Book Title: Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 16 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/006330/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo arihaMtANe namo siddhANaM, namo AyariyANaM namo uvajajhAyANaM namo loe savva sAhUNaM eso paMca namukakAro savva pAvappaNAsaNo maMgalANaM ca savvasiM paDhamaM havaI maMgala Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAgama prakAzana yojanA pa. pU. AcAryazrI ghAMsIlAlajI mahArAja sAheba kRta vyAkhyA sahita DVD No. 1 (Full Edition) :: yojanAnA Ayojaka :: zrI caMdra pI. dozI - pIeca.DI. website : www.jainagam.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BHAGAVATI JI SUTRA PART : 16 zrI bhagavatI sUtra : bhAga 16 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAja viracitayA prameyacandrikAkhyayA vyAkhyayA samalataM hindI-gurjara-bhASA'nuvAdasahitam ||shrii-bhgvtiisuutrm // ORCE KUNDLJTERBEIJRELATE (SoDazo bhAgaH) niyojakaH saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni paNDitamuni-zrIkanhaiyAlAlajI-mahArAjaH prakAzakaH MORARONDARA rAjakoTanivAsI-zreSThizrI-zAmajIbhAI-velajIbhAI vIrANI tathA kaDavIyAI-vIrANI smArakaTrasTapradatta-dravyasAhAyyena a0 bhA0 zve0 sthA. jainazAstrodvArasamitipramugvaH zreSThi-zrIzAntilAla-maGgaladAsabhAI-mahodayaH mu0 rAjakoTa prathamA-AvRttiH prati 1200 vIra-saMvat vikrama saMvat 2498 2028 mUlyam-rU0 35-0-0 IsavIsan 1972 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maLavAnuM ThekANuM : zrI a. bhA. 2. sthAnakavAsI jainazAstroddhAra samiti, hai. garoDiyA / / Ta, ( saurASTra) ___Published by : Shri Akhil Bharat S. S. Jain Shastroddhara Samiti, Garedia Kuva Road, RAJKOT, (Saurashtra), W. Ry, India ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJA, jAnanti te kimapi tAn pati naiSa yatnaH / utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlohyayaM niravadhirvipulA ca pRthvI // 1 // UC 55 harigItacchandaH karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye / jo jAnate haiM tattva kucha phira yatna nA unake liye // janamegA mujhasA vyakti koI tatva isase paaygaa| hai kAla niravadhi vipulapRthvI dhyAna meM yaha lAyagA // 1 // bhUyaH 3. 35300 prathama AvRtti prata 1200 vIra saMvata 2498 vikrama saMvata 2028 savIsana 1972 mudra: maNilAla chaganalAla zAha navaprabhAta prinTIMga presa, ghIkAMTA roDa, amadAvAda, zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya mATe khAsa sUcanA (1) A sUtranA mUlapAThano svAdhyAya divasa ane rAtrinA prathama prahare tathA cothA prahare karAya che. (2) prAtaHuSAkALa, sandhyAkALa, madhyAhna, ane madhyarAtrimAM be-be ghaDI (48 miniTa) vaMcAya nahIM, sUryodayathI pahelAM 24 miniTa ane sUryodayathI pachI 24 miniTa ema be ghaDI sarvatra samajavuM. (3) mAsika dharmavALAM strIthI vaMcAya nahIM temaja tenI sAme paNa vaMcAya nahIM. jyAM A strIo na hoya te oraDAmAM besIne vAMcI zakAya. (4) nIce lakhelA 32 asvAdhyAya prasaMge vaMcAya nahIM. (1) AkAza saMbaMdhI 10 asvAdhyAya kAla. (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) ulkApAta--moTA tArA khare tyAre 1 prahara (traNa kalAka svAdhyAya na thAya.) (9) digdAha--koI dizAmAM atizaya lAlavarNa hoya athavA koI dizAmAM moTI Aga lagI hoya to svAdhyAya na thAya. garjArava--vAdaLAMno bhayaMkara garjArava saMbhaLAya. gAjavIja ghaNI jaNAya to 2 prahara (cha kalAka) svAdhyAya na thAya. nirdhAta--AkAzamAM koI vyaMtarAdi devakRta ghoragarjanA thaI hoya, athavA vAdaLo sAthe vIjaLInA kaDAkA bole tyAre ATha prahara sudhI svAdhyAya na thAya. vidyuta--vijaLI camakavA para eka prahara svAdhyAya na thA. yUpaka--zuklapakSanI ekama, bIja ane trIjanA divase saMdhyAnI prabhA ane caMdraprabhA maLe to tene yUpaka kahevAya. A pramANe yUpaka hoya tyAre rAtrimAM prathamA 1 prahara svAdhyAya na karavo. yakSAdIma--koI dizAmAM vIjaLI camakavA jevo je prakAza thAya tene yakSAdIpta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. (8) ghumika kRSNa--kAratakathI mahA mAsa sudhI dhUmADAnA raMganI je sUkSma jala jevI dhUmmasa paDe che tene dhUmikAkRSNa kahevAya che. tevI dhUmmasa hoya tyAre svAdhyAya na karavo. mahikAzveta--zItakALamAM zvetavarNavALI sUkSma jalarUpI je dhummasa paDe che. te mahikAzveta che tyAre svAdhyAya na karavo. (10) rajauddAta--cAre dizAmAM pavanathI bahu dhULa uDe. ane sUrya DhaMkAI jAya. te rajauddAta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) audArika zarIra saMbaMdhI 10 asvAdhyAya (11-12-13) hADakAM-mAMsa ane rUdhira A traNa vastu agnithI sarvathA baLI na jAya, pANIthI dhovAI na jAya ane sAme dekhAya to tyAre svAdhyAya na karavo. phUTeluM iMDu hoya to asvAdhyAya. (14) maLa-mUtra--sAme dekhAya, tenI durgadha Ave tyAM sudhI asvAdhyAya. (15) smazAna--A bhUminI cAre bAju 100/100 hAtha asvAdhyAya. (16) caMdragrahaNa-jyAre caMdragrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 8 muhUrta ane utkRSTathI 12 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (17) sUryagrahaNa--jyAre sUryagrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 12 muhUrta ane utkRSTathI 16 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (18) rAjavyagrata-najIkanI bhUmimAM rAjAonI paraspara laDAI thatI hoya tyAre, tathA laDAI zAnta thayA pachI 1 divasa-rAta sudhI svAdhyAya na karavo. (19) patana-koI moTA rAjAnuM athavA rASTrapuruSanuM mRtyu thAya to teno agnisaMskAra na thAya tyAM sudhI svAdhyAya karavo nahIM tathA navAnI nimaNuMka na thAya tyAM sudhI UMcA avAje svAdhyAya na karavo. (20) audArika zarIra-upAzrayanI aMdara athavA 100-100 hAtha sudhI bhUmi upara bahAra paMcendriyajIvanuM mRtazarIra paDyuM hoya to te nirjIva zarIra hoya tyAM sudhI svAdhyAya na karavo. (21thI 28) cAra mahotsava ane cAra pratipadA-ASADha pUrNimA, (bhUtamahotsava), Aso pUrNimA (indra mahotsava), kArtika pUrNimA (skaMdha mahotsava), caitrI pUrNimA (yakSamahotsava, A cAra mahotsavanI pUrNimAo tathA te cAra pachInI kRSNapakSanI cAra pratipadA (ekama) ema ATha divasa svAdhyAya na karavo. (29thI 30) prAtaHkAle ane sabhyAkALe dizAo lAlakalaranI rahe tyAM sudhI arthAta sUryodaya ane sUryAstanI pUrve ane pachI eka-eka ghaDI svAdhyAya na karavo. (31thI 32) madhya divasa ane madhya rAtrie AgaLa-pAchaLa eka-eka ghaDI ema be ghaDI svAdhyAya na karavo. uparokta asvAdhyAya mATenA niyamo mUlapAThanA asvAdhyAya mATe che. gujarAtI Adi bhASAMtara mATe A niyamo nathI. vinaya e ja dharmanuM mUla che. tethI AvA AvA vikaTa prasaMgomAM gurunI athavA vaDIlanI icchAne AjJAne ja vadhAre anusaravAno bhAva rAkhavo. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya ke pramukha niyama (1) (3) isa sUtra ke mUla pATha kA svAdhyAya dina aura rAtrI ke prathama prahara tathA cauthe prahara meM kiyA jAtA hai| prAta: USA-kAla, sandhyAkAla, madhyAhna aura madhya rAtrI meM do-do ghaDI (48 miniTa) svAdhyAya nahIM karanA cAhie, sUryodaya se pahale 24 miniTa aura sUryodaya ke bAda 24 miniTa, isa prakAra do ghar3I sabhI jagaha samajhanA caahie| mAsika dharmavAlI striyoM ko svAdhyAya nahIM karanA cAhie, isI prakAra unake sAmane baiThakara bhI svAdhyAya nahIM karanA cAhie, jahA~ ye striyA~ na hoM usa sthAna yA kakSa meM baiThakara svAdhyAya kiyA jA sakatA hai| nIce likhe hue 32 asvAdhyAya-prasaMgo meM vA~canA nahIM cAhie(1) AkAza sambandhI 10 asvAdhyAyakAla (1) ulkApAta-bar3A tArA TUTe usa samaya 1 prahara (tIna ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (2) digdAha--kisI dizA meM adhika lAla raMga ho athavA kisI dizA meM Aga lagI ho to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / garjArava-bAdaloM kI bhayaMkara gaDagaDAhaTa kI AvAja sunAI detI ho, bijalI adhika hotI ho to 2 prahara (cha ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA caahie| nirghAta-AkAza meM koI vyantarAdi devakRta ghora garjanA huI ho athavA bAdaloM ke sAtha bijalI ke kaDAke kI AvAja ho taba ATha prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / vidyuta--bijalI camakane para eka prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie yUpaka-zukla pakSa kI prathamA, dvitIyA aura tRtIyA ke dino meM sandhyA kI prabhA aura candraprabhA kA milAna ho to use yUpaka kahA jAtA hai| isa prakAra yUpaka ho usa samaya rAtrI meM prathamA 1 prahara svAdhyAya nahIM karanA cAhie (8) yakSAdIpta--yadi kisI dizA meM bijalI camakane jaisA prakAza ho to use yakSAdIpta kahate haiM, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / dhUmikA kRSNa-kArtika se mAgha mAsa taka dhuMe ke raMga kI taraha sUkSma jala ke jaisI dhUmasa (koharA) par3atA hai use dhUmikA kRSNa kahA jAtA hai isa prakAra kI dhUmasa ho usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) mahikAzveta-zItakAla meM zveta varNavAlI sUkSma jalarUpI jo dhUmasa par3atI hai vaha mahikAzveta kahalAtI hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (10) rajodghAta-cAroM dizAoM meM teja havA ke sAtha bahuta dhUla uDatI ho aura sUrya DhaMka gayA ho to rajodghAta kahalAtA hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA caahie| (2) aitihAsika zarIra sambandhI 10 asvAdhyAya-- (11,12,13) hADa-mAMsa aura rudhira ye tIna vastue~ jaba-taka agni se sarvathA jala na jAe~, pAnI se dhula na jAe~ aura yadi sAmane dikhAI deM to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / phUTA huA aNDA bhI ho to bhI asvAdhyAya hotA hai| (14) mala-mUtra--sAmane dikhAI hetA ho, usakI durgandha AtI ho taba-taka asvAdhyAya hotA hai| zmazAna--isa bhUmi ke cAroM tarapha 100-100 hAtha taka asvAdhyAya hotA (16) candragrahaNa-jaba candragrahaNa hotA hai taba jaghanya se 8 muhUrta aura utkRSTa se 12 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie / (17) sUryagrahaNa-jaba sUryagrahaNa ho taba jaghanya se 12 muhUrta aura utkRSTa se 16 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie / (18) rAjavyudgata-najadIka kI bhUmi para rAjAoM kI paraspara lar3AI calatI ho, usa samaya tathA lar3AI zAnta hone ke bAda eka dina-rAta taka svAdhyAya nahIM karanA caahie| patana-koI bar3e rAjA kA athavA rASTrapuruSa kA dehAnta huA ho to agnisaMskAra na ho taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie tathA usake sthAna para jaba taka dUsare vyakti kI naI niyukti na ho taba taka UMcI AvAja meM svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (20) audArika zarIra-upAzraya ke andara athavA 100-100 hAtha taka bhUmi para upAzraya ke bAhara bhI paJcendriya jIva kA mRta zarIra par3A ho to jaba taka vaha nirjIva zarI vahA~ par3A rahe taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (21 se 28) cAra mahotsava aura cAra pratipadA-ASAr3hI pUrNimA (bhUta mahotsava), Aso pUrNimA (indriya mahotsava), kArtika pUrNimA (skandha mahotsava), caitra pUrNimA (yakSa mahotsava) ina cAra mahotsavoM kI pUrNimAoM tathA usase pIche kI cAra, kRSNa pakSa kI cAra pratipadA (aikama) isa prakAra ATha dinoM taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (29 se 30) prAtaHkAla aura sandhyAkAla meM dizAe~ lAla raMga kI dikhAI deM taba taka arthAt sUryodaya aura sUryAsta ke pahale aura bAda meM eka-eka ghar3I svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (31 se 32) madhya divasa aura madhya rAtrI ke Age-pIche eka-eka ghar3I isa prakAra do ghar3I svAdhyAya nahIM karanA caahie| uparokta asvAdhyAya sambandhI niyama mUla pATha ke asvAdhyAya hetu haiM, gujarAtI Adi bhASAntara hetu ye niyama nahIM hai / vinaya hI dharma kA mUla hai tathA aise vikaTa prasaMgoM meM gurU kI athavA bar3oM kI icchA evaM AjJAoM kA adhika pAlana karane kA bhAva rakhanA cAhie / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * 0 * * * * zrI bhagavatIsUtra bhAga solahaveM kI viSayAnukramaNikA anukramAGka viSaya pRSThAGka pacIsaveM zataka kA 5 uddezA 1 paryAya AdikA nirUpaNa 1-22 sAgaropama AdikAlakA nirUSaNa 23-34 nigoda ke bhedoM kA nirUpaNa 34-39 chaTThA uddezaka uddeze meM AnevAle dvAroM ko batAnevAlI dvAragAthAkA vivaraNa 40-41 majJApanA dvAra kA nirUpaNa 42-57 vedadvAra kA nirUpaNa 58-63 rAgAdidvAroM kA nirUpaNa 64-66 tIsare rAgadvAra kA nirUpaNa 67-68 caturtha kalpadvArakA nirUpaNa 69-72 pAMcavAM cAritradvAra kA nirUpaNa 73-76 chaThA pratisevanAdvAra kA nirUpaNa 77-81 sAtavAM jJAnadvArakA nirUpaNa 82-88 AThavAM tIrthadvAra kA nirUpaNa 89-93 navavAM liMgadvAra kA nirUpaNa 94-95 dazavAM zarIradvAra kA nirUpaNa 96-97 gyArahavAM kSetradvAra kA nirUpaNa 98-100 bArahavAM kAladvAra kA nirUpaNa 100-119 terahavAM gatidvAra kA nirUpaNa 120-134 caudahavAM saMyamadvAra kA nirUpaNa 135-139 paMdrahave nikarSadvAra kA nirUpaNa 140-166 21 solahave yogadvAra kA nirUpaNa 167-170 satraha upayogadvAra kA nirUpaNa 171aDhArahaveM kaSAyadvAra kA nirUpaNa 172-176 unnIsaveM vezyAdvAra kA nirUpaNa 177-180 12 * * * * 18 * * * * * zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 30 vIsA pariNAmadvAra kA nirUpaNa ekavIsaveM bandhadvAra kA nirUpaNa bAvIsaveM vedadvAra kA nirUpaNa teIsaveM udIraNAdvAra kA nirUpaNa coIsaveM upasaMpaddhAnadvArakA nirUpaNa pacIsaveM saMjJAdvAra kA nirUpaNa chanbIsaveM AhAradvAra kA nirUpaNa sattAIsaveM bhavadvAra kA nirUpaNa aThAIsaveM AkarSadvAra kA nirUpaNa kAlAdidvAra kA nirUpaNa untIsaveM kAladvAra kA nirUpaNa tIsaveM aMtaradvAra kA nirUpaNa ikatIsaveM samudghAtadvAra kA nirUSaNa battIsaveM kSetradvAra kA nirUpaNa tetIsa se chattIsa taka ke dvAroM kA nirUpaNa te tIsaveM sparzanAdvAra kA nirUpaNa cotIsaveM bhAvadvAra kA nirUpaNa paitIsaveM parimANadvAra kA nirUpaNa chattIsaveM alpabahutvadvAra kA nirUpaNa sAMtavAM uddezaka saMyatoM ke prajJApanAdi 36 chattIsadvAroM kA nirUpaNa pratisevanA kA nirUpaNa prAyazcittake prakAra kA nirUpaNa Abhyantara tapakA nirUpaNa dhyAna ke svarUpa kA nirUpaNa AThavAM uddezA nairayikoM kI utpatti kA nirUpaNa navAM uddezA bhavasiddhika nairayikoM kI utpatti kA nirUpaNa siddhika nairayikoM kI utpatti kA nirUpaNa 180-192 193-196 197-198 199-204 205-212 213-215 216-216 217-219 220-224 226-227 228-231 232-236 237-239 240-242 243-245 246 247-248 249-255 255-258 42 54 . 259-404 405-417 418-446 447-471 472-493 47 48 494-505 506-508 509-510 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 511-592 513-515 54 516-518 519-548 549-562 563-592 593-613 gyArahavAM uddezA samyagdRSTi nairayikoM kI utpatti kA nirUpaNa bArahavAM uddezA mithyAdRSTi narayikoM kI utpatti kA nirUpaNa chabbIsaveM zataka kA prAraMbha pahalA uddezaka chapIsaveM zataka ke uddezakoM kA nirdeza karanevAlI gAthA kA saMgraha bandha ke svarUpa kA nirUpaNa nayikoM ke bandha ke svarUpa kA nirUpaNa jJAnAvaraNIya karmako Azraya karake bandhake svarUpa kA nirUpaNa nairayikoM ke Ayukarma bandha kA nirUpaNa dUparA uddezA cauvIsa prakAra ke jIvasthAnoM kA nirUpaNa tIsarA uddezA paramparopapannaka nairayikA ke bandha kA nirUpaNa cauthA uddezA anantarAvagADha nArakoM ko Azrita karake pApakarma bandha kA nirUpaNa pAMcavA uddezA paramparAvagADha nArakoM ko Azrita karake pApakarma bandha kA nirUpaNa chaTThA uddezA anantarAhAraka nArakoM ko Azrita karake pApakarma bandha kA nirUpaNa sAtavAM uddezA paraMparAhAraka nArakoM ko Azrita karake pApakarma bandha kA nirUpaNa 614-627 628-661 632-636 62 637-639 63 640-643 64 644-646 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 647-651 66 652-654 67 AThavAM uddezA anaMtara paryAptaka nAraka ko Azrita karake pApakarma bandha kA nirUpaNa navAM uddezA parampara paryAptaka nArakoM ko Azrita karake pApakarma bandha kA nirUpaNa dasavAM uddezA carama nAraka AdikoM ko Azrita karake pApakarma bandha kA nirUpaNa gyArahavAM uddezA acarama nAraka AdikoM ko Azrita karake pApakarma bandha kA nirUpaNa satAvIsavAM zataka jIvoM ke karma karaNa kriyA kA nirUpaNa samApta 655-658 68 659-678 69 679-684 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI vItarAgAya nmH|| zrI jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI ghAsIlAlabativiracitayA prameyacandrikAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtam ||shrii-bhgvtiisuutrm|| (SoDazo bhAgaH) atha paJcamoddezakaH prArabhyatecaturthoddezake pudralAstikAyAdayo nirUpitAH, te ca pratyekamanantaparyavA iti paJcamoddeza ke paryA nirUpyante, ityevaM saMbandhena AyAtasyAsya idamAdimaM. sUtram-'kaivihA NaM bhaMte ! pajjavA' ityAdi / mUlam-kaivihA NaM bhaMte ! pajavA pannattA? goyamA! duvihA pajavA pannattA taM jahA jIvapajavAya ajIvapajjavA ya / pajavapayaM niravasesaM bhANiyavvaM jahA pnnvnnaae| AvaliyA NaM bhaMte! ki saMkhejjA samayA asaMkhejjA samayA aNatA samayA? goyamA! no saMkhejjA samayA asaMkhejA samayA no aNaMtA smyaa| ANApANU NaM bhaMte ! ki saMkhejjA0, evaM caiva / thove NaM bhaMte ! ki sNkhejaa| evaM cev| evaM lave vi muhutte vi evaM ahoratte evaM pakkhe mAse uU, ayaNe saMvacchare juge vAsasae vAsasahasse vAsasayasahasse puvaMge puThave tuDiyaMge tuDie aDaDaMge aDaDe, akvaMge avave hahayaMge hahue uppalaMge uppale paumaMge paume naliNaMge naliNe acchaNiuraMge acchaNiure auyaMge aue nauyaMge naue pauyaMge paue cUliyaMge cUlie sIsapaheliyaMge sIsapaheliyA paliovame sAgarovame osappiNI evaM usappiNI vi| poggalapariya? NaM bhaMte! kiM saMkhejjA samayA asaMkhejjA samayA arNatAsamayA pucchA goyamAno saMkhejjA samayA no asaMkhejA samayA arNatA smyaa| evaM tIyaddhA aNAgayaddhA smvddhaa| AvaliyAo bha0 1 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIso NaM bhaMte! kiM saMkhejjA samayA asaMkhejjA samayA aNaMtA samayA pucchA, goyamA! no saMkhejjA samayA siya asaMkhejjA samayA siya aNaMtA smyaa| ANApANU NaM bhaMte! kiM saMkhejjAsamayA3 pucchA evaM ceva / thovA NaM bhaMte ! kiM saMkhejjA samayA pucchA evaM ceva / evaM jAva ussappiNIotti / poggalapariyaTTA gaMbhaMte ! kiM saMkhejjA samayA pucchA goyamA! No saMkhejjA samayA No asaMkhejjA samayA arNatA smyaa| ANApANU gaM bhaMte ! kiM saMkhejjAo AvaliyAo pucchA goyamA! saMkhejjAo AvaliyAo No asaMkhejjAo AvaliyAo No aNaMtAo aavliyaao| evaM thove vi evaM jAva siispheliytti| paliovameNaM bhaMte ! kiM saMkhejjA3 pucchA goyamA! No saMkhejjAo AvaliyAo asaMkhejjAo AvaliyAo No aNaMtAo aavliyaao| evaM sAgarovame vi evaM osappiNI vi ussappiNI vi| poggalapariyaTTe pucchA goyamA! No saMkhejjAo AvaliyAo No asaMkhejAo AvaliyAo agaMtAo AvaliyAo evaM jAva smvddhaa| ANApaNU NaM bhaMte! kiM saMkhejjAo AvaliyAo pucchA goyamA! siya saMkhejjAo AvaliyAo siya asaMkhejjAo0 siya aNaMtAo0 evaM jAva siispheliyaao| paliovamANaM pucchA goyamA! No saMkhejjAo AvaliyAo siya asaMkhejAo AvaliyAo siya aNaMtAoM AvaliyAo evaM jAva ustppinniio| poggalapariyaTTA NaM pucchA goyamA! No saMkhejjAo AvaliyAo No asaMkhejjAo AvaliyAo aNaMtAo aavliyaao| thove gaM bhaMte! kiM saMkhejjAo ANApANUo asaMkhejjAo0 jahA AvaliyAe vattavayA evaM ANApANUo vi niravasesA evaM eeNaM gamaeNaM jAva sIsa zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.5 sU01 paryavAdinirUpaNam 3 paheliyA bhANiyavvA / sAgarovame NaM bhaMte! kiM saMkhejjA pali. yovamA pucchA goyamA ! saMkhejjA paliovamA No asaMkhejjA. paliovamA No aNaMtA paliovamA evaM osappiNIe vi ussappiNI vi| poggalapariyaTeNaM pucchA goyamA! No saMkhejjA paliovamA No asaMkhejjA paliovamA aNaMtA paliovamA evaM jAva sabaddhA |suu0|| ___ chAyA-katividhAH khalu bhadanta ! paryavAH prajJaptAH, gautama ! dvividhAH paryavAH prajJatAH tadyA jIvaparyavAzca ajIvaparyavAzca paryavapadaM niravazeSa bhaNi. tavyaM yathA prjnyaapnaayaam| AvalikA khalu bhadanta ! kiM saMkhyeyAH samayA:, asaMkhyeyAH samayAH, anantAH samayAH, gautama ! no saMkhyeyAH samayA:, asaM. khyeyAH samayAH, no anannAH smyaaH| pAnaprANaH khalu bhadanta ! ki saMkhyeyA. evameva / stokaH khalu bhadanta ! ki saMkhyeyA:0 evameva / evaM lo'pi, muhUrta mapi evamahorAtram, evaM pakSA, mAsaH, RtuH ayanam saMvatsaraH, yugaH, varSazatam-varSa sahasram varSazatasahasram-pUryAGgaH, pUrvaH, truTitAGgam truTitam aTaTAGgam, aTaTam avavAGgam azvaH, hUhUkAGgam hurkaH, utpalAGgam utpalam padmAGgam-padmam-nalinAGgA nalinam acchanipurAGgam acchanipuram-ayutAGgam ayutam nayuH tAGgam-nayutam prayutAGgam prayutam-cUlikAGgam cUlikA zIrSa pahelikAGgam zIrSa pahelikA palyopamam sAgaropamam avasarpiNI uttariNI api / pudgalaparivavataH khalu bhadanta ! ki saMkhyeyasamayA, asaMkhyeyasamayAH, anantasamayAH pRcchA, gautama ! no saMkhyeyasamayA no asaMkhyeyasamayA anantasamayAH, evam atItAdAanAgatAddhAH sarvArdA / AvalikAH khalu bhadanta ! ki saMkhyeyAH samayA: asaMkhyeyA: samayAH, anantAH samayAH pRcchA gautama ! no saMkhyeyAH samayAH, syAt asaMkhyeyAH samayAH, syAdanantAH samayAH / AnamANau kiM saMkhyeyA samayA:3 pRcchA evameva, stokAH khalu bhadanta ! ki saMkhyeyAH samayAH pRcchA, ekameva evaM yAvat utsapiNya iti / pudgalaparivartAH kiM saMkhyeyasabhayAH pRcchA-gautama ! no saMkhyeyAH samayAH no asaMkhyeyAH samayAH, anantAH smyaaH| AnapANI khalu bhadanta ! kiM saMpeyAvalikAH pRcchA, gautama ! saMkhyeyA AvalikAH no asaMkhyeyA AvalikAH no anantA AvalikAH, evaM stoko'pi evaM yAvat zIrSa paheliketi / palayopamaM khalu bhadanta ! ki saMspeyAH pRcchA, gautama ! no saMkhyeyA AvalikAH, asaMkhyeyA pAvalikAH, no anantA aavlikaaH| evaM zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre sAgaropamamapi, evamavasapiNyapi utsapiNyapi / pudgalaparivartaH pRcchA, gautama ! no saMkhyeyA AvalikAH, no asaMkhyeyA AvalikAH anantA AvalikAH evaMyAvat sarvAddhAH / AnaprANau khalu bhadanta ! kiM saMkhyeyAAvalikAH pRcchA, gautama ! syAt saMkhyeyA AvalikAH syAt asaMkhyeyA AvalikAH, syAt anantA AvalikA, evaM yAvat zIrSa pahelikAH / palyopamAni khalu bhadanta ! pRcchA gautama ! no saMkhyeyA avalikAH syAt asaMkhyeyA AvalikAH syAt anantA aavlikaaH| evaM yAvadutsapiNyaH / pudgalaparivartAH khalu pRcchA-gautama ! no saMkhyeyA bhAvalikAH, no asaMkhyeyA AvalikAH anantA AvalikAH / stokaH khalu bhadanta ! ki saMkhyeyA AnapANAH asaMkhyecAH yathA AvalikAyAM vaktavyatA evamAnaprANA api niravazeSAH, evametena gamakena yAvat zIrSa pahelikA bhnnitvyaaH| sAgaropamaM khalu bhadanta ! ki saMkhyeyAH elyopamAH pRcchA-gautama! saMkhyeyAH palyopamAH, no asaMkhyeyAH palyopamAH, no anantAH palyopamAH ! evamava sarpiNyAmapi-utsapiNyAmapi / pudgalaparivartaH khalu pRcchA, gautama ! no saMkhyeyAH palyopamAH no asaMkhyeyA palyopamAH anantAH palyopamA evaM yAvat sarvAddhA // 01 // TIkA-'kAvihA gaM bhaMte ! pajjavA pannattA' katividhAH-kati prakArakAH khalu bhadanta ! paryavAH prajJatAH ? paryavAH, guNAH, dharmAH, vizeSA iti pryaayaa| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'duvihA pajjavA panattA' pAMcaveM uddeze kA prAraMbhacaturtha uddezaka meM pudgalAstikAya Adi kA nirUpaNa kiyA hai so ye pudUgalAstikAya Adi pratyeka ananta paryAyoM vAle hote haiM ataH isa paMcama uddezaka meM sUtrakAra aba paryAyoM kA nirUpaNa karate haiM'kAvihANaM bhaMte ! pajjavA pannattA' ityAdi sUtra 1 // TIkArtha-gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'kavitA NaM bhaMte ! pajavA pannattA' he bhadanta ! paryAyeM kitane prakAra kI kahI gaI hai ? pAyamA zAna praarmcothA udezAmAM pudgalAstikAya vigerenuM nirUpaNusUtrakAre karyuM che. A pudagalAstikAya vigere pratyeka anaMta paryAvALA hoya che jethI A pAMcamA uddezAmAM sUtrakAra paryAnuM nirUpaNa kare che.- 'kaivihA NaM bhaMte ! pajavA pannattA' tyAdi TA-zrIgautama svAmI prabhuzrIna pUchayuche-"kaivihA gaM bhaMte ! panjavA pannatA' 3 mavAna payAyo / prAranA // cha 1 mA prakSanA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maicandrikA TIkA za025 u.5 01 paryavAdinirUpaNam -- dvividhAH paryavAH prajJaptA iti, 'taM jahA ' tadyathA 'jIvapajjavA ya ajIvapajjavA ya' jIvaparyavAca ajIvaparyavAca tatra jIvaparyavAH jIvadharmAH, evamajIvaparyavA:ajIvadharmA iti / sahabhAvino guNAH zukkA''dayaH, kramabhAvino paryAyAH, 'pajjavapayaM niravasesaM bhANiyambaM jahA panatraNAe' paryatrapadaM niravazeSaM bhaNitavyam yathA prajJApanAyAm / paryavapadaM ca vizeSapadAparaparyAyaM prajJApanAyAM paJcamaM padam taccaivama 'jIvapajjavA NaM bhaMte! kiM saMkhejjA asaMkhejjA anaMtA ? goyamA ! no saMkhejjAno asaMkhejjA anaMtA' ityAdi, jIvaparyavAH khalu bhadanta / kiM saMkhyeyA asaMkhyeyA anantA vA bhavantIti praznaH / he gautama! no saMkhyeyAH, uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! duvihA pajjavA pannattA' he gautama! paryAyeM do prakAra kI kahI gaI hai| paryava, guNa' dharma, vizeSa' ye saba paryAyoM ke nAmAntara haiM / 'taM jahAM' ve do prakAra ye haiM- 'jIva pajjayA ya ajIvapajjavA ya' eka jIva paryAya aura dUsarI ajIvaparyAya, jIva ke dharma jIva paryAya haiM aura ajIva ke dharma ajIva paryAya haiN| 'pajjavapayaM niravasesaM bhANiyanaM jahA panavaNAe' prajJApanAsUtra meM paryava pada yaha vizeSa pada hai aura yaha pAMcavAM pada hai vaha isa prakAra se hai'jIvapajjavA NaM bhaMte ! kiM saMkhejjA asaMkhejjA anaMtA ? goyamA / no saMkhejjA no asaMkhejjA anaMtA' he bhadanta ! jIva paryava kyA saMkhyAta hai ? athavA asaMkhyAta haiM ? athavA ananta haiM ? uttara meM prabhuzrI ne kahA hai ki he gautama / jIva paryava na saMkhyAta hai na asaMkhyAta haiM kintu ananta haiM / ityAdi / isa prakAra se yahAM prajJApanA sUtra kA samagra paryava uttaramAM prabhuzrI gautamasvAbhI ne che hai- 'goyamA duvihA paJjavA pannA gautama ! paryAya meM ahAratA udyA hai, paryaMva, guNu, dharma vizeSa mA adhA paryAyAnA nAbhI che 'taM jahA' te me praharI prabhAche 'jIvapajja vAya ajIvapajjavA ya' me paryAya bhane mIla malava paryAya bhavanA dharmote va paryAya che bhane abhavanA dharbhe te lava pryaaye| che. 'pajjava payaM niravasesa bhANiyavva" jahA pannavaNAe' prajJApanA sUtra yaha paryAya pada che, te samagra ahiyAM kahevu joie te pada A pramANe che. 'jIvapajjavANaM bhaMte! ki saMkhejjA asaMkhejjA anaMtA ? goyamA ! no saMkhejjA no asaMkhejjA aNatA' he bhagavan bhava pryaay| zu' sakhyAta ho ? asaMkhyAta che ? anata che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama ! jIva paryAcA sakhyAta nathI tema asakhyAta paNa nathI. paraMtu paryAya pada sampUrNa ahiyAM kahevu joIe. jIva paryAya anaMta che ItyAdi anaMta eTalA mATe zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre no asaMkhyeyAH kintu anantAH vanaspatisiddhAnAmanantatvAt anantA eva jIvaparyayA bhavanti na tu saMkhyeyA asaMkhyeyA vA bhavantIti kathitam ityAdhuttaram / vizeSAdhikArAt samayAnadhikRtya ekavacanena kAlavizeSamUtramAha-'AliyA Na bhaMte !' ityAdi / 'AbaliyA NaM bhaMte ! kiM saMkhejjA samayA asaMkhejjA samayA arNatA samayA' Avali keti AralikAyAM khalu bhadanta ! kiM saMkhyeyAH samayA:, asaMkhyeyA: samayA vA anantAH samayA veti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ! ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'no saMkhejjA samayA' no saMkhyAtAH samayA AvalikAyAM bhavanti kintu 'asaMkhenA samayA' asaMkhyeyAH samayA: Avali. kAyAM bhavanti, 'No arNatA samayA' no anantAH samayA api AbalikAyA~ bhavati 'ANApANUrNa bhaMte ! kiM saMkhejjA.' AnamANa-zvAsocchAsarUpaH sa ki pada isakA dUsarA nAma vizeSa pada jo pAMcavAM pada hai vaha yahAM kahanA caahiye| jIvaparyAya ananta isaliye kahA gayA hai ki vanaspati aura siddha ananta haiM / ataH unakI paryAyeM bhI ananta haiN| saMkhyAta asaMkhyAta nahIM haiN| ___aba samaya pada ko lekara ekavacana se kahate haiM-'AvaliyANa bhaMte ! ki saMkhejjA samayA, asaMkhejjA samayA aNatA samayA?' isa sUtradvArA gautamasvAmIne prabhuzrI se aisA pUchA hai-he bhadanta ! eka AvalikA meM kyA saMkhyAta samaya hote haiM ? athavA asaMkhyAta samaya hote haiM, athavA ananta samaya hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! no saMkhejjA sanayA asaMkhejjA samayA' he gautama ? eka AvalikA meM saMkhyAta samaya nahIM hote hai kintu asaMkhyAta samaya hote haiM / 'yo arNatA samayA' ananta samaya bhI nahIM hote haiM / kahyA che ke-vanaspati ane sidadhe anaMta che, jethI tenA paya paNa anaMta che saMkhyAta ke asaMkhyAta nathI. 'AvaliyA Na bhaMte ! ki saMkhejjA samyA asaMkhejjA samayA aNatA samayA' mA suutrdraa| gotamasvAmI prasuzrIna se pUchyuche hai-sAn eka AvalikAmAM zuM saMkhyAta samaya hoya che ? athavA asaMkhyAta samaya hoya che ? athavA anaMta samaya hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI cha-'goyamA / no saMkhejjA samayA asaMkhejjA samayA' gautama AvalikAmAM saMkhyAta samaya hotA nathI paraMtu asaMkhyAta samaya hoya che, No aNatA samayA' bhanata samaya 55 rAta nathI. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.5 sU01 paryavAdinirUpaNam saMkhyeyAH samayAH, he bhadanta ! AnapANaH asaMkhyAtAvalikAnAmeMka, AnaprANa: zvAsocchavAsarUpaH, sa kiM saMkhyAtasamayarUpaH asaMkhyAtasamayarUpaH, anantasamayarUpo yA bhavati ? iti prshnaashyH| uttaramAha-'evaM ce' evameva-AvalikAvadeva AnaprANo na saMkhyAtasamayarUpo, na vA anantasamayarUpo kintu asaMkhyAsamayarUpo sa iti bhaavH| 'yove gaMbhaMte ! ki saMkhenjA' stoka:-saptAnayANAnAmekaH stoka: khalu bhadanta ! kiM saMkhyAtasamayarUpaH, asaMkhyAtasamayarUpo'nantasamaya rUpoveti praznaH / uttaramAha-'evaM cetra' evameva stoko na saMkhyAtasamayarUpo na vA'nantasamayarUpaH kintu asaMkhyAtasamayarUpa iti bhAvaH / evaM lavevi' evaM lavo'pi-sapta ___ 'ANApANUNa bhaMte ! 'kiM saMkhejjA.' he bhadanta ! eka zvAsochavAsa jo ki asaMkhyAta AvaliyoM kA hotA hai kyA saMkhyAta samaya rUpa hotA hai ? athavA asaMkhyAta samaya rUpa hotA hai athavA ananta samaya rUpa hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM ceva' he gautama ! zvAsa aura ucchvAsa na saMkhyAta samayarUpa hotA hai aura na ananta samaya rUpa hotA hai kintu asaMkhyAta samaya rUpa hotA haiM / 'thove Na bhaMte ! kiM saMkhejjA. he bhadanta ! sAta AnaprANoM kA zvAsocchvAsoM kA jo eka stoka hotA hai vaha kyA saMkhyAta samaya rUpa hotA hai ? athavA asaM. khyAta samaya rUpa hotA hai ? athavA ananta samaya rUpa hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM ceca' he gautama ! stoka na saMkhyAta samaya rUpa hotA hai aura na ananta samayarUpa hotA hai kintu asaMkhyAta samaya rUpa hotA hai| 'evaM lave vi' sAna stokoM kA jo lA hotA 'jANApANuNa bhaMte ! kiM saMkhejjA' mAvana se zvAsApAsa 42 asaMkhyAta AvalikAone thAya che. te zuM saMkhyAta samaya rUpa hoya che? athavA asaMkhyAta samaya rUpa hoya che? athavA anaMta samaya rUpa hoya che ? yA prazna uttaramA prabhu 4 cha-'evaM ceva' gItama! zvAsa bhane 24Asa saMkhyAta samaya rUpa letA nathI. ane anaMta samaya rUpa paNa hotA nathI paraMtu sasacyAta samaya 35 DAya che. 'thove NaM bhaMte kiM saMkhejjA man sAta mAna. prANene eTale ke zvasevAne eka stoka thAya che te staka zuM saMkhyAta samaya rUpa hoya che ke asaMkhyAta samaya rUpa hoya che? athavA anaMta samaya 35 DAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhu 43 cha hai- 'evaM ceva' gIta ! staka saMkhyAta samaya rUpa hetuM nathI ane anaMta samaya rUpa paNa te nayI 52 adhyAta samaya 35 hAya cha, "evaM lave vi' sAta rAmanA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre stokAnAmeko layA, 'evaM muhuttevi' evaM mahatto'pi-saptasaptatilavAnAmeko muhUrta 'evaM ahoratte' evamahorAtram-triMzanmuhUrttam / 'evaM pakkhe' evaM pakSaH, eteSAM svarUpamanuyogadvAre draSTavyam 'mAse' mAsaH, 'uU' Rtu DhimAsAtmako nidAghAdi vasantAntaH, 'ayaNe' aznaM SaNmAsAtmakam, 'saMvacchare' saMvatsaraH-dvAdazamAsA smakaH, 'juge' yugaM-paJcasaMvatsarAtmakam 'vAsasae' varSazatam 'vAsasahasse' varSasahasram 'vAsasayasahasse' varSa zatasahasram-lakSamityarthaH 'pubbaMge' pUrgaGgaH, 'punve' pUrvaH 'tuDiyaMge' truTitAGgaH, 'tuDie' truTitam. 'aDaDaMge' aTaTAGgaH, 'aDaDe' aTaTA, hai-vaha bhI asaMkhyAta samayarUpa hotA hai / 'evaM muhutte vi' 77 lavoM kA jo eka muhUrta hotA hai vaha bhI asaMkhyAta samayarUpa hotA hai / 'evaM ahAratte' tIsa muhUrta kA jo eka ahorAtra hotA hai vaha bhI asaM. khyAta samaya rUpa hotA hai| 'evaM pakkhe' isI prakAra se eka pakSa bhI asaMkhyAta samayarUpa hotA hai / ina sabakA svarUpa anuyogahAra meM hai so vahAM se jAna lenA cAhiye / 'mAse' mAsa 'uU' vimAsatmaka RtunidAdha se lekara vasanta taka kA kAla 'ayaNe' chaha mAsAtmaka kAla 'saMvacchare' dvAdazamAsAtmaka kAla 'juge' pAMca varSAtmaka kAla 'vAsasae' 100 varSAtmaka kAla 'vAsasahasse' eka hajAra varSAtmaka kAla 'vAsasaya. sahasse' lakSavarSAtmaka kAla 'puDhacaMge' eka pUrvAMgarUpa kAla 'pubve' eka pUrvarUpa kAla 'tuDiyaMge' eka truTitAMgarUpa kAla 'tuDie' eka truTitarUpa kAla 'aDaDaMge' eka aTaTAMgarUpa kAla 'aDaDe' eka aTaTarUpa kAla 'avavaMge' 2 me 1 thAya che. te 55 asabhyAta samaya 35 DAya che. 'evaM muhutte tti satera lonuM eka gRhatta thAya che te paNa asaMkhyAta samayarUpa hoya che 'evaM ahorattevi' trIsa bhutAnA me ahorAtra thAya cha ta 5 asadhyAna samaya 35 DAya che. 'evaM pakkhA' se prabhAva se 5155 sasacyAta samaya rUpa hoya che. A badhAnuM varNana anuga dvAra sUtramAM vizeSa rUpathI 4 cha. to te tyAMthI sama te 'mAse' bhaDinA 'Uu' me bhAsanI tu nihAyathI na ta suMdhA 10 'ayaNe' 7 bhAsatuM 2 ayana 'saMvacchare' bhAra bhAsa 35 samaya 15 'juge' pAyavarSAtma samaya 'vAsasae' se 11 'vAsasahasse meM 602 varSa 35 samaya 'vAsasayasahasse' vAma 1Sa 35 // 'puvvaMge' 2 pUrvA 35 samaya 'puvve' : 5 35 samaya 'tur3iyaMge' me varita 35 samaya 'tuDie' me truTita 35 Na 'aDaDaMge' / a // 35 ||nn 'aDDe se saTa 35 Na 'avavaMge' 4 sain zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2025 u.5 201 paryabAdinirUpaNam 'apavaMge' avavAGgaH, 'atrave' atravaH, 'hUhUyaMge' ihU kAGgaH, 'hUhUe' hahukaH 'upapalaMge' utpalA', 'upale' utpalam, 'paumaMge' padmAGgaH, 'paume' padmam 'nili. gaMge' nalinAGgA, naliNe' nalinaH 'acchaNipuraMge' acchanipurAjA, 'acchaNi. pure' acchanipuraH, 'auyaMge' ayutA, 'aue' ayutam, 'nauyaMge' nayutAH , 'naue' nayutam 'pauyaMge' prayutAGgaH, 'paue' prayutam 'culiyaMge cUlikAnA, 'cUlie' cUlikA, 'sIsapaheliyaMge zIrSa prahelikAGgaH, 'sIsapaheliyA' zIrSa pahe. likA. 'palioSame palyopamam 'sAgarobame' sAgaropamam 'osapiNI' abasarpiNI, 'evaM ussappiNIvi' evamutsapiNyapi, AnapANAdArabhya utsarpiNI. paryantAH kAlavizeSAH no saMkhyAtasamayAtmakA na vA anantasamayAtmakAH kintu eka avAMga rUpa kAla 'avave' eka avavarUpa kAla hUhayaMge' eka hue kAsapakAla' hahae' eka hahakarUpa kAla 'uppalaMge' 'uppalAMgarUpa kAla 'uppale' eka utpalarUpa kAla 'paumaMge' eka padmAMgarUpa kAla 'paume' eka padmarUpa kAla 'naliNaMge' eka nalinAGgarUpa kAla 'naliNe' eka nali. narUpa kAla 'acchaNipuraMge' eka acchanipurAGgarUpa kAla 'acchaNipure' eka acchaNipura rUpa kAla 'auyaMge' eka ayutAGgarUpakAla 'aupa' eka ayutarUpa kAla 'nauyaMge' eka nayutAgarUpa kAla 'naue' eka nayutarUpa kAla 'pauyaMge' eka prayutAGgarUpa kAla 'pau9' eka prayutarUpa kAla 'culi yaMge eka cUlikAGgarUpa kAla 'cUlie' eka cUlikA rUpa kAla sIsa paheliyaMge' eka zIrSa prahelikAGgarUpa kAla' 'sisapaheliyA' eka zIrSa prahelikArUpa kAla 'pali ovame' palyopamarUpa kAla 'sAgarovame' sAga ropamarUpa kAla 'osaciNI' avasarpiNIrUpa kAla 'evaM ussapiNI vi aura utsarpiNI rUpa kAla ye saba Ana prANa se lekara utsarpiNI taka 35 Na 'avave' 23 a1135 41 'hUhUyaMge' se DUDU435 41 hUhUe' DaDa 354 'uppalaMge' se 65it35 samaya 'uppale' me Bria 34 'paumage' me pAnAM35 4 'paume' me 5535 Na 'naliNaMge' nati. na35 'naliNe' meM nalina 35 / 'acchaNipuraMge' se 527 nay. 22 // 35 4. 'acchaNipure' me 2527 nipu2 35 'auyaMge' se aya. tain 35 417 'aue' meM ayuta 35 Na 'nauyaMge' se nyutaaN|| 35 // 'naue' se nayuta 35 45 'pauyaMge' se pryutaaN|| 35 // 'paue' meM prayukta 35 'caliyaMge' 28 yUlisin 35 Na 'cUlie' me yuuti| 35 // sIsapaheliyaMge' meM zIrSa prati 35 47 'sisapaheliyA' me zIpa praDa 1 35 'paliovame' patyApama 35 4in 'sAgarovame' sAgare55 35 sosapiNo' asapiNI 35 4.'evaM utsappiNI vi' mana BAH bha02 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhagavatIsUtre asaMkhyAta samayasvarUpA bhavantIti bhAvaH / 'po'galapariyaTTe NaM bhaMte !' punala parivartta iti pulaparivarte khalu bhadanta ! 'ki saMkhejjA samayA' ki saMkhyAtAH samayAH, 'asaMkhejjA samayA' asaMkhyAtAH samayAH, 'anaMtA samayA' anantAH samayA vA kimiti pRcchA, uttaramAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'jo saMkhejjA samayA No asaMkhejjA samayA' no saMkhyAtAH samayA / pulaparivarte no yA asaMkhyAtAH samayAH kintu 'anaMtA samaya anantAH samayAH pudralapari iti / evaM tIyaddhA - aNAgayaddhA sambaddhA' evamatIvAddhA anAgatAddhA sarvAddhA, no saMkhyAtasamayarUpA na vA asaMkhyAtasamayarUpA'pitu anantasamayAtmaketi / ke kAla vizeSa na saMkhyAta samayarUpa hote haiM, na anantasamaya rUpa hote haiM kintu asaMkhyAta samaya rUpa hI hote haiM / 'poggala pariyaNaM bhaMte! kiM saMkhejjA samayA asaMkhejjA samayA, anaMtA samayA pucchA, zrI gautamasvAmI ne isa sUtra dvArA prabhuzrI se aisA pUchA hai - he bhadanta ! eka pudgala parivarta kyA saMkhyAta samaya rUpa hotA hai ? athavA asaMkhyAta samayarUpa hotA hai athavA anantasamayarUpa hotA hai isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'godhamA ! jo sakhejjA samayA, No asaMkhejjA samayA anaMtA samayA' he gautama ! eka pudgala parivartarUpa kAla na saMkhyAta samaya rUpa honA hai na asaMkhyAta samayarUpa hotA hai, kiMtu anantasamavarUpa hotA hai| 'evaM tIyaddhA aNAgayadvA savvaddhA' isI prakAra se atItakAla, anAgata kAla aura sarvAddhArUpa kAla ye saba kAla bhI ananta samaya rUpa hote haiM / rUpa kALa A badhA AnaprANathI laine utsarpiNI sudhinA kALa vizeSa saMkhyAta samaya rUpa nathI tema anata samaya rUpa pazu nathI paraMtu asakhyAta samaya rUpa ja hAya che. poggulapariyaTTe NaM bhaMte kiM saMkhejjA samayA asaMkhejjA samayA aNatA samayA pucchA' gautama svAbhIye mA sutra dvArA prabhuzrIne evuM pUchyuM che kehe bhagavan eka pudgala parivata zu saMkhyAta samaya rUpa hoya che. athavA asaMkhyAta samaya rUpa hoya che ? ke anaMta samaya rUpa hoya che ? A prazna nA uttaramAM anuzrI uDe che - 'goyamA No saMkhejjA samayA NI asaMkhejjA samayA anaMtA samayA' he gautama! 8 yugala parivarta 35 DA saMkhyAta sabhaya rUpa hotA nathI tema asaMkhyAta samaya rUpa paNa hAtA nathI, paraMtu anaMta samaya 35 hoya che 'evaM tIyaddhA aNAgayaddhA savvaddhA' yena prabhAze matIta kALa (bhUtakALa) AAnagata kALa bhaviSyakALa ane sarvAdhA rUpa kALa mA badhA kALA paNu anata samaya rUpa ja hoya che. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.5 sU01 paryavAdinirUpaNam atha bahutvamadhikRtyAha-'AvaliyAo NaM bhaMte ! ki saMkhejjA samayA pucchA' AvalikAH, iti ApalikAsu khalu bhadanta ! kiM saMkhyAtaH samayA iti pRcchA he bhadanta ! imA AvalikAH kiM saMkhyAtasamayarUpA asaMkhyAtasamayarUpA vA anantasamayarUpA veti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'No saMkhejjA samayA' tAsu no saMkhyAtAH samayAH, ekasyAmapi AvalikAyAmasaMkhyAtAH samayA bhavanti bahuSu punarasaMkhyAtA anantA vA samayA: syunatu saMkhyeyA ityAha-'siya asaMkhejjA samayA' syAt-kadAcit asaMkhyAtasamayasvarUpAH, / 'siya aNaMtA samayA' syAt-kadAcit asaMkhyAtasamayasvarUpA:, / 'siya aNaMtA samayA' sthAt-kadAcit anantasamayarUpA vA iti / 'ANapANu NaM bhaMte ! ki saMkhejjA samayA 3' AnaprANAH khalu bhadanta ! ki agha bahucana ko lekara zrI gautamasvAmI prabhuzrI se aisA pUchate haiM'AvaliyAo NaM bhate! ki saMkhejjA samayA pucchA' he bhadanta bahuta AvalikAe~ kyA saMkhyAta samaya rUpa haiM athavA asaMkhyAta samaya rUpa hai athavA ananta samaya rUpa haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! No saMkhajjA samayA' he gautama bahuta AvalikAeM saMkhyAta samayarUpa nahIM hotI hai kyoMki eka hI AvalikA meM asaMkhyAta samaya hote haiN| ataH 'siya asaMkhejjA sipa aNaMtA samayA bahuta AvalikAeM kadA. cit asaMkhyAta samaya rUpa bhI hotI haiM aura kadAcit ananta samaya rUpa bhI hotI haiM 'ANApANUNaM bhaMte ! kiM saMkhejjA samayA 3' he bhadanta kyA bahuta zvAsocchvAsa saMkhyAta samaya rUpa hote haiM ? athavA asaM. khyAta samaya rUpa hote haiM ? athavA ananta samaya rUpa hote haiM ? uttara meM have bahuvacanane Azraya laIne gautamasvAmI prabhuzrI ne evuM pUche che hai-'AvaliyAo NaM bhave kiM saMkhejjA samayA pucchA' he sAvan sadhaNI mA. likAe zuM saMkhyAta samaya rUpa che ? athavA asaMkhyAta samaya rUpa che ? athavA anaMta samaya rUpa che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa No saMkhejjA samayA' gautama ? saghaNI bhApati jyAta samaya rUpa rahetI nathI kemake-eka AvalikAmAM asaMkhyAta samaya hoya che. jethI 'siya asaMkhejjA siya aNaMtA samayA' sanI bhApatimI ra sabhyAta samaya rUpa paNa hoya che. ane kaIvAra anaMta samaya rUpa paNa hoya che. 'ANApANUNaM bhaMte ki saMkhejjA samayA' 7 bhagavan sA vAsA2zvAsa saMkhyAta samaya rUpa hoya che ? athavA asaMkhyAta samaya rUpa hoya che ? zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre saMkhyAtasamayarUpA asaMkhyAtasamayarUpA anantasamayarUpAveti praznaH / uttaramAha-'evaM ceva' evameva-pAvalikAvadeva AnapANA api zvAsocchAsAH no saMkhyAtasamayarUpAH kintu syAt asaMkhyAtasamayarUpAH sthAdanantasamayarUpA iti / 'thovA gaM bhaMte ! ki saMkhejjA samayA3' stokAH khalu bhadanta ! ki saMkhyAtasamayarUpA asaMkhyAtasamayarUpAH anantasamayakA kA bhavantIti praznaH / uttaramAha-evaM ceva' evameva stokAH na saMkhyAtasamayarUpAH kintu kadAcit asaMkhyAtasamaya. rUpA, kadAcidanantasamayarUpA bhAnti, 'evaM jAva ussappiNIzrotti' evaM yAvatsapiNIti evame lAdAramotsarpiNI paryantakAlAnAM kadAcidasaMkhyAta. rUpatvaM kadAcid anantasamayasvarUpatvamavagantavyaM na tu kadAcidapi saMkhpAtasamaya. prabhuzrI kahate haiM-'evaM ceva' he gautama ! AvalikAoM kI taraha bahuta zvAsocchvAsa bhI kadAcit asaMkhyAta samayarUpa hote haiM aura kadAcit ananta samayarUpa hote haiN| 'thovANaM bhaMte ! kiM saMkhejjA samayA 3' hai bhadanta ! bahuta stoka kyA saMkhyAta samaya rUpa hote haiM athavA asaMkhyAta samayarUpa hote haiM athavA ananta samaya rUpa hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM ceva' he gautama ! zvAsocchvAsoM kI taraha bahuta stoka kadAcit asaMkhyAta samaya rUpa hote hai aura kadAcit ananta samaya rUpa hote haiN| 'evaM jAva ussa. ppiNIotti' isI prakAra se yAvat bahuta utsarpiNI taka ke kAlavizeSa kadAcit asaMkhyAta samaya rUpa hote haiM aura kadAcit ananta samaya rUpa hote haiM / bahuta AvalikAoM se lekara utsarpiNI taka ke kAla athavA anaMta samaya rUpa hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che evaM theva' gautama ! mAvimonA 4thana pramANe saghaNA-yAsAravAsa paNa kaIvAra asaMkhyAta samaya rUpa hoya che ane keIvAra anaMta samaya 35 DAya che. 'thovANa bhaMte ki sakhe jA samayA' sapana saghaNAstI saMkhyAta samaya rUpa hoya che? athavA asaMkhyAta samaya rUpa hoya che? athavA anaMta samaya rUpa hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne -evaM ceva gautama ! vAsepAsanA 4thana pramANe sapA sto| kaIvAra asaMkhyAta samaya rUpa hoya che ane keIvAra anaMta samaya rUpa sarAya cha 'evaM jAva uskhappiNIotti' yA pramANe yAvat utsapizI sudhiin| kALa vize kaIvAra asaMkhyAta samaya rUpa hoya che. ane keIvAra anaMta zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.5 sU01 paryavAdinirUpaNam rUpatvamiti / 'poggalapariyaTTA NaM bhaMte ! kiM saMkhejnA samayA pucchA' pudgalaparivartAH khalu bhadanta ! kiM saMkhyAtasamayarUpA asaMkhyAtasamayarUpA anantasamayarUpA veti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No saMkhejjA. samayA No asaMkhejjA samayA' no saMkhyAtasamayarUpAH pudgalaparivartAH no vA asaM. khyAtasamayarUpAH kintu 'arNatA samayA' teSu anantAH samayA bhavanti, anantasamayasvarUpAste bhavantIti athA:'valikAmadhikRtya ekavacanenAha 'ApApANNaM bhaMte ! ki saMkhejjAo AvaliyAo pucchA' AnamANaH khalu bhadanta ! ki saMkhyAtAvalikArUpaH kiM vA asaMkhyAtAvalikArUpaH athavA anantAbalikArUpa iti pRcchA-praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! saMkhyAta svarUpa kabhI nahIM hote haiM / 'poggalapariyaTTA NaM bhate ! ki saMkhe jjA rUmayA pucchA' he bhadanta ! bahuta pudgala parivartakyA saMkhyAta samaya rUpa hote haiM ? athavA asaMkhpAta samayarUpa hote haiM ? athavA ananta samayarUpa hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA ! he gautama ! 'No saMkhejjA samayA No asaMkhejjA samayA aNaMtA samayA' bahuta pudgala parivartana saMkhyAta samaya rUpa hote haiM na asaMkhyAta samaya rUpa hote haiM kintu ananta samaya rUpa hote haiN| ___ aba AvalikApada ko lekara eka bacana se kahate haiM-'ANApANU gaMbhaMte ! ki sakhejjAbho AvaliyAmo pucchA' he bhadanta ! zvAso. cchavAsa kyA saMkhyAta AvalikArUpa hotA haiM ? athavA asaMkhyAta AvalikArUpa hotA hai ? athavA ananta AvalikA rUpa hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA saMkhejjAo samaya rUpa hoya che saghaLI AvalikAothI laIne saghaLI utsarpiNI sudhIne 1 sepyAta samaya 35 dhyA35 DAta nayI poggalapariyaTTA NaM bhaMte ki saMkhajjA samayA pucchA' basavana saghA pugata parivata 35 NazusaNyAta samaya rUpa hoya che ? athavA asaMkhyAta samaya rUpa hoya che ? athavA anaMta samaya rUpa hoya che, A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che kegoymaa ! hai gautama ! 'No saMkhejjA samayA No asaMkhejjA mayA paNatA samayA' saghaLA pudgala parivarta rUpa kALa saMkhyAta samaya rUpa hotA nathI, asaMkhyAta samaya 35 55 hAta nathI. paraMtu sanata samaya 35 hAya che. 'ANApANaNa bhaMte ! kiM saMkhejjAo AvaliyAmao, pucchA' meM magan sapA vAsachAso zuM saMkhyAta AvalikA rUpa hoya che? athavA asaMkhyAta AvalikA rUpa hoya che ? athavA anaMta AvalikA rUpa hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI, zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre 'saMkhejjAo AvaliyAoM' saMkhmAtAvalikAsvarUpa AnapANo bhavati 'No asaM. khejjAo AvaliyAo No aNaMtAo AvaliyAno' no asaMkhyAtAvalikArUpo, no vA anantAvalikArUpo vA iti / 'evaM thovevi evam-AnapANavadeva stoko'pi saMkhyAtAvalikArUpa eva na tu asaMkhyAtAvalikArUpaH, na vA anantAvalikArUpaH 'evaM jAva sIsapaheliyatti' evaM yAvat zIrSapaheliketi, lavAdArabhya zIrSapahelikAparyantakAlo'pi saMkhyAtAvalikArUpa eva bhavati na tu asaMkhyAtA. valikArUpo na vA anantAvalikArUpa iti bhAvaH / 'paliovameNaM bhaMte ! ki saMkhe. jjA pucchA' palyopamaM khalu bhadanta ! kiM saMkhyAtAvalikAparUm athavA asaMkhyAtAvalikArUpam athavA anantAvalikArUpamiti pRcchaa-prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'No saMkhejjAo Avaliyao' no saMkhyAtA. AvaliyAo' he gautama ! AnaprANazvAsocchvAsa-saMkhyAta AvalikA svarUpa hotA hai / 'No asaMkhejjAo AvaliyAno No aNaMtAo AvaliyAo' asaMkhyAta AvalikAsvarUpa nahIM hotA haiM aura na ananta AvalikAsvarUpa hotA haiN| 'evaM thove vi' isI prakAra se stoka bhI saMNyAta AvalikArUpa hI hotA hai asaMkhyAta AvalikArUpa athavA anantAvalikA rUpa nahIM hotA hai / 'evaM jAva sIsapaheliyatti' isI prakAra lava se lekara zIrSa prahelikA paryanta kAla bhI saMkhyAta AvalikA rUpa hI hotA hai, asaMkhyAta AvalikArUpa nahIM hotA hai aura na ananta AvalikA rUpa hotA hai, 'pali bhovame NaM bhaMte! kiM saMkhejjA pucch|' zrIgautama ne isa sUtradvArA prabhuzrI se aisA pUchA hai-he bhadanta / palpopama rUpa jo kAla hai vaha kyA saMkhyAta AvalikA rUpa hotA hai ? athavA asaMkhyAta AvalikA rUpa hotA hai ? ke cha hai-'goyamA, saMkhejjAo AvaliyAo' 3 gautama ! bhAnaprAya-zvAsa27pAsa sajyAta aapti| 35 DAya cha, 'No asaMkhejjAo AvaliyAo0 No aNaMtAo AvaliyAo' asabhyAta bhaavti| 35 hAtA nathI. ana anaMta mAlikA 2135 55 DA nathI. "evaM thove vi' se pramANe sto: 55 saMkhyAta AvalikA rUpa ja hoya che. asaMkhyAta AvalikA rUpa athavA mana ta mAlist 35 sotA nathI 'eva jAva sIsapaheliyatti' se prabhArI lavathI laIne zIrSa prahelikA sudhIne kALa paNa saMkhyAta AvalikA rUpa ja hoya che. asaMkhyAta AvalikA rUpa detA nathI. ane anaMta AvalikA 35 55 lAtA nathI paliovameNaM bhaMte ! kiM saMjjjA pucchA' 3 sAvana palyopama rUpa je kALa che te zu saMkhyAta AvalikA rUpa hoya che ? athavA asaMkhyAta AvalikA rUpa hoya che ? athavA anaMta AvalikA rUpa hoya che? zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2025 u.5 sU01 paryavAdinirUpaNam calikArUpam palyopamaM bhavati kintu 'asaMkhejAo AliyAno' asaMkhyAtAcalikArUpaM bhavati tathA 'No arNatAo AvaliyAo' no anantAvalikAspaM parayopamaM bhavatIti / 'evaM sAgarovamevi evam-palyopamavadeva sAgaropamamapi na saMkhyAtAvalikArUpaM na vA anantAvalikArUpam kintu asaMkhyAtAvalikArUpameva bhavatIti / evaM osappiNI vi evaM sAgaropamavadeva avasarpiNI kAlo'pi na saMkhyAtAvalikArUpo na vA anantAvalikArUpa: kintu asaMkhyAtApalikArUpa eva bhvtiiti| 'ussapiNIvi' utsarpiNIkAlo'pi evameva-sAgaropamavadeva na saMkhyAtA balikAlpo na vA anantAvalikArUpaH, api tu asaMkhyAtAvalikArUpa eva bhavaathavA ananta AvalikA rUpa hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu zrI kahate haiM-'gauyamA ! No saMkhejAbho AvaliyAbho' he gautama / plyo| pamarUpa kAla saMkhyAta AvalikArUpa nahIM hotA hai kintu 'amaMkhejjAmo AvaliyAo' asaMkhyAta AvalikArUpa hotA hai / vaha 'no aNaMtAo AvaliyAo' anantaAvalikA rUpa bhI nahIM hotA hai| 'evaM sAgaro. vame vi' palyopama ke jaise hI sAgaropama kAla bhI asaMkhyAta AvalikArUpa hI hotA hai-saMkhyAta athavA ananta Avali kArUpa nahIM hotA hai| 'evaM osappiNI vi' isa prakAra se sAgaropama ke jaisA hI avasarpiNI kAla bhI saMkhyAta AvalikA rUpa athavA anantAvalikA rUpa nahIM hotA hai kintu asaMkhyAta Avali kArUpa hI hotA hai / 'ussa. piNI vi' utsarpiNI kAla bhI sAgaropama kAla ke jaisA saMkhyAta AvalikA rUpa nahI hotA hai aura na anantaAvalikArUpa hotA hai mA prazna uttaramA prabhuzrI gautamasvAmI 2 4 cha -'goyamA / No saMkhe jjAo AvaliyAo' 3 gautama ! 58yApama 35 // jyAta bhAta 35 DAta nathI. 52 'asaMkhejjAo AvaliyA bho' asaNyAta bhApati 35 hAya che. teNo aNatAo AvaliyA o' manAta mAvali 35 55 lAtA nathI. "evaM sAgarovame vi' se prabhA-meTale pkssye|5m na 454 pramANe ra sAgarepama kALa paNa asaMkhyAta AvalikA rUpa ja hoya che. saMkhyAta athavA anatama 35 hAtAnathI 'evaM osa ppiNI vi' me pramANe sAgazepama kALa nI jema avasarpiNI kALa paNa saMkhyAta AvalikA rUpa athavA anaMta maali| 35 nayI jAtA 52'tu asaNyAta AlA 3504 DAya . 'ussa piNI vi' meM prabhArI Grafeelm 5Y sAga35 janA yana prabhArI saMkhyAta AvalikA rUpa letA nathI tema anaMta AvalikA rUpa paNa hatA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIne tIti / 'poggalapariyaTTe pucchA' pudgalaparivartaHkhalu bhadanta ! kiM saMkhyAtApalikA rUpo'saMkhyAtAbalikArUpa: anantAvalikArUpo veti pRcchA-praznaH / bhagavAnAha'goyamA' he gautama ! 'No saMkhejjAbo AvaliyAo' no saMkhyAtAvalikArUpa: pudalaparipattoM bhavati-'go asaMkhejjAbho AvaliyAo' na vA asaMkhyAtAvalikA. rUpo bhavati kintu 'arNatAmo AvaliyAo' anantAvalikArUpa: pudgalaparivartI bhavatIti / 'evaM jAya sambaddhA evam-pudgalaparivartadeva yAvat sarvAdA-gAvaspadena atItAnAgatAddhayoH saMgrahaH, atItAnAgatasaddhiAnAmapi, no saMkhyAtAvalikArUpo na vA asaMkhyAtAvalikArUpaH, kintu anantAvalikA rUpa eva bhavatIti bhaavH| kintu asaMkhyAta AvalikArUpa hotA hai 'poggalapariya? pucchA hai bhadanta ! pudgala parivatta kAla kyA saMkhyAta AvalikA rUpa hotA hai? athavA asaMkhyAta AvalikArUpa hotA hai ? athavA ananta ApalikA rUpa hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA / No saMkhe. jjAo AvaliyAo No asaMkhejjAo AvaliyAo aNaMtAo Ava. liyAoM' he gautama ! pudgala parivarta kAla saMkhyAta AvalikA rUpa nahIM hotA haiM na asaMkhyAta AvalikA rUpa hotA hai kintu ananta Ava likA rUpa hotA hai| 'evaM jAva sambaddhA' pudgala parivatrta ke jaisA hI atIta kAla, anAgata kAla aura saddhiAkala bhI na saMkhyAta Ava. likA rUpa hotA hai aura na asaMkhyAta AvalikA rUpa hotA hai| kintu ananta AvalikA rUpa hotA hai| na tu masabhyAta aapti| 35 7cha, 'poggalapariyaTe pucchA hai bhagavana pudgala parivarta kALa zuM saMkhyAta AvalikA rUpa hoya che ? athavA asaMkhyAta AvalikA rUpa hoya che athavA anaMta AvalikA rUpa hoya che 20 prazna uttaramA prabhuzrI 49 cha -'goyamA ! No saMkhejjAoM AvaliyAo No asaMkhejjAo AvaliyAo aNatAo AvaliyAo' gautama ! pusa parivarta kALa saMkhyAta AvalikA rUpa letA nathI. asaMkhyAta AvalikA rUpa 55 khAtA nayI 52'tu manAta bhaapti| 354 DAya cha 'eva jAva savvaddhA' pudgala parivartana kathana pramANe ja atIta kALa- bhUtakALa anAgatakALabhaviSyakALa ane sarvoddhAkALa paNa saMkhyAta AvalikA rUpa letA nathI. ane asaMkhyAta AvalikA rUpa paNa hotAM nathI. paraMtu anaMta avalikA rUpa ja hoya che zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2025 u.5 sU01 paryavAdinirUpaNam atha bahutvamAzrityAha-'ANApANUNaM maMte ! ki saMkhejjAjo zrAva. liyAo pucchA' he bhadanta ! AnapAgAH kiM saMpAtAvalikArUpA athavA asaMkhyAtApalikArUpAH athavA anantAlikAkhyA bhavantIti pRcchA-praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'siya saMkhejjAmo ApaliyAo, siya asaMkhejjAyo siya arNatAo' syAt-kadAcit saMkhyAtApalikArUmA Ana gaNAH, syAt-kadAcit asaMkhyAtAbalikArUpAH, syA-kadAcit anantAvali kArUpA bhavantIti / 'evaM jAya sIsapaheliyAo' evaM yAvat zIrSapahelikAH, stokAdArabhya zIrSapahelikAntakAlasya saMgraho bhavati tathA ca he gautama ! stokAdArabhya zIrSaprahelikAparyantaH kAlaH syAta saMkhyAtAvalikArUpA, syAt asaMkhyAtApalikArUpaH, syAt -kadAcit abantAvalikArUpa iti / 'paliovamANaM pucchA' palyopamAni khalu bhadanta ! ki aba bahuvacana ko lekara kahate haiM 'ANApANUNaM bhaMte! kiM saMkhejjAo AvalikAo pucchA' he bhadanta bahuta zvAsocchvAsarUpa kAla kyA saMkhyAta AvalikA rUpa hote haiM ! athavA asaMkhyAta AvalikA rUpa hote haiM ? athavA ananta AvalikA rUpa hote haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! siya saMkhejjAo AvaliyAo, siya asaMkhejjAmo siya aNaMtAo' he gautama! bahuna zvAsocchvAsarUpa kAla kadAcit asaMkhyAtA. palikA rUpa hote haiM kadAcit ananta AvalikA rUpa hote hai| 'evaM jAva sIsapaheliyAo' isI prakAra se stoka se lekara zIrSaprahelikA taka ke kAla bhI bahuvacana kI apekSA se kadAcit saMkhyA have bahuvacanathI kahevAmAM Ave che. 'ANApANUNaM bhaMte ! kiM saMkhejjAo AvaliyAo pucchA' se samapan saghaLA zvAse chUvAsa rUpa kALa zu saMkhyAta AvalikA rUpa hoya che ? athavA asaMkhyAta Avalika rUpa hoya che ? athavA anaMta AvalikA rUpa hoya che? bhI prazna uttaramA pramuzrI 43 cha -'goyamA ! siya saMkhejjAo AvaliyAo siya asaMkhejjAo, siya aNaMtAo' gautama! sagha zvAsA2pAsa 35 kaIvAra saMkhyAta Avali rUpa hoya che. koIvAra asaMkhyAta AvalikA rUpa DAya cha, bhane dhvaH2 mata maasi| 35 uya cha 'eva jAva sIsapahe. risANo Aja pramANe stakathI laIne zIrSa prahelikA sudhInA saghaLA kALe paNa kaIvAra saMkhyAta AvalikA rUpa hoya che ke IvAra asaMkhyAta AvalikA bha0 3 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre saMkhyAtAvalikA rUpANi asaMkhyAtAvali kArUpANi athavA-anantAvalikArUpANi bhavantIti pRcchA-paznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'No saMkhejjAyo AvaliyAo' no saMkhyAtAlikArUpANi palyopamAni bhavanti kintu 'siya asekhanAo AvaliyAo siya aNatAo AvaliyAo' syAt-kadAcit asaMkhyAtAvalikArUpANi syAt-kadAcit anantAvalikArUpANi palyopamAnoti / 'evaM jAva ussappiNIbho' evaM yAvadutsarpiNyaH, atra yAvatpadena sAgaropamAvasarpiNIkAlasaMgraho bhavati-tathA ca he gautama ! sAgaropamAdArabhya utsarpiNI paryantAH kAlAH na saMkhyAtAvalikArUmA bhavanti kintu kadAcita tApalikArUpa hote haiM kadAcit asaMkhyAta AvalikA rUpa hote haiM aura kadAcit ananta AcalikArUpa hote haiM / 'paliovamANaM pucchA' isa stra dvArA gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA haihe bhadanta ! bahuta palyopama rUpa kAla kyA saMkhyAta AvalikArUpa hote haiM athavA asaMkhyAta Avali kA rUpa hote haiM ? athavA ananta AvalikA rUpa hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jo saMkhejjAo AvaliyAoM, siya asaMkhejjAo AvaliyAosiya aNaMtAo AvaliyAo' he gautama! bahuna palyopama rUpa kAla saMkhyAta AvalikA rUpa nahIM hote haiM kintu kadAcit be asaMkhyAta AvalikA rUpa hote haiM aura kadAcit ananta AvalikA rUpa hote haiM / 'evaM jAva ussappiNIo' isI prakAra bahuta sAgaropama kAla bahuta avasarpiNI kAla aura bahuta utsarpiNIkAla bhI saMkhyAta AvalikArUpa nahIM hote haiM kintu kadAcit ve asaMkhyAta AvalikA rUpa hote haiM aura kadA 35 khAya cha, bhane vAra manAta mA 35 uya cha 'paliovamANa pucchA' A sUtra dvArA gautama svAmIe prabhuzrI ne evuM pUchayuM che ke-he bhagavad samasta palyopama rUpa kALa zu saMkhyAta AlikA rUpa hoya che ? athavA asaMkhyAta AvalikA rUpa hoya che ? ke anaMta AvalikA rUpa hoya che ? A prazanA uttaramA prabhuzrI cha -'goyamA No saMkhejjAo AvaliyAo siya asaMkhejjAo AvaliyAo siya aNaMtAo AvaliyAo' 3 gautama saghaNe popamakALa saMkhyAta AvalikA rUpa hoto nathI paraMtu keIvAra te saMkhyAta AvalikA 35 hoya che ? ane ke IvAra anaMta AvalikA rUpa hoya che. 'evaM jAva utsappaNIoM' se pramANe yAvat saNa sAgaroyama ra sA utsaNiI kAla ane saghaLA avasarpiNI kALe paNa saMkhyAta AvalikA 35 hatA nathI paraMtu teo koIvAra asaMkhyAta AvalikA rUpa hoya che. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u. 501 paryavAdinirUpaNam 19 asaMkhyAtAvalikArUpAH syAdanantAvalikArUpA iti bhAvaH / 'poggala pariyahANaM pucchA' pudgalaparivarttAH khalu bhadanta / kiM saMkhyAtAvaLikArUpA asaMkhyAtAbalikArUpAH, athavA anantAvalikArUpA bhavantIti pRcchA praznaH / bhagavAnAha - 'gomA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'No saMkhejjAo No asaMkhejjAo AvaliyAo anaMtAo AvaliyAo' no saMkhyAtAvalikArUpAH pudgalaparivarttAH no vA asaMkhyAtAvaLikArUpAH kintu anantAvalikArUpAH pudgalaparivarttA bhavantIti / AnaprANapadamAzritya ekavacanenAha - 'thove NaM bhaMte / kiM saMkhajjAo ANApANUo asaMkhejnAo 0 ' stokaH khalu bhadanta ! kiM saMkhyAtAnaprANarUpaH asaMkhyAtAnamANarUpaH, athavA anantAnamANarUpo bhavatIti praznaH / uttara cit ananta AvalikA rUpa hote haiM / 'poggala pariSadvANaM pucchA' he bhadanta ! bahuta pudgala parAvartarUpa kAla kyA saMkhyAta AvalikArUpa hote haiM ? athavA asaMkhyAta AvalikA rUpa hote haiM ? athavA ananta AvalikA rUpa hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! jo saMkhejjAo jo asakhejjAo AvaliyAo anaMtAo AvaliyAo' he gautama! bahuta pudgala parAvartta rUpa kAla saMkhyAta AvalikA rUpa nahIM hote haiM asaMkhyAta AvalikArUpa nahIM hote haiM kintu ananta AvalikA rUpa hote haiM / aba gautamasvAmI prabhuzrI se AnaprANa pada ko lekara ekavacana se aisA pUchate haiM- 'dhove NaM bhaMte! kiM saMkhejjAo ANApANUna asaMkhejjAo 0 he bhadanta ! stoka rUpa jo kAla hai vaha kyA saMkhyAta zvAsocchvAsa ramane ardhavAra anaMta bhAva 35 hoya che 'pogAlapariyaTTA NaM' pucchA' De bhagavan saghaLA pudgala parAvakiALa zu' saMkhyAta AvalikA rUpa hoya che? athavA asaMkhyAta AvalikA rUpa hoya che ? athavA anaMta AvalikA rUpa hoya he ? yA praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAmI te 4 the ! - 'goyamA ! No saMkhejjAo' No asa khejjAo AvaliyAo anaMtAo AvaliyAo' gautama saghaLA pudgala parAvartta kALa sakhyAta AvalikA rUpa haiAtA nathI, asa'khyAta AvalikA rUpa paNa hAtA nathI. paraMtu anaMta AvalikA rUpa hoya che, have gautamasvAbhI anuzrI ne medhuM pUche che ! 'thove NaM bhave kiM sakhejjAo ANApANUo asa' khejjAo' he bhagavan sto4 35 ne Aja . te zu sakhyAta zvAseAAsa rUpa hoya che? athavA asakhyAta AnaprANa rUpa hAya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatra mAha-'jahA' ityAdi, 'jahA AliyAe vattatrayA evaM ANApAo vi nirava sesA' yathA AvalikAyAM vaktavyatA evam bhAnaprANasaMbandhe'pi ekavacana: bahuvacanAbhyAM vaktavyatA niravazeSA-samagrA'pi maNitavyA, 'evaM eeNaM gamaeNaM jAva sIsapaheliyA bhANiyabA' evametena-pUrvoktena gamakena yAvada zIrSaprahelikA bhaNitalyA lavAdArabhya zIrSa prahelikA paryantakAlasyApi vicAraH karaNIya iti / athaikavacanena sAgaropamavaktavyatAmAha-'sAgarovame NaM bhaMte ! ki saMkhejjA pali. vokmA pucch|' sAgaropamaM khalu bhadanta ! kiM saMsAtapalyopamarUpam asaMkhyAta. palyopamarUpam 'anantapalyopamarUpaM veti pRcchA prsaa| bhagavAnAha-'goSamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'saMkhemA paliovamA' saMkhyAtapalyopamasvarUpa rUpa hotA hai ? athavA asaMkhyAta AnaprANarUpa hotA hai ? athavA ananta AnaprANarUpa hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai.-'jahA Avali. yAe vattavvayA evaM ANApANUo vi niravasesA' he gautama ! jaisI vaktavyatA AvalikA meM kahI gaI hai isI prakAra kI vaktavyatA eka vacana bahuvacana ko lekara samasta rUpa se AnaprANa ke sambandha meM bhI kahanI cAhiye / 'evaM eeNaM gamaeNaM jAva sIsapaheliyA bhANiyacyA' isI prakAra se isa gamaka dvArA lava rUpa kAla se lekara zIrSa prahelikA taka ke kAla kA bhI vicAra karanA cAhiye aba ekavacana ko lekara sAgaropama kAla kI vaktavyatA kahate haiM 'sAgarovameNaM bhaMte / ki saMkhejnA palibhovamA pucchA' he bhadanta! sAgaropama kAla kyA saMkhyAta palyopama rUpa hotA hai ? athavA asaMkhyAta palyo. pamarUpa hotA hai ? athavA ananta palpopama rUpa hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM-'goyamA! che. athavA anaMta AnaprANa rUpa heya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe hai 'jahA AvaliyAe vattavvayA evaM ANApANUoM vi niravasenA' he gItama! je pramANe AvalikAnA saMbaMdhamAM kathana karyuM che e ja pramANenuM saghaLuM kathana mAnapAnA saMbha mAM 555 samaya se 'evaM eeNaM gamaeNaM jAva sIsapaheliyA mANiyavA' me pramANe 1535 thAna zISa prati sudhinA pANI vAra 15 zava 'sAgarovameNaM bhAte ! ki sakhejjA paliovamA gr" he bhagavad ! sAgaropamakALa zuM saMkhyAta papama rUpa hoya che ? athavA asaMkhyAta palyopamarUpa hoya che ke anaMta popama rUpa hoya che? mA prazna uttara prabhuzrI gautamasvAmI 24 che hai-'goyamA sakhejjA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.5 sU01 paryavAdinirUpaNam 21 sAgaropamam 'No asaMkhejjapaliovamA No aNaMtA paliotramA' no asaMkhyAta palyopamasvarUpaM sAgaropamaM na vA anantapalyo ramasvarUpaM sAgaropamaM bhavatIti / evaM osappiNIe vi ussappiNIe vi' evam -sAgaropamavadeva avasapiNya utsarpi Nyo'pi nAsaMkhyAtapalyopamasvarUpA na vA-anantapalyopamasvarUgaH kintu saMkhyAta. palyopamasvarUpA eveti bhAvaH / 'poggaLapariyaTTe NaM pucchA' pudgalaparivartaH khalu bhadanta ! ki saMkhyAtapalyopamarUpo'saMkhyAtapalyopamo'nantapalyopamarUpo vA bhava tIti pRcchA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA he gautama ! 'No saMkhejA pali bhovamA No asaMkhejjA palizrovamA' no saMkhyAtapasyopamAtmaka pudgalaparivattoM no asaMkhyAtapalyopamAtmakaH, kintu 'arNatA pAli povamA' anantasaMkhejjA paliovamA' he gautama ! sAgaropama kAla saMkhyAta palyopama rUpa hotA hai 'No asaMkhejjA paliovamA No arNatA paliovamA asaMkhyAta palyopama rUpa nahIM hotA hai aura na ananta palyopama rUpa hotA hai| 'evaM osappiNIe vi ussappiNIe vi' isI prakAra se avasarpiNI aura utsarpiNI kAla bhI asaMkhyAta palyopama rUpa nahIM hote haiM na ananta palyopamarUpa hote haiM, kintu saMkhyAta palyopama rUpa hI hote haiM / 'poggalapariyaTTe NaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! pudgala parivatta kyA saMkhyAta palyopama rUpa hotA hai ? athavA asaMkhyAta palyopamarUpa hotA hai athavA ananta palyopama rUpa hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! No saMkhejjA paliovamA No asaMkhejanA paliovamA aNaMtA paliovamA' he gautama / pudgalaparivartarUpa kAla na saMkhyAta palyopamarUpa hotA hai na asaMkhyAta palyopamarUpa hotA hai, paliovamA' 3 gautama ! sA55 44 // bhyAta pakSyA55 35 saya meM jo asaM khejjA paliovamA No aNaMtA palioSamA' asabhyAta pakSyAyama 35DAto nathI. ana anata pakSyA5ma 35 paDatA nayI 'evaM osa piNIe vi usa. piNIya vika prabhAga samitI bhane asI 5 asalyAta palyopama rUpa letA nathI. anaMta pAyama rUpa paNa letA nathI, paraMtu sadhyAta 58|5m 35 na DAya che. 'poggalapariya? gaM bhaMte pucchA' labhavana pula parivatta" zuM saMkhyAta palyopama rUpa hoya che? athavA asaMkhyAta pa. pama rUpa hoya che ke anaMta paLepama rUpa hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamavAmI 2 che ..'gothamA ! No saMkhejjA palioSamA jo asaMkhejjA paliovamA aNaMtA paliovamA' gatama 1 pusa 521tta 35 kALa saMkhyAta papama rUpa hatA nathI asaMkhyAta palyopama rUpa paNa hatA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre palyopamAtmakaH pudgalaparivoM bhavatIti / evaM nAva sampaddhA' evaM yAvata sarvAddhA atra yAvatpadena atItAnAgatAddhayohaNaM bhavati tathA cAtItAnAgatasarvakAlo na saMkhyAtapalyopamAtmako no vA asaMkhyAtapalyopamAtmakaH kintu anantapalyopamAtmaka eva bhavatIti bhAvaH / sU01 / mUlam-sAgarovamANaM bhaMte! kiM saMkhejjA paliovamA pucchA goyamA! siya saMkhejjA paliovamA siya asaMkhejjA paliovamA siya aNaMtA pliovmaa| evaM jAva osappiNI vi| ussappiNI vi| poggalapariyaTTA gaM pucchA goyamA ! No saMkhejjA paliauvamA go asaMkhejjA paliovamA aNetA pliovmaa| osappiNI NaM bhaMte ! kiM saMkhejjA sAgarovamA0 jahA paliovamasta vattavyayA tahA sAgarovamasta vi| poggalapariyahe gaM bhaMte ! kiM saMkhejjAo osappiNI ussappiNIo pucchA goyamA! No saMkhejjAo osappiNI ussappiNIo No asaMkhejjAo arNatAo osappiNI uslppinniio| evaM jAva savvaddhA / poggalapariyaTTA NaM bhaMte ! kiM saMkhejjAo osappiNI ussappiNIo pucchA goyamA ! No saMkhe jAo osappiNI ustapiNIoNo asaMkhejAoaNaMtAo osappiNIo ustppinniio| tItaddhANaM bhaMte! kiM saMkhejA poggalapariyahA pucchA goyamA! no saMkhejjA poggalapariyaTTA no asaMkhejjA aNaMtA poggalakintu ananta palyopamarUpa hotA hai / 'evaM jAba savvaddhA' isI prakAra se atIta kAla anAgatakAla aura sarvAddhArUpa kAla bhI na saMkhyAta palyopamarUpa hotA hai na asaMkhyAta palpopamarUpa hotA hai kintu ananta patyopamarUpa hI hotA hai |suu0 1 // nathI. paraMtu mAnata 565ma 35 DAya che 'eva jAva savvaddhA' se pramANe atIta kALa. anAgata kALa, ane sarvoddhA rUpa kALa paNa saMkhyAta palyopama rUpa hotA nathI. asaMkhyAta palyopama rUpa paNa hotA nathI, paraMtu anaMta papama rUpa ja hoya che sU0 zA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2025 7.5 sU02 sAgaropamAdi kAlamAnanirUpaNam 23 pariyaTTA / evaM aNAgayaddhA vi evaM samvaddhA vi / aNAgayaddhA NaM bhaMte ! kiM saMkhejjAo tItaddhAo asaMkhejjAo aNaMtAo goyamA! No saMkhejAo tItaddhAo No asaMkhejjAo tItaddhAo No aNaMtAo tiitddhaao| aNAgayaddhANaM tItaddhAo samayAhiyA tItaddhANaM aNAgayaddhAo smyuunnaa| savvaddhA NaM bhaMte ! ki saMkhe. jjAo tItaddhAo pucchA goyamA! No saMkhejAo tItaddhAoNo asaMkhejjAo No agaMtAo tiitddhaao| sambaddhANaM tIyaddhAo sAtiregaduguNA tItaddhANaM savvaddhAo thovUNage addhe| sabaddhANa bhaMte ! ki saMkhajjAo aNAgayaddhAo pucchA goyamA ! No saMkhejjAo aNAgayaddhAo No asaMkhejjAo aNAgayaddhAo No aNaMtAo annaagyddhaao| savvaddhA NaM aNAgayaddhAo thovUNagaduguNA aNAgayaddhA NaM sambaddhAo sAtiraMge addh||suu02|| ___chAyA-sAgaropamANi khalu bhadanta ! kiM saMkhyAtAni palyopamAni pRcchA gautama ! syAt saMkhyAtAni palyopamAni syAt asaMkhyAtAni palyopamAni syAt anantAni palyopamAni, evaM yAvadavasarpiNI api utsarpiNI api| pudgalaparivAH khalu pRcch| gautama! no saMkhyeyAni elyopamAni, no asaMkhyeyAni palyopamAni anantAni palyopamAni / avasarpiNI khalu bhadanta ! kiM saMkhyeyAni sAgaro. pamAni0 yathA palyopamasya vaktavyatA tathA saagroemsyaapi| pudgalaparivartaH khalu bhadanta ! ki saMkhyeyA avasarpiNyutsapiNyaH pRcchA-gautama ! no saMkhyAtA aba sapiNyutsapiNyaH no asaMkhyeyAH anantA avasarpiNyutsapiNyA, evaM yAvat sarvAddhA / pudgalaparivartAH khalu bhadanta ! ki saMkhyAtAvasarpiNyussarpiNyaH pRcchA, gautama ! no saMkhyAtA abasapiNyutsapiNyaH no asaMkhyAtAH, ananA avasarpita NyutsapiNyaH / atItaddhAH khalu bhadanta ! kiM saMkhyeyAH pudgalaparivAH pRcchA gautama ! no saMkhyeyAH pudgalaparivataH, no asaMkhyeyAH anantAH pudgalaparivartAH / evamanAgatAddhA'pi, evaM sarvAddhA'pi / anAgatAddhA khalu bhadanta ! kiM saMkhyeyA atItAddhA asaMkhyeyA anantAH gautama ! no saMkhyeyA atItAdA no asaM. khyeyA atItAddhA, no anantA atItAdAH / anAgatAdAH khalu anItAddhAtaH samayAdhikAH, atItAddhAH khalu anAgatAddhAtaH samayonAH / sarvArddhA khalu bhadanta ! zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 bhagavatIstre ki saMkhyeyA atItAdAH pRcchA, gautama ! no saMkhyeyA atItAddhAH no asaM. khyeyAH no anantA atiivaadaa| saddhiA khalu atItAddhAtaH sAtirekadviguNA atIvAdA khalu sarvAddhAtaH stokonamarddham / sarvAdA khalu bhadanta ! ki saMkhyA amAgavAdAH, pRcchA-gautama ! no saMkhyeyA anAgatAddhAH, no asaMkhyecA anAgatAdAH no anantA anAgatAddhAH / saddhiA khalu anAgatAddhAtaH stokona dvimuNA, anAgatAdA khalu sarvAddhAtaH sAtirekamarddham ||muu02|| ____TIkA-'sAgarovamA bhaMte ! ki saMkhejjA paliovamA pucchA' sAgaropamANi khalu bhadanta ! kiM saMkhyAtapalpopamasvarUpANi asaMkhyAtapalyaupamasvarUpANi anantapalyopamasvarUpANi veti pRcchA praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'siya saMkhejjA palibhovamA' syAt-kadAcit saMkhyAtapalyopamastrarUpANi sAgaropamANi 'siya asaMkhejjA paliovamA' syAtkadAcidasaMkhyAtapalyopamasvarUpANi sAgaropamANi 'siya aNaMtA palibhovamA' ___ 'sAgarovamANaM bhaMte / kiM saMkhejjA palibhovamA pucchA' ityAdi TIkArtha-isa sUtradvArA prabhuzrI se gautamasvAmI bahuvacana ko lekara aisA pUchate haiM-'sAgarovamANaM bhaMte ! ki saMkhejjA paliovamA pucchA' he bhadanta ! bahutasAgaropama kAla kyA saMkhyAta palpopama rUpa hote haiM ? athavA asaMkhyAta palyopamarUpa hote haiM ? athavA ananta palyopamarUpa hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA sigha saMkhejjA pali bhovamA' he gautama ! bahuta sAgaropama kadAcit saMkhyAta palpopamarUpa hote haiM 'siya asaMkhejjA paliovamA' kadAcit asaMkhyAta palpopamarUpa hote haiM aura 'siya aNaMtA paliovamA' kadAcit anantapalyopamarUpa hote haiN| 'evaM osappiNI ussapiNI vi' isI prakAra se bahuta ayasarpiNIyAM aura bahuta utsarpiNIyAM bhI kadAcit saMkhyAta palyopama 'sAgarovamANaM bhaMte ! ki saMkhejjA paliovamA pucchA' / TIkAI-A sUtra dvArA gautamasvAmIe prabhuzrI ne evuM pUchayuM che -'sAgarovamANaM bhaMte / kiM sakhejjA paliovamA pucchA' De man samasta sAgaropama kALa zu saMkhyAta papama rUpa hoya che ? athavA asaMkhyAta palyopama rUpa hoya che ke anaMta palyopama rUpa hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 4 hai-'gogamA siya saMkhojjA paliovamA' gautama samasta saag|5m 4 vAra sadhyAta pakSyApama 35 DAya cha 'siya asaMkhejjA pahilopamA' vAra adhyAta pakSyApama 35 hAya che. sana 'siya aNaMtA patrilocamA pAra sanata pakSyA5ma 35 saya che. 'evaM osappiNI ussa. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.5 sU02 sAgarIpamAdi kAlamAnanirUpaNam 25 syAva-kadAcit anantaparamopamAramakAni sAgaropamANIti / 'evaM osappiNI ussappiNIvi' evam-sAgaropamavadeva yAvat avasapiNyapi utsapiNyapi-syAt saMkhyAtapalyopamasvarUpA, syAisaMkhpAtaparayopamAtmikA, spAdanantAlyopamA tmikA iti bhAvaH / 'poggalapariyaTTANaM pucchA' pudgalaparivAH khalu bhadanta ! kiM saMkhyAtaparayopamasvarUpA, asaMkhyAtapalyopamasvarUpA vA anantapalyopama: svarUpA veti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'No saMkhejjA paliovamA No asaMkhejjA paliovamA arNatA palibhovamA' no saMkhyAtapalyopamasvarUpAH pudgalaparivartAH 'no asaMkhyAtapalyopamasvarUpA, kintu anantapalyopamarUpAH pudgala parivartAH bhavantIti bhAvaH / 'osappiNINaM bhaMte ! kiM saMkhejjA sAgarovamA0' AsapiNI khalu bhadanta ! ki saMkhyAtasAgaro. pamarUpA asaMkhyAtasAgaropamarUpA, anantasAgaropamarUpA vA bhavatIti praznaH / uttaramAha-'jahA' ityAdi, 'jahA pali bhovasta vattamayA tahA sAgarovamassavi' rUpa hotI hai kadAcit asaMkhyAta palyopamarUpa hotI hai aura kadAcit ananta palyopamarUpa hotI haiN| 'poggala pariyahANaM pucchA' he bhadanta ! bahuta pudgala parAvarta kyA saMkhyAta palyopama rUpa hote haiM ? athavA asaMkhyAta palyopamarUpa hote hai ? athavA ananta palyopamarUpa hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! 'No saMkhejjA palioSamA jo asaMkhejjA pali bhovamA0 arNatA paliovamA' he gautama! bahuta pudgala parivarta saMkhyAta palyopama aura asaMkhyAta palpopamarUpa nahIM hote haiM kintu anannapalyopamarUpa hote haiN| 'osappiNI NaM bhaMte ppiNI vi' se prabhAra samasta saji stom bhane samasta asapI stu paNa koIvAra saMkhyAta palyopama rUpa hoya che. keIvAra asaMkhyAta palyopama rUpa hoya che. ane keIvAra anaMta po pama rU5 heya che. __'pAgalapariyANaM pucchA' 7 saman samarata gr52|1t zu saMkhyAta palyopama rUpa hoya che ? athavA asaMkhyAta palyopama rUpa hoya che ? ke anaMta palyopama rUpa hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe cha -'goyamA No saMkhejjA paliovamA No asaMkhejjA paliovamA0 aNaMtA paliovamA' hai gautama sapaNA puda pariva isa cyAta pakSyA5ma ane asa pyAta pakSyApama 35 lAtA nathI, paraMtu anata pkssye|55 35 hai|y cha 'osapiNINaM bhate ! ki sakhejjA sAgarovamA0' 3 bhagavan ani ' bha0. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 bhagavatI sUtre yathA palyopamasya vaktavyatA tathA sAgaropamasyAvi, ekatvabahutvamAzritya vijJeyA mavasarpiNI syAt saMkhyAtasAgaropamarUpA, syAdasaMkhyAtasAgaropamarUpA, syAdanantasAgavopamarUpeti bhAvaH / 'pogalapariyaheNa bhaMte ! kiM saMkhejjA o osappiNI ussa. pINIo pucchA' pulaparivartaH khalu bhadanta ! ki saMkhyAtAvapiNyutsarpiNIsvarUyothavA asaMkhyAtAvasarpiNyutsarpiNIsvarUpo'thavA anantAvasarpiNyutsarpiNIrUpa iti pRcchA praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! no saMkhejjAo osapijI ussappiNIo no asaM bejjAo' no saMsarpiNyutsavaNI rUpo kiM saMkhejjA sAgaroSamA0' he bhadanta ! avasarpiNI kAla kyA saMkhyAta sAgaropama rUpa hotA hai ? athavA asaMkhyAta sAgaropamarUpa hotA hai ? athavA ananna sAgaropamarUpa hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'jahA paliovamarasa vaktavvayA tahA sAgarovamassa vi' he gautama! jisa prakAra kI vaktavyatA palyopama kI kahI gaI hai usI prakAra kI sAgaropama kI bhI vaktavyatA ekavacana bahuvacana ko lekara kahanI caahie| vaha yAvat bahuta utsarpiNI kadAcit saMkhyAta sAgaropamarUpa hotI hai / kadAcit asaMkhyAta sAgaropamarUpa hotI hai aura kadAcit ananta sAgaropama rUpa hotI hai| 'poggala pariyadveNaM bhaMte! kiM saMkhejjAo osapiNI ussappiNIo pucchA' he bhadanta ! eka pudgala parivarta kyA saMkhyAna avasarpiNI utsapiMNIrUpa hotA hai ? athavA asaMkhyAta avasarpiNI utsarviNIrUpa hotA hai ? athavA ananta avasarpiNI utsarviNIrUpa hotA hai? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! no saMkhejjAo osapiNI ussappiNIo sakhyAta sAgare pama rUpa hAya che ? athavA asakhyAta sAgaropama rUpa DAya che ? ke anaMta sAgaropama rUpa hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmI ne De che - 'jahA paliovamasya vattavvayA tahA sAgarovamassa vi, hai gautama ! patyeApama nA sabadhamAM je pramANe kathana karavAmAM AvyuM che, eja pramANenuM kathana sAgaropamanA sabaMdhamAM paNa samajavuM. arthAt avasa. piNI kALa kaiAIvAra saMkhyAta sAgarApama rUpa heya che, ane keAIvAra asa'khyAta sAgarApaNuM rUpa hAya che, ane koIvAra anata sAgaropama rUpa hoya che 'poggAlapariyaTTeNaM bhaMte ! ki sakhejjAo ossappiNI urachappiNIo pucchA' De bhagavat eka pudgala piravata' thru saMkhyAta avasarpithI utsarpiNI rUpa hoya che ? athavA asaMkhyAta avasarpiNI utsarpiNIrUpa hAya che ? A praznanA uttaramAM aluzrI 4 - 'goyamA no saMkhejjAo osappiNI ussappiNIo no asa zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 prameyacandrikA TIkA za025 u.5 602 sAgaropamAdi kAlamAnanirUpaNam no vA asaMkhyAtAvasarpiNyutsarpiNIrUpo bhavati pulaparivartaH, kintu 'aNaMtAo osapigI ussappiIo' anantAvasarpiNyutsarpiNIrUpaH pulaparivartI bhavatIti / ' evaM jAva savvaddhA' evaM yAvat sarvAddhA - sarvakAlaH yAvatpadena avIvAddhA anAgatAddhAtma kakAlayoH saMgrahaH tathA vAtItAnAgatasarvakAlo'pi na saMkhyAtAvasarpiNyutsarpiNIrUpo bhavati na vA asaMkhyAtAvasarpiNyutsarpiNIrUpo bhavati kintu anantavasarpiNyutsarpiNIrUpo bhavatIti bhAvaH / 'pogalapariyaTTANaM bhaMte ! kiM saMkhejjAo osaviNI ussappiNIo pucchA' pudgalaparivarttAH khalu bhadanta ! ki saMkhyAtAvasarpiNyutsarpiNIkAlarUpAH, athavA asaMkhyAtAvasarpiNyusarpiNIkAlarUpA bhavanti athavA anantAvasarviyutsarpiNIkAlarUpAH pudgalaparivarttI bhavantIti pRcchA - praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'joyamA' he no asaMkhejjAo' he gautama! eka pudgala parivartta saMkhyAta utsarpiNI avasarpiNIrUpa nahIM hotA hai asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNIrUpa nahIM hotA hai kintu - 'arNatAo ossappiNI ussapiNI bho' ananta utsarpiNI avasarpiNIrUpa hotA hai| 'evaM jAva savvaddhA' isI prakAra se atIta anAgata aura sarvAddhA rUpa kAla bhI ananta utsarpiNI avasarpiNI rUpa hote hai saMkhyAta athavA asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI rUpa nahIM hotA hai| 'poggala pariyahA NaM bhate / kiM saMkhejjAo oNi utsarpiNIo pucchA' he bhadanta ! bahuta pudgalaparivartarUpa kAla kyA saMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI kAla rUpa hote haiM ? athavA asaMkhyAna utsarpiNI avasarviNIrUpa hote hai ? athavA ananta utsarpiNI avasarpiNI rUpa hote haiM ? khejjAo' he gautama ! isa parivarta sabhyAta utsarpidI vyavasarpithI rUpa hetu nathI. asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNIrUpa paNa hetu nathI, paraMtu 'anaMtAo osiNI ussappiNIo' mana' utsarpilI avasarpilI3ya hoya . 'eva' jAva savvaddhA' pena pramAye atIta anAgata bhane sarvAddhA 35 kALa paNa anaMta utsarpiNI avasarpi`NI rUpa hAya che. sakhyAta athavA asa khyAta upi thrI avasarpI rUpa hAtA nathI. 'poggala pariyaTTA NaM bhaMte kiM sakhejjAo osrappiNI ussappiNIo pucchA' he bhagavan saghaNAM yugasa parivarta 35 Aja zu saMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI kALa rUpa hAya che ? athavA asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI rUpa hoya che ? athavA anata utsarpiNI avaRrpiI rUpa hAya che ? A zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 bhagavatI sUtre gautama ! 'No saMkhejjAo osappiNI ussappiNIo No asaMkhejjAo osapiNI ussappiNaNIo anaMtAo opiNI ussappiNIo' no saMkhyAtAvasarpiNyutsarpiNI kAlarUpAH pudgala parivarttA bhavanti no vA asaMkhyAtAvasarpiNyusarpiNIkAlarUpA bhavanti kintu anantAvasarpiNyutsarpiNI kAlarUpAH pudgalaparivarttA bhavantIti / 'tItaddhA NaM bhaMte ! ki 'saMkhejjA poggala pariyaTTA pucchA' atItAddhA - atItakAlaH khalu bhadanta ! kiM saMkhyAtapudgala parivartarUpo bhavati asaMkhyAta - pudgala parivartarUpo bhavati athavA anantapudgalaparivartasvarUpo bhavatIti pRcchA praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / goyamA' he gautama! 'No saMkhejjA pongalapariyaTTA yo asaMkhejjA' no saMkhyAtapudgala parivartarUpo bhavati atItakAlo, no vA asaMkhyAta pudgala parivartarUpo bhavati atItakAla api tu 'anaMtA uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! No saMkhejjAo osappiNI ussappiNIo No asaMkhejjAo osappiNI ussappiNIo aNaMtAo osapiNI ussappiNIo' he gautama bahuta pudgala parivartana saMkhyAta utsarpiNI avasarpiNIrUpa hote haiM, na asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNIrUpa hote haiM kintu ananta utsarpiNI avasarpiNIrUpa hote haiM / 'tIyadvANaM bhaMte! kiM saMkhejjA poggalapariyaTTA pucch|' he bhadanta ! atItakAla kyA saMkhyAna pudgala parivartarUpa hotA hai ? athavA asaM khyAta pudgala parivartarUpa hotA hai ? athavA anantapudgala parivarta rUpa hotA haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! No saMkhejjA poggalapariyaTTA No asaMkhejjA' he gautama atItakAla na saMkhyAta pudgala parivartarUpa hotA hai na asaMkhyAta pudgala parivarta rUpa hotA ananA uttaramAM praluzrI he che hai - 'goyamA No va khejjAo oppiNI uskhappi oNo asa khejjAo oppiNI uSvappiNIo anaMtAo omappaNI ussvinoo" he gautama ! saghaLA pulaparivatAM saMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI rUpa hotA nathI tathA asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI rUpa paNa hAtA nathI. paraMtu anaMta utsarpithI avasarpiNI 35 hoya che 'tItadvANaM bhaMte kiM sa khejjA poggalapariyaTTA pucchA' he bhagavan vyatIta kSaNa-bhUtaaNa zuM saMdhyAta yuhUgala parivata rUpa hAya che ? athavA asrakhyAta pudgala parivata rUpa hoya che ? ke anaMta pudgala parivarta rUpa hai!ya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAmI ne use che hai - goyamA ! NA sakhejjA poggala pariyaTTA No asa khejjA' he gautama ! atItANa saMkhyAta yugala parivarta 35 te zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.5 sU02 sAgaropamAdi kAlamAnanirUpaNam 29 poggalapariyaTTA' anantapudgalaparivarta svarUpo'tItakAlo bhavatIti / evaM aNAgayadAvi' evamanAganAdA'pi anAgatakAlo'pi evaM sagadAvi evaM saddhiA -sarvakAlo'pi no saMkhyAtapudgalaparivartavarUpo bhavati na vA asaMkhyAta pudgalaparivartasvarUpo bhavati kintu anantapudgalaparivartasvarUpa evaM atItakAlo. nAgatakAlaH sarvakAlazca bhavatIti bhAvaH / 'aNAgayaddhANaM bhaMte ! kiM saMkhejjAmo tItaddhAo asaMkhejjAo aNaMtAo' anAgatAddhA-anAgatakAlaH khalu bhadanta ! saMkhyAtAtItAdAkAlarUpo bhavati athavA asaMkhyAtAtItAddhArUpo bhavati anantAtItAddhArUpo vA bhavatIti pRcchA praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'No saMkhejjAo tItaddhAo No asaMkhejjAmo. hai kintu-'aNaMtA poggalapariyahA' ananta pudgala parivartarUpa hotA hai 'evaM aNAgayaddhA vi' isI prakAra se bhaviSyatkAla bhI ananta pudgala parivartarUpa hotA hai / saMkhyAta athavA asaMkhyAta pudgala parivartarUpa nahIM hotA hai| isI prakAra se 'evaM sambaddhA vi' sarvakAla bhI ananta pudalaparivartarUpa hotA haiM, saMkhyAta athavA asaMkhyAta pudgala parivartarUpa nahIM hotA hai| 'aNAgayaddhA NaM bhaMte / kiM saMkhejjAo tItaddhAo asaMkhejAmo arNatAo' isa sUtra dvArA zrIgautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-he bhadanta ! anAgatakAla kyA saMkhyAta atItakAla rUpa hotA hai| athavA asaMkhyAta atItakAla rUpa hotA hai ? athavA ananta atI. takAla rUpa hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA ! nathI, tabha masabhyAta 5655 parivata 35 55 tA nathI. 52 'aNatA poggalapariyaTTA' manata pugata parivata 35 DAya che. 'evaM aNAgayaddhA vi' eja pramANe bhaviSya kALa paNa anaMta pudgala parivarta rUpa hoya che. saMkhyAta AthA asabhyAta pusa parivata 35 DAtA nathI, mela pramANe 'evaM savyaddhA vi' sarva kALa paNa anaMta pudgala parivartarUpa hoya che, saMkhyAta athavA asaMkhyAta pudgala parivarta rUpa hetA nathI. 