAptaye agha nirvapAmIti svAhA // 9 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mena pUjApATha pacakalyANaka sarvArthasiddhitaM caye, marudevI ura Aya / doja asita ASADhakI, jajUM tihAre pAya // ceta baDhI naumI dinA, janmyA zrIbhagavAna | surapati utsava ati karacA. meM pUjauM ghara dhyAna // dinApavinendrAya apya nirvapAmIti 103 zrI nirvapAmIti / tRNavana pADi sabachor3ike, napa dhAgyo vana jAya / naoNmI caitra asena kI, jajUM tihAre pAya // bhajana dayamiti / phAlguNa nadi ekAdazI, upajyo kevalajJAna | indra Aya pUjA karI, meM pUjoM iha thAna // kAya bhImAnAne ja mAtha caturdazi kRSNakI, mokSa gaye bhagavAna | bhavi jIvoMko bodhike pahu~ce zivapura dhAna // #mam qhri arus a nesima sundramufahz14 - japamAlA | AdIvara mahArAja me nitI tuma * karma / cAroM gatike mAMhi meM duHpAyo mo suno // Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 aSTakarama meM ekalau, ye duSTa mahAduHkha deta ho / jena pUjA pATha samUha kabahUM itara nigoda meM mokUM paTakata karata aceta ho / mhArI dInatanI suna vInatI // " prabhu kabahu~ka paTakyA narakameM, jaThai jIva mahAduHsa pAya ho / nita uThi niradaI nArakI, jaTha karata paraspara ghAta ho || mhArI0 // prabhu narakataNA duHkha aba kahUM, jaThe kareM paraspara ghAta ho / koika vAMdhyo saMbhasoM, pApI de mudgarakI mAra ho | mhArI0 // koika kArTe karoMtasoM, pApI aGgataNI do phAr3a ho / prabhu iha vidhi duHkha bhugatyA ghaNA, phira gati pAI tiryaJzva ho | mhArI || hiraNA vakarA bAchar3A pazu dIna garIba anAtha ho / prabhu maiM UTa valada bhaisA bhayo, jyAMpai ladiyo bhAra apAra ho || mhArI || nahi cAlyo jaThe gira pasyo, pApI de soTana kI mAra ho / prabhu koiyaka puNya saMjogasU, maiM pAyo svarga nivAsa ho || mhArI0 // devAMganA saMga rami rahyo, jaTha bhoganiko paritApa ho / - prabhu saga apsarA rami rahyo, kara kara ati anurAga ho || mhArI0 // kabahu~ka nandana-vana viSe prabhu, kabahu~ka vana-gRha mAMhi ho / prabhu iha vidhi kAla gamAyakai, phira mAlA gaI murajhAya ho || mhArI0 deva vidhI saba ghaTa gaI, phira upajyo soca apAra ho / soca karata tana khira paDyo, phira upajyogarbhame jAya ho || mhArI0 // prabhu garbhataNA duHkha aba kaha, jAThai sakaDAI kI Thaura ho / halana calana nahi kara sakyo, jaThe saghana kIca ghanaghora ho || mhArI0 // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha saMgraha mAtA khAvai caraparau, phira lAge tana santApa ho / prabhu jyoM jananI tAto bhakhai, phira upajai tana santApa ho || mhArI || auMdhe mukha jhulyo rahyo, phera niksana kauna upAya ho / kaThina kaThina kara nIsasyo, jaise nisarai jaMtI meM tAra ho || mhArI 0 prabhu phira nikasata dharatyAM paDhyo, phira lAgI bhUkha apAra ho / roya roya vilakhyo ghaNo, dukha vedanako nahiM pAra ho || mhArI 0 prabhu dukha meTana samaratha dhanI, yAteM lAgU tihAre pAMya ho / sevaka araja kareM prabhu ! mokU bhavodadhi pAra utAra ho || mhArI 0 dohA - zrIjIkI mahimA agama hai, koI na pAvai pAra / maiM mati alpa ajJAna ho, kauna kareM vistAra // OM hrI zrI AdinAtha jinendrAya mahArghaM nirvapAmIti svAhA / 105 dohA - vinatI RSabha jinezakI, jo par3hasI manalAya / svargo meM saMzaya nahIM, nizcaya zivapura jAya // ityAzIrvAda / zrI candraprabhake pUrvabhava gIta | zrIvarmA bhUpati pAli puhamI, svarga pahale surabhayau / puni ajita saina chakhanDanAyaka, indra acyuta meM thayau // cara parama nAbhinareza nirjara, vaijayaMti vimAna meM | candrAbhasvAmI sAtaveM bhava, bhaye puruSa purAnameM // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 nena pUjA pATha maha zrI candraprabhu pUjA cArita caMdra catuSTaya maMDita cAri pracaMDa arI cakacUre / candra virAjita carNaviSai yaha caMdraprabhA sama hai anupUra / cAru carita cakoranake cita corana caMdrakalA bahu sUre / so prabhucaMdra samaMtagurucita ciMtata hI sukha hoya hujUre // OM hI zrIcandraprabhajinendra ! atra avatara avatara savaupaTa OM hI zrIcandraprabhajinedra / atra tiSTha tiSTha Tha Tha | OM hI zrIcandraprabhajinendra / atra mama mannihito bhava bhava vAT / padma draha sama ujjala jala le zItalatA adhikAI / janma jarA duHkha dUra karanako jinavara pUja racAI // caJcala citako roki caturgati cakrabhramaNa nivAro / cAru caraNa AcaraNa catura nara caMdraprabhU cita dhAro // OM hI zrIcandraprabhajinendrAya janmajarAmRtyuvinAzanAya jala nirvapAmIti svAhA // 1 // maliyA - giravara bAvana caMdana kezari saMga ghasAo / bhava AtApa nivArana kAraNa zrIjina caraNacar3hAo // caM0 OM hI zrIcandraprabhajinendrAya bhavAtApavinAzanAya candana nirvapAmIti svAhA // 2 // candra kiraNa sama zveta manohara khaMDa vivarjita sohai / aise akSatasoM prabhu pUjauM jaga jIvana mana mohai // caM0 OM hrIM zrIcandraprabhajinendrAya akSayapadaprAptaye akSatAn nirvapAmIti svAhA // 3 // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na pUjA pATha mha z surataruke zuci puSpa manohara barana 2 ke lAvo / kAma dAha nivArana kAraNa zrIjinacaraNa car3hAvo ||cN OM hI zrIcandraprabhaNinandAra kAmavANaviSyamanAya putra nirvapAmIti svAhA // 4 // nAnA vidhike vyaJjana tAje svaccha adoSa banAvo / roga kSudhA duHkha dUra karanako zrIjinacaraNa car3hAvo // caM0 // OM hI zrInandanamajinendrAya dhudhArogavinAnanAya naivedya nipAmIti yAhA // 5 // kanaka ratanamaya dIpa manohara ujjvala jyoti jagAvo / mohamahAtama nAza karanako jinavara caraNa car3hAvo // caM0 OM hI zrIcandamabhajinendrAva mohAndhakAravinAzanAya dIpa nirvapAmIti svAhA // 6 // dazavidhi dhUpa hutAzana mAhIM kheya sugaMdha bar3hAvo / aSTa karamake nAza karanako zrIjinacaraNa car3hAvo // caMgA OM hI zrIcandanabhajinendrAya aSTakamadahanAya dhUpa nirvapAmIti svAhA // 7 // nAnA vidhike uttama phala le tanamanako sukhadAI / duHkha nivAraNa zikphala kAraNa pUjauM zrIjinarAI // caM zrInandraprabhajinendrAya mokSapadaprAptaye phala nirvapAmIti svAhA // 8 // vasuvidhi ardha banAya manohara zrIjinamaMdira jAvo / aSTakarmake nAza karanako zrIjinacaraNa car3hAvo // caM0 // OM hI zrIcandraprabhajinendrAya anarghyapadaprAptaye arghyaM nirvapAmIti svAhA // 9 // Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 jana pUjA pATha saha pacakalyANaka kulumalatA chanda / caitra prathama paMcama dina jAnoM, garbhAgama maMgala guNakhAna / mAta lakSmaNAke ura Ae, taji divaloka candra bhagavAna // paTa navasAsa ratana varaSAe, indra- hukumateM dhanada mahAna / tinake caraNa kamala maiM pUjUM, argha car3hAva karUM nita dhyAna // OM hIM caitrakRSNapacanyA garbhanagalaprAptAya zrI candraprabhajinendrAya arthaM / pauSa vadI gyArasako janme, caMdrapurI jinacandra mahAna / mahAsena rAjAke pyAre, sakala surAsura mAneM Ana // suragiripara abhiSeka kiyo hari, caturanikAya deva sabaAna so jinacaMdra jayo jagamAMhI, argha car3hAya karU~ nita dhyAna // hI pauSakRSNaikAdayA jannamagalaprAptAya zrIcandraprabhajinendrAya ayaM / pauSa badI gyArasa tapa lInoM, jAnoM jagata athira dukhadAna / rAjatyAgi vairAga dharo, vana jAya kiyau Atama kalyAna // suranara khaga mili pUja racAI, manameM atihI AnaMda mAna | aise caMdranAtha jinavarako argha car3hAya karU~ nita dhyAna // OM hrIM pauSakRSNaikAdazyA tapomagalaprAptAya zrIcandraprabhajinendrAya aghaM / phAlguna vadI saptamI jAnoM, cAra ghAtiyA ghAti mahAna / sakala surAsura pUji jagatapati, pAyo tihi dina kevalajJAna // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUjA pAsa 109 samavazarana mahimA hari kInI dInI dRSTi caraNa nijaAnA aise caMdranAtha jinavarako, argha car3hAya karUM nita dhyaan|| hI phAlguna gamamanyAM phelatAnaprAptAya zrIcandrapramadhinendrAya agha / sAteM badi phAlgunake mahinA, saMmedAcala zRGga mahAna / lalitakUTa Upara jagapatine, pAyau Atama ziva klyaan|| surasureza mili pUja racAI, gAyo guNa harpita jiya tthaan| suguru samanta bhadrake svAmI. dehu jinezvara ko satajJAna / / hI phAgunamAyA nAkSara nyAya dhInandrapAnandAya ana / jaranAlA dohA-aSTama kSitipati tuma dhanI, aSTama tIratharAya / aSTama pRthvI kArane, na aGga vasu nAya // 1 // cAla- aho jagataguru' ko| aho candra jinadeva tuma jaganAyaka svAmI / apTama tIrathagaja, ho tuma antarayAmI // 1 // lokAloka majhAra, jaDa catana gunndhaarii| dravya chaha anivAra paryaya zakti apArI / / 2 / / tihiM sabako ikabAra jArne jJAna anntaa| aiso hI sukhakAra darzana hai bhagavantA / / 3 / / tInaloka tihu~kAla jJAyaka deva khaavii| niravAdhA mukhamAra tihiM zivathAna rahAvau // 4 // Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 jana pUjA pATha mapraha he prabhu ! yA jagamAMhi maiM bahute duHkha pAyau / kahana jarUrata nAhiM tuma savahI lakhi pAyau / / 5 / / kabahU~ nitya nigoda kabahuM narka maMjhArI / suranara pazugati mAMhi dukkha sahe ati bhArI / / 6 / / / pazugatike duHkha deva ! kahata bar3e duHkha bhArI / chedana bhedana trAsa zIta uSNa adhikArI / / 7 / / bhUkha pyAsake jora savala pazu hani mArai / tahAM vedanA ghora he prabhu kauna samhAra / / 8 / / mAnuSa gatike mAMhi yadyapi hai kachu sAtA / tohU duHkha adhikAya kSaNakSaNa hota asAtA / / 6 / / bhana jovana suta nAri sampati ora ghnerii| milata harapa anivAra vichurata vipata dhanerI // 10 // suragati iSTa viyoga para sampati lakhi jhre| maraNa cinha saMyoga ura vikalapa vaha pUrai // 11 // yoM cAroM gati mAMhi duHkha bharapUra bharau hai| dhyAna dharau manamAMhi yAte kAja sarau hai // 12 // karma mahAduHkha sAja yAko nAza karau jii| bar3e garIva nivAja merI Aza bharaujI // 13 // samantabhadra gurudeva dhyAna tumhAro kInoM! pragaTa bhayo jinavIra jinavara darzana kInoM // 14 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sagraha jaba taka jagameM vAsa tavataka hirade mere / kahata jinezvaradAsa zaraNa gahoM maiM tere // 15 // dohA - jaga jayavante hohu jina, bharau hamArI Asa / jaya lakSmI jina dIjiye, kahata jinezvara dAsa // OM ho zrIcandraprabha jinendAya pUrNAdhaM nirvapAmIti svAhA / aDila chanda / vartamAna jinarAya bharata ke jAniye / paJcakalyANaka mAni gaye zivadhAniye // jo nara mana vaca kAya prabhU pUjai sahI / 111 so nara diva sukha pAya lahai aSTama mahI // ityAzIrvAda puSpAMjaliM kSipet / zraddhA jo manuSya yuddhipUrvaka zraddhAguNa ko apanAyegA, use koI bhI zakti saMsAra meM nahIM roka sakatI / kucha bhI karo zraddhA na chor3o / zraddhA ho saMsArAtIta avasthA ko prApti meM sahAyaka hotI hai| zraddhA binA Atmatatva kI upalabdhi nahIM hotI / * jina jIvoM ko samyagdarzana ho gayA hai, unheM mAtA - asAtA karma kA udama cala nahIM karatA / -'varNI vANI' se Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 jena pUjA pATha sagraha zrIzAntinAthajana-pUjA matagayada chada / ( yamakAlakAra ) yA bhava-kAnanameM caturAnana, pApa-panAnana ghari hmerii| Atama-jAna na mAna na ThAna na, vAna na hona daI saTha merI // tA mada-bhAnana Apahi ho gaha, chAna na Anana Anna TedI / Ana gahI zaranAgatako, aba zrIpatajI pata rAkhahu merI // 1 // OM hrIM zrIzAntinAtha jinendrAya / atra avatara avatara savauSaTa / OM hrIM zrIzAntinAtha jinendrAya ! ana tiSTha tiSTha Tha Tha / / OM hrIM zrIzAntinAtha jinendrAya ! aba mama sannihito bhava bhava vaSaT / chada tribhgii| anuprayAsaka / ( mAtrA 32 jgnnvrjit)| himagiri-gata-gaMgA dhAra abhaMgA, prAsuka saMgA bhari bhRnggaa| jara-marana - mRtaMgA nAzi adhaMgA, pUji padaMgA mRduhigA / / zrIzAnti - jinezaM, nuta - zakrezaM vRpacakreza, cakra / hani ari - cakrezaM, he gunadhezaM, dayAmRtezaM, makreze // 1 // OM hrIM zrIzAntinAthajinendrAya janmajarAmRtyuvinAzanAya jala nirvapAmIti svAhA / vara bAvana-caMdana, kadalI-naMdana, dhana-Anadana, sahita ghsoN| bhava-tApa-nikaMdana, airA-naMdana, vaMdi amaMdana, carana bsoN||shrii. OM hI zrIzAntinAtha jinendrAya bhavatApavinAzanAya candana nirvapAmIti svaahaa| himakara kari lajjata, malaya susajjata, acchata jajjata, bhrithaarii| dukha-dArida-gajjata, sada-pada-sajjata, bhava-bhaya-bhajjata, atibhaarii||shrii0 OM hIM zrIzAntinAthajinendrAya akSayapadaprAptaye akSa tAn nirvapAmIti svAhA / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhena pUjA pATa BK maMdAra saroja, kadalI joja, puJja bharojaM, malayamaraM / bhari kaMcana-dhArI, tuma hiMga dhArI, madana-vidArI, dhIra-dharaM / / zrI0 hI gAnniAginevAya kAmapANayidhvasanAya puSpa nirvapAmIti svaahaa| pakavAna navIne. pAvana kIne, paTa rasa bhIne, sukhdaaii| mana-modana-hAre, chudhA vidAre, Age dhAre, guna gAI / / zrI. hI dhIgAmilApakiya bhAgavinAzanAya naivecaM niryapAmIti syaahaa| tuma jJAna prakAze, bhrama-tama nAze, zeya vikAze, susarAse / dIpaka ujiyAga, yAta dhAga, moha nivArA, nija bhAse || zrI0 jI dhImAninAmarinetrAya mAdAyakA pinArAnAya dopa nipapAmIti myaattaa| candana karapUraM, kari vara caraM, pAvaka bhRraM, mAhi jurN| tamu dhUma uDAca, nAcata AvaM, ali gaMjAve, madhura suraM // zrI. hI bhAgAntinApagneiTAya ArmadahanAya dhUpa niyaMpAmIti syAhA / / vAdAma rAjaraM, dADima pUraM, nivaka bhUraM, la Ayo / tAsoM pada jajoM, ziyaphala majjoM, nija-rasa-rajjoM, umagAyo // zrI. hI zrIgAntinApajinanAya mokSaphlaprAraye phala niyaMpAmIti syAhA / basu dravya saMvArI, tuma hiMga dhArI, AnaMdakArI, dRg-pyaarii| tuma ho mavatArI, karunA-dhArI, yAta thArI, zaranArI / / zrI0 ho dhAgAntinApajinanAya apa pAmIti syAhA / paMcakalyANaka ___ sundarI tathA drutavilamvita chd| asita mAtaya bhAdava jAniye, garabha-maMgala tA dina mAniye / saci kiyo jananI-pada carcanaM, hama kareM ita ye pada arcanaM / / hI mAdrapaTagRSNasaptamyAM garmamagara maSTitAya zrIzAntinAyajinendrAya agha / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 jaina pUjA pATha sapraha janama jeTha caturdazi zyAma hai, sakala indra su Agata dhAma hai / gajapurai gaja sAji sabai ta, giri jaje ita meM jaji hoM avai / OM hI jyeSThakRSNacaturdazyA janmamagalaprAptAya zrIzAntinAyajinendrAya argha 0 / bhana zarIra subhoga asAra haiM, imi vicAra tavaM tapa dhAra haiN| bhramara caudaza jeTha suhAvanI, dharama-heta jajoM guna-pAvanI / OM hrIM jyeSThakRSNacaturdazyA niSkramaNamahotsavamaNDitAya zrIzAntijinendrAya argha 0 / zukala pauSa dazaiM sukha-rAza hai, parama kevala-jJAna prakAza hai / bhava-samudra-udhArana devakI, hama kareM nita maMgala sevakI / / OM hI pauSazukladazamyA kevalajJAnaprAptAya zrIzAntinAthajinendrAya aba 0 / asita caudaza jeTha hane arI, siri saseda thakI ziva-tI vrii| sakala-indra jajai tita Aika, hama jarja ita mastaka naaik|| OM hIM jyeSThakRSNacaturdazyA mokSamagalaprAptAya zrIzAntinAthajinendrAya argha 0 / jayamAlA zAnti zAnti-guna-maMDite sadA, jAhi dhyAvata supaMDite sadA / maiM tinheM bhagata-maMDite sadA, pUji hoM kaluSa-haDite sadA // mokSa-heta tuma hI dayAla ho, he jineza guna-rana-mAla ho / maiM avai suguna-dAma hI dharoM, dhyAvate turita mukti-tI varoM / / paddhari chanda / jaya zAntinAtha cindra parAja, bhava-sAgarameM adbhuta jahAja / tuma taji saravArathasiddha thAna, saravAratha-juta gajapura mahAna / tita janama liyau AnaMda dhAra, hari tatachina Ayo rAja-dvAra / indrAnI jAya prasta-thAna. tamako karameM le haraSa mAna / / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na pUjA pAta AT - - - hari goda dera so moda dhAra, sira camara amara DhArata apAra / girirAja jAya tita zilA pAMDa, tApaM dhAppI abhiSeka mAMDa / / tita paMcama udadhitanoM su vAra, surakara kara kari lyAye udaar| tapa sahasa-phara kari anaMda, tuma sira-dhArA DhArI sunaMda / / japa vapa ghaghaghagha dhuni hota ghora, bhabhabhabhabhabha dhadhadhadha kalaza zora / dama ma ma ma vAjata mRdaMga, sana nananana nananana nU puraMga / / tana nana nana nana nana tanana tAna, ghana nana nana ghaTA karata bAna / tAi thaha ha ha ghaI sucAla, juta nAcata nAvata tamahiM bhaal|| caTa caTa caTa aTapaTa naTata nATa, saTa ghaTa jhaTa haTa naTa zaTa virATa / ini nAcata rAta bhagata raMga, sura leta tahA~ AnaMda saga / / ityAdi atula maMgala muThATa, tita banyo jahA~ suragiri virATa / puni kari niyoga pita, sadana Aya, hari sauMpyo tuma tita vRddha thAya / / pani gajamAhi lahi cakra-rata, bhogyA cha saDa kari dharama jt| puni tapa dhari kevala-Rddhi pAya, bhavi jIvanakoM ziva-maga batAya / / zivapura pahuMca tama he jineza, guna-maMDita atula ananta bhep| meM dhyAvata hoM nita zIza nAya, hamarI bhava-bAdhA hari jinAya / / sevaka apanoM nija jAna jAna, karunA kari bhI-bhaya bhAna bhAna / yaha vidhana-mRla-taru saMDa saMDa, cita-cintita-Anada maMDa mNdd| dhattAnanda chanda (mAtrA 31) zrIzAMtimahaMtA, zivatiyakatA, sugunaanaMtA bhagavaMtA / bhavabhramana hanaMtA, sokhya anaMtA dAtAraM taarnvNtaa|| unhIM zrIzAtinAyajinendrAya pUrNAgha nirvapAmIti mvAhA // 1 // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 jaina pUjA pATha sada chanda rUpaka savaiyAM zAntinAtha-jinake pada-paMkaja, jo bhavi pUjai mana vaca kAya / janama janamake pAtaka tAke, tatachina tajikai jAya palAya // manavAMchita sukha pAvai so nara, vAMceM bhagati-bhAva ati lAya / vAtai 'vRndAvana' nita baMde, jAtaiM zivapura- rAja karAya // 1 // ityAzIrvAda. puSpAjali kSipAmi / ratnatraya # yadi ratnatraya kI kuzalatA ho jAve taba yaha saba vyavahAra anAyAsa chUTa jAve / jo jIva darzana, jJAna, cAritra meM sthita ho rahA hai usI ko tum 'sva - samaya' jAno aura isake viparIta jo pudgala karma pradezoM meM - - sthita hai use ' para samaya' jaano| jisake ye avasthAyeM haiM use anAdi, ananta, sAmAnya jIva smjho| kevala rAga dveSa kI nivRtti ke artha cAritra kI upayogitA hai / - # samyakadRSTi jova kA abhiprAya itanA nirmala hai ki vaha aparAdhI jIva kA abhiprAya se burA nahIM caahtaa| usake upabhoga kriyA hotI hai / isakA kAraNa yaha hai ki cAritra moha ke udaya se balAt use upabhoga kriyA karanI par3atI hai / etAvatA usake virAgatA nahIM hai, aisA nahIM kaha sakate / - 'varNI vANI' se Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se zrI neminAtha jina pUjA zrIharivaMza ujAgara nAgara, namIzvara jinarAI / nArI janavArI zyAma zarIra suhAI // yAdavavaMza mahAnabha puraNa candrakalA sukhadAI | atra virAja harI marI. zivakha yo jinarAI // there Agr SPN 21 n - kI manohara, kathana kArI mAhi paro / janamajaya dukAnako, zrIjina sanmukha dhAra karo // cAlavAvArI vargavArI, nemIzvara niMgaja mahAna / prabhu ne mAM dIjo avicala dhAna // meM nita pyAna kucha hula joki ekTara ka 124 d 17/ malayAgiri kapUra milAyA. bezara raMga anopama jAna / bhara AtAparahita jina caraNakamalako pUje Ana ||vaa jasaka 171 candrakiraNa lIje, akSata svanDasarala guNasAna / akSaya nAyaka prabhuko pUje esahita hitamAna // ghAla ++++ bhAMti-bhAMti kRmaMgAve. kRmumAyudha arijItUna kAja / kulamA vijayI jinavara, caraNa kamalako pUjeM Aja // ghA manamohana pakavAna banAnI esahita prabhuke guNa gAya / dhAroke nAza karana ko zrIjina caraNanAya | ghAla Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha saMgraha maNimaya dIpa amolaka leke, ratana rakevI me dhara lAya / mohamahAtama nAzaka prabhuke, caraNAmbuja deta car3hAya // vAlha OM hrIM zrIneminAtha jinendrAya mohadhikAravinAzanAya dIpa nirvapAmIti svAga // 6 // kRSNAgaru karpUra milAkara, dhUpa sugandha manohara Ana / karmakalaMka nivAraka prabhuke, caraNakamala ko pUja na ||vaal 118 OM hrI zrIneminAtha jinendrAya aSTakamadahanAya dhUpa nirvapAmIti svAhA // 7 // zrIphala lauMga supArI pistA, elA kelA Adi mahAna / mukti zrIphaladAyaka prabhuke, caraNAmbuja pUrje guNakhAna // bAla OM hrIM zrIneminAthajinendrAya mokSaphalaprAptace phala nirvapAmIti svAhA // 8 // jalaphala dravya milAya gAya guNa, ratnathAra bhariye sukhadAna / aSTakarma ke nAzaka prabhuko pUjauM nijaguNa dAyaka jAna // vAla OM hrIM zrIneminAtha jinendrAya anarghyapadaprAptaye yayaM nirvapAmIti svAhA // 9 // paMcakalyANaka cAla chanda / chaThi kArtika sita sukhadAI, garbhAgama maMgala gAI indrAdika pUja racAI, hama pUrje ardha car3hAI // OM hrIM kArtizukraSaSTyAM garbhamaGgalaprAptAya zrIneminAthajinendrAya adhyaM / sita zrAvaNa chaThi zubha jAnauM, janme jinarAja sahAno ! pitu samudravijaya sukha pAyo, jinako hama zIza navAyo // OM hrIM zrAvaNazukraSayo janmamalaprAptAya zrIne minApajinendrAyAaghyaM / zrAvaNa sudi chaThi zubha jAnoM, taji rAja mahAnata ThAnoM ziva nAri harSa vaha kInoM, hama tinake pada cita dInoM // OM hrIM zrAvaNazuklaSaSTyA tapomaGgalaprAptAya zrIneminAtha jinendrAya adhyaM / sita eke Azvina bhAI, caughAti hane duHkhadAI / vara kevalajJAna sulInoM, jinake pada meM cita dInoM // OM Azvina zuklapratipadAyAM jJAnakalyANaprAptAya zrIneminAthajinendrAya aSyaM v Page #135 -------------------------------------------------------------------------- Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 chappana dina chadmastha rahe jina cAra ghAtiyA cara / jJAna lahi sarva lakhAyojI jinake // muNa0 // samavazaraNa kI mahimA rAje zrImaNDapa sukhakAra / ratana siMhAsana Upara prabhujI padmAsana niradhAra | tIna chatra sira Upara rAje causaThi cAmara sAra || jinake sanmusa ThAu indra narendrajI / nabha meM dundubhi kI dhuni bhArI, varSe phUla sugandha apArI / jinake sammukha ThADe indra narendrajI / vRkSa azoka zoka saba nAze vANI divya prakAza / jaina pUjA pATha sagraha 1 svahita vRpa nija nidhi pAvaijI || jinake0 // zrI girinAra zisarate svAmI, pAyo pada, nirvANa | karmakalaGka rahita avinAzI siddha bhaye bhagavAna / paJcakalyANaka pUjA kInI sakala surAsura Ana || apano virada nivAho dIna dayAlajI / mokoM dIje nijakI mAyA, kAraja kIje mana lalacAyA / apano virar3ha nivAho dIna dayAlajI || vinaya jinezvara kI suna svAmI, nemIzvara mahArAja / hRdaya me tuma pada dhyAUjI jinake guNa gAveM suranara zepajI || dohA - caraNana zIza navAya ke, pUjA kara guna gAya / araja karU~ yaha eka maiM, bhava-bhava hohu sahAya // OM hrIM zrIneminAtha jinandrAya pUrNAdhyaM nirvapAmIti svAhA / aDila chanda | vartamAna jinarAya bharata ke jAniye, * paJcakalyANaka mAni gaye zivathAniye / jo nara manavacakAya pramu pUjeM sahI, so nara divasukha pAya lahai aSTama mahI // ityAzIrvAda, paripuSpAJjaliM kSipet / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIpArzvanAtha jina pUjA govA chnd| vara svarga prANatako vihAya, sumAta vAmA-suta bhaye / avase ke pArasa jinezvara, caraNa tinake sura naye // navahAtha unnata tana virAja, uraga-lacchana ati laseM / thAeM tumheM jina Aya tiSTho, karama mere saba naseM // hI zrIraparyanta jiTe ha cAmA chandA aura soma ke samAna ambasAra lAiye | hema-pAtra dhArika su Apako caDhAiye || pArzvanAtha deva seva ApakI karUM sadA / dIjiye nivAsa mokSa bhUliye nahIM kadA // 1 // nAvinA saMgIti svAhA // 1 // candanAdi kezarAdi svaccha gandha lIjiye / Apa carNa carca moha-tApa ko hanIjiye // pArzva 0 // 2 // zrInavanAgAva pAdana nirvapAmIti // 2 // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Taina pUjA pATha maha phena candake samAna akSataM maMgAya ke / caraNa ke samIpa sAra pUja ko svAyake || pArzva0 // 3 // 122 OM hrIM zrIpAdavanAtha vinendrAya akSayapAptaye anAna nirvapAmIti svAhA // 3 // kevar3A gulAva aura ketakI cunAiye / dhAra carNake samIpa kAma ko nasAiye || pArzva0 // 4 // OM hrIM zrIpAdavanAtha vinendrAya kAnavANavivyasanAya puSpa nirvapAnI svAhA // 4 // ghevarAdi bAvarAdi miSTa sarpimeM sane / Apa carNa arca te kSudhAdi roga ko hane || pArzva 0 // 5 // OM hrIM zrIpAdarzvanAtha jinendrAya sudhArogavinAzanAya naivedya nirvarajIta nvAdrA // 9 // lAya ratna-dIpa ko saneha-pUra ke bharU | vAtikA kapUra vAra moha dhvAMtakUM haru || pArzva0 ||6| OM hrIM zrIpAdanAya jinendrAya mohAnvakA vinAzanAya dIpa nirvaNamani svAhA // 6 // dhUpa gandha leyakeM su agnisaMga jAriye / tAsa dhUpa ke susaMga aSTakarsa bAriye || pArzva0 // 7 // OM hrIM zrIpAdavanAya jinendrAya aSTakarmadahanAya dhUpa nirvapAmIti svAhA // 7 // khArakAdi cirabhaTAdi ratna- thAla meM bharU~ / harSa dhArikeM jajUM sumokSa sauravya ko darU~ || pArzva // OM hrIM zrIpArzvanAtha jinendrAya mokSa phalaprAptaye phala nirvapAmIti svAhA // 8 // nIragandha akSatAna puSpa cAru lIjiye / dIpa dhUpa zrIphalAdi ardhateM jajIjiye || pArzva0 // 6 // OM zrIpArzvanAtha vinendrAya anapada prAptAye arca nirvapAmIti svAhA // 9 // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ panajanyAnanda cAla / zubhaprANana svarga vihAye. vAmA mAtA ura Aye / vaizAkhatanI dutikArI, hama pUjeM vighna nivArI // arpana | janameM tribhuvana sukhadAtA, ekAdazI pApa vikhyAtA / zyAmA tana adabhuta rAje, ravi-koTika-teja sulAje // zrI ra kali paoNpa ikAdazI AI, taba ghAraha bhAvanA bhAI / apane kara laoNca sukInA, hama pUjeM caraNa jajInA // hopapAdanAya mine ape O kali caita caturthI AI. prabhu kevalajJAna upAI / tava prabhu upadeza ju kInA, bhavi jIvanako sukha dInA // dIpadAna arpa* of sita sAta sAvana AI, zivanAri varI jinarAI / sammedAcala hari mAnA, hama pUrje mokSa kalyANA | OM hI mamatA zrIpAdayaneindrAya artha- / jayamAlA, chanda / pArasanAtha jinendra tane vana, pInabhayo jagteM suna pAye / / kagyo saradhAna laSa pada Ana bhayo padmAvati zeSa kahAye | nAma pratApa se santApa su bhavyana ko ziva-zarma disAye / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haina pUjA pATha maha ho vizvasenake nandra bhale guNagAvata haiM tumare harapAye // 1 // dohA - kekI-kaMTha samAna chavi, vapu utaMga natra hAtha / lakSaNa uraga nihArapaga, bandoM pArasanAtha // 2 // 124 paddhari chanda / racI nagarI chaH mAta agAra bane caha~gopura zobha apAra / koTavanI racanA chAtra deva, kaMgUrana laha bahuketa ||3|| banArasa kI racanA ju apAra, karI bahubhAMti dhaneza tayAra | tahAM vizvasena narendra udAra, kareM sukha nAma su de paTatAra ||4|| rAjyo tuma prANata nAma vimAna, bhave tinake vara nandana Ana / ta suraindra niyogana Aya, girinda kI vidhinhauna tujAya // 5 // pitA-ghara naupi gaye nija dhAma, kubera kareM vasu jAma mukAma | caDhai jina doja mayaMka samAna, ramaiM bahu bAlaka nirjara Ana ||6|| bhaye jaya aSTama varSa kumAra, ghare aNuvrata mahAsukhakAra / pitA jaba Ana karI aradAsa karo tuma vyAha vareM mama Asa ||7|| 1 karI taba nAhi kahe jagacandra, kiye tuma kAma kaSAya ju manda / car3he rAja rAjakumArana saga, tu dekhata gaMgavanI su taraMga // 8 // lakhyo ika raMka karai tapa ghora, cahUdizi agani baleM ati jora | kaheM jitanA are tuna bhrAta, kare bahu jIvanakI mata ghAta // 6 // bhayo taba kopa kahe ki jIva, jale tara nAga dikhAya sajIva / lakhyo yaha kArana bhAvana bhAva, naye diva brahma RSIsa Aya ||10|| Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ta sura cAra prakAra niyoga, dharI zivikA nija kandha mnog| kiyo canamAMhi nivAsa jinanda, dhare vrata cArita Ananda kanda // 11 // gahe taI apTama ke upavAsa, gaye dhanadatta tane ju avAsa / diyo pagadAna mahAmusakAra, bhayI panagRSTi tahAM tihivAra // 12 // gaye tara kAnanamAhi dayAla, dharo tuma yoga saye aghaTAla / taya yaha dhama susta apAna, bhayo kamaThAcara ko mura Ana / / 13 / / kara nabha gAna lakhe tuma dhIra, ju pUrava ra vicAra gahIra / kiyo upasa bhayAnaka ghAra, calI bahu tIkSaNa pavana jhakora // 14 // raso dasa digimeM tama chAya, lagI baha, agni lasI nahiM jAya / muruNDana ke dina muNTa disAya, paDa jala musaladhAra athAya ||1|| tava padamApati-kanya dhaninda, naye juga gAya tahAM jinacanda / magyo tara raMkasu desata hAla, layo taba kevalAna vizAla // 16 // diyo upadeza mahA hitakAra, subhayana codhi sameda padhAra / muvarNabhadra jaha jhUTa prasiddha, barI ziva nAri lahI vasuRddha // 17 // jaja tuma caraNa duI kara jora, prabhR lasiye aba hI mama ora / kaI 'yasanAra ratna' banAya, jineza hameM bhavapAra lagAya // 18 // jaya pArasa devaM surakRta sevaM vandata caraNa sunaagptii| karuNAke dhArI para upakArI, zivasukhakArI karmahatI // mogAginenTApa niyaMpA pArA / aDilla -jo pUja manalAya bhavya pArasa prabhu nitahI / tAke duHkha saba jAMya bhIti vyApa nahiM kithii| sugva sampani adhikAya putra mitrAdika saare| anukramasoM ziva lahe, ratana' isa kahai pukAre / / yAgIyAMTa purili kSipeta / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 zrI mahAvIra svAmI pUjA natagayanda / prema sam zrImatI hare vIra, bhare sukha-sIra anAkulatAI / kehari aGkala arI karadaGka, naye hari-paGkati-sau lisu AI / / maiM tumako ita thApatu hauM prabhu, bhakti sameta hiye harakhAI / he karuNA dhana dhAraka deva, ihAM aba tiSThahu zIghrahi AI || kSIrodadhitama zuci nIra, kaJcanabhRGga bharoM / prabhu bega haro bhava pIra, yAtai dhAra karo // zrIvIra sahA ativIra sammatinAyaka ho / jaya varddhamAna guNa-dhIra, sammati-dAyaka ho // 1 // svAhA // == kucha hI zranhAvI, vinna vanncha malayAgiri - candanasAra, kezara - saMga ghaloM / prabhu bhava AtApa nivAra pUjata hiye hulaso // zrIvIra0 // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandulasita zazi- sama zuddha, lInoM thAra bharI / tasupuJjavaroM aviruddha, pAvoM ziva nagarI // zrIvIra0 // OM hI zrImahAvIra jinendrAya padaprAptaya akSatAn nirvapAmIti svAdA || sumana sumana pyAre / surataruke sumana sameta, so manamatha - bhaJjana-heta, pUjoM pada thAre // zrIvIra0 // OM hI zrImahAvIra jinendrAya kAmavANavivarAnAya puSpa nirvapAmIti syAdA // rasa- rajjata sajjata sadya, sajjata thAra bharI / pada jajjata rajjata aya, bhajjata bhUkha-arI // shriiviir0|| OM hI zrImadAyIra jinendrAya sudhArogavinAzanAya naveya nirvapAmIti svAhA // tama- khaNDita maNDita-neha, dIpaka jovata hoM / tuma padatara he sukha-geha, bhrama-tama khovata hoM ||shriiviir 0 // OM zrImahAvIra jinendrAya mohAndhakAra vinAzanAya dIpa nirvapAmIti svAhA // haricandana agara kapUra, cUra sugandha karA | tuma par3hatara khevata bhUri, AThoM karma jarA // zrIvIra0 // OM zrImahAvIra jinendrAya aSTamaM dahanAya dhUpa nirvapAmIti svAhA // Rtu - phala kala - varjita lAya, kaMcana-thAra bharoM / ziva-phala-hita he jinarAya, turmADhaga bheMTa gharoM // zrIvIra0 OM hI zrImahAvIra jinendrAya mokSaphalaprAptaye pala nirvapAmIti svAhA // jala - phala vasu saji hisa-thAra, tana-mana-moda dharoM / guNa gAU~. bhava-dadhitAra, pUjata pApa haroM // zrIvIra0 // hI zrImahAvAra jinendrAya ananyapadAmaya sarpa nivapAmIti svAhA // Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma gh| rAga- bagala mohi rAkho ho zaranA zrImAna jinagayI / mo0 garabha sATa sita chaTTa liyo nidhi. trizalAura aphrnaa| sura surapati titaleva karI nita. meM pUjo sava-taranA / mohi rAkho ho zaranA. zrIvaddhamAna jinarArajI ! lyA mAhira janama cetatita terasake dina, kuNDalapura kana-baratA / suragiri luragula pUja racAyo meM pUjo sava-haranA mo0 OM hI keldA jAna kara ! magasira asita manohara dazanI. tA dina tara aacrnaa| napa-kumAra ghara pArana kInoM meM pUjoM tuna baralA / so vjooN vii jaaN kudraavaaN nee aHt / zukala dazai baizAkha divala ari. ghAti-catuka chaya krnaa| kevala lahi bhavibhavalara tAre. jajaucarana sukhabharanA mo0 meM hI degAlgandA kAma ra dAra dinndarA kArtika zyAma amAvaza ziva tiya, pAvApurate eranA / gana-phani-vRnda jatita vahavidhi,maiM pUjyoM bhavharanAmo0 oM haiM janAcA mohADanaronhI mindraH / jayanAla, banda hariNItA 28 mAtrA! gaNadhara asanidhara. cakradhara haladhara gadAdhara varavadA / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUjA pATha mA 129 aru cApadhara vidyAsudhara, tirasUladhara sevahiM sadA // dusa-harana Ananda-bharana tArana,tarana carana rasAla haiN| sukumAla gunamanimAla, unnata bhAlakI jayamAla haiM / canda ghttaannd| jaya trizalAnaMdana, harikRtavaMdana, jagadAnaMdana caMdavaraM / bhavatApa nikaMdana. tanakanamaMdana rahita sapaMdana nyndhr|| chanda bottph| jaya kevala-bhAnu kalAsadanaM, bhavikoka-vikAzana-kaMjavanaM / jagajIta-mahA-ripu-mohaharaM, raja jJAnahagAMvara carakaraM // 1 // gargAdika maMgala maNDita ho, duHkhadAridako nita skhaNDita ho| jagamAhiM tumI satapaMDita ho, tumahI bhavabhAva vihaMDita ho // 2 // harivaMza sarojanako ravi ho, balavanta mahanta tumI kavi ho| lahi kevala dharma prakAza kiyo avaloM soI mAragarAjatiyo // 3 // puni Apatane guNamAhiM sahI, suramana raheM jitane savahI / vinakI vanitA gunagAvata haiM, layamAnanisoM mana bhAvata haiM // 4 // puni nAcata raMga usaMga bharI tuda bhakti vipa paga ema dharI / jhananaM jhananaM jhananaM jhananaM, muraleta tahAM tananaM vananaM // 5 // ghananaM ghananaM dhana ghaNTa baje, hamadaM hamadaM miradaMga sj| gaganAMgana-garbhagatA-sugatA, tatatA tatatA atatA vitatA // 6 // dhRgatAM dhRgatAM gati vAjata hai, suratAla rasAla ju chAjata hai| Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha maha sanana sananaM sananaM nabhameM, ika rUpa aneka ju dhAri bhU // 7 // kaI nAri su bIna bajAvati haiM, tumaro jasa ujjvala gAvati hai / karatAlaviSai karatAla dhareM, suratAla vizAla ju nAda kareM // 8 // hata Adi aneka uchAha bharI, surabhakti kareM prabhujI tumarI / tumhI jagajIvana ke pitu ho, tumahI vina kAraNake hitu ho // 6 // tumhI laba vighna vinAzana ho, tumahI nija AnaMda bhAsana ho / tumhI cita ciMtita dAyaka ho, jagamAMhi tumhI saba lAyaka ho // 10 // tumare para maMgala mAMhi sahI, jiya uttama puNya liyo sadahI / hamako tumarI zaranAyata hai, tumare yugameM sana pAgata hai // prabhu so hiya Apa sadA basiye, jaba lauM vasu karma nahIM natiye | taba lauM tuma dhyAna hiye varato, taba lauM zruta citana cittaratoM // tabalauM tala vrata cArita vAhata hoM, tabalauM zubha bhAva suhAgata hoM / des samasaMgati nita raho, tavaloM mama saMjama citta hai // 13 // jabalauM nahiM nAza karauM ariko, ziva nArivaroM samatA dhariko / yaha dyo vavalauM hamako jina jI, hama jAcata haiM itanI sunajI // 14 // 11 // 12 // 130 dhattA zrIvIra jinezA namita surezA nAga narezA bhagatibharA / 'vRndAvana' dhyAvai vighana nazAvai, vAMchita pAve zarmavarA // ma hI zrImahAvIra jinendrAya mahArghaM nirvapAmIti svAhA / dohA - zrI sanamatike jugalapada, jo pUjai dhari prIta / 'vRndAvana' so catura nara, lahai mukti navanIta // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUjA pATha sagraha tIrthakSetra pUjA-saMgraha zrI sammedazikhara pUjA dohA-siddhakSetra tIratha parama, hai utkRSTa suthAna / zikhara sammeda sadA namU, hoya pApa kI hAna // 3 aganita muni jahateM gaye, loka zikharake tIra / tinake pada paGkaja namU, nAzeM bhava ko pIra // 2 // aDilla chanda / hai ujjvala yaha kSetra su ati niramala shii| parama punIta suThaura mahAguNa kI mahI // sakala siddha dAtAra, mahA ramaNIka hai| bandU nija sukha heta, acala pada deta hai // 3 // sortthaa| zikhara sammeda mahAna, jaga meM tIrtha pradhAna hai| mahimA adbhuta jAna, alpamatI maiM kima kahUM // 4 // pAla, sundarI chanda / sarasa unnata kSetra pradhAna hai, ati su ujjvala tIrtha mahAna hai| karahiM bhaktisu je guNa gAyaka, lahahi sura zivakai sukha jAyakai / Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 jaina pUjA pATha sapraha aDilla chan / Adi aura vandana sura nara hari ina bhava sAgara se tirai nahI bhava meM janma janma ke pApa sakala china me suphala hoya tina janma zikhara darazana karai / parai // Ta kare // 6 // sthApanA, aDila chanda | giri sammeda tai bIsa jinezvara ziva gaye / aura asaMkhye munI tahAM te sidha bhaye // bandU mana vaca kAya nama zira nAyakai ! namUM tiSTho zrImahArAja sabai ita Ayakai // 2 // dohA ---- zrIsammeda zikhara sadA pUjU mana vaca kAya / - harata caturagati duHkhako mana vAMchita phaladAya // 2 // hrI zrI sammeda zikhara siddhakSetra paravata setI zrI bIsa torghaGkara aura prasasyAta muni mukti padhAre, tinake caraNAravinda kI pUjA zratrAvatarAvatara sarvoauSaT zrahmananaM / atra tiSTha tiSTha Tha Tha sthApana / atra mama satrihito bhava bhava vaSaT satridhApana / athASTaka, gItA chanda | sohana jhArI ratana jar3iye mAMhi gaMgA jala bharo jinarAja caraNa car3hAya bhavijana janma mRtyu jarA harau // saMsAra udadhi ubArane ko lIjiye sudha bhAvaso / sammaida girapara bIsa jina muni pUja haraSa uchAvaso // 2 // OM hrI zrI sammeda zikhara siddhakSetra paravata seto bIsa tIrthaGkarAdi asaMkhyAta muni mukti padhAre, janmamRtyurogavinAzanAya jala0 // 1 // 1 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena pUjA pATha sapraha jAkI sugandha thakI ho ali guMjate Ave ghane / so malaya saMga ghasAya kesara pUja pada jinavara tane // bhava AtApa nivArane ko lIjiye sudha bhAvasoM // s0|| OM hrI zrI sammeda zikhara siddhakSetra paravata seto bIsa tIrthaGkarAdi asaMkhyAta muni mukti padhAre, bhavapratApa vinAzanAya candanaM0 // 2 // akSata akhaMDita atihi sundara joti zazi sama lIjiye / zubha zAli upajvala toya dhoya su pUja prabhu pada kIjiye // pada akSaya kAraNa leya bhavijana zuddha niramala bhAvasoM // sa0 OM hrI zrI sammeda zikhara siddhakSetra paravata seto bIsa tIrthaGkarAdi asakhyAta muni mukti padhAre, akSayapadaprAptaye akSataM0 // 3 // hai madana duSTa atyanta durjaya hate sabake prAna hI / tAke nivAraNa heta kusuma maMgAya raMjana ghrAna hI // jAkI suvAsa nihAra SaTpada dauri Avai cAvasoM // s0|| OM ho zrI sammeda zikhara siddhakSetra paravata seto bIsa tIrthaGkarAdi asakhyAta muni mukti padhAre, kAmavANavidhvasanAya puSpaM0 // 4 // rasa pUra rasanA ghrAna raMjana cakSu priya prati miSTa hI / jinarAja caraNa car3hAya uttama kSudhA hovai naSTa ho || bhari thAla kaJcana vividha vyaJjana lIjiye sudha bhAvasoM // s0|| OM hrI zrI sammeda zikhara siddhakSetra paravata seto bIsa tIrthaGkarAdi asaMkhyAta muni mukti padhAre, kSudhArogavinAzanAya naivedya 0 // 5 // trailokyagarbhita jJAna jAko moha nijavaza kara liyo / ajJAna tamameM paDyo cetana caturagati bharamana kiyo || 133 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 OMna pUjA pATha maha chinamAhi moha vidhsa hauveM AratI kara cAvasoM // s0|| OM hI mohasicara nikSatra para banI togadi asaMkhyAta muni nalikA, dinAna do0 // 6 // zubha agara ambaranAla sundara dhUpa prabhu Tiga khevhii| e duSTakama pracaNDa tinako hoya tata china chevhI // so dhUpa dasu vidhi jarata kAraNa lIjiye sudha bhAvaso | saol OMI kI nanda rahita rakta to dona tada asavyAta muni mukti pAre, anna pU0 7 // bAdAma zrIphala loga pistA leya zuddha smhaalhii| sekAra dvArA granAra kelA turata TUTe DAlahI / / bhavi leya uttana heta giva ke chaTa vidhi ke dAvasoM // s0|| OM hI mITa kendrita rakta te dona DarAdi asakhyAta muni mukti padhAre, mAsanA ra la ' 8 // capaya caal| janma mRtyu jala hare, gandha AtApa tandula padake akSaya madana kU sumana vidArai / / kSudhA haraNa naivedya dIpa te dhvAnta nasAve / dhUpa dahai vasu kama mokSa sukha phala darasAvai // e vasa dravya milAeke argha rAmacandra kiijiye| kara pUjA girizikharakI narabhava kA phala lojiye| OM hI zrI sanmaiTa zivara siddhakSetra paravata seto vIsa tIrthakrAdi asakhyAta muni mukti padhAra, anaryapadaprAptaye ardhya0 // 6 // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyeka argha sortthaa| sakala karma hani mokSa, parivA sita baizAkha hii| jajau caraNa guNa dhokha, gaye sammedAcala thakI // 1 // OM ho zrI sammeda zikhara siddhakSetra paravata setI jJAnadhara kUTa ke darazana phala eka kor3a upavAsa aura zrI kathunAtha tIrthakarAdi chAnaveM koDA koDI chAnave koDa battIsa tAsa dAnave hajAra sAta se vaiyAlisa muni mukti padhAre, argha0 // 1 // dohA-jeTha zukala caudasa divasa mokSa gaye bhgvaan| jajau mokSa jinake caraNa kara kari bahu guNagAna / / ___OM hI zrI sammeda zikhara siddhakSetra paravata setI sudatavara kUTa ke darazana phala eka koDa upavAsa zrI dharamanAtha tIrthaMkarAdi guNatosa koDA koDI unIsa koDa nau lAkha nau hajAra sAta se pacAnave muni mukti padhAre, argha0 // 2 // caita zukala ekAdazI zivapura meM prabhu jAya / lahi ananta sukha thira bhaye AtamasU lavalAya // 3 // OM hI zrI sammeda zikhara siddhakSetra paravata setI avicala kUTa ke darazana phala eka kor3i upavAsa aura zrI sumatanAtha tIrthakarAdi eka koDAkoDI caurAsI kor3a bahattara tAkha ikyAsI hajAra sAtasa muni mukti padhAre, argha0 // 3 // jeTha zukala caudasa dinA sakala karma kSaya kIna / siddha bhaye sukhamaya rahai hue aSTaguNa lIna // 4 // OM hI zrI sammeda zikhara siddhakSetra paravata setI zAntiprabha kUTa ke darazana phala eka koDa upavAsa aura zrI zAntinAtha tIrthaMkarAdi nau koDAkoDI nau lAkha nau hajAra nau sau ninyAnave muni mukti padhAre, argha0 // 4 // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 jana pUjA pATha sapraha badi aSAr3ha aSTami divasa mokSa gaye muni iish| jana bhaktite vimala prabhu argha letha nami zIza // 5 // OM hrI zrI sammeda zikhara siddhakSana paravata setI suvIra ta kUTa ke darazana pasa eka koDa upavAsa aura vimalanAtha tIrthakarAdi sattara koDAkoTI sATha tAsa cha hajAra sAta se bayAlisa muni mukti padhAre, argha0 // 5 // phAguna zukala saptami dinA hani aghAtiyArAya / jagata phAsa ka kATake mokSa gaye jinarAya // 6 // OM hrI zrI sammeda zikhara siddhakSetra paravata setI prabhAsa kUTa ke darazana phata eka koDa upavAsa aura zrI supAzvanAtha tIrthakarAdi unacAsa koDAkoDo caurAsI kor3a vahattara lAkha sAta hajAra sAtase bayAlisa muni mukti padhAre, bhargha0 // 6 // caita zukala paMcami dinA hani aghAtiyA rAya / mokSa bhaye surapati jaja maiM jajahUM guNa gAya // 7 // OM hrIM zrI sammeda zikhara siddhakSetra paravata seto siddhavara kUTa ke darazana phasa battIsa koDa upavAsa aura zrI ajitanAtha tIrthakarAdi eka araba prassI koDa caupana tAkha muni mukti padhAre, argha0 // 7 // jugala nAga tAre prabhu pArzvanAtha jinarAya / sAvana zukala sAta divasa lahe mukti ziva jAya // 8 // OM hI zrI sammeda zikhara siddhakSetra paravata setI suvaranabhadra kUTa ke darazana phata solaha koDa upavAsa aura zrI pArzvanAtha tIrthakarAdi bayAsI karor3a caurAsI lAsa paiMtAlisa hajAra sAtasai bayAlisa muni mukti padhAre, argha0 // 8 // sortthaa| hani aghAti ziva thAna, caturdazI vaizAkha bdi| jaz2a mokSa kalyAna, gaye sammedAcala thako // 6 // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUjA pATha sagraha 138 hani aghAti jinarAya, cautha kRSNa phAguna viSai / jajU caraNa guNagAya, mokSa sammedAcala thakI // 24 // OM hrI zrI sammeda zikhara siddhakSetra paravata setI mohana kUTa ke darazana phala eka koDa upavAsa aura zrI padmaprabhu torghakarAdi ninyAnave koDi satyAsI lAkha titAlisa hajAra sAta se sattAisa muni mukti pacAre, argha0 // 24 // hani aghAti nizvAna, phAguna dvAdazi kRSNa hI / jajU mokSa kalyAna, gae surAsura pada jajo // 25 // OM hrI zrI sammeda zikhara siddhakSetra paravata setI nirjara nAmA kUTa ke darazana phala eka koDa upavAsa para zrI munisuvratanAtha tIrthaMkarAdi ninyAnave kauDA koDa satyAnave koDi nau lAkha nau sau ninyAnave muni mukti padhAre, ardhaM0 // 25 // zeSakarma hani mokSa, phAguna zukala ju saptamI / jajU guNani ke dhoka, gaye sammedAcala thakI // 26 // OM hrI zrI sammeda zikhara siddhakSetra paravata setI lalita kUTa ke darazana phala solaha lAkha upavAsa aura zrI candraprabhu tIrthaMkarAdi nau sau caurAsI prarava bahattara koDi assI lAkha caurAsI hajAra pAca so pacAnave muni mukti padhAre, argha0 // 26 // gaye mokSa bhagavAna, aSTami sita asauja kI / dehu dehu zivathAna, vasuvidhi padapaGkaja jajU // 27 // OM hrI zrI sammeda zikhara siddhakSetra paravata seto vidyutavara kUTa ke darazana phala eka koDa upavAsa aura zrI zItalanAtha tIrthakarAdi aThAraha koDA koDi bayAlisa koDa battIsa lAkha beyAlisa hajAra nau sau pAMca muni mukti padhAre, argha0 // 17 // dohA - caita kRSNa pUnama divasa, nija Atama ko cIna / mukti sthAnaka jAyake, hue aSTa guNa lIna // 18 // OM hrI zrI sammeda zikhara siddhakSetra paravata setI svayaMbhU kUTa ke darazana phala eka koDa upavAsa aura zrI anantanAtha tIrthaMkarAdi chAnave koDA koDa sattara koDa sattara tAkha sattara hajAra sAta se muni mukti padhAre, argha0 // 18 // Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sortthaa| zeSa karma niravAna caita zukala SaSThami viSai / jajo guNaugha ucAra mokSa varAMganA pati bhaye // 26 // OM hrI zrI sammeda zikhara siddhakSetra paravata saitI dhavala kUTa ke darzana phala bayAlIsa lAkha upavAsa aura zrI sambhavanAtha tIrthakkarAdi nau loDA koDa bahattara lAkha bayAlIsa hajAra pAca sau muni mukti padhAre, argha0 / / 16 / / dohA-aSTami sita baizAkha kI gae mokSa hani karma / jaja caraNa ura bhakti kara dehu dehu nija dharma // 20 // OM hI zrI sammeda zikhara siddhakSetra paravata setI Ananda kUTa ke darzana phala eka lAkha upavAsa aura abhinandana tIrthaGkarAdi vahattara koDA koDi sattara koDa sattara lAkha bayAlIsa hajAra sAta sai muni mukti padhAre, argha0 / / 20 // caupAI chanda / / mAgha asita caudaza vidhi saina, hani aghAti pAI ziva daina / sura nara vaga kailAza suthAna, pUjai maiM pUjU dhara dhyAna / / dohA-RSabha deva jina sidha bhaye, gira kailAza se joya / __ mana vaca tana kara pUjahU~ zikhara namU pada soya // OM hrI zrI kailAza siddhakSetra paravata setI mAgha sudI 14 ko zrI AdinAtha tIrthakarAdi asakhya muni mukti padhAre, argh0| dohA-vAsa pUjya jinakI chabI aruna varana avikAra / dehu sumati vinatI kara dhyAUM bhavadadhitAra / / vAsu pUjya jina sidha bhaye campApura se jeha / manavacatana kara pUja hU~ zikhara sammeda yajeha // / OM hI zrI campApura siddhakSetra paravata saitI bhAdavA sudI 14 zrI vAsupUjya tIrthaGkarAdi asaMkhya muni mukti padhAre, argha0 / Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. jaina pUjA pATha saha zukala SAr3ha saptami divasa zeSa karma hani mokSa / ziva kalyANa surapati kiyo jajU caraNa guNa dhonta / / nemanAtha jina siddha bhaye siddha kSetra giranAra / mana vaca tana kara pUja hU~ bhavadadhi pAra utAra // OM hI zrI giranAra siddhakSetra paravata seto aSAr3ha sunI sAte ko prI neminAra tIrghavarAdi bahattara kor3a sAta se muni mukti padhAre, parya0 / dohA--kArtika vadi mAvasa gaye zeSa karma hani mokSa / pAvApurate vIra jina jajU caraNa guNa dhoka // mahAvIra jina siddha bhaye pAvApura se joya / mana vaca tana kara pUjahUM zikhara namUM pada doya // - hI zrI pAvApura siddhakSetra parakta seto kArtika do mamAvata ko zrI varddhamAna tIryakarAdi pasaMkhya muni mukti padhAre, arghao 1 dohA--sudharmAdi gaNeza guru antima gautama nAma / tina sabakU lai argha tai pUjU saba guNa dhAma || . * ho zrI sudharmAdi gautama gaNadhara deva gurAvA grAma ke udyAna Adi bhitra-bhitra sthAno se niravArA padhAre, jargha0 / dohA--yA vidhi tIrtha jineza ke bandU zikhara mahAna / aura asaMkhya munIza je pahuMce zivapada thAna // siddha kSetra je aura haiM bharata kSetra ke mAMhi / aura je atizaya kSetra haiM kahe jinAgama mAMhi // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - bena pUjA pATha saMprada 141 tinake nAma su leta hI pApa dUra ho jAya / te saba pUjU argha le bhava bhava ko sukhadAya / / OM ho zrI bharata kSetra sambandhI siddhakSetra aura atizaya kSetrebhyo argha 0 / sortthaa| dIpa ar3hAI mAMhi siddhakSetra je aura haiN| pUja argha car3hAya bhava bhava ke agha nAza haiM / aDilla chnd| pUjU tIsa caubIsI mahAsukha dAya jU / bhUta bhaviSyat vartamAna guNa gAya jU // kahe videha ke bosa namU siranAya jU / aura jU argha banAya su vighana palAya na / OM hI zrI tIsa cauvIsI aura bhUta bhaviSyat vartamAna jora videha kSetra ke vIsa jinezvara argha 0 / dohA-kRtyAkRtyama je kahe tIna loka ke mAMhi / te saba pUjU argha le hAtha jora siranAya / / OM hI zrI Urdhvaloka madhyaloka pAtAlaloka sambandhI jina mandira jina caityAlayebhyo nama ardha / dohA-toratha parama suhAvano zikhara sammeda vizAla / kahata alpa budhi yukti se sukhadAI jayamAla // ___ atha jayamAlA, chanda pddhddii| jaya prathama nama jina kuntha deva, jaya dharma tanI nita karata seva / jaya sumati sumati sudhabuddhi deta, jaya zAnti namUM nita zAnti heta // Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 jaina pUjA pATha sapraha jaya vimala na Ananda kanda jaya supArsa na, hani pAsa manda / jaya ajita gaye ziva hAni karma, jaya pAva karI juga uraga sarma / / pazcima disa jAnU Toka eva, vande cahu~gati ko hoya cheva / nara sura pada kI to kauna bAta, pUje anukramate mukti jAta // jaya nemi tanU nita dharU dhyAna, jaya ari hara lIno mukti thaan| 'jaya malli madana jaya zIla dhAra, zreyAsa gaye bhava udadhi pAra // jaya sumati sumati dAtA maheza, jaya padma namUM tama hara dineza / jaya muni suvRta guNa gaNa gariSTa, jaya candra kara AtApa naSTa // jaya zItala jaya bhava ke AtApa, jaya ananta namU nazi jAta pApa / jaya sambhava bhava kI haro pIra, jaya abhaya karo abhinandana vIra // pUrava diza dvAdaza kUTa jAna, pUjata hovata hai azubha hAna / phira mUla mandirakU karU praNAma, pAvai ziva ramanI vega dhAma / ___pattA chanda / zrI siddha su kSetra ati sukha detaM turataM bhava dadhi pAra krN| ari karma binAsana ziva sukha kArana jaya giravara jagatA taarN|| cAla chappaya / prathama kutha jina dharma sumati aru zAnti jinandA / vimala supArasa ajita pArzva meTa bhava phandA // zrI nami araha ju malli zreyAMsa suvidhi nidhi kndaa| padma prabhu mahArAja aura muni suvRta candA / / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .. . . . - - zItalanAtha ananta jina sambhava jina abhinndjii| bIsa ToMka para bIsa jinezvara bhAva sahita nita bndjii|| OM ho yo sammeda zikhara siddhakSetra paravata setI bIsa nIdarAdi asAlyAta muni mukti padhAre, argham / kavitA zikhara sammedajI ke bIsa Toka saba jAna / tAsoM mokSa gaye tAkI saMkhyA saba jAniye // caudAse kor3A kor3i paisaTha tA Upara / joDi chiyAlisa araba tAko dhyAna hiye Aniye // bArA sai tihattara kor3i lAkha gyArA se baithaaliis| aura sAta sai cautIsa sahasa bakhAniye // saikaDA hai sAtasai sattara rAte hue siddha / tinakU su nitya pUja pApa karma hAniye // dohA-bIsa ToMka ke daraza phala, proSadha sakhyA jAna / ekasau tehattara munI, guNa saTha lAkha mahAna / / ghattA chnd| ra bIsa jinezvara namata suresura maghavA pUjana kU Avai / naranArI dhyAvai saba sukha pAvai rAmacandra nita sira nAvai // iti puSpAMjali kSipet / Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 jena pUjA pATha maha zrI campApura siddhakSetra pUjA dohA utsava kiya panavAra jahaeN, suragaNayuta hari Aya / jajoM suthala vasupUjya tasu, campApura harSAya // OM hrIM zrI nannApura kSetra / atrAvatarAyattara sIpaT / OM hrIM zrI campApura siddhakSetra / atra tiSTha tiSTha Tha Tha sthApanam / OM hrIM zrI campApura siddhakSetra / atra mana sahito bhaya bhaya yad / aSTaka cAla nandIzvara pUjana kI sama amiya vigatatrasa vAri, lai hima kumbha bharA / lakha sukhada trigadaharatAra, de praya dhAra dharA // zrIvAsupUjya jinarAya, nirvRtithAna priyA / campApura thala sukhadAya, pUjoM harpa hiyA // 1 // OM hrIM zrI campApura siddhaaitrebhyo anmajarAmRtyuvinAzanAya jala nirvapAmIti svAhA ||1| kazmIrI kezara sAra, ati hI pavitra kharI / zItala candana saMga sAra lai bhava tApaharI // zrI0 // OM hI zrI campApura siddhakSetrebhyo sasAratApavinAzanAya candana nirvapAmIti svaSTA // 2 // maNidyutisama khaNDa vihIna, tandula lai nIke / saurabha yuta nava vara vIna, zAli mahA nIke // zrI0 // OM hrIM zrI campApura siddhatenebhyo akSayapadaprAptaye bhakSata nirvapAmIti svAhA // 3 // ali lubhana subhaga hagaghrANa, sumana ju suradrumake | le vAhisa arjuna vANa, sumana damana jhumake // zrI0 7) OM hrIM zrI campApura siddhakSetrebhyo kAmavANavidhvazanAya puSpa nirvapAmIti svAhA // 4 // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sapraha rasa pUrita turi pakavAna, pakSa yathoka ghRtii| kSudhagadamadAdamana jAna, lai vidha yukta kRtI ||shrii0|| kahI zrI canmApura siddhagrebhyo dhArogavinAzanAya naivedya nirvapAmIti syAhA // 5 // tama ajJapranAzaka sUra, zivamaga prkaashii| lai ratnadvIpa (tipUra, anupama sukharAzI // zrI0 // OM hI zrI campApura siddhagrebhyo mohAndhakAravinAzanAya dIpa nirvapAmIti svAhA // 6 // vara parimala dravya anUpa, sodha pavitra karI / tasa caraNa kara kara dhUpa, lai vidhi kuJja harI ||shrii0|| OM hIM zrI campApura sidabhyo aSTakarmavizvazanAya dhUpaM nirvapAmIti svAhA // 7 // phala pakka madhura rasa dAna, prAsuka vaha vidhake / lakhi sakhada rasanahagaghrAna, le zubhapada sidhke|| shrii0|| ho zrI campApura migrebhyo mokSaphalaprAptaye phala niryapAmIti syAhA // 8 // jalaphalavasa dravya milAya, lai bhara himdhaarii| vasa aMga dharApara lyAya, pramudita citadhArI // shrii0|| OMhI zrI cammApura siddhagrebhyo bhanayaMpadaprAptaye adhyaM niyaMpAmIti svAhA // 9 // jymaalaa| dohA bhaye dvAdazama tIrthapatI, campApura nirvAna / tina guNakIjayamAla kch,koNshrvnnsukhdaan| paddhaDI chanda / jaya jaya zrI campApura sudhAma, jahaM rAjata nRpa vasupUja nAma / jaya pauna palyasa dharma hIna, bhava bhramaNa duHkhamaya lakha pravIna // ura karuNAghara so tama viDAra, upaje kiraNAvali ghara apAra / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasada zrI vAsupUjya tina cAla, bAdAma tIrSakA vizAla // bhana bhoga dehata vizna- hoya, vaya bAlnAhi hI nAya noya / siDna nani mahAna mAra tIna, tapa hAinna viSa upoSa cIna // taha mona utraya Aya ha. ina prati pUI hI kSya raha / aM anna Aha hoya, guru nAna nAga nadanAhi soya / solaha basa isa pada na zaka isa ima ina kara rahaya / puni sanayAna ka lom dArahAimanyAna solaha dviArA he anantu tuSTaya yUja svAla pAyo 3 sukhada nayoga vAna.! taha kAla giocara samyA sumarana hi janya ijanahitya / / jAla duvitra ra aniya kRSTa. jara pore bhavimAne dhAnya dRSTI iGga kala Apa kI jAna. jina gogana kI nuci dAna / / tAhI dhasa te jivaghyAna bNaya, munasanayAna nivase jitAya / ha bha nalae nahara. to ju basacA tipahi pani / teraha na rana sanaya dvAra, kAra zrI jagandara prahAra / isani avanIza anya nadi, vivo pAra niH cala Rddhi / yuna gu banu ra amita guplena hai he nA hI unahi baina / tumhI meM so pAnA pavitra, trailonya gAyo nivitra // ne vatu raja nija taka lAya. bandauM puni pani muvi hosa nAya ! tAhI para vAMDA ura mAra. ghara anya bAha buddha biddaar| dohA zrIcanpApura jo pulpa. pUje sana vaca kAya ! vagila to pAya hI, sukha sampati adhinAya !! Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana pumA pAsa 147 bhI giranAra siddhakSetra pUjA dohA-vandI nemi jineza pada, nemi-dharma dAtAra / nema dhurandhara parama guru, bhavijana sukha karatAra / jinavANIkopraNami kara guru gaNadhara uradhAra / siddhakSetra pUjA racoM, saba jIvana hitakAra / Urjecanta girinAma tasa, kAyo jagata vikhyaat| girinArI tAsoM kahata, dekhata mana hAta / / pilaMdirA sapA sundarI banda / / giri su unnata subhagAkAra hai, paJcakUTa uttaMga sudhAra hai| vana manohara zilA suhAvanI, lakhata sundara manako bhaavnii|| avara kUTa aneka bane tahAM, siddha dhAna su ati sundara jhaaN| dekhi sarijana mana harpAvate. sakala jana vaMdanako aavte|| taha namasAga ta tapa dhArA, karma vidArA ziva paaii| muni koTi bahattara sAta zataka dhara tAgiri Upara sukhdaaii|| hai zivapurabAsI guNake rAzI vidhi thiti nAzI ddhidhraa| tinake guNa gAU~ pUja racAU~, mana harSAU~ siddhi kraa|| dohA-so kSetra mahAna tihiM. pUjoM mana vaca nAya / vaya vAra ju kara thApanA, tiSTha tiSTha ita Aya // hI bhI giranAra mitra dhana bharatara prapatara gapopaTa / nadhI gitAra mitrAya sipchA tipTana maTha sthApana / bhI siranAra siyaya / ana mama sanniditAni bhapa bhaya papaTa / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 jaina pUjA pATha sapraha aSTaka, kavitta | lekara nIra su kSIra samAna mahA sukhadAna su prAsuka lAI / de traya dhAra jajoM caraNA haranA mama janma jarA duHkhadAI // nemipatI taja rAjamatI bhaye vAlayatI tahata zivapAI / koDa bahattara sAtasau siddha munIza bhaye sujajoM harpAI // OM hrIM zrI giranAra siddhakSetrebhyo janmajarAmRtyuvinAzanAye jala nirvapAmIti svAhA ||1|| candanagAri milAya sugandha su, lyAya kaTorI meM dharanA / mohamahAtama meTanakAja su carcatu hoM tumhare caranA // nemi0 OM hrIM zrI giranAra siddhakSetrebhyo sasAratApavinAzanAya candana nirvapAmIti svAhA // 2 // akSata ujjvala lyAya dharoM, taha puMja karo manako harpAI / dehu akhayapada prabhu karuNA kara, phera na yA bhavavAsa karAI // nemi0 OM hrIM zrI giranAra siddha kSetrebhyo akSayapadaprAptaye akSatAn nirvapAmIti syAhA // 3 // phUla gulAba camelI bela kadaMva su campaka vIna su lyAI / prAzukapuSpa lavaMga caMdrAya su gAya prabhU guNa kAma nasAI // nemi OM hrIM zrI giranAra siddhakSetrebhyo kAmavANa vidhvasanAya puSpa nirvapAmIti svAhA // 4 // nevaja navya karoM bhara thAla su kaMcana bhAjanameM ghara bhAI / miSTa manohara kSepata hoM yaha roga kSudhA hariyo jinarAI // ti0 OM hrIM zrI giranAra 'siddhakSetrebhyo kSudhArogavinAmanAya naitreya nirvapAmIti khAhA // 5 // dIpa banAya dharoM maNikA athavA ghRta vAti kapUra jalAI / nRtya karoMkara Arati le mama moha mahAtama jAya nazAI // nemi OM hrIM zrI giranAra siddhakSetrebhyo mohAndhakAravinAzanAya dIpa nirvapAmIti svAhA // 6 // dhUpa dazAMga sugandhamaI kara khebahu agni makAra suhAI / Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIghrahi arja suno jinajI mama karmamahAvana deujarAI // nemi0 OM hrIM zrI giranAra sisacetrebhyo maSTakarmavidhvasanAya dhUpa nirvapAmIti svAhA // 7 // le phala sAra sugandhamaI, rasanA hRda netranako sukhadAI / kSepatahoM tumhare caraNA prabhu deha hameM zivakI ThakurAI // nemi0 OM hrIM zrI giranAra siddhakSetrebhyo mokSaphalaprAptaye phala nirvapAmIti svAhA // 8 // le vasu dravya su ardha karoM ghara thAla su madhya mahA harSAI / pUjata hoM tumare caraNA hariye vasu-karmabalI duHkhadAI // nemi0 OM hrIM zrI giranAra siddhakSetrebhyo anarthapadaprAptaye apyaM nirvapAmIti svAhA // 9 // dohA - pUjata hoM vasudravya le, siddhakSetra sukhadAya / nija hitahetu suhAvano, pUraNa ardha car3hAya // OM hrIM zrI giranAra siddhakSetrebhyo pUrNArdham nirvapAmIti svAhA / paJcakalyANaka ardha, chanda pAitA / kAtika zuklA kI chaTha jAnoM, garbhAgama tA dina mAno / uta indra jarja usa thAnI, ita pUjata hama harSAnI // OM hrIM kArtikazukATyAM garbhamatala prAptAya zrI neminAtha jinendrAya arghya 0 / bhAvaNa zukla chaTha sukhakArI, taba janma mahotsava dhArI / surarAja sumera nhavAI, hama pUjata ita sukhapAI // OM hrIM zrAvaNAyAM janmamAlamaNDitAya zrI neminAtha jinendrAya aya0 / sita zrAvaNakI chaTTi pyArI, tA dina prabhu dIkSA dhArI / tapa ghora vIra taha karanA, hama pUjata tinake caraNA // OM hI zrAvaNazukramaSTI dine dIkSAmaGgalaprAptAya zrI neminAtha jinendrAya adhyaM * * sUkSma zukla Azvina bhASA, taba kevala jJAna prakAzA / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15. jaina pUjA pATha sapraha hari samavazaraNa taba kInA, hama pUjata ita sukha liinaa|| ___ OM hI AzvinazujApratipadi kvalajJAnaprAptAya zrI neminAtha jine drAya adhya0 / sita aSTamI mAsa aSAr3hA, taba yoga prabhU ne chaadd'aa| jina laI mokSa ThakurAI, ita pUjata caraNA sAI / hI ApADhazurUpayo mokSamAlapAptAya zrI neminAya jinedrAya apa0 / __ aDilla chanda / koDi bahattari sapta saikar3A jaaniye| munivara mukti gaye tahata su pramANiye / / pUjo tinake caraNa su mnvckaaykaiN| vasuvidha dravya milAya sugAya vjaaykaiN| dohA- siddhakSetra girinAra zubha. saba jIvana sukhadAya / kahoM tAsu jayamAlikA, sunatahi pApa nazAya // 1 // paddhaDI chanda! jaya siddhakSetra tIratha mahAna, girinAri sugiri unnata bakhAna / taha~ janAgaDa hai nagara sAra, saurASTra deza ke madhi vidhAra // 2 // visa jUnAgaDha se vale soi, samabhUmi kosa vara tIna hoi / daravAje se cala kAsa Adha, ika nadI vahata hai jala agAgha // 3 // parvata uttara dakSiNa su doya, madhi vahata nadI ujvala su toya / tA nadI madhya ika kuNDa jAna, donoM taTa mandira bane mAna // 4 // taha vairAgI vaiSNava rahAya, bhikSA kAraNa tIratha kraay| ika kosatahAM yaha maccokhyAla,AgeM ika vara nadI vahata nAla // 5 // taha~ zrAvakajana karate sanAna, gho dravya calata AgeM su jAna / phira mRgIkuNDa ika nAma jAna, tahA vairAgina ke bane thAna // 6 // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaiSNava tIratha jahA racyo soi, caiSNava pUjata Ananda hoi / jAneM cala reDha su kosa jApa, phira choTe parvata ko car3hAva / / 7 // vahAM tIna kuNDa sohe mahAna, zrIjina ke yuga mandira vkhaan| mandira digambarI doya jAna, zvetAMbara ke bahute pramAna // 8 // jahAM panI dharmazAlA su joya, jalakuNDa tahAM nirmala su toya / zvetAmbara yAtrI vahAM jAya, tAkuNDa mAhi nitahI nahAya // 6 // phira Aga parvata para car3hAya, caDhi prathama kUTa ko cale jAya / tahAM darzana kara AgeM su jAya, tahAM dutiya ToMka ke darza pAya // 10 // tahAM nemanAtha ke caraNa jAna, phira hai utAra bhArI mahAna / tahAcaDha kara paJcama ToMka jAya, ati kaThina car3hAva tahA lkhaay||11|| zrInemanAtha kA mukti thAna, dekhata nayanoM ati harSa mAna / ika viMya caraNayuga tahA jAna, bhavi karata candanA harSa ThAna // 12 // kou karate jaya japa bhakti lAi, koU thuti paDhate tahA sunAya / tuma tribhuvanapati trailokyapAla, mama duHkha dUra kI dayAla // 13 // tuma rAjamaddhi bhugatI na koi, yaha athirarUpa saMsAra joi / taja mAta pitA ghara kuTumA dvAra taja rAjamatI-sI satI nAra // 14 // dvAdazabhAvana bhAI nidAna, pazuvadi choDa de abhaya dAna / zesA vana meM dIkSA sudhAra, tapa karake karma kiye su chAra // 15 // tAhI bana kevala Rddhi pAya, indrAdika pUje caraNa Aya / tahAM samavazaraNa raciyo vizAla, maNi paJcavarNa kara ati rasAla // 16 // tahA vedI koTa sabhA anUpa, daravAje bhUmi banI su rUpa / vasuprAvihArya chatrAdi sAra, vara dvAdaza sabhA vano apAra // 17 // karake vihAra dezoM majhAra, bhavi jIva kare bhava sindhu pAra / / puna ToMka paJcamIko su jAya, ziva nAtha layo Ananda pAya // 18 // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sagraha jora // 16 // thAya / so pUjanIka vaha thAna jAna, candata jana tinake pApa hAna | taha mu bahattara koDa aura, muni sAta zataka saba kahe usa parvatoM saba mokSa pAya, sava bhUmi su pUjana yogya tahAM deza-deza ke bhavya Aya, vandana kara bahu Ananda pAya // 20 // pUjana kara kIne pApa nAza, bahu puNya baMdha kIno prakAza / yaha aiso kSetra mahAna jAna, hama karI candanA harSa ThAna // 21 // unaIsa zataka unatIsa jAna, samvat aSTami mita phAga mAna / saba saga sahita vandana karAya, pUjA kInI Ananda pAya ||22|| ava duHkha dUra kIjai dayAla, kaheM 'candra' kRpA kIje kRpAla | maiM alpabuddhi jayamAla gAya, bhavi jIva zuddha lIjyo banAya ||23|| tuma dayAvizAlA sava kSitipAlA, tumaguNamAlA kaNTha dharI / te bhavya vizAlA taja jagajAlA, nAvata bhAlA muktivarI // ghattA / OM hrIM zrI giranAra siddhakSetrebhyo nahAeM nirvapAmIti svAhA / 152 cAritra AtmA ke svarUpa meM jo caryA hai usI kA nAma cAritra hai, vahI vastu kA svAbhAvika dharma hai / # sayama kA pAlana karanA kalyANa kA pramukha sAdhana hai / # sasAra meM vahI jIva nIroga rahatA hai, jo apanA jIvana cAritra pUrvaka bitAtA hai / # upayoga kI nirmalatA ho cAritra hai / - 'varNI vANI' se Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI pAvApura siddhakSetra pUjA jihi pAvApura chita aghAti, hata sanmati jagadIza / bhaye siddha zubhadhAna so, jajoM nAya nija zIza // OM ho zrI dAvApura siddhakSetra ! svatara svatara saMvodhaT zrAnanaM / OM hI pro pAvApura siddhakSetra ! pati visthApana / OM zrI pAvApura nikSetra ! mama sahito va bhava athASTaka, gotA chanda | zuci salila zItau kalilarItau zramaNa cItau lai jiso / bhara kanaka bhArI trigada hArI, dai tridhArI jita tRSo // vara padAvara bhara padma saravara, vahira pAvA grAma hI / zivadhAma sanmata svAmI pAyo, jajoM so sukhadA nahI || zrIpAdhApura bhyo vanAtha jinendrAya janmamRtyurogavinAzanAya jalaM0 // 2 // bhava bhramata bhramata zarmA tapakI, tapana kara tapa tAiyo / tasu balaya-kandana malaya-candana, udaka saga ghisAiyo || vara0 pAvApura siddhakSetre dona neindrAya samAratApavinAzanAya candanaM0 // 2 // tandula navIna akhaNDa lIne, le mahIne Ujare / maNikunda indu tuSAra dyuti jita, kanaka- rakAbI meM dhare // vara pAvApura siddhakSetrebhyo vana nindrA padaprAptaye akSata0 // 3 // makarandalobhana sumana zobhana surabhi cobhana leya jI / mada samara hara vara amara taruke, ghrANa haga harakheya jI // vara0 zrI pAvApura siddhakSetrebhyo vIranAtha jinandrAya kAmavAsavidhvasanAya puSpa0 // 4 // naivedya pAvana chudha miTAvana, sevya bhAvana yuta kiyA / rasa miSTa pUrita iSTa sUrati, leyakara prabhu hita hiyA || vara0 OM hI zrI pAvApura siddhakSetrebhyo voranAtha jinendrAya sudhArogavinAzanAya naivedya 0 // 5 // vaSaT satridhApanaM 1 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha samaha tama ajJa nAzaka svaparabhAzaka jJeya parakAzaka sahI / himapAtrame dhara maulyabina vara ghotadhara mapi dIpahI // vara0 OM hI zrI pAvApura siddhakSetrebhyo voranAtha jinendrAya mohAndhakAravinAzanAya dIpa0 // 6 // AmodakArI vastusArI vidha ducArI - jAranI ! tasu tUpa kara kara dhUpa le dazadiza- surabhi - vistAranI // vara0 OM hrI zrI pAvApura siddhakSetrebhyo vIranAtha jinendrAya aSTakarmavidhvasanAtha dhUpa0 // 7 // phala bhakka paka sucakya sohana, suka janamana mohane / vara surasa pUrita tvarita madhurata leya kara ati sohane // vara0 ho zrI pAvApura siddhakSetrebhyo voranAtha jinendrAya mokSaphalaprAptaye plaM0 // 8 // jala gandha Adi milAya vasuvidha dhArasvarNa bharAyakai / mana pramuda bhAva upAya karale Aya ardha banAyakai // vara0 OM hrI zrI pAvAMpura siddhakSetrebhyo vIranAtha jinendrAya zranapadaprAptaye // 6 // jasvAlA | dohA - carama tIrtha karatAra, zrI varddhamAna jagapAla / kala maladala vidha vikala hai, gAU~ tina jayamAla // paddhaDI chanda / jaya jaya suvIra jina mukti dhAna, pAvApura vana sara zobhavAna / je sita asADha chaTa svarga dhAma, taja puSpottara suvimAna ThAna // 1 // kuNDalapura siddhAratha nareza, Aye trizalA jananI ureza / sita caita trayodazi yuta trijJAna, janame tama bhajJa-nivAra bhAta | pUrvAhna dhavala caudizadineza, kiya nahuna kanakagiri-zira sureza / vaya varSa tIsa pada kumarakAla, sukha divya bhoga bhugate vizAla // 3 // Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - magasira ali dazamI pavita, caTa candrapabhA zivikA vicitra / cali pura so siddhana zIrAnAya, dhAro sajama vara zarmadAya // 4 // gata varSa dudarA kara tapa vidhAna, dina zita vaizAkha dazai mahAna / rijukUlA saritA taTa sva sodha, upajAyo jinavara camara bodha // 5 // taba hI hariAjJA zira caDhAya, ravi samavazaraNa vara dhanadagaya / causaMgha prati gautama gaNena yuta tIsa varSa vihare jineza // 6 // bhavijIva dezanA vividha deza, Aye vara pAvAnagara kheta / kArtika ali antima diyata Isa, kara goga nirodha aghAti pIsa // 7 // ha siddha amala ika samaga mAhi, pajama gati pAI zrI jinAha / tava surapati jitaravi bharata jAna, mAye turanta caDhi nija vimAna // 8 // kara vapu aracA yuti vividha bhAMta, le vividha dravya parimala virayAta / taba hI agaNIndra navAya pIta, saskAra deha kI vijagadIza // 9 // kara bhasma vandanA nija mahIya, nivase prabhu guNa citavana svahIya / puni nara muni gaNapati Aya-Aya, vadI so raja zira nAya-nAya // 10 // tavahI so so dina pUjya mAna, pUjata jinagRha jana harpa mAna / maiM puna-puna tisa bhuvi zIza dhAra, bandI tina guNadhara ura majhAra // 11 // tinahI kA aba bhI tIrtha eha, baratata dAyaka ati zarma geha / aru duHkhamakAla avasAna tAhi, vartago bhava tithi hara sadAhi // 12 // kusumalatA chnd| zrIsanmati jina aghripadma yaga jaja bhavya jo mana vaca kaay| tAke janma-janma saMcita agha jAvahi ika china mAhiM palAya // dhana dhAnyAdika zarma indrapada lahai so zarma atIndrI thAya / ajara amara avinAzI zivathala varNI daula rahai zira nAya // OM hI zrI pAvApura siddhakSetrebhyo mahAgham nirvapAmIti svAhA / Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sapraha zrI sonAgiri siddhakSetra pUjA aDilla chanda / jambUdvIpa majhAra sa bharata kSetra kho| Arya khaNDa su jAna bhadra deze laho / suvarNagiri abhirAma su parvata hai thaaN| paJcakor3i aru arddha gaye muni ziva tahAM // 1 // dohA-sonAgirike zIza para, bahuta jinAlaya jaan| candraprabhu jina Adi de, pUjoM saba bhagavAna // hI dhI ponAgiri siddhakSetrebhyo / anna avatara avatara savauSaT AhAtana / hI zrI sAnAgiri siddhakSetrebhyo ! ana tiSTha tiSTha 3. 2' sthApana / OM ho zrI monAgiri siddhakSetrebhyo ! mana mama sannihito bhava bhava vaSaT / ___athASTaka, sAraGga chanda / / padamabaha ko nIra lyAya gaMgA se bharake / kanaka kaTorI mAMhi hema thArana meM dharake / / sonAgirika zIza bhUmi nirvANa suhaaii| paJcakoDi aru arddha mukti pahuMce muniraaii|| candraprabhu jina Adi sakala jinavara pada puujo| svarga mukti phala pAya jAya avicala pada ho / / dohA -sonAgiri ke zISa para, jete saba jinarAja / tinapada dhArA tIna de, tRSA haraNa ke kAja / / *hI zrI monAgiri nirvANayene yo janmajarAmRtyuvinAzanAya jala nivapArmAti svAhA / / 10 kesara Adi kapUra mile malayAgiri candana / parimala adhikI tAsa aura saba dAha nikandana // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 jaina pUjA pATha saprada sonAgiri ke zIza para jete saba jinarAja / te sugandha kara pUjiye, dAha nikandana kAja // 157 'hI thI sonAgiri nirmANa kSetrebhyo sasAratApavinAzanAya candana nirvapAmIti sAhA // 2 // 2 tandula dhavala sugandha lyAya jala dhoya pakhAro / akSaya pada ke hetu pua dvAdaza tahaeN dhAro // sonAgiri ke zIza para jete saba jinarAja / tina pada pUjA kIjiye, akSaya pada ke kAja // hI thI sonAgiri nirmANapebhyo akSayapadaprAptaye akSatAn nirvapAmIti svAhA // 30 velA aura gulAva mAlatI kamala maMgAye / pArijAta ke puSpa lyAya jina caraNa car3hAye // sonAgiri ke zIza para, jete saba jinarAja / te saba pUrjI puSpa le, mana vinAzana kAja // hI thI sonAgiri nirvANakSetrabhyo pAmavANapidhvarAnAya puSpa nirvapAmIti svAhA // 4 // viMjana jo jagamAMhi khAMDaghRta mAMhi pakAye | mIThe turata ghanAya hema dhArI bhara lyAye // sonAgiri ke zIza para jaite saba jinarAja / te pUjoM naivedya le, kSudhA haraNa ke kAja // OM hrIM zrI sonAgiri nirmANakSetrebhyo sudhArogapinAzanAya naivedyaM nirvapAmIti svAhA // 5 // maNimaya dIpa prajAla dharauM paMkati bhara thArI / jina mandira tama hAra karahu darzana nara-nArI // sonAgiri ke zIza para jete saba jinarAja / karoM dIpa le AratI, jJAna prakAzana kAja // OM hIM zrI sonAgiri niryANakSetrebhyo mohAndhakAravinAzanAya dIpa nirvapAmIti svAhA // Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 jena pUja pATha sapraha dazavidha dhUpa anUpa ani bhAjana me ddaalo| jAkI dhUpa sugandha rahe bhara sarva dizAloM / / sonAgiri ke zoza para jete saba jinarAja / dhUpa kumla Age dharo, kama dahana ke kAja // OM hrIM zrI sonAgiri nevANakSetrebhyo aSTakamavidhvazanAya dhUpa nivapAmIti svAhA // 7 // uttama phala jaga mAhi bahuta mIThe aru pAke / amita anAra avAra Adi amRta rasa chaake| sonAgiri ke zIza para, jete saba jinarAja / uttama phala tinako mile, karma vinAzana kAja / / OM hI zrI sAnAnivi nivANakSetrabhyo mokSaphalaprAptaye phala nivapAmIti svAhA // 8 // dohA - jala Adika vasu dravya argha karake dhara naaco| vAje bahuta vajAya pATha par3ha ke sukha sAMco / sonAgiri ke zIza para, jete saba jinraaj| te hama pUje argha le, mukti ramaNa ke kAja / / OM hIM zrI sonAgiri nivANakSetrebhyo anarthyapadaprAptaye adhyaM nivAmIti svAhA // 9 // aDila banda / zrI jinavara kI bhakti su je nara karata hai| phala vAMchA kucha nAhi prema ura dharata hai| jyoM jagamAhi kisAna su khetI ko kareM / nAja kAja jiya jAna su zubha Apahi jhareM / aise pUjAdAna bhakti yaza kiijiye| sukha sampati gati mukti sahaja pA liijiye| OM hrI zrI sonAgiri nirvANakSetrebhyo pUrNA nirvapAmIti svaahaa| ' Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bena pUjA pATha samha 159 atha jayamAlA / dohA - sonAgirike zIza para, jina-mandira abhirAma / tina guNakI jayamAlikA, varNata 'AzArAma ' // 1 // eDDI chanda / giri nIce jina mandira sucAra, te yatina race zobhA apAra / tinake ati dIragha cauka jAna, tiname yAtrI bheleM su Ana // 2 // gumaTI chajje zobhita anUpa, dhvaja paddhati sohaiM vividha rUpa | casu prAtihAryaM tahAM ghare Ana, saba maGgala dravyana kI sukhAna // 3 // daravAjoM para kalazA nihAra, karajora su jaya jaya dhvani ucAra | ika mandiramaM yati rAjamAna, AcArya vijaya kIrti sujAna // 4 // tina ziSya bhAgIratha vibudha nAma, jinarAja bhakti nahI aura kaam| ana parvata ko caTa calo jAna, daravAjo vahA ika zobhamAna // 5 // tita Upara jina pratimA nihAra, tina vaMdi pUja Age sidhAra / tahAM duHkhita bhukhita ko deta dAna, yAcaka jana jahAM haiM apramANa ||6|| Age jina mandira duhu~ ora, jina mAna hota vAditra zora / mAlI bahu ThADe cauka paura, le hAra kalaGgI tahAM deta daura // 7 // jina yAtrI tinake hAtha mAMhi, vakhazIsa rIjha ta deta jAhiM / daravAjo tahA dUjo vizAla, tahAM kSetrapAla dou ora lAla // 8 // daravAje bhItara cauka mAMhi jina bhavana race prAcIna AhiM / tinakI mahimA caraNI na jAya, do kuNDa sujalakara ati suhAya // 6 // jina mandira kI vedI vizAla, daravAje tInoM bahu su DhAla / tA daravAje para dvArapAla, le mukuTa khar3e aru hAtha mAla // 10 // Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 jaina pUrA gaTha saMgraha * t je durjana ko nahIM jAna deya te nindaka ko nA dara deva | candra prabhu ke cauka mAhi, dAlAne vahAM cautarpha Ahi // 11 // vahAM madhya sabhA maNDapa nihAra, titakI racanA nAnA prakAra | tahA~ candra ke daraza pApa, phala jAta laho tara janma Aya // 12 // pratimA vizAla vahAM hAtha sAva. kAyotsarga hudrA tuhAva | bande pUcheM tahAM devadAna, jananRtya sajata kara madhura gAna // 13 // tA dherai dherai dherai vAjata sitAra, mRdaGga bIna muhAra / tinakI dhvani tuni bhavi hota prema, jayakAra karata nAhata eva // 14 // te stuti karake phira nAya zIsa, bhavi cale to karIta / iha sonAgiri racanA apAra, varNana kara ko kavi he pAra // 15 // ati taka vRddhi 'AzA' turAra. vata bhakti kahI itanI gA / maiM mandabuddhi kima lahoM pAra, buddhivAna cUka lIje sudhAra // 16 // OM hrIM zrI sonAgiri NikSetrayo nahAyAnIti svaahaa| dohA - sonAgiri jayamAlikA, laghumati kaho batAya / prItale, to tara zivapura jAya // paDhe sune jo itpadaH / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUjA pATha saMgraha athASTakA zrI khaNDagiri kSetra pUjA dohA aMgavaMga ke pAsa hai deza kaliMga vikhyAta / tAmeM khaNDagiri lasata hai, darzana bhavya suhAta / dasaratha rAjA ke suta ati guNavAna jii| aura munIzvara paJca saiMkar3A jAna jI // aSTa-karma kara naSTa mokSagAmI bhye| tinake pUjahu~ caraNa sakala maMgala tthye|| OM hI zrI kaliMgadezamadhye khaNDagiri sivaretra se siddhapada prApta dazaraya rAjA ke suta sayA paJcazataka muni ! atra avatara bhayatara saMvauSaT AhAnana / atra tiSTha tiSTha Tha Tha sthApana / atra mama sanihito bhava bhaSa SaSaT sanighApanam / . ati uttamazuci jala lyAya, kaJcana kalaza bhraa| karUM dhAra su mana vaca kAya, nAzata janma jraa|| zrI khaNDagiri ke zIza jasaratha tanaya kahe / muni paJcazataka ziva lIna deza kaliMga dhe| hI zrI khaNDagiri siddhakSetrebhyo janmajarAmRtyupinAzanAya jala nirvapAmIti svAhA // 1 // kezara malayAgiri sAra, ghisake sugandha kiyaa| saMsAra tApa niravAra, tuma pada vasata hiyA // shrii0|| hI zrI khaNDagiri siddhakSetrebhyo sasAratApavinAzanAya candana nirvapAmIti svAhA // 2 // mukAphala kI unnamAna, akSata zuddha liyaa| mama sarva doSa niravAra, nijaguNa moha diyA ||shrii0|| OM hA~ zrI khaNDagiri sinotrempo makSayapadaprAptaye akSatAn nirvapAmIti syAhA // 3 // le sumana kalpataru thAra, buna-cuna lyAya dhruuN| tuma pada liMga dharatahi, pANa kAma samUla hruuN|| shrii0|| OM hI zrI khaNDamiri sisakSetremyo kAmaSANaSidhyazanAya puSpa nirvapAmIti svAhA // 4 // 11 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha saMgraha lADU ghevara zuci lyAya, prabhu pada pUjana ko| dharUM caraNana Dhiga Aya, mama kSadhA nAzana ko|| zrI0 // *hI zrI aNDagiri siddhakSetrebhyo sudhArogAdhanAzanAya nevedya nivapAmIti mvAhA // 5 // le maNimaya dIpaka thAra, doya kara joDa dhro| mama moha andhera niravAra, jJAna prakAza karoM // zrI0 // OMhI zrI sAgiri simakSetrebhyo mohAndhakAravinAzanAya dIpa niyaMpAmIti mvAhA // 6 // le dazavidhi gandha kuTAya, agni majhAra dhroN| mama aSTa-karma jala jAMya, yAteM pAMya paroM // zrI0 / / OM hrIM zrI khaNDa giri siddhakSayamyo aSTakarma vinAzanAya dhUpa nivapAmIti svAhA // zrIphala pistA su badAma, Ama nAraMgi dharUM / le prAsuka hima ke thAra, bhavatara mokSa varUM / / shrii0|| OM hI zrI khaNDagiri sisakSetrabhyo mokSaphalaprAptaye phala nivapAmIti svAhA // 8 // jala phala vasu dravya punIta, lekara argha kruuN| nAcaM gAU iha bhAMta, bhavatara mokSa varUM / / shrii0|| OM hI zrI khaNDagiri sisaprebhyo anarghyapadaprAptaye adhyaM nivapAmIti svAhA // 9 // jymaalaa| dohA- deza kaliMgake madhya hai, khaNDagiri sukhadhAma / udayAgiri tasu pAsa hai, gAU~ jaya jaya dhAma // zrIsiddha khaNDagiri kSetra jAna, ati sarala caDhAI tahA mAna / ati saghana vRkSa phala rahe Aya, tinakI sugandha dazadiza ju jAya // tAke su madhya meM guphA Aya, nava muni sunAma tAko kahAya / tAmeM pratibhA dazayoga dhAra, padmAsana hai hari cavara DAra / / tA dakSiNa diza ika guphA jAna, tAmeM caubIsa bhagavAna mAna / Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bena pUjA pATha saha 163 prati pratimA indra saDe duora, kara ghaMvara dharai prabhu bhakti nora / / Aja bAja khaDI devI dvAra, padmAvatI cakrezvarI sAra / kara dvAdaza bhuji hadhiyAra dhAra, mAnahu~ nindaka nahiM AveM hAra / / tAphe dakSiNa calI guphA Aya, satavasarA hai tAko kahAya / tAmeM caupIsI panI mAra, aru praya pratimA saya yoga dhAra / / sabameM hari camara su gharahi hAtha, nita Aya bhanya nAvahiM su mAya / tAke Upara mandira vizAla, dekhata bhavijana hote nihAla / / sA dakSiNa TUTI guphA Aya, tinameM gyAraha pratimA suhAya / 'puni parvata ke apara su jAya, mandira dIraya mana ko lubhAya / / tAmeM pratimA magavAna jAna, sadgAsana yoga dharai mahAna / le aTa dravya tanu pUjya kIna, mana vaca tana kari mama dhoka dIna / mapo janma maphala apano su bhAya, darzana anUpa deso jinAya / jaya aSTa-pharma hoMge ju cara, jAta mukha pAheM pUra-pUra / / pUraba uttara dvaya nija su dhAma, pratimA khaDgAsana ati mahAna / darzana karake mana zuddha hoya, zubha vandha hoya nizcaya ju joya / / puni eka guphA meM vimmasAra, tAko pUjana kara phira utAra / puni aura guphA khAlI aneka, te haiM munijana ke dhyAna heta / / puni cala kara udayagiri mujAya, bhArI-bhArI ju guphA lakhAya / ika guphA mAhi jinarAya jAna, padmAsana dhara prabhu karata dhyAna / / jo pUjata hai mana vacana kAya, so bhava-bhava ke pAtaka nazAya / tinameM ika hAthI guphA jAna, prAcIna lesa zobhe mahAna // mahAgana khAravela nAma jAsa, jinane jinamata kA kiyA prakAza / banavAI guphA mandira aneka, aru karI pratiSThA bhI aneka // Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 bena pUjA pAra isakA pramANa vaha zilAlesa, batalAtA hai jainatva ek| prArambha lekha meM yaha pasAna, siddhoM ko vandana aru praNAma / / svastikakA ciddha virAjamAna, jo jana-dharma kA hai mahAna / mathurApati se una yuddha kIna, pratimA AdIvara phera tIna // tAlApa, kUpa, vApI aneka, sudavAI una kartavya pet| rAnI bhI dAnI pI vizepa, banavAI guphA unane anek|| puni aura guphA me lekha jAna, paDhate jinamata mAnata pradhAna / tahaM jasaratha nRpa ke putra Aya, muni maMga pAca sau mI lahAya // upa pArada vidhi kA yaha karanta, vAIma parIpaha vaha sahanta / puni samiti paJca yuta caleM sAra, chyAlIsa doSa Tala kara ahAra // isa vidhi tapa dudara karata joya, so upaje kevalajJAna soy| sana indra Aja ati bhakti ghAra, pUjA kAnI Ananda ghAra / / dharmopadeza de bhavya tAra, nAnA dezana meM kara vihAra / puni Aye yAhI zikhara dhAna, so dhyAna yogya mAnA mahAna // bhaye siddha anante guNana Iza, tinake yuga pada para gharata zIna / tina siina ko puni-puni praNAma, jina mukha avicala mAnA sudhaam|| ghandata bhava duHkha jAve palAya, sevaka anukrama zivapada lahAya / pUjana karatA hU~ maiM trikAla, kara jor3a namata hai "munnAlAla" || udayAgiri kSetraM atisukha detaM, turatahi bhavadadhi pAra kr| jo pUje dhyAve karma nasAve, vAMchita pAve mukti varaM // ___ hI dhI khapragiri sirakSetrebhyo jayamAlA niyaMpAmoti svAhA / dohA-zrI khaNDagiri udayagiri, jo pUje kAla / putra pautra sampati lahe, pAve ziva sukha haal|| ityAzIrSAda / Page #181 -------------------------------------------------------------------------- Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha saMgraha le tandula amala akhaNDa, thAlI pUrNa bharo / akSaya pada pAvana hetu, he prabhu pApa haro // bAr3A keo OM ho zrI padma prabhu jinendrAya akSayapadaprAptaye akSatAn nirvapAmIti svAhA // 3 // 166 aage| le kamala ketukI bela, puSpa dharU prabhu suniye hamArI Tera, kAma kalA bhAge // vAr3A ke0 hI zrI padma prabhu jinendrAya kAmavANavidhvasanAya puSpa nirvapAmIti svAhA // 4 // naivedya turata banavAya, sundara thAla sajA / mama kSudhA roga naza jAya, gAU~ vAdya bajA // bADA ke0 OM hrI zrI padmaprabhu jinendrAya kSudhArogavinAzanAya naivedya nirvapAmIti svAhA // 5 // ho jagamaga jagamaga jyoti, sundara anayArI | le dIpaka zrIjinacanda, moha naze bhArI // bADA ke0 OM hrI zrI padma prabhu jinendrAya mohAndhakAra vinAzanAya dIpa nirvapAmIti svAhA // 6 // le agara karpUra sugandha, candana gandha mahA | khevata hoM prabhu Dhiga Aja, AThoM karma dahA // bAr3A ke0 OM hrI zrI padmaprabhu jinendrAya zraSTakarmadahanAya dhUpa nirvapAmIti svAhA // 7 // zrIphala bAdAma su leya, kelA Adi hare / phala pAU~ ziva pada nAtha, arapUM moda bhare || bADA ke0 OM hrI zrI padma prabhu jinendrAya mokSaphalaprAptaye phala nirvapAmIti svAhA // 8 jala candana akSata puSpa, nevaja Adi milA / maiM aSTa dravya se pUja, pAU~ siddha zilA // bAr3A ke0 ho zrI padma prabhu jinendrAya anarghapadaprAptaye ardhaM nirvapAmIti svAhA // 6 // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 jana pUjA pATha mapraha caitra zukla kI pUrNimA, upajyo kevalajJAna / bhavasAgara se pAra ho, diyo bhavya jana jJAna || zrI padma0 OM hI caita zukla pUrNimA kevalajJAna prAptAya zrI padma prabhu jinendrAya adhya0 // 4 // phAlguna kRSNa su cautha ko, mokSa gaye bhagavAna / indra Aya pUjA karI, maiM pUjau dhara dhyAna // zrI padma0 OM hI phAlguna kRSNa cautha mokSamaGgala prAptAya zrI padma prabhu jinendrAya pradhya0 // 5 // jymaalaa| dohA-cautIso atizaya sahita, bADA ke bhagavAna / jayamAlA zrI padma kI, gAU~ sukhada mahAna / / paddhaDo chnd| jaya padmanAtha paramAtma deva, jinakI karate sura caraNa seva / jaya padma-padma prabhu tana rasAla, jaya jaya karate munimana vizAla / kozAmbo me tuma janma lIna, vADA me vaha atizaya karIna / eka jATa putra ne jamI khoda, pAyA tumako hokara samoda // sura kara harSita ho bhavika vRnda, Akara pUjA kI duHkha nikanda / karate duHkhiyo kA duHkha dUra, ho naSTa preta bAdhA jarUra // DAkina sAkina saba hoya cUrNa, andhe ho jAte netra pUrNa / zrIpAla seTha aJjana su cora, tAre tumane unako vibhora / / aru nakula sarpa sItA sameta, tAre tumane nija bhakta het| he saGkaTa mocana bhakta pAla, hamako bhI tAro guNa vizAla // vinatI karatA hU~ bAra-bAra, hove merA duHkha kSAra-kSAra / mInA gUjara saba jATa jaina, Akara pUje kara tRpta nena / mana vaca tana se pUjai sujoya, pAve ve nara-ziva sukha ju soya / aisI mahimA terI dayAla, aba hama para bhI hovo kRpAla // OM hI zrI padma prabhu jinendrAya purnnaarryaa014|| Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - zrI bAhubalI svAmI kI pUjA dohA-karma arigaNa jIti ke, darazAyo ziva pantha / prathama siddha pada jina layo, bhogamami ke anta / samara dRSTi jala jIta tahi, malla yuddha jaya pAya / vIra agraNI bAhubalI, vandau mana vaca kAya // hI zrImad daahtii| patrAvatarAvatara saMvauSaT pAsAnana / OMhI zrImad vaaklii| patra tiTa tiTa Tha Tha sthApanaM / hI prImad vAha vlii| atra maR satrihito bhava bhava vaSaT sanidhApanaM / atha aSTakaM cAla jogiiraasaa| janma jarA maraNAdi tRSA kara, jagata jIva duHkha pAvai / tihi duHkha dUra karana jinapada ko pUjana jala le Avai / parama pUjya vIrAdhivIra jina bAhubalI bldhaarii|' tinake caraNa-kamala ko nita prati dhoka trikAla hmaarii|| ho prI vartamAna vasapijI samaye prathama mukti sthAna prAptAya karmAri vijayI vorAdhIvIra vIrAgrI zrI vAhavalI parama yogondrAya janmajarAmRtyuvinAzanAya jala // 1 // yaha saMsAra marusthala aTavI tRSNA dAha bharI hai| tihi duHkha vArana candana lekai jina pada pUrNa karI hai / parama0 OM hI de sasAratApavinAzanAya candana nirvapAmoti svAhA // 2 // svaccha zAli zuci nIraja rajasama gandha akhaNDa prcaarii| akSaya pada ke pAvana kAraNa pUje bhavi jagatArI // parama0 OM hI zrI akSayapadaprAptaye akSata nirvapAmIti svAhA // 3 // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sapraha harihara cakrapati sura dAnava mAnava pazu basa yAkai / tihi makaradhvaja nAzaka jinako pUjo puSpa car3hAkai // parama0 kAmavArAdidhva sanAya puSpa nirvapAmIti svAhA / 46 OM hI zrI duHkhada trijaga jIvana ko atihI doSa kSudhA anivArI / tihi duHkha dUra karana ko caruvara le jina pUja pracArI // parama0 OM hI zrI cArogavinAzanAya naivedya nirvapAmIti svAhA / 5 70 moha mahAtama me jaga jIvana ziva maga nAhiM lakhAvai / tihi niravAraNa dIpaka karale jinapar3ha pUjana zrAvai // parama0 mohAndhakAravinAzanAya dIpa nirvapAmIti svAhA 66 // OM hrI zrI uttama dhUpa sugandha banA kara daza diza meM mahakAvai / daza vidhi bandha nivAraNa kAraNa jinavara pUja racAvai // parama0 zraSTakarmadahanAya dhUpa nirvapAmIti svAhA // 7 // OM hI zro sarasa suvaraNa sugandha anUpama svaccha mahAzuci lAvai / zivaphala kAraNa jinavara pada kI phalaso pUja racAvai // parama0 mokSaphalaprAptaye phala nirvapAmIti svAhA // 8 // OM hrI zrI vasu vidhike vaza vasudhA sabahI paravaza ati duHkha pAvai / tihi duHkha dUra karana ko bhavijana argha jinAgra car3hAvai // parama0 anarghyapadaprAptaye arghyaM nirvapAmIti svAhA // 6 // OM hrI zrI jayamAlA. dohA / ATha karma hani ATha guNa pragaTa kare jina rUpa / so jayavanto bhujavalI prathama bhaye ziva bhUpa // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUna pUjA pATha rAmada kusumalatA chnd| jai jai jai jagatAra ziromaNi bhatriya vaza azasa mahAna / na jai jai jaga una hitakArI dIno jina upadeza pramANa // jaise pati muna jinake zata suta jeSTha bharata pahicAna / * zrI RSabhadeva jinasoM jayavanta sadA jagajAna // 9 // jinake dvitIya mahAdevI mudhi nAma 'sunandA guNa kI sAna / rupa zora, sampanna manohara tinake suta mujavalI mahAna // savApadA zata dhanu unnata tanu haritavaraNa zobhA asamAna / vaharasamaNi parvata mAno nIla kulAcala sama ghira jAna // 2 // . tejavanta paramANu jagata meM tina kara rapo zarIra pramANa / rAna yoratva guNAphara jAko nirasata hari harapa ura Ana / dhIraja atula yasa sama nIraja sama vIrAmaNi ati palavAna / jina eri lampi manu zazichapi lAle phusumAyudha lInoM mu pumAna // 3 // cAla same jina yAla pandramA zazi se adhika dhare dutisAra / to gurudeva paDhAI vidyA zamna zAmna mada paDhI apAra // pamadeva ne pATanapura ke nRpa kIne bhujavalI kumaar| daI ayodhyA bharatezvara ko Apa bane pramujI anagAra // 4 // rAjakAja paTavaNDa mahIpati sava dala le caDhi Aye Apa! bAhubali bhI manmusa Aye mantrina tIna yuddha diye thApa / / , raSTi nIra ara masTa yuddha meM donoM nRpa kono bala dhApa / , pRthA hAni ruka jAya sainya kI yA laDiye ApoM-Apa // 5 // marata bhujavaLI bhUpati bhAI utare samara bhUmi meM jAya / raSTi nIra raNa thake pakrapati mallayuddha tava karo apAya / / Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha samaha pagatala calata calata acalA taba kaMpata acala zikhara ThaharAya / nipagha nIla acalAghara mAnau bhaye calAcala krodha basAya // 6 // suna vikramabalabAhuvalIneM laye cakrapati adhara uThAya / cakra calAyo cakrapati tava so bhI viphala bhayo tihi ThAya // ati pracaNDa bhujadaNDa suMDa sama nRpa zArdula bAhubali rAya / siMhAsana magavAya nAsapai agraja ko donoM padharAya // 7 // rAjaramA rAmAsura dhuna meM jovana damaka dAminI jAna | bhoga bhujana jana sama laga ko jAna tyAga konoM tihi thAna // aSTApada para jAya vIranRpa vIra vratI ghara kInoM dhyAna / acala aGga nirabhana sana tana savatasaraloM eka sthAna // 8 // viSadhara vambI karI caranatala upara veTha caDhI anivAra / yuganaGghA kaTi bAhuveTi kara pahueNcI vakSasthala zira ke keza vaDhe jisa mAMhI nabhacara pakSI vase apAra / dhanya-dhanya isa acala dhyAna kI mahimA sura gAvai uradhAra // 6 // karmanAzi ziva jAya vase prabhu Rpabhezvara se pahale jAna / aSTa guNAdita middha ziromaNi jagadIzvara pada layo pumAna || vIravratI vIrAgraganya prabhu vAhuvalI jagadhanya mahAna / vIravRtti ke kAja jinezvara nama sadA jina vimba pramAna // 10 // dohA - zravaNabelagula vidhya giri jinavara biba pradhAna / parasAra / / santAvana phuTa uttaGga tano khaDagAsana amalAna // 2 // atizayavanta ananta bala dhAraka biba anUpa 1 ardha car3hAya namoM sadA jai jai jinavara bhUpa // 2 // OM hI vartamAnAvasarpiNI samaye prathama muktisthAna prAptAya karmAri vijayI vIrAdhivIra vIrAgraNI zrI bAhubali svAmine anarghapada prAptAya mahArghaM nirvapAmIti svAhA / ityAzIrvAda. | 172 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. . - zrI viSNukumAra mahAmuni pUjA abhindA viSNakumAra mahAmuni ko Rddhi bhaI / nAma digviA tAna sakala pAnanda ThaI / / sI muni * sAye rathanApura ke bIca me| muni bacAye khA kara vana bIca me // 1 // tahA bhayo mAnanda sarva jIvana dhno| jigi cintAmaNi rata eka pAyo mano / / saba pura je je kAra bhabda ucarata bhaye / muni phI deva AhAra Apa pharate bhaye // 2 // ifa f act tara davatara sarvAnTa mAnina / uhAriniTa Ta sthApana / D ire ci! RATARA ma maya para svidhiikr| cAla solaha kAraNa pUjA ko. athASTaka / galAjala sama ujjvala nora, pUjo viSNukumAra sudhIra / dayAnidhi hoya, jaya jagavandhu dayAnidhi hoya / / sasa saikadA munivara jAna, rakSA karI viSNu bhagavAna / dayAnidhi hoga, jaya jagavandhu dayAnidhi hoya / / hI zrI birasAra munibhyo kama umarAhatyavinAzanAya ta nipAnAti ravAhA malayAgira candana zubhasAra, pUjo zrIguruvara nirdhAra / dayAnidhi hoya, jaya jagavandhu dayAnidhi hoya // sapta0 kehI zrI viSNumAra munibhyo nama bhavajAtApavinAzanAya candana nirvapAmIti svaahaa| Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zveta akhaNDita akSata lAya, pUjo zrImunivara ke pAya / dayAnidhi hoya, jaya jagabandhu dayAnidhi hoya // sapta0 OM hrI zrI viSNukumAra munibhyo nama akSayapadaprAptaye akSatAn nirvapAmIti svAhA / kamala ketakI puSpa caDhAya, meTo kAmavANa duHkhadAya / dayAnidhi hoya, jaya jagavandhu dayAnidhi hoya // sapta0 OM hrI zrI viSNukumAra munibhyo nama kAmavANa vidhvasanAya puSpa nirvapAmIti svAhA / lADU phenI ghevara lAya, saba modaka muni carNa caDhAya / dayAnidhi hoya, jaya jagabandhu dayAnidhi hoya // sapta0 OM hro zro viSNukumAra munibhyo nama kSudhArogavinAzanAya naivedya nirvapAmIti svAhA / mRta kapUra kA dIpaka joya, mohatimara saba jAve khoya / dayAnidhi hoya, jaya jagabandhu dayAnidhi hoya // sapta0 OM hI zrI viSNukumAra munibhyo nama mohAndhakAravinAzanAya dIpa nirvapAmIti svAhA / agara kapUra sudhUpa banAya, jAre aSTa karma duHkhadAya | dayAnidhi hoya, jaya jagabandhu dayAnidhi hoya // sapta0 OM hrI zrI viSNukumAra munibhyo nama aSTakarmadahanAya dhUpa nirvapAmIti svAhA / loga lAyacI zrIphala sAra, pUjo zrImuni sukhadAtAra / dayAnidhi hoya, jaya jagabandhu dayAnidhi hoya // sapta0 hI zrI viSNukumAra munibhyo nama mokSaphalaprAptaye phala nirvapAmIti svAhA / jala phala ATho dravya saMjoya, zrImunivara pada pUjo doya / dayAnidhi hoya, jaya jagabandhu dayAnidhi hoya // OM hrI zrI viSNukumAra munibhyo namaH zvanarghapadaprAptaye ardhyaM nirvapAmIti svAhA / sapta0 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - adha jymaalaa| dohA-zrAvaNa zukna su pUrNimA, muni rakSA dina jAna / rakSaka viSNukumAra muni, tina jayamAla bakhAna / / cAla-canda mujgpryaat| mI viSNu devA karU carNa sevA, harI jana kI bAdhA suno Tera devaa| ganapura padhAre mahA muphyAphArI, dharo rUpa vAmana mu mana meM vicaarii|| gare pAma liye huA yo prasanmA. jo mAMgo so pAvo diyA ye vacanA / muni nIna saga mAgI bharanI mutArpa, naI tAne tatalina sunahi DhIla thaapai|| kara ghimiyA muni nu kAyA bar3hAI, jagaha sArI lelI su Daga doke maahii| dharI nomarI saga balI pITa mAhI. su mAMgI kSamA taSa yalI ne banAI / / bala kI mu pRSTi karI suyaphArI, marava agni kSaNa meM bhaI bharama saarii| Taresa upamaga zrI viSNu jI se, bhaI jai jaikArA sarava nagrahI se / / caupaaii| phira rAjA ke hukma pramANa, rakSAmandhana vadhI sujAna / munivara ghara-ghara phiyo vihAra, zrAvaka jana tina diyo ahAra / / jA ghara muni nadi Aye koya, nija daravAje citra su loya / gyApana kara tina diyo ahAra, phira saya bhojana kiyo samhAra / / tava se nAma maTanA mAra, jana-dharma kA hai tyohAra / zuddha piyA kara mAno jIva, jAsoM dharma baDhe su atIva / / dharma padAraya jaga meM bhAra, dharma pinA jhUTho sasAra / bhAvaNa zuSTha pUrNimA jaba hoya, yaha do pUnana kIjai loya // Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAma sunAya / saba bhAina ko do samajhAya, rakSAbandhana kathA muni kA nija ghara karo akAra, muni samAna tina dehu ahAra // sabake rakSA bandhana bAdha, jaina munina kI rakSA jAna isa vidhi se mAno tyauhAra, nAma salunA hai sasAra // ghattA / muni dInadayAlA sava duHkha TAlA, Ananda mAlA sukhakArI / 'raghu suta' nita vande Ananda kande, sukkha karande hitakArI // OM ho zrI viSNukumAra munibhyo ardhaM nirvapAmIti svAhA / dohA - viSNukumAra muni ke caraNa, jo pUje dhara prIta / 'raghu suta' pAve svargapada, lahe puNya navanIta || ityAzIrvAda. | hamArA karttavya # bAla vivAha, anamela vivAha, vRddha vivAha aura kanyA vikraya yA vara vikraya jaisI ghAtaka duSTa prathAoM kA bahiSkAra karanA / # mAtA-pitA kA Adarza pradAcArI gRhastha honA / # apane bAlakoM ko sadAcArI banAnA / # santati ko suzikSita banAnA / * bAlakoM meM aisI bhAvanA bharanA jisase ve bacapana se hI deza, jAti aura dharma kI rakSA karanA apanA karttavya samamaM / - 'varNI vANI' se ---- Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena pUjA ma raviprata pUjA yaha bhavajana hitakAra, sa ravivrata jina kahI / karahu bhavyajana loga, tu mana deke sahI // pUjoM pArka jinendra, viyoga lagAya ke | miTe saphala santApa, mile nidhi Aya ke // mati sAgara ika seTa, kathA manthana kahI / unhIM ne yaha pUjA kA Ananda lahI // sukha sampati santAna, atula nidhi lIjiye / tAta ravitrata sAra, lo bhavijana kIjiye || dohA - praNamo pArzva jineza ko, hAtha jor3a ziranAtha / parabhava sukha ke kArane, pUjA kahU~ banAye // eka bAra vrata ke dinA, ehI pUjana ThAna / nApa sukha sampati lahe, nizcaya lIje sAna // samIpaTU zAdAnana / sthApana / // ! ho hI zrI 177 mama matibhanaya pad athASTakaM / jjvala jala bharake ati lAyo, ratana kaTorana mAMhIM / dhAra deta ati harSa bar3hAvana. janma jarA miTa jAhIM // pArasanAtha jinezvara pUjoM, ravitrata ke dina bhAI / surapati vaha hoya, turata hI Ananda maMgaladAI || OM zrI pAyanAyanindrAya janmamRtyuvinAzanAya jala nirvapAmIti svAhA // 1 // 1 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 jaina pUjA pATha sagraha malayAgira kezara ati sundara, kumakuma raMga banAI / dhAra deta jina caraNana Age, bhava AtApa nasAI // pAo OM hrIM zrI pArzvanAtha jinendrAya sasAra tApavinAzanAya candana nirvapAmIti svAhA // 2 // motI sama ati ujjvala, tandula lyAvo nIra pakhAro / akSaya par3hake hetu bhAvasoM, zrIjinavara Dhiga dhAro || pA0 OM hrIM zrI pArzvanAtha jinendrAya sakSayapadaprAptaye akSatAn nirvapAmIti svAhA // 3 // belA ara macakunda camelI, pArijAta ke lyAvo / cava-cana zrI jina atra car3hAvo, sarvAchita phala pAvo // pA0 OM hrIM zrI pArzvanAtha jinendrAya kAmavANavivvasanAya puSpa nirvapAmIti svAhA // 4 // bAvara phelI gojA Adika, hRta meM leta pakAI / kaJcana aura manohara bharake, caraNana deta car3hAI // pA0 OM hrI zrI pArzvanAtha jinendrAya sudhArogavinAzanAya naivedya nivapAmIti svAhA // 5 // maNimaya dIpa ratanamaya, lekara jagamaga jota jagAI / jinake Age Arati karake, soha timira nasa jAI // pA0 OM zrI pArzvanAtha jinendrAya mohAndhakAravinAmanAya dIpa nirvapAmIti svAhA // 6 // cUrakara malayAgiri candana, dhUpa dazAMga banAI / tada pAvaka meM kheya bhAvasoM, karmanAza ho jAI || pA0 OM hrIM zrI pArzvanAtha jinendrAya aSTakarmadahanAya vUpa nirvapAmIti svAhA // 7 // zrIphala Adi badAma supArI, bhAMti-bhAMti ke lAvo / zrIjinacaraNa car3hAya harSakara, tAtaiM zivaphala pAvo // pA0 OM hrIM zrI pArzvanAtha jinendrAya mokSaphalaprAptaye phala nirvapAmIti svAhA // 8 // Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUjA pATha sagraha 179 jala gandhAdika aSTa darava le, argha banAvo bhaaii| nAcata gAvata harSa bhAvaloM, kaJcana thAra sarAI / / pA0 OM hI zrI pAzrvanApa jinendrAya anapaMpadaprAptaye argha nirvapAmIti svAhA // 9 // gIti kA chanda / bhala vacana kAya vizuddha karike pArzvanAtha su puujiye| jala Adi artha balAya bhavijana bhaktivanta su hUjiye / pUja pArasanAtha jinavara sakala sukha daataarjii| le karata haiM nara nAra pUjA lahata sukkha apaarjii| jayamAlA, dohaa| yaha jaga meM vikhyAta hai, pArasanAtha sahAna / jilaguNakI jayamAlikA, bhASAMkaroM bkhaan|| jaya jaya praNamoM zrIpAdeva, indrAdika tinakI karata seva / jaya jaya su banArasa janma lInha, tihu~ lokavi udyota kIna / jaya jinake pitu zrI vizvasena, tinake ghara bhaye sukha caina ena / jaya vAmAdevI mAtu jAna, tinake upaje pArasa mahAna // jaya tIna loka Ananda dena, bhavijana ke dAtA bhaye ain| . jaya jinane prabhuko zaraNa lIna, tilakI sahAya prabhujI so kIna / jaya nAga nAganI bhaye adhIna, prabhu caranana lAga rahe pravIna / tajake ju deha so svarga jAya, dharaNendra padmAvatI bhaye jAya / je cora ajanA adhama jAna, corI taja prabhu ko dharo dhyAna / je matisAgara ika seTha jAla, jina ravivrata pUjA karI ThAna // Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 jena pUjA pATha sagraha - tinake suta the paradeza mAMhi, jina azubha-karma kATe su tAhi / je ravivrata pUjana karI seTha, to phala kara sabase maI bheTa / / jina-jinane prabhukI zaraNa lIna, tina Rddhi-siddhi pAI navIna / ' je ravivrata pUjA karahi jeha, te sukkha anantAnanta leya / / dharaNendra padmAvatI hue sahAya, prabhu bhakti jAna tatkAla jAya / pUjA vidhAna ihi vidhi racAya, mana vacana kAya tInoM lagAya / / . jo bhakti bhAva jaimAla gAya, so nara sukha sampati atula paay| vAjata mRdaGga vInAdi sAra, gAvata-nAcata nAnA prakAra // tana nana nana nana tAla deta, sana nana nana tana sura bharasu let|' tAI theI theI paga dharata jAya, chamachama chamachama dhugharU bjaay| , je karahiM nirati ihi bhAMti-bhAMti, te lahahi sukhya zivapura sunAta // dohA-ravivrata pUjA pArzva kI, karai bhavika jana koya / sukha saMpati ihi aba lahai, turata mahAsukha hoya // aDilla-ravivrata pArzva jinendra pUja bhavi bhana dharai / bhava-bhava ke AtApa sakala china meM TareM / hoya surendra narendra Adi padavI lhaiN| sukha-sampati santAna aTala lakSmI phera sarva nidhi pAya bhakti anusarai / nAnA vidhi sukha bhoga bahuri ziva tiyavarai / / OM hI zrI pArzvanAtha jinendrAya pUrNA nirvapAmIti svaahaa| Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUjA pATha sagraha 161 dIpAvalI pUjA nayA vasanA dIpAvalI ke dina sandhyA kI zubha belA va zubha nakSatra me nIce likhI rIti se pUjA karake naI nahIM kA muhUrta tathA dIpoM kI jyoti kareM / kuTumba ke abhibhAvaka yA dukAna ke mAlika ko ekAgra evaM prasanna citta se ghara yA dukAna ke pavitra sthAna meM pUrva yA uttara kI ora mukha karake pUjA prArambha karanI cAhiye, pUjA karanevAle ko apane sAmane eka caukI para pUjA kI sAmagrI rakha lenA cAhiye aura dUsarI caukI para sAmagrI ghaDhAne kA thAla rakha lenA cAhiye / ina donoM caukiyoM ke Age eka caukI para kezara se OM likha kara zAstrajI ko virAjamAna kareM / pazcAt vyApAra kI vahI me sundaratApUrvaka kezara se svastika likhe tathA dAvAta kalama ke mauli vAgha kara sAmane rakheM / pUjA prArambha karane ke pUrva upasthita sajjanoM ko nIce likhA zloka bola kara kezara kA tilaka kara lenA cAhiye / upasthita sajjanoM ko bhI pUjA bolanA cAhiye va zAntipUrvaka sunanA cAhiye / tilaka mantra maMgalam bhagavAna vIro, magalam gautamo gaNI / maMgalam kundakundAdyau, jaina dharmo'stu maMgalam // 2 // upasthita sajjanoM ko tilaka karanA cAhiye / maGgala kalaza ko sthApanA Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 182 jaina pUjA pATha sapraha kalaza ko jala se dhokara supArI, mUga, haldI kI gATha dhaniyA ke dAne navaratna akSata, puSpa Adi DAla kara jala se kapar3e se maulI dvArA veSThita nAriyala ko kalaza ke paripUrita kara, lAla mukha para rakhe pazcAta OM adya bhagavato mahApuruSasya zrI madAdi vrahmaNo mate'smin nUtana vasanA maGgala karmaNi homa maNDapa bhUmi zuddhayarthaM pAtra zuddhayarthaM kriyA zuddhaddhyarthaM zAntyarthaM puNyAhavAcanArthaM navaratnagandhapuSpAkSatAdi bIja phala sahita zuddha prAsuka tIrtha jala pUritaM maGgala kalaza saMsthApana karomyaha / bhavIkSavI ha sa svAhA / zrImajinendra caraNAravindeSvAnanda bhakti sadAstu / mantroccAraNa karake zAstrajI kI caukI para cAvaloM ke banAye sAthiye 5 para maGgala kalaza sthApana kare I sAdhAraNa nitya niyama pUjA karake zrI mahAvIra svAmI kI aura pUjA me phala caDhAne ke bAda zAkhajI ke pUjA ke pazcAt karpUra prajvalita kara zraddhApUrvaka khar3e hokara saba lalita-dhvani se nIce likhI AratI boleM / sarasvatI kI pUjA kareM - sarasvatI liye zuddha vastra yA vesTana caDhAveM / Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinavANI mAtA kI AratI jaya ambe vANI, mAtA jaya ambe vaannii| tumako nizi dina dhyAvata sura nara muni jJAnI / / Tera // zrIjina girita nikasI, guru gautama vaannii| jIvana bhrama tama nAzana, dIpaka darazANI / / jaya0 // 1 // kumata kulAcala cUraNa, baja su saradhAnI / nava niyoga nikSepaNa, desana darazANI // jaya0 // 2 // pAtaka pada parAAnala, punpa parama pANI / mohamahArNava Dbata, cAraNa naukANI / / jaya0 // 3 // lokAloka nihAraNa, divya netra rathAnI / nija para meda disApana, sUraja kiraNAnI !! jaya0 // 4 // zrAvaka munirANa jananI, tumahI gunnhaanii| sevaka lasa sukhadAyaka, pAvana paramANI // jaya0 // 5 // pazcAt nIce likhe anusAra pahiyo meM svastikAdi likha kara pITa saMvat , vikrama saMvat, izvI sana, nitI, vAra, tArIkha Adi liseN| zrI mahAvIrAya namaH bhI bhI lAbha zrI bhI zrI zubha ___ zrI zrI zrI bhI zrI bhI sI zrI RpabhAya namaH ...mI mI zrI rI zrI zrI vardhamAnAya namaH zrI gautama gaNadharAya nama zrI jinamukhodbhavasarasvatIdevyai namaH zrI phevalazAnalakSmIdevyai namaH - Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrI bhaktAmara stotra pUjA OM jaya jaya jaya / namo'stu namo'stu namo'stu // anuSTup / paramajJAna vANAsi, ghAti - karma praghAtinam | mahA dharma prakarttAraM vande'hamAdi nAyakam // " bhaktAmara mahAstotraM mantrapUjAM karomyaham | sarvajIva - hitAgAraM, AdidevaM namAmyaham // OM hrIM zrI Adideva ! atra avatara avatara sarvoauSaT AhvAnana / atra tiSTha tiSTha Tha Tha sthApana / OM hrIM zrI Adideva ! OM hrIM zrI Adideva ! atra mama sannihito bhava bhava vaSaT sannidhApaNa 1 athASTakaM / surasurI nadasaMbhRta jIvanaiH sakala tApa haraiH sukha kAraNaiH / vRSabhanAtha vRSAMka samanvitaM zivakaraM prayaje hata kilviSaM // OM hrIM zrI vRSabhanAtha jinendrAya janmamRtyuvinAzanAya jala nirvapAmIti svAhA // 1 // malaya candana mizrita kuMkumaiH surabhitAgata SaTpada naMdanaiH / vR0 OM hrIM zrI vRSabhanAtha jinendrAya sasAratApavinAzanAya candana nirvapAmIti svAhA // 2 // kamala jAti samudbhavatandulaiH parama pAvana paJca supuJjakaiH / vR0 OM hrIM zrI vRSabhanAtha jinendrAya akSayapadaprAptaye akSatAn nirvapAmIti svAhA // 3 // jalaja caMpaka jAti sumAlatI, vakulapAr3alakaMda supuSpakaiH / vR0 OM hrIM zrI vRSabhanAtha jinendrAya kAmavANavidhvasanAya puSpa nirvapAmIti svAhA // 4 // , vaTaka khajjaka maMDuka pAyasai vividha modakavyaJjanaSaTrasaiH / vR0 OM hrIM zrI vRSabhanAtha jinendrAya kSudhAroga vinAzanAya naivedya nirvapAmIti svAhA // 5 // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ravikara cu ti sannibha dIpa dhavalamoha ghanAMdha nivaarkaiH| vR0 ko bhanAra dAsa moindhakAra vinAzanAya dopa niryapAti svAhA // 6 // svaguru dhUebhare ghaTatiSTitaH prtidishNmilitaalismuuhkaiH| vR0 ho bhanAtha prinetrAya pharmadahanAya dhUpa niryapAmIti syAhA // 7 // sarasa niMbukalAMgalidADimaHkadali pugkpitthshubhaiHphlaiH|0 hI mI manApa jinendrAya mokSaphalaprAptaye phala nirmapAmIti spATA // 8 // salila gaMdha zubhAkSata puSpakezcara sudIpa sudhUpa phalArghakaiH / jinapatiM ca yajesukhakAraka, vadatimerusu candra yatIzvaraM / vR0 hIdhI manApa jinandrAya bhanaghaMpadaprAptaye a nirSapAnIti syAhA // 9 // pratyeka zaloka pUjA (bhaktAmara stotra kA eka eka zloka paDha phara nIce likhe krama se OM hI ghola kara argha paDhAnA cAhiye / ) hI prata deSa sanUra mukuTAmamaNi mahA pApAndhakAra vinAzakAya dhI bhAdi / parameraparAya apaM niyaMpAmIsi spAhA // 1 // OM ho gagapara cAraNa samasta rUpIndrayanditvasurendravyantarendranAgendra catuSi! munInTarapitararaNAravindAya zrI bhAdi paramezvarAya argha nirSapAmIti svAhA // 2 // aho vigatayuddhigavyopadArasahita zrI mAnatujhAcArya bhaphisahitAya zrI Adi paramezvarAya aniyaMgamIti spAhA // 3 // hI aibhuSanaguNasamudra candrakAntimaNitejazarIrasamasta suranAtha svvit| dhImAdi paramezvarAya aba niyaMpAmIti spAhA // 4 // hI samanta gaNaparAdi munipara pratipAlapha mRgayAlavata zrI AdinAtha , paramezvarAya va nipAnAti syAhA // 5 // OM ta dhI minendra candrabhaphisarva saulya tucchabhakti yaha sukhadAyakAya zrI dinendAya yAdi paramezvarAya apaM nirSapAmIti svAhA // 6 // sahI zrI ananta bhada pAtaka sarva yinapinAzakAya tapa, stutisaukhyadAyaphAya zrI mAdi paramezvarAya agha nirvapAmIti svAhA // 7 // Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sapraha OM hrIM zrI jinendra stavana satpurucitta camatkArAya zrI Adi paramezvarAya agha0 / OM hrIM jinapUjanastavana kathAzravaNena samasta pApa vinAzakAya jagattraya bhavyajIva vighnanAzasamarthAya ca zrI Adi paramezvarAya aghaM nirvapAmIti svAhA // 9 // OM hrIM trailokya guNamaNDitasamastopamAsahitAya zrI Adi paramezvarAya a0] // 10 // OM hrIM zrI jinendra darzanena ananta bhava sacita aghasamUha vinAzakAya zrI prathama jinendrAya aghaM nirvapAmIti svAhA // 11 // OM hrIM tribhuvana zAnta svarUpAya tribhubana tilakAya mAnAya zrI Adi paramezvarAya aghaM nirvapAmIti svAhA // 12 // trailokyavijaya rUpa atizaya anantacandra tejamita sadAteja pUjamAnAya 186 OM zrI Adi paramezvarAya ardhaM nirvapAmIti svAhA // 13 // OM hrIM zubhaguNAtizayarUpa tribhuvanajIta jinendra guNa birAjamAnAya zrI prathama jinendrAya aghaM nirvapAmIti svAhA // 14 // OM hrIM merucandra acalazIla ziromaNi vratodyarAjamaNDita catuSi dhavanitA virahita zIlasamudrAya zrI Adi paramezvarAya aghaM nirvapAmIti svAhA // 15 // OM hrIM dhUmrasneha vAtAdi vinara hitAya trailokya parama kevala dIpakAya zrI prathama jinendrAya aghaM nirvapAmIti svAhA // 16 // OM hrIM rAhu candra pUjita karma prakRti kSayati nivAraNa jyotirUpa lokadvayAvaloki sadodayAdi paramezvarAya aghaM nirvapAmIti svAhA // 17 // OM hrIM nityodayAdi rUpa rAhunA aprasitAya tribhuvana sarva kalA sahita virAjamAnAya zrI Adi paramezvarAya argha nirvapAmIti svAhA // 18 // OM hrIM candra sUryodayAsta rajanI divasa rahita parama kebalodaya sadAdIti virAjamAnAya zrI Adi devAya Adi paramezvarAya aghaM nirvapAmIti svAhA // 19 // OM hrIM hari harAdi jJAnasahitAya sarvajJa parama jyoti kevalajJAna sahitAba " zrI Adi paramezvarAya aghaM nirvapAmIti svAhA // 20 // OM hrIM tribhuvana manamohana jinendrarUpa anya dRSTAnta rahita parama bodha maNDitA zrI Adi jinAya paramezvarAya aghaM nirvapAmIti svAhA // 21 // OM hrIM tribhuvana vanitopamArahita zrI jinabara mAtAjanita jinendra pUrva dig mAskara kevalajJAna bhAskarAya zrI Adibrahma jinAya artha nirvapAmIti svAhA // 22 // Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aina pUjA pATha saMpraha OM pAvanAdiparNa paranATotara rAta lakSaNa nagarAta vyaJjanasamudAya eka sahara bhae manditAya zrI sAdi vinendrAya artha nirvapAmIti svAhA // 23 // yadAdiSNu dhIra gaNapati tribhuvanadevatya sevitAya sevikAya zrI bhAdi arren narvapAmIti svAhA // 24 // hI dirA doSabhara mAdi samastAnantanAmasahitAya zrI Adi jinendrAya paramezvarAya nirvapAmIti svAhA // 15 // madhomadhpoSa lokapraya kRtAdIrAninamaskAra mamastA tiraudra vinAzaka tribhuvanezvara mabodadhi taraNa tArana mamarpaya bhI Adi paramezvarAya kSapaM // 26 // OM parAta ekAdi bharaguNarahitAya zrI Adi paramezvarAya apaM0 // 27 // OM hI gokSa prAvihAya mahitAya paramezvarAya dharma nirvapAmIti svAhA // 28 // hI nimagadAda mahitAya zrI prathama vinedAra ayaM nirvapAmIti0 // 29 // hI paSTi pAmara nAtihArya sahitAya zrI prathama jinendrAya bha0 // 30 // pratisahitAya