Book Title: Paumchariu Part 5
Author(s): Swayambhudev, H C Bhayani
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Catalog link: https://jainqq.org/explore/090357/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAkavi svayambhUdeva viracita paumacariu (padmacarita) bhAga 5 mUla sampAdana DaoN. ya.sI. bhAyANI anuvATa DaoN, devendrakumAra jena bhAratIya jJAnapITha Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradhAna sampAdakIya (prathama saMskaraNa : 19700 svayambhUkRta apabhraMza paumacariu zrI devendrakumAra jaina ke hindI anuvAda ke sAtha jJAnapITha mUrtidevI jaina granthamAlA meM prakAzana ke lie lagabhaga pandraha varSa pUrva liyA gayA thaa| prathama bhAga vidyAdhara-kANDa (20 sandhi) 1957 meM prakAzita huA; dvitIya bhAga ayodhyAkANDa 21 se 42 sandhi taka tathA tRtIya bhAga sundarakANDa (43 se 56 sandhi) 1958 meN| aura aba 1969-70 meM catartha bhAga (57 se 74 sandhi) tathA paMcama bhAga (75 se 90 sandhi) arthAt yuddhakANDa (75 se 77) tathA uttarakANDa (78 se 90) usI prakAra prakAzita ho rahe haiN| yaha mahAkAvya svayambhU dvArA Arambha huA tathA unake putra tribhuvana dvArA pUrNa huaa| isake samAlocanAtmaka saMskaraNa kA tIna pANilipiyoM kI sahAyatA se DaoN. eca.sI. bhAyANI ne vibhinna pAThabhedoM tathA TippaNoM ke sAtha siMdhI jaina sIrIja, saMkhyA 34-36, bambaI 1452-62 meM vidvattApUrvaka sampAdana kiyA hai| isa saMskaraNa meM prathama bhAga meM prastAvanA dI gayI hai, jisake antargata svayambha kA samaya tathA vyaktigata paricaya, unakI kRtiyA~ Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) pacarita I tathA upalabdhiyoM evaM paJmacaritra kA eka sarvAgINa adhyayana- isake srota, vyAkaraNa sambandhI vizeSatAe~, chanda tathA viSayasUcI prastuta kI gayI hai| sampUrNa zabdAvalI bhI dI gayI hai| viSayasUcI tathA chandoM kI vyAkhyA pratyeka bhAga ke sAtha hI hai| tIsare bhAga kI prastAvanA meM DaoN. mAyAgI ne chandoM kA adhyayana svayambhu kI dUsarI kRti riTNemicariu se kiyA hai| usameM unhoMne svayambhU ke samaya tathA kRtiyoM viSayaka apanI pUrva sAmagrI para aura -adhika prakAza DAlA hai| jo bhI svayambhU aura unako kRtiyoM kA adhyayana karanA cAhe, unase anurodha hai ki ve DaoN. bhAyAgI kI vidvattApUrNa prastAvanA avazya pddh'eN| kucha anya atirikta saMdarbhoM ke lie dekheM- DaoN. eca. ela. jaina svayambhU eNDa hi pAe nAgapura TI jaranala ma- nAgapura 1935 ec.DI. velaNakara- svayambhUchandAja bAI svayambhU, jaranala oNva da bAmbe brAMca raoNyala eziyATika sosAiTI, ena.esa. vaoNlyUma - 1, peja 88 epha-epha, bambaI 1935 ena. premI mahAkavi svayambhU aura tribhuvana svayambhU : jaina sAhitya aura itihAsa, pRSTha 370, bambaI 1942, eca. kochar3a apabhraMza sAhitya pRSTha 51, dillI 1956 1 -- svayambhU mAyadeva yA mArutadeva tathA padminI ke putra the| isa parivAra meM adhyayana kI paramparA thii| unakI do patniyA~ thIM amRtAmbA aura AdityAmbA, jinhoMne unakI sAhityika pravRttiyoM meM unakA sahayoga kiyA, jinake lie unake mana meM pUrNa abhyardhanA hai / sambhavatayA unakI tIsarI patnI bhI thii| unake kRtitva se hameM jJAta hotA hai ki ve eka vilakSaNa pratibhAzAlI vyakti the| unhoMne apanI zArIrika sthiti kA eka citraNa diyA hai| unakA zarIra dubalA, nAka cipaTI, dA~ta bikhare hue tathA oTa lambe the| unake kaI putra the, kintu unameM se kevala tribhuvana ne hI paitrika kAvyapratibhA ko pAyA tathA apane parivAra kI paramparAgata ucca bauddhikatA ko Age bddh'aayaa| unhoMne apane katipaya saMrakSakoM-dhanaMjaya tathA dhavalaiyyA kA ullekha kiyA hai| unake dvArA nirdiSTa vyaktigata nAma se pratIta hotA hai ki ve telugu kannar3a kSetra meM rahe the| sambhavatayA meM yApanIya Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradhAna sampAdakIya (xi) saMgha ke the, jaisA ki puSpadanta ke mahApurANa kI TippaNI meM ullekha milatA hai| unhoMne jJAna kI vividha zAkhAoM kA adhyayana kiyA thA aura unakA dRSTikoNa vizAla thaa| ve 677 aura 960 IsavI, pratyuta adhika sambhava hai ki 840 aura 920 IsavI ke madhya haar| vaha tithi isase anamita hotI hai ki unhoMne raviSeNa tathA jinasena kA ullekha kiyA hai| tathA svayaM unakA ullekha puSpadanta ne kiyA hai| svayambhU kI kRtiyA~ haiM-paumacariu, riTThaNemithariu, svayambhUchanTa tathA eka stotra / paTamacarita kI 84 sandhiyA~ svayambhU ne likhI tathA zeSa unake putra tribhuvana ne pUrNa kI, jisane apane pitA kA sammAnanIya zabdoM meM vivazya diyA hai| saMyambhU ke donoM bhahAkAvyAM kI bahulekhakatA sUkSma adhyayana kA eka saMcikara viSaya hai| paumacarita ke srotoM ke sandarbha meM ravipeNa ke saMskRta padmapurANa tathA caturmukha kI katipaya apabhraMza kRtiyoM kA, jo abhI taka prakAza meM nahIM AyIM, upallekha avazya kiyA jAnA caahie| svayambhU kI kRtiyoM apabhraMza sAhitya kI zreSThatama kutiyAM haiM : samakAlIna puSpadanta jaise uccakoTi ke granthakAra ne unakA Adara ke sAtha ullekha kiyA hai| hama DaoN. eca.sI. bhAyANI ke atyadhika RNI haiM ki unhoMne sampUrNa mUla pAmacarita kA samAlocanAtmaka saMskaraNa tathA lekhaka kA vistRta adhyayana hameM diyA / aura yaha bhI unakI tathA unake prakAzaka ko kRpA hai ki unhoMne hameM apane mUla ko isa saMskaraNa meM dene kI anamati dii| DaoN. devendrakumAra jaina ne isake hindI anuvAda karane meM kaThina parizraya kiyA hai, jo anuvAda svayambhU-tribhuvana ke adhyayana kI ora aura adhika pAThakoM kA dhyAna AkarSita kregaa| hindI ke vidvAn, hindI tathA anya Adhunika bhAratIya AryabhASAoM tathA unakI vividha kAvyavidhAoM ko samajhane ke lie apabhraza ke adhyayana kA mahattva anubhava karane meM nahIM bhuulNge| hama DaoN. devendrakumAra jaina ke AbhArI haiN| Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariu granthamAlA sampAdaka, bhAratIya jJAnapITa ke saMsthApaka zrImAn sAhU. zAntiprasAda jaina tathA unakI viduSI patnI zrImatI ramA jaina, adhyakSa, ke prati kRtajJatA prakaTa karate haiM jinake dvArA ina prakAzanoM, jo bhAratIya sAhitya kI aneka upekSita zAkhAoM tathA sAMskRtika virAsata ko prakAzana meM lAte haiM, ke lie udAratApUrvaka saMrakSakatA dI gayI hai| (xii) hIrAlAla jaina A.ne. upAdhye sampAdaka mUrtideyI granthamAlA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama paSahasaravI sandhi 2-32 yuddhakA varNana, yuddhake nAmA pAdoMkI dhvani, yuddha janya-vinAza, hanumAna dvArA utpAta, sugrIvakA apanA ratha Age hA~kanA / vibhISaNake bApa rAmane yuddhako vAgaDora hAthameM lI / rAma aura rAvaNakA aamnaa-saamnaa| sItAke sandarbhameM ghogoMkI mAnasika sthitikA citraNa, bhayaMkara astroMke prayogakA varNana, tIroMse yuddhabhUmikA bhara jAnA, sAta divasakI ghamAsAna lar3AI ke bAda lakSmaNakA yuddha meM praveza, rAvaNakA prakopa, prabala toroM se saMgharSa, donoM meM sumula muddha / ekake bAda eka rAvaNake siroMphA kATA jAnA, rAvaNa dvArA antameM panakA prayoga, pakrakA kumAra lakSmaNake hAthameM A jAnA, cakrase rAvaNakA Ahata honA / chihattaraSI sandhi devatAoM dvArA kalakala dhvani, nizAgharoM meM gaharI nirAzAtmaka pratikriyA, devatAoM dvArA rAma senAkA abhimandana, rAkSasa vaMzakA patana, mandodarIkA vilApa, usake dvArA svayaM yuddha-sthalameM apane patikI pahacAna, yuddhajanya vinAzakA varNana, rAvaNakI mRtyukA karuNa viSaNa, antaHpurakA mUThita honA, mandodarIphA karuNa krandana, antaHpurakI dInahIna dazAkA vivaraNa, indrajIta aura kumbhakarNako rAvaNakI mRtyukA patA laganA, kummakarNako mUrchA maanaa| indrajItakA myAkula honA / rAma pakSakA bhAgyodaya / Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (xiv) paumaparita satahattarI sandhi 50-32 rAvaNako mRtyupara vibhISaNakA viyoga, Ahata aura mRta zarIrakA varNana, rAma dvArA vibhISaNako sambodhana, rAvaNakI AlocanA, usake mahAn vyaktitvako prazaMsA, vibhISaNake udgAra, rAvaNake lie vibhISaNakA pazcAttApa, rAvaNakI zavayAtrA, lakar3iyoM kA varNana, ritAkA varNana, rAvaNake parijanoMkA zoka, antaHpurakA mUrchita honA, usa du:SakA varNana, mAgakI lapaToMkA varNana, pratyeka aMgakI vAha-kriyAkA citraNa, rAvaNake aMtapara janatAko pratikriyA, rAma dvArA rAvaNake parijanoMko samajhAmakA prastAva, mantrivRddhoM dvArA viroSa, zambhakarNase AzaMphA chakA vibhISaNa ke prati sandeha, rAma dvArA unheM samajhAyA jAnA, lokAcArase rAvaNako jaladAna aura tarpaNa kriyA, muvatiyoM dvArA sarovarameM snAna, zuddhikriyA, mandodarI dvArA saMnyAsa grahaNa karanekA saMkalpa / aThahattaravIM sandhi 80-103 rAbaNakI mRtyukI pratikriyA, prabhAtakA honA, aprameya bala nAmaka mahAmunikA nagarameM Agamana, donoM orako logoMkA mahAmunike darzanake nimitta jAnA / muni dvArA dharmakA upadeza, kAlacakrakA varNana, nAgase usake rUpakakA citraNa, meghanAya aura indrajIta dvArA dIkSA grahaNa, rAmake binA sItAdevIkA jAmese inkAra, nArIke prati lokamAnasakI dhAraNAkA varNana, rAma aura lakSmaNakA sItAdevIke pAsa jAnA, sapatnIka lakSmaNakA sItA devIko praNAma, sItA sahita rAma-lakSmaNake prabaMzase samacA nagara prasannatAse khila utthaa| nAgarikoMkI pratikriyAe~, rAma dvArA rAyaNake bhavana meM praveza 1 rAvaNake bhavanakA citraNa, zAntinAyake jinAlayame jAkara rAma dvArA jinendra bhagavAnako stuti, Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama (xv) vidagdhA dvArA rAmakA svAgata, vibhISaNakA rAjyAbhiSeka, mAtA kozalyAkA putra-viyogamai dukha, nArava muni dvArA unheM sAntvanA aura yaha sUcanA ki ve laMkAmeM vibhISaNake AtizyakA upabhoga kara rahe hai, mahAmuni bhAraSakA prasthAna, laMkAmaM jAkara rAmako sUcanA denA, rAmakA puSpaka vimAna dvArA ayogyAke lie prasthAna, yAtrA mArga ke pramukha sthaloMkA varNana / unnAsavIM sandhi 105-119 rAmake Agamamapara bharata dvArA svAgata ke lie prasthAna, savAriyoM kA mArgameM relapela, rAmakA ayodhyAmeM praveza, anatA dvArA sthAgata, rAmakA mAtAoM se milana, bharatakI virakti, jalakrIr3A dvArA bharatako pralobhana, bharata kI dRr3hatA, rAmakA rAjyAbhiSeka / assIpI pani 220-134 vibhinna logoM ke lie rAjyakA vitaraNa, zatrupanakA mathurApara sAkramaNa, mathurAke rAjA mayukA panAma, samAdhimaraNapUrvaka rAjA mabhuko mahAgajapara mRtyu / ikyAsIvIM sandhi 134-155 rAmakI sItAke prati birakti, sautAkA antarvanI hosA, sItAko dohada, lokApavAda, rAmakI cintA, nArIke sambandhameM rAmake vicAra, rAmakA sItA nirvAsanakA prastAva, lakSmaNa dvArA virodha, sItAkA biyAvAna aTavI meM nirvAsana, isa para nArIjanako pratikriyA, sItAkA vanameM Atmacintana, manuSyajAti para Aropa, sotAko asahAya avasthA, rAzA vacaSakA sotA devI ko Azraya, lavaNa aMkuzakA janma / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacari (xvi) vyAsIvI sandhi 156-178 1 lavaNa aura aMkudAkA yauvanameM praveza, rAjA pRthuse unakI kanyAoM kI ma~ganI, usake dvArA vizeSa lakSaNa aura aMkuzako usapara car3hAI, sItAdevIkA AzIrvAda, rAjA cukI hAra, kanyAoMse lavaNa aura aMkuzA vivAha, nArada muni dvArA lavaNa aMkuzako rAma aura lakSmaNake sambandha batAnA, donoMkA sunakara bhar3aka uThanA, sItAkA donoM putroMko samajhAnA parantu donoM putroMkA virodha, rAmake pAsa unakA dUta bhejanA, car3hAI, lakSmaNakA dUtakI bAta sunakara bhar3aka uThanA, donoM kI senAoM meM bhir3anta yuddhakA varNana, lakSmaNakA cakrase prahAra karanA, cakrakA vyartha jAnA, paricaya, milana, yuddhakI Ananda meM parisamAsi / terAsIrvI sandhi 179-203 lavaNa aura aMkuzakA ayodhyA meM praveza, unheM dekhakara striyoMkI pratikriyA, janatA dvArA abhinandana, rAma sItA ke viSaya meM apane vicAra, sItA ke lie rAmakA jAnA, sItAkA AnA, agni parIkSAkA prastAva svayaM sItA devI dvArA rakhA jAnA, agnijvAlAkA varNana, usakI vizvavyApI pratikriyA, kamalapara siMhAsanake bIca sItAdevIkA prakaTa honA, sabake dvArA sItA devIko sAdhuvAda, sItA dvArA dIkSA, rAmakA mUrcchita honA, sabakA udyAnameM mahAmunike darzanake lie jAnA, rAma dvArA dharmasvarUpa pUchA jAnA, muni dvArA dharmakA upadeza ! caurAsIvI sandhi 204-234 vibhISaNa dvArA pUche jAnepara munivara dvArA rAmake pUrva janmoMkA varNana, lakSmaNake pUrva janmakA parNana, nayadatta ke janmase lekara isa Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama (xvii) bhaba takake janmoMkA varNana- isa prasaMgameM rAtri-bhojana tyAgakA mahattva, NamokAra mantrakA prabhAva, vibhISaNa ke anurodhapara rAmA balike janmAntaroMkA kASana / pacAsIvI sandhi 234-251 vibhISaNa pUchane para sakalabhUSaNa muni dvArA lavaNa aura aMkuzake pUrva bhavoMkA varNana. kRtAntapatrakI virakti, usakI dokSA grahaNa kara lenA, rAghavakA gharake lie prasthAna / sItAka abhAvamaiM unakA duHkhI honA, rAmakA ayodhyAme praveza, nAgarikoM kI pratikriyA, lakSmaNa dvArA sItA devokI prazaMsA / chayAsIvI sandhi 252-277 sItAko indrabako upalabdhi, rAjA zreNika dvArA pUchanepara gautama gaNadhara rAma lakSmaNa, unakI mAtAeM sItAdevI, lavaNa aMkuzake bhAvI janmoMkA varNana karate hai| lavaNa aura aMkuzakA kananaratha strayaMvarama jAlA, unake galoMmeM varamAlA par3anA svayaMvarakA varNana, lakSmaNa putroMse muThabher3akI naubata, logoM dvArA bIca bacAva, lavaNa aura aMkuzakA janatA dvArA svAgata, lakSmaNa putroMkI virakti aura dIkSA, lakSmaNakA anutApa, bhAmaNDalakA vaibhava aura dinacaryA, bijalI girane se usake prAsAdake agrabhAgakA gira par3anA, bhAmaNDalakI virakti, jinabhagavAnako stusi, nizAbhara usakA cintana, prabhAtameM dIkSA, hanumAna dvArA dokssaa| sattAsIvI sandhi 278-299 rAma dvArA hanumAna kI AlocanA, indrakA rAmakI virakti ke lie yojanA banAnA, do devoMkA Agamana, 'rAma mara gayA' unakA yaha Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (xviii) padamacarita kahanA, lakSmaNakI mRtyu, antaHpurameM vilApa, rAmakA bhAIkI mRtyu honepara vilApa, mUrSita honA, dara-dara bhaTakamA, vibhISaNa kA unheM samajhAnA ! samakA mohameM par3e rahanA / aThAsIvIM sandhi 300-318 rAmakA lakSmaNake dAha-saMskArase manA karamA, rAvaNake sambandhiyoM dvArA rAmapara ghar3AI, rAma dvArA pratikAra, indajota aura kharake putroM dvArA jinadImA grahaNa karanA, devoM dvArA udAharaNa dekara rAmako samajhAnA, rAmako prAtmabodha honA, devatAoM dvArA bhAtmAlaya, zatrughnako rAjya sauMpa kara rAma dvArA dIkSA grahaNa karamA / navAsIdhI sandhi 318-335 svargameM sautendra dvArA avadhijJAnase rAmako viranikI khabara pA lenA, usakA Agamana, rAmake darzana, koTizilApara rAmakI isa svayaMprabha deva dvArA parikramA, usake dvArA rAmako parIkSA, rAmakA aDiga rahanA, rAmake jJAnako prApti / sghayaprabhadevakA naraka meM praveza, lakSmaNa aura rAvaNake jIvoMko sambodhana, krodhakI nindA, donoM dvArA kRtajJatAkA nApana / nandhevI sandhi 336-353 dazarathake bhavoMkA varNana, lavaNa aMkuzako bhaviSya kathana, bhAmaNDalake pUrvabhavakA kayama, rAvaNa aura lakSmaNa aura sItendra devake bhaviSya kathana, lavaNa aura aMkuzako virakti, dIkSA aura bhukti, kumbhakarNakA dIkSA grahaNa karanA aura mokSa prApta krnaa| prazasti tribhuvana svayaMbhU dvArA / Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kairAya-sayambhUeva-kiu paumacariu [75. pacahattarimo saidhi ] jama-dhaNaya-purandara-DAmarahoM s-usm-jg-jgddaavnnhaaN| jiha uttara-gau dAhiNa-gayahA~ mibiu rAmu raNe rAvaNahI / / __ [1] // duvaI || tujh-turngg-sikkh-pklukkhy-ry-kry-jlpnn-jaale| durama-danti-danta-Ni suTiya-sihi-siha-vijumAchae // 1 // dappubbhara-bhara-yava-saMkachillaM / haya-pheNa-saraGgiNi-sarirule // 2 // gy-my-gh-kaam-mmg-mgneN| kari-kaNa-pavaNa-pelliya dhamarge // 6 // caamiiyr-caamr-dignn-sohaiN| chattoha-pihiya-diNayara-karo // 4 // dhaya dnndd-spn-mnnddiy-diynaa| gara-ruNDa-khaNDa khAiya-kriyanta // 5 // hy-hisiss-bhesiy-rdhi-tur| raha-vA-cAra-gharipa-bhu // // rahasuddha-khandha ciy-kaandhe| kAla-mAla-kima-seu-vandhe // // sr-nniyr-dipnn-bhuvnnntraaleN| pahu-paDaha-sa-mAlari-bamAle // 4 // sura-bahu-vimANe chddyntrikkheN| dubbisameM du-saMgharai duSiNarika // 1 // tahi tehae~ dAhaNe bhAiyaNa gajamata-matta-mAyA jiha ghasA gandhabahudhua-dhaghala-dhaya / bhiDiya paropparu haNuvasAya // 10 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padAcarita pacahattaravoM sandhi yama, dhanada aura indra ke lie bhayaMkara, nAgaloka sahita saMsArameM jhagar3A macAnevAle rAvaNase rAmako usI prakAra bhiDanta ho gayI jisa prakAra uttarAyaNase dakSiNAyana kii| [1] vaha yuddha atyanta bhayAnaka thaa| U~ce-UMce azvoMke tIkhe khuroMke AghAtase uThI huI dhUlase jvAlAmAlA chUTa rahI thii| jo yuddha durdamanIya hAthiyoM ke dA~toMke aura agnizikhAke samAna vidyutprabhAse bhAsvara thaa| jo yuddha darpase uddhata yoddhAoMse saMkula evaM azvoMke phenakI nadIse atyanta durgama thA / hAthiyoMke madajalako kIcar3ase rAste lathapatha ho rahe the| hAthiyoMke kAnarUpI cAmaroMse dhvajoMke agrabhAga ur3a rahe the| svarNa cAmaroMko anUTho zobhA ho rahI thii| chatrasamuhane sUryako kiraNoMko Dhaka diyA thA | dhvajadaNDoMke samUhane dizAoMko Dhaka diyA thaa| kRtAnta manuSyoMke ghar3oMke Tukar3oMko vA rahA thaa| hIsate hue azyoMse sUrya ke azva kara rahe the| rathake pahiyoMse sarpa cUra-cUra ho rahe the| vegase bhare UMce-UMce kandhoMpara dhar3a nAca rahe the| haviyoMkI mAlAkA setubandha taiyAra kiyA jA rahA thA / tIroMke jAlase dharatIkA antarAla paTa cukA thaa| paTa paTaha, jhallari aura zaMkhAdi vAdyoMkA kolAhala ho rahA thaa| suravadhuoMke vimAna AkAzameM chAye hue the| isa prakAra vaha yuddha viSama durgama aura dudarzanIya ho utthaa| usa bhayaMkara yuddha meM pavanase dhavala dhvaja phaharA rahe the / garajate hue maigala hAthiyoM ke samAna, mAya aura hanumAna ApasameM bhir3a gaye / / 1-18 / / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita [2] // dubaI // duddama-deha do vi dUrujimaya-vaNuhara pavara-vikamA / jaNiya jaNANurAya jasa-lAlasa sa-rahasa sura-parakamA // 1 // paharanti paropparu paharaNehi / daNu-inda-binda-dappaharaNehiM // 2 // khlbl-gh-yl-uchaaynnehi| taTi-sAmasa-taSaNuppAyaNehiM / giri gaarudd-paahnn-paayvehi| ghAraNA-bhaggeyahi vAyavehi / / 1 / / jo ahimh-dhimuh-maaurog| usimaya-dhuya-dhayamAlADaLeNa ||| kavaNagiri-sArasa-mahAraNa / sura-vAya-kiNatiya vigaheNa / / 6 / / pjaaliykov-shubhaasge| AryAdaya-sasara-sarAsaNeNa / 7 / / bamdai-kumAra-mAyAmaheNa / haNuvanta-mahandau liNNu teNa // 4 // to rAvaNa-ubavaNa-mahaNeNa / caka-maNahI pavahIM gaandnnenn||||| pattA sa-turA sa-sArahi sa-ghau ra haNe vi sa hi saba-khaNDu kaa| gaha-lasaNa-karaNe hiM uppaeNvi aNNAhi sandaNe cahiu maha / / 10 / / [3] ||duvaaii|| raNa-bhara-dhavala-dhUli dhuusriy-dhyvdaaddhom-ddmbro| pakkala- mi-gigyosa-pirantA-vahiriyamvarI // 1 // so vi paraNa putteya sandagI / jaNiya-bandi-mandAkSiNamdaNo // 2 // mahiharo va taddhi-baDaNa-tAddhi bho / dAruNayandeza pAribho / / 3 / / to tahiM gieUNa Niya-bhaDa ! bhagga-rahabaraM chipaNa yavA // 4 // daha muheNa maayaa-vinnimio| kari vimuka-sikAra-timmizro / / 5 / / Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcahattarimo saMdhi [2] donoM hI durdama zarIravAle the| donoMne dhanuSa dUra chor3a hipa ke . donoM pAnI the| bhaloM se eka dUsare para prahAra kara rahe the| una astroMse jo dAnava aura indrakA ghamaNDa cUra-cUra karanevAle the / jo jala, thala aura nabhako Dhaka sakate the, bijalI andhakAra aura sUryako astitva vihIna kara sakate the| unhoMne pahAr3a, garur3a, patthara,pAdapa, vAruNa, Agneya aura vAyavya atroMse eka dUsarepara AkramaNa kiyA / taba abhimukha aura dadhimukhake mAmA maya donoMkI kaoNpatI huI dhvajamAlAse vyAkula ho rahA thaa| usakA ratha svarNaparvatakI taraha thA, devatAoMke AghAtoMke dhAva usake zarIrapara aMkita the| usakI kopajvAlA vegase jala rahI thI, usane vIroM ke sAtha apanA dhanuSa uThA liyA thaa| indrakumArake nAnA mayane hanumAna ke dhvajake Tukar3e-Tukar3e kara diye| yaha dekhakara rAvaNa ke nandanavanako ujAr3a denevAle usane tIroMse AghAta pahu~cA kara, azva, sArathi aura dhvajasahita usake rathake sau Tukar3e kara diye| saba mayane AkAzagAminI vidyAse dUsarA ratha utpanna kara liyA aura usapara car3ha gayA / / 1-10|| (3] hanumAnane vandIjanoMse abhinandanIya usa rathako tor3a diyaa| buddhabhArakI dhavaladhUlase dhUsarita vaha ratha, dhvajapaTake ATopase vizAla dikhAI de rahA thA / majabUta cAkoMke AroMkI AvAjase samUcA AsamAna jaise badhira ho utthaa| pavanasutane usa rathako isa prakAra tor3a diyA jaise bijalI giranese pahAr3a TUTa jAtA hai, yA jisa prakAra andhar3a per3ako ukhAr3a detA hai| rAvaNane jaba dekhA ki usake sainika Ahata ho cuke haiM, rathavara naSTa ho cuke haiM, dhvajapaTa phaTa cuke haiM, to usane apanA mAyAle banA vizAla ratha bhejA jo hAthiyoM ke sItkAra (jala mizrita Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita sNcrnt-caamiyr-caamro| sAhilAsa-pariosiyAmaroM // 6 // mcchr-upvi-cchoh-phllibhii| TagaNanta ghaNTAli-muhalio 117 / / kaNaya kingkinnii-maal-bhuusio| rahanaro turansega ghesio // 8 // to sahiM balampo misaayrii| toNa-vANa-ghaNu-guNa-kiyAyaro // 5 // ghantA mandoyari-cappaM kuchaeNNa haNuvante mihalAhabhaeNga vikrama-khururi khaNDiyau / rakha duputtu ica chaNDiyau // 10 // / / duvaI / / jaM Niriyara-khuruppa-paharAhihau hnnuvnt-sndpoN| saM kovagi-jAka-mAlApa(1)palIviu jaNaya-gandaNI // 1 // mAmA mapaDala-dhammapAla / asomi-ds-sb-saamisaalu||2|| solh-aahrnn-vihuusiyaa| mANusa-vesa thiu aNA / / 3 / / siya-cAmaru dhariya-siyAyavattu / bAheM vi ram kovAidhu pasu // 4 // 'rayaNIyara-lanchaNa thAhiM thaahiN| balu valla uri rahabaru vAhi pAhi / / 5 pai~ muevi mahIyale maNusu kssshu| dahasIsa-sasuru sura-manti-damaNu' // 6 to evaM maNevi bhaamnnddlenn| riu chAiva sahu~ ravi-maNDaleya // 7 // sara-jAleM jkhr-snninn| viNNAga-mANa-NANAviheNa // ll . to maeNNa vi rosa-vasaMgapaNa / vaidehi-samAhava sara-sapaNa / / 9 / / saNNAhu chattu dhayavara-turaya bhAmaNDalu bha-viNayamantu jiha dhattA sArahi rahu raNe sajarikha / para elau ucariu // 10 // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcahattarimo saMghi phUtkAra ) se gIlA thA / jisapara soneke ghAmara hila-Dula rahe the, devatA jisakI svecchAse sevA kara rahe the, jo apsarAoMkI saundaryazobhAse sundara thA, Tana-Tana karatI huI ghaNTiyose mukharita ho rahA thA, jo svarNima kiMkaNiyoMke jAlase alaMkRta thA / tarakasa, mANa, dhanuSa aura DoroMkA saMgraha kara rAyaNa usa rathameM baiTha gyaa| isI bIca mandodarIke pitAne kruddha hokara, apane tIkhe khurapese hanumAnke rathake Tukar3e-Tukar3e kara diye, taba hanumAnne khoTe putrakI bhauti usa rathako chor3a diyA / / 1-10 // [4] nizAcara ke khurapese hanumAnakA ratha isa prakAra khaNDita honepara janakaputra bhAmaNDala krodhakI jvAlAse bhar3aka utthaa| maNDala dharmapAla bhAmaNDala bhI krodhase abhibhUta hokara ratha bar3hAkara zatruke pAsa pahu~cA | usake pAsa dasa hajAra ajhohiNI senA thii| usamA gAdIra solara kArake AkAroMme zobhita thA / vaha aisA lagatA thA, mAno manuSyake rUpameM kAmadeva ho| vaha zvetacamara aura zveta Atapatra dhAraNa kiye thA / nikaTa pahu~cakara usane kahA, "he nizAcara phalaMka, tuma rukoruko, mur3o-mur3o aura mere Upara apanA ratha car3hAo ! tumheM chor3akara, dharatIpara dUsarA manasvI kauna hai ? tuma rASaNake sasura ho, devatAoMke mantrI (bRhaspati) kA damana tumane kiyA hai| yaha kahakara bhAmaNDalane sUryamaNDalake samAna zatruko ghera liyaa| jaba meghoMke samAna apane tIra, jAla aura nAnA prakArake vijJAna-zAnase nizAcara mayako ghera liyA, to usane bhI Rddha hokara saikar3oM tIroMse bhAmaNDalako Ahata kara diyaa| kavaca, chatra, zreSThadhvaja, sArathi aura ratha, saba kucha yuddhameM dhvasta ho gayA, avinItakI bhA~ti eka akelA bhAmaNDala hI baca sakA ? // 1-10 // Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eDamacarita pduvii| tAva susAra-sAra-tArAvai tArAkai-samayaho / suravara-pavara-kari-karAyAra karAhaya-haya-mahAraho // 6 // so jnny-tnny-my-km-bmaale| suggIDa pariDiGa antarAleM // 2 // vigu va jiha daahinn-usraahuuN| abmiTTa paropara samara sAhU~ // 31 // syiiyr-vaannr-lnnaahuuN| dhavaliya-Niya-kulaha shr-ljchnnaa||4 vijaahr-pur-prmesraahN| ekkama kiraNa mahArahAhai / / / / sr-vddnn-vidyaariy-saahnnaahuuN| jasiri-jaya diena-pasAhaNAha~ // 6 // saMcarai kahau jahi ji jhi| rinu sarahi Nitamai tahi je tahi 17 jahiM hiM rahavareM bhArahAi gmpi| indai-mAyAmahu haNai taM pi |6|| jaM jaM dhazuharu suggIvu lei| taM taM rayaNIyaha khayahA~ jei / / 2 / / pattA kiM ekahA~ kikindhAhivahA~ hiyairiSThayau Na saMpavai / dhaNu sambahI lakSaNa-birahiyahA~ lahara lahaDa ityahA~ pabaha // 10 // [1] ||dubii|| tAva vihIMsapeNa dhUvanta-dhayavAliddha-Nayako 1 sUla-mahAuheNa rahu vAhiMDa' bahulacchaliya-kalayalo // 1 // 'vallu balu maya mAma maNIhirAma / sura-samara-sahAsa-payAsa-NAma ||2|| maI muphai vi vihIsaNu zaE-REE I ko sahaha tuhArI gara-ca' // 3 // taM gisurNevi mandoyari-SaNeru / kimpu pariTTi mAi meru / / 4 / / 'osaru osaru ma purau dhaadi| ula-virahita raNu parihavi jaahi||5 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcahattarimo saMdhi [5] sunayanA tArAke pati sugrIvane jo candramAke samAna kAntivAlA thA, airAvatakI sUr3ake samAna apanI prabala mujAoMse mahArathako hA~ka diyaa| vaha bhAmaNDala aura maya ke saMgharSa ke bIca meM jAkara khar3A ho gyaa| vaha unake bIca meM usI prakAra sthita ho gayA, jisa prakAra usare bhArata aura dakSiNa bhAratake bIca viMdhyAcala sthita hai| aba una donoM meM yuddha chir3a gyaa| donoM kramazaH nizAcaroM aura vAnaroM ke cihnoMse yukta the| donoM akalaMka the aura donoMne apane kula kA nAma bar3hAyA thaa| vidyAdhara lokake una svAmiyoMne eka dUsarekA ratha khaNDita kara diyaa| tIroMkI bauchArase senA dhvasta kara dii| donoM vijayalakSmI aura 'jaya' ko prasAra de rahe the| kapidhvajI jaise-jaise Age bar3hatA vaise-vaise zatru tIroMse use rokanekA prayAsa karanA ! jahA~ kahIM bhI baha ratha para car3hatA, maya usapara AghAta krtaa| sugrIva jisa dhanuSako uThAtA, zatru use naSTa kara detaa| kyA eka aphele kiSkindhAnarezake manakI bAta nahIM hogI, lakkhaNa ( lakSaNa aura lakSmaNa ) se rahita sabhIke hAthase dhanuSa gira gira par3atA hai / / 1-10 / / [6] yaha dekhakara zUla mahAyudha liye hue vibhISaNane apanA ratha Age bddh'aayaa| usameM bahuta kolAhala ho rahA thaa| usa rathakI ur3atI huI patAkAe~ AkAzanalako chU rahI thiiN| usane lalakArate hue kahA, "devatAoMke zata zata yuddhoMmeM apanA nAma prakAzita karanevAle he maya, tuma Thaharo-Thaharo, mujha vibhISaNako chor3akara bhalA tumhArI yaha prabala capeTa kauna shegaa|" yaha sunate hI, mandodarIkA pitA maya, sumera parvatakI bhA~ti acala ho gyaa| usane kahA "iTo haTo, sAmane mata raho, chala chor3akara sIdhe yuddhase bhAga jAo, mAnA ki rAvaNameM eka bhI guNa Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita pArabaaiM zrAe~ hNs-dii| guNu jaGga vi pAhi pIsaddha-gI // 6 tahi avasareM kitau muvi suta / jai sabATa svaNAsavahA~ putu' / / 7 / / to pu. bhargevi ssvgy-menn| rahu kavau chAtu chimai maeNa // 8 // kiDa kalayalu Nisiyara sAhaNeNa / vAzimA sura-kAmiNi-jaNeNa / / 9 // dhA 'mArui bhAmaNDalu pamayaSada sa-vihIsaNa vicchAiyA~ / gaya-pAeM buDhIhUyaNa maNa ji kaha va pa mAriyA // 10 // |duvii|| to khara-Nahara-pahara-dhuva-kesara-kesari jutta-sandaNaH / dhavala-mahandUo samuddhAiDa dasaraha-jeTTa-gandagI // 1 // js-dhvl-dhuuli-dhuusriy-boN| dhavalamvaru dhavalAvara turazuH / / 215 dhavalANaNu dhvl-plmv-vaachu| dhavalAmAla-komala-kamalaNAhu // 3 // dhavalaDa jeM sahAveM dhavala-su1 dhavalAsTi-marAliheM rAyahaMsu // dhavalAha~ dhavalu dhvlaayvs| rahuNamdaNu dagu paharantu pattu / / 5 / / hela' meM viNAsiu my-mrssttu| rahu kho vi paruchAmuhu payaTTu / / 3 / / tahi avasara sur-sNtaabnnenn| rahu antarai dinai rAvaNeNa // 7 // bahurUviNi-rUpa-NirUviyanu / gaya-dala-saya-saMcAliya-rahanu / 18 // dasa sahasa pariTriya gatta-rakkha / sAraccha karAviya bhaggalakkha / / 5 / / ghattA NaM mANa-mahihara-tuhiNa-giri bahu-kAlahA~ ekahi pazyi / kopAraNe dAruNa bhAiyaNa rAmaNarAma pi miDiya // 10 // Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcaharimo saMdhi nahIM hai, parantu jazca haMsadvIpameM zatrusenA praveza kara cukI thI, taba ratnAzravake sacce beTe hote hue bhI, tumheM isa prakAra chor3akara palAyana karanA kyA ucita thA ?" yaha kahakara, niDara hokara mayane usake ratha kavaca aura chatrake Tukar3e-Tukar3e kara diye| nizAcara senA meM kolAhala hone lgaa| devavanitAe~ Apasa meM bAteM karane lgii| vibhISaNa sahita hanumAna, bhAmaNDala aura sugrIva apanA teja kho cuke haiN| gatapApa mayane vRddha honeke kAraNa kisI taraha unake prANa bhara nahIM liye // 1-10 // [7] taba dazarathake bar3e beTe rAmane siMhoMse jute hue apane rathako Age bddh'aayaa| jute hue siMhoMke nakha ekadama paine the aura unakI ayAla caMcala thii| ratha para sapheda mahAdhvaja lage hue the / yazakI dhavala dhUlase unake aMga dhavala the| dhavala aura svaccha kamalakI taraha unakI nAbhi thI / unakA vaMza dhavala thA aura yaha svabhAvase mI dhavala the / puruSa lakSmIke lie rAjahaMsake samAna the / vaha saphedoM meM sapheda the | unakA Atapatra bhI sapheda thaa| isa prakAra nizAcaroMpara prahAra karate hue rAma vahA~ pahu~ce / khela khelameM, unhoMne mayakA ghamaNDa cUra-cUra kara diyA, ratha roka kara, use vApasa kara diyA / ThIka isI samaya, devatAoMko satAnevAle rAvaNane apanA ratha bIca meM lAkara khar3A kara diyA / baharUpiNI vidyAke sahAre, vaha taraha-tarahake rUpoMkA pradarzana kara rahA thaa| dasa hajAra hAthI usake rathako khIMca rahe the| usake zarIrake dasa hajAra aMgarakSaka the / sArathi use aprima lakSyakA saMketa de rahA thA / rAma aura rAvaNa aise lagate the mAno himagiri aura aJjanagiriko bahuta samayake bAda ekameM gar3ha diyA gayA ho| usa bhayaMkara yuddhameM krodhAbhibhUta rAma aura rAvaNa Apasa meM bhir3a gaye / / 1-10|| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita' / / dubaI / jANai-jaLaNa-jAla-mAlAba kIviyA ve vi dAruNA / kucha-mayandha-gandha-sindhura va baladhura rAma-rAmaNA // 1 // to rnn-mr-shvr-dhurndhrnn| alphAliu dhaNu dasa-kamdharega ||2|| NaM gajiGa ply-mhaassnneg| gaM ghoriu dhoru jamANaNeNa / / 3 / / appANu dhitta NaM paahylenn| NaM virasiTha nirasu rasAyaleNa // 1 gaM mahiyale NivaDiGa dhajja-ghAu / caleM rAmahau~ kampu mahantu jAu / / 5 / / maya viyaliya mtt-mhaagyaa| raha phuTa tuTTa pagAha hayAha / / 6 / / hallohalihA parinda smv| Niphanda girAuha galiya-gandha / / ghaya-chate hi kaDayAha-sadu ghucha / kAyara vANara thAharina suTcha / / 8 / / yolanti paroppara 'NA kjj| saMghAra-kAlu lAgu du ajju ||9|| ghattA etaha ramaNAyara duppagama etahe dAruNu dahabayaNa / ehi jovevaDa hi taNau diDu Na parimaNu gharu sayaNu' // 10 // [2] / dubaI / / to jaggoha-roha-pAroha-paIhara mAhu- daNaM / visuggIva-joca haraNepA raNe masaNDa-caNDeNaM // 1 // apaphAliDa pajAvatu caatt| tahA~ sahai kahA~Na vi gayaGa gaau||2|| tahoM saheM bakSirita pAhu asesu / thiu jagu je gahu~ maraNAvasesu / / 3 / / tahA~ so NaM NAyaulu tuttttu| kaha kaha ci Na phamma kasA phu1 / / 1 / / ssarasiya susAviya sAyarA bi| kampAviya canda-vidhAyarA dhi / / 5 / / DolAtriya kulagiri diggayA vi / appaMparihUma surindayA vi / / 6 / / Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . paMca sAsnI mAMdha [8] ve donoM hI jAnakI rUpI Agako jvAlamAlAse jala rahe the / rAma aura rAvaNa donoM hI kruddha aura madAndha gajakI bhA~ti balase uddhata the| taba yuddhabhAra uThAnemeM atyanta nipuNa rAvaNane apanA dhanuSa cddh'aayaa| vaha aisA lagA, mAno pralayamahAmegha garajA ho, yA mAno yamamukhane ghora garjanA kI ho, yA AkArAtala svayaM A girA ho, yA rasAtalane virUpa zabda kiyA ho, mAno mahItalapara vana gira par3A ho| usase rAmakI senAmeM har3akampa maca gyaa| matavAle mahAgajoMkA mada galita ho gayA, ratha TUTa gaye aura azvoMkI lagAmeM TUTa gayI / saba rAjAoMmeM halacala maca gyii| sabake satra nispanda; astravihIna aura galitamAna ho utthe| dhvaja aura chatroMse kar3akar3a dhvani sunAI dene lagI 1 kAyara vAnara bhayake mAre tharrA uThe / Apasa meM ve kaha rahe the ki aba kAma bigar3a gayA, lo aba to vinAzakA samaya A pahu~cA / eka ora durgama samudra thA, aura dUsarI ora dAruNa rAvaNa thA, aba kisake lie kaise jIvita raheM, parijana ghara aura svajana koI bhI dikhAI nahIM de rahe haiM // 1-10 // [9] taba, vaTavRkSake prarohoMke samAna dIrgha bAhudaNDavAle aura mAyAvI-sumIvake prANoMkA haraNa karane vAle sUrya ke samAna pracaNDa rAmane apanA vAvarta dhanuSa bddh'aayaa| usake zabdase aisA kauna thA, jisakA garSa na gayA ho| usa zabdane samUce AkAzako baharA banA diyA, saMsAra aisA lagA mAno maraNAya zeSa bacA ho, usa zabdase nAgakula pIDita ho utthaa| kisI prakAra kachuekI pITha nahIM phuudii| samudra taka risakara cUne lgaa| sUrya aura candramA taka kA~pa gye| kulaparvata aura diggaja Dola Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dalakara raha - kari giyaru raDiu / yuddha-dhavala hU~ gayaNANadirAe~ / kavi pAhi sukku aNAhavo tri 'hu NAsahu~tra mayaraharu hara-kAra je pANaharu paumacariu laGkaheM pAyAru daDhati padi // 7 // paDhiyA hU~ asesa hU~ mandirAe~ ||8|| / garu kAyaru kA mikahahako ji|| // ettha vasantaha~ nAhi ghara / jahA~ bhAiyarAma sara || 10 | [20] tAvadasANaNa apasArI hi bANeMhiM caM chaM / dasarahaNandaNa se china ha~ thiya paDie pavi // 1 // rAmAdimaM // 2 // sI hasiDa me | ucchasi pANa kavArithAmeNa || 3 || osaru parAga ||shraa 'aNuveya-parihINa / jAhiM AvAsu | dhaNu-lakSaNaM bubhu puNa ji payAveNa / saMtAtriyA deva | aha asAra / vicakhamti satA hU~ / to misiyarindreNa / jama-kSaNa peNa / sahasayara dharaNeNa / sura-mavaNa- bhIseNa / kona riMga-diteNa / tama- pua - deheNa / bhU-maGguraccheNa / aNNama guru pAsu divasehiM puNu juj // 6 // duSNaya sahAveNa // 7 // kArAviyA sevA ra cora - ArAI ||9 // Na vahanti gaptAhU~ / / 10 / nijiya- surindreNa // 11 // kailAsa kampeNa ||12|| vara varuNa zraraNeNa // 13 // bIsa - sIseNa // 14 // hakka-vitteNa // 5 // NaM palaya- meheNa // 16 // maNa-paNa duraNa ||17|| Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcahattarimo saMdhi gaye / indrane bhI parAjaya mAna lii| rAvaNake rathameM jute hue hAthI ciMghAr3ane lge| laMkA nagarIkA parakoTA tar3aka kara TUTa gayA / netroMke lie Ananda denevAle sabhI prAsAda dhvasta ho gye| kisI-kisIne to Ahata hue binA hI apane prANa chor3a diye / koI eka yoddhA kaha rahA thA ki usa kAyarane vaha saba kyA kiyA ? lo aba to mare, samudrako lA~dhakara yahA~ rahate hue bhI dharatI nahIM hai| jaya rAmake dhanuSakI TaMkAra itanI prANaghAtaka hai, to taba kyA hogA, jaba rAmake tIra AyeMge // 1-1 // [10] itanemeM rAvaNane anaginata tIroMse AsamAna chA diyA | rAmane unheM chinna-bhinna kara diyA, aura ve tIra ulTe zatrukI senA para jA gire / striyoM ke lie ramaNIya, suprasiddhanAma aura duzmanako zakti pA lenevAle rAmane ha~sate hue kahA, "are, dhanuryarase aparicita, aura parAdhIna, tuma haTo, apane ghara jAo, kisI dUsare guruse sIkha kara aao| pahale dhanuSakA lakSaNa samajho kucha dinoM taka, phira mujhase yuddha karane AnA / isI pratApa aura apane anyAyI svabhAvase tumane devatAoMse apanI sevA karavAyI aura satAyA hai, athavA coroM aura DakaitI karane vAloMke pAsa kucha nahIM ttiktaa| unakA pauruSa gala jAtA hai, sattA kSINa ho jAtI hai| unake zarIra kAma nahIM krte|" devatAoMko kaMpA denevAle aura kailAsa parvatako uThAnevAle, sahasrakarako pakar3anevAle, zreSTha varuNakA vAraNa karanevAle, dasa siravAle, suralokake lie bhayaMkara, krodhakI jvAlAse dIpta, manameM vadhakA saMkalpa liye hue, vaha zyAmazarIra rAvaNa aisA lagatA thA mAno pralayakA megha ho| bhU-bhaMgimAse bhayaMkara aura mana Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 paumacariu dhattA zrIsaha mi kareM ki bIsAuhahU~ eka bAra raNa mukhAhU~ / parA kivilA [11] dubii| vara dasANaNega vAmohu samohu saro visajilo / so vivadhureNa rAmeNa payaMga-sareNa nijio // 1 // rAmaNeM visajjita kulisa-daNDa / soMci meM kriu saya khaNDa- baNDu 2 rAmana samAu pAyaveNa / saghi maggu madhye vAyaveNa // 3 // rAmaNa vijjiDa giriM vicisu / sa virAme vali jiha disahi vittu agara muku dasa-kandhareNa 1 ulhAviDa so bi vAraNa- sareNa ||5|| rAmaNena visajiu payasthu | sauMSi gAruSAhi kiu giratthu 6 rAmajana gayANaNa-sara vimukta | tAha mila vANa mainda buka || 5 || rAmaNa visajiva sAratha / taM mandara-ghAeM piTa zizu // 2 // jaM jaM Amellara Nisiyarindu | saM taM vizivAra rAma candu // 9 // // 18 // raNa rAmaNa- rAma sare ivalahU~ duSputahi jiha patanta hi vihi hatthe hi paharai rAmacanchu / apavANaM vANa rAhavahIM to vi ghattA samara-bhUmi mahAviyahU~ / uha kucha hU~ saMtASiya hU~ // 10 // [12] || duvaI || viNi zisuddha-vaMsa rayaNAsava- dasaraha jeTuNA / viSNi ghidiNNa-sa kara-kaMsari jotiya-pavara- sandaNA || 1 bIsa hi bhuva daNDahi~ Nisiyarindu // 2 jajazyi laGka sthaNAyaze vi ||3|| Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcatarima saMdhi rUpI pavanase vaha caMcala thA / usane apane bIsoM hAthoMse bosa hathiyAra eka sAtha yuddha meM chor3a diye, parantu ve ghUmate hue bhI rAmake pAsa usI prakAra nahIM pahu~ce, jisa prakAra yAcaka kisI kaMjUsake pAsa nahIM pahu~ca pAtA / / 1-18 / / [11] taba rAvaNane vyAmoha aura tamoha nAmake tIra chor3e, parantu rAmane unheM bhI apane pataMga tIrase jIta liyaa| isapara rAvaNane vadaNDa pheMkA, rAmane usake bhI do Tukar3e kara diye / rAvaNane taba vRkSa mArA, rAmane use bhI apanI bahumUlya talavAra se kATa diyaa| taba rAvaNane eka vicitra parvatase AkramaNa kiyA, rAmane use bhI balike annakI taraha saba dizAoM meM bakhera diyA / taba rAvaNane Agneya bANa chor3A, rAmane vAruNIse use zAnta kara diyaa| rAvaNa ne pannagatIra visarjita kiyA, parantu rAmake garuDa bANane use bhI vyartha kara diyA / rAvaNane taba gajamukha tIra chor3A, parantu rAmake siMhamukha tIrake sammukha vaha bhI nahIM Thahara skaa| rAvaNane sAgara bANa mArA, use bhI rAmane mandarAcala tIrase vyartha kara diyA / isa prakAra nizAcararAja jo bhI tIra chor3atA, rAghavendra usIko nirarthaka kara dete / isa prakAra samUcI yuddhabhUmi aura senA rAma aura rAvaNake tIroMse usI prakAra saMtapta ho uThI jisa prakAra khoTe mArgapara jAtI huI putriyoMse donoM kula pIr3ita ho uThate haiM // 1- 10 // [12] rAvaNa aura rAma donoM zuddha vaMzake the / ve kramazaH vaizravaNa aura dazarathake putra the| donoMne zaMkha bajavA diye aura apane rathoM meM uttama siMha jutavA diye| rAmacandra donoM hAthoMse usa para prahAra kara rahe the, jaba ki rAvaNa apane bIsoM hAthoMse | taba bhI rAghavake tIra gine nahIM jA sakate the| unase laMkA 2 119 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 paramacarira chAinaI gayaNu caantphiN| bhakhaliya-sara-sahi-bhivAntapahiM // 4 // yAevaja pattu phaanneg| rahu khaciu adisiha NamdoNa / / 5 / / disa karihu~ asesahuM galiu gAu / kAji mAra // i mimanti balara jasle jalayarA pi / NaheM paTTa deva thale yajayarA vi // 7 // so Na vi mayatraha so gA vi turaGga / so Na Si rahabaru tapaNa vi rahA // 8 // so | vi ghAu taNa ci Ayavattu ! jahiM rAma-saraha sau sau Na patu // 9 // ghatA gapa satta divaha jujAntAeM to pacheu mahAhavahIM / lahu lakSaNu antare devi ratu vijau gAI thiu rAhavahIM // 10 // [13] ||duvii|| 'vala maI kikaraNa kiM kIraha jai tuhu~ dharahi dhaNuharaM / misiyara-kula-kiyansu ha bhaskRmi rAvaNa yA rahavaraM // 1 // dugmuha ducariya duraay-raay| tau rAhaya-kerA kucha pAya / / 2 // balu ureM kara cukahi ma jiyantu / bahu-kAla pAvaDa ghau kiyantu' // 3 // to koSa-jalaNa-mAloli-jaliu / 'haNu haNu' bhaNantu lkkhnnhaaNvliu||| se vAsueva-pazviAsueva / kula-dhavala dhaNundara sAvaLeca ||paa| gaya-gAna-sandaNa kasaNa-deha / jagNaya gAI paheM palaya-meha // 1 // NaM soha mahIhara-matthayastha / gaM vizna-sajamA DaayAcalasya / / 7 / / NaM akSaNa-mahihara vinnihuu| gaMgA-NiheNa thiya kAla-dUma !!8! Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na sUryako gata maca gayo / semara galane lge| mAtITho saMdhi 9 nagarI aura samudra jarjara ho gayA thA / Upara car3hate aura dharatI para girate hue askhalita tIroMne AsamAna Dhaka liyaa| ivAkA bahanA banda thaa| dazarathanandana rAmane sUryakI gati roka dii| diggajoM ke zarIra galane lge| samUce vizva meM khalabalI maca gayI / senAe~ naSTa hone lgii| jalake jalacara prANI, AkAzake devatA aura dharatIke thalacara prANI naSTa hone lge| aisA eka bhI gajabara nahIM thA, azva nahIM thA, rathavara aura cakra nahIM thA, aisA eka bhI dhvaja aura Atapatra nahIM thA, jisake rAmake toroMse sau-sau Tukar3e na hue hoN| isa prakAra lar3ate hue unake sAta dina bIta gye| phira bhI yuddhakA anta nahIM dIkha rahA thaa| itane meM apanA ratha bIca kara lakSmaNa isa prakAra khar3A ho gayA, mAno rAmakI vijaya hI Akara khar3I ho gayI ho // 1-10 // [13] usane nivedana kiyA, "he rAma, yadi Apa svayaM zastra uThAte haiM to phira mujha sevakakA kyA hogA ? maiM nizAgharakulake lie sAkSAt yama hU~ ! he rAvaNa, tuma apanA ratha Age bar3hAo / he durmukha duzcarita, durAjarAja, tuma sacamuca rAmake kruddha pApa ho / Age bar3ha, kyA tU mujhase jIvita baca sakatA hai, Aja bahuta samayake bAda, yamarAja santuSTa hogaa|" yaha sunakara rAvaNa kodhakI jvAlAse jala uThA ! yaha 'mAro-mAro' kahatA huA daudd'aa| taba lakSmaNa aura rAvaNa, donoM vAsudeva aura prati ghAsudeva taiyAra ho utthe| donoMkA hI vaMza dhavAla thaa| donoM hI svAbhimAnI aura dhanurdhArI the donoMke rathoMmeM gaja aura garur3a jute hue the, dono zyAmazarIra the mAno AkAzameM pralaya megha hoN| mAno pahAr3akI coTIpara siMha hoM, mAno vindhyAcala aura uccyAcala pahAr3a hoM, mAno ajanagirike Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacarita NaM ravi-stuppala tohaNastha / NaM dhara pasAriya udaya hastha // 1 // pattA lakesara-lakSaNa utthariya bepAla-sahAsa, Nazciyai~ palaya-jalaya-gambhIra-rava / 'jaha para hosaha maja dhd||1011 [15] ||duiiN|| jaM ki rAvaNa saMtuhu mi karesahi bhUmi-gAyarA' / daha dAhiNa-karahiM daha-vayaNe daha kaLiya mahA-sarA ||3|| pahileNa pavara jaggoha-rukSu / vIeNa mahaggiri diNNa-dukkhu / / 2 / / jala taipaM jalagu custhenn| pajJamaNa sIDa phaNi chaTaeNa ||33 satamaNa masa-mAyaga-kIlu / aTThamaNa NisAyaha visama-sI / / 3 / / pavameNa mahantu mahandhayAru ! dahamaNa mahovahi-hasthiyAra ||5|| dasa dinca mahA-sara palaya-mAya / dasa disauNirumme viThanti jaay||6|| to lakakhaNu vuttu vihIsaNeNa / 'digvatthaI lakSya hai rAvaNeNa // 7 // eka jai hoi aNeya-mAya / ekapAle darisaha vividha mAya ! eka jai agu jagavi samatthu / lai ehae~ avasara vAhi hatthu // 1 // jaI AyaI paI NivAriyaI togavihau~Na vinuhu~ rAmuNaSi dhattA mAyAmappiNu bhubha-jubhalu / Na vi suggIDa Na pamapa-bala' // 10 // / / dubaI // to lacchIharaMNa taru ujAi hubhayaha-tuNA- pharNa / mAyA-mahiharo vi musumUriTa dAruNa bajja-dapaNe // 1 // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcahattarimo saMdhi do Tukar3e ho gaye hoM, mAno manuSyake rUpameM kAladuta hoM, mAno dharatIne ravirUpI lAla kamala tor3ane ke lie apane donoM hAtha phailA diye hoM / pralayameSake samAna sAndrambara lakSmaNa aura rAyaNa uchala pdd'e| yaha dekhakara saikar3oM betAla nAca uThe, unheM lagA, calo Aja khUba tRpti hogI // 1-10 // __ [14] lakSmaNako dekhakara rAvaNane kahA, "jo kucha rAghavane kiyA hai, lagatA hai, vahI tuma saba kroge|" usane apane dasoM dAyeM hAthoM meM dasa mahAtIra nikAla liye | pahalemeM mahAna ghaTa vRkSa thaa| dUsare meM dukhadAyI mahAgiri thA, tIsaremeM pAnI thA aura cauthemeM Aga thI, pA~cameM siMha aura chaThe meM nAga thA, sAtaveMmeM mahAgaja thA, ATha meM viSama svabhAva nizAcara thaa| nameM mahAndhakAra thA, dazameM mahodadhi thaa| isa prakAra jaba usane pralaya svabhAvavAle dasoM mahAtIra le liye aura dasoM dizAoMko roka kara sthita ho gayA, to vibhISaNane kahA, "lakSmaNa, rAvaNane apane divya astra le liye haiM / eka hokara bhI unake aneka bhAga ho sakate haiN| unameM se eka-eka bhI vividha mAyAkA pradarzana kara sakatA hai| unameM eka bhI samUce saMsArakA vinAza karane meM samartha hai / lo yaha hai abasara, bar3hAo apanA hAtha / yadi tumane apane donoM bAhuoMko phailAkara ina astroMko nahIM rokA to na maiM cacUMgA, na tuma, na rAma, na sunISa aura na hI vAnara senA" // 1-10 // [15] yaha sunakara, lakSmaNane apane agni-bANase usa yaTa mahAvRkSako bhasma kara diyA aura vajadaNDase mAyAmahIdharako bhI masala DAlA, vAyavya tIrase usane vAruNa-astra naSTa kara diyA aura vAruNa astrase hutAzana astrako vyasta kara diyA / sarabhase Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 vAyaveNa vizAsita vAruNatthu / saraheNa sIhu garuDeNa nisiyaru miruddha nArAyaNeNa / sosiva samuddu vANa | vara kaNa anu magoharA | saciNa-vijjAhara huAu / 'vadehi sayambareM yuktiyAu / jayapada va siddha hohi / - paumacarita siddhatdhu andhu ma sambhareM vi tami (?) dhariu kumAreM entu vAraNa phiTa ris // 2 // pacAra ( zizu dhaaH||5|| tamu NAsi diyara -paharaNeNa // 4 // tahiM avasare AyaDa hayaleNa // 5 // sura- kari kumbhayala - poharADa // 6 // mAla-mAlA - komala-bhubhAu // 7 // kacchIhara tuha kucha uttiyA // 8 // saMNiluSi harisiGa hari-dhirohi ||9 // ghattA huA saNu mukku NisAyara-pAya rgeNa / vigva-viNAyaNa // 10 // [ 16 ] sosiyasa-vinda kandAvaNeNa | 'de ve Asu' bhaNanti Aya / 'ja aTTa divasa bharAhiyA-li / meM sahala maNoradda karahi ajju / dahavayoM kerava rUyu levi / utthariya vijJa sahu~ lakkhaNeza / darisAbiya vijaeN parabha mAya / // dubaI // jaM jaM kiMpi paharaNaM sui misAyara va dasANaNI / taM taM sara-saehiM viNivAraha aba vaha jje lakSaNo // 1 // vahurUpi cintiya rAkhaNeNa // 2 // mudda- kuhareM viNimAya vahA~ vi vAya // 3 // bahu-mantarhi thoseMhi~ sAhiyA-si // 4 // bhU-goyara-mahihareM hohi kajju // 5 // mAyAmaya rahaba hohi devi // 6 // dozaviya teNa vi takvaNeNa // 7 // athaka rAvaNa veNNi jA ||8|| Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcahattarimo saMdhi siMhako aura garur3ase nAga astrako naSTa kara diyaa| paMcAnana ( siMha ) se usane gajapara AghAta kara diyaa| nArAyaNa tIrase usane nizAcarako roka liyA aura dinakara astrase andhakArako naSTa kara diyA, bar3avAnalase samudrakA zoSaNa kara liyA / ThIka isI avasarapara AkAzatalase ATha sundara kanyAe~ nIce utarIM / unake stana airAvata ke kumbhasthala ke samAna vizAla the| vaM zazivardhana nAmake vidyAdharako kanyAe~ thii| mAlatImAlAke samAna unakI bhujAe~ komala thiiN| kisIne kahA, "he lakSmaNa, sItAke svayaMvara meM dI gayIM ye kulaputriyA~ tumhAre lie haiM / tumhArI jaya ho, bar3ho, saphalatA tumheM vre|" yaha suna kara lakSmaNakA duzmana rAvaNa bahuta prasanna huaa| nizAcararAjane apane manameM siddhArtha astrakA dhyAna kiyA aura use kumAra lakSmaNapara chor3a diyA / usane bhI apane vivinAzana astrase, AkAzameM Ate hue usa astrako roka liyA / / 1-10 // __ [16] nizAcarasvAmI rAvaNa jo-jo astra chor3atA lakSmaNa apane zata-zata tIrose unheM Adhe rAste meM hI roka letaa| taba devatAoMko satAnevAle rAvaNane apane mana meM bahurUpiNI vidyAkA dhyAna kiyaa| vaha ekadama AyI aura bolI, "Adeza dIjiya, Adeza dIjie"! yaha sunakara rAvaNane apane mukhase kahA, "aneka mantroM aura stutiyoM-stotroMse maiMne ATha dinoM taka tumhArI ArAdhanA kI hai, tuma Aja hamArI samasta kAmanAe~ pUrI kro| isa manuSyarUpI pahAipara vana lekara gira pdd'o| tuma rAvaNakA rUpa dhAraNa kara lo aura apanA mAyAmaya ratha le lo"| yaha sunakara vidyA lakSmaNake sammukha uchalI / usane bhI usake do Tukar3e kara diye / taba vidhAne apanI utkRSTa vidyAkA pradarzana kiyaa| zIghra hI usane do rAvaNa banA diye / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 te pahaya cayAri sodhtharanti / paumacariGa papiya cayArivi aTTa / ti // 9 // dhattA so pattosa vUNakrameNa viviha rUya-darisAvaNahu~ / cahuruviNa vijaeN nimmaviya raNeM akSauNi rAvaNahu~ // 10 // siru sa-mauDa paTTa - vihUliyata NaM meru-siGga sadhaiM viDiya [ 17 ] || dubaI // jaleM thaleM gayaNe katte ghae~ toraNeM paccha pure Si rAvaNo / to lacchIvareNa saha melliu mAyA uvasamAvaNo || 11| taha soM pahAve vija para utthari bhaNahi sarabarehiM / vAvaralehiM mahalehiM kaNiehiM / somitti se sara-jAlu TiSNu 1 aNNa rahavareM ArahaI jAna | NaM haMseM toSi AraNAlu / kaha kaha kahantu lakhaka- cayaNu / umaDa-miuDA bhariya mAlu | 9 fra ekku dasANu hovi Navara || 2 || pArAe~hi tIre hi tomarehi // 3 // avarahi mi asesa hi vaNihiM // 4 // ravi puzubali disahi~ dissnnu||5|| siruSi khuru chiSNu tAva // 6 // sala- -jI biyaDa-dADhA karAlu || || jAloli phuliGga - muamsa - jayaNu // 8 // kampira-kaSollu vala-dADhiyAlu // 9 // ghatA sahadda phurante hi kuhi~ canda- divAyara maNDale hi~ // 50 // [14] || dubaI | tAva samugyAi~ riTha-dehahI aNNa hU~ beNi sIkhaI / 'maru maru' 'paharu paharU' pamaNantAe~ umaDa 3-faafz-shog ||1|| Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcahattarimo saMdhi jaba ve Ahata hue, usane cAra utpanna kara diye| jaba ve cAroM Ahata hue to ve ATha ho gye| phira AThase solaha aura solaha se battIsa, isI dviguNita kramameM bahurUpiNI vidhAne vividha rUpoMmeM TizcAI par3anevAle rAmaNolI eka akSauhiNI senA hI utpanna kara dI / / 9-10 // [17] jala, thala, AkAza-chatra, dhvaja, toraNa, pIche aura Age saba tarapha rAvaNa hI rAvaNa dikhAI dete the| taba kumAra lakSmaNa ne mAyAkA zAmaka tIra calAyA / usa tIra ke prabhASase bahurUpiNI vidyA, kevala eka rAvaNa hokara sthita ho gyii| aba usane ananta tIroM nArAcoM vAvalla bhAloM kaNikAoM Adi tIroMse AkramaNa kiyA, parantu lakSmaNane use bhI chinna-bhinna kara viyA / usakA ratha naSTa kara usakI bali dasoM dizAoM meM akhera dii| rAvaNa dUsare ratha meM baiTha hI rahA thA ki lakSmaNane khurapese AkramaNa kara usakA sira kATa DAlA, mAno haMsane kamalanAla tor3a dI ho, usakI jIbha caMcala thI, vaha vikaTa dAr3hIse bhayaMkara dIkha par3atA thaa| usakA mukha kucha pukAra sA rahA thA, netroMse Agake kaNa barasa rahe the| usakA bhAla uThI huI bhauMhoMse vikarAla vistAI detA thaa| gAla kara rahe the aura dAdI hila rahI thii| mukuTa sahita unakA sira paTTase alaMkRta thaa| vaha camakate hue kuNDaloMse zobhita thA / vaha aisA lagatA thA, mAno candra aura sUryamaNDaloMke sAtha meru parvatakA zikhara gira par3A ho // 1-10 // [18] itane meM duzmanake zarIrase do aura sira nikala aaye| uddhaTa bhauMhoMse bhayaMkara ve kaha rahe the, "mAro mAro, prahAra karo, prahAra kro|" kolAhala karate hue una siroMko bhI lakSmaNane Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacariu sAI vi todiyaI sakarUpalAI mahavapaNadupAra / / to Navari cayAri smRdiyaa| kathaLa kamaliNi kamalA thimAI // 3 // puNu aNNaI aTu smuggyaa| NaM phaNasahA~ phaNasa, NiggayAi~ // 1 // puNu solaha puNa battIsa honti / causadvi sira, puNu NIsaraMti / / 5 / / saDa aTThAdhIsa tapasaNeNa / pAnimai sIsahu~ lakSaNeNa | chappaNNa viNi khagaI kiyAi~ / chiNNA kumAra jiha duniyA 11 / puzu pajJa sayAI s-baarhaaii| kamakA. va toDai suriu tAI // 6 // puNu caubIsotaru sir-shaasu| pArai pacha-sthala-siri-NivAsu // 9 // ghattA sIsai~ chindantahA~ lakSaNahA~ biuNau viDaNau vittharaha / raNe daklavantu bahu-rUbAI rAvaNu chandahI aNuharai / / 1 / / [19] // dubaI / / jiha ninti NAhi riDa-sIsa. tii labarasaNa-mahAsA / 'dukara yatti eSu raNe hosaI' bolamti suravA II to jaNa-maNa-NayapANandaNeNa / paharAta dasaraha-jandaNeNa // 3 // risa-siraI tApa vinnivaayaa| raga-bhUmihi jAva " mAiyAI / / 3 / / jiha sosaI viha iya bADu-daNDa / pa garuheM visahara kaya du-khaNDa / / saya sahasa sakkha a-parippamANa / ekeka sahi mi aNeya vANa ||4|| NamohahA~ gaM pAroha chipaNa / sura-kari-kara kega ci pahaSNa // 6 // sambakhi smb-nnaahunkhaa| NaM pazca-phaNAvali thiya mubhA // 3 // phauM vi karapalu sahai sa-maNDalaggu / NaM taruvara-pAla layahA~ laggu // 8 // kI vi sahA silimmui-saGgameNa | bATa bhubA bhuSAmeNa // 1|| Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcahattarimo saMdhi isa prakAra tor3a diyA mAno jaise rAvaNakI anItike phala hoN| vo phira cAra sira uTha khar3e hue, mAno dharatI para gulAbake phUla khile hoM, unake kATe jAne para, phira A gira nibhAye, mAno phaNasameM phaNasa (nAgaphana) nikala Aye hoN| phira solaha, phira battIsa, aura cauMsaTha, isI kramase sira nikalate rhe| taba lakSmaNane eka sau aTThAIsa sira dharatI para girA diye, phira ve do sau chappana ho gaye, lakSmaNane unheM bhI pApoMke samAna kATa DAlA, phira ce pA~ca sau bAraha ho gaye, unheM bhI lakSmaNane kamalakI bhA~ti tor3a ddaalaa| ve eka hajAra caubIsa ho gaye, kumArane bahurUpiNIvidyAke nivAsarUpa unheM bhI tor3a ddaalaa| siroMke kATate-kATate lakSmaNakI nipuNatA duniyAmeM prakaTa hone lagI / isa prakAra yuddha meM vividha rUpoMkA pradarzana kara rAvaNa apane svabhAvakA hI anukaraNa kara rahA thA // 1-10 // [19] jisa prakAra rASaNake sira naSTa nahIM ho rahe the, usI prakAra lakSmaNake mahAtIra bhI abhaya the| yaha dekhakara AkAzameM devatAoMkI bAtacIta ho rahI thI ki yuddha meM kar3I sthiratA rhegii| usake bAda janoMke netroM aura manoMko Ananda denevAle, dazarathanandana lakSmaNa zatruke siroMko tabataka girAtA calA gayA, jabataka yuddhabhUmi paTa nahIM gyii| siroMkI hI bhauti, usane usake hAtha aise kATa girAye mAno garur3ane sA~pake do Tukar3e kara diye hoM / so, hajAra,lAkha, aginata hAtha the, aura hAthoMmeM aginata tIra the / mAno vaTavRkSase usake tane hI TUTa gaye hoN| yA kisIne hAthIkI sUMr3a kATa dI ho, pA~coM aMguliyA~ thIM aura unameM sundara nakha aise camaka rahe the, mAno pA~ca phanovAlA nAgarAja ho| koI hAtha talavAra liye aisA soha rahA thA mAno vRkSakA pattA latAmeM jA lagA ho| koI bhramaroMke sAtha Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 paumacarita ghattA mAhi-maNDalu maNDiDa kara-sira hiM chuddha khukhipahi s-komlehi| raNa-vebaya aJciya lakSaNeNa gAI sa-NA hiM uppale hi||10|| [2.] // dubaI // gaya isa divasa vihi mi jumantaha~ to vi ga NiSTiyaM raNe / mAyA rAvaNa kolina 'jaha jIveNa kAraNa ||1|| to jaM jAgahi na kareM dvtti| sakesara mahu esatriya santi' // 22 // sa-vilakkhu raksyu sayameva thakku / palayaka-sama-pahalaiu cakku // 3 // parikAza jaesa-saDAma jl| dimAharaNAra-suratara-Niya-tAsu ||1|| duparisaNu mIsaNu Nisiya-ghAru / muttAhala-mAlAmAliyAru / / 5 / / skusum-cndnn-pshcikkiyngg| Niya-NAsu gAI darisija rahA / / 6 / / taM giravi gaTa gaheM surakharA vi | bhosaravi dUrai thiya ghAgarA vi / / to busu kumAra Nisimarindu / 'pai~ jeNa payA dharita indu / / 4 / lAi teNa payAve duTu-mAva / mueN cA cirAvahi kAI pAva' // 9 // ghasA duzvayaNadIvi dahamuha~Na kara rahA uggAmiyau / nahU~ teNa mamAmimsaeNNa jagu jai sambu gaM mAmiyA // 1 // [35] / / duvaI / to lapachIhareNa chigNa samArambhiu rahAyaM / tIripa-somarahiM pArAe~ hi sahI vi pahA samAgavaM // 1 // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcahasa rimo saMdhi 25 aisA mAlUma hotA thA mAno sA~pane sA~pako pakar3a liyA ho| hAthoM aura siroMse, kumAra lakSmaNane dharatI maNDalako pATa diyA mAno kumAra lakSmaNane komala nAla aura kamala khoTakhoTakara yuddhake devatAkI arcA kI ho // 1-10 // [20] donoMko lar3ate hue dasa dina bIta gaye, phira bhI yuddhakA phaisalA nahIM ho sakA / itane meM mAyA rAvaNane ( bahurUpiNI viyAne ) rAvaNase kh|, - yadi tuma jIvita rahanA cAhate ho, to jo aura vidyA jAnate ho, usase kAma lo, laMkezvara / mujhameM vasa itanI hI zakti hai / " yaha sunakara, rAvaNa vikalatAse staMbhita raha gyaa| usane apanA pralaya sUrya ke samAna camakatA huA cakra hAtha meM le liyaa| eka hajAra yA usakI rakSA kara rahe the / vaha viSadhara, manuSya aura devatAoMmeM trAsa utpanna kara detA thA / yaha atyanta durdazanIya aura bhayAnaka thA / usakI dhAra teja thI / vaha motiyoMkI mAlAke AkArakA thaa| phUloM aura candanase carcita cakrako rAvaNane isa prakAra dikhAyA mAno apane nAzakA hI pradarzana kiyA ho| use dekhate hI AkAzake devatA bhAga gye| vAnara bhI haTakara dUra jA khar3e hue / taba kumAra lakSmaNane nizAcararAja rAvaNase kahA, "tumane jisa pratApase indrako pakar3A thA, usI pratApase, he kaThora svabhAva rAvaNa, tuma apanA caka mujhapara calAo / dera kyoM kara rahe ho|" lakSmaNake durvacanoMse uttejita rAvaNane hAthameM caka uThA liyA / usane jaba use AkAzameM ghumAyA to sArA saMsAra ghUma gayA / / 1-10 // [21] taba lakSmIko dhAraNa karanevAle rAvaNane chimanakha apanA cakra plaayaa| parantu vIra, tomara aura vANoMse usakA Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramavarita riu-kara-vimukSu maNa-pavaNa-gheu / ghaNa-dhora-ghosu palamagiAu || raNe dharavi Na samida lakSaNeNa / pahaNanti asesa vitarapaNeNa // 3 // suggIbu gaeM rAhaTa hlenn| sUlega cihIsaNu paJcaleNa // 4 // bhAmaNDalu pasala-asivareNa / haNuvantu mahanse mogagarega // 5 bhagaDa viparvaNa kuttttaareg| jala sa vari-viyAraNeNa // 9 // jambaDa jhaseNa phalihaNa nniilu| kaNaeNa virAhiu visama-sIlu ||7 // kumteNa kundu dahimudu dhaNeNa / keNa viNa NivAriMDa paharaNeNa // 8 // majantu asesaauh-syaa| gaM nuhiNu dahantu saroruhAra // 9 // parimamiDa vi-dhArau trl-ngaa| NaM meraha pAse hi mANu-vimbu / / 10 / / jaM apaNa mavansare ajiyaGa bhANA-viheDa su-kala sujiha taM zrappagahi (1) samAvariu / cAkumArahI kareM caDiu ||1|| [22] / / duvaI // aM utpaNNu cakku somittiha taM sura-Niyaha tositt| dunduhi diSaNa muka kusumAdhi sAhukAru bIsiDa // 1 // mahiNanTi lapalaNu ghaannrhi| 'jaya pAda para maGgala-ravehi // 2 // citavai vihIsA jAya sngk| 'lai paTTa kajnu ucchipaNa kaka // 3 // muu rASaNu santai suha aju / mandoyari bihaba viNa raja' // pabhaNai kumAra 'kara cittu dhIru / mukha sIya samApada khamaha voru' // 5 // to gahiya-candadAsAuhaNa / hAriDa lakSa dahamuhaNa // 3 // 'khA pahara paharU ki pharahi kheta / tuhu~ eca sAvaleDa // // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcatarima saMdhi 23 bhI bala samApta ho gyaa| zatruke hAthase mukta, mana aura pavanake taraha begazIla, meghakI taraha ghoSavAlA, aura pralaya sUryakI taraha tejasvI usa cakako jaba lakSmaNa nahIM jhela sakA to bAkI saba loga usapara phaurana AkramaNa karane lage / sugrIvane gadAse, rAghava ne halase, vibhISaNa ne zUlase, bhAmaNDalane tIkhI talavArase, hanumAna ne eka bar3e mogarase, aMgadane tIkhe kuThArase aura nalane bairIkA vihAraNa karanevAle cakrase, jambUkane jhapase, nIlane phalakase, virAdha viSamazIle, kuse aura mukhane ghanase / phira bhI hathiyArase koI bhI usakA nivA raNa nahIM kara skaa| saikar3oM hathiyAra barabAda ho gaye, jaise hima saikar3oM kamaloMko jalA detA hai| caMcala aura U~cAI para ghUmatA huA 'cakra' tIna bAra ghUmA, mAnAM sumeru parvata ke cAroM ora sUryakA vimba ghUmA ho / jo hama pUrvajanmameM kamAte haiM vaha isa janma meM apane Apa milatA hai| AjJAkArI acchI strIkI taraha vaha cakra kumAra lakSmaNa ke hAtha meM A gayA | // 1-11 // [22] kumArake hAtha meM cakra ke isa prakAra A jAnepara surasamUha santuSTa ho utthaa| nagAr3e baja uThe / phUloMkI varSA hone lagI, aura jayadhvanile AsamAna gU~ja uThA / vAnaroMne lakSmaNakA abhinandana kiyA, 'jaya, prasanna hoo, bar3ho' Adi Adi zabdoM se AzaMkita hokara vibhISaNa soca rahA thA, 'Aja kArya naSTa huA / TaMkA nagarI miTa jaaygii| rAvaNa mArA jAyagA, santati naSTa huI / mandodarI, vaibhava aura rAjya saba kucha naSTa huA / ' taba kumArane kahA - 'apane hRdaya meM dhIraja dhAraNa karo, sotA arpita karane para rAvaNako kSamA kara dU~gA / isake bAda candrahAsa kRpANa dhAraNa karanevAle rAvaNane lakSmaNako lalakArA, 'le, kara prahAra, kara prahAra, dera kyoM karatA Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 mahu hU~ puNu AeM kavaNu gaSNu saM suvi viSphuriyA hareNa / paumacariu kiM sAMhoM hor3a sahAu aNu' || || melliu rahabhu laccha: haraMga // 9 // dhattA rahaNaM atthari ga sabhueN sUra-vimbu kara maNDi / dahahaha maNDa urattha khaNDitya // 10 // [ 76. asacarima saMdhi ] hieNpa kiu sureM hiM loa-pAla sacchanda thiya kalayalu bhutraNa maNoraha- gArau | dunduhi paya paNaci pAra // [1] kula- maGgala- kakaroM va visahaeN // 11 // - varaNa-hAre va tuTTae~ // 2 // raNabahu-jovaNe va daramaliyaeN // 3 // NIsArie~ va surAsura sallaeN // 4 // todaSANa vaMseM va viSNaeN // 5 // kAhI~ diya va bharathamie~ // 6 // sIya-sayasa va viDiya |7|| akSaNa se va yAyahI~ cukkae~ ||4|| / viDi rAcarNe sihuann-knntteN| ha - siri-dapaNe va cicchueM pura- vilAsiNi mANeM va galiyae~ dAhiNa disa gae~ va opallae~ / raNa- devaya- maMsieN va die~ / 'vaNa purandareM saMkamie~ / kAuri pAyA va paDiyae~ / sama-saGkAe~, va puSi mukae~ / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chasattarimI saMdhi hai? are ! tumheM eka hI cakameM itanA ghamaNDa ho gayA, para mere lie isakI kyA gintii| kyA koI dUsarA siMhakI samAnatA kara sakatA hai|" yaha sunate hI lakSmaNake oTha phar3aka utthe| usane cakra de mArA / jisa prakAra kiraNoMse zobhita sUryabimbakA udayagiri vAtapirieTa anna ho jAtA hai, usI prakAra apane hAthoMse prahAra karate hue bhI rAvaNakA vakSaHsthala khaNDita hokara gira par3A / / 1-10 // lihasaravIM sandhi [1] rAvaNake mAre jAne para devatAoMne saMsArako priya laganevAlA kolAhala kiyA / aba lokapAla svacchanda ho gaye / nagAr3e bajane lge| nArada nAca uThe / tribhuvana kaMTaka rAvaNakA aisA patana ho gayA jaise kulakA maMgala kalaza naSTa ho jAye, yA namazrI ke darpaNakI kAnti jAtI rahe, yA lakSmIkA hAra TUTa jAye, yA pRthvI-vilAsinIkA mAna galita ho jAya, yA yuddhabadhUkA yauvana dalita kara diyA jAye, dakSiNadizA kA gaja jhuka jAye / aisA jAna par3ane lagA jaise sura-asuroMke manakI zalya nikala gayI ho, raNadevatAko jaise namaskAra kara diyA gayA ho, toyadavAhanakA vaMza hI chIna liyA gayA ho,jaise pavana puraMdarako atikrAnta kiyA gayA ho, jaise pralayakA dinakara asta ho gayA ho, laMkA nagarIkA parakoTA hI TUTa-phUTa gayA ho, sItA devIkA satItva nibha gayA, andhakAra samUha, jaise ikaTThA hokara bikhara gayA ho, aMjanaparvata jaise apane sthAnase Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacarita taNa pAinta pADiyai~ pAsa mahAraheM mahiharahoM dhattA cipta raNe rayaNIyara-NAmahu~ / kusumaI zivaravaNa-sA !! amarahiM sAhukAri hri-vleN| vijaya padhuDhe samuTTie~ kalayaleM // tahi avasara maNi-gaNa-viSphuriyaha / uppare karu kavi piya-churiyA // 3 // appar3a gaNai vihImaNu jAve hi / mucchae~ NA NidhArita tAvehiM / / 311 NivaDiu dharaNi-par3heM nniceynnu| duSakhu samuTTina pasariya-vegraNu // 4 // gharaNa gharaghi ruevae~ lAgauna 'hA bhAyara maI mueNdhi kahiM gau ||5|| hA hA mAyara kA ki NivAridha / jaga-biruddha dhavaharija NirAriu / / 3 // hA mAyara sarIreM sukumaareN| kama piyAriu cakahA~ dhAra // 7 // hA mAyara dupiNadae~ bhusa / seja nue~ bi ki mahiyale susaGa // 6 // kiM avaheri karevi thiGa bharumi suTummAhiyata dhattA sIseM caDAviya calaNa tuhArA / thiu phuTu Asikti mahArA' // 9 // [3] ruaA vihIsazu soymiydd| 'tuhu~ pasthamiDa basu bhayabhiyau // 1 // tuhu~ Na jio'si sayalu jiu tihuaNu muhu~Na muo'si muara vandiya-jaNuAra, tukai paddhio'si Na paDiGa purndru| maugu ga bhagA bhaggu giri-mandara // 3 // dihi Na Na NaTTa lakAuri / vAya Na Na NaTTha mandori / / 3 / / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chatarima saMdhi 35 cUka gayA ho| rAtraNake dharAzAyI hote hI, nizAcaroMke mana baiTha gye| mahArathI rAjAoMke prANa sUkha gaye, rAma-ukSmaNa ke siroM para devatAoMne phUla barasAye // 1-2 // [2] devatAoMne rAmakI senAko sAdhuvAda diyA, vidyAke namra hote hI Adata hone lgii| isa avasara isI bIca, vibhISaNakA hAtha, maNigaNase camakatI huI apanI churIke Upara gyaa| vaha AtmahatyA karanA hI cAha rahA thA ki mAno mUrchAne use thor3I dera ke lie roka diyA, vaha dharatI para acetana hokara gira pdd'aa| bar3I kaThinAI se vaha dubArA uThA, usakI bedanA bar3hane lgii| paira pakar3a kara, vaha ro rahA thA, "he bhAI, mujhe chor3akara tuma kahA~ cale gye| he bhAI, maiMne manA kiyA thA, tuma nahIM maane| tumhArA AcaraNa ekadama loka viruddha thA / he bhAI, apane sukumAra zarIrako tumane cakradhArAse kaise vidIrNa kiyaa| he bhAI, tuma isa samaya khoTI nIMda meM so rahe ho, seja chor3akara tuma dharatIpara so rahe ho| tuma upekSA kyoM kara rahe ho, maiM tumhArA caraNa pakar3e hue huuN| maiM tumhAre sAmane baiThA huuN| hRdayake do Tukar3e ho cuke haiM, he AdaraNIya, AliMgana dIjie" // 1-9 // [3] zokase vyAkula hokara vibhISaNa vilApa karane lagA, "he bhAI, tuma nahIM DUbe, sArA kuTumba hI DUba gayA hai| tuma nahIM jIte gaye, tribhuvana hI jIta liyA gyaa| tuma nahIM mare, varan tumhAre saba Azritajana hI mara gaye haiN| tuma nahIM gire, balki indra hI girA hai| tumhArA mukkuTa bhagna nahIM huA pratyuta mandarAcala hI naSTa ho gyaa| tumhArI dRSTi naSTa nahIM huI, varan laMkAnagarI hI naSTa ho gayI / tumhArI vANI naSTa nahIM huI pratyuta Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita hAru ga tuSTu tuSTu tArAyaNa / hiyau Na bhiNNu bhigNu gayaNagaNu / / 5 / / kuNa tupha huku entara / Au Na khudda khuTu ramaNAyaka ||6|| jIu Na gau gata AsA-poddala / su? Na muttu suttau mahi-maNDalu // 7 // sIya Na mANita gaNiya jayagara : mAre-maka maTana paNa kannara kesari 811 pattA suravara sapaDha-varANA rAvaNa paI soheza ghiNu sayala-kAla je miga sambhUyA / te vi anu saradhandIhayA / / 9 / / [ ] syl-suraasur-dinnnn-psNshaaN| aJju amAla raktasa-vaMsaho // 1 // khala khurahu~ pisuNahu~ duviyana hu~ / anu maNIraha suravara sapanahu~ // 2 // dunduhi vajAu gajau maayru| aju taba sacchandu divAyaru / / 3 / / aja miyaGgha hou paravanta 31 bAu bAu nage aju sahastau ||1|| aa dhaNau dhaNa-riddhi priyacchata / ala jalantu jala Nu ageM acchau ||5|| aju jama hoM Nicahau jamattaNu / aju jharaMDa indu indattaNu / / 6 / / aju ghaNahaiM parantu mnnorh| aju giragala hontu mahAgaha / / 7 / / bhaju paphullau phalau vnnaash| aju gAu mokalau sarAsaI' / / 8 / / pattA tAva dasANaNu AhayaNe dhAiDa mandoyari-pamuha paDiDa suci sa-doru sa-Neuru / pAhAvantu sayalu antaMDaru // 5 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattarimo saMdhi mandodarI naSTa ho gayA hai / tumhArA hAra nahIM TUTA, parantu tArAgaNa hI TUTa gaye hai| tumhArA hRdaya bhagna nahIM huA, pratyuta AkAza hI bhagna ho gayA hai| cakra nahIM AyA hai pratyutta eka mahAna ra A gayA hai : humanA nahIM huI, parantu samudra ho sUkha gayA hai| tumhAre prANa nahIM gaye, pratyuta hamArI AzAe~ hI calI gayI haiM / tuma nahIM so rahe ho, pratyuta yaha sArA saMsAra so rahA hai| tuma sItAko nahIM lAye the, pratyuta yamapurIko le Aye the / rAmakI senA kuddha nahIM huI thI, pratyuta siMha hI kruddha ho uThA thaa| he rAvaNa, becAre devatAoMkA jo samUha, sadaiva tumhAre sammukha mRga rahA, he rAvaNa, vaha tuma jaise siMha ke abhAva meM, aba svacchanda ho gayA hai||1-2|| [4] jisa nizAcaravaMzakI samasta sura aura asuroMne prazaMsA kI thI Aja usa rAkSasa vaMzakA amaGgala A pahu~cA hai / khala, kSudra, cugalakhora aura mUrkha devasamUhakI kAmanA Aja pUrI ho gyii| nagAr3e baje | samudra garaje, aba sUrya svatantra hokara tape, aba candra prabhAse bhAsvara ho jAye, havA aba duniyAmeM AjAdIse bahe, kubera bhI aba apanA vaibhava dekha le / aba Aga duniyAmeM jI bhara jala le| Aja yamakA yamatva nibha le| aba indra apanI indratA calA le| Aja meghoMke manoratha saphala ho leM, aura mahAmaha ucchakhala ho leN| Aja vanaspatiyA~ bhI phUla-phala leM, sarasvatI bhI Aja muktakaMTha hokara gAle / jaba rAvaNake saDora aura nUpurasahita antaHpurane yaha sunA ki yuddhameM rAyaNa mArA gayA hai, to vaha mandodarIko lekara rosA-bisUratA vahA~ AyA // 1-9 // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumArata [5] dummA duva-mahapaNaveM vittu| piya-vibhoya-jAloli-pamitta: / / 3 / / mokala-kaisu vimaNTAla gttr| viha haphA mivatantuhantara / / 2 / / uda-hatthu udAhAyantau / aMsu-joga pasuha siJcantau / / 3 / / geura-hAra daura-guNapanta / candaga-i-kadameM khuSpanna ||1| popa-pazrIhara-mArakAmnau / kajala-jala-mala-mahalijantau / / 5 // Na koila-kula kahi mi pyu| parNa gaNiyAri-gahu bicchudRu / / 6 / gaM kamAlaNi-vaNu dhAmaho cukA NaM habhiulu mahAsara-mukau ||3|| kaluga-mareNa rasantu pacAiu / NiviseM raNa-dharitti sampAisa 30 / / ghattA hayagaya maDa-ruhirAruNiya rattA parihe vi para vi samara-vasundhari soha Na paabi| thiya rAvaNa-aNumaraNe gAvaha / / 9 / / diTTa mahAhavu ciNivAiya-mahu / mAmisa-soNiya-rasa-basa-vIsa // 1 // haila-ruNDa-vicchaha-maya ru| lohAviya-dhaya-cindha-NiAntaru // 2 // ciya-uddha-kavandha-visandhulu / vAyasa-dhora-giddha-sica-saGkulu // 3 // kahi mi Ayavattai~ sasi-dhavala hai| gaM rnn-devy-akknn-kmkr||4|| kahi mi turaGga vANa-viNibhiNNA / spa-devayA~ gAI li diNNA // 5 // kahi mi sahi dhariya gaheM kukSara / jala-dhArA Uriya jalahara / / 6 // Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rima saMdhi 39 [3] use dekhakara aisA lagatA thA, mAno durmana vaha duHkhake samudra meM DAla diyA gayA ho| priyake viyogakI AgameM jaise vaha jala uThA ho / usake bAla bikhara gaye, zarIra asta-vyasta ho gayA, uThatA-par3atA vaha naSTa ho rahA thaa| U~ce hAtha kara, vaha dahAr3a mAra kara vilApa kara rahA thA / A~suoMse dharatI gIlI ho cukI thii| nUpura, hAra, Dora, saba candana ke chir3akAva kI kIca meM khaca gaye the| pIna payodharoMke bhArase vaha AkAnta zrA / kAjalakai jalamalase vaha mailA ho rahA thA / mAno koyaloMkA samUha hI kahIM jA rahA ho, yA ithiniyoM kA samUha hI vikhara gayA, yA mAno, kamaliniyoMkA vana hI apane sthAnase bhraSTa ho gayA ho / vA mAno haMsinIkula kisI mahAsarovarase chUTa gayA ho / karuNasvara meM rotA huA vaha vahA~ AyA aura eka hI palameM pUrvapara na phuN| az gaja aura yoddhAoMke khUnase ra~gI huI yuddhabhUmi bilakula acchI nahIM laga rahI thI, aisA jAna par3atA thA mAno vaha lAla vastra pahanakara, rAvaNake sAtha anumaraNa karane jA rahI ho // 16 // * [6] antaHpurane jAkara dekhA vaha mahAyuddha | kitane hI yoddhA mare par3e the, mAMsa, rakta, rasa aura majAse lathapatha / haDDiyoM aura dhar3oM se bhayaMkara thA vaha / usameM dhvaja aura dUsare cihna loTapoTa ho rahe the| nAcate hue kuddha kabandhoMse astavyasta aura vAyasa (kauvA), bhayaMkara gIdha aura siyAroMse vaha vyApta thaa| kahIM para candramAke samAna sapheda chatra par3e the, mAno yuddhake devatAkI pUjAke lie kamala rakhe hue hoN| kahIMpara tIroM se kSata-vikSata azva the, bhAno yuddhake devatA ke lie bali dI gayI ho| kahIM para tIroMne hAthako AkAzameM cheda rakhA thA, vaha aisA lagatA thA, mAno jaladhArAoMse bhare hue megha hoM, Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita kahi mi rahA-maga thiya rahavara / NaM jAsaNi-sUDiya mahihara / / 7 / / tahi dahasyaNu diha bahu-dhAhaTa / kampa-taru va paloTiya-sAhau |8|| raja-gayAlaNa-rakhambhu va chipgddh'| lakSaNa-cakkarayapA-ciNi miyAu / / 9 // pattA daha diyahAI sa-rasiyara tega cala se jahiM cavi ja jumantu | Nihae~ bhuptau | raNa-bahuae~ samANu NaM suttau // 30 // [ ] di puNo vi NAhu piya NArihi / sunu matta-hatthi va gaNiyArihiM // 3 // vAhimihi va sukara ynnaayru| kamaliNihi va atyaSaNa-divAyaru / / 2 / / kRmuiNihi ba jarada mayalaJchaNu / vijuhina chuna chuddha varisiya-ghAgu ||3|| amara-bAhiM va cssnn-purndr| gimbha-disAhi va akSaNa mahiharu / / 4 / / bhamarAvalihi mva sUDiya-taruSaru / kalahasIhi mva a-jalu mahA-saru ||6|| kalyaNThIhi ma mAica-Niggam / pAiNihiM vahaya- garuDa bhuyAmu // 3 // bahula-paosu va taaraa-pntidi| sema dalAsa-mAsu tukamtihiM ||7|| dasa-siru dama-seharu dasa-mauDau / giriva sa-kandA sa-taru sa-Dau // 8 // dhattA gie~ vi bhavaratha dasANaNahA~ anteuru mucchA-dihala hA hA sAmi' magAtu sa-ceyaNu / giriu mahihi jhatti NizyaNu // 5 // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usattarimo saMdhi " kahIMpara TUTe-phUTe pahiyoMke ratha the, kahIMpara vanAzanise cakanAcUra pahAr3a the| kahIMpara bahuta-se hAthoMvAlA rAvaNa usa antaHpurako dikhAI diyA, mAno chinna zAkhauvAlA kalpavRkSa hI ho / mAno rAjakIya hAthiyoM ke bA~dhanekA TUTA-phUTA khUTA ho / rAvaNa, lakSmaNake cakraratnase vidIrNa ho ca kA thA / anurakta dazoM dizAoMse jUjhate-jUjhate jo yaha nIMda nahIM le pAyA thA, mAno vaha Ama pakrakI se japara car3ha kara, yuddharUpI vadhUke sAtha sAnanda so rahA hai / / 1-18 // [7] usakI priya paniyoM ne apane svAmoko isa prakAra dekhA, jaise ithiniyA~ soye hue hAthIko dekhatI haiM yA jaise nadiyA~ sUkhe hue samudrako dekhatI haiM, yA jaise kamaliniyA~ asta hote hue sUrajako, yA jaise kumudiniyA~ bUr3he cA~dako dekhatI haiM, yA jaise bijaliyA~ rimathima barasate meghako dekhatI haiM, yA jaise amarAMganAe~ cyutta indrako dekhatI haiM, yA jaise prISmakAlakI dizAe~, aMjanAgiriko dekhatI haiM, yA jaise bhramaramAlA sUkhe hue pahAr3ako dekhatI hai, yA jaise kalahaMsiyA~ jalavihIna kisI mahAsarovarako dekhatI haiM, yA jaise suraSAlI koyaleM mAdhaSake bIta jAneko dekhatI haiM, yA jaise nAgineM garur3ase Ahata sarpako dekhatI haiM, yA tArA mAlAe~ jaise kRSNapakSako dekhatI haiM, usI prakAra vaha antaHpura rAvaNake nikaTa pahu~cA / usake dasa sira the, dasa zekhara aura dasa hI mukuTa the, vaha aisA lagatA thA mAno guphAoM, vRkSoM aura coTiyoMke sahita pahAra hI ho| rAvaNakI vaha dazA dekhate hI antaHpura-"he rAtra" kahakara bedanAke avirekase vyAkula ho uThA, aura zIghra ho dharatIpara behoza gira par3A // 1-2 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 paumacarita [8] tArA-cAva thANahA~ cuch| dukkhu dukkhu muccha Amuchau / / 3 / / laga ruezvae~ tahiM mndaayri| umbasi ramma tilosima-sundarI / / 2 / / candavayaNa siskintAddhAre / kamalANaNa gandhAri vasundhari / / 3 / / mAlai campayamAla mnnohaar| jayasiri candaNaleha tariM / / 4 / / lacchi vasantaleha migloynn| joyaNagandha gori goroyaNa ||5|| rayaNAvali mayaNAli suppaha / kAmaleha kAmalaya sayamaha / / 6 / / suhaya vasantanilaya malayAvai / kukamataha parama paumAvaI / / 7 / / uppalamAla guNAvali Nitrama kitti truddhi jayalaricha magorama ||4I ghnaa bhA, hiM sobhAUriyahi aTThArahahi mi zuSai-sahA hi / gava-ghaNa-mAlADamvahiM chAiu bimsa jaima ghau-pAse hi / 9 // [2] robai lakA-pura-paramesari / 'hA rAvaNa tihumaga-jaga-kesari // 11 // ra viNu samastUru kahA~ kamA / para viNu vAla-kola kahA~ chAI / / 2 / / para piNu nnvbhaai-ekiikrnnk| ko parihesaha kAThAharagau ||3|| para viNu ko vi vija aaraakhdd| para viSNu candrahAsu ko sAhA / / ko gandhava-vAvi maarohh| kRNmA cha vi mahAsu saMkhohaha / / / para viNu ko kuberu majesai / tijagavihasaNu kahA~ vasihosaha // // paI viNu ko jamu viNivAresA / ko kahalAsundaraNa karesaha / / / shskirnnaa-nnksskumbr-saakhuN| ko ari hosai sasi-varuNakahu~ 118 / / ko NihANa-syagaI pAlesaha ko bahurUviNi vija laesA ||| Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chasaptarimo saMdhi [8] aisA laga rahA thA mAno tArAcakra apane sthAnase cyuta ho gayA ho| bar3I kaThinAIse ranivAsakI mUchI dUra huii| mandodarI, urvazI, tilottamA, sundarI, candravadanA, zrIkAntA, anuddharA, kamalamukhI, gAndhArI aura vasundharA, mAlatI, campakamAlA, manoharI, jayazrI, candralekhA, tanUdarI, lakSmI, vasantalekhA, mRgalocanA, yojanagandhA, gaurI, gorocanA, ratnAvalI, madanAvalI, suprabhA, kAmalakha:, kAmalatA, svayaMpranA, suhRdA, vasantatilakA, malayAvatI, kuMkumalekhA, padmA, padmAvatI, utpala. mAlA, guNAvalI, mirupamA, kIrti, buddhi, jayalakSmI, manoramA Adi sabhI rone baiTha gyiiN| zokase vyAkula rotI visUratI huI striyAMse ghirA huA, rAvaNa aisA jAna par3atA thA, mAno naba mecamAlAoMse vindhyAcala saba orase ghirA huA ho / / -2|| [9] laMkAnagarIkI svAminI phUTa-phUTa kara rone lagI, "nimuvanajanake siMha, he rAvaNa, aba tumhAre binA yuddhakA nagAr3A kauna yajJabAyegA ! aba kauna, tumhAre abhAvameM bAlakrIr3Ae~ karegA ! tumhAre binA navagrahoMko kauna ikaTThA karegA! kauna kaNTAbharaNa pahanegA ! tumhAre binA kauna vidyAkI ArAdhanA karegA ! kauna candrahAsako sAdhanA karegA ! gandhavoMkI vApikAmeM kauna praveza karegA! chaha hajAra kanyAoMke manameM kauna kSobha utpanna karegA! tumhAre binA kuberakA nAza kauna karegA! trijagabhUSaNa mahAgaja kisake vaza meM hogA! tumhAre binA yamako kauna roka sakegA ! aura kauna kailAsaparvatakA uddhAra karegA ! sahasrakiraNa, nala-kUbara, indra, candra, varuNa aura sUryase aba kauna duzmanI legA ! aba kauna ratnakozako saMrakSaNa degA! Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumariDa pattA sAmiya pahU~ mavieNa viNu puSpha vimANa cavi guru-mattie~ / meru-sihareM jiNa-mandira ko maI Nesai bandaga-hattie~' / / 10 // puNu vi puNu vi gamaNajhaNagoyari / kaluNakandu karai mandopari // 1 // 'NandaNa-vaNe dijjanti manohari / sumarami pariyAya-taru mAre / / 2 / / pANa-vAviheM yaNa-paricatA / sumarami Isi Isi avaruSmANu // 3 // sayaNa-mavaNe Naha-zivara-viyAraNu | sumarami kIlA- paya-tAraNa ||1|| payaNa-rosa-samae my-baadnnu| sumarami rasaNA-dAma-NibandhaNu || subharami dinamANu dnnu-daavnni| dharaNindahA~ ke rau dhUma-maNi // 6 // sumarami sAmi kumAAhoM kerau / gharahiNa-pehuNa-kaNeUrau / / 7 / / sumarami sura-kari-maya-mala-sAmalu / hAreM vijamANu mutAilu // 8 // ghattA sumami sai~ susyAlahaNe Neura-ghara-mAra vilAsu / no ha mahAraTa pajamau hiyaDa Na ve-dalu hoi Ni rASu' / / 9 / / puNu vi puNu vi bhandAyari jampada / 'uhU~ maDArA kettiu suSpai / / 1 / / jai vi pirAriDa Ni sutH| to vi Na soihi mahiyAle suttu||2|| sAmiya ko avarAhu mahArau | sIyaha pUI gaya saya-vArau / / 3 / / to i a-kAraNe je bhaannttur| jeNa parihiu pArAuTuTa' // 1 // Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chasattarimo saMdhi aya kauna bahurUpiNI vidyAko prahaNa karegA! he svAmI, Apake na rahanepara, ava kauna puSpakavimAnameM car3hAkara vandanAbhaktike lie, sumeruparvatake jinamandiroMke lie mujhe le jAyegA!" // 1-10|| [10] vidyAdharI mandodarI bAra-yAra karuNa krandana kara rahI thI / vaha kaha rahI thI-"mujhe pArijAtakI vaha maMjarI yAda A rahI hai jo tumane nandana vanameM mujhe dI thI, yAda AtA hai vaha samaya mujhe jabaki tuma snAnAmikA meM mere pAnapaH. sAta the, aura dhIre-dhIre merA AliMgana karate the | yAda karatI hU~ jaba zayana bhavana meM tuma apane nakhoMse mujhe kSata-vikSata kara dete the| yAda AtA hai, ApakA usa lIlAkamalase mujhe pratAr3ita krnaa| mujhe yAda A rahI hai ki jaba maiM praNayakopameM baiThI hotI, taba tuma apane hAthoM mujhe karadhanI pahanAte aura maiM pAgala ho utthtii| mujhe yAda AtA hai ki tumane dAnavoMko cauMkA denevAlA nAgarAjakA cUr3AmaNi mujhe lAkara diyA thaa| he svAmI, maiM yAda karatI hU~ kumArake mayUrapaMkhakA karNaphUla | mujhe yAda hai ki airAvatake gandha jalakI taraha zyAmala tumane mere hArameM motI lagAyA thaa| he priya, maiM yAda karatI hU~ suratisamArambhakAla meM nU puroMkI svaralahariyoMkA lIlAvilAsa, phira bhI merA yaha baccakA banA huA nirAza hunaya TUTakara Tukar3e-Tukar3e nahIM hotA! / / 1-2 // [1] mandodarI bAra-bAra kaha rahI thI, "he AdaraNIya ureM, tuma kitanA aura sooge ! jAnatI hU~ ki tuma gaharI nIMdameM so gaye ho| phira bhI dharatIpara sote hue tuma zobhita nahIM hote / he svAmI, hamArA kyA aparAdha hai, maiM hajAra bAra sItAdevIkI dUtI anakara gyii| phira Apa mujhapara akAraNa aprasanna haiM, jo Apa mujhase isa prakAra vimukha ho gaye haiM !" usa karuNa prasaMga Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patramarita tahi avasara viu pakravi dhAiu / kAvi kareha alIyaha (?) sAiDa // 2 // Alimpizu sdhyaayaameN| kA vi Nivandha rasaNA-dAma // 6 // kA vivarasumi hAre / misa gareM / kA vi ure tA.vi lIlA-kamalaM / pamaNa i maulieNa muha kamase // 6 // chattA 'namha haiM cama-dhAra-yahua Ai vi girAriu pANahu~ russtti| to ki mahu paMkasantiyA~ hiyA paTTI Nivisu Na muccai' // 9 // [2] kA tri kesAbali rolaavd| kAraNAhi-santi khalAbaha // 1 // kA vi Dila bhauhAvali dAvai / haNai mayAga-praNu-chaTTie~ Navida // 2 // kA vi jiei didvi su-visaalaaeN| rNa DhakaI pIluppala-mAla // 3 // kA vi ahi sijai avirl-vaaheN| pAusa-sira giri vva jala-cAhe // 4 // kA vi piyANaNe ANaNu lAyai / NaM kamalApari kamalu caDhAvaha // 5 // kavi AligAi bhuhi visAlahi / NaM momAlai mAla-mAlahi / / 6 / / kA vi parimasaha aggA-hasthayala / chibai gAI / va-lIlA-kamale ||7| kA vi gimmaka-karamaha payaDAvada / NaM daha muhahu~ va dappaNu dAbadda / / 8 / / kA bi paohara-ghara-jualeNaM / sivA lAyagNa-jaleNaM // 9 // pattA tahi avasara keNa vi gareMNa igyA-kumbhayapaNa-AdhAsam / sahasA jiha Na maranti tiha rAvaNa-maraNu phahiu parihAsae~ // 10 // [3] 'aju mahantu diTTa acriyu| kiha kamaleNa kuLisu janariyA // 3 // kiha muhie~ meru i musumUriu / kiha pAyAlu tilabeM pUrija / / 2 / / . Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . chasaptarimo maMdhi para, priya ko Ahata dekhakara koI jhUThI AkRti banA rahI thI, koI usakA AliMgana kara apano karadhanIse use bA~dha rahI thI, koI uttama vastrase, koI hArase, koI sugandhita kusumabhArase. koI lIlAkamalase apanI chAtI pITa rahI thI, koI murajhAye hara mukhakamalase bola rahI thii| tumheM yadyapi cakrakI dhArarUpI vadhU, prANoMse itanI pyArI hai, phira hamAre dekhate hue bhI hadayameM ghusI huI use eka palako tuma nahIM chor3a sakate // 1-2 // [12] koI apanI kezarAzi bikhera rahI thI, mAno kAle nAgoMkI katArako khilA rahI ho, koI apanI kuTila bhauheM dikhA rahI thI, mAno kAmako dhanuSa latAle Aita karanA cAi rahI ho| koI apanI bar3I-bar3I A~khoMse dekha rahI thI mAno nIlakamaloMkI mAlAse Dhaka lenA cAhatI thii| koI avirala A~suoMkI dhArAse sIMca rahI thI, mAno jalakI dhArA pAvasa lakSmIkA abhiSeka kara rahI ho| koI eka priyake pAsa apanA mukha le jA rahI thI, mAno kamala ke Upara kamala rakha rahI ho| koI apanI bar3I-bar3I mujAoMse AliMgana kara rahI thI, mAno mAlatImAlAse lipaTa rahI ho, koI hAthakI hathelI usapara phera rahI thI, mAno naye kamalase use chU rahI ho| koI apanA nirmala karakamala prakaTa kara rahI thI, mAno rAvaNako varSaNa dikhA rahI thii| koI payodharoMke ghaTa yugalase use chU rahI thI, mAno saundarya ke jalase use sIMca rahI thii| usa avasarapara kisI eka AdamIne indrajIta aura kumbhakarNa ke AvAsapara jAkara, parihAsake isa DhaMgase rASaNakI mRtyukA samAcAra diyA ki jisase unheM dhakkA na lage / / 1-10 / / [13] usane kahA, "Aja maiMne bahuta bar3A acaraja dekhaa| kyA kamala banako naSTa kara sakatA hai ? yA muTThI sumeru parvatako Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariu kiha indhaNeNa dabu vhsaannru| kiha culueNa susiu rayaNAyara 111 / / kiha polaiMNa Nibaddha phaannu| kiSTa karegya dakiTa mayasamchaNu // 4 // diNayaha teya-gasi kara-dumachu / ki joddalaNeNa kiu NippA // 5 // kiha paDeNa 5cchaSNu phaaydd| kiha siva-pahu aNNANe NAyaDa // 6 // kiha paramANueNa gahu chAiTa / kiha gopa mahimapAla mAiTa / / 7 // kiha bhataeNa tulita bhuvaNa-nau / maraNAvastha kAlu kaha pattA ghattA taM erisara vayaNu surNe vi rAvaNa-taNayahu~ vima-sArahe / ina i-pamahau mucchiyau bhaddha-pana koDIDa kumArahu~ / / 5 / / [14] NivaDiva kumrayapaNu sahu~ puhi / je mayalaJchazu sahu~ Nakyattehi / / 1 / / Na amarAhiTa sahiyau amareM hiM / sitta jaleNa pavijiu camareM hiM // 2 // uddiDa dukkhu Tuknu durpaauru| soyahA~ sagau gAI padamakuru // 5 // laggu rupavae~ 'hA hA bhAri / hA hA hau hariNehi va kesari // 4 // hA vihi tuhu mi hau dAlidiu / hA savaDa tuDu mi kiha chidiDa // 5 // hA jama tuhu mi mahAhaveM ghAu / hA rayaNAyara suha mi tisAiDa / / 6 // hA maru tuhu mi NivandhaNu pattaDa / hA ravi tuhu mi kiraNa-paricasau // 7 // hA dado'si tuhu mi dhUma ddhaya / pIsohA tuhu mi mayaraddhaya // 8 // ghattA hA acachinda tumi caliu tuhu mi payAvara bhukkhae~ bhaggau / puSaNa maharaSa pekyu kriha vaJjamA vi sammeM ghuNu lAgau' // 5 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chasattarimo saMdhi 49 masala sakatI hai| kyA tilakA AdhA bhAga pAtAlako bhara sakatA hai ? kyA iMdhana Agako jalA sakatA hai ? kyA cullU samudrako sokha sakatI hai ? kyA poTalI havAko bA~dha sakatI hai ? kyA hAthaM candramAko Dhaka sakatA hai ? kyA tejapuMja, kiraNoMse asahya sUrajako juganU kAntihIna banA sakatA hai ? kyA kapar3A prabhAtako haka sakatA hai ? kyA bhagavAn ziva ajJAnase jAne jA sakate haiM? kyA paramANu AkAzako Dhaka sakatA hai? kyA gopada, dharatImaNDalako mApa sakatA hai ? kyA macchara saMsArake sAtha tula sakatA hai, kyA kAla mara sakatA hai| usake yaha vacana sunakara vikramameM zreSTha rAvaNake indrajota pramukha, DhAI karor3a tuma sahasaH chisa ho gye|| (-5 / / [14] kumbhakarNa bhI apane putroM ke sAtha isa prakAra gira par3A mAno nakSatroMke sAtha candramA hI gira par3A ho, mAno devatAoM ke sAtha indra dharAzAyI ho gayA ho| jalake chir3akAva aura havA karanepara use hoza AyA / duHkhase vyAkula vaha bar3I kaThinAIse uThA, mAno zokakA pahalA aMkura nikalA ho| vaha rone lagA, "he bhAI, he bhAI! hiraNoMne siMhako pachAr3a diyA; he vidhAtA, tuma daridrI ho gye| tuma sabameM bahuchidrI ho gaye, he yama, mahAyuddha meM tumheM maranA pdd'aa| he samudra, tumheM bhI pyAsa laga aayo| he pavana, tuma bhI Aja bandhanameM par3a gye| he sUrya, tumane apanI kiraNoMko chor3a diyA ? he agni, tuma bhI naSTa ho gaye ? hai kAmadeva, Aja tumhArA bhI saubhAgya jAtA rahA / he. acalendra, Aja tuma Diga gaye; prajApate, tumheM bhI bhUkha laga AyI ? puNyakA bhaya honese dekho vanake khambhoM meM bhI ghuna laga jAtA hai // 1-9 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariu tAva sa-veyaNu udiu indh| appaDa iNaI ghivaha pariNindaha // 1 // 'hA hA tAya tAya mANuSaNaya 1 suravara-samara-sahAsahi dujaya // 2 // pai~ adhannaeNa anymiyr| boliya-isiya-ramiya-parimamiyaI / / sutt-viuddh-gmnn-aagmnn.| pariDiya-jimiya-pasAhiya-havaNahU~ / / 4 / / vnn-kiilaa-jl-kolaa-yaann| putucchava-vivAha-vara-pANaI' / / 5 / / geya paNa niyAI vr-vjhai| pariyaNa-piNDavAsa-miyarajai~' / / 6 / / toyadavAhaNo vi sa kumArau / mucchAvijjai yaya-saya-vArau baa| kandara kaNaI papaDDiya-vegaNu / avirala-vAhAUriya-loyaNu |8|| ghattA duknu dasANaNa-pariyaNahI soyaheM dihi jaDa lavaNa-rAmahu~ / sura ghi saI bhucaNa hu~ caliya la paTTa kavaya-NAmahu~ / / 1 // [77. sattasattarimo saMdhi mAi vioeM biha jidda karai vihosaNu soya / tiha tiha supakheMga ruvai sa-hari-bala-mANara-loDa / / dummaNu dummaNa-bavaNau duSka ddhaya-sasthata aMsu-jakolliya-phAyaNau / jahiM rAvaNu pasdAthaDa || Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamarima saMdhi [15] vedanAse vyAkula indrajIta isI bIca uThA / apaneko vaha tAr3ita karatA pITatA aura nindA krtaa| vaha kaha rahA thA, "he tAta, he mAnonnata tAta, tuma hajAroM deva-yuddhoM meM ajeya rahe / tumhAre asta ho jAnese bolanA, ha~sanA, ramanA aura ghUmanA saba duniyAse vidA ho gye| sonA-jAganA, AnA, jAnA, pahananA, khAnA-pInA, zrRMgAra karanA mahAnA, vana-krIr3A, jalakrIr3A, snAna, putrakA utsava, vivAha, uttama pAna geya nRtya Adi uttama vidyAe~ jAtI rhiiN| parijana aura apanA rAjya bhI aba apanA nahIM rhaa| kumAroMke sAtha toyadavAhana bhI sau sau yAra mUcchita ho utthaa| vaha bedanA ke atirekameM karuNa kandrata kara rahA thaa| usakI A~khoMse A~suoMkI avirala dhArA baha rahI zrI / jo ghaTanA rAvaNake parijanoM ke lie duHkhada thI, vahI sItA, rAma aura lakSmaNake lie bhAgyazAlI thI / kapidhvajI logoMne svayaM laMkA nagarI meM praveza kiyA / / 1-9 // 53 satahattarava sandhi apane bhAIke viyoga meM vibhISaNako jitanA adhika zoka dotA, rAma-lakSmaNa aura vAnara samUha bhI duHkhake kAraNa utanA hI ro par3atA / [1] unmana aura udAsa cehare se vAnara samUha ghar3A~ pahu~cA, jahA~ rAvaNa dharatIpara par3A huA thA / usakI A~kheM Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pavamacarita teNa samANu diNiggaya-NAme hiN| disa sANaNu laklaNa-rAme hi // 2 // diTi~ sa-mA-siraha pakoDahU~ / gAI sakesarAi~ kandohada // 3 // divaI mAkayalaI paayddiyii| bhaJjayanda-SimbAI va eDiyaI / / 4 / / diTThaI maNi-kuNDalaI s-teyii| gaM khaba-raSi-maNDalai~ aNeyara // 5 // diTTara bhauhau bhiuDi kaal| NaM palayariMga-sihau dhUmAlau // 6 // diTTaI doha-bisAlaI gesh| mihaNA hagha bhAmaraNAsasaI / / 7 / / mui-kuharaha~ daboTTaI ditttthhai| jamakaraNAI pa jamahA~ majiTai~ // diTTa mahambhuva mh-smdoii| gaM pAroha mukaNaggoheM // 1 // diTTa ura-sthalu phAbiu c| diNa-majanu ma(?)majmatya bA / / 0 // mavaNiyala va vinjheNa vihaliu / NaM vihi bhAga hi timira va puJji ghantA pekrAvi rAmeNa samaragaNe rAmaNa [ ho ] muhaaii| AlineppiNu dhoriva 'ruvahi vihIsaNa kAi~ // 12 // [2] so muu jo maya-mattau jiiv-dyaa-pricttaa| ghaya cAritta-vihUNau dANa-raNagaNe dINa||1|| saraNAiya-vandiggaheM goggheN| sAmi bhavasara misa-pariggaH // 26 Niya-parihaveM para-vihurai Na jujja ha / sehau purisu vihIsaNa rUjai / 3 // bhaNNu / duniya-kAma-jaNeraTha / gahau pAva-mAru asu kerau // 3 // sanvaMsaha dhi sahevi Na skaa| ahA~ aNNA bhaNanti Na thaa| Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattasattarimo saMdhi A~suoMse gIlI ho rahI thiiN| vAnara samUhake sAtha vizvavikhyAta rAma aura lakSmaNane bhI rAvaNako dekhaa| loTa-poTa hote hue, usake mukuTa sahita sira aise dikhAI dete the, mAno parAga sahita kamala hoM, gire hue usake bhAlatala aise laga rahe the, mAno ardhacandra ke pratibimba hoM, camakate hue maNikuNDala ese lagate the mAnA aneka pralayakAlIna sUrya hAM, bhRkuTi se bhayaMkara usakI bhauMheM aisI lagatI thIM, mAno dhuMdhAtI huI pralayakI Aga ho, usake lambe vizAla metra aise lagate the, mAnA maraNaparyanta Asakta baDhnevAle yugala hoM, dA~toMse yukta mukhakuhara aise lagate the, mAno yamake aniSTatama yamakaraNa astra ho / yoddhAoMke samUhane jaba rAvaNa kI vizAla bhujA dekho to lagA jaise vaTavRkSake tane hoM, cakase phAr3A gayA vanasthala aisA dikhAI diyA, mAno sUryane madhyAhnameM dinake do Tukar3a kara diye hoN| vaha aisA lagatA thA mAno vindhyAcalane dharatIko vibhakta kara diyA ho, athavA aneka bhAgoM meM andhakAra hI ikaTThA ho gayA ho| yuddhake prAMgaNameM, rAvaNake mukhoM ko dekhakara, rAmane vibhISaNako apane aMkameM bhara liyA, aura dhIraja ba~dhAte hue kahA, "he vibhISaNa, tuma rote kyoM ho" // 1-1 / / [2] "vAstava meM maratA vaha hai jo aI kAra meM pAgala ho, aura jIvadayAse dUra ho, jo prata aura caritase hIna ho, dAna aura yuddha bhUmimeM atyanta dona ho| jo zaraNAgata aura SandIjanoMkI giraphtArImeM, gAyake apaharaNameM, svAmIkA avasara par3anepara, aura mitroMke saMgraha meM, apane parAbhava aura dUsareke duHkha meM kAma nahIM AtA, aise AdamIke lie royA jAtA hai| isake sivAya, jo duSTa karmoM kA janaka ho, jisake pApakA bhAra bahuta bhArI ho, yahA~ taka ki saba kucha sahanevAlI dharatImAtA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 paumacari vebai bAhiNi kiM sahU~ sImahi / chimANa vaNasaD jagosa / pavaNu Na miDai bhANu kara sai vindha kahi byi eyahI asaliya- mANar3oM pUpiNaiNi Aho robahi kiM tihuNa vasiyaraNa : yahi kiya-kuvera vimADaNu / rovahi kiya-kalAsuddhA raNu / rohi kriya- sura-bhuva vandhaNu / rohi kiya- diyara raha mAMDaNU / rovahi kiya- phaNimaNi-ur3AThaNu / / vAhAva khajantI osahi // 6 // kahu~ maraNu nirAsa hosa 15 dhaNu rAvala T pAca piNDu aNihAliya dhAmu / dhamma-triNau sIviDa jAsu mahila-misa-maMsahi mAmu || 3 || zevahi kiha Nihi rayappAya rohi kiya bahuruviNi-sAiNu / i-coraggihu~ sambadda // 8 // visaruna syA~hi // 9 // ghattA [ 3 ] diNNa-nirantara dANIM / robahi kAI dasAsauM || 1 || kriya-jisiyara - sambhukha raNau // 2 // kiya jama-mahisa- siGga- uppAdaNu // 3 // sahasa kiraNa-la kundhara- bAra ||4|| kiya-aGgAvaya-dappaNisummaNu // 5 // kiya-sasi kesari kesara-todaNu // 3 // kiya varuNAhimANa saMcAlaNu // 7 // kiya- svaNiyara-niyara madhyAya 114 kiya- dAruNa-saha- samara // 9 // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattasaptarimo saMdhi bhI jise sahana nahIM karatI, nadI kA~patI hai ki kyoM merA zoSaNa karate ho, khAyI jAtI huI auSadhi dahAr3a mArakara ro par3atI hai, chIjatI huI vanaspati jisake bAre meM ghoSaNA karatI hai, jo AzA zUnya hai usa kA maraNa hI kaba hotA hai, use pavana nahIM kRtA, sUrya bhI use apane adhIna nahIM karatA, rAjakula rUpI coroMse jo dhana ikaTThA karatA rahatA hai, jo apane khoTe vacanoMse kA~ToMkI bhA~ti vedha detA hai, aura svajana jise vipavRkSa mAnate haiN| jo dharmase rahita hai, pApapiNDa hai, jisakA koI Thaura-ThikAnA nahIM, jisakA nAma mahipa, pabha aura meSake mAmapara ho, use ronA cAhie / / 1-1 // [3] parantu yaha (rAvaNa ) to askhalita mAna thA / usane nirantara dAna diyA hai, yAcakajanoMkI usane AzA pUrI kI hai, aise rAvaNa ke lie tuma nAhaka rote ho| tuma usake lie kyoM rote ho, jisane tribhuvanako vaza meM kara liyA thaa| jisane nizAcara kulakA uddhAra kiyA / kuverakA nAza karanevAlake lie tuma kyoM rote ho, jisane yama aura mahipake sIMga ukhAr3a diye, jisane kailAsa parvatakA uddhAra kiyA, usake lie tuma kyoM rote ho ? jisane sahasrakiraNa aura nala-kUbarakA pratikAra kiyA, jisane indrako bandI banAyA, jisane airAvatake ghamaNDako cUra-cUra kara diyA, usake lie tuma kyA rote ho, jisane sUryakA ratha mor3a diyA, jisane candramAke siMha ke ayAlako tor3a DAlA, jisane sA~pake phaNamaNiko ukhAr3a diyA aura varuNake abhimAnako calatA kiyA, aise usa nidhiyoM aura ratnoMko utpanna karanevAle rAvaNake lie tuma kyoM rote ho ? jisane samuce nizAcara kulako apanA banA liyA, bahurUpiNI vidyAkI siddhi karanevAle aura aneka bhayaMkara samarAMgaNoMke Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5.1 paramacarita ghattA thiya ajarAmara bhuvaNa-pasiddhi pariSTriya zAsu / saya-saya-bArau rohi kAI vihIsaNa tAsu' ||Sam saM NisuNevi pahAgaDa maNA vihImaNa-rANau / paniDa midanAsana bhariMu bhuvayu OM OMpasahau~ / 3 / / eNa sarIra aviNaya-yANe / divaNaha-jaLa-bindu-samANe // 2 // suracAveNa ca adhira-sahAveM / taDipharaNeNa va takavaNa-mAveM // 3 // rambhA gambheNa va NIsAreM / patra-phaleNa va saDaNAhAreM / / 4 / / suNNa-hareNa va viDariya-vandhe / pahareNa va ai-duggandhaM // 5 // ukaruNa ca kIDAvAseM / akuloNeNa va sukriya-viNAse ||| parivAhaNa va kimikottttaareN| asuiheM bhuvaNe bhUmiha~ mAreM // 7 // aTTiya-pAharaNa vasa-kuN / pUya-salAeM Amisa-u || maka kUDeNa ihira-jala-paraNe / lasi-vivareNa dhamma-NijmaraNe / / 1 / / kuhiya-karaDapaNa ghinnivnte| cammamaeNa imaNa ku-jante // 0 // taDa gaciSNu maNa-turauNa khazci u / mokkhu Na sAhiu pAhuNa ciu|| 31 // Rtug dhr'it lkssit siraahit| o ki nil-mt r'iaar'i|| naMgisuvi vihArai hlhru| 'pad va mijAvaNa- abasaru' / / / 3 / / ghattA ema maNepiNu puNu Ae.su dinaNu parivArahau~ / 'thara-sahAvaI ___khalaI va bahu kaTTara NAMsArahoM' / / 14 / / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattasattarimo saMdhi vijetA rAvaNake lie tuma kyoM rote ho ? jo ajara amara hai, jisakI saMsAra meM prasiddhi ho calI hai he vibhISaNa, tuma sausau bAra usake lie kyoM rote ho? // 1-10 // [4] yaha sunakara pradhAna rAjA vibhISaNane kahA, "maiM itanA isalie rotA hU~ ki rAvaNane ayazase, duniyAko itanA adhika bhara diyA hai| yaha manuSya zarIra avinayakA sthAna hai, jalakI bUMdake samAna dekhate-dekhate naSTa ho jAtA hai, indradhanuSakI taraha yaha capalasvabhAva hai bijalIkI camakakI taraha, usI samaya naSTa ho jAtA hai; kadalIvRnake gAbhakI taraha nissAra hai, pake phalakI taraha yaha pakSiyoMkA AhAra banatA hai| zUnya gRhakI bhauti isa ke sabhI jor3a vighaTita haiM, burI vastukI taraha yaha durgandhase bharA huA hai / apavitra ghastuke DherakI taraha jisameM kIr3e bilabilA rahe haiM, akulInakI taraha jo puNyakA vinAza karatA rahatA hai| nagara nAlIkI taraha jo kIr3oMkA ghara hai, jo dharatIpara apavitratAkA bhAra hai, jo ir3iyoMkA dera aura majjA. kA kuNDa hai, pIbakA tAlAba hai, aura mAMsakA piNDa hai, malakA kUTa hai, aura rakakA sara hai, guhyasthAnase sahita, jo pasInese bharA huA hai, haDDiyoMkA dera ghinaunA, carmamaya eka khoTA yantra hai| isase napa nahIM kiyA, apane manake ghor3ekA nivAraNa nahIM kiyA, mokSa nahIM sAdhA, bhagavAnkI carcA nahIM kI-prata nahIM sAdhA, madakA nivAraNa nahIM kiyA, apaneko tinakeke barAbara ilakA banA liyaa|" yaha sunakara rAmane kahA, "kyA yaha nindAkA avasara hai" | yaha kahakara, rAmane parivArako Adeza diyA ki khalake samAna kaThina svabhAvavAlI lakar3iyA~ zIghra nikAlo // 1-143 // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 paDamacarita [4] mada- Nivaza ameyeM / sitraya candraNa- bhirAi~ // 1 // kaDheM rAmApa melAviyaI vitti canvara- gAMmirIsa - sirikhaNDa hU~ / laya kathUrI karaGgae~ / evaM sundha-mahama-pasuhai~ / kiGkara-vare hiM tilyaa| 'mekAviyaI mahArA kaI / kAmindri va jaNa bhuuN| bari-kulAI va uktvaya-mUla huuN| suNevi viNiggaNA / devadArukAlAgakhaNDai~ || 2 || kaGkAlelA-lava li-lavaGgahU~ ||3|| NImAvi masAhA~ samuha // 4 // kahi patre sahavacandraha ||5|| Tukura- dANAI [] kahU~ // 6 // kukumbAI va thAhA~ maTui~ // 7 // bAi purisa-cilAI va cukai~' // 8 // uccalAvi rAmaNu rAma ||1|| ghantA jaMga tulepaNu kiDa kalAsu samuSNai saDa sAM vihi-kanga sAmaNadi mi jidda karagaDa ||10|| [ 6 ] parivarNe / uccAe~ dasANa mIsa trivi pAraDa kelI-traNa ucchu-vaNa-samAgAi~ / rahariyamANamaNa va soDa patra uTTi hAhAkAraka // 1 // khalaI va uddhai~ thiyahu~ bitAI // 2 // pUriyasa vandhu tuSeNa va // 3 // baha~ toraNAe~ carA dava || 4 || bisaI pAI ku* kalatA hU~ tUra hU~ putra caddarA iva / camarahU~ pAthiyAI cittAI va phADiyAhU~ dohA hU~ va saI 1 5 // dharitra saMgrahaNAe~ va chata ||6|| cUriyA khala-suhai~ va sthagahu~ / khui~ saGga ulAhU~tra kahU~ // 0 // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 sattamantarima saMghi [4] rAmakA Adeza pAkara samasta bhaTa samUhane gIle candanase yukta vicitra IMdhana ikaTThA kiyaa| babUla, gorocana, candana, devadAru, kAlAguru, kastUrI, kapUra, kaMkola, elA, lavalI, lavaMga Adi atyanta sugandhita pramukha vRSThoMkI lakar3iyA~, maraghaTapara pahu~cAkara zreSTha anucaroMne trilokako Ananda denevAle zrIrAmako praNAma kiyA aura kahA, "ke ra hamane lakar3iyA~ DAla dI hai, jo duSTake utkaTa dAnakI taraha kaThina haiM, kAminiyoMke yauvanakI taraha janoMke dvArA mardana karane yogya haiM, khoTe kuTumbakI taraha apane sthAnase bhraSTa haiM, zatrukulakI taraha jo jar3a se ukhAr3a dI gayI haiM, vAdI puruSoMke cittakI bhA~ti jo sthUla haiM ( modI haiM) / " yaha sunakara vikhyAta nAma rAmane rAvaNakI arathI uThavA dii| jisane zaktise kailAsa parvata uThAkara usake garvako khaNDita kiyA thA, Aja bhAgya ke pherase sAdhAraNa loga use uThAne lage // 1-10 // 52 [ 6 ] rAvaNakI arathI uThAte ho, parijanoMmeM zokakI lahara daur3a gayI / taraha- tarahakA bhISaNa hAhAkAra gU~ja uThA / bar3e-bar3e vitAna the, jo kadalIvana aura Ikhake khetoMkI taraha vikRta aura duTakI taraha uddhata the| maraghaTake bhaya se patAkAe~ phaharA rahI thiiN| zaMkha usI taraha pUrita the jisa prakAra bhAI duHkhase bharA huA thaa| pUrva berakI taraha nagAr3e bajA diye gaye / coroMkI bhA~ti toraNa bA~dha diye gaye / cittakI bhA~ti camara gira pdd'e| khoTI strIkI bhA~ti patte girane lge| durbhAgyakI bhA~ti (rezamI ) vastra phAr3e jAne lage, saMgrahako bhA~ti chatra dhAraNa kiye jAne lage, duSToMkI bhA~ti motI cUre jAne lage, zaMkhoMkI taraha mukha kSubdha ho utthe| isa prakAra rAvaNako mRtyu Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita AeM maraNAbantha-nihoNaM / kAluNakandu karante loeM / / 8 / / giu masANu survr-sntaavnnu| viraiu mala bar3asArita rAvaNu // 9 // __ dhattA jo paricahiu pagrala-kAla kAmiNi-thaNa-DehiM / so pugNa-kkha pakhnu kama pahu pachiu ? hi // 10 // aDhAvaya-kampAvaNe ciya' vaDAdhi raavnneN| sAlanyAsa la-yo uru sammAnita ante uru / / 1 / / bAra-bAra Ni NizeyaNu / bAra-bAra rAmmiya sa-veyaNa // 2 // bAra-bAra ummuha dhaahaab| chinnamANu saGgiNi-ukhu gAvai // 3 // anteddr-annumrnnaasngkeN| cindha( kampanti va bhaNukampa // 4 // chanaI ema bhaNanti vraayaa| para viNu kAlu karegahu~ chAyA' / / 1 // nUrahi pama pAi~ dhosijjai / 'paviNu kAmu pAse jijaI' // 6 // 'ko jhuppasaha rnn-mr-lohi'| evaM NA pAhAviu sahi // 7 // mahi avasara tjjonni-vinnaasnnu| sIyAsATha va viSNu huAsaNu // 6 // sahasA uppara paDeM ghi pA saha / kampai tasaha ehasaiNa mulukaha // 9 // 'sgiri-ssaayr-mhi-kmpaavnnu| mA puNo vi jIvesai rAvaNu' // 10 // dhattA puNu ci paDIvau cinsa i evaM pAI dhUmAvau / 'kAi~ dahesami eyahA~ jo bhayaseNa ji daDDhau' // 11 // tahi avasareM dukyAuru maisima-vayaNa-saroruhu [-] lAhiva-antaura / jiu salilahI savasammuhu / / 1 // Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satatarima saMdhi 61 dazA se dha hokara loga karuNa krandana kara rahe the| usake bAda devatAoMke satAnevAle rAkhaNako maraghaTa meM le gaye, citA banAkara usameM use rakha diyA gyaa| jo rAvaNa hamezA sundara kAminiyoMke stanabhAgapara car3hA, dekho puNyakA kSaya honepara vAha kisa prakAra lakar3iyoMsa ThelA jA rahA hai // 1-10 // [7] aSTApadako ka~pA denevAlA rAvaNa citApara car3hA diyA gyaa| yaha dekhakara nUpuroM aura alaMkAroMse yukta antaHpura mUrcchita ho uThA; vaha bAra-bAra aceta hokara gira par3atA / bAra-bAra vedanAse vyAkula hokara uThatA / bArambAra mukha U~cA kara bar3a ro par3atA, aisA lagatA mAno chIjatA huA zaMkhakula ho / ranivAsakI mRtyukI AzaMkAse mAre Darake patAkAe~ kA~pa rahI thiiN| becAre chatra bhI yaha kaha rahe the ki "tumhAre binA aba hama kisapara chAyA kareMge, tUrya bhI yaha ghoSaNA bAra-bAra kaha rahe the ki tumhAre binA, aba kaise bajeMge ! "saikar3oM lAkhoM raNabhAroMmeM bhalA kauna hameM phU~kegA, " - mAno zaMkha bhI yaha kaha rahe the| ThIka isI avasarapara apane hI AzrayakA nAza karanevAlI Aga, sItA ke zApakI taraha citAmeM lagA dI gayI / parantu vaha Aga zIghra hI lau nahIM pakar3a sakI / kA~patI, jhapakatI aura sisakatI huI vaha TimaTimA rahI thI / mAno vaha apane mana meM soca rahI thI ki pahAr3oM aura samudroM sahita dharatIko ka~pA denevAlA rAvaNa kahIM dubArA jIvita na ho jaay| Aga phira socane lagI, "ise kyA jalAU~ yaha to ayazase pahale hI jala cukA hai" / / 1-11 / / [8] usa avasara para rAvaNakA ranivAsa duHkhase vyAkula thA, usakA mukhakamala murajhAyA huA thaa| vaha pAnIke pAsa Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 paumacarita gayaI kamAsa antarAI :: bharapahAta : sata Niyanta(?)ruci sayaNA iva / kidgura lai phalai sAThaNA iva // 3 // vandiNa dANa-bhoga-NivahA iva / vandhrava pava jovaNa digrahA iva || synn-nnihaag-dhrtti-tikhnndii| camara cindhaI dhayai~ sa-daNDa // 5 // kaauri-siihaasnn-chttii| chavi thiyaI gAI du-kalattaI // 6 // gaga gaya gaya ji pa ciTTha padhIdhA / haya haya haya ji Na haya sa-jIvA // // raha raha raha rahevi zriya duur| ko dIsai prathamie sUre / / 8|| tahi avasara parinuda-pahi? / eva cavanti va candA-kaTTaI // 5 // 'jAha~ pasAya sAha eveza vi| tumhAvasaru Na sArita kaMNa vi // 10 // sAmiya amheM nai vi pai~ cttttii| gagimaI anahI maya bhai kaTTaI 111]] ghatA jaha vi sa-hatyaNa Na kiDa Asi garupa sammANu / to vi rahegdau huyavaheM pai~ samANu mApAzu' / / 12 / / tAva girataru NIlau uTiGa ghumuppIkSA / andhAriya-gAi-maggau rAvaNa-ayasu va NigrAu ||1|| dasa-disiM-vaha mahalantu padhAharu / bicha akulINau kahi miNamAiDa / / 2 / / dhUma-ma dhUmaddhau dhAvaha / viju-balara alabhantare gAvaha // 3 // paDhama (1) parahi laggu bhakuchINu va / pachae~ uppara cariu bihINu kaa| je Naravara-sUnAma milyumviya / jAh Nahe hi ravi-sasi paDivimbiyA Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarAsatarimoidi gyaa| janmAntaroMkI bhA~ti bahuta-sI striyA~ vahA~ phuNcii| svapnAntaroMkI bhA~ti hajAroM tUrya vahA~ the| unheM dekhakara khajanoMkI bhA~ti zaMkha ro rahe the, pakSiyoMkI bhA~ti anucara phala liye hue the, dAna aura bhogake samUhakI taraha bandIjana yahA~ the | navayauvanake divasoMko bhauti bandhujana vahA~ the, ratnoMse bharI huI tIna khaNDa dharato, camara cihna dhvaja aura daNDa, laMkAkA siMhAsana aura chatra chor3aphara ve khoTI strIkI bhA~ti sthita ho gayauM / hAthI calaM gaye aura aise gaye ki phira lauTakara nahIM Aye / azvoMkI aisI durgati huI ki phira unameM jAna nahIM AyI / raha-rahakara, eka eka ratha dUra ho gayA / bhalA sUrya ke asta honepara kauna-kauna dIkha sakatA hai? usa avasarapara santuSTa aura prasanna candanakI lakar3iyoMne kahA, "he svAmI, jinapara ApakA prasAda thA unameM se eka bhI tumhAre kAma nahIM aayaa| he svAmI, isa samaya Apako hama ghasITeM to loga hameM kaThora kaheMge / yadyapi Apane merA sammAna apane hAthoM nahIM kiyA hai, parantu phira bhI AgameM tumhAre sAtha svayaMko bhI jlaauuNgii|' // 1-12 / / [2] isI antarAlameM nIlA-nIlA dhUma-samUha citA se uThA, usane samUce AkAzamArgako a~dhere se bhara diyaa| vaha aisA lagatA thA mAno rAvaNakA ayaza nikalA ho / vaha dasoM dizAoMko mailA karatA huA jA rahA thA, akulInakI bhA~ti kahIM bhI nahIM samA rahA thA; dhUmake bhItara Aga aisI lagatI thI, mAno pAnIke bhItara bijalI-samUha ho| akulIna pahale pairopara lagatA hai, phira vaha nIca UparaM car3hatA hai ! rAvaNake pairoMko, jo kabhI bar3e. bar3e rAjAoMse cUme jAte the, aura jinake naloM meM sUrya aura Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ par3amacarita te kama-kamala knti-priydddaa| sihi-khaleNa muyaNA iva daDDhA // 6 // sukalatta-kalate hi ratana / raha-gaya nusya dhimANe hi jantau / / 7 / / sIhAsaNa parasAI hiM untr| rasaNA-kiSkSiNi-muhasinata |8|| taM Niyambu jalaNena vitti| takkhaNe chAhA~ pujja paratiu / / 2 / / jaM khlaal-kuuddh-avrupddnnu| ja kAmiNi pIppa sthaNa-cahA 11201 jaM motiya mAlAlasthita gaM gayaNagaNu tAsa-mariyau / / 1 / / pattA jaM ratidiu sIyA-virahANaka-jAlaiDa / bhalasantaNa va taM pazu-Diyau hubhA dara ||12 / / je bhuvaNAhindolaNA sura-sindhura-kara-vandhurA je thira thora palamba paIhara / je ghAlasaNe vaalchol| je gandhava-trAdi-AhummaNa / je vahasavaNa-riddhi-vikamAvaNa / ke jama daNDacA -uhAlaNa | je sahasayara-maraphara-mAga / je amarinda-dapa-ohaNa / ye bahurUviNi-vizArAhaNa / vhri-smud-cirolnnaa| pariyaDiya-raNa-bhara-dhurA ||1|| suhi-mammIsa vIsa-paharaNa-dhara // 2 // papaNaya-muheM hiM chuhantau laulae~ // 3 // surasundara muha-kaNaya-Ni summA // 4 // tijagavihasaNa-gana-maya-sANa // 5|| sa-vasundhara-kahalAsukhAlappa // 6 // galakuccara-rohiNi-maNa-rakSaNa // 7 // caruNa-rAhica-bala-TralavadvaNa / / 8 // dUrosAriya-vANara-sAhaNa // 9 // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ! sattantarima saMdhi candramA prativimbita the, jo sundara kAntise aMkita the, duSTa Agane sajjanoMkI bhA~ti jalA diyaa| jo nitamba sundara ramaNiyoMkI tRpti karate the, ratha, azva, gaja aura vimAnoM meM yAtrA karate the, siMhAsana aura palaMgapara baiThate the, karadhanIke nUpuroMse mukharita rahate the usake bhI Agane do khaNDa kara diye / eka aNameM ve jalakara rAkha ho gye| rAvaNakA vaha hRdaya, jisane kailAsa zikharakA AliMgana kiyA, jisane hamezA kAminiyoMke pIna stanoMse kIr3A kI, jo sadA motiyoMkI mAlAse alaMkRta ho aisA lagatA thA mAno tArAoMse jar3ita AsamAna ho| jo rAta dina sItAviraddakI jvAlAmeM jalatA rahA, Agane binA kisI vilambake use bhasma kara diyA // 1-12|| [10] jina hAthoMne kabhI samUce saMsArako hilA diyA thA, jinhoMne zatru samudrako matha DAlA thA, jo airAvatako sU~r3ake samAna sundara the, jo yuddhakA bhAra uThAne meM samartha the, jo sthira har3a aura lambe the, sudhiyoMko abhaya denevAle, bIsa hathiyAra dhAraNa karanevAle the, jinhoMne bacapanameM khela-khela meM sA~poM ke mukhauMko kSubdha kara diyA thA, jinhoMne gandharva kI bAvaDIkA AloDana kiyA thA, jinhoMne surasundara budha aura kanakakA vinAza kiyA thA, jinhoMne vaizravaNake vaibhava kA vinAza kiyA thA aura trijagabhUSaNa mahAgajake gadakA vinAza kiyA thA, jinhoMne yamake daNDako pracaNDatAse uchAla diyA thA, aura dharatI sahita kailAsa parvatakI uThA liyA thA, jinhoMne sahasranetrake ghamaNDako cUra-cUra kiyA thA aura nalakUvarakI patnIkA manoraMjana kiyA thaa| jinhoMne amaroMke darpakA vinAza kiyA thA, aura rAjA varuNake darSakA dalana kiyA thA, jinhoMne bahurUpiNI vidyAkI ArAdhanA kI thI aura vAnara senAko Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramacariDa ghattA se samapura-jaga 53.pazi kaa| se NivisaNa vIsa vi vAhu-daNha masihUyA // 10 // dasakandara-saMdIvau pAI Ni epa paDIvara / kiM dahagIvahA~ gIvara pijIvADa sajIvau // 1 // so meM jIu kaNTha-Triu gAvai / NAvaha daha-mujhehiM yohAyaD // 2 // jehau vAla-bhAve paTamuruma / / ka-gai-kaNThAharaNa-samunmaveM // 3 // jehau vij-shssaaraahnneN| jehaDa badahAsa-si-sAhageM // // jehara mndiiyri-paannigg| jehATa surasundara-bandiragaheM 114 jehara knny-dhgy-osaarnn| jehau jama-gAinda-viNivAraNa / jehau bhtttthaavy-kmpaangeN| jehaTa sahasakiraNa-jUrAvaNe // . / / jehau palakundara-vala-madaNeM / jehau sakasuhara-kadamadaNeM // 8 // ohaDa varuNa paaraahib-saahnneN| jehA bahurUpiNi-ArAhaNe // 5 // ghattA sehata eyahi hoi Na hoI va kiMda muha-rAu / AeM koNa hubhabahu NA NihAlau bhAu / / 10) vayaNu Niyantu huAsau pabiDa jALa-sahAsaDa / lagu muhi visarathau gA. vilAsiNi-satthau || gaDa sarahasu dahevi daha vynnhuuN| gaikallolupa isa-sasi-gahaNa // 1 // jAI kaharU-tambolAyamvara / phagguNa-taruNa-taraNi-parivimbaI // 2 // dasaNa-pachavi-kiya-vija vilAsaI / malayANila-suandha-NIsAsa // 4 // mukh-purmghi-piiy-ahr-dlaaii| moyaNa-khANa-pANa-rasa-kusaha // 5 // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptasattarimo maMdhi jaisA thAti samaya, manAte mamayaH karate maraNako dUra bhagAyA thaa| jo asuroM aura suroM sahita' duniyAko yamadUtoMkI taraha sattAnevAle the, ve bIsoM hI hAtha eka palameM rAkhake Dhera bhara raha gaye // 1-10 / / [11] dazakandharako Aga mAno phirase dekha rahI thI ki rAvaNakI gardana sajIva hai. yA nirjIva hai| dasamukhoMse vaha jIva aisA lagatA thA mAno kaNThameM sthita ho| vaisA hI janmake samaya, bacapana meM, navagrahakaNThAbharaNoMke utpanna honepara jaisA thA / hajAroM vidyAoM- rAdhanA, pandrahAta sadhyAra grahaNa karate samaya, mandodarIkA pANigrahaNa karate samaya, sura* sundariyoMko bandI banAte samaya, kanaka aura kuberako haTAte samaya, yama-gajendrakA pratIkAra karate samaya jaisA thaa| aSTApadako kapAte hue jaisA thA, sahasrakiraNako kaipAne meM jaisA, nalakUbara aura balakA mardana karate samaya jaisA thA, zaka aura dUsare subhaToMke mardana ke samaya jaisA thA, varuNAdhipako vaza meM karate samaya jaisA thA, aura bahurUpiNI vidyAkI ArAdhanAke samaya jaisA thaa| kyA patA, aba vaisA mukharAga ho yA na ho, mAno isI kutUhalase Aga usakA mukha dekhane AyI thii||1-10|| [12] jaba Agane rAvaNake mukhako chuA to usase hajAroM jvAlAe~ aisI phUTa par3I, mAno vilAsiniyoMkA jhuNDa kisIke mu~ha laga gayA ho ! Aga. rAvaNake dasoM mukha jalAkara cala dii| mAno dasoM candramAoMko nigalakara rAha cala diyA ho| unamukhoMko jo pAna khAnese lAla the, jo phAgunake sUrya kI taraha camakate the, jo dAMtoMkI kAntise bijalIkI zobhA dhAraNa karate the / jo malayapavanakI sugandhase ucchvasita the| jinhoMne mugdha indrANIke adharoMkA mukhapAna kiyA thA, jo bhojana khAna-pAna Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumasti rae~ raNe dANe bddh-annuraayii| jiya-sura kAyA-vaDiya-phAya // 6 // vihuyaNa-aNa-saMtASaNa-sola / tiyasa-vinda kandAvaNa-lIlaI / / 7 / / kampAviya-dasa-disivaha mAgahu~ / sayalAgama-avasANa-alagga' / / 4 / / sAI muhai~ acchnt-viyddhii| Nivise suNNaharAI va dadana hai // 2 // ghaptA jAI visAla sarakara tAra mukh-mhaavreN| vihi pariNAmeNa gapagaI tAI kiyA~ masimAvaI / / 10 // je kuparala-maNi-maNDiyA samakAgama-paricAhamA / kANA'Naka-gholiyA ballarA va poliyA / / / jAi jiNinda pAya-paNamila / / seharamaupa-paSTa-sohillaI // 2 // akssnn-giri-sihrugnny-maannhuuN| sajala calAiya-dugga-samANa // kRssnn-kussttlujl-gnnddykii| aTTaminyanda-runda-bhAlamahara / / 3 / / sayala-kAla(?)rameM bhiurikarAla / maGgura-kasama-lola-mauhAla 1 // 5 // bm-gaasy-piihr-mymii| dasaNAvali-dahAharavamaNa haiM // 6 // sAI siraI saya-kustaka ksaaii| kiyA khaNantareNa masi-sesaI // dhupa parihaDa pripunnnn-mnnorh| sAba-bhUTa samajAlI(?) humabadu // 4 // jo suravA~ bhAsi avahariSau / so rAvaNu teja va NIsariyau / / 1 // sarayA-sAvadhi va nnisvdivs| kakhaga koSAgya va pArivaDa 11 khesa-cisamgi va dUraliyana / basumA- hiya-papa gavakipaDa . Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamattarimo saMdhi aura rasameM kuzala the| jo rati raNa-dAnase prema rakhate the, deva tAoMkI kAnti jItanese jinako prabhA dviguNita ho rahI thI, jo tInoM lokoMko satAnevAle the, devatAoMka samUhako satAnA jinake lie eka khela thA / jinhoMne soM dizAoMko kaiMpA diyA thA, jo samasta AgamoMkI carama sImApara pahu~na cuke the / aise una atyanta vidagdha mukhoM aura adharoMko sUne gharoM kI bhA~ti eka jhaNameM khAkameM milA diyaa| jo vizAla tarala svaccha aura mugdha svabhAvake the, bhAgyake vazase ve netra bhI rAla bana gaye // 1-10 // [13] jo kAna kuNDala aura maNiyoMse maNDita the, jinhoMne samasta zAstroMkA pArAyaNa kiyA thA, ve bhI AgameM vilIna ho gaye eka latAkI taraha jhulasa gaye / jo sira sadaiva jina bhagavAna ke caraNakamaloMko chUte the, jo zekhara mukuTa aura rAjapaTTase zobhita ye aura jinakA mAna aMjanagirika zistra rakI naraha U~cA thA--jo sajala meghoMke durgakI bhauti the, jinake gAla kAnoMke kuNDaloMse camaka rahe the, jinake bhAlanala aSTamIke cA~da kI taraha the, jinakI bhauheM sadaiva yuddhakAlameM bhayaMkara rahatI dhI, bA~ke, kAle aura caMcala jinake bAla the, yamake tIroM kI taraha nukIlI jinakI A~kheM thI, jinakI dazanAvalI adharoMmeM se dikhAI detI thI, dhuMgharAle svaccha bAloMvAle ve sira eka kSaNa meM bhasma zeSa raha gye| Aga bhI Aja, parAbhavase zUnya, samartha samajvAla aura saphala manoratha ho skii| jo rAga devatAoMkA apaharaNa karatA thA vaha bhI AgakI bhA~ti jAtA rahA thA, sItAko jhApAgnike samAna samApta ho gayA, lakSmaNakI kopAnike samAna pragaTa huA, aura zeSanAgako phUtkArakI bhA~ti uchala par3A, aura dharatAMke hadayake samAna jala Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 suravara- vAmaru rAvaNu da 'aNNu kahiM mahu cukkar3a' paumacariu vattA jAsu ja kampa / eva NAe~ siMhi jampa // 12 // [ 1 ] * re jaNa gosAraDa darisiya-pANAvanthara I jahi~ unti mahIhara bAeM / jahiM jalAyeNa jalanti jalAe~ vi jahiM kulimA janti saya-sakaru hoi mahaNaSo vi jahiM NiSpaDa / jahi bhaTTarANo ni usmAn / jahiM se taraNi gar3a-maNDalu / jahi bui acalindu samasthau / kumma-kadAha-yastu vi jahiM kucha vilu khalu saMsAra / dukkhAvAsu vi garatha ||1|| tahi kiM gaNu reNu-saMghAe~ // 2 // / tahiM tizohu kiM cuha kA vi // 3 // 0 tarhi kamalahu~ kesaiTa maphara ||4 // tahi pajjharaha kAI kira moppaTa ||5|| tahi phira kA sasaTha galagajai // 6 // tarhi kiM karai kanti joDNu // 7 // yahi~ kira kakNu gahaNu siddhastha || 8 | tahiM kumhAra- ghaDa kiM haha // 9 // vattA jahiM pakaDa rAju tiGkayaNa-gaya- kusu I uSNaitramala tarhi sAmanyu kAI kira mANusu' // 10 // [4] tAba dANa-pariyaNu sobhAuru hANu / pahasa kamala-mahAsareNa gAvai cintA sAyaNa // 1 // kamalAyara - tIrantare thakke vi / 'yahA~ bijAirasa pa anvaya-mahasamudda* mahakamtahA~ / pabhaNar3a rahubahU Naravara kokke vi // 2 // bhAmaNDala - susena suggI vahA~ // 3 // dahimuha- kumula- kunda-haSa Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattantarima saMdhi gyaa| jisase eka dina duniyA kA~TI bhae bhayAvaha, vaha rAvaNa bhI jala gayA / mAno Aga apanI kA~patI huI zikhAse kaha rahI thI ki kyA koI mujhase baca sakatA hai / ||1--1shaa 71 [ 24 ] are-are logo, yaha saMsAra, kSaNabhaMgura aura niHssAra hai| isameM nAnA avasthAe~ dekhanI par3atI haiM, yaha duHkhakA AvAsa hai, jahA~ havA se bar3e-bar3e mahIdhara ur3a jAte haiM, vahA~ kyA dhUla samUhako pakar3A jA sakatA hai ? jahA~ bar3havAnalale jala jalatA hai, vahA~ Agase kyA tinakoMkA samUha baca sakatA hai ? jahA~ bar3e-bar3e khoMke sau-sau Tukar3e ho jAte haiM, vahA~ kamala kitanA ghamaNDa kara sakate haiM, jahA~ bar3e-bar3e samudra jalarahita ho jAte haiM, vahA~ kyA gopar3ha baca sakatA hai, jahA~ airAvata bhI naSTa ho jAtA hai, vahA~ kharagoza kyA garjana kara sakatA hai ? jahA~ AkAzakA maNDana karanevAlA sUrya nisteja ho jAtA hai, vahA~ becArA juganU kyA karegA ? jahA~ samartha girirAja DUba jAtA hai, vahA~ sarasoM becArA kaise Thahara sakatA hai ! jahA~ ekA pITha rUpI kaDAhA phUTa jAtA hai, vahA~ kyA kumhArakA ghar3A baca sakatA hai ? jahA~ rAvaNa, jo tribhuvanarUpI vanagajake lie aMkuza thA aura jo unnati ke carama zikharapara thA, binAzako prApta huA, vahA~ sAmAnya manuSya bhalA kyA kara sakatA hai / / 1-10 / [15] taba dazAnanake vyAkula parijanoMne apanA mukha nIce kiye hue kamala mahAsarovara meM isa prakAra praveza kiyA mAno unhoMne cintA sAgarameM hI praveza kiyA ho| isI bIca kamala mahAsarovara ke kinArepara baiTha kara rAmane nara zreSThoMko bulAkara kahA, "are bhAmaNDala, susena aura suprISa, Apa vidyAghara vaMza dIpaka haiM, he jambU, matisamudra, gatikAnta, dadhimukha, Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramacarita smm-viraahiy-taar-trkhii| candakiraNa karaNaya aGgahoM / / gvy-gkrn-susl-grindhiiN| mala-gIkahA~ mAhinda mAindahIM // 6 // indara-kummayaNa kA bhaaghoN| loyAcAru karahoM sare pahANoM' // 7 // naM pimaNedhi vRtta mAmasta hai| patra-prasAra-manta paTdanta hi // 6 // 'NAha ga hoi ehu mahArau / sambaha~ jaNaNa-vaharu bahArau |5|| pattA indai-rANau sabilu NieNvi jai kaha ghimi viyAha / to amhArau khandhAvAru samvu dalavAhA / / kiMgNa parakama bujhiu jahamahu~ sura-bale zajisva / jirnaci basA yamabamtahoM maggu masTa jayantahoM // 1 // mANu vipaSabha-putta ala-lubaDa / so vi mAga-yAsahi nivaDa |2| mAmaya sugIna shaay| paDa te vi teNa ji dimvarathaM // 3 // aNu vi kumbhayaNNu kiM dhariyara / jADya samajhevi NIsariyaDa // || tahi bhavasareM saM te niyambhiAu / vigA diTTa bAlu sayalu vismin||5| aNNu vi mAruda bhAvaha pAviDa, tArA-sueNNa dukkha logabida / / 6 / / te vigni bhgilaann-saarmaa| keNa pariyi badAmarisA Hil kyA miNa hunti maNi jasa / vadA mara munti kiMmayagaLa // 8 // paddhA kambAlAva bhagarA / kiSaNa hunti jaNava gurunArA // 5 // ghattA Aya hAyeNa mAha-baharu pariSaSi mIsaNu / eDa ka jANa kAI karesaha ne vihIsa' . Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saphalatarimo saMdhi kumuda, kunda, hanumAna, rambha, vigadhita, vAra, taraMga, candrakiraNa, karaNa, jaMga, aMgada, gazya, gavAkSa, susaMsa, narendra, nala, nIla, mAhindra, mahendra, tuma indrajIta aura kumbhakarNako zIghra le Ao! lokAcAra pUrA karo, saba sarovarameM snAna karo," yaha sunakara, pA~ca prakArako mantranItike vettA buddhimAna sAmantoMne kahA, "he svAmI yaha ThIka na hogA, sabameM pitAkA vaira sabase bar3A hotA hai / indrajota rAjA hameM pAnImeM dekhakara yadi vidroha kara baiThA to vaha hamArI samUcI chAvanIko naSTa kara degA // 1-10 / / [ 16 ] jaba usakA devatAoMse saMgrAma huA thA taba kyA tumane usake parAkramako nahIM dekhA ! balapUrvaka devasutAko jIta kara usane balavAna jayanvakA ahaMkAra naSTa kara diyA thaa| isake atirikta yazasvI pavanaputrako bhI usane nAgapAza meM bA~dha liyA thA aura bhI jo bhAmaNDala aura sugrIva the, unheM bhI usane divyAstrase apane hAthoM pakar3a liyA thaa| kummakarNa mI jaba taiyAra hokara nikalA thA to kyA vaha pakar3A gayA thA / usa avasarapara' usane jo kucha kiyA usase sabhI senA acaraja meM par3a gayI thI / hanumAna ApattimeM phaMsa gayA thaa| use tArAsutane bar3I kaThinAIse chur3AyA thaa| havA aura Agake samAna haiM ve donoM ! amarSase bhare hue unakA pratikAra bhalA kauna kara sakatA hai ? aura kyA baMdhe hue maNi ujjvala nahIM hote, kyA ba~dhe hue madagaja apanA mada chor3a dete haiM ? he AdaraNIya, baiMke hue kAvyAlApa kyA janapadoMmeM zobhA nahIM paate| ina logoM ke hAthase bhAIkA aura bhayaMkara rUpase bar3ha gayA hai| hama nahIM jAnate ki drohase vibhISaNa kyA kara baiThe // 1-10 // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramacarita saM NisuNevi hakIseM kupAI bihuNiya-sosa / 'lakkhaNa-samu kiya-pesaNu vihaba kema vihIsaNu |1| viNayavantu bhvnt-snne| aNu vi khatiya-magguNa ehau // 1 // jaNa samAzu rAsu so hammada / abaseM sahu~ abamANu Na gammai // 3 // ahavai kiM karanti te kudA / bhagga-maTaphara saMlae chudA // 4 / / ukkhaya-danta matta maaykv| dAduppAdiya pavara bhuSAca // 5 // jAhara-ghahara-parihINa mahanda va / / aNNai-maga mahIhara-vinda va // 6 // laDAesa padhAiya kir| uSaya-paharaNa-NiyA-bhayakara // 7 // gammiNu teNa asesa vi raannaa| dummaNa dINa mirupAya-mANA / / 8 // lakSaNa-rAmahu~ pAsu praanniy| sahu~ anteureNa sare pahANiya / / 2 / / ghattA loyAcAreNa pANiDa diNNu dsaapnn-viirhoN| ali-jahi va para dhivanti kAyaNNu sarIrahoM bhaha dahamura-piyattiheM pacunociya-atya ahavada vasumaI je dimAu / saM pahu paccha mggijntii| puNu vi paDIva bur3AI ssvreN| puNu NIsariyaI sarahoM rudhaaN| jala lAyANu pvAI melmthuuN| vAzima sarahI marAla? ghir-gi| mucchAviva (!) bhariti / salila bhivanti va mathae~ // 1 // soksa mases vibhAsi uciNNA // 2 // dinti NAI devanta-ruvantara / / / pAviTThA NarayammantareM / / 4 / / paM maviyAI saMsAra-samurahoM // 5 / Ne tighalIDa taraGgahu~ antarre // 6 // cAcAka-jhubakahu~ dhaNa-samada // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sajasattarimo saMdhi [17] yaha sunakara rAmane apanA mAthA Thokakara kahA, "jisa vibhISaNane lakSmaNake samAna sevA kI, kyA vaha aba badala jAyagA ! vaha atyanta vinayazIla aura snehI hai, aura yaha kSatriyoMkA mArga nahIM hai, jisakA jisase vaira hotA hai, usake avasAnake sAtha bhI, usakA anta nahIM hotA | athavA ve kruddha hokara bhI kara kyA leNge| hatamAna ve svayaM sandehase kSubdha ho rahe haiM, ve ukhar3e hue dantoMvAle mattagajake samAna haiM, viSadantavihIna viSadharakI bhA~ti haiM, praharaNazIla nakhoMse hona siMhake samAna haiM, unnatise ayaruddha parvata samUhakI taraha haiN| isa prakAra rAmakA Adeza sunakara sabhI anucara daur3a par3e, ve uThe hue hathiyAroM ke samUhase atyanta bhayaMkara the| bAkI rAjA lAMga bhI jo dumana-dIna aura galitamAna the, rAma aura lakSmaNake pAsa Aye / sabane antaHpurake sAtha mahAsarameM snAna kiyaa| lokAcArase dazAnanarAjako rAmane jaba pAnI diyA to aisA lagA jaise aJja lipuTase ve zarIrakA saundarya hI DAla rahe ho ! / / 1-10 // / [18] isake anantara dharatIpara par3I huI mUcchita rAvaNako priyapanIke sirapara punarjIvanake lie pAnIkA chir3akAva kiyA gyaa| athavA dharatIne jo bho azeSa sukha usake lie diyA thA vaha saba aba ucchinna ho gayA, aura aba ve rotI bisUratI aura kA~patI huI use prabhuko de rahI haiN| phira ve dubArA pAnI meM ghusI, mAnoM pApAtmAoMne narakameM praveza kiyA ho| phira ve usa bhayaMkara sarovarasaM isa prakAra nikalI, mAno saMsAra-samudrase bhavyajana hI nikala Aye hoM, mAno jala saundaryakA tyAga kara rahA ho, yA mAno laharoko trivalikA dAna kiyA jA rahA ho| unhoMne sarovarake haMsoMko bar3I sthira Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita muha-magurAra rs-arvindhuN| vatta-soha samayasa-sahAsahu~ / mahu bhAlAdhaDa mahuara-vindahu~ 8|| Nayama-chavi kuvalayahu~ asesaDeM // 9 // yatA NIru tarepiNu jubhAi-sahAsaI sAiDa dinti / poLa vi poleMvi kaluNu mahAsu NA chaimti ||10 // [.. ] tAba bihIsaNa-NAma kima-dUgA jipaNAma / DAyaNamma-mahAsari pIrima kA-puresari // 1 // pAka marAja-kIla-gAi-gAmiNi / ma vi sa tuhAra sAmaNi // 2 // sohau ta ja tuhAraka pesnnu| chatsaI tAra taM ji sIhAsaNu // 3 // camAI tAI tAI py-dnnddhai| sraNa-gihANaI suha-ti-khaNDa // // se ji surAte ji gaya sandama / te jituhArA sayala vi gandaza ||4|| se ji asesa bhitra himaacchaa| se ji garAhiSa bhANa-variSachA // 6 // sA tu sA jai chA prmesri| indai bhulAu sayala basundhara' // 7 // taM NisuNevi boliu rAvaNi / vinAhara-kumAra-cUrAmaNi 'lapina kumAri va cAma-cittI / kina bhunyjmich| sAeM zuttI // 9 // pahu maI kAe~ samva-sA-paricADa karembara / sa? parivAraMga pANi-pase mAhAra bhaepa' ||2|| taM gisugai vi NIsAga puruDa pahane raameNg| sAhukAriu rAvaNi hohi bhandha-narAmaNi' // // ema male vijyni-bhivaashaaN| sambagiyA~ giyaya-AvAsahI / / 2 / / parihAniyA~ duI brthii| vAparaNAI va chaha-sadasya // 3 // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattasattarimo saMdhi gati de dI, cakravAka jor3oMko stana saMgati de dI, lAla kamaloMko mukhakA anurAga de diyA, aura madhukara vRndako mukhakA AlApa de diyA, sahasroM kA komala omAnakAmI, aura kuvalayoMko nayanoMkI zobhA de dii| hajAroM yuvatiyA~ pAnIse nikala kara AliMgana de rahI thIM, mAno pIr3ita hokara karuNa mahArasako grahaNa kara rahI thIM // 1-18 // [19] taba vibhISaNane dUrase hI praNAma kiyA, aura saundaryako mahAsaritA laMkA paramezvarIko dhIraja baiNdhaayaa| usane kahA, "he bAlahaMsake samAna sundara gamanavAlI, Aja bhI tumhI rAjyakI svAminI ho, Aja bhI tumhArI AzA zobhita hai, vahI chatra hai, aura vahI siMhAsana hai| vahI cAmara haiM, aura vahI dhvajadaNDa hai, vahI ratnoMke koSa aura tInoM khaNDa dhrtii| vahI azva, vahI gaja aura vahI ratha / aura ve hI tumhAre saba putra hai| vahI saba azeSa manacAhe anucara haiM, AjJApAlaka ve hI nRpa haiM, vahIM tuma laMkAkI svAminI ho, prasanna hoo, aura vasundharAkA upabhoga karo" yaha sunakara rAyaNakI patnI mandodarIne jo vidyAdhara kumAriyoM meM zreSTha thI bolI-"yaha lakSmI eka caMcala kumArI hai ! kyA bhogUM jise svAmI bhoga cuke haiM / he svAmI, kala maiM satra parigrahakA parityAga kara duuNgii| apane parivArake sAtha 'pANipAtra' AhAra grahaNa karUMgI" ||1-10 // [20] yaha sunakara asAdhAraNa rAmako romAMca ho aayaa| unhoMne sAdhuvAda dete hue kahA, "tuma' saMsArameM sarvazreSTha bano" ! yaha kahakara jaya-lakSmIke niketana, saba loga apane apane AvAsoMko cala diye| unhoMne apane dukUla-vastra aise pahana liye jase vaiyAkaraNa vyAkaraNako dhAraNa kara lete haiN| dazAnana Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 paumacariu / parihAniya dasANaNa- patiu / Dara - nivahu samau haya-magrge / anukiya vantaNi sohe hiM(1) sabai kerAliGgaNa- mAve hi / maNikuNDala samAu tanu-teaiM haM / varaNNAvayaMsa sahu~ gae~ hi~ || 2 || khuda dina (?) siya sahu~ gAhiM / cUhAmaNiya piya- paNaya paNAma hiN|| sahu keureM hi~ vimuka poliu ||4|| rasanA-dAmai~ sadhai~ soham // 5 // cUDA-bandha samau ghara - moheMhi // 6 // kaNThA kaNTa rAhaNa-sahAvahiM // 7 // ghattA eva vimuka visaya sur3e haiM samaya maNi - ramanahU~ / varaNa mue~ diDha saI bhu purNa guruvayaNa ||10| jujjharka sabhAsam Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTUsattarima saMdhi patrIne saba kucha chor3a diyaa| usane keyUroMke sAtha pota bhI chor3a dI, apane manakI taraMgameM usane nUpUra chor3a diye aura saubhAgyake sAtha karadhanIko bhI tyAga diyA, a~guliyoMkI sobhAke sAtha a~gUThI chor3a dI, gharake mohake sAtha cUr3hApAza chor3a diyA / usane AliMganake bhAvake sAtha keyUra aura kaNThagrahaNake bhAvake sAtha kaNThA bhI chor3a diyaa| zarIra kI kAntike sAtha maNikuNDala aura gIta ( ? ) ke sAtha utkRSTa karNAvataMsa chor3a diye| mAna ke sAtha lalita hRdaya (1) tilaka tathA priyake praNaya praNAma ke sAtha cUNAmaNiko chor3a diyaa| isa prakAra viSaya sukhake sAtha maNi- ratnAdi chor3a diye, kintu guru ke vacanoMmeM dRr3hatA nahIM chor3I // 1-10 // 79 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaM uttarakADham [ 78. atarima saMdhi ] rAvana marateM diSNu suha suraha~dutubandhava-acchoM / rAmoM kahA~ aba bhaviSaturanu biholA | [ ] paviNNa dinamaNi asthavarNe ||1|| taba sUra hU~ NAsiya bhava- NisihiM // 9 // thiGa NandaNa varNoM meru va akhalu // 3 // puta vi parama-tirathakurahoM ||4|| bhaisundareM sundararamaNa - pureM ||5|| se iha vi parAiya amara-saya // 5 // ecaI indai ghaNavANu vi // 7 // rayaNIyara puNu volkanta thiya ||8|| jasasesIhUae~ dahavavarNe / paNa sae mahA-risihi / NAmeNa sAhU apameya balu / uppaNNu NANu tahA~ muNivarahoM / dhaNa-kaNaya- yaNa- kAmiNi- paDareM | je bandaNahattie~ terathu gaya eca rahu-taDasa sAiNu thi / sayahiM ci vandaNahanti kiyA 1 ghasA 'tumhArA uga kevakahIM aSNu eDa devAgamazu / gaya-divaseM bhaDArA hondu jaha to sarantu kiM dahacaNu ||9|| Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA~cavA~ uttara kANDa aThahattaravI mandhi (rAvaNakI mRtyukI bhinna-bhinna pratikriyAe~ huI) usane marakara, devatAoMko sukha, bhAiyoMko duHkha, rAmako unakI pannI, lakSmaNako jaya aura vibhISaNako avicala rAjya diyaa| [1] dazAnana yazazeSa raha gayA aura sUraja bhI hUba gayA / tava tapasUra bhavanizAko samApta karanevAle chappana sau mahAmuniyoMke sAtha, aprameyabala nAmaka mahAmuni, jo sumeru parvatake samAna acala the, nandanavanameM Akara Thahara gye| vahA~ una mahAmuniko kevalajJAna utpanna huA aura itane meM jo devatA parama tIrthakara munisutratanAthake kevalajJAna kalyANakameM vandanA bhaktike lie dhana, suvarNa, rana aura striyoMse bharapUra, atyanta sundara ratnapuranagara gaye the, ve bhI saikar3oMkI saMkhyAmeM yahA~ pahu~ce / eka ora rAma apane sAdhanoMke sAtha AyA, aura dUsarI ora indrajIta aura meghavAhana bhI aaye| samI logoMne dhandanAbhakti kI, aura taba una logoMmeM bAtacIta hone lgii| unhoMne pUchA, 'he deva, ApakA isa prakAra yahA~ AnA, kevalamAnakI utpatti honA, devatAoMkA yaha Agamana, ( ye tInoM cIjeM) yadi kala ho sakA hotA to kyA rAvapA maratA 1 // 1-2 // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ubhacarita [2] paramesaru kevala-NANa-Niti / Nisiyaraha~ viaksA dhamma-vihi / / 3 / / 'visamahoM dIdarahoM aNiDhiyahA~ 1 tihuyaNa-vammIya-pariTriyoM // 2 // ko kALa-bhuyahA~ unvaraha jo jaga jai samvu ubasaharaha // 3 // sahI jahi ahiM kahi mi didi ramaI / tahi tahi NaM maiyavaha mamaha / / / / ke vi gilaha gileMvi ke viuggilai kAhi (?) mi jammASasANe milaha 115 / / ke viNAya-vilaMhi padasaiM vi gsi| kAhi(?) vi aNulaggaDa je bsh||6|| ke vi kaddAha samgahA~ bari cadi / ke vi khayahA~ Nei uppara pa. vi||7|| ke vi dhAraha dhoraeN pAva-viseMga / ke ci bhakSai NANAviha-miseMNa 8 // ghattA tahoM ko vi Na cukaca bhukkhiyahA~ kAla-bhuaGgahI dUsahahA~ / jiNa-khayaNa-rasAyaNu bahu piyahA~ meM ajarAmaha para kahA~ / / 5 / / [1] jada kAla-bhuaGgu Na ubrsi| to kiM suravaha samhA~ khasaha ||saa kahi rAdhaNu survaa-imr-kru| dasa-kandhara isa-muha vIsa-karu // 2 // bahurUviNi jasu pesaNu kaah| jasu NAma tihumaNu tharaharaha // 3 // basu candu Na NAhayale tayaha rvi| jamu talaSaru basyaI dhuvaha havi // 4) asu pazu podArai pvnnu| kosAzupAlu jasu vAsavaNu / / 4 / / paNa chAu demti sarasaha jhunnh| asa vaNasaha puSphacaNu kuNai || sA sampaya gaya kahi raavnnhaaN| kahiM rAvaNu kahiM subha pariyaNa // vattA aha vi sumsa vi bhavaraha mi sakavara ekahi miliyA / peklesa? phAya-bhubhAmeNa aja ra la va giliyAI / / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTusattarimo saMdhi 83 [2] taba kevalajJAna nidhi paramezvara nizAcaroMko dharmavidhi batAte hue kahate haiM : isa tribhuvanarUpI vanameM mahAkAlarUpI mahAnAga rahatA hai, viSama, vizAla aura aniSTakArI; usase kauna baca sakatA hai? vaha saMsAra meM sabakA upasaMhAra