'aNAgayaddhA NaM bhaMte ! ki sakhejjAo tIMtaddhAo asaMkhejjAo aNatAo A sUtrapATha dvArA gautama svAmIe prabhuzrIne evuM pUchayuM che ke-he bhagavAna anAgata kALa zu saMkhyAta atIta kALa rUpa hoya che ? athavA asaMkhyAta atIta kALa rUpa hoya che ? ke anaMta atItakALa rUpa hoya che? A praznanA uttaramA prabhuzrI gautamasvAmI ne che - 'goyamA ! No sakhejjAo tItaddhAo' zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 bhagavatIMsUtre tItAddhAo-No aNaMtAo tItaddhAo' no saMkhyAtAtItakAlarUpo bhavati anA. gatakAlo na vA asaMkhyAtAtItakAlarUpo bhavati no vA anantAtItakAlarUpo bhavatIti kintu 'aNAgayaddhANaM tItaddhAo samayAhiyA' anAgatAdA-anAgatakAlA khalu atItAdAto'tItakAlataH samayAdhikAH ekasamayAdhiko bhavati anAgatakAlo'tItakAlApekSayA evam-'tItaddhANaM aNAgayaddhAo samayUNA' atItAdvAatItakAlaH anAgatAddhAtaH anAgatakAlataH-anAgatakAlApekSayA samayona:eka samayanyUno bhavati-atItakAlApekSayA anAgatakAlasya ekasamayAdhikyaM bhavati, tathA atItakAlo'nAgata kAlApekSayA ekasamayanyUno bhavatItyarthaH, atItAnAgatakAlau anAyatantadharmAbhyAM samAnau yathA-atItakAlasyAdinAsti tathA-anAgatakAlasyAnto nAstIti anAdyanantAbhyAmubhau samAnau bhavataH, tayo No saMkhejjAo tIladdhAo No asaMkhejjAbho tItaddhAo No arNatAmo tItaddhAo' he gautama ! anAgatakAla na saMkhyAta atItakAla rUpa hotA hai na asaMkhyAta atItakAla rUpa hotA hai aura na anantapratI takAlarUpa hotA hai kintu 'aNAgayaddhANaM tItaddhAmo samayAhiyA' anAgatakAla atItakAla se eka samaya adhika hotA hai| arthAt atIta kAla kI apekSA anAgatakAla eka samaya adhika hotA hai / 'evaM tIta dvANaM aNAgadhaddhAmo samayUNA' isI prakAra atIta kAla anAgatakAla kI apekSA eka samayanyUna hotA hai| atItakAla kI apekSA anAgatakAla eka samaya se adhika hotA hai aura anAgatakAla kI apekSA atIta kAla eka samaya se nyUna hotA hai / atItakAla aura anAgatakAla ye donoM anAdi ananta dharmoM ko lekara samAna hai| atItakAla kI No asakhejjAo tItaddhAo No aNaMtAo tItaddhAo' he gautama ! manAta kALa saMkhyAta atIta kALa rUpa hetuM nathI. tathA akhAta atItakALa rU5 hete nathI, ane anaMta atIta kALa rUpa paNa hato nathI paraMtu 'aNAyayaddhANaM tItaddhAo samayAhiyA' manAta bhaviSya stiiastmbhUtakALathI eka samaya adhika hoya che arthAt atIta kALanI apekSAthI anAgt me samaya maci hAya cha 'eva tItaddhANa aNAgayaddhAo samayUNA' eja pramANe atItakALa anAgata kALa karatAM eka samayanUna hoya che. eTa. leke-atItakALa karatAM anAgatakALa eka samaya vadhAre hoya che. ane anAgatakALanI apekSAthI atItakALa ekasamayanUna heya che. atItakALa ane anAgatakALa e beu anAdi anaMta dharmone laIne sarakhA che. atItakALa zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.5 sU02 sAgaropamAdi kAlamAnanirUpaNam 31 rUmayo ratItAnAgatakAlayozca madhye bhagavataH praznasamayo vartate sa ca prazna. samayo'vinaSTatvena nAtItakAle pravizati kintu avinaSTatvasAdhAt anAgatakAle eva kSipta ityato'nAgata kalo'tItakAlApekSayA samayAdhiko bhAti, tathA atItakAlo'nAgatakAlApekSA eka samayanyUno bhavati ityata evAha-'aNAgaya. dANaM tIyadAmo samayAhiyA tIyaddhANaM agAgayaddhAmo samayUgA' iti 'sambaddhANaM bhaMte ! kiM saMkhejjAo tItaddhAo pucchA' sarvAdA-sarvakAlaH khalu bhadanta ! ki saMkhyAtAtItakAlarUpaH 1 athavA-asaMkhyAtAtItakAlarUpo'thavA-anantAtItakAlo bhavatIti pRcchA-praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no saMkhejjAo tItaddhAoM' no saMkhyAtAtItAdA-atItakAlarUpa. sarvakAlA, 'No asaMkhejjAo No aNaMtAo tIyaddhAo' no asaMkhyAtAtItaddhA jisa prakAra Adi nahIM hai usI prakAra anAgatakAla kA bhI anta nahIM haiN| ataH ye donoM anAdi ananta rUpa se samAna haiM / ina donoM atItakAla ke bIca meM bhagavAna ke prazna kA samaya hai vaha prazna samaya avi naSTa hone se atItakAla meM samAviSTa nahIM hotA hai kintu avinaSTa dharma ke sAdharmya se usakA anAgatakAla meM hI samAveza hotA hai| isa prakAra anAgata kAla atItakAla kI apekSA samayAdhika hotA hai / tathA-anAgatakAla se atItakAla eka samaya nyUna hotA hai / isIlie 'aNAgayaddhANaM tIyaddhAo samayAhiyA tIyaddhANaM aNAgayaddhAo samayaNA' aisA kahA gayA hai| 'savvAddhANaM bhaMte ! ki saMkhejjAo tIta. dvAo pucchA' he bhadanta ! sarvakAla kyA saMkhyAna atItakAla rUpa hai ! athavA asaMkhyAta atItakAla rUpa hai ? athavA ananta anInakAla rUpa jema Adi vagarane che eja pramANe anAgatakALa ne aMta nathI. tethI A bane anAdi anaMta paNAthI carakhAM che. atItakALa ane anAgatakALa A bannenI vacamAM bhagavAnanA praznane samaya che, te prazna samaya nAza vinAne hovAthI atItakALamAM tene samAveza tha nathI. paraMtu avinaSTa dharmanA sAmya paNAthI anAgata kALamAM ja teno samAveza thAya che, A anAgata. kALa atItakALanI apekSAthI eka samaya vadhAre hoya che, tathA anAgatakALa thI matalast me samayanyUna DAya che tethI 'aNAgayaddhANaM tIyaddhAo samayA hiyA tIyaddhANaM aNAgayaddhAo samayUNA' 4 pramANe he che 'savvaddhANaM bhaMte ! ki saMkhejjAo tItaddhAo pucchA' an sa zu sabhyAta satata kALa rUpa che ? athavA asaMkhyAta atItakALa rUpa che ? ke anaMta atIta zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstra rUpo no vA anantAtItAddhAlamA sarvakAlo bhavati kintu 'savvaddhANaM tIyaddhAmo sAtiregaduguNA' sarvAddhA-sarvakAlaH khalu atItAddhAtaH-atItakAlata:-atIta. kAlApekSayA sAtirekadviguNo bhavati saddhiA atItAnAgatAddhAdvayaM, sA ca sarvArdA atItAddhAtaH sakAzAt sAtirekadviguNA bhavati sAtirekatvaM ca vartamAna samayena-ata eva 'tItaddhANaM sambaddhAo thovUgae addhe' atItAddhA khalu saddhiAtaH stokonA ardA bhavati UnAvaM ca vartamAnasamayenaiveti, atra ko'pyAha-atIta. kAlo'nAgatakAlo'nantaguNo bhavati, yato hi yadi to atItAnAgatakAlo vartamAnasamaye samau syAtAm tatastadatikame anAgatakAla: samayono bhavettato hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! No saMkhejjAo tIta. dAbho, jo asaMkhejjAo, No aNaMtAo tIyaddhAoM he gautama ! sarvakAla saMkhyAta atItakAla rUpa nahIM hotA hai, na vaha asaMkhyAta atItakAla rUpa hotA hai aura na vaha ananta atItakAlarUpa hotA hai kintu-'savvaddhANaM tIyaddhAo sAtirega duguNA' vaha sarvakAla atIta kAla kI apekSA se kucha adhika dugunA hai, atIta anAgata kA nAma sarvAddhA haiM yaha sarvAddhA se kucha adhika dUnA hai isameM kucha adhikaadhikatA vartamAna samaya ko lekara hai isalie-'tItaddhANaM savvaddhAo thovUgae addhe' atItAddhA-bhUtakAla-saddhiA se kucha kama ardha bhAga rUpa hai yahAM janatA-nyUnanA vartamAna samaya se hI hai / yahAM koI aisA kahate haiM-'atItakAla se anAgatakAla anantagugA hotA hai kyoMki yadi ve atItakAla aura anAgatakAla vartamAna samaya meM barAbara hoM kALa rUpa che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAmIne kahe che ke"goymaa! No saMkhejjAo tItaddhAo No asaMkhejjAo, No aNaMtA mo tIyaddhAo he gautama! sarvakALa saMkhyAta atItakALa rUpa hete nathI tathA asaMkhyAta atItakALa rUpa paNa nathI. ane anaMta atItakALa rUpa paNa DAta nathI paraMtu savvaddhAnaM tIyaddhAoM sAtirekaduguNA' te saga atItakALa karatAM kaMIka vadhAre kamANe che. atIta anAgatanuM nAma sarvoddhAkALa che. A sarvAdhyAkALa atItaddhAthI kaMIka vadhAre bamaNuM che. arthAta bamaNA thI kaMIka vadhAre che. AmAM kaMIka vadhAre adhikapaNuM vartamAna samaya ne laIne cha. tathA 'totaddhANa savvaddhAo thovUNae addhe' matAta-bhUta saddhiAthI 4 kama addha bhAga rUpa che. ahiyAM ATaluM ochApaNuM vartamAna samaya ne laIne che. ahiyAM koI evuM kahe che ke-atItakALa karatAM anAgatakALa anaMtagaNo hoya che, kemake-je te atItakALa ane anAgatakALa vartamAna samayamAM barA zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.5 02 sAgaropamAdi kAlamAnanirUpaNam dvayAdisamayono bhavet, evaM sati ca nAsti tayoH samatvaM tato'nantaguNo'tItakALato'nAgatakAlaH, ataeva nAsau anAgatakAlo'nantenApi kAlena gatena kSIyata iti / atrAha - iha yad atItAnAgatakAlayoH samatvaM kathitaM tat ubhayorapi AdyantAbhAvamAtreNa vivakSitam, yat atItAnAgatakALayo nadinapi cAnta iti etaccAdau niveditameveti / 'sabbaddhANaM bhaMte / kiM saMkhejjAo aNAgayadAo pucchA' sarvArddhA khalu bhadanta ! kiM saMkhyAtAnAgatAddhArUpA athavA asaMkhyAtAnAgatAddhArUpA yadvA anantAnAgatAdvArUpA bhavatIti pRcchA' praznaH / to usake vyatIta ho jAne para anAgata kAla eka samaya kama hogA aura isa prakAra do tIna cAra Adi samaya ghaTate 2 una donoM meM samAnatA rahegI nahIM isalie anAgatakAla atItakAla se anantaguNA haiM isI kAraNa yaha anAgatakAla anantakAla ke vyatIta ho jAne para bhI naSTa nahIM hotA hai|' so isakA uttara isa prakAra se hai ki yahAM atIta kAla aura anAgatakAla jo samAna kahA gayA hai so unakI anAditA aura ananta ko lekara kahA gayA hai| arthAt jaise atIta kAla kI Adi nahIM hai vaise hI anAgata kAla kA anta bhI nahIM hai / so yaha bAta pahile hI prakaTa kara dI gaI hai / 'vANaM bhaMte! kiM saMkhejjAo aNAgayaddhAo pucchA' isa sUtra dvArA zrIgautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai - he bhadanta ! sarvAddhArUpa sarvakAla kyA saMkhyA anAgata kAlarUpa hotA hai ? athavA asaMkhyAta anAgatakAlarUpa hotA hai ? athavA ananta anAgata kAlarUpa hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! No saMkhejjAo annaaara hAya te| tenA vItI gayA pachI anAgatakALa eka samaya kama hAya che, ane A rIte be, traNa cAra vigere samaya ghaTatA ghaTatA te bannemAM sarakhApaNu raheze nahI. tethI anAgatakALa atItakALa karatAM anaMtagaNuA che, AkAraNathI mA anAgatakALa anaMtakALanA vItI javAM chatAM paNa nAza pAmatA nathI, Anu samAdhAna A pramANe che ke-ahiyAM atItakALa ane anAgatakALa ne je sarakhA kahayA che. te temAM anAdipaNA ane anatapaNAne lIdhe kahela che. arthAt je pramANe atItakALanI Adi nathI teja pramANe anAgatakALane ma'ta paNa nathI A hakIkata pahelA ja pragaTa karela che. 'savvANaM bhaMte ki' saMkhejjAo aNAgayaddhAo pucchA' he bhagavan srvaadvArUpa savakALa zuM sakhyAta anAgatakALa rUpa hAya che ? athavA asaMkhyAta anAgatakALa rUpa hAya che? athavA anaMta anAgatakALa rUpa hoya che? yA praznanA uttaramA aluzrI che - "goyamA No saMkhejjAo aNAgayaddhAo bha0 5 zrI bhagavatI sUtra : 16 33 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama ! 'No saMkhejjAo aNAgayaddhAoM' no saMkhyAtAnAgatAddhArUpA 'No aNaMtAo aNAgayaddhAo' no vA anantAnAgatAddhArUpA'pi sarvAddhA api tu 'sambaddhANaM aNAgayaddhAo thovUNagaduguNA' sarvAdA khalu anAgatAddhAtaH sakAzAt stokonadviguNA bhavati, aNAgayadA NaM sambadAyo sAtirege addhe' anAgatAddhA khalu sarvAMdvAtaH sAtirekA ardA bhavatIti |suu02|| uddezakasyAdau paryavAH kathitA ste ca bhedA api bhavantIti nigodabhedAn darzayannAha-'kaivihA NaM bhaMte ! NiodA' ityaadi| mUlam-kaivihA NaM bhaMte! NigodA pannattA ? goyamA! duvihA NigodA pannattA, taM jahA-NiogAya NiogajIvA y| NiodA NaM bhaMte ! kaivihA pannattA goyamA ! duvihA NiodA pannattA taM jahA suhamaNigodA ya bAyaraNigodA ya evaM NigodA bhANiyavvA jahA jIvAbhigame taheva nirvsesN| kAvihe gaM bhaMte ! NAme pannatte goyamA! chavihe gAme pannatte taM jahAodaie 1 jAva snnivaaie6| se kiM taM udaie NAme udaie NAme duvihe pannatte taM jahA-udaie ya udayanipphanne ya evaM jahA gayaddhAo No asaMkhejjAo aNAgayaddhAo No aNaMtAo aNAgaya. ddhAo' he gautama ! sarvAdvArUpa sarvakAla saMkhyAta anAgatAddhArUpa nahIM hai asaMkhyAta anAgatAddhArUpa nahIM hai aura ananta anAgatAddhArUpa nahIM hai kintu 'savvaddhANaM aNAgayaddhAo thovUNagaduguNA' vaha sarvAddhArUpa sarvakAla bhaviSyatkAla kI apekSA kucha kama duguNA hai aura 'aNA gayaddhANa samvaddhAo sAtirege addhe' anAgatAddhA sarvAddhA kI apekSA kucha adhika AdhA hai|suu0 2 // jo asaMkhejjAo aNAgayaddhAo No aNaMtAoM aNAgayaddhAoM' 3 gautama ! sarvADhA rUpa sarvakALa saMkhyAta anAgatAddhA rUpa nathI. ane asaMkhyAta anAgatAddhA rUpa paNa nathI. tathA anaMta anAgatAddhA rUpa paNa nathI. paraMtu 'savvaddhANa aNAgayaddhAoM thovUNagaduguNA' tasaddhI 35 sa maviSya nI mapekSAthI 44 bha sm| che. sana 'aNAgayaddhANaM savvaddhAo sAtirege addhe' manAyatAddhA saddhiAnI apekSAthI ma padhAre cha, // 90 2 // zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.5 sU03 nigodabhedanirUpaNam sattaramasae paDhame udesae bhAvo taheva iha vi| NavaraM imaM NANattaM sesaM taheva jAva sannivAie sevaM bhaMte ! sevaM bhate!tti ||suu03|| // paNavIsaime sae paMcamo uddeso smtto|| chAyA-katividhAH khalu bhadanta ! nigodAH prajJaptAH, gautama ! dvividhAH nigodAH prajJaptAH-tadyathA-nigodAzca nigodajIvAzca / nigodAH khalu bhadanta ! kati vidhAH prajJaptAH ? gautama ! dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-sUkSmanigodAzca bAdaranigodAzca, evaM nigodA bhaNitavyA yathA jIvAmigame tathaiva niravazeSam / kati vidhaM khalu bhadanta ! nAma prajJaptam-gautama ! SaividhaM nAma pajJaptam tadyathA-audayika yAvat sannipAtikam / atha kiM tad audayikaM nAma audayikaM nAma dvividhaM prajJaptam tadyathA-udaiyam udayaniSpannaM ca evaM yathA saptadazazate prathame uddezake bhAva stathaiva ihApi navaramidaM nAma nAnAtvam zeSa tathaiva yAvat sAnnipAtikam / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 503 // // iti paJcaviMzatitame zatake paJcamoddezakaH samAptaH / TIka-'kaivihA NaM bhaMte ! NigodA pannattA' kavividhAH khalu bhadanta ! nigodAH prajJaptA iti praznaH / bhagavAnAha -'goyamA' ityAdi / 'goyamA he gautama ! 'duvihA NiodA pannattA' dvividhAH nigodAra prajJaptAH, 'taM jahA' tadyathA uddezaka kI Adi meM paryava kahe gaye haiM so ye paryava bhedarUpa bhI hote hai ataH aba sUtrakAra ilI abhiprAya se nigoda ke bhedoM ko prakaTa karate haiM-'kAvihANaM bhaMte ! NigodA panattA' ityAdi sU0 3 / TIkArtha-isa sUtra dvArA zrIgautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'kaI vihANaM bhaMte ! NigodA pannattA' he bhadanta ! nigoda kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai-'goyamA! duvihA jiodA pannattA' he gautama ! nigoda do prakAra ke kahe gaye haiM 'taM jahA' uddezAnA AraMbhamAM paryAye kahyA che, A paryAye bheda rUpa hoya che. tethI ke sUtra me mamiprAyathA nigahanA hone pragaTa 4re cha. 'kaivihANaM bhaMte ! NigodA pannattA' tyAdi TIkAthe-A sUtra dvArA gautamasvAmIe prabhuzrI ne evuM pUchayuM che ke'kivihaannN bhaMte ! nigodA pannattA' 3 mApan nigoDa 89 // prAranA // cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI gItabhAbhI2 4 cha hai-'goyamA duvihA NigodA pannatA' gItama! nigAha me // 2 // 46 // cha. 'taM jahA' tamA zrI bhagavatI sUtra: 16 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre 'NiogA ya Nioya jIvA ya' nigodAzca nigodajIvAzca tatra nigodo nAma anantajIvAnAmekazarIre'vasthAnam tathA anantakAyikajIvAH nigodajIvA iti kthynte| 'NigoyA NaM bhaMte ! kAvihA pannattA' nigodAH khalu bhadanta ! katividhAH prajJaptAH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! "duvihA pannattA' dvividhA nigodA: prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA-'suhumanigodAya bAyaranigodA ya' mUkSmanigodAzca bAdaranigodAca camacakSuSA yo na dRzyate sa sUkSmani godaH carmacakSuSA paridRzyamAnazca nigodo bAdaranigoda iti 'evaM NigodA bhANiyabA jahA jIvAbhigame taheva niravasesaM' evaM nigodA bhaNitavyA yathA jIvAbhigame pazcamapatipattau tathaiva niravazeSam / jIvAbhigamaprakaraNaM cettham-'muhujaise-'NioyagAya jiogajIvAya' nigodaka aura nigoda jIva ananta jIvoM kA eka zarIra meM jo avasthAna hai vaha nigoda hai / tathA anantakAyika jo jIva haiM ve nigoda jIva haiN| 'NigoyANaM bhaMte ! kaivihA pannattA' he bhadanta ! nigoda kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! duvihA panattA' he gautama ! nigoda do prakAra ke kahe gaye haiM / 'taM jahA' jaise-'suhuma nigodA ya bAyara nigodA ya' sUkSma nigoda aura bAdara nigoda carmacakSu se jo zarIra dikhAI nahIM de sakatA vaha sUkSma nigoda aura jo dikhAI detA hai vaha bAdara nigoda hai| evaM NigodA bhoNiyamvA jahA jIvAbhigame taheva nira. vasesaM' isa prakAra se jIvAbhigama sUtra kI paJcama pratipatti meM kaheM anusAra samasta nigoda sambandhI kathana yahAM kahanA cAhiye / vaha isa pramANe cha. 'NiogAya NIogajIvAya ni bhane ni671 mata. jInuM eka zarIramAM je avasthAna-rahevAnuM che te nigoda che. tathA anaMta. 4i2 / cha ta nigAvo cha 'NigoyANaM bhave ! kaivihA pamnacA' he bhagavana nigada keTalA prakAranA kahyA che? A praznanA uttaramAM prabhu cha -'goyamA ! duvihA pannattA" 3 gautama ! nigAha meM prA2nA hyA cha 'taM jahA' rebhaDe-'suhumanigodA ya bAyaranigodA ya' sUkSma nigAha bhane bAdara nigoda, carmacakSuvALAothI je zarIra dekhAya nahIM te sUphamanigaDha cha. sana 2 vAmAM Ave che. te mAha2 nigAha che. 'evaM NigodA bhANiyavvA jahA jIvAbhigame taheva niravasesa" mArIta nigama sUtramA 4 pramANe saghaLA nigeda saMbaMdhI kathana ahIyAM kahevuM joIe jIvAbhigama sUtramAM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.5 sU03 nigodabhedanirUpaNam maNigoyANaM bhaMte ! kAvihA pannattA, goyA' ! duvihA panattA taM jahA pajjattagAya apajjattagAya' ityAdi sarvA paJcamA pratipattiratra vAcyeti' anantaraM nigodAH kathitAH, nigodAzca jIvapudgalAnAM pariNAmabhedAda bhavantIti pariNAmabhedAn darzayati-'kaivihe gaM' ityAdi, 'kaivihe gaM bhaMte ! NAme pannatte' katividhaM khalu bhadanta ! nAma prajJatam, namanaM nAma-pariNAmo bhAva iti paryAyaH, bhagavAnAi-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'chabihe NAme pannatte' paividhaM nAma prajJaptam 'taM jahA' tadyathA-'odaie jAva sannivAie' audayikaM yAvat sAnipAtikam, yAvatpadena aupazamika, kSAyika-kSAyopazamikaprakAra se hai-'suhuma NigoyANaM bhaMte ! kaivihA pannattA? goyamA! duvihA pannasA taM jahA pajjattagA ya apajjatagAya' ityAdi nigoda ke prakaraNa se samasta paJcama pratipatti yahAM kahanI cAhiye / ye nigoda kahe gaye haiM ye nigoda jIva aura pudgaloM ke pariNAma bheda se hote haiN| ataH aba sUtrakAra pariNAma bhedoM ko dikhalAte haiM-'kaviheNaM bhaMte ! NAme pannatte' he bhadanta ! nAma kitane prakAra kA kahA gayA hai ? namana kA nAma nAma hai-yaha nAma pariNAma rUpa hotA hai pariNAma bhAva kA nAma hai| bhAva yaha paryAya rUpa hai isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! chavihe gAme pannatte' he gautama ! nAma cha prakAra kA kahA gayA hai / 'taM jahA' jaise-'odaie jAva sannivAie' audayika ? yAvat sAMnipA. pahelI pratipattinA bIjA uddezAmAM A kathana Avela che. je A pramANe che. 'suhumaNigoyANaM bhaMte kaivihA pannattA goyamA ! duvihA pannattA sa jahA-pajjata gAya apajjattagA ya-tyA nihinA 426 mAthI pAMyamI pratipatti saghaNu kathana ahIMyAM kahevuM joIe. A rIte nigada kahyA che. tethI nigoda che ane pudgalenA bhedathI thAya che. ve sUtrA2 pariNAma hone matAva cha 'kaiviheNaM bhate ! NAme paNNate' he bhagavanuM nAma keTalA prakAranA kahyA che? namananuM nAma nAma che-A nAma pariNAma rUpa hoya che. pariNAma bhAvanuM nAma che. bhAva paryAya rUpa che, A prazana uttaramA pa cha -'goyamA chavihe NAme paNNatte' he gItama! nAma 7 // 2 // 4 // cha 'ta jahA' sabhaDe-'odaie jAva sannivAie mauyi41 thAvat aupathamikara, kSAyika 3 kSApathamika 4 pAriNamika ane sAMnipAtika 6 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 bhagavatIsUtre pAriNAmikANAM saMgrahaH, 'se kiM taM udaie NAme' atha kiM tat audayikaM nAma 'udaie NAme duvihe pannatte audayikaM nAma dvividhaM prajJaptam 'taM jahA' tadyathA-'udaie ya udayaniSphanneya' audayikaM ca udayaniSpannaM ca, 'evaM jahA sattarasame sae paDhame uddesae bhAvo taheva ihavi' evaM yathA bhagavatI sUtrasya saptadaze zate prathamoddezake bhAva stathaiva ihApi, sapta dazazatakIya prathamoddezake yathA bhAvasaMbandhe kathita stathaiva ihApi nAmasaMvandhe vaktavyaH / 'NavaraM imaM nAma NANata' navaram-keralamidaM nAmnA nAnAtvaM bhedaH saptadazazatake bhAvAzrayaNena sUtramadhItam ihatu nAmazabdamAzritya kathitam etAvAneva dvayoH prakaraNayorbheda ityarthaH / 'sesaM taheva jAva sannivAie' tika 6 yahAM yAvat pada se aupazamika kSAyika, kSAyopazamika aura pariNAmika inakA saMgraha huA hai| ___'se ki taM udaie NAme' he bhadanta ! audayika nAma-bhAva kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'udaie NAme duvihe patte he gautama ! audayika nAma do prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaise 'udaie ya udayaniSphanne ya' audayika aura udayaniSpanna / evaM jahA satta. rasame sae paDhame uddesae bhAvo taheva iha vi' isa prakAra se jaisA kathana isI bhagavatI sUtra meM 17 ve zataka ke prathama uddezaka meM bhAvoM ke sambandha meM kahA gayA hai vaisA hI kathana sampUrNa rUpa se yahAM para bhI nAma ke sambandha meM kahanA cAhiye / 'navaraM imaM nAma jANattaM' yahI bAta isa sUtra dvArA sUtrakAra ne prakaTa kI hai| arthAt vahAM bhAvoM ko lekara kathana kiyA gayA hai yahAM nAma zabda ko lekara kathana kiyA gayA hai ? so yahI ahIMyA yAvat padathI pathamika kSAyika kSApazamika ane ane pAriNa mikane saMgraha thaye che. 'se kiM ta udaie NAme' saman mohayi nAma-lA Year prAnA gn 1 mA prazna uttaramA prabhu 4 cha -'udayaie NAme duvihe pannatta hai gautama ! mohayi nAma se prAranA / che. 'tauM jahA' ta mA pramANe cha.-'udaie ya udayaniSphanne ya' mohAya mane yanirUpanna. 'evaM jahA sattame nae paDhame uddesae bhAvo taheva iha vi' prabhA mA bhagavatI sUtranA 17 sattaramAM zatakanA pahelA uddezAmAM bhAvenA saMbaMdhamAM je pramANe kathana karyuM che. e ja pramANenuM kathana saMpUrNa rIte ahIMyA nAmanA saMbaMdhamAM paNa kahevuM naye 'navaraM imaM nAma NANatta" se pAta mA sUtradvArA sUtradhAre pragaTa 42 che arthAta tyAM bhAvane laIne kathana karavAmAM Avela che ane ahIyAM nAma na na thana rekha cha megA mAme na mA cha. 'sesa taheva zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.5203 nigodabhedanirUpaNam 39 zeSaM tathaiva yArat sAnipAtikam audayikAdArabhya sAnnipAtikanAmaparyanta sarvamapi pUrvavadeva bodhyamiti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! paryavAdiviSaye yaddevAnupiyeNa kathitaM tat sarvam evameva-sarvathA satyameva iti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti |mu03|| iti zrI vizvavikhyAta jagadvallabhAdipadabhUSita bAlabrahmacAri 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitAyAM zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM paJcaviMzatizatakasya paJcamoddezakaH samAptaH // 25-5 // donoM prakaraNoM meM bheda hai / 'sesaM taheva jAva sannivAie' bAkI kA aura saba kathana yAvata sAnapAtika taka kA pahile ke jaisA hI hai aisA jAnanA cAhiye / arthAt audayika se lekara sAnnipAtika nAma taka kA saba kathana pahile ke kathana jaisA hI hai| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta paryava Adi ke viSaya meM jo Apa devAnupriya ne kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai isa prakAra kaha kara gautamasvAmI ne prabhu ko vandanA evaM namaskAra kiyA phira vandanA namaskAra karake ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / sU0 3 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyA pacIsaveM zatakakA paMcama uddezaka samApta // 25-5 // jAva sannivAie' mADInu mI tamAma 4thana yAvat sAnniti sudhIna pahelA kahyA pramANe ja che. tema samajavuM carthAt auyikathI laIne sannipAtika nAma sudhInuM saghaLuM kathana pahelAnA kathana pramANe ja che. tema samajavuM. 'setra bhaMte / seva bhate tti' lApana 55deg4-paryAya vigairenA sa mAM Apa devAnupriye je pramANe kahyuM che. te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che he bhagavana ApanuM kathana sarvathA satya ja che A pramANe kahIne gautamasvAmI e prabhune vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne gautamasvAmI tapa ane saMyamathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA sU03 jainAcArya jainadharmadivAkarapUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA pacIsamA zatakane pAMcamo uddezaka samApta rapa-pA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 NEERINEERARI bhagavatIsUtre ||ath SaSTha dezakA prArabhyate // paJcamoddezakasya caramabhAge nAmabhedAH kathitAH, nAmabhedAcca nigraMthabhedA bhavantItyata ste nirgrantha bhedAH SaSThoddezake kathyante ityanena saMbandhenAyAtasya SaSThoddezakasya etA stistro dvAragAthA Adau kathyante-'pannavaNa' ityAdi / gAthA-pannavaNa vedaM rAge kaeNppa carita paDiservaNA nnaanne| tithe liMgasarIre khette kola gaii sNj'mnigaase|| joguvaoge kaisAe lessoM pariNAma badhai vedeya / kammodIraNa uvasaMpajahannai sannIya AhAre // bhava oNgarise kolaM taraya samugghIya khette phusaNAya / bhAve parimANe vi ya appAbahuyaM niyaMThANaM // 3 // chAyA-prajJApanaM vedo rAgaH kalpazcAritraM patisevanAjJAnam / tIrthoM liGga zarIraM kSetraM kAlA gatiH saMyamaH nikAzaH // yogopayoga kaSAyAH lezyA pariNAmo baMdho vedazca / karmoMdIraNa upasaMpat jaghanya saMjJA ca aahaarH|| bhava AkarSaH kAlaH antaraM samuddhAsaH kSetra sparzanA / bhAvaH parimANo'pi cAlpabahutvaM nirgranthAnAm // 3 // chaThe uddezaka kA prAraMbha paMcama uddezaka ke antima bhAga meM nAma bheda kaheM gaye haiN| nAma bheda se nigranthoM ke bheda hote haiM, isaliye aba isa chaThe uddeze meM ve hI nirgrantha bheda kahe jAte haiN| isI sambandha se Aye hue isa chaThe uddeze kI Adi meM ye tIna dvAra gAthAeM kahI gaI hai / jo isa prakAra se hai-'pannavaNa' ityaadi| 4 uddeshaan| praapAMcamAM uddezAnA chelA bhAgamAM nAmane bhede kahyA che. nAma lethI nigraMthanA bheda thAya che tethI have A chaThThA uddezAmAM e nircanA ja bheda kahevAmAM Ave che-A saMbaMdhathI AvelA A chaThThA udezAnA AraMbhamAM mAtra yAmAhI che. 2 mApramANe che-pannavaNa tyAdi zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D prameyacandrikA TIkA za035 u.6 sU01 dvAragAthA vivaraNam 1 ___TIkA-asmin uddeza ke ninyAnAM nimnapradarzitAni SaTtriMzad dvArANi santi tathAhi-panavaNa' iti-prajJApanam-majJApanadvAram 1, 'vede' vedaH 2, 'rAge' rAgaH 3, 'kappe' kalpaH 4, 'carita' caritravyam 5 'paDisevaNa' pratisevanA 6, 'NANe jJAnam 7, 'titthe' tIrthaH8, 'liMga' liGgam 9, 'sarIre 'zarIram 10, 'khette' kSetram 11, 'kAla" kAlaH 12 'gai' gatiH 13 'saMjama' saMyamaH 14 'nigAse' nikAza:-sanikarSaH 15, 'joguva bhoge' yogopayogau-yogadvAmupayogadvAraM 17, 'kasAe' kaSAyaH 18, 'lessA' lezyA 19, 'pariNAme' pariNAmaH 20, 'baMdha' bandhaH 21 'vede ya' vezca vedo vedanaM karmaNAm 22, 'udIraNa' udIraNam karmaNAm 23, 'uvasaM majainna' upasaMpat hAnam 24, 'sammA' saMjJA 25, 'AhAre' AhAraH 26, 'bhava' bhavaH-utpattiH 27, 'Agarise' AkarSaH 28, 'ka.laM' kAla!-kAlamAnam 29, 'aMtare' antaram 30, 'samugyAe' samudghAtaH 31 'khette' kSetram 32 'phusaNA ya' sparzanA ca 23, 'bhAve' bhAvaH 34 'parimANe' parimANam 35, 'viya' api ca 'appAbahuyaM' alpabahutvam 36, 'niyaM ThAga' nigraMnyAnAm eteSAM prajJApanAdiH SaTtriMzadvArANAM svarUpaM yathAvasaraM pratipAditaM bhaviSyatIti gaathaarthH| TIkArtha-isa uddezaka meM nirgranthoM ke viSaya meM ye nIce pradarzita 36 dvAra hai jaise-prajJApana dvAra 1, vedavAra 2, rAga 3, kalpa 4, cAritra 5. pratisevanA 6, jJAna 7, tIrtha 8, liGga 9, zarIra 10, kSetra 11, kAla 12, gati 13, saMyama 14, nikAza-saMnikarSa 15, yoga 16, upayoga 17, kaSAya 18, lezyA 19, pariNAma 20, bandha 21, veda karma kA vedana 22, udIraNA 23, upasaMpat-hAna 24, saMjJA 25, AhAra 26 bhava 27, AkarSa 28, kAlamAna 29, antara 30, samudghAta 31, kSetra 32, sparzanA 33, bhAva 34, parimANa 35, aura alpabahutva 36, ina prajJApanAdi 36 dvAro kA svarUpa yathAvatsara pratipAdita karane meM aavegaa| TIkAI-A udezAmAM ninA viSayamAM A nIce batAvelA 36 chatrIsa jArI cha. rbh-prjnyaapnaa||2 1 vA 2, 21 // 3, 365 4. yAritra 5, pratisevanA 6, jJAna 7, tI 8, 61, zarI2 10. kSetra 11, 4 12, gati 13, saMyama 14, nikAza-saMnikarSa 15, ega 16, upaga 17. kaSAya 18, sezya! 16, pariNAma 20, 55 21, manu vehana 22 hii29|| 23, upasaMpan 24, saMjJA 25, AhAra 26 bhava 27 AkarSaka 28, kAlamAna ra9, aMtara 30 samudyAta 31 kSetra 32 sparzanA 33, bhAva 34 parimANa 35, ane a5 mahatva 36 A prajJApanA vigere 36 chatrIsaddhAranuM svarUpa yathAvasara-avasara pramANe pratipAdana karavAmAM Avaze. bha06 zrI bhagavatI sUtra: 16 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ca bhagavatIsUtre tatra sarvaprathamaM prajJApanAdvAramAha-'rAyagihe' ityaadi| mUlam-rAyagihe jAva evaM vayAsI kai gaM bhaMte! NiyaMThA pannattA? goyamA! paMca NiyaMThA pannatA taM jahA-pulAe 1 bause2, kusIle3, NiyaMThe4, siNAe 5 / pulAe NaMbhaMte! kaivihe pannatte ? goyamA! paMcavihe pannatte taM jahA-nANapulAe 1 daMsaNapulAera, carittapulAe3, liMgapulAe4, ahA suhubhapulAe NAmaM pNcme| bause NaM bhaMte ! kaivihe pannatte ? goyamA! paMcavihe pannatte taM jahA-Abhogabause1, aNAbhogabause2, saMvuDabause 3, asaMvuDabause4, ahA suhamabause NAmaM pNcme5| kusIle NaM bhaMte ! kaivihe pannatte? goyamA ! duvihe pannatte taM jahA-paDisevaNA kusIle ya kasAyakusIle y| paDisevaNA kusIle NaM bhaMte ! kaivihe pannatte ? goyamA! paMcavihe pannatte taM jahAnANapaDisevaNA kusIle1 daMsaNapaDisevaNA kusIle2, carittapaDisevaNAkusIle 3, liMgapaDisevaNA kusIle 4, ahAsuhumapaDisevaNA kusIle NAmaM pNcme| kasAyakusIle gaM bhaMte ! kaivihe pannatte ? goyamA ! paMcavihe pannatte taM jahA-nANakasAyakusIle 1 dasaNakasAyakusIle 2, carittakasAyakusIle 3, liMgakasAyakusIle4, ahAsuhumakasAyakusIle NAma pNcme| NiyaMThe the bhaMte ! kaivihe pannate ? goyamA! paMcavihe pannatte, taM jahApaDhamasamayaNiyaMThe1, apaDhamasamayaNiyaMThe2, caramasamayaNiyaMThe3, acaramasamayaNiyaMThe4, ahAsuhamaNiyaMThe NAmaM pNcme| siNAe NaM bhaMte ! kaivihe pannatte? goyamA! paMcavihe pannatte, taM jahAacchavI1, asabale2, akammase3, saMsuddhanANadaMsaNadhare arahA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramerefer TIkA za025 u0 6 01 prajJApanAdvAranirUpaNam 43 jiNe kevalI 4 aparisAvI5 / pulAe NaM bhaMte! kiM saveyae hojjA aveyae hojjA ? goyamA ! saveyae hojjA, No aveyae hojjA / jai saveyae hojjA kiM itthaveyae hojjA purisaveyae hojjA purisa NapuMsagaveyae vA hojA ? goyamA ! no itthiveyae hojA, purisaveyae hojjA purisaNapuMsagaveyae vA hojjA / bause NaM bhaMte! kiM saveyae hojjA aveyae hojjA ? goyamA ! saveyae hojA no avayae hojjA / jai saveyae hojjA kiM itthaveyae hojjA purisaveyae hojjA purisaNapuMsagaveyae hojjA ? goyamA ! itthaveyae vA hojjA purisaveyae vA hojA purisaNa puMsagaveyae vA hojjA / evaM paDisevaNAkusIle vi| kasAyakusIle NaM bhaMte! kiM saveyae hojjA pucchA goyamA ! saveyae vA hojjA aveyae vA hojjA, jai aveyae kiM uvasaMtaveyae khINaveyae hojA ? goyamA ! uvasaMtaveyae vA khINaveyae vA hojA / jai saveyae hojjA kiM itthaveyae pucchA goyamA ! tisu vi jahA bauso / niyaMThe NaM bhaMte! kiM saveyae pucchA goyamA ! No saveyae hojjA aveyae hojjA / jai aveyae hojjA kiM uvasaMta pucchA goyamA ! uvasaMtaveyae vA hojjA khINaveyae vA hojjA / siNAe NaM bhaMte ! kiM saveyapa hojjA0 jahA NiyaMThe tahA siNAe vi / NavaraM No uvasaMtayae hojjA khINaveyae hojA // su0 1 // chAyA - rAjagRhe yAvadevam avAdIt kati khalu bhadanta ! nirgranthAH mazaptAH ? gautama / paJca nirgranthAH mahatAH, tadyathA- pulAko 1, bakuzaH, 2, kuzIlaH zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre 3, nirgranthaH 4, snAtakaH 5 / pulAkaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ? gautama ! paJcavidhaH prajJamaH tadyathA-jJAnapulAkaH darzanapulAkazcAritrapulAko liGgapulAko yathAmUkSmapulAko nAma paJcamaH / bakuzaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ? gautama ! paJcavidhaH prajJaptaH, tadyathA-Abhogabakuzo'nAbhogavakuzaH saMvRtabakuzo'saMvRtabakuzaH yathAsUkSmabakuzo nAma pazcamaH / kuzIlaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ? gautama ! dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-patisevanAkuzIlazca 1, kaSAyakuzIlazca 2 / pratisevanAkuzIlaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ? gautama ! paJcavidhaH prajJaptaH, tadyathA-jJAnamatisevanAkuzIlo darzanapatisevanA kuzIlaH cAritrapatisevanA kuzIlA, liGgamatisevanAkuzIlo yathAmUkSmapratisevanA kuzIlo nAma paJcamaH / kaSAyakuzIlaH khalu bhadanta ! katividha: prajJaptaH ? gautama ! paJcavidhaH prajJaptaH, tadyathA-jJAnakaSAyakuzIlo darzanakaSAyakuzIlazcAritrakaSAyakuzIlo liGgakaSAyakuzIko yathAsakSmakapAyakuzIko nAma paJcamaH / nirganthaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ? gautama ! paJcavidhaH prajJaptaH tadyathA-prathamasamayanigraMnyaH, aprathamasamayanigranthaH, caramasamayanigrantho'ca. ramasamayanigraMtho yathA-sUkSmanirgrantho nAma paJcamaH / snAtakaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ? gautama ! paJcavidhaH prajJaptaH, tadyathA-acchaviH 1, azabalaH 2, akamAzaH3, saMzuddhajJAdarzanadharo'rhan jinaH kevalI 4, aparisrAvI 5 / pulAkaH khalu bhadanta ! kiM savedako bhavati, avedako bhavati ? gautama ! savedako bhavati no ave. dako bhavati / yadi savedako bhavati kiM strIvedako bhavati, puruSavedako bhavati puruSanapuM. sakavedako bhavati ? gautama ! no strIvedako bhavati puruSavedako avati puruSanapuMsaka vedako vA bhavati / bakuzaH khalu bhadanta ? kiM savedako bhavati avedako bhavati ? gautama! savedako bhavati no avedako bhavati / yadi savedako bhavati kiM khIvedako bhavati puruSavedako bhavati, puruSanapuMsakavedako bhavati ? gautama ! strIvedako vA bhavatipuruSavedako vA bhavati-puruSanapuMsakavedako vA bhavati / evaM pratisevanAkuzIlo. 'pi / kaSAyakuzIlaH khalu bhadanta ! kiM savedakaH pRcchA, gautama ! savedako vA bhavati avedako vA bhavati / yadi avedakaH kimupazAntavedakaH kSINavedako bhavati? gautama ! upazAntavedako vA kSINavedako vA bhavati / yadi savedako bhavati ki strIvedako bhavati pRcchA gautama ! triSyapi, yathA bakuzaH / nirgranthaH khalu bhadanta ! ki savedakaH pRcchA, gautama no savedako bhavati avedako bhavati / yadi avedako bhavati kimupazAnta pRcchA gautama ! upazAntavedako bhavati kSINavedako vA bhavati / snAtakaH khalu bhadanta ! kiM savedakaH pRcchA yathA nigranthastathA snAtako'pi / navaraM no upazAntavedako bhavati kSINavedako bhavati // 01 // zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU01 prajJApanAdvAranirUpaNam 45 TIkA-'rAyagihe jAva evaM vayAsI' rAjagRhe yAvad evamavAdIt atra yAvatpadena pariSad nirgatA, tatra bhagavatA dharmopadezaH kRtaH pariSat pratigatA tadanu pAJjalipuTo gautama etadantasandarbhasya grahaNaM bhavati kimavAdIt gautama statrAha-'kai Ne' ityaadi| 'kai NaM bhaMte ! NiyaMThA pannatA' kati khalu bhadanta ! nirgranyAH prajJaptAH granyAt parigrahAt bAhyAdAbhyantarAcca nirgatAH ye te nirgranthAH sAdhavaH bAhyAbhyantaraparigraharahitatvameva nirgranthatvamityarthaH etAdRzAH nimranthAH kati prakArakA bhavantIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'paMca niyaMThA pannattA' paJca nirgranthAH prajJaptAH, prakAramedameva darzayati, aba sUtrakAra sarva prathama prajJApanA dvAra kA kathana karate haiM'rAyagihe jAva evaM vayAsI' ityAdi sU0 1 // TIkArtha--'rAyagihe jAva evaM vayAsI' rAjagRha nagara meM (bhagavAn gautama ne) yAvat prabhuzrI.se isa prakAra pUchA yahAM yAvat pada se yaha pATha saMgRhIta hubhA hai-'pariSadA nikalI bhagavAn ne dharmopadeza diyA dharmo. padeza sunakara pariSadA visarjita ho gii| isake bAda donoM hAtha joDa. kara gautamasvAmI bole he bhadanta ! nirgrantha kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? grantha nAma parigraha kA hai| yaha parigraha bAhya aura Abhyantara ke bheda se do prakAra kA hotA hai bAhya Abhyantara parigraha se jo rahita hote haiM ve nigraMtha haiM kyoM ki bAhya aura Abhyantara parigraha se rahita honA hI to nirgrandhatA hai| isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! paMca NiyaMThA pannattA he gautama! nirgrantha pAMca prakAra ke hote haiM / 'taM jahAM jaise ve satra sIthI 57i prajJApanA bAnu thana 42 cha-'rAyagihe jAva evaM vayAtrI' TI -'rAyagihe jAva evaM vayAsI' 2.04 nagaramA mAnanu sabhaSa. saraNa thayuM pariSad bhagavanane vaMdanA karavA AvI bhagavAne teone dharmadezanA ApI dharmadezanA sAMbhaLIne pariSadu patipatAnA sthAne pAchI gaI te pachI bane hAtha joDIne ghaNuM ja vinaya sAthe gautamasvAmIe prabhune A pramANe pUchayuM-he bhagavana nircanTe keTalA prakAranA kahyA che? granthanAma parigrahanuM che A parigraha bAhya ane AbhyantaranA bhedathI be prakAra hoya che. bAhya ane Abhyantara parigrahathI je rahita hoya che, te nitha che. kemakebAhya ane Abhyantara parigraha rahita thavuM eja nirca thapaNuM che A prazna uttaramA prabhu De che -'goyamA paMca NiyaMThA pannatA' gautama ! zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 bhagavatIsUtra 'taM jahA' ityAdi / 'taM jahA' tadyathA 'pulAe' pulAkaH 'bause' bakuzaH 'kusIle' kuzIlaH 'NiyaMThe' nirgranthAH, 'siNAe' snAtakaH / yadyapi sarveSAmeva sAdhUnAM sarvaviratyAtmakacAritrasya samatipannatayA bhedakathanamasaMbhavamiva pratibhAti tathApi sarvaviratimattve'pi cAritramohanIyakarmaNAM kSayopazamAdikataM vailakSaNyaM saMbhavatIti / tatra pulAko niHsAro dhAnyakaNaH tadvat saMyamasArarahitaH pulAkavat pulAkaH / bakuzaM zabalaM citrarUpam karbu ravat vicitracAritravattvAt bakuza iti kathyate / kuzIla:-kutsitaM zIlaM caritra yasya sa kuzIlaH / nigranthaH nirgato granthAt yaH sa nirgranthaH cAritramohanIyakamarahita ityarthaH / snAtakaH snAta iva 'pulAe' pulAka 1 'bause' bakuza 2, 'kusIle kuzIla 3, NiyaMThe' nirgrantha 4,aura 'siNAe' 5 snAtaka yadyapi samasta hI sAdhujana sarva virati rUpa cAritra ke dhAraka hote haiM ataH isa sthiti meM inakA bheda pratipAdana asaMgata jaisA mAluma detA hai -paraMtu phira bhi-sarvavirati zAlI hone para bhI-inameM cAritra mohanIya karma ke kSayopazamAdi se janya jo vizeSatA haiM usakI apekSA inameM bheda sambhavita hotA hai| inameM jo pulAka hai vaha saMyamasAra rahita hotAhai pulAka nAma, nissAra dhAnya kA jo kaNa hotA hai usakA hai / isa pulAka kI taraha jo saMyama rUpa sAra se rahita ho aisA vaha nirgandha pulAka kahA gayA hai| yaha saMyama zAlI hotA huA bhI saMyama ke doSoM dvArA saMyama ko kucha asAra banA detA hai| citravarNa kA nAma bakuza hai / jo nirgrantha apane cAritra ko vicitra rUpa vAlA banA lenA hai vaha nirgrantha pakuza kahA gayA hai / ni-yA pAMya 42nA DAya che 'tauM jahA' te mA pramANe che-pulAe yaa 1 bause maza 2, kusIle zIra 3, NiyaMThe nintha 4, bhane 'siNAe snAta 5 je ke-saghaLA sAdhuo sarva virati rUpa cAritranA dhAraNa karanAra hoya che. tethI A sthitimAM teonA bhedanuM pratipAdana asaMgata jevuM jaNAya che. te paNa sarvavirati zALI hovA chatAM paNa teomAM cAritra mehanIya karmanA kSapazamAdithI thavAvALuM je vizeSa paNa che tenI apekSAthI teomAM bheda saMbhave che. temAM je pulAka che, te saMyama sAra vinAnA hoya che. palAka nAma-kissAra dhAnyanA je kaNa-dANuM hoya che, tenuM nAma pulAka che. A mulAkanI jema jeo saMyama rUpa sAra vinAnA hoya che evA te nigraMtha ne pulAka kahela che. teo saMyamazAlI hovA chatAM paNa saMyamanA dvArA saMyama ne asAra banAvI de che citra varNana nAma bakuza che. je nirgathe pitAnA cAritrane vicitra prakAranuM banAvI de che te nirNayane bakuza kahela che 2 je zrI bhagavatI sUtraH 16 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - -- ---- - prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU01 prajJApanAdvAranirUpaNam 47 snAto ghAtikarmalakSaNamalapaTakSAlanAt iti snAtakA, ghAtikarmaNAM kSALanAt zuddhatAM gata ityarthaH / tatra pulAko dvividhaH labdhi pratisevanAbhedAt tatra labdhipulAko labdhivizeSavAn yaH svakIyalabdhivAt saMghakAryAya cakravadikamapi vinAzapati taduktam-'saMghAiyANakajje cubhijjA cakkATimavijIe. tIe laddhIe juo laddhi pulAo muNeyavA' 'saMghAdikAnAM kArye yathA cakravattinamapi cUrayet tayA labdhyA yuto labdhipulAko jJAtavya iti / AsevanApulAkamAzrityAha-'pulAe NaM bhaMte !' ityAdi / 'pulAeNaM bhaMte ! kAvihe pannatte' pulAkaH khala bhadanta ! katividhaH prajJapta iti praznaH / bhagavAnAhajisa nignandha kA cAritra kutsita hotA hai vaha nirgrantha kuzIla kahA gayA hai graMtha-cAritra mohanIya karma se jo rahita hotA hai vaha nirgrantha aura jo dhAtiyA karmarUpa maila se snAta hue vyakti ke jaisA zuddha hotA hai vaha snAtaka hai / arthAt ghAtiyA karmoM ke sarvathA nAza se jo zuddha ho gayA hai aise kevalI snAtaka hai| inameM pulAka do prakAra kA hotA hai eka labdhi pulAka aura dUsarA pratisevanA pulAka jo labdhi pulAka hotA hai vaha labdhi vizeSa vAlA hotA hai| yaha apanI labdhi ke bala se saMgha kArya nimitta cakravartI Adi ko bhI naSTa kara detA hai so hI kahA hai-'saMghAiyANakajje cunijjA cakkaTibhavijIe tIe laddhIe juo laddhi pulAo muNeyavo' AsevanA pulAka ko Azrita karake gautama ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'pulAeNaM bhaMte ! kaha vihe pannatte' he bhadanta ! pulAka kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake nigraMthanuM cAritra kutsita-niMdita hoya che te nircatha kuzIla kahevAya che. 3 zrentha-cAritra mohanIya karmathI je rahita hoya che, te nigraMtha che. ane je ghAtiyA kamarUpa melathI sanAna karela vyaktinI mAphaka zuddha hoya che, te snAta kahevAya che. arthAt ghAtiyA karmonA sarvathA nAza pAmavAthI je zuddha thaI gayA che. evA kevalI snAtaka che. temAM pulAka be prakAranA hoya che. eka labdhi pulAka ane bIjA pratisevanA pulAka, je labdhi pulAka hoya che te lakhyi vizeSavALo hoya che. te potAnI labdhinA baLathI saMghakAya ne nimitta cakravarti vigerene paNa nAza karI de che eja kahyuM che hai-saMghAiyANakajje cunnijjA cakkavaTTImavi jIe0 tIe laddhIe juo laddhi pulAo muNeyavvo' mAsevanA pusAne zraya 4Ine gautamasvAbhIse prabhuzrIna se pUchayu cha hai-pulAe Na bhaMte kaivihe pannatte 8 sapan pulAkakeTalA prakAranA kahyA che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI evuM kahe che ke zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 'gomA' ityAdi / 'goyamA' he gautama | 'paMcavihe pannatte' paJcavidhaH paJcamakA rakaH pulAkaH majJaptaH, 'taM jahA' tattathA-'nANapulAe daMsaNapulAe carittapulAe liMgapulAe ahAsumapulAe NAmaM paMcame' jJAnapulAko darzana lAkaJcAritrapulAko liGgapulAko yathAsUkSmapulAko nAma paJcamaH, tatra jJAnamAzritya pulAko jJAnasyAsAratAkArI virAdhako jJAna pulAphaH, darzanasyAsAratAkArI virAdhako darzana. pulAkaH evaM cAritrAdilAko'pi jJAtavya iti taduktam , 'khaliyA dUsaNehiM nANaM saMkAiehiM sammataM / muluttara guNa paDi sevaNAi caraNaM virAhei | liMgapulAo annaM nikAraNabho karei jo liMge' / maNasA akapiyANaM nisevao hoi ahAmuhameM' / 'skhalitAdi dUSaNaijJanaM zaGkAdibhiH samyaktvaM / mUlottaraguNa pratisevanayA cAritraM virAdhayati, / liGgapulAkosyata niSkAraNataH karoti yo liGgam, manasA'kalpitAnAM niSevako bhavati yathAsUkSmaH / S A uttara meM prabhuzrI ne kahA hai- paMcavihe pannante' he gautama! pulAka pA~ca prakAra kA kahA gayA hai| taM jahA' jaise 'nANapulAe daMsaNapulAe caritapulAe liGgapulAe ahAsahumapulAe NAmaM paMcame' jJAna pulAka, darzana pulaka cAritra pulAka liGga pulAka aura pAMcavA yathAsUkSma pulAka ina meM jo jJAna kI asAratA kAraka hotA hai usakA virAdhaka hotA hai vaha jJAnapulAka hai | darzana kI asAratAkArI jo honA hai vaha darzana pulAka hai / isI prakAra se cAritra Adi pulAka bhI jAnanA cAhiye / so hI kahA hai- 'khaliyA3' ityAdi / vakuza do prakAra kA hotA hai upakaraNa bakuza aura zarIrabakuza inameM jo vastra pAtra Adi upakaraNoM kI vibhUSA karane ke sva 'paMcavihe pannatte' he gautama! yuvA pAMya prAranA uDayA che. 'ta' jahA' te bhA prabhA 'nANapulAe daMsaNapulAe carita pulAe liMgapulAra ahAsuddumapulAe nAma' paMcame' jJAna pusA 1, darzana pusA 2, cAritra pusA 3, diga puDhA 4 ane pAMcamu yathAsUkSma pulAka temAM jJAnanI asAratAM kAraka je hAya che tenA virAdhaka hAya che. te jJAnapulAka che. darzananI asAratAkArI je hAya che te darzana pulAka che. ejarIte cAritra vigere pula:kAnA saMbaMdhamAM yA samabhavu 04 4 che khaliyAi" ityAhi akuza e prakAranAM hAya che, tenA nAme upakaraNa akuza ane zarIra akuza e pramANe che. teomAM je vastra pAtra vigere upakarazeAnI zeAbhA kara zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 3.6 sU01 prajJApanAdvAranirUpaNam 59 - vakuzo dvividho bhavati upakaraNazarIrabhedAt tatra vakhapAtrAdyupakaraNavibhUSAnuvartanazIla upakaraNabakuzaH, karacaraNanakhamukhAdi dehAvayavavibhUSAnuvartI zarIrabakuzaH, sa cAyaM dvividho'pi bakuzapulAko paJcavidho bhavati tathA cAha'bauseNaM bhaMte ! kaivihe pannatte' bakuzaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA ! paMcavihe pannatte' gautama ! bakuzaH pazcavidhaH prajJapta iti, 'taM jahA' tadyathA-'Abhogavause aNAbhogavause saMvuDabause asaMbuDavause-ahAsuhumaNAmaM paMcame' Abhogavakuzo'nAbhogavakuzaH saMvRtabakuzo'saMhatakuzo yathAsakSamabakuzo nAma paJcamaH / AmogaH-sAdhUnAmakRtyametat zarIropakaraNAdi vibhUSaNamityevaM jJAnaM tatpadhAno bakuza AbhogabakuzaH, jJAtvA doSasevanakArI Abhogavakuza ityarthaH / ajJAtvA doSasevanakArI bhAvAlA hotA hai vaha upakaraNa bakuza hai jo hAtha, paira, nakha, mukha Adi se dehAvayaca ko vibhUSA karane ke svabhAvavAlA hotA hai vaha zarIra bakuza hai ina donoM prakAra ke bakuza ke pAMca prakAra hote haiM-sohI kahA hai-'bause gaM bhaMte ! kavihe paNNatte' he bhadanta ! bakuza kitane prakAra kA kahA gayA hai uttara meM prabhuzrI ne kahA hai-'goyamA! paMcavihe pannatte' he gautama! bakuza pAMca prakAra kA kahA gayA hai 'taM jahA' jaise-Abhoga pakuse aNAbhogabause saMbuDava use, asaMvuDavase ahAsuhumabauuse NAmaM paMcame' Amogavakuza anAmogaSakuza, saMvRtabakuza asaMvRtabakuza aura yathA sUkSmavakuza inameM jo yaha jAnate hue bhI ki zarIra upakaraNa Adi ko suzobhita karanA sAdhujanoM ko yogya nahIM hai phira bhI vAnA svabhAva vALe hoya che, te upakaraNa bakuza kahevAya che. ane hAtha paga nakha, saMkha, vigere zarIranA avayanI je zobhA karavAnA svabhAva vALa hoya che. te zarIra bakuza kahevAya che. A banne prakAranA bakuzanA pAMca bheda thAya cha. sa. mA nIyana sUtrAthI matAvara cha 'bauseNa bhaMte ! kaivihe paNatte' mA sUtrAthI gautabhasvAmI prabhuzrI ne pUche che 2-sAvan / keTalA prakAranA kahayA che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe cha -'goyamA ! pacavihe pannatte' 3 gautama ! madhuza pAMya mAranA yA cha 'taM jahA' te mA prabhAva cha-'Abhogabakuse, aNAbhogabause saMvuDabause, asaMkhuDabaUse ahAsuhumaNAmaM paMcame' mAle 1. manAlA aza2, saMvRtabakuza 3, asaMvRtabakuza 4, ane pAMcamAM yathAsUma bakuza 5. teomAM jeo zarIra, upakaraNa vigere ne suzobhita karavA te sAdhujanane egya nathI tema jANavA chatAM paNa jeo zarIra upakaraNu vigerene suzobhita-zobhAvALA bha07 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre anAbhogavakuzaH / cAritrasyottaraguNaiH dazavidhapatyAkhyAnarUpairAcchAdito bhavet sa saMvRtabakuzaH pracchannadoSasevaka ityarthaH / etadbhinno'saMvRtabakuzaH, netra mukhAdi zarIrAvayavAnAM zuzrUSAkartA yathAmUkSmavakuzo bhavati taduktam, 'Abhoge jANato, karei dosaM ajANamaNabhoge / muluttarehiM saMvuDa vivarIe asaMvuDo hoi, acchimuhamajjamANo hoi ahA suhumao tahA bauso / ahavA jANijjato asaMvuDo saMvuDo iyaro' chAyA-jAnAno doSaM karoti AmogaH, ajAnAno'nAbhogo mUlottareSu, saMtRto'saMhato bhvtiitrH| azimukha mArjayan bhavati yathAmUkSmastathA bkushH| athavA ajAnan asaMvRta itaraH saMvRtaH // 2 // 'kusIle NaM bhaMte ! kaivihe pannatte' kuzIlaH khala bhadanta ! katividhaH jo zarIra upakaraNa Adi ko suzobhita karatA hai vaha AbhogaSakuza hai aura jo isa prakAra se nahIM jAnatA hai aura isa doSakA sevana karatA hai vaha anAbhogavakuza hai| jo cAritra ke dazavidha pratyAkhyAnarUpa uttaraguNoM se AcchAdita hotA hai vaha saMvRta bakuza pracchannarUpa se doSoM kA sevana karane vAlA hotA hai isase bhinna asaM vRtabakuza hotA hai| jo netra mukha Adika zarIra ke avayavoM kI saphAI karane meM prayatnazIla rahatA hai-inakI zuzrUSA karane meM lagA rahatA hai vaha yathAsUkSma bakuza hai| sohI kahA hai-'Abhoge jANaMto' ityAdi / __'kusIleNaM bhaMte ! kaivihe pannatte' he bhadanta ! kuzIla kitane kare che, te Abhaga bakuza kahevAya che. ane e pramANe je jANatA nathI ane A deSanu sevana kare che. te anAga bakuza kahevAya che. jeo cAritranA dasa prakAranA pratyAkhyAna rU5 uttaraguNethI AcchAdita DhaMkAyelA rahe che. te saMvRta bakuza kahevAya che. A saMvRta bakuza chAnI rIte dene sevavAvALA hoya che, tenAthI judA asaMvRta bakuze hoya che tathA je AMkha. sukha, vigere zarIranA avayanI saphAI karavAmAM prayatnazIla rahe che. arthAt zarIranA avayanI sevA karavAmAM ja lAgyA rahe che. te yathAsUma bakuza kahevAya che, kahyuM paNa cha--'Abhoge jANato' tyAdi "kusIleNaM bhaMte ! kaivihe pannatte" se samapan azI ! prAranA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU01 prajJApanAdvAranirUpaNam 51 prajJaptA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'duvihe pannatte' dvividhaH prajJaptaH, 'taM jahA' tadyathA-'paDisevaNakusIle ya kasAyakusIle ya' prati. sevanA kuzIlazca kaSAyakuzIlazca tatra sevanA samyagArAdhanA tat pratipakSastu pratisevanA-virAdhanA-tayA pratisevanayA kuzIlazcAritravirAdhakaH pratisevanA kuzIlA / kaSAyaiH-saMjvalanakaSAyaizcAritrapirAdhakaH kaSAyakuzIlaH / pratisevanA kuzIlamadhikRtyAha-'paDisevaNAkusIle gaM bhaMte ! kaivihe pannatte' pratisevanA kuzIlaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihe pannatte' paJcavidhA-paJcapakAraH pratisevanAkuzIla prajJaptA, 'taM jahA' tadyathA-'nANapaDi sevaNAkusIche-dasaNapaDisevaNAkusIle prakArakA kahA gayA hai isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA duvihe pannatte' hai gautama kuzIla do prakAra kA kahA gayA hai| 'ta~ jahA' jaise'paDisevaNAkusIle ya kasAyakuzIle ya' pratisevanAkuzIla aura kaSAyakuzIla samyak ArAdhanA kA nAma sevanA hai aura isa arAdhanA kI pratipakSa virAdhanA kA nAma pratisevanA hai| isa pratisevanA se mUlava uttara guNoM kI virAdhanA se jo apane cAritra kA virAdhaka hotA hai vaha pratisevanA kuzIla hai jo mAtra saMjvala kaSAyoM se hI dUSita cAritra vAlA hai vaha kaSAya kuzIla hai 'paDisevaNAkusIle NaM bhaMte kAvihe pannatte' he bhadanta ! pratisevanA kuzIla kitane prakAra kA kahA gayA hai| isake uttarameM prabhu zrI kahate haiM-goyamA ! paMcavihe pannatte' he gautama ! pAMca prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaise-'nANa paDisevaNA kusIle dasaNa, 4cha ? 24prazna uttaramA prabhuzrI gautamasvAmI ne cha -'goyamA! duvihe pannatte gautama! zIra me prAranA De cha 'taM jahA' ta pramANe cha 'paDisevaNAkumIle ya kasAyakumIle ya' pratisevana zIta bhane pAya zIta samyaga ArAdhanAnuM nAma levAnA che, ane te ArAdhanAnI pratipakSa rUpa vizadhanAnuM nAma pratisevanA che. A pratisevanAthI-uttaraguNenI virAdhanAthI je potAnA cAritrane virAdhaka hoya che, te pratisevana kuzIla che ane je saMjavalana pAyothI pAritramA virA54 DAya che. te pAya azI vAya cha 'paDisevaNA kusIle Na bhaMte ! kaivihe pannatte' ulagavan pratisevanAzI prAranA cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI gautabhAbhI ne 4 cha -'goyamA paMca. vihe paNatte gautama ! pratisevanasale in Pun 'taM jahA' - zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 bhagavatI sUtre carita paDi sevaNAkusIle liMgapaDi sevaNAkusIle - ahAsu humapaDi sevaNA kusIle NAmaM paMcame' jJAnaprati sevanAkuzIlo darzanapatisevanA kuzIlazcAritrapatisevanAkuzIlo liGgaprati sevanAkuzIko yathaH sUkSmapatisevanAkuzIlo nAma paJcamaH / jJAnasya pratisevanayA kuzIlo jJAnaprati sevanAkuzIlaH, evaM darzanasya pratisevanayA kuzIlo darzanapatisevanA kuzIlaH, evaM cAritraprati sevanAdi kuzIko'pi / taduktam 'iha nANAi kusIlo uvajIvaM hoi nANapabhiIe / asumo puNa tusse esa tavassi ti saMsAe' / chAyA - jJAnaprabhRtinA upajIvanniha jJAnAdi kuzIlo bhavati, yathAsUkSmaH punareSatapasvIti prazaMsayA tuSyati || jJAnAdimAzritya AjIvikAkArItyarthaH tapaH prabhRtinA nidAnakArI / 'kasAyakusIle NaM bhaMte / kavi pannatte' kaSAyakuzIlaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH paDilevaNAkusIle carittapaDi sevaNAkusIle liMgapaDilevaNAkusIle, ahAsuma paDi sevaNAkusIle NAmaM paMcame' jJAna pratisevanA kuzIla, darzana prati sevanA kuzIla, cAritrapratisevanA kuzIla liGgapratisevanA kuzIla aura pAMcavAM yathAsukSma pratisevanA kuzIla inameM jo jJAna kI pratisevanA dvArA kuzIla hotA hai vaha jJAnapratisevanA kuzIla hai / isI prakAra darzana kI pratisevanA dvArA jo kuzIla hotA hai vaha darzana prati sevanA kuzIla hai usI prakAra se cAritra pratisevanA Adi kuzIla bhI jAna lenA caahie| so ho kahA hai-' iha nANAi kusolo' ityAdi / jJAna Adi ke dvArA jo apanI upajIvikA karatA hai vaha jJAnAdi kuzIla hai aura jo 'yaha tapasvI hai' aisI prazaMsA se khuza hotA hai vaha te pramANe che 'nANapaDisevaNAkusIle daMsaNapaDisevaNAkusIle cArittapa DisevaNA kusIle liMgapar3isevaNA kusIle ahAsuhumapa DisevaNAkusIle NAma paMcame' jJAna atisevanA kuzIla dana pratisevanA kuzIla cAritra pratisevanA kuzIla. liMga pratise vanA kuzIla ane pAMcamu yathAsUkSma pratisevanA kuzIla AmAM jee jJAnanI pratisevanA dvArA kuzIla hAya che, te jJAna pratisevanA kuzIla kahevAya che. eja rIte daza nanA-pratisevanAdvArA kuzIla haiAya che. te dazana pratisevanA kuzIla kahevAya che. eja pramANe cAritra pratisevanA vigere kuzIlA paNu samajI levA te ja kahevu' che hai - 'iha nANAi kasIlo' ityAdi jJAna vigerethI potAnI mAlavA yasAvavI te jJAti kuzIla che ane je A tapasvI che. A prakAranI prazaMsA-vakhANuthI zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU01 prazApanAdvAranirUpaNam iti prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihe pannatte' paJcavidhaH kaSAyakuzIlaH prajJaptA, 'taM jahAM tadyathA-'nANakasAyakusIle dasaNakasAyakusIle carittakasAyakusIle liMgakasAyakusIle ahAmuhumakasAya kusIle NAmaM paMcame' jJAnakaSAya kuzIlo darzanakaSAyakuzIlazcAritrakaSAyakuzIlo liGgASAyakuzIlo yathA sUkSmakaSAyakuzIlo nAma paJcamaH / jJAnamAzritya kaSAyakuzIlo jJAnakaSAyakuzIlaH, evaM darzanamAzritya kaSAyakuzIlo darzanakaSAyakuzIlA, evamanye'pi punardaSTavyAH / taduktam 'NANaM dasaNa liMge jo jujai kohamANamAIhiM / so NANAikusIlo kasAyamo hoi vinneo // 1 // ' caritami kusIlo kasAyao jo payacchai sAvaM / maNasA kohAIe nisevayaM hoi ahAsuhume // 2 // ahavA vi kasAehi nANAINaM virAhao jou / so nANAi kusIlo Neo kkhANabheeNaM // 3 // yathAsUkSma kuzIla hai / tAtparya isa kathana kA yahI hai ki jJAnAdike dvArA AjIvikA karatA hai vaha tathA tapa Adi dvArA nidAna karatA hai vaha jJAnAdi kuzIla hai| ___ kasAyakusIle NaM bhaMte ! kAvihe pannatte' he bhadanta ! kaSAya kuzIla kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai-'goyamA! paMcavihe paNNatta' he gautama ! kaSAya kuzIla pAMca prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaise-'nANakasAyakusIle, daMsaNakasAya. kasIle carittakasAyakusIle liMgakasAya kusIle, ahAsumakasAya. kusIle NAmaM paMcame' jJAna kaSAya kuzIla, darzana kaSAya kuzIla cAritra. kaSAya kuzIla liGgakaSAya kuzIla aura yathAsUkSma kaSAya kuzIla khuza thAya che te yathAsUma kuzIla che, kahevAnuM tAtparya e che ke-jJAnAdithI je AjIvIkA-jIvana nirvAha kare che, te tathA tapa vigerethI nidAna niyANa kare che tajJAnAhizI che0 'kasAyakusIleNaM bhaMte ! kaivihe pannatte' he sAvan 4SAya zIla keTalA prakAranA kahayA che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmI cha 3-goyamA paMcavihe pannatte' gautama! SAya azI pAMya prAra mAyA cha 'taM jahA' mA prabhArI che 'nANakasAyakumIle dasaNakasAya kusIle carittakasAyakukhIle liMgakasAyakukhIle, ahAsuhumakalAyakustIleNAma paMcamezAna 4pAya zIta, zana SAya gala, yAritra upAya zIsa, siMga kaSAya kazIla ane yathAsUma kaSAya kuzIla. AmAM je jJAna darzana ane zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 bhagavartI sUtre jJAnadarzanaliGgAni yaH krodhAdibhiryunakti, jJAnAdikuzIlaH kaSAyato bhavati vijJeyaH || 1 || yaH kaSAyAt zApaM prayacchati sa cAritre kuzalo / manasA krodhAdInniSevamANo bhavati yathAsUkSmaH // 2 // athavA'pi yastu kapAyaijJanAdInAM virAdhakaH / sa jJAnAdi kuzIlo jJeyo vyAkhyAnabhedena | 3|| iti / 'NiyaMThe NaM bhaMte ! kavi pannatte' nirgranthaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJapta iti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'paMcavihe patte' paJcavidhaH prajJapto nirgrantha iti 'taM jahA ' tadyathA 'paDhamasamayaNiyaM The' prathamasamayanirgranthaH, upazAntamohAddhAyAH kSINa mohanchamasthAdvApAzca antarmuhUrta iname jo jJAna darzana aura liGga kA krodha mAna Adi kaSAyoM meM upayoga karatA hai vaha jJAnakaSAya kuzIla darzanakaSAya kuzIla aura liGgakaSAya kuzIla hai| jo kaSAya se zApa ( zrApa) Adi detA hai vaha cAritra kaSAya kuzIla hai aura jo mAtra mana se krodhAdi kaSAyoM kA sevana karatA hai vaha yathAsUkSma kaSAya kuzIla haiM / athavA kaSAyoM dvArA jo jJAnAdi ko dUSita karatA hai vaha jJAnAdi kaSAya kuzIla kahA gayA hai so hI kahA hai- 'NANadaMsaNaliMge jo' ityAdi / 'NiyaM bhaMte! kaivihe pannante' he bhadanta / nirgrantha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-"goyamA ! paMcavihe panno' he gautama ! nirgrantha pAMca prakAra kA kahA gayA hai- 'taM jahA ' 'jaise- 'paDhamasamaya niyaMTe' prathama samaya nirgrantha 1-upazAntamoha aura liMganuM je krodhamAna vigere kAryeAmAM upayAga kare che. te jJAna kaSAya kuzIla dana kaSAya kuzIla, ane liMga kaSAya kuzIla che. je kaSAyathI zrApa-vigere Ape che. te cAritra kaSAya kuzIla che ane je mAtra manathI krodha vigere kAyAnu sevana kare che. te yathAsUkSma kaSAya kuzIla che. athavA kaSAyA dvArA jJAna vigerenI virAdhanA kare che, te jJAnAdi kaSAya kuzIla kahevAya che. Dyuche- 'NANadaMsaNaliMge jo' ityAhi 'niyaMTe NaM bhaMte ! kahavihe pannante' he bhagavan nirtha thA DeTA prahAranA uDayA he ? yA praznanA uttaramA aluzrI De - ' goyamA paMcavihe pannatte' gautama ! nirgrantha pAMca aAranA ThaDayA che. 'ta jahA' te yA prabhA 'paDhamasamayaniyaMThe' prathama sabhaya nirmantha 1 upazAntamoDa bhane zrIzubheoDanA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA tarIkA za025 3.6 sU01 prajJApanAdvAranirUpaNam 55 pramANAyAH prathamasamayavartamAno nigranthaH prathamasamayanigranthaH kathyate / tathA etadvyatiriktadvitIyAdizeSasamayeSu vartamAno'prathamasamayanirgranthaH kathyateetadevAha-'aDhamasamayaNiyaMThe' aprathamasamayanirgranthaH / 'caramasamayaNiyaMThe' caramasamayanigranthaH, nimranyAddhAyAzvaramasamaye vidyamAnazcaramasamayanigranthaH, etavyatiriktasamayeSu vidyamAno'caramasamayanigranthaH, tadevAha-'acaramasamayaNiyaMThe' acaramasamayanirgrantha iti caturthaH ! 'ahAsuhamaNiyaMThe NAmaM paMcame' yathAmUkSmanirgranyo nAma paJcamaH sAmAnyataH prathamAdi samayasya vivakSAmantareNa nirgrantho yathA sUkSmanirgranthaH / taduktam 'aMtamuhuttapamANayaniggaMthaddhAi paDhamasamayaMmi / paDhamasamayaniyaMTho annesu apaDhamasamao so|| evameva tayaddhAe carime samayaMmi caramao so| sesesu puNa acaramo sAmanneNaM tu ahAmuhumo // chAyA-antamuttamamANa nigranthAddhAyAH prthmsmye| prathamasamayanigranthaH anyeSvaprathamasamayaH sH| evameva tadaddhAyAzcarame samaye caramasamayaH, zaiSeSu sa punaracaramaH, sAmAnyena tu yathAmrakSmaH // iti / kSINamAha kA kAla eka antarmuhUrta kA hai-so isake prathama samaya vartamAna nigrantha-'apaDhamasamayaniyaMThe' aprathama samaya nirghandha 2 prathama samaya nirgrantha se bhinna nirgrantha 2-dvitIyAdi samayavattI nirgrantha- 'carama samayaniyaMThe' upAMtamoha evaM kSINamoha ke carama samaya vartamAna nirgrantha caramasamaya nirgrantha 3 'acaramasamayaniyaMThe' carama samaya nigrantha se bhinna samayavattI ninya 4 aura 'ahAsuhama. niyaMThe NAma paMcame' yathA sUkSma nigrantha 5-sAmAnyataH prathamAdi samaya kI vivakSA ke sivAya kA nirgrantha isa prakAra se ye nirgandha ke pAMca prakAra haiN| so hI kahA hai-'aMtamuhattapamANaya' ityaadi| 47 me matabhuta nA che. tenA paDe samayamA 2a niA-2-'apaDhamasamayaniyaMThe' maprathama samaya nitha 2 prathama samaya niyathA / nitha meM vizere samaya tI nintha 'caramasamayaniyaMThe' ya2ma samaya ninthathI nahI samayapati ninya 4 bhane 'ahAsuhumaniyaThe NAma paMcame' yathAsUkSma nigraMtha 5 sAmAnyapaNuthI prathamAdi samayanI vivakSA zivAyanA nigraMtha A zata ninyAnA mA pAya ! che. me 4thu cha-'aMtamuhuttapamANaya' tyAta zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ch - -- - bhagavatIsUtra siNAe NaM bhaMte ! kavihe pannatte' snAsakA khalu bhadanta ! katividhaH prajJapta iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihe pannatte' paJcavidhaH prajJaptaH 'taM jahA' tadyathA 'acchavI' acchavi:-anyathakaH, ya: kamapi na vyathayati iti chavi yogAt chaviH-zarIram tat zarIraM yoganirodhena yasya nAsti so'cchavika iti / athavA akSapIticchAyA, tatra akSapI-kSapA sakhedo vyApAraH tasyAH kSapAyA astitvAt kSI tanniSedhAt akSapI / athavA ghAticatuSTayakarmakSaraNAnantaraM ghAtasakSapaNA mAvAdakSapI ityucyate ayogi guNa 'siNAeNaM bhaMte ! kAbihe pannatte' he bhadanta ! snAtaka kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai-'goyamA ! paMcavihe pannatte' he gautama ! snAtaka pAMca prakAra kA kahA gayA hai 'taM jahA' jaise-'acchavI 1 asaSale 3akammaM se 3 saMsuddhanANadaMsaNAdhare arahA jile kevalI 4 aparissAbI 5 'acchavI (zarIra rahita-kAyayoga rahita) azavala 2-doSarahita vizuddha cAritra yukta akarmA zaghAtiyA karma rahita-3 saMzuddha jJAna aura darzana ko dhAraNa karanevAle arihaMta jina kevalI aura aparinAcI-karmabandha rahita chavi nAma zarIra kA hai| yaha zarIra yoganirodha se jinake nahIM hai vaha acchavI hai / athavA-'akSapI' aisI bhI 'acchavI pada kI saMskRtacchAyA hotI hai sakheda vyApArakA nAma kSapA hai| yaha sakhedavyApAra jisake nahIM hai vaha akSapI snAtaka hai / athavA-ghAticatuSTayakarma kI kSapaNA siNANaM bhaMte ! kaivihe pannatte' 3 mApana snAta 8 // 4 // 2 // 47 // cha / prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -goyamA paMcavihe pannatte, 3 gautama snaat| pAMya 5 // 2 // 4DayA cha 'taM jahA' 20 prabhAva cha'acchavI 1 asabale 2 akammase 3 sasuddhanANadasaNadhare arahA jiNe kevalI 4 aparissAvIya' 1271ii (zarI2 pinAnA-aya ye|| 2hita 1 asamata-hoSa rahita vizuddha cAritravALA 2 akasmaza- ghAtiyA karmathI rahita 3 saMzuddha jJAna ane darzanane dhAraNa karavAvALA arihaMta jana kevaLI 4 ane apariznAvI karmabaMdha vinAnA 5 chavI e zarIranuM nAma che, A zarIra ganA nirAdhathI jene hotuM nathI te acchavI kahevAya che athavA-akSapI acchavI padanI akSapI evI paNa saMskRta chAyA bane che, sakheda vyApAra-pravRttinuM nAma kSapA che. A sakheda vyApAra jeone hote nathI te akSapI snAtaka kahevAya che. athavA cAra ghAtiyAkarmane khapAvyA pachI pharIthI tene khapAvavAne abhAva thaI jAya che. tethI paNa zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mame - prameSacandrikA TIkA za025 u.6 sU01 vedadvAranirUpaNam 57 sthAnavartIti1 / 'asabale' azabalA-ekAntavizuddhacaraNaH aticArAtmakapaGkA mAvAditira / 'akammaMse' akAMza:-apagataghAtikarmA3 / 'saMsuddhanANadaMsaNadhare arahA jiNe kevalI' saMzuddhajJAnadarzanadharaH kevalajJAnadarzadhArIti caturthaH snAtakaH, arhan jinaH kevalIti ekArtha zabdatrayaM caturthasnAtakabhedArthAbhidhAyakamiti 4 / 'aparissAvI' aparitrAvI paritrAti-Asravati-karmabadhnAti ityevaM zIla: parisrAvI taniSedhAt aparisrAvI bandharahito ityarthaH / ayaM ca paJcamaH snAtakabheda iti, gavaM prathamaM prajJApanA dvAram 1 / dvitIyaM vedadvAramAha-'pulAe NaM bhaMte ! ki sabethae hojjA aveyae hojjA' pulAkaH khalu bhAnsa ! kiM savedako bhavati avedako nA bhavatIti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' ke anantara phira unake kSapaNa karane kA abhAva ho jAtA hai isalie vaha akSapI kahA jAtA hai aisA vaha snAtaka caudahaveM guNasthAnavI hotA hai aticAratmaka pakSa ke abhAva se ekAntata: vizuddha cAritra ghAlA jo snAtaka hotA hai vaha azayala snAtaka hai| ghAtiyAkamoM kA jisane nAza kara diyA hai aisA snAtaka akAMza snAtaka hai nirmala kevala jJAna kevala darzana ke dhArI jo arhanta jina kevalI haiM ve caturtha snAtaka haiM / kamoM ko jo bAMdhanA hai vaha parisrAvI hai jo aisA parisrAvI nahIM hai vaha aparisrAvI hai aisA aparisrAvI karmabandhana se rahita ho jAtA hai| isa prakAra yahAM taka yaha prajJApana dvAra kahA / aba dUsarA dhAra jo veda dvAra hai usakA kathana sUtrakAra karate haiM-'pulAe gaM bhaMte! kiM saveyae hojjA aveyae hojA' isameM gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-he bhadanta pulAka nirgrantha veda sahita hote haiM ? athavA te akSapI kahevAya che. A te snAtaka caudamAM guNasthAnamAM rahenAra hoya che ane siddha hoya che. aticAra rUpa maLa-SanA abhAvathI ekAntataH vizuddha cAritravALe je snAtaka hoya che. te azabala snAtaka che. jeNe ghAtiyA karmane nAza karyo che. e snAtaka akarmA za sanAtaka che. nirmAla kevaLajJAna ane kevaLa darzanane dhAraNa karanAra ahaMtajIna kevalI che. te cothA snAtaka . karmone je bAMdhe che te parisAvI kahevAya che evA paristrAvI je nathI detA te aparistrAvI kahevAya che, evA aparisAvI karma baMdhanathI rahita thaI jAya che. A rIte ahiyAM sudhI A prajJApanA dvAranuM kathana karyuM che. ve bhI vedAra che. tenu sUtra.2 4thana 42 cha-'pulAe NaM bhaMte ! kisaveyae hojjA aveyae hojjA' mA sUtra dvArA gautamavAmI prasuzrIna evuM pUchayuM che ke-he bhagavana pulAka ni vedavALA hoya che? ke veda vinAnA bha08 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 bhagavatIsave he gautama ! 'saveyae hojjA' savedako bhavati pulAkA, no avedakI bhavati pulAka bakuzapratisevAkuzIlAnAmupazamazreNIkSapakazreNyorabhAvAt iti / 'jai saveyae hojjA ki isthiveyae hojjA purisaveyae hojjA purisaNapusagaveyae hojjA' yadi pulAkaH savedako bhavati tadA kim strIvedako bhavati, puruSavedako vA bhavati puruSa-napuMsakavedako vA bhavatIti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityaadi| 'goyamA' he gautama ! 'No isthiveyae hojjA' no strIvedako bhavati strINAM pulA. kalandherabhAvAditi / 'purisaveyae hojjA' puruSavedakaH pulAko bhavati-'purisaNapuMsagaveyae vA hojjA' puruSanapuMkavedako vA bhavati yaH puruSaH san puruSaH veda rahita hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-godhamA ! savethae hojjA' he gautama ! pulAka nigraMnya vedasahita hote haiM 'no aveyae hojjA' vedarahita nahIM hote hai| kyoMki pulAka, Sakuza aura pratisevanA kuzIla inake upazama zreNI aura kSapaka zreNI kA abhAva hotA hai / isaliye ve avedaka nahIM hote haiM / aba gautama prabhuzrI se aisA pUchate haiM-'jai saveyae hojjA, kiM isthI veyae hojjA purisaveyae hojjA, purisaNapuMsagave. yae hojA' he bhadanta ! yadi pulAka nirgrantha veda sahita hote haiM to kyA vaha strIvedavAlA hotA hai ? athavA puruSavevAlA hotA hai ? athavA puruSanapuMsakavevAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA ! No ithiveyae hojjA purisaveyae hojjA purisaNapuMsagaveyae vA hojjA' he gautama ! vaha strIvedavAlA nahIM hotA hai kyoMki striyoM ko pulAka labdhi kA abhAva rahatA hai vaha pulAka puruSavevAlA hotA hai athavA puruSanapuMsaka vedavAlA hotA hai| jo puruSa hokara apane hAya che 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI gItamasvAmI 4 cha -'goyamA ! maveyae hojjA gautama! purA nitha vahasahita-vANA DAya che. no aveyae hojA' vapinAnA tA nathI. ubha-yas, paza bhane pratisevanA kazI ne upazama zreNI ane kSapaka zreNIne abhAva hoya che. tethI teo avedaka-vedavinAnA hotA nathI. ve gItabhasvAmI prabhuzrIna me pUche che -'jai saveyae hojjA ki itthIveyae hojjA purIsaveyae hojjA purIkhaNapuMsagaveyae hojjA' 3 sapanne pusA nitha veda sahita hoya che. to zuM te strI udavALA hoya che athavA purUSadavALA hoya che athavA purUSa napuMsakadavALA hoya che? A praznA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAbhii 4 cha ?-'goyamA ! No itthIveyae hojjA purisaveyae hojjA purimaNapuM. mAyA hojjA' gautama! te strIvahANArAta nathI. bha. zrIyAna sA labdhine abhAva hoya che. te pulAka purUSadavALA hoya che. athavA purUSa napuMsaka zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU01 vedadvAranirUpaNam cihna chittvA napuMsakavedako bhAti sa evAtra puruSa napuMsakapadena abhidhIyate na svarUpeNa kintu kRtrima-napuMsaka iti / 'bauseNaM bhaMte ! kiM saveyae hojjA-ave. yae vA hojjA' bakuzaH khalu bhadanta ! kiM savedako bhavati avedako vA bhavatIti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'saveyara hojjA no aveyae hojanA' savedako bhavati bakuzo no avedako bhavati upazamakSapakazreNyorabhAvAt / 'jai saveyae hojjA ki ithiverae hojjA' yadi savedako bhavati tadA kiM strIvedako bhavati 'purisaveyae hojjA' puruSavedako bhavati 'purisagapuMsagaveyae hojjA' puruSanapuMsakavedako vA bhavatIti praznaH / bhagavAnAhapuruSa ke cihna ko chedakara kRtrimarUpa se napuMsaka bana jAtA hai vaha puruSa puruSanapuMsaka kahA gayA hai| jo svabhAvataH napuMsaka hotA hai aisA napuM. saka yahAM vivakSita nahIM huA haiM ! 'bauseNaM bhaMte ! kiM saveyae hojjA aveyae hojjA' gautamasvAmIne isa sUtradvArA prabhuzrI se aisA pUchA hai-he bhadanta / bakuza vedasahita hotA hai athavA veda rahita hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! saveyae hojjA, no aveyae hojjA' he gautama ! bakuza beda sahita hotA hai veda rahita nahIM hotA hai| kyoMki bakuza ke upazamazreNI aura kSapakazreNI kA abhAva rahatA haiM / 'jaha saveyae hojjA kiM itthIveyae hojjA purisaveyae hojanA, purisaNapuMsagaveyae hojjA gautamasvAmIne punaH prabhuzrI se aisA pUchA hai-he bhadanta ! yadi bakuza vedasahita hotA hai to kyA vaha strIvedavAlA hotA hai ? athavA puruSaveda divALA hoya che. je purUSa purUSa hovA chatAM pitAnA purUSa cinhane che dIne kRtrima paNAthI napuMsaka bane che. te purUSa purUSa napuMsaka kahevAya che je svabhAvika rIte napuMsaka hoya che. evA napuMsakanuM ahiM grahaNa karela nathI. 'bauseNaM bhaMte ! ki saveyae hojjA aveyae hojjA' mA sUtrA / / zrIgautamasvAmIe prabhuzrI ne pUchayuM che ke-he bhagavana bakuza saveda-vedavALAM hoya che? ke vedavinAnA hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAmIna cha cha8-goyamA ! saveyae hojjA, no aveyae hojjA' 3 gautama! bakuza vedavALA hoya che, vedavinAnA hetA nathI. kemake-bakuzane upashmsheyii sana 154AnA malA 27 cha. 'jai saveyae hojjA ki itthI veyae homjA purisaveyae hojjA' purisaNapuMsakaveyae hojjA' zathI zrIgItamasvAbhI e prabhuzrI ne pUchyuM ke---he bhagavana je bakuza vedavALo hoya che, te zuM strI veThavALo hoya che ? athavA purUSa vedavArI hoya che ? athavA purUSana5 zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 bhagavatIstra 'goyamA' ityAdi goyamA' he gautama ! 'ithiveyae vA hojjA purisaveyae vA hojjA purisaNasagaveyae vA hojjA' strIvedako vA bhavet puruSavedako vA bhavet puruSanapuMsakavedako bA bhavet / 'evaM paDisevaNAkusIlevi' evam-bakuzavat patisevanA kuzIlo'pi bhavet strIpuMnapuMsaketivedatrayavAn bhavediti / 'kasAyakusIle NaM bhaMte ! ki saveyae pucchA' kaSAyakuzIlaH khalu bhadanta ! ki savedako bhaveda avedako vA bhavediti pRcchA praznaH / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'saveyae vA hojjA aveyara vA hojjA' savedako vA bhavet avedako vA bhavediti / 'jai aveyae hojjA ki uvasaMtaveyae khINaveyae vA hojjA' yadi vAlA hotA haiM athavA puruSa napuMsakavedavAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA !ithiveyae vA hojjA purisaveyae vA hojjA, purisaNapuMsagaveya vA hojjA' he gautama ! vaha strIvedavAlA bhI ho sakatA hai, puruSavedavAlA bhI ho sakatA hai aura puruSanapuMsakavevAlA bhI ho sakatA hai| 'evaM paDisevaNA kusIle vi' isI prakAra se pratisevanA kuzIla bhI strIvedavAlA hosakatA hai, puruSavevAlA ho sakatA hai aura puruSa napuMsakavedavAlA bhI ho sakatA hai| 'kasAyakusIleNaM bhaMte ! kiM saveyae pucchA' he bhadanta ! kaSAya kuzIla kyA savedaka hotA hai ? athavA avedaka hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama ! kaSAya kuzIla 'saveyae vA hojjA aveyae thA hojA' savedaka bhI hotA hai aura avedaka bhI vedarahita bhI hotA hai| 'jai aveyae honA ki uvasaMtaveyae khINaveyae vA hojjA' yadi ved saka veda vALa heya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gItamavAmI ne kahe che hai-'goyamA ! itthiveyae vA hojjA purisaveyae vA hojjA purisaNapugaveyae vA hojjA' 3 gautama !te bhI vahANe! 55 DAya che, pu35vA 59 DAya cha bhane 53Sanaghusa pANI pazu DAya che. 'evaM paDisevaNA kusIle vi' eja pramANe pratisevanA kuzIla paNa strIvedavALA hoya zake che, purUSa vedavALA paNa thaI zake che, ane A napuMsaka vedavALA paNa hoya che. kasAyakusIleNaM bhate! ki saveyae pucchA' 8 agavan pAyazI tha' savedaka hoya che athavA avedaka hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che -saveyara vA hojjA aveyae vA hojjA' he gautama / upAya zIsa sava hAya che. bhava44-34 vinAnA 54 saya cha 'jai aveyae hojjA ki uvasaMtaveyae khINaveyae vA hojjA va 2khita DAya che. to zuGaid vaha zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU01 vedavAranirUpaNam avedako bhavet tathA kimupazAnta vedako bhavet kSINavedako vA bhavet sUkSmasaMparAyaguNasthAnakaM yAvat kaSAya kuzIlo bhavati' sa ca pramattApamattApUrvakaraNeSu savedaH, anivRttibAdareSu tu upazAnteSu kSINeSu vA vedeSu avedakaH syAt sUkSmasaMparAye ceti / 'jai saveyae hojjA kiM ithiveyae pucchA' yadi savedako bhavet tadA strIvedako vA puruSavedako vA bhavet puruSanapuMsakavedako vA bhavediti pRcchApraznaH / bhaganAi-goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'timu vi jahA bauso' triSvapi strI napuMsakavedeSu bhavet yathAvakuzaH, bakuzavadeva hApi trayo vedA jJAtavyA iti / 'NiyaMThe NaM bhaMte ! ki saveyae pucch|' nirgranthaH khalu bhadanta ! kiM savedako bhavet avedako vA bhavediti pRcchA psH| bhagavAnAha-'goyamA' rahita hotA hai to kyA vaha upazAnta vedazAlA hotA hai ? athavA kSINavedavAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama ! sUkSmasApa. rAya guNasthAnataka kaSAya kuzIla hotA hai vaha pramatta apramatta evaM apUrvakaraNa inameM saveda-veda sahita hotA hai aura anivRttizadara evaM sUkSma sAMparAdha meM vaha upazAMta vevAlA athavA kSINavevAlA hotA hai taba avedaka hotA hai / 'jaha saveyae hojjA kiM ithiveyae pucch|' yadi vaha bed sahita hotA hai to kyA strIvedavAlA hotA hai ? athavA puruSavedadhAlA hotA hai ? athavA puruSanapuMsaka vevAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! tiplu vi jahA bauso' he gautama ! vaha vakuza kI taraha tInoM vedAlA hotA hai| _ 'niyaMThe NaM bhaMte ! kiM saveyara' aveyae hojjA' he bhadanta ! nirgrantha save. daka hotA hai ? athavA avedaka hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiNvALA hoya che ? ke kSINavALA heya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmI ne kahe che ke-he gautama! sUmasAMparAya guNasthAna sudhI kaSAya kazIla hoya che. pramatta apramatta ane apUrvakaraNamAM saMveda-vedavALA hoya che ane anivRtti bAdara ane sUmasAMparAyamAM te upazAMtavALA athavA kSINa veda DAya che, tyAre savAya che 'jaha saveyae hojjA ki itthiveyae pucchA' je te veda sahita hoya che, te zuM strIvedavALA hoya che? ke purUSadavALA hoya che? ke 535 naghusa vahANA DAya cha 1 mA prazna uttaramA pramuche -goyamA ! tisavi jahA vauso' gItama. te zanA 4thana pramANe pANADAya cha, "Niya TheNaM bhaMte ! kiM saveyae' san ni sa khAya ? mth| ma DAya cha ? 3 mA prazna uttaramA pramuche -'goSamA ! zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 bhagavatI sUtre ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'jo saveyae hojjA aveyae hojjA' no savedako bhavet avedako bhavet / 'jai aveyae hojjA kiM uvasaMta pucchA' yadi avedakobhavet tadA kim upazAntavedako bhavet kSINavedako vA bhavediti pRcchA - praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'uvasaMtaveyara hojjA kSINaveyae vA hojjA' upazAntavedako bhavet kSoNavedako vA bhavet zreNIdvaye'pi nirgranthatvasya sadbhAvAditi / 'siNAegaM bhate ! ki saveyae hojjA 0 ' snAtakaH khalu madanta ! ki savedako bhavet avedako vA bhavediti praznaH / uttaramAha - 'jahAniyaMThe tahA siNAe vi' yathA nirgranthastathA snAtako'pi no savedako bhavet 'goyamA ! No saveyara hojjA aveyara hojjA he gautama! nirgrantha savedaka nahIM hotA hai kintu avedaka hotA hai / 'jai avedhae hojA kiM vasaMta pucchA' he bhadanta ? yadi vaha avedaka hotA hai to kyA vaha upazAntavedaka hotA hai ? athavA kSINavedaka hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - goyamA ! upasaMtaveyae hojjA, khINaveyae vA hojjA' he gautama ! vaha upazAMta vedaka bhI hotA hai aura kSINavedaka bhI hotA hai| kyoMki donoM zreNIyoM meM nirgrandhatA kA sadbhAva rahatA hai / 'siNAe NaM bhaMte! kiM savedhae hojjA0' he bhadanta ! snAtaka savedaka hotA hai athavA avedaka hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM'jahA niyaMThe tahA siNAe vi' he gautama / jaisA nirbaMndha ke sambandha meM kathana kiyA gayA hai vaisA hI kathana snAtaka ke sambandha meM bhI jAnanA NA saveyae hojjA aveyae hojjA he gautama nizratha save44 hotA nathI paraMtu ve che. 'jai aveyae hojjA ki vasaMta pucchA' he bhagavan le te Avedaka hAya che, te zuM te upazAMta avedaka heAya che ? ke kSINa vedaka hAya che ? yA praznanA uttaramA ache hai - 'goyamA ! uvasaMtaveyae hojjA, khINaveyara vA hojjA' he gautama! te upazAMta ve pazu hoya che, bhane zrIzu veha hoya che ? yA praznanA uttaramA prabhu De che - 'goyamA ! utrasaMtaveyae hojjA, khINaveyae bA hojjA' he gautama! upazAMtave pazu hoya che. ane zrIzu vedaka paNa Aya che. kemake-bannezreNIyAmAM paNa nigra tha paNAne sadbhAva rahe che. 'siNAevaM bhaMte! kiM saveyae hai jjA0 De lagavan snAtaH saveha hoya che meveha hoya he ? yA praznanAM uttaramA anuzrI sahA siNAe De gautama! nirbhandhanA saMbaMdhamAM ne pramANe eja pramANenuM kathana snAtakanA saMbaMdhamAM pazu samajI levu' che zrI bhagavatI sUtra : 16 'jahA jiya' The athana Dyu che, A rIte nigraMtha Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 su02 rAgAdidvAranirUpaNam 63 kintu avedako bhavet | 'NavaraM No usaMtaveyae hojjA khINaveyae hojjA' navaram - kevalam -no upazAntavedaka kintu kSINavedakaH eva bhavet kSapaNaka zreNyAmeva snAtakatvabhAvAt / iti dvitIyaM vedadvAram 2 || sU0 1 // tRtIyaM rAgadvAramAha- 'pulAe NaM bhaMte' ityAdi / mUlam - pulAe NaM bhaMte! kiM sarAge hojjA vIyarAge hojjA ? goyamA ! sarAge hojjA no vIyarAge hojjA evaM jAva kasAyakusIle / niyaMThe paNaM bhaMte! kiM sarAge hojjA pucchA goyamA ! no sarAge hojjA vIrAge hojjA / jai vIyarAge hojjA kiM uvasaMtakasAyavIyarAge hojjA khINakasAyavIyarAge hojjA ? goyamA ! uvasaMtakasAyavIyarAge vA hojjA khINakasAya vIyarAge vA hojjA / siNAe evaM cetra / NavaraM No uvasaMtakasAyavIyarAge hojjA khINakasAyavIyarAge hojjA / pulAe NaM bhaMte! kiM Thikappe hojjA aTThiyakappe hojjA goyamA ! Thikappe vA hojjA aTTiyakappe vA hojjA / evaM jAva siNAe / pulAe bhaMte! kiM jiNakappe hojjA therakappe hojjA kappAtIe hojjA ? goyamA ! no jiNakappe hojjA therakappe hojA no kappAtIe hojA / bauseNaM bhaMte ! pucchA, goyamA ! jiNa / caahiye| isa prakAra nirgrantha savedaka nahIM hotA hai kintu avedaka hotA hai / 'NavaraM No vasaMtaveyae hojjA khoNaveyae hojjA' parantu nirgrantha ke jaisA yaha upazAnta vedavAlA nahIM hotA hai kintu kSINavedavAlA hI hotA hai| kyoMki snAtaka kA sadbhAva kSapakazreNI meM hI hotA hai / isa prakAra se yaha dUsarAvedadvAra kA kathana hai // sR0 1 // aveha hotA nathI pazu aveha hoya che. 'Navara' No uvasaMtaveyae hai |jjA khINa dre hojjA' paraMtu nirthanyanA uthana prabhAve te upazAMta vedavAjA hotA nathI pazu kSINu veDhavALA ja hoya che kemake-snAtakanA sadbhAva kSapakazreNImAM ja hAya che. e rIte A vedadvAranuM kathana che. sU.11 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhagavatI sUtre kappe vA hojjA, therakappe vA hojjA, no kappAtIe hojjA / evaM paDilevaNA kursIle vi / kasAyakusIle NaM pucchA goyamA ! jiNakappe vA hojjA therakappe vA hojjA kappAtIe vA hojjA / niyaMThe NaM pucchA goyamA ! No jiNakappe hojjA, No therakappe hojjA kapAtIe hojjA / evaM siNAe vi / pulAe bhaMte! kiM sAmAiyasaMjame hojjA cheovadvAvaNiyasaMjame hojjA parihAravisuddhisaMjame hojjA suhumasaMparAyasaMjame hojjA aDavakhAvasaMjane hojjA ? goyamA ! sAmAiyasaMjame vA hojjA chebhovaDAvaNiyasaMjame vA hojjA No parihAravisuddhiyajame hojjA No suhumasaMparAyasaMjame hojjA jo ahakkhAyasaMjame hojjA / evaM bause vi / evaM paDilevaNA kusIle vi / kasAyakusIle NaM pucchA goyamA ! sAmAiyasaMjame vA hojjA jAva suhumasaMparAyasaMjame vA hojjA No ahakkhAyasaMjame hojA / gighaMTe NaM pucchA goyamA ! No sAmAiyasaMjame hojA jAva No suhumasaMparAyataMjame hojA ahakkhAya saMjame hojA evaM siNAe vi / pulAe NaM bhaMte / kiM paDi sevae hojjA apaDisevae hojjA ? goyamA ! paDilevae hojA No apaDi sevae hojjA / jai paDisebara hojjA kiM mUlaguNapaDisevae hojA uttaraguNapaDisebae hojjA ? goyamA ! mUlaguNapaDi sevae vA hojA uttaraguNapaDi sevae vA hojA / mUlaguNapaDi sevamANe paMcaNDaM AsavANaM annayaraM paDisevejjA uttaragugapaDi sevamANe dasa vihassa pacakkhANassa annayaraM paDisevejjA / bause NaM goyamA ! paDisevara hojjA ko apaDisebae honA / jai paDipaDi sevae hojjA kiM mUlaguNapaDi sevae hojjA uttaraguNapaDi sevAe pucchA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - prameyacandrikA TIkA za025 u.6102 rAgAdidvAranirUpaNam 65 hojjaa| goyamA! No mUlaguNapaDisevae hojjA uttaraguNapaDisevae honA, uttaraguNapaDisevamANe dasavihassa pacakkhANassa annayaraM pddisevejjaa| paDisevaNAkusIle jahA pulaae| kasAyakusIle Na pucchA goyamA! jo paDisevae hojjA apaDisevae hojjA / evaM NiyaMThe vi| evaM siNAe vi sU0 2 // __ chAyA-pulApha khalu bhadanta ! kiM sarAgo bhavet-cItarAgo bhavet ? gautama ! sarAyo bhavet no vIlarAgo bhavet evaM yAvat kaSAyakuzIlaH / nigranthaH khalu bhadana! kiM sarAgo bhavet pRcchA-gautama ! no sarAgo bhavet vItarAgo bhavet / yadi vIta. rAgo bhavet kimupazAsakaSAvItarAgobhavet kSINakaSAyavItarAgo bhavet ? gautama ! upazAntarUpAyavIlAmo vA kSINakavAyavItarAgo vA bhanet snAtako'pi ekameva, navaraM no uzAnakAyabIta go bhavet-kSINapAyayotarAgo bho ! pulAka: khalu bhadanta ! kiM sthitakalpo bhavet asthitakalpo bhavet ? gautama ! sthitakalyo cA bhavet asthitakalpo cA bhot / evaM yAvat snAtakaH / pulAkaH khaJca bhadanta ! kiM jinakalpo bhavet sthapirakalpo bhavet kalpAtIto bhavet ? gautama ! no jina kalpo bhavet sthathirakalpo bhavet no kalpAtIvo bhavet / bakuzaH khalu pRcchA. gautama ! jinakalpo vA bhavet sthavirakalpo vA bhavet no kalpAtIto bhavet / evaM pratisepanA kuzIlo'pi / kaSAyakuzIlaH khalu pRcchA gautama ! jinakalpo vA bhavet sthavirakalpo vA bhavet kalpAtIto vA bhavet / nigranthaH khalu pRcchAgautama ! no jinakalpo bhavet na sthavirakalpo bhavet kalpAtIto bhavet / evaM snAtako'pi / pulAkaH khalu bhadanta ! ki sAmAyikasaMyamo bhavet chedopasthApanIyasaMyamo parihAravizuddharmagamo bhavet sUkSmasaMparAyasaMyamo bhavet yathAkhyAtasaMyamo bhavet gautama ! sAmAyikasaMgamo vA bhavet chedopasthApanIyasaMyamo vA bhavet no parivAravizuddhikasaMyamo bhavet no sUkSmasaMparAyasaMyamo bhavet no yathArakhyAtapo bhavet / evaM bakuzo'pi / evaM matisevanAkuzIlo'pi / kaSAyakuzIla khalu pRcchA--mautama ! sAmAyikataMyamo vA bhavet yAvat sUkSmasaMparAyasaMyamo vA bhavet no sthAkhyAtasaMyamo bhavet / nigraMnyaH khalu pRcchA gautama ! 7 sAmAyikasaMyamo bhavet yAvat no sUkSmasaMparAyamaMyamo bhaveta yathArakhyAtasaMyamo bhavet / evaM snAtako'pi / pulAkaH khalu bhadanta / kiM patisevako bhavet-apratiseko bhavet ? gautama ! pratisevako bhavet no apratisevako bhavet / yadi pratiseko bhavet kiM mUlaguNapatisevako bhavet uttaraguNapati bha0 9 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsatre sevako bhavet ? gautama ! mUlaguNaprati sevako vA bhavet uttaraguNaprati sevako vA bhavet-mUlaguNaM pratisevamAnaH pazcAnAmAtrabAgAmanyataraM prati seveta uttaraguNaM matisevamAno dazavidhasya pratyAkhyAnasyAnyataraM patiseveta / bakuzaH khalu pRcchAgautama ! prati sevako bhavet no apatisevako bhavet / yadi pratisevako maveta kiM mUlaguNapatisevako bhavet uttaraguNapratisevako bhavet ? gautama ! no mUlaguNapatisevako bhavet uttaraguNapatisevako bhavet uttaraguNaM pratisevamAno dazavidhasya pratyAkhyAnasyAnyataraM pratiseveta / pratisevanAkuzIlo yathA pulaakH| kaSAyakuzIlaH khalu pRcchA gautama ! no patisevako bhavet apratisevako bhavet / evaM nirgrantho'pi-evaM snAtako'pi ||suu02|| __TIkA-tRtIyaM rAgadvAramAha-'pulAe NaM bhaMte ! ki sarAge hojjA-vIyarAge hojjA' pulAkaH khalu bhadanta ! kiM sarAgo bhavet-eko rAgaH kaSAyastena yukto bhavet athavA-vItarAgo-vigatakaSAyo bhavediti prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sarAge hojjA No cIyarAge hojA' sarAgorAgavAn pulAko mavet no vItarAga:-kaSAyarahito bhavet / 'evaM jAva kasAyakusIle' evam-pulAkavadeva yAvat kaSAyakuzIlaH, atra yAvatpadena paJcavidha aba tRtIya rAga dvAra kA kathana karate haiM-'pulAe bhaMte / kiM sarAge hojjA vIyarAge hojjA' ityAdi sUtra 2 // TIkartha-gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'pulAe NaM bhaMte ki sarAge hojjA, vIyarAge hojjA' he bhadanta ! pulAka kyA sarAga hotA hai ? athavA vItarAga hotA hai ? rAga zabda kA artha hai kaSAya aura vItarAga kA artha hai kaSAya rahita honaa| isake uttara meM prabhuzrI kahate hai'sarAge hojjA No bIyarAge hojjA' he gautama / vaha rAga vAlA hotA hai vItarAga nahIM hotA hai| 'evaM jAdha kasAya kusIle' isa prakAra kA va sUtra.2 alon 1 vArnu 4thana 42 cha,-'pulAe NaM bhaMte ! ki' sarAge hojjA vIyarAge hojjA chatyA. TIkAI_autamasvAmIe A sUtra dvArA prabhuzrIne evuM pUchyuM'pulaae NaM bhaMte ! kiM sarAge hojjA vIyarAge hojjA' ubhagavan ! zusarA hoya che? ke vItarAga hoya che? rAga zabdano artha kaSAya che. ane vIta. rAgane artha kaSAya rahita hovuM te che. gotavAmIna 20 prazna uttaramA prabhuzrI cha hai-'sarAge hojjA ko vIyarAge hojjA' gautama! te 200 DAya che. pIta hAta nathI 'eva jAva kasAyakusIle' kA pramANe 2mA uthana pAya prazna sAnA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.6 sU02 tRtIya rAgadvAranirUpaNam 67 pulAkAnAM paJcavidhavakuzAnAM pratisevanA kuzIlasya ca saMgraho bhavati tathA ca pulAkAdArabhya kaSAyakuzIlAntAH sarve'pi sarAgAH bhaveyunoM vItarAgA bhaveyuH rityarthaH / 'NiyaMTheNaM bhaMte ! ki sarAge honA pucchA' ninthaH khalu bhadanta ! kiM sarAgo bhavet vItarAgo vA bhavet iti pRcchA-praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goramA' he gautama ! 'No sarAge hojjA vIyarAge hojjA' no nirgranthaH sarAgaH-sakaSAyo bhavet kintu vItarAgo'pagatakaSAyo bhavediti / 'jai vIyarAge hojjA ki upasaMtakasAyavIyarAge hojjA khINakasAyavIyarAge hojjA' yadi nimrantho vItarAgo bhavet tadA kim upazAntakaSAyavItarAgo bhavet kSINakaSAyavItarAgo bhavet ? bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' yaha kathana kaSAya kuzIla taka jAnanA caahiye| yahAM yAvatpada se pAMca prakAra ke pulAkoM kA pAMca prakAra ke bakuzoM kA aura pratisevanA kuzI la kA saMgraha humA hai| tathA ca-pulAka se lekara kaSAyakuzIla taka ke samasta nigrantha sarAga hI hote haiM vItarAga nahIM hote haiM / 'niyaMThe NaM bhaMte ! kiM sarAge hojjA pucch|' he bhadanta : nirgrantha kyA sarAga hotA hai ? athavA vItarAga hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! No sarAge hojjA, vIyarAge hojjA' he gautama ! nirgrantha sarAga nahIM hotA hai, vItarAga hotA hai| kyoMki vaha avagata kaSAyavAlA hotA hai / 'jaha vIyarAge hojjA, kiM usatakasAyavIyarAge hojjA, khINa. kasAyavIyarAge hojjA' he bhadanta ! yadi vaha vItarAga hotA hai to kyA vaha upazAnta kaSAya vAlA hone se vItarAga hotA haiM ? athavAkSINa kaSAya vAlA hone se vItarAga hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'goyamA ! pAMca prakAranA bakuzanA ane pratisevana kuzIla tathA kaSAya kuzIlanA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM tathA-pulAka thI laIne kaSAya kuzIla sudhInA saghaLA nirca nthI, s2|3|| hoya che. pIta hota nathI. 'NiyaMTheNa bhaMte ! ki sarAge hojjA' pucchA mAnaniya shus| DIya cha ? atha! vIta Doya che ! // ma. prazna uttaramA prasuzrI 4 cha hai-goyamA ! No sarAge hojjo, vIyarANe hojjA' gautama! nitha sarApa tA nathI paraMtu vItarAma DAya che. bho tamA 4Aya vinAnA khAya cha, 'jai vIyarAge hojjA, ki uvasaMtakasAyavIyarAge hojjA, khINakasAyavIyarAge hojjA' sAvana te vItarA DAya che. te zuM te upazAMta kaSAyavALA hovAthI vItarAga hoya che ? ke kSINa kaSAya vALA hovAthI vItarAga hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ta bhagavatI sUtre he gautama! 