zrI jAdi paramezvarAya apaM nirvapAmIti0 // 31 bhAdaroTi pAdina prAtihArya sahitAya zrI paramAdi jinAya apaM0 // 32 // homa puSpa pratigRSTi prAtihArya hitAya zrI Adi jinendrAya arpa0 // 33 // hI choTi bhAskara prabhA gariTata gAmaNdala prAtihArya sahitAya zrI paramAdi vinAya sarpa nipAmIti svAhA // 34 // hI manina usapara paTanagaritampani yojana pramANa prAtihArya sahitAya zrI Adi paramezvarAya bhayaM nipAmIti svAhA / / 35 / / * OM hI hama mataparigamana devatAniva sahitAya zrI bhAdi paramezvarAya a0 // 36 // dezagama samayakAraNa vibhUti maNDitAya zrI Adi paramezvarAya apaM0 // 37 // hI mananitaraNa mura gajendra madAdura gaya vinAzakAya zrIjinAya paramezvarAva apaM hInAdideva nAma prasAdAnmaddAsida naya vinAzakAya zrIyugAdi paramezvarAya a0 // 39 // OM hI mahApahi vizvamakSaNa samarpa sinanAma jala vinAzakAya zrI Adi pramaNe paramezvarAya va nirvapAmIti svAhA // 40 // OM hI rakanayana sarpa dina nAgadamanyopadhi samasta bhaya vinAzakAya zrI jinAdi venture ed nirvapAmIti syAdA // 41 // hI mahAsamA bhaya vinAzakAya samarakSaNAya zrI prathama jinendrAya paramezvarAya a 0 // 421 100 J } 1 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 jana pUjA pATha sagraha OM hI mahAripuyuddhe jayadAyakAya zrI Adi paramezvarAya madhaM nirvapAmIti svAhA // 43 // * hIM mahAsamudra calita bAtamahAdurjaya bhaya vinAzakAya zrI jinAdi paramezvarAya argha 0 // 44 // OM hIM daga prakAra tApa jalagharASTAdaza kupTa sanipAta mahadroga vinAzakAya paramakAmadevarUpa prakaTAya zrI jinezvarAya argha nirvapAmIti svAhA // 45 // OM hI mahAbandhana ApAda kaNTha paryanta vairikRtopadrava bhaya vinAzakAya zrI Adi paramezvarAya argha nirvapAmIti svAhA // 46 // OM hI siMha gajendra rAkSasa bhUta pizAca zAkinI ripu paramopadrava bhaya vinAzakAya zrI jinAdi paramezvarAya argha nirmapAmIti svAhA // 45 // OM hI paThaka pAThaka zrotA pA zraddhAvAna mAnatujhAcAryAdi samasta jIpa kalyANadAyaka zrI Adi paramezvarAya acaM nirvapAmIti svAhA // 48 // vana sugaMdha su tandula puSpakaiHpravara modaka dIpaka dhuupkH| phala naraiH paramAtma padapradaM, praviyaje zrIAdi jinezvaram // OM hI aSTa catvAriMzatkamalebhya pUrNA nirvapAmIti svAhA / jymaalaa| zloka-pramANadvaya kartAraM syAdasti vAda vedakaM / dravyatatva nayAgAra mAdidevaM namAmyaham // chnd| Adi jinezvara bhogAgAra, sarva jIvavara dayA sudhAraM / paramAnanda ramA sukhakandaM, bhavya jIva hita karaNamamandaM // 2 // parama pavitra vaMzavara maNDana, duHkha dAridra kAma bala khaNDana / veda-karma dujeya vala daNDana, ujjvala dhyAna prapti zubha maNDana // 3 // catu assIlakSapUrva jIvita para, dhanuSa paJca zata mAnasa jinavara / hemavaNa rUpaudha vimala kara, nagara ayodhyA sthAna vrata dhara // 4 // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * PRE: 189 nAbhirAja paramAnana cetA, mAtA marudevI guNa netaa| sola pama para meraviNyAtA, nispananAyapha purA vidhAtA // 5 // garbhapApaka gurapati kIghA, jagapalyApa merAgira sIdhA / saraM pa dIdhAdhArI, saMghala pogha mu tribhuvana paarii||6|| ara gumAra mila dipAra, parama dhana vistAraNa laya bhaa| gItakAra radina bhae hAma, manIya nirapama guNadhArI // 7 // jaya Adi subrahmA, tribhuvana nAmA brahmAsyAtma svarUpa paraM / jaya bodha mAnA. paMca sunAnA, brahmA samati jaladhinikaraM / / Rani ne: eEENA TRI sirit| devo'naka bhavArjito gata malA pApaH pradIpA nalaH / devaH siddha vadhu vizAla dadayAlaMkAra hAropamaH / / deyo'STAdaza dopa sindura ghaTA dubhaMda pshcaanno| bhavyAnAM vidadhAtuvAMchita phalaM zrI AdinAtho jinaH / / zloka-lAmIcandragurujIto mRlasaMgha vidaagrnnii| paTTAbhavacandro yo dayAnandi vidAMvaraH // rakSakIrti kumudendu sumatiH sAgarIdinaH / bhaktAmara mahAstotra pUjA cakrIguNAdhikA / / Bf REETsA piti bhaNAra yo pakSa FEIR I Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 zrImAnatuGgAcArya viracitaM zrI bhaktAmara stotraM / jaina pUjA pATha sama vasantatilakA chanda bhakkAmarajapavamaulimaNiprabhAgA sudyotakaM dalitapApatapovitAnam samyak praNamya jinapAdayugaMyugAdA, vAlavalaM bhaTTajale patatAM janAnAm // 1 // yaH saMstutaH sakalavAGmayatattvavodhAdudabhUta buddhipaTubhiH suralokanAthaiH / stotra jagatritayacitaharai rudAre:, stoye kilAhamapi taM prathamaM jinendram // 2 // buddhA vinApi vibudhAtitapAdapITha stotuM samudyatamatirvigatatravo'ham bAlaM vihAya jalasaMsthitamidubiMda - anyaH ka icchati janaH sahasA yahItum // 3 // vaktu guNAnguNasamudrazazASTrakAMtAn, karate kSamaH suragurupratimo'pibuddhayA / Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 T kalpAMtakAlaparanoddhatanakanake, koyA tarI tumalasaMbunidhiM bhujAbhyAm // 4 // so'haM tathApi tava bhaktivazAnpunIza, kartuM stavaM vigatazaktirapi prAtaH / prItyAtsarvamavivRgIndra nAbhyeti kiM nijazizoH parizalanArtham ||5|| allutaM zrutayatAM parihAsadhAna, durbhAktireva sukharIkurute palAnsAm / yaklophiTa philama madhuraM virauti taccAmA cAlikA nikarekahetu // 6 // tyasaMvena santatisanniparcha, pApaM saNAtkSayamupati zarIrabhAjAm AkAMta lokamalinIlamAzu sUryAzubhinnadhakAram // 7 // mani nAtha mArabhyate tayApita prabhAvAt / ceto hariSyati satAM nalinIdaleSu muktAphalayutimupaiti nanRdubiMduH ||8|| saMstavanaM saveda 191 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AgtA navaratavanamastasavagna doSa, tvatsa.,thApi jagatAM darinAni santi / dUre nahamakiraNa kumne pralaMca padmAkarepa jalajAni vikAlabhAti // 6 // nAtyadabhuta suvana bhUSaNa nAya / bhUtagaNAvisadanamamITarata , tulyA bhavani bhavano nanu lena ki vA satyApita va ita nAsala ra koti // 10 // haTavA bhavantasanilepavilokanIya nAnyA toya suSayAti janAbakSa ! pItvApaya zazikalya-ti paniyo kSAraM jala jalanidhe rasika chet // 11 // ye. zAnarAgamacimi paramANusimtva nirmApita-tribhuvanaka lalApasna / tAvanta eva khalla te'pyavaH pRthigaM. yatte samAnamaparaM na hi rupamarita // 12 // vaktraM kva te suranaroraganenahAri niHzepanirjitajagatritayo mAnan Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghUma ghATa vitraM kalaMkamalinaM va nizAkarasya, yadvAsare bhavati pAMDupalAzakalpam // 13 // sampUrNa maNDalazAMkakalA kalApazubhrA guNAstribhuvanaM taba lakSyanti / ye saMzritAsijagadIzragnAthameka. karatAnnivArayati sadharato STam // 14 // citra kimatra yadi te tridazAnAbhinInaM manAgapi sano na vikAramArgam kalpAMnakAlanA calitAcalana. kiM mandarAziraM calitaM kadAcit |15| nirdhamavatirapavarjitapUra., kRlnaM jagattrayamidaM prakaTIkaroSi / gamyo na jAtu samatAM calitAcalAnAM. dIpo'patramasi nAtha jagatprakAza. |16| nAstaM kadAcidupayAsi na rAhugamyaH, spaSTIkaropi sahasA yugapajjaganti / nAMbhodharodara nindramahAprabhAvaH, sUryAtizApi mahimAsi munIdra loke // 17 // 11 193 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 jena pUjA pATha sapraha nityodayaM dalitamohamahAMdhakAra, gamyaM na rAhu vadanasya na vAridAnAM / vitrAjate tava sukhAnjamanalpakAMti, vidyotayajjagadapUrva zazAMkardivam // 18 // kiM zarvarISu zazinAhni vivasvatA vA, yuSmansukhendudaliteSu tamAsu nAtha ! liSpanna zAlivalazAlili jIvalole, kArya kiyajjaladharairjalabhAranaH / 16 / jJAnaM yathA tvayi vibhAti kRtAvakAzaM, naivaM tathA hariharAdiSu laayjhepu| tejaHsphuransaNiSu thAti yathA mahattvaM, naivaM tu kAcazakale kiraNAkule'pi // 20 // manye varaM hariharAdaya eka haSTA, dRSTeSu theSu hRdayaM tvayi toSati / kiM vIkSitana avatA suSi yela nAnyaH, kazcitmano harati nAtha savAMtare'pi // 21 // strINAM zatAni zatazo janayati putrAn, lAnya sutaM tvadupa jananI prasUtA / Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dena na Ret - - sarvAdiyo dadhati bhAni sahastarahima, prAcyeva digjanayati sphuradanzujAlam // 22 // tyAmAsananti munayaH paramaM pusAMsa. mAdityavarNamamalaM tamasaH purastAt / tyAmeva samyagupalabhya jayanti mRtyaM, nAnyaH zivaH zivapadasya munIMdra panthAH // 23 // vAmavyayaM vibhumaciMtyamasaMkhyamAcaM, mAtrAmIzvaramanantamanA kSetum / yogIzvaraM viditayogamanekamekaM, jJAnasvarupamamalaM pravadanti santaH // 24 // buddhamtyameva vibudhAcitabuddhibodhAt , tvaM zaharo'ti bhuvanaya zahAratvAt / dhAtAli dhIra zivamArgavidhevidhAnAda, vyaktaM tvameva bhgvnpurussottmo'si25| tubhyaM nama stribhuvanAtiharAya nAtha, tubhyaM namaH kSititalAmalabhUSaNAya / tubhyaM namantrijagataH paramezvarAya, nubhyaM namo jinabhavodadhizopaNAya // 26 // Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 596 jaina pUjA pA0praha ko vitmayo'tra yadi nAsa guNarazeSai. stvaM laMzrito niravakAzatayA sunIza / doSaitpAtavividhAnayajAtagaH, svapnAntare'pi na kadAcitpIkSito'li 271 uccairazokatalaMzritamunmayala. mAbhAti rUpasalalaM bhakto nitAMta / spaSTolasakiraNamastatamo vitAnaM, vivaM raberivapayodharapAvavati (28 // lihAlale maNimayUkhazikhAvicitre, vibhrAjate taba vapuH kanakAvatAnam viMbaM viyabilaladaMzulatAvitAnaM, tajodayAtriziralIvasahatrarasaH // 26 // kundAvadAtacalacAlaracAnazosaM. vidhAjate tava vapuH kaladhautakAntam uyazAkazucinirbharazaridhAramustaTa suragirevi zAnakauMbham 130 // chatratrayaM tava vibhAti zazAkAnta mucaiH sthitaM sthagitabhAnukarapratApam Page #213 -------------------------------------------------------------------------- Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 jaina pUjA pATha sapraha DallidramanavapaGkajapuJjakAMtI, paryullasannakhamayUkhazikhAbhirAmau / pAdau padAni tava yatra jiteMdra ! dhataH, padmAni tatra vibudhAH parikalpayanti | 36 | itthaM yathA tava vitirastUjjiteMdra, dharmopadezanavidhau na tathA parasya / yAdRsprabhA dinakRtaH prahatAndhakArA, tAharU kuto grahagaNasya vikAzilo'pi |37| zrayotanmadAvilavilola kapolamUla matabhramabhramaranAda vivRddhakopaM / airAvatAbhamibhamuddhatamApatataM, dRSTvA bhayaM bhavati no bhavadAzritAnAm // 38 // bhinnebhakumbhagaladujjvalazoNitAkamuktAphalaprakarasUSitabhUmibhAgaH / bandrakramaH kramagataM hariNAdhipo'pi, nAkrAmati kramayugAcalasaMzritaM te |36| kalpAMtakAlapavanoddhatavahnikalyaM, dAvAnalaMjvalitamujjvalamutphuliGgam Page #215 -------------------------------------------------------------------------- Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sagraha udabhUtabhISaNajalodarabhArabhugnAH, zocyAM dazAmupagatAzcyutajIvitAzAH / svatpAdapaGkajarajItadigdhadehA, mA bhavanti makaradhvajatulyarUpAH // 45 // ApAdakaNThamuruzRGkhalaveSTitAGgA, gAI bRhannigar3akoTinighRSTajaMghAH / tvannAmamaMtramanizaM anujAH svarantaH, sadyaH svayaM vigatabandhabhayA bhavanti // 46 // sattadvipendrabhRgarAjadavAnalAhisaMgrAmavAridhi mahodarabandhanotthAm tasyAzu nAzamupayAkti ayaM liyeva, yastAva stavaSimaM bhtilaandhiite||47|| stotra khajaM tava jinendra guNanibaddhAM, bhaktyA mayA vividhavarNavicitrapuSpAm dhatte jano ya iha kaNThagatA-majalaM, taM mAnatuGgalavazA samupaiti lakSmIH // 48 // iti zrI mAnatuGgAdhAya viracita bhaktAmara stotraM samAptam / Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma tattvArthasUtram [ AcArya gRDapincha ] mokSamArgasya netAra bhettAra karmabhUbhRtAm / jJAtAraM vizvatattvAnAM vande tadguNalabdhaye // traikAlyaM dravya-paTka nava-pada-sahitaM jIva-paT kAya-lezyA' paJcAnye cAstikAyA vrata samiti-gati-jJAna-cAritra-bhedAH / ityetanmokSamUla tribhuvana mahitai pronamaGgirIzai. pratyeti zraddadhAti spRzati ca matimAn yaH sa vai zuddhadRSTiH // 1 // siddhe jayApasiddhe cauvihArAhaNaphalaM patte / vadvittA aghate cocchaM ArAhaNA kamaso // 2 // ujjovaNamujjavaNa NivvahaNaM sAhaNa ca NiccharaNa | damaNa-NANa-caritaM tavANamArAhaNA bhaNiyA // 3 // samyagdarzana - jJAna - cAritrANi mokSa mArgaH // 1 // tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanam ||2|| tannisargAdadhigamAdvA // 3 // jIvAjIvAsrava - vandha-saMvara- nirjarA mokSAstattvam // 4 // nAmasthApanA- drvy-bhaavtstnnyaasH|| 5 // pramANa nyairdhigmH||6|| nirdeza - svAmitva-sAdhanAdhikaraNa - sthiti-vidhAnataH // 7 // satsaMkhyA -kSetra - sparzana-kAlAntara - bhAvAlpabahutvaiva ||8|| matizrutAvadhi - mana:paryaya - kevalAni jJAnam ||6|| tatpramANe // 10 // Adhe parokSam // 11 // pratyakSamanyat // 12 // matiH smRtiH saMjJA cintAbhinivodha ityanarthAntaram || 13|| tadindriyAnindriya 201 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sagraha nimittam // 14 // avagrahehAvAya dhAraNAH / / 15 / / bahu-bahuvidha - ciprAniHsRtAnukta-dhruvANAM setarANAm ||16|| arthasya // 17 // vyaJjanasyAvagrahaH // 18 // na caturanindriyAbhyAm // 16 // zrutaM mati-pUrvaM drayaneka- dvaadsh-bhedm| 20 / bhava-pratyayo'vadhirdeva nArakANAm | 21| kSayopazama-nimittaH SaDvikalpaH zeSANAm ||22|| Rju - vipulamatI mana:paryayaH ||23|| vizuddhayapratipAtAbhyA tadvizeSaH // 24 // vizuddhi- kSetra- svaami-vissyebhyo'vdhi-vnHpryyyoH||25||mti-shrutyornibndho dravyeSvasarva paryAyeSu // 26 // ruupissvdheH|| 27 // tadananta-bhAge manaHparyayasya // 28 // sarva- dravyaparyAyeSu kevalasya // 26 // ekAdIni bhAjyAni yugapadekasminAcaturbhyaH || 30 // sati zrutAvadhayo viparyayazca // 31 // sadasatoravizeSAdyaddcchopalabdherunmattavat // 32 // naigamasaMgraha-vyavahArarju-sUtra-zabda- samabhirUDhaivambhUtA nayAH // 33 // iti tattvArthAdhigame mokSazAstre prathamo'dhyAya // 1 // 202 aupazamika kSAyikau bhAvau mizraca jIvasya svatattvamaudayika - pAriNAmikau ca // 1 // dvi-navASTAdazaikaviMzatitri-bhedA yathAkramam // 2 // samyaktva - vAritre // 3 // jJAnadarzana - dAna - lAbha- bhogopabhoga- vIryANi ca // 4 // jJAnAjJAnadarzana - labdhayazcatustritri-paJca bhedAH samyaktva cAritrasaMyamAsaMyamAzca // 5 // gati kaSAya- liGga- mithyAdarzanAjJAnAsaMyatA siddha-lezyAzcatuzcatustryekaikaikaika - SaDbhedAH // 6 // jIvabhavyAmavyatvAni ca // 7 // upayogo lakSaNam // 8 // sU Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lipiyoga-samaMdaH // 6 // naMgAriNo muktAdha // 10 // gamanamAyanAmA // 11 // gaMgAriNasama myAgaH // 12 // pramiyAjo pAya-banampanayaH bhAgaH ||23||jiindriyaavyrmaaH // 2 // pandriyANi ||15|| niridhAni // 16 // nipata nandiram // 17 // lagyapayogI mAniyA| pargana-mana-bAga-nataH-zrIvANi // 16 // pAra-varNa-zanAlavardhAH / / 20 / / agamanindiramya // 23 // managamanAnAm ||2shaa kami-pipIlikA-bhramaramanumAnAmA dAni // 23 // saMzinaH samanamkAH // 24 // vinA-ganI kama-yogaH // 25 // anuzraNi gatiH // 26 // adhigrahA jIyampa // 27 // vigrahapanI 7 gaMsAriNaH prAka gatamyaH // 28 // namAvigradA // 26 // ekatA prAnnAhAra // 38 // mamadana-gopapATA janma // 31 // macinajAna-gaMtA: sevarA midhAyakagantagronayaH // 32 // jagajANDaja-pInAnAM gamaH / / 33 / / Tena-nArakANAsapapATaH / / 34 // pANAM sammannama // 35 // audArikapariyikAhArasanajasa-kArmaNAni zarIrANi // 36 // paraM paraMsadamam // 37 // saMdeganAsaMgyayaguNaM pAka jamAn // 30 // ananna-guNa pare // 36 // apratIvAne // 40 // anAdi-gampandhana // 11 // navamya // 12 // tadAdIni bhAjyAni yugapaTakamminnAnatubhyaH // 13 // nirupamoga Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 Tana pUjA pATha magraha mantyam // 44 / garbhasaMmUrcchanajamAdyam // 45 // aupapAdika vaikriyikam / / 46|| labdhi-pratyaya ca // 47 // tejasamapi // 48 // zubhaM vizuddhamavyAghAti cAhArakaM pramattasaMyatasyaiva // 46 / / nAraka-saMmRcchino napuMsakAni // 50 // na devAH / / 51 // zepAstrivedAH / / 52 // aupapAdika-caramottamadehA'sakhyeyavarSAyupo'napavAyupaH // 53 // iti tattvArthAdhigame monazAkhe dvitIyo'dhyAya // 2 // ratna-zarkaga-vAlukA-pava-dhUma-tamo-mahAtamaH-prabhA-bhUmayo ghanAmbuvAtAkAza-pratiSTAH saptA'dho'dhaH // 1 // tAsu triMzapaMcaviMzati-paMcadaza-daza-tri-paJconaika-naraka-zatasahasrANi paJca caiva yathAkramam ||2|| nArakA nityA'zubhatara-lezyA-pariNAmadeha-vedanA-vikriyAH // 3 // parasparodIrita-duHkhAH // 4 // saklipTA'surodIrita-dukhAzca prAk caturthyAH // 5 // teSveka-tri-sapta-daza-saptadaza-dvAvizati - trayastriMzatsAgaropamA savAnA parA sthitiH // 6 // jaMbUdvIpa-lavaNodAdayaH zubhanAmAno dviip-smudraaH||7||dviiivsskmbhaaH pUrva-pUrva-parikSepiNo valayAkRtayaH ||8|| tanmadhye meru nAbhivRtto yojana-zatasahasraviSkambho jambUdvApaH / / 6 // bharata-haimavata-hari-videha-ramyakahairaNyavatairAvatavarSAH kSetrANi // 10 // tadvibhAjinaH pUrvAparAyatA himavanmahAhimavannipadha-nIla-rukmi-zikhariNo varSadharaparvatAH // 11 // hemArjuna tapanIya-bairya-rajata-hemamayA // 12 // APAN Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parama 205 maNininina-pAvAM uparimuLe ca tulya-vistArAH // 13 // pana- mahApatra - nigiMdha-kerArimahA puNDarIka- puNDarIkA hadAstepAmupari // 14 // prathamo yojana-sAmAyAmastadarddhaviSkambho hRdaH // 15 // daza-yojanAnagAH // 16 // tanmadhye yojanaM puSkaram ||17|| dviguNa-higuNA hAH puSkarANi ca // 18 // trivAsiyo devyaH zrI-kI-prati-kIrti-vRddhi-lakSmyaH palyopatayaH sAmAnika-paripatkAH // 16 // gaGgA-vindhurohidrohitAsyA- hariharikAnnA-sItA-sItAMdA-nArI narakAntAsuvaNa rUpalA raktA raktodrAH saritastanmadhyagAH // 20 // yAyo pUrNa pUrvagAH // 21 // zepAcaparagAH // 22 // caturdaza-nadI-saha-parivRtA gaMgA-simpAdayo nadyaH // 23 // bharataH pati-pacayojanazata-vistAra. paT baiMkonaviMzatibhAgA yojnsy||2|| nadadviguNa-dviguNa- vignArA varSabhara varSA videshaa||25|| uttarA dakSiNa- tulyaaH|| 26 // bharaterAvatayodinAbhyAmutyapiNyavanarpiNIbhyAm // 27 // tAbhyAmaparA bhramayasthitAH // 28 // eka-dvi-tripanyopama-sthitayo haimavataka-hArika devapukhakAH // 26 // totAH // 30 // videheSu saMkhya kAlAH ||31|| bharatasya nikammo jambUdvIpasya navati zata-bhAgaH // 32 // dvitakhaNDe ||33|| puSkarArddha ca ||34|| grAmAnupotarAnmanuSyAH // 35 // AryA mlecchAzca // 36 // Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 nRsthitI tiryagyonijAnA ca // 36 // cae karmamayo'nyatra kutarasyaH||37|| parAvaraM vipayopamAn // 38 // iti nigama govArI tRtIyo'pyAra || pUjA pATha gamaha * dazATa-paca-dvAdaza-vikalpAH vyantaga devaacturnntyaaH||1|| AditatriSu pItAnna leNyA // 2 // - paryantaH ||3|| indra-sAmAnika trAstriza pAripadAtmaraca lokapAlAnIkaprakIrNakAbhiyogya kilvipikAdyaikazaH ||1|| trAyaliza-lokapAla-narjyA vyantara-jyotikAH || 5 || pUrvayoDIndrAH // 6 // kAya pravIcArA A aizAnAta ||7|| zeSAH sparza-pa-zabdamanaH- pravIcArAH ||8|| parevIcArAH ||6|| bhavanavAminAM suranAga - vidyatsuparNAgni-nAta rananitodavi dvIpa-dikkumArAH // 10 kinnara kipuruSa-mahoraga- gandharva-yaca - rAjasa bhUtapizAcAH || 11 || jyotikAH sUryAcandramasau graha-nakSatraprakIrNaka - tArakA ca // 12 // meru- pradakSiNA nitya- gatayAM nR-loke // 13 // tatkRtaH kAla vibhAgaH ||14|| cahiravasthitAH || 15 || vaimAnikAH ||16|| kalpopapannAH kalpAtItAya // 17 // uparyupari ||1 || saudharmezAna - sAnatkumAra mAhendra - brahma-tralottaralAntava- kApiSTha-zukra- mahAzukra - zatAra- sahasrArepvAnata-prANatayorAraNAcyutayornavasu graiveyakeSu vijaya-vaijayanta-jayantAparAjiteSu sarvArthasiddhau ca // 16 // sthiti - prabhAva - sukha- dyuti-lezyA Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUjA pATha maha 207 vizuddhIndriyAvadhi-vipayato'dhikAH // 20 // gatizarIraparigrahAbhimAnato hInAH // 21 // pIta-padma-zukra-lezyA dvi-trizeSeSu // 22 // prAgyaiveyakebhyaH kalpAH // 23 // brahma - lokAlayA ntikAH // 24 // sArasvatAditya - vahnayaruNa - gardatoyatupinAnyAgadhAriSTAca ||25|| vijayAdiSu dvi-caramAH // 26 // aupapAdika sanuSyebhyaH zeSAstiryagyonayaH ||27|| sthitirasura-nAga-suparNa-dvIpa-zeSANAM sAgaropama- tripalyopamArtha-hInamitAH ||28|| saudharmezAnayoH sAgaropame'dhike ||26|| sAnatkumAra- mAhendrayoH sapta / / 30 / / tri-sapta-navaikAdaza-trayodazapaJcadazabhiradhikAni tu // 31 // AgNAcyutAdUrdhvamekaikena navasu keSu vijayAdiSu sarvArthasiddhau ca // 32 // aparA plyopmmdhikm||33||prtH parataH pUrvA pUrvA'nantararA||34||nArakANAM ca dvitIyAdiSu // 35 // daza varSasahasrANi prathamAyAm || 36 || bhavaneSu ca ||37|| vyantarANAM ca ||38|| parA palyopamamadhikam ||36|| jyotiSkANAM ca // 40 // tadaSTa-bhAgo'para / / 41|| laukAntikAnAmau sAgaropamANi sarveSAm ||42|| iti tatvArthAbhigame mokSazAstra caturtho'dhyAya // 4 // ajIva kAyA dharmAdharmAkAza-pudgalAH // 1 // dravyANi // 2 // jIvAya || 3 || nityAvasthitAnyaspANi // 4 // rUpiNaH pudgalAH || 5 || A AkAzAMdekadravyANi // 6 // niSkriyANi ca // 7 // asaMkhyeyAH pradezA dharmadharmaika Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUjA pATha mAha jIvAnAm ||8|| aakaashsyaanntaaH|||| saMstheyAsaMkhyeyAzca pudgalAnAm // 10 // nANoH // 11 // lokAkAze'vagAhaH // 12 // dhamAdhamayoH kRtsne // 13 // ekapradezAdiSu bhAjyaH pudgalAnAm // 14 // asaMkhyeya-bhAgAdiSu jIvAnAm // 15 // pradeza-saMhAra-visapAbhyAM pradIpavat // 16 // gati-sthityupagrahau dharmAdharmayorupakAraH // 17 // aakaashsyaavgaahH||18|| zarIra-bADa-manaH-prANApAnAH pudglaanaam||16 sukha-duHkha-jIvita-maraNopagrahAzca // 20 // parasparopagraho jIvAnAm // 21 // vartanA-pariNAma-kriyA-paratvAparatve ca kAlasya / / 22 / / sparza-rasa-gandha-varNavantaH pudgalAH // 23 // zabda -bandha-saunsya-sthaulya-saMsthAna-bheda-tamazchAyAtapodyotavantazca // 24 // aNavaH skandhAzca // 25 // bhedasaMghAtebhya utpadyante // 26 // bhedAnNuH // 27 // bheda-saMghAtAbhyAM cAkSuSaH // 28 // sad dravya-lakSaNam // 26 // utpAdavyaya-dhrauvya-yuktaM sat // 30 // tadbhAvAvyayaM nityam // 31 // arpitAnarpitasiddheH // 32 // snigdha-rUkSatvAdvandhaH // 33 // na jaghanya-guNAnAm // 34 // guNa-sAmye sadRzAnAm // 35 // dvayadhikAdi-guNAnAM tu // 36 // vandhe'dhiko pAriNAmiko ca // 37 // guNa-paryayavad dravyam / / 38 // kAlazca // 36 // so'nantasamayaH // 40 // dravyAzrayA nirguNA guNAH // 41 // tadbhAvaH pariNAmaH / / 42 // iti tattvArthAdhigame mokSazAstre paJcamo'dhyAyaH // 5 // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -nA 10 para 2 . - kAya-vADa-manaH kama yogaH // 1 // sa aasvH||2|| zubhaH puNyasyAzubhaH pApasya // 3 // makapAyAkapAyayoH sAmpagayikeryApathayoH // 4 // indriya-kapAyAvata-kriyAH paJca-catuHpatra-paJcaviMzati-saMkhyAH pRvamya bhedAH ||shaa tIva-manda-jJAtAbAta-bhAvA dhikaraNa-bIya-vizapebhyamnadvizeSaH // 6 // adhikaraNaM jIvAMjIvAH // 7 // AdyaM maMgmbha-samArambhArambha-yoga-kRta-kAritAnamana-kapAya-vizeSetividhivatazcaikazaH // 8 // nivatanAniyaMpa-saMyoga-nisA dvi-catur3hi-tri-bhedAH prm||6||ttprdopniv-maatsryaantraayaamaadnaaNpghaataanaan-drshnaavrnnyoH||10 duHkha-zoka-nApAkandana-badha-pariMdabanAnyAnma-pagebhaya-sthAnAnyamadavedyasya / / 11 / / bhRna-vratyanukampAdAna-sarAgasaMyamAdiyogaH tAMtiH zaucamiti madyasya // 12 // kevali-zruta-saMvadhama-devAvarNavAdo darzanamohasya // 13 // kapAyodayAttItrapariNAmazcAritramohamya // 14 // bahArambha-parigrahatvaM nAgaphamyAyupaH // 15 // mAyA tairyagyonasya // 16 // alpArambhaparigrahanvaMmAnupasya ||17||mvbhaav-maardvN c||18||niHshiilvrttvNc mpaam||16mraagsNym-sNymaasNymaakaamnirjraavaaltpaaNsi devasya // 20 // samyaktvaM ca // 21 // yogavakratA visaMvAdanaM cAzubhamya naamnH||22|| tadviparItaM zubhasya // 23 // darzanavizudvivinayasampannatA zola-vrateSvanatocAro'bhIkSNajJAnopayoga-saMvegI zaktitastyAga-tapasI sAdhu-samAdhiyA Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 jaina pUjA pATha sapraha vRtyakaraNamarhadAcArya-va huzruta-pravacana-bhaktirAvazyakAparihANimArga-prabhAvanA pravacana-vatsalatvamiti tIrthakaratvasya // 24 // parAtma-nindA-prazaMse sadasadguNocchAdanodbhAvane ca niicairgotrsyaa||25|| tadviparyayo nIcaityanutseko cottrsyaa||26|| vighnakaraNamantarAyasya ||27|| iti tattvArthAdhigame mokSazAstre paSTo'dhyAya // 6 // hiMsA'nRta-steyAnahma-parigrahebhyo virativratam / / 1 / / dezasarvato'Nu-mahatI||2||tatsthai ryArtha bhAvanAH paJca paJca ||3|| vADa. manogutIryAdAnanikSepaNa-samityAlokita-pAnabhojanAni paJca |4||modha-lobha bhIrutva-hAsya-pratyAkhyAnAnyanuvIcI-bhASaNaMca paJcAzAzUnyAgAra-vimocitAvAsa-paroparodhAkaraNa-bhaityazuddhisavisaMvAdAH gc||6|| strIrAgakathAzravaNa-tanmanoharAMganirIkSaNa-pUrvaratAnusmaraNa-pyeSTarasa-svazarIrasaMskAra-tyAgAH panca // 7 // manazAmalozendriya-viSaya-rAga-drupa-varjanAni pasa // 8 // hiMsAdivihAnApAyAzyadarzanam // 6 // duHkhameva vA // 10 // maitrI pramoda-kAruNya-mAdhyasthAni ca sttv-gunnaadhik-klishymaanaapineyessu||11|| jagatkAya-svabhAvau vA saMvega-vairAgyArtham // 12 // pramattayogAtprANa-vyaparopaNaM hiMsA // 13 // asadvidhAnamanRtam // 14 // adattAdAnaM steyam // 15 // maithunamanalA // 16 // mUrchA parigrahaH // 17 // niHzalyo vratI // 18 // agaaryngaarshc||16|| annuvrto'gaarii||20|| digdezAnarthadaNDa Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ virati-mAmAyika-propadhopavAsopabhoga-paribhoga-parimANAnithi mavibhAga-vrata-sampannazca ||21||maarnnaantikiiN sallekhanAM jApitA // 22 // zaMkA-kAMnA-vicikitsAnyadRSTi-prazaMsAsaMstavAH samyagdRSTeratIcArAH // 23 // vrata-zIleSu paJca paJca yadhAkramam // 24 // bandha-vadha-cchedAtibhArAropaNAnnapAnanirodhAH // 25 // mithyopadeza rahobhyAkhyAna-kaTalekhakriyAnyAnApahAra-mAkAramantrabhedAH // 26 // stenaprayoga-tadAhatAdAna-nindurAjyAtikama-hInAdhikamAnonmAna-pratirUpakavyavadvArAH // 27 // paravivAhakaraNatvArikAparigRhItAparigRhItAgamanAnaGgakrITA-kAmatIbrAbhinivezAH // 28 // nevaastuhiraasuvrnn-dhnvaany-daamiitthaam-kupy-prmaannaatikrmaaH||26|| adhiniyaMgvyatikrama-vRdvi-smRtyantarAdhAnAni // 30 // Anayana-gaNyaprayoga-zabda-pAnupAta-pudgalana pAH // 31 // candapa-konkunya-mAsaryAyamInyAdhikaraNopabhogaparibhogAnarthakyAni // 32 // yoga-duHmaNidhAnAnAdara-mmRtyanupasthAnAni // 33 // agranyavekSitAnamArjinotsagAMdAna-saMstaropakramaNAnAdara-smRnyanupasthAnAni / / 34 // sacitta-sambandha-sammizrAbhiSaya-duHpakvAhAgaH ||3|| sacittanina pApidhAna-paravyapadeza-mAnsavya-kAlAtikramaH // 36 // jIvita-maraNAzaMmAmitrAnurAga-sukhAnubandha-nidAnAni // 37 // anugrahArtha kyamyAnimago dAnam // 38|| vidhi-dravya-dAta-pAtra-vizepA Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 jana pUjA pATha saMgraha tadvizeSaH // 3 // iti tattvArthAdhigame mokSazAstre saptamo'dhyAya ||7|| mithyAdarzanAvirati-pramAda-kaSAya-yogA vndhhetvH|| sakapAyatvAjIvaH karmaNo yogyAn pudgalAnAdatte svndhaa2|| prakRti-sthityanubhava-pradezAstadvidhayaH // 3 // Ayo jJAnadarzanAvaraNa-vedanIya-mohanIyAyurnAma-gotrAntarAyAH // 4 // paJca-nava-dvayaSTAvizati-caturdvicatvArizad-dvi-paJca-bhedA yathAkramam ||shaamti-shrtaavdhi-mnHpryy-kevlaanaam / / 6 / / cakSuracanaravadhi-kevalAnAM nidrA-nidrAnidrA-pracalA-pracalApracalAstyAnagRddhayazca // 7 // sadasavedya // 8 // darzana-cAritra-mohanIyAkaSAya-kaSAyavedanIyAkhyAstri-dvi-nava-poDazabhedAH samyaktvamithyAtva-tadubhayAnyakapAya-kaSAyau hAsya-ratyarati-zoka-bhayajugupsA-strI-punnapuMsaka-vedA anntaanubndhyprtyaakhyaan-prtyaakhyaan-sNjvln-viklpaashcaikshHkrodh-maan-maayaa-lobhaaH|| nAraka-tairyagyona-mAnupa-daivAni // 10 // gati-jAti-zarIrAGgopAGga-nirmANa-bandhana-saMghAta-saMsthAna-saMhanana-sparza-rasagandha-varNAnupUrvyaguruladhUpaghAta - paraghAtAtapodyotocchvAsavihAyogatayaH pratyekazarIra-trasa-subhaga-susvara-zubha-sUkSma-paryAptisthirAdeya-yaza kIrti-setarANitIrthakaratvaM c||11|| uccairnIcaiva // 12 // dAna - lAbha- bhogopabhoga-voryANam // 13 // AditastisRNAmantarAyasya ca triMzatsAgaropama-koTIkoTyaH Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mn ghuumaa baa mus 213 JA parA sthitiH // 14|| saptatirmohanIyasya // 1 // viMzatinAmagotrayoH // 16 // trayastriMzatsAgaropamANyAyuSaH // 17 // aparA dvAdaza-muhartA vedanIyasya // 18 // nAma-gotrayoraSTau // 16 // shessaannaamntmuhrtaa||20||vipaako'nubhvH||21||s ythaanaam||22 tatazca nirjarA // 23 // nAma-pratyayAH sarvato yoga-vizeSAvasUkSmaika-kSetrAvagAha-sthitAH sarvAtma-pradezeSvanantAnantapradezAH // 24 // sadvedya-zubhAyurnAma-gotrANi puNyam // 2 // ato'nyatpApam // 26 // iti tattvArthAdhigame mokSazAstre'STamo'dhyAyaH // 8 // Asrava-nirodhaH sNvrH||1|| sa gupti-samiti-dharmAnuprekSAparIpahajaya-cAritraH / / 2 / / tapasA nirjarA ca // 3 // samyagyoganigraho guptiH // 4 // IyA-bhASaNAdAnanikSepotsargAH samitayaH // 5 // uttama-kSamA-mArdavArjava-zauca-satya-saMyama-tapastyAgAkiJcanya-brahmacaryANi dhrmH||6|| anityAzaraNa-saMsAraikatvAnyatvAzucyAsavasaMvaranirjarA-loka-bodhidurlabha-dharmasvAkhyAtatvAnucintanamanuprekSAH // 7 // mArgAcyavana-nirjarArtha paripoDhanyAH parIpahAH // 8 // nutpipAsA-zItoSNadaMzamazakanAgnyArati-strI-varyA-nipadyA-zayyAkroza-vadha-yAcanAlAmaroga-tRNasparza-mala-satkArapuraskAra-prajJAjJAnAdarzanAni l sUkSmamAmparAya-cchAsthavItarAgayozcaturdaza // 10 // ekAdaza jine // 11 // vAdarasAmparAye sarve // 12 // jJAnAvaraNe prajJA Page #230 -------------------------------------------------------------------------- Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana pUjA pATha samaha 215 pare kevalinaH || 3= // pRthaktvaikatvavitarka -sUkSmakriyApratipAtivyuparatakriyAnivartIni // 36 // tryekyog-kaayyogaayogaanaam|| 40 // ekAzraye savitarka- vIcAre pUrve // 41 // avIcAraM dvitiiym||42|| vitarkaH shrutm|| 43 // vIcAro'rtha-vyaJjanayoga - saMkrAntiH ||14|| samyagdRSTi-zrAvaka-viratAnantaviyojakadarzanamohakSapakopazamakopazAnta- moha paka - kSINamoha-jinAH kramazo'saMkhyeyaguNa-nirjarAH // 45 // pulAka- cakuza-kuzIlanirgrantha- snAtakA nirgranthAH // 46 // saMyama - zruta- pratisevanA-tIrthaliGga - lezyopapAda-sthAna- vikalpataH sAdhyAH || 47|| iti tattvArthAdhigame mokSazAstre navamo'dhyAya // 6 // mohakSayAjjJAna-darzanAvaraNAntarAya - nayAcca kevalam // 1 // banvahetvabhAva-nirjarAbhyAM kRtsna- karma - vipramokSo mokSaH ||2|| aupazamikAdi-bhavyatvAnAM ca // 3 // anyatra kecalasamyaktvajJAna-darzana-siddhatvebhyaH ||4|| tadanantaramRrdhvaM gacchatyA lokAntAt || 5 || pUrvaprayogAdasaGgatvAd bandhacchedAttathAgatipariNAmAca || 6 || AviddhakulAlacakravadvyapagatale pAlA bubaderaNDabIjavadanizikhAvacca ||7|| dharmAstikAyAbhAvAt ||8|| kSetrakAla - gati - liGga-tIrtha cAritra - pratyekabuddha - coSita - jJAnAvagAhanAntara-saMkhyAlpabahutvataH sAdhyAH // 6 // sa aarafar mokSazAstre dazamo'dhyAya // 10 // koTIza dvAdaza caiva koTayo lakSANyazItistryadhikAni caiva / paJcAzadaSTau ca sahasrasakhyAmetat zrutaM paJcapada namAmi // 1 // Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena pUjA pATha sagraha arahaMta bhAsiyanthaM gaNaharavehi gathiyaM saca / paNamAmi bhattijutto, sudaNANamahovayaM sirasA // 2 // akSara-mAtra-paTha-svara-hIna vyajana-sandhi-vivarjita-repham / sAdhubhiratra mama namitanyaM ko na cimuhyati zAstra-samudre // 3 // dazAdhyAye paricchinne tattvArtha paTite sati / phalaM syAdupavAsasya bhApitaM munipugavai // 4 // tatvArthasUtrakattAraM gRddhapicchopalanitam / vande gaNIndrasajAtamumAsvAmimunIzvaram // 5 // jaM sakkaDa taM kIraDa jaMpuNa sakkaDa taheva sahahaNaM / sadahamANo jIvo pAvaDa ajarAmaraM ThANaM // tavayaraNaM vayadharaNaM saMjamasaraNaM ca jIvaDhayAkaraNam / ate samAhimaraNaM cauvihaDhukkhaM NivAreDa / / 7 // iti tattvArthasUtraM smaaptm| cauvIma tIrthakaroMke cinha chappaya / gaUputra gajarAja, bAja bAnara manamohai / koka kamala sAthiyA, soma sapharIpati sohai / / surataru gair3A mahipa, kola puni sehI jAnauM / bajra hirana aja mIna, kalaza kacchapa ura AnauM / zatapatra zaMkha ahirAja hari Rpabhadeva jina aadile| varddhamAnalauM jAniye, cinha cAru cauvIsa ye / / Page #233 -------------------------------------------------------------------------- Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 jana pUjA pATha sapraha tandula ujjvala ati dhoya thArA meM laauuN| tuma sanmukha pakSa caDhAya akSaya pada pAU~ / cA~dana0 OM hI zrI cA~danapura mahAvIra svAmine akSayapadaprAptaye akSata0 // 3 // velA ketukI gulAba campA kamala luuN| je kAmavANa kari nAza tumhare caraNa daU~ | cA~dana0 OM hI zrI cA~danapura mahAvIra svAmine kAmavANavidhvasanAya puSpa 0 // 4 // phainI gunA aru svAra modaka le lIje / kari kSudhA roga niravAra tuma sanmukha kIje // caoNdana0 OM hrI zrI cA~danapura mahAvIra svAmine kSudhArogavinAzanAya naivedya 0 // 5 // ghRta meM karpUra milAya dIpaka me jaaro| kari moha timira ko dUra tuma sanmukha bAro // caoNdana0 OM ho zrI cA~danapura mahAvIra svAmine mohAndhakAravinAzanAya dIpaM0 // 6 // daza vidhi le dhUpa banAya tAmeM tuma sanmukha kheU Aya AThoM karmaH jalA || cA~dana0 OM hI zrI cA~danapura, mahAvIra svAmine aSTakarmadahanAya dhUpa0 // 7 // pistA kisamisa bAdAma 'zrIphala loga, sjaa| zrI vardhamAna pada rAkha pAUM mokSa padA // caoNdana0 OM hrI zrI cA~danapura mahAvIra svAmine mokSaphalaprAptaye phala0 // 8 // jala gandha su akSata puSpa caruvara jora kroN| le dIpa dhapa phala meli Age argha karoM | cA~dana0 OM hI zrI cA~danapura mahAvIra svAmine anarghapadaprAptaye argha0 // 6 // Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , + prema 219 Toka ke caraNo kA argha jahAM kAmadhenu nita Aya dugdha ju barasAve / tuma caraNani darazana hota zrAkulatA jAvai // jahAM chatarI banI vizAla tahAM atizaya bahu bhArI / hama pUjata mana vaca kAya taji sazaya sArI // cAMdanapura ke mahAvIra torI chavi pyArI / prabhu bhava AtApa nivAra tuma pada balihArI // TIka meM sthApita kI mahAra gharabhyo nirvapAmIti svAhA / TIle ke andara virAjamAna samaya kA argha TIle ke andara Apa soheM padamAsana / jahAM catura nikAI deva ve jina zAsana // nita pUjana karata tumhAra kara me le jhArI / hama hU vasu dravya vanAya pUje bhari thArI // cAMdanapura ke mahAvIra torI chavi pyArI / prabhu bhava AtApa nivAra tuma pada balihArI // OM zrI caMdanapura mahAvIra jinendrAdha Tote ke bhandara virAjamAna samaya kA ardhao P paJcakalyANaka / 4 kuNDalapura nagara maphAra trizalA ura Ayo / 1 zukla chaTTi aSAr3ha sura AI rahana ju barasAyo || cAMdana zrI zrI mahAvIra jinendrAya zrapA zukra chaTTi garbhamata prAptAya a0 1 // Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUjA pATha sagraha janamata anahada bhaI ghora, Aye catura nikaaii| terasa zukla ko cetra sura giri le jAI // cAMdana0 OM hI zrI mahAvIra jinendrAya caita zukla terasa janmamaGgala prAptAya argha / 2 // kRSNA maMgasira daza jAna laukAntika aaye| kari keza lauca tatakAla maTa dana ko dhAye // cAdana0 OM hI zrI mahAdIra jinendrAya magasira kRSNa dazamI tapamaGgala prAptAya argha0 // 3 // vaizAkha zakla daza mAMhi ghAtI kSaya krnaa| pAyau tuma kevalajJAna indrani kI racanA // cAdana0 OM hrI zrI mahAvIra jinendrAya vaizAkha zuka dazamI kevalajJAna prAptAya argha0 // 4 // kArtika ju amAvasa kRSNa pAvApura tthaahiiN| bhayo tInaloka meM harSa pahu~ce ziva mAhIM // cAMdana0 OM hrI zrI mahAvIra jinendrAya kArtika kRSNa amAvasa mokSamaGgala prAptAya argha 5 / jysaalaa| dohA-maGgalamaya tuma ho sadA zrIsanmati sukhadAya / cAMdanapura mahAvIra kI kahU~ AratI gAya // paddhar3I chanda / jaya jaya caoNdanapura mahAvIra, tuma bhaktajano kI harata pIra / jar3a cetana jaga ke lakhata Apa, daI dvAdazAMga vANI alApa / / aba paJcama kAla majhAra Aya, cA~danapura atizaya daI dikhAya / TIle ke andara baiThi vIra, nita harA gAya kA Apa kSIra // Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 gvAlA ko phira nAgAha kIna, jaba darzana apanA Apa dIna / sUrata dekhI nati hI anUpa, haiM nama digambara zAnti rUpa // tahAM zrAvaka jana vaha gaye Aya, kiye darzana kari manavacanakAya / hai cihna kA Thoka jAna, nizcaya haiM ye zrI varddhamAna // saba devana ke zrAvaka ju Aya. jina bhavana anUpama diyo banAya | phira zuddha daI vedI karAva, turatahi gajanya phira layo sajAya // ye dena vAla mana meM adhIra, mama graha ko tyAgo nahI vIra / tere darzanavinatam prANa, suni Tera merI kirapA nidhAna // kIne ke prabhu virAjamAna, raya huA attala giri ke samAna / taba taraha ke kiye aura bahutana nya gADI diye tor3a // nizimAhi rAcivahi disAta, ratha calai gvAla kA lagata hAtha / bhorahiTa caraNa diyo banAya, nantoSa diyo gvAlahiM karAya // kari jaya jaya prabhu se kArI Dhera, radha calyo phera lAgI na dera / vahu nRtya karata vAje bajAI, sthApana kone taha bhavana jAI // ika dina nRpa ko lagA doSa, dhari topa kahI nRpa khAI roSa / tumako jaba dhyAyA vahA vIra golA se bhaTa vaca gayA vajIra // mantrI cAMdanagAMva Aya, darzana kari pUjA karitIna zikhara mandira svAya, kavana kalazA dIne vaha hukma kiyo jayapura nareza sAlAnA ava juDana lage nara aura nAra, tithi caita zukla pUnI mInA gujara Aye vicina, saba varaNa juTe kari mana pavitra / nirata karata gAveM suhAya, koI-koI ghRta dIpaka rahyo caDhAya // kI melA ho 1 makAra // bahu vanAya / dharAya // hameza / Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 jana pUjA pATha sapraha koI jaya jaya zabda kara gambhIra, jaya jaya jaya he zrI mahAvIra / jainI jana pUjA racata Ana, koI channa cavara ke karata dAna / / jisako jo mana icchA karanta, mana bAchita phala pAve turanta / jo karai vandanA eka bAra, sukha putra lampadA ho apAra / / jo tuma caraNo le rakhe prota, tAko jaga me ko sake jIta / hai zuddha yahA kA pavana nIra, jahA ati vicitra saritA gambhIra / / 'pUraNamala pUnA racI sAra, ho mUla leu sajjana sudhAra / merA he zamazAbAda grAma, tyakAla karuM prabhu ko praNAma / / pttaa| zrIvarddhamAna tuma guNa nidhAna, upanA na banI tuma caraNa kii| hai cAha yahI lita banI rahai, abhilANa tumhAre darzana kii| OM hI zrI dinagAva mahAvIra jinendrAya jayamAlArgha nirvapAmoti svAhA / dohA--aSTa-karma ke dahala ko pUjA kI vizAla / ghaDhe sune jo bhAva se chUTe jaga jAla // samvat jina caubIsa sau hai vAsaTha kI sAla / ekAdaza kArtika badI pUjA racI samhAla // ityAzIrvAda / sadAcAra - mAnava jIvana rAjya hai, mana usakA rAjA hai, indriyA~ usakI senA haiM, kaSAya zatru hai| yadi mana vivekazIla hai to indriyA~ madA saceta raha kara kaSAya zatruoM ko parAjita karatI rheNgii| - 'varNI vANI' se Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRhat abhiSeka pATha zrImajjinendramabhivaMdya jagattrayeNaM, syAdvAdanAyakamanantacatuSTayAham / zrIsUlasaMghasudRzAm sukRtaikahetujainendrayajJavidhireSa mayAbhyadhAyi // 1 // puSpAJjaliM kssepnn| saugandhyasaMgatamadhuvratamaMkRtena, sauvarNyamAna bhiva glplniymaadau| AropavAli vivudhezvaravRndavanya, sAdAravindalabhivanya jinottamAnAm // 2 // abhiSeka karanevAlo ko ana me candana lagAnA caahiye| noTa-abhiSeka pATha karane ke pahale garbha aura janma ke do maMgala bolanA naahiye| protphullanIlakulizotpalapadmarAga, nirjatkaraNakaravaMdhasurendracApaM / jainAliSeka samaye'guliparvasUle, galAMgulIyakamahaM vinivezayAmi // 3 // __abhipepha karanevAloM ko mudrikA dhAraNa karanA cAhiye / samyakapilalananirmalaraktapaMktiH, rocihalapajAtabahumanAraM / kalyANalisitamahaM kaTaka jinezaM, pUjAvidhAnalalite svakare karosi // 4 // abhiSeka karanevAlo ko hAtha meM kakaNa dhAraNa karanA cAhiye / pUrva pavitratarasUtravinirmitaM yat, prItaH prjaaptirklpydNgsNg| sadabhUSaNaM jinamahe nijakaNThadhAryayajJopavItamahamepa tadA tanomi // 5 // abhiSeka karanevAloM ko yajJopavIta dhAraNa karanA caahiye| punnAgacampakapayoruhakikarAta,jAtIprasUnanavakesara Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha saMgraha kundadagdham / deva ! tvadIyapadapaMkaja satprasAdAt, mUrdhni praNAmamatizeSakaraM dadhe'haM // 6 // abhiSeka karanevAloM ko zira para mukuTa dhAraNa karanA cAhiye / 224 kaTakaM ca sUtratrayakuNDalAni, keyUrahAragajamudritamudrikAM ca / prAleyapArTa mukuTasvarUpaM, svasti kriyAmekhalakarNapUrNaM // 7 // abhiSeka karanevAloM ko kuNDala dhAraNa karanA cAhiye / ye santi kecidiha divyakulaprasUtA, nAgAH prabhUta valadarpayutA vivodhAH / saMrakSaNArthatena zubhena teSAM prakSAlayAmi purataH snapanasya bhUSim // 8 // OM kSa kSa kSa kSa kSa isako paDha kara abhiSeka ke liye bhUmi yA caukI kA prakSAlana kare / kSIrArNavasya payasAM zucibhiH pravAhaH, prakSAlitaM suravarairyadanekavAram / atyuddhamudyatamahaM jinapAdapIThaM, prakSAlayAmi bhavasambhavatApahAri // & // siMhAsana prakSAlana kareM, jisa para bhagavAna virAjate hai / zrIzAradA sumukha nirgata bIjavaNaM, zrImaMgalIkavara sarvajanasya nityaM / zrImatsvayaMkSayita tasya vinAza vighnaM zrIkAravarNa likhitaM jina bhadrapIThe // 10 // yaha zloka paDha kara siMhAsana para zrI " likhanA cAhiye | indrAgnidaNDadharanaiRtapAzapANi, mauliphaNIndracandrAH / Agatya yUyamiha sAnucarAH sacinhAH svaM svaM pratIcchata baliM jinapAbhiSeke // 11 // vAyuttarezazazi Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daza dikpAloM ke liye argha car3hAne kI vidhi 1OM AMkI hI inda Aga Agaccha indrAya rvaahaa| 2OM AdhIhI agne mAgaccha Agaccha amaye svAhA / 3 OM A kI hI yana mAgaccha Agaccha yamAya svAhA / 4 OM AM ko hI naiRta Agaccha AgaJcha nai mRtAya svAhA / 5OMoM kAhI varapa Agaccha pAgaccha varuNAya ravAhA / 6 ko hI pavana Agaccha Agaccha pavanAya svAhA / 7OM A kI hI pura Agaccha Aga verAya svAhA / 8OM A ko hI aimAna bhAgaJcha bhAgaJca aizAnAya svAhA / 9OM ko hI paraNIndra Agaccha Agaccha dharaNIndrAya svAhA / 10 OM A mI hI nona Agaccha Agaccha somAya svAhA / ____ iti daza dikpAla mantrA / atyugratAramoktikacUrNavarNabhRgAranAlamukhanirgatacAru dhaaraiH| zItaiH sugandhibhiratIva jalaijinendraviyotsavasnapanameSa samArabhe'ham / / 12 / / puSpAli kssepnn| dadhyujjvalAkSatamanoharapuSpadIpaiH, pAtrApitaH pratidinaM mahatAdareNa / trailokyamaMgalasukhAlayakAmadAhamArArtikaM tava vibhoravatArayAmi // 13 // dadhi, akSata, puSpa aura dIpa pAtra meM lekara magala pATha tathA aneka vAditroM ke mAtha bhagavAna kI AratI utAranI cAhiye / puNyAhamadya sumahanti ca maMgalAni, sarve prahRSTamanasazca bhavanti bhavyAH / puNyodakena bhagavantamanantakAntimahaMtimujjvalatanuM parivartayAmi // 14 // Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha saMgraha nAtha ! trilokamahitAya dazaprakArAH dharmAvRSTipariSiktajagattrayAya / ardhaM mahArghaguNaratnamahArNavAya, tubhyaM dadAmi kusumairvizadAkSataizca // 15 // ( jahA~ bhagavAna virAjamAna hoM, vahA~ jAkara ardha caDhAnA cAhiye | ) janmotsavAdisamayeSu yadIyakIrti, sendrAH surAH prasadabhAranatAH stuvanti / tasyAgrato jinapateH parayA vizuddhayA, puSpAMjali malayajAtamupAkSapeham // 16 // pupAjali kSipet / 226 nIce likhA zloka bola kara siMhAsana para jinavisva kI sthApanA 1 yaM pANDukAsala zilAgatamAdidevamasnApayan suravarAH surazailamUni / kalyANamIpsurahamakSatatoyapuSpaiH, saMbhAvayAmi pura eva tadIya vistram // 17 // OM hI arahanta / atra avatara avanara mavopay AhvAnana / OM hrI arahantadeva / atra tiSTha tiSTha Tha Tha sthApana / OM hrIM arahantadeva ! atra mama sanihito bhava bhava vaSaT sannidhikaraNama satpallavAcita mukhAnka ladhautaraupya, tAmrArakUTighaTa tAnpayasA supUrNAn / saMvAhyatAmiva gatAMzcaturaH samudrAn, saMsthApayAmi kalazAna jinavedikAnte // 18 // cAra dizAoM meM jala se pUrNa svastika lage hue kalaza sthApana / AbhiH puNyAbhiradbhiH parimala bahulenAmunA candanena, zrIdRk peyairamIbhiH zucisadakacayairudgamai rebhirudvaiH / hRdyairebhirniveyairmakha bhavana simairdIpayadbhiH pradIpaiH dhUpaiH Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyobhirebhiH pRthubhirapi phalai rebhirIzairyajAmi // 16 // OM hrIM zrI paramadevAya zrIahaM parameSThine adhyaM nirvapAmIti svAhA | dUrAvanamrasuranAtha kirITakoTI saMlagnaratta kiraNacchavidhUsarAMghrim / prasvedatApamalamuktamapi prakRSTairbhaktyA jalai jinapatiM bahudhAbhiSiMce // 20 // OM hrIM zrI bhagavanta kRpAlasanta zrIvRSabhAdi vora paryanta catuvizati tIrthaMkara paramadeva jinAmiSeka namaye Aye Aye jammUdvIpe bharatakSetra AryakhaNDe nAmni nagare pakSe parvaNi zubha mAne tithau vAsare muni maanaan| nAsosame yAyika niruNA zrAvaka zrAvikANA nankarmakSayArthaM jalenAbhisiMceti svaahaa| yaha jantra paDakara bhagavAna ke Upara zuddha jala kI dhArA denI cAhiye / udakacandanatandulapuSpakaizcaru sudIpa sudhUpaphalArghakaiH / dhavalamaMgalagAnakhAkule jinagRhe jinanAthamahaM yaje // * zrI pabhAdivIrAntebhyo 'napadaprAptaye anyaM nirvapAmIti svAhA / utkRSTa varNana va hemarasAbhirAma, dehaprabhAvalaya saMga saluptadIptim / dhArAM vRtasya zubhagandhaguNAnumeyAM, vande'rhatAM surabhisaMstapanopayuktAm // gAthA - jo ghiyacaNavaNNadui jiNaNhAve dhari bhAva / so duggayagar3a avahara jammanadukkaipAi // abhiSeka mantra meM 'jalenAbhipice' kI jagaha 'ghRtenAbhipice' paDheM / iti ghRta kalazAbhiSeka | pIche 'udakacandanAdi' bola kara ardha caDhAnA cAhiye / lampUrNazAradazazAMkamarIcijAlasyandairivAtmayazasAmitra supravAhaiH kSIrejinAH zucitarairabhiSicyamAnAH, sampAda - yantu mama cittasamIhitAni // Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha maha gAthA - duddhahi jiNavara jo pahavaI muttAhaladhavaleNa / so saMsAra na saMbhavai muccar3a pAvaleNa // abhiSeka mantra me 'jalenAbhipice' kI jagaha 'kSIreNAbhipice' paDheM / iti dugdha kalazAbhiSeka | pIche 'udakacandanAdi' bola kara ardha caDhAveM / dugdhAndhivI cipaya saMcitaphenarAzipANDutvakAntimatradhArayatAmatIva / dadhnA gatA jinapateH pratimA sudhArA, sampAdyatAM sapadi vAMchita siddhaye naH / gAthA - duddharUDAkaDa uttarai daDavaDadahIpaDanta | bhaviyaha succai kalimalaha jiNadiTTha uvIsanta // mantra meM 'jalenAbhipice' kI jagaha 'danA' paDheM / iti dadhikalazAbhiSeka / pIche 'udakacandanAdi' bola kara argha caTAnA cAhiye / bhaktyAlalATa taTa dezanivezitoccaiH, hastaizcyutA suravarA'suramartyanAthaiH / tatkAlapIlitamahekSurasasya dhArA. sadyaH punAtu jinavizvagataiva yuSmAn // 228 mantra meM 'jalenAbhiSiMce' kI jagaha 'ikSurasenAbhirpice' paDheM / pIche "udakacandana" bola kara argha caDhAnA cAhiye / saMsnApitasya ghRtadugdhadadhIkSuvAhaiH sarvAbhirauSadhibhirarhatamujjvalAbhiH / udvartitasya vidadhAmyabhiSekamelAkA leya kuMkumarasotkaTabAripUraiH // gAthA - rasaduddhadahI pANIya jo jinavara pahAve / raine toDe vikari acala sukkha pAvai | mantra meM 'jalenAbhiSiMce' kI jagaha 'sarvoSadhenAbhiSice' paDheM / iti sarvoSadhikalazAbhiSeka / pIche 'udakacandanAdi' bola kara argha caDhAnA / " Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sagraha 229 dravyairanalpa ghanasAracatuHsamAyai rAmodavAsitasamastadigantarAlaiH / mizrIkRtena payasA jinapuMgavAnAM, trailokyapAvanamahaM snapanaM karomi // mantrameM 'jalenAbhipice' kI jagaha 'sugandhajalena' paDheM / kezara karpUrAdi sugandhita pUrNa kalazAbhiSeka / pIche 'udakacandanAdi' vola kara argha car3hAnA / ___ iSTamanorathazatairiva bhavyapuMsAM, pUNaiH suvrnnklshainikhilaivsaanaiH| saMsArasAgaravilaMghana hetusetumAplAvaye tribhuvanaikapatiM jinendram // zloka-zrImannIlotpalAmodairAhatA bhramarotkaTaiH / ___ gandhodakaijinendrasya pAdAbhyarcanamAraMbhe / / pUrA abhiSeka mantra vola kara vAkI bace hue samasta kalazoMse bhagavAna kA abhiSeka karanA caahiye| atha gandhodaka dhAraNa mukti zrI vanitAkarodakamidaM puNyAMkurotpAdakaM / nAgendratridazendracakrapadavI rAjyAbhiSekodakaM // samyagjJAnacaritradarzanalatA saMvRddhi sampAdakaM / kIrtizrI jayasAdhakaM tava jina ! snAnasya gandhodakaM zloka-nirmalaM nirmalIkaraNaM pAvanaM pApanAzanam / jinagandhodakaM vande aSTakarmavinAzakam // isako paDha kara gandhodaka apane mastaka para lagAnA caahiye| Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhiSeka pUjA athASTakam na pUjA pATha saha sadgandhatoyaiH paripUritena, zrIkhaNDamAlyAdivibhUSitena / pAdAbhiSeka prakaromibhUtyai, bhRGgAranAlena jinasya bhaktyA // 1 // OM hI catuvizvatijinadvRSabhA divIrAntebhyo janmamRtyuvinAzanAya jala nirvapAmIti svAhA / kAzmIrapaMka haricandanasArasAMdra nispaMdanAdiracitela vilepanena | abhyAjasaurabhatanau pratimA jinasya, saMcarcayAmi bhavaduHkhavinAzanAya // 2 // OM hrIM caturviMzatijinavRSabhAdivIrAntebhyo samAntApavinAzanAya candana nirvapAmIti svAhA / tatkAlabhaktisamupArjitasaukhyavIja, puNyAtmareNunikarairiva saMgalabdhiH / puMjIkRtaH pratidinaM kamalAkSatoghaiH, pUjA karoti racayAmi jinAdhipAnAm || 3 || OM ho catatriMzatijinavRSabhAdvivIrAntebhyo akSayapatprAptace akSata nirvapAmIti svAhA / ambhoja kundavakulotpalapArijAta, mandArajAtavidalaM navamallikAbhiH / devendra maulivirajIkRtapAdapIThaM, bhaktyA jinezvaramahaM paripUjayAmi // 4 // OM hrIM caturSi rAti jinavRSabhAditrIrAntebhyo kAmavANavidhvazanAya puSpa nirvapAmIti svAhA / atyujjvalaM sakalalocanacAruhAra, nAnAvidhau kRtanivedyamanindyagandhaM / AghrAyamANa ramaNIyasi hemapAtre saMsthApitaM jinavarAya nivedayAmi // 5 // OM hI caturvizatijinavRSabhAdivIrAntebhyo kSudhArogavinAzanAya naivedya nirvapAmIti svAhA / niHkajjvala sthirazikhA kalikAkulApaiH, mANikyarazmi zikharANiviDaMvayadbhi 1 sarvAbhirujjvalavizAlatarA Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ valokai dIpe jinendrabhavanAni yaje trisandhyam // 6 // OM hI caviMzatinipRSabhAdibIrAntebhyo mohAndhakAravinAzanAya dIpa nirvapAmIti svAhA karpUracandanatarupka surendradArukRSNAgaruprabhRticUrNavidhAnasiddhiM / nAsAkSikaNThamanasAM priyadhUmavartidhUpairjinendra, mabhito bahubhIH kSape'ham // 7 // OM hI vIrAntebhyo aSTakamaMSidhnamanAya dhUpa nirvapAmIti strAdA / varNena jAtinayanotsavamAvahanti, yAnI priyANi manaso rasasaMpadA ca / gandhena suSThu ramayanti ca yAnti nAzaM. tastaiH phalaijina patervidadhAmi pUjAm // 8 // OM catutininAdipIrAntebhyo mokSapAtaye phala nirvapAmIti svAhA / evaM yathAvidhimanAgapi yaH saparyAmarhastava stavapurassaramAtanoti / kAmaM surendranaranAthasukhAni bhaktyA, mokSaM tamapyabhayanandi padaM sa yAti // 6 // OM catutiniyupabhAdiporAntebhyo anamyaM parAptaye adhyaM nirvapAmIti svAhA / jayamAlA zrImatzrI jinarAjajanmasamaye indro'tiharSAyamAn / indrANI parivAra bhRtyasahito devAMganAM nRtyavAn // nAnAgItavinoda maMgala vidhau pUjArthamAdAya saH / jalagandhAkSatapuSpacArucarubhirdIzca dhUpaiH phalaiH // chanda | janma jinarAja ko javahiM jina jAniyo / indra dharaNindra sura sakala akulAniyo // Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUjA pATha sapraha devadevAMganA caliyau jayakAratI / saciya surapati sahita karahiM jina AratI / / 2 // sAji gajarAja hari lakSa yojana tanau / cadana zatavadanapratidantavasu sohanau / / sajala bharipUra pratidanta sara sohatI // saciya0 // 3 // sarahi sara paJca dvai ika kamalinI bnii| tAsu prati kamala paccIsa zobhA banI / / kamala dala eka sau ATha vistAratI / / saciya0 // 4 // dalahi dala apacharA nAcahI bhaavsoN| karahiM maMgIta jayakAra sura rAgasau // tAgra tata theDa theDa karati pagaDhAratI / / saciya0 // 5 // tAsu kari caThi hari makala privaarsoN| dehiM paradichanA jinahi jayakAraso // Ani kara saciya jinanAtha uddhAratI / / saciya0 // 6 // Ani pANDakAzilA pUrvamukha thApi jina / karahiM abhiSeka jo indra utsaahsoN| adhika ninadekhi prabhu koTi chavi vAratI // saciya0 // 7 // yojanA ATha gambhIra kalasA banau / cAri caur3AI mukha eka jojana tanI / / sahasra aThotarasau kalaza zira DhAratI // saciya0 // 8 // chatra maNi khacita IzAna zira ddhaartii| sanatamAhendra doU camara gira DhAratI / / deva-devI supuSpAJjali DAratI / saciya0 // 6 // Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 40 I jala sucandana akSata puSpa caru le dhara dIpa aru dhUpa phala argha pUjA kareM / / pANDukA aura nIrAJjanA vAratI || maciya0 // 10 // kiyo siMgAra saba aMga sammAnakau ' Ani mAtahi diyo pheri jinarAjako // tRpta nahi ho haga rUpa ko nIhAratI // saciya0 // 11 // tAla mRdaGga dhvani napta svara vAjahIM / 233 nRtya tANDava karata indra ati chAjahIM // karana utsAha sau jina supaga DhAratI || saciya0 // 12 // bhavyajana loka janmamahotsava kreN| Agile janma ke sakala pAtaka hareM // bhakti jinarAja kI pAra utAratI / naciya surapati sahita karahiM jina AratI || 13 // ghattA - jinavara vara mAtA, mAnanIyA surendreH / la jayati jinarAjA "lAlacandra" vinodI | ' OM gininivRpamA ditIrthaharebhyo anarghyapadaprAptaye apyaM ityAzIrvAda nava tilaka pUjA karanevAle ko prathama naya tilaka karanA cAhiye / zikhA zIza kI jAni, lalATa su lIjiye / bhujA gani lIjiye // sarasa zubha kIjiye / tilaka nava kIjiye // 1 // 1 kaNTha, hRdaya aru kAna, kUMkha, hAtha aru nAbhi, tava jinavara ko jajo, Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 deva zAstra - guru pUjA saMskRta * pUjA pATha saha pUjA prArambha banA caahiye| sAvaH savajJanAtha nakala-tanubhRtA pApa-saMtApa - hartA trailokyAkAla-kIti nata maDhanaripurvAtikarma-praNAza zrImAnnirvANamapaTTarayuvati karAlIDa-kaThai. mukaNThai devendraibandya-pADI jayati jinapatiH prApta kalyANa-praja || 1 || jaya jaya jaya zrInatkAnti-prabho jagatA pataM / jaya jaya bhavAneva svAmI bhavAmbhasi matAm // jaya mahAmoha - dhvAnna prabhAtakRte'canam / jaya jaya jinezatva nAtha prasIda karomyaham // 2 // * hI bhagavajjitendra atra avatara navauSaT AhvAnanam atra tiSTha tiSTha 55 1 anama natihito bha devi zrIzrutadeva bhagavati tvatpAdapaGkeruha jaya C inhe yAmi zilImukhatvamapara bhaktyA mayA prAthyate 1 mAtatAni tiSTha meM jina mukhodbhUte nadA trAhi mA indAnena mayi prasIda bhavatIM napUjayAmo'dhunA // 3 // ho jinasodbhUtadvAdazAGgadhru tajJAna atra avanara avatara navauSaT / atra tiSTa tiSTa 65 1 ana nama nannihito bhava bhava vaSaT / saMpUjayAmi pUjyasya pAdapadmayuga guro ! bhava vazT tapaH prApta pratiSThasya gariSThamya mahAtmanaH // 4 // OM hrIM AcAryopAdhyAyasarvasAdhusamUha ' atra avatara avatara sarvauSaT / atra tiSTha tiSTha ThaTha / atra nama sannihito bhava bhava vaSaT / Page #251 -------------------------------------------------------------------------- Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 akSaya akSaya maiM kahU~, so akSaya pada nAya / mahAakSaya pada tuma liyo, yAteM pUjU rAya // OM hrI' anayapadaprAptaye anatAn nirvapAmIti svAhA / vinIta-bhavyAbja-vibodhasUryAnvaryAn sucaryA -kathanaika-dhuryAn / kundAravinda-pramukhaiH pramUnaijinendra-siddhAnta-yatIn yaje'ham ||8|| puSpa cApa dhara puSpa sara, vArI manamatha vIra / na pUjA pATha saprah yAteM pUjA puSpa kI, harai madana kI pIra // kAsavAna puSpe haro, so tuma jIte rAya / bAteM maiM pAyana paDU, madana kAma nazi jAya // OM hrIM kAmavANavidhvasanAya puSpa nirvapAmIti svAhA / kudarpa- kandarpa - visarpa-sarpa- prasahya-nirNAzana-cainateyAn / prAjyAjyasAraitharubhI rasAtyaijinendra - siddhAnta-yatIn yaje'ham ||6|| parama anna naivedya vidhi, kSudhAharaNa tana popa / je pUjeM nevedya soM, miTe kSudhAdika doSa || bhojana nAnA vidhi kiyo, mUla kSudhA nahiM jAya / kSudhA roga prabhu tuma haro, cAtaiM pUjU pAca // OM hrIM sudhArogavinAzanAya naivedyaM nirvapAmIti svAhA / dhvastodyamAndhIkRta- vizva-vizvamohAndhakAra- pratighAta - dIpAn / dIpaiH kanatkAMcana-bhAjanasthairjinendra- siddhAnta yatIn yaje'ham // 10 ApA para dekhe 'sakala, nizi me dIpaka jota / dIpaka soM jina pUjiye, nirmala jJAna udyota // dIpa zikhA ghaTa meM vasai, jJAna ghaTA ghaTa mAya / DhUMr3hata DoleM karama ko, kRta kalaMka miTa jAya // OM hrIM mohAndhakAravinAzanAya dIpa nirvapAmIti svAhA / Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duSTAra-kamanvana-puSTa-jAla-maMdhapane bhAnura-dhamaketRn / dhUpaipitAnya-gugandha-gandhajinendra-niddhAnna-yatIn yje'hm||1|| pAya mugadha ko kArya sAMga / mana pa jigara ko, aSTa pamaM bhaya hoya It saya prama pAyana pAna para pIra / pAhile, jibhapana pani gmbhiir|| in HdA napAnAni FICTI campavilampanmanamANagApA maadi-baadaammlit-prmaavaan| panA mAMsa-pannAbhinArAjaganna middhAnta-banIna bjehm||12|| so mI paranI para, mogamA le| pUnA nArAApI, nimpara ziva pala deva / / palaTa jAne para ye pala ye pala nAya / mahAnora palama riyo, tAnaM paz2a, pAMca // kI mAMga nAma para napAnAti svaas| sahArinagandhAcana-puSpajAnana vepa-dIpAmana-pa-patraH / phala viniyana-puNya-yogAsinandra-siddhAnta yatIna yjehm||13|| uladhArA padana pamoM, akSata puSpa nepedA / dopa thapa phala arpa yurA, ye pUjA yamu bheva / ye gina pajA naSTa vidhi, kIje para zuci aj| prami pAsadhAra mo, dIje dhAra abhaga // ho gayapAna aba niyaMpAnAni ca / ye pUjA jinanAya-zAstra-paminA bhanyA maTA kurvate aMmadhyaM muvicitra-kAnya-racanAmugArayanto narAH / Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyAcyA munirAja - kIrti sahitA bhRtvA tapobhUSaNAste bhavyAH sakalAvabodha - ruciga siddhi labhante parAm ||14|| [ ityAzIrvAda, puSpAJjali kSipAmi / ] vRSabho'jitanAmA ca sambhavazcAbhinandanaH / mumatiH padmabhAsaca mupArzvo jinasattama // 15 // candrAbhaH puppadantazca zItalo bhagavAnmuniH / zreyAMzca vAsupUjyazca vimalo vimala -dyutiH // 16 // ananto dharmanAmA ca zAntiH kunthurjinottama' | araca mallinAthaca sutrato nami-tIrthakRt ||17|| harivaMzasamudbhRto'riSTanemirjinezvaraH / dhvastopasarga-daityAriH pArakhoM nAgendra prajita ||18|| karmAntakRnmahAvIraH siddhArtha-kula- sambhava' / ete surAsuraugheNa pUjitA vimalaviH ||19|| pUjitA bharatAdyaizca bhUpendrairbhUri-bhUtibhiH / caturvidhasya saMvasya zAnti kurvantu zAzvatIm ||20|| jine bhaktijine bhaktijine bhaktiH sadA'stu me / tvameva samAra-vAraNaM sokSa-kAraNam ||21|| [ pugpAJjali kSipAmi ] zrute bhakti zrute bhaktiH zrune makti sadA'stu majjAnameva saMsAra-vAraNa mAMta kAraNam ||22|| [ puSpAJjali tripAmi / guge bhaktiguga bhaktirgurI bhakti sadAstu me / cAritrameva saMsAra cAraNa moca kAraNam ||23|| [ puSpAJjali nipAmi ] se pATha saha 1 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deva- jayamAlA vattAdvArNe jaNu dhaNadANeM par3a posiu tuhuM khattadharu | tacacaraNavihANe kevalakhANeM tuhuM paramappau paramaparu || 1|| jaya risaha risIsara - viya-pAya | jaya ajaya jiyaMgaya - rosa - rAya // jaya saMbhava saMbhava-kaya-vioya | jaya ahiNaMdaNa diya-oya // 2 // jaya murAi sumai sammaya-payAsa / jaya paramappaha paumA-NivAsa // jaya jayahi supAsa supAsa-gatta / jaya caMdaSpaha caMdAhavatta ||3|| jaya puSphayaMta daMtaMtaraMga / jaya sIyala sIyala-cayaNa-bhaMga | jaya leya seya-kiraNoha-sujJja / jaya vAsuputra pujANupuja ||4|| jaya vimala vimala - guNaseTi-ThANa | jaya jayahi anaMtAnaMta-gANa || jaya sma dhamma - titthayara saMta / jaya saMti saMti - cihiyAyavata || 5|aa jaya kuMthu kuMthu - pahuaMgi sadaya / jaya ara - ara-mA- hara vihiya-samaya || jaya malli nalliA-dAma-gaMdha / jaya suNisuvvaya suvvaya - NibaMdha ||6|| jaya mi miyAmara-piyara-sAmi / jaya ghomi dhamma-raha- cakka - Nemi // jaya pAsa pAsa chiMdaNa-kivANa / jaya vaDDhamANa jasa- vaDamANa ||7|| dhattA iha jANiya-NAmahiM duriya - virAmahiM para hi vi ahihiM aNAihiM samaya - kuvAihiM paNavivi Namiya- surAvalihiM | arahaMtA lihiM || OM hrIM vRSabhAdimahAvIrAntacaturviMzatijinebhyo ardha zAstra- jayamAlA saMpara-saha-kAraNa kamma - viyAraNa bhava-samudda-tAraNataraNaM / jiNavANi Namassami satti payAsami sagga- mokkha-saMgama-karaNaM // 1 // jiNiMda-suhAo viNiggaya-tAra | gaNida-viguMphiya gaMtha- payAra // tiloyahi saMDaNa dhammaha khANi / sayA paNamAmi jiNidaha vANi // 2 // avaggaha-Iha-avAyajuehiM / sudhAraNabheyahi tiNisaehi || Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena pUjA pATha maha maI chattIsa vahuppamuhANi / sayA paNamAmi jiNiha vANi // 3 // sudaM puNa doNi aNeya payAra / suvAraha-bheya jagattaya-nAra // suriMda-ri-samuciya jANi / sayA paNamAmi jiNidaha vANi // 4 // jiNiMda-gaNida gariMdaha ridvi / payAma puNNa purA kila ladvi // Niuggu pahillau ehu viyANi / sayA paNamAmi jiNidaha vANi // 5 // ju loyaaloyaha jutti jaNei / ju niNNi vi kAla samva bhaDa || cauggar3a-laksaNa dujjau jANi / sayA paNamAmi jiNidaha vANi // 6 // jiNiMda-carita vicitta muNe / musAvahi dhammaha jutti jagaha || Niuggu vi tijjau itthu viyANi / sayA paNamAmi jiNidaha vANi // 7 // sujIva- ajIvaha taccaha caksu / supuNNu vi pAva vinava vimuk // cautyu Niuggu vibhAsiya jANi / sayA paNanAmi jihi vANi || || tibheyahi johi viSANu vicit / cautpa riz2a viula maha uttu // sukhAya kevalaNANa viyANi / sayA paNamANi niNidaha vANi // // , jiNiMdaha NANu jaga-taya-thANu / mahAtama NAsiya suksa - NihANu || pacau bhaktibhareNa viyANi / sayA paNamAsi jiNidaha vANi // 10 // payANi suvAraha koDi sayeNa / mulaksa tirAsiya jutti-bhareNa // sahasa aDDAvaNa paca viyANi / sayA paNamAmi jiNidaha vANi // 11 // ikkAvaNa koDiu lakkha aTheva / sahasa culasIdiya sA chakkeva // saDhAigavIsaha gantha-payANi / sayA paNAsi jiNidaha vANi ||12|| pattA - iha jiNavara-vANi vizuddhamaI / jo bhaviyaNa Niya-maNa dharaI / so sura- riMda saMpalaI / varaNANa vi uttaraI 118311 OM hrIM zrIjinamusobhUtasyAdvAda yagarbhitadvAdazArazruta jnyaanaayaa| guru-jayamAlA 240 bhaviyaha bhava-tAraNa solaha-kAraNa ajavi titthayaracanahaM / tavakamma asagara dayadhammaMga pAlavi paMca mahanvayahaM // 1 // vaMdAmi mahAriti solavata. paMcidiya-saMjama jogajurA / je gyAraha aMgaha aNusaraMti, je caudaha puvvaha muNi thuti // 2 // Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAdANusAri-varakuTTabuddhi, uppaNNu jAha AyAsariddhi ! je pANAhArI toraNIya, je rukkha-mUla AtAvaNIya // 3 // je moNidhAya candAhaNIya, je jatthattha vaNi NivAsaNIya / je paMca-mahavyaya dharaNadhIra,je samidi-gutti pAlaNahi vIra // 4 // je vaDvahi deha virattacitta. je rAya-rosa-bhaya-moha-citta / je kugahi saMvaru vigayaloha, je duriyaviNAsaNakAmakoha ||shaa je jalla mallataNagattalitta, AraMbha-pariggaha je viratta / je tiNNakAla bAhara gamaMti, chahama-dasamau tucrNti|| 6 // je ukagAsa duigAsa liMti, je NIrasa-bhoyaNa rai karaMti / te muNivara vaMdauMThiyamasANa. je kamma Dahai vara sukkjhaann||7|| bArahaviha saMjama je dhagati, je cAriu vikahA pariharaMti / cAvIsa parIpaha je sahati, saMsAra-mahaNNau te taraMti // 8 // je dhammabuddhi mahiyali dhuNaMti, je kAussagge nnisigmNti| je middhi-vilAsaNi ahilasaMti,je pakva-mAsa AhAra liti|||| gohaNa je vIgasaNIya, je dhaNuha-seja-bajAsaNIya / je tava-baleNa AyAsa jaMti,je giri-guha-kaMdara-vivara thti||10|| je satta-mitta mamabhAva citta, te muNivara caMdau diddh-crit| cauvIsaha gaMthaha je viratta, te muNivara caMdau jaga-pavitta // 11 // je sujjhANijjhA ekacitta, vaMdAmi mahArisi mokkhapatta / rayaNa-ttaya-raMjiya suddha-bhAva, te muNivara vaMdau Thidi-sahAva // 12 // na ghattA je tapa-sarA saMjama-dhIrA siddha-vadhU annuraaiiyaa| rayaNa-ttaya-raMjiya kammaha-gaMjiya te Rsivara maya jhaaiiyaa||13|| [OM hrIM samyagdarzanazAnacAritrAdiguNavirAjamAnAcAryo pAdhyAyasarvasAdhubhyo mahAdhaiM nirvapAmIti svAhA / ] 56 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUjA pATha sagraha vRhat siddhacakra pUjA bhASA dohA parama brahma paramAtamA, paramajoti paramIza / paramaniraJjana paramapada, namoM siddha jagadIza // OM hrIM zrI Namo siddhANa middha parameSThina / atra avatara avatara savauSaT AhvAnana / OM hrIM zrI Namo siddhANa siddha parameSThina ! atra tiSTha tiSTha ThaH ThaH sthApana | OM hrIM zrI Namo siddhANa middha parameSThina / atra mama sannihito bhava bhava vaSaT sannidhikaraNam athASTakaM, soraThA / mohi tRSA duHkha deta, so tumane jItI prabhU / jalasauM pUjoM tohi, mero roga miTAiyo // 1 / OM hrIM zrI Namo siddhANa siddhaparameSThibhyo janmamRtyuvinAzanAya jalaM nirvapAmIti svaahaa| hama bhava Apa mahi, tuma nyAre saMsAra taiM / kIje zItala chaha, candana soM pUjA karoM // 2 / OM hrIM zrI Namo sidvANa siddhaparameSThibhyo samAratApavinAzanAya candana nirvapAmIpi svaahaa| hama auguNa samudAya, tuma akSaya saba guNa bhare / pUjauM akSata lyAya, doSa nAza guNa kIjiye // 3 // . zrI Namo siddhANa siddhaparameSTibhyo akSayapadaprAptaye akSata nirvapAmIti svAhA kAma ani hai mohi, nizcaiya zIla subhAva tuma / phUla car3hAU~ tohi, sevaka kI bAdhA haro // 4 // hrIM zrI Namo siddhANa siddhadhaparameSThibhyo kAmavANa vidhvasanAya puSpa nirvapAmIti svAhA / hameM kSudhA duHkha sUra, dhyAna khaDga sauM tuma hatI | merI bAdhA cUra, nevajasauM pUjA karauM // 5 // OM zrI Namo siddhANa siddhaparameSThibhyo kSudhArogavinAzanAya naivedya nirvapAmIti svaahaa| sohatimira hama pAsa, tuma pai cetana jota hai / pUjauM dIpa prakAza, mero tama niravAriyo // 6 // OM hrIM zrI Namo siddhANa siddhaparameSThibhyo mohAndhakAravinAzanAya dIpa nirvapAmIti svAhA Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTa karama banajAla, mukati mAMhi tuma sukha karau / kheU~ dhapa rasAla, mama nikAla banajAla se // 7 // parameDiyo aSTamaM OM zrI dhUpa nirvapAmIti svAhA / antarAya duHkhaTAra, tuma ananta thiratA liye / pUjoM phala darazAya, vighanaTAra ziva phala karo // 8 // OM zrI sArA sipaSTibhyo mokSAphala nirvapAmIti svAhA / hamameM AThoM doSa. jajauM araghaloM siddhajI / dIje vasu guNa mohi, kara jore yAnata khar3e // 6 // OM hrIM zrI pana vinAgamiyo anadhyaM padaprAtane anyaM nirvapAmIti svAhA / jJAnAvaraNakarmanAzaka siddha jayamAlA / dohA mUrati Upara paTa kuro, rUpa na jAne koya / jJAnAvaraNI karamateM, jIva ajJAnI hoya // 1 // caupAI tiya chattima vidhi mati vaNI, tAhi Dhakai mati jJAnAvaraNI / dvAdaza vidhi zruta jJAna na hoveM zruta jJAnAvaraNI so hove // 2 // tividhi para vidhi avadhi chipAne, avadhi jJAnAvaraNa kahAve / jo vidhi mana:paryaya nahi ho hai, mana:paryaya AvaraNI so hai // 3 // kevalajJAna anantAnantA, kevala jJAnAvaraNI hantA / udaya anudaya mRrakha ThAneM, kumati kuta kuavadhi pahicAneM // 4 // kSaya upAsa kari samyakadhArI, cAroM jJAna lahai adhikArI | jJAnAvaraNI sarva vinAza, kevala jJAna rUpa parakAza // 5 // dohA jJAnAvaraNI paJca hata, pragaTyo kevalajJAna / yAnata manavacakAyasoM, namIM siddha guNakhAna // OM hI zrI Namo siddhANaM siddhaparameSTibhyo jJAnAvaraNI karmavinAzanAya avyaM0 / Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 jaina pUjA pATha magraha darzanAvaraNakarmanAzaka miTTa jayamAlA / hA jaise bhUpati daraza ko, hona na de daravAna | taise darazana AvaraNa, dekha na deI sujAna // 1 // caupaaii| jAke udai Asa nahi hoI, cakSa darzanAvaraNI moii| nahiM mukha nAka pharama mukha karaNaM, udai avakSa darzanAvaraNa || 2 || avadhi darza pramANa viloke, avadhi darzanAvaraNI roke / kevala lokAloka nihAre, kevala darzanAvaraNa nivAreM || 3 || nidrA udai sabai tana soce, thorI nITa surata kachu ho 1 pracalA balasau AMsa khulI hai, arha muDhI - mI aI khulI hai // 4 // nidrA-nidrA udai bakhAnI, palaka uvAra sake nahi prANI pracalApracalAudai kahAve, lAra vaha mukha aga calAvai // uThe caleM bole sudha nAhI, jora vizeSa bar3he tana mAhI / kAma pracaNDa tAsa te hove, styAnagRddhi nidrA jo go // 6 // dohA | 5 // darazana AvaraNI hatai, kevala darzana rUpa | dyAta siddha namo sadA, amala acala cidrUpa // OM hrIM zrI gamo nidvANa niparameSThimpo darzanAvaraNI karnavinAzanAya a vedanIyakarmanAzaka siddha jayamAlA soraTA zahada milI asidhAra, sukha duHkha jIvanako karai / karmavedanIya sAra, sAtAasAtA deta haiM // 1 // caupAI chan / punnI kanaka mahala me sodhe, pApI rAha parau duHkha roveM / punnI vAMchita bhojana khAveM, pApI mAMgeM TUka na pAvai // 2 // Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ punnI kI javAhara zarma. pApI phaTe kapar3e o | punnI kA bhAra kaTorA, pApI ke kara pyAlA phorA // 3 // punnA pApa naMge paga dhAvantA / punnI ke pApI zrI sozale ghAveM // 4 // punnajaparA sunenahiM koii| intI na danita Aye, pApI dhana devana nadi pAye // 5 // punnI kI mApe, pApI jana ko supa na lagAe~ / nIroga napA, pApI ko nita vyAdhi matA // 6 // innatA, pApInana phAnI kArI / punnI ke sutakI kamAI pApa se hai dudAI // 7 // punI gaI phira pApa ke phara se gira jAyeM / punnI ke bhoge, pApI mahAduSo ati rova // 8 // puNya pApa doU DAra, kamavedana kSa ke / siddha jalAvana hAra, yAnata nikhAdhA karo || OM zrI " 145 Refinition mitra jayamAlA / jyoM madirA ke pAna naM. sudhabudhasabai bhulAya | tyo mohanI-karma u. jIva gahila ho jAya // povAI 1 darazana mora tIna parakAra, nAza kA sampaka guNa sAraM / miyA jurI u jaba Apa dharma madhura rama bhUla na Aye // 2 // mizra bhAra viparita eka samyaka midhyataM / are a fara matAya, cala mUla zithila dIpa upajAveM // 3 // cAritra moha pathama prakAra. jo mere sampaka AcAraM / Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 jana pUjA pATha sapraha krodha mAna mAyA ara lobha, cArI cAra-cAra vidhi zomaM // 4 // anantAnubandhI caukar3iyA, jinane niramala samakita hariyA / apratyAkhyAnI caU bhAkhe, zrAvaka vrata vidhi vaza kara rAkhe // 5 // pratyAkhyAna caukar3I moI, jAke udaya na muni vrata hoii| so saMjvalana catuSka bakhAnI, yathAkhyAta pAvai nahIM prANI // 6 // hAsya udai tai hAMsI ThAne, ratike udai jIva rati mAna / arati udaya teM kachu na suhAvai, zoka udai setI vilalAvai / / 7 / / bhayatai Dare jugupsa gilAna, puruSa bhAva tina pAvaka jAnaM / yoThe kI pAvaka samanArI, paMDhApA jAve agani nihArI // 8 // dohA ha kI, tuma nAzaka bhagavAna / aTala zaddha avagAhanA, namoM siddha guNakhAna // OM hrIM zrI Namo siddhANaM siddhaparameSThibhyo mohanIyakarmavinAzanAya arghya / AyukarmanAzaka siddha jayamAlA / jaise narako pAMva. diyo kAThameM thira rhai| taise Ayu svabhAva, jiyako cahu~gati thiti karai / / karaka Ayutai naraka lahe haiM, tetisa sAgara tahAM rahe haiN| gAr3hA kari AresoM cIre, kolhU mAMhi DArakai pereM // 2 // vaitaraNI durgandha nahAve, putarI aganI mAMhi galAve / / sUlI dehi kar3AI tAvai, zAlmalI tala mAMhi suvAvai // 3 // zIza talai kara girisaiM DAre, nIce vajra muSTi sauM maare| bhUkha pyAsa tapa zIta sahArI, paJca prakAra sahai duHkha bhArI // 4 // pazu kI Ayu kara pazu kAyA, binA viveka sadA villaayaa| janma baira jiya tai duHkha pAvaM, bAdhamArakI kauna calAveM // 5 // soraThA caupaaii| Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " lA pA0 pramA hA . mAnuSa Ayu dharai nara dehI, iSTa viyoga lahai duHkha tehI / dhana saMpatiko sadA bhikhArI, prabhutA mAMhi pacai sasArI // 6 // deva Ayuta deva kahAyA, parako vibhava dekha khunsaayaa| maraNa cihna lakha ati duHkha dAnI, ima cArauM gati bhaTakai prANI / / dyAnata cArauM Ayuke, tuma nAzaka bhagavAna / aTala zuddha avagAhanA, namoM siddha guNakhAna / / hI zrI Namo siddhANaM siddhaparameSTi yo Ayukarma vinAzanAya adhya0 / nAmakarmanAzaka siddha jayamAlA / citrakAra jaise likhe, nAnA citra anuup| nAma-karma taise karai, cetana ke bahu rUpa // 1 // caupaaii| gatike udaya cahUM gati jAnI, jAti paMcaindrI sava praannii| AnupUravI gati le jAI, do vihAya do cAla batAI // 2 // vandhana paJca paJca vidhi kAyA, tana bandhAna pazca dRr3ha laayaa| vandha saghana so paJca saMghAtaM, aMga upaMga tIna hI gAtaM // 3 // varaNa paMca tana raMga vakhAne, pAMcoM hI tana ke rasa jaane|| gandha doya tana mAMhi kahe haiM, ATha pharasa tana mAMhi lahe haiM // 4 // paTa saMThAna deha AkAraM, hADa chaha bheda saMhanana dhAraM ur3e par3e na aguru laghu kAyA, svAsa usvAsa nAka sura gAyA // 5 // nija duHkha de upaghAta zarIraM, tana para ghAta kareM para pIraM / candra vimba jiya deha udyotaM, bhAnurviba jiya Atapa hota // 6 // thAvara uDhe suthira na cale hai, usa ke udaite calai halai hai| parayApata pUrI jaba hoI, khire bIca aparayApati soI // 7 // thirake udai suthira tana gAyA, athira udaita kaMpa kaayaa| tana pratyeka jiya eka bhanantaM, sAdhAraNa tana jIva ananta // 8 // Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaga pUjA 50 mArai mare rahe AdhAra, dIsai ara lokani me mAraM / vAdara jIyA cahU~ pasarataM, sUkSma jIva ina te viparIta // 6 // zubha ke urdU hoya zubha kAyA, azubha udai tana azubha batAyA | zubhaga udai bhAga kA pUrA, azubha uThe jabhAga hajurA // 10 // susvara udaya kokilA vAnI, dusvara gardabha - dhvani sama jonI / Adara taiM bahu Adara pAveM, udaya anAdara teM na suhAvai // 11 // jasake udaya sujasa jaga mAMhI, ajasa udaya apajasa jaga mAMhI / thAna pramAna duvidhi nirmAnaM, tIrthaGkara hai puNya pradhAnaM // 12 // dohA vyAlIsa aura tirAnaveM, tathA ekasau tIna / dyAnata so prakRti harI, siddha amUrati lIna // OM hrIM zrI Namo siddhANa siddhaparameSThibhyo nAmakarmavinAzanAya arghya gotrakarmanAzaka siddha jayamAlA / dAhA jyoM kumhAra choTo bar3au, bhAMr3au ghar3A janeya / gotra-karma tyoM jIvako, U~ca nIca kula deya // 1 // caupaaii| 2 // 3 / / nIca gotra pazu narka nihAraM UMca gotra saba deva kumAra | manupa mAMhi do gotra bakhAne, nIca gotra saca zUdra pravAnai // brAhmaNa kSatrI vaizya majhAraM, madya mAMsa jo kare ahAraM / jo paMcani bAhira hoI, nIca gotra kahiye nara soI / / paraguNako auguNa kari bhAkha, nija auguNako guNa abhilASa / parako nindai Apa bar3AI, bAMdhe nIca gotra dukhadAI // nIca gotrako munitrata nAhIM, kyoMkara jAya mukatike mAhI. nIca kAja taja UMca samhAre, dayA dharama kara Atama tAre // 5 // soraThA U~ca nIca do gotra, nAza agurulaghu guNa bhaye / dyAnata Atama jota, siddha zuddha baMdoM sadA // 4 // hI zrI Namo siddhANaM siddhaparameSThibhyo gotrakarmavinAzanAya ayaM 0 / Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaga 5 / 5101 - - antarAyakarmanAzaka siddha jayamAlA / bhUpa dilAce darva ko, bhaNDArI de nAhiM / hona deya nahiM sampadA, antarAya jagamAhiM // 1 // caupaaii| chatI vastu de marka na prANI, dAna antarAya vidhi jaanii| udyama kara na hoya kamAI, lAbha antarAya duHkhadAI // 2 // bhojana tyAra sAna nahiM pAvai, bhoga antarAya jaba Avai / paTa bhUpaNa hai pahirata nAhI, upabhoga antarAya kI chAhI // 3 // tana vara pokha rala nahiM hoI, gIrya antarAya hai soii| iha vidhi antarAya vivahArI, nizcaya bAta mano mati dhArI // 4 // midhyAbhAva tyAga so dAnaM, samatAbhAva lAbha paradhAnaM / AtamIka sukha bhoga majogaM, anubhauubhyAma madA upabhoga // 1 // bhyAna ThAnakai karma cinAma, sI dhIraja nija bhAva prakAmai : pAMcoM bhAva jahA~ nahiM lahiye, nizca antarAya mo kahiye // 6 // antarAya pAMcoM hata, zagaTyo suvala ananta / dyAnata sijanamo sadA,jyoM pAU~sava anta // 1 // AdhI mI pamANa mijhaparameSTibhyo annarAyakarmavinAzanAya adhyaM / __ ATha kamanAzaka siddha jayamAlA / soravA .. ATha karala ko nAza, AThoM zRNa paragaTa bhye| siddha sadA sukharAsa, karoM AratI bhAvatoM // 1 // copaaii| jJAnAvaraNI kama vinAza, lokAloka jJAna prkaashai| daszana AvaraNI chaya kInI, duHsa suguNa parajaya lasilInI ||2| Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25. jana pUjA pATha apraha karma vedanI nArA gayA hai, niravAdhA guNa pragaTa bhayA hai| moha karma nAzA duHkhakArI, nirmala chAyaka daragana dhArI ||2|| Ayu-karma thiti parva vinAzI, avagAha guNa aTala prakAnI / nAma-karma jItA jaga nAmI, cetana jota amRrati myAmI // 4 // gotra-karma pAtA varavIraM, siddha aguru laghu guNa gambhIraM / antarAya duHkhadAya harA hai, bala ananta parakAza karA hai // 5 // jA pada mAMhi sarvapada chAjai, jyoM darpaNa pratibiMba viraajeN| rAga na dopa moha nahi bhAve, ajara amara aba acala suhAye / / 6 / / jAke guNa sura nara saba gAve, jAko jogIzvara nita dhyAve / jAkI bhagati mukati pada pAvai, so zobhA kiha bhAMti batAvai // 7 // ye guNa ATha thUla ima bhAkhe, guNa ananta nija manameM rAkhe / siddhanakI thutiko kara jAne, yA misa so zubha nAma bakhAne / / 8 / / sortthaa| vaha vidhi nAma bakhAna, paramezvara savahI bhjeN| jyoM kA tyoM saradhAna, ghAnata se0 te bar3e // 6 // OM hI zrI Namo siddhAna siddhaparameSThibhyo aSTakarmavinAganAya atyaM0 / jJAna . A~kha vahI hai jisameM dekhane kI zakti ho anyathA usakA honA na hone ke tulya hai| isI taraha jJAna vahI hai jo 'sva' aura 'para' kA vivaka karA deve, anyathA una jJAna kA koI mUlya nahIM / -'varNI vANo' se Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsa covIsI pUjA pA pA~ca bharata zubha kSetra, pAMca airAvate / Agata nAgata vattamAna jina zAzvate // to cobosI tIsa jajo lana lAyake / AhAnana vidhi karU~ bAra praya gAyake || adhASTaka, rakhatA / nIra dadhi kSIra sama lAyo. kanakake bhRGga bharavAyo / jarAmRtu roga santAyo, a tuma carNa Dhiga Ayo // dIpa dAI sarasa rAjeM. kSetra daza tA vipaiM chAje / sAta zata vIsa jina rAje, pUjate pApa saba bhAjai // mInanAtha Rs surabhi juna candanaM lAyo. saMga karapUra ghasavAyo / dhAra tuma caraNa davAyo, bhavodadhi tApa namavAyo || hIpa0 ke ho yA mandapAlIbIna jine bhyo basAratApavinAzanAya cndn| candra sama tandulaM sAraM, kiraNa muktA ju unahAraM / puJja tuma caraNa Dhiga dhAraM, akhai pada kAjake kAryaM // dvIpa0 zrIkAlidAsIpIe jinendrebhyo akSayapadAtha akSata | puSpa zubha gandha juta sohe, sugandhita tAsa mana mohe / jajata tuma madana chaya hove, muktipura palakame jove // dvopa0 OM menyabhilenake khAtasI grIma jinendre yI vivyasanAya puSpa / Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarasa vyaJjana liyA tAjA, turata vanavAiyA khAjA / caraNa tuma jajoM mahArAjA, kSudhAdu.kha palakama bhAjA // dvIpa0 OM ho nemnambavatra mAna banavine yo rovinAzanAya navedya * // 0 dopa tama nAga kArI hai, sarasa zubha jyotidhArI hai / hoya dazadiza ujArI hai, dhUmra misa pApa jArI hai // dvIpa0 hI pacantakSetrake mAnasI bIma jinendra yA mohAndhakAravinAzanAya dIpa0 / sarasa zubha dhUpa daza aGgI, jarAU~ agni ke sahI / karma kI sena caturaGgI. caraNa tuma pUjate aGgI // dvIpa OM hI padanena nAnI jinendra yo akarmavidhvacanAya dhUpa, miSTa utkRSTa phala lyAyo, aSTa ari duSTa nasavAyo / zrIjina bheMTa karavAyo, kArya manavAMchita pAyo // dvIpa0 OM hrIM padmanetnambanvidanakSetra ke nAma bosa jinendrabhyo nokSaprAptaye phala0 / dravya AThoM ju lInA hai, argha kara meM navInA hai / pUjate pApa chInA hai, 'bhAnu' mala jor3i kInA hai // dvIpao D OM ho pacanerananvandhikSetrake sAtau vIta jinendrebhyo anarghapadaprAptaye bhavaM / pratyeka artha ( aDiha chanda ) Adi sudarzana meru tanI dakSiNa dizA / bharata kSetra sukhadAya sarasa sundara basA // tihaeN cauvIsI tIna tane jinarAyajI / bahattara jina sarvajJa namoM ziranAyajI // 1 // OM hI mudAnamara ke dakSiNadinA ke bharata kSetrasambandhi tInacobInI ke bahattara jinendra yo varSe nirvapAmIti svAhA // 1 // Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAhi meru uttara airAvata sohano Agata nAgata varttamAna manamohano // nihe caubIsI tIna tane jinarAyajI / bahattara jina sarvajJa namIM ziranAyajI // 2 // kAhI drava tIna dosI ke yadatsari for Tru tumalatA encha / khaNDa dhAtuko vijaya saMga ke dakSiNa dizA bharata zubhU jAna / tahAM caubIsI tIna virAja Agata nAgata avamAna // tinake caraNa kamalako nizidina argha car3hAya karU~ ura dhyAna isa saMsAra bhramaNa tArI aho jinezvara karuNAvAna // hI dagA disambabhI dInakacI nirvA3i // isI dvIpako prathama zikhara ke uttara airAvata jo mahAna / Agata nAgata varttamAna jina mahattari sadA zAsvate jAna // tinake caraNakamalako nirzATana ardha car3hAya karU~ ura dhyAna / saMsAra bhramaNa tAro aho jinezvara karuNAvAna // isa erApanakSetra sambandho pUrva tara tAba pati vA // 4 // caupAI n khaNDa dhAtu giri ancala ju maru, dakSiNa tAsa bharata vahu gheru / tAmeM cauvIsI traya jAna, Agata nAgata aru vatta mAna // kI pazcima va dakSiNa diza' bharatakSatra sambandhI tInavANI kanyo anipAmIti svAhA // 5 // acala se uttara diza jAya, airAvata zubha kSetra vatAya tAmeM cauvIsI traya jAna, Agata nAgata aru vatta mAna Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM hrIM dhAtukIkhaNDa kI pazcimadiza acalameru ke uttara dina airAvata kSetra samvandhI covIsI ke cahattara jinendre bhyo aghaM nirvapAmIti svAhA // 6 // sundarI chanda / dvIpa puSkara kI pUrava dizA, sandira merukI dakSiNa bharata-sA / tA viSai caubIsI tIna jU, ardha leya jajoM paravIna jU // OM hrIM puSkaradvIpa kI pUrvadiza mandirameha kI dakSiNadiza bhagtakSetra sambandhI nIsacaubIsI ke hari jinendre bhyo aghaM nirvapAmIti svAhA // 7 // giri sumandira uttara jAniyo, kSetra airAvata subakhAniyo / tA viSai caubIsI tIna jU, argha leya pUjoM paravIna nR // OM hrIM pukaradvIpa kI pUrvAdiza madirameru kI uttara dina airAvatkSatra sambandhI tIna jinendrebhyo ardha nirvapAmIti svAhA // 8 // paddhaDI chanda / pazcima puSkara giri vidyu, tamAla, tAdakSiNa bharata vanyo rasAla tAmeM cauvIsI hai ju tIna, vasu dravya leya pUjoM pravIna // OM puSkarArddha dvIpa kI pazcimadiza vidyunmAlIneru ke dakSiNadina bharatakSetra namvavI tIna cauvIsI ke mahattari jinendre bhyo aghaM nirvapAmIti svAhA // 9 // yAhI girike uttara ju ora, airAvata kSetra tanI suThaura / tA caubIsI hai ju tIna, vasu dravya leya pUjoM pravIna // OM hrIM puSkarArddhadvIpa kI pazcimadiza vidyunmAlImeru ke uttaradina airAvatakSetra sambandhI tInacauvIsI ke vahattari jinendre bhyo aghaM nirvapAmIti svAhA // 10 // kuNDaliyA / dvIpa aDhAI ke viSai, pAMca meru hitadAya | dakSiNa uttara tAsuke, bharata airAvata bhAya // bharata airAvata bhAya eka kSetra ke mAMhIM / Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caubIsI hai tIna tIna dazahIke mAhI // dazo kSetra ke tIsa, sAta sau bIsa jinezvara / aghaleya karajora jajoM 'ravimala' mana zuddha kr|| hI samayapI darAna re viNe tInacaudhImo ke sAtamo pIsa jinende bhyo a0 / jymaalaa| dohA-caubIsI tIsoM tanI, pUjA parasa rasAla / mana vaca tanasoM zuddha kara, ava varaNoM jayamAla / paddhaDI chanda / jaya dvIpa aTAI meM ju sAra, giri paJcameru unnata apAra / tA giri pUrava pazcima ju aura, zubha kSetra videha base ja Thaura // 1 // tA dakSiNa kSetra bharata sujAna, hai uttara airAvata mahAna / giri pAMca tane dasa kSetra joya, tAko varNana suni bhanya loya // 2 // jo bharata tanI caraNana vizAla, taso hI airAvata rasAla / ika kSetra bIca vijayAddha eka, tA Upara vidyAdhara aneka // 3 // ika kSetra tane paTa khaNDa jAna, tahA~ chahoM kAla varate samAna / jo tIna kAla meM bhoga bhUmi, daza jAti kalpataru rahe jhami // 4 // jaba cItho kAla laga ju Aya, tava karmabhUmi varate su Aya / jara tIthakarako janama hoya, sura leya jarja giri meru moya || vahu bhakti kara saba deva Aya, tA thaI thaI thaI tAna lAya / hari tADava nRtya kare apAra, saba jIvana mana AnandakAra // 6 // ityAdi bhakti karike surinda, nija dhAna jAya yuta deva vRnda / yA vidhi pAMcoM kalyANa joya, hari bhakti kare ati harpa hoya // 7 // yA kAla vi puNyavanta jIva, nara janma dhAra ziva lahe atIva / matra saTha purupa pravINa joya, sara yAhI kAla vipa ju hoya // 8 // jaba paJcama kAla kara praveza, muni dharma tanoM nahi rahe leza / virale koI dakSiNa deza mAhi, jinadhI jana bahute ju nAhiM / / Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaya gunA jaba Avata hai SaSThama ju kAla, duHkhamAduHkha pragaTe ati karAla | taba mAMsabhakSI nara sarva hoya, jahA~ dharma nAma nahiM suneM koya // 10 // yAhI vidhi se paTakAla joya, daza kSetrana meM ikasAra hoya / saba kSetra meM racanA samAna, jinavANI bhAkhyo so pramAna // 11 // cauvIsI hai ika kSetra tIna, daza kSetra tIsa jAnoM pravIna / Agata nAgata jina varttamAna, saba sAta sataka aru bIsa jAna ||12|| sahI jinarAja nasoM trikAla, mohi bhava vAridhite lyo nikAla / yaha vacana hiye meM dhAri leva, mama rakSA karo jinendra deva || 13|| "ravimala" kI vinatI suno nAtha, maiM pAMya paDU juga jori hAtha / mana vAMchita kAraja karo pUra, yaha araja hiye meM dhari hajUra ||14|| ghattA / zata sAta jU bIsaM zrIjagadIzaM Agata nAgata baratatu hai / mana vaca tana pUjai zuddha mana hujai suraMga mukti pada dhAratu hai // OM hrauM pAca bharata pAca airAvata dakSetra ke virSe tInacauvIsI ke sAta sau vIsa jinendre bhyo avaM nirvapAmIti svAhA / pUjAkAra kI prArthanA / dohA - saMvat zata uganIsa ke, tA Upara puni ATha / pauSa kRSNa tRtIyA guru, pUraNa konA pATha // akSara mAtrA kI kasara, budhajana zuddha karehiM / alpa buddhi mo jAnake, doSa nAhiM mama dehiM // paDhyo nahIM vyAkaraNa maiM, piGgala dekhyo nAhiM / jinavANI parasAdatai, umaga bhaI ghaTa mAhiM || mAna bar3AI nA cahUM, cahUM dharma ko aMga / nitaprati pUjA kIjiyo. manameM dhAra umaMga // iyAzIrvAda ? Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akRtrima caityAlaya pUjA ATha kor3a aru chappana lAkha, sahasa satyAnava ctushtbhaakh| jor3a ikyAsI jinavara thAna, tIna loka AhvAna kraan|| . holosya sambandhyapTakoTipaTapacArAkSasaptanapatisahatra catu-zatakAzIti mahanimajinacaityAlayAni ! bhAbhapatara bhapatara sopaT / atra tiSThata tiSThana 8 / , aba nama salihito bhapa bhaya pch| kSIrodadhinIraM ujjvala kSIraM, chAna sucIraM bhari bhaarii| ati madhura lakhAvana,parama pAvana tRpAvujhAvana guNa sArI) vasukoTi su chappana lAkha sattAnava,sahasa cArazata ikyaasii| jinageha akIrtima tihaeNjaga bhItara,pUjata pada le avinaashii| au hI tIna loka sambandhI sATha moTi chappana lAkha satyAnavai hajAra cAra sau ikyAtI agrima jina caityAlayebhyo janmamRtyupinAganAya jala nirmapAmIti ravAhA / malayAgiri pAvana,candana vAvana,tApa bujhAvana ghsiliino| dhari kanaka kaTorI.dvekarajorI,tumapada orI,cita dInovasurU hI satAratApavinAzanAya candana nirvapAIti raataa| bahubhAMti anokhe, tandula cokhe, lakhi niradokhe, hama liine| dhari kaJcanathAlI,tuma guNamAlI,pu~ja vizAlI kara dii|vsul hI samayapadaprAptaye akSatAn nirvapAnIti rvaahaa| zubha puSpa sujAtI hai, bahusAMti, ali lipaTAtI leya varaM / dhari kanakarakecI,karagaha lebI,tuma pada jugakI bheTa gharaM vasu0 OM hIM pAmamANavidhvazanAya puppa niryapAAti sAdA / khuramA ju giMdoDA, baraphI per3A, ghevara modaka bhari thaarii| vidhipUrvaka kIne,ghRtapaya bhIne,khaNDa meM liine,sukhkaarii|vsu0 OM hI sudhArogavinAzanAya naivedya nirmapAmIti svaahaa| Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ liyAta mahAta,chAya rahyolama,nijabhava paraNati lahi suujhai| ihakAraNa pAle dIe sajAke, thAla dharA, hala pUjai vasu0 1 . hI mohAndhakAravinAzanAya dIpa nivapAmIti svAhA / dAgandha kuTAkai, dhU, banA, nijakara leka, pari jvaalaa| tasudhUla ur3AI, dazadiza chAI.bahu mahakAI.ati AlA ||vsu0 OM hauM adharmadahanAra dhUpa nirvapAmIti svaahaa| hAdAna chuhAre, zrIphala dhAre, piratA pyAre. dAkhavaraM / ina Adilolakhiniradokhe,thAla ejole,bheTaghAvasu0 - mokSaphalaprAptaye phala nipAnIti svAhA / jala caMdana saMdulahuluharU levajA dI dhUpa phala pAla ravauM / jayaghoSa karAUbIna bajAU~,argha car3hAU~, khUba navauM / vasu0 ___ ho anayaMpadaprApta adhye nivapAnIti svAhA / pratyeka argha caupaaii| adholokajina AnalalAkha, tAta koDiaru bhttrilaakh| zrIjitavana mahA chavi dei, te saba pUjauM kluvidhi lei / OM hI adholokanambandhI sAta koTi vahattara lAkha zrIakRtrima jinacetyAlayebhyo'0 / sadhyaloka jina-khandira ThATha, sAr3he cAra zataka aru ATha / te saba pUjauM artha bar3hAya, sanavaratana trayajoga milAya / / OM hIM madhyaloka sanbndhI cArasauM agavana zrIjinacaityAlayebhyo artha nirbapAmIti svAhA / aDilla chanda alokake mAhiM bhavana jina jAniye / lAla caurAlI lahala satyAnaka mAniye // Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tApai dhari teIsa jajauM zira nAyakeM / kaJcana thAla makAra jalAdika lAyakeM // hI UrdhvoktamyandhA cAMrAsI lAkha sattAnave hajAra teIsa zrIjinacaityAlayebhyo'r vasukoTi chappana lAkha Upara, sahasa satyAnave mAniye / sata cArapaiginale ikyAsI, bhavana jinavara jAniye // tihu~loka bhItara sAsate, sura asura nara pUjA kareM | tina bhavanako hama ardha leke~, pUjihaiM jaga duHkha hareM // OM hI tInadhA ATha koTi upana lAkha satyAnaye hajAra cAraso iTAnijinacatyAlayebhyo artha nirvapAmIti svaahaa| dohA - atra varaNoM jayamAlikA, suno bhavya citalAya / jina mandira tihu~lokake, dehu~ sakala darazAya // 1 // paDI chan / jaya amala anAdi ananta jAna, animita ju akIrtama acala thAna / jaya ajaya asaNDa arUpa dhAra, paTdravya nahIM dIsai lagAra // 2 // jaya nirAkAra avikAra hoya, rAjata ananta paradeza soya / je zudra suguNa avagAha pAya, daza dizA mAMhi ihavidhi lakhAya // 2 // yaha bheda alokAkAna jAna, tA madhya loka nabha tIna mAna / svayameva banyo avicala ananta, avinAzi anAdi ju kahata santa // 4 // pAkAra ThADhI nihAra, kaTi hAtha dhAri hai paga pasAra / dakSiNa uttara dizi sarva Thora, rAja ju sAta bhAkhyo nicora // 5 // jaya pUrva aparadiza pAra bAdhi, sune kathana kahUM tAko ju sAdhi / lasi abhra rAjU jU sAta, madhiloka eka rAjU rahAta // 6 // Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phira brahmasuraga rAjU ju pAMcaM, bhUsiddha eka rAjU ju saaNc| daza cAra UMca rAjU ginAya, SaTa dravya laye catukoNa pAya // 7 // tasu vAtavalaya lapaTAya tIna, iha nirAdhAra lakhiyo pravIna / trasanAr3I tAmadhi jAna khAsa, catukona eka rAjU ju vyAsa // 8 // rAja utaMga caudaha pramAna, lakhi svayaM siddha racanA mahAna / tAmadhya jIma basa Adi deya, nija thAna pAya tiSThai bhaleya // 6 // lakhi adhobhAga meM vabhrathAna, gina sAta kahe Agama pramAna / paTa thAna mAhiM nAraki baseya, ika zvabhrabhAga phira tIna bheya // 10 // tasu adhobhAga nAraki rahAya, puni UrdhvabhAga dvaya thAna pAya / jasa rahe bhavana vyantara ju deda, pura harmya chajai racanA svameva / / 11 // siMha thAna geha jinarAja bhAkha, gina sAta koTi bahattari ju lAkha / te bhavana namoM mana vacana kAya, gati samraharaNa hAre lakhAya // 12 // puni madhyaloka golA akAra, lakhi dIpa udadhi racanA vicAra / gina asaMkhyAta sAkheju santa, lakhi saMbhuramaNa sabake ju anta // 13 ika rAju vyAsa meM sarva jAna, madhiloka tanoM iha kathana mAna / sava madhya dvIpajamba gineya, trayadazama rucikavara nAma leya // 14 // ina teraha meM jina-dhAma jAna, zata cAra aThAvana hai pramAna / khaga deva asura nara Aya-Aya, pada pUja jAMya zira nAya-nAya // 1 // jaya Urdhvaloka sura kalpavAsa, tihaM thAna chajai jina-bhavana khAsa / jaya lAkha caurAsI para lakheya, jaya sahasasatyAnava aura Theya // 16 // jaya vIsa tIna pani joDa deya, jina-bhavana akIrtama jAna leya / pratibhavana eka rucanA kahAya, jinabi eka zata ATha pAya // 17 // Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zata paJca dhanupa unnata lasAya, padamAsanayuta vara dhyAna lAya / zira tInachatra zobhita vizAla, traya pAdapITha maNijaDita lAla // 18 // bhAmaNDalakI chavi kauna gAya, puni caeNvara durata causaThi lakhAya / jaya dundubhirava adbhuta sunAya, jaya puSpavRSTi gandhodakAya // 16 // jaya taru azoka zobhA bhaleya, maMgala vibhUti rAjata ameya / ghaTa tUpa cha maNimAla pAya, ghaTa dhamra dhama diga sarva chAya // 20 // jaya ketupaMkti sohe mahAna, gandharva deva gaNa karata gAna / sura janamaleta lakhi avadhi pAya, tihaM thAna prathama pUjana karAya // 21 // jina geha taNo varaNana apAra, hama tuccha buddhi kima lahata pAra / jaya deva jinesura jagata bhUpa, nami 'nema' maMgai nija dehu rUpa // 22 // dohA-tInaloka meM sAsate, zrIjina bhavana vicAra / ___manavacatana kari zuddhatA, pUjoM aragha utAra / OM hI tIna loka sambandhI ATha kohi chappana lAkha satyAnavai hajAra cArasau ikyAsI bhakRtrimajinacatvAlayabhyo'yaM nirvapAmIti svAhA / tihu~ jagabhItara zrIjinamaMdira,vaneakIrtama ati sukhdaay| narasurakhaga kara vandanIka, je tinako bhavijana pATha karAya / / dhanadhAnyAdika saMpati tinake, putrapautra sukha hota bhlaay| cakrI sura khaga indra hoyake, karama nAza zivapura sukha thAya / ityAzIrvAdaH / Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sapraha kSamAvaNI-pUjA [kavi mallajI] chappaya aMga kSamA jina-dharmatano dRr3ha-mRla vkhaano| samyaka ratana sa~bhAla hRdayame nizcaya jAno / / taja mithyA viSa-mUla aura cita nirmala ThAno / jinadharmIso prIta karo saba pAtaka bhAno / ratnatraya gaha bhavika-jana jina-AjJA sama caaliye| nizcaya kara ArAdhanA karama-rAsako jAliye / / OM hrIM samyakratnatraya atra avatara avatara saMvaupaTa / OM hrIM samyakaratnatraya / atra tiSTha tiSTa Tha Tha / OM hrIM samyakratnatraya / atra mama sannihitaM bhava bhava vapaT / nIra sugaMdha suhAvano, padama-drahako lAya / janma-roga niravAriye, samyakratana lahAya / / kSamA gaho ura jIvar3A, jinavara vacana gahAya / OM hrIM nizaMkitAgAya ni kAkSitAgAya nirvicikitsatAMgAya nirmUDhatAMgAya upagRhanAgAya susthitIkaraNAGgAya vAtsalyAMgAya prabhAvanAGgAya janmamRtyuvinAzanAya sambagdarzanAya jalaM OM hrIM vyaMjanavyajitAya arthasamagrAya tadubhayasamagrAya kAlAdhyayanAya upAdhyAnopahitAya vinayalabdhiprabhAvanAya guruvAdhAhnavAya bahumAnonmAnAya aSTAGgasasyagjJAnAya jala nirvapAmIti svAhA / OM hrI ahisAmahAvratAya satyamahAvratAya acauyamahAnavAya brahmacaryamahAvratAya aparigrahamahAtratAya sanoguptaye vacanaguptaya kAyaguptaye I-samitaye bhASAsamitaye aiSaNAsamitaye AdAnanikSepaNasamitaye pratiSThApanasamitaye trayodazavidhasamyakcAritrAya janmajarAmRtyuvinAzanAya jala nirvapAmIti svAhA // 1 // kesara caMdana lIjiye, saMga kapUra ghasAya / ali paMkati Avata ghanI. vAsa sugaMdha suhAya || kSamA Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM hI aSTAGgasamyagdarzanAya aSTavidhasamyagjJAnAya trayodazavidhasamyakcAritrAya ratnatrayAya bhavAtApavinAzanAya candanaM zAli akhaMDita lIjiye, kaMcana thAla bharAya / jinapada pUjoM bhAvasoM, akSata padako pAya // kSamA OM hrIM aSTAnasamyagdarzanAya aSTavidhasamyagjJAnAya trayodazavighasamyakcAritrAya ratnatrayAya akSayapadaprAptaye akSatAn pArijAta aru ketakI, pahupa sugaMdha gulAva | zrIjina-caraNa sarojakuM, pUja harSa citacAva || kSamA * hI aSTAmyadarzanAya aSTavidhasamyagjJAnAya trayodazavidhasamyakucAritrAya ratnatrayAya kAmavANavidhvasanAya puSpa zakara ghRta surabhItanA, vyaMjana paTarasa svAda / jinake nikaTa vaDhAyakara, hirade dhari AhlAda // cUmA OM hrIM aSTAgasamyagdarzanAya aSTavidhasamyagjJAnAya trayodazavidhasamyakcAritrAya ratnatrayAya sudhArogavinAzanAya naivedyaM hoTekamaya dIpaka raco, vAti kapUra sudhAra / zodhita ghRta kara pUjiye, moha - timira niravAra | kSamA OM hrIM aAMgasamyagdarzanAya aSTavidhasamyarajJAnAya trayodazavidhasamyakcAritrAya ratnatrayAya mohAndhakAravinAzanAya dIpaM kRSNAgara karapUra ho, athavA dazavidhi jAna / jina caraNana Dhiga kher3aye, aSTa-karmakI hAna | kSamA OM hrIM aSTAMgasamyagdarzanAya aSTavidhasamyagjJAnAya trayodazavivasamyak cAritrAya ratnatrayAya aSTakarmadahanAya dhUpaM kelA aMba anAra hI nArikela le dAkha / agra dharo jinapadatane, mokSa hoya jina bhAkha // kSamA OM hrIM aSTAgasamyagdarzanAya aSTavidhasamyagjJAnAya trayodazavidhasamyak cAritrAya ratnatrayAya mokSaphalaprAptaye phalaM jale phala Adi milAyake, aradha karo harapAya | duHkha jalAMjali dIjiye, zrIjina hoya sahAya // kSamA OM hrIM aSTAgasamyagdarzanAya, aSTavighasamyagjJAnAya, trayodazavidhamamyakcAritrAya ratnatrayAya anavepadamAptaye ardha Page #280 -------------------------------------------------------------------------- Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parigraha dekha na mUrchita hoI, paMca mahAvrata dhAraka soI / mahAvrata ye pAMcoM khare haiM, saba tIrthaMkara inako kare haiM || manameM vikalpa raMca na hoI, manogupti muni kahiye soI / vacana alIka raMca nahiM bhAroM, vacana gupti somunivara rAkhe~ // kAyotsarga parISada sahi haiM, tA muni kAya-gupti jina kahi haiM / paMca samiti aba suniye bhAI, artha sahita bhAkhoM jinarAI // hAtha cAra jaba bhUmi nihAreM, taba muni IrSyApatha pada dhAreM / miSTavacana gukha bole soI, bhASA samiti tAsa muni hoI // bhojana chayAlisa dUpaNa TAreM, so muni epaNa zuddha vicArai / dekhakara pothI le aru dhara haiM, so AdAna-nikSepaNa vara haiM | mala-mUtra ekAMta ju DAreM, paratiSThApana samiti saMbhAre / yaha saba aMga unatIsa kahe haiM, jina bhAkhe gaNadharane gahe haiM // ATha-ATha-terahavidhi jAnoM, darzana - jJAna- caritra su ThAnoM / tAMta zivapura pahu~co jAI, ratnatrayakI yaha vidhi bhAI // ratnatraya pUraNa jaya hoI, kSamA kSamA kariyo saba koI / caita mAgha bhAToM traya bArA, camA kSamA hama urageM dhArA // dAhA yaha camAvaNI AratI, par3heM sunai jo koya / / kahe "malla" saradhA karo, mukti-zrI-phala hoya // 22 // OM hrIM aSTAgasamyagdarzanAya aSTavidhasamyagjJAnAya trayodaza vidhasamyakcAritrAya ratnatrayAya anarghyapadaprAptaye mahArgha / soraThA doSa na gahiyo koya, guNa gaha paDhiye bhAvasIM / bhUla cUka jo hoya, artha vicAri ju zodhiyo | [ ityAzIrvAdaH / paripuppAJjali kSipAmi ] ' Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 jana pUjA pATha saha sarasvatI pUjA janama jarA mRtyu chya karai, hareM kunaya jar3arIti / bhavasAgarasoM le tirai, pUjai jina vaca prIti // hrIM zrIjinamukhodbhavasarasvativAgvAdini / atra avatara avatara savauSaT / OM hrIM zrI jinmukhodbhavasarasvativAgvAdini / atra tiSThata tiSThata Tha Tha OM hrIM zrIjinamukhodbhava sarasvatitrAgyAdini / atra mama sannihitAni bhava vaSaT / chIrodadhigaMgA, bimala saraMgA, salila abhaMgA sukhasaMgA / bhari kaJcana kArI, dhAra nikArI, tRSA nivArI hitacaMgA // tIrthakara kI dhuvi, gaNadharane suni, aMga race cuni, jJAnanaI / so jipavara vAnI, ziva sukhadAnI. tribhuvana mAnI pUjya bhaI // OM hrIM zrIjinamukhodbhavamarasvatIdevyai janmamRtyuvinAzanAya jala nirvapAmIti svAhA // 1 // karapUra saMgAyA, caMdana AyA, kezara lAyA, raMga bharI / zAradapaTa naMdoM. mana abhinaMdoM, pApanikadoM, dAha harI // tI0 OM hrIM zrIjinamukha e dravasarasvatI devyai sasAratApavinAzanAya candana nirvapAmIti svAhA // 2 // sukhadAsa kamoda, dhArakamoda, ati anumoda, caMdanaM / bahubhakti bar3hAI, kIrati gAI, hohu sahAI, mAla larma // tI OM hrIM zrIjinamukhodbhavamarasvatI akSayapadaprAptaye ajatAn nirvapAmIti svAhA // 3 // bahuphUla suvAla, vimala prakAzaM, AnaMdarAsa, lAya ghare / sama kAma miTAyo, zIlavar3hAyo. sukhaupajAyo doSa hare // tI hrIM zrIjinamukhodbhatrasarasvatIdevyai kAmavANa vidhvasanAya puSpa nirvapAmIti svAhA // 4 // // pakavAna banAyA, bahughRta lAyA, saba vidhi bhAyA, miSTa mahA / pUjUM thuti gAU~, prIti bar3hAU~, kSudhA nazAU~, harSa lahA // tI OM hrIM zrIjinanukhodbhavasarasvatIdevyai kSudhArogavinAzanAya naivedya nirvapAmIti svAhA // 5 // : Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kari dIpaka jotaM, tamachaya hotaM, jyoti udotaM, tumahiM car3he : tuma ho parakAzaka, bharajavinAzaka. hama ghaTabhAsaka, jJAna bddh'e| tI OM hrIM zrIjinamukha sarasvatIdevye modAnvakAravinAzanAya dIpa nirvapAmIti svAhA // 6 // zubhagaMdha dazoMkara, pAvakamaiM dhara, dhUpa manohara, khevata haiM / saba pApa jalAveM, puNya kamAvaiM, dAsa kahAvaiM, sevata haiN| sI OM hrIM zrIjinamukhodbhavasarasvatIdevyai aSTakarmavidhvasanAya dhUpa nirvapAmIti svAhA // 7 cAdAma chuhArI, loMga supArI, zrIphala bhArI, lyAvata haiM / manavAMchita dAtA, meTa alAtA, tuma guna mAtA, dhvAvata haiM // tI OM hrIM zrIjinamukho dravamarasvatIdevya mokSaphalaprAptaye phala nirvapAmIti svAhA // 8 // nayananasukhakArI, mRduguNadhArI, ujjvalabhArI, mola dharai / zubhagaMdhasamhArA, vasana nihArA, tuma taTadhArA, jJAna kare // tI OM hrIM zrIjinamukhodbhavasarasvatIdevyai anarghapadaprAptaye anyaM nirvapAmIti svAhA // 9 // jalacaMdana acchata, phUla carU cata dIpa dhUpa ati phala lAveM / pUjAko ThAlata, jo tuma jAnata, so nara yAnata. sukha pAveM // tI OM hrIM zrIjinamukhodbhayasarasvatIdevyai adhyaM nirvapAmIti svAhA / jayamAlA, soraThA / oMkAra dhunisAra, dvAdazAMgavANI vimala | namo bhakti ura dhAra, jJAna kareM jar3atA hare // pahalo AcArAMga khAno, pada aSTAdaza sahasa prayAno / dUjo sUtrakRtaM abhilApaM, pada chattIsa sahala guru bhApaM // 1 // tIjo ThAnA ana su jAnaM, sahasa viyAlisa pada saradhAnaM / cautho samavAyAMga nihAra, causaTha sahasa lAkha haka dhAraM // 2 // paJcama vyAkhyA prajJapati darasaM, doya lAkha aTThAisa sahasaM / Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 jena pUjA pATha sapraha chaTTo jJAtRkathA visatAraM, pAMca lAkha chappana hajjAraM / / 3 // saptama upAsakAdhyAyanagaM, sattara sahasa gyAralakha bhNg| aSTama antakRtaM daza IsaM, sahasa aTThAisa lAkha teIsaM / / 4 / / navama anuttaradaza suvizAlaM, lAkha bAnaveM sahasa cavAlaM / dazama prazna vyAkaraNa vicAraM, lAkha tirAna sola hajAraM / / 5 / / gyArama sUtra vipAka su bhAkhaM, eka kor3a caurAsI lAkhaM / cAra koDi aru pandraha lAkha, do hajAra sava pada guru zAkhaM // 6 // dvAdaza dRSTivAda panabhedaM, ikasau ATha koDipanavedaM / aDasaTha lAkha sahasa chappana haiM, sahita paJcapada midhyAhana haiN||7|| ikasau vAraha kor3i bakhAno, lAkha tirAsI Upara jaano| ThAvana sahasa paJca adhikAne, dvAdaza aGga sarva pada mAne // 8 // koDi ikAvana ATha hi lAkha, sahasa curAsI chaha sau bhAkhaM / sAr3he ikIsa ziloka vatAye, eka eka pada ke ye gAye // 6 // dohA jA vAnI ke jJAnamaiM, sUjhai loka aloka / 'dyAnata' jaga jayavanta ho, sadA deta hoNdhok|| OM hIM zrIjinamukhodbhavasarasvatIdevyai mahAgham nirvapAmIti svaahaa| Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptarSi-pUjA [kavivara manaraMgalAlajI ] lamaya - prathama nAma zrImanya dutiya svaramanva RSIzvara / tImara muni zrInicaya sarvasudara cautho vr|| paMcama zrIjayavAna vinayalAlasa paSThama bhani / saptama jayamitrAsya sarva cAritra-dhAma gani // ye sAtoM cAraNa-Rddhi-dhara,pharatAsa pada thaapnaa| - ma pRja mana vacana kAya kari, jo musa cAhUM ApanA / * hI cAraNadhirazrImatazvirA / atra avatarata apatarata saMvauSaT / ho cAraNadhira zrImazvirA ' atra tiSThata tiSThata Tha Tha / OMhI cAraNadhira zrIsatapariparA anagama sannihitA bhavata bhavata vapaT / zubha-tIrtha-udbhava-jala anupama, miTa zItala lAyarke / mara-tapA-kTa-nikaTa-kAraNa, zuddha-ghaTa bharavAyake / / manyAdi cAraNa-Rddhi-dhAraka, muninakI pUjA kruuN| tA kara pAtaka haraM sAre, sakala AnaMda vistarUM / / hI dhIcAradvidharamancasvaramanva-nicaya-sarvasundara-jayavAna-vinayalAlasa jayamitrapi yo jala nirvapAmIti svaahaa| zrIsaMTa kadalInaMda kezara, maMda maMda visAyakai / nasu gaMdha prasArita diga-digaMtara, bhara kaTorI lAyaka manvAdi0 OM hrIM zrImannAdinamarsibhya cadana nirvapAmIti svAhA / ati dhavala atata saDa-bajita, miSTa rAjana-bhogake / phaladhIna-dhAgabharata mudara, cunita zubha upayogake manvAdi. OM hI zrImanvAdinaptarpiyo akSana nirvapAmIti svAhA / bahu-varNa suvaraNa-gumana Ache, amala kamala gulAbake / kanakI caMpA cAra maruA, cune nija-kara cArake / manvAdi OM hI zrImanvAdisaptarSibhya puppa niryapAmoti svaahaa| pakavAna nAnAbhAti cAtura, racita zuddha naye naye / saTAmiSTa lADa Adi bhara paha, puraTake thArA laye // manvAdi0 OM hrIM zrImanvAnisaptarSibhyo naivedyaM nipAmIti svaahaa| Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 jaina pUja pATha saMgraha kaladhauta-dIpaka jaDita nAnA, bharita govRt-maansoN| ati jvalitajagamaga-jyoti jAtI, timiranAzanahArasoM ma0 *hI zrImanvAdisaptarSibhyo dIpa nirvapAmoti svaahaa|| dika-cakra gaMdhita hota jAkara, dhUpa daza-aMgI kahI / solAya mana-patra-kAyazuddha, lagAya kA seUnahI ||mnvaadi0 hrIM zrImanvAdisamarpiyo dhUpa nipAnIti svaahaa| vara dAkha sAraka amita pyAre, miSTa uSTa cunAya / drAvaDI dADima cAla punI, thAla bhara bhara lAyA / / manvAdi0 OM hIM zrImanvAdisamarpiya pala nirbapAnIti svAhA / jala gaMdha annata puSpa catadara, dIpa yUpa su lAvanA / phala lalita AThauM dravya-mitrita, apaM tIje paarnaa|| OM ho zrInanvAdinaptarpiyo anipAsoti svAhA / jayamAlA vada mRpigajA dhama-jahAjA nija-para-kAjA karata bhle| karaNAke dhArI gagana-vihArI dusa-apahArI bharama dale // kADhata jama-maMdA bhavi-jana-nAkaratu anaMdA crnnnmeN| jo pUje yA maMgala gAna phera na Ave bhava-banameM // 1 // Ta pakSarI jaya zrImanu munirAjA mahata, sa-dhAvarakI rakSA karata / jaya mithyA-tama-nAzaka pataMga kalyA-rasa-pRrita aga aNg| jaya zrIsvagmanu ajhalakahapa, pada-seva karata nita amara-mRpa / jaya paMca ana jIte mahAna, tapa napata Dhaha kapana samAnaM / jaya nicaya mata tattvAce mAna, tapa-ramAtanA tanameM prakAza / jaya viSaya-rodhanamoghamAna, paraNadike nAzana acala dhyAna / jara jayahiM samudara dayAla. lakhi udrajAlavata jagata-jAla / jaya tRpNAhArI ramaNa rAma, nija paraNatine pAro virAma / jaya Ananyana kalyANahara, phAlyANa parata sanako anupa / jaya mada-nAzana jayadAna dama, nimada biracata saba karata sNv| jara jAhiM vinayalAlasa amAna, samazatrumitra jAnata nmaan| jaya kRzita-kAya tarake prabhAva. chavi-chaTA ur3ati aand-daay| Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayamitra sakala jagake sumitra, anaginata adhama kIne pavitra / jaya caMdra-vadana rAjIva-naina, kabahUM vikathA volata na baina / jaya sAtau munivara eka saMga, nita gagana-gamana karate abhNg| jaya Aye mathurApura majhAra, taha marI rogako ati prcaar| jaya jaya tina caraNani ko prasAda,saba marI devakRta bhaI vAda / jaya loka kare nirbhaya samasta, hamanamata sadA nita jor3a hasta / jaya grISama-Rtu paravata maeNjhAra, nita karata atApana yoga sAra / jaya tRSA-parISaha karata jera, kahuM raMca calata nahiM mana-sumera / jaya mUla'' aThAisa guNana dhAra, tapa ugra tapata AnaMdakAra / jaya varSA RtumeM vRtta-tIra, taha ati zItala jhelata smiir| jaya zIta-kAla caupaTa maeNjhAra, kainadI-sarovara-taTa vicAra / jaya nivasata dhyAnArUr3ha hoya, raMcaka nahiM maTakata roma koy| jaya mRtakAsana vajrAsanIya, godUhana ityAdika ganIya / jaya Asana nAnAbhAMti dhAra, upasage sahata mamatA nivAra / jaya japta tihAro nAma koya, lakha putrapautra kula-vRddhi hoy| jaya mare lakSa atizaya bhaMDAra, dAridratano dukha hoya chaar| jaya cora agni DAkina pizAca, aru Iti bhIti savanasata saaNc| jaya tuma sumarata sukha lahata loka, sura asuranavata pada deta dhoka / canda rolA ye sAtoM munirAja, mahAtapa lachamI dhaarii| prama pUjya pada dharauM, sakala jagake hitakArI / / jo mana vaca tana zuddha, hoya seve au dhyAve / so jana 'manaraMgalAla', aSTa Rddhinako pAvai // namana karata caranana parata, aho garIvanivAja / paMca parAvartananiteM, niravAro RSirAja / / OM hrIM zrImanvAdisaptarSibhyo pUrNA nirvapAmIti svaahaa| dohA Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 jana pUjA pATha sagraha anantavrata pUjA aDilla chnd| zrIjinarAja caturdaza jaga jayakArajI / karma nAzi bhavatAra su zivasukha dhArajI / / saupaTa ThaH Tha. suvaSaT yaha uccruuN| AhnAnanaM sthApana mama sannidhi kruuN|| OM hI zrIpamAdyanannanAyaparyannacaturdazajinadA / atra avatara avatara mavIpaT / OM hrI zrIyapamAyanantanAtharyannacatudaraninandrA / atra tiSTha niTha Tha Tha sthApana / *hI zrIkRSabhAyanantanAthaparyantacatudarAjinandrA * amra mama sannihito bhava bhava vapaT / gItA chanda / gagAdi tIrthako su jala bhara kanakamaya bhRGgAra meM / caudaza jinezvara caraNayugapari dhAra DArau sAra meM / / zrIvRSabha Adi ananta jina paryaMta pUjoM dhyAyake / kari anantavrata tapa kama hanike laho ziva sukha jaayke|| OM hI zrIvRSabhAnantanAvaparyantacaturdazAjanane yA tanmajarAmRtyuvinAganAya jala / candana agara ghanasAra Adi sugandha dravya ghasAyake / sahajahi sugandha jinendrake pada carca hoNsukhdaayke||shriivRssbh. OM hI ghAupabhAyana-pana pannacaturdazajinendra bhyA samAratApavinAzanAya bandana0 / tandula aravaNDita ati sugandha sumiSTa leke kara dhroN| rAjata tuma caraNana nikaTa ziranAya pUjo zubha bro||shriivRssbh OM hI pabhAguna manAyaparyanta caturdazajinendra nyo akSayapadaprAptaye alataH . campA camelI ketakI puni sogaro zubha lAyake / kevar3o kamala gulAba gaiMdA juhI mAla banAyake / / zrIvRSabha hI dhovRSabhAdyanannanAthaparyantacaturdazajinendra nyo kAmabANa vizvasanAya puSpa / Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lADU kalAkanda seva ghevara aura motIcUra le | gUMjA su per3A kSIra vyaJjana thAla meM bharapUra le // zrIvRSa0 01 'hI zrIgAdyanantanAyapayantacatudarAjinendre bhyo kSudhArogavinAzanAya naivedya le ratnajar3ita su AratI tAmAMhi dIpa saMjoyake / jinarAja tuma pada AratI kara timira mithyA khoyake // zrIvRSa0 OM zrIpAdyanantanAparyanta caturdagajinendre bhyo mohAndhakAravinAzanAya dIpa 0 1 candana agaratara silArasa karpUrakI kari dhUpako / - tA gaMdhamadhu cakita so kheU~ nikaTa jina bhUpako // zrIvRSabha0 OM zrIpAdyanantanAyaparyantacanudaMza jinendre bhyo aSTakarmavidhvasanAya dhUpa0 / nAraMgi kelA dAkha dAr3ima vIjapUra maMgAyake / puni Amra aura vadAma khArika kanaka thAra bharAya ke // zrIvRSa0 OM hrIM zrIvRSabhAdyanantanAthaparyantacaturdazajinendrebhyo mokSa phalaprAptaye phala0 / jala sucandana akhata puSpa sugandha bahuvidhi lAvakai / naivedya dIpa sudhUpa phala inako ju argha banAyake // zrIvRSabha0 OM hrIM zrISTaSabhAdyanantanAthaparyaM nAcatudazajinendre bhyo anarghyapadaprAptaye'rghya* / jayamAlA paThaDI chanda / laya nRpamanAtha ghRpa ko prakAza, bhavijana ko vAre pApa nAza / jaya ajitanAtha jIte su karma, le kSamA khaDga bhede ju marma // 1 // jaya sambhava jaga sukhake nidhAna, jaga sukha karatA tuma diyA jJAna / jaya abhinandana pada dharo dhyAna, vAsoM pragaTe zubha jJAna bhAna ||2|| jaya sumati sumatike dena hAra, jAsoM utare bhava udadhi pAra / jaya padma padma padakamala tohiM, bhavijana ati seveM magana hohi // 3 // jaya jaya supArzva tuma namata pAMya, kSaya hota pApa bahu puNya thAya / jaya candraprabha zazikoTa bhAna, jagakA mithyAtama haro jAna ||4|| 18 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena pUjA pATha sagraha jaya puSpadanta jaga mAMhi sAra, puSpakako mAsyo ati sumAra / phari dharmabhAva jagameM prakAza, hari pApa timira diyo muktavAsa ||shaa jaya zItalajina bhakhara pravIna, hari pApa tApa jaga sukhI kIna / zreyAMsa kiyo jaga ko kalyAna, de dharma duHkhita tAre sujAna // 