karatA hai, usakI jahA~ kahIM bhI dRSTi jAvI, vahA~-vahA~ mAno vinAza nAca utthtaa| kinhIMko vaha nigala jAtA, aura nigala kara ugala detA, kisIse usakI bheMTa jIvanake antima samaya hotI, kinhIMko vaha naraka vilameM ghusakara dusatAH kisIke pIche-pIche ghUmatA, kisIko svargameM car3hakara vahA~ se nikAlakara le AtA; kisIke Upara par3akara use naSTa kara detA; kisIko vaha pAparUpI viSa dekara mAra, DAlatA; aura kinhIMko taraha-tarahase samApta kara detA ! usa bhUkhe aura asahya kAlarUpI mahAnAgase koI nahIM bctaa| isalie jina-vacanarUpI rasAyanako zIghra pI lo jisase ajara amara pada pA sako!" // 1-2 / / [3] yadi kAlarUpI mahAnAga nahIM DasatA to indra svargase kyoM cyuta hotA vaha indrakA trAsada rAvaNa kahA~ hai? jisake dasa kanve, dasa mukha aura bosa hAtha the, bahurUpiNI vidyA jisakI sevA karatI thI, jisake nAmase sArA saMsAra kA~patA, jisake kAraNa candramA aura sUrya AkAzameM nahIM camakate, yama jisakI rakSA karatA, Aga vastra dhotI, havA jisake A~ganameM buhArI detI, kubera jisake kozakI rakSA karatA thA, megha chir3akAva karate, sarasvatI mAna karatI aura jisakI vanaspatiyA~ puSpoM se arcA karatI; rAvaNakI vaha sampadA kahA~ gayo ? kahA~ rAvaNa ? kahA~ parijanoM kA sukha / hama, tuma aura dUsare bhI, saba ekameM mila jAyeMge, dekhate-dekhate, kAlarUpI mahAnAga, Aja-kalameM nigala jAyagA // 1-8 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita so kAla-bhuaGgamu dukhishii| bhramaNu vi visamA paricAra tahA~ // 7 // bhacchai pariveTiDa sppinnihi| cihi bosappiNi-avasappiNihi // ekachaha timi tiNi samaya / su-du-paDhama-samuttara-NAma ya // 3 // tAha ci uppaNNa saDhi saNaya / saMghacchara-NAma pasiddhi gaya ||dhaa ekeko viNi klsaaii| ayaNa jAmaNa pahusAi~ / / 5 / / ekakahA~ nahi cha-cchAha / phagguNa-avasANa cettapamuha // 6 // ekakahA~ sahI vi dhavala-kalaNa / uppaNNA puta dui dui je jaNa / / / ekekahA~ tahi Si paann-piyu| paNNAraha paNNAraha tiyau 8 // dhattA guhu pariyaNu kAla-bhugamahA~ avaru gaNevi ke sakiyaTa / so tehau tihumaNe ko viga vi jo Na vibhAeM raziyau / / 5 / / [5] saMgisuNevi krunn-rsmmiy| maya-kumbhayapaNa-mAridhi siMha / sahasasi bAya sokAharaNa / indai-ghaNavASNa pAvaiya || bhavara vi parinda mamarimda-giha / / 2 / / AyAsa-pAsa kara-pAvaraNa // 3 // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asattarimo saMdhi 85 [4] aisA hai vaha kAlarUpI mahAnAga 1 usakA parivAra, usase bhI adhika asahya aura viSama hai? vaha utsarpiNI aura avasapiNI ina do nAginoM se ghirA hai| eka-eka nAginake sIna sIna samaya haiM jinake pahale duH aura su upasarga lagate haiM, (duHSamA-suSamA) arthAt sughamA, suSamA-suSamA, suSamA-duHpamA, duHSamA-suSamA, duHSamA, duHssmaa-duHssmaa| isake bhI sATha putra hai jo saMkaHsarake nAmase prasiddha haiM, phira unakI do-do paniyA~ haiM, jo uttarAyaNa aura dakSiNAyanake nAmase prasiddha haiN| caitrase lekara phAguna taka usake chaha vibhAga hai, usake bhI-kRSNa aura zukla nAmake do putra haiM, unakI bhI pandraha-pandraha prANapriyA paniyA~ haiN| usa mahAkAlarUpI nAgakA yaha mahAparivAra hai, usake dUsare sadasyoM ko kauna gina sakatA hai ? tInoM lokoM meM eka bhI AdamI aisA nahIM jisako isane na iMsA ho // 1-9 // [5] yaha sunakara indrajIta aura meghavAhana, donoM acAnaka karuNAse udvelita ho utthe| unhoMne saMnyAsa le liyaa| maya, kumbhakarNa, mArIca aura dUsare narendra tathA amarendra bhI isI prakAra saMnyasta ho gye| zIla hI unakA aba ekamAtra AmaraNa thaa| AkAza hI pAsa thA, aura hAtha hI 1. sATha saMvatsara rUpI putra haiM : prabhava, vibhava, zukla, pramoda, prajApati, aMgirA, zrImukha, bhAva, yuvA, dhAtA, Izvara, mahaSAmya, pramAthI, vikrama, vRSa, citrabhAnu, subhAna, tAraNa, pArthiva, vyaya, sarvajit', sarvadhArI, virodhI, vikRti, khara,nandana, vijaya, jaya, manmatha, durmukha, hemalamba, vilambo, vikArI, sarvakArI, plavaMga, subhikSa, zobhana, koSI, vizvAvasu, parAbhava, pralaMba, kolaka, saumya, sAdhAraNa, virodha, pariSAbI, pramAdI, Ananda, rAkSasa, nala, piMgala, kAla, siddhArtha, raudra, durmati, dundubhi, rudhirodgArI, raktAkSa, kroSana aura saya / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 paumarita mandopari vaya gunn-dntiyaaN| kamtiyA~ pAseM masikantiyA~ / / 4 / / zivasvAnta samau antureNnn| sAharaNottAripa-NeuraNa // 5 // paJcaiu ko vi panvaisa Na vi| paheM pAI NihAlaDa bhADa ravi // 6 // ravi uddau vihIsaNu gayau tahiM / nandagAvaNe jaNayahA~ taNaya jAhi // 7 // AharaNa vattha ddhoiy| vaidahie~ tAI Na joiyaI / / 8 / / ghatA 'malu phevalu AyaI sambai mi Niya-paiheM milantiheM kula-bahuha~ jai maNe maliNu maNammaNau / sIla ji hoi pasAhaNata // 5 // jai jAmi mAsi prictt-my| vizu jima-bhasAra jntiyhe| purisa? cittaI bhaasiivishaiN| vIsAsu janti Nau iyarahu mi| taM vayaza suNevi mhaasihe| 'zrahoM ahA~ paramesara daasrhi| mili tAva mahArA jAmaiheM caDa tijagavihasaNa kumbhaya to sahu~ haNuvante kiSaNa gaya / / 3 / / kulaharU jeM pisuNu kulAuttiyA~ // 2 // alAhanta pi udhisamti misai~ // 3 // suya-devara-mAyara-piyaraSThu mi // 3 // gau pAkhu vihIsaNu rahuvAheM // 5 // pacchae~ lakAvari pasarahi // 6 // tara dutara-viraha-mahANaiheM // 7 // maya-parimala melAviya-masaleM // 8 // pattA taM NisuNevi halaharu cakaharu sIpahU~ pAseM samuzcakriya / ahiseya-samaeN siri-vekya diggaya ziSiNa NA miliya ||1|| Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTThasasarimo saMdhi AvaraNa thA / vratoM aura guNoM se yukta kAnti aura zazikAntike pAsa jAkara, AbharaNa aura nU purose rahita antaHpura ke sAtha, mandodarIne bhI dIkSA le lii| itanemeM AkAzameM sUrya nikala AyA, mAno yaha dekhane ke lie ki kisane dokSA ko hai, aura kisane nahIM lii| sUryodaya honepara, vibhISaNa vahA~ gayA, jahA~ candana vanameM janakakI putrI sItA devI baiThI thiiN| vaha jina vastroM aura AbharaNoM ko vahA~ le gayA thA sItA devIne unakI ora dekhA taka nhiiN| usane kahA, "yaha saba mere lie kacarekA Dhera hai cAhe, manameM unmAdaka kAma hI kyoM na ho, apane patise milate samaya kulavadhUkA ekamAtra prasAdhana zIla hI hotA hai" // 1-2 // [6] taba vibhISaNane pUchA, "yadi Apa nirbhaya haiM, to maiM jAtA huuN| Apa hanumAnake sAtha, kyoM nahIM gayIM ?" isapara sItAdeSIne kahA-"binA patike jAnevAlI kulapatnIpara kuladhara bhI kalaMka lagA dete haiM, puruSoMke citta jaharase bhare hote haiM, nahIM hote hue bhI ve kalaMka dikhAne lagate haiM, dUsarokA to ve vizvAsa hI nahIM karate, yahA~ taka ki punna, devara, bhAI aura pitAkA bhI / " mahAsatIke una vacanoM ko sunakara, vibhISaNa raghupati rAmake pAsa gayA; aura bolA, "paramezvara rAma, laMkAmeM Apa bAda meM praveza krie| he AdaraNIya, pahale sItAdevIse milie, aura viraha nadIse usakA uddhAra kiijie| yaha hai trijagabhUSaNa mahAgaja; isake madabhare kumbhasthalapara aura gUMja rahe haiM, isapara car3hie / " yaha sunakara rAma aura lakSmaNa sItAdevIke pAsa gaye, mAno lakSmIke abhiSekake samaya do mahAgaja A mile ho // 1-2 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 paDamacari [ 7 ] hidi-hare hiM NaM satya khacki pakkaya sahi / NaM surasari himagiri- sAyare hi / paripuSNa maNoraha jANa haiM / vi-yaNa-sarANi sandhai va / jasa-kadameM agumhi va vijei va karathala - pallava hi / paisaraha va hiyaeN halAuhahA~ / mehalie~ milatI huI hai indoM indattaNu pattoM pahasantaha~ bala-NArAyaNa hU~ paNaM surahu~ bharanta dharatA hU~ NaM candaleha vihiM jalahareM hi // 1 // NaM puNNama vihiM pakkhantare hi ||2|| NaM ha- siri canda - divAya hiM // 3 // tara va kAyaNa-mahAjaiheM // 4 // pis paguNa guNehiM vindha va ||5|| harisaMvA sippa ca // 6 // ava - kusameM hi garne hiM // 7 // karada va ujjo disamuhahA~ ||8| pata khudda uppaNNau jettadara / homa Na dona va teladara || 1 || sakaLasaTa lakSaNu puNya-siru / 'jaM ki khara-dUSaNa - ti sira bahu / jaM sakti pachi samara- muha~ / jaM raNe upayaSNu cakka-ravaNu / taM devi pasAe~ ta saNa / ahivArANu kiu sakkhargeNa jiha sayala vijiya-niya vAha meM hiMthiya jaya maGgala-turaI sAviyahU~ / | [<] pamaNDU jalahara-gammIra- giru // 1 // jaM iMsadIveM jiu haMsarahu ||2|| jaM lagga visalcha karambu rUheM // 3 // paM hi valuru dahavayaNu // 1 // kula dhavalita jAe~ saharNe ||5|| suggIva- pamuha-garavarahiM siMha ||6|| / para-pura-pavesa sAmaviMga kiya // 7 // ri-ghariNirhi citta pADiyAhU~ // 8 // ghatA yaha manoharu AvaDiGa | tuvi sagga-khaNDa pavitra || 9 || Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThasattarimo saMdhi [7] rAma aura lakSmaNane sItAdevIko isa prakAra dekhA mAno do mahAmeSa candralekhAko dekha rahe hoM, mAno kamalasarovara zaralakSmIko dekha rahe hoM, mAno donoM pakSa (zukla aura kRSNa ) pUrNimAko dekha rahe hoM, mAno himagiri aura samudra gaMgAko dekha rahe ho, mAno sUrya aura candramA AkAzakI zobhAko dekha rahe hoN| unheM dekhate hI sItAdevIkI sArI kAmanAe~ pUrNa ho gyiiN| vaha aisI lagI jaise saundaryakI mahAnadI tiratI-sI, apane netradhanuSakA sandhAna karatInsI. apane mahAguNoMse priyako bA~dhatI-sI, yazakI kIcar3ase jagako lIpatI-sI, harSakI azrudhArAse sIMcatI-sI, karatala-pallavoMse havA karatI-sI, naye-naye nabhakusumose arcA karatI-sI, rAmake hRdaya meM praveza karatI-sI, dizAoMke mukhauMko Alokita karatI-sI / sItAdevIse milanemeM rAmako jitanA sukha huA, utanA indrako bhI indrapada pAkara bhI zAyada hogA yA nahIM hogA / / 16 // [8] sapatnIka aura prapatasira lakSmaNa meghake samAna gambhIra svara meM bole, "jo maiMne khara, dUSaNa aura trisirakA vadha phiyA; haMsadvIpameM haMsarathako jItA; yuddhabhUmimeM zaktise Ahata huA, vizalyAdevI hAtha lagI; yuddhameM cakraratnakI upalabdhi huI aura yuddha meM apanI zakti se rAvaNakA saMhAra kiyA, vaha saba, he devI! Apake prasAdase hI; Apane apane zIlase sacamuca kula pavitra kiyA hai|" lakSmaNakI hI mA~ti sugrIva Adi pramukha narazreSTho ne bhI usa mahAdevIkA abhivAdana kiyaa| saba loga kSapane-apane vAhanoM para jAkara baiTha gaye aura mahAnagarameM praveza karaneko sAmagrI juTAne lge| vijayake nagAr3e baja uThe; zatru-striyoM ke dila baiThane lge| rAma aura lakSmaNake praveza karate hI samUcA nagara sundaratAse khila uThA, mAno deva Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumarila pahasanta bala-pArAyaNaNa / bhava cAliya NAyariyANA // 1 // 'paeNhu sundari sokkhuppaayyhaaN| ahirAmu rAmu rAmA-yaNahA~ / / 2 / / eNhu lakSaNu lakSaNa-lakkha-gharu / jUrAvaNa-rASaNa-palaya-karu // 3 // hu mAmaNDalu mA-bhUsa mur| vadehi-sahoyara jaNaya-suGa // 4 // eM hu kikkindhAhiTa duprisu| tArAvaha nArAbaha-sarisu ||5 // hu aGga jeNa mnohrihaiN| kesagaDDu kina mandovariheM // 3 // eNhu survaai-kri-kr-pvr-bhuu| gandaNa-vaNa maraNu pavaNa-suu // 5 // eha kumuDa virAhiu NIlu Nalu / eNhu gapau gavAsu saGgha pavastu // 8 // ghacA tahi kAle bA paisantAhA~ parama riti jA hlhrhoN| so zramarAuri bhujanThAdI hoja - homa purandarahoM // 1 // [..] paDsarada gamu rAvaNa-mavaNu 1 pavai NiyANasamala jaNu // 1 'iha meha-ulehi dijjaI charau / iha sakku pasAhaha gaya-dharaja 2 // kiya avaNa elthu vnnssieN| iha gAya(1)u geDa sarassAe~ // 3 // iha NikaDa pharaha Asi pvnnu| iha mAdAgAriDa vAsavaNu // 3 // iha patthara lihiNa pricchiyaa| sura-vamdi-sayA~ ii macchiyA~ / / 5 / / aNavasaru piyaamh-hri-hrhoN| asthANu etyu dasakandharahA~ // // AvaraNa elyu jm-tlvrhoN| vaha mekata jAga-parAmarahoM // 7 // iha bhava-gaha varmiya dsaannnnenn| yaha bihAra nahu~ paNivApaNa' // 1 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i antarima saMdhi tAo ko pakar3ate pakar3ate svargakA eka khaNDa TUTakara gira par3A ho / / 1-2 / / [6] rAma-lakSmaNa ke praveza karate hI laMkAke nAgarikoM meM bAtacIta hone lgii| ve kaha rahe the, 'ye sundara rAma haiM jo sukha utpanna karane vAlI striyoM se bhI adhika sundara haiM, ye lAkho lakSaNa dhAraNa karanevAle lakSmaNa haiM, satAnevAle rAvaNake lie pralaya: krAnti se zobhita bAhubAlA yaha bhAmaNDala hai, janakakA putra aura vaidehIkA sahodara ! yaha hai duddharSa kiSkiMdhArAja; tArAkA pati aura candrabhAke samAna / yaha hai aMgada, sundara mandodarIkA kezamAdI / yaha hai pavanasuta hanumAn, airAvatakI sU~r3akI taraha vizAla bAhu aura nandanavanako dhUlameM milAnevAlA | yaha haiM kumuda, birAdhita, nala, nIla, gavaya, gavAkSa, zaMkha aura prabala / laMkA praveza ke samaya rAmako jo Rddhi milI, vaha sambhavataH amarAvatIkA upabhoga karanevAle indrako bhI upalabdha nahIM thI / / 1-9 // [10] usake bAda rAmane rAvaNake bhavana meM praveza kiyaa| sabako sundara sundara sthAna dikhAye gaye / yahA~ megha chir3akAva karate the, yahA~ indra gajaghaTAoMko sajAtA thA, yahA~ vanaspatiyA~ arcA karatI thIM, yahA~ sarasvatI gAna karatI thI, yahA~ pavana buhArI detA thA, yahA~ kubera bhaNDArI thA, yahA~ Aga kapar3e dhotI thI, yahA~ saikar3o devatAoM ke samUha bandI the / yahA~ brahmA, viSNu aura zivakA apraveza thaa| yaha rAvaNakA rAjabhavana hai| yaha yamarUpI rakSakakA sthAna hai aura yahA~ para nAga, nara aura devatAo kA milApa thA / yahA~ para rAvaNane navagrahoM ko dabA rakhA thA, aura yahA~ para vaha apane vanitAjanake sAtha rahatA thaa| rAvaNake Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita peksantu NivANaI rAvaNahA~ kahi mi Na rahabaha raha karaha / sa-kalatu sa-mAi sa-mizcayaNu santi-jiNAlau paisarai // 9 // [1] thuo santi gaaho| kayakkhAvarAho // 1 // hapANA skko| pamA-bhUsiyako // 2 // dyaa-muul-dhmmo| paNa-kammo // 3 // tiloygg-gaamii| suNAsIra-sAmI // 4 // mhaa-dev-dekho| pahANUta-seSo // 5 // jraa-rog-nnaaso| asAmaNa-bhAso / / 6 / / smuppnnnn-nnaannoN| kayaGgi-pyamANo // 7 // ti-sevaayvto| mahA-rivi-patto // 8 // aNanto mahanto / a-kantI ma-cinto / / 9 / / a-DAho avaaho| a-choDo a-moho // 10 // a-koho aroho| zra-joho bha-moho / / 11 / / . bhandukramo a-mukkho| a-mANo samAyo / / 12 / / bha-jANo sjaanno| a-NAhI vi pAho // 13 // ghattA thui ema kareMvi kira vIsamai tAva paDicchiya-pesaNeNa / sa-phalattu sa-lakkhaNu sa-balu valu Ni Niya-Nilau vihIsaNaNa // 14 // [12] su-viyaha viyatAevi lhu| vara-juvaihu~ dasahi saehi sahu~ || 113 dhi-doss-jlpkhy-ghiy-kr| gaya tahi jahi halahara-cakahara // 2 // AsIsahi sesahi paNavaNe hi / jaya-Nanda-vaddha-padAvaNe hiM // 3 // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | antarima saMdhi 13 sundara-sundara sthAnoM ko dekhakara bhI rAmakA mana kahIM bhI nahIM lgaa| vaha apanI patnI, bhAI aura anucaroM ke sAtha zAntijinamandira meM gaye // 1-2 // [11] vahA~para unhoMne indriyoM kA damana karanevAle, zAntinAtha bhagavAnkI stuti prArambha kI-- "he svAmI ! Apane kAmako samApta kara diyA hai| Apake aMga kAntisa maNDita hai| Apa dayAko mUladharma mAnate haiM, Apane ATha karmoM kA nAza kiyA hai| aura Apa tIno lokoM meM gamana karate haiM, Apa indrake bhI svAmI haiM, Apa mahAdeva haiM--bar3e-bar3e loga ApakI sevA karate hai, Apa jarArogakA nAza karanevAle haiM; ApakI kAnti asAdhAraNa hai| Apako kevalajJAna utpanna ho cukA hai| Apane apramANatA aMgIkAra kara lI hai, tIna zveta Atapatra Apake Upara haiM, Apako mahAn RddhiyA~ upalabdha haiN| Apa ananta haiM, mahAna Apa kAntAvihIna haiM, cintAoM se dUra haiM, IrSyA aura bAdhAoM se pare haiM, lobha aura moha Apake pAsa nahIM phaTakate, na ApameM krodha hai aura na kSobha / na yoddhApana hai aura na moha / na duHkha hai, na sukha hai, na mAna hai aura na sammAna, na Apa ajJAnI haiM aura na sajJAnI, na anAtha haiM aura na sanAtha | isa prakAra zAntinAtha bhagavAnakI stuti kara rAmane vizrAma kiyA | isake anantara AjJAkArI vibhISaNa patnI, lakSmaNa aura senAke sAtha unheM apane ghara le gayA // 1-14 / / [12] isI bIca vibhISaNakI catura patnI vidagdhAdevI eka hajAra sundariyo ke sAtha dahI, dUba, jala aura akSata hAthameM lekara zIghra hI vahA~ pahu~cI jahA~ rAma aura lakSmaNa the / aneka AzIrvAdoM, AratiyoM, praNAmoM, jaya bar3ho, prasanna hoo Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 uhi~ vaha maGgalaihi / kaha-kahahiM Da-gaTTAva pahi raNAra- vammaNa- ghosaNaM hi / mandiru pasarai vihIsaha / puNu havaNAraNa parihAhi / paumacariu ghattA gaTha divasa pAhuNNaeNNa kamai to vi pamANu Na biM / 'suDDu subha sIma sahu~ rahu-sueNNa' ema mavi NaM hikku ravi // 9 // to maga bihosaNu 'dAsa rahi / sIya'gga-mahisi turDe raja-vaha / ramaNIya eha laGkANayari / eNDu puSka - vimANu pahANu ghareM / siMhAsaNa chatta hU~ cAmarahU~ / saM NisurNevi pamaNai dAsarahi / mahu~ ghara marahu jeM raja-dhaka / tumhahu~ ghareM tujyu je rAya-sikha / - pahiM mandahiM // 4 // gAyaNAyaNa- phamphAvahiM // 5 // avarahi mi citta parizramahi // 6 // majarAu mari rahu-hA~ // 7 // yampado-qfmadie neu [13] aNuhua bhaDArA sayala mahi // 1 // samiti manti hau~ ApaNa karu // 2 // eNhu tijagaviNu pacara -kari ||3|| u candrahA karavAla kareM || 4 || lai uvasatu riGa DAmara hU~ ||5|| 'a vihasa hu~ je mahi // 6 // jasu jaNaNi sA diSNu varu ||7|| ma jAsu vimaDhAe viniya || 4 || ghattA suravara mahileM meru-giri parimamai kitti jarau jAna saku jAva mahA-jalu magarahareM / vAca viddIsaNa rajju kareM ||9|| } Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atarima saMdhi ityAdi badhAiyo', utsAha ghabala maMgala Adi gItoM, paTupaTa, zaMkha, mandala Adi vAdyoM, kavi katthaka naTa nRtyakAra Adi nRtya-vidoM, gAyaka-vAdaka Adi bandIjanoM, narazreSTha brAhmaNoMkI ghoSaNAoM, aura bhI cittako santoSa denevAle sAdhanoM ke sAtha rAmane vibhISaNake ghara meM praveza kiyaa| yaha saba dekhakara rAmakA mana bhara gayA / phira unhoMne snAna aura Asanake sAtha sundara vastra phne| phira unheM rAvaNake vizAla kopa dikhAye gaye / sArA dina isa prakAra Atithya meM hI bIta gayA; phira bhI usakI sImA nahIM thI; sUrya bhI mAno yaha kahakara chipa gayA ki rAma, tuma sItA ke sAtha sukhapUrvaka sAMoM // 1-2 // 15 [13] taba vibhISaNane nivedana kiyA, "he AdaraNIya rAma, Apa isa samasta dharatIkA upabhoga kareM, sItA rAjamahiSI bane aura Apa rAjyazAsaka, lakSmaNa maMtrI baneM aura maiM AjJAkArI sevaka / yaha sundara lekAnagarI hai / yaha trijagabhUSaNa mahAgaja hai, yaha gharameM mukhya puSpaka vimAna hai aura hAthameM yaha candrahAsa talavAra hai / ye siMhAsana, chatra aura cAmara haiM, isase zatruoM ke vistAra ko zAnta kIjie / " yaha sunakara rAmane kahA, "he vibhISaNa! isa dharatIkA upabhoga tumhI kro| hamAre gharameM bharata rAjya dhAraNa karatA hai, jisake lie pitAne mAvAke lie vara diyA thaa| tumhAre ghara meM rAjyazrI tumhArI apanI ho, Akhira tumhArI vidagdhA jaisI sundara patnI bhI to hai| AkAzameM devatA, dharatIpara sumera parvata, aura jabataka samudrameM pAnI hai aura jabataka isa dharatI para merI kIrti kAyama rahatI hai, tabataka he vibhISaNa, tuma rAja karo / / 109 / / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariu [ 14 ] ahiu vihINa ADhaviu / suggI virAhita nIlu lu bhAmaNDala ka evi ghiu // 1 // dahihu mahindu mAru pabalu // 1 // malhaTiya phalsa vihIsahI // 3 // bahu-divasa hiM rAma- jaNa hama tehi sudda daMsaNahauM / sadhaiM baddhu paTTu rAhu-NandaNeza / // 4 // jAu vimANita Na mANiyau / tAu bi tarhi turiu parANiyau ||5|| sura-bahumata sAha bhara / kalkANamAla vaNamali saha / kahimuhaNadaNita | 56 sIDoyara-vajayaNNa-suzrau // 6 // jiyapoma soma jiNa-paDima jiha // 7 // sasivaddha-NayaNANandaNiu ||4|| sahi kAle sukosala-rANi heM / rati ndi pahu jo mantiya haiM / ghara-parNe vAyasu kula kulai / risi NArau tAba parAiyaDa | teNa viNiya vaiyaru vimalu kau vandantoM se tiratha sayahU~ / puNu tethoM laGkANayari gaDa | paDi pucca videhu parATraya | dhattA bahu-bindahu~ Ayae~ avarai mi ackrantaha~ vaLaNArAyaNaha saccahU~ tarhi je samAgayahU~ / as after BE gayai~ ||9|| [15] NandaNa-viSaya-viddANiya haiM // 1 // panthiya - pautti pucchatigrahaiM // 2 // ma 'mAe~ rahuca mila' // 3 // thura puchiu 'kesaha AiyaDa' ||4|| / 'paramesari pumba videheM gau || 5 // satAraha varisa vaSaya hU~ || 6 || jahi~ lakkhaNa ke vari hau || tevIsa barisas Aiya // 8 // ghattA Nu villa dehi bahu kahiM rajju karamvAi~ / chatimAe~ hi koyaNai~ ta dukkhayami jiyantA hU~ // 2 // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ antarima saMdhi [14] vibhISaNakA abhiSeka prArambha huaa| bhAmaNDalane kalaza apane hAtha meM le liyA / sutrIva, virAdhita, nala, nIla, dadhimukha, mahendra, mAruti aura prabala, ina AThoMne zubhadarzana vibhISaNakA kalazAbhiSeka kiyaa| raghunandanane apane hAthoM svayaM use rAjapaTTa bA~dhA / bahuta dinoMtaka rAma aura lakSmaNa jinakI ora dhyAna nahIM de sake the, ve sabhI isI bIca vahA~ A pahu~ce / siMhodara aura yatrakarNakI lar3akiyA~ aisI lagIM mAno devAMganAe~ AkAzase sira para ho kalpana mAlA, jitapadmA aura somA, jo jinapratimAke samAna sundara thIM, kapizreSTha aura dadhimukhakI lar3akI, aura zazivardhanakI netroMko Ananda denevAlI kanyA bhI vahA~ A gyiiN| aura bhI dUsare jitane vadhUsamUha the, ve bhI vahA~ A gye| isa prakAra rAma aura lakSmaNake laMkA meM rahate-rahate chaha varSa bIta gaye / / 1-9 / / 97 [15] isa antarAlameM sukozalakI mahArAnI kauzalyA putra viyogameM kSINa ho cukI thii| vaha rAta-dina rAstA dekha rahI thI / pathikoM se unake bAremeM pUchA krtii| kabhI ghara A~gana meM kauA kA~va-kA~va kara uThatA, mAno vaha kahatA, "mA~, tumheM rAma avazya mileMge" / itane meM mahAmuni nArada vahA~ Aye / stutikara kauzalyAne pUchA - " kahie, kaise AnA huA / " tapasvI nArada ne bhI usase spaSTa zabdoM meM kahA, "he paramezvarI, maiM pUrva videha gayA thA, vahA~ saikar3oM tIrthoM kI bandanA karate hue hamAre satraha barasa bIta gaye, vahA~se phira maiM laMkA nagarI gayA / vahA~ lakSmaName cakra se zatruko samApta kara diyA hai, phira maiM pUrvavideha pahu~cA aura vahA~se aba teIsa varSoMmeM A rahA huuN| lakSmaNa vizalyA ke sAtha aura rAma vaidehIke sAtha, isa samaya laMkA meM rAjya kara rahe haiN| ve vahA~ haiM / he mA~, tuma A~kheM poMcho, maiM tumheM w Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pacamacarita [6] gau sA mahA-risi maNa-gamaNu / priya-veohAmiya-svara-pavaNu // 1 // pribhmir-mmr-prkaar-vreN| golappala- ma-dhi- . tara-sIra-layAhare kusumhreN| jahi aGgaTa kolai kamala-sareM // 3 // tivaNa-paribhamira-piyAraeNNa / tahiM thAdhi pucchiu NAraeNNa 111 'ki kusalu kumAra vipkssnnhii| varadehiheM samahA~ lakSaNahoM' // 5|| teNa vi jiy-sml-mhaahnhiiN| pahasArita mandira rAhavahA~ // 3 // halahareMsa vi ambhusthANu kiu| 'AgamaNu kA hai' ettiu caviDa / / / tAbaseNa dhutta 'taDa maaiyaaN| bAyau pAsahI aparAiyaheM // 8 // sA tumha vioeM dummaNiya / acchA hariNi va bugNANaNiya // 9 // ghattA suhu ekkU vi divasuNa jANiyau pa. vaNa-vAsu evaraNaeNNa / acchai kandanti sanveNiya pandiNi biha viNu taNaja' // 10 // [17] ummAhiu taM NimuNevi vlu| boSDai majalAviya-muha-kamalu // 1 // 'aho maha-risi sundaru kahiu pare / jaha anju kalle Nau dida maI // 24 to snn-saal-tisaaiyh| uhanti pANa aparAiyam // 3 // Niya-jammabhUmi aNaNi' sahiya / samA~ vi hoi Ai-burukahiya / / / / chaha jAmi vihIsaNa Niyaya-baru / para mueNvi aSaNu ko sahai bharU / sambarisai~ ekk-divs-smii| ghavagayai~ surinda-suhovamai // 6 // lammai pamANu saayr-jlhoN| lamaha pamANu vAgara-valahau~ / / 7n kammai pamANu skssm-srhoN| lanmai pamANu diNapara-phAhA~ // 8 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atarima saMdhi unako jIvana dilAu~gA // 1-1 [ 16 ] apane manake anusAra gamana karanevAle mahAmuni nArada pavanase bhI adhika teja gatise laMkA nagarI gye| vaha vahA~ pahu~ce, jahA~para aMgada kamaloMke sarovarameM krIr3A kara rahA thA, vahA~ sundara kinAroMpara latAgRha aura kusumagRha the / tribhuvanakI yAtrA premI nArada munine Thaharakara pUchA, "vicakSaNa kumAra lakSmaNa, sItAdevI aura rAma kuzalatAse to haiN|" taba aMgada unheM aneka mahAyuddhoM ko jItanevAle rAghavake AvAsapara le gayA / rAma unake abhivAdanameM khar3e ho gaye, ora unhoMne pUchA, "kahie kisa lie AnA huA" / taba tApasa nArada mahAmunine kahA, "maiM tumhArI mA~ aparAjitAke pAsase AyA huuN| vaha tumhAre viyoga meM ekadama unmana hai, harinIkI taraha vaha khila hai / jabase tuma vanavAsake lie gaye ho, tabase usane eka bhI dina sukha nahIM jAnA / vedanAse vyAkula vaha rotI-visUratI rahatI haiM ThIka usIprakAra jisaprakAra binA bachanekI gAya / / 1-10 / , [17] rAma yaha sunakara sahasA unmana ho gaye / udAsa mukhakamalase unhoMne kahA, "he mahAmuni, Apane bilakula ThIka khaa| maiMne yadi Aja yA kalameM mA~ke darzana nahIM kiye, to nizcaya hI dekhanekI utkaNThAse pIr3ita mA~ aparAjitA ke prANapakherU ur3a jaayeNge| apanI mA~ aura janmabhUmi svargase bhI adhika pyArI hotI hai, he vibhISaNa lo, maiM aba apane ghara jAtA hU~, tumheM chor3akara bhalA aba kauna isa bhArako uThAyegA ? indrake samAna sukhavAle ye chaha sAla isa prakAra nikala gaye, mAno eka hI dina bItA ho| samudrake jalako thAi sakate haiM, vAnara senAkI bhI tAkata taulI jA sakatI hai, lakSmaNake tIroMko bhI Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 paumacariu ghantA khabhai pamANu jiNa mAsina hu~ vayaNa hu~ vimbui-gArAhu~ / viNiruvama-guNaha~ suhArAhu~' // 5 // parimANu bihIsaNa ha ha Na to mai vihINu paNaya- siru | 'jaha rahuvai vijanya-jatta karahiM / hau~ jAva karemi puNapaNaviya / cala-lakravaNa eva paridhiya / puNu pacchaeN vijjAhara-pavara | bhoSaDa kiJca varisu / ghare ghareM maNikUDAgAra kiyA / pureM ghosaNa to vi parikramamai / taM paTTaNu kaLaNa ghaNa-pauru dentau jeM asthi para syalu jamu [*] dhui-trayaNa-mahAsuggaSNa giru // 1 // to sAMkaha bAsara pariharahi // 2 // ujjhAuri sanca suvaNNamiya' // 3 // agae~, bahAvA paTTaviya // 4 // pAhuyala bharanta NaM ambuhara // 5 // kiM puravaru kAri- sarisu || 6 || ghara ghare NaM Nava Nihi sakamiya // 7 // 'so leu laevaeN jAsu bhai ||8|| dhattA vaha purandara-para- chabi / jasu dina so ko vi Na vi ||9|| [ 1 ] solahama divaseM patha valu || 1 || dAvantu pivANa hU~ piyayamaheM // 2 // eNDu malaya- dharAharu surahi saru || 3 || ida liya kumAreM koTi-sika ||4|| gau laGka vihInaNu miTa-balu | - mANusa - sAyaNa vhe| 'eNhu sundari dIsaha magaraharu | kikcindha- mahinda-indusaila | hA~ lakkhaNu eNa paNa gaya | saha khara dUsaNa- tisira hama ||5|| ii sambu kumArahoM khubi siru / iha pheDiDa risinDavasatu cihna ||6|| ! ! Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThasattarimo saMdhi 101 mApA jA sakatA hai, sUrya kI kiraNoMkI thAha lI jA sakatI hai| jina bhASita vANIko bhI hama mApa sakate haiM, nivRttiparAyaNa logoMke zabdoMkI bhI Toha lI jA sakatI hai, parantu he vibhISaNa, tumhAre anupama guNoMkI thAha lenA kaThina hai / / 1-2 / / [18] yaha sunakara praNata sira vibhISaNane stuti aura musakAma sArameM nima kiyA, IzA, yadi Aja vijaya yAtrA kara rahe haiM, to solaha dina aura Thahara jAyeM / maiM ayodhyA nagarIko phirase nayI banAU~gA, sabakI saba soneko nirmita kruuNgaa|" rAma aura lakSmaNako isa prakAra rokakara, vibhISaNane sabase pahale nirmANakartA bheja diye| usake bAda, bar3e-bar3e vidyAdhara bheja diye, mAno AkAza meghoMse bhara uThA ho, vahA~ sonekI khUba varSA huii| unhoMne sAro ayodhyA nagarI laMkAke samAna banA dii| ghara-gharameM maNimaya kUTAgAra the, mAno gharagharameM navanidhiyA~ Akara ikaTThI ho gyo| phira nagarameM yaha ghoSaNA karA dI gayI, "jisako jo lenA hai vaha le le" / svarNa aura dhana pracura, yaha ayodhyA nagarI indranagarakI zobhA dhAraNa kara rahI thii| sabhI loga vahA~ denevAle hI the| jise diyA jAya, aisA eka bhI AdamI nahIM thaa|| 1-9 // [19] vibhISaNakI senA laMkA vApasa calI gyii| solahare dina rAmane ayodhyAke lie kUca kiyaa| senA aura vimAnake sAtha AkAzapathameM ve priya sItAko sundara sthAna dikhA rahe the, "he sundarI, yaha vizAla samudra hai, yaha candana vRkSoMkA malayaparvata hai, yaha kiSkiMdhA, mahendra aura indrazilA hai| yahA~ kumAra lakSmaNa ne koTi zilA uThAyI thI | maiM aura lakSmaNa isa rAste gaye the| yahA~para khara, dUSaNa aura trisira mAre gaye! yahA~ zambukumArakA sira kATA gayA, yahA~ hamane mahAmunikA upasarga dUra kiyA thA, Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita iha so upasu nniyrichpaa| jiyapoma-jaNaNu jahi achiyaDa // 7 // hu desu pasesu vi cAra-pariMDa / ahIra-NarAhiu jahi dharita |6|| ghantA taM sundari eu' jiyantauru jahi vaNamAla samAvaDiya / laksijai LakaravaNa-pAyavahA~ ahiNava beli gAh cariya ||2|| [20] rAmauri eka guNa-gAraviya jA pUyaNa-jaevaM kAraviya // 1 // eMDu aruNu gAmu kavikahA~ saNau / ahiM galathallAviDa appaNau ||2 // sosAi sundari pikaairi| ahiM sikisa pAli dhiri|| sAitehi eTa alavara-Nayara / kallANamAla jahi jANa // 4 / aiM dasauru yahi lArapazu mmiu| sohopara-sohu samareM damiu / / 5 / / eNha sA gammIra smaavriy| jahiM mahu kara-pallave suI caDiya // 6 // juhu dIsaha sabhyu sussnnnnmtth| Nimmaviu vihIsaNe NaM Navau // 7 bhuupnt-dhaam-dhyvr-pr| pie~ pektu aujjhAuri-Nayaha / / 8 / / ghatA kira jamma-bhUmi jaNagora sama bhaNNu ghisipa jiNaharahi / puri bandiya sire saI bhuva kareM vi jazapa-taNaya-hari-ilahareMhi 59 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | I maharAraMbhI saMtri s2 yaha vaha sthAna tuma dekha rahI ho, jahA~ jisapadmAke pitA rahate haiN| sundara caritavAlA yaha vaha pradeza hai jahA~ rAjA ativIrako pakar3A gayA thA / he sundarI, yaha vaha jayantapura nagara hai, jahA~ vanamAlA milI thI aura jo lakSmaNarUpI vRkSapara sundaralatAke samAna car3ha gayI thI // 1-2 // [20] yaha rahI guNoMse gauravAnvita rAmanagarI, jisakA nirmANa pUtanAyakSane kiyA thaa| yaha kapilakA aruNa nAmakA gA~va hai, jahA~ usane svayaM dhakkA khAyA thA / he sundarI, yaha sAmane vindhyAnagarI dikhAI de rahI hai, jahA~ hamane zatru bAlikhilyako apane adhIna kiyA thaa| he vaidehI, yaha kUbaranagara hai, jahA~ kalyANamAlA nara rUpameM raha rahI thii| yaha vaha dezapura hai jisameM lakSmaNane bhramaNa kiyA thA, aura siMhodararUpI siMhakA damana kiyA thA / yaha vaha gambhIra nadI hai, jisameM tuma merI hathelIpara car3hI thiiN| vaha sAmane ayodhyAnagarI dikhAI de rahI hai, jisakA abhI-abhI vibhISaNane svarNase nirmANa karavAyA hai| phaharAte hue dhavala dhvajapaToMse mahAn ayodhyAnagarako he priye, tuma dekho| eka to janmabhUmi mA~ke samAna hotI hai, dUsare vaha jinamandiroMse zobhita thii| sovA, rAma aura lakSmaNane apane hAtha jor3akara ayodhyAnagarIkI dUrase hI vandanA kI / / 1-9 // Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ J04 [ 76. ekkUNAsImo sandhi ] paumacariu sIya rAma lakkhaNa muha-yanda- NihAlau bharahu gau / buddhi vA bihiha NaM puNNa-giva savadammuhau || [1] rAmAgamaNa mara pIsariyaDa | aNNetaheM sattuhaNusa / chatta-vibhANa-sahAsa dhariyahU~ / tUra hU~ hayaha~ koDhi parimANa hi / jaNavaDa giravasesu saMmai / viDiya ekameka bhimANehiM / kaNNatAla haya-mahuara vindhoN| hama-gaya-raha garinda-paristhi // 1 // raghupAkSa -sAdhu 2 ambareM ravi kiraNa hU~ antariyA~ // 3 // dunduhi diSNa gayaNa gavANeM hiM // 4 // raha-gaya- surape hi maggu Na laDabhar3a // 5 // pelAdekhi jAya jampA hi || zA marahA hiu uttari gaindoM // 7 // hari-valasa-mahila puSka- vimaannhiiN| avara vi Nazca niya-niya jANa hA~ | | kekaya-supeNa NamantaraNa dIsaha vihiM raha ghattA si rahubai-paLaNasare kriyaTa / pIluppala ma NAe~ thiyaDa // 9 // [R] vaha rAma siMha Nami kumAroM / anterahoM paghokiradAroM // 1 // leM] valaddhareNa kAreMvi / sAhasaniya bhuvadaNDa pasAre vi // 2 // maeN cumbita puNu saya bArava // 3 // avaruNDiDa bhAru bahuSArata / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkUNAsImo saMdhi ubhAsIvIM sandhi taba bharata sItA, rAma aura lakSmaNakA mukhacandra dekhaneke lie gye| unhoMne dekhA mAno buddhi, vyavasAya aura bhAgyakA eka jagaha sundara saMgama ho gayA ho / [1] rAmake Agamanapara bharatane kUca kiyaa| vaha azva, gaja, ratha aura rAjAoMse ghirA huA thaa| dUsarI jagaha senA. ke sAtha zatrughna bhI jA rahA thA, khUna asaM aura vAhanapara baiThA huaa| saikar3oM channa aura vimAna sAtha cala rahe the| unase AkAzameM sUryakI kiraNaM Dhaka gyiiN| karor3oMkI saMkhyA meM nagAr3e baja uThe, AkAzameM bhI devatAoMne nagAr3e bajAye | samasta janapada mubdha ho utthaa| ratha, azva aura hAthiyoMke kAraNa rAstA hI nahIM milatA thaa| eka dUsarese bhir3akara loga gira par3ate the| yAnoMmeM relapela maca gyo| taba rAjA bharata karNatAlase bhauMroMko ur3Ate hue mahAgajase utara pdd'aa| rAma aura lakSmaNa bhI sItAke sAtha apane puSpaka vimAnase utara par3e, aura bhI dUsare rAjA, apane apane yAnoMse nIce utara aaye| kaikeyIke putra bharatane namaskAra karate hue rAmake caraNopara apanA sira rakha diyaa| usa samaya aisA lagA, mAno lAlakamalaMki bIca nIlakamala rakhA huA ho / / 1-2 // [2] jisaprakAra bharatane rAmako praNAma kiyA, usI prakAra, usane kumAra lakSmaNa aura hilate-khulate hAravAle antaHpurako bhI kiyaa| taba baloddhata rAmane bharatako pukArA, aura apane donoM bAhu phailAkara choTe bhAIko aMkameM bhara liyA aura sau bAra Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 pacamacarita saya-vArau ucchoM shaayiu| saya-vArau bhinnahu~ darisAviu // 4 // saya-bArau diNNau bhaasiisu| varisa-sarisa-harisaMsu-vimIsA // 11 'bhukSi sahoyara rajju girakusu / manda baddha jaya jIva cirAusu / / 6 // bhacchA vIra-cchi bhuv-dgddeN| givasaDa vasuha tuhAra khaNDae~' // 7 // ema bhaNedhi pagAsiya-NAmeM / puSpha vimANe caDhAviu rAmeM 1 // pattA maraha-garAhicu dAsarahi lakkhaNu vaidehi nnivitttthaaii| dhamma puNNu vaSasAu sipa NaM mileMSi au pAhA // 1 // [5] sUraha hayA~ gihiy-ti-jyii| Nanda-suNanda-mada-jaya-vijayA~ / / / meha mind-smur-nnipos| Nadighosa-jayaghosa-sudhosai~ // 2 // siv-sNjiivnn-jiivnnigaa| baddhaNa-badamANa-mAhenda // 3 // mundr-smti-som-snggiip| NandAvasa-kaNNa-ramaNIpa // 4 // gahira pspnnpunnnn-pvithuuN| avarA vi bahuvida-vAhaca / / 5 / / mallaribhammA bhri-dhmaalhai| mahala-gandi-mandA-tAlA || kArA-kAgi mumdaa-tthk.| kAla-Tivika-ThAka-pavitA / / / DDiya-paNava-taNava-dari-dadura / marUma-gujA-rakSA vanpura / / 8 / / pattA aTThAraha makkhohaNita rayaNIyara-gayarahoM bhANiyaDa / avarahu~ tUrahU~ riya? kA koriDa kiM pariyANiyau // 9 // [ ] ama-aya-kAra karatehi loe~ hiN| maGgaka-ghacalucchAha-pabhohi // 1 // ahahaSa-selAsIsa-sahAseM hiN| toraNa-Nivaha-chahA-piNNAseM hiM // 2 // dahi-doSA-daSpaga-jana-kako hi| motiya-rakApakSiNa-kaNise hi Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkUNAsImo saMdhi usake mAtheko cUmA, sau bAra apanI godameM liyA aura sau bAra use apane anucaroMko dikhAyA | sau bAra unhoMne AzIrvAda diyA, Anandake A~suoMse donoM varSAke samAna bhIga gye| rAmane kahA, "he bhAI, tuma svacchanda isa rAjyakA bhoga karo, prasanna raho phalo-phUlo jiyo aura bar3hate raho, tumhAre yAhupAzameM lakSmIkA nivAsa ho," yaha kahakara prasiddha nAma rAmane use apane puSpaka vimAnameM car3hA liyA / rAjA bharata, rAma, lakSmaNa aura sItAne eka sAtha ayodhyAmeM isa prakAra praveza kiyA mAno dharma, puNya, vyavasAya aura lakSmIne eka sAtha praveza kiyA ho // 1-9 // [3] nanda, sunanda, bhadrajaya, vijaya Adi tInoM lokoMko ninAdita karanevAr3e sUrya mala rte| megha, mahanda tathA samudra nirghoSa, nandidhoSa, jayaghoSa, sughoSa, zivasaMjIvana, jIvaninAdra, vardhana, vardhamAna aura mAhendra bhii| sundara-zAnti, soma,saMgItaka, nandAvarta, karNa, ramaNIyaka, gambhIra, puNyapavitra Adi aura bhI dUsare bAtha baja uThe / amari, bhambhA, bherI, vamAla, mardala, nandI, mRdaMga-tAla, karar3A-karar3a, mRdaMga DhakkA, kAila, Tibila, DhakA, pratiDhakkA, daDhiya, praNava, taNava, daDi, dardura, samaruka, guJjA, rakSA, bandhura Adi vAtha bje| nizAcaranagarI laMkAse aTThAraha akSauhiNI senA lAyI gyii| aura tUra aura tUrya Adi kaI karor3a the, sanheM kauna jAna sakatA thA / / 1-9 / / [4] maMgala dhavala utsAha Adi gAnoM ke prayoga-dvArA,jayajayakArakI dhvani-dvArA,atizaya AratI tathA AzIrvacanoM dvArA, toraNa samUha aura dRzyoMke nirmANa-dvArA, dahI, dUrvA, darpaNa, aura jala kalazoM-dvArA, motiyoMkI rAMgolI aura naye dhAnyoM. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacariTa cmmnn-ynnugdhossyi-veeNhi| kaDiya-aju-riu-sAmA-bhehi // 4 // nndd-kh-khy-chtt-phmphaahi| lakSiya-vasATaNa-vihAve hi / / 5 / / maTehi prayaNucchAha pddhntehi| vAyAlIsa vi sara sumarantahiM / / 6 / / mAlapaphoraNa-sare hi vidhi hi / indayAla upAiya-cihi // 7 // manda-phenda-vanda hi kuranta hiN| Dombe hi vaMsArahaNa karantahi // 8 // pattA purai paisantahA~ rAhavahA~ Na kalA-viNNANa kevalaI / dunduhitApiya sura hi Naha~ acchareMhi mi gIya maGgalahai // 9 // purai paisI sm-naaraaynne| jAya vola vasNAyariyA-yaNe / / 3 / / 'hu so samu jAsu vihi vIyau / dosai gahaeNNAvantu sa-sIya // 2 // paMhu so chakSaNa laksapAvasaDa / jeya dasANA NihaSTa miDanta // 3 // pahu so vahiNi vihIsaNa-rANau / subai viNayavastu pahu-jAgaDa // 1 // eNhu so sahi suraMgIbu suNijaha / giri-kikkindha-gayara jo mujhai // 5 // eNhu so vijlAharu maamaadlu| meM sura sAmisAlu bhAhaNDala // 6|| eNhu so sahi gAmeNa virAhisa / dUsaNu kSeNa mahAhave sAhiu / eNhu so haNuu jeNa vaNu maggaja / rAmahI diNNu rajju bhAvaggau // 8 // jAma Nayaha nnaam-gghnnaayu| tiNi vi tASa paTTaha~ rAjaslu // 9 // pattA cala dhavala hari sAmalala ppa himagiri-Nava-javAharada bahadehi suvaSNa-vaNNu haraha / ammannara vijula visphuraha // 10 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkUNAsImo saMdhi 101 dvArA, brAhmaNoM se uccarita vedoM-dvArA, Rk yajuH aura sAmavadoMke pATha dvArA, naTa, kavi, katthaka, chatra aura bhAToM dvArA, rassIpara car3hanevAle naToMke pradarzana-dvArA, paNDitoM se uccarita utsAha gItoM-dvArA, bayAlIsa svaroM kI dhvaniyoM-dArA, vicitra mallaphor3a svaroM aura indra tAla utpAdya citroM dvArA, gAte hue gAyakoM aura nRtyakAroMke samUha-dvArA, bA~surI bajAte hue DomoMke dvArA praveza karate hue rAmakA svAgata kiyA gyaa| rAmake nagarameM praveza karate hI kevala phalA aura vijJAnakA hI pradarzana nahIM humA, baran AkAzameM devatAoMne dundubhiyA~ bajAyIM aura apsarAoMne maMgala gIcoMkA gAna kiyA / / 1-2 / / [5] rAma aura lakSmaNake nagarameM praveza karanepara, zreSTha nAgarikAoMpara bhinna-bhinna pratikriyA huii| eka bolI, "yaha kyA ve rAma hai jo sItAdevIke sAtha Ate hue dUsare vidhAtAke samAna jAna par3ate hai, yaha kyA lakSaNoMse viziSTa vahI lakSmaNa haiM, jinhoMne yuddha rAvaNakA vadha kiyA, he bahana, kyA yaha vahI rAjA vibhISaNa haiM jo vinayazIla aura bahuta vidvAna sune jAte haiN| he sastrI, yaha vahI suprIva hai jo kiSkiMdhA nagarakA prazAsapha hai| yaha bahI bhAmaNDala vidyAdhara hai, mAno devatAoMmeM zreSTha indra hI ho| yaha nAmase vahI virAdhita hai jisane mahAyuddha meM dUSaNapara vijaya prApta kii| yaha vahI hanumAna hai jisane vana ujAr3A, rAmako rAjya diyA, aura svayaM sevaka banA," jabataka nAgarikAe~ isa prakAra nAma le rahI thI, tabataka una tInoMne rAjakulameM praveza kiyaa| lakSmaNa gore the rAma zyAma, aura sItAdevIkA raMga sunahalA thaa| vaha aisI lagatI, mAno himagiri aura naye meghoM ke bIca bijalI camaka rahI ho / / 1-10 // Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 pa.mIla tiNi vigabaha tesdhu jahi kosala / pAha-mAnta ghaNa-sthaga-maNDala // 1 // sAiDa diNNau maNu sAhAriya / jigavara-padima jema jayakAriya // 2 // tAe~ vi diNNAsIsa maNohara / 'jAva mahA-samuha manmahIhara // 1 // dhAi dharati jAva sayarAyara | bhAva meru NA canda-divAyara // 1 jAva disA-gahanda gh-mnnddlu| jAva surehi samANu AhaNDala // 5 // jAva vahanti maahaanni-vsii| jAca savanti garaNa pAvaraSa sii||6|| tAva putta tu? siya annuhlhi| sIyAevi pada Tu uhi / / 7 / / sakkhaNu hou ni-mnndd-phaanndd| marahu aujjhA-maNDala rANa' ||8|| pattA kaikaha kezaba-suppahau tiSNi vi puNu tihi ahigandiyaTa / mero jiNa-padimAu jiha sa inda-parindahi dhandipau / / 9 / / [-] hari-ilahareMhi testhu acchatehiM / vaha hi SAsarehi gaDahi // 1 // marahahA~ rAya-laricha maagmthaaN| tantAvAya ve vi jANatahoM / / 2 // vivih-stti-ghu-vijaapnthoN| paJca-payAra mantu mamtantahoM // 3 // chagguSaNaDa asesu jujjnthaaN| taha sattA rajju bhuJjantahoM / / 4 / / buddhi-mahAguNa-aTTa vhnthoN| isameM mAeM paya pAlamtahoM // 5 // vAraha-maNDala-cinta krmsho| aTThAraha tiratha raphSamtahA~ // 6 // ekahi divaseM jAu ummaaidd| kama-sapala thiu NA himAhau // 7 // vattA 'te raha gaya te nAya tAu jaNeriu so ji hau~ te miliya sa-kikara mAigara / para tAu Na dIsaha epara // 4 // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ emI lekhi [ 6 ] ve tInoM vahA~ pahu~ce jahA~para pIna aura bhare hue stana maNDalA kauzalyA mAtA thiiN| unhoMne AliMgana dekara mAtA ke manako DhAr3hasa diyA, aura jinendra bhagavAnkI taraha unakA jayajayakAra kiyaa| usane bhI unheM sundara AzIrvAda diyA, "jabataka mahAsamudra aura pahAr3a haiM, jabataka yaha dharatI sacarAcara jIvoMko dhAraNa karatI hai, jaba taka sumeruparvata hai, jabataka AkAzameM sUrya aura candramA haiM, jabataka diggaja aura grahamaNDala haiM, jabataka devatAoMke sAtha indra haiM, jabataka mahAnadiyA~ pravAhazIla haiM, jabataka AkAzameM nakSatra camaka rahe haiM, tabataka he putra, tuma rAjyazrIkA bhoga karo aura sItAdevIko paTarAnI banAo, lakSmaNa trikhaNDa dharatIkA pradhAna bane, aura bharata ayodhyA maNDalakA rAjA ho / phira kaikayI aura suprabhAkA una tInoMne isa prakAra abhinandana kiyA mAno sumeruparvatapara jinapratimAkI indra aura pratIndrane vandanA kI ho // 19 // [ 7 ] vahA~ rahate hue rAma aura lakSmaNake bahuta dina bIta gaye / bharatane bahuta samaya taka rAjyalakSmIkA upabhoga kiyA, donoM hI rAjyatantra ko acchI taraha samajhate the| tIna zaktiyoM aura cAra vidyAoMko ve jAnate the, pA~ca prakArake maMtroMkI maMtraNA karate the / ve SaDguNoMse yukta the| isa prakAra unhoMne bahuta samaya taka saptagi rAjyakA upabhoga kiyaa| unheM bAraha maMDaloMkI cintA barAbara rahatI thii| aThAraha tIrthoMkI rakSA karate the| para eka dina unheM unmAda ho gayA, mAno kamalasamUha himase Ahata ho uThA haaN| ve soca rahe the ki vahI ratha haiM, vahI gaja haiM aura vahI araba haiM aura vahI anucara evaM bhAI haiN| vahI mAtAe~ haiM vahI maiM hU~ para eka pitAjI dikhAI nahIM dete / / 1-8 / / d 111 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 parija [ - ] 8 jiha Na tATha siha hau miNa kaaleN| rajju gidhu dhigatyahU~ chantahU~ / caNDa tADa jeNa parihariyahU~ / ha puNu ku-purisu duNNaya-vanta / muni pAyeM ciru laiDa agahu para nAmohiu mohaNa jAle // 1 // gharu pariyaNudhaNu pusa- kalaI || 2 || tuma gAmiyA dumbariyA~ || 3 || aja vi acchami visayAsatada' // 4 // 'rAmAgamaNe homi a-parigahu // 5 // jahiM je divasetiNi vi niriha hu~ / jahi je divasa yi gaya pa hU~ / 6 / sahajaM jo "duTTa-sahAu kasAeM laiyau | agga-mahisi kareM jaNaya suya appuNu pAhi sayaka mahi tahU~ hU~ taM jeM siMhAsaNu / mAmaNDalu suggI vidIsaNu / ThAeM kaba sac kira jampiGa / vahIM bhaviyahA~ sukhi para maraNaM / te viviti bhadArA rajahoM / to jiya-jAuhANa saGgrAmeM / 'ajju vi tuhu~ je rAja se kikkara | te sAmanta amheM se mAyara / ko a-sajaNu // 7 // rAmAmameM ji bharahu paruSa usa dhattA mantittaNu devi jaNadaNahoM / harahu jAmi tavoSaNa hoM ||1|| [ 9 ] tumhA~ SaNu mahu rajju samappi // 1 // ahada ghora-vIra saba caraNe // 2 // evahiM jAmi yami pAvajahoM // 2 // marahu cavantu NivAri rAmeM ||4|| se gaya te turata se rahavara ||5|| sA samudra -parisa- vasundhara || 6 || taM zrAmIyara cAmara - vAsaNu // 7 // laya vita karamti ghare pesaNu' // 8 // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkAsImo saMdhi [8] "jisa prakAra kAlane pitAjIko nahIM chor3A, usIprakAra mujhe bhI nahIM chor3egA, phira bhI maiM moha meM par3A huA huuN| rAjyako dhikkAra hai, chatroMko dhikkAra hai, ghara parijana dhana aura putra-kalatroMko dhikkAra hai / dhanya haiM ve tAta, jinhoMne durgatiko le jAnevAle khode caritoMko chor3a diyA hai| maiM hI, kupuruSa durnayoM se yukta aura viSayAsakta huuN| aba maiM munike pAsa jAkara dIkSA grahaNa kruuNgaa| strIke viSayameM aba maiM aparipraha grahaNa kruuNgaa| jisa dina ye tInoM banavAsake lie gaye, aura jisadina vanavAsase lauTakara nagarameM Aye, nasadina bhI maiMne tapovanake lie kUca nahIM kiyA, kauna nahIM kahegA ki maiM kitanA asajjana huuN| mujha duSTa svabhAvako kaSAyoMne ghera liyaa|" isaprakAra rAmake Agamanapara bharatane dIkSA grahaNa kara lii| "janakasutAko agramahiSI banAkara aura lakSmaNako maMtrIpada dekara he rAma, :Apa gharatIkA pAlana kreN| maiM aba tapovanake lie jAtA hU~" || 1-6 // [1] usane kahA, "pitAjone yaha kauna-sA saca kahA thA ki tumhAre lie vana aura mere lie rAjya / usa avinayakI zuddhi kevala mRtyuse ho sakatI hai, yA phira ghora tpshcrnnse| isalie he AdaraNIya, rAjyase mujhe nirvRti ho gayI hai| aba maiM jAU~gA aura pravrajyA grahaNa kruuNgaa|" tama yuddhameM nizAcaroMko jItanevAle rAmane bharatako bolanese rokA / unhoMne kahA"Aja bhI tuma rAjA ho, tumhAre ve anucara haiM, ghar3I azva, vahI gaja aura ratha zreSTha hai| ve hI sAmanta haiM aura tumhAre bhAI haiM, vahI samudraparyanta dharatI hai| vahI chatra haiM aura vAhI siMhAsana hai| vahI svarNanirmita camara aura vyajana haiM, bhAmaNDala sugrIva aura vibhISaNa gharameM tumhArI AjJAkA pAlana karate haiN| Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ par3amacarita 'yattA gutra vijaM avara kiya calAka-murala-kala-po rhiiN| 'jiha sakkahA~ tiha pahirakhalahauM' Apasu diNNu anterarahI / / 2 / / [10] jaM bhAgalu diSNu ghr-vilhuN| jANai-pamuhahu~ guNa-gaNa-Niyahu~ / / gaha-maNi-kiraNa-karAliya-gayagahu~ / ramaNAvAsAvAsiya-mayAhu~ // 2 // thaga-gayaura-pallASiya-jAha hu~ 1 rUbIhAmiya-surabahu-sAhaI / / 3 / / sabala-kalA-kalASa-kala-kusalahu~ / muha-mArua-mahAviya-masalahu~ / / / / mAha-marAsaNa-loyaNa-vAgahu~ / kasa-NivanmaNa-jiya-gimvAgahu~ // 5 // vikramAdiya-vammaha-soharagahu~ / kAnaNNamma-bhariya-puri-maggahu~ / / to klyaannmaal-ssnnmaadi| gupAvai-guNamahandha-guNamAlAni / / salama-visallAsundari-soyahi / bajayapaNa-sohoyara-dhAyahi // 6 // bubaha bharaha-rAhivA devara yoTI vAra vari pattA 'sara-majheM taranta-taransAI / bhacchahu~ jara-kIla karantAI' // 2 // se parivANu paiTsa mhaa-sru| jala-kIlaheM vi acalu paramesara // 1 // magyAu sundarIja paDa-pAsa hi / gADAlikA-cumbaNa-hAsaM hi // 2 // rekhA-bhAva-mAva-vigNAseM hi| kiliphiziya-vicchitti-vikAhi / / mohAviya kohamiya-vicArahi / vikramama-vara-vimyoka-papAhi // 7 // to vi ga sahiDa bharahu shsuhidd| bavicalu gaM giri meru parihiu // 5 // mAchaha jAva tIreM suha-daMsa / vA mahA gau timAhisaNu // 6 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkUNAsImo saMdhi 115 jaya bharatane isa prakAra caMcala cUr3iyoM aura sundara nUpuroMse mukharita antaHpurakI upekSA kI to rAmane Adeza diyA ki jisa prakAra sambhava ho use roko / / 1-9 // __ [10] jaba guNoMse yukta, jAnakI pramukha zreSTha nAriyoMko yaha Adeza diyA gayA, to ve bharatake pAsa pahu~cauM / unhoMne apane nakhamaNikI kiraNoMse AkAzako pIr3ita kara rakhA thaa| unake kaTitaTameM jaise kAmadevakA nivAsa thaa| stanoMse unhoMne, bar3ebar3e yoddhAoMko parAsta kara diyA thaa| rUpameM suravadhuoMkI zobhA unake sAmane phanI kI samasta kalAkAmina thii| mukhapavanase ve bhramaroMko ur3A rahI thii| bhauha dhanuSa zrI aura netra tIra the| keza racanA meM ve devatAoM ko bhI jIta letI thiiN| unhoMne kAmadevake bhI saubhAgyako bhramameM DAla diyA thaa| unake saundarya ke jalase nagaramArga pUrita the| isa prakAra kalyANamAlA, vanamAlA, guNavatI, guNamahArya, guNamAlA, zalyA, vizalyA aura saMtA, vanakarNa aura siMhodarakI putricI vahA~ gayIM / unhoMne narAdhipa bharatase kahA, "he devara, sarovarameM tairate-tairate calo, kucha samayake lie jala krIr3A kareM / / 1-2 // / [11] unakI bAta mAnakara bharatane mahAsarovarameM praveza kiyaa| kintu vaha jalakrIr3AmeM bhI acala thA / sundariyoMne use cAroM orase ghera liyA, pragAr3ha AliMgana, cumbana aura hAsase ve use rihA rahI thiiN| helA, hAva-bhAva aura vinyAsase kilakiMcit vicchitti aura vilAsase, moTTAviya aura komiya Adi vikAroMse, vibhrama varaviyoka Adi prakAroMse, use rijhAyA / parantu phira bhI bharata kSubdha nahIM hue| ve avicala bhAvase isa prakAra SaTha khar3e hue, mAno sumeru parvata hI uTha khar3A huA ho / zubhadarzana bharata taurapara baiThe hue the| itane meM Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 094 Niya AlANa- khambhu uppAdevi / taM je mahA-saha / parimamantu 'parama mitra hugNa bhvntre| paDamacarita ghattA hu garaihau~ puNu masa- gau' / puNNa-pahAveM sammatriva kavala paNa le paNa pii jalu atyakaeN biu lepyamaDa ||10|| kari sammarai bhavantaru jAvahiM / lakkhaNa-rAma parAiya bhAyara vara virAra-pITa caMdi mahA gae~, vihuaNabhUSaNaM / pure pasante jaya-jaya- sarde / to AkAya khammeM kareM Aui / kalu ha Na meNhai pANiDa kahiu karillehiM pakkayAha / taM gavara- vaiyaha suvi AvaDa tAva samosaraNu mandira sayaha ayaha~ pArzveSi // 7 // marahu pievi jAu jAI - laru ||8|| visiya sauM ve visbhottare ||9|| [ 11 ] puSpa -vimANu caDepaNu tAvahiM // 1 // NaM sacArima canda - divAyara || 2 || naeponita a ad dong nam suravara pAhu NAi~ arAvaNa // 4 // bahiNa-maNa- tUra - NiNa hU~ // 5 // aviralA ki-rinchokhi basAliGa || 3 || kuara cariNa ke vi jANiu // // 'duSkara jIvita vAraNa zAha' ||8|| gaya vastuhRNa-mara sa jagaNa / bhAmaNDala - muggIca virAhiya / ghatA uppaNNacintavakkhaNahu~ / kulabhUSaNa desa visana hu~ // 9 // [13] risi AgamaNu suSi paramansie~ / gaDa rahu-NandaNu candaNahasie~ ||1|| sa- tuma - ganda sa-sam gavaya-gavavava-sa rahasAhiya // 3 // // 2 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkUNAsomI saMdhi nijagabhUSaNa mahAgajane apanA AlAna stambha tor3a-phor3a DAlA / saikar3oM gharoMko tahasa-nahasa karatA huA, ghumatA-ghAmatA mahAsarovarake nikaTa phuNcaa| vahA~ bharatako dekhakara use pUrvajanmakA smaraNa ho AyA ki yaha to merA janmAntarakA mitra hai aura brahmottara svarga meM bhI mere sAtha rahA hai| yaha puNya ke prabhAvase hI sambhava ho sakA ki yaha rAjA hai aura maiM mttgj| yaha soca kara vaha eka kaura nahIM khAtA, aura na pAnI pItA, sahasA mUrti ke samAna jar3a ho gayA // 1-10 // [12] mahAgaja trijagabhUSaNa jaba pUrvajanmakI yAda kara rahA thA, tabhI puSpaka vimAnameM baiThakara rAma aura lakSmaNa donoM bhAI Aye, mAno gatizIla sUrya aura candramA hoN| rAjA bharata bhI vizalyA sundarI aura sItA devIke sAtha usa mahAgajapara isa prakAra baiTha gayA mAno indra ho airAvatapara baiTha gayA ho| jaya jaya zabda ke sAtha nagara meM praveza karate hI cAraNoM, vAmanoM aura nagAr3oMkI dhvani hone lgii| mahAgajako AlAna-stambhase bA~dha diyA, bhramaramAlA usake cAroM ora kalakala AvAja kara rahI thii| parantu vaha na kaura grahaNa karatA thA aura na paanii| usa kuMjarake caritako koI bhI nahIM samajha pA rahA thaa| anta meM anucaroM ne jAkara rAmase kahA, "gajarAjakA aba jInA kaThina hai / " gajavarake vratAcaraNako sunakara rAmalakSmaNako bahuta bhArI cintA ho gyii| isI bIca kulabhUSaNa aura dezabhUSaNa mahArAjakA samavasaraNa vahA mAyA // 1-2 // [13] mahAmunikA Agamana sunakara rAma atyanta Adarake sAtha unakI vandanA-bhaktike lie gye| zatrughna, bharata aura lakSmaNa bhI gaye | apane azcoM, rathoM aura gajoMke sAtha bhAmaNDala, suprIba, virAti aura harSAtirekase bhare gavaya, Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 934 paumacariya sAra taraGga rambha-paNajaya // 14 // sa- vihINa - pIka jaya / kosa- kaD kaD ke kkaya- suppaha | sAhu vandahati karepiNu / pucchiu jeha mahArisi rAmeM / santaMvara baidehi ciNigaya // 5 // dasa payAru jiNa bamsu suNaiSiNu // 6 // 'hu~ phari tijagaSisaNu jAmeM // 17 // kabalu cheD Na dukkaD salilahoM jema mahArisindu kavi-kalila ho ||8| ghantA kuJjara-marata-bhavantarai~ akkhiyA~ asesaI muNivareMNa / keka i- sa [14] / vikama-gaya-viSaya- pasAhie / thiGa bhara mahArisirubu devi / tarhi jubai sahi sake ki so jivisa bhareMvi gAu / sarahAko vi uppaNNAzu | ahisitta rAmu vijAharehiM / sAmanya sahAsa sAhie || 1 || maNi- syaNAharaNa hU~ pariharevi || 2 || thiya kesuppA karevi sAvi ||3|| vastuttareM saggaM surindu jAu ||4|| bahu-divaseMhiM gaDa hogAva sAnu ||5|| bhAmaNDaLa-kikinsa rahi ||6|| dahimuha mahinda-pavaNa pUhi || || avaroha mamahaM sahi ||3|| 5 khaNIka - vihINa- bhaGgapUhi~ / candoyarasuyajamyuSNa ehiM / dhattA vadhu pada rahu-NandaNahoM kamaNa phalase rhi ase ki / kkhaNu caraNa sahita ghara sa-dhara sa I bhukhantu thiu || 1|| Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkUNAsImo saMdhi 19 gavAna aura zaMkha, vibhISaNa, nala, nIla, aMgada, tAra, taraMga, raMbha, pavanamuta, kauzalyA, kaikeyI, kekaya, suprabhA aura antaHpurake sAtha sItA bhI vahA~ pahu~cau / sabane bandanA-bhakti kI aura isa makArakA dharma gurasapane taba baI mahAmunise pUchA, "yaha vijagavibhUSaNa mahAgaja na to AhAra grahaNa karatA hai aura na jala, vaise hI jaise mahAmuni pAtakake kaNako bhI nahIM lete| munivarane bharata aura usa mahAgajake sAre janmAntara batA diye / unheM sunakara kaikeyIputra bharatane hajAroM sAmantoMka sAtha dIkSA grahaNa kara lI / / 1-6 / / [14] jaba vikrama naya aura parAkramase prasAdhita hajAroM sAdhaka sAmantoM ke sAtha bharatane maNi ratnoMke samasta AbhUSaNa chor3a diye aura mahAmunikA rUpa grahaNa kara liyA to saikar3oM yuvatiyoMke sAtha kaikeyIne bhI keza loMca kara dIkSA grahaNa kara slI / vaha bijagavibhUSaNa mahAgaja bhI mara kara brahmottara svargameM devendra bana gyaa| rAjA bharatako jJAna utpanna ho gayA aura bahuta dinoMke bAda, unake isa saMsAra kA anta ho gyaa| usake anantara bhAmaNDala, kiSkindhArAja, nala, nIla, vibhISaNa, aMgana, dadhimukha, mahendra, pavanasuta, candrodarasuta, jambuva Adi dUsare yoddhAoM aura vidyAdharoMne rAmakA rAjyAbhiSeka kiyA / raghunandanako rAjyapaTTa bA~dha diyA gayA, aura svarNa kalazoM se unakA abhidheka huaa| lakSmaNa bhI apane cakra ratnake sAtha dharatIkA bhoga karane lge||1-9|| Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramacariTa [80. asIimo saMdhi ] rahabada rajju kAma thiu gara bharahu navovaNu / digNa vihameM vi sayaka mahi sAmantahu~ jIvaNu // casumai si-khaNDa-maNDiya hrihaiN| pAyAlA bandIparihU~ / / 11 bhaNa-kaNaya-samidA pur-pvru| suggIyahA~ giri-kikindha-puru // 2 // sasi-phaliha-lihiya-jasa-sAsaNahauM / sakAuni macala vihosaNahI // 3 // paNa-manahI bhr-baamnniheN| siripampaya-mAla pAyaNi // 4 // rahaNeura-puru bhAmaNDalahauM / kaha-doSu digNu NIkahA~ kahA~ // 5 // mAhindi mahindahI dujyhoN| mAika-Nayaha paSaNAyahA~ // 6 / / abarAha mi avara, pnn| ghara-sihara-rabindu-viSTaNahU~ / / 7 / / balu jIvaNu deha vighosA vi| 'jo Narabaha havau hosai vi // 6 // so sayala vi mA~ bhanmadhiu / mA hoDa ko vi jarge durithayaDa // 5 // ghasA NAeM bhAeM dasamaeNNa paya pripaalenho| devaha savaNahU~ vammaNahU~ meM pIDha kIjahA~ '|| puNu puNu bhanmasthA daasrhi| 'so Narabaha jo pAlei mahi / / 3 / / bhAnu papae~ paya vinny-pr| so bhaviSalu raju kare karU / / 2 / / jo ghara puNu deva-moga hr| vara-thAvara-viti cheu karA // 2 // sA khayahA~ jAi tihi vAsare hi / tihi mAsahi sihi saMvarakareM hi // jaI kaha vi cucha tahA~ avsrhoN| to akusa lu agNa-bhavamtaraho' 5 / / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ! I asIma saMdhi 121 assIvIM sandhi raghupati rAjagaddI para baitthe| bharata tapovana ke lie cala diye| rAmane AjIvikA ke lie sAmantoM ko sArI dharatI bA~Ta dii| [1] lakSmaNa ke lie tIna khaNDa dharatI / candodarake lie pAtAlalaMkA | dhana-dhAnyase samRddha vizAla kiSkindhA nagara sugrIvake lie / candrakAntamaNi ke zilAphalaka para jisakA yaza likhA gayA hai usa vibhISaNa ko laMkApurI kA acala zAsana die gyaa| zrIparvatamaNDala sahita rathanapura nagara yoddhAoM meM cUDAmaNi bhAmaNDala ke lie aura kaI dvIpa nala-nIla ke lie diye gye| durjeya mahendra ke lie mAhendrapurI / pavanasuta ke lie aadityngr| dUsaroM-dUsaroM ke lie bhI aise hI nagara pradAna kiye jinake gRhoMke zikharoM se AkAzameM sUrya candra ragar3a khAte the| rAmane isa prakAra logoM ko jIvanadAna diyaa| unhoMne yaha ghoSaNA bhI kI - "jo bhI rAjA huA hai yA hogA, usase maiM (rAma) yahI prArthanA karatA hU~ ki duniyAmeM kisIke prati kaThora nahIM honA caahie| "nyAyase dasavA~ aMza lekara prajAkA pAlana karanA caahie| devatAoM, zramaNoM aura brAhmaNoM ko pIr3A kabhI mata pahu~cAo" // 1-10 // [2] rAmane phira abhyarthanA kI, "rAjA vahI hai, jo dharatIkA pAlana karatA hai| jo prajAse prema rakhatA hai, naya aura vinayameM AsthA rakhatA hai, vahI avicala rUpase apanA rAjya karatA hai / jo rAjA devabhAgakA apaharaNa karatA hai, dohalI bhUmidAnakA anta karatA hai, vaha tIna hI dinameM vinAzako prApta hotA hai, tIna dinameM nahIM to tIna gAhameM tIna sAlameM, avazya usakA nAza hotA hai| yadi itane samaya meM bhI baca gayA to dUsare janma meM avazya usakA akalyANa hogaa|" isa prakAra " Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 paramacarita sAmanta mijantaivi rAmayaNa / sattANu ghusa jIyAhaveMga // 6 // 'ga pahucai kAi~ eha pihimi / somisiha tumnu majhu tihi mi // 7 // parijaI to i majhe jnnhiiN| kaha maNDala jaM mAvada maNahA~ ' / / 8 // pattA bukamAi sumpaha-gandargeNa 'jaba mahu daya kijAi / to vari maharAyahA~ taNiya mahurAuri divaI' / / || [3] to maNe cintAtriu daasrhi| 'duggejma mahura siMha pahasarahi || 1|| dumahu mahu mahu bi asajjhu raNe | anuvi rAvaNu Na muu gareM / 2 / / bhaya-mAvi-maNu-mA-mAsureNa / jasu digu sUlu camarAsureNa ||3|| so mahuraNarAhiu keNa jiu / phaNapaiheM phaNAmaNiH keNa hiu ||4|| nahu~ ajju vi vAlu kAla kaghaNa / tiyasahu mi bhayaGkaru loi raNu // 5 // dudama-daNu-raha-viyAraNahu~ / kiha bhaGgu samohi paharaNahu~' / / 6 / / paNadheppiNu pabhaNai sttuhnnu| 'hau~ deva Niruttau sattu-haNu // 7 // jai mahura-NarAhiu gau hami / to rahubaI pai mi ya jaya bhaNami // 8 // ghattA paisai jai visaraNu namahA~ ahavai jama bpphaaN| jIya-mahAvisu avaharami mahurAhiva-sappI ' 19: / [4] gajantu NivArija suppheN| kiM pussa parajA sampayae~ / / 3 / / bolijjaI taMja nnivli| mada cokaM hi suhaDa Na jau lahaha // 2 // kiM sAhasu diva Na mAyaba huN| kiu vihiM jeM viNAsu NisAtharahe / / 3 / / kiSaNa muNita Nisbama-guNa-mariu / agaragantavIra cariu / / 4 / / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ masIimo saMdhi sAmantoMko sthApita kara yuddhavijetA rAmane zatrughnase kahA, "kyA yaha dharatI, tumhai, mujhe aura lakSmaNako paryApta nahIM jAna par3atI? hameM apane bIca meM apanI bAta prakaTa karanI cAhie, aura jisake manameM jo maNDala pasanda Aye vaha use le le / yaha sunakara suprabhAphe putra zatrughnane kahA, "yadi mujhapara dayA karate haiM, to mujhe madhurAjako mathurA nagarI pradAna kareM" // 1-9 // [3] yaha sunakara rAmane apanI cintA batAyI, "mathurA nagarI durgAdha hai, isameM praveza karoge kaise ? vahA~kA rAjA madhu yuddha meM mere lie bhI asAdhya hai| usakI dRSTi se rAvaNa Aja bhI nahIM mraa| pralaya sUrya ke samAna camakanekAle camarAsurane use eka zUla diyA hai| usa rAjA madhuko kauna jIta sakatA hai, nAgake phaNAmaNiko kauna chIna sakatA hai / tuma abhI bacce ho| tumhArI umra hI kyA hai aba / vaha yuddha meM devatAoM ke lie bhayaMkara ho uThatA hai| durdamadAnavoMko dehakA vidAraNa karane meM samartha astroMko tuma kisa prakAra jheloge|" yaha suna kara zatrughnane pramANapUrvaka rAmase nivedana kiyA, "he deva, meM nizcaya hI zatrughna huuN| yadi maiM madhurApati madhuko nahIM mAra sakA to ApakI jaya bhI nahIM boluuNgaa| yadi vaha yama to kyA, usake bApako bhI zaraNameM jAyagA to usa madhurAdhipa rUpI sA~pake jIvana para vipakro nikAla lUMgA" ||1-2 // [4] tantra suprabhAne use DIMga hA~kanese rokate hue kahA, "he putra, isa samaya pratijJA karanese kyA lAbha ? vaha bolanA cAhie jo nima jAya, bar3ha-car3hakara bAta karanese subhaTako jaya prApta nahIM hotii| kyA tumane apane bhAiyoM kA sAhasa nahIM dekhA ? donoMne milakara, nizAcarokA nAza kara diyA, kyA tumane ananya guNoMse viziSTa, agaraNya aura anantayIkA carita Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ev rAja dasaraha marahahiM ghoru kiMu / tuhu~ ra kasari jampaNau | jaha mahu uppaNNu maNAraheMga | to hi paramukha / keDa - sumAlAlavariya puta payate bhujheM tuha~ gu AsIsa diSNa jaM suppaha meM | tosa saru sahatreNa / lakraNa vi dhaNuharu appaNau / NAmeNa kiyantayantu pabalu | sAmantaha~ lakkha pariyariDa / su-nimittahU~ huahU~ jantA hu~ / ukrandhe vRrujjhiya- sitraha / to mantihiM paNiu } paumacariu ikka-su eNhu ema thiu || 5 || to vari jasu rakkhi apaNDa || 6 || jai jati Trammara ||1|| parijinala samuha ||8|| ghattA mahu-rAya- shivsinni| maM mahura-bilAsiNi' ||9|| [4] kareM ragar3a jAvasUla tahA~ / vayaNeNa teNa rahasuccha liu / puraM vedigraeN bAra rudrAe~ / vanAniya ziya-guNa- sasvayam // 1 // dija Ti- mahAhave || || dasamira sira-kamalukapaNau // 3 // peNAva diSNu samam-lu // 4 // maha bhajjha gosarija // 5 // saba milanti bisAhU~ // 6 // uppare mahurArAhiva hau // 7 // 'jaya manda bandra bahu-sattu Nu // 8 // ghattA mahu-masaha maharAhivahI~ ghara purisa gavigrahoM / ajjumadArA - divasa ujjANu painhIM // 9 // [*] lai tAva mahura maharAhivahA~ ' // 1 // paNa ana te cali // 2 // maya-vihala saMsae~ buddhAI // 13 // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asIimo saMdhi nahIM sunaa| tumhAre dazaratha aura bharatane bahuta bar3e kAma kiye, taba isa ikSvAku vaMzakI sthApanA ho sakI, agara tuma itanI bar3I ghoSaNA karate ho, to jAo apane yazakI rakSA kro| yadi tuma mujhase utpanna hue ho aura pitA dazarathase janita ho, to pIche paga mata denA, sAmane-sAmane zatruko jItanA / he putra, tuma rAjA madhukI sundara zobhita mathurA nagarIkA vilAsinI strIkI taraha prayatnapUrvaka bhoga krnaa| vaha mathurA nagarI, dhvajAoM rUpI mAlAse alaMkRta hai, madhu rAjA ( isa nAmakA rAjA, aura kAmadeva ) se adhiSThita hai / / 1-2|| [2] apanI guNa sampadAmeM bar3ho-car3hI suprabhAne jaba zatrughna ko AzIrvAda diyA, to aneka yuddhoMke vijetA rAmane use apanA dhanuSa tIra de diyA / lakSmaNane bhI rAvaNake dasoM siroMko kATanevAlA apanA dhanuSa use pradAna kara diyaa| kRtAntapatra nAmaka prasiddha senApati aura sAmanta senA bho usake sAtha kara dii| lAkhoM sAmantoMse ghire hue zatrughnane isa prakAra ayodhyAse bAhara kUca kiyA / jAte hue use khUba zakuna hue, jo zrImanta hote haiM unheM sabhI bAteM milatI haiN| senAke sAtha yaha kalyANase dUra narAdhipa madhupara jA pahu~cA / taba mantriyoMne zatrughnase kahA, "he aneka zatruoMkA hanana karanevAle, ApakI jaya ho, Apa phuul-phleN|" usane guptacara sAmantoMko Adeza diyA, "jAo madhumasa mathurAdhipako DhUMda nikAlo / AdaraNIya vaha Ajase chaha dina ke lie udyAna meM praviSTa huA hai" // 1-9|| [s] "jaba taka zUla usake hAtha nahIM lagatA, tabataka mathurAdhipako pakar3a lo|" ina zabdoMse yoddhA uchala par3e aura AdhI rAta honepara unhoMne kuca kara diyaa| unhoMne nagarako ghera liyA, daravAje roka liye, saba loga urase vikala hokara Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 kiMDa kavaturahU~ Aya hU~ / cayara-mahArASTra-gAi vivAha-- pholiya hU~ / lara-NAyAmara ludhya-haraNahu~ / lihilA mAlA-lI viyaI / paumacariya satudraNAgame~ patraNa yahA~ / upaNu bareM / kiDa kalayatu tUra-svannaDDa / diyA ki AtAmiya- sandaha / tAdi pADi AhayaNaM / vikinnava sahA~ ta / ciramiyama saGgha-mayaH // 4 // patita ||5|| vara - siharasahAya mAMDiyaI // 6 // lakSya sAvarapAI paharAe~ // // vara vara jAe~ maNi dIkSiyahU~ ||2|| ghattA sataha maMtra siraM hi sAmanta hi sIsar3a 1 'paTTaNa jiNaghara meM jina bhaTTa kAhI mi Na dIsaI' // 2 // [+] punaha lavaNamahaNanahIM // 1 // SNahula para cale bhiDiu // 2 // sarabareM hikiyantadantu chaiu // 3 // bhaya-daNDu saha-jandaNahIM / / 4 / / duvAeM mahAma sahu~ cinheM dviSNu sarAmaNau // 6 // be-bhaya-para-pAra gaya ||7|| dUra - pANabhaya / kaNNaya suruppa kapariya kavaya (1) koTTAviya sArahi pahaya-haya ||8|| cattA vihi mi paroparu virahu ki thiya ve viM gain / sAdukArima gayaNa ba jama dhaNaya - surinde hi // 2 // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ masIhamo saMdhi 120 kSubdha ho utthe| kala-kala hone lagA, nagAr3e bjtt| asaMkhya zaMkha phUka diye gye| isake samAna sundara cAlavAlI zatru. striyoMke garbha girane lge| majabUta loheke kivADa tor3a diye gaye / gharoMke saikar3oM zikhara mor3a diye gaye / AgakI jvAlamAlA ke samAna Alokina maNidvIpoMse gharoMkI talAzI lekara, unhoMne manuSya, nAga aura devatAoMke durpako kucalanevAle astra apane kabje meM le liye| usake anantara zatrughnako praNAmakara sAmantoMne sUcita kiyA, "jinadharmake samAna isa nagarameM mujhe madhu (zarAya, rAjA) kahIM bhI dikhAI nahIM diyA" / / 12 / / [7] itane meM vAyudeva nAmake vidyAdharako jItanevAle madhu. putra lavaNamahArNavane jaba dekhA ki zatrughna A gayA hai to vaha gussese pAgala ho utthaa| vaha kavaca pahana aura rathapara car3hakara zatrusenAse jA bhidd'aa| tUrya dhvanise usane hallA macA diyA / bar3e-bar3e tIroMse usane senApati kRtAntavaktrako DhaMka diyA / usane bhI ratha samhAlaphara madhuputra lavaNamahANaMvake dhvajadaMDake Tukar3e-Tukar3e kara diye / usakA dhanuSa tor3akara, use dharatIpara isa prakAra girA diyA, mAno meghaghaTAke samaya tUphAna A gayA ho| taba layaNamahArNavane bhI kRtAntavaktrakA dhanuSa dhvajasahita chinna-bhinna kara diyA | donoMne hI apane prANoMkA Dara dUrase chor3a diyA thA, donoM hI dhanurveda vidyAkI antima sImApara pahu~ca cuke the | karNikA khurapI kaNNariya kavaca TUTa-phUTa gaye / sArathi loTa-poTa ho gayA, azva Aita ho utthe| donoMne eka-dUsareko ratha vihIna kara diyaa| donoM hAthiyopara savAra ho gaye / AkAzameM yama, dhanad aura indrane unheM sAdhuvAda diyA // 1-2 // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 paumacarita [8] pacaur3ayA gindyaa| milASiyAli-vindanA // 1 // khyggi-pun-dusshaa| miri va nuja-viggahA // 2 // vakAhaba da gajiyA : jiyAra sAra-sajayA // 3 // milk-gill-gpdyaa| dhuNanta-puccha-daNDayA // 6 // karaggi-chisa-ambasa / kayambuvAha-svarA // 5 // sa- duka dulaayaa| jhaNammaNanta-gejayA // 6|| vivaraNa-tikkha-kapaTayA / TapaTTaNamta-ghaNTayA // visANa-bhiNNa-digmuhA 1 spati-ghukkharAuhA 83 ghattA tApa kigrantavAsa-maNa riTa Ahau pttiaareN| padaNatyavAI dAviyaI gaM sUrahoM ittie~ // 9|| [9] ja lavaNamahaNau NihaDa rnne| taM mahura-ppa rAhiu kuiu maNe // 1 // bhArahiu mahA-raha juppi haya / ummaviya-dhavala-bhUvanta-paya // 2 // duma-Narinda-Ni dhAraNahu~ / rahu mariu agantahu~ paharaNahu~ // 3 // iya samara-bheri amris-crich| sa-rahasu kiyA tabatako midiTha // 4 // 'mahu saNaDa taNa va jiha NihaTa raNe siha paharupaharu dinu hohi maNe' 15 // tahi avasareM antara thiu s-dhnnu| saI dasaraha-NandaNu sattahaNu / / 6 / / te miDiya paropparu kudaya-maNa / NaM ve vi purandara-dahavayaNa // 7 // mahi-kAraNa parivadanta-kali gaM maraha zahiya-bAhubali // 8 // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asIma saMdhi [8] mahArAjoMko unhoMne prerita kara diyA / bhramaramAlA unapara gU~ja rahI thii| ve pralayAgnike samUha ke samAna duHsaha the, pahAr3a ke samAna vizAlakAya the, meghoMke samAna garaja rahe the, zatruko jItanevAle, ve jhUla se sajjita the / madase unake gaMDasthala gIle the / ve apanI pU~cha hilA-DulA rahe the| sU~r3oMse unhoMne AsamAna ko chU liyA thaa| unhoMne keka racanA-sI kara dI thI / garajate hue ajeya ve pahu~ce / jhana jhanakI gIta-dhvani gU~ja rahI thii| tIkhe tIroMse ve Ahata ho rahe the, ghaNToMkI dana-dana AvAja ho rahI thii| dA~toMse unhoMne dizAoMko vidIrNa kara diyA thaa| dA~ta, paira aura hAtha, unake astra the ||8|| itane meM kRtAntavaktra senApatine yuddha meM zaktise zatruko aisA Ahata kara diyA, mAno rAtane sUryako astakAlIna patana dikhAyA ho // 1 // | 129 I [9] lavaNamahArNavake isa prakAra yuddhameM mAre jAnepara, rAjA madhu kuddha ho utthaa| vaha mahArathameM baiTha gayA, azva jota diye gaye / sapheda svaccha patAkA phaharA rahI thI / durdama rAjAoM kA damana karanevAle ananta astroMse ratha bhara diyA gyaa| raNakI bherI baja utthii| Avezase bharA huA rAjA madhu ke sAtha kRtAntavaktra se jA bhidd'aa| usane kahA, "mere beTeko jisa prakAra tumane yuddha meM Ahata kiyA hai, Ao aba vaise hI mujhapara prahAra karo, apanA dila majabUta rkho|" ThIka isI avasarapara vazarathanandana zatrughna apanA dhanuSa lekara donoMke bIcameM Akara khar3A ho gayA / kupita mana, una donoMmeM jamakara lar3AI hone lagI, mAno donoM hI indra aura dazavadana hoM, mAno dharatI ke lie bharata aura bAhubalimeM lar3AI ho rahI ho / 9 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 paumarisa ghattA cihi mi pirantara-cAvaraNa sara-jAlu phaarh| visahI samyahA~ majhe thiu ghaNa-sambara vai / / 9 / / [10] avaropparu vANe hi chAiyau / avaroru kaha viNa ghAyar3a // 1 // bhavaroppara kadamaI taadiyii| bhavaropparu cindhara phAdiyaI / / 2 / / apoppara chattaI kinnnnaahuuN| abaropparu zraGgara miNNA // 1 // pravarappA yaha sraasnnii| jala-dhalaI vijAyaI sa-caNai / / 3 / / bhavaroppara sAha nniviy| sa-turaGgama jamauri paTTaviya // 5 // avarodha khaNTiya pavara radda / thiya matta-gahanda hi duvisaha / / 3 / / te mhur-bhaaraahiv-ssuhaag| NaM Nahayala-lalaNa sa-ghaNa va // 1 // NaM kasari giri-saharasaha kAMsya / rAmapArAma sabhAvasya litil ghattA ve vi sa-paharaNa sAmarisa kariva hi calagA / malaya-mahinda-mahAhA hi jevaNa-yaka lagA / / 9 / / [1] samudAiyA sindhurA juluu-luddhaa| caluttAla-dukAla-kAla va kuddhA // 1 // vimukusA ummuhA uddha-sopaDA / sa sinnUra kumbhasthalA gil-mnnddaa||2|| mayammahi sippanta-pAya-ppaesA / milansAli-mAlA-girandhIkrayAsAra visaannpphaa-pnnddurijnt-bhaa| ballAyAvalI-digNa-soha va mhaa| calantehi saJcAliI saMsa-gAo / ma mantahi ekmaamiobhuumi-maanii||5|| girindA samudAvalImAva jaayaa| gaindasu tesuTiyA ce vi rAyA // 6 // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asIimo saMdhi 30 donoMke nirantara prahArase tIrajAla aisA pravAhita ho uThA mAno himAlaya aura vindhyAcalake bIca meM sthita meghapravAha ho / / 5-9|| [10] eka dUsarene eka dUsareko tIroMse Dhaka diyA, parantu kisI prakAra unheM AghAta nahIM phuNcaa| eka dUsareke kavaca pratAr3ita ho rahe the, eka-dUsareke dhvaja naSTa kara rahe the| ekadUsareke aMga chinna-bhinna ho rahe the, eka-dUsareke dhanuSa Ahata the, jala-thala bhI ghAvoMse sahita the| eka dUsarene eka dUsareke sAthIko ghAyala kara diyA aura azya sahita yamaloka bheja diyA, eka dUsareke pravara ratha khaNDita ho gye| aba ve matavAle hAthiyoMpara baiThe hue asahya ho utthe| rAjA madhu aura zatrughna aise laga rahe the, mAno AkAzakA atikrama karanevAle mahAmeSa ho, mAno do siMha girizikharapara car3ha gaye hoM, mAno rAma aura rAvaNameM bhir3anta ho gayI ho| donoM IrSyAse bhare the, donoMke pAsa astra the, donoMke hAthameM talavAreM thiiN| aisA jAna par3atA thA ki malaya aura mahendra mahIdharoMmeM dAvAnala laga gayA ho // 1-9|| [11] yuddhake lobhI mahAgaja daur3a pdd'e| ve baloddhata mahAkAlakI taraha kruddha the| vimukta aMkuza ekadama unmukha aura sUMDa jaThAye hue the ve | unake gIle gAloMvAle mastakapara sindUra lagA thaa| apane mavajalase ve pAsake pRkSoMko sIMca rahe the, bhramaramAlAoMne dizAoMko nIrandhra banA diyA thaa| dA~toMkI kAntise unakA zarIra aisA sapheda dikhAI de rahA thA, mAno baguloMkI katArake sAtha meghamAlA ho| unake calate hI zeSa. nAga Diga gyaa| jaba ve ghUmate do dharatIke bhAga ghUma jAte / bar3e-bar3e pahAr3oM kI jagaha samudra nikala Ate / aise una mahAgajoM Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ par3amacarita mahA-item: a-layA marAThA samudA karindraNa ohAbhitro vaarnnindo| kumArega ohAmio mAhurigdI / / 8. pattA mahu NArAya-kasantariu ruhirANu gyvreN| pa.gguNeM phula-palAsu jiha lakkhiAi girivara / / 9 / / [12] bhavasA kAlu aM dukkiyu| jaM rahu-sura jiNatri sakiyau / / 3 / / jaM sUla Na dAhiNa-kara cddi| jaM puttahI bharaNu samAvaDiu / / 2 / / saM parama-visAu jAu mhuheN| 'maNi kiya pujja nihuann-phuh||3|| paJcendiya durama damiya pvi| dhamma-kiya ekaviNa kiya kvi|| maI pAveM paavaastteNnn| Nau bandiya deva jiyantaeNNa || saMjou sannu ko kahA~ tnnaa| giphala jammu gau mA taNau / / 3 / / kari eva hi sallehaNu krmi| vana paJca mahA-dundara dharami' // 7 // tA ema bhaNedhi sindhu ghiu / sa. hAya kemuppAchu kiu || 8 || ghattA 'eka ji jIu mahusagaDa sambahI parihArau / raNu meM sabobaNu jhigu saraNu mayabaru sanyArau' // 5 // [11] je mamba-jaNahoM suh-vsuhaaraa| puNu ghosina paJca pabhokAsa / / 1 // bhAhanta hu~ kerA satta sraa| je santraha~ sokkhaha~ paDhamayarA / / 2 / / puNu sindahu~ kerA paJca sraa| je sAsaya-purabara-sindiparA // 3 // jasa Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 5 amIhamI saMdhi it para ve donoM rAjA ArUr3ha ho gye| donoM hI mahAbhayaMkara the / unakI A~kheM bhrUlatAse bhakura ho rahI thIM, bijalI kI taraha camakate hue ve eka dUsarepara astroMkA nikSepa kara rahe the| mahArAjane vAraNendrako parAsta kiyA aura kumArane rAjA mdhuko| tIroMse Ahata lohU-luhAna madhu rAjA gajavarapara aisA laga rahA thA mAno phAgunake mAhameM pahAr3apara palAzakA phUla khilA ho // 1-2 // [12] antima samaya jaise kAla A pahu~catA hai aura manuSya kucha nahIM kara pAtA, usI prakAra rAjA madhu raghusuna zatrughnako nahIM jIta sakA, jaba putra bhI cemauta mArA gayA aura zUla bhI hAtha meM nahIM AyA to isase rAjA madhuko gaharA vipAda huA, vaha apane ApameM socane lagA, 'maiMne tribhuvanake svAmIkI pUjA nahIM kI, maiMne durdama pA~ca indriyoM kA damana nahIM kiyA, kabhI maiMne eka bhI dharma-kriyA nahIM kI, pApoM meM Asakta maiMne jIte jI jinadevakI bandanA nahIM kii| yaha saMsAra eka saMyoga hai. isameM kauna kisakA hotA hai, merA samUcA jIvana vyartha gayA. basa aba to maiM sallekhanA karU~gA, mahAn kaThora pA~ca mahAtratoMko dhAraNa kruuNgaa| yaha kaha kara usane saba parigraha chor3a diyA, usane apane hAthoMse kezaloMca kara liyA / merA eka akelA yaha jIva haiM aura saba kucha dUsarA kyA hai ? yaha raNa mere lie tapovana hai| maiM jina bhagavAna kI zaraNameM hU~, gajavara hI mere lie upAzraya haiM ||1-9 // 1 [13] jo bhavyajanoM ke lie dharmakI zubhadhArA hai, usane aise pA~ca NamokAra mantrakA uccAraNa kiyA, arahantabhagavAna ke sAta una varNoM kA uccAraNa kiyA jo saba sukhoMke Adi nirmAtA haiN| phira usane siddha bhagavAn ke pA~ca varNoMkA uccAraNa kiyA Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 Ayariyahu~ keza satasarA / sattIvazAya NamokkaraNA / i paJcatIsa paramakkharahU~ / paumacariu je paramAcAra-vicAra- parA // 4 // sAhuhu~ mava-bhaya-pariharaNA // 5 // suba- pArAvAra - parasparahU~ // 6 // sicari-kavAda ugghA // 7 // kuJjarahoM meM uppareM kAlu kiu // 8 // visa-cisama-visaya-pilAu hai / mahu suhai rentu bhagantu thiya / ghantA kusuma suhiM visajiyai~ kiTa sAhukAra / marasa bhuJjantu u sa kumAra || 9 | [ 81. ekAsIimo saMdhi ] RNu seviDa sAyaru chaktiyau hiu dasANaNu rataeMga avasAna kA puNu rAhaveMNa baldiya sIpa vistaeNNa // [1] un RRNa se seNa cinte / teM teM teM cittaM // rAha-cam pANa-piyalliyA seNa teMga seNa citteM / jiha vaNa ghalDiyA teM teM teM vileM // jaMbheDiyA ||1|| amiya-roma mogAsasa // 2 // rAmahoM rAmAciniya gattahI~ / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAsIimo saMdhi 135 jo zAzvata siddhiko dete haiM, phira usane AcArya ke sAta varNIkA uccAraNa kiyA jo parama AcaraNake vicAraka haiM, phira usane upAdhyAyake nau varNokA uccAraNa kiyA aura sarvasAdhuoMke nau daNIkA uccAraNa kiyA jo saMsArake bhayako dUra karate haiN| isa prakAra paiMtIsa akSara jo zAstra rUpI samudrakI paramparAe~ banAte haiM, jo viSake samAna viSama vipayoM kA nAza karate haiM aura jo mokSa nagarI ke dvAroMkA udghATana karate haiM, ve mujhe zubhagati pradAna kareM, yaha kahakara vaha AtmadhyAna meM sthita hA gyaa| usakA zarIrAnta gajavarapara hI ho gyaa| devatAoMne sumana barasAye aura sAdhuvAda kiyA, kumAra zatrunna bhI mathurA nagarIkA svayaM upayoga karane lagA |12-2 / / ikyAsI sandhi rAma jaba anurakta the to unhoMne vanavAsa svIkAra kiyA, samudra laughA aura rAvaNakA vadha kiyA, parantu antameM vahI rAma birata ho uThe aura sItA devI kA parityAga kara diyaa| [2] saca bAta to yaha hai ki unakA mana virakta ho uThA thA, phira bhI sItAkA parityAga kiyA lokApavAda ke bahAne / rAghavane manakI virakti ke kAraNa hI sItAkA parityAga kiyaa| isI virakta cittake kAraNa unhoMne apanI prANapyArI sItA devIkA parityAga kiyaa| yaha vahIM virakta mana thA ki sItA devIko isa prakAra vanameM nirvAsita kara diyaa| eka dina saundarya vidhAtrI sItA devI rAmake pAsa pahu~cI una rAmake pAsa jo amRta Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita ekahi divasa mohr-gaarii| pArma pariTThiya sIya mahArI ||3|| jaanniy-girvs-prmaathii| pamaNa paNaya-kriyAli-hasthI // 4 // 'sAha mAha jg-mhipp-snnihi| muhaNAra ajaya diTara ma, tiki // ..|| puSpa-vibhAgahoM paDevi pahiu / samha-jualu maha vapaNe paTTaGa' // 6 // to sjjp-mnn-gygaagndeN| hasiu sa-vimbhamu rAhavacanda / / 7 / / 'dui hosanti putta paramesari / paraNAra-varaNara-bAraga-kaipari / / 1 // zAvara eku mahu hiyaeM cayiu / sundari saraha-juala jaM pAiyau ||9|| ghattA to ahi dina hi thovA hi sIyaGga, guruhaaraaii| 'mahi dhAsara' gavaNa baMda paTTaviyaI hakkArAI / / 10 / / [2] mhiyaa|| rabai-dhari piyA miravaNe kariNiyA / malhaNa-lIliyA kIlaNa-soliyA // 3 // vala bolalAi Nasvara-kasari / 'ko dosalau akmbu paramesari' // 2 // bihasiya trimiya-pa-ya-capaNI / danta-ditti-unnAzaya-gayaNI / / 3 / / 'pala dhavalAmala kNtrl-baahhoN| jANami puja syami jiNaNAhaho // 4 // piya-bayaNaNa taNa saannndeN| parama puna ziya rAhava-camdaM / / 5 / / digva-mahinda-dumaya gandaNa-vaNe / sarala-tamAla-tAla-tAlI-ghaNeM // 6 // cndnn-ghul-tily-kusumaauleN| kala-koila-kula-kalayala-sadkule ||7|| daahinn-pvnnndoliy-truvreN| bhamira-mamara-dvAra-mohara // 6 // dhaya-toraNa-vimANa-kiya-ma / kenda-manda-sandina-taNAve / / 9 / / Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkAsIimo saMdhi 135 rasoMkA upabhoga karane meM gaharI abhiruci rakhate the aura jI zarIrase ramaNiyoMke ramaNa meM nipuNa aura samartha the| sItA devI nirabopa bhAva se paramArthako jAnatI thIM, phira bhI unhoMne donoM hAtha jor3akara rAmase pUchA, "he gvAmI, he svAmI, jagako mohanemeM samartha, AjakI rAtameM maiMne eka sapanA dekhA hai ki puSpaka vimAnase girakara eka saraha (hAthIkA baccA) jor3A mere muMha meM ghuma gayA hai / yaha sunakara sajanoMke mana aura netroko Ananda dene vAle rAmane bilAsake sAtha haisakara kahA, "paramezvarI, zatru aura zreSTha nararUpI gajoMke lie siMha ke samAna do vIra putroMko tuma janma dogI, aura jo saraha yugala gira gayA hai, usakA artha hai ki ve donoM mere idayako jIta leNge|" usake bAda thor3e hI dinoM meM sItA devIke aMga bhArI ho gye| aura mAno vanadevIne Akara, he sakhI calo', yaha hA~ka macA dI // 1-10|| [2] rAmako gRhiNo, sItA, jaise vanameM hathinI ! malhAtI huI aura krIr3Ae~ karatI huii| narazreSTha rAmane pUchA, "he devI yatAo tumheM kauna sA dohalA hai," | yaha sunakara sItA devIkA mana khila gayA / dA~toMkI camakase AsamAna camaka uThA / ha~sate hue vaha bolI,"maiM ekamAtra jina bhagavAna kI pUjA karanA cAhatI hU~ jo dhavala nirmala aura pavitra haiN|" taba rAmane apanI priya patnIkI icchAke anusAra rAmake (naMdanavana meM) jina bhagavAnkI sAnaMda parama pUjA kI | naMdanavana meM bar3e-bar3e vRkSa the, tAla tamAla aura tAlI vRkSoMse saghana, candana, molanI aura tilaka puSpoMse Akula, sundara koyaloMkI kala-kala dhvanise saMkula / dakSiNa pavanase jisameM vRkSa Andolita the, aura ghUmate hue bhaurAMkI jhaMkArase manohara / jisameM zvaja, toraNa aura vimAnI se maMDapa bane hue the, nRtyakAroM ne apane nRtyase samA bA~dha rakhA thaa| aise Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 paumacarita ghattA , sahi taha ubavaNe pahasareMSi jaya-jaya-sAre pujja kiya / jidda jimvara-dhammahA~ jIva daya jANai rAmahIM pA thiya / / 1 / / / / jaMbheTiyA || nAva viNIyaha phandai mIyo / dumA 5. nAhi ko gu: / / 'phuravi Asi pahU~ para duggejmaha / tiSNi mi NIsAriyaI bhaujhahU~ // 2 // thiyai~ vidasa dasu mmnt|| dussaha-dukrava-parampara-pasa I // 3 // raNa-raktasa~Na gileMci unigliyiiN| kaha vi kaha viNiya-gottaho miliy| evahi eu pya jAgahu~ ikvnnu| kAi~ kareMsai phuravi a-lakSaNu' / / 1 to patthantara sAizAre / bhAiya paya asesa kUvAreM / / 6 / / 'aho rAyAhirAya paramesara / Nimmala-rahakula-Nahayasa-sasAra 7 // duzma-dAma-deha-bhaya-mapaNa tihuag-jnn-mnn-nnynnaannndnnaa||8|| jai avarAha pAhi dhara-dhArA / to paTTaNu viSNavaha mhaaraa||5|| dhattA para-pussui ramevi dummahilau denti palusara paha-yaNAhI / "ki rAmu Na muJjaha jaya-sua dassui vaseM vi careM rAmaNoM" // 30 // [4] 1 / jabhAyA / paya-parivAeNaM moggara ghAe / meM sira Ahau rahuvaha-NAhara || cintai majaliya-vayaNa-saroruTu / suha lihantu untu iMTThA-muha / / 2 / / 'viNu para-tatti ko vi Na bIvai / sai~ vigar3ha amAI udIvai // 3|| Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAvIramo madhi usa suhAvane upavanameM praveza karake unhoMne 'jaya jaya' zabdake sAtha pUjA kI / rAmake samIpa sItA devI usI prakAra sthita thIM jaise jinadharmameM jIvadayA pratiSThita hai // 1-10 // [3] ThIka isI samaya phar3aka uThI sItA devIko duHkha utpanna karane vAlI dAyoM A~kha ! vaha apane mana meM socatI hai ki eka bAra pahale jaba yaha A~kha phar3akI thI naba isane hama tAnoMkA zabase anAkAnta ayodhyAse nirvAsana kiyA thA, aura taba videzameM deza deza bhaTakate hue asahya duHkha jhelate raha / usake bAda yuddhakA rAkSasa hameM nigala hI cukA thA ki usane kisI taraha hameM ugala diyA aura hama apane kuTumyase mila sake / lekina isa samaya phira A~kha phar3aka rahI hai, nahIM mAlUma kyA hogA? ThIka isI samaya vRnakI DAleM apane hAtha meM lekara prajA gaja bhavanake dvArapara aayii| usane kahA, "he parama paramezvara rAma, Apa raghukula rUpI pavitra AkAzameM candramAke samAna haiM; phira bhI yadi Apa svayaM isa aparAdhakA apane mana meM vicAra nahIM karate to yaha ayodhyA nagara Apase nivedana karanA cAhegA / khoTI striyA~ khule Ama dUsare puruSoMse ramaNa kara rahIM haiM; aura pUchane para unakA uttara hotA hai ki kyA sItA devI yo taka rAvaNake ghara para nahIM rahIM aura kyA usane sItA devIkA upabhAga nahIM kiyA hogaa|" // 1-10|| [4] prajAke ina duSTa zabdoMko sunakara rAmako lagA jaise mogaroMkI coTa unake sirapara par3I ho| unakA mukha kamala murajhA gyaa| vaha vicArameM par3a gaye nIcA mukha kiye, ve dharatI dekha rahe the aura soca rahe the ki dUsaroMkI cintAke binA saMsArameM koI nahIM jI sakatA; AdamI svayaM naSTa hotA hai Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 paumacarita lou sahAA dupparipAla / bipsama-visu para-lie-NihAlau // 1 // mahAga ra pazu-guNavira ana guNa-gArau // 5 // kaha sai jai paravai gau mAi / avase ki pi kalaGka lAvai // 6 // hoha huApaNo nca avinniiyu| gimbhu va suha aNicchiya-soyaDa / / / / candu va dAsa-gAhi saha kha-sthau / sUru va kara-caNhau dUra-sthau || // vANu va loha-phalu maann-munndd| vindhaNasIlA dhammahI cukA // 5 // ghattA jaI kaha vi pigama hoi para to hariya-hadaheM aNuharai / jo kAla dei lu dubai tAna jeM joviu apaharaI / / 10 / / / / jaMbheSTiyA // aha khala-mahilAhe gaha jiha kuDila he / __ko pattiAi jana vi marijai // 1 // aNNu giei aNu aNu bolAvaha / cintai aSaNu aNNu maNe mAraG // 2 // hiyabaI Nitrasaha visu hAlAhalu / bhamiu vanaNe didiheM jamu kevala // 3|| mahilA taNaDa cariu ko jANai / ubhaya-tAi~ jiha saNai mahA-gai / / / / canda-rU va sambopari vkii| dAsa-gAhiNi sara sa-phalako // 5 / / gava-vijuliNya va caal-dehii| gorasa-mantha va kArima-poDI // 6 // vANiya phala kvshiss-maannii| bhAva garuAsakA-yANI // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkAsIma saMdhi aura dUsare ko uttejita karatA hai; loka svabhAva se hI aparipAlanIya hai, usakA mana vipama hotA hai, vaha hamezA dUsaroMkI burAI dekhatA hai, mahAsarpakI taraha vaha bhayaMkararUpase vakra hotA hai, mahAguNoMse dUra dUsaroMkA burA karanevAlA | logoMkI kavi yati sakI aura rAjA acche nahIM lagate, ve unameM koI na koI kalaMka avazya lagA dete haiM, loga Aga ke samAna avinIta, aura zrImAlakI taraha sIya ( ThaMDa aura sItA devI ) ko pasanda nahIM krte| ve candramA ke samAna kevala doSa prahaNa karate haiM, usakI taraha nayazIla aura AkAzake samAna zUnya meM vicaraNa karanevAle tIra phalakakI taraha, unameM loha ( lohA aura lobha ) hotA hai; ve guNoM (guNa aura DorA ) se mukta hote haiM, vidhvaMsajhIla aura dharmase hIna / janatA yadi kisI kAraNa niraMkuza ho uThe to vaha hAthiyoM ke samUhakI taraha AcaraNa karatI hai; jo use bhojana aura jala detA hai, vaha usIko jAnase mAra DAlatI hai | // 1-12|| 921 [5] yA nadI kI taraha kuTila mahilAkA kauna vizvAsa kara sakatA hai bhale hI duSTa mahilA mara jAya, para vaha dekhatI kiso kA hai aura dhyAna karatI hai kisI dUsarekA pasanda karatI hai kisI dUsareko / usake manameM jahara hotA hai, zabdoM meM amRta aura dRSTimeM yama hotA hai, strIke caritako kauna jAnatA hai, vaha mahAnadI kI taraha donoM' kUloMko khoda DAlatI haiM / candrakalAke samAna sabapara der3hI najara rakhatI haiM, doSa grahaNa karatI hai, svayaM kalaMkinI hotI hai, nayI bijalI kI taraha vaha caMcala hotI hai, gorasa manthanakI taraha kAlimAse sneha karatI hai, seThoMke samAna kapaTa aura mAna rakhatI haiM, aTavIke samAna AzaMkAoMse bharI Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 paumacariDa Nihi va payatta parikSecI / gulahiya-sIriva kahA~ biNa devI': / zrappANeNa jeM appaDa ghohi| 'pari gaya sIyama chou virohiu||1|| pattA Niya-geha-Nibaddha Avai jai vi mahA-sai mahu mnnhoN| kI pheDeMvi sAi lamajaNau jaM gharai Nivamiya rAvaNahA~' // 10 // / jaMbhaTiyA // tAgha jaNa eNu NAI hubhAsaNu / ghiNa va sisaDa zatti palilau || kadina u sUrahAmu kareM jimmalu / vina-vilAsu jalagu jAlujala // 2 // 'tujaNa maiyavaTu hau~ acchmi| jo jampai tahA~palaDa samicchami // 3 // jaM kiu svarahoM mhaa-skhl-khurhiiN| jaMkita raNeM rAvaNako raudahA~ / / 3 / / taM karemi dujaNa, hyaashN| kuddhila-bhuGgA-ajha-saGkAsaha 141 ho ghallAvaha sIya mhaa-si| NAma-ggahaNe jAhe duhu pyAsaha / / 6 / / jA suravara hi padamaya buJcha / jA pasA vasumaha pazcAI // 7 // jAhe pahAveM rahu-kucha gndaa| pakayahA~ pisuNu jAu jo NindA // 8 // Ahe pAya-paMsu vi vandijvai / vAhe kalaku phema lAimaha // 9 // ghattA jo rUsAi sIpa-mahAsaiheM so muhu agmae~ thAu khalu / tahA~ pApahI virasu santAhA~ lumi sa-hatya sira-kamalu' 1130 // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkAsIimo maMdhi huI hotI hai, nidhike samAna vaha prayatnoMse saMrakSaNIya hai| gur3a aura ghIko svorakI bhAMti car3a kisIko bhA dene yogya nahIM hai|" rAmane isa prakAra jaba apane Apako sambodhita kiyA to unheM lagA ki sAMtA calI jASa, parantu prajAkA virodha karanA ThIka nhiiN| sItAdevI, yadyapi ghora saMkaTa meM bhI apane snehasUbameM ba~dhI rahI hai aura merA mana kahatA hai ki vaha mahAsatI hai, phira bhI isa pravAdako kauna miTA sakatA hai ki sotA rAvaNake ghara rahI // 1-10|| [6] taba janArdana ekadama ubala par3A, mAno ghI par3hanese Aga bhar3aka uThI hii| usane apanI pavitra sUrgrahAsa talavAra nikAla lI jo bijalIke bilAsa yA lapaToMse camakatI huI Agake samAna thii| usane kahA, "maiM dumokA ahaMkAra cUra-cUra kara dUMgA, jo burI bAta kahegA usake lie maiM pralaya hU~ ? mahAna duSTa kSudra kharake sAtha maiMne jo kucha kiyA aura rAvaNake sAtha bhayaMkara yuddha meM kiyA vahIM maiM una dunoMka sAtha karU~gA, jo kuTila mujaMgoMke samAna vakra aMgavAle haiM, jisakA nAma lenese duHkha naSTa ho jAtA hai, devatAoMne jisake pAtivratyakI ghoSaNA kI, jisake prasAdase yaha dharatI Azvasta hai jisake kAraNa hI raghunandana sAnanda haiM, usa sItAdevIkI jo nindA karegA, maiM usake lie yamakA dUta huuN| loga jisake caraNoMkI dhUla kI vandanA karate haiM, use kauna kalaMka lagAyA jA sakatA hai| mahAsatI sItAdevIke prati jo duSTa sandeha rakhatA hai vaha mere sAmane Akara khar3A ho,usakA sira rUpI kamala maiM apane hAthase khoTa lU~gA" / / 1-10 // Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16: paumacarita [-] // jaMbhehiyA / / dhariDa jaNa igu rahuvai-gAhe / jauNA-bAhu va gaGgA-bANa // 1 // 'jai samuha Niya-samayahA~ thukka ha / to tahoM ko sabaDammuhu ikAi // 2 / baha vi sahanti NimiteM kndhuuN| toviNa rUsaha viyu pulindaha / 3 / / candA chijjai mivai ghaasi| toipaNiyama-gandhutahA~ NAsAI ||4|| dantu dalitai pAva kappaNu / so viNa muNiyaya-dhavalasaNu / / 5|| paya Naracai hi epa lgii| dummuha jada dhi to vi pAledhI // 6 // to vigaNaviDa kumAra rAhavu / 'ahA~ paramasara parama-parAhatu / / 7 / / jaM jAvar3a Niya-pAraNa pucch| kapAsaha rAya-muduncha / rahu-ka uttha-aNaragaNa-virAmahi / dasaraha-bharaha-gaNarAhiba-rAma hi / / 2 / / pattA ikyucha-vaMseM upAhiM sacce hi pAliu puru acalu / vahA~ paya-uvayAraM-mahadunahIM sad bhavArA parama-phalu' / / 10 // [8] // jaMbhediyA / / hari bujhAdhiu ma vi rAmeNaM / halu vi bhASai sIyA gAmaNaM / / 5 / / 'eldhu varucha avaheri karevI / jaya-taNaya varNaM kahi mi thavecI / / 2 / / jIvaha marau kAi~ kira sttie| kiMdiNamaNimaNipasaharanti / / 3 / / maM rahu-kuleM kala uppajaTa / tihuaNe ayasa-pAhu maM bajAu' ||4|| jAu Niruttara khkh-gndnnu| lahu seNANI Dhoiu sandaNu 35|| devi ghaDAviya giya-parie shii| pekvansahI puracarahoM asesahoM / / 6 / / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAsIma saMdhi 1. * [7] taba rAmane lakSmaNako pakar3a liyA, vaise hI jaise yamunAke pravAhako gaMgAkA pravAha roka letA hai| yadi samudra apanI maryAdA tor3a de, to kauna usake sammukha Thahara sakatA hai| yadyapi kola, zabara pratidina kanda-mUla ukhAr3A karate haiM, phira bhI vindhyAcala krodha nahIM krtaa| loga candanako kATate haiM, Tukar3e-Tukar3e karate haiM, bisate haiM, phira bhI apanI dhavalatA nahIM chor3atA, jaba rAjA loga prajAko nyAyase aMgIkAra kara lete haiM, vaha burA-bhalA bhI kahe, taba bhI ve usakA pAlana karate haiM / " yaha sunakara kumAra lakSmaNane rAdhaya se prativedana kiyA- "are paramezvara, yaha bahuta bar3e apamAna kI bAta hai, jo janapar3a apane hI svAmIkI ijjata nahIM karatA, prasiddha yazavAle rAjakulakI hrI nindA karatA hai| raghu, kAkutstha, agaraNa, virAma, dazaratha, bhagna aura rAma Adi - jo bhI mahApuruSa ikSvAkukulameM utpanna hue. haiM una sabane isa mahAnagarIkA pratipAlana kiyA hai| he AdaraNIya, unake usa prajoSakArarUpI vRkSakA paramaphala hamane pA liyA // 1-10 // [8] isa prakAra rAmane kisI taraha lakSmaNako samajhA-bujhA diyA | parantu aba unheM sItAkA nAma taka acchA nahIM lagatA thaa| unhoMne kahA, "he bhAI, tuma ise dUra karo, janakatanayAko kahIM bhI vanameM chor3a aao| cAhe vaha mare yA jiye, usase aba kyA ? kyA dinamaNike sAtha rAta raha sakatI haiN| raghukulamaiM kalaMka mata lagane do, tribhuvanameM kahIM ayazakA DaMkA na piTa jAya / " yaha sunakara kaikeyIkA putra lakSmaNa niruttara ho gayA / baha senAnI zIghra ratha le aayaa| apanI-apanI sImAmeM sthita azeSa nAgarikoMke dekhate-dekhate usane devI sItAko rathapara 10 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 paumacarita dhAhAviDa kosakae~ sumitteN| suppahAe~ somAura-cittae~ // 7 // NAyArayA-yaNeNa ukaNThe / 'keva vibhoDya daibeM du? ||4| gharu viNa? khala-pisaNahu~ chndeN| dhi-dhi ajutu vija rAhavacanda / / 1 / / ki mANusa-jammeM lantueMNa iTa-vioya-parampareNa / pari jAya NAri vaNe vellaniya jANavi mucA taruvaraNa' // 10 // 1 jaMbheSTiyA // tAva turaha~hiM piurahu teshe| ____ viyaNa mahAraI dAruNa jetta hai / / 3 / / jatthu samajuNA dhAi-zva-dhammaNA / tAla-hintAka-sAlI tmaalkssnnaa||2|| ciciNI campayaM cUa-cavi cndnnaa| baMsuvisu vakSulaM vauLa-kara-padaNA) timira-taru sarala-tAlUra-tAmicchayaM / simbalI sallA selu sasacchaya am NAga pugaNAga-NAraGga-pomAliyaM / kunda-koraNTha-kApUra-kakolayaM // 5 // sarala-sami-sAmarI-sAla-siNi-sIsavaM / pAsalA phIphalI kenaI vAhavaM // 6 // mAha vI-maDa-mAlUra-vahumokAyaM / sindi-nindara-mandAra-mahuruparaNyAmA Nimva-kosamba-jambIra jambU varaM / gviAGkSaNI rAhaNA toraNA tumbaraM / / 8 / / NAlikerI karIrI karanAlayaM / dAhinI devadAra kavAsaNaM // 5 // ghattA jaM jeNa jemma kammau kiyau taM tahA~ taba samAvai / ki rahIM TAle vi jaNaya-subha daha Nijnai ta aDai // 10 // [10] / / jabheSTiyA / / sahaeN vi honti he lagchaNu kAiu / sambahA~ vikasai kammu purAhata // 1 // jattha iMsa-masayaM bhayaGkaraM / soha-sarahayaM nA-sUya ||2raa) NAya-NaDalayaM kAyaloluhaM / hasthi-ajabaraM dara-mahoI // 3 / / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkAsIimo saMdhi 140 car3hA liyaa| kauzalyA aura sumitrA zokase vyAkula hokara ro pdd'iiN| nagarakI striyA~ bhI utkaMThita hokara kaha uThI, "duSTa daivane yaha kaisA viyoga kraayaa| duSTa cugalakhoroM ke kapaTa se ghara naSTa ho gyaa| rAmacandra ne dhikkAra yogya ayukta kiyaa| usa manuSya janmako pAkara kyA kareM, jinameM priya-viyogakI paramparA-sI ba~dha jAtI hai| isase acchA to yaha hai ki hama kisI vanakI latA bana jAya, kamase kama usakA vRkSase viyoga to nahIM hotaa"||1-10|| [Ethor3I derameM azva apane rathako vahA~ le gaye, jahA~para bhayaMkara ghanA jaMgala thaa| usameM sajjana, arjuna, dhAya, dhava, dhAmana, tAla, hiMtAla, tAlI, tamAla, aMjana, imalI, campaka, Amra, cavi, candana, bA~sa, viSa, beMta, bakala, vaTa, vandana. timira, tarala, tAlUra, tAmrAkSa, siMbhalI, sallakI, sela, saptacchada, nAga, punAga, nAraMga, nomAliya, kuMda, koraMda, kapUra, kakkola, sarala, samI, sAmarI, sAla, zini, zIzA, pADalI, poDalI, pophalI, ketakI, vAhava, mAdhavI, maDavA, mAlUra, bahumokSa, sindI, sindUra, maMdAra, mahuA, nIma, kosama, jambIra, jAmuna, khiMkhaNI, rAiNI, toriNI, tumbara, nAriyala, karIrI, karaMjAla, dAmiNI, devadAra, kRtavAsana Adi vRkSa the| jo jaisA karma karatA hai, usakA use vaisA hI phala milatA hai| yadi aisA nahIM hai, to phira, sItA devI ko rAjya se hakAlakara daivane aTavImeM kaise nirvAsita kara diyA / / 1-10 // [1] satI hote hue bhI use lAMchana lagA diyA, isase sAfa hai ki sabako pUrva janmameM kiye karma bhogane par3ate haiM / sArathine usa bhayaMkara aTavImeM sItAdevI ko chor3a diyaa| usameM bhayaMkara DAsa aura macchara the, siMha, zarabha, magara aura suara the| nAga, bakula, kAka, ullU, hAthI, ajagara aura dabake per3a Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 paumacariDa dama-sIra-kusa-kAsa-muayaM / pakSaNa-paThiya-tarU-papaNa-puarya / / / / vir3ava-Nihasa-puSNugdha-macchiyaM / kimi-pipIli-udehi-vicchicaM ||5|| hIrakhuNTa-kaNTaya-NisntaraM / sila-khar3aka-pasthara-kisamdharaM // 6 // tahi mahA-bane prm-daarunne| soha-paya-gaya-soniyAraNe / / macchahala-paiula-bhIsaNe / siva-siyAla-aliyalli-mI?NI)soTa muka tendhu mUeNa jANaI / 'mahu dosu rahuvai ja jANaI // 9 // ghatA vari yi hAlAhau mazviyau vari jama-lou gihAliyau / para-maNa-bhAyaNu buha-NilaDa sevA-dhammu Na pAliya u / / 10 / / [1] / / jabheSTiyA / / dupparipAla jIviya-saMsaTa ANa-bacchita vikriya-maMsa / / 1 / / se kA-dhammu hoi dujjaannu| pahu aikva Da kagya-samANau ||2|| moyaNe sayaNe mante ekknteN| maNDala-joNi-mahaNNava-cintae~ // 3 // jahi asyANu Nivamdhai raagddh| tahi pAiku jai vi porANaDa // 4 // u vaisaNau Na vaha jiivnnu| Na karavara kayAvi giTTIvaNu // 5 // pAya-pasAraNu htypphaalaa| isAlabANu samuza-NihAsaNu // 6 // hasaNu masaNu para-AsaNa-pelkaNu / gatta-manu muha-jammA-meharUNu // 7 // NaDa Niyaha Na dUra visekdd| rasa virasa-visu jANevasa // 8 // aggala pacchala prihrievii| jiha tusaha siMha seva karavI // 9|| Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * ekA sIimo saMdhi " the| darbha, sIra, kusa, kAsa aura mU~ja thii| havAse gire hue bahuta-se per3a - pattoM ke Dhera par3e hue the| per3oM ke gharSaNase Aga laga rahI thI / kIr3oM, cITiyoM aura dImakoM se vaha aTavI bharI huI thii| DAbha, ThUMTha aura kA~ToM se vaha bichI huI thI / zilA patthara aura caTTAna ke hI usameM bistara the / mahAbhayaMkara jaMgalameM jo siMhoM se Ahata gajaraktase lAla-lAla ho rahA thA, jo rIcha aura pAnI vAle sA~poM se bhISaNa thA, ziva, zRgAla, bAgha se mayaMkara thA, sArathine sItAko chor3a diyA aura kahA, "he devI, rAma hI jAna sakate haiM. isameM merA doSa nahIM hai| halAhala viSa pI lenA acchA, yamakI duniyA meM calA jAnA acchA, parantu aise sevAdharmakA pAlana karanA acchA nahIM jisameM dUsaroMkI AjJAoMkA dukhadAyI pAtra bananA par3atA hai // 1-10 // 7 149 [11] usameM hamezA prANoMkA Dara banA rahatA hai, dUsaroMkI AjJAkA sammAna karanA par3atA hai, apanA mastaka bikA hotA hai / sacamuca sevAdharma pAlana karanA bar3A kaThina hai, sevAdharma khoTe yAnakI bhA~ti hotA hai / isameM rAjA bAghake samAna dekhatA hai| bhojana, zayana, mantraNA, maNDala, yoni aura samudrakI cintAmeM rAjA sevakakI ora hI dekhatA hai / jahA~ rAjadarabAra baiThA hotA hai, vahA~ bhI sevaka cAhe jitanA purAnA ho, vaha baiTha nahIM sakatA, usakA jIvana bar3A nahIM hotA, vaha thUka taka nahIM sakatA, paira pasAranA, hAtha U~ce karanA, calanA, saba ora dekhanA, ha~sunA, bolanA, dUsarekA Asana le jAnA - AnA, zarIra mor3anA, ja~bhAI lenA bhI usake lie dUbhara hotA hai| na vaha svAmIke nikaTa raha sakatA hai aura na duur| vaha usake rakta-virakta hRdayako pahacAna letA hai / AgA-pIchA chor3a Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAna yattA paNavanpiNu bamphara naDDama siru vikSiNai jie.vAhoM / saMkSahI aNuviSNu pesaNu kareMci ra Na ekku vi sevAhI' 10 // [12] // jaMbheSTiyA || ema bhaNegviNu rahu pallahiu / samuha aujjhaheM sUu payahiDa / / 1 // bAra-bAra tahe diNNu visesnnu| 'jAmi mAeM mahu etti pesaNu' // 2 // jaM asahajjI mukka vaagnt| mucchaDa enti janti sa hi avasare // 2 // dhAhAviu ukknntthl-maaveN| 'kammu udu kiya3 maI pAva // 4 // machuDu sArasa-jualu vimou| cakavAyamihuNu va vicchohana // 5|| jammaha lamargevi dukkha bhAyaNa / hA bhAmaNDala hA nArAyaNa ||6| hA sattahaNa NAhi mammIsahi / hA jaNeri hA jaNaNa Na dIsahi / / / hA haya-vihi hau~ kA viokSya / siba-siyAla-saddUlaha~ hoya // 8 // hA haya-vihi tuhu~ kA viruddhu| jeNa rAmu mahu uppara kuddhau // 9 // pattA vari tiNa-siha vari vaNe vellariya bari sila loya? pANa-piya / dUhava-dusasa-duha-mAyaNiya u maI jehI kA vitiya // 10 // [ 13 ] || jaMbheSTiyA / jaslu thalu caNu tiNu bhuvaNu vicis| maMji NihAlami taM ji pahisaDa / / 1 / / maNu maNu bhANu mANu bhU-bhASaNu / jasma maNaNa samicchiu rAtraNu // 2 // paNasaha tuhu mi tAva tahiM hontii| jaiyahu~ Niya NisiyareNa ruvantI // 3 // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 351 ekkAsIhamI saMdhi kara, vaha isa prakAra sevA karatA hai ki vaha santuSTa ho jAya / mahAn sItAdevIko praNAma kara, sArathine phira kahA, "sevAmeM jIneke lie sira becanA par3atA hai, sukhake lie, AdamI pratidina sevA karatA hai, parantu use usame eka bhI sukha nahI milatA" / / 1-10 // [12] yaha kahakara usane ratha lauTA liyaa| sUtane aba ayodhyAke lie prasthAna kiyA / bAra-bAra usane kahA, "he mA~, maiM jAU~, mujhe itanA hI Adeza diyA gayA hai / sItAdevI vanameM isa prakAra chor3A jAnA sahana nahIM kara skii| usa samaya, use bhUchI AtI aura calI jaatii| vaha jora-jorase ro par3o "mujha pApinane pichale janmameM koI bhayaMkara pApa kiyA hai, zAyada maiMne kisI sArasakI jor3IkA vichoha kiyA hogA athavA cakravAkake jor3eko viyukta kiyA hai| janmase hI maiM dukhoMkA pAtra banavI A rahI huuN| he bhAmaNDala, he nArAyaNa, he zatrubhana, he mA~, he pitA! koI bhI to dikhAI nahIM detaa| he itabhAgya, maiMne kisakA viyoga kiyA thA ki jisase mujhe ziva, zRgAla aura siMha ghere hue haiN| he itabhAgya, tuma mujhapara aprasanna kyoM ho, jisase rAma mujhase itane rUThe hue haiN| tinakekI zikhA (noka) bana jAnA acchA, vanameM latA ho jAnA acchA, logoMke lie prANoMse pyArI caTTAna bana jAnA acchA, parantu koI strI, mere samAna abhAgya, nirAzA aura dukha kI pAtra na bane / / 1-10 // [13] jala, sthala, vana, sRNa aura yaha saMsAra mujhe isa samaya vicitra dikhAI de rahA hai, maiM jo kucha bhI dekhatI hU~, lagatA hai jaise vaha jala rahA hai| he dharatI kA vicAra karanevAle sUrya, tuma dekho aura vicAro, kyA maiMne kabhI apane manase rAvaNako cAhA hai ? he vanaspatiyo, tuma saba bhI usa samaya vahA~ thIM, Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariDa pahala tuhu mi hostu sahi avsreN| jaiyara jiu jahAu sanara-vare // 4 // jasyahu~ syaNakosa dalavAhiu / vijA-cheda kara vi Avahiu // 5 // vasumai pai mi diTu naruvara-ghaNa / jaiyahu~ NiyasiyAsi padaNavaNe // anikaTa varuNupavaNu sihi makkharu / kezavi vollitnnvidhmmkkhru||7|| koyahu~ kAraNa dussprinnaameN| hau~ nikAraNe dhahilaya rAmeM // 8 // jaba mugya kaha vi saisaNa-dhArI / to tumhai~ liya-haca mahArI' // 1 // ghasA taM bayaNu surNevi sIyaha~ taNara deva-lou cintAviyau / NaM saha-sAvantara-mIyaeNNa vajajAdhu melAviyau // 10 // [1] / jaMbheSTiyA / / tAva garindeNa sa-suhAra-vindaMga / gayamArUDhaMNa raNa NimpUNa 51|| di devi rttppl-clnnii| gaha-kiraNumohana-saha-bhuSaNI 52|| kaay-knti-unnddviy-surittrii| loyANanda-randa-muha-bandI ||3 // nnynnohaamiynvmmh-baannii| pucchiya 'kAsu dhIya kahA~ rANo' 14 // 'hau~ jillakSaNa zijaNa thaameN| loyahA~ chandeM ghalliya rAmeM // 5 // rAma-NAri lakSaNu mahu devk| bhAmaNDala ekhoyaru mAyara // 6 // aNau jaNeru videha jnnerii| suNDa NarindahA~ dasaraha-kerI / / pamaNai bajamaghu 'mhi-paalaa| laSaNa-rAma mAe~ mahu sAlA 8|| bahu~ pRNu dhamma-bahiNi hau~ mAyaha' / sAhudhArita purehi garesara // 9 // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkAsI hama saMdhi 153 jahA~ nizAcara rotI-bisUratI mujhe le gayA thaa| he AkAza, tuma bhI usa samaya vahA~ the ki jaba jaTAyu yuddhameM Ahata huA thaa| jaba rAkezI mArA gayA thA. aura usakI vidyA khaMDita ho gayI thI / he dharatI, tuma gavAha ho isa bAtakI ki kisa prakAra saghana vRkSoMke azoka vanameM, maiM akelI rahatI rhii| he varuNa, pavana, Aga aura sumera parvata, tuma bhI to the, parantu tumameM se kisIne bhI, dharmakA eka akSara nahIM khaa| logoMke kAraNa, kaThora rAmane mujhe akAraNa nirvAsita kara diyaa| zItako dhAraNa karanevAlI maiM yadi kahIM mArI gayI to merI strIhatyA tumhAre Upara hogii| sItAke ye zabda sunakara, devaloka cintAmeM par3a gayA, isI samaya bhAno sAke barase unhoMne jaMdhakI bheMTa sItAdevI se karA dI // 1-10 // [14] thor3I dera bAda subhaTa zreSTha aura yuddha meM samartha rAjA vAjaMdha hAthIpara baiTha vahA~ phuNcaa| usane sItAko dekhA / usake caraNa raktakabhalake samAna sundara the, nakhoMkI kiraNoM se vaha dharatIko Alokita kara rahI thI / usakI zarIra - kAntise indrANIko tApa ho rahA thA, usakA mukhacandra logoMko eka nayA AhlAda detA thaa| netroMse usane kAmadevIkI vANIko tiraskRta kara diyA thaa| vajrajaMdhane usase pUchA, "tuma kisakI beTI aura kahA~ kI rAnI ho !" sItAne pratyuttara meM kahA - " maiM abhAgina loka apavAdake kAraNa rAma dvArA apane sthAnase cyuta kara dI gayI hU~, maiM rAmakI patnI haiM, lakSmaNa mere devara hai| bhAmaNDala merA ekamAtra bhAI haiM, janaka mere pitA hai aura videhI merI mA~ hai| rAjA dazarathakI maiM putra vadhU hU~ / " yaha sunakara rAjA vAjaMghane kahA, "he AdaraNIya, rAjA rAma aura lakSmaNa mere sAle haiN| tuma merI dharmakI bahana ho, maiM tumhArA Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 pala mAsTa lAyaNNu NieNci soyaheM taNa giri dhIreM sAmaru gahirima dhattA siTuaNe kAsu Na khuhiu maNu / jajaghu para ekku jaNu // 10 // [15] // jaMbheTTiyA // mammIseppiNu paya-guNa-thAgaNaM / Niya paramaMsari siviyA-jANeNaM // 1 // puNDaroya-puravaru pahasante / iha-soha Nigmaviya turante / / 2 / / sasa maNeSi padahaDa vevaavidh| jaNu bAsakA-thANu mubhAviu / / 3 / / sahi uppaNNa putta lavaNakasa / lakSaNa-lakvatiya dohAusa // 4 sIyAraviheM NayaNa-suhakara / pumba-disiheM NaM canda-divAyara / / 5 / / vici-gaya sikkhaviya mahatthA / vAparaNAi-aNeyaha sasthaI / / 6 / / syl-klaa-klaav-kvnniiyaa| mandas-meru NAI thiya vIyA / / / sehi pahAveM tarhi riDa thambhiya / rahukurU-mavaNa-khamma uDimaya / / 8 // la-rahasa sAvaLeva sa-kiyasthA / lakSaNa-rAmahu~ samara-samasyA / / 9 / / pattA riu lavaNaseM hi NiskuseM hiM daNDa-sajya kiDa gAI ahi / pappaM vi ppiko dAsi jiha laya sa ya mbhu va leNa mahi / / 10 // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAsIimo saMdhi bhAI huuN|" isapara devoMne rAjA vanajaMghakI sarAhanA kI / sItA devIkA saundarya dekhakara tribhuvanameM kauna thA jisakA mana dhundha na huA ho| parantu eka bAnagI kA jona meM mahAkA aura gambhIratAmeM samudra thA / / 1-18 // 15] usane vrata aura guNoMse sampanna sItA devIko DhAr3hasa baMdhAyA aura DolImeM baiThAkara use apane ghara le gyaa| usake apane puNDarIkanagarameM praveza karate hI bAjAroM meM nayI zobhA kara dI gyii| usane munAdI dvArA sItAdevIko apanI bahana ghopita kiyA, aura isa prakAra logoMke manameM rattIbhara bhI zaMkAkA sthAna nahIM rahane diyA / vahA~ sItAdevIke lavaNaaMkuza nAmaka do putra utpanna hue| donoM hI dIrghAyu aura zubha lakSaNoMse yukta the| sItAdevIke lie ve itane zubha the mAno pUrva dizAke lie sUrya aura candra ho| ve bar3e hue| unheM bar3e-bar3e astra calAnA sikhAyA gyaa| unhoMne vyAkaraNa Adi aneka zAnoMkA adhyayana kiyaa| sundara kalAoM meM nipuNatA prApta kii| donoM sumeru parvatake samAna acala the| unake prabhAva se saba zatru ruka gaye, mAno ve raghukula rUpI bhavanake do naye khambhe hoN| ve rAma lakSmaNase bhI adhika yuddha meM samartha tathA saharSa sAhaMkAra aura kRtArtha the| lavaNa-aMkuza donoMne sarpakI bhA~ti zatruoMko daNDase sAdhya kara liyaa| unhoMne bApakI dAsIkI taraha dharatIko apane hAthoMse cA~pakara adhIna kara liyA // 1-10 // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [82, yAsImo saMdhi ] suravara DAmara-DAmarahiM sasahara-cakkaktiyaNAma hu~ / midiyA mAhaveM ve vijaNa lavaNakuma chakkhaNa-rAmahu~ / / [ ] laghaNakula Nighi judhAga-bhAva / kali kavalaNa kaliya-kalA-kalAva // 5 // sayakAmala-kula-gaha yala-miyaka / pa ari-kari kesari muka-saka // 2 // raNa mara-dhura-dhoriya dhIra-khandha / guNa-gaNa-gaNAli gaM seTa-vandha ||zA ghara-dhAraNa dukhr-ghr-dhrind| vandiya-jiNinda-caraNAravinda // 4 // parirakkhiya-sAmiya saraNa-mitta / vandiragaheM goragaheM kiya-paritta // 5 // bhU-bhUsaNa bhuvapAmaraNa-mAva / dasa-disi-pasatta-Niggaya payAna // 6]] rAmAhirAma raamaannusris| jaga-jAgaha-jaNaNa jaNiya-harisa // 7 // para-pavara-puraaya aNiya-tAsa / mudda-canda-candimA-dhavaliyAsa // 6 // ghattA mANusa-vese avayaghi ve mAya pAI thiya kaamhoN| "kiha pariNAvami jamala-maI' uppaNNa ghinta marge mAmahA~ // 9 // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayApI sandhi devayuddhase bhI bhayaMkara, candra aura cakake nAmoMse aMkita, lavaNa aura aMkuza, yuddha meM rAma aura lakSmaNase jA bhidd'e| [1] lavaNa aura aMkuza donoM javAna ho cuke the| donoM yamako satA sakate the, donoM kalAoMkA abhyAsa pUrA kara cuke the aura donoM apanI kalAoMse nirmala AkAza candrako bhA~ti the mAno AzaMkAse mukta zatrurUpI gaz2apara siMha ho| vizAla kaMdhoMvAle ve raNabhAra uThAne meM samartha the| setubandhakI bhA~ti ve donoM guNasamUhase yukta the| dharatI dhAraNa karanevAle durdhara dharatIke rAjA the, donoMne jinendra bhagavAnake caraNoMkI vandanA kI thii| donoM apane svAmIkI rakSA karanevAle aura mitroMko zaraNa denevAle the | dhandIgRhoM aura gauzAlAkI unhoMne rakSA kI thii| donoM pRthvIke alaMkAra the, aura donoM pRthvIko alaMkRta karanA cAhate the| unakA pratApa dasoM dizAoM meM phaila cukA thaa| rAmake hI anurUpa ve donoM ramaNiyoM ke lie sundara the| ve jana mAtA aura pitAke lie AnandadAyaka the / donoM hI prabala zatruoMkI nagarImeM trAsa utpanna kara sakate the / mukhacandrakI jyotsnAse unhoMne candramA takako Alokita kara diyA thaa| ve donoM aise lagate the mAno kAmadeva hI do bhAgoMmeM baMTakara manuSya rUpameM avatarita huA ho / taba mAmA vAjaMghake manameM yaha cintA huI ki ina donaukA vivAha kisase karU~ // 1-10 // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariu [ 2 ] pihimI puravareM pipahuI pAsu // 1 // / kamaNIya kisoyari kaNayamAla ||2 // paTTatriya mahantA teNa tAsu / 'de dehi ayama-taNiya pATha dUyahA~ cayarNe dUmiu parindu / 'kula- sola-kitti-parivajjiyAha~ / ko kaNNau dei ajjiyAha // 4 // phuriya-phaNA maNi thiu phaNindu // 5 // 158 gaDa duravara vU miyaGgu / lavaNaGkusa 1 -mAmaha kahi seva / taM vacaNu suNepizu laD kheri krandhaM upari cali vAsu / ara rAeis bagbarahu jalahara kholeM ki sukku jiha te vagvamahAraha-ajjaja / bahu divasa karepigu saMpahArU / to puNDarI-pura- pathiveja | daNDa dhAya-vAiDa-bhubhaGguH // 5 // 'vihu-rAeM duhiya Na dina jeba sa devAviya kahu pagAha-meri // 7 // vihimI puravara-paramesarAsu || 4 || ghattA pahu-pakDi raNa-mahi mavi / thiu aggAeN jujnu samavi ||9|| kAleM kucha pipila kAu ela vi kumAreM hiMduA ehi / lavaNakkusa -nAma-pagAsahiM / [2] abhi paropakaraNe a||1|| pariyArNevi para-vala-parama- sAru // 1 // sadU - mahArahu dhari teNa // 3 // sAmanta-sayai~ meladevi bhava // 1 // jayakAri sIya raNumahi // 5 // itha-sthiya - sara-sarAsahi // 5 // 1 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAsImo saMdhi [2] cUMki ise bahuta bar3I cintA ho gyii| isalie usane pRthvIpurake rAjA pRthuke pAsa dUta bhejA / dUtake mAdhyamase usane pUchA ki, mAthu rANI, amRtasare umasa atyanta sundarI kanyA kanakamAlA de de| parantu dUtake vacana sunakara rAjA aisA cir3ha gayA mAno phar3akate phanovAlA nAgarAja ho| usane kahA-"jinake vaMzakA patA nahIM, jinakI na kIrti hai aura na zIla, bhalA aise nirlajoMko apanI lar3akI kauna degaa|" rAjAke khoTe akSaraMse pratADita dUta bahA~se vApasa A gayA, mAno daNDoMke AghAtase sA~pa phutkAra kara uThA ho| usane jAkara lavaNa aura aMkuzake mAmAko batAyA ki kisa prakAra rAjA pRthune apanI kanyA denese manA kara diyA hai| yaha sunakara vaha ekadama bhar3aka utthaa| usane kUcakI bherI bajavA dii| gherA DAlakara usane rAjA pRthuke Upara AkramaNa kara diyaa| isI bIca, rAjA pRthuke pakSapAtI rAjA vyAgharathane yuddha-vyUhakI racanA kara lo aura vaha yuddha karane ke lie Age usI prakAra sthita ho gayA, jisa prakAra meghoMko avaruddha kara indra sthita ho jAtA [3] vyAnaratha aura vanajaMgha ApasameM eka-dUsarese yuddha meM bhir3a gye| donoM eka-dUsareke prati alaMdhya the| bahuta dinoM taka ve eka-dUsarepara prahAra karate rhe| donoMne eka-dUsareko zaktikA sAra jAna liyaa| itanemeM puNDarIkapurake rAjA vanajaMghane vyAghrarathako pakar3a liyaa| yaha dekhakara vizAlakAya rAjA pRthu kupita ho uThA, vaha saikar3oM sAmanta yoddhAoM ke sAtha yahA~ aayaa| isa ora bhI sItAkI jayake sAtha ajeya donoM kumAra (prasiddhanAmA lavaNa aura aMkuza ) reNake lie sadhata ho utthe| panakA zarIra yuddhalakSmIkA AliMgana karane meM Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. paDamacarita rama-rAmAliniya-viggahahi / paharaNa-padahastha mahArAhi // 7|| 'bebijaha mAe~ Na mAmu jAva / jAebau ammahiM serathu tAva' // 8 // ghattA to volAviya ce vi jaNa gappie~ varisaMsu-vimIsae~ / 'sa.giri sa-sAyara sayaka mahi bhujheja mahu bhAsIsae~ // 9|| bhAsIsa la eNvi vidhi vi payaH / alamala-vala-mayagala-maiyavaha // 1 // gaya tatta jasaha raghu saadhu| pAri' arava bAlAjadhu // 2 // 'bhamheM hiM jIvante hi duknu kavaNu / jAhiM aGkasu huavahu lavaNu pakSaNa // 2 // kA gaNaNa tasthu vihi-pasthiveNa / bhavareNa vi pavara-NarAhiveNa' // 4 // patu dhIvi bhdd-kaamhnnehi| isasandaNa-NavaNa-NandaNehi // 5 // rahu vAhiu tAI vaaipaaii| kiDa kalapalu sepaNa. dhAimAI // 1 // aTimahara ghasaI plundhuraar| avaroppara coitha-sindhurAhaiM / / 7 / / srvr-shaay-prisiraaii| raya-hira-mahANa-harisirAI // 8 // mRdhaa pihu-pasthiDa lavaNakuse hi ilae~ jeM parammuhu laggau / jAvaha pratti zarapiyaDa vihiM sIha hi matta-mahAgA // 1 // tahi avasarai samara-Nirase hiN| pacAriu piDa lavaNAsahi // 1 // 'kuka-sIla-vihUNahu~ basiya kema | palu palu vUvAgama caSita bema' // 2 // pihu-pathiTa pakSaNehi paniDa taaii| 'kalebara bhAu bhambArisAha~ // 1 // Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAsImo saMdhi 16. samartha thA, hAthoMmeM tIra aura dhanuSa the| unake ratha hathiyAroM se pracura mAtrAmeM bhare hue the| unhoMne sItAdevIse kahA, "he mA~, kahIM mAmA na ghira jAyeM, isalie. hama vahA~ jAte haiN|" yaha sunakara donoM A~khoM meM AnandAzru bharakara mA~ne kahA, "maiM asIsa detI hU~ ki tuma sasAgara aura saparvata isa samasta dharatIkA upabhoga karo" ||-|| fx] isa prakAra mA~kA AzIrvAda lekara, bhramaroMse guMjita matavAle hAthiyoM ko vahA meM karanevAle ve donoM hA~ pahuMce jahA~ para ajeya yuddha ho rahA thaa| vanajaMgha rAjAkI unhoMne jaya bolI, aura kahA, "hama logoMke rahate hue Apako kyA kaSTa hai ? jahA~ aMkuza Aga hai aura lavaNa pavana hai, vahA~ vidhAtA bhI A jAye to usa gA ginatI, ki dUsare kI do bAta ho kyA hai / " yoddhAoMko cakanAcUra kara denevAle dazarathake putra ke putroMne rAjA vanajaMghako dhIraja baiNdhaayaa| apanA ratha hA~kakara unhoMne dundubhi bajA dii| kolAhala karatI huI senAe~ daur3I, balase utkaTa senAeM bhir3a gyiiN| eka dUsarepara unhoMne hAthI daur3A diye| tasyAroMke AghAtase zatruoMke sira aise / laga rahe the, mAno dhUla aura raktakI mahAnadImeM azvoMke sira ho| rAjA pRthu khela-khela meM lavaNa aura aMkuzase isa prakAra jAkara bhir3a gayA, mAno bhAgyase mahAgaja har3abar3ImeM siMhase A mir3A ho // 1-|| [5] jasa avasara para, yuddha meM niraMkuza lavaNa aura aMkuzane rAjA pRthuko lalakArate hue kahA, "are kulazIla vihInoMse kyoM parAjita hote ho; haTo haTo, jaisA ki tumane dUtase kahA thaa|" yaha sunakara gajA pRthu unake caraNoM meM gira par3A, aura bolA, "hama jaisoMse Apako nArAja nahIM honA cAhie / lavaNa Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 paDamacarita lai lavaNa tuhArI knnymaal| mabagasa tuhu mi taraGgamAla' ||| paisAravi purajareM kiu vivaah| thiu bajaja jaya-siri-saNAhu // 5|| teNa vi pattIsa taNukamacAu / Niya-kapaNau diNNAsa-vimmamA|| syaaldaaraalhinyaach| hala-kamala kulis-klshiyaa||7|| sAmantaha~ miliya ajeya lakkha / pAika yujhiya keNa saGkha // 4 // dhantA je alamaka-vala pavaLa-varU iri-bala-valaM hi Na sAhiya / te paravaDa lavakuseM hiM savasikareSipazu desa pasAhiya / / 1 / / [ ] khs-svr-vdhvstt-kiir| kara vera kuraba-sonIra dhora ||1|| tuma-ba-kammojja-moTa / jAlandhara-aSaNA-jANa-jaTTa // 2 / / kammIrosIyara-kAmasva / tAjhya-pArasa-kAhAra-sUva ||3|| pAla-vaSTi-hiNDiva-titira / kerala-kohala-ilAma-vasira // // gandhAra-magaha-madAhivA vi| saka-sUraseNa-mara-patthivA vi // 5 // eya vi avara vi kiya vasa viDUya / palla paTTIcA mehileya / / 6 / / taM puNDarIya-puravaru pitttth| dhura vanajAdhu vaidehi diTTha // 7 // sahi kALa akli-Rchiyaarenn| pomAiya veNi vi pAraeNa / / / ghasA maha epipaNu sayala mahi kiya dAsi va pesaNa-gArI / para jIvantehiM hari-vahiM Na tumhaha~ siba bahArI // 9 // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAsImo saMdhi lo tumhArI kanakamAlA, aura madanAMkuza tuma bhI lI trNgmaalaa|" usane donoM kA apane mahAnagarameM praveza karAyA aura kanyAoMkA pANigrahaNa karA diyaa| vanajaMgha aba pUrNa aizvaryase maNDita thaa| usane bhI apanI battIsa vilAsayuka kanyAe~ unheM diiN| ve kanyA sabhI alaMkAroMse zobhita thIM, aura unake zArIrapara hala, kamala, kuliza aura kalaza Adike sAmudrika cihna aMkita the / lAkhoM sAmanta Akara unase mila gaye, phira paidala sainikoMkI to saMkhyA pUchanA hI vyartha hai / jo prabala balI zatru rAjA rAma lakSmaNa dvArA parAjita nahIM ho sake the unheM lavaNa aura aMkuzane balapUrvaka apane vaza meM kara liyA // 1-2 // [3] khasa, savvara, bavvara, Takka, kIra, kAbera, kurava, saubIra, tuMga, aMga, baMga, kaMboja, bhoTa, jAlaMdhara, yavana, yAna, jATa (jaTTa), kambhIra (kazmIra), osInara, kAmarUpa (AmAma), tAiya, pArasa, kalhAra, sUpa, nepAla, vaTTI, diNDiva, bisira, kerala, kohala, kailAsa, basira, gaMdhAra, magadha, madra, ahiva, zaR-sUrasena, maru, pArthiva, inako aura dUsare bhUkhaNDoMko apane vazameM kara, ve donoM vApasa apanI dharatIpara A gye| unhoMne puNDarIka nagarameM praveza kiyA, vanajaMghakI stuti kI aura taba sItAdevIke darzana kiye| isa avasara para asamayameM bhI lar3AI karA denevAle nArada mahAmunine bhI una donoMkI prazaMsA kii| unhoMne kahA, "ThIka hai ki tumane balapUrvaka saba dharatI jIta lI hai aura use apanI AzAkAriNI dAsI banA lI hai, parantu rAma aura lakSmaNa ke jIte jI tumhArI sampatti bar3hI mAlUma nahIM detI // 1- // Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para [7] taM vayaNu surNevi lvnnkonn| ghollijjaGga parama-mahAuseNa || 16 'kahi kahi ko hari bala para kaSaNu' / to kahai kumArahoM mayaNa-gamaNu / / 2 / / 'NAmaNa asthi ikrayAya-vaMsa / sahi dasarahu uttama-gayahaMsu / / 3 / / lahA~ Nandaza lavavaNa rAma vai vi / bAga-bAnahI alliya teNa se pi ||" gaya deNDAraNNu paTTa jAba / avAriya sIya rASaNe tAya || || gatimi malAviSTha pamaya-meNu / haya meri payAgaDa Navara diNNu // 6 // vediya laGkAuri hau damAm / paDhivaleMni aujyahiM kiDa NidhAsu // . jaNa traya-vaseNa saha sudU-zcita 1 gikAraNa kAgaNe Nepa ghina // 8 // ghattA vajaha tahi kahi mi rAi ta diSTu ruvanti barAiya / sA bhanyo samAhita dharai layayana puta kiyAina / / 9 / / [+] taM ginu mana aglvnnu| 'amhANa samANu kuThINa kavaNu // // . kiDa jaNa ghara jaNANa hai masisu | tahu~ hau devaggi dakSaNeka-cittu // 2 // vaTTa jANijai tahi jai kaal| durisaNa mosaNa bhara-bamAle // 6 // jima lavaNa rAmahu~ palAu jAu | jima mha haiM vidhi mi viNAsu bhaadd||4|| kahA~ taNau vappu kahA~ NaDa puttu / jo hagai so jivaha riu nirutu 55|| jANati kumAra-kimu alaa| susTi roliu bajA / / 6 / / 'jo tumhA~ vihi mi aNi pAu / so mahu mi Na mAbaI pisuNa-bhAu' // 7 // paripuma pyArau parama-joi / 'sthahI aujaza ki tUra khoI' 5. // ghattA kahAi mahA-risi gayaNa-gai tahA~ lathaNahI samareM samasyau / 'sau sahasA joyaNa sAkepa-mahApuri pasthahI' // 9 // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAsIno saMdhi 165 [7] yaha sunakara, lavaNa aura aMkuzane AvezameM bharakara kahA - "batAo batAo ye rAma aura lakSaNa kauna hai|" tatra gaganavihArI nArada munine kahA - "izvAku nAmakA rAjavaMza hai| usameM dazaratha sarvazreSTha rAjA hai| unake do putra haiM- rAma aura lakSmaNa, jinheM rAjAne vanavAsa de diyA thaa| ve daNDakAraNya meM pahu~ce ho the ki rAvaNa sItA devIkA apaharaNa karake le gyaa| rAmane bAnara senA ikaTThI kI / kUcakA DaMkA bajAkara yuddha ke lie prasthAna kiyA / laMkA nagarIko ghera liyA aura rAvaNako mAra ke | phira ve vApasa Akara ayodhyA meM rahane lage / yadyapi sAMtA devI satI aura hRdaya zuddha haiM, parantu logoMke kahane para rAmane akAraNa unheM banameM nirvAsita kara diyA / ( isI samaya ) batrajaMgha kahIM jA rahA thA, usane sotA devIko rote hue dekhA / use bahana banA kara apane ghara le gyaa| vahA~ usake lavaNaM kuza nAmake do putra utpanna hue" // 1-2 // badda " [ 8 ] yaha suna kara lakSaNa, jo kAmadevakA avatAra thA, bolA- hamAre samAna kulIna kauna ho sakatA hai. jisane merI mA~ ko kalaMka lagAyA haiM, maiM usake lie dAvAnala huuN| maiM use bhasma karake rhuuNgaa| bhISaNa durdarzanIya aura yoddhAoM se mukharita usa samaya yaha patA cala jAyagA ki rAma aura lakSmaNake lie pralaya AtA hai, yA ina donoMke lie binAza | kauna bApa aura kauna beTA ? nizcaya hI jo mAra sakatA hai, bar3I duzmanapara vijaya prApta kara sakatA hai ! yaha jAnakara ki lavaNAMkuzakA parAkrama alaMghya haiM, vajrasaMgha bhI tamatamAkara bolA ki jo pApAtmA tuma tInoMkA aniSTa karanevAlA hai, vaha mujhe bhI acchA nahIM lgtaa| unhoMne mahAmuni nAradase pUchA ki - ayodhyA kitanI dUra hai ? taba yuddha meM samartha lavaNase vyomabihArI nAradane kahA Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 paumacarita [9] vahahi nivArada dara svanti / se dujaya kakhaNarAma honti // 3 // haNuvantu jAdaM ghara karai sek| ArakahA~ asu ca vibha-daMgha // 2 // suragAu vihAsaNu bhiJca jaaii| ko Ne dhura dharavi samatdhu tAhU~ // 3 // dasajhandharu duguru jihau jhi| ko paharebi sabai samau sehi' 114 / / hai. kisuci lavaNakusa palitta / NaM vifaot huAsa: ghie~ga sitt||5|| "ki Amhahai bale sAmanta Nasthi / kiM zramha pA-dhi rahanusya-hasthi // 6 // kiM amha / vi iNa ghaargaaii| ki ahahaiM kareMhi bha paharaNAi~ // 7 // ki ahaha sAuNa ho cADa / sAmaNNa-maraNa kA bhayahA~ thAu' // 8 // ghattA to budhai mayaNakuNa jeNa ruvAdhiya mAya mA 'esaDau tAya darisAyami / tahA~ saNiya mAya rovAvami' // 5 // [10] haya bheri payANau dipaNu sehi| raga-rasa-mariyahi lavaNase hi // 1 // aggaH dasa saya kuttaariyaahN| dasa dAruNa kudala-dhAriyA // 2 // paNNAraha vevnni-krylaah| masiyaha~ cauvIsa mahA-valAha~ // 3 // chabIsa kasiya visohiyaah| battIsa sahAsa icakkiyAha // 4|| dasa lakkha gaya? maya-NirumarAhu~ / dasa rahahu~ aTThAraha hayavarAhu~ // 5 / / vIrU laksa phaarkiyaa| ghaDaTTi pavara dhAchiyAhu~ // 6 // raNa-rasiyaha rhsaakriyaahuN| aksAhaNi sAhaNe tUriyAhu~ // 7 // paravaihiM phobiMdasa kingkraah| sAdharaNahU~ vara-paharaNa-karAha~ 35 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAsImo saMdhi 167 ki yahA~se koI 160 yojana se bhI dUra ayodhyA nagarI hai|||1-6|| [9] sItA devIne unheM manA kiyA, vaha phUTa-phUTa kara ro par3I aura bolI-"rAma aura lakSmaNa tuma donoMke lie ajeya haiM; jinake gharameM hanUmAna jaisA sevaka hai, jisase sura aura asura donoM Darate haiM, jisake mugrIva aura vibhISaNa anucara haiM, unake sAtha yuddhakA bhAra kauna uThA sakatA hai, jinhoMne yuddha meM rAvaNako mAra DAlA, bhalA unapara kauna prahAra kara sakatA hai ?" maukI bAta sunakara, donoM pAI gaI hai| lagane kahA, "kyA hamArI senAmeM bala nahIM hai| kyA hamAre pAsa ratha, azva aura gaja nahIM haiM ? kyA hamAre hAthI majabUta nahIM haiM ? kyA hamAre thiyAra nahIM haiM, kyA hama AkramaNa karanA nahIM jAnate ? mauta eka mAmUlI cIz2a hai, usase kauna DaratA hai ? taba aMkuzane kahA ki maiM itanA avazya dikhA dUMgA ki jisane hamArI mA~ko rulAyA hai hama bhI usakI mauko rulA kara raheMge" // 1-2 // [10] dundubhi baja utthii| kUca kara diyA gyaa| yuddhake utsAhase bhare hue lakSaNa aura aMkuza cala pdd'e| unake Age, eka hajAra kuThAradhArI the, eka hajAra bhayaMkara kudAlIdhArI the, pandraha-sau hAthoM meM khevaNI liye sainika the,caubIsa-sau sainika 'jhasiya' ana liye hue the, chabbIsa-sau kuziyase zobhita yoddhA the, attIsa hajAra cakradhArI sainika the| madajharate dasa lAkha gaja the, dasa hajAra ratha aura aThAraha hajAra ghur3asavAra the / phArakadhArI sainika battIsa lAkha the| cauMsaTha lAkha the dhanurdhArI sainika / yuddhake lie hinahinAte aura vegase pUrita azvoM kI eka akSauhiNI senA thii| AvaraNa sahita, hAthameM uttama astra liye hue rAjA aura unake anucaroMkI saMkhyA dasa karor3a Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 paDamacArata dhattA sara su lamANasaha balu gaM sayakAle samui-jalu paheM upaheM kaha viNa mAiyA / relantu ausma parAyaDa / / || [ .1] saudapuddhA hiNa mhi| paTuSiu tUu leM nahi // 1 // ga atti ajhATari paiTcha / sa-jaNu sIyA-dahaTa diTu / / 2 // 'kahA~ rASTrAta do kAra dInihiu pAra jaga : || para-gArI-haraNa-dayAvayA tumhaI aivAiya rAdhaNeNa // 4 // i ghaI puNu gharavai bajAja ghu| uhi va a-sohu maru va a-laka // 6 // paramuttama-sattu mhaagubhaavu| sura-bhuvaNAmatara-Niggaya pyaatru|| raga rAmAliGgaNa-rasa-pasatta / jasu tiga-samu para-ghaNu para-kalattu // 3 // layapaGkama-mAmu mhaa-pcpchu| so numhaheM AiDa kAla-daNDu ||| ghattA te sahu~ kAI mahAhagaNiya-kosu manasu vi depiNu / suhu jIvahA~ usAri lavaNakusa kara kareSiNu' // // [12] AsIbissa-visahara-visama-cittu / NArAyaNu hubahu jiha pani // 1 // 'jA bAhi dRkSa ki gjienn| jala eNa va jala-paribajjieNa / 2 // ko vana jAdhu koddnnvnnu| ko asu sAsu payAtru kavaNu // 3 // jiha sakahA~ siha uttharahA~ bhumheN| gahiyAuha dhiya sapaja vi ammA Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlImI saMdhi 169 thii| lavaNa aura aMkuzakI senA apane vegameM, patha aura utpathamaiM kahIM bhI nahIM samA rahI thii| vaha aisI lagatI thI mAno kSayakAlakA samudra hI rela-pela macAtA huA ayodhyApara A pahu~cA ho / / 1-2 // [11] darpase uddhata aura aMkuzavihIna lavaNa evaM aMkudAne apanA dUta rAmake pAsa bhejaa| dUta zIna hI ayodhyA nagarI gayA aura usane lakSmaNa sahita sItApati rAmase bheMTa kii| usane kahA-"are rAma aura lakSmaNa, tumase kitanI bAra kahA jAya ? lagatA hai dUsarokI striyoMkA apaharaNa karanevAle rAvaNa ne tumhArA dimAga AsamAna para car3hA diyA hai| yaha rAjA vAgha hai, jo samudra kI taraha acavdha aura sumeru parvatakI taraha alaMdhya hai| yaha ucca koTikA zatru hai, mahAnubhAva hai, devatA aura dUsare loka isake pratApakA lohA mAnate haiM / yuddhavanitAkA AliMgana karane meM use Ananda milatA hai / vaha dUsare ke dhana aura strIko tinakeke samAna samajhatA hai / vaha lavaNa aura aMkuzakA mAmA mahApracaNDa hai / vaha tumhAre Upara kAladaNDakI taraha AyA hai| usake sAtha yuddha karanese kyA ? apanA zeSa koSa use de do, aura lavaNa-aMkuzakI adhInatA svIkAra kara apanI ayodhyA nagarImeM sukhase rAjya karoM" / / 1-2 // [12] yaha sunakara AzIviSa sA~pakI bhA~ti viSama citta lakSmaNa Aga-babUlA ho gye| unhoMne kahA, "he dUta ! tuma jAo, isa prakAra nirjala bAdaloMkI bhA~ti garajanese kyA ? vanajaMgha kauna hai ? lavaNa kauna hai aura kauna hai aMkuza ? usakA pratApa kauna hai, jisa taraha bhI ho tuma apaneko bacAo, hama astroMko lekara taiyAra ho rahe haiN|" cir3hakara dUta phaurana gayA / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramarita gaDa dUDa turantu vahantu kheri / khaNNadhu rAmu smaahiraam| sampAdadhu pakraya-kAlANuna ni: saNNaddha gahiva pisvsNs| haya hari-vala-bale saNNAha-bheri // 5 // tailokakamAtara mamiDa NAmu // 3 // namasaNu jhaalkhnn-lks-dhaari||7|| vIsammara-goyara khebaresa // 8 // ghattA daarunn-gnnbhuumi-pgii| sarahasai~ ve vi abhiTTara // 1 // haya-nUra kiya-kalayalAI lavaNAma hari-bala-balai~ bhakmiSTaI hrit-psaahgaaii| lavaNaGkasa-hari-ghala-mAhaNAra // 1 // ghumvaar-bri-vinnivaarnnaaii| dhAraya-ubuGkusa-vAraNA // 2 // khr-pr-pr-dpp-hrnnaaii| avarodha paisiya-paharaNAI // 3 // jasa-lubaI vddhiy-vigaahaaiN| raNa-rAliniya vigahAI ||4|| hari-khura-khaya-sya-kaya-dhUsarAi AyAmiya-mAmiya-asivarA // 5 // asi-kiraNa kraaliy-paahmlaai| gaya-maya-kadamiya-mahIyalAI / / 3 / / ruhir-nn-puur-puuriy-phaaii| khura-khoNI-khusta-mahArahAI / / 7 / / py-bhr-bhaariy-viismbhraa| paharanti paroppara NikamarA / / 4 / / ghattA bajAja-rahuSaha-valAI diI srpur-pripaaleN| raNa-moyaNu bhuJjantaeNNa ve muha( kiyai~ NaM kAleM // 9 // [1] kahi ji dhAiyA mdd'aa| manda- vimukamavA // 111 s-ges-vaavrmtyaa| paroppara haNantayA |zA kahi ji bhAgayA gyaa| pahAra-saMgayA gayA / / 3 / / kahiM meM naann-jmaaraa| mamanta bhatta kubharA !! kahiM jeM danti dantayA / rasanti magga-dantapA ||5|| Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAsImo saMdhi lakSmaNakI senAmeM dundubhi baja utthii| ramaNiyoMke lie abhirAma aura tInoM lokoMmeM vikhyAta nAma rAma taiyArI karane lge| pralayakAlake samAna aura zama lakSaNoMko dhAraNa karanevAle lakSmaNa bhI taiyAra hone lge| aura dUsare rAjA bhI taiyAra ho gaye, vidyAdhara aura manuSya rAjA sbhii| harSase bharI huI, rAma-lakSmaNa aura lavaNa-aMbuzakI senAe~ ApasameM lar3ane lagI 1-1 [13]onoM hI senA nidATa zavaoMkA nivAraNa kara rahI thI, donoM meM niraMkuza gaja daur3a rahe the, donoM hI uddhata zatruoMkA ghamaNDa cara-cUra kara detI thiiN| donoM eka dUsare para astroMse prahAra kara rahI thiiN| donoMko yazakA lAlaca thA / donoM meM saMgharpa bar3hatA jA rahA thA ! donoM ke zarIra, raNalakSmIke AliMgana ke lie utsuka the| cAroM ora, azvakhuroMkI dhUlase dhUmilatA-sI chA gayI thii| donoM talavAroM ko ghumA-phirA rahe the| talavArakI kiraNoMse AkAza tala bhayaMkara ho uThA, gajamadase dharatI paMkila ho utthii| raktakI nadiyoMke pravAhase patha bhara gaye | mahArathoMne dharatIko khoda diyaa| paidala sainikoMkI mArase dharatI daba gyii| donoM eka dUsareke Upara nizcinta hokara prahAra kara rahe the / isa prakAra vanajaMgha aura rAmakI senAoMko Uparase jaba indrane dekhA to use lagA jaise yuddhakA bhojana karate hue kAlane apane do mukha kara liye ho // 1-2 / / [14] kahIMpara yoddhA daur3a rahe the, jo siMhake samAna uddhata vikrama rakhate the| AkrozameM ve eka dUsareko mAra rahe the| kahIM para yadi hAthI A jAte to eka hI prahArameM samApta ho jAte | kahIMpara tIroMse jarjara matavAle hAthI ghUma rahe the, kahIMpara raktase raMjita the aura unake TUTe hue dA~ta risa rahe the| Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ! 