'uvasaMtakasAyavIyarAge vA hojjA' upazAntakapAyavItarAgo vA bhavet nirgranthaH, kSINakaSAyavItarAgo vA bhavet / 'siNAe evaM veba' snAtaka evameva-nirgranthavadeva jJAtavyaH, 'NavaraM No uvasaMtakasAyavIyarAge hojjA khINakasAyavIyarAge hojjA' navaram - kevalaM nirgranyApekSayA snAtake idaM vailakSaNyaM yat snAtako no upazAntakaSAyatrItarAgo bhavet apitu kSINakaSAyavItarAga eva bhavediti 3 | caturtha kaladvAramA - 'pulAe NaM bhaMte ! ki Thiyakalpe hojjA advikalpe hojjA' pulAkaH khalu bhadanta kiM sthitakalpo bhavet asthitakalpo bhavediti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! sthitakalpo vA vasaMta kasAyabIyarAge hojjA, khINakasAyavIyarAge vA hojjA' he gautama ! vaha upazAnta kaSAyavAlA hone se bhI bItarAga hotA hai aura kSINakaSAyavAlA hone se bhA vItarAga hotA hai| 'siNAe evaM ceva' isI prakAra kA kathana snAtaka ke sambandha meM bhI jAnanA cAhiye / 'navara' No uvasaMtakasAtha vIyarAge hojjA, khINakasAya vIyarAge hojjA' parantu yaha nirgrantha kI taraha upazAntakaSAyavAlA hone se vItarAga nahI hotA hai kintu kSINakaSAyavAlA hone se hI vItarAga hotA hai / caturthakalpadvAra- 'pulAe NaM bhaMte ! kiM dvipakalpe hojjA, aDiyakalpe hojjA" he bhadanta ! pulAka kyA sthitakalpavAlA hotA hai ? athavA asthitakalpavAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- "goyamA ! Thikappe hojjA aTThiyakappe hojjA' he gautama! vaha pulAka sthitakalpa vAlA bhI 'goyamA ! uvasaMtakasAyavIrAge vA hojjA khINakasAyavirAge vA he|jjaa' De gautama te upazAMta kaSAya vALA hAvAthI paNa vItarAga heya che ane kSINu uSAyavANA hovAthI pazu vItarAga hoya he 'siNAe evaM cetra' se prabhASenu uthana snAtaGanA sabhadhabhAM pazu samavu' 'Navara No asaMtakasAyavIyarAge hojjA alusaryavIyarAge hojjA,' paraMtu te nirthanthanA sthana prabhAhI upazAMta upAya DhAvAthI ja vItarAga haiAya che. A rIte A trIjurAgadvAra che. cakSu' kalpadvAra---- 'pulAe NaM bhaMte / kiM Thikappe hojjA, aTThiyakale vA hojA' he bhagavan pusA zu. sthitakalpavALA hoya che ? ke sthita kalpavALA hoya che ? A praznanA uttarabhAM aluzrI che - 'goyamA ! Thiyakalpe vA hojjA advikalpe vA hojjA' huM gautama ! te pulAka sthita kalpavALA pazu hoya che. ane asthita kalpa zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU02 caturtha kalpadvAranirUpaNam 69 bhavet asthitakalpo vA bhavet prathamacaramatIrthakarasAdhava Acela kyAdidazasu kalpeSu sthitA eva-avazyaM tatpAlanAt ataste sthitakalpAH kathyante teSu pulAko bhaveta madhyamatIrthakarasAdhavastu Ace LakyAdi dazasu sthitAzcAsthitAzceti, teSAM tatpAlanasthA'nivAryatvAbhAvAditi asthitakalpAH, teSAM madhye pulAkasteSu vA pulAko bhavet / 'evaM jAva siNAe' evaM yAvat snAtakaH sthitakalpo vA bhavet asthita kalpo vA bhavet-atra yAvatpadena bakuzAdArabhya ninthaparyantAnAM grahaNaM bhAtIti / jinakalpa. sthavikalpabhedena kallo dviviyo bhavatIti tAdRzakalpamAzrityAha-'pulAe gaM' hotA hai aura asthita kalpavAlA bhI hotA hai / prathama aura antima tIrtha kara ke sAdhu AcelakyAdidaza kalpoM meM sthita hI hote hai / kAraNa ki inakA pAlana inheM Avazyaka hotA hai| isaliye ye sthitakalpa kahalAte haiM / inameM pulAka hote haiN| madhyamatIrtha karoM ke sAdhu Acela. kyAdi dazakalpoM meM sthita bhI hote haiM aura asthita bhI hote haiM, isaliye unase inakA pAlana Avazyaka nahIM hotA haiM / isa kAraNa inakA asthitakalpa hotA hai| inameM bhI pulAka hote haiN| aisA yaha kathana 'evaM jAva siNAe' yAvat snAtaka taka jAnanA caahiye| snAtaka sthita kalpa bhI hotA hai aura asthita valpa bhI hotA hai| yahA~ yAvatpada se bakuza se lekara nirgrantha taka ke nigraMndha bhedoM kA grahaNa huA hai| jinakalpa aura sthavirakalpa ke bheda se kalpa do prakAra kA hotA hai-isa prakAra ke kalpa ko lekara aba gautamasvAmI prabhuzrI se aisA pUchate haiM-'pulAe NaM bhaMte ! kiM jiNakappe honA therakappe hojjA vALA paNa hoya che. pahelA ane aMtima-dehalA tIrthakaranA sa dha alaka paNa vigere dasa kapamAM sthita ja hoya che. kAraNa ke tenuM pAlana teone Avazyaka hoya che. tethI teo sthitakalpa kahevAya che. temAM pulAka hoya che. madhyanA tIrtha karInA sAdhu acelakya vigere daza vikapamAM sthita paNa hoya che. ane asthita paNa heya che. tethI teone tenuM pAlana anAvazyaka hoya che. te kAraNe teone asthita kalapa hoya che. temAM paNa pulAka hoya che. e zatanu bhA 4thana evaMjAba sigAe' yAvat snAta sudhI sabhA snAta sthita kalpa paNa hoya che. ane asthita kalpa paNa hoya che. ahIMyAM yAspadathI bakuzathI laIne nircantha sudhInAM nigrantha grahaNa karAyA che. jIna kalpa ane sthavira kalpanA bhedathI ka5 be prakAranA hoya che. A zate 48pane sAdhana. ve gautamakAmI prabhuzrIna meM pUche che ---'pulAeNaM zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre ityAdi, 'pulAe Na bhaMte ! kiM jiNakappe hojjA therakappe hojjA kappAtIe hojjA' pulAkaH khalu bhadanta ! kiM jinakalyo bhavet sthavirakalpo bhavet kalpAtIto vA bhavet kalyAtIto jinakalpasthavirakalpAbhyAmanyaH / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'No jigakappe hojjA' no jinakalpo bhavet pulAphasAdhuH 'therakappe hojjA' kintu sthavirakalyo bhavet 'No kappAtIe hojjA' no kalpAtIto bhavet pulAko jinakalpaH kalpAtIto vA na bhavati kintu sthavirakalpo bhavatIti bhAvaH / 'bause NaM bhaMte ! pucchA' bakuzaH khalu bhadanta ! ki jinakalpo bhavet sthavirakalpo bhavet kalpAtIto vA bhavediti pRcchA praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'jiNakappe vA hojA-therakappe vA hojjA' jinakalyo vA bhavet sthavirakalpo vA bhavet 'No kappAIe hojjA' no kalpAtIto bhavet bakuzaH sAdhuH kadAcit jinakalpavAn bhavati kadAcit sthavirakalpavAn bhavati, kalpAtItastu kathamapi na bhavatIti bhAvaH / kappAtIe hojanA' he bhadanta ! pulAka kyA jinakalpa vAlA hotA hai ? athavA sthavirakalpa vAlA hotA hai ? athavA kalpAtIta hotA hai ? jina kalpa evaM sthavira ina kalpoM se bhinna hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'godhamA ! No jiNakappe hojjA therakappe hojjA No kappAtIe hojjA' he gautama ! pulAka jinakalpavAlA evaM kalpAtIta nahIM hotA hai vaha to sthavirakalpa vAlA hotA hai| "bauseNa bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! bakuza kyA jinakalpavAlA hotA hai ? athavA sthavirakalpa vAlA hotA hai ? athavA ina donoM kalpoM se bhinna hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jiNakappe vA hojjA therakappe vA hojjA' he gautama ! bakuza jinakampa vAlA bhI hotA hai aura sthavirakalpavAlA bhI hotA hai| para "No kappAtIe hojjA' vaha kalpAtIta nahIM hotA bhaMte ! kiM jiNakappe hojA therakappe hAjjA kappAtIe hAjjA' he mAvan purA zuM jIna ka9pa hoya che? athavA ravira ka9pa heAya che? athavA kapAtIta hoya che? jIna kalpa ane sthaviraka95 A bane kathiI judA hoya che, A prazna uttaramA prabhuzrI 4. che -'goyamA! No jiNakappe hojA therakappe hojjA No kapAtIe hojjA' gautama! pusa 5NAmane pAtIta DAtA nathI, te sthavira 465 DAya cha, "bauseNa bhaMte pucchA' 3 sAvana bakuza zuM jInakalpa vALA hoya che ? athavA sthaviraDa95 vALA hoya che? athavA e bane kalAthI judA hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che hai-'goyamA ! jiNakappe vA hojjA therakappe vA hojjA' 3 gautama ! 54 lana ka5 vALA paNa hoya che, ane sthavira kalAvALA paNa hoya che. paraMtu zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2025 u.6 sU02 caturtha kalpadvAranirUpaNam / 'evaM paDisevaNA kusIlevi' evaM bakuzavadeva pratisevanAkuzITho'pi jinakalpavAn bhavet-sthavirakalpavAn vA bhaved na tu kalpAtItaH kathamapi bhavediti bhAvaH / 'kasAyakusIle NaM bhaMte ! pucchA' kavAyakuzIlaH sAdhuH khalu bhadanta ! ki jina. kalpo bhavati-sthavirakalpo vA bhavati-kalpAtIto vA bhavatIti pRcchA-praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'jiNakappe vA hojjA therakappe vA hojjA' kaSAyakuzIlo jinakalpo vA bhavet sthavirakalpo vA bhavet 'kappAIe vA hojjA' kalpAtItovA kaSAyakuzIlo bhavet kalpAtItasya chadmasthAvasthAyAM vidyamAnasya tIrthakarasya sakAyikatvAditi / 'NiyaMThe NaM dhucchA' nigranthaH khalu bhadanta ! ki jinakalyo bhavet sthavirako vA bhavet kalyAtIto vA bhave. hai| 'evaM paDisevaNA kusIle vi" isI prakAra kA kathana pratisevanA kuzIla meM bhI jAnanA cAhiye / pratisevanA kuzIla athavA to sthavirakalpavAlA hotA hai, athavA jinakalpa vAlA hotA hai, para vaha kalpAtIta nahIM hotaa| 'kasAyakusIleNa bhaMte ! pucch|' he bhadanta ! kaSAya kuzIla sAdhu kyA jina kalpavAlA hotA hai !athavA sthavirakalpavAlA hotA hai ? athavA kalpAtIta hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM-'goyamA ! jiNakappe vA hojjA therakappe vA hojjA, kappAtIte vA hojjA' he gautama ! kaSAya kuzola sAdhu jinakalpa vAlA bhI hotA hai sthavirakalpavAlA bhI hotA hai aura kalpAtIta bhI hotA hai| chadmastha avasthA meM tIrtha kara kaSAya sahita hote haiM isa apekSA se kaSAya kuzIla sAdhu kalpAtIta kahA gayA hai| 'NiyaMTheNaM pucchA' he 'NI kappAtIe hojjA' te 465idla saal nathI. 'eva paDisevaNAkusIle vi' A ja pramANenuM kathana pratisevanA kuzIlanA saMbaMdhamAM paNa samajavuM. prati. sevanA kuzIla vikalpavALA hoya che, athavA jIna kalpavALA hoya che. 52 te 45ida sal nathI. 'kasAyakusIle je bhaMte ! pucchA' an kaSAya kuzIla sAdhu zuM na kalpavALA hoya che? athavA sthavira kalpavALA hoya che? athavA kapAtIta hoya che, A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe cha -'goyamA ! jiNakappe vA hojjA therakappe vA hojjA kapAtIte vA hojjA' he gautama! kaSAyakuzIla sAdhu jana kalpavALA paNa hoya che. sthavira kalpavALA paNa hoya che. ane kapAtIta paNa hoya che. chavAstha avasthAmAM tIrthakara kaSAya sahita hoya che. te apekSAthI kaSAya kuzIla sAdhune kalpAMtIta kayA cha. 'Niya The Na pucchA' mApana nitha sAdhu zu 85 vANA hoya ? zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - bhagavatIsUtre diti pRcchA praznaH / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'go jigakappe hojjA No therakappe hojjA' nigranthaH sAdhuna jinAlayo bhavet navA stha. virakalpo bhavet kintu 'kappAtIe hojanA kalyAtIto bhavediti nimranthaH kalpAtIta eva bhavet teSAM nimranthAnAM jinakalpasthavirakalpadharmANAmabhAvAditi / evaM siNAe vi' evam-nirgranthavat snAtako'pi no jinakalpavAn bhavati na vA sthaghirakalpavAn bhavati kintu kalpAtIta eva bhavatIti bhAvaH gataM caturtha kalpa dvAram 4 / caridvAraM pazcamamAha-'pulAe NaM bhaMte ! ki sAmAiyasaMjame hojjA' pulAkaH khalu bhadanta ! ki sAmANikasaMyamo bhavet athA choTTAvaNiyasaMjameM hojjA' chedopasthApanIra saMyamo bhavet 'parihArabisuddhiyasaMjame hojjA' athavA bhadanta ! ninya sAdhu kyA jinakalpavAle hote haiM ? athavA sthavirakalpa vAle hote haiM ? adhayA kalpAtIta hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'gopamA ! go jiprakappe hojjA, No the(kappe hojjA' kappatIe hojjA' he gautama ! nirgrantha sAdhu na jinakalpavAle hote haiM na sthavirakalpavAle hote haiM kintu kalpAtIta hote haiN| kyoMki nirgrantha sAdhu meM jinakalpa aura sthavirakalA ke dharma nahIM hote haiN| 'evaM siNAe vi' nindha kI taraha snAtaka bhI na jinakalpavAlA hotA hai aura na sthavira kalpavAlA hotA hai kintu kalpAtIta hI hotA hai| kalpadvAra smaapt| paMcama cAritra dvAra'pulAe NaM bhaMte ! kiM sAmAiyasaMjame hojjA' he bhadanta / pulAka kyA sAmAyika saMyama vAlA hotA hai ? athavA 'chebhovaTThAvaNiyasaMjame hojjA' chedopasthApanIya saMyamabAlA hotA hai ? 'parihAraviluddhiyasaMjame athavA sthavira kalpavALA hoya che? athavA ka9 pAtIta hoya che? A praznanA uttaramA prabhuzrI che -'goyamA ! NA jiNakappe hojjA No therakarape hojjA kappAtIe hojjA' gautama! nitha sAdhu 65 DAta nathI. tama sthavira ka5 vALA paNa letA nathI. paraMtu kalpAtIta hoya che, kemake- nitha sAdhumA 465 mane thapi2 485 nAghaData nathI evaM siNAe vi' nitthanA kathana pramANe snAtaka pazu jIna kalapavALA hotA nathI, tema sthavira ka9pavALA paNa hotA nathI. paraMtu kapAtIta hoya che. ka95dvAra samApta pAMcabhuyAstri dvA2'pulAe Na bhate! kiM mAmAiyasa jame hojjA' he bhagavan sAmA yi saMyapAsa Doya che ? athavA 'cheovaTThAvaNiyasaM jame hojjA' cheho52| zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramevacandrikA TIkA za025 u.6202 paJcama cAritradvAranirUpaNam 73 parihAravizuddhikasaMyamo bhavet 'suhumasaMparAyasaMyame hojjA' sUkSmasaMparAyasaMyamo bhavet, 'ahakaravAyasaMjame hojjA' yathAkhyAtasaMyamo bhavediti cAritradvAre praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'sAmAiyasejameM hojjA' pulAkaH sAdhuH sAmAyikasaMyamo bhavet 'che govadyAvaNiyasanamevA hojmA' chedopasthApanIyasaMyamo vA bhavet 'No parihAravisuddhiyasaM jame hojjA' no parihAravizuddhikasaMyamo bhavet 'yo suhumasaMparAyasaMjame hojjA' no sukSmasaMparAyasaMyamo bhavet 'yo akvAyasaMjame hojnA' no vA yathAkhyAtasaMyamo bhavediti / evaM bause vi' evaM pulAkara deva bakuzo'pi, bakuzo'pi sAdhuH sAmAyikasaMyamo vA bhavet chedopasthApanIyasaMyamo vA bhavet na tu parihAravizuddhayamo no sukSmasaMpahojA' athavA parihAravizuddhika saMyama vAlA hotA hai ? 'suhamasaMpa. rAyamaMjame zojjA' athavA sUkSmasaMparAya saMyamavAlA hotA hai ? 'aha. kkhAyasaMjame hojanA' athavA yathAkhyAta saMghamavAlA hotA hai ? isa prakAra ke ye cAritradvAra meM prazna hai| inake uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM-'goyamA ! sAmAiyasaMjame hojjA, che bhovaThThAbaNiyasaMjame vA hojjA' he gautama ! vaha samAyika saMyamavAlA aura chedopasthApanIya saMyama vAlA hotA hai| parihAravizuddha saMyama vAlA, sUkSmasAMparAya saMghama vAlA aura yathAkhyAta saMyama vAlA nahIM hotA hai / yahI bAta'jo parihArabisuddhiyasaMyame hojjA, No suhamasaMparAyasaMjame hojjA jo ahakkhAyasaMjame hojjA' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai| 'evaM bause vi' isI prakAra se bakuza sAdhu bhI athavA to sAmAyika saMghamavAlA hotA hai athavA che dopasthApanIya saMyama vAlA hotA hai kintu panIya sayabhAga hoya che 1 'parihAravisuddhiyasa jame hojjA' mA parihAra vizatika sayabhavANI DAya che ? 'suhumama parAyasaMjame hojjA' atha sUkSma sapazaya sayabhAmA DAya cha ? 'ahakkhAyasaM jame hojjA' athavA yathAjyAta saMyama vALA hoya che? A rIte A cAritra dvAra saMbaMdhI prazna che tenA uttaramAM prabhuzrI gautamatvAmI ne che -'goyamA ! sAmAiyajame hojjA chaovaTAvaNiyasaM jame vA hojjA' hai gItama! te sAmAyi4 sayama ane hopa. sthApanIya saMyamavALA hoya che, parihAra vizuddha saMyamavALA, sUkSma sAMparAya saMyamavALA ane yathAkhyAta saMyama vALA hotA nathI eja vAta che parihAravisuddhiyasaMjame hojjA, No suhumasaMparAyamajame hojjA, No ahakkhAya saMjame hojjA' m| sUtrA dvArA prATa 4resa che. "evaM bause vi' yA pramANe bakuza sAdhu paNa sAmAyika saMyamavALA hoya che. athavA bha0 10 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre rAyasaMyamo vA bhvedityrthH| 'evaM parisevaNAkusIlevi' evaM pratisevanA kuzIlo'pi evam-pulAka bakuzavadeva matisevanA kuzIlo'pi bhavatIti / pratisevanA kuzIlo'pi sAmAyikasaMyamo vA bhavet chedopasthApanIyasaMyamo bhavet no parihAra vizuddhikasaMyamo bhavet na vA sUkSmasaMparAyasaMyamo bhavet na vA yathAkhyAtasaMyamo vA bhavediti bhaavH| 'kasAyakusIle Ne pucchA' kaSAya kuzIlaH khalu bhadanta ! ki sAmAyikasaMyamo bhavet chedoSasthApanIyasaMyamA bhavet parihAravizuddhika saMyamo bhavet sUkSmasaMparAyasaMyamo bhavet yathAkhyAtasaMyamo bhavediti pRcchA praznaH ? bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'sAmAiya saMjame vA hojjA jAva suhumasaMparAyasaMjame vA hojjA' kaSAyakuzIlaH khalu gautama ! sAmAyikasaMyamo vA bhavet yAvat sUkSmasaMparAyasaMyamo vA bhavet atra yAvatpadena chedopasthAparihAravizuddhisaMyamavAlA sUkSmasAMparAya saMghamavAlA aura yathAkhyAta saMgamavAlA nahIM hotA hai| 'evaM paDisevaNAkusIle vi' isI prakAra se pratisevanA kuzIla sAdhu bhI sAmAyika sayamavAlA hotA hai athavA chedopasthApanIya saMyama vAlA hotA haiM parihAra vizuddhi saMyamavAlA, sUkSma sAMparAdha saMyama vAlA aura yathAkhyAta saMyamavAlA nahIM hotA hai| 'kasAya kusIle NaM pucch|' he bhadanta ! kaSAya kuzIla sAdhu kyA sAmAyika saMyama vAlA hotA hai ? athavA chedopasthApanIya saMyamavAlA hotA hai ? athavA parihAra vizuddhi saMyamavAlA hotA hai ? athavA sUkSma mAparAya saMyama vAlA hotA hai ? athavA yathAkhyAta saMyama vAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA sAmAiyasaMjame vA hojjA, jAva suhamasaMparAyasaMjame vA hojjA' he gautama ! kaSAya che pasthApanIya saMyamavALA hoya che. teo parihAra vizuddhi saMyamavALA. ane yathAkhyAta saMyamavALA detA nathI. va paDisevaNAkusIle vi' prabhArI pratisevanA zIta sAdhu 55 sAmAyika saMyamavALA hoya che. teo parivAra vizuddhi saMyamavALA, ke sUma sAMparAya saMyamavALA athavA yathAkhyAta sayamavALA detA nathI. 'kasAyakusIle gaM pucchA' 7 gavan 4Aya uzIsa sAdhu sAmAyika vayamavALA hoya che? athavA parivAra vizuddhi saMyamavALA hoya che? athavA sarbha sAMparAya saMyamavALA hoya che athavA yathAkhyAta saMyamavALA hoya che? mA prazana uttaramA prabhuzrI / che 3-'goyamA! sAmAiyajame vA hojA. jAva sahamasa'parAyasaM jame hojjA' he gautama! upAya azI sAdhu sAmAyika zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU02 paJcama cAritradvAranirUpaNam 75 panIyaparihAravizuddhikasaMyamayoH saMgraha stathA ca kaSAyakuzIlaH sAmAyikasaMyamo vA bhavet chedopasthApanIyasaMyamo vA bhavet parihAravizuddhasaMyamo vA bhavet sUkSmasaMparAyasaMyamo vA bhavedityarthaH 'No ahakkhAyasaMjame hojjA' no yathAkhyAtasaMyamo bhvediti| 'NiyaMThegaM pucchA' nirganyaH khalu pRcchA, he bhadanta ! nigranthaH kim sAmAyikasaMyamo bhavet chedopasthApanIyasaMyamo bhavet parihAravizuddhasaMyamo bhavet sUkSapasaMparAyasaMyamo bhavet yathAkhyAtasaMyamo vA bhavediti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No sAmAiyasaMjame hojjA jAva No suhumasaMparAyasaMjame hojjA' no sAmAyikakuzIla sAdhu sAmAyika saMghamavAlA aura yAvat sUkSmasAparAya saMyama vAlA hotA hai, para vaha yathAkhyAtasaMyamavAlA nahIM hotA hai| yahAM yAvatpada se chedopasthApanIya aura parihAra vizuddhi saMyama kA grahaNa huA hai| tathA ca kaSAya kuzIla sAdhu sAmAyika saMyamavAlA bhI hotA hai, chedopasthApanIya saMyamavAlA bhI hotA hai parihAravizuddhi saMyamavAlA bhI hotA hai| mUkSma sAparAya saMyamavAlA bhI hotA hai / No ahakkhAyasaM jame hojjA' para vaha yathAkhyAta saMyama vAlA nahIM hotA hai| __NiyaMThe NaM pucchA' he bhadanta ! nigraMtha sAdhukyA sAmAyika saMyama vAlA hotA hai ? athavA parihAravizuddhi saMyama vAlA hotA hai ? athavA sUkSma sAMparAya saMyamavAlA hotA hai ? athavA yathAkhyAta saMyamavAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM -'goyamA ! No sAmAiya saMjame hojjA, jAba jo suhamasaMparAyasaMjameM hojjA' he gautama ! saMyamavALA ane yAvat sUkama sAMparAya saMyamavALA hoya che. paraMtu teo yathAkhyAta saMyamavALA hotA nathI. ahiyA yAvat padathI chedepasthApanIya ane parihAra vizuddhi saMyama grahaNa karAyA che. tathA kaSAya kuzIla sAdhu sAmAyika saMyamavALA paNa hoya che. chedapasthApanIya saMyamavALA paNa hoya che, parihAra vizuddhi saMyamavALA paNa hoya che ane sUmasAMparAya saMyamavALA paNa hoya che. 'No ahakkhAyasa jame hojjA' 52 tamA yathAjyAta sayabhavANA hotA nathI. 'niyaNaThaNaM pucchA' 3 mAvan ni sAdhu sAmAyi sayama vALA hoya che? athavA chedepasthApanIya saMyamavALA hoya che? athavA sUkSama sAMparAya saMyamavALA hoya che? athavA yathAkhyAta saMyamavALA hoya che? A praznamA uttaramA prabhuzrI le 3-'goyamA ! No sAmAiyasa jame hojjA jApa zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre saMyamo bhavet yAvat no sUkSmasaMparAyasaMyamo bhavet atra yAvatpadena no chedopasthApanIyasaMyamo bhavet no parihAravizuddhikasaMyamo bhavedityanayoH saMgrahaH, kintu 'ahakkhAyasaMjame hojjA' yathAkhyAtasaMyamo bhavet nigranthaH sAmAyikAdisaMyamo na bhavati kintu yathAkhyAtasaMyama eva bhavatIti / 'evaM siNAe vi' evaM snAtako'pi evaM nimranthavadeva snAtako'pi na sAmAyikasaMyamo bhavati na vA chedopasthApanIya saMyamo bhavati na vA parihAravizuddhasaMyamo bhavati na vA sUkSmasaMparAyasaMyamo bhavati kintu yathAkhyAtasaMyamo bhavatIti bhAvaH iti gata paJcamaM cAritradvAram 5 / SaSThaM pratisevanA dvAramAha-'pulAe NaM' ityAdi / 'pulAe NaM bhaMte ! kiM paDisevae honA apaDisevae hojjA' pulAkaH khalu bhadanta ! ki pratisevakA, saMjvalana kaSAyodayAt cAritrapratikUlasyArthasya pratisevakaH AcaraNakartA sevakaH cAritranirgrantha sAdhu sAmAyika saMyamavAlA nahIM hotA hai yAvat sUkSmasAMparAya saMyamavAlA nahIM hotA hai| yahAM yAvat zabda se vaha chedopasthA. panIya saMyamavAlA nahIM hotA hai parihAra vizuddhi saMyama bAlA nahIM hotA hai| inakA grahaNa huA hai| kintu yathAkhyAta saMyamavAlA hI hotA hai| 'evaM siNAe vi' nirgrantha ke jaise snAtaka bhI na sAmAyika saMyamavAlA hotA hai na chedopasthApanIya saMyamavAlA hotA hai na parihAravizuddhi saMthama vAlA hotA hai na sUkSma sAMparAya saMyamavAlA hotA hai kintu yathAkhyAta saMyamavAlA hI hotA hai / cAritradvAra samApta chaThA pratisevanAdvArA 'pulAe NaM bhaMte ! kiM paDi sevae hojjA appaDi sevae hojjA' he bhadanta ! pulAka sAdhu saMjvalana kaSAya ke udaya se cAritra se pratikUla No suhumasa parAyasaM jame hojjA' 3 gautama ninya sAdhu sAmAyi4 sayama vALA hotA nathI chedepasthApanIya saMyamavALA hotA nathI. parihAra vizuddhika saMyamavALA hotA nathI. tathA sUkSma sAMparAya saMyamavALA hotA nathI. paraMtu yathAyAta sayamA Doya cha 'evaM siNAe vi' ni-yanA athana prabhAra nAtaka paNa sAmAyika saMyamavALA hotA nathI chede sthApanIya saMyamavALA hotA nathI. parihAra vizuddhi saMyamavALA hotA nathI. tema sUmi sAMparAya saMyamavALA paNa hotA nathI. paraMtu yathAkhyAta saMyamavALA ja hoya che. cAritrakAra samApta have pratisevanA dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'pulAe gaMbhaMta ! ki paDisevae hojjA' appaDisevae hojjA' 3 sAvana pulAka sAdhu saMjavalana kaSAyanA udayathI cAritrathI pratikULa arthanA prati. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramevacandrikA ThIkA za025 u.6 sU02 SaSThaM pratisevanAdvAranirUpaNam virAdhaka ityarthaH, aprati sevakaH: na cAritravirAdhakaH, tathA ca he bhadanta ! pulAkaH kiM saMyamavirAdhako bhavati saMyamAvirAdhako vA bhavatIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'paDi sevara hojjA no apaDi sevae hojjA' puLAkaH pratisevakaH saMyamavirAdhako bhavet no atisevako na saMyamArAdhako bhavatIti / 'jaha paDisevae hojjA ki mUlaguNapaDisebae hojjA - uttaraguNapaDi sevae hojjA' yadi pratisevako bhavet kiM mULa. guNaprati sevakaH, saMyamasya mULaguNaH prANAtipAtaviramaNAdaya steSAM prAtikUlyena sevako bhavati saMyamAtmakakAryavirAdhaka ityarthaH athavA uttaraguNaprati sevakaH, uttaragugAH- dazavidhapatyAkhyAnarUpA steSAM virAdhako bhavatIti praznaH / artha kA pratisevaka AcaraNakarttA cAritra virAdhaka hotA hai ? athavA cAritra kA virAdhaka nahIM hotA hai ? tathA ca he bhadanta ! pulAka sAdhu kyA saMyama kA virAdhaka hotA hai ! athavA saMyama kA avirAdhaka hotA hai ? aisA isa prazna kA tAtparya hai - isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA ! paDi sevara hojjA no appaDisebae hojjA" he gautama! vaha pulAka saMyama kA pratisevaka virAdhaka hotA hai avirAdhaka nahIM hotA hai| 'jai paDisebae hojjA kiM mUlaguNapaDisebae hojjA uttaraguNapaDa seva hojjA' he bhadanta ! yadi vaha pratisevaka hotA hai to kyA mUlaguNa kA pratisevaka hotA hai athavA uttaraguNa kA pratisevaka hotA hai ? saMghama ke mUlaguNa prANAtipAta viramaNa Adika haiM inakA pratikUlarUpa se sevana karane vAlA saMyama rUpa kArya kI virAdhanA karane vAlA mUlaguNa kA pratisevaka kahA gayA hai / tathA daza prakAra ke pratyAkhyAna rUpa sevaka-AcaraNakaravAvALA eTale ke cAritra virAdhaka hoya che ? ke cAritranA virAdhaka nathI hotA? tathA hai bhagavat pulAka sAdhu saMyamanA virAdhaka hoya che ke sayamanA virAdhaka hoya che? mA praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! par3isevae hojA noM apaDisebara hojjA' he gautama! te pusA saMyamanA atiseva-virAdha hoya che, vyavirAdha hotA nathI. 'jai paDisevae hojjA kiM mUlaguNapaDisebae hojjA uttaraguNa par3isevae hojjA' De bhagavat je te pratisevaka hAya che, te zuM te mULaguNunA pratisevaka hoya che? athavA uttaragunA pratisevaka hoya che ? sayamanA mULaguNa prANAtipAta viramaNu vigere che tenuM pratikULatAthI sevana karavAvALoeTaleke sa'yama paNAnI virAdhanA karavAvALA mULaguNunA pratisevaka kahayA che tathA dasa prakAranA pratyAkhyAna rUpa uttaguNu hoya che. tenI jee virAdhanA zrI bhagavatI sUtra : 16 77 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 bhagavatIsUtre bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'mUlaguNapaDi sevae vA hojjA uttaraguNapaDisevae vA hojjA' mUlaguNapatisevako vA bhavet uttaraguNaprati sevako vA bhavet 'mUlaguNaM paDi sevamANe paMcaNhaM AsavANaM annayaraM paDisevejjA' mUlaguNAn pratisevamAnaH mUlaguNAn virAdhayan pazcAnAmAtravANAM prANAtipAtAdInAm anyataram Asrava atiseveta tathA-'uttaraguNaM paDisevamANe dasavihassa paccakhANassa anna yaraM paDi se vejjA' uttaraguNAn pratisevamAno dazavidhasya pratyAkhyAnasya anyatamaM pratyAkhyAnam tatra dazavidhaM pratyAkhyAnam 'aNAgayamaikkata koDIsahiyaM' ityAdi prAgvyAkhyAtasvarUpam, athavA 'NavakAraporasIe' uttaraguNa hote haiM inakI virAdhanA karane vAlA jo hotA hai vaha uttara guNa pratisevaka hotA hai / isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! mUla guNapaDisevae vA heojjA uttaraguNapaDisevae vA hojjA' he gautama / vaha mUlaguNa pratisevaka bhI hotA hai aura uttaraguNa pratisevaka bhI hotA hai| 'mUlaguNa paDisevamANe paMcaNhaM AsavANaM annayaraM paDisevejjA jaba vaha mUlaguNoM kA virAdhaka hotA hai taba vaha pAMca AsravoM meM se kisI eka Asrava kA sevana kartA hotA hai / prANAtipAta Adi pAMca pApa hI pAMca Asrava haiM inameM se vaha kisI eka Asrava kA sevana karane vAlA hotA hai| 'uttaraguNapaDisevamANe dasa vihasta paccakkhA. sta annayara paDisevejjA' aura jaba vaha uttaraguNoM kA virASaka hotA hai taba daza prakAra ke pratyAkhyAnoM meM se kisI eka pratyAkhyAna kA virAdhaka hotA hai| ye pratyAkhyAna 'aNAgayamaikkaMta koDIsahiyaM" karavAvALo hoya che. te uttaraguNa pratisevaka hoya che. A praznanA uttaramAM prazrI gautabhAbhI ne che ,-'goyamA ! mUlaguNapaDisevara vA hojjA uttagaNapaDisevae vA hojjA' gautama! te bhUgazu pratiseyara para DAya che, ane uttaraguNa pratisevaka paNa hoya che. 'mUlaguNaM paDisevamANe paMcaNha AsavANaM annayaraM paDisevejja kyAre mULaguNenA virAdhaka hoya che, tyAre te pAMca A mAMthI keI paNa eka AsavanuM sevana kare che. prANAtipAta mRSAvAda, adattAdAna, maithuna ane parigraha pAMca prakAranA pApeja pAMca Asrava kahevAya che, te pAMca A pakI ApaNa samAsa nu sevana 42vAvAsAya che. 'uttaraguNapaDisevamANe dasa vihassa paJcakkhANasma annayara paDisevejjA bhane nyAre te uttarazuzAnI virA. dhanA karavAvALA hoya che, tyAre dasa prakAranA pratyAkhyAne paikI eka pratyAkhyA nanA virA ya che. yA pratyayAna 'aNAgayamaikkaMtaM koDIsahiye' zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2025 u.6102 SaSThaM pratisevanAdvAranirUpaNam 79 ityAdhAvazyakapasiddham ananyatamam ekaM pratyAkhyAnaM pratiseveta virAdhayedityarthaH, upalakSaNaM caivat tena piNDavizudvayAdi virAdhakatvamapi saMbhAvyate iti / 'bauseNaM pucchA' bakuzaH khalu bhadanta ! pratisevako virAdhako bhavet apratisevako'virAdhako vA bhavediti pRcchA praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paDisevae hojjA No apaDi sevae hojjA' pratisevako bhavet no apratisevako bhavedityuttaram 'jai paDisevae hojjA ki mUlaguNapaDi sevae hojA uttaraguNapaDisevae hojjA' he bhadanta ! yadi patisevako bhavet tarhi kiM mUlaguNapratisevako mUlaguNAnAM virAdhako bhavet athavA uttaraguNapratisevako bhavediti prshnH| bhagavAnAha'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No mUlaguNapaDi sevae hojjA' mUlaguNAnAM pANAtipAtaviramaNAdInAM pratisevako virAdhako na bhavet kintu 'uttaraguNapaDiityAdirUpa se pahile vyAkhyAta ho cuke haiM athavA-'NavakAraporasIe' ityAdi rUpa se ye Avazyaka meM prasiddha haiN| so inameM se yaha kisI eka pratyAkhyAna kA virAdhaka hotA hai| ataH yaha utsAguga virAdhaka kahA gayA hai| yaha uttaraguNa virAdhaka piNDa vizuddhi Adi guNoM kA bhI virAdhaka hotA hai| aisA bhI isa kathana se saMbhAvita hotA hai / 'bau. serNa pucchA hai bhdnt| bakuza sAdhu kyA virAdhaka hotA he ? athavA avirAdhaka hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! paDi. sevae hojjA No appaDisevae hojjA" hai gautama! bakuza sAdha prati sevaka virAdhaka hotA hai avirAdhaka nahIM hotA hai / 'jaha paDisevae hojjA kiM mUlaguNapaDisevae hojjA uttaraguNapaDisevae hojjA,' he bhadanta ? yadi vaha pratisevaka hotA hai to kyA vaha mUlaguNoM kA prati. sevaka hotA hai athavA uttaraguNoM kA pratisevaka hotA hai ? isake vigare 35thI pasai vAmAM mAvasa che. my| 'NavakAraporasIe' tyA 35 thI AvazyakamAM te prasiddha che. te AmAMthI koI eka pratyAkhyAnanA virAdhaka hoya che. tethI te uttaraguNa virAdhaka kahevAya che. A uttaraguNa virAdhake piMDa vizuddha vigere guNenA paNa virAdhaka hoya che. ema paNa A kathanathI saMbhavit thAya che. 'bauseNaM pucchA' 3 bhagavan sazasAdhu virAdha DAya che. athavA avirAdha DAya cha 1 // prazana uttaramA prabhuzrI 4 cha -koymaa| paDisevae hojA No jappaDisevae hojjA' he gautama ! madhuza sAdhu pratise14 virAdha hoya che. avirAdha hota nathI 'jai paDi sevae hojjA ki mUlaguNapaDisevae hojjA uttaraguNa paDisevara hojjA' le bhagavana na ta pratiseva hAya che, te zuM te mULagunA pratisevaka hoya che? ke uttaraguNonA pratisevaka DAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI che -'goyamA / No mUlaguNapaDisevae zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 025 u.6102 SaSThaM pratisevanAdvAranirUpaNam 79 ityAcAvazyakaprasiddham ananyatamam ekaM pratyAkhyAnaM pratiseveta virAdhayedityarthaH, upalakSaNaM caitat tena piNDavizudvayAdi virAdhakatvamapi saMbhAvyate iti / 'bauseNaM pucchA' bakuzaH khalu bhadanta ! pratisevako virAdhako bhavet apratisevako'virAdhako vA bhavediti pRcchA praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paDisebae hojjA No apaDi sevae hojanA pratisevako bhavet no apatisevako bhavedityuttaram 'jai paDisevae hojjA kiM mUlaguNapaDi sevae hojA uttaraguNapaDisevae honA' he bhadanta ! yadi pratisevako bhavet tarhi kiM mUlaguNapratisevako mUlaguNAnAM virAdhako bhavet athavA uttaraguNapratisevako bhavediti prshnH| bhagavAnAha'goyamA' ityaadi| 'goyamA' he gautama ! 'No mUlaguNapaDi se vae hojjA' mUlaguNAnAM pANAtipAtaviramaNAdInAM patisevako virAdhako na bhavet kintu 'uttaraguNapaDiityAdirUpa se pahile vyAkhyAta ho cuke haiM athavA-'NavakAraporasIe' ityAdi rUpa se ye Avazyaka meM prasiddha haiN| so inameM se yaha kisI eka pratyAkhyAna kA virAdhaka hotA hai| ataH yaha uttAguga virAdhaka kahA gayA haiN| yaha uttaraguNa virAdhaka piNDa vizuddhi Adi guNoM kA bhI virAdhaka hotA hai| aisA bhI isa kathana se saMbhAvita hotA hai| 'bau. seNa pucchA' hai bhdnt| bakuza sAdhu kyA virAdhaka hotA he ? athavA avirAdhaka hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goMyamA! paDi. sevae hojjA No appaDisevae hojjA" hai gautama! bakuza sAdha prati sevaka virAdhaka hotA hai avirAdhaka nahIM hotA hai / 'jaha paDisevae hojjA kiM mUlaguNapaDisevae hojjA uttaraguNapaDisevae hojjA.' he bhadanta ? yadi vaha pratisevaka hotA hai to kyA vaha mUlaguNoM kA pratisevaka hotA hai athavA uttaraguNoM kA pratisevaka hotA hai ? isake vigaire 35thI 5 vAmAM mAvesa cha. mth| 'NavakAraporasIe' tyA35 thI AvazyakamAM te prasiddha che. te AmAMthI kei eka pratyAkhyAnanA virAdhaka hoya che. tethI te uttaraguNa virAdhaka kahevAya che. A uttaraguNa virAdhake piMDa vizaddha vigere guNonA paNa virAdhaka hoya che. ema paNa A kathanathI saMbhavit thAya che. 'bauseNaM pucchA' 8 bhagavana yaza sAdhu zuM virAdha DAya che. athavA avirAdha DAya cha 1 // prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha-koyamA! paDisevae hojjA No jappaDisevae hojjA' gItama ! 5za sAdhu pratiseyara vihAya che. bhaviSa hota nathI 'jai paDi sevae hojjA ki mUlaguNapaDisevae hojjA uttaraguNa paDisevara hojjA' 3 lApana ne ta pratiseva hAya che, te zuM te mULAnA pratisevaka hoya che? ke uttaraguNenA pratisevaka DAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI cha -'goMyamANo mUlaguNapaDisevae zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 bhagavatIsUtre sevara hojjA' uttaraguNAnAM dazavidhapasyAkhyAnAnAM pratisevako virAdhako bhavet 'uttaraguNaM paDi sevamANe dasa vihassa pacakkhANassa annayaraM paDi sevejjA' uttaraguNaM pratisevamAno darzavitrasya dazamakArakasya pratyAkhyAnasya anyatamaM kimapi ekaM pratyAkhyAnaM pratiseveta virAdhayedityarthaH / 'paDisevaNAkusIle jahA pulAe' pratisevanA kuzIlo yathA pulAkaH, pratisevanAkuzIlaH pratisevako bhavet no atisevako bhavet tatrApi mULaguNaM pratisevamAnaH paJcavANAmanyatamaM pratiseveta uttaraguNaM pratisevamAno dazavidhasya pratyAkhyAnasya madhyAt kamapi ekavidhaM pratyAkhyAnaM pratiseveteti bhAvaH / 'ka.sAyakusIleNaM pucchA' kaSAyakuzIlaH khalu uttara meM prabhuzrI kahate haiM- gotramA No mUlaguNapaDi sevae hojjA, uttaraguNapaDa seyara hojjA' he gautama! bakuza sAdhu mUlaguNoM kA virA dhaka nahIM hotA haiM kintu uttaragugoM kA virodhaka hotA hai| 'uttara guNaM paDi sevamANe dasavihassa paccakkhANassa annayaraM paDi sevejjA' uttaraguNoM kA jaba yaha virAdhaka hotA hai to usa samaya yaha 10 prakAra ke pratyAkhyAnoM meM se kisI eka pratyAkhyAna kA virAdhaka hotA hai. 'par3isevaNAkusIle jahA pulAe' pulAkakI taraha pratisevanA kuzIla virAdhaka hotA hai avirAdhaka nahIM hotA hai / virAdhaka avasthAmeM vaha mUlaguNoM kA bhI virAdhaka hotA hai aura uttaraguNoM kA bhI virAdhaka hotA hai mUlaguNoM kI virAdhanA meM yaha pAMca AsravoM meM se kisI eka Asrava kA sevana karatA hai aura jaba yaha uttaraguNoM kA virAdhaka hotA hai taba yaha 10 prakAra ke pratyAkhyAnoM meM se kisI bhI eka pratyArUpAna hojjA' uttaraguNa Disebae hojjA' he gautama! aGkuza sAdhu bhUtaguNanA pratiseva hAya che? ke uttaraguNunA pratisevaka hAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI che - 'goymA ! No mUlaguNapaDirevae hojjA, uttaraguNapaDisevae hojjA' gautama ! akuza sAdhu mULaguNenA virAdhaka hAtA nathI paraMtu uttaraguNeAnA virAdhaka DAya che 'uttara guNapaDi sevamANe dasaviharula paccakkhANassa annayara paDi sevejjA' jayAre te uttaraguDDAnA virAdhaka hAya che teA te vakhate tee 10 dasa prakAranA atyAcyAnA paiDI ardha pazu pratyAyAnanA vizeSa hoya che. 'paDisevaNA kunIle jahA pulA sAnA udhana abhAve atisevanA kuzIsa virAdha hoya che. avirAdhaka hAtA nathI. virAdhaka avasthAmAM te mUlaguAnA paNa virAdhaka hoya che ane uttaraguNNAnA paNa viASaka hoya che. mULAnI virAdhanAmAM te pAMca AsA paikI koI eka Asravanu sevana kare che ane jayAre te uttara guNAnA viASaka hAya che, tyAre che 10 prakAranA pratyAkhyAnA paikI kAI paNu zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImo nANe hojA tisu hojjamANe tisu AbhiNighohiyanANa suya. mANa ohinANesu hojjA ahavA tisu hojjamANe AbhiNi. bohiyanANe suyanANamaNapajjavanANesu hojjA / causu hojja. mANe causu AbhiNiyabohiyanANa suyanANa ohinANamaNa pajjavanANasu hojjaa| evaM NiyaMThe vi| siNAe NaM pucchA goyamA! egami kevalanANa hojjaa| pulAe NaM bhaMte ! kevaiyaM suyaM ahijjejjA goyamA! jahanneNaM navamassa puvassa taiyaM AyAravatthu, ukkoseNaM NavapuvAI ahijjejjA / bause pucchA goyamA ! jahanneNaM aTrapavayaNamAyAo ukkoseNaM dasapuvAI ahijjejjaa| evaM paDisevaNAkusIle vi| kasAyakusIle pucchA, goyamA! jahannaNaM aTThapavayaNamAyAo ukkoseNaM codasapuvAiM ahijjejjaa| evaM NiyaMThe vi| siNAe pucchA goyamA! suyavairitte hojjA ||suu0 3 // chAyA-- pulAkaH khalu bhadanta ! katiSu jJAneSu bhavet ? gautama ! dvayo vA triSu vA bhavet / dvayorbha na dvayoH AminibodhikajJAne zrutajJAne bhavet / triSu bhavan triSu AminivodhikajJAne zrusajJAne avadhijJAne bhaveta / evaM bakuzo'pi evaM pati seznA kuzIlo'pi / kaSAyakuzIlaH khalu pRcchA gautama ! dvayo , triSu kA catuSu vA bhavet dvayobhavan dvayorAbhinibodhijJAne zrutajJAne bhavet triSu mAbhinivodhikajJAnazrutajJAnAvadhijJAneSu bhavet athavA triSu bhavan triSu Abhinizedhika jJAnazrutajJAnamanaHparyavajJAneSu, catuSu bhavan catuSu AbhinivodhikajJAnazrutajJAnA. vadhijJAnamanAparyavajJAneSu bhaven / evaM nirganyo'pi / snAtakaH khalu pRcchA gautama ! ekasmin kevalajJAne bhavet / pulAphaH khalu bhadanta ! kiyata zrutamadhI. yIta ? gautama ! jaghanyena navamasya pUrvasya tRtIyam AcAracAtu utkarSeNa natra pUrvANi adhIyIt / bakuzaH pRcchA mautama ! jaghanyenASTa pAcanamAtRkAH utkarSeNa dazapUrvANi adhIyIta / evaM pratisevanA kuzIlo'pi / kapAyakuzIlaH pRcchA gautama ! jaghanye. nASTapravanamAtRkAH, utkarSeNa caturdazapUrvANi adhIyIta / evaM nirgrantho'pi / snAtakaH pRcchA gautama ! zrutavyatirikto bhavet // 3 // zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU03 saptama jJAnadvAranirUpaNam 83 TIkA-'pulAe NaM bhaMte ! kaisu nANesu hojA' pulAkaH khalu bhadanta ! katiSu jJAneSu bhavet he bhadanta ! pulAkaspa sAdhoH kavijJAnAni bhavantIti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'dosu vA tisu vA hojjA' dvayo vA triSu vA bhavet jJAnadvayavAn jJAnatrayavAn vA bhavet ityarthaH, ke dve jJAne bhavataH, kAni vA trINi jJAnAni bhavanti pulakasya, tatrAha-'dosu hojamANe ityAdi' 'dosu hoJjamANe' dvayorbhavan 'AbhiniyohinANe suyaNANe hojA' AbhiNiyodhikajJAne (matijJAne) zrutajJAne ca bhavet matijJAnavAn zruta. jJAnavAn bhvedityrthH| 'tisu hojjamANe triSu jJAneSu bhavan 'tisu AbhinivohiyanANe suyanANe ohinANe hojjA' viSu AbhinivodhikajJAne ___sAtavAM jJAnadvAra "pulAe Na bhaMte ! kaisu nANesu hojjA" ityAdi TIkArtha-isasUtra dvArA gautamane prabhuzrI se aisA pUchA hai-'pulAe Na bhaMte! kaisu nANestu hojanA' he bhadanta ! pulAka sAdhu ke kitane jJAna hote hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai-'goyamA ! dosu vA, tissu vA, hojjA' he gautama! pulAka sAdhu do jJAnoM vAlA bhI hotA hai aura tIna jJAnoMvAlA bhI hotA hai| 'dosu hojjamANe dosu AbhiNivAhiyanANe suyanANe hojjA' jaba yaha do jJAnoM vAlA hotA hai to Abhiniyodhika (matijJAna) jJAnavAlA aura zrutajJAnavAlA hotA hai| 'tistu hojjamANe tistu AbhigiyohiyanANa-suyanANa-ohinANesu hojjA" aura jaba yaha tIna jJAnoM vAlA hotA hai to AbhinivAdhika jJAna vAlA, zrutajJAnavAlA ora avadhijJAna vAlA hotA hai| 'evaM Sause vi' sAtamA dvAranuM kathana 'pulAe gaM bhaMte ! kaisu NANesu hojjA' tyAdi TIkArtha-A sUtradvArA zrI gautamasvAmIe prabhuzrIne evuM pUchayuM che ke'pulaae NaM bhave! kaisu nANesu hojA' magana yaa sAdhuna sA jJAna DAya cha 1 mA prazana uttaramA bhagavAn 4 che 3-'goyamA ! dosu vA tisu vA hojA' he gautama! yas sAdhu me jJAnavAra 595 ya cha, bhane trAkSa jJAnava 5Y DAya che. 'dosu hojamANe dosu AbhiNiyohiyagANe suyaNANe hojA' cyAre meM jJAnavANA DAya che, tyAre mAninimAdhi (bhatijJAna) jJAnavAmA ma zratajJAnavANA DAya che. 'tisu hojjamANe titu AbhiNibahiyaH nANa, suyanANa, ohinANesu hojjA' bhane nyAre ta tra jJAnavANA DAyathe, tyAre Abhinidhika jJAnavALA, zratajJAnavALA ane avadhijJAnavALA hoya zrI bhagavatI sUtra: 16 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre (matijJAne) zrutajJAne avadhijJAne bhavet yathoktajJAnatrayavAnityarthaH 'evaM vausevi' evaM bakuzo'pi, bakuzaH khalla bhadanta ! kiyadajJAnavAn bhavati ? gautama ? jJAnadvayavAn vA bhavati jJAnatrayavAn vA bhavati, yadi jJAnadvayavAna bhavet tadA matijJAnazruta jJAnavAn bhavet yadi jJAnatrayavAna-matijJAnazrutajJAnAvadhijJAnavAn bhavediti bhAvaH / 'evaM paDisevaNA kusIlevi' evaM pulAkabakuzavadeva pratisevanAkuzIle'pi jJAnadvaya jJAnatrayavatvaM jJAtavyam iti bhAvaH / 'kasAyakusIle NaM pucchA' kaSAyakuzIlA khalla bhadanta ! katiSu jJAneSu bhavediti pRcchA-praznaH / bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'dosu vA tisu vA causu vA honA dvayo itriSu vA catuSu vA bhavet-jJAnadvayavAna jJAnatrayavAna caturjA kvAn vA bhavedityarthaH, 'dosu hojjamANe' dvayoran 'dosu AbhiNiohiyanANe supanANe hojjA' jJAnadvaye bakuza sAdhu bhI he bhadanta ! kitane jJAnoM vAlA hotA hai ? to isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama ! vaha do jJAnoM vAlA bhI hotA hai aura tIna jJAnoM vAlA bhI hotA hai isa viSaya meM samasta kathana pulAka ke jaisA hI jAnanA cAhiye / 'evaM paDiseSaNAkusIle vi, isI prakAra se pratisevanA kuzIla ke sambandha meM bhI do jJAnoM ke hone kA kathana jAnanA caahiye| 'kasAyakulIle NaM pucch|' he bhadanta ! kaSAya kuzIla sAdhu kitane jJAnoM vAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! dosu vA tItu vA ca usu vA hojA' he gautama ! kaSAya kuzIla sAdhu do jJAna vAlA bhI hotA hai, tIna jJAnoM vAlA bho hotA hai aura cAra jJAnoM vAlA bhI hotA hai| dostu hojjamANe dosu AbhiNiyohiyanANe suyanANe hojjA' do jJAnoM vAlA jaba yaha hotA cha, 'evaM bause vi' 4 pramANe yaza sAdhu 5 magavan ! jnyaanvALA hoya che ? e praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama! te be jJAnavALA paNa hoya che, ane traNa jJAnavALA paNa hoya che. A saMbaMdhamAM sagha 4thana yAnA athana prabhArI 4 samanyu me. 'evaM paDisevaNA kusIle vi' me04 pramANe pratisevanA zAsana samayamA 5 me jJAna DobA ana trajJAna vArnu thana sabhA. 'kasAyakusIle NaM pucchA' he bhagavad kaSAya kuzIla sAdhu keTalA jJAnavALA hoya che ? A praznanA uttaramA prabhuzrI. 47 cha -'goyamA! dosu vA tisu vA causu vA hojjA' gautama ! kaSAya kuzIla sAdhu be jJAnavALA paNa hoya che, traNa jJAnavALA paDAyathe, ane yAra jJAnavANI para hAya che. 'dosu hojjamANe dosa AbhiNibohiyanANe suyanANe hojjA' yAre meM jJAnovADAya che, tyAre zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ refer kA za025 u. 6 khu03 saptamaM jJAnadvAranirUpaNam 85 AbhinivodhijJAne zrutajJAne ca bhavediti 'tisu hojja mANe' triSu jJAneSu bhavan 'ti AbhiNivohiyanANa suyanANa ohinA su hojjA' triSu AbhinivodhikajJAna( matijJAna) zrutajJAnAvadhijJAneSu bhavet etAdRzajJAnatrayavAn bhavedityarthaH / ' ahavA 'tisu hojapaNe' athavA triSu jJAneSu bhavan 'AbhiNitrohiyanANasuyanANa maNaprajjavanANesu hojjA' Aminibodhi kAnazrutajJAnamanaH paryavajJAneSu bhavet matijJAnazrutajJAnamanaH paryavajJAnavAn bhavedityarthaH / 'causu hojjamANe' caturSu jJAneSu bhavancaturjJAnavAn ityarthaH ' causu AbhiNivohiyanANa- suyanANa ohinANamaNapajjavanAsu hojjA' AbhinivodhikajJAnazrutajJAnAvadhijJAnamanaH paryavajJAneSu bhavet etAdRzajJAnacatuSTayavAn bhavatItyarthaH / evaM NiyaMThe vi' evam kaSAyakuzILavadeva nirgrantho'pi jJAnacatuSTayavAn bhavatIti jJAtavyamiti bhAvaH / 'tiNAe NaM pucchA' hai taba manijJAna vAlA aura zrutajJAna vAlA hotA hai / 'tisu hojjamANe tisu AbhiNitrohiyamANa sucanANa ohinANeSu hojjA' aura jaba yaha tIna jJAnoM vAlA hotA hai taba yaha matijJAnavAlA zrutajJAnavAlA aura avadhijJAna vAlA hotA hai| 'ahavA ti hojamANe AbhiNiyohiyanANasuyanANamaNapajjaba nANesu hojjA' athavA jaba yaha tIna jJAnoM vAlA hotA hai to Abhiniyodhika jJAnavAlA, zrutajJAnavAlA aura manaHparyavajJAnavAlA hotA hai| 'usu hojjamANe AbhiNibohiyanAtha suganANa ohinANa maNapajjavanANesu hojjA' aura jaba yaha cAra jJAnoM vAlA hotA hai taba yaha Abhinibodhika jJAnavAlA, zrutajJAnavAlA avadhijJAnavAlA aura mana:paryayajJAnavAlA hotA hai / 'evaM niyaMThe vi' isI prakAra se nirgrantha sAdhu bhI bhatijJAna bhane zrutajJAna se meM jJAnavANA hoya he 'tisu hojjamANe tisu AbhiNitrohiyanANasuyanANaohinANesu hojjA' bhane nyAre te trayu jJAnA vALA hAya che, tyAre te matijJAnavALA zrutajJAnavALA ane avadhijJAnavALA hoya che. 'ahavA titu hojjamANe AbhiNibohiyanANa, suyanANa maNapajJjavanANesu hojjA' athavA nyAre tethe tra jJAnavANA hoya che, tyAre mAliniyodhi jJAnavANA, zrutajJAnavAjA, bhane manaHparyavajJAnavANA hoya che, 'caunu hojjamANe causu AbhiNiSohiyamANa, suyanANa ohinANa maNapajjavanANesu hojjA' ane jyAre te cAra jJAnAvALA hAya che, tyAre te AbhinimeASika jJAnavALA, zrutajJAnavALA, aSijJAnavALA, ane manaHpa"va jJAnavALA hoya che. 'eva' niyaMTe vi' 04 pramAye nirbhaya sAdhu yasyu thArajJAnavANA hoya . zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre % D EO snAtakaH khalu bhadanta ! katiSu jJAneSu bhoditi pRcchA prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'egaMmi kevalanANe hojjA' ekasmin kevala. jJAne bhavet ekasmin kevalajJAne bhavati snAtakaH kevalajJAnavAna eva bhavatItyarthaH / AbhinivodhikAdijJAnaprastAvAt jJAna vizeSabhUtaM vizeSarUpeNa darzayituM praznayanAha'pulAe NaM bhaMte' ityAdi, 'pulAe NaM bhaMte ! kevayaM muyaM ahijjejjA' pulAkA khalu bhadanta ! kiyantaM zrutamadhIyota kiyasaMkhyaka zrutAbhyAsI bhavati pulAka iti prshnH| bhagavAna.ha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanne NaM navamassa punassa taIyaM AyAravatthu' jayanyena navamasya pUrvasya tRtIyamAcAravastu navamapUrvasya tRtIyamAcAravastupakaraNaparyantamadhIyIta ityarthaH / 'ukkoseNaM NavapuvAi ahijjejA' utkarSega navapUrvANi ardhAyaryAta-baursa pucchA' bakuzaH khalu bhadanta ! kiyantaM zrutamadhIyIta iti pRcchaa-prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM aTThapavayaNamAyAo' jaghanyenASTa pravacanamAtaH, paJcayAvat cAra jJAnoM vAlA hotA hai / 'siNAe pucchA' he bhadanta ! snAtaka sAdhu kitane jJAnoM vAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! egami kevalanANe hojjA' he gautama ! snAtaka sAdhu eka kevalajJAna vAlA hI hotA hai / 'pulAeNaM bhaMte ! kevayaM suyaM ahijjejjA' he bhadanta ! pulAka kitane zruta kA abhyAsI hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-godhamA ! jahanneNaM navamasta puvassa taIyaM AyAravAthu' he gautama ! pulAka kama se kama nauveM pUrva kA tIsarA jo AcAra vastu prakaraNa hai vahAM taka paDhanA hai aura 'ukoseNaM Nava. puvvAIahijjejjA' utkRSTa se pUrA nau pUrva taka paDhanA hai| 'va use pucchA he bhadanta ! yakuza kitane zruta kA abhyAsI hotA hai ? isake uttara meM "siNAe NaM pucch|' 8 bhagavan snAta sAdhu // jJAnAvAjA DAya cha? ma prazana uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA egaMmi kevalanANe hojjA' gItama! nAta sAdhu me vaNajJAnavA hAya che. 'pulAe NaM bhaMte ! kevaiya suya ahijjejjA' lagavan yars 2 / zrutanA sayAsI 314 cha ? mA prazna uttaramA prasuzrI 4 cha hai-'goyamA ! jahanneNaM navamasma puThavarasa taIya AyAravatthu' 3 mAtama ! yaa mechAmA ch| navamA pUrvanu trI 2 mAyA2 10 42 cha, tyo sudhiin| ayAsa 42 cha. sana 'ukkoseNaM Nava puvvAI ahijjejjA' GSTathA 521 napa pU sudhiin| sapAsa 42 che. 'bause pucchA' he sagan / Tasa zrutanA sayAsI DAya cha 1 // prazranA uttama prabhu 4 cha hai-'goyamA! jahanneNaM aTTha pavayaNamAyAoM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za015 u.6 sU03 saptama jJAnadvAranirUpaNam samitiguptitrayAtmakASTapravacanamAtRkAyAH pAlanakaraNameva cAritram atazcAritravatA. maSTa pravacanamAtRkANAM parijJAnamAvazyakam yato jJAnapUrvakameva cAritram jJAnaM ca zrutAdeva saMbhavati nAnyathA ato'STamavacanarUpamApratipAdanaparaM zrutaM bakuzasya jaghanyato'pi bhavatIti bhAvaH / 'uko seNaM dasapubAI ahijjejjA' utkarSaNa dazapUrvANi adhIyIta utkRSTato dazapUrvANAmadhyayanaM bakuzasya bharatIti bhaavH| ___ evaM paDisevaNAkusIle vi' evam-vakuzavadeva patisevanAkuzIlo'pi jaghanyenASTa pravacanamAtRpakaraNaparyantaM zrutamadhIte utkarSeNa tu dazapUrva dazapUrvaparyantamadhIte iti bhAvaH / 'kasAyakusIle NaM pucchA' kaSAyakuzIlA khalu prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! jahanneNaM aTThapavayaNamAyAo' he gautama ! vakuza sAdhu kama se kama aSTa pravacana mAtA ke svarUpa kA pratipAdaka zrata kA abhyAsI hotA hai kyoMki pAMca samiti aura tIna gupti rUpa ATha pravacana mAtA kA pAlana karanA hI cAritra hai, ataH cAritravAle ko ATha pravacana mAtA kA parijJAna Avazyaka hai| kyoMki cAritra jJAna pUrvaka hI hotA hai| aura jJAna zruta se hI hotA hai| aura kisI prakAra se hotA nahIM hai / ataH yakuza ko jaghanya se itanA jJAna to hotA hI hai| 'ukkoseNaM dasapubAI ahijjejnA' taza vaha vakraza sAdhu utkRSTa se daza pUrva taka kA pAThI hotA hai| evaM paDise vaNAkusIle vi' bakuza ke jaise prati sevanA kuzIla bhI jaghanya se ATha pravacanamAtRkA prakaraNa rUpa zruta kA abhyAsI hotA hai aura utkRSTa se daza pUrva taka ke ata kA abhyAsI hotA hai| 'kasAyakalIle he gautama ! bakuza sAdhu eAchAmAM ochA ATha pravacana mAtAnA svarUpane pratipAdana karavAvALA zratanA abhyAsI hoya che. kemake pAMca samiti ane traNa guptarUpa ATha pravacana mAtAnuM pAlana karavuM teja cAritra che. jethI cAnnivALAne ATha pravacana mAtAnuM jJAna hovuM Avazyaka che. kemake cAritra jJAnapUrvaka ja hoya che. ane jJAna mRtathI ja thAya che. bIjA keIthI thata nathIthI mazana nyathI meTa jJAna to thAya che. 'ukkoseNaM dasa pubAI ahijjejjA' tathA te madhu sAdhu thI isa pU sudhAnA pAhI hAya che. 'evaM eDilevaNAkusIle vi' manA yana prabhArI pratisevanA kazIla paNa jaghanyathI ATha pravacana mAtAnA prakaraNa rUpa zratanA abhyAsI DAya che. sana thI 40 pUrI sudhInA zrutanA 58yAsI DAya cha, 'kasAyakusIle NaM pucchA' he bhagavan upAya azI sAdhu DeTA zrutana manyAsI zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIso bhadanta ! kiyatsaMkhyakaM zrumamadhIte iti pRcchA praznaH / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanne NaM aTThapacayaNamAyAo' jaghanyena aSTaprava. canamAtRkAH 'uko seNe codasapuyAI ahijjejjA' utkarSeNa caturdazapUrvANi adhI. pIta jaghanyena aSTapravacanamAtRkAparyantamakaraNasya adhyayanaM karoti, utkRSTatastu caturdazapUrvaparyantamadhIte iti bhAvaH / evaM giyaMThevi' evam-kaSAya kuzIlavadeva nirganyaviSaye'pi zrutAdhyayanasya parijJAnaM krtvymiti| 'siNAe pucchA' snAtakaH khalu bhadanta ! kiyasaMkhyakaM zrutamadhIte iti pRcchA praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'muyatiritte hojjA' zrutuvyatirikto bhavetzrutAdhyayanarahitaH snAtako bhavatItyarthaH / iti saptamaM jJAnadvAram / 7 / 03 / / pucchA' he bhadanta ! kasAyakuzIla sAdhu kitane zruna kA abhyAsI hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! jahanneNa apavayaNa. mAyAo, ukkoseNaM codasapuvAI ahijjejjA' he gautama ! kaSAya kuzIla sAdhu jaghanya se ATha pravacana mAtRkA rUpa zruta kA abhyAsI hotA hai aura utkRSTa se vaha caudaha pUrvarUpa zruta kA pAThI hotA hai| 'evaM niyaMThe vi' isI prakAra se nirgandha bhI jaghanya se aura utkRSTa se kaSAya kuzIla mAdhu ke jaisA hI aSTa pravacana bhAtRkA paryanta zruta ko aura caudaha pUrvarUpa zruna kA abhyAsI hotA hai| 'siNAe pucchA' he bhadanta ! snAtaka sAdhu kitane zruta kA pAThI hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiN-'goymaa| suyatiritta hojjA' he gautama : snAtaka sAdhu zrutAdhyayana se rahita hotA hai / saptama jJAna dvAra samApta ||suu0 3 // hAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI che 4-'goyamA! jahaNeNaM aTu pavayaNamAyAo, ukkoseNaM, codasapuvvAi', ahijjejjA' he gautama ! 4pAya kazIla sadhu jaghanyathI ATha pravacana mAtA rUpa mRtanA abhyAsI hoya che. ana thI te cauha pUrva 35 zratanA abhyAsI uya che. 'evaM niyaMThe vi' eja pramANe nigraMtha paNa jaghanyathI ane utkRSTathI kaSAya kuzIla sAdhunI jema ja ATha pravacana mAtA paryantanA zratanA ane cauda pUrva rUpa zratanA bhanyAsI DAya che. 'siNAe pucchA' he bhagavan nAta sAdhu a QtanA sayAsI DAya cha ? 24. prazna uttaramA prabhuzrI -'goyamA ! suyavatiritte hojjA' hai gautama ! 2nAta sAdhu zrutAdhyayana 2hita hAya che. chesAtamuM dvAra samApta mAsU0 3 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u06 su04 aghuma tIrthadvAranirUpaNam aSTamaM tIrthadvAramAha mUlam - pulAe NaM bhaMte! kiM tirathe hojjA atisthe ho jA0 goyamA ! tisthe hojjA No atitthe hojjA / evaM bause vi / evaM paDisevaNAkusIle vi / kasAyakusIle pucchA goyamA ! tisthe vA hojA atitthe vA hojjA / jai atitthe hojjA kiM titthayare hojA pateyabuddhe hojjA ? goyamA ! titthayare vA hojA pateyabuddhe vA hojjA / evaM niyaMThe vi / evaM sinAe vi / pulAe NaM bhaMte! kiM saliMge hojjA annaliMge hojjA gihiliMge hojjA ? goyamA ! davtraliMgaM paDucca saliMge vA hojjA aliMge vA hojjA gihiliMge vA hojjA, bhAvaliMgaM paDucca niyamA saliMge hojjA evaM jAva siNAe / pulAe NaM bhaMte ! kaisu sarIresu hojjA ? goyamA ! tisu orAliya teyA kammaesa hojjA / bause NaM bhaMte! pucchA, goyamA ! tisu vA causu vA hojjA tisu hojjamANe tisu orAliya teyA kammaesu hojjA causu hojamANe causu orAliya veuntriya teyA kammaesu hojjA, evaM paDi sevaNAkusIle vi / kasAyakusIle pucchA, goyamA ! tisu vA causu vA paMcasu vA hojjA tisu hojamANe tisu orAliya teyA kammaesa hojjA causu hojjamANe causu orAliya ubviya AhAraga teyA kammaesu hojjA / paMcasu orAliya vetriya AhAraga teyA kammaesa hojjA / niyaMTho siNAo ya jahA pulAo / pulAe NaM bhaMte! kiM kammabhUmie hojjA akammabhUmIe hojjA ? goyamA ! jammaNasaMtibhAvaM paDucca kammabhUmIe hojjA No akammabhUmIe hojjA / bauseNaM pucchA goyamA ! jammaNasaMtibhAvaM paDucca kammabhUmIe hojjA No bha0 12 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre akammabhUmIe hojjA, sAharaNaM paDucca kammabhUmIe vA hojjA akammabhUmIe vA hojjA evaM jAva siNAe ||suu04|| chAyA-- pulAkaH khalu bhadanta ! kiM tIrthe bhavet-atIrthe bhavet ? gautama ! tIrthe bhavet no atIrthe bhavet evaM bakuzo'pi evaM pratisevanAkuzIlo'pi / kaSAya. kuzIlaH pRchA, gautama ! tIrthe vA bhavet atIrtha vA bhavet yadi atIrthe bhavet ki tIrthakaro bhavet pratyekabuddho vA bhavet ! gautama ! tIrthakaro cA bhavet pratyekabuddhI vA bhavet / evaM nirgrantho'pi evaM snAtako'pi / pulAkaH khalu bhadanta ! ki straliGge bhavet anyaliGge bhavet-gRhiliGge vA bhavet ? gautama ! dravyaliGgaM pratItya svaliGge bhavet anya liGge vA bhaveta, mAvaliGga pratItya niyamAt svaliGge bhavet evaM yAvatsnAtakaH / pulAkaH khalu bhadanta ! katiSu zarIreSu bhavet ! gautama ! triSu audArikataijasakAmaNeSu bhavet / vakuzaH khalu bhadanta ! pRcchA, gautama ! triSu vA catuSu vA bhavet triSu bhavan triSu audArikataijasakAmaNeSu bhavet caturdA bhavan catuSu audArika vaikriya taijasa kArmaNeSu bhavet / evaM pratisevanA kushiilo'pi| kaSAra kuzIlaH pRcchA gautama ! triSu vA caturpu vA paJcasu vA bhavet / triSu bhavan triSu audArikataijasa kArmaNeSu bhavet caharSu bhAn catuSu audArikavaikriyataijasakArmaNeSu bhavet paJcasu bhayara paJcasu audArikavaikriyAhArakataijasakArmaNeSu bhaveta nigranthaH snAtakazca yathA pulAkaH / pulAkaH khalu bhadanta ! kiM karmabhUmau bhavet akarmabhUmau bhavet ! gautama ! janmasadbhAvaM pratItya karmabhUmau bhavet no akarmabhUmau bhavet / bakuzaH khalu pRcchA gautama ! janma sadbhAvaM pratItya karmabhUmI bhavet no akarmabhUmau bhavet saMharaNaM pratItya karmabhUmau vA bhavet akarmabhUmI cA bhavet evaM yAvat snAtakaH / suu04|| TIkA-'pulAe NaM bhaMte ki tisthe hojjA atitthe hojjA' pulAkaH khalu bhadanta ! kitIrtha saMgha sati bhavet tarati aneneti tIrtha:-sAdhu sAdhvI zrAvaka AThavAM tIrthadvAra'pulAe NaM bhaMte / kiM tisthe hojjA' ityAdi TIkArtha--'pulAe NaM bhaMte ! kiM titthe hojjA ? atisthe hojjA' he bhadanta / pulAka tIrtha meM hotA hai ki tIrtha ke abhAva meM hotA hai ? AThamuM tIrthadvAra'pulaae NaM bhaMte ! kiM titthe hojjA atitthe hojjA' chatyAha TIkAI he bhagavana pulAka tIrthamAM hoya che? ke tIrthanA abhAvamAM hoya che? sAdhu, sAdhavI, zrAvaka ane zrAvikAnA samudAyane saMgha kahevAya che. zrI bhagavatI sUtraH 16 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU04 aSTama tIrthadvAranirUpaNam 91 zrAvikAnAM samudAyAtmaka stasmin sati tadastitvadAyAM bhavet jAyeta-athavA atIrtha-pUrvoktasadbhAvAkAlevA bhaveta-jAyeteti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'titthe hojnA no atitthe hojjA' tIrthe-tIrtha sadbhAve eva bhavet-pulAko jAyeta no atIrtha-tIrthasyAsadbhAvakAle no bhvediti| 'evaM bausevi' evaM bakuze 'pi evaM pulAkAdeva vakuzo'pi tIrthasadbhAve eva bhavet natu tIrthasyAsadbhAve bhavediti bhaavH| evaM paDi sevaNA kusIlevi' evampulAkaradeva pratisevanA kuzIlo'pi sAdhu stIrthasadbhAve bhavediti bhAvaH / 'kasAya kusIle pucchA' kaSAyakuzIlaH khalu bhadana ! ki tIrthe-saMdhe sati bhavet atIrthasaMdhAbhAva kAle vA bhavediti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'tinthe vA hojjA atitthe vA hojjA' tIrtha-saMdhe sati vA bhavet sAdhu sAdhvI zrAvaka zrAvikA inakA samudAyarUpa saMdha hotA hai / isa saMgha kA nAma hI tIrtha hai / isa tIrtha kI astitva dazA meM pulAka sAdhu athavA ima tIrtha ke abhAva meM pulAka mAdhu hotA hai ? hamake uttara meM prabhuzrI kahate hai-'goyamA ! titthe hojjA, no atitthe hojjA' he gautama! pulAka sAdhu tIrtha ke sadbhAva meM hI hotA hai atIrtha ke sadabhAva kAla meM nahIM hotA hai evaM bause vi' isI prakAra se 'bakuza sAdhu bhI tIrtha ke sadabhAva meM hI hotA hai tIrtha ke asAva meM nahIM hotA hai| 'evaM paDisevaNA kusIle vi' isI prakAra se pratisevanA kuzIla bhI caturvidha saMgha rUpa tIrtha ke madbhAva kAla meM hI hotA hai| usake asAvakAla meM nahIM hotA hai| ___ 'kasAyakusIle pucchA' he bhadanta ! kaSAya kuzIla sAdhu kyA tIrtha ke sadUbhAvakAla meM hotA hai athavA asadbhAvakAla meM hotA hai ? isake A saMghanuM nAma ja tIrtha che. A tIrthanI astitva dazAmAM pulAka sAdhu hoya che athavA te tIrthanA abhAvamAM pulAka sAdhu hoya che ? A praznanA uttaramA prabhuzrI jotabhasvAmI 4 cha hai-'gocamA! titthe hojA, no atitthe hojjA' he gautama ! pusA sAdhu tIthanA sabhAmA DAya cha. tIna manAvamA DAtA nathI. "evaM bause vi' me pramANa yaza sAdhu 55 tIthanA saha. lAbha DAya che. tIthanA manAmA DatA thI. 'evaM paDisevaNA kusIle vi' eja pramANe pratisevana kuzIla sAdhu paNa caturvidha saMgha rUpa tIrthanA vidhamAnayAmA DAya che. tenA vidyamAnAmA sAtA nathI. 'kasAyakasIle pucchA' sAvana upAya zIla sAdhu tInA salAmo rAya cha ? 3 masa. lApamA DAya cha 1 mA prazna uttaramA prasuzrI 4 cha-'goMyamA ! titthe vA hojjA, atitthe vA hojA' ke gItama! te tIna samApamA 5 DAya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre atIrthe vA bhavet chadmasthAvasthAyAM tIrthakaro'pi kaSAyakuzIlo bhavet iti tada. pekSayA atIrthe vA bhavediti kathitam adhayA tIrthavyavacchede sati anyo'pi cAritravAn kaSAyakuzIlo bhavettadanyakaSAyakuzIlApekSA'pi atIrthe bhavediti kavitamiti / 'jai atitthe hojjA kiM titthayare hojjA patteyabuddhe hojjA' yadi kaSAyakuzIlo'tIrthe bhavettadA ki tIrthakaro'sau syAt pratyekabuddho vA bhavediti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'titthayare vA hojjA patteyabuddhe vA hojjA' tIrthakaro vA sa kaSAyakuzIlo bhavet pratyekabuddho vA bhavediti / 'evaM NiyaMThe vi' evaM kaSAyakuzIlavadeva nirgranthe 'pi tIrthe sati bhavet atIrthe vA bhavet yadi atIrthe bhavet tadA tIrthakaro'pi bhavet pratyekabuddho vA bhavediti bhAvaH / uttara meM pramuzrI kahate haiM-'goyamA! titthevA hojA atitthe vA hojjA' he gautama ! vaha tIrtha ke sadbhAva meM bhI hotA haiM aura tIrtha ke asa dbhAva meM bhI hotA hai| atIrtha meM bhI hotA hai-aisA jo kahA gayA hai vaha tIrthakara bhI chadmasthAvasthA meM kaSAya sahita hote haiM-ataH vaha kaSAya kuzIla hotA hai| isa apekSA se kaSAya kuzIla sAdhu atIrtha meM bhI hotA hai aisA kahA gayA hai / athavA tIrtha ke viccheda hone para anya bhI cAritravAn kaSAya kuzIla ho jAtA hai| isaliye usakI bhI apekSA kaSAya kuzIla atItha meM bhI hotA hai aisA kahA gayA hai / 'jaha atitthe hojjA, kiMtitthayare hojjA patteya buddhe hojjA' yadi atIrtha meM he bhadanta ! kaSAya kuzIla hotA hai to vaha tIrthakara hotA hai athavA pratyeka buddha hotA hai| uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goSamA ! titthayare vA hojjA patteya buddhevA hojjA' vaha kaSAya kuzIla tIrthakara bhI ho sakatA hai aura pratyeka buddha bhI ho sakatA hai ? 'evaM NiyaMThe vi evaM siNAe vi' kaSAya kuzIla kI taraha nirgrantha sAdhu bhI tIrtha meM bhI ho sakatA hai aura atIrtha ane tIrthanA abhAvamAM paNa hoya che. atIrthamAM paNa thAya che, evuM je kahevAmAM AvyuM che, te tIrtha paNa chavAstha avasthAmAM kaSAya sahita hoya che, jethI te kaSAya kuzIla hoya che. te apekSAthI kaSAya kuzIla sAdhu atIrthamAM paNa hoya che, tema kahela che. athavA tIrthane viccheda thavAthI anya cAritravAnuM paNa kaSAya kuzIla thaI jAya che, tethI te apekSAthI kaSAya kazIla atIrthomAM paNa hoya che tema De che. 'jai atitthe hojjA kiM titthayare hojjA, patteyabuddhe hojA' De bhagavad je atIrthamAM kaSAya kuzIla hoya che, te te tIrthakara hoya che? ke pratyeka buddha hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che 2-'goyamA / titthayare vA hojA, patteyabuddhe vA hojjA' 3 gItama! te pAya zAsa tI 42 54 lAza che. mane pratye suddha 55 za che. 'evaM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.6 sU04 navama liGgadvAranirUpaNam 93 'evaM siNAe vi' evam kaSAyakuzIlavadeva snAtako'pi tIrthe vA bhavet atIrthe vA bhavet yadi atIrthe bhavet tadA svayaM tIrthakaro'pi bhavet pratyekabuddho'pi bhavediti bhAvaH, ityaSTamaM tIrthadvAram atha navamaM liGgadvAramAha vaha-'pulAe NaM bhaMte ! kiMsaliMge honA annaliMge hojjA gihiliMge hojnA' pulAkaH khalu bhadanta ! kiM svaliGge bhave. danyaliGga vA bhavet gRhiliGge vA bhavet liGgadvAre liGgaM dvividhaM dravyabhAvabhedAt tatra jJAnadarzanacAritraM bhAvaliGgam, tacca bhAvaliGgamAItAnAM svaliGgam. ArhatAnAM sAdhanA. meva jJAnAdi bhAvasya sadbhAvAt / dravyaliGgaM dvividham svaliGgaparaliGga bhedAt tatra sadorakA vavastrarajoharaNAdikaM dravyataH svaliGgam paraliGgaM dvividham kutIthikaliGgameM bhI ho sakatA hai / yadi vaha atIrtha meM hotA hai to vaha tIrthakara bhI ho sakatA hai aura pratyeka buddha bhI ho sakatA hai / isI prakAra kA kathana snAtaka sAdhu ke sambandha meM bhI jAnanA cAhiye / arthAt snA taka bhI tIrtha aura atIrtha donoM meM ho sakatA hai yadi atIrtha meM vaha hotA hai to vaha athavA to tIrthakara hotA hai athavA pratyeka buddha hotA hai| isa prakAra se aSTamadvAra kA kathana samApta / nauvAM liGgadvAra'pulAe NaM bhaMte ! kisaliMge hojjA analiMge hojanA gautamasvAmI ne isa sUtradvArA prabhuzrI se aisA pUchA hai-he bhadanta ! punTAsa sthaliGga meM hotA hai ? athavA andhaliGga meM hotA hai ? athavA gRhasthaliGga meM hotA hai? liGga aura bhAvaliGga ke bheda se liGga do prakArakA hotA hai sadorakaNiyaMThe vi' evaM siNAe vi' upAya hushaasn| 4thana prabhAye ni-ya sAdhu tIrthamAM paNa hoI zake che, ane atIthamAM paNa hoI zake che. je te atI rthamAM hoya che. te te tIrthakara paNa hoI zake che. ane pratyeka buddha paNa hoI zake che. A ja pramANenuM kathana snAtaka sAdhunA saMbaMdhamAM paNa samajavuM arthAt snAtaka sAdhu paNa tIrtha ane atIrtha ane prakArathI hoI zake che. je te atIrtha mAM heya che, te te tIrthakara hoya che, athavA pratyeka baddha hoya che. A rIte A AThamA dvAranuM kathana samApta thayuM. have navamA liMgadvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'pulAe NaM bhaMte ! kiM saDiMge hojjA annaliMge hojjA' zrIgotamAbhAra A sUtrapAThadvArA prabhune evuM pUchayuM che ke-he bhagavana pulAka sAdhu svaliMgamAM hoya che? ke anya liMgI hoya che? athavA gRhastha liMgavALA hoya che ? vyaliMga ane bhAvaliMganA bhedathI liMga be prakAranA heya che. sarakamukha vesikA-rajoharaNa, vigere prakAranA je cihna che, te dravyanI apekSAnI svaliMga zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre gRhasthaliGgabhedAt pulAkAnAM tripakArakamapi dravyaliGga bhavati yatazcAritrapariNAmasya dravyaliGgApekSA na bhavatIti 'pulAe NaM bhaMte ! kiMsaliMge' ityAdi praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'daligaM paDucca' dravyaliGgaM pratItya dravyaliGgAzrayaNenetyarthI, 'saliMge vA hojjA annaliMge vA hojjA gihi. liMge vA hojjA' svaliGge vA bhavet anyaliGge vA bhavet gRhilige vA bhaveta pulAka iti / 'bhAvaliMga paDucca niyamA saliMge hojjA' bhAvaliGgaM pratItya bhAvaliGgA zrayaNena tu niyamAt svaliGga eva bhavet / 'evaM jAva siNAe' evaM yAvat snAtakaH, atra yAvatpadena bakuzakuzIlanirgranthAnAM saMgraho bhavati tathA ca bakuzAdArabhya mugvastrikA, rajoharaNa Adi rUpa jo liGga hai vaha dravya kI apekSA svaliGga hai| paraliGga kutIdhikaliGga aura gRhasthaliGga kI apekSA do prakAra kA hai -inameM pulAka ke tInoM bhI prakAra kA dravyaliGga hotA haiM kyoMki cAritra pariNAma ko vyaliGga kI apekSA nahIM hotI hai / tathA-jJAna, darzana aura cAritra rUpa bhAvaliGga hotA hai / ahaMtoM kA jo jJAnAdi bhAva hai yahI unakA svaliGga hai / kyoMki AIna sAdhuoM ke ho jJAnAdi rUpa bhAva kA sadbhAva hotA hai| pUrvokta prazna kA uttara dete hue prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM-'godhamA ! valiMgaM paDucca saliMge vA hojjA analiMge vA hojjA' he gautama ! dravyaliMga ko Azraya karake pulAka svaliMga meM bhI hotA hai anyaliGga meM bhI hotA hai aura gRhasthaliMga meM bhI hotA hai| aura 'bhAvaliMgaM paDucca niyamA saliMge honjA' bhAvaliMga ko Azraya karake vaha niyama se svaliMga meM hI hotA hai / 'evaM jAva siNAe' isa prakAra kA kathana yAvat snAtaka taka jAnanA caahiye| yahAM yArat zabda se kahyA che. paraviMga-kutIrthikaliMga ane gRhasthaliMganI apekSAthI be prakAranA che. temAM pulakone traNa prakAranA dravyaliMga hoya che. kemake-cAritrapariNAmane dravyaliMganI apekSA hotI nathI. tathA jJAnadarzana ane cAritrarUpa bhAvaliMga hoya che. ahaM tene je jJAnAdibhAva che, te ja teonuM svaliMga che. kemake AhaMta sAdhuone ja jJAnAdi rUpa bhAva hoya che. uparanA praznane uttara Huni prabhuzrI 4 cha --goyamA! vvaliMgaM paDucca saliMge vA hojjA, annaliMge vA hojjA' he gautama ! F05vig| mAzraya za2 yars dravya. liMgamAM paNa hoya che ane anya ligamAM paNa hoya che, tathA gRhasthanibhaa 59 DAya che. 'bhAvaliMgaM, paDucca niyamA saliMge hojjA' maagine| mAzraya uzana ta niyamathI svalimA 4 DAya che. 'evaM jAva siNAe' mAra pramANenuM kathana bakuza, kuzIla, ninya ane snAtakanA saMbaMdhamAM paNa samajI zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 prameyacandrikA TIkA za025 .6 sU04 dazama zarIradvAranirUpaNam 95 snAtakaparyantaH so'pi dravyaliGgAzrayaNena svaliGge paraliGge gRhasthaliGge ca bhavet bhAvaliGgAzrayaNena tu niyamataH svaliGge eva bhavediti bhAvaH / iti nAma liGgadvAram 9 atha dazamaM zarIra dvArapAha-'pulAe NaM bhaMte ! kaisu sarIresu hojjA' pulAkaH khalu bhadanta ! katiSu zarIreSu bhavet-kiyatsaMkhyAka zarIravAn bhavati pulAkaiti prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'tisu orAliyate yAkammarasu hojjA' triSu audArika taijasakAmaNesu zarIreSu bhavet auzarika taijasakArmaNazarIraprayavAna matati pulAka ityarthaH / 'bause gaM bhaMte ! pucchA 'bakuzaH khalu bhadanta ! katiSu zarIreSu bhavediti prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi. 'goyamA' he gautama ? 'tisu vA causupA hojjA' triSu zarIreSu catuSu vA zarIreSu bakuzo bhavati cakuza kuzIla aura nirgranthoM kA grahaNa huA hai / tathA ca pulAka se lekara snAtaka taka ke sAdhu dravyaliGga ke Azraya se svaliGga meM, paraliGga meM aura gRhasthaliGga meM hote haiM, evaM bhAvaliGga ke Azraya se ve niyama se svaliGga meM hI hote haiM nauvAM liGgadvAra samApta / dasavAM zarIra dvAra'pulAe NaM bhaMte ! kaissu sarIrelu hojjA' he bhadanta ! pulAka ke kitane zarIra hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! tisu orAlaya, teyA kammaesu hojjA' he gautama ! vaha audArika taijasa aura kArmaNa ina tIna zarIroM vAlA hotA hai / 'bauseNaM bhaMte ! pucch|' he bhadanta ! chakuza sAdhu kitane zarIroM vAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! 'tisu vA causu vA hojjA' he gautama / levuM eTale ke bakuzathI laIne snAtaka sudhInA saghaLA sAdhuo dravyaliMganA AzrayathI liMgamAM, paraliMgamAM, ane gRhasthaliMgamAM hoya che. ane bhAvaliMganA AzrayathI teo niyamathI svaliMgamAM ja hoya che. A rIte A navamuM liMgadvAra kahyuM che. have dasamA zarIrakAranuM kathana karavAmAM Ave che. 11- 'pulAe NaM bhaMte ! kaisu sarIresu hojjA' 3 mayan purAnA keTalA zarIre hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che -goyamA ! tima orAliya, teyA, kammaesu hojjA' he gItama! tohAra tesa mA Ama se tra zarIzavAya hAya che. 'bause NaM bhaMte ! pucchA' he bhagavana bakuza sAdhu keTalA zarIravALA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI cha8-goyamA! tisu vA causu vA hojA' he gautama! pa. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre zarIramayavAn zarIracatuSTayavAn vA bhavatItyarthaH / 'tisu hou jamANe triSu zarIreSu bhavan 'timu orAliya te yAkammaemu hojjA' triSu audArika taijasakArmaNazarIreSu bhaves audArikataijasakAmaNazarIratrayavAn bhAtIti bhAvaH / 'causu hojjAmANe' caturyu bhavan 'caumu orAliya gheubdhiyateyAkamma rasu hojjA' caharSu audArika vaikriya taijasakArmaNazarIreSu bhavet audArika kriyataijasakArmaNazarIravAn bhvtiityrthH| 'evaM paDisevaNAkusIle evaM patisevanAkuzIlo'pi zarIstrayavAn-audArika-tainasa-kArmaNa zarIravAn catuH zarIravAn audArikavakriyataijasakAmaNazarIravAn vA bhavatIti bhaavH| 'kasAyakusIle puchA' kaSAyaku zIlaH khalu bhadanta ! katiSu zarIreSu bhavatIti cakuza sAdhu tIna zarIra vAlA bhI hotA hai aura cAra zarIra vAlA bhI hotA hai| 'tisu hojjamANe' jaya yaha tIna zarIra vAlA hotA hai taba 'tisu orAliya teyA kammaesu hojanA' unameM isake audArika taijasa aura kArmaNa ye tIna zarIra hote haiM 'causu hojjamANe' jaba isake cAra zarIra hote haiM taba 'causu orAliya veubviya, teyA kammaesu hojjA' unameM isake audArika, vaikriya, tejala aura kArmaNa ye cAra zarIra hote haiN| 'evaM paDisevaNA kusIle vi' isIprakAra se pratisevanA kuzIla sAdhu bhI tIna zarIra vAlA bhI hotA hai aura cAra zarIra vAlA bhI hotA hai tIna zarIra hone meM inake audArika taijasa aura kArmaNa ye tIna zarIra hote haiM aura cAra zarIra hone meM isake audA. sAdhu traNa zarIravALA paNa hoya che, ane cAra zarIravALA paNa hoya che. 'tima hojjamANe nyAre te zarIravANA hAya che, tyA3 'tisu orAliya veyA kammaesu hojjA' tamAna mohAri tesa samaya traya shrii| DAya cha, nyAre 'causu hojjamANe' yA2 shrii| DAya che, tyAre causu orAliya veubviya teyA kammarasu hojjA' mA tAne mohAri4 vaiThiya, tesa, bhane 4 me yA2 zarIza rAya cha 'evaM paDisevaNAkulIle vi' eja pramANe pratisevanA kuzala sAdhu paNa traNa zarIravALA paNa hoya che, ane cAra zarIravALA paNa hoya che. traNa zarIramAM teone audarika tejasa ane kAzmaNa e traNa zarIra hoya che ane cAra zarIre havAmAM teone mohori vaiThiya, tesa, mane eyo yAra shrii| hAya che. 'kavAya kusIle pucchA' he gavan 4Aya Ye sAdhu 38zarIvA DAya cha ? zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrikA TIkA za025 u.6 sU04 dazamaM zarIradvAranirUpaNam 97 pRcchA - praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ' 'tisu vA usu vA paMcavA hojjA' triSu vA caturSu vA pazcasu vA bhavet ! tricatuH paJca zarIravAn bhavatItyarthaH 'tisu hojjamANe' triSu zarIreSu bhavan 'tisu orAliya teyA kammara hojjA' triSu audArika taijasakArmaNazarIreSu bhavet audArika taijasakArmaNa zarIra trayavAn bhavatItyarthaH / 'causu hojjamANe' caturSu zarIreSu bhavan, 'causu orAliyave ubviyate yA kammaesa dojA' caturSu audArikavai kriyataijasakArmaNazarIreSu bhavet etAdRzazarIracatuSTayavAn bhavatItyarthaH / ' paMcasu hojjAmANe' paJcasu bhavan 'paMcasu orAliyaveucciya AhAragate yAkammaesa hojjA' paJcasu audArika kriya taijasAhArakakArmaNazarIreSu bhavet uparokta pazca zarIravAn bhavatItyarthaH / 'NiyaMTho siNAoya jahA pulAo' nirgranthaH snAtakazca yathA pulAkaH pulAkatradeva nirgranthaH snAtaka audArikataijasa kArmaNazarIravayavAn bhavatItyarthaH / iti dazamaM zarIrarika, vaikriya, taijasa aura kArmaNa ye cAra zarIra hote haiM / 'kasAya kusIle pucchA' he bhadanta ! kaSAya kuzIla kitane zarIroM vAlA hotA hai ? uttara haiM prabhuzrI kahate haiM-goyamA ! tisu vA causu vA paMcasu vA hojjA' he gautama kaSAya kuzIla sAdhu audArika taijasa kArmaNa ina tIna zarIra vAlA bhI hotA hai audArika vaikriya taijasa aura kArmaNa ina cAra zarIra vAlA bhI hotA hai evaM audArika vaikriya, AhAraka, tejama, aura kArmaNa ina pAMca zarIroM vAlA bhI hotA hai| yahI bAta 'tisu hojjamANe- tisu ogaliya teyA kammaesa hojjA causu hojjamANe causu orAliya veviya teyA kammaesa hojjA, paMcasu hojjamANe paMcasu oraliya veuntriya AhAraga teyA kammaesa hojjA" ina sutrapAThoM se prakaTa kI gaI hai| 'jiyaThe siNAo ya jahA pulAo' nirgrantha aura snA taka pulAka kI taraha audArika taijasa aura kArmaNa ina tIna zarIra vAle hote haiN| dazatrAM zarIra dvAra samApta | } yA praznanA uttarAM prabhuzrI De - 'goyamA ! tisu vA causu vA, paMcasu vA hojjA' he gautama! uSAya suzIla sAdhu mohAri teksa bhane azo traNa zarIrAvALA paNa DAya che ane audArika, vaikriya, taijasa, ane kAmaNa me yAra, zarIravANA pazu hoya che. 'tisu hojjamANe- tisu orAliya teyA kammaesa hojjA, carasu orAliya veubviya teyA kammaesa hojjA, paMcasu hojjamANe, paMcasu orAliya, veuvjiya, AhAraga teyAkammaesa hojjA' ye bAta thA sUtrapAThathI pragaTa uresa che. 'niyaMThe, siNAo ya jahA pulAo' nirthantha ane snAtaka sAdhu pulArkanA kathana pramANe audArika, tejasa ane kAma*Nu e traNa zarI2AvALA hAya che. dazamuM dvAra samApta, bha0 13 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsare dvAram 10 / athaikAdazaM kSetradvAramAha- 'pulAeNaM bhaMte ! kiM kammabhUmIe hojjA akammabhUmIe hojjA' pulAkaH khalu bhadanta ! kiM karmabhUmau bhavet akarmabhUmau bhavediti kSetradvAre praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jammaNa saMtibhAvaM paDucca va.mmabhUmIe hojjA No akammabhUmIe hojjA' janmasadbhAvaM ca pratItya karmabhUmau bhaveda no akarmabhUmau bhavet-janma-utpattiA, sadbhAvakSa-vivakSita kSetrAdanyatra vivakSi kSetre vA jAtasya tatra cAritrabhAvena tasyAstitvam tayoH samAhAra stata statpatItya janmasadbhAvApekSayA pulAka karmabhUmau bhavet tatra karmabhUmau jAyeta tathA tatraiva biharedityarthaH, parantu akarmabhUmyAM notpadyata yato'rmabhUmau samutpannasya cAritraM na bhavatIti tathA saMharaNato'pi akarmabhUmau na bhavet-yataH gyArahavAM kSetra dvAra 'pulAe NaM bhaMte ! kiM kammabhUmie hojjA akammabhUmie hojjA' gautama ne isa sUtra dvArA prabhuzrI se aisA pUchA hai-he bhadanta ! pulAka sAdhu kyA karmabhUmi meM hotA hai ? athavA akarmabhUmi meM hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jammaNa-saMtibhAvaM paDucca kamma bhUmie hojjA, No akammabhUmIe hojjA' he gautama ! janma aura sadbhAva kI apekSA se pulAka karmabhUmi meM hotA hai akarmabhUmi meM nahIM hotA hai| utpatti kA nAma janma hai aura sadbhAva nAma caritra bhAva ke astitva kA hai pulAka karmabhUmi meM janma letA hai isakA kAraNa aisA hai ki akarmabhUmi meM utpanna hue jIva kA cAritra bhAva nahIM hotA hai ? isa prakAra janma aura sadbhAva kI apekSA pulAka karmabhUmi meM utpanna hotA hai aura vahIM para vihAra karatA hai tathA saMharaNa kI apekSA have agIyAramA kSetradvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'pulAe Na bhaMte ! kiM kammabhUmIe hojjA ammabhUmIe hojjA' gautama svAmIe A sUtra dvArA prabhuzrIne evuM pUchyuM che ke--he bhagavana pulAka sAdhu zuM karmabhUmImAM hoya che? ke akarmabhUmImAM hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 43 cha -'goyamA! jammaNasaMtibhAvaM paDucca kammabhUmIe hojA. jo akammabhUmIe hojjA' 3 gautama ! ma bhane samApanI apekSAthI pakSA sAdhu kamabhUmImAM hoya che, akarmabhUmImAM letA nathI. utpattinuM nAma janma che. ane sadabhAvanuM nAma cAritramAvanA astitvanuM che. pulAka karmabhUmImAM janma le che. tenuM kAraNa evuM che ke-akarmabhUmImAM utpanna thayelA ne caritrabhAva hete nathI. A rIte janma ane sadbhAvanI apekSAthI pulAka karmabhUmImAM utpanna thAya che. ane tyAM ja vihAra kare che. tathA saMharaNanI zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.6 sU04 ekAdaza kSetradvAranirUpaNam pulAkalabdhimantaM devAH saMhartuM na zaknuvantIti / 'bause NaM pucch|' bakuzaH khalu bhadanta ! kiM karma bhUmau bhavet akarmabhUmau vA bhavediti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'jammaNa saMtibhAvaM paDucca kammabhUmIe hojjA no ammabhUmIe hoUjA' janmasadbhAvaM ca pratItya janma samutpattiH sadbhAvazcAritra. bhAvenAstitvam tadAzritya bakuzaH karmabhUma veva bhavet no amarmabhUmau bhavet bakuzo'. karmabhUmau na janmato bhavati na vA svakRtavihAratazca bhavati, parakRtavihArata stu ubhayatrApi karmabhUmyAmakarmabhUmyAM ca bhavatItyetadAzayenAi-'sAharaNaM' ityAdi / 'sAharaNaM paDucca kammabhUmIe vA hojjA akammabhUmie vA hojjA' saMharaNaM se bhI vaha akarmabhUmi meM nahIM hotA hai| kyoMki devAdika pulAkalabdhi vAle kA saMharaNa nahIM kara sakatA hai| 'bauseNaM pucchA' he bhadanta ! vakuza kyA karmabhUmi meM utpanna hotA hai ? athavA akarmabhUmi meM utpanna hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jammaNasaMtibhAvaM paDucca kammabhUmie hojanA, no ammabhUmie hojjA' he gautama ! janma aura sadbhAva ko lekara bakuza sAdhu karmabhUmi meM hI hotA hai akarma bhUmi meM nahIM hotA hai aura karmabhUmi meM hI usakA svakRta vihAra hotA hai / hAM parakRna vihAra kI apekSA vaha karmabhUmi aura akarmabhUmi ina donoM meM hotA hai / yahI bAta-'sAharaNaM paDucca kammabhUmIe vA hojjA akammabhUmIe vA hojjA' eka kSetra se dUsare kSetra meM jo devAdika haraNa karake le jAte haiM usakA nAma saMharaNa haiM / isa saMharaNa ko lekara vaha bakuza karmabhUmi aura akarmabhUmi donoM meM ho sakatA hai| evaM apekSAthI paNa te akarmabhUmImAM rahetA nathI. kemake- vigere pulAkaladhivaannaamaarnu sa7261 42 // zatA nathI. 'bause NaM pucchA' sapan paza zuM kamabhUmImAM utpanna thAya che ? ke akarmabhUmImAM utpana thAya che? A prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA ! jammaNasaMtibhAvaM paDucca kamna bhUmIe hojjA, no akammabhUmIe hojjA' he gautama ! 4.5 mana samApana laIne bakuza sAdhu karmabhUmImAM ja utpanna thAya che, akarma bhUmImAM utpanna thatA nathI, ane akarmabhUmImAM ja tene svakRta vihAra hoya che. paraMtu parakRta vihAranI apekSAthI te karmabhUmImAM ane akarmabhUmImAM A bannemAM DAya che. merI bAta 'sAharaNaM paDucca kammabhUmIe vA hojjA, akammabhUmIe vA roja eka kSetramAM je deva vigere haraNa karIne laI jAya che, tenuM nAma saMharaNa che. A saMharaNane laIne te bakuza karmabhUmI ane akarmabhUmI eja zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 bhagavatI sUtre pratItya, saMharaNaM nAma kSetrAt kSetrAntare devAdibhirnavanam tat pratItya karmabhUmau vA bhavet kuzo'karmabhUmau vA bhavet / ' evaM jAtra siNAe' evaM yAvat snAtakaH, atra yAvatpadena kuzIlanigranthiyoH saGgrado bhavati tathA ca kuzIlanigranthasnAtakAH janmasadbhAvApekSayA karmabhUmAveva bhaveyu statraiva viharantIti ca parakRtavihArApekSayA tu ubhAvapi saMbhavanti viharantIti ceti gatamekAdazaM kSetra dvAram 11 || sU0 4 // dvAdarza kAladvAramAha-pulAe NaM bhaMte' ityAdi / mUlam - pulAe NaM bhaMte! kiM osappiNI kAle hojjA, ussappiNI kAle hojjA jo olappiNI No ustappiNI kAle vA hojjA ? goyamA ! osappiNI kAle vA hojjA ussappiNI kAle vA hojjA No osappiNI jo ussappiNI kAle vA hojjA / jai osappiNI kAle hojjA kiM susamasusamA kAle hojjAra, susamA kAle hojjAra, susama - dUsamA kAle ho jA3, dUsamasusamA kAle hojA4, dUsamA kAle hojjA5, dUsamasamA kAle hojjAda, goyamA ! jammaNaM pahuca No susama susamA kAle hojjA1, No susamAkAle hojjAra, susamadUtamA kAle hojjA3, dUsamasusamA kAle vA hojjA4, no dUsamA kAle hojjA5, no dUsamadUtamA kAle hojjA6 / sAMta bhAvaM paDucca No susamasusamA kAle hojjA, No susamA jAva siNAe' isa prakAra se yAvat kuzIla nirgrantha aura snAtaka ye sAdhu bhI janma aura sadbhAva kI apekSA to karmabhUmi meM hI hote haiM aura vahIM para vihAra karate haiM / parantu parakRta vihAra kI apekSA se saMharaNa kI apekSA se karmabhUmi aura akarmabhUmi donoM meM ho sakate haiM ' kSetra dvAra samApta 11 || sU0 4 // bhannemA hoI zaDe che. 'evaM jAva siNAe' mA rIte yAvat suzIla sAdhu ninya ane snAtaka A sAdhu paNa janma ane sadbhAvanI apekSAthI kA~bhUmImAM ja hAya che. ane tyAM ja vihAra kare che. paraMtu parakRta vihAranI apekSAthI-sa'haraNanI apekSAthI kamabhUmI ane akamabhUmI e bannemAM hAI zake che. A pramANe A kSetradvAranuM kathana samApta thayuM. 11 pras. jA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacadrikA TIkA za025 u. 6 sU05 dvAdazaM kAladvAranirUpaNam 101 kAle hojA susamadUsama kAle vA hojjA dUsamasusamA kAle vA hojjA dUsamA kAle vA hojjA No dUsamasamA kAle hojjA / jai ussappiNI kAle hojjA kiM dUnamadUtamA kAle hojjA1, dUsamA kAle hojjAra, dUsamasusamA kAle hojjA3, susamadUsamA kAle hojjA4, susamA kAle hojjA5, susamasusamA kAle hojA6, 1 goyamA ! jammaNaM paDucca No dUsamadUlamA kAle hojjA 1, dUsamA kAle vA hojAra, dUsamasusamA kAle vA hojAi, susama - dUsamA kAle vA hojjA4, jo susamA kAle hojjA5, No susama susamA kAle hojjA6 / saMti bhAvaM paDucca No dUsamdUlamA kAle hojjA1, dUlamA kAle hojjAra, dUsamasusamA kAle vA hojjA3, susamadUtamA kAle vA hojjA4, No susamA kAle hojjA5, No susamasusamA kAle hojjA6 / jai No osappiNI No ussappiNI kAle hojjA kiM susamasusamApalibhAge hojjA susamApalibhAge hojA susamadUtamApalibhAge hojA dUsamasusamA palibhAge hojjA ? goyamA ! jammaNaM saMti bhAvaM ca paDucca No susama susamApalibhAge hojjA No susamApalibhAge hojjA, No susamadUmApalibhAge hojA dUsamasusama palibhAge hojjA / bauseNaM pucchA goyamA ! osapiNI kAle vA hojjA ussappiNI kAle vAhojA No osappiNI No usapiNI kAle vA hojjA / jai osapiNI kAle hojjA kiM susamasulamA kAle hojjA pucchA goyamA ! jammaNaM saMtibhAvaM ca paDucca No susamasusamA kAle hojjA No susamA kAle hojjA, susamadUtamA kAle vA hojjA dUsamasusamA kAle vA hojjA dUsamA kAle vA hojjA, jo / zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre dUsamamasamA kAle hojjA, sAharaNaM paDucca annayare samAkAle hojjA / jai ussappiNI kAle hojjA kiM dusamadUsabhA kAle hojjA6, pucchA goyamA ! jammaNaM paDucca No dUsamadusamA kAle hojjA jaheva pulAe / saMti bhAvaM paDucca No dUsamAdusama kAle hojjA, evaM saMtibhAveNa vi jahA pulAe jAva No susamasusamA kAle hojjA | sAharaNaM paDucca annayare samAkAle hojjA / jai no osappiNI no ussappiNI kAle hojjA pucchA, goyamA ! jaMmaNasaMtibhAvaM paDucca No susama susamApalibhAge hojjA jaheva pulAe jAva dusamasusamApalibhAge hojjaa| sAharaNaM paDucca annayare palibhAge hojjA / jahA bause / evaM paDisevaNA kusIle vi / evaM kasAyakusIle vi| niyaMThe siNAo ya jahA pulAo / NavaraM eesiM amahiyaM sAharaNaM bhANiyavvaM sesaM taM cetra 12||suu0 5 // 102 " chAyA-pulAkaH khalu bhadanta / kim avasarpiNI kAle bhavet utsariMgIkAle bhavet no avasarpiNI no utsarvigIkAle vA bhavet ? gautama ! avasarpiNIkAle vA bhavet utsarpiNIkAle vA bhavet no avasarpigI no utsarpiNI kAle vA bhavet / yadi avasarpiNIkAle bhavet kimAkAle bhavet 1, suvamAkAle bhavet2, suSamaduHSAkAle bhaveda 3, duHSamasuSamA kAle bhavet 4 duHSamAkAle bhavet 5, duHSamaduHSamAkAle bhavet 6, 1 gautama ! janmapatItya no supamasuSamAkAle bhavet 1, no suSamAkAle bhavet 2, suSamaduHSamAkAle bhavet 3, duHpamasuSamAkAle vA bhavet 4, no duHSamAkAle bhavet 5, no duHSamadubabAkAle bhaven 6 / sadbhAvaM pratItya no suSamasuSamAkAle bhavet 1, no suSamAkAle bhavet 2, suSamaduHSamAkAle vA bhavet 3, du. pamapamAkAle vA bhavet 4 duHpamAkAle vA bhatre 5, no duHpamaduHSamAkAle bhavet 6, / yadi utsarpiNIkAle bhavet kiM duHpamaduHSamAkAle bhavet 1, duHSamAkAle bhavet 2, duHSamasuSamAkAle bhavet 3, suSama duHSamAkALe bhavet 4, suSamAkAle bhavet 5 ? suSamasuSamAkAle bhavet 6 1 gautama | janma pratItya no duHSamaduHpAkAle bhavet 1 duHpamAkAle vA bhavet 2, duHSamasuSamAkAle vA bhavet 3, suSamaduHSamAkAle vA bhavet 4, no suSamAkAle bhavet 5, zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyarcAndrakA TIkA za025 u.6 sU05 dvAdazaM kAladvAranirUpaNam 103 no suSamasuSamAkAle bhavet 6, sadbhAvaM pratItya no duSamAkAle bhavet 1, duSamAkAle bhavet 2, duHSamasuSamAkAle vA bhavet 3, suSamaduHpamAkAlevA bhavet 4, no suSamAkAle bhavet 5, no suSamasuSamAkAle bhavet 6, yadi no avasarpiNI no utsarpiNIkAle bhavet kiM suSamasuSamA pratibhAge bhavet ? suSamaduHSamApatimAge bhavet suSamasuSamA pratibhAge bhavet ? gautama ! janma sAvaM ca pratItya no suSamasuSamApatimAge bhavet no muSabhApatibhAge bhavet no duHSamaduSamAM pratibhAge bhavet duHSamasuSamA pratimAge bhavet / bakuzaH khalu pRcchA-gautama ! abasaviNI. kAle vA bhavet-utsarpiNIkAle vA bhavet-no abasapiNI no utsapiNIkAle vA bhavet / yadi avasarpiNIkAle bhaveta kim suSamasuSamAjhAle pRcchA gautama ! janma sadmA ca pratItya no suSamasuSamAkAle bhavet no suSamAkAle bhavet suSamaduHSamAkA vA bhavet duHSamasuSamAkAche vA bhavet duHSamAkAle vA bhavevano duHSamaduHSamAkAle bhavet / saMharaNaM pratItya anyatarasmin samAkAle bhavet / yadi unsaNiokAle bhavet kiM duHSamaduHSamAkAle bhavet pRcchA gautama ! janma pratItya no duHSamaduHSamAkAle bhavet yathaiva pulaakH| sadbhAvaM pratItya no duHSamaduHSamAkAle bhavet-no duHSamAkAle bhavet evaM sadbhAvenApi yathA pulAko yAvat no supamasuSamAkAle bhavena saMharaNaM pratItyAnyatarasmin sapAkAle bhavet / yadi no avasarpiNI no utsarpiNIkAle bhavet pRcchA gautama! janma sadbhAvaM pratItya noM suSamasuSamA pratibhAge bhavena yathaiva pulAko yAvat duHSamasuSamA matibhAge maveta / saMharaNaM pratItyAnyatarasmin pratibhAge bhavet yathA bakuzA, evaM pratisevanAkuzIlo'pi evaM kaSAyakuzIlo'pi / nirgranyA snAtakazca yathA pulAkaH, navarametayorabhyadhikaM saMharaNaM bhaNitavyam. zeSaM tadeva / / 05 // TIkA -'pulAe NaM bhaMte ! kiM osappiNIkAle hojjA' pulAkaH khalu bhadanta ! kimavasarpiNIkAle bhavet 'ussappiNIkAle hojjA' utsarpiNIkAle bhaveta bArahavAM kAla dvAra 'pulAe NaM bhaMte ! kiM osapiNIkAle hojjA, ussapiNIkAle hojjA' ityaadi| TIkArya---gautamasvAmI prabhuzrI se aisA pUcha rahe haiM-'pulAe gaMbhaMte ! kiM osappiNIkAle hojjA, upasapiNIkAle honA he bhadanta ! ve pAramA sAnu thana 421AmA mAve cha. 'pulAeNaM bhate ! kiM omaTipaNI kAle hojjA usvapiNIkAle hojjA' dhyAha ___ -gautamasvAmI prabhuzrIna se 57yu che 4-'pulAe NaM bhaMte ! kiM osappiNI kAle hojjA, ussappiNIkAle hojjA' meM bhagavan pura4 zuGAAN zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 bhagavatIstre 'No osariraNI No usmappiNIkAle hojjA' no avasarpiNI no utmarpiNIkAle bhavet sAmAnyataH kAlatrividho bhavati avasarpiNIkAlA utsarpiNIkALa no avasarpiNI no utsarpiNIkAlazca tatra bharatairavatakSetreSu Ayau dvau avasarpiNI, utsarpiNI. kAlau bhavataH, tathA tRtIyaH kAlo no abasapiNI no utsarpiNI nAmakaH mahAvidehahaimavatAdikSetreSu bhavatIti tana kasminkAle kutrakSetre pulAko jAyate iti praznA, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'osappiNIkAle vA hojjA' avasarpiNIkAle vA bhavet pulAkaH, 'ussappiNI kAle vA hojjA' utsarpiNIkAle vA bhavet No osappiNI No umsapiNIkAle vA hojjA' no avasarpiNI no pulAka kyA acarpiNa kAla meM hotA hai athavA utsarpiNIkAla meM hotA hai ? athavA 'no osapiNI No ussapiNIkAle vA hojjA' no avasarpiNI no utsarpiNIkAla meM hotA hai ?sAmAnya se kAla tIna prakAra kA hotA hai| avapiNIkAla, utsarpiNIkola aura no avasarpiNI no utsarpiNIkAla, inameM se bharata kSetra aura airavata kSetra ina do kSetroM meM Adi ke do avasarpiNIkAla aura utsarpiNI kAla hotA haiM / tathA tRtIyakAla no avasarpiNI no utsarpiNI kAla mahAvideha aura haima. vatAdi kSetroM meM hotA hai| isI abhiprAya se gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA prazna kiyA hai ki pulAka sAdhu kisa kAla meM kila kSetra meM utpanna hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! osapiNI kAle hojjA, ussappiNIkAle vA hojjA, No osappiNI No ussappiNI kAle vA hojjA' he gautama ! pulAka avasarpiNI kAla meM Hi DAya che ? 3 savasaNieI mA hAya cha ? atha! 