6 // jaya vAsupUjya jina namoM tohi, sura nara muni pUjata garva khohi / jaya vimala vimala guNa lIna meya, mavi kare Apasama suguNa deya ||jaa / jaya anantanAtha kari anantavIrya, hari dhAtikarma dhari nanta dhIrya / upajAyo kevalajJAna bhAna, prabhu lakhe carAcara saba su jAna // 8 // dohA-yaha caudaha jinajagata meM, maMgala karana pravIna / pApa haraNabahu sukha karana, sevaka sukhamaya kIna // OM ho zrIvRSabhAdyanatanAthaparyaMtacaturdazajinendrabhyo'dhya0 / ananta caturdazI mantra ekAdazI-OM hrIM aI hasa* ananta phevaline namaH svaahaa| dvAdazI-OM hrIM kSvI hI hI ho haMsa amRta vAhane namaH svaahaa| trayodazI-OM hrIM anantanAtha tIrthaGkarAya ho hI ha. hoM asi __ AusA mama sarva zAnti kuru-kuru svaahaa| caturdazI-OM hrIM aI hsH| ananta kevali bhagavAna ananta dAna _lAbha bhogopabhoga vIryAbhivRddhiM kuru-kuru svaahaa| ananta badalane kA mantra OM hrIM aha hasaH ananta phevali bhagavAna sarva karma vimuktAya anantanAtha 'tIrthaGkarAya ananta sukha prAptAya pUrva sUtra bandhana mocana karomi svAhA / ananta vAMdhane kA mantra OM hIM ananta tIrthaGkarAya sarva zAnti kuru-kuru sUtra bandhana karomi svaahaa| yajJopavIta mantra OM hrIM nama paramazAntAya paramazAntikarAya pavitrIkarAvAha ramatraya svarUpa yajJopavIta dadhAmi mama gAtraM pavitra bhavatu ahaM namaH svAhA / Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 - - zAntipAThaH dodhapharata / zAntijinaM zazi-nirmala-yaktra zIla-guNa-ta-saMyama-pAvam / aSTazatAcina-lattaNa-gAna naumi jinottamamambuja-netram // 1 // pAmagopsita samAdhagaNAM pajitamindra-narendra-gaNaH / zAntipharaM gaNa-zAnnimabhIpyuH poTaza-nIyakaraM praNamAmi // 2 // divya-nanaH nara-puSpa-guSpidandAbhatagana-yojana-ghopI / AtapavANa-nAmara-gumme yamya vibhAti ca maNDalatejaH // 3 // naM jagadadita-zAnni-jinendra zAntikaraM girasA praNamAmi / maragaNAya tu pantu zAnti mAyamaraM paThate paramAM ca // 4 // psnttipaadi| . yAcanA masTa-nTala-hAramanna. gamAdibhiH saragaNaH stut-paad-pdmaaH| te me jinAHpravara-vaMza-jagatpraTIpA-mtIthaharAHmatata-zAntikarA bharantu ||shaa saMjakAnAM pratipAlakAnAM yatIndra-mAmAnya-tapodhanAnAm / daMgampa gaempa puramya gAH karotu zAnti bhgvaajinendrH||6|| sandharAyatta / kSemaM mana-prajAnAM prabhapatu palayAndhAmiko bhUmipAlaH kAle kAle ca mamyAnapatu maghavA vyAdhayo yAntu nAzam / durmitaM cIra-mArga ghaNamapi jagatA mA mma bhUaIraloke jainandraM dharmacakra prabhavatu matataM sarva-nAlya-pradAyi // 7 // anuSTupa adhvasta-ghAti-karmANaH kevalasAna-bhAskarAH / utcantu jagatAM zAnti pRSabhAcA jinezvarAH / / 8 / / athepTa prArthanA prathama karaNaM caraNaM dravyaM namaH . zAkhAmyAso jinapati-nutiH sadgatiH sarvadAya: Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 jaina pUjA pATha sagraha sadvRttAnAM gaNa-gaNa-kathA dopa-vAde ca maunam / sarvasyApi priya-hita-vaco bhAvanA cAtmatattve sampadyantAM mama bhava-bhave yAvadete'pavargaH // 6 // AryAvRtta tava pAdau mama hRdaye mama hRdayaM tava pada-dvaye lInam / tiSThatu jinendra tAvadyAvanirvANa-samprAptiH // 10 // akkhara- payattha-hINaM mattA-hINaM ca jaM mae bhaNiyaM / taM khamau NANadeva ya majjha vi dukkha-kkhayaM kiMtu // 11 // dukkha-khao kamma-khao samAhimaraNaM ca bohi-lAho ya / mama hou jagaDha-baMdhava tava jiNavara caraNa-saraNeNa // 12 // stutiH tribhuvana-guro, jinezvara paramAnandaika-kAraNaM kuruSva / mayi kiGkare'tra karuNAM yathA tathA jAyate muktiH // 13 // nirviNNo'haM nitarAmarhanbahu-duHkhayA bhavasthityA / apunarbhavAya bhavahara, kuru karuNAmatra mayi dIne // 14 // uddhara mAM patitamato viSamAdbhavakUpataH kRpAM kRtvA / arhannalasuddharaNe tvamasIti punaH punarvacmi ||1shaa tvaM kAruNikaH svAmI tvameva zaraNaM jineza tenAham / moha-ripu-dalita-mAnaM phUtkaraNaM tava puraH kurve // 16 // grAmapaterapi karuNA pareNa kenApyupadrate puMsi / / jagatAM prabho na ki tava jina mayi khalu karmabhiH prahate // 17 // apahara mama janma dayAM kRtvA cetyekavacasi vaktavyam / Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tava jina caraNAbja-yugaM karuNAmRta - zItalaM yAvat / saMsAra-tApa-taptaH karomi hRdi tAvadeva sukhI // 16 // jagadeka-zaraNa bhagavan naumi zrIpadmanandita - guNaugha / kiM cahunA kuru karuNAmatra jane zaraNamApanne // 20 // [ paripuSpAJjaliM kSipAmi ] visarjana saMskRta jJAnato'jJAnato vApi zAstroktaM na kRtaM mayA / tatsavaM pUrNamevAstu tvatprasAdAjjinezvara ! // 1 // AhnAnaM naiva jAnAmi naiva jAnAmi pUjanaM / visarjanaM na jAnAmi kSamasva paramezvara ! // 2 // mantrahInaM kriyAhInaM dravyahInaM tathaiva ca / tatsavaM kSamyatAM deva rakSa rakSa jinezvara ! // 3 // AhUtA ye purA devA lavdhabhAgA yathAkramam / te mayA'bhyarcitA bhaktyA sarve yAMtu yathAsthitaM // 4 // sarvamaMgala mAMgalyaM sarva kalyANakArakam / pradhAnaM sarvadharmANAM jainaM jayatu zAsanam // 5 // Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 jena pUjA pATha samakSa pAzrvanAtha stotra bhujaMgaprayAta chanda / narendra phaNIndra surendra adhIsaM, zatendra su puje bhaja nAya zIzaM / munIdra gaNendranamo joDi hAtha, namo devadevaM madA pArzvanAthaM // 1 // gajendra mRgendra gayo tU chur3Avai, mahA Agatai nAgate tU bacAvai / mahAvIrateM yuddha maiM tU jitAvai, mahA rogarauM baMdhateM tU chur3Avai // 2 // duHkhI duHkhahartA sukhIsukkhakartA, sadAsevakoM ko mahAnanda bhrtaa| hare yakSarAkSasya bhUtaM pizAcaM, viSaM DAMkinI vinake bhaya avAcaM // 3 // daridrIna ko dravyake dAnadI ne, aputrIna ko tU bhale putra kiine|| mahAsaMkaToMse nikArai vidhAtA, sabai sampadA sarvako dehi dAtA Tare mahAcorako vajra kA bhaya nivArai, mahApaunake puJja tU uvArai / mahAkrodhakI aniko megha dhArA, mahAloma zailezako vjrbhaaraa|| mahAmoha andherako jJAna mAnaM, mahAkarmakAMtArako dauM pradhAnaM / kiye nAganAgina adholoka svAmI, hasyo mAna tU daityako ho akaamii| tuhI kalpavRkSaM tuhI kAmadhenu, tuhI divya cintAmaNI nAga enaM / pazU narka ke duHkhateM tU chur3Avai, mahAsvargata mukti maiM tU vasAvai // karai lohako hemapASANa nAmI, raTai nAma so kyoM na ho mokSagAmI / kara seva tAkI karaiM deva sevA, sunai vaina sohI lahaiM jJAna mevA // 8 // japai jApa tAko nahIM pApa lAgai, dharai dhyAna tAke sabai doSa bhaage| vinA tohi jAne dhare bhava ghanere, tumhArI kRpAtai sarai kAja mere // 6 // dohA-gaNadhara indra na kara sake, tuma vinatI bhgvaan| _ 'dyAnata' prIti nihArakai, kIjai Apa samAna // Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jinavANI bhajana jinabarANo mAtA darzana ko balihAriyAM // Teka // prathama deva arahanta manAU, gaNadharajI ko dhyAU / kundakunda AcAraja svAmI, nitaprati zIza navAU // e jinavANI0 yoni lAga caurAsI mAMhI, ghora mahA duHkha pAyo / terI mahimA suna kara mAtA, zaraNa tihArI Ayo // e jinavANI0 jAne mAge zanno lonI, aSTakarma kSaya kIno / jAmana maraNa meTa ke mAtA, mokSa mahAphala lono // e jinavANI 0 bArabAra meM vinaU mAtA, miharaju mopara kIje / pAdadAsa kI aja yahI hai, caraNa dAraNa mohi dIjai // e jinavANI0 jinavANI stuti vIra himAcalate nikasI guru gautama ke mukha kuNDa DharI hai| moha mahAcala bheda calI jaga kI jaDatA tapa dUra karI hai // jJAna payonidhi mAhi rI bahu bhakti taraGgani sAM ucharI hai / tA zuci zArada gaGga nadI prati meM jajurI nija zIza dharI hai // 1 // yA jaga mandira me anivAra ajJAna andhera yo ati bhArI / zrIjina kI dhuni dIpazisA sama jo nahi hota prakAzana hArI // to kisa bhAti padAratha pAti kahA kahate rahate avicArI / yA vidhi santa kahe dhani hai dhani haiM jina vena vaDe upagArI // 2 // Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 jana pUjA pATha sapraha atha bhUdharakRta guru stuti bandau digambara gurucaraNa jaga -- taraNa tAraNa jAna / bharama bhArI roga ko hai, rAjavaidya mahAna || jajIra / karma / pAtaka pIra // 1 // jinake anugraha bina kabhI nahi, kaTai te sAdhu mere ura basahu, merI harahu yaha tana apAvana athira hai, sasAra sakala asAra / ye bhoga viSapakavAna se, iha bhAti soca vicAra || napa viraci zrImuni vana base, saba chADi parigraha bhIra / te saadhu0||2|| je kAca kaJcanasama ginahi, ari mitra eka svarUpa / nindA baDAI sArikhI, vanakhaNDa zahara anUpa // sukha duHkha jIvana marana me, nahi khuzI naha dilagIra / te saadhu0||3|| saadhu0||4|| je vAhya paravata vana basai, giri guphA mahala manoga | sila seja samatA sahacarI, zazi kirana dIpaka joga // mRga mitra bhojana tapamaI, vijJAna niramala nIra / te sUkhahi sarovara jala bhare, sUkhahiM taragini-toya | bATahi vaTohI nA cale, jaha~ ghAma garamI hoya // tiha~kAla munivara tapatapahiM, giri zikhara ThADe dhIra / te saadhu0||5|| ghanaghora garajahiM ghanaghaTA, jalaparahiM pAvasakAla / cahu~ ora camakahi bIjurI, ati calai sIrI vyAla // taruheTa tiSThahiM taba jatI, ekAnta acala zarIra / te saadhu0||6|| 1 1 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAya // tIra / te sAdhu0 // 7 // jaba zItamAsa tuSAraso, dAhe sakala vanarAya / jaba jamai pAnI pokharAM, tharahare sabakI taba nagana nivase cauhaTai, athavA nadI ke karajora 'bhUdhara' bInave, kaba milahiM ve munirAja / yaha Aza mana kI kaba phalai, mama sarahiM sagare kAja // sasAra viSama videza me, je binA kAraNa vIra / te sAdhu0 // 8 // ******* atha bhUdharakRta dUsarI guru stuti rAga bharatharI - dohA | te guru mere mana baso, je bhavajaladhi jihAja | Apa tirahi para tArahI, aise zrIRSirAja || te guru0 // 1 // mohamahAripu jItikai chADyo saba gharabAra / hoya digambara vana base, Atama zuddha vicAra || te guru0 // 2 // roga uraga - vilavapu giNyo, bhoga bhujaMga samAna / kadalItaru sasAra hai, tyAgyo saba yaha jAna || te guru0 || 3 || ' ratnatrayanidhi ura dhareM, aru niragrantha trikAla / mAya kAmakhabIsa ko, svAmI parama dayAla || te guru0 // 4 // paJca mahAvrata AcareM, pAMco samiti sameta / tIna gupati pAle sadA, ajara amara padaheta // te guru0 // 5 // Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 1 282 jaina pUjA pATha sagraha dharma dharai dazalAkSaNI, bhAveM bhAvanA vAra | sahaiM parISaha bIsa dva, cArita - ratana bhaNDAra || te guru0 || 6 || jeTha tape ravi Akaro, sUkhe sara vara nIra / zaila - zikhara muni tapa tapai dA 1 nagana zarIra || te guru0 // 7 // jaladhara dhAra / pAvasa raina DarAvanI, barasai tarutala nivase tava yatI, cAlai jhajhA vyAra // te guru0 // 8 // zIta paDe kapi-mada gale, dAhai saba vanarAya / tAlataragani ke taTai ThADe dhyAna lagAya / / te guru0 // 9 // 1 ihi vidhi duddhara tapa tapai, tIno kAla makAra | lAge sahaja rUpa meM, tanaso mamata nivAra // te guru0 // 10 // pUrava bhoga na cintavai, Agama vAMche nAhi / cahu~ gatike duHkha sau Dare, surati lagI zivamAhiM / te guru0 // / 11 // 1 raGgamahala me pauDhate, komala seja bichAya / te pacchima nizi bhUmi me, sovai savari kAya || te guru0 // 12 // gaja car3hi calate gavaMso, sainA saji caturaGga / nirakhinirakhi paga ve varai, pAlai karuNA aGga // te guru0 // 13 // ve guru caraNa jahA gharai jaga me tIratha jeha / so raja mama mastaka caDho, 'bhUdhara' mAge eha || te guru0 // 14 // Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkaTa haraNa vinatI hai dIpA zrIpati parA nibhAna jii| para merImA nAgevAra yA lgii| Tapha / / mAliko do sadAna zinAta Apa ho / ekohunara hamAra. tumare piA ndii|| jAna meM gunAha mumame pana gayA man1 parI se mora ko paTAra mArica nAta he dIna0 // 1 // dakirnpame zinane gA mdii| sugani sadara kAra meM gujA nhiiN| gara me. aura purANa meM mAnI / Anana banda nIjinendra deva 6 nadItIna0 // 2 // hAmI 6 paTI sAnI thI sonA sii| gahA meM prAha gahI garI gatI uga yAra meM pukAra viA kA tumheM gtii| bhaya tArAra yA pA patI // he dona0 // 3 // pAyaka prapa purA meM dama jaya rhaa| gItA me zapapa ne po jaya rAma ne pahA // gumapAna gharapha jJAnako paga dhAratI tho| tatkAla hI mara gyama mA phamala ladalA // he dIna0 // 4 // sAya poradApIpA dugAnana ne yA gaaaa| naparI mamA ke loga pAte the iTA-sA uma paca, bhaura pIra meM tumane pharI sadA / paradA daphA satI kA muyaza jagata me rahA / he diin0||5|| Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIpAla ko sAgara vipai jaba seTha girAyA / usakI ramA se ramane ko AyA thA behayA / / usa vakta ke saGkaTa me satI tumako jo ghyaayaa| duHkha dvandaphanda meTa ke Ananda baDhAyA / he dIna0 / / 6 / / haripeNa kI mAtA ko jahAM sauta staayaa| ratha jaina kA terA cale pIche se batAyA / / usa vakta ke anazana me satI tumako jo dhyaayaa| cakreza ho suta usake ne ratha jaina calAyA / he dIna0 // 7 // samyakta zuddha zIlavanta candanA stii| jisake najIka lagatI thI jAhara ratI-ratI / / veDI me par3I thI tumheM jaba dhyAvatI hutii| taba vIra dhIra ne harI duHkha dvanda kI gatI / / he dIna0 // 8 // jaba aJjanA satI ko huA garbha ujArA / tava sAsa ne kalakka lagA ghara se nikArA / / cana varga ke upasarga me satI tumako citaaraa| prabhu bhakta vyakta nAni ke bhaya deva nivArA / / he dIna0 // 4 // somA se kahA jo tU satI zIla vizAlA / to kumbhata nikAla bhalA nAga ju kAlA / / usa vakta tumheM dhyAya satI hAtha jo ddaalaa| tatkAla hI vaha nAga huA phUla kI mAlA || he dIna0 // 10 // java rAja roga thA huA zrIpAla rAja ko| mainA satI taba ApakI pUjA ilAja ko|| tatkAla hI sundara kiyA zrIpAlarAja ko| vaha rAja roga bhoga gayA muktirAja ko / / he dIna0 // 11 // Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaba seTha sudarzana ko mRSA doSa lgaayaa| rAnI ke kahe bhUpa ne zUlI pai caDhAyA / / usa vakta tumheM seTha ne nija dhyAna me dhyaayaa| zUlI se utAra usako siMhAsana pai biThAyA / he dIna0 // 12 // jaba seTha sudhannAjI ko vApI me giraayaa| Upara se duSTa thA use vaha mArane AyA / / usa vakta tumheM seTha ne nija dhyAna me dhyaayaa| tatkAla hI jaJjAla se taba usako bacAyA / / he dIna0 / / 13 / / ika seTha ke ghara me kiyA dAridra ne DerA / bhojana kA ThikAnA nahIM thA sAjha saverA / / usa vakta tumheM seTa ne jaba dhyAna me gheraa| ghara usake me taba kara diyA lakSmI kA baserA / / he dIna0 / / 14 // bali vAda me munirAja so jaba pAra na paayaa| taba rAta ko talavAra le zaTha mArane AyA / munirAja ne nija dhyAna se mana lIna lgaayaa| usa vakta ho pratyakSa tahA~ deva bacAyA / / he dIna0 / / 15 / / jaba rAma ne hanumanta ko gaDha laGka ptthaayaa| sItA kI khabara lene ko saha sainya sidhAyA / / maga bIca do munirAja kI lakha Aga me kAyA / jhaTa vAra mUsaladhAra se upasarga bujhAyA / / he dIna0 // 16 // jinanAtha hI ko mAtha navAtA thA udArA / dhere me paDA thA vo kumbhakaraNa vicArA / / usa vakta tumheM prema se saGkaTa me ucaaraa| raghuvIra ne saba pIra tahA turata nivArA / / he dIna0 // 17 // Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 jana pUjA pATha saprada raNapAla ku~vara ke par3I thI pA~va me verI / usa vakta tumheM dhyAna me dhyAyA thA maverI // tatkAla hI sukumAla kI saba jhaDa paDI berii| tuma rAjakuMvara kI sabhI duHkha dvanda niverI / he dIna0 / / 18 / / jaba seTha ke nandana ko DasA nAga ju kArA / usa vakta tumhe pIra meM dhara dhIra pukArA / / tatkAla hI usa vAla kA viSa bhUri utArA / caha jAga uThA soke mAno seja sakArA // he dIna0 // 16 // muni mAnatuga ko daI java bhUpa ne piiraa| tAle me kiyA canda bharI loha jajIrA / / munIza ne AdIza kI thuti kI hai gambhIrA / cakrezvarI tava Ana ke jhaTa dUra kI pIrA // he dIna0 // 20 // zivakoTi ne haTa thA kiyA samantabhadra soN| zivapiNDa ko bandana karo zaGko abhadra soN| usa vakta svayambhU racA guru bhAva bhadra soN| atimA jahA jina candra kI pragaTI subhadra soM / / he dIna0 / / 21 // sUve ne tumheM Ana ke phala Ama cddhaayaa| meMDhaka le calA phUla bharA bhakti kA bhaayaa| tuma donoM ko abhirAma svarga dhAma vsaayaa| hama Apase dAtAra ko lakha Aja hI pAyA / he dIna0 / / 22 / / kapi, zvAna, siMha. navala, aja, baila vicAre / tiryaJca jinheM razca na thA bodha citAre / / ityAdi ko suradhAma de zivadhAma meM dhAre / prabhu Apase dAtAra ko hama Aja nihAre / he dIna0 // 23 / / Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tumahI ananta jantu kA bhaya bhIra nivArA / vedo-purANa meM guru gaNadhara ne ucArA // hama ApakI zaraNAgati meM Ake pukaaraa| tuma ho pratyakSa kalpavRkSa IkSu ahArA / / he dIna0 // 24 // pramu-bhakta vyakta jakta bhukta mukta ke daanii| Ananda kanda vRnda ko ho mukti ke dAnI / / mohi dIna jAna dInabandhu pAtakI maanii| sasAra viSama tAra-tAra antara yAmI / / he dIna0 // 25 // karuNA nidhAna dAsa ko aba kyoM na nihaaro| dAnI ananta dAna ke dAtA ho smbhaaro|| vRSa canda nanda vRnda kA upasarga nivaaro| sasAra viSamakSAra se prabhu pAra utAro // he dInabandhu zrIpati karuNA nidhAnajI / aba merI vyathA kyoM na haro vAra kyA lagI / / he dIna0 // 26 // varNI vANI kI DAyarI se "kisI ko mata satAo" yaha parama kalyANa kA mArga hai / isakA yaha tAtparya hai ki jo para ko kaSTa dene kA bhAva hai vaha bhAtmA kA vibhAva bhAva hai, usake hote hI bhAramA vikRta avasthA ko prApta ho jAtI hai aura vikRta bhAva ke hote ho mAtmA svarUpa se cyuta ho jAtI hai, svarUpa se cyuta hote hI AtmA nAnA gatiyoM kA Azraya letI hai aura vahA~ nAnA prakAra ke duHkhoM kA anubhava karatI hai ; isakA nAma karma phala cetanA hai| karmaphala cetanA kA kAraNa karma cetanA hai , jama taka karma cetanA kA sambandha na chUTegA isa sasAra cakra se sulajhanA kaThina hI nahIM, asambhava hai| Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 kena pUjA pATha prada bhajana-honahAra valavAna nara honahAra hotavya, na tila bhara TaratI / bhaI jaradakavara ke hAtha mauta giridhara kI / zrI neminAtha jina Agama yaha uccaarii| bhaI bAraha varSa vinAzi dvArikA sArI // bace phakata zrI balabhadra aura giridhaaro| gaye nikali deza se katha tRSA adhikArI // bhaye nidrAvaza vana bIca nivRtti hari kii| bhaI jaradakavara ke hAtha mauta giridhara ko // balabhadra bharana gaye nIra na niyare pAyA / dhari bheSa zikArI jaradakaMvara taha AyA / lakhi pItAmbara paTa pIta pana haraSAyA / taba mRgA jAni yaduvaza ne vANa calAyA / / lAgata hI tIra uThi vora pora tarakasa kii| bhaI jaradakuMvara ke hAtha mauta giridhara. ko // cita cakita hota cahu~ ora nihAre vana me / kina mArA bairI vANa prAya isa vana me|| yaha vacana sunata yadukaMvara bilakhate mana meM / sanAtha jina vacana lakhe ga mana meM // honI se zakti na hove gaNadhara muni kii| bhaI jaradakuMvara ke hAtha mauta giridhara kI // Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bena pUjA pATha saMgraha le Aye nIra balabhadra tIra narapati ke / lakhi hAla bhaye behAla dekha bhUpati ke || SaT mAsa phire balabhadra mohavaza bhramate / 189 diyA tuGgIgiri para dAha bodha citadhara ke // kahe guNIjana ke suna vANI yaha jinavara kI / bhaI jaradakaMvara ke hAtha mauta giridhara kI // 19 ra zrI neminAthajI kI vinatI saiyo mhArI nemIsura vanaDAne giranArI jAtAM rAkha lIjo ye // Teka // samada vijayajI rA lADalA ye mAya, saiyo mhArI donU che haraghara lAra / pitAjI ne jAya kahijo ye / / 1 / / nemIsura banaDo baNyo he mAya, saiyo mhArI khUva vaNI chai varAta / jharokhA se bhAkha lIjo ye // 2 // torana para jaba AIyA ye mAya, saMyo mhArI pazuvana suNI pukAra / pAcho ratha pheriyo ye mAya || 3 || ThoDyA kAMkaNa DoraDA ye mAya, saiyo mhArI toDyA hai navasara hAra | dIkSA uradhAra lIno he mAya // 4 // saMjama anya maiM dhArasyU ye mAya. saiyo mhArI jAsyA gaDha girinAra | karma phanda kATasyA ye mAya // 5 // sevaka kI ye vinatI ye mAya, saiyo mhArI mAgo he zivapura vAsa / dayA citta dhAra lIjo ye mAya // 6 // Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sa zAstra bhakti akelA hI haeN meM karama saba Aye simaTike | liyA hai mai terA zaraNa aba mAtA saTaki ke || bhramAvata hai moko karama duHkha detA janamakA / karo bhaktI terI, haro dukha mAtA bhramaNakA // 1 // dukhI huA bhArI, bhramata phiratA hU~ jagatame / sahA jAtA nAhI, akala ghabarAI bhramaName // karo kyA mA morI, calata vaza nAhI miTanakA / karo bhaktI terI, haro dukha mAtA bhramaNakA // 2 // suno nAtA norI, araja karatA hU~ daradame / dukhI jAno moko, Darapa kara Ayo zaraName // kRpA aisI kIje, darada miTa jAvai maraNakA / karo bhaktI terI, haro dukha mAtA bhramaNakA // 3 // pilAvai jo moko, subudhikara pyAlA mRtakA / miTAvai jo merA, saraba duHkha sArA phiranakA || paDU pAvA tere, hase dukha sArA phikarakA / karo bhaktI terI, haro duHkha mAtA bhramaNakA // 4 // Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena pUjA pATha saha 291 savaiyA | mithyA-tama nAzave ko, jJAna ke prakAzave ko / ApA para bhAsave ko, bhAnusI bakhAnI hai // chaho dravya jAnave ko, vasuvidhi bhAnave ko / svapara pichAnave ko, parama pramAnI hai / anubhau batAive ko, jIva ke jatAyave ko / kAhUna satAyave ko, bhavya ura AnI hai // jahAM tahAM tArave ko, pAra ke utArave ko / sukha vistArave ko aisI jinavAnI hai // 5 // dohA -- jinavANI kI stuti karai, alpa buddhi paramAna / 'pannAlAla vinatI karai, de mAtA mohi jJAna // he jinavANI bhAratI, tohi japU dina raina / jo terA zaraNA gahai, sukha pAvai dina raina // jA vAnI ke jJAnatai, sUjhe lokAloka / so vAnI mastaka car3ho, sadA deta hoM dhoka // varNI vANI kI DAyarI se sasAra kI dazA jo hai vahI rahegI isako dekha kara upekSA karanI cAhiye / kevala svAsma guNa aura doSoM ko dekho| unheM dekha kara guNa ko grahaNa karo aura dopoM ko tyAgo / Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 jena pUjA pATha sagraha paM0 bhUdharakRta dUsarau stuti aho ! jagataguru deva, suniyo araja hmaarii| tuma ho dInadayAla, mai duHkhiyA saMsArI // isa bhava vana meM vAdi, kAla anAdi gmaayo| bhramata cahU~gati mAhiM, sukha nahi duHkha bahu pAyo / / karma mahAripu jora, eka na kAna karai jii| mana mAnyA duHkha dehi, kAhU so nAhi Darai jI / kabahU~ itara nigoda, kabahU~ narka dikhaaveN| suranara-pazugati mAhi, bahuvidhi nAca nacAveM // prabhu inake parasaga, bhava bhava mAhi bure jii| je duHkha dekhe deva / tumaso nAhiM dure jI / / eka janama kI bAta, kahi na sako suni svaamii| tuma ananta parajAya, jAnata antarayAmI / maiM to eka anAtha, ye mili duSTa ghnere| kiyo bahuta behAla, suniyo sAhiba mere / / jJAna mahAnidhi lUTi, raGka nibala kari ddaaryo| ina hI tuma mujha mAhi, he jina ! antara pAryo / pApa puNya mili doi, pAyani beDI ddaarii| tana kArAgRha mAhi, mohi diye duHkha bhArI // Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ inako neka vigAra, maiM kachu nAhiM kiyo bina kArana jagavadhu ! bahuvidhi baira liyo ""." 1 aba Ayo tuma pAsa, suni kara sujasa tihAro / nIti nipuna mahArAja, kIje nyAya hamAro // duSTana dehu nikAra, sAdhuna ko rakha lIjai / vinavai "bhUdharadAsa" he prabhu! DhIla na kIjai // 294 maMgalASTaka (vRndAvana kRta bhASA ) sagha sahita zrI kundakunda guru, vandana deta gaye giranAra / bAda parayo taha sarAya matisoM, sAkSI badI ambikAkAra || 'satya' padya nirayadha digambara, kahI surI taha prakaTa pukAra / so gurudeva vasau Tara mere, vidhana haraNa madgala karatAra // 1 // svAmI samantabhadra munivarasoM, zivakoTI haTa kiyo apAra / candana karo zambhu piNDI ko, taba guru racyo svayabhU bhAra // candana karata piNDikA phATI pragaTa bhaye jinacanda udAra || so0 2 // zrI akalaGkadeva munivarasoM, vAda racyau jahaM bauddha vicAra / tArAdevI ghaTa meM thApI, paTake oTa karata uccAra // jItyo nyAdavAdavala munivara, bauddha bodha tArAmada TAra || so0 3 // zrImata vidyAnandi jabe, zrI devAgama thuti sunI sudhAra / artha hetu pahu~cyo jinamandira, milyo artha taha sukha dAtAra // saba ta parama digambara ko dhara, paramatako kInoM parihAra || so0 4 // Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bairATha saM banda kiyo vAloM meM vahI pra tatra hare, zrImata nAnatuGga munivara para, bhUpa kopa jaba thiyo gaMvAra | bhakAra guru racyo udvAra || kino jayakAra | no0 // 29: ko buddhi nRpatihiM dAra | zrImata vAdirAja munivaroM zrAvaka seTha ko diI mere guru kaJcana tatvAr // tabahIM ekIbhAva racyo guru tana suraNa buddhi bhayo apAra // no06 // zrImata kumudracandra kutrima vApara vaha namA malAra tatra hI zrIkalyAga dhAnadhuni zrIguru raktaracI apAra // taba pratimA zrINazvatAya kI nayI tribhutra jayakAra | so0 7 // zrImada mavacandra gurunoM jaba ketuna mohi vijIpati iti kI pukAra | atizaya ke pado mero kAra || daba guru prava blaoNkina atizaya turaMta harayo nAno svabhAra | so gurudeva varte, vikta hara lAna || so0 8 // dohA - vizva haraNa nahala karaNa vAhida phala dAtAra / 'indrAvataM aSTaka racyo, mero kaNTha sukhakAra | vargI - vANI (DAyarI) se se kahane meM kro| " kro| #occhA kisI se rAga-dveSa rAga-dveSa ke bega ne lAkara anya prakAra mata karo, vahI kAramA ke sudhAra kI zikSA hai| Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suprabhAta stotram yatsvargAvatarotsave yadbhagavajjanmAbhiSekotsave, yadIkSAgrahaNotsave yadakhilajJAnaprakAzotsave / yannirvANagamotsave jinapateH pUjAdbhutaM tadabhavaiH, saMgItastutimaMgalaiH prasaratAnme suprabhAtotsavaH // 1 // zrImannatAmarakirITamaNiprabhAbhi rAlIr3hapAdayuga durdhrkrmduur| zrInAbhinaMdanajinAjitasaMbhavAkhya tvayAnato'stu satataM mama suprabhAtam // 2 // chatratrayapracalacAmaravIjyamAna, devAbhinaMdanamune sumate jinendra / padmaprabhAruNamUNiyu tibhaasuraaNg| tv0||3|| arhan supArzva kadalIdalavarNagAtra, prAleyatAragirimauktikavarNagaura / candraprabha, sphaTikapANDura pusspdntaatv0|| 4 // santaptakAJcanaruce jinazItalAkhya, zreyanvinaSTaduritASTakalaMkapaka / bandhakabandhuraruce jinavAsupUjya |tv0|| 5 // uddaNDadarpakaripo vimalAmalAMga sthemannanantaz2idananta sukhaamburaashe| duSkarmakalmaSavivarjita dharmanAthA tv0|| 6 // devAmarIkusumasannibha zAMtinAtha kuntho dyaagunnvibhuussnnbhuussitaaNg| Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 / jaina pUjA pATha sA devAdhideva bhgvnnrtiirthnaath| tva0 // 7 // yanmohamallamadabhaJjanamallinAtha kSemakage'vitathazAsanasuvratAvya / yatsampadAprazamito naminAmadheyaM / sva0 // 8 // tApicchaguccharucirojjvala neminAtha ghoropasargavijayin jina pArzvanAtha syaadvaadsuuktimnnidrpnnvrddhmaan| tv0||6|| prAleyanIlaharitAruNapItabhAsaM. yanmUrtimavyaya sukhAvasathaM munIndrAH / dhyAyanti saptatizataM jinvllbhaanaaNtv0||10|| suprabhAtaM sunakSatraM mAMgalyaM parikIrtitam / caturviMzatitIrthAnAM suprabhAtaM dine dine // 11 // suprabhAtaM sunakSatraM zreyaH pratyabhinanditam / devatA RSayaH siddhAH suprabhAtaM dine dine||12|| suprabhAtaM tavaikasya vRSabhasya mahAtmanaH / yena pravartitaM tIrthaM bhavyasattvasukhAvaham // 13 // suprabhAtaM jineMdrANAM jJAnonmIlitacakSuSAm / ajJAnatimirAndhAnAM nityamastamito raviH // 14 // suprabhAtaM jinendrasya, vIraH kamala locanaH / yena karmATavI dagdhA, zukladhyAnogravahninA // 15 // suprabhAtaM sunakSatraM sukalyANaM sumaMgalam / trailokyahitakartRNAM jinAnAmeva zAsanam // 16 // Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adyASTakastotram adya adya me saphalaM janma netre ca saphale mama / tvAmadrAkSaM yato deva hetumakSayasaMpadaH // 1 // saMsAra-gaMbhIra-pArAvAraH sudustaraH / sutaro'yaM kSaNenaiva jinendra tava darzanAt // 2 // adya me cAlitaM gAtraM netre ca vimale kRte / snAto'haM dharma - tIrtheSu jinendra tava darzanAt // 3 // adya me saphalaM janma prazastaM sarvamaMgalam / 'saMsArArNava tIrNo'haM jinendra tava darzanAt // 4 // adya karmASTaka - jvAlaM vidhUtaM sakapAyakam / durgate vinivRtto'haM jinendra tava darzanAt // 5 // adya saumyA grahAH sarve zubhAyaikAdaza-sthitAH / naSTAni vima-jAlAni jinendra tava darzanAt // 6 // adya naSTo mahAbandhaH karmaNAM duHkhadAyakaH / sukha-saGga samApanno jinendra tava darzanAt // 7 // adya karmASTakaM naSTaM duHkhotpAdana -kArakam / sukhAmbhodhi-nimagno'haM jinendra tava darzanAt // 8 // adya mithyAndhakArasya hantA jJAna- divAkaraH / udito maccharIre'smin jinendra tava darzanAta // 6 // adyAhaM sukRtI bhUto nirdhUtAzeSakalmapaH / bhuvanatraya - pUjyoshaM jinendra tava darzanAt // 10 // adyASTakaM paThedyastu guNAnandita-mAnasaH / tamya sarvArthasaMsiddhirjinendra tava darzanAt // 11 // Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 jaina pUjA pATha praha - maGgalASTakam zrImannamra-surAsurendra mukuTa pradyota-rataprabhA bhAsvatpAda-nakhendavaH pravacanAmbhodhIndavaH sthAyinaH / ye sarve jina-siddha-sUryanugatAste pAThakAH sAdhavaH stutyA yogijanaiva paJcaguravaH kurvantu te maGgalam // 1 // samyagdarzana-ghoSa-vRttamamalaM ratnatrayaM pAvanaM mukti-zrI-nagarAdhinAtha-jinapatyukto'pavargapradaH / dharmaH sUktisudhA ca caityamakhilaM caityAlayaM zrayAlayaM proktaM ca trividhaM caturvidhamamI kurvantu te maGgalam // 2 // nAmeyAdi-jinAdhipAstribhuvanakhyAtAzcaturviMzatiH zrImanto bharatezvaraprabhRtayo ye cakriNo dvAdaza / ye viSNu-prativiSNu-lAGgaladharAH saptottarA viMzatiH traikAlye prathitAstripaSTipuruSAH kurvantu te maGgalam // 3 // devyo'STau ca jayAdikA dviguNitA vidyAdikA devatAH zrItIrthaGkaramAtRkAdha janakA yakSAzca yakSyastathA / dvAtriMzatridazAdhipAstithisurA dikkanyakAzcASTadhA dikpAlA daza cetyamI suragaNAH kurvantu te mngglm||4|| ye sarvoSadhaRddhayaH sutapaso vRddhiMgatAH paJca ye ye cASTAGgamahAnimittakuzalA ye'STAvidhAzcAraNAH / Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJca jJAnadharAstrayo'pi valino ye buddhiRddhIzvarAH saptaite sakalAciMtA gaNabhRtaH kurvantu te maGgalam // 5 // kailAse vRSabhasya nirvRtimahI vIrasya pAvApure campAyAM vasupUjyatugjinayateH sammeda zaile'rhatAm / zeSANAmapi corjayantazikhare nemIzvarasthArhato nirvANAvanayaH prasiddha vibhavAH kurvantu te maGgalam // 6 // jyotirvyantara-bhAvanAmaragRhe merau kulAdrau tathA jambU-zAlmali caityazAkhipu tathA vakSAra- rUpyAdriSu / iSvAkAragirau ca kuNDalanage dvIpe ca nandIzvare zaile ye manujottare jinagRhAH kurvantu te maGgalam ||7|| yo garbhAvatarotsavo bhagavatAM janmAbhiSekotsavo yo jAtaH pariniSkrameNa vibhavo yaH kevalajJAnabhAkU / yaH kaivalyapurapravezamahimA saMbhAvitaH svargibhiH kalyANAni ca tAni paJca satataM kurvantu te maGgalam ||8|| J itthaM zrIjinamaGgalASTakamidaM saubhAgyasaMpadaM kalyANeSu mahotsaveSu sudhiyastIrthaGkarANAmupaH / ye zRNvanti paThanti taizca sujanairdharmArthakAmAnvitA + lakSmIrAzrayate vyapAyarahitA nirvANalakSmIrapi // 6 // iti maGgalAkam Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jna pUjA pATha sAha dRSTASTakastotram dRSTaM jinendrabhavanaM bhavatApahAri bhavyAtmanAM vibhava-saMbhava-bhUrihetu / dugdhAbdhi-phena-dhavalojjvala-kUTakoTI naddha-dhvaja-prakara-rAji-virAjamAnam // 1 // dRSTaM jinendrabhavanaM bhuvanaikalakSmI __ dhAma ivarddhita-mahAmuni-sevyamAnam / vidyAdharAmara-vadhUjana-muktadivya puSpAjali-prakara-zobhita-bhUmibhAgam // 2 // dRSTaM jinendrabhavanaM bhavanAdivAsa vikhyAta nAka-gaNikA-gaNa-gIyamAnam / nAnAmaNi-pracaya-bhAsura-razmijAla byAlIDha-nirmala-vizAla-vAtajAlam // 3 // dRSTaM jinendrabhavanaM sura-siddha-yakSa gndhrv-kinnr-kraarpit-vennu-viinnaa-| saMgIta-mizrita-namaskRta-dhAranAdai rApUritAmbara-taloru-digantarAlam // 4 // dRSTaM jinendrabhavanaM vilasadvilola mAlAkulAli-lalitAlaka-vibhramANam / mAdhurya vAdya-laya-nRtya-vilAsinInAM lIlA-caladvalaya-nU pura-nAdanamyam / / 5 / / Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRSTaM jinendrabhavanaM maNi-ratta-hema sArojjvalaiH kalaza- cAmara-darpaNAdyaiH / sanmaMgalaiH satataMmaSTazata-prabhedai vibhrAjitaM vimala - mauktika- dAmazobham // 6 // dRSTaM jinendrabhavanaM varadevadAru karpUra- candana - taruSka-sugandhidhUpaiH / medhAyamAnagagane pavanAbhivAta caJcaJcaladvimala- ketana - tuGga- zAlam // 7 // dRSTaM jinendrabhavanaM dhavalAtapatra cchAyA-nimagna-tanu-yakSakumAra-vRndaiH / dodhUyamAna- sita - cAmara - paMktibhAsaM bhAmaNDala-dyutiyuta-pratimAbhirAmam // 8 // dRSTaM jinendrabhavanaM vividhaprakAra puSpopahAra - ramaNIya- suratnabhUmiH / nityaM vasantatilakazriyamAdadhAnaM sanmaMgalaM sakala- candramunIndra- vandyam || 6 | dRSTaM mayAdya maNikAJcana-citra- tuGga siMhAsanAdi - jinabimba-vibhUtiyuktam / caityAlayaM yadatulaM parikIrtitaM me sanmaMgalaM sakala- candramunIndra- vandyam // 10 // iti dRSTASTakam Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paira pUjA pA saMgha ekIbhAvastotram.. [nIvAdirAja] ekomA gata iva mayA yaH svayaM karma-vandho ghoraM duHkhaM bhava-bhava-gato durnivAraH karoti / tasyApyasya tvayi jina-rakhe bhaktiru muktaye cet jetuM zasyo bhavati na tayA ko'prstaaphetuH||1|| jyotIrUpaM durita-nivaha-dhvAnta-vidhvaMsa-hernu tvAmevAhurjinavara ciraM tttv-vidyaabhiyuktaaH| cetobAse bhavasi ca mama sphAra mudbhAsamAna stasminaMhaH kathamiva tamo vastuto vastumISTe // 2 AnandA-lapita-badanaM gadgada cAbhijalpan yazcAyeta tvayi dRDha-manAH stotra-mantrairbhavantam / tasyAsyastAdapi ca suciraM deha-valmIka madhyAt niSkAsyante vividha-viSama-vyAdhyaH kAnveyAH // 3 // prAgeveha vidiva-bhavanAdepyatA bhavya-puNyAt pRthvI-cakraM kanakamayatAM deva ninye tvavedam / dhyAna-dvAraM mama rucikaraM svAnta-gehaM praviSTaH __tanki citra jina vapuridaM yatsuvIkaroSi // 4 // lokasyaikastvamasi bhagavanninimitvena bandhu stvayyezasau sakala-viSayA zattirapratyanIkA / bhakti phItA ciramadhivasanmAmikAM citra-zavyAM mavyutpannaM kathamiva tata. kleza-yuthaM tahedhAH |5|| Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janmATavyAM kathamapi mayA deva dIrgha bhramitvA prAptaveyaM tava naya-kathA sphaar-piiyuuss-baapii| tasyA madhye himakara-himavyUha-zIte nitAnta nirmanaM mAM na jahati kathaM duHkha-dAyopatApAH // 6 // pAda-nyAsAdapi ca punato yAtrayA te trilokI hemAbhAso bhavati surabhiH zrInivAsazca pdmH| sarvAGgeNa spRzati bhagavaMstvayyazeSa mano me zreyaH kiM tatsvayamaharaharyanna mAmabhyupaiti // 7 // ezyantaM tvadvacanamamRtaM bhakti-pAcyA piyantaM kAraNyAtpuruSamasamAnanda-dhAma praviSTam / tvAM durvAra-smara-mada-haraM tvatprasAdaika-bhUmi RrAkArAH kathamivarujA-kaNTakA niluMThanti / / 8 / / pASANAtmA taditarasamaH kevalaM ratna-mUrtiH mAnastambho bhavati ca parastAdRzo rtn-vrgH| dRSTi-prApto harati sa kathaM mAna-rogaM narANAM pratyAsattiryadi na bhavatastasya tacchakti-hetuH // 6 // hRdyaH prApto marudapi bhavanmUrti-zailopavAhI sadyaH puMsAM niravadhi-rujA-dhUlivandhaM dhunoti / dhyAnAhUto hRdaya-kamalaM yasya tu tvaM praviSTaH tasyAzakyaH ka iha bhavane deva lokopakAraH // 10 // jAnAsi tvaM mama bhava-bhave yaca yAdRkca duHkhaM . jAtaM yasya smaraNamapi me zastravaniSpinaSTi / Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sagraha tvaM sarvezaH sakRpa iti ca tvAmupeto'smi bhaktyA yatkartavyaM tadiha viSaye deva eva pramANam // 11 // prApavaM tava nuti-padairjIvakenopadiSTaiH pApAcArI maraNa-samaye sArameyo'pi saukhyam / kaH sandeho yadupalabhate vAsaba-zrI-prabhUtvaM jalpaJjApyamaNibhiramalaistvannamaskAra-cakram // 12 // zuddhe jJAne zucini carite satyapi tvayyanIcA bhaktinoM cedanavadhi-sukhAvaJcikA kuzcikeyam / zakyodghATaM bhavati hi kathaM mukti-kAmasya puMso mukti-dvAraM paridRDha-mahAmoha-mudrA-kavATam // 13 // pracchannaH khalvayamaghamayairandhakAraiH samantAt __ panthA muktaH sthapuTita-padaH keza-gatai ragAthaiH / tatkastena vrajati sukhato deva tattvAvabhAsI yadyagre'gre na bhavati bhavadbhAratI-ratna-dIpaH / / 14 / / Atma-jyotinidhiranavadhidraSTagananda-hetuH karma-kSoNI-paTala-pihitoyo'navApyaH pareSAm / haste kurvantyanaticintastaM bhavadbhaktibhAjaH stotra ndh-prkRti-prussodaam-dhaatrii-snitrH||15|| pratyutpannA naya-himagirerAyatA cAmRtAbdheH yA deva tvatpada-kamalayoH saMgatA bhkti-ggaa| cetastasyA mama ruji-vazAdAlata kSAlitAMhaH kalmASa yadbhavati kimiyaM deva sandeha-bhUmiH // 16 // Page #321 -------------------------------------------------------------------------- Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha mapra kopAvezo na tara na taba svApi deva prasAdo cyAptaM tamtava hi paramopeca yevAnapetam / AjJAvazyaM tadapi bhuvana saMnidhirahArI kyaivaMbhUtaM bhuvana-tilakaM prAbhavaM tvatparepu // 22 // deva stotuM tridiva-gaNikA-maNTalI-gIta-kIrti totUti tvA sakala-viSaya-jJAna-mRti jano yaH / tasya kSemaM na padamaTato jAtu joharti panthAH ____tattvagrantha-maraNa-viSaye naya somUrti martyaH // 23 // citte sannigyadhi-sukha-jJAna-dRgvIrya-rUpaM deva tyA yaH samara-niyamAdADhareNa stavIti / zreyogArga para muzarta tAgatA pRyitvA kalyANAnAM bhavati vipayaH paJcadhA paJcitAnAm // 24 bhakti-praha-mahendra-ji- lalItIne na kSamAH sUkSma-jJAna-zo'pi saMyyabhUtaH ke hanta mandA vayam / asmAbhiH snAna-hale tu parastvayyATharastanyate svAtmAdhIna-sukhaiSiNAM sa khalu naH klyaann-klpdrumH|| vAdirAjamanu zAbdika-loko vAdirAjamanu tArkika-siMhaH / vAdirAjamanu kAvyakRtaste vAdirAjamanu bhvy-shaayH|| Page #323 -------------------------------------------------------------------------- Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ye yoginAmapi na yAnti guNAmnaveza vaktu katha bhavati teSu mamAvakAzaH / jAtA tadevamamamIcita kAritayaM jalpanti vA nija-girA nanu paciNo'pi // 6 // AstAmacintya mahimA jina saMstavaste nAmApi pAti bhavato bhavato jaganti / tIvrAtapo pahata - pAnyajanAnnidAve prINAti padma-sarasaH saraso'nilo'pi ||7| dvartini tvayi vibho zithilIbhavanti jantoH caNena niviThA api karma canyAH / so bhujaGgamamayA va madhya-bhAga mabhyAgate vana - zikhaNDini candanasya || || mucyanta eva manujAH sahasA jinendra raudrairupadrava-zataistvayi go-svAmini mphurita-tejasi dRSTamAtre jna pUjA pATha ha vIcite'pi / caura rivAzu pazavaH grapalAyamAnaiH // 6 // tvaM tArako jina katha bhavinAM ta evaM tvAmudvahanti hRdayena hRdayena yaduttarantaH / yadvA dRtistarati yajjalamepa nUna mantargatasya marutaH sa kilAnubhAvaH // 10 // yasminhara-prabhRtayo'pi hata - prabhAvAH so'pi tvayA rati-patiH kSapitaH kSaNena / vidhyApitA hutabhujaH payasAtha yena Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . . - ja .. pItaM na ki nadApi durdhara-bADayana // 11 // pAminanalpa-garimANamapi prapannAH nyAM jantavaH kathamaho hRdaye dadhAnAH / janmAMdadhi laghu narantyanilAghavena ninyona inna mAtAM yadi bA prabhAvaH // 12 // jodhambayA padi vimA prathamaM nirsno| pamnAnnudA bada phayaM phila krm-cauraaH| sopanyamutra padi cA zizirApi loke nAla-dumANi vipinAni na ki himaanii||13|| nyA yogino jina sadA paramAtmApa manveSapanni dyaammuj-kop-deshe| nagya nimaramacayaTi rA kimanya. Tasamya mammava-padaM nanu karNikAyAH // 14 // pAnAjineza bharano marinaH caNena da vihAya paramAtma-dazAM majanti / nIbAnalAdapala-bhAvamapAmya loke nAmIkaratvamacigadiva dhAtu-bhedAH // 15|| annaH maMTara jina yasya vibhAvyage vaM mayaH kathaM tadapi nAzayase zarIram / enanambara ematha madhya-vivartinI hi yadvigrahaM prazamayanti mahAnubhAvAH // 16 // AnmA manApibhirayaM badabheda-buddhadhA dhyAtAM jinendra bhavatoha bhavatprabhAvaH / Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha saMbara pAnIyamapyamRtamityanucintyamAnaM kiM nAma no vipa-vikAramapAkaroti // 17 // tvAmeva vIta-tamasaM paramAdino'pi nUnaM vibho hari-harAdi-dhiyA prapannAH / kiM kAca-kAmalibhirIza sito'pi shho| no gRhyate vividha-varNa-viparyayeNa // 18 // dharmopadeza-samaye savidhAnubhAvAT AstAM jano bhavati te tarurapyazokaH / abhyudgate dinapatau samahIruho'pi kiM vA vivodhamupayAti na jIva-lokaH // 16 // citraM vibho kathamavADmukha-vRntameva viSvakpatatyaviralA mura-puppa-vRSTiH / tvadgocare sumanasAM yadi vA munIza gacchanti nUnamagha eva hi bandhanAni // 20 // sthAne gabhIra-hRdayodadhi-sambhavAyAH pIyUpatAM tava giraH samudIrayanti / pItvA yataH parama-sammada-saGga-bhAjare bhavyo vrajanti tarasApyajarAmaratvam / / 21 // svAminsudUramavanamya samutpatanto manye vadanti zucayaH sura-cAsaraughAH / ye'smai nati vidadhate muni-puGgavAya te nUnamUrdhva-gatayaH khalu zuddha-bhAvAH // 22 // zyAmaM gabhIra-giramujjvala-hema-ratna Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ misanandhami bhny-shiraadinstvaam| Alospanti ramana nadantamunaH cAmIkarAdri-zirasIra navAmbuvAham // 23 // ugahanA tapa ziti-prati-maTalena lumanda-svapizopatalabhUSa mAMniSpanApi yadi yA tapa vItarAga nIrAgata ghanani phona sacetano'pi // 24 // mI mAH pramAdamadhya bhajanamena____ mAganya niryani-pUrI prati sArthavAram / ekanivedayati deva jagattrayAya manye nadanAminamaH guradundubhiste parazA gogitA bharatA bhuvanegu nAtha nAganvito vidhurayaM vihtaadhikaarH| mRttA-kalApa phalito-mitAtapatra vyAjAniyA nRta-tanurbuvamamyupetaH // 26 // myena aparita-jagattraya-piNDitena kAnti-pratApa-yazasAmiva saMcayena / mANikya-hama-rajata-prasinimivena sAlatrayeNa bhagavannabhito vibhAsi / / 27 / / divya-majo jina namatridazAdhipAnA mutsRjya rakha-racitAnapi mauli-bandhAna / pATI zrayanti bharato yadi vAparatra tvatsadame sumanaso na ramanta eva // 28 // Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ! 312 tvaM nAtha janmajaladherviparAD mukho'pi yattArayasyasumato nija-pRSTha-lagnAn / yuktaM hi pArthiva nipasya satastavaiva citraM vibho yadasi karma vipAka-zUnyaH ||26|| vizvazvaro'pi jana- pAlaka durgatastvaM kiM vAkSara - prakRtirapyalipistvamIza / ajJAnavatyapi sadaiva kathaJcideva jJAnaM tvayi sphurati vizva-vikAsa- hetuH ||30|| prAgbhAra-sambhRta-nabhAMsi rajAMsi roSAd utthApitAni kamaThena zaThena yAni / chAyApi taistava na nAtha hatA hatAzo grastastvamIbhirayameva paraM durAtmA // 31 // yadgarja dUrjita-ghanaughamadabhra - bhIma bhrazyattaDinmusala-mAsala-ghoradhAram / daityena muktamatha dustara vAri da tenaiva tasya jina dustara - vAri kRtyam ||32|| dhvastordhva-keza-vikRtAkRti-martya-muNDa prAlambabhRdbhayadavaktra - viniryadagniH / pretavrajaH prati bhavantamapIrito yaH jana pUjA pATha sapraha so'syAbhavatpratibhavaM bhava- duHkha hetuH // 33 // dhanyAsta eva bhuvanAdhipa ye trisandhya mArAvayanti vidhivadvidhutAnya-kRtyAH / bhaktyollasatpulaka-pakSmala- deha-dezAH Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATa- da pibho bhavi anmabhAjaH // 34 // ammiApAra-mapanyAri-niyoM sunIza / manye na meM zavaNa-gocaralAM gavosi / AruNite tu napa gotra-pavitra-mannaM kiMvA piparipadharI sapidhaM sameti // 35 // unmAntaraMzapi tapa pAda-yugaM na deva manye mayA mahitamAdita-dAna-racam / tanaH janmani sunIza parAbhavAnAM jAto niklanamahaM mathitAzayAnAm // 36 // nana meM moda-vimirA-locanana pRya vimA sAdapi prapiloktio'si / mamAvidhI vidhurayanti di mAmanaH propatprapandha-gatapaH phayamanyadhane / / 37 / / pANitopi mahito'pi niropito'pi nUnaM na penasi mayA vidhuto'si bhaktyA / jAtomi tena jana-rAndhava duHkhapAnaM yammAttriyAH pratiphalanti na bhAva-zUnyAH // 38 // tvaM mAya duHkhi-jana-vatsala he zaraNya kAraNya-puNya-yasate pazinAM careNya / mAtyA nate mayi maheza dayAM vidhAya duHsAharohalana-tatparatAM vidhehi // 36 // nisimya-sAra-zaraNaM zaraNaM zaraNya. mAsAya mAdita-ripu prathitAvadAnam / Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tvatpAda - paGkajamapi praNidhAna vandhyo vandhyo'smi cedbhavana-pAvana hA hato'smi // 40 // devendra - vandya viditAkhila-vastusAra saMsAra-tAraka vibho bhuvanAdhinAtha | trAyastra deva karuNA-hada mA punIhi sIdantamadya bhayada- vyasanAmbu- gaze // 46 // yadyasti nAtha bhavadaGghri- saroruhANA bhaktaH phalaM kimapi santata - saJcitAyAH / tanme tvadeka- zaraNasya zaraNya bhUyA svAmI tvameva bhuvane'tra bhavAntare'pi || 42 || itthaM samAhita-dhiyo vidhivajinendra sAndrollasatpulaka- kaJcukitAGgabhAgAH / tvadbhimba-nirmala-mukhAmbuja-baddha-lacyA ye saMstavaM tava vibho racayanti bhavyAH || 43 // jana- nayana-'kumudacandra' prabhAsvarAH svarga- sampado muktvA / te vigalita-mala-nicayA acirAnmokSaM prapadyante // 144 // svAdhyAya # svAdhyAya AtmazAnti ke liye hai, kevala jJAnArjana ke liye nahIM / jJAnArjana ke liye to vidyAdhyayana hai / svAdhyAya tapa hai / isase saMvara aura nirjarA hotI hai / # kalyANa ke icchuka ho to eka ghaNTA niyama se svAdhyAya meM lagAo / - 'varNo vANI' se bhana ( Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipApahArastotram [zrIdhanakSaya] svAtma-mthitaH sarva-gataH samasta-vyApAra-vedI vinivRtt-snggH| pravRhakAlo'pyajaro vareNyaH pAyAdapAyAtpuruSaH purANaH / parairacinnyaM yuga-bhAramekaH stotuM vahanyogibhirapyazakyaH / stutyo'ya me'sau vRpabho na bhAnoH kimapraveze vizati prdiipH|| tatyAja zakraH zakanAbhimAnaM nAhaM tyajAmi stavanAnuvandham / svalpena bodhena tato'dhikArtha vAtAyaneneva nirUpayAmi // tvaM vizvadRzvA sakaleradRzyo vidvAnazepaM nikhilairavedyaH / vakta kiyAnkIdRza ityazakyaH stutistato'zaktikathA tvaastu||| vyApIDita bAlamivAtma-dorparullApatA lokamavApipastvam / hitAhitAnvepaNamAnyabhAjaH sarvasya jantorasi vAlavaidyaH / / dAtA na hartA divasaM vivasvAnadyazva ityacyuta darzitAzaH / saMvyAjamevaM gamayatyazaktaH kSaNena datse'bhimata natAya // 6 // upati bhaktyA sumukhaH sukhAni tvayi svabhAvAdvimukhazca duHkham / sadAvadAta-yatirekarUpastayostvamAdarza ivAvabhAsi ||7|| agAdhatAndheH sa yataH payodhirmarozca tuGgA prakRtiH sa yatra / dyAvApRthivyoH pRthutA tathaiva vyApa tvadIyA bhavanAntarANi / / tavAnavasthA paramArtha-tattvaM tvayA na gItaH punarAgamazca / dRSTaM vihAya tvamadRSTamaipIviruddha-vRtto'pi samajasastvam / / smaraH mudagdho bhavateva tasminnadbhalitAtmA yadi nAma zambhaH / azeta vRndopahato'pi viSNuH ki gRhyate yena bhavAnajAgaH / / Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUjA pATha saha sa nIrajAH syAdaparo'ghavAnvA taddopakIyaiva na te guNitvam / svato'mburAzermahimA na deva stokApavAdena jalAzayasya // karmasthitiM janturaneka-bhUmiM nayatyamu sA ca parasparasya / tvaM netR-bhAvaM hi tayorbhavAndhau jinendra nau- naavikyorivaakhyH|| sukhAya duHkhAni guNAya doSAndharmAya pApAni samAcaranti / tailAya bAlAH sikatA-samUhaM nipIDayanti sphuTamatvadIyAH // vipApahAraM maNimauSadhAni mantra samuddizya rasAyanaM ca / bhrAmyantyaho na tvamiti smaranti paryAya-nAmAni tavaiva tAni // citte na kiJcitkRtavAnasi tvaM devaH kRtazcetasi yena sarvam / haste kRtaM tena jagadvicitra sukhena jIvatyapi cittavAhyaH // trikAla-tattva tvamavaistrilokI svAmIti saMkhyA-niyateramISAm / bodhAdhipatyaM prati nAbhaviSyaMste'nye'pi cedvyaapsydmuunpiidm|| nAkasya patyuH parikama ramyaM nAgamyarUpasya tavopakAri / tasyaiva hetu: svasukhasya bhAnorudvibhratacchatramivAdareNa // kvopekSakastvaM kva sukhopadezaH sa cetkimicchA - pratikUla-bAdaH / vAsau ka vA sarvajagatpriyatva tanno yathAtathyamavevicaM te // tuGgAtphalaM yattadakiJcanAca prApyaM samRddhAna dhanezvarAdeH / nirambhaso'pyuccatamAdivAdranaikApi niryAti dhunI payodheH // trailokya-sevA-niyamAya daNDaM dave yadindro vinayena tasya / tatprAtihAryaM bhavataH kutastyaM tatkarma - yogAdyadi vA tavAstu // zriyA paraM pazyati sAdhu niHsvaH zrImAnna kazcitkRpaNaM tvadanyaH / yathA prakAza-sthitamandhakAramthAyIkSate'sau na tathA tmHsthm|| Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svaSTAdvAnaH zvAsa-nanamabhAji pratyacamAtmAnubhave'pi mRDhaH / kiM cAsila-gaya-nivarti yodhasvarUpamabhyakSamavaiti lokaH // tasyAtmajannamya piteti deva tyAM vaijvagAyanti kula prakAzya / tejyApi nancAramanamityanasyaM pANI kRta hema punastyajanti // dattabhibhRtAH surAsurAstasya mahAn sa lAbhaH / mohasya modastvayi kI viroddhuma lasya nAzo calavadvirodhaH // mArgasvako dara viktaMtunInAM gahanaM pareNa / sarva mayA ramiti ramana vaMgA kadAcidbhujamAluloka / / svarbhAnurvasya nirbhujambhaH kanyAntavAto'mbunidhe vidhAnaH / saMsAra-bhogagya viyoga-bhAvo vipana pUrvAyudayAstvadanye // ajJAnatastvAM namataH phala yanajJAnato'nyaM na tu devateti / harimaNi kAcadhiyA dadhAnastaM tasya buddhadyA vahato na riktH|| prazasta vAcaturAH kapAyegdhamya devavyavahAramAhuH / gatasya dIpasya hi nandinatvaM dRSTaM kapAlamya ca maGgalatvam // nAnArthamekArthamastvaduktaM hitaM vanastaM nizamayya vaktuH / kena vibhAvayanti jvareNa muktaH sugamaH svareNa // na kvApi vAJchA pahane ca vAktaM kAle kacinko'pi tathA niyogaH / na parayAmyampudhimityudaMzuH svayaM hi zItadyutirabhyudeti || guNA gabhIrAH paramAH prasannA bahu-prakArA bahavastaveti / dRSTo'yamantaH stavanena teSAM guNo guNAnAM kimataH paro'sti // Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutyA paraM nAbhimata hi bhaktyA smRtyA praNatyA ca tato bhajAmi / smarAmi devaM praNamAmi nitya kenApyupAyena phala hi mAdhyam // tatastrilokI - nagarAdhidevaM nityaM para jyotirananta- zaktim / apuNya-pApaM para- puNya-hetu namAmyaha vandyamavanditAram // azavda masparzamarUpa gandha tvA nIrasa tadvipayAvabodham / sarvasya mAtAramameyamanyaijinendramasmAryamanusmarAmi // agAdha manyairmanasApyalaGghayaM niSkiJcana prArthitamarthavadbhiH / vizvasya pAra tamadRSTapAra pati janAnA zaraNaM vrajAmi || trailokya-dIkSA-gurave namaste yo vardhamAno'pi nijonnato'bhUt / prAggaNDazailaH punaradri- kalpaH pazcAnna meruH kula-parvato'bhUt // svayaMprakAzasya divA nizA vA na vAdhyatA yasya na vAdhakatvam / na lAghavaM gauravamekarUpaM bande vibhuM kAlakalAmatItam // iti stutiM deva vidhAya dainyAdvaraM na yAce tvamupekSako'si / chAyAtaraM saMzrayataH svataH syAtkazchAyayA yAcitayAtmalAbhaH // athAsti ditsA yadi coparodhastvayyeva saktAM diza bhakti-buddhim kariSyate deva tathA kRpAM me ko vAtmapoSye sumukho na sUriH // vitarati vihitA yathAkathaJcijina vinatAya manISitAni bhaktiH tvayi nuti - viSayA punarvizeSAddizati sukhAni yazo'dhanaM jayaM' ca // Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinacaturviMzatikA [zrI bhUpAla kavi] zrIlIlAyatanaM mahI-kula-gRhaM kIrti-pramodAspadaM vAgdevI-rati-ketanaM jaya-ramA-krIDA-nidhAnaM mahat / sa syAnsarva-mahotsavaika-bhavanaM yaH prArthitArtha-pradaM prAtaH pazyati kalpa-pAdapa-dala-cchAyaM jinAMghri-dvayam / / zAntaM vapuH zravaNa-hAri vacacaritra sarvopakAri tava deva tataH zratajJAH / saMsAra-mArava-mahAsthala-runda-sAndra cchAyA-mahIruha bhavantamupAzrayante // 2 // svAminnadha vinirgato'smi jananI-garbhAndha-kUpodarA dadyodghATita-dRSTirasmi phalavajanmAsmi cAdya sphuTam / vAmadrAkSamahaM yadakSaya-padAnandAya loka trayI netrendIvara-kAnanendumamRta-sya ndi-prabhA-candrikam // 3 // niHzeSa-tridazendra-zekhara-zikhA-tna-pradIpAvalI. mAndrIbhRta-mRgendra-viSTara-taTI-mANikya-dIpAvaliH / keyaM zrIH ka ca niHspRhatvamidamityahAtigastvAdazaH ___ marva-jJAna-dazazcaritra-mahimA lokeza lokottara ||4|| rAjya zAsanakAri nAkapati yatyaktaM tRNAvajJayA helA-nirdalita-triloka-mahimA yanmoha-mallo jitH| lokAlokamapi svarodha-mukurasyAntaH kRtaM maipAzcarya-paramparA jinavara Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnaM jJAna-dhanAya dattamasakRtpAtrAya sadvattaye ___ cIrNAnyugra-tapAMsi tena suciraM pUjAzca vahvayaH kRtAH / zIlAnA nicayaH sahAmalaguNaH sarvaH samAsAdito dRSTastvaM jina yena dRSTi subhagaH zraddhA-pareNa kSaNam // 6 // prajJA-pAramitaH sa eva bhagavAnpAraM sa eva zruta skandhAbdheguNa-ratna-bhUpaNa iti zlAghyaH sa eva dhruvam / nIyante jina yena karNa-hRdayAlaGkAratAM tvadguNAH saMsArAhi-vipApahAra-maNayatrailokya-cUDAmaNe ||7|| jayati divija-vRndAndolitarindurociH nicaya-rucibhiruccaizcAmarairvIjyamAnaH / jinapatiranurajyanmukti-sAmrAjya-lakSmI yuvati-nava-kaTAkSa-kSepa-lIlAM dadhAnaH // 8 // devaH zvetAtapatra-traya-camariruhAzoka-bhAzcakra-bhASA puSpaughAsAra-siMhAsana-surapaTahairaSTabhiH prAtihAryaH / sAzcaryajamAnaH sura-manuja-sabhAmbhojinI-bhAnumAlI pAyAnaH pAdapIThIkRta-sakala-jagatpAla-maulirjinendraH / / nRtyatsvardanti-dantAmburuha-vana-naTannAka-nArI-nikAyaH sdystrailoky-yaatrotsv-kr-nindaatodymaadynnilimpH| hastAmbhojAta-lIlA-vinihita sumanodAma-ramyAmara-strI kAmyaH kalyANa-pUjAvidhiSu vijayate deva devAgamaste / / cakSuSmAnahameva deva bhuvane netrAmRta-syandinaM , tvadvaktrendumatiprasAda subhagaistejobhirudbhAsitam / Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yenAlokayatA mayAnati-cirAcakSuH kRtAthIkRtaM draSTavyAvadhi-vIkSaNa-vyatikara-vyAjambhamANotsavam // kantoH sakAntamapi mallamati kazcin mugdho mukundamaravindajamindumaulim / moghIkRta-tridaza-yopidapAGgapAtaH tasya tvameva vijayI jinarAja mallaH // 12 // kisalayitamanalpaM tvadvilokAbhilApAt kusumitamatisAndraM tvatsamIpa-prayANAn / mama phalitamamandaM tvanmukhendoridAnI nayana-pathamavAptAdeva puNyadrumeNa // 13 // tribhuvana-vana-purapyatpuSpa-kodaNDa-darpa pramara-dava-navAmbho-makti-sUkti-prasUtiH / sa jayati jinarAja-bAta-jImUta-saMghaH ___ shtmkh-shikhi-nRtyaarmbh-nirvndh-bndhuH||14|| bhUpAla-svarga-pAla-pramukha-nara-sura-zreNi netrAlimAlA lIlA-caityamya caityAlayamakhilajagatkaumudIndorjinamya / uttaMsIbhUta-sevAJjali-puTa-nalinI kuDmalAtriH parItya zrIpAda-cchAyayApasthitabhavadavathuH sathito'smIva muktim / / deva tvadaMghri-nakha-maNDala-darpaNe'smin avye nisarga-rucire cira-dRSTa-vaktraH / 21 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIkIrti- kAnti-vRti-saGgama-kAraNAni navyo na kAni labhate zubha- maGgalAni ||16| jayati sura-narendra zrIsudhA-nirjhariNyAH kuladharaNidharo'yaM jaina - caityAbhirAmaH / pranipula-phala-dharmAnokahAgra-pravAla prasara-zikhara- zumbhatketanaH zrIniketaH ||17|| vinamada marakAntA - kuntalAkrAnta-kAni sphurita-nakha-mayasa-cotitAzAntarAlaH / divija - manuja -rAja-vrata-pUjya-kramAjo jayati vijita - karmArAti-jAlo jinendraH // 18 // suptotthitena sumukhena sumaGgalAya draSTavyamarita yadi maGgalameva vastu / anyena kiM tadiha nAtha tavaiva vastraM trailokya maGgala-niketanamIkSaNIyam // 16 // tvaM dharmodaya-tApasAzrama - zukastvaM kAvya-vanya-kramakrIDAnandana - kokilastvamucitaH zrImallikA - SaTpadaH / tvaM punnAga-kathAravinda - sarasI-haMsastvamu taMsakaiH kairbhUpAla na dhAryase guNa-maNi-khamAlibhimaulibhiH || ziva-sukhamajara - zrI saGgamaM cAbhilaNya svamabhiniyamayanti kleza-pAzena kecit / vayamiha tu vacaste bhUpaterbhAvayantaH tadubhayamapi zavallIlayA nirvizAmaH ||21|| Page #339 -------------------------------------------------------------------------- Page #340 -------------------------------------------------------------------------- Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSatiM manaH-zuddhi- vidheratikramaM vyatikramaM zIla vRtervilaMghanam / prabho'citAraM viSayeSu vartanaM vadantyanAcAra mihAtisaktatAm // yadartha mAtrA- padavAkya- hInaM mayA pramAdAdyadi kiJca noktam / tanme kSamitvA vidadhAtu devI sarasvatI kevalabodha-labdhim // vodhiH samAdhiH pariNAma-zuddhiH svAtmopalabdhi: ziva-saukhya-siddhiH / cintAmaNi cintita vastu dAne tvAM vandyamAnasya mamAstu devi // 11 // yaH smaryate sarva - munIndra-vRndairyaH stUyate sarvanarAmarendraH / yo gIyate veda-purANa-zAstraiH sa deva-devo hRdaye mamAstAm // yo darzana -jJAna- sukha-svabhAvaH samasta-saMsAra - vikAra cAhyaH / samAdhigamyaH paramAtma-saMjJaH sa deva-devo hRdaye mamAstAm // nipUdate yo bhava- dusajAlaM nirIkSate yo jagadantarAlam / yo'ntargato yogi nirIkSaNIyaH sa deva-devo hRdaye mamAstAm // vimukti-mArga-pratipAdako yo yo janma-mRtyu- vyasanAdyatItaH / triloka-lokI vikalo kalaGkaH sa deva-devo hRdaye mamAstAm // koDIkRtAzeSa-zarIri-vargA rAgAdayo yasya na santi doSAH / nirindriyo jJAnamayo'napAyaH sa deva-devo hRdaye mamAstAm // yo vyApako vizvajanInavRtteH siddho vibuddho dhuta-karma-bandhaH / dhyAto dhunIte sakalaM vikAraM sa deva-devo hRdaye mamAstAm // Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nepAla maha na spRzyane karma-phalaiDApaiH yo dhvAnta-saMbanvitinma-zmiH / niraJjanaM niyamanakarmajha naM dabamA zaraNa prapadya / / vimAnate yatra margacimAlI na vidyamAna bhuvanAvamAsi ! svAnma-citaM boyamaya-prakAzaM taM devamAptaM zaraNaM prapaca / / vilokyamAne sati yatra visvaM vilAyate spaSTamidaM viviktam / zuddha zivaM zAntamanAunantaM vamApnaM zaraNaM prapadye / / yena natA mnny-maan-mRnycaa-vissaad-nidraa-bhy-shor-cintaaH| cayo'naleneva tatpa zcannaM devamAnaM zaraNaM prapadye / / nasaMsnaga'zmAnarNana maMdinI vidhAnatA nAphalakA vinirmitaH yato nirastAna-jhapAya-trihiSaH sucAbhigAtmaiva munirmitI mataH!! na saMmnage bhana samAdhi-sAdhanaM na lora-pUjA na ca sNv-melnm| yatastato'dhyAtma-tIbhavAnizaM vimucya sarvAmapi vAya-vAsanAm na santi gayA mama kecanAryA bhavAmi teSAM na kadAcanAham / ityaM vinizcinya vimucya vA vanyaH sadA tvaM bhadra muknye / / AnmAnamAtmanyavalokyamAnasvaM darzana-jJAnamayo vizuddhaH / ekAgracittaH khalu yatra tatra sthito'pi sAdhulabhate mamAdhim / / ekaH sadA zAvatiko samAnmA vinimalaH sAvigama-svabhAvaH vahirbhavAH nantyapare mamantAna zAzvatAH karma-bhavAH svkiiyaa|| yasyAsti naizyaM vapupApi sAI tamyAnti kiM putr-kltr-mitrH| pRthakne carmaNi roma-kRpAH kuto hi tiSThanti zarIramadhye / / Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyogato duHkhamanekabhedaM yato'znute janma-vane zarIrI / tatasvidhAsau parivarjanIyo yiyAsunA nirvRtimAtmanInAm / / sarva nirAkRtya vikalpa-jAlaM saMsAra-kAntAra-nipAta-hetum / viviktamAtmAnamavekSyamANo nilIyase tvaM paramAtma-tattve / / svayaMkRtaM karma yadAtmanA purA phalaM tadIyaM labhate zubhAzubham / pareNa dattaM yadi labhyate sphuTaM svayaMkRtaM karma nirarthakaM tadA // nijArjitaM karma vihAya dehinona ko'pi kasyApi dadAti kiJcana vicArayannevamananyamAnasaH paro dadAtIti vimucya zemuSIm // yaiH paramAtmA'mitagati-vandyaH sarva-vivikto bhRshmnvdyH| zazvadadhoto manasi labhante mukti-niketaM vibhava-varaM te / / iti dvAtriMzativRttaH paramAtmAnamIkSate / yo'nanyagata-cetasko yAtyasau padamavyayam // kAyabala - jinakA kAyavala zreSTha hai, ve hI mokSa patha ke pathika bana sakate haiN| isa prakAra jaba mokSamArga meM bhI phAyabala kI zreSThatA Avazyaka hai, taba sAMsArika kArya isake binA kaise ho sakate haiN| - prAcIna mahApuruSoM ne jo kaThina se kaThina ApattiyA~ aura upasarga sahana kiye, ve kAyapala kI zreSThatA para hI kiye| ata zarIra ko puSTa rakhanA bhAvazyaka hai, kintu isI ke poSaNa meM saba samaya na lagAyA jaave| dUsare ko rakSA svAtma rakSA kI ora dRSTi rakha kara hI kI jAtI hai, apane mApa ko bhUla kara nhiiN| -'varNI vANI' se Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 jaina pUjA pATha saprada zrIjinasahasranAmastotram [bhagajinasenAcArya] sthaya bhuve namastubhyamutpAdyAtmAnamAtmani / svAtmanaiva tathoitavRttayecintyavRttaye // 1 // namaste jagatA patye lakSmIbhatre namo'stu te / vidAvara namastubhyaM namaste vadatAMvara // 2 // kamezatruhaNa devamAmananti manISiNaH / tvAmAnamatsureNmauli-bhA-mAlAbhyarcita-kramam // 3 // dhyAna-durghaNa-nirbhinna-dhana-ghAti-mahAtaruH / ananta-bhava-santAna-jayAdAsIranantajit // 4 // trailokya-nirjayAvAsa-durdarpamatidurjayam / mRtyurAja vijinyAsIjina mRtyuMjayo bhavAn // 5 // vidhutAzepa-saMsAra-bandhano bhavya-bAndhavaH / tripurAristvamIzAsi janma-mRtyujarAntakRt // 6 // trikAla-vijayAzepa-tatvamedAt vidhotthitam / kevalAkhya davacakSutrinetro'si tvamIzitA // 6 // vAmandhakAntaka prAhurmohAndhAsura-mahenAt / addhaM te nAgyo yasmAdardhanArIzvaro'syataH // 8 // zivaH ziva padAdhyAmAd duritAri-haro haraH / zaGkaraH kRtazaM loke zambhavastvaM bhavansuraMga // 6 // vRpabho'si jagajjyeSTha. puru: pus-guNodayaH / nAmeyo nAbhi-mambhRteriyA-kula-nandanaH / / 10 / tvamekaH puruSamkaMdhamtva dve lokasya locane / caM vidhA yuddha-sanmArgasinnakhiltAna dhArakaH // 11 // Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuHzaraNa - mAGgalyamUrtistva caturasradhI' / paJca brahmamayo deva pAvanastva punIhi mAm // 12 // svargAvataraNe tubhyaM sadyojAtAtmane namaH / janmAbhiSeka - vAmAya vAmadeva namo'stu te // 13 // saniSkrAntAvaghorAya para prazamamIyuSe / kevalajJAna- saMsiddhAvIzAnAya namo'stu te // 14 // purastatpuraSatvena vimukta-pada-bhAgine | namastatpuruSAvasthAM bhAvinIM te'dya vibhrate // 15 // jJAnAvaraNanirhAsAnnamaste'nantacakSuSe / darzanAvaraNocchedAnnamaste vizvava // 16 // namo darzanamohaghne kSAyikAmaladRSTaye / namacaritramohane virAgAya mahaujase // 17 // namaste'nantavIryAya namo'nanta sukhAtmane / namaste'nanta lokAya lokAlokAvalokine ||18|| namaste'nanta- dAnAya namaste'nanta - labdhaye / namaste'nanta-bhogAya namo'nantopabhogine // 16 // parama-yogAya namastubhyamayonaye / namaH parama- pUtAya namaste paramarSaye ||20|| namaH parama-vidyAya namaH para-mata- cchide / nama parama tatvAya namaste paramAtmane ||21|| paramarUpAya nama parama-tejase / parameSThine ||22|| nama nama nama parama-mArgAya namaste paramardvijune dhAmne parama jyotiSe namaH paratarAtmane ||23| nama paritamaH prAptadhAmne nama kSINa- kalaGkAya kSINa candha namo'stu te / Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 jaina pUjA pATha saha namaste kSINa-mohAya kSINa-doSAya te namaH ||24| namaH sugataye tubhya zobhanA gatimIyuSe / namaste'nIndriya jJAna - musAyAnindriyAtmane // 25 // kAya bandhananimocATakAyAya namo'stu te / namastubhyamayogAya yoginAma dhiyogine ||26|| avedAya namastubhyamakapAyAya te namaH / nama. parama - yogIndra vanditAtri- dvayAya te // 27 // nama parama - vijJAna namaH parama-sayama / namaH paramadRSTa- paramArthAya te namaH ||28|| namastubhyamalezyAya zukralezyAzaka- spRze / namo bhavyetarAvasthAvyatItAya vimokSaNe // 26 // sajyasaMjJidvayAvasthAvyatiriktAmalAtmane / namaste bItasaMjJAya namaH kSAyikadRSTaye // 30 // anAhArAya tRptAya namaH paramabhAjuSe / vyatItAzeSadoSAya bhavAndheH pAramIyate // 31 // ajarAya namastubhyaM namaste 'tItajanmana / amRtyave namastubhyamacalAyAkSarAtmane // 32 // alamAstA guNastotramanantAstAvakA guNAH / tvaM nAmasmRtimAtreNa paryupAsi siSAmahe / / 33 / eva stutvA jinaM deva bhaktyA paramayA sudhIH paThedaSTottaraM nAmnA sahasraM pApa- zAntaye // 34 // iti prastAvanA prasiddhASTa sahasra lakSaNa tvA girA patima | nAmnAmaSTasahasraNa toSTumo'bhISTasiddhaye // 1 // zrImAnsvayambhUrSTaSabhaH zabhava zabhurAtmabhUH / svayaMprabhaH prabhabhaktA vizvabhUrapunarbhavaH // 2 // Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizvAtmA vizvalokezo vizvatazcakSuratara. / vizvavidvizvavidyezo vizvayoniranIzvara || 3 // vizvazvA vibharghAtA vizvezo vizvalocana. | vizvavyApI vidhidhA. zAzvato vizvatomukha ||4| vizvakarmA jagajjyeSTho vizvamUrti jinezvara / vizva vizvabhUteza vizvajyotiranIzvara || 5 || jino jiSNurameyAtmA vizvarIzo jagatpati' / anantajidacintyAtmA bhavyabandhurabandhanaH // 6 // yugAdipuruSo brahmA paJcabrahmamayaH zivaH / paraH parataraH sUkSmaH parameSThI sanAtanaH // 7 // svayaMjyotirajo'janmA brahmayonirayonijaH / mohArivijayI jetA dharmacakrI dayAdhvajaH // 8 // prazAntAriranantAtmA yogI yogIzvarArcitaH / brahmavid brahmatattvajJo brahmodyAvidyatIzvara // 6 // zuddho buddhaH prabuddhAtmA siddhArthaH siddhazAsanaH / siddhaH siddhAntavid dhyeyaH siddhasAdhyo jagaddhitaH // 10 // sahiSNuracyuto'nantaH prabhaviSNurbhavodbhavaH / prabhUSNurajaro'jaryo bhrAjiSNurdhIzvaro'vyayaH // 11 // vibhAvasurasambhUSNuH svayambhUSNuH purAtanaH / paramAtmA paraMjyotistrijagatparamezvaraH ||12|| iti zrImadAdizatam / / 1 / / [ pratyeka zatakake antame udakacadanatadula Adi zloka. paDhakara ardha car3hAnA cAhiye / ] divyabhASApatirdivyaH pUtavAkpUtazAsana' | tAtmA paramajyotirdharmAdhyaco damIzvaraH // 1 // Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 229 jana pUjA pATha sapraha zrIpatirmagavAnahannarajA virajAH zuciH / tIrthakRtphevalIzAnaH pUjAhaH snAtako'malaH // 2 // anantadIpti nAtmA svayambuddhaH prajApatiH / mukta. zakto nirAbAdho niSkalo bhuvanezvaraH / / 3 / / niraJjano jagajyotirniruktoktiranAmayaH / acalasthitirakSobhyaH kUTasthaH sthANuracayaH // 4 // agraNIgrAmaNIrnetA praNetA nyAyazAsvakRt / zAstA dharmapatiyoM dharmAtmA dharmatIrthakRt // 5 // vRSadhvajo vRSAdhIzo vRSaketuSAyudhaH / / vRSo vRSapavirbhaH vRSabhAko vRSodbhavaH // 6 // hiraNyanAmibhUtAtmA bhUtabhRd bhUtabhAvanaH / abhavo vibhavo bhAsvAna bhavo bhAvo bhavAntakaH // 7 // hiraNyagarbhaH zrIgarbhaH prabhUtavibhavo'bhavaH / svayaMprabhaH prabhUtAtmA bhUtanAtho jagatpatiH // 8 // sarvAdiH sarvadRk sArvaH sarvajJaH sarvadarzanaH / sarvAtmA sarvalokezaH sarvavitsarvalokajit / / 6 // sugatiH suzrutaH suzrada suvAk saribahuzrutaH / vizrutaH vizvataH pAdo vizvazIrSaH zucizravAH // 10 // sahasrazIpaH kSetrajJaH sahasrAkSaH sahasrapAt / bhUtabhavyabhavadbhartA vizvavidyAmahezvaraH // 11 // iti divyAdizatama // 2 // argham / sthaviSThaH sthaviro jeSTha' pRSThaH zreSTho variSThadhI / stheSTho gariSTho bahiSThaH zreSThomiTho gariSThagI // 1 // vizvabhRdvizvasRT vizveTa vizvamagvizvanAyaka. vizvAzIvizvarUpAtmA vizvajidvijitAntakaH // 2 // Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhavo vibhayo vIro vizoko vijaro jaran / virAgo virato'saGgo vivikto vItamatsaraH // 3 // vinayejanatAbandhurvilInAzeSakalmaSaH / viyogo yogavidvidvAnvidhAtA suvidhiH sudhIH // 4 // kSAntibhAkpRthivImUrtiH zAntibhAk salilAtmakaH / vAyumUrtirasaGgAtmA vahnimUrtiradharmadhuka | // 5 // suyajvA yajamAnAtmA sutvA sutrAmapUjitaH / RtvigyajJapatiryajJo yajJAGgamamRtaM haviH // 6 // vyomamUrtiramUrtAtmA nirlepo nirmalo'calaH / somamUrtiH susaumyAtmA sUryamUrnirmahAprabhaH // 7 // mantravinmantrakRnmantrI mntrmuurtirnntgH| svatantrastantrakRtsvantaH kRtAntAntaH kRtAntakRt // 8 // kRtI kRtArthaH satkRtyaH kRtakRtyaH kRtkrtuH| nityo mRtyuJjayo mRtyuramRtAtmA'mRtodbhavaH / / 6 // brahmaniSThaH parabrahma , brahmAtmA brahmasambhavaH / mahAbrahmapatibraTeTa mahAbrahmapadezvaraH // 10 // suprasanaH prasannAtmA jJAnadhamedamaprasuH / prazamAtmA prazAntAtmA purANapuruSottamaH // 11 // iti sthaviSThAdizatam / / 3 // argham / mahAzokadhvajo'zokaH kaH sraSTA padmaviSTaraH / padmazaH padmasambhUtiH pdynaabhirnuttrH||1|| pAyonirjagadyonirityaH stutyaH stutiishvrH| stavanA) hRSIkezo jitajeyaH kRtakriyUH // 2 // gaNAdhipogaNajyeSTho gaNyaH puNyogaNAgraNIH / guNAkaro guNAmbhodhirguNajJo guNanAyakaH // 3 // Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaga pUjA pAThasaprada guNAdarI guNocchedI nirguNaH punnygiirgunnH| zaraNyaH puNyavAkpUto vareNyaH puNyanAyakaH // 4 // agaNyaH puNyadhIguNyaH puNyakRtpuNyazAsanaH / dharmArAmo guNagrAmaH puNyApuNyanirodhakaH // 5 // pApApeto vipApAtmA vipApmA vItakalmapaH / nirdvandvo nirmadaH zAnto nirmoho nirupadravaH // 6 // nirnimepo nirAhAro niSkriyo nirupaplavaH / niSkalako nirastainA nitAMgo nirAstravaH // 7 // vizAlo vipulajyotiratulo'cintyavaibhavaH / susaMvRtaH suguptAtmA suvRt sunayatatvavit // 8 // ekavidyo mahAvidyo muniH parivRDhaH patiH / ghIzo vidyAnidhiH sAkSI vinetA vihatAntakaH // 6 // pitA pitAmahaH pAtA pavitraH pAvano gatiH / prAtA bhipagvaro yo varadaH paramaH pumAn / / 10 // kaviH purANapurupo vIyAnvRSabhaH puruH / pratiSThAprasavo heturbhuvanakapitAmahaH // 11 // iti mahAzokadhvajAdizatam / / 4 / / argham / zIvRkSalakSaNaH zlapaNo lakSaNyaH zubhalakSaNaH / nirakSaH puNDarIkAkSaH puSkalaH puSkarekSaNaH // 1 // siddhidaH sidvasaGkalpa siddhAtmA siddhsaadhnH| buddhavodhyo mahAbodhirvardhamAno maharddhikaH // 2 // vedAGgo vedavidvedyo jAtarUpo vidAMvaraH / vedavedyaH svasaMvedyo vivedo vadatAMvaraH // 3 // anAdinidhano'vyakto vyaktavAgvyaktazAsanaH / yugAdidyugAdhAro yugAdirjagadAdijaH // 4 // Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atIndro'tIndriyo dhIndro mahendro'tIndriyArtha k anindriyo'hamindrAryo mahendramahito mahAn ||5 // udbhavaH kAraNaM kartA pArago bhavatArakaH / agrAhyo gahanaM gRhyaM parArdhyaH paramezvaraH // 6 // anantarddhirameyaddhiracintyarddhiH samagradhIH / prAyaH prAgraharo'syagraH pratyayo'grayo'grimo'grajaH // 7 // mahAtapA mahAtejA mahodarko mahodayaH / mahAyazA mahAdhAmA mahAsattvo mahAdhRtiH // 8 // mahAdhairyo mahAvIryo mahAsampanmahAbalaH / mahAzaktirmahAjyotirmahAbhUtirmahAdyutiH // 6 // mahAmatirmahAnItirmahAkSAntirmahodayaH / mahAprAjJo mahAbhAgo mahAnando mahAkaviH || 10 // mahAmahA mahAkIrtirmahAkAntirmahAvapuH / mahAdAno mahAjJAno mahAyogo mahAguNaH || 11|| mahAmahapatiH prAptamahAkalyANapaJcakaH / mahAprabhurmahAprAtihAryAdhIzo mahezvaraH // 12 // iti zrIvRkSAdizatam // 5 // ardham / mahAmunirmahAmaunI mahAdhyAnI mahAdayaH / mahAkSayo mahAzIlo mahAyajJo mahAmakhaH ||1|| mahAvratapatirmahyo mahAkAntidharo'dhipaH / mahAmaitrI mahAmeyo mahopAyo mahodayaH ||2|| mahAkAruNyako mantA mahAmantro mahAyatiH / mahAnAdo mahAghoSo mahejyo mahasAMpatiH // 3 // mahAdhvaradharo dhuryo mahaudAryo sahiSThavAk / mahAtmA mahasAMdhAma maharSirmahitodayaH // 4 // Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrA pAuna mahAslezAiza gage mahAbhanapanigumaH / mahApaganamo'nantI , mahAkAdhAripurvagI ||5|| mahAbhavAbdhimannArimahAmohAdimRdana. / mahAguNAkaraH tAnno mahAyogIdharaH gamI // 6 // mahAdhyAnapaniyAMtAmahAdhamA mahAvata' / mahAsamAndiA''nmatI mahAdevo maheginA ||7|| mavaklezApaha' mA. mopahage hara. / amanyayo ameyAtmA gamAnmA pragamAnaH ||8|| mavayogI bagecinya anAtmA viSTara zravA / dAntAtmA damanIrthago yogAnmA jAnamavagaH / / 6 / / pradhAnamAtmA prakRti paramaH paramAdayaH / prakSoNabandhaH kAmAgiH kSamajhanmazAnanaH // 10 // praNavaH praNaya' prANa prANadaH praNavazvanaH / pramANa praNicirdano datiNodhapura bara // 11 // Anando nandano nando banyo'ninyAminandanaH / kAmahA kAmadaH kAmyaH kAmadhenuragjiyaH // 12 // yati mAgunyAzitam // Am / amaskRtamusamjhAra. prAkRto cakanAntakam / antakRtkAntaguH kAntacintAmaNibhISTada. // 1 // ajito jitakAmArimito'mitazAmanaH / jitakrodho jitAmitro jitakezo jitAntakaH / / 2 / / jinendra paramAnando munIndro dundubhimbana' / mahendravanyA yogIndro yatIndro nAbhinandanaH // 3 // nAbheyo nAbhijo'jAta. muvrato manuruttamaH / abhedyo'natyayo'nAvAnadhiko'dhiguru mudhIH // 4 // Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sumedhA vikramI svAmI durAdharSoM nirutsukaH / viziSTaH ziSTamaka ziSTaH pratyayaH kAmano'naghaH ||shaa kSemI kSemaGkarA'kSayyaH kSemadharsapatiH kssmii| . agrAhyo jJAnanigrAhyo dhyAnagamyo niruttaraH // 6 // sukRtI dhAturijyAhaH sunayazcaturAnanaH / zrInivAsazcaturvaktrazcaturAsyazcaturmukhaH // 7 // satyAtmA satyavijJAnaH satyavAksatyazAsanaH / satyAzIH satyasandhAnaH satyaH satyaparAyaNaH / / 8 / / stheyAnsthavIyAdIyAndavIyAn dUradarzanaH / aNoraNIyAnanaNurgururAdho garIyasA // // sadAyogaH sadAbhogaH sadAtRtaH sadAzivaH / sadAgatiH sadAsaukhyaH sadAvidyaH sadodayaH // 10 // sughopaH sumukhaH saumyaH sukhadaH suhitaH suhRt / sugupto guSThibhRd goptA lokAdhyakSo damIzvaraH // 11 // iti asaskRtAdizatam // 7 // argham / bRhadvRhaspatirvAgmI vAcaspatirudAradhIH / manISI dhiSaNo dhImAMJchemuSIzo girAMpatiH // 1 // naikarUpo nayotuGgo naikAtmA nakadharmakRt / avijJeyo'pratAtmA kRtajJaH kRtalakSaNaH // 2 // jJAnagarbho dayAMgoM ratnagarbhaH prabhAsvaraH / padmagarbho jagadgarbho hemagarbhaH sudarzanaH // 3 // lakSmIyAMtridazAdhyakSo dRDhIyAnina IzitA / manoharo manojJAjho dhIro gambhIrazAsanaH // 4 // dharmayapo dayAyAgo dharmanemirmunIzvaraH / dharmacakrAyudho devaH karmahA dharmaghoSaNaH ||shaa 23 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bena pUjA pATha mada amAMvavAgAvAtrI nirmalAmovazAmanaH / munya. numaganyAnI damayantraH mamAhinaH // 6 // mucitAbAmAmAkvanyA nIrajako ninddhvH| alepo niSkalaGkAmA vItarAgo gatampRhaH / / 7 / / vandiyo vimRttAnmA niHmapannA jinendriyaH / prazAnnAnannaghAmapimaGgalaM malahAnavaH ||8|| anIgupamAbhRto dRSTivamagAMvaH / amRtA nimAnako nako nAnekatantraka / / / / agamaganyo gamyAnmAyAMgatiyogivandina / nayaMtragaH naDhAmArga trikAlavipayArthaka // 10 // gadara pArado dAnno damI sAntipanayaNaH / adhipaH paramAnandaH pagatmatraH parAtparaH // 11|| trijagahallamosyacyavinaganmaGgalodayaH / trijaganpaniyAvidhilokAgrazikhAmaNiH // 12 // ani dAdiganama / / 8 / / apn| trikAladI lokazA lokayAtA dRDhavataH / navalokAnigaH pRcyaH sarvalokamAthiH / / 1 / / pugaNaH punpa' pRH kRtapAGgavistaraH / / AdivaH pugaNAvaH punTevoviMdavatA ||2|| yugamucyA yugajyeSTho yugAdinthitidezakaH / kalyANavaNaH kalyANaH kalyaH kalyANalakSaNaH // 3 // kalyANaprakRtidIpta ratvANAnmA vikalmapaH / vikalA. kalAtItaH kalilanaH kalAdharaH // 4 // devadevo jagannAthoM jagadvandhurjagadvibhuH / jagaTTitepo losanaH sarvago jagaDhagrajaH ||5|| Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ carAcaragururgIpyo gUDhAtmA guuddhgocrH| sadyojAtaH prakAzAtmA jvalajjvalanasaprabhaH // 6 // AdityavarNo bharmAbhaH suprabhaH kanakaprabhaH / suvarNavaNoM rukmAma. sUryakoTisamaprabhaH // 7 // tavanIyanibhastuGgo bAlArkAbho'nalaprabhaH / sandhyAbhravadmahemAbhastaptacAmIkaracchaviH // 8 // niSTaplakanakacchAyaH kanatkAJcanasannibhaH / hiraNyavarNa svarNAbhaH zAtakumbhanibhamabhaH // 6 // ghumnAbho jAtarUpAmastaptajAmbUnadadyutiH / sudhautakaladhautazrI: pradIpto hATakadyatiH // 10 // ziSTeSTaH puTidaH puSTaH spaSTaH spaSTAkSaraH kSamaH / zatrughno'pratigho'moghaH prazAstA zAsitA svbhuuH||11|| zAntiniSTho munijyeSThaH zivatAtiH zivapradaH / shaantidHshaantikRcchaantiHkaantimaankaamitprdaa12|| 'yonidhiradhiSThAnasapratiSThaH pratiSThitaH / susthiraH sthAvaraH sthANuH prathIyAnprathitaH pRthuH // 13 // iti trikAladaryAdizatama // 6 // argham / digvAsA vAtarazano nigranthezo niramparaH / niSkiJcano nirAzaMso jnyaanckssurmomuhH||1|| tejorAziranantaujA jJAnAdhiH zIlasAgaraH / tejosayo'mitajyotiryotimUrtistamopahaH // 2 // jagaccUDAmaNirdIta. srvvighnvinaaykH| kalighnaH karmazatrughno lokAlokaprakAzakaH // 3 // anidrAluratandrAlujAgarUkA prasAsyaH / lakSmIpatirjagajjyotidharmarAjaH prajAhitaH // 4 // Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sapraha mumukSurvandhamokSajJo jitAkSo jitamanmathaH / prazAntarasazailUSo bhavyapeTakanAyakaH // 5 // mUlakartA'khilajyotirmalanI mUlakAraNam / Apto vAgIzvaraH zreyAJchAyasoktiniruktavAk ||6|| pravaktA vacasAmIzo mArajidvizvabhAvavin / sutanustanunirmuktaH sugato hatadurnayaH // 7 // zrIzaH zrIzritapAdAbjo vItazIrabhayaGkaraH / utsannadoSo nirvighno nizcalo lokavatsalaH // 8 // lokottaro lokapatirlokacakSurapAradhIH / dhIradhISu ddhasanmArgaH zuddhaH sUnRtapUtavAk / / 6 / / prajJApAramitaH prAjJo yatiniyamitendriyaH / bhadanto bhadrakRdraH kalpavRkSo varapradaH / / 10 // samunmUlitakAriH karmakASThAzuzuNiH / karmaNyaH karmaThaH prAMzuheyAdeyavicakSaNaH // 11 // anantazaktiracchedyastripurAritrilocanaH / trinetrastryambakAcyakSaH kevalajJAnavIkSaNaH // 12 // samantabhadraH zAntAridharmAcAryo dayAnidhiH / sUkSmadarzI jitAnaGgaH kRpAlurdharmadezakaH // 13 // zubhaMyuH sukhasAdbhataH puNyarAziranAmayaH / dharmapAlo jagatpAlo dharmasAmrAjyanAyakaH // 14 // iti digvAsAdyaSTottarazatam / / 10 / / argham / dhAmnAM pate tavAni nAmAnyAgamakovidaH / samucitAnyanudhyAyatpumAnyUtasmRtirbhavet // 1 // gocaro'pi girAmAsAMtvamavAggocaro mtH| stotA tathApyasaMdigdhaM tvatto'bhISTaphalaM bhajet / / 2 / / Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tvasatosi jagabandhuH tvamato'si jagadbhiSak / tvamato'si jagaddhAtA tvamato'si jagaddhitaH / / 3 / / tvameka jagatA jyotistvaM dvirUpopayogabhAk / tvaM trirUpaMkamuktyaGgaH svotthAnantacatuSTayaH // 4 // tvaM paJcabrahmatattvAtmA pazcakalyANanAyakaH / paDbhedabhAvatattvajJastvaM saptanayasaMgrahaH // 1 // divyASTaguNamUrtistva navakevalalabdhikaH / dazavatAranirdhAryoM mAM pAhi paramezvara // 6 // yuSmannAmAvalIbdhavilasatstotramAlayA / bhavantaM parivasyAmaH prasIdAnugRhANa naH // 7 // idaM strotramanusmRtya pUto bhavati bhAktikaH / yaHsa pAThaM paThatyena sa syAtkalyANabhAjanam ||8|| tataH sadedaM puNyArthI pumAnpaThati puNyadhIH / pauruhUtI zriyaM prAptu paramAmabhilASukaH // 6 // stutveti maghavA devaM carAcarajagadgurum / tatastIrthavihArasya vyadhAtprastAvanAmimAm // 10 // stutiH puNyaguNotkIrtiH stotA bhavyaH prasannadhIH / niSThitArtho bhavAMstutyaH phalaM naizreyasaM sukham // 11 // yaH stutyo jagatA trayasya na punaH stotA svayaM kasyacit dhyeyo yogijanasya yazca nitarAM dhyAtA svaya kasyacit // yo netRn nayate namaskRtimala nantavyapakSekSaNaH sa zrImAn jagatAM trayasya ca gururdevaH puruH pAvanaH // 12 // taM devaM tridazAdhipArcitapadaM dhotikSayAnantaraMprotthAnantacatuSTayaM jinamimaM bhavyAbjinInAminam / mAnastambhavilokanAnatajaganmAnyaM trilokIpati AptAcintyavahirvibhUtimanaghaM bhaktyA pravandAmahe ||13|| [puppAjali kSipAmi / ] Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 mahAvIrASTakastotrama [ kasvira bhAgacanda ] zikhariNI yadIye caitanye mukura iva bhAvAzcidacitaH jaina pUjA pATha saMgraha samaM bhAnti dhauvya-vyaya- jani-lasanto'ntarahitAH / bhAnuriva yo bhavatu me // 1 // jagatsAcI mArga- prakaTana - paro mahAvIrasvAmI nayana - patha- gAmI atAmra yaccatuH kamala-yugalaM spanda-rahitaM janankopApAyaM prakaTayati vAsyantaramapi / sphuTaM mUrtiryasya prazamitamayI vAtivimalA mahAvIra svAmI namannAkendrAlI-sukuTa-maNi-mA-jAla-jaTila lasatpAdAmbhoja-dvayamiha yadIyaM tanubhRtAm / bhayajjvAlA- zAntyai prabhavati jalaM vA smRtamapi mahAvIra svAmI nayana - patha-gAmI bhavatu me // 3 // yada-bhAvena pramudita-manA dardura iha kSaNAdAsItsvargI guNa-gaNa-samRddhaH sukha-nidhiH / labhante samuktAH ziva-sukha- samAjaM kimu tadA mahAvIra svAmI nayana- patha-gAmI bhavatu me // 4 // kanatsvarNAbhAso'pyapagata-tanurjJAna - nivaho vicitrAtmApyeko nRpati-cara- siddhArtha - tanayaH / ajanmApi zrImAn vigata-bhava- rAgodbhuta - gatiH nayana- patha- gAmI bhavatu me // 2 // mahAvIra svAmI nayana-patha - gAmI bhavatu me // 5 // Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadIyA vAmgaGgA vividha-naya-kallola-vimalA hajjAnAmbhobhirjegati janatAM yA slapayati / idAnImapyeSA budha-jana-marAlaiH paricitA mahAvIra svAmI nayana-patha-gAmI bhavatu me // 6 // aniArodrekatribhuvana-jayI kAma-subhaTaH kumArAvasthAyAmapi nija-balAyena vijitaH / sphurannityAnanda-prazama-pada-rAjyAya sa jinaH mahAvIra svAmI nayana-patha-gAmI bhavatu me // 7 // mahAmohAtaka-prazamana-parAkasmika bhiSak nirApekSo pandhurvidita-mahimA mngglkrH| zaraNyaH sAdhUnAM bhava-bhayabhRtAmuttamaguNo mahAvIra-svAmI nayana-patha-gAmI bhavatu me // 8 // mahAvIrASTakaM stotraM bhaktyA 'bhAgendu'nA kRtam / yaH paThecchRNuyAcApi sa yAti paramAM gatim // 6 // vacana bala - jinameM vacana bala thA unhIM ke dvArA Aja taka mokSa-mArga kI paddhati kA suprakAza ho rahA hai aura unhIM kI akATya yuktiyoM aura tako dvArA bar3e-bar3e vAdiyoM kA garva dUra huA hai| - vacana bala kI ho tAkta hai ki eka vaktA va gAyaka apane bhASaNa yA gAyana se zrotAoM ko mugdha kara ke apanI ora AkarSita kara letA hai / jisake vacana bala nahIM, vaha mokSamArga ko prApta karane meM akSama hotA hai| -'varNI vANI' se Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 44 mena pUjA pATha ma nirvANakAMDa [ gAthA ] aDAvayam uhI capAe bApu viNaNAhA / ujjate gami jiNo pAvAe vidA marAvI // 2 // cIna tu jiNagdiA amarArAmA / sammeda giri-nihare piyA gayA mAM nami // varadatto ya raMgo nAyaraDato va nAvaraNavare / AyakoTIo NilyANa gayA pamo temiM // mi-nAmI pajjugI sakumAro taheba aNirudro / bAhattari-koDIo ujjata satta-savA caTa || rAma-suA viSNi jaNA lATa pariMdANa patra koDI / pAvAe giri-mihare NivvANa gayA Namo tesi || pada-sukha tiNijaNA uni garidA aDa kottiio| sattu jaya - girisihare jivvANa gayA Namo teniM // sattena calA jaba gariMdANa aTTa koDIo / rAjapathe giri - sihare NivvANa gayA Namo tesiM // rAma-haNU suggIvo gavaya gavakso ya NIla mahaNIlo / NavaNacaTI koDIo luMgIgiri- Nicvade caDe // aMgANaMgakumArA vikkhA - pacaddha-koTi- ritisahiyA / suvaNNagiri-matthayatthe NivvANa gayA Namo tesiM // dahamuha - rAyassa muA koDI-paMcadra-muNivare mahiyA / revA - umma tIre NivvANa gayA Namo tesiM // revA - use tIre pacchima - bhAyammi siddhavara - kUDe / do cakI daha kappe AhuTThaya-koTi- Nivbude vade || Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaDavANI-vara-Nayare dakkhiNa-bhAyammi cUlagiri - sihare / iMdajiya-kuMbhayaNNo NivvANa gayA Namo tesiM // pAvAgiri-vara - sihare suvaNNabhaddAi -muNivarA cauro / calaNA-I-taDagge NivvANa gayA Namo tesiM // phalahoDI - vara-gAme pacchima-bhAyammi doNagiri - sihare / gurudattAr3a-muNiMdA NivvANa gayA Namo tesiM // NAyakumAra - suNiMdo vAli mahAbAli ceva ajyA / aTThAvaya- giri - sihare NivvANa gayA Namo tesiM // acalapura- vara-Nayare IsANabhAe meDhagiri - sihare / Aya - koDIo NivvANa gayA Namo tesiM // vaMsatthala-vaNa-Niyare pacchima bhAyammi kuMthugiri - sihare / kula- desa bhUsaNa- muNI NivvANa gayA Namo tesiM // jasaraha - rAyassa suA paMcasayA kaliMga - desammi | koDasilAe koDa-muNI NivvANa gayA Namo tesiM // pAsassa samavasaraNe gurudatta - varadatta - paMca- risipamuhA / ririMde girisihare NivvANa gayA - Namo tesiM // je jiNu jitthu tatthA je du gayA givbudiM paramaM / te vaMdAmi yaNicaM tirayaNa-suddho NamaMsAmi // sesANaM tu risINaM NivvANaM jammi jammi ThANammi | te haM vaMde savve dukkhakkhaya-kAraNaTThAe || Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 bhaktAmarastotra [ bhASA ] [ hemarAja ] jana pUjA pATha sapraha AdipuruSa ADhIza jina, Adi suvidhi karatAra | dharama-dhuraMdhara paramaguru, namo Adi avatAra || sura- nata - mukuTa ratana - chavi kareM, aMtara pApa - timira saba hareM / jinapaTa baMdoM mana vaca kAya, bhava-jala- patita udharana-sahAya // zruta- pAraga iMdrAdika deva, jAkI thuti kInI kara seva / zabda manohara aratha vizAla, tisa prabhukI varanoM guna- mAla // vibudha - vaMdya-pada maiM mati-hIna, ho nilaja dhuti-manasA kIna / jala-pratibiMba buddha ko hai, zazi-maMDala vAlaka hI cahai // guna- samudra tuma guna avikAra, kahata na sura-guru pAvaiM pAra / pralaya-pavana uddhata jala-jaMtu, jaladhi tirai ko bhuja balavaMtu // so maiM zakti-hIna thuti karUM, bhakti-bhAva-vaza kachu nahiM DarUM / jyoM mRgi nija-suta pAlana heta, mRgapati sanmukha jAya aceta // maiM zaTha sudhI haeNsanako ghAma, mujha tava bhakti bulAvai rAma / jyo pika aMba-kalI - parabhAva, madhu Rtu madhura karai ArAva || tuma jasa jaMpata jana chinamAhiM, janama janamake pApa nazAhiM / jyoM rapi ugai phaTai tatakAla, alivata nIla nizA -tama-jAla || tava prabhAvatai kahU~ vicAra, hosI yaha thuti jana- mana- hAra | jyoM jala-kamala patrapai parai, muktAphalakI duti vistarai // tuma guna- mahimA hata-dukha-dIpa, so to dUra raho sukha-poSa / pApa - vinAzaka hai tuma nAma, kamala - vikAzI jyoM ravi-dhAma // Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahi anaMga jo hohiM tu tumase tuma guNa caraNa saMta | jo anako Apa samAna, kana no niti dhanavAna || ikTaka jana tumako apilIya avarati ka na soya | ko kara chora jaladhi jala pAna, cAra nIra pI matimAna || prabhu tuma vItarAga guna lIna, jina paramAnu deha tuma kIna / heM titane ho te paranAnu yA tuma nama rUpa na Anu // kaI tuma gya anupama adhikAra, sura-tara-nAga-nayana-manahAra | kahAM nedra maMDala saphalaMpha, diname TAka-patra rAma ka // pUrana caMdra jyoti daviyaMta, tuma guna tIna jagata laMpaMta / eka nAtha tripana AdhAra, tina vicArata ko kareM nivAra || jo guru-tiya vizrama Arambha, mana na Digyo tuma tau na acaMbha | acala calA pralaya namI, meru-zikhara Dagamage na dhIra // dhUmarahita pAnI gata neha, parakArI nizuvana-ghara eha / vAta-gamya nAhIM paracaMDa, apara dIpa tuma calo amaMDa || chipa na pa gaekI chAMhiM. jaga-parakAzahI chinamAMhiM / dhana apane dAha ninivAra, ravi adhika gharo guNasAra || sadA udina vidalita manamora ciTina neha rAha avaroha / tuma musakamala apaca caMda, jagata vikAzI joti amaMda // niza-dina zaziraniko nahi kAma, tuma mukha-caMda hare tama-dhAma | jo svabhAvata upaje nAna, majala gegha to kauna kAja // jo subodha mohe tumamAhiM, hari nara Adikarma sAM nAhi // jo duti mahAntana meM hoya, kAMca-saMDa pAvai nahiM moya // nArAca hu~da sarAga deva desa meM galA vizeSa mAniyA | svarUpa jAhi desa vItarAga tU pichAniyA | 4x -- Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3YC jaina pUjA pATha maha kachU na tohiM dekhake jahA~ tuhI vizekhiyA / manoga citta cora aura bhUla hU~ na pekhiyA / / aneka putraraMtinI nitaMvinI sapUta haiM / na to samAna putra aura mAtatai prasUta haiM || dizA dharaMta tArikA aneka koTiko ginai / dineza tejavaMta eka pUrva hI dizA janai // purAna ho pumAna ho punIta punyavAna ho / kahaiM munIza aMdhakAra - nAzako subhAna ho / mahaMta tohi jAnake na hoya vazya kAlake / na aura nohi mokhapaMtha deya vohi TAlake // anaMta nitya cicakI agasya ramya Adi ho / asaMkhya sarvavyApi viSNu brahma ho anAdi ho || maheza kAmaketu yoga Iza yoga jJAna ho / aneka eka jJAnarUpa zuddha saMtamAna ho || tuhI jineza buddha hai subuddhike pramAnateM / tuhI jineza zaMkaro jagattraye vidhAnateM // tuhI vighAta hai tahI sumokhapaMtha narottamo tuhI prasiddha arthake vicArateM // namoM karUM jineza tohi ApadA nivAra ho / namo karUM su bhUri bhUmi-lokake siMgAra ho || namoM karUM bhavAndhi-nIra- rAzi - zoSa hetu ho / namo karUM maheza tohi mokhapaMtha detu ho || dhArateM / Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caupAI tuma jina pUrana guna-gana bhare, doSa garvakari tuma parihare / aura devagaNa Azraya pAya, svapna na dekhe tuma phira Aya // taru azoka tara kirana udAra, tuma tana zobhita hai avikAra | megha nikaTa jyoM teja phurata, dinakara dipai timira nihanata || siMhAsana mani- kirana -vicitra, vApara kaMcana varana pavitra / tuma tana zobhita kirana - vithAra, jyoM udayAcala ravi tama-hAra // kuMda - puhupa - sita-camara duraMta, kanakavarana tuma tana zobhaMta / jyoM sumeTa nirmala kAMti, bharanA bharai nIra umagAMti // U~ce raheM sUra duti lopa, tIna chatra tuma dipai agopa / tIna lokakI prabhutA kaheM, motI-jhAlarasoM chavi lahaiM // duMdubhi-zabda gahara gaMbhIra, cahu~ dizi hoya tumhAre dhIra / tribhuvana-jana ziva-saMgama karai, mAnU~ jaya jaya rava uccarai // maMda pavana gaMdhodaka iSTa, vividha kalpataru puhapa- suvRSTa / deva karai vikasita dala sAra, mAnoM dvija-pakati avatAra || tuma tana-bhAmaMDala jinacaMda, saba dutivaMta karata hai maMda | koTi zaMkha ravi teja chipAya, zazi nirmala nizi karai achAya // svarga -mokha mAraga saMketa, parama dharama upadezana heta / divya vacana tuma khirai agAdha, saba bhASAgarbhita hita sAdha // dohA vikasita - suvarana-kamala-duti, nakha-duti mili camakAhiM / tuma pada padavI jahaeN dharo, tahaeN sura kamala racAhi || aisI mahimA tuma viSai, aura dharai nahiM koya / sUrajameM jo jota hai, nahiM tArAgaNa hoya // 1 3 " Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 paTpada bena pUjA pATha saha mada-avalipta-kapola-mUla ali-kula kAreM / tina suna zabda pracaMDa krodha udbhuta ati dhAreM || kAla- varana vikarAla, kAlavata sanamukha Avai / airAvata so pravala sakala jana bhaya upajAvai // dekhi gayaMda na naya kareM tuma pada- mahimA chIna / vipatirahita saMpatisahita varatai bhakta adIna // ati mada-mattagayaMda kuMbhala nakhana vidAre | motI rakta sameta DAri bhUtala siMgArai // sAMkI dADha vizAla vadanameM rasanA lolai / bhIma bhayAnaka rUpa dekhi jana tharahara Dolai // aise mRgapati pagatale jo nara Ayo hoya | zaraNa gaye tuma caraNakI bAdhA kareM na soya || pralaya-pavanakara uThI Aga jo tAsa paTaMtara / camai phuliMga zikhA utaMga para jaleM niraMtara || jagata samasta nigalla bhasmakara haigI mAnoM / taDatATa dava-anala jora cahaMdizA uThAno // so ika chinameM upazameM nAma-nIra tuma leta | hoya sarovara parina meM vikasita kamala sameta // kolila-kaMTha - samAna zyAmatana krodha jalaMtA / rakta-nayana phuMkAra nAra vipa-kaNa ugalaMtA // phaNako UMco karai vega hI sanmukha dhAyA / tava jana hoya nizaMka dekha phaNipatiko AyA // jo cAMpe nija pagatale vyApai viSa na lagAra / Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAga-damani tuma nAmakI hai jinake AdhAra // jisa ranamAhiM bhayAnaka rakha kara rahe turaMgama / ghanase gaja garajAhiM matta mAnoM giri jaMgama // ati kolAhalamAhiM bAta jaheM nAhiM sunIjai / rAjanako paracaMDa dekha bala dhIraja chIjai // nAtha tihAre nAmateM so chinamAhiM palAya / jyoM dinakara parakAzate aMdhakAra vinazAya // mAre jahA gayaMda kuMbha hathiyAra vidArai / umagai rudhira pravAha vega jalasama vistArai / / hoya tirana asamartha mahAjodhA vala pUre / tisa ranameM jina tora bhakta je haiM nara sare / / durjaya arikula jItake jaya pA nikalaMka / tuma pada-paMkaja mana basai te nara sadA nizaMka / / naka cakra magarAdi macchakari bhaya upajAvai / jAmaiM baDavA agni dAhateM nIra jalAvai // pAra na pAtra jAsa thAha nahiM lahiye jaakii| garajai atigaMbhIra laharikI ginati na tAkI // sukhasoM tirai samudrako je tuma guna sumarAhiM / lolaka-lolanake zikhara pAra yAna le jAhi // mahA jalodara roga, bhAra pIr3ita nara je hai|| vAta pitta kapha kuSTa Adi jo roga gahai haiM / socata rahaiM udAsa nAhiM jIvanakI AzA / / ati ghinAvanI deha dharai dugaMdhi-nivAsA // tuma pada-paMkaja-dhUlako jo lAvai nija-aMga / Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 jana pUjA pATha saha te nIroga zarIra lahi diname hoya anaMga / / pAMca kaTate jakara bAMdha mAphala ati bhArI / gADhI ber3I pairamAhi jina jAgha nidArI // bhUkha pyAsa ciMtA zarIra dukha je vilalAne / sarana nAhi jina koya sRpake padIkhAne / / tuma sumarata svayameva hI paMdhana saba khula jAhi / chanameM te saMpati laha~ ciMtA bhaya vinalAhiM / / mahAsatta gajarAja gaura nagarAja dadAnaha / phaNapati raNa paralDa dIra-nidhi roga mahAvala / / paMdhana ye gaya ATha DarapAna mAnoM nAza / tuma suparata chinamAhiM abhaya thAnaka parakAza // isa apAra saMsArame zarana nAhi prazu loya / sAtai tuma pada-saktako bhakti lahAI hoya / / yaha gunamAla vizAla nAtha tuma gunana sa~vArI / ziSidha-varNamaya-puDupa gUMtha meM sakti vikSArI // je nara pahire kaMTha bhAvanA maname Avai / 'bhAnatuMga' te nijAdhIna ziva-lachamI pAvai // bhASA bhaktAmara kiyo 'hemarAja' hita heta / je nara paDhe sulAvasoM te pAca ziva-kheta / / varNI-vANo kI DAyarI se - mana ko zuddhi binA kAya zuddhi kA koI mahatva nahIM / Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalyANamandira stotra bhASA dohA-paramajyoti paramAtmA, paramajJAna paravIna / bandU paramAnandamaya, ghaTaghaTa antara lIna // 1 // nirbhaya karana parama paradhAna, bhavasamudra jala tAraNa yaan| zivamaMdira aghaharaNa aninda, baMdahU~ pAsacaraNa arvind|| kamaThamAna bhaJjana varavIra, garimA sAgara guNa gambhIra / suraguru pAra lahaiM nahiM jAsa, maiM ajAna japahUM jasa taas|| prabhusvarUpa ati agama athAha, kyoM hamasetI hoya nivaah| jyoM dina andha ulUkopota,kahi na sakai ravi-kiraNa udota 'mohahIna jAnai malamAhiM, tohu na tuma guNa varaNe jaahiN| pralaya payodhi karai jala bauna,pragaTahiratana ginaitihiM kaun|| tuma asaMkhya nirmala guNakhAna, maiM matihIna kahUM nija baan| jyoM bAlaka nija bAMha pasAra, sAgara paramita kahai vicAra // 'je jogIndra karahiM tapakheda, taU na jAnahiM tuma guNabheda / bhaktibhAva mujha mana abhilASa,jyoM paMchI boleM nijbhaass| tumajasa mahimA agama apAra, nAma eka tribhuvana AdhAra / Avai pavana padamasara hoya, grISamatapata nivAra soy| tuma Avata bhavijana ghaTamAhi,karma nibaMdha zithila hai jaahi| Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyoM candanataru bolahi mora, DarahiM bhujaMga lage cahu~ora // tuma nirakhata jana dIna dayAla, saMkaTateM chUTai tatkAla | jyoM pazu ghera lehiM nizi cora, te taja bhAgahiM dekhata bhora // tU bhavijana tAraka kimi hohi, te cita dhAra tirahiM le to hi / yaha aise kara jAna svabhAva, tirahiM masaka jyoM garbhita vAva // jihaM saba deva kiye vaza bAma, taiM chinameM jItyo so kAma / jyoM jala karai aganikula hAna, bar3avAnala pAvai so pAna // tuma ananta garavAguNa liye, kyoMkara bhakti dharauM nija hiye / laghurUpa tirahiM saMsAra, yaha prabhu mahimA agama apAra / krodha nivAra kiyo mana zAMta, karmasubhaTa jIte kihi bhAMta / . yaha paTatara dekhahu saMsAra, nIla viracha jyoM dahai tuSAra // munijana hiye kamala nija Tohi, siddha rUpa sama dhyAvahiM tohi kamalakaraNikA bina nahiM aura, kamala bIja upajanakI Thaura // jaba tuva dhyAna dharai muni koya, taba videha paramAtama hoya / jaise dhAtu zilAnu tyAga, kanakasvarUpa dharve jaba Aga // . jAke mana tuma karahu nivAsa, vinazi jAya kyoM vigraha tAsa / jyoM mahanta vica Avai koya, vigrahamUla nivArai soya // karahiM vibudha je AtamadhyAna, tuma prabhAvateM hoya nidAna / 1 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaise nIra sudhA anumAna, pIvata viSavikAra kI hAna // tuma bhagavaMta vimala guNa lIna, samalarUpa mAnahiM mati hIna / jyoM pIliyA roga haga gahai, varNa vivarNa zaMkhasoM kahai // dohA - nikaTa rahata upadeza suna taruvara bhayo azoka / jyoM ravi Ugata jIva sava, pragaTa hota bhuviloka // sumanavRSTi jyoM sura karahiM, heTha vIThamukha sohi / tyoM tuma sevata sumanajana vandha adhomukha hohiM // upajI tuma hoya udadhitaiM, vANI sudhA samAna jihaM pIvata bhavijana lahahi, ajara amarapada thAna / kahahiM sAra tihu~ loka ko, ye sura cAmara doya / bhAvasahita jo jina namaiM, tihu~gati Uradha hoya // siMghAsana girimerusama, prabhu dhuni garajata ghora / zyAma su tanu ghanarUpa lakhi, nAcata bhavijana mora // . chavihata hota azoka dala, tuma bhAmaNDala dekha // / vItarAga ke nikaTa raha, rahata na rAga vizeSa // sIkha kahai tihu~ loka ko, ye suradundubhinAda | zivapathasArathivAha jina, bhajahu tajahu paramAda | tIna chatra tribhuvana udita, muktAgaNa chavideta / trividharUpa dhara manahu zazi, sevata nakhata sameta // Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 jaina pUjA pATha sapraha paddhaDI chanda / prabhu tuma zarIra duti ratana jema, paratApapuJja jima zuddha hema / atidhavala sujasa rUpA samAna, tinake gar3ha tIna virAjamAna // sevahiM surendra kara namata bhAla, tina zIza mukuTa taja dehiM bhAla / tuma caraNalagata lahalahaiM prIti, nahiM ramahi aura jana sumana rIti // prabhu bhogavimukha tana garamadAha, jana pAra karata bhavajala nivAha | jyoM mATI kalaza supakka hoya, le bhAra adhomukha tirahi toya || tuma mahArAja niradhana nirAza, taja vibhava vibhava saba jaga prakAza / akSara svabhAva sulikhe na koya, mahimA bhagavanta ananta soya || kara kopa kamaTha nija vaira dekha, tina karI dhUli varSA vizeSa | prabhu tuma chAyA nahi bhaI hIna, so bhayo pApi laMpaTa malIna || garajanta ghora ghana andhakAra, camakanta vijju jala musaladhAra / caraSanta kamaTha ghara dhyAna rudra, dustara karanta nija bhava samudra || vAstu chanda | meghamAlI meghamAlI Apa bala phori 1 1 ! bheje turata pizAcagaNa, nAtha pAsa upasarga kAraNa / agni jAla jhalakanta mukha dhuni karata jimi mattavAraNa // kAlarUpa vikarAla tana, muNDamAla hita kaNTha / caupAI | je tuma caraNakamala tihu~kAla, sevahiM taja mAyA jajAla / bhAva bhagatimana haraSa apAra, dhanya-dhanya jaga tina avatAra // bhavasAgara meM phirata ajAna, maiM tuva sujasa sunyo nahiM kAne / jo prabhu nAma mantra mana dharai tAsa vipati bhujagama Dare // Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manavAMchita phala jinapadamAhiM, maiM pUrava bhava pUje nAhi / mAyAmagana phisyo ajJAna, karahi raMkajana mujha apamAna // mohatimira chAyo ga mohi, janmAntara dekhyo nahiM tohi / tau durjana mujha saMgati gahaiM, maramacheda ke kuvacana kahaiM / / / sunyo kAna jama pUje pAya, nanana dekhyo rUpa aghAya / bhaktihetu na bhayo citta cAva, duHkhadAyaka kiriyA vina bhAva // mahArAja zaraNAgata pAla, patita udhAraNa dInadayAla sumiraNa karahu~ nAya nija zIza, mujha duHkha dUra karahu jagadIza / / karma nikandana mahimA sAra, azaraNazaraNa sujasa vistAra / nahiM seye prabha tumare pAya, to mujha janma akAratha jAya // , suragaNavandita dayAnidhAna, jagatAraNa jagapati anajAna / duHkha sAgarate mohi nikAsi, nirbhayathAna dehu sukharAsi / / maiM tuma caraNakamala guNagAya, bahuvidhi bhakti karI mnlaay|' janama-janama prabhu pAU tohi, yaha sevAphala dIje mohi // - iha vidhi zrIbhagavanta, sujasa je bhavijana bhaasshiN| te jina puNya bhaNDAra, saMci cirapApa praNAzahiM / roma-roma hulasanti, aMga prabhu guNamana dhyaavhiN| svarga sampadA bhuJja vega paJcamagati paavhiN|| yaha kalyANamandira kiyo, kumudacandra kI buddhi / bhASA kahata 'banArasI' kAraNa samakita zuddhi // 44 // Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caina pUjA pATha sagraha ekIbhAva stotra bhASA dohA-vAdirAja sunirAjake, caraNakamala citalAya / bhASA ekIbhAva kI, karU svaparasukhadAya // 1 // pAla-"aho jagata gurudeva suniyo arja hamArI" jo ati ekIkSAra bhayo mAno alivaarii|| lo mula karla prabandha karata bhAbhava duHkha bhArI // tAhi tihArI bhakti jagataravi jo niravArai / to aba aura kaleza kaula so nAhi vidArai // 1 // tula jila jotisvarUpa durita aMdhidhAri nishrii| lo gaNeza guru kahaiM tatva vidyAdhana dhaarii|| mere citaghara mAhiM valau tejomaya yAvata / pApatilira avakAza tahAM to kyoMkari pAvata // 2 // Alanda oNsUbadata dhoya tulasoM cita lAne / gadagada suratoM sughaza mantra padi pUjA ThAne / tAke bahavidhi vyAdhi vyAla cirakAla nivaasii| bhAjai thAlaka chor3a deha vAMnai ke vAsI // 3 // divise AvanahAra bhaye bhavibhAga udayabala / pahale hI sura Aya kanakalaya kIya lahItala !