372 kahiM jeM te su-lohiyA / kahiM jeM AyA huyA / kahi je undra - khaNDayaM / ta tahiM mahAraNe / galanta-soNiyAruNe / pisAya gAya-mImaNe | milanta unta-vAya me / sAva valuru vairi cala dhAiDa asu lakSaNoM rAhavar3oM tAvaraNa sahu~ dhaya-dhavala maha paumacariu alpappalabA rAma / viSNi tri bhUgoyara-sAra-bhUya / ghaNaM sagoM indra paJcinda paDiya / viSNi tri apphAniya cnndd-caav| viriNa vi dappuhara bahU-roma / viSNi va raNa- rAmAlikriyaGga / from avasthiya maraNa saGka rahu-mandaNa-gandaNa-paNandageNa / jaM paya-vAvasukANukaraNu / giri utra bhAu - lohiyA // 6 // padanti cindhayA vayA // 7 // paciyaM kavandhayaM // 18 // bhaDaka meka- dAruNe // vimuka haka dAruNe / / 10|| aya- sura-pIsa // 11 // sivANiyanta-phoka me // 12 // ghantA jarA untu majchau~ saGgamahauM / amala ra rAmahIM ||13|| [14] " NaM veM mimmiya viSNi kAma ||1|| thiya viNi viNA kiyanta dUya || 2 || viviNa triNiya-mi-rahakarahiM caciya // 3 // vivi vi avazeSyaru palaya-mAtha // 4 // trivi sumsundari jaNiya-toSa // 1 // viNi vidurujjhiyapi saGga // 6 // vidhi tripakyAliya-pAya paGka || 1|| ghantA AyAmaiMvi vikrama mA / dhaNu pADi lavaNa kumAreM ||8|| [ 15 ] dhaNu adaha chaiDa riu-mahaNeNa || 1 || jaM viggIhI pANa-haraNu ||2|| Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlImo saMdhi 10 kahIMpara ve itane lAla ho uThe jaise gerUse pahAr3a hI lAla ho uThA ho| kahIM para azya Ahata the aura kahIMpara dhvajAe~ gira rahI thiiN| kahIM unnata kabaMdhoMke dhar3a nAca rahe the| isa prakAra yaha yuddha eka-dUsare kI bhir3antase bhayaMkara ho uThA / bahate hue raktase lAla-lAla dikhAI de rahA thaa| 'prazita hakkoM' se ekadama bhayaM. kara ho uThA / pizAcoM aura nAgoMse bhayakara thA / usameM aneka tUko dhyAna suna par3ha rahI thii| sthAna-sthAnapara kauve ma~DarA rahe the / siyAraniyA~ mausakI ora dhUra rahI thiiN| itane meM, jaba ki saMgrAmake bIca zatrusenA lar3a rahI thI, aMkuza lakSmaNake Upara TUTa par3A, aura lavaNa rAmake Upara // 1-13 / / [15] Apasa meM lar3ate hue donoM ( lavaNa aura rAma ) aise jAna par3ate the jaise devane do kAmadevoMkI sRSTi kara dI ho, donoM hI manuSyoMmeM sarvazreSTha the| donoM hI aise jame hue the jaise yamadUta ho / mAno svargame indra aura pratIndra gira par3e hoM, donoM hI apane-apane zreSTha rathoMpara baiThe hue the| donoM hI apane pracaNDa dhanuSa car3hA rahe the| donoMkA eka dUsareke prati pralaya bhAva thaa| donoM hI darpase uddhata aura roSase bhare hue the| donoM devabAlAoMko santoSa de rahe the| donoM ke zarIroMko yuddhabadhUke AliMganakA anubhava thaa| duSToMke sAthase donoM kosoM dUra rahate the| donoMne mRtyu-zaMkAkI upekSA kara dI thii| donoMne hI pApapakako dho diyA thaa| isI bIca vikramameM zreSTha, kumAra lavaNane dhavaladhvajake sAtha, rAmakA thanuSa yuddhabhUmimeM girA diyA / / 1-: // [16] araNyake putrake prapautra zatruoMkA vamana karanevAle rAmane dUsarA dhanuSa le liyA, jo dhanuSa pralayakAlake bAlasUrya ke samAna thA, aura jisane mAyAvI sugrIvake prANa liye the / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 suggISoM jeNa su-digNa tAra 1 saMpavara sarAsaNusa saha levi / rahu khaNDita mI supuNa tAva / u sArahi Aha vara suraGga / parmANi aNakulavaNeNa rAmu / to vAvaru samva-parakkameNa / vaNa vilakkhIyaeNNa balaiSi pIbI lagga kareM jiha mukku Na kaha koi vANu | tiha musala gayANi viha rahanu / lakkhaNu Si tAva maNakuNa / amalada paharaNu jaM jaM jaM jeM / dhaNu pAhi pAdi bhAyavantu / gaNaNe to volanti deva / hA gaDa suravara paThara-bindu / svara - dUsaNu lambu kumAru jo vi / jagu jeM virata hari-vaha hu mahiyalu pAyALagalu paumacari rAjya mastu vH||2|| phira vidhAi pariosiya sura samareza mAva NaM pArAvAra hiya taraGga // 6 // karevi ||4|| 'tuhu~ jai uvAsa~ga hubaDa khAmu ||7|| jiya misiyara ena ji vikrameNa // 8 // ghanttA sara-dhoraNa mukka kumArahoM / NaM kucha bahu niyamattArahI ||1|| [10] siMha hantu siha moggaru tiha kivANu // 13 tiha ava ci paharaNu ra ahaGgu ||2|| vi rukSu mahA-gaDa aGkusega ||3|| lavaNANu chindai saM jaM taM OM // 4 // haya hayavara sArahi dharaNi pasu // 45 // 'jina bAle hiM lakSaNa- rAma keSa' / / 6 / / 'hara ke vinisiyantui // 7 // aNNeNa jikeNa bi piiDa so vi' // 8 // ghantA sisu-lAisa-pavaNuvUDa / salu vikavaNaGkusiaha // 9 // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAsImA saMdhi 175 jisane sumIko usakI vArA dilavAyI thI, aura jisane rAvaNako aneka bAra ghAyala kiyA thA, aise apane dhanuSa pravarako lekara, jabataka rAma apane lakSyapara nizAnA lagAte, tabataka sItAputra lavaNane unake rathake do Tukar3e kara diye / yuddhameM rasa lenevAle devatA yaha dekhakara bahuta prasanna hue / sArathi ghAyala ho gayA aura bar3e-bar3e ghor3e usa samaya aise lage jaise samudra se usakI taraMgeM chIna lI gayI hoN| anaMga lavaNane taba rAmase kahA, "yadi tuma upavAsa ( yuddha ke binA ) kSINa ho gaye ho to apane usI samasta parAkramase prahAra karo, jisase tumane nizAcara rAvaNako jiitaa| tatra atyanta khinna hokara rAmane kumAra lavaNapara tIroM kI bauchAra kI kintu rAma ke pAsa vaha usI prakAra lauTa AyI jisa prakAra kulavadhU apane pati ke pAsa lauTa AtI hai / / 1-9 / / [17] rAmakA eka bhI tIra kumAra lavaNake pAsa nahIM pahu~ca pA rahA thA, na hala aura na mudgala; na kRpANa aura na mUsala, na gadAzanI aura na cakra, isI prakAra dUsare- dUsare abhaMga astra usake pAsa nahIM pahu~ca rahe the, rAma jo bhI astra uThAve, kumAra lavaNa use dhvasta kara detA usane rAmakA astra girA diyA, chatra girA diyA, mahAzva mAre gaye, sArathi dharatIpara loTa-poTa ho gye| yaha dekhakara AkAzameM devatA Apasa meM bAteM karane lage ki kyA ye bacce rAma aura lakSmaNako jIta leNge| de majAka ur3Ane lage ki kyA yuddha meM nizAcaroMko mAranevAle dUsare the ? jisane khara dUSaNa aura zambUka kumArako mArA thA, kyA ve dUsare the ? ( isaprakAra ) jagako raktaraMjita karanevAlI rAma aura lakSmaNakI senA; lavaNa aura aMkuzake sAhasarUpI pavanase zizuoM kI bhA~ti ur3ane lago; dharatI, svarga aura pAtAla meM Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 paumacarita [14] khrvuusnn-raavnn-ghaaynn| so lahara cakku gArAyaNeNa // // saya-sUra-samappahu Nisima-dhAru / dasakandhara-dAraNu dasasayAra // khm-jlnn-jaal-maalaa-ruddu| kuNDaleMvi pAi~ thiu visaharitu / / 3 / / dhavalujalu hari-kasyale bihaai| cara-kamalahoM uppari kamalu NA // 4 // AyAmadhi malika lkssnnenn| gau pharahAnnu NaheM sakrazyoNa / / / Asakiya sura gara je'Nurasa / 43. hi.pA-suprabhAmaTa' / / 6 / / ti-payAhiphA gavarasaha) 3vi| thina hari paDAbaz2a kareM caDevi // 7 // paDiyArau ghattiu laavnnenn| parivArasa Ai u takmaNeNa / / 8 / / ghattA hari Amelai amarimaiNa vAhira-viyu kama tu jidda tahA~ vAlahI taNA pahAvai / paribhameyi pugu puzu Apai / / 9 / / [19] so syn-kaal-klibhaarenn| ANandu paNaciDa gAraena / 1 // 'hari-valahoM eha kira kavaNa buddhi / Niya pusa pavi phahi larahoM suddhi||||| guru hAra vaNasare mukka devi / uppaNNa taNaya taha eya pi // 3 // pahilArau pahu annklvnnu| kula-mapakSa jayasiri-vAsa-mavaNu / / 4 / / bIyau mayaNakasu bahu deva / sahu~ Ayahu~ paharaho tumhi keva' // 5|| Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAsImo saMdhi 177 sabhI jagaha lavaNa aura aMkuzake sAhasakI carcA ho rahI thI / / 1-9 // [18] lakSmaNane taba khara-dUSaNa aura rAvaNako saMhAra karanevAle cakrako apane hAtha meM le liyA, jo sau-sau sUryokI taraha camaka rahA thA, jisakI dhAra painI thI, rAvaNa kA anta karanevAle dasa Are usameM lage hue the, jo kSayakAlakI jvAlamAlAke samAna bhayakara thA, aisA lagatA jaise sA~pa hI lakSmaNakI hathelIpara kuNDalI mArakara baiTha gayA ho / sapheda aura ubala, jo cakra lakSmaNakI hathelIpara aisA zobhita ho rahA thA jaise kamalake Upara 'kamala' rakhA ho / lakSmaNane use dhumA kara mAra diyA / vaha bhI AkAzameM ghUmatA dRzA gayA | ro hAra hara donoM meM harata devoM aura manuSyoM ko zaMkA ho gayI ki aba to sItAdevIke donoM putroMkA anta samIpa hai| parantu AzAke viparIta, vaha cakra lavaNa aura aMkuzakI tIna pradakSiNA dekara vApasa lakSmaNa ke pAsa A gayA / lakSmaNa ne dudhArA use mArA, parantu vaha phira lauTakara A gayA / lakSmaNa bAra-bAra usa cakrako chor3ate usa bAlakapara, parantu vaha usI prakAra vApasa A jAtA jisa prakAra bAharase satAyI huI patnI ghUma-phirakara apane patika pAsa A jAtI hai // 1-2 / / / [19] taba kalaha karAne meM sadA tatpara aura catura nArada Anandase nAca uThe / unhoMne kahA, "are rAma aura lakSmaNakI yaha kauna-sI buddhi hai| apane hI putroMko mArakara unheM zuddhi. kahA~ milegI jaba sItAdevI garbhayatI thI, taba use banameM nirvAsita kara diyA gyaa| vahIM ye do putra unhIMse utpanna hue| inameM pahalA anaMga lavaNa hai, jo kulakI zobhA aura jayazrIkA kA nivAsa hai, dUsarA yaha madanAMkuzA hai| he deva ! inake Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ } 178 paumacariu para risi vayaNu sumeriyA klehiM / avaruNDiya cutra vihiM vi ke tri lavaNakusa lakSaNa-rAma miliya / I / kama-kamala haiM vijaya nAma se vi // 7 va sAyara ekahiM NAi~ miliya ||8|| ghattA vajrajaSu sAhrai bhubha jue~ hi~ avarupita jAgai-kante / bAra-bAra pomAiyaDa 'mahu miliya putta pahU~ hontena' // [ 83 teasIma saMdhi ] lavaNakasa pureM paisA raitri jiya-rabaNiyara- mahAhave / dehiM tujasa moyaeNNa divSu samoDiDa rAhaNa // " lavaNakasa kumAra valahadeM / ri-paha meri-Di-saGkahi~ / rAmu aNaGgala rahe ekahi / vajana thiu duma- kAraNeM / jaya jayakAri maDa-sahAeM / jagavaDa radda apa mAiu / aiksaivi te kumAra paisantA / [ ] pureM pasAriya jaya jaya sadeM // 1 // bajjantarhi avarehiM a-saGgrahaM // 2 // lakkhaNu mayaNaGkusu ahiM // 2 // vIyAndu NAi~ gayaNa // 5 // 'rAma sukSa melAvitha AeM' // 5 // ekameka-cUrantu padhAiDa // 6 // gADi vi gaNanti para sankhA // 7 // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somo saMdhi sAtha tumhArA yuddha kaisA !" mahAmuni nArada ke vacana sunakara rAma aura lakSmaNane apane hathiyAra DAla diye / Akara unhoMne donoMkA sira cUma liyaa| ve bhI unake caraNakamaloM meM gira pdd'e| lavaNa, aMkuza, rAma aura lakSmaNa eka sAtha milakara aise laga rahe the mAno cAroM samudra eka jagaha A mile hoN| sItAke pati rAmane vAjaMghako apanI bA~hoM meM bhara liyaa| vArancAra usako prazaMsA ko ki Apake honese ho maiM apane donoM beTe pA sakA / 199 terAsIva sandhi nizAcaroMke mahAyuddhako jItanevAle rAmane ayodhyA meM kumAroMkA praveza dhUma-dhAma se kraayaa| vaidehIkI badanAmI se Dare hue rAmane unheM samajhAyA / , [1] rAmane jaya-jaya zabda ke sAtha kumAra lavaNa aura aMkuza kA nagara meM praveza karAyA / jhallarI, paTaha, bherI, daDI, zaMkha evaM dUsare asaMkhya vAtha baja utthe| eka rathapara rAma aura anaMgalavaNa baiThe dUsarepara madanakuza aura lavaNa | durdama gajapara vAjaMgha baiThA, mAno AkAzameM dUsarA cA~da hI ho / yoddhAsamUha ne usakA jayajayakAra kiyA, kyoMki usIne rAmakI bheMTa unake putroMse karAyI thii| janapada darSake atireka meM apane aMgoM maiM nahIM samA rahA thA, eka dUsareko cUra-cUra karate hue daur3e jA rahe the| nagara meM praveza karate hue kumAroMko dekhane meM striyoM Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 sImA-daNa-rUvAkoyaNaM / kA videha aharulaeN kajalu paumacariu vivareraDa NAyariyA SaNu jaga phArme ko vi Na uNIva Ayala tahi teha pamANe vijAhara mAmaNDala - Nala-nIlaGgaGgaya | je paTTakiya gAma-pura-iMsa hu~ / gANA jANa visA hi zrAya / di rAmu samiti mahAusu / sattaNo viditAha sundara / puNaravi rAmoM kiyA ahindana / - lAya kA vi alasau choyaneM // 4 // kAeN trivati panchaeN akhalu // 9 // vattA Da kiu lavaNasa daMsaNeNa / sa sareM kusuma-sarAyaNa // 110 // [+] etakha do para rahuvair3eM ma pamAyahi choyahu~ chandai saM NihuNevi catra rahuNandaNu / jANami jiha hari suvaNNI / jANami jiha jiNa sAsaNe matI / cAriya lakkA hiya ki phindha puresara ||2|| jamaya RNaya-mastaNaya samAya // 3 // gaya hakkArA cAhU~ masesa hU~ // 4 // NaM jiNa jammaNe amara parAya ||5|| diTTha madaNaGkasu // 6 // .5 va ekahi miliya paJca NaM mandara // 7 // ghaNNava tuhu~ jasu ehA jandana // 8 // ghatA 6 jaM paramesari NAhi~ ghare / Atri kA dhi parikSA kareM ||9|| [4] 'jAgami sAya taNa saptaNu // 11 // jANami jiha vaya guNa - saMpaNNI // 2 // jayami jiha mahu soklupyantI 55 // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teAsImo saMdhi 181 itanI vyasta thIM ki pAsa meM khar3e apane patiyoM ko bhI kucha nahIM samajha rahI thiiN| sItAputroMke saundaryako dekhanekI AturatAmeM koI strI apanI A~khoM meM lApyArasa lagA rahI thii| koI strI adharoMmeM kAjala de rahI thii| koI apanA A~cala pIche pheMka rahI thii| kumAra lavaNa aura aMkuzake darzanoMne striyoM ko astavyasta banA diyaa| ThIka bhI hai, kyoMki jaba kAma kusumadhanuSa aura tIra lekara nikalatA hai to vaha kise apane vaza meM nahIM kara letA // 1-10 // [2] isa prakAra taruNIjanako pIr3ita karate hue lavaNa aura aMkuzane nagara meM praveza kiyaa| sabakI saba bhIr3a unake sAtha thaa| bhAmaNDala nala, nIla, aga, aMgada, laMkAdhipa aura kikidharAjA bhI the| janaka, kanaka aura hanumAna bhI vahA~ aaye| jo aura bhI ( sAmanta ) prAma, pura aura dezoMko bheje gaye, unheM bhI bulASA bhejA gyaa| saba nAnA yAnoM aura vimAnoM meM isa prakAra Aye, mAno jina-janmake samaya devatA hI Aye hoN| unhoMne kramazaH rAma-lakSmaNa lavaNa aura aMkuzako dekhA / phira unhoMne zatrughnako dekhA / the aise laga rahe the, mAno pA~ca mandarAcala eka jagaha A mile hoN| phira unhoMne rAmakA abhinandana kiyA, "tuma dhanya ho, jisake aise putra haiN|" parantu isameM khaTakanevAlI eka hI bAta hai, vaha yaha ki paramezvarI sItAdevI, apane gharameM nahIM haiM / lokApavAdameM vizvAsa karanA ThIka nahIM, isakI koI dUsarI parIkSA karanI cAhie // 1-9 // / [3] yaha sunakara rAmane kahA, "maiM sItAdevoke satItvako jAnatA hU~ | jAnatA hU~ ki kisa prakAra harivaMzameM janamI / jAnatA hU~ ki yaha kisa prakAra pratoM aura guNoMse paripUrNa haiN| jAnatA hU~ ki vaha jinazAsanameM kitanI AsthA rakhatI haiN| Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haara pavamacarita jA aNu gupNa-sikkhA-vaya-dhArI / jAma jiha sAyara- gambhIrI / jANami aksa - lakSaNa -jaNerI / -- jAmi sasa mAmaNDala - yahA~ / jANami jiha anDara-sArI / mellepiNu NAyara hoeNNa jo dujasu uppara ghittara tahi avasara rayaNAsava-jAeM / bolAviya saheM vi turante / viNi tra viNvanti paNamanti 'deva dveSa jar3a huava hu bajjha / jada pAyAe~ haloi / jar3a uppajjar3a maraNu kiyantIM / ba bhareM uggama divAsa / eDa asesu vi sambhAvija / jA sammatta rayaNa-maNi- sArI // 4 // jAmi hi sura-mahihara dhIrI // 5 // jANami jiha sukha jaNayahA~ kerI // 63 // ANa i mAmiNi rajahA~ AyahA~ // * // jANami jiha maha peNa-gArI // 8 // dhattA mahu ghareM umA kareM ci kara / eu Na jAhoM eka para' // 5 // [ + ] kokkiya viSaya vihINa-rAeM // 1 // kAsundari so havante ||2|| / soya saittaNa gavyu vahati // 3 // jar3a mAruDa paDa poiheM vaha ||14|| kAlAntareNa kAlu jai vii ||5|| jar3a gAsaha sAsaNu bharahantahI~ // 6 // merU sihareM jai viSasaha sAyaru // 7 // sI sI puNu maikina // 8 // jar3a eka vi NDa pattijahi tula bAula visa-jala-jalaha~ ghattA to paramesara eDa kareM 1 paJcaha~ ekku ji dinu ghareM // 9 // Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 teAsImo saMdhi jAnatA hU~ ki vaha kisa prakAra mujhe sukha pahu~cAtI rahIM / jAnatA hU~ ki vaha aNunnatoM, zikSApratoM' aura guNavato' ko dhAraNa karatI haiN| vaha sabhyagdarzana Adi ratnoMse paripUrNa haiM, jAnatA hU~ ki vaha samudra ke samAna gambhIra haiM, jAnatA hU~ ki vaha mandarAcala pahAr3akI taraha dhIra hai / jAnatA hU~ ki lavaNa aura kasa, mA~ haiN| sAmAji . rAjA bAkI kanyA haiN| jAnatA hU~ ki vaha rAjA bhAmaNDalakI vahina haiN| jAnatA hU~ ki vaha isa rAjyakI svAminI haiN| jAnatA hU~ vaha antaHpurameM zreSTha hai| jAnatA hU~ vaha kisa prakAra AjJA mAnanevAlI haiN| para yaha bAta maiM phira bhI nahIM jAnatA ki nAgarikajanoMne milakara apane donoM hAtha U~ce kara mere gharapara yaha kalaMka kyoM lagAyA [4] isa avasarapara ratnAzravake putra rAjA vibhIpaNane nijaTAko bulvaayaa| udhara inumAnane bhI laMkAsundarIko culvaayaa| sItAdevIke satItvake viSayameM eka AsthApUrNa garvIle svarameM unhoMne nivedana karanA prArambha kiyA, "he devadeva, yadi koI Agako jalA sake, yati havA ko poTalAmeM bA~dha sake, yadi pAtAla meM AkAza lauTane laga jAye, kAlAntarameM yadi kAla bhI naSTa ho jAye, yadi kRtAntako mauta daboca le, yadi arahantakA zAsana samApta ho jAye, sUrya pazcimase nikalane laga jaaye| cAhe meruparvatapara sAgara rahane laga jAye, to laga jAye / arthAt ina sabakI samApti kI eka bAra sambhAvanA kI jA sakatI hai, parantu sItAke satItva aura zIlameM kalaMkakI AzA nahIM kI jA skii| yadi itanepara bhI vizvAsa nahIM hotA ho, to he svAmI, eka kAma kiijie| tila, cAvala, viSa, jala aura Aga ina Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 paramacarita [5] saM NisurNevi rahucai parizrosikha / 'eva hou' hamArau pesiDa // 3 // gaDa muggIu vihIsaNu bhagAu dhandoyara-NAdaNu paSaNa u / paMsiu puSpha-vimANu payaTTau / NaM Nahayala-sareM kamala visaTTA // 3 // puNDarIya-puravaru sampAya / dida deci rahaseNa Na mAiya // 4 // 'janda bar3ha jaya hohi ghirAsa / viNi vi jAheM putaNasa | // 5 // lapavaNa-rAma jehi bhaayaamiy| sIhahi jii gainda ohAmiya // 6 // raviSaya NAraeNa smst| sahi mi te paisAriya paTTaNeM // 7 // amhA~ Aya tumha-hakArA / dinahA hontu maNoraha-gArA // 8 // pattA caTu purapha-vimANe madArie~ sahu~ ahi mA pariTriya mila pusa hU~ ph-devrhuuN| pihimi jema ghaDa-sAyaraha' // 9 // [6] taM NimuNevi lsnns-maayeN| vutsu bihosaNu gaggira-vAyae~ // 1 // 'NiTara-hiyayahA~ a-laya-NAmaha) / jANami tatti Na kijA rAmahau~ / / 2 / / ghaliya jeNa rubanti vnnnsreN| sAhaNi-rakkhasa-bhUya-bhaya kareM // 3 // jahi srl-siih-gy-gpddaa| vambara-savara-pulinda-parazA || jahi bahu taccha rikA-kara-sambara / sa-usa-khaga-miga-biga-liva-sUyara / / 5 / / Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 tevAsImo saMdhi 15 pA~coMko eka jagaha rakhie // 1-2 // [5] yaha sunakara rAma santuSTa ho gye| aisA hI ho' unhoMne Adeza diyaa| vibhISaNa aMgada aura suprIva daur3e gaye, candodara putra aura hanumAna bhii| bhejA gayA puSpaka vimAna AkAzameM aisA lagatA thA mAno nabhatalake sarovarameM viziSTa kamala ho| vaha puNDarIka nagarameM pahu~ca gyaa| sabane devI sItAko dekhA, ve phUle nahIM smaaye| unhoMne prazaMsA kI, "devI Ananda meM raho; bar3o. tumhArI jaya ho, Ayu lambI ho, tumhAre lavaNa aura aMkuza jaise beTe haiM, tumheM kyA kamI hai| unhoMne rAma aura lAhamaNako usI prakAra jhukA diyA hai, jisa prakAra siMha hAthIko jhukA detA hai|" unako samarAMgaNameM nAradane rakSA kii| aba unheM ayodhyAmeM praveza diyA gayA hai| hama tumhe bulAne Aye hue haiN| aba tumhAre dina bar3e sundara hoNge| "AdaraNIya Apa puSpaka vimAnameM baiTha jAie aura calakara apane putra pati aura devarase milie aura unake bIca ArAmase usI prakAra rahie, jisa prakAra cAroM samudroM ke bIca dharatI rahatI hai / / 1-2 // [6] yaha sunakara lavaNa aura aMkuzakI mA~ sItAdevI bhare galese bolI, "patthara-hRdaya rAmakA nAma mata lo| unase mujhe kabhI sukha nahIM milA, maiM yaha jAnatI hU~ | jisane rotI huI mujhe hAinoM, rAkSasoM aura bhUtoM se bhayaMkara panameM chur3avA diyA, jisameM bar3e-bar3e siMha, zArdUla, hAthI aura geMr3e the| barvara zavara aura pracaNDa puliMda the| jisameM takSaka, rIcha aura ruru, sA~bhara the, % - - - - - - 1. arthAt jisa prakAra ye co meM eka sAtha nahIM raha sakatI, usI prakAra sItAkA zIla aura kalaMka eka sAtha nahIM raha sakate / Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 par3amacarikha jahiM mANusa jIvantu vi lucii| cihi kali-kAlu vi pANahu~ mukhi||6|| sahi vaNe ghallAviya bhnnnnaanne| pravAhi ki tahA~ taNeNa vimANe // 4 // jo teNa hAhu upAiyau so dukara ulhAvijaya chattA piluNAlAva-marIsieNNa 1 meha-saeNa vi varisieMNa 8 // jai ciNa kAraNu raahn-cndeN| to vi jAmi la tumhaha~ chanda / / 1 / / evaM maNevi deci jy-sundri| kama-kramalahi acanti vasundhari // 2 // puSpha-bimANa casiya shur| yinamA , 3 kosala-gAyari parAiya jaahi| dipAmagi gai asthaya hotA hiN| jesthahA~ piyayameNa jimvaasiy| tahA~ uvavaNahA~ mo AvAsiya // 5 // kaha vi vidrANu bhANu paheM upg| ahimuhu sajaNa-loDa samAgau ||611 diI sUraI maGgala dhosiu / paddaNu giravasesu pariosiu // 7 // sIya paviTTha NijiTTa varAsaNeM / sAsaNa-devaya gaM jiga-sAsaNe 100 ghattA paramesari par3hama-samAgameM iti NihAliya halahareNa / siya-pakhahA~ dibase pahillae~ candaleha NaM sAyareNa // 9 // [4] kamta taNiya kansi pepiNu / pamaNai pomaNAhu vihaseppiNu // 1 // 'maha vi kuluggayAu giravajau / mahilaba hInti suTaGa milanaDa // 2 // dara-dAviya-phaDakakha-vikkheSau / kuDicha-mAu bar3hiya-avalevau / / 3 / / bAhira-dhiTThala guNa-parihINa 1 kiha saya-khaNDa anti nnihiigu|||| Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teAsImo saMdhi 167 jisameM sA~pa, pakSI, mRga, bher3iye, siyAra aura suara the, jisameM jIvita manuSyako phAr3a diyA jAtA aura jisameM yama aura vidhAtA bhI apane prANoM ko chor3a dete / jisane binA pUche mujhe vanameM chur3avA diyA, aba unake vimAna bhejanekA kyA matalaba ? cugalakhoroM ke kahane para unhoMne mujhe jo AghAta pahu~cAyA hai, usakI jalana, saikar3o mevoM kI varSAse bhI zAnta nahIM ho sktii|| 5-8 // [7] rAmane mere sAtha jo kucha kiyA, usake lie koI kAraNa nahIM thA, phira Apa logoM kA yadi anurodha hai to maiM calatI huuN|" yaha kahakara, jayase mundara sItAdevI jaba calI to lagA ki apane caraNakamaloMse dharatIkI arcanA kara rahI haiN| vaha puSpakavimAnameM baiTha gayI ! zraddhAbhAvase bhare vidyAvara isake cAroM ora the| sUraja DUbate-DUbate vaha kauzalanagarI jA phuNcii| priyatama rAmane jisa upavana meM unheM nirvAsana diyA thA, ve usI ke bIca meM jAkara baiTha gyiiN| kisI prakAra saverA huA, AkAzameM sUraja ugA, aura sajjana loga unake sammukha aaye| nagAr3e baja uThe, maMgaloM kI ghoSaNA hone lgii| samUcA nagara paritoSakI sA~sa le rahA thA / sItA nikalI, aura U~ce Asana para baiMTha gayIM; mAnI zAsana devI hI jinazAsanameM A caMThI ho| apane prathama samAgamameM hI rAmane sItAdevIko isa prakAra dekhA, mAno zuklapakSake pahale dina candralekhAko samudrane dekhA ho // 1-9 / / [8] apanI kAntAkI kAnti dekhakara rAmane ha~sakara kahA, "strI. cAhe kitanI hI kulIna aura anindha ho, vaha bahuta nirlaja hotI haiM / bhayase ve apane kaTAkSa tirache dikhAtI haiM, parantu unakI mati kuTila hotI hai, aura unakA ahaMkAra bar3hA hotA hai / bAhara se DhITha hotI haiM, aura guNoM se rahita / unake sau Tukar3e bhI kara Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarikha gau gaNanti Niya-kucha mailamtaDa / tihuaNe ayasa-paDahu vajansau |5|| aGga mamoci dhintikaarhii| vayaNu Ninti kema bhattArahoM' // 3 // sIya // bhIya sisnn-gveN| valeMvi patrolliya macchara-ganveM / / 7 / / 'purisa mihINa honti guNavatarita licaheM Na pasijanti narama vi !! ghattA khaDu lADu salilu vahantiyA~ rayaNAparu khAradentaDa paurANiyaheM kuluggbheN| ho ni " aka jammayahe / / 9 / / [5] sANu Na kaiga vi jnnenn gabhijAi / gaGgA-Naihi taM ji pahAijaha ||1 // sasi sa kalAtahi ji paha nnimml| kAkaTa mehu nahi jatAdi ujl||2|| uvalu apujaNa keNa vi chicapai / tahi ji parima candaNeNa vilippi||3|| dhuja pAu paka jai lggi| kamala-mAla puNu jigahoM blgaai||4|| dIvara hAi sahAve kAlA / vahi-siMha maNDimA pAlaDa // 5 // gara-pArihi eNDa antru| maraNa thi belli ga mellai tsvru||6|| eNha paI kavaNa bola pArammiya / saha-baDAya maI anju samutrimaya // 7 // tuhu~ paMkSantu acchu vAsasthau / uhau jalaNu jaI ra vi smsth|||| ghasA kiM kijA apaNe dikheM jaMNa vi sujjhai mahu maNahA~ / jiha kaNaya-loli sahasara acchami ma huAsagahoM' ||2|| Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teAsImo saMdhi 149 dIjie, parantu phira bhI hIna nahIM hotii| apane kulameM dAga lagAnese bhI ve nahIM jhijhakatIM aura na isa bAtase ki nimukna meM unake ayazakA DaMkA baja sakatA hai / aMga sameTakara dhikkAranevAle patiko kaise apanA mukha dikhAtI haiN|" parantu sItA apane satItvake vizvAsase jarA bhI nahIM ddrii| usane IyA aura garva se bharakara ulaTA rAmase kahA, "AdamI cAhe kamajora ho yA guNavAna striyoM marate dama taka usakA parityAga nahIM karatI / pavitra aura kulIna narmadA nadI, reta, lakar3I aura pAnI bahAtI huI samada ke pAsa jAtI hai, phira bhI mana mohara tAlI denese nahIM aghAtA / / 5-5 / / / [9] zvAna (kuttA) ko koI Adara nahIM detA, bhale hI gaMgA nadImeM use nahalAyA jAye | candramA kalaMka sahita hotA hai, phira bhI usakI prabhA nirmala hotI hai / megha kAle hote haiM, kintu unakI bijalI gorI hotI hai| patthara apUjya hotA hai, parantu usakI pratimA para candanase lepa kiyA jAtA hai| kIcar3ake lagane para loga paira dhote haiM, para usase utpanna kamalamAlA jinavarako arpita hotI hai| dIpaka svabhASase kAlA hotA hai, parantu apanI battIkI zikhAse AlekI zobhA bar3hAtA hai| nara aura nArImeM yadi antara hai to yahI ki marate-marate bhI latA per3akA sahArA nahIM chodd'tii| tumane yaha saba kyA bolanA prArambha kiyA hai ? maiM Aja bhI satItvako pattAkA U~cI kiye huI huuN| isIlie tumhAre dekhate hue bhI maiM vizrabdha huuN| Aga yadi mujhe jalAne meM samartha ho to mujhe jalA de| aura dUsarI bar3I bAtase kyA hogA, jisase merA mana hI zuddha na ho| jisaprakAra AgameM par3akara sonekI Dora ghamaka aThato hai, isIprakAra maiM bhI Agake madhya baiThUgI" || 1-2 // Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariu [ 10 ] - sIya traya surNevi jaNu harisiu / uccAraDa roma paricita // 1 // mahuraNarAhiva jasa lohar3a harisiGa sAkrANu sahu~ bahanA tiSNi vi viSphuranta-maNi- kuNDala / harisiya jaNaya-kaNaya- mAmaNDala ||3|| harisiya lavaNaGkusa duskhIla tri / harisiya vajaGgha-gaLa-gIla vi // 4 // tArantaraGga - rambha-visaseNa vi / dahi muha kusu- mahindra suseNa vi ||5|| candrarAsi candroyara NandaNa || 6 || laGkAhica suggIGgaGgaya jamvatra patra Naaya-payaNajaya ||7| logravAla- giri-pahala samuha tri / trisaharinda amarinda garinda vi||8|| 190 - vakkha saGgha- sandaNa / taddalokamantara batti para hiyavae~ lusu vahantau dhattA salu vi jaNavaDa hAresiyara | rahubai ekku Na hariyi // 9 // [1] taM ji samasthita puNu vaerve ||1|| hastha- sayAhU~ tiSNi caDa koNI // 2 // kAlA guru candaNa - sirihiM // 3 // kaJcana-bhatra ra caGa pAsa hi // 4 // inda-canda-ravi-hari-cambhA vi // 5 // saMyi vaya-sIe~ upari // 6 // indrukutanu // 7 // jahi / jai viruArI to ma khamejahi // en I mIya jaM je avaleveM cuna kokkiya khaNaya khaNASiya khoNI / pUriyasa-lada viccha hiM / devadAra kappUra- sahArse hiM / caDi rAya AyA givANa vi / hantraNa- pujeM ghaDiya paramesari / 'aho devoM mahu tA saha / jona avasAra tumi Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 teAsImo saMdhi [10] sItAke vacana sunakara janasamUha harpita ho utthaa| U~ce hokara usane aeTA moma kir| rAja dhurake yazakI rekhA miTAnevAle zatrughnake sAtha lakSmaNa bhI yaha sunakara prasanna huaa| janaka, kanaka aura bhAmaNDala bhI harSavibhora ho utthe| banake karNakuNDaloMke maNi camaka rahe the| kaThora svabhAva lavaNa aura aMkuza bhI prasanna the / vanajaMgha,nala aura nIla bhI prasanna the| tAra taraMga raMbha vizvasena bhI, dadhimukha, kumuda, mahendra aura suSeNa bhI, gavaya, gavAkSa, zaMkha, zakanandana indraputra, candrarAzi candrodara nandana laMkAdhipa,sugrIva,aMga, aMgada, jambava,pavanaJjaya, pavanAMgada, lokapAla, giri, nadiyoM aura samudra bhI, nAgarAja, devarAja aura nararAja bhI prasanna the| tInoM lokoMke bhItara jitane bhI loga the ve saba harSita hue / parantu eka akele rAma nahIM ise| unake mana meM abhI taka AzaMkA thI / / 1-9 // __[11] sItAne jaba garva ke svarameM apanA prastAva rakhA, to rAmane bhI usakA samarthana kara diyaa| khanaka bulAye gaye, aura unhoMne dharatI strodanA prArambha kara diyA:sAr3he sAta hAtha lambA caukora vaha gaDhaDhA lakar3iyoMke samUhase, kAlAguru candana, zrIkhaNDa, devadAra, kapUra Adise bhara diyaa| usake cAroM ora soneke maMca banA diye gye| rAjA loga apane apane thAnoMpara baiThakara aaye| devatA, indra, ravi, viSNu aura brahmA bhI vahA~ padhAre / paramezvarI paramasatI sItAdevI lakar3iyoMke usa Dhera para car3ha gayIM, usa samaya ve aisI lagI mAno ata aura zIlake Upara sthita hoM / unhoMne sambodhita karate hue kahA, "are devatAo aura manuSyo, Apaloga merA satItva aura rAmakI duSTatA, apanI A~khoM dekha leM / he agni (deva), Apa jaleM, yadi merA AcaraNa apavitra hai, to mujhe kadApi kSamA na kreN|" kolAhala Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'usamaSida ghattA ki kalayala diggu hubhaasnnu| mahi jaM jAya sm-jaariy| so gAhiM ko vitahi avasara jeNa Na mukI dhAiriya ||5| [12] khdd-kaar-vicch-plitteN| ghAhAviSa kosalae~ sumitta // 3 // dhAhAviu somisi-kumAreM / 'aJja bhAya mua mahu adhiyAreM // 2 // bhAhAviu bhAmaNDala-jaNAe~ hiM! ghAhAdhidha phavaNakusa-tAe~ hiM // 3 // dhAhAvir3a lkaalkaareN| pAhAviu haNuvanta-mAre 13 // dhAhAviu suggiik-prindeN| dhAhAviu mahinda-mAhinda / / 5 / / mAhAviDa sarve hi sAmansa hi| rAmahI ghinddhikAra kAnsa hi / / 6 / / ghAhAviu vadehi-kaeM vihiN| layAsundara-tiyavAevihiM / / 7 / / ukhu-muheNa paDhiya-sopaM / dhAhAci NAyarieM loeM // 8|| ghattA 'Ni? NirAsu mAyArau viya-gArasa kUra-maha / pADa jANahu~ sIpa baheviNa rAmu kasaha kavaNa gaI // 9 // [13] ghiu parapansare kAraNu maaritth| giravasesu jagu dhUmadhArita // 1 // jAu vipaphuranti sahi avsreN| NaM vijjulala jalaya-jAlantareM // 2 // sIya sahasaNa gaTa kampiya / 'hukuhuSu sihi' ema pajampiya ||3 // 'ehu de gunn-gaahnn-nnivaasnnu| raheM chaha jaI sacaDa meM hubhAsa // gareM raheM jaI jipa-mAsaNu chADiu / heM unheM jA Nima-gautu Na mnnddit||5 yaha uheM jai hara keNa vi jaNI / saha gheM jA dhArisa-vihaNI / / 6 / / hai baheM jaba masArahA~ dohii| heM heM jA paramoya-birohI / / Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teAsAmA saMdhi 153 hone lagA, usIke bIca Aga lagA dI gyii| sArI dharatI yAlAoMkI lapeTameM A gayo / usa samaya eka bhI AdamI vahA~ para aisA nahIM thA jo dahAr3a mArakara na royA ho|| 1 / / [12] gaDDhe meM lakkar3oM ke sAhake jalate hI kauzalyA aura sumitrA ro pdd'iiN| lakSmaNa ro pdd'e| unhoMne kahA, "Aja mere avicArase mA~ mara gayo / " bhAmaNDala aura janaka bhI khUba roye / putra lavaNa aura aMkuza bhI phUTa-phUTakara roye / laMkA-alaMkAra vibhISaNa roye, hanumAna bhI khUba roye, rAjA sugrIva bhI roye, mahendra aura mAhendra bhI roye| saba sAmanta vaha dRzya dekhakara ro rahe the aura rAmako dhikkAra rahe the| sItAdevIke lie vidhAtA taka royA, lakAsundarI aura trijaTA bhI royI / zokA. tura apanA mukha U~cA kiye hue nAgarika loga bhI vilApa kara rahe the| ve kaha rahe the ki rAma niSThura, nirAza, mAyArata, anarthakArI aura duSTa buddhi haiM / patA nahIM sItAdevIko isa prakAra homakara vaha kauna-sI gati paayeNge|| -5 // [13] isI madhyAntarameM eka bar3I ghaTanA ho gyii| sArA saMsAra dhuse andhakAramaya ho gyaa| usameM jvAlAe~ aisI camaka rahI thIM, mAno meghoMmeM bijalI camaka rahI ho| parantu sItAdevI apane satItvase nahIM Diga rahI thiiN| vaha kaha rahI thI, "Ama mere pAsa Ao, yadi mere guNoMkA apalApa karanevAlA nirvAsana ThIka hai, to tuma sacamuca mujhe jalA do, jalA do| yadi maiMne jinazAsana chor3A ho, to tuma mujhe jalA do, yadi maiMne apane gotrakI zobhA na rakhI ho to mujhe jalA do, jalA do / yadi maiM kisI bhI prakAra nyUna hU~ to jalA do, yadi caritra. hIna hoU~ to mujhe jalA do, jalA do| yadi maiMne apane patise vidroha kiyA ho, to mujhe jalA do, yadi maiMne paralokase vidroha Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacaritra baheM ThaheM sabala-bhuvaNa-santAvaNu / jaimaI maNeNa vi icchiu raavnnu'||8|| taM evaDhdu dhIra ko paaci| sihi sIyalau hohaNa pahAvara // 9 // ghattA tahi avasara maNaM paritu kahai purandara mur-bnnhaaN| 'sihi sama hai vi Na sakAi pekvu pahAu saittaNahI' // 10 // [14] nAma taruNa-tAmarasa hi chpnnu| so meM jalaNu saravara upappAu ||1| sArasa-haMsa-koza-kAraN hi| gumagumanta-chappaya-viccha hi // 2 / / jalu asthAe~ kahi mi mAhau / mana-sayaha rellantu padhAiDa // 3 // NAsai sancu loDa sahu~ raameN| salilu pabaliDa sIyaha~ NA // 1 // apANu vi sahasapasu uppaNNau / diyAe~ zrAsaNu NaM avahaNau // 5 // tAma mA maNi-kAyaya-navapaNau / divAsaNu samuca uppagaDa // 6 // tarhi ANaI jaNa-sAhukkArina / saI suravara-vahUhi yaisAriya // 7 // tahi velahi sohaI prmshi| Na pacava lacchi kamalovari // 8 // bhAhaya dunduhi suravara-sastheM / mechiDa kusuma-vAsu sahai hAtheM // 5 // ghattA jaya-jaya-kAru paghuDa NANAviha-tUra-mahAraTa muha-bayaNAvaNNaNa-masti / jANainjasu va paviyariMga 10 // jANa [15] to etyantare Niru diihaaus| sIyA~ pAsu Dhuka lavaNakusa // 6 // jiha se tiha viSiNa vi hari-haLahara siha mAmaNDala-ppaLa-velandhara // 2 // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TepArthI saMve kiyA ho, to mujhe jalA do / yadi maiMne sArI duniyAko pIr3A pahu~cAyI ho to mujhe jalA do, yadi maiMne manase rAvaNakI icchA kI ho to jalA do mujhe| duniyAmeM bhalA itanA bar3hA dhIraja kisake pAsa hogA ki Aga usake lie ThaNDI ho jAye, aura vaha jale taka nahIM | usa avasarapara indra bahuta prasanna huA aura usane devatAoMse kahA, "Aga bhI AzaMkAme par3a gayI hai, yaha jala nahIM sakatI, zAyada satItvakA prabhAva dekhanA cAhatI hai" / / 1-10 / / [14] isI bIca vaha Aga, navakamaloMse Dhake hue sarocarake rUpameM badala gayI / sArasa, haMsa, krauMca aura kAraNDavIM evaM gunagunAte bhoke samUhase yukta sarovarakA avizrAnta jala kahIM bhI nahIM samA pA rahA thaa| saikar3oM maMcoM para relapela macAtA huA baha rahA thA / sItA nAmase vaha pAnI itanA bar3hA ki rAmasahita sabalogoMke naSTa hone kI AzaMkA utpanna ho gyii| usa sarovara meM eka vizAla kamala uga AyA, mAno sItAdevIke lie Asana ho / usa kamalake madhya meM maNiyoM aura svarNase sundara eka siMhAsana utpanna huaa| usapara suravadhuoMne svayaM janAbhinandita sItAdevIko apane hAthoM usa Asana para baitthaayaa| usa samaya para - mezvarI sItAdevI aisI zobhita ho rahI thIM mAno kamalake Upara pratyakSa lakSmI hI virAjamAna hoM / devatAoMke samUhane dundubhi bajAkara phUloMkI varSA kii| zubha vacanoMse paripUrNa jayajayakAra zabda hone lagA, tUryokA svara jAnakIdevIke yazakI bhA~ti phailane lagA // 1- 10 // [15] itane meM dIrghAyu lavaNa aura aMkuza sItAdevIke pAsa phuNce| usI prakAra rAma aura lakSmaNa donoM, bhAmaNDala, nala Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumaparita siMha suggiiv-gol-misaayr| niha suseNa-cisaseNa-jasAyara ll tiha sa-vihIsaNa kumuaGgamaya / aNaya-kaNaya-mAha-pavaNAya || siMha gaya-vaya-pavakraya-virAhiya / bajajA-sasahaNa guNAhiya // 5 // tiha mahinda-mAhindi sa-dahi muha / pAra-3.24 rasma-madhunuha // 6 // tiha mahakamta-vasamtanaviSpaha / candamarIci-haMsa-pahu-divaraha / / 7|| candarAsi santAya gresr| syaNakasi-pIhaGkara reyara ||811 tiha jambava-jamvavi-indrAuha / mandahastha-sasipaha-tArAmuha // 1 // tiha sasivANa-seya-samuha vi| rahavAma-gandA-kumaMda (vi010|| kRcchibhutti kolAhala saraka vi| gahusa-kriyantavasa-cala-tarala vi // 1 // dhattA avara vi ekkA-pahAgA ur-romaanyc-smucchliy| mahipeya-samAe~, lacchiha mayala-dimA-gainda miliya // 12 // [16] to prAlimaha rAhava-canda 'NikkAraNe khala-pisuNahai chan || || jaM aviyap ma avmaanniy| aNNu ci duhu evaMDa parANiya // 2 // taM paramamari mahu mahase nhi| eka-vAra avarAha khamemahi // 2 // bhAu jAhu~ vara-vAsu gihAlahi / sayalu viNiya pariyaNu paripAlahi / / puppha-vimANe cahi sur-sundreN| vandahi jiga-bhavaNai giri-mandareM / / 5 ubavaNa-gahau mhrh-srvreN| khettara kApaduma-kulagiriSareM // 6 // NandaNavaNa-kAgAi~ mhaayr| jagavana-veda-dIva-rayaNAyara // 7 // ghattA maNe ghahi eu mahu busala maracharu sabalu vi pariharahi / saha jiha suravai-saMsaggie~ NIsAvaNNu raju karahi' // 8 // Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teAsImo saMdhi aura belaMdhara, suproSa nIla aura matisAgara, susena, vizvasena aura jasAkara, vibhISaNa, kumuda aura aMgada, janaka, kanaka, mAruti aura pavanaJjaya, gaya. gavasa, gavAna aura virAdhita, vanajaMgha, zatrughna aura guNAdhipa, mahendra, mAhendra, dadhimukha, tAra, taraMga, raMbha, prabhu aura durmukha, matikAnta, vasanta aura raviprabha, candramarIcI, haMsa, pramu aura hadaratha, rAjA candrarAzikA putra ratanakezI aura pItaMkara, vidyAdhara. jamma, jAmbava, indrAyudha, manda, hasta, zaziprabha, tArAmukha, zazivardhana, zvetasamudra, rativardhana, nandana aura kundedu, lakSmIbhukti, kolAhala, sarala, nahuSa, kRtAntapatra aura tarala ye saba usa avasarapara yahA~ pahu~ce | aura bhI dUsare romAMcita hRdaya, eka-eka pradhAna bhI, Akara mile mAno lakSmIke abhiSeka samaya samasta diggaja hI Akara mila gaye hoM // 1-12 // _[16] taba rAghavacandra ne kahanA prArambha kiyA, "akAraNa duSTa cugalakhoroMke kahanemeM Akara, apriya maiMne jo tumhArI avamAnanA kI. aura jo tumheM itanA bar3A duHkha sahana karanA par3A, he paramezvarI, tuma usake lie mujhe eka bAra kSamA kara do, Ao cale / tuma ghara dekho aura apane saba parijanoMkA pAlana karoM, devatAoMke sundara puSpaka vimAnameM baiTha jAo, maMdarAcala aura jinamandiroMkI vandanA kro| upavana, nadiyoM aura vizAla sarovaroMse yukta kalpadruma, kulagiri parvatapara, aura jo dUsare kSetra haiM, vizAla nandanavana aura kAnana, janapada veSTita dvIpa tathA ratnAkara AdikI yAtrA kro| merA yaha kahA apane manameM rakho, samasta' IrSyAbhAva chor3a do, indra ke sAtha jaise indrANI rAjya karatI hai, usI prakAra tuma bhI samasta rAjya karo // 1-8 // Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariu [10] taM gibi paricatta sahieN / "aho rAhaba meM jAhi bisAyauM / ko sakai NAsaha~ purAiDa / va mahU~ videsa NiusI / bahu-vAra tambolu samANiu / bahu cAra payaDiya bahu- moggii| eva jampiTa puNu vaidezieN // 1 // NaSita dosu Na uNa sAya hoM // 2 // bhava bhava sahi viNAsiya dhmmhoN| sabhtu dosu eNDa duhiya-kammahoM // 3 // jaM alaggaja jInahu~ Ai ||4|| tujjhu pasAeM vasumai bhutI // 5 // ihaloiDa suhu sabalu vimANi // 6 // pahu~ sahu~ puSka- vibhANe baggI // 7 // 198 dAnavA | evahi tiha karemi puNu bahubai / mahu viSaya suhiM pAtta vaNI bhava-saMsArahoM bahupamaNDi || || jihaNa homi paricArI tiyamai ||9|| dhattA chindami jAha-jarA-maraNu / lemi aju dhudhu tava caraNu' || 1 || [16] 8 ematAeM eNDa vayaNu catreSpiNu / dAhiNa kareMNa samuppAdepi // 1 // Niya- sira-ciravilIyAnvahoM / puraja pavatriya rAva canda || 2 || kesa vivi lo Si sukhaM / paDiu nAi~ taruvaru maru-bhAi // 3 // mahihiM NiSNu suDDu vizeSaNu / jAya kaha vi kira hoi sandheyaNu || 4 || tAva giyanta jiNa-paya-sevaha~ binAhara bhUgoyara devaI // 5 // sIyaeN sola- taraNeN thAe~vi / pAsa~ sambabhUlaNa suNinAdadoM / nAma turiva tava-bhUsiya vigAhu / cha diksa risi-AsameM jAe~Si // 6 misa - kevala gANa - sanAihA~ // 7 // muha-samba-para-varathu-pariggahu ||8|| Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamAsAmo saMdhi [17] yaha sunakara snehakA parityAga karanevAlI vaidehIne kahA, "he rAma, Apa vyartha viSAda na kareM, isameM na to ApakA dopa hai, aura na janasamUhakA, saikar3oM janmoMse dharmakA nAza karanevAle khoTe karmokA yaha saba dopa hai / jo purAnA karma jIva ke sAtha lagA AyA hai use kauna naSTa kara sakatA hai / he rAma, maiMne Apake prasAdase nAnA dezoM meM baMTI huI dharatIkA upabhoga kara liyA hai| bahuta bAra merA pAnase sammAna huA hai| maiMne isa lokakA samasta sukha dekha liyA hai| bAra-bAra maiMne taraha-tarahake bhoga bhoga liye haiN| Apake sAtha puSpaka vimAnameM baiThI huuN| bahuta bAra bhuvanAntaroM meM bhI huuN| apane Apako bahubhidha alaMkAroMse suzobhita kiyA hai| he AdaraNIya rAma, abakI bAra aisA karU~, jisase dubArA nArI na bnuuN| maiM viSaya sukhoMse aba Uba cukI hU~ | aba maiM janma jarA aura maraNakA vinAza karUMgI / saMsArase virakta hokara, aba adala tapazvaraNa aMgIkAra kalaMgI 11-10 // 1.] isa prakAra kahakara taba sItAdevI ne apane sirake keza dAyeM hAthase ukhAr3akara trilokako Ananda denevAle zrI rAghavacandrake sammukha DAla diye| unheM dekhakara rAma mUrchita hokara dharatIpara gira par3e, mAno havAse koI mahAvRkSa hI ukhar3a gayA ho| vaha acetana dharatIpara baiTha gye| vaha kisI taraha hozameM AyeM; isake pahale hI jhIlakI naukAse yukta sItAdevIne jinacaraNoMke sevaka devatAoM aura manuSyoMke dekhate-dekhate, RSike AzramameM jAkara dIkSA grahaNa kara lii| unhoMne kevalabAnase yukta sarvabhUSaNa munike pAsa dIkSA lI / tatkAla unhoMne saba cIjoMkA parigraha chor3a diyA, aba unakA zarIra tapase vibhUSita thaa| Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 paumacarita pattA elthantara ghalu ugmucchiyara jo rahu-kula-AyAsa-ravi / taM bhAsaNu jApa NihAlai jaNaya-taNaya sahi tAva ga vi // 9 // [19] puNu sambAda disAu Niyantau / udviu 'kesaheM sIya' bhaNantau // 1 // kegA vi sa-triNaeNa to sIsai / 'pavarUjANu eujaM dIsaha / / 2 / / iha giya-sura hi susIlAlatiya / maNi-puGgavahA~ pAsu dikSatriya' / / 3 / / saM zisuNevi rahu-NandaNu kuch| jubha-khae~ NA kiyantu virudau // 4 // rata-Nenu bhauhA-bhaGgura-muhu / gau nahIM ujANahA~ sacamuhu // 5 // gae~ ArUha mcchr-mriyddN| pachu-vijAharehi pariyariyaDa ||3|| ikimy-ssi-dhvlaayvcaarnnu| dAhiNa-kareM kaya-sIra-paharaNa ||7|| 'jaM kiMu ciru maayaasuggosshoN| jaM lAvaNeNa samara vahagIyahA~ // 8 // na karemi vddhiy-avlevh| vAsava-pamuha-asesaha~ devaI' // 1|| sahu~ Niya-mijhehi eva cavanta cha / saM mahinda-jandagavaNu pasala !!30 // pazyetri gANuppaNNu munnindhiiN| viliu maccharu sayaluNarindahIM / / pattA oyAvi mahA-gapa-sandhahoM pahiNa devi sa-garavaNa / kara maDaki karavi muNi pandita paya-pireNa siri-halahareMga // 2 // [20] jiha teM tiha vandiu sAgandai hi / laklaga-pamuha-akhesa-parindai hi / / 3 // divasIya sahi raahn-pndeN| NaM tihumaNa-siri parama-jhiNindai 42 // msi-dhvlmbr-juvlaalkiy| mahi-NighiTTa chubu phulaviksakriya || Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ netrAsImo saMdhi 201 isake anantara, raghukula rUpI zAkAzane sUrya rAma mAse utthe| unhoMne jAkara Asana dekhA, parantu sItAdevI vahA~ nahIM thI / / 1-9 // [19] ve saba ora dekhate hue uThe, ve kaha rahe the, "sItA kahA~ haiM, sItA kahA~ hai"| taba kisI ekane vinayapUrvaka unheM batAyA- "yaha jo vizAla udyAna dikhAI detA hai, vahA~ zIlase zobhita sItAdevIne devatAoMke dekhate-dekhate eka munizreSTake pAsa dIkSA grahaNa kara lI hai|" yaha sunakara, rAma sahasA kruddha ho uThe / mAno yugakA kSaya honepara kRtAnta hI viruddha ho uThA ho / unakI A~kheM lAla thIM, mukha bhauMhoMse bhayaMkara thaa| vaha udyAnake sammukha gye| IrSyAse bharakara vaha hAthIpara baiTha gaye / vaha bahuta-se vidyAdharoMse ghire hue the / Upara candra ke samAna dhavala Atapatra thaa| dAyeM hAtha meM unhoMne 'sIra' ana le rakhA thaa| ve apane anucaroM se kaha rahe the "jo maiMne mAyA supIvake sAtha kiyA, aura jo lakSmaNane yuddha meM rAvaNake sAtha kiyA, vahIM maiM indra pramukha ina ghamaMDI devatAoMkA kruuNgaa"| re usa mahendrake nandana vanameM pahu~ce / vahA~ kevalajJAnase yukta mahAmuniko dekhakara unakI sArI IrSyA kAphUra ho gyii| vaha mahAgajase utara par3e / zreSTha naroM ke sAtha, donoM hAtha jor3akara zrIrAmane pradakSiNA dI aura taba natasira hokara unheM praNAma kiyA // 1-12 / / [20] rAmakI hI bhA~ti lakSmaNapramukha aneka rAjAoMne Ananda aura ullAsase mahAmunikI dhandanA kii| phira rAmane sItAdevIke darzana kiye, mAno mahAmunIndrane tribhuvanakI lakSmIko dekhA ho| vaha candramAke samAna svaccha vastroMse zobhita thiiN| dharatIpara baiThI huI thI, abhI-abhI unhoMne dIkSA grahaNa kI Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 mI puNu nnim-js-bhuvnn-tm-dhvleN| sira-sIharovari-kiya-kara-kamaleM // pucchinDa valaNa 'ann-viyaaraa| parama-dhamma vajaravi mazArA' // 5|| seNa vi ahiu samvu sngkh| maraIsAhA~ jeba puraeveM // 6 // tv-critt-vy-dsnn-paagii| paJca vi gaD jIva-guNathANa // 7 // khm-dm-dhmmaahmm-puraannhai| jaga-jIyurachAu-pamAgAI / / 8 / / smy-pl-synnaayr-pumbii| bandha-mokva-lesara vara-dambA 39|| ghattA Ayai~ abaraI vi bhasesaI kahiyaI muNi-gaNa-sAraeNNa / paramAgameM jiha uriTThAI Asi sayambhu-maDAraNa // 9 // iya pumcriy-sese| sayambhuvassa kaha vi uvarie / tihuvnn-symbhu-rie| samANiyaM sIya-dIva-pamvamiNaM // 1 // vandai-Asiya-tiSTubhaNa-sayambhu-kA-kahiya-pImacariyassa / sese bhuvaNa-pagAse / tezrAsImo imo saggo 12 // kahAyassa vijaya-seliyasta / visthArio jaso bhuSaNe / vihunn-sNymbhunnaa| pomacariyaseseNa hissesI // 3 // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tabhAsImo saMdhi 203 thii| apane yazase duniyAko dhavalita karanevAle rAmane apane karakamala sirase lagA liye, aura vinayapUrvaka pUchA, "he AdaraNIya, dharmakA svarUpa smjhaaie"| taba unhoMne bhI saMkSepameM vahI saba kahA, jo Adi jinabhagavAnne bharatase kahA thaa| tapa, carita, vrata darzana, jJAna, pA~ca gaviyA~, jIva guNa sthAna,kSamA, dayAdi dharma, adharma, purANa, jaga, jIva, uccheda AyupramANa, samaya palya, ratnAkara pUrva, aura divya bandha moma aura lejhyAra, ina sabakA unhoMne varNana kiyaa| ye, aura dUsarI samasta bAteM muniyoM meM sarvazreSTha una sarvabhUSaNa munine usI prakAra batAyI jisa prakAra RSabha bhagavAnane paramAgamameM batAyI haiM // 1-20 / / mahAkavi svayaMbhUse kisI prakAra bace hue, panacaritakaM zeSamAgameM gribhuvana svayaMbhU dvArA racita, sItAdevIkI pratrajyA nAmaka AdaraNIya parva samApta huA |3 // 'banda' ke Azrita tribhuvana svayaM kavi dvArA kathita padmacaritako bhuvana prasita zeSamAgameM yaha terAmIcI sagaM samAla huA | vijaya zeSa, katrirAja svayaMbhUkA yaza, tribhuvana svayaMbhUne padmacaritakA zeSabhAga likhakara saMsArameM prasArita kiyA // 2 // Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 84. caurAsImo sandhi ] paNaveMSi buttu vihINa / kiM jeM hiya rAvaNa // } etthantare savisa 'ka muNivara sIya mahAsai / aSNu vi jiya rayaniya rAhaveNa kaheM guru kina sakira kAi~ eNa aNuvi dhArAra-vasa- sAru / dasakandharu taraNi va dosa- cattu / jo Na vi zrAyAmiDa suravarehiM / so dahamuddu kamala-dalakkhaNeNa / mellepaNu yi mAyaru mahantu / hi bhAmaNDalu suggI pahu | [ saM kisuNepiNu haya-mayara | 'iha jambUdIvahI~ amantareM / jimmanta rAhaveNa // 1 // evaDha paTupa jeNa // 2 // paramAgama jalaNihi virAya-pAru // 3 kiha mUDa pekkhaci para-kalattu ||4|| bisahara- vijjAhara NaravarehiM // 5 // siMha ra viNivAiDa lakkhaNe ||6|| hau~ ki hari vaha saNehavam // 7 // rAmotrari baDDiya-garua-hu // 8 // dhattA aNNA bhane japayoM duhiAe~ kAhU~ kiya guru-dukiyahU~ / pala mahanta dukkha sayahU~ ||9|| je jammahI lagoM va dussahai~ [ * ] kahai sayalabhUlaNu dhamman // 3 // bharata dAhiNa- kandareM // 2 // caDAu gAI koDIsaru // 3 // NaM dhaNayA~ vaNaevi manohara || 4 || puNu vasu vIja dihi-gAra ||5|| avaru puraM vaNivaru // 6 // mariNayada vaNIsaha / vahIM suNandra piya pINa-patrahara tahA~ dasa purA pahikArata tahA~ jaNNava li-NAra suhi divavaru / sAyada Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caurAsIboM saMdhi isake anantara, muni sakalabhUSaNako praNAma kara vibhISaNane pUchA, "he munivara, batAie. rAvaNane mahAsatI sItA devIkA apaharaNa kyoM kiyA?" [1] aura yaha bhI batAie, nizAcara-yuddhake vijetA rAghava ne usa janmameM kyA puNya kiyA thA, jisase unheM isa janma meM itanI adhika prabhutA milii| yaha bhI batAie ki nizAcara vaMzameM zreSTa paramazAstra-rUpI samudrake vettA rAvaNa, jo ki sUrya ke samAna svayaM nirdoSa hai, dUsareko strIko dekhakara kyoM mugdha ho gayA / bar3e-bar3e devatA nAgarAja aura vidyAdhara jaisI bar3I-bar3I zaktiyA~, jisa rAvaNako nahIM jIta sakI, use kamala nayana lakSmaNane kaise parAsta kara diyaa| maiM svayaM apane bhAI rAvaNakI apekSA rAma aura lakSmaNase itanA prema kyoM karatA hU~: dUsare janmameM sItA devIne aisA kyA bhArI pApa kiyA thA jisake kAraNa use isa janmameM saikar3oM duHkha jhelane par3e / / 1-9 / / [2] yaha sunakara kAmakA nAza karanevAle dharmadhvaja sakalabhUSaNa mahAmunine kahA, "jambUdvIpake bharata kSetrake bhItara, dakSiNa dizAmeM kSemapurI nagarI hai| usameM nayadatta nAmakA zreSTha baniyA thaa| tyAgakI patAkAmeM baha koTIzvara thA) usakI pIna payodhara sunanmA nAmakI patnI thI, mAno kuberakI sundara patnI dhanadevI ho / jasakA pahalA beTA dhanadatta thA, dUsarA bhAgyazAlI putra vasudatta thaa| usI nagarameM yazavali nAmakA paNDita dvijavara thaa| sAgaradatta nAmakA eka aura baniyA thaa| usakI Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 paumacariu saha guNa rayaNa-piba-hiNi ghantara / subha suDa gugavantaDa // 7 // viNi Sa Nava jaNa pAyaDiyAhU~ | suravara iva chu samyahA~ paDiyahU~ ||4|| eka-divaseM paramuttama-satteM / sAyaradattu buttu NatradateM // 9 // "taruNIyaNa-maNa- gharA-gheNa juha tagiya taya dhaNadasaha ghantA ahiNava- jodhvaNadhArAhoM / dija subaha mahArAoM" // // 10 // [2] surNevi vaDiya - aNurAeM / to purai tarhi je avaruNiru bahu-aNu siri-kantu va siskrintu pasin / hA jaNa suya devi samicchai eha vattaNisurNe vivasudan / suhi-jaSNava li-diSNa ucaesa~ / phuriya-- oma vayarNe / giraNIsaha cale saMcAreM / mandira pAsujANa pamAiDa / AyAmeM vi bhahaDa asi dhAeM / te vi duNirikha tikkharge / digNa vAya taha guNava-sAeM // 11 // vaNi-vaNuruhu kumAriNhaNa maNu // 2 // vara- siya-sampaya riddhi-pasiddha // 2 // / zroSadhayA~ cira-varahoM na icchai // 4 // paDhama-sahoyara- aNayANante // 55 // parihiya Nava jaLayAsiya vA // 6 // <Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caurAsImo saMdhi 20. priya patnIkA nAma ratnaprabhA thaa| usakI eka guNavatI lar3akI aura eka guNavAn lar3akA thaa| donoM hI navayauvanakI dehalI para paira rakha cuke the jo aise lagate the. mAno devatA hI svargase A Tapake hoN| eka dina udArAzayavAle nayadattane sAgaradattase pUchA-"navayauvanAoMke manarUpI dhanako curAnevAle, abhinava yauvanase yukta, mere beTe dhanadattako apanI kanyA do" // 1-10|| [3] yaha sunakara guNavatIke manameM anurAga umar3a aayaa| usane vacana de diyaa| usa nagarameM eka aura baniyekA cedA thA, usake pAsa bahuta dhana thA, aura vaha usa kanyAse vivAha karanA cAhatA thaa| vaha zrIkAnta viSNu ke samAna zrIse sampanna thaa| uttama zrI sampadA aura vaibhavameM vaha vikhyAta thA / guNapratIkI mAtA use apanI lar3akI denA cAhatI thii| vaha purAne varako kanyA dene ke pakSa meM nahIM thI, kyoMki usake pAsa paisA thor3A thaa|" isa bAtakA patA basuilako laga gyaa| paNDita yazavalike upadezake prabhAvameM Akara apane bar3e bhAIko binA batAye hI usane navameghake samAna kAle vastra pahana liye / usake dA~ta, oTha aura jabar3e camaka rahe the| kapola hila rahe the, A~kheM, bhrabhaMgase bhayAnaka laga rahI thiiN| vaha niHzabda cupacApa jA rahA thA | usake hAtha meM talavArakI dhAra AgakI jvAlAke samAna camacamA rahI thI, vaha pAgala pAsake udyAnameM rAtake samaya gayA / usane apanI talavArase zrIkAntako usI prakAra Ahata kiyA, jisa prakAra banake AghAtase pahAr3a Ahata ho jAtA hai| zrIkAntane bhI durdarzanIya, tIkhI dhAravAlI talavArase nandAke putra vasudattako Aita kara diyaa| donoM vaNika putra khUnase lathapatha hokara udyAnase nikalate hue aise laga rahe the, mAno phAgunake mahInemeM TesU phUla uThA ho| itane meM ve donoM Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 parAmacarita to tAva eva mahu-macchara jujiAya upriya-maraNa-maya / jApApa vihi mi sama-bAe~ hi bihura ku-mica va muvi gaya // 13 // [4] puNu umngg-visaal-piihr| jAya ve vi miga vizna-mAhIhareM // 1 // dhaNadattu vi guNavaI a-lintu| mAihe taNau duknu a-sahantau // 2 // mubi Niyaya-gharu suTTa ramAunu / gaTa puravarahI desa-bhamaNAulu ||3|| cAla vipina-maNe tahA~ bhaNuratI / sayakAvara vara vara viratI // dhaNadattahA~ gama vicchaaiy| jaNaNe aSaNa NibhIyahA~ lAiya ||5|| chAiya aisauda-pariNAma / sihi va palippai sAhuhu~ NAmeM ||6|| Niyavi muNinda-rUyu uvhaasi| kahuyakkhara-sara-vayaNaI bhAsai // 7 / / akosaha jindai nnimcchii| jahaNa-dhamma suiNe viNa icchaha // 8 / / ghacA baha-kAle aha-mANeNa uppaNNa tethu puNu kANaNe puNNAusa avasANe maya / jahi vasanti te ye vi maya / / 1 / / mAsya-vAiNa-hariNa-samANA! viNi vi miga puNyAta pamANA ||1|| sahi pi hA kAraNa vijo di / maraNu para avaroppara jujjhai vi // 2 // mAya mahisa jama-mahisa-mayakara / puNu barAha aSaNoSaNa-saMyaGkara / / / puNu prANa-girisArukSa mhaagy| kagNa-pavaNa-sahAdhipa-chappaya // 4 // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somo saMdhi 205 atrer Dara chor3akara aura matsarase bharakara eka dUsarese jA bhir3e / Apasake eka-se AghAtase eka dUsareke prANa khoTe anuarat bhA~ti chor3akara cale gaye / / 1-13 / / [4] mara kara ve donoM vizAla U~ce aura lambe vidhyAcala meM hariNa kara utpanna hue| dhanadatta ko eka to guNavatI nahIM milI, dUsare vaha bhAIke maranekA duHkha sahana nahIM kara sakA, strIke duHkha se vyAkula hokara vaha ghara chor3akara cala diyA apane nagara se dUra vaha dezAntaroM meM bhramaNa karaneke lie nikala par3A / kanyA guNavatI bhI mana hI mana dhanadatta meM anurakta thii| yaha dUsare bar3hiyA se bar3hiyA anurodhajada videza gamanase vaha itanI vyAkula ho uThI ki pitA jaba kisI yogya varase vivAhakA prasaMga lAtA, to yaha atyanta raudra bhAvase bhara uThatI | sabakA nAma sunakara ApakI taraha bhar3aka aadi | kisI munikA rUpa dekhatI to usakA majAka karane lagatI aura kaDuve lAkhoM vacana bolane lagatI / vaha gusse se bhara uThatI, nindA karane lagatI, jhir3akatI aura jaina dharma use svapna meM bhI acchA nahIM lgtaa| bahuta samaya taka isa prakAra vaha ArtadhyAnameM lagI rahI, phira AyukA avasAna hone para vaha mara gayI / agale janma meM vaha usI jaMgala meM utpanna huI jahA~ ve donoM mRga the / / 1-9 // [5] mArutavAhana hariNoMke samAna, donoM mRga pUrNAyuke the / vahA~ bhI ve (usoM guNavatIke kAraNa ) Apasa meM biruddha ho gaye, aura eka dUsare se lar3akara maraNako prApta hue| aura yamamayi ke samAna bhayaMkara mahiSa hue aura phira eka dUsareke lie vinAzakArI varAha hue| phira aMjanagirike samAna mAro mahAgaja bane, jo apane kAnoMse bhauMroMko ur3A rahe the| phira ve ziva 14 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21. paumacarita puNa IsANa-visoru-zurandhara / uNNa-kabha thora-thira-kandhara / / 5|| puNu vimadaMsa ghora puNu vaannr| puNu viga puNu kasaNujala migaSara // 6 // puNu NANAvika avara vi thalayara / puNu kameNa Nahayara puzu jalayara / / 7 / bhai-saha-dukkhara vishntaa| ekameka-sAmarisa-vahantA // 6 // bhaveM eva bhamamti bhayakA meM kajeM jarge riNa-vairahai ghattA puja-bahara-sambandha-para / joNa kuNai sa(?) viyapara / / 9 / / [ ] to dhaNadattu vi suTTagmAhiu / mala-yUsara tisa-bhuktahi vAhiTa ||14 desa desu asesu mmntu| dUrAgamaNa-parIsama-santaDa // 2 // patta jiNAlA rynnimuhaareN| laggu caveva girisadamantareM // 3 // "aho ahoMsukiya kiya pdhvddyho| ma tisa-chuha-mahayAhiM laiyahA~ // 4 // de kahi mi baha agdhi jalosahu / jaM kAraNu mahanta-parizrosahI" || vihaseM vi cavaha pahANa-muNIsaru / "salilu pipavae~ ko kira bhavasA / / bhUTa hiyattaNeNa sau siil| jahiM zrandhAraaiM ki pi Na dIsaha // 7 // sUrathavaNahI laggaghi div-mnnu| jahi bhaviya-yaNu Na bhubhAi bhoyaNu / / jahi para-goyaha asthi pahaaha~ / peya-mahAgaha-dAi Ni-bhUaha // 1 // ghattA saha-pokhiyaha mi ghara-vAhira iya samvari-samae~ dusareM galahajai osa vi jahiM / kaha paripijaha salila nahiM / / / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gharAsImo saMdhi ke nandIkI taraha baila bane unakI kA~dhora U~cI thI, aura kandhe majabala ora moTe the| phira ne gA~pa rane, aura nava mandara, phira ve meMDhaka bane, aura phira kAle cikane hariNa, phira aura dUsare prakArake thalacara bane / phira kramase dUsare-dUsare nabhacara aura thalacara jIca bne| isa prakAra ve atyanta duHsaha dukhoMko sahana karate rhe| phira bhI unakA eka dUsaraMke prati IrSyAkA bhAva banA rhaa| isa prakAra puravale vairake sambandhase ve bhayaMkara saMsArameM bhaTakate rahe, isalie saMsArameM sabase bar3A paNDita vaha hai jo kisIke prati bhI vaira-bhAvakA RNa dhAraNa nahIM karatA // 1-9 // __ [6] idhara dhanadatta bhI atyanta vyAkula hokara malase dhUsarita aura bhUkha-pyAsase pIr3ita hokara deza-dezameM bhaTakatA phiraa| kAphI dUra-dUra taka bhada kareke zramase vaha thaka cukA thaa| sandhyA samaya use eka jinAlaya milA / use dekhate ho, vaha eka hI palameM bar3abar3Ane lagA, "are puNya priya pratrajita muniyo, merI ina bhUkha, pyAsa Adi vyAdhiyoko le lIjie, yadi tumhAre pAsa jalarUpI auSadhi ho to mujhe de do, tAki maiM apanI pyAsa bujhA skeN|" yaha sunakara unameM se mukhya muni ha~sakara bole, "are pAnI pInekA yaha kauna-sA avasara hai, are mUrkha, maiM tumheM hRdayase zikSA detA hU~, jahA~ itanA andhakAra hai ki tujhe kucha bhI dikhAI nahIM detA / sUryAsta hote hI, hada:manake bhanya jana bhojana bhI nahIM karate / rAtameM presa, mahApaha, DAina, aura bhUta hI pracuratAse dikhAI dete haiN| bar3Ise bar3I vyAdhise bhI pIr3ita hone para rAtameM jaba davA taka nahIM lI jAtI, vahA~ isa ghora rAtameM pAnI kaise piyA jA sakatA hai||| 1-10 / / Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 paDamacarita [ ] gaheM gieNvi sakA dAya arthmiH| obAmagAra : so pAbaha maNahara dev-gi| suDa bhubhAi hovi amara-vaha ||2|| aNu ase vi uttama kulu lAi / puNu aTTa vi kammarai NihAi / / 3 / / Nisi-bhAjaNa piSTa jeNa puzu / tahA~ bhaceM bharve dukkha aNansa-guNu / / 3 / / bhallalla-maMsu te mkssiyu| te piya mahA mahu cakspiyana // 5 // saNa-halA jimmsmiddhaai| teM paJcamparata mi sadA / / / te vayaNu apsacau jmpiydd| te aNNahA~ taNaDa dambu hipu||7|| se suTTa girantara hiMsa kiy| paraNAri ni te Nista laya // 6 // ahavai ki bahueM caviNa je honheM hAi mmiivr| ghasA 93 jeM mUlu sanu vayaha / mokSu vi bhava-jIva-sayo" ||9| [8] risi-vayaNe vimukha-micchatte / laimaI aNukyAi~ dhaNadatta / / 1 / / gaTa tatthahA~ vi gaNa tmaale| bhameM ghi mahIyaleM vaha kAle / / 2 / / samA samAhie~ maraNu pacapaNA / puNu sohammeM deu uppaNNaDa // 3 // tAdi ve sAyarAI givsevinnu| ki pi sese thie~ puNe cavepipaNu // 4 // jAu mahA-pura bhu-dhnn-utsr| chattacchAya-paresara-matsara / / 5 / / pahu piyayama miriNdttaaltiy| para-puravara-gara-NiyarAsadiya // 6 // dhArziNa-meru-baNIsaI tnnuruhu| zAmeM par3hayahada paGkapa-muhu / / 7 // ekahi diNe sa-turanu payahaTha / goTTa paloe~ci paripachau // 8) Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 311 caurAsImo saMdhi [7] jo sadaiva sUryako asta dekhakara isa vratakA AcaraNa karatA hai, vaha sundara devagatiko prApta karatA hai, aura indra hokara sukhakA bhoga karatA hai| phira vahA~se Akara uttama sukha prApta karatA hai ! manoM AThoM karmana zAma hai| jo nizAbhojanakA parityAga nahIM karatA, use janma-janmAntarameM ananta duHkha dekhane par3ate haiN| jo rAnameM bhojana kara letA hai, usane gIlA mAMsa ( kazA) khA liyA, madirA pI lI, aura zahada cakha liyA, sanake phUla, ( saNahulla ) nimba samRddhi (1) aura pA~ca udumbara tala khA liye / usane asatya kathana kiyA, aura dUmareke dhanakA apaharaNa kiyA, vaha nirantara hiMsAkA doSI hai, aura yahA~ taka ki dUsarekI strIkA bhI usane apaharaNa kiyA / athavA bahuta kahanese kyA, broMkI saccI jar3a yahI hai / jisake samIpa hone para saikar3oM bhavya jIvoM ke lie mokSa bhI samIpa ho jAtA hai. / / 1-2 // [8] mahAmunike upadezase dhanadattane midhyAtva chor3akara aNuvrata grahaNa kara liye / andhakAra dUra hone para usane vahA~se kUca kiyaa| bahuta samaya taka dharatI para bhramaNa karane ke anantara samAdhipUrvaka bhara kara vaha saudharma svargameM deva rUpameM utpanna huaa| vahA~ kaI sAgara pramANa rahakara jaba kucha hI puNya zeSa rahA to dhAraNI aura meru nAmaka vaNikarAjake yahA~ putrarUpameM janmA / usakA nAma paMkajaruci (padmaci) thaa| usakA mukha bho kamalake samAna thaa| vaha usa mahApura nagara meM janmA jo dhana-dhAnyase pracura thA, jahA~ chatrachAya nAmaka rAjAkA rAjya thaa| zrIdattA usa rAjAko priyatamA patnI thI / zatruoMke nagara aura nAgarika usase sadaiva AzaMkita rahate the| eka dina vaha ghor3e para ghUmane nikalA, aura goTha dekhakara vApasa lauTa Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 paumacariu ghattA tAvamAe~ mahiheM misaNAta nuhiNamirindu ya Niru dhanalu / puSpAusu pANavantaDa dIsaha eku juSaNa-dhavala / / 9 / / [9] taM goindu pie~ vi cbulaahauN| meru-taNau bhoparisa surakahA~ // 3 // pAsu padravi tahA~ kpnnntreN| diNNa patra NamukAra khaNantareM // 2 // tahoM phaleNa prinn-saasnn-mtthoN| ganmaThamantare tahA~ siridattahA~ // 3 // jAu pusu privtiy-chaayhaaN| basahara tahA~ chattacchAyo / ekahi diNe gandaNavaNu janAu / Niya ciru maraNa-bhUmi sampatsau // 5 // ghiu Nilu joyantu pirantara / sumariu sayala vi Nimaya-mavAgataru / disau NieNSi gau prm-visaayhaaN| puNu usariu aNovama-NAyahIM // 7 // "patthu pAsi aNaduhu hau~ hotau / estha paeseM Asi Nivasanta // 6 // iha parantu iha salilu piyantau / iha Nivariu ciru pANAnnuDa // 5|| ghattA tahiM kAle kapaNa mahu kerae~ jeNa diNNu javu jIva-hiu / pakvami keNoSAega (1)" ema suru cintantu thiu // 10|| [..] puNu sahasA uttu visAlau / testhu karAviu parama-jiNAlau // 1 // ziyaya-mavantaru paDe vi lihAvevi / vAra-pae tAsu pandhA vi // 2 // thabevi bhaNeya suhar3a prirkssnnu| gau rAula kumAra bahu-lakkhaNu // 3 // ekahi diNa paumarui mhaaidd| vandaNahattie~ miNaharu pAiu / / 3 / / diTacha tAva paDu lihiya-kahabhataru / bimmita jIvai jAva pirmthaa| sAvAraktiehi dunnyaahauN| kahiu gampi tahA~ rAya-kumArahau~ / / 6 / / Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parAsImo saMdhi pdd'aa| usane dekhA ki Age dharatI para eka bUr3hA baila par3A huA hai, jo himagirike samAna dhavala hai, jisakI Ayu samApta prAya hai, aura jisake prANa chaTapaTA rahe haiM // 1-1 // [2] usa maraNAsanna cUr3he bailako dekhakara merukA beTA paMkajaruci ghor3ese utara pdd'aa| usake pAsa jAkara eka palameM hI usake kAna meM paMcaNamokAra mantra sunA diyaa| usa mantrake prabhAvase usa bUr3he bailakA jIva jinadharmakI bhakta zrIdattAke garbhameM jAkara putra bana gayA, aura kAntimAna rAjA chatrachAyake vRSabhadhvaja nAmakA putra huaa| eka dina vaha rAjaputra nandanabanake lie jA rahA thaa| acAnaka vaha apanI maraNabhUmi para pahu~ca gyaa| use dekhakara vaha ekadama acala ho utthaa| use apane saba janma-janmAntara yAda A gye| usa dazAko dekhakara usake mana meM gaharA viSAda huaa| vaha apane advitIya gajase utara pdd'aa| vaha pahacAna rahA thA, "are yahA~ maiM bailake rUpa meM par3A thAmaiM yahA~ rahatA thaa| yahA~ caratA thA, yahA~ pAnI pItA thA, aura yahA~para apane chaTapaTAte prANa lekara par3A huA thaa| usa avasarapara jisane jIthakalyANakArI, pA~ca namaskAra maMtrakA jApa mere kAna meM diyA, use maiM kisa prakAra dekha sakatA hU~, yaha socakara vaha bahuta dera taka baiThA rahA // 1-10 // [10] phira usane usa jagahapara eka vizAla jinAlayakA nirmANa karAyA / eka paTapara apane janmAntara likhavAye, aura dvArapara unheM TaiMgavA diyA / aneka yoddhAoMko vahA~ rakSaka niyukta karake aneka lakSaNoMse yukta vaha rAjakumAra gajakula lauTa gayA / eka dina AdaraNIya padmaruci vandanAmaktike lie usa mahAna jinAlaya meM AyA / jaba usane prasapara likhe hue kathAntaroMko dekhA to vaha acarajameM par3a gyaa| isI bIca dvArake Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita so vi itt-sjhm-annuraaidd| zakti parama-jiNa-bhavANu parAiu / / 7 / / viTTha tega paheM vittu nniyntu| acala-didi vara-vimhaya-vansaDa 8 // pattA puNu vasaharaNa papucchiu Niya-siya-suddhAraNeNa / "eDu pachu Nievi sar3a huau kokahalu kiM kAraNaMNa" ||911 [1] taM gisuvi akkhai vaNi-taNurutu 1 "patthu paese ekA muu aNahuhu // 1 // tahA~ NavakAra paca maha diyaa| je paNatosakkhara-sampuSNA" ||2|| naM aiMja sayalu vi gieNvi cirAppaDa | gaDa vimhayahA~ sarevi kahANaH // 3|| to siridattA-sueNNa sudhiireN| raTamA riya-samana-saro // "so govai hau~" evaM paveppiNu / kara-maukAli turiu kareppiNu ||5|| hAra-paya-kArasuttehiM puliu| guru va su-sIse kumaha-vica jiu // 6 // "Na ghi taM kAha piyaru papa pi mAyari / ga.vi kalatu Navi pusuNa bhAyariM 114 Navi sasa duhiya ga misa Na kikara / sahasaNayaNa-pamuha viNa dhi suravara / / 8 / / jaM pai~ mahu suhi-ichu samAsti / gasya-tiriya gai-gamaNu-NivAriu // 9 ghantA jaM viSNu samAhi-ramAyaNu testha bihure para Niruvamau / tahoM phaleMNa parindoM gandazu puNu erathu ja purasTa hau~ // 10 // jaM ucalabau maI maNu attagu / jaM dhunyami-NAvara saTTAe~ / [12] aNNu vi ehu bihaDaDa vakttaNu / / 1 / / taM sayalu vi eNDa tujnu pasApaM // 2 // Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parAsImo saMdhi rakSakoMne jAkara rAjakumArako sArA vRttAnta kaha sunaayaa| rAjakumAra bhI iSTa milanakI rAgavatI utkaMThAse tatkAla jinamandira pahu~cA / usane dekhA ki padmarucikI padako dekhakara palakeM nahIM jhapa rahI haiM, aura vaha gahare AzcaryameM par3A huA hai / taba apanI zrI aura vaMzakA uddhAra karanevAle rAjakumAra vRSabhadhvajane pUchA, "isa paTako dekhakara Apake lie isanA kolAhala kisalie huA" // 1-9|| ___ [11] yaha sunakara baNikaputrane kahA, "isa pradezameM eka baila marA thaa| use maiMne paMca namokAra mantra diyA thA jo paiMtIsa amaroMse pUrA hotA hai| yaha saba purAnA sthAna dekhakara aura usa kahAnIko yAda kara maiM AzcaryameM par3a gyaa| yaha sunakara, zrIdattAkA putra suvIra vRSabhadhvajakA zarIra harSase pulakita ho uThA / 'maiM vahIM baila hU~' yaha kahakara usane donoM hAtha jor3akara zIghra use praNAma kiyAhAra, kaTaka aura kaTisUtrase usakA aisA satkAra kiyA, jaise koI ziSya durbuddhise rahita apane gurukA karatA hai| usane nivedana kiyA, "naraka aura tiryaca gatiko rokanevAlI paMDitoMke abhISTa jo sanmati mujhe vI, vaise na to pitA de sakatA hai, aura na mAtA, na strI, na putra aura na bhAI, na bahana, na baccI, na mitra aura na anucara aura na indrapramukha bar3e-bar3e devatA hI, yaha de sakate haiN| usa pora duravasthA meM jo Apane mujhe anupama samAdhirasAyana diyA thA, usIkA yaha phala hai ki jo maiM ina nagarameM rAjAkA putra ho sakA // 1-10 // [12] mujhe jo yaha manuSya zarIra milA, aura jo yaha vaibhava aura bar3appana milA, jo yaha narasamUha merI stuti karatA hai, vaha saba sacamuca Apake prsaadse| isalie Apa yaha saba Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gora paumacarita hau~ ta dAsu paya-peNu // 3 // puNu NiNiya rAva jaNa maNaharU // 4 / candAiba gAi~ gayaNa ||5|| appara parivayi hA // 6 // i me rajju siMhAsa 1 ekamAi saMbhAvi vaNi- vaha 1 viSNi vijaya niviTTha ekkAsaNeM inda-padinda va sundara-dehA / viSNi vi jaNa sammata- NiutA / sAvagra-ya-mara-dhura-saMjusA // 7 // vihi vi karAviyAi~ jiNa-bhacaNa hu~ / uSNaya-siharulavighaya-gayaNai~ // 8 // eka Tiri pani mahi siMha sukaha suhAsiya- vayahiM siddha mahi bhUmi jigaha hi ||5|| bahu kAla salehA~ mareSi / raNAyarAi~ tarhi hui gameSi / huA zravaraviMde jabairi- sihareM / jandIsa rapahu-kaNayappA hU~ / tahi raju amara loka karevi / mAhinda-samivANu jAu / meraTha mATI haiN| guphAhigutta / pamA muhayanda-handu siricandra- nAsu | bahu kAla karemiNo rajju / u ghattA [2] IsANa-sasura jAya veSi // 1 // pauma suravaru puzu veSi // 2 // su-mohareM candrAvatamaya // 3 // suSaNANaNa NAmu hU~ // 4 // tava caraNu caraipiNu puNu marevi ||5|| sAyara hU~ saha zivaseni Au || 6 || yi viDio hAmiya- surapurI || garavadda vimalavAhanahIM puttu || 4 || thiMDa mANusa veseM jAi~ kA ||9|| puNu cintita marNe parakoya tu // 10 // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caTarAsImA saMdhi rAjya aura siMhAsana svIkAra karane meM to sApAlana dAsa hU~ aura Apake icchita AdezakA pAlana kruNgaa|" isa prakAra saMbhApaNa kara baha' vaNigvara use apane sundara rAjakulameM le gyaa| ve donoM eka AsanameM baiThe the, mAno AkAzameM sUrya aura candra sthita the| unake zarIra indra aura pratIndrake samAna sundara the| eka dUsareke prati unakA sneha bahuta bar3hAcar3hA huA thaa| donoM hI jana samyagdarzanase yukta the, aura zrAvaka vratoMke bhArako dhAraNa kiye hue the| donoMne jinamandiroMkA nirmANa kiyA thaa| U~ce itane ki Uparake U~ca zikhara AkAzako chU rahe the / maNiratnoMse jaise samudrakI zobhA hotI hai, jaise vara guNoMse kulavadhU zobhita hotI hai, jaise sukathA subhASita vacanoMse zobhita hotI hai, vaise hI unhoMne jinamandiroMse dharatIkI zobhAko bar3hA diyA // 1-2 // [13] usake bAda bahuta samayake anantara mallekhanA pUrvaka marakara ve donoM IzAna svarga meM jAkara deva ho gye| vahA~ do sAgara samaya taka rahakara padmaci vahA~se nyuna hokara aparavidehake vijayArdha parvata para sundara candrAvarta nagarameM utpanna huaa| vahA~ vaha nandIzvara prabhu aura kanakaprabhakA beTA thA / usakA nAma thA-nayanAnandana / vahA~ devakIr3Ake samAna rAjya kara phira usane tapa kiyaa| mara kara vaha phirase mahendra svargameM deva huA / usa meM usane sAta sAgara samaya taka nivAsa kiyaa| tadanantara bhAgyavaza svarga chor3akara meru parvatase pUrva kSemapurI nagarI meM, rAnI padmAvatI aura rAjA vimalavAhamake guNoMse adhiSThita putra huA / usakA mukha candramAke samAna sundara thaa| nAma zrIcandra thA, lagatA thA jaise manuSya ke rUpameM kAma ho / yahuta samaya taka sundaratAse rAjyakA sampAdana kara, antima samaya use paraloka Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 yi purA ha paumacariu pahu vivi tava caraNu kaDDa siricande so siricanda sAhu aparimAhu niru Niruvama- rayaNa-taya-maNDaNu VETERANETEI kandara pulizRANa-nivAsa | cittu suha mAraNa mAvazu / vahu-kAle bhaSasANu pacaNDa / suravara-zAhu vimANa vislae~ / vira-tatra caraNa- pahAveM AyahA~ / haya bhuSaNa ta ko ubamiva / jo viru mahandrau hotau / Ayau / dui sAraI se sura sUrastha veyara - Nesaha / eNDu suggIku jagattaya pAyaDu | dhantA dihikanta sundaramaiheM / OT pAseM samAhigutta - jahA~ ||11|| [19] tAtisAhitra-siva mAbi uppaNNu ethu eNDu rAhau ghaNa-malakamua-bhUsiya vigAhu ||1|| pazcendiya-duddama-daNu-daNNu ||2|| pAra // 2 // rAga-dosa-bhaya-moha vizAlaNu ||4|| kiya- sAsaNa-vaccha pahAca ||5|| gampaNu vammakoeN uNau // 6 // maNi-musAharU - viduma-mAlaeN // 7 // dhattA / dasa sAyaraeNhi garahi dusaraha - rAyoM pama- suu !! [15] vikrama-rUpa-vi-sahAyahA~ // 1 // jAsu sahala - jayaNu vi gaDa pujjai || 2 || jo IsArNe surakSaNu pattau // 3 // kAle so tArAva jAyata // 14 // giri-kiJcindha-Nayara-paramesaru // 5 // bAli kazidvaja vANara-dhayaDu // 6 // sirikantu viguru-tuSa-nivAsahiM / pazmimantu bahu- joNi sahAhiM // 7 // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghaDarAsImo saMdhi ko cintA huii| apane bhAgyazAlI putra sundarapatiko rAjyapaTTa bA~dhakara zrIcandane samAdhigata munike pAsa tapazcaraNa le liyA ||1-1kssaa 14] vaha zrIcandra agha sAdhu thA, pariprahase zUnya / prane maile bAlose unakA jhArIra AbhUSita thaa| ve tIna ratnoMsa atyanta maNDita the| unhoMne paMcendriyoMke durdama dAnavako daNDita kara diyA thaa| ve pA~ca mahAnatoMkA bhAra uThAnevAle the, aura mAsa, pakSa, chaThe AThaM pAraNA karate the ! kandarAoM, kinAroM aura udyAnoM meM nivAsa karate the| unhoMne rAga, dveSa bhaya aura mohakA vinAza kara diyA thA | ekacitta hokara, zubhabhAvanAoMkA dhyAna karate the| isa prakAra unhoMne jinazAsanakI mamatAbharI prabhAcanA kii| bahuta samayake anantara marakara vaha brahmaloka svargameM utpanna huaa| maNi motiyoM aura vimamAlAoMse sundara vizAlA vimAnameM aba vaha indra thaa| vahA~ usane dasa sAgara taka indrakA sukha bhogA. aura phira cyuta hokara yahA~para vaha rAjA dazarathake prathama putrake rUpameM rAmake nAmase utpanna huA / / 5.8 / / [15] nirantara tapake prabhAvase hI ise yaha parAkrama aura rUpa milA hai| tInoM lokoM meM usako upamA kisIse nahIM dI jA sakatI, aura to aura, jisake eka hajAra A~kheM haiM, aisA indra bhI usakI samAnatA nahIM kara sakatA / aura jo purAnA vRpabhavaja thA vaha bhI IzAna svargameM devatA huaa| vahA~ do sAgara taka rahakara kAlAntara meM tArApati sugrIva nAmase utpanna huaa| vidyAdhara rAjA sUryaraja kA putra aura kiSkindhA parvatakA parame. zvara yaha sugrIva aba tInoM lokoMmeM vikhyAta hai| vaha bAlikA anuja aura vAnaradhvajI hai| zrIkAnta bhI bhArI duHkhoMkI khAna Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 payareM muNAlakuNDe riGa-mahA~ / jAu sambhu NArme vara NandaNu / vasudattu vi jammantara paumacareiDa hi / siribhUha - NAmu teththu jaeN pureM hu sambhu parama purohiDa to vebavara garamAga valimaNDaeNNa samicchanti jaM ritu viNAsi rAeM / NaM sarasaha suna zakti patitI / hemabai vakaNTha parindoM || || suraha~ mi tuja nayagANandaNu // 9 // utpanantu krameNa asa hi // 10 // dhA [4] guNavadda vi kSaNeya-mavehi Aya / ekahi diNeM paGkuppa khutta / pakSa tarajaNa pareNa / puNu sirimUheM uppaNNa duhiy| NaM kA vi deSi paNa Aya | siribhUha jampiDa "kaNaya vaNNa to seNa bi suhu viruddha yuga | jiga-dharame suravaru sagai jAu / puNu kariNi amarasari-tIreM jAya // 1 // pANAvala maDalIhUasa // 2 // jayakAra paJca tahi diSNa teNa // 3 // ceyavadra NAmu chaNa-yanda-muhiya // 4 // sAmaggiya sambhuM jaNiya-rAya || 5 || kiha micchAdiTThiha demi karaNa" // 6 // zivira purohiu kueNa // 7 // jaratAruNa- chaSi sacchAya-chAu || 2 || / yi jasa-bhuvaNujJAliyA~ | sarasaha NArme bhajJa nahIM ||11|| yattA ja sayaluttama-maNDapa kiDa va solahoM khaNDaNa ||2 // [7] jaNu vivAha garuna kasAeM // 1 // akSama tithi pAle va vitI // 2 // Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caurAsImo saMdhi 223 hajAroM yoniyoM meM bhaTakakara zatruvijetA rAjA vaikuNTha aura hemannatoke yahA~ gAlakuNDa gArameM utpanna huaa| usakA svayaMbhU nAmakA nayanAnandana putra thA, jo devatAoMke lie bhI ajeya thaa| aura vasudatta bhI kramase asaMkhya lAkhoM janmAntaroM meM bhaTakatA rhaa| vahIM para apane yazase duniyAmeM ujAlA karanevAle svayaMbhU rAjA ke yahA~ zrIbhUti nAmakA purohita pradhAna huA / usakI patnIkA nAma sarasvatI thA || 1-11 // [16] aneka bhavoM meM bhaTakatI huI gaMgAke kinAre hathinI banI / eka dina vaha kIcar3ameM khapa gyii| usake netra muMdane lage, aura prANa vyAkula ho uThe / yaha dekhakara taraMgajaya vidyAdharane use usI samaya paMcanamaskAramantra diyaa| vaha phira zrIbhUti ke yahA~ kanyA utpanna huii| usakA nAma thA vedavatI, aura usakA mukha pUrNandu ke samAna sundara thaa| aisI lagatI thI jaise pracchanna rUpase koI devI ho| taba rAjA svayaMbhUne anurAga utpanna karanevAlI yaha lar3akI maaNgii| isapara zrIbhUtine kahA, "apanI sone sI beTI mithyASTiko kaise de dU~ ?" yaha sunakara rAjA kruddha ho uThA / usane purohitakA kAma tamAma kara diyA / parantu jinadharmake prabhAvase vaha svargameM utpanna huA | usakI bAlasUrya ke samAna chavi thI, jo sundara kAntise yukta thA / vedavato rAjAko bilakula nahIM cAhatI thI, phira bhI usane usake zIlakA khaNDana balapUrvaka kara diyA, jo usakI saba kucha zobhA thI // 1-5 // [17] jaya rAjAne usakA caritra khaNDita kara diyA to pitA bhayaMkara kaSAyase abhibhUta ho uThA | sarasvatIkI beTI, vedavatI sahasA AgababUlA ho gayI, mAno AgakA kaNa puAlako Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 paumacarita vevirazipAyambira-NayaNI / pamaNai dara-phuriyAira-vayaNI / / 3 / / " zisaMsa kappurisa a-laniya / khala varAya duggai-gama-saNiya // 4 // ja para mahu jaNeru saGkhArapi / ha parihutta calA tahA~ hArevi // 5 // taM sau gasama-kamma-saMcaraNahI / hosami ghAhi va kAraNu maraNa hoM" || epa bhaNevi NaravAha Nila ci| kaha pi kaha vi jiNa-bhavaNu patuvi / hIniHpA pAsuni so jAlo bahu kAle patI ||8|| pattA sambhu bi siya-sayaNa-vimukau jiNacara-vayaNa-parammuhau / mimjhAhimANu maNe bhUdara bahu-divale hi duggaiheM gau / / 9 / / [18] sahi mahansa-dukkha pAveppiNu / tiriya-gai vi zIsesa mamappiNu / / 1 / / puNu sAvitti-gabmeM paya-muhu / jAu kusanDaya-viSpahI taNuruhu // 2 // NAmu pahAsakundu supsiddhr| dulkaha-vIhi-rayaNa-susamindrau / 3 / / dikkhaGkita pr-nnaann-snnaahhoN| pArse vicittaseNa-muNiNArahoM / / 4 / / tabu karantu prmaagm-juttieN| eka-diSase gau bamdaNahatti ||5|| sammehariha parAyara jaahi| kaNayappahu vijAharu tAhi / / 5 / / gayaNagaNe lakvinai jnt| jo suravahaheM ci siya mahanta / / / he Nievi paricintita saahuhuuN| mayaske u-athalamchaNa-rAhuhu~ / / 4 / / "hou tAtra mahu saasy-sokkheN| vihava-vivajipaNa te mopakheM // 9 / / pattA sahadoM jiNAgama-kahiyahA~ asthi ki pi jai tavahIM phalu / to ehau aNNa-mavantare hou pahusaNu mahu sapa" / / 10 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paurAsImo saMdhi chU gayA ho| usakA aMga-aMga thara-thara kA~pa rahA thA aura usako A~kheM lAla thii| usake oTha aura mukha phar3aka rahe the / usane kahA, "he hRdayahIna lajjAhIna kApuruSa, duSTa aura nIca, aba terA khoTI gatimeM jAnA nizcita hai / jo tUne mere pitA kI hatyA kara, balapUrvaka apaharaNakara, merA zIlApaharaNa kiyA hai; so meM, bhArI kamoM meM lipta rakhanevAlI terI mRtyukI kAraNa ynuuNgii|" yaha kahakara, vaha kisI prakAra rAjAse bacakara jinamandirameM phuNcii| vahA~ usane harikAnti ke pAsa dIkSA grahaNa kI, aura bahuta samayake anantara brahmaloka meM pahu~cI / jina-vacanoMse vimukha rAjA svayaMbhU bhI vaibhava aura svajanoMse alaga ho gyaa| manameM mithyAbhimAna rakhaneke kAraNa bahuta dinoM meM marakara khoTI gati meM pahu~cA // 1-2 // [24] vahA~ bar3e-bar3e duHkhoMse usakA pAlA pdd'aa| vaha samasta tithaMca gatiyoM meM ghUmatA phiraa| phira sAvitrIke garbhase kuzadhya ja brAhmaNake paMkajamukha nAmakA beTA huA / usakA nAma prabhAsakunda thA / vaha durlabhajJAna ratnase alaMkRta thA / cAra jJAna se sampanna vicitrasena muninAthake pAsa usane dIkSA grahaNa kara lii| tapa karate-karate eka dina vaha Agamake anusAra jinendra bhagavAnakI vandanAmastike lie gayA / jaba vaha sammeda zikharapara pahu~cA, to usane dekhA ki AkAzameM vidyAdhara kanakaprabha jA rahA hai, usakA yabhaSa indrase bhI mahAn thaa| use dekhakara kAmadeya aura candra ke samAna sundara asa sAdhune socA, "vebhaya se hIna, zAzvata sukhovAle mokSase to ava dUra rahA / (maiM to cAhatA hU~) ki jinAgamameM duHsaha tapakA jo phala batAyA gayA hai, usase dUsare janmameM yaha saba prabhutA mujhe prApta ho / / 1-1 // Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 paDamacarita [19] iya NiyANa-dUsiya-saba-biyara : parama-sAhi srpr:|| sage laNakumAre upaje vi| tahi sAyara satta suhu bhuSmeM ci // 9 // cabijAu sura jaya-siri-mAppaNu / kaikasi-syagAsanahu~ dasANaNu // 3 // jiy-jl-bhuusnn-bhuusiy-sihumnnu| kampAviya-visahara-gara-surayaNu // 4 // toyadavAhaNa-vaMsuddhAraNu / sahasaNyaNa-viNivandhaNa-kAraNu // 5 // jo sambhU siribhU-vidhAiu / puNa sohamma-saggu sampAiDa // 3 // ca, ci paridvApure upaje vi| khayaru pugavasu madhu Avavi // 5 // taiyA tiyasAcA cddepinnu| sata samudovamaI gamepipazu / / 85 so jAyau garameM sumittiheM eu lakkhaNu lakSaNavandaDa pattA dasasandaNa-Narabaha suu / vAhiyu rAhaba-bhAu / / 9 / / [20] jo guNavahA~ Asi gunnpaataa| bhAyara lahuu paguNa-guNa-vantara 10 ma. parimameM vicAra-muha-maNDalu / so uppaNNu ehu bhAmaNDalu // 2 // jo japaNavali bhAsi guNa-bhUsaNu / so tahu~ paeNhu saMjAu viDosaNu // 3 // te sayala vi rAmahI aNurastA / pukha-mavantara-Neha-giDatA // 4 // jA ciru huntI guNavai raji-sutha / bhaveM parimameM vi maga diyahare huy||5 sigbhUii subha ruub-rvnnii| jA ciru vambha-kappeM upANI // 6 // tahi teraha pallara NitraseppiNu / puSaNa-pujeM thie~ sese pavepi // 7 // eNha sA jAya sIya jaNayahA~ suya / Niru mahurAlAviNi NaM parahuya / / 8 // biru veyavai nneh-smbndhe| hiya dasakandhareNa kAman| H9 // Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parAsImo saMdhi [19] isa prakArake saMkalpase usane apanA mana dUSita kara liyA aura paramasamAdhise 'usakA sadAnta ho gayA ! svargameM vaha sanatkumAra nAmakA deva huaa| vahA~ sAta sAgara taka sukhakA bhogakara vahA~se cyuta hokara phira jaya zrIkA abhimAnI vaha kaikazI aura ratnAvakA putra rAvaNa huaa| usane apane yazase tInoM lokoMko bhUSita kara diyA hai, aura viSadhara nara aura devatAoMko tharrA diyA hai| usane toyadavAhana ke vaMzakA uddhAra kiyA hai, sahasranayanake bandI banAye jAnemeM pramukha kAraNa vahI hai, aura jo svayaMbhU zrIbhUti nAmakA purohita thA, vaha saudharma svargameM jAkara utpanna huaa| vahA~se Akara usane pratidhApurameM janma liyA, phira punarvasu nAmakA vidyAghara bnaa| vahA~se Akara tIsare svargameM deva utpanna huaa| yahA~ sAta sAgara paryanta sukhopabhoga karatA rhaa| vahI sumitrAdevIke garbhase rAjA dazarathakA putra huaa| lakSaNoMvAlA sundara lakSmaNa hai, jo rAmakA choTA bhAI aura cakravartI hai // 1-2|| [20] aura jo guNavatIkA mahAn guNoMse yukta, guNavAna choTA bhAI hai, sundara mukhavAlA choTA bhAI thaa| vahIM bhAmaNDalake rUpa meM utpanna huaa| jo guNAlaMkRta yajJabali thA, vahI tuma vibhISaNa ho, pUrvabhavake snehake kAraNa ye saba rAmase asAdhAraNa prema rakhate haiN| jo guNavatI nAmakI baniyA kI vedI hai, vaha ghUma-phira kara dvijagharameM utpanna huI zrIbhUtikI rUpasampanna putrIke rUpameM / phira brahmasvarga meM teraha palya rahaneke anantara jaya guNya samUha bahuta thor3A rahA to vahIM yaha janakanandinI sItA devI hai,mAno jaisA mIThA bolanevAlI koyala ho| vedavatIke sneha sambandhake kAraNa, kAmAndha hokara rAvaNane isakA apaharaNa kiyaa| aura jo ise itanA adhika duHkha uThAnA par3A Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 paumacarita jaM muNi puruSa-jammeM jindntii| ta iha duhahai mahanta pattI // 30 // ghattA siribhUi kAle sua-kAraNa je hala sambhu-garasaraNa / se ladesara ciru hisNu triNivAiu lakIharaNa' // 11 // [5] gurU-bayaNehi tahi golitt| puNu vi vihIsaNuema padhollita // 3 // 'kaheM ke kammeM jaNaNa vinniiyh| saiheM ci lanchaNu lAiu siiy||2|| taM NisuNevi vayaNu muNi-pujam / arasA pANa-mahAgai-samam // 3 // 'muNi suarisaNuAsidhiharamtaDa / maNDali-NAmu gAmu saMpattama | bhiDa jamdaNavaNe Niru nnimml-mnnu| taM bamrepipaNu maja sayalu vijnnu||5|| muNivI vi lahu-bahiNie~ savaNae~ / sai mahasahae samau sumrisnneN||6|| kiM pi cavantu gieNdi beabiaiN| kahiMDa asesaha koyaha kumai // pattA kiM coja eka jaMNAra hi dUsijAi baru harihi vnnu| rAula-jihAu dugdhariNihiM pisuga-sahAseM sAhu-jaNu // 8 // [21] "tumhahiM bhaNahu cAru dhammadau / Nijjiya-pazcendiya-mayAu || / / maI puNu eNTu sayameva pariksiu / mahu~ mahila' eante paridiu" // 5 // ema tAe~ tb-nniym-snnaahhoN| lopa agAyA ki muNi-NAhahA~ // 3 // so vi karevi bhavaggaDu thaaidd| "jA phiTu saMvAu guruAu // 2 // tA Nibitti mahu sylaahaarhiiN"| jANavi NicchA haya-saMsArahoM / / 5 / / sAsaNa-devayAe~ bhsthaaeN| muhu sUNASita garaAsAe~ // 6 // Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I camo saMdhi 229 usakA kAraNa yahI hai ki usane pUrva janma meM munikI nindA kI thii| aura jo svayaMbhU rAjAne apane putra ke kAraNa zrIbhUtikI hatyA kI thI, usI hiMsaka svabhAvavAle rAvaNako cakravartI lakSmaNane mAra girAyA // 1-1 // [21] munike divya vacana sunakara vibhoSaNa gadgada ho utthaa| usane phira pUchanA prArambha kiyA, "kRpayA batAhara, kisa karma se pitA ke lie vinIta sItAdevA jaisI sanI ko kalaMka lagA ?" yaha sunakara mahAmunine jo akSaya jJAnarUpA nadI saMgama the batAyA, "sudarzana nAmake muni vihAra karate hue maNDala nAmaka gA~va meM pahu~ce / nirmala mana vaha nandana vanameM tthhre| saba lAga unakI vandanA bhakti karaneke lie gye| mahAmuni apanI choTI bahana mahAsatI sudarzanA ajiMkA se kucha bAta kara rahe the| yaha dekhakara duSTa buddhi vedavatIne yaha bAta saba logoM se kaha dii| isameM Azcarya kI koI bAta nhiiN| kyoMki striyA~ gharako dUSita karatI haiM aura bandara banako ! khoTI striyA~ rAjakulako dUSita karatI haiM aura duSTa loga sajjanoMko dUSaNa lagAte haiM // 1-8 // [20] isapara vibhISaNane kahA, "he dharmadhvaja aura indriyoM aura kAmadevake vijetA, Apane jo kucha kahA vaha bahuta sundara khaa| maiMne ina striyoMke sAtha rahakara isa bAtakI svayaM parIkSA kara lI hai|" taba mahAmunine phira kahA, "jaba isane tapa aura niyamoMse paripUrNa mahAmuniko isa prakAra loka meM apavAda lagAyA, to unhoMne bhI yaha pratijJA kara lI ki jabataka yaha bhArI apavAda nahIM miTatA maiM tabaka saba prakAra ke AhArakA tyAga karatA hU~ / saMsArakA vinAza karanevAle mahAmuni ke nizcayako jAnakara zAsanadevIkA mukha bahuta bhArI AzaMkAse tatkAla jhuka gyaa| taba vedavatIne logoM se kahA, Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 paumacarita tA vi 24 vuna "ahA~ loyahA~ / Niya maNa mA samlehahIM hoyahA~ / / 7! jaM maI kahiu samvu ta aliyau / ajju vi pAu asesu vi phaliya" 10 vattA jaM mAi-jualu taM Nindiyau pugdha-bhavantara khl-maaeN| saMcAu enya uvadbara jagahoM majA te jANAha' // 9 // pahibhaNai yihIsa viml-md| 'kahi vAli-mavantara pAma-jai' / / 1 / / sA kahai bhaDAraDa ghir-giru| 'vindArapaNa-sthalaM viule ciru // 2 // hIyaGgu bhamantu vi ekku muu| so risi-sajamAu suNevi mau // 3 // // puNu jAu knny-dhnn-knn-pureN| aGgarAvara kherne vitti-gayareM / / 4 / / sAvayahA~ bihiya-NAmahA~ su-bhuu / sivamahade gammahadasa suDa // 5 // nahi pAvi pvaannusvyhuuN| tiNi guNagyaya (cau)sikkhAdagaI / jiNavara-pujA havaNaDa kreNvi| bahu-kAleM sagAsaiMNa mareMvi // 7 // IsAga-sarageM vara-denu hu| vihi spaNAyahiM gae hi khuDa // 4 // yaha pugv-videhmbhntraiN| vijayAvA-purai Niyastaram // 5 // NAmeNa mattakoilaviulcha / ghara-pAmu rahati va dhaNa-bahula // 10 // vattA tahi kantasoDa ghara-rANau ramaNAbai piya haMsa gaI / sahu~ vIhi mi suppahu gAmaNa gandaNu jAu (1) vimala-mai // 16 [4] teNa juvANa-bhAu pAvante / Niya-maNe jahaNa-dhammu bhAvantaM // 3 // sammalos-bhAru pavahante / diNe diNe jiNuti-kAla parNavam // 2 Niru pisvama-guNa-gaNa-saMju / kamtasoya-syaNApA-puteM // 3 / / Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caurAsImo saMdhi "Apa loga apane mana meM kisI prakArakI zaMkA na kareM, jo kucha bhI maiMne kahA hai, vaha saba jhUTha hai, Aja hI merA saba pApa phalita ho gayA hai" | usa duSTamati vedavatIne pUrva janmamai jo bhAI-bahanakI nindA kI thI, usIkA yaha phala hai ki jAnakIka bAremeM isa janmameM logaki bIca yaha apavAda phailA // 1-2 // [23] taba vimalavuddhi vibhISaNane pUchA, "he mahAmuni, kRpayA bAlike janmAntaroMko btlaaie|" isapara, gambhIravANI mahAmunine batAnA prArambha kiyA, "mahAna vindAraNyameM apAMga hokara eka hirana vicaraNa kara rahA thA, vaha munise kucha sunakara mara gyaa| marakara vaha airAvata kSetrake svarNa aura dhanadhAnya. se bharapUra dIptinagara meM utpanna huaa| eka prasiddha nAma zrAvakakI patnI zivamatIke gabhaMse mahadatta nAmakA putra huaa| vahA~ usane pA~ca aguto, tIna guNatratoM aura zikSAtratoMkA paripAlana kiyA / jinavarakI pUjA aura abhiSeka kiyaa| bahuta samayake anantara saMnyAsa vidhise marakara IzAna svargameM utsamadeva utpanna huaa| do sAgara paryanta rahakara yahA~se cyuta huaa| pUrva videha ke madhya vijayAvatI nagara ke nikaTa mattakokilavipula gA~va thA jo cakravAka kI taraha atyanta svaccha thA ! usameM kantazoka nAma kA eka rAjA thaa| usakI isakI taraha cAlavAlI ratnAvatI nAmakI sundara patnI thii| una donoMke yaha suprabha nAma kA putra huA jo atyanta vimalamati thA // 11 // - [24] jaba vaha yauvana-avasthAmeM pahu~cA to usake manameM jainadharma ke prati zraddhA utpanna huii| usane samyaktvakA bhAra apane Upara le liyaa| pratidina tInoM samaya vaha jina-bhagavAnkI vandanA karatA thaa| kantazoka aura ratnAvatIkA vaha putra anupama guNasamUhase yukta thA, yazameM candramAke samAna Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita sasahara-maNNihaNa js-vnt| taNu-tamohAmiya-raikante // 4 // dulaha-nava-NihANu uvaladau / jANAbiha-laddhIhi samiddhau // 5 // vahu-saMvacchara-sahameM hiM vigaNe hi / duddhara-visaya-mahArihiM Nihae~ hi // 1 // mAUriDa suljhANu pahANa u / phira iparajAi kevala 3 11 211 tA akmANa kAlu tahoM aai| puzu samvatya-siddhi saMpAiu // 8 // ekkANi-nANu mAjha jAva: hAzi : 1|| nahi tIsa jarahi primaannhai| bhujayi saMkignaI bhamiya-samAga 0 ghattA mo amA cappiNu pasyahA~ jAu bAli iha khabara-pachu / baliya payAnu suha-dasaNu gharama-sarIru samare bhai-sahu (?)" [25] jo Niggandhu muvi sAmaNaho / javi jayakAra kara jaga agNahA~ / / 3 / / jo miviyantara pihimi kamappiNu / ei sayala jiga haraI NavepipaNu // 2 / / aMNa mamareM mahu~ puppha-vimANe / bhaNgu candahAseNa kivANaM // 3 / / dAhiNa-bhuNNa bhuvaNa-manta caNu / helAe~ meM uccAi u rAvaNu ||4|| paccha dhuva sasikiraNa mae piNu / rAya-lAMcha ugIyahA~ dephpiNa ||5|| lakSya dikka bhtr-ghnn-virte| giri-kailAsu cadi payaH / / 6 // diNNu silora prmtaavnnu| gaheM jamtau rosAdhita rAbaNu ||7|| puNu vi mahAphara magu khaNantareM / ko ubamijada tahA~ bhuSaNantoM // 8 // Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caurAsImo saMdhi thaa| apane zarIrakI kAntise usane sUryako bhI parAjita kara diyA thaa| usane durlabha tapa aMgIkAra kara liyA, jo tarahatarahakI upalabdhiyoMse samRddha thaa| usane durddhara vipayarUpI zatruoMko naSTa kara diyA thaa| isa prakAra isakA bahuH samaya bIta gyaa| antameM usane mukhya zukladhyAnakI ArAdhanA kI, jisase kevalajAnakI utpatti hotI hai| phira usakA anta samaya A gayA aura vaha sarvArthasiddhimeM jAkara utpanna huaa| usakA zarIra eka bhara dhAraNa karanevAlA thaa| usakI kAnti karor3oM sUrya ke samAna thii| usa sarvArthasiddhi meM teMtIsa sAgara pramANa rahakara usane nAnA prakArake sukhabhogoMkA upabhoga kiyA, una sukhoMkA jo amRtake samAna the / vaha deva svarga se Akara yahA~para vidyAdharoM kA svAmI vidyAdhara vAlike rUpameM utpanna huA hai| usakA pratApa aDiga hai, usake darzana zubha haiM, jo caramazarIrI haiM aura yuddha meM atyanta asahya hai||?-12|| [25] usakA yaha niyama hai ki nimrantha sAdhuko chor3akara vaha kisI dUsareko namaskAra nahIM krtaa| jo eka kSaNameM samUcI dharatIkI parikramA kara samasta jinamandiroM kI vandanA karatA hai| jisane yuddha meM puSpaka vimAna aura candrahAsa talavArake sAtha saMsArako satAnevAle rAvaNako khela khelameM dAyeM hAthapara uThA liyA thaa| bAda meM jisane apanI donoM patniyoM dhruvA aura zazikiraNakA parityAga kara, rAjya-lakSmI suprIvako sauMpa dI thii| saMsArake AvAgamanase virakta hokara jisane jinadIkSA grahaNa kara kailAsa parvatapara jAkara prayatnapUrvaka tapasyA kI hai| AtApanI zilApara baiThe hue jisane AkAzase jAnevAle rAvaNako kruddha kara diyA thaa| phira eka bAra usane palabharameM rAvaNakA ahaMkAra cUra-cUra kara diyA / bhalA saMsArameM usakI Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 uppaNNANu so muNiSaru jhAvi satyambhu bhAra paumacariu vazI isa paramacariya sese tihuyaNa-sayambhu-raie itha rAmaeva carie kuhayaNa maNu- suha-jaNaNo puNu vi cihnIsaNa sIvAndaNa aTTa duTTa krammArikha / siddhi - khesa vara jayaru gaja // 12 // [ 85. paMcAsamo saMdhi ] sayambhuvassa kahani uccarie / sapariyaNa-halIsa bhavaddaNaM // bandai- Asiya sayambhu subha-raie / caurAsImA imo lagyo || || helA || saMNisuci cayaNu yuvA muNivarindreNa 'suNi aklami priosiy-survreN| vAma eva viSpoM zikSA yahA~ / supa vasueva suva viyakhaNa / vAha~ piyara dui phimmaka citrAha / I puTina 'mayaNa-viyAsa / kahi jammantarahU~ maDArA || [9] jaga bhavaNa bhUsaNeNaM / sayala bhUsaNeNaM // 1 // jarge pasir3e kAyandI - purakhareM // 2 // sAmalIeN pariNIeN sahAyahA~ // 3 // viyasiya vimala:- jamala-kamale paNa 4 visaya-piya-zAma-saMjutaDa // 5 // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 paMcAsImo saMdhi tulanA kisase kI jA sakatI hai| ATha duSTa kA~kA saMhAra karanevAle una mahAmuniko kevalajJAna utpanna ho gayA hai| isa prakAra dhyAnapUrvaka vaha uttama siddhakSetra nagarake lie kUca kara gaye hai / / 1-2 / / isa prakAra svayaMbhUdevase kisI prakAra ace hue, pAcaritake zeSamAmameM tribhuvana svayaMbhU-dvArA racita rAmaka aura unake parivArake pUrva ___bhavokA kathana zIrSaka parva samATha huaa| dhandaike Azrita, svayaMbhU putra dvArA racita, paNDitoMke manako acchA laganevAlA yaha caurAsIvA~ sagaM samAsa huaa| pacAsIvIM sandhi phira bhI vibhISaNa ne pUchA, "he AdaraNIya, kRpayA kAmadevako bhI vikAra utpanna karanevAle sItAdevIke donoM putroM ke janmAntaroMko btaaie|" [1] yaha zabda sunakara jagarUpI bhavanake AbhUSaNa saphalabhUSaNa muniyarane kahanA prArambha kiyaa| unhoMne kahA, "suno, batAtA hU~ / jagameM prasiddha aura devatAoMko santuSTa karanevAle mahAn nagara kAkaMdIpurameM vAmadeva nAmakA eka prasiddha brAhmaNa thA / usakI sahAyikA usakI patnI zyAmalI thii| usase use vasudeva aura sudeva nAmaka do vilakSaNa putra the| unakI atyanta nirmala cittakI do patniyoM thiiN| unakI A~kheM khile hue kamalAke samAna thiiN| unake nAma the-viSayA aura priyaMgu / eka dina una Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 paumarita ekahi diNe mmnnaay-mindhoN| aNNa-dANu siritikraya muNindahA~ // 6 vihi mijaNehi tehi guruentie (?) / diggu samujjaka-avicala mattie~ / " vaha kAla avasANu panAmA || nahi mi niriNa pallaI givapizu / maNe cintaviya bhoga bhuppiNu / / 9 / / puNu ImANa-samgaM hua suravara / parama-samuggaya NaM ravi-mapahara / / 10 // vihi syagAyareM hi catraNa kareMvi puNu uttA mahakante hi sammaya-bhariyA / saheM kAyamdiheM bhavapariyA / / 11 / / [2] 1 lAvaddha garinho para-parAyaNAsu / masi-jimmala-jasAmu siMgha-sokAva-bhAyaNAsu // 1 // mAya ve vi jinncr-py-sevih| pandaNa suarisaNA-mahAviheM // 2 // tahi pahilArau sAmu piyngkr| naNu taNubhau pugu aNuu hiya karu // 3 // mohada dittie~ NAI dinnesr| NAI mAha-paSTu-bAhubalIsara // 4 // ghahu-kAle tatra-gharaNu leppinnu| saNAseza sarIru mueppiNu // 5|| huba gajaja-zivAsiya suravara / sa-mauvAdigva kAya-kuNDala-dhA // 6 // dui-syA -sriir-unnhiyaa| aNimAhiM guNehi saI sahiyA / / 7 / / sUrappaheM vimANe visthignnaaeN| jAviha-maNi-gahi vagae~ // 8 // nati icchiyai~ suhaI mANeppiNa | sAyarA, caubosa gamappigu // 9 // cavi jAya puNu bhari kari-achusa / sIyaheM pandraNa ii lavaNakuma' // 10 // ghattA taM tehau cayaNu gisuNeppiNu parama-muNindahauM / hura vimmA garuDa vijAhara-suravara-vindahI / / 11 // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcAsImo saMdhi vonIne kAmadevarUpI mahAgajake lie siMha ke samAna zrItilaka nAmaH mahAmuniko agAdAma diyA . mahAmunike Anepara una donoMne samujjvala acchI bhaktise AhAra dAna diyaa| bahuta samayake bAda jaba unakI mRtyu huI to ve uttarakurukSetra meM jAkara utpanna huii| vahA~ tIna palya Ayu bitAkara aura manacAhe bhoga bhogakara ve IzAna svargameM devarUpameM utpanna huii| ve aise lagate the mAno pralayakAla meM sUrya aura candra hI utpanna hue hoN| do sAgara pramANa Ayu bItanepara samyakadarzanase yukta ve donoM yahA~se Akara usa kAkaMdIpurameM utpanna hue / / 1-15 // [.] zatruoMke nAzaka candramAke samAna nirmala yazavAle aura ziva sukhake pAtra rativardhana rAjAke yahA~ jinadevake caraNakamaloMkI sevikA sudarzanA mahAdevIse do putra utpanna huii| unameM pahale kA nAma priyaMkara thA aura dUsarekA hitaMkara / jo choTA bhAI thA, kAnti meM vaha aisA sohatA thA jaise sUrya ho yA rAjA bharata yA bAhayalIzvara ho / bahuta samaya ke anantara usane tapa aMgIkAra kara liyaa| saMnyAsa pUrvaka zarIra chor3akara, baha 4veyaka svargameM suravara bnaa| usake pAsa bar3hiyA mukuTa, divya kaTaka aura kuNDala the | do rana pramANa usakA zarIra thA aura vaha aNimAdi RddhiyoM aura guNoMse yukta thA | nAnAvidha maNiratnoMse sundara, vistRta sUrya prabha vimAnameM usane abhilaSita sukhoMkA upabhoga kiyA aura caubIsa sAgara pramANa Aya jItane para yahA~se cayakara ve donoM zatrurUpI gajake lie aMkuTAke samAna yahA~para sItAdevIke laSa aura aMkuza hue haiM / parama mahAmunike una vacanoM ko sunakara vidyAdharoM aura devatAoMko bahuta bhArI Azcarya huA // 1-16 / / Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 paumariDa [ ] ||helaa|| jANevi puva-vara-sambandhu vihi mi tAha / sIya kAraNeNa somitti-rAvaNAha 119 // aNu vi bahu-dukkha-NirantarAI / a-pamANa, surNevi mavaDarAI // 2 // dhmuh-maayr-jaanni-blaah| suggISa-vAli-bhAmaNDalAha // 3 // ke vi bhAsakiya gaya bhayahA~ ke vi / ke vi thiya Niya-maNe mAru mupavita ke vi thiya cintA-sAyareM bisevi / ke vi huba mahandusla viuda ke vi||5 kavi sayalu pariggaDa pariharevi / asthAeM-thiya pAvana levi // 6 // apaNaka ke vi thiya para dhrdi| sammata-maharumA khandhu devi // 7 // bhUgoyara-khayara-surAsure / sayala hi ma muNihi gArameya-sirahiTa NAsesa-jIva-mambhIsaNAsu / ki lAhukAra vihIsaNAstu // 2 // 'mo mo guNa-ubahi Amhe hi eNu cariTa ghattA para honheM vissnny-shaaveN| AyaNi muNihi pasAeM' // 10 // [ ] AhelA!" to eghantare siloyaga-patta-ppAmo / vRtta kiyantavaNaM saraseNa rAmo // 3 // 'paramesara sghr-dhriti-paal| bhaI tujya pasAeM sAmisAla // 3 // supssaam-gaam-pttttnn-shiutt| zyaNApara desa agera bhutta // 311 mANiyau pssr-povr-dhnnaa| suraSahu-ruvohAmiya-dhaNAu || acchiu viulehi jaNa-magaharehi / mimbANa-vimANe hiM vara-gharehi // 5 // ArUtu tury-gy-rhbrehi| kIliDa vaNa-sari-sara-yaharo // 1 // devagaI varathaI prihimaaii| iceN agAra palAhiyAi~ // Nisvama-gaciyaI ploddyaaiiN| bahu-bhaya-gaiya-dhajnaI sumAI 14 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcAsImo saMdhi 139 [3] sItAke kAraNa jo lakSmaga aura rAvaNameM virodha uTha khar3A huA thA, usakA sambandha unake pUrvajanma ke vairase hai| logoMko yaha jJAta ho gayA aura bhI unhoMne rAvaNa, vibhISaNa, jAnakI, rAma, sugrIva, bAli aura bhAmaNDalake sImAhIna, duHkhamaya janmAntara sune | unheM munakara kucha to AzaMkAse bhara gaye aura kucha Dara gye| kitanoMne apane manase IAko nikAla diyA! kaI cintAle sadameM DUna ye, nitane hI jahAkhI hue, kaIko mahAn bodha prApta huA / kitanoMne hI, samasta parigraha chor3akara, avilamba saMnyAsa le liyA aura dUsare kitanoMne hI prata dhAraNa kara liye aura isa prakAra unhoMne apane samyaktvako sahArA diyaa| usake anantara muniyoMke sammukha apanA sira jhukA denevAle manuSyoM, vidyAdharoM aura devatAoMne samasta jIvoMko abhaya denevAle vibhISaNako sAdhuvAda diyaa| unhoMne kahA, "he guNa samudra vibhISaNa, Apake vinayazIla svabhAvake kAraNa hI ima muniyoM ke prasAdase yaha carita suna sake" // 1-10 // [4] isI antarAlameM triloka meM agraNInAma rAmase Akara kRtAntavaktrane vegapUrvaka kahA, "pahAr3oM sahita gharatIke pAlana karanevAle he svAmI zreSTha, maiM Apake prasAdase acchI prajApAle gA~voM, aura nagaroMmeM niyukta hotA rahA huuN| maiMne samudra aura samasta dezoMkA bhoga kiyA hai| devavanitAoMke samAna rUpadhanavAlI mahAn pIna stanoMvAlI sundariyoMkA upabhoga kiyA hai, bar3e bar3e azvoM gajoM aura rathoMpara maiMne savArI kI hai| bar3e-bar3e jana-manoMke lie sundara deva vimAnoMke samAna mahAprAsAdoMmeM rahA huuN| maiMne divya sundara vastra pahane haiM, icchAnusAra apane aMgoMkA prasAdhana kiyA hai| maiMne anupama nRtya dekhe haiN| tarahatarahake gAna aura vAdya maiMne sune haiN| isa prakAra isa lokake Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pajamacariu aNuhusu sayala ihaloya-soktu / jammahI viNalakkhiAu ahi mi dukkha 9 mahu pusa vivAiDa devi jujchu| miya-sattie~-pasaNu kiyaTha sujhu // 1. dhattA eyahi dAsarahi ubaTukaha jAva Na maraNa / mukka-pariggahara vA lAma kemi tava-dharaNa || [5] ||hel|| lamaha jaga asesu kiya-Naravarinda-seva / dullahu Navara ekku pAvajja-rayaNu deva || || te ko lahu htthusthllhi| maI paraloya kA momalahi // 2 // zya-vayaNe hi jaNa jnniyaannndeN| butu kriyantavattu valahoM / / 3 / / 'vaccha vaccha pAvaja larapiNu / savva-sA paricAu karepiNu ||4|| kiha cariyaNa pA-hara hi mamasahi / pANi-parsa moyazu bhu sahi // 5 // kiha dUsaha parisaha vi sahasahi / ajhai mahAmala-pala dharesahi // 1 // kiha dharsaNayala-sayaNa socesahi / kANaNa viyaNa ghora Nisi sahi / / / / kiha dukara-upavAsa karesa hi| pakgyu mAsu chammAsa garmasahi / / 8 laSa-mUla AyAvaNu desahi / tuhiNa-kaNAvali dehe dharasahi / / || to saMNAgi maNaha 'suha-mANu / jo chami tui pyeha-rasAyaNa / / 10 // jA sachIharu ujjhai vi sarakami / so ki abarai~ saha vi Na sakkami / / 11 ghAtA mitru-susauhaNa daha-iri jAba Nihammada / tAva rapaNeNa bari ajarAmara-desaha) gammata [6] // helA || kAleNa bi garinda bar3iya-maha va-sou / hosai tuha samANu avarahi vi sa vinou ||1|| Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcAlImo saMdhi samasta sukha maiM bhoga cukA huuN| janma bhara maiMne kabhI duHkhakA nAma bhI nahIM sunaa| maiMne zakti bhara he deva, ApakI sevA kI hai| merA putra mara gayA hai| he rAma, isa samaya saba prakArakA parigraha chor3akara uttama tapasyA svIkAra karatA hU~-tabataka ki jabataka mauta nahIM AtI // 1-11 / / [5] jisane rAjAkI sevA kI hai, vaha duniyA meM saba kucha pA letA hai, parantu he deva, usake lie yadi koI cIja durlabha hai to vaha hai saMnyAsarUpI rtn| isalie. zIva Apa thor3A hAtha lagA deM aura mujhe paralokako cintAse mukta kara deN| yaha sunasuna kara janoMko Ananda dezale ramatAntavanale kahA, "he vatsa, maMnyAsa lekara aura saba parimahakA tyAga kara cayAMke lie dUsaroM ke ghara kaise ghUmAMge hAthake pAtra meM bhojana kaise karoge, duHsaha parIyaha kaise sahana karoge, zarIrapara mailakI parateM kaise dhAraNa karoge, dharatIpara kaise sooge, ghora viSama kAnanameM rAta kaise bitAoge. kaThora upavAsa kaise karoge, upayAsameM pakSa mAha chaha mAha kaise bitAoge, vRkSake nIce dhUpa kaise sahoge aura kisa prakAra hima kiraNoMko zarIrapara sahana karoge ?" yaha sunakara senApati ne kahA, "jaba maiM sukhake bhAjana aura sneha ke rasAya Apako chor3a rahA hU~ aura jo maiM lakSmIdharako chor3a sakatA hU~, to phira aisI kauna sI cIja hai, jise maiM sahana nahIM kara sakatA / he deva, mRtyurUpI vase yaha deha-rUpI pahAr3a dhvasta ho, isake pahale maiM ajara-amara padako pAne ke lie jAnA cAhatA hU~ // 1-12 / / [6] he rAjan , samaya sabako zoka bar3hAtA rahatA hai / Apake samAna dUsaroMse bhI viyoga hogaa| taba bar3I kaThinAIse prANa 16 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 // paDamacarita tahama? dukkara jIvija chutti| bahu-dukkheMhi mahu hiyavara phu' / / 2 / / te kaje // vi pAriDa thkmi| khar3a-gai-kANaNe mameM viNa sakami // 3 // taM NimuNe vi vastu dumbhapA-vayaNau / bolaI aMsu-jalolliya-gayaNa // 4 // tuhu~ sa-kiyasthava jo iTa vussi| mahu-sama siya jara-tiNamiva udhi||5|| dhIra vIru saba-caraNu samiThahi / isa sammeM bai mommu Na pecchahi // 6 // bhavasara pariyANe sAra sambohA , pa. deveM // 7 // jaha jANahi ucayAra girt| sammareja to eNDa jaM saja // 8 // sovisaravasusa-viNau pnnveppinnu| 'ema karemi deva' pabhaNepiNu // 9 // vAdavi muNi-papara khane kiyastaSaSaNa ghacA 'dikkha pasAu' pamaNamtaDa / pahu-Narahi samau mikkhantara 1 // [7] // helA / / sahasA huDa maharisI bhava-bhava-sayAhU~ bhIu / sIkAharaNa-bhUsiDa karayaluttarI // 3 // to muNi ahipandevi bhamara-saya / Niya-Nipa-mavaNaha~ sahasatti gaya // 21 // sIrAmaho vi saMcAlahi / sA acchA sIpAepi jahi // 1 // dIlAi abhiy-gnn-psthiriy| dhuva-tAra va tArAmamAriya thA gaM samaSa-kRSika vimsmbrinn| NaM sAsaNa-devaya avayariya // 5 // pelleMvi puNu piDa bhAsaNNu balu / NaM sarapa-jalapa-mArUheM acalu // cintantu pariTriTa pachu la / dara-bAha-masmi-bhaSicana-japaNu // 7 // 'jA cimaNa-vahA~ vitasaha maNe / sovaha hiya-icchipa-vara-sapareM / / / / Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcAsImo saMdhi chUTeMge / bahuta duHkhAMse merA hRdaya phaTa jAyagA / yahI kAraNa hai ki Apake manA karanepara bhI maiM apaneko roka nahIM pA rahA huuN| aba cAra gatiyoMke jaMgalameM nahIM bhaTaka sktaa|' yaha sunakara rAmakA mukha khinna ho utthaa| A~khoM meM A~sU bharakara unhoMne kahA, "sacamuca tumhArA joSana saphala hai, jo isa prakAra bodha prApta kara tumane mujhe aura sItAdevIko tinakeke samAna chor3a diyaa| yadi isa janmameM mokSa na bhI mile, to bhI tuma gvUdha tapazcaraNa karanA / ucita avasara jAnakara he deva, tuma saMkSepameM mujhe bhI sambodhita karanA / yadi tuma mere upakArako mAnate ho to jo kucha maiMne kahA hai, use dhyAna rakhanA / " yaha sunakara usane bhI harSapUrvaka praNAma kiyA, aura kahA, "he deSa, maiM aisA hI kasa~gA / " mahAmunikI vandanA kara usane prasAdameM dIkSA mA~gI / isa prakAra kRtAntavaktra eka hI pala meM kaI logoM ke sAtha dIkSita ho gayA / / 1-10 // [7] zata zata janmAntaroMse Dara kara vaha mahAmuni ho gyaa| vaha zIlake alaMkAroMse bhUSita thA aura hAtha hI usake AvaraNa the| usa mahAmunikI saikar3oM devatA bandanA kara apane-apane bhaSanoMko cale gye| zrI rAghavane vahaki lie prasthAna kiyA jahA~ sItAdevI virAjamAna thiiN| arjikAoMse ghirI huI yaha aisI lagatI thI, mAno tArAoMse alaMkRta dhruvatArA ho, mAno pavitratAse kI huI zAstrakI zobhA ho, mAno zAsana devatA hI utara AyI ho| unheM dekhakara rAma unake nikaTa isa prakAra khar3e ho gaye, jaise meghamAlAoMke nikaTa pahAra khar3A ho| cintAmeM par3hakara vaha kSaNa bhara socate rhe| anakI avicala A~khoMse azrudhArA pravAhita ho utthii| ve soca rahe the, "jo kabhI medhake zabdase DaratI thI, jo manapasanda sejapara Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eumavarita sA vnnyr-sd-myaauleN| bahu hIra-khuNTa-kusa-saGkakae~ // 1 // vara-kANaNe paguNa gunnnmyi| ki raNi gamasai maya-rahiya // 10 // ghattA jampiya-piya-dayaNa suha-uppAyaNiya aNukUla maNoja mahAlaha / kahi~ lakSmai erisa liyamai / / 1 / / [8] dhi maI kiyau asundaraM jagahu~ kAraNeNe / jaMghallAviyAsi piya paNeM akAraNeNaM // 3 // cinte vi eva soya ahippandiya / NaM jiNa-padima surindeM vandiya // 2 // jiha te tema sumittiheM jaaeN| tiha para vijAhara-sadhAeM // 3 // 'tu sa-kiyaradha jA. supasiddhaGa / jigavara-bayaNAmiu uplbutt||| jA vandaNiya jAya gAse shuN| vAla-juSANa-jarakiyavasahu~ // 5 // kansa-jaNera-kula appara jnnu| paI umAliMjasapAlu vi tihuyaNu // 6 // puNu NIsala karova mhbl| jANai ahiNande dhigaya hari-vala / / 7 // lavaNakasa kumAra vicchAyA / rabi-sasahara gippaha jAyA || gaya pr-prvrind-vijaahr| sundara-kazya-mAura-kuraka-gharamA|| pattA dasA-rAya-suya Nasvara-lakkheMhi pariyariya / inda-parinda jiha tiha ujamAunI paisariya // 17 // [2] // helA // esdhantare pievi valaera psrto| risaha-jiNinda paThama-NadaNahA~ aNuharanto // 1 // Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcAsImo sodhi sotI thI, vahI sItA aba kna jantuoMke zabdoMse bhayaMkara, ghAsa, kA~To aura kuzoMse vyApta biyAvAna jaMgaloMmeM guNAlaMkRta hokara kaise niDaratAse rAta bitaayegii| priya vANI bolanevAlI, anukUla sundara mahAsatI aura sukhako prasanna kArobAkI rahI strI kahA~ mila sakatI hai // 1-11|| [8] dhikkAra hai mujhe ki jo maiMne logoMke kahane se isake sAtha burA bartAva kiyA / akAraNa maiMne apanI priyapatnIko vanameM nirvAsita kiyA / " apane mana meM yaha vicAra kara zrIrAmane sItAdevIkA abhinandana kiyA mAno devoMne jinendra pratimAkI vandanA kI ho / rAmakI hI bhA~ti sumitrAke putra lakSmaNa aura dUsare-dUsare vidyAdharoMke samUhane sItA devIkI vandanA kii|" unhoMne kahA, "sacamuca tuma saphala ho jisane prasiddha jinavacanAmRtakI upalabdhi kara lI aura jo tuma AbAla vRddha vanitA sabhoke dvArA bandanIya ho| tumane pati aura pitAke kuloko, apane Apako aura tInoM lokoMko Alokita kara diyaa|" isa prakAra use zalyahIna banAkara aura vandanAkara mahAbalI rAma evaM lakSmaNa vahA~se cale gye| kumAra latraNa aura aMkuza aise kAntihIna ho uThe mAno sUrya aura candrakA teja phIkA par3a gayA ho| naravara zreSTha vidyAdhara jo ki mundara mukuTa kaTaka aura kuNDala dhAraNa kiye hue the, cale gaye / lAkhoM manuSyoMse ghire hue dazaratha rAjAke putra rAma aura lakSmaNane ina aura upendrakI bhA~ti, ayodhyA nagarI meM praveza kiyA // 1-10 // [9] yahA~ bhI ayodhyAke nAgarikoMne dekhA ki prathama sIrthaMkara RSabhanAthake prathama putra bharatake samAna rAma nagarameM Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAmacarita jaannaa-rs-smpussnn-nirntru| jAyariyA-pazu vA paroppaha // 2 // aiMtu loklaniya-mubha-vala biiysstth| dIsA gimmu ma nissIyA // 3 // soha Na pAvA usm-sptr| ziNa-dhamma dayA-paricatama | gaM johae~ AmeliDa sshru| gaM dittie~ jinau diNayaru // 5 // pahu so je viNivAija raavnnu| lakkhaNu saksaNa-sakvaviya-taNu / / 6 / / isa veNi vi aNa te lavaNakusa / sIyANandaNa kari va giraka kusa // 7 // tANi-teya Nibaha-mahAhava / jehiM parajjiya lAvaNa-rAhava // 4 // paeNhu so vanajaghu bala-sAlau / puNDaropa-puraghara-paripAlau // 95 eNhu so sasuhaNu bhandaNu suppaha sattuhaNu samare aNivAriDa / ne gA mahurAri gari [10] // helA || paMhu mo jagAya-pAndago jysirii-nnivaaso| rahaNesara-purAhido tihaaNe payAsI ||1|| hu so sugInu braahimaannu| pamayaya-vijAhara-pahANu // 2 // kihindha-pArAhiyu vaami-maaii| tArAvaha tArA-vai va mAi // 3 // eNhu so mArui akkhaya-viNAsu / je diNNu pAu sira rApaNAsu // 3 // eNhu so suviyanAevi-kantu / lasu vihIsaNu viNaya-dhantu // 5 // pahu so Nalu ghAiTa jeNa haradhu / paMhu pIlu vivAiDa jeM paharathu // 3 // aiM so gAu thira-yora-bAhu meM kiu mandoyari-kesa-gAhu // 7 // eMDa sI pavAu suhara-gavara / paripAkA jo bhAica-gayaru / / 8 // Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcAlImo saMdhi praveza kara rahe haiN| taraha-taraha ke rasoMse nirantara sampUrNa rahanevAlI nAgarikAe~ ApasameM kaha rahI thIM-"kyA yaha SahI rAma haiM jinheM apane bhujabalakA hI eka mAtra sahArA hai, yaha to prISma RtukI bhauti zIta (sItA) se zUnya hai| mahAsattvazAlI hokara bhI yahI prakAra zo nahI te ni magara syA jainadharma / jaise jyotsnAse rahita candra zobhA nahIM pAtA yA kAntise rahita sUrya / yahI haiM ve jinhoMne rAvaNakA vadha kiyA / yaha lakSmaNa to lAkhoM lakSaNoMse yukta haiN| kyA ye donoM lavaNa aura aMkuza haiM, jo sItAdevIke putra haiM, aMkuza vihIna gajakI bhA~ti / tejameM jo sUrya haiN| bar3e-bar3e yuddhoMke vijetA lakSmaNa aura rAma bhI jinase parAjita hue| rAmakA sAlA yaha vahIM vanajaMdha hai jo puNDarIka nagarakA pAlaka hai| yahI hai vaha zatrughna, zatruoMkA hanana karanevAlA jo yuddha meM ajeya hai| suprabhA kA yaha beTA hai jisane mathurAdhipa madhuko mAra DAlA // 1-10 // [10] yaha vaha janakaputra bhAmaNDala hai, jo vijayalakSmIkA nivAsa hai, rayanUpura nagarakA svAmI hai aura jo trilokameM prasiddha hai / yaha yaha svAbhimAnI sugrIva hai jo vAnaravidyAdharoMkA pramukha hai| kiSkindhAkA adhipati, bAlikA bhAI, tArAkA svAmI yaha candramAkI bhA~ti zobhita ho rahA hai| abhayakA vinAza karanevAlA yaha hanumAna hai jisane rAvaNake sirapara apanA paira jamA diyA thaa| yaha suvidagdhA devIkA svAmI hai, laMkAkA rAjA, vinayazIla rAjA vibhISaNa | yaha vaha nala hai. jisane hastako mArA thA, yaha hai nIla jisane prahastakA kAma tamAma kiyaa| sthUla bAhubAlA yaha vaha aMgada hai jisane mandodarI deSIke bAla pakar3a liye the| yaha vaha subhaToMmeM mahAn pavanaMjaya Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita eNhu so mahindu akSaNaheM saau| maNaveya-mahAevie~ sahAja // 1 // bhAyaDa sahi tiNi vijaNiutAu | abarAhaya-kahakaya-suppahAI 1110 // pupaNa ghaNahA~ taNaya satti-hau (?) jAe~ raNa pattA sA eha visAlA-sundari / parirakkhiA lakSaNa-kesari || [15] / / helA / / NAyariyA-yaNAsu bhAlAba evaM jAvaM / lakSaNa-paDamaNAha rAule paiSTu tAvaM // 5 // surasari-jauNa-pavAha va saamreN| sasi-divasapara va astha-dharAhareM // 2 // kasari mba giri-kuharagmantareM / saittha va vAparaNa-kavantara // 3 // cintai palu piya-soyammaiyaDa / 'pekkhu keva soyae~ tavu laiyau / / 4 / / hai| mattAru jaNahaNu devaru / jaNau jaNaNu bhAmaNDalu bhAyaru // 5 // NandaNa vui vi eya samaNasa | bhavarAiya sAsuva dIhAusa ||6|| iha mahi eu raja eNDa phnnu| aiMDa dharU hu avaru vi vandhava-jaNu 17 // iya puNNima-sasi-sariyaha-chatsai~ / kaha sambai mi masi paricasaI // 8 // suraSaraha mi asakchu kiDa sAhasu / bahu-kAlahoM vi thaviu mahiyale jsu||1 ehi ukhmaasiy-privaayhaaN| hontu maNoraha paya-sar3avAyahIM' // 1|| ghattA lagaSaNu cintavaI 'hau~ viNu jANAe~ sIyA-guNa-gaNa-maNa-rajiu / / huu anu jaNeri-pivajita' 11 // Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcAsamo saMdhi 249 hai jise AdityanagarakA saMrakSaNa diyA hai| aMjanAke tAta yaha mAhendra haiN| manovegA aura mahAdevI usakI sahAyikA haiM aura bhI tInoM mAsAe~ ArmI, aparAjitA kaikeyI aura suprabhA / yaha hai puNyadhanakI beTI vizalyA sundarI jisane yuddha meM zaktise Ahata lakSmaNake prANa bacAye // / 1 - 11 / / [11] isa prakAra nAgarikAoM meM vArtAlApa ho ho rahA thA ki rAma aura lakSmaNane rAjakula meM aise praveza kiyA mAno gaMgA aura yamunAke pravAhoMne samudrameM praveza kiyA ho, sUrya aura candra AkAzameM sthita hoM, giriguhAoMmeM jaise siMha ho, vyAkaraNakI kathAke bhItara jaise zabdArtha ho / zokAkula hokara rAma apane mana meM soca rahe the ki dekho sItAdevIne kisa prakAra tapa le liyaa| maiM usakA pati hU~, lakSmaNa jaisA usakA devara hai, janaka jaise pitA haiM, bhAmaNDala jaisA bhAI haiM, lavaNa aura aMkuza jaise usake do yazasvI beTe haiM, dIrgha AyuvAlI aparAjitA jaise usakI sAsa hai| yaha vahI dharatI hai, vahI rAjya hai, yahI vaha nagara hai, yahI ghara hai, yahI ve anyAnya bandhujana haiN| kyA pUrNimA candramA samAna ina sundara chatroM ko usane sahasA ThukarA diyA hai| sItAdevIne isa samaya aisA sAhasa dikhAyA hai, jo bar3e-bar3e devatAoMke lie asambhava hai| isameM sandeha nahIM ki usakA yaza bahuta samaya taka isa duniyA meM rahegA / parantu isa samaya prajAnAzaka lAMchana lagAnevAloMkI manokAmanA pUrI ho / sItAdevIke guNasamUha se manovinoda karanevAle lakSmaNa bhI yaha socakara hairAnI meM par3a gaye ki sItAdevI itanI udArAzaya nikalIM ki unhoMne devatAoMkI bhI vibhUtiko ThukarA diyA // 1-21|| Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 . paDhamacArija [12] so ettahe di sAtha pA-pukta moha-pattA / tiyasaM-i-NindiyA ai-mahamta-sasA // 1 // jA pAusa-siri sva su-pohara / Asi tiyasa-abaihi vi manohara // 2 // sAtaveNa parisomiya jaannh| divasayareM gimbha mahA-gai // 3 // duppariNAma pUre prisesiy| vaNa-maloha-kaJcaeNNa vihUsiya // 4 // paramAgama-jutti kiya-pAraNa / / vaspikiya pacandriya-vara-vAraNa 115|| hhir-mNs-privjiy-vhiiN| jIvie~ jagahoM jaNiya-sandehI / / 6 / / paay-asthi-nnivaah-sir-jaalo| pharasANa sampanna karAlI / / 7 / / ghoru vIra tana-maraNa krepinnu| hAyaNAI vATi gamephpiNa / / 8 / / diNa tesIsa samAhi lhepinnu| thiya indahI indattaNa leppiNu // 9 // ThiyasAvA gampi solhmeN| ghara-vimANe prappaha-zAma // 10 // krnn-sihri-sihr-sNkaaseN| vibih-rpnn-ph-kiyaa-vimlaasaiN|" pattA harirAmujiyaTha saga-mokSa-muhara avaru vi jo dikkha laesaha / so samvA sa i~ bhu jesaha / / 12 // iya pomacariya-sese sayambhuevassa kaha bi uvaripa / tihuyaNa-sayambhu-rahae sIyA-saNNAsa-pakvamiNaM / / vandai-vAsiya-mahakai-sayammu-laha-amaAya-ciNivaH / siri-pomacariya-sese paJcAsImo imo sggo|| Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcAsImo saMdhi [12] udhara pati aura putrase vimukha, devatAoMke bhI aizvarya ko ThukarA denevAlI, atyanta sattvase vibhUSita sItAdevI tapameM lIna ho gyiiN| vaha pASasa zobhAkI bhA~ti supayodharA (bAdala aura stana ) thii| deva-sundariyoMse bhI adhika sundara thI / yaddI sAdhvI sItA tapase aise sUkha gayI jaise grISmakAla meM sUrya ne mAla ko sukhA digA ho / hAbhASako ta kosoM dUra chor3a cukI thii| atyanta mailI kaMcukIse vaha zobhita thii| paramazAstroM ke anusAra vaha pAraNA karatI thI / pA~voM indriyoMrUpI hAthiyoMko usane apane vazameM kara liyA thaa| usake zarIrakA jaise rakta aura mAMsase sambandha hI nahIM raha gayA thaa| yahA~ taka ki logoMko usake jIvana meM zaMkA hone lagI / zarIrake nAma para har3iyoMkA DhA~cA aura nasokA jAla raha gayA thaa| rUkhIsUkhI usakI camar3I thI aura saba orase bhayAvanI lagatI thii| isa prakAra ghora dhIra tapa sAdhate hue usane bAsaTha sAla bitA diye / phira taitIsa dinoMkI samAdhi lagAkara usane indrakA indratvaM pA liyaa| sorahaveM svarga meM jAkara baha sUryaprabha nAmaka vizAla vimAnameM utpanna huii| usake zikhara svargagirike zikharake samAna the| usameM jar3ita nAnA ratnoMkI AbhAse dizAe~ Alokita thiiN| vAsudeva aura unakI patnIke sivAya aura bhI jo dUsare loga dIkSA grahaNa kareMge ve svarga aura monake sukhoMko svayaM bhogege / / 1-12 / / isa prakAra mahAkavi svayaMbhUraMca dvArA avaziSTa padmaparitake zeSamAgameM tribhuvana svayaMbhU dvArA racita 'sItA saMnyAsa aura prayadhyA' nAmaka prasaMga samApta huaa| caMdaike bhAnita mahAkavi svayaMbhUke choTe putra tribhuvana svayaMbhU nArA racita, zeSa-bhAgame yaha pacAsIvI sandhi samApta huii| Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 86. chAyAsImo saMdhi ] uvaladveNa indasaNa tihi miM jagahiM jaM NitramaMDa sIya pahutta kiM vaNija / Ai para taM jitAsu uvamijai // dhruva0 [] maNi gauttamu magahaMsareNa ||1|| viSaya meM hue ki // 2 // vadezI saNNAsaNa vihANa ||3|| kahi kAi~ karai rAmacandu ||4|| kiM mAmaNDalu kiM jaNau kamau ||5|| kiM laGkAhi suggI sA ||6|| candIyari jambavu indu kundu ||7|| miha susaMNu aGga tanu ||8|| aNuvi ATa visua-sAi~ || 9 || aru tri kiGkara jo varUhoM ko vi // 10 // ghattA to uttama lAiya kareNa 'paramesara girne / bolINaeN sAsaeN suha-jihAneM / kantujjhi eva daNu vimadddu / kiM Nu kA samora-tanau | kiM lavaNu kAI akkusu kumAru / kiM paNa dahihu mahindu | / 45 kiM Nalu pIlu visaptaddaNu a aTTa viNArAyaNa-taNaya kAhU~ / gaDa gaDa candrakaru tummuddo vi / kiM avarAya vimaSTha mai kiM sumitrA suppada guNa-sArA / kAI kareMsai doNa-laya eNDa saya triM kajarahi bhadArA' / / 11 / / [ 2 ] ya katharNe hi muNi-kSaNa-maNahareNa / vuzca pacchima jiNa gaNahareNa ||1|| ApaNahi saMNiya diva-maNAha~ / bahu-divaseMhiM rAhaba-lakkhA ||2|| dasa- disi parimamiya-mahAjasA hai / amuNiya pramANa-kaya- sAhalA suravara-praNa-NayaNa-magoharAe~ / musumUriya azvirapuravarAha ||4|| // 3 // Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ himAlIvoM saMdhi [1] 'indrapada kI upalabdhi honepara sItAdevIne jo prabhutA pAyI usakA varNana kauna kara sakatA hai ? tInoM lokoMmeM jo bhI anupama aura advitIya hai, kevala usIse usakI tulanA sambhava hai| yaha sunakara rAjA zreNikane apane hAtha mAthese lagAte hue gaNadhara gautamase pUchA-"he paramezvara, jaba vizAlakAya aura mahAzaktizAlI putra lavaNa aura aMkuzane dIkSA le lI aura svayaM sItAdevIne zAzvata sukhakA nithAna saMnyAsa aMgIkAra kara liyA taba dAnavoMke saMhAraka rAma kyA kareMge? lakSmaNa kyA kareMge ? pavanaputra kyA karegA ? bhAmaNDala, kanaka aura anaka kyA kareMge? hanUmAna, mAhendra, candrodara, jAmbavAna, indu aura kunda kyA kareMge / nala, nIla, zatrughna, aMga, pRthumati, suSeNa, aMgada aura taraMga kyA kareMge, lakSmaNake AThoM putra kyA kareMge aura sAr3he tIna sau putra kyA kareMge? gaya, gavAra, candrakara, durmukha tathA rAmake dUsare-dUsare anucara kyA kreNge| vimalabuddhi aparAjitA, sumitrA, guNazreSTha suprabhA, droNarAjAkI beTI vizalyA kyA karegI, he deva yaha saba kRpayA btaaie"||1-11|| [2] yaha vacana sunakara munijanoMke lie sundara antima gaNadhara gautamane kahanA prArambha kiyA, "he zreNika, suno / batAtA huuN| dRr3ha manavAle rAma aura lakSmaNako jinakA yaza dazoM dizAoM meM phailA huA hai jinhoMne sAhasake agaNita kAma ginAye haiM, jo suravara aura manuSyoMke metroM ke lie, AnandadAyaka haiM, jinhoMne bar3e-bar3e zatruoMke nagaroMko naSTa kara diyA hai, kaMcana Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 paDhamavarita kaccaNathAgahoM kajaNaraheNa / paTTabiu lehu kabaNa-raheNa / / 5 / / 'maTThagi janaha jogAmida / sura marina mubANiya kula-bisuddhA dui duhiyau sAheM viyazkhaNADa / ahiNagha-jonvaNau sa-ThasavaNAu 11|| mandAiNi-NAma tahi mahanta / lahu svamdamAya puNu rUpavanta // 8 // ghattA tAha sayambarakArapaNa miliya sayala mahi-goyara kheyara / tumhahi vizu mohanti Na vi inda-paDhinda-rahiya gaM suravara // 9 // eNTa parimANevi sahasati sehi| sarahase hi pAma-cosahi // 3 // paripesiya bhavasa-kavaNa ve vi| iri-gandaNa aTa kumAra je vi // 2 // gaM pacaliya aTa vi disa-karinda / Ne vasu na baTa vi visaharinda // 1 // aNNeka tagaya sAhaNa-samANa / paTTabiyAhuTu-saba-rUpamANa // 1 // mavara vi kumAra dita-kaviNa-peha / adharoppara parivariya-saNeha / / 5 / / sa-dhimANa payaha gahANeNa / pariDiya-vijAharabharaNeNa // 5 // rNa juga-sae~ huavahu panda-sUra / saNi-kaNaya-keja-guru-rAhu kUra / / / / soyanta caurisu mahi samasa! saMkramaNathANu kharoNa patta // ghacA chatta-cindha-sigiri-Niyaru dIsaha purai kumAra-sadhAeM / NaM vivAha-maNavu biulu NimmiDa lavaNasaha vihAeM // 5 // [ ] to paheM pevevi bhAgamaNu taahuuN| dasasandA-gandaNa-NandaNA // 1 // veyaDna-NivAsiya saannuraay| ahimuha vijAhara sabaka pAya ||2 // Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2pa chAyAsImo saMdhi sthAnake rAjA kaMcanarathane kaMcanarathake sAtha bahuta dinoMke bAda eka lekha bhejA hai ki merI patnI jayadratha jagameM atyadhika prasiddha hai| devalakSmI ke samAna sundara aura vizuddha kulakI hai| usakI do sundara kanyAe~. haiM jo lakSaNoMse yukta evaM abhinava yauvanase maNDita haiN| pana meM bar3ImA jAma mahAvinI de aura choTIkA nAma candrabhAgA hai jo atyanta sundarI haiN| unake svayaMvarake nimipsa samasta gharatIke manuSya aura vidyAdhara ikaDe hue haiN| parantu tumhAre binA ve usI prakAra zobhita nahIM hote jisa prakAra devatA indra aura pratIndra ke minA // 1-|| [3] yaha jAnakara rAma aura lakSmaNane harSapUrvaka kumAra lavaNa aura aMkuzako vahA~ bheja diyA / lakSmaNake ATha putra bhI vahA~ gye| ve aise lagate the mAno AThoM dizAoMse diggaja cala par3e ho yA ATha vasu ho yA ATha nAgarAja / aura bhI sAdhanoM eSaM senAoM ke sAtha sAr3he tIna sau putroM ko vahA~ bheja diyaa| aura bhI dUsare kumAra jinake zarIra gaThe hue the aura eka dUsareke prati bar3ha-car3hakara prema dikhAnA cAhate the, vidyAdharoMke samUhase ghire hue ve loga vimAnoM dvArA AkAzamArgase cala pdd'e| mAno yugakA binAza honepara Aga candra sUrya zani budha zuka rAhu aura maMgala hoN| cAroM dizAoMmeM samasta gharatIko dekhate hue ve eka kSaNa meM kaMpanasthAna pahu~ca gye| chatra ciha aura patAkAoMkA samUha nagarameM kumAroMke samUhase aisA lagatA thA, mAno lavaNa aura aMkuzake vivAha ke lie vizAla vivAha maNDapa banAyA gayA ho // 1-2 // [4] isa prakAra dazarathaputra rAmake putra lavaNa aura aMkuzakA Agamana nabhameM dekhakara vijayAdha parvatapara nivAsa karanevAle sabhI vidyAdhara premake sAtha apanA mukha nIcA kiye hue aaye| Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 paramacarita sa? tehiM mileMvi kaNarahAsu / gaya samuha sayambara-mAlavAsu ||3|| jahi gAda NiviDa vaha maJca vaddha / pAAvai sakai-kaya kahana-bandha // 1 // jahi parapara padiya-bahu-vicAra / khaNaM garle bandhanti muganti hAra / / 5 / / khaNe lensi ANeyaI bhuusnnaaii| ghau disu joyanti niyaMsaNAI / / 3 / / jahi sumvai vINA-veNu-madduH / pagu-paha-mukha runA NiNadu / / / jahi maNaharu ke vi gAyanti gaiDa / ai su-saru suhAvau ziviha-maMDa / / 8 // sahita kumAra sayala vi pddsstt| NANA-maNimaya-ma hi NiviTTa // // ghasA Niya-rUpohAmiyAmayaNa solh-shaahrnnaalriyaa| mANusa-vese dharaNi-yale ___ amara kumAra pAe~ avayariyA // 10 // to rUva-pasapaNa nuH dhepiNa vi kaNNA Niruvama sAhanagaDa kariNi-valagagaDa maNi-vimala-kayAsahIM miyaya-Ni ghAsahoM / Nava-kamala dalasTija sarasaha-sacchiu / sa-visase bhaliu gaM duha mallira guNa-gaNa-paDihazcita vara-va-lacchiu thiya cauhu mi pAmahiM mana-sahAsahi mohaNa-laya-mAyara pakahi bhArata Na sukaha-Nivadau kahA rasa sohamaga-visesa te dhavapameM bhai-visama-visAvau visahara-dAvana ja raNe duntira maggaNa-pantita gahiya-pAhaNau / jaNa-maNya-vindhamA / suha-diNe NagmayaDa / NAI samAgayara // // mayaNe mlliyu| Na saMcAlathAna || vara joyantiyau / mohantiyau || maNe paisastiyaH / yaM NAsantiyau // 5 // NaM mArantiyau / ghirahu karantiyaH // 6 // Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAyAsImo saMdhi 257 una sabake sAtha kaMcanarathase milakara ve loga sIdhe svayaMvara maNDapa taka gye| usameM saghana aura majabUta maMca ba~dhe hue the, jaise saMskRtameM nibaddha kAvyabandha ho / vahA~para manuSya tarahataraha ke vikAra prakaTa kara rahe the| koI eka palameM gale meM hAra bA~dha letA aura koI use chor3a detaa| koI eka palameM kitane hI AbhUSaNa svIkAra kara letaa| koI cAroM ora apane vastroMkA pradarzana kara rahA thaa| kahIM vINAkA sundara zabda suna par3atA thA aura kahIM para ghaTa-paTaha, murava aura malAkI dhani | vahA~para koI suhAvane svara meM aneka bheda.prabhevoMke sAtha summara gIta nagA rahA thA / ve saba kumAra jAkara una maMcopara AsIna ho gye| ve aise lagate the, mAno apane rUpase kAmadevako bhI tiraskRta karanevAle solaha prakArake alaMkAroMse zobhita devakumAra hI manuSya rUpameM dharatIpara avatarita hue hoM / / 1-10 // [5] rUpase khilI huI donoM kanyAe~ sajadhajakara gyiiN| anupama saubhAgyase bharapUra ve donoM hathinI-sI jAna par3atI thii| donoM hI janamanako bedhane meM samartha thiiN| eka zubha dina, ve donoM maNiyoMse racita apane AvAsase nikalI,mAno navakamalAke samAna A~khoMvAlI sarasvatI aura lakSmI hI A gayI ho / yA mAno kAmadevane vicArapUrvaka do sundara barachiyA~ chor3a dI ho / yA guNagaNoMse yukta vanalakSmI hI cala par3I hoM / gharoMko dekhatA huI ve samIpastha hajAroM maMcoMke nikaTa aisI khar3I ho gayIM, mAno sammohanalatAkI mAdakatAne Akara mohita kara diyA ho, mAno hRdayameM praveza karatI huI suci dvArA racita koI rasamaya kathA ho, mAno saubhAgyavizeSake vyapadezase naSTa karanA cAha rahI ho, mAno atyanta viSama aura nAzaka, sA~pakI DAr3ha ho, jo mAranA cAhatI ho! mAno yuddha meM AtI huI toroMkI katAra Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 naMgi phuranti NaM Aha-dhAra pacamacarita diNayara-dittiu diSNa pahAra agga kariNi samAruhiya gAvas cAru basanta - siri santAvantiya / mucchAvatiya // 7 // ghAra sayala risAi Naravara / vihiM kundhuma pantihi varuvara // 8 // [ 6 ] / joyavi bhU-goyara catta keva / puNu malliya jiAhara pArinda | are vi parihareMSi gayA tedhu jahiM chatta saNDa maNDavu mahantu / ravikanta- pahujnoiya diyantu / pek vi lavaNala hala turija sac jeovari puNu mandAraNIeN / aGgasahA~ candamAyAe~ te / kiTha kabalu khui~ AyAe~ / NaM Nihi cukaI vAiya-kulAi~ | khama-daeNhiM kumaiAr3a-maggu jaiva // 1 // NaM gaGgA-jaDaNeMhiM bahu girinda || 2 || te sImA-NandaNa ve vi jethu // 3 // sura-maNi-kara-niyarabhAra-vansu // 4 // ahi mimaNihi maha-soha dintu |5| / gau parigalebi ciru rUva-madhyu ||6|| paricitta mAla gaya-gAmiNIeN // 7 // pariosiya haya sayala deva ||8|| vicchAgrahU~ jAyahU~ vara syAi~ || 2 || cintantiramaNa - hiyayAilAI ||10|| dhattA 'kiM viNimindahu~ maddi gayaNu kiM sAtha giri Sivare paIsa / ghIsohagga-magA-rahiya jAte jahiM jagaNa dIsa hu~' // 113 // Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApasI 206 thI jo logoMko viraha ( viratha aura viyukta ) karanA cAha rahI ho, mAno grISmameM camakatI huI sUryadIpti ho jo santApa pahu~cAnA cAhatI ho, mAno prahAra karanevAlI zastrakI dhAra ho jo mUrchita kara detI hai / Age hathinIpara baiThI huI dhAya sabhI narazreSTha una donoM ko dikhA rahI thI mAno bhauroMkI katAreM vasanta zobhAke lie vizAla vRkSa dikhA rahIM ho // 1-8 // [6] manuSyoM ko dekhakara bhI unhoMne aise chor3a diyA, jaise kSamA aura dayAzIla loga pragati ke mArgako chor3a dete haiN| phira unhoMne vidyAdhara rAjAoMko aise chor3a diyA jaise gaMgA aura yamunA nadiyA~ bar3e-bar3e pahAr3oM ko aura bhI dUsare dUsare rAjAoMkI upekSA karatI huI ve vahA~ pahu~cIM, jahA~para sItAdevIke donoM putra baiThe hue the| jahA~ chatrasamUha se zobhita vizAla maNDapa thA, usameM indranIlamaNiyoMke samUise a~dherA ho rahA thA / dUsarI ora sUryakAnta bhaNiyoMse Aloka bikhara rahA thaa| aura bhI dUsare dUsare maNiyoMse usa maNDapa meM anUThI zobhA ho rahI thii| vahA~ lavaNa aura aMkuzako dekhakara sabhI kA apanA rUpagarva kAra ho gyaa| unameM se jeThe bhAIke Upara gajagativAlI mandAkinIne apanI mAlA DAla dii| aura candrabhAgAne bhI usI prakAra choTe bhAIke gale meM mAlA pahanA dI / yaha dekhakara AkAzameM sabhI devatA prasanna ho gye| unameM kalakala hone lagI / nagAr3e baja uThe / isase saikar3oM varoMke mukhakA raMga phIkA par3a gayA / mAno AnekI har3abar3Ise Akula nighise vaMcita coroMkA samUha ho / hatAza ve soca rahe the ki hama dharatI phAr3a yA AkAza caureN| ina kanyAoMke saubhAgya se vaMcita hokara kahA~ jA~ya jahA~ manuSyoM kA astitva na ho // 1- 11 / / Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 paDama carita tAva dugnnivaari-maannaa| sisy-tiis-viis-pmaannyaa| bhuNevi vAla vikkm-murukyaa| sapiNayaM duantahi saMgaNa / phaNi-ulaM ca bhaDanta-karayaM / samara-rasa-divAvala-pariyaraM / raha-vimANa-haya-gaya-NiramsaraM / jAda valaha kira bhIsagAuhaM / maNe viruddha somipti-NandaNa! In palaya-kAla-rUvANumAyA // 2 // sayasa avara vara pAseM tujhyA // 3 // ghaNa-ulaM va Naha-yale NisapaNayaM / / 5 / / diNNa-ghora-gammIra-tUrayaM / / 5 / / pAusambaraM NaM sa-dhaNuharaM || vibiha-cindha-chAiya-diyamtaraM // 7 // vihi mi rAma-NAdaNahaM sammuhaM // 8 // pattA sAva tehiM ahiM vitahi lasachIhara- mahaevI-jAe~hi / dhariu Niyaya-mApareMhiM sahu~ gaM tailoka-cAku disaNA' hi // 5 // [4] 'aho aho mAyaraho ma kAhA~ kohu / maM varasAraho rahu-kule viroDa // 3 // jo jAya-dinahI laggevi saNehu / so dhalalakSaNahU~ ma khayahA~ Nehu / / 6 / / bhAyaha~ para kapaNa, kAraNeNa / bhavarIpyaru kAI mahA-raNeNa // 3 // guNa-viNaya-sayA-khama-NAsaNeNa / tihuzraNe dhikkAra-pagAsaNeNa // 1 // kalahanti 5 vi para jeca raay| ku-purisa vipaNANa-kalA-aNNAya / / tumahiM puzu sayalabhara samastha / guNavanta viyAppiya-asthasastha // 6 // lajijai aNNu vi rAhavAsu / kiha vayazu piesahu~ gammitAsu / / 7 / / suTTa vi maya-matta mijhiya-bhi / kiM Niya-karu paricappana mayA // 4 // Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lApAsImo saMdhi 26. [5] isI bIca meM dunivAra zatruoMke mahAraka, lakSmaNake putra apane manameM viruddha ho utthe| pralayakAlake rUpake samAna tIna sau pacAsa vikramase bhare hue devatAoM ke sAtha unheM baccA samajhakara ve tathA dUsare loga vahA~ phuNce| una donoMne mI apanI senA sajA lI, vaha garjana megha kulake samAna AkAza meM hI sunAI de rahA thA / nAgakulake samAna anyanna bhayaMkara, ghora aura gambhIra nagAr3e bajAye jA rahe the / sa marake lie kamara kase hue yoddhA pAvasa meghoM ke samAna dhanuSa dhAraNa kiye hue the| ratha vimAna azva aura gajoMkI usa senAmeM reTa-pela macI huI thii| vividha cihnoM aura patAkAoMse dizAe~ Dhake cukI thiiN| bhISaNa Ayudha jaba taka rAmake putroM ke sammukha mur3e yA na mur3e, tara taka lakSmIkAmAcIse zaE mA pumAroMje apane bhAiyoMke sAtha use aise pakar3a liyA, mAno dignAgone trilokacakra pakar3a liyA ho ||.. // [8] taba logoMne kahA, are are bhAiyo, tuma krodha mata karo, aura isa prakAra raghukula meM virodha mata bddh'aao| janmadinase hI rAma aura lakSmaNa meM snehakI jo adada dhArA baha rahI hai, use bhaMga mata karo | dUsaroMkI ina kanyAoMke lie ApasameM mahAyuddha karanA vyartha hai | isa yuddha meM guNa vinaya svajana aura kSamAkA vinAza hogA, tInoM loka dhikkAreMge / isa prakAra jo rAjAlahate haiM, vAstabameM ve kupuruSa haiM, aura vijJAna evaM kalAse anadhagata haiN| parantu Apa saba samartha haiM, guNavAna haiM aura artha evaM zAstrako samajhate haiN| aura phira thor3I sI rAmase lajjA rakhanI cAhie, vahA~ jAkara kisa prakAra unheM apanA mukha dikhaayeNge| ThIka hai ki matavAle hAdhIkI tUMDapara khUba bhaure bhina-bhinA rahe ho, para isake lie kyA vaha apanI sUMDa capA Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita ghAtA iya piya-vayaNe hi bhavare hi mi te uvasAmiya mANa-samuNNaya / paNa vara-guru-mantakakhArahi kiya gai-mukha-Nivaddha Sahu paNNaya // 1 // [5] puNate bhAdalAvi taapnaar| ga. kAhiM lahasa-kamAra || bahu-bandiNa bandai hi thumvmaann| gha3-disa jaNa-pomA jamANa // 2 // gisuvi gijantaI maGgalAI / tara gahirAi sa-kAhalAI // 3 // pekkheppiNu siya-sampaya-vihou / cara-bhANavaDicchau saralu choDa // 4 // appANau pariNindanti keRs| hari dasaNe sura sava-hoNa jedhaM 114 // 'amhA~ tikhaNDa-mahiva iha putta / lAyapaNa-rUva-jonyaNa-Nirutta // 6 // cahu-guNa bahu-sAhaNa bahu-sahAya / su-payAva atula-bhuya-bala-sahAya // Na vi jANa hoNa guNeNa kenn| ekahI viNa ghattiya mAka jeNa // 8 // ahavada kAi~ visUrieNNa jIva ho maNaNa samicchiu pattA lagabhai sayalu vi ciru kaya-puNe / ki saMpaNDa kieNhi~ paisA 141) [10] mari turiu gampi taba-caraNu lehuN| meM siddhi-bahubha-karayala ghare?' // // aiMu cintevi apahasthiya-mayAsu / puNu gaya palepi lakSaNahI