'no osappiNI No utsappiNI kAle vA hojjA' ne SafNa ne Aqefqeg stomi DAya che. sAmAnya prakArathI kALa traNa prakArano hoya che, avasarpiNI kALa, utsarpiNI kALa ane ne avasarpiNI ne utsarpiNI kALa temAMthI bharatakSetra ane airavatakSetra A be kSetramAM AdinA be avasarpiNI kALa ane utsarpiNI kALa hoya che. tathA trIje kALa ne avasarpiNI, ne utsapirIkALa-mahAvideha ane hemavata vigere vigere kSetromAM hoya che. e ja abhiprAyathI zrIgautamasvAmIe prabhuzrIne e prazna karyo che ke--pulAka sAdhu kayA kALamAM ane kyA kSetramAM utpanna thAya cha ? yA prazna uttaramA pramuzrI gautamasvAbhAna / cha hai-'goyamA ! osappiNIkAle vA hojjA, usmapiNI kAle vA hojjA No osappiNI No utsappiNI kAle vA hojjA' 3 gautama ! Yes sasapiga mi 4g zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 3.6 sU05 dvAdazaM kAladvAranirUpaNam 105 utsapiNIkAle vA bhavet tritayakAle'pi pulAkasyotpatirbhavati tat tat kSetreSu zati / 'jai osappiNIkAle hojjA' yadi sa pulAko'vasapiNIkAle bhavet tadA kim 'susagasusamAkAle hojjA' suSamasuSamAkAle-prathamArake bhavet-samutpadheta ? athavA 'susagAkAle hojjA' suSamAkAle-dvitIyArake bhavet-samutpadheta athavA 'susagadussagAkAle hojjA' suSamaduHSamAkAle-tRtIyArake bhavet athavA 'dustaga. susamAkAle hojjA' duHSamasuSamAkAle caturthArake bhavet athavA 'dussamAkAle hojjA' duSamAkAle pazcamArake bhavet athavA 'dussamadussamAkAle hojjA' duSamaduSamAkAle-SaSThArake bhavet pukAkA prathamadvitIyatRtIyacaturthapaJcamaSaSThArakeSu katamasmin Arake samutpadyate iti prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jammaNaM paDucca No susamanusamAkAle honA' janma pratItya bhI hotA hai, utsarpiNI kAla meM bhI hotA hai aura no avasarpiNI no utsarpiNI kAla meM bhI hotA hai / tIsare kAla meM bhI una 2 kSetroM meM pulAka kI utpatti hotI hai| 'jaha osapiNIkAle hojjA susamasusamA. kAle hojjA' yadi avasarpiNIkAla meM pulAka kI utpatti hotI hai to kyA vaha suSamasuSamA nAma ke prathama Araka meM hotA hai 1, athavA 'susamA kAle hojjA' suSamAnAma ke dUsare Are meM hotA hai 2, athavA 'susasadussamAkAle hojjA' suSamaduHSamA nAma ke tRtIya Araka meM hotA hai 3 athavA-'dussamasusamAkAle hojjA' duSamasuSamA nAma ke caturtha Araka meM hotA hai 4, athavA-'dussamA kAle hojanA' duSamA nAmake 5, pAMcaveM Araka meM hotA hai ? athavA-'dussamadussamA kAle hojjA' duSamanuSSamA nAmake chaThe Araka me hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jammaNaM paDucca No susamastupamAkAle hojjA' heya che. utsarpiNI kALamAM paNa hoya che. ane te avasarpiNI ne utsarpiNI kALamAM paNa hoya che. trIjA kALamAM paNa te te kSetromAM pulAkanI utpatti hoya cha. 'jaha osappiNIkAle hojjA, susa masusamAkAle hojjA' le Aaleii mAM palAkanI utpatti hoya che te zuM te suSamasuSamA nAmanA pahelA ArAmAM hoya cha 11 athavA 'susamA kAle hojjA' suSamA nAmanAmIan mA2 mA DAya che. 521 susamadussamAkAle hojjA' suSama huSamA nAmanA lon bhAsamA DAya 1 athavA 'dussamasusamAkAle hojjA' hupama suSamA nAmanA yoy|| mArAmA DAya14 athavA 'dussamAkAle hojjA' duSamA mAMDAya ? 5 arthAta pAyamA mArAma jAya cha 1 athavA 'dussama dusamAkAle hojjA' bhaSamA nAmanA chaThThA ArAmAM hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne cha 4-'goyamA! jampaNaM paDucca No susamasusamAkAle hojjA' gItama! bha0 15 zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - bhagavatIsatre janmApekSayetyarthaH suSamasuSamAkAle-prathamArake no bhavet, tathA 'jo susamA kAle hojjA' no suSamAkAle, dvitIyArake'pi na bhavet janmApekSayA AdhadvitIyArake na samutpathate pulAka ityarthaH / kintu 'susamadussamAkAle hojjA' suSamaduHpamAkAle-AdinAthakAle bhavet tathA 'dussamasusamAkAle vA hojA' duHSamasuSamAkAle vA bhavet samutpadyeta ityarthaH 'no dussamAkAle honA no dussamadussamAkAle hojjA' no duHSamAkAle no vA duHSamaduHSamAkAle bhavet / 'saMtibhAvaM paDucca No susamamusamAkAle hojjA No susamAkAle honA' sadbhAvaM pratItya no suSamasuSamAkAle bhavet no vA suSamAkAle bhavet, sadbhAvApekSayA prathama dvitI. yArake na bhavatItyarthaH, kintu 'susamadussamAkAle hojjA dussamamusamAkAle vA he gautama ! vaha janma kI apekSA lekara suSamasuSamA nAmake prathama Araka meM nahIM hotA hai tathA 'No susamAkAle hojanA' suSamAnAma ke dvitIya Araka meM bhI nahIM hotA hai kintu 'susamadustamAkAle hojjA' suSamaduHSamAkAla meM AdinAtha ke samaya meM tRtIya Araka meM hotA hai| tathA-dussamasusamAkAle vA hojjA' duHSamasuSamAkAla meM caturtha Araka meM bhI vaha hotA hai| 'no dustamAkAle hojjA' no dussamadussamAkAle hojjA' para duSamAkAla meM vaha nahIM hotA hai aura na vaha duHSamaduHSamAkAla meM bhI hotA hai| 'saMtibhAvaM eDucca No susamasusamAkAle hojjA No susamA. kAle hojjA' sadbhAva kI apekSA se vaha pulAka sAdhu prathama suSamasuSamA kAla meM nahIM hotA hai dvitIya suSamA kAla meM bhI nahIM hotA hai| kintu 'susamadussamAkAle hojjA dussamasusamAkAle vA hojjA' suSama te janmanI apekSAe suSama suSamA nAmanA pahelA ArAmAM hotA nathI. 'No sasamAkAle hojjA' suSamA nAmanA bhI ArAma 5 DaratA nathI. parata 'sasamadarasamAkAle hojjA' suSama hupamA mA meTale haiM mAhinAtha mA. pAnanA samayamA zrI rAmA DAya che. tathA 'dussamasusamAkAle vA hojjA' pAsapamA bhoTa yAthA pArAmA 5 te 31ya che. 'no dussamA. kAle hojjA, no dussamadussamAkAle hojjA' 52' tuSamA mata hotA nathI. tabhana duSama huSamA mAM 55 tA nathI. 'saMtibhAvaM paDucca jo susamasusamAkAle hojjA No susamAkAle hojjA' samApanI apekSAthI te palAka sAdhu pahelA suSama suSamA kALamAM hotA nathI. bIjA suSamA kALamAM sAta nathI. 52'tu 'susamadussamAkAle hojjA' dussamasukhamAkAle vA hojA' suSabha pabhA sabhA DAya cha, haSabha suSamA mAM hAya. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.6 sU05 dvAdazaM kAladvAranirUpaNam 107 hojjA-dussamAkAle vA hojjA' suSamaduHSamAkAle bhavet duHSamasupapAkAle yA bhavet duHSamAkAle vA bhavet etasmin kAlatraye sadbhAvApekSayA bhavatItyarthaH, 'no dussamadussamAkAle hojanA' duHSamaduHpamAkAle-paSThArake no bhavet pulAko janmApekSayA tRtIyArakasyA'ntimabhAge tathA caturthe Arake bhavati, tathA sabhAvApekSayA tRtIya caturthapazcamArake'pi bhavet-tatra yadi yaH caturthAra ke samutpabho bhavet tasya paJcamArake sadbhAvo bhavati tRtIyacaturthArakayo janmasadbhAvI ubhAvapi bhavataH / utsarpiNIkAle tu dvitIyacaturtharakeSu pulAko janmApekSayA bhavati, tatra hi dvitIyArakasyAvasAne samutpadyate tathA tRtIyArakasya prArambhabhAge cAritraM svIkuryAt tRtIyacaturthArakayostu janmacAritrameta dubhayamapi bhavati duHSamA kAla meM hotA hai, duHSamasuSamAkAla meM hotA hai aura duSamA jo paMcama kAla hai usameM hotA hai| 'no dussamadusmamAkAle hojjA' chaThA Araka jo duHSama duHSamA hai usameM nahIM hotA hai / tAtparya isa samasta kathana kA aisA hai ki pulAka, janma kI apekSA tunIya Araka ke antima bhAga meM aura caturtha ArakameM hotA hai tathA sadbhAya kI apekSA tRtIya caturtha aura paMcama ArakoM meM bhI hotA hai| ina ArakoM meM se yadi vaha caturtha Araka meM utpanna hotA hai to usakA sadbhAva paMcama Araka meM hotA hai / isa prakAra tRtIya caturtha ArakoM meM janma aura sadabhAva ye donoM bhI hote haiM utptarpiNI kAla meM to dvitIya tRtIya aura caturtha ina ArakoM meM pulAka janma kI apekSA se hotA hai| yahAM inameM yaha dvitIya Araka ke anta meM utpanna yadi hotA hai to tRtIya Araka ke prArambha bhAga meM cAritra ko aGgIkAra kara letA hai| isa bhane duSamA 2 paay| 17 // che tamA DAya che. 'no dussamadussamAkAle hojA' cho Aro je duSama duSamA che, temAM hotA nathI. A saghaLA kathananuM tAtparya e che ke-pulAka janmanI apekSAthI trIjA, ane cothA ArAonA pahelA bhAgamAM hoya che. tathA sadUbhAvanI apekSAthI trIjA, cothA ane pAMcamA ArAmAM paNa hiya che, A ArAomAMthI je te cothA ArAmAM utpanna thAya che, te tene sadbhAva pAMcamA ArAmAM hoya che. A rIte trIjA ane cothA A ArAomAM janma ane sadUbhAva A bane hoya che. utsapiNI kALamAM te bIjA trIjA ane cothA A ArAomAM janmanI apekSAthI pulAka hoya che. ahIMyAM te bIjA ArAnA aMtamAM je utpanna thAya che, te trIjA ArAnA prAraMbha kALamAM cAritra svIkArI le che. A rIte trIjA ane zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 bhagavatIsUtre sadbhAvApekSayA tu tRtIyacaturthArakAyoreva cAritrapatipattirbhavatIti samuditAH / 'jai ussappiNIkAle hojnA' yadi sa pulAka utsarpiNIkAle bhavet tadA-ki 'dasamasamAkAle hojjA 1' kiM duHSamaduHSamAkAle utsarpiNyAH prathamArake khalu samutpadyate athavA 'dusamAkAle hojjA' du.SamAkAle bhavet athavA 'dasamasusamAkAle. hojjA' duHSamasuSamAkAle utsarpiNyA stRtIyArake bhavet athavA 'susamasamAkAle hojjA' suSamaduHSamAkAle bhavet athavA 'susamAkAle hojjA' suSamAkAle bhavet athavA 'musamasuptamAkAle hojjA' suSamasuSamAkAle SaSThArake bhavediti prshnH| bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jammaNaM paDucca' janma pratItyaprakAra tRtIya aura caturtha ina do ArakoM meM janma aura sadbhAva ye donoM bhI hote haiM evaM sadbhAva kI apekSA tRtIya aura caturtha Arako meM hI cAritra kI prattipatti hotI hai| 'jai ussappiNIkAle hojjA' yadi vaha pulAka utsarpiNI kAla meM hotA hai to kyA vaha 'dustamadussamAkAle hojjA' duHSamaduHSamAkAla nAmaka prathama Araka meM hotA hai ? athavA 'dussamAkAle hojjA' duHSamAkAla meM-dvitIyakAla meM-hotA hai? 'dussamasusamAkAle hojjA' athavA duHSamasuSamAkAla meM hotA hai ? tRtIya kAla meM hotA hai ? athavA 'susamadussamAkAle hojjA' caturtha supamaduHSamAkAla meM hotA hai ? athavA 'susamA kAle hojjA' pAMcaveM suSa. mAkAla meM hotA hai, athavA 'susamasusamAkAle hojjA' utsarpiNI ke suSamasuSamAnAma ke chaThe Araka meM hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM-'goyamA! jammaNaM paDucca' he gautama! cothA A be ArAomAM janma ane sadbhAva e bane paNa hoya che. ane sadabhAvanI apekSAthI trIjA ane cothA ArAomAM ja cAritranI utpatti DAya che. 'jai ussappiNIkAle hojjA' le te yars Gralqeel mi Aya hai, to zuta 'dussamadussamAkAle hojjA' hubha huSamA mAM-paDasA mA saya cha ? athavA 'dussamAkAle hojjA' hupamA mAM-vilon ki DAya cha ? 'dussamasusamAkAle hojjA' athavA ma suSamA mAM aya hai-trI mi DAya cha ? athavA 'susamadussamAkAle hojjA' yAthA suSama pamA ma ya cha ? athavA 'susamAkAle hojA' pAyamA suSamA mAM jAya che ! athavA 'susamasusamAkAle hojjA' Gral4l suSama suSamA nAmanA 6 chaThThA ArAmAM hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmI ne kahe cha-goyamA ! jammaNaM paDucca' 3 gautama! manI apekSAthI yars sApa zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0253.6sU05 dvAdazaM kAladvAranirUpaNam 109 janmApekSayA ityarthaH, 'No dussamadussamAkAle hojjA' no duHSamaduHSamA kAle bhavet duHSamaduHSamAkAle naiva samutpadyate pulAka ityarthaH, kintu 'dussamAkAle yA hojjA' duHSamAkAle vA bhavet janmApekSayA, tathA 'dussamasusamAkAle vA hojjA' duSamasuSamAkAle vA bhavet tathA-'susamadussamAkAle vA hojjA' suSamaduHSamA kAle vA bhavet, 'no suSamAkAle bhavediti / 'saMtibhAvaM paDuca' sAvaM pratItya, 'no samasamAkAle hojjA' no duHSamaduHSamAkAle bhavet kintu 'dusamAkAle hojjA' duHSamAkAle bhavet 'dasamasusamAkAle vA hojjA susamadussamAkAle vA hojjA' duSamasuSamAkAle vA bhavet suSamaduHSamAkAle vA bhavet 'yo susamAkAle hojjA No susamasusamAkAle hojjA' no suSamAkAle bhavet no vA suSamasuSamAkAle jamma kI apekSA pulAka sAdhu 'No dussamadussamAkAle hojjA' duHSamaduSamAkAla meM nahIM hotA hai-'dussamAkAle vA hojjA' kintu duSamAkAlameM hotA hai| 'dussamasusamakAle vA hojjA' duSamasuSamA. kAla meM hotA hai 'susamadussamAkAle hojA' suSamaduHSamA kAla meM hotA hai tathA 'no suSamAkAle hojA no susamasusamAkAle hojjA' yaha suSamAkAla meM nahIM hotA hai aura na suSamasuSamAkAla meM hotA hai| 'saMtibhAvaM paDucca' tathA sadbhAva kI apekSA lekara 'no dussama dussa. mAkAle hojjA' duHSama duHSamA kAle meM nahIM hotA hai| jo dussamA kAle hojjA' duHSamAkAla meM nahIM hotA hai 'dussamasusamAkAle vA hojjA susamadussamAkAle vA hojjA' duHSama suSamAkAla meM hotA hai| aura suSamaduHSamAkAla meM hotA hai| 'No susamAkAle hojjANo susamA susamA kAle hojA' suSamAkAla meM tathA suSamasuSamAkAla meM nahIM 'No dussamadussamAkAle hojjA' hupamahApamA khAtA nathI. 'dussamAkAlevA hojjA' paraMtuSamA mAMDAya che. 'duHsamasusamakAle vA hojjA' hupama suSamA bhAMDAya che. 'susamaduHsamAkAle hojjA' suSamahupamA mAya che. tathA 'no susamAkAle hojA no susamasusamAkAle hojjA' te suSamA agamA hAtA nadhI mana suSabha suSamA mAM 55DAtA nathI. 'saMtibhAvaM paDucca' tathA sahalAnI apekSAthI 'no dussamadussamAkAle hojjA' hubha huSamA mAMDatAnA 'dussamAkAle hojA' duSamA DAya che. 'dussamasusamAkAle vA hojjA susamadussamAkAle vA hojjA' duSabha suSamA mA ya cha, bhane suSama hupamA mi DAya che. 'No susamAkAle hojjA NA susamasusamAkAle hojjA' suSamA kALamAM tathA suSama suSamA kALamAM hotA nathI. A kathananuM tAtparya e che zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre bhavet / utsarpiNIkAle dvitIyatRtIyacaturthArakeSu pulAko janmApekSayA bhavati tatra janmApekSayA dvitIyArakasyAnte jAyate tRtIyArake tu cAritramavApnoti, tRtIyacaturthAskayostu utpadyeta cAritraM prApnoti, sadbhAvApekSayA tu tRtIyacatu. skiyoreva pulAkasya sattA bhavati-tRtIyacaturthayorevArakayoreva cAritramAptirapi bhavatIti sArAMzaH / 'jai no osappiNI no ussappiNIkAle hojjA kiM susamasusamApalimAge hojjA' yadi sa pulAko no avasarpiNI no utsarpiNIkAle bhavet tadA kiM suSamasuSamA pratibhAge bhavet suSamAyAH pratibhAgaH-sAdRzyaM vidyate yasmin kAle sa suSamasuSamA pratibhAgaH tasmin suSamasuSamA pratibhAge-suSamA suSamA samAnakAle bhavet / 'susamA palimAge hojjA' suSamApratibhAge-suSamA samAnakAle bhavet / athavA 'susamaduHssamApalimAge hojjA' suSamaduHSamAprati hotA hai tAtparya isakA yahI hai ki pulAka janma kI apekSA utsarpiNI kAla ke dvitIya tRtIya aura caturtha ina ArakoM meM hotA hai vaha dvitIya Araka ke anta meM utpanna hotA hai aura tRtIya Araka meM caritra prApta kara letA hai| tathA tRtIya aura caturtha Araka meM to vaha utpanna hotA hai aura vahIM para vaha cAritra bhI dhAraNa karaletA hai| sadabhAva kI apekSA tRtIya aura caturtha Araka meM hI isakI sattA hotI hai aura vahIM para ise cAritra kI prApti ho jAtI hai| ___'jaha no opsappiNI no uslappiNI kAle hojanA' he bhadanta ! vaha pulAka sAdhu yadi no avasarpiNI no utsarpiNI kAla meM hotA hai to kiM susamasusamApali bhAge honA susamAli bhAge hojjA' kyA vaha suSama suSamA ke samAna kAla meM utpanna hotA hai ? athavA suSamA ke samAna kAla meM utpanna hotA hai ? athavA 'susamadUsamApali bhAge ke-pulAka janmanI apekSAthI utsarpiNI kALanA bIjA, trIjA ane cothA A ArAomAM hoya che. te bIjA ArAnA aMtamAM utpanna thAya che. ane trIjA ArAmAM cAritra prApta kare che. tathA trIjA ane cothA ArAmAM te utpanna thAya che. ane tyAM ja te cAritra paNa dhAraNa kare che. sadUbhAvanI apekSAthI trIjA ane cothA ArAmAM ja tenI sattA hoya che, ane tyAM ja tene cAritranI prApti thaI jAya che. __ 'jai no osappiNI noM ussa ppiNI kAle hojjA' mAvana te yaa sAdhu je ne avasarpiNI ne utsarpiNI kALamAM utpanna thAya che. te "fs susamasusamApalibhAge hojjA susamApalibhAge hojjA' zute suSamAnA 12 // zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Pomeoprone prameyacandrikA DhokA za025 u.6 sU05 dvAdazaM kAladhAranirUpaNam 111 bhAge-samAnakAle bhavet athavA-'dussapasusamApalibhAge hojjA' duSpamA suSamApratibhAge bhavediti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jamaNasaMvibhAvaM paDucca' janmasadbhAcaM pratItya janmApekSayA sadbhAvApekSayA cetyarthaH, 'No susamasusamApalibhAge hojanA' no suSamasuSamAmatimAge. bhavet sa pulAkaH / 'no susamApalibhAge hojjA' no suSamApratibhAge bhavet 'no susamadUsamApalimAge hojjA' no suSamaduHSamApratibhAge bhavet kintu 'dussamasusamApalimAge vA hojjA' duHSamasuSamApratibhAge vA bhavediti suSamasuSamAyAH hojjA' suSama duHSamA ke samAna kAla meM utpanna hotA hai ? 'dussama susamApali bhAge hojjA' athavA duHSamamuSamA ke samAna kAla meM utpanna hotA hai ? suSamasuSamA kA pratibhAga samAnatA jisa kAla meM hove vaha suSamasuSamA pratibhAga kAla hai isI prakAra se suSamA pratibhAga Adi meM bhI samajhanA cAhiye aisA yaha prazna gautama ne isaliye kiyA hai ki aisA kAla devakuru Adi akarmabhUmiyoM meM hai / isa ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! jammaNa saMtibhAvaM paDDucca jo susamA susamApaDibhAge hojjA' he gautama janma aura sadbhAva kI apekSA lekara jaba tumhAre prazna ke uttara kA vicAra kiyA jAtA hai taSa to vaha suSamasuSamA ke samAna kAla meM utpanna nahIM hotA hai 'no susamApalibhAge hojjA' suSamA ke samAna kAla meM utpanna nahIM hotA hai jo susamadussamApalibhAge hojjA' suSamaduHSamA ke samAna kAla meM utpanna nahIM hotA hai, kintu-'dussama susamApalibhAge hojanA' duHSamasuSamA ke mA 5nna thAya cha 1 mA 'susamadUsamApalibhAge hojjA' suSamApamAna saramA ma Gtpanna yAya cha ? 'durasamasusamApalibhAge hojjA' mA pama suSamAnA sarakhA kALamAM utpanna thAya che ? suSama suSamAne pratibhAga-sarakhApaNuvALe je kALamAM hoya te suSama suSamA pratibhAga kahevAya che. eja rIte suSamA pratibhAga vigeremAM paNa samajavuM. A prazna zrIgautamasvAmIe e mATe karyo che ke-A kALa devakurU vigera akarmabhUmImAM che. A prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA ! jammaNa saMtibhAva paDucca ko susamasusamApaDibhAge hojjA' 8 gautama ! manI mapekSAthI nyAre tmaa| praznane vicAra karavAmAM Ave che. tyAre te suSama suSamAnA samAna kALamAM panna yatA nathI. 'no susamApalibhAge hojjA' suSamAnA samAna Mi Grurna thA nathI. 'NoM susamadUsamApalibhAge hojjA' suSabha pabhAnA samAna zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - __ magavatImatre samAnakAlo devakuruttarakuruSu bhavati, suSamAsamAnakAlaH harivaparampakavarSeSu bhavati, haimavatahairaNyavateSu suSamaduHSamA samAnakAlo bhavati, eteSu triSu kSetreSu pulAko naivotparate, duHSamasuSamAsamAnakAlazca mahAvideheSu bhavati, atra pulAka utpadyate iti / 'bauseNaM pucchA' bakuzaH khalu bhadanta ! kim avasarpiNIkAle bhavet utsarpiNIkAle vA bhavet no aksapiNI no utsapiNIkAle yA bhavediti pRcchA praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'osa. piNI kAle pA hojjA ussappiNIkAle vA hojjA No osappiNI jo ussasamAna kAla meM utpanna hotA hai| suSamasuSamA ke samAna kAla devakuru uttara kuru meM hotA hai suSamA ke samAna kAla harivarSa aura ramyaka varSa meM hotA haiM suSama duHSamAke samAna kAla himavaMta aura aiNyavatakSetra meM hotA hai aura duHSamatuSamA ke samAna kAla mahAvideha kSetra meM hotA hai| ina meM se tIna kSetroM meM pulAka utpanna nahIM hotA hai aura sadbhAva bhI nahIM hotA hai / duHSamasuSamA ke samAnakAla videha kSetroM meM hotA hai isameM pulAka kI utpatti hotI hai yaha bAta Upara prakaTa kara dI gaI hai| 'cause NaM pucchA' gautamasvAmI ne isa maMtra dvArA prabhuzrI se aisA pUchA hai-he bhadanta ! bakuza sAdhu kyA utsarpiNIkAla meM hotA hai ? athavA avasarpiNI kAla meM hotA hai ? athavA no utsarpiNI no avasarpiNI kAla meM hotA hai ? isa prazna ke uttara meM pramuzrI gautamasvAmI se kahate hai-'goyamA ! osappiNI kAle vA hojA, ussappiNI kAlevA hojjA' Biwi B5-na yatA nathI. 52'tu 'dussamasusamApalibhAge hojjA' hupama suSa. mAnA sarakhA kALamAM utpanna thAya che. suSama suSamAne samAna kALa devakupha uttararUmAM hoya che. suSamAne samAnakALa harivarSa ane ramyaka varSamAM hoya che. suSama duSamAne samAna kALa himavaMta ane araNyavata kSetramAM hoya che. ane duSama suSamAne samAna kALa mahAvideha kSetramAM hoya che. A traNa kSetramAM pulAka utpanna thatA nathI. duHSama suSamAne samAna kALa videha kSetramAM hoya che. temAM pulAkanI utpattI hoya che, e vAta upara batAvavAmAM AvI che. 'bauseNaM pucchA' zrIgItabhasvAmI yA sUtradvArA prabhuzrIna me 57yu che ke-he bhagavana bakuza sAdhu zuM utsarpiNI kALamAM utpanna thAya che ? athavA avasarpiNI kALamAM utpanna thAya che? athavA ne utsarpiNI ne avasarpiNI kALamAM utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama thAmIche -'goyamA ! osappiNIkAle vA hojjA, ussa ppiNIkAle yA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u06 sU05 dvAdazaM kAladvAranirUpaNam 113 ferntkALe vA hojjA' avasarpiNIkAle vA bhavet kuzaH, utsarpiNIkAle vA bhaveta no avasarpiNI no utsarpiNIkAle vA bhavedityuttaram / 'jai osappiNIkAle hojjA ki samasamAkAle hojjA - pucchA' yadi sa bakuzaH avasarpiNIkAle bhavet tadA kiM suSamasuSamAkAle bhavet suSamAkAle vA bhavet suSamaduHSamAkAle vA bhavet duSamasuSamA kAle vA bhavet duSSamAkAle vA bhavet duSSamaduSyamA kAThe vA bhavediti pRcchA praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! ' jaMmaNaM saMtibhAvaM ca pahuca ' janma sadbhAvaM ca pratItya janmApekSayA sadbhAvApekSayA cetyarthaH, 'No sumasumamAkAle hojjA No susamAkAle hojjA' jo okhapiNI No utsapiNIkAle vA hojjA' he gautama / bakuza sAdhu avasarpiNI kAla meM bhI ho sakatA hai utsarpiNI kAla meM bhI ho sakatA hai aura no avasarpiNI no utsarpiNI kAla meM bhI utpanna ho sakatA hai| 'jaha osapiNI kAle hojjA, kiM susamasusamAkAle hojjA pucchA' yadi he bhadanta / bakuza avasarpiNI kAla meM hotA hai to kyA vaha suSamasuSamA nAma ke pahile Are meM hotA hai ? athavA suSamA nAma ke dvitIya Are meM hotA hai ? athavA suSama duHSamA nAmake tRtIya Are meM hotA hai ? athavA duHSamasuSamA nAmake caturtha Are meM hotA hai ? athavA duHSamA nAma ke pAMcaveM Are meM hotA hai ? athavA duHSama duHSamA nAma ke chaThe Are meM hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM - 'goyamA ! jamaNaM saMtibhAvaM pahucca' he gautama ! janma aura sadbhAva kI apekSA se bakuza sAdhu 'No susama hojjA, No omrappiNI, No ussappiNIkAle vA hojjA' he gautama! maDuza sAdhu avasarpiNI kALamAM paNa utpanna thAya che, ane utsarpiNuI kALamAM paNa utpanna thaI zake che, tathA ne utsarpiNI kALa tathA nA avasarpiNI kALamAM pazu utpanna thardha za} che. 'jai osappiNIkAle hojjA ki subamasusamAkAle hojjA puSkara' he bhagavan jo akuza utsarpiNI kALamAM utpanna thAya che, te zuM te suSama suSamAnA pahelA ArAmAM utpanna thAya che ? athavA suSamA nAmanA khIjA ArAmAM utpanna thAya che? athavA suSamA duHSamA nAmanA trIjA Ara mAM utpanna thAya che? athavA duHSama suSamA nAmanA ceAthA ArAmAM utpanna thAya che? athavA duHSamAM nAmanA pAMcamAM arAmAM utpanna thAya che? athavA duHkhama duHSamAM nAmanA chaThThA ArAmAM utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 4 4 4 - 'goyamA ! jamaNaM saMtibhAvaM paDucca' he gautama! janma bhane saha bha0 15 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 bhagavatIsUtre suSamasuSamAkAle na bhavati bakuzaH, no vA suSamAkAle bhavet kintu 'susamadussamAkAle vA hojjA dussamasusamAkAle vA hojjA dussamAkAle vA hojjA' muSama. duSSamAkAle vA bhavet duSpamasuSamAkAle vA bhavet duSamAkAle vA bhavet kintu 'no dussamadussamAkAle hojjA' no duSSamaduSamAkAle bhavet 'sAharaNaM paDucca annayare samAkAle hojjA' saMharaNaM pratItya punaH anyatarasmin samAkAle bhavet bakuza iti / 'jai ussappiNIkAle hojjA' yadi sa bakuza utsarpiNIkAle bhavet tadA 'kiM dussamadussamAkAle hojA-pucchA' kiM duSSamaduSpamAkAle vA bhavet duSamAkAle vA khusamA kAle hojjA ko susamA kAle hojjA' na suSamasuSamA nAmake prathama Are meM hotA hai na suSamA nAma ke dvitIya Are meM hotA hai 'susamadussamAkAle vA hojjA, dussamasusamAkAle vA hojjA' kintu suSama duHSamA nAma ke tRtIya Are meM hotA hai aura duHSamasuSamA nAma ke caturtha kAla meM hotA hai / 'dussamAkAle vA hojjA' 'duSSamA nAma ke pAMcaveM Are meM utpanna hotA hai| kintu 'no dussamadussamAkAle hojjA' duSSamaduSSamA nAma ke chaThe Are meM nahIM hotA hai / 'sAharaNaM paDucca annayare samAkAle hojjA' saMharaNa kI apekSA se to Sakuza sAdhu kisI bhI Are meM ho sakatA hai| 'jai ussappiNI kAle hojjA' yadi he bhadanta ! vaha bakuza sAdhu utsarpiNI kAla meM hotA hai to 'kiM dussama dussamAkAle hojjA pucch|' kyA vaha duHSama duHSamA kAla meM hotA hai ? athavA duSSamAkAla meM hotA bhAvanI apekSAthI maza sAdhu 'No susamasusamAkAle hojjA NoM susamAkAle hojjA' suSama suSamA nAmAnA 53a1 mArAmA utpanna yatA nathI. mane suSamA nAmanAmI mArAmAM 55 utpanna yatA nathI. 'susamadussamAkA vA hojjA dussamasusamAkAle vA hojjA' paraMtu suSama huSamA nAmanA alon mArAmA utpanna thAya che. ane duHSama suSamA nAmanA cethA ArAmAM paNa hoya che. 'dussamAkAle vA hojjA' hupamA nAmanA pAyamA mAmA utpanna yAya che. paratu 'no dussamadussamAkAle heAjjA' Sama hupamA nAmanA ch| bhArAmA utpanna yatA nathI. 'sAharaNaM paDucca annayare samAkAle hojjA' saranI apekSAthI to madhuza sAdhu para mArAmAM za cha ? 'jai ussappiNIkAle hojjA' sagan nete madhuza sAdhu Gralqgii bhI DAya cha, 'kiM dussamadussamAkAle hojjA pucchA' zu duma du:SamA mA Aya che? athavA duSama kALamAM hoya che? athavA duSama suSamA kALamAM thAya che? zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU05 dvAdazaM kAladvAranirUpaNam 115 bhavet duSamasuSamAkAle vA bhavet suSamaduSpAkAle vA bhavet suSamAkAle vA bhavet suSamasuSamAkAle vA bhavediti pRcchA praznaH / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gotama ! 'jammaNaM Ducca No dussamadussamAkAle hojA jaheba pulAe' janma pratItya no duSpamaduSSamAkAle bhavet bakuzaH yathaiva pulAkaH, pulAkaviSaye yathA kathitaM sarva bakuzaviSaye'pi jJAtavyam tathAhi-duSpamAkAle bhadevaduSpamasuSamAkAle vA bhavet suSamaduSamAkAle vA bhavet no suSamAkAle bhavetana vA suSamasuSamAkAle bhavediti / 'saMtibhAvaM paDucca No dussamadussamAkAle hojjA' sadbhAvaM pratItya sabhAvApekSayA ityarthaH, no duSamaduSamAkAle bhavet, 'no dUsamA. hai ? athavA duHSamatuSamA kAla meM hotA hai ? athavA suSama duSSamAkAla meM hotA hai ? athavA suSamA kAla meM hotA hai ? athavA suSamasuSamA. kAla meM hotA hai ? isa gautamasvAmI ke prazna ke samAdhAna nimitta prabhuzrI unase kahate haiM-'goyamA! jammaNaM paDucca' he gautama ! janma kI apekSA se to vaha bakuza sAdhu utsapiNI kAla ke 'no dussamadustamA kAle hojjA jaheva pugae' duSSamaduSSamA kAla meM utpanna nahIM hotA hai isa prakAra kA jaisA kathana pulAka sAdhu ke viSaya meM kahA gayA hai usI prakAra kA samasta kathana pakuza ke sambandha meM bhI kahanA cAhiye / tathA ca vaha bakuza sAdhu utsarpiNI kAla ke duHSamA Are meM utpanna hotA hai duSSama suSamA kAla meM utpanna hotA haiM suSamadaSamakAla meM utpanna hotA hai suzmAkAla meM athavA suSamasuSamAkAla meM vaha utpanna nahIM hotA hai| 'saMtibhAvaM paDucca No dussamadussamA kAle hojjA' sadbhAva kI apekSA se vaha bakuza sAdhu duSama. athavA suSama duSamA kALamAM hoya che? athavA suSamA kALamAM hoya che? athavA suSama suSamA kALamAM hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama 2vAmIna ache 3-'goyamA! jammaNaM paDucca' he gautama! manI bhayesAthI to tbh3|| sAdhu SAGAgii apanA 'noM dussama dussamAkAle hojjA jaheva pulAe' Sama hupama mA utpanna thA nathI. ma. pramANunu 2 pramANe pulAka sAdhunA saMbaMdhamAM kathana karyuM che, e ja pramANenuM saghaLuM kathana bakuza sAdhunA saMbaMdhamAM paNa kahevuM joIe. tathA te bakuza sAdhu utsarpiNI kALanA duHSamAM ArAmAM utpanna thAya che. duSama suSamA kALamAM utpanna thAya che. suSama duSama kALamAM utpanna thAya che suSamA kALamAM tathA suSama suSamA mA ta pana yatA nathI. 'saMtibhAvaM paDuccha' samApanI apekSAthI ta za sAdhu 'no dussamadussamAkAle hojjA' zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre kAle hojjA' no duSpamAkAle bhavet 'evaM saMtibhAveNa vi jahA pulAe' evaM sadbhAvenApi yathaiva pulAkA, 'jAva No sumamasusamAkAle hojjA musamadussamAkAle hojjA-no suptamAkAle hojjA' eteSAM grahaNaM bhavatIti / 'sAharaNaM paDuccaH annayare samAkAle hojjA' saMharaNaM pratItya anyatarasmin samAkAle bhavediti / 'jai No osappiNIkAle pucchA' yadi sa bakuzo no avasarpiNI no utsarpiNI kAle bhavet tadA kiM suSamasuSamA pratibhAge bhavet suSamaduSSamA pratibhAge vA bhavet duSSamasuSamA pratibhAge bhavedvakuza iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' duSSamAkAla meM nahIM hotA hai 'no duSSamA kAle bhavet' isI prakAra vaha duSamAkAla meM bhI nahIM pAyA jAtA hai evaM saMtibhAveNa vi jahA pulAe' isa prakAra sadbhAva kI apekSA se bhI samasta kathana pulAka ke jaisAhI jAnanA cAhiye 'jAva jo susamasusamA kAle hojjA' yAvat vaha ussarpiNIkAla ke suSamasuSamA Are meM nahIM pAyA jAtA hai yahAM pAvatpada se 'dussamasusamA kAle hojjA, susamadussamAkAle hojjA, no susamAkAle hojjA, isa pATha kA grahaNa huA hai| 'sAharaNaM paDucca annayare samAkAle hojanA' saMharaNa kI apekSA se to vaha suSamasuSamAdi kisI bhI eka samAkAla meM pAyA jA sakatA hai| 'jai No osappiNIkAle pucchA' he bhadanta ! yadi vaha bakuza no avasarpiNI no utsarpiNI meM hotA hai, to kyA vaha suSamasuSamA ke samAna kAla meM hotA hai ? athavA suSamA kAla meM utpanna hotA hai ? athavA duSama duSamA kALamAM utpanna thatA nathI. arthAt teo te kALamAM hatA nathI. 'no duSSamAkAle bhaveta' me zate te duSamA mA 54 jAta nathA. 'evaM saMtibhAveNa vi jahA pulAe' zata sahalAnI apekSAthI saghaNu thana YkhAna thana prabhAe / samA. 'jAva NoM susamasusamakAle hojjA' yAvat te utsarpiNI kALanA suSama suSamA ArAmAM hotA nathI. ahiyAM yAvatpadathI dassamasusamAkAle hojjA, susamadussamAkAle hojjA, no susamAkAle hojjA' AL 48 saha thye| che. 'sAharaNaM paDucca annayare samAkAle hojjA' - raNanI apekSAthI te te dareka kALamAM utpanna thAya che. arthAt badhA kALamAM teone saMbhava hoya che. __ 'jai No ossappiNIkAle pucchA' 3 mAnne ta 5 / AAN. NImAM ne utsarpiNImAM hoya te zuM te suSama suSamAnA samAna kALamAM hoya che? athavA suSama duSamAnA samAna kALamAM hoya che? athavA duSama zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.6 sU05 dvAdazaM kAladvAranirUpaNam 117 ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jamaNa saMtibhAvaM paDucca No susamasupamApaDimAge hojjA' janma sadbhAvaM pratItya-janmasadbhAvamapekSyetyarthaH no suSamAsuSamA pati. bhAge bhavet 'jaheva pulAe jAva samasusamApalibhAge hojjA' yathaiva pulAko yAvat duSSamasuSamApatibhAge bhavet atra yAvatpadena-no suSamApratibhAge bhavet-no suSamaduSSamApratibhAge bhavenadanayoH saMgraho bhavatIti / 'sAharaNaM paDucca annayare palibhAge hojjA' saMharaNaM pratItya anyatarasmin pratibhAge bhavet saMharaNApekSayA tu. eSu yasmin kasmiMzcidekasmin kAle bhavedityarthaH / 'jahA bause evaM paDisevaNA kusIle vi' yathA bakuzaH evaM pratisevanAkuzIlo'pi / pratisevanA kuzIlo'pi suSamaduSSamA ke sAmana kAla meM hotA hai ? athavA duSpamasuSamA ke samAna kAla meM hotA hai isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jamma NaM saMtibhAvaM paDucca No susamasusamA paDibhAge hojjA' he gautama ! janma aura sadbhAva kI apekSA karake vaha bakuza suSamasuSamA ke samAna kAla meM utpanna nahIM hotA hai aura na pAyA jAtA hai 'jaheva pulAe jAva dussamatusamA palibhAge hojjA' ityAdi samasta kathana pulAka ke kathana jaisA hI jAnanA cAhiye / 'jAva dussamasusamA palibhAge hojjA' yAvat vaha duSamasuSamA ke samAna kAla meM hotA hai| yahAM yAvatpada se 'no suSamA pratibhAge bhavet no suSamaduruSamApratibhAge bhavet' ina do padoM kA saMgraha huA hai| 'sAharaNaM paDucca annayare palimAge hojjA' saMharaNa kI apekSA vaha kisI bhI kAla meM ho sakatA hai| 'jahA bause evaM paDisevaNA kusIle vi' jaisA kathana bakuza ke samdha suSamAnA samAna kALamAM hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'gaaymaa ! jammaNaM saMtibhAvaM paDucca NoM susamasusamApaDibhAge hojjA' gItama! janma ane sadbhAvanI apekSAthI te bakuza suSama suSamAnA samAna kALamAM 6panna yatA nathI. bhana ta pramANe DaratA 5 nathI. 'jaheva pulAe jAva durasamasusamApalibhAge hojjA' vigere saghaNu thana mAnA 4thana prabhArI ra samAna. 'jAva dussamasusamA paDibhAge hojjA' yApatta Sabha suSamAnA samAna mA DAya che. mahIyAM yAt54thI noM suSamA pratibhAge bhavet no suSamaduSSamApratibhAge bhavet' mA me pahAnI saDa thye| che. 'sAharaNaM paDucca annayare palibhAge hojjA' 7264nI apekSAthI te 55 sapa che. 'jahA bause evaM paDisevaNAkusIle vi' manA mAre zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 bhagavatIsUtre bakuzavadeva vaktavya ityarthaH, 'evaM kasAyakusIle vi' evaM bakuzavadeva kaSAyakuzIlospi vaktavyaH | 'NiyaMTho siNAoya jahA pulAo' nirgranthaH snAtakava yathA pulAkaH, pulAkanadeva etau nirgranthasnAtako vaktavyau ityarthaH / puLAkApekSayA etayorvailakSaNyaM punarAha - 'NavaraM' ityAdi, 'navaraM eesi amahiyaM sAharaNaM bhANiyabvaM' navaram - kevalam etayo nigranthasnAtakayo ramyadhikaM saMharaNaM bhaNitavyam pulAkasya pUrvoktarItyA saMharaNaM na bhavatIti kathitam - etayozca saMharaNaM saMbhavatIti kRtvA saMharaNaM vaktavyam - nirgranthasnAtakayoH saMharaNApekSayA sarvakAle sadbhAvaH kathitaH asau pUrvasaMhRtayo nigranthasnAtakatvamAptau satyameva tadapekSayA jJAtavyaH, yato vedarahitAnAM sAdhUnAM saMharaNaM na bhavatIti taduktam " 1 meM kiyA gayA hai so isI prakAra kA kathana pratisevanA kuzIla ke sambandha meM bhI karanA caahiye| 'evaM kalAyakusIle vi' kaSAya kuzIla ke sambandha meM bhI aisA hI kathana jAnanA cAhiye / 'NiyaMTho siNAo ya jahA pulAo' pulAka sAdhu ke kathana ke jaisA kathana nirgrantha aura snAtaka sAdhuoM ke sambandha meM karanA cAhiye / parantu pulAka ke kathana kI apekSA jo ina donoM ke kathana meM bhinnatA hai vaha isa prakAra se hai - 'NavaraM eesiM amahiyaM sAharaNaM bhANiya' ki inakA saMharaNa adhika kahanA cAhiye / pulAka kA pUrvoktarIti se saMharaNa nahIM hotA hai / aisA kahA gayA hai aura inakA saMharaNa saMbhavita hotA hai ataH inakA saMharaNa kahanA caahiye| ninya aura snAtaka kA saMharaNa kI apekSA sarvakAla meM sadbhAva kahA gayA hai so yaha pahile saMhRta hue unake nirgranyAvasthA kI aura snAtaka avasthA kI prApti ho jAne se pramANenu kathana karavAmAM Avyu che, eja pramANenuM thana pratisevanA kuzI sanA saMdhamAM pazu haravu koI yo, 'evaM kasAyakusIle vi' uSAya suzIlatA sumadhamAM pazu khena prabhASenuM uthana samavu' 'niyaMThoM kSiNAoya jahA pulAo' pulAka sAdhunA kathana pramANenu' kathana nigrantha ane snAtaka sAdhuenA saMkha dhamAM karavu joIe. paraMtu putrAkanA kathananI apekSAthI A bannenA kathanamAM bhinnayAgu che. te yA pramANe che. 'NavaraM paesi amahiyaM bAharaNaM bhANiyAM ' temanuM saharaNu vadhAre kahevuM joie. pulAnuM saharaNa pahelAM kahyA pramANe hAtu nathI. tema kahyuM che. teonuM saharaNu sa`bhavita hAya che. tethI teonu sa'haraNu kahevu joIe. nigraMtha ane snAtakanA sa'haraNanI apekSAthI sava kALamAM bhAva kahela che. tA pahelA sa`hata thayelA teone nitha avasthAnI zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 3.6 sU05 dvAdazaM kAladvAranirUpaNam 'samaNImavagayaveyaM parihArapulAyamadhyamataM ca / copurvi AhArayaM ca Nayakoi saMharai' / 119 chAyA -- zramaNI mapagatavedaM parihArapulAkamapramasaM ca / caturdaza pUrviNamAhArakaM ca na ko'pi saMharati / 'sesa taM ceva' zeSaM tadeva anyatsarvam plAkavadeva nirgranthasnAtakayo ISTa. vyamiti / gataM dvAdazaM kAladvAram || 1205 // atha trayodazaM gatidvAramAha-tatra saudharmAdinA devagatirindrAdaya stadmedA svadAyuzca pulAkAdInAM nirUpayannAha - 'pulAe NaM bhaMte' ityAdi / mUlam - pulAe NaM bhaMte! kAlagae samANe kiM gatiM gaccha goyamA ! devagaI gacchai devagaI gacchamANe kiM bhavaNavAsIsu uvavajjejjA vANamaMtaresu uvavajjejjA joisi0 vemANiesu uvavajjejjA ? goyamA ! No bhavaNavAsisu uvavajjejjA No vANamaMtaresu uvavajjejjA No joisiesa uvavajjejjA, vemANiesu uvavajjejjA vaimANiesu uvavajjamANe jahanneNaM sAhamme kappe ukkoseNaM sahassAre kappe uvavajjejjA / bauseNaM evaM ceva, navaraM ukkoseNaM accue kappe / paDisevaNA kumIle jahA bause, kahA gayA hai kAraNa ki veda rahita muniyoM kA saMharaNa nahIM hotA hai| so hI kahA gayA hai- 'samaNI mavagayatreyaM' ityAdi / sAdhvI, vedarahita, parihAravizuddhika, pulAkalabdhi sampanna, apramatta, caudaha pUrvake pAThI aura AhArakalabdhiyukta inakA koI saMdaraNa nahIM karatA hai / 'sesaM taM ceva' bAkI kA aura saba kathana nirgrantha aura snAtaka kA pulAka ke kathana ke jaisA hI jAnanA cAhiye | sU0 5 // 12 vAM kAla dvAra samApta ane snAtaka avasthAnI prApti thaI javAthI krehela che, kAraNa ke vedavinAnA bhuniyotu sara hotu nathI. me madhu che hai- 'samaNImavagayaveyaM' ityAhi sAdhvI, vedarahita, tathA parihAra vizuddhi pulAka labdhisapanna, apramatta thoDa pUrvanA pAhI bhane bhADAra samdhivANAnu sAMDa hotu nathI. 'sesaM taM ceva' nigrantha ane snAtaka saMbaMdhI AkInu bIju` tamAma kathana pulAkanA tamAma kathana pramANe ja samajavuM' e rIte A khArasu* kAladvAra samApta AsU. pAA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 bhagavatI kasAyakusIle jahA pulAe NavaraM ukkoseNaM aNuttaravimANesu uvvjjejjaa| NiyaMThe gaM bhaMte !0 evaM caiva jAva vemANiesu uvavajjamANe ajahannamaNukoseNaM aNuttaravimANesu uvvjjejaa| siNAe NaM bhaMte ! kAlagae samANe kiM gaI gacchai ? goyamA! siddhigaI gacchai / pulAeNaM devesu uvavajjamANe kiM iMdattAe uvavajjejjA sAmANiyattAe uvavajjejjA tAyattIsAe uvavajjejjA logapAlattAe uvavajjejjA ahamiMdattAe vA uvava. jjejjA ? goyamA ! avirAhaNaM paDucca iMdattAe uvavajjejjA tAyattIsAe uvavajejjA logapAlattAe uvavajjejA no ahamiMdasAe uvvjejaa| virAhaNaM paDucca annayaresu uvvjjejjaa| evaM bause vi evaM pddisevnnaakuntiilevi| kasAyakusIle pucchA, goyamA avirAhaNaM paDucca iMdattAe vA uvavajjejjA jAva ahamiMdattAe vA uvavajjejjA, virAhaNaM paDucca annayaresu uvvjjejjaa|nniyNtthe pacchA goyamA! avirAhaNaM paDucca No iMdattAe uvavajjejjA, jAva No logapAlattAe uvavajjejjA, ahamiMdattAe uvavajjejA virAhaNaM paDucca annayaresu uvavajjejjA / pulAyassa NaM bhaMte! devaloesu uvavajjamANassa kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ? goyamA! jahanneNaM paliovamapuhuttaM ukkoseNaM atttthaarssaagrovmaaii|busss pucchA goyamA ! jahanneNaM paliovamapuhuttaM ukkoseNaM bAvIsaM saagrovmaaiN| evaM paDisevaNAkusIle vi| kasAyakusIlassa pucchA goyamA ! jahanneNaM paliovamapuhuttaM ukkoseNaM tettIsaM saagrovmaaiN| NiyaMThassa pucchA goyamA ! ajahannamaNukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAI ||suu0 6 // zrI bhagavatI sUtraH 16 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DESCRICS prameyacandrikA TIkA za025 u.6106 trayodazaM gatidvAranirUpaNam 121 chAyA-pulAkaH khalu bhadanta ! kAlagataH san kAM gatiM gacchati ! gautama ! devagati gacchati devagati gacchan kiM bhavanavAsiSu utpayeta vAnavyantareSUtpadyeta jyotiSkeSUtpadyeta vaimAnikeSu utpadyeta / 'gautama ! no bhavanavAsiSu no vAnavyantare. tpadheta, no jyotiSkeSu utpadheta vaimAnikeSu utpadheta / vaimAniketpadhamAno jaghanyena saudharme kalpe utkarSeNa sahasrAre kalpe utpadyena / bakuzaH khalu evameva / navaramutkarSeNa acyute klpe| pratisevanAkuzIlo yathA bakuzaH / kazAyakuzolo yathA pulAkA, navaramutkarSeNAnuttaravimAneSu utpadyeta / nirgranthaH khalu bhadanta ! evameva, yAvadvaimAnikeyUtpathamAno'jaghanyotkarSeNa anuttaravikAne tpadyeta / snA. takaH khalu bhadanta ! kAlagataH san kAM gatiM gacchati ? gautama ! siddhigati gacchati / pulAkaH khalu bhadanta ! devedhUtvadyamAnaH kimindtayotpadyeta sAmAnikatayotpadheta prAyastriMzattayotpadyeta lokapAlatayotpadyata ahamindratayA vA utpadheta? gautama ! avirAdhanaM pratItya indratayotpadyeta sAmAnitayotpadheta trAyaviMzattayospadheta lokapAlatayotpadheta-no ahamindrata potpota, virAdhanaM pratItyAnyatarekhUpa. gheta evaM bakuzo'pi, evaM pratisenAkuzIlo'pi / kaSAyakuzIlaH khalu bhadanta ! pRcchA gautama ! avirAdhanaM pratItya indratayA votpadyeta yAvat ahamindratayA votya. gheta cirAdhanaM pratItya anyatarespadheta / nirgranthaH pRcchA gautama ! avirAdhanaM patItya no indratayotpadyeta, yAvat no lokapAlatayotpadyeta--ahamindratayotpatta virAdhanaM pratItya anyattaretpadyeta / pulAkasya kha bhadanta ! devaloke pUtyadyamAnasyakiyantaM kAlaM sthitiH prajJamA ? gautama ! jaghanyena pasyopamapRthaktvam utkarSeNASTAdazasAgaropamANi / evaM pratisevanAkuzIlo'pi / kaSAyakuzIlasya pRcchA, gautama ! jaghanyena elyopamapRthaktvam utkarSeNa trayastriMzat sAgaropamANi / nimranthasya pRcchA gautama ! ajaghanyAnutkarSeNa trayastriMzatsAgaropamANi // 06 // TIkA-'pulAe NaM bhaMte ! kAlagae samANe kiM gaiM gacchaI' pulAkaH khalu bhadanta ! kalagataH san ko gatiM gacchanIti gativiSayaka prshnH| bhagavAnAha terahavAM 13 gatidvAra kA kathana 'pulAe NaM bhaMte ! kAlAe samANe kiMgati gcch|' ityAdi / TIkArtha-'pulAe NaM bhaMte ! kAlagae samANe kiMgati gacchaI' isa sUtra dvArA prabhuzrI se gautamasvAmI ne aisA pUchA hai-he bhadanta ! pulAka marakara 'pulAe bhaMte ! kAlagae samANe kiM gatiM gacchai' tyAha TI---'pulAe NaM bhaMte ! kAlagae samANe ki gati gacchai' yA sUtra. dvArA gautamasvAmIe prabhuzrIne evuM pUchavuM che ke he bhagavana pulAka sAdhu zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 bhagavatIsare 'goyamA' ityAdi / goyamA he gautama ! 'devagaI gacchaI' he gautama ! pulAko mRtvA devatvaM prApnotItyarthaH / 'devagati gaccha nANe kiM bhavaNavAsisu uvavajjenjA' devagati gacchan pulAkaH kiM bhavanavAsiSspayeta, athavA 'vANamaMtaresu upabajjejjA' vAnavyantaretpadheta 'joisiesu uvAjjejA' jyotiSkaghatpadheta, 'vemANiemu uvavajjejjA' vaimAniketpadyeta bhavanavAsivyantarajyotiSkabaimA. nikeSu katamatsu utpattiM labhate pulAka ityarthaH / bhagavAnAi-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'go bhavaNavAsimu-No vANamaMtaresu uvavajjejjA, No joi siesu uvavajjejjA' no bhavanavAsiSu no vAnavyantareSu no jyotiSkaghUtpadheta kisa gati meM jAtA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! devagaI gacchaI' he gautama ! pulAka marakara devagati meM jAtA hai / 'deva. gaI gacchamANe kiM bhavaNavAsisu uvavajjejjA' he bhadanta ! devagati meM jAtA huA vaha kyA bhavanavAsiyoM meM utpanna hotA hai ? athavA 'vANamaMtaresu uvavajjejjA' vAnavyannaroM meM utpanna hotA hai ? 'joisielu uvavajjejA' athavA jyotiSikoM meM utpanna hotA haiM 'vemANiesu uva. pajjejjA' athavA vaimAnika devoM meM utpanna hotA hai ? tAtparya isa prazna kA yahI hai ki pulAka marakara bhavanavAsI vyantara jyotiSka evaM vaimAnikoM meM se kina devoM meM utpanna hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA! No bhavaNavAsisu, No vANamaMtaresu, uvavajjejjA' he gautama! pulAka marakara bhavanavAsiyoM meM utpanna nahIM hotA hai vAnavyantaroM meM utpanna nahIMhotA hai 'No johasiepsu uvavajjejjA' jyotiSkadevoM marIne kaI gatimAM jAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa! devagaI gacchaI' gautama ! yars sAdhu bharIne vasatimA laya cha, 'devagati gacchamANe ki bhavaNavAsIsu utravajjejjA' lagana gatimA gye| tamAzu sapanAmI hemA naya cha ? athavA 'bANamaMtaresu uvavajjejjA' pAnayantazamA panne thAya cha ? 'joisiesa uvavajjejajA' athavA cyAti vomA 5nna thAya cha ? 'vemANiesu uvavajjejjA' athavA vaimAni4 mAM utpanna thAya che ? A praznanuM tAtparya e che ke-pulAka sAdhu cavInemarIne vanavAsI. vyaMtara, jyotiSka ane vaimAnika deve paikI kayA devemAM utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke'goymaa ! No bhavaNavAsIsu, No vAnamaMtaresu uvavajjejjA' he gautama! YkhA cavIne-marIne bhavanavAsIomAM utpanna thatA nathI, vAna vyaMtaromAM utpanna thata nathI. 'NoM joisiesu uvavajjejjA' cyAtidevomai Surna thatA nathI. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU06 trayodazaM gatidvAranirUpaNam 123 kintu 'vemANiesu uvajenA' vaimAnikeSu pulAko mRtvA samutpadyate saMyamasyAvirAdhanApekSayA-saMyamavirAdhane tu nai vaimAnikeSu gacchatIti bhAvaH / 'vemANiesu ubavajjamANe jahanneNaM sohamme kappe'vaimAnikepUrapadyamAnaH pulAko jaghanyena saudharma kalpe samutpadyate 'ukkoseNaM sahassAre kalpe ukvagjejjA' utkarSeNa saha. sAre kalpe utpayeta / 'bau se NaM evaM ce bakuzaH khalu evameva bakuzaviSaye evamevapulAkavadeva / bakuzaH khalu bhadanta ! kAlagataH san kutrotpadyate ? gautama ! devalokeSatpadyate deve vRtpadyamAno no bhavanavAsiSu no vyantareSu no jyotiSkeSu api tu vaimAnikeSu samutpadyate tatrApi samutpadyamAnaH jaghanyena saudharme kalpe meM utpanna nahIM hotA hai kintu vemANiesu uvajjejjA' vaimAnikadevoM meM utpanna hotA hai yaha kathana saMyama kI avirAdhanA kI apekSA se kahA gayA hai yadi vaha saMyama kI virAdhanA karadetA hai to vaimAnikoM meM utpanna nahIM hotA hai / 'vemANiesu uvavajjamANe jahanneNaM sohamme kappe' vaimAnikoM meM utpanna hone yogya huA bhI yaha jaghanya se saudharma kalpa meM utpanna hotA hai aura utkRSTa se 'ukkoseNaM sahassAre kappe uvavajjejjA' sahasrAra kalpa meM utpanna hotA hai / use gaM evaM ceva' bakuza kA utpAda bhI isI prakAra se hotA hai / arthAt jaba gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA prazna kiyA-he bhdnt| kAlagata huA bakuza kahAM utpanna hotA hai ? taba prabhuzrI ne unase kahA-he gautama ! vaha devalokoM meM utpanna hotA hai / devalokoM meM utpanna hone vAlA bhI yaha bhavanavAsI, vAnavyantara aura jyotiSka deza meM utpanna nahIM hotA hai kintu vaimAnikoM meM hI utpanna hotA hai / vaimAnikoM meM bhI yaha jaghanya para to vemANiesu uvavajjejjA' vaimAnimii Spanna yAya che. mAyana saMyamanI avirAdhanAnI apekSAthI kahela che. je te saMyamanI virAdhanA kare che, to bhAnamA 5-- thatA nathI. 'vemANiesu uvavajjamANe jahanneNaM sahimme kappe' vaimAni hemai s4-1 thAne yogya thye pAyA saudhama5i apanna thAya cha, bhane utkRSTathI 'ukkoseNaM sahassAre kappe uvavajjejjA' sanA2 465i panta thAya cha, 'bause NaM evaM ceva' bakuzane utpAta paNa Aja pramANe thAya che. arthAt gautamasvAmIe prabhuzrIne e prazna karyo ke-he bhagavana ka9pa dharmane prApta karela bakuza sAdhu kayAM utpanna thAya che ? enA uttaramAM prabhuzrIe kahyuM ke he gautama ! te devalokamAM utpanna thavAne yogya thavA chatAM paNa te bhavanavAsI, vanavyantara ane jetiSka devAmAM utpanna thatA nathI. paraMtu vaimAnika devAmAM ja utpanna thAya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 bhagavatIsUtre utpadyate iti / pulAkApekSayA yadvailakSaNaM tadAha-NavaraM' ityAdi, 'NavaraM uko seNaM accue kappe' navaramutkarSeNAcyutakalpe samutpadyate / pulAkapakaraNe utkarSataH sahasrAre utpattiH kathitA atra tu anyu ne kalpe samutpattiH kathitA etAvadeva ubhayo lakSaNyam anyatsarva samAnameveti / 'paDisevaNAkusIle jahA bause' pratisevanA kuzIlo yathA bakuzaH, yathA kAla patasya va zasya devaloke utpattiA, tatrApi na saudharmaH vAnavyantarajyotiSkeSu kintu vaidhAnikeSu tatrApi jaghanyena saudharmakalpe utkarSeNAcyutakalpe tathaiva pratisevanAkuzIlasyApi tattadrUpeNa sarvamavagantavyamiti / 'kasAyakusIle jahA pulAe' kaSayakuzIlo yathA pulAkA, yathA kAlagatasya pulAkasya deva. loke ganiH pradarzitA tatrApi vaimAni keSveva tatrApi jaghanyena saudharmakalpe tathaiva se saudharmakalpa meM utpanna hotA hai, yaha saba kathana pulAka ke prakAra jaisA hI samajhane kA hai / 'navaraM' kintu pulAkakI apekSA yahAM yaha vizeSatA hai ki 'ukkoseNaM accue kappe' uskRSTa se acyutakalpa meM utpanna hotA hai / kyoM ki pulAka ke kathana meM pulAka kI utpatti utkRSTa se sahastrAra devaloka meM kahI gaI hai| bAkI kA aura saba kathana yahAM pulAka ke hI jaisA hai| 'paDi sevaNAkusIle jahA barase' pratisevanA kuzIla kA utpAda bhI pakuza ke utpAda jaisA hI jAnanA cAhiye / prati sevanA kuzIla marakara devaloka meM hI utpanna hotA hai-anyatra nahIM, devaloka meM bhI vaha bhavanavAsI, vAnarantara evaM jyotiSka inameM utpanna nahIM hotA hai kintu vaimAnika devoM meM hI utpanna hotA hai-vahAM para bhI vaha jaghanya se saudharma devaloka meM aura utkRSTa se acyutakalpa meM utpanna hotA hai / 'kasAyakusIle jahA pulAe' pulAka ke utpAda ke cha. vaibhAhii rep nyathA sIdhama 465mA bhane TathI 'NavaraM' ukkoseNaM accue kappe' 52yuta 85bhAMpanna yAya che. pulAuna thana karatAM eja A kathanamAM aMtara che. kemake pulAkanA kathanamAM pulAkanI utpatti utkRSTathI sahastrAra devakamAM kahela che. bAkInuM tamAma kathana ahiyAM pulAkanA thana prabhAra 4 che. tema sama.. 'paDisevaNAkusIle jahA bause' pratisevanA kuzIla marIne devalokamAM ja utpanna thAya che. bIje nahIM ane devalokamAM paNa te bhavanavAsI vAnavyantara ane jatiSkamAM utpanna thatA nathI paraMtu vaimAnika devAmAM ja utpanna thAya che. ane vaimAnika devAmAM paNa te jaghanyathI saudharma devAmAM ane utkRSTathI azrutaka95mAM utpanna thAya che. 'sAyakusIle jahA pulAe' pusAnA pAnI bha pAya suzAsana STALE zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU06 trayodazaM gatidvAranirUpaNam 125 kaSAyakuzIlasyApi sarva jJAtavyam / pulAkApekSayA kaSAyakuzIlasya yadvailakSaNyaM tadAha-'NavaraM' ityAdi, 'NavaraM ukoseNaM aNuttaravimANesu ubavajjemjA' navaramutkarSe NAnuttaravimAneSu utpadyeta pulAkasya utkarSataH sahasrArakalpe utpattiH kathitA, kaSAyakuzIlasya tu utkarSato'nuttaravimAneSUpattiH kathyate etAvAneka ubhayo bhedaH, anyatsarvam pulAkavadeva ihApi jJAtavyamiti / 'NiyaMThe NaM bhaMte' nirgranthaH khalu bhadanta ! kAlagataH san kAM gatiM gacchati iti paznaH / uttaramAha'evaM cetra' ityAdi / 'evaMceva' evameva-pulAkavadeva-kiyatparyantaM pulAkamakaraNamatra netavyaM tabAha evaM jAva' ityAdi, 'evaM jAva vemANiesu ubavajjamANe ajahAnamaNuko seNaM aNuttaravimANesu uvavajjejjA' evaM yAvadvaimAnike pUtpadyamAno'jaya jaisA kaSAya kuzIla ke utpAda bhI jAnanA cAhiye parantu 'Navara ukkoseNaM aNuttaravimANelu uvavajjejjA' utkRSTa se isakA utpAda anuttara vimAnoM meM hotA hai yahI pulAka ke utpAda kI apekSA isake utpAda meM antara hai| kyoM ki pulAka kA utpAda utkRSTa se sahasrAra devaloka meM hotA hai aisA pahile kahA gayA hai| bAkI kA aura saba kathana pulAka ke utpAda ke kathana ke jaisA hI hai| 'NiyaMThe NaM bhaMte !! he bhadanta ! nirgrantha sAdhu kAlagata hokara kahAM utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'evaM ceva evaM jAva vemANiesu upayajamANe ajahannamaNukkose NaM aNuttaravimANesu uvavajjejjA' he gautama ! isa sambandha meM kathana pulAka ke kathana jaisA hI jAnanA cAhiye arthAt nirgrantha marakara bhavanavAsI, vAnavyantara, jyotiSka inameM utpanna na hokara kevala vaimAnika devoM meM hI utpanna hotA hai vahAM para bhI vaha ongo naye. 52tu 'gavaraM ukodeNaM aNuttaravimAnesu uvavajjejjA' dRSTayA tene utpAda anuttaravimAnamAM hoya che, eja pulAkanA utpAdanI ape. kSAthI A kazAyakuzIlanA utpAdamAM aMtara che, kemake-pulAkane upAta utkRSTathI sahastrAra devalokamAM hoya che. e pramANe pahelAM kahevAmAM AvyuM che. bAkInuM bhI tamAma 3thana yals pAnA 4thana pramANe che. "NiyaMThe je bhaMte ! he bhagavana nigraMtha sAdhu kALadharma pAmIne kyAM utpanna thAya che? A praznanA uttaramA prabhuzrI OM cha hai-'evaM ceva jAva vemANirasu uvavajjamANe ajahannamaNuka koseNaM aNuttaravimANesu uvavajjejjA' gautama ! ma samayamA yaa. kanA kathana pramANenuM kathana samajavuM. arthAt nigraMtha marIne bhavanavAsI vyantara, tiSkamAM utpanna thatA nathI paraMtu kevaLa vaimAnika devalekamAM ja utpanna thAya che. tyAM paNa ne jaghanya ane utkRSTa vinA kevaLa anuttara vimAnamAM zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magavatIsUtre nyAnutkarSe NAnuttaravimAneSUpayeta atra yAvatpadena 'niyaMThe NaM bhaMte ! kAlagae samANe ki gaI gacchai ? goyamA ! devagaI gacchada, devagaI gacchamANe kiM bhavaNavAsIsu uvavajjejjA, vANamaMtaresu uvavajjejjA, joisiesu uvavajjejjA, vemANiesa upavajjejjA ? goyamA ! no bhavaNa0 no vANa0 no joisi0 vemANiesu uvvjjejjaa| chAyA-nirgranthaH khalu bhadanta ! kAlagataH san kAM gati, gacchati ? gautama ! devagati gacchati / devagati gacchan kiM bhavanavAsiSu utpadheta vAnavya. ntareSatpadheta jyotiSkaghUtpadyeta vaimAnikeSUtpadheta, gautama ! no bhavanavAsiSu no vAnavyantareSu no jyotiSkeSu vaimAnikeSatpadyeta etatparyantapulAkapakaraNasya saMgraho ajaghanya aura anuskRSTa sthiti se anuttara vimAna meM hI utpanna hotA hai| yahAM yAvatpada se 'niyaMThe gaM bhaMte' ityAdi nirgrantha pada ko lekara pulAka ke pATha kA saMgraha karanA cAhiye jiptameM gautamasvAmI kA prazna hai ki nirgrantha kAlagata hokara kisa gati meM jAtA hai ? uttarameM bhagavAn kahate haiM-devagati meM jAtA hai / usa para gautamasvAmI prazna karate haiM ki vaha devagati meM jAtA hai to kyA vaha bhavanapati vAnavyantara jyotiSka aura vaimAnika devagati, ina meM se kisa devagati meM utpanna hotA hai ? uttara meM bhagavAn kahate haiM he gautama vaha bhavanapati vAna. vyantara aura jyotiSka meM nahIM utpanna hotA hai kintu vaimAnikoM meM utpanna hotA hai| yaha saba pulAka prakaraNa gata pATha yahAM gRhIta huA hai| siNAe NaM bhaMte ! kAlAe samANe ki gaI gcch|' gautamasvAmI ne isa pATha dvArA prabhuzrI se aisA pUchA hai-he bhadanta ! snAtaka jaba ON SAHthAya che. maDIyA yAvat54thI 'niyaMThe NaM bhaMte !' tyAhi ni-554ne laIne pulAkanA pAThane saMgraha thayela che. jemAM gautamasvAmIe pUchyuM che ke kAlagata thayela nigraMtha kaI gatimAM jAya che? uttaramAM bhagavAna kahe che. devagatimAM jAya che. tenA parathI pharIthI gautamasvAmI pUche che ke--te devagatimAM jAya che, te zuM te bhavanapati vAnavyantara jatiSka ane vaimAnika A paikI kaI devagatimAM utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM bhagavAna kahe che kehe gautama te bhavanapati vAna vyatara ane tiSkamAM utpanna thatA nathI. paraMtu vaimAnikamAM ja utpanna thAya che. A pramANene pulAka prakaraNane saghaLe. pATha grahaNa karAve che. 'siNAe gaM bhaMte ! kAlagae samANe kiM gaI gacchai' gautamasvAmI // pAThadvArA prabhuzrIne evuM pUchyuM che ke-he bhagavana nAtaka jyAre kAladharma zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - - - % BE prameyacandikA TIkA 2025 u.606 trayodazaM gatidvAranirUpaNam 127 bhavatIti / 'siNAeNaM bhaMte ! kAlagae samANe kiM gaI gacchaI' snAtakaH khalla bhadanta ! kAlagataH san kAM gatiM gacchatIti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'siddhigaI gacchaI' siddhigati gacchati kAlakabalitaH snAtakaH Rte siddhazilAM nAnyatra gacchatIti siddhigate dAbhAvena punaH prazno na kRto gautamena / 'pulAe NaM bhaMte !' pulAkaH khalu bhadanta ! 'devesu uvava. jAmANe kiM iMdattAe uvavajjejA' devedhUtpadyamAnaH kimindratayA utragheta 'sAmANi. yattAe uvavajjejjA' sAmAnikatayA utpadheta 'tAyattIsAe uvavajjejjA' prAyastriMzatayA, prAyastriMzaddevarUpeNa utpadyeta 'logAlattAe uvavajjejjA' lokapAlatayA utpa. gheta 'ahamidattAe vA utravajjejnA' ahamindratayA vo padheteti prshnH| bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama / 'avirAhaNaM paDucca iMdattAe uvavajjejjA' kAlagata hotA hai to vaha kisa gati meM jAtA hai ? isake uttara meM prabhuzrI unase kahate haiM 'goyamA ! siddhigaI gacchaha' he gautama ! snAtaka kAlagata hokara siddhigati ko prApta hotA hai / arthAt siddhagati ko prApta karatA hai| isake sivAya vaha anya sthAna meM nahIM jAtA hai| siddhagati ke bheda nahIM hone ke kAraNa punaH isake Age gautamasvAmI ne prazna nahIM kiyA hai| ___'pulAe NaM bhaMte ! deveSTa uvajamANe kiM iMdattAe uvaSajjejjA' aba gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA puuch| hai ki he bhaDanta ! devagati meM utpanna hotA huA vaha pulAka kyA indra rUpa se utpanna hotA hai ? 'sAmANiyattAe uvavajjejjA' sAmAnikarUpa se utpanna hotA hai ? 'tAyattIsAe uvavajjejjA' trAyastriMzat rUpa se utpanna hotA hai ? 'logapAlattAe uvavajjejjA' lokapAla rUpa se utpana hotA haiM ? 'aha pAme che, te te kaI gatimAM jAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI teone I cha -'goyamA! siddhigaI gacchai' gautama ! snAta: sa pAbhAra siddhi gatine prApta kare che eTale ke siddhi gati pAme che. A sivAya te anya sthAnamAM jatuM nathI. siddhagatima bheda na hovAthI pharIthI A saMbaMdhamAM tethI vadhAre prazna karyA nathI. 'pulAe NaM bhaMte ! devesu uvavajamANe kiM iMdattAe uvavajjejjA' ve zrI gautamasvAmI prabhuzrIne evuM pUche che ke he bhagavad devagatimAM utpanna thanArA te 4 zundrapAthI a5 thAya che ? 'sAmANiyattAe uvavajjejjA' sAmA Aayeginii pata thAya cha ? 'ttAyattIsAe uvavajjejjA' vyAyazitAthI GH thAya cha ? 'logapAlacAe uvavajjejjA' sAthIhapanna thAya? zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 bhagavatIsUtre avirAdhanaM pratItya indratayotpadyeta avirAdhanaM jJAnAdInAm athavA labdhyA'nupajIvanam atastAdRzamavirAdhanaM pratItya indrarUpeNa utpadyate pulAkaH, 'sAmANiyattAe ubavajjejjA' sAmAnikatayA utpadyeta avirAdhanaM matIzya ityasya sarvatrAntraya UhanIyaH, 'tAyatIsAra udayajjejjA' trAyastriMzaddevatayA utpadyeta, 'logapAlattAe ubavajjejjA' lokapAlatayA-lokapAladeva rUpeNetyarthaH, utpadyeta 'no ahamiMdattAe uvavajjejjA' no ahamindratayA utpadyeta / 'virAhaNaM paDunca annayaresu uvavajjejjA' virAdhanaM jJAnAdInAM pratItya anyatareSu bhavanapatyAdideveSu sa virAdhaka utpadyeteti / miMdattAe vA uvavajjejjA' athavA ahamindradeva rUpa se utpanna hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! avigahaNaM paDucaca iMdattAe ubavajjejjA' he gautama ? saMyama Adi kI avirAdhanA se vaha indrarUpa se utpanna hotA hai, avirAdhanA pada se yahAM yahI sama. jhAyA gayA hai ki yadi usane jJAnAdikoM kI virAdhanA nahIM kI hai athavA latri kA prayoga nahIM kiyA hai to isa sthiti meM vaha indrarUpa se utpanna ho nahIM sakatA hai / isI prakAra se vaha avirAdhanA kI sthiti meM sAmAnikadeva rUpa se utpanna ho sakatA hai| 'tAyantI sAe uthavajjejjA' avirAdhanA kI sthiti meM vaha trayastriMzata devarUpa se utpanna ho sakatA hai yahAM avirAdhanA kA sarvatra sambandha kiyA gayA hai 'logapAlantAe ubavajjejA' tathA ca vaha avirAdhanA kI sthiti meM lokapAlarUpa se utpanna ho sakatA hai / para vaha 'ahamiMdattAe no uvavajjejjA' ahamindrarUpa se utpanna nahIM ho sakatA hai ! 'virAhaNaM paDucca agnavare uthabajjejjA' aura jaba yaha jJAnAdikoM kI virAdhanA 'ahamidattAe vA uvatrajjejjA' athavA ahamiMdra devapaNAthI utpanna thAya che ? yA praznanA uttaramA prabhuzrI che - 'goMyamA ! avirAhaNaM paDucca iMdattAe vavajjejjA' he gautama! saMyama vigerenA avirAdhanApAthI te ndriyANAthI utpanna thAya che. avirAdhanA padathI ahIyAM e samajAvyu che ke jo teNe jJAnAdinI virAdhanA karI na haiAya athavA labdhinA prayoga karyAM na hAya tA te sthitimAM te indrapaNAthI utpanna thaI zake che. eja rIte te virAdhanA sthitiyAM sAmAni devapAthI utpanna tha zar3e the. 'tAyasIsAe uvavajjejjA' avirAdhanA sthitimAM te trAyastri zat devapaNAthI utpanna thaI zake che. ahIyAM madhe vyavirAdhanAnA saMbaMdha udyo che. 'logapAlattAe uvavajjejjA' tathA te avirAdhanAnI sthitimAM lekapAlapaNAthI paNa utpanna thai zake che. paraMtu te 'ahamidattAe no uvavajjejjA' bhiMdrayalAthI utpanna 'birAhaNaM paDucca annayaresu uvavajjejjA' bhane nyAre te jJAnAhinI ra che. zrI bhagavatI sUtra : 16 thatA nathI. virAdhanA Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU06 trayodazaM gatidvAranirUpaNam 199 'evaM bausevi' evaM pulAkavadeva bakuzo'pi bakuzaviSaye'pi pulAkavadeva avirAdhanaM matItya indrAdirUpeNotpattiH na tu ahamindratayA, virAdhanaM pratItya tu anyatarasmin utpateti / evaM paDisevaNAkusIlevi' evaM pulAmabadeva pratisevanAkuzIlo. 'pi pratisevanAkuzIlasyApi pUrvavadeva vyavasthA'nagantavyeti / 'kasAyakusIle. pucchA' kaSAyakuzIlA khalu bhadanta ! devedhUtpadyamAnaH kimindratayA utpadheta sAmAnikatayotpadyeta prAyastriMzattayotpadheta lokapAlatayotpadheta-ahamindratayA vo. spadheteti pRcchA-praznaH / bhagavAnAha 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! karadetA hai athavA labdhi kA prayoga karatA hai to usa sthiti meM yaha virAdhaka hone ke kAraNa anyatara bhavanapati Adi meM utpanna hojAtA hai| 'evaM bause vi' isI prakAra kA kathana bakuza ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / arthAt yadi yakuza apane jJAna AdikoM kI virAdhanA nahIM karatA hai to vaha indrAdirUpa se utpanna ho sakatA hai para ahamindrarUpa se utpanna nahIM hotA hai aura yadi vaha jJAnAdikoM kI virAdhanA karadetA hai to bhavanavAsI AdikoM meM utpanna ho jAtA hai| 'evaM paDisevaNA kusIle vi' isI prakAra kA kathana pratisevanA kuzIla ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / 'kasAyakusIle pucchA' he bhadanta ! kaSAyakuzIla sAdhu jo ki devoM meM utpanna hotA hai to kyA vaha indrarUpa se utpanna hotA hai ? athavA sAmAnika devarUpa se utpanna hotA hai ? athavA trAyastriMzat devarUpa se utpanna hotA hai ? athavA lokapAla rUpa se utpanna hotA hai ? athavA ahamindradeva rUpa se utpanna athavA labdhino prayoga kare che. te te sthitimAM te virAdhaka thavAnA kAraNe bhIlavanapati vigaire hevAmA 4-1 2 jaya cha, 'evaM bause vi' mena pramANenuM kathana bakuzanA saMbaMdhamAM paNuM jANavuM joIe. arthAt je bakuza pitAnA jJAna vigerenI virAdhanA karatA nathI. te te IdrAdi rUpathI utpanna thaI zake che. paraMtu ahamiMdrapaNAthI utpanna thaI zakatA nathI. ane je te jJAnAdinI virAdhanA kare che, te bhavanavAsI vigeremAMthI koI paNa eka devamAM panna ya laya che. 'evaM paDisevaNAkusIle vi' se prabhArInu thana prati. sevana zAsana se mAM para samAyu. kamAyakusIle pucchA' pan kaSAya kuzIla sAdhu ke je dezamAM utpanna thAya che, te zuM te IdrapaNAthI utpanna thAya che? athavA sAmAnika devapaNathI utpanna thAya che? athavA brAyaaiMzat devapaNAthI utpanna thAya che? athavA lekapAlapaNAthI utpanna thAya che? athavA ahamiMdrapaNAthI utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 bhagavanIce 'avirAhaNaM paDucca iMdattAe vA uvavajjejjA jAva ahamiMdattAe yA uvavajenjA' avirAdhanaM pratItya indratayA votpadyeta yAvat ahamindratayA votpata atra yAvalpadena sAmAnikatayA utpadyeta-trAyastriMzattayA utpadheta lokapAlatayA utpadheta-ena. sarpantasya pulAkamakaraNasya saMgraho bhavatIti / 'virAhaNaM paDucca annayaresu unakA jjejjA' virAdhanaM pratItya anyatareSu bhavanapatyAdideveSu utpadyateti / 'NiyaMThe pucchA' nimranthaH khalu bhadanta ! deveSatpadyamAnaH kimindratayA uspadheta sAmAnikatathA votpadheta 'bAyastriMzattayA votpadyeta-lokapAlatayA botpadheta ahamindratayA yotpapeta iti pRcchA prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM-'goyamA! avirAhaNaM paDucca iMdattAe vA upavajjejjA jAya ahamidatsAe vA uvavajjejjA' he gautama! kaSAyakuzIla sAdhu yadi apane jJAnAdikoM kI virAdhanA nahIM karatA hai to vaha indra. rUpa se utpanna ho jAtA hai, athavA sAmAnika devarUpa se utpana ho jAtA hai| trAyaviMzat rUpa se utpanna ho jAtA hai / lokapAlarUpa se utpanna ho jAtA hai aura ahamindrarUpa se bhI utpanna ho jAtA hai / tathA yadi vaha apane jJAnAdika kI virAdhanA karatA hai to isa sthiti meM vaha 'annayarelu uvavajjejjA' bhavanapatyAdikoM meM utpanna ho jAtA hai| 'NiyaMThe pucch| yahAM para bhI gautamasvAmI ne mabhuzrI se aisA pUchA hai he bhadanta ! devoM meM utpanna hotA huA nirgrantha gItabhAbhIne 49 cha -'goyamA ! avirAhaNaM paDucca iMdattAe vA uvavajjejjA jAva ahamiMdattAe vA uvavajjejjA' gautama ! SAya suzIa sAdhunne pAtAnA jJAnAdinI virAdhanA karatA nathI. te te IdrapaNAthI utpanna thaI jAya che. athavA sAmAnika devapaNAthI utpanna thaI jAya che. trAyazita devapaNAthI utpanna thaI jAya che. lokapAlapaNuthI utpanna thaI jAya che. ane ahamiMdrapaNAthI paNa utpanna thaI jAya che. tathA je te potAnA jJAnAdinI virAdhanA 3re cha, te te sthitimA ta 'annayaresu upavajjejjA' sapanapati vizeSa hai. bhai Grpanna jaya che. 'NiyaMThe pucchA' mA sUtrapAthI gautamavAbhAye prabhuzrIne evuM pUchayuM che ke-he bhagavad devAmAM utpanna thanAre nigraMtha sAdhu zuM IndrapaNAthI utpanna thAya che? athavA sAmAnika devapaNAthI utpanna thAya che? athavA trAyazciMzat paNAthI utpanna thAya che? athavA lepAlapaNAthI utpanna thAya che? athavA ahamidrapaNAthI utpanna thAya che ? A praznanA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.6 sU06 trayodazaM gatidvAranirUpaNam 131 'avirAhaNaM paDucca No iMdattAe uvajjejjA jAva ahamidattAe uvavajjejjA' avirAdhanaM pratItya no indratayA vA utpadyeta yAvat no lokapAlatayA utpayeta kintu ahamindratayA votpdye| atra yAvatpadena sAmAnikatayA prAyastriMzattayAlokapAlatayA eteSAM saMgraho bhavati iti / 'virAhaNaM paDucca annayaresu uvavajjejjA' 'virAdhanaM pratItya anyatarasmin bhavanapatyAdau utpadyeta / gatisaMbandhAt sthitimapyAha-sthitidvArasya pArthakyenAbhAvAt 'pulAyassa NaM bhaMte devalogeSu ubavajjamANassa kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA' pulAkasya khala bhadanta ! devalokeSUsAdhu kyA indrarUpa se utpanna hotA hai ? athavA sAmAnika rUpa se utpanna hotA hai ? athavA trAyastriMzat rUpa se utpanna hotA hai ? athavA lokapAlarUpa se utpanna hotA hai ? athavA ahamindrarUpa se utpanna hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM-'goyamA! he gautama! 'avirAhaNaM paDucca No iMdattAe uvavajjejjA, jAva ahamiMdatAe uvavajjejjA' jJAnAdikoM kI avirAdhanA ko lekara vaha indrarUpa se yAvat lokapAla rUpa se utpanna nahIM hotA hai / kintu ahamindrarUpa se vaha utpanna hotA hai / yahAM yAvatpada se sAmAnika, prAyaliMzat aura lokapAla ina devoM kA grahaNa huA hai / tathA 'virAhaNaM paDucca annayaresu uvavajjejjA' virAdhanA kI apekSA karake vaha bhavanapanyA. dikoM meM se kisI eka meM utpanna ho jAtA hai| aba mUtrakAra gati ke sambandha se sthiti kA bhI kathana karate haiM, kyoM ki yahAM sthitidvAra kA kathana pRthaka rUpa se sUtrakAra ne nahIM kiyA hai / 'pulAyassa NaM bhaMte ! devalogesu uvavajjamANasta kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA' isameM uttaramA prabhuzrI gautabhasvAbhAna 4 cha -'goyamA ! 'avirAhaNaM pahucca jo iMdacAe uvavajjejjA jAva ahamiMdattAe uvavajjejjA' jJAnAni viraadhnpaNAthI te IdrarUpathI yAvat lekapAlapaNAthI utpanna thatA nathI. paraMtu aha mindrapaNAthI te utpanna thAya che. ahiyAM yAvatu padathI sAmAnika, trAyasiMzata bhane 45 mA vo apa rAya che. tathA virAhaNaM paDucca anlayaresu uvavajjejjA' virAdhanAnI apekSAthI talanapati vigaire 4ii 5 eka devamAM utpanna thAya che. have sUtrakAra gatinA saMbaMdhathI sthitinuM paNa kathana kare che-kemake aDiyo sthitinu thina muTu sUtramAre 49sa nathI. 'pulAyassa NaM bhaMte ! devalogesu uvavajamANasya kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA' mA sUtrathI gautamasAbhAra zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 magavatIsa spadhamAnanya kiyatkAlaparyantaM sthitiH prajJapteti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM palibhovamapuhutta' jaghanyena palyopama pRthaktvam dvipalyopamAdArabhya nava palyopamaM yAvat 'ukoseNaM aTThArasasAgarovamAI' utkarSeNA'STAdaza sAgaropamANi jaghanyotkRSTAbhyAM palyopamapRthaktvA'STAdaza sAgaropamaparimitA sthiti bhavatItyarthaH / 'bausassa pucch|' bakuzasya devalokeSu samutpadyamAnasya kiyantaM kAlaM sthitiH prajJapteti pRcchA-praznaH / bhagavAnAha'moyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanne paliovamapuhuttaM' jaghanyena palyopamapRthaktvam dvipalyopamAdArabhya nava palyopamaparyantamityarthaH, 'ukkoseNaM vAvIsaM sAgarovamAI' utkarSeNa dvAviMzatiH sAgaropamANi 'evaM paDisevaNA kusIle gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-he bhadanta ! devaloka meM utpanna hue pulAka kI kitane kAla taka kI sthiti kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! jahanneNaM paliovamapuSTuttaM, ukko. seNaM aTThArasasAgarovamAI' he gautama ! devaloka meM utpanna hue pulAka kI sthiti jaghanya se palpopama pRthakAva kI do palyopama se lekara nau pasyopama taka kI aura utkRSTa se 18 sAgaropama kI kahI gaI hai| 'pausassa pucch|' he bhadanta ! devaloka meM utpanna hue bakuza sAdhu kI kitane kAla kI sthiti kahI gaI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiMgoyamA ! jahanne NaM paliovamapuhattaM ukkoseNaM bAbIsaM sAgaro. dhamAI' he gautama ! jaghanya se bakuza kI devaloka meM Ayu palyopama pRthaktva kI hotI hai aura uskRSTa se 22 sAgaropamakI hotI hai| prabhuzrIne evuM pUchayuM che ke-he bhagavad devalokamAM utpanna thanArA khulAkanI sthiti keTalA kALa sudhInI kahI che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamaskAbhAna 49 che I-goyamA ! jahaNNeNaM pali bhovamapuhuttaM ukoseNaM adArasasAgarodamAI' gautama! hevobhana ynaa| 5mAnI sthiti jaghanyathI pa pama pRthaphatvanI eTale ke be 55mathI navA 58yApama sudhInI ma2 TithI madAra sAgarAmanI hI cha. 'bausase judA" he bhagavana devalokamAM utpanna thanArA bakuza sAdhunI sthiti keTalA janI 4ii che 1 prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA ! jahanneNaM paliovamapuhuttaM ukkoseNaM bAvIsaM sAgarovamAI' he gautama ! dhanyathA bakuzanuM devaleka saMbaMdhI AyuSya eka palyopama pRtvanuM hoya che. ane GethI 22 mAvIsa sAgarA5manu ya che. 'evaM paDisevaNAkusIle vi' zrI bhagavatI sutra : 16 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u. 6 sU06 trayodazaM gatidvAranirUpaNam 133 vi' evaM prati sevanAkuzalo'pi prati sevanAkuzIlasya devaloke samutpadyamAnasya kiya tkAlaM sthitiriti praznaH, jaghanyena palyopamapRthaktvam utkarSeNa dvAviMzati sAgaropamA sthitiH prati sevanAkuzIlasyetyuttaramiti bhAvaH / 'kasAyakusIlassa pucchA' kapAyakuzIlasya devaloke pratyayamAnasya kiyantaM kAlaM sthitiriti pRcchA praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'jahaneNaM paliovamahutaM' jaghanyena palyopamapRthaktvam 'ukkoseNaM tettIsa sAgarovamAI' utkarSeNa trayastriMzatsAgaropamANi jaghanyotkRSTAbhyAM palyopamapRthakstratrayastriMzatsAgaropamaparimitA sthiti devaloke kaSAyakuzILaspa bhavatIti bhAvaH / 'NiyaMThassa pucchA' nirgranthasya khalla bhadanta ! devalokeSu samutpadyamAnasya kiyatkAlaM sthiti vIi pRcchA praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'ajadannamaNuko seNa tettIsa sAgarovamAI' ajaghanyotkarSeNa jaghanyotkarSAbhAvatvena paripUrNAM 'evaM paDi sevaNA kusIle vi' devaloka meM utpadyamAna prati sevanAkuzIla sAdhu kI Ayu jaghanya se palpopama pRthaktva kI aura utkRSTa se 22 sAgaropama kI hotI hai| 'kasAya kusIlassa puccha / ' he bhadanta / devaloka meM samutpadyamAna kaSAkuzIla sAdhu kI Ayu kitane kAla taka kI hotI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! jahanneNaM paliomaputtaM' he gautama! jaghanya se usakI Ayu devaloka meM patyApama pRthaktva hotI hai- do palyopama se lekara 9 palyopama taka kI hotI hai aura 'ukkoseNaM tettIsa sAgarovamAI' utkRSTa se 33 sAgaropama taka kI hotI hai| 'niyaMThassa pucchA' he bhadanta ! devalokoM meM samutpadyamAna nirbaMndha sAdhu kI Ayu kitane kAla taka kI hotI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate hai - 'goyamA ! ajahannamaNukko se NaM tettIsa sAgarovamAI' he gautama ! dhruvaleAkamAM utpanna thanArA pratisetranA kuzIla sAdhunuM AyuSya jaghanyathI eka yasyopama pRthatvanuM che. bhane utsRSTathI 22 sAgaropamanuM che. 'kasAyakusIlasva pucchA' he bhagavan devaseobhAM utpanna thanArA upAyaGkuzIta sAdhunu mAyuSya keTalA kALa sudhInu hAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke-De gautama ! jaghanyathI tenu' devaleAka sa'badhI AyuSya eka patyeApama pRthanuM hAya che. eTale ke e palyApamathI laIne nava palyeApama sudhInuM hoya che, bhane 'ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAI' utsRSTathI 33 tetrIsa sAgarISabha sudhInu' hoya che. 'niyaMThastha pucchA' De lagavan hetraseaimAM utpanna dhanArA nigrantha sAdhunuM AyuSya keTalA kALa sudhInuM hAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI che - 'goyamA ! ajahannamANukoseNaM vettIsa sogarobamAI' De gautama ! zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 bhagavatIsUtre trayastriMzattAgaropamANi, trayastriMzatsAgaropamA sthiti bhavatIti bhAvaH / iti trayodazaM gatidvAram // 13 // 06 // caturdazaM saMyamadvAramAha-'pulAgassa ' ityAdi / mUlam-pulAgasta NaM bhaMte ! kevaiyA saMjamaTANA pannattA ? goyamA ! asaMkhejjA saMjamaTANA pannattA evaM jAva ksaaykusiilss| NiyaMThasta NaM bhaMte ! kevaiyA saMjamaTrANA pannasA ? goyamA! ege ajahannamaNukosae saMjamahANe evaM siNAyassa vi| eesi NaM bhaMte ! pulAgabausapaDisevaNAkasAyakusIlaNiyaMThasiNAyANaM saMjamANANaM kayare kayarehiMto jAva visesAhiyA vA? goyamA ! samvatthove NiyaMThasta saMjamaTANe, siNAyassa ya ege ajahannamaNukkosae saMjamaTTANe, pulAgassa NaM saMjamaTANA asaMkhejjaguNA bakusassa saMjamaTTANA asaMkhejaguNA, paDisevaNAkusIlassa saMjamaTANA asaMkhejaguNA kasAyakusIlassa saMjamaTrANA asaMkhejjaguNA ||su07|| chAyA-pulAkasya khalu bhadanta ! kiyanti saMyamasthAnAni prajJaptAni ? 'gautama ! asaMkhyeyAni saMyamasthAnAni prajJaptAni / evaM yAvat kaSAyakuzIlakSya ninthasya khallu bhadanta ! kiyanti saMyamasthAnAni prajJaptAni ? gautama ! eka majaghanyAnuskRSTaM saMyamasthAnam / evaM snAtakasyApi, eteSAM khalu bhadanta ! pulAkabakuzapatisevanAkaSAyakuzIlaninthasnAtakAnAM saMyamasthAnAnAM katare katarebhyo yAvadvizeSAdhikA vA ? gautama ! sarva stokaM nigranthasya saMpamasthAnam snAtakasya ca ekamajaghanyAnutkRSTaM saMthamasthAnam / pulakasya saMyamasthAnAni asakhyeyaguNAni, bakuzasya saMyamasthAnAni asaMkhyeyaguNAni, pratisevanAkuzIlasya saMyamasthAnAni asaMkhyeyaguNAni kaSAyakuzIlasya saMyanasthAnAni asaMkhye yaguNAni // 107 // devaloka meM samutpadyamAna nirgrantha sAdhu kI Ayu jaghanya utkRSTa ke bheda se rahita hotI huI kevala pUrNa rUpa se 33 sAgaropama kI hotI hai| gatidvAra samApta sU06 / devalokamAM utpanna thanArA nirca sAdhunuM AyuSya jaghanya ane utkRSTanA bheda vinAnuM hoya ne kevaLa pUrNa rUpathI 33 tetrIsa sAgaropamanuM heya che. me zate gativAra dhuM che. ||suu06|| zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU07 caturdA saMyamadvAranirUpaNam 135 TIkA--'pulAgassa NaM bhaMte ! pulAkasya khallu bhadanta ! 'kevaiyA saMjamaTTANA pannattA' kiyanti saMyamasthAnAni prajJatAni saMyamaH samyag yamayati-caturganigamane. bhyo jIvaM vyAvartayati yaH sa sAvadhayogaviratilakSaNaH saMyamazcAritram tasya sthAnAni zudipakarSAprakarSakRtA bhedA iti saMyamasthAnAni tAni pulAkasya kiyanti-kiyatsaM. khyakAni majJatAnIti praznaH / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA! he gautama ! 'bhasaMkhejjA saMjamaTThANA-pabhattA' asaMkhyeyAni saMyamasthAnAni kathitAni pulAkasya, tAni khalu saMyamasthAnAni pratyekasaukAzapadezAgraguNitasarvAkAzapariNAmaparyAyopetAni bhavanti etAni khalu saMyamasthAnAni pulAkasyAsaMkhyeyAni bhavanti 14 vAM saMyamadvAra kA kathana 'pulAgassa NaM bhaMte kevaiyA saMjamaThThANA pannattA' ityAdi suu07| TIkArtha-gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'pulAgassa NaM bhaMte ! kevaDyA saMjamaTThANA pannattA' he bhadanta ! pulAka ke kitane saMyamasthAna kahe gaye haiM ? jIva ko jo caturgatiyoM meM gamana karane se rokatA haiunameM usakA gamana nahIM hone detA hai-aisA sAvadyayoga se virati rUpa saMyama hotA hai| isI kA nAma cAritra hai / isake zuddhi ke prakarSa aura aprakarSa ko lekara jo bheda hote haiM-ve yahAM saMyamasthAna kahegaye haiN| so aise saMyama sthAna pulAka sAdhu ke kitane hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goMyamA ! asaMkhejjA saMjamaTThANA pannattA' he gautama! pulAka ke saMyamasthAna asaMkhyAta kahe gaye haiN| inameM pratyeka saMyama sthAna se sarvAkAza pradezaguNita sarvA kAza pradezapramANa ana. caudamAM saMyama dvA2nuM kathana 'pulAgassa NaM bhaMte ! kevaiyA saMjamaTThANA pannattA' tyA / TI -zrIgotamAbhIse asuzrI se pUchyu cha hai-'pulAgassa gaM bhaMte ! kevaiyA saMjamaTThANA pannattA' 3 bhagavan purAnA mA sybhsthaan| kahyA che? jIvane caturgatimAM javAthI je ke temAM teonuM gamana thavA detA nathI. e sAvadya vegathI viratirUpa saMyama hoya che. tenuM ja nAma cAritra che. tenI zuddhine prakarSa ane apakarSane laIne je bheda thAya che te tyAM saMyamasthAna kahyA che. evA saMyamasthAne pulAka sAdhuone keTalA hoya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI gItabhAbhIne cha -'goyamA ! asaM. khejjA saMjamaDhANA pannattA' he gautama yanA sayabhasthAna masabhyAta kan che. temAM pratyeka saMyamasthAnanA savakAzapradezathI sarvakAzapradeza pramANa ane tA. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIkhUre cAritramohanIyakarmakSayopazamasya vicitratvAt / 'evaM jAva kasAyakusIlassa' evaM yAvat kavAyakuzIlasya asaMkhyeyAni saMyamasthAnAni jJAtavyAni atra yAvaspadena pazapatisevanAkuzIlayograhaNaM bhavatIti 'NiyaMThassa NaM bhaMte ! kevaiyA saMjama. DANA pamattA' nirgranthasya khalu bhadanta ! kiyanti saMyamasthAnAni prajJaptAnIti manA bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'ege ajahannamaNuko sae saMjamahANe' ekamajaghanyAnuskRSTaM saMyamasthAnam nigranthasya kaSAyANAmupazamasya kSayasya ca avicitratvena, tadIyazuddherekapakArakatvAt ekatvAdeva tadajaghanyotkRSTa bhavati, bahuvidha zuddhizceva jaghanyasyotkRSTasya ca bhAvasya sadbhAvAditi / evaM siNAntAnantaparyAya-aMza-hote haiM / kyoM ki cAritra mohonApa karma kA kSayo. pazama vicitra hotA hai| aisA hI kathana 'jAva kasAyakusIlassa' pAvatU kaSAya kuzIla taka jAnanA cAhiye / yahAM yAvatpada se bakuza aura pratiseSanA kuzIla ina do sAdhuoM kA grahaNa huA hai| "NiyaM. Thassa gaM bhaMte ! kevaiyA saMjamaTThANA paNNattA' he bhadanta ! nirgandha sAdhu ke saMyamasthAna kitane kahe gaye haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA' he gautama ! 'ege ajahaNNamaNukosae saMjamaTThANe' he gautama! nirgrantha sAdhu ke jaghanya aura utkRSTa bheda rahita kevala eka saMyama sthAna kaho gayA hai| kyoM ki nirgrantha ke kaSAyoM kA kSaya athavA upazama eka hI prakAra kA hotA hai isase unakI zuddhi eka hI prakAra kI hotI hai| isIliye vahAM jaghanya uskRSTa kA bheda nahIM kahA gayA hai / jaghanya aura utkRSTa bhAva ke sadbhAva se hI zuddhi aneka naMtaparyAya-aMza hoya che. temAM pulAkanA saMyamasthAne asaMkhyAtagaNa hoya che. kemake-cAritramohanIya karmane kSopazama vicitra hoya che. evuM ja thana 'jAva kasAyakunIlassa' yArata madhuza mana pratisevanA zAsa tathA kaSAyakuzIlanA saMbaMdhamAM samajI levuM. ahIMyAM bakuza ane pratisevanA kuzIla se meM yAta 54thI a6] 42||yaa che. 'NiyaMThassa NaM bhaMte! kevaiyA saMjamadANA paNNattA' sAvan ni sAdhune samasyAmA chaTA 4aa cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIna cha -goyamA !' hai gautama! 'ege ajahaNNamaNukosae saMjamadANe' ! ninya sAdhuna dhanya bhane paTanA bheda vinAnuM kevaLa eka saMyamasthAna kahela che. kemake nircAne kaSAye kSaya athavA upazama eka ja prakArano hoya che. tethI temanI zuddhi eka ja prakAranI hoya che. tethI tyAM jaghanya ane utkRSTano bheda kahyo nathI. jaghanya ane utkRSTabhAvanA sadUbhAvathI ja aneka prakAranI zuddhi hoya che. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU07 caturdazaM saMyamadvAranirUpaNam 137 yassa pi' evaM-nigraMnyavadeva snAtakasyApi saMyamasthAnamajaghanyAnunkaSTameSa bhavati kaSAyANAmupazamasya kSayasya cAvicitratvena zuddherekavidhatvAt ekasvAde tadajaghanyotkRSTaM bhavatIti / athaiteSAmevAlpabahutvamAha 'eesi " ityAdi, 'epasi gaMbha' eteSAM khalu bhadanta ! 'pulAgavausapaDi sevArasAyakupIlaNiyaMThasiNAyANaM saMjamaTThANANaM kayare kayarehito jAva visesAhiyA vA' pulAka bakucha patisevanAkuzIlakaSAyakuzIlanigranthasnAtakAnAM saMyamasthAnAnAM katare katarebhyo alpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA iti prshnH| bhagavAnAda'goyamA' ityAdi, 'goyamA !' gautama ! 'sanasthove NiyaMThassa simAyassaya prakAra kI hotI hai| 'evaM siNAyassa vi' isI prakAra se snAtaka ke bhI saMyamasthAna ajaghanya anuskRSTa hI hotA hai-kpo ki kaSAya kA upazama aura kSaya eka prakAra kA hI hotA hai / isase zuddhi eka hI prakAra kI hotI hai| ata: usakI ekanA meM vahAM jaghanya aura utkRSTa bheda nahIM hotA hai| ___ aba sUtrakAra inake hI alpa bahutva kA kathana karate haiM-isa meM gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA haiM-'eesi NaM bhaMte ! pulAga pausa paDisevaNAkasAyakusIlaNiyaMThasiNAyANaM saMjamaTThANANaM kayare kayarehito jAva visesAhiyA vA' he bhadanta ! ina pulAka, bakuza, prati. sevanAkuzIla, kaSAyakuzIla, nirgrantha aura snAtaka ke saMyamasthAnoM meM kauna kina se alpa haiM ? kauna bahuta haiM ? kauna barAbara haiM ? aura kauna vizeSAdhika haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'gopamA! samva 'evaM siNAyassa vi' merA pramANe snAtana sayamasthAnI 54 madhanya bhane anaskRSTa ja hoya che. kemake kaSAne upazama ane kSaya ekaja prakArano hoya che. tethI zaddhi eka ja prakAranI hoya che tethI tenI ekatAmAM tyAM jaghanya ane utkRSTane bheda hotuM nathI. have sUtrakAra teonA alpabahupaNunuM kathana kahe che.-temAM gautamasvAmI prazanasa pUche cha-'eesiNaM bhaMte ! pulAgabakulapaDisevaNAkasAyakusIla. NiyaMThasiNAyANaM saMjamaDhANA NaM kayare kayare hito! jAva visesAhiyA vA' hai bhagavana A mulAka, bakuza pratisevanA kuzIla, nigraMtha ane snAtakanA saMyama sthAnamAM koNa konAthI alapa che? ke konAthI vadhAre che? ane koNa konI barobara che? tathA kaNa vizeSAdhika che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIna :-'goMyamA ! savvatthove NiyaMThassa, siNAyassaya ege ajaha zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 bhagavatImatra egaM ajahannamaNukkosae sanamahANe' sarvastokaM nirgranthasya snAtakamya vaikamajaghanyAnutkRSTaM saMyamasthAnam sarvApekSayA'tyalpaM bhavati zuddherekavidhavAta, pulAkAdInAM tUktakrameNa asaMkhyeyaguNAni tAni bhavanti kSayopazamavaicicyAt / nadevAha-pulAgassa NaM saMjamaTThANA asaMkhejjaguNA' pulAkasya khalu saMyamasthAnAni ninthisnAtakasaMyamApekSayA asaMkhyeyaguNAdhikAni bhavanti kSayopazamasya vicitratvAt 'vaupassa saMjamaTThANA asaMkhejjaguNA' bakuzasya saMyamasthAnAni pulAkasaMyamasthAnApekSayA asaMkhyeyagugAdhikAni kaSAyakSayopazamastha vicitratvAt / 'paDisevavaNAkusIlassa saMcamaTThANA asaMkhenaguNA' pratisevanAkuzIlasya saMyamasthAnAni bakuzasaMyamasthAnApekSayA asaMkhyeyagugAdhikAni bhavanti / 'kasAyakusIsthove NiyaMThassa siNAyassa ya ege ajahaNNamaNukkosae saMjamahANe' he gautama! sarvasthAnoM kI apekSA atyalpa nirgrantha aura snAtaka kA eka ajaghanya anuskRSTa saMyamasthAna hai| kyoM ki yahA~ zuddhi eka hI prakAra kI hotI hai / pulAka Adi ke saMyama sthAna kramaza: asaMkhyAta guNita hote haiM / kyoM ki vahAM kSayopazama kI vicitratA hotI hai| yahI bAta-'pulAgassa NaM saMjamahANA asaMkhejjamagugA' isa sUtradvArA sarakArane prakaTa kI hai| nigraMtha aura snAtaka ke saMyamasthAna kaSAya ke kSayopazama kI vicitratA se asaMkhyAta guNita adhika hote haiN| 'causasta saMyamaTThANA asaMkhejjaguNA' bakuzake saMghamasthAna pulAka ke saMyama sthAnoM kI apekSA asaMkhghAtaguNita adhika hote haiM / 'paDisevaNA kusIlassa saMyamaTThANA asaMkhejjaguNA' pratisevanA kuzIla sAdhu ke saMyamasthAna pulAka evaM bakuza sAdhu ke saMyama sthAnoM kI apekSA asaM. NNamaNukosae saMjamahANe' gautama ! saba sthAnAnI apekSAthI matyanta nigrantha ane snAtakanuM eka ajaghanya anutkRSTa saMyamasthAna che. kemaketyAM eka ja prakAranI zuddhi hoya che. pulAka vigerenA saMyamasthAne kramaza: asaMkhyAtagaNuM hoya che. kemake tyAM kSapazamanI vicitratA hoya che. eja pAta 'pulAgassa NaM saMjamANA asaMkhejaguNA' mA suutraa|2| sUtrAre prazaTa karela che. nirgastha ane snAtakonA saMyamasthAnanI apekSAe pulAka sAdhanA saMyamasthAno kaSAyanA kSapazamanA vicitrapaNAthI asaMkhyAtagaNa vadhAre hoya cha. 'bausassa saMjasadvANA asaMkhejjaguNA' pazana sayabhasthAna Yast saMyamatyAnAnA thana 42di mdhyaatge| padhAre DAya che. 'paDisevaNA kusIlasa saMjamadANA asaMkhejja guNA' pratisevanA muzIsa saadhun| sayamasthAnA pulAka ane bakuza sAdhunA saMyamasthAne karatAM asaMkhyAta gaNA vadhAre hoya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU08 paJcadazaM nikarSadvAranirUpaNam 139 lassa saMjamahAyA asaMkhejjaguNA' kaSAyakuzIlasya saMpamasthAnAni pratisevanAjuzIlApekSayA asaMkhyeyaguNAdhikAni bhavanti tadIyakaSAyANAM kSayopazamasya vicitratvAditi / iti caturdazaM saMyamadvAram 14 muu07| ___ paJcadazaM nikarSadvAramAha-'pulAgassa NaM bhaMte' ityaadi| mUlam-pulAgassa NaM bhaMte ! kevaiyA carittapajavA pannattA? goyamA! aNaMtAcarittapajjavA pannattA evaM jAva siNAyassa pulAe NaM bhaMte ! pulAgassa saTANasannigAseNaM carittapajjavehi kiM hINe tulle abbhahie ? goyamA! siya hINe1, siya tulle2, siya abbhahie3, jai hINe aNaMtabhAgahINe vA asaMkhejabhAgahINe vA saMkhejabhAgahINe vA saMkhejjaguNahINe vA asaMkhejaguNahINe vA aNaMtaguNahINe vaa| aha abbhahie aNaMtabhAgamabhahie vA asaMkhejaibhAgamabhahie vA saMkhejjaibhAgamabhahie vA saMkhe. jaguNamabhahie vA asaMkhejjaguNamabbhahie vA aNaMtaguNamabhahie vaa| pulAe gaM aMte ! ba usassa paraTANasannigAseNaM carittapaujavehi kiM hINe tulle abbhahie ? goyamA! hINe No tulle No abbhahie annNtgunnhiinne| evaM paDisavaNAkusIlassa vi / kasAyakusIle NaM samaM chaTANavaDie jaheva sahANe / NiyaMThassa jahA bausasta / evaM siNAyassa vi / bauseNaM bhaMte! khyAtaguNita adhika hote haiN| 'kasAyakusIlassa saMjamaTTANA asaM. khejjaguNA' kaSAyakuzIla sAdhu ke saMyamasthAna pratisevanA kuzIla ke saMyamasthAnoM kI apekSA asaMkhyAtaguNita adhika hote haiN| ina saba ke saMyamasthAnoM kI vicitratA kA kAraNa kaSAyoM ke kSayopazama kI vicitritA hai / saMyamahAra samApta sU07 / cha. 'kasAyakusaulassa saMjamANA asaMkhejjaguNA' SAya azI sAdhunA sybhsthAne pratisevana kuzIla sAdhunA saMyama sthAne karatAM asaMkhyAtagaNuM vadhAre hoya che. A badhAnA saMyama sthAnI vicitratAne kAraNe kalAnA kSepazamanI vicitratA che. e rIte A samadvAranuM kathana che. sUtra chA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - magavatIsUtre pulAgassa paraTrANasannigAseNaM carittapajjavahiM kiM hINe tulle abbhahie ? goyamA! No hoNe No tulle abbhahie arnntgunnmbbhhie| bauseNaM bhaMte ! bausassa sANasannigAseNaM carittapajjavehiM pucchA, 'goyamA ! siya hoNe siya tulle siya abbhahie jai hoNe chttraannvddie| ba useNaM bhaMte ! paDisevaNA kusIlassa paraTANasannigAseNaM carittapajjavehiM ki hoNe tulle abbhahie ? chaTANavaDie evaM kasAyakusIlassa vi| bauseNa bhaMte! NiyaMThassa paraTrANasannigAseNaM carittapajjavehiM pucchA goyamA! hoNe No tulle jo abhahie aNaMtaguNahINe / evaM siNAyassa vi| paDisevaNAkusIlassa evaM ceva bausavattavvayA bhANiyavvA / kasAyakusIlassa esa ceva busvttvvyaa| gavaraM pulAeNa vi samaM chttttaagvddie| NiyaMThe gaM bhaMte ! pulAgassa paraTrANasannigAseNaM carittapajjavehi pucchA, goyamA! No hoNe No tulle abbhahie annNtgunnmbbhhie| evaM jAva ksaaykusiilss| NiyaMThe jaM bhaMte ! NiyaMThassa saTANasannigAseNaM pucchA goyamA ! No hINe tulle No abbhhie| evaM siNAyassa vi| siNAeNaM pulAgassa paraTrANasannigAleNaM0 evaM jahA NiyaMThassa vattavvayA tahA siNAyassa vi bhANiyavvA jAva siNAeNaM bhaMte ! siNAyassa sahANasannigAseNaM pucchA goyamA ! No hoNe tulle No abbhhie| eesi NaM bhaMte ! pulAgabausapaDisevaNAkusIlaNiyaMThasiNAyANaM jahannukosagANaM carittapajjavANaM kayare kayarehiMto jAva vikhesAhiyA vA ? goyamA! pulAgassa kasAyakusIlasta ya eesi NaM jahannagA carittapajjavA doNha vi tullA svvtthovaa| pulAgassa ukkosagA carittapajjavA zrI bhagavatI sUtra: 16 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU08 paJcadazaM nikarSadvAranirUpaNam 151 aNaMtaguNA / bausassa paDisevaNAkusIlassa ya eesi NaM jahannagA carittapajjavA doNha vi tullA aNaMtaguNA / bausassa ukkosagA carittapajjavA annNtgunnaa| paDisevaNAkusIlassa ukosagA carittapajjavA annNtgunnaa| kasAyakusIlassa ukosagA carittapajjavA agaMtaguNA / NiyaMThassa siNAyassa ya eesi NaM ajahannamaNukosagA carittapajjavA doNha vi tullA aNaMtaguNA ||15||suu08|| chAyA-pulAkasya khalu bhadanta ! kiyantazcAritraparyavAH prajJatA ? gautama ! anantAcAritraparyavAH prajJaptA, evaM yAvat snAtakasya / pulAkaH khalu bhadanta ! pulAkasya svasthAnasannikarSaNa cAritraparyaH kiM hIna stulyo'bhyadhikaH ? gautama / syAt hInaH syAt tulyaH, syAdampadhikaH, yadi hInaH anannabhAgahIno vA asaM. khyAtamAgahIno vA saMkhyeyaguNahIno vA-asaMkhyeyaguNahIno vA anantamuNahIno vaa| athAbhyadhikaH, anantamAgAbhyadhiko vA asaMkhyAtamAgAbhyadhiko vA saMkhyAta bhAgAmyadhiko vA saMkhyeyaguNAbhyadhiko yA asaMkhyeyaguNAbhyadhiko vA ananta guNAbhyadhiko vA / pulAkaH khalu bhadanta ! bakuzasya parasthAnasanikarSeNa cAritraparyaveH kiM hInaH, tulyaH, abhyadhikA, ? gautama ! honaH no tulyo no abhyadhikA, anantaguNahInaH / evaM pratisevanAkuzIlasyApi, kaSAyakuzIlena samaM padasthAnapatito yathaiva svasthAne ninyasya yathA bakuzasya / evaM snAtakasyApi / bakuzaH khalu bhadanta ! pulAkasya parasthAnasanikarSaNa cAritraparyavaiH kiM hInaH tulyo'bhyadhikaH ? gautama ! no hono no tulyaH, abhyadhikaH, anantaguNAbhyadhikaH / bakuzaH khalu bhadanta ! bakuzasya svasthAnasannikarSeNa cAritraparyaH pRcchA gautama ! syAta hInaH syAta tulyaH syAdabhyadhikaH, yadi hInaH SaTsthAnapatikaH / bakuzaH khala bhadanta ! patisevanAkuzIlasya parasthAnasannikarSaNa cAritraparyaveH kiM hInaH, tulyaH, abhyadhikaH ? SasthAnapatitaH evaM kaSAyakuzIlasthApi / bakuzaH khalu bhadanta ! niyanyasya parasthAnasannikarSeNa cAritraparyavaiH pRcchA gautama ! hIno no tulyo no abhyadhikaH, anantaguNa hInaH / evaM snAtakasyApi / pratisevanAkuzIlasya evameva bakuzavaktavyatA bhaNitavyA / kaSAyakuzIlasya eSaiva bakuzavaktavyatA, NaraM phulAke. nApi samaM padasthAnapatitaH / nigranthaH khalu bhadanta ! pulAkasya parasthAnasabhikaNa cAritraparyaH pRcchA gautama ! no hInA, no tulyaH, abhyadhikaH, ananta. zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre guNAmyadhikA, evaM yAvat kaSAyakuzIlasya / nirgranthaH khalu bhadanta ! nimranthasya svasthAnasannikarSeNa pRcchA gautama ! no hInaH tulyaH no abhyadhikaH / evaM snAtakasyApi / snAtakaH khalu bhadanta ! pulAkasya parasthAnasannikarSeNa0 evaM yathA nirgranthasya vaktavyatA tathA snAtakasyApi bhaNitavyA, yAvat snAtakaH khalu madanta ! pulAkasya parasthAnasannikarSaNa evaM yathA nigranthasya vaktavyatA tathA. snAtakasyApi bhaNitavyA, yAvat snAtakaH khalu khadanta ! snAtakasya svasthAnasabhikarSeNa pRcchA gautama ! no hInaH tulya no abhyadhikaH, / eteSAM khalu bhadanta ! pulAkabakuzapratisevanAkuzIlanirgranthasnAtakAnAM jaghanyotkRSTAnAM cAritraparyavANAM katare katarebhyo yAvadvizeSAdhikA vA ? gautama ! pulAkasya kaSAyakuzIlasya ca etayoH khalu jaghanyAzcAritraparyavAH dvayorapi tulyAH sarvastokAH, pulAkasyo. skRSTAzcAritraparyavA anantaguNAH, bakuzasya patisevanAkuzIlasya ca etayoH khalu jaghanpAzcAritraparyavAH dvayorapi tulyA anantaguNAH, bakuzasyotkRSTA cAritraparyavA anantaguNAH, pratisevanAkuzIlasyotkRSTAcAritraparyavA anantaguNAH kaSAyakuzIla. syotsaSTAcAritraparyavA anantaguNAH, nirgranthasya snAtakasya ca etayoH khalu ajaghanyAnutkRSTAdhAritraparyavAH dvayopi tulyA anantaguNAH ||suu0 8 // TIkA-'pulAgassa NaM bhaMte ! pulAkasya khalu bhadanta ! 