} bhalagRha dhyAna duvAra Aya nivaso jaganAmI / jo suvaraNa tana karo kauna yaha acaraja svAmI // 4 // Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhu saba jaga ke binA hetu bAMdhava upkaarii| nirAvaraNa sarvajJa zakti jinarAja tihArI // bhakti racita mamacitta seja nita vAsa kroge| mere duHkha santApa dekha kima dhIra dharoge // 5 // bhavavanameM cirakAla bhramyo kachu kahiya na jAI / tuma thuti kathA piyUSavApikA bhAgana pAI / / zazi tuSAra dhana sAra hAra zItala nahiM jA sama / karata nhauna tAmAhiM kyoM na bhavatApa bujhe mama // 6 // zrIvihAra parivAha hota zuci rUpa sakala jaga / kamalakanaka AmAva surabhi zrIvAsa dharata ega / / mero mana savaMga parasa prabhu ko sukha pAvai / aba sokauna kalyANajonadina dina Dhiga Avai // 7 // bhavataja sukhapada base kAmamada subhaTa saMhAre / jo tumako nirakhanta sadA priyadAsa tihAre / tuma vacanAmRtapAna bhaki aMjulisoM pii| tinheM bhayAnaka Rrarogaripu kaise chIvai // 8 // mAnathambha pASANa Ala pASANa paTantara / aise aura aneka ratana dIkheM jaga antara / / dekhata dRSTipramANa nAmamada tarata miTAvai / jo tuma nikaTa na hoya zakti yaha kyoMkara pAvai / / 6 // Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sagraha prabhutana parvataparasa pavana ura meM nivahai hai / tAsoM tatachina sakala rogaraja bAhira hai hai // jAke dhyAnAhUta baso ura ambuja mAhIM / kauna jagata upakAra karana samaratha so janama janama ke duHkha sahe saba te tuma yAda kiye mujha hiye lageM Ayudha se tuma dayAla jagapAla svAmi meM zaraNa jo kacha karano hoya karo paramANa vahI hai // 11 // marana sa~maya tuma nAma mantra jIvakataiM pAyo / pApAcArI zvAna prANa taja amara kahAyo || jo maNimAlA leya japai tuma nAma nirantara / indra sampadA lahai kauna saMzaya isa antara // 12 // jo nara nirmala jJAna mAna zuci cArita sAdhai / anavadhi sukhakI sAra bhakti kUcI nahiM lAdhai // so zivavAMchaka puruSa mokSapaTa kema udhArai / moha muhara diDha karI mokSa mandira ke dvAre // 13 // zivapura kero paMtha pApatamasoM ati chAyo / duHkhasarUpa bahu kUpa khADa soM vikaTa batAyo // svAmI sukha soM tahAM kauna jana mAraga lAgeM / prabhu pravacanamaNidIpa jona ke AgeM AgeM // 14 // 360 nAhIM // 10 // jAno / I mAno // gahI hai / Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmapaTala bhUmAhiM dubI Atamanidhi bhArI / dekhata atisukha hoya vimukha jana nAhiM ughArI // tuma sevaka tatakAla tAhi nihacai kara dhaarai| thuti kudAlasoM khoda banda bhU kaThina vidAre // 15 // syAdavAdagiri upaja mokSa sAgara loM dhaaii| tuma caraNAMbaja parasa bhakti gaMgA sukhdaaii|| mo cita nirmala thayo nhona rucipUrava tAmeM / aba vaha ho na malIna kauna jina saMzaya yAmeM // 16 // tuma zivasukhamaya pragaTa prabhu ciMtana tero| maiM bhagavAna samAna bhAva yoM varatai mero|| yadyapi jhUTha hai tadapi tRpti nizcala upajAvai / tuva prasAda sakalaMka jIva vAMchita phala pAvai // 17 // vacana jaladhi tuma deva sakala tribhuvana meM vyApai / bhaMga taraMgini vikathavAdamala malina uthApai // manasumerusoM mathai tAhi je samyakajJAnI / paramAmRta soM tRpata hohiM te ciraloM prAnI // 18 // jo kudeva chavi hIna vasana bhUSaNa abhilaakhai| vairI soM bhayabhIta hoya so Ayudha rAkhe / tuma sundara sarvaga zatru samaratha nahiM koI / bhUSaNa vasana gadAdi grahaNa kAhe ko hoI // 16 // Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sagraha surapati sevA kara kahA prabhu prabhutA terI | so salAghanA lahai miTai jagasoM jagapherI // tuma bhavajaladhi jihAja tohi zivakanta ucariye / tuhI jagata janapAla nAtha thuti kI thuti kariye // 20 // vacana jAla jaDarUpa Apa cinmUrati sAMI / tAteM thuli AlApa nAhiM pahu~ce tuma lAMI // to bhI niSphala nAhiM bhaktirasa bhIne vAdhaka / santanako surataru samAna vAMchita vara dAyaka // 21 // kopa kabhI nahiM karo prIti kabahu nahiM dhAroM / ati udAsa becAha citta jinarAja tihAro || tadapi Ana jaga bahai baira tuma nikaTa na lahiye / yaha prabhutA jaga tilaka kahA~ tuma bina saradahiye ||22|| suratiya gAveM surani sarvagati jJAna svarUpI / jo tumako thira hohiM namaiM bhavi AnandarUpI || tAhi chemapura calanavATa bAkI nahiM ho hai / zrutake sumarana mAhiM so na kabahU~ nara mohai // 23 // atula catuSTayarUpa tumaiM jo cita meM dhArai / AdarasoM tihu~kAla mAhiM jaga thuti vistArai // so sukata zivapaMtha bhakti racanA kara pUrai / paJcakalyANaka Rddhi pAya hice duHkha cUrai // 24 // 362 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aho jagatapati pUjya avadhijJAnI muni haare| tuma guNakIrtana mAhiM kauna hama manda vicAre / / thuti chalasoM tuma vipai deva Adara vistAre / zivasukha pUraNahAra kalapataru yahI hamAre // 25 // 4 vAdirAja muniteM anu, vaiyyAkaraNI sAre / vAdirAja muniteM anu tArkika vidyAvAre // vAdirAja munita anu he kAvyana ke jJAtA / vAdirAja muniH anu hai avijana ke trAtA // 26 // dohA-mUla artha vahuvidhi kusuma, bhASA sUtra maMjhAra / bhaktimAla bhUdhara' karI karo kaNTha sukhakAra // zrI neminAtha ke pUrvabhava-chappaya pahale bhava vana bhIla, dutiya abhiketu seThaghara / tIjai sura saudharma, cauma ciMtAgati nabhacara // paMcama cauthe varga, chaTheM aparAjita raajaa| acyutaindra sAtaveM amarakulatilaka virAjA / / supratiSTarAya AThama nabaiM janma jayanta vimAna dhara / phira bhaye nemihari vaMzazazi ye dazabhava sudhikarahu nara Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 jaima pUjA pATha sapraha , viSApahAra stotra bhASA. dohA - namo nAbhinandana balI, tattvaprakAzanahAra / turyakAla kI Adi meM, bhaye prathama avatAra // rolA chanda nija Atama meM lIna jJAnakari vyApata saare| jAnata saba vyApAra saMga nahiM kachU tihAre || bahuta kAla ho puni jarA na deha tihArI / aise puruSa purAna karahu rakSA ju hamArI // 1 // parakarikeM ju acintya bhAra jaga ko atibhAro / so ekAkI bhayo vRSabha kInoM nisatAro || kari na sake jogIndra stavana maiM karihoM tAko / bhAnu prakAza na karai dIpa tama hare guphA ko // 2 // stavana karanako garva tajyo zakI bahu jJAnI / maiM nahiM tajoM kadApi svalpajJAnI zubhadhyAnI // adhika arthako kahU~ yathA vidhi baiThi jharoke // jAlAntara ghari akSa bhUmidhara ko ju vilokai // 3 // sakala jagatakoM dekhata ara sabake tuma jJAyaka / tumako dekhana nAhi nAhi jAnata sukhadAyaka // ho kisAka tuma nAtha aura kitanAka bakhAne / lAte thuti nahi banai azakti bhaye sayAnai // 4 // / Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlakavata nijadoSa thakI ihaloka dukhI ati / rogarahita tuma kiyo kRpAkari deva bhuvanapati // hita anahitakI samajhi mAMhi hai mandamatI hama / saba prANina ke heta nAtha tuma bAlaveda sama / / 5 dAtA haratA nAhiM sAnu sabako bahakAvata / AjakAlake chalakara nita prati divasa gumAvata // he acyuta jo bhakta namaiM tuma caraNa kamalako / chinaka ekamaiM Apa deta manavAMchita phalako // 6 // tumasoM sanmukha rahe bhaktisauM so sukha pAvai / jo subhAvataiM vimukha Apa duHkhahi bar3hAvai // sadA nAtha avadAta eka 'ti rUpa gusAMI / ina donyoM ke heta svaccha darapaNavata jhAMI // 7 // hai agAdha jalanidhi samudajala hai jitano hI / meru tuGgasubhAva zikharalauM ucca bhanyo hI // vasudhA ara suraloka ehu isa bhAMti saI hai / terI prabhutA deva ! bhuvanikaM laMdhi gaI hai // 8 // hai anavasthA rma parama so tattva tumAre / kahyo na AvAgamana prabhU matamAMhiM tihAre // dRSTa pradAratha chAMDi Apa icchati adRSTako / virudha vRddhi tava nAtha samaMjasa hoya sRSTakau // 6 // Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha saMgraha hAsyo / ujAkho || 10 batAveM / kAmadeva ko kiyA bhasma jagatrAtA the hii| lInI bhasma lapeTa naoNma zambhU nijadehI | sUto hoya aceta viSNu vanitAkari tumako kAma na gahai Apa ghaTa sadA pApavAna vA puNyavAna so deva tinake auguNa kahai nAhiM tU guNI nija subhAvateM amburAzi nija mahimA toka sarovara kahe kahA upamA bar3hi jAvai // 11 // karmana kI thiti jantu aneka kare duHkha kArI / so thiti bahu parakAra kare jIvana kI khvArI // bhavasamudra ke mAMhi deva donyoM ke sAkhI / nAvika nAva samAna Apa vANI maiM bhAkhI // 12 // sukhakoM to duHkha kahai guNanakUM doSa dharmakarana ke heta pApa hiradai bica tela nikAsana kAja dhUlikoM pelai tere matasoM vAhya ise je jIva ajJAnI // 13 // viSa morce aantla rogakauM harai tatacchana / maNi auSadhI rasANa mantra jo hoya sulacchana // e saba tere nAma subuddhI yoM mana dharihaiM / bhramata apara jana vRthA nahIM tuma sumirana karihaiM // 14 // vicArai / dhArai // ghAnI / 366 kahAvai // pAvai / Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiMcita bhI citamAhiM Apa kachu karo na svaamii| je gardai jitamAhiM Apako zubha pariNAmI // hastAmalavata lakheM jagata ko pariNati jetii| tere cita ke vAhya tou jIvai sukhasetI // 15 // tInaloka tirakAlamAhiM tuma jAnata saarii| svAmI inakI saMkhyA thI titanIhiM nihaarii|| jo lokAdika hute anante sAhiba merA / te'pi jhalakate Ani jJAna kA ora na terA // 16 // hai aganya tabarUpa karai surapati prabhu sevaa| nA kachu tuma upakAra heta devana ke devA / / bhakti tihArI nAtha indra ke toSita mana ko| jyoM ravi sanmukha chatra kara chAyA nija tana ko // 17 // vItarAgatA kahAM - kahAM upadeza sukhAkara / so icchA pratikUla vacana kima hoya jinesara // pratikUlI bhI vacana jagatakaM pyAre atihii| hama kacha jAnI nAhiM tihArI satyAsatihI // 18 // ucca prakRti tuma nAtha saMga kiMcita na dharana / jo prApati tuma thakI nAhi so dhanesuranateM // ucca prakRti jala binA bhUmidhara dhunI prakAzai / jaladhi nIrata bhayo nadI nA eka nikAsai // 16 // Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 // dhana / tIna loka ke jIva karo jinavara kI niyama thakI karadanDa dhastro devana ke prAtihArya tau vane indra ke vanai na athavA tere vanai tihAre nimitta parere // tere sevaka nAhiM ise je puruSahIna dhanavAnoM kI ora lakhata ve nAhiM lakhatapana // jaisaiM tamathiti kiye lakhata parakAsa thitIkUM / taiseM sukata nAhiM tamathiti mandamatIkUM ||21|| nija vRdha svAsocchAsa pragaTa locana TamakArA / tinako vedata nAhi lokajana mUDha vicArA || sakala jJeya jJAyaka ju amUrati jJAna sulacchana / so kimi jAnyo jAya deva rUpa vicacchata // 22 // nAbhirAya ke putra pitA prabhu bharatatane haiM / kulaprakAzika nAtha tihAro stavana bhaneM haiM // te laghu dhI asamAna guNanakoM nAhiM bhajai haiM / suvaraNa Ayo hAthi jAni pASANa tajai haiM // 23 // Dhola bajAyA / surAsurana ko jIti mohane tInaloka meM kiye sakala vazi yoM garabhAyA / tuma ananta balavanta nAhiM Dhiga Avana pAyA / kari virodha tuma thakI mUla nAza karAyA // 24 // 1 sevA 1 devA // tere / Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka mukti kA mArga deva tumane parakAsyA / gahana caturagatimArga anya devanakUM bhAsyA // hama saba dekhana hAra, isI vidhi bhAva sumirikaiM / bhuja na biloko nAtha kadAcita garbha ju dharikaiM ||25|| ketu vipakSI arkatano phuni agnitano jala | ambunidhi ari pralaya kAlako pavana mahAbala // jagatamAMhiM je bhoga viyoga vipakSI hai niti / tero udayo hai vipakSatai rahita jagatpati // 26 // jAne bina hU navata Apako zubha phala pAve | namata anya ko deva jAni so hAtha na Ave // harita maNIkUM kAMca, kAMca maNI raTata haiM / tAkI budhi meM bhUla, sUla saNi ko na ghaTata haiM ||27|| je vivahArI jIva vacana maiM kuzala sayAne / te kapAyakari dugdha naranakoM deva vakhAneM // jyoM dIpaka bujhi jAya tAhi kaha 'nandi' bhayo hai / bhagna ghar3e ko kahaiM kalaza e maMgala gayo hai // 28 // syAdavAda saMyukta artha kA pragaTa cakhAnata / hitakArI tuma vacana zravaNakari ko nahiM jAnata // doSarahita e deva ziromaNi vaktA jagagura / jo jvarasetI mukta bhayo so kahata sarala sura ||26|| 24 1 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 vina vAMchA e vacana Apake viraM kadAcita hai niyoga ekopi jagata ko karana sahaja hita / kare na vAMchA isI candramA pRro jalanidhi sItarazmika pAya udadhi jala baDhe svayaM sidhi tere guNa gambhIra parama pAvana jagamAI bahu prakAra prabhu hai ananta kachu pAra na pAI // tina guNAna ko anta eka yAhI vidhi dI / te guNa tumhI mAMhi aura meM nAhi jagIta / kevala zruti hI nAhiM bhaktipUrvaka hama dhyAvata / sumaraNa praNamana tathA janakara tuma guNa gAvata // citavana pUjana dhyAna namanakari nita ArAdhe / ko upAvakari deva siddhi phala ko hama sAdheM / trailokI nagarAdhi deva nita jJAna prakAzI / parama jyoti paramAtama yakti anantI bhAtI // puNya pApa rahita puNya ke kAraNa svAmI / namo namo jagavanya avandhaka nAtha akAmI / rasa saparasa ara gandha rUpa nahi zabda tihAre / inake viSaya vicitra bheda saba jAnanahAre // saba jIvana pratipAla anya kari hai agamyagana | maraNa gocara nAhi karo jina tero sumirana // Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tuma agAdha jinadeva citta ke gocara nAhIM / niHkiMcana bhI prabhU dhanezvara jAvata sAMI // bhaye vizva ke pAra dRSTisoM pAra na pAvai / jinapati ema tihAri jagajana zaraNa Avai // 35 // namIM namauM jinadeva jagataguru zikSAdAyaka / nija guNa setI bhaI unnati mahimA lAyaka // pAhanakhaNDa pahAra palai jyo hota aura gira / tyoM kulaparvata nAhiM sanAtana dIrgha bhUmivara // 36 // svayaM prakAzI deva raina dinakUM nahiM vAdhita / divasa rAtri bhI chataiM ApakI prabhA prakAzita || lAghava gaurava nAhiM ekaso rUpa tihAro / kAlakalAteM rahita prabhUsU~ namana hamAro // 37 // ihavidhi bahu parakAra deva tava bhakti karI hama | jAcU vara na kadApi dIna hai rAgasahita tava // chAyA baiThata sahaja vRkSa ke phira chAyA ko jAcata yAmeM jo kucha icchA hoya dena kI yo budhi aisI karU~ prItisauM bhakti karo kRpA jinadeva hamAre pari hai sanamukha apano jAni kauna paNDita nahiM poSita // 36 // nIce hai hai / prApati hai hai ||38|| tau upagArI / tihArI // toSita / Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 jaina pUjA pATha sagraha yathA kathaMcita bhakti race vinayI tinakU zrIjiladeva manovAMchita phala dehI // phuni vizeSa jo namata santajana tumako dhyAvai / so sukha jala 'dhana-jaya' prApati dvai zivapada pAvai // 40 // zrAvaka mANikacanda subaddhI artha btaayaa| lo kavi 'zAntidAsa' sugamakari chanda banAyA // phira phirika RSi rUpacanda ne karI prernnaa| sASA stotra 'viSArahAra' kI par3ho avijanA // 41 // sukha * hama hI apanI zAnti meM vAyaka hai| jitane bhI padArtha sasAra meM haiM una meM se eka bhI padArtha zAnta svabhAva kA vAdhaka nahIM varttana meM rakkhI huI madirA athavA Dibbe meM rakkhA huA pAna puruSoM meM vikRti kA kAraNa nhiiN| padArtha hameM balAt vikArI nahIM banAtA, hama svaya mithyA vikalpo se iSTAniSTa kalpanA kara sukhI aura dukhI hote haiN| koI bhI padArtha na to sukha detA hai aura na dukha detA hai, isaliye jahA~ taka bane Abhyantara pariNAmoM kI vizuddhi para sadaiva dhyAna rakhanA cAhie / - sukhI hone kA sarvottama upAya to yaha hai ki para padArthoM meM svatva ko tyAga do| - 'varNI vANI' se Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAzrvanAtha stotra ( bhRdharakRta) dohA -kara jina pUjA aSTa vidhi, bhAva bhakta jina bhAya / aba sureza parameza thuti, karau zIza nija nAya / caupAI 1 prabhu isa jaga samaratha nA koya jAmo tuma yaza varNana hoya : nAra jJAnadhArI muni tharke, hamase manda kahA kara sakeM | yaha ura jAnata nizcaya hona, jina mahilA varNana hama kIna / para tuma bhakti thakI vAcAla. tisa vA hoya kahU~ guNa mAla || jaya tIrthakara tribhuvana dhanI, jaya candropama cUDAmaNI jaya jaya parama dhAma dAtAra, karmakulAcala cUraNahAra | jaya ziva kAmini kanta mahanta, atula ananta catuSTaya vanta / jaya jaya AzabharaNa bar3a bhAga. tapa lakSmI ke susa~ga suhAya // jaya jaya dharmadhvajAdhara dhIra. svarga mokSa dAtA varavIra / jaya ratnatraya ratnakaraNDa, jaya jina tAraNa taraNa taraNDa // jaya jaya samavazaraNa zRGgAra, jaya saMzaya vana dahUna tuSAra / jaya jaya nirvikAra nirdoSa, jaya ananta guNa mANika koSa // jaya jaya brahmacaryadala sAja, kAma subhaTa vijayI bhaTarAja / jaya jaya mohamahAtaru karI, jaya jaya madakuara keharI / krodhamahAnala - megha pracaNDa, mAna moha ghara dAmina daNDa / mAyA bela dhanaJjaya vAha. lobha salila zoSaNa dinanAha // tuma guNasAgara agama apAra jJAna jahAja na pahu~ce pAra / ta~Ta hI taTa para Dole soya, kAraNa siddha yahA hI hoya // tumarI kIrtibela bahu bar3hI, yatna vinA jamamaNDapa caDhI ! avara kudeva suyasa nija cahaiM, prabhu apane yala hI yaza lahaiM // * Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sapraha * jagati jIva ghamai vina jJAna, kInA moha mahAviSa pAna / tuma sevA viSanAzaka jarI, tihu~ munijana mila nizcaya karI // janma- jarA mithyA mata mUla, janma maraNa lAge tihaeN phUla | so kabahU~ vina bhakta kuThAra, kaTai nahIM duHkha phala dAtAra || kalpa sarovara citrA bela, kAma poravA navanidhi mela / cintAmaNi pArasa pASAna puNya padAratha aura mahAna || ye saba eka janma saMyoga, kiMcita sukhadAtAra niyoga / tribhuvananAtha tumhArI seva, janma-janma sukhadAyaka deva || tuma jaga bAMdhava tuma jagatAta, azaraNazaraNa virada vikhyAta / tuma saba jIvana ke rakhavAla, tuma dAtA tuma parama dayAla // tuma punIta tuma puruSa pramAna, tuma samadarzI tuma saba jAna / jaya muni-yajJa puruSa parameza, tuma brahmA tuma viSNu maheza // tuma jagabharttA tuma jagajAna, svAmi svayambhU tuma amalAna / tuma bina tIna kaoNla tihu~ loya, nAhI kAraNa jIvakA hoya // yAta atra karuNAnidhi nAtha, tuma sanmukha hama joDeM hAtha / jabaloM nikaTa hoya nirvAna, jaMga nivAsa chUTai duHkhadAna // tabalauM tuma caraNAMvuja vAsa, hama ura hoya yahI ara dAsa / aura na kachu bAMchA~ bhagavAna, hai dayAlu dIjeM varadAna || dohA - ihividhi indrAdika amara, kara bahu bhakti vidhAna / nija koThe baiThe sakala, prabhu sanmukha sukha mAna // jIti karmaripu je bhaye, kevala labdhi nivAsa / so zrI pArzva prabhu sadA, karo vighnaghana nAza // 374 7 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirvANakANDa bhASA candrattarAya dohA - cItarAga baMdau sadA bhAvamahita siranAya / kaoN kAMDa nirvANakI, bhASA sugama banAya // copAI aSTApaTa AdIvara svAmi, vAsupUjya caMpApura nAmi || neminAtha svAmI giranAra, caMdo bhAva-bhagati ura dhAra // carama tIrthakara carama zarIra, pAcApuri svAmI mahAvIra / zisanameda jinesura bIsa, bhAvasahita caMdoM niza-dIsa || iMda muniMda, sAyaradatta Adi guNavRMda | nagara tAravara muni uTakoDi, caMdI bhAvasahita kara jor3i || zrIgiranAra zisara vikhyAta, koDi bahattara aru sau sAta / saMgradasta kumara hai bhAya, anirudha Adi namU tamupAya || rAmacaMdra vIra. lATanariMda Adi guNadhIra / pAca koTi muni mukti makAra, pAcAgiri vaDhI niradhAra // pAMDava tIna draviDa rAjAna, ATa koTi muni mukati payAna / zrIzatru jayagirike zIna, bhAvasahita vaMdI niza-dIsa || je balabhadra mukatimaM gaye, ATa koDi muni auraha bhaye / zrIgajapaMtha zisara sunizAla, tinake caraNa namraM tihu~ kAla // rAma haNU sugrIva guDIla, gava gavAkhya nIla mahAnIla / koTi ninyAnava mukti payAna, tuMgIgiri vaMDhA dhari dhyAna || naMga anaMga kumAra gujAna, paoNca koDi aru ardha pramAna / mukti gaye sonAgiri-zIza, te vardI tribhuvanapati Isa || rAvaNake suta AdikumAra, mukti gaye revA-taTa sAra | 1 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koTi paMca aru lAkha pacAsa, te vaDhau dhari parama hulAsa // revAnaTI siddhavarakUTa, pazcima dizA deha jahaeN chUTa | dvai cakrI daza kAmakumAra, UThakoDi vaMdau matra pAra || vaDavAnI vaDanayara sucaMga, dakSiNa dizi giri cUla utaMga ! iMdrajIta aru kubha ju karNa, te baMdau bhava-sAyara-tarNa || suvaraNabhadra Adi muni cAra, pAvAgiri-vara - zikharamaeNkAra / celanA - nadI-tIrake pAsa, mukti gaye vaMdau nita tAsa || phalahoDI var3agAma anUpa, pazcima dizA droNagiri rUpa | gurudattAdi munIsura jahA~, mukti gaye baMdau nita tahA~ // cAla mahAvAla muni doya, nAgakumAra mile traya hoya / zrIaSTApada mukti maeNjhAra, te baMdau nita surata saeNbhAra || acalApurakI diza IsAna, tahA~ meMDhragiri nAma pradhAna | sADhe tIna koDi munirAya, tinake caraNa namU' cita lAya // vaMsasthala vanake Dhiga hoya, pazcima dizA kuMthugiri soya / kulabhUSaNa dizibhUSaNa nAma, tinake caraNani karU~ praNAma || jasaratha rAjAke suta kahe, deza kaliMga paoNcasau lahe / koTizilA muni koTi pramAna, caMdana karU~ jora juga pAna // samavasaraNa zrIpArzva-jinaMda, resiMdIgiri nayanAnaMda | varadattAdi paMca RSirAja, te baMdau nita dharama-jihAja // mathurApura pavitra udyAna jambU svAmI jI niravAna / carama kevalI paMcamakAla, te vado nita dIna dayAla || tIna lokake tIratha jahA~, nita prati baMdana kIjai tahA~ / mana-caca-kAyasahita sira nAya, vaMdana karahi bhavika guNa gAya || saMvata satarahasau iktAla, Azvina sudi dazamI suvizAla / 'bhaiyA' baMdana karahi trikAla, jaya nirvANakADa guNamAla // Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AlocanApATha * baMdopAMcI parama-guru caubIsoM jinarAja / karU~ zuddha AlocanA, zuddhikaranake kAja // 1 // sasInanda suniye jina araja hamArI. hama doSa kiye ati bhArI / tinako aya niSeti kAja, tuma sarana lahI jinarAja // ika ve teca maMtrI thA. manarahita mahita je jIvA / tinakI nahiM kyA dhArI, niradaha hai ghAta vicArI // samarasa samAraMbha AraMbha, mana caca tana kIne prAraMbha | kRta kArita modana karikaiM, krodhAdi catuSTaya dharikai // zata ATha ini maidanate, agha kIne parachedanateM / nikI kaI koloM kahAnI tuma jAnata kevalajJAnI // viparIta ekAMta vinayuke maMzaya ajJAna kunayake / yaza hoya pora apa phone. cacate nahiM jAya kahIne // lagnakI sevA kInI, kevala adayAkari bhInI / yAvidhi midhyAta bhramAyo, cahuMgati gadhi doSa upAyo // hiMsA pani Ta ja corI, paravanitAsoM haga jorii| Arabha parigraha bhInI. pana pApa ju yA vidhi kIno // parasa rasanA dhAnanako, catu kAna vipaya sevanako / vaha karama kiye manamAne, kachu nyAya anyAya na jAne // phalai paca udaMvara khAve, madhu mAMsa maya cita cAye / nahi aSTa mUlaguNa ghArI, seye kuvisana dusakArI // duhavIma abhaya jina gAye, so bhI nisa dina bhuMjAye / kaTu maMdAbheda na pAyo, jyoM tyoM kari udara bharAyo / anatAnu ju baMdhI jAno, pratyAkhyAna apratyAkhyAno / saMjvalana caukI guniye, saca meda ju poDaza suniye || parihAsa arati rati zoga, bhaya glAni triveda saMyoga / Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 378 jaina pUjA pATha sagraha kiye hama // panavIsa ju meda bhaye ima inake vaza pApa nidrAvaza zayana karAI, supane madhi doSa lagAI / phira jAgi viSaya vana ghAyo. nAnAvidha viva- phala khAyo || kiye'hAra nihAra vihArA, inameM nahiM jatana vicArA | vina dekhI gharI uThAI, vina zodhI trastu ju khAI // taba hI paramAda satAyo, bahuvidhi vikalapa upajAyo / kachu sudhi buSi nAhiM rahI haiM, mithyA mati chAya gayI hai / marajAdA tuma TiMga lInI, tAhameM doSa ju kInI / bhinabhina aba kaise kahiye, tuma jJAnaviSai saba pahaye // hA hA ! maiM duTha aparAdhI, trasa - jIvana -rAzi virAdhI / thAvarakI jatana na kInI, urame karunA nahiM lInI // pRthivI bahu khoda karAI, mahalAdika jAgAM cinAI puni vina gAlyo jala Dholyo, paMkhAteM pavana vilolyo || hA hA / maiM adayAcArI bahu haritakAya ju vidArI / tAmadhi jIvanake khaMdA, hama khAye dhari AnaMdA || hA hA ! parasAda basAI, vina dekhe agani jalAI / tAmadhya jIva je Aye. te hu paraloka sidhAye // vIdhyo ana rAta pisAyo, Idhana bina sodha jalAyo / bhAi le jAgA bahArI, ciMuTI Adika jIva vidArI / jala chAni jivAnI kInI, so hu puni DAri ju dInI / nahiM jala- thAnaka pahu~cAI, kiriyA vina pApa upAI // jala mala morina giravAyo, kRmi kula bahu ghAta karAyo / nadiyana bica cIra dhuvAye, kosanake jIva marAye || asmAdika zodha karAI, gamaiM ju jIva nisarAI / * Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tinakA nahiM jatana karAyA, galiyAre dhUpa DarAyA // puni nRtya kamAvana kA yaha AraMbha hisA sAjai / kiye ava timanAvaza bhArga, karunA nahiM raMca vicArI // bhagavaMtA / zrI zivadhAnI / sahI hai / itpAdika pApa anaMtA, hama phIne saMtati cirakAla upAI, cAnI te kahiya na jAI // tAkI jaya Ayo, nAnAvidha mohi satAyo / phala jhuMjata jiya dukha pAre, vacataM kele kari gAvai // tuma jAnata kevalagAnI dukha dUra karo hama to tuma zaraNa lI hai. jina tArana ni jI gAvapanI kaho to bhI isiyA dusa kho tuma tIna sujanake svAmI, dusa meTahu aMtarajAmI || dropadI cIra dAyI, sItAprati kamala racAyo / aMjanase kiye akAmI, dusa meTo aMtarajAmI // mere avaguna na citArI, prabhu apanI virada samhAro / saba doSarahita kari svAmI, dasa meTa aMtarajAmI // iMdrAdika padacI nahiM cAhe viSayanime nAhiM lubhAU~ / rAgAdika dopaharI, paramAnama nija pada dIjai // bITA Toparahita jinadevajI, nijapaTa dIjyo moya | nava jIvanake gusa caha, AnaMda maMgala hoya // anubhava mANika pArasI, 'jauhari' Apa jinanda | yahI vara mohi dIjiye, carana zarana Ananda || Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 nena pUjA pATha sapraha sAmAyika pATha bhASA prathama pratikramaNa kama kAla ananta bhayo jaga meM sahiye duHkha bhaarii| janma maraNa nita kiye pApa ko hai adhikArI / / koTi avAntara mAhi milana durlabha sAmAyika / dhanya Aja maiM bhayo joga miliyo sukhadAyika // 1 // he sarvajJa jineza ! kiye je pApa ju maiM aba / te saba bhanavacakAya yoga kI gupti binA labha // Apa samIpa hajUra mAMhi maiM khar3o-khar3o saba / doSa kahU~ so suno karo naTha duHkha dehi jaba // 2 // krodha sAna mada lobha moha mAyAvazi praanii| duHkha sahita je kiye dayA tinakI nahiM AnI // bilA prayojana ekendriya biticaupaMcendriya / Apa prasAdahiM miTa doSa jo lagyo mohi jiya // 3 // Apasa meM ikaThaura thApa kari je duHkha dIne / peli die pagatale dAvi kari prANa harIne // Apa jagatake jIva jite tina sabake nAyaka / araja karU~ maiM suno doSa meTo duHkhadAyaka // 4 // aJjana Adika cora mahA ghanaghora pApa maya / 'tinake jai aparAdha bhaye te kSamA-kSamA kiya / / mere je ava doSa bhaye te kSamahu dayAnidhi / Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha paDikoNo kiyo Adi SaTkarma mAMhi vidhi // 5 // isake Adi vA anta meM AlocanA pATha bola kara phira dvitIya pratyAkhyAna karma kA pATha karanA caahiye|| dvitIya pratyAkhyAna karma jo pramAdavazi hoya virAdhe jIva ghanere / tinako jo aparAdha bhayo mere agha Dhere // so saba jhUTho hou jagatapati ke parasAda / jA prasAda se mile sarva sukha duHkha na lAdhai // 6 // maiM pApI nirlajja dayA kari hIna mahAzaTha / kiye pApa aghaDhera pApamati hoya citta tth|| nindU hUM maiM bAra-bAra nija jiya ko grhuuN| saba vidhi dharma upAya pAya phira pApa na karahUM // 7 // durlabha hai nara-janma tathA zrAvaka kula bhaarii| satasaMgati saMyoga dharma jina zraddhA dhArI // jina vacanAmRta dhAra samAvarte jinavAnI / toha jIva saMghAre dhika dhika dhika hama jAnI // 8 // indriya laMpaTa hoya khoya nija jJAna jamA sA / ajJAnI jini kara tisI vidhi hiMsaka hai aba / gamanA galana karanto jIva virAdhe bhole| te saba doSa kiye nindraM aba mana vaca tole // 6 // Alocana vidhi thakI doSa lAge ju ghnere| - te sava doSa vinAza hou tusa teM jina mere // bAra-bAra isa bhAMti moha mada doSa kuttiltaa| Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 jaina pUjA pATha saMgraha IrSAdikatai bhaye niMdiye je bhayabhItA // 10 // tRtIya sAmAyika bhAva-karma saba jIvana meM mere samatA bhAva jagyo hai| saba jiya mosama samatA rAkho bhAva lagyo hai| Arta raudra dvaya dhyAna chAMDi karihUM sAmAyika / saMjamamo kana zaddha hoya yaha bhAva badhAyika // 11 // pRthivI jala aru ali vAyu caukAya vanaspati / paMcahi thAvara mAMhi tathA usa jIva barse jiti // ve indriya liya 13 paMcendriya mAMhi jIva saba / tinatai kSamA karAU~ mujha para kSamA karau aba // 12 // isa avasara meM mere saba sama kaJcana aru tRNa / mahala malAna samAna zatru aru bhitrahi samagaNa // jAmana bharaNa labAna jAni hama samatA kiinii| sAmAyika kA kAla jitai yaha bhAva navInI // 13 // mero hai ika Atama tAmaiM mamata ju kiino| aura sImA bhinna jAni lamatA rasa bhIno // bhAta pitA suta bandhu mitra tiya Adi sabai yaha / mote nyAre jAni jathAratha rUpa kayo gaha // 14 // maiM anAdi jagajAla mAMhi pha~si rUpa na jaannyo| ekendriya de Adi jantu ko prANa hraannyo| te saba jIva samUha suno merI yaha arjii| bhava-bhava ko aparAdha chimA kIjyo kara marajI // 15 // Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha stavana karma nama RSabha jinadeva ajita jina jIti karmako / sambhava bhavaduHkhaharaNa karaNa abhinandana zarmako // sumati sumati dAtAra tAra bhavasiMdhu pAra kara / padmaprabha padmAbha bhAni bhavabhIti prIti ghara // 16 // zrIsupArzva kRtapAza nAza bhava jAsa zuddha kara / zrIcandraprabha candrakAnti sama deha kAntidhara || puSpadanta dami doSakoza bhaviSoSa zeSahara / zItala zItala karaNa haraNa bhavatApa doSakara // 17 // zreya rUpa jina zreya dhyeya nita seya bhavyajana | vAsupUjya zatapUjya vAsavAdika bhavabhayahana // vimala vimalamati deya antagata hai anantajina / dharma - zarma zivakaraNa zAntijina zAntividhAyina // 18 // kuMthu kuMthumukha jIvapAla aranAtha jAlahara | malli mallasama mohamalamAraNa pracAra dhara / / munisuvata vratakaraNa namala surasaMghahi namijila / neminAtha jina nemi dharmarata mAMhi jJAnadhana // 16 // pArzvanAtha jina pArzva upalasama mokSa ramApati / darddhamAna jina namUM basUM bhavaduHkha karmakRta // yA vidhi meM jina saMgha rUpa cauvIsa saMkhyadhara / stavaM namUM hU~ bAra-bAra baMdU ziva sukhakara // 20 // Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 jaina pUjA pATha sapraha pacama vandanA-karma vaMdra meM jinanIra dhIra mahAvIra sulanalati / varddhamAna ativIra baMdi hUM malavacatana kRt| trizalA taluja maheza dhIza vidyApati vddhuuN| baMdauM lita prati kalakarUpa tanu pApanikandU // 21 // liddhAratha lupananda inda duHkha doSa liTAra ! duritavAnala malita ubAla jagajIva udhArana / / kuNDalapura kari janma jagata jiya AnaMda hArale ! varSa bahattara Ayu pAca labahI duHkha TArala 1926 saptahasta lanu tuGga bhagakRta janma maraNa bhaya / bAlanAmaya kSeya heya Adeya jJAnamaya // de upadeza udhAri tAri bhavasiMdha jIvadhana / Apa base zivamAMhi tAhi vaMdauM bhana daca tala // 26 // jAke bandanathakI doSa duHkha dUrahi jaaye| jAke bandanathakI mukti tiya sanmukha AI / / jAke bandanathakI vaMdya hovai suramanake / aise vIra jineza baMdi hU~ mayuga tilake // 24 // sAmAyika SaTakamasAMhi vandana yaha pazcala / bandauM vIra jinendra indrazata vaMdya vaMdya mala // janmalaraNabhaya haro karo aghazAnti zAntimaya / meM aghakoSa supoSa doSako doSa vinAzaya // 25 // kAyotsarga vidhAna karU~ antima sukhdaaii| Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUjA pATha sagraha 385 kAya tyajana saya hoya kAya sabako duHkhadAI // pUra dakSiNa namU~ dizA pazcima uttara meM jinagRha vandana karU~ haru bhavatApatimira maiM // 26 // zironatI maiM karU~ nayU~ mastaka kara dharikaiM / AvartAdika kriyA karU~ mana vaca mada harikai // tInaloka jinabhavana mAMhi jina haiM ju akRtrima | kRtrima haiM dvaya arddha dvIpa nAhI vandoM jima ||27|| AThakoDi pari chappana lAkha ju sahasa satyANaM / cyAri zataka para asIeka jinamandira jANUM // vyantara jyotiSa sAMhiM saMkhya rahite jinamandira / te sava vandana karU~ harahu~ mama pApa saMghakara // 28 // sAmAyika sama nAhiM aura kauU vaira miTAyaka / sAmAyika sama nAhiM aura koU maitrIdAyaka // zrAvaka aNuvrata Adi anta saptama guNathAnaka / yaha Avazyaka kiye hoya nizcaya duHkhahAnaka // 26 // je bhavi AtamakAja karaNa udyama ke dhArI / te saba kAja vihAya karo sAmAyika sArI // rAga ropa madamohakrodha lobhAdika je saba / budha 'mahAcandra' vilAya jAya tAtaiM kIjyo aba ||30|| iti sAmAyika pATha samApta | 25 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 na pUjA pATha paDha paM0 bhUdharakRta stuti pulakanta nayana cakora pakSI, ha~sata ura indIvaro / durbuddhi cakavI vilakha bichur3I, nivir3a mithyAta haro // Ananda ambuja umagi uddhasyo, akhila Alama niradale / jina bahuta pUraNacandra nirakhata, sakala manavAMchita phale // sama Aja Atama bhayo pAvana, Aja vidhana vinAziyA / saMsAra sAgara nIra nivaDhyo, akhila tatva prakAziyA // aba bhaI kamalA kiMkarI, mama ubhaya bhatra nirmala Thaye / duHkha jasyo durgati vAsa nivasyo, Aja nava maMgala bhaye // mana haraNa sUrati heri prabhu kI, kauna upalA lAiye | ma kala tanake roma hulase, harSa aura na pAiye // kalyANa kAla pratyakSa prabhuko, lakhe jo sura nara bane / tiha samayakI Ananda sahimA, kahata kyoM mukhaloM vane // bhara nayana nirakhe nAtha tumako, aura bAMchA nA rahI / ma saba manoratha bhaye pUraNa, raMka mAno nidhi lahI // aba hoU bhava bhava bhakti tumharI, kRpA aisI kIjiye / kara jora 'bhUdharadAsa ' vinavai, yahI vara mohi dIjiye || Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taba vilaMba nahi kiyo-stuti dohA-jAsa dharma parabhAvasoM. saMkaTa kaTata ananta / ___maMgala mUrati deva so, jaivanto arahanta / / he karuNAnidhi sujana ko, kaSTa virSe lakhi leta / taji vilaMba duHkha naSTa kiya, ava vilaMba kiha heta // tava vilaMba nahiM kiyo, diyo namiko rajatA cala / tava vilaMba nahi kiyo, meghavAhana lakA thala / tava vilaMba nahiM kiyo, seTha suta dArida bhaMjai / taba vilaMba nahiM kiyo, nAgajuga surapada rNjai|| imicara bhUri duHkha bhaktake, sukha pUre zivatiya varana / prabhu mora duHkha nAzanavipe, aba vilaMba kAraNa kvn|| taba vilaMba nahi kiyo, siyA pAvaka jala kiinhauN| tava vilaMba nahiM kiyo, candanA zRGkhala chiinhoN|| tava vilaMba nahiM kiyo, cIra draupadI ko vaattyo| tava vilaMba nahiM kiyo, sulocanA gaMgA kADhyo / imi tana vilaMba nahi kiyo, sAMpa kiyo kusuma sumaalaa| tava vilaMba nahiM kiyo, urmilA suratha nikaalaa|| taba vilaMba nahiM kiyo, zIlavala phATaka khulle| taba vilaMba nahi kiyo, aJjanA vana mana phulle // imi tava vilaMba nahiM kiyo, seTha siMhAsana diinhauN| / tava vilaMba nahiM kiyo, siMdhu zrIpAla kddh'iinhoN|| Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 jena pUjA pATha sagraha taba vilaMba nahiM kiyo, pratijJA vajrakarNa pala / taba vilaMba nahiM kiyo, sudhannA kAr3hi vApi thala / / imi0 taba vilaMba nahiM kiyo, kaMsa bhaya trijaga ubAre / taba vilaMba nahiM kiyo, kRSNasuta zilA udhAre // taba vilaMba nahiM kiyo, khaDga munirAja bcaayo| taba vilaMba nahiM kiyo, nIra mAtaMga ucAyo / imi0 taba vilaMba lAhiM kiyo, leThasuta nira viSa kiinhauN| taba vilaMba nahiM kiyo, mAnatuMga baMdha harInhauM taba vilaMba nahi kiyo, vAdimuni kor3ha mittaayo| taba vilaMba nahiM kiyo, kumuda nija pAsa kttaayo| imi0 taba vilaMba nahiM kiyo, aJjanA cora ubAsyo / saba vilaMba nahiM kiyo, pUravA bhIla sudhArayo / taba vilaMba nahiM kiyo, gRddha pakSI sundara tana / taba vilaMba nahiM kiyo, bheka diya sura adabhuta tanAimi0 ihavidhi duHkha niravAra, sArasukha prApati kInhauM / apano dAsa nihAri, bhaktavatsala guNa cInhauM / aba vilaMba kihiM heta. kRpA kara ihAM lgaaii| kahA suno aradAsa nAhi, tribhuvana ke raaii|| janavRnda sumanavacatana abai, gahI nAtha tuma pdshrn| sudhi le dayAla mama hAla pai, kara maMgala maMgalakaranAimi0 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na pUjA pATha upraha 389 - - stuti [kavivara daulatarAmajI ] dohA sakala jJeya jAyaka tadapi, nijAnanda-rasa-lIna / so jinendra jayavaMta nita, ari-raja-rahasa-vihIna // 1 // .. jaya vItarAga vijJAna-pUra, jaya moha-timirako harana sUra / jaya jJAna anaMtAnaMta dhAra, dRga-sukha-vIraja-maNDita apAra / / jaya parama zAMta mudrA sameta, bhavi-janako nija anubhUti het| bhavi-bhAganavaza jogevazAya, tuma dhuni hai suni vibhrama nshaayaa| tuma guNa ciMtata nija-para-viveka, pragaTai vighaTai Apada aneka / tuma jaga-bhUpaNa dapaNa-viyukta, saba mahimAyukta viklp-mukt| aviruddha zuddha cetanasvarUpa, paramAtma parama pAvana anUpa / zubha azubha vibhAva abhAva kIna,svAbhAvika pariNatimaya achIna aSTAdaza dopa vimukta dhIra, sva catuSTayamaya rAjata gabhIra / muni gaNadharAdi sevata mahaMta, nava kevala-labdhi-ramA dharaMta / / tuma zAsana seya ameya jIva, ziva gaye jAhiM jaiha sadIva / bhava-sAgarameM dusa chAra vAri, tAranako avara na Apa TAri // yaha lakhi nija dukha-gada-haraNa-kAja,tuma hI nimitta kAraNa ilAja jAne tAta meM zaraNa Aya, ucaroM nija dukha jo cira lahAya / / meM bhramyo apanapo visari Apa, apanAye vidhi-phala-puNya-pApa nijako parako karatA pichAna, parameM aniSTatA iSTa ThAna / / Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sapraha Akulita bhayo ajJAna pAri, jyoM mRga mRga-tRSNA jAni vAri tana- paraNati Apo citAra, kabahUM na anubhavo sva-padasAra // tumako bina jAne jo kaleza, pAye so tuma jAnata jineza / pazu-nAraka-nara-sura- gati-makAra, bhava ghara ghara matyo anaMta baar|| ana kAlalanti valatai dayAla, tuma darzana pAya bhayo khuzAla / mana zAMta rbhayo miTi saphala dvanda, cArUpo svAtamarasa dukhanikaMda // tAteM aba aisI karahu nAtha, vidhurai na kabhI tua caraNa sAtha / tuma guNagagako nahiM chaiva deva, jaga tArana ko tuma virada eva // Atamake ahita vikya kaSAya, inameM merI pariNati na jAya / maiM rahU~ ApameM Apa lIna, so karo hou~ jyoM ninAdhIna // mere na cAha kachu aura Iza, ratnatraya - nidhi dIjai munIza / mujha kArajake kArana su Apa, ziva karahu harahu mama moha- tApa // zazi zAMtikarana tapa hagna heta, svayameva tathA tuma kuzala deta / pIvata piyUpa jyoM roga jAya, tyoM tuma anubhava bhava nazAya // tribhuvana tihu~kAla maMkAra koya, nahi tuma bina nija sukhadAya hoya mo ura yaha nizraya bhayo Aja, dukhajalaghi utArana tuma jihAja // 390 dohA - tuma guNagaNa-maNigaNapatI, gaNata na pAvahiM pAra / 'daula' svalpa - mati kimi kaheM, namra triyoga saMbhAra // Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HA dukha:haraNa stuti zrIpati jinavara karuNA yatanaM, duHsaharaNa tumhArA bAnA hai / mata merI bAra bhAra karo, mohi dehu vimala kalyAnA hai // Teka!! kAlipha vastu pratyakSa laso, tumamA kacha bAta na chAnA hai| mere ura Arata jo varata, nihace saba so tuma jAnA hai| abaloka vidhA mata mauna gahI, nahI merA kahI ThikAnA hai| do rAjiralocana gAMcavimocana, maiM tumamau hita ThAnA hai| zrI. sara grandhAna meM niragranyani ne, niradhAra yahI gaNadhAra khii| jinanAyaka hI saba lAyaka hai, sukhadAyaka kSAyaka jJAnamahI / / yaha bAta hamAre kAna parI, tara Ana tumArI zaraNa ghii| kyoM merI vAra vilaya karo, jinanAdha suno yaha bAta sahI / / zrI. kAha ko bhoga manoga karo, kAha ko svarga vimAnA hai| kAha ko nAga narezapati, kAhU ko Rddhi nidhAnA hai| vara mo para kyoM na kRpA karate, yaha kyA andhera jamAnA hai| inasApha karo mata dera karo, sukhavRnda bhajo bhagavAnA hai / / zrI. khala kama mujhe hairAna kiyA, taba tuma soM Ana pukArA hai| tuma hI samagya nahIM nyAya karo, taba bandekA kyA cArA hai| sala ghAtaka pAlaka bAlaka kA, nRpa nIti yahI jagasArA hai| tuma nItinipuNa lokapatI, tumahI lagi daura hamArA hai| zrI. jabase tumase pahicAna bhaI, tabase tumahI ko mAnA hai| tumare dI zAsana kA svAmI, hamako saccA saradhAnA hai| jinako tumarI zaraNAgata hai, tinamo jamarAja DarAnA hai| yaha sujasa tamhAre sAMce kA, saba gAvata veda purAnA hai| zrI. Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 jaina pUjA pATha mapraha jimane tumase diladarda kahA, tisakA tumane duHkha hAnA hai| aba choTA moTA nAzi turata, sukha diyA tinheM manamAnA hai| pAvakasoM zItala nIra kiyA, aura cIra bar3hA asamAnA hai| bhojana thA jisake pAsa nahIM, so kiyA kuvera samAlA hai| zrI. ciMtAmaNa pArama kalpataru, sukhadAyaka ye paradhAnA hai| tva dAsana ke saba dAsa yahI, hamare mana meM ThaharAnA hai| tuma bhaktana ko suraindrapadI, phira cakravartipada pAnA hai| kyA bAta kahauM vistAra bar3e, ve pAvaM mukti ThikAnA hai| zrI. gati cAra caurAsI lAkha viSa, cinsUrata merA bhaTakA hai| ho dInabandhu karuNA-nidhAna, avaloM na miTA vaha khaTakA hai| jaba joga milA ziva sAdhanakA, taba vidhana karmane haTakA hai| aba vidhana hamAre dUra karo, sukha dehu nirAkula ghaTakA hai| zrI. gajagrAhagrasita uddhAra liyA, jyoM ajana taskara tArA hai| jyoM sAgara bhopadarUpa kiyA, mainA kA saMjhaTa TArA hai|| jyoM zUlIta siMhAsana, aura veDI ko kATa viDArA hai| tyoM merA saMkaTa dUra karo, prabhu mokU Asa tumhArA hai|| zrI. jyoM phATaka Tekata pAya khulA, aura sA~pa sumana kara DArA hai| jyoM khaDga kusumakA mAla kiyA, vAlakakA jahara utArA hai / / jyoM seTha vipati cakacarapUra, ghara lakSmI sukha vistArA hai| tyoM merA saMkaTa dUra karo, prabhu moka Asa tumhArA hai / / zrI. yadyapi tumare rAgAdi nahIM, yaha satya sarvathA jAnA hai| cinmUrati Apa anantaguNI, nita zuddha dazA ziva thAnA hai| tahapi bhaktana kI pIra haro, sukha deta tinheM ju suhAnA hai| Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - yaha gati aninta tumhArI kA papA pA pAra sayAnA hai| zrI. dAminTana bhI mumbamadana rA. tumarA praNa parama pramANA hai| varadAna dayA jana kIrata kA, ni, loka dhujA phaharAnA hai| phamana rajI! malArumjI, phariye kamalA amalAnA hai| apanI vidhA arora mAtiAna pAra lagAnA hai| zrI. hadInAnAtha anArahita . una TIna anAtha pukArI hai| udagAgana pharipAra, nAla, mAra vidhA vistArI hai| jo bhAra aura mara jApanakI, tatakAla vidhA nirvaarii| nahAnA , aja kara, prabha gAja hamArI pArI hai| zrIha daulata pada apanI ludhi bhUla Apa, Apa dukha upAyo, . jyA zuka nabhacAla visari nalinI laTakAyo / apanI caMtana aviruddha zuddha darazayodhamaya vizuddha, taji jai-maparala rUpa, pudagala apnaayo|| apanIya indriya sukha-dumba se nitta, pAga rAgarukhameM citta, dAyakA bhavavipatibanda, bandhako bar3hAyo / apanI cAhadAda dAhe, tyAgau na tAha cAhai, samatA-numAna gAhe jina, nikaTa jo vtaayo| apanI mAnupasa nukRta pAya, jinavarazAsana lahAya 'daula nijasvabhAva bhaja anAdi jo na dhyaayo| apanI0 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 jaina pUjA pATha sapraha samAdhimaraNa bhASA gautama svAmI bandoM nAmI maraNa samAdhi bhalA hai / maiM kaba pAU~ nizidina dhyAU~ gAU~ vacana kalA hai // deva dharma guru prIti mahA dRr3ha sapta vyasana nahiM jAne / tyAgi bAisa abhakSa saMyamI bAraha vrata nita ThAne // 1 // cakkI ukharI cUli buhArI pAnI trasa na virAdhe | nija kare para dravya harai nahiM chahoM karama imi sAdhai // pUjA zAstra guruna kI sevA saMyama tapa cahu~ dAnI / para upakArI alpa ahArI sAmAyaka vidhi jJAnI // 2 // jApa japai tihu~ yoga dharai dRr3ha tanakI mamatA TAre / anta samaya vairAgya samhArai dhyAna samAdhi vicArai // Aga lagai aru nAva DUbai jaba dharma vighana jaba Ave / cAra prakAra AhAra tyAgi ke mantra su manameM dhyAvai // 3 // roga asAdhya jahAM bahu dekhe kAraNa aura nihArai / bAta bar3I hai jo bani Ave bhAra bhavanako dArai // jo na bane to ghara meM raha kari sabasoM hoya nirAlA / mAta pitA suta triyako soMpai nija parigraha ihikAlA // 4 // kucha caityAlaya kucha zrAvakajana kucha duHkhiyA dhana deI / kSamA kSamA sabahIM soM kahike manakI zalya haneI // zatruna soM mila nija kara joreM maiM bahu karihai burAI / Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( tumase protamako duHkha dIne te saba chamiyo bhAI // 5 // dhana dharatI jo mukhasoM mAMge so saba de santoSai / chahoM kAyake prANI Upara karuNA bhAva vizeSai // U~ca nIca ghara baiMTha jagaha ika kucha bhojana kucha paya lai / dUdhAhArI krama krama tajike chAcha AhAra gahe lai // 6 // chAcha tyAgike pAnI rAkhai pAnI taji saMthArA / bhUmi mAMhi thira Asana mAMDe sAdharmI Dhiga pyArA // jaba tuma jAno yaha na jape hai taba jinavANI par3hiye / yo kahi mauna liyau sanyAsI paMca parama pada gahiye // 7 // cau ArAdhana manameM dhyAvai bAraha bhAvana bhAve / dazalakSaNa muni dharma vicAre ratnatraya mana lyAvai // paiMtIsa solaha SaT pana cAroM dui ika varaNa vicArai / kAyA terI duHkha kI DherI jJAnamayI tUM sAre // 8 // ajara amara nija guNasoM pUre paramAnanda su bhAvai / Ananda kanda cidAnanda sAhaba tIna jagapati dhyAvai // kSudhA tRSAdika hoya parISaha saha bhAvasama rAkhe / atIcAra pAMcoM saba tyAge jJAna sudhArasa cAkhe // 6 // hAr3a mAMsa saba sUkha jAya jaba dharmalIna tana tyAge / adbhuta puNya upAya svarga meM seja uThe jyoM jAge // taha Avai ziva pada pAvai vilasai sukkha ananto / 'dyAnata' yaha gati hoya hamArI jaina-dharma jayavanto // 10 // Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BSE jaina pUjA pATha maha vairAgya bhAvanA dohA - bIja rAkha phala bhogavai, jyoM kisAna jagamAMhiM / tyo cakrI tRpa sukha kareM, dharma vitArai nAhiM // yogIrAsA chan / iha vidhi rAja karai nAyaka, bhoge puNya vizAlo / sukhasAgara meM ramata nirantara jAta na jAnyo kAlo // eka divasa zubha karma saMjoge, kSemaMkara muni vande / dekhe zrIguru ke padapaGkaja, locana ali Anande // tIna pradakSiNA de zira nAyo, kari pUjA dhuti kInI / sAdhu samIpa vinaya kara baiThyo, caraNana meM diThi dInI // guru upadezyo dharma- ziromaNi, suna rAjA vairAge / rAjaramA vanitAdika je rasa, te rasa verasa lAge // suti sUraja kathanI kiraNAvali, lagata bharama budhi bhAgI / bhavatata bhogasvarUpa vicAroM, parama dharama anurAgI // iha saMsAra mahAvana bhItara asate ora na Avai / jAsuta maraNa jarA do dA jIva mahA duHkha pAve || kabahU~ jAye naraka thiti bhuMje, chedana bhedana bhArI / kabahU~ pazu parajAya dharai taha~, badha bandhana bhayakArI // suragati meM parasampati dekhe, rAga udaya duHkha hoI | mAnuSa yoni aneka vipatimaya, sarva sukhI nahiM koI // koI iSTa viyogI vilakhai, koI aniSTa saMrogI / koI dIna daridrI vizuce. koI tana ke rogI // kilahI ghara kalihArI nArI kai bairI sama bhAI | Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kisahI ke duHkha bAhira dIsai, kisahI ura ducitAI // koI putra vinA nita jhare, hoya mare taba rove / khoTI saMtatiso duHkha upajai, kyoM prANI sukha sovai // puNya udaya jinake tinake bhI, nAhiM sadA sukhasAtA / yaha jagavAsa jathAratha dekhe, saba dIkhai duHkhadAtA | jo saMsAra viSai sukha hoto. tIrthaMkara kyoM tyAge / kAhe ko ziva sAdhana karate, saMjasa soM anurAga // deha apAvana athara ghinAvana, yAmaiM sAra na koI sAgara ke jalaso zuci kIjai, to bhI zuddha na hoI // sAta kudhAtu bharI mala sUrati, cAla lapeTI sohe : antara dekhata yA sama jagameM, aura apAvana ko hai / navamaladvAra sabai nizivAsara, nAma liye ghina Ave / vyAdhi upAdhi aneka jahA~ taha, kauna sudhI sukha pAve // 4 poSata to duHkha doSa karai ati, sobata sukha upajAvai / durjana deha svabhAva barAbara, sUrakha prIti bar3hAve // rAcanajoga svarUpa na yAko, viracana joga sahI hai / yaha tana pAya mahA tapa kIjai, yA sAra yahI hai / bhoga cure bhava roga bar3hAve, vairI hai jaga jIke ! berasa hoya vipAka samaya ati, sevata lArge nIke ! vajra agni viSase viSadharase, ye adhike duHkhadAI / dharmaratana ke cora capala ati durgati paMtha sahAI // moha udaya yaha jIva ajJAnI, bhoga bhale kara jAne / jyoM koI jana khAya dhatUrA, so saba kaJcana mAne // : Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyoM-jyo bhoga saMyoga manohara, manavAMchita jana pAvai / tRSNA nAgina tyoM tyoM DaMka, lahara jahara kI Avai / maiM cakrIpada pAya nirantara, bhoge bhoga ghnere| to sI lalaka saye nahiM pUraNa, bhoga manoratha mere // zarAja lalAja nahA adhakAraNa, vara bar3hAvana haaraa| vezyAlama lachamI ati caJcala, yAkA kauna patyArA // moha mahAripu vaira vicAsyo, jagajiya saGkaTa DAre / 'ghara kArAgRha banitA ber3I, parijana jana rakhavAre / samyakadarzana jJAna caraNa tapa, ye jiya ke hitkaarii| yehI lAra asAra aura saba, yaha cakrI cittadhArI // chor3e caudaha ratna naboMnidhi aru chor3e saMga saathii|| kor3i aThAraha ghor3e chor3e, caurAsI lakha hAthI / sahasa chiyAnave rAnI choDI, aru choDA ghara bArA / sakala avasthA aise tyAgI, jyo jala bIca batAsA // ityAdika sampatti bahuterI, jIraNatRNa sama tyaagii| nIti vicAra niyogI sutakI, rAja diyo bar3abhAgI // hoya niHzalya aneka pati saMga, bhUSaNavasana utaare| zrIguru caraNa dharI jina mudrA, paMca mahAvrata dhAre // dhani yaha samajha subuddhi jagottama, dhani yaha dhIraja dhaarii| aisI sampati chor3a kse vana, tinapada dhoka hamArI / / dohA-parigraha poTa utAra saba, lInoM cArita paMtha / nija svabhAvameM thira bhaye, bajranAbhi niragrantha Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merI bhAvanA hai // jisane rAga doSa kAmAdika jIte saba jaga jAna liyA / saba jIvoMko mokSamArgakA nispRha ho upadeza diyA || buddha vIra jina hari hara brahmA yA usako svAdhIna kaho / bhakti-bhAvase prerita ho yaha citta usImeM lIna raho // vipayoMkI AzA nahiM jinake sAmya-bhAva dhana rakhate haiM / nija-parake hita-sAdhanameM jo niza-dina tatpara rahate hai || svArtha tyAgakI kaThina tapasyA vinA kheTa jo karate haiM / aise jJAnI sAdhu jagata ke dukha samUhako harate rahe sadA satsaMga unhIMkA dhyAna unhIkA nitya rahai / unahIM jaisI caryA meM yaha citta sadA anurakta nahIM satAU~ kisI jIvako bhUTha kabhI nahiM kahA parathana - vanitApara na lubhAU, saMtoSAmRta piyA ahaMkArakA bhAva na rakkhU~ nahIM kisIpara krodha dekha dUsaroMkI baDhatIko kabhI na IrSA bhAva rahe bhAvanA aisI merI sarala-satya - vyavahAra canai jahAM taka isa jIvana meM auraukA upakAra karU~ / / maitrIbhAva jagatameM merA saba jIvoMse nitya rahe / dIna-dukhI jIvoMpara mere urase karuNA-srota bahe // durjana-krUra- kumArgaratoM para kSobha nahI mujhako Aye / sAmyabhAva rakkhU~ mai unapara aisI pariNati ho jAye || guNI janoMko dekha hRdayameM mere prema umaDa Avai / panai jahAMtaka unakI sevA karake yaha mana sukha pAvai // rahai // karU~ / karU~ || karU~ / dharU~ / karU~ / Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra pAra ma hoU~ nahIM nanna kabhI meM Toha na ma una aar| guNa-graraNakA mAna rahe nina "Ti na dopaoNpara jAna / / koI yuga kI yA anlA lanmI jAne yA jaane| lAkho yI naka. jIU yA mRtyu Aja hI AnA / / athavA koI kalA hI bhaya yA lAlaca dene mAtra / to bhI nyAya-mAgane mega kabhI na para Tigana pAna / / hokara gusameM manna na phale darame kamI na barga / sarvata-nadI zmazAna bhaganaka aTavAne nahiM bhara pAne / / mha aTola-akA niraMtara yaha mana hantara bana jAne / TaSTraviyoga-bhaniyogame sahanazIlatA diggalAve / / munI ra maba jIva jagataka koI kabhI na banagAvai / vara-pApa abhimAna chor3a jaga nitya naye marU, gAve / / ghara-ghara carcA rahai dharmakI duSkRta dukara ho jAye / nAna-carita unnata kara apanA manuja-janma-phala natra paare|| Iti bhIti vyApai nahi jagane vRSTi namayapara huA kareM / dhamaniSTha hokara gajA bhI nyAya prajAkA kiyA para / roga marI darbhita na phaile prajA zAtise jiyA kreN| parama ahiMsA-dharma jagatameM phaila sarva-hita kiyA kare / phaile prema paraspara jagameM moha dUra hI rahA karai / apriya kaTuka kaThora zabda nahiM koI mukhase kahA karai / / vanakara saba 'yugavIra' hRdayase dezonnati rata rahA kreN| vastu-svarUpa-vicAra khuzIse saba dukha-saMkaTa sahA kare / Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhajana 1 1 zrIsiddhacakakA pATha karo dina ATha, ThATaseprANI, phalapAyo mainA rAnI // Teka mainA sundari eka nArI thI, kor3hI pati lakhi duHkhiyArI thI / nahiM paDai caina dina raina vyathita akulAnI, phala pAyo mainA rAnI // jo pati kA kaSTa miTAUMgI, to ubhaya loka sukha pAU~gI / nahi ajAgalastanavata niSphala jindagAnI, phala pAyo mainA rAnI // ika divasa gaI jina mandira me darzana kari ati harpI ura me / phira lakhe sAdhu nirgrantha digambara jJAnI, phala pAyo mainA rAnI // baiThI muni ko kara namaskAra, nija nindA karatI bAra-bAra / bhari azru nayana kahi muniso duHkhada kahAnI, phala pAyo mainA rAnI || bole muni putrI dhairya dharo, zrI siddhacakra kA pATha karo / nahi rahe kuSTa kI tana me nAma nizAnI, phala pAyo mainA suni sAdhu vacana harSI mainA, nahiM hoya jhUTha muni ke karike zraddhA zrI siddhacakra kI ThAnI, phala pAyo mainA java parva aThAI AyA hai, utsavayukta pATha karAyA hai / savake tana chiDakA yantra nhavana kA pAnI, phala pAyo mainA rAnI || gandhodaka chiTakata vasu dina me nahiM rahA kuTa kicita tana me / bhaI sAta zataka kI kAyA svarNa samAnI, phala pAyo mainA rAnI // bhava bhogi bhogi yogeza bhaye, zrIpAla karma hani mokSa gaye / dUje bhava mainA pAve ziva rajadhAnI, phala pAyo mainA rAnI // jo pATha kara mana vaca tana se, ve chUTi jAya bhava bandhana se / 'makkhana' mata karo vikalpa kahA jinavAnI, phala pAyo mainA rAnI // rAnI // vainA / rAnI // 1 E 26 Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUjA pATha saha ArAdhanA pATha mai deva nita arahanta cAhU~, siddha kA sumiraNa karau / mai sUra guru muni tIna pada, maiM sAdhupada hiradaya dharau / / maiM dharma karuNAmayI cAhU~, jahA hiMsA razca nA / maiM zAstra jJAna virAga cAhUM, jAsu me parapaJca nA // 1 // caubIsa zrIjinadeva cAhU~, aura deva na mana base / jina bosa kSetra videha cAhU~, vandite pAtika nase // girinAra zikhara sammeda cAhU~, campApurI pAvApurI / kailAza zrIjina-dhAma cAhU~, bhajata bhAje bhrama jurI // 2 // navatatva kA saradhAna cAhUM, aura tatva na mana dharau / SaT dravya guNa parijAya cAhU~, ThIka tAso bhaya harI // pUjA parama jinarAja cAhU~, aura deva nahI sadA / tihu~kAla kI maiM jApa cAhU~, pApa nahi lAge kadA // 3 // samyakta darazana jJAna cArita, sadA cAhU~, bhAvaso / dazalakSaNI maiM dharma cAhU~, mahA harSa uchAvaso // solaha ju kAraNa duHkha nivAraNa, sadA cAhU~ priitiso| mai citta aThAI parva cAhU~, mahA maGgala rItiso // 4 // mai veda cAro sadA cAhU~, Adi anta nivaahso| pAe dharama ke cAra cAhU~, adhika citta uchAhaso / maiM dAna cAro sadA cAhU~, bhuvana vazi lAho lhuuN| ArAdhanA maiM cAri cA, anta me jeI ghuuN|| 5 // Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bana pUjA pATha sada bhAvanA bAraha sadA mAU~, bhAva nirmala hota hai| meM vrata jubAraha sadA cAhU~, tyAga bhAva udyota haiN| pratimA digambara sadA cAhU~, dhyAna Asana sohanA / vasuphama ta meM chuTA cAhU~, ziva lahU~ jahaM mohanA // 6 // meM sAdhujana ko saga cAhU~, prIti tinahI sau kro| mai parva ke upavAsa cAhU~, saba Arambhe parihauM / na duga pamakAla, mAhI, kula dhAvaka meM laho / aru mahAyana dhari sakI nAhI, nivala tana maiMne gaho // 7 // ArAdhanA uttama sadA cAhU~, guno jinraayjii| tuma pAnAya anAya 'cAnata', dayA karanA nAthajI / / camuphama nAma vikAga jJAna, prakAA moko kiijiye| kAra gugani gamana samAdhimaraNa, subhakti caraNana dIjie // 8 // maraNa bhaya maramA prANoM kA niyoga ho jAnA ho to maraNa hai / pAca sandiga, tIna yala, ee bhAyu aura eka cAsocchavAga inaphA piyoga hote hI marata hotA hai| parantu pada samApana ta, nityodyata aura mAnasvarUpI apane ko nintapana prtaa|er cetanA do umamA prANa hai| tIna phAla meM usakA piyoga nahIM hotA / Ata cetanAgamo jhAnAtmA ke dhyAna se use maraNa kA bhI bhaya nadI hotaa| isa prakAra mAta bhayoM meM se yaha kisI prakAra bhaya nahIM -paratA / ataH gamyagdRSTi pUrNatayA nirbhaya hai| -'parNI vANI se Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 jaina pUjA pATha sapraha aThAIrAsA prANI varata aThAI je karai, te pAvaM bhava pAra || prANI0 jambUdvopa suhAvano, lakha yojana vistAra | bharatakSetra dakSiNa dizA, podanapura hita sAra || prANI0 vidyApati vidyA dharI, somA rAnI rAya / adhikAya // prANI0, rAjA geha / ati neha || prANI0 samakita zrAvaka vrata dharai, dharma sune cAraNa muni tahA, pAraNe Aye somA rANI AhAra de, puNya bar3ho tisa samaya nabha me devatA, cale jAta vimAna / jaya jaya zabda bhayo, ghano munivara pUcho jJAna || prANI0 munivara bole rAya suni, nandIzvara sura jAta / je nara karahi svabhAva so, te hove zivakanta // prANI0 yahI vacana rAnI sune, mana me bhayo Ananda / nandIzvara pUjA karai, dhyAvai Adi jinendra || prANI0 kArtika phAlguna bAr3ha me, pAlau basu dina basu pUjA karai, tIna vidyApati suni cAliyo, racyo vimAna rAnI varajai rAya ko, tuma to mAnuSa bhUpa // prANI0 anUpa | mana vaca deha | bhavAntara leha || prANI0 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnupauttara yA nahIM, mAnuSa nAtI jAta / jinavAtI nidaya sahI. tIna bhuvana vikhyAta // prANI0 so vidyArNata nA raho, calo mandIravara hoy| mAnatara tirige milo, pAyo na jAya mahIpa // prAsI0 mANatara bheTale, parI dharasi sira bhaar| vidyApani riyo, deva bhayo surasAra // prAsI0 hIca nandIzvara hinaka meM, pUjA vasu vidhi ThAna / karI sumana beca kAya se, mAlA pahanI Ana // prANI0 vidApati to mA dhari, parakhana rAnI bAta / Ananda so ghara aAiyo, nandIzvara kari jAta // prANI0 rAnI vAla rAyasI, yaha to kava na hoya / jinavArI mithyA nahI, nizcaya mana meM soya // prANI0 nandIzvara jayamAla ko rAya dikhAI ANi / aba sAMcoM mohi jAniyo, pUjA karI bahumAna // pANI0 rAnI phira tAsoM ko, yaha bhava paraseM nAhiM / pazcima sUraja ugaI, ho viSa amRta mAhi / / prANI0 canda aGgArA jo bhare, nizA kamala upajanta / ' ravi andherA jo kare, vAlU ghI nikalanta // prANI0 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena pUjA pATha sapraha puni rAnI so nRpa kahe, bAvana bhavana jinAla / teraha cokA bandi kara, pUja karI tatkAla || prANI0 // jayamAlA tahA~ mo milI, Ayo hU~ tuma pAsa / / aba tU mithyA mata kahe, pUja karI taja Asa / / prANI0 // pUraba dakSiNa vandi kara, pazcima uttara jAna / mithyA bhASau hU~ nahI, mohi jinavara kI Ana // prANo0 // ' suna rAjA teM saca kahI, jinavANI zubhasAra / ' DhAI dIpa na laghaI, mAnuSa giri vistAra // prANI0 // vidyApati se sura bhayo, rUpa dhAri yaha soya / / rAnI ko tava stuti karI, nizcaya samakita toya // prANI0 // deva kahe rAno suno, mAnuSottara giri jAya / taha te caya maiM sura bhayo, pUji nandIzvara Aya // prANI0 // eka bhavAntara mo raho, jina zAsana paramANa / mithyAtI mAne nahIM, zrAvaka nizcaya ANa // prANo0 // suracaya tahA~ hayanApurI, rAja kiyo bharapUra / ' parigraha taja sayama liyo, karma mahAgiri cUra // prANI0 // kevalajJAna upAya kara, mokSa gayo munirAya / zAzvata sukha vilase sadA, jAmana maraNa miTAya // praannii0|| aba rAno kI suna kathA, sayama lIno sAra / tapa karake vaha sura bhaI, vilase sukha vistAra // prANI0 // Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha samaha + gajapura nagarI avatarI, rAja kareM bahu bhAya / solaha kAraNa bhAiyo, dharma suno adhikAya // prANI0 // muni saMghATaka Aiyo, mAlI sAra janAya / rAjA vande bhAvaso, puNya bar3hI adhikAya // prANI0 // rAjA mana vairAgiyo, saMyama lIno sAra / ATha sahasa nRpa sAtha le, yaha sasAra asAra / prANI0 // kevalajJAna upAya ke, doya sahasa doya sahasa sukha svarga ke, bhoge bhoga 1 bahu cAra sahasa bhUloka me bhoge kAla pAya ziva jAyeMge, uttama dharma 407 nirvANa | suyAna || prANI0 // sasAra / vicAra || prANI0 // paramANa / yAhI mAnuSa loka meM tIna janama " kula ThANa // prANI0 // lokAloka sujAna hI, siddhAratha bhava samudra ke taraNa ko, bAvana naukA jAna / je jiya kare svabhAvaso, jinavara sAca bakhAna // prANI0 // mana vaca kAyA je paDhe, te pAve bhava pAra / bhaNe, janama saphala sasAra // vinaya kIrti sukha so prANI barata aThAI je kareM, te pAveM bhava pAra // prANI0 // Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20: jena pUja' pATha sagraha vArahabhAvanA maMgatarAbakRta dohA - candra zrI arahantapada, vItarAga vijJAna | varaNUM bAraha bhAvanA, jagajIvanahita jAna // 1 // chanda - kahAM gaye cakrI jina jItA, bharatakhaNDa sArA / kahAM gaye vaha rAmaru lachamana, jina rAvana mArA // ka kRSNa rukmiNi satabhAmA, aru saMpati sagarI / kahAM gaye vaha raGgamahala aru, suvarana kI nagarI // 2 // nahIM rahe vaha lobhI, kaurava jUjha mare rana meM / gaye rAja tala pAMDava vana ko, agani lagI tana meM // mohanIMda se uTha re cetana, tujhe jagAvana ko / ho dayAla upadeza kareM guru, bAraha bhAvana ko // 3 // 1 athira bhAvanA / sUraja cA~da chipe nikale Rtu phira-phira kara Ave / pyArI AyU aisI vIte, patA nahIM pAvai // parvata patita nadI saritA, tala bahakara nahIM haTatA / svAsa calata yo ghaTai kATha vyoM, AresoM kaTatA // 4 // osavUda yoM galai dhUpa meM, vA ajuli pAnI / china china yauvana chIna hota hai, kyA samajhe prAnI // indrajAla AkAza nagara sama, jagasaMpati sArI / athira rUpa sasAra vicAroM, saba nara aru nArI // 5 // Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena pUjA pATha sagraha - , "2 azaraNa bhaavnaa| / kAlasiMha ne mRgacetana ko, gherA bhava vana me| nahIM bacAvanahArA koI, yoM samajho mana me / / mantra yantra senA dhana sapati, rAja pATa chuuttai| vaza nahiM calatA kAla luTerA, kAya nagari lUTai // 6 // cakaratana haladharasA bhAI, kAma nahIM aayaa| . eka tIra ke lagata kRSNa kI, vinaza gaI kAyA / / deva dharma guru zaraNa jagata meM, aura nahIM koii| bhrama se phira bhaTakatA cetana, yuhI umara khoI // 7 // 3 saMsAra bhaavnaa| - / / ' janama marana aru jarA roga se, sadA duHkhI rahatA / / / 'dravya kSetra aru kAlabhAva bhava, parivartana sahatA / / chedana bhedana naraka pazugati, badha bandhana sahA / rAga udaya se duHkha suraMgati meM, kahIM sukhI rahanA / / 8 // bhogi puNyaphala ho ikaindrI, kyA isameM lAlI / "kutavAlI dina cAra vahI phira, khurapA aru jAlI // mAnupa janma aneka vipatimaya, kahIM na sukha dekhaa| paJcamagati sukha mile zubhAzubha ko, meTo lekhaa||8|| 4 ekatva bhAvanA-1 - - - ... ' janmai marai akelA cetanA sukha duHkha kA bhogii| - / aura kisIkA kyA ika dina yaha, deha judI hogI / / , - Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baina pUjA pATha saha kamalA calata na paiDa jAya, maraghaTa taka privaaraa| apane-apane sukha ko roveM, pitA putra dArA / / 10 / / jyoM mele meM pIjana, mili neha phira dhrte| jyoM taruvara pai raina baserA, paMchI A karate / / kosa koI do kosa koI, uDa phira dhaka-dhaka haar| nAya akelA haMsa saga meM, koI na para maarai|| 11 // 5 minna (anyatva) bhAvanA ! moharUpa mRgatRSNA jaga meM, mithyA jala cmk| mRga cetana nita bhrama meM uTha-uTha, do dhaka-dhaka / ala nahi pAca prANa gamAva, maTaka-maTaka maratA / vastu parAI mAnai apanI, bheda nahIM karatA / / 12 / / tU paMtana aru deha acetana, yaha jaDa tU jJAnI / mile anAdi yavana vichuI, jyoM paya aru paanii| rUpa tumhArA sabasoM nyArA, bheda jJAna krnaa| jauloM pauruSa dha na doloM, udyamasoM gharanA // 13 // 6 azuci bhaavnaa| tU nita pokhe yaha sUkha jyoM, ghora tyo mailii| niza dina karai upAya deha kA, rogadazA phailI // mAta-pitA raja vIraja mila kara, banI deha terii| mAsa hAr3a naza lahU rAdhakI, pragaTa vyAdhi gherI // 14 // Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bena pUjA pATha saMgraha kAnA pauMDA paDA hAtha. yaha, cUsa tau rovai| phale ananta ju dharma dhyAna kI, bhUmibiSa bova // kesara candana puSpa sugandhita, vastu dekha sArI / deha parasate hoya apAvana, nizadina mala jArI // 15 / / 7 Asrava bhaavnaa| jyoM sarajala Avata morI tyoM, Asrava karmana ko| darvita jIva pradeza gahai jaba, pudgala bharamana ko / / bhAvita Asrava bhAva zubhAzubha, nizadina cetana ko| pApa puNya ke donoM karatA, kAraNa bandhana kI // 16 // pana mithyAta yoga pandraha, dvAdaza avirata jaano| paMcaru bIsa kaSAya mile saba, sattAvana maano| mohabhAva kI mamatA TAre, para paraNata khote| kara mokSa kA yatana nirAsava, jJAnI jana hote // 17 // 8 savara bhaavnaa| jyoM morI meM DATa lagAvai, taba jala ruka jaataa| tyoM Asrava ko rokai savara, kyoM nahiM mana laataa| paJca mahAvrata samiti guptikara, vacana kAya mana ko| daza vidha dharma parISaha bAisa, bAraha bhAvana ko // 18 // yaha saba bhAva satAvana milakara, Asrava ko khote / supana dazA se jAgo cetana, kahA par3e sote / / bhAva zubhAzubha rahita, zuddha bhAvana saMvara pAvai / DATa lagata yaha nAva par3I, majhadhAra pAra jAvai // 16 // Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 jaina pUjA pATha samaha 9 nirjarA bhAvanA / jyoM saravara jala rukA sUkhatA, tapana paDai bhArI / savara rokai karma nirjarA, hai sokhanahArI // udaya bhoga savipAka samaya, paka jAya Ama DAlI / dUjI hai avipAka pakAve, pAlaviSai mAlI // 20 // pahalI sabake hoya nahIM, kucha sarai kAma dUjI kareM ju udyama karake, miTai jagata saMvara sahita karo tapa prAnI, milai mukata rAnI / isa dulahina kI yahI sahelI, jAne saba jJAnI // 21 // 10 loka bhAvanA / terA / pherA // loka aloka AkAza mAhi thira, nirAdhAra jAno / puruSarUpa kara kaTI bhaye SaT, dravyanaso mAnoM // isakA koi na karatA haratA, amiTa anAdI hai / jIvaru pudgala nAcai yAmeM, karma upAdhI hai // 22 // pApa punyasoM jIva jagata meM, nita sukha duHkha bharatA / apanI karanI Apa bharai zira, aurana ke dharatA // mohakarma ko nAza meTakara, saba jaga kI AsA / nija pada me thira hoya, loka ke, zIza karo bAsA // 23 // 11 bodhidurlabha bhAvanA / durlabha hai nigoda se thAvara, aru narakAyA ko surapati tarase, so sagati prAnI / durlabha prAnI // Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttama deza susagati durlabha, dhAvaphaphula paanaa| durlabha namyaka durlabha saMgama, paJcama guNa ThAnA // 24 // dulaMbha rajatraya aArAdhana dIkSA kA dharanA / dulaMbha munivara ko prata pAlanA na bhAva paranA / / durlabha meM durlabha hai cetana, bodhijJAna pAvai / pAphara ciratAna nahIM phira, isa bhava me Ava / / 25 / / 12 dharma naavnaa| paTa darazana ana vIra nAstika ne, jaga ko lUTA / bhUnA nA aura gumanAda kA, majahaba bhUThA / / ho suramA saya pApa kA sira, karatA ai laav| phoI dina koI paratA se, jaga me bhaTakAre / / 26 / / vItarAga savaMza dopa cina, nIjina kI vAnI / mAta tatya kA varNana jAma, narako sukhadAnI / / inamA citavana bAra-bAra para. asA ura dharanA / 'magata' hamI jatanataM dina, bhavasAgara taranA // 27 / / pati nutanapura nivAsI magatarAbajIyata bAraha bhAvanA samApta / varNI-vANo kI DAyarI se * gana ko zuddhi yinA gAya zuddhi kA koI mahatva nahIM / * jo manuSya meM manuSyapane ko dulagatA kI ora dekhatA hai, vahI sasAra me pAra hone kA upAya apane Apa moja letA hai| Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina YlY tatvArthasUtra pUjA SaT drazya ko jAneM kahyo jinarAja-vAkya pramANa soN| kiya tatva sAtoM kA kathana jina-Apta-Agama mAna loN|| tatvAtha-sUtrAhi zAstra so pUjo bhavika mana dhAri ke / lahi jJAna tattva vicAra bhavi ziva jAbhavodadhi pAra ke|| dohA-jAmeM SaT yahi kayo, khyo tatva puni lAta / lo daza sUtrahi thApi ke. jaja kama kaTi jAta // surasarI kara nIra sulAya ke. kari suprAsluka kumbha bharAya ke| jajana sUtrahiM zAstrahiko karo.lahi sutatva-jJAnahi shivvro| malayadArU pavitra maMgAyake, ghasi kaparavareNa milAyake / ja0 sunavazAlilugaMdhitalAyake,khaMDa vivarjita thAla bhraayke|j. sumana vela camelihikevarA,jinasugaMdhadazoMdiza bistraa|j0 Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sagraha vara suhAla suphenihiM modakA, rasagulA rasapUrita odakA / ja0 OM hrIM zrIjinamukhodbhavadvAdazAMgasArabhUtAya zrItatvArtha sUtrAya kSudhArogavinAzanAya naivedya* / ghRta kapUra maNIkara dIyarA, kari udyota harau tama hIyarA / ja0 415 OM hrIM thI jinamukhodbhavadvAdazAMgasArabhUtAya zrItatvArtha sUtrAya mohAndhakAravinAzanAya dIpaM * hu sugaMdhita dhUpa dazAMgahIM, dhari hutAzana dhUma utthaavhiiN| ja0 OM hrIM zrIjinamukhodbhavadvAdazAMgasArabhUtAya zrItatvArthasUtrAya aSTakarmadahanAya dhUpa* / kramukadAkha badAmaanAralA, naraMga nIbUhiM AmahiM zrIphalA / ja0 OM hrIM zrIjinamukhodbhavadvAdazAMgasArabhUtAya zrItatvArthasUtrAya mokSaphalaprAptaye phala * / jala sucaMdana Adika dravya le, aragha ke bhari thAlahiMle bhale | ja0 OM hrIM zrIjinamukhodbhavadvAdazAMgasArabhUtAya zrItatvArthasUtrAya anarghya padaprAptaye ardha * savaiyA 1 vimala vimala vANI, zrI jinavara bakhAnI / suna bhaye tatvajJAnI dhyAna Atma pAyA hai // surapati manamAnI, suragaNa sukhadAnI | subhavya ura AnA, mithyAtva haTAyA hai // samajhahiM saba nIke, jIva samavazaraNa ke / nija-nija bhASA mAMhi, atizaya dikhAnI hai // niraakSara akSara ke, akSarana soM zabda ke / zabda soM pada bane, jina ju bakhAnI hai // Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 una pUjA pATha saha pAdAkulA chandasaMsAra moha meM moha tarA, pragaTI jinavANI moha haga / Uddharata ho tama nAza kaga, praNamAmi ra jinavANi varA // ati mAnasarovara jhIla kharA, kanNAgna pUrita nIra bhraa| daza-dharma vahe zubha hama tarA, praNamAmi sUtra jinavANi vg| kalpadra ma ke mama jAnatarA, ratnatraya ke zubha puSTa vA / guNa tatva padArthana pAtra karA, praNamAmi sUtra jinavANi varA // vamukarma mahAripu duSTa kharA, tasu upajI jailI velI braa| tasu nAgana vAhi kuThAra karA, praNamAmi sUtra jinavANi varA / / mada mAyara loma'rU krodha dhaga, e kapAya mahAdu.sadAya traa| tina nAzi bhavodadhi pAra karA, praNamAmi mUtra jinavANi varA / / vara SoDaga kAraNa bhAva dharA, paTa kAyana rakSaNa niyama kraa| mada AThaha madi ke garda karA, praNamAmi sUtra jinavANi varA / / jinavANi na jAne trijagata phirA, jar3a cetana bhAva na bhinna vraa|| nahiM pAyo Atama bodha varA, praNamAmi sUtra jinavANi varA // zuma-karma udyota kiyo hiyarA, jiravANihi jAna janyo jiyraa| bhavamara maNahara ziva mArga dhaga, praNamAmi sUtra jinavANi varA // suta kanhaiyAlAla paraNAma karA, bhagavAnadAsa jihi nAma dhraa| jinavANi vasonita tihi hiyarA, praNamAmi sUtra jinavANi vraa|| Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pattA / jinavANI mAtA saba sukha dAtA. bhavabhramahara muktikarA / zubha sUtrahiM zAstrahiM, vArahi cArahi dAsajorikaranamanakarA OM zrImAtIpAsUna ayaMnipAnIti je pUjeM ghyAveM bhakti vaDhAvai jinavANI setI / te pAvahiM dhana dhAnya sampadA putra pautra jetI // niroga zarIra lahe kIrati jaga hareM bhramaNa pherI / anukrama setI laheM mokSadhala taha ke hoya vaserI // iti zrI pUjA sanA / zrI RSabhadevake pUrvabhava kavitta ganahara | yAdi jayavarmA dUje mahAnalabhUpa tIja, cauthe prajanaMgha eka pAMca jugala deha 417 tumIzAna lalivAMga deva thayau hai / sAta buddirAya AThaveM acyutaindra, tsui samyaka le dUja devaloka phira gayo hai // darza ahamindra jAna pyAra RSabha - bhAnu, navame nagendra vajranAbha nAma bhayo hai / nAbhinaMda-bhUdharake, zIsa janma layI hai // 82 // Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Y'C pUjA pATha graha sugandha dazamI vrata kathA bhAdoM sudI dazamI ke dina sugandhita dhUpa se cune ke bAda strI-puruSoM ko suyogya vaktA dvArA sugandha dazamI vrata kathA kA zravaNa karanA cAhiye / caupAI | paJca parama guru vandana karU, tAkara mama agha bandhana haru | sAra sugandha dazai vrata kathA, bhApata hUM bhASI jina yathA // 1 // guru guru zArada ke parasAdi, kahasyU meda sAra pUjAdi / je bhavi vrata kariha sahI, tina svargAdika padavI lahI // 2 // sanmati jina gautama sunirAya, tinake paDha nami zreNika rAya / karata bhayo ima thuti sukhakAra, vina kAraNa jaga bandhu karAra // 3 // bhanna kamala pratibodhana sUrya, mukti pandha niravAhana dhUrya | zrutivAridhi ko pota samAna, indrAdika tuma sevaka jAna // 4 // vrata sugandha dazamIDahamAra, kInhaM kini kimi vidhi vistAra | aruyAko phala kaimo hoya, mokU upadezo muni soya // 5 // gautama bole suna bhUpAla, puNya kathA yaha vrata kI mAla / bhUpa prazna tuma uttama kasyo, meM bhApU jo jina uccayo // 6 // sunata mAtra vrata ko vistAra, pApa ananta harai tatkAla | je kartA kramateM ziva jAya, aura kahA kahiye adhikAya // 7 // dohA - jambU dvIpa viSai yahAM, bharata kSetra su jAna / vahAM deza kAzI lase, pura vArANamI mAna // 8 // caupAI | padmanAbha jAko bhUpAla, kInhUM vasumada ko parihAra | sapta vyasana taji guNa upajAya, aise rAja kare sukhadAya // 6 // Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA STERED - - zrImatI bArka para nAri, nina pati ati hI suskaari| eka samaya bana kIr3A heta, jAta hato nija sainya sameta // 10 // nija purama se japa hI gayo, tara mana mAhI Ananda lyo| sapahI eka sunImbara sAra, mAsa pAma pharika bhavatAra / / 11 // janana kAjimAte muni joga, rANIsA bhAse nRpa soy|| tuma jAno po bhojana sAra, kojI munikI bhakti apAra / / 12 / / hama muNi gapI manama yo, bhAgoM meM muni antara kro| dupArI pApI muni Aya, mere muyAna diyo gamAya // 13 // manadI meM dumI ani paNI, AtA mAna calI pati tnnii| Apa bhojana tatkAla, jAga bAra unI bhRpAla // 14 // niranirUhI ghara gayo, rANI asana mahAninda dyo| phargadarga ko ju jahAra, dizaganIya duHsakAra // 15 // gosanakAri nAle munigara, mAraga mAdi gahala ati aay| paratI bhUmi para tara munigala, kiyo sAyakA dekhi ilAja / / 16 / / naMTe eka minAlaya mAra, nahIM le gaye pari upacAra / phegirala meM vara kI, rANI poTo bhojana dayo // 17 // jAta nI mahA duHkha pAya, mAnya ho gaye hai adhikAya / dhira-dhika hai nAmI ati paNa, duSTa svabhAva adhika jA taNU // 18 // tabahI panoM gAyoM rAya, guNI bAta rAjA duHsa pAya / rAnInoM goTaM baca kahe, pannAbharaNa khAsi kari laye // 16 // kAdi daI ghara bAhari jarSa, duHkhI bhaI ati hI so ta / aSTAtara Arata phiyo, prANa chori mahipI tana liyo // 20 // Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 jaina pUjA pATha sagraha yAkI mAta bhaiMsa mara gaI, taba ye ati durbalatA laI / eka samaya kadama madhi jAya, magna bhaI tAlA duHkha pAya / / 21 // tahAM thakI dekhyo muni koya, sIga halAye krodhita hoya / tavahI papha vi gaDi gaI, prANa chori kharaNI upamaI // 22 // bhaI pA~gurI pichale pAya, tabahI eka munIzvara Aya / pUrava vaira su mana me Thayo, tahAM kalupa pariNAma ju bhayo / // 23 // dohA-kiyo krodha mana meM ghaNU, daI dulAtI jAya / prANa chori nija pApatai, laI karI kAya // 24 // svAnAdika ke duHkhata, bhRsI pyAsI hoya / marikara caNDAlI sutA, upajI nindita soya // 25 // caupAI-garbha AyatAM vinasyo tAta, upajatA tana tyAgo mAta / pAlai sujana marai phuni soya. aru Avata tana meM badaboya // ika yojanalo Avai vAMsa, tAhi thakI Avai nahiM sAMsa / paJca abhakha phala sAbo karai, aisI vidhi vana meM so phirai / / yahAM eka muni ziSya ju dekha, rAga dvapa taji zuddha vizeSa ! tA vana meM Aye guNa bhare, laghu muni gurusoM prazna ju kare / / vAsanindha Ave adhikAya, svAmI kAraNa mohi batAya / muni bhArthaM suni manavacakAya, jo prANI Rpi ko duHkhadAya // te nAnA duHkha pAvai sahI, muni nindA sama aghako nhii| kanyA Ini pUrava bhayasAhi, muni duHkhAyo tho adhikAhiM / / tA kari tirajagame duHkha pAya, bhuI vadhikaka kanyA Aya / so iha dekhi phiratu hai vAla, muni sazaya bhAgau tatkAla / / Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - doga-ni gurasema sipa pahai, laya phini ini apanAya / muni bole jina-ghasa pho, thAre pApa palAya // 32 // caupAI-guruzipa pacana mutAmanyo , upazama bhAna susAkara gunyo| pA amara pala tyAgeja, amana mile lAgo zubha taye / / pula bhAmamA chore prAna, nagara ujanI zreNika jAna / tadA daridrI sijaka rahe, pApa uda kAri yA duHkha lahai / vA hija ke pada putrI gaI, pitA mAta jama ke pasi dhii| upa yaha du.khapatI jati hAya, pApa samAna na barI koya // ruSTa phara pharipari ju maI, eka samaya so yana meM gii| nahA sudarzana ce munirApa, ajitasena rAjA nihiM jAya // dharma sunyo bhUpati guvakAra, ida puni gaI nadAM vihivAra / adhika lopha kanyA jora, pApa kI aisI phala hoya // dohA-jAna same ha panyakA, ghAsapuja sirdhaari| sahI muni baca sunata dhI, puni nija bhAra udAri // 38 // caupAI-sani musataM guNa pAnyA bhAya, pUrava bhava sumaraNa jaba dhaay| yATa karI pichalI vedanA, mULa khAya parI duHsa ghnaa| pa gajA upacAra karAya, ceta karI phuni pUchi bulaay| punI taM aise kyaM maI, guNi kanyA tava yU paranaI / / pUraba bhara viratanta batAya, maiM ju duHsAyo tho muniraay| karIta dizA kI ju AhAra, diyo munika ati duHkhakAra / / so agha apalI paNi mujha Ta hai, hama suni nRpa munivara soM kahai / ida kina vidhi mukha pAya aca, tara munirAja vakhAnyU tavai // Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 jaina pUjA pATha maha java sugandha dazamI vrata dharai, taba kanyA agha sacaya hr| kasI vidhi yAkI munirAya, tava Rpi bhAdavamAsa vatAya // sudi paJcami dinasoM Acara, yathAzakti navamIloM kr| dazamI dina kI upavAsa, tA kari hoya adhika avanAsa // zukla pakSa dazamI dina sAra, daza pUjA kari vasu parakAra / daza stotra par3hiye manalAya, daza mukha kA ghaTasAra vanAya // tA meM pAvaka uttama dharai, dhUpa dazAMga kheya agha hre| sapta dhAnya ko sAthyo sAra, kari tApari daza dIpaka dhAra / aise pUja kara manalAya, sukhakArI jinarAna vatAya ! tAte iha vidhi pUjA karai, so bhavi jIva bhavodaghi tarai // dohA-jinakI pUja samAna phala, huvo na hasI koya / svargAdika pada ko karai, puni dehe ziva joya // 48 // caupAI-daza saMvatsaraloM jo kara, tAhI ke jina guNa avtrai| kara bahuri udyApana rAya, sunahu suvidhi tuma mana vacakAya // mahAzAntika abhiSeka kareya, jinavara Agai puhupa ghareya / jo upakaraNa dhare jina thAna, tAko bheda suNa cita Ana // daza ju varNako candavo lAya, so jina vimba upari tnnvaay| aura patAkA daza ghana sAra, vAjai ghaNTAnAda apAra / / mukti mAla kI zobhA karai, camara yugala chavi anupama dharai / aura suNaM Arge manalAya, prabhu kI bhakti kiye sukha thAya / / dhUpadahana daza Arati Ani, siMha pIThi Adika pahacAni / ityAdika upakaraNa maMgAya, bhakti bhAva juta bhanya car3hAya / / Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUjA pATha sapraha 423 dAna AhAra Adi uca deya, tAkari bhaviadhikau phala leya / AryAko ambara dIjiye, kuNDI zruta najare kIjiye / / yathA yogya muni ko de dAna, ityAdika udyApana jAna / jo nahiM itanI zakti lagAra, thoro hI kIje hitadhAra / / jo na sarvathA ghara meM hoya, to dRNa kIje vrata soya / paNi vrata tau kariye manalAya, jo sura mokSa suthAnaka dAya / / dohA-zAka piNDa ke dAnate, ratana vRSTi ha raay| yahAM dravya lAgo kahAM, bhAvanikau adhikAya // 57 // tAta bhakti upAyake, svAtama hita manalAya / vrata kIjai jinavara kayo, ima suNi kari tava rAya / / 58 // saupAI-dvija kanyA ko bhUpa bulAya, vrata sugandha dazamI vatalAya / rAya sahAya thakI vrata karayo, pUrava pApa sakala taba haratho / udyApana kari mana vapa kAya, aura suNa Age mana laay| eka kanakapura jANo sAra, nAma kanakaprabhu tasu bhUpAla / / nAri kanakamAlA abhirAma, rAjaseTha ika jinadatta ju nAma / / jAke jinadattA vara nAri, tihi tAkai lInhUM avatAri // tilakamatI nAmA guNa bharI, rUpa sugandha mahA sundarI / kyU ika pApa udai puni Aya, prANa taje tAkI taba mAya // jananI vina duHkha pAvai vAla, aura suNa zreNika bhUpAla / jinadatta yauvanamaya thau jabai, apano vyAha vicAro tave / / ika gaudhanapura nagara sujAna, vRSabhadatta vANija tihiM thAna / tAke eka sutA zubha bhaI, bandhumatI vasu saMjJA daI // Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sagraha tAsoM kInhUM seTha vivAha, vAjA vAje adhika uchAha / paraNi supara lAyo sukha bhAra, Age aura suNa vistAra // dohA - bhoga zarma karatI bhaI, kanyA ika lakhi mAya / nAma dharayo taba moda, tejomatI subhAya // 66 // chanda - pyArI mAtAkU lAgai, nahi tilakamatI soM raagai| nAnA vidhi kari duHkha dyAve, tArke manasA nahIM bhAvai // 67 // taba tAta sutAsu nihArI, kanyA iha duHkhita vicArI / taba dAsI Adika nArI, tinasoM imi seTha ucArI // 68 // yAkI sevA sukha kArI, kIjyo tuma bhakti vidhArI / aise suNi so sukha pAvai, taba nIkI bhAMti khilAvai // 66 // caupAI - eka samaya kaJcana prabha rAya, dIpAntara jina datta paThAya / nArIsoM tava bhAkhai jAya, hamakU rAjA dIpi bhijAya // tArte eka suno tuma bAta, iha do paraNAjyo harapAta | aSTa guNAM yuta jo vara hoya, inakau kari dIjyo aba loya // ima kahi dIpi calyo tatkAla, aura suNU zreNika bhUpAla / Ave karana sagAI koya, tilakamatI jAcai tava soya // bandhumatI bhAkhai jaba Aya, yAmeM avaguNa haiM adhikAya / mama putrI guNavantI ghaNI, rUpa Adi zubha lakSaNa bhaNI // tA mo kanyA zubha jAna, vara nakSatra vyAhau tuma Ana / inakI mAneM nAhIM bAta, tilakamatI jAcai zubha gAta // vyAha samaya kanyA mama sAra, karadesyUM vyAhita jihiMvAra / karI sagAI Ananda hoya, vyAha samai Aye taba soya // 424 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUjA pATha sagraha bandhumatI pherAMkI vAra, tilakamatI bahu bhAMti siNgaar| ghaDI doya rajanI jaba gaI, tilakamatIkU nija saMga laI / / jayahi masANa bhUmi madhi jAya, putrI liha dhAna baitthaay|. tahAM dIpa joye zubha cAri, pUre tela udyota apAri / / caugiradhA dIpaka caudhare, madhya tilakamatI thiratA kre| tilakamatIsoM bhApI jahAM, tau bharatA Avego yahAM // tAhi vivAhi Avaje vAla, imi kahi kara cAlI tatkAla / AdhI rAta gaye taba rAya, mahala thakI lakhi vitaraka laay|| nRpa ne sana ima nizcaya kiyo, avazi dekhiye jo kachu bhyo| 'devasutA vA yakSina koya, nA jAne vA kinnara hoya / / / keha nArI ihAM ko Aya, aisI vidhi citavana kari raay| hasta khaDgale cAlo tahAM, tilakamatI tiThe thI jahAM // dohA-jAya pUchiyo rAyajI, tUM kuNa hai ini thAna / tilakamatI suNa ke tavai, aisI bhAMti vakhAni / / 82 // bhUpati mere tAtaka, stana sudIpa paThAya / mokU mama mAtA ihAM, thApi gaI aba Aya // 83 // caupAI-bhAkhi gaI ini thAnika koya, Avego te bharatA soy| yAteM tuma Aye aba dhIra, maiM nArI tuma nAtha gahIra // suNi rAjA tava vyAhasu karayo, raini rakho taiThe sukha gho| rAjA prAta samai ava loya, nija mandirakU Avani hoya // tilakamatI aise taba kahI, aba to tuma mere pati shii| sarpa jemi Dasi jAvo kahAM, suni imi bhA bhUpati tahAM // Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 jaina pUjA pATha sagraha maiM nizi-nizi Asya tujhi pAsa, tU to mahA zarma kI rAzi | tilakamatI pUchai siranAya, kahA nAma tuma mohi batAya // rAjA gopa ko nija nAma, ima suNi tiya pAyo sukhadhAma / yU kahi apane thAnika gayo, tabase hI parabhAta su bhayo / bandhumatI kahi kapaTa vicAra, tilakamatI hai ati duHkhakAra / vyAha samaya uThi gaI kini thAna, jana jana se pUche duHkhamAna // " 1 dohA - dekho aisI pApinI, gaI kahAM duHkhadyAya | dUDhata DhUr3hata kanyakA, lakhI masANAM jAya // 60 // jAya kahai duHkhadA sutA, inithAnika kimi Aya | bhUta preta lAgo kahAM, aisI vidhi batalAya // 61 // caupAI - tilakamatI bhASai umagAya, taiM bhAkhyo so kInhUM mAya / bandhumatI kahiM tvaGgapukAra, dekho to iha asatya ucAra // jAnUM kahA ka iha Aya, vyAha samai duHkha diyA aghAya / tejomatI vivAhita karI, sAvA kI samaye nahiM TarI || puni bhASI uThi cala ghara abai le AI apane ghara jabai / tilakamatI soM pUcheM mAta, tai kaiso vara pAyo rAta // sutA ko pariyo hama gopa, raini paraNi parabhAta alopa / bandhumatI bhASI tatakAla, rI ! taiM vara pAyau gopAla // dohA - ghara ika geha samIpatho, so dInhoM duHkhapAya | nita prati rajanI ke viSai, Avai tahAM surAya // 66 // dIpa nimitta nahI tela de, tabahI andhere mAMhi / rAjA taiThehI rahe, sukha pAvai adhikAMhi // 67 // 1 Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bena pUjA pATha saMgraha caupAI-phaika dina puni aise gaye, vandhumatI taba yUM va khe| - tohi guvAlyA te kahi jAya, doya buhArI to de lAya tilakamatI Are kari laI, rAtri bhaye nija patipai gii| kari krIr3A sukha vacana ucAra, nAtha suNUM aradAsa hamAra / / jugala buhArI merI mAya, jAcI haiM tumapai harapAya / yAta lA dIjyo tuma deva, aGgI kInhUM bhUpa svameva / / sabhA jAya bekhyo taba rAya, svarNakAra taba sAra bulAya ! tinata kahI buhArI doya, aba karo jo uttama hoya // ima suni tavahIM kazcanakAra, lAgi gaye gar3hane adhikAra / svarNasIMka sabake mana mohi, ratna jar3ita mUkhyo ati sohi // por3aza bhUSaNa aura maMgAya, DAbA meM dhari cAlyo gy| eka veza uttama kari liyo, rajanI samaya nAri Dhiga gayo / ratana jar3ita kI kora ju sAra, zobhai sArI ke adhikAra / bhUpaNa veza daye nRpa jAya, doya buhArI lakhita suhAya // nAri caraNa nRpa ke tava dhoya, sirakezani se pUchata thoya / kor3A kari bahute sukha pAya, prAta bhaye nRpa to dhari jAya / tilakamatI ati harpita hoya, jAya daI su buhArI doya / aura dikhAye bhUSaNa veza, mAhIM dekhyo sAra ju veza / / mana meM duHkhita vacana imi kaho, tero bharatA taskara bhyo| rAjA ke bhUSaNa aru veza, lAya daye tokU ju azepa / / hama sabakU duHkhadyAsI soya, ima kahi khosi laye duHkhi hoya / - yaha dalagIra bhaI adhikAya, rAta vi pati soM kahi jAya / Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 jaitra pUjA pATha sapraha bhUSaNa veza khosi laye mAya, nija pAse rAkhe duHkha pAya / 'rAya tapai sambodhI joya, mana cintA rAkho mati koya // ' aura ghaNehI dehUM lAya, isa suNi tilakamatI sukha pAya / dIpa thakI jinadatta ju Aya, bandhumatI patisoM batalAya / / tilakamatI ke avaguNa ghaNAM, kahA kahU~ pati aba vA tnnaaN| / vyAha samai uThigI kini thAna, paraNyo cora tahAM sukha ThAna | so taskara bhUpati ke jAya, bhUSaNa veza cora kara lAya / yAkU vaha dInheM taba rAya, khosi rakhe mau Dhiga meM lAya // ' seTha dekha kampita mana mAMhi, taba hI rAja sthAnaka jAya / 5 dhare jAya rAjA ke pAya, saba viratanta kahyo suNi rAya / / kayo veza bhUSaNa tau Aya, pari vaha cora Anidhau lAya / ihi vidhi seTha suNI nRpa vAta, cAlyo nija ghara kampita gAta / / sAha sutAsoM iha daca kahyo, tU hamakU yaha kuNa duHkha diyo| patikU jANe hai aki nAhiM, kayo dvIpa vina jANU kAhi // kavahUM dIpaka heti saneha, mokU mama mAtA nahiM deha / seTha kaheM kisahI vidhi jAna, tilakamatI java bahuri bakhAna // ika vidhi kara maiM jAna tAta, so iha suNa hamArI vAta / jaba pati Ave mo Dhiga yahAM, taba uni pada dhokta thI tahAM // dhovata caraNa picha sahI, aura ilAja ihAM aba nhiiN| seTha kahI bhUpatisoM jAya, kanyA tau isa bhAMti vatAya // aise suNi tava bolyo bhUpa, ihatau vidhi tuma jANi anUpa / taskara ThIka karaNa ke kAja, tuma ghara AyeMge hama Aja // seTha tavai ati prasanna bhayau, jAya taiyArI karato bhyo| taba rAjA parivAra bulAya, tavahI seTha taNa ghara jaay|| Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rena pUjA pATha samrA prajA ju sakala ikaTThI bhaI, tilakamatI bulavAya su lii| netra mudi pada dhoyata jAya, yaha bhI nahIM nahIM pati Ava / / jaba nRpa ke caraNAmbuja dhoya, kahatI bhaI yahI pati hoya / rAjA haMsi ima kahato bhayo, ini hama taskara kara diyo / tilakAtI puni aise kahI, nRpa ho vA anya hoI shii| loka hasana lAge nihiM vAra, bhUpa mane kInhe tatakAra // pRdhA tAspa lokAM mati karo, meM hI pati nizcaya mana gho| loka va kaise iha vaNI, Adi antalo bhUpati bhnnii|| tayahI loka sakala ima kamI, kanyA dhanya sRpa pati lkho| pUrava ina vrata kInhaM, sAra, tAko phala iha phalyo apAra // bhojana antara kara utsAha, seTha kiyo saba dekhata vyAha / tAka paTarANI nRpa karI, bhUpati mana meM sAtA dharI / / eka namai patiyuta moM nAra, gaI su jinake geha, majhAra / vItarAga mukha dekhyo sAra, punya upAyo sukhadAtAra / / sabhA viSa zrutisAgara sunI, baiThe jJAna nidhI bahu gunI / tinako praNami parama sukha pAya, pUcha sunivara soM imi rAya // pUrava bhava merI paTa nAra, kahA subata kInhu vidhi dhAra / jAkara rUpavatI iha maI, adhika sampadA zubha kari laI / / yogI prazna saba viratanta, suni nindAdika sarva kahanta / aru sugandha dazamI vrata sAra, so ini kInhUM sukhadAtAra // tAko pala iha jANaM sahI, aise muni zruti sAgara khii| tavahI Ayo eka vimAna, jina zruta guru vande taji mAna / muni namaskAra kari sAra, phera tahAM nRpa devi nihAra / lilAmatI ke pAMvA parayo, jA aise su vacana uccatyo / Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana pUjA pATha sapraha dohA-svAminI ! tuma parasAda taiM maiM pAyo phala sAra / vrata sugandha dazamI kiyo, pUrava vidyA dhAra / / 133 / / tA vrata ke parabhAvata, deva bhayo maiM jAya / tuma merI sAdharmiNI, juga krama dekhani Aya // 134 // hami kahi vastrAbharaNa teM, pUja karI manalAya / aru sura puni aise kaho, tuma merI vara mAya // 135 // caupAI-thutikara suranijathAnika gayo,lokAMiha nizcaya lakhi liyo| dhanya sugantha dazamI vrata sAra, tAko phala hai ananta apAra / / tava savahI jana yaha vrata dhasyo, apana karma mahAphala harayo / tilakamatI kaJcana prabhu rAya, munika nami apane ghari jAya / detI pAtrani ko zubha dAna, karatI sajjana jana sanmAna / nita prati pUjai zrI jinarAya, aru upavAsa karai manalAya / / pati vrata guNa ko pAlanahAra, puni sugandha dazamI vrata dhAra / anta samAdhi thakI taji prAna, jAya layo IzAna su thAna / / sAgara doya jahAM thiti laI, zubha nai bhayo surottama shii| nArI liGga nindha chediyo, caya zivavAsI jinavarNayo / jahAM deva sevA bahu kare, niramala camara tahAM zira Dhare / aura vibhava adhikau jihiM jAna, pUrava punya bhaye tihi Ana // iha lakhi sugandha dazaiM vrata sAra, kIjai ho! bhavi zarma vicAra / je bhavi nara-nArI vrata kareM, te saMsAra samudra soM tirai // dohA-zrutasAgara brahmacArI ko, le pUrava anusAra / bhASA sAra banAya ke, sukhita 'khuzAla' apAra // 143 // Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMne dUsarA hama "" raviprata kathA zrI sumadAyaka pArzva jineza, gumati sugati dAtA parameza | sumarI zAradapada aravinda, vinapara mata prayI sAnanda // 1 // yApArasi nagarI tU vizAla, prajApAla pragaTyo bhUpAla / matimAgara vaha seTa su jAna, tAkI bhUSa kare sanmAna // 2 // kAmu ThiyA guNa sundarI nAma, gAu putra tAke abhirAma / paTa va bhoga kareM paraNIta, yAvarUpa guNadhara su vinIta // 3 // sahanaTa zobhita tina dhAma, Aye yavipati rASTita kAma | suni muni Agama dati bhaye, sarpa loga vandana ko gaye // 4 // guru vANI suni ke guNavatI, seTina taya kare vinatI / pramo gama batAya, jAmoM roga zoka bhaya jAya // 5 // kalAnidhimAdi sunirAya, no bhavya tuma citta lagAya / pazu pakSa vicAra, kIjeM antima ravivAra || 6 || anazana apanA anya nahAra, ko parivAra / lavaNAdika ja na phala ta pacAmRta dhAra, ce prakAra pUjA bhanahAra // 7 // umarI jAna, nava zrApaka para dIje Ana / yA kara nava varSa pramANa, jAta hoya sarva kalyANa // 8 // athavA eka varSa sanAra, korje raviprata manahi vicAra / suni sAhuna nija parako gaI, nata nindA kari nindita bhaI || 6 || ma nindA nirdhana bhaye, mAnahiM putra avadhapura gaye / vahAM jinadana seTha ghara raheM, para duSkRta kA phala lIM // 10 // mAta-pitA gRha daHsita sadA, avadha sahita muni pUche tathA / dayAvanta muni aise kI, vrata nindA se tuma duHkha lo || 11|| muni guru vacana bahuri na layo, puNya thayo gharameM dhana bhayo / afejana suno kathA sambandha, jahaM rahate the ve saba nanda ||12| Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I 1 342 jana pUjA pATha sapraha eka divasa guNadhara sukumAra, ghAsa lena Ayo gRha dvAra / kSudhAvanta bhAvaja pai gayo, danta binA nahi bhojana dayo ||13|| bahuri gayo jahA~ bhUlyo danta, dekhyo tAsoM ahi lipaTanta / phaNipati kI vaha vinatI karI, padmAvati pragaTI tirhi gharI // 14 // sundara maNimaya pArasanAtha, pratimA eka daI tihiM hAtha / dekara ko kuvara kara bhoga, karo kSaNaka pUlA sacova // 1 // Anarviva nija vara se dharatho, dihaMkara tinako dAridra hattho / sukha vilAsa seveM saba nanda, niva prati pUjeM pArda jinanda // 16 // sAketA nagarI abhirAma, sundara banavAyo jida-dhAma / karI pratiSThA puNya saMyoga, Aye bhavijana saga su loga // 17 // saGgha caturvidhi kA sanamAna kiyo diyo manavAchita dAna | dekha seTha vinakI sampadA, jAya kahI bhUpatitoM tadA // 18 // bhUpati tatra pRchyo viratanva, satya ko gaNadhara guNavanta / dekha sulakSaNa tAko rUpa, ati Ananda bhayo so bhUpa // 16 // bhUpati gRha tanujA sundarI, guNadhara ko dInoM guNa bharI / kara vivAha maGgala sAnanda, iya gaja purajana paramAnanda ||20|| manavAMchita pAye sukha bhoga, vismita bhaye sakala pura loga / sukhasoM rahata bahuta dina bhaye, taba saba vaghu banArasa gaye // 21 // mAta-pitA ke parase pA~ya, ati Ananda hirade na samAya / vighaTyo sabako viSaya viyoga, bhayo sakala purajana saMyoga ||22|| ATha sAta nolaha ke aGka, ravitrata kathA racI akalaGka | thor3o artha grantha vistAra kahe kavIzvara o guNasAra ||23|| yaha vrata jo nara-nArI kareM, kabahUM durgati meM nahiM pareM bhAva sahita te zivasukha lahai, bhAnu kIrti munivara imi kahaiM ||24|| Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vAsupUjya jina-pUjA (vRndAvana kRta) chanda rUpa kavitta zrImata vAsupUjya jinavara -pada, pUjana hetu hiye umagAya / dhAro mana-vaca-tana suci karike, jinakI pATala-devyAmAya / / mahipa-cihna par3ha lase manohara, lAla-varana-tana samatA-dAya / so karunA-nidhi-kRpA-dRSTi, karitiSThahu suparitiSTha yaha~mAya / / OM hI zrI vAsupUjyajinendra / atra avatara avatara sopaT / OM hIM zrI vAsupUjyajinendra / aba tiSTha tiSTha Tha Tha sthApana / OM ho zrI vAsupUjyajinendra ! aba mama sannihito bhava bhava vapaT sannidhIkaraNa / aSTaka chanda jogIrAsA gagA-jala bhari kanaka-kubha me, prAsuka gandha milAI, karama-kalaka vinAzana kArana, dhAra deta haraSAI / vAsupUjya vasu-pUja-tanuja-pada, vAsava saMpata AI vAla brahmacArI lakhi jinako, ziva-tiya sanamukha dhAI / _* hoM zrI vAsupUjyajinendrAya janmajarAmRtyuvinAzanAya jala nivapAmoti svAhA / kRSNAgaru malayAgiri cadana, kezarasaga ghasAI, bhava AtApa vinAzana kArana, pUjo pada citalAI // vAsu0 // ___OM hrIM zrI vAsupUjyajinendrAya bhavAtApavinAzanAya candana nivaMpAmIti svAhA / 28 Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sapraha devajIra mukhadAsa zuddha vara, suvarana yAra bharAI puja dharata tuma caranana Arge, turita akhaya-pada pAI / vAsupUjya vasu- pUja- tanuja pada, vAsava sevata AI bAla brahmacArI lakhi jinako, ziva-tiya sanamukha dhAI // OM hrIM zrI vAsupUjya jinendrAya akSayapadaprAptaye akSatAni nirvapAmIti svAhA / pArijAta satAna kalpataru, janita sumana bahu lAI, mInaketu - mata-bhajana- kArana tuma pada-padma caDhAI // vAsu0 // OM hrI zrI vAsupUjya jinendrAya kAmavANavidhvasanAya puSpANi nirvapAmIti svAhA / navya gavya Adika rasa-pUrita, nevaja turita upAI, kSudhA - roga niravArana - kArana, tumhe jajoM zira-nAI // vAsu0 // OM hrIM zrI vAsupUjyajinendrAya kSudhArogavinAzanAya naivedya nirvapAmIti svAhA / dIpaka - jota udota hota vara, daza dizame chavi chAI / timira-moha-nAzaka tumako lakhi, jajo carana haraSAI // vAsu0 // OM hrIM zrI vAsupUjya jinendrAya mAhAndhakAra vinAzanAya dIpa nirvapAmIti svAhA / dazavidha gadha manohara lekara, vAtahotra me DAI | aSTa karama ye duSTa jaratu haiM, dhUma su dhUma uDAI // vaasu0|| OM hrIM zrI vAsupUjya jinendrAya aSTakarmadahanAya dhUpa nirvapAmIti svAhA | surasa supakva supAvana phala le, kaJcana - thAra bharAI / mokSa- mahAphala-dAyaka lakhi prabhu, bheMTa dharoM guna gAI // vaasu0|| OM hrIM vAsupUjya jinendrAya mokSaphalaprAptaye phala nirvapAmIti svAhA / 434 Page #451 -------------------------------------------------------------------------- Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 sita bhAdava caudazi lIno, niravAra sudhAna pravInoM / pura capA thAnakasetI, hama pUjata nija hita hetI // 5 // jaina pUjA pATha saprada - OM hI zrI mAdrapada zuklacaturdazyA mosamagalaprAptAya zrI vAsupUjya jinendrAya argha nirvapAmIti svAhA / jayamAlA dohA - capApura me pacavara, kalyANaka tuma pAya sattara dhanu tana zobhano, je je je jinarAya // 1 // - chanda motiyAdAma varNa 12 mahAsukha sAgara Agara jJAna, anaMta sukhAmRta bhukta mahAn / mahAbala - maDita khaData - kAma, ramA - ziva - saMga sadA visarAma // suriMda phaniMda khargida nariMda, muniMda jaje nita pAdaravida / prabhu tuva antara bhAva virAga, subAlahate vrata - zIlaso rAga // kiyo nahiM rAja udAsa-sarUpa, subhAvana bhAvata Atama rUpa / anitya zarIra prapaca samasta, cidAtama nitya sukhAzrita vasta // azarna nahI kou zarna sahAya, jahAMjiya bhogata karma - vipAya | nijAtamake paramesura zarna, nahI inake vima Apada - harna // jagatta jathA jalabudabuda yeva, sadA jiya eka lahe phalameva / aneka prakAra dharI yaha deha, bhrameM bhava - kAnana Ana na neha // apAvana sAta kudhAta bharIya, cidAtama zuddha - subhAva dharoya / dharai inaso jaba neha tabeva, subhAvata karma tabe vasubheva // Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaMbhara jave tana bhoga-jagata-udAsa, dharai tava savara-nirjara-mAsa / phare jaba pharma phalaMka vinAsa, lahai taba mokSa mahAsakharAza // tapA yaha loka nagaena nita, vilophiya te paTa dravya-vicita / gamAtama-jAnana-yo-vihIna, dharai pina tattva-pratota pravIna // jinAgama-zAnara majama mAya, sarva-nija mAna cinA visarAva / gaduma ra naze kAla, subhAva sarva jihate ziva hAla / layo aba joga stanya vAya, kaho kimi dIjiya tAhi gaMvAya / vicArata yo svakAMtisa nAya, name pada-pakaNa puppa caDhAya // gAyo prabhu panya phiI muvicAra, prabodhi su yema kiyo tu vihAra / naye gaya dharma sano hari nAya, racyo miviphA cadi Apa jinAya / / pare pa pAya movAna-bodha, diyo upadeza sumavya saMbodha / niyo pira mora mahAnuga-gA, nameM nita bhakta soI sukha Aza // masAera nina bAgava-vadata, pApa- nihAyata, yAsapUjya vrt-brhm-ptii| bhaya mamaTa gAna, mAnada maDita, je je je jaivata jatI // zrI pApA pUrNAna zipAgIti sAhA / vAnapUja- pada sAra, jajo daraba vidhi bhaavsoN| gA pAyeM mukhamAra, mukti mukti ko jo parama // 1o / paripuSpAMjali dipAgi] Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktAmara bhASA ( lekhaka - hajArIlAla 'kAkA' ghundelakhaNDI ) ( vIravANI, pAkSika patra ke varSa 35, aka 8 eva 6 se sAbhAra uddhRta ) devoM ke mukuTo kI maNirthI, jina caraNo meM jagamagA rahI, jo pApa rUpa aMdhiyAre ko dinakara bana kara ke bhagA rahI, jo bhava sAgara meM paDe huye jIvo ke liye sahAre haiM, mana-vacantana se una zrI jina ke caraNo meM namana hamAra hai || 1 | zrutajJAnI surapati lokapati jinake guNa gAte hara prakAra, stotra vinaya pUjana dvArA vandana karate haiM bAra-bAra, Azcarya Aja maiM manda buddhi una AdinAtha ke guNa gAtA, unakI bhakti meM bhaktAmara bhASA me likha kara harSAtA // 2 // jo devo dvArA pUjya prabhu maiM unake guNa gAne jAyA, hokara jalpana DhIThatA ho, apanI dikhalAne ko lAyA, matimada hU~ usa bAlaka samAna jisake kucha hAtha na jAtA hai, prativimba candra kA jala meM lakha lene ko hAtha DudAtA hai || 3 // jaba pralayakAla kI vAyu se sAgara laharAtA joro se, tisa para bhI magaramaccha ghUmeM mu~ha bAye cAroM joro se aise sAgara kA pAra bhujAo se kyA koI pA sakatA, basa isI taraha maiM manda buddhi prabhu ke guNa kaise gA sakatA // 4 // jisa taraha siMha ke paMje me baccA lakha hiraNI jAto hai, mamatA vaza siMha samAna balo ko apanA roSa jatAtI hai, basa isI taraha se zakti merI muninAtha na stuti karane ko, jo kahA bhaktivaza hI svAmI hai zakti na makti karane kI // 5 // jyoM Amra majarI ko lakha kara koyala madhurAga sunAtI hai, vaise hI terI bhakti prabhu jabarana guNa gAna karAtI hai, hai alpa jJAna vidvAno ke sanmukha yaha dAsa ha~sI kA hai, terI bhakti kI zakti ne jo kahA ye kAma usI kA hai || 6 | ' Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhana pUjA pATha saMprada - pada jaga ke Upara hA jAtA maMvare-sA kAlA dhakAra, saraja kI eka kirasa usako kha meM kara detI hAra-chAra, vese hI bhava bhava ke pAtaka jo bhI sazya ho jAte haiM. terI stuti ke dvArA hI saya barA meM bhaya ho jAte hai / 7 / jyoM kamata patra ke Upara par3a jala kI vadaM mana haratI hai motI samAna lAmA pAkara jo jagamaga-jagamaga karatI haiM, basa usI taraha yaha stuti mI tere gharaso kA dala pAkara, vidvAnoM kA mana hara segI mujha malpa yuddhi dvArA gAkara 15. he binadara tero kathA ho para hara padhA dUra kara detI hai. phira stuti kA kahanA ho yA jo koTi pApa hara letI hai, se sUraja ko upayotI maga kA hara kAma calAtI hai, para usase pahise ko sAtI kamato ke jhuNDa sitAtI haiM / / / he bhuvanarata / hai tribhuvanapati ko terI stuti gAte haiM, nAmavarya nahI isameM kucha bhI do tuma se dhana jAte haiM, paise udAra svAmo pAkara sevaka dhanavAte bana jAte. hai janma vyartha paga meM unakA mo para ke kAma nahI mAte / 10 / po candra kiraNa sama ujjvasa pata moThA kSIrodadhi pAna kare, vaha navakhodadhi kA dhArA jasa pAne kA kamI na dhyAna kare. vaise hI terI dhotarAga mudrA ko netra dekha tete, to unheM sarAgI deva kamI antara meM zAnti nahI dete / 15 / jitane paramANu zuddha naga meM unase nirmita terI kAyA, isaliye mApa besA sundara dUjA na koI najara AyA devA ko ati sundara kAnti jo netro meM gar3a jAtI hai para vahI kAnti terai sanmusa jAte phokI par3a jAtI hai / 126 hai nAya jApa kA mukha maNDala sura nara ke netra haraNa karatA, daniyA ko sandara upamAyeM kara sake nahI jisako samatA, kAntihIna candA dina meM basa TAka patra-sA sagatA hai, yaha bhI jina ke sundara mukha ko upamA kese pA sakatA hai| 13 / Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 jaina pUjA pATa saha hai tribhuvanapati tuma meM saba hI uttama guNa diye dikhAI haiM, haiM pUrNa candra se kanAvAna jo tribhuvana ko sukhadAI haiM, isaliye unhe icchAnusAra vicararA se kauna roka sakatA, jo tribhuvanapati ke jApraya haiM unako phira kauna Toka sakatA // 14 // jo pralayakAla ko teja vAyu parvata karatI kampAyamAna, vaha parvatapati sumera rAja kara sakatI nahI calAyamAna, dasa umI taraha se jo devI devoM kA mana hara sakatI hai, vaha sabhI deviyoM mila prabhu ko vicalita na jarA kara sakatI haiM // 15 // he nA dopa jitane jaga ke jo najara hamAro jAte haiM, jarate jo tela dAti dvArA vAyu lagate vuma jAte haiM, para nAtha jApa vaha dIpaka haiM jo tribhuvana ke prakAzaka ho, nirdhUma jalA karate nizadina tribhuvana ke tabhI upAsaka ho // 16 // haiM satat prakAzo sUrya jApa grasa sake na rAhU pApa rUpa, ika samaya eka saga tIna loka kA prakAzita hotA svarUpa, yaha sUrya megha se jAcchAdita hokara dina meM chipa jAtA hai, para he munIndra vaha sUrya jApa jo sadA prakAza dikhAtA hai // 17 // mukhacandra jApa kA he svAmI mohAndhakAra kA nAza kare, rAhU megho se dUra sadA nita tribhuvana meM prakAza kare, para yaha sAdhAraNa candra prabhu rAhU megho se ghira jAtA, itane para bhI yaha sirpha rAta meM hI prakAza kucha de pAtA | 15 | jaba dhAnya kheta meM paka jAtA jala ko rahatI paravAha nahI, jala bhare bAdaloM ko jaga ko rahato phira kiMcita cAha nahI, dasa usI taraha mukhacandra terA jajJAna timira jaba hara letA, to sUrya candramA ko pAne para koI dhyAna nahI detA // 16 // maNiyoM para paDane se prakAza ko jAbhA jitanI bar3ha jAtI, vaha chaTA kAMca ke Tukar3oM para par3ane se kabhI na jA pAtI, basa usI taraha he deva jApakA svapara prakAzaka tatva jJAna, vaha anya devatAoM se hai kitanA ujjvala kitanA mahAna // 20 // Page #457 -------------------------------------------------------------------------- Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha mapraha unnata jazoka tara ke nIce nirmala zarIra atizaya kArI, sati jJAntidAna jagamagA rahA jhokI lagatI hai nati pyArI, yaha hRdaya deva lagatA mAno tana ne ujiyAlA pAyA ho, yA phira meghoM ko cora sUrya kA dimba nikanna jAyA ho // 28 / / hai prabhu ye maNimaya siMhAsana jitakI kiraNeM jagamagA rahI, suvaraNa se jyAdA kAntivAna tana ko zomA jati bar3hA rahI, aisA lagatA udayAcala para sone kA sUraja banA humA, jisa para kiraNoM kA kAtivAna andara candovA tanA hujA / / 26 !! jaba samozaraNa me magadana ke sone samAna sundara tana para, durate haiM jati ramaloka cavara jo kunda puSpa jase manahara, taba aisA lagatA hai sumera para jala kI dhArA bahatI ho, candramA samAna ujjvala rAzi maramara maranoM se maratI ho // 30 // zazi ke samAna sundara mana hara ravi tApa nAza karanevAle, moto mariNayo se jar3e huye zomA mahAna denevAle, prabhu ke sara para zobhAyamAna vaya chatra samo ko datA rahe, ye tonasoka ke svAmI haiM jagamaga kara jaga ko batA rahe // 31 // gambhIra ucca rucikara dhvani se jo cAro dizA gulAte haiM, satsaga kI mahimA tInaloka ke jIvo ko batalAte haiM, jo toyaTara kI vijaya ghoSaNA kA yaza gAna sunAte haiM, gulAyamAna jo nama karate vaha dundumi deva ghajAte haiM / / 32 // jo pArijAta ke divya puSpa mandAra sAdi se lekara ke, karate haiM saragarA puSpavRSTi gandodavindu ko de kara ke, ThaNDo kyAra meM samAvati jada kalpa vRkSa se giratI hai, tada lagatA prabhu ko divyadhvani hI puSpa rUpa meM siratI hai // 33 // jo tribhuvana meM daidIpyamAna kI doSThi jItanevAlI hai, po koTi sUrya ko nAmA ko mo lajita karanevAlI hai, jo zazi samAna ho zAnti sughA jaga ko varSAnevAlI hai, usa mAmaNDala kI divya carcAdanI se mI chaTA nirAlI hai|| 34 / / Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai prabhu jApa kI divya dhvani jaba samavazaraNa meM khiratI hai, taba sabhI mokSa premI jovo kA manAyAsa mana haratI hai, parisamana Apa ko vANI kA khuda ho jAtA hara botI meM, jo bhI prAsI Akara sunatA hai samavazaraNa kI TolI meM // 35 // nUnana kamalo so kAntidAna caraNo kI zomA pyArI haiM, nakha kI kiraNoM kA teja svarNa jaisA lagatA manahArI hai, aise manahArI caraNo ko jisa jagaha prabhujI dharate haiM, usa jagaha deva unake nIce kamalo kI racanA karate haiM / / 36 // he zrI jinendra tero vibhUti sacamuca hI jatizayakArI hai, dharmopadeza kI sabhA jApa jaisI na aura ne dhArI hai, jaise sUraja kA ujiyAlA sArA ambara camakAtA hai, vaise nakSatra aneko para sUraja ko eka na pAtA hai // 37 // madamasta kalI ke gaNDasthala para jaba bhare ma~DarAte haiM, usa samaya krodha se hAthI ke dou nayana lAla ho jAte haiM, itane vikarAla rUpavAsA hAtho jaba sanmukha jAtA hai, aise saGkaTa ke samaya jApa kA bhakta nahIM ghabarAtA hai / / 38 // jo siMha madAndha hAthiyo ke sira ko vidIrNa kara detA hai, zoNita se sathapatha gaja muktA pRthvI ko pahinA detA hai, aisA krUra dhanarAja zatrutA chor3a mitratA dharatA hai, java usake paMje me bhagavana koI bhakta jApa kA par3atA hai / / 36 // he prabho pralaya kA pavana jise dhU-dhU kara ke dhadhakAtA ho, aisI vikarAla agni jvAlA jo kSaNa me nAza karAtI ho, usako tere vacanAmRta jala pala bhara me zAnti pradAna kare, jo bhaktibhAva kIrtana rUpI terA pavitra jala pAna kare || 40 // he prabhu nAgadamanI se uyo sarpoM kI eka na cala pAtI, viSadhara ko DaMsane kI sArI zakti kSaNa meM kSaya ho jAtI, basa usI taraha zraddhA se jo terA guNa gAna kiyA karate, vaha urate nahI kruddha kAle nAgo para kabhI paira dharate // 41 // Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'jaise sUraja kI kiraNo se aMdhiyArA najara nahIM jAtA, bhISaNa se bhISaNa andhakAra kA koI patA nahI pAtA. basa usI taraha se hai jinavara jo gAtA terI guNa gAthA, usako sazakta haya gaja vAle rAjA TekA karate mAthA / / 42 // raNa me mAle se ariyo kA jaba rudhira vega se bahatA hai, vaha rudhira dhAra kara pAra vaiga se hara yoddhA tatpara rahatA hai, aise durjaya zatru para bhI vaha vijaya patAkA phaharAte, he prama Apa ke caraNa kamala jinake dvArA pUje jAte / / 43 // sAgara kI bhISaNa laharo se jaba nayA Dagamaga karatI hai, yA phira pralayakArI svarUpa agni jaba apanA dharatI hai, usa vakta mApakA dhyAna mAtra jo bhakta hRdaya se karate haiM, ina Akasmika vipadAmo meM hara samaya deva gaNa rahate haiM / / 44 // he pramo jalodara se jinakI kAyA nibela ho jAtI hai, jIne ko jAzA chor3a dazA jaba zocanIya ho jAtI hai, usa samaya mApake caraNoM kI raja jo bImAra lagAte haiM, vaha phira se kAmadeva jaisA sandara svarUpa pA jAte haiM // 45 // jo lauha zrRGkhalAmo dvArA paga se gardana taka jakar3A ho, jakar3ana se javAnoM para kA camar3A bhI kucha-kucha ukhar3A ho, aisA mAnava bhI bandhana se pala meM mukti pA jAtA hai, 'jo tere nAma mantra ko prabhu apane antara me dhyAtA hai / / 46 || he prabhu jApa ko yaha vinatI jo bhakti bhAva se gAte haiM, dAvAnala siMha sarpa hAthI hara vighna dUra ho jAte haiM, tira jAte gahare sAgara se tana ke bandhana kaTa jAte haiM, hara roga dUra ho jAte jo bhaktAmara pATha racAte haiM // 47 / / yaha zabda sumana se gUthI hai prI jinavara ke guNa kI mAlA, vaha mokSa lakSmI pAtA hai jisane bhI ise gale DAlA, prI mAnatuGga munivara ne ye stotra racA sukhadAI hai, kavi 'kAkA' ne bhASA dvArA hara kaNTho taka pahuMcAI hai / / 48 // dohAbhaktAmara stotra kA kare mavya jo jApa,manokAmanA pUrNa ho miTe sabhI satAe / vighna harana magala karana sabhI siddhi dAtAra, 'kAkA' maktAmara namo bhava dadhi tAranahAra / Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimaraNa bhASA bandoM zrI marahata paramaguru, jo sabako sukhadAI , isa jaga me du kha jo maiM bhugate, so tuma jAno rAI / aba maiM maraja karU prabhu tumase, kara samAdhi ura mAhI / manta samaya meM yaha vara mAgU, so doja jaga-rAI / / 5 // bhava bhava meM tanadhAra nayA maiM, bhava bhava zubha saga pAyo, bhava bhava meM nRpariddhi taI meM, mAta pitA suta thaayo| bhava bhava meM tana purupatanoM dhara. nArI hU~ tana lIno , bhava bhava me maiM mayA napu saka, mAtama guNa nahi cInho // 2 // bhava bhava mai surapadavI pAI. tAke sukha ati bhAge , bhava mada me gati narakatano dhara, dukha pAyo vidhi yoge| bhava mada meM tiryaJca yonidhara, pAyo dukha jati bhArI, bhava mada meM sAdharmAjanako, saga milyo hitakArI / / 3 / / bhava bhava me jinapUjana konI, dAna supAtrahi dIno , bhava bhava meM meM samavasaraNa me, dekho jinaguNa bhIno / etI vastu milI bhava bhava meM, samyakaguNa nahiM pAyo , nahiM samAdhiyuta maraNa kiyo maiM, tAta jaga bharamAyo // 4 kAla janAdi bhayo jaga bhrapate, sadA kumaraNahi kIno , ekadhAra hU~ samyakayuta maiM, nija mAtama nahiM cInI / jo nija para ko jJAna hoya to, maraNa samaya du kha koI . deha vinAsI meM nija bhAsI, jyoti svarUpa sadAI // 5 // viSaya kaSAyana ke vaza hokara, deha jApano jAnyo , kara mithyA saradhAna hiye vica, mAtama nAhi pichAnyo / yo kalaza hiyadhAra maraNakara, cAroM gati bharamAyo , samyakadarzana-jJAna-carana ye hirade me nahiM lAyo / / 6 / / ava yA araja karU prabhu suniye, maraNa samaya yaha mAMgo, rogajanita pIDA mata hove, aru kaSAya mata jaago| ye muma maraNa samaya dukhadAtA, ina hara sAtA kIjai , jo samAdhiyuta maraNa hoya mujha, aru mithyAmada chIje / / 7I Page #462 -------------------------------------------------------------------------- Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ana pUjA pATha sapraha 447 - yaha saba mada moha baDhAvanahAre, jiyakI durgati dAtA , inase mamata nivAro jiyarA, jo cAho sukha saataa| mRtyukalpadruma pAya sayAne. mAgo icchA jetI , samatA dharakara mRtyu karo to, pAvo sampatti taitI / / 15 / / caumArAdhana sahita prANa taja, to yA padavI pAvo , hari pratihari cakro tIrthezvara, svargamukti meM jAvo / mRtyukalpadruma sama nahiM dAtA, tono loka prajhArai, tAko pAya kaleza karo mata, janma javAhara hAre / / 16 / / isa tana meM kyA rAce jiyarA, dina dina jIrana ho hai , tejakAMti bala nitya ghaTata hai, yA sama mathira su ko hai| pAcau indrI zithila maI jaba, svAsa zuddha nahiM jAvai , tApara bhI mamatA nahiM choDai, samatA ura nahi lAvai // 17 // mRtyurAja upakArI jiyako, tanasauM tohi chur3Avai , nAtara yA tana bandIgRha meM, parayo parayo bilalAvai / pudrana ke paramANu milake, piNDarUpatana mAsI, yAhI mUrata maiM amUrato, jJAnajoti guNavAsI / / 18 / / rogazoka mAdika jo vedana. te saba pudgala lArai , meM to cetana vyAdhi binA nita, hai so bhAva hamAre / yA tanasoM isa kSetrasambandhI, kArana Ana banyo hai , khAna-pAna de yAko poSyo, aba sama bhAva Thanyo hai / / 16 / / mithyAdarzana gAtmajJAna bina, yaha tana apano mA yo , indrI moga gine sukha maiMne, jApo nAhiM pichAnyo / tana vinazanate nAza jAni nija, yaha ayAna dukhadAI, kuTumba mAdi ko apanI jAnyo, bhUla anAdi chAI / / 20 / / aba nija bheda jathAratha samabhayo, maiM hU~ jyotisvarupI, upaje vinase so yaha punala, jAnyo yAko rUpo / iSTa aniSTa jete sukha-dukha haiM, so seba pudgala lAgeM , maiM jaba apano rUpa vicAro, taba ve saba dussa bhAgeM // 21 // Page #464 -------------------------------------------------------------------------- Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mena pUjA pATha samaha * mana thiratA karake tuma cinto, cau ArAdhana bhAI, ve hI tAko sukha kI dAtA, aura hitU kou nAhI / Age bahu munirAja bhaye hai tina garhi thiratA bhArI, bahu upasarga sahai zubha bhAvana, ArAdhana ura dhArI // 26 // tiname kachuika nAma kahU~ mai, suno jiyA cita lAke, bhAvasahita janumode tAse, durgati hoya na jAke / aru samatA nija ura meM jAve, bhAva adhIraja jAve, yo nizadina jo una munivara ko, dhyAna hiye bica lAve ||30|| dhanya-dhanya sukumAla mahAmuni, kaise dhIraja dhArI, eka ithAlanI yugabaccAyuta, pavi maruyo dukhakArI / yaha upasarga sahyo ghara thiratA, jArAdhana cita dhArI. to tumare jiya kauna dukha hai, mRtyu mahotsava bArI ||31|| dhanya-dhanya ju sukauzala svAmI, vyAghrI ne tana khAyo ? to mI zrImuni neka Digo nahi, Atamaso hita lAyo / yaha upasarga sahyo dhara thiratA, jArAdhana cita dhArI, to tumare jiya kauna dukha hai / mRtyu mahotsava bArI ||32|| dekho gajamuni ke sira Upara, vipra agini bahu bArI, zIza jalai jimi lakaDI tanako, to bhI nAhi cigArI / yaha upasarga sahyo ghara thiratA, jArAdhana cita dhArI, to tumare jiya kauna dukha hai, mRtyu mahotsava bArI // 33 // sanatkumAra muni ke tana me, kuSTha vedanA vyApI, chinnabhinna tana tAso hUvo, taba cintyo guNa Ayo / yaha upasarga sahyo ghara thiratA, jArAdhana citadhArI, to tumare jiya kauna dukha hai, mRtyu mahotsava bArI ||34|| zreNikasuta gagA meM DUnyo, taba jina nAma citArayo, dhara salekhanA parigraha choDyo, zuddha bhAva ura dhArayo / yaha upasarga sahyo ghara thiratA, jArAdhana citadhArI, tau tumare jiye kauna dukha hai ? mRtyu mahotsava bArI // 35 // 29 449 Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sapraha samantabhadra munivara ke tana me kSudhAvedanA bhAI , to dukha me muni neka na Digiyo, cityo nijaguNa bhaaii| yaha upasarga sahyo dhara thiratA, mArAdhana citadhArI , tau tumare jiya kauna dukha hai ? mRtyu mahotsava bArI // 36 // lalitaghaTAdika tIsa doya muni, kauzAmbItaTa jAno , nadI me muni bahakara DUbe, so du kha una nahi mAno / yaha upasarga sahyo dhara thiratA, ArAdhana citadhArI, to tumare jiya kauna dukha hai ? mRtyu mahotsava bArI // 37 / / dharmakoSa muni campAnagarI, bAhma dhyAna dhara ThAr3ho , eka mAsa kI kara maryAdA, tRSA dukha saha gaaddh'o| yaha upasarga sahyo ghara thiratA, ArAdhana citadhArI , to tumare jiya kauna dukha hai ? mRtyu mahotsava bArI // 38 / / zrIdattamuni ke pUrva janma ko, bairI deva su jAke , vikriya kara du kha zItatano, so sahyo sAdhu manalAke / yaha upasarga sahyo dhara thiratA, mArAdhana citadhArI, to tumare jiya kauna dukha hai ? mRtyu mahotsava bArI / / 36 / / vRSamasena muni uSNa zilA para, dhyAna dharayo manalAI , sUrya dhAma aru uSNa pavana kI, vedana sahi adhikAI / yaha upasarga sahyo ghara thiratA, ArAdhana citadhArI , to tumare jiya kauna dukha hai ? mRtyu mahotsava bArI / / 40 / / abhayaghoSa muni kAkadIpura, mahAvedanA pAI , bairI canDane saba tana chedyo, du kha dono adhikAI / yaha upasarga sahyo dhara thiratA, mArAdhana citadhArI, to tumare jiya kauna dukha hai ? mRtyu mahotsava baaro||41|| vidya ta cara ne bahu du kha pAyo, to mI dhIra na tyAgI , zama bhAvanA se prANa taje nija, dhanya aura bdd'bhaagii| yaha upasarga sahyo dhara dhiratA, mArAdhana citadhArI, to tumare jiya kauna dukha hai ? mRtyu mahotsava bArI / / 42 / / Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaya pUjA 1 " putra cilAtI nAmA muni ko, bairI ne tana ghAto, moTe-moTe koTa paDe tana, tApara nija guNa rAto / yaha upasarga sahyo ghara dhiratA, jArAdhana citadhArI, to tumare jiya kauna dukha hai ? mRtyumahotsava bArI // 43 // daNDakanAmA muni kI dehI, bANana kara ati bhedI, tApara neka Dige nahi ve muni, karma mahAripu chedI / yaha upasarga sahyo ghara thiratA, ArAdhana citadhArI, to tumare jiya kauna dukha hai ? mRtyu mahotsava bArI // 44 // abhinandana muni Adi pAMca sau ghAni peli ju mAre to bhI zrImuni samatA dhArI, pUraba karma vicAre / yaha upasarga sahyo ghara thiratA, ArAdhana citadhArI, to tumare jitha kauna dukha hai ? mRtyu mahotsava vArI // 45 // cANaka muni gaudhara ke mAhI, manda anani para jAlyo zrIguru ura samabhAva dhArake, apano rUpa samhAlyo / yaha upasarga sahyo ghara thiratA, ArAdhana citadhArI, ttau tumare jiya kauna dukha hai ? mRtyu mahotsava bArI 046 0 sAta zataka munivara ne pAtho, hastanApura me jAno, balibrAhmaNa kRta ghora upadrava, so munivara nahi mAno / yaha upasarga sahyo ghara thiratA, ArAdhana citadhArI, to tumare jiya kauna dukha hai ? mRtyu mahotsava bArI // 47 // lohamayI AbhUSaNa gaDhake, tAte kara paharAye, pAMco pANDava muni ke tana meM, to bho nAhi cigAye / yaha upasarga sahyo ghara thiratA, ArAdhana citadhArI, " to tupare jiya kauna dukha hai ? mRtyu mahotsava bArI // 48 // aura aneka bhaye isa jaga me, samatA rasa ke ve hI hamako ho sukhadAtA, hara haiM Teva samyak - darzana jJAna carana tapa, ye ArAdhana ye hI mokU sukha ke dAtA, inhe sadA ura dhAro // 46 // svAdI " pramAdI | cAro, Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 , jaina yo samAdhi uramAhI tAvA, apano hita jo cAho, taja mamatA aru jAThI madako jotisvarUpI dhyAvo / jo koI nita karata payAno, grAmAntara ke kA, so mI zakuna vicArai nIke, zubha ke kAraNa sAje // 501 mAtAdika jaru sarva kuTumba sau, noko zakuna banAve, haladI dhaniyA puno jakSata, dUva dahI phala lAve | eka grAma ke kAraNa ete kareM zubhAzubha sAre, jaba paragati ko karata payAno, tau nahi soce pyAre 518 sarva kuTumba jaba rovana lAge, tohi runAve sAre, ye apazakuna kareM suna toko, tU yo kyo na vicAre / jaba paragati ko cAlata viriyA, dharmadhyAna ura AnA cAro pUjA pATha samaha , paJca ubhava nava eka nama, lAzvina zyAmA saptamI, ArAdhana ArAdhA, mAhatano dukha hAno // 52 // hRni zalya tajo saba duvidhA AtamarAma sudhyAvo, jaba paragati ko karahu pathAno parama tatva ura tAvo / moha jAnako kATa piyAre, apanI rUpa vicAro mRtyu mitra upakArI tarI, yo ura nizcaya dhAro [ 53 6 dohA - mRtyumahotsava pAThako paDho suno budhivAna / saradhA ghara nita surU laho, sUracandra zivadhAna sabatai so sukhadAya | kahyo pATha manalAtha 8 Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zAMtinAtha jina pUjA ( kavi zrI rAmacandrajI kRta) aDilla zAnti jinezvara namUM tIrtha vasa duguNa hI, pacamacakrI managa duvidha SaT saguNa hii| tRNavata ridhi saba chAri dhAri tapa ziva varI, jAhvAnana vidhi karU vAratraya uccarI // 2 // OM hauM zrI zAntinAtha jinendra / atra avatara avatara savauSaT / OM hrIM zrI zAntinAtha jinendra / atra tiSTha tiSTha Tha Tha sthApana / OM hrIM zrI zAntinAtha jinendra ! mana mama sannihito bhava bhava vapaT / nArAca chanda zaila hemateM patata jApikA sunyaumho| ratnabhRngadhAri nora sota aga so mahI / roga soga mAdhi vyAdhi pUjate nasAya haiN| anata saukhyasAra zAMtinAtha seya pAya hai // 2 // OM hIM thI zAntinAjinendrAya janmajarAmRtyuvinAzanAya jala nika cadanAdi kukamAdi gadhasAra lyAvahI bhRga vada gajata samora saga dhyAvahI / / roga soga0 / / 2 / / OM hrIM zrI zAntinAtha jinendrAya mamAratApavinAzanAya candana nirva idu kuda hArateM apAra sveta sAla hii| duti khaDakAra puja dhAriye vizAla hI / / roga soga0 / / 3 / / OM hrIM zrI zAntinAtha bhagavajjinendrAya akSayapadaprAptaye akSatAn / pacavarana puSpasAra lyAiye manogya hii| svarna thAla dhAriye manoja nAsa jogyahI || roga soga0 / / 4 / / OM hrI zrI zAntinAtha bhagavajinendrAya kAmabANavidhvasanAya puSpa Page #470 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jeTha asita caudasi dharayo, tapa taji rAja mahAna / sura nara khagapati pada jaja, hai jaja hU~ bhagavAna / / 3 / / OM hI zrI jyeSThakRSNacaturdazyA tapomagalamaDitAya zrI zAntinAtha jinendrAya argha nirvapAmIti svAhA / posa sukala gyArasi hane, ghAti karma sukhadAya / kevala lahi vRSa mAkhiyo, jaja zAMti pada dhyAya // 4 / / OM hI zrI pauSazuklakAdazyA jJAnamagalamaDitAya zrI zAntinAtha jinendrAya argha nirvapAmoti svAhA / kRSNa caturadasi jeThakI, hani aghAti sivathAna / gaye samaidAcala thakI, jaja mokSa kalyAna / / 5 / / OM hIM zrI jyeSThakRSNAcaturdazyA mokSamagalamaDitAya zrI zAntinAtha jinendrAya argha nirvapAmIti svAhA / jayamAlA soraThA-zAMti jinezvara pAya, bad mana baca kAyatai / dehu sumati jinarAya, jyau vinatI ruciau karauM / / 1 / / (cAla sasAra sAsariyo bhAI dohilo) zAMti karama vasuhAnika, siddha bhaye siva jAya / zAMti karo saba loka me, maraja yahai sukhadAya / / zAMti karo jagazAMtijI // 1 // dhanya nayari hathanApurI, dhanya pitA vizvasena / dhanya udara jayarA sato, zAMti maye sukha dena // zAMti0 // 2 // bhAdava saptami syAmahi, garbhakalyANaka ThAni / ratana dhanada varaSAiye, SaTa nava mAsa mahAna / / zAMti0 // 3 // jeTha masita caujasa viSa, janama kalyANaka ida / meru karayau abhiSekakaiM, pUji nace suravRnda / / zAMti0 // 4 // hema varana tana sohanA, tuga dhanuSa cAlIsa / jAyuvarasalakha narapati, sevata sahasa batIsa / / zAMti0 // 5 // Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 jana pUjA pATha sagraha SaTakhaDa navavidhi tiyasave, caudaharatana bhaDAra / kachukAraNa lakhike taje, paNacava masiya jagAra / zAMti0 // 6 // deva ripi saba Ayaka, pUji cale jina bodhi / leya