pAsu // 2 vipaNaviDa vepiNu "NisuNi tAya / pajattara visaya-sukehi gaya ||3|| amhA~ saMsAra mhaasmreN| puTTa-kAma-jalayara-rata // 7 // Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chAyAsImo saMdhi 263 letA hai ? ina mIThe zabdoM, tathA dUsarI aura bAtoMse mahA mAnI unheM logoMne isa prakAra zAnta kiyA, mAno vaha gurumantroMse nAgarAnoM ke gati mukhako kIla diyA ho // 1-6 // 9] kanyAoM ke sAtha kumAra lavaNa aura aMkuzako unhoMne dekhaa| bahuta cAraNa bhAdoMkA samUha unakI stuti kara rahA thA, cAroM dizAoMmeM unakA yazogAna gUMja rahA thaa| gAye jAte hue maMgaloM, gambhIra tUryoM aura kAhaloMko sunakara, aura unakI zrIsampadAke vikSobhako dekhakara saba loga cAhane lage ki gharako bulAyA jAya / aba ve apanI nindA usI prakAra karane lage, jisa prakAra indra ko dekhakara hIna rUpavAle apane-Apako hIna samajhane lagate haiM / ve kaha rahe the, "hama logoMke pitA trilokake adhipati haiM, nizcaya hI hama saundarya rUpa aura yauvana meMkisIse kama nahIM, hama bhI guNavAn aura sAdhana-sampanna haiM, hamAre bhI bahuta-se mAI haiM, jo pratApI aura atula bhujabalase yukta haiN| phira bhI hama nahIM jAnate ki hamameM aisA kauna sA guNa kama hai ki jisase, eka bhI lar3akIne gale meM varamAlA nahIM ddaalii| athavA vyartha duHkha karanese kyA lAbha 1 saMsArameM jo kucha milatA hai - vaha pUrvajanmake puNyake pratApase / jIvakI mano vAMchita bAta durjanoMke kAraNa kyA naSTa ho jAtI hai / / 1-1 / / [10] isalie acchA yahI hai ki hama turanta jAkara tapasyA aMgIkAra kara leM, jisase hama siddhivadhUkA hAtha pakar3a skeNge| apane manameM yaha saba socakara aura abhaya hokara, ve mur3akara lakSmaNake pAsa gye| unhoMne praNAmapUrvaka nivedana kiyA, "he tAta, sunie, viSaya sukha bahuta bhoga liye / hamane isa bhayaMkara ghora saMsAra-samudra meM kAphI ghUma-phirakara dharmase vimukha honeke kAraNa bar3I kaThinAIse manuSya janma prApta kiyA hai| yaha saMsAra Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 paumacarita duggh-gmnsaaraapaar-viireN| maya-kAma-koha-indiya gahIreM // 5 // miksa gAya ghaaynt-baaeN| jara-maraNa-jAi-velA-pihA // 6 // ghr-vivih-vaahi-kllol-jutte| parimamaNANasAvattapatte ||7|| maya-mANa viul-paayaal-vivreN| aliyAgama-mayala-kudIva-NiyA~ // 4 mh-mohmmdd-cl-phenn-maahe| savibhIya-soya-varavANakoha // // parimyi suiru a-lahanta-dhammu | kaha kaha vi ladhu puNu mAa-jammu .. ehi paNa kalevareNa jiNa-pAkA-taraNDaeNa ghaptA jahiM kahi bi panthi jm-ddaamru| jAhu~ pesu jahi jaNu ajarAmarU' // 11 [1] suya vayaNu suNevi lakaramaNeNa / avaloeNci puNu puNu sakarakhaNeNa // 1 // pAcunveMvi manyae~ bAra-bAra / gagara-gireNa paNiya kumAra // 2 // 'iha miya iha sampaya eu rajja / chu sura-tiya-samu piya-yaNumaNonu / kula jAyara Ayau maayriiu| Ayau sambaha mi mahattarIDa // 4 pAmAya eya ai-sohamANa / kaJcama-giriSara-siharANumANa ||5|| AyaI avarAI vi parihareSi / / kiha vaNe Nica se sahu~ dikraya devi // hau~ tumha oha-bandhaNe Nitantu / ki pariseseM vi satvahu mi juttu' // 4 // pazcibutta kumAra hiM 'kAI enn| bahueSA Ni jampieNa // 8 // movalli sAya mA hoGa vigghu / sijmAu' taba-caraNa-NihANu sigghu' 9 ghattA ema maNeppiNu sa-rahase hiM gampiNu mahindodhuya(1)NandaNa-varSe / pAse mahaccala-muNivarahU~ laya dikSa pIsesa? sakarapaNe // 10 // Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chAyApImo saMdhi 265 rUpI samudra AThakarmarUpI jalacaroMse bhayaMkara hai / isameM durgatiyoMkA sImAhIna sArA jala bharA huA hai| yaha bhaya, kAma, kodha aura indriyoMse gambhIra hai| mithyA vAdoMke bhayaMkara tUphAnase Andolita hai| janma, mRtyu aura jAtiyoMke kinAroMse ghirA huA hai| taraha-taraha kI bhayAvaha vyAdhiyoMkI taraMgoMse AkulavyAkula hai, AvAgamanale saikar3oM AvAse yaha bharapura hai| mada mAna jaise bar3e-bar3e pAtAlagAmI cheda isameM hai| khoTe zAstra rUpI dvIpoMke samUha isameM haiN| mahAmoha rUpI utkaTa aura caMcala phena isameM layAlaya bharA huA hai| viyoga aura zokakA dAvAnala isameM dhUM-dhUM kara jala rahA hai| aise ananta saMsAra samudra meM manuSya janma hamane bar3I kaThinAIse pAyA hai| isa samaya atra isa manuSya zarIrase hama jina dIkSA rUpI nAvase usa ajara-amara dezako jAya~ge jahA~ para yamakI chAyA nahIM pdd'tii||1-11|| [11] putroMke vacana sunakara lakSmaNane bAra-bAra unakI ora dekhA, bAra-bAra unakA mastaka cUmA aura gadgadasvarameM kahA, "yaha zrI, yaha sampatti, yaha rAjya, ye devAMganAke samAna sundara striyA~, sundara priyajana, acche kulameM utpanna huI tumhArI ye mAtAyeM, ye saba mahAdase mahAna haiN| sumeru parvatake svarNazikharoMke samAna, suhAvanA yaha prAsAda / yaha saba chor3akara tuma dIkSA lekara banameM kaise rahoge? maiM svayaM tumhAre sneha sUtra meM ba~dhA huA huuN| kyA yaha saba chor3a denA ThIka hai|" isapara kumAroMne prati uttara meM nivedana kiyA, "isa prakArakI bahuta sI vyartha bAtoMke kahanese kyA ? he tAta chor3o, vighna mata bano / rAha kahakara, sabake saba kumAroMne vegapUrvaka mahendra dhvaja nandana vanake lie kUca kiyA aura vahA~ jAkara una sabane mahAbala nAmaka mahAmunike pAsa dIkSA le lI // 1-10 // Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita [12] etta va tAma bhAmaNDalA / vihavohAmiya-bhAkhaNDalAsu // 1 // rahaNeura-pura-paramesarAsu / NiNNAsiya-satta-NaresarAsu // 2 // kaamipinn-muh-paay-mhuaraasu|| cara-mogAsasahA~ maNaharAsu // 2 // mandara-Niyamba-kIkSaNa mnnaasu| Nivisu vi a-mukkumaNAsu // 4 // sirimAliNi-mAlajiyAsu1 mayagalahoM va sudR-mayakriyAsu / / 5 / / mAharaNa-vihusiya-avayavAsu / zracchantahA~ sura-lIlAe~ sAsu // 6 // ekahi diNe sihi-ul-ky-cmaalu| sampAiDa ghAsArastu kAlu // 7 // ksnnujjl-pv-ghnn-pihiy-gyaa| payasyi-suracAra adiva-tavaNu // 4 // aNavasya-dhora-vara-pyora-dhArU / cala-vijula-kaya-kakuhandhayAru / / 9 / / dhattA teratha kAleM mAmaNDalahau masthae~ pariya tabapti taddhi mandira-sattama-bhUmiheM thakahA~ / sela-sihareM paM paharaNu sAhoM // 3 // [1] jaM uttama Nivadiu nnihaau| saM pANahi melira jaNaya-jAu // 1 // gaya turiya rAma-lakSaNahoM vatta / 'mAmaNDalakaha kAlahI samasa' // 9 // tehi mi paNiu 'raNa-saya samastha / amhaha~ NivadiDa dAhiNau hatthu' 1 // 3 kaSaNasa-sasuhaNeNa sahiya / NisuNeviNa soya-gagaNa gahiya / / 1 / / 'hA mAma mAma guNa-yaNa-khANi / kahiM gaDa mueghi garumAhimANi 5 // Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chAyAsImo saMdhi 26. [12] yahA~para bhAmaNDala bhI nirdvandva rAjya kara rahA thA / vaibhavameM usane indrako mAta de dI thii| vaha rathanU pura nagarakA svAmI thaa| usane samasta zatrurAjAoko jar3ase ukhAr3a diyA thA / kAminiyoM ke mukha-kamaloMke lie vaha madhukara thA / eka se eka uttama bhoga bhogane meM vaha DUbA rhtaa| sumeru parvatakI sundara ghATiyoM meM vaha vicaraNa kiyA karatA, mugdha aMganAoMko vaha pala bharake lie bhI apane pAzase mukta nahIM krtaa| usakI patnI zrImAlinI hamezA usake aMgameM rahatI, madamAte gajako bhauti unmatta rahatA, eka-eka aMga AbhUSaNoMse vibhUSita rahatA / isa prakAra yaha devatAoMkI krIr3AkA Ananda le rahA thA, ki eka dina mayUrakula meM kolAhala utpanna kara denevAlI varSA Rtu A phuNcii| AkAza kAle, cikane, saghana meghoMse DhaMka gayA / sUrya ojhala ho utthaa| indradhanuSakI raMgInI phaila gyii| gaharI aura tIvra jaladhArA anavarata rUpase barasa rahI thI / caMcala bijaliyoM se dizAoMkA andhakAra dUnA ho uThatA thaa| usa samaya bhAmaNDala apane prAsAdakI sAtavIM aTArIpara baiThA huA thaa| acAnaka usake mastakapara tar3akakara aisI bijalI girI mAno zaila zikharapara indrakA vanna A par3A ho / / 1-10|| [13] mastaka para bijalI giranese janakapuna bhAmaMDala ke prANa-pakherU ur3a gye| yaha khabara turanta rAma-lakSmaNake pAsa phuNcii| kisIne jAkara kahA, "bhAmaMDalako mahAkAlane samAna kara diyaa|" yaha sunakara unhoMne kahA, "lo saikar3oM yuddhoM meM samartha hamArA dAyA~ hAtha ho naSTa ho gayA hai|" zatrughna sahita, lavaNa aura aMkuzA yaha sunakara zokase abhibhUta ho utthe| unhoMne kahA, ''guNa ratnoMkI khAna, he mAmA, tuma kahA~ cale gaye, mahAabhimAnI, hameM chor3akara kahA~ cala diye / isa samaya Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita eniya-kAlahA~ sihi mahura-vAya / hA muya amhAriya ajnu mAya' // 6 // zimuNAciu jaNau vi nuriu bhaau| lahu-mAyareNa kaNaeM sahADa // 7 // tahoM puNu puSTrijai dukkhu kAI / so vaNijaha nahabahu-muhAI / / 6 / / ghattA ma(?mi)le vi asesahi vandha hiM soyAmaNi-saMcUriya-kAyahA~ / sahasA loyAcAra kiudiSNa malilu mAmAla-rAyahare // 9 // [11] to bahu-divaseM Ii mArudhisa-jAu / sa-vimANu kapaNakuNDala-purADa // 1 // pariyariyau vahu-kheyara-jaNeNa / anteura-sAhiu NaNe // // gaDa candaNa-hastie~ sAreu meru / NaM jakkhigi-javara hi mahu~ kuvera 3 paMkvantu desa-desAta varada-bhara-sADhahi purA // 4 // kula-giri-sira-saravara-jigarAI / cAghiu kampavuma-layaharAI // 5 // gRha-kUdai~ khesaI kaannnnaahuuN| viNi vi kuru-bhuumiumrssnnaaii|| savyA piya-pariNihiM dakkhayantu / vihasantu khaNe laNe puNu ramAsu / / || aru-raha musiya-samata-gattu / magahara-giri-mandara-siharu pasu // 8 // pattA patrara-vimANaloM bhoyare yi kareMvi payAziNa nuriya sa-kam / jimmaka-masie~ jiNa-mavaNe thai pArammiya puNu haNuvante // 5 // _[15] 'jaya jaya jiNavarimda dharaNinda-Narinda-surinda-bandiyA jaya jaya banda-sanda-vara-vintara-bahu-bimdAhiNandiyA / / 3 / / jaya jaya vAma-sambhu-maga-bhajaNa mayaradaya-viNAsA Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chAyAsImI saMdhi 365 tuma Akara mayUra jaise madhura bola sunAo, dA, Aja to hama logoM kI mA~ bhI nahIM rhiiN| yaha bAta janakako bhI sunA do, aura apane choTe bhAI kanakake sAtha aao| usake duHkhoMke bAremeM kyA pUchanA, yadi aneka mukha hoM tabhI unakA varNana kiyA jA sakatA hai| zeSa saba baMdhu-bAMdhavoMne milakara bijalIse bhyasta zarIra bhAmaMDalakA loka karma kiyA, aura jaladAna diyA // 1-2 // [14] bahuta dinoMke bAda hanumAna bhI apane putra ke sAtha vimAnameM baiThakara karNakuMDala nagarake lie gayA / bahuta-se vidyAdharoM se vaha ghirA huA thA, antaHpura bhI usake sAtha thaa| vaha turanta vaMdanAbhakti karaneke lie meru parvata para isa prakAra gayA, mAno kubera hI yakSa aura yakSiNiyoMke sAtha jA rahA ho / deza-dezAntara eva vijayArdha parvatakI donoM zreNiyoMko dekhatA - bhAlatA huA vaha calA jA rahA thA / mArga meM usane kulaparvatakI zobhA jinavara, vApikAe~, kalpadrama, latAgRha, guhA kUTa, kSetra, kAnana, donoM kurubhUmiyA~ aura upavana ye saba bAteM kabhI vaha apanI priyapatnIko batAtA, aura kabhI eka kSaNameM ha~sakara ramaNa karane lagatA / pracaNDa vegase usakA zarIra hilaDula rahA thaa| phira bhI maMdarAcalakI sundara coTI para vaha pahu~ca hI gyaa| hanumAna apane mahAna vibhAnase uttara par3A aura patnI sahita turanta pradakSiNA kI aura taba nirmala bhakti se jinamaMdira meM bhagavAna kI stuti prArambha kI // 19 // [15] "he jinavaroMke indra, ApakI jaya ho, dharaNendra, narendra aura devendra, ApakI bandanA karate haiM, candra, kArtikeya, uttama vyantara deva aura dUsare samUhoMse abhinandita, ApakI jaya ho, brahmA aura svayaMbhU manakA bhaMjana karanevAle, aura kAmadevakA Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 paumacariDa jaya jaya sayala-samaga-bumbheya- payAsiya cAra sAsa NA // 2 // jaya jaya suTu-pu duSTa-kamma-diDha-ghana-sokSaNA jaya jaya koha-loha-aNNANa-mAga-duma-panti-moraNA // 3 // jaya jaya mamva-jIva saMhAra-samurahI nuriu sAraNA jaya jaya haya-tisAla-jaya jAi-jarA-maraNa nivAraNA // 111 jaya jaya sapala-vimala-kevala-NANujala-dicca-loyaNA aya aya mava-bhavantarAvajiya-duriya-maloha-boyaNA // 5 // jaya jaya sijaya-kamaLa-vaya-daya-Naya-Ni ruSama-guNa-gaNAlayA jaya jaya bisaya-virAya jaya jaya dasa-biha-dhammANuvAlayA // 6 // tuhu~ sambAhu sadhva-Niravezalu girajaNu zikalo paro tuhu~ Niravapa suhumu pAmappar3a paramulaha paraMparo // tuhu~ pilleDa a-guru paramANuDa akkhaDa vIyarAyo muhu~ gaha mai jaNeru sasa mAyari mAyari suhi saDApo' // 8 // pattA evaM viviha-yosa hi thuNevi [ puNu ] puNu jiNavaru pujje dhi vi / pavaNa-puttu pahakaTu NahU~ mandara-giri-sihara, parizravi // 9 // [16] tahA~ haNuSaho gayaNANadayAsu / jiNa bandaNa-aNurAiya-maNAsu // 1 // Niya-lIla entahI bharaha-khetu / parilaki divasu atyamiDa mitu // // aNusta samma NaM vesa Aya / NaM rakkhasi stArata jAya // 25 pahalanbhadhAra puza huka raai| masi-khappahavihiTha samastha(1)mA / / / Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chAyAsImI saMdhi nAza karanevAle, ApakI jaya ho, durbheya sundara zAsanako samagra rUpase prakAzita karanevAle ApakI jaya ho| acche khAse majabUta puSTa ATha karma ke bandhanako tor3anevAle ApakI jaya ho, krodha, lobha, ajJAna, mAna rUpI vRkSoMkI katArako mor3a denevAle ApakI jaya ho, bhavya jIvoMko saMsAra samudra turanta tAranevAle ApakI jaya ho, tIna zalyoM aura janma, jarA aura mRtyuko naSTa karanevAle ApakI jaya ho, saba ora se pavitra, vimala kevala jJAnase ujjvala divya locanoMvAle, ApakI jaya ho / janmAntaroMse zUnya, aura pApasamUhakA nAza karanevAle ApakI jaya ho / trilokakI lakSmI vrata aura dayAko mArna dikhAnevAle, anupama guNAMse yukta, ApakI jaya ho, viSayoMse hIna, ApakI jaya ho, dazavidha dharmake anupAlaka ApakI jaya ho; tuma sarvajJa ho, sabase nirapekSa ho, niraMjana, niSphala aura mahAna ho ! tuma avayavoMse hIna atyanta sUkSma parama padameM sthita, atyanta halake aura sarvotkRSTa ho| tuma nirlepa aguru paramANu tulya, akSaya aura vItarAga ho / tumhI gIta ho, tumhIM mati ho, tumhI pitA ho, tumhIM bahana aura mA~ ho, bhAI, sajjana aura sahAyaka bhI tumhIM ho| isa prakAra taraha-taraha ke stotroMse jinendra bhagavAn kI stuti, pUjA aura arcA kara, aura sumeru parvata kI coTiyoMko parikramA kara hanumAn AkAzamArgase lauTa AyA || 1 - 9 // [16] sacamuca hanumAn netroMke lie AnandadAyaka thA, aura usakA mana jinendra bhagavAnkI vandanAke anurAgase bharA huA thaa| jaba vaha krIDApUrvaka bharata kSetrako lauTa rahA thA to dina Dhala gayA aura sUraja DUba gayA / lAla-lAla saMdhyA aisI Ayo jaise vezyA ho yA raktase raMjita rAkSasI ho, andhakAra atyadhika Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 pajamacarita tahiM kAle haNuu taNu-paha-jiyAhu / suradunduhi-se ke sa-seNNu ya / / jobai kasaNujjalu jAva gynn| sasi-virahiu NihIdhau va bhavaNu // 6 // sahi tAva NiyArilaya miru guruka / NahayalahI paranti samumaluka // 7 // sanbahA~ vijaNahI sajAsu karamti / NaM bijula-leha pariSpharanti // 8 // gaha-tArA-rikrahiM pAha hasti / palayANa-jAlaheM aNuharanti // 1|| sA thovantara a-muNiya-pamANa / asthAkae Nivi viDIyamANa // 10 // ghattA ghimiTa Niya-maNe sundaraNa bhiddhigatyu saMsAra-NivAsu / taM tila-mistu bi ki pi Na vi jAsu Na dosaha bhuSaNe viNAsu / / 13 / / [7] divaseM hi maNa-mUtahu~ paarisaahuN| eha je avastha bhamhArisAIM // 1 // hintahU~ giricara-kandare vi| mAsara masighara-paJjare vi // // chau-disahi mavantaha~ ambare vi / lumantaha~ sAyare mandare vi // 3 // Ae~ hi bhavahiNa mubaha mitu / so vari para-loyaho dipaNu cisu // 3|| jovaNu vara-kukSara-kagaNa-caklu / jIviu saNagAva-vindu-taslu / / 5 / / sampaya dappaNa-chAyA-samANa | siya marU-hama-dIva-sihANumANa // 6 / / sarayammaya-chAhinsa kachAu patthu / siNa-jaliya-jalaNa-samu sayaNa-sasthu / susa-muTri va Niru NIsAra dehu / jala-meha va viTTa-paNTA jahu / / 8 / / Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chAyAsImo saMdhi 276 phaila gayA, mAno kAlA khappara hI rakha diyA gayA ho| thor3AsA rAstA aura pAra karane ke lie hanumAna apanI senAka sAtha suradundubhi parvata para jAkara Thahara gyaa| baiThe baiThe vaha kAle ujale AkAzako dekhane lagA 1 itane meM candramAse zUnya sArA vizva jaise so gyaa| thor3e hI samayameM usane dekhA ki camakatA huA eka bhArI tArA AkAzase TUTakara girA hai / usase saba logoMkI A~kheM cauMdhiyA gayIM mAno bijalIkI rekhAe~ hI camaka uThI ho / graha, tArA aura nakSatroMke pathako sApha karatI huI vaha aisI lagI mAno malayAnilakI jvAlA ho| thor3I hI derameM akUta AkAravAlA vaha tArA zIghra hI zAnta ho gyaa| yaha dekhakara sundara hanumAna apane mana meM socane lage ki saMsArameM isa prakAra ThaharanA sacamuca dhikkArakI bAta hai / duniyAmeM tila bhara aisI pIja nahIM hai jisakA vinAza na hotA ho // 1-11 / / / [17] itane dinoMse sacamuca hama manake mUda haiM, aura hai aalsii| tabhI hama logoMkI hAlata aisI hai| cAhe hama bar3ebar3e pahAr3oMkI guphAoM meM chipeM, talavAroMse rakSita piTArImeM banda hoM, cAhe AkAza meM cAroM dizAoM meM ghUmate phireM, aura cAhe samudra aura pahAr3oMmeM chipeM, ina saba upAyoM ke bAda bhI mauta pIchA nahIM chodd'tii| isase acchA yahI hai ki hama paralokameM citta lagAyeM / yauSana mahAgajake kAnoMke samAna caMcala hai| jIvana tinakoMkI nokapara sthita jalabiMdu ke samAna tarala hai / baibhava darpaNakI chAyAkI bhA~ti asthira hai| zrI havAse Ahata dIpazikhAkI bhA~ti hai| artha ( dhana paisA ) zaradakAlIna meghokI chAyAkI bhA~ti asthira hai| svajana samUha tinakoMkI agni vAlAke samAna hai| yaha zarIra bhUse kI muTThIke samAna sArahIna Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 paumacarita ghattA eu jAgannu vi peSAnu kiha acchami chAiDa mohaNa-jAleM / ya girivara sUrugamaNe kalle ji dikSa lemi ki kAle' // 2 // [ 18! simtantahI hiyavae~ tAsu eva / gaya rayaNi kameNa ku-buddhi jeva // 1 // upasamiu divAyarU gaheM vihAi / pAvaa-NihAkaDa Ai gAI // 2 // bhAuchevi piya mahilA-NihAu / santANe Thaveni NiyanajAu // 2 // pIsaravi vimANahA~ aNila-puttu / gara-jANu gharija maNi-gaNa-Niusu // 4 gau Nasvara-sahita jiNinda-bhavaNu / cAraNa-risi lakviMu dhammasyaNu // 5 // pariyaSi jiNa-vandaNa karavi / puNu du-vihu pariggahu pariharebi // 6 // paNNAsahi sapta-sahi shaau| khayaraha divagyakiu sANurAja // 7 // vandhumaiheM pAseM su-pumraay| dikkhakiya pahu-muggIya-Aya 118|| sANakusuma tiha varahIM dhIya / tiha sirimAliNi Nala-suya viNIya 9 tiha laGkAsundari guNaha~ raasi| jA pariNiya kAurihi Asi // 10 avarau vi manohara liya : taar| givanta aTTa sahAsa jAva 11111 pattA iya ekeka pahANiyau sirisailahI ai-pANa-piyAriTa / zraNa puNu ki jAgiyaDa jAu sthu pancayau NArita // 12 // [9] vatta surNevi roSana mru-anjg| 'hA haNuvanta rAma-mapA-jaNa // hA hA uhaya-basa-saMSaddhaSNa / hA varuNAhiya-suya-saya-vanadhaNa // 2 // hA mahinda-mAhindi-parAyaNa / hA hA AsAlI-viNivAyaNa zA Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chAyAsImo saMdhi 275 hai| jalarekhAkI bhauti prema dekhate hI dekhate naSTa ho jAtA hai| yaha jAnakara bhI dekho mohajAla meM maiM kaisA phaMsA huA huuN| maiM kala hI sUryodaya honepara isa pahAr3a para dIkSA grahaNa kA~gA 1 / 1-5 // [18] hRdayameM isa prakAra socate-socate rAta kubuddhike samAna bIta gyii| UgA huA sUrya AkAzameM aisA zobhita ho rahA thA, mAno vaha hanumAnakI dIkSA-vidhi dekhane ke lie AyA ho| usane apanI priya patniyoMse pUchA aura paramparAmeM apane putrako niyukta kiyaa| pavanaputra apane vimAnase nikala kara maNiyoMse ar3ita eka zikSikAmeM baiTha gyaa| zreSTha manuSyoMke sAtha jinamanvirake lie gyaa| vahA~ usane dharmaratna cAraNaRSike darzana kiye / pahale pradakSiNA, aura saba jinavaMdanA kara usane do prakArakA parimAha chor3a diyaa| sAtasau pacAsa vidyAdharoMke sAtha usane premapUrvaka dIkSA grahaNa kii| isI prakAra bandhumati ke pAsa jAkara suprIva rAjAke putra supadma rAjAne dIkSA grahaNa kara lii| isI prakAra, kharakI ceTI anaMgakusubha, nalakI vinIta putrI zrImAlinI, guNoMkI rAzi laMkAsundarI, (ki jisakA pANigrahaNa asane laMkApurImeM kiyA thA) aura bhI dUsarI-dUsarI ATha hajAra sundariyoMne dIkSA grahaNa kara lii| jaba hanumAnakI ekase-eka prANoMse pyArI pramukha striyA~ dIkSA le baiMThI, to phira una sabako kauna jAna sakatA hai, jo usa avasara para saMsArase virakta huI // 1-12 // [19] yaha khabara pAkara pavana aura aMjanA rone lage "he rAmakA manoraMjana karanevAle, he jubhayavaMzoMko bar3hAvA denevAle, he varuNake sau sau putroMko bA~dhanevAle, he mahendra aura mAhendra Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 patamacarita hA hA bjaauh-drisiy-dhh| sakAsundari-kica-pANiggaha // 5 // hA gihavANaracaNa-vaNa-cUraNa / aksakumAra-savala-musumUraNa // 5 // hA ghnnvaahnn-rnn-sosaarnn| hA vijmA -la gula-pahAraNa // 3 // hA hA mAga-pAsa-bahu-soraNa / hA hA rAdhaNa-mandira-moraNa ||7 // hA hA chatA-pauli-milAdRNa / hA hA vajjoyasdalavaNa (10) hA kkssnn-visll-mlaavnn| saya-vAraGa jUrAviya-nAvaNa // 9 // ammaha hai vihi mi putta kahantaDa / kiha ekalau jiNivanta' ||10|| eka bhaNavi suy-soynmiyii| jiNaharu gampi tAI pancAyaI / / 11 // pattA so vi mayarakhUba bIsamaDa mArui bora-vIra-tava-tattau / bahu-vivasa hi kevala laheM vi jesthu sayambhu-veu tahiM pattaDa / / 12 / / kAyassa vijayasesiyasa visthAribho jaso bhussnne| siddhayaNa-sayambhuNA pomacariya-seseNa hisseso / / iya pomacaripa-sese sayambhuevassa kaha vi lavarie / tihuyaNa-sayambhu-hae mArui-NigvANa-panvamiNaM // pandai-Asiya-tihuyaNa-sayambhu-parirahaya-rAmacariyassa / sesammi jaga pasiddhe . chAyAsImo imI saragI / / Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ! chAyAsImI saMdhi 27.7 meM tatpara, he AzAlIvidyAkA patana karanevAle, he vajrAyudha ke vathako karanevAle, he laMkAsundarIse pANigrahaNa karanevAle, he devatAoMke nandanavanako ujAr3anevAle, hA ! akSaya kumAra aura sabalako cUra cUra karanevAle, he meghavAhanako yuddhase Dhakela denevAle. he vidyA aura pU~chase prahAra karanevAle, he nAgapAzako chinna-bhinAle monevAle he laMkA kuloMko naSTa karanevAle, he bakhodarako kucalanevAle, he lakSmaNa aura vizalyAkA milApa karAnevAle, aura rAtraNako sau-sau bAra satAnevAle, he putra, tumane hama donoMse bhI nahIM kahA, tumane akele hI dIkSA kaise grahaNa kara lI / " yaha kahakara, putrazokase vyAkula una donoMne bhI jinendra mandira meM jAkara starr praNa kara lii| isa prakAra vismayajanaka kAmadeva ke avatAra pavanaputrane atyanta kaThina tapa tapA aura bahuta dinoMke uparAnta kevalajJAna prApta kara vahA~ pahu~cA, jahA~ svayaM svayambhU deva the / / 1-12 / / yazaHzeSa kavirAjakA yaza tribhuvanameM phailA huA hai| tribhuvana svayambhUne padmacarita zeSa bhAgako samApta kriyA / svayambhUdeva se kisI prakAra bace hue padma-carita zeSa bhAga meM tribhuvanasvayambhU dvArA racita 'mAruti nirvANa prApti' prasaMga pUrA huA | bandaike Azrita tribhuvana svayambhU dvArA racita rAmacarita bhuvana prasiddha zeSa mAgameM yaha chiyAsIcA~ sarga samApta huA / Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [87. sattAsImA saMdhi ] bahu-divaseM hi te lakSaNa-sua vi dubaru dUsahu tavu kapi / jiha haNuDa tema dhuya-kA-raNa thiya siva-mAsa pahale na mkaan| [ ] to iya vatta muNe vi riu-mii| vihasa vi volijai balahareM // 3 // 'sahavi eya vara-bhoya manohara / hayapara gayacara rahavara paravara // 2 // bahu-sImantiANIu suhi-sayaNa / ghaNa-kalahoya-dhaNNa-maNi-zyaNa / / 3 / / pavi mANanti kamala-sagiNaha-suha / ' NArAyaNa-pavaNajaya-taNuzaha // 4 / / mahu Na muNantahA~ magha-bhaya-laiyA / paMkhu keva sabaLa vi padhvayA // 5 // maMchuDu ne bAe~ uddhA / ahavada kahi mi pisAe laddhA / / 6 / / jima vAmohiya jima ummAhiya / kusalu pa asthi vejje Na vi vAiya . se kama vihoya pariseseMvi gaya taveNa appANau bhUse ci' // 811 ghattA dhavakAhI sigha-suha-mAyaNahI jinnvr-vNs-smubhvhiiN| rAhavahIM vi jahiM jara-maha havA tahi bhaNNahA~ gaghi hoi kahA~ // 9 // [2] aNNahi diNa susvaraha prihaa| sahasaNavaNuNiya-sahaNe NiviTThala / / NaM suragiri ses-iri-shaaydd| diNayara-kori-teya-sacchAbaDa // 2 // vr-siihaasnn-sihraaruhiyu| pava-tiya-acchara-kolihiM shiyu|| Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattAsIva sandhi bahuta dinoMke bAda lakSmaNake putra bhI duHsaha aura durddhara tapa sAdhakara hanumAnakI hI bhA~ti karmamala dhokara zAzvata sukhameM jAkara rahane lage / , [1] yaha bAta sunakara zatrukA mardana karanevAle rAmane ha~sakara kahA, "itane uttama zrI sundara bhoga, zreSTha gaja, azva, ratha aura manuSya, bahuta so sundara striyoM pANDara jana, dhana, sonA, dhAnya, maNi, aura ratna pAkara bhI lakSmaNa aura patranaMjaya ke putroMne kamalake samAna sundara sukhako kucha nahIM maanaa| mujhe bhI kucha na mAnate hue ve saMsArake urase itane Dara gae ki dekho sabake saba dIkSita ho gye| lagatA hai zAyada unheM havA laga gayI hai, athavA pizAca laga gayA hai| yA to ve vyAmoha meM par3ha gaye haiM, yA phira unheM unmAda ho gayA hai / unakI kuzalatA nahIM hai, unhoMne kisI vaidya yA mantravAdI se bhI apanA upacAra nahIM karAyA / yahI kAraNa hai ki samasta aizvarya chor3akara unhoMne tapase apane Apako vibhUSita kiyaa| gaurAMga ziva sukha bhAjana aura jinavara vaMza meM utpanna hokara bhI jaba rAmakI itanI buddhi hai, to phira dUsaroMkI duSTa buddhi kyoM na hogI // - // [2] eka dina sahasranayana indra apane sahAyaka ke sAtha baiThA huA thA, mAno sumeruparvata anya parvatoM ke sAtha sthita ho / karor3oM sUrya ke tejake samAna usakI kAnti thI / vaha eka urAma siMhAsanake Upara baiThA huA thaa| sattAIsa Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28. par3amacarita vivihAharaNa-phuranta-sarIrakha / giriva dhIha jalahi va gammIrau | maha-ridie~ sattie~ smpunnnndd| usama-vala sveNa pasapaNau // 5 // loyabAla-pamuhaha suha-pavarahe / / bolalai samaDa asesaha amarahU~ / / 5 / / 'jAsu pasArI paiDa indntaayu| lakamad devasaNu siddhataNu // 7 // jai saMsAra-cora-riSu ek| viNihau NANa-samujjala-pa / / 8 / / ko bhava-sAyara-duhaI nnivaar| bhaviya-loDa halAe~ ji tAraha // 9 // ghattA uparaNahI jasu mandara-sihareM tiyapendeMhi ahiseDa kiNj| saMpAlAI saruvAmA sahA -sa- RI jo sara sayara pihimi mueppiNu / thiGa' bhuvaNa-taya-sihara ghoppinnu||3|| jAsu NAmu siSu sambhu jiNesaha / deva-deSu mahaeSu mahesaru // 2 // jiNu jiNigdu kAlaJjaya sngk| thANu hirapaNagambhu tilthakaru // 3 // bihu sayambhu saddhamma symphu| mayata aruDa bharahantu jayappahu // 4 // sUri jANa-loyaNu tihuynn-guru| kevali ru? miNhu haru jg-guru||5|| muhama mobhavu Niravevastu paramparu / paramappA paramANu paramaparu / 6 // a-guru a-lahuDa giraNu Nikalu / jaga-mAla hiravaya su-Nimmala / / 3 / / ghattA iya gAmeM hiM sura-gara-bisahara hi jo saMdhuvA bhuvaNa-ya / tahA~ AgudiNu risaha-bhavArAhI matti lagagahoM paya-avalaM / / 8 / / [4] jIva aNAha-jihaNu mtr-saayreN| kAma-vaseNa bhamastu duhAyareM || kema vimaNuya-jammeM uppl| dhammahoM papavara sahi mi mohijahAzA Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattAsImo saMdhi karor3a AsarAe~ usake sAtha thiiN| usakA zarIra taraha-taraha ke AbhUSaNoMse camaka rahA thA / samudra ke samAna gambhIra aura pahAr3akI bhA~ti dhIra thA / mahA RddhiyoM aura zaktiyoMse sampUrNa thA / utsama bala aura rUpameM eka dama khilA huA thA / lokapAla pramukha bar3e-bar3e devatAoM aura zeSa sabhI devatAoMke sammukha usane kahA, "jisake prasAdase yaha indratva milatA hai devatva aura siddhatva milatA hai, jinhoMne eka akele mAnasamujvala cakrase saMsArake ghora sAnumA hanana kara diyA hai, jinhoMne salAha ke ghora duHkhoMkA nivAraNa kiyA hai, jo bhanyajIvoMko khelakhelameM tAra dete haiN| sumeruparvatake zikharapara devendra jinakA maMgala abhiSeka karate haiM, unako sadA AdarapUrvaka praNAma karanA cAhie, yadi hama saMsAra aura mRtyukA vinAza karanA cAhate haiM / // 1-1 // [] jo sacarAcara dharatIko chor3akara tInoM lokoMke Upara ghadakara virAjamAna haiN| jinakA nAma ziva,zambhu aura jinezvara hai, deSadeva mahezvara haiM jo| jina, jinendra, kAlaMjaya, zaMkara, sthANu, hiraNyagarbha, tIrthakara, vidhu, svayambhU, saddharma, svayaMpramu, bharata, arui, arahanta, jayaprabha, sUri, zAnalocana, tribhuvanaguru, kevalI, rudra, viSNu, hara, jagadguru, sUkSmasukha, nirapekSa parampara, paramANu parampara, aguru, alaghu, niraMjana, niSkala, jagamaMgala, niraSayava aura nirmala haiN| ina nAmoMse jo bhuknatala meM devatAoM, nAgoM aura manuSyoMke dvArA saMstutya hai, tuma una parama AdaraNIya RSabhanAthake caraNa yugaloMkI maphimeM apaneko DubA do ! // 1-8|| [4] bhavasamudra meM jIva anAdinidhana hai, karmake adhIna hokara duHkha yoniyoM meM bhaTakatA hai| kisI prakAra manuSya yonimeM Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 samardhAraNa micchA-taveMga jAu honnaamh| mujmai cavi hoivi paDidhaDa ru|| maha-riniyahI vi sarahI su-valamhA hoi Narase vohi aD-dullAha / / / dukkhu dukkha so dhammahA~ lggh| agaNAjiu puNu kira kAhi khagaha / / 5 / / aha devo vi hodhi parivau garu / Naru vi hoci puNu parivau suravaru / / ahA~ devahIM kalyaha~ mnnubhtnneN| vohi lahesahu~ jiSNavara-sAsaNe // 7 // bhaTTa-du-kammAri hunneshuN| avicalu siddhAkau pAvesa?' / e sureNa yukta to suravai / 'sagoM vasantaha~ zramha iya maha // 9 // maNuattaNe puNu samba hu~ mugni| koha-loha-maya-mANe hiM rUkAha // 10 // mahavAi jahaNa vimaNe parimayahi / to ki eDamaNAhuNa Niyahi / / 1 / / caci ghamha-mAmahI sur-kopdd'ii| kiha Asasau maNuma-vihoyahA~' / / 2 ghattA bihasevi cuna sakandaNeNa 'jIva-nihAya-girumdhagahU~ / saMsAra saNeha-Nivandhu diDa maja asesaha vandhaNahU~ // 13 // [5] kazoharu kasaNujjA -lehu| rAmovari-pariSadivya-gehau ||1| epiNivisu vinoMu gicchaa| uvagareM? pANe ivi vaha // 2 // pattiu bANami hau~ jahA~ vevhaaN| maraNahA~ gAmeNa ji valaebahIM // 3 // gaghi jIvai girunu daamoyru| rAmu mubhau te kema sahoyara / / 4 / / kiha vIsaraTha vibih-uvyaaraa| je cimsaviSa-maNoraha-garA // 5 // kaha dIsarata bhajana muevu| samara sayaleM vaNa-yA mamevara // 6 // Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sasAsImo saMdhi 3 utpanna hotA hai, parantu vahA~ bhI vaha dharmase udAsIna rahatA hai, midhyAtapase vaha hInakoTikA deva banatA hai| puSpamAlA mUchita honepara vahA~se Akara manuSyayonimeM janma letA hai| jo vaibhava sampanna devatAoM ke lie bhI asambhava hai, aisA manuSyatva pA lenepara bhI zAna-prApni asambhava hai| dhIre-dhIre vaha dharmakA AcaraNa karatA hai, phira vaha dUsarI dUsarI bAtoMmeM kaise laga sakatA hai| phira vaha manuSya rUpameM janma letA hai, aura tama devatAke rUpameM / devatAse phira manuSyatvameM / maiM jinazAsanameM kisa prakAra bodha prApta kruuNgaa| kaba maiM ATha duSTa kokA nAza karU~gA, aura avicala siddhAlaya prApta kruuNgaa| taba eka devatAne kahA, "svargameM rahate hue hamArI yaha sthiti hai, parantu manuSyatva pAkara sabhI mohameM par3a jAte haiN|ve krodha, mAna, mAyA aura lobhameM phaMsa jAte haiN| yadi tumheM isa bAtakA vizvAsa nahIM hotA, to kyA rAmacandrako nahIM dekhte| brahmasvargase Akara manuSya ke bhogoMmeM par3akara apane Apako bhUla gaye / taba indrane ha~sakara kahA. "jIva samUhako rokanevAle azeSa samasta bandhanoMmeM premakA bandhana hI sabase adhika majabUta hotA hai|" // 1-13 // [5] soneke samAna dedIpyamAna zarIravAlA lakSmaNa rAmake Upara itanA prema rakhatA hai ki eka bhI kSaNa sasake viyogako sahana nahIM kara sktaa| upakArI prANoMse bhI adhika vaha use cAhatA hai / maiM itanA bhara jAnatA hU~ ki rAmakI mRtyuke nAma bharase lakSmaNa nizcita rUpase jIvita nahIM rahegA 1 aba rAma hI nahIM rahe, to bhAI kyA karegA? vaha vividha upakAra kaise bhUla sakatA hai, jo yAda karate hI sundara pratIta hote haiM. ayodhyAkA chor3anA Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 paDamacariDa kiha vAsarau rauDu mhaarnnu| sa-tisira-ghara-dUsaNa-saGghAraNu // 7 // kiha bosarau samare paharevaDa / indai vi-ra karavi dhovau // 8 // kiha vIsarA sa-rosu bhiDevara / lakesara-sira-kamala bubaMdhau / / 2 / / pattA naghara vi uSayAra jaNadaNahA~ kiha rahuvai maNe dhIsaraha / se acchA pariuvayAra-maha Neha-vasaMghau kiM karai' // 1 // [6] pApaNevi isa vayaNa cavantu / apaNu vi jANevi AmapaNa-mis // 3 // jayakAreMvi vAsavu cAra ves| gaya Niya-Niga-vilaya mura asesa 2 nahi NAra sa-vimama viNi deva / pacaliya lakSaNahI viNAsu jeva / / / 'valu muyaDa suNeSi saNehavantu / pekSahu~ so kAI karaI aNastu // 4 // kiha rUAi pajampAi kAI bynnu| ArUsai kahA~ kahiM kuNai gamaNu // 5 // muha soeM kehaTa hoi naasu| kerisaDa dukkhu ante irAsu' / / eu vayaNu pasampadhi rynnclu| bhaNNeku vi NAmeM abhiyacUlu // viNi vi phaya-Nicchaya gaya turanta / NiviseNya aja jamA-gayari patta // 6 // ghatA mAyAmau ghara puna hoM bhayaNa devahi kaluNu mara gaeu / kiMu juvaha-bhivaha-dhAhA-gahiru hA hA rAhavacandu muDa' // 9 // jaM halahara-maraNa-sardu sunnit| 'hA kAI jAu phuDa raahvhiiN'| saM bhagA visapaNu sumitti-suu // 1 // lahu zrada cavantahA~ eva sahauM / / 2 / / Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 sattAsImo saMdhi kaise bhUla jAyagA, yaha bhI kaise bhUla sakatA hai jo vanameM usake sAtha dhUmatA phirA / usa mahAna bhayaMkara yuddhako kaise bhUla sakatA hai ki jisameM trizira aura khara dUSaNakA saMhAra huaa| yuddhameM usake prahArako rAma kaise bhUla sakate haiM ? usane jo indrajItako viratha kara pakar3A thA, use vaha kaise bhUla sakatA hai| usakA yaha AvejhameM lar3anA vaha kaise bhUla sakate haiM: rASaNakA sirakamala tor3anA bhI vaha kaise bhUla sakate haiN| lakSmaNake aura bhI dUsare bahutase upakAra haiM, unheM rAma kaise bhUla sakate haiM yadi tumhArI prati upakArakI bhAvanA hai, to leike vazIbhUta kyoM banAte ho ? // 1-10 // [6] indrako yaha saba kahate sunakara, yaha jAnakara ki vaha rAmakA ananya mitra hai, sabhI devatA sundaraveza meM indrakI jaya bolakara apane-apane AvAsoMko lauTa gaye / kevala vahA~para do deva bace, viSayase bhare ve cale kisI bhI taraha lakSmaNakA vinAza karane ke lie| unhoMne socA, calo dekheM ki 'lakSmaNa mara gayA' yaha sunakara rAma kyA karate haiM. kyA rote haiM ? athavA kyA zabda kahate haiM ? uThakara kahA~ kaise jAte haiM ! zokameM unakA mukha kaisA hotA hai ? antaHpurameM kaisA dukha hotA hai| yaha vacana kahakara ratnacUr3a nAmakA devatA, aura dUsare amRtacUlane turanta nizcita kara liyaa| unhoMne kUca kiyA, aura eka palameM ayodhyA nagarI jA pahu~ce! rAmake prAsAdameM devatAoMne mAyAmaya mahAkaraNa yaha zabda kiyA "hA rAmacandra mara gye"| yaha sunate hI yuvatiyoMkA samUha DAr3ha mArakara ro par3A / // 1-9|| [7] jaba rAmakI mRtyukA zabda sumitrAsuta lakSmaNane sunA to vaha kaha uThe, "are rAmake kyA ho gayA," vaha AdhA hI bola pAye the ki zabdoMke sAtha unake prANa pakherU ur3a gaye, Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2.86 paDamacarita hu~ vAyA ki gir| iti vahA~ ravi gayau // 3 // vara-jAbarUva khmbhaasiyu| sIhAsaNa visthipaNa' thiyau // l bha-Nimoliya lAyaNu paddha-taNa | leppama u NA ghiu mahumahaNa // 5 // taM paravi suravara ve vijnn| appara gindanti visapaNa-maNa // 1 // ailajiya prchaataap-ky| sohamma-sagu sahasati gaya // 7 // ghasA suravara mAyae~ ciurazciyau pariyANe vi hari-gehi NihiM / zrAvastu paNaya-kuviyara kareM vi samvahi suTTa saNehigihi // 8 // [] gho pArse duka aaul-mnnaa| sattAraha sahasa-varaGgaNAi~ ll kavi paNaiNi pagaeM maNai eva / 'rosAviu kavaNe akkhu deva // 2 / / jo ku-mai kiDa abarAha tuja / so sayaslu vi ekasi khamahi masa' / saTamA aggae~ kA vi gddii| kavi daiyA~ calaNA-palehi panha / / / ka vimaNaharu cINA-pazu cAha / kavi viviha-meDa gamdhacu gaai||5|| kavi Alima pirmr-snneh| cumbA kavola somAla-deha // 6 // kavi kusumaI sIse smuddhreni| tosAva sire seharikarevi / / kavi muhu jo vi maliyanavA / uDhAvada kiy-kr-saah-bhaa|| pattA aNNAda vi ceTTaDa bahu-bihau juhahiM jAu jAu kiyau / jiha kiviNa-lo siya-sampayau sadhva gayau girasthayau / / 5 // [1] to eNha bAta NisuNeviNa raam| sahasatti pADa jageM NAya-NAmu / / 1 / / lakSaNu kumAra jahi tahi pai Tu / bahu-piyA~ manameM Niya-bhAi diDu 2 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattAsamI saMdhi mAno lakSmaNa apanI deha se rUThakara cale gaye / sundara kho khambhoMse Tike hue vizAla siMhAsanapara vaha gira pdd'e| khulI huI A~kheM ! ekadama aDola zarIra ! mAno lakSmaNa mUrtike bane ho|" use dekhakara ve donoM devatA viSaNNa mana hokara apane Apako burA-bhalA kahane lge| ve bahuta zarmindA hue| unhoMne bahuterA pazcAttApa kiyaa| ve donoM zIghra hI saudharma svargake lie cala diye / devamAyAse apane priyakA aniSTa huA jAna - kara, lakSmaNakI striyA~ praNayakopase bhara utthiiN| snehamayI una sabane vilApa karanA zurU kara diyA ||18|| 287 [4] taba Akulamana sattaraha hajAra sundariyA~ zabake pAsa phuNcii| unameM se koI praNayavato prema bhAvase bolI, "he deva kaho, kisane tumheM kuddha kiyA hai, kubuddhise maiMne tumhArA yadi aparAdha kiyA hai, he deva vaha saba mere lie kSamA kara dIjie !" koI sadbhAvase usake sammukha nRtya karane lagI / koI priyake caraNoMpara gira pdd'ii| koI sundara vINA vAdya bajA rahI thI / koI vividha bhedoMvAlA gandhavaM gA rahI thii| koI snehase bharakara AliMgana kara rahI thii| koI sukumAra zarIra aura gAloMko cUma rahI thii| koI phUloMko sirapara rakhatI, aura zera banAkara santoSakA anubhava karatI / koI candana carcita mukha dekhakara hAtha uThAkara apanI a~guliyA~ caTakA rahI thii| isa prakAra ve yuvatiyoM taraha-taraha kI ceSTAe~ kara hI rahI thIM, para saba vyartha, ThIka usI prakAra, jisa prakAra samasta vaibhava, kaMjUsake pAsa vyartha jAtA hai ! // 12 // [9] jaba rAmane yaha samAcAra sunA to prasiddhanAma badda sahasA vahA~ Aye jahA~ kumAra lakSmaNa the, vahA~ Akara baiTha gye| bahuta sI patniyoMke bIca unhoMne apane bhAIko dekhA ! Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pacamacareiDa sambara ( 1 ) virAmai sasi vayaNa chAu / niruNicca siki parihariya kArDa 3 kAkutthu cintai raNe dusajha teM kavi Ara vi gaNai / sivipaNi 'sundaraccha kaheM kAhU~ thigraDa phaTTamaDa nAi~' / avoiDa puNu saci sarIru | 288 .. jiha tahabaru chiNNau mUrle ti maru-hAra-gIra-candana- jale hiM uDi somArU rahu-tagau / taM bhAu nipuSi sa-jevaNa / 'hA pAha Au sa dAsa rahi / hA mAhatthANu samAgayahU~ / hA gAi paNNa-cittu havahi / esthantare viNi vi Aiyau / 'hA saNa putta' maNamsiyau / siMha bhAu khArthe sattuhaNu / 'maMDa kacchIharu kuha majchu ||4|| zavikAI vi ammusyANu kuzar3a' // 5 kiM madu AlA Na dehi vaccha // 5 // pariyANiva cinheM hi muaba mAi // 7 // mucchAvita kharNe valae bIru ||8|| 1 ghacA mahiheM pari NicceyagaDa / huu kaha kaha ki sa-veyaNau // 9 // [ 10 ] vahu-vAha-piDiya dINAgaNa ||1|| vAhAvi hari antereM ||2|| kiM lohAsoM Na ovarahi ||3|| sammANu karahi paravara-sayaha~ ||4|| niyamita rukSanti saMthava hi ||5|| suppara-sumipti-avarAiyaba ||6|| appa karayala hi intiya // 7 // viDiva hari ca hiMtrimaNa-mazu 8 ghattA hA hA mAyariziya-mApari dhIrahi soyAuNNiyaja / pahU~ viNu dhruvu jAya anu mahu disata asesa suNDi ||9|| Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sasAsImo saMghi prabhAtameM jaise candrakI kAnti hotI hai, vaisI hI kAnti lakSmaNa kI thii| ekadama acala zobhA aura kAntise zUnya ! rAmane apane manameM socA, "yuddhameM asAdhya lakSmada, zAyada mujhase nArAja hai| yahI kAraNa hai ki vaha apaneko bhI nahIM samajha pA rahA hai ! yahA~ taka ki uThakara khar3A nahIM huaa|' phira mukha cUmakara unhoMne kahA, 'he sundaranetra, kyA Aja tuma mujhase bAta nahIM karoge, ghatAo Aja itane kaThora kyoM ho, lakSaNoMse to yahI lagatA hai ki tuma mara gaye!" phira unhoMne sArA zarIra dekhA, aura eka hI palameM rAma mUrchita ho gaye / jisa prakAra jar3ase kaTA per3a dharatIpara gira jAtA hai, usI prakAra rAma aceta hokara gira pdd'e| havA, hAra, nIra aura candanajalake chir3akAvase unheM bar3I kaThinAIse hoza AyA! // 1-2 // [10] zokase vyAkula rAma uThe / unake dIna ceharepara A~sU kI bUMdeM jhalaka rahI thiiN| rAmakA yaha bhAva dekhakara lakSmaNakA nUpura sahita antaHpura jora-jorase rone lgaa| "he svAmI, svayaM rAma Aye hue haiM, kyA tuma siMhAsanase nahIM utaroge?hA! darabAra meM Aye hue saikar3oM narazreSThoMkA sammAna krie| he svAmI, Apa prasanna citta ho rotI huI apanI patniyoMko sahArA deN|" isI bIcameM suprabhA, sumitrA aura aparAjitA, tInoM mAtAe~ A gayIM / "he beTA lakSmaNa !'' kahatI huI ve apanI chAtI pITa rahI thii| Adhe paz2ameM zatrughna A gayA aura vimana hokara lakSmaNake caraNoMpara gira pdd'aa| usane kahA, "he bhAI, jhokAkula apanI bhA~ko to smjhaao| tumhAre binA Aja hamAre lie sArI dizAe~ sUnI dikhAI detI haiM !' // 1-2 // Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21. paramavarita [1] to hari-mAyari sumiti samA guNa sumare vi garaba pAda mubaha // 1 // 'hA ghusa puta kahiM gayau tuhuN| hAyika vigchAmaTa' kAi~ muDu // 6 // hA maI asthANe NimarichayaDa / evahije cavantara acchiyaDa Ain hA kAI jADa eNu acchritth| meM mahu milAvaNa NAmu kina // 5 hA putta pupta siiyaahvhaaN| ki maNe NiviNNau rAhavahA~ 5|| ekalADa vijeNa gaDAhA putta anuttara ega taha 16 // estharatA suNe ci mahAuse hi asahanta hi duhu chavaNI hi pariyANevi jIviDa dehu clu| jayakAreM vi rAmahA~ papa-julanu IIOR dhattA gampiNu niNaharu ahi amiyasA Nivasai muNi bhava-bhaya-haraNu / kaiSaya-kumAra-NaravareMhi sahu~ vIhi mi chAiyau tava-paraNa 1 // [2] phakIhara-maraNa ektthi| rUSaNasa-vinou mapaNetahi // 1 // ekeNa ji khageNa mucchimaah| vihi duhehiM puNu kiM puSikA // 2 // bhAha gieNci parivadiya-malaharu / puNu ghi puzuvidhAhAvaha balAsa hA samaSaNa lakSaNa-laksakiya / pekyu kema mahusuma dikSatipa / / / paI vi5 ko ma sa ga sa-dhaI / ko mIhoyasa samara bimbA // 5 // para viNu ko mahu pesaNa saarh| bajapaNu NAyaka sAhArA paI viNa vAlikhita ko pAram / kosaM kAmuci vinivAra / / para viNu ko manA dharaNIdhA dhAmaNamvanIko duvara Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattAsImo saMdhi [11] itanemeM lakSmaNako mA~ sumitrA ro pdd'iiN| usake guNoMkI yAda kara vaha dahAr3a mArakara rone lagIM, "he putra, tuma kahA~ cale gye| hA, Aja tumhArA mukha phIkA kyoM hai, abhI maiMne darabAra meM dekhA thA, abhI-abhI tuma bAta kara rahe the| mujhe yaha dekhakara acambhA ho rahA hai| Aja tumane merA nAma lakSmaNase zUnya banA diyA / he putra, he putra, kyA tuma sItAdhipa rAmase aba virakta ho gaye / jisase tuma unheM akelA chor3akara cala diye / yaha tumane bahuta burI bAta hI " isI anAbhi meM dIya lavaNa aura aMkuzane jama yaha bAta sunI, to ve sahana nahIM kara ske| yaha jAnakara ki deva aura jIvana' donoM caMcala haiM, una donoMne rAmake caraNakamaloMkI vandanA kii| ve donoM jinamandira meM gaye, jahA~ para bhavabhaya dUra karanevAle amRtasara mahAmuni the| vahA~ unhoMne kaikeyIke putroMke sAtha dIkSA grahaNa kara lI // 1-9 // [12] eka ora lakSmaNa kI mRtyu, aura dUsarI ora aMkuza kA viyoga / AdamI ekase hI mUcchita ho jAtA hai, phira yoM duHkha A par3anepara kyA puuchnaa| bhAIko dekhakara rAmakA zoka bar3ha gayA, ve phUTa-phUTakara rone lage-"lakSaNoMse aphita he lakSmaNa, dekho kisa prakAra mere putroMne dIkSA le lii| aba kauna tumhAre binA merA gamana sAdhegA, kauna siMhodarako yuddhameM bA~dhegA, tumhAre vinA kauna aba hamArI AjJA nibhAyegA, rAjA vAkarNa ko sahArA degA / tumhAre binA aba kauna bAlakhilyako DhADhasa vegA aura rudrabhUtikA pratikAra kregaa| tumhAre binA aba kauna rAjAoMko pakar3egA aura durddhara rAkhA anantavIryako apane vaza meM kregaa| rAjA Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 parAmacarita ghattA satti aridamaNa-NazahivahIM paJca pavimovi sa smreN| paI ghiNu lakSaNa khamaaliheM kahA~ samgaha jiyapauma kareM // 9 // [1] hA lakSaNa paI vizu gunnhraahuuN| usagA harai ko muNivarAhU~ // 3 // para riNu a-kilaMsa bhuvaNe kaas| kareM laggA asiSaru sUradAsu // 3 // paI vizu ko Ilae~ grua-dhiiru| ciNivAyaI samvukumAra vIru // 3 // paI viNu saMdarbhisaya pahu-viyAru / ko pariSANai candA dAru // 4 // paI viNu ko jIvita raha saahai| tIhi mi tisiraya-para-dUSaNAI / / paI viNu ko dhArai pamaya-sAdhu / kA kohi-siluragahu~ samAthu / / 3 / / pai~ vizu laGkA-jayarida smaaveN| ko nigai haMsaraha haMsa-bIye // 7 // paI viNu ko indai gharai maad| ko rAvaNa-sasie~ samuha thAi // 4 // paI vizu kahA~ Apa kiya-visala / divasayara azuTumlae~ visaca // 9 // paI viNu uppAi kahA~ rhnu| ko darisai bahurUpiNi magu // // para viNu kiyantu ko raavnnaasu| ko sipa-dAyAru vihausaNAsu // 33 // ghattA para viNu maNi mahu mAiNara ko mekAvai piya-pariNi / pALesai giha NiruvAviya ko ti-khaNDa-maNiya dharaNi // 12 // [14] hA tavahIM vigaya mahu pupta ve mi| sapachIhara gampiNu bhAu levi // 1 // hA mugU mAra laDDu paalik| badamaNagAra-muNinda beDa // 2 // hA ki ma uri paNa? nnehu| hA jaNu saMthavahi rUpamtu phu||3|| Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | | saMdhi 193 aridamanakI pA~coM zaktiyoM ko yuddhameM svayaM jhelakara, aba kauna kSemAMjalIpurakI jitaprabhAko apane hAtha meM legA / / 1-2 / / [13] he lakSmaNa, tumhAre binA guNadhara munivaroM kA upasarga aba kauna dUra karegA aba duniyA meM tumhAre binA sUryahAe tara binA kaTa kisake pAsa jAyagI ? tumhAre binA aba kauna vIra zambukumArako khela-khela meM mAra girAyegA ! tumhAre vinA aba kauna vikAroMkA pradarzana karatI huI candranakhAko pahacAna sakegA ? tumhAre binA aba kauna khara-dUSaNa aura trizirakA jIvana apaharaNa karegA ? pramadAoMke samUha ko tumhAre vinA aba kauna samajhAegA ? aba kauna koTizilA uThAyegA ? aura aba tumhAre binA laMkAke nikaTa sthita haMsa dvIpa aura usake rAjA haMsarathako jItegA ? he bhAI, tumhAre binA aba indrajIta ko kauna pakar3egA ? aura rAvaNakI zaktikA sAmanA kauna kara sakegA ? zalya dUra karanevAlI vizalyA, tumhAre vinA sUryodayake pahale aba kisake pAsa AyegI ? tumhAre binA cakraratna aba kise upalabdha hogA ? aura kauna bahurUpiNI vidyAkA nAza karegA ? tumhAre binA aba kauna rAvaNakA yama banegA aura vibhISaNa ke lie sampattikA dAna karegA ? tumhAre binA aba kauna hai jo merI manacAhI patnI sItAdevI se bheMTa karAyegA ? kauna aba tIna khaNDa dharatIkA nirvighna paripAlana karegA ? / / 1-12 // [14] are mere donoM putra bhI tapa karane cale gaye / lakSmaNa, tuma jarUra unheM lauTA laao| yaha IrSyA chor3o aura dharatIkA pAlana kro| muni bananekA samaya hai| kyA mujhapara tumhArA neha naSTa ho gayA hai| are, rote hue ina logoM ko Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 paumariDa iha cakke meM hara vahari-cakku / so visahati keva kiSanta-cakku // ! hA kAI karami saMgharami kerthu| Na vi saM pasu suha sahami jetthu / / 5 / / NiDDahAi jema bhAyara-viou / tihaNavi visu visamuNe pisuNu lou| Na vi gimha-yAle khara-diNayaro vi / Na vi pajAliTa bahasANaro vi // // hA ujhAuri-pAyAru khasiGa / iknuka-vasa-mayaraharu musiu' // 8 // ghacA puNu AlimA cumbaI pusaha makai bhaveSmiNu puNu rukhaai| jIvieNNa vi mukkau mahumahazu rAmu saNe. Na vi mubaha // 1 // [5] sakhaNa-guNa-gaNa maNe sumrnte| dasaraha-jeTa-sueNa stramteM // 3 // haSNu aumA-apeNa aseseN| abarAi suppaha visese // 2 // ruNNu salasundari visaal| rupaNu visallae~ viha guNamAphae~ // 3 // rugNu rayaNacUrUpa ssnnmaal| tiha kallANamArala-NAmAkae~ // // ruSNu saJcasiri-jayasiri-soma hiN| dahimuha-suma-guNavai-jiyo hiM 5 rUpaNu kamalaloyaNa-sasimuhiyAdi / sasivantraNa-sIhoyara-duhiyahi // 1 // ruSNu aNeya hi bandhana-sapaNe hiN| khaNe vagaNe vidiheM diNNa-ducaSaNehi , pattA jasu soeM mukkala mukka-sara sai~ jaya-siri hacchi pi rubaha / saha uhAuri kamAgae~ hi ko vi Na garuma dhAha mubhA // 8 // [13] to dasa-disu pasariya eha ptt| sahasA vijJAharaNa pattA sayama vi sa-kaLata sa-pusa bhAma | suggIva-vihIsaNa-sIhaNAya // 1 // Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattAsImo saMdhi . - . -- sAntvanA do / jisa ghakase tumane zatrusamUhakA anta kiyA, bhalA vaha yama cakrako kaise sahana kara sakA ? hA aba kyA karU~, kahA~ jAU~, aisA eka bhI pradeza nahIM jahA~ jAkara sukha prApta kara skuu| bhAIkA viyoga rAmako jitanA satA rahA thA, utanA viSama na to viSa thA aura na durjana samUha / bhISma-kAlakA prakhara sUrya bhI utanA vipama nahIM thA aura na hI jalatI huI Aga / hA, aba to ayodhyA nagarakA khammA hI TUTakara gira gayA / ikSvAku vaMzakA samudra Aja sUkha gyaa| rAma lakSmaNakA AliMgana karate, 'ghUmate aura kabhI poMchate, aura phira goda meM lekara rone baiTha jaate| lakSmaNa prANa chor3a cuke the, parantu rAma taba bhI sneha chor3ane ko taiyAra nahIM the / / 1-9 // [15] ve lakSmaNa ke guNa.samUha kI yAda karate, aura bArabAra rote| unake sAtha samasta ayodhyAvAsI ro pdd'e| apagajitA aura suprabhA to khUba royiiN| vizalyA sundarI bhI khUba royI, vizalyAkI taraha guNamAlA bhI khUba royI, ratanacUlA aura vanamAlA bhI royIM, usI prakAra kalyANamAlA aura nAgamAlA bhI khUba royI, satyazrI, jayazrI aura somA royI, dadhimukhakI putrI guNavatI aura jitaprabhA bhI royI, kamalanayanA, zazimukhI, zazivardhanA aura siMhodara kI lar3akiyA~ bhI royiiN| bhAgyake vazase lakSmaNake aneka bandhu-bAndhava aura svajana, atyanta dIna svarameM ro rahe the| jisake viyogamaiM svayaM jayazrI aura lakSmI muktasvarameM ro rahI thIM, usa ayodhyA nagarImeM kauna aisA thA jo phUTa-phUTakara na ro rahA ho // 1-8 // / [16] yaha bAta dazoM vizAoMmeM phaila gyii| zIghra hI vidyAdharoMko yaha mAlUma ho gyaa| sabhI apane putroM aura patniyoM ke sAtha Aye | suprIva, vibhISaNa, siMhanAtha, zazivardhana, Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 pavamacariGa sa- virATriya gavaya-gama- kaNaya // 19 dahimuha - suse - jambaca samuha // 4 // mayama-ramsa divasa yara oti // 5 // suhiNAhaya-kamala- viSaNNaNAyaNa // 6 // sayala vi aMzua-jala-mariya-yaNa valavahA~ calahiM paDiya keMveM / tailoka guru mitrANa jeveM // 7 // sasiSaNa tAra-tara-jaNaya | kolAhala - indra mahinda kugda | samikaraNaLa-pAMkha-pasaNNakiti / ghacA akloiDa puNu asahansa eNhi~ kAhi sampattu ra 1 vigaya-pahu dara SoNala-siru NaM kiu keNa vilema || || [10] saMgieNvi sumilA taNa tehi / 'hA hA kALa hANa-pAla / hA hA karU~ pesa kiM piNA / hA hA jaNa-maNa-jaNiyAzurAya / hA sAmiya jaya - siri-nivAsa hA hA sAmiya saccovayAri / hA sAmiya tu dama- rizu imeNa kaheM ki u jantu tujhu / zrAhAvija vara - vivAhareDiM // 1 // ai-dUrIhU sAmisAla ||2|| hA bajAya ami~ avAha || 3 || kaheM ko pesesaha bahu- pasAya ||4|| pai~ viNuNa SiM rAhaba jIviyAsa 114 || hA hA baraharAvata-vAri // 6 // parimujjhaha Na vi ekke matreNa 113H je muvi jAhi Nakantu guj // 8 // / ghattA dama- disi kAu suravara ki kalumA Naravaraha~ baNasau u maha - jalahi giri zevAdiya para bisahara vi ||9|| appa sandhavi viDIsaNeNa / 'parisahi deva mahantu soDa / [14] teNa // 1 // puNu padmaNi sahavacandra kANa va vibhora // 2 // Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattAsImo sadhi 257 tAra, taraMga, janaka, virAdhita, gavaya, gavAkSa aura kanaka, kolAhala, indra, mAhendra, kunda, dadhimukha, suSeNa, jAmbava, samudra. zazikara, nala, nIla, prasannakIrti, mada, zaMkha, raMbhA, diSAkara aura jyotipii| sabhIkI A~khoM meM A~sU bhare hue the, sabake mukha himAhata kamaloMke samAna murajhAye hue the / ve rAmake caraNoMmeM usI prakAra gira par3e, jisa prakAra devatA, trilokaguru jinendra bhagavAna ke caraNoMmeM gira par3ate haiN| vizvAsa na honese unhoMne bAra-bAra dekhA ki cakravartI lakSmaNa sacamuca kAmakavalita ho cuke haiM, niSprabha apanA sira nIcA kiye hue, mAno kisIne mUrti ho gaI dI ho ?-- [17] sumitrAke putra lakSmaNako isa prakAra dekhakara bar3ebar3e vidyAdhara burI taraha ro pdd'e| "he kAlake Agatako jhelane vAle svAmizreSTha, tuma bhI itanI dUra ho gye| he svAmI, kucha bhI to AnA do| are Aja to hama anAtha ho gye| he janamanameM anurAga utpanna karanevAle, aba bahutase prasAda kauna bhejegA, jaya zrIke nivAsa he svAmI, tumhAre binA aba kauna rAmaka lie jIvita gAthA hogA sabakA upakAra karanevAle he svAmI, he samudrAvataM dhanuSako uThAnevAle, tumhArA dayArUpI RNa eka bhI janmameM pUrA nahIM hogaa| isalie yahI ThIka hai ki Apa hameM chor3akara kahIM aura na jAyeM / una narazreSThoke karaNavilApase, dasoM dizAe~, kanyAe~, bar3e-bar3e devatA, vanaspatiyA~, nadiyA~, bar3e-bar3e samudra aura pahAr3a tathA viSadhara bhI ro par3e 12-9 // [18] taba vibhISaNane apane-Apako DhAr3hasa baMdhAyA aura usane rAmacandrajIse kahA, "he deva, yaha mahAna zoka Apa chor3a Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamacarita ma vi ekahA~ eyahA~ bhntkrnnu| sambaDA vijaNahI jara-jamma-maraNa / / 3 / / bIbaho mava-gahaNe kA vi manti | palaI sarIra honti janti // 4 // appatti jetra siddha iti / maha kAma karatAta . kaiDa vi amhe hi samhahi prv| pahugamaNu karavaDa e jeva // 1 // jaha jIva-rAsi Avaha Na jaai| to meiNi-maNDale kathu mAi // 7 // jA maraNu nAhi bho raamynd| to kahiM gaya kulayara jinndhrimd||8|| kahi maraha-pamuha bakavaha pavara / kahiNa-kaNDa-bakaeva avara // 9 // . pattA eDa jANe vi sayaphAgama-kusaLa vayaNa mahAra maNe pAhi / zAyahi sayambhu sailoka-guru duhu du-kalatu va parihahi // 10 // itha pomacariya-sese vihubha sayambhu-hae vandai-Asiya-karAyapomacariyassa sese sayambhupavassa kaha bi umparie / hari-bharaNaM NAma pamyamiNaM // saNaya-vihubhapa-sapambhu-Nimmavie / sattAsImo imo sagyo / tihuaNa-sayambhu NavaraM eko kaharAya-bahiNuppaNNo / paumacariyassa cUlAmaNiya sesaM kayaM jeNa // Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTTAsImo saMdhi deM, saMsArameM viyoga kisIko bhI na ho, parantu yama isI ekake lie nahIM hai, sabhI manuSyoMkA bur3hApA, janma aura maraNa hotA hai| jIvako janma lenemeM koI bhrAnti nahIM hai, caMcala zarIra utpanna hote haiM, aura naSTa bhii| manuSyakA janma jaisA nizcita hai, usakI pramubha. uFER nimti hai. isalie lakSmaNake lie tuma kyoM rote ho he deva, jaisA isane mahAprasthAna kiyA hai, vaisA hI eka na eka dina merA ApakA bhI kUcakA DerA utthegaa| yadi jIvoMkI rAziyA~ isa prakAra AtI-jAtI na raheM, to dharatIpara samAyeM kaise he rAma, yadi mauta na hotI to bar3ebar3e kuladhara aura tIrthakara kahA~ gye| bharatapramukha bar3e-bar3e cakavartI aura bhI dUsare rudra, kRSNa aura rAma kahA~ gaye samasta AgamoM meM kuzala, yaha saba jAnate hue, Apa mere SacanameM vizvAsa kareM, Apa trilokaguru svayaMbhUkA dhyAna kareM, aura duHkhako khoTI svIkI taraha dUrase hI chor3a deM // 1-10 // svayaMbhUdevase kisI prakAra bace hue, aura nibhuvana svayaMbhU dvArA racita paacarita ke zeSa mAgameM 'ramaNamaraNa' nAmaka parva samAja humA / candaike Azrita, kaSirAjake putra tribhuvama 'svayaMbhU' dvArA racita papracarisake zeSa bhAgameM, yaha sasAsovA sarga samApta huaa| akaMlA tribhuvana svayaMbhU kavirAja cakravatIsa utpazca huA, jisane pamacaritake cUrAmaNike samAna yaha zeSa mAga pUrA kiyaa| Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [88. aTTAsImo saMdhi ] tahi avasara sirasA paNavante hi balu viSNaviu sayala-sAmanteM hiM / 'paramesara upasoha samArahoM lacchIhara-kumAra saMcArahoM' ||dhrudhk| [.] pamaNai sorAbahu iya ghaya hi| 'Heid hi sa ga saya meM / dajma' mASa-pappu-tumhArau / hou cirAusu mAtra mahArau // 12 // uhi jAhu~ lakavAga lahu tethaiN| svala-vayaNa sudhvanti NabetaheM // 3 // evaM vadhi cumbai vi AlA vi| pAsaeDa jiya-sandhaiM cahA vi // 7 // gar3a balaeDa aNNu thANantaru! pAla turantu pavara-mANaharu // 5 // 'bhAi Sivajjhahi kesiu sobhi| pahANa-vela parilhasiya Na joyahi // puNu poTopari thavi NapamheM hi| ahisiSTa vara-kazyaNa-kumme hi // 7 // puNu bhUsaha maNi-rayaNAharaNe !i sasahara-savaNa-neya-apaharaNoM hiM hall puNu colaha samANa suuyaarhoN| 'moyaNa-vihi rAhu kAhA~ kumArahA~' teNa vi visthAriTa sari-paricAlu / dei piNDa muheM maNe mohiu balu 10 Na vi ahilasai Na pekSa lkrssnnu| jiNa-kyaNu va a-mambu a-triyakavaNu11 pattA tahA~ bhaay| avara vi karantahoM Niya-samdhe hari-marau vhnnhiiN| mAha-vibhoya-jAya-bhA-khAmahI akSu varisu ghoThINau rAmahIM // 2 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aThAsIvI sandhi usa avasarapara sirase praNAma kara prAyaH sabhI sAmantoMne rAmase nivedana kiyA-"he paramezvara, Apa zoka dUra kIjie, aura kumAra kA dAnA kariza [5] ye zabda suna kara rAmane kahA, "apane svajanoMke sAtha tuma jala jaao| tumhAre mA~-bApa jaleM, merA bhAI to ciraMjIvI hai / lakSmaNako lekara maiM vahA~ jAtA hU~ jahA~ duSToMke ye vacana sunane meM na aayeN|' yaha kahakara rAmane lakSmaNako cUmA aura pralApa karate hue apane kandhoMpara unheM rakha liyA / vahA~se rAma dUsare sthAnapara cale gye| phira turanta snAnaghara meM praveza kiyaa| vahA~ jAkara unhoMne kahA, "bhAI jAgo, kitanA aura sooge, nahAnekA samaya jA rahA hai, tuma nahIM dekhate ho kyA ? phira rAmane bhAIko snAnapIThapara baiThAyA aura nau uttama svarNa-kalazoMse usakA abhiSeka kiyaa| usake bAda use maNi aura ratnoMke gahanoMse vibhUSita kiyaa| ve gahane sUrya aura candramAke samAna tejavAle the| phira rAmane rasAiese kahA, "kumArakI bhojanavidhi zIna sampAdita kro|" rasoiene bar3I sI sonekI thAlI lagA dii| rAma apane mana meM itane mugdha the ki usake muMhameM kaura khilAne lge| parantu lakSmaNa na to kucha cAhatA aura na kucha dekhtaa| ThIka usI prakAra jisa prakAra, amavya aura mUrkha jIva, jina bhagavAnke vacana nahIM sunatA / yaha aura isa prakAra dUsarI aura bAteM rAma karate rahe, apane kandhoMpara kumAra dakSmaNakA zava vaha Dhote phire / bhAIke viyogameM vaha bahuta dubale-patale ho gye| rAmakA isI prakAra AdhA barasa bIta gayA // 1-.2 / / Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + 02 to nAva u iyaru sugeki / khara- bUsaNa- rAvaNa sambharevi / pariyArNaiva rahuvai soya - gahida / sAmarisa-ra-Naravara- Niutta / ha~ bajamAli-rava-samuha / 'maru hinduhu~ aju kumAra-sIs / jaM ina khaggu viru sUradAsu 1 jaM khara dUsarA-tisarayaha~ maraNu / Hafta [2] kacchIhara-maraNa marNe muNeSi // 1 // sambuka-dhaharu niyama gharevi // 2 // jIsesa seNa-vAvAra- rahiu // 3 // Aiye bahu indadda - sunda- puptaM // 4 // vaiya-kiyanta- dhaNu-mIma- prabhuha // 5 bahu kAla saMbhAjIsu // 6 // jaM sambukumAroM kiM viSAsu // 7 // kiDa akkhama-rAvaNa-pANa-daraNu // 8 // to surNevi Apa rizu rAveNa / raheM ca vi vi usa bhAi / ethantare je mAhinda pakSa / setavarNe AsaNa-kampa hothi / guNasumareM visAmi bhrtit| viuSi suravara-balu Nantu / saMprekSa hariva khi paNaTU / vo raNaktu sa-vakSamAthi / dhattA jaM bahu-ThAe~ hi~ aha~ aNudiNu diSNu bhaNantaru baru mahA-rizu saba bime viniya buddhieN pheDahu~ ajju sabbu sahu~ biDie~ // 9 // [*] AyAmiDa vajjAvatta te // 1 // joisa parivakva jameNa NAi~ // 24 sura A jAi-kiyantavat // 13 // avahieN pariyAbi Aya ke vi ||4|| sampAiya ujjhAuri turanta ||5|| 'maha vahA~ bahoM ko 'bhaNantu ||6 laGghanti disau NaM hariNa ruTu // 7 // 'buddhako vaNa pAvadda kiya-vAhi // Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThAsImo saMdhi [2] isI bIca, ye saba vina sunakara aura yaha jAnakara ki kumAra lakSmaNa mRtyuko prApta ho cukA hai| tathA kharadUSaNa aura rAvaNakI zatratA aura zambUka kumArakA vaira mana meM yAda kara aura yaha jAnakara ki rAma zokameM par3akara samasta sainika gatividhiyoMse haTa gaye haiM, indrajIta aura kharake putra vahA~ Aye | unhoMne bar3e-bar3e vidyAdharoM aura narayaroMko niyukta kara diyA ! AkAzameM isa prakAra vagAlI, glAma Adi, balaiya,kRtAnta aura dhanubhAma Adi rAjA aaye| ve kaha rahe the, "lo Aja hama kumArakA sira kATate haiM, bahuta samayake bAda yaha havi milI, jo isane sUryahAsa talavArapara apanA adhikAra kiyA aura zamyUka kumArakA vinAza kiyA, aura kharadUSaNa aura vizirakA vadha kiyA, tathA abhayakumAra evaM rAvaNa. ke prANoMkA apaharaNa kiyaa| aura bhI vividha sthAnoMpara pratidina lagAtAra mahAyuddha kiyA, apanI buddhise usa sabako apanI buddhimeM samajhakara pUrA karU~gA / / 1-2|| [3] jaba rAmane sunA ki duzmana A rahe haiM to unhoMne apanA vasAvarta dhanuSa tAna liyaa| rathameM car3hakara bhAIko godameM le liyaa| unhoMne zatrusenAko isa prakAra dekhA mAno yamane hI vekhA ho| isI antarAlameM, jaTAyu aura kRtAnta-vaktra donoM jo cauthe mAhendra svargameM devatA hue the, unakA tatkAla Asana kampa huaa| avadhihAnase yaha saba jAnakara ve donoM vahA~ Aye / bhaktise bhare ve donoM apane svAmIke guNoMkI yAda kara zIghra ayodhyA nagarI phuNce| unhoMne devatAoMkI ananta senA banA dI, jo maro bhAgo maro bhAgo' kahatI huI, yahA~ aayii| rAmakI senA dekhakara zatrusenA bhAga khar3I huI, mAno siMhake dizAmeM praveza karate hI hariNa bhAga khar3e hue hoN| basamAlIke sAtha Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 paumacariu amhahiM sayaka vigachiyAhimANa lina kuTTa dujaNa bhayANa // 93 kiha na gampi suha-sa aiksa ni!!! ghantA ema maSi indiya dubbheyahA~ gamNui pAyeM muni rahaveyahI~ / - virata para niyarAkkriya se sundindara- tuma divasakkiya // 11 // [ 4 ] to rizu maeN vigayae~ sayale guNasya sAyareNaM / seNANiya-sureNa rAma - cohaNa kiyA he // 15 // zimmiDa minimANu saciNa sukka rukho | sampante vasanta mAseM virahi va suddha sukkho // 2 // olaggiDa ku-pazu kA phala adiSNa khAo 1 kiviNusa phulla- pariSantu samaka-kAo || // saha-kalevara juamma hala tharvedi Na-kiya khebo | cAhai pakrir3a vIja siruSaha~ bIca devI // 4 // zeSa pAhANe kamaLa-uppala- - NihAu ekaro / pavirodha manyAe~ pANiDa kiyamta amaro ||5|| puNu pIlai bAlubhAe~ vANDa DAinAmo / asya viruddhA tAI avara minieNvirAmI // 6 // paNa 'mo mI bhayANa turDe mUDha jiya-maNeNaM / kiM salilahA~ karahi hAgi jara varaNa- simkhaNaM // 7 // mAyAsahi piyara ya-juale yavIyasIre / paNa vi koNiu hoi parimanthie vi jIre (1) // 8 vAlua-paripIkapeNa telAdi kaso / icchaya-phalu kiM vigabdhi mAyAsu para mahanto' ||5|| Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTAsImo saMdhi 305 ratnAjhane kahA, "dhokhA denepara duHkha kauna nahIM paataa| hama bhI kitane nirlajja, duSTa, durjana aura amAnI the, hamArA bhI mAna aba gala gyaa| hamaloga laMkA jAkara zubhanana vibhISaNa ke dazana kisa prakAra kara sakate haiN|" yaha kahakara indriyoM ke lie abhedya rativega munike pAsa jAkara indrajIta aura kharake putroMne bahuta logoM ke sAtha saMsArase virakta hokara dIkSA grahaNa kara lii||1-11|| [4] isa prakAra zatrukA bhaya samApta ho jAnepara una devoMne senA sameTa lii| aba unhoMne socA ki guNarUpI ratnoMke samudra rAmako sambodhita kaise kiyA jAya / unhoMne eka sUtrA per3a banAyA aura use pAnIse sIMcanA prArambha kara diyA / vasantakA mAha Anepara bhI vaha vRkSa virahIkI bhA~ti sUkhA jA rahA thA, vaha vRkSa khoTe rAjAkI bhauti thA, na to usameM phala the, aura na chAyA / patra-puSpake parityAga ho jAne ke kAraNa kaMjUsakI bhA~ti ghaha kAlA par3a gayA thA | do baila una devoMne juemeM jota diye, phira usameM hala lagA diyA, aura zIghra hI dUsare devane caTTAnapara hala balAphara bIja bakhera diye / isa prakAra vaha pattharapara kamalake phUloMkA samUha jagAne lgaa| kRtAnta yatra nAmakA devatA mathAnIse pAnI bilone lgaa| eka ora jaTAyu nAmakA devatA ghAnImeM retako perane lgaa| isa prakAra rAmane jaba ye aura dUsarI paraspara virodhI arthahIna bAteM dekhIM, to unhoMne kahA, "are ajJAniyo ! tuma apane mana meM mahAn mUrkha ho, purAne bUr3he pelako sIMca-sIMcakara pAnI barbAda kyoM karate hA ? tuma vyartha zrama kara rahe ho, caTTAnapara kamala nahIM laga sktaa| pAnIko mathanepara bho navanIta nahIM bnegaa| isI prakAra reta peranese telakI upalabdhi kisa prakAra hogI tumhArA Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parAmacarita ghattA to duzcai kiyanta-gilANe 'suGa mi eDa parivammiTa pANe / bahahi sarIru ra dhisiddha ma lA 9 kA piTa [5] taM NisurNevi SayaNu NIsA / hari saMbavi subaha me // 1 // "kiM siri-Nikau kumAra dugukAhi / bAda muNahi so serava macchahi // 2 // kesina pacahi maNi amaalu| dosu pahakaha sar3a para kevalu' // 3 // sampada jAva vapazu zaDa halaharU / tAva laeviNu suhara-kALevaru // 3 // Au jasAi pahADa bandhe / pattu maleNa bhAi-soandhe // 5 // Neha-paseNa vivjjiy-rjjeN| paeNdu Nara-dehu vahahi ki kaI || teNa cavita 'mA~ kina kiM puzcahi / zrappANau kira kAI Na pecchAhi // 7 // jiha hau~ sema nahu mi bhaNe mULa / acchahi sammeM kalevara-bUTA // 4 // paI pekvappiA mA bhguruubr| maNe paribhabiTa gehu garUDa || pattA bho bho manpimuhahu~ ciru jAyaI tuhu~ rANA sambahu mi pisAyahu~ / mAu dui vi maha-moha-mamtA hiNDahu~ gahilara koDa kAntA' ||mou iha ghapaNe hi ili-bala-padama-zAmu / mahalajiu siviliya-mohu rAmu / / / / sahasA huu viyasiya kamaLa-Naya / paricintahu~ kaggu jiNinda-yayaNu // 2 // jaM dujhiya-kammara khayahA~ nneh| jaM avicala-sAsaya-suhareM / // 3 // 'hau~ geha-vasajhAva pekSu kev| cANamto vi acchabhi mukkhu oma // 4 // dhADa tihuaNe annrnn-naau| jo chindaivi mohu muNindu jAu // 5 // dharaNau dasaraha dhiru Asu stti| kabui pehopiza huma viraci // 6 // Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThAsImI saMdhi prayAsa to bahuta bar3A hai, parantu icchita phalakI prApti kucha bhI nahIM hai| yaha sunakara kRtAntadevane kahA, "taba tuma bhI prANoM se zUnya isa avaziSTa zarIrako kyoM ho rahe ho, batAo isameM tumane kaunasA phala dekhA / / 1-10 / / [4] usake ina asAdhAraNa vacanoMko sunakara rAmane lakSmaNako aMka meM bhara liyA aura kahA, "tuma zrIke niketana kumAra lakSmaNakI nindA kyoM karate ho, yadi tuma nahIM jAnate vo cupa to raha sakate ho / " tuma kitanA amaMgala aura aniSTa kaho, isase tumheM doSa hI lgegaa| rAmane itanA kahA hI thA ki jaTAyu eka yoddhA ke zarIra kandhepara uThAkara aayaa| use dekhakara bhrAtR premase andhe, rAjya vihIna rAmane snehake vazIbhUta hokara kahA, "tuma kisalie isa manuSyako Dho rahe ho / " usane kahA, "mujhase kyA pUchate, apane-Apako kyoM nahIM dekhte| jisa prakAra maiM apane manameM mUrkha hU~ usI prakAra tuma bhI ho, tuma bhI zavako kanvepara ho rahe ho| tumheM apane