'kevaiyA carita. pajjayA pannattA' kiyantazcAritraparyavAH prAptAH, cAritrasya-sarvaviratirUpapariNAma sya paryavAH bhedAzcaritraparyavAH te ca kevalibuddhikatA avibhAgapalicchedA viSaya. 15 vA nikarSadvAra 'pulAgassa NaM bhaMte / kevaiyA carittapaujavA' ityAdi / TIkArtha-gautamasvAmI ne isa sUtra dvArA prabhuzrI se aisA pUchA hai-'pulAgassa NaM bhaMte! kevaiyA cArisapaujavA pannattA' he bhadanta ! pulAka sAdhu ke cAritraparyava sarvaviratirUpa cAritra ke pariNAmarUpa paryAya-bheda-kitane kahe gaye haiM / sarvaviratirUpa cAritra kI paryAyeM keli bhagavAn kI buddhi ke dvArA hI gamya hotI hai aura paMdaramA nikarSadvaranuM kathana 'pulAgassa NaM bhaMte ! kevaiyA carittapaunavA' tyA -gautamalAmI meM bhA suutraa| prabhu zrIna me 57yuche hai-'pulAgassa gaMbhaMte ! kevaiyA carittapajjavA pannattA' lApana pu sAdhune pariNAma rUpa paryAyabheda keTala kahyA che? sarvavirati rUpa cAritranI paryAye kevalI bhagavAnanI buddhi dvArA ja pAmI zakAya che. ane tenA bheda paNa teo dvArA ja pAmI zakAya che. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA 025 u.6 sU78 paJcadazaM nikarSadvAranirUpaNam 153 katAveti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'aNaMtA ! cArittapajanA panattA' anantAzcaritraparyavAH prajJA kathitA iti / evaM jAva siNAyassa' evam-pulAkavadeva yAvat snAtakasya cAritraparyavA anantA bhavanti-atra pAvatpadena bakuzapatisevanAkuzIlakaSAyakuzIlanirgranthAnAM saMgraho bhavati-tathA cateSAM cAritraparyakA anantA eva bhavantIti bhaavH| 'pukAe NaM bhaMte !' pulAkaH khalu bhadanta ! 'pulAgassa saTTANasanigAse gaM' pulAkasya svasthAnasanikarSaNa svam-A. smIyaM sajAtIyaM sthAnaM paryavANAmAzraya iti svasthAnam pulAkAdeH pulAkAdireva sva. sthAnam nasya svasthAnasya sannikarSa:-sanAtyasaMyojanamiti svasthAnasannikarSastena svasthAnasannikarSeNa 'carittapajjavehi cAritraparyavaiH 'kiMhINe tulle amahie ki hInastulyo'bhyadhiko bA ekaH pulAkaH sajAtIyapulAkAntarasya caritraparyavApekSayA unake bheda bhI unhIM ke dvArA gamya hote haiM / ye cAritra bheda avibhAga praticchedarUpa hote haiN| athavA cAritrake viSayabhUta padArthoM kI apekSA bhI cAritra bheda hote haiN| isI bAta ko yahAM gautamasvAmI ne pramuzrI se pUchA hai| uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! aNatA cAritta. pajjavA paNNattA' he gautama ! pulAka kI cAritra bheda rUpa paryAyeM ananta hote haiM 'evaM jAva siNAyassa' isI prakAra se yAvat snAtaka sAdhu kI cAritraparyAyeM ananta hotI haiM / yahAM yAvat pada se dhakuza, pratisevanA kuzIla kaSAya kuzIla aura nigraMndha inakA grahaNa huA hai / tathA cainakI bhI cAritra paryAyeM ananta hotI haiM / 'pulAe NaM bhaMte ! pulAgamsa saTTANasaMnigAseNaM cArittapajjavehiM kiM hINe tulle amahie' he bhadanta ! eka pulAka sajAtIya anya pulAka se cAritra paryAyoM kI cAritrabheda avibhAga pratida rUpa hoya che. athavA cAritranA viSayabhUta padArthonI apekSAthI paNa cAritrabheda hoya che, eja vAta ahiyAM gautamasvAmIe prabhu. zrIna pUchI cha. tanA uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA ! aNaMtA ! carittapajjavA paNNattA' gautama ! yAtri me35 yanA payAyo mana ta ya che. 'eva jAva siNAyassa' yA pramANe yAvata snAta sAdhunA yAtri paryAya manAta bAya che, ahiyAM yAvat padathI bakuza pratisevanA kuzIla, kaSAyakuzIla ane nirga ghaDa 42||yaa che. m| madhAnI yAtri paryAya mAnata rAya che. 'pulAe gaM bhaMte ! pulAgassa saTANasaMnigAseNaM carittapajjavehiM ki' hINe, tulle, amahie' he bhagavana eka pulAka sajAtIya bIjA pulAkathI cAritra paryAnI apekSAthI zuM hIna hoya che athavA barAbara hoya che athavA vadhAre hoya che? A zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 bhagavatIstre kiM hIno-nyUnaH tulyo'dhiko vA bhavatIti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'gomA' he gautama! 'siya hINe siya tulle siya anmahie' syAt hInaH svAt tulyaH svAdabhyadhikaH syAt kadAcit pulAkAntarAt sajAtIyAt pulakaH svasthAnasanakarSeNa cAritraparyAyai hInaH vizuddhasaMyamasthAnasambandhitvena vizuddhataraparyavApekSayA'vizuddhatarasaMyamasthAna saMbandhitvenAvizuddhatarAH paryavAH dInA bhavanti tAzA vizuddhetaraparyavayogAt sAdhurapi hIna iti kathyate / tulya iti tulya zuddhika paryavayogAt sAdhurapi tulyaH kathyate abhyadhika iti vizudvataraapekSA kyA hIna hotA hai ? athavA barAbara hotA hai athavA adhika hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! siya hINe 1 liya tulle 2 saya ammahie 3' he gautama! eka pulAka dUsare pulAka se cAritra paryAyoM kI apekSA se kadAcit hIna hotA hai, kadAcit tulya hotA hai aura kadAcit adhika hotA hai| isakA tAtparya aisA hai- eka pulAka kA sajAtIya pulAka svasthAna zabda se yahAM liyA gayA hai isakA apane sajAtIya se jo asaMgejana hai-vaha sannikarSa zabda se liyA gayA hai| vizuddha saMyama kI paryAyeM vizuddha hotI haiM aura avizuddha saMyama kI paryAyeM avizuddha hotI haiN| saMyama kI vizuddhatA aura atrizuddhatA vAlA sAdhu paraspara meM zuddha aura azuddha kahA gayA hai| jina jina sAdhuoM kI vizudra saMgama paryAyeM Apasa meM samAna hotI haiM ve tulya kahalAte haiN| jinakI azuddha hotI haiM ve zuddha saMyama paryAyavAle sAdhuoM kI zuddha saMyama paryAyoM se avizuddha hone se hIna kahalAte prakSanA uttaramAM anuzrI gautamasvAmIne he he he- 'goyamA ! siya hINe 1, siya tulle 2 siya anmahie 3' he gautama! kheDa pusA jIla yuddhAthI cAritraparyAyeAnI apekSAthI keIvAra hIna haiAya che. kAivAra samAna DrAya che ane keAIvAra vadhAre hAya che. kahevAnu tAtparya e che ke eka putrAkanA sajAtIya pulAka ahiyAM vasthAna zabdathI grahaNu karela che. tenu peAtAnA sajAtIyathI je asaceAjana che, te sanika' zabdathI grahaNa karela che. vizuddha sacamanI paryA| vizuddha hAya che ane avizuddha 'thamanI paryArce avizuddha DAya che. saMyamanA vizuddhapaNA ane avizuddhapaNAvALA sAdhu anya anyamAM zuddha ane azuddha kahyA che je sAdhuenA vizuddha sayamaparyAya parasparamAM sarakhA hAya che, te tulya kahevAya che. ane jeonA paryAye azuddha haiAya che. teo zuddha saMyama paryAyavALA sAdhuonA zuddha saMyama paryAyAthI avizuddha hAvAthI hIna kahevAya che, ane vizuddhatara paryAyAnA yAgathI te vizezAdhika zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU08 paJcadazaM nikarSadvAranirUpaNam 155 paryavayogAt sAdhurapi abhyadhika iti / 'siya hoNe tti' ashuddhsNymsthaanvti| tvAt 'siya tulletti' eka saMyamasthAnavartitvAt 'siya anmahie ti vizuddhatara. saMghamasthAvanatitvAt / 'jaihINe azaMtabhAgahINe vA' yadi honaH sanAtIyapulAkAnta. rAha pulAkaH tadA anantabhAgahIno vA bhavet atra khalu asadabhAvasthApanayA haiM aura vizuddhatara paryAyoM ke yoga se ve abhyadhika kahalAte haiM-inhIM saba bAtoM ko lekara prabhuzrI ne gautamasvAmI se uttararUpa meM aisA kahA hai| sajAtIya pulAkAntara se eka pulAka svasthAna samnikarSa se cAritraparyAyoM kI apekSA kadAcit hIna bhI hotA hai kyoM kivizuddha saMyamasthAna sambandhI hone se vizuddhatara huI paryAyoM kI apekSA, avizuddhatara saMyama sthAna sambandhI hone ke kAraNa avizuddhatara paryAyeM hIna hotI haiM aura aisI avizuddha para paryAyoM ke yoga se sAdhu bhI hIna haiM aisA kahA jAtA hai tulya zuddhivAlI paryAyoM ke yoga se sAdhu bhI tulpa hai aisA kahA jAtA hai tathA-vizuddhatara paryAyoM ke yoga se sAdhu bhI abhyadhika hai aisA kahA jAtA hai| isa. liye-azuddha saMyamasthAnavartI hone se 'siya hINe' aisA kahA gayA hai| eka jaise saMyamasthAnavartI hone se 'siya tulletti' aisA kahA gayA hai aura vizuddhatara saMyamasthAnavartI hone se 'siya anbhahie tti' aisA kahA gayA hai| 'jaihINe aNaMtabhAgahINe vA' yadi eka pulAka dUsare sajAtIya pulAka se hIna hotA hai to vaha usase anantabhAga hIna bhI ho sakatA kahevAya che. A tamAma prakaraNane laIne prabhuzrIe zrIgautamasvAmIne uttara rUpe evuM kahyuM che ke-sajAtIya pulAkAntarathI-arthAt samAna jAtIvALA bIjA mulAkathI eka pulAka svasthAna saMnikarSathI cAritra paryAnI apekSAthI koIvAra hIna paNa hoya che. kemake-vizuddha saMyamasthAna saMbaMdhI hovAthI vizuddhatara thayelA paryAnI apekSAthI avizuddhatara saMyama hIna hoya che. ane evA avizu. dvatara paryAnA rogathI sAdhu paNa hIna hoya che. tema kahevAmAM Ave che. samAna zuddhivALA paryAyanA cogathI sAdhu paNa tulya che. tema kahevAya che. tathA vizaddhatara paryAnA vegathI sAdhu paNa adhika che tema kahevAya che. tethI mazu saMyabhavati pAthI 'siya hoNe' se pramANe ta cha. se s25|| ayama sthAnavatApAthI 'siya tulle tti' se prabhArI Desa mana vithaddhatara saMyamasthAnati pAthI 'siya abhahae tti' the prabhAvAmA mA . ___ 'jaha hoNe atabhAgahINe vA'ne se Yar mI satatIya sAthI hInaya cha, to te tanAthI manatAbIna para che. 'asaMkhena zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIce pulAkasyotkRSTasaMyamasthAnaparyavANi daza sahasrANi (10000) tasya sarva jIvA. nasakena zataparimANatayA kalpitena bhAge hRte sati zataM (100) labdhaM bhavati dvitIya pratiyogipulAkacAritraparyatrAgraM nava sahasrANi nava zatAdhikAni (9900) pUrvabhAgalabdhaM zataM pakSiptaM dazasahasrANi jAtAni tato'sau sarvajIvAnantakamArahAra. lAdhena zatena hInamityanantabhAgahIna iti / 'asaMkhejjabhAgahINe vA' asaMkhyepabhAgahIno vA bhavet, pUrvoktakaripataparyAyarAze rdazasahasrarUpasya (10000) lokAkAzapadezaparimANenA'saMkhyeyena kalpanayA paJcAzatpramANena bhAge hRte labdhaM hai 'asaMkhejjaibhAgahINe vA, saMkhejjahabhAgahoNe vA' asaMkhyAta bhAga hIna bhI ho sakatA hai aura saMkhyAtabhAga hIna bhI ho sakatA hai| athavA-'saMkhenaguNahINe cA' saMkhyAtaguNa hIna bhI ho sakatA hai 'asaMkheujaguNahINe vA' asaMkhyAta guNa hIna bhI ho sakatA hai aura 'arNataguNahINe vA ananta guNa hIna bhI ho sakatA hai| isa viSaya ko aGka saMdRSTi dvArA yo sarajha sakate haiM-mAna lIjiye pulAka kI utkRSTa saMyamasthAna paryAya 10000 haiM aura ananta kA pramANa 100 hai| utkRSTa saMyamasthAnaparyAyoM meM isa ananta kA bhAga dene se 100 labdha Ate haiN| inheM utkRSTa saMyama sthAna kI paryAyoM meM se kama kara dene para dvitIya pulAka ke saMyama sthAna kI cAritra kI paryAya 9900 jo hotI haiM ve utkRSTa saMghamasthAna paryAyoM kI apekSA anantabhAga se hIna huI haiN| yaha bAta jAnI jAtI hai| 'asaMkhena bhAgahINe vA' asaMkhyAta bhAga hIna hotI haiM-aisA jo kahA gayA hai so ise yoM sama. ibhAgahINe vA saMkhejjaibhAgahINe vA' asabhyAtamAhIna 54 hAya che. bhara sadhyAtamIna 55 DAya che. 2504 / saMkhejjaguNahINe vA' sadhyAtazuSpahIna pay cha, 'asaMkhejjaguNahINe vA' asalyAtara DIna DA zacha. bhane 'aNaMtaguNahINe vA' ana tanayana za cha. yA viSayane / / AvI rIte samajI zakAya che. mAnI le ke pulAkanA utkRSTa saMyamasthAnanA paryAya 10000) dasa hajAra che ane anaMtanuM pramANa 100deg se che utkRSTa saMyama sthAnanA paryAyamAM A anaMtane bhAga devAthI 100 se labdha thAya che tene utkRSTa saMyama sthAnanA paryAyAmAMthI kAma karavAthI bIjA pulAkanA saMyama sthAnonI cAritra paryAye 9900 nava hajArane navase thaI jAya che. te utkRSTa sthAnanA paryAyanI apekSAe anaMtabhAgathI hIna thayela che. e pAta evAmAM Ave che. 'asaMkhejjabhAgahoNe vA' masabhyAtamA DIna DAya che. evuM je kahela che tene A pramANe samajavuM joIe-mAne ke asaM. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 gha08 paJcadazaM nikarSadvAranirUpaNam 157 zatadvayam, dvitIyapratiyogipulAkacaraNaparya parimANaM navasahasrANi aSTau ca zatAni (9800) nataH pUrvabhAgalabdhaM zatadvayaM tatra makSipyate, jAtAni dazasaha. strANi, tato'sau lokAkAzamadezaparimANAsaMkhyeyaka bhAgahAralabdhena zatadvayena hIna ityasaMkhyeyamAgahIna:, prathamapulAphasya svasthAna sannikarSa iti / 'saMkhejja bhAgahINe vA' saMkhyeyabhAgahIno vA bhavet / puurektklpitpryaayraasherdshshsrsy (10000) utkRSTasaMkhyakena kalpanayA dazakaparimANe na bhAge hRte labdhaM sahasrama (10000) dvitIya pratiyogi pulAkavaraNaparyavaparimANaM nava sahasrANi (9000) pUrvabhAgalabdhaM ca sahasraM tatra prakSippate, jAtAni dazasahasrANi, tato'sau utkRSTa saMkhyeyabhAgahAralabdhena sahasreNa hIna iti saMkhyeyabhAgahIna:, prathamapulAkasya sva. jhanA cAhiye mAnalIjiye asaMkhyAta kA pramANa 50 hai| inakA bhAga pUrvokta utkRSTa saMyamasthAna paryAyoM meM dene se 200 labdha Ate haiN| ina do sau ko utkRSTa saMyamasthAna paryAyoM meM se hona kara dene para jo 9800 Ate haiM ve asaMkhyAta bhAga hIna haiN| aise asaMkhyAta bhAga se hIna utkRSTa cAritraparyAyeM eka pulAka kI cAritra paryAyoM se dUsare pulAka kI hotI haiN| isI prakAra 'saMkhejjai bhAgahINe vA' aisA jo kahA mayA hai-so isakA matalaba aisA hai mAnalIjiye saMkhyAta kA pramANa 10 haiN| isa 10 kA bhAga pUrvokta utkRSTa saMyamasthAnaparyAyoM meM dene se labdha 1000 Ate haiM ina eka hajAra ko utkRSTa saMyamasthAnaparyAyoM meM se ghaTAne para 9000 bacate haiM-ho ye nau hajAra jaisI eka pulAka kI apekSA dusare pulAka kI saMkhyAtabhAga hIna cAritraparyAyeM haiN| 'saMkhe. khyAtanuM pramANa 50 pacAsa che. tene bhAga pUrvokta utkRSTa saMyama sthAnanA paryAmAM devAthI 2001 base labdha thAya che. A basane utkRSTa saMcamasthAna paryAmAMthI hIna karavAthI 9800 aThTha guse Ave che, te asaMkhyAtabhAga hIna kahevAya che evA asaMkhyAtabhAgethI hIna utkRSTa cAritra paryAye eka yasii yArita yothI mIn yAna DAya che. me pramANe 'saMkhejjai. bhAga hINe vA' me pramANe re yuche-te mApa vo cha hai-mAna saMkhyAtanuM pramANa 10 dasa che. A dasano bhAga pUrvokta utkRSTa saMyama sthAnanA paryAyamAM devAthI labdha 1000) eka hajAra Ave che. A eka hajArane utkRSTa sthAnanA saMyama paryAyomAMthI ghaTADavAthI 9000 nava hajAra bace che. te nava hajAra eka pulAkanI apekSAthI bIjA pulAkanA saMkhyAtaHIL DIna yAtri paryAya che. 'saMkhejjaguNahINe yA' ke pramANe re cha zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 bhagavatIsUtre sthAnanikarSa iti / 'saMkhejjaguNahINe vA' saMkhye guNahIno vA bhavet ekaspa pulAkasya caraNaparyava parimANaM kalpanayA sahastradazakaM dvitIyapatiyogipulAkacaraNaparyavaparimANaM ca sahasram (1000) tatazcotkRSTasaMkhyeyakena kalpanayA dazakaparimANena guNakAreNa guNitasahasraM jAyante dazasahasrANi sa ca rAziH (10000) tena utkRSTasaMkhyeyakena kalpanayA dazakaparimANena guNakAreNa hInaH - anabhyasta iti saMkhyeyaguNahInaH, prathamapuLAkasya svasthAnasannikarSa iti / 'asaMkhejjaguNahINe vA' asaMkhyeyaguNahIno vA bhavet, ekasya pulAkasya caraNaparyaparimANa kalpanayA dazasahasrANi (10000) dvitIya pratiyogipulAkacaraNaparyavaparimANaM ca zatadvayam, tatazca lokAkAza pradezaparimANenA saMkhyeyakena kalpanayA paJcAzatparimANena guNakAreNa guNitaM zatadvayaM jAyante dazasahasrANi sa ca ujaguNahINe vA' aisA jo kahA gayA hai so isakA matalaba aisA haimAnalIjiye eka prathama pulAka kI cAritra paryAyoM kA pramANa 10000 hai aura dvitIya pratiyogI pulAka kI cAritra paryAyoM kA pramANa 1000 hai / tathA saMkhyAta kA pramANa 10 hai, aba isa dazarUpa utkRSTa saMkhyAta se 1000 ko guNita karane se 10000 saMkhyA AtI haiM / so yaha 1000 saMkhyArUpa rAzi 10000 kI apekSA saMkhyAtaguNa hIna kahI jAtI hai| isI prakAra prathama pulAka kI cAritraparyAyoM se dvitIya pulAka kI cAritra paryAyeM saMkhyAta guNahIna hotI haiN| 'asaMkhejjaguNahINe vA' aisA jo kahA gayA hai so usakA tAtparya aisA hai mAna lenA cAhiye ki eka pulAka kI cAritra paryAyeM 10000 hai aura dUsare pulAka kI cAritra paryAyeM asaMkhyAtaguNa hIna haiM-vahA~ asaMkhyAta kA pramANa 200 hai / yahAM guNakAra kA pramANa 50 hai / 200 ko 50 se guNita karane para tenA hetu e che ke-mAneA ke-eka pahelA pulAkanA cAritra paryAyAnu pramANa 10000] dasa hajAranuM che. ane khIjA pratiyeAgI pulAkanA cAritra paryaMcAnu pramANu 1000 eka hajAranuM che. tathA sakhyAtanuM pramANu 1) dasa che. A dasa rUpa utkRSTa sakhyAtathI 2000] hajArane guNuvAthI 10000, dasa hajAranI sauMkhyA Ave che. yA 1000 235 rAzi (Dhagaseo) 10000) isa De. ranI apekSAe saMkhyAtaguNu hIna kahevAya che, eja rIte pahelA pulAkanA cAritra paryAyAthI khIjA pulAkanA cAritra paryAyA sakhyAtagaNA hIna haiAya che. 'asaMkhejjaguNahINe vA' yApramANe uDevAmAM Avyu che, tenu' tAtparya evu` che ke-eka pulAkanA cAritrapA~yA 10000 dasa hajAra che. ane khIjA pulAkanA cAritrAMce asa`khyAtaguNu hIna che. ahIMyAM asaMkhyAtana zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u. 6 sU08 paJcadazaM nikarSadvAranirUpaNam rAzistena lokAkAzapradezaparimANAsaMkhyeyakena kalpanayA paJcAzatatyamANenaguNakAreNa hIna iti - asaMkhyeyaguNahInaH, prathamapuLAkasya svasthAnasannikarSa iti / 'anaMtaguNahINe vA' anantaguNahIno vA bhavet / ekasya kila puLAkasya caraNaparyavaparimANaM kalpanayA dazasahasrapramANam, dvitIyapratiyogipulAkacaraNapatraparimANaM ca zatamekam tatazca sarvajIvAnantakena kalpanayA zataparimANena guNakAreNa guNitaH zatarUpo rAzirjAyate dazasahasramamitaH, sa ca tena sarvajIvAnantakena kalpanayA zataparimANena guNakAreNa hIna iti- anantaguNahInaH prathamapulA kasya svasthAnama iti / evame vA'bhyadhikaSaTsthAnaka zabdArthA'pyebhireva bhAgahAraguNahArairvyAkhyAtavyaH, tadevAha - 'aha' ityAdi, 'aha anmahie' athAbhyadhikaH 149 10000 ho jAte haiM, so dUsare pulAka kI jo 200 ke rUpa meM cAritra paryAyeM haiM veM 10000 kI apekSA asaMkhyAtaguNa hona hai / 'anaMtaguNa hINe vA' aisA jo kahA gayA hai so usakA tAtparya hai-mAna lIjiye kisI pulAka kI cAritra paryAya kA pramANa kalpanA se 10000 aura dvitIya pratiyogI pulAka kI cAritra paryAyoM yA pramANa 100 aura ananta kA pramANa 100 hai aba 100 ko 100 se guNita karane para 10000 ho jAte haiM so isa rAzi kI apekSA jo 100 kI rAzi hai vaha anantaguNa hIna rAzi hai| isI prakAra se eka pulAka kI cAritra paryAyoM kI apekSA dusare pulAka kI cAritra paryAyeM anantaguNa hIna hotI haiM / vaha prathama pulAka kA svasthAna kA sannikarSa hInatA kI apekSA se samajhAyA gayA hai / isI prakAra se abhyadhika zabdArtha bhI ina SaT pramANu 200] khaseAnuM che ahiyAM zuAkAranuM pramANu pa] pacARtu che, 200] khaseAne pacAsathI guNuvAthI 10800] dasa hajAra thaI jAya che. tA bIjA pulAkanI 2003 khaseAnA rUpamAM je cAritrapA~cA che, te 100001 isa untaranI apekSAthI asabhyAtagugu DIna he 'anaMtaguNahINe vA' mA kathananu tAtparya evu che ke-kei putrAkanA cAritraparyAyAnuM pramANa kalpanAthI 10000] dasa hajAranuM che. ane bIjA tenA pratiyeAgI pulAkanA cAritra paryAyAnuM pramANa 1003 seA che. te sene seAthI guNuvAthI dasa hajAra thaI jAya che. A dasa hajAra rAzInI apekSAthI je seAnI rAzI che. te anaMtaguNu hIna rAzI che. eja rIte eka pula!kanA cAritrapoMcAnI apekSAthI bIjA putrAkanA cAritraparyAyA anaMtagaNuA hIna hai!ya che. A prathama pulAkanu svasthAnasanniSa samajAvavAmAM Avela che. eja rIte abhyadhika zabdane zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bha bhagavatIMsUtre yadi ekaH pulakaH sajAtIyapulAkAntarato'bhyadhiko bhavet tadA-'aNaMtabhAga. mamahie vA' anantabhAgAbhyadhiko bhavet ekasya pulAkasya kalpanayA dazasahastra (10000) mitaM caraNaparyavaparimANaM, tadanyasya navazatAdhika navasahasrapamitaM (9900) caraNaparyavaparimANam, tato dvitIyA'pekSayA prathamaH (10000) ananta. bhAgA'bhyadhikaH prathamapulAkasya svasthAnasannikarSa iti / 'asaMkhejjai bhAgamabhahie' asaMkhyeyabhAgA'bhyadhiko bhavet yasya aSTazatAdhika navasahasrapamitaM (9800) caraNaparyavaparimANaM tasmAt prathamaH (10000) asaMkhyeyabhAgAdhika: sthAna patita bhAgahAra aura guNakAra se samajha lenA caahiye| yahI bAta-'aha anbhahie' isa sUtra pATha chArA prakaTa kI gaI hai arthAt eka pulAka yadi dusare pulAka se adhika hotA hai to vaha 'aNaMtabhAga. mammahie' anantabhAga se abhyadhika ho sakatA hai asaMkhyAta bhAga se adhika ho sakatA hai, saMkhyAtabhAga se adhika ho sakatA hai, saMkhyAta. guNa adhika ho sakatA hai asaMkhyAtaguNa adhika ho sakatA hai aura anantaguNa adhika ho sakatA hai / ananta mAga adhika ho sakatA haiise yoM samajhanA cAhiye-kalpanA karo-eka pulAka ke 10 hajAra cAritra paryAyeM haiM aura dUsare pulAka ke 9900 cAritra paryAyeM haiM isa prakAra dvitIya kI apekSA pahile ke cAritra paryAyeM anantabhAga adhika haiN| 'asaMkhzata bhAga adhika ho sakatA hai' isakA tAtparya aisA haimAnalo-jisake cAritra paryava pariNAma 9800 haiM usakI apekSA prathama artha paNa A cha sthAnamAM rahela bhAgAkAra ane guNAkArathI samajI le meza pAta 'aha abhahie' mA sUtra dvArA pragaTa 42 cha, arthAt se purAne mI thI mAdhaH ya ta te 'aNaMtabhAgamabhahie' anaMtabhAgathI abhyadhika thaI zake che. asaMkhyAtabhAgathI adhika hoI zake che. saMkhyAtabhAgathI vadhAre hoI zake che. saMkhyAlagaNA vadhAre thaI zake che, asaMkhyAtagaNuM vadhAre hoI zake che. ane anaMtagaNuM vadhAre hoI zake che, anaMtamAga adhika hoI zake che. Ane A pramANe samajavuM joIe. kahapanA karo ke eka pulAkanuM 1000) dasa hajAra cAritra parimANa che. ane bIjA palAkanuM 990) navANu cAritra parimANuM che. A rIte A bIjAnI apekSAthI pahelA pulAkanuM cAritra parimANa anaMtabhAga vadhAre che. "asaM. khyAtamAga vadhAre hoI zake che, tema kahevAnuM tAtparya evuM che ke-mAno ke jenA cAritra paryava parimANa 980) aThANuM che. tenA karatAM pahelAnA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyayandrikA TIkA za025 3.6 sU08 paJcadazaM nikarSadvAranirUpaNam 151 prathamapulAkasya svasthAnasabhikarSa iti / 'saMkhemjai bhAgamammahie vA' saMkhyeya. bhAgAbhyadhiko vA bhavet / yasya pulAkasya kalpanayA navasahasrapamitam (9000) caraNaparyavaparimANaM tat prathamasya caraNaparyavaparimANAt (10000) saMkhyeyabhAgApikA svasthAnasabhikarSa iti / 'saMkhenaguNamamahie vA' saMkhyeyaguNAdhiko vA bhaveta, yasya pulAkasya caraNaparyavaparimANaM sahasramAnam (1000) nadapekSayA mathamasya caraNaparyavaparimANam (10000) saMkhyeyaguNAdhikamiti saMkhyeyaguNA. dhikaH svasthAnasannikarSa iti / 'asaMkhejjagugamamahie vA' asaMkhyeyaguNAbhyadhiko vA bhavet tathA yasya pugasya caraNa paryavaparimANaM kasanayA zatadvayaM, tadA pelayA prathamasyAsaMkhyeyaguNAdhikaH svasthAnasannikarSati / 'aNaMtaguNamama. hie vA' anantaguNAbhyadhiko vA bhavet / tathA yasya pulAkasya caraNaparya parimANaM kalpanayA zaparimitaM, tadapekSayA''casya (10000) anantaguNAdhikA ke jo 10000 cAritra paryavarUpa pariNAma haiM ve asaMkhyAta bhAga adhika haiN| 'saMkhejjai bhAgamabhahie vA' isakA tAtparya aisA hai ki jisake 9000 pramita cAritra paryAye haiM ve prathama ke cAritra paryava pariNAmoM kI apekSA-1000 pariNAmoM kI apekSA-saMkhyAta bhAga adhika haiN| 'sakhe. jjaguNamammahie vA' isakA tAtparya aisA hai-jisa pulAka ke cAritra paryAyoM kA pramANa 1000 hai usakI apekSA prathama ke cAritra paryAyoM kA pramANa jo 10000 haiM vaha saMkhyAtaguNa adhika hai| 'asaMkhejjaguNa. mammahie vA 'isakA tAtparya aisA hai-jisa pulAka ke cAritra paryAyo kA pramANa 200 hai isakI apekSA prathama ke jo cAritra paryAyoM kA pramANa hai vaha asaMkhyAtaguNita adhika hai| 'aNaMtaguNamA pahie vA' isakA tAtparya aisA hai-ki jisa pulAka ke cAritra paryAyoM kA pramANa je 10000) dasa hajAra cAritra paryavarUpa parimANa che, te asaMkhyAtabhAga padhAre che. 'saMkhejjahabhAgamamahie vA' mA 4thananu tAt5 me che -22 9000) nava hajAra amita cAritra parimANa che. te pahelAnA cAritra paryAva parikSAmAnI apekSAthI sabhyAta nA dhAre che. 'saMkhejjaguNamabbhahie vA' A kathananuM tAtparya evuM che ke-je pulAkanA cAritra paryAnuM pramANa 1000) eka hajAranuM che. tenA karatAM pahelAnA cAritra paryAnuM pramANa 2 10000 / isa Daranu cha, te sadhyAta pAre . 'asaMkhenaguNamamahie vA mA thananu tAt55 me che - mAuna yAritra paryAyAnu pramANa 200 baso hoya te apekSAthI pahelAnA cAritra paryAnuM je pramANa cha. te sa yAta dhAre che. 'aNaMtaguNamanmahie vA' 5 / thanatuM tApa' zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magavatIsare svasthAnasanikarSa iti / atha pulAkamAzritya bakuzAdi parasthAnasannikarSa sUtra mAha-'pulAe NaM bhaMte ! bausassa' ityAdi / 'pulAe NaM bhaMte ! bausassa paraTThANasannigAseNaM cArittapajjavehiM kiM hoNe tulle amahie' ghulAkaH khalu bhadanta ! cakuzasya parasthAnasannikarSeNa cAritraparyAyaH kiM hIna stulyo'bhyadhiko vA tatra parasthAnasannikarSaNa ityasya vijAtIyayogamAzrityetyarthaH vijAtIyazca pulAkasya pazAdirbhavatIti paznaH, bhagabAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'hoNe No tulle No amahie' hInaH, pulAko bakuzAda hIno bhavati tathAvidha vizuddhadhabhAvAt no tulyo bhavati pulAko bakuzAt no vA abhyadhika iti / kiyatparimito hInaH ? ityAha-'arNataguNahINe' anantaguga hInaH, bakuzApekSayA 100 hai usakI apekSA prathama ke jo cAritra paryAyoM kA 10000 pramANa hai vaha anantaguNa adhika hai| yaha saba kathana yahAM taka kA svasthAna kI apekSA se kiyA gayA hai| aba parasthAna kI apekSA se-bakuza Adi ke parasthAna kI apekSA se-yaha kathana sUtrakAra isasUtra dvArA karate haiN| 'pulAeNaM bhaMte ! bausassa paraTThANasanigAseNaM caritta pajjavehiM ki hoNe tulle, anbhahie' isameM gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-he bhadanta ! pulAka apanI cAritra paryAyoM kI apekSA bakuzarUpa parasthAna kI cAritra paryAyoM kI apekSA se kyA hIna hai / athavA tulya hai ? athavA adhika hai / isake uttara meM prabhuzrI kahate haiN-'goymaa| hINe, no tulle no abbhahie' he gautama ! tathAvidha vizuddhi ke abhAva se pulAka bahaza se hIna hotA hai| isaliye vaha hIna hai tulya athavA e che ke-je pulAkanA cAritra paryAnuM pramANa 100 so che. tenA karatAM pahelAnA je cAritraparyAyAnuM dasa hajAranuM pramANa che, te anaMta guNa vadhAre che. A saghaLuM kathana ahiM sudhInuM svAsthAnanI apekSAthI karavAmAM Avela che. have parasthAnanI apekSAthI-eTale ke bakuza vigerenA parasthAnanI ape. sAthI / thana sUtrA2 mA prare satAve che. 'pulAe NaM bhaMte ! bausassa paradANasannigAseNaM carittapajjavehi kiM hINe tulle abbhahie' // sUtramAthI gautamasvAmIe prabhuzrIne evuM pUchayuM che ke-he bhagavan pulAka potAnA cAritra paryAnI apekSAthI bakuzarUpa parasthAnanA cAritra paryAnI apekSAthI zuM hIna che? athavA tulya che? athavA vadhAre che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gItabhAbhI 3 cha -'goyamA! hoNe, no tulle, no abbhahie' gItama! tathAvidha-te prakAranI vizuddhinA abhAvathI pulAka bakuza karatAM hIna hoya che, zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU08 paJcadarza nikarSadvAranirUpaNam 153 hIno bhavati pulAkastAnantaguNahIno bhavatIti / 'evaM paDisevaNAkumIlassa vi' evaM pratisevanAkuzIlasyApi yathA pulAkA bakuzasya cAritraparyAya hInaH kathita stayA pratisevanAkuzIlo'pi cAritraparyAyairanantaguNahIno vaktavya iti / 'kasAya. asIleNaM samaM chahaNavaDie jaheca sahANe' kaSAyakuzIlena samaM padasthAnanino yayeva svasthAne SaTsthAnAnImAni-anantAsaMkhyeyasaMkhyeya mAgAdhikarUpaM trayam 3, saMkhyeyA'saMkhyeyA'nantaguNAdhikarUpaM trayaM ceti SaT sthAnAni iti / yathA pulAkara pulAkApekSayA padasthAnapatitaH kathitastathA kapAyakuzIlApekSayA'pi pulAka: SaTsthAnapatito vaktavya jJatyarthaH, tatra pulAkaH kaSAyakuzIlAt hIno vA syAt avizuddhasaMyamasthAnavRttitvAt tulyo vA syAt samAnasaMyamasthAnavRttitvAta adhika nahIM hai| yakuza kI apekSA vaha ananta guNa hIna hotA hai| 'evaM paDisevaNAkusIlassa vi' isI prakAra vaha pulAka pratisevanAkuzIla kI cAritraparyAyoM kI apekSA se bhI anantaguNa hIna hotA hai| aba gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA-'kalAyakusI leNaM samaM chaTThANa vaDie jaheva saTThANe' he bhadana ! pulAka apanI cAritra paryAyoM se kyA kaSAya kuzIlarUpa parasthAna kI cAritra paryAyoM kI apekSA hIna hai? athavA tulya hai athavA adhika hai ? taba prabhuzrI ne isa sUtra dvArA aisA kahA hai ki-he gautama ! jisa prakAra pulAka svasthAna kI apekSA seanya pulAka kI apekSA se-SaT myAnapatita kahA gayA hai-usI prakAra se vaha kaSAyakuzIla kI apekSA se bhI SaT sthAnapatita kahanA cAhiye / kadAcit kaSAyakuzIla se pulAka hIna bhI hotA hai kyoM ki vaha avizuddha saMyamasthAna meM vRttivAlA hotA hai kadAcit vaha tethI teo hIna che. tulya athavA adhika nathI. bakuza karatAM te anaMtagaNa DIna DAya che. 'evaM paDisevaNAkusIlassa vi' merA zate te pusAra prati. sevana kuzIlanA cAritra paryAnI apekSAthI paNa anaMtaguNa hIna hoya che. izayI gautamasvAmI prasuzrIna se pUche cha hai-kasAyakusIleNaM sama' chaDANavaDie jaheva chaTANe' samapan yars tAnA yAtri paryAyAdhIza kaSAya kuzIlarUpa parasthAnanA cAritra paryAnI apekSAthI hIna che? athavA tulya che? athavA vadhAre che? A praznanA uttaramAM A sUtradvArA evuM kahyuM che ke-he gautama! je pramANe pulAka svasthAnanI apekSAthI bIjA pulAkanI apekSAthI chasthAna patita kahyA che, e ja rIte te kaSAya kuzIlanI apekSAthI paNa cha sthAna patita kahevA joIe, keIvAra kaSAya kuzIlathI pulAka hIna paNa hoya che, kemake-te avizuddha saMyamasthAnamAM pravRtti vALA hoya che, zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArA 154 bhagavatImatra adhiko vA syAt zuddhatarasaMyamasthAnavRttitvAt yasmAt pulAkasya kaSAyakuzIlasya ca sarvajaghanyAni saMyamasthAnAni adho bhavanti, tata stau yugapadasaMkhyeyAni sthAnAni pApnutaH tulyAdhyavasAyatvAt tataH pulako vyavacchidhane hIna pariNAmatvAt vyavachinne ca pulAke kaSAyakuzIla eka eva asaMkhpeyAni saMyamasthAnAni gacchani, zubhapariNAmatvAt tadanantaraM kaSAyakuzIlapatisevanAkuzIlabakuzAH yugapadasaMkhye. yAni saMyamasthAnAni prApnuvanti, tatazca bakuzo vyavacchidyate / pratisevanAzIla kaSAyakuzIlau asaMkhyeyAni saMyamasthAnAni prApnutaH, tatazca pratisevanAkuzolo vyava. chiyate / kaSAyakuzIlastu asaMkhyeyAni saMyamasthAnAni prApnoti, tataH so'pitulya bhI hotA hai kyoMki vaha samAna sthAna meM vRttivAlA hotA hai| kadAcit vaha adhika bhI hotA hai kyoM ki vaha zuddhatara saMpamasthAna meM vRttivAlA hotA hai| kyoMki pulAka aura kaSAya kuzIla ke sarva jaghanya saMyama sthAna saba se nIce hote haiN| yahAM se ye donoM sAtha 2 asaMkhya saMghamasthAna taka jAte haiM kAraNa yahAM taka inake adhyavasAya tulya hote haiN| isake bAda pulAka hIna pariNAmavAlA hone se bichuDa jAtA hai-saMyamasthAna kI ora bar3hane se aTaka jAtA hai-kevala eka kaSAyakuzIla hI asaMkhyAta saMyamasthAna taka jAtA hai| kyoM ki vaha zubhapariNAma vAlA hotA hai isake bAda kaSAyakuzIla pratisevanAkuzIla aura bakuza ye tInoM sAtha 2 asaMkhyAta saMyamasthAna taka jAte haiN| isake bAda dhakuza bichuDa jAtA hai Age saMyamasthAna kI ora jAne se ruka jAtA hai / kevala pratisevanA kuzIla aura kaSAyakuzIla donoM hI asaMkhyAta saMyamasthAna taka jAte haiM / ipta ke bAda pratisevanA kuzIla bhI aTaka jAtA hai / kevala kaSAya kuzIla hI asaMkhyAta saMyama koIvAra te tulya paNa hoya che, kemake te sthAnamAM vRttivALA hoya che. koIvAra te vadhAre paNa hoya che. kemake te zuddhatara saMyamasthAnamAM vRttivALA hoya che. kemake pulAka ane kaSAyakuzIlanA sarvajaghanya saMyamasthAne sauthI nIcA hoya che. tyAMthI te bane sAthe sAthe asaMkhya saMyamasthAne sudhI jAya che. kAraNa ke tyAM sudhI teone adhyavasAya tulya hoya che. te pulAka hIna parimANa vALA hevAthI chUTI jAya che. arthAt saMyamasthAnanI tarapha AgaLa thavAthI aTakI jAya che kevaLa eka kaSAya kuzIla ja asaMkhyAta saMyamasthAna sudhI jAya che. kemake te zubha parimANavALA hoya che. te pachI kaSAyakazIla pratisevanA kuzIla ane bakuza e traNe sAthe sAthe asaMkhyAta saMyama sthAne sudhI jAya che. te pachI pratisevanA kuzIla paNa aTakI jAya che, kevaLa kaSAya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u. 6 sU08 paJcadazaM nikarSadvAranirUpaNam 155 kaSAyakuzIla' 'pi vyavacchiyate - tadanantaraM nirgranthasnAtaka evaM saMyamasthAnaM mAnuta iti / 'viMsa jahA bautassa' nirgranthasya yathA - vakuzasya yathA pulAko kuzasya parasthAnasannikarSeNa cAritraparyAyai dInaH kathitaH tathA-nirgranthasya parasthAnasannikarSeNa cAritrayayai ranantaguNa hIna eva bhavati / evaM sigAyassa vi' evaM snAtakasyApi pulAkaH snAtakAdanantaguNahIno bhavatItyarthaH / pulAkasya bakunAdinAM dInavAdikaM nirUpya vakuzasyApi tadanyaiH saha hInatvAdikaM nirUpayannAha'ba use bhaMte! ityAdi, 'bause NaM bhaMte ! pulAgassa paradvANasannigAseNaM caritapajjavehiM ki hINe tulle abbhahie' bakuzaH khalu madanta ! pulAkasya para sthAnoM ko prApta karatA hai / bAda meM vaha kaSAyakuzIla bhI aTaka jAtA hai nirgrantha aura snAtaka ye donoM hI eka saMyamasthAna ko prApta karate hai / 'niyaMsa jahA vausarasa' isaliye pulAka parasthAna sabhikarSa ko lekara jisa prakAra bakuza kI cAritraparyAyoM kI apekSA anantaguNa hIna kahA gayA hai usI prakAra vaha nirgrantha kI cAritraparyAyoM se bhI ananta guNa hIna kahA gayA hai / 'evaM siNAyassa vi' aura isI prakAra yaha pulAka snAtaka kI bhI cAritra paryAyoM kI apekSA anantaguNa hIna kahA gayA hai| isa prakAra se pulAka meM bakuza Adi kI apekSA hInatA Adi kA pratipAdana karate haiM-isameM gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai- 'bause NaM bhaMte! pulAgastra paradvANasannigAseNaM carilapanavehiM kiM hoNe, tulle, ammahie' he bhadanta ! bakuza kyA pulAka rUpa kuzIla ja asakhyAta saMyama sthAnAne prApta kare che. te pachI te kaSAya kuzIla pazu aTakI jAya che. niSrantha ane snAtaka e ane eka ja sayamasthAnane Apta ure che. 'niyaMThAsa jahA bauvassa' tethI pusA parasthAnasannipurNa ne laIne je rIte akuzanA cAritraparyAyenI apekSAthI ana'taguNuhIna kahayA che. eja pramANe te nigranthanA cAritra paryAyathI paNu anaMtagRhIna kahyA che, 'eva' siNAyassa vi' bhane prabhAte sA snAta yAzu yaaritrpryaaceAnI apekSAthI anaMtaguNu hIna kahyA che. A rIte pulAkamAM akuza vigerenI apekSAthI hInapaNA vigerenuM nirU paNa karIne have sUtrakAra makuzamAM paNa khIjAeAnI apekSAthI hInatA vigeraMtu pratipAdana kare che-A saMbadhamAM zrIgautamasvAmIe evuM pUchyuM che ke'b use bhaMte / pulAgassa paradvANakhannigAseNaM carittapajjavehiM kiM hoNe, tulle anmahie' he bhagavan aGkuza yujhAu35 parasthAnanA yastriparyAyAnI apekSAthI zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 magavatIsUtre sthAnasannikarSeNa cAritraparyaveH kiM hInaH tulyo'bhyadhikovA, bakuzaH pulAkAt cAritraparyAya hInastulyo'bhyadhiko vA bhavatIti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'No hINe No tulle anmahie' no hIno no tulyo'bhyadhiko bhavati, 'arNataguNamanmahie' anantaguNAbhyadhiko bhavati / bakuzaH pulAkAt anantaguNAdhika eva bharati vizuddhatarapariNAmatvAt 'bause gaM bhaMte ! bausassa saTThANasaMnigAseNaM cArittapajjavehi pucchA' bakuzaH khalu bhadanta ! bakuzasya svasthAsannikarSeNa cAritraparyAyaiH kiM hIna stulyo'dhiko vA bhavatIti pRcchA-praznaH / bhagavAnAha-'goyamA ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'siya hINe siya tulle siya anmahie' syAt-kadAcit hInaH avizuddhapariNAmatvAt syAt parasthAna kI cAritra paryAyoM kI apekSA hIna hai ? athavA tulya hai ? athavA adhika hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! No hINe, No tulle, ababhahie' he gautama! bakuza pulAka kI cAritraparyAyoM se hIna nahIM hai aura na tulya hai kintu adhika hai| adhikatA meM bhI vaha usase 'aNenaguNamahie' anantaguNa adhika haiM kyoMki usake pariNAma pulAka ke pariNAmoM se vizuddhatara hote haiN| 'vause NaM bhaMte ! pausassa saTThANasannigAleNaM cArittapajjavehiM pucchA he bhadanta ! bakuza anya bakuza ke cAritra paryAyoM se kyA hIna hotA hai ? athavA tulya hotA hai ? athavA adhika hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! siya hINe, siya tulle, siya a0 mahie' he gautama ! bakuza sajAtIya bakuza kI cAritra paryAyoM kI apekSA se kadAcit hIna bhI hotA hai, kadAcit tulya bhI hotA hai aura kadAcit adhika bhI hotA hai, / hIna hIna che? athavA tulya che? athavA vadhAre che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 3 3-'goyamA ! No hoNe, No tulle, abbhahie' 3 gautama ! A yal. kanA cAritra paryAthI hIna hotA nathI. tema tulya paNa nathI. paraMtu vadhAre 2. adhimA 5 te tanAthI 'aNaMtaguNamabmahie' anatazuSya padhAre che. ma-tamanu paribhA purAnA parimANAthI vizuddhata2 DAya che. 'bauseNaM bhaMte ! bausassa sadANasanniga seNaM cArittapajjavehiM pucchA' lagana maza bIjA bakuzenA cAritra paryAyothI zuM hIna hoya che? athavA tulya hoya che? athavA adhika hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa! siya hINe, siya tulle, siya abbhahie' hai gautama ! yaza sata. tIya bakonA cAritra paryAnI apekSAthI, koIvAra hIna paNa hoya che. koIvAra tulya paNa hoya che. ane kaIvAra vadhAre paNa heya che. te avizrAddha zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za035 u.6208 paJcadazaM nikarSadvAranirUpaNam 157 kadAcit sajAtIya bakuzAntarAt bakuzastulyaH samAnapariNAmatvAt syAt-kadAcin adhikaH vizuddhapariNAmatvAt 'jai hINe chaTThANavaDie' yadi bakuzAd bakuzo hIno bhavettadA SaTsthAnapatitaH anantabhAgahInaH1, asaMkhyeabhAgahInaH2, saMkhyeyabhAgahInaH3, saMkhyeyaguNahIna:4, asaMkhyeyaguNahIna:5, anantaguNahIna 6 iti / 'bause NaM bhaMte ! paDi sevaNAkusIlassa paraTThANasaMnigAseNaM cArittapajjavehi ki hoNe' bakuzaH khalu bhadanta ! pratisevanAkuzIlasya parasthAnasannikarSeNa cAritraparyAyaiH kiM hIna stulyo'dhikoveti praznA, uttaramAha-'chahANa' ityAdi, 'chaTA NavaDie' SaTsthAnapatitaH, anantabhAgahIno'saMkhyeyabhAgahInaH saMkhyeyabhAgahIna: vaha avizuddha pariNAmoM kI apekSA se hotA hai, tulya vaha samAna pariNAmoM se yukta hone ke kAraNa hotA hai aura adhika vizuddha pari. NAmoM ke kAraNa hotA hai| 'jaha hINe chaThThANavaDie' yadi eka bakuza dUsare sajAtIya se hIna hotA hai taba vaha SaTsthAna patita hotA haiarthAt eka bakuza dUsare sajAtIya bakuza se yA to anantabhAga dIna hotA hai 1 athavA asaMkhyAta bhAga hIna hotA hai 2 athavA saMkhyAta bhAga hIna hotA hai 3 athavA saMkhyAtaguNa hIna hotA hai 4, athavA asaMkhyAtaguNa hIna hotA hai 5 athavA anantaguNa hIna hotA hai / isI prakAra adhika se bhI SaTU sthAnapatitatA kaha denI caahiye| 'bause NaM bhaMte ! paDipleSaNAkusIlassa paraTThANasaMnigAseNaM cAritta. pajjavehi siMhINe' he bhadanta ! bakuzavijAtIya pratisevanA kuzIla kI cAritraparyAyoM se hIna hotA hai ? athavA tulya hotA hai ? athavA adhika hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-chaTThANabaDie' he pariNAmonI apekSAthI hIna hoya che. samAna pariNAme yukta hovAne kAraNe te tuiya DAya che. ane vizuddha pariNAmAne 420 te adhi: DAya che. 'jai hINe saTTANavaDie' le ta ma mIn satIthI DIna DAya che, tyAre ta cha sthAnethI patita thAya che. arthAt eka bakuza bIjA sajAtIya bakuzathI anantabhAga hIna hoya che. 1 athavA asaMkhyAtabhAga hIna hoya che 2 athavA saMkhyAtabhAga hIna hoya che 3 athavA saMkhyAtaguNa hIna hoya che. 4 athavA asaMkhyAtaguNa hoya che. 5 athavA anaMtaguNa hIna hoya che. 6 'bauseNaM bhaMte ! paDisevaNAkuzIlassa paradvANasanigAseNaM cArittapajjavehi ki hoNe0' 3 mA paga laonilu pratisevanAzIsanI yAritra pAyAthI hIna hoya che? athavA tulya hoya che? athavA adhika hoya che? A praznanA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 bhagavatIsUtre saMkhyeyaguNahIno'saMkhyeyaguNahIno'nantaguNahIna iti / 'evaM kasAyakusIlassa vi' evaM kaSAyakuzIlasyApi bakuzApekSaza ssttsthaanptittvmvgntvymiti| 'bau. seNaM bhaMte ! NiyaMThassa paraTThANasannigAseNaM cArittapajjavehiM pucchA' bakuzaH khalu bhadanta ! ninyasya parasthAnasannikaNa cAritraparyAyaiH kiM hIna stulyo'bhyaH dhiko vA bakuzo nirgranthA'pekSayA cAritraparyahIno bhavati tulyo vA bhavati adhiko vA bhavatIti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'hINe No tulle No abbhahie' hIno bhavati bakuzo nigranyasya cAritraparyavaiH no tulyaH-samo na bhavati, no'bhyadhiko'dhiko'pi na bhavati / hIno'pi 'aNaMtaguNagautama ! yaha SaT sthAnapatita hotA hai / arthAt bakuza vijAtIya prati sevanAkuzIla kI cAritraparyAyo kI apekSA ananta bhAga hIna hotA hai 1 asaMkhyAtabhAga hIna hotA hai 2 saMkhyAta mAgahIna hotA hai 3 saMkhyAtaguNa hIna hotA hai 4 asaMkhyAtaguNa hIna hotA hai 5 aura anantaguNa hIna hotA hai 6 isI prakAra adhika meM bhI SaTsthAnapatitatA samajha lenii| ' evaM kasAyakusIlassa vi' isI prakAra vaha kaSAya. kuzIla ke cAritra paryAthoM kI apekSA se bhI chaha sthAnapatita hotA hai| ___ 'bause NaM bhaMte ! NiyaMThassa pAhANasabhigAseNaM cArittapajjabehi pucchA' he bhadanta ! bakuza nigrantha kI cAritraparyAyoM kI apekSA se kyA hIna hotA hai ? athavA tulya hotA hai ? athavA adhika hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! hINa No tulle jo ahie' he gautama ! bakuzanigrantha kI cAritra paryAyoM kI apekSA hIna hotA hai uttaramA prasuzrI 47 cha -'chaTThANavar3ie' he gautama ! te 7 sthAnothI patita heya che. arthAt bakuza vijAtIya pratisevanAkuzIlanI cAritra paryAnI apekSAthI anaMtabhAga hIna hoya che 1 ke asaMkhyAtabhAga hIna hoya che. 2 saMkhyAtabhAga hIna hoya che. 3 saMkhyAtaguNa hIna hoya che. 4 asaMkhyAtaguNa hIna hoya che. 5 ane anaMtaguNa hIna hoya che. dA 'eva kasAyakusIlassa vi' 4 pramANe 4115 zAna! yAtri paryAyonI apekSAthI 5 cha 2thAna patita hAya che. 'bauseNaM bhaMte ! NiyaMThassa paradANasaMnigAseNaM cArittapajjavehi pucchA' 3 MICR maza niya-yAnA yAtri paryAyonI apekSAthI zuM hIna hoya che? athavA tulya hoya che athavA gaghi DAyacha 1 mA prazana uttaramA prabhuzrI 41 cha-goyamA! hINe jo tulle No abbhahie' gautama! maza, ni-yanA yAritra paryAyAnI apekSAyA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyandrikA TIkA za025 u.6 108 paJcadazaM nikarSadvAranirUpaNam 159 hoNe' anantaguNahInaH nimranthAva cAritraparyavai ranantaguNahIno bhavati bAca ityrthH| evaM siNAyassa vi' evaM nirgranthavadeva snAtakasyApi cAritraparyavaizoDa, mantaguNahIno bhavatIti / 'paDisevaNAkusIlassa evaM ceva bausavattanvayA mANiyamA pratisevanAkuzIlasyaivameva bakuzavaktavyatA bhaNitavyA / 'kasAyakusIlassa esa ceva bausavattavnayA' kaSAyakuzIlasya eSaiva bakuzavaktavyatA 'pavaraM pulAega vi samaM chaThANabaDie' navaraM pulAkenApi samaM ssttsthaanptitH|| ___ ayaM bhAva:-'bakuzaH pulAkAdanantaguNAbhyadhika eva vizuddhatarapariNAmasvAt / pakuzAttu vakuzaH hInAdireva parasparavicitrapariNAmasvAt / pratisevanA-kaSAyakuzIlAbhyAM bakuzo hInAdireva / ninya snAtakAbhyAM tu bakuzohIna eveti| patitulya athavA adhika nahIM hotA hai| 'hINe vi aNaMtaguNahINe' hIna hone para bhI vaha usase anantaguNa hIna hotA hai, asaMkhyAta athavA saMkhyAtaguNa hIna nahIM hotA hai| 'evaM siNAyassa vi' isI prakAra snA. taka kI cAritraparyAyoM se bakuza anantaguNa hIna hotA hai| 'paDite. yaNA kusIlassa evaM ceva cauttavattavyayA bhANiyavvA' pratisevanAkuzIla meM bhI isI prakAra se bakuza kI vaktavyatA kahanI caahiye| tathA'kasAyakusIlassa vi esa ceva vattavcayA' kaSAyakuzIla meM bhI yahI bakuza kI vaktavyatA kahanI cAhiye 'NavaraM' parantu 'pulAega vi samaM chaThANavaDie' pulAka ke sAtha bhI yahAM para SaTsthAna patita hotA hai| matalaSa isa kathana kA isa prakAra se hai-bakuza pulAka se ananta. guNa adhika hI hotA hai-kyoM ki vaha vizuddhatara pariNAmavAlA hotA DIna DAya che. tulya athavA adhi hotA nathI. 'hINe vi aNaMtaguNahINe' hIna hovA chatAM paNa anaMtaguNa hIna hoya che. asaMkhyAta athavA saMkhyAta hIna hotA nathI. 'eva siNAyassa vi' merI pramANe snAtana yAstri paryAyothI pazamana DIna DAya che. 'paDisevaNAkusIlassa evaM ceva bausavattavvayA bhANiyavvA' pratisevanA zIai 5 mA prabhArI mazanA thana prabhAnu thana 4 naye. tathA-'kasAyakusIlassa vi esa ceva vattavvayA' 4Aya, suzAsana samayamA 59 zanA 4thana pramANe 4thana khu naye. 'Navara' para 'pulAe NaM vi samaM dvANavadie' yasii apekSAthA bakuza cha sthAnathI patita hoya che. A kathananuM tAtparya e che ke- bakuza pulAka karatAM anaMtagaNuM vadhAre hIna hoya che. kemake-te vizuddhatara pariNAmavALA hoya che, paraMtu eka bakuza zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIne sevanAkazIlena saha bakuzo yathA dhakuzena bakuzo honAdi stathaiva vAcyaH / kaSAyahuzIlo'pi yathA bakuzena bakuza stathaiva vAcyaH, kevalaM vailakSaNa metAvadeva yat bakuzapulAkasUtre pulAkAdakuzo'bhyadhika evoktaH, yadi sa sakaSAya stadA'sau padasthAna patito vAcyaH hInAdirityarthaH, bakuzapariNAmasya pulAkApekSayA hInasamAmyadhika svabhAvatvAditi / 'NiyaMThe NaM bhaMte ! pulAgassa parahANasannigAseNaM cArittapajmarohiM pucchA' nirgranthaH khalu bhadanta ! pulAkasya parasthAnasannikarSe Na cAritraparyAyaiH ki hInaH tulyo'bhyadhikoveti prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityaadi| 'goyamA' he hai| parantu eka bakuza dUsare bakuza se hInAdi rUpa hotA hai kyoMki unameM paraspara meM vicitrapariNAma yuktatA rahatI hai| pratisevanAkuzIla aura kaSAyakuzIla ina donoM se dhakuza hInAdirUpa bhI hotA hai parantu nirdhanya aura snAtaka se vaha bakuzahIna hI hotA hai| pratisevanA. kuzIla ke sAtha bakuza jisa prakAra anya pakuza se vaha bakuzahInA dirUpa hotA usI prakAra kA hotA hai aisA samajhanA cAhiye / kaSAya kuzIla bhI bakuza se bakuza ke jaisA hI vAcya hai / parantu itanI sI hI vizeSatA hai ki pakuzapulAka sUtra meM pulAka se bakuza adhika hI kahA gayA hai| yadi vaha kaSAyakuzIla hai to vaha pulAka kI apekSA SaTUsthAnapatita hai| kyoM ki usakA pariNAma pulAka kI apekSA hIna, sama aura adhika hotA hai| 'NiyaMThe NaM bhaMte ! pulAgasta paraTThANasannigAseNaM cArittapajjavehi pucchA' he bhadanta ! nirgrantha pulAka kI caritraparyAyoM se hIna hotA hai? athavA sama hotA hai ? athavA adhika hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI bIjA bakuza karatAM honAdi rUpa ja hoya che kemake teomAM parasparamAM vicitra pariNAma yuktapaNuM rahe che. pratisevanA kuzIla ane kaSAya kuzIla A bane karatAM bakuza hInAdipaNuvALA ja hoya che, paraMtu nigraMtha ane nAtathI te akuza hIna ja hoya che. pratisevane kuzIlanI sAthe bakuza je rIte bIjA bakuzathI te bakuza hInAdi rUpa hoya che. e ja pramANenA hoya che. tema samajavuM. kaSAya kuzIla paNa bakuzathI bakuzanI jema ja hoya che. paraMtu e ja vizeSapaNuM che ke-bakuza, pulAka sUtramAM pulAithI bakuza vadhAre ja kahyA che. je te kaSAya kuzIla hoya che te pulAkanI apekSAthI cha sthAna patita che. kemake-tenuM pariNAma pulAkanI apekSothI hIna, sama ane adhika hoya che. __NiyaMThe gaM bhaMte ! pulAgassa paradANasannigAseNaM cArittapajjavehi pucchA' he bhagavana ninya gulAkanA cAritra paryAthI hIna hoya che? athavA sama zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU08 paJcadazaM nikarSadvAranirUpaNam 161 gautama ! 'No hINe No tulle' no hono tulyaH na bhavati nirgranthaH pulAkApekSayA cAritraparyAyai hano na vA tulyo bhavati kintu 'amahie' abhyadhiko bhavati pulAkApekSayA cAritraparyAyai nirmanthaH, yadi adhiko bhavati tatrApi 'anaMtamutrana die' anantaguNAbhyadhiko bhavatIti / evaM jAva kasAyakusIlassa' evaM yAva kapAyakuzIlasya atra yAvatpadena bakulapati sevanAkuzIlayoH saMgraho bhavati tathA cakuzamati se banA kuzIla kA kuzIvApekSayA cAritraparyAya nirgrantho'nantaguNA ghiko bhavatIti bhAvaH / 'niyaMThe NaM bhaMte niyaMThAsa sadvANasannigAse NaM pRcchA nirvranyaH khalu bhadanta ! nirgranthasya svasthAnasannikarSeNa cAritraparyAyaiH i hInaH, tulyaH, adhiko vA bhavati, eko nirgranthaH sajAtIyanigranthAntarebhyaH cAritraparyAyaiH / kiM nyUno bhavati samo bhavati adhiko vA bhavatIti praznaH, bhagavAkahate hai- 'goyamA ! No hINe, no tulle, ambhahie' he gautama! nirgrantha pulAka ko cAritraparyAyoM se na hona hotA hai aura na sama hotA hai kintu adhika hotA hai / yadi vaha usakI cAritraparyAyoM kI apekSA adhika hotA hai so anantaguNakAra se adhika hotA hai| asaMkhyAta athavA saMkhyAtaguNakAra se adhika nahIM hotA hai / 'evaM jAva kasAyakusIlassa vi' isI prakAra nirgrandhavakuza, pratisevanAkuzIla aura kaSAyakuzIla kI cAritraparyAyoM kI apekSA se apanI cAritraparyAyoM dvArA ananta ke guNakAra se adhika hotA hai| 'NighaMTe NaM bhaMte! niyaMThAsa saTTAnasaM nigAseNaM pucchA' he bhadanta ! eka nirgrantha apane sajAtIya nirgranthoM kI cAritraparyAyoM se kyA DIna hotA hai ? athavA sama hotA hai ? athavA adhika hotA hai ? isake hAya che? athavA adhika hAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! No hINe, No tulle, anbhahie' he gautama! nirmantha, pusAunA cAritraparyAyathI hIna haiAtA nathI. sama paNa heAtA nathI paraMtu adhika hAya che. te ana'taguNAkArathI adhika hoya che. asa MkhyAta athavA sa`khyAta guNAasthii adhika hotA nathI. 'evaM jAva kakhAyakusIlassa vi' mena prabhA nigrantha, khakuza pratisetranAkuzIla ane kaSAyakuzIlanA cAritra paryaMcAnI apekSAthI peAtAnA cAritra paryAdvArA anatanA guNAkArathI vadhAre che. 'NiyaMThe NaM bhaMte! niyaMThassa saTTANasannigAseNaM pucchA' se lagavan ! niyantha pAtAnA sajAtIya nigra thAnA cAritra paryAyAthI zuM hIna haiAya che ? athavA sama hoya che? athavA adhika hAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DRImmomen bhagavatIsare nAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No hINe tulle No anmahie' mohIno bhavati sajAtIyanirgranthebhyo nigranthaH, kintu tulyA-samaeva bhavani nanA adhiko'pi bhaktIti / evaM siNAyassa vi' evama-sajAtIyanirgranthavadeva snAtakebhyo'pi nirmantho na hIno bhavati navA'dhiko bhavati kintu tulya eva bhavanIti / 'siNAra NaM bhaMte ! pulAgassa paraTTANasannigAseNaM.' snAtakaH khala bhadanna ! pulAkasya parasthAnasannikarSeNa cAritraparyAyaiH kiM hIno bhavati turakho marati adhiko vA bhavatIti praznA, uttaramAha-evaM jahA' ityAdi, 'evaM jahA. NiyaMThassa vattambayA tahA siNAyassa vibhANiyabA' evaM yathA ninyasya vaktavyatA tathA snAtakasyApi bhaNitavyA, yathA nigranthasya pulAkApekSayA cAritraparyAye. rabhyadhikatvaM kathitaM tathaiva snAtakasyApi vijAtIyapuLAkApekSayA anantaguNAdhika tvaM vadatA nimranthaprakaraNamanusmaraNIyam kiyAparyantaM nirgandhaprakaraNamiha vaktavyaM uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! No hINe, tulche, No ammAhie' he gautama ! nintha apane sajAtIya anya nirgandhoM kI cAritraparyAyoM dArA tulya hI hotA hai| hIna athavA adhika nahIM hotA hai| 'evaM siNAyassa vi' isI prakAra vaha nirgrantha snAtaka kI cAritra paryAyoM se bhI samahI hotA hai, hIna athavA adhika nahIM hotA hai| __'siNAe NaM bhaMte ! pulAgasta saMnigAse gaM' he bhadanta ! snAtaka pulAka rUpa parasthAna kI cAritraparyAyoM kI apekSA hIna hotA hai ? athavA barAbara hotA hai ? athavA adhika hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM jahA NiyaMThassa battavyayA tahAmiNAyassa vibhANiyavvA' hegautama ! jisa prakAra se nigredha meM pulAka kI apekSA cAritraparyAyoM ko lekara adhikatA kahI gaI hai usI prakAra snAtaka meM bhI vijAtIya pulAka kI apekSA anantaguNa adhikatA kahanI cAhiye aura yaha cha -'goyamA! jo hoNe, tulle, jo abbhahie' gautama ! nintha potAnA sajAtIya bIjA ninA cAritra paryAya dvArA tulya ja hoya che. hIna athavA aghi sAtA nathI. 'eva niNAyassa vi' kA pramANe nintha, snAtanA cAritra paryAthI paNa sama ja hoya che. hIna athavA adhika hotA nathI. 'miNAeNaM bhaMte ! pulAgasta paradvANasaM nigAseNaM' hai magan snAta, ya435 parasthAnanA cAritra paryAyAnI apekSAthI hIna hoya che? athavA barAbara hoya 1 mA aghi hAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI cha -'evaM jahA NiyaMThassa vattavvayA tahA siNAyassa vi bhANiyavvA, gautama ! 2 pramA nigranthamAM mulAkanI apekSAthI cAritra paryAne laIne adhikapaNuM kahyuM che, eja pramANe snAtakamAM paNa vijAtIya pulAkanI apekSAthI anaMtagaNa adhika zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU08 paJcadazaM nikarSadvAranirUpaNam tatrAha - 'jAva' ityAdi, 'jAba siNAe NaM bhaMte! sigAyastra sadvANasannigAseNaM pucchA - goyamA ! No hoNe tulle No anmahie, yAvat snAtakaH khalu bhadanna ! snAtakasya svasthAnannikarSeNa cAritraparyAye ki honastulyo'dhiko veti manaH, gautama ! no dInastulyo no'bhyadhikaH yAvatpadena 'goyamA ! No hINe jo tulle anbhahie anaMtaguNamanmahie evaM jAva kamAyakusIlassa' gautama ! no hIno tulyo'bhyadhikaH anantaguNAdhikaH, evaM yAvatkaSAyakuzIlasya, etatparyantaM nirgranthaprakaraNa saMgraho bhavatIti / paryayAdhikArAte rAmeva jaghanyAdimedAnAM pulAkAdi saMbandhinAmalpabahutvaM nirUpayannAha - 'eesi NaM maMte' ityAdi / 'eesi NaM maM ! eteSAM kha bhadanta ! 'pulAnaba usapaDi sevaNa / kusIla kasAyakusIla niyaMuNiAyA' pulAkabakurApati se banA kuzIla kaSAyaku dhIlanigranthasnAtakAnAm 'jaha nnukosagANaM carittarajjavANaM kayarekaparehiMto jAva visesAhiyA vA' jagha adhikatA 'jAva siNAe NaM bhaMte! siNAyassa sahANasaMnigA seNa pucchA' 'isa sUtraTha taka kahanI cAhiye / tAtparya kahane kA yahI hai ki nirgrandha aura snAtaka pulAka kI cAritra paryAyoM se apanI 2 cAritra paryAyoM ke dvArA anannaguNe adhika hote haiM yAvat snAtaka apane sajAtIya snAtaka kI cAritra paryAyoM se barAbara hotA hai hIna abhavA adhika nahIM hotA hai yahAM yAvat pada se 'goyamA ? No hINe No tulle, anbhahie anaMtaguNamantrahie evaM jAva kasAyakusIlasma' isa pATha kA saMgraha huA hai / paryAya ke adhikAra ko lekara atha gautamasvAmI prabhuzrI se aisA pUchate haiM- 'eesi NaM bhaMte ! pulAgacakrusADilevaNAku sIlakasAyakusIlaNiyaMThasiNAyANaM jahannukakosagANaM cAritavajjavorNa kayare 163 pAlu mahevu lehAkhe. mane yA adhi 'jAva siNAe NaM bhaMte! khiNAyassa saTTANasaMnigA seNaM pucchA' yA sUtrapATha sudhI 'hevu lehAyo uDevAnuM tAtparya eja che ke-nigrantha ane snAtaka pulAkanA cAritra paryaMcathI potapotAnA cAritra paryAyeAdvArA anatagaNuA adhika hoya che. yAvat snAtaka potAnA sajAtIya snAtakanA cAritra poMcenI barAbara hAya che. hIna athavA adhika hotA nathI. maDiyAM yAvatyadhthI 'goyamA ! No hoNe, No tulle anmahiSa anaMtaguNama bhahie evaM jAva kasAyakusIlassa' yA pAhano saMgraha thayo paryAyanA adhikArathI have zrIgautamasvAmI prabhuzrIne evuM pUche che 3- 'eesi NaM bhave ! pulAba kucha DiseNA kusIla kasAyakusIla niyaMThasiNAyANaM jahannumkosagANaM carittapajjavANaM kayare kayarehiMto ! jAva visesAhiyA bA' he zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 bhagavatIstra gyotkRSTAnAM cAritraparyavANAM katare katarebhyo'lsAvA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA bhavanti pulAkAdisaMbandhinAM cAritraparyavANAM jaghanyotkRSTAnAM madhye kasyApekSayA kasyAlamatva bahutsAdikaM bhavatIti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'pulAgassa kasAyakusIlassaya eesi NaM jahannagA caritvapajjavA doNha vi tullA samvatthovA' pulAkasya kaSAyakuzIlasya ca etayoH khalu jaghanyAzcAritraparyavAH dvayorapi tulyAH sarvastokAH, pulAkakaSAyakuzIlayo. jaghanyAcAritraparyavAH parasparaM tulAH sarvApekSayA stokAzca bhavantItyarthaH / 'pulAgasta ukkosagA cArittapajjavA arNataguNA' pulAkasyotkRSTA cAritraparyavAH pulAkakaSAyakuzIlayorjaghanyacAritraparyavApekSA anantaguNA adhikA bhavantIti / 'vausassa paDi sevaNAkusIlapta ya eesiNaM jahannagA cAritapajjavA doNha vi kayarehiMto jAva visesAhiyA vA' he bhadanta ! ina pulAka bakuza, prati. sevanAkuzIla, kaSAya kuzIla, nirgandha aura snAtaka kI jaghanya aura utkRSTa cAritraparyAyeM kauna kisase yAvat vizeSAdhika haiM ? yahAM yAra. tpada se 'appA vA bahuyA vA tullA vA ina padoM kA saMgraha huA hai| isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'goyamA ! pulAgasta kasAyakusIlassa ya eesi jahanaggacarittapajjavA doNha vi tullA savvatthobA' he gautama ! pulAka aura kaSAyakuzIla kI jaghanya cAritraparyAya ApasameM tulya hai aura saba se kama haiM / 'pulAgasta ukkolagA carittapajjavA aNaMtaguNA' pulAka kI utkRSTa cAritraparyAyeM pulAka aura kaSAyakuzIla kI jaghanya cAritraparyAyoM kI apekSA anantaguNa adhika haiN| 'bausassa paDisevaNAkulIlassa ya eesi NaM jahannagA carittapajjavA doNha vi bhagavad A pulAka, bakuza, pratisevana kuzIla kaSAya kuzIla, nirgatha ane snAtanI dhanya bhane utkRSTa yAtri paryAya 'appA vA, bahuyA vA, tullA vA' koNa tenAthI alpa che? keNa kenAthI vadhAre che? keNa kenI barAbara che? ane kaNa konAthI vizeSAdhika che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa! pulAgassa kasAyakusIlassa ya eesi jahannagacarittapajjavA doNhavi tullA savvatthovA' 3 gautama! Ya: ane SAya suzIlana dhanya yAtri paryAye parasparamAM tulya che. ane sauthI ochA che. pulAkanA utkRSTa cAritra paryA, pulAka ane kaSAyakuzIlanA jaghanya cAritra paryAnI apekSAthI mamataga dhAre che. 'ba usassa paDisevaNAkusIlassa ya eesiNaM jahannagA carittapajjavA doNha vi tullA aNaMtaguNA' 54 mane pratisevanA galas zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u. 6 sU08 paJcadazaM nakarSadvAranirUpaNam tullA anaMtaguNA' bakurAsya pratisevanAkuzIlasya ca etayoH khalu jaghanyAzcAritra paryavaH dvayorapi tulyA anantaguNAH / bakuzaprati sevanA kuzIlayorjaghanyacAritraparyavAH parasparaM tulyA bhavanti tathA pulAkasyotkRSTacAritrApekSayA anantaguNA adhikA bhavantIti / 'vausassa ukkosagA cAritapajjavA anaMtaguNA' bakuzasyotkRSTA cAritraparyavAH bakuzamati se banA kuzIlayorjaghanyacAritraparyavApekSayA anantaguNAdhikA bhavantIti / 'paDi sevaNAkusIlassa ukkosagA caritapajjavA aNasaguNA' pratisevanAkuzIlasyotkRSTAcAritraparyavAH vakuzasyotkRSTacAritraparyavApekSayA anantaguNA adhikAH bhavantIti / 'kasAyakusIlassa ukkosagA caritapajjavA anaMtaguNA' kaSAyakuzIlasyotkuSTAcAritraparyavAH prati sevanAkuzIlasyotkRSTa cAritraparyavA pekSayA anantaguNA adhikA bhavantIti / 'niyaMThasta siNAyarasa ya ee siNaM jahannamaNukosagA cAritapajjavA doNDa vi tullA anaMtagugA' nirgranthasya snAtakasya 165 tullA anaMtaguNA' bakuza aura pratisevanA kuzIla kI jaghanya cAritraparyAyeM paraspara meM tulya haiM tathA pulAka kI utkRSTa cAritraparyAyoM kI apekSA ve anantaguNI adhika hai| 'bausassa ukkosagA carita pajjavA anaMtaguNA' tathA vakuza kI utkRSTa cAritraparyAyeM bakuza aura pratisevanAkuzIla ke jaghanya cAritra kI paryAyoM se anantaguNa adhika hai / 'paDi sevaNAkusIlassa ukkosagA carisapajjA anaMtaguNA' tathA pratisevanAkuzIla kI utkRSTa cAritraparyAyeM bakuza ke utkRSTa cAritra kI paryAyoM kI apekSA anantaguNa adhika haiN| 'kasAyakusIlassa ukkosagA cArisapajjavA anaMtaguNA' kaSAyakuzIla kI utkRSTa cAritraparyAyeM pratisevanAkuzIla ke utkRSTa cAritra kI paryAyoM kI apekSA anantaguNIM adhika haiM / 'niyaMTasa siNAyassa ya jaghanya cAritra paryAyA parasparamAM tulya che. tathA pulAnA utkRSTa cAritra paryAcAnI apekSAthI te anatagaNA vadhAre che. tathA makuzanA utkRSTha caritra paryA! akuza ane pratisevanA kuzIlanA jaghanya cAritra paryAye karatAM anatajaa vadhAre che. 'paDisevaNAkukhIlassa ukkosagA carisapajjavA anaMtaguNA' tathA pratisevanA kuzIlanI utkRSTa cAritra paryaMcA akuzanA utkRSTa cArzvi paryAyAMnI apekSAthI anaMtA vadhAre che. 'kasAyakusIlassa ukkosagA 'carittapaJjavA anaMtaguNA' upAya duzIsanI utkRSTa cAritra paryAya atisevanA kuzIznanA utkRSTa cAritranA paryAyenI apekSAthI ana'tagaNA vadhAre che. 'niyaMThassa siNAyarasa ya eesi NaM jahaNNamaNukako sago carittapajjavA donha vi zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 bhagavatIsUtre ca etayoH khalu ajaghanyAnutkRSTAcAritraparyavAH dvayorapi tulyA anantaguNAH, nimranthasnAtakayorajaghanyAnunkRSTAcAritraparyavAH parasparaM tulyA anantaguNA bhavanti tathA kaSAyakuzIlasya utkRSTa cAritraparyavApekSayA anantaguNA bhavantIti ||muu08|| SoDazaM yogadvAramAha-'pulAe NaM bhaMte' ityadi, mUlam-pulAe NaM bhaMte ! kiM sajogI hojjA ajogI hojA? goyamA! sajogI hojjA no ajogI hojjaa| jaha sajogI hojjA kiM maNajogI hojjA vaijogI hojjA, kAyajogI hojjA ? goyamA! maNajogI vA hojjA vaijogI vA hojjA kAyajogI vA hojjA / evaM jAva nniyNtthe| siNAe NaM pucchA, goyamA! sajogI vA hojjA ajogI vA hojjA jai sajogI hojjA kiM maNajogI hojjA sesaM jahA pulAgassa 16 / pulAe NaM bhaMte ! kiM sAgArovautte hojjA aNAgArovautte hojjA ? goyamA! sAgArovautte vA hojjA aNAgArovautte hojjA, evaM jAba siNAe 17 / pulAe NaM bhaMte ! sakasAI hojjA akasAI hojjA ? goyamA! sakasAI hojjA No akasAI hojjA, jaI sakasAI se NaM bhaMte ! kaisu kasAesu hojjA ? goyamA ! causu kohamANamAyAlobhesu hojjaa| evaM bause vi| evaM paDisevA kusIle vi| kasAyakusIle NaM pucchA goyamA! sakatAI hojjA No akasAI hojjA / jai sakasAI hojjA se NaM bhaMte! kaisu eesiNaM ajahaNNamaNukkosagA cArittapajjayA doNha vi tullA aNaM. taguNA' kaSAyakuzIla ke utkRSTa cAritra ko paryAyoM kI apekSA ninya aura snAtaka kI ajaghanya tathA anutkRSTa cAritra paryAyeM anantaguNoM adhika haiM aura paraspara meM tulya haiM / ||suu08|| tullA aNataguNA' 4Aya zAsana Erge yAtri pAyAnI apekSA li. stha ane snAtakanA ajaghanya tathA anutkRSTa cAritra paryAye anaMtagaNuM vadhAre che. ane parasparamAM tulya che. sU0 8 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 3.6 sU09 SoDaza yogadvAranirUpaNam 167 kasAesu hojjA ? goyamA! causu vA tisu vA dosu vA egaMmi vA hojjaa| caumu hojjamANe causu saMjalaNakohamANamAyA. lobhesu hojjA, tisu homANe saMjalaNamANamAyAlobhesu hojaa| dosu homANe saMjalaNamAyAlobhemu hojjA egami homANe saMjalaNalobhe hojjaa| NiyaMThe gaM pucchA goyamA! No sakasAI hojA akasAI hojjA jai akasAI hojjA ki uvasaMtakasAI hojA! khINakasAI hojjA ? goyamA! uvasaMtakasAI vA hojjA khINakasAI vaahoujaa| siNAe evaM ceva / navaraM No uvasaMta kasAI hojjA khINakasAI hojjA 18 // pulAe NaM bhaMte ! kiM salesse hojjA alesse hojjA ? goyamA ! salesse hojjA No alesse hojA jai salesse hojjA se NaM bhaMte ! kaisu lessAsu hojjA ? goyamA ! tisu visuddhalessAsu hojjA, taM jahA teulessAe pamhalessAe, sukkalessAe / evaM bausassa vi| evaM paDisevaNA kusIle vi| kasAyakusIle pucchA goyamA ! salesse hojjA No alesse hojjA jai saleste hojjA se NaM bhaMte ! kaisu lessAsu hojA? goyamA! chasu lessAsu hojjA, taMjahA-kaNhalessAe jAva sukklessaae| NiyaMThe NaM bhaMte ! pucchA goyamA ! salesse hojA No alesse hojjA, jai salesse hojjA, se NaM bhaMte! kaisu lessAsu hojjA ? goyamA! egAe sukkalessAe hojjaa| siNAe pucchA goyamA ! salesse vA hojjA alesse vA hojA jai salesse hojjA se NaM bhaMte ! kaisu leslAlu hojA goyamA! egAe paramamukkalessAe hojjA ||suu0 9 // zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 bhagavatIje ___ chAyA-pulAkaH khalu bhadanta ! ki sayogI bhavet ayogI bhavet ? gautama ! sayogI bhavet no ayogI bhavet / yadi sayogI bhavet kiM manoyogI bhavet vaco. yogI bhavet kAyayogI bhavet ? gautama ! manoyogI vA bhavet vacoyogI vA apet kAyayogI vA bhavet evaM yAvannimranthaH / snAtakaH khalu pRcchA, gautama ! sayogI vA bhavet ayogI vA bhavet / yadi sayogI bhavet kiM manoyogI bhaveta zeSaM yathA pulAkasya 16 / pulAkaH khalu bhadanta ! kiM sAkAropayukto bhavet anA. kAropayukto bhavet ? gautama ! sAkAropayukto vA bhavet anAkAropayukto pA bhavet evaM yAvat snAtakaH 17 / pulAkaH khalu bhadanta ! sakaSAyI bhavet apAyI bhavet ? gautama ! sakaSAyI bhavet no akaSAyI bhavet / yadi sakaSAyI sa khalu bhadanta ! katiSu kaSAyeSu bhavet ? krodhamAnamAyAlobheSu bhavet / evaM bakuzo'pi / evaM patisevanAkuzIlo'pi kaSAyakuzIlaH khala bhadanta ! pRcchA gautama ! sakaSAyI bhayena no akaSAyI bhavet / yadi sakaSAyI bhavet sa khalu bhadanta ! katiSu kaSA. yeSu bhavet gautama ! caturpu vA triSu vA dvayorvA ekasmin vA bhavet catUrSu bhavana catuSu saMjvalanakrodhamAnamAyAlo bheSu bhavet triSu bhavan saMjvalanamAnamAyAlomeSu bhaveva dvayorbhavana saMjvalana mAyAlobhayo bhavet, ekasmin bhavan saMjvalanalome bhaven / timranthaH khalu pRcchA gautama ! no sakaSAyI bhavet akaSAyI bhavet yadi akaSAyI bhavet kimupazAntakaSAyI bhavet kSINakaSAyI bhavet ? gautama ! upazAntakaSAyI vA bhavet kSINakaSAyI vA bhavet, snAtaka evameva, navaraM no upazAntakaSAyI bhavet kSINakaSAyI bhavet / 18 / pulAkaH khalu bhadanta ! kiM saLezyo bhavet alezyo bhavet ? gautama ! salekyo bhavet no alezyo bhavet / yadi salezyo bhavet sa khalu bhadanta ! katiSu lezyAsu bhavet ? gautama ! timRSu vizuddhalezyAma bhavet tadyathA-tejolezyAyAM padmalezyAyAM zuklalezyAyAm / evaM bakuzasyApi / evaM patisevanAkuzIlasyApi / kaSAyakuzIlaH pRcchA gautama ! salezyo bhavet no alezyo bhavet / yadi salezyo bhavet sa khalu bhadanta ! katiSu lezyAsu bhavet ! gautama ? SaTsu lezyAsu bhavet tadyathA-kRSNalezyAyAM yAvat zukralezyAyAm / nirgranthaH khalu bhadanta ! pRcchA gautama ! salezyo bhavet no alezyo bhavet / yadi salemyo bhavet sa khalu bhadanta ! katiSu lezyAsu bhavet gautama / ekasyAM zukkalezyAyAM bhavet / snAtakaH pRcchA gautama ! salezyo vA bhavet alekyo vA bhavet / yadi sa lezyo bhavet sa khalu bhadanta ! katiSu lezyAsu bhavet ! gautama! ekasyAM paramazukLalezyAyo bhavet // 9 // zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 109 SoDaza yogadvAranirUpaNam 191 TIkA-'pulAe NaM bhaMte !' pulAkaH khalu bhadanta ! 'kiM sajogI hojjA-ajogI hojjA' kiM sayogI-yogavAn bhaveta ayogI-yogarahito bhA bhavediti yogasasvaviSayaka praznaH / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, he gautama ! 'sajogI. hojjA no ajogI honA' sayogI bhavet pulAko no ayogI bhavet niyamato yogavAneva bhavati na tu kadAcidapi yogavirahito bhaveditibhAvaH / 'jaha sajogI. hojjA ki maNajogI hojjA vaijogIhojjA' yadi pulAkaH sayogI bhavet tadA kiM manoyogI bhavet vacoyogI vA bhavet kAyayogI bhavediti prazna:, bhagavA. nAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'maNajogI vA hojjA' manoyogI vA bhavet manaH svarUpayoga gan bhavedityarthaH 'vayajogI vA hojA' vacoyogI vA bhavet 'kAyajogI vA hojjA' kAyayogI vA bhavet / 'evaM jAva NiyaMThe' evaM yaa skaa skthn 'pulAe NaM bhaMte ! mijogI hojjA, ajogI hojanA' ityaadi| TIkArtha-he bhadanta ? pulAka kyA sayogI hotA hai athavA ayogI hotA hai ? isa gautamasvAmI ke prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA! sajogI hojjA, no ajogI hojjA' he gautm| pulAka sayogI hotA hai ayogI nahIM hotA hai| 'jai sayogI hojjA, ki maNajogI honA baijogI hojjA' he bhadanta ! yadi pulAka yogavAlA hotA hai to kyA vaha manoyogavAlA hotA hai ? athavA vacanayoga vAlA hotA hai ? athavA 'kAya jogI vA hojjA' kAyayoga vAlA hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! maNajogI vA hojjA. vayajogI vA hojanA, kAyajogI vA hojjA' he gautama ! vaha manoyoga have seLamA gadvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'pulAe NaM bhaMte ! kiM sajogI hoUjA, ajogI hojA' yA TIkAtha- he bhagavana pulAka zuM sajelI hoya che? athavA agI DAya cha ? gautamasvAmInan 24 prazna uttara prabhunI De che-'goyamA ! sajogI hojjA, no ajogI hojjA' gotama ! dhurA sayogI DAya che. ayogI hotA nathI. 'jai sajogI hojjA, ki maNajogI hojjA vaijogI hojjA' hai magan khAne yoga DAya cha to zute manAyasavANA DAya? kyanayogavANA ya cha, AthavA 'kAyajogI vA hojjA' ya. yogavALA hoya che? zrIgautamasvAmInA A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che. 1-'goyamA ! raNajogI vA hogA, kyajJogI vA hojA, kAyajogI pA hojA' zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 bhagavatIsare pAvat nigranthaH / atra yAvatpadena bakuzapatisevanAkuzIlakaSAyakuzIlAnAM saMgrahobhavati tathA ca bakuzAdArabhya nirgranthAntAH sarve'pi trividhamanovAkAyAtmakayogavanto bhavantItyarthaH / 'siNAe-NaM pucchA' snAtakaH khalu pRcchA he bhadanta / snAnakA sayogI bhavati ayogI vA bhavati iti prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sajogI vA hojjA-ajogI vA hojjA' sayogI vA bhavet ayogI vA bhavet / 'jaha sajogI hojjA ki maNajogI hojjA sesaM. jahA pulAgassa' yadi sayogI bhavet kiM manoyogI bhaveda zeSaM yathA pulAkasya pulAkamakaraNe yathA kathitaM tathaiva ihApi sarvamavagantavyam manoyogI bhavet vacoyAgI bhayet kAyayogI ca bhavediti / iti yogadvAram 16 vAlA bhI hotA hai, vacanayoga vAlA bhI hotA hai aura kAyayoga vAlA bhI hotA hai| 'evaM jAva NiyaMThe' isa prakAra kA kathana yAvat nirgrantha taka jAnanA cAhiye / yahAM yAvatpada se 'bakuza kA pratisevanAkuzIla kA aura kaSAyakuzIla kA' saMgraha huA hai| tathA ca bakuza se lekara nigrantha taka ke samasta sAdhu trividha yogavAle hote hai| 'siNAe NaM pucchA' he bhadanta ? snAtaka sayogI hotA hai athavA ayogI hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! sajogI vA hojjA ajogI vA hojjA' he gautama ! snAtaka sayogI bhI hotA hai aura ayogI bhI hotA hai / 'jaha sayogI hojjA kiM maNajogI hojjA, sesa jahA pulAgasta' he bhadanta ! yadi vaha snAtaka yogasahita hotA hai to kyA vaha manoyoga sahita hotA hai ? athavA vacanayoga mahita hotA hai ? athavA kAyayogasahita hotA hai ? isa prakAra se kiye gaye isa prazna kA uttara pulAka ke sambandha meM diye gaye uttara ke gautama! te mane gavALA paNa hoya che, vacanagavALA paNa hoya che. ane Ayayoga para DAya che. 'evaM jAva Ni yaMThe' mArItanu yAvat pazana prtisevanAkuzIlanA, kaSAya kuzIlanA ane nigraMthanA kathana sudhI samajavuM joIe. eTale ke baphazathI laIne nigraMtha sudhInA saghaLA sAdhuo traNa prakAranA yogo pANADAya che. 'siNAe NaM puccho' 7 bhagavAn snAta sayAmI hAya cha13 ayogI rAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI / cha-'goyamA ! sajogI vA hojjA, ajogI vA hojjA' he gotama ! snAta sayegI 55 lAya, bhane ayogI 55 DAya che. 'jai sajogI hojjA ki maNajogI hojjA sesaM jahA pulAgasva' bhagavan na ta snAta yoga sahita DAya cha, tazu te manoyoga sahita hoya che ? athavA vacanayoga sahita hoya che? athavA kAyayoga sahita hoya che? A pramANe karelA praznane uttara gulAkanA saMbaMdhamAM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU09 saptadazaM upayogadvAranirUpaNam 171 saptadazamupayoga dvAramAha-upayogadvAre 'pulAe NaM bhaMte ! pulAkaH khalu bhadanta ! ki sAgArovautte hojjA aNAgArovautte hojjA' ki sAkAropayogavAn vA bhaveta anAkAropayogavAna vA bhavediti prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sAgArovautte vA hojjA aNAgArovautte vA hojanA' sAkAropayogavAna vA bhavet anAkAropayogAn vA bhavediti / 'evaM jAva siNAe' evaM yAvat snAtakA, atra yAvatpadena bakuzapatisevanAkuzIlakaSAyakuzIlanigranthAnAM saMgraho bhavati, tathA ca bakuzAdArabhya snAtakAntAH sarve'pi sAkAropayogavanto vA bhaveyuH anAkAropayogavanto vA bhaveyuriti / jaisA jAnanA cAhiye-tathA ca vaha manoyoga vAlA bhI hotA hai, vacanayogavAlA bhI hotA hai aura kAyayogavAlA bhI hotA hai| yogadvAra samApta / upayogahAra kA kathana 'pulAe NaM bhaMte ! ki sAgArovautte hojjA ? aNAgArovautte hojjA' he bhadanta ! pulAka kyA sAkAropayogavAlA hotA hai ? athavA anAkAropayogavAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! sAgArovautte vA hojjA, aNAgArovautte vA hojjA' he 'gautama ! pulAka sAkAra upagegavAlA bhI hotA hai aura anAkAra upayogavAlA bhI hotA hai / 'evaM jAva sigAe' isI prakAra bakuza se lekara snAtaka taka ke samasta sAdhujana sAkAra upayogavAle bhI hote haiM aura anA. kAra upayogavAle bhI hote haiN| upayogadvAra samApta / Apela uttaranA kathana pramANe samajavuM joIe. arthAta te mane gavALA paNa hoya che. vacanagavALA paNa hoya che. ane kAyamavALA paNa hoya che. cAgadvAranuM kathana samApta. sattaramAM upayoga dvAranuM kathana 'pulAe gaM bhaMte ! ki sAgArovautte hojjA aNAgArovautte hojjA' 3 bhagavana pulAka sAgarepagavALA hoya che ? ke anAkArapagavALA hoya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI gautamavAbhIne meM hai-'goyamA ! sogarovautte vA hojjA aNAgArovautte vA hojjA' 3 gautama ! yas sA5yogapAmA 59 DAya cha, bhane sana2 upayogAta 54 DAya che. 'evaM jAva siNAeM' me pramANe mazathI 84ne nAta: sudhImA saghaNA sAdhu-mI 2 upagavALA paNa hoya che. ane anAkAra upagavALA paNa hoya che. e rIte A upagadvAra samApta. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 bhagavatIsUtre aSTAdazaM kaSAyadvAramAha-'pulAe NaM bhaMte !' pulAkaH khalu bhadanta ! 'sakasAI asAI hojjA' sakapAyI bhavet akapAI vA bhavet iti praznaH / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sakasAI hojjA No akasAI hojjA' pulAkaH sakapAdhI-kaSAyavAn bhavet pulAkasya kaSAyANAM kSayasya athavopazamasyA'bhAvAditi no apAyI-kaSAyarahito bhavedityuttaram punaH praznayati 'jai sakasAI se gaM bhaMte ! kaisu kasarasu hojjA' yadi sa pulAkaH sakaSAyI bhavet tadA sa khalu bhadanta ! katiSu kapAyeSu bhavet-kiyatsaMkhyakakaMSAyavAn bhavediti praznaH / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'causu koimANamAyAlobhesu hojA' catuSu krodhamAnamAyAlobheSu bhavet sa pulAkaH / 'evaM bausevi' evaM-pulAkaradeva vakuzo'pi bakuzaH sakaSAyI akaSAyo vA 18 vA kaSAyadvAra 'pulAe NaM bhaMte ! sakasAI akasAI hojjA' he bhadanta ! pulAka kaSAyavAlA hotA hai athavA kaSAyavAlA nahIM hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! sakasAI hojjA, No akasAI hojjA' he gautama ! pulAka kaSAyavAlA hotA hai / kaSAya se rahita nahIM hotA hai| kyoMki pulAka ke kaSAyoM ke kSaya athavA upazama kA abhAva rahatA hai isaliye vaha kaSAyasahita hotA hai| 'jaha sakasAI se NaM bhaMte ! kaisa kasAesu hojjA' he bhadanta ! yadi vaha kaSAya sahita hotA hai to vaha kitanI kaSAyoMvAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! causu kohamANamAyAlomesu hojA' he gautama ! vaha krodha mAna, mAyA aura lobha ina cAra kaSAyoMvAlA hotA hai evaM pa use vi' isI prakAra se bakuza sAdhu bhI krodha, mAna, mAyA aura lobha ina cAra aDhAramA kaSAyadvAranuM kathana 'pulAe NaM bhaMte ! sakalAI akasAI hojjA' nAva pusA upAyavANA hoya che? athavA kaSAya vinAnA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe cha -'goyamA! makasAI hojjA, No akasAI hojjA' gItama! yars kaSAyavALA hoya che, kaSAya vinAnA hotA nathI. kemake-mulAkane kaSAyenA kSayopazamana masApa ra che. tathI ta pAya sahita hAya che. 'jai sakasAI se NaM bhaMte | kaisu kasAesu hojjA' De lAvan na ta pAya sahita DAya cha? te te keTalA kaSAvALA hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che -'goyamA! causu kohamANamAyAlomesu hojjA' gautama! te Dodha, bhAna bhAyA bhane so mA yAra pAyovA ya. 'ebause vi' merA zata bakuza sAdhu paNa kIdha, mAna, mAyA ane lobha A cAra kaSAvALA hoya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u. 6 sU09 aSTAdaza kaSAyadvAra nirUpaNam 173 gautama ! kaSAyI bhavati no akaSAyI yadi sakapAyI tadA sa katiSu kaSAyeSu bhavet gautama / krodhamAnamAyAlobheSu caturSu kapAyeSu bhavet kapAyacatuSTayavAn bhavatItyarthaH ' kasAyakutIleNaM pucchA' kaSAyakuzIlaH khalu bhadanta ! kiM sakaSAyI bhavet akaSAyI vA bhavediti pRcchA - praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'sakasAI hojjA - No akasAI hojjA' sakaSAyI bhavet no akaSAyI bhavet / 'jaH sakasAI hojjA' yadi kaSAyakuzIlaH sakapAthI bhavet 'se NaM bhaMte!' sa khalu bhadanta ! 'kaisu kasArasu hojjA' kaviSu kaSAyeSu bhavet, 'goyamA he gautama ! 'cauvA titrA dosu vA egaMmi vA hojjA' caturSu vA kaSAyeSu triSuyA dvayorvA ekasmin vA kaSAye bhavet, 'causu homANe' caturSu kaSAyeSu bhavan 'usu saMjaLaNa ko hamANamAyAlomesu hojjA' caturSu saMjvalanakrodhamAnamAyAlo bheSu kaSAyoM vAlA hotA hai / 'kasAyakusIleNaM pucchA' he bhadanta ! kaSAyakuzIla sAdhu kaSAyavAlA hotA hai ? athavA kaSAyarahita hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'gopamA ! sakasAI hotA, No akasAI hojjA' he gautama ! vaha kaSAyavAlA hotA hai kaSAyarahita nahIM hotA hai 'jai sakasAI hojjA' he bhagavan ! yadi vaha kaSAya vAlA hotA hai to 'kaisu kasAe hojjA' kitanI kaSAyoM vAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! causu vA tisu vA dosu vA ergami vA hojjA' he gautama! vaha kaSAthakuzIla sAdhu cAra kaSAyoMvAlA bhI ho sakatA haiM, tIna kaSAyoM vAlA bhI ho sakatA hai, do kaSAyabAlA bhI ho sakatA hai aura eka kaSAyavAlA bhI ho sakatA hai 'causu ho mANe' jaba vaha cArakaSAyoMvAlA hotA hai to 'causu saMjalaNako hamANa - che. 'kalAyakusIle NaM pucchA' he bhagavan uSAya suzIla sAdhu uSAyavAjA hoya che ? athavA kaSAya vinAnA DhAya che ? A prananA uttaramAM prabhuzrI kahe che }- 'goyamA ! sakasAI hojjA, No akasAI hojjA' he gautama ! te upAyabAjA hoya che, uSAya vinAnA hotA nathI, 'jai sakasAI hojjA' ke lagavan le saUSAyI - uSAyavAlA hoya che ? to 'kaisu kasAesa hojjA' DeMTalA uSAyovAjA hoya hai? yA praznanA uttarabhAM prabhuzrI che haiM - 'goyamA ! causu vA tisu vA dosu vA egaMmi vA hojjA' he gautama! upAya suzIla sAdhu yAra uSAyavAlA paNa hAya che, traNa kaSAyeAvALA paNa hAya che, e kaSAyAvALA paNa hAya che, uSAyavAjA pazu hoya che. 'causu hojjamANe' nyAre te yAra upAyabAjA hoya che, to 'causu saMjalaNa ko hamANamAyAlobhesu hojjA' saMbhavalana mAne zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 bhagavatIsUtre bhavet / 'tisu homANe' triSu bhavan 'tisu saMjalaNamANamAyAlobhesu hojjA' triSu saMjvalanamAnamAyAlobheSu bhavet, upazamazreNyAM kSapaNaka zreNyAM vA saMjvalanakrodhe upazAnte kSINe vA triSu mAnamAyAlobheSu kaSAyatrayeSu bhavediti / 'dosuhomANe saMjalaNamAyAlo bhesu hojjA' dvayorvA bhavan saMjvalanamAyAlomayo bhaveta evaM mAne vigate sati dvayoreva mAyAlomayo bhavediti / 'egaMmi homANe saMjalaNalobhe hojA' ekasmin bhavana saMjvalanalobhe bhavet mAyAyAmapi vigatAyAm sUkSma saMparAye dazama guNasthAnake ekasmina lobhe eva bhavet kaSAyakuzIla iti mAyAlo bhesu hojjA' saMjjalana kaSAya sambandhI krodha, mAna, mAyA aura lobha vAlA hotA hai| 'tisu homANe tisu saMjalaNamANamAyA lomesu hojjA' tInakaSAyavAlA jaba vaha hotA hai| to saMjvalanakaSAya sambandhI mAna, mAyA aura lobha vAlA hotA hai| isakA kAraNa aisA hai ki upazama zreNI athavA kSapaka zreNI meM saMjvalana krodha kA upazama ho jAtA hai athavA kSaya ho jAtA hai| isaliye isa apekSA ko lekara yahAM use tIna kaSAyoM vAlA kahA gayA hai / 'dosu homANe saMjalaNamAyAlo bhela hojjA' jaba vaha do kaSAyoM vAlA hotA hai taba saMjvalana sambandhI mAyA aura lobhavAlA hotA hai| isakA bhI yahI kAraNa hai ki jaba pUrvokta zreNiyoM meM mAna kA upazama athavA kSaya ho jAtA hai taba vaha do kaSAyoM vAlA bhI ho sakatA hai 'egaMni homANe saMjalaNalobhe hojjA' aura jaba vaha eka kaSAyavAlA hotA hai taba vaha saMjvalana sambandhI lobha kaSAyavAlA hotA uSAya saMbaMdhI Godha, mAna, bhAyA bhane bolavANA hoya che. 'tilu hojjamANe ti saMjalaNamANamAyAloMbhesu hojjA' nyAre zrAyu uSAyovAjA te hoya che, te sajavalana kaSAya saMbaMdhI mAna, mAyA ane lebhavALA hAya che. tenu kAraNa evu che ke-upazamazreNI athavA kSepaka zreNImAM saMjavalana krodhanA upazama thaI jAya che. ane kSaya thaI jAya che. tethI e apekSA laIne bhaDIyAM tene trayu uSAyovAjA yA che, 'dosu hojjamANe saMjalaNamAyAlo bhesu hojjA' nyAre te me uSAyovANA hoya che. tyAre saMbhavasana saMbaMdhI bhASA ane lAbhavALA hAya che, tenuM paNa eja kAraNa che ke-jyAre pUrvakti zreNIcemAM mAnatuM upazama athavA kSaya thaI jAya che, tyAre te e kaSAcAvALA hoza che, 'egaMmi hojjamANe saMjalaNalobhesu hojjA' bhane nyAre te eka kaSAyavALA hAya che, tyAre te saMjavalana saMbadhI lAbhaSAyavALA hoya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 3.6 sU09 aSTAdazaM kaSAyadvAranirUpaNam 175 bhAvaH / 'NiyaMThegaM pucchA' nimranthaH khalla bhadanta ! ki sakaSAyI bhavet akaSAyI vA bhavediti pRcchA-praznaH, bhAgavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'go sakasAI hojjA' no sakaSAyI bhaveda nirgranthaH kintu akaSAyI bhavet 'jai akasAI hojjA ki uvasaMtakasAI honA khINakasAI hojjA' yadi akaSAyI bhavet nirgranthastadA sa kim upazAntakaSAyIbhavet kSINakaSAyI vA bhavet bhaga. vAnAha-'goyamA' upasaMtakasAI vA hojjA khINa kasAI vA hojjA' upazAnakApAyI vA bhavet kSINakaSAyI vA bhavet 'sigAevi evaM cetra' snAtako'pi hai| isakA kAraNa yaha hai ki jaba pUrvokta zreNiyoM meM usake mAyA kA upazama athavA kSaya ho jAtA hai taba vaha eka saMjvalana sambandhI lobha. vAlA hotA hai| kyoM ki 10 veM guNasthAna meM eka sUkSma loma hI avaziSTa rahatA hai| 'NiyaMThe gaM pucchA' he bhadanta ! nirgrantha sAdhu kaSAya vAlA hotA hai / athavA akaSAyavAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA' he gautama ! 'yo sakasAI hojanA, akasAI hojajA' he gautama ! nigraMnya kaSAyavAlA nahIM hotA hai kintu kaSAya rahita hotA hai| 'jai akasAI hojjA, ki uvasaMtakasAI hojjA, khINakasAI hojjA' he bhadanta ! yadi vaha kaSAya rahita hotA hai to kyA upazAnta kaSAya vAlA hotA hai athavA kSINakaSAyavAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'uvasaMtakasAI vA hojjA, khINa kasAI vA hojA? he gautama ! vaha upazAntakaSAyavAlA bhI hotA hai aura kSINakaSAyavAlA bhI hotA hai| 'siNAe vi evaM ceva' nirgrantha kI taraha snAtaka bhI kaSApa che. tenuM kAraNa e che ke-jyAre pUrvokta zreNiyemAM teone mAyAne upazama athavA kSaya thaI jAya che, tyAre te eka saMjavalana saMbaMdhI bhavALA hoya cha. bha isamA guNasthAnamA 4 sUkSma sama 1 mADI 29 che. 'NiyaMTheNaM pucchA' sAvana ninya sAdhu upAya hAya cha 1, 4Aya vinAnA hAya cha ? mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA !' gautama! 'No sakasAI hojjA, akasAI hojjA' he gautama! nizrantha pAyavANADatA nathI. 52 SAya vinAnA jAya che. 'jai akasAI hojjA, ki uvasaMtakasAI hojjA, strINakasAI hojjA' bhagavanne te aSaya vinAnA DAya che. to zuM upazAnta kaSAyavALA hoya che? ke kSINa kaSAyavALA hoya che? A prazna uttaramA prabhu he che 3-'uvasaMtakasAI vA hojjA, khINakasAI vA rokA' he gautama ! te upazAMta kaSAyavALA paNa hoya che ane kSINakaSAya. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre evameva-nirgranthava deva jJAtavyaH 'NavaraM No upasaMtakasAI hojjA khINakasAI. hojA' navaram-kenalam upazAntakaSAyI no bhavet snAtakaH kintu kSINakaSAyI eva bhavediti 18 / ekonaviMzatitama lekhAdvAramAha-'pulAe NaM bhaMte ! ki sale. sse hojjA alesse honA' pulAkaH khalu bhadanta ! kisalezyaH-lezyAvAn bhavet alezya:-leizArahito vA bhavet / iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'salesse hojjA-No alesse hojanA' salekyo bhavena-lezyAvAneva bhavet pulAko natu balezyA-lezyArahito bhaven / 'jai salesse hojjA se NaM bhaMte ! 'kaisu lessAsu hojjA' yadi pulAkara salezyo bhavet sa khalu bhadanta / katiSu lezyAsu bhavet 'goyamA' he gautama ! 'tisu visuddhalesmAsu hojjA' tisRSu vizuddhalezyAsu bhavet rahita hotA hai| 'navaraM' kintu vaha 'No ubasatakasAI hojA, khINa. kalAI hoUjA' upazAntakaSAyavAlA nahIM hotA hai kintu kSINakaSayaH vAlA hI hotA hai / kaSAyavAra samApta / lezyAhAra kA kathana 'pulAe NaM bhaMte ! kiM saste hojA, alesse hojjA' he bhadanta ! pulAka kyA lezyA sahita hotA hai athavA vinA lezyA kA hotA hai ? uttara meM pramuzrI kahate haiM-'goyamA salesse hojjA No alesse hojjA' he gautama ! pulAkalekzavAlA hotA hai / lezyA rahita nahIM hotA hai| 'jaha salesse hojjA, se paM bhaMte ! kAsu lesmAsu hojjA' he bhadanta ! yadi vaha lezyAvAlA hotA hai to kitanI lezyAbhoM vAlA hotA hai ? 'goyamA! tisu visuddhalessAstu hojjA' he gautama ! vaha tIna vizuddhapApA 5 uya che. 'siNAe vi evaM ceva' ninthanA 4thana pramANe snAta para 4Aya vinAnA hAya che. 'navara' 52'tu te No uvasaMtakasAI hojjA, khINakasAI hojjA' 5id SAyAmAtA nathI. kSI pAyavANa hoya che. e rIte A kaSAyadvAra kahyuM che. have zyAdvAranuM kathana karavAmAM Ave che. ___ 'pulAe NaM bhaMte ! ki salesse hojjA, alesse hojA' 8 lagana sA lezvAsahita hoya che athavA lezyA vinAnA hoya che? A praznanA uttaramA prabhuzrI gotamAmIna cha -'goyamA ! salesse hojjA No alesse hojA' gautama! YkhA vezyA sahita DAyache sezyA vinAnADAta nathI. 'jai salesse hojA, se NaM bhaMte ! kaisu lesAsu hojjA' hai lagavana ne zyAma DAya ta tI vezyAmApANAya 1 goyama!! tisu visukhalessAsu hojA' gItama! te 1 vizuddhasezyAvANA hoya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandrikA TIkA 025 u.6 09 ekonaviMzatitama lezyAdvAram 177 'naM jahA ' tadyathA- 'te ulessAe pamhalessAe sukalessAe' tejolezyAyAM padmalezyA yAm zuklalezyAyAM bhavet / evaM vastra' evam - pulAkatradeva bakuzasyApi lezyAviSaye jJAtavyam / ' evaM paDi sevaNAkusIle vi' evaM pulAkavadeva pratisevanAkuzIle'pi sarve jJAtavyamiti bhAvaH / pulAka- bakuza- prati se banA kuzIlAH, ete trayo'pi bhAvalezyApekSayA prazasta lezyAtrayatranto bhavantIti bhAvaH 'kasAyakusIle pucchA' kaSAyakuzIlaH khalu bhadanta ! kiM saleiyo bhavati alezyo vA bhavatIti prazna:, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi. 'goyamA' he gautama ! 