surA sivakA dharo, viracha nadIzvara sodhi / zAti0 / 7 / kRSNa caturadasi jeThako, manaparaje lahi jJAna / ida kalyANaka tapa karalo, dhyAna dharayA bhagavAna / zAMti0 // 8B SaSThama kari hita asanakai, pura somanasa majhAra / gaye dayo paya mittajI, varaSa ratana apAra : zAti0 // 6 // maunasahita vasu duguNahI, barasa kare tapa dhyAna / pauSa sukaha gyArasi hane, ghAti lahyo prabhu jJAna / zAti0 110 // samavasarana dhanapati racyo, kamalAsanapara deva / indra narA SaTadravyakI, suti thiti thuti kari eva / zAMti0 // 21 // dhanya jagalapada so tanau, mAyau tuma darabAra / dhanya uma cakhi ye mathe, vadana jinanda nihAri / zAti0 // 22 // mAja saphala kara ye maye, pUjata zrIjina pAya / sIsa saphala aba hI mayo, dhokyo tuma prabhu mAya / zAti0 // 13 // sAja saphala rasanA bhaI, tuma guNagAna karanta / dhanya bhayau hiya mo tanI, prabhupadadhyAna dharanta // zAti0 1140 sAja saphala jaga mo tanau, zravana sunata tumavaina / dhanya maye vasu aga the, namata layau ati caina / zAMti0 // 15 // rAma kahai tuma guNataNA, inda lahai nahi pAra / maiM mati alapa ajAna hU~, hoya nahI visatAra / zAti0 // 16 // barasa sahasa pacIsahI, SoDasa kama upadeza / deya sameda padhAriye, mAsa rahe ika sesa / zAti0 // 17 // jeTha masita caudasi gaye, hani aghAti sivathAna / surapati utsava ati kare, magala mochi kalyAna / shaaNti018|| Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina pUjA pATha sapraha sevaka saraja karai sano, ho karuNAnidhi deva / dukhamaya bhavadadhi nai mujhe, tAri karU tuma seva / shaati016|| pattA chanda iti jina guNamAlA mamala rasAlA jo bhavijana kaThe dhrii| huya divi amaresvara, pahami naresvara, zivasundari tatachina varaI // OM hI zrI zAtinAtha jinendrAya pUrNAdhya nirvapAmIti svAhA / SoDazakAraNa vrata jApa samuccaya - OM ho zrI darzanavizuddhayAdi SoDazakAraNa bhAvanAbhyo nama / (1) OM ho zrI darzana vizuddhaye nama (2) OM hI zrI vinaya sampannatAya nama (3) OM hI zrI zolavrateSvanaticArAya nama (4) OM hrI zrI bhAbhIkSNajJAno payogAtha nama (5) OM hrI zrI savaigAya nama (6) OM hI zrI zaktitastyAmAya nama (7) OM hI prI zaktitasnapase nama (8) OM hrI zrI sAdhusamAdhaye nama (6) OM hrI zrI vaiyAvratya karaNAya nama (10) OM hI zrI mahadbhaktyai nama (11) OM hrI zrI AcArya maktyai nama (22) OM hI zrI bahUtabhaktyai nama (13) OM hrI zrI pravacanabhaktya nama (14) OM hI zrI mAvazyakAparihANaye nama (15) OM hI zrI mArgaprabhAvanAya nama - (2) OM hrI zrI pravacana-vatsalatvAya nama / - * bhajana * sAMvaliyA pArasanAtha zikhara para bhale virAje jii| bhale pirAje, bhale virAje, bhale virAje jI // sAva0 // 1 // ToMka TaoNka para dhvajA virAje jhAlara ghaMTA vAje jii| jhAlara kI jhaMkAra suno java anadaha bAje bAje jI // sAva0 // 2 // dUra dUra se yAtrI AveM mana meM lekara cAva / aSTa dravya se pUjA kInI, puSpa diye caDhAya // sAMca0 // 3 // paiMDa paiDa para siMha dahADe jahA~ bhIloM kA vaasaa| jahAM prabhu tuma mokSa gaye the vahA~ liyo niravAsA // sAva0 // 4 // dUra dUra se mIla bhI Aye jinakI moTI cottii| jina ke dayA dharma nahIM mana meM unakI kismata khoTI / sAMva0 // 5 // Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 jaina pUjA pATha sapraha * AratI iha vidhi maMgala AratI kIje, paca paramapadabhaja sukha lIje / Teka / pahalI AratI zrI jinarAjA, bhavadadhi pAra utAra jihAjA / yaha / dUsarI AratI siddhana kero, sumarana, pharata miTe bhava phero| yaha0 / tIjI AratI sUra munindA, janama maraNa duHkha dUra karindA / yaha / cauthI AratI zrI uvajjhAyA, darzana dekhata pApa palAyA / yaha / pAcI AratI sAdhu tihArI, kumati vinAzana ziva adhikaarii|| chaTThI gyAraha pratimA dhArI, zrAvaka bandI AnandakArI / yaha0 / sAtavIM AratI zrI jinavANI, 'dhAnata' svarga mukti sukhadAnI / sadhyA karake AratI kIje, apano janama saphala kara lIje / jo koI AratI kare karAve, so nara nArI amara pada pAve // * caubIsoM bhagavAna kI AratI * pabha ajita saMbhava abhinandana, sumati padama supArzva kI jaya ho| jinarAjA, dInadayAlA, zrI mahArAja kI AratI / ttek| candra pahupa zItala zreyAzA, vAsupUjya mahArAja kI jaya ho| jina vimala ananta dharma jasa ujjvala, zAntinAtha mahArAja kI jaya ho / jina kuMthunAtha, ari, malli, munisuvrata, naminAtha mahArAja kI jaya ho / jina neminAtha prabhu pArzva ziromaNi, vardhamAna mahArAja kI jaya ho| jina jina caubIsoM kI AratI karo, mhAro AvAgamana, mhAro jAmaNa maraNa miTAvo mahArAja jI, jaya ho jinarAjA, dInadayAlA zrI mahArAja kI aartii| Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI mahAvIra svAmI kI AratI // jaya mahAvIra prabho svAmI jaya mahAvIra prbho| kuNDalapura avatArI, trizalAnanda vibho|| oma jaya mahAvIra prabho // siddhAratha ghara janme, vaibhava thA bhArI svAmI vaibhava thA bhArI vAla brahmacArI, vrata pAlyo tapadhArI / 1 / oma jaya Atama jJAna virAgI, sama dRSTi dhaarii| mAyA moha vinAzaka, jJAna jyoti jArI / 2 / oma jaya - jaga meM pATha ahiMsA, yApahI vistArayo / hiMsA pApa miTA kara, sudharma parivAryo / 3 / oma jaya yahi vidhi vAdanapura meM atizaya drshaayo| gvAla manoratha purayo dUdha gAya pAyo / 4 / oma jaya amaracanda ko svapanA, tumane prabhu diinaa| mandira tIna zikhira phA, nirmita hai kInA / 5 / oma jaya / jayapura nRpa bhI tere, atizaya ke sevii| eka grAma tina dinoM, sevA hita yaha bhI / 6 / moma jaya jo koI tere dara para, icchA kara aave| manavAchita phala pAvai, saMkaTa miTa jAve / 7 / oma jaya * nizi dina prabhu mandira meM jagamaga jyoti jre| sevaka prabhu caraNoM meM, Ananda moda bhare / 8 / oma jaya mahAvIra prbho|| Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArzvanAtha kI AratI racayitA-jiyAlAla jaina jaya pArasa devA prabhu jaya pArasa devA / sura nara muni jana tava caranana kI karate nita sevA // Teka pauSa bado gyArasI, kAzI me Ananda ati bhArI / azvasena ghara vAmA ke ura lono avatArI // jaya0 // 1 // zyAma varaNa nava hAtha kAya paga uraga lakhana sohai / surakRta ati anupama paTa bhUSaNa sabakA mana mohai // jaya0 // 2 // jalate dekha nAga nAginI ko paca navakAra diyaa| harA kamaTha kA mAna jJAna kA bhAnu prakAza kiyA // jaya0 // 3 // mAta-pitA tuma svAmo mere Aza karUM kiskii| tuma bina dUjA aura na koI zaraNa gahU~ jisakI // jaya0 // 4 // tuma paramAtama tuma adhyAtama tuma antaryAmI / svarga mokSa padavI ke dAtA tribhuvana ke svAmI // jaya0 // 5 // dInabandhu dukhaharaNa jinezvara tuma hI ho mere / do zivapura kA vAsa dAsa hama dvAra khar3e tere // jaya0 // 6 // viSaya vikAra miTAo mana kA arja suno daataa| 'jiyAlAla' kara joDa prabhu ke caraNo cita lAtA // jaya0 // 7 // Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha zAMti maMtra prAramyate OMnamaH siddhanyaH / zrI vItarAgAya namaH / OM namo'rhate bhagavate, dhImate pArvatIyaMdarAya dvAdazagaNaparivepTitAya, zurudhyAna pavitrAya, sarvajJAya svayabhuve, siddhAya, buddhAya, paramAtmane, paramasukhAya, lokamahovyAtAya, manantasasAracakraparimadaMnAya, anantadarzanAya, anantavIryAya, anantamuravAya, siddhAya, buddhAya, lokyavazaGkarAya, satyanAnAya, satyavrahmaNe, dharaNendra phaNAmaNDalamaNDitAya, RSyAyikA zrAvaka zrAvikA pramukha catussopasargavinAzanAya, ghAtikarma vinAzanAya, maghAtikarma vinAzanAya / apavAya chidhi-chidhi bhidhi-bhighi / mRtyu chighi-vidhi midhi-bhidhi / atikAmachidhi 2 bhidhi 2ratikAma chidhi-chidhi bhidhi bhidhi / krodha chidhi-chidhi midhi-bhidhi| manti chidhi-chidhi bhighi-bhidhi / sarvazatru chidhi 2 bhighi 2 / sarvopasargachidhi 2 bhidhi 2 / sarvavighna chidhi 2 bhidhi 2 / sarvabhaya chighi 2 bhidhi 2 / sarvarAjabhaya chidhi 2 bhidhi 2 / sarvacorabhaya lidhi 2 bhighi 2 / sarvaduSTabhaya vidhi 2 bhidhi 2 / sarvamRgamaya chidhi 2 bhidhi 2 / sarvamAtmacakrabhaya chidhi 2 bhidhi2 / sarvaparamantra chindhi 2 bhindhi 2 / sarvazUlaroga chindhi 2 bhindhi 2 / sarvakSayaroga chindhi 2 bhindha 2 / sarvakuSTharoga chindhi 2 bhindhi 2 / sarvakararoga chindhi 2 bhindhi 2 / sarvanaramArI chindhi 2 bhindhi 2 / sarvagajamArI chindhi 2 bhindhi 2 / sarvAzvamArI chindhi 2 bhindhi 2 // garvagomArI chindhi 2 bhindhi 2 / sarvamahipamAri chindhi 2 bhidhi2| sarvadhAnyamAri chindhi 2 bhindhi 2 / sarvavRkSamAri chindhi 2 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ YE jena pUjA pATha sapraha bhindhi 2 / sarvagalamAri chindhi 2 bhindhi 2 / sarvapatramAri chindhi 2 bhindhi 2 / sarvapuppamAri chindhi 2 bhindhi 2 sarvaphalamAri chindhi 2 bhindhi 2 / sarvarASTramAri chindhi : bhindhi 2 / sarvadezamAri sivi 2 bhindhi 2 / sarvaviSamAri chindhi 2 bhindhi 2 / vetAlagAkinobhaya chindhi 2 bhindhi 2 sarvavedanIya chindhi 2 bhindhi 2 / sarvamohanIya chindhi 2 bhinvi 2 sarvakarmASTaka chindhi 2 bhindhi 2 / ___OM sudarzana mahArAja cakra vikrama tejovala gauryavorya jAnti kurukuru / sarvajanAnandana kurukuru / sarvabhavyAnandana kurukuru / sarva gokulAnandana kurakuru / sarvagrAma nagarakheTa karvaTamaTa vapattanadroNa mura savAhAnandana kurukuru / sarvalokAnandana kuskuru| sarvadegAnandana kukuru sarvajayamAnAnandana kurukuru / sarvadu la hana hana, daha daha, paca kuTa kuTa, zIghra zIghra / yatsukha triSulokeSu vyAdhivyasanajita / abhaya kSemamArogya svatirastuvidhIyate // shivmstu| kulagotradhana dhAnya sadAstu / candraprabhu vAsupUjya mallivarddhamAna puSpadantazotala munisuvrata neminAtha pArzvanAtha ityebhyo namaH // ityanena mantreNa navagrahArtha gandodha dhArA varSaNam // aSTAhikA vrata jApa samuccaya - OM hrI prI nandozvara dvopasyadrApacAzajjina caityAlayebhyo nama / / (5) OM hrI zrI nandIzvara sajJAya nama (2) OM hrI zrI naSTamahAdibhUti sajJAya nama (3) OM hrI zrI trilokasAra sajJAya nama (4) OM hro zI caturmukha sajJAya nama (5) OM hrI zrI svargasopAna sajJAya nama (6) OM ho zrI siddhacaka sajJAya nama (7) OM hrI zrI paJcamahAlakSaNa sajJAya nama (5) OM hrI pro indradhvaja sajJAya nama Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI caubIsa tIrthaGkaroM ke paJca-kalyANaka tithiyAM zrAvakoM ko nIce likhe dinoM meM pUjana aura spAdhyAya karanA cAhiye, aisA karane se puNya vadha hotA hai| sa0 nAma tIrthadara garbha janma tapa jJAna mokSa 1 zrI AdinAtha jI ApAda kRSNa 2 caitra vadI 9 caitra vadI 9 phAlguna vadI 11 mAgha vadI 14 , 2 zrI ajitanAtha jI jyeSTha vadI 15 mAgha sudI 10 mAgha sudI 10 popa sudI 4 caitra sudI 5 3 zrI sambhavanAtha jI phAlguna sudI 8 kAtipha sudI 15 magasira sudI 15 kArtika yadI 4 caitra sudI 6 4 zrI abhinandananAtha jI vaisAkha sudI 6 mAgha vadI 12 mAgha sudI 12 popa sudI 14 vaisAtya padI 6 5 zrI sumatinAtha jI zrApaNa sudI 2 caitra sudI 11 caitra sudI 11 caitra sudI 11 cai7 mutI 11 6 zrI padmaprabhu jI mApa padI 6 kAtika sudI 13 kArtika sudI 13 cetra sudI 15 phAguna vadI 4 7 zrI mupAzvanAtha jI bhAdoM sudI 6 jyeSTha sudI 12 jyeSTha sudI 12 phAlguna vadI 6 pAraguna yadI 7 8 zrI candraprabhu jI caitra vadI 5 pauSa padI 11 pauSa yadI 11 phAlguna vadI 7 phAlguna purI 7 9 zrI puSpadanta jI phAlguna vadI 9 magapira surda ? magasira sudI 1 kAtika sudI 2 Asoja sudI 8 10 zrI zItalanAtha jI , caitra vadI 8 mAgha vadI 12 mAgha vadI 12 pauSa vadI 14 ArAoja sudI 8 11 zrI zreyAMsanAtha jI jyeSTha vadI 8 phAlguna 11 phAlguna vadI 11 mAgha vadI 1 Na sudI 15 12 dhrI vAsupUjya jI ASAr3ha vadI 6 phAlguna 6ii 11 phAlguna padI 14 bhAdoM vadI 2 bhAdoM sudI 14 Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapa Ar :- Timirm sa0 nAma tIrbhara 13 zrI pigalanAtha jI 14 zrI anantanAtha jI 5 zrI dharmanAtha jI zrI zAntinAtha jI zrI kunthunAtha jI zrI arahanAtha jI zrI gallinAtha jI zrI gunisuvratanAtha ja zrI naminAtha jI * zrI neminAtha jI 3 zrI pArzvanAtha jI 4 zrI mahAvIra jI garga jaga zAna , gokSA jyeSTha vadI 10 gApa sudI 14 mAga gudI 14 gAgha sudI bhAsada naMdI 1 phAtika vadI 1 jyeSTha padI 12 jyeSTha yadI 10 caitra vadI vaisAkha sudI 8 mAgha sudI 13 gAgha sudI 13 pauSa sudI 15 jyeSTha sudI 14 bhAdo cadI 7 jyeSTha vadI 4 jyeSTha yadI 14 popa sudI 10 jyeSTha padI zrAyaNa vadI 10 vaizAkha sudI 1 paisAkha sudI 1 caitra sudI 3 vaisAkha suMdA 1 phAguna sudI 3 magasira sudI 14 magasira sudI 14 kAtika sudI 12 caina sunI 11 caitra sudI 1 magasira sudI 11 magasira sudI 11 pauSa vadI 2 phAlguna sudI 5 zrAvaNa vadI 2 vaizArA vadI 10 vaizAkha vadI 10 vaisAkha nadI 9 phAguna padI 12 mAsoja vadI 2 mApAr3ha padI 10 ApAya vadI 10 gagasira sudI 11 paisAkha padI 14 phAtika sudI 6 zrAvaNa mudI 6 zrAyaNa sudI 6 Asoja sudI 1 ASAr3ha sadI 8 vaizAkha vadI 2 pauSa vadI 11 pauSa yadI 11 caitra vadI prAvaNa sadI 1 bhASAr3ha sadI 6 caitra sudI 13 magasira padI 10 sAkha sudI 10 phAtipha padI 15 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lobhase nahI, santoSa aura udAratAse jItanA caahie| vaira, ghRNA, damana, utpIDana, hakAra Adi sabhIkA prabhAva karttApara paDatA hai / jisa prakAra kue~ge kI gayI dhvani pratidhvanike rUpame vApasa lauTatI hai, usI prakAra hiMsAtmaka kriyAokA pratikriyAtmaka prabhAva karttApara hI paDatA hai | ahiMsAdvArA hRdayaparivartana sambhava hotA hai / yaha mAranekA siddhAnta nahI, sudhAranekA hai / yaha sasArakA nahI, uddhAra eva nirmANakA siddhAnta hai / yaha aise prayatnokA pakSadhara hai, jinake dvArA mAnavake antasme manovaijJAnika parivartana kiyA jA sakatA hai aura aparAdhakI bhAvanAoko miTAyA jA sakatA hai / aparAdha eka mAnasika bImArI hai, isakA upacAra prema, sneha, sadbhAvake mAdhyamase kiyA jA sakatA hai / ghRNA yA dvepa pApase honA cAhie, pApose nahI / bure vyakti aura burAIke bIca antara sthApita karanA hI kartavya hai / burAI sadA burAI hai, vaha kabhI bhalAI nahI ho sakatI; parantu burA AdamI yathAprasaMga bhalA ho sakatA hai / mUlame koI AtmA burI hai hI nahI / asatyake bIcame satya, andhakArake bIcame prakAza aura viSake bhotara amRta chipA rahatA haiN| acche bure sabhI vyaktiyome Atmajyoti jala rahI hai / aparAdhI vyaktime bhI vaha jyoti hai kintu usake guNokA tirobhAva hai / vyaktikA prayAsa aisA honA cAhie, jisase tirohita AvirbhUta ho jAye | isa sandarbhame karttavyapAlanakA artha mana, vacana aura kAyase kisI bhI prANIkI hiMsA na karanA, na kisI hiMsAkA samarthana karanA aura na kisI dUsare vyaktike dvArA kisI prakArakI hiMsA karavAnA hai / yadi mAnavamAtra isa karttavyako nibhAnekI ceSTA kare, to aneka duHkhokA anta ho sakatA hai aura mAnavamAtra sukha eva zAntikA jIvana vyatIta kara sakatA hai / jabataka parivAra yA samAjame svArtho - kA sagharSa hotA rahegA, tabataka jIvanake prati sammAnako bhAvanA udita nahI ho sakegI / yaha ahiMsAtmaka karttavya dekhaneme sarala aura spaSTa pratIta hotA hai, kintu vyakti yadi iso karttavyakA AtmaniSTha hokara pAlana kare, to usame naitikatA ke sabhI guNa svata upasthita ho jAyeMge / mUlarUpame karttavyoko nimnalikhita rUpame vibhakta kiyA jA sakatA hai 1 svatantratAkA sammAna / 2 caritrake prati sammAna / 3. sampattikA sammAna / 4 parivArake prati sammAna / 5. samAjake prati sammAna / 560 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya - paramparA Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritrake prati sammAna pratyaka pariyArako naramyako anya sadasya garisakA mammAna gAranA cariyake prati sammAna hai| jIvanamambandhI gAva himA niSedhA hai, to svatannatA mantranyo knaMvya anya vyaginAko svatantratAkA damana na gagne mAta karatA hai| yaha kanaya anya vyaktiyoko bhani pAnekA niSedha no karatA hI hai, sAtha hI isa vAtako vipi bhI karanA hai kihane maga vyagitatva vikAmako protsAhita karanA hai| yaha vidheyAmakA kartavya anga vyaktiyoke cAritrika vikAsake lie anupraNita karatA hai| jo gati parivAra aura samAjake samasta sadasyAko cAripa-vikAsa agara detA hai, vaha parivArakI unati karatA hai aura sabhI prakArase jIvanako mumo-nAmuda banAtA hai| sampattikA sammAna sampattike sammAnakA artha vyaniyoko sampattisambandhI adhikArako svIkRta karanA / yaha kartavya bho ta niSedhAtmaka kartavya hai, kyoMki yaha anya vyaktiyo tIrthAra mahAvIra aura unakI dezanA 561 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke sampattisamvandhI apaharaNakA niSedha karatA hai| yaha 'asteya' ke nAmase abhihita kiyA jA sakatA hai / AdhyAtmika vyaktitvake vikAsake lie yaha Avazyaka hai ki vyakti za uddha ahiMmAtmaka jovana vyatIta kare / isa karttavyakA AdhAra satya aura ahiMsA hai / yadi ahimAkA artha kisI bhI vyaktiko mana, vacana aura karma se mAnasika aura zArIrika kSati pahuMcAnA hai, to yaha spaSTa hai ki dUsare kI sampattikA apaharaNa na karanA ahisAkA aga hai / kisIkI sampattikA apaharaNa karanekA artha nissandeha usa vyaktikA mAnasika aura zArIrika kSati pahu~cAnA hai aura usake vyaktitva vikAsako avaruddha karanA hai / yaha karttavya hame isa bAta ke lie prerita karatA hai ki hama bhogopabhogakI vastuokA amaryAdita rUpase sevana na kareM / apavyayako bhI yaha karttavya rokatA hai| parivArake lie mitavyayatA atyAvazyaka hai| mitavyayatA samasta vastuoko madhyama mArgake rUpame grahaNa karaneme hai / sampattikA apavyaya yA anucita avarodha ye dono hI karttavya bAhara haiM, jaba bhautika vastuoM yA mAnasika zaktikA apavyaya kiyA jAtA hai, to kucha dinome vyakti zaktihIna ho jAtA hai, jisase vyakti, parivAra aura samAja ye tIno vinAzako prApta hote haiM / jo sampattisammAna kA AcaraNa karatA hai, vaha nimnalikhita vastuome madhyama mArga yA mitavyayatAkA prayoga karatA hai 1 1 sampatti / 2 AhAra-vihAra | 3. vastra aura upaskara / 4 manoraJjanake sAdhana / 5 vilAsa aura ArAmakI vastueM / 6 samaya / 7. zakti | arthakA pratIka sikkA parivartanakA mAnadaNDa hai aura usase hamArI kraya zaktikA bodha hotA hai / jo vyakti sampatti prApta karanA cAhatA hai aura RNase bacanA cAhatA hai, vaha vyayako Ayake anurUpa banAkara abhivRddhi prApta kara sakatA hai / vilAsa aura ArAmakI vastuoM ke kraya karaneme apavyaya hotA hai| isa apavyayakA rokanA parivArake hitake lie atyAvazyaka hai| apavyaya aisA mAnasika roga hai jisake kAraNa anucita lAbha aura steyasambandhI kriyApratikriyAe~ sampAdita karanI paDatI hai / vaha anucita rItise kisIkI 562 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya - paramparA Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampatti, kSetra, bhavana bAdipara apanA adhikAra karatA hai / coroke antaraga kAraNopara vicAra karanese jJAta hotA hai ki jaba dravyako lolupatA caDha jAtI hai, to tRSNA vRddhigata hotI hai, jinase vyakti yena kena prakAreNa dhanasacaya karanevI aura jhukatA hai| yahAM viveka aura ImAnadAroke na rahane se vyakti apanI prAmANikatA vo baiThatA hai, jisameM une anetikarUpame dhanArjana karanA paDatA hai / apavyaya corI karanA bhI nikalatA hai| eka bAra hAthake khula jAne para phira apaneko nayamita raganA kaThina ho jAtA hai| apavyayI ke pAsa ghana sthira nahIM rahatA aura vaha nirdhana hokara caukI ora pravRtta hotA hai / kucha vyakti mAna-pratiSThA hetu dhanavyaya karate haiM aura apaneko vaDA disalAne ke prayAsa vyayaM yaM karate hai pariNAmasvarUpa unheM anIti aura zoSaNako apanAnA pahanA hai / ataeva sampati sammAna kartavyakA AcaraNa karate hue cintA, udvignatA nirAnA, bodha, lobha, mAyA Adile vacanekA bhI prayAsa karanA cAhie / parivArake prati sammAna parivArake prati sammAnakA artha hai pArivArika samasyAoke sulajhAne ke lie vivAha bAdi kAryoM kA nampanna karanA / manyAsa yA nivRttimArga vaiyaktika jIvanotthAna ke lie Avazyaka hai, para gaMmArake bIca nivAsa karate hue pArivArika dAyitvakA nirvAha karanA ora samAja evaM saghako unnatike hetu prayatnazIla rahanA bhI Ayaka hai / vAstavame zrAvaka jIvanakA lakSya dAna denA, devapUjA karanA aura munidharmake sarakSaNamaM sahayoga denA hai / sAdhu-muniyoko dAna dene kI kriyA zrAvaka - jIvana ke binA sampanna nahI ho sktii| nArIke binA puruSa aura puruSa ke binA aMtrI nArI dAnAdi kriyA sampAdita karane me asamartha hai| ata catuvidha saghake sarakSaNa evaM kulaparamparAke nirvAhakI dRSTime pArivArika kartavyokA nirvAha atyAvazyaka hai / sAtAvedanIya aura cAgnimohanIyake udayase vivahana - kanyAvaraNa vivAha kahalAtA hai / yaha jIvaname dharma, artha, kAma Adi puruSArthIkA niyamana karatA hai / ataeva pArivArika karttavya tathA saskAroke prati jAgarukatA apekSita hai / * saskArazabda dhArmika kriyAoM ke lie prayukta hai / isakA abhiprAya vAhya dhArmika kriyAo, vyartha ADambara, korA karmakANDa, rAjya dvArA nirdiSTa niyama eva aupacArika vyavahArose nahI hai; balki Atmika aura Antarika saundarya se northaMkara mahAvIra aura unakI dezanA 563 Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai / saskArazabda vyaktike dehika, mAnasika ora vauddhika pariSkArake lie kiye jAnevAle anuSThAnose sambaddha hai / saskAra tIna vargome vibhakta haiM 1. garbhAnvaya kriyAe~ / 2. dIkSAnvaya kriyAe~ / 3. kriyAnvaya kriyAeM / ina kriyAo dvArA pArivArika karttavyokA sampAdana kiyA jAtA haiM / samAjake prati sammAna 1 sAmAjika vyavasthAko sucArurUpase sacAlita karaneke lie samAja aura vyakti donoke astitvakI AvazyakatA hai / manuSya eka sAmAjika prANI hai aura usake sabhI adhikAra use samAjakA sadasya honeke kAraNa hI prApta haiM / ata vaha samAja, jo ki usake adhikArokA janaka aura rakSaka hai, vyaktise AzA rakhatA hai ki vaha sAmAjika sasthAke sarakSaNako apanA pradhAna karttavya samajhe / samAjake prati Adara eva sammAnakI bhAvanA vaha bhAvanA hai jo vyaktiko paramparAgata prathAoko bhaGga karanese rokatI hai| cAhe ve paramparAe~ samAjako ikAI kuTumbase sambandha rakhatI ho, cAhe ve sampradAyase sambandha rakhatI ho athavA rAjya yA raassttrse| samAjame pracalita andhavizvAsoM aura rUDhivAdI paramparAokA nirvAha kartavyake antargata nahI hai / karttavya vaha vivekabuddhi hai jo samAjakI burAiyoko dUra kara usake vikAsake prati zraddhA yA niSThA utpanna kare / isame sandeha nahI ki vyaktikA samAjake prati bahuta baDA dAyitva hai / use samAjako sugaThita, naitika aura AcAraniSTha banAnA hai / satyake prati sammAna satya ke prati sammAna yA satyaniSThA vyakti aura samAjake vikAsake lie Avazyaka hai / satya aura ahiMsAko sAtha-sAtha liyA jAtA hai aura inake AcaraNase sAmAjika kalyANa mAnA jAtA hai / satyake prati sammAna yA karttavyakI bhAvanA kriyAzIlatAke lie prerita karatI hai aura satyaparAyaNa jIvana vyatIta karanekA Adeza detI hai / isa AdezakA artha yaha hai ki hameM apane vacanoke anusAra hI vyavahAra karanA hai| jo vyakti apane jIvanako satyake AdhAra para calAtA hai, use vyAvahArika kaThinAiyokA sAmanA avazya karanA paDatA hai, para satyaparAyaNa vyaktiko jIvaname saphalatA prApta hotI hai / yadi vyakti apanA karttavya kartavyabhAvase sampAdita karatA hai, to usakA yaha 564 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya - paramparA Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kartavya sampAdana vidhAyaka tattva mAnA jAtA hai / satyake AdhAra para sampAdita bAcAsyavahAra vyakti aura samAja donoke lie hitakara hote haiN| ___ manuSya jaba lobha-lAlacame phaMsa jAtA hai, vAsanAke vipase mUcchita ho jAtA hai jora apane jIvanaka mahatvako bhUla jAtA hai, usa jIvanakI pavitratAkA smaraNa nahIM rahatA, taba umakA viveka samApta ho jAtA hai aura vaha yaha soca nahIM pAtA ki usakA janma sasArase kucha leneke lie nahI huA hai balki kucha deneke lie hamA hai| jo kucha prApta humA hai, vaha adhikAra hai aura jo samAjake prati napita kiyA jAtA hai yaha kartavya hai| manuSyakI isa prakArako manovRtti ho usake manako vigAla eva virAT banAtI hai| jisake maname aisI udArabhAvanA rahatI hai yaho apane kartavya-sampAdana dvArA parivAra aura samAjako sukhI, samRddha banAtA hai| mahamAra, krodha, lobha aura mAyAkA viSa satyAcaraNa dvArA dUra hotA hai| jigakA jIvana satyAcaraName ghulamila gayA hai, vahI nizchala aura macne vyapahAradArA kSudratAmoko dUra karatA hai| sahajabhAvase apane kartavyako nibhAnevAlA vyakti kevala apane Apako dekhatA hai| usakI daSTi dUgaroM kI ora nahIM jaatii| vaha apanI nindA aura stutiko paravAha nahIM karatA, para bhadratA, saralatA aura ekarUpatAko choDatA bho nhii| vAstavamai yadi manuSya apane vyavahArako udAra aura pariSkRta banA le, to use sagharSa aura tanAvome TakarAnA na paDe / jIvaname sagharSa, tanAva aura kuNThAeM amatyAcaraNake kAraNa hI utpanna hotI haiN| pragatike prati sammAna dravya, kSetra, kAla aura bhAvake anumAra pratyeka vastume nirantara parivartana hotA hai| parivartana pragatispa bhI sambhava hai aura apragatirUpa bhii| jisa vyaktike vicAroMmeM udAratA aura vyavahArame satyaniSThA samAhita hai, vaha sAmAjika, Arthika aura rAjanItika kartavyokA hRdayase pAlana karatA hai| sakaTake samaya vyaktiko kisa prakArakA AcaraNa karanA cAhie aura paristhiti eva vAtAvaraNa dvArA prAdurbhUta pragatiyoko kisa rUpame grahaNa karanA cAhie, yaha bhI kartavyamArgake antargata hai| ekAkI manuSyako dhAraNA nisandeha kalpanAmAtra hai| ata kartavyokA mahattva naitika aura sAmAjika daSTise kadApi kama nahI hai| kartavyokA savadha adhikAroMke samAna sAmAjika vikAsase bhI hai| kartavyokI vizeSatA jIvanake do mukhya agoMse sambaddha hai tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA * 565 Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. jIvanakA Arthika aMga / 2. jIvanakA sAmAjika aga / Arthika dRSTise manuSyake sampatti sambandhI adhikAra aura karttavyavizeSa mahattvapUrNa haiM aura sAmAjika dRSTise manuSyake parivAra tathA samAja sambandhI adhikAra aura karttavya bhI kama mahattvapUrNa nahI haiM / adhikAro tathA karttavyokA Arthika dRSTise satulita rUpame prayoga apekSita hai / puruSArtho ke kramame arthapuruSArthako isIlie dvitIya sthAna prApta hai ki isake binA dharmAcaraNa eva kAmapuruSArthakA sevana sambhava nahI hai | Aja Arthika pragatike aneka sAdhana vikasita hai para karttavyaparAyaNa vyaktiko apanI naitikatA banAye rakhanA Avazyaka hai / jIvanako AvazyakatAoke vRddhiMgata hone aura Arthika samasyAoke jaTila hone para bhI utpAdana, vitaraNa aura upayoga sambandhI naitika niyama jIvanako maryAdita rakhate hai / surakSA aura AtmAnubhUti ye dono hI naitika jIvanake lie apekSita he / zrama-siddhAnta bhI pragatike niyarmoko anuzAsita karatA hai / ata sampattike prati do mukhya karttavya hai -1 sampatti prApta karaneke lie karma karanA aura 2. upalabdha sampattikA sadupayoga karanA / jo vyakti kisI bhI prakArakA karma nahI karatA, usakA koI adhikAra nahI ki vaha niSkriya hote hue bhI sAmAjika sampattikA bhoga kare / isa karttavyake AdhAra para yaha bhI kahA jA sakatA hai ki zArIrika aura mAnasika svAsthya ke lie zrama karanA atyAvazyaka hai| zrama karanese hI zramaNatvakI prApti hotI hai aura isI zrama dvArA AzramadharmakA nirvAha hotA hai / jo vyakti anyake zrama para jIvita rahatA hai aura svaya zrama nahI karatA aise vyaktiko samAjase kucha lenekA adhikAra nahI / jo karttavyaparAyaNa hai vahI samAjase apanA ucita aza prApta karanekA adhikArI hai / viveka, sAhasa, sayama aura nyAya ye aise guNa haiM jo sAmAjika kalyANakI ora vyaktiko prerita karate haiM / ina guNoke apanAnese parivAra aura samAjakI viSamatA dUra hokara pragati hotI hai tathA samAnatAkA tattva prAdurbhUta hotA hai / samAjake gatizIla hone para sAhasa, sayama aura vivekakA AcaraNa karate hue karttavyakarmo kA nirvAha apekSita hotA hai / jyo -jyo samAjika vikAsa hotA hai, adhikAro aura karttavyokA svarUpa svataH hI parivartita hotA calA jAtA hai / isI kAraNa pratyeka samAjame vyavasthA, vidhAna aura anuzAsanakI AvazyakatA rahatI hai / yadi adhikAra aura karttavyome satulana sthApita ho jAya, to samAjame anuzAsana utpanna hote vilamba na ho / 566 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya - paramparA Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahiSNutA pArivArika dAyitvoMke nirvAha ke lie sahiSNutA atyAvazyaka hai| parivArameM rahakara vyakti sahiSNu na bane aura choTI-sI choTI bAtake lie uttAvalA ho jAya, to parivArame susa-zAnti nahI raha sktii| sahiSNu vyakti zAntabhAvase parivArake anya sadasyoMkI bAto aura vyavahAroko sahana kara letA hai, jisake phalasvarUpa parivArame zAnti aura sukha sarvadA pratiSThita rahatA hai / abhyudaya aura ni zreyasako prApti sahanazIlatA dvArA hI sambhava hai| jo parivArame sabhI prakArako samRddhikA icchuka hai tathA isa samRddhike dvArA lokavyavahArako sapharUpame saMcAlita karanA cAhatA hai aimA vyakti samAja aura parivArakA hita nahI kara sakatA hai| vikArI mana zarIra aura indriyoMpara adhikAra prApta karaneke sthAna para unake vaza hokara kAma karatA hai, jisase sahiSNutAko zakti ghaTatI hai| jisane mAtmAlocana Arambha kara diyA hai aura jo svaya apanI burAIyokA avalokana karatA hai vaha samAjame zAntisthApanakA prayAsa karatA hai / sahiSNutAkA napaM kRmima bhAvukatA nahIM aura na anyAya aura atyAcAroko pratraya denA ho hai, kintu apanI Atmika zakikA itanA vikAsa karanA hai, jisase vyakti, samAja aura parivAra niSpakSa jIvana vyatIta kara ske| pUrvAgahake kAraNa asahiSNutA utpanna hotI hai, jisase satyakA nirNaya nahIM hotaa| jo zAntavita hai, jisako vAsanAeM sayamita ho gaI hai aura jisame niSpakSatA jAgRta ho gaI hai vahI vyakti sahiSNu yA sahanazIla ho sakatA hai| sahanazIla yA sahiSNu honeke lie nimnalikhita guNa apekSita haiM 1 dRtttaa| 2. aatmnirbhtaa| 3 nisspksstaa| 4. vivekshiiltaa| 5 kartavyakarmake prati niSThA / anuzAsana mAnavatAke bhavya bhavanakA nirmANa anuzAsanadvArA hI sampanna kiyA jA sakatA hai / vAstavamai jahAM anuzAsana hai, vahI ahiMsA hai| aura jahAM anuzAsanahonatA hai vahI hiMsA hai| pArivArika aura sAmAjika jIvanakA vinAza hiMsA dvArA hotA hai| yadi dharma manuSyake hRdayako krUratAko dUra kara de aura ahiMsA dvArA usakA anta karaNa nirmala ho jAya to jIvaname sahiSNutAkI sAdhanA sarata ho jAtI hai| vAstavame anuzAsita jIvana hI samAjake lie upayogI tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA . 567 Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| jisa samAjame anuzAsanako abhAva rahatA hai vaha samAja kabhI bhI vikasita nahI ho pAtA / anuzAsita parivAra hI samAjako gatizIla banAtA hai, protsAhita karatA hai aura AdarzakI pratiSThA karatA hai| saMgharSoMkA mUlakAraNa uccha - khalatA yA udaNDatA hai / jabataka jIvaname udaNDatA Adi durguNa samAviSTa rahege, tabataka sugaThita samAjakA nirmANa sambhava nahI hai| samAja aura parivArako pramukha samasyAoMkA samAdhAna bhI anuzAsana dvArA hI sambhava hai| zAsana aura zAsita sabhIkA vyavahAra unmukta yA ucchaGkhalita ho rahA hai| ata aticArI aura aniyantrita pravRttiyoko anuzAsita karanA Avazyaka hai| __ anuzAsanakA sAmAnya artha hai katipaya niyamo, siddhAnto AdikA paripAlana karanA aura kisI bhI sthitime usakA ulaghana na karanA / sakSepame vaha vidhAna, jo vyakti, parivAra aura samAjake dvArA pUrNata. Arita hotA hai, anuzAsana kahA jAtA hai| jIvanake pratyeka kSetrame suvyavasthAkI anigarya AvazyakatAko koI bhI asvIkAra nahI kara sktaa| isake binA mAnava-samAja vilakula vighaTita ho jAyagA aura usakI koI bhI vyavasthA nahI bana skegii| jo vyakti svecchAse anuzAsanakA nirvAha karatA hai, vaha parivAra aura samAjake lie eka Adarza upasthita karatA hai| jIvanake vizAla bhavanakI nIva anuzAsanapara ho avalambita hai| pArasparika dveSabhAva, guTabandI, vargabheda, jAtibheda Adi anuzAsanahInatAdo baDhAvA dete haiM aura sAmAjika saMgaThanako zithila banAte haiM / ataeva sahaja aura svAbhAvika kartavyake antargagata asuzAsanako pramukha sthAna prApta hai / anuzAsana jAvanako kalApUrNa, zAnta aura gatizIla banAtA hai| isake dvArA parivAra aura samAjako avyavasthAeM dUra hotI haiN| pArivArika cetanAkA samyaka vikAsa, ahiMsA, karuNA, samarpaNa, sevA, prema, sahiSNutA Adike dvArA hotA hai| manuSya janma lete hI pArivArika eva sAmAjika kartavya eva uttaradAyitvase vadha jAtA hai| prANomAtra eka dUsarese upakRta hotA hai| usakA AdhAra aura Azraya prApta karatA hai / jaba hama kisIkA upakAra svIkAra karate haiM, to use cukAnekA dAyitva bhI hamAre ho Upara rahatA hai| yaha AdAna-pradAnakI sahajavRtti hI manuSyako pArivArikatA aura sAmAjikatAkA mUlakendra hai| usake samasta kartavyo eva dharmAcaraNokA AdhAra hai / rAga aura moha AtmAke lie tyAjya haiM, para parivAra aura samAja sacAlanake lie inakI upayogitA hai / jIvana sarvathA palAyanavAdI nahI hai| jo karmaTha banakara zrAvakAcArakA anuSThAna karanA cAhatA hai use ahiMsA, satya, karuNA 568 : tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sevA samarpaNa Adike dvArA parivAra aura samAjako dRDha karanA caahie| yaha dRDhIkaraNako kriyA hI dAyitvo yA karttavyo kI zrRGkhalA hai / samAjagaThanakI AdhArabhUta bhAvanAeM samAja gaThana ke lie kucha maulika sUtra haiM, jina sUtroke AdhArapara samAja ekarUpa baghatA hai / kucha aise sAmAnya niyama yA siddhAnta hai, jo sAmAjikatAkA sahajame vikAsa karate hai / saMvedanazIla mAnava samAjake bIca rahakara ina niyamoke AdhArapara apane jIvanako sundara, sarala, namra aura uttaradAyI banAtA hai / mAnava jIvanakA sarvAgINa vikAsa apekSita hai / ekAgarUpase kiyA gayA vikAsa jIvanako sundara, ziva aura satya nahI banAtA hai / karmake sAtha manakA sundara honA aura manake sAtha vANIkA madhura honA vikAsakI sIDhI hai / jIvaname dharma aura satya aise tatva haiM, jo use zAzvatarUpa pradAna karate hai / samAja sagaThanake lie nimnalikhita cAra bhAvanAeM Avazyaka hai - 1. maitrI bhAvanA / 2 pramoda bhAvanA | 3. kAruNya bhAvanA / 4. mAdhyasthya bhAvanA / maitrI bhAvanA manako vRttiyoMko atyadhika udAtta banAtI hai / yaha pratyeka prANI ke sAtha mitratAkI kalpanA hI nahI, apitu saccI anubhUtike sAtha ekAtmabhAva yA tAdAtmabhAva samAjake sAtha utpanna karatI hai / manuSyakA hRdaya jaba maitrIbhAvanAse susaskRta ho jAtA hai, to ahiMsA aura satyake vIrudha svaya utpanna ho jAte haiM / aura AtmAkA vistAra hone se samAja svargakA nandana- kAnana bana jAtA hai / jisa prakAra mitrake gharame hama aura mitra hamAre gharame nirbhaya aura ni koca sneha eva sadbhAvapUrNa vyavahAra kara sakatA hai usI prakAra yaha samasta vizva bhI hame mitrake gharake rUpame dikhalAI paDatA hai| kahI bhaya, sakoca eva AtakakI vRtti nahI rahatI / kitanI sukhada aura udAtta bhAvanA hai yaha maitrIkI / vyakti, parivAra aura samAja tathA rASTrako sugaThita karanekA ekamAtra sAdhana yaha maitrI bhAvanA hai / isa bhAvanA vikasita hote hI pArasparika sauhArda, vizvAsa, prema, zraddhA eva niSThAkI utpatti ho jAtI hai| corI, dhokhAdhaDI lUTa-khasoTa, Adi sabhI vibhISikAeM samApta ho jAtI haiM / vizvake sabhI prANiyoke prati mitratAkA bhAva jAgRta ho jAya to parivAra aura samAjagaThaname kisI bhI prakArakA durAva - tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA . 569 Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chipAva nahI raha sakatA hai| vastuta maitrI-bhAvanA samAjakI paridhiko vikasita karatI hai, jisase AtmAme samabhAva utpanna hotA hai| pramoda-bhAvanA guNIjanoko dekhakara anta karaNakA ullasita honA pramoda-bhAvanA hai| kisIkI acchI vAtako dekhakara usakI vizeSatA aura guNokA anubhava kara hamAre maname eka ajJAta lalaka aura harSAnubhUti utpanna hotI hai| yahI AnandakI lahara parivAra aura samAjako ekatAke sUtrame Avaddha karatI hai| prAya dekhA jAtA hai ki manuSya apanese Age baDhe hue vyakti ko dekhakara IrSyA karatA hai aura isa IrSyAse prerita hokara use girAnekA bhI prayatna karatA hai| jaba taka isa pravRttikA nAza na ho jAya, tabataka ahiMsA aura satya Tika nahI pAte / pramodabhAvanA parivAra aura samAjame ekatA utpanna karatI hai| IrSyA aura vidveSa para isI bhAvanAke dvArA vijaya prApta kI jA sakatI hai| IrSyAkI agni itanA vikarAla rUpa dhAraNa kara letI hai ki manuSya apane bhAI aura putrake bhI utkarSa ko phUTI oNkho nahIM dekha pAtA / yahI ISyAkI pariNati evaM pravRtti hI parivAra aura samAjame khAI utpanna karatI hai| samAja aura parivArakI chinna-bhinnatA IrSyA, ghRrNA aura dveSake kAraNa hI hotI hai| pratispardhAvaza samAja vinAzake kagArakI ora bar3hatA hai| ata 'pramoda-bhAvanA'kA abhyAsa kara guNoke pArakhI bananA aura sahI mUlyAkana karanA samAjagaThanakA siddhAnta hai / jo svaya AdarasammAna prApta karanA cAhatA hai, use pahale anya vyaktiyokA Adara-sammAna karanA caahie| apane guNoke sAtha anya vyaktiyoke guNokI bhI prazasA karanI cAhie / yaha pramodakI bhAvanA maname prasannatA, nirbhayatA eva AnandakA saMcAra karatI hai aura samAja tathA parivArako Atmanirbhara, svastha aura sugaThita banAtI hai| karuNA-bhAvanA karuNA manakI komala vRtti hai, dukhI aura pIDita prANIke prati sahaja anukampA aura mAnavIya savedanA jAga uThatI hai / dukhoke du khanivAraNArtha hAtha baDhate hai aura yathAzakti usake dukhakA nirAkaraNa kiyA jAtA hai| karuNA manuSyakI sAmAjikatAkA mUlAdhAra hai| isake sevA, ahiMsA, dayA, sahayoga, vinamratA Adi sahasro rUpa sabhava hai| parivAra aura samAjakA Alambana yaha karuNA-bhAvanA hI hai| mAtrAke tAratamyake kAraNa karuNAke pramukha tIna bheda hai-1 mahAkaruNA, 2 atikaruNA aura, 3 lghukrunnaa| mahAkaruNA ni svArthabhAvase prerita 570 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hotI hai aura isa karuNAkA dhArI prANimAtrake kaSTa-nivAraNake lie prayAsa karatA hai| isa zreNIkI karuNA kisI netA yA mahAna vyaktime hI rahatI hai| isa karuNA dvArA samasta mAnava-samAjako ekatAke sUtrame Abaddha kiyA jAtA hai aura samAjake samasta sadasyoko sukhI banAnekA prayAsa kiyA jAtA hai| atikaruNA bhI jitendriya, sayamI aura nisvArtha vyaktime pAyI jAtI hai| isa karuNAkA uddezya bhI prANiyome pArasparika sauhArda utpanna karanA hai| dUsareke prati kaisAvyavahAra karanAaura kisa vAtAvaraName karanA hitaprada ho sakatA hai, isakA viveka bhI mahAkaruNA aura atikaruNA dvArA hotA hai| pratizodha, sakIrNatA aura svArthamUlakatA Adi bhAvanAeM isI karuNAke phalasvarUpa samAjase niSkAsita hotI haiN| vAstavame karuNA aisA komala tantu hai, jo samAjako ekatAme Abaddha karatA hai| ___ laghukaruNAkA kSetra parivAra yA kisI AdhAravizeSapara gaThita sagha taka hI sImita hai| apane parivArake sadasyoke kaSTanivAraNArtha ceSTA karanA aura karuNAvRttise prerita hokara unako sahAyatA pradAna karanA laghukaruNAkA kSetra hai| manuSyame adhyAtma-cetanAko pramukhatA hai, ataH vaha zAzvata AtmA evaM aparivartanIya yathArthatAkA svarUpa satya-ahiMsAse sambaddha hai / kalaha, viSayabhoga, ghRNA, svArtha, sacayazolavRtti AdikA tyAga bhI karuNA-bhAvanA dvArA sabhava hai| ataeva sakSepame karuNA-bhAvanA samAja-gaThanakA aisA siddhAnta hai jo avyApti aura ativyApti doSose rahita hokara samAjako svastha rUpa pradAna karatA hai| mAdhyasthya-bhAvanA jinase vicArokA mela nahI baiThatA athavA jo sarvathA saskArahIna haiM, kisI bhI sadvastuko grahaNa karaneke yogya nahIM haiM, bI kumArgapara cale jA rahe haiM tathA jinake sudhArane aura sahI rAste para lAneke sabhI yatna niSphala siddha ho gaye haiM, unake prati upekSAbhAva rakhanA mAdhyasthya-bhAvanA hai| manuSyame asahiSNutAkAbhAva pAyA jAtA hai| vaha apane virodhI aura virodha ko saha nahI paataa| matabhedake sAtha manobheda hote vilamba nahIM lgtaa| ata isa bhAvanA dvArA manobhedako utpanna na hone denA samAja-gaThanake lie Avazyaka hai| ina cAroM bhAvanAokA abhyAsa karanese AdhyAtmika guNokA vikAsa to hotA hI hai, sAtha hI parivAra aura samAja bhI sugaThita hote haiN| mAdhyasthya-bhAvanAkA lakSya hai ki asaphalatAko sthitime manuSyake utsAhako , tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA . 571 Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMga na hone denA tathA bar3I se bar3I vipattike Anepara bhI samAjako sudRDha banAye rakhanekA prayAsa karanA / jijIviSA jIvakA svabhAva hai aura pratyeka prANI isa svabhAvako sAdhanA kara rahA hai / ataeva mAdhyasthya - bhAvanAkA avalambana lekara viparIta AcaraNa karanevAloke prati bhI dveSa, ghRNA yA IrSyA na kara taTasthavRtti rakhanA Avazyaka hai / sakSepa samAja gaThanakA mUlAdhAra ahisAtmaka ukta cAra bhAvanAeM haiM / samAjake samasta niyama aura vidhAna ahiMsAke Alokame manuSyahitake lie nirmita hote hai / mAnavake dukha aura dainya bhautikavAda dvArA samApta na hokara adhyAtmadvArA hI naSTa hote haiM / samAjake mUlya, vizvAsa aura mAnyatAeM ahiMsA ke dharAtala para ho pratiSThita hotI haiM / mAnava samAjako samRddhi pArasparika vizvAsa, prema, zraddhA, jovanasuvidhAoko samatA, vizvabandhutva, maitrI, karuNA aura mAdhyasthya - bhAvanA para hI AdhRta hai| ataeva samAjake ghaTaka parivAra, sagha, samAja, goSThI, sabhA, pariSad Adiko sudRr3hatA naitika mUlyoM aura Adarzo para pratiSThita hai / samAjagharma pRSThabhUmi mAnava samAjako bhautikavAda aura nAstikavAdane pathabhraSTa kiyA hai / ina donone mAnavatAke sacce AdarzoMse cyuta karake mAnavako pazu banA diyA hai / jabataka samAjakA pratyeka sadasya yaha nahI samajha letA ki manuSmAtrakI samasyA usakI samasyA hai, tabataka samAjame paraspara sahAnubhUti evaM sadbhAvanA utpanna nahI ho sakatI hai / jAtoya ahakAra, dharma, dhana, varga, zakti, ghRNA aura rASTrake kRtrima bandhanone mAnava samAjake bIca khAI utpanna kara dI hai, jisakA AtmavikAsake vinA bharanA sambhava nahIM / yata' mAnava-samAja aura sabhyatAkA bhaviSya AtmajJAna, svatantratA, nyAya aura premako una gaharI vizvabhAvanAoke sAtha baghA huA hai, jo Aja bhautikatA, hiMsA, zoSaNa prabhRtise bhArAkrAnta 1 isame sandeha nahI ki samAjakI sakIrNatAe, dharmake nAmapara kI jAnevAlI hiMsA, vargabhedake nAmapara bheda-bhAva, kaca-nIcatA Adise vartamAna samAja trasta hai / ata. mAnavatAkA jAgaraNa usI sthitime sambhava hai, jaba jJAna-vijJAna, artha, kAma, rAjanIti-vidhAna eva samAja - jIvanakA samanvaya naitikatAke sAtha sthApita * tathA prANimAtra ke sAtha ahiMsAtmaka vyavahAra kiyA jAya / pazu-pakSI bhI mAnavake samAna vizvake lie upayogI evaM usake sadasya haiN| ata. unake sAtha 572 . tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI premapUrNa vyavahAra honA Avazyaka hai| vizAla aizvarya aura mahAna vaibhava prApta karake bhI prama ora AtmaniyantraNake vinA zAnti sambhava nahI / jabataka samAjake pratyeka sadasyakA naitika aura AdhyAtmika vikAsa nahI huA hai, tabataka vaha bhautikavAdake mAyAjAlase mukta nahI ho sakatA / vyakti aura samAja apanI dRSTiko adhikArakI orase haTAkara karttavyakI ora jabataka nahIM lAyegA, tavataka svArthabuddhi dUra nahIM ho sakatI hai| vastuta samAjakA pratyeka sadasya naitikatAse anaitikatA, ahiMsAse hiMsA, premase ghRNA, kSamAse krodha, utsargase sagharSa eva mAnavatAse pazutApara vijaya prApta kara sakatA hai / dAsatA, barvaratA aura hiMsAse mukti prApta karaneke lie ahiMsaka sAdhanokA honA anivArya hai| yata ahiMsaka sAdhano dvArA ho ahiMsAmaya zAti prApta kI jA sakatI hai / vinA kisI bheda-bhAvake sasArake samasta prANiyoke kapTokA anta ahiMsaka AcaraNa aura udArabhAvanA dvArA hI sambhava hai / bhautika utkarSako sarvathA avahelanA nahI kI jA sakatI, para ise mAnava-jIvanakA antima lakSya mAnanA bhUla hai| bhautika utkarSa samAjake lie vahI taka abhipreta hai, jahAMtaka sarvasAdhAraNake naitika utkarSame bAdhaka nahIM hai| aise bhautika utkarSase koI lAbha nahI, jisase naitikatAko Thesa pahu~catI ho| samAja-dharmakA mUla yahI hai ki anyakI galatI dekhaneke pahale apanA nirIkSaNa karo, aisA karanese anyakI bhUla dikhalAyI nahI paDegI aura eka mahAna sagharSase sahaja hI mukti mila jaaygii| vizvapremakA pracAra bhI AtmanirIkSaNase ho sakatA hai| vizpapremake pavitra sUtrame vadha jAnepara sampradAya, varga, jAti, deza eva samAjakI paraspara ghRNA bhI samApta ho jAtI hai aura sabhI mitratApUrNa vyavahAra karane lagate hai| hamArA premakA yaha vyavahAra kevala mAnava-samAjake sAtha hI nahIM rahanA cAhie, kintu pazu, pakSI, kIDe aura makoDeke sAtha bhI honA caahie| ye pazu-pakSI bhI hamAre hI samAna janadAra haiM aura ye bhI apane sAtha kiye jAnevAle sahAnubhati, prema, krUratA aura kaThoratAke vyavahArako samajhate haiN| jo inase prema karatA hai, usake sAmane ye apanI bhayakaratA bhUla jAte haiM aura usake caraNome natamastaka ho jAte haiN| para jo inake sAtha kaThoratA, krUratA aura nirdayatAkA vyavahAra karatA hai; use dekhate hI ye bhAga jAte haiM athavA apaneko chipA lete haiN| ata samAjame manuSyake hI samAna anya prANiyoko bhI jAnadAra samajhakara unake sAtha bhI sahAnubhUti aura premakA vyavahAra karanA Avazyaka hai| samAjako vikRta yA rogI vanAnevAle tattva haiM--(1) zoSaNa, (2) anyAya, (3) atyAcAra, (4) parAdhInatA, (5) svArthalolupatA, (6) avizvAsa aura, tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA 573 Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) ahkaar| ina vinAzakArI tattvokA AcaraNa karanese samAjakA kalyANa yA unnati nahI ho sakatI hai| samAja bho eka zarIra hai aura isa zarIrako pUrNatA sabhI sadasyoke samUha dvArA niSpanna hai| yadi eka bhI madasya mAyA, dhokhA, chala-prapaca aura krUratAkA AcaraNa karegA, to samAjakA samasta zarIra rogI vana jAyagA aura zanai zane sagaThana githala hone lgegaa| ata hiMsA, AkramaNa aura ahakArako nItikA tyAga Avazyaka hai / jisa samAjame nAgarikatA aura lokahitakI bhAvanA paryAptarUpame pAyI jAtI hai vaha samAja gAnti aura sukhakA upabhAga karatA hai| sahAnubhUti samAja-dharmokI sAmAnya rUparegvAme sahAnubhUtikI gaNanA kI jAtI hai / isake abhAvase ahakAra utpanna hotA hai| vAstavika mahAnubhUti premake rUpame prakaTa hotI hai / ahakArake mUlame ajJAna hai| ahakAra unhI logoke hRdayame panapatA hai, jo yaha socate hai ki unakA astitva anya vyaktiyose pRthak hai tathA unake uddezya aura hita bhI dUsare sAmAjika sadasyose bhinna hai aura unakI vicAradhArA tathA vicAradhArAjanya kAryavyavahAra bhI sahI haiN| ata ve samAjame sarvopari haiM, unakA astitva aura mahattva anya sadasyose zreSTha hai| __ sahAnubhUti manuSyako pRthak aura Atmakendrita jIvanase UcA uThAtI hai aura anya sadasyoke hRdayame usake lie sthAna banAtI hai, tabhI vaha dUsaroke vicAro aura anubhUtiyome sammilita hotA hai| kisI dukhI prANIke kaSTake savadhame pUcha-tAcha karanA eka prakArakA mAtra ziSTAcAra hai| para du khoke dukhako dekhakara dravita honA aura sahAyatAke lie tatpara honA hI sacce sahAnubhUtipUrNa manakA paricAyaka hai| saccI sahAnubhUtikA ahaMkAra aura AtmazlAghAke sAtha koI sambandha nahI hai| yadi koI vyakti apane paropakArasambandho kAryokA guNAnuvAda cAhatA hai aura pratidAname durvyavahAra milanepara zikAyata karatA hai to samajha lenA cAhie ki usane vaha paropakAra nahI kiyA hai| vinIta, AtmanigrahI aura sevAbhAvIme hI saccI sahAnubhUti rahatI hai| __yathArthata mahAnubhUti dUsare vyaktiyoke prayAso aura du khoke sAtha ekalayatAke bhAvakI anubhUti hai| isase mAnavake vyaktitvame pUrNatAkA bhAva AtA hai| isI guNake dvArA sahAnubhUtipUrNa vyakti apanI nijatAme aneka AtmAokA pratIka bana jAtA hai| vaha samAjako anyasadasyokI dRSTi se dekhatA hai, anyake kAnose sunatA hai, anyake manase socatA hai aura anya logoke hRdayake dvArA hI anubhUti prApta karatA hai| apanI isI vizeSatAke kAraNa vaha apanese bhinna 574 : tIrthakara mahAvIra aura unakI AcArya-parampaga Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaktiyoke manobhAvoko samajha sakatA hai| ata isaprakArake vyaktikA jIvana samAjake lie hotA hai| vaha samAjako nIda sotA hai aura samAjakI hI nIda jAgatA hai| sahAnubhUti aisA sAmAjika dharma hai, jisake dvArA pratyeka sadasya anya sAmAjika sadasyoke hRdayataka pahuMcatA hai aura samasta samAjake sadasyoke sAtha ekAtmabhAva utpanna ho jAtA hai| eka sadasyako honevAlI pIDA, vedanA anya sadasyokI bhI bana jAtI haiM aura sukha-dukhame sAdhAraNIkaraNa ho jAtA hai| bhAvAtmaka sattAkA prasAra ho jAtA hai aura azeSa samAjake sAtha usakA rAgAtmaka sambandha sthApita ho jAtA hai| sahAnubhUti ekAtmakArI tattva hai, isake apanAnese kabhI dUsarokI bhartsanA nahIM kI jAtI aura sahavartI janasamudAyake prati sahRdayatAkA vyavahAra sampAdita kiyA jAtA hai| isakI paripakvAvasthAko vahI vyakti prApta kara sakatA hai, jisane jIvaname sampUrNa hArdikatAse prema kiyA ho, pIDA sahI ho aura du khoke gambhIra sAgarakA avagAhana kiyA ho / jIvanakI Atyantika anubhUtiyoke sasargase hI usa bhAvakI niSpatti hotI hai, jisase manuSyake manase ahakAra, vicArahInatA, svArthaparatA eva pArasparika avizvAsakA unmUlana ho jAya / jisa vyaktine kisI-na-kisI rUpame duHkha aura pIDA nahI sahI hai, sahAnubhUti usake hRdayame utpanna nahI ho sakatI hai| dukha aura pIDAke avasAnake bAda eka sthAyI dayAlutA aura prazAntikA hamAre maname vAsa ho jAtA hai| vastuta jo sAmAjika sadasya aneka dizAome pIDA sahakara paripakvatAko prApta kara letA hai, vaha santoSakA kendra bana jAtA hai aura dukhI eva bhagnahRdaya logoMke lie preraNA aura savalakA srota bana jAtA hai| sahAnubhUtikI sArvabhaumika AtmabhASAko, manuSyokI to bAta hI kyA, pazu bhI naisargikarUpase samajhate aura pasada karate haiN| svArthaparatA vyaktiko dUsareke hitokA vyAghAta karake apane hitokI rakSAkI preraNA karatI hai, para sahAnubhUti apane svArtha aura hitokA tyAgakara dUsaroke svArtha aura hitokI rakSA karanekI preraNA detI hai| phalasvarUpa sahAnabhUtiko samAja-dharma mAnA jAtA hai aura svArthaparatAko adharma / sahAnubhUtime nimnalikhita vizeSatAeM samAviSTa haiM: 1 dayAlutA-kSaNika AvezakA tyAga aura prANiyoke prati dayA-karuNAbuddhi dayAlutAme antahita hai| avizvasanIya AvezabhAvanA dayAlutAme pari tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA . 575 Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita nahI hai / kisIkI prazaMsA karanA aura bAdame use gAliyAM dene laganA nirdayatA hai| yadi dAtA apane dAnakA puraskAra cAhane lagatA hai, to dAna niSphala hai, isIprakAra koI vyakti kisI bAharI preraNAse udAratAkA koI kArya karatA hai aura kucha samayake bAda kisI apriya ghaTanAke kAraNa bAharI prabhAvake vazIbhUta ho viparIta AcaraNa karane lage, to ise bhI caritrakI durbalatA mAnA jaaygaa| saccI dayAlutA aparivartanIya hai aura yaha bAharI prabhAvase abhivyakta nahIM kI jA sakatI / prANiyoke duHkhako dekhakara antaHkaraNakA AI ho jAnA dayAlutA hai / yaha jIvakA svabhAva hai, isase caritrake saundaryako vRddhi hoto hai aura saumyabhAvako upalabdhi hotI hai| sAmAjika sambandhokI rakSAme dayAkA pradhAna sthAna hai / 2. udAratA-hRdayako vizAlatAke mAtha isakA sambandha hai / jisa vyaktike caritrame audArya, dayA, sahAnubhUti Adi guNa pAye jAte haiM, usakA jIvana AkarSaNa aura prabhAvayukta ho jAtA hai| caritrakI nIcatA aura bhoDApana ghRNAspada hai / udAratAvaza hI vyakti apane sahavartI janoke prati AdhyAtmika aura sAmAjika aikyakA anubhava karate haiM aura apanI upalabdhiyokA kucha aza samAjake magala hetu anya sadasyoko bhI vitarita kara dete haiN| 3. bhadratA-isa guNadvArA vyakti niSThuratA aura pAzavika svArthaparatAse dUra rahatA hai / AtmAnuzAsanake abhyAsase isa guNakI prApti hotI hai| apanI pAzakki vAsanAokA damana aura niyantraNa karanese manuSyake hRdayame bhadratA utpanna hotI hai / jisa vyaktime isa bhAvakI niSpatti ho jAyagI, usake svarame spaSTatA, dRDhatA aura vyAmohahInatA A jAtI hai / viparIta ora Apattijanaka paristhitiyome vaha na udvigna hotA hai aura na kisIse ghRNA hI karatA hai / bhadratAme Atmasayama, sahiSNutA, vicArazIlatA aura paropakAritA bhI sammilita haiN| ina guNoke sadbhAvase samAjakA samyak sacAlana hotA hai tathA samAjake vivAda, kalaha aura visavAda samApta ho jAte haiM / __ 4 antardRSTi-sahAnubhUtike pariNAmasvarUpa samAjake paryavekSaNako kSamatA antardRSTi hai| vAda-vivAdake dvArA vastukA bAhya rUpa hI jJAta ho pAtA hai, para sahAnubhUti antastala taka pahuMca jAtI hai / nizchala prema eka aiso rahasyapUrNa ekAtmIyatA hai, jisake dvArA vyakti eka dUsareke nikaTa pahuMcate haiM aura eka dUsarese suparicita hote hai| antardRSTiprApta vyaktike pUrvAgraha chUTa jAte haiM, pakSapAtakI bhAvanA manase nikala jAtI hai aura samAjake anya sadasyoke sAtha sahayogakI bhAvanA prasphuTita 576 . tIrthakara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ho jAtI hai / pratidvandvitA, zatrutA, tanAva Adi samApta ho jAte haiM bhIra samAja ke sadasyome sahAnubhUtike kAraNa vizvAsa jAgRta ho jAtA hai / sakSepa mahAnubhUti aisA samAja dharma hai, jo vyakti aura samAja ina donokA magala karatA hai / isa dharmake AcaraNase samAja vyavasthA sudRDhatA AtI hai / apane samasta doSoMse mukti prAptakara mAnava samAja ekatAke sUtrame vaghatA hai / ahiMsAkA hI rUpAntara sahAnubhUti hai aura ahiMsA hI sarvajIva- samabhAvakA Adarza prastuta karato hai, jisase samAjame sagaThana sudRDha hotA hai / yadi bhAvanAome krodha, abhimAna, kapaTa, svArtha, rAga-dveSa Adi haiM, to samAjame mitratAkA AcaraNa sambhava nahI hai / vAstavame ahiMsA prANIko savedanazIla bhAvanA aura vRttikA rUpa hai, jo sarvajIva- samabhAvase nirmita hai / samAja dharmakA samasta bhavana isI sarvajIva- samabhAvakI komala bhAvanApara AdhArita hai / ahiMsA yA sahAnubhUti aisA guNa hai, jo carAcara jagatme sampUrNa prANiyoke sAtha metrobhAvako pratiSThA karatA hai / kisoke prati bhI vaira aura virodhakI bhAvanA nahI rahatI / dukhiyo ke prati hRdayame karuNA utpanna ho jAtI hai / jo kisI dUsareke dvArA Atakita haiM, unhe bhI ahiMsaka apane antarako komala kintu sudRDha bhAvanAokI sampati dvArA abhayadAna pradAna karatA hai / usake dvArA sasArake samasta prANiyoke prati samatA, surakSA, vizvAsa eva sahakAritAko bhAvanA utpanna hotI haiM / anyAya, atyAcAra, zoSaNa, dvepa, balAtkAra, IrSyA Adiko sthAna prApta nahI rahatA / yaha smaraNIya hai ki hamAre manake vicAra aura bhAvanAokI tarageM phailatI haiM, ina taragome yoga aura vala rahatA hai / yadi maname hiMsAkI bhAvanA prabala hai, to hiMsaka tara samAjake anya vyaktiyoMko bhI krUra, nirdaya aura svArthI banAyeMgI / ahiMsAkI bhAvanA rahanepara samAja ke sadasya sarala, sahayogI aura udAra banate hai / ataeva samAjadharmakI pRSThabhUmi ahiMsA yA sahAnubhUtikA rahanA paramAvazyaka hai / sAmAjika naitikatAkA AdhAra AtmanirIkSaNa samAja eva rASTrakI ikAI vyaktike jIvanako svastha - sampanna karaneke lie svArthatyAga eva vaiyaktika cAritrakI nirmalatA apekSita hai / Aja vyaktime jo asantoSa aura ghabaDAhaTakI vRddhi ho rahI hai, jisakA kuphala viSamatA aura aparAdhokI bahulatAke rUpame hai, naitika AcaraNa dvArA hI dUra kiyA jA sakatA hai, kyoki AcaraNakA sudhAranA hI vyaktikA sudhAra aura AcaraNako bigaDanA hI vyaktikA bigAr3a hai | 37 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA . 577 Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyeka vyakti apane kAryoMko mana, vacana aura kAya dvArA sampanna karatA hai tathA anya vyaktiyose apanA samparka bhI inhIke dvArA sthApita karatA hai| ye tIno pravRttiyA~ manuSyako manuSyakA mitra aura ye hI manuSyako manuSyakA zatru bhI banAtI haiM / ina pravRttiyoke satprayogase vyakti sukha aura zAnti prApta karatA hai tathA samAjake anya sadasyoke lie sukha-zAntikA mArga prastuta karatA hai, kintu jaba inhI pravRttiyokA durupayoga hone lagatA hai, to vaiyaktika eva sAmAjika dono hI jIvanome azAnti A jAtI hai| vyaktiko svArthamUlaka pravRttiyA~ viSaya-tRSNAko baDhAnevAlI hotI haiN| manuSya ucita-anucitakA vicAra kiye binA tRSNAko zAnta karaneke lie jo kucha kara sakatA hai, karatA hai| ataeva jIvaname niSedhAtmaka yA nivRttimUlaka AcArakA pAlana karanA Avazyaka hai| yadyapi nivRttimArga AkarSaka aura sukara nahI hai, to bhI jo isakA ekabAra AsvAdana kara letA hai, use zAzvata aura cirantana zAntikI prApti hotI hai| vidhyAtmaka cAritrakA sambandha zubhapravRttiyose hai aura azubhapravRttiyose nivRttimilaka bhI cAritra saMbhava hai| jo vyakti samAjako samRddha eva pUrNa sukhI banAnA cAhatA hai, use zubhavidhikA hI anusaraNa karanA Avazyaka hai| vyaktike naitika vikAsake lie AtmanirIkSaNapara jora diyA jAtA hai| isa pravRttike binA apane doSoko ora dRSTipAta karanekA avasara hI nahIM milatA / vastuta vyaktikI adhikAza kriyAeM yantravat hotI haiM, ina kriyAome kucha kriyAokA sambandha zubhake sAtha hai aura kuchakA azubhake sAtha / vyakti na karane yogya kArya bhI kara DAlatA hai aura na kahane lAyaka bAta bhI kaha detA hai tathA na nicAra yogya bAtokI ulajhaname par3akara apanA aura parakA ahita bhI kara baiThatA hai| para AtmanirIkSaNakI pravRtti dvArA apane doSa to dUra kiye hI jA sakate haiM tathA apane kartavya aura adhikArokA yathArthata parijJAna bhI prApta kiyA jA sakatA hai| prAya dekhA jAtA hai ki hama dUsaroMkI AlocanA karate haiM aura isa Alo. canA dvArA ho apane kartavyakI samApti samajha lete haiN| jisa burAIke lie hama dUsaroko kosate haiM, hamame bhI vahI burAI vartamAna hai, kintu hama usakI ora dRSTipAta bhI nahIM krte| ata. samAja-dharmakA ArohaNa karanekI pahalI sIDhI Atma-nirIkSaNa hai / isake dvArA vyakti ghRNA, dveSa, IrSyA, mAna, mAtsarya prabhRti durguNose apanI rakSA karatA hai aura samAjako premake dharAtala para lAkara use sUkhI aura zAnta banAtA hai| AtmanirIkSaNake abhAvame vyaktiko apane doSokA parijJAna nahI hotA , 578 : tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura phalasvarUpa vaha ina doSoko samAjameM bhI mAropita karatA hai, jisase samAjeme bhedabhAva utpanna ho jAte haiM aura zane. zanaM. samAja vighaTita hone lagatA hai| samAjadharmakI pahalI sIDhI vicArasamanvaya-uvAradRSTi ___"muNDe-muNDe matibhinnA" lokoktike anusAra vizvake mAnavomeM vicArabhinnatAkA rahanA svAbhAvika hai, kyoki sabako vicArazelo eka nahI hai| vicAra-bhinnatA hI matabheda aura vidve poko jananI hai| vaiyaktika aura sAmAjika jIvaname azAntikA pramukha kAraNa vicArome bheda honA hI hai| vicArabhedake kAraNa vidveSa aura ghRNA bhI utpanna hotI hai| isa vicAra-bhinnatAkA zamana udAradRSTi dvArA hI kiyA jA sakatA hai| udAradRSTikA anya nAma syAdvAda hai| yaha daSTi ho ApamI matabheda evaM pakSapAtapUrNa notikA unmUlana kara anekatAma ekatA, vicArome udAratA evaM sahiSNutA utpanna karatI hai / yaha vicAra aura kathanako sakucita, haTha eva pakSapAtapUrNa na banAkara udAra, niSpakSA aura vizAla banAtI hai| vAstavamai vicAroko udAratA ho samAjame zAnti, sukha aura premako sthApanA kara sakatI hai| ____ Aja eka vyakti dUsare vyaktise, eka varga dUsare vargase aura eka jAti dasarI jAtise imIlie saMgharSarata hai ki usame bhinna vyakti, varga aura jAtika vicAra unake vicAroMke pratikUla haiN| sAmpradAyikatA aura jAtivAdake nazeme masta hokara nirmama hatyAeM kI jA rahI haiM aura apanese viparIta vicAravAloke Upara asaMkhya atyAcAra kiye jA rahe haiN| sAmpradAyikatAke nAmapara parapasparame savarSa aura kleza ho rahe haiN| dharmako sakIrNatAke kAraNa sahasro maka vyaktiyoko talavArake ghATa utArA jA rahA hai / jalate hue agnikuNDome jIvita pazuoko DAlakara mvargakA pramANapatra prApta kiyA jA rahA hai| isa prakAra vicArabhinnatAkA bhUta mAnavako rAkSama banAye hue hai| udAratAkA siddhAnta kahatA hai ki vicAra-bhinnatA svAbhAvika hai kyoki pratyeka vyaktike vicAra apanI paristhiti, samajha eva AvazyakatAke anusAra vanate haiM / ata vicArome ekatva honA asambhava hai| pratyeka vyaktikA jJAna eva usake sAdhana somita haiN| ata ekasamAna vicArokA honA svabhAvaviruddha hai| ____ abhiprAya yaha hai ki vastume aneka guNa aura paryAya-avasthAeM haiN| pratyeka vyakti apanI zakti eva yogyatAke anusAra vastukI aneka avasthAomese tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA 579 Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kisI eka avasthAko dekhatA aura vicAra karatA hai| ataH usakA aikAgika jJAna usIkI dRSTi taka satya hai| anya vyakti uso vastukA avalokana dUsare pahalase karatA hai| ataH usakA jJAna bhI kisI dRSTise ThIka hai| apanI-apanI dRSTise vastukA vivecana, parIkSaNa aura kathana karaneme sabhIko svatantratA haiN| sabhIkA jJAna vastuke eka guNa yA avasthAko jAnaneke kAraNa azAtmaka hai, pUrNa nhii| jaise eka hI vyakti kisIkA pitA, kisIkA bhAI, kisIkA putra aura kisIkA bhAganeya eka samayame raha sakatA hai aura usake bhrAtRtva, pitRtva, putratva eva bhAganeyatvame koI bAdhA nahI aatii| usI prakAra sasArake pratyeka padArthame eka hI kAlame vibhinna dRSTiyose aneka dharma rahate haiN| ataeva udAranIti dvArA sasArake pratyeka prANIko apanA mitra samajhakara samAjake sabhI sadasyoke sAtha udAratA aura premakA vyavahAra karanA apekSita hai| matabhedamAtrase kisIko zatru samajha lenA markhatAke sivAya aura kucha nhii| pratyeka bAtapara udAratA aura niSpakSa dRSTise vicAra karanA hI samAjame zAnti sthApita karanekA pramukha sAdhana hai| yadi koI vyakti bhrama yA ajJAnatAvaza kisI bhI prakArakI bhUla kara baiThatA hai, to usa bhUlakA parimArjana premapUrvaka samajhAkara karanA caahie| ahavAdI prakRti, jisane vartamAname vyaktike jIvaname baDappanakI bhAvanAkI parAkASThA kara dI hai, udAranItise hI dUra kI jAsakatI hai| vyakti apaneko baDA aura anyako choTA tabhI taka samajhatA hai jabataka use vastusvarUpakA yathArtha bodha nahIM hotaa| apanI hI bAte satya aura anyakI bAteM jhUThI tabhI taka pratIta hotI hai jabataka aneka guNaparyAyavAlI vastukA yathArtha vodha nahIM hotaa| udAratA samAjake samasta jhagaDoko zAnta karaneke lie amogha astra hai| vidhi, niSedha, ubhayAtmaka aura avaktavyarUpa padArthokA yathArtha parijJAna saMgharSa aura dvandvokA anta karaneme mamartha hai| yadyapi vicAra-samanvaya tarka kSetrame vizeSa mahatva rakhatA hai, togI lokavyavahArame isakI upayogitA kama nahI hai / samAjakA koI bhI vyAvahArika kArya vicArokI udAratAke binA calatA hI nahI hai| jo vyakti udAra hai, vahI to anya vyaktiyoke sAtha mila-jula sakatA hai| yahA~ yaha dhyAtavya hai ki rAtya sApekSa hotA hai, nirapekSa nhiiN| hame vastuoke ananta rUpo yA payAyomero eka kAlame usake eka hI rUpa yA paryAyakA jJAna prApta hotA hai aura kathana bhI kisI eka rUpa yA pAryAyakA hI kiyA jAtA hai| ataeva kathana karate samaya apane dRSTikoNake satya honepara bhI usa kathanako pUrNa matya nahI mAnA jA sakatA, kyoki usake atirikta bhI satya avaziSTa rahatA hai| unhe asatya to kahA hI nahIM jA sakatA, kyoki ve vastukA 580 tIrthakara mahAvIra aura unakI AcArya-parampaga Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hI varNana karate haiM / ata unhe satyAza kahA jA sakatA hai / ataeva eka vyakti jo kucha kahatA hai vaha bhI satyAza hai, dUsarA jo kahatA hai vaha bhI satyAza hai| tIsarA kahatA hai vaha bhI satyAza hai| isa prakAra agaNita vyaktiyoke kathana satyAza hI Thaharate hai| yadi ina saba satyAzoko milA diyA jAya to pUrNa satya bana sakatA hai| isa cUrNa satyako prApta karaneke lie hame una satyAzo arthAt dUsaroke dRSTikoNoke prati udAra, sahiSNu aura samanvayakArI bananA hogA aura yahI satyakA Agraha hai| jabataka hama una satyAzo-dUsaroke dRSTikoNoke prati anudAra-asahiSNu bane rahege, samanvaya yA sAmaJjasyako pravRtti hamArI nahI hogI, hama satyako nahI prApta kara sakege aura na hamArA vyavahAra hI samAjake lie magalamaya hogaa| virAT satya asakhya satyAzoko lekara banA hai| una satyAzokI upekSA karanese hama kabhI bhI usa virAT satyako nahI prApta kara sakege / ApekSika satyako kahane aura dUsaroke dRSTikoName satya DhU~Dhane eva unake samanvaya yA sAmajasya karaneko paddhati yA zailo udAratA hai / yaha udAratA samAjako sugaThita, suvyavasthita aura samRddha banAneke lie Avazyaka hai| udAratA satyako DhUMDhane tathA apanese bhinna dRSTikoNoke sAtha samajhautA karanekI prakriyA hai / isa prakriyA dvArA manobhUmi vistRta hotI hai aura vyakti satyAzako upalabdha karatA hai| udAra dRSTikoNa yA samanvayavRtti hI satyakI upalabdhike lie ekamAtra mArga hai| Agraha, haTha, dambha aura sagharSoMkA anta isIke dvArA sambhava hai| haTha, durAgraha aura pakSapAta aise duguNa hai jo eka vyaktiko dUsare vyaktise samajhautA nahI karane dete / jaba taka vicArome udAratA nahI, apane dRSTikoNako yathArtharUpame samajhanekI zakti nahI, tava taka pUrvAgraha lage hI rahate haiN| udAratA yaha samajhaneke lie prerita karatI hai ki kisI bhI padArthame aneka rUpa aura guNa hai / hama ina aneka rUpa aura guNomese kuchako ho jAna pAte haiM / ata hamArA jJAna eka vizeSa dRSTi taka hI sImita hai| jaba taka hama dUsaroke vicArokA svAgata nahI kareMge, uname nihita satyako nahI pahacAnege, tabataka hamArI aikAntika haTha kaise dUra ho skegii| udAratA yA vicArasamanvaya vaiyaktika aura sAmAjika gutthiyoko sulajhAkara samAjame ekatA aura vaicArika ahiMsAkI pratiSThA karatA hai| samAjadharmako dUsarI sIr3hI * vizvaprema aura niyantraNa samasta prANiyoko unnatike avasarome samAnatA honA, samAjadharmako dUsarI soDhI hai aura isa samAnatAprAptikA sAdhana vizvaprema yA atmaniyantraNa hai / jisa vyaktike jIvaname Atma-niyantraNa samAviSTa ho gayA hai vaha samAjake tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA : 581 Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhI sadasyoMke sAtha bhAIcArekA vyavahAra karatA hai / unake duHkha-dardame sahAyaka hotA hai / unhe ThIka apane samAna samajhatA hai / hInAdhikako bhAvanAkA tyAgakara anya anya vyaktiyokI sukha-suvidhAokA bhI dhyAna rakhatA hai / pAkhaNDa aura dhokhebAjo kI bhAvanAokA anta bhI vizvapra ema dvArA sambhava hai / zoSita aura zoSakokA jo sagharSa cala rahA hai, usakA anta vizvapra ema aura AtmaniyantraNake vinA sambhava nahI / vizvapra makI pavitra agnime dambha, pAkhaNDa, hiMsA, U~ca-nIca kI bhAvanA, abhimAna, svArthabuddhi, chala-kapaTa prabhRti samasta bhAvanAe~ jalakara chAra vana jAtI haiM- o . kartavya, ahiMsA, tyAga aura sevAkI bhAvanAe~ utpanna ho jAtI haiM / yaha eka aisA siddhAnta hai jo vyakti aura samAjake vIca adhikAra aura karttavyakI zrRGkhalA sthApita kara sakatA hai / samAja eva vyaktike ucita sabadhokA satulana isIke dvArA sthApita ho sakatA hai / vyakti sAmAjika hitakI rakSA ke lie apane svArthakA tyAgakara sahayogako bhAvanAkA prayoga bhI premase hI kara sakatA hai| Aja vyakti aura samAjake vIcako khAI sagharpa aura zoSaNa ke kAraNa gaharI ho gaI hai| isa khAIko icchAoke niyantraNa aura premAcaraNa dvArA hI bharA jA sakatA hai| nijI svArthasAdhanake kAraNa agaNita vyakti bhUkha se tar3apa rahe haiM aura asakhyAta vinA vastra ke ardhanagna ghUma rahe haiN| yadi bhogopabhogakI icchAoke niyantraNake sAtha AvazyakatAeM bhI sImita ho jAye aura vizva make jAdUkA prayoga kiyA jAya, to yaha sthiti tatkAla samApta ho sakatI hai / mAnavakA jInA adhikAra hai, kintu dUsareko jIvita rahane denA usakA kartavya hai / ataH apane adhikArokI mAMga karanevAleko karttavyapAlanavI ora sajaga rahanA atyAvazyaka hai | samAjame vyApta viSamatA, azAnti aura zoSaNakA mUla kAraNa karttavyokI upekSA hai / samAjadharmako dUsarI sIr3hIke lie sahAyaka ahiMsAke AdhArapara sahayoga aura sahakAritAko bhAvanA sthApita karane se samAjagharmaMkI dUsarI sIDhIko bala prApta hotA hai / samAjakA Arthika evaM rAjanItika DhA~cA lokahitakI bhAvanApara Azrita ho tathA usame unnati aura vikAsake lie sabhIko samAna avasara diye jAyeM / ahiMsA ke AdhArapara nirmita samAjame zoSaNa aura sagharSa raha nahI sakate | ahiMsA hI eka aisA zastra hai jisake dvArA binA eka bUMnda rakta bahAye vargahIna samAjakI sthApanA kI jA 582 . tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya paramparA Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakatI hai| yadyapi kucha loga ahiMsAke dvArA nirmita samAjako Adarza yA kalpanAkI vastu mAnate haiM, para yathArthata yaha samAja kAlpanika nahI, pratyuta vyAvahArika hogaa| yataH ahiMsAkA lakSya yahI hai ki vargabheda yA jAtibhedase Upara uThakara samAjakA pratyeka sadasya anyake sAtha ziSTatA aura mAnavatAkA vyavahAra kre| chalakapaTa yA inase honevAlI chInAjhapaTI ahiMsAke dvArA hI dUra ko jA sakatI hai| yaha sunizcita hai ki balaprayoga yA hiMsAke AdhArapara mAnavIya sabadhoko dovAra khaDI nahIM kI jA sakatI hai / isake lie sahAnubhUti, prema, sauhArda, tyAga, sevA eva dayA Adi ahisaka bhAvanAoko AvazyakatA hai / vastuta ahiMsAme aisI adbhuta zakti hai jo Arthika, sAmAjika aura rAjanItika samasyAoko saralatApUrvaka sulajhA sakatI hai| samAjadharmakI dUsarI soDhIpara caDhaneke lie lokahitakI bhAvanA sahAyaka kAraNa hai| samAjako jarjarita karanevAlI kAle-gore, U~ca-nIca aura chuA-chUtakI bhAvanAko prazraya denA samAjadharmakI upekSA karanA hai| janmase na koI UMcA hotA hai aura na koI niicaa| janmanA jAtivyavasthA svIkRta nahI kI jA sakatI / manuSya jaisA AcaraNa karatA hai, usIke anukUla usakI jAti ho jAtI hai / durAcAra karanevAle cora aura Dakaita jAtyA brAhmaNa honepara bho zUdrase adhika nahIM haiN| jina vyaktiyoke hRdayame karuNA, dayA, mamatAkA ajasra pravAha samAviSTa hai, aise vyakti samAjako unnata banAte haiM, jAti-ahakArakA viSa manuSyako ardhamUcchita kiye hue haiM / ata isa viSakA tyAga atyAvazyaka hai| jisa vyaktikA netika stara jitanA ho samAjake anukUla hogA vaha utanA hI samAjame unnata mAnA jAyagA, kintu sthAna usakA bhI sAmAjika sadasya honeke nAte vahI hogA, jo anya sadasyokA hai| dalitavargake zoSaNa, jAti aura dharmavAdake durabhimAnako mahattva denA mAnavatAke lie abhizApa hai| jo samAjako sugaThita aura suvyavasthita banAneke icchuka haiM, unhe Atma-niyantraNa kara jAtivAda, dharmavAda, vargavAdako prazraya nahIM denA caahie| samAjadharmakI tIsarI sIr3hI : Arthika santulana samAjakI sArI vyavasthAeM arthamalaka hai aura isa arthake lie hI saMgharSa ho rahA hai| vyakti, samAja yA rASTrake pAsa jitanI sampatti baDha jAtI hai vaha vyakti, samAja yA rASTra utanA hI asantoSakA anubhava karatA rahatA hai / ataH ghanAbhAvajanya jitanI azAnti hai, usase bhI kahI adhika ghanake sadbhAvase hai| dhanake asamAna vitaraNako azAntikA sabala kAraNa mAnA jAtA hai, para yaha asamAna vitaraNako samasyA vizvakI sampattiko bA~Ta denese nahI sulajha tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA . 583 Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakatI hai| isake samAdhAnake kAraNa aparigraha aura sayamavAda haiM / ye dono savidhAna samAjamese zoSita aura zoSaka vargakI samApti kara Arthika daSTise samAjako unnata starapara lAte haiM / jo vyakti samasta samAjake svArthako dhyAname rakhakara apano pravRtti karatA hai vaha samAjako Arthika dipamatAko dUra karaneme sahAyaka hotA hai| yadi vicArakara dekhA jAya to parigrahaparimANa aura bhogopabhogaparimANa aise niyama hai, jinase samAjakI Arthika samasyA sulajha sakatI hai| isI kAraNa samAjadharmakI tIsarI soDho Arthika santulanako mAnA gayA hai| svArtha aura bhogalipsAkA tyAga isa tIsarI soDhIpara caDhanekA AvAra hai| parigrahaparimANa Arthika sayamana apane yoga-kSamake lAyaka bharaNa-poSaNako vastuoko grahaNa karanA tathA parizrama kara jIvana yApana karanA, anyAya aura atyAcAra dvArA dhanakA sacaya na karanA parigrahArimANa yA vyAvahArika aparigraha hai| dhana, dhAnya, rupayA-paisA, sonA-cAdo, strI-putra prabhRti padArthoMme 'ye mere haiM', isa prakArake mamatvapariNAmako parigraha kahate hai| isa mamatva yA lAlasAko ghaTAkara una vastuoke sagrahako kama karanA parigrahaparimANa hai ' bAhyavastu-rupaye-paisokI apekSA antaraga tRSNA yA lAlasAko vizeSa mahattva prApta hai, kyoki tRSNAke rahanese dhanika bhI Akula rahatA hai| vastuta dhana AkulatAkA kAraNa nahIM hai, AkulatAkA kAraNa hai tRSNA / sacayavRttike rahanepara vyakti nyAya-anyAya eva yukta-ayuktakA vicAra nahIM krtaa| isa samaya sasArame dhanasaMcayake hetu vyartha hI itanI adhika hAya-hAya macI huI he ki satopa aura zAnti nAmamAtrako bhI nahI / vizvake samajhadAra vizeSajJone dhanasampattike baTavAreke lie aneka niyama banAye haiM, para unakA pAlana Ajataka nahI ho sakA / aniyantrita icchAoko tRpti vizvakI samasta sampattike mila jAnepara bhI nahI ho sakatI hai| AzArUpI gaDDheko bharaneme sasArakA sArA vaibhava aNuke samAna hai| ata icchAoke niyantraNake lie parigrahaparimANake sAtha bhogopabhogaparimANakA vidhAna bhI Avazyaka hai| samaya, paristhiti aura vAtAvaraNake anusAra vastra, AbharaNa, bhojana, tAmbUla Adi bhogopabhogakI vastuoke sabadhame bhI ucita niyama kara lenA Avazyaka hai| ukta dono vrato yA niyamoke samanvayakA abhiprAya samasta mAnava-samAjakI Arthika vyavasthAko unnata banAnA hai| canda vyaktiyoko isa bAtakA koI adhikAra nahIM ki ve zoSaNa kara Arthika dRSTise samAjame viSamatA utpanna kre| 584 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itanA sunizcita hai ki samasta manuSyome unnati karanekI zakti eka-sI na hone ke kAraNa samAjame Arthika dRSTise samAnatA sthApita honA kaThina hai, to bhI samasta mAnava samAjako laukika unnatike samAna avasara eva apanI-apanI zaktike anusAra svatantratAkA milanA Avazyaka hai, kyoki parigrahaparimANa aura bhogopabhogaparimANakA ekamAtra lakSya samAjako Arthika viSamatAko dUra kara sukhI banAnA hai / yaha pU~jIvAdakA virodhI siddhAnta hai aura eka sthAna para dhana sacita honekI vRttikA nirodha karatA hai / parigrahaparimANakA kSetra vyaktitaka ho sImita nahI hai, pratyukta samAja, deza, rASTra eva vizvake lie bhI usakA upayoga Avazyaka hai / sayamavAda vyaktiko aniyantrita icchAbhoko niyantrita karatA hai / yaha hiMsA jhUTha, corI, durAcAra Adiko rokatA hai / pariyahake do bheda haiM- bAhyaparigraha aura antrgprigrh| bAhyaparigrahame ghana, bhUmi, anna, vastra Adi vastue~ parigaNita hai / inake sacayase samAjako Arthika viSamatAjanya kaSTa bhoganA par3atA hai / ata zramArjita yoga kSemake yogya dhana grahaNa karanA cAhiye / nyAyapUrvaka bharaNa-poSaNa kI vastuoke grahaNa karanese dhana sacita nahI ho pAtA / ataeva samAjako samAnarUpase sukhI, samRddha aura sugaThita banAne ke hetu dhanakA sacaya na karanA Avazyaka hai| yadi samAjakA pratyeka sadasya zramapUrvaka AjIvikAkA arjana kare, anyAya aura beImAnokA tyAga kara de, to samAjake anya sadasyoko bhI AvazyakatAko vastuokI kabhI kamI nahI ho sakatI hai / Abhyantaraparigrahame kAma, krodha, moha, lobha Adi bhAvanAe~ zAmila haiM / vastuta sacayazIla buddhi- tRSNA arthAt asatopa hI antaragaparigraha hai / yadi bAhyaparigraha chor3a bhI diyA jAya, aura mamatvabuddhi banI rahe, to samAjakI chInA-jhapaTI dUra nahI ho sakatI / dhanake samAna vitaraNa honepara bhI, jo buddhimAna hai, ve apanI yogyatAse ghana ekatra kara hI leMge aura mamAjameM viSamatA banI hI raha jAyagI / isI kAraNa lobha, mAyA, krodha Adi mAnavIya vikAroke tyAgane - kA mahattva hai / aparigraha vaha siddhAnta hai, jo pU~jI aura jIvanopayogI anya Avazyaka vastuoke anucita sagrahako roka kara zopaNako banda karatA hai aura samAjame Arthika samAnatAkA pracAra karatA hai / ataeva sacayazIla vRttikA niyantraNa parama Avazyaka hai / yaha vRtti hI pUjIvAdakA mUla hai / tIsarI sIDhokA poSaka : saMyamavAda sasArame sampatti eva bhogapabhogakI sAmagrI kama hai / bhoganevAle adhika hai aura tRSNA isase bhI jyAdA hai / isI kAraNa prANiyome matsyanyAya calatA hai, tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA : 585 Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chInA-jhapaTI calatI hai aura calatA hai saMgharSa / phalata. nAnA prakArake atyAcAra aura anyAya hote hai, jinase aharniza azAnti baDhatI hai / parasparame IrSyA-dveSakI mAtrA aura bhI adhika baDha jAtI hai, jisase eka vyakti dUsare vyaktiko Arthika unnati ke avasara hI nahI milane detaa| pariNAma yaha hotA hai ki sagharSa aura azAntikI zAkhAe~ baDhakara viSamatArUpI halAhalako utpanna karatI hai| isa viSako ekamAtra auSadha sayamavAda hai / yadi pratyeka vyakti apanI icchAo, kaSAyo aura vAsanAo para niyantraNa rakhakara chogA-jhapaTIko dUra kara de, to samAjase Arthika viSamatA avazya dUra ho jAya / aura mabhI sadasya zArIrika AvazyakatAokI pUrti nirAkularUpase kara sakate haiM / yaha avismarato hai ki Arthika samasyAkA samAdhAna naitikatA ke vinA sambhava nahI hai| naitika maryAdAokA pAlana ho Arthika sAdhanome samIkaraNa sthApita kara sakatA hai / jo kevala bhautikavAdakA Azraya lekara jIvanako samasyAoko surajhAnA cAhate haiM, ve andhakAra hai / AdhyAtmikatA aura naitikatA ke abhAva me Arthika samasyAe~ sulajha nahI sakatA hai | sayamake bheda aura unakA vizleSaNa --sayamake do bheda haiM- ( 1 ) indriyasayama aura (2) prANisayama / sayamakA pAlanevAlA apane jIvanake nirvAhake hetu kama-sekama sAmagrIkA upayoga karatA hai, jisase avaziSTa sAmagrI anya logoke kAma AtI hai aura sarpa kama hotA hai / viSamatA dUra hotI hai / yadi eka manuSya adhika sAmagrIkA upabhoga kare, to dUsaroke liye sAmagrI kama paDegI tathA zopaNakA Arambha yahIse ho jAyagA / samAjame yadi vastuokA manamAnA upabhoga loga karate rahe, sayamakA akuza apane Upara na rakheM, to varga sagharSa calatA hI rhegaa| ataeva Arthika vaiSamyako dUra karaneke liye icchAo aura lAlasAokA niyatrita karanA parama Avazyaka hai tabhI samAja sukhI aura samRddhizAlI bana sakegA / anya prANiyoko kiMcit bhI duHkha na denA prANisayama hai / arthAt vizvake samasta prANiyokI sukha-suvidhAo kA pUrA-pUrA dhyAna rakhakara apanI pravRtti karanA, samAjake prati apane karttavyako sucArUrUpase sampAdita karanA eva vyaktigata svArthabhAvanAko tyAga kara samasta prANiyoke kalyANakI bhAvanAse apane pratyeka kAryako karanA prANisayama hai / itanA dhruva satya hai ki jaba taka samartha loga sayama pAlana nahI kareMge, taba taka nirbaloko peTa bhara bhojana nahI mila sakegA aura na samAjakA rahana-sahana hI UMcA ho sakegA / Atmazuddhike sAtha sAmAjika, Arthika vyavasthAko sudRDha karanA aura zAsita eva zAsaka yA zoSita eva zoSaka ina vargabhedoko samApta karanA bhI prANisaMyamakA lakSya hai / 586 . tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya - paramparA Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utpAdana aura vitaraNajanya Arthika viSamatAkA santulana bhI aparigrahavAda aura sayamavAdadvArA dUra kiyA jA sakatA hai| Aja utpAdanake Upara eka jAti, samAja yA vyaktikA ekAdhikAra honese use kacce mAlakA sacaya karanA par3atA hai tathA taiyAra kiye gaye pakke mAlako khapAneke lie vizvake kisI bhI koneke bAjArapara vaha apanA ekAdhikAra sthApita kara zoSaNa karatA hai| isa zoSaNase Aja samAja karAha rahA hai| samAjakA hara vyakti trasta hai / kisIko bhI zAnti nahI / svArthaparatAne samAjake ghaTaka vyaktiyoko itanA sakorNa banA diyA hai, jisase ve apane hI Anandame magna haiM / ataeva ijAoko niyatrita kara jIvaname sayamakA AcaraNa karanA parama Avazyaka hai| samAjadharmako cautho soDhI : ahiMsAkI virATa bhAvanA samAjame sagharSakA honA svAbhAvika hai, para isa sagharSako kaise dUra kiyA jAya, yaha atyanta vicAraNIya hai / jisa prakAra pazuvarga apane saMgharSakA sAmanA pazuvalase karatA hai, kyA usI prakAra manuSya bhI zaktike prayoga dvArA sagharSakA pratikAra kare ? yadi manuSya bhI pazuvalakA prayoga karane lage, to phira usakI manuSyatA kyA rahegI ? ata. manuSyako ucita hai ki vaha viveka aura ziSTatAke sAtha mAnavocita vidhikA prayoga kre| vastuta atyAcArIkI icchAke viruddha apane sAre Atmavalako lagA denA hI saMgharSakA anta karanA hai, yahI ahiMsA hai / ahiMsA hI anyAya aura atyAcArase dIna-durvaloko vacA sakatI hai| yahI vizvake liye sukha-zAnti pradAyaka hai| yahI sasArakA kalyANa karane vAlI hai, yahI mAnavakA saccA dharma hai aura yahI hai mAnavatAko saccI ksauttii| mAnavako yaha vikArajanya pravRtti hai ki vaha hiMsAkA uttara hiMsAse jhaTa de detA hai / yaha balavAna-balavAnako laDAI hai / samAjame sabhI to balavAna nahI hAte / ata kamajorokI rakSA aura unake adhikArokI prApti ahiMsAdvArA hI sambhava hai / yaha nirvala, sabala, dhanI, nirdhana, rAkSasa aura manuSya sabhIkA sahArA hai / yaha vaha sAdhana hai, jisake prayoga dvArA hiMsAke samasta upakaraNa vyartha siddha ho jAte haiM / pazubalako parAjita kara Atmavala apanA nayA prakAza sarvasAdhAraNako pradAna karatA hai| isame sandeha nahIM ki hiMsA vizvame pUrNa zAnti sthApita karaneme sarvathA asamartha hai| pratyeka prANIkA yaha janmasiddha adhikAra hai ki vaha ArAmase khAye aura jIvana yApana kare / svaya 'jIo aura dUsaroko jIne do', yaha siddhAnta samAjake liye sarvadA upayogI hai| para AjakA manuSya svArtha aura adhikArake vazIbhUta ho vaha svaya to jIvita rahanA cAhatA hai kintu dUsaroke tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA . 587 Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanakI raMcamAtra bhI paravAha nahI karatA hai / AjakA vyakti cAhatA hai ki maiM acche se acchA bhojana karU~, acchI savArI mujhe mile| rahane ke liye acchA bhavya prAsAda ho tathA merI AlamArIme sone-cAMdIkA Dhera lagA rahe, cAhe anya logoke liye khAneko sUkhI roTiyAM bhI na mileM, tana Dhakaneko phaTe - cithaDe bhI na ho / mere bhoga-vilAsake nimitta saikar3oke prANa jAye, to mujhe kyA? isaprakAra hama dekhate hai ki ye bhAvanAeM kevala vyaktikI hI nahI, kintu samasta samAjako hai / yahI kAraNa hai ki samAjakA pratyeka sadasya dukho hai / avizvAsako to bhAvanA anya vyaktiyokA galA ghoTaneke liye prerita kiye hue hai | adhikArApaharaNa aura kartavya-avahelanA samAjame sarvatra vyApta haiM / nirakuza aura ucchra khala bhogavRtti mAnavako buddhikA apaharaNa kara usakA pazutA kI ora pratyAvartana kara rahI hai / sukhako kalpanA svArtha sAdhana aura vAsanA pUtime parisImita ho samAjako agAnta banAye hue hai| himA pratihiMsA vyakti aura rASTrake jIvana me anivArya sI ho gayI hai / yahI kAraNa hai ki samAjakA pratyeka sadasya Aja dukhI hai | manuSya do prakArakA vala hAtA hai - (1) AdhyAtmika ora (2) zArIrika / ahiMsA manuSyako AdhyAtmika vala pradAna karatI hai / dhairya, kSamA, sayama, tapa, dayA, vinaya prabhRti AcaraNa ahiMsA ke rUpa hai / kaSTa yA vipattike A jAne para use samabhAvase sahanA, hAya hAya nahI karanA, cittavRttiyoko saryAmita karanA eva sava prakArase kaSTasahiSNu bananA ahiMsA hai aura hai yaha Atmabala | yaha vaha zakti hai, jisake prakaTa ho jAne para vyakti aura samAja kaSToke pahADoko bhI cUra-cUra kara DAlate haiM / kSamAzIla bana jAne para virodha yA pratizodhakI bhAvanA samAjame raha nahI pAtI / ataeva ahiMsaka AcaraNakA artha hai manasA, vAcA aura karmaNA prANImAtrame sadbhAvanA aura prema rakhanA / ahiMsAme tyAga hai, bhoga nahI / jahA~ rAga-dveSa hai, vahA~ hiMsA avazya hai / ata samAjadharmakI cauthI sIDhI para caDhaneke liye Atmazodhana yA ahiMsaka bhAvanA atyAvazyaka hai / vyaktikA ahiMsaka AcaraNa hI samAjako nirbhaya, vIra evaM sahiSNu banAtA hai / samAjadharmakI pAcavIM sor3hI satya yA kUTanItityAga kUTanIti aura dhokhA ye dono hI samAjameM azAnti - utpAdaka haiM / satyame vaha zakti hai, jisase kUTanItijanya azAntikI jvAlA zAnta ho sakatI hai / dUsareko kaSTa pahu~cAne ke uddezyase kaTu vacana bolanA yA apriya bhASaNa karanA mithyA bhASaNake antargata hai / 588 . tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha smaraNIya hai ki sattA aura dhosA ye dono hI samAjake akalyANakAraka haiN| ina dono kA janma sUkSme hotA hai| jhUThA vyakti AtmavacanA to karanA ho 1 , kintu namAja kI bhI jarjarita kara detA hai / prAya dekhA jAtA hai ki mithyA bhASaNantra ra svArthako bhAvanAse hotA hai / sarvAtmahitavAdako bhAvanA asatya nAgaNa me vAcana hai / svacchandatA, ghRNA, pratizodha jesI bhAvanAe~ asatyanApa se ho jalana hotI hai, kyoki mAnava samAjakA samasta vyavahAra vacanose calatA hai| vo dIpa A jAnege samAjakI apAra kSati hotI hai / lokame prasiddhi bhI hai ki go jilAme vipa aura amRta donA hai / samAjako unnata stara para lejAne vanana amRta aura samAjako hAni pahu~cAnevAle vacana vipa haiN| kola bhASaNa karanA, nindA yA cugalI karanA, kaThora vacana bolanA jora haMsI-majAka karanA gamAja hitame bAdhaka haiN| chedana, bhedana, mAraNa, zoSaNa, apaharaNa aura tAuna gambannI vacana bhI hiMsaka hone ke kAraNa samAjakI zAntime vAdhaka haiN| avizvAsa, bhayakAraka, sedajanaka, santApakAraka apriya vacana bhI samAjako vighaTita karate haiM / ataeva samAjako sugaThita, sambaddha aura priya vyavahAra karanevAlA banAneke hetu satya vacana atyAvazyaka hai / bhogasAmagrIkI bahulatA hetu jo vacanokA asayamita vyavahAra kiyA jAtA hai, vaha bhI adhikAra aura karttake santulanakA vighAtaka hai / mamAjame maccI zAnti, satya vyavahAra dvArA hI utpanna kI jA sakatI hai aura igIprakArakA vyavahAra jIvaname ImAnadArI aura saccAI utpanna kara sakatA hai / sAdhAraNa paristhitiyo ke bIca vyaktikA vikAma ahiMsaka vacanavyavahAra dvArA sambhava hotA hai / yaha samasta manuSyasamAja eka vRhat parivAra hai aura isa vRhat parivArakA santulana sAdhana aura sAdhyake sAmajasya para hI pratiSThita hai| jo naitikatA, ahimA aura satyako jIvana me apanAtA hai, vaha samAjako sukhI aura zAnta banAtA hai / AtmavikAsa ke sAtha samAjavikAsakA pUrA sambandha juDA huA hai / mithyA mAnyatAe~, dharma ke sakalpavikalpa, kriyA-kANDa evaM dhArmika sampradAyoke vibhinna prakAra Adi sabhI sAmAjika jIvanako gatividhime bAdhaka haiM / andhazraddhA aura mithyA vizvAsokA nirAkaraNa bhI samAjadharmakI isa pAMcavI soDhIpara caDhanese hotA hai| anukampA, karuNA aura sahAnubhUtikA kriyAtmaka vikAsa bhI satyavyavahAra dvArA sambhava hai / jIvanake tanAva, kuNThAe~, sagrahavRtti, svArthaparatA AdikA ekamAtra nidAna ahasaka vacana hI hai / samAjagharmakI chaThI sIr3hI asteya - bhAvanA asteyakI bhAvanA samAjake sadasyoke hRdayame anya vyakyioke adhikAroke tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA 589 * Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lie svAbhAvika sammAna jAgRta karatI hai / isakA vAstavika rahasya yaha hai ki dUsareke adhikAropara hastakSepa karanA ucita nahIM, balki pratyeka avasthAmeM sAmAjika yA rASTrIya hitakI bhAvanAko dhyAnameM rakhakara apane kartavyakA pAlana karanA mAvazyaka hai / yaha bhUlanA na hogA ki adhikAra vaha sAmAjika vAtAvaraNa hai, jo vyaktitvako vRddhike lie Avazyaka aura sahAyaka hotA hai| hai| yadi isakA durupayoga kiyA jAya to samAjakA vinAza avazyambhAvI ho jAya / asteya-bhAvanA ekAdhikArakA virodhakara samasta samAjake adhikAroMko surakSita rakhane para jora detI hai| yaha avismaraNIya hai ki vaiyaktika jIvaname jo adhikAra aura kartavya eka dUsareke Azrita haiM ve eka hI vastuke do rUpa hai| jaba vyakti anyakI suvidhAokA khyAlakara adhikArakA upayoga karatA hai, to vaha adhikAra samAjake anuzAsaname hitakara bana kartavya bana jAtA hai aura jaba kevala vaiyaktika svatva rakSAke lie usakA upayoga kiyA jAtA hai, to usa samaya adhikAra adhikAra hI raha jAtA hai| ___ yadi koI vyakti apane adhikAropara jora de aura anyake adhikArokI avahelanA kare, to use kisI bhI adhikArako prApta karanekA haka nahI hai| adhikAra aura kartavyake ucita jJAnakA prayoga karanA ho sAmAjika jIvanake vikAsakA mArga hai / acauryako bhAvanA isa samanvayakI ora hI igita karatI hai| manuSyakI AvazyakatAeM bar3hatI jA rahI haiM, jinake phalasvarUpa zoSaNa aura sacayavRtti samAjame asamAnatA utpanna kara rahI hai| vyaktikA dhyAna apanI AvazyakatAokI pUrti taka hI hai| vaha ucita aura anucita Dhagase dhanasacaya kara apanI kAmanAokI pUrti kara rahA hai, jisase vizvame azAnti hai / asteyako bhAvanA uttarottara AvazyakatAoko kama karatI hai| yadi isa bhAvanAkA. pracAra vizvame ho jAya, to anucita Dhagase dhanArjanake sAdhana samApta hokara sasArakI garIbI miTa sakatI hai| samAjame zArIrika corI jitanI kI jA sakatI hai usase kahI adhika mAnasika / dUsarokI acchI vastuoko dekhakara jo hamArA mana lalacA jAtA hai-yA hamAre maname unake pAnekI icchA ho jAtI hai, yaha mAnasika corI hai| dravyacorIkI apekSA bhAvacorIkA tyAga anivArya hai, kyoki bhAvanAeM hI dravyacorI karAneme sahAyaka hotI hai| bhojana, vastra aura nivAsa Adi Arambhika zArIrika AvazyakatAose adhika saMgraha karanA bhI corIme sammilita hai| yadi samAjakA eka vyakti AvazyakatAse adhika rakhane laga jAya, to svAbhAvika hI hai ki dUsaroko vastue~ AvazyakatApUtike lie bhI nahIM mila skegii| 590 : tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadi do joDI kapaDoMke sthAnapara yadi koI pacAsa joDI kapaDe rakhane laga jAya, to isase use dUsare caubIsa vyaktiyoMko vasnahona karanA paDegA / ata kisI bhI vastukA sImita AvazyakatA se adhika sacaya samAja - hitakI dRSTise anucita hai / sastA samajhakara coroke dvArA lAI gaI vastubhoko kharIdanA, corIkA mArga batalAnA, anajAna vyaktiyo se adhika mUlya lenA, adhika mUlyakI vastuo me kama mUlyavAlI vastuoko milAkara becanA corI he / prAya. dekhA jAtA hai ki dUdha becanevAle vyakti dUvame pAnI DAlakara vecate | kapaDA dhoneke soDeme cUnA milAyA jAtA hai| isI prakAra anya khAdyasAmagriyome lobhavaNa azuddha aura kama mUlyake padArthaM milAkara becanA nitAnta varNya hai / samAjadharmakI sAtavIM soDhI bhogavAsanA - niyantraNa yo to ahiMsaka AcaraNake antargata samAjopayogI sabhI niyantraNa sammi lita ho jAte hai, para spaSTarUpase vicAra karaneke hetu vAsanA niyantraNa yA brahmacaryabhAvanAkA vizleSaNa Avazyaka hai / yaha AtmA kI Antarika zakti hai aura isake dvArA sAmAjika kSamatAokI vRddhi kI jAtI hai / vAstavame brahmacarya - kI sAdhanA vaiyaktika aura sAmAjika dono hI jIvanoke lie eka upayogI kalA hai| yaha AcAra-vicAra aura vyavahArako badalanekI sAdhanA hai / isake dvArA jIvana sundara, sundaratara ora sundaratama banatA hai / zArIrika saundaryakI apekSA AcaraNakA yaha saundaryaM sahasraguNA zreSTha hai / yaha kevala vyakti ke jIvana ke lie hI sukhaprada nahI, apitu samAjake koTi-koTi mAnavo ke lie upAdeya hai / AcaraNa vyaktiko zreSThatA aura nikRSTatAkA mApaka yantra hai / isIke dvArA jIvanakI uccatA aura usake uccatama rahana-sahana ke sAdhana abhivyakta hote haiN| manuSya ke AcAra-vicAra aura vyavahArase baDhakara koI dUsarA pramANapatra nahI, hai, jo usake jIvana kI saccAIko pramANita kara sake / AcaraNakA patana jIvanakA patana hai ora AcaraNakI uccatA jIvanakI uccatA hai / yadi rUDhivAdavaza kisI vyaktikA janma nIcakulame mAna bhI liyA jAya, to itane mAtrase vaha apavitra nahI mAnA jA sakatA / patita vaha hai jisakA AcAra-vicAra nikRSTa hai aura jo dina-rAta bhoga-vAsanAme DUbA rahatA hai / jo kRtrima vilAsitAke sAdhanokA upayogakara apane saundarya kI kRtrimarUpame vRddhi karanA cAhate hai unake jIvaname vilAsitA to baDhatI hI hai, | kAmavikAra bhI uddIpta hote haiM, jisake phalasvarUpa samAja bhItara-hI-bhItara khokhalA hotA jAtA hai | tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA * 591 Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo vAsanAoke pravAhame bahakara bhogome apaneko DuvA detA hai, vaha vyakti samAja ke lie bhI abhizApa bana jAtA hai / bhogAdhikyase roga utpanna hote haiM, kArya karanekI kSamatA ghaTatI hai aura samAjakI nIva khokhalI hotI hai / ataeva sAmAjika vikAsake lie vAsanAoko niyatrita kara brahmacaryaM yA svadA rasantopakI bhAvanA atyAvazyaka hai / brahmacarya - sAdhanA ke do rUpa sambhava hai - (1) vAsanAo para pUrNa niyantraNa aura (2) vAsanAokA kendrIkaraNa / samAjake bIca gArhasthika jIvana vyatIta karate hue vAsanAo para pUrNa niyantraNa to sabake lie sambhava nahIM, para unakA kendrIkaraNa sabhI sadasyo ke lie Avazyaka hai / kendrIkaraNakA artha vivAhita jIvana vyatIta karate hue samAjakI anya striyoko mAtA, bahina aura putrIke samAna samajhakara vizvavyApI premakA rUpa prastuta karanA / yahA~ yaha vizeSarUpase vicAraNIya hai ki apanI patnIko bhI aniyantrita kAmAcArakA kendra banAnA vratase cyuta honA hai / ekapatnIvratakA Adarza isIlie prastuta kiyA gayA hai ki jo AdhyAtmika santoSa dvArA apanI vAsanAko nahI jIta sakate, ve svapatnIke ho sAtha niyantritarUpase kAma- rogako zAnta kareM / AdhyAtmika aura zArIrika svAsthya kI vRddhi ke lie icchAopara niyantraNa rakhanA paramAvazyaka hai / sAmAjika aura Atmika vikAsakI dRSTise brahmacarya zabdakA artha hI AtmAkA AcaraNa hai / ata kevala jananendriya-sabadhI vipayavikAroko rokanA pUrNa brahmacarya nahI hai / jo anya indriyoke viSayoke adhIna hokara kevala jananendriyasavaghI viSayoke rokanekA prayatna karatA hai, usakA vaha prayatna vAyukI bhIta hotA hai / kAnase vikArakI bAteM sunanA, netrose vikAra utpanna karanevAlI vastue~ dekhanA, jihvAse vikArottejaka padArthoMkA AsvAdana karanA aura ghrANase vikAra utpanna karanevAle padArthoko sUdhanA brahmacarya ke lie to bAdhaka hai ho, para samAja hitakI dRSTise bho hAnikara hai / mithyA AhAra-vihArase samAjame vikRti utpanna hotI haiM, jisase samAja avyavasthita ho jAtA hai| sAmAjika azAntikA eka bahuta baDA kAraNa indriyasavadhI anucita AvazyakatAbhokI vRddhi hai / abhakSya bhakSaNa bhI isI indriyakI capalatAke kAraNa vyakti karatA hai / vastuta sAmAjika dRSTise brahmacarya - bhAvanAkA rahasya adhikAra aura karttavyake prati Adara bhAvanA jAgRta karanA hai / naitikatA aura balaprayoga ye dono virodhI haiM / brahmacarya kI bhAvanA svanirIkSaNa para jora detI hai, jisake dvArA naitika jIvanakA Arambha hotA hai / sAmAjika aura rASTrIya jIvaname sagaThana zaktikI jAgRti bhI isIke dvArA hotI hai / sayamake abhAvame samAjakI vyavasthA sucArurUpase nahI kI jA sakatI / yata sAmAjika jIvanakA AdhAra naitikatA hai / prAya. 