samAna pAkara tumhAre prati mere manameM bhArI sneha utpanna huA hai| are are mujha sahita sabhI pizAcoMke tuma pramukha ho, hama donoM hI mahAmohase udbhrAnta aura bhUtoMse prasita hokara duniyAmeM ghUma rahe haiM // 1-10 // I [6] ina zabdoMse rAma bahuta lajjita hue aura unakA moha DhIlA par3a gayA / sahasA unakI A~kheM khula gyiiN| ve jina bhagavAna ke zabdoMpara vicAra karane lage / una vacanoMko, jo pApa karmoM kA kSaya karate haiM aura jo avicalita zAzvata sukha dete haiN| maiM neha ke vazIbhUta hokara dekho kaisA mUrkha banA, saba kucha jAnakara bhI, mUrkha jaisA bartAva kara rahA hU~ / saMsAra meM dhanya haiM aNaraNNa rAja, jo mohakA nAza kara mahAmuni bana gaye / Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3.8 paumarija dhaSNau bharahu vi je catu raju bohaNa vi kiu paraloya-kanu // 7 // dhaNNau seNANi kiyantavatu / jeM muNeSi bhaNAgaya (1) laiu tattu / dhaNyA sIya vihy-kugi-pnth| gavi dii jAe~ pahI avastha / / 9 / / dhaNNau haNuvantu vi jo gruuveN| Na viNiciTa iya-mohandha-kUte 10 dhapaNA chavaganusa hari-suA vi| je dikSAlakiya Nava-juvA vi // 11 // pattA hau~ baI puNu pAraNa gaeNa vibhapaNa bi lacchIharaNa mapaNa vi / karami kA vi appa-hiMya taNu kahA~ Niya-koM kA hoi baDhataNu' // 11 [-] puNu puNu rahukuka-gayaNayala-candu / paricintai hiyavae~ rAmacandu // 3 // 'sabamanti kalattaI mghraaii| chattaI lamanti sa-cAmarAI / / 2 // lamma bahu-bandhava sayaNa-satthu / lamaha praNAya-parimANu asthu // 3 // lAmanti hatyi raha turaya pyr| aha-dulahu bohi-NihANu Navara' ! pariyANevi valu paDibuddha ev| NiyAridi ve vi darisanti deva // 5 // suravahu-saGgIu suandh-pvshu| ampANa-vimANe hi aNNu gayazu // 6 // 'bhahI rahudhai ki gaya-diNa-suhega' / zeNa vi pavuttu viyasiya-muheNa / / ciru puSNa-vihUNahA~ manca enthu / mage mUvahA~ Nivisu vi soksa kairadhu 8 zya maNuya-jammeM para kusalu bAha~ / jiNa-sAsaNe avicala mAsa jAha ||e Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTTAsImo saMthi dhanya haiM rAjA dazaratha jo dvArapAlakI sanadI dekhakara virakta ho gye| marata bhI dhanya haiM, jinhoMne rAjyakA parityAga kara diyA aura yauvana meM hI paralokakA kAma sAdha liyA / senApati kRtAntavaktra dhanya hai, jisane bhaviSyako dhyAna meM rakhakara tattva prahaNa kiyA / kugatike mArgako grahaNa karanevAlI sItAdevI bhI dhanya hai, usane kamase kama isa dazAkA anubhava nahIM kiyaa| mahAn hanumAna bhI dhanya hai jo vaha moha ke mahAndha kue~meM nahIM gire| latraNa, aMkuza aura lakSmaNake putra bhI dhanya haiM, jinhoMne navayuvaka hokara bhI dIkSA grahaNa kI hai| isa samaya maiM hI eka aisA hU~ jo yauvana bItane aura lakSmaNa jaise bhAIke maranepara bhI AtmAke ghAtapara tulA huA huuN| apane kAmameM vyAmoha bhalA kise nahIM hotA / / 1-12 / / [7] raghukula rUpI AkAzake candra rAma, bAra-bAra apane manameM socane lage ki sundara striyA~ pAyI jA sakatI haiM, camaroM sahita chatra bhI pAye jA sakate haiN| bandhu-bAndhava aura svajana bhI khUba mila sakate haiM, amita parimANa dhana bhI upalabdha ho sakatA hai, hAthI, azva aura vizAla ratha bhI mila sakate haiM, parantu kevalajhAna kI prApti atyanta kaThina hai| yaha dekhakara ki rAmako aba bodha prApta ho gayA hai, devatAoMne apanI RddhiyoMkA pradarzana unake sammukha kiyaa| AkAza, jampANa aura vimAnoMse bhara gayA / sura-vadhuoMkA jamaghaTa ho rahA thA / sugandhita ivA baha rahI thii| devatAoMne nivedana kiyA, "he gama, bIte dinoMke sukhoMkI yAdase kyA / " yaha sunakara rAmane ha~sakara kahA, "dhirapuNyase vihIna mujhe yahA~ sukha kahA~, mUrkhake manameM sAdhAraNa sukha bhI kahA~ hotA hai| isa manuSya janmameM unhIMkI kuzalatA hai, jinakI jinazAsanameM avicala bhakti Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pajamacarita pattA bhaNNu vi NisuNahI kahami visase sAha kusalu te muka kileseM / vana pariMggaha payahi alatiya je jiNa-pAya-mUleM diksaliya' / / 10 [] puNaradhi eSa ghusa kAkuttheM / 'ke tumhe akSahI paramatthe // 1 // ke ko iya riddhi pagAsina / rinu sAhaNahA~ payatti viNAsiya' // 2 sarahasu ekku pajampiDa suraSas / kiM sAmiya bIsariyau gahayaru / / 3 / / tujya paTToM ciru dnnddy-vnne| jo allINu mahArisi-dasaNe // 4 // suha pariNie~ jo kAliu tAliba / Niyaya sIlama jiha pAliu // 5 // sIyAharaNe samuSi gynnhaaN| jo abmipita bhAsi dahavayaNI // 6 jAsu marantahA~ suh-vaariy| paI cakAra pazca bacAriya / / / / tujjhu pasANaM riddhi-pasaNNA / suru mAhanda-sagoM upapaNaDa // // ghazA jo asanta Asi uvayAriu magha-sAyareM pahantu uddhArita / dau~ so deva jabAi mahAiDa paTiuSayAra kareSae~ bhAi' // 9 // [1] so sAya kiyanta-daMDa vssh| kiM maI cIsarita garAhilaha / / 3 / / yo seNAcai tara hontu ciruu| sazaka-mahAraNa sahi thiru / / 2 / / jo pesisa paI sahu~ maayrhiiN| sasuhaNahA~ samare kiyAparahoM / / 3 / je vevi mahara psmb-bhuu| haDa rUSaNa-mahapagaDa mahu surakSA jasu phevali-pAse girntrh| prAyapha vi tumha-mavantara // 5 // pariyANavi cdd-i-mvnn-ru| sahasA varADa jAba pavara / / / / Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThAsIbho saMdhi hotI hai| sunie, maiM aura bhI hU~ vizeSatA kuzalatA unhIM kI hai, jo klezase mukta haiN| jinhoMne parigraha chor3a diyA hai, jo tratoMse zobhita haiM aura jinhoMne jinabhagavAn ke caraNa-kamaloM meM dIkSA grahaNa kI hai / / 1-10 / / 411 [8] rAmane punaH unase pUchA, "tuma kauna ho saca-saca batAo, kisalie tumane ina RddhiyoMkA prakAzana kiyA ? kisalie tumane zatrusenA ke prayAsako samApta kara diyA ?" yaha sunakara, eka devane harSa pUrvaka kahA, "he svAmI, kyA mujha vidyAgharako bhUla gaye, jaba Apane ause vanameM praveza kiyA thA, usa samaya mahAmunike darzanake avasarapara maiM Apako milA thAH ApakI patnI ne apane putrake samAna merA lAlana-pAlana kiyA thaa| sItA apaharaNa ke samaya maiM ur3akara AkAza taka gayA thA aura vahA~para rAvaNase bhir3A thaa| usase mRtyuko prApta honepara Apane mujhe pA~ca namaskAra mantra diyA thaa| isa prakAra Apake prasAdase RddhiyoMse yukta mahendra svarga meM deva utpanna huA / maiM Apase sacamuca bahuta upakRta huA Apane saMsAra-samudra meM par3ane se mujhe bacA liyaa| maiM vahI jaTAyu hU~ aura ApakA prati upakAra karane AyA hU~" // 1-9 // [2] taba itane meM kRtAntadevane kahA, "kyA he rAjana, Apa mujhe bhUla gye| maiM to bahuta samaya taka ApakA senApati rahA, saikar3oM yuddha meM asthira rhaa| Apane AdaraNIya zatrughnake sAtha mujhe yuddha meM bhejA thA / usane mahAbAhu rAjA mathurAko ghera liyA thaa| usameM madhukA beTA lavaNa mahArNava mArA gayA / fre kevalIke pAsa maiMne Apake anmAntara nirantara sune, usase mujhe cAra gatiyoM meM bhaTakane kA Dara utpanna ho gayA, mujhe sahasA Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacarita jo pai~ paNiu "bhavasaru muNevi / vohinahi mahU~ Ayaru kurNavi" ||7|| so hau~ kiya-dhora- sa rshu| mahinye jara surudi-taY ||jl avahie~ pariyANavi hari-maraNu / bhaNu vi uddhAiDa bairi-gaNu // 9|| iha Ayau arahi kiM krmi| tara samva-pyAre uvagarami' ||10|| te vayaNu suNepiNu samai blu| 'ha bozita maggu arAi-balu ||31|| appaTa darisiu riddhI phuN| Na pahuccai paNa jai kAi~ ma // 12|| iya yayaNe hi te parimuSTa mnne| gaya saggahoM suravA ve vi SaNe / / 13 / / pattA puNu pariharai vi sou la bhaTTamu vAsueu vleveN| Niya skhavahIM mahiyale moyAriu saraja-sari sora saMkAriDa ||1|| [1] saM raheMvi sahasrthe mhmhnnu| puzu paNiu rAmeM sattuhaNU // 1 // 'laha varacha sahoyara rajju kreN| rahu-kula-siri-Nava-bahu dharahi kareM ||r hau~ sayalu pariggaDa pArahareMvi / tanu kemi saboSaNu paisare vi' // 3 // saM suNe vi cavai mahurAhivai / 'jA suhaha~ gai yA mahu pi gai' // 4 // pariyANevi pichar3a vahA~ taNau / avaloiDa sura kaSaNahA~ taNau // 5 // tahoM sira viNivaddha paTu pavaha / sahasanti samappiu raja-maru // 6 // gampiNu vinnihr-dhngaa-nnisiheN| sukhayahA~ pArsa cAraNa-risiha / / 7 / / pariseseM vi mohu gunnmhu| uppaNNa-ghohi balu pabahau / / / Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThAsImo saMdhi virakti ho gyii| Apane usa samaya mujhase kahA thA, "avasara Anepara mujhe sambodhita karanA, isa prakAra geA sAyara' krnaa| maiM vahI hU~ jisane ghora tapasyA kara, mahendra svargameM eka devarUpameM janma liyA / avadhinAnase maiMne jAna liyA thA ki lakSmaNakI mRtyu ho gayI hai, aura dUsare yaha ki zatrugaNa uddhata ho uThA hai| isIlie yahA~ AyA hU~, aba mujhe Adeza dIjie maiM kyA karU~, maiM hara tarahase ApakA upakAra karanA cAhatA huuN|" yaha vacana sunakara rAmane kahA, "mujhe bodha mila gayA hai aura zatru senA bhI naSTa ho gayI hai| Apane RddhiyoMke sAtha darzana diye, jo isase bhI prabhAvita nahIM hotA, madhuse usakA kyA ?" ina vacanoMse ve apane manameM santuSTa ho gaye / donoM devatA eka kSaNameM apane-apane svargameM cale gye| isa prakAra dhIre-dhIre zokakA parihAra kara rAmane AThaveM vAsudeva lakSmaNako dhIredhIre apane phandhoMse utArA aura sarayU nadIke kinAre unakA dAha-saMskAra kara diyA // 1-14 // [10] isa prakAra madhusaMhAraka bhAI lakSmaNakA apane hAthoM saMskAra kara rAmane zatrudhnase kahA, "lo bhAI, aba tuma rAjya karo, raghukulazrI rUpI navavadhUko tuma apane hAthameM lo| maiM aba saba parigrahakA tyAga kara tapa svIkAra karU~gA aura tapovanameM praveza kruuNgaa|" yaha sunakara mathurAke rAjA zatranane kahA, "jo ApakI sthiti hai, vahI merI hai|" usake nizcayako pakA jAnakara rAmane lavaNake putrase isa bAremeM bAta kI / usake sirapara rAjapaTTa bA~dhakara sahasA rAjyabhAra usako sauMpa diyaa| cAra gatiyorUpI rAtako naSTa karanekAle, suvrata' nAmaka cAraNa RSike pAsa jAkara moha dUrakara guNabharita aura prabuddha Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ umari katA to gibvANa hi dunduhi tAgyi kusuma-viTi gayaNa-yalahoM paaddiy| surahi-gandha-mArUDa khaNa zrA (1) chau tUra-mahAraDa jageM meM smaaj||9 [1] melapi rAya-laricha-viyasiya-bhuchu / Niya-sansANe uvi Niya-taNurudu / / 1 saphaNu vi sa-miSu risi jAyau / chajajaghu giya-mana-sahAyata // 2 // chako Niya-pae~ thavi su-bhUsaNu / sahu~ tiyAe~ pAna hau vihosaNu ||shaa Niya-para aGgama-taNayahA~ depiNu / suggI vi thiu diksa lepinnu|| siMha zaka-gIka seDa hsikhvnn| sAra tara rammu raivakhaNu / / 5 // gavau gavAkhu sakhu gau dhimudd| indu mahindu birAhiu dummuhu / / 6 / / sambara ramaNakesi mhusaayru| maGgala aGgu suvela gugAyaha / / 7 / / aNata kagaDa sasikiraNu jayAdhara kumdu pasapaNakitti khelambharu / / 8 / / iya avara vi jiga-guNa sumarantA / solaha sahasa pahuhu~ gitasamtA 19. pattA hari-bala-mApari-suppaha-emuha? suggai-gamaga-pariSTriya samuhahu~ / pambaharAI jageM gAma-pagAsa, juvaihi sattatIsa sahAsaI // 10 // / [2] so rAma-mahArisi vigp-nnehu| pradiNa-sasahara-kara-dhavaka-dehu // 1 // udriy-mhnnym-grm-maaru| mabaSahari-NivArazu pahaya-mAru // 2 // baarh-midd-bujur-tm-nniusu| parisaha-parisahaNu ti-gutti-guju // 3 // giri-sihara pariTriba emaash| sambari-upAiya-ahi-mANa // Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAsImo saMdhi 3 ya`aa rAmane dIkSA grahaNa kara lii| taba devatAoMne dundubhi bjaayii| AkAzase phUloMkI vRSTi huI / bhaNa-kSaNa mana sugandhita havA bahane lagI / nagAr3ekI dhvani duniyAmeM nahIM samA pA rahI thii||1-2|| [11] isI prakAra zatrughna bhI vikAsazIla apanI rAjyalakSmIkA parityAga kara apanI paramparAmeM apane putrako sthApita kara anucaroMke sAtha muni pana gyaa| bajAjaghane bhI apanI patnIke sAtha saMnyAsa le liyaa| laMkAke apane padapara apane beTe bhUSaNako baiThAkara vibhISaNane bhI bAhna trijaTAke sAtha dIkSA grahaNa kara lI / aMgadake putrako apanA pada dekara suprIvane bhI dIkSA le lii| isI prakAra, nala, nIla, setu, zazivardhana, tAra, taraMga, rambha, rativardhana, gavaya, gavAkSa, zaMkha, gada, dadhimukha, indra, mahendra, virAdhita, durmukha, jambaSa, ratnakezI, madhusAgara, aMgada, aMga, subela, guNAkara, janaka, kanaka, zazikaraNa, jayandhara, kunda, prasannakIrti, belaMdhara Adi tathA dUsare aura bhI jinaguNoMkA smaraNa karate hue solaha hajAra rAjA dIkSita ho gye| suprabhA pramukha rAma-lakSmaNakI mAtAoMne mI sugatimeM jAneke lie prayAsa kiyA / jagameM apanA nAma prakAzita karanevAlI saiMtIsa hajAra striyoMne bhI dIkSA le lI // 1-10 / / [12] mahAmuni rAma aba snehavihIna the| pUrNimAke cA~dake samAna sapheda unakA zarIra thaa| unhoMne mahAvatoMkA bhArI bhAra apane Upara uThA rakhA thaa| madurUpI zatrukA nivAraNa kara diyA thA aura kAmadevako bhI parAsta kara diyA / bAraha prakArakA kaThora tapa aMgIkAra kiyA, parISada sahana kiye aura yuktiyoMkA paripAlana kiyA / pahADakI coTIpara vaha dhyAnameM lIna hokara baiTha gye| rAtameM unheM avadhijJAna Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita priyaanniy-hri-dssptti-thaa| sumariya-maya-bhaya-kaya-guNa-gihANu 5 viDiya-dina-duniya-kamma-pAsu / bhaikanta-pavara-chaTovavAsu // 3 // viharamnu pattu dhnn-knny-pvruu| sandaNadhaLiNAmu pATanaNayaru ||7|| tahi pArAviDa gaamiy-sirnn| mattie~ pariNandi-paresareNa // 8 // pattA sahI sura dunduhi sAhucArau mandha-bAu vasu-parisu apAra / kusumalie samau virathariyara asthAkA paJca vi acchariyaI // 1 // [13] puNu pahuhe apoya. kyai~ devi / saM sandaNayali-pazu evi (1) // 1 // ciharai mahiyala balu-muNivarindu / NaM bhAsi pahilau jiNa-varindu // 2 // taSa-caraNu parai ajha-ghoru viiru| sahasauNu pabai hiya eN dhIru // 3 // gaya-mAsAhAriu mamatrA ca / sancovari sIyala usuvaha ca / / / / rama-rahiu hoNa-gaTTAvaDa vya para-maSaNa-NivAsiu pApAja cha ||5|| moksahI ai-ujjau loDaucca / payaliya-maya-vindu mahAgaDa satra // 2 // bahu-diNe hi mameMvi mahiyalu asesu / sampAiDa koTi-silA-paesu // 7 // muNivaraha koTi jahiM bhAsi siddha / jA titya-bhUmi tihuaNe pasiddha // 8 // uddhariSa-bhueNhi jA kpnnenn| taha~ devi ti-mAmari sakkhaNeNa / / 9 / / Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maTAsImo saMdhi kI utpatti ho gyii| unhoMne jAna liyA ki lakSmaNa kahA~para utpanna hue haiM, yaha bhI jAna liyA ki lakSmaNane janmajanmAntaroMmeM unake sAtha kyA dhartAdha kiyA hai| unhoMne majabUta duSkRtake ATha kA~kA nAza kara diyA / chaThA upavAsa samAna kiyA hI thA ki vaha ghUmate hue vaha dhanakanaka nAmaka dezameM phuNce| usameM syadanasthalI nAmakA nagara hai| usake rAjA pratinandIzvara ne bhakti aura praNAmake sAtha rAmako pAraNA kraayaa| devadundubhiyoMne sAdhuvAda diyaa| sugandhita havA bahane lgii| apAra dhanakI vRSTi huI / kusumajilike sAtha aura bhI dUsare pA~ca acaraja hue // 1-2 // [13] unhoMne rAjAko aneka vrata diye| yaha syandanasthalI nagara gaye / isa prakAra mahAmuni rAma dharatIpara vihAra karane lage, mAno prathama tIrthakara AdinAtha hI hoN| mahAvIra rAmane ghora tapazcaraNa kiyaa| munikI bhAMti unake manameM dhIraja bar3hatA jA rahA thA, vaha siMhakI bhA~ti gajamAMsAhAra (mAimeM eka bAra bhojana, gajamAMsakA bhojana ) karate the, candramAkI bhausi sabase adhika zItala the | nimna starake nartakakI bhA~ti vaha rasarahita the| sA~pakI bhA~ti vaha dUsareke bhavana meM nivAsa karate the / mokSake lie (muktike lie aura chUTaneke lie ) vaha tIrakI bhA~ti atyanta sarala ( sIdhe ) the| (chUTanA, mukti pAnA hI, unakA eka mAtra lakSya thA), mahAgaNI bhA~ti unake zarIrase madayindu (mada yA ahaMkAra) jhara rahe the| isa prakAra unhoMne bahuta dinoM taka dharatIpara vihAra kiyA, usake bAda ve usa koTizilA pradeza meM pahuMce, jahA~se karor3oM muniyoMne mukti prApta kI hai aura jo tInoM lokoMmeM tIrthabhUmike rUpameM vikhyAta hai, jise lakSmaNane apane hAthoMse Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahA ay'aa upari paDeSi pambiya-vAhana gaM sarubaru giri-sihara sa-sAu / suggIvAi-muNinda-gaNesaru thiTa jhAyantu sayambhu-jiNesaha / / 10 isa poma pariya-sele sayambhupavassa kaha vi aparie / tibhaNa-samAbhu-raie rAhaba-NikSamaNa-pamvamiNaM // vandaha-Asiya-karAya-baca-lahu-bAjAya-vajarie / rAmAyaNassa sese bhaTThAsImo imo smo|| [86. gavAsImo saMghi dhAparaNa-dara-vasandho mAgama-Ano pmaann-vipr-pbho| zihumaNa-sayambhu-avako jiNa-tisthe pahADa kamba-maraM / / vo bhavahi jANevi selthu rAha muNi thiyu| ajaya-saggahI sIendu tasvaNe Aiyau || RSakaM // [.] Nimaya-mabamtarAI sumreppinnu| miNa-dhamma) mipahAu muNepiNu // 3 // cintA lakSaNe anubh-survh| 'so maI maNe jANika rahanadAsA jo mazuzratoM kantu mahArau / asu cakavA mAha bahuArau // 3 // so mana paravahA~ge u| eha bi sahI vimoe~ pasAibara | Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAvAsImo saMghi 311 svayaM uThAyA thaa| rAmane turanta usa zilAkI tIna pradakSiNA dii| hAtha Upara kara ce usa zilAke Upara car3ha gaye, ve aise lagate the mAno DAloM sahita vRkSa kisI pahAr3akI coTIpara sthita ho| unake sAtha sugrIvAdi muniyoMkA samUha bhI jinezvarake dhyAnameM lIna ho gayA / / 1-10 // mahAkavi svayaMbhUse kisI prakAra avaziSTa, tribhuvanasvayaMbhU dvArA racita pabhacaritameM rAghavasaMnyAsa nAmakA parva samAsa huA / vandaike Azrita aura kavirAja svayaMbhUke choTe putra dvArA kahe gaye pAgama ke zeSa [in yA mahAsabhA samAsa duaa| navAsIkI saMdhi trimudhana svayambhUkI yaha svaccha kAvyadhArA hamezA jinatIrthameM bahatI rhe| isa kAvyabandhakI saMdhiyA~ vyAkaraNase sudRr3ha haiM, yaha AgamakA hI eka aMga hai, aura pratyeka pada pramANoMse samarthita hai| aphyuta svargameM sItA devI ke jIvarUpI indrane avadhijJAnase yaha jAna liyA thA ki rAma kahA~ para hai, vaha yahA~se turanta unake pAsa gyaa| [1] apane janmAntaroMkI yAda kara, aura yaha jAnakara ki jinadharmakA kitanA prabhAva hai, acyuta svargakA indra apane manameM socane lagA "maiMne apane manameM jAna liyA hai ki yaha vahI rAma hai, yaha manuSya janmameM hamArA pati thaa| isake choTe bhAI lakSmaNa pakravartI the| snehase vyAkula hokara paha narakane gayA hai, Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - savaya-seThi ArutA~ AyahA~ / jiha maNu Talaha Na hoi pahADa jiha vamANi jAyar3a suravaru / pusa meci ajinheM ci / pacavi mandara garveSi suroie~ / puru sumita raho ho / puzu tahaloka -ja- mAmeM / pacamazvarija cintantu ema soDa taM koDi-silA yalu pattu // 5 // siMha karemi iha zANa-sahAya ghabalunala vara kevaLa jANaJca // 6 // mitsu maNi majmaNi-gaNandhakaH // 7 saba hU~ jiNaM bhava hai jarge vandevi 8 jAmi dISu NandI saru sohaeN // // ASi - kohi sammata jampani sukkha hU~ sahu~ rAmeM // 11 // 10 // tahi vipaNeM mahAvaNeM smme suda jANaharu ghareSi ghattA Ara intaraNa | NivisamamlareNa // 12 // [j puNu va-pAsi tahiM vizu se kara rakhANu sampaha-deveM // 1 // jaM ala-phula- riddhi jaM vala pada- soDikhau / vaM bahu-komala-kompasa-phala-dala | jaM somaka-maLyAniLa-cAlita / jaM sAhAraNiyA-arivada / // 2 // jaM kala koirU-kula- krima - kaLapa lu // 3 jaMca-sahi vayavamAkhita // 4 jaM kusuma-rama- puJja piriyaTha ||5|| jaM suma-sabaI(?) su-kiM.suzra - masbira / jaM vahuviha vihaGga-paMcazci / / 6 / / jaM dasa-disi vaha pasariya-parimalu / taru paramAramdhAritha-mahi // 7 // ||8|| aM surapura-ThANa- samANau / samdaraNam-vaNa- aNumA ghattA mantharu gAi~ gaDa | rAma pAsu gau || 1 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAvAsImI saMdhi yaha bhI usake viyogameM saMnyAsI bana gaye haiN| apaka zreNimeM sthita inake dhyAna meM maiM kisa prakAra bAdhA pahu~cAU~ jisase inakA mana vicalita ho jAya, aura inheM ujjvala dhavala kevalajJAna utpanna na ho, jisase yaha vaimAnika svargakA indra ho jAya, merA manacAhA mitra, bahutase ratnoMkA svAmI / usake sAtha maiM ghUma~gI, abhinandana karU~gI: aura samasta mitabhAloMnI nA karU~gI, devasamUhameM pA~coM mandarAcalakI vandanA karU~gI, aura nandIzvara dvIpakI yAtrA bhI kregii| sumitrAkA jo putra lakSmaNa narakameM hai use samyak bodha dekara le AU~gI aura antameM trilokacakameM apanA yaza prasArita karanevAle rAmako apane sukha-dukha btaauuNgii| apane manameM ye saba bAne socakara vaha deva AkAza mArgase cala pdd'aa| aura Adhe hI palameM vaha, koTizilAke pAsa A pahu~cA / / 1-12 // [2] usa svayaMprama devane binA kisI vilambake usa zilAke cAroM ora sundara dAna banA diyA, jo nayI-nayI kopalose zobhita thA, jo gIle-gIle phUloMse atyanta sampanna thA, jisameM sundara phala phUla aura dala the, jisameM koyaloMkA sundara kalaraSa ho rahA thA, jisameM zItala maMda dakSiNa havA baha rahI thI, jisameM caMcala bhauroMke samUha kI gunagunAhaTa thI, jo sahakAroMkI maMjariyoMse ladA huA thA, jo kusumoko dhUlase pIlA-pIlA ho rahA thA, jo saikar3oM totoM aura desUke phUloMse ladA huA thA / jisameM bahuvidha vihaMga vicaraNa kara rahe the, jisakI sabhI dizAoM meM saurabhakI rela-pela macI huI thii| vRkSokI bahulatAne dharatIko andhakArase Dhaka diyA thA 1 jo svargake nandanavanake samAna thA, mandara aura svarga udyAnase apanI samAnatA rakhatA thA // 1-2 // Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 paumacarita [ ] puNu NiyaustareM lIla DAe~ vi / evaM padonchana aggae~ thAeNvi // 1 // 'viraha-vasAiyae~ sumrntieN| sagga-paesa asesu bhamannie~ // 2 // giya-puNNehi garuehi maNihau / vahu-kAkahA~ kema vi tuI diTTaDa / / 3 / / Nivisu vi saheM viNakAmi sahavA de sAiDa NimyUDa-mahAhava // 4 // pipa-mahurAlA hi smmaannhi| kiM saveNa mahu joSaNa mANahi // 5 // NipAla pAhANuva ki acchhi| sabaTammuhu sa-vimAraNiyacchahi // 1 // sAiTa pisApa jema bhni| kAlu ma sevAha vattha-vivajita // 7 // vattA so koyAdApaDa pahu sundaru NandantAna jema saracaDa paI kiyaa| o Niya-NiggayA thA [4] hau~ sA sIya tuhu~ meM so rahuvai / pura meM pihimi te jiima nnrvh||1 sA ji bhaujsA-Nayari psinii| ghaNa-kaNa-jaNa-maNi-zyaNa-samiddhI // 2 rAulu taM meM te ji hygy-dhr| puSpha-dhimAzu taM meM se rahavara // 3 // eNu maI-pamuha samdhu mleuru| abahanau matharaddhama ka puru // 4 // bhunahi kAma-moya hima irithya / hahi chAchIhara-dukkha zcima // 5 // agNu vi par3ama homti ai-saha / caDa kasAya vAvIsa parIsaha / / // Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NavAsImo saMdhi 123 [3] usa vijana ekAnta sundara mahApanameM sItA rAmake sammukha khar3I ho gayI, aura bolI- maiM virahake vazIbhUta hokara tumhArI yAda karatI rahI hU~ aura isa prakAra samasta svarga pradeza chAna maaraa| bahuta samayake bAda apane bace hue puNyake pratApase kisI prakAra apane priyatama tumheM dekha sakI huuN| aba maiM tumhArA ghiraha eka jhaNake lie bhI nahIM saha sakatI, bar3ebar3e yuddhoMke nirvAha kartA, tuma mujhe AliMgana do, mIThe AlApoMse mujhe sammAna do, isa tapase kyA ? mere yauvanako mAna do| pattharakI caraha aDiga kyA hai, vikAroMse bharakara merI ora dekho / lagatA hai tumheM bhUsa laga gayA hai, isIlie itane nirlaja dIkha par3ate ho, vastraSihIna hokara, vyartha apanA samaya ga~vA rahe ho| tumane sacamuca yaha kahAnI siddha karake batA dI ki jisameM sundara nAmake vyaktine mAmAkI lar3akIke premameM apanI patnIko chor3a diyA thA bAda meM vaha marakara apanI patnIse vaMcita ho gayA // 1-8 // [4] maiM vahI sItA devI hU~, tuma bahI rAma ho| yaha vahI dharatI hai, yaha vahI rAjA hai, vahI ayodhyA nagarI hai, dhana-janamaNi-mANikya dhAdise samRddha / vahI rAjakula, azva aura mahAgaja hai / vahI puSpaka vimAna, rathazreSTha haiM, yaha vahI antaHpura hai jisakI maiM paTTarAnI hU~ | ataH apane abhIpsita bhogakA Ananda lo| lakSmaNakA dukha chodd'o| he rAma, cAra kaSAya aura bAIsa 1. "dakSiNApaya giriphUTa prAmameM pradhAnakA sundara nAmakA putra yA usane apanI patnIko chor3a diyA / vaha mAmAkI lar3akIse vigAha karanA cAhatA thA, bAdameM per3akI DAkase laTaka kara mara gyaa|" Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 paJca ci indiya sapta mahakabhaya / jiNa tava caraNa jAi kahA~ yahIM / to vari evahi leM paNa laggu sama-bhaNDa pasevi paramacariu / kAraNa pahU~ Asi caDhata hU~ / mahu mahukAra sAhasaga mAriGa / maha kAraNa mArur3a paTTaviyata / mahu kAraNa koDi - limbAi mahu kAraNa bhaggara NandaNa SaNu / maJju kAraNa khaNAyaka lakSita / paripesiGa aGga madhu kAraNeM / indra bandhevi raNa levAviDa / kAraNa kANAhu ma sadhaiM rAhavacanda ko visahai puNu bhaTTa mahA-mama // 7 // maSaDa kAle vi eyahI~ ||8|| ghattA hAsa dina hiM para / bhagya ameya para // 9 // [ 5 ] dhAtra sAyara-yajAvasaha // 133 kikindhesaha miru uccArita || 2 || vAraNeM ziviyata ||3|| RSNu visAlI vizavAya // // // // // ghAu akla kumAru ma sAha ||5|| jiTa haMsarahu seja AsaGghi // 6 // mAriya hastha-paharatha mahAraNeM // 7 // nArAyaNu sattie~ mindASika ||4|| ghattA tara pekkhanta uvavazu gaiya / tayahu~ viharantI guNa-mariyA | puNu tehiM pavoliDa "daya karahi / jeM so mahAru turiu barahu~ / to esthata suravai-kiya SiNivAiDa samateM | avicala rajju kareM ||2|| [4] jaiyahu~ sahasA hau~ pavva // 1 // vijAhara-karNehi abayariyA ||2|| darisAva hi ahahu~ dAsa rahi || 2 || pahu~-paha gampi kIla karahu~" ||4|| pANAkAra bisiu || || Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NavAsImo saMdhi parISaha asahya hote haiM, pA~ca indriyoM, sAta bhaya, ATha ahakAroMko kauna sahana kara sakatA hai, jina-tapasyAkA anta kisane pAyA, samaya eka dina ise bhI naSTa kara degaa| yadi isa samaya nahIM mAnate to kucha dina bAda tuma khuda apane para hNsoge| isa saMyamake saMgrAmameM par3akara kitane hI manuSyoMkA anta ho gayA / / :-|| 5] mere lie hI Akhira tumane samudrAvarta dhanuSako car3hAyA thaa| mere lie hI tumane sahasrako mArA thA, aura kiSkiMdhA narezakA upakAra kiyA thaa| mere lie. hI tumane hanumAnako dUta banAkara bhejA thA, usane yuddha meM vAyudhakA kAma tamAma kiyA thaa| mere lie koTizilA uThAyI gayI aura AzAlI vidyAkA pattana kiyA gayA, mere lie nandanavana ujAr3A gayA aura sainika sahita akSayakumArakA vadha kiyA gyaa| mere kAraNa tumane samudrako lA~ghA aura haMsaratha aura setukA vadha kiyA / mere hI kAraNa aMgadako bhejA gayA, aura yuddhameM hasta prahastakA vadha kiyA gayA / indrajItako raNameM bA~dhakara le jAyA gayA, aura lakSmaNako zaktise Ahata honA pdd'aa| mere hI kAraNa laMkAdhipati rAvaNa yuddha meM mArA gyaa| maiM vahIM sItA huuN| he rAma, tuma mere sAtha avicala ananta samaya taka rAjya karo // 1-1) . [) tumhAre dekhate-dekhate maiM, upavanameM gayI, jahA~ maiMne turanta dIkSA grahaNa kii| vahA~ maiM bihAra kara rahI thI ki eka vidyAdhara kanyA mujhe yahA~ le aayii| usane kahA, "dayA kara mujhe rAmake darzana karA do jisase maiM patike rUpameM unakA varaNa kara sakU, tumhAre sAtha jAkara krIr3A kara skuuN|" isI bIcameM usa indrane nAnA alaMkAroMse vibhUSita dasa sau saMkhya uttama striyA~ utpanna kara Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita dasa-saya-saGghau vr-maaminndd| pattau sa-vikAsa kAmiNi // 6 // maNNA maNaharU gAyantithA aNNau bIpaDa bAyantiyau // 7 // apaNau ghaudiseM hiM gaDantiyA / sakala diSTi payantiyara | // 8 // kuma-cazcika krntiyu| aNpAja thagaharu darisastiyau // 1|| dhattA tovibhansi ( ma ) u gimmala mAzu haya parisaha-dhAri / thita piccalu gamu muNintu NAvai merUgari // 10 // baM kema vi duriynvykraasu| maNudalita kA rAhava-muNivarAsu // 1 // taM mAha-mAse siya-parakheM preN| vArasi-diNe misiha parastha-pahareM // 2 ghu-paai-kmm-jinniyaaghmaannu| uppaNNu samujjalu parama-NANu // 3 // ' khaNe kevala cammuheM jADa spl| gopaya-samu loyAkhoya-jubhAlu / / 3 / / sahasA paDa-deva-NikAu bhAu / bhai-rUma-vihUi amara-rAja // 5|| kiya mattie~ bandaNa jANavajja / ghara kevala-NANuppati-pujja ||6|| so tAva sayampaha-zAma evi| sopandu vala icaNa kareSi ||7|| paviuttamaGga so bhaNaha eva / 'ma tumhaheM apaNANeNa deva // 4 // pattA 'jo aviNaya-bante sudaGa guru avarAha kiya / te sapata khamejahi sigghu tihumaNa-jaNa-gamiya' / / 9 / / [8] appANara garaha vi saya-bArau / kA vi samAvi rAmu makArakha / puNu puNu yAdaNa-itti kopizu / somisiha guNa-gaNa sumapiNu // 2 // pariyohaNahi pathaTu syampAhu / ladheki paDhama-garaba rayaNappAhu / puNu mahakameM vi putvi-smrphu| sampAiDa saNeNa vAlayapahu // 4 // Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NavAsImo saMdhi 32. vIM / ve vilAsinI-sundariyA~ vahA~ pahu~cI / eka manohara gAna gA rahI thI, dUsarI vINA bajA rahI thii| eka dUsarI cAroM dizAoM meM nAca rahI thI aura kaTAkSoMke sAtha apanI dRSTi ghumA rahI thii| eka aura dUsarI candana aura kezarase raMjita apanA stana dikhA rahI thii| parantu rAma vicalita nahIM hue, pariSada rUpI zatruoMko jItanevAle nibhela dhyAnase yukta munIza rAma meruparvatake samAna sthita the / / 1-10|| [7] pApoMko jar3ase ukhAr3anevAle rAdhava munivarakA mana nahIM DiMgA / mAgha mAike zuklapajhameM bArahavIMkI rAtake cauthe praharameM unhoMne cAra dhAtiyA karmoM kA nAza kara parama ujjvala jJAna prAma kara liyaa| eka hI kSaNameM unheM kevala cakSu jJAna utpanna ho gayA aura unheM sacarAcara loka gopadake samAna dikhAI dene lgaa| turanta cAroM nikAyoMke devatA vahA~ Aye | indra bhI apane samasta vaibhavake sAtha aayaa| unhoMne Akara kevalahAnakI utpattikI bhakti bhAvase aniMdya pUjA kii| itane meM usa svayaMprabha nAmake sItendra ne kevalajJAnakI carcA kii| apanA sira jhukA kara usane kahA, "he deva, maiMne ahAnase tumhAre sAtha burA bartAva kiyaa|" avinayake kAraNa jo mArI aparAdha kiyA hai, he tribhuvanase vandita, tuma merA aparAdha kSamA kara do / " // -9 // [4] usane saikar3oM bAra apanI nindA kI aura isa prakAra rAmase kSamA yAcanA kara bAra-bAra unakI bandanA-bhakti kii| usane lakSmaNake guNasamUhakA smaraNa kiyA / lakSmaNako pratibodhita karaneke lie vaha svayaMprabha deva vahA~se claa| pahale naraka ralaprabhako lA~dhakara phira usane dUsare zarkarAprabha garakakA atikramaNa kiyA aura phira eka palameM zAlukAprabha naraphameM pahu~cA / Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 paumacariu kavi sarasUcchu jema pIlijjai / kavali jidda dasa disu lina I sera ko vi RNu jiha kaNDijjai / ko vi puNu rukkhu jeba khaNDilai // 5 // tilu vilu karavateMhi kapijjai // 6 // ko vi mayagala daste hi pelijAi // 7 kavi ko dvirujhara lui // 8 // ko vi ru chijjadda chajjaDa vijjai // 9 kaoN vija puNu mUrijai // 10 // ko vi piTTijar3a vajjhai mubai / kauM vi puNu dajjhaSTa rahasi ko vimAri khajjada vija / ko tripalija ko vali dijjai / ko vi dajiha ko vi malijaha // 11 ko vi putra riGa mivi padhAvai ||12 ko vikAi kendra dhAhAva ghatA tarhi sambukarka hammanyu gaya-pANi-santa-sarIka dhorAruNa-jayaNu / dIsaha dahatrayaNu || 13|| [ 9 ] sambukuro sama te / 're re khala-mAvaNa asura pAsa / ana vidurAunasamu Na hoi / kugttaNu sueN kareM vimala cittu' / usama nAvoM lambuku buku | to gari visANovari Nieva / 'kotuhu~ ke kajjeM etthu bhADa' / bokhiti surAhitreNa ||15 DhakAe~ eNDa duva-bhAva // 2 // duTTu pattau aNNu ji gAI koI // 13 // taM nisuni NaM zramiNa situ // - // puNu puNu vi pavoha sAtha-makku // 5 // lakSaNa - rAvaNa pucchanti veSi // 6 // vidhiNu aksara amara-rAu 11 'u~ sA ciru hotI jaNaya-dhIya / jA rAvaNa pahU~ avahareMSi NIya // 8 // jA marce sAra rAmAyaNAsu / tava caraNa pahAveM jAya iSchu / bA jama-diti va Nisiyara - jaNAsu // 19 aNu vikkhiTi rAmacandu // 10 // yahA~ koDi silAya pANu jATa / iu~ puSNu tumha pohaNA~ ATha // 11 // Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 329 NavAsImo saMdhi vahA~ usane dekhA ki koI kaNa-kaNa kATA jA rahA hai, koI sUkhe vRkSakI taraha Tukar3e-Tukar3e kiyA jA rahA hai, koI sarasoMke samAna perA jA rahA hai. koI lApana tila-tila kATA jA rahA hai, kisIko balike samAna dasoM dizAoM meM chiTaka diyA gayA hai, koI matavAle hAthiyoMse pIr3ita kiyA jA rahA thA / koI pITA, bA~dhA aura chor3A jA rahA thaa| koI loTa rahA thA, rauMdhA aura loMcA jA rahA thaa| koI jalatA-dhatA aura siintaa| koI chedA jAtA, aSTa hotA aura vedhA jaataa| koI mArA jAtA, khAyA aura piyA jaataa| koI cakanAcUra hotaa| kisIko kATa DAlate aura phira bali de dete| kisIko dalamala diyA jaataa| koI krandana karatA, koI jorase rotA, koI apanA pUrva duzmana dekhakara daur3a par3atA / vahA~ usane dekhA ki zambUka kumAra rAvaNako mAra rahA hai| usakI A~kheM bhayaMkara aura lAla haiM, usakA zarIra besira-pairakA ho rahA thA // 1-13 / / [9] taba usa surazreSThane sambakakumArase kahA, "are are duSTa, asura pApa tUne yaha duSTabhAva kisalie prArambha kiyA hai / are durAza, tujhe Aja bhI zAnti nahIM milI ! isase kisI aura ko kaSTa nahIM hotaa| duSTatAko chor3a aura apanA citta nirmala bnaa| yaha sunate hI jaise usapara kisIne amRta chir3aka diyA ho| zambUkakumArakI pariNati zAnta ho gyii| sItendra use bAra-bAra pratibodhita karane lagA / use vimAnameM baiThA dekhakara lakSmaNa aura rAvaNa donoMne pUchA, "tuma kauna ho aura yahA~ kisalie Aye ho ?" isa para, usa amararAjane kahA, "maiM vahI purAnI rAjA janakakI lar3akI huuN| jisakA pahale rAvaNane apaharaNa kiyA thA, jo striyoM meM sarvazreSTha thI aura nizAcaroMke lie yamadRSTi thI / tapasyAke prabhAvase maiM indra huI aura rAmacandra Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 padamavari mahu kAraNa vihi mi jahi bhava- sAyare kohavaNa ghattA [10] turDe para bhraNDa kiya hoyaeN jiNanvayaNAmaya pazpiIya u jAhU~ mahatA hU~ / dukha pAe~ ||12|| kohu mUla savahu~ vi bhaNarathahu~ / kohu viNAsa karaNu daya-bhramma koDa jeM mUla jaga-saya-maraNahA~ / kohu se vahari sambahA~ jIvoM kohu cijahA~ vima-sahAvahA~ / haNisurNevi iva daNANatareM / 'kiMkidina hA hA kA pATha kara baDUu | yo pariSadriya maneM kAhaNeM / sa- paramparAe~ mammIliya / 'chai vaha esthahI uddhArami / ciNi ci jaNa sahasA sohamada evaM bhaNeSi kira jAvahi / aruNeM tuppu jema siMha tAni / somAyahi bhaggA / kohu mUla saMsArAvatthahu~ ||1|| kohu ja~ mUlu vora- dukammahoM // 2 // kohu meM mUla parama-pasaraNa // 3 // meM kajje ahA~ hari dahagI vahIM ||4|| avazeppara mittattaNu bhASa' // 5 // siNi vi te samiya khaNantare // 6 hu~ // 7 // ma jaM sampAdya kuhu evaDDU ||8|| ghatA jeM chaNDipa ku-maha jATha surAziva' || 9 | [19] bAsaveNa dudhyahura-varNe ||1|| 'pahu aihu' AlAva pabhAsiya || 2 || duggaittara-DiNi tArami // 3 // | sam parANami aa NAsva // 4 // choDi jema vivi gaya tAvahiM // 5 ai-gejjha dappaNa -khAya-va thiya // 3 kema trivi Na sakiya inheM ||7|| Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ javAsIma saMdhi 33 ne bhI dIkSA grahaNa kara lii| usa koTizilApara unheM jJAnakI prApti huI haiM aura maiM tumheM sambodhita karane AyI hU~, mere kAraNa tuma donoMko bhavasAgarameM kodhake kAraNa bar3e-bar3e duHkha uThAne par3e // 1-12 || [10] vAstava meM krodha hI saba anathakA mUla hai, saMsArAvasthAkA bhI ate are frame mUla hai. krodha ghora pApa karmo kA mUla hai, tInoM lokoMmeM mRtyukA kAraNa krodha hai, naraka meM pravezakA kAraNa bhI krodha hai| krodha sabhI jIvoMkA zatra hai| isalie he vipamasvabhAva lakSmaNa aura rAvaNa, tuma loga isa krodhako chor3a do| ApasameM tuma donoM mitratAkI bhAvanA kro|" isa bacanAmRtako sunaneke anantara ve tInoM tatkAla zAnta ho gye| ve socane lage ki hamane dayAdharmameM apanI dRSTi kyoM nahIM kI, isase hameM manuSya paryAya to milatI, are are hamane aisA kauna-sA bar3A pApa kiyA jisake kAraNa itanA bar3A duHkha bhoganA pdd'aa|" jIvalokameM tuma dhanya ho jisane kumatikA parityAga kara diyaa| tumane jina vacanAmRtakA pAna kiyA aura svarga meM jAkara indra hue || 1-2|| [11] yaha saba sunakara pItavarNa usa indrake manameM karuNA utpanna ho AyI / paramparAgata zabdoM meM usane unheM abhaya vacana diyA aura kahA - "Ao-Ao, lo maiM hU~, maiM tumheM durgati rUpI nadIke kinAre lagA kara bhaanuuNgaa| tuma donoMko maiM zIghra hI solahaveM acyuta svarga meM le jAU~gA / " yaha kahakara jaise hI vaha indra unheM lene ke lie udyata huA vaise hI ve navanItakI bhA~ti gAyaba ho gaye | AgameM jaise ghI sapa jAtA hai, athavA darpaNakI chAyA jaise atyanta durbhAya ho jAtI hai| indrane Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 paumariTa maha jahi jeNa jeva paavev| suhu va duhu va tihumaNe mujhebaddha taM samatthu ko vinnidhaareveN| sAsu satti parirakSa karavae~ // 5 // puNa vh-dukkhaannl-sntttaa| ve vi cavamti eva devantA || 2011 'ubaesu dagAvara kiM pi je puNu vi Na pAghahu~ eha kaheM gibyAga-vai / bhIsaNa Nasya-gaI' / 11 / / [1] roga vi patu 'jaha karahA~ dhynnu| to lekha tariDa sammatta rayaNu // 1 // jaM paramuttamu tihuaNe pasiddha / maha-dulahu puNNa-pacittu suddha // 2 // jaM kamma-mahaNu kallANa-tasu / dugNeu amabaha bhava-mayantu / jaM kahiu prm-tisthrhi| paripujiTa sura-gara-visaharahi / / / je sundaru kAleM vohi veh| sAsaya-sina-thANu pahANu NeI' 55 / / iya-ayaNe hiM djimy-bhehi| sammattu vihi mi parivaSaNu tehi 116|| gaja sIyA-hari vi sa-saGku terathu / valaeja sa-kevala-pANu jetdhu // 5 // samasaraNanbhantareM paisaraSi / bhattie~ puNu puNu vandaNa kovi / / 8 // vollagahu~ laggu 'mahu hohi siMha kareM parichindami (1) ghatA paramesara-saraNu / jema jarA-maraNu / / 1 / / [11] turdU para ekku biyachu viyAhu~ sAhu~ sUru guNa guNadahu~ / / 1 // jANa-mesavAhaNeMNa myaavnnu| jeNa daLu mana-caDagai-kANaNu / / 2 / / Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ momo dhi 333 saba upAya kara liye para vaha unheM le nahIM jA skaa| usakA saba Ananda kirakirA ho gyaa| athavA saMsAra meM jo manuSya jahA~ jo sukha-duHkha pAnA hai, ve use svayaM bhogane par3ate haiM, usakA pratikAra kara sakanA kisake lie sambhava hai| kisakI zakti hai ki usakI parirakSA kara ske| ve donoM duHkhoMse atyanta santapta ho uThe aura isa prakAra bAteM karate hue kA~pa utthe| unhoMne kahA, "he dayAvara indra, tuma mujhe kucha aisA upadeza do, jisase mujhe bAra-bAra naraka gatikA duHkha na uThAnA par3e" / / 1-11 / / [12] taba usane kahA, "yadi tuma merI bAta mAnate ho to samyaka darzana svIkAra kara lo, jo tInoM lokoM meM prasiddha aura parama pavitra hai, jo atyanta durlabha puNya pavitra aura zuddha hai, jo kalyANa tattva aura karmoMkA nAzaka hai, saMsAra nAzaka jise abhavya jIva aMgIkAra nahIM kara sakate, jisakA vyAkhyAna parama tIrthaMkaroMne kiyA aura sura-nara aura nAgoMne jisakI upAsanA kI / jo sundara hai aura samaya Anepara jIvako bodha detA hai aura zAzvata ziva sthAna meM le jAtA hai|" yaha sunakara unakA Dara dUra ho gayA aura unhoMne samyaka darzana svIkAra kara liyA | taba sItendra sazaMka usa sthAna para gayA jahA~ para kevalajJAnI rAma vidyamAna the| usane samavasaraNa ke bhItara praveza kara bhaktise bAra-bAra rAmakI bandanA kii| usane kahA, "mujhe paramezvarako zaraNa mile, aisA kIjie jisase maiM jarA aura maraNa kA chedana kara sakU~ ||19|| [13] paNDitoMmeM tumhIM eka paNDita ho, zUroMmeM eka zUra aura guNiyoM meM eka guNI / jJAnarUpI agnise jinhoMne saMsArakI cAra gatiyoMke bhayAvane jaMgalako jalA diyaa| jinhoMne uttama Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 utsama lesa-tisUleM dubaru / jeM kiu moha-vahari saya-sakA // 3 // diva-mahamsa-baharagahoM paakhidd'| jeNa Neha-NAma mi piNNAsiu // 3 // bhaNNu vi eu kAha taba juttaa| siva-pau ejaha vi viDatA // 5 // so vi ki maI muvi jaaijvh| Avami jema hara mi taha kimbaI' // 6 pabhaNaha muNivarindu 'suNe sundara / duI pamAyahi rAja purandara 57 / / jihi pagAsiTa moknu vi-rAyahIM / kamma-vandhu didu choi sa-rAyahA~' pattA ipa-bayaNehi bimaLa-maNeNa ali -ula-jue~ hi / sIem rAma-mupindu NamiTa taya mbhu aiM hi / / iya-pomacariya-sese sayambhue vasla kaha di jrie| sihumaNa-sayambhu-hae kevala-gANuppatti-pavvamiNaM // iya pusya mahAkAve bndaa-bhaasiy-symbhu-snny-ke| rAmAyaNassa sese eso samgo vaasiimo|| Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAsomo saMbhi 235 lezyA rUpI trizUlase durdhara moharUpI zatruke sau-sau Tukar3e kara diye / jisane dRr3ha aura mahAn vairAgyake bandhanasvarUpa snehake sakako mi.liyaa| tunahare sthiA yA kisI aura ko kase upayukta hotA, tuma akalene hI zivapadako prApta kara liyaa| to bhI mujhe chor3akara tuma kyA jaaoge| kucha aisA karie jisase maiM bhI A sakU~ / " taba una mahAmuni rAmane kahA, "he sundara, tuma suno, he indra, tuma rAgako chodd'o| jinabhagavAnne jisa mokSakA pratipAdana kiyA hai, vaha viraktako hI hotA hai, sarAgI vyaktikA karmabandha aura bhI pakkA hotA hai| rAmake ina vacanoMse sItendrakA mana pavitra ho gyaa| usane apane donoM hAtha jor3akara svayaM munIndra rAmakI vandanA kii||1-9|| mahAkavi svayaMbhUse kisI prakAra avaziSTa tribhuvana syayaMbhU dvArA racita pamacarita zeSamAgameM 'rAmajJAnIpati nAmaka' parva samApta huA / bandake Azrita svayaMbhUke putra dvArA kRta, rAmAyaNake zeSa mAgameM yaha nabAsIhA~ sarga samApta huA / Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [60. javaimo saMdhi tihumaNa-sayambhu-bhavalasa ko guNe vapiNauM jae taraha / vAleNa vi jeNa sayambhu-kampa-nAro samumbUdo / supara suH3.i lAi ' taima-Niyama-juGa / paramesara kaheM sIveNa dasaraha-rAgaDa keldhu huu ||dhruvk|| apaNu ni pai~ lakkhiya sukha-mai / kaheM lavaNasaha mi karaNa gi||1|| kA aNayahA~ kaNayoM kekkaa| kA avarAiyo su-suppahahU~ / / 2 / / kA lakrapaNa-mAyaheM kekaya / kA bhAmaNDalahI cAru-maiheM // 3 // aksai kati sura-Namiya-pau / dasarahu lerahama sA gau // 4 // paramAla vIsa sAyaraI jahi / jAra ni paraSi uppaNNu tAhi / / 5 parimANu jesthu pAhuTTa kr| avara vizraNeya tahiM jAya gara // 5 // acarAiya- keyamuppahau / kaikA-sAhiyA parisaha-sahau 10 // aNNa ni ghor-tp-ttiyu| savA devattaNu pattiyaDa 10 // dhattA je puruva-jammeM taundaNa lavaNakusa-zAmAlakiya viNi vi tihuvarNaka-vijai / tahu~ hosaha padamiya gai // 9 // nnmdnn-vnn-bhuusiy-kndrhoN| dAha ga-disA giri-mandarahI // 3 // kurU bhUmi bhAmaNDalu vi huGa / pala-taya-bhAu-pamANa-juddha // 2 / / puchiu suravahaNa 'keNa phalaMNa' AyaNahi taM pi yuttu valeMga // 3 // Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i nanyeva sarga tribhuvana svayaMbhU dhavalake guNoMkA varNana duniyA meM kauna kara sakatA hai 1 bAlaka honepara bhI jisane svayaMbhU kavike kAnyabhAra kA nirvAha kiyaa| phira bhI usa indrane jo tapa aura saMyamake niyamoMse yukta thA, pUchA, "he paramezvara, saMkSepameM batAie ki rAjA dazaratha kahA~para haiM ?" [1] "isake atirikta zuddhamati Apane dekhA hogA ki lavaNa aura aMkuzakI kyA gati huI, janaka kanaka aura kaikeyIkI kyA gati huI, aparAjitA aura suprabhAkI kyA gati huI, lakSmI mA~ kaikeyI aura sundaramati bhAmaNDalakI kyA gati huI / " yaha sunakara devatAoMse namittanpada kevalI bhagavAnne kahA, "dazaratha terahaveM svarga meM gaye haiM, jahA~para unakI pUrI Ayu bosa sAgara pramANa haiM, janaka aura kanaka bhI vahIM para utpanna hue haiM, vahA~ sAr3he tIna hAthake lagabhaga zarIra hotA hai, aura bhI dUsare loga vahIM para utpanna hue haiN| aparAjitA kaikayI suprabhA Adi bhI jinhoMne kaikayIke sAtha parisaha sahana kiye, aura bho bora tapa sAdhanevAle dUsaroMne devatva prApta kiyA hai| jo pUrvajanma meM, tumhAre putra the aura jinhoMne tInoM lokoMmeM vijaya grApta kI thI, una lavaNa aura aMkuzako pA~cavIM gati prApta hogI // 1-2 // [2] dakSiNa dizA meM mandarAcala hai, jisakI guphAe~ nandanavanase bhUSita haiN| vahA~ kuru bhUmimeM bhAmaNDala utpanna huA hai ! usakI Ayu tIna palya pramANa haiM / " taba usa indra ne pUchA, "kisa 22 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 paumacariDa unaheM ciru kuruvaha pvr-bhuu| mayarie~ maNi-mehaliya-judha // 4 // vajaya-NAmaji taha taNaDa / giya-dhaNa-sampattie~ jiya-dhagau 1 / / NivAsiya sIya muNevi khnn| so cintAviyata sa-soja maNa // 6 // sA dince hiM guNe hi alkriy| somAla-deha mai-sundariya // 7 // vasarU siri-devayA~ gih| kA'vattha peSaSu vaNe pata kiha / / 8 // dhattA vaharAuta te mAvi pusta-kalatta parihavi / dui-muNiheM pAseM sabu chaiyA muNi-sumpaya-triNu ma" dharadhi // 1 // tAsu asoca-tilaya dupa gandaNa | jaNaNa-geha-kiya-guru-bahandaNa // 1 // 1 sahe kantahiM pAirAeM chjhyaa| tevi dui-muNiheM pAseM pagvayA / / 2 bahu-divasahi saDa ghoru krmtaa| paramAgama-zastie~ vihrtaa||3|| tambacUTha-puravaru gaya maattieN| timiga vi gaya jiNa-bandaNa hasie~ !!4 hAvAgae~ bAluyanayaNAya / dIsaha Narau ghaTugama-duttara // 5 // tvnn-ttt-caalun-givhaalu| ma sappustihoM NAI visAkaDa / / 6 / / so kaha kaha vi dukkhu Asaziu / sikheM hi maSa-saMsAra va kabiu 57 // pattA te tiNi vi jaNa muNi-punaSa NipAsiya-du-bhaya / bajaya-asoya-tika esara joSaNAI pamcAsa gaya #4th Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ javaimo saMdhi phalase use yaha saba prApta huA?" isapara rAmane kahA, "suno batAtA huuN| ayodhyA vizAlabAhu kulapati thaa| usakI manacAhI patnI magarI thI / usake banna nAma kA eka putra utpanna huaa| apanI dhana-sampattise usane kuberako bhI mAta de dii| eka dina jaba usane sItAdevIke nirvAsanakI bAta sunI to zokase vyAkula hokara vaha apane mana meM socane lagA, "vaha divya guNoMse alaMkRta hai, usakI deha sukumAra hai, vaha atyanta sundara hai, usama rUpameM vaha zrIdevIke samAna hai, dekho usa becArIkI vanameM kyA avasthA huI" | jaba usane isa bAtakA vicAra kiyA to use vairAgya ho gyaa| usane putra-kalatrakA parityAga kara diyA aura munisuvrata bhagavAnkA nAma apane manameM rakhakara drutamunike pAsa jAkara tapa svIkAra kara liyaa|" // 12 // [3] usake azoka aura tilaka nAmake do beTe the| pitAke snehake kAraNa ve donoM phUTa-phUTa kara rone lage / apanI paligeMke sAtha una donoMne bhI druta mahAmunike pAsa jAkara dIkSA le lI / bahuta dinoM taka unhoMne ghora tapazcaraNa kiyA aura zAstroM meM batAyI huI yuktiyoM ke anusAra ve vihAra karate rhe| vahA~se te tAmracUrNa nagara gye| tInoM ne jina bhagavAnakI vandanA bhakti kI / itanemeM unheM retakA samudra dikhAI diyA, jo narakake samAna atyanta durgama dikhAI detA thaa| sUryase tape hue retake sthAna aise dikhAI dete the, mAno sajjana puruSoMke vizAla bhana hoN| unhoMne kisI prakAra bar3I kaThinAIse use pAra kiyA mAno siddhAne saMsAra-mamudra pAra kiyA ho| ve tInoM hI muni zreSTha (vA, azoka evaM tilaka ) jinhoMne ATha moMkA nAza kara liyA thA, pacAsa yojana taka cale gaye // 1-8 // 23 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34. paramacarita to SaNa-kSaNa-ghorokti dinnu| suraghaNu-paIha-galavantu // 3 // ai-dhavala-palAyA-panti daatu| jaladhArA-coraNi kesarAhu // 2 // shriisaariy-suuraayv-kr| midAriya-gimma-mahA-mayA // 3 // harivara-varahiNa-rava-rukSamANu / phulasta-pIma-graharahi samANu // 4 // jl-priy-srinni-pvaah-clnnu| vAvI-talAya sara-Niyara-savaNu / / 55 pacaDhanta-maharaha-rUnda ghynn| duttAra-saGka-vipichaDU-gayaNu // 3 ghaka-vija-kahAniya-dIha-jIhu / sampAiyau vAsArasa-sI // 7 // pattA hi PiE THEM'vayAe~ mahA-vaNa maya-rahiya / kara-pAyaya-mUleM su-vistha siNiNa vi jogu kaevi thiya // 4 // tahi avasara mirimANi -knhaiN| ujhAri gayaNakaNa janteM // 1 // jaNayahA~ NandaNega visthaaeN| govi cintiu biNaya-sahAe // 2 // eNTa mahantu bhaccarita manohara / kahi vAluya-samRddu kahi mugivara // 3 kahi bhava-pahu kahi~ siddha-bhaDArA / kahi a-NiuNu kahi guNa-sArA // kahi desiDa kahiM vara-Nihi-rayaNa hai / kahi dujaNu kahiM sundA-ghayaNa // 5 // kahi duggandha-naNNu kahi mhupr| kahi maha-garama-bhUmi kahi suravara | dUra-magdu kahiM kahi su-phaann| tava-parita-vaya-damaNa-NAma // 7 // maha jaamiy-kaasaasnnnnaa| mahu puNNodaeNa sampaNNA' // 8 // ghasA eNDa mAmalaNa viyapa vi vara-vijA-valeNa sva-desau bhavAsaNNau py-puh| ki mAyAmA parama-puru // // Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pavahamo saMdhi 250 [4] itanemeM varSARtu rUpI siMha A pahu~cA jo ghana-dhana zabdase ghora garjana kara rahA thaa| indradhanuSarUpI usakI lambI pU~cha thii| ur3ate hue bagulokI katAra usakI dAdIke samAna lagatI zrI. nirantara ho rahI jaladhArA usakI ayAla thii| usane sUryAtapake mRgako dUrase hI bhagA diyA thA / grISmarUpI mahAgaja ko usane kabhIkA parAsta kara diyA thaa| meDhaka aura mayUroMkI dhvaniyoMse vaha gUMja rahA thA, khile hue nImake per3a usake nakhoM. ke samAna the, jalase bharI huI nadiyoM ke pravAha usake paira the| vApI, tAlAba aura sarovara samUha usake ghAva the / vistRta sarovara, usakA caur3A mukha thaa| aura pAra karane meM atyanta kaThina khaDe usake vizAla netra the| isa prakAra varSA Rtuko atyanta samIpa dekha kara, ve tInoM usa vikaTa mahAvanameM eka lambe-caur3e vaTa per3ake nIce, yoga sAdha kara baiTha gaye / / 1-8 [5] usI avasara para zrImAlinIkA pati AkAzamArgase ayodhyA jA rahA thaa| janakake vikhyAta aura vinIta svabhAvavAle putrane jaba yaha dekhA to use bar3A Azcarya huA ki kahA~ to ye sundara mahAmuni aura kahA~ yaha bAlukA samudra ! kahA~ saMsArapatha aura kahA~ AdaraNIya siddha ! kahA~ akuzala jana aura kahA~ guNazreSTha jana ! kahA~ deza aura kahA~ uttama nidhiyA~ aura ratna ! kahA~ durjana aura kahA~ sundara vacana ! kahA~ durgadhase bharA vana aura kahA~ madhukara! kahA~ narakakI dharatI aura devazreSTha ! kahA~ dUrabhavya jIva aura kahA~ tapa dharita vrata aura darzanase sampanna ye pradhAna mahAmuni ! athavA lagatA hai, yaha varSAkAla mujhe puNyodayase hI prApta huA hai| apane manameM yaha socakara bhAmaNDalane bilakula hI pAsameM piyAke palavRtepara pradeza sahita eka mASAmaya vizAla nagara banA diyA | Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 343 paramacariDa [1] NimmiyAI ghiulAI a-pmaannii| thAmeM thAmeM maNahara umAI ||3 // thAmeM thAmeM dhaNa-kaNa-jubha-Naparahai / goTTaI gohaNa-gorasa-paDaraI / / 2 / / thAmeM thAma jiNahara-devauka hai| Digmai~ gAI maha chuha-bahulai~ // 6 // dhAmeM thAmeM pahu-gAma-purovama / thAmeM thAmeM ArAma maNorama // 4 // thAmeM thAmeM poksparAMNaDa saravara / vAvI-kUva-sahAya layAhara / / 5 // thAmeM thAmeM Nimbhaka Nika piiriN| mahiya-sasAi-sisira-Siya-khIraI // 6 // thAmeM thAmeM sAliu phl-saartth| ikkhu-mahArasu bhai-guliyArau // 7 // yAmeM thAmeM jaNa-Naya, zu: pichora nirApadaNu pattA taM karavi eva NivisarveNa pariyA-gaya, khama-dama-darisi / sakAra-guNAlakarieNNa teM bhubhASiya parama risi / / 9 / / jiha te siMha avara vi bahu-desahi / duggama-dIva-samudre sahi // 1 // maraha-pamuha-khettehi giri-vivarahi / kANaNehi jiNa-visya hi pavahira piNaNa-NipANiya-dupavesa hi| muNi pArASiya visama-pavesa hi / / 3 / / teNa phaLe bharevi s-kmt| usama-bhoga-bhUmi sampattaDa ||4|| tahiM acchA jnn-gynn-mnnohru| tuha kerau cira-paDhama-sahoyaru // 5 // daNDa-saTi-saya-taNu-parimANa / siNNi-pala-paramAu-samANa // 9 // tapiNatuNevi prayaNu siya-inheM (1) / puNu vipacchiA guru-ANandeM // 7 // 'pArAyaNu dasa-kandharu dummai / pimA vi jaNa sampAisa-duggA // 6 // ghasA duriyahA~ akamANe vigiggai vi kaheM ki hosaha mahumahaz / aura mi macArA hosama ko hoesai dahamapazu' / Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Naca imo saMdhi [1] sthAna-sthAnapara usane bar3e-bar3e sImAhIna sundara udyAna nirmita kara diye / sthAna-sthAnapara dhanadhAnyase bharapUra nagara the| godhana aura gorasase paripUrNa goTha the| sthAna-sthAna para jinagRha aura devAlaya the, mAno cUne se pute zizu hoM, sthAnasthAnapara nagaratulya bar3e-bar3e gA~va the| sthAna-sthAnapara sundara udyAna the| sthAna-sthAnapara pokhara aura sarovara the| bAdhar3I, kue~, tAlAba aura latAgRha the| sthAna-sthAnapara sundara jalAzaya the| sthAna-sthAnapara hI, malAI, ghI aura dUdha thaa| sthAna-sthAnapara ghAnya aura acche phala the aura thA atyanta mIThA IkhakA rasa / sthAna-sthAnapara jananayanoMke lie AnandadAyaka bhanyaloka thA jo jinendra bhagavAn kI vandanA kara rahA thaa| isa prakAra Adhe palameM nagarakA nirmANa kara kSamA aura saMyamakA bhAva dikhAkara vaha paricaryA meM lIna ho gyaa| anta meM zubhadhyAna aura muNose alaMkRta bhAmaNDalane mahAmuniyoMko AhAradAna diyA // 1-2|| [7] isI bhA~ti aura dUsare muniyoMko usane pAraNa kara. baayo| usane isI prakAra nAnA pradezoM, durgama dvIpoM, samudrI dezoM, bharata pramukha kSetroM, giriguhAoM, kAnanoM, jinatIthoM, nirjananiSprANa pradezoM aura viSama pravezavAle dezoMmeM usane muniyoko pAraNA krvaayaa| isake phalase vaha marakara apanI patnIke sAtha uttama bhogabhUmimeM jAkara utpanna huaa| "tumhArA pahalA sagA jananetra sundarabhAI isa samaya vahIMpara hai; usakA zarIra tIna koza pramANa hai aura Ayu tIna palya kI hai|" ina zabdoMko sunakara sItendrane dubArA AnanA ke sAtha pUchA, "lakSmaNa aura rASaNa ( durbuddhi ) donoMne durgati prApta kI hai| batAiye ki donoMke durgatise nikalanepara unakA kyA hogA ? kyA maiM hoU~gI aura rAvaNa kyA hogA ? // 1-9 // Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 paumacarita [4] taM zisuNe vi kevala pANa-dharu pamaNa sIrAuhu muNi-patraru / / 1 // 'bhAyaNahi pudhvaM suragiriheM jaga-pAyara-vijayAcaha-puri // 2 // smmtt-dhiir-avlmviyhaaN| hosanti suganda-kuhumviyahIM // 3 // rohiNiheM gadameM dina-kaThiNa-bhua / to ahadAsa-risidAsa sua||4|| vahu-kAlaM vy-gunn-nniym-dhr| hosanti surAlaaiM puNu amara // 5 // tasthahIM cavedi nnimml-viule| hosanti paDhIbA sahi meM kula 56 // dariyAviya gharaviha-dANa-guNu / hari-khe the vi hosanti puNu // 7 // terathahIM vi piiy-jinn-dhmm-rs| hosanti saNaya-kumAra tiyasa / / 8 // ghattA sAyaraI satra sui bhuJja vi caSaNu koppiNu surapuriha / hAsanti parIvA vegiNa vi tAhe je vijayAvaha-puriha // 9|| [1] jasa-dhaNahA~ kumaar-kitti-phuii| gammakamansara lacchI-bahuH // 1 / / hosanti maNi pahANa suya / jayakamta-jayappAha-NAma-jubha // 2 // tahi dharaeNvi dhor-tv-maar-dhur| saptama sagga hosanti sura / / 3 / / tahi kAle sayala-NihinayaNabaI / so marahe havesahi cAvaDA chantava-saggahI caveSi viSuha / hosanti ve vi tau ahaha // 5 // NAma indarahammoyAha / tiyasaha vi raNakSaNa duvisaha // 6 // syaNasya Naya ranu kareM vi| pacchaeN puNu duddharu sau pareMci 10 // pArvevi samAhi muhu~ vimala-maNu / hoesahi vejayante sumaNu // 4 // indarahu vi jo ciru dahazyaNu / je ghasikiu NIsesu vi bhavaNu // 9 // ghasA so maNunattaNa devataNe hi zradaviha-kamma-viNiyAraNa kAhi mi ma hi bhadevi garu / hosaha kAle tityayA // 1 // Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Navaimo saMdhi 145 [8] yaha sunakara kevalajJAnako dhAraNa karanevAle mahAmuni zrIrAmane batAyA, "munie pUrva meruparvatapara jagata prasiddha nagarI vijayAvatI hai| usameM gRhastha sundarakI patnI rohiNIse dRr3ha bAhuvAle arahadAsa aura RSidAsa nAmaka do putra hue| guNa aura niyamoMse yukta ve donoM kucha samaya bAda svarga meM devatA hue| vahA~se Akara ve donoM vizada aura vipula kulameM phirase utpanna hoNge| cAra prakArake dAnakA pradarzana karanevAle ve phira bhogabhUmimeM utpanna hoNge| vahA~se jinadharma rasAyanakA pAna kara ve sanatkumAra svargameM devatA hoNge| vahA~para sAta sAgara pramANa sukha bhogakara devabhUmise vApasa Akara phirase vijayAvatI nagarImeM utpanna hoNge||1-9|| [1] yazodhana rAjA kumArakIrtise lakSmIrAnIke garbhase manacAhe do putra utpanna hoNge| unake nAma hoMge-jayakAnta aura jayaprabha / phira vahA~ ve ghora tapazcaraNa kara sAtaveM svargameM utpanna hoNge| usa samaya samasta ratnoM aura nidhiyoMkI adhipati tU cakravartI hogii| lAMtaSa svargase Akara ve donoM deva bhI tumhAre beTe bneNge| unake nAma hoMge indraratha aura aMbhojaratha / jo yuddha meM devatAoMke lie bhI asama hoNge| phira ratnasthala nagarameM rAjyakara bAdameM tapasyAke dvArA vimala mana tuma samAdhi prAma kara vaijayanta svargameM deva bnoge| indraratha vahI purAnA rAvaNa hai jisane niHzeSa vizvako apane vazameM kara liyA thaa| isa prakAra manuSyatvase devastha aura devatvase manuSyatvame ghUma-phira kara baha ATha kokA vinAzakara zIghra hI tIrthakara hogA // 1-10 // Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 ahamisTa azu puNu gaNaharu hosahi tAsu tuhu~ / ammara vi jo Asi hari / so bharme vicAru jammantarahU~ / videheM pukkhara dIveM pareM / marahesara-maNihu cacaharu / NANa-saruDAviya kamma rau / vshafta [10] vara-rApUsa garchauM ra 11 // hi kAle sahi mokSa- sudu // 2 // pAmeNa khi jasu kampanti ari // 13 // mAviya jiNakSamma Nirantara hU~ || 4 || hosai sayavarAjya-paya // 15 // puNu hosa tirathoM tithayaru // 6 // japasaha vara- viSvANa-patra // 7 // bolI hiM sadhaiM hiM variseM hiM rAmaNu karemi haTha mi tarhi / bharasa-samuha bahu-muNivara sahi suda-mAvaNa-saMjutta nimIla soyA surabaha - nivasanti jahi // 8 // [11] su.vi bhavissa-kAla- mava-vaiyara | puNu puNu paparcevi halaharu muNivaru 1 gara maNu jiNa bhavAi~ vandaha // 2 // kevala - NANuragamaNa-paesai~ || 3 ani pujjeSi narvevi ase saI // 4 // adhyau so sIenvu paNindai / sitthaGkarasava-paradesa / fexer-agfa-fasan-foriez | suddha visA tuGga samandara / puNu gampi Nandosara - dIvahoM / kuru-bhUmi thiru bhAi gaversevi / rAha-guNa-gaNa-aNurAiDa / paribhava pacaSi mandara ||5|| thui kareSi rAhaloka - paIva // 6 // bhAmaNDala sa kantu mAvi // 4 // sarasu sukha-sambhu parAi // 8 // ghatA amara-sahAse hi pariyarija 1 sahU~ avarahi ramantu thiya || 9 || Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gavAhamo saMdhi 4. [10] ahamindra mahAsukhakA anubhavakara uttama vaijayanta svargase Akara tuma usake gaNadhara banoge aura isa prakAra mokSa prApta kroge| ambhojaratha jo ki purAnA lakSmaNa hai, jisake nAma mAtrase zatru kA~pate haiM vaha bhI sundara janmAntaroMmeM ghUmatA-phiratA nirantara jinadharmakA dhyAna manameM rakhegA aura pUrva videha ke puSkara dvIpameM zatapatradhvaja nagarameM janma legaa| vaha bharatezvarake samAna cakravartI hogA, phira tIrthakA tIrthakara hogaa| mAnase vaha karmakI dhUliko naSTa karegA aura mahAn nirvANapadako prApta kregaa| sAta barasa bItanepara maiM bhI vahI masAta karA~gA jahA~ bhara banna bhane-bar3he muni sabase nivAsa karate haiM // 1-8 // [11] bhaviSyakAlake janmoMkA hAla sunakara aura munivara rAmako praNAmakara sItendra ne apanI khUba nindA kI, manako burA. bhalA khaa| usane jinamandiroMkI vandanA kii| tIrthakaroM ke tapasyAke sthAna kevalanAnakI utpasike pradeza aura divyadhvani aura nirvANake sthAnoMkI arcA-pUjA aura vandanA kii| usake anantara usane atyanta vizAla aura U~ce pA~coM mandarAcaloMkI pradakSiNA kii| phira vaha nandIzvara dvIpa gayA aura vahA~ triloka pradIpa jina bhagavAnako stuti kii| tadanantara kurukSetrameM usane apane bhAIkI khoja kI aura patnI sahita bhAmaNDalase bAtacIta kii| rAmake guNa-gaNameM anurakta vaha phaurana acyuta svarga meM vApasa pahu~ca gyaa| vahA~ vaha zubhabhAvanAoMse yukta hajAroM devatAoMse ghirA huA thA / vahA~ bahuta samaya taka apsarAoMke sAtha lIlApUrvaka ramaNa karatA rahA // 1-|| Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parAmacarita [12] lavaNAsa vi vi pahu-divaseM hiM / NANuppaNa Namiya bara-tibase hiM // 1 // kapa-kamma-karakhaya jaannaa-truvreN| gama NizvANahA~ pAvA-mahihare ||2|| bahu-kAle puNu indh-munniyruu| Niya saNu tebhohAmiya-diNayaha // 3 // deula-dhItimA kalATa / mAnisamA biha so tiha prapata-sukha-dhAgahoM / gau ghaNavAhaNo vi NivANahA~ / / 5 / / jasu kerau. aJja vi akssinnmdh| chou mahAhu tisthu pathamdai / 6 / / kumbhayapaNu puNu maasy-sokkhhaaN| so vi yaha kheDDu gau mokkhahIM // 7 ghacA gaDa rahuvAi kahahi mi divaseM hi tihushrnn-mnnkgaaraahre| ajarAmara-pura-paripAkaho pAsu sayA-mahArAhI / / 8 / / iya pomacariya-sese sayambhupavasla kaha di uparie / tihumaNa-sayambhu-rAhae rAhava-NivANa-papamiNa // bandai-Asiya-tihuyaNa-sapambhu-parivirahayAmma maha-kam / yomariyassa sese saMpuraNI Navahamo samyo / ||pomcriyN samattaM // Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 349 pavaimo saMdhi [12] lavaNa aura aMkuza donoMko bahuta dinoMmeM jJAnakI utpatti ho gyii| devatAoMne unakI vandanA kii| antameM unhoMne kokA nAza kara vRnoMse zobhita pAvAgiri pahAr3ase nirvANa prApta kiyaa| indrajIta munivarane bhI jinhoMne apane tejase dinakarako parAsta kara diyA thA,devakula pIThikApara jhAna prAmakara utnama mukti prApta kii| meghavAinane bhI ananta sukhake sthAna nirdhANako prApta kiyA, jisake megharathatIrthakI loga prazaMsA aura vandanA karate haiN| kumbhakarNa bhI bar3agA~va se zAzvatasukha mokSako gyaa| kitane hI dinoMke bAda rAma bhI tribhuvanakalyANakArI ajara-amarapuroMkA pAlana karanevAle AdaraNIya AdinAtha bhagavAna ke nikaTa cale gaye / / 1-9 / / mahAkavi svayaMbhUse kisI taraha avaziSTa aura tribhuvana sayabhU dvArA racita panacarita ke zeSa mAgameM rAmakA nirvANa mAmaka parva samAsa huaa| vaMdahake Azrita tribhuvana svayaMbhU dvArA racita mahAkAvyameM pamAgharisake zeSamAgakA nabbevA sarga pUrA hubhA / papracArita pUrA humA Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [prazastigAthA: ] siri-vijjAhara-kaNDe saMdhIbho honnti bIsa parimANA / ujmA kaNNAmi tahA vAvIsa muNeha gaNaNA // 1 // caudaha sundara-kaNDe ekkAhiya-vIsa jhunjha-kapaDe ya / utsara-kaNDe teraha sandhIo zavai sambAu // 2 // tihumaNa-sayambhu navA eko kArAya-pakiNuppapaNI / paumariyassa cUkAmaNi kha sesa kArya jega / / 3 / / kahAyassa vijaya sesiyasla visthAribho jaso bhuvaNe / tihumaNa-sayambhuNA pomacariya seseNa hisseso // 5 // tihumaNa-sayambhu-dhavalassa ko guNe vaNi jaetarai / cAleNa ghi jeNa sayambhukamdha-mAro samumbUDho // 5 // vAparaNa-daDha-khandho bhAgama-mAno pmaann-ciy-ptro| tihumaNa-sayambhu-dhavako jiNa-tisthe vahana kAva-mara // 3 // ghaumui-sayambhuecANa vANiyasthaM acakkhamANeNa / tihuzraNa-sayambhu-rAiyaM paJcamicariyaM mAriyaM // 7] sabve di subhA pAra-subha pa paDhiyaksarA, sikkhanti / kAmayassa sulo puga suya mba suba-garama-saMbhUlo // 8 // sihuaNa-sayambhu bhai Na hontu (1) gandago siri-sayambhudevassa / kamvaM kulaM kavitaM to pacchA ko samusaraha // 1 // jAga huu chandatAmaNissa tihumaNa-sayambhu lahu-taNo / to padariyA-kambaM siri-pami ko samAreDa // 10 // Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazasti gAthA zrI vidyAdhara kANDameM bIsake lagabhaga sandhiyA~ haiM / ayodhyAkANDameM ginatIkI bAIsa sandhiyA~ haiN|shaa sundara kANDameM caudaha aura yuddha kANDameM ikkIsa / uttarakANDameM teraha sandhiyA~ haiM isa prakAra kula nabbe // 2|| dUsarA nahIM, tribhuvana svayaMbhU hI akelA kavirAja cakravartIse aisA putra utpanna huA jisane pAcaritake cUDAmaNike samAna usake zeSamAgako pUrA kiyA // 3 // vijayazeSa kavirAjakA saMsAra meM azeSa yaza phailAyA tribhuvana svayaMbhUne, padmacaritakA zeSa bhAga likhakara / / 4 / / tribhuvana svayaMbhU dhavalake guNakA varNana kauna jagameM kara sakatA hai|baalk hote hue bhI jisane svayaMbhU kavike kAvyabhArako uThA liyA ||5|tribhuvn svayaMbhUdhavala jina tIrtha meM kAvyabhArako vahana karatA rhe| isakI sandhiyA~ vyAkaraNase dRr3ha haiN|yh AgamakA aMgabhUta hai isake pada pramANoMse puSTa haiN| // 6|| caturmukha aura svayaMbhUdevakI vANIkA artha jAnanevAle tribhuvana svayaMbhU dvArA racita paMcamI carita eka mahAn Azcarya hai. ||7|| sabhI paNDita piMjarabaddha suekI bhA~ti par3he hue akSaroMko sIkhate, haiM parantu kavirAjakA putra zrutake samAna zrutike garbhase utpanna huA // zrIsvayaMbhUdevakA putra tribhuvana svayaMbhU yadi na hotA to kAvya kula aura kavitAkA unake bAda kauna uddhAra karatA // 9 // yadi na huA hotA * chandacUr3AmaNi tribhuvana svayaMbhU kA choTA beTA to paddhaDiyA kAvya zrIpaMcamIkI Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ emkhr'i sanco vi ago geNhA Niya-vAya-vihata-dagva santAm / sihuaNa-sayambhuNA puNu gahiyaM sukanakA santAm / / 3 / / lihuNa-sayambhumekaM mottUNa sayambhu-kamba-mayaraharo / kI taraha gantumantaM majhe nissesa-gIsANaM // 12 // isa cArU pomacariyaM sayambhupaveNa rahaye ( yama) samataM / tibhaNa-sayambhuNA taM samANiyaM parisamAtamiNaM / / 1 / / 'ceSTitamayanaM paritaM karaNaM cAritramityamI yamsandAH / paryAyA rAmAyaNamityuktaM tena ceSTitaM rAmasma // 14 // bAdhayati zrugoti janastaspAyuddhavimIyate puNyaM ca / mAkRSTa-khA-isto ripurapi na karoti rasupanAmameti // 15 // mAura-subha-sirikaharAya-taNaya-kaya-pomacariya-bhabasesaM / saMpugNa saMpuSNaM vandahalo lahaDva saMpuSNaM // 1 // gohamda-mayaNa-suyaNata-virahayaM vandaha-paTama-taNapassa / bamaladAe~ tihumaNa-satyambhuNA raiyaM (?) mahappayaM // 17 // bndiy-paag-siripaak-phui-myynn-gnn-smuuhss| bhArogata-samiddhI-santi-suI hou sambassa ||18 // satta-mahAsaggaGgI ti-yaNa-mUsA su-rAmakaha-kaNNA / sihabhaNa-sayambhu-aNiyA pariNaDa vandaiya-maNa-taNayaM || Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Navamo saMdhi 353 racanA kauna karatA // 10 // sabhI loga svIkAra karate haiM apane pitAkI kamAI dhana aura santAna prmpraa| parantu tribhuvana svayaMbhUne pitAkA kAvya paramparAko mahaNa kiyA // 19 // akele trimuSana svayaMbhUko chor3akara zeSa ziSyoM meM kauna hai jo svayaMbhUke kAvya samudrakA pAra pA sakatA hai / / 12 // svayaMbhUdeva dvArA racita yaha sundara panacarita samApta huaa| tribhuvanasvayaMbhUne use bhI (zeSabhAga likhakara) parisamApti taka pahu~cAyA / / 13|| ceSTita ayana carita karaNa aura 'dhAritra ye jo zabda hai-inakA eka paryAya 'rAmAyaNa' yaha kahA gayA hai, isIlie yaha rAmakI ceSTA hai // 14 // jo ise par3hayA hai, sunatA hai usakI Ayu aura puNya bar3hatA hai / talavAra khIMce hue bhI zatru kucha nahIM kara sakatA, usakA baira zAnta ho jAtA hai / / 5 / / 'mAurake putra zrIkavirAja ke putra dvArA racita padmacaritakA avazeSa sampUrNa pUrA huA vaMdaine ise pUrA karavAyA / / 16 / / viMdaike prathamaputrake vAtsalyabhAvake lie tathA govinda madana Adi sajjanoMke lie tribhuvana svayaMbhU ne isakI vyAkhyA kI // 17 // tribhuvana svayaMbhU kAmanA karatA hai ki vaMdai,nAga, zrIpAla Adi bhavyajanoMko Arogya samRddhi aura zAnti aura sukha prApta ho ||18 / yaha rAmakathA rUpI kanyA jisake sAta sarga rUpI aMga haiM jo tIna ratnoMse bhUSita haiM, jise tribhuvana svayaMbhUne janma diyA. jo baMdaike manarUpI putrase pariNIta ho // 19 //