'salesse hojjA nI alesse hojjA' salezyo bhavet no aleiyo bhavet kaSAyakuzIlo lezyAvAn leiyAvAlA hotA hai| 'taM jahA' jaise- 'te ulessAe, pahale hasAe, sukkalessAe' vaha tejolezyAvAlA hotA hai, padmalezvAvAlA hotA hai, aura zuklaleipAvAlA hotA hai| 'evaM vasassavi' isI prakAra se lezyA hone kA sambandha vakuza meM bhI jAnanA cAhiye, arthAt cakuzasAdhu bhI teja padma aura zukla ina tIna lezzaoM vAlA hotA hai ataH vaha aleiya nahIM hotA hai| 'evaM paDi sevaNAkumIle vi' isI prakAra se pratisevanAkuzIla sAdhu bhI inhIM tIna leivAoMvAlA hotA hai / isa prakAra pulAka, bakuza, pratisevanAkuzIla ye tIna sAdhu bhAvalezyA kI apekSA prazasta lezyAtraya vAle hote haiM / 'kasAyakusIle NaM pucchA' he bhadanta ! kaSAya kuzIla sAdhu kyA leyAvAlA honA hai ? athavA vinAlezyA kA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyA ! salesse / che. 'ta' jahA' bhebhaDe 'teule rasAe, pamhaleslAe, sukkalemsAe' te te. vaizyAvALA hoya che. padmavezyAvALA hoya che, ane zukala vezyAvALA hAya che. 'eva' basassa vi' eja pramANe lesyA haiAvAnA sa dhanuM thana khakuzamAM paNa samajavuM arthAt akuza sAdhu paNa teja, padma ane zukala A traNa lezyAovALA hoya che. tethI azya hai'tA nathI. 'e' DisevaNAkumIle vi' se prabhA pratisevanA puzIsa sAdhu pazu khe traNa lesyAeAvALA hAya che. A rIte pulaka, akuza ane pratisevanA kuzIla A traNe sAdhu eja traNa lephsAvALA hAya che. arthAt teja, padma ane lephsAvALA hoya che. A rIte putrA, makuza pratisevanA kuzIla A traNa sAdhu lAvavaizyAnI apekSAthI prazasta trazu sezyAMvAlA hoya che. 'kasrAyakusIle NaM pucchA' he bhagavan upAya huzIsa sAdhu zu zyAvANA hoya che ? athavA bezyA vinAnA hoya che ? yA praznamA uttaramA aluzrI che - 'goyamA ! salele hojjA to alesse hojjA' he gautama! te bezyAvAjA hoya che, zukala zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 bhagavatImale bhavati lezyArahito na bhavatIti bhAvaH / 'jaI' salesse hojjA' yadi kaSAya. kuzIlA salezyo bhavet tadA-se gaM bhaMte !' sa kaSAyakuzIlaH khalu bhadanta / 'kaima lessAsu hojjA' katiSu lezyAsu bhavet tadA sa kiyatsaMkhyakalezyAvAn bhvtiityrthH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama ! 'chasu lessAsu hojjA 'SaTsu lezyAsu' bhavet SaDapi lezyAH kaSAyakuzIle bhavati, etattu sakaSAya. meva Azrityoktamiti saMbhAvyate, anyathA pUrvapratipannastu anyatarasyAmekasyAmeva lezyAyAM bhavati, uktazca-'punyapaDivannao puNa, annayarIe u le sAe' pUrvapati. pannakaH punaranyatarasyAM tu lezyAyAm 'taM jahA' tadyathA-'kaNhalessAe jAva mukkA lessAe' kRSNalezyAyAM yAvat zuklalezyAyAma, yAvatpadena nIlakApotika naijasa padalezyAnAM saMgraho bhavatIti tathA-ca kRSNanIlakApotikatai nasa padmazuklalezyAhojA, no alehale hojjA' he gautama ! vaha lezzAvAlA hotA hai-vinA. chezyA kA nahIM hotA hai| 'jaha salesse hojjA' yadi kaSAyakuzIla. sAdhu lezyAvAlA hotA hai-lo se NaM bhaMte ! kaisu lessA hojjA' he bhadanta ! vaha kitanI lezyAoM vAlA hotA hai ? uttara meM prabhu kahate hai-'goyamA! chassu lessAsu hojjA' he gautama! vaha chaha lezyAvAlA hotA hai| aisA jo yaha kathana kiyA gayA hai vaha kaSAya sahitatA ko lekara hI kahA gayA hai kyoM ki jo pUrva pratipanna kaSAyakuzIla hotA hai vaha chahoM meM se kisI eka lekzAvAlA hotA hai / uktaM ca-puvvapaDiyannao puNa anayarIe u lessaae'| 'kaNhalessAe jAva sukkalessAe' kRSNalezyA se lekara vaha kaSAyakuzIla sAdhu yAvat zuklalezyAvAlA hotA hai yahAM yAvatpada se nIla, kApotika, taijasa aura padma ina lezyAoM kA grahaNa huA hai / tathA ca-vaha kaSAyakuzIla vezyA vimAnADAtA nathI. 'jai salesse hojA' ne upAyazI sAdhu vezyAvA hAya che, to 'se gaM bhaMte ! kaisu lesAsu hojjA' mAnate keTalI vezyAovALA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! chassu lessAsu hojjA' gautama! ta cha sazyAvANA DAya che. ye pramANenuM je A kathana karavAmAM AvyuM che, te kaSAya sahitapaNAne laIne ja kahela che. e pramANe jaNAya che. nahIM te je pUrva pratipana kaSAya kazIla hoya che, te kaI eka ja vezyAvALA hoya che. kahyuM paNa che ke'puvpddivnno puNa annayarIe u lessAe' 'kaNhalessAe jAva sukalessAe' kalezyAthI laIne te kaSAya kuzIla sAdhu nIla lezyAvALA hoya che. kApatika leyAvALA hoya che. taijasa vezyAvALA hoya che, padmazyAvALA hoya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA rIkA za035 u.6 109 ekonaviMzatitama lezyAdvAram 179 vAna kaSAyakuzIlo bhavatIti bhAvaH 'NiyaMThe NaM bhaMte ! pucchA' nirgranthaH khalu bhadanta ! ki salezyo bhavati alezyo vA bhavatIti pRcchA-praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi. 'goyamA' he gautama ! 'sale se hojjA No alesse hojjA' salezyo bhavet nirNaya: no alezyo bhavet / 'jaha salesse hojjA' yadi salezyo bhavet 'se NaM bho ! kaisu lessAsu hojjA' sa khallu bhadanta ! katiSu lezyAma bhave. diti praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! ekAe sukka lessAe hojnA' ekasyAM zuklezyAyAM bhavet ekena zuklezyA nirgranthasya bhavatIti bhAvaH / 'siNAe pucchA' snAtakaH khalu bhadanta ! kiM salezyo bhavati-ale. zyo vA bhavatIti pRcchA-praznaH / bhagaganAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sale se vA hojjA alese vA hojjA' salezyo vA bhavet alezyo kA sAdhu-kRSNa, nIla, kApotika, tejasa, padma aura zukla ina chaha lezyAoMvAlA hotA hai| 'NiyaMThe gaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! jo nirgrantha sAdhu hai vaha lezyAvAlA hotA hai ? athavA vinAlezyA kA hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama ! vaha lezyAsahita hotA hai vinA lezyA kA nahIM hotA hai / 'jai salesse hojjA se Na bhaMte ! kahasu lessAsu hojjA' he bhadanta ! yadi vaha lezyAvAlA hotA hai to kitanI lezyAoMvAlA hotA haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai-'goyamA ! ekkAe sukkalessAe hojA' he gautama ! vaha nirgandha sAdhu eka zukla lezyAvAlA hI hotA hai| 'sigAe pucch|' he bhadanta ? snAtaka kyA lezyAvAlA hotA hai ? athavA vinAlezyA kA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'godhamA! salese vA hojjA, alesse vA che, ane zalalezyAvALA hoya che tathA te kaSAyazIla sAdhu kRSNa, nIla, ti, tesa 5 mana zusa kase 7 vezyA hoya che. 'NiyaMThe the bhaMte ! pucchA' 3 samavana nintha sAdhu che, te vezyAvANa ya cha / lezyA vinAnA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe che ke he gautama! bezyA sAtha hAya cha, sezyA vinAnA khAtA nathI. 'jai salesse hojjA se NaM bhaMte ! kaisu lessAsu hojAi mApana nata sezyAvA ya che. te keTalI lekyA vALA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke gautama! te ninya sAdhu se zusa zyApaNA hAya che. 'siNAe puchA' he bhagavad snAtaka zuM lezyAvALI hoya che? athavA lehyA vinAnA hAya cha 1 mA prazna uttama prabhuzrI cha -'goyamA ! salesse vo hojjA, alesse vA hojjA' gautama! nAta zyAcA the, zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 bhagavatIsUtre bhaveta / punaH prazna yati jai salesse hojanA se NaM bhaMte ! karasu lessAsu hojjA' yadi snAtakaH salezyo bhavet sa khalu bhadanta ! katiSu lezyAsu bhavet bhagAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'egAe paramasukkalessAe hojnA' ekasyAM paramazukla lezyAyAM bhavet zukladhyAnatRtIyabhedAvasare yA lezyA sA paramazuklalezyA anyasamayetu zuklaiva sApi itarajIvazuklalezyApekSayA snAtakasya paramazuklA iti |mu09|| ___viMzatitama pariNAmadvAramAha-'pulAeNaM bhaMte' ityAdi, mUlam-pulAe NaM bhaMte ! kiM vaDDamANapariNAme hojjA hIyamANapariNAme hojjA avaviyapariNAme hojjA ? goyamA ! bamANapariNAme vA hojjA hIyamANapariNAme vA hojjA avaTriyapariNAme vA hojjaa| evaM jAva ksaaykusiile| NiyaMThe the pucchA goyamA vaDamANapariNAme hojjA No hIyamANapariNAme hojjA avaTThiyapariNAme vA hojjA evaM siNAe vi| pulAe hojjA' he gautama ! vaha snAtaka lezyAvAlA bhI hotA hai aura cinAlezyA kA bhI hotA hai| 'jaha salesse hojjA se NaM bhaMte ! kAsu lesAsu hojjA' he bhadanta ! yadi vaha salezya hotA hai to kisa lezyAvAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! egAe parama sukalessAe hojjA' he gautama ! vaha eka parama zuklalezyAvAlA hotA hai zukladhyAna ke tRtIya bheda ke samaya jo lezyA hotI hai vaha paramazuklalezyA kahalAtI hai| isake sivAya anya samaya meM zuklalejhyA hI hotI hai| parantu vaha bhI anya jIvoM kI zuklalezyA kI apekSA snAtaka ke paramazukla kahI gaI hai||suu09|| leNyAdvAra kA kathana samApta mana vezyA vinanA 555 DAya che. 'jai salesse hojA se NaM bhaMte ! kaisu lessAsu hojjA' panne te vezyA sahita hAya che, to vezyAvANA DAya che? uttaramA prabhuzrI cha -'goyamA ! egAe paramasukkalessAe hojjA' he gautama ! te eka parama zukala lezyAvALA hoya che. zukaladhyAnanA trIjA bhedanA samaye je vezyA hoya che, te parama zukalezyA kahevAya che te sivAya anya samayamAM zukala lespA ja hoya che, paraMtu te paNa anya jInI lezyAnI apekSAe snAtakane parama zukala lephsA kahI che. e rIte A lezyA dvAranuM kathana karela che. sU0 lA zrI bhagavatI sUtra: 16 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.62010 viMzatitama parimANadvAram 181 NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM vaDmANapariNAme hojjA goyamA ! jahanneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM aMtomuhattaM / kevaiyaM kAlaM ava. TThiyapariNAme hojjA? goyamA ! jahanneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM sttsmyaa| evaM jAva ksaaykusiile| NiyaMThe NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM vaDDamANapariNAme hojjA? goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM vi aMtomuhuttaM / kevaiyaM kAlaM avaDiyapariNAme hojA? goyamA ! jahannaNaM evaM samayaM ukkoseNaM aMtomuhattaM / siNAe naM kevaiyaM kAlaM vaDDamANapariNAme hojjA ? goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNa vi aMtomuhattaM / kevaiyaM kAlaM avaTThiyapariNAma hojjA jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM desUNA punaH koDI 20 / pulAe NaM bhaMte! kaikammapagaDIo baMdhai ? goyamA! AuyavajjAo sattakammapagaDIo baMdhai / bause pucchA goyamA! sattavihabaMdhae vA avihabaMdhae vaa| sattabaMdhamANe Au. vajjAo sattakammapagaDIo baMdhai aTThabaMdhamANe paDipunnAo aTThakammapagaDIo bNdhi| evaM paDisevaNAkulIle vi| kasAyakusIle pucchA goyamA! sattavihabaMdhae vA aTTaviha baMdhae vA chavvibaMdhae vaa| sattabaMdhamANe AuvajjAo sattakammapagaDIo baMdhai aTThabaMdhamANe paDipunnAo aTTakammapagaDIo baMdhai cha baMdhamANe AuyamohaNijjavajjAo chakammapagaDIo baMdhai / NiyaMThe NaM pucchA goyamA! egaM veyaNijjaM kammaM baMdhai / siNAe NaM pucchA goyamA ! egaviha baMdhae vA abaMdhae vA egaM baMdha. mANe egaM veyaNijja kammaM bNdhi21| pulAe NaM bhaMte ! kai. kammapagaDIo veei ? goyamA ! niyamaM aTrakammapagaDIo vedei evaM jAva kasAyakusIle / NiyaMThe NaM pucchA goyamA ! mohaNi. zrI bhagavatI sUtra: 16 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre javajjAo sattakammapagaDIo vedei| siNAe NaM pucchA goyamA! veyaNijja AuyanAmagoyAo cattAri kammapagaDIo vedei 22 / pulAe gaMbhaMte ! kaikammapagaDIo udIrei ? goyamA! AuyaveyaNijjavajjAo cha kammapagaDIo udiirei| bause pucchA goyamA! sattaviha udIrae vA aviha udIrae vA chaThivaha udIrae vA / satta udIremANe AuvajjAo sattakammapagaDIo udIrei aTThaudIramANe paDipunnAo aTrakammapagaDIo udIrei, cha udIremANe AuyaveyaNijjavajAo cha kammapagaDIo udIrei / paDisevaNAkusIle evaM cev| kalAyakusIle NaM pucchA goyamA! sattaviha udIrae vA aTTaviha udIrae vA chavviha udIrae vA paMcaviha udIrae vA / sattaudIremANe AuyavajAo sattakammapagaDIo udIrei aTTaudIremANe paDipunnAo aTakammapagaDIo udIrei cha udIramANe AuyaveyaNijavajA cha kammapagaDIo udIrei paMcaudIremANe AuyaveyaNijjamohaNijjavajAo paMcakammapagaDIo udiirei| jiyaMThe gaM pucchA goyamA : paMcaviha udIrae vA duvihaudIrae vA, paMca udIremANe AuyaveyaNijamohaNijabajAo paMcakammapagaDIo udIrei, do udIremANe NAmaM ca goyaM ca udiirei| siNAe pucchA, goyamA duvihe udIrae vA aNudIrae vaa| do udIremANe NAmaM caM goyaM ca udIrei ||suu010|| ___ chAyA-pulAkaH khalu bhadanta ! ki vaImAnaparigAmo bhavet hoyamAnapariNAmo mavedavasthitapariNAmo bhavet ! gautama ? barddhamAnapariNAmo vA bhavet hIya. mAnapariNAmo vA bhavet avasthitapariNAmo vA bhavet / evaM yAvat kapAgakuzIlo'pi / nimranthaH khalu pRcchA gautama ! barddhamAnapariNAmo bhavet no hIyamAnapariNAmo bhaven avasthitapariNAmo vA bhavet / evaM snAtako'pi / pulAkA khala zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 3.6 2010 viMzatitama parimANadvAram 183 bhadanta ! kiyantaM kAlaM vartamAnapariNAmo bhavet ! gautama ? jaghanyena eka samayam utkarSaNa antahatam / kiyanvaM kAlaM hIyamAnapariNAmo bhavet gautama ! jaghanyena ekaM samayam utkarSeNa antarmuhUrtam / kiyantaM kAlamavasthitapariNAmo bhaven ! gautama 1 jaghanyena ekaM samayam utkarSeNa saptapasamayAH / evaM yAvat kaSAyakutrI lo'pi / nirgranthaH khalu bhadanta ! kiyAnaM kAlaM barddhamAnapariNAmo bhavet ! gautama ? jaghanyena antarmuhattam utkarSeNApi antamuhartam / kiyantaM kAlamapasthitipariNAmo bhavet ! gautama ? jadhanyena eka samayam utkarSeNa antarmuhUrtam / snAtakaH khalu : bhadanta ! kiyantaM kAlaM barddhamAnapariNAmo bhavet ! gautama ? jaghanyena antarmuhUttam utkarSeNApi antarmuhUrtam / kiyantaM kAlam avasthitapariNAmo bhavet ! gautama ? jaghanyena antarmuhUrtam utkarSeNa dezonA pUrvakoTiH 20 / pulAkaH khalu bhadanta ! kati karma prakRtIbadhnAti ? gautama ! AyurvarjAH saptakarmaprakRtIbadhnAti / bakuzaH pRcchA, gautama ! saptavidhavandhako vA aSTavidhavandhako vA saptavaghnan Ayurva H saptakarmaprakRtI badhnAti aSTabadhnan pratipUrNA aSTakarma prakRtIvajAti / evaM prati sevanAkuzIlo'pi / kaSAyakuzIlaH pRcchA gautama ! saptavidhabandhako vA aSTavidha bandhako vA / sapta badhvan AyurvarjAH saptakarmapakRtIrvaghnAti, aSTavaghnan patipUrNA, aSTakarmaprakRtIbadhnAti Saibaghnan AyukkamohanIyavarnAH SaTkarma pakRtiIbadhnAti / nimranthaH khalu panchA gautama ! ekaM vedanIyaM karma badhnAti / snAtakaH pRcchA gautama ! ekavidhabandhako vA abandhako vA / ekaM banana ekaM vedanIyaM karma badhnAti 21 / pulAkaH khalu bhadanta ! katikarmaprakRtIrvedayati gautama ! niyamAdaSTapharma prakRtIrvedayati evaM yAvat kaSAyakuzIla: / nigranthaH khalu pRcchA gautama ! mohanIya varjAH saptakarmaprakRtIrvedayati / snAtakaH khalu pRcchA gautama ! vedanIyaAyuSkanAmagotrAH catasraH karmaprakRtIrvedayati 22 / pulAkaH khalu bhadanta ! kanikamaprakRtIrudIrayati ? gautama ! AyuSkavedanIyavarjAH SaTkarmaprakRtIrudIrayati / bakuza: pRcchA gautama ! saptavidhodIrako vA aSTavidhodIrako vA TvidhodIrako vaa| sapta udIrayan AyuSkavarjAH saptakarmaprakRtIrudIrayati, aSTa udIyan patipUrNA aSTa. karmaprakRtIrudIyati SaDudIrayana a yukavedanIyavarjAH SaTkarmaprakRtIrudIrayati / patisevanAkuzIlaH evameva / kaSAyakuzIlaH pRcchA gautama ! saptavidhodIko vA aSTavidhodIrako vA SaividhodIrako vA paJcavidhodIrako vA / saptaudIrayan Ayu. ekabarjAH saptakarmapakRtIrudIrayati aSTaudIrayana prati pUrNA aSTakarmaprakRtIrudIrayati, SaDudIrayan AyuSkavedanIyavAH SaTkarma pakRtIrudIrayati, pazcaudIrayan AyuSka vedanIyamohanIyavarjAH paJcakarmapakRtIrudIrayati / nimranthaH pRcchA gautama ! paza. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- - bhagavatIsatre vidhodIrako vA dvividhodIrako vA / paJcodIrayan AyuSya vedanIyamohanIyavarjAH pazcarmapakRtIrudIrayati / dve udIrayan nAma ca gotraM codIrayati / snAtaka pRcchA gautama ! dvividhodIrako vA anudIrako vA dve udIrayan nAma ca gotraM codIrayati ||muu010|| TIkA-'pulAe NaM bhaMte ! kiMbaDabhANapariNAme hojjA' pulAkaH khalu bhadanta ! kiM barddhamAnapariNAmo bhavet tatra varddhamAnaH zuddherutkarSa gacchanityarthaH, 'hIyamANapariNAma hojjA' hIyamAnapariNAmo vA bhavet hIyamAnaH zuddharapakarSa gcchbhityrthH| 'avaTThiyapariNAme hojjA' avasthitapariNAmo vA bhavet avasthitasvam tathA ca sthirapariNAma iti prshnH| bhagavAnAi-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'vaDDamANapariNAme vA hojjA' pulAko barddhamAnapariNAmo vA bhavet-'hIyamANapariNAma yA hojjA' hIyamAnapariNAmo vA bhavet 'avaSTiyapariNAme vA hojjA' avasthitapariNAmo vA bhavet pulAko barddhamAnapariNAmaH zuddhe pariNAmabAra kA kathana 'pulAe NaM bhaMte ! kiM vaDanANapariNAme hojjA' ityaadi| 'pulAe NaM bhaMte ! ki vaDamANapariNAme honA' he bhadanta ! pulAka barddhamAna pariNAmoMvAlA hotA hai-zuddhi ke utkarSa ko prApta karanevAle pariNAmoMvAlA-bhAvoM vAlA hotA? hai athavA 'hIyamANa pariNAme hojA' hIyamAna pariNAmoMvAlA hotA hai-zuddhi ke utkarSa se rahita bhAvoM vAlA hotA hai ? athavA 'avaTThiya pariNAme hotA' avasthita pariNAmoMvAlA hotA hai ? sthira bhAvoM vAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! vaDamANapariNAme vA hojjA, hIyamANapariNAme yA hojjA, avaTTiyapariNAme vA hojjA' he gautama ! pulAka pardamAna pariNAmoM vAlA bhI hotA hai, hIyamAna-ghaTate hue pariNAmoM have pariNAma dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'pulAe NaM bhaMte ! kiM vaDDhamANapariNAme hojjA' tyAha 21 -'pulAe gaM bhaMte ! ki vaDhamANapariNAme hojjA' bhagavan pulAka vardhamAna pariNAmevALA hoya che-arthAt zuddhinA utkarSane prApta kara pAvA pariyAbhAvAsAvA DAya che. 'hIyamANa pariNAme hojjA' DIya. mAna pariNAmavALA hoya che. zuddhinA utkarSathI rahita bhAvALA hoya che. athavA 'avaTriyapariNAme hojjA' avasthita pariNAma pAya cha ? sthiralA paNa DAya cha 1 mA prazna uttaramA prasuzrI cha hai-'goyamA basTamANapariNAme vA hojjA, hIyamANapariNAme vA hojjA avaTriyaparimANe vA hovA" he gautama! pulAka vardhamAna pariNAmavALA paNa hoya che, hIyamANa zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ----- prameyacandrikA TIkA za025 3.6 2010 viMzatitama parimANavAram 185 rutkarSa nA mApnuvan bhAti, hIyamAnapariNAmaH zuddharapakarSatAM pApnuvan bhavati kadAcidayasthitpariNAma sthirapariNAmo'pi bhavatIti bhAvaH / evaM jAva kasAe. kusIle' evaM yAvat kaSAyakuzIlA yAvaspadena bakuzapatisevanAkuzIlayograhaNa bhavati tathA ca bakuzAdArabhya kaSAya kuzIlAntaH sarvo'pi varddha mAnapariNAmo yA bhavati-hIyamAnapariNAmo vA bhavati avasthita pariNAmo vA bhavatIti bhAvaH / 'NiyaMThe NaM pucchA' ninthaH khalu bhadanta ! kiMrddhamAnapariNAmo bhavet hIyamAna. vAlA bhI hotA hai aura avasthita-sthira pariNAmoM vAlA bhI hotA hai| jaba pulAka ke pariNAma zuddhi ke utkarSa kI ora baDhate rahate haiM taba vaha varddhamAna pariNAmoM vAlA hotA hai / jaba hamake pariNAma zuddhi ke apakarSa kI ora baDhate haiM-aba yaha hIyamAnoM pariNAma vAlA hotA hai aura jaba isake pariNAma isa prakAra ke zuddhi azuddhi kI ora baDhane vAle nahIM hote haiM-taba yaha avasthita pariNAma vAlA hotA hai| 'evaM phasAyakusIle vi' isa prakAra se varddhamAna pariNAma Adi kA yaha kathana yAvat kaSAyakuzIlasAdhu taka jAnanA cAhiye / yahAM yAvatpada se bakuza aura pratisevanAkuzIla kA grahaNa huA hai / tathA ca vakuza se lekara kaSAyakuzIla taka ke sabhI sAdhu barddhamAna pariNAmavAle bhI hote haiM, hIyamAna pariNAmavAle bhI hote haiM aura avasthita pariNAma. vAle bhI hote haiN| ___NiyaMThe NaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! nirgrantha sAdhu kyA varddhamAna pariNAmavAlA hotA hai ? athavA hIyamAna pariNAmavAlA hotA hai ? pariNAmavALA paNa hoya che. arthAt ghaTatA pariNAmavALA paNa hoya che ane avasthita pariNAmavALA paNa hoya che. jyAre pulakanA pariNAma zutinA utkarSa tarapha vadhatA rahe che. tyAre te vardhamAna pariNAmevALA hoya che. jyAre tenA pariNAma zuddhinA apakarSanI tarapha vadhatA rahe che. tyAre te hIyamAnaghaTatA pariNAmavALA hoya che. ane jyAre tenI pariNAma prakAratA zaki azuddhinI tarapha vadhatA hatA nathI. tyAre te avasthita pariNAmevALA hoya cha. 'eva' jAva kasAyakusIle vi' me pramANe bhAna pariNAma vigairena A kathana yAvat bakuza tathA pratisevanA kuzIla ane kaSAya kuzIla sudhInA viSayamAM samajavuM. arthAt bakuzathI laIne kaSAya kuzIla sudhInA saghaLA sAdhu vardhamAna pariNAmavALA paNa hoya che. ane hIyamAna pariNAmevALA paNa hoya che. 'NiyaMThe gaM bhaMte ! pucchA' lagan ninya sAdhu zuM 1mAna pari. NAmavALA hoya che ? athavA hIyamAna pariNAmavALA hoya che athavA sthita zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre pariNAmo vA bhavet avasthita pariNAmo vA bhavediti pRcchA-manaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA !' he gautama! 'vaDUmANapariNAme hojA No hIyamANapariNAme hojjA - avipariNAme vA hojA' barddhamAnapariNAmo bhavet nirgrantho no hIyamAnapariNAmo bhavet pariNAmahAnau kaSAyakuzIlavyapadezAt avasthitapariNAmo bhavediti / 'evaM siNAe vi' evaM nirgranthatradeva snAtaka' pe varddhamAnapariNAmo bhavet natu hIyamAnapariNAmo bhavet avasthitapariNAmo vA bhavet snAtakasya parigAma hAnikAraNAbhAvAditi bhAvaH / pariNAmAdhikArAdeva tasya sthitikAla sUtra yAha - 'pulAe NaM bhaMte' ityAdi, 'pulAe NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM paDUbANapariNAme hojnA' pulAkaH khalu madanta ! kiyaskAlaparyantaM varddhamAnapariNAme bhavediti athavA avasthita pariNAmavAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'gopamA ! baDUmANapariNAme hojjA No hIyamANapariNAme hojjA, avaTTiyapariNAme hojjA' he gautama! nirgrantha barddhamAnapariNAma vAlA bhI hotA hai aura avasthita pariNAmavAlA bhI hotA hai| para yaha dIyamAna pariNAmoM vAlA nahIM hotA hai / vaha hIyamAna pariNAma vAlA isaliye nahIM hotA hai ki isasthiti meM vaha nirgrantha nahIM kahalA sakegA - kintu kaSAyakuzIla hI kahalAyegA evaM siNAe vi' nirgrantha ke jaise snAtaka bhI varddhamAna pariNAmavAlA hotA hai aura avasthita pariNAmabAlA bhI hotA hai| para vaha hIyamAna pariNAmabAlA isaliye nahIM hotA hai ki usake pariNAmoM meM hInatA lAne vAle kAraNoM kA abhAva ho cukA hai, 'pulAe NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM vaDUmANapariNA meM hojjA' he bhadanta ! pulAka kitane kAla taka varddhamAna pariNAmoMvAlA rahatA hai ? isake parikSAbhavANA hoya che ? yA praznanA uttaramA prabhuzrI che ! - 'goyamA ! mANaparimANe hojjA NoM hIyamANapariNAme hojjA avaTThiyapariNAme hojjA' he gautama ! nigrantha vamAna pariNAmavALA hAya che tathA avasthita pari zuAmavALA pazu hAya che. paraMtu te hIyamAna pariNAmavALA hAtA nathI, te hIyamAna pariNAmavALA e kAraNe heAtA nathI, ke-A sthitimAM te nigrantha kahevaDAvI zaktA nathI 'evaM triNAe vi' nirthanthanI prema snAta pazu vadhu mAna pariNAmavALA haiAya che. ane avasthita pariNAmavALA paNa hAya che. paraMtu ne hIyamAna pariNAmavALA e kAraNe nathI ke teeAnA pariNAme mAM hInapaNu lAvavAvALA kAraNenA abhAva thaI cukayA haiAya che. 'pulAe NaM bhaMte / kevaDya' kAlaM vaDDhamANaparimANe hojjA' he bhagavan yulAI keTalA kALa sudhI vadhamAna pariNAmevALA heAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - mameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU010 viMzatitama parimAgadvAram 180 praznaH, bhagavAnAha- goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gau ubha ! 'jahanneNaM eka samayaM ukoseNaM aMtomuhutta' jaghanyena ekaM samayaM barddhamAnapariNAmo bhavet pulAka: utkarSeNa anta muhUrtamiti bhAvaH / 'kevAyaM kAlaM hIyamANapariNAme honjA' pulAkA kiyatkAlaparyantaM hIyamAnapariNAmo bhavediti praznaH / bhagAnAha'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama ! jahanneNaM eka samayaM' jaghanyena evaM samayam pulAko varddhamAnapariNAmakAle kaSAyavizeSe bAdhite pariNAme tasyaikAvika samayamanubhavatItyataH kathitaM jaghanyena ekaM samayamiti / 'ukkaseNaM aMtomuhuce utkarSeNAntarmuhatam etat svabhAvatvAt barddhamAnapariNAmasyeti / 'kevaiyaM kAlaM uttara meM prabhu kahate haiM-goyamA ! jahanneNaM eka samayaM ukkoseNaM aMto. muhattaM' he gautama ! pulAka varddhamAna pariNomavAlA kama se kama eka samaya taka rahatA hai aura adhika se adhika eka antarmuhUrta taka rahatA hai / 'kevaiyaM kAlaM hIyamANapariNAme hojjA' he bhadanta ! pulAka kitane kAla taka hIyamAna pariNAmoM vAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM aMtomuttaM' he gautama ! pulAka hIyamAna pariNAmoM vAlA kama se kama eka samaya taka aura utkRSTa se eka antarmuhUrta taka rahatA hai / pulAka ko jo eka samaya taka jaghanya se vardhamAna pariNAmoMvAlA kahA hai usakA kAraNa aisA hai ki pulAka ke pariNAma jaba vRddhi kI ora hote haiM tava usa kAla meM kaSAya vizeSa se usake pariNAma bAdhita hone para vaha varddhamAna pariNAma kA anubhava ekAdi samaya taka hI karatA hai, isalie jaghanya se 4 cha -goyamA ! jahaNNeNaM eka samaya ukkoseNaM aMtomuhuttam' he gautama! pulAka vardhamAna pariNAmavALA ochAmAM ochA eka samaya sudhI rahe che. bhane padhArebhA padhAre tabhuta sudhI 27 che. 'kevaiya kAla' hIya. mANapariNAme hojjA' 3 mamarana sATamA Na sudhIhIyamAna parikSAmA pANADAya che? mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 che -'goyamA ! jahanneNaM ekkaM samaya ukkoseNaM aMtomuhattaM gautama! pusA hIyamAna parivAmI. vALA ochAmAM ochA eka samaya sudhI ane utkRSTathI eka aMtarmuhUrta sudhI rahe che pulAkane jaghanyathI eka samaya sudhI vardhamAna pariNAme vALA je kahyA che, tenuM kAraNa evuM che ke-pulAkane pariNAme jyAre vadhavAmAM hoya che, tyAre te kALamAM kaSAya vizeSathI tenA pariNAme bAdhita thavAthI te vadhamAna pariNAmone anubhava eka vigere samaya sudhI kare che. tethI ja zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre avaTThiyapariNAme hojjA' pulAkaH kietkAlaparyantamavasthitapariNAmo bhavet sthirapariNAmaH kiyatkalaparyantaM bhavediti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM sattasamayA' jaghanyena ekaM samayamutkarSeNa sapta samayAH saptasamayaparyantamavasthitapariNAmo bhavet pulAka ini / 'evaM jAva kasAyakupole' evaM yAvatkaSAyakuzIlaH pulAkavadeva bakuzapatisevanAkuzIla. kaSAyakuzIlAnAM trayANAmapi jaghanyenakaM samayam utkarSato'ntarmuhUta varddhamAnahIyamAnapariNAmabattvam avasthitapariNAmattvaM tu jaghanyena ekameva samayam utkarSaNa eka samaya yahAM kahA gayA hai / aura uskRSTa se pariNAmoM meM vardhamAnatA antarmuharta taka vastu svabhAva aisA hI hone ke kAraNa rahatI hai| pAda meM vaha niyama se anya pariNAmavAlA ho jAtA hai / 'kevaiyaM kAlaM avaDipapariNAme hojjA' he bhadanta ! pulAka kitane kAla taka aba sthitapariNAmavAlA rahatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM satta samayA' he gautama ! pulAka jaghanya se eka samaya taka aura uskRSTa se sAta samayataka avasthita pariNAmoM vAlA hotA hai| 'evaM jAva kasAyakusIle vi' isI prakAra se vakuza pratisevanAkuzIla aura kaSAyakuzIla ye sAdhujana bhI kama se kama eka samayanaka aura adhika se adhika eka anarmuhUrta taka parddhamAna pariNAmoMvAle aura hIyamAna pariNAmoMvAle hote haiM tathA ye jaghanya se eka samayataka aura utkRSTa se sAtasamayataka avasthita nyathI eka samaya tyAM kahyuM che. ane utkRSTathI pariNAmamAM vardhamAna paNa eka antarmuhUrta sudhI vastu-svabhAva e ja hovAne kAraNe rahe che, te pachI niyamayI 13 bhAna pariNAmavANI tha1ya cha, 'kevaiya kAla avaTTiya pariNAme hojjA' 3 bhagavan Yats 48kSA sudhI bhapasthita pariNAmavANA 27 cha1 mA prazna uttaramA prabhuzrI cha hai-'goyamA ! jahanneNaM ekka samaya ukkoseNaM satta samayA' 8 gautama ! dhuta dhanyathA meM samaya sudhI avasthita pariNAmevALA heya ane utkRSTathI sAta samaya sudhI avasthita parivAra hAya che. cha. 'eva jAva kasAyakukhIle vi' me pramANe bakuza, pratisevanA kuzIla ane kaSAyakuzIla A sAdhujano paNa ochAmAM ochA eka samaya sudhI ane vadhAremAM vadhAre eka antamuhUrta sudhI varSa mAna pariNAmevALA ane hIyamAna pariNAmevALA hoya che. tathA A jaghanyathI eka samaya sudhI ane utkRSTathI sAta samaya sudhI avasthita pariNAma zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.62010 viMzatitama parimANadvAram 189 saptasamayAn yAvad bhavatIti bhAvaH na punaH pulAkasya pulAkarave maraNAbhAvAda pulAkasya hi maraNakAle kaSAyakuzIlatvAdinA pariNAmAditi / yacca mAk gulAkasya kAlagamanaM tad bhUtabhAvApekSayA'vagantavyamiti / 'NiyaMThe NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM vaDamANapariNAme hojjA' nirgranthaH khalu bhadanta ! kiyaskAlaparyantaM varddhamAnapariNAmo bhavediti praznaH / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aMtomuhuttaM' jaghanyena antamuhUrttam utkarSeNApi antarmuhUrtameva, nimranthohi jaghanyotkarSAbhyAmantarmuhUrtamAtraM varddhamAnapariNAmo bhavati kevalajJAnotpattau pariNAmAntarAbhAvAditi / 'kevapariNAmavAle hote haiN| bakuza Adi meM eka samaya vardhamAna pariNAmatA maraNa se bhI ghaTita ho sakatI hai| paraMtu pulAka meM maraNa se eka samaya vardhamAna pariNAmatA nahIM ghaTita hotI hai| kyoMki pulAka avasthA meM maraNa nahIM hotA hai maraNa ke samaya pulAka kA pariNamana kaSAyakuzIla Adi rUpa se ho jAtA hai / jo pahile pulAka kA maraNa kahA gayA hai vaha bhUtabhAva kI apekSA se kahA gayA hai / 'NiyaMThe NaM bhaMte kevaiyaM kAlaM ghaDamANapariNAme hojjA' he bhadanta ! nigraMnya kitane kAla taka barddhamAna pariNAmoM vAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukoseNa vi aMto. muhattaM' he gautama ! nigraMnya jaghanya se bhI eka antarmuhUrta taka vardhamAna pariNAmoM vAlA hotA hai aura utkRSTa se bhI eka antarmuhUrta takavardhamAna pariNAmoM vAlA hotA hai| kyoMki kevalajJAna kI utpatti hone vALA hoya che. bakuza vigeremAM eka samaye vardhamAna pariNAma paNa maraNathI paNa ghaTi zake che. paraMtu pulAkamAM maraNathI eka samaya vardhamAna pariNAmapaNuM ghaTatuM nathI. maraNa samaye pulAkanuM pariNamana kaSAya kuzIla vigere rUpathI thaI jAya che. pahelAM je pulAkanuM maraNa kahyuM che, te bhUtakALanI apekSAthI xsa che. 'NiyaMThe gaM bhaMte ! kevaiya kAla vaDDhamANapariNAme hojjA' 3 sasa nigraMtha keTalA kALa sudhI vardhamAna pariNAme vALA hoya che? A praznanA uttaramA prabhuzrI gItamasvAmIna 43 cha -'goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM uko. seNaM vi aMtomuhuttaM' 3 gautama! nintha 45-yathA 59 me 25-1bhuta sudhA vadhamAna pariNAmevALA hoya che. ane utkRSTathI paNa eka aMtarmuharta sudhI vardhamAna pariNAmevALA hoya che, kemake kevaLajJAnanI utpatti thayA pachI alon pariyAmAnA asA 45 mya che. 'kevaiya kAla avadviyapariNAme zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magavatIsUtre iyaM kAlaM avaSTiyapariNAme honA' nirgranthaH khalu bhadanta ! kiyatkAlaparyanta mavasthitapariNAmo bhavet bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM aMtomuhuttaM' jaghanyena eka samayamutkarSeNa antamuhUrtam avasthitapariNAmaH puna nimranthasya jaghanyena ekaM samayaM maraNasamaye saMbhavAditi / 'siNAe NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM damAmapariNAme hojjA' snAtakaH khalu bhadanta ! kiyantaM kAlaM varddhamAnapariNAmo bhavediti praznaH / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'gopamA' he gautama ! 'jahanneNaM aMtomuhuttaM ukko seNa vi aMgomuhuttaM' jaghanyena antarmuhUrtam utkarSeNApi antarmuhUrtameva snAtakohi jaghanyotkRSTAbhyAmantarmuhUrtamAtrameva varddhamAnapariNAmo bhavet zailezyavasthAyAM vaI mAnapariNAmasya antarmuhUrtapara pariNAmAntaroM kA sadabhAva ho jAtA hai / 'ketraiyaM kAlaM avaDiya pariNAme hojjA' he bhadanta ! ninya kitane kAla taka avasthita pariNAmoM vAlA hotA hai ? uttarameM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! jahanneNaM eka samayaM ukkoleNaM aMtomuhattaM' he gautama ! nirgandha kama se kama eka samaya taka aura utkRSTa se eka antarmuhUrta taka sthirapariNAmoM vAlA rahatA hai / nimrantha kA jaghanya eka samaya maraNa samaya kI apekSA se hotA hai / 'siNAe NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM baDDamANapariNAme hojjA' he bhadanta ! snAtaka kitane kAla taka vardhapAna pariNAmoM vAlA rahatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNa vi aMtomuhattaM' he gautama ! snAtaka jayanya se eka annamuharta taka aura utkRSTa se bhI eka antarmuhUrta taka barddhamAna pariNAmavAlA rahatA hai| kyoM ki zailezI avasthA meM unake vardhamAna pariNAma eka antarmuhUrta honnA' he bhagavana nigranya keTalA kALa sudhI avasthita pariNAmevALA hoya 1 mA prazna uttaramA pramuzrI 4 che hai-'goyamA ! jahanneNaM eka samaya ukoseNaM aMtomuhuntaM 3 gItama! ni-ya mechAmA mech| 4 samaya sudhI ane utkRSTathI eka aMtamuhUrta sudhI sthira pariNAmevALA hoya che. nijha -12 anya ke samaya bha25 samayamA rAya che. 'siNAe NaM bhaMte ! kevAvaM kAla vaDDhamANapariNAme hojjA' lagavan snAtakSA sudhI bhAna pariNAmI pApA 29 cha 1 mA prazna uttaramA suzrI cha -'goyamA! jaNNeNaM aMtomuhuttaM unakoseNaM vi aMtomuhuttaM' 3 gautama ! 2ids nyazrI eka aMtarmuhUrta sudhI ane utkRSTathI paNa eka antarmuhUrta sudhI vardhamAna pariNAmavALA hoI zake che. kemake-zailezI avasthAmAM teone vardhamAna pari zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA 2025 3.6 sU010 viMzatitama parimANadvAram 199 mAtrapramANatvAditi / 'kevahayaM kAlaM avadviyapariNAme hojjA' he bhadanta ! snAtakaH kiyatkAlaparyantamavasthitapariNAmo bhavediti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! ' jahanne anomuhutaM' jaghanyena antarmuhUrtam snAtakasyAvasthita pariNAma kAlo'pi jaghanyato'nyamuhUrttamAtraM bhavatIti yat kathitaM tat kevalajJAnotpAdAnantaram antarmuhUrtaparyantamasthitapariNAmo bhUtvA zaileza nava yaH pratipadyate tadapekSayeti / 'ukkoserNa dekhaNA putrvakoDI' utkarSeNa dezonA pUrvakoTiH dezona pUrvakoTiH dezona pUrvakoTIparyantaM snAtako'vasthita pariNAmo bhavet utkarSatastasya kizcinyUnaH pUrvakoTivarSa kAlo bhavati yataH pUrvakoTacA yuvakasya puruSasya janmato jaghanyena nava varSesu atikrAnteSu kevalajJAnamutpadyeta taka rahate haiN| 'kevaiyaM kAlaM avaTTiyapariNAme hojjA' he bhadanta ! snAtaka kitane kAla taka avasthita pariNAmoM vAlA rahatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! jahaneNaM aMgemuTusaM ukkoseNaM devaNA putrakoDI' he gautama ! snAtaka jaghanya se eka antarmuhUrtta taka aura utkRSTa se kucha kama - nau varSa kama eka pUrva koTi taka avasthita pariNAma vAlA hotA hai| yahAM jo antarmuhUrtta pramANa kAla jaghanya se avasthita pariNAma hone kA kahA gayA hai vaha usakI apekSA se kahA gayA hai jo kevalajJAna kI utpatti ke bAda antarmuhUrtta taka avasthita pariNAmavAlA rahakara zailezI avasthA ko dhAraNa kara lenA hai / utkRSTa avasthita pariNAma dezona pUrvakoTikA hotA hai, kyoMki eka pUrvakoTi kI AyuvAle puruSako jaghanya se jaba janma ke 9 varSa vyatIta ho jAte haiM taba kevalajJAna utpanna hotA hai| taba vaha janma ke 9 varSa kama eka zubha antarmuhUrta sudhI rahe he. 'kevaiyaM' kAla' avaTThiyapariNAme hojjA' he bhagavan snAtaka keTalA kALa sudhI avasthita pariNAme vALA rahe che ? yA praznanA uttaramAM anuzrI De che - 'goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseri degA puvvakoDI' De lagavan snAtaH ndhanyathI : antarmuhUrta sudhI ane utkRSTathI kaika echA-nava varSa krama-eka pUrNAMkATI sudhI avasthita pariNAmavALA haiAya che, ahiyAM aMtarmuhUta pramANa kALa jaghanyathI ava sthita pariNAmavALA hAvAnuM je kahyu che, te tenI mapekSAthI kahela che je kevaLajJAnanI utpatti pachI aMtarmuhUta sudhI atrasthita pAimavALA rahIne zailezI avasthAne dhAraNa karI le che, kemake eka pUrvaSTATinI AyuSyavALA purUSane jaghanyathI jyAre janmathI huM nava varSa vItI jAya che, tyAre kevaLajJAna upanna thAya che tyAre te janmanA 9 nava varSa kema eka pUrva kATi sudhI avasthita zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - magayatIsUce tataH sa navavarSa nyUnapUrvakoTivarSaparyantamavasthitapariNAbho bhavatIti dezonA. panakoDIti kathitam // 20 // athaikaviMzatitamaM bandhadvAramAha-'pulAe NaM bhaMte ! kai kammapagaDIo baMdhA' pulAkara khalu bhadanta ! katikarmaprakRtIbaMdhnAti katikarmapatInAM bandhaH pulAkasya bhavatIti prazna:, bhaganAnAha-'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama ! 'AuvajAo sattakammapagaDIo baMdhai' AyujitA saptakarma prakRtIbadhnAti pulAkA, pulAkasyAyurvandho nAsti AyurvadhayogyAdhyavasAyasyAnAnAM tasyAbhAvAditi / 'use pucchA' bakuzaH khalu bhadanta ! kati karmapakRtI baghnAtIti pRcchA-praznaH, bhagavAmAha-'goyamA' ityAdi goyamA' he gautama ! 'sattavihabaMdhae vA saptavidhapUrvakoTi taka avasthita pariNAma vAlA hokara phira zailezI avasthA meM vicaratA hai / usa zalezI avasthA ke pahale taka vaha avasthita pariNAma vAlA rahatA hai / aura zailezI avasthA meM barddhamAna pariNAmavAlI hotA hai isI liye utkRSTa kAla dezona pUrvakoTI aisA kahA hai // 20 // 21 vAM bandhana dvAra kA kathana 'pulAe NaM bhaMte ! kai kammapagaDIo baMdhaI' he bhadanta ! pulAka kitanI karmaprakRtiyoM kA bandha karatA haiM ? arthAt pulAka ke kitanI karma prakRtiyoM kA bandha hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! AuvajjAo satta kammaragaDIo baMdhaI' he gautama ! pulAka Ayukarma ko chor3akara sAta karmaprakRtiyoM kA bandha karatA hai / kyoM ki pulAka ke Ayu kA bandha nahIM hotA haiN| kAraNa ki usake Ayu bandha ke yogya adhyavasAyasthAnoM kA abhAva rahatA hai| 'bause pucchA' he bhadanta ! vakuza kitanI karmapakRtiyoM kA badha karatA hai ? uttara meM prabhuzrI pariNAmavALA thaIne zailezI avarathAmAM vicAre che. ane te zailezI avasthAnI pahelA sudhI avasthita pariNAmavALA rahe che. ane zailezI avasthAmAM vardhamAna pariNAmavALA thAya che tethI utkRSTa kALa dezanA pUrva koTi kahyo che. 20 have baMdhadvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'pulAe NaM bhaMte ! kai kammapagaDIo baMdhai' san Yaal karma prakRtiyAne baMdha kare che ? arthAta pulAkane keTalI karma prakRtine baMdha satya cha ? ma prazranA uttaramA suzrI 3 cha-'goyamA ! AuvajjAo satta kammapagaDIo baMdhaI' 3 gautama ! pusa Ayu bhane choDIna sAta meM prakRtiyone baMdha kare chekemake-pulAkane Ayune baMdha hAta nathI. kAraNa keteone Ayubandha thavAne gya adhyavasAya sthAne abhAva rahe che. 'bauseNaM pucchA' saman ma sI bhI pratiyAnA 543 ? zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 2010 viMzatitama parimANadvAram 193 karmaprakRtInAM baMdhako vA bhavati bakuzaH, 'avibaMdhae vA' aSTavidha karmaprakRtInAM pandhako vA bhavati / 'satavamANe AuyavajAo sattakammapagaDImo baMbaI sAsakarmapakRtIvaghnan AyuSkavarjitAH saptakarmapakRtI badhnAti vakuzaH, 'aTTa baMdhamANe paDiputrAo aTTa kammapagaDIo baMdhai' aSTakarmaprakRtI banin paripUrmAH sarvA aSTa. karmaprakRtIbadhnAti bakuzaH, tribhAgAvazeSAyupo hi jIvA AyuSo bandhanaM kurvantIti tribhAgadvaye AyuSo bandhanaM kurvantIti kRtvA bakuzaH saptAnAmaSTAnAM vA karmaNAM bandhako bhavatIti / 'evaM paDi sevaNAkusIleSi' evam-bakuzavadeva pratisevanA. kuzIlo'pi saptAnAmaSTAnAM vA karmaprakRtInAM bandhako bhAtIti / 'kasAyakusIle. kahate haiM-'goyamA ! sattavihabaMdhae vA avihabaMdhae vA' he gautama ! vakuza ke sAta prakRtiyoM kA athavA ATha karmaprakRtiyoM kA bandha honA hai| 'satta baMdhamANe AuyavajAbho sattakampapagaDIo baMdhaI' jaba usake sAta karmaprakRtiyoM kA pandha hotA hai, taba vaha Ayu karma ko chor3akara sAta karmaprakRtiyoM kA bandha karatA hai / 'advayanamANe paDi. puSAo aTTakammapagaDIo baMdhaha' aura jaba usake AThakarma prakRtiyoM kA bandha hotA hai-taba vaha sampUrNa ATha karma prakRtiyoM kA bandha karatA hai / jIvoM ko agale bhavakI Ayu kA bandha vartamAnakAla Ayu ke vibhAga meM hotA hai| yadi tribhAga meM Ayu kA bandha na ho to ava. ziSTa tRtIya bhAga meM jaba do bhAga samApta ho jAte haiM taba Ayu kA bandha hotA hai kintu Adi ke do bhAgoM meM Ayu kA bandha nahIM hotA hai, isI vicAra ko lekara bakuza sAta athavA ATha karma prakRtiyoM kA bandhaka kahA gayA hai / 'evaM paDise vaNAkusIle vi' isI prakAra mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA! sattavihabaMdhae vA adaviha baMdhae vA' hai gItama! azane sAta meM prakRtiyAnA ath| bhAbhapra. tiyAnA hAya che. 'satta baMdhamANe AuyavajjAo satta kammapagaDIo baMdhA' jyAre tene sAta karma prakRtIne baMdha thAya che, tyAre te Ayukamane choDIne mInI sAta pratimA ma 42 cha 'aTTha baMdhamANe paDipunnAo aTa samma pagaDIo baMdhai' bhane nyAre tana mAha meM pratiyonI maya thAya che, tyAre te saMpUrNa ATha karma prakRtine baMdha kare che. jIvane Ayuno baMdha traNa bhAgomAM hoya che. je traNa bhAgamAM Ayune baMdha na hoya te bAkInA trIjA bhAganA be bhAga jyAre samApta thaI jAya che, tyAre Ayune baMdha thatuM nathI. Aja vicArane laIne bakuzane sAta athavA ATha karma prakRtine zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 bhagavatIstra echA kaSAyakuzIlaH khalu bhadanta ! katikarmamakRtI banAtIti paznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sattavihabaMdhae vA aTTavihabaMdhae vA' samavidhakarmapakRtInAM vA bandhako bhavati aSTavidharmapakRtInAM vA bandhako bhavati paraviSakarmaprakRtInAM vA bandhako bhavati / 'sattabaMdhamANe AuvajjAo satta kammapagaDIo baMdhaI' satakarma prakRtIbadhnan AyuSkavarjAH saptakarmaprakRtIbadhnAti 'aTTabaMdhamANe paDipunnAo aTTakammapagaDIo baMdhaI' aSTa karmaprakRtIvaghnan paripUrNAH sarvAH karmaprakRtIbaMdhanAti / 'cha baMdhamANe AuyamohaNijjavanAo cha kammapagaDIo baMdhaI SaTkarma prakRtIbaMdhanan AyuSkamohanIyavarjitAH SaTkarmaprakRtIse pratisevanAkuzIla bhI sAta athavA ATha karma prakRtiyoM kA bandhaka hotA hai| __ 'kasAyakusIle pucchA' he bhadanta ! kaSAyakuzIla sAdhu kitanI karma prakRtiyoM kA bandhaka hotA hai ? uttara meM pramuzrI kahate haiM-'gothamA! sattavihabaMdhae vA, aTThavihabaMdhae vA chabihabaMdhae vA' he gautama ! kaSAyakuzIla sAdhu sAtakarmaprakRtiyoM kA ATha karmaprakRtiyoM kA athavA chaha karmaprakRtiyoM kA bandhaka hotA hai| 'sattabaMdhamANe ouvAjAo sattakammapagaDIo baMdhA' yadi vaha sAta karmaprakRtiyoM kA bandhaka hotA hai-taba to vaha Ayukarma ko chor3akara zeSa sAtakarma prakRtiyoM kA vandha karatA hai aura 'baMdhamANe' jaba vaha ATha karma prakRtiyoM ko pandha karatA hai-taba 'paDiputrAo aTThakammapagaDIo baMdhaI' vaha sampUrNa ATha hI karmaprakRtiyoM kA bandhaka hotA hai 'chabaMdhamANe AuyamohaNijja 5 42nA2 DeDha cha, 'evaM paDisevaNAkusIle vi' ko pramANe pratisevanA kuzIla paNa sAta athavA ATha karma prakRtinA baMdhaka hoya che. 'kasAyakusIle pucchA' hai lagavan upAya azI sadhu TI bha pra. tIyAnI 5 32nAra hAya cha ? 'goyamA ! sattavihabaMdhara vA aTTavihabaMdhae vA chavihabaMdhae vA' he gautama! | Ale sAdhu sAta ma prtiyon| ATha karma prakRtine athavA cha karma prakRtine baMdha karanAra hoya che. 'satta baMdhamANe AuvajjAo satta kammapagar3IoM baMdhai' ne sAta bha prtine baMdha karanAra hoya che, to te Ayukarmane choDIne bAkInI sAta bha pratiyAnA madha ghare che. ane, 'aThTha baMdhamANe' lyA3 te mA bha pratiyAnA madha 42 , tyAre 'paDipunnAo aTTakammapagaDIo baMdhai' ta sammA ma prtiyon| ma 42 // 2 hAya che. 'cha baMdhamANe Auya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU010 viMzatitamaM parimANadvAram 195 badhnAti kaSAyakuzIlohi sUkSma saMparAyakaguNasthAna ke AyuSo bandhanaM na karoti tasyA'pramattasaptamaguNasthAnakaparyantameva AyuSkasya karmaNo bandhAt tathA mohanIgha ca bAdarakaSAyodayAbhAvAdapi na badhnAti ato mohanIyAyuSkakarmaprakRtivarjitAnAmeva SaTakarmaprakRtInAM vandhako bhavatItibhAvaH / 'niyaMThe NaM pucchA' nirgranthaH khalu bhadanta | katikarma kRtInAtIti praznaH bhagavAnAha - ' goSamA !' ityAdi, goyamA !' he gautama! 'evaM veyaNijjaM kammaM baMdhai' eka vedanIyametra karma baghnAti bandhakAraNeSu madhye yogamAtrasyaiva sadbhAvena anyakarmaNAM bandhAbhAvAditi bhAvaH / vajjao cha kammapagaDIo baMdha' tathA jaba vaha 6 karmaprakRtiyoM kA bandha karatA hai taba Ayu aura mohanIya karma ina prakRtiyoM ko choDa kara zeSa 6 karma prakRtiyoM kA bandhaka hotA hai| kyoM ki kaSAyakuzIla sAdhu sUkSma saMparAya guNasthAna meM Ayu kA bandha nahIM karanA hai / kyoki sAtaveM guNasthAna taka hI Ayukarma kA bandha hotA hai / tathA bAdara kaSAya ke abhAva se yaha mohanIya karma kA bhI bandha nahIM karatA hai| isase isake 6 karma prakRtiyoM kA hI Ayu aura mohanIya karma ko choDakara bandha hotA hai / 'niyaMTheNaM pucchA' he bhadanta / nimrandha kitanI karmaprakRtiyoM kA bandha karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA ! evaM vedhaNijjaM kammaM baMdhaha' he gautama! nirgrantha eka vedanIya karma kA hI bandha karatA hai / bandha ke kAraNoM meM eka yogamAtra kA hI sadbhAva hone ke kAraNa usake anya karmoM kA bandha nahIM hotA hai / mohaNijjavajjAo cha kammapagar3Io baMdhai' tathA kyAre te cha arbha adhRtiyonA adha kare che, tyAre Ayukama ane mehanIya kama prakRtiyAne choDIne bAkInI 6 krama prakRtiyAnA baMdha karanAra hAya che. kemake-kaSAya kuzIla sAdhu sUkSma sAMparAya gurusthAnamAM AyunA baMdha karatA nathI. kemake--sAtamA guNusthAna sudhI ja AyukA aMdha thAya che. tathA khAdara karmAMnA abhAvathI A mehu nIya kA~nA paNa maMdha karatA nathI. tethI teone Ayu ane mehanIya krama aDDatiyAne choDIne cha usa adbhutiyAno adha thAya che. 'niyaMTeNaM pucchA' he bhagavan ninya keTalI kama` prakRtinA maMdha kare che? A praznanA utta 2mAM anuzrI cheDe - 'goMyamA ! egaM veyaNijjaM kammaM baMdhaha' he gautama | nigrantha eka vedanIya karmAMnA ja adha kare che. baMdhanA kAraNeAmAM eka cega mAtrane ja sadbhAva heAvAne kAraNe teone anya kramanA madha hotA nathI, zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 bhagavatI sUtre 'siNAe pucch|' snAtakaH khalu madanta ! katikarmaprakRtIrvadhnAtIti pRcchA praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! ' egavihabaMdhae vA aMbaMdhae ar' ekavidhakarmago bandhako vA snAtakaH, avandhako vA, manoyogAdimAn snAtakaH karmabandhahetoryogasya sadbhAvena sAtAvedanIya karmamAtraM badhnAti yogarahitasnAtakastu karmahetoryogasyAbhAvena karmabandhako na bhavatIti bhAvaH ityekaviMzatitamaM baMndhadvAram 21 / dvAviMzatitamavedanadvAre praznayannAha - 'pulAe NaM' ityAdi, 'pulAe NaM bhaMte ! kai pagaDIo vedeha' pulAkaH khalu bhadanta / katikarmaprakRtIrvedayati, katikarmaprakRtInAM 'siNAe pucchA' he bhadanta ! snAtaka ke kitane karmoM kA bandha hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA egavihabaMdhae vA abaMdhae vA' he gautama ! vaha eka karmaprakRtikA bandha karatA hai athavA bandha nahIM bhI karatA hai| jo snAtaka manoyogAdi vAlA hotA hai usake karmabandha ke hetubhUta yoga ke sadbhAva se kevala eka sAtAvedanIya karma kA hI bandha hotA hai aura jo snAtaka yoga rahita hotA hai| vaha karmabandha ke hetubhUta yoga ke abhAva hone ke kAraNa sAtAvedanIya karma kA bhI bandha nahIM karatA hai / isaliye use avandhaka kahA gayA hai / // bandhadvAra samApta // vedanadvAra kA kathana 'pulAe NaM bhaMte! kaha kammapagaDIo vedeha' he bhadanta ! pulAka kitanI karmaprakRtiyoM kA vedana-anubhava karatA hai| uttara meM 'siNAe pucchA' se lagavana snAtaune DelA ubheni gaMdha hoya che ? yA praznanA uttaramA aluzrI he che - 'goyamA ! egavihabaMdhae vA abaMdhae " he gautama ! te eka kama prakRtinA adha kare che. athavA khadha karatA nathI. jo snAtake manAyeAga vigere cegeAvALA hAya che, temane kam madhanA kAraNabhUta caiAganA sadbhAvathI kevaLa eka sAtAvedanIya kanA ja baMdha hoya che. ane je snatAka cegarahita hAya che, te krama adhanA hetubhUta yoganA abhAva hAvAthI sAtAvedanIya karmAMnA paNa baMdha karatA nathI. tethI teone amathaka kahyA che. e rIte A badhadvAranuM kathana karela che. adhadvAra samAsa have vedadvAranu kathana karavAmAM Ave che. 'pulAe NaM bhaMte! kai kammapagaDIo vaideha' he bhagavan pusAI DeMTalI ubha prakRtiyAnuM vedana arthAt anubhava kare che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU010 viMzatitama parimANadvAram 197 vedanaM karotIti praznA, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'niyamai aTThakammapagaDIo vedeI' niyamAt aSTakarmaprakRtIrvedayati niyamato'STAnAmapi karmaNAM. vedanaM karoti pulAka ityarthaH 'evaM jAva kasAyakusIle' evaM yAvat kaSAyakuzIlA, yAvatpadena bakuzapratisevanAkuzIlayohaNaM bhavati tathA ca pulAkavadeva bakuzamati. sevanAkuzIlakaSAyakuzIlAH sarve'pi niyamato'STakarmaNAM vedanaM kurvntiiti| 'NiyaM. ThegaM pucchA' nirgranthaH khalu bhadanta ! katikarmaprakRtIvedayatIti prshnH| bhagavAnAi'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'mohaNijjavajAo sattakammapagaDIo vedeI' mohanIyavarjAH sapta karmaprakRtIrvedayati nimranthaH, na vedayati mohanIyaM karma ninthaH, mohanIyakarmaNAmupazAntatvAt kSINatvAdveti bhAvaH / 'siNAe NaM punch|' snAtaka khalu bhadanta ! katikarmaprakRtIvedayatIti praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! niyamaM agkammapagaDIo vedei' he gautama! vaha niyama se ATha karma prakRtiyoM kA vedana karatA hai| 'evaM jAya. kasAyakusIle' isI prakAra se dhakuza, pratisevanAkuzIla aura kaSAyakuzIla ye sAdhujana bhI niyama se ATha karma prakRtiyoM kA vedana karate haiN| 'NiyaMTheNaM pucchA' he bhadanta ! nigraMtha ! kitanI karmaprakRtiyoM kA vedana karatA hai ? uttarameM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! mohanIyavajjAmo satsakammapagaDIo vedeha' he gautama ! mohanIyakarma ko choDakara vaha sAtakarma prakRtiyoM kA vedana karatA hai| mohanIya karma kA jo vaha vedana nahIM karatA hai so usakA kAraNa yaha hai ki usake mohayanIya karma athavA to upazAnta ho cukA hotA hai athavA kSINa ho cukA hotA hai| 'siNAe NaM pucchA' he bhadanta ! snAtaka kitanI karmaprakRtiyoM kA vedana karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA veyaNijja Auya cha -'goyamA ! niyama aTTa kammapagaDIo vedei' gautama ! te niyamayI mA 4 pratiyonu vehana re che. 'evaM jAva kasAyakusIle' 24 pramANe bakuza pratisevanAkuzIla, ane kaSAyakuzIla A sAdhuo paNa niyamathI 2018 meM pratiyonu vahana 42 cha 'NiyaMTheNaM pucchA' hai bhagavana niya keTalI kama prakRtinuM vedana kare che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! mohaNIjavajAo satta kammapagaDIoM vedeI' ke gautama! mohanIya karmane cheDIne te sAta kama prakRti nuM vedana kare che. te mohanIya karmanuM vedana karatA nathI tenuM kAraNa e che ke-teone mehanIya karma kAMte upazAMta thaI cUkayuM hoya che, athavA kSINa thaI cUkela che. 'siNAeNaM pucchA' mAvana snAta hI 4 pratiyAnu vahana 42 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 bhagavatIsUtre 'goyamA' he gautama! 'veyaNijna Auya - nAma - goyAo cattAri kammapagaDIo der' vedanAyukanAmagotrarUpAH catasraH karmaprakRtIrvedayati, snAtakasya tu ghAtikarma catuSTayAnAM jJAnAvaraNIyAdInAM kSINatvAt tadvedanaM na bhavati kintu vedanIyAyukanAmagotrakarmaNAmaghaH tinAmetra vedanaM bhavatIti / iti dvAviMzatitamaM vedanadvAram / atha trayoviMzatitamamudIraNAdvAramAha- 'pulAe NaM bhaMDe' ityAdi / 'pulAe gaM bhaMte ! kai kamprapagaDIo udIrei' pulAkaH khalu madanta ! kati karmapakRtIrudIrayati, iti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'AuyaveyaNijjavajjAo cha kammapagaDIo udIreI' AyuSka vedanIyavajaH SaTkarmaprakRtIrudIrayati, ayamAzayaH pulAka AyurvedanIyakarmaprakRtI noMdIrayati tathAvidhAdhyavanAgoyAo cattAri kammapagaDIo vedeha' he gautama! snAtaka, vedanIya, Ayu. nAma, gotra ina cAra karma prakRtiyoM kA vedana karatA hai| snAtaka ke cAra ghAtiyA karmoM kA jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya aura antarAya ina karmoM kA sarvathA abhAva ho jAtA hai isaliye inakA vedana usake nahIM hotA hai / aghAtiyArUpa vedanIya Adi karmoM kA hI vedana hotA hai / veda dvAra samApta | udIraNA dvAra kA kathana 'pulAe NaM bhaMte ! kai kampapagaDIo udIreha' he bhadanta ! pulAka kitanI karmaprakRtiyoM kI udIraNA karatA hai ! uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! AuthaveyaNijjavajjAo cha kammapagaDIo udIres' he gautama ! pulAka Ayu evaM vedanIya karmaprakRtiyoM ko chor3akara zeSa 6 prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai| tAtparya isakA aisA hai ki pulAka che? tenA uttaramA praluzrI che - 'goyamA ! veyaNijja Auya nAmagoyAo cAri kammapagaDIo vedei' he gautama! snAta, behanIya, nyAyu, nAma, ane gAtra A cAra karma prakRtiyAnu vedana kare che. snAtakane cAra ghAtiyA karyAMnu' eTale ke--jJAnAvaraNa, danAvaraNu sehanIya ane atarAya A kramanA savathA abhAva thai jAya che. tethI teone tenu vedana haiAtuM nathI. aghAtiyA rUpa vedanIya rUpa vigere karmAnuM ja vedana thAya che. tema samajavu. vedanAdvAra samApta. have udIraNAdvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'pulAe NaM aMte ! kai kammapagaDIo udIreha' he bhagavan yusAI DeTalI krama prakRtiyAnI udIraNA kahe che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! AuyaveyaNijjavajjAo cha kammapagaDIo udIrei' he gautama! yuvA Ayu ane vedanIya kamA~ prakRtiyAne gheADIne bAkInI cha krama prakRtiyAnI zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 3.6 sU010 viMzatitama parimANavAram 199 sAyasthAnasyAbhAvAt kintu pUrva tatsakRtidvayamudIrya pulAkatAM prApnotyata ste he atra no daurayatIti, evamuttaratrApi yo yAH karmaprakRtInoMdIrayati sa tAH karmaprakRtI: pUrvamudIrya bakuzAdirUpatAM prApnotItyevaM jJAtavyam 'bause pRcchA' bakuzaH pRcchA bakuzaH khalu bhadanta ! kati karmaprakRtIrudIrayatIti pRcchA-praznaH / bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sattaviha udIrae vA avihaudIrae pA' vA chabihaudIrae vA' saptavidharmapakanerudIrako vA aSTavidharmapaterudIrako vA SaTvidharmaprakRterudIrako vA bhavatIti / 'satta udIremANe AuyavajAbho sattakammapagaDIo udIreI' saptavidharmaprakRtIrudIrayan AyuSvajitAH saptakarmaAyu aura vedanIya karma kI udIraNA nahIM karatA hai kyoM ki usake isa prakAra ke adhyavasAya sthAna nahIM hote haiM / kintu vaha pahile una donoM kI udIraNA karake pulAka avasthA ko prApta karatA hai / isaliye vaha pulAka yahAM una do kI udIraNA nahIM karatA hai| isI prakAra Age bhI jina 2 prakRtiyoM kI udIraNA nahIM karatA hai una 2 karma prakRtiyoM ko pahile udIraNa kara pulAka Adi avasthA ko prApta karatA hai aisA samajhanA caahiye| ___ 'bause pucchA' he bhadanta ! yakuza kitanI karma prakRtiyoM kI udI raNA karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! sattaviha udIrae vA aTTaviha udIrae vA chavviha udIrae vA' he gautama ! yakuza sAta. karma prakRtiyoM kI athavA ATha karma prakRtiyoM kI athavA chahakarma prakR. tiyoM kI udIraNA karatA hai| 'satsa udIremANe prAuyavanAo sattakammapagaDIo udIrei' jaba vaha sAtakarma prakRtiyoM kA udIraka hotA udIraNA kare che. kahevAnuM tAtparya e che ke-pulAka Ayu ane vedanIya karmanI udIraNA karatA nathI. kemake-temane e prakAranA adhyavasAya sthAne rAtA nathI. paraMtu te pahelA e bannenI udIraNa karIne pulAka avasthAne prApta kare che. tethI te pulAka ahiyAM te benI udIraNa karatA nathI. eja rIte AgaLa paNa je je prakRtinI udIraNA karatA nathI. te te kama prakRtine pahelA udIraNA karIne pulAka vigere avasthAne prApta kare che, tema samajavuM joIe. ___ 'bause pucchA' meM sAvana sa 32cii 4 prtiyaan| 55542 cha / mA prazana uttaramA prasuzrI OM cha -'goyamA ! sattaviha udIrae vA adaviha udIrae vA chaviha udIrae vA' he gautama ! ma sAta pratiyAnI athavA ATha karma prakRtinI athavA cha kama prakRtinI udIraNa kare che. 'satta udIremANe AuyavanjAo satta kammapagaDIo udaurei' cyA3 te sAta zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre prakRtIrudIrayati, 'aTTha udIremANe paDipunnAo aTukammapagaDIo udIreha' aSTa vidhakarma prakRtIrudIrayan paripUrNA aSTakarmaprakRtIrudIrayati 'cha udIremANe AuveyaNijjavajjAo cha kammapagaDIo udIre SaTkarma prakRtIrudIrayan AyuSkavedanIyakarmaprakRtirvarjitAH SaDeva karmaprakRtIrudIrayati / 'paDi sevAkusIle evaM ceva' pratisevanAkuzIlo'pi evameva kuzavadeva prati sevanAkuzalo'pi saptAnAmaSaNNAM vA karmaNAmuddIrako bhavati tatra sapta karma udIrayan AyukavarjitAH saptakarmaprakRtIrudIrayati aSTaudIrayan paripUrgA aSTakarmaprakRtIrudIrayati SaDvidha hai-taba Ayu karma ko choDakara avaziSTa sAtakarma prakRtiyoM kI udI raNA karatA hai| 'aTTha udIremANe paDipunnAo aTTakammapagaDIo udIreDa' jaba vaha AThakarma prakRtiyoM kA udIraka hotA hai taba vaha sampUrNa jJAnAvaraNAdika ATha karmaprakRtiyoM kI udIraNA karatA hai| 'cha udIremANe ADaveya NijjabajAo chakampapagaDIo udIreDa' aura jaba vaha chaha karma prakRtiyoM kA udIraka hotA hai-taba vaha Ayu aura vedanIyakarma prakRtiyoM ko chor3akara bAkI kI chaha karma prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai / 'paDisevaNAkusIle evaM ceva' pratisevanAkuzIla bhI bakuza kI taraha sAta ATha athavA chaha karmaprakRtiyoM kI udIraNA karatA hai / sAta karmaprakRtiyoM kA udIraka hone para yaha Ayukarma ko choDakara avaziSTa jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, nAma, gotra aura antarAya ina karmaprakRtiyoM kA udIraka hotA hai| ATha karma prakRtiyoM kA jaba yaha udIraka hotA hai| taba yaha pUrI ATha kI ATha 200 1 krama prakRtiyAnA udIraka-udIraNA karavAvALe! hAya che, tyAre te Ayukane choDIne mAhInI sAta uma pratiyonI uhIrA re che. 'aTTha udIremANe paDi punnAo aTTha kammapagaDIo udIrei' kyAre te Aha hama amRtiyAMnI hI 2 kare che, tyAre te sampUrNa jJAnAdi ATha kama prakRtiyenI udIraNA kare che. 'cha udIremANe AuyaveyaNijjavajjAo cha kammapagaDIo udIrei' bhane nyAre te cha krama prakRtiyAnI uddIraNA kare che, tyAre te Ayu ane vedanIya kra amRtiyAne choDIne mADInI cha urbha adhRtiyonI uhIrA 42 4. 'paDi sevaNa kusIle vi evaM ceva' pratisevanA suzIla pazu aGkuzanA uthana pramANe sAta, AThe athavA cha kama prakRtiyAnI udIraNA kare che. jyAre te sAta kama prakR tiyeAnI udIraNA kare che, tyAre te Ayukane choDIne khAkInI jJAnAvaraNu, danAvaraNu, vedanIya, mehanIya, nAma, geAtra, mane aMtarAya A sAta krama prakRtiyAnI udIraNA kare che. ane jyAre te mATa kama prakRtiyAnI udIraNA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za025 u.6 sUot0 vizatitama parimANadvAram 201 karmapakRtIrudIrayam AyuSkavedanIvarjitAH SaTkarmaprakRtIrudIrayanIti mAnaH / 'kasAyakusIle pucchA' kaSAyakuzIlaH khala bhadanta ! kati karmapakatIrudIrayanIti pRcchA praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sattaviha udIrae vA-aTTaviha udIrae vA chabdhiha udIrae vA paMcaviha udIrae vA' saptavidha pharmaprakRterudIrako vA aSTavidhaprakRteruhIrako vA TvidharmapaterudIrako vA pazyavidhakarmapakRterudIrako vA bhavati, tatra 'sata udIremANe AuyavajmAo sakta kammapagaDIo udIreI' saptakarmaprakunIrudIrayan kaSAyakuzIlaH AyuSkaparjitA' saptakarmapakRtIrudIrayati, 'aTTa udIremANe paDipunAo aTTa kammapagaDIo udo' karma prakRtiyoM kAudIraka hotA hai| aura jaba yaha chaha karmapatiyoM kA udIraka hotA hai taba yaha Ayu aura vedanIya karma prakRtiyoM ko chor3akara zeSa jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa mohanIya, nAma, gotra aura anna. rAya ina 6 karmaprakRtiyoM kA udIraka hotA hai| 'kasAyakutIle puchA' he bhadanta ! kaSAyakuzIla kitanI kamaprakRtiyoM kI udIraNA karatAhai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyanA ! sattaviha udarie vA, a. biha udIrae vA, chaviyaha udIrae vA, paMcaviha udIrae vA' he gautama ! kaSAyakuzIla sAta prakAra kI karma prakRtiyoM kA ATha prakAra kI karma karmaprakRtiyoM kA chaha prakAra kI karmaprakRtiyoM kA athavA pAMca prakAra kI karma prakRtiyoM kA udIraka hotA hai| 'matta udIremANe AughabajjAo sattakammapagaDIo uderei' jaba yaha mAta karma prakRtiyoM kA udIraka hotA hai taba yaha Ayukarma ko choDa kara sAtakarma prakRtiyoM kare che, tyAre te pUrepUrI AThe karma prakRtinI udIraNA kare che. ane jyAre cha kama prakRtinI udIraNA kare che, tyAre te Ayu ane vedanIya kama prakRtine cheDIne bAkInI jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mehanIya, nAma, mAtra, mane mata2.5 25! 7 3 pratiyanI hIra! 422. 'kasAyakusIle pucchA' mA pAya zIta TamI 4 pratiyonI hii26|| 421 mA prazna uttara prabhuzrI 3 cha hai-'goyamA ! sattaviha udIrae vA atRviha udIrae vA, chavviha udIrae vA, paMcaviha udIrapa vA' he gautama ! SAya azI sAta prakAranI kama prakRtinI udI kare che ke ATha prakAranI karma prakatinI udIraNuM kare che, athavA cha prakAranI karma prakRtinI ke pAMca aranI 4 pratiyonI hI25 42 che. 'satta udIremANe AuyavajAtho satta kammapagaDIo udIrei' yA te sAta pratiyonI hii25| re, tyAre te Ayukarmane cheDIne sAta kama prakRtinI udIraNuM kare che "gara zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 bhagavatIsane aSTakarmaprakRtIrudIrayan paripUrNA aSTakarmaprakRtIrudIrayati, 'cha udIremANe Auya. yaNijjavajAmo cha kammapagaDIo udIrei' SaTkarmaprakRtIrudIrayan AyuSkavedanIyavarNAH SaTakarmaprakRtIrudIrayani, paMca udIremANe AuyaveyaNijjamohaNijja. vajjAbo paMcakammapagaDIo udIrei' paJcakarmapakRtIrudIrayana AyuSkavedanIyamohanIyayajitAH paJcakarmaprakRtIrudIrayatIti bhAvaH / 'NiyaMThe NaM pucchA' nigranthaH khalu bhadanta ! kati karmaprakRtIrudIrayatIti pRcchA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihaudIrae vA duviha udIdae vA pazcavidha kI udIraNA karatA hai 'aTTa udIremANe paDipunAbho aTTa kammapagaDIo udIrei' jaba vaha ATha karmaprakRtiyoM kI udIraNA karatA hai to jJAnA varaNAdika ATha kI ATha pUrI karmaprakRtiyoM kI udIraNA karatAhai 'cha udI. gANe AuyaveyaNijavajAo cha kammapagaDIo udIrei' jaba yaha cha prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai to Ayu aura vedanIya karma prakRtiyoM ko choDakara chaha karma prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai aura jaba yaha 'paMcaudIremANe AuyaveyaNijja mohaNijjavajjAo paMcakammapagaDIo udIreI' pAMca karma prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai taba yaha AyuSka vedanIya aura mohanIya karmaprakRtiyoM ko chor3akara bAkI kI pAMca karma prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai| "NiyaMThe gaM pucchA' he bhadanta ! nigraMya kitanI karma prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! paMca. udIremANe paDipunnAoM aTu kammapagaDIo udIrei' lyAre te mA3 3bha pra. tinI udIraNA kare che, te jJAnAvaraNIya vigere AThe ATha karma prakRtinI Stl2 // are . 'cha udIremANe AuyaveyaNijjavajAo cha kammapagaDIo udIrei' jyAre te cha kama prakRtinI udIraNa kare che, tyAre te Ayu ane vedanIya e be karma prakRtine cheDIne cha kama prakRtinI udIraNA kare che. ane nyAtapaMca udIremANe AuyaveyaNijjamohaNijjavajjAo paMca kammapagaDoo udIrei' pAya meM prakRtiyAnI l25! 42 cha, pAre te AyuSya, hanIya ane mehanIya e traNa karma prakRtine choDIne bAkInI pAMca karma prakRti. nI udIraNA kare che. 'NiyaMThe gaM pucchA' lan ni-5 eal bhatiyAnI sl2!! 1 // prazna uttaramA anuzrI 33 -'goyamA! paMcaviha udIrae vA zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU010 viMzatitama parimANadvAram 203 karmaprakRterudIrako vA dvividhakarmaprakRte rudIrako vA bhavati nigranthaH / 'paMca udIremANe AuyaveyaNijnamohaNijnavajAbho paMcakammapagaDI bho udIreI' paJcakarmapakRtIrudI rayan AyuSkavedanIyavarjitAH paJcakarmaprakRtIrudIrayati / 'siNAe NaM pucchA' snAtakaH khalu bhadanta ! pRcchA he bhadanta ! snAtakaH kati karmapakRtIrudIrayatIli prshnH| bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'duviha udIrae vA aNudIrae vA' dvividhakarmaNa udIrako vA bhavati snAtakaH anudIrako vA bhavati snAtakaH, 'do udIremANe NAmaM ca goyaM ca udIreI' dve karmaprakRtIudIrayan nAma ca gotraM ca udIrayati / viha udIrae vA duviha udIrae vA' he gautama ! nindha pAMca athavA do karma prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai / 'paMca udIramANe AuyayaH Nijja mohaNijjavajjAo paMca kammapagaDIo udIreha' jaba yaha pAMca karmaprakRtiyoM kI udIraNA karatA hai taba yaha Ayu. vedanIya, mohanIya ina karmaprakRtiyoM ko chor3akara zeSa pAMca karmaprakRtiyoM kI udIraNA karatA hai / aura jaba yaha 'do udIremANe NAmaM goyaM ca udIrei' do karma prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai taba yaha nAma aura gotra karma kI udIraNA karatA hai| ___ siNAe gaM pucchA' he bhadanta ! snAtaka kitanI karma prakRtiyoM kI udIraNa karatA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! dumviha udIrae vA aNudIrae vA' he gautama ! snAtaka do karmaprakRti kI udIraNA karatA hai athavA nahIM bhI karatA hai / jaba vaha do karma duviha udIrae vA' 3 gautama ! ni-tha pAMya 2501 me ma pratiyAnI Sale! cha. 'paca udoremANe AuyaveyaNijjamohaNijjavajjAo paMca kamma. pagaDIo udIrei' ne te pAya meM pratiyonI hii29| 2 cha, sAre Ayu, vedanIya, mehanIya, e traNa karma prakRtine cheDIne bAkInI pAMca meM pratiyonI sel27 // 42 che. bhane nyAre te 'do udIremANe NAma ca goyaca udIrei' meM prakRtiyAnI hIra! 42 che, tyAre te nAma bhane getra kama e be kama prakRtinI udIraNa kare che. siNAe NaM pucchA' 3 bhagavan 2nAta IsI meM pratiyonI Glrg! recha ? 241 prazna uttaramA prasuzrI cheDe-goyamA! dunviha udIrae vA aNudIrae vA' 3 gautama ! snAta meM bhI pratiyAnI Gl29]! 42 55 , ane nathI paNa karatA jyAre te be karma prakRtinI udIraNa kare che, te te zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre ayaM bhAvaH - snAtakaH sayogyAvasthAyAM nAmagotranAmnyoreva prakRtyorudIraka iti 'duhi udIrae' ityuktam / AyurvedanIyayoH pUrvameva udIritatvAt / ayoyavasthAyAM tu anudIraka eveti 'aNudIrae vA' ityuktamiti trayoviMzatitamudIraNAdvAram ||010 // caturviMzatitamamupasaMpadAnadvAramAha- 'pulAe NaM bhaMte ' ityAdi, 204 mUlam - pulAe NaM bhaMte! pulAyattaM jahamANe kiM jahaha, kiM uvasaMpajjai ? goyamA ! pulAyattaM jahai, kasAyakusIlattaM vA asaMjamaM vA uvasaMpajai / bause NaM bhaMte! bausattaM jahamANe kiM jahai kiM uvasaMpajai ? goyamA ! bausattaM jahai parisevaNA kusIlataM vA kasAyakusIlattaM vA asaMjamaM vA saMjamAsaMjama vA uvasaMpajai / paDi sevaNAkusIle NaM bhaMte! paDi0 pucchA, goyamA ! paDisevaNAkusIlattaM jahai bausattaM vA asaMjamaM vA saMjamAsaMjamaM vA uvasaMpajai / kasAyakusIle pucchA, goyamA ! kasAyakusIlattaM jahai pulAyattaM vA bausattaM vA paDi sevaNAkusIlattaM prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai to ve do karma prakRtiyAM 'NAmaM goyaM ca udIre' nAma karma aura gotrakarma rUpa haiM inakI hI vaha udIraNA karatA hai tAtparya yaha hai ki jaba snAtaka sayogI avasthA meM varttamAna rahatA hai taba vaha Ayu aura vedanIya ke pahile hI udIraNA ho jAne ke kAraNa ina bacI huI nAma gotra rUpa prakRtiyoM kI hI udIraNA karatA hai aura jaba yaha ayogI avasthA meM AjotA hai taba vahAM yaha kisI bhI prakRti kA udIraka nahIM honA hai| isIliye 'udIrae vA anudIrae yA' aisA kahA gayA hai / udIraNA dvAra samApta // sU0 10 // pratiyo 'nAma' goya' ca uDIraha' nAma abha bhane gotra the me ka prakRtiyAnI udIraNA kare che. kahevAnuM tAtparya e che ke-snAtaka jyAre sacaiAgI avasthAmAM varte che. arthAta sthita rahe che, tyAre te Ayu ane vedanIya e e kama prakRtiyAnI pahelethI ja udIraNA thaI javAne kAraNe bAkInI macelI A nAma ane geAtra e e ja krama prakRtiyAnI udIraNA kare che, ane jyAre te aceAgI avasthAmAM AvI jAya che. tyAre te tyAM azubha adbhutiyAnI hIrA uratA nathI. tethI 'udIrae vA anudIrae vA' e pramANe sUtrakAre kahyuM che, e rIte A udIraNA dvAra samApta sU0 10ll zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU011 upasaMpaddhAnadvAranirUpaNam 205 vA NiyaMThattaM vA asaMjamaM vA saMjamAsaMjamaM vA uvasaMpajjai / NiyaMThe pucchA, goyamA! NiyaMThattaM jahai, kasAyakuplIlattaM vA siNAyattaM vA asaMjamaM vA uvasaMpajjai / siNAe pucchA, goyamA! siNAyattaM jahai siddhigaI uvasaMpajai 24 / pulAe NaM bhaMte ! kiM sannovautte hojjA nosannovautte hojjA? goyamA! No sannovautte hojjaa| bauseNaM bhaMte ! pucchA, goyamA! sanno bautte vA hojjA, nosannovautte vA hojjA, evaM paDisevaNA kusIle vi evaM kasAyakusIle vi| NiyaMThe siNAe jahA pulaae25|| pulAe NaM bhaMte ! kiM AhArae hojjA aNAhArae hojjA ? goyamA ! AhArae hojjA No aNAhArae hojjA, evaM jAva nniyNtthe| siNAe pucchA goyamA! AhArae vA hojjA aNAhArae vA hojjA 26 / pulAe NaM bhaMte ! kai bhavaggahaNAI hojA? goyamA ! jahanneNaM ekaM ukkoseNaM tinni / bause pucchA goyamA! jahannaNaM evaM ukkoseNaM ah| evaM kasAyakutIle vi| NiyaMThe jahA pulAe / siNAe pucchA goyamA! ekaM 27 / pulAgassa gaM bhaMte ! ega bhavaggahaNIyA kevaiyA AgarisA pannattA ? goyamA! jahanneNaM ekko, ukkoseNaM tinni / bausassa NaM pucchA goyamA! jahanneNaM eko ukkoteNaM stggso| evaM paDisevaNAkusIle vi| evaM kaplAyakutIle vi| NiyaMThasta gaM pucchA goyamA ! jahanneNaM ekko, ukkoseNaM donni / siNAyassa NaM pucchA, goyamA ! eko| pulAyassa gaM bhaMte ! nANAbhavaggahaNIyA kevaiyA AgarisA pannattA ? goyamA ! jahanneNaM donni ukkoserNa sata / bausassa pucchA goyamA ! jahanneNaM donni ukkosepa sahassaggaso evaM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 magavatIstre jAva ksaaykusiilss| NiyaMThassa pucchA goyamA! jahanneNaM doni ukoseNaM pNc| siNAyassa pucchAgoyamA nathi eko vi28||11|| _ chAyA-pulAkaH khalu bhadanta ! pulAkatvaM jahan kiM jahati kimupasaMpadyate ? gautama ! pulAkatvaM jahAti kaSAyakuzIlatvaM vA asaMyamaM vopsNpdyte| bakuzaH khalu bhadanta ! bakuzatvaM jahan kiM jahAti kimupasaMpadyate ? gautama ! bakuzatvaM jahAti pratisevanAkuzIlatvaM vA kaSAyakuzIlatvaM vA asaMyama vA saMyamAsaMyamaM vopasaMpadyate / matisevanAkuzIlaH khalu bhadanta ! prati0 pRcchA gautama ! pratisevanAkuzIlatvaM jahAti bakuzatvaM vA kaSAyakuzIlatvaM vA asaMyama vA saMghamAsaMyama vA upasaMpadyate / kaSAyakuzIlaH pRccha', gautama! kaSAthakuzIlatvaM jahAti, pulAkatvaM vA bakuzatvaM vA matisevanAkuzIlatvaM vA nigranthatvaM vA asaMyamaM vA-saMyamAsaMyama vA upasaMpadyate / nirgranthaH pRcchA gautama ! nigranthatvaM jahAti-kaSAyakuzIlatvaM vA snAtakatvaM vA asaMyama vA upasaMpadyate / snAtakaH pRcchA gautama ! snAtakatvaM jahAti siddhigtimupsNpdyte| puLAkaH khalu bhadanta ! ki saMjJopayukto bhavet nosaMjJopayukto bhavet ? gautama ! nosaMjJopayukto bhavet / bakuzaH khalu bhadanta ! pRcchA gautama ! saMbopayuktI cA bhavet nosaMjJopayukto vA bhavet / evaM pratisevanAkuzIlo'pi / evaM kaSAyakuzI. lo'pi nirgrantha: snAtakazca yathA pulaakH25| 'pulAkaH khala bhadanta ! kimAhArako bhavet anAhArako bhavet ? gautama ! AhArako bhavet no anAhArako bhavet evaM yAvat nigrNnyH| snAtakaH pRcchA gautama ! AhArako bhavet vA anAhArako vA bhavet 26 / pulAkaH khalu bhadanta ! kati bhavagrahaNAni bhavet ? gautama ! jayanyenaikA utkarSeNa trINi / bakuzaH pRcchA gautama ! jaghanyena ekam utkarSeNa aSTau evaM pratisevanAkuzIlo'pi / evaM kaSAyakuzIlo'pi / nigrantho yathA puLAkaH / snAtaka pRcchA gautama ! ekam 27 / pulAkasya khalu bhadanta ! ekabhavagrahaNIyAH kiyanta AkarSAH prajJatAH, gautama ! jaghanyena ekA, utkarSeNa trayaH / bakuzasya khalu puccha', gautama ! jaghanyena eka, utkarSeNa zatAyazaH / evaM pratisevanAkuzI. le'Si, evaM kaSAyakuzIle'pi / nirgranthasya khalu pRcchA, gautama ! jaghanyena eka utkarSeNa dvau snAtakasya khalu pRcchA gautama ! ekaH pulAkasya khalu bhadanta ! nAnAbhavagrahaNIyAH kiyanta AkarSAH prajJaptAH, gautama ! jaghanyena dvau utkarSeNa sapta bakuzasya pRcchA gautama ! jaghanyena dvau utkarSega sahasrAgrazaH, evaM yAvatkaSAyakuzIsya / nirgranthasya khalu pRcchA gautama ! jaghanyena dvau utkarSeNa pazca / snAtakasya pRcchA gautama ! nAsti eko'pi 28 // 011 // zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u. 6 011 upasaMpaddhAnadvAranirUpaNam Ro7 TIkA - itaH param upasaMpat hAnadvAraM vadati tatra upasaMpat - upasaMpattiH prAptirityarthaH, 'jahannatti' hAnaM tyAgaH, upasaMpaJca dAnaM ceti upasaMpaddhAnaM kiM pulAkavAdisvaktvA sakaSAyatvAdikamupasaMpadyate ? ityarthaH / tatra 'pulAe NaM bhaMte ! pulAyataM jahamANe kiM jahara kiM uvasaMpajjaI' pulAkaH khalu madanta ! pulAkatvadharme jahan kiM jahati - parizyajati kimupasaMradyate prApnoti pulAkaH pulAkatAM tyajana atest dharma parityajati prApnoti ca kIdRzaM dharmamiti praznaH bhagavAnAha - 'gomA' ityAdi, 'goyamA ! he gautama! 'pulAyataM jadda' pulAkasvam - pulAka bhAvaM pulAko jahAti - svasthAnAt patatIti 'kasAyakupILataM vA asaMjamaM vA una saMpajjara' kaSAyakuzIlatvaM vA asaMyamaM vA upasaMpadyate, pulAkaH putrAkaravaM upasaMpaddhAnadvAra kA kathana - 'pulAe NaM bhaMte! pulAsaM jahamANe kiM jahaI' ityAdi / TIkArtha - yahAM upasaMpadAna meM upasaMpat aura hAna aise ye do pada haiM inameM prApti kA nAma upasaMpat aura tyAga kA nAma hAna hai / pulAka pulAkatva Adi kA tyAga kara kaSAyakuzIlatva Adi kI prApti karatA hai| isI bAta ko gautamasvAmI ne prabhuzrI se pUchA hai- 'pulAe NaM bhaMte ! pulAyattaM jahamANe kiM jahadda' he bhadanta ! pulAka pulAkarUpa avasthA kA parityAga karake kisakA parityAga karatA hai ? aura 'kiM uvasaMpajjaha' kisakI prApti karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'gogamA ! pulAyattaM jahai kasAya kusIlattaM vA asaMjamaM vA upasaMpajjaI' he gautama! pulAka pulAkabhAva kA parityAga karatA hai aura kaSAyakuzIlatA athavA asaMyama avasthA kI have upasa paddhAnadvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'pulAe NaM bhaMte! pulAyattaM jahamANe kiM jahadda' chatyAhi TIkA"--ahiyAM upasa'padmAnamAM upasa'pat ane hAna e be pado AvelA che. temAM prAptinuM nAma upasa'pat ane tyAganuM' nAma hAna che. pulAka-pulAkapaNA vigerene tyAga karIne sakaSAyapaNA vigerenI prApti kare che. 4 vAta gautamasvAbhIme A nIce prabhA pUchI che. 'pulAe of bhaMte ! pulAyattaM jahamANe kiM jahai' De lagavan yuvA pusA 35 vyavasthAnI tyAga urIne anA parityAga 4re che ? bhane 'ki upasaMpajjai' anI prApti 12 che 1 yA praznanAM uttaramAM anuzrI he che - 'goyamA ! pulAyattaM jahai kasAyakusIlattaM vA asaMjamaM vA upasaMpajjai' he gautama! yuvA yuvA lAvanI pari tyAga kare che. ane kaSAya kuzIlapaNAnI athavA asama avasthAnI prApti zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 bhagavatImatra parityajya saMyataH kaSAyakuzIla eva bhavati tatsadRzasaMyamasthAnasadbhAvAt / evaM yasya yatsadRzAni saMyamasthAnAni santi sa sadbhAvamupapadyate muktvA kaSAyakuzIlA. dIna evaM sarvatra vijJeyam / kaSAyakuzIlo hi vidyamAnasvasahasaMyamasthAnakAna pulAkAdi bhAvAnupasaMpadyate, avidyamAnasamAnasaMyamasthAnakaM ca nirgrantha bhAvam nirgranthastu kaSAyakuzIlatvaM vA snAtakatvaM vA prApnoti / snAtakastu siddhigatimeva gacchatIti / tadevAi mUtrakAra:-'bauseNaM Na' ityAdi / 'vause gaM bhaMte ! pausattaM jahamANe kiM jahai ki upasaMpajjaI vakuzaH khalu bhadanta ! bakuzatvaM jahan -parityajan ki jahAti kimupasaMpadyate iti praznaH / bhagAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'bausattaM jahaI' bakuzo bakuzatvaM jahAti, 'paDi mAsi karatA hai| pulAka pulAkabhAva ko choDatA huA saMyata hI hotA hai kyoMki isake kaSAyakuzIla ke jaise saMyamasthAnoM kA sadbhAva hotA hai| isa prakAra jisake jaise saMyamasthAnoM kA sadbhAva hai vaha kaSAyakuzIla Adi avasthAoM ko choDakara lasabhAva ko prApta karatA hai isI prakAra se sarvatra jAnanA caahiye| kaSAyakuzIla vidyamAna svasadRza saMthamasthAnavAle pulAkAdi bhAvoM ko prApta karatA hai aura avidyamAna samAna saMyamasthAnabAle nirgrantha bhAva ko bhI prApta karatA hai / nirgandha kaSAyakuzIlatA ko athavA snAtakatA ko prApta karatA hai| snAtaka siddhagati ko hI prApta karatA hai / isI bAta ko sUtrakAra prakaTa karate haiM-isa meM gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'bauseNaM bhaMte ! vajasattaM jahamANe kiM jahai kiM upasaMpajjaI' he bhadanta ! bakuzavakuzatA kA parityAga karatA huA kisako choDatA hai aura kise prApta karatA kare che, pulAka pulAka bhAvane cheDatA thake kaSAyakuzIla saMyata ja hoya che. kemake-temane kaSAyakuzIlanI je ja saMyamasthAnane sadbhAva hoya che. e pramANe jene jene saMyamasthAne sadbhAva che, te kaSAyakuzIla vigere avasthAone cheDIne te te bhAvane prApta kare che, e ja rIte badhe ThekANe samajavuM joie kaSAyakuzIla vidyamAna potAnI sarakhA saMyamasthAnavALA pulAka vigere bhAvane prApta kare che. ane avidyamAna samAna saMyamasthAnavALA nigraMtha bhAvane prApta kare che nigraMtha kaSAyakuzIlapaNAne athavA snAtakapaNAne prApta kare che. snAtaka siddhagatine ja prApta kare che. eja vAtane sUtrakAra pragaTa recha. mA viSayamA gItamasvAmI prasuzrIna se pUchayu cha ?-'bauseNaM bhate / bauma jahamANe ki jahai ki usaMpajjai' 3 samapan 542, . paNAne parityAga karate thake kone choDe che ? ane kene prApta kare che? zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU011 upasaMpaddhAnadvAranirUpaNam sevaNAkusalattaM vA kasAyakusIlattaM vA asaMjamaM vA saMjamAsaMjamaM vA upasaMpajara' pratisevana kuzIlavaM vA kaSAyakuzIlavaM vA asaMyamaM vA saMyamAsaMyamaM vA upasaMpadyate / kuzavaM parityajya pratisevanAkuzIlo bhavati kaSAyakuzIlo vA bhavati asaMyato vA bhavati saMyatAsaMyato vA bhavatItyarthaH / 'paDi sevaNAkusIle NaM bhaMte ! paDi0 pucchA' pratisevanAkuzIlaH khalu madanta ! prati sevanAkuzIlavaM jahan kiM jahAti kaM copasaMpadyate iti pRcchA praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paDi sevaNAkusalattaM jahai bausattaM vA kasAyakusIlattaM vA asaMjamaM vA saMjamA saMjamaM vA uvasaMpajJaI' pratisevanAkuzIlavaM strakIyaM dharmaM jahAti hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! bauvattaM jahaha paGisevaNA kusIlattaM vA kasAyakusIlattaM vA asaMjamaM vA saMjamAjamaM vA ubasaMpajjaha' he gautama | kuza bakuza avasthA ko choDanA hai aura pratisevanAkuzIla avasthA kaSAyakuzIla avasthA, asaMyama avasthA athavA saMyamAsaMyama avasthA ko prApta karatA hai / tAtparya kahane kA yahI hai ki vakuzasAdhu jaba apanI bakuza avasthA kA parizyAga kara detA hai taba athavA to vaha pratisevanA kuzIla hotA hai athavA kaSAyakuzIla hotA hai athavA asaMyata hotA hai athavA saMyatAsaMyata hotA hai / 'paDilevaNAkusIle NaM bhaMte ! paDi0 pucchA' he bhadanta pratisevanAkuzIla jaba apane sthAna se patita ho jAtA hai - pratisevanAkuzIla avasthA ko choDa detA hai taba vaha kyA choDatA hai aura kise prApta karatA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'goyamA ! paDi sevaNAkusIlalaM jahara, basantaM vA, kasAyakusIlattaM vA asaMjamaM vA, saMjamAsaMjamaM vA ubayA praznanA uttaramA anuzrI che - 'goyamA ! barasattaM jahai, paDi sevaNAkulI uttaM vA kasAyakusIttaM vA asaMjama vA saMjamA saMjama vA uvasaMpajjai' he gautama! akuza, akuza avasthAne cheDe che. ane pratisevanAkuzIla avasthA, kaSAya kuzIla avasthA, asaMyama avasthA, athavA sacamAsayama avasthAne prApta kare che. kahevAnuM tAtparya e che ke-makuza sAdhu jyAre peAtAnI bakuza avasthAnA tyAga kare che, tyAre athavA te te pratisevanA kuzIla thAya che, athavA kaSAyakuzIla thAya che, athavA asaMyata thAya che. athavA saMyatAsaMyata thAya che. 'paDisevaNAsIleNaM bhaMte ! paDi0 pucchA' he bhagavan atisevanA suzIla kyAre potAnA sthAnathI patita tha jAya che, pratisevanA kuzIla avasthAne cheDI de che. tyAre te zu` cheDe che ? ane ane Apta kare che ? yA praznanA uttama prabhu De che - 'goyamA ! paDisevaNA kusIlattaM jahai, bauttaM vA kasAyakusIlatta vA asaMjamaM vA, saMjamAsaMjama vA zrI bhagavatI sUtra : 16 209 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 bhagavatIsUtre vakuzatvaM vA kaSAyakuzIlatvaM vA asaMyama vA saMyamAsaMyama vA upasaMpadyate-prApno. nIti / 'kasAyakusIle pucchA' kaSAyakuzIlA khalu bhadanta ! kaSAyakuzIlatvaM jahana kaM kaM dharma jahAti tathA kamupasaMmyate iti prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'kasAyakumIlataM jahai pulAyataM vA bausattaM vA paDisevaNAkusIlattaM vA niyaMThattaM vA asaMjamaM vA saMnamAsaMjamaM vA upasaMpajjaI' kaSAyakuzIlatvaM jahAti pulAkara vA bakuzasvaM vA pratisevanAkuzIlatvaM vA ninthatvaM vA asaMyama vA saMyamAsaMyama vA upsNpdyte| kaSAyakuzIlatAM parityajya pulAkAdibhAvaM prApnotItyarthaH / 'NiyaMThe NaM pucch|' ninyaH khallu saMpajjA' he gautama ! jaba pratisevanAkuzIla, pratisevanAkuzIla avasthA kA parityAga karadetA hai taba athavA to vaha bakuza avasthA ko prApta karatA hai / athavA kaSAyakuzIla avasthA ko prApta karatA hai athavA asaMyama avasthA ko prApta karatA hai| athavA saMyamAsaMyamA. vasthA ko prApta karatA hai / 'kasAyakusIle pucchA' he bhadanta ! kaSAyakuzIla sAdhu jaba apanI kaSAyakuzIla avasthA ko tyAga karatA hai taba vaha kyA choDatA hai aura kyA prApta karatA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ? kasAyakusIlataM jahai pulAyattaM vA bausattaM thA paDisevaNAkusIlattaM vA NiyaMThattaM vA asaMjamaM vA saMjamAsaMjamaM vA uvasaMpajjA' he gautama ! kaSAyakuzIla jaya kaSAyakuzIlatA kA parityAga karatA hai taba vaha athavA to pulAka avasthA ko prApta karatA hai athavA bakuza avasthA ko prApta karatA hai athavA pratisevanAkuzIla uvasaMpajjai' gautama ! nyAre pratisevanA duzI avasthAmA prityaa|| 42 che, tyAre te bakuza avasthAne prApta kare che, ane kaSAya kuzIla avasthA prApta kare che. athavA asaMyama avasthAne prApta kare che. ane saMyamasaMyama avasthAne prAta 42 che. 'kamAyakusIle pucchA' bhagavan upAya suzIla sAdhu byAre pitAnI kaSAya kuzIla avasthAne tyAga kare che, tyAre te zuM cheDe che ? ane zuM prApta kare che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke'goymaa ! kasAyakusIlatta jahai pulAyatta vA bausatta vA, paDisevaNAkusIlata vA NiyaMttaM vA asaMjama vA, saMjamAsaMjamaM vA uvasaMpajjai' 8 gautama ! pAya kuzIla jyAre kaSAya kuzIlapaNane parityAga kare che, tyAre te pulAka ava. sthAne prApta kare che, athavA bakuza avasthAne prApta kare che. athavA prati zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU011 upasaMpaddhAnadvAranirUpaNam 211 bhadanta ! nimranthatvaM jahan kaM jahAti kamupasaMpadyate iti praznaH / bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'NiyaMThattaM jahai kasAyakusIlattaM vA siNAyattaM vA asaMjamaM vA upasaMpajjaI nirgranthatvaM jahAti-kaSAyakuzIlatvaM vA snAtakatvaM vA asaMyama vA upasaMpadyate tatropazamanigraMnyaH zreNItaH pracyavamAnaH sakaSAyo bhavati zreNImastaketu mRto'sau devatvenotpanno'saMyato bhAti no saMyatA. saMyato bhavati devatve dezavirateramAvAt yadyapi ca zreNIpatita upazamanirgranthaH saMyatAsaMyata iti dezavito'pi bhavati tathApi nAsAvihoktaH yataH zreNItaH avasthA ko prApta karatA hai, athavA nirgrandha avasthA ko prApta karatA hai athavA saMyamAsaMyamAvasthA ko prApta karatA hai| ___ 'NiyaMTheNaM pucchA' he bhadanta ! nirgrantha nirgrantha avasthA kA jaba parityAga karatA hai-taba vaha kyA chor3atA hai aura kise prApta karatA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! niyaMThattaM jahai, kasAya. kusIlattaM vA, siNAyattaM vA asaM jamaM vA upasaMpajjaha' he gautama ! nirgrantha jaba nirgandha avasthA kA parityAga karatA hai taba vaha athavA to kaSAyakuzIla avasthA ko prApta karatA hai athavA snAtaka avasthA ko prApta karatA hai athavA asaMyama avasthA ko prApta karatA hai| saMyamAsaMyama avasthA ko prApta nahIM karatA hai| isakA tAtparya aisA hai ki upazama nigrantha zreNI se giratA huA sakaSAya-kaSAyakuzIla hotA hai / aura yadi vaha zreNi ke zikhara para maraNa karatA hai to deva kI paryAya se utpanna ho jAtA hai aisI avasthA meM vaha asaMyata sevanA kuzIla avasthAne prApta kare che. athavA nitha avasthAne prApta kare che. athavA saMyamasaMyama avasthAne prApta kare che. 'NiyaMThe NaM pucchA' usasavana ni-tha, nizrantha avasthAnI byAre parityAga kare che, tyAre te zuM choDe che? ane zuM prApta kare che? A prazana uttaramA prabhuzrI 3 cha -'goyama!! niyaMThatta jahai, kasAyakukhIlataM vA, siNAyana vA asaMjama vA upasaMpajjai' 3 gautama ! ni-nyAre nirgatha avasthAne tyAga kare che, tyAre te kaSAya kuzIla avasthAne prApta kare che. athavA snAtaka avasthAne prApta kare che, athavA asaMyama avasthAne prApta kare che, paNa saMyamasaMyama avasthAne prApta karatA nathI. A kathananuM tAtparya e che ke-upazama ninya zreNithI paDatAM sakaSAya-kaSAya kuzIla thAya che. ane je te zreNInA zikhara para mare che, te devanI paryAyathI utpana zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 bhagavatIsUtre patanAnantaraM dezavirato na bhavati kintu kaSAyakuzIlo bhUtvA tato dezavirataH saMyatAsaMyato bhavatIti bhAvaH / 'siNAe pucchA' snAtakaH khalu bhadanta ! snAtakatvaM jahan kiM jahAti kaMcopasaMpadyata iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'siNAyattaM jahai siddhigaI usaMpajjaI' snAtakatvaM jahAti siddhigatimupasaMpadyate-mApnotIti bhAvaH 24 / gatamupasampaddhAnadvAram, hotA hai| dezavirativAlA nahIM hotA, kyoMki deva avasthAmeM dezavirati kA abhAva hai / yadyapi zreNi se girA huA sAdhu upazama nirgrantha dezavirati vAlA-saMyamAsaMyamavAlA bhI hotA hai kintu vaha sIdhA dezavirativAlA nahIM hotA kintu kaSAyakuzIla hokara phira dezavirati vAlA hotA hai| ___'siNAe pucchA' he bhadanta ! snAtaka jaba snAtaka avasthA kA parityAga karatA hai taba vaha kyA choDatA hai aura kyA prApta karatA hai? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! siNAyattaM jahai siddhigaI uva. saMpajjaI' he gautama ! snAtaka jaba apanI snAtaka avasthA ko parityAga karatA hai taba vaha sIdhA siddhigati ko prApta karatA hai| // caubIsauM upasaMpaddhAna dvAra samApta // 25 vAM saMjJAdvAra kA kathana 'pulAeNaM bhaMte ! kiM sannovautte hojjA' he bhadanta ! pulAka kyA sNjnyopthaI jAya che, evI avasthAmAM te asaMyata thAya che. dezavirativALA thatA nathI. kemake deva avasthAmAM dezaviratine abhAva hoya che. jo ke zreNIthI paDatA evA sAdhu upazama nirgatha dezavirativALA-saMyamasaMyamavALA paNa hoya che, paraMtu te sIdhA dezavirativALA hotA nathI. paraMtu kaSAya kuzIla banIne pachI dezavirativALA bane che. ___ 'siNAe pucch|' 8 sAvana snAta: yAre nAta bhavasthAnI parityAga kare che, tyAre te zuM cheDe che? ane zuM prApta kare che? A praznanA utta2maa prabhuzrI 4 cha -'goyamA ! siNAyattaM jahai, siddhigaI upasaMpajjai' 3 gautama ! snAtaka jyAre pitAnI snAtaka avasthAne parityAga kare che, tyAre te sIdhA siddhi gatine prApta kare che. e rIte A vIsamuM upasaMddhAna dvAranuM kathana che. upasaMddhAnadvArasamApta mArA have pacIsamA saMjJAdvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'pulAe NaM bhaMte / kiM sannovautte hojjA' lagavan purA zuzoya. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU011 25 saMjJAdvAranirUpaNam 213 atha paJcaviMzatitamaM saMjJAdvAramAha-'pulAe NaM bhaMte' pulAkaH khalu bhadanta ! 