592 tIrthaMkara mahAvIra aura unako AcArya - paramparA Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dekhA jAtA hai ki sasArame chInA-jhapaTIkI do hI vastueM hai -1 kAminI aura 2 kaJcana / jabataka ina donoke prati Antarika sayamakI bhAvanA utpanna nahI hogI, tabataka samAjame zAnti sthApita nahI hogI / abhiprAya yaha hai ki jIvana nirvAha - zArIrika AvazyakatAoko pUrtike hetu apane ucita hissese adhika aindriyaka sAmagrIkA upayoga na karanA sAmAjika brahmabhAvanA hai / AdhyAtma-samAjavAda samAjavAda zoSaNako rokakara vaiyaktika sampattikA niyantraNa karatA hai / yaha utpAdanake sAdhana aura vastuoke vitaraNapara samAjakA adhikAra sthApita kara mamasta samAjake sadasyoko samatA pradAna karatA hai / pratyeka vyaktiko jIvita rahane aura khAne-pInekA adhikAra hai tathA samAjako, vyaktiko kAryaM dekara usase zrama karA lenA aura AvazyakatAnusAra vastuokI vyavasthA kara denA apekSita hai / sampatti samAjakI samasta zaktiyokI upaja hai / usame sAmAjika zaktikI apekSA, vaiyaktika zramako bhI kama mahattva prApta nahI hai / sampatti sAmAjika rIti-rivAjopara AdhArita hai / ataeva sampattike hakokI bhI utpatti sAmAjika rUpase hotI hai / yadi sArA samAja sahayoga na de, to kisI bhI prakArakA utpAdana sambhava nahI hai | mAmAjika AvazyakatAe~ vyaktiko AvazyakatAe~ haiM / ataeva vyakti ko apanI-apanI AvazyakatAokI pUrti ke sAtha sAmAjika AvazyakatAokI pUrti ke lie saceSTa rahanA caahie| pratyeka vyaktiko usa sImAtaka vastuo para adhikAra karanekA haka hai, jahA~ taka use apane ko pUrNa banAneme sahAyatA milatI hai| usakI bhUkha pyAsa Adi una prAthamika AvazyakatAokI pUrti anivArya hai, jinakI pUrtike abhAvame vaha apane vyaktitvakA vikAsa nahI kara pAtA usa vyaktiko jIvanopayogI sAmagrI prApta karanekA koI adhikAra nahI, jo jIneke lie kAma nahI karatA hai / dUsarekI kamAIpara jIvita rahanA anaitikatA hai / jinakI sampatti dUmaroke zramakA phala hai, ve samAja ke zramabhogI sadasya hai / una. vastuoke upabhogakA unheM koI adhikAra nahI, jina vastuoke arjaname unhone sIdhe yA paramparArUpame sahayoga nahI diyA hai / samAjame vaha apane bhItara aise vargako surakSita rakhatA hai jo kevala svAmitvake kAraNa jindA hai / ataeva samAjazAstrIya dRSTise pratyeka vyaktiko zramakara apane adhikArako prApta karanA cAhie / jo samAjake sacita dhanako samAna vitaraNa dvArA samAjame samatva sthApita karanA cAhate haiM, ve adhereme haiM / yadi hama yaha mAna bhI le ki pU~jIke samAna vitaraNase samAjame samatva sthApita honA sambhava hai, to bhI yaha AzakA nirantara banI rahegI ki pratyeka vyaktime buddhi, kSamatA aura zakti pRthak-pRthak tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA 593 38 Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahaneke kAraNa yaha mamatva cirasthAyI nahI ho sakatA hai / java bhI samAjake ina kSamatApUrNa vyaktiyoko avasara milegA, smAjame Arthika asamatA utpanna ho hI jAyagI / ataeva isa sambhAvanAko dUra karane ke lie AdhyAtmika samAjavAda apekSita hai / bhautika samAjavAdase na to naitika malyokI pratiSThA hI sambhava hai aura na vaiyaktika svArthakA abhAva hii| vaiyaktika svArthokA niyantraNa AdhyAtmika Alokame hI sambhava hai| rahana-sahanakA paddhativizeSame kisIkA sthAna U~cA aura kisIkA sthAna nIcA ho sakatA hai, para AdhyAtmika aura naitika mUlyoke mAnadaNDAnusAra samAjake sabhI sadasya samAna siddha ho sakate hai / paropajIvI aura AkrAmaka vyaktiyokI samAjame kabhI kamI nahI rahatI hai / kAnUna yA vidhikA mArga sImAeM sthApita nahI kara sakatA / jahA~ kAnUna aura vidhi he, vahA~ usake sAtha unheM toDane yA na mAnanekI pravRtti bhI vidyamAna hai| ataeva AdhyAtmika dRSTise naitika mUlyokI pratiSThA kara samAjame samatva sthApita karanA sambhava hai| sabhI prANiyokI AtmAme ananta zakti hai, para vaha karmAvaraNake kAraNa AcchAdita hai / karmakA AvaraNa itanA vicitra aura vikaTa hai ki AtmAke zuddha svarUpako prakaTa hone nahI detA / jisa prakAra saryakA divya prakAza meghAcchanna rahanese aprakaTa rahatA hai usI prakAra karmoke AvaraNake kAraNa AtmAkI ananta zakti prakaTa nahI hone pAtI / jo vyakti jitanA puruSArtha kara ahatA aura mamatAko dUra karatA huA karmAvaraNako haTA detA hai usakI AtmA utanI hI zuddha hotI jAtI hai / sasArake jitane prANI hai samIkI AtmAme samAna zakti hai / ata vizvakI samasta AtmAe~ zaktikI apekSA tulya haiM aura zakti-abhivyaktikI apekSA uname asamAnatA hai| AtmA malata samasta vikAra-bhAvose rahita hai| jo isa Atmazaktiko niSThA kara svarUpakI upalabdhike lie prayAsa karatA hai usako AtmAme nijI guNa aura zaktiyA~ prAdurbhUta ho jAtI hai / ataeva sakSepame AtmAke svarUpa, guNa aura unakI zaktiyoko avagata kara naitika aura AdhyAtmika mUlyoko pratiSThA karanI caahie| sahAnubhUti, AtmaprakAzana eva samatAkI sAdhanA aise malyoke AdhAra hai, jinake anvayanase samAjavAdako pratiSThA sambhava hai / ye tathya sahAnubhUti aura AtmaprakAzanake pUrvame batalAye jA cuke haiN| samatAke aneka rUpa sambhava hai / AcArakI samatA ahiMsA hai, vicAro kI samatA anekAnta hai, samAjakI samatA bhoganiyantraNa hai aura bhASAkI samatA udAra nIti hai| samAjame samatA utpanna karaneke lie AcAra aura vicAra ina donokI samatA atyAvazyaka hai / prema, karuNA, maitrI, ahiMsA, asteya, abrahma, satyAcaraNa samatAke rUpAntara haiN| vaira, ghRNA, dveSa, nindA, rAga, lobha, krodha viSamatAme sammilita haiN| 594 . tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAjika AcaraNake lie Atmaupamya dRSTi apekSita hai / pratyeka AtmA tAttvika dRSTi se samAna hai| ata mana, vacana, aura kAyase kisIko na svaya santApa pahuMcAnA, na dUsarese santApa pahuMcavAnA, na santApa pahuMcAneke lie prerita karanA naitika mUlyokI vyavasthAme parigaNita hai| hamAre maname kisIke prati durbhAvanA hai, to mana azAnta rahegA, nAnA prakArake sakalpa-vikalpa maname utpanna hote rahege aura citta kSubdha rhegaa| ataeva samAjavAdako pratiSThAke hetu pratyeka sadasyakA AcaraNa aura kArya durbhAvanA rahita atyanta sAvadhAnIke sAtha honA cAhie / naitika yA ahiMsaka malyoke abhAvame na vyakti jIvita raha sakatA hai, na parivAra aura na samAja hI panapa sakatA hai / apane astitvako surakSita rakhaneke lie aisA AcAra aura vyavahAra apekSita hotA hai, jo svaya apaneko rucikara ho / vyakti, samAja aura dezake sukha eva zAntiko AdhArazilA adhyAtmavAda hai| aura isIke sAtha ahisA, maitrI aura samatAko kaDI jur3I huI hai| jo abhaya detA hai vaha svaya bhI abhaya ho jAtA hai| java dUsaroko para mAnA jAtA hai, taba bhaya utpanna hotA hai ora java unhe Atmavat samajha liyA jAtA hai, taba bhaya nahI rahatA / sava usake bana jAte haiM aura vaha savakA bana jAtA hai / ataeva samatAkI upalabdhike lie tathA samAjavAdako pratiSThita karaneke lie nimnalikhita tIna AdhAropara jovana-mUlyokI vyavasthA svokAra karanI caahie| malyahIna samAja atyanta asthira aura avyavasthita hotA hai / nizcayata mUlyokI vyavasthA ho samAjavAdako pratiSThita kara sakatI hai| 1. svalakSya palya eva antarAtmaka mUlya-zArIrika, Arthika aura zrama savadhI mUlyoke mizraNa dvArA jIvanakI mUlabhUta pravRttiyose Upara uThakara tuSTi, prema, samatA aura vivekako dRSTime rakhakara mUlyokA nirdhAraNa / 2. zAzvata eva sthAyo mUlya-viveka, niSThA, sadvRtti aura vicArasAmaJjasyakI dRSTise mUlya nirdhAraNa / isa zreNIme kSaNika viSayabhogakI apekSA zAzvatika AdhyAtmika mUlyokA mahattva / jJAna, kalA, dharma, ziva, satya samvandhI muuly| 3 sRjanAtmaka mUlya-utpAdana, thama, jIvanopabhoga Adise sambaddha muuly| ___ sakSepameM samAjavAdako pratimA bhautika siddhAntoke AdhArapara sambhava na hokara adhyAtma aura naitikatAke AdhArapara hI sambhava hai| tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA 595 Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyakti aura samAja : anyonyAzraya sambandha ___ vyaktiyoMke samaha aura unake sambandhose samAjakA nirmANa hotA hai| vyakti aneka sAmAjika samahokA sadasya hotA hai, jo ki usake bIca pAye jAne vAle sambandhoko pratibimbita karate haiN| vyaktike jIvanakA prabhAva samAjapara paDatA hai| vyakti apane vyavahArase anya sadasyoko prabhAvita karatA hai aura anya sadasyoke vyavahArase svaya prabhAvita hotA hai / ata vyaktikI samasta mahattvapUrNa kriyAeM eva cetanAkI avasthAe~ sAmAjika paristhitiyome janma letI haiM aura inhose sAmAjika vyaktitvakA nirmANa hotA hai| ___vyakti aura samAja eka hI vastuke do pahalU haiM / aneka vyakti milakara samAjakA gaThana karate haiN| una vyaktiyokI vicAra-dhArAo, savego, Adato AdikA pArasparika prabhAva par3atA hai| ata sakSepame yaha kahA jA sakatA hai ki vyakti aura samAja ina donokA anyonyAzraya sambandha hai / vyaktike binA samAjakA astitva nahI aura samAjake abhAvame vyaktike vyaktitvakA vikAsa sambhava nahI / Arthika samAnatA, nyAyika samAnatA, mAnava samAnatA, svatantratA AdikA sambandha vyaktiyoke sAtha hai| vyaktigata dakSatA samAjako pUrNatayA prabhAvita karatI hai / samAja-gaThanake siddhAntome dharma, saskRti, naitika siddhAnta, kartavya-pAlana, jIvanake Adarza, kAmya-bhoga Adi parigaNita haiM / ataeva sukhI, sampanna aura Adarza samAjake nirmANa hetu vaiyaktika jIvanakI pavitratA aura AcAraniSThA bhI apekSita hai| sAmAnyata dhArmika saskAra aura naitika vidhi-vidhAna vyaktike vyaktitvako pariSkRta karaneke liye Avazyaka hai / jisa samAjake ghaTaka vyakti saccaritra, jJAnI aura dRDhasakalpI hogeM, usa sasAjakA gaThana bhI utanA hI adhika sudRDha hogaa| vyaktike samAjame janma lete hI kucha dAyitva yA RNa usake sirapara A jAte hai, jina dAyitvoM aura RNoko pUrA karaneke liye use sAmAjika sambandhoke bIca calanA paDatA hai| zArIrika, pArivArika aura sAmAjika sambandhokA nirvAha karate hue bhI vyakti ina sambandhome Asakta na rahe / jIvanase sabhI prakArake kArya karane par3ate hai, para una kAryoMko kartavya samajhakara hI kiyA jAya, Asakti mAnakara nahI / yo to vaiyaktika jIvanakA lakSya nivRttimUlaka hai| vaha tyAgamArgake bIca rahakara apanI AtmAkA utthAna yA kalyANa karatA hai| jIvanako unnata aura samRddha banAneke liye Atmazodhana karatA hai| krodha, mAna, mAyA, lobha Adi vikAroko AtmAse pRthak kara vaha niSkAma karmame pravRtta hotA hai| ata vyakti aura samAja ina donokA para 59 aura unakI AcArya-paramparA Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sparameM anyonyAzraya sambandha hai aura parasparame donoMke sahayogase hI samAjakA vikAsa aura unnati hotI hai| samAjaghaTaka, sAmAjika saMsthAeM evaM samAjameM nArIkA sthAna sAmAjika jIvanake aneka ghaTaka haiM / vyakti mAke udarase janma letA hai| mAM usakA pAlana-poSaNa karatI hai| pitA Arthika vyavasthA karatA hai| bhAIvahana evaM muhalleke anya zizu usake sAthI hote haiN| zikSAzAlAme vaha zikSakoMse vidyAdhyayana karatA hai / baDA honepara usakA vivAha hotA hai| isa prakAra eka manuSyakA dUsare manuSyake sAtha aneka prakArakA sambandha sthApita hotA hai| inhI sambandhoMse vaha baMdhA huA hai| usakA svabhAva aura usakI AvazyakatAeM ina sambandhome use rahaneke lie vAdhya karatI haiM / phalata manuSyako apanI astitva-rakSA aura sambanva-nirvAhake liye samAjake vIca rahanA paDatA hai| ekarUpatA, sahayoga sahakAritA, saMghaTana aura anyonyAzritatA to pazuoMke vIca bhI pAyI jAto hai, kintu pazuome kriyA-pratikriyAtmaka sambandho ke nirvAha eva sambandha-sambandhI prativodhakA abhAva hai| sAmAjika sambandhoke ghaTaka aneka tattva haiN| inameM nimnalikhita tattvo kI pramukhatA hai 1 vaiyaktika lAbhake sAtha sAmUhika lAbhakI ora dRSTi 2. nyAyamArgako vRtti 3. unnati aura vikAsake liye spardhA 4 kalaha, prema, eva sagharpake dvArA sAmAjika kriyaa-prtikriyaa| 5. mitratAko dRSTi 6 ucita sammAna pradarzana 7. parivArakA dAyitva 8. samAnatA aura udAratAko dRSTi 9 Atma-nirIkSaNako pravRtti * 10. pAkhaNDa-ADambarakA tyAga 11. anuzAsanake prati AsthA 12 arjanake samAna tyAgake prati anurAga 13 karttavyake prati jAgarUkatA 14 ekAdhikArakA tyAga aura svAvalambanakI pravRtti 15 sevA-bhAvanA sAmAjika jIvana arhAo aura naitika niyamopara avalambita hai| rakSAvidhi aura astitva nirvAha samAjake liye Avazyaka hai / sAmAjakA Arthika "tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA : 597 Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eva rAjanItika DhA~cA lokahitako bhAvanApara Azrita hai, tathA sAmAjika unnati aura vikAsa ke liye sabhIko samAna avasara prApta haiM / ata ahiMsA, dayA, prama, sevA aura tyAgake AdhArapara sAmAjika sambandhokA nirvAha kuzalatApUrvaka sampanna hotA hai / apane yoga-kSemake lAyaka bharaNa-poSaNakI vastuoMko grahaNa karanA tathA parizrama kara jIvana yApana karanA, anyAya, atyAcAra dvArA dhanArjana karanekA tyAga karanA eva AvazyakatAse adhika sacaya na karanA svastha samAjake nirmANa upAdeya haiM | ahiMsA aura satyapara AdhRta samAjavyavasthA manuSyako kevala jIvita hI nahI rakhatI, balki use acchA jIvana yApanake liye prerita karatI hai | manuSyakI zaktiyokA vikAsa samAjame hI hotA hai / kalA, sAhitya, darzana, saMgIta, dharma Adiko abhivyakti manuSyako sAmAjika cetanAke phalasvarUpa hI hotI hai / jJAnakA AdAna-pradAna bhI sAmAjika sambandhoke bIca sambhava hotA hai / samAjame hI samudAya sagha aura saMsthAe~ banatI hai / nisandeha samAja eka samagratA hai aura isakA gaThana viziSTa upAdAnoke dvArA hotA hai / tathA isake bhautika svarUpakA nirmANa bhAvanopeta manuSyodvArA hotA hai| isakA AdhyAtmika rUpa vijJAna, kalA, dharma, darzana Adi dvArA susampAdita kiyA jAtA hai / ata samAja eka aisI kriyAzIla samagratA hai, jisake pIche AdhyAtmikatA, naitika bhAvanA aura sakalpAtmaka vRttiyoke sazleSokA rahanA Avazyaka hai / sAmAjika saMsthA : svarUpa aura prakAra samAjake vibhinna Adarza aura niyantraNa janarItiyo, prathAo aura rUDhiyoke rUpame pAye jAte haiM / ata niyantraName vyavasthA sthApita karane eva pArasparika nirbhayatA banAye rakhane hetu yaha Avazyaka hai ki unako eka vizeSa kArya ke AdhArapara sagaThita kiyA jaay| isa sagaThanakA nAma hI sAmAjika sasthA hai / yaha atyanta mahattvapUrNa AvazyakatAkI pUrti ke hetu sAmAjika virAsatamai sthApita sAmUhika vyavahArokA eka jaTila tathA ghaniSTha saMghaTana hai / mAnava sAmUhika hitokI rakSA eva Adarzoke pAlana karaneke liye sAmAjika sasthAoko janma detA hai / inakA mUlAdhAra nizcita AcAra-vyavahAra aura samAna hita-sampAdana hai | adhika samaya taka eka hI rUpame katipaya manuSyoke vyavahAra aura vizvAso - kA pracalana sAmAjika sasthAoko utpanna karatA hai / ye manuSyokI sAmUhika kriyAo, sAmUhika hito, Adarzo eva eka hI prakArake rIti-rivAjopara aca 598 . tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lambita haiN| sAmAjika saMsthAome nimnalikhita guNa aura vizeSatAeM pAyI jAtI haiM 1 sAmAjika saMsthAeM prArambhika AvazyakatAokI pUrtikA sAdhana hotI haiN| 2 sAmAjika sasthAodvArA sAmAjika niyantraNakA kArya sampanna hotA hai| 3 sAmAjika aoi aura prajAtika vyavahArokA sampAdana sAmAjika sasthAmo dvArA sambhava hai| 4 anuzAsana aura Adarzako rakSA inhIke dvArA hotI hai| 5. inakA koI nizcita uddezya hotA hai| 6 naitika Adarza aura vyavahArokA sampAdana inhIke dvArA hotA hai| 7. sAmAjika sasthAeM aise bandhana haiM, jinase samAja manuSyoko sAmUhika rUpase apano saskRtike anurUpa vyavahAra karaneke liye bAdhya kara detA hai, ata sAmAjika sasthAmAke Adarza aura dhAraNAeM hotI haiM, jinhe samAja apanI saskRtiko rakSAke liye Avazyaka mAnatA hai| 8 sAmAjika sasthAokA sacAlana AcAra-sahitAoke AdhArapara hotA hai| 9. pratyeka dharma sampradAyako AvAra-sahitA bhinna hAtI hai / ata. sAmAjika sasthAokA rUpagaThana bhI bhinna dharAtalapara sampanna hotA hai / yo to sAmAjika sasyAeM aneka ho sakatI haiM, para AdhyAtmika catanA aura loka-jIvanake sampAdanake liye jina sAmAjika saMsthAoko AvazyakatA hai, ve nimnalikhita haiM 1. caturvidha sagha-sasthA 2. Azrama-sasthA 3 vivAha-sasthA 4. kula-saMsthA 5 saskAra-sasthA 6 parivAra-sasthA 7 puruSArtha-sasthA 8 caityAlaya-sasthA 9 guNakarmAdhArapara pratiSThita varNajAtisasthA ina sasthAo ke sambandhame vizeSa vivecana karanekI AzyakatA nahI hai| nAmase hI inakA svarUpa spaSTa hai| tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA 599 Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vartamAname samAjameM nArIkA sthAna bahuta nimna zreNIkA ho rahA hai| Aja nArI bhogeSaNAkI pUrtikA sAdhana mAtra raha gayI hai / na use adhyayana kara AtmavikAsake avasara prApta haiM aura na vaha dharma eva samAjake kSetrame Age hI A sakatI hai| dAsIke rUpame nArIko jIvana yApana karanA paDatA hai, usake sAtha honevAle sAmAjika durvyavahAra pratyeka vicArazIla vyaktiko khaTakate haiN| nArIsamAjako dekhanese aisA pratIta hotA hai jaise yugayugAntarase inakI AtmA hI kharIda lI gayI hai| anamela-vivAhane nArIko sthitiko aura girA diyA hai| sAmantayugase prabhAvita rahaneke kAraNa Aja daheja lenA-denA bar3appanakA sUcaka samajhA jAtA hai / Aja nArIkA svatantra vyaktitva nahI rahA hai, puruSake vyaktitvame ho usakA vyaktitva mila gayA hai| ata isa dayanIya sthitiko unnata banAnA atyAvazyaka hai| yaha bhUlanA na hogA ki nArI bhI manuSya hai aura usako bhI apanI unnatikA pUrA adhikAra prApta hai| __ vartamAna samAjane nArI aura zudrake liye vedAdhyayana varjita kiyA hai| yadi kadAcit ye dono varga kisoprakAra vedake zabdoko suna le, to inake kAname zozA garma kara DAla denA caahiye| aise nirdayatA eva krUratApUrNa vyavahAra samAjake liye kabhI bhI ucita nahI hai| nArI bhI puruSake samAna dharmasAdhana, kartavyapAlana Adi samAjake kAryoMko pUrNatayA kara sakatI hai| ataeva vattamAname samAja-gaThanake liye liMga-bheda, varga-bheda, jAti-bheda, dhana-bhedake bhAvako dUra karanA paramAvazyaka hai / nArIko sabhI prakArake sAmAjika, dhArmika, rAjanItika aura Arthika adhikAra prApta hone cAhiye / bheda-bhAvakI khAI samAjako sama dharAtalapara pratiSThita nahI kara sakatI hai| nara-nArI, brAhmaNa, kSatriya, vaizya aura zUdra sabhI manuSya hai aura sabakI apanI-apanI upayogitA hai| jo iname bheda-bhAva utpanna karate haiM, ve sAmAjika siddhAntoke pratirodhI hai / ata samAjame zAntisukhavyavasthA sthApita karaneke liye mAnavamAtrako samAnatAkA adhikAra prApta honA caahiye| tIrthaMkara mahAvIrako samAjavyavasthAko Adhunika upayogitA tIrthaMkara mahAvIra dvArA pratipAdita samAja-vyavasthA Adhunika bhAratame bhI upayogI hai / mahAvIrane nArIko jo ucca sthAna pradAna kiyA, Ajake savidhAnane bhI nArIko vahI sthAna diyA hai| vargabheda aura jAti-bhedake viSako dUra karane ke liye mahAvorane apanI pIyUSa-vANI dvArA samAjako udbodhita kiyA / unakI samAja-vyavasthA bhI karmakANDa, liMga, jAti, varga Adi bhedose mukta thii| inakI 600 tIrthakara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAja-vyavasthAkA AdhAra adhyAtma, ahiMsA, naitika niyama aura aise dhArmika niyama the, jinakA sambandha kisI bhI jAti, varga yA sampradAyase nahI thaa| mahAvIrakA siddhAnta hai ki vizvake samasta prANiyoke sAtha AtmIyatA, bandhutA aura ekatAkA anubhava kiyA jAya / ahiMsA dvAga sabake kalyANa aura unnatikI bhAvanA utpanna hotI hai / isake AcaraNase nirbhIkatA, spaSTatA, svatantratA aura satyatA vaDhatI hai / ahiMsAko sImA kisI deza, kAla, aura samAja taka sImita nahIM hai| apitu isakI somA sarvadeza aura sarvakAla taka vistRta hai| ahiMsAse ho vizvAsa, AtmIyatA, pArasparika prema eva niSThA Adi guNa vyakta hote haiM / ahakAra, dambha, mithyA vizvAsa, masahayoga mAdikA anta bhI ahiMsA dvArA hI sambhava hai| yaha eka aisA sAdhana hai jo bar3e-se-bar3e sAdhyako siddha kara sakatA hai| ahiMsAtmaka pratirodha aneka vyaktiyoko isIliye nirvala pratIta hotA hai ki usake anuyAyiyone pramako utpAdaka zaktiko pUrNatayA pahacAnA nahI hai| vAstavame AtmIyatA aura ekatAko bhAvanAse hI samAjame sthAyitva utpanna hotA hai / yadi bhAvanAome krodha, abhimAna, kapaTa, svArtha. rAga-dveSa Adi hai, to Uparase bhale hI dayA yA karuNAkA ADambara dikhalAyI paDe, Antarika vizvAsa jAgRta nahI ho sakatA / yadi hRdayame prema hai, rakSAkI bhAvanA hai aura hai sahAnubhUti eva sahayogako pravRtti, to UparakA kaThora vyavahAra bhI vizvAsotpAdaka hogaa| isame sandeha nahIM hai ki ahiMsAke AdhArapara pratiSThita samAja hI sukha aura zAntikA kAraNa bana sakatA hai / zaktiprayogasambandhI siddhAntakA vizleSaNa ijiniyariMga kalAke Alokame kiyA jA sakatA hai| manuSyake svabhAva aura samAjame apAra zakti hai| isake krodhAdike rUpame phUTa paDanese rokanA cAhiye aura premako praNAlI dvArA upayogI kAryoMme lagAnA cAhiye / isa siddhAntako yo samajhA jA sakatA hai ki hama bhApakI zaktiko phUTa paDanese roka kara vAyalara aura anya vastuokI rakSA karate haiM aura ijinako zaktizAlI banAte haiN| isIprakAra hama vyaktike ahakAra, kAma, krodhAdi durguNoko phUTa paDanese rAka saka aura ina guNokA parivartana ahiMsaka zaktike rUpame kara sakeM, to samAjakA sacAlita karaneke liye apAra zaktizAlI vyaktirUpI ejina prApta hotA hai / ekatAko bhAvanA ahiMsAkA hI rUpa he| kalaha, phUTa, dvandva aura sagharSa himA hai| ye hiMsaka bhAvanAeM sAmAjika jIvaname ekatA aura pArasparika vizvAsa utpanna nahI kara sakatI hai| tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA * 601 Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadi hama samAjake pratyeka sadasyake sAtha samatA, sahAnubhUti aura sahRdayatAkA vyavahAra kareM, to samAjake vikAsame avarodha paidA nahI ho sakatA hai| tIrthaMkara mahAvIrane samAja-vyavasthAke liye dayA, sahAnubhUti, sahiSNutA aura namratAko sAdhanake rUpame pratipAdita kiyA hai / ye cAro hI sAdhana vartamAna samAja-vyavasthAke lie atyanta upayogI haiN| samAjake kaSToke prati dayA eka acchA sAdhana hai| isase samAjame ekatA aura bandhutvako bhAvanA utpanna hotI hai| tIrthaMkara mahAvIrakA siddhAnta hai ki dayAkA prayoga aisA honA cAhiye, jisase manuSyame dayanIyatAkI bhAvanA utpanna na ho aura dayA karanevAlome abhimAnakI bhAvanA jAgRta na ho| samAja-vyavasthAke liye dayA, dAna, sayama aura zIla Avazyaka tattva haiN| ina tatvo yA guNose sahayogako vRddhi hotI hai| samAjakI samasta visaganiyA~ eva kaThinAIyA~ ukta sAvano dvArA dUra ho jAtI hai| sahiSNutAkI bhAvanAko bhI samAja-gaThanake liye Avazyaka mAnA gayA hai / mAnava-samAja eka zarIrake tulya hai| zarIrame jisa prakAra aMgopAga, nasa, nAr3iyA~ avasthita rahatI hai, para una sabakA sampoSaNa hRdayake raktasacAlana dvArA hotA hai, isI prakAra samAjameM vibhinna svabhAva aura guNadhArI vyakti nivAsa karate haiN| ina samasta vyaktiyokI zArIrika eva mAnasika yogyatAeM bhinna-bhinna rahatI haiM, para ina samasta sAmAjika sadasyoko ekatAke sUtrame ahiMsAke rUpa prema, sahAnubhUti, namratA, satyatA Adi Abaddha karate hai / namratA aura sahAnubhUtiko kamajorI, kAyaratA aura durabhimAna nahI mAnA jA sktaa| ina guNokA artha hInatA nahI, kintu Atmika samAnatA hai / bhautika baDappana, vargazreSThatA, kulInatA, dhana aura padaviyokA mahattva AdhyAtmika dRSTise kucha bhI nahI hai| ataeva samAjako ahiMsAtmaka zaktiyoke dvArA hI niyantrita kiyA jA sakatA hai| ahiMsaka AtmanigrahI banakara samAjako eka nizcita mArgakA pradarzana karatA hai| vAstavame mAnava-samAjako yathArtha AlokakI prApti rAga-dveSa aura mohako haTAnepara hI ho sakatI hai| ahisaka vicAroke sAtha AcAra, AhAra-pAna bhI ahiMsaka honA caahie| kartavya-karmoMkA sAvadhAnI pUrvaka pAlana karanA tathA durvyasana, dhUna krIDA, mAsabhakSaNa, madirApAna, AkheTa, vezyAgamana, parastro-sevana eva cauryakarma AdikA tyAga karanA sAmAjika sadasyatAke liye apekSita hai| dhana eva bhogoMkI AsurI lAlasAne vyaktiko to naSTa kiyA hI hai, para agaNita samAjoko bhI barvAda kara DAlA hai| AsurI vAsanAokI tRpti eka 602 . tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAla to kyA trikAlameM bhI sambhava nahIM hai| ataeva nyAya-anyAya, kartavyaakartavya, puNya-pApa AdikA vicAra kara samAjako ahiMsaka nIti dvArA vyavasthita karanA cAhiye / isame sandeha nahI ki mahAvIrakI samAja-vyavasthA Ajake yugame bhI utanI hI upayogI hai, jitanI upayogI unake samayame thii| mahAvIrane zramako jIvanakA Avazyaka mUlya batAyA hai| mAnavIya mUlyome isakA mahattvapUrNa sthAna hai| samAja dhana yA sampattise pUrNa sasakA anubhava nahI kara sakatA hai| para nIti aura adhyAtmake dvArA tRSNA, svArtha aura dvaSakA anta ho sakatA hai| tIrthakara mahAvAra aura unakI dezanA 603 Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra mahAvIra : vyaktitva-vizleSaNa kAcana kAyA sAta hAtha unnata zarIra, divya kAJcana AbhA, AjAnabAhu, samacaturasrasasthAna, vajravRSabhanArAcasahanana Adise yukta tIrthaMkara mahAvIra tana aura mana donose hI adbhata sundara the| unakI lAvaNya-chaTA manuSyoko hI nahI, deva, pazupakSI eva kITa-patagako bhI sahajame apanI ora AkRSTa karatI thii| devendra bhI unake divya tejase AkRSTa ho caraNa-vandanake liye Ate, agaNita manuSyasAmantokI to bAta hI kyaa| unake vyaktitvako loka-kalyANakI bhAvanAne sajAyA thA, sa~vArA thaa| ve apane bhItara vidyamAna zaktikA sphoTana kara pratikUla kaNTakAkIrNa mArgako puSpAvakIrNa banAneke liye saceSTa the| mahAvIra aise nada the, jo caTTAnokA bhedana -604 Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara svayaM apane liye pathakA nirmANa karate haiN| ve nirjhara the, kulikA (nahara) nhiiN| unhone kaThina-se-kaThina tapa kara, kAmanAo aura vAsanAopara vijaya pA kara loka-kalyANakA aisA ujjvala mArga taiyAra kiyA, jo prANimAtrake liye sahajagamya aura sulabha thaa| karmayogI mahAvIrake vyaktitvame karmayogako mAdhanA kama mahattvapUrNa nahI hai| ve svayavuddha the, svaya jAgaruka the aura bodhaprAptike liye svaya prayatnazIla the| na koI unakA guru thA aura na kisI zAstrakA AdhAra hI unhone grahaNa kiyA thA / ve karmaTha the aura svaya unhone pathakA nirmANa kiyA thaa| unakA jIvana bhaya, pralobhana, rAga-dveSa sabhIse mukta thaa| ve nIla gaganake nIne hiMsra-jantuose paripUrNa nirjana vanome kAyotsarga mudrAme dhyAnastha ho jAte the| ve kabhI mRtyuchAyAse AkrAnta zmazAnabhUmime, kabhI giri-kandarAome, kabhI gaganacumbI uttuga parvatoke zikharopara, kabhI kala-kala, chala-chala ninAda karatI huI saritAoke taTopara aura kabhI janAkoNa rAjamArgapara kAyotsarga-mudrAme acala aura aDigarUpase dhyAnastha khaDe rahate the| ve karmayogI zarIrame rahate hue zarIrase pRthak, zarIrako anubhUtise bhinna jIvanakI AzA aura maraNake bhayase vipramukta svakI zodhame salagna rahate the / karmayogI mahAvIrane apane zrama, sAdhanA aura tapa dvArA argANata prakArake upasargoko sahana kiyaa| kahI sundariyone unhe sAdhanAse vicalita karanekA prayAsa kiyA, to kahI duSTa aura ajJAniyone unhe nAnA prakArakI yAtanAeM dI, para ve saba maunarUpase sahana karate rhe| na kabhI maname hI vikAra utpanna huA aura na tana ho vikRta huA / isa karmayogIke samakSa zAzvata virodhI prANI bho apanA vairabhAva choDakara zAntikA anubhava karate the / dhanya hai mahAvIrakA vaha vyaktitva, jisane lauha purupakA sAmarthya prApta kiyA aura jisa vyaktitvake samakSa jAdU, maNi, mantra-tantra sabhI phIke the| adbhuta sAhasI ___ mahAvIrake vyaktitvame sAhasa aura sahiSNutAkA apUrva samAveza huA thaa| siMha, sarpa jaise hiMsra jantuoke samakSa ve nirbhayatApUrvaka upasthita ho unhe mauna rUpame udbodhita kara sanmArgapara lAte the| jarA, gega aura zArIrika avasthAoke usa ghereko, jisame phaMsa kara prANI hAhAkAra karatA rahatA hai, mahAvIra sAhasI bana mRtyu-vijetAke rUpame upasthita rahate the| mahAvIrane baDe sAhasake tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA : 605 Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtha parivartita hote hue mAnavIya mUlyoMko sthiratA pradAna kI aura prANiyome nihita zaktikA udghATana kara unhe nirbhaya bnaayaa| una jaisA apUrva sAhasI zatAbdiyome hI ekAdha vyakti paidA hotA hai| zUlapANi jaise yakSakA AMtaka aura caNDakauzika jaise sarpako viSajvAlA inake sAhasake phalasvarUpa hI zamanako prApta huii| anArya dezame sAdhanA karate hue mahAvIrake svarUpase anabhijJa vyaktiyone unhe gAliyA~ dI, pASANa barasAe, daNDose pUjA kI, daza-mazaka aura cITiyone kATA, para mahAvIra apane sAhasase vicalita na hue| unakI apUrva sahiSNutA aura anupama zAnti virodhiyokA hRdaya parivartita kara detI thii| ve pratyeka kaSTakA sAhasake sAtha svAgata karate, zarIrako ArAma deneke liye na vastra dhAraNa karate, na pRthvI para Asana vichAkara zayana karate, na apane liye kisI vastukI kAmanA hI karate / unake anupama dhairyako dekhakara devarAja indra bhI natamastaka thaa| sagamadevane mahAvIrake sAhasakI aneka prakArase parIkSA kI, para ve aDiga himAlaya hI bane rhe| loka-pradIpa mahAvIrake vyaktitvame anupama pradIpa-prakAza upalabdha hai / unhone sasArake ghanIbhUta ajJAna-andhakArako dUrakara satya aura anekAntake AlokadvArA jananetRtva kiyA thaa| gharakA dIpaka gharake koneme hI prakAza karatA hai, usakA prakAza sImita aura dhudhalA hotA hai, para mahAvIra to tIna lokake dIpaka the| lokatrayako prakAzita kiyA thaa| mahAvora aise dIpaka the, jisakI jyotike sparzane agaNita dIpoko prajvalita kiyA thA / ajJAnaandhakArako haTA janatAko AvaraNa aura bandhanoko tor3anekA sandeza diyA thaa| unhone rAga-dveSa vikalpoko haTAkara AtmAko akhaNDa jJAna-darzana caitanyarUpame anubhava karanekA patha Alokita kiyA thaa| nizcayase dekhanepara AtmApara bandhana yA AvaraNa hai hI nahI / ananta caitanyapara na koI AvaraNa hai aura na koI bandhana / ye saba bandhana aura AvaraNa Aropita haiN| jisake ghaTame jJAna-dIpa prajvalita hai, usake bandhana aura AvaraNa svata kSINa haiM / sakalpa-vikalpokA jAla svayameva hI vilIna ho jAtA hai| karuNAmUrti mahAvIrakA savedanazIla hRdaya karuNAse sadA dravita rahatA thaa| ve andhavizvAsa, mithyA ADambara aura dharmake nAmapara honevAle hiMsA-tANDavase atyanta dravIbhUta the| 'yajJIyahiMsA hiMsA na bhavati' ke nAreko badalanekA sakalpa 606 northakara mahAvIra aura unako AcArya-paramparA Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kulabheda, deza aura prAntabheda Adi sabhI mAnavatAke vighAtaka haiN| tanAvakA vAtAvaraNa aura avizvAsako khAIMko dUra karanekA ekamAtra sAdhana janasAmAnyako pArasparika sahayoga aura kalyANake liye prerita karanA hai| svargake deva vibhUtime kitane hI baDe kyo na ho, unakA svarga kitanA hI sundara aura suhAvanA kyo na ho, para ve manuSyase mahAna nhii| manuSyake tyAga aura indriyasayamake prati unhe bhI natamastaka honA paDatA hai| mAnava-mAnavatAke kAraNa sabhI manuSya samAna hai, janmase koI bhI vyakti na bar3A hai, na chottaa| kArya, guNa, parizrama, tyAga, sayama aise guNa haiM, jinakI upalabdhise koI bhI vyakti mahAn bana sakatA hai| jIvanakA yathArtha lakSya AtmasvAtantryakI prApti hai| kAlakA pravAha anAhata calA A rahA hai| jIvana kSaNa, pala, ghaDiyome kaNa-kaNa vikhara rahA hai| pArzvavartI stabdha vAtAvaraName bhI sUkSmarUpase atIta aura byaya samAhita hai| nava navIna rUpome prasphuTita ho rahA hai aura vastukI dhrauvyatA bhI yathArtharUpame sthita hai| isaprakAra utpAdAditrayAtmakarUpa vastu AtmadraSTAko taTastha vRttikI ora AkRSTa karatI hai aura yaho use jana kalyANakI ora le jAtI hai| tothaMkara mahAvIra janmajAta vItarAga the / unake vyaktitvake kaNa-kaNakA nirmANa AtmakalyANa aura lokahitake liye huA thaa| lokakalyANa hI unakA iSTa thA aura yahI thA unakA lakSya / jovanake prathama caraNase ho unhone janakalyANake liye saMgharpa Arambha kiyA, para unakA yaha saMgharSa bAhya zatruose nahI thA, antaraga kAma, krodhAdi vAsanAoMse thaa| unhone zAzvata satyakI prAptike liye rAjavaibhava, vilAsa, Amoda-pramoda AdikA tyAga kiyA aura janakalyAName salagna ho gaye / ____ lokakalyANake kAraNa hI tIrthaMkara mahAvIrane apUrva lokapriyatA prApta kI thii| ve jisa nagara yA grAmase nikalate the, janatA unakI anuyAyinI bana jAtI thii| manuSya to kyA; pazu-pakSI bhI unase prema karate the| hiMsaka, krUra aura pizAca bhI apanI vRttiyokA tyAgakara mahAvIrakI zaraNa grahaNa karate the| ve tatkAlIna samAjakI kAyaratA, kadAcAra aura pApAcArako dUra karaneke liye kaTibaddha the / ata lokapriyatAkA prApta honA unhe sahaja thaa| svAvalambI mahAvIrake vyaktitvakI anya vizeSatAome svAvalambanakI vRtti bhI hai| 'apanA kArya svaya karo' ke ve samarthaka the| jaba sAdhanAkAlame aparicayake 608 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNa kucha ajJa vyakti unakA tiraskAra karate, apamAna karate, zArIrika yAtanAeM dete, usa samaya mahAvIra kisIkI sahAyatAkI apekSA nahI karate the| ve apane puruSArtha dvArA hI karmoMkA nAza karanA cAhate the| jaba indrane unase sAdhanAmArgame sahAyatA karanekA anurodha kiyA, taba ve mauna bhASAme hue kahane lage-"devendra, tuma bhUla rahe ho| sAdhanAkA mArga apane-Apapara vijaya prApta karanekA mArga hai / svayakRta karmakA zubhAzubha phala vyaktiko akele hI bhoganA paDatA hai| karmAvaraNako chinna karaneke liye kisI anyako sahAyatA apekSita nahIM hai| yadi kisI vyaktiko kisI dUsareke sukha-dukha aura jIvana-maraNakA kartA mAnA jAya, to yaha mahAn ajJAna hogA aura svayaMkRta zubhAzubha phala niSphala ho jaayeNge| yaha satya hai ki kisI bhI dravyame parakA hastakSepa nahI calatA hai| hastakSepako bhAvanA ho AkramaNako protsAhita karatI hai| yadi hama apane manase hastakSepa karanekI bhAvanAko dUra kara de, to phira hamAre antasme sahajame hI anAkramaNavRtti prAdurbhUta ho jaaygii| mAkramaNa pratyAkramaNako janma detA hai aura yaha AkramaNa-pratyAkramaNakI paramparA vizvazAnti aura Atmika zAntime vighna utpanna karatI hai|" isa prakAra tIrthakara mahAvIrake vyaktitvameM svAvalamvana aura svatantratAko bhAvanA pUrNatayA samAhita thii| ahiMsaka mahAvIrake vyaktitvakA sampUrNa gaThana hI ahiMsAke AdhArapara huA hai| manuSyako jaise apanA astitva priya hai, apanA sukha abhISTa hai, usI taraha anya prANiyoko bhI apanA astitva aura sukha priya hai| ahiMsaka vyaktitvakA prathama dRSTibindu sahaastitva aura sahiSNutA hai / sahiSNutAke vinA sahaastitva sambhava nahI hai / sasArame ananta prANI hai aura unhe isa lokame sAtha-sAtha rahanA hai| yadi ve eka dUsareke astitvako Azakita daSTise dekhate rahe, to astitvakA saMgharSa kabhI samApta nahI ho sakatA hai / sagharpa azAntikA kAraNa hai aura yahI hiMsA hai| jIvanakA vAstavika vikAsa ahiMsAke Alokame hI hotA hai / vaira-vaimanasya dveSa, kalaha, ghRNA, IrSyA, krodha, ahakAra, lobha-lAlaca, zoSaNa-damana Adi jitanI bhI vyakti aura samAjako dhvasAtmaka vikRtiyA~ hai, ve saba hisAka hA rUpa hai / manuSyakA antas hiMsAke vivadha prahArose nirantara ghAyala hotA rahatA hai| ina prahAro kA zamana karaneke liye ahiMsAkI daSTi aura ahiMsaka jIvana hI Avazyaka hai| mahAvIrane kevala ahiMsAkA upadeza ho nahI diyA, 48 use apane jIvaname utArakara zata-pratigata yathArthatA pradAna kii| unhAna jAhatA nIrthakara mahAvIra aura unako dezanA 609 Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke siddhAnta aura vyavahArapakSako eka karake dikhalA diyA / virodhIse virodhIke prati bhI unake maname ghRNa nahI thI, dveSa nahI thA ve utpIDaka eva ghAtakake prati bhI magalakalyANakI pavitra bhAvanA rakhate the / sagamadeva aura zUlapANi yakSa jaise upasarga denevAle vyaktiyo ke prati bho unake netrome karuNA thI / tIrthaMkara mahAvorakA ahiMsaka jIvana krUra aura nirdaya vyaktiyo ke liye bhI Adarza thA / mahAvIrakA siddhAnta thA ki agnikA zamana agnise nahI hotA, isake liye jalakI AvazyakatA hotI hai / isIprakAra hisAkA pratikAra hisAse nahI, ahiMsAse honA cAhiye / jaba taka sAdhana pavitra nahI, sAdhyame pavitratA A nahI sakatI / hiMsA sUkSmarUpame vyaktike vyaktitvako ananta patame samAhita hai / use nikAlaneke liye sabhI prakArake vikAro, vAsanAokA tyAga Avazyaka hai / yahI kAraNa hai ki mahAvIrane jagatako bAhya hisAse rokane ke pUrva apane antarame vidyamAna rAga-dveSarUpa bhAvahisAkA tyAga kiyA aura unake vyaktitvakA pratyeka aNu ahisAkI jyotise jAgRta ho utthaa| mahAvIrane anubhava kiyA ki samasta prANI tulya zaktidhArI hai, jo uname bheda-bhAva karatA hai, unakI zaktiko samajhane me bhUla yA kisI prakArakA pakSapAta karatA hai, vaha hiMsaka hai| dUsaro ko kaSTa pahu~cAne ke pUrva hI vikRti A jAneke kAraNa apanI hI hiMsA ho jAtI hai / sacamuca me ahisA ke sAdhaka mahAvIrakA vyaktitva dhanya thA aura dhanya thI unakI sacaraNazakti / ve bAraha varSoMtaka mauna rahakara moha-mamatA kA tyAga kara ahiMmAkI sAdhanAme salagna rahe / mahAvIrake vyaktitvako pramukha vizeSatAome unakA ahisaka vyaktitva nirmala AkAzake samAna vizAla aura samudrake samAna atala sparzI hai / unakI ahiMsAme Agraha nahI thA, uddaNDatA nahI thI, pakSapAta nahI thA aura na kisI prakArakA durAva yA chipAva hI thA / dayA, prema aura vinamratAne unakI ahisaka sAdhanAko susaskRta kiyA thA / krAtidraSTA 1 tIrthaMkara mahAvIrake vyaktitvame krAntikI cinagArI Arambhase hI upalabdha hotI hai / ve vyavahArakuzala, spaSTa vaktA, nirbhIka sAdhaka, ahiMsaka, lokakalyANakArI aura janamAnasake adhyetA the / cATukAritAkI nItise ve sadA dUra the / unake maname AtmavizvAsakA dIpaka sadA prajvalita rahatA thA / dharmake nAmapara honevAlI hiMsAe aura samAjake sagaThanake nAmapara vidyamAna bheda-bhAva eva AtmasAdhanA ke sthAnapara zarIra sAdhanAkI pramukhatAne mahAvIrake maname kizorAvasthAse hI krAntikA bIja - vapana kiyA thA / raIso aura amIroke yahA~ dAsa-dAsIke rUpame zoSita nara-nArI mahAvIrake hRdayakA apUrvaM mathana karate 1 610 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya - paramparA Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 the / phalataH ve usa yugako pramukha dharma dhAraNA yajJa aura kriyA-kANDake virodhI the / una dinome nara aura nArI nIti aura dharmakA AMcala chor3a cuke the / ve dono hI kAmukatAke pakameM lipta the / nAriyome pAtivrata, zIla aura sakocakI kamI ho rahI thI / ve bandhanoko toDa aura lajjAke AvaraNako pheka svacchanda bana cukI thii| puruSome dAnavI vAsanAkA prAvalya thA / ve AcAra-vicAra-zIlasayamakA pallA chor3a vAsanA pUrtiko hI dharma samajhate the| cAro ora balAtkAra aura apaharaNakA tUphAna uTha khaDA huA thA / candanA jaiso kitanI nAriyokA apaharaNa aharniza ho rahA thaa| janamAnasakA dharAtala AtmAkI dhavalatAse haTakara zarIrapara kendrita ho gayA thaa| bhoga-vilAsa aura kRtrimatAkA jIvana ho pramukha thA / madirApAna, dyUtakroDA, pazuhiMsA, Adi jIvanako sAdhAraNa bAteM thI | baliprathAne dharmake rUpako aura bhI vikRta kara diyA thA / 1 bhautikatAke jIvanakI parAkASThA thI / dharma aura darzanake svarUpako auddhatya, svairAcAra, haTha aura durAgrahane khaNDita kara diyA thA / varga svArthakI dUSita bhAvanAone ahiMsA, maitrI aura aparigrahako AtmasAt kara liyA thA / phalata samAjake liye eka krAntikArI vyaktiko AvazyakatA thI / mahAvIrakA vyaktitva aisA hI krAntikArI thA / unhone mAnava jagatame vAstavika sukha aura zAntiko dhArA pravAhita kI ora manuSyake manako svArthaM eva vikRtiyose rokakara isI dharatIko svarga banAnakA sandeza diyA / mahAvIrane zatAbdiyose calI A rahI samAja-vikRtiyo ko dUrakara bhAratako miTTIko candana banAyA / vAstavame mahAvIrake krAntikArI vyaktitvako prAptakara dharA pulakita ho uThI, zata-zata vasanta khila uThe / zraddhA, sukha aura zAntikI triveNI pravAhita hone lagI / unake krAntikArI vyaktitvase koTi-koTi mAnava kRtArtha ho gaye / nissandeha patito aura giroM ko uThAnA, unheM gale lagAnA aura karasparza dvArA unake vyaktitvako pariSkRta kara denA yahI to krAntikArIkA lakSaNa he / mahAvIrako krAnti jaDa nahI thI, sacetana thI aura thI gatizAla / jo anubhavasiddha jJAnake zAsana me cala mukta cintana dvArA satyAncepaNa karatA hai, vahI samAjame krAnti lA sakatA hai| puruSottama mahAvIra puruSAttama the| unake bAhA aura Abhyantara dono hI prakArake vyaktitvo alaukika guNa samAviSTa the / unakA rUpa tribhuvanamohaka, teja sUryako bhI hataprabha banAnevAlA aura mukha sura-nara-nAganayanako sahara karane vAlA thA / unake paramodArika divya zarIrakI jaisI chaTA aura AbhA thI, tIrthaMkara mahAvIra aura unako dezanA 611 Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usase bhI kahI adhika unakI AtmAkA divya teja thA / anantajJAna, ananta darzana, ananta sukha aura anantavIrya guNoke samAvezane unake Atmatejakoalaukika banA diyA thaa| niSkAmabhAvase janakalyANa karaneke kAraNa unakA Atmabala anupama thaa| ve sasAra-sarovarame rahate hue bhI kamalapatravat nirlipta the / unakA yaha vyaktitva puruSottama vizeSaNase viziSTa kiyA jA sakatA hai / yo to mahAvIrake vyaktitvame eka mahAmAnavake sabhI guNa prApya the, para ve eka sacce jJAnI, mukti-netA, kuzala upadeSTA aura nirbhIka zikSaka the| jo bhI unakI vANI sunatA, vahI unakI ora AkRSTa ho jAtA / ve aise UrdhvaretA brahmacArI the, jinhe 'ghoravabhacera' kahA gayA hai / brahmacaryakI utkRSTa sAdhanA aura ahiMsaka anuSThAnane mahAvIrako puruSottama banA diyA thaa| tapa pUta bhagavAn mahAvIra tIrthakara puruSottama the / zreSTha puruSocita sabhI guNokA samavAya uname prApta thaa| niHsvArtha mahAvIrake vyaktitvame nisvArtha sAvakake samasta guNa samaveta hai / ve tapazcaraNa aura utkRSTa zubha adhyavasAyake kAraNa nirantara jAgarUka the| unhe sabhI prakArako Rddhi-siddhiyA~ Upalabdha thI,para ve unase the nilipta, Atmakendrita, zAnta aura vItarAga / AtmApara kaThora sayamakI vRtti rakhaneke kAraNa uname vizva bandhutva samAhita thaa| mahAvIra na upasargose hI ghabarAte the aura na parISaha sahana karanese hI / ve sabhI prakArake svArtha aura vikAroko jItakara svatantra yA mukta honA cAhate the / anAdikAlase caitanya-jyoti AvaraNose AcchAdita hai / jisane ina AvaraNoko haTAkara bandhanoko toDA hai, jo sakalpa-vikalpose mukta huA hai aura jisane zarIra aura indriyopara paDI huI paratoko haTAyA hai, vahI ni svArtha jIvana yApana kara sakatA hai| tIrthaMkara mahAvIrake vyaktitvame yaha nisvArthako pravRtti pUrNatayA vartamAna thii| vastuta tIrthaMkara mahAvIrake vyaktitvame eka mahAmAnavake sabhI guNa vidyamAna the| ve svayabuddha aura nirbhIka sAdhaka the aura ahiMsA hI unakA sAdhanAsUtra thaa| unake maname na kuNThAoko sthAna prApta thA aura na tnaavoko| prathama darzaname hI vyakti unake vyaktitvase prabhAvita ho jAtA thaa| yahI kAraNa hai ki indrabhUti gautama jaise talasparzI jJAnI paNDita bhI mahAvIrake darzanamAtrase prabhAvita hue aura unake ziSya bana gaye / 612 : tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha sArvajanIna satya hai ki yadi vyakti ke mukhapara teja, chavime sondayaM, AMkho me AbhA, oTho para manda muskAna, zarIrame cArutA aura antaraMgame nizchala prema ho, to vaha sahajame hI anya vyaktiyoko AkRSTa kara letA hai / mahAvIrake vAhya aura antaraga dono hI vyaktitva anupama the / unakA zArIrika gaThana, sasthAna aura AkAra jitanA uttama thA utanA hI vItarAgatAkA teja bhI dIpti yukta thA / vRSabhake samAna mAsala skandha, cakravartIke lakSaNoM se yukta padakamala, lambI bhujAe~, AkarSaka somya ceharA unake vAhya vyaktitvako bhavyatA pradAna karate the| sAtha hI tapa sAdhanA, svAvalambanavRtti, zramaNatvakA AcAra, tapopalabdhi, sayama, sahiSNutA, adbhuta sAhasa, AtmavizvAsa Adi antaraga guNa unake Abhyantara vyaktitvako Alokita karate the / mahAvIra dharmanetA, tIrthaMkara, upadezaka eva sasArake mArga-darzaka the| jo bhI unakI zaraNa yA chatracchAyAme pahu~cA, use hI Atmika zAnti upalabdha huI / * nissandeha ve vizvake advitIya krAntikArI, tatvopadezaka aura jananetA the / unakI krAnti eka kSetra taka sImita nahI thii| unhone sarvatomukhI krAntikA zakhanAda kiyA, AdhyAtmika, darzana, samAjavyavasthA, dharmAnuSThAna, tapazcaraNa yahA~ takako bhASAke kSetrame bhI apUrva krAntiko / tatkAlIna tApasokI tapasyAke vAhyarUpake sthAna me AbhyantararUpa pradAna kiyA / pArasparika khaNDana- maNDana me 1 nirata dArzanikoko anekAntavAdakA mahAmantra pradAna kiyA / sadguNo kI avamAnanA karane vAle janmagata jAtivAdapara kaThora prahArakara guNakarmAdhArapara jAtivyavasthAkA nirUpaNa kiyA / inho ne nAriyokI khoyI huI svatantratA unhe pradAna kI / isa prakAra mahAvIrakA vyaktitva Adyanta krAnti, tyAga, tapasyA, sayama, ahiMsA Adi se anuprANita hai / tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA 613 Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chipA nahI raha sakatA hai| vastuta maitrI bhAvanA samAjakI paridhiko vikasita karatI hai, jisase AtmAme samabhAva utpanna hotA hai / pramoda-bhAvanA guNIjana ko dekhakara anta karaNakA ullasita honA pramoda - bhAvanA hai / kisIkI acchI bAtako dekhakara usakI vizeSatA aura guNokA anubhava kara hamAre maname eka ajJAta lalaka aura harSAnubhUti utpanna hotI hai / yahI AnandakI lahara parivAra aura samAjako ekatAke sUtrame Abaddha karatI hai / prAya dekhA jAtA hai ki manuSya apanese Age baDhe hue vyakti ko dekhakara IrSyA karatA hai aura isa IrSyAse prerita hokara use girAnekA bhI prayatna karatA hai / jaba taka isa pravRttikA nAza na ho jAya, tabataka ahiMsA aura satya Tika nahI pAte / pramodabhAvanA parivAra aura samAjame ekatA utpanna karatI hai / IrSyA aura vidveSa para isI bhAvanAke dvArA vijaya prApta kI jA sakatI hai| IrSyAkI agni itanA vikarAla rUpa dhAraNa kara letI hai ki manuSya apane bhAI aura putrake bhI utkarSa - ko phUTI AMkha nahIM dekha pAtA / yahI IrSyAkI pariNati eva pravRtti hI parivAra aura samAjame khAI utpanna karatI hai / samAja aura parivArako chinna-bhinnatA IrSyA, ghRrNA aura dveSake kAraNa hI hotI hai / pratispardhAvaza samAja vinAzake kagArakI ora baDhatA hai / ata 'pramoda - bhAvanA' kA abhyAsa kara guNoke pArakhI bananA aura sahI mUlyAkana karanA samAjagaThanakA siddhAnta hai / jo svayaM AdaraI sammAna prApta karanA cAhatA hai, use pahale anya vyaktiyokA Adara-sammAna karanA caahie| apane guNoke sAtha anya vyaktiyoke guNokI bhI prazasA karanI caahie| yaha pramodakI bhAvanA maname prasannatA, nirbhayatA eva AnandakA sacAra karatI hai aura samAja tathA parivArako Atmanirbhara, svastha aura sugaThita banAtI hai / karuNA bhAvanA karuNA manakI komala vRtti hai, dukhI aura pIDita prANI ke prati sahaja anukampA aura mAnavIya saMvedanA jAga uThatI hai / du khoke dukhanivAraNArthaM hAtha baDhate haiM aura yathAzakti usake dukhakA nirAkaraNa kiyA jAtA hai / karuNA manuSyakI sAmAjikatAkA mUlAdhAra hai / isake sevA, ahiMsA, dayA, sahayoga, vinamratA Adi sahasro rUpa sabhava haiN| parivAra aura samAjakA Alambana yaha karuNA bhAvanA hI hai / mAtrAke tAratamyake kAraNa karuNAke pramukha tIna bheda haiM-1 mahAkaruNA, 2 atikaruNA aura, 3 laghukaruNA / mahAkaruNA nisvArthabhAvase prerita 570 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya paramparA Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. dravyanikSepa jo vastubhAviparyAyake prati abhimukha hai use dravyanikSepa kahate haiM / isake do bheda haiM :- (1) mAgama dravyanikSepa aura (2) noAgama dravyanikSepa | jIvaviSayaka zAstrakA jJAtA kintu usame anupayukta jIva Agama dravyajIva hai / noAgamake tIna bheda haiM - (1) jJAyakazarIra, (2) bhAvi aura (3) tadvyatirikta / usa jJAtA ke bhUta, bhAvi ora vartamAna zarIrako jJAyakazarIra kahate. haiM / bhAviparyAyako bhAvi nobhAgama dravyanikSepa kahA jAtA hai / yathA bhaviSyame honevAleko abhI rAjA kahanA / tadvyatiriktake do bheda haiM -karma aura nokarma / karmake jJAnAvaraNAdi aneka bheda haiM aura zarIrake poSaka AhArAdirUpa pudgala dravya nokarma hai / 4. bhAvanikSepa vastuko vartamAna paryAyako bhAvanikSepa kahate haiM / vastuke paryAya svarUpako bhAva kahA jAtA hai / yathA svargake adhipati sAkSAt indrako indra kahanA bhAvanikSepa hai / atIta aura anAgata paryAya bhI svakAlakI apekSA vartamAna honese bhAvarUpa hai| jo paryAya pUrvottarakI paryAyome anugamana nahI karatI use vartamAna kahate hai / yahI bhAvanikSepakA viSaya hai / dravyanikSepake samAna bhAvanikSapake bhI do bheda hai: -- (1) Agama bhAvanikSepa aura (2) noAgama bhAvanikSepa / jIvAdiviSayaka zAstrakA jJAtA jaba usame upayukta hotA hai to use AgamabhAva kahate haiM / aura jIvAdi paryAyase yukta jIvako noAgamabhAva kahate haiM / nikSepose bodhya arthakA samyak bodha hotA hai / Arambhake tIna nikSepa dravyArthikanayake nikSepa hai aura bhAva paryAyArthikanayakA nikSepa hai pramANa, naya ora nikSepa tIno hI jJAnasAdhana haiM / ina tInoke dvArA dravyaparyAyAtmaka vastukI pUrNa jAnakArI prApta hotI hai / 484 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya - paramparA Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazama pariccheda dharma aura AcAra-mImAMsA jovana aura dharma jIvana jar3a nahI, gatimAna hai / ata. Avazyaka hai ki usa gatiko ucita DhaMgase isa bhAMti niyamita aura niyantrita kiyA jAya ki jIvanakA antima lakSya prApta ho ske| jIvanakA uddezya kevala jInA nahIM hai, balki isa rUpame jIvana-yApana karanA hai ki isa jIvanake pazcAt janma aura maraNake cakrase chuTakArA mila sake / Aja suvicArita kramabaddha aura vyavasthita jIvana-yApanakI atyanta AvazyakatA hai| dharmAcaraNa vyaktiko laukika aura pAralaukika sukhaprAptike sAtha AkulatA aura vyAkulatAse mukta karatA hai / vaha jIvana kadApi upAdeya nahI, jisame bhogake lie bhautika vastuokI pracuratA samaveta kI jAya / jisa vyaktike jIvaname bhogokA bAhalya rahatA hai aura tyAgavRttikI kamI rahatI hai, vaha vyakti apane jIvanameM sukhakA anubhava nahI kara sakatA / bhoga jIvanakA -485 Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svArthapUrNa aura sakIrNa dRSTikoNa hai| aisA jIvana uccatara AdarzakA pratinidhitva nahI kara sakatA, kyoki sarvocca aizvarya bhI zane. zanai naSTa hote-hote eka dina bilakula naSTa ho jAtA hai aura abhAvajanya AkulatAe~ vyaktike jIvanako azAnta, atRpta aura vyAkula banA detI hai / manuSya janma letA hai, samasta sukhopara apanA ekAdhikAra karanekA prayatna bhI karatA hai / parivAra sahita sarvocca aizvarya eva sukhokA bhoga bhI karatA hai, para eka dina aisA AtA hai jaba vaha saba kucha yahA~kA yahI choDa mRtyuko prApta hotA hai / ata yaha sadaiva smaraNIya hai ki sAsArika mukha aizvarya aura bhoga kSaNabhagura hai| inakA yathArtha upayoga tyAgavRttivAlA vyakti hI kara sakatA hai / jisane zAzvata, cirantana Atma-sukhakI anubhUti prApta ko hai, vahI vyakti sasArake vilAsa - vaibhavoke madhya nirlipta rahatA huA unakA upabhoga karatA hai / zAzvata sukha athavA paramazakti taka pahu~canekA mArga sasArake madhyase hI hai / cirantana Atma-sukha aura azAzvata bhautika sukha parasparame avicchinnarUpase sambaddha dikhalAI paDate hai, para jinhone apanI antarAtmA me prakAzako prApta kara liyA hai, ve vyakti mohako jaDome baddha nahI raha pAte / vastuta mAnavajovanakA mukhya uddezya Atmasukha prApta karanA hai / para isa sukhakI upalabdhi isa zarIrake dvArA ho karanI hai / ata sayama, ahiMsA, tara aura sAvanArUpa dharmakA Azraya lenA parama Avazyaka hai / mAnava jIvanake pramukha cAra uddezya hai. - (1) dharma, (2) artha, (3) kAma aura (4) mokSa | mokSa paramalakSya hai / isa lakSya taka pahu~canekA sAghana dharmaM hai / kAma laukika jIvanakA upAdeya tattva hai aura isakA sAdhana artha hai / artha mAnavako svAbhAvika pravRttiyokI ora prerita karatA hai / vaha dhanArjanako icchApUrti ke lie upayogI mAnate hue bhI anyAya, atyAcAra eva para-pIDanako sthAna nahI detA / yaha manuSya kI pAzavika pravRttiyokA niyaMtraNa kara use manuSya banane ke lie anuprerita karatA hai / sAmAjika vyavasthAme dharma atyanta mahattvapUrNa eva prabhAvazAlI avadhAraNA hai| dharma mAnavake samasta naitika jIvanako niyantrita karatA hai / manuSyakI aneka prakArakI icchAe~ eva aneka sagharSAtmaka AvazyakatAe~ hotI haiN| dharmakA uddezya ina samasta icchAoM tathA Avazyakatoko niyamita eva vyavasthita karanA hai / ataeva dharma vaha hai jo mAnava jIvanako vividhatAo, bhinnatAo, abhilASAo, lAlasAo, bhoga, tyAga, mAnavIya Adarza eva mUlyoko niyamabaddha 486 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA 1 1 Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara ekatA aura niyamitatA pradAna kare / vAstavame dharma jIvanakA eka aisA tarIkA hai jo kAryoM aura kriyAoko sayojita aura niyamita karatA hai| dharmake abhAvame mAnava kA jovana manuSya-jIvana nahI raha jAtA hai, apitu vaha pazujIvanakI koTime sammilita ho jAtA hai| ___ mAnava-jIvaname caritrakA apanA sthAna hai| jIvanako UMcAI kevala jJAna yA vizvAsase nahI AMkI jA sktii| divyatAko ora honevAlI yAtrAkA mukhya mApadaNDa AcAra hI hai| dainika jIvaname yaha sabhIko dikhalAI paDatA hai ki vizvAma aura jJAna tabataka jIvaname sAkAra nahI ho pAte, jabataka manuSya apane AcAra-vyavahArako mAnavocita rUpa pradAna nahIM krtaa| santoSa, kSamA, mAtma-saMyama, indriya-nigraha, dayA, ahiMsA aura satya aise mArga haiM, jinakA anusaraNa karanese vyakti aura samAja muma-zAnti prApta karatA hai| ___ manupyako vividha ruciyo, icchAo, sagharSAtmaka AvazyakatAo eva uttaradAyitvoke vIca sAmaJjasya utpanna karanekA kArya AcArAtmaka dharma hI karatA hai| vyakti yA samAjake vibhinna madasya java dharmake nirdezAnusAra apane karaNIya katrtavyako nizcita Dhagase tathA niSThApUrvaka karate hai, to samAjame suvyavasthA, zAnti aura samRddhi sarala ho jAtI hai| artha aura kAmakA niyantraka bhI dharma hai| kevala artha aura kevala kAma jIvaname bhoga to utpanna kara sakate haiM, para jIvanako udAtta nahI banA sakate / ataeva mAnava-jIvanakA sAphalya niyantraNa, nigraha, tyAga aura santoSapara hI nirbhara hai| sasAra eka ananta avigama pravAha hai aura nAnA jIva isa pravAhame anAdi kAlase anantakAla taka dharmavimugva ho luDhakate aura TakkareM khAte rahate haiN| jIvanakI gati kahI bhI vidhAnti prApta nahIM krtii| sadAcAra, vizvAsa aura tattvajJAna ho mAnava-jIvaname vyavasthA, zAnti aura bandhanose mukti karAte haiN| kSaNika jIvanake badale gAzvata jIvanakA lAbha hotA hai aura sasArake nissAra sukha-dukhose Upara uThakara AtmA ananta sukhamayamuktikA lAbha karatI hai| ata sakSepame jIvanako suvyavasthita aura niyantrita karaneke lie dharmako parama nAvazyakatA hai| dharma :vyutpatti evaM svarUpa dharmazanda + manme niSpanna hai| "dhIyate loko'nena, gharati loka vA dharma athavA iSTe sthAne dhatte iti dharma" arthAt jo iSTa sthAna-muktime dhAraNa karAtA hai athavA jisake dvArA loka zreSTha sthAname dhAraNa kiyA jAtA hai athavA jo lokako zreSTha sthAname dhAraNa karatA hai, vaha dharma hai| dharma sukhakA kAraNa hai| tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA : 487 Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma aura sukhame kArya-kAraNabhAva yA dIpaka aura prakAzake samAna sahabhAvIbhAva hai, arthAt jahA~ dIpaka hai vahA~ prakAza avazya rahatA hai aura jahA~ dIpaka nahI, vahA~ prakAza bhI nahI rhtaa| isI prakAra jahA~ dharma hogA vahA~ sukha avazya rahegA aura jahA~ dharma nahI hogA vahA~ sukha bhI nahI rhegaa| jo dhAraNa kiyA jAya yA pAlana kiyA jAya, vaha dharma hai| dharmakA eka artha vastusvabhAva bhI hai| jisa prakAra agnikA dharma jalAnA, jalakA zItalatA, vAyukA bahanA dharma hai, usI prakAra AtmA kA caitanya dharma hai| vastusvabhAvarUpa dharma hai to yathArtha para isakI upalabdhi AcArake binA sambhava nahI / jisa AcAra dvArA abhyudaya aura ni.zreyasa-muktikI prApti ho, vaha dharma kahalAtA hai| abhyudayakA artha loka-kalyANa hai aura ni.zreyasakA artha karmabandhanase mukta ho svasvarUpakI prApti hai| svabhAvarUpa dharma jaDa aura cetana sabhI padArthome samAviSTa hai, kyoki isa vizvame koI aisI vastu nahI hai, jisakA koI na koI svabhAva na ho, para AcArarUpa dharma kevala cetana AtmAme pAyA jAtA hai| ata: dharmakA saMbaMdha AtmAse hai| vastu svabhAvakA vivecana cintanAtmaka honese darzana-keTimeM bhI praviSTa ho jAtA hai aura AtmA, loka-paraloka, vizva, kartRtva, bhoktRtva prabhRti praznokA usase samAdhAna apekSita hAtAhai / vastuta. dharma AtmAkoparamAtmA bananekA mArga batalAtA hai / isa mArgake nirUpaNakramame dravya, guNa, paryAya, tattva Adike svabhAvakI jAnakArI bhI Avazyaka hai| jJAtA vyakti hI samyak AcAra dvArA AtmAse paramAtmA vananeke mArgako prApta karatA hai| jisa prakAra kuzala svarNakArako svarNake svabhAva aura guNakI bhalI-bhAMti pahacAna hotI hai, tathA svarNazodhanakI prakriyA bhI jAnatA hai, vahI svarNakAra svarNako zuddha kara sakatA hai| isI prakAra jisa Atma-zodhakako AtmA aura karmoke svarUpa tathA vibhAvapariNatijanya unake sayogakI jAnakArI hai vahI AtmA paramAtmA bananeme saphala hoto hai| manuSyake vicAra bhI AcArase nirmita hote hai aura vicAroMse niSThA yA zraddhA utpanna hotI hai| dharmakI upayogitA karmanAza aura prANiyoko sasArake du khase chuDAkara sukha prAsike lie hai| isa sukhakI prApti tabataka sambhava nahI hai jabataka karmabandhanase chuTakArA prApta na ho / ata. jo karma-bandhakA nAzaka hai vaha dharma hai| saMsArame jo sukha hai jise hama aindrayika sukha kahate haiM vaha bhI yathArthame sukha nahIM hai|' sukhakI prApti aura du khase chuTakArA karma-bandhanakA nAza kiye binA sambhava nahIM 488 : tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai / saccA dharma vahI hai jo karmavandhanakA nAza karA ske| sabhI AtmaastitvavAdI vicAraka AtmA, paraloka aura punarjanma svIkAra karate hai / zarIra jaDa hai, jo mRtyuke pazcAt bhI rahatA hai, para AtmAke nikalate hI usame niSkri yatA A jAtI hai aura indriyo dvArA jAnane-dekhanekA kArya banda ho jAtA hai / isakA pradhAna kAraNa yaha hai ki zarIramese caitanya dharmakA vilayana ho gayA hai / yaha AtmA hI jJAtA, draSTA, kartA, bhoktA Adi guNose sampanna hai / isI kAraNa indriyoke mAdhyamase jAnane-dekhanekI kriyA sampanna hotI hai / ye vibhinna kriyAeM zarIra yA indriyokA dharma nahI hai / ye to AtmAkI kriyAeM hai / AtmAke zarIrase pRthaka hote hI cetanAko kriyAe~ avaruddha ho jAtI haiM / ataH zAzvata tattva AtmA hai aura usake guNa dharma hai / jisa sukhako cAhame sasArake prANI bhaTakate haiM, vaha sukha bhI jaDakA dharma nahI, cetanakA hI dharma hai / yata. maiM sukhI hUM isa prakArakI pratIti AtmAke jJAnaguNake binA sambhava nahI / isalie sukha jJAnakA hI sahabhAvo dharma hai| spaSTIkaraNa - ke lie yo kahA jA sakatA hai ki ghaTa paTa Adi padArthoMko dekhakara jo jJAna hotA hai, vaha jJAna ghaTa-paTa Adi padArthoM kA dharma nahI hai / hA~, jJAnake sAtha unakA jJeya-jJAyaka sambandha Avazyaka hai / isI prakAra hame apane anukUla vastukI prAptise sukha aura pratikUla vastukI prAptise dukhakA jo anubhava hotA hai, vaha sukha yA du kha anukUla yA pratikUla vastukA dharma nahI hai / ye vastue~ hamAre sukha yA dukhame nimittamAtra avazya haiM, para sukha yA dukhakA astitva svaya hamAre bhItara vidyamAna hai / sukhakA khajAnA kahI dUsarI jagahase lAnA nahI hai / yaha to hamAre bhItara hI chipA huA hai / jo sukhakI khojame idhara-udhara bhaTakate haiM ve hI dukhakA kAraNa banate haiM / prAya yaha dekhA jAtA hai ki jo jise prApta hai, vaha usame sukhI nahI hai / sukhakI prAptikA icchuka vyakti prApta se santuSTa na hokara aprAptake lie prayatnazIla hai / kevala prAptikA yatna karanese hI iSTa aura abhilaSita vastueM upalabdha nahI hotI, tathA jo prApta hotI hai unase bhI usakI tRSNA vRddhigata hotI jAtI hai, jaise jalatI huI agnime indhana DAlanese agni baDhatI hai / jisa viSaya sevanako sukha mAnA hai, usake atisevanase vyaktikI zakti kSINa hotI hai aura aneka rogokA grAsa banatA hai / bhogoke samAna hI bhoga-sAmagrIkA sAdhana artha bhI sukhake sthAnapara dukhakA hI kAraNa banatA hai aura jIvanabhara manuSyase duSkarma karAtA hai | ataH sasArame dukha hai / binA kAraNa ke kAryakI utpatti nahI hotI / upAdAna aura nimitta kAraNa milakara hI kAryake niSpAdaka haiM / ataeva sasArame du khake astittvakA mo tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA 489 Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koI hetu avazya hai / jovake jJAna aura sukha dharma hai, para ina donokI jIvame kamI dekhI jAtI hai| nicAra karanepara duHkhakA hetu jodhakA ajJAna, azraddhA aura mithyAcaraNa haiM / anAdikAlase yaha prANI atAnake vazIbhUta hokara itanA bahirdaSTi bana gayA hai aura antapTise vimukha ho gayA hai ki ise apane svarUpako jAnanekI icchA nahI hotii| jisa zarIra ke sAtha usakA janma aura maraNa hotA hai, use hI apanA samajhakara usokI cintA aura savarddhaname apanA samasta jIvana vyatIta karatA hai| isa prANone kabhI isa bAtapara gambhIratAse vicAra nahI kiyA ki maiM zarIrase bhinna svatantra Atma tattva huuN| jJAna aura sukhake nimittoko hI jJAta kara unhe ho paramArtha samajha liyA gayA aura jJAna eva sukhake paramAya-strakAkA jAnane kA ceSTA nahI kA tayA na inhe prApta karane kA prayatna hI kiyaa| jovako parapadArthAlAkanako yaha dRSTi nimittAvona daSTi hai| nimitako ho usane apanA sarvasva samajhA aura upAdAnakI ora lakSya nahIM diyaa| upAdAnakI ora yadi kabhI dRSTi gaI to use bhI nimittoke adhIna samajhA / phalata yaha sadA bAharakI ora ho dekhatA rahA, bhItarako ora naho / isane karmajanya avasthA yA paryAyako ho saba kucha samajhA hai| yaha isa vAtako bhUle hue hai ki dravyakarma usakI bhUlake pariNAma hai| rAga, dveSa ora moharUpa pariNAma yaha jIva utpanna na karatA to dravyakarmokA banth hI nahIM hotaa| yadi prANo svabhAva aura vibhAvapariNattiko pUrNarUpase samajha jAya aura apanI pariNatike prati sAvadhAna ho jAya, to pUrvabaddha dravyakarmokA udaya prANIkI pariNatiko vikRta nahIM kara sakatA / rAga, dveSa aura mohako tripuTose vikRti utpanna hotI hai aura vikRtise bandha hotA hai / tathya yaha hai ki jIvake dvArA kiye gaye rAgAdi pariNAmokA nimitta prAptakara anya pudgala-skandha svaya ho jJAnAvaraNAdi kamarUpa pariNamana karate hai tathA caitanyasvarUpa apane rAgAdipariNAmarUpase pariNata pUkti AtmAko bhI paudgalika jJAnAvaraNAdikarma nimittamAtra hote hai|' ajJAnI jIva rAga-dveSa, mohAdi rUpase svaya pariNamana karatA hai aura ina rAgAdibhAvokA nimitta pAkara zubha aura azubha, puNya aura pAparUpa karma1. jIvakRta pariNAma nimittamAtra prapadya punaranye / svayameva pariNamante'tra pudgalA karmabhAvena // pariNamamAnasya citazcidAtmaka svayamapi svarbhAva / bhavati hi nimittamAtra podgalikaM karma tasyApi // -puruSArthasidhyupAya, padya 12-13 490 . tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakRtiyokA bandha hotA hai| jIva aura pudgalame nimitta-naimittika-sambandha hai| AtmAke pradezome rAgAdike nimittase vandhe hue paudgalika karmoke kAraNa yaha AtmA apaneko bhUlakara aneka prakArase rAgAdirUpa pariNamana karatI hai| isake vaibhAvika bhAvoke nimittase pudgalome aisI zakti utpanna ho jAtI hai jo AtmAke viparIta pariNamaname kAraNa banatI hai| isa prakAra bhAvakarmase dravyakarma aura dravyakamase bhAvakarmakA banya hotA hai aura yahI samAra hai| kamoMke nimittase rAgAdirUpase pariNamana karanevAlI AtmAke rAgAdi nijabhAva nahIM hai, kyoki jo nijabhAva hotA hai vaha usake svarUpame praviSTa rahatA hai, para rAgAdi to AtmAke svarUpameM praviSTa hue binA Upara hI Upara pratiphalita hote hai / zAnI AtmA isa rahasyako jAnatA hai isalie vaha dharmavid hai, kintu ajJAnA tA AtmAko rAgAdisvarUpa hI mAnatA hai| yahI mAnyatA adharma hai| ___dharmakA svarUpa-nirdhAraNa kaI dRSTiyose kiyA gayA hai| jo mokSakA mArga hai. vaha dharma hai aura mokSakA mArga ratnatraya-samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakacAritra hai / sakSepame dharma usoko kahA jA sakatA hai jo muktikI prAptikA hetu hai yA muktikI ora le jAnevAlA hai aura jo isase viparIta hai vaha sasArakA kAraNa honese adharma hai / dharmakI nimnalikhita paribhASAeM sabhava hai / 1 vastusvabhAva / 2 ratnatraya-mamyakadarzana, samyaknAna aura samyakcAritrarUpa / 3 uttamakSamAdi dazalakSaNarUpa / 8 dayA-jIvakA rAgagabhAva yA zubhopayogarUpa pariNati-AcAra-dharmake vighAtaka moha aura bhoga hai / mohake upagama, kSaya eva kSayopazamake honepara jo AtmAme vizuddhi utpanna hotI hai, vahA vAstavika eva bhAvarUpa antaraga dharma hai| vAhya rUpame jITha asayamavAlI pravRtiyokA tyAga karatA hai, use vahiraga dravyarUpa dharma kahate hai| indriyo tathA manake viSapase nivRtti, hiMsA Adi pApokA tyAga eva dyUta Adi mahAvyamanAne upa.ni bahiraga dharma hai| yaha vahiraga dharma mohanIya karmake upazama, kSaya aura kSayopazamake vinA manda, mandatara aura mandatama udayakI sthitima hotA hai| vahiraga dharma aneka amyudayoke kAraNabhRta puNyavandhakA hetu honeke atiriyata antaraga dharmakI siddhime bhI 1. cArittaM mbala dhammo-dhammo jo so mamoti nnihittttho| mohakyohavihINI pariNAmo appaNo hu smo|| -pravacanasAra gAthA-7. tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA 491 Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNa hotA hai / antaraMga dharmake sAtha bahiraMga dharmako vyApti hai| jahA~ jisajisa pramAName antaraMga dharma pAyA jAtA hai vahAM usake pratipakSa bAhya asaMyata pravRttikA abhAva bhI avazya rahatA hai / anantAnubandhIkaSAya tathA darzanamohanIyakarmake upazamAdise samyagdarzanarUpa dharma utpanna hotA hai| isa dharmake utpanna hote hI bahiragame bhI nirmalatA A jAtI hai aura yaha antaraga nizcayarUpadharma vyavahAradharmakI siddhikA sahAyaka hotA hai| karmabandhake kAraNa moha aura yoga haiN| mohake tIna bheda hai:-(1) darzanamohanIya, (2) kaSAyavedanIya aura (3) nokaSAyavedanIya / kaSAyavedanIyakA bheda anantAnubandhIkA udaya samyagdarzanarUpa dharmakA pratipakSI hai| jaba isakA upazama, kSaya, kSayopazana hotA hai, taba antaragame dharmako pravRtti utpanna hotI hai aura AtmA apane svarUpako anubhUti karatI hai| samyagdarzana : svarUpavivecana vastu anantaguNadharmokA akhaNDa piNDa hai| isake svarUpakA parijJAna anekAntAtmaka vastuke svarUpajJAnase hotA hai| cAritrarUpa dharma ratnatrayakA hI rUpAntara hai| isa dharmakA mUla stambha samyagdarzana hai| samyagdarzanake abhAvame na to jJAna hI samyaka hotA hai aura na cAritra hii| samyagadarzana AtmasattAkI AsthA hai aura hai svasvarUpaviSayaka dRDhanizcaya / mai kauna hU~, kyA hU~, kaisA hU~, isakA nirNaya samyagdarzana dvArA hI hotA hai| jar3a-cetanakI bhedapratIti bhI samyagdarzanase hIhotI hai| sva aura para, AtmA aura anAtmA, caitanya evaM jaDakI svasvarUpopalabdhikA sAdhana bhI samyagdarzana hI hotI hai| samyagdarzanake Alokame hI AtmA yaha nizcaya karatI hai ki ananta atItame jaba pudgalakA eka kaNa bhI merA apanA nahI ho sakA hai, taba ananta anAgatame vaha merA kaise ho skegaa| vartamAna kSaName to use apanA mAnanA nitAnta bhrama meM 'maiM' hU~ aura pudgala 'pudgala' hai| AtmA kabhI pudgala nahI ho sakatI aura pudgala kabhI AtmA nhii| yaha satya hai ki pudgalokI sattA sarvatra vidyamAna hai aura usa sattAko kamI bhI naSTa nahI kiyA jA sktaa| isa vizvake kaNa-kaName anantakAlase pudgaloMkI sattA rahI hai aura ananta bhaviSyame bhI sattA rhegii| ataeva pudgaloMke rahate hue bhI AmAke svarUpako AsthA karanA hI samyagdarzana hai / samyagdarzanakI nimnalikhita paribhASAeM upalabdha hotI hai 1 tattvArthazriddhA-saptatattva aura nau padArthoM kI pratIti / 2 svaparazraddhA-'sva' aura parakI ruci / 492 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. paramArtha devazAstragurukI pratIti / 4 AtmazraddhAna- zraddhAguNakI nirmala pariNati / 5 anantAnubandhIkI cAra prakRtiyA~ tathA darzanamohanIyakI tIna ina sAta prakRtiyoke upazama-kSayopagama athavA kSayase prAdurbhUta zraddhAguNakI nirmala pariNati / sAta tattva, puNya pApa, evaM dravya guNa paryAya, kA yathArthazraddhAna samyagdarzana hai / mUlata do tattva haiM - jIva aura ajova / cetanAlakSaNa jova hai aura usase bhinna ajIva / jIvake sAtha nokarma, dravyakarma aura bhAvakarmakA sayoga hai / anAdi kAlase ina tInokA sayoga calA A rahA hai / Atma-kalyANa ke liye sAta tattva yA nava padArtha prayojanIya hai / inake svarUpakA vAstavika nirNaya kara pratIti karanA samyagdarzana hai / ina sAta tattvome jIva ajovakA sayoga saMsAra hai aura isake kAraNa Asrava eva vandha hai / jIva aura ajIvakA jo viyoga - pRthaka bhAva hai usake kAraNa savara eva nirjarA haiM / jisa prakAra rogI manuSyako roga, usake kAraNa roga mukti; aura usake kAraNa ina cArokA jJAna Avazyaka hai, usI prakAra jIvako samAra, sasArake kAraNa, mukti ora muktike kAraNa ina cAgekA parijJAna apekSita hai / samyagdarzanakI prApti atyanta Avazyaka hai kyoki jisakA mana mithyAtvame grasta hai vaha manuSya hote hue bhI pazutulya hai aura jisako AtmAme samyagdarzana prakaTa huA hai vaha pazu hokara bhI manuSya ke samAna hai / samyaktvakI prApti ke liye katipaya yogyatAokI AvazyakatA hai / pahalI yogyatA to usa jIvakA bhavya honA hai / bhavyako hI samyagdarzanakI prApti hotI hai, abhavyako nahI / yaha yogyatA svAbhAvika hai, prayatnasAdhya nahI / isa yogyatAke sAtha sajJIparyApta tathA pAMca labdhiyose yukta honA apekSita hai / ina labdhiyome dezanAlabdhi atyAvazyaka hai / yata samyaktvaprAptike pUrva tattvopadezakA lAbha honA Avazyaka hai / sArAza yaha hai ki samyagdarzana sajJA pacendriya, paryAptaka, bhavyajIvako hI hotA hai, anyako nahI / bhavyome bhI yaha unhIko prApta hogA, jinakA sasAra - paribhramaNakA kAla arddhapudgalaparAvartanake kAla se adhika avaziSTa nahI hai / lezyAoke vipayame yaha kathana hai ki manuSya aura tiryaJcoke tIna zubha lezyAomese koI bhI lezyA raha sakatI hai / deva aura nArakiyome jahA~ jo lezyA hai usIme aupazamika samyagdarzana hotA hai / karma-sthiti ke vipayame kahA jAtA hai ki jisake vadhyamAna karmokI sthiti anta koDA - koDI - pramANa ho tathA sattAme sthita karmoM kI sthiti sakhyAtahajAra sAgara kama anta koDA tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA 493 Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koDI pramANa raha gaI ho vahI samyagdarzana prApta kara sakatA hai| isase adhika sthitibandha paDanepara samyagdarzana prApta nahI ho sakatA hai| samyagdarzana prApta karanekI yogyatA cAro gativAle bhavyajIvoko hotI hai| kSAyopazamika, vizuddhi, dezanA, prAyogya aura karaNa ye pAMca labdhiyAM bhavyako prApta hotI haiN| iname cAra labdhiyA~ to sAmAnya hai, kyoki ve bhavya aura abhavya donoko prApta hotI haiM, para karaNalabdhivizeSa hai / yaha bhavyako hI prApta hotI hai aura isake prApta honepara niyamata samyagdarzana hotA hai| kSAyopazamika labdhime jIvake pariNAma uttarottara nirmala hote jAte haiN| vizuddhilabdhi prazasta prakRtiyoke bandhame kAraNabhUta pariNAmoko prApti svarUpa hai| dezanAlabdhime tattvopadeza aura prAyogyalabdhime azubhakarmomese ghAtiyAkarmoM ke anubhAgako latA aura dArUrUpa tathA aghAtiyA karmoM ke anubhAgako nIma aura kAjIrUpa kara denA hai| karaNalabdhime bhAvoko uttarottara vizuddhi prApta kI jAtI hai| bhAva tIna prakArake hote haiM -(1) adha.karaNa, (2) apUrvakaraNa aura (3) anivRttikaraNa | jisame Agamo samayame rahanevAle jIvoke pariNAma samAna aura asamAna dono prakArake hote haiM vaha agha karaNa hai| isa koTike pariNAmome samAnatA pAyI jAtI hai tathA nAnA jIvokI apekSA samAnatA aura asamAnatA dono hI ghaTita hotI hai| jisame pratyeka samaya apUrva-apUrva-naye-naye pariNAma utpanna ho, use apUrvakaraNa kahate haiN| apUrvakaraName samasamayavartI jIvoke pariNAma samAna eva asamAna dono hI prakArake hote haiN| parantu bhinnasamayavartI jIvoMke pariNAma asamAna hI hote haiM / apUrvakaraNakA kAla antarmuhUrta hai aura uttarottara vRddhiko prApta hotA hai| jahA~ eka samayame eka hI pariNAma utpanna hotA hai use anivRttikaraNa kahate haiN| isa karaName samasamayavartI jIvoMke pariNAma samAna hI hote haiM aura viSamasamayavartI jIvoke pariNAma viSama hI hote hai| isakA kAraNa yaha hai ki yahAM eka samayame eka hI pariNAma hotA hai / isaliye use samayame jitane jIva hoMge una sabake pariNAma samAna hI hoge aura bhinna samayome jo jIva hoge, unake pariNAma bhinna hI hoge / isakA kAla bhI antarmuhUrta hai para apUrvakaraNakI apekSA kama hai| 1 gommaTTasAra jIvakANDa, gAthA 651, 652. 2. , , gAthA 51,52,53, 49, 50. 494 tIrthakara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ todo karaNokA upayoga - adha karaNa, apUrvaMkaraNa aura anivRttikaraNakA upayoga mithyAtvakarmo ke niSekoko ghaTAnA hai / adha karaName pariNAmokI anantaguNI vizuddhike sAtha navIna bandhakI sthitikA ghaTanA, prazasta prakRtiyo ke anubhAga me anantaguNI vRddhikA honA, eva aprazastaprakRtiyo ke anubhAgakA anantavA~ bhAga ghaTanA-rUpa kriyAeM hotI hai / apUrvakaraName sattA meM sthita pUrvakarmoM kI sthiti pratyeka antarmuhUrta me uttarottara kSoNa hotI he / ata sthitikANDakA ghAta hotA hai tathA pratyeka antarmuhUrtameM uttarAttara pUrva karmo kA anubhAga ghaTane se anubhAgakANDaka bhI kSINa hotA hai / guNazreNIke kAlame kramaza asakhyAtaguNita karma nirjarAke yogya hote haiM / ata guNazreNi nirjarA hoto hai / apUrvakaraNa ke pazcAt anivRttikaraNa AtA he / usakA kAla apUrvakaraNake kAlase sakhyAtave bhAga hotA hai / anantara abhivRttikaraNakAlake poche udaya Ane yogya mithyAtvakrarmo ke nipekokA antarmuhUta ke liye abhAva hotA hai / mithyAtvake jo niSeka udayame AnevAle the unhe udayake ayogya kiyA hai / I samyagdarzanako utpatti ke kAraNa-- kAraNa do prakAra ke hote hai - ( 1 ) upAdAnakAraNa aura (2) nimittakAraNa / jo svaya kAryarUpame pariNata hotA hai, vaha upAdAna kAraNa hai aura jo svaya kAryakI siddhime kAraNa hotA hai vaha nimittakAraNa hai / antaraga aura bahiragake bhedase nimittake bhI do bheda hai / samyagdarzanakI utpattikA upAdAnakAraNa AsannabhavyatA, karmahAni, sajJitva, zuddhapariNAma aura dezanA Adi vizeSatAose yukta AtmA hai / antaraga nimittakAraNa samyaktvakI pratibandhaka anantAnubandhi krAdha-mAna-mAyAdi, sAta prakRtiyo - kA upazama, kSaya tathA kSayopazama hai / bahiraga nimittakAraNa sadguru Adi hai / antaraga nimittakAraNake milanepara samyagdarzananiyamata hotA hai parantu vahiraga nimittake milane para samyagdarzana hotA bhI hai aura nahIM bhI / 1 narakagatime tIsare naraka taka jAtismaraNa, dharmazravaNa, ora tIvra vedanA anubhava ye tIna, caturtha se saptama naraka taka jAtiramaraNa aura tAvravedanAnubhava ye do, tiryaJcagati aura manuSyagatime jAtismaraNa, dharmazravaNa aura jinabimbadarzana ye tIna devagatime bArahave svarga taka jAtismaraNa, dharmazravaNa, jinakalyANakadarzana aura devaRdvidarzana, ye cAra, trayodaza svargase poDaza svarga taka devaRddhidarzanako chor3akara zeSa tIna evaM usake Age navama graiveyaka taka jAtismaraNa tathA dharmazravaNa ye do vahiraga nimitta hai / graiveyakase Upara samyagdRSTi " tIrthaMkara mahAvIra aura unakI deganA 495 Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hI utpanna hote haiM ata. vahAM bahiraMga nimiktako AvazyakatA nahI hai / " vastuta. samyagdRSTi jIvako viparIta abhiniveza rahita AtmAkA zraddhAna hotA hai tathA sAthame devaguru AdikA bhI zraddhAna rahatA hai / inameMse prathamako nizcaya - samyagdarzana aura dvitIyako vyavahAra-samyagdarzana kahA jAtA hai / jo apanA kalyANa karanA cAhatA hai use sarvaprathama aise vyaktiyose paricita honA cAhiye, jinhone apane puruSArthase pUrNa AtmakalyANa kiyA hai / dUsare zabdome vitarAga- sarvajJa aura hitopadezIkI pahacAna karanA cAhiye / pazcAt inake dvArA pratipAdita zrutake jJAnakA avalambana lekara apane Atma-svarUpakA nirNaya karanA eva sacce deva, sacce guru aura sacce zAstra hI usame nimitta banate haiM aura unakI zraddhA ke binA Age nahI baDhA jA sakatA hai| jinakI strI, putra, dhana, gRha Adi sasArake nimittome tIvra ruci rahatI hai unhe dharmame nimitta deva zAstraguruke prati ruci utpanna nahI hotI hai / ataeva sarvajJa, vItarAga aura hitopadezIke vacanokA avalambana lekara Atma-svarUpakI pratItikA honA azakya hai| dharma AtmAkA svabhAva hai aura yaha kisI dUsareke adhIna nahI hai aura na dUsareke avalambanase prApta hotA hai / yaha to apaneko jAnane-dekhanese apaneme hI prAdurbhUta hotA hai / isI kAraNa aise mahApuruSo aura unakI vANIkA Azraya grahaNa karanA paDatA hai jinhone apaneme pUrNa dharma prakaTa kiyA hai| samyagdarzanake bheda utpattiko apekSA se samyagdarzana ke do bheda haiM . - (1) nisargaja aura (2) adhigamaja / jo pUrvasaskArako pravalatAse paropadezake binA hI utpanna hotA hai vaha nisargaja samyagdarzana kahalAtA hai / jo parake upadezapUrvaka hotA hai vaha avigamaja hai / ina dono prakAra ke samyagdarzanokI utpattikA antaraga kAraNa sAta prakRtiyokA upazama, kSaya yA kSayopazama hI hai / bAhya kAraNakI apekSA ukta do bheda haiM / samyagdarzanake sAmAnyata tona bheda haiM aupagamika, kSAyika aura kSAyopazamika | 1. bAhya nArakANA prAkcaturthyA samyagdarzanasya sAvana keSAvijjAtismaraNa, keSAciddharmazravaNa, keSAcidvedanAbhibhava / caturthImArabhya A saptamyayA nArakANA jAtismaraNa vedanAbhibhavazca / tirazcA kepAcijjAtismaraNa, keSAciddharmazrava, cijjinabimbadarzanam / manuSyANAmapi tathaiva / devAnA keSAcijjAtismaraNa, kepAcijjinamahimadarzana, keSAcidvevaddhidarzana.... anudizAnuttaravimAnavAsa nAmiya kalpanA na sambhavati / 496 tIrthaMkara mahAvIra aura unako AcArya - paramparA Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bopazAmika sampapala ___ anantAnubandhogo mAra aura ganagoranIyako tIna ina gAta pratiyoke upagamase joparAmika sanmAla utpanna hotAmaphe do bheda hai-pramagopazama sambagdarzana bora sitopopagama gamparAMna / apamA lAdi pariNAma ginihAga milkhAyo jo niSegA udagame mAnevAle pe, unhe usya sayogyagara bagantAnuvanagIcAgo bhI udayake bayogya dilyA jAtA hai| prasAra umpa ayogya prAtiyokA abhAva honese prapamopAma sampapatya hotA- nanamgAcorAma gamage giyAva prakRtike tIna bheda ho jaate| -(1) gammapana, (2) gAgora () gammahimA dhyaatv|-n tIna parasiyA mamA anAtAnuvandhI togamAna, gAgA mora lobha ina cAra prAniyo usmAbhAgaganapara pApama nAyagArAnA hai| ina mammapatvamA annitya caturaMgaNasyAno mAma gaNammAna sama pAyA jAtA hai| anannAnubanyo-gAnAko vigogA jora manamonIyako tIna pravRtiyoMgA umAmahoge dilIpApA mammAlAgasamyagdarzanako pApa phagnevAraNa jIya upagagogA jAgaraNa mA jyAna guNamyAna taka gatAbora vAme patanagara gAne gAtAnI - caturtha, pacama aura paTa gamApAname bhI malA magAya gtaa| kSAyopAmipha mamyapatya janampatvamA emarA nAma dAmAtya bhI hai| madhyAtva, sampamithyAtva. yanantAnuvanI koSa, mAna, mAyA, loga nAgapAtI prakRtiyoMke vartamAna kAlame udaya nAnevAle nikokA udayAnAcI dhaga tathA AgAmI kAlame udaya thAnevAle, nikokA gadavAnApa upanaga aura mamgagatvapramAninAmaka dezapAtI prAnikA udaya rahanepara jo namgagatva hotA hai, use kSAyopAmika madhyapanya nahate hai| magamyAtvage gamyaganyapragatikA udaya rahaneme cala, galina aura agATa doSa utAnna hote rahate haiN| chaha sarvaghAtI prakRtiyoke udayAbhAvo kSaya aura sadayarapAmpa upanagI prazAnatAge kAraNa kSAyopamika nayA samyagatvapratiko udayako apekSA vedakasamyagdarzana kahalAtA hai| mAtra utpatti sAdimithyAdaSTi aura gamyagdaSTi donoke hotI hai| yaha namyagdarzana nAge ganiyoga utpanna hotA hai| varanuta garvaghAtI chaha prakRtiyoMke udayA nAvI kSaya aura gadavamyAmpa upagama tathA samyaktvapakRti nAmaka dezaghAtI prajAtikA udaya apekSita hotA hai| nIgaMgara mahAvIra aura unakI dezanA . 497 Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSAyika samyagdarzana mithyAtva, samyaDU mithyAtva, samyaktva prakRti aura anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobha ina sAta prakRtiyoke kSayase jo samyaktva utpanna hotA hai, vaha kSAyika samyaktva kahalAtA hai | darzanamohanIyakarmake kSayakA prArambha karmabhUmime utpanna huA manuSya kevalI yA zrutakevaloke pAdamUlameM Arambha karatA hai / " isakI pUrNatA cAro gatiyome sambhava hai / yaha samyagdarzana chUTatA nahI hai / jise kSAyikasamyaktvakI prApti ho jAtI hai, vaha usI bhavase mokSa prApta kara letA hai, athavA tRtIya, caturtha bhavase / caturtha bhavakA atikramaNa nahI kara sakatA hai / jisa kSAyika samyagdRSTine AyukA bandha kara liyA hai, vaha naraka yA devagatime utpanna hotA hai aura vahAMse manuSya hokara mokSa prApta karatA hai / cAro gatisambandhI AyukA bandha honepara samyaktva ho sakatA hai / ata baddhAyuSka samyagdRSTikA cAro gatiyome jAnA sambhava hai / yaha niyama hai ki samyaktvake kAlame yadi manuSya yA tiyaMcake AyukA bandha hotA hai, to niyamata devAyu hI baMdhatI hai / aura nArakI tathA devake niyamase manuSya AyukA hI bagha hotA hai / " samyagdarzanake anya bheda samyagdarzanake nishcysmygdrsh| aura vyavahArasamyagdarzana ye do bheda bhI kiye jAte haiN| zuddhAtmakI zraddhA karanA nizcaya samyagdarzana hai aura viparItAbhiniveza rahita paramArthaM deva, zAstra, gurukI paccIsa doSarahita aSTAgasahita zraddhA karanA vyavahArasamyagdarzana hai / athavA jIvAdi sAta tattvoke vikalpase rahita zuddha AtmAke zraddhAnako nizcayasamyagdarzana aura sAta tattvoke vikalpose sahita zraddhAna karanA vyavahArasamyagdarzana hai / adhyAtma-dRSTise samyagdarzanake sarAga aura vItarAga ye do bheda sambhava hai / Atma-vizuddhimAtrako vItarAga samyagdarzana aura prazama, savega, anukampA eva Astikya ina cAra guNokI abhivyaktiko sarAgasamyagdarzana kahate hai / 1 daMsaNamohakkhavaNApaTUvago kammabhUmijAdo hu / so kevalamUle vigo hodi savvatya // -- gommaTasAra, jIvakANDa, gAthA 647 2. cattAri vi khettAi Augaba gheNa hodi sammattaM / aNuvadamahanvadAi Na lahai devAuga mottu // -- vahI, gAthA 652. 498 . tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya paramparA Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazama prazamaguNa AtmAke kaSAya yA vikAroke upazama honepara utpanna hotA hai| rAga yA dveSa jo AtmAke sabase baDe zatru hai, jinake kAraNa iga jIvako nAnA prakArako iSTAniSTa kalpanAeM hotI rahatI hai, jisase sasArake padArthoko sukhamaya samajhA jAtA hai, ve saba samApta ho jAte hai| prazabhaguNa AtmAko nirmala vanAtA hai, cittake vikAroko dUra karatA hai aura manako vikalpoMse rahita vanAtA hai| prazamaguNa dvArA jovako vikRta avasthA dUra hotI hai aura AtmAko nirmala pravRtti jAgRta hotI hai| saMvega ___ sasArase bhItarUpa pariNAmokA honA saMvega hai / isa guNake utpanna honese AtmAme zuddhi utpanna hotI hai / jo vyakti isa saMsAramai rahatA huA yaha vicAra karatA hai ki Ayuke samApta honepara mujhe anya gatiko prApta karanA hai aura yaha sasArakA cakra nirantara calatA rahegA, yaha AtmA akelA hI rAga-dveSa, mohake kAraNa utpanna honevAlI karma-paryAyokA bhoktA hai| ataeva AtmotyAnake liye sadaiva saceSTa rahanA atyAvazyaka hai| jaba taka saMsArase savega utpanna nahI hogA, taba taka ahakAra aura mamakArakI pariNati dUra nahI ho sakatI hai| jJAnadarzanamaya aura saMsArake samasta vikAroMse rahita AdhyAtmika mukhakA bhaNDAra yaha Atmatattva hI hai aura isako upalabdhi samyaktvake dvArA hotI hai| anukampA samasta jIvome dayAbhAva rakhanA anukampA guNa hai / vyavahArame dharmakA lakSaNa jIvarakSA hai / jIvarakSAse sabhI prakArake pApokA nirodha hotA hai| dayAke samAna koI bhI dharma nahI hai / ata pahale Atma-svarUpako avagata karanA aura tatpazcAt jIva-dayAme pravRtta honA dharma hai| jisa prakAra hame apanI AtmA priya hai usI prakAra anya prANiyoko bhI priya hai / jo vyavahAra hame arucikara pratIta hotA hai, vaha dUsare prANiyoko bhI arucikara pratIta hotA hogaa| ata: samasta paristhitiyome apaneko dekhanese pApokA nirodha to hotA hI hai, sAtha hI anukampAkI bhI pravRtti jAgRta hotI hai / anukampA yA dayAke ATha bheda hai 1. dravyadayA-apane samAna anya prANiyokA bhI pUrA dhyAna rakhanA aura unake sAtha ahiMsaka vyavahAra krnaa| 2 bhAvadayA-anya prANiyoko azubha kArya karate hue dekhakara anukampA buddhise upadeza denaa| tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA : 499 Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. svadayA-AtmAlocana karanA evaM samyagdarzana dhAraNa karaneke liye prayAsazIla rahanA aura apane bhItara rAgAdika vikAra utpanna na hone denaa| 4. paradayA-paTakAyake jIvoMkI rakSA karanA / 5 svarUpadayA-sUkSma viveka dvArA apane svarUpakA vicAra karanA, AtmA ke Upara karmokA jo AvaraNa A gayA hai, usake dUra karanekA upAya vicaarnaa| 6. anuvanvadayA-mitro, ziSyoM yA anya prANiyoko hitako preraNAse upadeza denA tathA kumArgase sumArgapara laanaa| 7. vyavahAradayA-upayogapUrvaka aura vidhipUrvaka anya prANiyokI sukha suvidhAmokA pUrA-pUrA dhyAna rkhnaa| 8. nizcayadayA-zuddhopayogame ekatAbhAva aura abheda upayogakA honaa| samasta para-padArthose upayogako haTAkara Atma-pariNatimeM lIna honA nizcaya dayA hai| Astikya ___ jovAdi padArthoke astitvako svIkAra karane rUpa vuddhikA honA Astikya bhAva hai| AtmA svatantra dravya hai, ananta hai, amUrta hai, jJAna-darzanayukta hai, cetana hai aura hai jJAnAdiparyAyokA kaa| isa Atma-svarUpake sAtha ajIvAdi chaha tattvoMke sambandhako svIkAra karate hue AtmAkI vikRta pariNatiko dUra karane ke hetu sAta tattvoMke svarUpapara dRr3ha AsthA rakhanA AstikyabhAva hai / AtmA astitvarUpame vizvAsa karanese ho samyaktvako upalabdhi hotI hai| jJAnapradhAna nimittAdikakI apekSAse samyaktvake daza bheda haiM: 1. AjJAsamyaktva'-jinAjJAko pradhAnatAse sUkSma, antarita aura dUrakhatA padArthoM kI utpanna shrddhaa| 2. mArgasamyaktva-nirganya mArgakA avalokanase utpanna / 3. upadezasamyaktva-AgamavettA puruSoMke upadezake zravaNase utpanna / AjJAmArgasamudbhavamupadezAtsUtrabIjasaMkSepAt / vistArArthAbhyAM bhatramavaparamAvAdigADhaM ca // AjJAsamyaktvamuktaM yaduta viracitaM vItarAgAyava tyaktapranyaprapaJcaM zivamamRtapathaM zraddadhanmohazAntaH / mArgazraddhAnamAhu puruSavarapurANopadezopajAtA yA saMjJAnAgamAdhiprasRtimirupadezAdirAdezi dRSTi / / 500 . tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. sUtrasamyavatva - muni AcaraNake pratipAdaka AcArasUtroke zravaNase utpanna / 5 vIjasamyaktva - gaNitajJAnake kAraNa bIjasamUho ke zraddhAnase utpanna / 6. sakSepasamyaktva - padArthoka saMkSipta vivecanako sunakara zraddhAkA utpanna honA / 7. vistArasamyaktva - vistArapUrvaka Agamake sunanese utpanna zraddhAna / 8 arthasamyaktva - zAstrake vacana binA kisI arthake nimittase utpanna zraddhAna / 9. avagADhasamyaktva - zrutakevalokA tattvazraddhAna | 10 paramAvagADhasamyaktva - kevalIkA tattvazraddhAna | samyagdarzanakA sthitikAla aupazamika samyagdarzanako sthiti jaghanya aura utkRSTa sthiti antarmuhUrtakI hai / kSAyopazamika samyagdarzanakI jaghanya sthiti antarmuhUrta aura utkRSTa chiyAsaTha sAgara pramANa hai / kSAyikasamyagdarzana utpanna hokara naSTa nahI hotA, isaliye isa apekSAse usakI sthiti sAdi ananta hai, para sasArame rahaneko apekSA jaghanya sthiti antarmuhUrta aura utkRSTa sthiti antarmuhUrtaM sahita ATha varSaM kama, do karor3a varSa pUrva tathA taitIsa sAgara hai / samyagdarzanake aMga jisa prakAra mAnavazarIrame do paira, do hAtha, nitamba, pRSTha, urasthala ora mastaka ye mATha aga hote haiM aura ina ATha agose paripUrNa rahanepara hI manuSya kAma karaneme samartha hotA hai, isI prakAra samyagdarzana ke bhI ni zaktitva, ni kAkSitatva, nirvicikitsatva, amUDhadRSTitva, upagUhana, sthitIkaraNa, vAtsalya aura prabhAvanA ye ATha a haiM / ina aSThAyukta samyagdarzana kA pAlana karanese hI sasAra- satatikA sakSaperNava AkarNyAcArasUtra municaraNaviSe. sUcanaM zraddadhAnaH sUktAsI sUtra dRSTirduradhigamagaterathaMsArthasya bIjaM / kaizcijjAtopalabdherasamadAmavazAdvIjadRSTi padArthAn buddhvA rucimupagatavAn sAghu sakSeNadRSTi // yaH zrutvA dvAdazAGgI kRtaruciraya ta viddhi vistAradRSTi sajAtArthAtkutazcitpravacanavacanAnyantareNArthadRSTi | dRSTi sAGgAGgavAhyapravacanamavagAhyotthitA yAvagADhA kaivalyAlokitAyeM ruciriha paramAvAdigADheti rUDhA // - AtmAnuzAsana, gAthA 11-14. tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA . 501 Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unmUlana hotA hai / ina ATha aMgome vaiyaktika unnatike lie prArambhika cAra aMga mora samAja-sambandhI unnatike lie upagUhanAdi cAra aga Avazyaka hai / niHzaGkita-aMga vItarAga, hitopadezI aura sarvajJa paramAtmAke vacana kadApi mithyA nahI ho sakate / kaSAya athavA ajJAnake kAraNa ho mithyAbhASaNa hotA hai / jo rAgadveSa-mohase rahita, niSkaSAya, sarvajJa hai, usake vacana mithyA nahI ho sakate / isaprakAra vItarAga- vacanapara dRDha AsthA rakhanA ni zaGkita aga hai / samyagdRSTi jinodita sUkSma, antarita aura dUravartI padArthoMke viSaya me bhI zakita nahI hotA / samyagdarzanake Apta, Agama, guru aura tattva ye cAra viSaya haiN| inake sambandha ye tattva ye hI hai, aura isI prakAse haiM, anya yA anya prakArase hI, isa prakArakA zraddhAna karanA ni zaGkita bhaga hai / ni zaMkatAme akampatA - kA rahanA bhI Avazyaka hai| zraddhA yA pratItime calitAcalita vRttikA pAyA jAnA varjita hai / ni zaGkasamyagdarzana hI sasAra aura usake kAraNokA ucchedaka hai / yadi zraddhA kucha bhI zakA banI rahatI hai, to tattvajJAnake rahanepara bhI abhoSTa prayojanakI siddhi nahI hotI / zakA mukhyatayA do prakArase utpanna hotI hai - (1) ajJAnamUlaka aura (2) daurbalyamUlaka / durbalatAkA kAraNa ihalokabhaya, paralokabhaya, vedanAbhaya, atrANabhaya, aguptibhaya, maraNabhaya aura Akasmikabhaya ye sAta bhaya vatalAye gaye haiM / jo ina bhayose mukta ho jAtA hai, vahI ni.zaka ho sakatA hai / nikAMkSita-aMga kisI prakArake pralobhaname paDakara paramatakI athavA sAsArika sukhokI abhilASA karanA kAMkSA hai, isa kAkSAkA na honA ni kAkSitadharma hai / sAsArika sukhakI kisI prakArakI AkAkSA na karanA niHkAkSita aga hai / vastuta. sAsA - rika sukha vyaktike adhIna na hokara karmoMke adhIna hai / karmoka tIvra, manda udayake samaya yaha ghaTatA- vaDhatA rahatA hai| yaha sAMsArika sukha sAnta hai aura hai AkulatA utpanna karanevAlA / yaha sukha aneka prakArake dukhoMse mizrita hai aura hai bAdhA utpanna karanevAlA' / pUrNa zuddha samyagdRSTi apane zuddha Atmapadake sivAya anya kisI bhI padako sapara bAdhAsahiyaM vicchiNNa vadhakAraNaM visama 1 jaM iMdiyehi laddha taM sokkhaM dukkhameva tathA // 502 : tIrthaMkara mahAvIra aura unakA AcArya-paramparA 1 pratacanasAra gAthA 76. Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apanA svatantra, svAdhIna, zAzvatika, sarvathA nirAkula aura upAdeya nahI mAnatA / AtmAme para-pudgala ke sambandhase vikAra haiM athavA hote haiM, ve vAstavame AtmA nahI haiM / zuddha AtmAkA svarUpa tattvata una sabhI vikArose rahita hai / isa prakArakI nizaka aura nizcala AtmA sabhI prakArakI AkAkSAose rahita hotI hai / ataeva samyagdRSTi sAsArika sukha ko yA bhogokI AkAkSA nahI karatA / nirvicikitsA - aMga munijana dehame sthita hokara bhI deha samvandhI vAsanAse bhatIta hote hai / ata ve zarIrakA saMskAra nahI krte| unake malina zarIrako dekhakara glAni na karanA nirvicikitsA - aga hai' / vastuta manuSyakA apavitra deha bhI ratnatrayake dvArA pUjyatAko prApta ho jAtA hai / ataeva malina zarIrakI ora dhyAna na dekara ratnatrayapUta AtmAkI ora dRSTi rakhanA aura vAhya malinatAse jugupsA yA glAni na karanA nivicikitsA-aga hai / yo to vicikitmA ke aneka kAraNa ho sakate haiM, para sAmAnyatayA ina kAraNoko tona bhAgome vibhakta kiyA jA sakatA hai. - (1) janmajanya, (2) jarAjanya aura (3) rogajanya | amUDhadRSTiaga samyagdRSTikI pratyeka pravRtti vivekapUrNa hotI hai| vaha kisIkA andhAnukaraNa nahI karatA / vaha soca-vicArakara pratyeka kAryako karatA hai / usakI pratyeka kriyA AtmAko ujjvala banAneme nimitta hotI hai / vaha kisI mithyAmArgI jIvako abhyudaya prApta karate hue dekhakara bhI aisA vicAra karatA hai ki usakA vaha vaibhava pUrvopArjita zubha karmo kA phala hai, mithyAmArga ke sevanakA nahI / ata. vaha mithyAmAgaMko na to prazasA karatA hai aura na use upAdeya hI mAnatA hai / yaha zraddhAlu to hotA hai, para andhazraddhAlu nahI / amUDhadRSTi andhazraddhA kA pUrNa tyAga karatA hai / upagUhana-aMga ratnatrayarUpa mokSamArga svAbhAvata' nirmala hai / yadi kadAcit ajJAnI athavA zithilAcAriyo dvArA usame koI doSa utpanna ho jAya -- -lokApavAdakA avasara A jAya to samyagdRSTi jIva usakA nirAkaraNa karatA hai, usa doSako chipAtA hai / yaha kriyA upagUhana kahalAtI hai / ajJAnI aura azakta vyaktiyo dvArA ratnatraya aura ratnatrayake dhAraka vyaktiyoMme Aye hue dopokA pracchAdana karanA upagUhana-aga hai / 1. svabhAvato'zucI kAye --- ratnakaraNDa zrAvakAcAra, padya 13. tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA : 503 Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagyadRSTi guNI, saMyamI, jJAnI aura dharmAtmA vyaktiyoMkI samucita prazaMsA karatA hai unake utsAhakI vRddhi karatA hai aura yathAzakti dharmArAdhanake lie sahayoga pradAna karatA hai / isa agakA anya nAma upabRhaNa bhI hai, jisakA artha AtmaguNokI vRddhi karanA hai| sthitIkaraNa-aMga __ sAsArika kaSToMme paDakara, pralobhanoke vazIbhUta hokara yA anya kisI prakArase bAdhita hokara jo dharmAtmA rakti apane dharmase cyuta honevAlA hai athavA cAritrase bhraSTa hone jA rahA hai, usakA kaSTa nivAraNa karanA athavA bhraSTa honeke nimittako haTAkara use sira karanA sthitIkaraNa-aga hai| sAdharmI bandhuko dharmazraddhA aura AcaraNase vicalita na hone denA tathA vicalita hote huoko dharmame sthita karanA bhI sthitIkaraNa hai| vAtsalya-aMga dharmakA sambandha anya sAsArika sambandhose adhika mahattvapUrNa hai| yaha aprazasta rAgakA kAraNa nahI, kintu prakAzakI ora le jAne vAlA hai| sAdharmI bandhuoke prati usI prakArakA Antarika sneha karanA, jisa prakAra gAya apane bachar3ese karatI hai| vastuta. sAdharmI bandhuoke prati nizchala aura Antarika sneha karanA vAtsalya hai| isa guNake kAraNa sAdharmI bhAI nikaTa samparkame Ate haiM aura unakA saMgaThana dRDha hotA hai / dhUrtatA mAyAcAra, vacakatA Adiko chor3akara sadbhAvanApUrvaka sAdharmiyokA Adara, satkAra, puraskAra, vinaya, vaiyAvRttya, bhakti, sammAna, prazasA Adi karanA vAtsalya hai| prabhAvanA-aMga jagatame vItarAga-mArgakA vistAra karanA, dharma-sambandhI bhramako dUra karanA aura dharmakI mahattA sthApita karanA prabhAvanA hai| jinadharma-viSayaka ajJAnako dUrakara dharmakA vAstavika jJAna karAnA prabhAvanA hai| deva, zAstra aura guruke svarUpako lekara janasAdhAraName jo ajJAna vartamAna hai, use dUra karanA prabhAvanAke antargata hai| __ samyagdRSTi ratnatrayake tejase AtmAko prabhAvita karate hue dAna, tapa, vidyA, jinapUjA, mantrazakti Adike dvArA lokame jinazAsanakA mahatva prakaTa karatA haiN| jinazAsanakI mahimA jina jina kAryoMse abhivyakta hotI hai, una una kAryoMkA AcaraNa samyagdRSTi karatA hai| 504. tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upagUhana, sthitIkaraNa, vAmanya aura prabhAvanA una nAgekA pAlana 'sva' aura 'para' donome ho huA karatA hai| anya vyaktiyoMke samAna apaneko bhI sabhAlanA, giranekA prasaMga Anepara sAvadhAna ho jAnA aura kadAcit girajAnepara puna padame apaneko pratiSThita karanA Avazyaka hai / namyagdarzana lagavA mokSamAgaMge vinalita honeke do kAraNa hai - (1) Agama jJAnakA abhAva yA anyatA aura (2) mahananako kamI / ina dono kAraNose jIva paroSaha aura upamagaM vahana karanene vicalita ho jAtA hai / samyagdarzanake paccIsa doSa ghA nyUnatAe~ samyagdarzana ke ATha mada, ATha mala cha anAyatana aura tIna gUTatAe~ isa prakAra paccIna doSa hote hai / nivadRSTi ina doSoMke adhAna hokara dravya, kSetra, kAla, bhava aura bhAvarUpa pacaparAvanana nirantara karatA rahatA hai| aisI koI paryAya nahIM, jI emane dhAraNa na kI ho, aisA koI sthAna nahIM, jahA~ yaha utpanna na huA ho tathA jahA~ makA maraNa na huA ho, aisA koI gamaya nahI, jisame isane janma na grahaNa kiyA hA, aisA koI bhaya nahI, jA isane na pAyA ho / ata midhyAtvakA tyAgakara patnoga doSarahita samyagdarzana dhAraNa karanA manuSyaparyAyakA phala hai / mada yA ahUkAra samyagdarzanakA doSa hai| jJAna Adi ATha vastuokA Azraya lekara apanA vana prakaTa karanA mada hai| mada ATha prakArake hote hai' 1. jJAnamada' - kSAyopazamika jJAnakA ahakAra karanA ki mujhame baDA koI jJAnI nahI / meM makalazAstrokA jAtA hai / 2. pratiSThA yA pUjAmada - apanI pUjA-pratiSThA yA laukika sammAnakA garva karanA pratiSThA yA pUjAmada hai / 3 kulamada --- merA pitRpakSa atIva ujjvala hai, mere isa vazame Ajataka koI doSa nahI lagA hai | isa prakAra pitRvazakA garva karanA kulamada hai / 4 jAtimada - merA mAtRpakSa bahuta unnata hai / yaha zIlame sulocanA, sItA, anantamatI aura candanAMke tulya hai / isa prakAra mAtAke vazakA abhimAna karanA jAtimada hai 1 yaha jJAnavAn sakalazAstrazI yate' aha mAnyo mahAmaNDanedavarA matpAdasevakA / kulamapi mama pitRpakSo'novojjvala / mama mAtA saghasya patyurduhitA zIlena sulocanA-sItA - anantamatI-candanAdikA vartate / " mama rUpAnaM kAmadevo'pi dAsatva karotItyaSTamadA. / - mokSa pAhuDa-TIkA gA0 27 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA 505 * Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. balamada-zArIrika zaktiko dRSTise garva karanA balamada hai| 6. Rddhimada-buddhi Adi Rddhiyo athavA gRhasthakI apekSA dhanAdi vaibhavakA garva karanA Rddhimada hai| 7 tapamada-anazanAdi tapokA garna karanA tapamada hai| 8. zarIramada-apane svastha eva sundara zarIrakA garva karanA zarIramada hai| vastuta samyagdRSTi vicAra karatA hai ki kSayopazamajanya jJAna, pUjA Adi vastueM mere adhIna nahIM hai, kintu karmAdhIna haiM aura karmodaya pratikSaNa parivartita hotA rahatA hai, ataeva zarIra, jJAna, aizvarya AdikA mada karanA nirarthaka hai| ratnatrayarUpa dharma hI jovAtmAke svAdhIna hai, kAlAnavacchinna hai, pavitra-nirmala aura svaya kalyANasvarUpa hai / sasArake anya saba padArtha 'para' haiM aura AtmotthAname sahAyaka nahI haiM / ataH samyagdRSTi yadi apane anya samioke sAtha jJAna, pUjA, kula, jAti Adi ATha viSayomese kisIkA bhI Azraya lekara tiraskArabhAva rakhatA hai, to vaha usakA 'smaya' nAmaka doSa kahalAtA hai| isase usakI vizuddhi naSTa hotI hai aura kadAcit vaha apane svarUpase cyuta bhI ho sakatA hai| yahAM yaha jJAtavya hai ki jJAnAdi heya nahI haiM, apitu jJAnAdike mada heya haiN| AsthA sambandhI andhavizvAsa __ andhazraddhAlu banakara AtmahitakA vicAra kiye binA hI loka, deva, eva dharma-sambandhI mUDhatAyukta kriyAome pravRtta honA andhazraddhA yA muDhatA hai| ye mUDhatAeM tIna haiM:-1 lokamUDhatA, 2 devamUDhatA aura 3 paassnnddmuuddhtaa|| aihikaphalakI icchAse dharma samajhakara nadI, samudra evaM puSkara Adime snAna karanA, bAlukA eva pattharake Dhera lagAnA-parvatase giranA, eva agnime kUdakara prANa denA mUDhatA yA andhazraddhAme samAviSTa hai| jo Atmadharmase vimukha hokara laukika kriyA-kANDoko hI dharma samajhatA hai aura dharma-sAdhanAke rUpame pravRtti karatA hai vaha lokamUDha kahA jAtA hai| ___ laukika abhyudaya eva varadAna prAptikI icchAse AzAyukta ho rAga-dveSase malina devokI ArAdhanA karanA devamUDhatA hai / vastuta devasambandhI andhavizvAsa eva usa vizvAsako pUrtike sAdhana devamUDhatAme samAviSTa haiN| deva sarvajJa, vItarAga aura hitopadezI hotA hai| isake viparIta jo rAgadveSase malina hai vaha kudeva hai aura aise kudevokI ArAdhanA karanese dharmAcaraNa nahI hotA hai| yadi samyagdRSTi sAsArika phalakI icchAse vItarAgadevakI upAsanA bhI karatA hai to bhI samyaktvame doSa AtA hai / jo mithyA AzAvaza sarAga devokI ArAdhanAse laukika phala prApta karanA cAhatA hai usakI AsthA paDgu aura andha hai| 506 . tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnatraya mokSakA mArga hai aura isa mArgake liye Arambha-parigrahake tyAgI guruke avalambanakI AvazyakatA hai / jo Arambha, parigraha aura hiMsAse sahita, sasAraparibhramaNake kAraNabhUta kAryoMme lIna haiM ve kuguru hai / aise kuguruokI bhakti, vandanA karanA pASaNDa yA gurumUDhatA hai| SaD anAyatana yA mithyA AsthAe~ bhaya, AzA evaM snehavaza kuguru, kudeva, kudharma aura ina tInoke ArAdhakokI bhakti-prazasA karanA SaD anAyatana hai| zaMkAdi doSa samyagdarzanake aSTAgoke viparIta zakAdi ATha doSa bhI zraddhAko malina banAte hai| ve haiM zakA, AkAkSA, vicikitsA, mUDhadRSTi, doSavyaktIkaraNa, asthitIkaraNa, avAtsalya aura aprbhaavnaa| vastuta samyagdarzana AtmAke zraddhAguNakI nirmala paryAya hai| ise dhAraNa kara nocakulotpanna cANDAla bho mahAn bana jAtA hai aura zvAna jaisA nindyaprANI bhI devodvArA pUjya bana jAtA hai| samyagjJAna naya aura pramANa dvArA jIvAdi padArthokA yathArtha jJAna samyagjJAna hai| dRDha AtmavizvAsake anantara jJAname samyakpanA AtA hai| yo to sasArake padArthokA honAdhika rUpame jJAna pratyeka vyaktiko hotA hai| para usa jJAnakA AtmavikAsake liye upayoga karanA kama hI vyakti jAnate hai / samyagdarzanake pazcAt utpanna huA jJAna AtmavikAsakA kAraNa hotA hai| 'sva' aura 'para' kA bhedavijJAna yathArthata samyagjJAna hai| nizcayasamyagjJAna apane Atma-svarUpakA bodha hI hai| jisane AtmAko jAna liyA hai, umane saba kucha jAna liyA hai aura jo AtmAko nahI jAnatA, vaha saba kucha jAnate hae bhI ajJAnI hai| samyagjJAnake sambandhame jJAna-mImAsAke antargata vicAra kiyA jA cukA hai| samyakcAritra yA samyagAcAra samyagdarzana aura samyagjJAna sahita vrata, gupti, samiti AdikA anuSThAna karanA uttamakSamAdi dazadharmoMkA pAlana karanA, mUlaguNa aura uttaraguNokA dhAraNa karanA samyakacAritra hai| athavA viSaya, kaSAya, vAsanA, hiMsA, jhUTha, tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA . 507 Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ corI, kuzIla aura parigrahaNarUpa kriyAose nivRtti karanA samyakcAritra hai| cAritra vastuta AtmasvarUpa hai| yaha kaSAya aura vAsanAose sarvathA rahita hai| moha aura kSobhase rahita jIvako jo nirvikAra pariNati hotI hai, jisase jIvame sAmyabhAvakI utpatti hotI hai, cAritra hai| pratyeka vyakti apane cAritrake balase hI apanA sudhAra yA bigADa karatA hai| ata mana, vacana aura kAyakI pravRttiko sarvadA zubha rUpame rakhanA Avazyaka hai| manase kisIkA aniSTa nahI socanA, vacanase kisIko burA nahI kahanA tathA zarIrase koI nindya kArya nahI karanA sadAcAra hai| viSaya-tRSNA aura ahakArakI bhAvanA manuSyako samyak AcaraNase rokatI hai| viSayatRSNAkI pUrtihetu hI vyakti pratidina anyAya, atyAcAra, balAtkAra, corI, beImAnI hiMsA Adi pApoko karatA hai / tRSNAko zAnta karaneke liye svaya azAnta ho jAtA hai tathA bhayakara-se-bhayakara pApa kara baiThatA hai| ata viSaya-nivRttirUpa cAritrako dhAraNa karanA paramAvazyaka hai| manuSyake sAmane do mArga vidyamAna hai -zubha aura azubha | jo rAga-dveSamohako ghaTAkara zubhopayogarUpa pariNati karatA hai vaha zubhamArgakA anugAmI mAnA jAtA hai aura jo rAgadveSa-kaSAyarUpa pariNatime salagna rahatA hai vaha azubhamArgakA anusaraNakartA hai| ajJAna eva tIna rAgadveSake adhIna hokara vyakti karttavya-cyuta hotA hai / jIva apanI satpravRttike kAraNa zubhakA arjana karatA hai aura asatpravRttike kAraNa azubhakA / eka hI karma zubha aura azubha pravRttiyoke kAraNa do rUpome pariNata ho jAtA hai / zubha aura azubha eka hI pudgaladravyake svabhAvabheda hai | zubha karma sAtAvedanIya, zubhAyu, zubha nAma, zubhagotra eva azubha karma, pAti yA asAtA vedanIya azubhAyu, azubha nAma, azubhagotra hai| yaha jIva zuddhanizcayase vItarAga, saccidAnandasvabhAva hai aura vyavahAranayase rAgAdirUpa pariNamana karatA huA zubhopayoga aura azubhopayogarUpa hai| yo to AtmAkI pariNati zuddhopayoga, zubhopayoga aura azubhopayogarUpa hai| caitanya, akhaNDa AtmasvabhAvakA anubhava karanA zuddhopayoga, kaSAyokI mandatAvaza zubharAgarUpa pariNati honA zubhopayoga eva tIvra kaSAyodayarUpa pariNAmokA honA azubhopayoga hai| zuddhopayogakA nAma 1 asuhAdo viNivittI suhe pavittI ya jANa cAritta / ____ vadasamidiguttirUva vavahAraNayA du jiNabhaNiya // -dravyasagraha 45 2 sAmyatudarzanacAritramohanIyodayApAditasamastamohakSobhAbhAvAdatyantanirvikAro jIvasya pariNAma / -pravacanasAra, gAthA 7 ko amRtacandra-TIkA 508 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAga cAritra, zubhopayogakA nAma sadAcAra evaM aza bhopayogakA nAma kadAcAra hai| paramapada-prAptihetu : AcArake bheda paramapada-prAptike mArgavivecanako dRSTise AcArake do bheda hai|-(1) nivRttimUlaka AcAra aura (2) pravRttimUlaka AcAra / nivRttimUlaka AcArako tyAgamArga yA zramaNamArga kahA jAtA hai / yaha mArga kaThina hai, para jalda pahuMcAnevAlA hai| samasta padArthose moha-mamatva tyAgakara vItarAga Atma-tattvako upalabdhike hetu araNyavAsa svIkAra karanA aura indriya tathA apane manako adhInakara AtmasvarUpame ramaNa karanA nivRtti yA tyAgamArga hai| yaha AcArakA mArga sarvasAdhAraNake liye sulabha nhii| para hai nirvANako prApta kraanevaalaa| yaha kaNTakAkIrNa mArga hai / isakI sAdhanA virale jitendriya hI kara pAte haiN| isame sandeha nahIM ki isa nivRttimArgakA anusaraNa karanese rAgadveSa-mohAdise rahita nirmala AtmatattvakI upalabdhi zIghra hI hotI hai| isa AcAramArgakA nAma sakalacAritra yA munidharma hai| dvitIya mArga pravRtti mArga hai / yaha sarala hai, para hai duurvrtii| isa mArga dvArA AtmatattvakI prAptime vahuta samaya lagatA hai| isa AcAramArgame kisIkA bhaya nahI hai / ata ise puSpAkIrNa mArga kahA jAtA hai| pravRttike do rUpa haiM - (1) zubha aura (2) azubha / azubha pravRttikA tyAgakara zubha pravRttikA anusaraNa karanA vikalAcaraNa hai| saMkSepame AcArako do bhAgome vibhakta kiyA jA sakatA hai| muni yA sAdhukA AcAra aura gRhasya yA zrAvakakA AcAra / zrAvakAcAra zrAvakazabda tIna varSoM ke sayogase banA hai aura ina tIno varNoke kramazaH tIna artha haiM:-(1) zraddhAlu, (2) vivekI aura (3) kriyAvAna | jisame ina tono guNokA samAveza pAyA jAtA hai vaha zrAvaka hai| vratadhArI gRhasthako zrAvaka, upAsaka aura sAgAra Adi nAmose abhihita kiyA jAtA hai| yaha zraddhApUrvaka apane gurujano-nirgranthamuniyoke pravacanakA zravaNa karatA hai, ata yaha zrAddha yA zrAvaka kahalAtA hai| zrAvakake AcArakA vargIkaraNa kaI dRSTiyose kiyA jAtA hai| para isa AcArake vargIkaraNake tona AdhAra pramukha hai 1. dvAdazavata, 2 ekAdazapratimAe~, 3 pakSa, caryA aura sAdhana / sAvadhakriyA-hiMsAkI zuddhike tIna prakAra hai -(1) pakSa, (2) caryA yA tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA 509 Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niSThA ora (3) sAdhana | vItarAga, sarvajJa aura hitopadezI deva, nirgrantha guru aura nirgrantha dharmako mAnanA pakSa hai| aise pakSako rakhanevAlA zrAvaka pAkSika kahalAtA hai / isa zreNI zrAvakakI AtmAme samasta prANiyoke prati maitrI, guNI jIvake prati pramoda, dIna-dukhiyoke prati karuNA eva viparItavRttivAloke prati mAdhyasthyabhAva rahatA hai| yaha nyAyapUrvaka AjIvikAkA upArjana karate hue jIvahiMsA se virata rahane kI ceSTA karatA hai| pAkSikazrAvakake liye nimnalikhita kriyAokA pAlana karanA Avazyaka hai / 1 nyAyapUrvaka dhanopArjana - gArhasthika kAryoMko sampAdita karaneke liye AjIvikA arjita karanA Avazyaka 1 para vizvAsaghAta, chala-kapaTa, dhUrttatA aura anyAyapUrvaka dhanArjana karanA tyAjya hai / jise dharmakA pakSa hai, deva, zAstra aura guruke prati niSThA yA zraddhA hai aisA zrAvaka dhanArjaname anyAya aura anItikA prayoga nahI karatA / santopa, zAnti aura niyantrita icchAoke Alokame zubhapravRttiyo dvArA AjIvikopArjanakA prayAsa karatA hai / AjIvikAke sAdhanome hisA aura ArambhakA upayoga kama se kama kiyA jAya, isa jAtakA pUrA dhyAna rakhatA hai| tRSNA aura viSaya kaSAyoko sImita aura niyantrita kara parivArake bharaNa-poSaNa hetu AjovikopArjana karatA hai / 2 guNapUjA - AtmAme mArdavadharmake vikAsahetu guNAM vyakti ora jJAna, darzana, caitanyAdi guNokA vahumAna, zlAghA eva prazasA karanA guNapUjA hai / guNa, guru aura guNayukta guruokA pUjana eva sammAna karanA guNavikAsakA kAraNa hai apane bhItara sadAcara, majjanatA, udAratA, dAnazIlatA ora hita-mita-priyavacanazIlatAkA prayoga sva aura parakA upakAraka hai| jisa pAkSikazrAvakako dharmake prati niSThA hai vaha apane AcaraName vaiyyAvRtti eva guNa-gu-pUjAko upayogI samajhatA hai, ata pAkSikathAvakakI pAtratA prApta karaneke / ye guNa- pUjA Avazyaka hai / isase AtmAke ahakAra aura mamakAra bho kSINa hote hai / 3 prazasta vacana-- nirdopa cANIkA prayoga karanA prazasta vacana hai / paraniMdA aura kaThoratA Adi doSome rahita prazasta tathA utkRSTa vacanAkA vyavahAra jIvanake liye hitakara ora upayogI hai / 4 nirbAdha trivargakA sevana - dharma, artha aura kAma ina tIno puruSArthIkA virodha rahita sevana karanA nirvAdha trivargasevana hai / ina tIna puruSArthomese kAmakA kAraNa artha hai, kyoki arthake vinA indriya-viSayokI sAmagrI upalabva nahI ho sakatI hai aura arthakA kAraNa dharma hai, kyoki puNyodaya athavA prAmANi510. tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ katA ke binA dhanakI prApti nahI hotI / prAmANikatA sadAcArapara nirbhara hai / pAkSika zrAvakako avirodhabhAvase ukta tIno puruSArthoM kA sevana karanA cAhiye / - 5 trivargayogya strI, grAma, bhavana -- trivargake sAdhana me sahAyaka strI yA bhAryA hai / suyogya bhAryAke rahanese parivArame zAnti, sukha aura sahayoga vidyamAna rahate haiM / sayama, atithi-sevA eva ziSTAcArako vRddhi hotI hai / bhAryAke samAna hI trivargame sAdhaka bhavana aura grAmakA honA bhI Avazyaka hai / 6. ucita lajjA -- lajjA mAnavajIvanakA bhUSaNa hai / lajjAzIla vyakti svAbhimAnakI rakSA hetu apayazake bhayase kadAcArame pravRtta nahI hotA hai / viruddha paristhitike Anepara bhI lajjAzIla vyakti kukarma nahI karatA / vaha ziSTa aura sayamita vyavahArakA AcaraNa karatA hai / 7 yogya AhAra-vihAra -- abhakSya, anupasevya aura calitarasake sevanakA tyAga karanA tathA svAsthyaprada aura nirdoSa bhojana grahaNa karanA yogya AhAra hai / jihvAlolupI aura viSayalampaTI bhakSya- abhakSya kA viveka nahI rakha sakatA hai / ataeva viveka aura sayamapUrvaka AhAra-vihArapara niyantraNa rakhanA yogya AhAra-vihAra hai / 8 Aryasamiti - jinake sahavAsase AtmaguNome vikAsa ho, saMyamako pravRtti jAgRta ho aura AtmapratiSThA baDhe, aise sadAcArI vyaktiyokI sagati karanA Aryasamiti kahalAtI hai / vyakti zubhAcaraNavAle puruSoke samparkase AcAravAn banatA hai / nIca aura durAcArI vyaktiyokI sagatikA tyAga atyAvazyaka hai / 9 viveka - karttavyAkarttavyakA tarka-vitarkapUrvaka nirdhAraNa karanA viveka hai / viveka dvArA laukika aura pAralaukika sabhI prakArake karaNIya aura akaraNIya kAryokA nirdhAraNa kiyA jAtA hai / 10 upakAra smRti yA kRtajJatA - kRtajJatA manuSyakA eka guNa hai / jo vyakti apane Upara kiye gaye dUsaroke upakArokA smaraNa rakhatA hai aura upakArake badaleme pratyupakAra karanekI bhAvanA rakhatA hai vaha kRtajJa kahalAtA hai / kRtajJatA jIvana-vikAsake liye Avazyaka hai / isa guNake sadbhAvase dharmaMghAraNakI yogyatA utpanna hotI hai / 11 jitendriyatA - indriyoMke viSayoko niyantrita karanA tathA anAcAra aura durAcArarUpa pravRttiko rokanA jitendriyatA hai / jo vyakti indriyoMke adhIna hai aura viSaya - sukhoko hI jisane apanA sarvasva mAna liyA hai vaha kaSAya tIrthaMkara mahAvIra aura unako dezanA : 511 Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) adattAdAna - vastuke svAmIkI icchAke binA kisI vastuko grahaNa karanA, yA apane adhikArame karanA adattAdAna hai| mArgame paDI huI yA bhUlI huI vastuko haDapa jAnA bhI adattAdAna hai / nIti-anIti ke vivekako tilAjali dekara anadhikRta vastupara bhI adhikAra karanekA prayatna karanA corI he / (4) maithuna - strI ora puruSake kAmodvegajanita pArasparika sambandhakI lAlasA eva kriyA maithuna hai aura hai yaha abrahma / yaha AtmAke sadguNokA vinAza karanevAlA hai / isa doSAcaraNase samAjako naitika maryAdAokA ullaghana hotA hai / (5) parigraha - kisI bhI parapadArthako mamatvabhAvase grahaNa karanA parigraha hai / mamatva, mUrcchA yA lolupatAko vAstavame parigraha kahA jAtA hai / samArake adhikAza du kha isa parigrahake kAraNa hI utpanna hote haiN| AtmA apane svarUpase vimukha hokara aura rAga-dveSa ke vazIbhUta hokara parigrahame Asakta hotI hai / ina dopoMke gamanase AtmAme svahitakI kSamatA ora yogyatA utpanna hotI hai / jo zrAvakake dvAdaza vratokA pAlana karanA cAhatA hai, use saptavyasanakA tyAga Avazyaka hai / dyUtakrIDA, mAsAhAra, madirA-pAna, vezyAgamana, AkheTa, corI aura parastrIgamana ye sAto hI vyasana jIvanako adha patanakI ora le jAnevAle haiM / vyasanokA sevana karanevAlA vyakti zrAvakake dvAdaza vratoMke grahaNa karanekA adhikArI nahI hai / isIprakAra madya, mAsa, madhu aura paca kSIraphaloke bhakSaNakA tyAga kara aSTa mUlaguNokA nirvAha karanA bhI Avazyaka hai / vAstavame madyatyAga, mAmatyAga, madhutyAga, rAtribhojanatyAga, pacodumbaraphalatyAga, devavandanA, jIvadayA aura jalagAlana ye ATha mUlaguNa zrAvakake liye Avazyaka hai / isaprakAra jo sAmAnyatayA viruddha AcaraNakA tyAga kara indriya aura manako niyatrita karanekA prayAsa karatA hai, vahI zrAvaka dharmako grahaNa karatA hai / zrAvakake dvAdaza vratome pA~ca aNuvrata, tIna guNavrata aura cAra zikSAvratokI gaNanA kI gayI hai / vastuta ina vratokA mUlAdhAra ahiMsA hai / ahimAse hI mAnavatAkA vikAsa ora utthAna hotA hai, yahI saskRtikI AtmA hai aura hai AdhyAtmika jIvanakI nIva / 1. madyapalamadhunizAzanapaJca phalI vira tipaJcakA ptanutI / jIvadayA lagAlanamiti ca kvacidaSTamUlaguNA // - sAgAradharmAmRta, 2118 514 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya - paramparA Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aNuvrata hiMsA, asatya, corI, kuzIla aura mUrchA-parigraha ina pAMca dopa yA pApose sthUlarUpa yA eka dezarUpase virata honA aNuvrata hai / aNuzabdakA artha laghu yA choTA hai| jo sthUlarUpase paca pApokA tyAga karatA hai, vahI aNuvratakA dhArI mAnA jAtA hai / aNuvata pAMca haiM (1) ahiMsANuvrata-sthUlaprANAtipAtaviramaNa-jIvoko hiMsAse virata honA ahiMsANuvrata hai / pramattayogase prANoke vinAzako hisA kahA jAtA hai| pramattayogakA abhiprAya rAga-dveSarupa pravRttise hai| yahA~ pramattayoga kAraNa hai aura prANokA vinAga kArya / prANa do prakArake hote hai -(1) dravyaprANa aura (2) bhAvaprANa / pramattayogake honepara dravyaprANoke vinAgakA honA niyamita nahIM hai| hiMsAke anya bhI nimitta ho sakate hai| para pramattayogase bhAvaprANokA vinAza hotA hai aura bhAvaprANokA vinAza hI yathArthame hiMsA hai| rAga-dveSakI pravRtti hiMsA hai aura nivRtti ahimaa| vastuta sasArame na koI iSTa hotA hai, na koI aniSTa, na koI bhogya hotA hai aura na koI abhogya / manuSyakA rAga-dvepa ho sasArako iSTa aura aniSTa rUpame digpalAtA hai| iSTase rAga aura aniSTase dveSa hotA hai / ata rAga-dve pake avalambanaspa vAhya padArthokA tyAga Avazyaka hai| hiMsAkA kAraNa rAga-dveparUpa pariNati hI hai| ataeva ahiMsAkA pAlana Avazyaka hai / isIke dvArA manuSyatAko pratiSThA sambhava he / atyAcArIkI icchAke viruddha apane samasta Atmavalako lagA denA hI sagharSakA anta karanA hai aura yaho ahiMsA hai| ahiMsA hI anyAya aura atyAcArase dIna-durvalokI rakSA kara sakatI hai / yahI vizvake liye sukhadAyaka hai| ___ hiMsA vizvame zAnti aura sukhakI sthApanA nahI kara sktii| pratyeka prANIko yaha janmasiddha adhikAra prApta hai ki vaha svaya sukhapUrvaka jiye aura anya prANiyoko bhI jIvita rahane de| AjakA manuSya svArtha aura adhikArake vazIbhUta ho svaya to sukhapUrvaka rahanA cAhatA hai, para dUsaroko caina aura zAntise nahI rahane detA hai| ataeva ahiMsANuvratakA jIvaname dhAraNa karanA Avazyaka hai| ahiMsAkA artha manasA, vAcA aura karmaNA prANImAtrake prati sadbhAvanA aura prema rakhanA hai| dambha, pAkhaNDa, UMca-nIcakI bhAvanA, abhimAna, svArthabuddhi, chala-kapaTa prabhRti bhAvanAe~ hiMsA haiN| ahiMsAme tyAga hai, bhoga nahI / 1 rAgadveSo pravRttiH syAnnivRttistanniSedhanam / tau ca vAhyArthasavaddhI tasmAttAn suparityajet ||-aatmaanushaasn, zloka 237 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA 515 Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jahA~ rAga-dveSa hai, vahA~ hiMsA avazya hai / ata. rAga-dva eSakI pravRttikA niyaMtraNa Avazyaka hai / 1 hiMsA cAra prakArako hotI hai - ( 1 ) sakalpI, (2) udyogI, (3) ArabhI aura (4) virodhI / nirdoSa jIvakA jAnabUjhakara badha karanA saMkalpI; jIvikAsampAdanake liye kRSi, vyApAra, nokarI Adi kAryoM dvArA honevAlI hiMsA udyogI, sAvadhAnIpUrvaka bhojana banAne, jala bharane Adi kAryo me honevAlI hiMsA ArambhI eva apanI yA dUsarokI rakSAke liye ko jAnevAlI hiMsA virodhI hiMsA kahalAtI hai / pratyeka gRhasthako sakalpapUrvaka kisI bhI jIvakI hiMsA nahI karanI cAhiye / ahiMsANuvratakA dhArI gRhastha sakalpI hiMsAkA niyamata tyAgI hotA hai / isa hisAke tyAga dvArA zrAvaka apanI kAyika, vAcika aura mAnasika pravRttiyoko zuddha karatA hai / ahiMsaka yatanAcArakA dhArI hotA hai / ahasANuvratakA dhArI jIva trasahiMsAkA tyAga to karatA hI hai, sAtha hI sthAvara-prANiyo kI hisAkA bhI yathAzakti tyAga karatA hai / isa vratakI zuddhike liye nimnalikhita doSokA tyAga bhI apekSita hai (1) bandha - saprANiyoko kaThina bandhana se bAMdhanA athavA unhe apane iSTa sthAnapara jAnese rokanA / adhInastha vyaktiyoMko nizcita samayase adhika kAla taka rokanA, unase nirdiSTa samayake pazcAt bhI kAma lenA, unhe apane iSTa sthAnapara jAneme antarAya pahu~cAnA Adi bandhake antargata hai / (1) vadha - saprANIko mAranA, pITanA yA trAsa denA, vadha hai / pratyakSa yA parokSarUpase kisI bhI prANIkI hatyA karanA, karAnA, kisIko mAranA, pITanA yA piTavAnA, santApa pahuMcAnA, zoSaNa karanA Adi vadhake vividha rUpa haiM / svArthavaza vaghake vividha rUpome vyakti pravRtta hotA hai| jisake hRdayame sarvahitakI bhAvanA samAhita rahatI hai, vaha vadha nahI karatA hai / (3) chaviccheda - kisIkA aMga bhaMga karanA, apaga banAnA yA virUpa karanA chaviccheda hai / (4) atibhAra -- azva, vRSabha, U~Ta Adi pazuo para athavA majadUra Adi naukaropara unakI zaktise adhika bojha lAdanA atibhAra hai / zakti evaM samaya honepara bhI apanA kAma svaya na kara dUsarose karavAnA athavA kisIse zaktise adhika kAma lenA bhI atibhAra hai / (5) anna-pAnanirodha - apane Azrita prANiyoko samayapara bhojana-pAnI na denA adhInastha sevakoko ucita vetana na denA anna-pAnanirodha hai / 51. Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahisANavatakI rakSAke liye nimnAgmita pAca bhAvanAokA pAlana karanA bhI Avazyaka hai(1) vacanagupti-vacanakI pravRttiko rokanA, (2) manogupti-manakI pravRttiko rokanA, (3) IryAsamiti-sAvadhAnIpUrvaka dekhakara calanA, (4) AdAna-nikSepaNasamiti-sAvadhAnIpUrvaka dekhakara vastuko uThAnA aura rkhnaa| (5) AlokitapAnabhojana-diname acchI taraha dekha-bhAlakara AhArapAnIkA grahaNa krnaa| 2 satyANuvata-ahiMsA aura satyakA parasparama dhaniSTa sambandha hai / ekake abhAvame dUsarekI sAdhanA zakya nhii| ye dono paraspara pUraka tathA anyonyAzrita hai| ahiMsA satyako svarUpa pradAna karatI hai aura satya ahiMsAkI surakSA karatA hai| ahiMsAke binA satya nagna eva kuspa hai / ata mRpAvAdakA tyAga apekSita hai| sthUla jhUThakA tyAga kiye vinA prANI ahisaka nahI ho sakatA hai / yata sattA aura dhokhA ina donokA janma jhUThase hotA hai| jhUThA vyakti AtmavacanA bhI karatA hai| mithyAbhASaName pramukha kAraNa svArthakI bhAvanA hai| svacchandatA, ghRNA, pratizodha jaisI bhAvanAe~, asatya yA mithyAbhASaNase utpanna hoto hai| mAnavasamAjakA samasta vyavahAra vacanose saMcAlita hotA hai / vacanake doSase vyakti aura samAja donome dopa utpanna hotA hai| ataeva mRSAvAdakA tyAga Avazyaka hai| asatya vacanake tIna bheda hai-1. gahita 2 sAvadha aura 3. apriya / nindA karanA, cugalI karanA, kaThora vacana bolanA eva azlIla vacanokA prayoga karanA gahita asatyame parigaNita haiM / chedana, bhedana, mArana. zoSaNa, apaharaNa eva tAr3ana sambandhI vacana bhI hiMsaka honeke kAraNa sAvadha asatya kahalAte haiN| ina dono prakArake vacanoke atirikta avizvAsa, bhayakAraka, khedajanaka, vaira-zoka utpAdaka, santApakAraka Adi apriya vacanokA tyAga karanA Avazyaka hai| jhuTho sAkSI denA, jhUThA dastAveja yA lekha likhanA, kisIkI gupta bAta prakaTa karanA, cugalI karanA, saccI jhUThI kahakara kisIko galata rAste para le jAnA, AtmaprazasA aura paranindA karanA Adi sthUla mRSAvAdame sammilita haiN| tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA . 517 Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAvadhAnIpUrvaka satyANuvratakA pAlana karaneke lie nimnalikhita aticArokA tyAga Avazyaka hai / 1 mithyopadeza -- sanmArga para lage hue vyaktiko bhramavaza anya mArga para le jAnekA upadeza karanA |mathyopadeza hai / asatya sAkSI denA aura dUsare para apavAda lagAnA bhI mithyopadezake antargata hai / 2 raho bhyAkhyAna - gupta bAta prakaTa karanA rahobhyAkhyAna hai / vizvAsaghAta karanA bhI isI sammilita hai / 3 kUTalekha kriyA- jhUThe lekha likhanA, jhUThe dastAveja taiyAra karanA, jhUThe hastAkSara karanA, galata bahI khAte taiyAra karAnA, nakalI sikke taiyAra karanA athavA nakalI sikke calAnA kUTalekhakriyA hai / 4. nyAsApahAra- koI dharohara rakhakara usake kucha azako bhUla gayA, to usako isa bhUlakA lAbha uThAkara dharoharake bhUle hue azako pacAne kI dRSTise kahanA ki jitanI dharohara tuma kaha rahe ho utanI hI rakhI thI, nyAsApahAra hai / 5. sAkAramantrabheda - ceSTA Adi dvArA dUsareke abhiprAyako jJAta kara IrSyAvaza use prakaTa kara denA sAkAramantrabheda hai / isa vratakA samyaktayA pAlana karaneke lie krodha, lobha, bhaya aura hAsyakA tyAga karanA tathA nirdoSa vANIkA vyavahAra karanA Avazyaka hai / acauryANuvrata mana, vANI aura zarIrase kisIkI sampattiko binA AjJA na lenA acoryANuvrata hai / steya yA corI ke do bheda hai- (1) sthUla corI aura (2) sUkSma corI | jisa corI ke kAraNa manuSya cora kahalAtA hai, nyAyAlayase daDita hotA hai aura jo corI lokame corI kahI jAtI hai, vaha sthUla corI hai| mArgaM calatecalate tinakA yA kakar3a uThA lenA sUkSma coroke antargata hai / kisIke gharame seMdha lagAnA, kisIke paoNkeTa kATanA, tAlA toDanA, lUTanA, ThaganA Adi corI hai| AvazyakatAse adhika sagraha karanA yA kisI vastukA anucita upayoga karanA bhI eka prakArase corI hai / acauryANuvratake dhArI gRhasthako ekAghikArapara bhI niyantraNa karanA caahie| samasta suvidhAe apane lie saJcita karanA tathA AvazyakatAoko adhika-se-adhika baDhAte jAnA bhI steyake antargata hai / sasArameM dhanAdikakI jitanI corI hotI hai, usase kahI adhika vicAra eva bhAvokI bhI corI hotI hai / ataeva acaurya bhAvanA dvArA bhautika AvazyakatAoko niyantrita karanA caahie| vastuta. jIvanakI kisI bhI prakArakI 518 . tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kamajorIko chipAnA kamajorI he / jIvaname agaNita kamajoriyAM hai aura hotI rahegI, para unapara na to pardA DAlanA aura na unake anusAra pravRtti karanA hI ucita hai| acauryANuvratake pAlanake lie nimnalikhita aticArokA tyAga bhI apekSita hai 1 stenaprayoga-corI karaneke lie kisIko svaya prerita karanA, dUsarese preraNA karAnA yA aise kAryame sammati denA stenaprayoga hai| 2 stenAhata-apanI preraNA yA sammatike vinA kisIke dvArA corI karake lAye hue dravyako le lenA stenAhata hai| 3 viruddharAjyAtikrama-rAjyame viplava honepara honAdhika mAnase vastuokA AdAna-pradAna karanA viruddharAjyAtikrama hai| rAjyake niyamokA atikramaNa kara jo anucita lAbha uThAyA jAtA hai, vaha bhI viruddharAjyAtikrama hai| ___ 4 honAdhikamAnonmAna-mApane yA taulaneke nyUnAdhika bA~Tose dena-lena karanA honAdhikamAnonmAna hai| 5. pratirUpakavyavahAra asalI vastuke badaleme nakalI vastu calAnA yA asalome nakalI vastumilAkara use becanA yA cAlU karanA pratirUpakavyavahAra hai| vAstavame ina aticArokA uddezya vizvAsaghAta, veImAnI, anucita lAbha AdikA tyAga karanA hai| acauryANuvratakI zUnyAgArAvAsa-nirjana sthAname nivAsa, vimocitAvAsa-dUsareke dvArA tyakta AvAsa, paroparodhAkaraNa-apane dvArA nivAsa kiye gaye sthAname anyakA anavaroSa, bhekSyazuddhi-bhikSAke niyamokA ucita pAlana karanA eva sadharmAvisavAda ye pA~ca bhAvanAeM hai| svadArasantoSa-mana, vacana aura kAyapUrvaka apanI bhAryAke atirikta zepa samasta striyoke sAtha viSayasevanakA tyAga karanA svadArasantoSavrata hai| jisa prakAra zrAvakake lie svadArasantoSavratakA vidhAna hai usI prakAra zrAvikAke lie svapatisantoSakA niyama hai| kAma eka prakArakA mAnasika roga hai| isakA pratikAra bhoga nahI, tyAga hai| rogake pratikArake lie niyantrita rUpame viSayakA sevana karanA aura parastrIgamanakA tyAga karanA brahmacaryANuvrata yA svadArasantoSame parigaNita hai| yaha aNuvrata jIvanako maryAdita karatA hai aura maithunasevanako niyantrita karatA hai| isa vratake nimnalikhita pA~ca aticAra hai| tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA 519 Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. paravivAhakaraNa-jinakA vivAha karanA apane dAyitva antargata nahI hai unakA vivAha sampAdita karAnA, paravivAhakaraNa hai| 2. itvarikAparigRhItAgamana-jo striyA~ paradArakoTime nahI AtI, aisI striyoko dhanAdikA lAlaca dekara apanI banA lenA athavA jinakA pati jIvita hai, kintu puzcalI haiM unakA sevana karanA itvarikAparigRhItAgamana hai| vastuta: yaha aticAra usI samaya aticArake rUpame AtA hai jaba vratakA ekadeza bhaga hotA hai, anyathA vratabhaga mAnA jAtA hai| 3. itvarikAaparigrahItAgamana-jo strI aparigrahItA-asvIkRtapatikA hai, usake sAtha alpa kAlake lie kAmabhogakA sambandha sthApita karanA ittvarikAaparigrahItAgamana hai| vezyA yA anAtha puzcalI strIkA niyata kAla sevana karaneme yaha aticAra hai| ___ 4 anaGgakrIDA-kAmasevanake atirikta anya aGgose krIr3A karanA anaGgakrIDA hai| 4 kAmatIvrAbhiniveza-kAma eva bhogarUpa viSayomeM atyanta Asakti rakhanA kAmatIvrAbhiniveza hai| brahmacaryANuvratake dhAroko strIrAgakathAzravaNatyAga, strImanoharAGganirIkSaNatyAga, pUrvaratAnusmaraNatyAga, vRSya-iSTarasatyAga aura svazarIra-saskAratyAga karanA bhI Avazyaka hai| parigrahaparimANa-aNuvrata parigraha sasArakA sabase bar3A pApa hai| sasArake samakSa jo jaTila samasyAeM Aja upasthita hai, sarvavyApI vargasaMgharSakI jo dAvAgni prajvalita ho rahI hai, vaha saba parigraha-mUrchAkI dena hai| jaba taka manuSyake jIvaname amaryAdita lobha, lAlaca, tRSNA, mamatA yA gRddhi vidyamAna hai, taba taka vaha zAntilAbha nahI kara sktaa| zrAvaka apanI icchAoko niyantrita kara parigrahakA parimANa grahaNa karatA hai| sasArake dhana, aizvarya AdikA niyamana kara lenA parigrahaparimANavata hai| apane yoga-kSemake lAyaka bharaNapoSaNakI vastumoko grahaNa karanA tathA parizrama kara jIvana yApana karanA nyAya aura atyAcAra dvArA dhanakA sacaya na karanA parigrahaparimANa hai| dhana, dhAnya, rupayA, paisA, sonA, cA~dI, strI, putra, gRha prabhRti padArthoMme ye mere hai| isa prakArake mamatvapariNAmako parigraha kahate hai| isa mamatva yA lAlasAko ghaTAkara una vastuoko niyamita yA kama karanA parigrahaparimANavata hai| isa vratakA lakSya samAjakI Arthika viSamatAko dUra karanA hai / isa vratake nimnalikhita pAMca aticAra haiM520 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. kheta aura makAnake pramANakA aaNtkm| 2. hiraNya aura svarNake pramANakA atikramaNa / 3. dhana aura dhAnyakai pramANakA atikamaNa / 4 dAsa aura dAmoke pamANamA anikagaNa | 5 kuppa-bhANDa (vataMna) Adi pramANavA atikramaNa / isa vratakA :ndriyoMke manoza viSayome gaga nahI karanA aura amanojJa viSayome dveSa nahIM karanA rUpa pAMca bhAvanAeM haiN| guNayata aura zikSAyata aNuvratokI mammuSTi, vRddhi aura rakSAke lie tIna gaNavrata aura cAra zikSApratoMkA pAmagAranA jAyasyA hai| ina tIno pAlanage munivato gahaNa karaneko zikSA prApta hotA hai / guNatrata tIna hai 1.dignt| 2 dezavata yA dezAvaphAzikarata / 3 anyNdaaurt| digavata-manuSyako abhilASA AtA gamAna soma aura agnika mamAna mamaga malapara apanA ebaTana nAmrAjya sthApita karanekA madhura svapna hI nahIM dayano, apitu uga svapnako mAkAra raneka lie samasta dizAoma vijaya karanA cAhatI hai| arthalAlUpoM mAnava tRSNAke vaza hokara vibhinna degome paribhramaNa karatA hai aura vidagome vyApArasamthAna sthApita karatA hai| manuSyako ma nirakuna tRSNAko niyantrita karaneka lie dinatakA vidhAna kiyA gayA hai| pUrvAdi dizAoma nadI, grAma, nagara Adi prasiddha sthAnokA garyAdA bAMdhakara janmaparyanta umame bAhara na jAnA aura usake bhItara lena-dena karanA digyata hai| isa vratake pAlana karaneme kSetramaryAdAke bAhara hisAdi pApokA tyAga ho jAtA hai aura uma kSetrame vaha mahAvratItulya bana jAtA hai| digyatake nimnalikhita pAMca aticAra hai 1 kalavyatikrama-lobhAdivaza karvapramANakA atikrm| 2 aghovyatikrama-vApI, kUpa, khadAna Adiko ava.maryAdAkA atikrama / 3 tiryagvyatikrama-tirache rUpame kSetrakA atikrm| 4. kSetravRddhi-eka dizAse kSetra ghaTAkara dUsarI dizAme kSetrapramANako vRddhi| 5 smRtyantarAdhAna-nizcita kI gaI kSetrako maryAdAkA vismaraNa / tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA . 521 Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaizAvakAzika vrata digvratame jIvana paryantake lie dizAokA parimANa kiyA jAtA hai / isame kiye gaye parimAName kucha samayake lie kisI nizcita deza paryanta AnejAnekA niyama grahaNa karanA dezAvakAzikavrata hai / isa vratake pAMca aticAra hai-- 1 Anayana - maryAdAse bAharakI vastukA bulAnA / 2 preSyaprayoga -- maryAdAse bAhara svaya na jAnA kintu sevaka Adiko AjJA dekara vahA~ baiThe hue hI kAma karA lenA preSyaprayoga hai / 3 zabdAnupAta - maryAdAke bAhara sthita kisI vyaktiko zabdadvArA bulAnA / 4 rUpAnupAta -- maryAdita kSetrake bAharase AkRti dikhAkara saketadvArA bulAnA / 5 pudgalakSepa - maryAdAke bAhara sthita vyaktiko apane pAsa bulAne ke lie patra, tAra AdikA prayoga karanA / rajasat binA prayojanake kAryoM kA tyAga karanA anarthadaNDavrata kahalAtA hai / jinase apanA kucha bhI lAbha na ho aura vyartha hI pApakA sacaya hotA ho, aise kAryoM koanarthadaNDa kahate hai aura unake tyAgako anarthadaNDavrata kahA jAtA hai| anarthaaush nimna pAMca bheda hai 1 apadhyAna - dUsarokA burA vicAranA / 2 pApopadeza -- pApajanaka kAryoMkA upadeza denA / 3. pramAdAcarita - AvazyakatAke binA vana kaTavAnA, pRthvI khudavAnA, pAnI girAnA, doSa denA, vikathA yA nindA Adime pravRtta honA / 4. hiMsAdAna - hiMsA ke sAdhana astra, zastra, viSa, viSailI gaisa Adi sAmagrIkA denA athavA sahAraka astrokA AviSkAra karanA / 5. azubhazruti - hiMsA aura rAga Adiko bar3hAnevAlI kathAokA sunanA, sunAnA azubhazruti hai / zikSAvratake cAra bheda haiM- 1 sAmAyika, 2. proSadhopovAsa, 3. bhogopabhogaparimANa aura 4. atithisa vibhAga / sAmAyika - tIno sandhyAome samasta pApake karmoMse virata hokara niyata sthAnapara niyata samayake lie mana, vacana aura kAyake ekAgra karaneko sAmAyika 522 . tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata kahate hai| jitane samaya taka vratI sAmAyika karatA hai, utane samaya taka vaha mahAvratIke samAna ho jAtA hai / samabhAva mA zAntiko prAptike lie sAmAyika kiyA jAtA hai / sAmAyikatatake nimnalikhita pA~ca aticAra haiM- 1 kAyaduSpraNidhAna - sAmAyika karate samaya hAtha, paira Adi zarIrake avayavoko nizcala na rakhanA, nodakA sokA lenA / 2. vacanaduSpraNidhAna -mAmAyika karate samaya gunagunAne laganA / 3. manoduSpraNidhAna maname saMkalpa-vikalpa utpanna karanA eva manako gRhasthoke kArya me pha~sAnA / 4. anAdara-sAmAyikame utsAha na karanA / 5 smRtyanupasthAna - ekAgratA na honese sAmAyikako smRti na rahanA / proSadhopavAsa pAMca indriyAM apane-apane viSayane nivRtta hokara upavAsI - niyantrita rahe, use upavAsa kahate hai / proSadha arthAt parvake dina upavAsa karanA proSaghopavAsa hai / sAdhAraNata cAroM prakArake AhArakA tyAga karanA upavAsa hai, para sabhI indriyo viSayabhogose nivRtta rahanA ho yathArthame upavAsa hai / proSadhopavAsase dhyAna, svAdhyAya, grahmacaryaM ora tattvacintana AdikI siddhi hotI hai / proSaghopavAsake nimnalikhita aticAra haiM 1 pratyavekSitApramAjitotsagaM - jIva-jantuko dekhe vinA aura komala upakaraNa dvArA binA pramAjaMnake hI mala mUtra aura zleSmakA tyAga karanA / 2 apratyavekSitApramAjitAdAna -- vinA dekhe aura binA pramArjana kiye ho pUjAke upakaraNa Adiko grahaNa karanA / 3. apratyavekSitApramAjita saMstaropakramaNa - binA dekhe aura binA pramArjana kiye hI bhUmipara caTAI Adi bichAnA / 4 anAdara - propadhopavAsa karanemeM utsAha na dikhalAnA / 5 smRtyanupasthAna - prASadhopavAsa karane ke samaya cittakA caJcala rahanA / bhogopabhogaparimANa AhAra-pAna, gandha-mAlA Adiko bhoga kahate haiM / jo vastu ekavAra bhogane yogya hai, vaha bhoga hai aura jina vastuoko puna - puna bhogA jA sake ve upabhoga haiM / ina bhoga aura upabhogako vastuokA kucha samayake liye athavA jIvana paryantake lie parimANa karanA bhogopabhogaparimANavrata hai / isa vratake pAlana tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA 523 Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karanese lolupatA eva viSayavAMchA ghaTatI hai| isa vratake nimnalikhita aticAra haiM 1. sacittAhAra-amaryAdita vastuokA upayoga karanA aura sacitta padArthoMkA bhakSaNa krnaa| 2. sacittasambandhAhAra-jisa acitta vastukA sacitta vastuse sabadha ho gayA ho, usakA upayoga karanA / ___3 sacittasammizrAhAra-cITI Adi kSudra jantuose mizrita bhojanakA AhAra athavA sacittase mizrita vastukA vyavahAra / 4. abhiSavAhAra-indriyoko mada utpanna karanevAlI vastukA sevana / 5. duSpakvAhAra-adhapake, adhikapake, Thoka tarahase nahI pake hue yA jale bhune hue bhojanakA sevana / atithisaMvibhAga ___ jo sayamarakSA karate hue vihAra karatA hai athavA jisake AnekI koI nizcita tithi nahI hai, vaha atithi hai| isa prakArake atithiko zuddhacittase nirdoSa vidhipUrvaka AhAra denA atithisavibhAgavata hai| isa prakArake atithiyAko yogya auSadha, dharmopakaraNa, zAstra Adi denA isI vratame sammilita hai / atithisavibhAgavatake nimnalikhita aticAra hai 1 sacittanikSepa-sacitta kamalapatra Adipara rakhakara AhAradAna denaa| 2 sacittApidhAna-AhArako sacitta kamalapatra Adise ddhknaa| 3 paravyapadeza-svaya dAna na dekara dUsarese dilavAnA athavA dUsarekA dravya uThAkara svaya de denaa| 4 mAtsarya-AdarapUrvaka dAna na denA athavA anya dAtAose IrSyA krnaa| 5. kAlAtikrama-bhikSAke samayako TAlakara ayogya kAlame bhojana kraanaa| sallekhanAvata samyaka rItise kAya aura kaSAyako kSINa karanekA nAma sallekhanA hai / jaba maraNasamaya nikaTa A jAya to gRhasthako samasta padArthoMse moha-mamatA chor3akara zana zanai. AhArapAna bhI choDa denA caahie| isa prakAra zarIrako kRza karaneka sAtha hI kaSAyoko bhI kRza karanA tathA dharmadhyAnapUrvaka mRtyukA svAgata karanA sallekhanAvratake antargata hai| 524 : tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIrakA uddezya dharmasAdhana hai| dhArmika vidhi-vidhAnakA anuSThAna isa zarIrake dvArA hI sambhava hotA hai| ata jaba taka yaha zarIra svastha hai aura dharmasAdhanako kSamatA hai tabataka dharmasAdhaname pravRtta rahanA cAhie, para jaba zarIrake vinAzake kAraNa upasthita ho jAyeM aura prayatna karanepara bhI zarIrakI rakSA sambhava na ho, tava AhAra, pAnako tyAga karate hue gRhastha rAga, dveSa aura mohase AtmAkI rakSA karatA hai / vastuta zrAvakake lie AtmazuddhikA antima astra sallekhanA hai / sallekhanAdvArA hI jIvanaparyanta kiye gaye vratAcaraNako saphala kiyA jAtA hai| yaha AtmaghAta nahIM hai. kyoki AtmaghAtame kaSAyakA sadbhAva rahatA hai, para sallekhanAme kaSAyakA abhAva hai| sallekhanAvatake nimnalikhita aticAra haiM 1 jIvitAgasA-jIvita rahaneko icchaa| 2. maraNAgasA-sevA-muzrapAke abhAvame goghra maranekI icchaa| 3 mitrAnurAga-mitroke prati anurAga jAgata karanA / 4. sunvAnuvandha-bhoge hue mukhokA puna puna smaraNa krnaa| 5 nidAna-tapazcaryAkA phala bhogarUpame cAhanA / zrAvakake dainika SaT karma thAvaka apanA sarvAMgINa vikAsa niliptabhAvase svakartavyakA sampAdana karate hue gharame rahakara bhI kara sakatA hai| dainika kRtyome paTkarmoko gaNanA kI gaI hai| 1 devapUjA-devapUjA gubhopayogakA sAdhana hai| pUjya yA aya' gaNoMke prati AtmasamarpaNakI bhAvanA hI pUjA hai / pUnA karanese zubharAgako vRddhi hotI hai, para yaha gabharAga apane 'sva'ko pahacAnaneme upayogI siddha hotA hai| pUjAke do bheda haiM-dravyapUjA aura bhAvapUjA / aSTadravyoMse vItarAga aura sarvajJadevakI pUjA karanA dravyapUjA hai| aura vinA dravyake kevala guNokA cintana aura manana karanA bhAvapUjA hai| bhAvapUjAme AtmAke guNa hI AdhAra rahate hai, ata' pUjakako AtmAnubhUtiko prApti hotI hai / sarAga vRtti honepara bhI pUjana dvArA rAgadvapake vinAgakI kSamatA utpanna hotI hai| pUjA samyagdarzanaguNako to vizuddha karatI hI hai, para vItarAga Adarzako prApta karaneke liye bhI prerita karatI hai| yaha AtmotyAnakI bhUmikA hai| ...2 gurubhakti-gurukA artha ajJAna-andhakArako naSTa karane vAlA hai| yaha nirgrantha, tapasvI aura Arambhaparigraharahita hotA hai| jIvaname saskArokA northaMkara mahAvIra aura unakI dezanA . 525 Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prArambha gurucaraNokI upAsanAse hI sambhava hai / isI kAraNa gRhastha ke dainika SaTkarmo me gurUpAstiko Avazyaka mAnA hai / yata guruke pAsa satata nivAsa karanese mana, vacana, kAyakI vizuddhi svata hone lagatI hai aura vAksayama, indriyasaMyama tathA AhArasaMyama bhI prApta hone lagate haiM / guru-upAsanAse prANIko svaparapratyayakI upalabdhi hotI hai / ataeva gRhasthako pratidina guru-upAsanA evaM gurubhakti karanA Avazyaka hai / svAdhyAya-svAdhyAyakA artha sva- AtmAkA adhyayana - cintana-manana hai | pratidina jJAnArjana karanese rAgake tyAgakI zakti upalabdha hotI hai / svAdhyAya samasta pApokA nirAkaraNakara ratnatrayakI upalabdhime sahAyaka hotA hai / buddhibala aura AtmabalakA vikAsa svAdhyAya dvArA hotA hai / svAdhyAya dvArA saskArome pariNAmavizuddhi hotI hai aura pariNAmavizuddhi hI mahAphaladAyaka hai / manako sthira karanekI divyauSadhi svAdhyAya hI hai / heya - upAdeya aura jJeyakI jAnakArokA sAdhana svAdhyAya hai / svAdhyAya vaha pIyUSa hai jisase sasArarUpI vyAdhi dUra ho jAtI hai / ataeva pratyeka zrAvakako AtmatanmayatA, AtmaniSThA, pratibhA, meghA Adike vikAsake liye svAdhyAya karanA Avazyaka hai / saMyama - indriya aura manakA niyamanakara sayamame pravRtta honA atyAvazyaka hai / kaSAya aura vikArokA damana kiye binA AnandakI upalabdhi nahI ho sakatI hai / sayama hI aisI oSadhi hai, jo rAgadveSarUpa pariNAmoko niyantrita karatA hai / sayamake do bheda haiM- 1 indriyasayama aura 2 prANisayama / ina dono sayamome pahale indriyasayamakA dhAraNa karanA Avazyaka hai kyoki indriyoke vaza ho jAnepara hI prANiyokI rakSA sambhava hotI hai / indriyasambandhI alASAo, lAlasAo aura icchAokA nirodha karanA indriyasayamake antargata hai / viSaya- kaSAyAoko niyantrita karanekA ekamAtra sAdhana saMyama hai / jisane indriyasayamakA pAlana Arambha kara diyA hai vaha jIvananirvAhake liye kama-se-kama sAmagrIkA upayoga karatA hai, jisase zeSa sAmagrI samAjake anya sadasyoke kAma AtI hai, sagharSa kama hotA hai aura vipamatA dUra hotI hai / yadi eka manuSya adhika sAmagrIkA upabhoga kare to dUsaroke liye sAmagrI kama paDegI, jisase zoSaNa Arambha ho jAyagA / ataeva indriyasayamakA abhyAsa karanA Avazyaka hai / prANisayamame SaTkAyake jovokI rakSA apekSita hai / prANisayamake dhAraNa karanese ahiMsAkI sAdhanA siddha hotI hai aura AtmavikAsakA Arambha hotA hai / 526 tIrthaMkara mahAvIra aura unako AcArya - paramparA Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapa-icchAnirodhako tapa kahate hai| jo vyakti apanI mahattvAkAkSAo aura icchAokA niyantraNa karatA hai, vaha tapakA abhyAsI hai| vAstavame anazana, Unodara Adi tapoke abhyAsase AtmAme nirmalatA utpanna hotI hai| ahakAra aura mamakArakA tyAga bhI tapake dvArA hI sambhava hai| ratnatrayake abhyAsI zrAvakako apanI zaktike anusAra pratidina tapakA abhyAsa karanA caahie| dAna-zaktyanusAra pratidina dAna denA caahie| sampattikI sArthakatA dAname hI hai| dAna supAtrako denese adhika phalavAna hotA hai| yadi dAname ahakArakA bhAva A jAya to dAna niSphala ho jAtA hai| zrAvaka muni, AyikA, kSullikA, kSullaka, brahmacAro, vratI Adiko dAna dekara zubhabhAvokA arjana karatA hai / bAvakAcArake vikAsako soDhiyAM zrAvaka apane AcArake vikAsake hetu mUlabhUta vratokA pAlana karatA huA samyagdarzanako vizuddhike sAtha cAritrame pravRtta hotA hai| usake isa cAritrika vikAsa yA AdhyAtmika unnatike kucha sopAna haiM jo zAstrIya bhASAme pratimA yA abhigrahavizeSa kahe jAte haiN| vastuta ye pratimAe~ zramaNajIvanakI upalabdhikA dvAra haiN| jo ina sopAnokA ArohaNakara uttarottara apane AcArakA vikAsa karatA jAtA hai vaha zramaNajIvanake nikaTa pahu~canekA adhikArI bana jAtA hai / ye sopAna yA pratimAeM gyAraha haiN| 1 darzanapratimA-deva, zAstra aura gurukI bhakti dvArA jisane apane zraddhAnako dRDha aura vizuddha kara liyA hai aura jo sasAra-viSaya eva bhogose virakta ho calA hai vaha nirdoSa aSTamUlaguNokA pAlana karatA huA darzanapratimAkA dhArI zrAvaka kahalAtA hai / dArzanika zrAvaka madya, mAsa, madhukA na to svaya sevana karatA hai aura na ina vastuokA vyApAra karatA hai, na dUsarose karAtA hai, na sammati hI detA hai| madya-mAsake sevana karanevAle vyaktiyose apanA samparka bhI nahI rakhatA hai| carmapAtrame rakhe hae ghRta, taila yA jalakA bhI upabhoga nahIM krtaa| rAtribhojanakA tyAga karaneke sAtha jala chAnakara pItA hai aura saptavyasanokA tyAgI hotA hai / yaha zrAvaka niyantrita rUpame hI viSayabhogokA sevana karatA hai| 2 vratapratimA-mAyA, mithyAtva aura nidAna ina tIna zalyose rahita hokara niraticAra paJcANuvrata aura saptazIlokA dhAraNa karanevAlA zrAvaka pratika yA vrato kahalAtA hai| rAga-dveSa aura mohapara vijaya prApta karaneke tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA . 527 Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ liye sAmyabhAva rakhanA vratikake liye Avazyaka hai / pUrvame pratipAdita zrAvakake dvAdaza vratokA pAlana karanA vatikake liye vidheya hai| 3 sAmAyikapratimA-vratapratimAkA abhyAsI zrAvaka tIno saMdhyAome sAmAyika karatA hai aura kaThina-se-kaThina kaSTa A paDanepara bhI dhyAnase vicalita nahI hotA hai / vaha mana, vacana aura kAyako ekAgratAko sthira banAye rakhatA hai| sAmAyika karanevAlA vyakti eka-eka kAyotsargake pazcAt cAra bAra tIna-tIna Avarta karatA hai| arthAt pratyeka dizAme "Namo arahatANaM" isa Adya sAmAyikadaNDaka aura "thossAmi ha" isa antima stavikadaNDakake tInatIna Avarta aura eka-eka praNAma isa taraha bAraha Avarta aura cAra praNAma karatA hai / zrAvaka ina Avarta AdikI kriyAoko khaDe hokara sampanna karatA hai| sAmAyikakA uddezya AtmAkI zaktikA kendrIkaraNa karanA hai / sAmAyikapratimAkA dhAraNa karanevAlA sAmAyikI kahalAtA hai| dUsarI pratimAme jo sAmAyikazikSAvata hai vaha abhyAsarUpa hai aura isa tIsarI pratimAme kiyA jAnevAlA sAmAyika vratarUpa hai| 4 proSadhapratimA-pratyeka aSTamI aura caturdazIko upavAsa karanA proSadha pratimA hai| pUrvame dvitIya pratimAke antargata jisa proSadhopavAsakA varNana kiyA gayA hai, vaha abhyAsarUpame hai| para yahA yaha pratimA vratarUpame grahIta hai| 5 sacittavirata-pratimA-pUrvako cAra pratimAokA pAlana karanevAle dayAlu zrAvaka dvArA hare sAga, sabjI, phala, puSpa Adike bhakSaNakA tyAga karanA sacittavirata-pratimA hai| vastuta isa pratimAme kiye gaye sacittatyAgakA uddezya sayama pAlana karanA hai| sayamake do rUpa haiM-1 prANisayama aura 2. indriysym| prANiyokI rakSA karanA prANisayama aura indriyoko vazame karanA indriyasayama hai| vastuta vanaspatike do bheda haiM -1) sapratiSThita aura (2) apratiSThita / sapratiSThita dazAme pratyeka vanaspatime agaNita jIvokA vAsa rahatA hai, ataeva use anantakAya kahate haiM aura apratiSThata dazAme usame eka ho jIvakA nivAsa rahatA hai / sapratiSThita yA anantakAya vanaspatike bhakSaNakA tyAga apekSita hai| jaba vahI vanaspati apratiSThita-anantakAyake jIvokA vAsa nahI rahaneke kAraNa acitta ho jAtI hai to usakA bhakSaNa kiyA jAtA hai| sukhAkara, agnime pakAkara, cAkase kATakara sacittako acitta banAyA jA sakatA hai| indriyasayamakA pAlana karaneke liye sacitta vanaspatikA tyAga Avazyaka hai| 6 divAmaithuna yA rAtribhuktityAga-pUrvokta pAMca pratimAoke AcaraNakA 528 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAlana karate hae zrAvaka jaba diname mana, vacana aura kAyase strImAtrakA tyAga karatA hai taba usake divAmaithunatyAga-pratimA kahalAtI hai| pUrvokta pAMca pratimAme indriyamadakAraka vastuoke khAnapAnakA tyAgakara indriyoko sayara karanekI ceSTA kI gaI hai / isa chaThI pratimAme diname kAmabhogakA tyAra karAkara manuSyako kAmabhogako lAlasAko rAtrike liye hI sImita kara diya gayA hai| isa pratimAko rAtribhuktivirati bhI kahA jAtA hai| dayAlucitta thAvara rAtrime khAdya, svAdya, lehya aura peya ina cAro hI prakArake bhojanoko mana vacana, kAya aura kRta, kArita, anumodanAse tyAga karatA hai| 7. brahmacaryapratimA-pUrvokta chaha pratimAome vihita sayamake abhyAsase mana, vacana, kAyakI pravRtti dvArA strImAnake sevanakA tyAga karanA saptam brahmacaryapratimA hai| chaThI pratimAme divAmethunakA tyAga karAyA gayA hai aura isa saptama pratimAme rAtrime bhI maithunakA tyAga vihita hai / Atmazaktiko kendrita karaneke liye brahmacarya eka apUrva vastu hai| yaha brahmacaryakA artha zArIrika kAgabhogose nivRtti karanA hI nahI hai apita paJcendriyoke viSayabhogokA tyAga karanA hai| 8 ArambhatyAgapratimA-pUrvako sAta pratimAokA pAlana karanevAla zrAvaka java AjIvikAke sAdhana kRpi, vyApAra eva naukarI Adike karane-karAne kA tyAga kara detA hai to vaha ArambhatyAgapratimAvAlA kahalAtA hai| brahmacarya pratimAme kauTumbika jIvanako maryAdita kara diyA jAtA hai aura isa pratimA suyogya satAnako dAyitva mauMpakara usase virata ho jAtA hai| ____9 parigRhatyAgapratimA-pUrvokta ATha pratimAoke AcArakA pAlana karaneke sAtha-sAtha bhUmi, gaha Adise apanA svatva choDanA parigRhatyAga pratimA hai| aSTama pratimAme apanA udyoga-dhandhA putroko supurdakara sampatti apane hI adhikArame rakhatA hai| para isa pratimAme usakA bhI tyAga kara detA hai| 10 anumatityAgapratimA-pUrvakI nau pratimAoke AcArakA abhyAsa ho jAneke pazcAt gharake kisI bhI kArobArame kisI bhI prakArako anumati na denA anumatityAgapratimA hai| isa pratimAkA dhArI zrAvaka gharame na rahakara mandira yA caityAlayame nivAsa karane lagatA hai aura apanA samaya svAdhyAya tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA . 52 Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyatIta karata. hai / madhyAnha kAlame AmantraNa milanepara apane yA dUsareke ghara bhojana kara AtA hai / bhojanameM usakI apanI koI bhI ruci nahI rhtii| 11. uddiSTatyAgapratimA-apane uddezyase banAye gaye AhArakA grahaNa na karanA uddiSTatyAgapratimA hai / isa pratimAke do bheda haiM :-(1) ailaka aura (2) kSullaka / kSullaka lagoTIke sAtha cAdara bhI rakhatA hai aura kaiMcI yA churese apane kezoko banavAtA hai| jisa sthAna para kSullaka vaiThatA yA uThatA hai usa sthAnako komala vastra Adise svaccha kara letA hai, jisase kisI jIvako pIDA nahI hotI hai / ailaka kevala eka lagoTI hI rakhatA hai tathA kezaluJca karatA hai| munyAcAra yA sAdhvAcAra zramaNa-sasthA AtmakalyANa aura samAjotthAna dono hI dRSTiyose upayogI hai| muni-AcAra, puruSArthamArgakA dyotaka hai| muni parama puruSArthake hetu hI nirganyapada dhAraNa karate hai| ve vimala svabhAvakI prApti hetu antaraga aura bahiraga dono prakArake parigrahakA tyAga karate haiN| vAstavame digambara veza AkiMcanyakI parAkASThA hai aura hai ahiMsAkI AdhArazilA / kaSAya aura vAsanAse hiMsaka pariNati hotI hai tathA AkiMcanatva na svIkAra karane para ahakArakA udaya hokara ahiMsA dharmako uccakoTikI paripAlanAme vikSepa utpanna ho sakatA hai| ataeva munike liye digambara veza paramAvazyaka hai| nirgranyatvake kAraNa hI muni kacana aura kAminI ina donoM hI paravastuokA tyAga kara moha-rAtrikA upazamana karatA hai| ataeva yahA~ saMkSepame munike AcArakA vicAra prastuta kiyA jA rahA hai munike aTThAIsa mUlaguNa hote haiN| ina mUlaguNokA bhalI prakAra pAlana karatA huA muni AtmotthAname pravRtta hotA hai| paMca mahAvrata-ahiMsA mahAvrata, satya sahAvrata, acaurya mahAvrata, brahmacarya mahAvrata aura aparigraha mahAvrata / zrAvaka jina vratokA ekadezarUpase aNurUpame pAlana karatA thA, muni unhI vratokA pUrNatayA pAlana karatA hai| SaTkAyake jIvokA ghAta nahI karate hue rAga-dveSa, kAma, krodhAdi vikAroko utpanna nahIM hone detaa| prANopara sakaTa Anepara bhI na asatya bhASaNa karatA hai, na kisIkI binA dI huI vastuko grahaNa karatA hai| pUrNa zIlakA pAlana karate hue antaraga aura bahiraga sabhI prakArake parigrahokA tyAgI hotA hai| zuddhike hetu kamaNDalu aura prANirakSAke liye mayUrapakhakI picchi grahaNa karatA hai| 530 . tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6-10 pAMca samitiyAM-muni diname sUryAlokake rahane para cAra hAtha Age bhUmi dekhakara gamana karate haiN| hita, mina aura priya vacana bolate haiM / zraddhA aura bhaktipUrvaka diye gaye nirdoSa AhArako eka bAra grahaNa karate hai| picchikamaNDala Adiko sAvadhAnIpUrvaka rakhate aura uThAte hai| jIva-jantu rahita bhUmi para mala-mUtrakA tyAga karate haiN| pramAdatyAgako hetubhUta IryA, bhASA, eSaNA, AdAna-nikSepaNa aura vyutsarga ye pAMca samitiyAM haiN| 11-15 paMcendriyanigraha-jo viSaya indriyoko lubhAvane lagate haiM, unase muni rAga nahIM karate aura jo viSaya indriyoko bure lagate haiM, unase dveSa nahI krte| 16-21 SaDAvazyaka-sAmAyika, stuti, vandanA, pratikramaNa, pratyAkhyAna aura kAyotsarga ina SaDAvazyakokA munipAlana karate haiN| sAmAyikake sAtha tIrthakaroko stuti, unhe namaskAra, pramAdase lage hae doSokA zodhana, bhaviSyame laga sakanevAle doSoMse bacaneke lie ayogya vastuokA mana-vacana-kAyase tyAga, tapavRddhi athavA karmanirjarAke liye kAyotsarga karanA apekSita hai| khaDe hokara dono bhujAoko nIcekI ora laTakAkara, pairake dono pajoko eka sIdhame cAra agulake antarAlase rakhakara AtmadhyAname lIna honA kAyotsarga hai| 22-28 zeSa 7 guNa-snAna nahI karanA, dantadhAvana nahI karanA, pRthvIpara zayana karanA, khaDe hokara bhojana karanA, diname eka bAra bhojana karanA, nagna rahanA aura kezaluJca krnaa| muni kSudhA, tRSA, zIta, uSNa, daza-mazaka, nAgnya, arrAta, strI, caryA, niSadyA, zayyA, Akroza, vadha, yAcanA, AlAbha, roga, tRNa-sparza, mala, satkArapuraskAra, prajJA, ajJAna aura adarzana ina bAIsa parISahoko sahana karatA hai| muni kaSTa Anepara sabhI prakArake upasargoMko bhI zAntipUrvaka sahatA hai| usake liye zatru-mitra, mahala-zmazAna, kacana-kAca, nindA-stuti saba samAna haiM / yadi koI usakI pUjA karatA hai, to use bhI vaha azIrvAda detA hai aura yadi koI usapara talavArase vAra karatA hai, to use bhI AzIrvAda detA hai| use na kisIse rAga hotA hai aura na kisIse dveSa / vaha rAga-dveSako dUra karaneke liye hI sAdhuAcaraNa karatA hai / sAdhu yA munikI AvazyakatAeM atyanta parimita hotI haiN| nagna rahaneke kAraNa usako nirvikAratA spaSTa pratIta hotI hai| vaha vikAra chipAneke liye na to lagoTI grahaNa karatA hai aura na kisI prakArakA saMkoca hI karatA hai| sAdhukA jovana akRtrima aura svAbhAvika rahatA hai, kisI bhI prakArakA tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA 531 Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ADambara usake pAsa nahI rahatA / sira, dAr3hI, mUchoke kezoko dvitIya, caturthaM aura chaThe mahInome vaha apane hAthase ukhADa DAlatA hai / sAdhukA anya AcAra - AcAra yA sAdhu AcArakA pAlana karaneke liye gupti, samiti, anuprekSA, parISahajaya aura cAritrakA pAlana karanA bhI Avazyaka hai| yogokA samyak prakArase nigraha karanA gupti hai / guptikA jIvanake nirmAName bar3A hAtha hai, kyoki bhAvabandhanase mukti guptiyoke dvArA hI prApta hotI hai / gupti pravRttimAtrA niSedha kahalAtI hai / zArIrika kriyAkA niyamana, mauna dhAraNa aura sakalpa-vikalpase jIvanakA saMrakSaNa kramaza kAya, vacana aura manogupti hai / jaba-taka zarIrakA sayoga hai, taba-taka kriyAkA honA Avazyaka hai / muni gamanAgamana bhI karatA hai| AcArya, upAdhyAya, sAghu yA anya janose sambhASaNa bhI karatA hai, bhojana bhI letA hai / sayama aura jJAnake sAdhanabhUta picchi, kamaNDalu aura zAstrakA bhI vyavahAra karatA hai aura mala-mUtra AdikA bhI tyAga karatA hai / yaha nahI ho sakatA ki muni honeke bAda vaha eka sAtha samasta kriyAokA tyAga kara de / ata vaha pA~ca prakArakI samitiyoMkA pAlana karatA hai / jIvaname pUrNatayA sAvadhAnI rakhatA hai / I muni karmo ke unmUlana aura AtmasvabhAvakI prAptike hetu, uttama kSamA, uttama mArdava, uttama Arjava, uttama zauca, uttama satya, uttama sayama, uttama tapa uttama tyAga, uttama AkiMcanya aura uttama brahmacayaMkA pAlana karatA hai / uttama kSamAkA artha hai - krodhake kAraNa milanepara bhI krodha na kara sahanazIlatA banAye rakhanA / bhItara aura bAhara namratA dhAraNa karanA eva ahakArapara vijaya pAnA mArdava hai / mana-vacana aura kAyakI pravRttiko sarala rakhanA Arjava hai| sabhI prakArake lobhakA tyAgakara zarIrame Asakti na rakhanA zauca hai / sAdhu puruSoke liye hitakArI vacana bolanA satya hai / SaTkAyake jIvokI rakSA karanA aura indriyoko viSayome pravRtta nahI hone denA sayama hai | zubhoddezyase tyAgake AdhArabhUta niyamoko apane jIvaname utAranA tapa hai / sayatakA jJAnAdi 1. jaghajAdarUvajAda upAdikesama sugaM suddha | rahida hiMsAdodo appaDikamma havadi liMgaM // mucchArabhavijutta juttaM uvajogajogasuddhIhi / liMga Na parAvekkha apuNavbhavakAraNa jevhaM || --pravacanasAra, gAthA 205 - 206. 532 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNoM kA pradAna karanA tyAga hai / zarora aura paravastuose mamatva na rakhanA mAkiMcanya hai | strI-viSayaka sahavAsa, smaraNa aura kathA AdikA sarvathA tyAga karanA brahmacarya hai / sasAra eva sasArake kAraNoke prati virakta hokara dharmake prati gaharI AsthA utpanna karanA anuprekSA hai / anuprekSA kA artha hai, puna. puna cintana karanA / sAdhu yA anya AtmasAdhaka vyakti sasAra aura sasArako anityatA Adike viSayame aura sAtha hI Atmazuddhike kAraNabhUta bhinna-bhinna sAghanoke viSayame puna puna cintana karatA hai, jisase sasAra aura sasArake kAraNoke prati virakti utpanna hotI hai aura dharmake prati AsthA utpanna hotI hai / anuprekSAe~ nimnalikhita bAraha haiM (1) anitya - zarIra, indriya, viSaya aura bhogopabhogako jalake bulabuleke samAna anavasthita aura anitya cintana karanA / mohavaza isa prANIne parapadArtho ko nitya mAna liyA hai, para vastuta. AtmAkA jJAna darzana ora caitanya svabhAva hI nitya hai aura yahI upayogI hai / (2) azaraNa - yaha prANI janma, jarA, mRtyu aura vyAdhiyose ghirA huA hai / yahA~ isakA koI bhI zaraNa nahI hai / kaSTa yA vipattike samaya dharmake atirikta anya koI bhI rakSaka nahI hai / isaprakAra sasArako azaraNabhUta vicAra karanA azaraNAnuprekSA hai / (3) sasArAnuprekSA -- sasArake svarUpakA cintana karanA tathA janma-maraNarUpa isa paribhramaName svajana aura parijanakI kalpanA karanA vyartha hai / jo sAdhaka sasAra ke svarUpakA cintanakara vairAgya utpanna karatA hai, vaha sasArAnuprekSAkA cintaka hotA hai / ( 4 ) ekatvAnuprekSA me akelA hI janmatA hU~ aura akelA hI maraNa prApta karatA hU~ / svajana yA parijana aisA koI nahI jo mere du khoko dUra kara sakate hai, isa prakAra cintana karanA ekatvAnuprekSA hai / (5) anyatvAnuprekSA -- zarIra jaDa hai, meM cetana hU~ / zarIra anitya hai, mai nitya hU~ / sasArame paribhramaNa karate hue, maine agaNita zarIra dhAraNa kiye, para mai jahA~-kA-tahA~ hU~ / jaba me zarIrase pRthak hU~, taba anya padArthoM se avibhakta kaise ho sakatA hU~ ?" isa prakAra zarIra aura bAhya padArthoMse apaneko bhinna cintana karanA anyatvAnuprekSA hai / (6) azucitvAnuprekSA -- zarIra atyanta apavitra hai / yaha zukra, zoNita tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA : 533 Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adi sapta dhAtuo aura mala-mUtrase bharA huA hai| isase nirantara mala jharatA hai / isa prakAra zarIrakI azucitA kA cintana karanA azuci-anuprekSA hai / (7) AsravAnuprekSA -- indriya, kapAya aura avrata Adi ubhaya lokame dukhadAyI hai / indriyavipayokI vinAzakArI lolA to sarvatra prasiddha hai / jo indriyaviSayo aura kapAyoke adhIna hai, usake nirantara Asrava hotA rahatA hai aura yaha Asrava hI AtmakalyAName bAdhaka hai / isa prakAra AsravasvarUpakA cintana karanA AsravAnuprekSA hai / (8) saMvarAnuprekSA -savara AsravakA virodhI hai / uttama kSamAdi savarake sAdhana haiM / savarake binA AtmazuddhikA honA asambhava hai / isa prakAra savarasvarUpakA cintana karanA savarAnuprekSA hai / ( 9 ) nirjarAnuprekSA - phala dekara karmoMkA jhaDa jAnA nirjarA hai / yaha do prakAra ko hai- (1) savipAka aura (2) avipAka / jo vividha gatiyome phalakAlake prApta honepara nirjarA hotI hai, vaha savipAka hai / yaha avuddhipUrvaka sabhI prANiyome pAyo jAtI hai / kintu avipAka nirjarA tapazcaryAke nimitta samyagdRSTi hotI hai / nirjarAkA yahI bheda kAryakArI hai / isa prakAra nirjarAke doSa- guNakA vicAra karanA nirjarAnuprekSA hai / ( 10 ) lokAnuprekSA - anAdi, anivana aura akRtrima lokake svabhAvakA cintana karanA tathA isa lokame sthita dukha uThAnevAle prANIke dukhokA vicAra karanA lokAnuprekSA hai / ( 11 ) bodhidurlabhAnuprekSA - jisa prakAra samudrame paDe hue hIrakaratnakA prApta karanA durlabha hai, usI prakAra ekendriyase trasaparyAyakA milanA durlabha hai / saparyAyame pacendriya, sajJI, paryApta, manuSya eva samyagjJAnakI prAptike yogya sAdhanokA milanA kaThina hai / kadAcit ye sAdhana bhI mila jAyeM, to ratnatrayakI prApti ke yogya bodhikA milanA durlabha hai / isaprakAra cintana karanA doSi - durlabhAnuprekSA hai / (12) dharmasvAkhyAtattvAnuprekSA - tIrthaMkara dvArA upadiSTa dharma ahiMsAmaya hai aura isakI puSTi satya, acaurya, brahmacarya, aparigraha, vinaya, kSamA, viveka Adi dharmoM aura guNose hotI hai / jo ahiMsA dharmako dhAraNa nahI karatA / use saMsArame paribhramaNa karanA paDatA hai, isa prakAra cintana karanA dharmasvAkhyAttatvAnuprekSA hai| ina anuprekSAoke cintanase vairAgyako vRddhi hotI hai / ye anuprekSAeM mAtAke samAna hitakAriNI aura Atma-AsthAko udbuddha karanevAlI haiM / 534 : tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritra saMyamI vyaktiko karmoke nivAraNArtha jo antaraMga aura bahiraMga pravRtti hoto hai vaha cArina hai / pariNAmoMko vizuddhike tAratamyakI apekSA aura nimittabhedase cAritrake pAMca bheda haiM / muni ina pAMco prakArake cAritrokA pAlana karatA hai| 1 sAmAyika cAritra-samyaktva, jJAna, saMyama aura tapa inake sAtha aikya sthApita karanA aura rAga eva dvepakA virodha karake Avazyaka kartavyome samatAbhAva banAye rakhanA sAmAyika cArita hai| isake do bheda haiM-(1) niyata kAla aura (2) aniyata kAla / jinakA samaya nizcita hai aise svAdhyAya Adi niyata kAla sAmAyika haiM aura jinakA samaya nizcata nahI hai aise IryApatha Adi aniyatakAla hai| sakSepataH samasta sAvadyayogakA ekadeza tyAga karanA sAmAyika cAritra hai| 2 chedopasthApanA cAritra-mAmAyika cAripase vicalita honepara prAyazcittake dvArA sAvadha vyApArame lage dopoko chedakara puna sayama dhAraNa karanA chedopasthApanA cArima hai| vastuta samasta sAvadyayAgakA bhedarUpase tyAga karanA chedopasthApanA cAritra hai| yathA-maiMne samasta pApakAryokA tyAga kiyA, yaha sAmAyika hai aura maine hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla aura parigrahakA tyAga kiyA, yaha chedopasthApanA hai / 3 parihAravizuddhi-jisa cAritrame prANihiMsAko pUrNa nivRtti honese viziSTa vizuddhi pAyI jAtI hai use parihAravizuddhi kahate haiN| jisa vyaktine apane janmase tIsa varSako avasthAtaka sukhapUrvaka jIvana vyatIta kiyA, pazcAt digambara dIkSA lekara ATha varSa taka tIrthakarake nikaTa pratyAkhyAnanAmaka navama pUrvakA adhyayana kiyA ho tathA tIno sandhyAkAlako chor3akara do kopa vihAra karalekA jisakA niyama ho usa durdharacaryAka pAlaka mahAmuniko hI parihAravizuddhi cAritra hotA hai| isa cAritravAleke zarIrase jIvokA ghAta nahI hotA hai / isose isakA nAma parihAravizuddhi hai| 4 sUkSmasAmparAya cAritra-jisame krodha, mAna, mAyA ina tIna kapAyokA udaya nahIM hotA, kintu sUkSma lobhakA udaya hotA hai vaha sUkSmasAmparAya cAritra hai / yaha dazamaguNasthAname hotA hai / 5. yathAlyAta cAritra-samasta mohanIyakarmake upazama athavA kSayase jaisA AtmAkA nirvikAra svabhAva hai vaisA hI svabhAva ho jAnA yathAkhyAta cAritra hai| tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA . 535 Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapa-viSayoMse manako dUra karaneke hetu eva rAga-dveSapara vijaya prApta karaneke hetu jina-jina upAyo dvArA zarIra, indriya aura manako tapAyA jAtA hai arthAt inapara vijaya prApta kI jAtI hai ve sabhI upAya tapa haiN| tapake do bheda hai-(1) bAhya eva (2) Abhyantara / bAhya dravyako apekSA honeke kAraNa jo dUsaroko dikhAI par3ate hai, ve vAhyatapa hai| bAhyatapa Abhyantara tapako puSTime kAraNa hai / jina tapome mAnasika kriyAokI pradhAnatA ho, jo anyako dikhalAI na paDeM ve Abhyantara tapa haiN| bAhyatapa anazana, avamaudarya, vRttiparisakhyAna, rasaparityAga, viviktazayyAsana aura kAyakleza ye chaha bAhya tapa hai| 1 anazana-sayamakI puSTi, rAgakA uccheda, karmanAza aura dhyAnasiddhike liye bhojanakA tyAga karanA anazana tapa hai| isameM khyAti, pUjA Adi phalaprAptikI AkAkSA nahI rhtii| 2 avamaudarya-sayamako jAgRta rakhane, doSoke prazama karane, santoSa eva svAdhyAyako siddha karaneke liye bhUkhase kama khAnA avamaudarya tapa hai| munikA utkRSTa grAsa battIsa grAsa hai, ata: isase alpa AhAra karanA avamodarya hai| 3 vRttiparisakhyAna-AhArake liye jAte samaya ghara, galI AdikA niyama grahaNa karanA vRttiparisakhyAna tapa hai| yaha cittavRttipara vijaya prApta karane aura Asaktiko ghaTAneke liye dhAraNa kiyA jAtA hai| __4. rasaparityAga-indriyo aura nidrA para vijayaprAptArtha gho, dugdha, dadhi, taila, moThA aura namakakA yathAyogya tyAga karanA rasaparityAga tapa hai| 5. viviktazayyAsana-brahmacarya, svAdhyAya, dhyAna AdikI siddhi hetu ekAnta sthAname zayana karanA tathA Asana lagAnA viviktazayyAsana tapa haiN| 6 kAyakleza-kaSTa sahana karaneke abhyAsake hetu vilAsabhAvanAko dUra karane tathA dharmakI prabhAvanAke liye grISma Rtume parvatazilApara, zIta Rtume khule maidAname aura varSA Rtume vRkSake nIce dhyAna lagAnA kAyakleza hai| Abhyantara tapa-Abhyantara tapake prAyazcitta, vinaya, vaiyyAvRtya, svAdhyAya, vyutsarga aura dhyAna ye chaha bheda hai| 1. prAyazcitta-pramAdase lage hue doSoko dUra karanA prAyazcitta tapa hai| 536 : tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isake AlocanA, pratikramaNa, tadubhaya, viveka, vyutsarga, tapa, cheda, parihAra, aura upasthApanA ye nau bheda hai / gusse apane pramAdako nivedana karanA AlocanA; kiye gaye aparAdhake prati merA doSa mithyA ho aisA nivedana pratikramaNa; AlocanA aura pratikramaNa dAnokA eka sAtha karanA tadubhaya, anya pAtra aura upakaraNa Adike mila jAne para unakA tyAga karanA viveka, maname azubha yA azuddha vicAroMke Anevara niyata samaya taka kAyotsarga karanA vyutsargaM hai, dopavizeSake ho jAnepara usake parihAra ke liye anazana Adi karanA tapa hai / kisA vizeSa dopake hAnera usa dopake parihArArthaM dIkSAkA cheda karanA cheda hai; viziSTa aparAdhake honepara saghame pRthak karanA parihAra haiM, aura baDe doSake lagane para usa dopake parihArahetu pUrNa dokSAkA cheda karake puna dIkSA denA upasthApanA hai | 2. vinaya - pUjya purupoke prati AdarabhAva prakaTa karanA vinayatapa hai / isake cAra bheda hai / mokSApayAgI jJAna prApta karanA, usakA abhyAsa rakhanA aura kiye gaye abhyAsakA smaraNa rakhanA jJAnavinaya hai, samyagdarzanakA zakAdi dApose rahita pAlana karanA darzanavinaya, sAmAyika Adi yathAyogya cAritrake pAlana karanemeM vittakA samAdhAna rakhanA cAritravinaya hai / aura AcArya Adike prati " namAstu" Adi prakaTa karanA upacAravinaya hai / 3. vaiyAvRttya - zarora Adike dvArA sevA-zuzrUSA karanA vaiyyAvRttya hai / jinako vaiyyAvRtti kA jAtI hai, ve daza prakArake hai / 1 AcArya - jinake pAsa jAkara muni vratAcaraNa karate haiM / 2 upAdhyAya - jinake pAma munigaNa zAstrAbhyAsa karate haiM / 3 tapasvI--jo bahuta vrata-upavAsa karate hai / 4. zaikSya---jo zrutakA abhyAsa karate haiM / 5 glAna - roga Adise jinakA zarIra klAnta ho / 6 gaNa - sthavirokI satati / 7 kula - dokSA dene vAle AcAryako ziSyaparamparA | 8 sagha - RSi, yati, muni aura anagArake bhedase cAra prakArake sAghukA samUha 9. sAdhu bahuta samayase dIkSita muni / 10 manojJa - jinakA upadeza lokamAnya ho athavA lokame pUjya ho / 4 svAdhyAya-- Alasyako tyAgakara jJAnakA adhyayana karanA svAdhyAya hai | svAdhyAyake pAMca bheda haiM / torthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA : 537 Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 vAcanA -- grantha, artha tathA donokA nirdoSarIti se pATha karanA / 2. pRcchanA - zakAko dUra karane yA vizeSa nirNayakI pRcchA karanA / 3 anuprekSA -- adhIta zAstrakA abhyAsa karanA, punaH puna vicAra karanA / 4 AmnAya -- jo pATha paDhA hai usakA zuddhatApUrvaka punaH puna uccAraNa karanA / 5. dharmopadeza - dharmakathA yA dharmacarcA karanA / 5. vyutsarga-- zarIra AdimeM ahakAra aura mamakAra AdikA tyAga karanA vyutsarga hai| isake do bheda hai- (1) vAhyavyutsarga aura (2) AbhyAnyara vyutsagaM / bhavana, kheta, dhana, dhAnya Adi pRthakbhUta padArthake prati mamatAkA tyAga karanA bAhyavyutsarga aura AtmAke krAdhAdi pariNAmoMkA tyAga karanA Abhyantara vyutsarga hai / 6 dhyAna - caJcala manako ekAgra karaneke lie kisI eka viSayame sthita karanA dhyAna hai / uttama dhyAna to uttama sahananake dhAraka manuSyako prApta hotA hai / yaha apanI cittavRttiko sabhI orase rokakara AtmasvarUpame avasthita karatA hai / jaba AtmA samasta za ubhAza ubha sakalpa-vikalpoko choDa, nirvikalpa samAdhi lIna ho jAtI hai, to samasta karmoM kI zrRGkhalA TUTa jAtI hai| dhyAnakA artha bhI yahI hai ki samasta cintAo, sakalpa - vikalpoko rokakara manako sthira karanA, AtmasvarUpakA cintana karate hue pudgala dravyase AtmAko bhinna vicAranA aura AtmasvarUpame sthira honA / dhyAna karanese mana, vacana aura zarIrakI zuddhi hotI hai | manazuddhike vinA zarIrako kaSTa denA vyartha hai, jisakA mana sthira hokara AtmAme lIna ho jAtA hai vaha paramAtmapadako avazya prApta kara letA hai / manako sthira karaneke lie dhyAna hI eka sAdhana hai / dhyAnake bheda dhyAnake cAra bheda hai -- 1. ArttadhyAna, 2. raudradhyAna 3. dharma dhyAna aura 4 zukla dhyAna / inamese prathama do dhyAna pApAsravakA kAraNa honese aprazasta haiM aura uttaravartI do dhyAna karma naSTa karaneme samartha honeke kAraNa prazasta hai / ArttadhyAna : svarUpa aura bheda RtakA artha dukha hai / jisake honeme duHkhakA udva ega yA tIvratA nimitta hai, vaha AtaMdhyAna hai| ArttadhyAnake cAra bheda haiM-1 aniSTasayogajanya ArttadhyAna, 2. iSTaviyogajanya AtaMdhyAna, 3. vedanAjanya ArttadhyAna aura 4 nidAnaja 538 . tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArttadhyAna | aniSTa padArthoke sayoga ho jAnepara usa aniSTako dUra karaneke lie bAra-bAra cintana karanA aniSTa sayogajanya ArttadhyAna hai| strI, putra, ghana, dhAnya Adi iSTa padArthoke viyukta ho jAnepara unakI prAptike lie bAra-bAra cintana karanA iSTaviyogajanya ArtadhyAna hai / rogake hone para adhIra ho jAnA, yaha roga mujhe bahuta kaSTa de rahA hai, kaba dUra hogA, isa prakAra sadA rogajanya dukhakA vicAra karate rahanA tIsarA ArttadhyAna hai / bhaviSyatkAlame bhogokI prAptikI AkAkSAko maname bAra-bAra lAnA nidAnaja ArttadhyAna hai / raudradhyAna : svarUpa aura meda rudrakA artha krUra pariNAma hai| jo krUra pariNAmoke nimittase hotA hai, vaha raudradhyAna hai / raudradhyAnake nimittakI apekSA cAra bheda hai - 1. hisAnanda raudradhyAna, 2 mRSAnanda raudradhyAna, 3. coryAnanda raudradhyAna aura 4. viSayasarakSaNa raudradhyAna / jIvoke samUhako apane tathA anya dvArA mAre jAnepara, pIDita kiye jAnepara eva kaSTa pahuMcAye jAnepara jo cintana kiyA jAtA hai yA harSa manAyA jAtA hai use hiMsAnanda raudravyAna kahA jAtA hai / yaha dhyAna nirdayI, krodhI mAnI, kuzIlasevI nAstika eva uddIptakaSAyavAleko hotA hai / zatruse badalA lenekA cintana karanA, yuddhame prANaghAta kiye gaye dRzyakA cintana karanA evaM kisIko mArane-pITane kaSTa pahu~cAne Adike upAyokA cintana karanA bhI hisAnanda raudradhyAnake antargata hai / jhUThI kalpanAo ke samUha se pAparUpI mailase malinacitta hokara jo kucha cintana kiyA jAtA hai, vaha mRSAnanda raudradhyAna hai / isa dhyAnako karanevAlA vyakti nAnA prakAra ke jhUThe sakalpa-vikalpakara AnandAnubhUti prApta karatA rahatA hai| corI karanekI yuktiyA~ socate rahanA, paradhana yA sundara vastuko har3apanekI dina-rAta cintA karate rahanA cIryAnanda nAmaka raudradhyAna hai / sAsArika viSaya bhoganeke hetu cintana karanA, viSayabhogakI sAmagrI ekatra karaneke lie vicAra karanA eva dhana-sampatti Adi prApta karaneke sAdhanokA cintana karanA viSayasarakSaNanAmaka raudradhyAna hai / A aura raudra dono hI dhyAna AtmakalyANa me bAdhaka hai / inase AtmasvarUpa AcchAdita ho jAtA hai tathA svapariNati lupta hokara parapariNatikI prApti ho jAtI hai / ye dono dhyAna durghyAna kahalAte haiM aura durgaMtike kAraNa haiM / inakA AtmakalyANa se kucha bhI sambandha nahI hai / dharmadhyAna : svarUpa aura bheda zubha rAga aura sadAcAra sambandhI cintana karanA dharmadhyAna hai / dharmadhyAna 1 , tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA : 539 Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAkI nirmalatAkA sAdhana hai| isa dhyAnake samana bhedokA sAdhana karanese ratnatrayaguNa nirmala hotA hai aura karmoMkI nirjarA hotI hai| dharmadhyAnake cAra bheda hai-1 AjJA, 2. apAya, 3. vipAka aura 4. sasthAna / AgamAnusAra tattvokA vicAra karanA AjJAvicaya, apane tathA dUsaroke rAga-dveSa-moha Adi vikAroko nAza karanekA cintana karanA apAyavicaya, apane tathA dUsaroke sukha-dukhako dekhakara karmaprakRtiyoke svarUpakA cintana karanA vipAkavicaya eva lokake svarUpakA vicAra karanA sasthAnavicayanAmaka dharmadhyAna hai / isa dharmadhyAnake anya prakArase bhI cAra bheda hai-1. piMDastha, 2. padastha, 3. rUpastha aura 4. rUpAtIta / yaha dharmadhyAna avirata, dezavirata, pramattasayata aura apramattasayata jIvoke sambhava hai / zreNi-ArohaNake pUrva dharmadhyAna aura zreNiArohaNake samayase zukladhyAna hotA hai / piNDastha dhyAna zarIra sthita AtmAkA cintana karanA piNDastha dhyAna hai| yaha AtmA nimitta-naimittika sambandhase rAgadveSayukta hai aura nizcayanayakI apekSA yaha bilakula zuddha jJAna-darzana caitanyarUpa hai| nimitta-naimittika sambandha anAdikAlIna hai aura isI sambandhake kAraNa yaha AtmA anAdikAlase isa zarIrame Abaddha hai / yo to yaha zarIrase bhinna amUrtika, sUkSma aura caitanyaguNadhArI hai, para isa sambandhake kAraNa yaha amUrtika hote hue bhI kathaJcit mUrtika hai| isa prakAra zarIstha AtmAkA cintana piNDastha dhyAname sammilita hai| isa dhyAnako sampAdita karaneke lie pAMca dhAraNAeM varNita haiM-1 pArthivI, 2. Agneya, 3 vAyavI 4 jalIya aura 4. tattvarUpavatI / pArthivI dhAraNA isa dhAraNAme eka madhyalokake samAna nirmala jalakA baDA samudra cintana kare, usake madhyame jambUdvIpake tulya eka lAkha yojana cauDA aura eka sahasra patravAle tape hae svarNake samAna varNake kamalakA cintana kare / kaNikAke bIcame sumeru parvata soce| usa sumeru parvatake Upara pANDukavaname pANDaka zilAkA cintana kre| usapara sphaTika maNikA Asana vicAre / usa mAsanapara padmAsana lagAkara apaneko dhyAna karate hae karma naSTa karaneke hetu vicAra kare / itanA cintana bAra-bAra karanA pArthivI dhAraNA hai| AgneyI dhAraNA usI siMhAsanapara baiThe hue yaha vicAra kare ki mere nAbhikamalake sthAnapara 540 . tIrthaMkara mahAvIra aura unako AcArya-paramparA Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhItara Uparako uThA huA solaha pattokA eka zveta ragakA kamala hai| usapara pItavarNake solaha svara likhe haiN| a A, i I, u R R, lu la, e ai, o o, ma a, ina svaro ke vIcame 'ha' likhA hai| dUsarA kamala hRdayasthAnapara nAbhikamalake Upara ATha pattokA audhA vicAra karanA caahie| isa kamalako jJAnAvaraNAdi ATha pattokA kamala mAnA jAyagA / pazcAt nAbhi-kamalake vIcame jahA~ 'ha' likhA hai, usake rephase dhuA nikalatA huA soce, puna' agnikI zikhA uThato huI vicAra kre| yaha lau Upara uThakara ATha koMke kamalako jalAne lgii| kamalake vIcase phUTakara agnikI lau mastakapara A gii| isakA AdhA bhAga zarIrake eka ora aura AdhA bhAga zarIrake dUsarI ora nikalakara donoke kone mila gaye / agnimaya trikoNa saba prakArase zarIrako veSTita kiye hae hai| isa trikoName ra ra ra ra ra ra ra akSaroko agnimaya phaile hue vicAre arthAt isa trikoNake tIno koNa agnimaya ra ra ra akSaroke bane hue haiN| isake bAharI tIno koNopara agnimaya sAthiyA tathA bhItarI tIno koNopara agnimaya 'om hai' likhA soce| pazcAt vicAra kare ki bhItarI agniko jvAlA karmoko aura bAharI agnikI jvAlA zarIrako jalA rahI hai| jalate-jalate karma aura zarIra donoM hI jalakara rAkha ho gaye haiM tathA agniko jvAlA zAnta ho gaI hai athavA pahaleke rephame samAviSTa ho gaI hai, jahA~se uThI tho| itanA abhyAsa karanA 'agnidhAraNA' hai| vAyu dhAraNA ___ tadanantara sAdhaka cintana kare ki mere cAro ora baDI pracaNDa vAyu cala rahI hai| isa vAyukA eka golA maNDalAkAra banakara mujhe cAro orase ghere hue hai| isa maNDalame ATha jagaha 'svaoNya svaoNya' likhA huA hai| yaha vAyumaNDala karma tathA zarIrake rajako uDA rahA hai| AtmA svaccha aura nirmala hotI jA rahI hai| isa prakArakA cintana karanA vAyu-dhAraNA hai / jala-dhAraNA tatpazcAt cintana kare ki AkAzame meghokI ghaTAeM AcchAdita hai / vidyut camaka rahI hai| bAdala garaja rahe haiM aura ghanaghora vRSTi ho rahI hai| pAnIkA apane Upara eka argha candrAkAra maNDala bana gayA hai| jisapara papapapa kaI sthAnopara likhA hai| jala-dhArAe~ AtmAke Upara lagI huI hai aura karmaraja prakSAlita ho rahA hai, isa prakAra cintana karanA jala dhAraNA hai| tattvarUpavatI-dhAraNA isake Age sAdhaka cintana kare ki aba maiM siddha, buddha, sarvajJa, nirmala, karma tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA . 541 Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura zarIrase rahita caitanyasvarUpa AtmA huuN| puruSAkAra caitanyadhAtukI vanI zuddha mUrtike samAna hU~ / pUrna candramAke tulya jyotisvarUpa huuN| __ kramaza ina pAMca dhAraNAo dvArA piMDastha dhyAnakA abhyAsa kiyA jAtA hai| yaha dhyAna AtmAke karmakalaGkapar3ako dUrakara jJAna, darzana, sukha, vIrya guNokA vikAsa karatA hai| padastha dhyAna mantrapadoMke dvArA arhanta. siddha, AcArya, upAdhyAya, sAghu tathA AtmAkA svarUpa cintana karanA padastha dhyAna hai| kisI niyata sthAna-nAsikAna yA bhRkuTike madhyame mantrako akita kara usako dekhate hue cittako ekAgra karanA padastha dhyAnake antargata hai| isa dhyAname isa vAtakA cintana karanA bhI Avazyaka hai ki zuddha honeke lie jo zuddha AtmAokA cintana kiyA jA rahA hai vaha karmarajako dUra karanevAlA hai| isa dhyAnakA sarala aura sAdhya rUpa yaha hai ki hRdayame ATha patrAkAra kamalakA cintana kare aura ina ATha patromese pAMca patropara "Namo arahatANa Namo siddhANa, Namo AiriyANa, Namo uvajjhAyANa, Namo loe savvasAhUNa," likhA cintana kare tathA zeSa tIna patropara kramazaH "samyagdarzanAya nama , samyagjJAnAya nama. aura samyakcAritrAya nama" likhA huA vicaare| isa prakAra eka-eka pattepara likhe hue matrakA dhyAna jitane samaya taka kara sake, kre| rUpastha dhyAna arhanta parameSThIke svarUpakA-vicAra kare ki ve samavazaraName dvAdaza sabhAoMke madhyame dhyAnastha virAjamAna hai| ve anantacatuSTaya sahita parama vItarAgI haiM athavA dhyAnastha jinendrakI mUrtikA ekAgracittase dhyAna karanA rUpastha dhyAna hai| rUpAtIta siddhoke guNokA vicAra kare ki siddha, amUrtika, caitanyapuruSAkAra, kRtakRtya, paramazAnta, niSkalaka, aSTakarma rahita, samyaktvAdi aSTaguNa sahita, nirlepa, nirvikAra eva lokAgrame virAjamAna haiN| pazcAt apane Apako siddhasvarUpa samajhakara dhyAna kare ki mai hI paramAtmA hUM, sarvajJa hU~, siddha hU~, kRtakRtya hUM, niraJjana hU~, karmarahita hU~, ziva hU~, isa prakAra apane svarUpame lona ho jAya / zukla dhyAna manako atyanta nirmalatAke hovepara jo ekAgratA hotI hai vaha zukla dhyAna 542 . tIrthakara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| zukla dhyAnake cAra bheda haiM--1 pRthaktvavitarkavicAra, 2. ekatvavitarkaavicAra, 3 sUkSmakriyApratipAti aura 4. vyuparatakriyAnivati / pRthaktvavitarkavicAra upazamazreNI yA kSapakazreNIkA ArohaNa karanevAlA koI pUrvajJAnadhArI isa dhyAname vitarka-zrutajJAnakA Alambana lekara vividha dRSTiyose vicAra karatA hai aura isame artha, vyaJjana tathA yogakA sakramaNa hotA rahatA hai / isa taraha isa dhyAnakA nAma pRthaktvavitarkavicAra hai| isa dhyAna dvArA sAdhaka mukhya rUpase cAritramohanIyakA upazama yA kSapaNa karatA hai| ekatvavitarka-avicAra kSINamohaguNasthAnako prApta hokara zrutake AdhArase kisI eka dravya yA paryAyakA cintana karatA hai aura aimA karate hue vaha jisa dravya, paryAya, zabda yA yogakA avalambana liye rahatA hai, use nahI badalatA hai, taba yaha dhyAna ekatvavitarka-avicAra kahalAtA hai| isa dhyAna dvArA sAdhaka dhAtikarmakI zeSa prakRtiyokA kSaya kara kevalajJAna prApta karatA hai| sUkSmakriyApratipAti sarvajJadeva yoganirodha karane lie sthala yogokA abhAva kara sakSmakAyayogako prApta hote haiM, taba sakSmakriyAmapratipAti dhyAna hotA hai| kAyavargaNAke nimittase AtmapradezokA atisUkSma parispanda zeSa rahatA hai| ata ise sUkSmakriyAmapratipAti kahate haiN| vyuparatakriyAniti ___ kAyavargaNAke nimittase honevAle AtmapradezokA atisUkSma parispandanake bhI zeSa nahI rahanepara aura AtmAke sarvathA niSprakampa honepara vyuparatakriyAnivarti dhyAna hotA hai| kisI bhI prakArake yogakA zeSa na rahaneke kAraNa isa dhyAnakA ukta nAma paDA hai| isa dhyAnake hote hI sAtAvedanIyakarmakA Asrava ruka jAtA hai aura antame zeSa rahe sabhI karma kSINa ho jAnese mokSa prApta hotA hai / dhyAnameM sthiratA mukhya hai / isa sthiratAke binA dhyAna sambhava nahI ho paataa| AdhyAtmika utkrAnti Atmika guNoke vikAsako kramika avasthAoko guNasthAna kahate hai / AtmA svabhAvata' jJAna-darzana-sukhamaya hai| isa svarUpako vikRta athavA AvRta karanekA kArya karmoM dvArA hotA hai| karmAvaraNako ghaTA jaise-jaise dhanI hotI jAtI hai, tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA 543 Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaise vaise Atmika zaktikA prakAza manda hotA jAtA hai| isake viparIta jaisejaise karmAvaraNa haTatA jAtA hai, vaise-vaise AtmAkI zakti prAdurbhUta hotI jAtI hai| Atmika utkAntikI yaha prakriyA hI guNasthAna hai| guNasthAnakA gAbdika artha guNokA sthAna hai / jIvake karmanimitta sApekSa pariNAma guNa hai / ina guNoke kAraNa sasArI jIva vividha avasthAome vibhakta hote hai aura ye vividha avasthAeM hI guNasthAna hai| moha aura yoga-moha aura mana, vacana, kAyakI pravRttike kAraNa jIvake antaraga-pariNAmome pratikSaNa honevAle utAra-caDhAvakA nAma gaNasthAna hai / pariNAma ananta hai; para utkRSTa, malina pariNAmoko lekara utkRSTa vizuddha pariNAmo taka tathA usake Upara jaghanya vItarAga pariNAmase lekara utkRSTa vItarAga pariNAmataka kI anantavRddhiyoke kramako vaktavya vanAneke lie caudaha zreNiyome vibhA jita kiyA gayA hai / ye zreNiyA~ hI guNasthAna kahalAtI haiM(1) mithyAdRSTi mithyAtva, samyaDimathyAtva aura samyaktva prakRti tathA anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobha ina sAta prakRtiyoke udayase jisakI AtmAme atatvazraddhAna hotA hai, vaha mithyAdRSTi hai / mithyAtvaguNasthAname jIvako 'sva' aura 'para' kA bhedajJAna nahIM rahatA hai| na tattvakA zraddhAna hotA hai aura na Apta, Agama , nirgrantha guru para vizvAsa hI / sakSepame yaha AtmAkI aisI sthiti hai jahA~ yathArtha vizgasa aura yathArtha vodhake sthAnapara ayathArtha zraddhA aura ayathArtha bodha rahatA hai| AtmotkrAtikI yaha prAthamika bhUmikA hai| yahIse AtmA mithyAtvakA kSaya, upazama yA kSayopazama kara caturtha guNasthAnapara pahu~catI hai| yaha hai to AtmAke hrAsakI sthiti, para utkrAti yahIse Arambha hotI hai| (2) sAsAdana jisa AtmAne mithyAtvakA kSaya nahI kiyA hai, para mithyAtvako zAnta karake samyaktvakI bhUmikA prApta kI thI, kintu thoDe kAlake pazcAt hI mithyAttvake ubhara Anese AtmA samyaktvase cyuta ho jAtI hai| jaba taka vaha samyaktvase girakara mithyAtvako bhUmipara nahI pahu~ca pAtI, bIcako yaha sthiti hI sAsAdAna guNasthAna hai| isa gaNasthAnavartI AtmAkA samyagdarzana anantAnubandhIkA udaya mA jAneke kAraNa asAdana-virAdhanAse sahita hotA haiM / AtmAkI yaha sthiti atyalpa kAla taka rahatI hai| 544 : tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) miSaguNasthAna samyagdarzanake kAlameM yadi samyaGmithyAtvaprakRtikA udaya A jAtA hai to AtmA caturtha guNasthAnase cyuta ho tRtIya guNasthAname AjAtI hai| jisaprakAra mile hue dahI aura gur3akA svAda mizrita hotA hai usI prakAra isa guNasthAnavartI jovake pariNAma bhI samyaktva aura mithyAtvase mizrita rahate hai| anAdi mithyAdRSTi caturtha guNasthAnase patita ho tRtIya guNasthAname AtA hai parantu sAdi mithyAdRSTi jIva prathama guNasthAnase bhI tRtIya sthAnako prApta karatA hai / yaha guNasthAna mithyAtvase U~cA hai para mizrapariNAmoke kAraNa yathArtha pratIti nahI rahatI hai / (4) aviratasamyagdRSTiguNasthAna ___ anAdimithyAdaSTi jIvake mithyAtva aura anantAnubandhIcatuSTaya ina pAMca prakRtiyoMke aura sAdimithyAdRSTi jIvake darzanamohanIyako tIna aura anantAnubandhIcatuSka ina sAta prakRtiyoke upazamAdi honepara tattvazraddhAna utpanna hotA hai| para apratyAkhyAnAvaraNAdi kaSAyoMkA udaya rahanese sayamabhAva jAgRta nahI hote, ata yaha asayata yA aviratasamyagdRSTiguNasthAna kahalAtA hai| aviratasamyagdaSTi jIva zraddhAnake saddhAvake kAraNa sayamakA AcaraNa nahI karanepara bhI Atma-anAtmake vivekase sampanna rahatA hai| bhoga bhogate hue bhI uname lipta nahI rhtaa| vaha apane vicAropara pUrNa niyantraNa rakhatA hai| Arta jIvokI pIDA dekhakara usake hRdayame karuNAkA nirmala srota pravAhita hone lagatA hai| usakA lakSya aura bodha zura ho jAtA hai aura vaha sayamake pathapara calaneke lie utkaNThita rahatA hai / . . (5) saMpatAsaMyataguNasthAna apratyAkhyAnAvaraNakaSAyakA kSayopazama honepara jisake ekadeza cAritra prakaTa ho jAtA hai use sayatAsaMyata guNasthAna kahate haiN| trasahisAse virata rahaneke kAraNa yaha sayata aura sthAvarahiMsAse avirata rahaneke kAraNa basayata kahalAtA hai| apratyAkhyAnAvaraNakaSAyake kSayopazama aura pratyAkhyAnAvaraNakaSAyake udayameM tAratamya honese dArzanika Adi avAntara gyAraha bheda hote haiM / isa guNasthAnase AtmAkI yathArtha utkrAti Arambha hotI hai| caturthaguNasthAname zraddhA aura viveka upalabdha hote haiM aura isa paJcama guNasthAnase cAritrika vikAsa mArambha hotA hai / tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA : 545. Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) pramattasaMyataguNasthAna AtmAko apanI honatApara vijaya pAnekA vizvAsa ho jAtA hai to vaha apanI apUrNatAoko samAptakara mahAvratI bana jAtA hai aura nagna mudrAko dhAraNa kara letA hai / pratyAkhyAnAvaraNakaSAyakA kSayopazama aura sajvalanakA tIvra udaya rahanepara pramAda sahita sayamakA honA pramattasayataguNasthAna hai / hiMsAdi pApokA sarvadeza tyAga karanepara bhI saMjvalanacatuSkake tIvra udayase cAra vikathA, cAra kaSAya, pA~ca indriya, nidrA aura sneha ina pandraha pramAdoke kAraNa AcaraNa kiJcit dUSita banA rahatA hai | (7) apramattasaMyata guNasthAna -- AtmArthI sAdhakakI paramapavitra bhAvanAke balapara kabhI-kabhI aisI sthiti prApta hotI hai ki anta karaNameM uThanevAle vicAra nitAnta zuddha aura ujjvala ho jAte haiM aura pramAda naSTa ho jAtA hai / sajvalana kaSAyakA tIvra udaya rahanese sAdhaka Atmacintaname sAvadhAna rahatA hai / isa guNasthAnake do bheda hai: svasthAnApramatta aura sAtizaya apramatta / svasthAnApramatta sAdhaka chaThe guNasthAna se sAtaveMme aura sAtavese chaThe guNasthAname caDhatA utaratA rahatA hai / para jaba bhAvokA rUpa atyanta zuddha ho jAtA hai to sAdhaka sAtizaya apramatta hokara askhalitagatise utkrAMti karatA hai / sAtizaya apramattake adha karaNa Adi vizuddha pariNAma utpanna hote hai / jisame samasamaya athavA bhinnasamayavartI jIvoke pariNAma sadRza tathA visadRza dono hI prakArake hote hai vaha agha. karaNa hai / (8) apUrvakaraNaguNasthAna karaNakA artha adhyavasAya, pariNAma yA vicAra hai / abhUtapUrvaM adhyavasAyo yA pariNAmokA utpanna honA apUrvakaraNa guNasthAna hai / isa guNasthAname cAritra mohanIya karmakA viziSTa kSaya yA upazatra karanese sAdhakako viziSTa bhAvotkarSaM prApta hotA hai / (9) anivRttikaraNaguNasthAna isa guNasthAname bhAvotkarSakI nirmala vicAradhArA aura tIvra ho jAtI hai| phalata. samasamayavartI jovoke pariNAma sadRza aura bhinnasamayavartI jIvoke pariNAma visadRza ho hote hai / isa guNasthAname sajvalanacatuSkake udayakI mandatAke kAraNa nirmala huI pariNatise krodha, mAna, mAyA eva vedakA samUla nAza ho jAtA hai / (10) sUkSmasAmparAyaguNasthAna mohanIyakarma kA kSaya yA upazama karake AtmArthI sAdhaka jaba samasta 546 . tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSAyako naSTa kara detA hai / sUkSma lobhakA udaya hI zeSa raha jAtA hai, to AtmAkI isa utkarSa sthitikA nAma sUkSmasAmparAyaguNasthAna hai / aSTama guNasthAnase zreNI ArohaNa prArambha hotA hai| zreNiyA~ do prakArakI : - (1) upazamazreNI aura (2) kSapakazreNI / jo cAritramohakA upazama karaneke liye prayatnazIla haiM ve upazamazreNIkA ArohaNa karate haiM aura jo cAritramohakA kSaya karaneke liye prayatnazIla hai ve kSapakazreNIkA / kSAyika samyagdRSTi kSapaka zreNI aura aupazamika eva kSAyika dono hI samyagdRSTi kSapakazreNIpara ArohaNa kara sakate haiN| (11) upazAntamohaguNasthAna A upazamazreNIkI sthitime dazama guNasthAname cAritramohakA pUrNa upazama karanese upazAntamohaguNasthAna hotA hai / moha pUrNa zAnta ho jAtA hai para antarmuhUrta ke pazcAt mohodaya AjAnese niyamata isa guNasthAnase patana hotA hai / (12) kSINamoha mohakarma kA kSaya saMpAdita karate hue dazama guNasthAname avaziSTa lobhAzakA bhI kSaya honese sphaTikamaNike pAtrame rakhe hue jalake svaccha rUpake samAna pariNAmoko nirmalatA kSINa mohaguNasthAna hai / samasta karmoMme mohakI pradhAnatA hai aura yahI samasta karmoM kA Azraya hai, ata. kSINa mohaguNasthAna me mohake sarvathA kSINa ho jAnese nirmala AtmapariNati ho jAtI hai / (13) sayogakevalI guNasthAna zukladhyAnake dvitIyapAdake prabhAvase jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya aura antarAyake kSayase kevalajJAna utpanna hotA hai aura AtmA sarvajJa- sarvadarzI bana jAtI hai / kevalajJAnake sAtha yogapravRtti rahanese yaha sayogakevalI guNasthAna kahalAtA hai| (14) ayogakevalI yogapravRttike avaruddha ho jAnese ayogakevalIguNasthAna hotA hai / isa guNasthAnakA kAla a, i, u, R, lR ina pAMca laghu akSaroke uccAraNa kAla tulya hai / vyuparatakriyAnirvAta zukladhyAnake prabhAvase sattAme sthita pacAsI prakRtiyokA kSaya bhI isI guNasthAname hotA hai / niSkarSa --- mAnavajIvana ke utthAnake hetu dharma aura AcAra anivArya tattva haiM / AcAra aura vicAra parasparame sambaddha hai| vicAro tathA Adarzo kA vyavahArika rUpa AcAra hai / AcArakI AdhArazilA naitikatA hai| vaiyaktika aura tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA : 547 Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAjika jIvanameM dharmakI pratiSThA bhI naitikatAke AdhArapara hotI hai / dharma aura AcAra bhautika aura zArIrika mUlyoM taka hI sImita nahI hai, apitu inakA kSetra AdhyAtmika aura mAnasika mUlya bhI hai / ye dono hI AdhyAtmika anubhUti utpanna karate haiM / AcAra vahI grAhya hai, jo dharmamUlaka hai tathA AghyAtmikatAkA vikAsa karatA hai / darzanakA sambandha vicAra, tarka athavA hetuvAdake sAtha hai| jabaki dharmakA sambandha AcAra aura vyavahArake sAtha hai / dharmaM zraddhApara avalambita hai aura darzana hetuvAdapara / zraddhAzIla vyakti AcAra aura dharmakA anuSThAna karatA huA vivArako utkRSTa banAtA hai / ataeva AtmavikAsakI dRSTise dharma aura AcArakA adhyayana paramAvazyaka hai / 548 : tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya paramparA Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdaza pariccheda samAja-vyavasthA laukika jIvanako unnati aura samRddhike lie samAjakA viziSTa mahattva hai| vyakti samAjako ikAI avazya hai, para vaha samAja yA sapake binA raha nahI sakatA hai| yata vyaktike jovanakI agaNita samasyAeM samAjake dvArA ho sahI rUpame sulajhatI haiM aura sAmAjika jIvanameM hI usakI niSThA vRddhiMgata hotI hai| jovaname jaba sAmAjikatAkA vikAsa hotA hai, to nijI svArtha aura vyaktigata hitokA balidAna karanA par3atA hai| apane hita, apane svArtha aura apane sukhase Upara samAjake svArtha evaM sAmahika hitako pradhAnatA dI jAtI hai| mAnava ekadUsareke hitoko samajhakara apane vyavahArapara niyantraNa rakhatA hai / paraspara ekadUsareke kAryoMme sahayogI vana, anyake dukha aura pIDAmaome yathocita sAhasa-dhairya vaidhAkara unameM bhAga lenese sAmAjika jIvanakI prathama bhUmikAkA nirvAha kiyA jAtA hai| jIvanameM jaba antardvandva upasthita ho jAte hajAra vyakti akelA unakA samAdhAna nahIM kara pAtA, to usa sthitime - 549 - Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA sAthI usake antardvandvoMko sasneha sahayogI bana prakAza dikhalAtA hai aura parAbhavake kSaNoMme use vijayamArga kI ora le jAtA hai / ataeva vaiyaktika jIvanako sukhI, zAnta aura samRddha banAneke lie samAjakI AvazyakatA rahatI hai / vyakti samAjake sahayogake binA eka kadama bhI Age nahI baDha sakatA hai| samAja : vyutpatti evaM arthavistAra samAjazabda sam + aj + ghaJase niSpanna hai / aj dhAtu bhvAdigaNI hai aura isakA artha gati aura kSepaNa hai / curAdigaNI mAnane para 'dIpti' artha hai / para yahA~ "savIyate'treti" arthAt ekatrIkaraNa abhipreta hai / amarakoSake anusAra "pazubhinnAnA sagha" pazu-pakSI se bhinna mAnavokA samudAya yA sagha samAja hai / samAjazabda vyApaka hai / eka prakArake vyaktiyoke vizvAsa eva svIkRtiyA~ samAjame vidyamAna rahatI hai / samAja sambandhokA eka nizcita rUpa hai / mAnavajIvana sRSTikA sabase vaDA vikasita rUpa hai / karttavyakarmokA nirvAha jIvanake vikAsakA sarvottama rUpa hai / samAjakA gaThana jIvanta mAnavake anurUpa hotA hai / samAjake lie kucha mAnya niyama yA svaya siddhiyAM hotI haiM, jinakA pAlana usa samudAyavizeSake vyaktiyoko karanA paDatA hai / jisa samudAyame eka-sA dharma, saskRti, sabhyatA, paramparA, rIti-rivAja samAna dharAtala para vikasita aura vRddhiMgata hote hai, vaha samudAya eka samAjakA rUpa dhAraNa karatA hai / vizvabandhutvakI bhAvanA jitanI adhika baDhatI jAtI hai, samAjakA kSetra bhI utanA hI adhika vistRta hotA jAtA hai / bhAvanAtmaka ekatA hI samAja-vistArakA ghaTaka hai / manuSyatAkA vikAsa kSudrase virATko ora hotA hai / sukha - du: khakI dhAraNAoko samatva rUpame jitanA adhika baDhanekA avasara milatA hai, samAjakI paridhi utanI hI baDhatI jAtI hai / ata: samAjakA vikAsa pratidina hotA jArahA hai / vyaktikendrita cetanA jaba samaSTikI ora muDa jAtI hai, karttavya aura uttaradAyitvakA saMkalpa jAgRta ho jAtA hai, pArasparika sukha-duHkhAtmaka anubhUtikI savedanazIlatA baDhatI jAtI hai, to sAmAjikatAkA vikAsa hotA jAtA hai| cintana, manana aura anubhavase yaha dekhA jAtA hai ki manuSya apane piNDakI kSudra ikAIme baddha rahakara acche jIneke Dhagase jI nahI sakatA; apanA paryApta bhautika aura bauddhika vikAsa nahI kara sakatA / jIvanakI sukha-samRddhi - kA dvAra nahI khola sakatA aura na adhyAtmakI zreSTha bhUmikA taka pahu~ca sakatA hai / akelA rahaneme manuSyakA daihika vikAsa bhI samyaktayA nahI ho pAtA / ataeva 550 : tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaktiko sAmAjika jIvana yApana karanekI parama AvazyakatA rahatI hai| -: samAja eka vyaktike vyavahAra para nirbhara nahI rahatA, kintu bahusaMkhyaka manuSyoM ke vyavahAroMke pUrNa citrake AdhAra para hI usakA gaThana hotA hai| dUsare - zabdoMmeM yaha mAnA jA sakatA hai ki samAja manuSyoMkI sAmudAyika kriyAoM, '". sAmUhika hitoM, Adarzo, evaM eka hI prakArako AcAraprathAopara avalambita ka hai| anekA vyakti jaba eka hI prakArakI janarItiyoM ( folk ways ) aura rUDhiyoM ( Mores) ke anusAra apanI pravRtti karane lagate haiM, to vibhinna 'prakArake sAmAjika saMgaThana janma grahaNa karate haiN| pratyeka sAmAjika sasthA " / samUhakA eka DhAMcA ( structure ) hotA hai, jisame kartavyAkartavyo, utsavo, saMskAroM evaM sAmAjika sambandhoMkA samAveza rahatA hai| sArAza yaha hai ki " adhika samaya taka eka hI rUpameM katipaya manuSyoke vyavahAra aura vizvAso kA pracalana sAmAjika saMsthAnoM yA samUhoMko utpanna karatA hai| 'samonako utpatti ke kAraNa " samAjako utpatti vyaktiko sukha-suvidhAoke hetu hotI hai| jaba vyaktike jIvanakI pratyeka dizAmeM azAntikA bhISaNa tANDava vaDha jAtA hai / bhojana, 1. vastra aura AvAsako samasyAe~ vikaTa ho jAtI hai / bhautika AvazyakatAe~ " - itanI adhika bar3ha jAtI haiM, jinako pUrti vyakti akelA rahakara nahI kara sktaa| - usa samaya vaha sAmAjika saMgaThana Arambha karatA hai| asantoSa aura adhikAra1. lipsA vaiyaktika jIvanakI azAntike pramukha kAraNa haiN| bhoga aura lobhakI 'kAmanA vizvake samasta padArthoko jIvanayajJake lie viSa banAtI hai| tathA / prabhutAkI pipAsA, vivekako tilAjali dekara kAmanAoMko aura adhika vRddhi - karatI hai| ..... 'ahaM' bhAvanA vyaktimeM itanI adhika samAviSTa hai, jisase vaha anyake ; adhikAroMkI pUrNa: avahelanA karatA hai| ahaMvAdI honeke kAraNa usakI dRSTi apane adhikAro evaM dUsaroM ke kartavyoM taka hI sImita rahatI hai| phalataH / vyaktiko apane ahaMkArako tuSTike lie samAjakA Azraya lenA par3atA hai| yahI pravRtti samAjake ghaTaka parivArako janma detI hai| bhogabhUmike, prArambhameM hI..yugalarUpameM manuSya janma grahaNa karatA thaa| isA yogalika paramparAse parivArakA vikAsa hA hai| manuSya akelA nahIM hai| vaha svaya puruSa hai aura eka strI bhI usake sAtha hai| ve dono sAtha ghUmate haiM bhAra sAtha sAtha rahate haiN| una donokA kevala daihika sambandha hai, pati-patnIke ma.pavitra pArivArika sabaMdhakA parisphuraNa nahI hai| ve sAthI to avazya . . .- ---.-..--- -.... Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiM para sukha-duHkhame bhAgIdAra nhii| unhe ekadUsareke hitoM kI cintA nahI thii| jaba puruSako bhUkha lagatI thI, to vaha idhara udhara calA jAtA thA aura tatkAlIna kalpavRkSo se apanI kSudhAko zAnta kara letA thA / nArIko jaba bhakha satAtI, to vaha bhI nikala paDatI aura puruSake hI samAna kalpavRkSoM dvArA apanI kSudhAko zAnta kara letI / na to puruSako bhojanAdike lie arthavyavasthA hI karanI par3atI thI aura na nArIko puruSake lie bhojanAdi hI sampanna karane par3ate the| pipAsA zAnta karaneke lie bhI kUpa, sarovara Adike pravandhakI mArazyakatA nahI thii| usakA bhI zamana prakRtipradatta kalpavRkSo dvArA ho jAtA thaa| isa prakAra lAkhoM varSoM taka nara aura nArI sAtha-sAtha rahakara bhI pRthak pRthak rahe, ve ekadUsareke sukha-duHkhame bhAgIdAra nahI bana sake aura na uname pArasparika samarpaNakI kalpanA hI A skii| ve eka dUsareko samasyAme bhI rasa nahI lete the| jaba karmabhUmikA prArambha huA, to parivAra-sasthA prAdurbhUta huI / nara nArI paraspara sahayogake binA raha nahIM sakate the| unakI zArIrika AvazyakatAeM bhI prakRtidvArA sampanna nahI hotI thii| puruSako arthArjanake lie prayAsa karanA paDatA aura nArIko bhojanAdi sAmagriyAM taiyAra karanI par3atI / aba ve pUrNatayA pati-patnI the, uname samarpaNakI bhAvanA thI aura ve eka dUsareke prati uttaradAyI the| isa prakAra parivAra-sasthAko utpatti huii| vastuta saskRti aura sAmAjikatAkA vikAsa parivArase hI hotA hai| samAjaghaTaka parivAra samAjakA AdhArabhUta parivAra hai| caturvidha saghame zrAvaka aura zrAvikA saghakI avasthiti parivAra para hI avalambita hai| yaha kAmakI svAbhAvika vRttiko lakSyame rakhakara yaunasambandha eva santAnotpattikI kriyAmaoko niyantrita karatA hai| bhAvanAtmaka ghaniSThatAkA vAtAvaraNa taiyAra kara bAlakoMke samucita poSaNa aura vikAsake lie Avazyaka pRSThabhUmikA nirmANa karatA hai| isaprakAra vyaktike sAmAjIkaraNa aura sAskRtikaraNako prakriyAmeM parivArakA mahattvapUrNa yogadAna rahatA hai / parivArake nimni likhita kArya haiM 1 strI-puruSa ke yaunasabadhako vihita aura niyantrita krnaa| 2. vazavardhanake hetu santAnakI utpatti, saMrakSaNa aura pAlana karanA, mAnavajAtike kramako Age bddh'aanaa| 3 gRha aura gArhasthyame strI-suruSakA sahavAsa aura niyojana / 552 tIrthakara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. jIvanako sahayoga aura sahakAritArke AdhAra para sukhI evaM samRddha banAnA / 5. vyAvasAyika jJAna, audyogika kauzalake hastAntaraNakA niyamana evaM vRddha, asahAya aura baccokI rakSAkA prabandhasampAdana / 6 mAnasika vikAsa, saketa (Suggestion) anukaraNa ( Imitalton ) eva sahAnubhUti ( Sympathy) dvArA baccoke mAnasika vikAsakA vAtAvaraNa vastuta karanA / 7 bhogecchAoko niyantrita karate hue sayamita aura AdhyAtmika jIvanakI unnati karanA / 8 jAtIya jIvanake sAtatyako dRDa rakhate hue dharmakArya sampanna karanA / 9 prema, sevA, sahayoga, sahiSNutA, zikSA, anuzAsana Adi mAnavake mahattvapUrNa nAgarika eva sAmAjika guNokA vikAsa karanA / 10. Arthika sthAyitva ke hetu ucita AyakA sampAdana karanA / 11 vikAsa aura dRDhatAke lie Amoda-pramAda eva manorajanase sambaddha kAryokA prabandha karanA / 12 muni sasthAkI sudRDhatAke lie vaiyAvRttikA sampAdana karanA / 13. pArivArika bandhanoko svIkAra karanA / 14 pArivArika dAyitva nirvAhoke sAtha AcAra aura dharmakA yathAvat pAlana karanA / 15 adhikArI aura karttavyome santulana sthApita karanA / vastuta parivAra-gaThanakA AdhAra mAtR-sneha, pitR prema, dAmpatya- Asakti, apatya-prIti, atithi satkAra, sevA vaiyAvRtti aura sahakAritA hai / ina AvAro para hI parivArakA prAsAda nirmita hai / yadi ye AdhAra kamajora yA kSINa ho jAyeM, to parivAra-sasthAkA vighaTana hone lagatA hai / yo to parivArake uddezyome strI-puruSa yaunasambandhakI pramukhatA hai, para viSayabhogokA sevana kaTu auSadhake samAna alparUpame hI karanA hitakara hai| manohara viSayokA sevana karane se tRSNAkI jAgRti hotI hai aura yaha tRSNArUpI jvAlA aharniza vRddhigata hotI jAtI hai / ataeva viSayabhogokA sevana bahuta hI sImita aura niyaMtrita rUpame karanA caahie| jisa prakAra adhika miThAI khAnese svastha rahanekI apekSA manuSya bImAra paDa jAtA hai / usI prakAra jo adhika kAmabhogokA sevana karatA hai, vaha bhI mAnasika aura zArIrika rogose AkrAnta ho jAtA hai / vAsanAkI zAntike lie sImita rUpame hI viSayokA sevana parivAra ke lie hitakara hotA tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA : 553 Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 hai / jJAna, zAnti, sukha aura santoSake hetu saMyamakA pAlana parivArameM bhI Avazyaka hai / vahI parivAra sukhI raha sakatA hai, jisa parivArake sadasyone apanI AzAo aura tRSNAoko niyaMtrita kara liyA hai| ye AzAe~ viSayasAmagrIke dvArA kabhI zAnta nahI hotI haiN| jisa prakAra jalatI huI agnime jitanA adhika IMdhana DAlate jAye, agni uttarottara baDhatI hI jAyagI / yahI sthiti viSayabhogokI abhilASAkI hai / samasyAe~ paristhiti, kAla eva vAtAvaraNake anusAra utpanna hotI hai aura ina samasyAo ke samAdhAna yA nirAkaraNa bhI prApta kiye jA sakate hai, para icchAokI utpatti to amaryAdita rUpame hotI hai / phalata una icchAoko bhoga dvArA to kabhI bhI pUrNa nahI kiyA jA sakatA hai, para sayama yA niyatraNa dvArA unhe sImita kiyA jA sakatA hai| parivArake kartavya dayA, dAna aura damana - indriyasayamakI triveNI rUpaye svIkRta haiM / yahI saMskRtikA sthUla rUpa hai / pratyeka prANI prati dayA karanA, zakti anusAra dAna denA eva yathAsAmarthya niyatrita bhogokA bhoga karanA parivArako Adarza maryAdAme sammilita hai / krUratAse manuSya sukha nahI prApta kara sakatA aura na sagrahavRttike dvArA use zAnti hI mila sakatI hai / bhogame manuSyako caina nahI / ata' damana yA sayamako AvazyakatA hai| parivArako sukha-zAntike lie bhoga aura tyAga donokI AvazyakatA hai | zarIrake lie bhoga apekSita hai to AtmakalyANake lie tyAga / bhoga aura yogakA satulana hI svastha parivArakA dharAtala hai / parivArako sukhI karane ke lie dayA, mamatA, dAna aura sayama parama Avazyaka hai| parivArako sugaThita karanevAle sAta guNa hai -1 prema, 2. pArasparika vizvAsa, 3 sevAbhAvanA, 4. zrama, 5 karttavyaniSThA, 7 sahiSNutA, 7 aura anuzAsanapravRtti / prema prema samAjakA mAnavIya tattva hai / isake dvArA jIvana-mandirakA nirmANa hotA hai / premake dvArA hama AdhyAtmika vAstavikatAkA sRjana karate haiM aura vyaktiyoke rUpame apanI bhavitavyatAkA vikAsa karate hai / zArIrika Anandake sAtha manakI prasannatA aura Atmika AnandakA sRjana bhI premase hI hotA hai / prema AtmAkI pukAra he / premame AtmasamarpaNakA bhAva rahatA hai aura vaha pratidAname kucha nahI cAhatA / isame kisI bhI prakArakA durAva yA pratibandha nahI rahatA / yaha bhArI kAmako halkA kara detA hai / premavaza vyakti baDe-baDe bojhako binA bhArakA anubhava kiye DhotA hai aura zrama yA thakAvaTakA anubhava nahI karatA hai / 554 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya - paramparA Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prema AtmAko gaharAiyoMme vidyamAna rahatA hai / yaha aisA ratna-dIpaka hai jo paristhitiyoke jhaMjhAvAtose vujhatA nahI aura na svArthapUrNa pravRttiyoke prabhAba hI isapara paDate hai / yaha aisI zakti hai jo pRthvIko svarga banAtI hai| zarIrake sAtha mana aura AtmAko sabala karatI hai / prema pavitratama sambandha hai aura hai jIvanakI amUlya nidhi| parivArake samasta guNokA vikAsa premake dvArA hI hotA hai| samasta sadasyoko ekatAke sUtrame yahI Avaddha karatA hai| saccA prema AtmA aura zarIrakA milana hai| patnI nisvArthabhAvase patiko prema karatI hai aura pati patnIko premame kucha pAnekI bhAvanA nahI rahatI |yhii eka aisA guNa hai, jo sahasra prakArake kaSToko sahana karaneke lie vyaktiko prerita karatA hai| do vyaktiyoke bIcake aikAntika sambandhako prema sthAyitva pradAna karatA hai| ata vivAhakA uddezya premake dvArA sthAyitva aura pUrNatAko prApta hotA hai| vivAhita jIvanakA lakSya prAkRtika vAsanAko pUrNa karanA hI nahI hai, apitu AtmAke lie tyAgakA mArga prastuta karanA hai| premako bhAvanAke kAraNa manuSyakA utsuka citta naye utsAhake sAtha anubhavoko grahaNa karatA hai| sabhI indriyA tIvratara Anandase pulakita ho jAtI haiM / mAno kisI adRzya AtmAne sasArake sava ragoko nayA kara diyA ho aura pratyeka jIvita vastume navajIvana bhara diyA ho / prema hI paza aura manuSyake bhedako sthApita karatA hai| yahI jIvaname cArutA, sundaratA aura lAlityako utpanna karatA hai / eka mAnavakA dUsare mAnavake prati premase baDhakara AnandakA anya koI sunizcita aura saccA sAdhana nahI hai| prema hI TUTane hue hRdayoko joDatA hai aura utpanna hue tanAvoko kama karatA hai / mAnavIya guNokA vikAsa prema dvArA hI hotA hai| ataeva parivArako Adarza, pratiSThita aura samAjopayogI banAneke lie nisvArtha premakI AvazyakatA hai| yaha jisa prakAra eka parivArake sadasyome ekatA utpanna karatA hai usI prakAra samAjake ghaTaka vibhinna parivArome bhI ekatvakI sthApanA karatA hai| parivArake sadasya sAtha-sAtha rahate hai, bhojana-pAna karate haiM, manoraJjana karate haiM aura apaneapane kAryokA sucAru rUpase sacAlana karate hai, ina samasta kAryoM ke mUlame prema ho bandhanasUtra hai| pArasparika vizvAsa parivArake prati mamatA, sneha, bhakti aura dAyitvakA vikAsa pArasparika vizvAsa dvArA hI hotA hai / yadi parivArake sabhI sadasya parasparame Azakita aura bhayabhIta rahe, to yoga-kSemakA nirbAha sabhava nhiiN| karttavyakI preraNAkA tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA 555 Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAgaraNa bhI AtmavizvAsase hotA hai / AtmasvArthase kiyA gayA kArya abhyudayakA sAdhaka nahI ho sakatA / vastuta: pati-patnI, pitA-putrakA nikaTatama sUtra vizvAsake dhAgose juDA huA hai / jaba parivArake bIca sazaya utpanna ho jAtA hai, maname avizvAsa jaga jAtA hai to ve eka dUsare kI jAnake grAhaka bana jAte haiM / yadi sAthame rahate bhI he, to zatrutulya | ghara, parivAra, samAja rASTrakA harAbharA upavana avizvAsake kAraNa dhUlisAt ho jAtA hai / AvazvAsakA vAtAvaraNa pArivArika jIvanako dizAhIna aura gatihIna banA detA hai / jIvana asta-vyasta-sA ho jAtA hai / jaba taka parivAra aura samAjame avizvAsa yA sazayakA bhAva banA rahegA, taba taka inakI pragati nahI ho sakatI hai / jIvana, bhaviSya, parivAra eva samAjake yathArtha vikAsa pArasparika vizvAsa dvArA ho sabhava haiN| mAnava-jIvana koTa- patagake samAna avizvAsako bhUmipara raMgane ke lie nahI hai / ata. AsthAke ananta gaganame vicaraNa karanekA prayAsa karanA cAhie / parivArakI patavArakA AdhAra samasta sadasyokA pArasparika vizvAsa hI hai / udAratAke abhAva me sakorNatA janma letI hai aura isIse avizvAsa utpanna hotA hai / parivArako Arthika sudRDhatA, dhArmika kriyAkalApa aura sAmAjika cetanA AsthA eva vizvAsase hI sambaddha haiM / jIvanako upAme manovinodake raga, utsavoke vilAsa aura lAlityakI kaliyA~ vizvAsake balapara khilatI hai| vizvAsakI bhAvanA do bhAgome vibhAjita hai - (1) Atmastha aura (2) parastha / Atmastha bhAvanAme AtmAbhivyaktikA pravala vega hai / vaha bhAvanA abhilASAo aura icchAome umaDakara gantavya dizAme apane Adarzako pUrti kara letI hai / bhAvanAkA yaha pravAha udAratA utpanna karatA hai tathA AsthAvaza svakathana yA svavyavahArako sabala banAtA haiM / parasya bhAvanA adhika sAmAjika hai, yaha vizvAsakI devI sampatti hai aura kAryakAraNakI zrRMkhalAse nibaddha rahatI hai / parivAra yA samAjakI nIva parastha vizvAsabhAvanApara hI avalambita hai / samAja aura parivArako vividha paristhitiyome pArasparika vizvAsa cintana aura vyavahArako pariSkRta karatA hai, jisake phalasvarUpa samAja eva parivArame kalyANakA sRjana hotA hai / sevA-bhAvanA sevAzabda / seva - sevane + TApse niSpanna hai / dukho, rogo, vRddha, azakta eva guNiyoko sAntvanA denA, zarIra, vacana aura manase paricaryA karanA tathA unake prati AdarabhAva rakhanA sevA hai / sevAbhAvase ho vyaktikA vyAvahArika 556 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvana zreSTha ho sakatA hai tathA parivAra aura samAjame vAtsalyako sthAyitva prApta ho sakatA hai| ekatA aura zAntikA vikAsa bhI sevAbhAvanAdvArA kiyA jA sakatA hai / yaha prAya dekhA jAtA hai ki guNagrAhI honA sasArame kaThina hai| guNagrAhitA hI sevAbhAvanAko utpanna karatI hai| dekhA jAtA hai ki guNIjana eka-dUsarese Apasame ho dveSa karate haiM, phalasvarUpa kapAyabhAva utpanna hote hai| dIna-dukhiyoko sevA karanA, kisIse ghRNA na karanA, paraspara upakArakI bhAvanA rakhanA hI mAnavatA hai aura isIse parivAra eva samAjakI sthiti sudRDha hotI hai / ahiMsaka bhAvanA hI sevAbhAva hai, ise kisI pAThazAlAme sIkhA nahI jAtA hai, yaha to pratyeka AtmAme vartamAna hai| mamasta saphalatAoke mUlame sevA ho kAryakArI hai| isake sparzase nirjIva koyalA agnikA rUpa dhAraNa karatA hai aura avaruddha jala vegavAna nirjhara vana jAtA hai / sAdhAraNa-se-sAdhAraNa pratibhA sevAbhAvanAke valase sakriyatA prApta kara letI hai / sevAvRtti kadAcit kisI manda vyaktiko bhI prApta ho jAya, to usakI bhI suSupta zakti jAgRta ho uThatI hai aura vaha agnipuMja bana jAtA hai / sevAkI upalabdhi eka sadguNake rUpame hotI hai / sevA yA vaiyAvRtti saphalatAkA AdhArabhata upAdAna hai, yaha karmake sabhI rUpome maulikatattva hai| sevA aura mahayogake vinA parivAra aura samAjakI kalpanA hI sabhava nahI hai| "vyApRte yatkriyate tadvaiyAvRttyam"-rogAdise vyAkula sAdhuke viSayame jo kucha kiyA jAtA hai, vaha vaiyAvRtya hai| yaha tapa hai, yata sevA yA vaiyAvRtti sAdhAraNa vAta nahI hai / isake lie ahakArakA tyAga, ni svArtha prema, dayA aura karuNA vRttikA sadbhAva Avazyaka hai| sone-vaiThaneke lie sthAna denA, upakaraNa zAdhana karanA, nirdoSa AhAra-auSadha denA, vyAkhyAna karanA, azakta muni, sAmAjika yA pArivArika sadasyakA mala-mUtra uThAnA, usakI gegIkI sthitime sevA karanA, hAtha-paira-sira davAnA evaM vipattime paDe humokA uddhAra karanA Adi vaiyAvRtti-sevAme parigaNita hai| __ sevA yA vaiyAvRttike samaya pariNAmoko kaluSita na hone denA, svArthabhAva yA pratyupakArabuddhikA tyAga karanA, pariNAmome komalatA aura ArdratA rakhanA tathA sevA karate hue prasannatAkA anubhava karanA Avazyaka hai| niHsvArthabhAvase kI gayI sevA AtmazuddhikA kAraNa banatI hai| yaha vAsanAoMke klezase tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA : 557 Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTakArA dilAtI hai / anta zodhanake lie bhI yaha Avazyaka hai / parivAra aura samAjakA kArya sevAbhAvake abhAvame nahI cala sakatA hai / lUTamAra, dhokhAdhaDI, beImAnI, ghUsakhorI, chInA-jhapaTI sevAbhAvake abhAvame svArthavRttise utpanna hotI hai| sevA karanese vyakti nIca yA choTA nahI banatA, usakI Atmazakti prabala ho jAtI hai aura vaha apanI asaphalatAo, burAiyo evaM kamajoriyo para vijaya prApta karatA hai / sevanIyase sevakakI bhAvabhUmi unnata mAnI jAtI hai| jIvanake pratyeka vibhAgame sevAbhAvako AvazyakatA hai / sevA yA sahayogase jIvaname sAmarthya, kSamatA aura pragatikA sadbhAva AtA hai| yaha savase malyavAn vastu hai / isake dvArA vyakti jAgarUka, karmarata eva ahiMsaka banatA hai| parivArake madhya sampanna honevAle agaNita kArya isIke dvArA sampanna hote haiN| kartavyaniSThA parivAra aura samAjakA vikAsa kartavyaniSThA dvArA hotA hai / jIvanakA eka kSaNa yA eka pala bhI kartavyarahita nahI honA caahie| jAgaraNa aura zayaname bhI kartavyaniSThAkA bhAva samAhita rahatA hai| yahAM apramAda yA sAvadhAnI ho kartavyaniSThA hai| mAnava jabase jIvanayAtrA Arambha karatA hai, tabhIse usame karttavyabhAvanA samAhita ho jAtI hai| kartavya prAptakAryoM ko zraddhA aura satarkatApUrvaka karanekI kriyA hai / yaha aisI zakti hai, jo pratyeka kAryame hamAre sAtha hai, ise sahavyApinI kahA jA sakatA hai| karaNIya kAryako ImAnadArI, bhakti, niSThA, aucitya aura niyamita rUpame pUrNa karanA kartavyaniSThA hai| jinakA jIvanakrama vyavasthita hotA hai, ve hI apane kartavyako niSThAke sAtha sampAdita karate haiM / kartavyaniSThA mAnavakA anivArya guNa hai| vastuta mAnavatA aura kartavyaparAyaNatA eka dUsareke pUraka hai| mAnavame buddhitattvakI pradhAnatA hai aura vaha usakA prayoga karake yaha samajhAnekI zakti rakhatA hai ki use kartavya karanA hai, yaha bhAva anya prANiyome nahI pAyA jaataa| ata, jIvaname saphalatA prApta karanekA sAdhana kartavyaniSThA hai| yaha eka aisA guNa hai jisako sampUrti hI vAstavika Ananda aura saphalatA hai| kartavyaniSThA ke bAdhakatatva nimnalikhita hai 1. kAryake prati rucikA abhAva / 2. svArthavRtti-svArthavaza manuSya karttavyakA nirvAha nahI kara paataa| 3 pramAda yA shithiltaa| 558 : tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 jIvanake prati niraamaa| 5 dhamake prati bnaayaa| cApA aura anumAnago gogakA nAma naMganiSThA hai| vyavasthAko sahAyatAse pAya ghasA mAna lI hai aura kimI prakArakA vitaNDAvAda utpanna nahIM hotA kima jomana anubhAganatogatA aura arAjAtA hai, ve lAparavAha bora apane dinAnome agApita hote| pataMyaniSThApo jAgRta mAralegAne pAra karaya - 1 tatparatA-mAnA vIra ystaariytaa| 2. gukhanA-unmalageya namina niyamoM ke prati bhAgyA-mahimAke nAdhAra para glyogpt| 3. upayoginA-choTe-bar3e sabhI pAryogo namAna mahatva dekara unakI upayogitAko prvpaasaa| 4 vigadanA-gaThana aura prazAsanako gogyatA, mare gabdome vicAro aura kApacyApArame apasyApI bAra gAyAnI / vizleSaNa jora sazleSaNakA ekobhUta saamny| vastuna manyo yA amikA nipAMgana hI manuSyakA kartavya hai| ataeva mAnAtmaka, niyAmaka gaira bhApAramaga nivipa jyavahArako abhivyani phatavyasomA hai / phanaMga vipiniyAtmapA umama prakAra hote haiN| tuma pravRttiyokA sampAdana vidhyAtmaka aura baguna pratiyogA tyAga niSedhAtmaka kartavya haiN| __kanaMvyake myarUpakA nivAraNa ahinAtmaka vyavahAra dvArA sabhava hai| mAtApitA, puna-putrI, bhAI-bahana aura pati-palI Adiko pArasparika kartavyokA avadhAraNa bhAvanAtmaka vikAsako prariyA dvAga hotA hai aura yaha ahiMsAkA hI sAmAjika rUpa hai| mAnava hRdayako Antarika savedanAko vyApaka pragati hI to bahimA hai aura yahI parivAra, samAja aura rASTraphe udbhava eva vikAsakA mUla hai| yaha matya hai ki ukta prakriyAma rAgAtmaka bhAvanAkA bhI eka bahuta baDA vaga hai, para yaha bA mAmAjika gatividhime bAdhaka nahIM hotaa| himA mAnavako himAme mukta karatI hai| vaira, vaimanasya-dvepa, kalaha, ghRNA, iyo, dumakalpa, durvacana, krodha, ahaMkAra, dama, lobha, zoSaNa, damana Adi jitanI bhI vyakti aura samAjako dhvasAramaka pravRttiyAM hai, vikRtiyA~ hai, ve saba hiMsAke rUpa haiN| mAnava-mana hiMsAke vividha prahAroMse nirantara ghAyala hotA rahatA hai| ata krodhako krodhase nahI, kSamAse, ahakArako ahakArase nahI, vinaya-namratAme, dambhako dambhase, nahI, saralatA aura nizchalatAse, lobhako tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA . 559 Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lobhase nahI, santoSa aura udAratAse jItanA cAhie |vair, ghRNA, damana, utpIDana, ahakAra Adi sabhIkA prabhAva kApara par3atA hai| jisa prakAra kueMme kI gayI dhvani pratidhvanike rUpame vApasa lauTatI hai, usI prakAra hiMsAtmaka kriyAokA pratikriyAtmaka prabhAva karttApara ho paDatA hai| ahiMsAdvArA hRdayaparivartana sambhava hotA hai| yaha mAranekA siddhAnta nahI, sudhAranekA hai / yaha sasArakA nahI, uddhAra eva nirmANakA siddhAnta hai| yaha aise prayatnokA pakSadhara hai, jinake dvArA mAnavake antasame manovaijJAnika parivartana kiyA jA sakatA hai aura aparAdhakI bhAvanAoko miTAyA jA sakatA hai| aparAdha eka mAnasika bImArI hai, isakA upacAra prema, sneha, sadbhAvake mAdhyamase kiyA jA sakatA hai| ghRNA yA dvepa pApase honA cAhie, pApose nhii| vure vyakti aura burAIke bIca antara sthApita karanA hI kartavya hai| burAI sadA vurAI hai, vaha kabhI bhalAI nahI ho sakatI; parantu burA AdamI yathAprasaga bhalA ho sakatA hai| mUlame koI AtmA burI hai hI nahI / asatyake bIcame satya, andhakArake bIcame prakAza aura viSake bhotara amRta chipA rahatA hai| acche bure sabhI vyaktiyome Atmajyoti jala rahI hai| aparAdhI vyaktime bhI vaha jyoti hai kintu usake guNokA tirobhAva hai| vyaktikA prayAsa aisA honA cAhie, jisase tirohita guNa AvirbhUta ho jaaye| ___isa sandarbhame kartavyapAlanakA artha mana, vacana aura kAyase kisI bhI prANIkI hiMsA na karanA, na kisI hiMsAkA samarthana karanA aura na kisI dUsare vyaktike dvArA kisI prakArako hiMsA karavAnA hai| yadi mAnavamAtra isa karttavyako nibhAnekI ceSTA kare, to aneka duHkhokA anta ho sakatA hai aura mAnavamAtra sukha evaM zAntikA jIvana vyatIta kara sakatA hai / jabataka parivAra yA samAjame svArthIkA sagharSa hotA rahegA, tabataka jIvanake prati sammAnako bhAvanA udita nahI ho skegii| yaha ahiMsAtmaka kartavya dekhaneme sarala aura spaSTa pratIta hotA hai, kintu vyakti yadi iso kartavyakA AtmaniSTha hokara pAlana kare, to usame naitikatAke sabhI guNa svata upasthita ho jaayeNge| mUlarUpame kartavyoko nimnalikhita rUpame vibhakta kiyA jA sakatA hai1 svatantratAkA sammAna / 2 caritrake prati sammAna / 3. sampattikA sammAna / 4 parivArake prati sammAna / 5. samAjake prati sammAna / 560 tIthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritrake prati sammAna pratyeka parivAra ko anya sadasya kA sammAna karanA caritrake prati sammAna hai| jovanasambandhI kavya himAkA niSedhaka hai, to svatantratA harat rivya anya vyakti svatantratAkA damana na karanekA saMketa karatA hai| yaha karttavya anya vyaktiyoko kSati pahu~cAne kA niSedha to karatA hI hai, sAtha hI isa bAtako vidhi bhI karatA hai ki hune dUsaro ke vyaktitva ke vikAmako protsAhita karanA hai / yaha vidheyAtmaka kartavya anya vyaktiyoMke cAritrika vikAsake lie anupraNita karatA hai| jo vyakti parivAra aura samAja ke samasta sadasyoko cAritra vikAsa agara detA hai, vaha parivArakI unati karatA hai aura sabhI prakArase jovanako muggI-samRddha banAtA hai| sampattikA sammAna sampattike sammAnakA artha vyaktiyo ke sampattisambandhI adhikArako svIkRta karanA / yaha kartavya bhI eka niSedhAtmaka kartavya hai, kyoMki yaha anya vyaktiyo tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA 561 36 Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke sampattisamvandhI apaharaNakA niSedha karatA hai| yaha 'asteya' ke nAmase abhihita kiyA jA sakatA hai / AdhyAtmika vyaktitvake vikAsake lie yaha Avazyaka hai ki vyakti zuddha ahiMmAtmaka jovana vyatIta kre| isa karttavyakA AdhAra satya ora ahiMsA hai / yadi ahimAkA artha kisI bhI vyaktiko mana, vacana aura karmase mAnasika aura zArIrika kSati pahu~cAnA hai, to yaha spaSTa hai ki dUsarekI sampattikA apaharaNa na karanA ahisAkA aga hai / kisIkI sampattikA apaharaNa karanekA artha nissandeha usa vyaktikA mAnasika aura zArIrika kSati pahu~cAnA hai aura usake vyaktitva vikAsako avaruddha karanA hai / yaha karttavya hame isa bAta ke lie prerita karatA hai ki hama bhogopabhogakI vastuokA amaryAdita rUpase sevana na kareM / apavyayako bhI yaha karttavya rokatA hai| parivArake lie mitavyayatA atyAvazyaka hai / mitavyayatA samasta vastuoko madhyama mArgake rUpame grahaNa karaneme hai / sampattikA apavyaya yA anucita avarodha ye dono hI karttavyake bAhara haiM, jaba bhautika vastuo yA mAnasika zaktikA apavyaya kiyA jAtA hai, to kucha dinome vyakti zaktihIna ho jAtA hai, jisase vyakti, parivAra aura samAja ye tono vinAzako prApta hote haiM / jo sampattisammAna kA AcaraNa karatA hai, vaha nimnalikhita vastuome madhyama mArga yA mitavyayatAkA prayoga karatA hai 1 sampatti / 2 AhAra-vihAra / 3. vastra aura upaskara / 4 manoraJjanake sAdhana / 5 vilAsa aura ArAmakI vastueM / 6 samaya / 7. zakti / arthakA pratIka sikkA parivartanakA mAnadaNDa hai aura usase hamArI kraya zaktikA bodha hotA hai / jo vyakti sampatti prApta karanA cAhatA hai aura RNase bacanA cAhatA hai, vaha vyayako Ayake anurUpa banAkara abhivRddhi prApta kara sakatA hai / vilAsa aura ArAmako vastuoM ke kraya karaneme apavyaya hotA hai / isa apavyayakA rokanA parivArake hitake lie atyAvazyaka hai / apavyaya aisA mAnasika roga hai jisake kAraNa anucita lAbha aura steyasambandhI kriyApratikriyAe~ sampAdita karanI paDatI hai / vaha anucita rItise kisIkI / 562 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampatti, kSetra, bhavana Adipara apanA adhikAra karatA hai| coroke antaraga kAraNopara vicAra karanese jJAta hotA hai ki jaba dravyako lolupatA vaDha jAtI hai, to tRSNA vRddhigata hotI hai, jinase vyakti yena kena prakAreNa dhanasacaya karanevI aura jhukatA hai| yahAM viveka aura ImAnadArIke na rahanese vyakti apanI prAmANikatA vo baiThatA hai| jisase une anaitikarUpame dhanArjana karanA paDatA hai / apavyaya corI karanA bhI nikalatA hai / eka bAra hAthake sula jAne para phira apaneko nayamita racanA kaThina ho jAtA hai| apavyayoke pAsa ghana sthira nahIM rahatA aura vaha nirdhana hokara kI ora pravRtta hotA hai / kucha vyakti mAna-pratiSThA hetu dhanavyaya karate hai aura apaneko vaDA disalAne ke prayAsa vyayaM parca karate hai| pariNAmasvarUpa unhe anIti aura zoSaNako apanAnA pahanA hai| ataeva sampatti sammAna kartavyakA AcaraNa karate hue cintA, udvignatA nirAzA, madha, lobha, mAyA Adile bacanekA bhI prayAsa karanA caahie| parivArake prati sammAna parivArake prati sammAnakA artha hai pArivArika samasyAoke sulajhAne ke lie vivAha nAdi kAryo kA sampanna karanA | ganyAsa yA nivRttimAgaM vaiyaktika jIvanotthAna ke lie Avazyaka hai, para gaMmArake voca nivAsa karate hue pArivArika dAyitvakA nirvAha karanA ora samAja evaM saghako unnatike hetu prayatnazIla rahanA bhI Avazyaka hai / vAstavame zrAvaka - jIvanakA lakSya dAna denA, devapUjA karanA aura munidharmake sarakSaNamaM sahayoga denA hai / sAdhu-muniyoko dAna dene ko kriyA zrAvaka - jIvanake binA sampanna nahI ho sakatI / nArIke binA puruSa aura puruSake binA atra nArI dAnAdi kriyA sampAdita karane me asamartha hai| ata catRdhi sake sarakSaNa evaM kulaparamparAke nirvAhakI dRSTime pArivArika kartavyokA nirvAha atyAvazyaka hai / sAtAvedanIya aura cAgnimohanIyake udayase vivahana - kanyAvaraNa vivAha kahalAtA hai / yaha jIvaname dharma, artha, kAma Adi puruSArthIkA niyamana karatA hai / ataeva pArivArika karttavyo tathA saskAroMke prati jAgarukatA apekSita hai / * saskAraNanda dhArmika kriyAoM ke lie prayukta hai / isakA abhiprAya vAhya dhArmika kriyAo, vyartha ADambara, korA karmakANDa, rAjya dvArA nirdiSTa niyama eva aupacArika vyavahArose nahI hai; balki Atmika aura Antarika saundarya se nIrthaMkara mahAvIra aura unakI dedAnA 563 Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai / saskArazabda vyaktike dehika, mAnasika ora vauddhika pariSkArake lie kiye jAnevAle anuSThAnose sambaddha hai / saskAra tIna vargome vibhakta haiM 1. garbhAnvaya kriyAe~ / 2. dIkSAnvaya kriyAe~ / 3. kriyAnvaya kriyAe~ / ina kriyAo dvArA pArivArika karttavyokA sampAdana kiyA jAtA haiM / samAjake prati sammAna sAmAjika vyavasthAko sucArurUpase sacAlita karaneke lie samAja aura vyakti donoke astitvakI AvazyakatA hai / manuSya eka sAmAjika prANI hai aura usake sabhI adhikAra use samAjakA sadasya honeke kAraNa hI prApta haiM / ata vaha samAja, jo ki usake adhikArokA janaka aura rakSaka hai, vyaktise AzA rakhatA hai ki vaha sAmAjika sasthAke sarakSaNako apanA pradhAna karttavya samajhe / samAjake prati Adara eva sammAnakI bhAvanA vaha bhAvanA hai jo vyaktiko paramparAgata prathAoko bhaGga karanese rokatI hai| cAhe ve paramparAe~ samAjakI ikAI kuTumbase sanbandha rakhatI ho, cAhe ve sampradAyase sambandha rakhatI ho athavA rAjya yA raassttrse| samAjame pracalita andhavizvAsoM aura rUDhivAdI paramparAokA nirvAha kartavyake antargata nahI hai / karttavya vaha vivekabuddhi hai jo samAjakI burAiyoko dUra kara usake vikAsa ke prati zraddhA yA niSThA utpanna kare / isame sandeha nahI ki vyaktikA samAjake prati bahuta baDA dAyitva hai / use samAjako surgAThata, naitika aura AcAraniSTha banAnA hai / 1 satyake prati sammAna satyake prati sammAna yA satyaniSThA vyakti aura samAjake vikAsake lie Avazyaka hai / satya aura ahiMsAko sAtha-sAtha liyA jAtA hai aura inake AcaraNase sAmAjika kalyANa mAnA jAtA hai / satyake prati sammAna yA karttavyakI bhAvanA kriyAzIlatAke lie prerita karatI hai aura satyaparAyaNa jIvana vyatIta karanekA Adeza detI hai / isa AdezakA artha yaha hai ki hameM apane vacanoke anusAra hI vyavahAra karanA hai| jo vyakti apane jIvanako satyake AdhAra para calAtA hai, use vyAvahArika kaThinAiyokA sAmanA avazya karanA paDatA hai, para satyaparAyaNa vyaktiko jIvaname saphalatA prApta hotI hai| yadi vyakti apanA karttavya kartavyabhAvase sampAdita karatA hai, to usakA yaha 564 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya - paramparA Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kartavya-sampAdana vidhAyaka tattva mAnA jAtA hai| satyake AdhAra para sampAdita bAcAsyavahAra vyakti aura samAja donoke lie hitakara hote haiN| manuSya jaba lobha-lAlacame phaMsa jAtA hai, vAsanAke vipase mUcchita ho jAtA hai nora apane jIvana mahattvako bhUla jAtA hai, usa jIvanakI pavitratAkA smaraNa nahIM rahatA, taba usakA viveka samApta ho jAtA hai aura vaha yaha soca nahIM pAtA ki usakA janma sasArase kucha leneke lie nahI huA hai balki kucha dene ke lie hamA hai| jo kucha prApta hamA hai, vaha adhikAra hai aura jo samAjake prati arpita kiyA jAtA hai yaha karttavya hai| manuSyako isa prakArako manovatti hI usake manako vigAla eva virASTra banAtI hai| jisake maname aisI udArabhAvanA rahatI hai yaho apane kartavya sampAdana dvArA parivAra aura samAjako sukhI, samRddha banAtA hai| ahasAra, krodha, loma aura mAyAkA viSa satyAcaraNa dvArA dUra hotA hai| jigakA jIvana satyAcaraName ghulamila gayA hai, vahI nizchala aura macne vyavahAradvArA kSudratAmoko dUra karatA hai| sahajabhAvase apane kartavyako nibhAnevAlA vyakti kevala apane Apako dekhatA hai| usakI dRSTi dUsaroM kI ora nahIM jaatii| vaha apanI nindA aura stutiko paravAha nahIM karatA, para bhadratA, saralatA aura ekarUpatAko choDatA bho nahI / vAstavamai yadi manuSya apane vyavahArako udAra aura pariSkRta banA le, to use sagharSa aura tanAvome TakarAnA na paDe / jIvaname sagharSa, tanAva aura kuNThAeM amatyAcaraNake kAraNa hI utpanna hotI haiN| pragatike prati sammAna - dravya, kSetra, kAla aura bhAvane anumAra pratyeka vastume nirantara parivartana hotA hai| parivartana pragatirUpa bhI sambhava hai aura apragatirUpa bhii| jisa vyaktike vicAromeM udAratA aura vyavahArame satyaniSThA samAhita hai, vaha sAmAjika, Arthika aura rAjanItika kartavyokA hRdayase pAlana karatA hai| sakaTake samaya vyaktiko kisa prakArakA AcaraNa karanA cAhie aura paristhiti eva vAtAvaraNa dvArA prAdurbhUta pragatiyoko kisa rUpame grahaNa karanA cAhie, yaha bhI karttavyamArgake antargata hai| ekAkI manuSyako dhAraNA nisandeha kalpanAmAtra hai| ata kartavyokA mahattva naitika aura sAmAjika dRSTise kadApi kama nahIM hai| katrtavyokA savadha adhikAroMke samAna sAmAjika vikAsase bhI hai| kartavyoko vizepatA jIvanake do mukhya agoMse sambaddha hai tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA * 565 Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. jIvanakA Arthika aMga / 2. jIvanakA sAmAjika aga / Arthika dRSTise manuSyake sampatti sambandhI adhikAra aura katrttavyavizeSa mahattvapUrNa haiM aura sAmAjika dRSTise manuSyake parivAra tathA samAja sambandhI adhikAra aura karttavya bhI kama mahattvapUrNa nahI haiM / adhikAro tathA karttavyokA Arthika dRSTise satulita rUpame prayoga apekSita hai / puruSArtho ke kramame arthapuruSArthako isIlie dvitIya sthAna prApta hai ki isake binA dharmAcaraNa eva kAmapuruSArthakA sevana sambhava nahI hai | Aja Arthika pragati ke aneka sAdhana vikasita hai para karttavyaparAyaNa vyaktiko apanI naitikatA banAye rakhanA Avazyaka hai / jIvanako AvazyakatAoke vRddhiMgata hone aura Arthika samasyAoke jaTila hone para bhI utpAdana, vitaraNa aura upayoga sambandhI naitika niyama jIvanako maryAdita rakhate hai / surakSA aura AtmAnubhUti ye dono hI naitika jIvanake lie apekSita he / zrama- siddhAnta bhI pragatike niyarmoko anuzAsita karatA hai / ata sampattike prati do mukhya kartavya hai -1 sampatti prApta karaneke lie karma karanA aura 2. upalabdha sampattikA sadupayoga karanA / jo vyakti kisI bhI prakArakA karma nahI karatA, usakA koI adhikAra nahI ki vaha niSkriya hote hue bhI sAmAjika sampattikA bhoga kare / isa karttavyake AdhAra para yaha bhI kahA jA sakatA hai ki zArIrika aura mAnasika svAsthya ke lie zrama karanA atyAvazyaka hai| zrama karanese hI zramaNatvakI prApti hotI hai aura isI zrama dvArA AzramadharmakA nirvAha hotA hai / jo vyakti anya ke zrama para jIvita rahatA hai aura svaya zrama nahI karatA aise vyaktiko samAjase kucha lene kA adhikAra nahI / jo karttavyaparAyaNa hai vahI samAjase apanA ucita aza prApta karanekA adhikArI hai 1 viveka, sAhasa, sayama aura nyAya ye aise guNa haiM jo sAmAjika kalyANakI ora vyaktiko prerita karate haiM / ina guNoke apanAnese parivAra aura samAja kI viSamatA dUra hokara pragati hotI hai tathA samAnatAkA tattva prAdurbhUta hotA hai / samAjake gatizIla hone para sAhasa, sayama aura vivekakA AcaraNa karate hue karttavyakarmo kA nirvAha apekSita hotA hai / jyo -jyo samAjika vikAsa hotA hai, adhikAro aura karttavyokA svarUpa svataH hI parivartita hotA calA jAtA hai / isI kAraNa pratyeka samAjame vyavasthA, vidhAna aura anuzAsanakI AvazyakatA rahatI hai / yadi adhikAra aura karttavyome satulana sthApita ho jAya, to samAjame anuzAsana utpanna hote vilamba na ho / 566 tIrthaMkara mahAvIra aura unako AcArya - paramparA Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahiSNutA pArivArika dAyitvoM ke nirvAhake lie sahiSNutA atyAvazyaka hai| parivArameM rahakara vyakti sahiSNu na bane ora choTo-sI choTI bAtake lie uttAvalA ho jAya, to parivArame sukha-zAnti nahI raha sakatI / sahiSNu vyakti zAntabhAvase parivArake anya sadasyoMkI vAto ora vyavahAroko sahana kara letA hai, jisake phalasvarUpa parivAra me zAnti aura sukha sarvadA pratiSThita rahatA hai / abhyudaya aura ni yasako prApti sahanazIlatA dvArA hI sambhava hai / jo parivArame sabhI prakArako samRddhikA icchuka hai tathA isa samRddhike dvArA lokavyavahArako saphararUpame saMcAlita karanA cAhatA hai aisA vyakti samAja aura parivArakA hita nahI kara sakatA hai | vikArI mana zarIra aura indriyoMpara adhikAra prApta karaneke sthAna para unake vaza hokara kAma karatA hai, jisase sahiSNutAko zakti ghaTatI hai / jisane AtmAlocana Arambha kara diyA hai bhora jo svaya apanI curAIyokA avalokana karatA hai vaha samAjame zAntisthApanakA prayAsa karatA hai / sahiSNutAkA kRtrima bhAvukatA nahI aura na anyAya aura atyAcAroko prazraya denA ho hai, kintu apanI Atmika zaktikA itanA vikAsa karanA hai, jisase vyakti, samAja aura parivAra niSpakSa jIvana vyatIta kara ske| pUrvAgrahake kAraNa asahiSNutA utpanna hotI hai, jisase satyakA nirNaya nahI hotA / jo zAntacitta hai, jisakI vAsanAe~ sayamita ho gaI hai aura jisame niSpakSatA jAgRta ho gaI hai vahI vyakti sahiSNu yA sahanazIla ho sakatA hai / sahanazIla yA sahiSNu honeke lie nimnalikhita guNa apekSita haiM 1 dRTatA / 2. AtmanirbhatA / 3 niSpakSatA / 4. vivekazIlatA / 5 kartavyakarmake prati niSThA / anuzAsana mAnavatAke bhavya bhavanakA nirmANa anuzAsanadvArA hI sampanna kiyA jA sakatA hai / vAstavame jahA~ anuzAsana hai, vahI ahiMsA hai / aura jahA~ anuzAsanahonatA hai vahI hiMsA hai / pArivArika aura sAmAjika jIvanakA vinAza hiMsA dvArA hotA hai / yadi dharmaM manuSyake hRdayako krUratAko dUra kara de aura ahiMsA dvArA usakA antakaraNa nirmala ho jAya to jIvaname sahiSNutAkI sAdhanA sara ho jAtI hai / vAstavame anuzAsita jIvana hI samAjake lie upayogI tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA . 567 Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| jisa samAjame anuzAsanako abhAva rahatA hai vaha samAja kabhI bhI vikasita nahI ho pAtA / anuzAsita parivAra hI samAjako gatizIla banAtA hai, protsAhita karatA hai aura AdarzakI pratiSThA karatA hai| saMgharSoMkA mUlakAraNa uccha - khalatA yA udaNDatA hai / jabataka jIvaname udaNDatA Adi duguNa samAviSTa rahege, tabataka sugaThita samAjakA nirmANa sambhava nahI hai| samAja aura parivArakI pramukha samasyAoMkA samAdhAna bhI anuzAsana dvArA hI sambhava hai| zAsana aura zAsita sabhIkA vyavahAra unmukta yA ucchRGkhalita ho rahA hai| ata aticArI aura aniyantrita pravRttiyoko anuzAsita karanA Avazyaka hai| anuzAsanakA sAmAnya artha hai katipaya niyamo, siddhAnto AdikA paripAlana karanA aura kisI bhI sthitime usakA ulaghana na karanA / sakSepame vaha vidhAna, jo vyakti, parivAra aura samAjake dvArA pUrNata. Acarita hotA hai, anuzAsana kahA jAtA hai| jIvanake pratyeka kSetrame suvyavasthAkI anigarya AvazyakatAko koI bhI asvIkAra nahI kara sktaa| isake binA mAnava-samAja vilakula vighaTita ho jAyagA aura usako koI bhI vyavasthA nahI bana skegii| jo vyakti svecchAse anuzAsanakA nirvAha karatA hai, vaha parivAra aura samAjake lie eka Adarza upasthita karatA hai| jIvanake vizAla bhavanakI nIva anuzAsanapara ho avalambita hai| pArasparika dveSabhAva, guTabandI, vargabheda, jAtibheda Adi anuzAsanahInatAko baDhAvA dete haiM aura sAmAjika sagaThanako zithila banAte haiM / ataeva sahaja aura svAbhAvika kartavyake antargagata asuzAsanako pramukha sthAna prApta hai / anuzAsana jAvanako kalApUrNa, zAnta aura gatizIla banAtA hai| isake dvArA parivAra aura samAjako avyavasthAeM dUra hotI haiN| pArivArika cetanAkA samyaka vikAsa, ahiMsA, karuNA, samarpaNa, sevA, prema, sahiSNutA Adike dvArA hotA hai| manuSya janma lete hI pArivArika eva sAmAjika kartavya eva uttaradAyitvase vadha jAtA hai| prANomAtra eka dUsarese upakRta hotA hai| usakA AdhAra aura Azraya prApta karatA hai / jaba hama kisIkA upakAra svIkAra karate haiM, to use cukAnekA dAyitva bhI hamAre hI Upara rahatA hai| yaha AdAna-pradAnakI sahajavRtti hI manuSyako pArivArikatA aura sAmAjikatAkA mUlakendra hai / usake samasta kartavyo eva dharmAcaraNokA AdhAra hai| rAga aura moha AtmAke lie tyAjya haiM, para parivAra aura samAja sacAlanake lie inakI upayogitA hai| jIvana sarvathA palAyanavAdI nahI hai| jo karmaTha banakara zrAvakAcArakA anuSThAna karanA cAhatA hai use ahiMsA, satya, karuNA 568 : tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sevA samarpaNa Adike dvArA parivAra aura samAjako dRDha karanA caahie| yaha dRDhIkaraNako kriyA hI dAyitvo yA kartavyokI zRGkhalA hai / samAjagaThanako AdhArabhUta bhAvanAeM samAja-gaThanake lie kucha maulika sUtra haiM, jina sUtroke AdhArapara samAja ekarUpame vadhatA hai| kucha aise sAmAnya niyama yA siddhAnta hai, jo sAmAjikatAkA sahajame vikAsa karate hai| saMvedanazIla mAnava samAjake bIca rahakara ina niyamoke AdhArapara apane jIvanako sundara, sarala, namra aura uttaradAyI banAtA hai| mAnava-jIvanakA sarvAgINa vikAsa apekSita hai / ekAgarUpase kiyA gayA vikAsa jIvanako sundara, ziva aura satya nahI banAtA hai| karmake sAtha manakA sundara honA aura manake sAtha vANIkA madhura honA vikAsako sIDho hai| jIvaname dharma aura satya aise tatva haiM, jo use zAzvatarUpa pradAna karate hai| samAja-sagaThanake lie nimnalikhita cAra bhAvanAeM Avazyaka hai: 1. maitrI bhaavnaa| 2 pramoda bhaavnaa| 3. kAruNya bhaavnaa| 4. mAdhyasthya bhaavnaa| maitrI bhAvanA manako vRttiyoMko atyadhika udAtta banAtI hai| yaha pratyeka prANoke sAtha mitratAkI kalpanA hI nahIM, apitu saccI anubhUtike sAtha ekAtmabhAva yA tAdAtmabhAva samAjake sAtha utpanna karatI hai| manuSyakA hRdaya jaba maMtrIbhAvanAse susaskRta ho jAtA hai, to ahiMsA aura satyake vIrudha svaya utpanna ho jAte haiM / aura AtmAkA vistAra honese samAja svargakA nandana-kAnana bana jAtA hai| jisa prakAra mitrake dharame hama aura mitra hamAre gharame nirbhaya aura ni koca sneha eva sadbhAvapUrNa vyavahAra kara sakatA hai usI prakAra yaha samasta vizva bhI hame mitrake gharake rUpame dikhalAI paDatA he| kahI bhaya, sakoca eva Atakako vRtti nahIM rhtii| kitanI sukhada aura udAtta bhAvanA hai yaha maitrIkA vyakti, parivAra aura samAja tathA rASTrako sugaThita karanekA ekamAtra sAdhana yaha maitrI-bhAvanA hai| isa bhAvanAke vikasita hote hI pArasparika sauhArda, vizvAsa, prema, zraddhA eva niSThAko utpatti ho jAtI hai| corI, dhokhAdhaDI laTa-khasoTa, Adi sabhI vibhISikAeM samApta ho jAtI hai| vizvake sabhI prANiyoke prati mitratAkA bhAva jAgRta ho jAya to parivAra aura samAjagaThaname kisI bhI prakArakA durAva tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA . 569 Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chipAva nahI raha sakatA hai| vastuta' maitrI bhAvanA samAjakI paridhiko vikasita karatI hai, jisase AtmAme samabhAva utpanna hotA hai / pramoda - bhAvanA guNIjana ko dekhakara anta karaNakA ullasita honA pramoda - bhAvanA hai / kisIkI acchI bAtako dekhakara usakI vizeSatA aura guNokA anubhava kara hamAre maname eka ajJAta lalaka aura harSAnubhUti utpanna hotI hai / yahI AnandakI lahara parivAra aura samAjako ekatA ke sUtrame Avaddha karatI hai / prAya dekhA jAtA hai ki manuSya apanese Age baDhe hue vyakti ko dekhakara IrSyA karatA hai aura isa IrSyA prerita hokara use girAnekA bhI prayatna karatA hai / jaba taka isa pravRttikA nAza na ho jAya, tabataka ahiMsA aura satya Tika nahI pAte / pramodabhAvanA parivAra aura samAjame ekatA utpanna karatI hai / IrSyA aura vidveSa para isI bhAvanAke dvArA vijaya prApta kI jA sakatI hai| IrSyAkI agni itanA vikarAla rUpa dhAraNa kara letI hai ki manuSya apane bhAI aura putrake bhI utkarSa ko phUTI A~kho nahIM dekha pAtA / yahI IrSyAkI pariNati eva pravRtti ho parivAra aura samAjame khAI utpanna karatI hai / samAja aura parivArakI chinna- bhinnatA IrSyA, ghRrNA aura dveSake kAraNa hI hotI hai / pratispardhAvaza samAja vinAzake kArakI ora baDhatA hai / ata 'pramoda - bhAvanA kA abhyAsa kara guNoke pArakhI nA aura sahI mUlyAkana karanA samAjagaThanakA siddhAnta hai / jo svaya AdarasammAna prApta karanA cAhatA hai, use pahale anya vyaktiyokA Adara-sammAna karanA cAhie | apane guNoke sAtha anya vyaktiyoke guNokI bhI prazasA karanI caahie| yaha pramodakI bhAvanA maname prasannatA, nirbhayatA eva AnandakA saMcAra karatI hai aura samAja tathA parivArako Atmanirbhara, svastha aura sugaThita banAtI hai / karuNA bhAvanA karuNA manakI komala vRtti hai, dukhI aura pIDita prANI ke prati sahaja anukampA aura mAnavIya savedanA jAga uThatI hai / dukhoke du khanivAraNArtha hAtha baDhate hai aura bhakti usake dukhakA nirAkaraNa kiyA jAtA hai / karuNA manuSyakI sAmAjikatAkA mUlAdhAra hai / isake sevA, ahiMsA, dayA, sahayoga, vinamratA Adi sahasro rUpa sabhava hai / parivAra aura samAjakA Alambana yaha karuNA-bhAvanA hI hai / mAtrAke tAratamyake kAraNa karuNAke pramukha tIna bheda hai - 1 mahAkaruNA, 2 atikaruNA aura, 3 laghukaruNA / mahAkaruNA nisvArthabhAvase prerita 570 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hotI hai aura isa karuNAkA dhArI prANimAtrake kaSTa-nivAraNake lie prayAsa karatA hai| isa zreNIko karuNA kisI netA yA mahAn vyaktime hI rahatI hai| isa karuNA dvArA samasta mAnava-samAjako ekatAke sUtrame Abaddha kiyA jAtA hai aura samAjake samasta sadasyoko sukhI banAnekA prayAsa kiyA jAtA hai| atikaruNA bhI jitendriya, sayamI aura ni svArtha vyaktime pAyI jAtI hai| isa karuNAkA uddezya bhI prANiyome pArasparika sauhArda utpanna karanA hai| dUsareke prati kaisA vyavahAra karanA aura kisa vAtAvaraName karanA hitaprada ho sakatA hai, isakA viveka bhI mahAkaruNA aura atikaruNA dvArA hotA hai| pratizodha, sakIrNatA aura svArthamUlakatA Adi bhAvanAeM isI karuNAke phalasvarUpa samAjase niSkAsita hotI haiN| vAstavame karuNA aisA komala tantu hai, jo samAjako ekatAme Abaddha karatA hai| laghukaruNAkA kSetra parivAra yA kisI AdhAravizeSapara gaThita sagha taka hI sImita hai| apane parivArake sadasyoke kaSTanivAraNArtha ceSTA karanA aura karuNAvRttise prerita hokara unako sahAyatA pradAna karanA laghukaruNAkA kSetra hai| manuSyame adhyAtma-cetanAkI pramukhatA hai, ataH vaha zAzvata AtmA evaM aparivartanIya yathArthatAkA svarUpa satya-ahiMsAse sambaddha hai / kalaha, viSayabhoga, ghRNA, svArtha, sacayazolavRtti mAdikA tyAga bhI karuNA-bhAvanA dvArA sabhava hai| ataeva sakSepame karuNA-bhAvanA samAja-gaThanakA aisA siddhAnta hai jo avyApti aura ativyApti doSose rahita hokara samAjako svastha rUpa pradAna karatA hai| mAdhyasthya-bhAvanA jinase vicArokA mela nahI baiThatA athavA jo sarvathA saskArahIna haiM, kisI bhI sadvastuko grahaNa karaneke yogya nahIM haiM, bI kumArgapara cale jA rahe haiM tathA jinake sudhArane aura sahI rAste para lAneke sabhI yatna niSphala siddha ho gaye haiM, unake prati upekSAbhAva rakhanA mAdhyasthya-bhAvanA hai| manuSyame asahiSNutAkA bhAva pAyA jAtA hai| vaha apane virodhI aura virodha kA saha nahI pAtA / matabhedake sAtha manobheda hote vilamba nahI lgtaa| ata isa bhAvanA dvArA manobhedako utpanna na hone denA samAja-gaThanake lie Avazyaka hai / ina cAroM bhAvanAokA abhyAsa karanese AdhyAtmika guNokA vikAsa to hotA hI hai, sAtha hI parivAra aura samAja bhI sugaThita hote haiN| mAdhyasthya-bhAvanAkA lakSya hai ki asaphalatAko sthitime manuSyake utsAhako . tIrthakara mahAvIra aura unako dezanA . 571 Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMga na hone denA tathA bar3I-se-bar3I vipattike Anepara bhI samAjako sudRDha banAye rakhanekA prayAsa krnaa| jijIviSA jIvakA svabhAva hai aura pratyeka prANI isa svabhAvako sAdhanA kara rahA hai / ataeva mAdhyasthya-bhAvanAkA avalambana lekara viparIta AcaraNa karanevAloke prati bhI dveSa, ghRNA yA IrSyA na kara taTasthavRtti rakhanA Avazyaka hai| sakSepame samAja-gaThanakA mUlAdhAra ahisAtmaka ukta cAra bhAvanAeM haiN| samAjake samasta niyama aura vidhAna ahiMsAke Alokame manuSyahitake lie nirmita hote hai| mAnavake dukha aura dainya bhautikavAda dvArA samApta na hokara adhyAtmadvArA hI naSTa hote haiN| samAjake mUlya, vizvAsa aura mAnyatAeM ahiMsAke dharAtala para hI pratiSThita hotI haiN| mAnava-samAjakI samRddhi pArasparika vizvAsa, prema, zraddhA, jovanasuvidhAoko samatA, vizvabandhutva, maitrI, karuNA aura mAdhyasthya-bhAvanA para hI AdhRta hai| ataeva samAjake ghaTaka parivAra, sagha, samAja, goSThI, sabhA, pariSad Adiko sadar3hatA naitika mUlyo aura Adarzo para pratiSThita hai| samAjadharma * pRSThabhUmi mAnava-samAjako bhautikavAda aura nAstikavAdane pathabhraSTa kiyA hai / ina donone mAnavatAke sacce Adarzose cyuta karake mAnavako pazu banA diyA hai| jabataka samAjakA pratyeka sadasya yaha nahI samajha letA ki manuSmAtrakI samasyA usakI samasyA hai, tabataka samAjame paraspara sahAnubhUti eva sadbhAvanA utpanna nahI ho sakatI hai / jAtoya ahakAra, dharma, dhana, varga, zakti, ghRNA aura rASTrake kRtrima bandhanone mAnava-samAjake bIca khAI utpanna kara dI hai, jisakA AtmavikAsake vinA bharanA sambhava nahIM / yataH mAnava-samAja aura sabhyatAkA bhaviSya AtmajJAna, svatantratA, nyAya aura premako una gaharI vizvabhAvanAoke sAtha badhA huA hai, jo Aja bhautikatA, hiMsA, zoSaNa prabhRtise bhArAkrAnta hai| isame sandeha nahI ki samAjakI sakIrNatAe, dharmake nAmapara kI jAnevAlI hiMsA, vargabhedake nAmapara bheda-bhAva, kaca-nIcatA Adise vartamAna samAja trasta hai / ata. mAnavatAkA jAgaraNa usI sthitime sambhava hai, jaba jJAna-vijJAna, artha, kAma, rAjanIti-vidhAna eva samAja-jIvanakA samanvaya naitikatAke sAtha sthApita ho tathA prANimAtrake sAtha ahiMsAtmaka vyavahAra kiyA jaay| pazu-pakSI bhA mAnavake samAna vizvake lie upayogI evaM usake sadasya haiN| ata. unake sAtha 572 . tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI premapUrNa vyavahAra honA Avazyaka hai| vizAla aizvarya aura mahAna vaibhava prApta karake bhI prama mora AtmaniyantraNake vinA zAnti sambhava nahI / jabataka samAjake pratyeka sadasyakA naitika aura AdhyAtmika vikAsa nahI huA hai, tabataka vaha bhautikavAdake mAyAjAlase mukta nahI ho sakatA / vyakti aura samAja apanI daSTiko adhikArakI orase haTAkara karttavyakI ora jabataka nahI lAyegA, tavataka svArthabuddhi dUra nahIM ho sakatI hai| vastuta samAjakA pratyeka sadasya naitikatAse anaitikatA, ahiMsAse hiMsA, premase ghRNA, kSamAse krodha, utsargase sagharSa eva mAnavatAse pazutApara vijaya prApta kara sakatA hai| dAsatA, barvaratA aura hiMsAse mukti prApta karaneke lie ahiMsaka sAdhanokA honA anivArya hai| yata ahiMsaka sAdhano dvArA ho ahiMsAmaya zAti prApta kI jA sakatI hai / vinA kisI bheda-bhAvake sasArake samasta prANiyoke kapTokA anta ahiMsaka AcaraNa aura udArabhAvanA dvArA hI sambhava hai / bhautika utkarSakI sarvathA avahelanA nahI kI jA sakatI, para ise mAnava-jIvanakA antima lakSya mAnanA bhUla hai| bhautika utkarSa samAjake lie vahI taka abhipreta hai, jahAMtaka sarvasAdhAraNake natika utkarSame vAdhaka nahI hai| aise bhautika utkarSase koI lAbha nahI, jisase naitikatAko Thesa pahu~catI ho| samAja-dharmakA mUla yahI hai ki anyakI galatI dekhaneke pahale apanA nirIkSaNa karo, aisA karanese anyakI bhUla dikhalAyI nahI paDegI aura eka mahAn sagharSase sahaja hI mukti mila jAyago / vizvapremakA pracAra bhI AtmanirIkSaNase ho sakatA hai| vizpapremake pavitra sUtrame vadha jAnepara sampradAya, varga, jAti, deza eva samAjakI paraspara ghRNA bhI samApta ho jAtI hai aura sabhI mitratApUrNa vyavahAra karane lagate hai| hamArA premakA yaha vyavahAra kevala mAnava-samAjake sAtha hI nahIM rahanA cAhie, kintu pazu, pakSI, kIDe aura makoDeke sAtha bhI honA caahie| ye pazu-pakSI bhI hamAre hI samAna janadAra haiM aura ye bhI apane sAtha kiye jAnevAle sahAnubhati, prema, krUratA aura kaThoratAke vyavahArako samajhate haiN| jo inase prema karatA hai, usake sAmane ye apanI bhayakaratA bhUla jAte haiM aura usake caraNome natamastaka ho jAte haiN| para jo inake sAtha kaThoratA, krUratA aura nirdayatAkA vyavahAra karatA hai; use dekhate hI ye bhAga jAte haiM athavA apaneko chipA lete haiN| ata samAjame manuSyake hI samAna anya prANiyoko bhI jAnadAra samajhakara unake sAtha bhI sahAnubhUti aura premakA vyavahAra karanA Avazyaka hai| samAjako vikRta yA rogI vanAnevAle tattva haiM--(1) zoSaNa, (2) anyAya, (3) atyAcAra, (4) parAdhInatA, (5) svArthalolupatA, (6) avizvAsa aura, tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA 573 Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) ahkaar| ina vinAzakArI tattvokA AcaraNa karanese samAjakA kalyANa yA unnati nahI ho sakatI hai| samAja bho eka zarIra hai aura isa garIrakI pUrNatA sabhI sadasyoke samUha dvArA niSpanna hai| yadi eka bhI madasya mAyA, dhokhA, chala-prapaca aura krUratAkA AcaraNa karegA, to samAjakA samasta zarIra rogI vana jAyagA aura zanai zanai sagaThana githala hone lgegaa| ata hiMsA, AkramaNa aura ahakArako nItikA tyAga Avazyaka hai / jisa samAjame nAgarikatA aura lokahitakI bhAvanA paryAptarUpame pAyI jAtI hai vaha samAja gAnti aura sukhakA upabhAga karatA hai| sahAnubhUti samAja-dharmokI sAmAnya rUparegvAme sahAnubhUtikI gaNanA kI jAtI hai / isake abhAvase ahakAra utpanna hotA hai| vAstavika sahAnubhUti premake rUpame prakaTa hotI hai / ahakArake mUlame ajJAna hai / ahakAra unhI logoke hRdayame panapatA hai, jo yaha socate hai ki unakA astitva anya vyaktiyose pRthak hai tathA unake uddezya aura hita bhI dUsare sAmAjika sadasyose bhinna hai aura unakI vicAradhArA tathA vicAradhArAjanya kAryavyavahAra bhI sahI haiN| ata ve samAjame sarvopari haiM, unakA astitva aura mahattva anya sadasyose zreSTha hai| ___ sahAnubhati manuSyako pathak aura Atmakendrita jIvanase UcA uThAtI hai aura anya sadasyoke hRdayame usake lie sthAna banAtI hai, tabhI vaha dUsaroke vicAro aura anumatiyome sammilita hotA hai| kisI dukhI prANIke kaSTake savadhame pUcha-tAcha karanA eka prakArakA mAtra ziSTAcAra hai| para dukhIke dukhako dekhakara dravita honA aura sahAyatAke lie tatpara honA hI sacce sahAnubhUtipUrNa manakA paricAyaka hai| saccI sahAnubhUtikA ahaMkAra aura AtmazlAghAke sAtha koI sambandha nahI hai| yadi koI vyakti apane paropakArasambandho kAryokA guNAnuvAda cAhatA hai aura pratidAname durvyavahAra milanepara zikAyata karatA hai to samajha lenA cAhie ki usane vaha paropakAra nahI kiyA hai| vinIta, AtmanigrahI aura sevAbhAvIme hI saccI sahAnubhUti rahatI hai| ___ yathArthata mahAnubhati dUsare vyaktiyoke prayAso aura dukhoke sAtha ekalayatAke bhAvakI anubhUti hai| isase mAnavake vyaktitvame pUrNatAkA bhAva AtA hai| isI guNake dvArA sahAnubhUtipUrNa vyakti apanI nijatAmai aneka AtmAokA pratIka bana jAtA hai| vaha samAjako anyasadasyokI dRSTise dekhatA hai, anyake kAnose sunatA hai, anyake manase socatA hai aura anya logoke hRdayake dvArA hI anubhUti prApta karatA hai| apanI isI vizeSatAke kAraNa vaha apanese bhinna 574 : tIrthakara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaktiyoke manobhAvoko samajha sakatA hai / ata isaprakArake vyaktikA jIvana samAjake lie hotA hai| vaha samAjako nIda sotA hai aura samAjakI hI nIda jAgatA hai| sahAnubhUti aisA sAmAjika dharma hai, jisake dvArA pratyeka sadasya anya sAmAjika sadasyoke hRdayataka pahuMcatA hai aura samasta samAjake madasyoke sAtha ekAtmabhAva utpanna ho jAtA hai| eka sadasyako honevAlI pIDA, vedanA anya sadasyokI bhI bana jAtI haiM aura sukha-duHkhame sAdhAraNIkaraNa ho jAtA hai| bhAvAtmaka sattAkA prasAra ho jAtA hai aura azeSa samAjake sAtha usakA rAgAtmaka sambandha sthApita ho jAtA hai| sahAnubhUti ekAtmakArI tattva hai, isake apanAnese kabhI dUsarokI bhartsanA nahIM kI jAtI aura sahavartI janasamudAyake prati sahRdayatAkA vyavahAra sampAdita kiyA jAtA hai| isakI paripakvAvasthAko vahI vyakti prApta kara sakatA hai, jisane jIvaname sampUrNa hArdikatAse prema kiyA ho, pIDA sahI ho aura du khoke gambhIra sAgarakA avagAhana kiyA ho / jIvanako Atyantika anubhUtiyoke sasargase hI usa bhAvakI niSpatti hotI hai, jisase manuSyake manase ahakAra, vicArahInatA, svArthaparatA eva pArasparika avizvAsakA unmalana ho jAya / jisa vyaktine kiso-na-kisI rUpame duHkha aura pIDA nahI sahI hai, sahAnubhUti usake hRdayame utpanna nahI ho sakatI hai| dukha aura pIDAke avasAnake bAda eka sthAyI dayAlutA aura prazAntikA hamAre maname vAsa ho jAtA hai| vastuta jo sAmAjika sadasya aneka dizAome pIDA sahakara paripakvatAko prApta kara letA hai, vaha santoSakA kendra bana jAtA hai aura dukhI eva bhagnahRdaya logoMke lie preraNA aura savalakA srota bana jAtA hai| sahAnubhUtikI sArvabhaumika AtmabhASAko, manuSyokI to bAta hI kyA, pazu bhI naisargikarUpase samajhate aura pasada karate haiN| __ svArthaparatA vyaktiko dUsareke hitokA vyAghAta karake apane hitokI rakSAkI preraNA karatI hai, para sahAnubhUti apane svArtha aura hitokA tyAgakara dUsaroke svArtha aura hitokI rakSA karanekI preraNA detI hai| phalasvarUpa sahAnabhUtiko samAja-dharma mAnA jAtA hai aura svArthaparatAko adharma / sahAnubhUtime nimnalikhita vizeSatAeM samAviSTa haiM: 1 dayAlutA-kSaNika AvezakA tyAga aura prANiyoke prati dayA-karuNAbuddhi dayAlutAme antahita hai| avizvasanIya AvezabhAvanA dayAlutAme pari tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA . 575 Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNita nahI hai / kisIkI prazaMsA karanA aura bAdame use gAliyAM dene laganA nirdayatA hai / yadi dAtA apane dAnakA puraskAra cAhane lagatA hai, to dAna niSphala hai, isIprakAra koI vyakti kisI bAharI pra eraNAse udAratAkA koI kArya karatA hai aura kucha samayake bAda kisI apriya ghaTanAke kAraNa bAharI prabhAvake vazobhUta ho viparIta AcaraNa karane lage, to ise bhI caritrakI durbalatA mAnA jAyagA / saccI dayAlutA aparivartanIya hai aura yaha bAharI prabhAvase abhivyakta nahI kI jA sakatI / prANiyoke dukhako dekhakara antakaraNakA Ardra ho jAnA dayAlutA hai / yaha jIvakA svabhAva hai, isase caritrake saundayaM kI vRddhi hoto hai aura saumyabhAvakI upalabdhi hotI hai / sAmAjika sambandhokI rakSAme dayAkA pradhAna sthAna hai | 2. udAratA - hRdayako vizAlatA ke mAtha isakA sambandha hai / jisa vyaktike caritrame audArya, dayA, sahAnubhUti Adi guNa pAye jAte haiM, usakA jIvana AkarSaNa aura prabhAvayukta ho jAtA hai / caritrakI nIcatA aura bhoDApana ghRNAspada hai / udAratAvaza hI vyakti apane sahavartI janoke prati AdhyAtmika aura sAmAjika aikyakA anubhava karate haiM aura apanI upalabdhiyokA kucha aza samAjake magala hetu anya sadasyoko bhI vitarita kara dete haiM / 3. bhadratA - isa guNadvArA vyakti niSThuratA aura pAzavika svArthaparatAse dUra rahatA hai / AtmAnuzAsanake abhyAsase isa guNakI prApti hotI hai / apanI pAzakki vAsanAokA damana aura niyantraNa karanese manuSyake hRdayame bhadratA utpanna hotI hai / jisa vyakti me isa bhAvakI niSpatti ho jAyagI, usake svarame spaSTatA, dRDhatA aura vyAmohahInatA A jAtI hai / viparIta ora Apattijanaka paristhitiyome vaha na udvigna hotA hai aura na kisIse ghRNA hI karatA hai / bhadratAme Atmasayama, sahiSNutA, vicArazIlatA aura paropakAritA bhI sammilita haiM / ina guNoke sadbhAvase samAjakA samyak sacAlana hotA hai tathA samAjake vivAda, kalaha aura visavAda samApta ho jAte haiM / 4 antardRSTi - sahAnubhUtike pariNAmasvarUpa samAjake paryavekSaNako kSamatA antardRSTi hai / vAda-vivAdake dvArA vastukA bAhya rUpa hI jJAta ho pAtA hai, para sahAnubhUti antastala taka pahu~ca jAtI hai / nizchala prema eka aiso rahasyapUrNa ekAtmIyatA hai, jisake dvArA vyakti eka dUsareke nikaTa pahu~cate haiM aura eka dUsarese suparicita hote hai / antardRSTiprApta vyaktike pUrvAgraha chUTa jAte haiM, pakSapAtakI bhAvanA manase nikala jAtI hai aura samAjake anya sadasyoke sAtha sahayogakI bhAvanA prasphuTita 576 . tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya - paramparA Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ho jAtI hai / pratidvandvitA, zatrutA, tanAva Adi samApta ho jAte haiM bhIra samAja ke sadasyome sahAnubhUtike kAraNa vizvAsa jAgRta ho jAtA hai / sakSepa mahAnubhUti aisA samAja dharma hai, jo vyakti aura samAja ina donokA maMgala karatA hai / isa dharmake AcaraNase samAja-vyavasthA me mudRDhatA AtI hai / apane samasta doSoM se mukti prAptakara mAnava samAja ekatAke sUtrame vadhatA hai / ahiMsAkA hI rUpAntara sahAnubhUti hai aura ahiMsA hI sarvajIva- samabhAvakA Adarza prastuta karato hai, jisase samAjame sagaThana sudRDha hotA hai| yadi bhAvanAo krodha, abhimAna, kapaTa, svArtha, rAga-dveSa Adi haiM, to samAjame mitratAkA AcaraNa sambhava nahI hai / vAstavame ahiMsA prANIko savedanazIla bhAvanA aura vRttikA rUpa hai, jo sarvajIva- samabhAvase nirmita hai / samAja dharmakA samasta bhavana isI sarvajIva- samabhAvakI komala bhAvanApara AdhArita hai / ahiMsA yA sahAnubhUti aisA guNa hai, jo carAcara jagatme sampUrNa prANiyoke sAtha maitrobhAvakI pratiSThA karatA hai / kisIke prati bhI vaira aura virodhakI bhAvanA nahI rahatI / dukhiyoke prati hRdayame karuNA utpanna ho jAtI hai / jo kisI dUsareke dvArA Atakita haiM, unhe bhI ahiMsaka apane antarakI komala kintu sudRDha bhAvanAokI sampati dvArA abhayadAna pradAna karatA hai / usake dvArA sasArake samasta prANiyoke prati samatA, surakSA, vizvAsa eva sahakAritAko bhAvanA utpanna hotI haiM / anyAya, atyAcAra, zoSaNa, dveSa, balAtkAra, IrSyA Adiko sthAna prApta nahI rahatA / yaha smaraNIya hai ki hamAre manake vicAra aura bhAvanAokI tarageM phailatI haiM, ina taragome yoga aura vala rahatA hai / yadi maname hiMsAkI bhAvanA prabala hai, to hiMsaka taragaM samAjake anya vyaktiyoMko bhI krUra, nirdaya aura svArthI banAyeMgI / ahiMsAkI bhAvanA rahanepara samAja ke sadasya sarala, sahayogI aura udAra banate hai / ataeva samAjadharmakI pRSThabhUmi ahiMsA yA sahAnubhUtikA rahanA paramAvazyaka hai / sAmAjika naitikatAkA AdhAra AtmanirIkSaNa samAja eva rASTrakI ikAI vyaktike jIvanako svastha - sampanna karaneke lie svArthatyAga eva vaiyaktika cAritrakI nirmalatA apekSita hai / Aja vyaktime jo asantoSa aura ghabaDAhaTakI vRddhi ho rahI hai, jisakA kuphala viSamatA aura aparAdhokI bahulatAke rUpame hai, naitika AcaraNa dvArA hI dUra kiyA jA sakatA hai, kyoki AcaraNakA sudhAranA hI vyaktikA sudhAra aura AcaraNako bigaDanA hI vyaktikA bigAr3a hai / 37 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA . 577 Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyeka vyakti apane kAryoMko mana, vacana aura kAya dvArA sampanna karatA hai tathA anya vyaktiyose apanA samparka bhI inhIke dvArA sthApita karatA hai / ye tIno pravRttiyA~ manuSyako manuSyakA mitra aura ye hI manuSyako manuSyakA zatru bhI banAtI haiM / ina pravRttiyoke satprayogase vyakti sukha aura zAnti prApta karatA hai tathA samAjake anya sadasyoke lie sukha-zAntikA mAgaM prastuta karatA hai, kintu jaba inhI pravRttiyokA durupayoga hone lagatA hai, to vaiyaktika eva sAmAjika dono hI jIvanome azAnti A jAtI hai / vyaktikI svArthamUlaka pravRttiyA~ viSaya- tRSNAko baDhAnevAlI hotI haiM; manuSya ucita-anucitakA vicAra kiye binA tRSNAko zAnta karaneke lie jo kucha kara sakatA hai, karatA hai / ataeva jIvaname niSedhAtmaka yA nivRttimUlaka AcArakA pAlana karanA Avazyaka hai / yadyapi nivRttimArga AkarSaka aura sukara nahI hai, to bhI jo isakA ekabAra AsvAdana kara letA hai, use zAzvata aura cirantana zAntikI prApti hotI hai / vidhyAtmaka cAritrakA sambandha zubhapravRttiyose hai aura azubhapravRttiyose nivRttimUilaka bhI cAritra saMbhava hai / jo vyakti samAjako samRddha eva pUrNa sukhI banAnA cAhatA hai, use zubhavidhikA hI anusaraNa karanA Avazyaka hai / vyaktike naitika vikAsake lie AtmanirIkSaNapara jora diyA jAtA hai| isa pravRttike binA apane doSoko ora dRSTipAta karanekA avasara hI nahI milatA / vastuta vyaktiko adhikAza kriyAe~ yantravat hotI haiM, ina kriyAome kucha kriyAokA sambandha zubhake sAtha hai aura kuchakA azubhake sAtha / vyakti na karane yogya kArya bhI kara DAlatA hai aura na kahane lAyaka bAta bhI kaha detA hai tathA na nicAra yogya bAtokI ulajhaname par3akara apanA aura parakA ahita bhI kara baiThatA hai / para AtmanirIkSaNako pravRtti dvArA apane doSa to dUra kiye hI jA sakate haiM tathA apane kartavya aura adhikArokA yathArthata parijJAna bhI prApta kiyA jA sakatA hai / prAya dekhA jAtA hai ki hama dUsaroMkI AlocanA karate haiM aura isa mAlocanA dvArA hI apane karttavyakI samApti samajha lete haiM / jisa burAIke lie hama dUsaroko kosate haiM, hamame bhI vahI burAI vartamAna hai, kintu hama usakI ora dRSTipAta bhI nahI karate / ata. samAja dharmakA ArohaNa karanekI pahalI sIDhI Atma-nirIkSaNa hai | isake dvArA vyakti ghRNA, dveSa, IrSyA, mAna, mAtsarya prabhRti durguNose apanI rakSA karatA hai aura samAjako pra emake dharAtala para lAkara use sukhI aura zAnta banAtA hai AtmanirIkSaNake abhAvame vyaktiko apane doSokA parijJAna nahI hotA 578 : tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA 1 Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura phalasvarUpa vaha ina doSoko samAjameM bhI mAropita karatA hai, jisase samAjeme bhedabhAva utpanna ho jAte haiM aura zane. zana. samAja vighaTita hone lagatA hai| samAjadharmakI pahalI sIDhI: vicArasamanvaya-udAradRSTi ___"muNDe-muNDe matibhinnA" lokoktike anusAra vizvake mAnavomeM vicArabhinnatAkA rahanA svAbhAvika hai, mayoki matrako vicArazelI eka nahIM hai| vicAra-bhinnatA hI matabheda aura vidve poko jananI hai| vaiyaktika aura sAmAjika jIvaname azAntikA pramukha kAraNa vicArome bheda honA hI hai| vicArabhedake kAraNa vidveSa aura ghRNA bhI utpanna hotI hai| isa vicAra-bhinnatAkA zamana udAradRSTi dvArA hI kiyA jA sakatA hai| udAradRSTikA anya nAma syAdvAda hai / yaha dRSTi hI Apamo matabheda evaM pakSapAtapUrNa notikA unmUlana kara anekatAma ekatA, vicArome udAratA evaM sahiSNutA utpanna karatI hai| yaha vicAra aura kathanako saphUcita, haTha eva pakSapAtapUrNa na banAkara udAra, niSpakSa aura vigAla banAtI hai| vAstavame vicAroko udAratA ho samAjame zAnti, sukha aura premako sthApanA kara makatI hai| Aja eka vyakti dUsare vyaktise, eka varga dusare vargase aura eka jAti dUsarI jAtise imIlie saMgharSarata hai ki usame bhinna vyakti, varga aura jAtike vicAra unake vicAroMke pratikUla haiN| sAmpradAyikatA aura jAtivAdake nazeme masta hokara nirmama hatyAeM kI jA rahI haiM aura apanese viparIta vicAravAloke Upara asaMkhya atyAcAra kiye jA rahe haiN| sAmpradAyikatAke nAmapara parapasparame sadhapaM aura kleza ho rahe haiN| dharmako sakIrNatAke kAraNa sahasro mUka vyaktiyoko talavArake ghATa utArA jA rahA hai | jalate hue agnikuNDome jIvita pazuoko DAlakara mvargakA pramANapatra prApta kiyA jA rahA hai| isa prakAra vicArabhinnatAkA bhUta mAnavako rAkSama banAye hue hai| udAratAkA siddhAnta kahatA hai ki vicAra-bhinnatA svAbhAvika hai kyoki pratyeka vyaktike vicAra apanI paristhiti, samajha eva AvazyakatAke anusAra vanate haiM / ata vicArome ekatva honA asambhava hai| pratyeka vyaktikA jJAna eva usake sAdhana somita haiN| ata ekasamAna vicArokA honA svabhAvaviruddha hai| ___ abhiprAya yaha hai ki vastume aneka guNa aura paryAya-avasthAeM haiN| pratyeka vyakti apanI zamita eva yogyatAke anusAra vastukI aneka avasthAomese tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA 579 Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kisI eka avasthAko dekhatA aura vicAra karatA hai| ataH usakA aikAgika jJAna usIkI dRSTi taka satya hai / anya vyakti usI vastukA avalokana dUsare pahalUse karatA hai / ataH usakA jJAna bhI kisI dRSTise ThIka hai / apanI-apanI dRSTi se vastukA vivecana, parIkSaNa aura kathana karanemeM sabhI ko svatantratA haiM; sabhIkA jJAna vastu eka guNa yA avasthAko jAnaneke kAraNa azAtmaka hai, pUrNa nhii| jaise eka hI vyakti kisIkA pitA, kisIkA bhAI, kisIkA putra aura kisIkA bhAganeya eka samaya me raha sakatA hai aura usake bhrAtRtva, pitRtva, putratva eva bhAganeyatvame koI bAdhA nahI aatii| usI prakAra sasArake pratyeka padArthame eka hI kAme vibhinna dRSTiyose aneka dharma rahate haiM / ataeva udAranIti dvArA sasArake pratyeka prANIko apanA mitra samajhakara samAjake sabhI sadasyoke sAtha udAratA aura premakA vyavahAra karanA apekSita hai / matabhedamAtrase kisIko zatru samajha lenA murkhatAke sivAya aura kucha nahI / pratyeka bAtapara udAratA aura niSpakSa dRSTise vicAra karanA hI samAjame zAnti sthApita karanekA pramukha sAdhana hai / yadi koI vyakti bhrama yA ajJAnatAvaza kisI bhI prakArakI bhUla kara baiThatA hai, to usa bhUlakA parimArjana premapUrvaka samajhAkara karanA caahie| ahavAdI prakRti, jisane vartamAname vyaktike jIvaname baDappanakI bhAvanAkI parAkASThA kara dI hai, udAranIti se hI dUra kI jAsakatI hai| vyakti apaneko ast aura anyako choTA tabhI taka samajhatA hai jabataka use vastusvarUpakA yathArtha bodha nahI hotA / apanI hI bAte satya aura anyakI bAteM jhUThI tabhI taka pratIta hotI hai jabataka aneka guNaparyAyavAlI vastukA yathArtha bodha nahI hotA / udAratA samAjake samasta jhagaDoko zAnta karaneke lie amogha astra hai / vidhi, niSedha, ubhayAtmaka aura avaktavyarUpa padArthoMkA yathArtha parijJAna sagharSa aura dvandvokA anta karanemeM samartha hai / yadyapi vicAra - samanvaya tarkakeM kSetrame vizeSa mahattva rakhatA hai, to bhI kokavyavahArame isakI upayogitA kama nahI hai / samAjakA koI bhI vyAvahArika kArya vicArokI udAratA ke binA calatA hI nahI hai / jo vyakti udAra hai, vahI to anya vyaktiyoke sAtha mila-jula sakatA hai / yahA~ yaha dhyAtavya hai ki rAjya sApekSa hotA hai, nirapekSa nahI / hame vastuoke ananta rUpo yA paryAyoMmero eka kAlame usake eka hI rUpa yA paryAyakA jJAna prApta hotA hai aura kathana bhI kisI eka rUpa yA pAryAyakA ho kiyA jAtA hai / ataeva kathana karate samaya apane dRSTikoNake satya honepara bhI usa kathanako pUrNa matya nahI mAnA jA sakatA, kyoMki usake atirikta bhI matya avaziSTa rahatA hai / unheM asatya to kahA hI nahI jA sakatA, kyoki ve vastukA 580 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hI varNana karate haiM / ata: unheM satyAza kahA jA sakatA hai| ataeva eka vyakti jo kucha kahatA hai vaha bhI satyAza hai, dUsarA jo kahatA hai vaha bhI satyAza hai| tIsarA kahatA hai vaha bhI satyAza hai| isa prakAra agaNita vyaktiyoke kathana satyAza hI Thaharate hai / yadi ina saba satyAzoko milA diyA jAya to pUrNa satya bana sakatA hai| isa pUrNa satyako prApta karaneke lie hame una satyAzo arthAt dUsaroke dRSTikoNoke prati udAra, sahiSNu aura samanvayakArI bananA hogA aura yahI satyakA Agraha hai| jabataka hama una satyAzo-dUsaroke dRSTikoNoke prati anudAra-asahiSNu bane rahege, samanvaya yA sAmaJjasyako pravRtti hamArI nahIM hogI, hama satyako nahI prApta kara sakege aura na hamArA vyavahAra hI samAjake lie magalamaya hogaa| virAT satya asakhya satyAzoko lekara banA hai| una satyAzokI upekSA karanese hama kabhI bhI usa virAT satyako nahI prApta kara sakege / ApekSika satyako kahane aura dUsaroke dRSTikoName satya DhU~Dhane eva unake samanvaya yA sAmajasya karanekI paddhati yA zailo udAratA hai| yaha udAratA samAjako sugaThita, suvyavasthita aura samRddha banAneke lie Avazyaka hai| __udAratA satyako DhUMDhane tathA apanese bhinna dRSTikoNoke sAtha samajhautA karanekI prakriyA hai / isa prakriyA dvArA manobhUmi vistRta hotI hai aura vyakti satyAzako upalabdha karatA hai| udAra daSTikoNa yA samanvayavRtti hI satyakI upalabdhike lie ekamAtra mArga hai| Agraha, haTha, dambha aura sagharSoMkA anta isIke dvArA sambhava hai| haTha, durAgraha aura pakSapAta aise duguNa hai jo eka vyaktiko dUsare vyaktise samajhautA nahIM karane dete / jaba taka vicArome udAratA nahI, apane dRSTikoNako yathArtharUpame samajhanekI zakti nahI, taba taka pUrvAgraha lage hI rahate haiN| udAratA yaha samajhaneke lie prerita karatI hai ki kisI bhI padArthame aneka rUpa aura guNa hai| hama ina aneka rUpa aura guNomese kuchako ho jAna pAte haiM / ata hamArA jJAna eka vizeSa dRSTi taka hI sImita hai| jaba taka hama dUsaroke vicArokA svAgata nahI kareMge, uname nihita satyako nahI pahacAnege, tabataka hamArI aikAntika haTha kaise dUra ho skegii| udAratA yA vicArasamanvaya vaiyaktika aura sAmAjika gutthiyoko sulajhAkara samAjame ekatA aura vaicArika ahiMsAkI pratiSThA karatA hai| samAjadharmako dUsarI sIr3hI * vizvaprema aura niyantraNa samasta prANiyoko unnatike avasarome samAnatA honA, samAjadharmako dUsarI soDhI hai aura isa samAnatAprAptikA sAdhana vizvaprema yA atmaniyantraNa hai / jisa vyaktike jIvaname Atma-niyantraNa samAviSTa ho gayA hai vaha samAjake tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA : 581 Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhI sadasyoMke sAtha bhAIcArekA vyavahAra karatA hai / unake duHkha-dardame sahAyaka hotA hai / unhe ThIka apane samAna samajhatA hai| hInAdhikako bhAvanAkA tyAgakara anya anya vyaktiyokI sukha-suvidhAokA bhI dhyAna rakhatA hai| pAkhaNDa aura dhokhebAjokI bhAvanAokA anta bhI vizvaprema dvArA sambhava hai| zoSita aura zoSakokA jo saMgharSa cala rahA hai, usakA anta vizvaprema aura AtmaniyantraNake vinA sambhava nhii| vizvapramakI pavitra agnime dambha, pAkhaNDa, hiMsA, UMca-nIcako bhAvanA, abhimAna, svArthabuddhi, chala-kapaTa prabhRti samasta bhAvanAeM jalakara chAra bana jAtI haiM-au.kartavya, ahiMsA, tyAga aura sevAkI bhAvanAeM utpanna ho jAtI haiN| yaha eka aisA siddhAnta hai jo vyakti aura samAjake vIca adhikAra aura kartavyako zRGkhalA sthApita kara sakatA hai| samAja eva vyaktike ucita savadhokA satulana isIke dvArA sthApita ho sakatA hai / vyakti sAmAjika hitakI rakSAke lie apane svArthakA tyAgakara sahayogako bhAvanAkA prayoga bhI premase hI kara sakatA hai / Aja vyakti aura samAjake vIcako khAI sagharpa aura zoSaNake kAraNa gaharI ho gaI hai| isa khAIko icchAoke niyantraNa aura premAcaraNa dvArA hI bharA jA sakatA hai| nijI svArthasAdhanake kAraNa agaNita vyakti bhUkhase tar3apa rahe haiM aura asakhyAta vinA vastrake ardhanagna ghUma rahe haiN| yadi bhogopabhogakI icchAoke niyantraNake sAtha AvazyakatAeM bhI sImita ho jAye aura vizvapra make jAdUkA prayoga kiyA jAya, to yaha sthiti tatkAla samApta ho sakatI hai| mAnavakA jInA adhikAra hai, kintu dUsareko jIvita rahane denA usakA katrtavya hai| ataH apane adhikArokI mAMga karanevAleko kartavyapAlanavI ora sajaga rahanA atyAvazyaka hai / samAjame vyApta viSamatA, azAnti aura zoSaNakA mUla kAraNa kartavyokI upekSA hai| samAjadharmako dUsarI sIr3hoke lie sahAyaka ahiMsAke AdhArapara sahayoga aura sahakAritAko bhAvanA sthApita karanese samAjadharmakI dUsarI sIDhIko bala prApta hotA hai| samAjakA Arthika eva rAjanItika DhAMcA lokahitakI bhAvanApara Azrita ho tathA usame unnati aura vikAsake lie sabhIko samAna avasara diye jaayeN| ahiMsAke AdhArapara nirmita samAjame zoSaNa aura sagharSa raha nahI sakate / ahiMsA hI eka aisA zastra hai jisake dvArA binA eka bUnda rakta bahAye vargahIna samAjakI sthApanA kI jA 582 . tIrthakara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakatI hai| yadyapi kucha loga ahiMsAke dvArA nirmita samAjako Adarza yA kalpanAkI vastu mAnate haiM, para yathArthata yaha samAja kAlpanika nahI, pratyuta cyAvahArika hogaa| yataH ahiMsAkA lakSya yahI hai ki vargabheda yA jAtibhedase Upara uThakara samAjakA pratyeka sadasya anyake sAtha ziSTatA aura mAnavatAkA vyavahAra kre| chalakapaTa yA inase honevAlI chInAjhapaTI ahiMsAke dvArA hI dUra ko jA sakatI hai| yaha sunizcita hai ki balaprayoga yA hiMsAke AdhArapara mAnavIya sabathokI dIvAra khaDI nahIM kI jA sakatI hai / isake lie sahAnubhUti, prema, sauhArda, tyAga, sevA eva dayA Adi ahisaka bhAvanAoko AvazyakatA hai / vastuta ahiMsAme aisI adbhuta zakti hai jo Arthika, sAmAjika aura rAjanItika samasyAoko saralatApUrvaka sulajhA sakatI hai| samAjadharmakI dUsarI soDhIpara caDhaneke lie lokahitakI bhAvanA sahAyaka kAraNa hai| samAjako jarjarita karanevAlI kAle-gore, UMca-nIca aura chuA-chUtakI bhAvanAko prazraya denA samAjadharmakI upekSA karanA hai| janmase na koI UMcA hotA hai aura na koI niicaa| janmanA jAtivyavasthA svIkRta nahI kI jA sakatI / manuSya jaisA AcaraNa karatA hai, usIke anukUla usako jAti ho jAtI hai / durAcAra karanevAle cora aura Dakaita jAtyA brAhmaNa honepara bho zUdrase adhika nahIM haiN| jina vyaktiyoke hRdayame karuNA, dayA, mamatAkA ajasra pravAha samAviSTa hai, aise vyakti samAjako unnata banAte haiM, jAti-ahakArakA viSa manuSyako adhamUcchita kiye hue haiM / ata isa viSakA tyAga atyAvazyaka hai| jisa vyaktikA netika stara jitanA ho samAjake anukUla hogA vaha utanA hI samAjame unnata mAnA jAyagA, kintu sthAna usakA bhI sAmAjika sadasya honeke nAte vahI hogA, jo anya sadasyokA hai| dalitavargake zoSaNa, jAti aura dharmavAdake durabhimAnako mahattva denA mAnavatAke lie abhizApa hai| jo samAjako sugaThita aura suvyavasthita banAneke icchuka haiM, unhe Atma-niyantraNa kara jAtivAda, dharmavAda, vargavAdako prazraya nahIM denA caahie| samAjadharmakI tIsarI sIr3hI : Arthika santulana samAjakI sArI vyavasthAeM arthamalaka hai aura isa arthake lie hI sagharSa ho rahA hai| vyakti, samAja yA rASTake pAsa jitanI sampatti bar3ha jAtI hai vaha vyakti, samAja yA rASTra utanA hI asantoSakA anubhava karatA rahatA hai / ata. dhanAbhAvajanya jitanI azAnti hai, usase bhI kahI adhika ghanake saddhAvase hai| dhanake asamAna vitaraNako azAntikA sabala kAraNa mAnA jAtA hai, para yaha asamAna vitaraNako samasyA vizvakI sampattiko bAMTa denese nahI sulajha nokara mahAvIra aura unakI ThAnA 5.2 Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakatI hai| isake samAdhAnake kAraNa aparigraha aura sayamavAda haiM / ye dono savidhAna samAjame se zoSita aura zoSaka vargakI samApti kara Arthika dRSTise samAjako unnata starapara lAte haiM / jo vyakti samasta samAjake svArthako dhyAname rakhakara apano pravRtti karatA hai vaha samAjako Arthika dipamatAko dUra karaneme sahAyaka hotA hai| yadi vicArakara dekhA jAya to parigrahaparimANa aura bhogopabhogaparimANa aise niyama hai, jinase samAjakI Arthika samasyA sulajha sakatI hai| isI kAraNa samAjadharmakI tIsarI soDho Arthika santulanako mAnA gayA hai | svArtha aura bhogalipsAkA tyAga isa tIsarI soDhIpara caDhanekA AvAra hai / parigrahaparimANa Arthika sayamana apane yoga-kSamake lAyaka bharaNa-poSaNako vastuoko grahaNa karanA tathA parizrama kara jIvana yApana karanA, anyAya aura atyAcAra dvArA dhanakA sacaya na karanA parigrahaparimANa yA vyAvahArika aparigraha hai / dhana, dhAnya, rupayA-paisA, sonA-cAdo, strI-putra prabhRti padArthoMme 'ye mere haiM', isa prakArake mamatvapariNAmako parigraha kahate hai / isa mamatva yA lAlasAko ghaTAkara una vastuoke saMgrahako kama karanA parigrahaparimANa hai| bAhyavastu - rupaye-paisoko apekSA annaraga tRSNA yA lAlasAko vizeSa mahattva prApta hai, kyoki tRSNAke rahanese dhanika bhI Akula rahatA hai / vastuta ghana AkulatAkA kAraNa nahI hai, AkulatAkA kAraNa hai tRSNA / sacayavRttike rahanepara vyakti nyAya-anyAya eva yukta ayuktakA vicAra nahI karatA / isa samaya sasAra me dhanasaMcayake hetu vyartha ho itanI adhika hAya-hAya macI huI hai ki satopa aura zAnti nAmamAtrako bhAM nahI / vizvake samajhadAra vizeSajJone dhanasampattike baTavAreke lie aneka niyama banAye haiM, para unakA pAlana Ajataka nahI ho sakA / aniyantrita icchAoko tRpti vizvako samasta sampattike mila jAnepara bhI nahI ho sakatI hai| AzArUpI gaDDheko bharaneme sasArakA sArA vaibhava aNuke samAna hai / ata icchAoke niyantraNa ke lie parigrahaparimANake sAtha bhogopabhogaparimANakA vidhAna bhI Avazyaka hai / samaya, paristhiti aura vAtAvaraNake anusAra vastra, AbharaNa, bhojana, tAmbUla Adi bhogopabhogakI vastuoke sabame bhI ucita niyama kara lenA Avazyaka hai / ukta dono vrato yA niyamoke samanvayakA abhiprAya samasta mAnava samAjakI Arthika vyavasthAko unnata banAnA hai / canda vyaktiyoko isa bAtakA koI adhikAra nahI ki ve zoSaNa kara Arthika dRSTise samAjame viSamatA utpanna kare / 584 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itanA sunizcita hai ki samasta manuSyome unnati karanekI zakti eka-sI na honeke kAraNa samAjame Arthika dRSTise samAnatA sthApita honA kaThina hai, to bhI samasta mAnava-samAjako laukika unnatike samAna avasara eva apanI-apanI zaktike anusAra svatantratAkA milanA Avazyaka hai, kyoki parigrahaparimANa aura bhogopabhogaparimANakA ekamAtra lakSya samAjako Arthika viSamatAko dUra kara sukho banAnA hai| yaha pUjIvAdakA virodhI siddhAnta hai aura eka sthAna para dhana sacita honeko vRttikA nirodha karatA hai| parigrahaparimANakA kSetra vyaktitaka ho sImita nahI hai, pratyutta samAja, deza, rASTra eva vizvake lie bhI usakA upayoga Avazyaka hai| sayamavAda vyaktiko aniyantrita icchAoko niyantrita karatA hai / yaha hiMsA jhUTha, corI, durAcAra Adiko rokatA hai| parigahake do bheda haiM-bAhyaparigraha aura antaragaparigraha / bAhyaparigrahame dhana, bhUmi, anna, vastra Adi varatue~ parigaNita hai| inake sacayase samAjako Arthika viSamatAjanya kaSTa bhoganA par3atA hai| ata zramArjita yoga-kSemake yogya dhana grahaNa karanA cAhiye / nyAyapUrvaka bharaNa-poSaNako vastugoke grahaNa karanese dhana sacita nahIM ho paataa| ataeva samAjako samAnarUpase sukhI, samRddha aura sugaThita banAne hetu dhanakA sacaya na karanA Avazyaka hai| yadi samAjakA pratyeka sadasya zramapUrvaka AjIvikAkA marjana kare, anyAya aura veImAnIkA tyAga kara de, to samAjake anya sadasyoko bhI AvazyakatAko vastuokI kabhI kamI nahI ho sakatI hai| ___ Abhyantaraparigrahame kAma, krodha, moha, lobha Adi bhAvanAe~ zAmila haiN| vastuta sacayazIla vRddhi-taSNA arthAt asatopa hI antaragaparigraha hai| yadi vAhyaparigraha chor3a bhI diyA jAya, aura mamatvabuddhi banI rahe, to samAjakI chonA-jhapaTI dUra nahIM ho sktii| dhanake samAna vitaraNa honepara bhI, jo buddhimAna hai, ve apanI yogyatAse dhana ekatra kara hI lege aura mamAjame viSamatA banI hI raha jAyagI / isI kAraNa lobha, mAyA, krodha Adi mAnavIya vikAroke tyAganekA mahattva hai| aparigraha vaha siddhAnta hai, jo pU~jI aura jIvanopayogI anya jAvazyaka vastuoke anucita sagrahako roka kara zopaNako banda karatA hai aura samAjame Arthika samAnatAkA pracAra karatA hai| ataeva sacayazIla vRttikA niyantraNa parama Avazyaka hai| yaha vRtti hI pUjIvAdakA mUla hai| tIsarI sIDhokA poSaka : saMyamavAda / sasAramai sampatti eva bhogapabhogako sAmagrI kama hai| bhoganevAle adhika hai aura tRSNA isase bhI jyAdA hai| isI kAraNa prANiyome matsyanyAya calatA hai, tAzaMkara mahAvIra aura unakI dezanA : 585 Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chInA-jhapaTI calatI hai aura calatA hai saMgharSa / phalata. nAnA prakArake atyAcAra aura anyAya hote hai, jinase aharniza azAnti baDhatI hai / parasparame IrSyA-dveSakI mAtrA aura bhI adhika baDha jAtI hai, jisase eka vyakti dUsare vyaktiko Arthika unnati ke avasara hI nahI milane detaa| pariNAma yaha hotA hai ki sagharSa aura azAntikI zAkhAe~ baDhakara viSamatArUpI halAhalako utpanna karatI hai| isa viSako ekamAtra auSadha sayamavAda hai / yadi pratyeka vyakti apanI icchAo, kaSAyo aura vAsanAo para niyantraNa rakhakara chogA-jhapaTIko dUra kara de, to samAjase Arthika viSamatA avazya dUra ho jaay| aura sabhI sadasya zArIrika AvazyakatAokI pUrti nirAkularUpase kara sakate haiM / yaha avismarato hai ki Arthika samasyAkA samAdhAna naitikatAke vinA sambhava nahIM haiN| naitika maryAdAokA pAlana ho Arthika sAdhanome samIkaraNa sthApita kara sakatA hai / jo kevala bhautikavAdakA Azraya lekara jIvanako samasyAoko surajhAnA cAhate haiM, ve andhakAra hai / AdhyAtmikatA aura naitikatA ke abhAva me Arthika samasyAe~ jha nahI sakatA hai | sayamake bheda aura unakA vizleSaNa - sayamake do bheda haiM- ( 1 ) indriyasayama aura (2) prANisayama / sayamakA pAlanevAlA apane jIvanake nirvAhake hetu kama-sekama sAmagrIkA upayoga karatA hai, jisase avaziSTa sAmagrI anya logoke kAma AtI hai aura sarpa kama hotA hai / viSamatA dUra hotI hai / yadi eka manuSya adhika sAmagrIkA upabhoga kare, to dUsaroke liye sAmagrI kama paDegI tathA zopaNakA Arambha yahIse ho jAyagA / samAjame yadi vastuokA manamAnA upabhoga loga karate rahe, sayamakA akuza apane Upara na rakheM, to varga-sagharSa calatA hI rahegA / ataeva Arthika vaiSamyako dUra karane ke liye icchAo aura lAlasAokA niyaMtrita karanA parama Avazyaka hai tabhI samAja sukhI aura samRddhizAlI bana sakegA / anya prANiyoko kiMcit bhI duHkha na denA prANisayama hai / arthAt vizvake samasta prANiyokI sukha-suvidhAo kA pUrA-pUrA dhyAna rakhakara apanI pravRtti karanA, samAjake prati apane karttavyako sucArUrUpase sampAdita karanA eva vyaktigata svArthabhAvanAko tyAga kara samasta prANiyoke kalyANakI bhAvanA se apane pratyeka kAryako karanA prANisayama hai / itanA dhruva satya hai ki jaba taka samartha loga sayama pAlana nahI kareMge, taba taka nirbaloko peTa bhara bhojana nahI mila sakegA aura na samAjakA rahana-sahana hI UMcA ho sakegA / Atmazuddhike sAtha sAmAjika, Arthika vyavasthAko sudRDha karanA aura zAsita eva zAsaka yA zoSita eva zoSaka ina vargabhedoko samApta karanA bhI prANisaMyamakA lakSya hai / 586 . tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya- paramparA Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utpAdana aura vitaraNajanya Arthika viSamatAkA santulana bhI aparigraha. vAda aura sayamavAdadvArA dUra kiyA jA sakatA hai| Aja utpAdanake Upara eka jAti, samAja yA vyaktikA ekAdhikAra honese use kacce mAlakA sacaya karanA par3atA hai tathA taiyAra kiye gaye pakke mAlako khapAneke lie vizvake kisI bhI koneke bAjArapara vaha apanA ekAdhikAra sthApita kara zoSaNa karatA hai| isa zoSaNase Aja samAja karAha rahA hai| samAjakA hara vyakti trasta hai / kisIko bhI zAnti nahI / svArthaparatAne samAjake ghaTaka vyaktiyoko itanA sakorNa banA diyA hai, jisase ve apane hI Anandame magna haiM / ataeva ijAoko niyamita kara jIvaname sayamakA AcaraNa karanA parama Avazyaka hai| samAjadharmako cautho sIDhI : ahiMsAko virAT bhAvanA samAjame sagharSakA honA svAbhAvika hai, para isa sagharSako kaise dUra kiyA jAya, yaha atyanta vicAraNIya hai / jisa prakAra pazuvarga apane saMgharSakA sAmanA pazavalase karatA hai, kyA usI prakAra manuSya bhI zaktike prayoga dvArA sagharSakA pratikAra kare ? yadi manuSya bhI pazuvalakA prayoga karane lage, to phira usakI manuSyatA kyA rahegI ? ata. manuSyako ucita hai ki vaha viveka aura ziSTatAke sAtha mAnavocita vidhikA prayoga kare / vastuta atyAcArIko icchAke viruddha apane sAre Atmavalako lagA denA hI sagharSakA anta karanA hai, yahI ahiMsA hai| ahiMsA hI anyAya aura atyAcArase dIna-durvaloko bacA sakatI hai| yahI vizvake liye sukha-zAnti pradAyaka hai| yahI sasArakA kalyANa karane vAlI hai, yahI mAnavakA saccA dharma hai aura yahI hai mAnavatAkI saccI ksauttii| mAnavako yaha vikArajanya pravRtti hai ki vaha hiMsAkA uttara hiMsAse jhaTa de detA hai / yaha balavAna-balavAnako laDAI hai / samAjame sabhI to balavAna nahI hAte / ata kamajorokI rakSA aura unake adhikArokI prApti ahiMsAdvArA hI sambhava hai / yaha nirvala, savala, dhanI, nirdhana, rAkSasa aura manuSya sabhIkA sahArA hai / yaha vaha sAdhana hai, jisake prayoga dvArA hiMsAke samasta upakaraNa vyartha siddha ho jAte haiM / pazubalako parAjita kara Atmavala apanA nayA prakAza sarvasAdhAraNako pradAna karatA hai| isame sandeha nahI ki hiMsA vizvame pUrNa zAnti sthApita karaneme sarvathA asamartha hai| pratyeka prANIkA yaha janmasiddha adhikAra hai ki vaha ArAmase khAye aura jIvana yApana kare / svaya 'jIo aura dUsaroko jIne do', yaha siddhAnta samAjake liye sarvadA upayogI hai| para AjakA manuSya svArtha aura adhikArake vazIbhUta ho vaha svaya to jIvita rahanA cAhatA hai kintu dUsaroke tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA . 587 Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanako raMcamAtra bhI paravAha nahI karatA hai / AjakA vyakti cAhatA hai ki maiM acche-se-acchA bhojana karU~, acchI savArI mujhe mile / rahane ke liye acchA bhavya prAsAda ho tathA merI alamArIme sone-cAMdIkA Dhera lagA rahe, cAhe anya logoke liye khAneko sUkhI roTiyAM bhI na mileM, tana Dhakaneko phaTe - cithaDe bhI na ho / mere bhoga-vilAsake nimitta saikar3oke prANa jAye, to mujhe kyA? isaprakAra hama dekhate hai ki ye bhAvanAeM kevala vyaktikI hI nahI, kintu samasta mamAjako hai / yahI kAraNa hai ki samAjakA pratyeka sadasya dukho hai / avizvAsakI tovra bhAvanA anya vyaktiyokA galA ghoTaneke liye prerita kiye hue hai| adhikArApaharaNa aura karttavya-avahelanA samAjame sarvatra vyApta haiM / nirakuza aura ucchU khala bhogavRtti mAnavakI buddhikA apaharaNa kara usakA pazutA kI ora pratyAvarttana kara rahI hai / sukhako kalpanA svArtha-sAdhana aura vAsanA pUrtime parisImita ho samAjako agAnta banAye hue hai| himA pratihiMsA vyakti aura rASTrake jIvana anivArya sI ho gayI hai / yahI kAraNa hai ki samAjakA pratyeka sadasya Aja dukhI hai / manuSyame do prakArakA vala hAtA hai- (1) AdhyAtmika aura (2) zArIrika / ahiMsA manuSyako AdhyAtmika vala pradAna karatI hai / dhairya, kSamA, sayama, tapa, dayA, vinaya prabhRti AcaraNa ahiMsA ke rUpa hai / kaSTa yA vipattike A jAne para use samabhAvase sahanA, hAya hAya nahI karanA, cittavRttiyoko sayamita karanA eva saba prakArase kaSTasahiSNu bananA ahiMsA hai aura hai yaha Atmavala / yaha vaha zakti hai, jisake prakaTa ho jAne para vyakti aura samAja kaSToke pahADoko bhI cUra-cUra kara DAlate haiM / kSamAzIla bana jAne para virodha yA pratizodhakI bhAvanA samAjame raha nahI pAtI / ataeva ahiMsaka AcaraNakA artha hai manasA, vAcA aura karmaNA prANImAtrame sadbhAvanA aura prema rakhanA / ahiMsAme tyAga hai, bhoga nahI / jahA~ rAga-dveSa haiM, vahA~ hiMsA avazya hai / ata samAjadharmakI cauthI sIDhI para caDhaneke liye Atmazodhana yA ahiMsaka bhAvanA atyAvazyaka hai / vyaktikA ahiMsaka AcaraNa hI samAjako nirbhaya, vIra evaM sahiSNu banAtA hai / samAjadharmako pAcavIM sIr3hI satya yA kUTanItityAga kUTanIti aura dhokhA ye dono ho samAjameM azAnti - utpAdaka haiM / satyame vaha zakti hai, jisase kUTanItijanya azAntikI jvAlA zAnta ho sakatI hai / dUsareko kaSTa pahu~cAne ke uddezyase kaTu vacana bolanA yA apriya bhASaNa karanA mithyA bhASaNake antargata hai / 588 . tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha smaraNIya hai ki sattA aura dhosA ye dono ho samAjake akalyANakAraka haiN| ina donokA janma saThase hotA hai| jhaThA vyakti AtmavacanA to karanA ho hai, kintu mamAjako bhI jarita kara detA hai| prAya dekhA jAtA hai ki mithyA bhApaNA nagaramA snAko bhAvanAse hotA hai| sarvAtmahitavAdako bhAvanA asatyApaNa vAyA hai| ravacchandatA, vRNA, pratizodha jaisI bhAvanAe~ asatyanApAse pro utpanna hotI hai, kyoki mAnava-samAjakA samasta vyavahAra vacanose calatA hai| bAgoge dIpa A jAnege samAjako apAra kSati hotI hai| lokame prasiddhi bhI hai digo jihAme viSa aura jamRta donA hai| samAjako unnata stara para lejAnevAre ahima banana amRta aura samAjako hAni pahu~cAnevAle vacana vipa haiN| Tola bhApaga kAranA, nindA yA cugalI karanA, kaThora vacana bolanA jaura hamI-majAka karanA gamAja-hitame bAdhaka haiN| chedana, bhedana, mAraNa, goSaNa, apaharaNa aura tADana gambanlI vacana bhI hiMsaka honeke kAraNa samAjako zAntime vAdhaka haiN| avizvAma, bhayakAraka, khedajanaka, santApakAraka apriya vacana bhI samAjako vighaTita karate haiN| ataeva samAjako sugaThita, sambaddha aura priya vyavahAra karanevAlA banAneke hetu satya vacana atyAvazyaka hai| bhogasAmagrIkI bahulatAke henu jo vacanokA asayamita vyavahAra kiyA jAtA hai, vaha bhI adhikAra aura kartagake santulanakA vighAtaka hai| samAjame maccI gAnti, satya vyavahAra dvArA hI utpanna kI jA mastI hai aura isIprakArakA vyavahAra jIvaname ImAnadAge aura saccAI utpanna kara gakatA hai| sAdhAraNa paristhitiyoke bIca vyaktikA vikAsa ahiMsaka vacanavyavahAra dvArA rAgbhava hotA hai / yaha samasta manuSyasamAja ekavRhat parivAra hai aura isa vahat parivArakA santulana sAdhana aura sAdhyake sAmajasya para ho pratiSThita hai| jo naitikatA,ahiMsA aura satyako jIvana meM apanAtA hai, vaha samAjako sukhI aura zAnta banAtA hai| AtmavikAsake sAtha samAjavikAsakA pUrA sambandha juDA huA hai| mithyA mAnyatAe~, dharmake sakalpavikalpa, kriyA-kANDa evaM dhArmika sampradAyoke vibhinna prakAra Adi sabhI sAmAjika jIvanako gatividhime vAdhaka haiN| andhazraddhA aura mithyA vizvAsokA nirAkaraNa bhI samAjadharmakI isa pAMcavI sIDhIpara caDhanese hotA hai| anukampA, karuNA aura sahAnubhUtikA kriyAtmaka vikAsa bhI satyavyavahAra dvArA sambhava hai| jIvanake tanAva, kuNThAe~, sagrahavRtti, svArthaparatA AdikA ekamAtra nidAna ahiMsaka vacana hI hai| samAjadharmako chaThI sIr3hI * asteya-bhAvanA asteyakI bhAvanA samAjake sadasyoke hRdayame anya vyakyioke adhikAroke tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA 589 Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lie svAbhAvika sammAna jAgRta karatI hai| isakA vAstavika rahasya yaha hai ki dUsareke adhikAropara hastakSepa karanA ucita nahIM, balki pratyeka avasthAmeM sAmAjika yA rASTrIya hitakI bhAvanAko dhyAnameM rakhakara apane kartavyakA pAlana karanA gAvazyaka hai| yaha bhUlanA na hogA ki adhikAra vaha sAmAjika vAtAvaraNa hai, jo vyaktitvakI vRddhike lie Avazyaka aura sahAyaka hotA hai| hai| yadiisakA durupayoga kiyA jAya to samAjakA vinAga avazyambhAvI ho jAya / asteya-bhAvanA ekAdhikArakA virodhakara samasta samAjake adhikAroMko surakSita rakhane para jora detI hai| yaha avismaraNIya hai ki vaiyaktika jIvaname jo adhikAra aura kartavya eka dUsareke Azrita haiM ve eka hI vastuke do rUpa hai| jaba vyakti anyakI suvidhAokA khyAlakara adhikArakA upayoga karatA hai, to vaha adhikAra samAjake anuzAsaname hitakara bana kartavya bana jAtA hai. aura jaba kevala vaiyaktika svatva rakSAke lie usakA upayoga kiyA jAtA hai, to usa samaya adhikAra adhikAra hI raha jAtA hai| __ yadi koI vyakti apane adhikAropara jora de aura anyake adhikArokI avahelanA kare, to use kisI bhI adhikArako prApta karanekA haka nahI hai| adhikAra aura kartavyake ucita jJAnakA prayoga karanA ho sAmAjika jIvanake vikAsakA mArga hai| acauryako bhAvanA isa samanvayakI ora hI igita karatI haiN| manuSyako AvazyakatAeM bar3hatI jA rahI haiM, jinake phalasvarUpa zoSaNa aura savayavRtti samAjame asamAnatA utpanna kara rahI hai| vyaktikA dhyAna apanI AvazyakatAokI pUrti taka hI hai| vaha ucita aura anucita Dhagase dhanasacaya kara apanI kAmanAokI pUrti kara rahA hai, jisase vizvame azAnti hai / asteyako bhAvanA uttarottara AvazyakatAoko kama karatI hai| yadi isa bhAvanAkA. pracAra vizvame ho jAya, to anucita Dhagase dhanArjanake sAdhana samApta hokara sasArakI garIbI miTa sakatI hai| samAjame zArIrika corI jitanI kI jA sakatI hai usase kahI adhika mAnasika / dUsarokI acchI vastuoko dekhakara jo hamArA mana lalacA jAtA hai-yA hamAre maname unake pAnekI icchA ho jAtI hai, yaha mAnasika corI hai| dravyacorIkI apekSA bhAvacorIkA tyAga anivArya hai, kyoki bhAvanAeM hI dravyacorI karAneme sahAyaka hotI hai| bhojana, vastra aura nivAsa Adi Arambhika zArIrika AvazyakatAose adhika saMgraha karanA bhI corIme sammilita hai / yadi samAjakA eka vyakti AvazyakatAse adhika rakhane laga jAya, to svAbhAvika hI hai ki dUsaroko vastue~ AvazyakatApUtike lie bhI nahI mila skeNgii| 590 : tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadi do joDI kapaDoMke sthAnapara yadi koI pacAsa joDI kapaDe rakhane laga jAya, to isase use dUsare caubIsa vyaktiyoMko vasnahona karanA pdd'egaa| ata kisI bhI vastukA sImita AvazyakatAse adhika sacaya samAja-hitako daSTise anucita hai| sastA samajhakara coroke dvArA lAI gaI vastuoko kharIdanA, corIkA mArga batalAnA, manajAna vyaktiyose adhika mUlya lenA, adhika mUlyakI vastuo me kama mUlyavAlI vastuoko milAkara becanA corI hai| prAya. dekhA jAtA hai ki dUdha becanevAle vyakti dUvame pAnI DAlakara becate haiM / kapaDA dhoneke soDeme cUnA milAyA jAtA hai| isI prakAra anya khAdyasAmagriyome lobhavaza azuddha aura kama mUlyake padArtha milAkara becanA nitAnta varNya hai| samAjadharmakI sAtavIM soDho bhogavAsanA-niyantraNa __ yo to ahiMsaka AcaraNake antargata samAjopayogI sabhI niyantraNa sammilita ho jAte hai, para spaSTarUpase vicAra karaneke hetu vAsanA-niyantraNa yA brahmacaryabhAvanAkA vizleSaNa Avazyaka hai| yaha AtmAkI Antarika zakti hai aura isake dvArA sAmAjika kSamatAokI vRddhi kI jAtI hai| vAstavame brahmacaryakI sAdhanA vaiyaktika aura sAmAjika dono hI jIvanoke lie eka upayogI kalA hai| yaha AcAra-vicAra aura vyavahArako badalanekI sAdhanA hai| isake dvArA jIvana sundara, sundaratara aura sundaratama banatA hai| zArIrika saundaryakI apekSA AcaraNakA yaha saundarya sahasraguNA zreSTha hai / yaha kevala vyaktike jIvanake lie hI sukhaprada nahI, apitu samAjake koTi-koTi mAnavoke lie upAdeya hai / AcaraNa vyaktiko zreSThatA aura nikRSTatAkA mApaka yantra hai / isIke dvArA jIvanakI uccatA aura usake uccatama rahana-sahanake sAdhana abhivyakta hote haiN| manuSyake AcAra-vicAra aura vyavahArase baDhakara koI dUsarA pramANapatra nahI, hai, jo usake jIvanako saccAIko pramANita kara ske| AcaraNakA patana jIvanakA patana hai aura AcaraNakI uccatA jIvanakI uccatA hai| yadi rUDhivAdavaza kisI vyaktikA janma nIcakulame mAna bhI liyA jAya, to itane mAtrase vaha apavitra nahI mAnA jA sktaa| patita vaha hai jisakA AcAra-vicAra nikRSTa hai aura jo dina-rAta bhoga-vAsanAme DUbA rahatA hai| jo kRtrima vilAsitAke sAdhanokA upayogakara apane saundaryakI kRtrimarUpame vRddhi karanA cAhate hai unake jIvaname vilAsitA to baDhatI hI hai, kAmavikAra bhI uddIpta hote haiM, jisake phalasvarUpa samAja bhItara-hI-bhItara khokhalA hotA jAtA hai| tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA . 591 Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo vAsanAoke pravAhame bahakara bhogome apaneko DuvA detA hai, vaha vyakti samAja ke lie bhI abhizApa bana jAtA hai / bhogAdhikyase roga utpanna hote haiM, kArya karanekI kSamatA ghaTatI hai aura samAjakI nIva khokhalI hotI hai / ataeva sAmAjika vikAsake lie vAsanAoko niyaMtrita kara brahmacaryaM yA svadA rasantopakI bhAvanA atyAvazyaka hai / brahmacarya - sAdhanA ke do rUpa sambhava hai -- (1) vAsanA opara pUrNa niyantraNa aura (2) vAsanAokA kendrIkaraNa / samAjake bIca gArhasthika jIvana vyatIta karate hue vAsanAo para pUrNa niyantraNa to sabake lie sambhava nahI, para unakA kendrIkaraNa sabhI sadasyo ke lie Avazyaka hai / kendrIkaraNakA artha vivAhita jIvana vyatIta karate hue samAjakI anya striyoko mAtA, bahina aura putrIke samAna samajhakara vizvavyApI premakA rUpa prastuta karanA / yahA~ yaha vizeSarUpase vicAraNIya hai ki apanI patnIko bhI aniyantrita kAmAcArakA kendra banAnA vratase cyuta honA hai / ekapatnIvratakA Adarza isIlie prastuta kiyA gayA hai ki jo AdhyAtmika santoSa dvArA apanI vAsanAko nahIM jIta sakate, ve svapatnIke hI sAtha niyantritarUpase kAma-rogako zAnta kareM / AdhyAtmika aura zArIrika svAsthya kI vRddhi ke lie icchAopara niyantraNa rakhanA paramAvazyaka hai / sAmAjika aura Atmika vikAsakI dRSTise brahmacarya zabdakA artha hI AtmAkA AcaraNa hai / ata kevala jananendriya-sabadhI vipayavikAroko rokanA pUrNa brahmacarya nahI hai / jo anya indriyoke viSayoke adhIna hokara kevala jananendriyasavaghI viSayoke rokanekA prayatna karatA hai, usakA vaha prayatna vAyukI bhIta hotA hai / kAnase vikArakI vAteM sunanA, netrose vikAra utpanna karanevAlI vastueM dekhanA, jihvAse vikArottejaka padArthoM kA AsvAdana karanA aura ghrANase vikAra utpanna karanevAle padArthoko sUdhanA brahmacarya ke lie to bAdhaka hai ho, para samAja hitakI dRSTise bho hAnikara hai / mithyA AhAra-vihArase samAjame vikRti utpanna hotI hai, jisase samAja avyavasthita ho jAtA hai / sAmAjika azAntikA eka bahuta baDA kAraNa indriyasavadhI anucita AvazyakatAokI vRddhi hai / abhakSya bhakSaNa bhI isI indriyakI capalatAke kAraNa vyakti karatA hai / vastuta sAmAjika dRSTise brahmacarya - bhAvanAkA rahasya adhikAra aura karttavya ke prati Adara - bhAvanA jAgRta karanA hai / naitikatA aura balaprayoga ye dono virodhI haiM / brahmacarya kI bhAvanA svanirIkSaNa para jora detI hai, jisake dvArA naitika jIvanakA Arambha hotA hai / sAmAjika aura rASTrIya jIvanameM sagaThana-zaktikI jAgRti bhI isake dvArA hotI hai / sayamake abhAvame samAjakI vyavasthA sucArU rUpa se nahI kI jA sakatI / yata sAmAjika jIvanakA AdhAra naitikatA hai / prAya. 592 tIrthaMkara mahAvIra aura unako AcArya - paramparA Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dekhA jAtA hai ki sasArame chInA-jhapaTIkI do hI vastueM hai -1 kAminI aura 2 kaJcana / jabataka ina donoke prati Antarika sayamakI bhAvanA utpanna nahI hogI, tabataka samAjame zAnti sthApita nahI hogI / abhiprAya yaha hai ki jIvana nirvAha - zArIrika AvazyakatAokI pUrti hetu apane ucita hisse se adhika aindriyaka sAmagrIkA upayoga na karanA sAmAjika brahmabhAvanA hai / AdhyAtma-samAjavAda samAjavAda zoSaNako rokakara vaiyaktika sampattikA niyantraNa karatA hai / yaha utpAdanake sAdhana aura vastuoke vitaraNapara samAjakA adhikAra sthApita kara mamasta samAjake sadasyoko samatA pradAna karatA hai / pratyeka vyaktiko jIvita rahane aura khAne-pInekA adhikAra hai tathA samAjako, vyaktiko kArya dekara usase zrama karA lenA aura AvazyakatAnusAra vastuokI vyavasthA kara denA apekSita hai / sampatti samAjakI samasta zaktiyokI upaja hai / usame sAmAjika zaktikI apekSA, vaiyaktika zramako bhI kama mahattva prApta nahI hai / sampatti sAmAjika rIti-rivAjopara AdhArita hai / ataeva sampattike hakokI bhI utpatti sAmAjika rUpase hotI hai / yadi sArA samAja sahayoga na de, to kisI bhI prakArakA utpAdana sambhava nahI hai | sAmAjika AvazyakatAe~ vyaktiko AvazyakatAe~ haiM / ataeva vyakti ko apanI-apanI AvazyakatAokI pUrti ke sAtha sAmAjika AvazyakatAokI pUrti ke lie saceSTa rahanA caahie| pratyeka vyaktiko usa sImAtaka vastuo para adhikAra karanekA haka hai, jahA~ taka use apane ko pUrNa banAneme sahAyatA milatI hai| usakI bhUkha pyAsa Adi una prAthamika AvazyakatAokI pUrti anivArya hai, jinakI pUrtike abhAvame vaha apane vyaktitvakA vikAsa nahI kara pAtA / usa vyaktiko jIvanopayogI sAmagrI prApta karanekA koI adhikAra nahI, jo jIne ke lie kAma nahI karatA hai| dUsarekI kamAIpara jIvita rahanA anaitikatA hai / jinakI sampatti dUmaroke zramakA phala hai, ve samAja ke zramabhogI sadasya hai / una. vastuoke upabhogakA unheM koI adhikAra nahI, jina vastuoke arjaname unhone sIdhe yA paramparArUpame sahayoga nahI diyA hai / samAjame vaha apane bhItara aise vargako surakSita rakhatA hai jo kevala svAmitvake kAraNa jindA hai / ataeva samAjazAstrIya dRSTise pratyeka vyaktiko zramakara apane adhikArako prApta karanA caahie| jo samAjake sacita dhanako samAna vitaraNa dvArA samAjame samatva sthApita karanA cAhate haiM, ve adhereme haiM / yadi hama yaha mAna bhI le ki pU~jIke samAna vitaraNase samAjame samatva sthApita honA sambhava hai, to bhI yaha AzakA nirantara banI rahegI ki pratyeka vyaktime buddhi, kSamatA aura zakti pRthak-pRthak tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA 593 38 Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahaneke kAraNa yaha mamatva cirasthAyI nahI ho sakatA hai / jaba bhI samAjake ina kSamatApUrNa vyaktiyoko avasara milegA, samAjame Arthika asamatA utpanna ho hI jAyagI / ataeva isa sambhAvanAko dUra karaneke lie AdhyAtmika samAjavAda apekSita hai / bhautika samAjavAdase na to naitika mUlyoko pratiSThA hI sambhava hai aura na vaiyaktika svArthakA abhAva hii| vaiktika svArthokA niyantraNa AdhyAtmika mAlokame hI sambhava hai| rahana-sahanakA paddhativizeSame kisIkA sthAna UMcA aura kisIkA sthAna nIcA ho sakatA hai, para AdhyAtmika aura naitika mUlyoke mAnadaNDAnusAra samAjake sabhI sadasya samAna siddha ho sakate hai / paropajIvI aura AkrAmaka vyaktiyokI samAjame kabhI kamI nahI rahatI hai| kAnUna yA vidhikA mArga sImAeM sthApita nahI kara sakatA / jahA~ kAnUna aura vidhi he, vahA~ usake sAtha unheM toDane yA na mAnanekI pravRtti bhI vidyamAna hai / ataeva mAdhyAtmika daSTise naitika mUlyokI pratiSThA kara samAjame samatva sthApita karanA sambhava hai| sabhI prANiyokI AtmAme ananta zakti hai, para vaha karmAvaraNake kAraNa AcchAdita hai / karmakA AvaraNa itanA vicitra aura vikaTa hai ki AtmAke zuddha svarUpako prakaTa hone nahI detA / jisa prakAra saryakA divya prakAza meghAcchanna rahanese aprakaTa rahatA hai usI prakAra karmoke AvaraNake kAraNa AtmAkI ananta zakti prakaTa nahI hone pAtI / jo vyakti jitanA puruSArtha kara ahatA aura mamatAko dUra karatA huA karmAvaraNako haTA detA hai usakI AtmA utanI hI zuddha hotI jAtI hai| sasArake jitane prANI hai samIkI AtmAme samAna zakti hai| ata vizvakI samasta AtmAe~ zaktikI apekSA tulya haiM aura zakti-abhivyaktikI apekSA uname asamAnatA hai| AtmA mUlata samasta vikAra-bhAvose rahita hai / jo isa AtmazaktikI niSThA kara svarUpakI upalabdhike lie prayAsa karatA hai usako AtmAme nijI guNa aura zaktiyA~ prAdurbhUta ho jAtI hai / ataeva sakSepame AtmAke svarUpa, guNa aura unakI zaktiyoko avagata kara netika aura AdhyAtmika mUlyoko pratiSThA karanI cAhie / sahAnubhUti, AtmaprakAzana eva samatAkI sAdhanA aise malyoke AvAra hai, jinake anvayanase samAjavAdako pratiSThA sambhava hai / ye tathya sahAnubhUti aura AtmaprakAzanake pUrvame batalAye jA cuke haiN| samatAke aneka rUpa sambhava he / AcArakI samatA ahiMsA hai, vicAro kI samatA anekAnta hai, samAjakI samatA bhoganiyantraNa hai aura bhASAkI samatA udAra nIti hai| samAjame samatA utpanna karaneke lie AcAra aura vicAra ina donokI samatA atyAvazyaka hai| prema, karuNA, maitrI, ahiMsA, asteya, abrahma, satyAcaraNa samatAke rUpAntara haiN| vaira, ghRNA, dveSa, nindA, rAga, lobha, krodha viSamatAme sammilita haiN| 594 . tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAjika AcaraNa ke lie AtmIpamya dRSTi apekSita hai / pratyeka AtmA tAttvika dRSTise samAna hai / ata mana, vacana, aura kAyase kisIko na svaya santApa pahu~cAnA, na dUsarese santApa pahuMcavAnA, na santApa pahu~cAne ke lie prerita karanA naitika mUlyokI vyavasthAme parigaNita hai / hamAre maname kisIke prati durbhAvanA hai, to mana azAnta rahegA, nAnA prakAra ke sakalpa-vikalpa maname utpanna hote rahege aura citta kSubdha rahegA / ataeva samAjavAdako pratiSThAke hetu pratyeka sadasyakA AcaraNa aura kArya durbhAvanA rahita atyanta sAvadhAnIke sAtha honA cAhie / naitika yA ahiMsaka mUlyoke abhAvame na vyakti jovita raha sakatA hai, na parivAra aura na samAja hI panapa sakatA hai / apane astitvako surakSita rakhane ke lie aisA AcAra aura vyavahAra apekSita hotA hai, jo svaya apaneko rucikara ho / vyakti, samAja aura dezake sukha eva zAntiko AdhArazilA adhyAtmavAda hai / aura isIke sAtha ahisA, maitrI bhIra samatAkI kaDI juDI huI hai / jo abhaya detA hai vaha svaya bhI abhaya ho jAtA hai / java dUsaroko para mAnA jAtA hai, taba bhaya utpanna hotA hai aura jaba unheM Atmavat samajha liyA jAtA hai, taba bhaya nahI rahatA / saba usake bana jAte haiM aura vaha sabakA bana jAtA hai / ataeva samatAkI upalabdhike lie tathA samAjavAdako pratiSThita karaneke lie nimnalikhita tIna AdhAropara jovana-mUlyokI vyavasthA svIkAra karanI caahie| mUlyahIna samAja atyanta asthira aura avyavasthita hotA hai / nizcayata mUlyokI vyavasthA ho samAjavAdako pratiSThita kara sakatI hai / 1. svalakSya palya eva antarAtmaka mUlya - zArIrika, Arthika aura zrama sabadhI mUlyoke mizraNa dvArA jIvanakI mUlabhUta pravRttiyose Upara uThakara tuSTi, prema, samatA aura vivekako dRSTime rakhakara mUlyokA nirdhAraNa / 2. zAzvata eva sthAyo mUlya - viveka, niSThA, savRtti aura vicArasAmaJjasyakI dRSTise mUlya nirdhAraNa / isa zreNIme kSaNika viSayabhogakI apekSA zAzvatika AdhyAtmika mUlyokA mahattva / jJAna, kalA, dharma, ziva, satya samvandhI mUlya / 3 sRjanAtmaka mUlya - utpAdana, zrama, jIvanopabhoga Adise sambaddha mUlya / sakSepa meM samAjavAdako pratiA bhautika siddhAntoke AdhArapara sambhava na hokara adhyAtma aura naitikatA ke AdhArapara hI sambhava hai / tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA 595 Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyakti aura samAja : anyonyAzraya sambandha ___vyaktiyoMke samUha aura unake sambandhose samAjakA nirmANa hotA hai / vyakti aneka sAmAjika samahokA sadasya hotA hai, jo ki usake bIca pAye jAne vAle sambandhoko pratibimbita karate haiN| vyaktike jIvanakA prabhAva samAjapara paDatA hai| vyakti apane vyavahArase anya sadasyoko prabhAvita karatA hai aura anya sadasyoke vyavahArase svaya prabhAvita hotA hai / ata vyaktikI samasta mahattvapUrNa kriyAeM eva cetanAkI avasthAe~ sAmAjika paristhitiyome janma letI haiM aura inhose sAmAjika vyaktitvakA nirmANa hotA hai| ___ vyakti aura samAja eka hI vastuke do pahalU haiM / aneka vyakti milakara samAjakA gaThana karate haiN| una vyaktiyokI vicAra-dhArAo, savego, Adato AdikA pArasparika prabhAva par3atA hai| ata sakSepame yaha kahA jA sakatA hai ki vyakti aura samAja ina donokA anyonyAzraya sambandha hai / vyaktike binA samAjakA astitva nahI aura samAjake abhAvame vyaktike vyaktitvakA vikAsa sambhava nahI / Arthika samAnatA, nyAyika samAnatA, mAnava samAnatA, svatantratA AdikA sambandha vyaktiyoke sAtha hai| vyaktigata dakSatA samAjako pUrNatayA prabhAvita karatI hai / samAja-gaThanake siddhAntome dharma, saskRti, naitika siddhAnta, kartavya-pAlana, jIvanake Adarza, kAmya-bhoga Adi parigaNita haiN| ataeva sukhI, sampanna aura Adarza samAjake nirmANa hetu vaiyaktika jIvanakI pavitratA aura AcAraniSThA bhI apekSita hai| sAmAnyata dhArmika saskAra aura naitika vidhi-vidhAna vyaktike vyaktitvako pariSkRta karaneke liye Avazyaka hai / jisa samAjake ghaTaka vyakti saccaritra, jJAnI aura dRDhasakalpI hogeM, usa sasAjakA gaThana bhI utanA hI adhika sudRDha hogaa| vyaktike samAjame janma lete hI kucha dAyitva yA RNa usake sirapara A jAte hai, jina dAyitvoM aura RNoko pUrA karaneke liye use sAmAjika sambandhoke bIca calanA paDatA hai| zArIrika, pArivArika aura sAmAjika sambandhokA nirvAha karate hue bhI vyakti ina sambandhome Asakta na rahe / jIvanase sabhI prakArake kArya karane par3ate hai, para una kAryoMko kartavya samajhakara hI kiyA jAya, Asakti mAnakara nahI / yo to vaiyaktika jIvanakA lakSya nivRttimalaka hai| vaha tyAgamArgake bIca rahakara apanI AtmAkA utthAna yA kalyANa karatA hai / jIvanako unnata aura samRddha banAneke liye Atmazodhana karatA hai / krodha, mAna, mAyA, lobha Adi vikAroko AtmAse pRthak kara vaha niSkAma karmame pravRtta hotA hai| ata vyakti aura samAja ina donokA para596 tIrthaMkara mahAvIra aura unako AcArya-paramparA Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ spara meM anyonyAzraya samvandha hai aura parasparame donoMke sahayogase ho samAjakAM vikAsa aura unnati hotI hai / samAjaghaTaka, sAmAjika saMsthAeM evaM samAjameM nArIkA sthAna sAmAjika jIvanake aneka ghaTaka haiM / vyakti mA~ke udarase janma letA hai / mI usakA pAlana-poSaNa karatI hai| pitA Arthika vyavasthA karatA hai / bhAIbahana evaM muhalleke anya zizu usake sAthI hote haiM / zikSAzAlAme vaha zikSakoMse vidyAdhyayana karatA hai| baDA honepara usakA vivAha hotA hai / isa prakAra eka manuSyakA dUsare manuSyake sAtha aneka prakArakA samvandha sthApita hotA hai / inhI sambandhoMse vaha baMdhA huA hai / usakA svabhAva aura usakI AvazyakatAeM ina samvandhome use rahaneke lie bAdhya karatI haiM / phalata manuSyako apanI astitva rakSA aura sambanva-nirvAha ke liye samAjake bIca rahanA paDatA hai / ekarUpatA, sahayoga sahakAritA, saghaTana aura anyonyAzritatA to pazuoMke bIca bhI pAyI jAto hai, kintu pazuome kriyA-pratikriyAtmaka sambandho ke nirvAha eva sambandha-sambandhI prativodhakA abhAva hai| sAmAjika sambandhoke ghaTaka aneka tattva haiN| inameM nimnalikhita tattvo kI pramukhatA hai 1 vaiyaktika lAbhake sAtha sAmUhika lAbhakI ora dRSTi 2. nyAyamAgaM kI vRtti 3. unnati aura vikAsake liye sparddhA 4 kalaha, prema, eva sagharSake dvArA sAmAjika kriyA-pratikriyA / 5. mitratAkI dRSTi 6 ucita sammAna pradarzana 7. parivArakA dAyitva 8. samAnatA aura udAratAko dRSTi 9 Atma-nirIkSaNako pravRtti 10. pAkhaNDa - ADambarakA tyAga 11. anuzAsanake prati AsthA 12 arjanake samAna tyAgake prati anurAga 13 karttavyake prati jAgarUkatA 14 ekAdhikArakA tyAga aura svAvalambanakI pravRtti 15 sevA-bhAvanA sAmAjika jIvana arhAo ora naitika niyamopara avalambita hai / rakSAvidhi aura astitva nirvAha samAjake liye Avazyaka hai / sAmAjakA Arthika * tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA : 597 Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eva rAjanItika DhA~cA lokahitako bhAvanApara Azrita hai, tathA sAmAjika unnati aura vikAsa ke liye sabhIko samAna avasara prApta haiM / ata ahiMsA, dayA, prama, sevA aura tyAgake AdhArapara sAmAjika sambandhokA nirvAha kuzalatApUrvaka sampanna hotA hai / apane yoga-kSemake lAyaka bharaNa-poSaNakI vastuoMko grahaNa karanA tathA parizrama kara jIvana yApana karanA, anyAya, atyAcAra dvArA dhanArjana karanekA tyAga karanA eva AvazyakatAse adhika sacapa na karanA svastha samAjake nirmANa upAdeya haiM | ahiMsA aura satyapara AgRta samAjavyavasthA manuSyako kevala jIvita hI nahI rakhatI, balki use acchA jIvana yApanake liye prerita karatI hai / manuSyakI zaktiyokA vikAsa samAja me hI hotA hai / kalA, sAhitya, darzana, saMgIta, dharma Adiko abhivyakti manuSya kI sAmAjika cetanAke phalasvarUpa hI hotI hai / jJAnakA AdAna-pradAna bhI sAmAjika sambandhoke bIca sambhava hotA hai / samAja me hI samudAya sagha aura saMsthAe~ vanatI hai / nisandeha samAja eka samagratA hai aura isakA gaThana viziSTa upAdAnoke dvArA hotA hai| tathA isake bhautika svarUpakA nirmANa bhAvanopeta manuSyoke dvArA hotA hai / isakA AdhyAtmika rUpa vijJAna, kalA, dharma, darzana Adike dvArA susampAdita kiyA jAtA hai / ata samAja eka aisI kriyAzIla samagratA hai, jisake pIche AdhyAtmikatA, naitika bhAvanA aura sakalpAtmaka vRttiyoke sazleSokA rahanA Avazyaka hai / sAmAjika saMsthA : svarUpa aura prakAra samAjake vibhinna Adarza aura niyantraNa janarItiyo, prathAo aura rUDhiyoke rUpame pAye jAte haiM / ata niyantraName vyavasthA sthApita karane eva pArasparika nirbhayatA banAye rakhane ke hetu yaha Avazyaka hai ki unako eka vizeSa kAryake AdhArapara sagaThita kiyA jaay| isa sagaThanakA nAma hI sAmAjika sasthA hai / yaha atyanta mahattvapUrNa AvazyakatAkI pUrtike hetu sAmAjika virAsatame sthApita sAmUhika vyavahArokA eka jaTila tathA dhaniSTha saMghaTana hai / mAnava sAmUhika hitokI rakSA eva Adarzoke pAlana karaneke liye sAmAjika sasthAoko janma detA hai / inakA mUlAdhAra nizcita AcAra-vyavahAra aura samAna hita-sampAdana hai | adhika samaya taka eka hI rUpame katipaya manuSyoke vyavahAra aura vizvAso - kA pracalana sAmAjika sasthAoko utpanna karatA hai / ye manuSyokI sAmUhika kriyAo, sAmUhika hito, Adarzo eva eka hI prakArake rIti-rivAjopara ava 598 . tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lambita haiM / sAmAjika sasthAome nimnalikhita guNa bhara vizeSatAe~ pAyI jAtI haiM 1 sAmAjika sasthAeM prArambhika AvazyakatAo kI pUrtikA sAdhana hotI haiM / 2 sAmAjika sasthAo dvArA sAmAjika niyantraNakA kArya sampanna hotA hai / 3 sAmAjika arhAo aura prajAtika vyavahArokA sampAdana sAmAjika sasthAo dvArA sambhava hai / 4 anuzAsana aura Adarzako rakSA inhI ke dvArA hotI hai / 5. inakA koI nizcita uddezya hotA hai / 6 naitika Adarza aura vyavahArokA sampAdana inhIke dvArA hotA hai / 7* sAmAjika sasthAe N aise bandhana haiM, jinase samAja manuSyoko sAmUhika rUpase apano saMskRtike anurUpa vyavahAra karaneke liye bAdhya kara detA hai, ata sAmAjika sasthAmA ke Adarza aura dhAraNAeM hotI haiM, jinhe samAja apanI saskRtiko rakSA ke liye Avazyaka mAnatA hai / 8 sAmAjika sasthAokA sacAlana AcAra sahitAoke AdhArapara hotA hai / 9. pratyeka dharma sampradAyakI AvAra sahitA bhinna hotI hai / ata. sAmAjika sasthAokA rUpagaThana bhI bhinna dharAtalapara sampanna hotA hai / yo to sAmAjika sasthAeM aneka ho sakatI haiM, para AdhyAtmika catanA aura loka-jIvanake sampAdanake liye jina sAmAjika sasthAokI AvazyakatA hai, ve nimnalikhita haiM 1. caturviva sagha sasthA 2. Azrama - sasyA 3 vivAha sasthA 4. kula-saMsthA 5 saskAra sasthA 6 parivAra - sasthA 7 puruSArtha-sasthA 8 caityAlaya -sasthA 9 guNakarmAdhArapara pratiSThita varNajAtisasthA ina sasthAo ke sambandhame vizeSa vivecana karanekI AzyakatA nahI hai / nAmase hI inakA svarUpa spaSTa hai / tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA 599 Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vartamAname samAjameM nArIkA sthAna bahuta nimna zreNIkA ho rahA hai / Aja nArI bhogeSaNAkI pUrtikA sAdhana mAtra raha gayI hai / na use adhyayana kara AtmavikAsake avasara prApta haiM aura na vaha dharma eva samAjake kSetrame Age hI A sakatI hai| dAsIke rUpame nArIko jIvana yApana karanA paDatA hai, usake sAtha honevAle sAmAjika durvyavahAra pratyeka vicArazIla vyaktiko khaTakate haiN| nArIsamAjako dekhanese aisA pratIta hotA hai jaise yugayugAntarase inakI AtmA hI kharIda lI gayI hai| anamela-vivAhane nArIko sthitiko aura girA diyA hai| sAmantayugase prabhAvita rahaneke kAraNa Aja daheja lenA-denA bar3appanakA sUcaka samajhA jAtA hai / Aja nArIkA svatantra vyaktitva nahI rahA hai, puruSake vyaktitvame ho usakA vyaktitva mila gayA hai / ata isa dayanIya sthitiko unnata banAnA atyAvazyaka hai| yaha bhUlanA na hogA ki nArI bhI manuSya hai aura usako bhI apanI unnatikA pUrA adhikAra prApta hai| ____ vartamAna samAjane nArI aura zudrake liye vedAdhyayana varjita kiyA hai| yadi kadAcit ye dono varga kisoprakAra vedake zabdoko suna le, to inake kAname zozA garma kara DAla denA caahiye| aise nirdayatA eva krUratApUrNa vyavahAra samAjake liye kabhI bhI ucita nahI hai| nArI bhI puruSake samAna dharmasAdhana, kartavyapAlana Adi samAjake kAryoMko pUrNatayA kara sakatI hai| ataeva vattaMmAname samAja-gaThanake liye liMga-bheda, varga-bheda, jAti-bheda, dhana-bhedake bhAvako dUra karanA paramAvazyaka hai / nArIko sabho prakArake sAmAjika, dhArmika, rAjanItika aura Arthika adhikAra prApta hone cAhiye / bheda-bhAvakI khAI samAjako sama gharAtalapara pratiSThita nahI kara sakatI hai| nara-nArI, brAhmaNa, kSatriya, vaizya aura zUdra sabhI manuSya hai aura sabakI apanI-apanI upayogitA hai| jo iname bheda-bhAva utpanna karate haiM, ve sAmAjika siddhAntoke pratirodhI hai / ata samAjame zAntisukhavyavasthA sthApita karaneke liye mAnavamAtrako samAnatAkA adhikAra prApta honA caahiye| tIrthakara mahAvIrako samAjavyavasthAko Adhunika upayogitA tIrthaMkara mahAvIra dvArA pratipAdita samAja-vyavasthA Adhunika bhAratame bhI upayogI hai| mahAvIrane nArIko jo ucca sthAna pradAna kiyA, Ajake savidhAnane bhI nArIko vahI sthAna diyA hai| vargabheda aura jAti-bhedake viSako dUra karane ke liye mahAvorane apanI pIyUSa-vANI dvArA sama.jako udbodhita kiyA / unakI samAja-vyavasthA bhI karmakANDa, liMga, jAti, varga Adi bhedose mukta thI / inakI 600 tIrthakara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAja-vyavasthAkA AdhAra adhyAtma, ahiMsA, naitika niyama aura aise dhArmika niyama the, jinakA sambandha kisI bhI jAti, varga yA sampradAyase nahI thaa| mahAvIrakA siddhAnta hai ki vizvake samasta prANiyoke sAtha AtmIyatA, bandhutA aura ekatAkA anubhava kiyA jAya / ahiMsA dvAga sabake kalyANa aura unnatikI bhAvanA utpanna hotI hai| isake AcaraNase nirbhIkatA, spaSTatA, svatantratA aura satyatA vaDhatI hai / ahiMsAkI sImA kisI deza, kAla, aura samAja taka sImita nahI hai| apitu isakI somA sarvadeza aura sarvakAla taka vistRta hai| ahiMsAse ho vizvAsa, AtmIyatA, pArasparika prema eva niSThA Adi guNa vyakta hote haiM / ahakAra, dambha, mithyA vizvAsa, asahayoga AdikA anta bhI ahiMsA dvArA hI sambhava hai| yaha eka aisA sAdhana hai jo bar3e-se-bar3e sAdhyako siddha kara sakatA hai| ___ ahiMsAtmaka pratirodha aneka vyaktiyoko isIliye nirvala pratIta hotA hai ki usake anuyAyiyone premako utpAdaka zaktiko pUrNatayA pahacAnA nahI hai| vAstavame AtmIyatA aura ekatAko bhAvanAse hI samAjame sthAyitva utpanna hotA hai / yadi bhAvanAome krodha, abhimAna, kapaTa, svArtha, rAga-dveSa Adi hai, to Uparase bhale hI dayA yA karuNAkA ADambara dikhalAyI paDe, Antarika vizvAsa jAgRta nahI ho sktaa| yadi hRdayame prema hai, rakSAkI bhAvanA hai aura hai sahAnubhUti eva sahayogakI pravRtti, to UparakA kaThora vyavahAra bhI vizvAsotpAdaka hogaa| isame sandeha nahIM hai ki ahiMsAke AdhArapara pratiSThita samAja hI sukha aura zAntikA kAraNa bana sakatA hai / zaktiprayogasambandhI siddhAntakA vizleSaNa ijiniyariMga kalAke Alokame kiyA jA sakatA hai| manuSyake svabhAva aura samAjame apAra zakti hai| isake krodhAdike rUpame phUTa paDanese rokanA cAhiye aura premakI praNAlI dvArA upayogI kAryoMme lagAnA cAhiye / isa siddhAntako yo samajhA jA sakatA hai ki hama bhApakI zaktiko phUTa paDanese roka kara vAyalara aura anya vastuokI rakSA karate haiM aura ijinako zaktizAlI banAte haiN| isIprakAra hama vyaktike ahakAra, kAma, krovAdi durguNoko phUTa paDanese rAka saka aura ina guNokA parivartana ahiMsaka zaktike rUpame kara sakeM, to samAjakA sacAlita karaneke liye apAra zaktizAlI vyaktirUpI ejina prApta hotA hai| ekatAko bhAvanA ahiMsAkA hI rUpa hai| kalaha, phUTa, dvandva aura sagharSa himA hai| ye hiMsaka bhAvanAe~ sAmAjika jIvaname ekatA aura pArasparika vizvAsa utpanna nahI kara sakatI hai| tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA * 601 Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadi hama samAjake pratyeka sadasyake sAtha samatA, sahAnubhUti aura sahRdayatAkA vyavahAra kareM, to samAjake vikAsame avarodha paidA nahI ho sakatA hai / tIrthaMkara mahAvIrane samAja vyavasthAke liye dayA, sahAnubhUti, sahiSNutA aura namratAko sAdhanake rUpame pratipAdita kiyA hai| ye cAro hI sAdhana varttamAna samAja-vyavasthA ke lie atyanta upayogI haiM / samAjake kaSToke prati dayA eka acchA sAghana hai| isase samAjame ekatA aura bandhutvako bhAvanA utpanna hotI hai / tIrthaMkara mahAvIrakA, siddhAnta hai ki dayAkA prayoga aisA honA cAhiye, jisase manuSya dayanIyatA kI bhAvanA utpanna na ho aura dayA karanevAlome abhimAnakI bhAvanA jAgRta na ho / samAja-vyavasthAke liye dayA, dAna, sayama aura zIla Avazyaka tattva haiM / ina tattvo yA guNose sahayogakI vRddhi hotI hai / samAjakI samasta visaMgatiyA~ eva kaThinAIyA~ ukta sAdhano dvArA dUra ho jAtI hai / sahiSNutA kI bhAvanA ko bhI samAja gaThanake liye Avazyaka mAnA gayA hai / mAnava samAja eka zarIrake tulya hai / zarIrame jisa prakAra aMgopAga, nasa, nAr3iyA~ avasthita rahatI hai, para una sabakA sampoSaNa hRdayake raktasacAlana dvArA hotA hai, isI prakAra samAjameM vibhinna svabhAva aura guNadhArI vyakti nivAsa karate haiM / ina samasta vyaktiyokI zArIrika eva mAnasika yogyatAe bhinna-bhinna rahatI haiM, para ina samasta sAmAjika sadasyoko ekatAke sUtrame ahiMsA ke rUpa prema, sahAnubhUti, namratA, satyatA Adi Abaddha karate hai / namratA aura sahAnubhUtiko kamajorI, kAyaratA aura durabhimAna nahI mAnA jA sakatA / ina guNokA artha hInatA nahI, kintu Atmika samAnatA hai / bhautika baDappana, vargazreSThatA, kulInatA, dhana aura padaviyokA mahattva AdhyAtmika dRSTise kucha bhI nahI hai / ataeva samAjako ahiMsAtmaka zaktiyo ke dvArA hI niyantrita kiyA jA sakatA hai | ahiMsaka AtmanigrahI banakara samAjako eka nizcita mArgakA pradarzana karatA hai / vAstavame mAnava samAjako yathArthaM AlokakI prApti rAga-dveSa aura mohako haTAnepara hI ho sakatI hai / ahisaka vicAroke sAtha AcAra, AhAra-pAna bhI ahiMsaka honA cAhie / karttavya-karmokA sAvadhAnI pUrvaka pAlana karanA tathA durvyasana, dyUna krIDA, mAsabhakSaNa, madirApAna, AkheTa, vezyAgamana, parastro sevana eva cauryakarma AdikA tyAga karanA sAmAjika sadasyatAke liye apekSita hai / dhana eva bhogoMkI AsurI lAlasAne vyaktiko to naSTa kiyA hI hai, para agaNita samAjoko bhI barvAda kara DAlA hai / AsurI vAsanAokI tRpti eka 602 * tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ are to kyA trikAlame bhI sambhava nahI hai / ataeva nyAya-anyAya, karttavyaakartavya, puNya-pApa AdikA vicAra kara samAjako ahiMsaka nIti dvArA vyavasthita karanA cAhiye / isame sandeha nahI ki mahAvIrakI samAja-vyavasthA Ajake yugame bhI utanI hI upayogI hai, jitanI upayogI unake samayame thii| mahAvIrane zramako jIvanakA Avazyaka mUlya batAyA hai| mAnavIya mUlyome isakA mahattvapUrNa sthAna hai / samAja dhana yA sampattise pUrNa susakA anubhava nahI kara sakatA hai / para nIti aura adhyAtmake dvArA tRSNA, svAyaM aura dveSakA anta ho sakatA hai / torthaMkara mahAvAra aura unakI dezanA 603 Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra mahAvIra : vyaktitva-vizleSaNa kAcana kAyA sAta hAtha unnata zarIra, divya kAJcana AbhA, AjAnabAhu, samacaturasrasasthAna, vajravRSabhanArAcasahanana Adise yukta tIrthaMkara mahAvIra tana aura mana donose hI adbhuta sundara the| unakI lAvaNya-chaTA manuSyoko hI nahI, deva, pazupakSI eva kITa-patagako bhI sahajame apanI ora AkRSTa karatI thii| devendra bhI unake divya tejase AkRSTa ho caraNa-vandanake liye Ate, agaNita manuSyasAmantokI to bAta hI kyaa| unake vyaktitvako loka-kalyANakI bhAvanAne sajAyA thA, sa~vArA thaa| ve apane bhItara vidyamAna zaktikA sphoTana kara pratikUla kaNTakAkIrNa mArgako puSpAvakIrNa banAneke liye saceSTa the| mahAvIra aise nada the, jo caTTAnokA bhedana -604 Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara svayaM apane liye pathakA nirmANa karate haiN| ve nirjhara the, kulikA (nahara) nhii| unhone kaThina-se-kaThina tapa kara, kAmanAo aura vAsanAopara vijaya pA kara loka-kalyANakA aisA ujjvala mArga taiyAra kiyA, jo prANimAtrake liye sahajagamya aura sulabha thaa| karmayogI mahAvIrake vyaktitvame karmayogako mAdhanA kama mahattvapUrNa nahI hai| ve svayavuddha the, svaya jAgaruka the aura vodhaprAptike liye svaya prayatnazIla the| na koI unakA guru thA aura na kisI zAstrakA AdhAra hI unhone grahaNa kiyA thA / ve karmaTha the aura svaya unhone pathakA nirmANa kiyA thaa| unakA jIvana bhaya, pralobhana, rAga-dveSa sabhIse mukta thA / ve nIla gaganake nIce hiMsra-jantuose paripUrNa nirjana vanome kAyotsarga mudrAme dhyAnastha ho jAte the| ve kabhI mRtyuchAyAse AkrAnta zmazAnabhUmime, kabhI giri-kandarAome, kabhI gaganacumvI uttuga parvatoke zikharopara, kabhI kala-kala, chala-chala ninAda karatI huI saritAoke taTopara aura kabhI janAkIrNa rAjamArgapara kAyotsarga-mudrAme acala aura aDigarUpase dhyAnastha khar3e rahate the| ve karmayogI zarIrame rahate hue zarIrase pRthak, zarIrako anubhUtise bhinna jIvanakI AzA aura maraNake bhayase vipramukta svako zodhame salagna rahate the| karmayogo mahAvIrane apane zrama, sAdhanA aura tapa dvArA aNita prakArake upasargoko sahana kiyaa| kahI sundariyone unhe sAdhanAse vicalita karanekA prayAsa kiyA, to kahI duSTa aura ajJAniyone unhe nAnA prakArakI yAtanAeM dI, para ve sava maunarUpase sahana karate rhe| na kabhI maname hI vikAra utpanna huA aura na tana ho vikRta huA / isa karmayogIke samakSa zAzvata virodhI prANI bho apanA vairabhAva choDakara zAntikA anubhava karate the / dhanya hai mahAvIrakA vaha vyaktitva, jisane lauha purupakA sAmarthya prApta kiyA aura jisa vyaktitvake samakSa jAdU, maNi, mantra-tantra sabhI phIke the| adbhuta sAhasI mahAvIrake vyaktitvame sAhasa aura sahiSNutAkA apUrva samAveza huA thaa| siMha, sarpa jaise hiMsra jantuoke samakSa ve nirbhayatApUrvaka upasthita ho unhe mauna rUpame udbodhita kara sanmArgapara lAte the| jarA, gega aura zArIrika avasthAoke usa ghereko, jisame phaMsa kara prANI hAhAkAra karatA rahatA hai, mahAvIra sAhasI vana mRtyu-vijetAke rUpame upasthita rahate the| mahAvIrane baDe sAhasake tIrthakara mahAvIra aura unakI dezanA : 605 Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtha parivartita hote hue mAnavIya mUlyoMko sthiratA pradAna kI aura prANiyome nihita zaktikA udghATana kara unhe nirbhaya bnaayaa| una jaisA apUrva sAhasI zatAbdiyome hI ekAdha vyakti paidA hotA hai| zUlapANi jaise yakSakA AMtaka aura caNDakauzika jaise sarpakI viSajvAlA inake sAhasake phalasvarUpa hI zamanako prApta huii| anArya dezame sAdhanA karate hue mahAvIrake svarUpase anabhijJa vyaktiyone unhe gAliyA~ dI, pASANa barasAe, daNDose pUjA kI, daza-mazaka aura cITiyone kATA, para mahAvIra apane sAhasase vicalita na hue| unakI apUrva sahiSNutA aura anupama zAnti virodhiyokA hRdaya parivartita kara detI thii| ve pratyeka kaSTakA sAhasake sAtha svAgata karate, zarIrako ArAma deneke liye na vastra dhAraNa karate, na pRthvI para Asana vichAkara zayana karate, na apane liye kisI vastukI kAmanA hI karate / unake anupama dhairyako dekhakara devarAja indra bhI natamastaka thaa| sagamadevane mahAvIrake sAhasakI aneka prakArase parIkSA kI, para ve aDiga himAlaya hI bane rahe / loka-pradIpa mahAvIrake vyaktitvame anupama pradIpa-prakAza upalabdha hai| unhone sasArake ghanIbhUta ajJAna-andhakArako dUrakara satya aura anekAntake AlokadvArA jananetRtva kiyA thaa| gharakA dIpaka gharake koneme hI prakAza karatA hai, usakA prakAza sImita aura dhudhalA hotA hai, para mahAvIra to tIna lokake dIpaka the| lokatrayako prakAzita kiyA thaa| mahAvIra aise dIpaka the, jisakI jyotike sparzane agaNita dIpoko prajvalita kiyA thA / ajJAnaandhakArako haTA janatAko AvaraNa aura bandhanoko tor3anekA sandeza diyA thaa| unhone rAga-dveSa vikalpoko haTAkara AtmAko akhaNDa jJAna-darzana caitanyarUpame anubhava karanekA patha Alokita kiyA thaa| nizcayase dekhanepara AtmApara bandhana yA AvaraNa hai hI nahI / ananta caitanyapara na koI AvaraNa hai aura na koI bandhana / ye saba vandhana aura AvaraNa Aropita haiN| jisake ghaTame jJAna-dIpa prajvalita hai, usake bandhana aura AvaraNa svata kSINa haiM / sakalpa-vikalpokA jAla svayameva hI vilIna ho jAtA hai| karuNAmUrti mahAvIrakA savedanazIla hRdaya karuNAse sadA dravita rahatA thaa| ve andhavizvAsa, mithyA ADambara aura dharmake nAmapara honevAle hiMsA-tANDavase atyanta dravIbhUta the| 'yajJIyahiMsA hiMsA na bhavati' ke nAreko badalanekA sakalpa 606 northakara mahAvIra aura unako AcArya-paramparA Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kulabheda, deza aura prAntabheda Adi sabhI mAnavatAke vighAtaka haiN| tanAvakA vAtAvaraNa aura avizvAsako khAiko dUra karanekA ekamAtra sAdhana janasAmAnyako pArasparika sahayoga aura kalyANake liye prerita karanA hai| svargake deva vibhUtime kitane hI baDe kyo na ho, unakA svarga kitanA hI sundara aura suhAvanA kyo na ho, para ve manuSyase mahAna nhii| manuSyake tyAga aura indriyasayamake prati unhe bhI natamastaka honA paDatA hai| mAnava-mAnavatAke kAraNa sabhI manuSya samAna hai, janmase koI bhI vyakti na baDA hai, na chottaa| kArya, guNa, parizrama, tyAga, sayama aise guNa haiM, jinakI upalabdhise koI bhI vyakti mahAn bana sakatA hai| jIvanakA yathArtha lakSya AtmasvAtantryakI prApti hai| kAlakA pravAha anAhata calA A rahA hai| jIvana kSaNa, pala, ghaDiyome kaNa-kaNa vikhara rahA hai| pArzvavartI stabdha vAtAvaraName bhI sUkSmarUpase atIta aura vyaya samAhita hai| nava navIna rUpome prasphuTita ho rahA hai aura vastukI dhrauvyatA bhI yathArtharUpame sthita hai| isaprakAra utpAdAditrayAtmakarUpa vastu AtmadraSTAko taTastha vRttikI ora AkRSTa karatI hai aura yaho use jana kalyANakI ora le jAtI hai| tothaMkara mahAvIra janmajAta vItarAga the| unake vyaktitvake kaNa-kaNakA nirmANa AtmakalyANa aura lokahitake liye huA thaa| lokakalyANa hI unakA iSTa thA aura yahI thA unakA lakSya / jovanake prathama caraNase ho unhone janakalyANake liye saMgharSa Arambha kiyA, para unakA yaha sagharSa bAhya zatruose nahI thA, antaraga kAma, krodhAdi vAsanAoMse thaa| unhone zAzvata satyako prAptike liye rAjavaibhava, vilAsa, Amoda-pramoda AdikA tyAga kiyA aura janakalyAName salagna ho gaye / ___ lokakalyANake kAraNa hI tIrthaMkara mahAvIrane apUrva lokapriyatA prApta kI thii| ve jisa nagara yA grAmase nikalate the, janatA unako anuyAyinI bana jAtI thii| manuSya to kyA; pazu-pakSI bhI unase prema karate the| hiMsaka, krUra aura pizAca bhI apanI vRttiyokA tyAgakara mahAvIrakI zaraNa grahaNa karate the| ve tatkAlIna samAjako kAyaratA, kadAcAra aura pApAcArako dUra karaneke liye kaTibaddha the / ata lokapriyatAkA prApta honA unhe sahaja thaa| svAvalambI mahAvIrake vyaktitvakI anya vizeSatAome svAvalambanakI vRtti bhI hai| 'apanA kArya svaya karo' ke ve samarthaka the| jaba sAdhanAkAlame aparicayake 608 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNa kucha ajJa vyakti unakA tiraskAra karate, apamAna karate, zArIrika yAtanAe~ dete, usa samaya mahAvIra kisIkI sahAyatAko apekSA nahI karate the| ve apane puruSArtha dvArA hI karmoMkA nAza karanA cAhate the / jaba indrane unase sAdhanAmArga meM sahAyatA karanekA anurodha kiyA, taba ve mauna bhASAme hue kahane lage--"devendra, tuma bhUla rahe ho / sAdhanAkA mArga apane-Apapara vijaya prApta karanekA mArga hai / svayakRta karmakA zubhAzubha phala vyaktiko akele hI bhoganA paDatA hai / karmAvaraNako chinna karaneke liye kisI anyakI sahAyatA apekSita nahI hai| yadi kisI vyaktiko kisI dUsareke sukha-dukha aura jIvana-maraNakA kartA mAnA jAya, to yaha mahAn ajJAna hogA aura svayaMkRta zubhAzubha phala niSphala ho jaayeNge| yaha satya hai ki kisI bhI dravyame parakA hastakSepa nahI calatA hai / hastakSepakI bhAvanA ho AkramaNako protsAhita karatI hai / yadi hama apane manase hastakSepa karanekI bhAvanAko dUra kara de, to phira hamAre antasme sahaja hI anAkramaNavRtti prAdurbhUta ho jAyagI / AkramaNa pratyAkramaNako janma detA hai aura yaha AkramaNa- pratyAkramaNakI paramparA vizvazAnti aura Atmika zAntime vighna utpanna karatI hai / " isa prakAra tIrthakara mahAvIrake vyaktitvameM svAvalamvana aura svatantratAko bhAvanA pUrNatayA samAhita thI / ahasaka mahAvIrake vyaktitvakA sampUrNa gaThana ho ahiMsAke AdhArapara huA hai| manuSyako jaise apanA astitva priya hai, apanA sukha abhISTa hai, usI taraha anya prANiyoko bhI apanA astitva aura sukha priya hai| ahiMsaka vyaktitvakA prathama dRSTibindu sahaastitva aura sahiSNutA hai / sahiSNutAke vinA sahaastitva sambhava nahI hai / sasArame ananta prANI hai aura unhe isa lokame sAtha-sAtha rahanA hai / yadi ve eka dUsareke astitvako Azakti dRSTise dekhate rahe, to astitvakA sagharSa kabhI samApta nahI ho sakatA hai| sagharSa azAntikA kAraNa hai aura yahI hiMsA hai / vaira-vaimanasya jIvanakA vAstavika vikAsa ahiMsA ke Alokame hI hotA hai / dveSa, kalaha, ghRNA, IrSyA, krodha, ahakAra, lobha-lAlaca, zoSaNa damana Adi jitanI bhI vyakti aura samAjako dhvasAtmaka vikRtiyA~ hai, ve saba hisAke hI rUpa hai | manuSyakA antas hiMsAke vivadha prahArose nirantara ghAyala hotA rahatA hai / ina prahAro kA zamana karaneke liye ahiMsAkI dRSTi aura ahiMsaka jIvana hI Avazyaka hai / mahAvIrane kevala ahiMsAkA upadeza ho nahI diyA, apitu use apane jIvaname utArakara zata-pratizata yathArthatA pradAna kii| unhone ahiMsA tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA 609 39 - Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke siddhAnta aura vyavahArapakSako eka karake dikhalA diyaa| virodhIse virodhIke prati bhI unake maname ghRNa nahI thI, dveSa nahI thA ve utpIDaka eva ghAtakake prati bhI magalakalyANakI pavitra bhAvanA rakhate the| sagamadeva aura zUlapANi yakSa jaise upasarga denevAle vyaktiyo ke prati bhI unake netrome karuNA thii| tIrthaMkara mahAvIrakA ahiMsaka jIvana krUra aura nirdaya vyaktiyoke liye bhI Adarza thaa| mahAvIrakA siddhAnta thA ki agnikA zamana agnise nahI hotA, isake liye jalakI AvazyakatA hotI hai| isIprakAra hisAkA pratikAra hisAse nahI, ahiMsAse honA cAhiye / jaba taka sAdhana pavitra nahI, sAdhyame pavitratA A nahI sakatI / hiMsA sUkSmarUpame vyaktike vyaktitvako ananta poMme samAhita hai| use nikAlaneke liye sabhI prakArake vikAro, vAsanAokA tyAga Avazyaka hai| yahI kAraNa hai ki mahAvIrane jagatako bAhya hisAse rokaneke pUrva apane antarame vidyamAna rAga-dveSarUpa bhAvahisAkA tyAga kiyA aura unake vyaktitvakA pratyeka aNu ahisAkI jyotise jAgRta ho uThA / mahAvIrane anubhava kiyA ki samasta prANI tulya zaktidhArI hai, jo uname bheda-bhAva karatA hai, unakI zaktiko samajhane me bhUla yA kisI prakArakA pakSapAta karatA hai, vaha hiMsaka hai| dUsaro ko kaSTa pahacAneke pUrva hI. vikRti A jAneke kAraNa apanI hI hiMsA ho jAtI hai| sacamucame ahisAke sAdhaka mahAvIrakA vyaktitva dhanya thA aura dhanya thI unakI sacaraNazakti / ve bAraha varSoMtaka mauna rahakara moha-mamatAkA tyAga kara ahimAkI sAdhanAme salagna rhe| mahAvIrake vyaktitvako pramukha vizeSatAome unakA ahisaka vyaktitva nirmala AkAzake samAna vizAla aura samudraka samAna atala sparzI hai| unakI ahiMsAme Agraha nahI thA, uddaNDatA nahIM thI, pakSapAta nahI thA aura na kisI prakArakA durAva yA chipAva hI thaa| dayA, prema aura vinamratAne unakI ahisaka sAdhanAko susaskRta kiyA thaa| krAtidraSTA tIrthakara mahAvIrake vyaktitvame krAntikI cinagArI Arambhase hI upalabdha hotI hai| ve vyavahArakuzala, spaSTa vaktA, nirbhIka sAdhaka, ahiMsaka, lokakalyANakArI aura janamAnasake adhyetA the| cATukAritAkI nItise ve sadA dUra the| unake maname AtmavizvAsakA dIpaka sadA prajvalita rahatA thaa| dharmake nAmapara honevAlI hiMsAeM aura samAjake sagaThanake nAmapara vidyamAna bheda-bhAva eva AtmasAdhanAke sthAnapara zarIra-sAdhanAkI pramukhatAne mahAvIrake maname kizorAvasthAse hI krAntikA bIja-vapana kiyA thaa| raIso aura amIroke yahAM dAsa-dAsIke rUpame zoSita nara-nArI mahAvIrake hRdayakA apUrva mathana karate 610 tIrthakara mahAvIra aura unakI AcArya-paramparA Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ the / phalataH ve usa yugakI pramukha-dharma-dhAraNA yajJa aura kriyAkANDake virodhI the| una dinome nara aura nArI nIti aura dharmakA AMcala chor3a cuke the| ve dono hI kAmukatAke pakameM lipta the| nAriyome pAtivrata, zIla aura sakocakI kamI ho rahI thii| ve vadhanoko toDa aura lajjAke AvaraNako pheka svacchanda bana cukI thii| puruSome dAnavI vAsanAkA prAvalya thaa| ve AcAra-vicAra-zolasayamakA pallA chor3a vAsanApUrtiko hI dharma samajhate the| cAro ora balAtkAra aura apaharaNakA tUphAna uTha khaDA huA thaa| candanA jaiso kitanI nAriyokA apaharaNa aharniza ho rahA thaa| janamAnasakA dharAtala AtmAko dhavalatAse haTakara zarIrapara kendrita ho gayA thaa| bhAga-vilAsa aura kRtrimatAkA jIvana ho pramukha thaa| madirApAna, dyUtakroDA, pazuhiMsA, Adi jIvanako sAdhAraNa bAteM thii| baliprathAne dharmake rUpako aura bhI vikRta kara diyA thaa| bhautikatAke jIvanakI parAkASThA thii| dharma aura darzanake svarUpako auddhatya, svairAcAra, haTha aura durAgrahane khaNDita kara diyA thaa| varga-svArthakI duSita bhAvanAone ahiMsA, maitrI aura aparigrahako AtmasAt kara liyA thaa| phalata samAjake liye eka krAntikArI vyaktikI AvazyakatA thii| mahAvIrakA vyaktitva aisA hI krAntikArI thaa| unhone mAnava-jagatame vAstavika sukha aura zAntiko dhArA pravAhita kI aura manuSyake manako svArtha eva vikRtiyose rokakara isI dharatIko svarga banAnakA sandeza diyaa| mahAvIrane zatAbdiyose calI A rahI samAja-vikRtiyo ko dUrakara bhAratako miTTIko candana bnaayaa| vAstavame mahAvIrake krAntikArI vyaktitvako prAptakara dharA pulakita ho uThI, zata-zata vasanta khila utthe| zraddhA, sukha aura zAntikI niveNI pravAhita hone lgii| unake krAntikArI vyaktitvase koTi-koTi mAnava kRtArtha ho gye| nissandeha patito aura giro'ko uThAnA, unhe galese lagAnA aura karasparza dvArA unake vyaktitvako pariSkRta kara denA yahI to krAntikArIkA lakSaNa hai| mahAvIrako krAnti jaDa nahI tho, sacetana thI aura thI gatizIla / jo anubhavasiddha jJAnake zAsaname cala mukta cintana dvArA satyAnyepaNa karatA hai, vahI samAjame krAnti lA sakatA hai| puruSottama mahAvIra purupAttama the| unake bAhA aura Abhyantara dono hI prakArake vyaktitvome alaukika guNa samAviSTa the| unakA rUpa tribhuvanamohaka, teja sUryako bhI hataprabha banAnevAlA aura mukha sura-nara-nAganayanako sanahara karane vAlA thaa| unake paramaudArika divya zarIrakI jaisI chaTA aura AbhA thI, tIrthakara mahAvIra aura unako dezanA 611 Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usase bhI kahI adhika unakI AtmAkA divya teja thaa| anantajJAna, ananta darzana, ananta sukha aura anantavIrya guNoke samAvezane unake Atmatejakoalaukika banA diyA thaa| niSkAmabhAvase janakalyANa karaneke kAraNa unakA Atmabala anupama thaa| ve sasAra-sarovarame rahate hue bhI kamalapatravat nirlipta the / unakA yaha vyaktitva puruSottama vizeSaNase viziSTa kiyA jA sakatA hai / yo to mahAvIrake vyaktitvame eka mahAmAnavake sabhI guNa prApya the, para ve eka sacce jJAnI, mukti-netA, kuzala upadeSTA aura nirbhIka zikSaka the / jo bhI unakI vANI sunatA, vahI unakI ora AkRSTa ho jAtA / ve aise UrdhvaretA brahmacArI the, jinhe 'ghoravabhacera' kahA gayA hai / brahmacaryako utkRSTa sAdhanA aura ahiMsaka anuSThAnane mahAvIrako puruSottama banA diyA thA / tapa pUta bhagavAn mahAvIra tIrthakara puruSottama the / zreSTha puruSocita sabhI guNokA samavAya uname prApta thaa| niHsvArtha mahAvIrake vyaktitvame nisvArtha sAvakake samasta guNa samaveta hai / ve tapazcaraNa aura utkRSTa zubha adhyavasAyake kAraNa nirantara jAgarUka the| unhe sabhI prakArako Rddhi-siddhiyA~ Upalabdha thI,para ve unase the nilipta, Atmakendrita, zAnta aura vItarAga / AtmApara kaThora sayamakI vRtti rakhaneke kAraNa uname vizva bandhutva samAhita thaa| mahAvIra na upasargose hI ghabarAte the aura na parISaha sahana karanese hI / ve sabhI prakArake svArtha aura vikAroko jItakara svatantra yA mukta honA cAhate the / anAdikAlase caitanya-jyoti AvaraNose AcchAdita hai / jisane ina AvaraNoko haTAkara bandhanoko toDA hai, jo sakalpa-vikalpose mukta huA hai aura jisane zarIra aura indriyopara paDI huI paratoko haTAyA hai, vahI ni svArtha jIvana yApana kara sakatA hai| tIrthaMkara mahAvIrake vyaktitvame yaha nisvArthakI pravRtti pUrNatayA vartamAna thii| vastuta tIrthaMkara mahAvIrake vyaktitvame eka mahAmAnavake sabhI guNa vidyamAna the| ve svayabuddha aura nirbhIka sAdhaka the aura ahiMsA hI unakA sAdhanAsUtra thaa| unake maname na kuNThAoko sthAna prApta thA aura na tnaavoko| prathama darzaname hI vyakti unake vyaktitvase prabhAvita ho jAtA thaa| yahI kAraNa hai ki indrabhUti gautama jaise talasparzI jJAnI paNDita bhI mahAvIrake darzanamAtrase prabhAvita hue aura unake ziSya bana gye| 612 : tIrthakara mahAvIra aura unako AcArya-paramparA Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha sArvajanIna satya hai ki yadi vyaktike mukhapara teja, chavime sondayaM, A~kho me AbhA, oTho para manda muskAna, zarIrame cArutA aura antaraMgame nizchala prema ho, to vaha sahajame hI anya vyaktiyoko AkRSTa kara letA hai / mahAvIrake vAhya aura antaraga dono hI vyaktitva anupama the / unakA zArIrika gaThana, sasthAna aura AkAra jitanA uttama thA utanA ho vItarAgatAkA teja bhI dIpti yukta thA / vRSabhake samAna mAsala skandha, cakravartIke lakSaNo se yukta padakamala, lambI bhujAe~, AkarSaka somya ceharA unake bAhya vyaktitvako bhavyatA pradAna karate the| sAtha hI tapa sAdhanA, svAvalambanavRtti, zramaNatvakA AcAra, tapopalabdhi, sayama, sahiSNutA, adbhuta sAhasa, AtmavizvAsa Adi antaraga guNa unake Abhyantara vyaktitvako Alokita karate the / mahAvora dharmanetA, tIrthaMkara, upadezaka eva sasArake mArga-darzaka the / jo bhI unakI zaraNa yA chatracchAyAme pahu~cA, use hI Atmika zAnti upalabdha huI / * nissandeha ve vizvake advitIya krAntikArI, tatvopadezaka aura jananetA the| unakI krAnti eka kSetra taka sImita nahI thii| unhone sarvatomukhI krAntikA zakhanAda kiyA, AdhyAtmika, darzana, samAjavyavasthA, dharmAnuSThAna, tapazcaraNa yahA~ takakI bhASAke kSetrame bhI apUrvaM krAntiko / tatkAlIna tApasokI tapasyAke vAhyarUpake sthAna me AbhyantararUpa pradAna kiyA / pArasparika khaNDana-maNDana me 7 nirata dArzanikoko anekAntavAdakA mahAmantra pradAna kiyA / sadguNo kI avamAnanA karane vAle janmagata jAtivAdapara kaThora prahArakara guNakarmAdhArapara jAtivyavasthAkA nirUpaNa kiyA / inho ne nAriyokI khoyI huI svatantratA unhe pradAna kii| isa prakAra mahAvIrakA vyaktitva Adyanta krAnti, tyAga, tapasyA, sayama, ahiMsA Adise anuprANita hai / tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA 613 Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chipAva nahI raha sakatA hai| vastuta maitrI - bhAvanA samAjakI paridhiko vikasita karatI hai, jisase AtmAme samabhAva utpanna hotA hai / pramoda-: -bhAvanA guNIjanako dekhakara anta karaNakA ullasita honA pramoda - bhAvanA hai / kisIkI acchI bAtako dekhakara usakI vizeSatA aura guNokA anubhava kara hamAre maname eka ajJAta lalaka aura harSAnubhUti utpanna hotI hai / yahI AnandakI lahara parivAra aura samAjako ekatAke sUtrame Abaddha karatI hai / prAya dekhA jAtA hai ki manuSya apanese Age baDhe hue vyakti ko dekhakara IrSyA karatA hai aura isa IrSyA prerita hokara use girAnekA bhI prayatna karatA hai / jaba taka isa pravRttikA nAza na ho jAya, tabataka ahiMsA aura satya Tika nahI pAte / pramodabhAvanA parivAra aura samAjame ekatA utpanna karatI hai / IrSyA aura vidveSa para isI bhAvanAke dvArA vijaya prApta kI jA sakatI hai| IrSyAkI agni itanA vikarAla rUpa dhAraNa kara letI hai ki manuSya apane bhAI aura putrake bhI utkarSa - ko phUTI AMkho nahIM dekha pAtA / yahI IrSyA kI pariNati eva pravRtti hI parivAra aura samAja me khAI utpanna karatI hai / samAja aura parivArako chinna-bhinnatA IrSyA, ghRrNA aura dveSake kAraNa hI hotI hai / pratispardhAvaza samAja vinAzake kagArakI ora baDhatA hai / ata 'pramoda - bhAvanA' kA abhyAsa kara guNoke pArakhI bananA aura sahI mUlyAkana karanA samAjagaThanakA siddhAnta hai / jo svaya AdarasammAna prApta karanA cAhatA hai, use pahale anya vyaktiyokA Adara-sammAna karanA caahie| apane guNoke sAtha anya vyaktiyoke guNokI bhI prazasA karanI cAhie / yaha pramodakI bhAvanA maname prasannatA, nirbhayatA eva AnandakA sacAra karatI he aura samAja tathA parivArako Atmanirbhara, svastha aura sugaThita banAtI hai / karuNA bhAvanA karuNA manakI komala vRtti hai, dukhI aura pIDita prANI ke prati sahaja anukampA aura mAnavIya saMvedanA jAga uThatI hai / du vIke du khanivAraNArtha hAtha baDhate haiM aura yathAzakti usake dukhakA nirAkaraNa kiyA jAtA hai / karuNA manuSyakI sAmAjikatAkA mUlAdhAra hai / isake sevA, ahiMsA, dayA, sahayoga, vinamratA Adi sahasro rUpa sabhava haiN| parivAra aura samAjakA Alambana yaha karuNA-bhAvanA hI hai / mAtrAke tAratamyake kAraNa karuNAke pramukha tIna bheda haiM-1 mahAkaruNA, 2 atikaruNA aura, 3 laghukaruNA / mahAkaruNA ni svArthabhAvase prerita 570 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya -paramparA Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hotI hai aura isa karuNAkA dhArI prANimAtrake kaSTa-nivAraNake lie prayAsa karatA hai| isa zreNIkI karuNA kisI netA yA mahAn vyaktime hI rahatI hai| isa karuNA dvArA samasta mAnava-samAjako ekatAke sUtrame Abaddha kiyA jAtA hai aura samAjake samasta sadasyoko sukhI banAnekA prayAsa kiyA jAtA hai| atikaruNA bhI jitendriya, sayamI aura ni svArtha vyaktime pAyI jAtI hai| isa karuNAkA uddezya bhI prANiyome pArasparika sauhArda utpanna karanA hai| dUsareke prati kaisAvyavahAra karanA aura kisa vAtAvaraName karanA hitaprada ho sakatA hai, isakA viveka bhI mahAkaruNA aura atikaruNA dvArA hotA hai| pratizodha, sakIrNatA aura svArthamUlakatA Adi bhAvanAe~ isI karuNAke phalasvarUpa samAjase niSkAsita hotI haiM / vAstavame karuNA aisA komala tantu hai, jo samAjako ekatAme Abaddha karatA hai| __ laghukaruNAkA kSetra parivAra yA kisI AdhAravizeSapara gaThita sagha taka hI sImita hai| apane parivArake sadasyoke kaSTanivAraNArtha ceSTA karanA aura karuNAvRttise prerita hokara unako sahAyatA pradAna karanA laghukaruNAkA kSetra hai| manuSyame adhyAtma-cetanAkI pramukhatA hai, ata* vaha zAzvata AtmA evaM aparivartanIya yathArthatAkA svarUpa satya-ahiMsAse sambaddha hai / kalaha, viSayabhoga, ghRNA, svArtha, sacayazIlavRtti AdikA tyAga bhI karuNA-bhAvanA dvArA sabhava hai| ataeva sakSepame karuNA-bhAvanA samAja-gaThanakA aisA siddhAnta hai jo avyApti aura ativyApti doSose rahita hokara samAjako svastha rUpa pradAna karatA hai| mAdhyasthya-bhAvanA jinase vicArokA mela nahI baiThatA athavA jo sarvathA saskArahIna haiM, kisI bhI sadvastuko grahaNa karaneke yogya nahIM haiM, bI kumArgapara cale jA rahe haiM tathA jinake sudhArane aura sahI rAste para lAneke sabhI yatna niSphala siddha ho gaye haiM, unake prati upekSAbhAva rakhanA mAdhyasthya-bhAvanA hai| __manuSyame asahiSNutAkA bhAva pAyA jAtA hai| vaha apane virodhI aura virodha ko saha nahI paataa| matabhedake sAtha manobheda hote vilamba nahI lgtaa| ata isa bhAvanA dvArA manobhedako utpanna na hone denA samAja-gaThanake lie Avazyaka hai| ina cAro bhAvanAokA abhyAsa karanese AdhyAtmika guNokA vikAsa to hotA hI hai, sAtha hI parivAra aura samAja bhI sugaThita hote hai| mAdhyasthya-bhAvanAkA lakSya hai ki asaphalatAko sthitime manuSyake utsAhako / tIrthaMkara mahAvIra aura unakI dezanA : 571