'ki sannIvautte hojjA' kiM saMjJopayukto bhavet 'Nosannovautte hojjA' nosaMjJopayukto vA bhavediti prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'No sannovautte hojA' no saMjJopayukto bhavet iha sajJApadena-pAhArAdi saMjJA gRhyate tatrAhArAdau upayuktaH AhArAdiSu abhilASavAn saMjJopayuktaH, nosaMjJopayuktastu AhArAdi saMjJArahitA, tatra pulAkanimranyasnAtakAH nosaMzopayuktA bhavanti, satyapi AhAre tatrAnabhiSvaGgAt yayapi nimranthasnAtako bItarAgatvAt no saMjJopayuktau saMbhavataH, pulAkastu sarAgatyAt kathaM nosaMjJopayuktaH ? iti cedAha-sarAgatve anabhiSvaGgavA sarvathaiva nAstIti vaktuM na zakya te bakuzAdInAM yukta hai athavA 'No sagovautte hojjA' no saMjJopayukta hai? AhArAdi kI Asakti se yukta honA isakA nAma saMjJopayukta hai evaM AhArAdi kI Asakti se yukta nahIM honA isakA nAma nosaMjJopayukta hai| uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! No sagova utte hojjA' he gautama! pulAka nosaMjJopayukta hotA hai| AhAra Adi meM abhilASA. vAlA honA yaha saMjJopayukta zabda kA artha hai| aura AhArAdi meM saMjJA se rahita honA abhilASA rahita honA yaha nosaMjJopayukta zabda kA artha hai / pulAka nirgrantha aura snAtaka ye nosajJopayukta hote haiN| AhArAdikA upabhoga karate hue bhI usameM inakI abhilASA nahIM hotI hai| yadyapi nirgrantha au snAtaka ye vItarAga hone se no saMjJopayukta mAne jA sakate haiN| para sarAgI hone se pulAka nosaMjJopayukta kaise mAnA jA sakatA hai ? to isakA uttara aisA hai-sarAga avasthA hone ta cha ? athavA 'No saNNovautte hojjA' nAsajJopayukta cha ? AhAra vigerenI AsaktithI yukta thavuM tenuM nAma saMjJopayukta che. ane AhAra vigerenI AsaktithI yukta na thavuM tenuM nAma saMjJopayukta che. A prazna uttaramA prasuzrI 5 cha -'goyamA ! NosaNNovautte hojjA' tama! pulAka nosaMjJopayukta hoya che. AhAra vigeremAM abhilASAvALA thavuM te saMjJopayukta zabdane artha che. ane AhAra vigeremAM saMjJAthI rahita thavuM arthAt abhilASA rahita thavuM te saMjJopayukta zabdane artha che. pulAka, ninya ane snAtaka e saMjJopayukta hoya che. AhAranA hovA chatAM paNa temAM teone abhilASA IcchA thatI nathI. jo ke nirgastha ane sanAtaka e vItarAga hovAthI nisaMjJopayuta mAnI zakAya che. paraMtu sarAgI hovAthI pulAka no saMpayukta kevI rIte mAnI zakAya ? A zaMkAnuM samAdhAna evuM che ke-sarAga avasthA hovA chatAM paNa sarvathA Asakti rahitapaNu thaI ja zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 bhagavatIstre sarAgatve'pi niHsaGgatAyA api zAkhe pratipAditatvAt / yadvA no saMjJA ityasya jJAnasaMjJeti nAma tatra jJAnayajJAyAM pulAkanigranthasnAtakA upayuktA bhavanti jJAnapradhAnopayogavantaH, na punarAhArAdisaMjJorayu kA bhavanti, bakuzAdayastu nosaMjJA. tathA saMjJA, ubhayorupayogavanto bhavantIti bhAvaH 'bause NaM bhaMte ! pucchA' bakuzaH khalu bhadanta ! kiM saMjJopayukto bhavet no saMjJopayukto vA bhavediti pRcchA praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sannovautte vA hojjA no sannovautte vA hojjA' saMjJopayukto vA bhavet nausaMjJopayukto vA bhavediti / 'evaM paDisevaNAkusIlevi evam-bakuzavadeva pratisevanAkuzIlo'pi saMjJopayukto para bhI sarvathA Asakti rahitatA ho hI nahIM sakatI hai aisA niyama nahIM kahA jA sakatA hai| kyoMki bakuza Adi meM sarAgatA hone para bhI niHsaGganA kA bhI pratipAdana zAstra meM kiyA gayA hai| athavA'no saMjJA' isakA nAma jJAna saMjJA aisA bhI haiM / isa apekSA jJAna saMjJA meM pulAka, nirgrantha aura snAtaka ye upayukta hote haiM arthAt inakA upa. yoga jJAna pradhAna hotA hai| AhArAdi saMjJA pradhAna nahIM hotA hai ? bakuza Adi to no saMjJopayukta tathA saMjJopayukta donoM prakAra ke hote haiN| arthAt ve no saMjJA aura saMjJA donoM ke upayoga vAle hote haiN| ___'bauseNaM pucch|' he bhadanta ! bakuza kyA saMjJopayukta hotA hai athavA no saMjJopayukta hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! sannovautte vA hojjA, no sannova utte vA hojA' he 'gautama ! bakuza saMjJopayukta bhI hotA hai aura no saMjJopayukta bhI hotA hai| 'evaM paDi. zakatu nathI. e niyama kahI zakAtuM nathI kemake-bakuza vigeremAM sarAga paNuM hovA chatAM paNa zAstramAM niHsaMgatAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. athavA 'no saMjJA' nu nAma jJAnasA me 5 cha. te apekSA jJAna saMjJAmAM mulAka, ninya ane snAtaka e upayukta hoya che. arthAta temane upaga jJAnapradhAna hoya che. AhAra vigere saMjJApradhAna hete nathI. bakuza vigere te nesaMjJopayukta tathA saMzopayukta A baMne prakAranA hoya che, arthAt teo ne saMjJA ane saMjJA banenA upagavALA hoya che. 'bause gaM pucchA' sAvana maza zusajJopayuTata hAya che 1 nA sajJopayuta Aya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -goyamA ! sannovautte vA hojjA, nosannAvautte vA hojjA' gautama ! yaza sajJo. 5yuta 55 uya cha, bhane nAso5yuta 55 DAya che. 'eva paDikhevaNA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za025 u.6 sU011 26 AhAradvAranirUpaNam 215 vA bhavet no saMjJopayukto vA bhavediti / 'evaM kasAyakusIlevi' evam-bakuzavadeva kaSAyakuzIlo'pi saMjJopayukto vA bhavet nosaMjJopayukto vA bhavediti / 'NiyaMThe siNAe jahA pulAe' nirgranthaH snAtakazca yathA pulAkaH, pulAkaradeva nigrenthasnAtakI nosaMjJopayuktau bhavata iti / 25 gataM saMjJAdvAram / atha SaDviMzatitamamAhAradvAramAha-'pulAe NaM bhaMte ! ki AhArae hojjA aNAhArara hojjA' pulAphaH khalu bhadanta ! kiM AhArako bhavet anAhArako vA bhavediti praznaH / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'AhArae hojjA No aNAhArae hojanA' AhArako bhavet no anAhArako bhavet pulAka iti / 'evaM jAba NiyaMThe evaM yAvad nirgranthaH, atra yAnat padena bakuzapatisevanAsevaNAkusIle vi' bakuza ke jaise pratisevanAkuzIla bhI saMjJopayukta aura nosaMjJopayukta hotA hai| "evaM kasAyakusIle vi' yakuza ke jaisA kaSAyakuzIla bhI saMjJopayukta bhI hotA hai aura no saMjJopayukta bhI hotA hai / 'NiyaMThe siNAe jahA pulAe' 'pulAka ke jaise nigrantha aura snAtaka nosaMjJopayukta hote haiM / ||sNjnyaadvaar samApta 25 // ||aahaardvaar kA kathana // 'pulAe NaM bhaMte ! kiM AhArae hojjA, aNAhArae hojjA' he bhadanta ! pulAka AhAraka hotA hai ? athavA anAhAraka hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! AhArae hojjA no aNAhArae hojjA' he gautama ! pulAka AhAraka hotA hai anAhAraka nahIM hotA hai| 'evaM kusIle vi' mazinA 4thana pramANe pratisevanA zIta 55 sajJopayukta bhane nAsajJopayuta DAya che. 'eva kamAyasIle vi' mazana 4thana pramANe pAya kuzIla paNa saMjJopayuta paNa hoya che, ane saMzopayukta paNa hoya che. "NiyaMThe siNAe jahA-pulAe' puna 4thana pramANe nintha ane snAta saMjJopayukta hoya che, e rIte A saMjJAdvAra kahyuM che. saMjJAdvAra samApta 25 che have AhAradvAranuM kathana karavAmAM Ave che. - 'pulAe NaM bhaMte ! kiM AhArae hojjA, aNAhArae hojjA' 8 mApana pulAka AhAraka hoya che? ke anAhAraka hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 4 cha -'goyamA! AhArae hoMjjA No aNAhArae hojjA' gautama! yals AhA24 DAya che. anADA23 tA nathI. 'evaM jAva NiyaMThe' yara zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre kuzIlakaSAyakuzIlAnAM saMgraho bhavati, tathA ca vakuzapati se snAkuzIla kapAyakuzIla nimranthA AhArakA eva bhavanti no anAhArakA bhAtIti / 'siNAe pucch|' snAtakaH khalu bhadanta ! AhArako bhavet anAhArako vA bhavediti praznA, bhagamA nAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'AhArae vA hojjA aNAhArae vA hojjA' AhArako vA bhavet anAhArako vA bhavet / pulAkAdeninthaparyanta. sya anAhArakatvakAraNAnAM vigrahagalyAdInAmabhAvAt Aharakatvameva, snAtakastu kevalisamudghAte tRtIyacaturthapaJcamasamayeSu ayogAvasthA ca anAhAraka eva bhavati, etadanyatra punarAhArako bhavati, ityata uktam-ranAtaka AhArako vA bhavet anAhArako vA bhavediti26 / gatamAghAradvAram / atha bhAdvAramAha-'pulAe jAca NiyaMThe' isI prakAra se yAvat-bakuza, pratisevanAkuzIla, kaSAyakuzIla aura nirgrantha ye saba bhI AhAraka hI hote haiN| anAhAraka nahIM hote haiN| ___ siNAe pucchA' he bhadanta ! snAtaka AhAraka hotA hai athavA anAhAraka hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! AhArae vA hojjA aNAhArae vA hojjA' he gautama ! snAtaka AhA raka bhI hotA hai aura anAhAraka bhI hotA hai / pulAka se lekara nirgrantha taka ke sAdhu ke vigraha gatyAdi rUpa anAhArakatA ke kAraNoM ke abhAva se AhArakatA hI hai / para snAtaka ke kevalisamudghAta aba sthA meM tRtIya caturtha aura paMcama samaya meM tathA ayogI avasthA meM anAhArakatA hai aura isake sivAya AhArakatA hai| ||aahaardvaar samApta 26 // pramANe vAva-bakuza, pratisevana kuzIla, kaSAya kuzIla ane nigraMtha A saghaLA sAdhu paNa AhAraka ja hoya che, anAhAraka hotA nathI. 'siNAe pucchA' magavan snAta sAdhu mADA24 DAya cha 14 manA. hA24 DAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 3 cha-'goyamA! AhArae vA hojjA aNAhArae vA hojjA' 3 gautama! snAta mADA24 59) DAya cha, ane anAhAraka paNa hoya che. pulAkathI laIne nigraMtha sudhInA sAdhune vigrahagati vigere rUpa anAhArakapaNane kAraNenA abhAvathI AhArakapaNuM ja che. paraMtu snAtakane kevalI samudughAta avasthAmAM trIjA cethA ane pAMcamA samayamAM tathA agI avasthAmAM anAhArakapaNuM che. ane tenA sivAya AhArakapaNuM Ave che. e rIte A chavIsamuM AhAradvAra kahyuM che, || mAlArA2 sabhAta 21 // zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU011 27 bhavadvAranirUpaNam 217 NaM bhaMte ! kai bhavaggahaNAI hojjA' pulAkaH khalu bhadanta ! kati bhavagrahaNAni bhavantIti kati bhavAn kRtvA siddhayatItyarthaH, iti bhavanahaNaviSaye praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM eka ukkoseNaM tinni' jaghanyena eka gavagrahaNaM pulAkasya bhavati utkarSeNa trINi bhavagrahaNAni bhavanti, jaghanyata ekasmin bharagrahaNe pulAko bhUtvA kaSAyakuzIlatvAdikaM saMyatattvAntaram ekazo'nekazo vA tatraiva bhave bhavAntarevAcApya siddhiyati bhavAntaramiti, tatra sAticAratayA maraNe sati dvitIyaM manuSyamavamavApya sidhyati utkRSTata stu devA. dibhavAntaritAn trIn bhavAn pulAkatva mApnotIti bhAvaH / 'ba use pucchA' bakuza: khalu bhadanta ! kati bhavagrahaNAni kRtyA siddhayatIti paznaH / bhagavAnAha-'goramA' 27 bhavadvAra kA kathana 'pulAe paM bhaMte ! kaha bhadaggahaNAI hojjA' he bhadanta ! pulAka kitane bhavoM ko grahaNa karane ke bAda siddha hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM ekkaM ukkoseNaM tini' he gautama! pulAka jaghanya se eka bhavagrahaNa karane ke bAda siddha hotA hai aura utkRSTa se tIna bhavoM ko grahaNa karane ke bAda siddha hotA hai| arthAt -jaghanya se eka bhava meM pulAka hokara kaSAyakuzIla Adi rUpa saMyata avasthA ko ekavAra athavA aneka vAra usI bhava meM athavA bhavAntara meM prApta karake siddha hotA hai| bhavAntara meM sAticAra hokara maraNa hone para dvitIya manuSyabhava ko prApta karake siddha hotA hai aura utkRSTa se devAdi bhavoM dvArA antarita tIna bhavoM taka pulAka avasthA prApta kara siddha hotA hai| have satyAvIsamAM bhavadvAranuM kathana karavAmAM Ave che. "pulAe NaM bhaMte ! kai bhavagahaNAI hojjA' he bhagavan ghusA tt| bhalene grahaNa karyA pachI siddha thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautabhasvAbhAna cha-'goyamA! jahanneNaM eka ukkoseNaM tinni' gautama! pulAka jaghanyathI eka bhavagrahaNa karyA pachI siddha thAya che. ane utkRSTathI traNa bhalene grahaNa karyA pachI siddha thAya che. arthAt jaghanyathI eka bhavamAM mulAka thaIne kaSAya kuzIla vigere rUpa saMyata avasthAne eka vAra athavA anekavAra eja bhavamAM athavA bhavAntaramAM prApta karIne siddha thAya che. bhavAntaramAM sAticAra thaIne maraNa thayA pachI bIjA manuSyabhavane prApta karIne siddha thAya che. ane utkRSTathI devAdibhadvArA antarita traNa bhava sudhI pulAka avasthA prApta karIne siddha thAya che, zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahana neNaM eka ukkoseNaM aha' jaghanyena ekaM bhavagrahaNaM bakuzasya bhavati, utkRSTato'STa bha grahaNAni bhavanti, atra kazcit ekasminneva bhave bakuzatvaM kaSAyakuzIlasvaM ca prApya siddho bhavati tathA ekabhave baku. zatvaM pApya bhavAntare bakuzatvamAptiM vinA'pi siddho bhavati ato bakuzasya jagha. nyena ekamavagrahaNaM kathitam utkarSatastu aSTau bhavA bhavanti yata stasya utkarSato'STabhavaparyantaM cAritraprAptirbhavati tatra kazcit tAn aSTau api bhavAn bakuzatvena, caramabhavaMtu sakaSAyatvayuktabakuzatvena pUrayati, tathA kazcit pratibhavaM pratisevanA___'bause pucch|' he bhadanta ! bakuza kitane bhavoM ko grahaNa karake siddha hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM ekkaM ukkoseNaM aha' he gautama ! bakuza jaghanya se eka bhava ko grahaNa karake aura utkRSTa se ATha bhavoM ko grahaNa karake siddha hotA hai| yahAM koI eka hI bhava meM vakuza avasthA ko aura kaSayakuzIla avasthA ko prApta kara siddha ho jAtA hai aura koI eka bhava meM bakuza avasthA ko prApta kara tathA bhavAntara meM bakuza avasthA prApta kiye vinA bhI siddha ho jAtA hai| isaliye bakuza kA eka bhavagrahaNa jaghanya se kahA hai / tathA utkRSTa se jo ATha bhavagrahaNa kahA hai so usakA kAraNa aisA hai ki ATha bhavataka utkRSTa rUpa se use cAritra kI prApti hotI haiM / inameM koIeka to ATha bhava bakuzarUpa se aura antima bhava kaSAyakuzIlasahita bakuzarUpa se pUraNa karatA hai tathA koIeka 'bause pucchA' he bhavan madhuza mavAne praharI siddha thAya cha1 mA prazna uttaramA prabhuzrI che 3-'goyanA! jahanneNaM ekkaM ukkosenaM aTU' he gautama ! 5 dhanyathA ye sa ya 42 cha. ane. utkRSTathI ATha bhane grahaNa karIne te pachI siddha thAya che. ahiyAM kaI eka ja bhavamAM bakuza avasthAne athavA kaSAyakuzIla avasthAne prApta karIne siddha thaI jAya che. ane kaI eka bhavamAM bakuza avasthAne prApta karIne tathA bhavAntaramAM bakuza avasthA prApta karyA vinA paNa siddha thaI jAya che. tethI bakuzane eka bhavagrahaNa ja ghanyathI kahyo che. tathA utkRSTathI je ATha bhavagrahaNa kahyA che, tenuM kAraNa evuM che ke-ATha bhava sudhI utkRSTapaNAthI tene cAritranI prApti hoya che. temAM koI eka ATha bhava bakuzapaNAthI ane chelle bhava kaSAya sahita bakuzapaNAthI kare che. tathA kaI eka pratyeka bhava pratisevanAkuzIla vigere rUpathI yukta bakuzapaNAthI pUro kare che. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU011 27 bhavadvAranirUpaNam 219 kuzIlatvAdiyuktabakuzatvena pUrayatIti bhAvaH / evaM paDi sevaNAkusIlevi' evaM patisevanAkuzIlo'pi / evaM bakuzavadeva pratisevanAkuzIlasyApi jaghanyata eka bhavagrahaNaM bhavati utkarSeNa tu aSTau bhavagrahaNAni bhavantIti / 'evaM kasAyakusI. levi evaM kaSAyakuzIlo'pi kaSAya kuzIlasyApi jaghanyena ekamavagrahaNamutkarSaH to'STa bhavagrahaNAni bhavantIti / 'NiyaMThe jahA pulAe' nirgrantho yathA pulAkaH, nigranthasya pulAkavadeva jaghanyena ekaM bhavagrahaNamutkarSatastrINi bhavagrahaNAni bhvntiiti| 'siNAe pucchA' snAtakasya khalu bhadanta ! kati bhavagrahaNAni bhavantIti pRcchA praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'eka' ekameva bhavamahaNaM bhavati snAtakasyeti 27 / / pratyeka bhava pratisevanAkuzIlatvAdi rUpa se yukta bakuzarUpa se pUraNa karatA hai / 'evaM paDiseghaNAkusIle vi' isI prakAra se pratisevanAkuzIla bhI jaghanya se eka bhavagrahaNa karake siddha hotA hai aura utkRSTa se ATha bhavoM ko grahaNa karake siddha hotA hai| 'evaM kasAyakusIle vi' isI prakAra se kaSAya kuzIla bhI jaghanya se eka bhava grahaNa karake aura utkRSTa se ATha bhavoM ko grahaNa karake siddha hotA hai| 'NiyaMThe jahA pulAe' nigrantha pulAka ke jaise jaghanya se eka bhavagrahaNa karake aura utkRSTa se tIna bhavoM ko grahaNa karake siddha hotA hai| siNAe pucchA' he bhadanta ! snAtaka kitane bhavoM ko grahaNa karake siddha hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! ekko' he gautama ! snAtaka eka bhava ko lekara siddha hotA hai| bhavadvAra kA kathana samApta / 'eva paDisevaNAkusIle vi' me pramANe pratisevanA muzIta 55 45-yathA eka bhava grahaNa karIne siddha thAya che. ane utkRSTathI ATha bhane grahaNa zana siddha thAya che. 'eva kasAyakusIle vi' me4 pramANe pAya 3zale paNa jaghanyathI eka bhava grahaNa karIne ane utkRSTathI ATha bhone grahaNa zana siddha thAya che. 'NiyaMThe jahA pulAe' ni-5 yatnA 4thana pramANe jaghanyathI eka bhava grahaNa karIne ane utkRSTathI traNa bene grahaNa karIne siddha thAya che. 'siNAe punch|' 3 mA snAta haiN| mavAne aDazana siddha thAya che ? 20 prazna uttaramA prabhu 4 cha -'goyamA ! ekako' 3 gotama! sanAtaka eka bhava grahaNa karIne siddha thAya che. bhavadvAra samApta rA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 bhagavatIstre ___ athASTaviMzatitamamAkarSadvAram 'pulAgassa gaM bhaMte ! egabhavaggahaNIyA kevaiyA AgarisA ennattA' pulAkasya khalu bhadanta ! eka bhavagrahaNIyAH-ekasmin bhave grahaNayogyAH kiyanta AkarSAH, akarSaNam AkarSazcAritramAptiH, tathA ca cAritrapariNAmAtmakA AkarSAH pulAkasyaikasmin bhave kiyanto bhavantIti praznaH / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! jahanneNaM eko ukkoseNaM tini' jaghanyena eka AkarSoM bhavati ekasmin bhave pulAkasya, utkarSaNa tu traya AkarpA bhavantIti / 'ba usassa NaM pucchA' bakuzasya khalu bhadanta ! eka bhavagrahaNIyAH kiyantazcAritrapariNAmAtmakA AkarSA bhavantIti praznaH / bhagavAnAha 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM eko' jaghanyena eka AkarSa:, 'ukkoseNaM sattaggaso' utkarSeNa zatAmaza:-zatapRthaktvam taduktam-'tiNha sahassapuhuttaM saya huttaM ca hoi viraIe' trayANAM sahasrapRthaktvam virateH puna zatapRthaktvaM 28 AkarSadvAra kA kathana ___ 'pulAgassa NaM bhaMte ! eka bhavaggahaNIyA kevaDyA AgarisA pannattA' he bhadanta ! pulAka ko eka bhava meM cAritra pariNAmAtmaka AkarSa kitane hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! jahanneNaM ekko, ukkoseNaM tinni' he gautama ! pulAka ko eka bhava meM jaghanya se eka AkarSa hotA hai aura utkRSTa se tIna AkarSa hote haiM / 'ba usassa NaM pucchA' he bhadanta ! bakuza ko ekabhava meM cAritra pariNAmAtmaka AkarSa kitane hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'goyamA ! jahanneNaM ekako ukkoseNaM satsaggaso' he gautama ! bakuza ke jaghanya se eka AkarSa aura utkRSTa se zatapRthaktva do sau se lekara 9 sau taka AkarSa hote haiM / taduktam -'tiNha sahastapuhattaM sayapuhuttaM ca hoha viraIe' 'evaM paDisevaNA have aThyAvIsamAM AkarSa dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'pulAgassa Na bhaMte ! ekabhavaggahaNIyA kevaiyA AgarisA pannattA'sAvana mulAkane eka bhavamAM cAritra pariNamAtmaka AkarSa kaTalA heAya che ? A praznanA uttaramA suzrI cha -'goyamA ! jahanneNaM eko, ukkoseNaM tinni' gautama ! mulAkane eka bhavamAM jaghanyathI eka AkarSaka hoya che ane utkRSTathI traNa "AkarSa DAya che. 'vausastra NaM pucchA' man mana me samA yAritra pariNAmI. tmaka AkarSa" keTalA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne -goyamA ! jahanneNaM ekko ukkoM seNaM sattAsro' gautama ! madhurAne jaghanyathI eka "AkarSa ane utkRSTathI zata pRthakatva eTale ke basathI laIne navasa adhI 3 DAya che. sa hyu cha -'tiNhasahassapuhattaM saya puhuttaM ca hoi viraIe' evaM paDisevaNAkusole vi' mazina thana pramANe zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA rA025 u. 6 sU011 28 AkarSadvAranirUpaNam 221 bhavatIticchAyA / ' evaM paDi sevaNAkusIle vi' evaM pratisevanAkuzIle'pi evamkuzavadeva pratisevanAkuzIlasyApi jaghanyena eka evAkarSo bhayati eka bhavagrahaNe utkarSeNa zatapariNAmena bhavati dvirAtAdArabhya navazataparyantaM bhavatIti / ' evaM kasAyakusIlevi' evaM kaSAyakuzalo'pi evam - vakuzavadeva kaSAyakuzIlasyApi eka grahaNIya eka AkarSo jaghanyena, utkarSeNa tu zatapRthaktvarUpa iti / 'NiyaMTharasaNaM pucchA' nirmanthasya khalu bhadanta ! eka bhavagrahaNIyAH kiyanta AkarSA bhavantIti pRcchA praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyama' he gautama! 'jahaneNaM ekko' jaghanyena eka AkarSo bhavati 'ukoseNaM doni utkarpeNa dvau AkarSo ekasmin bhave vAradvayamupazreNIkaraNAt upazamanirgranthasya dvau AkarSo bhavata iti / 'siNAyassa NaM pucchA' snAtakasya khalu madanta ! ekabhavagrahaNIyaH kiyAn AkarSo bhavatIti manaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'eko' eka: snAtakasyaiva bhavagrahaNe eka eva AkarSo bhavatIti bhAva: 'pulAgassa NaM kusIle vi' vakuza ke jaise hI pratisevanAkuzIla ke bhI jaghanya se eka hI AkarSa eka bhava meM hotA hai aura utkRSTa se do sau se lekara 9 sau taka AkarSa hote haiM / 'evaM kasAyakusIle vi' isI prakAra se kaSAyakuzIla ke bhI eka bhava meM eka hI AkarSa jaghanya se hotA hai aura utkRSTa se zatapRthaktva AkarSa hote haiM / 'Nissa pucchA' he bhadanta / nirgrantha ke eka bhava meM kitane AkarSa hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA / jahaneNaM ekko casti doNi' he gautama ! nirgrantha ke jaghanya se eka bhava meM eka AkarSa hotA hai aura utkRSTa se upazamanirgrantha ke do bAra upazamazreNI karane se do AkarSa hote haiN| 'siNAyassa NaM pucchA' he bhadanta ! snAtaka ke pratisevanA kuzIlane paNa eka satramAM jaghanyathI eka ja AkarSa' hAya che. mane utdRSTathI asothI bardhane navaseo sudhInA 'AuSa'' hoya che. 'eva N kavAya kusIle vi' me prabhA SAya huzIlane pazu melavamAM bhavAnyathI thoDa A hAya che. ane utkRSa`thI zata pRthakatva eTale ke khasAthI laine navasA sudhInA 'mA' hoya che. 'Niya Tharava pucchA' De bhagavan nirgranthane thoDa lavamAM DeMTalA 'mAu hoya he ? yA praznanA uttaramA prabhuzrI che hai- 'goyamA ! jahaNeNaM ekko ukkoseNaM doNi' he gautama! nirthandhane dhanyathI thoDa labha'Sa' hAya che. ane utkRSTathI upazama nigranthane be vAra upazama zreNI karavAthI me 'Sa' hoya che, 'siNAyastra pucchA' he bhagavan snAtAne the lavamAM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 bhagavatI bhaMte ! nAnAbhavaggahaNIyA kevaiyA AgarisA pannattA' pulAkasya khalu bhadanta ! nAnAbhavagrahaNIyAH, nAnAprakArakeSu bhavanadaNeSu ye bhavanti te anekabhavagrahaNIyAH anekamakArakabhave saMpadhamAnA ityarthaH, kiyanta AkarSAH prajJaptA bhavantIti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanne gaM donni' jaghanvena dvau, eka AkarSa ekasmin bhave dvitIya AkarSo'nyasmin bhave, ityevaM rUpega anekatrabhave dvau AkarSoM syAtAmiti / 'ukosegaM satta' utkarSeNa sapta' pulAkatvam utkarSataH triSu bhaveSu syAt ekatra ca tadutkarSa to vAratrayaM bhavati tatazca prathamabhaveeka eva AkarSaH anyasmin bhavadvaye trayasya AkarSA ityAdi vikalpaiH sapta te eka bhava meM kitane AkarSa hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! ekko' he gautama! snAtaka ke eka bhava meM eka hI AkarSa hotA hai| ___ 'pulAgasa NaM bhaMte ! nAnAbhavaggahaNiyA kevaDyA AgarisA pannattA' he bhadanta ! pulAka ke aneka bhava meM kitane AkarSa hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM doni, ukkoseNaM satta' he gautama ! pulAka ke aneka bhava meM do AkarSa jaghanya se aura sAta AkarSa utkRSTa se hote haiM / tAtparya yaha hai ki pulAka ke eka bhava meM eka aura anya bhava meM dUsarA AkarSa hotA hai / isa prakAra se aneka bhavoM ko Azrita karake pulAka ke jaghanya se do AkarSa kahe gaye haiN| pulAka avasthA utkRSTa se tIna bhavoM meM hotI hai / inameM ekabhava meM utkRSTa se vaha tIna bAra hotI hai| isa prakAra prathama bhava meM eka AkarSa aura do bhavoM meM tIna 2 AkarSa hone se 7 AkarSa aneka bhavoM team 'mA' ya cha ? uttaramA prabhuzrI 3 2 -goyamA! ekako' 3 gautama! snAtakane eka bhavamAM eka ja AkarSa hoya che. 'pulAgassa NaM bhaMte ! NANAbhavaggahaNIyA kevaiyA AgarimA pannattA' ke bhagavad mulAkane aneka bhavemAM keTalA "AkarSa" hoya che ? A praznanA uttaramA prabhu zrI cha -'goyamA ! jahaNNeNaM donni, ukkoseNaM satta' hai gautama ! pulAkane aneka bhavamAM jaghanyathI be AkarSa ane utkRSTathI sAta AkarSa hoya chekahevAnuM tAtparya e che ke-mulAkane eka bhavamAM eka ane bIjA bhavamAM bIjuM "AkarSa hoya che. A rIte aneka bhavane Azraya karIne palAkane jaghanyathI be "AkarSa' kahyA che pulAka avasthA utkRSTathI traNa bhAmAM hoya che. temAM eka bhavamAM utkRSTathI te traza vAra hoya che. A rIte pahelA bhavamAM eka "AkarSa" ane be bhamAM traNa traNa "AkarSa" thavAthI aneka bhavanI apekSAthI 7 sAta "AkarSa utkRSTapaNAthI thAya che. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sa011 28 AkarSadvAranirUpaNam 223 AkarSA bhavantIti / 'ba usassa pucch|' bakuzasya khalu bhadanta / anekabhavagrahaNe kiyanta AkarSA bhavantIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM doni' jaghanyena dvau AkauM bhavataH, 'ukoseNaM sahassaggaso' utkarSeNa saha. srAgrazaH sahasrapariNAmena sahasrapRthaktvamityarthaH bakuzasyASTau bhavagrahaNAni utkarSataH kathitAni ekasmin bhavagrahaNe cAkarSAgAM zapRthakvaM kathitam tatra ca yadA aSTA. svapi bhavagrahaNeSu utkarSato nava pratyekamAkarSazatAni tadA navAnAmapi zatAnAm aSTAbhirguNane saptasahastrANi zatadvayAdhikAni bhavantIti / 'NiyaMThassa NaM pucchA' kI apekSA se utkRSTa rUpa meM hote haiM / 'vausassa pucchA' he bhadanta ! bakuza ke aneka bhavoM meM kitane AkarSa hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM donni ukkoseNaM sahassaggaso' he gautama ! pakuza ke aneka bhavoM meM jaghAya se do AkarSa aura utkRSTa se do hajAra se lekara 9 hajAra taka AkarSa hote haiM / inakA vicAra isa isa prakAra se hai-bakuza ke utkRSTa se ATha bhava hote haiM ina meM se pratyeka bhava meM adhika se adhika zatapRthaktva AkarSa hote haiN| isa prakAra AThoM bhavoM meM utkRSTa se 9-9 sau AkarSa ho jAte haiN| 9 sau AkarSoM ke sAtha8 kA guNA karane se saba milakara kula AkarSa 7200 hote haiM / isI liye yahAM bakuza ke utkRSTa se sahasra pRthaktva taka AkarSakahe gaye haiN| 'NiyaMThassa NaM pucchA' he bhadanta nirgrantha ke aneka bhavoM meM kitane AkarSa hote haiM / uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM donni 'bausassa pucchA' 7 mApana 5zane ane: bhavAmA 8 mA ya cha ? mA prazna uttaramA prabhuzrI he cha -'goyamA ! jahanneNaM donni, ukkoseNaM sahassaggaso' 3 gautama ! pasane TathI mane mAmA dhanyathA ye AkarSa ane utkRSTathI be hajArathI laIne nava hajAra sudhI AkarSa hoya che. A kathanano sArAMza e che ke-bakuzane utkRSTathI ATha bhava hoya che. temAMthI pratyeka bhavamAM vadhAremAM vadhAre zatapRthakatva "AkarSa hoya che. e rIte AThe bhavamAM utkRSTathI 9-9 navaso navase "AkarSa thaI jAya che. navaso "AkarSanI sAthe 8 ne guNAkAra karavAthI badhA maLIne kula 7200 sAta hajAra baso thAya che. tethI ahiyAM bakuzane utkRSTathI 9 nava hajAra sudhI "AkarSa' kahyA che. "NiyaMThassa NaM pucchA' 8 lagavan ni-yana bhane savabhai au // 35 hAya cha 1 mA praznanA uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA! jahaNNeNaM zrI bhagavatI sUtra: 16 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 bhagavatIstre nigranthasya khallu bhadanta ! aneka bhavagrahaNIyAH kiyanta AkarSA bhavantIti pRcchA praznaH / bhagavAnAha- 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM doSi ukka seNaM paMca' jaghanyena dvau utkarSeNa paJcAkarSA bhavanti, nirgranthasyotkRSTata strINi bhavagrahaNAni kathitAni ekatra ca bhave dvau dvau AkarSoM ityevamekatra bhave dvau aparatrApi ca dvau tadanyatra jhave eka AkarSa ityevaM krameNa nignanthasyotkRSTanA pazcA varSA bhavanti, atra caramamekaM kSapakaninthatvAkarSa kRtvA sidayatIti kRtvA paJcA varSAH proktA iti / 'siNAyassa paM pucchA' snAtakasya khalu bhadanta ! nAnA bhava. grahaNe ki yanta AvarSA bhavantIti pRcchA paznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' hai gautama : 'nasthi ekovi' nAsti eko'pi AmaH snAtakasyAkarSa eva na bhavatIti bhAvaH 28 ||muu011|| ukkoseNaM paMca' he gaulapa ! nima ke aneka bhavoM meM kama se kama do AkarSa aura adhika se adhika pAMca AkarSa hote haiM / tAtparya yaha hai ki nirgandha ke utkRSTa se tIna bhava hote haiM inameM se prathama bhava meM do AkarSa dvitIya bhava meM do AkarSa aura tRtIya bhava meM eka isa prakAra se uskRSTa rUpa meM nirgrantha ke pAMca AkarSa hote kahe gaye haiN| antima kSapaka nigrantha avasthA kA AkarSa kara vaha siddha ho jAtA hai| 'siNAyastha NaM pucchA' he bhadanta ! snAtaka ke nAnA bhavoM meM kitane AkarSa hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! natthi ekko vi' he gautama ! snAtaka ke eka bhI AkarSa nahIM hotA hai ||suu011|| donni ukkoseNaM paca' 8 gautama! ninthane Ane lavamA mAchAmA maach| be AkarSa ane vadhAremAM vadhAre pAMca AkarSa hoya che. kahevAnuM tAtparya e che ke-nirgasthane utkRSTathI traNa bhava hoya che. temAMthI pahelA bhavamAM be AkarSa bIjA bhavamAM be "AkarSa ane trIjA bhavamAM eka A rIte utkRSTa paNAmAM niJthane pAMca "AkarSa" hevAnuM kahela che. chelalI kSapaka ninya avasthAnuM "AkarSa' karIne te siddha thaI jAya che. 'siNAyarasa NaM punchA' 3 sAvana snAtana nAnA lavAmA meTa aneka bhavamAM keTalA "AkarSa hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che 8-'goyamA! natthi ekko vi' gotama! snAtane para 'bhASa, hetuM nathI. prasUna 1 zrI bhagavatI sUtra : 16. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u. 6 sU012 29 kAlAdidvAranirUpaNam 225 ekonatriMzattamAdikaM kAlAdidvAraM dvAtriMzattamadvAraparyantamAha- 'pulAe NaM bhaMte ! ityAdi / mULam - pulAe NaM bhaMte! kAlao kevacciraM hoi ? goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aMtomuhuttaM ! vause pucchA goyamA ! jahanneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM desUNA puDhacakoDI / evaM paDi sevaNAkusIle vi kasAyakusIle vi / niyaMThe pucchA, goyamA ! jahanneNaM pakkaM samayaM ukkoseNaM aMtomuhutaM / siNAe pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM desUNA putrakoDI / pulAyA NaM bhaMte ! kAlao kevaiciraM hoMti ? goyamA ! jahanneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM aMtomuhuttaM / bausANaM pucchA goyamA ! sambaddhaM evaM jAva kasAyakusIlA niyaMThA jahA pulAyA siNAyA jahA basA / 29 / pulAgassa NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM aMtaraM hoi, goyamA ! jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM anaMtAo usapiNI ossappiNIo kAlao avaDUpoggalapariyahaM desUNaM evaM jAva niyaMThassa / siNAyasta pucchA goyamA ! natthi aMtaraM / pulAyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM aMtaraM hoi, goyamA ! jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM saMkhejjAI vAsAI / baulANaM bhaMte ! pucchA goyamA ! natthi aMtaraM evaM jAva kasAyakusIlAge / NiyaMThANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM chammAsA / siNAyANaM jahA bausANaM30| pulAgassa NaM bhaMte! kai samugdhAyA pannatA ? goyamA ! tinni samugdhAyA pannattA taM jahA beyaNAsamugdhAe kasAyasamugdhApa mAraNAMtiya samugdhAe / usarasa NaM bhaMte! pucchA goyamA ! paMca samugdhAyA pannattA taM jahA veyaNAsamugdhAe jAva taiyAsamuughAe / evaM paDisevaNAkusIlassa vi / kasAyakusIlassa zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ONLINE - --- bhagavatIne pucchA goyamA ! cha samugghAyA pannattA taM jahA-veyaNAsamugghAe jAva aahaargsmurghaae| NiyaMThassa NaM pucchA goyamA! natthi ekko vi| siNAyassa pucchA ekke kevalisamughAe pnntte31|| pulAe NaM bhaMte ! logassa kiM saMkhejaibhAge hojjA 1, asaMkhejaibhAge hojjA 2, saMkhejjesu bhAgesu hojjA 3, asaMkhejjesu bhAgesu hojjA 4, savvaloe hojjA 5? goyamA! No saMkhejjaibhAge hojjA asaMkhejjaibhAge hojjA No saMkhe. jjesu bhAgesu hojjA, No asaMkhejjesu bhAgesu hojjA, jo sabaloe hojjaa| evaM jAva nniyNtthe| siNAe NaM pucchA, goyamA ! No saMkhejjaibhAge hojjA asaMkhejjaibhAge hojjA, No saMkhejjesu bhAgesu hojjA asaMkhejjesu bhAgesu hojjA savvaloe vA hojjA 32||suu012|| ___ chAyA-pulAkaH khalu bhadanta ! kAlataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! jaghanyena antarmuhUttam utkarSeNApi antarmuhUrttam / bakuzaH pRcchA gautama ! jaghanyenaikaM samayam utkarSeNa dezonA pUrvakoTiH, evaM pratisevanAkuzIlo'pi kaSAyakuzolo'pi / nirgranthaH pRcchA gautama ! jaghanyena ekaM samayam utkarSeNa antarmuhUrttam / snAtakaH pRcchA gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam utkarSeNa dezonA pUrvakoTiH / pulAkAH khalu bhadanta ! kAlataH kiyaciraM bhavanti, gautama ! jaghanyena eka samayam utkarSaNa antamuhUttam / bakuzaH khalu pRcchA gautama ! sarvAddhAm / 'evaM yAvat kaSAyakuzIlAH nirganthA yathA pulAkAH, snAtakA yathA bakuzAH 29 / pulAkasya khalu bhadanta ! kiyatkAlamantaraM bhavati ? gautama ! jaghanyenAntarmuhattaim utkarSeNa anantaM kAlam anantA avasarpiNyutsarpiNyaH kAlataH / kSetrataH apApudgalaparAvarta dezonam / evaM yAvannigranthasya / snAtakasya pRcchA, gautama ! nAsti antaram / pulAkAnAM khalu bhadanta ! kiyantaM kAlamantaraM bhavati ? gautama ! jaghanyenaikaM samayam utkarSeNa saMkhyeyAni varSANi / bakuzAnAM bhadanta ! pRcchA gautama ! nAsti antaram evaM yAvat kaSAya kuzIlAnAm nigranthAnAM pRcchA gautama ! ekaM samayam utkarSaNa SaNmAsAH / snAtakAnoM yathA bakuzAnAm 30 / pulAkasya khalu bhadanta ! kAMta samu. yAtAH prajJaptAH ? gautama ! trayaH samudghAtAH prajJaptAH tadyathA-vedanAsamudghAtaH1, kaSAyasamudghAtaH 2, mAraNAntikasamudghAta: 3 / bakuzasya khala bhadanta ! pRcchA zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU012-29 kAladvAranirUpaNam 227 gautama ! pazcasamudghAtAH prajJaptAH tadyathA-vedanAsamudghAto yAvat tejaH samuddhAtaH, evaM pratisevanAkuzIlasyApi / kaSAyakuzIlasya pRcchA-gautama / SaT samudghAtAH prAptAH tadyathA-vedanAsamudghAto yAvat aahaarsmudghaatH| nigranthasya khalu pRcchA gautama ! nAsti eko'pi / snAtakasya pRcchA gautama ! ekaH kevalisamudghAtaH prajJaptaH 31 / pulAkaH khalu bhadanta ! lokasya ki saMkhyeya mAge bhavet 1, asaM. khyeyamAge bhavet ra, saMkhyeyeSu bhAgeSu bhavet 3, asaMkhyeyeSu bhAgeSu bhavet 4, sarva. loke bhavet 5, ? gautama ! no saMkhyeyabhAge bhavet asaMkhyeyabhAge bhavet no saMkhye yeSu bhAgeSu bhavet no asaMkhye Su bhAgeSu bhavet no sarvaloke bhavet / evaM yAvat nigrantho'pi / snAtakaH khalu pRcchA gautama ! no saMkhyeyabhAge bhavet asaMkhyeyamAge bhavet no saMkhye yeSu bhAgeSu bhavet sarvaloke vA bhavet 32 ||suu012|| TIkA-'pukAe NaM bhaMte ! kAlo ke vaJciraM hoI pulAkaH khalu bhadanta ! kAlataH kicci bhavati, kAlApekSayA pulAkaH kiyanta kAlaM tiSThatIti pshnH| bhagavAnAha--'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM aMtomuhuttaM' jagha. nyenAntarmuhUtaM bhavati pulAkaH, 'ukko segaM vi aMtomuhutta' utkarSeNApi anta. muMhUtam pulAkatAM pratipanno jIvo yAvalayantamantarmuhUttai na parisamApyate tAvatparyantaM na mriyate, tathA pulAkatvAt patito'pi na bhavatIti kRtvA jaghanyato'ntamuhUrttamityucyate / tathotkarSato'pi antarmuhUrtamAtrameva bhavati etatmamANatvAdeta 29 veM dvAra se lekara 32 ve dvAra taka kA kathana 'pulAe NaM bhaMte' ityaadi| TIkArtha-'pulAe NaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoI' he bhadanta ! kAla kI apekSA se pulAka kitane kAla taka rahatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aMtomuhattaM' he he gautama ! pulAka kAla kI apekSA jaghanya se aura utkRSTa se eka antarmuhUrta taka rahatA hai / arthAt jaba taka eka antarmuhUrtta samAsa have ogaNatrIsamA dvArathI tetrIsamAM dvAra sudhInA dvAranuM kathana kara, pAmA mAve che. 'pulAe NaM bhaMte !' tyAdi sAtha-'pulAe NaM bhaMte ! kAla o kevaccira hoi' 8 lApana janA apekSAthI pulAka keTalA kALa sudhI rahe che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gItamasvAmIna cha -'goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuta ukkoseNa vi aMto. muhutta' 3 gautama ! yats 1nI apekSA banyathI bhane thA se aMtarmuhUrta sudhI rahe che. arthAt jyAM sudhImAM eka aMtarmuhUrta samApta zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 bhagavatIsUtre svabhAvasyeti / 'bause pucchA' bakuzaH khalu bhadanta ! kAlAH kiyaciraM bhavatIti pRcchA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM eka samayaM jaghanyena ekaM samayam 'ukkoseNaM dekhUNA pUcakoDI' utkarSeNa dezonA pUrvakoTira, bakuzasya cAritraprApte ranantarasamaye eva maraNasya saMbhavena jaghanyena ekaM samayamiti kathitaM tathA pUrvakoTayAyuSkaH aSTavarSAnantaraM navame varSe cAritraM gRhNAti tadapekSayA kizcinnyUnapUrvakoTivarSakAla utkarSeNa kathita iti / evaM paDisevaNAkusIlevi kasAyakusolevi' evam-bakuzavadeva pratisevanAkuzIlo'pi mahIM ho jAtA hai taba taka pulAkatA ko pratipanna huA jIva na maratA hai aura na pulAka avasthA se patita hotA hai| isa kAraNa jaghanya aura utkRSTa kAla isakA eka antarmuhUrta kA kahA gayA hai| ___ 'bause pucch|' he bhadanta ! bakuza kAla kI apekSA kitane kAla taka rahatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM desUNA pubdhakoDI' he gautama ! kAla kI apekSA bakuza jaghanya se eka samaya taka aura utkRSTa se kucha kama eka pUrvakoTi taka rahatA hai| yahAM jo bakuza kA jaghanya se eka samaya kA kAla kahA gayA hai usakA kAraNa aisA hai ki bakuza ke cAritra prApti ke bAda turata hI maraNa hone kI saMbhAvanA rahatI hai / tathA pUrva koTi kI AyuvAlA ATha varSa ke bAda nau veM varSa meM cAritra grahaNa kara letA hai isa apekSA utkRSTa kAla kucha kama eka pUrva koTi kA kahA gayA hai| thatuM nathI, tyAM sudhI pulAkapaNAmAM rahelA che. maratA nathI, tathA mulAka avasthAthI patita paNa thatA nathI. te kAraNathI jaghanya ane utkRSTathI eka aMtarmuhUrtakALa temane kahela che. 'bause pucchA' 8 san 54 janI apekSA 88 // sudhI hecha 1 mA praznanA uttaramA prabhuzrI 3 cha -'goyamA ! jahanneNaM ekka samaya ukkoseNaM desUNA puvvakoDI' 3 gautama ! janI apekSAthI maza jaghanyathI eka samaya sudhI ane utkRSTathI kaMIka e che eka pUrvakeTI sudhI rahe che. ahiyAM bakuzane jaghanyathI eka samayane kALa kahyo che, tenuM kAraNa e che ke-bakuzane cAritra prApti pachI tarata ja maraNa thavAnI saMbhAvanA rahe che, ane pUrva keTInI AyuSyavALA ATha varSane ane cAritragrahaNa karI le cha. te apekSAyI 444 4bha se puuttiin| yo cha, 'eva paDisevaNA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU012-29 kAladvAranirUpaNam 229 kaSAyakuzIlo'pi vijJeyaH, tatra pratisevanAkuzIlaH jaghanyena antarmuhUrtamutkarSaNadezonA pUrvakoTi yAvadatiSThane iti / kaSAyakuzIno'pi jaghanyenAntarmuhUrtam utkarSato dezonapUrvakoTivarSa yAdavaSThite iti / 'NiyaMThe gaM pucchA' nirgranyA khalu bhadanta ! kAlataH kiciraM bhavatIti pRcchA-praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM eka samaya jaghanyena ekasamayam upazAntamohasya prathamasamayasamanantarameva maraNasaMbhavena ekasamayamAtrakathitam 'ukoseNaM aMtomuhattaM' uvarSeNa antarmuhUrta yAvadavatiSThate ninyAddhAyA evaM pramANatvAditi / 'siNAe pucch|' snAtakaH khalu bhadanta ! kAlA kiyacciraM bhava. 'evaM paDisevaNAkusIle vi kasAyakusIle vi' isI prakAra kA kathana pratisevanAkuzIla aura kaSAyakuzIla ke sambandha meM bhI jAnanA cAhiye arthAt ye donoM bhI jaghanya se eka samaya taka aura utkRSTa se kucha kama eka pUrvakoTi taka rahate haiM / 'NiyaMThe NaM pucchA' he bhadanta ! ninya kAla kI apekSA kitane kAla taka rahatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM ekkaM samayaM ukko seNaM aMtomuTutaM' he gautama ! nirgranya jaghanya se eka samaya taka aura utkRSTa se antarmuhUrta taka rahatA hai| yahAM jo nirgrantha ke rahane kA kAla eka samaya kA jaghanya se kahA gayA hai so usakA kAraNa aisA hai ki upazAntamoha vAle nimrantha kI prathama samaya ke samanantara hI maraNa kI saMbhAvanA hotI hai| tathA nirgrantha avasthA kA utkRSTa kAla eka antarmuhUrta kA hotA hai isaliye utkRSTa se vaha itanA kahA gayA hai / 'siNAe pucchA' he kusIle vi kasAyakusole bi' mA prabhAyenu 4thana pratisevanAzIla bhane kaSAya kuzIlanA sambandhamAM paNa jANavuM joIe arthAt e bane paNa jaghanyathI eka antarmuhUrta sudhI ane utkRSTathI kaMIka kama eka pUrvakeTI sudhI 29 che. 'NiyaMThe gaM pucchA' 8 bhagavan nizraya janI apekSAthI sA sudhA 27 cha 1 mA prazna uttaramA pramuzrI cha -'goyamA! jahanneNa ekka' samaya unakoseNaM aMtomuhutta', gautama ! ninya dhanyathA me samaya sudhI ane utkRSTathI aMtarmuhUrta sudhI rahe che ahiyAM nigraMthane rahevAno kALa je jaghanyathI eka samayane kahyo che, tenuM kAraNa evuM che keupazAnta kehavALA nigranthanA maraNanI saMbhAvanA prathama samayanA samanantara ja -turata ja thAya che. tathA nigrantha avasthAne utkRSTa kALa eka aMtarmuhartAne sarAya che. tathA Greii tana me usa cha. 'siNAe pucchA' 8 san zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 bhagavatIsUtre tIti pacchA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jaha nneNaM aMto muhRtta' jaghanyena antarmuhUrtam AyuSo'ntimAntarmuhUrte kevaLajJAnotpattau antarmuharta jaghanyena snAtakakAlaH syAditi / 'ukoseNaM demUNA pucakoDI' utkarSeNa dezonA pUrvakoTiH snAtakakAla iti / pulakAdInAmekatvena kAlamAna kathayitvA atha teSAmeva pulAkAdInAM pRthaktvena kAlamAnamAha-'pulAyA gaM' ityAdi, 'pulAyA NaM bhaMte ! kAlao kevaciraM hoti' pulAkAH khalu bhadanta ! kAlata: kiyaciraM bhavantIti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM eka samayaM jaghanyena ekaM samayam ekasya pulAkasya yo'ntabhadanta ! snAtaka kAla kI apekSA kitane kAla taka rahatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM aMnomuhuttaM ukkoseNaM demUNA pudhakoDI' he gautama ! snAtaka jaghanya se eka antarmuhUrta taka aura utkRSTa se kucha kama eka pUrva koTi taka rahatA hai / jaghanya se jo antarmuhUrta kAla kahA gayA hai vaha Ayu ke antima antarmuhUrta meM kevalajJAna kI utpatti hone ke pIche kI apekSA se kahA gayA hai| ____ aba sUtrakAra pulAka AdikoM ke bahutva ko lekara inakA pRthakU rUpa se kAlamAna kahate haiM-isameM gautamasvAmI ne prabhuzrI se aimA pUchA hai-'pulAyA NaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoti' he bhadanta ! samasta pulAka kAla kI apekSA kitane kAla taka rahate haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-"goyamA ! jahanneNaM ekkaM samayaM' he gautama ! samasta pulAka kAla kI apekSA jaghanya se eka samaya taka rahate haiM aura 'ukkoseNaM nAtaka kALanI apekSAthI keTalA kALa sudhI rahe che? A praznanA uttaramAM anuzrI 4 cha -'goyamA ! jahanneNaM aMtomuhutta ukka seNaM desUgA pukhakor3I' he gautama! snAtaka jaghanyathI eka attamuhUrta sudhI ane utkRSTathI kaMIka ochA eka pUrva ke2i varSa sudhI rahe che. jaghanyathI je antarmuhUrtane kALa kahyo che, te AyuSyanA chellA aMtamuhUrtamAM kevaLajJAnanI utpatti thayA pachI kahela che. have sUtrakAra pulAka vigerenA bahupaNAne laIne pRthaka rUpathI teonuM bhAna cha-mAmA zrIgotamasvAbhIme prabhuzrIna se pUchyu cha hai- 'pulAyA bhaMte ! kAlao kevacira hoMti' 3 mApana samAyali panI apekSAthI tean sudhI 2 cha 1 mA prazana uttaramA prabhuzrI 4 cha hai.'goyamA ! mahanneNaM eka samaya' 3 gItama! saghaNA purAnI mapekSA dhanyathA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2025 u.6 sU012 29 kAladvAranirUpaNam 231 muhUrtasamaya stasyAntyasamaye anyaH pulAkatvaM pratipanna ityevaM jaghanyatvavivakSAyAM dvayoH pulAkayo rekasmin samaye sadbhAvo bhavatyato dvayoH pulAkayorekaeva samayo bhavati, dvisveca jaghanyaM pRthaktvaM bhavatIti 'ukkoseNaM atomuhuttaM' utkarSeNAntamuhUrtam pulAkAya kAlaH yadyapi pulAkA utkarSeNa ekadA sahasrapRthaktvaparimANAH pApyante tathApi antarmuhUrtamAtra pramANatvAttadaddhAyA bahutve'pi teSAmantarmuhUrta meva tatkAlaH kevalaM bahUnAM sthitau yadantarmuhUtaM tadekapulAkasthityantarmuhUrtA mahattaramiti jJAtavyamiti / 'bauseNaM pucchA' bakuzaH khalu bhadanta ! kAlataH kiyaciraM bhavatIti pRcchA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'savvaddhaM' saddhiAm sarvakAlamityarthaH bakuzAdInAM tu sthitikALa sarvAddhA aMtomutta' utkRSTa se eka antarmuhUrta taka rahate hai / isakA tAtparya aisA hai-eka pulAka kA jo antarmuhUrta samaya hotA hai usake antya samaya meM dUsarA pulAka ho jAtA hai, isa prakAra do pulAkoM kA eka samaya meM sadbhAva pAyA jAtA hai / isa sadbhAva se aneka pulAkoM kA jaghanya kAla eka hI samaya AjAtA hai| tathA aneka pulAkoM kA jo utkRSTa samaya antarmuhUrta kahA gayA hai so usakA kAraNa aisA hai ki aneka pulAka eka samaya meM utkRSTa se sahasrapRthaktva taka hote hai / yadyapi isa prakAra se ye bahuta hote hai parantu phira bhI inakA kAla antarmuharta hI hotA hai| yaha aneka pulAkI kI sthiti kA antarmuhUrta eka pulAka kI sthiti ke antarmuhUrta se bar3A hotA hai / 'bauseNaM pucchA' he bhadanta ! aneka yakuza kitane kAla taka rahate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! samvaddhaM' he gautama ! aneka bakuza saba sa samaya sudhA ra che. ane 'ukkoseNaM aMtomuhutta' 48thI me mtmuhUrta sudhI rahe che. A kathananuM tAtparya evuM che ke-eka pulAkane je antarmuhUrta samaya hoya che. tenA anya samayamAM bIjo pulAka thaI jAya che. A rIte be pulAkene sadbhAva eka samayamAM thaI jAya che. A sadUbhAvathI aneka pulAkane jaghanya kALa eka thaI jAya che tathA aneka pulAke utkRSTa samaya je aMtarmuhUrtane kahyuM che, tenuM kAraNa e che ke-aneka pulAke eka samayamAM utkRSTathI sahastra pRthakRtva sudhI thaI jAya che. jo ke A rIte A ghaNuM hoya che, te paNa Ane kALa antarmuhUrtAne ja hoya che. A aneka pulAkanI sthitinuM aMtamuhUrta eka pulAkanI sthitinA aMtarmuhUrtathI meTuM hoya che. 'bauseNaM pucchA' bhagavan bhane ma tean . sudhI 23 cha? / prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha-'goyamA ! savvaddha" gItamA bhne| zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 bhagavatIle pratyekaM teSAM bakuzAdInAM bahusthitikatvAditi / 'evaM jAva kasAyakusIlA' evaM yAvat kaSAyakuzIlAH yAvatpratisevanAkuzIlAnAM kaSAyakuzIlAnAM ca sarvAddhA sthitikAlo bhavati pratyekametayoH bahusthitikasyAditi / 'NiyaMThA jahA pulAgA' ninthA yathA pulAkAH pulAkava deva nirgranthAnAM sthitikAlo jaghanyena ekasamayA. smaka utkarSaNa antarmuhUrtAtmaka iti| 'kSiNAyA jahA ba usA' snAtakA yathA bakuzAH / bakuzavadeva snAtakAnAmapi sthitikAlaH saddhiArU eva bhavatIti 29 / triMzattamamantaradvAramAha-'pulAgassaNaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM aMtaraM hoI' pulAkasya khalu bhadanta ! kiyakAlamantaraM bhavati pulAmA pulAko bhUnvA kiyatA kAlena punaH kAla rahate haiN| kyoMki bakuza AdikoM kI sthiti kA kAla sardAi hai| kAraNa ki bakuzAdikoM meM se pratyeka bakuza bahu sthiti vAle hote haiN| 'evaM jAva kasAyakusIlA' isI prakAra se pratisevanAkuzala aura kaSAyakuzIla ina kA bhI sthitikAla saddhiA (saba kAla) rUpa hai| kyoMki inameM se pratyeka bahuta sthiti vAle hote haiN| 'NiyaMThA jahA pulAgA' pulAkoM ke jaise nirgranthoM kA bhI sthiti kAla jaghanya se eka samaya rUpa aura uskRSTa se antarmuharta rUpa hotA hai| 'siNAyA jahA bausA' pakuzoM ke jaise snAtakoM kA bhI sthitikAla sarvAddhArUpa hI hotA hai // 29 veM dvAra kA kathana smaapt| 30 veM antaradvAra kA kathana 'pulAgasta NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM aMtaraM hoI' he bhadanta ! pulAka kA kitane kAla kA antara hotA hai ? arthAt pulAka hokarake phira bakuza saghaLA kALa rahe che. kemake -bakuza vigerenI sthitine kALa sarvoddhA che. 4 // 28 14 vigairebhAyI 424 m| masthitivAya hAya che. 'evaM jAva kasAyakusIlA' me pramANe pratisevanAzIta bhane upaayshiin| sthitikALa paNa sarvoddhA che. kemake temAMthI dareka bahusthitivALA hoya che. "NiyaMThA jahA pulogA' yAnA 3thana pramANe niyonI sthiti 5g nyathI samaya 35 bhane utkRSTa thI matabhuDUta 35 uya che. 'siNAyA jahA bausA' mazAna thana pramANe sanAtanI sthiti 55 saddhiA rUpa hoya che. je 29 mAM dvAranuM kathana samApta che have antardhAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'pulAgarama NaM bhaMte ! kevaiya kAla aMtara hoi' bhagavan pusAne vA kALanuM aMtara hoya che? arthAta mulAka, pulAka thaIne te pachI keTalA kALa zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u. 6 sU012-30 antaradvAranirUpaNam 233 pulAkatvamAsAdayatIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'jahanneNaM aMtamahattaM uko seNaM anaMta kAla' jaghanyenAntarmuhUrtam utkarSeNAnantaM kAlam jaghanyato antarmuhUrtta sthitvA punaH pulAko bhavati utkarSatastu punaranantena kAlena pulAkatAmApnotIti / kAlAnantyameva kAlato niyamayannAha - 'anaMtAo' ityAdi, 'tAo oppaNI ussappiNIo kAlao' anantA avasarpiNyutsarpiNyaH kAlato'ntaraM bhavati etadeva kSetrato'pi niyamayannAha - 'khettao' ityAdi, 'khetta bho avayoggala pariyahaM deNaM' kSetrato'rddhaputralaparAvartta dezonam kSetrataH kizci nyU nApApudgala parAvartaparyantamantaraM bhavati apArddha pudgalaparAvarttamiti kathamityAha -tatra tAtpulaparAvarttaH kathyate - kenApi pANinA pratipradezaM mriyamANena maraNasaMkhyayA yAvatA kAlena samasyo'pi loko vyApyate tAvatAkalena kSetrataH pulakitane kAla ke bAda vaha punaH pulAka hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'ghoSamA ! jahanne NaM anomuDutaM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM' he gautama ! pulAka pulAka ho karake punaH kama se kama eka antarmuhUrtta taka pulAka avasthA se rahita hone ke bAda phira se pulAka ho jAtA hai aura utkRSTa se anantakAla ke bAda vaha punaH putlAka ho jAtA hai / isa prakAra se yaha antara- virahakAla pulAka kA kahA gayA hai| anantakAla meM 'anaMtAo osappiNI ussappiNIo kAlao' ananta avasarpiNI utsarpiNIkA antara ho jAtA hai / 'khetao' kSetra kI apekSA 'abaDUpoggala pariya dekhaNaM' kucha kama apArdha pudgala parAvarta kA antara ho jAtA hai| pudgalaparA vartta kA svarUpa isa prakAra se hai-koI prANI AkAza ke pratyeka pradeza meM maraNa karatA huA jitane samaya meM apane maraNa se samasta lokAkAza ke pachI te pharIthI pulAka thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke 'goyamA ! jahanneNaM aMtomuddatta' ukkoseNaM anaMta kAla' he gautama! yas pulAka thaIne pharIthI echAmAM echA eka aMtarmu'hUta sudhI pulAka avasthAthI rahita thayA pachI pharIthI pulAka thaI jAya che. ane utkRSTathI ananta kALa pachI te pharIthI pulAka thaI jAya che. A rIte A tara--virahu kALa sAnA udyo. 'anaMtAo osapiNI ussappiNIo kAlao' ananta avasarpiNI utsarpiNI aMtara tha laya he 'khettao' kSetranI apekSAthI 'avaDDhapoggala pariyaTTa' deNaM' 444 mochA apArtha yugala parAvartanuM ma Mtara thaI jAya che. pugala parAvatuM svarUpa A pramANe che-keAI prANI AkAzanA pratyeka pradezamAM maratA thakA jeTalA samayamAM peAtAnA maraNuthI saghaLA leAkA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 bhagavatIsUtre parApattoM bhavati, sa cAtra paripUrNIna gRhyate ato'pArddha padlaparAvartamiti kathitam / apArddhamiti apagatamamiti paripUrNam bhavati tadapi netyAha-'desUNaM' iti dezena bhAgena nyUnamiti dezonamapArddha pudgalaparAvartamiti kathitamiti / 'evaM jAva NiyaMTharasa' evaM yAvat nirgranthasya yAvatpadena bakuzapatisevanAkuzIlakaSAyakuzIlAnAM saMgraho bhavati tathA ca bakuzapratisevanAkuzIlakaSAyakuzIlanigraMthAnAM jaghAyato'ntamaharttamantarakAlo bhavati utkarSeNa tu antakAlaM kAlato'ntaraM bhavati tathA kSetrato dezonA'pAddhapudgalaparAvartaparyantamantaraM bhavatIti bhAvaH / 'riNAyarasa puna ch|' snAtakasya khallu madanta ! kiyakAlamantaraM bhavatIti pRcchA-praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'nasthi aMtaraM' nArita antaram snAtakasyAntaraM na bhavati pratipAtAbhAvAditi / pulAkatvAdInA pradezoM ko vyApta kara detA hai vaha kSetra kI apekSA eka pudgala parAvarta hai aisA yaha pudgala parAvarta yahAM pUrA kA pUrA nahIM liyA gayA hai kintu AdhA liyA gayA hai-aura isa Adhe meM se bhI kucha kama AdhA liyA gayA hai evaM jAva NiyaMThassa' isI prakAra se viraha kAla kA kathana bakuza, pratisevanAkuzIla kaSAya kuzIla evaM nirgrantha taka ke sAdhuoM meM bhI jAnanA cAhiye / tathA ca bakuza, pratisevanAkuzIla, kaSAyakuzIla aura nirgrantha inameM jaghanya antara eka antarmuhUrta kA hai aura utkRSTa anantakAla kA hai, jo ki kSetra kI apekSA antara kucha kama apArddha pudgalaparAvarta kA hai| ___siNAyassa pucchA' he bhadanta ! snAtaka ke kitane kAla kA antara hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! nasthi aMtaraM' kAzanA pradezone vyApta karI de che. te kSetranI apekSAthI eka pudgala parAvarta che, e A pudgala parAvarta ahIyAM pUrepUro lIdhela nathI paraMtu bhI a5 72 cha bhane sAthI 8 4. madhe sIdhe cha. 'eva jAva NiyaMThassa' me04 te vi27410nu thana madhuza pratisevanA zIa, 4Aya kuzIla, ane nigraMtha sudhInA sAdhuomAM paNa samajavuM joIe. tathA bakuza pratisevana kuzIla kaSAya kuzIla ane nirgamAM jaghanya antara eka antarmuhUrtanuM che. ane utkRSTa aMtara anaMta kALanuM che. tathA kSetranI apekSAthI aMtara kaMIka kama apAI- ardha pugala parAvartanuM che. 'siNAyassa pucchA' meM lagavan 2nAtane 21 janu mata2 DAya cha 1 mA prazana uttaramA prabhuzrI he cha -'goyamA ! natthi aMtara' he gautama ! zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU012-30 antaradvAranirUpaNam 235 mantaramekatvApekSayA pratipAdya atha teSAmeva tadanAraM pRthaktvApekSayA vaktumAha'pulAyA | bhaMte' ityAdi, 'pulAyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM aMtaraM hoi' pulAkAnAM khalu bhadanna kiyantaM kAlaM pulAkatvAdInAmantaram-vyavadhAnaM bhavatIti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama / 'jahanneNaM eka samayaM' jaghanyena ekaM samayamantaraM bhavati pulAkAnAm ukko seNaM saMkhejjAI vAsAI utkarSaNa saMkhyAtAn varSAnantaraM bhavati / 'bausANaM bhaMte ! pucchA, bakuzAnAM khalu bhadanta ! kiyatkAlamantaraM bharatIti pRcchA-praznaH bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA !' he gautama ! 'nasthi aMtaraM' nAsti antaram bakuzAnAM vyavadhAnakAraNAmAvA. diti, 'evaM jAva kasAyakusIlANa' evaM yAvat kaSAyakuzIlAnAm yAvatpadena he gautama ! snAtaka ke antara nahIM hotA hai| kyoMki usakA pratipAta nahIM hotA hai, isa prakAra se yaha antara kathana pulAka Adi ko kI ekatA ko lekara kiyA gayA hai| aba inakI anekatA ko lekara antara kathana isa prakAra se hai-isameM gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'pulAyA NaM bhaMte ! kevayaM kAlaM aMtaraM hoI' he bhadanta ! pulAkoM kA antara kitane kAla kA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'godhamA ! jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM, saMkhejAI vAsAI' he gautama ! pulAkoM kA antara jaghanya se eka samaya kA aura utkRSTa se saMkhyAtavarSoM kA antara-vyavadhAna ho jAtA hai 'bausArNa bhaMte ! pucch|' he bhadanta ! bakuzoM kA antara kitane kAla kA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'nasthi aMtaraM' he gautama ? vyavadhAna ke kAraNoM ke abhAva hone se bakuzoM meM antara nahIM hotA hai| evaM jAva snAtakane aMtara hetuM nathI. kemake-tene pratipAta heta nathI. A rIte A antara kathana pulAka vigerenA ekapaNuthI kahela che. have tenA anekapaNAne laIne antara kathana karavAmAM Ave che. te A pramANe che. AmAM gautamasvAmI prasuzrIna se che che hai-'pulAe Na' bhaMte / kevaiya' kAla aMtara hoi' masan yAnu mAta2 321 janu DAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA ! jahanneNaM ekaka' samaya ukko. seNaM saMkhejjAiM vAsAI' 3 gotama ! sAnu mata2 dhanyathI ye samayanu bhane iSTayI mata2 sacyAta varSAnuvyavadhAna 20 1ya che. 'bauseNaM bhaMte ! judA" he bhagavad bakuzenuM aMtara keTalA kALanuM hoya che ? A praznanA uttaramA prasuzrI 4 cha -'nathi aMtara' goma ! 053dhAnanA // 2 // malA vAthI madhuzAma tara tu nathI. 'evaM jAva kamAyakumIlAgaM' zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 236 bhagavatIsatre pratisevanAkuzIlAnAM saMgraho bhavati tathA ca pratisevanAkuzIlAnAM kaSAyakuzIlAnAM cAntaraM na bhavatIti bhAvaH / 'NiyaMThA NaM pucchA' nirgranthAnAM khalu bhadanta ! kiyakAlAntaraM bhavatIti pRcchA-praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM eka samayaM' jaghanthena eka samayamantaraM bhavati 'ukkoseNaM chammAsA' utkarSeNa SaNmAsAn-utkarSataH SaNmAsaparyantamantaraM bhavatIti / 'siNAyANaM jahA bausANaM' snAtakAnAM yathA bakuzAnAM nAsti antaraM tathaiva antarAbhAvo jJAtavya iti 30 / ekatriMzattamaM samudaghAtadvAramAha-'pulAgassa NaM bhaMte ! kara samugghAyA pannattA' puLAkasya khalu bhadanta ! kati samudghAtA pajJaptAH ? iti bhagavAnAhakasAyakusIlANa' isI prakAra se pratisevanAkuzIla aura kaSAyakuzIla inameM bhI antara nahIM hotA hai ! . NiyaMThANaM pucchA' he bhadanta ! nigraMthoM meM kitane kAla kA antara hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! jahanne ekkaM samayaM, lakkoleNaM chammAsA' he gautama ! nirgranthoM kA antara jaghanya se eka samaya kA aura utkRSTa se chaha mAsa taka ko hotA hai| 'siNAyANaM jahA va usANaM' he bhadanta ! snAtakoM kA antara kitane kAla kA hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM ki he gautama! snAtakoM kA antara kathana bakuzA ke antara kathana jaisA hai| athAt snAtakoM meM antara-vyavadhAna ke kAraNoM ke abhAva se antara nahIM hotA hai| antaradvAra kA kathana samApta / 31 veM samudaghAta dvAra kA kathana 'pulAmassa gaM bhaMte ! kaha samugghAyA pannattA' he bhadanta ! pulAka ke Aja pramANe pratisevanA kuzIla ane kaSAyakuzIlamAM paNa aMtara hetuM nathI. 'Niya ThANa pucchA' hai sAvan ninyAmA 48 janu bhatara DAya che ? mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 che hai-'goyamA! jahaNNeNaM eka samaya ukkoseNaM chammAsA' gautama ! ninyAnu mata2 dhanyathI se samayanu bhane utkRSTathI cha bhAsa sudhArnu hAya che. 'siNAyANaM jahA basANaM' 31. vana snAtakonuM aMtara keTalA kALanuM hoya che? AnA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama ! snAtakonuM aMtara kathana pulAkanA aMtara kathana pramANenuM che. arthAta snAtakamAM vyavadhAnanA kAraNenA abhAvathI aMtara hotuM nathI. e rIte A aMtaradvAra kahyuM che. aMtaradvAra samApta. have 31 mAM samudraghAta dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'pulAgassa gaM bhaMte ! kai samugghAyA pannattA' san sAmane DeTA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU012-31 samudghAtadvAranirUpaNam 237 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ? 'tinni samu ghAyA pannattA' trayaH samudghAtAH prajJaptAH 'taM jahA' saghazA-'veSaNAsamugyApa' vedanA samudghAtaH 1, 'kasAyasamugghAe' kaSAyasamudghAtaH, cAritravatAM saMjvalana kaSAyodayasaMbhavena kaSAyasamudghAto bhAtIti 2 / 'mAraNaMtiyasamugyAe' mAraNAntika samudghAtaH, atra pulAkasya maraNAbhAve'pi mAraNAntikasamudghAto na viruddhaH samudghAtAnivRttasya kuzIlatvapariNAme sati maraNAbhAvAt iti / 'va usassa NaM bhaMte ! pucchA' bakuzasya khalu bhadanta ! kati samudghAtAH prajJatAH ? iti pRcchA-praznA, bhagavAnAha-goSamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMca samugghAyA pannacA' kitane samudghAta hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyanA ! timi samugghAyA pannattA' he gautama ! pulAka ke tIna samudaghAta hote haiN| 'taM jahA' jaise-'veSaNAsamugyAe, kasAyasamugyAe, mAraNaMtiyasamugghAe' vedanA samudghAta, kaSAya samuddhAta aura mAraNAntika samudghAta, pulAka ke saMjvalana kaSAya kA udaya hotA hai isaliye kaSAgha samudghAta ho sakatA hai kyoM ki cAritravAloM ke saMjvalana kaSAya ke udaya hone se kaSAya samudghAta hotA hai / yadyapi pulAka kA maraNa nahIM hotA hai phira bhI yahAM mAraNAntika samudghAta kA kathana viruddha nahIM paDatA hai kyoM ki samudghAta se nivRtta hone ke bAda kaSAyakuzIlatA Adi ke pariNAma ke hone para usakA maraNa hotA hai| ___ 'bausassa Na bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! bakuza ke kitane samudghAta hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! paMca samugghAyA panattA' samuddhAta DAya cha ? sA praznAlA uttaramA pramuzrI he cha hai-'goyamA ! sinni samugghAyA pannattA' gautama ! yAna traya samuddhAta sAya cha. 'ta jahA' mA pramANe che-'veyaNAsamugyAe, kasAyasamugyAe mAraNaMtiyasamu. kag" vedanA samuddaghAta, kaSAyasamuddaghAta, ane mArazutika samuhUghAta mulAkane saMjavalana kaSAyane udaya thAya che. tethI kaSAyasamudraghAta thaI zake che. kemakecAritravALAone saMjvalana kaSAyane udaya thavAthI kaSAya samudughAta thAya che. jo ke pulAkane maraNa hetuM nathI, te paNa ahiyAM mAraNatika samudaghAtanuM kathana virUddha paDatuM nathI. kemake-samudraghAtathI nivRtta thayA pachI kaSAya kuzIla vigerenA pariNAma thayA pachI tenuM maraNa thAya che. 'bausassa NaM bhaMte ! pucchA' magavan mazAna 32 samuddhAta DAya 1 mAnauttara prazuzrI cha hai-'goyamA ! paMcamamugdhAyA pamattA' zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 bhagavatIsUtre pazca samudghAtA bhavanti, 'taM jahA' tadyayA-'veyaNAsamugghAe jAva teyA samugdhAe' vedanAsamudghAto yAvat taijasasamudghAtaH yAvat padena kaSAyamAraNAntikavaikri yANAM trayANAM saMgraho bhavati 'evaM paDisevaNAkusIlevi' evaM pratisevanAkuzIla viSaye'pi jJAtavyaM pratisevanAkuzIlasyApi vedanAdikA staijasAntAH pazca samud ghAtA bhavantIti / 'kasAyakusIlassa pucchA' kaSAya kuzIlasya khalu bhadanta ! kati samudghAtAH prajJaptA iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'cha samugghAyA pannattA' SaT samudghAtAH prajJaptAH, 'taM jahA' tadyathA'veyaNAsamugghAe jAva AhAragasamugghAe' vedanA samudghAto yAvadAhArakasamudghAtA, yAvatpadena kaSAyAdInAM caturNA samudghAtAnAM saMgraho bhavati-tathA ca vedanAsamudghAtAdArabhyAhArakasamudghAtAntaSaT samudghAtavAn kaSAyakuzIlo bhavatIti / 'NiyaMThassa NaM pucchA' nirgranthasya khalu bhadanta ! kati samudghAnA bhava he gautama ! yakuza ke pAMca samudghAta hote haiM / 'taM jahA' jo isa prakAra se hai-vedanA samudAna 1, kaSAyasamudyAta 2, mAraNAntika samudghAta3, vaikriya samudghAta 4 aura taijasa samudghAta 5 'evaM paDisevaNAkusIlevi' pratisevanAkuzIla ke bhI ye hI pAMca samudghAta hote haiN| 'kasAya. kusIlassa pucchA' he bhadanta ! kaSAya kuzIla sAdhu ke kitane samudghAta hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! cha samudghAyA pannattA' he gautama ! kaSAyakuzIla sAdhu ke cha samudghAta hote haiN| 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-vedanA 1 kaSAya 2 mAraNAntika 3 vaikriya samudghAta 4 taijasa samudghAta 5 aura AhAraka samudghAta 6 / __NiyaMThassa NaM pucchA' he bhadanta ! nirgandha ke kitane samudaghAta hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! natthi ekko vi' he gItama! mayane pAMya samudhAta jAya che. 'ta jahA' te yA prabhArI che. vedanA samudghati 1 kaSAyasa muddaghAta 2 mAraNAntika samuddaghAta 3 vikriyasamuddaghAta 4 mana samuddhAta 5 'eva paDisevaNAkusIle vi' se prabhArI pratisevanA suzAsane 5 se pAMya samuddhAta DAya che. 'kasAyakudhIlassa pucchA' SAya kuzIla sAdhune keTalA samudraghAta hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe cha hai-'goyamA cha sa mugghAyA pannattA' gautama! pAyAzIsa sAdhune 67 smhaat| DAya che. 'ta jahA' te prabhArI che-vahanAsamuddhAta 1 upAya samaghAta 2 mAraNatika samuddaghAta 3 vaikriyasamuddaghAta 4 taijasasamuddaghAta 5 mana mAkha24 samuddhAta 'NiyaMThassa NaM pucchA' sA niyana tan samudadhAta khAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI cha-'goMyamA! nasthi zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za035 3.6 sU013-32 kSetradvAranirUpaNam 239 ntIti praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he 'gautama' ! 'natyi eko vi' nAsti eko'pi samudghAto nirgranthasya tathA svabhAvatvAditi / 'siNAyassa pucchA' snAtakaraya khalu bhadanta ! kati samudghAtAH prajJaptA iti praznaH, bhaga pAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'ege kevalisamugghAe pannatte' ekaH kevalisa mudghAta : prajJAtaH, snAtakaraya tathA svabhAvAdekaH kevalisamudghAta eva bhavati nAnya iti 31 / ___atha dvAtriMzattamaM kSetradvAramAha-tatra kSetram-avagAhanAkSetramAkAzapradezaH / 'pulAe NaM bhaMte !" pulAkaH ra.lu bhadanta ! 'logassa kiM saMkhejjaibhAge hojjA' lokasya kiM saMkhyeyabhAge mavet athavA 'asaMkhejjai bhAge hojjA' asaMkhyeyabhAge bhavet athavA-'saMkhejjesu bhAgesu hojjA' saMkhyeyeSu bhAgeSu bhavet athA 'asaMgautama ! nirgrantha ke eka bhI samudghAta nahIM hotA hai| kyoM ki nirgrantha kA aisA hI svabhAva hotA hai / 'siNAyassa pucchA' he bhadanta ! snAtaka ke kitane samudghAta hote haiM ? 'goyamA' he gautama ! snAtaka ke 'ege kevalisamugghAe panatta' kevala eka hI keli samudghAta hotA hai aura samudghAta nahIM hote haiM / samudghAta bAra samApta / 32 veM kSetradvAra kA kathana kSetra se yahAM avagAhanA kSetra jo ki AkAzapradezarUpa hotA hai gRhIta huA hai 'pulAe NaM bhaMte ! logassa ki saMkhejahabhAge hojjA, asaM kheja ibhAge hojjA' gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-he bhadanta! pulAka loka ke saMkhyAtaveM bhAga meM rahatA hai ? athavA asaMkhyAtaveM bhAga meM rahatA hai ? athavA 'saMkhejjesu bhAgesu hojjA' saMkhyAtabhAgoM ekko vi' gautama! ni-yane me 5 samuddhAta jAte. nathI. bh3ninthn| svamA savA DAya che. 'siNAyassa pucchA' mAvana snAtane sA smuddhaat| DAya cha 1 uttaramA prabhuzrI che - 'goyamA ! gautama! nAtAle 'ege kevali samugghAe' 4 pakSI samuddhAta . ya che. bIjA samududhAte hetA nathI. e rIte A muddaghAtakAra samApta have 32 mA kSetrakAranuM kathana karavAmAM Ave che. kSetrathI ahiyAM avagAhanA kSetra ke je AkAza pradeza rUpa hoya che. tenu graha thaye che. 'pulAe Na bhaMte ! logassa kiM saMkhejjaibhAge hojjA, asaMkhejjaibhAge hojjA' zrIgItamasvAmI prabhuzrIne ye pUchyu cha haibhagavana pulAka lekanA saMkhyAmAM bhAgamAM rahe che? athavA asaMkhyAtamAM bhAgamA 29 cha ? ma 'saMkhejjesu bhAgesu hojjA' sadhyAtamAgImA 2 cha ? zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 bhagavatIsUtre khejjesu bhAgesu hojjA' lokasyAsaMkhyeyeSu bhAgeSu bhavet-athavA 'sabaloe hojjA' sarvalo ke bhavet iti praznA, bhagavAnAha-goramA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'No saMkhejjai bhAge hojjA' no lokAkAzasya saMkhyAte bhAge bhavet pulAko'pi tu 'asaMkhejjahabhAge hojjA' lokAkAzasyAsaMkhyAtamAge bhavet pulAkazarIrasya lokAsaMkhyeyabhAgamAnAvagAhitvAt / 'No saMkhejjesu bhAgema hojjA' no saMkhyAleSu bhAgeSu bhavet 'No asaMkhejjesu bhAgesu hojjA' no lokA kAzasyAsaMkhyAneSu bhAgeSu bhavet pulAkA, 'jo sAloe honA' no sarvalo ke vyApto bhavet pulAka iti / evaM jAba NiyaThe' evaM pulAkava deva yAvat nirgranthaH, atra yAvatpadena bakuzapatisevanAkuzIlakavAyakuzIlanA saMgraho bhavati tathA ca meM rahatA hai / athavA 'asaMkhejjesu bhAgesu mojajA asaMkhyAta bhAgoM meM rahatA hai ? athavA 'sabaloe hojjA' samasta loka meM rahatA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! No saMkhejaha bhAge hoUjA' he gautama pulAka loka ke saMkhyAtaveM bhAga meM nahIM rahatA hai 'asaMkhejjai bhAge hojjA kintu loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahatA hai| isI prakAra vaha 'No saMkhejjesu bhAgesu hojjA Ne asaMkhejjesu bhAgesu hojjA' loka ke saMkhyAta bhAgoM meM bhI nahIM rahatA hai aura na loka ke asaMkhyAta bhAgoM meM bhI rahatA hai tathA 'NA savvaloe hojA' saMpUrNaloka meM bhI nahIM hotA hai| pulAka leokAkAza ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahatA hai aisA jo kahA hai vaha pulAka ke zarIra ko lekara kahA gayA hai| kyoMki pulAka kA zarIra lokAlAza ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra meM apanAhI hotA hai / 'evaM jAba NiyaMThe' isI prakAra kA kathana bakuza athavA 'asaMkhejjesu bhAgesu hojA' asaNyAta mAgImA yathA 'savvaloe hojjA' sa bhA 2 cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI cha :'goyamA! No saMkhejjaibhAge hojA' gautama! yas nA samayAtamA lAmA rahetA nathI. 'asaMkhejjabhAge hojjA' paratunA madhyAtamA lAmA 29 cha. megA rIte 'No saMkhejjesu bhAgesu hojjA, No asaMkhejjesu bhAgesu hojjA' sAnA sayAtabhA mAgAbhA 54 2hatA nathI. mana mAnA asaMkhyAtamA bhAgomAM paNa rahetA nathI. pulAka kAkAzanA asaMkhyAtamA bhAgamAM rahe che. evuM je kahela che. te mulAkanA zarIrane laIne kahela che. kemake pulAkanuM zarIra lokAkAzanA asaMkhyAtamA bhAga mAtramAM avagAhanAvaaddaay che 'eva jAva NiyaMThe' se pramANenu' 45na maza, pratisevana! zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 2012-32 kSetradvAranirUpaNam 241 bakuzAdArabhya nigranthAntaH sarvo'pi lokAkAzastha asaMkhyAte eva bhAge bhavediti / 'siNAe NaM pucchA' snAtakaH khalu bhadanta ! kiM lokAkAzasya saMkhyAte bhAge bhavet sarvaloke vA bhavediti prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no saMkhejnAbhAge hojjA' no lokAkAzasya saMkhyAte bhAge bhavet snAtakaH, kintu lokAkAzasya 'asaMkhejjai mAge hojjA' asaMkhyAte bhAge bhavet zarIrastho daNDakapATakaraNakAle ca lokAsaMkhyeyabhAgavRttimAna bhavati kevalizarIrAdInAM tAvanmAtratvAt / 'No saMkhejjesu bhAgesu hojjA' no saMkhyAteSu lokAkAzabhAgeSu bhavet snAtakaH / kintu 'asaMkhejjesu bhAgesu hojjA' asaMkhyAteSu lokAkAzabhAgeSu bhavet mathikaraNakAle vahorlokabhAgasya vyAptenAlayasya cAvyAptatayA uktatvAllokAkAzasyAsaMkhyeyeSu bhAgeSu vartate pratisevanAkuzIla karAyakuzIla aura nirgrantha inake sambandha meM bhI jAnanA cAhiye / tathA ca-pulAka se lekara nirgandha taka ke samasta sAdhu lokAkAza ke asaMkhyAtaveM bhAga meM avagAhI hote haiN| 'siNAe Na pucchA' he bhadanta ! snAtaka loka ke saMkhyAtaveM bhAga meM rahatA hai ? athavA asaMkhyAtaveM bhAga meM rahatA hai ? athavA loka ke saMkhyAtabhAgoM meM rahatA hai ? athavA loka ke asaMkhyAta bhAgoM meM rahatA hai ? athavA sarvaloka meM rahatA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyanA ! No saMkhejjai bhAge hojjA, asaMkhejjai bhAge hojjA' he gautama ! snAtaka lokAkAza ke saMkhyAtaveM bhAga meM nahIM rahatA hai kintu vaha lokAkAza ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahatA hai isI prakAra vaha loka ke saMkhyAtabhAgoM meM bhI nahIM rahatA hai| kintu lokAkAza ke asaMkhyAta bhAgoM meM rahatA kuzIla, kaSAya kuzIla, ane nigraMthanA saMba dhamAM paNa samajavuM. tathA bakuzathI laIne nirgastha sudhInA saghaLA sAdhu lokAkAzanA asaMkhyAtamA bhAgamAM ava. pAhunApANADoya che. 'siNAeNaM pucchA' bhagavan snAtanAbhyAtamA bhAgamAM rahe che ? athavA asaMkhyAtamAM bhAgamAM rahe che? athavA lokanA saMkhyAta bhAgamAM rahe che? athavA lekanA asaMkhyAta bhAgamAM rahe che? athavA saMpUrNa lekamAM rahe che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa! No saMkhejjaibhAge hojjA, asaMkhejjaibhAge hojjA' gautama! nAtaka lekAkAzanA saMkhyAtamA bhAgamAM rahetA nathI paraMtu te lekAkAzanA asaMkhyAtamA bhAgamAM rahe che. eja rIte te lekanA saMkhyAmAM bhAgomAM paNa rahetA nathI. paraMtu kAkAzanA asaMkhyAtamA bhAgomAM rahe zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 bhagavatIstre snAtaka iti / 'sabbala e vA hojjA' sarvaloke vA bhavet yadA snAtakaH samastamapi lokaM vyApnoti tadA sarvaloke bhavediti // 32 suu012|| atha trayastriMzattamaM sparzanAdvAramArabhya SaTtriMzattamAlapabahutvadvAraparyantadvArA NyAha-'pulAe the' ityaadi| - mUlam-pulAe gaM bhaMte ! logassa kiM saMkhejjaibhAgaM phusai asaMkhejjaibhAgaM phusai evaM jahA ogAhaNA bhaNiyA tahA phusaNA vi bhANiyavvA jAva siNAe 33 / pulAe NaM bhaMte ! kayaraMmi bhAve hojjA ? goyamA! khaovasamie bhAve hojA evaM jAva kasAyakusIle / NiyaMThe pucchA goyamA ! uvasamie vA bhAve hojjA / siNAe pucchA, goyamA! khAie vA hojaa34| hai| 'savvaloesu vA hojjA' athavA sarvalokAkAza meM rahatA hai / snAtaka kevali samudghAta avasthA meM jaba daNDa kapATa karane kI avasthA meM hotA hai taba vaha loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahatA hai kyoMki usakA zarIra loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM vRttivAlA hotA hai| tathA jaba vaha manthAnAvasthA meM hotA hai taba usake dvArA loka kA bahuta adhika bhAga vyApta kara liyA gayA hotA hai| aura bahuta thoDA bhAga usake dvArA avyApta rahatA hai / isaliye vaha loka ke asaMkhyAta bhAgoM meM vyApta kahA gayA hai aura jaba vaha snAtaka samagraloka ko vyApta kara letA hai taba vaha samagra loka meM rahatA hai aisA jAnanA cAhiye ||suu0 12 // kSetradvAra kA kathana samApta // cha. 'savvaloe vA hojjA' athavA saMpUrNa de zamA 23 cha. snaat| kevalI samughAta avasthAmAM jyAre daDakapATa karavAnI avasthAmAM hoya che. tyAre te lokanA asaMkhyAtamA bhAgamAM rahe che. kemake-tenuM zarIra lekanA asaMkhyAtamA bhAgamAM vRttivALuM hoya che. tathA jyAre te manthAnAvasthAmAM hoya che, tyAre tenA dvArA lekane ghaNo vadhAre bhAga vyApta karyo hoya che, ane ghaNe thoDo bhAga tenA dvArA avyApta rahe che. tethI te lekanA asaMkhyAta bhAgomAM vyApta kahela che, ane jyAre te snAtaka sapUrNa lekane vyApta karI le che, tyAre te samagra lekamAM rahe che. tema samajavuM. e rIte A kSetradvAra kahyuM che. kSetradvAra samApta sU0 12 | zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU013-33-36 paryantAni dvArANi 243 pulAyA NaM bhaMte ! egasamaeNaM kevaiyA hojjA goyamA! paDivajjamANae paDucca liya asthi siya nasthi, jai asthi jahanneNaM eko vA do vA tinni vA ukkoseNaM sypuhttN| puvapaDivannae paDucca siya asthi siya natthi jai asthi jahanneNaM eko vA do vA tinni vA ukkoseNaM shssphuttN| bausANaM bhaMte ! egasamaeNaM pucchA goyamA ! paDivajjamANae paDucca siya asthi siya natthi / jai asthi jahanneNaM ekako vA do vA tinni vA ukkoseNaM sayapuhattaM / puvapaDivannae paDucca jahanneNaM koDisaya. puhuttaM ukkoleNaM vi koDIsayapuhRttaM / evaM paDisevaNAkusIle vi| kasAyakusIlA NaM pucchA goyamA! paDivajjamANae paDucca siya asthi siya nsthi| jai asthi jahanneNaM eko vA do vA tinni vA ukkoseNaM sahassapuhuttaM / putvapaDivannae paDucca jahanneNaM koDisahassaputtaM ukkoseNa vi koDisahassapuhuttaM / NiyaMThA NaM pucchA goyamA ! paDivajjamANae ya paDucca siya asthi siya natthi jai asthi jahanneNaM ekako vA do vA tinni vA ukkoseNaM bAvaTuM sayaM, asayaM khavagANaM caupannaM uvsaamgaannN| puvvapaDivannae paDucca siya asthi siya ntthi| jai asthi jahanneNaM ekko vA do vA tinni vA ukkosaNaM sayapuhattaM / siNAyANaM pucchA goyamA ! paDivajjamANae paDuccha siya asthi siya nsthi| jai asthi jahanneNaM ekako vA do vA tinni vA ukkoseNaM ahasayaM / pubapaDivannae paDucca jahanneNaM koDipuhRttaM ukkoseNa vi koDipuhuttaM 35 / eesi NaM bhaMte ! pulAga bausapaDisevaNAkusIlakasAyakusIle NiyaMThe siNAyANaM kayare zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % E 244 bhagavatIstre kayarehito jAva visesAhiyA vA ? goyamA! savvatthovA NiyaMThA, pulAgA saMkhejjaguNA, siNAyA saMkhejjaguNA, bausA saMkhejaguNA, paDisevaNAkusIlA saMkhejjaguNA, kasAyakusIlA sNkhejjgunnaa| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti jAva viharai ||suu013|| ||pnnviisime sae chaTro uddesao samatto // chAyA-pulAkaH khalu bhadanta ! lokasya kiM saMkhyeyabhAgaM spRzati asaMkhyeyamArga spRzati ? gautama ! evaM yathA avagAhanA bhaNitA tathA sparzanA'pi bhaNitavyA yAvat snAtakaH 33 / pulAkaH khalu bhadanta ! katarasmin bhAve bhavet ? gautama ! kSAyopazamikabhAve bhavet / evaM yAvat kaSAyakuzIlaH / nirgranthaH pRcchA gautama ! aupazamikamAve bhavet kSAyike bhAve vA bhavet / snAtaka: pRcchA gautama ! kSAyike bhAve bhavet 34 / pulAkAH khalu bhadanta / ekasamayena kiyanto bhavanti ? gautama ! pratipadyamAnAn pratItya syAt asti syAt nAsti, yadi asti jaghanyena eko cA dvau vA trayo vA utkarSeNa zatapRthaktvam / pUrvapratipannakAn pratItya syAdasti syAnnAsti, yadi asti jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA utkarSeNa sahasrapRthaktvam / bakuzAH khalu bhadanta ! ekasamayena pRcchA gautama ! pratipayamAnakAn pratItya syAdasti syAnnAsti yadi asti, jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA utkarSeNa zatapRthaktvam pUrvapatipannakAn pratItya jaghanyena koTizatapRthaktvam utkarSeNApi koTizatapRthaktvam / evaM pratisevanAkuzIlo'pi / kaSAya. kuzIlAH pRcchA gautama ! pratipadhamAnakAn pratItya syAdasti syAnnAsti / yadi asti jaghanyena eko vA dvau vA trayo bA utkarSeNa sahasrapRthaktvam , pUrvapatipannakAn pratItya jaghanyena koTisahasrapRthaktvam utkarSato'pi koTisahasrapRtha. ktvam / nigranthAH khalu pRcchA gautama ! pratipadyamAnakAn pratItya syAdasti syA. nAsti, yadi asti jaghanyena eko vA dvau vA yo vA utkarSeNa dvASaSTizatam, aSTazataM kSapakANAm catuHpaJcAzadupazamakAnAm pUrvapratipannakAn pratItya syAda. sti syAnnAsti / yadi asti jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA utkarSaNa zata. pRthaktvam / snAtakAH khalla pRcchA gautama ! pratipadyamAnakAn pratItya syAdasti syAnAsti yadi asti jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA utkarSeNa aSTazatam / pUrvapatipatrakAn pratItya jaghanyena koTipRthaktvam 35 / eteSAM khalu bhadanta ! pulAka-bakuza-pratisevanAkuzIla-kaSAyakuzIla-nirgranthasnAtakAnAM katame katameMbhyo yAvadvizeSAdhikA vA gautama ! sarvastokAH nirgranthAH, pulAkAH saMkhyeyaguNAH, zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za035 u.6 2013-33 sparzanAdvAranirUpaNam 255 snAtakAH saMkhyeyaguNAH, bakuzAH saMkhyeyaguNAH, pratisevanAkuzIlAH saMkhyeyaguNAH, kaSAyakuzIlA: saMkhye ygunnaaH| tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati // muu013|| iti paJcaviMzatizatake SaSThoddezakaH samApta TIkA--'pulAe NaM bhaMte' pulAkaH khalu madanta ! 'logassa ki saMkhejjA bhAga phusai asaMkhejjaibhArga phuAI' lokasya kiM saMkhyeyaM mAgaM spRzati athavA lokasyAsaMkhyeyaM bhAgaM spRzatIti praznaH, bhagavAnAha-'evaM jahA' ityAdi, 'evaM jahA ogAhaNA bhaNiyA tahA phusaNA vi bhANiyayA' evaM yathA agAhanA bhaNitA tatra avagAhanA-avagADhakSetraviSayA ataH kSetradvArameva avagAhanAdvAraM jJeyam tathA 33 veM sparzanAdvAra kA kathana 'pulAe NaM bhaMte ! logassa ki saMkhejjaha bhAgaM phumai asaMkhejjA bhAgaM phusaI' ityaadi| TIkArtha-gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'pulAe NaM bhaMte ! logasta kiM saMkhejjahabhAgaM asaMkhejjahabhAgaM phusaha' he bhadanta ! pulAka kyA loka ke saMkhyAtaveM bhAga kI sparzanA karatA haiM ? athavA asaM khyAtaveM bhAga kI sparzanA karatA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM evaM jahA ogAhaNA bhaNiyA tahA phusaNA vi bhANiyavvA' he gautama ! jisa prakAra se avagAhanA ke sambandha meM kathana kiyA gayA hai usI prakAra se sparzanA ke sambandha meM bhI kathana jAna lenA caahiye| __ avagADhakSetra viSayaka avagAhanA hotI hai| ataH kSetravAra hI ava. gAhanA dvAra hai isaliye sparzanA bhI isI ke anusAra kahanI cAhiye - have 33 mA sparzanA dvAranuM kathana karavAmAM Ave che'pulaae NaM bhaMte ! logassa kiM saMkhejjaibhAgaM phusai asaMkhejjaibhAgaM phusai' 70 TIkArya-A sUtra dvArA zrIgautamasvAmIe prabhuzrIne evuM pUchayuM che ke'plaae NaM bhaMte ! logasna kiM saMkhejjaibhAgaM phusai asaMkhejjaibhAgaM phusaI lApana pulAka lokanA saMkhyAmA bhAganI sparzanA kare che? athavA asaMkhyAtamA mAganI 25zana re cha1 mA praznanA uttaramA prasuzrI / cha hai-'evaM ogAhaNA bhaNiyA tahA phusaNA vi bhANiyavvA' 3 gautama! 2 pramANe ma. gAhanAnA sambandhamAM kathana karavAmAM AvyuM che, eja pramANe sparzanAnA saMbaMdhamAM paNa kathana samajavuM. avagADha kSetra viSayaka avagAhanA hoya che. jethI kSetradvAra ja ava. zAhanAkAra che. tethI sparzanA paNa te pramANe ja kahevI joIe. ane A zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 magavatImatre sparzanA'pi bhaNitavyA kiyatparyantamavagAhanAmakaraNa miha adhyetavyaM tabAha'jAva' ityAdi 'jAva siNAe' yAvatsnAtaka, snAtakapakaraNAntaM sarvamavagantavyam pulAkAdArabhya nirgranthAntaH sarvo'pi lokalyAsaMkhyeyameva bhAgaM spRzati snAtaka stu lokasyAsaMkhyeyabhAgaM spRzati asaMkhyeyAna bhAgAn vA spRzati sarvalokaM vA spRzatItyevaM krameNa pulAkAdArabhya snAtakAntasyAvagAhanAvadeva sparzanA jJAtavyeti / nanu avagAhanAsparzanayoH ko bhed iticedatrocyate kSetrasya yAvAn bhAgaH, avagAhaDha-Azrito bhavet sA avagAhanA, avamADhakSetrasya tatpAvartinazca kSetrasparzaneti sparzanAdvAram 33 / aura yaha avagAhanA prakaraNa yahI 'jAva siNAe' isa sUtrapATha taka kA grahaNa huA hai aisA jAnanA caahiye| tathA ca-pulAka se lekara nigraMtha taka ke sAdhu loka ke asaMkhyAtaveM bhAga taka kI hI sparzanA karate haiM aura snAtaka sAdhu loka ke asaMkhyAta veM bhAga ko sarzanA karatA hai loka ke asaMkhyAta bhAgoM kI bhI sparzanA karatA hai aura samasta loka kI bhI sparzanA karatA hai / aisA kathana isa sparzanA prakaraNa meM kiyA gayA hai aisA jAnanA cAhiye / zaMkA-avagAhanA aura sparzanA meM kyA antara hai ? uttara--kSetra kA jitanA bhAga avagAha-Azrita hotA hai, vaha avagAhanA hai tathA avagAhita kSetra aura unakI AjU bAjU kA kSetra -pArzvavartI kSetra jo hotA hai usakI bhI sparzanA hotI hai| sparzanA dvAra kA kadhana samApta 33 / / smaan| 2 maliyAM 'jAva siNAe' mA sUtrapA8 sudhI aDae yesa che tema samajavuM joIe. tathA pulAkathI laIne nigraMtha sudhInA sAdhu lekanA asaMkhyAtamAM bhAga sudhInI ja sparzanA kare che. ane snAtaka sAdhu lekanA asaMkhyAta bhAgonI paNa sparzanA kare che, ane samasta lekanI paNa sparzanA kare che. e pramANenuM kathana A parzanA prakaraNamAM kahyuM che. tema samajavuM. zaMkA-avagAhanA ane sparzanAmAM zuM aMtara che? uttara-kSetrano jeTale bhAga avagADha-Azrita hoya che. te avagAhanA che. tathA avagAhanAvALuM kSetra ane tenI Aju bAjunuM je kSetra-arthAt pArzvavattI kSetra hoya che. tenI sparzanA thAya che. e rIte A sparzanA dvAra saMbaMdhI kathana kahela che. parzanA dvAra samApta 33 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - EMAINS prameyaryAndrakA TIkA 2025 u.6 sU013-34 bhAvadvAranirUpaNam 247 caturvivattamaM bhAradvAramAha-'pulAe NaM' ityAdi, 'pulAe NaM maMte ! kayaraMmi bhAve hojjA' pulAkaH khalu bhadanta ! katarasmin bhAve bhavet iti praznA, bhagavA. nAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'khovasamie bhAve hojjA' kSAyopazamike bhAve bhavet pulAkaH he gautama ! kSAyopazamikabhAve vartamAno bhavediti / 'evaM jAba kasAyakusIle' evaM yAvat kaSAyakuzIlaH, atra yAvatpadena bakuzapatisevanAkuzIlayoH saMgraho bhavati nathA ca pulAkaradeva bakuzapratisevanA. kuzIlakaSAyakuzIlA api kSAyopazamikabhAvamAtre bhaveyuriti bhaavH| "NiyaMThe punch|' nirgranthaH khalu madanta ! katarasmina bhAve bhavediti pRcchA praznaH / bhaga. vAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'upasamie vA bhAve honA khAie vA bhAve hojjA' aupazami ke vA bhAve bhavet nigranthaH kSAyike vA bhAve bhavediti / 'siNAe pucchA' snAtakaH khaluH bhadanta ! katarasmin bhAve bhavediti 34 vAM bhAvadvAra kA kathana 'pulAe NaM bhaMte ! kaparaMbhi bhAve hojjA' gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-he bhadanta ! pulAka kisa bhAva meM vartamAna hotA hai? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! khaovasamie bhAve hojjA' he gautama ! pulAka kSAyopazAmika bhAva meM vartamAna hotA hai / 'evaM jAva kasAya kusIle' isI prakAra se kaSAyakuzIla taka ke sAdhu kSAyopazamika bhAva meM vartamAna hote haiN| 'NiyaMThe gaM pucchA' he bhadanta ! nirgrantha kisa bhAva meM vartamAna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA ! upasamie vA bhAve hojjA khAie vA bhAve hojanA' he gautama ! nirgandha aupazamika bhAva meM vartamAna hotA hai athavA kSAyika bhAva meM vartamAna hotA hai| hive cotrIsamA bhAva dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'pulAe NaM bhaMte ! kayara mi bhAve hojjA' gItamasvAmI prabhuzrIna evuM pUchayuM ke he bhagavana pulAka kyA bhAvamAM vartamAna hoya che? A praznamA uttaramA pramuzrI gautamaravAmAna 4 cha -'goyamA ! khovasamie bhAve hojjA' hai gautama ! YkhA kSAyA5zabhibhAvamA vatamAna 5 cha. 'evaM jAva kasAyakusIle' me pramANe 4AyazIra sudhAnA sAdhu kSAya!zabhiH bhAvamA ta bhAna DAya che. "NiyaMThe gaM puccho' bhagavan nintha 4yA mAmA patamAna hAya cha ? / praznanA uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA ! uva. samie vA bhAve hojjA khAie vA bhAve hojjA' gautama! ninya bhopa. zamika bhAvamAM vartamAna hoya che, athavA kSAyika bhAvamAM vartamAna hoya che, zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 bhagavatIsUtre pRcchA praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi' 'goyamA' he gautama ! ' khAie bhAve hojjA' kSAyike bhAve bhavet snAtaka iti, atraudayika pariNAmAdi bhAvA moktAH pulAkatvAdinibandhanAnAM cAritramohakSayopazamAdInAmeva vivakSaNAditi 34 paJcatriMzattamaM parimANadvAramAha - 'pulAyA NaM' ityAdi, 'pulAyA NaM bhaMte! egasamaraNaM kevaiyA hojjA ?' pulAkAH khalu bhadanta ? ekasamayena - ekasmin samaye ityarthaH kiyantaH kiyatsaMkhyakA bhaveyuriti parimANadvAre praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama | 'paDivajjamANae pahucca siya asthi siya nasthi' pratipadyamAnakAn pratItya tatkAle pulAkabhAvasamAsAdayato'pekSayA 9 'siNAra pucchA 'he bhadanta ! snAtaka kisa bhAva meM varttamAna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! khAie bhAve hojjA' he gautama! snAtaka kSAyika bhAva meM' varttamAna hotA hai| yahAM audadhika pAriNAmika Adi bhAva nahIM kahe gaye haiN| kyoM ki pulAkatva Adi ke kAraNa bhUta caritramoha ke kSayopazama AdikoM kI hI yahAM vivakSA huI hai bhAvadvAra kA kathana samApta / 35 vAM parimANa dvAra kA kathana 'pulAyA NaM bhaMte ! egasamaeNaM kevaiyA hojjA' gautama ne prabhuzrI se aisA pUchA hai hai bhadanta ! eka samaya meM kitane pulAka hote haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! paDivajjamANae paDucca siya asthi, siya natthi' he gautama ! pratipadyamAna usI kAla meM pulAka bhAva ko prApta karane vAle pulAka kI apekSA se eka samaya 'khiNAe pucchA' he bhagavan snAta yA lAvabhAM vartamAna hoya che ? uttaramAM anuzrI uDe che hai - 'goyamA ! khAie bhAve hojjA' he gautama ! snA tarka kSAyikabhAvamAM vartamAna hAya che. ahiyAM audayika pAriNAmika vigere bhAvA kahyA nathI. kemake-pulAkaSaNA AdinA kAraNabhUta cAritramehanA kSacepazcama vigerenI ja ahiyAM vivakSA thai che. e rIte bhAvadvAranuM kathana kahela che, bhAvadvAra samApta / have pAMtrIsamAM parimANudrAranuM kathana karavAmAM Ave che.- 'pulAyA NaM bhaMte! egasamaeNaM kevaiyA hojjA' zrIgautamasvAmIkhe yA sUtrapAThadvArA prabhuzrIne evuM pUchyuM che ke-he bhagavana eka samayamAM keTalA pulAka hoya ? yA praznanA uttaramA prabhuzrI che - goyamA ! paDivajamANae paDucca siya asthi siya natthi' he gautama! pratipadyamAna na bhaNamA yuvA bhAvane prApta karavAvALA pulAkanI apekSAthI eka samayamAM pulAka kAI vAra zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u. 6 khU013-35 parimANadvAranirUpaNam 249 syAdasti - kadAcidbhavati, syAnnAsti-kadAcit na bhavati / 'jai asthi' yadi asti tadA 'jahaneNaM ekko vA do vA tibhi vA' jaghanyena eko vA dvau vA prayo yA bhavanti 'ukko seNaM sayapuhuttaM' utkarSeNa zatapRthaktvam dvizatAdArabhya navazataparyantaM pulAkA bhavantIti / 'puvyapaDivannae paDucca' pUrvapratipadmakAn pulAkAna pratItya, pUrvapratipanna pulAkApekSayA ityarthaH 'siya asthi sipa nasthi' syAtkadAcit asti bhavati, syAt kadAcit nAsti na bhavati 'jar3a asthi' yadi asti - bhavati tadA 'jahanneNaM eko vA do vA vibhi vA' jaghanyena eko vAhavA yo vA pulAkA ekasamaye bhavanti / 'ukka seNaM sahassapuhuttaM' utkarSeNa sahasra pRthaktvam dvisahasrAdArabhya navasahasraparyantam ekasamaye pulAkA bhavantIti / meM pulAka kadAcit hote bhI haiM aura kadAcit nahIM bhI hote haiN| 'jar3a asthi jahanneNaM ekko vA do vA tini vA' yadi hote haiM to kadAcit eka bhI ho sakatA hai, kadAcit do bhI ho sakate haiM aura kadAcita tIna bhI ho sakate haiM / yaha kathana jaghanya kI apekSA se hai aura 'ukko seNaM sayapuhutta' utkRSTa se eka samaya meM zatapRthakzva pulAka ho sakate haiM 2 sau se lekara 9 sau taka kA nAma zatapRthaktva hai / ' pu0trapaDivannae paDucca siya asthi siya natthi tathA pUrva pratipanna pulAkoM kI apekSA se- jinhoMne pulAka avasthA pahile se dhAraNa kara lI hai aise pulAkoM kI apekSA se kadAcit pulAka hote haiM aura kadAcit nahIM bhI hote haiN| 'jai asthi' yadi hote haiM to 'jahanneNaM ekko vA do vA tibhi vA' jaghanya se eka athavA do athavA tIna taka hote haiM eka samaya meM 'ukkoseNaM sahassaputta' aura utkRSTa se do hajAra se lekara 9 hajAra taka eka samaya meM hote haiM / hAya pazu che. mane adhavAra nathI pazu hotA, 'jai asthi jahanneNaM ekkoM vA do vA tinni vA' le hoya hai, to ardhavAra me zaDe, ardha vAra meM hoya che, ane kAIvAra traNa paNu haI zake che. A kathana jaghanyanI apekSAthI kahela che. 'ukkoseNaM sayapuhuttaM' utkRSTathI me samayabhAM zatapRthatva cusAI hoI he che. bheTale }-sothI sardhane navaseo sudhI 4 za che. 'putrva paDivannae paDucca siya atthi siya natthi' tathA pUrva pratipanna yuddhAnI apekSAthI re pahelethI pulAka avasthA dhAraNa karI che, evA pulAka nI apekSAthI kAIvAra yuvA hoya che, mane ardhavAra nathI pazu hotA 'jai asthi' le hoya che, to 'jahanneNaM eko vA do vA tinni vA' dhanyathI me! samayamAM se athavA be athavA traNa sudhI hAya che. 'ukkoseNaM sahasapuhuttaM' mane utsRSTathA me hajArathI laIne huM nava hajAra sudhI eka samayamAM hoya che. tema samajavuM. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 bhagavatI sUtre 'vaDasA NaM bhane ! esamae Na pucchA' bakuzAH khalu bhadanta ! ekasmin samaye kiyanto bhavantIti pRcchA praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'paDivajamANae pahunca siya asthi siya nasthi' pratipadyamAnakAn - vakuzAna pratItya- pratipadyamAnavakuzApecaya / ityarthaH syAt - kadAcit asti - bhavati syAt kadAcinAsti na bhavati / 'jai asthi' yadi asti tadA- 'jahanneNaM eko vA do vA tinnivA' jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA bakuzA ekasmina samaye jAyante, 'ukoseNaM sayapuhUtaM' utkarSeNa zatapRthavazvam dvizavAdArabhya navazataparyantaM vakuzAH ekasamayena bhavantIti / 'pula paDivannae paDucca jahanneNaM koDisayahutaM' pUrvapatipannakAn pratItya jaghanyena koTizatapRthaktvam dvikoTizavAdArabhya navakoTizataparyantam 'ukosega vi koDi sayapuhuta utkarSeNA'pi koTizatapRthaktvam etatparimitA bakuzAH ekadA bhavantiIti / ' evaM paDi sevaNA 'vasANaM bhaMte pucchA' he bhadanta ! eka samaya meM kitane bakuza hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'gopamA ! paDivajjamANae paTucca siya asthi siya nasthi' he gautama ? pratipadyamAnaka vakuzoM kI apekSA lekara vakuza kadAcita hote haiM aura kadAcit nahIM hote haiM 'jai asthi' yadi bakuza hote haiM to 'jahanneNaM ekko vA do vA timi vA' jaghanya se ve eka sayama meM eka athavA do athavA tIna taka hote haiM aura 'ukkoseNaM sagapuna' utkRSTa se eka samaya meM dosau se lekara nau sau taka hote haiN| puvyapaDivannae paTucca jahaneNaM koDisayapusaM0' tathA pUrvapratipana bakuzoM kI apekSA se jaghanya rUpa meM aura utkRSTa rUpa meM do sau karoDa se lekara nau sau karoDa taka hote haiM / tAtparya yahI hai ki itane bakuza eka kAla meM hote haiM / 'evaM paDi sevaNA che, to 'jahaNeNaM ekko va do tinni vA' eka athavA be athavA traNa sudhI hoya che utduSTathI me sabhayamAM asothI sardhane navaseo pahucca jahanneNaM koMDisayapuhuttaM' tathA pUrva jaghanyapaNAthI ane utkRSTapaNAthI be 'barasANaM bhaMte ! pucchA' he bhagavan me samayabhAM DeMTalA azI DAya che? yA praznanA uttaramA prabhuzrI che hai - 'goyamA ! paDivajja mANae paDucca priya asthi siya natthi' he gautama! pratipadyamAna azonI apekSAthI adhabAra aDuza hoya che, mane adhavAra nathI hotA. 'jai atthi' le aDuza hoya dhanyathI tetheo me sabhayabhAM bhane 'ukkoseNaM sayapuhutta ' sudhI hoya che, 'pubva paDivannae pratipanna mahuzonI apekSAthI karoDathI laIne nava karADa sudhI hoya che. revAnu' tAtparya me che hai-bhATA aGkuzI me AjamAM hoya che. 'e' zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU013-35 parimANadvAranirUpaNam 251 kusIlevi evam -bakuzavadeva pratisevanAkuzIlo'pi patipadyamAnapratisevanAkuzIlApekSayA kadAcid bhavanti kadAcid na bhavanti, yadi bhavanti tadA jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA ekadA jAyante utkarSeNa koTizatapRthaktvam pUrvapatipanna patisevanAkuzIlApekSayA tu jaghanyotkRSTAbhyAM koTizatapRthakvapramANAHpatisevanA kuzIlA ekasamayena jAyante ityarthaH / 'kasAyakusIlANaM pucchA' kaSAyakuzIlAH khalu bhadanta ! ekasamaye kiyanvo bhavantIti pRcchA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paDivajjamANae paDucca siya asthi siya natthi' patipadyamAnakAn-kaSAyakuzIlAn apekSya syAdasti-kadAcidbhavati, syAnAsti kadAcinna bhavati, 'jai atthi' yadi asti tadA 'jahanneNaM ekako vA do vA tinni vA' jaghanyenaiko vA dvau vA trayo vA kaSAyakuzIlA ekasamaye bhavanti kusIle vi' isI prakAra kA kathana pratipadyamAna pratisevanAkuzIloM kI apekSA lekara aura pratipanna pratisevanAkuzIloM kI apekSA lekara jaghanya aura uskRSTa se karanA cAhiye / tathA ca-pratipadyamAna pratisevanA kuzIloM kI apekSA se kadAcit hote haiM aura kadAcit nahIM hote haiN| yadi hote haiM to jaghanya se eka athavA do athavA tIna hote haiM eka samaya meM aura utkRSTa se zatapRthaktva pramANa hote haiM eka samaya meM ityAdi kasAyakusIlANaM pucchA' he bhadanta ! kaSAyakuzIla eka samaya meM kitane hote haiM ? isa ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! paDi. vajjamANae paDucca siya asthi siya natthi' he gautama ! pratipadyamAna kaSAyakuzIloM kI apekSA se kaSAyakuzIla kadAcit hote bhI haiM aura kadAcit nahIM bhI hote haiM / 'jai asthi jahanne] ekko vA do vA paDisevaNAkusIle vi' mA prabhAnu prayana pratipayamAna pratisevanA kuzIlenI apekSA laIne ane pratipanna pratisevana kuzIlenI apekSA laIne jaghanya ane utkRSTathI kahevuM joIe tathA pratipadyamAna pratisevanA kuzIlenI apekSAthI jaghanyathI eka athavA be athavA traNa eka samayamAM hoya che. ane utkRSTathI eka samayamAM keTizata pRthaphatra pramANu hoya che. 'kasAyakusIle NaM pucchA' 3 mApana 4SAyazI me samayamai 2 DAya cha 1 mA prazna uttaramA prasuzrI 4 cha -'goyamA ! paDivajjamANae par3acca siya atthi siya natthi' 3 gautama ! pratipayamAna 4AyazIbAnI apekSAthI kaSAyakuzIla keIvAra heya paNa che, ane koIvAra nathI paNa hatA. " asthi jahanneNaM ekko vA do vA tinni vA' ne pAyazIsa me samayamA zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 bhagavatIstre 'ukkoseNaM sahassapuhutta' utkarSeNa sahasrapRthaktvam dvisahasrAdArabhya nava sahasraparyantAH kaSAyakuzIlA ekasamaye jAyante iti / 'punapaDipajjae paDucca' pUrvapratipannakAn kaSAyakuzIlAn pratItya-apekSya, 'jahanneNaM koDisahassapuhuttaM' jaghanyena koTisahasrapRthaktvam dvikoTisahasrAdArabhya nakkoTi sahasraparyantAH kaSAyakuzIlA patisamaya jAyante, 'ukoseNa vi koDisahassapuhutta' utkRrSato'pi koTisahasrapRthaktvam / nanu sarvasaMyatAnAM koTisahasrapRthakatvamanyatra zrUyate / iha tu kevalAnAM kaSAyakuzIlAnAmeva koTisahasraSTayaktvaM kathitam tataH puLAkAdisaMkhyA tadatiriktA bhavatIti koTisahasrapRthaktvakathanamatra viruddha mati cedatrocyate kaSAyatinni vA' yadi kaSAyakuzIla eka samaya meM hove to jaghanya se eka bhI ho sakatA hai do bhI ho sakatA hai aura tIna bhI ho sakatA hai aura 'ukkoseNaM sahassapuhutta" utkRSTa se eka samaya meM do hajAha se lekara 9 hajAra taka ho sakate haiN| tathA-'puvvapaDivannae paDucca' tathA pUrvapratipanna kaSAyakuzIloM kI apekSA se 'jahanneNaM koDisahassapuhutta' jagha. nyarUpa meM kaSAyakuzIla koTi sahasra pRthaktva do hajAra karoDa se lekara nau hajAra karoDa taka prati samaya meM hote haiM 'ukkoseNa vi koDisahassaputta' aura utkRSTa se bhI ve prati samaya meM koTisahasrapRthaktva hote haiN| zaMkA--samasta saMyatoM kA pramANa koTi sahasra pRthaktva anya zAstroM meM sunA jAtA hai parantu yahAM to kevala kaSAya kuzIloM ko hI koTi sahasra pRthaktva kahAgayA hai aura jaba isameM pulAkAdikoM kI saMkhyA milAdete haiM to svabhAvataH yaha saMkhyA aura adhika ho jAtI hai / ataH koTisahasra pRthaktva kA kathana viruddha par3a jAtA hai| hoya te jaghanyathI eka paNa hoI zake che. e paNa hoI zake che, ane traNa 5 za cha. mana 'ukkoseNaM sahasmapuhuttaM' TayA / samayamA me MPthI banena DA2 sudhI ya che. 'putrapar3ivannae paDucca' tathA 5 pratipanna upAyazInI apekSAthI 'jahanneNaM koDisayapuhatta' dhanya 35thI kaSAyakuzIle be karoDathI laIne nava karoDa sudhI eka samayamAM hoya che, 'ukkoMseNa vi koDisayapuhutta' bhane 4thI 5 tm| ye samayamA 2 me kaDathI laIne nava karoDa sudhI hoya che. zakA-saghaLA sayatanuM kaTi sahastra pRthaphata bIjA zAstromAM sAMbhaLavAmAM Ave che. paraMtu ahiyAM te kevaLa kaSAyakuzIlane ja keTisahasa pRthakatva kahela che. ane jyAre temAM pulAka vigerenI saMkhyA meLavavAmAM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU013-35 parimANadvAranirUpaNam 253 kuzIlanAM yat koTisahasrapRthaktvaM kathitaM tat dvitrAdikoTisahasrarUpaM kalpayitvA pulAkabakuzAdisaMkhyA tatra pravezyate tataH samastasayatamAnaM yat kathitam tanAtiriktaM bhavatIti / NiyaMThANaM pucchA' nigranthAH khalu bhadanta ! ekasamaye kiyanto bhavantIti pRcchA praznaH / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paDivajjamANae paDucca siya asthi siya natthi' pratipadhamAnakAn nimranthAna pratItya syAdasti syAnnAsti 'jai asthi' yadi asti tadA-'jahanneNaM eko vA do vA tinni vA' 'jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA nigranthA ekasamaye bhavanti 'ukko seNaM bAvaTThe sayaM' utkarSeNa dvASaSTizatam dvASaSTayuttarazatamamANanirgranyA uttara-aisI zaMkA ThIka nahIM hai kyoM ki kaSAya kuzIloM kA jo koTi sahasrapRthaktva kahA gayA hai use do tIna koTi sahasra rUpa meM kalpita karake usa meM pulAkAdikoM kI saMkhyA ko milA diyA jAtA hai isa prakAra sarva saMyato kA jo pramANa kahA gayA hai vaha adhika nahIM hotA hai| _ 'NiyaMThe gaM pucchA' he bhadanta ! eka samaya meM nirgrantha kitane hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'godhamA ! paDivajjamANae pahuvya siya asthi siya nasthi' he gautama ! pratipadyamAnaka nirgranthoM ko Azrita karake eka samaya meM nirgrantha hote bhI haiM aura kadAcit nahIM bhI hote haiM / 'jai asthi jahanneNa ekko vA do vA timi vA' yadi eka samaya meM nigrentha hote haiM to kama se kama eka athavA do athavA tIna hote haiM aura 'ukoseNaM bAvaDhe sayaM' uskRSTa se 162 hote Ave che. te svabhAvathI ja A saMkhyA tenAthI paNa vadhAre thaI jAya che. jethI keTisahastra pRthakvanuM kathana virUddha thaI jAya che. uttara-A zaMkA ucita nathI. kemake kaSAyakuzIlane je kaTi sahastra pRthakatva kahyA che tene be traNa koTi sahastrapaNAmAM ka9panA karIne temAM pulAka vigerenI saMkhyA meLavavAmAM Ave che. A rIte sarva saMyatanuM je pramANe kahyuM che, te adhika thatuM nathI. 'NiyaMTheNaM pucchA' sagavan / samayamA nintha lAya ? yA prazana uttaramA pramuzrI 4 cha -'goyamA ! paDivajjamANae paDucca siya asthi siya natthi' 8 gautama! pratipayamAna nithAna mAzraya 4zane meM samayamA ninya sAya 56 cha, bhane vAra nathI paDatA. 'jai asthi jahanneNaM ekako vA do vA tinni vA' ne samayamA ninyAya che. tomA mAchA 23 athavA me athavA DAya che. mana 'ekkoseNaM cAvaTa saya yA 1924 se mAsa: mya che. tamAma 'adA zrI bhagavatI sUtra : 16. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 bhagavatIstre ekasamayena jAyante tatra 'asayaM khatragANaM' aSTazataM kSapakANAm kSapakazreNimatAM sAdhUnAm aSTottarazataM bhavati tathA-'cauvannaM uvasAmagANaM' catuH paJcAzat upazamakAnAm upazamazreNimatAM catuH paJcAzadbhavati abhayormelane dviSaSTayuttarazataM bhavati pratipadyamAnakAnAM nirgranthAnAM sahaiva utpadyamAnAnAm utkarSata iti / ' pu0paDibannae par3acca siya asthi siya natyi' pUrvapratipannakAn nirgranthAn pratItya syAdasti syAnnAsti, 'ja asthi' yadi asti bhavati tadA- 'jahanneNaM ekko vA do vA tibhi vA' jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA sahaiva jAyante nirgranyAH, 'ukkoseNaM sayahutaM' utkarSeNa zatapRthaktvam dvizatAdArabhya navazataparyantA nirbranyA ekadA jAyante utkarSata iti / 'siNAyANaM pucchA' snAtakAH khalu bhadanta ekasamaye kiyanto bhavantIti pRcchA praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ? ' paDivajjamANae paDucca siya asthi siya natthi' pratipadyahai / inameM 'asayaM khavagANaM caDavanne uvasAmagANaM' 108 kSapakazreNicAle nirgrantha hote haiM aura 'cauvannaM uvasAmagANaM' 54 upazama zreNicAle nirmantha hote haiM 'puvva paDivannae paDucca siya asthi siya nasthi' tathA pUrva pratipannaka nigranthoM ko Azrita karake nirgrantha eka samaya meM kadAcita hote haiM aura kadAcita nahIM bhI hote haiN| yadi ve hote hai to 'jahanne ekko vA do vA tini vA' jaghanya se eka athavA do athavA tIna hote haiM aura 'ukkIseNaM' utkRSTa se 'sayapuhuta' do sau se lekara 9 sau taka hote haiN| yaha saba kathana eka samaya meM unake hone kA hai / 'siNAyANaM pucchA' he bhadanta ! eka samaya meM snAtaka kitane hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'govamA ! paDivajjamANae paDucca ar aani cavanne uvasAmagANaM' 108 me somA kSaya zreIvAjA niyaMntha hoya che bhane 'cauvanne uvakhAmagANaM' 54 thopana upazama zreNIvANA nirmnthe| hoya che. 'puvva paDivannae paDucca siya atthi siya natthi' tathA pUrva pratipannaka nigranthAnA Azraya karIne nigrantha eka samayamAM kAivAra hoya che, bhane ardhavAra nathI pazu hotA le tethe hoya che. to 'jahaNaNaM ekko vA do vA tinni vA dhanyathI meDa athavA me athavA bhAlu hoya che, mane 'ukkoseNaM' utsRSTathI 'sayapuhutta" masothI sahane navase sudhI DAya che. A saghaLu" kathana eka samayamAM teone hAya che. 'siNAyA NaM pucchA' he bhagavan me samayamA snAtaH DeMTalA hoya hai ? yA praznanA uttaramA praluzrI che haiM - goyamA ! paDinajJamANae paDuba zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 3.6 2013-35 parimANadvAranirUpaNam 255 mAnakAn snAtakAn patItya-apekSya syAva-kadAcit asti bhavati syAt-kadA. cit nAsti na bhavati 'jaha asthi' yadi asti-bhavati tadA-'jahanneNaM eko vA do vA tinni vA' jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA ekasamaye jAyante snAtakAH, 'ukkoseNaM aTThasayaM utkarSe NASTazatam-aSTottarazatapramANakamuskarSato bhavatIti / 'putrapaDivannae paDucca jahanneNaM koDipuhutta' pUrvapratipannakAn snAta. kAn pratItya apekSya jaghanyena koTipRthaktvam dvikoTita Arabhya nava koTiparyantam-'ukkoseNa vi koDipuhuttaM' utkarSeNApi koTipRthaktvameveti 35 / siya asthi siya nasthi' he gautama ! pratipadyamAna snAtakoM kI apekSA se eka samaya meM snAtaka kadAcit hote bhI haiM aura kadAcit nahIM bhI hote haiN| 'jai asthi' yadi ve hote haiM to 'jahanne NaM eko vA do vA tini vA kama se kama eka sAtha eka athavA do athavA tIna hote haiN| aura 'ukkoseNaM asaMyaM' utkRSTa se 108 taka eka sAtha hote haiM / tathA -'pujvapaDiyannae paDucca' pUrvapratipanna snAtakoM kI apekSA lekara snAtaka eka samaya meM 'jahanneNaM koDiputtaM ukkoseNa vi koDipuhutta' kama se kama nikoTi se lekara 9 koTi taka eka sAtha hote haiM aura utkRSTa se bhI itane hI eka sAtha eka samaya meM hote haiN| // 35 parimANa dvAra kathana samApta / / alpabahutva dvAra kathana 'eesi NaM bhaMte ? pulAgavausapaDisevaNAkusIla-kasAya. kusIlaniyaMThasiNAyANaM kayare kayare jAva visesAhiyA vA' siya asthi siya nasthi' he gautama ! pratipayamAna snAtanI apekSAthI 4 samayamAM snAtake koIvAra hoya paNa che, ane koIvAra nathI paNa hatA 'jai atthi' ne tethe DAya cha, 'jahaNeNaM ekko vA do vA tinni vA samAM ch| sAthe se athavA ye athavA DAya che. 'ukoseNaM adRsaya utthA 108 semATha sudhI hI sAtha hoya che. tathA 'puvvapaDivannae paDucca' 51 pratipanna snAtanI apekSAthI snAta sudhI se samayamA 'jahanneNaM koDipuhutta ukkoseNa vi koDiputta' mAchAmA soch| ye 427thI sana nava karoDa sudhI ekI sAthe hoya che. ane utkRSTathI paNa eTalA ja kALa sudhI eka samayamAM ekI sAthe hoya che. A rIte parimANudvAra kahyuM che. parimANadvAra samApta have chatrIsamA abaDutva dvAranuM kathana karavAmAM Ave che.- 'eesi NaM bhaMte ! pulAgabausapaDisevaNAkunIla-kasAyakusIlaniyaMThasiNA. yANaM kayare kayare jAva visesAhiyA vA' 7 saya 752 sAnu 2135 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magavatI sUtre athaiteSAmavabahutvamAha - 'eesi NaM' ityAdi, 'eesi NaM bhaMte!" eteSAmuparimadarzitastrarUpANAM khalu bhadanta ! ' puLAgaba usa paDi sevaNAkusILa kasAyakusIla niyaMTha siNAyANaM' pulAkavakuza pratisevanA kuzIla kaSAyakuzIla nigranthasnAtakAna madhye 'kayare kayarehiMto jAva visesAhiyA vA' katame katamebhyo yAbad vizeSAdhikA vA yAvatpadena alpA vA bahukAvA tulyA vA eteSAM saMgraho bhavati tathAca he bhadanta ! eteSu pulAkAdisnAtakAnteSu kasyApekSayA kasyApatyaM yahutvaM vizeSAdhikatvaM vA bhavatIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi 'goyamA ' he gautama! 'savvatthovA niyaMThA' sarvastokAH, sarvApekSayA svokA alavA nirgranyA bhavantIti nigranthAnAmutkarSa tospi zatapRthaktvasaMkhyasvAt / 'pulAgA saMkhejjaguNA' nirgranyApekSayA pulAkAH saMkhyAtaguNA adhikA bhavanti pulAkAnAmutkarSataH sahasra pRthaktvamAnatvAditi / 'siNAyA saMkhejjaguNA' pulAkApekSayA snAtakA saMkhyeyaguNA adhikA bhavanti snAtakAnAmutkarSataH koTipRthaktvamAnatvAditi / 'bausA - saMkhejjaguNA' snAtakApekSayA bakuzAH saMkhyeyaguNA adhikA bhavanti bakuzAnAhe bhadanta ! jinakA svarUpa Upara prakaTa kiyA jA cukA hai aise ina pulAka, vakuza pratisevanAkuzIla, kaSAyakuzIla, nigrantha aura snAtaka ina sAdhuoM ke bIca meM kauna sAdhu kisa sAdhu se alpa hai ? kauna kisase bahuta haiM ? kauna kisa ke tulya hai aura kauna kisase vizeSA dhika hai / isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA savasthovA niyaMThA, pulAgA saMkhejjaguNA' he gautama! saba se kama nirgrantha hai, inase saMkhyAta gaNa adhika pulAka haiN| kyoMki pulAkoM kI utkRSTa saMkhyA sahasrapRthaktva kahI gaI hai| 'siNAyA saMkhejjaguNA' pulAka kI apekSA snAtaka saMkhyAtaguNeM adhika hai kyoM ki inakA pramANa utkRSTa koTi pRthaktva kahA gayA hai| 'bausA saMkhejjaguNA' bakuza snAtakoM kI apekSA saMkhyAtaguNeM adhika hai kyoMki inakA pramANa utkRSTa se 256 kahela che, evA A pulAka, akuza, pratisevanAkuzIla kaSAyakuzIla nigrantha ane snAtaka A sAdhuemAM kayA sAdhu kayA sAdhuthI alpa che ? kANu kAnAthI vadhAre che ? kayA sAdhu kaiAnI kharAkhara che ? ane kANu kAnAthI vizeSAdhika che ? yA praznanA uttaramAM anuzrI he che - 'goyamA ! savvatthovA niyaMThA, pulAgA, saMkhejjaguNA' De gautama / nirthanyA sauthI mAchA che. tenAthI saMkhyAtagA badhAre yuvA hai| the, 'biNAyA saMkhejjaguNA' cusAuthI sabhyAtA vadhAre snAtaka che, kemake tenuM pramANu utkRSTathI kATa pRthanu kahyu che. 'vaDasA saMkhejjaguNA' aGkuza snAtanI apekSAthI sabhyAtA vadhAre hoya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU013-35 parimANadvAranirUpaNam 257 mutkarSataH koTizatapRthaktvasaMkhyatvAditi / 'paDisevaNAkusIlA saMkhejjaguNA' bakuzApekSayA patisevanAkuzIlAH saMkhyeyaguNA adhikA bhavanti, nanu bakuzapatisevanAkuzIlayo rubhayorapi utkarSataH koTi zatapRthaktvamAnatayA kathaM bakuzA. pekSayA pratisevanAkuzIlAnAM saMkhyeyaguNAdhikavamiti cedatrocyate bakuzAnAM yat koTizatapRthaktvaM tat dvitrAdi koTizatamAnAtmakam pratisevanAkuzIlAnAM tu koTizatapRthaktvam catuH SaT koTizatamAnamityato bakuzApekSayA matisevanA. kuzIlAnAM saMkhyeyaguNAdhikatvakathanaM na viruddha miti saMkhyeyatvasyAne kavidhasvAt 'kasAyakusIlA saMkhejjaguNA' pratisevanAkuzIlApekSayA kaSAyakuzIlA saMkhyeyaguNA koTizata pRthaktva hai| 'paDisevaNAkumIlA saMkhejjaguNA' pratisevanA kuzIla bakuzoM kI apekSA saMkhyAtaguNe adhika haiN| zaMkA--bakuza aura pratisevanAkuzIla ina donoM kA pramANa uskRSTa se koTizata pRthaktva kahA gayA hai to phira dhakuzoM kI apekSA pratisevanA kuzIloM kA pramANa saMkhyAtaguNA adhika inakI apekSA kyoM kahA gayA hai? uttara--cakuzoM kA jo koTizatapRthaktva pramANa kahA gayA hai vaha do tIna Adi koTizatarUpa kahA gayA hai aura pratisevanA kuzIloM kA jo koTizatapRthaktva pramANa kahA gayA haiM vaha cAra chaha koTi zatarUpa kahA gayA hai| isa prakAra dhakuzoM kI apekSA pratisevanAkuzIloM kA pramANa saMkhyAtaguNA adhika jo kahA hai vaha viruddha nahIM par3atA hai, kyoMki saMkhyAta aneka prakAra kA hotA hai| 'kasAyakusIlA saMkhejjaguNA' pratisevanA kuzIloM kI apekSA kaSAyakuzIla cha. bha-tamyAna prabhA aTakI haiTizata pRtha31 che. 'paDisevaNAkusIlA saMkhajjaguNA' pratisevanA zala ash| 32di sabhyAta pAre che. zaMkA-bakuza ane pratisevana kuzIla A beunuM utkRSTa pramANe koTizata pRthaphatvanuM kahyuM che, te pachI bakuze karatAM pratisevanA kuzIlenuM pramANu saMkhyAtagaNu vadhAre temanI apekSAthI kema kahyuM che? uttara- azenuM je keTizata prathakRtva pramANe kahyuM che, te be traNa vigere se karoDa rUpa kahela che ane pratisevanA kuzIlenuM je kezita pRthaka pramANu kahyuM che, te cAra, cha karoDa rUpa kahela che, A rIte bakuze karatAM pratisevana kuzIlanuM pramANa saMkhyAtagaNuM vadhAre je kahyuM che, te kathana vi3 tha nathI. bha. sadhyAta bhane prAnu hAya che. 'kasAyakusIlA saMkhejjaguNA' pratisevanA puzItAnI apekSAthI 4AyazI gethI sadhyAta. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 bhagavatIsatre adhikA bhavanti kaSAyakuzalAnAmutkarSataH koTisahasrapRthaktvamAnatvAditi / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / tti jAva viharaha' tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati, he bhadanta ! prajJApanAdi parimANAntapaJcatriMzadvAreSu pulAkAdIn adhikRtya yad devAnupriyeNa niveditaM tatsarvam evameva sarvathA satyameva AptavAkyasya sarvathaiva pramANatvAditi kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati banditvA namasyatvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan vihatIti // 013 // iti zrI vizvavikhyAta jagadavallabhAdipadabhUSita bAlabrahmacAri 'jainAcArya ' pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitAyAM zrI " bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA yAyAM vyAkhyAyAM paJcaviMzatitamazatakasya SaSThodezakaH samAptaH // 25-6 // utkRSTa se saMkhyAtaguNeM adhika hote haiN| kyoM ki kaSAyakuzIloM kA pramANa koTisahasrapRthaktva kahA gayA hai | 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti jAva viharai' he bhadanta ! prajJApanA se lekara alpa bahutva dvAra taka ke 36 dvAroM meM pulAka AdikoM ko lekara jo Apa devAnupriya ne kathana kiyA hai vaha saba sarvathA satya hI hai / kyoM ki Apta ke jo vAkya hote haiM ve sarva prakAra se pramANa hI hote hai / isa prakAra kaha kara gautamasvAmI ne prabhuzrI ko bandanA kI aura namaskAra kiyA / vandanA namaskAra kara phira ve saMghama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye || sU0 13 / / jainAcArya jainadharma divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyAke pacIsaveM zatakakA chaTThA uddezaka samApta || 25-6 // gaNA vadhAre DAya che. kemake kaSAya kuzIleAnuM pramANu keTisahasra pRtha^ kahevAmAM Avela che. 'seva bhaMte! sevaM bhaMte ci jAva viharaha' he bhagavan prajJApanAthI sahAne parimANudvAra sudhInA 35 pAMtrIsa dvArAmAM pulAka vigerene uddezIne Apa devAnupriye je thana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. Apa devAnupriyanuM kathana nirdoSa hAvAthI sathA satya ja che. kemake Ama purUSAnA je vAkayeA hAya che, te sarva prakAre pramANu rUpa ja hAya che. A pramANe hIne zrIgautamasvAmIe bhagavAn mahAvIra prabhune vaMdanA karI ane namaskAra karyAM vandanA namaskAra karIne te pachI tapa ane sayamathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. IIsU. 13zA jainAcAya jainama divAkarapUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA pacIsamA zatakanA chaThTho uddezaka samAsAra5-6|| zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za025 u.7 sU01 prathama prajJApanAdvAranirUpaNam 259 atha saptapoddezakaH prArabhyate / SaSThoddezake saMyatAnAM svarUpa kathitam saptame'pi tadeva kathyate, tadanena saMbandhena AyAto'sau saptamoddezakaH prastUyate, ihApi prajJApanAdIni dvArANi vaktavyAni tatra prajJApanAdvAramadhikRtyocyate 'kai NaM bhaMte ! saMnayA pannattA' ityAdi, mUlam-kai NaM bhaMte ! saMjayA pannattA ? goyamA! paMca saMjayA pannattA taM jahA-sAmAiyasaMjae 1, chedovaTAvaNiyasaMjae2, parihAravisuddhiyasaMjae 3, suhumasaMparAyasaMjae4, ahkkhaaysNje5| sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kaivihe pannatte ? goyamA ! duvihe pannatte taM jahA ittarie ya jAvakahie y| chedokTrAvaNiyasaMjae NaM pucchA goyamA! duvihe pannatte taM jahA sAtiyAre ya niratiyAre y| parihAravisuddhiyasaMjae pucchA goyamA ! duvihe pannatte taM jahA NivvisamANae ya NiviTakAie y| suhumasaMparAya pucchA goyamA! duvihe pannatte taM jahA saMkilissamANae ya visuddhamANae y| ahakkhAyasaMjae pucchA goyamA! duvihe pannatte taM jahA chaumatthe ya kevalI ya / sAmAiyaMmi u kae, cAujjAmaM aNuttaraM dhamma / tivihe NaM phAsayaMto, sAmAiyasaMjao sa khalu // 1 // chettuNa u pariyAgaM, porANaM jo Thavei appANaM / dhammami paMcajAme chedovaTTAvaNo sa khalu // 2 // pariharai jo visuddhaM tu paMcajAmaM aNuttaraM dhmm| tiviheNa phAsayaMto, parihAriya saMjao ya sa khalu // 3 // lobhANU veyayaMto, jo khalu uvasAmao va khvovaa| so suhamasaMparAoM, ahakkhAyA UNao kiMci // 4 // upasaMte khINaMmi, jo khalu kammami mohaNijaMmi / chaumattho va jiNovA, ahakkhAo sNjoskhlu|5|suu.1|| zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 bhagavatIsUtre chAyA-kati khalu bhadanta ! saMyatAH prajJaptAH ? gautama ! paJca saMyatAH prajJaptAH, tadyathA-sAmAyikasaMyataH1, che dopasthApanIyasaMyataH2, parihAravizuddhikasaMyataH3, sUkSmasaMparAyasaMyataH4, yathAkhyAtasaMyataH 5 / sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ? gautama ! dvividhaH prajJaptaH tadyathA itvarikazca yAvakathikazca / chedopasthApanIyasaMyataH khalu pRcchA gautama ! dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-sAticArazca niraticArazca / parihAravizuddhikasaMyataH pRcchA gautama ! dvividhaH prajJaptaH, tadyathA nirvizamAnakazca nirviSTakAyikazca / sUkSmasaMparAyaH pRcchA, gautama ! dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-saMklizyamAnakazca vizuddhayamAnakazca / yathAkhyAtasaMyataH pRcch| gautama ! dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-chadmasthazca kelI c| sAmAyike tu kRte, cAturyAmamanuttaraM dharmam / trividhena spazana sAmAyikasaMyataH sa khalu // 1 // chitvA tu paryAyaM purANaM, yaH sthApayatyAtmAnam / dharme paJcayAme chedopasthApakaH sa khalu // 2 // pariharati yo vizuddhaM pazcayAmamanuttaraM dharmam / trividhena spRzan, parihArikasaMyataH sa khalu // 3 // lobhANUna vedayan ya upazamayan kSapayan vA sa sUkSmasaMparAyo yathAkhyAtAta UnAkiJcita // 4 // upazAnte kSINe vA, yaH khalu karmANi mohanIye / chadmastho vA jino vA yathAkhyAtaH saMyataH sa khalu // 5 // 01 // TIkA-'kai NaM bhaMte ! saMjayA pannattA' kati khalu bhadanta ! saMyatAH prajJaptA: -kathitAH ? iti saMyataviSayakaH praznaH bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'paMca. sAtavAM uddezaka kA prAraMbha chaThe uddeze meM saMyatoM kA svarUpa kahA gayA aba sAtaveM uddeze meM bhI yahI kahA jAne vAlA hai| ataH isI sambandha ko lekara isa sAtaveM uddeze kA prArambha sUtrakAra kara rahe haiM-yahAM para bhI prajJApanA Adi dvAroM kA kathana kiyA jAyagA / ataH prathama prajJApanA dvAra ko lekara sAtamA uddezAne prAraMbha- chaThThA uddezAmAM saMyatanuM svarUpa kahevAmAM Avela che, have A sAtamA uddezAmAM paNa eja viSayanA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM Avaze. jethI e saMbaMdhane laIne A sAtamA udezAne prAraMbha karavAmAM Ave che. A uddezAne prAraMbha karatAM sUtrakAra ahiyAM prajJApanA vigere dvAronuM kathana karaze jethI pahelAM prajJApanA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU01 prathama prajJApanAdvAranirUpaNam 261 saMjayA pannattA' pazcaprakArakAH saMyatAH prajJaptAH, 'taM jahA' tadyathA-'sAmAiya. saMjae' sAmAyikasayataH sAmAyikaM nAma cAritravizeSa statpradhAnaH saMyataH athavA tena cAritravizeSeNa saMyata iti saamaayiksNytH1| 'chedovaTThAvaNiyasaMjae' chedopasthApanIyasaMyataH 2, 'parihAravisuddhiyasaMnae' parihAravizuddhikasaMyataH 3, 'muhumasaMparAyasaMjae' sUkSmasaMparAyasaMyataH 4, 'ahakkhAyasaMjae' yathAkhyAtasaMyataH 5, / eteSAmarthoM gAthAbhirvakSyate-tatra 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kaivihe pannatte' sAmAyika saMyataH khalu bhadanta ! katividhaH prajJapta iti praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'duvihe pannatte' dvividho-dvimakArakA gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'kaiNaM bhaMte ! saMjayA panattA' he bhadanta ! saMyata kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! paMca saMjayA pannattA' he gautama ! saMyata pAMca prakAra ke kahe gaye haiM / 'taM jahA' jo isa prakArase haiM-'sAmAiyasaMjae 1 chedo. vaTTAvaNiyasaMjae 2 parihAravisuddhiyasaMjae 3, suhumasaMparAyasaMjae 4, ahakkhAyasaMjae 5' / sAmAyikasaMyata 1 chedopasthApanIyasayata 2 parihAravizuddhika saMyata 3 sUkSmasaMparAya saMyata 4 aura yathAkhyAtasaMyata 5 / cAritravizeSa kA nAma sAmAyika hai| yaha sAmAyikarUpa cAritravizeSa jisa saMyata kA pradhAna hotA hai vaha sAmAyika saMyata hai ? athavAsAmAyikarUpa cAritra vizeSa se jo saMpata hotA hai vaha sAmAyika saMyata hai / chedopasthApanIya saMyata, parihAravizuddhika saMpata Adi kA svarUpa gAthAoM dvArA kahA jAyagA' dvA2ne dhane zrIgItabhAvAmI meM prabhune me pUchayu che -'kai NaM bhaMte ! saMjayA punattA he bhagavana saMyate keTalA prakAranA kahelA che ? A praznanA uttaramAM pralazrI gItamasvAmIna cha-'goyamA! paMca saMjayA pannattA' gautama! saMyatI pAMya nA ta cha. 'ta jahA' te 24 prabhArI che. 'sAmAiya saMjae 1 chedovadvAvaNiyasaMjae 2 parihAravisuddhiyasaMjae 3 suhamasaMparAyasaMjame 4 ahakkhAyasaMjae 5' sAmAyi saMyata 1 che|52||5-5 saya 2 parivAra. vizuddhika saMyata 3 sUmasAMparAya saMyata 4 ane yathAkhyAta saMyata 5, cAritra vizeSa je sayatanuM pradhAna (mukhya) hoya che. te sAmAyika saMyata kahevAya che, athavA sAmAyika rUpa cAritravizeSathI je saMyata hoya che, te sAmAyika saMyata kahevAya che. depasthApanIya saMyata, parihAravizuddhika saMyata vigerenuM svarUpa gAthAothI kahevAmAM Avaze. zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 bhagavatIstre prajJaptaH sAmAyikasaMyataH / 'taM jahA' tadyathA-'ittarie ya jAva kahie ya' itvarikazca yAvaskathikazca cAritragrahaNAnantaram itvarasya bhAvicche dopasthApanIyasaMyatatvavyapa. dezAntarasvena alpakAlikasya sAmAyikasyAstitvAt itvarikA, sa cAropayiSya mANamahAvataH prathamacaramatIrthakarasAdhu bhavatIti / yAvatkathikasya bhAvinyapadezAntarAbhAvAt yAvajjIvikasya sAmAyikasyAstitvAd yAvatkarthikaH, saca madhyamatIrthakaramahAvidehatIrthakarasAdhu bhavatIti / 'chedovadyAvaNiyasaMjae NaM pucchA' ___ aba gautamasvAmI prabhuzrI se aisA pUchate haiM-'sAmAyajhyasaMjae NaM bhaMte ! kAvihe pannatte' he bhadanta ! sAmAyika saMyata kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! duvihe pannatte' he gautama ! sAmAyika saMyata do prakAra kA kahA gayA hai / 'taM jahA' jaise -'ittarie ya Avakahie ya' itvarika aura yAvadhika jisa sAmAyika saMyata ke cAritra grahaNa karane ke anantara bhaviSya meM chedopasthApanIya saMyatapane kA vyapadeza-vyavahAra hotA hai vaha itvarika alpakAlika sAmAyika saMyata kahAlAtA hai / aura sAmAyika cAritra lene ke pAda jisameM dUsaro vyapadeza nahIM hotA hai vaha yAvatkathita sAmAyika saMyata kahalAtA hai itvarika sAmAyika saMyata Age jisa meM mahAvroM kA Aropa honA hotA hai aisA hotA hai aura aisA yaha prathama aura antima tIrthakara kA sAdhu hotA hai| tathA yAvatkathika meM sAmAyika yAvat jIva vidyamAna hotI hai| aisA yaha sAdhu madhyama tIrthaMkaroM kA aura mahAvidehastha tIrthaMkara kA sAdhu hotA hai| ve zrIgItabhasvAmI prabhuzrIna pUche che 4-'sAmAiyasaMjae gaM bhaMte ! kavihe pannatte' lagavan sAmAyisayata hai| prazna vAma mAvyA D1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA ! duvihe pannatte' ke jItama! sAmAthi sayata prAranA havAmAM Ave che. 'ta jahA' ta mA prabhAra che. 'ittarie ya Avakahie ya' pari ana yAyi saamaathikamAM cAritra grahaNa karyA pachI bhaviSyamAM chedepasthApanIya saMtapaNAne vyapadeza-vyavahAra thAya che, te Ivarika-alpakALavALA sAmAyikasaMyata kahevAya che ane sAmAyika cAritra lIdhA pachI jemAM bIje vyapadeza thato na hoya te yAvaskathita sAmAyika saMyata kahevAya che. Itvarika sAmAyika saMvata AgaLa jeomAM mahAvratane A5 thavAnuM hoya che. e hoya che evA A pahelA ane chellA tIrthakaranA sAdhu hoya che. tathA yAvakathitamAM sAmAyika yAt jIva vidyamAna hoya che. e A sAdhu madhyama tIrthakaranA ane mahAvidehamAM rahenArA tIrthakaronA sAdhu hoya che. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % ERE n emu prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU01 prathama prazAnAdvAranirUpaNam 263 chedopasthApanIyasaMyataH khalu bhadanta ! katividhaH prApta iti pRcchA praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'duvihe pannate' dvividho dvimakArakaH prajJaptaH, chedoSasthApanIyasaMyataH / 'taM jahA' tadyathA-'sAtiyAre ya niratiyAre ya' sAticArazca niraticArazca, sAticArasya yata Aropyate tava sAni. cArameva chedopasthApanIyam tadyogAt sAdhurapi sAticAra eja evaM niraticArasale. dopasthApanIyayogAnniraticAraH, pArzvanAthatIrthAt niSkramya mahAvIratIrthe mahA. vatAropaNam chedopasthApanIyasAdhuzca prathamacaramatIrthayoreva bhavatIti / 'parihAra. visuddhiyasaMjae pucchA' parihAravizuddhikasaMyatazca khalu bhadanta ! katividhaH ____ 'chedovaTThAvaNiyasaMjaeNaM pucchA' he bhadanta ! chedopasthApanIyasaMyata ke kitane prakAra kahe gaye haiM ! uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! duvihe pannatte' he gautama ! chedopasthApanIya saMyata ke do prakAra kahegaye haiM'taM jahA' jaise-sAticAra aura niraticAra / aticAra yukta sAdhu kI dIkSA paryAya chedakara phira se mahAvatoM kA jo Aropa pradAna usameM kiyA jAtA hai yaha sAticAra chedopasthApanIya saMyata hai prathama dIkSita sAdhu ko tathA pArzvanAtha ke tIrtha se mahAvIra ke tIrtha meM praveza karane vAle sAdhu ke liye phira se jo mahAvatoM kA pradAna karanA hotA hai yaha niraticAra chedopasthApanIya saMyata hai| chedopasthApanIya sAdhu prathama tIrthakara aura antima tIrthakara ke tIrtha meM hI hotA hai| ____ 'parihAravisuddhiyasaMjae pucch|' he bhadanta ! parihAra vizuddhika saMyata kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM ___ 'chedovadvavaNiyasaMjae NaM pucchA' 3 lAvan pasthAnIya saMyatInA Tea mahA dyA cha ? yA prazna uttaramA prabhuzrI che ,-'goyamA ! davihe pannatte' hai gautama! hopasthApanIya sayatana meM prAra cha, 'ta jahA' te mA pramANe cha. sAtiyAra sane nitiyAra atiyAvA sAdhunI dIkSA paryAyane chedIne pharIthI teomAM mahAvratanuM je AropaNa karavAmAM Ave che te sAticAra depasthApanIya saMyata kahevAya che. tathA pahelA dIkSita thayelA sAdhune tathA pArzvanAthanA tIrthamAMthI mahAvIra svAmInA tIrthamAM praveza karavAvALA sAdhu mATe pharIthI je mahAvratAnuM pradAna karavAmAM Ave che, te niraticAra depasthApanIya saMyata kahevAya che. chedepasthApanIya sAdhu pahelA tIrthakara ane chellA tIrthakaranA tIrthamA ja hoya che. 'parihAravisuddhiyasaMjae pucchA' 3 mApanna parikA2vizuddhi mayata seal mana cha ? ! praznanA uttaramA prabhuzrI che hai-'goyamA ! duvihe zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 ___magavatIle prApta iti pRcchA-praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama' 'duvihe panna' dvividhaH prajJaptaH, dvaividhyameva darzayati-taM jahA' tadyathA-'Niji. samANae ya-niviTakAie ya' nivizyamAnakazca nirviSTakAyikazca parihArakatapa. stapasyana nivizyamAnA, nivizyamAnakasya vaiyAvRtyakArako nirviSTakAyika iti / 'suhumasaMparAyapucchA' sUkSmasaMparAyakaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJapta iti pRcchA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'duvihe pannatte' dvividhaH prajJaptaH, 'taM jahA' tathA 'saMkilissamANae ya visuddhamANae ya' saMklizyamAnakazca vizuddhayamAnakazca, upazamazreNItaH pracyavamAnaH prathamaH, upazamazreNI kSapakazreNI vA samArohana dvitIyo bhavatIti / 'ahakkhAyasaMjae pRcchA' yathAkhyAta'goyamA! duvihe pannatte' he gautama ! parihAravizuddhikasaMyata do prakAra kA kahA gayA hai / 'taM jahA' jaise-'NivissamANae ya nidhikAie ya' nivizyamAnaka aura niviSTakAyika inameM jo parihAraka saMbaMdhI tapoM ko tapatA hai vaha nizyimAna hai aura nirvizyamAna kI vaiyAvRtti karane vAlA jo hotA hai vaha nirviSTakAyika hai| 'suhamasaMparAya pucchA' he bhadanta ! sUkSma saMparAyasaMyata kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! duvihe pannatte' he gautama ! sUkSmasaMparAyaka saMyata do prakAra kA kahA gayA hai'taM jahA' jaise 'saMkilissamANae ya visuddhamANae ya' saMklizyamAnaka aura vizudyamAnaka upazamazreNI se jo giratA hai vaha saMklizyamAnaka hai aura jo upazamazreNI para athavA kSapakazreNI para ArohaNa karatA hai vaha vizuddhamAnaka hai| pannata hai gautama ! parihAra vizuddhi: sayata meM prA2nA 4aa che. 'tajahA' a prabhAva 2. 'NivvissamANae ya nividkAie ya' nivizyamAna bhane niviSTakAyika temAM je parihAraka saMbaMdhI tapa tape che, te nirvizyamAna che, ane nivizyamAnanI vaiyAvRtti-sevA karavAvALA jeo hoya che, te nirviSTa. kAyika kahevAya che. 'suhumasaMparAyapucchA' 7 mApan sUkSma s52| ya sayatamA Arana cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI cha -'goyamA ! davihe pannatte' gItama! sUkSma s52|yvaa sayata meM prA2nA hyA cha. 'tajahA' tApramANe che. 'saMkilissamANae ya visuddhamANae ya' sasizya bhAna bhane vizuddhamAnaka, upazamazraNathI jeo paDe che, te saMkilazya mAnaka hoya che, ane je upazamazreNI para athavA kSapakazreNI para caDhe che, te vizuddha mAnaka kahevAya che. zrI bhagavatI sUtraH 16 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 101 prathama prazApanAbAranirUpaNam 265 saMyataH khalu bhadanta ! katividhaH, prajJapta iti pRcchA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'duvihe pannatte' dvividhA prAptaH 'taM jahA' tadyathA 'chaupattheya kevalIya' chadmasthazca kevaLIca / atha sAmAyikasaMyatAdInAM svarUpaM gAthAmirAda-'sAmAiyami' ityAdi, 'sAmAiyaMmi u kae samAyike tu kRte' sAmA. yike eva kRte pratipanne na tu chedopasthApanIyAdau pratipanne, sAmAyikasya cAritra vizeSasya svIkaraNAnantaram-'cAujjAmaM aNutaraM dhamma' cAturyAmamanuttaraM dharmamcatuhAvratarUpam anuttaraM dharmam-zraraNadharmamityarthaH, nanu mahAvratasya pazcavidhatvAt cAturyAmamiti kathanaM kathaM saMgacchate iti cedatrocyate ajitanAthAdArabhya pArva. nAthaparyantaM cAturyAmasyaiva dharmasya nirvAcanAt prathamAntimayo stIrthakarayoH zAsane 'ahakkhAyasaMjae pucchA' he bhadanta ! yathAkhyAta saMyata kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! dubihe pannatte' he gautama ! yathAkhyAtasaMyata do prakAra kA kahA gayA hai 'taM jahA' jaise-'cha umasthe ya kevalIya chadmastha aura kevlii| ina sAmA. yika saMyata AdikoM kA svarUpa jo gAthAoM dvArA prakaTa kiyA gayA hai vaha isa prakAra se hai-'sAmAiyaMmi u kae' ityAdi / sAmAyika svIkAra karane ke bAda ke cAra mahAvatarUpa pradhAna dharma kA arthAt zramaNadharma kA mana vacana kAya se pAlana karatA hai vaha sAmAyika saMyata hai yahAM para aisI AzaMkA ho sakatI hai ki mahAvratarUpa dharma to pAMca prakAra kA kahA gayA hai-phira yahAM cAturzama dharma kA kathana kaise saMgatamAnAjA sakatA hai ? to isakA samAdhAna aisA hai ki ajitanAtha se lekara pArzvanAtha taka ke bAvIsa tIrthaMkaroM ke tIrthakAla 'ahakkhAyasaMjame pucchA' mApana yathAjyAta sayata 2 ranA Baa ? m|| prazna uttarabha prabhuzrI 4 cha -'goyamA! duvihe pannatte' gautama ! yathAyAta sayata me 542nA hA cha. 'tajahA' te mA prabhArI cha. 'chaumatthe ya kevalI ya' chaA25 gate pakSI / sAmAyi saya vigaire 2135 2 thaa| vArA matAve che, te // 2 // pramANe che-'sAmAiyaM mi ukae' tyahi sAmAyikano ravIkAra karyA pachI cAra mahAvrata rUpa pradhAna-mukhya dharmanuM arthAt zramaNa dharmanuM mana, vacana ane kAyathI je pAlana kare che. te sAmAyika saMyata che. ahiyAM evI zaMkA thAya che ke-mahAvratarUpa dhama te pAMca prakArano kahela che, to pachI ahiyAM cAturyAma dharmanuM kathana kevI rIte saMgata-yukta mAnI zakAya ? A zaMkAnuM samAdhAna evuM che ke-ajItanAthathI zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 ___ bhagavatItale tu paJcamahAvratasyopadezena ubhayoH samAvezAdityatazcAturyAmaM dharmamiti gAthAyAM kathitam iyaM ca gAthA mahAvIratIrthAt mAgevopadiSTA iti lakSyate / 'tivihe gaM' trividhena-manaH prabhRtinA manovAkAryarityarthaH 'phAsayaMto' spRzan -pAlayan 'sAmAiyasaMjao' sAmAyikasaMyataH sa khalu nizcayena sAmAyikasayata iti kathyate iti prathamagAthArthaH 1 / 'chettUNa u' chittvA tu 'pariyAga' paryAyam 'porANa' pUrva gRhItacaturmahAvratam 'jo Thavei apANa' yaH sthApayati AtmAnam 'dhammami paMcanAme dharme paJcayAme paJcamahAvatAtmake ityarthaH, 'chedovadvAvaNo sa khalu' 'chedopasthAnaH sa khalu yaH khalu pUrvaparyAyasya caturmahAvratasya chedena svAtmAnaM paJcamahAvrate sthApayati sa chedopasthApanaH pUrvaparyAyacchedopasthApanaM vrateSu yatra tacchedopasthAnaM tadyogAtsAdhurapi chedopasthApana ityarthaH 2 / 'pariharai' pariharati niviMzamAnakAdibhedaM tapa Asevate yaH sAdhuH kiM kurvan tatrAha-'visuddhaM tu paMcajAma aNumeM cAturyAmarUpa dharma kI hI prarUpaNA huI hai tathA prathama tIrthakara aura antima tIrthakara ke zAsana meM pAMca mahAvrata dharma kI prarUpaNA huI hai| isa prakAra se yahAM itvarika aura yAvatkathika donoM sAmAyikoM kA samAveza ho jAtA hai| 'chettUNa u pariyAgaM' ityaadi| pUrva gRhIta caturmahAvratarUpa paryAya kA chedana karake jo apane ko paMcamahAvratarUpa dharma meM sthApita karatA hai vaha chedopasthApanIyasaMyata hai| vratoM meM jahAM pUrva paryAya kA chedana karake naye rUpa se upasthApana hotA hai vaha chedopasthApanIya cAritra hai| isa cAritra ke yoga se sAdhu bhI chedopasthApanIya kaha diyA gayA hai| laIne pArzvanAtha sudhInA rara bAvIsa tIrthaMkaranA tIrthakALamAM cAturyAmarUpa dharmanI ja prarUpaNa thaI che. tathA pahelA tIrthakara ane chelalA tIrthakaranA zAsanamAM pAMca mahAvrata dharmanI prarUpaNa thaI che. A rIte banene samA veza saMgata thaI jAya che. __ 'chettaNa u pariyAgaM' tyahi pahelA dhAraNa karela cAra mahAvatarUpa paryAyanuM chedana karIne potAne je pAMca mahAvratarUpa dharmamAM sthApita kare che. te chedepasthApanIya saMta che. vratamAM jyAM pUrva-pahelAnA paryAyonuM chedana karIne navA rUpathI upasthApana thAya che, te chedo pasthApanIya cAritra che. A cAritranA vegathI sAdhu paNa chedo pasthApanIya kahevAya che. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU01 prathama prajJApanAdvAranirUpaNam 267 taraM dhamma' vizuddham-sarvathA doSavajitaM paJcamahAvratam anuttaram atizayitottaram lokottaramityarthaH dharmam 'tiviheNa phAsayaMto' trividhena-manaH prabhRtinA spRzana Acarati, 'parihAriyasaMjao sa khalu' parihArikasaMyataH sa khalu, pazcayAmamanuttaraM dharma spRzan nirvizamAnakAdibhedaM tapa Asevate sa parihArasaMyato bhavatI syarthaH 3 / 'lomANUveyayaMto' lobhANUn vedayan lobhalakSaNakaSAyANUna vedayan ityarthaH yo vartate 'jo khalu uvasAmao va khavaoya' yaH khalu upazAmakaH cAritraH mohanIyasya athavA kSapakaH 'so' saH 'suhumasaMparAyo' sUkSmasaMparAyaH 'ahakhAyAUNo kiMci' yathArUpatAt kiMcit Uno nyUna:, lobhalakSaNakaSAyANUna vedayan cAritramohanIyasya karmaNa upazAmakaH kSapako vA sAdhuH, yathAkhyatasaMyatAt kiJcinyUnaH sUkSmasaMparApasaMyatanAmako bhavatIti caturthagAthArthaH 4 / 'uvasaMte' ityAdi, 'uvasaMte khINami va upazAnte kSINevA 'jo khalu kammami mohaNijjami' yaH khalu karmaNi mohanIye 'chaumattho va jiNo vA' chadmastho vA nino vA 'ahakkhAo 'pariharai jo visuddha' ityAdi / sarvathA doSa varjita aise pAMca mahAvrata rUpa lokottara dharma kA mana vacana kAya se sevana karatA huA nirvizamAnaka Adi ke bheda se tapa kA AcaraNa karatA hai vaha parihAra saMyata hai| 'lobhANU veyayaMto jo' ityAdi / jo lobha ke aNuoM kA-sUkSma lobhakaSAya kA vedana karatA huA cAritra mohanIya karma kA upazama athavA kSaya karatA hai vaha sUkSma saMparAya saMyata hai yaha yathAkhyAtasaMyata se kizcit nyUna hotA hai| 'upasaMte khIgaMmi' ityAdi / 'pariharai jo visuddhaM' tyAdi sarvathA doSarahita evA pAMca mahAvrata rUpa le ke tAra dharmanuM mana, vacana ane kAyAthI sevana karatA thakA nirvizamAnaka vigere bhedathI tapanuM AcaraNa kare che, te parivAra vizuddha saMyata kahevAya che. 'lobhANU veyayaMto jo' tyahi lebhanA aNuonuM-sUma lebha kaSAyanuM vetana karatA thakA cAritra mehanIya karmane upazama athavA kSaya kare che, te sUmasaM5rAya saMyata kahevAya che. A yathAkhyAta saMyatathI kaMIka nyUna heAya che. 'uvasaMte khIMgaMmi' ityAdi zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 bhagavatIsUtre saMjao sa khalu' yathAkhyAtasaMyataH sa khalu mohanIye karmaNi upazAnte kSINe yaH chadmastho jino vartate sa yathAkhyAtasaMyataH khalu bhavatIti vA paJcamagAthAthaH // 5901 // vedadvAramAha-'sAmAiyasaMnae NaM' ityAdi, mUlam-sAmAjhyasaMjae NaM bhaMte ! saveyae hojjA aveyae hojjA? goyamA! saveyae hojjA aveyae vA hojjA ! jai save. yae evaM jahA kasAyakusIle taheva niravasesaM / evaM chedokTAvaNiyasaMjae vi| parihAravisuddhiyasaMjao jahA pulAo suhamasaMparAyasaMjao ahakkhAo ya jahA NiyaMTho 2 / sAmAiya saMjae NaM bhaMte ! kiM sarAge hojjA vIyarAge hojjA ? goyamA! sarAge hojjA No vIyarAge hojjaa| evaM jAva suhamasaMparAyasaMjae / ahakkhAyasaMjae jahA NiyaMThe 3 / sAmAiya saMjae NaM bhaMte ! kiM Thiyakappe hojjA aTTiyakappe hojjA ? goyamA! Thiya kappe hojjA aTriyakappevA hojjaa| chedokTrAvaNiyasaMjae pucchA goyamA! Thiyakappe hojjA No aTriyakappe hojjA evaM parihAravisuddhiyasaMjae vi| sesA jahA sAmAiyasaMjae 3 / sAmAiyasaMjae gaMbhaMte ! kiM jiNakappe hojjA therakappe hojA, kappAtIte hojjA? goyamA! jiNakappe vA hojjA jahA kasAyakusIle taheva nirvssN| chedovadrAvaNio parihAravisuddhio ya jahA bauso sesA jahA NiyaMThe 4 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kiM pulAe jo mohanIyakarma ke upazAnta athavA kSINa hone para prastha athavA jina hotA hai vaha yathAkhyAta saMyata hai // 401 // pahalA prajJApanA dvAra kA kathana samApta jeo mohanIya karmanA upazAnta athavA kSINa thavAthI chadmastha athavA na hoya che, te yathAkhyAta saMyata kahevAya che. zAstra che pahelA prajJApanA dvAranuM kathana samApta zrI bhagavatI sUtraH 16 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 02 dvitIya vedadvAranirUpaNam 269 hojjA bause jAva siNAe hojjA ? goyamA ! pulAe vA hojjA bause jAva kasAyakusIle vA hojjA No niyaMThe hojjA No siNAe hojjA, evaM chedovAvaNie vi / parihAravisuddhiya saMjae NaM bhaMte! pucchA goyamA ! No pulAe jo bause No paDi sevaNAkusIle hojjA, kasAyakusIle hojjA No niyaMThe hojjA No siNAe hojjA / evaM suhumasaMparAe vi / ahakkhAyasaMjaya pucchA goyamA ! no pulAe hojjA jAva no kasAyakusIle hojjA, NiyaMThe vA hojjA siNAe vA hojjA 5 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kiM paDisevae hojjA, apaDisevae hojA? goyamA ! paDi sevae vA hojjA apaDisevae vA hojjA / jai paDisevae hojjA kiM mUlaguNapaDisevae hojjA sesaM jahA puMlAyassa / jahA sAmAiyasaMjae evaM chedovaTAvaNie vi / parihAravisudviyasaMjae pucchA goyamA ! no paDisebae hojjA apaDi sevae hojjA evaM jAva ahakkhAyasaMjae 6 / sAmAiya saMjae NaM bhaMte! kaisu nANesu hojjA ? goyamA ! dosu bA tisu vA causu vA nANesu hojjA, evaM jahA kasAyakusIlassa taheva cattAri nANAI bhayaNAe, evaM jAva suhumasaMparAe / aha kkhAyasaMjayassa paMcanANAI bhayaNAe jahA nANuddesae / sAmAiya saMjaNaM bhaMte! kevaiyaM suyaM ahijjejjA ? goyamA ! jahanneNaM aTTha pavayaNamAyAo jahA kasAyakusIle / evaM chedovttttaa| vaNie vi / parihAravisuddhiyasaMjae pucchA, gAyamA ! jahanneNaM navamassa putrasa taiyaM AyAravatthu ukkoseNaM asaM punnAI dasapuvAI ahijjejjA | suhumasaMparAya saMjae jahA sAmAiyasaMjaya / ahakkhAya saMjaya pucchA goyamA ! jahanneNaM aTTa pavayaNamAyAo I zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 magavatI sUtre ukkoseNaM codasapuvvAI ahijjejjA suyavairite vA hojjA 7 / sAmAiyasaMjaNaM bhaMte! kiM titthe hojjA atitthe hojjA ? goyamA ! titthe vA hojjA atitthe vA hojjA jahA kasAyakusIle / chedovaTTAvaNie parihAravisuddhie ya jahA pulAe sesA jahA sAmAiyasaMjae 8 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kiM saliMge hojjA annaliMge hojjA gihiliMge hojjA ? jahA pulAe / evaM chedovaTTAvaNie vi / parihAravisudviyasaMjae NaM bhaMte ! kiM pucchA goyamA ! davvaliMgaMpi bhAvaliMgaMpi paDucca saliMge hojjA no annaliMge hojjAno gihiliMge hojjA | sesA jahA sAmAiyasaMjae 9 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kaisu sarIresu hojjA ? goyamA ! tisu vA causu vA paMcasu vA jahA kasAyakusIle / evaM chedovaTrAvaNie vi sesA jahA pulAe 11 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kiM kammabhUmIe hojjA akammabhUmIe hojjA ? goyamA ! jaMmaNaM saMtibhAvaM paDucca kammabhUmIe no akammabhUmIe jahA cause / evaM chedovadvAvaNie vi / parihAravisuddhie ya jahA pulAe sesA jahA sAmAiyasaMjae 11 // sU0 2 // 1 chAyA - sAmAyika saMyataH khalu bhadanta ! kiM savedako bhavet avedako bhavet ? gautama ! savedako vA bhavet avedako vA bhavet / yadi savedakaH, evaM yathA kaSAyakuzIlastathaiva niravazeSam / evaM chedopasthApanIyasaMyato'pi / parihAravizukisayato yathA pulAkaH, sUkSmasaMparAyasaMyato yathAkhyAtasaMyatazca yathA nirgranthaH 2 | sAmAyika saMyataH khalu bhadanta / kiM sarAgo bhavet bItarAgo bhavet ? gautama ! sarAgo bhavet no vItarAgo bhavet / evaM yAvat sUkSmasaMparAyasaMyataH / yathArUpAta saMyato yathA nirgranthaH 3 / sAmAyikasaMyataH khalaH bhadanta ! kiM sthitikalpo bhavet ! asthitakalvo bhavet ? gautama ! sthitakalpo vA bhaveta asthi kalpo vA bhavet / chedopasthApanIyasaMyataH pRcchA gautama ! sthitakalpo bhavet no asthitakalpo bhavet / evaM parihAravizuddhika saMyato'pi zeSA yathA sAmAyika saMyataH / sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta kiM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za015 u.7 su02 dvitIya' vedadvAra nirUpaNam 271 jinakalpo bhavet sthavirakalpo bhavet kalpAtIto bhavet ? gautama ! jinakalpo vA bhavet yathA kaSAyakuzIlastathaiva niravazeSam / chedopasthApanIyaH parihAravizuddhikatra yathA bahuzaH, zeSA yathA nirgranthaH 4 / sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kiM pulAko bhavet bakuzo yAvat snAtako bhavet gautama ! pulAko vA bhavet bakuzo yAvat kaSAyakuzIlo vA bhavet no nirgrantho bhavet no snAtako bhavet evaM chedopasthApanikospi / parihAravizuddhikasaMyataH khalu bhadanta ! pRcchA gautama ! no pulAko no bakuzo no pratisevanAkuzIlo bhavet kaSAyakuzIlo bhavet no niyantho bhavet no snAtako bhavet evaM sUkSmaparAyo'pi / yathAkhyAtasaMyataH pRcchA gautama ! no pulAko bhavet yAvat no kaSAyakuzIlo bhavet nirgrantho vA bhavet snAtako vA bhavet 5 / sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kiM pratisevako bhavet apatisevako bhaveta ? gautama ! pratisevako vA bhavet amati sevako vA bhavet / yadi pratisevako bhavet kiM mUlaguNapratisevako bhavet zeSaM yathA pulAkasya / yathA sAmAyika saMyataH evaM chedopasthApaniko'pi / parihAravizuddhikasaMyataH pRcchA gautama ! no pratisevako bhavet apratisevako bhavet evaM yAvat yathAkhyAtasaMyataH 6 / sAmAyika saMyataH khalu bhadanta ! katiSu jJAneSu bhavet ! gautama ! dvayorvA triSu caturSu vA jJAneSu bhavet evaM yathA -kapAyakuzIlasya tathaiva catvAri jJAnAni bhajanayA, evaM yAvat sukSma saMparAyaH / yathAkhyAtasaMyatasya paJcajJAnAni bhajanayA yathA jJAnodezake / sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kiyat zrutamadhIyIta gautama ! jaghanyena aSTapravacanamAtRH yathA kaSAyakuzIlaH / evaM chedopasthApaniko'pi / parihAravizuddhikasaMyataH pRcchA, gautama ! jaghanyena navamasya pUrvasya. tRtIyamAcAravastu utkarSeNAsaMpUrNAni dazapUNi adhIyIta sUkSmasaMparAyasaMyato yathA sAmAyika saMyataH / yathAkhyAtasaMyataH pRcchA gautama ! jaghanyena aSTapravacanamAtRH, utkarSeNa caturdazapUrvANyadhIyIta zrutavyatirikto vA bhavet 7 / sAmAyikasaMyataH khalu madanta / kiM tIrthe bhavet atIrthe bhavet gautama ! tIrthe vA bhavet atIrthe vA bhavet yathA kaSAyakuzIlaH / chedopasthApanikaH parihAravizuddhikazca yathA pulAkaH, zeSA yathA sAmAyika saMyataH 8 / sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta / kiM svaliGge bhaveta anyaliGge bhavet gRhiliGge bhavet ? yathAputrAkaH, evaM chedopasthApaniko'pi / parihAravizuddhikasaMyataH khalu bhadanta ! pRcchA gautama ! dravyaliGgamapi bhAvaliGga mapi pratIsya svaline bhaveta no anyaliGge bhavet no gRhiliGge bhavet zeSA yathA sAmAyikasaMyataH 9 / sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta / katiSu zarIreSu bhaveta ? gautama ! triSu vA caturSu paJcasu vA yathA kaSAyaku zIlaH / evaM chedopasthA pani ko'pi, zeSA yathA pulAkaH 10 | sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta / kiM karmabhUmau no zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 bhagavatIla akarmabhUmau bhavet karmabhUmau bhavet 1 gautama ! janmasabhAvaM ca pratItya karmabhUmA paSA bkushH| evaM chedopasthApaniko'pi / parihAraviddhikazca yathA pulAkaH zeSA yathA sAmAyikasaMyataH // 2 // TIkA-'sAmAiyasaMjaeNaM bhaMte !' sAmAyikasayataH khalu bhadanta !"f saveyara hojjA aveyae hojjA' kiM savedako bhavet avedako vA bhaveditipaznA, bhagavAnAha -'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'saveyae vA hojA-aveyae vA hojA' savedako vA bhavet avedako vA bhavet sAmAyikasaMyataH savedako bhaved avedako'pi bhaveta navamaguNasthAnake vedasyopazamaH kSayo vA bhavati ato'trAvedako bhavati, etapUrvapattiguNasthAna keSu tu sAmAyikasaMyataH savedako bhavati navamaguNasthAnakaparyantaM dUsarA vedadvAra kA kathana 'sAmAjhyasaMjameNaM bhaMte! ki saveyae hojjA aveyae hojA' ityAdi, TIkArtha-gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'sAmAiyasaMjae gaM bhaMte ! ki saveyae hojjA aveyae hojjA' he bhadanta ! sAmAyika saMyata vevAlA hotA hai ? athavA vedarahita hotA hai ? uttara meM prabhuzrI ne kahA hai-goyamA ! saveyae vA hojjA, aveyae vA hojjA' he mautama ! sAmAyika saMyata vevAlA bhI hotA hai aura vedarahita bhI hotA hai| sAmAyika saMyata nauveM guNasthAnaka taka kahA jAtA hai, veda kA nauveM guNasthAnaka meM upazama athavA kSaya hotA hai / nauveM se nIce ke guNa. sthAnoM meM jaba sAmAyika saMyata rahatA hai taba vaha veda vAlA kahalAtA hai aura nauveM meM vaha usake upazama athavA kSaya kara dene para ave. daka kahalAtA hai| isIliye yahAM uttara meM prabhuzrI ne aisA kahA hai ki have bIjA vedadvAranuM kathana karavAmAM Ave che.- 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kiM saveyae hojjA, aveyae hojjA' yA TI -zrIgotamasvAmI prabhuzrIna me pachayu cha -'sAmAiya saMjae NaM bhaMte ! kiM saveyae hojjA aveyae hojjA' sAvan sAmAyisayata divALA hoya che? athavA veda vinAnA hoya che? A praznanA uttaramAM zrI gItabhasvAmIna 'cha -'goymaa| saveyae vA hojjA, aveyae vA hojjA' 3 gautama ! sAmAyi: sayata vahANA DAya cha, mana vaha vinAnA paNa hoya che. sAmAyika saMyata navamAM guNasthAnaka sudhInAo kahe. vAya che. vedanAone navamAM guNasthAnakamAM upazama athavA kSaya thAya che. navamAMthI nIcenA guNasthAnomAM jyAre sAmAyika saMyata rahe che, tyAre te davALA kahevAya che. ane navamAmAM te vedane upazama athavA kSaya karI zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za0257.702 dvitIya vedadvAranirUpaNam 273 sAmAyikasayatatvasya vyapadezAditi / 'jaha saveyae evaM jahA kasAyakusIle taheba. niravasesaM' yadi savedako bhavet evaM yathA kaSAyakuzIlastathaiva niravazeSa jJAtavyam yadi savedako bhavet ttadA-strIvedo'pi bhavet puruSavedo'pi bhavet napuMsakavedo'pi bhavet avedastu kSINopazAntavedaityarthaH / evaM chedokTThAvaNiyasaMnae vi' evaM sAmA. yikasaMyatavadeva dopasthApanikasaMyato'pi savedako'pi avedako'pi bhavet yadi savedakastadAstrIvadeko bhavediti, navamaguNasthAna ke avedako'pi bhavet chedopasthApanIyasaMyata iti / 'parihAravisuddhikasaMjao jahA pulAe' parihAravizuddhika saMyato yathA pulAkaH, pulAkAdeva parihAravizuddhikasaMyataH puruSavadavedako mavet yaha saveda bhI hotA hai aura aveda bhI hotA hai / 'jaha saveyae evaM jahA kasAyakusIle taheva niravasesaM' yadi vaha saveda-vedasahita hotA hai to isa sambandha meM samasta kathana kaSAyakuzIla ke kathana jaisA jAnanA cAhiye arthAt yadi vaha vedasahita hotA hai to vaha strIvedavAlA bhI ho sakatA hai puruSaveda vAlA bhI ho sakatA hai aura puruSanapuMsaka vedavAlA bhI ho sakatA hai aura yadi vaha aveda-veda rahita hai to vaha upazAntavevAlA ho sakatA hai aura kSINa vedavAlA bhI ho sakatA hai| ___ 'evaM chedovaDAvaNiyasaMjae vi' isI prakAra se chedopasthApanika saMyata bhI veda sahita hotA hai aura veda rahita bhI hotA hai aisA jAnanA cAhiye / yadi vaha vedasahita hai to vaha tInoM vedavAlA ho sakatA hai aura yadi vedarahita hai to vaha nauveM guNasthAna meM avedaka bhI hotA hai| 'parihAravisuddhika saMjao jahA pulAe' parihAravizuddhika saMyata nAkhavAthI avedaka kahevAya che. tethI ja ahiyAM uttara vAkayamAM prabhuzrIe evuM kahyuM che ke te saveda paNa hoya che. ane aveda paNa hoya che. ___'jai saveyae evaM jahA kasAyakusIle taheva niravasesa' ne ta sv:vedasahita hoya te te saMbaMdhamAM saghaLuM kathana kaSAya kuzIlanA kathana pramANe samajavuM. je te saveda hoya te te strIvedavALA paNa hoya che, ane puruSa davALA paNa hoya che, tathA napuMsaka vedavALA paNa hoya che. ane je te veda vinAnA hoya te te upazAnta vedavALA hoI zake che. ane kSINa veda. pANADA cha. 'evaM chedovadvAvaNiyasaMjae vi' se prabhArI aiho5. sthApanIya saMyata paNa vedasahita hoya che. ane vedarahita paNa hoya che. tema samajavuM. je te vedasahita hoya te te traNe vedavALA hoI zake che. ane je yaha vinAnA DAya to ta navA zuzsthAnamA ave pAya che. 'parihArasiddhikasaMjao jahA pulAe' parihAra vizuddhi sayatamA vahanu uthana pasA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 bhagavatI sUtre puruSanapuMsaka vedako vA bhavediti kRtrima napuMsakaityarthaH / ' muhumasaM parAyasaMjao ahakvAyasaMjao ya jahA niyaMThe' sUkSmasaMparAyasaMyato yathAkhyAtasaMyatazca yathA nigranyaH kSINopazAntavadetvenA'vedaka eva bhavatItyarthaH / iti vedadvAram || atha rAgadvAraM tRtIyam - 'sAmAiyasaMjara NaM bhaMte !" sAmAyika saMyataH khalu bhadanta | 'kiM sarAge hojjA bIyarAge hojjA' kiM sarAgo bhavet vItarAgo vA bhavediti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'sarAge hojjA no vIyarAge hojjA' sarAgo bhavet sAmAyikasaMyatasya rAgavazvameva na tu rAgarAhityamiti bhAvaH / ' evaM jAna suhUmasaMparAyasaMjae' evaM meM veda kA kathana pulAkokta veda ke kathana jaisA jAnanA cAhiye / arthAt parihAra vizuddhika saMyata puruSavedaka bhI hotA hai aura puruSa napuMsaka vedaka bhI hotA hai| puruSa napuMsaka kA matalaba kRtrima napuMsaka se hai| 'sumasaMparAyasaMjao ahakkhAya saMjao ya jahA niyaMTe' nirgrantha ke jaise sUkSmasaMparAya saMyata aura yathAkhyAtasaMvata bhavedaka hI hote haiM kyoM ki ye upazAntavedavAle aura kSINavedavAle hote haiM veda dvAra samApta 2 / tRtIya rAgadvAra kA kathana 'sAmAiyasaMjara NaM bhaMte kiM sarAge hojjA, vIyarAge hojjA' he bhadanta ! sAmAyika saMyata kyA sarAga hotA hai athavA vItarAga hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! sarAge hojjA, no bIyarAge hojjA' he gautama! sAmAyikasaMyata sarAga hotA hai, vItarAga nahIM hotA hai / ' evaM jAva suhRmasaMparAya saMjae' isI prakAra se kanA sabaMdhamAM kahela vedanA kathana pramANe samajavu joie. arthAt parihAra vizuddhika sayata, purUSa vaidaka paNa hAya che, ane purUSa napuMsaka vedaka pazu hoya che. pu3Sa napuMsau bheTate hRtrima napuMsa thepramANe samanvu', 'suhupa saMparAyasaMjao ahakkhAyasaMjao ya jahA niyaMThe' nirthandhanA uthana prabhA sUkSma sauMparAya sayata ane yathAkhyAta sayata avedakaja DAya che. kemake teo upazAMta vedavALA ane kSINu vedavALA hAya che. khIjuM vedadvAra samApta ! trIjA rAgadvAranuM kathana 'sAmAiya saMjaya NaM bhaMte! kiM kharAge hojjA, vIyarAge hojjA' De bhagavan sAmAyika sayaMta zu' sarAga hoya che ? athavA vItarAga haiya che ? A praznanA uttarabhAM aluzrI he che - 'goyamA ! sarAge hojjA, no vIyarAge hojjA' De gautama | sAmAyika saMyaMta sarAga hoya che, vItarAga hotA nathI. 'eSa' jAva zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mamevazAnti kA ThIkA za025 3,7 sU02 caturtha kalpadvAranirUpaNam 275 yAvat kSamasaMparAyasa pataH, yAvatpadena chachopasthApanIyaparihAravizudikasaMyaptayo. grahaNaM bhvti| tathA ca dopasthApanikapariyAvizuddhikasUkSmasaMparAyasaMpatA rAgavanta eva bhavanti na tU vItarAgA bharantIti bhAvaH / 'adara bAyasaMjae jahANiyaMThe' yathArUpAvasaMpato yathA niyo-ninyavad yathArUpAtasaMyato no sarAgaH kintu gItarAga eva bhavediti tRtIyadvAram 3 / atha caturthakalpadvAramAha-'sAmAie paM bhate ! kiM Thiyakappe hojamA aSTriyakappe homA' sAmAyikasayatA khaza bhadanta ! ki sthitakalpo bhavet asthitakalpo bhavediti praznaH / bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'Thiyakappe vA hojjA aSTriyakarape vA hojA' sthitakalpo vA bhavet sAmAyikasaMyato'sthitakalpo vA bhvediti| 'chedovadvAvaNiyasaMmaya. pucchA' chadopasthApanIyasaMyataH khalu bhadanta ! kiM sthita chenopasthApanIya saMyata, parihAravizaddhikasaMpata aura sUkSma saMparAya saMyasa ye saba bhI sarAga hote haiM-vItarAga nahIM hote haiM 'ahavAlAyasaMjae jahA NiyaMThe' yathAkhyAtasaMyata nirgandha ke jaise vItarAga hI hotA hai| tIsarA rAgadvAra samApta / cothA kalpahAra kA kathana 'sAmAghasaMjae parNa bhaMte / kiThiyakappe hojjA, aDiyakappe hojanA' he bhadanta ! sAmAyikasaMgata kyA sthitakalpavAlA hotA hai athavA asthitakalpacAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! 'Thiyakrappe vA hojjA, aSTriyakappe vA hojjA' he gautama ! sAmAyikasaMyata sthitakalpadhAlA bhI hotA hai aura asthimakalpavAlA bhI hotA hai| 'chedocavAvaNiyamaMjae pucchA' he bhadanta ! chedopasthApanIyasayata kyA suhamasaMparAyasa name' me pramANa 5305nIya saMyata, parivAra vizuddhi saMyata ane zretha sayata e saghaLA sarAga hoya che. vItarAga hitA nathI. 'anAyasaMjapa sahA Niye hai' yathAyAta sayata ninthanA ana prabhAta pItAya cha, savAra sabhAsa.. have cothA kapatranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAzyasaMjae NaM bhaMte ! kiM Thiyakappe hojA anuthakappe pAjA' . bhagavana sAmAyika saMyata zuM sthita kapavALA deya che athavA asthita kapavALA hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvA ane kahe che ke'gormaa ! diyakA vA hojjA, aTTiyakApe vA hojjA' gautama ! sAmAthi saMprata citAvALA paNa hoya che, ane asthita kalpavALA paNa hoya che. chedoyaTAvaNiyasaMjapa pucchA' ke sapana yApanAyata zu. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 bhagavatIsare kalpo bhavet asthitakalpo vA bhavediti prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'Thiyakappe hojjA' chedopasthApanIyasaMyataH sthitakalpo bhavet 'no aTThiyakappe hojjA' no asthitakalalo bhavet asthitakalpohi madhyamajinamahAvidehajinAnAM tIrthe bhavati nAnyatra bhavati tatra ca chedopasthApanIyaM cAritraM na bhavatIti bhAvaH / 'evaM parihAravimuddhiyasaMjae vi' evam-chedopasthApanIyasaMyatavadeva parihAvizuddhikasaMyato'pi sthitakalpa eva bhavati no asthitakalpo bhavatIti / 'sesA jahA sAmAiyasaMjara' zeSA:-sUkSmasaMparAyayathAkhyAtasaMyatA yathA sAmAyikasaMpata stathaiva sthitakalyA vA bhaveyurasthitakalpA vA bhaveyuriti / sthitakalpavAlA hotA hai ? athavA asthitakalpavAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! Thiyakappe hojjA, no aTTiyakappe hojjA' he gautama ! chedopasthApanIyasaMyata sthitakalpavAlA hotA hai, asthitakalpa vAlA nahIM hotA hai ? asthitakalpa madhyama ajitanAtha se lekara pArzva nAtha taka bAvIsa jinoM ke evaM mahAvideha jinake tIrtha meM hotA hai aura vahAM chedopasthApanIya cAritra nahIM hotA hai| isaliye chedopasthApanIyasaMyata ke asthita kalpa nahIM hotA hai / 'evaM parihAravisuddhiyasaMjae vi' isI prakAra se parihAravizuddhikasaMyata bhI sthita kalpavAlA hI hotA hai, asthitakalpavAlA nahIM honA hai| 'sesA jahA sAmAyasaMjae' sUkSmasaMparAyasaMyata evaM yathAkhyAtasaMyata, ye donoM sAmAyikasaMyata ke jaise sthitakalpavAle bhI hote haiM aura asthitakalpavAle bhI hote haiN| sthitakalpavALA hoya che? ke asthita kalpavALA hoya che? A praznanA utta2maa prabhuzrI cha -'goyamA ! Thiyakappe hojjA, no aTriyakappe hojjA' hai gatama! depasthAnIya saMyata ritikalpavALA hoya che, asthita ka95vALA hetA nathI. aritikalpa madhyanA ajItanAthathI laIne pArzvanAtha sudhI bAvIsa jInene ane mahAvideha jInanA tIrthamAM hoya che. ane tyAM chepasthApanIya cAritra hotuM nathI. tethI chedo pasthAnIya saMyatane asthita ka95 tu nathI. 'eva parihAravimuddhiyasaMjae' or pramANe parikSA2 vizuddhi saMyata paNa sthitaka9pavALA ja heya che. asthita kalpavALA detA nathI. 'sesA jahA sAmAiyasaMjae' sUkSma s52||y sayata bhane yathAjyAta sayata e banne sAmAyika saMyata pramANe sthitakalpavALA paNa hoya che, ane asthitaka5vALa paNa hoya che. zrI bhagavatI sUtra: 16 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU02 caturtha kalpadvAranirUpaNam 277 'sAmAiyasaMjae Ne bhaMte!' sAmAyikasayataH khalu bhadanta ! 'ki jiNakappe hojjA therakappe hojjA-pAtIte hojjA' kiM jinakalo bhavet athavA sthavirakalpo bhavet kalpAtIto bhavediti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'jiNakappe vA hojjA jahA kasAyakusIle taheva niravasesaM' jinakalpo vA bhavet sAmAyikasaMyataH yathA kaSAyakuzIlastathaiva niravazeSaM sarvamapi atra jJAtavyam jinakalpo vA bhavet sthavirakalpo vA bhavet kalpAtIto vA bhavediti bhAvaH / 'chedobaTThAvaNio parihAravisuddhio ya jahA bauso' chedopasthApanIyaH parihAravizuddhikazca yathA bakuzaH, bakuzavadeva imau jJAtavyau jinakalyau vA bhavetAm sthavirakalpau vA bhavetAm no kalpAtIlAvimau bhavetAmiti bhAvaH / eteSAmarthAH 'sAmAjhyasaMjae NaM bhaMte ! kiM jiNakappe hojjA' therakappe hojjA' he bhadanta ! sAmAyikasaMyata jinakalpavAlA hotA hai ? athavA sthavirakalpa. vAlA hotA hai ? athavA 'kappAtIte hojjA' kalpa se atIta hotA haikalpa rahita hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jiNakappe vA hojjA, jahA kasAyakusIle taheva niravase saM' he gautama ! sAmAyika saMyata jinakalpavAlA bhI hotA hai ityAdi samasta kathana kaSAyakuzIla ke kathana jaisA jAnanA cAhiye / tathA ca-sAmAyikasaMyata kaSAyakuzIla ke jaisA jina kalpavAlA bhI hotA hai, sthavira kalpavAlA bhI hotA hai aura kalpAtIta bhI hotA hai / 'chedovaTThAvaNiyoM parihAraviludhio ya jahA pAuso' chedopasthApanIyasaMyata aura parihAravizuddhikasaMyata bakuza ke jaisA jinakalpavAle bhI hote haiM, sthavirakalpavAle bhI hote haiM para 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kiM jiNakappe hojjA, therakappe hojA' hai bhagavana sAmAyika saMyata janakalpavALA hoya che? athavA sthavira kalpavALA DAya cha ? athavA 'kappAtIte hojjA' 5thI matIta DAya ? mA praznAlA uttama prabhuzrI che ,-'goyamA! jiNakappe vA hojjA, jahA kasAyakusIle taheva niravasesa' 8 gautama ! saamaa4isaMyata janakalpavALA paNa hoya che. ItyAdi saghaLuM kathana kaSAya kuzIlanA kathana pramANe samajavuM joIe. tathA sAmAyika saMyata kaSAya kuzIla pramANe janakalpavALA paNa hoya che. sthavira ka9pavALA paNa hoya che. ane kalpAtIta soya che chedovaTThovaNiyo parihAravisuddhisoM ya jahA bauso' cheho55thA. panIya saMyata ane parihAra vizuddhika saMyata bakuzanA kathana pramANe jIna kupavALA paNa hoya che, sthavira ka9pavALA paNa hoya che. paraMtu kapAtIta zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra78 bhagavatIsUtre pulAkapakaraNIye SaSThoddezake drssttvyaaH| 'sesA jahA NiyaMThe zeSau-makSmasaMparAyayathAkhyAtau yathA nirgranthaH, no jinakalpe etau bhavataH, na vA sthavirakalpe bhavataH kintu kalpAtItau bhavataH nirgranthavadeveti bhAvaH 4 / paJcamaM cAritradvAramAzrityedAcyate'sAmAjhyasaMjae NaM bhaMte !' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! 'kiM pulAe hojjA bause jAva siNAe hojjA' kiM pulAko bhavet bakuzo yAvat snAtako bhavet yAvatpadena pratisebanAkuzIlakaSAyakuzIlanirgranthAnAM grahaNaM bhavati, tathA ca he bhadanta ! sAmAyikasaMyataH pulAko bhavet bakuzo vA pratisevanA kuzIlo vA, kaSAyakuzIlo vA nigrantho vA snAtako vA bhavediti prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama! 'pulAe cA hojjA bause jAva kasAyakusIle vA hojjA' pulAko vA bhavet kalpAtIta nahIM hote haiM / inakA artha pulAka ke prakaraNavAle chaThe uddezaka meM dekhalenA cAhiye / 'sesA jahA NiyaMThe' sUkSmasaMparAyasaMyata aura yathAkhyAtasaMyata nirgrantha ke jaile kalpAtIta hI hote haiN| ye na stha. virakalpavAle hote haiM aura na jinakalpavAle hote haiN| caturthadvAra samApta / pAMcavAM cAritrabAra 'sAmAjhyasaMjae NaM bhaMte ! ki pulAe hojjA, bause jAva siNAe holA' he bhadanta ! sAmAyikasaMyata kyA pulAka hotA hai ? athavA bakuza hotA hai ? athavA yAvat snAtaka hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! pulAe vA hojjA, bause jAva kasAyakusIle vA hojjA, no niyaMTe hojjA, no siNAe hojjA' he gautama ! sAmAyika hotA nathI. A bAbatanuM vizeSa kathana pulAkanA prakaraNavALA chaThThA udezAmAM nasanama. sesA jahA NiyaMThe' sUkSma sarAya sayata bhane yathA. khyAta saMyata nirgasthanA kathana pramANe kapAtIta ja hoya che. teo sthavira ka95vALA hotA nathI. ane janakalpavALA paNa hotA nathI. cethuM ka95dvAra samApta che have pAMcamuM cAritradvAra kahevAmAM Ave che. 'sAmAjhyasaMjame gaM bhaMte ! ki' pulAe hojjA, bause jAva siNAe hojA' he bhagavana sAmAyika saMyata zuM pulAka hoya che? athavA bakuza hoya che ? athavA yAvata snAtaka hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne se che -'goyamA ! pulAe vA hojjA, bause jAva kasAyakusole vA hojjA, zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 02 paJcama cAritradvAranirUpaNam bakuzI yAvat kaSAyakuzIlo vA bhavet yAvatpadena prati sevanAkuzIlasya saMgraha:, pulAkAdArabhya kaSAyakuzIlarUpaH sAmAyikasaMyato bhavedityarthaH / 'No niyaMThe hojjA No siNAe hojjA' no nirgrantho bhavet no vA snAkarUpo bhavet / 'evaM chedovadvAvaNie vi' evaM sAmAyikasaMyatavadeva chedopasthApanIyasaMyataH pulAko vA bhavet kuzo vA bhavet pratisevanAkuzIlo vA bhavet kaSAyakuzIko vA bhavet na tu nirmantho bhaveta na vA snAtako bhavet iti bhAvaH / 'parihAravisuddhiya saMjaeNaM bhaMte! pucchA' parihAravizuddhikasaMyataH khalu bhadanta ! kiM pulAko bhavet yAvat snAtako bhavediti pRcchA - praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA ' he gautama! 'no pulAe no bause no paDi sevaNAkumIle hojjA' no pulAko no bakuzo no pratisevanAkuzIlo bhavet parihAravizuddhikasaMyataH kintu 'kasAyakutIle saMyata pulAka bhI ho sakatA hai bakuza bhI ho sakatA hai yAvat kaSAyakuzIla bhI ho sakatA hai parantu vaha nirgrantha nahIM hotA hai aura ma snAtaka hI hotA hai| 'evaM chedovadvAvaNie vi' sAmAyikasaMgata ke jaisA hI chedopasthApanIyasaMyata bhI pulAka ho sakatA hai, bakuza ho sakatA hai pratisenAkuzIla ho sakatA hai kaSAyakuzIla bhI ho sakatA hai| paraMtu vaha nirgrantha athavA snAtaka nahIM ho sakatA hai| 'parihAravisuddhiya saMjae NaM bhaMte! pucchA' he bhadanta ! parihAravizudviksaMyata kyA pulAka hotA hai ? yAvat snAtaka hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! no pulAe no bause no paDisevaNAkusIle hojjA' he gautama ? parihAravizuddhisaMyata na pulAka hotA hai na vakuza hotA hai aura na pratisevanAkuzIla hotA hai / kintu vaha no niyaMThe hojjA no siNAe hojjA' De gautama ! sAmAyiGa saMyata yuvA paNa hAI zake che, akuza paNa hAI zake che, kaSAyakuzIla paNuM hAI zake che, parantu nigrantha hAi zakatA nathI. tathA snAtaka paNa hAI zakatA nathI. 'eva' cheovadvAvaNie vi' sAmAyika saMyaMtanI nesana chehopasthApanIya saMyaMta pazu pulAka hAI zake che, makuza hAi zake che, pratisevanA kuzIla hAi zake che. kaSAya kuzIla paNa hAI zake che. paraMtu teo nigrantha athavA snAtaka thA zatA nathI. 'parihAravisuddhiyasaMjaraNaM pucchA' he bhagavan parihAra vizuddhivALA sayatA zuM pulAka hAi zake che ? yAvat snAtaka hAi zake che ? yA praznamA uttaramA praluzrI gautamasvAmIne uDe che ! - 'goyamA ! no pulAe no bause no paDisevaNAkusIle hojjA' he gautama! parihAra vizuddhi saMyaMta pulAka hAtA nathI, tema akuza paNa hAtA nathI tathA pratisevanA kuzIla pazu zrI bhagavatI sUtra : 16 21 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 280 __bhagavatImatre hojA' kaSAyakuzIlarUpo bhaveta 'No NiyaMThe hojjA No siNAe hojjA' no niryayo bhavet no snAtako bhavet parihAravizuddhikasaMyato na pulAkabakuzapatisevanAkuzIlanimranthasnAtakarUpo bhavati kintu kaSAyakuzIlarUpa eva kevalaM bhavatIti bhAvaH / 'evaM muhumasaMparAe vi' evaM-parihAravizuddhikasaMyatavadeca sUkSmasaMparAyasaMyato'pi pulAkabakuzapratisevanAkuzIlaninthisnAtakasvarUpo na bhavati kintu kaSAyakuzIlarUpazca bhavatIti bhAvaH 'ahakvAyasa nae pucchA' yathArakhyAta saMyataH khalu bhadanta ! ki pulAko bhavet vakuzo bhavet pratisevanAkuzIlo bhaves phasAyakuzIlo vA bhaveva nirgrantho vA bhavet snAtako vA bhavediti pRcchA'kasAyakusIle hojjA' kaSAyakuzIla hotA hai 'No NiyaMThe hojjA, jo siNAe hojjA' vaha nigraMtha nahIM hotA hai aura na snAtaka hotA hai| tAtparyakahane kA yahI hai ki parihAravizuddhika saMyata na pulAka rUpa hotA hai, na bakuzarUpa hotA hai, na pratisevanAkuzIlarUpa hotA hai na nigrandharUpa hotA hai aura na snAtakarUpa hotA hai kintu kevala kaSAyakuzIlarUpa hI hotA hai| 'evaM suhamasaMparAe vi' parihAravizuddhikasaMyata ke jaise hI sUkSmasaMparAyasaMyata bhI pulAka, bakuza, pratisevanAkuzIla, nigraMtha aura snAtakarUpa nahIM hotA hai| kintu kaSAyakuzIla rUpa hI hotA hai / 'ahakkhAyasaMjae pucchA' he bhadanta ! yathAkhyAtasaMyata kyA pulAka hotA hai ? athavA vakuza rUpa hotA haiM ? athavA pratisevanA. kuzIlarUpa hotA hai ? athavA kaSAyakuzIla rUpa hotA hai ? athavA nirgranya rUpa hotA hai athavA snAtakarUpa hotA hai ? uttara meM pramuzrI khAtA nathI. paraMtu te 'kasAyakusIle hojjA' pAyAzIsa ya che. 'No NiyaThe hojjA, No siNAe hojjA' te ni-2 DA nathI tathA snAta: 55 hotA nathI. kahevAnuM tAtparya e che ke-parihAra vizuddhika saMyata pulAka rUpa hetA nathI. tathA bakuza rUpa paNa kahetA nathI. temaja pratisevana kuzIla rUpa hetA nathI. ane nigraMtha rUpa hotA nathI. tathA sanAtaka rUpa paNa hatA nathI. 5231 // 4Aya 35 4 utya cha, 'evaM suhumasaMparAe vi' parihAra vizuddhi saMyata pramANe ja sUkama saM5rAya saMyata paNa mulAka, bakuza, pratisevana kuzIla nirgastha ane snAtaka rUpa hotA nathI paraMtu kaSAya kuzIla 35 // DAya che. 'ahavAyasaMjae pucchA' bhagavan yathAbhyAta sayata zu pulAka hoya che? athavA bakuza rUpa hoya che? athavA pratisevanA kuzIla rUpa hoya che? athavA kaSAya kuzIla rUpa hoya che? athavA ninya hoya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU02 SaSThaM pratisevanAdvAranirUpaNam 281 praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no pulAe hojjA' mo pulAko bhavet pulAkarUpo yathAkhyAtasaMyato na bhavet 'jAva no kasAyakusIle hojjA' yAvat no kaSAyakuzIlarUpo yathAkhyAtasaMyato bhavet yAvatpadena bakuzapatisevanAkuzIlayoH saMgrahastathA ca yathAkhyAtasaMyato no pulAkarUpo bhavet na vA yakuzarUpo bhavet na vA patisevanAkuzIlarUpo bhavet na vA kaSAyakuzIlarUpo bhaveda kintu 'NiyaMThe vA hojjA 'siNAe vA hojjA' nirgrantharUpo vA bhavet snAtakarUpo vA bhavet yathAkhyAtasaMyata iti cAritradvAram 5 / SaSThaM pratisevanAdvAramAha-'sAmAiyasaMjae gaM' ityAdi, 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! 'kiM paDisevae hojA apaDisebae hojjA' kiM pratisevakaH-cAritrasya virAdhako bhavet athavA apati sevakazcAvirAdhako vA kahate haiM-'goyamA ! no pulAe hojjA 'jAva no kasAyakusIle hojjA' he gautama ! yathArUpAtasaMyata na pulAkarUra hotA hai aura na yAvat kaSAya kuzIlarUpa hotA hai| yahAM yAvat zabda se Sakuza aura pratisevanAkuzIla ina do padoM kA saMgraha huA hai| tathA ca-yathAkhyAta saMyata na pulAkarUpa hotA hai, na bakuzarUpa hotA haiM, na pratisevanAkuzIla rUpa hotA hai aura na kaSAyakuzIlarUpa hotA hai kintu vaha nirgrantharUpa hotA hai athavA snAtaka rUpa hotAhai / cAritradvAra samApta 5 / chaTThA pratisevanA dvAra / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte !' he bhadanta ! sAmAyikasaMgata 'kiM paDisevae hojjA, apaDisevae hojanA' kyA pratisevaka hotA hai ? athavA apratisevaka hotA hai ? pratisevakakA artha hai cAritra kI virAdhanA karane vAlA aura apratisevaka kA artha hai cAritra kI virAdhanA nahIM cha 1 mA prazna uttaramA prasuzrI 4 cha -'goyamA ! no pulAe hojjA jAva no kasAyakusIle hojjA' gautama ! yathANyAta sayata purA 35 DAtA nathI. tathA bakuza rUpa hotA nathI ane pratisevana kuzIla rUpa hotA nathI. ane kaSAya kuzIla rUpa paNa letA nathI. paraMtu teo nigraMtha rUpa ja hoya che. athavA snAtaka rUpa hoya che. A rIte A cAritradvAra kahyuM che. cAritradvAra samApta 5 che have cha pratisevanA dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! 8 sapan sAmAyiH sayata 'ki paDisevae hojjA, apaDisevara hojjA' pratise14 hAya ? 3 apratiseva hAya cha? pratisevakano artha cAritranI virAdhanA karavAvALo e pramANe che. ane apratisevakano artha cAritranI virAdhanA na karavAvALo arthAt ArAdhaka e zrI bhagavatI sUtra: 16 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 bhagavatIstre bhavediti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'paDisevae yA hojjA' pratisevako vA-cAritrasya virAdhako vA bhavet 'apaDisebara vA hojjA' apratisevako vA-cAritrasyAvirAdhako vA bhavet, 'jai paDisevae hojjA' yadi pratisevako bhavettadA 'ki mUlaguNapaDisevae hojjA' kiM mUlaguNapatisevako bhavet, cAritrasya mUlaguNA:-prANAtipAtaviramaNAdipaJcamahAvatalakSaNAsteSAM virAdhako bhavet athavA cAritrasya ye uttaraguNA:-pratyAkhyAtAdikA steSAM virA. dhako bhavediti avAntaramaznaH, uttaramAha-'sesa' ityAdi, 'sesaM jahA pulAgassa' zeSam-kathitavyatiriktaM yathA pulAkapakaraNe yat kathitaM tadeva ihApi jJAtavyam nayAhi tatratyaM prakaraNam-sAmAyikasaMyataH pratiseko bhavet apratisebako vA bhaven yadi patisevako bhavet tadA-mUlaguNapatisevako vA bhavet uttaraguNa prati. karane vAlA-ArAdhaka, uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! paDisevae vA hojjA apaDisevae vA hojjA' he gautama ! sAmAyikasaMyata cAritra kA virAdhaka bhI hotA hai aura avirAdhaka-ArAdhaka-bhI hotA hai| 'jai paDisevae hojjA, kiM mUlaguNapaDisevae hojjA' yadi vaha pratisevaka hotA hai to kyA vaha cAritra ke mUlaguNa jo pANAtipAtaviramaNa Adi pAMca mahAvata haiM unakA virAdhaka hotA hai ? athavA cAritra ke uttaraguNa jo pratyAkhyAna Adi haiM unako virAdhaka hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- sesaM jahA pulAgasta' he gautama ! isa sambandha meM zeSa kathana pulAka ke prakaraNa meM jaitA kahA gayA hai-vaisA jAnanA caahiye| vahAM kA vaha prakaraNa isa prakAra se hai ? sAmA. prabhA cha, mA praznamA uttaramA pramuzrI he cha -'goyamA ! paDisevae vA hojjA, apaDisevae vA hojjA' hai gotama ! sAmAyi saMyata yAtrinA virAdhaka paNa hoya che. ane ArAdhaka paNa hoya che. arthAt bane 12 // ya che. 'jai paDisevae hojjA, ki mUlaguNapaDisevae hojjA' je te pratisevaka hoya che, te zuM te cAritranA mULaguNu je prANAtipAta viramaNa vigere pAMca mahAvrata che, teno virAdhaka hoya che? athavA cAritranA je uttaraguNa rUpa pratyAkhyAna vigere che, tene virAdhaka DAya cha 1 mA prazna uttaramA suzrI gautamasvAmIna cha hai-'sesa jahA pulAgarasa' he gautama ! ma sadhamA mADInu thana YkhAnA 5321mA 2 pramANe kahyuM che, eja pramANe samajI levuM, tyAMnuM te prakaraNa A pramANe zrIgautamasvAmI pUche che ke-he bhagavana sAmAyika saMyata pratisevaka hoya che ? athavA apratisevaka hoya che? je te pratisevaka hoya che, te zuM te mULagunA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU22 SaSThaM pratisevanAdvAranirUpaNam 283 sevako vA bhavet tatra mUlaguNAn mANAtipAtaviramaNAdIn virAdhayan pazcA. nAmapi AzrayANAM prANAtipAtAdinAm anyatamaM seveta uttaraguNAn virAdhayan dazavidhasya pratyAkhyAnasyAnyatamaM pratiseveta iti / 'jahA sAmAiyasaMjae evaM chedovaTThAvaNievi' yathA sAmAyikasaMyata evaM chedopasthAnIyasaMyato'pi cAritrasya. pratisevako bhavet apatisekako vA bhavet yadi pratisevakastadA mUlaguNAnAM pratisevaka uttaraguNAnAmapi pratisevako virAdhako bhaven mUlaguNam-ahiMsAdikaM virAdhayan pazcAnAmAzrayANAmanyatama pratiseveta uttaraguNAnAM virAdhako bhavan dazavidhapatyAkhyAnasyAnyatamaM pratiseveta virAdhayediti bhAvaH / 'parihAravimuddhiya yikasaMyata pratisevaka hotA hai ? athavA apratisevaka hotA hai ? yadi vaha pranisevaka hotA hai to kyA vaha mUlaguNoM kA pratisevaka hotA hai athavA uttaraguNoM kA-prANAtipAtaviramaNa AdikoM kA virAdhaka hotA hai to vaha prANAtipAta Adi pAMca AzravoM meM se kisI eka Azrava kA pratisevaka ho jAtA hai aura yadi vaha uttaraguNoM kA virAdhaka hotA hai to aisI sthiti meM vaha dazapakAra ke pratyAkhyAna meM se kisI eka pratyAkhyAna kA prati sevaka ho jAtA hai 'jahA sAmAjhyasaMjae evaM chedovaThThAvaNie vi' sAmAyika saMgata ke jaise chedopasthApanIyasaMyata bhI cAritra kA pratisevaka honA hai aura apratisevaka hotA hai| yadi vaha pratisevaka hotA hai to vaha mUlaguNoM kA bhI prati. sevaka hotA hai aura uttara guNoM kA bhI pratisevaka-virAdhaka hotA hai| mUlaguNoM kA virAdhaka hone para vaha pAMca AzravoM meM se kisI eka Azrava kA sevaka hotA hai aura uttaraguNoM kI vidhinA meM vaha daza prakAra ke pratyAkhyAnoM meM se kisI eka pratyAkhyAna kA virAdhaka hotA pratisevaka hoya che ? ke uttaraguNAnA pratisevaka hoya che? jo te mUlaguNonA eTale ke prANAtipAta viramaNa vigerenA virAdhaka hoya che, te te prANAtipAta vigere pAMca A paikI kaI eka AnsavanA sevanArA hoya che. ane je te uttaragaNenA virAdhaka hoya che, to e sthitimAM te dasa prakAranA pratyAkhyAna paikI pae se pratyAbhyAnanA pratiseyara hoya che. 'jahA sAmAiyasaMjae evaM chedovadAvaNie vi' sAmAyi4 saya 4thana pramANe chahopasthApanIya saMyata 55 cAritranA pratisevaka hoya che, ane apratisevaka paNa hoya che, je te pratisevaka hoya che, te te mUlaguNenA paNa pratisevaka hoya che, ane uttara guNanA paNa pratisevaka hoya che. arthAt virAdhaka hoya che. mUlaguNonA virAdhaka thAya tyAre te pAMca Asrava paikI kaI eka AsravanA sevanAra hoya che. ane uttaraguNenI virAdhanAmAM te dasa prakAranA pratyAkhyAna paikI koI paNa zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 bhagavatIsUtre saMjae pucch|' parihAravizuddhikasaMyataH khalu bhadanta ! ki pratisevako bhavet virAdhako bhavet cAritrasyApratisevako'virAdhako vA bhavet cAritrasyeti pRcchAprazna: bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'no paDisevae hojjA apaDisevae hojjA' parihAravizuddhikasaMyato no pratisevako bhavet na bhavet cAri. asya virAdhakaH kintu cAritrasyApatisevako'virAdhako bhavediti / evaM jAva ahakkhAyasaMjae' evaM yAvad yathAkhyAtasaMyataH, evam-parihAravizuddhikasaMyatavadeva yAvat yathAkhyAtasaMyatazcAritrasya pratisevako na bhavet kintu apratisevako'virAdhaka eva bhavet ArAdhaka ityarthaH, atra yAvatpadena sUkSmasaMparAyasaMyatasya grahaNaM bhavati sUkSmasaMparAsaMyato'pi no pratisevako bhavedapitu cAritrasya apatisevaka eva bhave. diti bhAvaH / iti pratisevanAdvAram 6 / hai| 'parihAravisuddhisaMjae pucchA' he bhadanta ? parihAravizuddhikasaMyata kyA cAritra kA virodhaka hotA hai ? athavA avirAdhaka-ArAdhaka hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! no paDisevae hojjA, apaDisevae hojjA he gautama ! parihAravizuddhikasaMyata cAritra kA virAdhaka nahIM hotA hai kintu vaha avirAdhaka-cAritra kA ArAdhaka hotA hai / 'evaM jAca ahakkhAyasaMjae' isI prakAra se yathAkhyAtasaMyata bhI cAritra kA virAdhaka nahIM hotA hai kintu avirAdhaka hotA hai| yahAM yAvatpada se sUkSmasaMparAyasaMyata kA grahaNa huA hai| kyoMki sUkSmasaMparAyasaMyata bhI apane cAritra kA virAdhaka nahIM hotA hai kintu avirA. dhaka-ArAdhaka hI hotA hai| pratisevanAdvAra samApta 6 / se pratyAbhyAnanA virAdha hAya che. 'parihAravisuddhisaMjae pucchA' hai bhagavana parihAra vizuddhika saMyata zuM cAritranA virAdhaka hoya che athavA avirAdhaka-ArAdhaka hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe che ke'goymaa! noM paDisevae hojjA, apaDisevae hojjA' hai gautama! parivAra vizuddhika saMyata cAritranA virAdhaka hotA nathI. paraMtu te avirAdhaka arthAta cAritranA ArAdhaka hoya che. _ 'eva jAva ahakkhAyasaMjae' me pramANe yathANyAta saMyata 5 cAritranA virAdhaka hotA nathI. paraMtu avirAdhaka hoya che. ahiyAM yAvatpadathI sUmi saMparaya saMyata grahaNa thayela che. kemake sUma saM5rAya saMyata paNa pitAnA cAritrane virAdhaka hatA nathI, paraMtu avirAdhaka-ArAdhaka ja hoya che. e rIte A pratisevanA dvAra kahyuM che. pratisevanAdvAra samApta, zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU02 saptama jJAnadvAranirUpaNam 285 atha saptamaM jJAnadvAramAha-'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kaisu nANesu hojjA' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! katiSu jJAneSu bhavet katipakArakajJAnavAn bhavatIti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! dosu vA-tisu vA-causu vA nANesu hojjA' dvayorvA triSu vA-catueM vA jJAneSu bhavet dvitricatuHprakArakajJAnavAn vA bhavati sAmAyikasaMyata iti / evaM jahA kasAyakusIlassa taheva cattAri nANAI bhayaNAe' evaM yathA kaSAyakuzIlasya tathaiva catvAri jJAnAni bhajanayA dvayoniyobhavan sAmAyikasaMyataH, AbhiniyodhikajJAne zrutajJAne ca bhavet triSu jJAneca bhavet AminibodhikahAnazrutajJAnAvadhijJAneSu bhavet athavA mati, zrutamanaH paryavajJAneSu bhavediti catueM bhavan AbhinibodhikajJAnazrutajJAnAvadhijJAna manaHparyavajJAneSu bhavediti / 'evaM jAva sAtavAM jJAnadvAra kA kathana 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kAsu nANepnu hojjA' he bhadanta ! sAmAyikasaMyata kitane jJAnoM meM hotA hai ? arthAt sAmAyikasaMyata ke kitane jJAna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'dosu vA tisu vA causu vA nANesu hojjA' he gautama ! sAmAyikasaMyata ke do tIna athavA cAra jJAna hote haiM / 'evaM jahA kasAyakusIlassa taheva cattAri nANAI bhayaNAe' isa prakAra kaSAyakuzIla ke jaise cArajJAna bhajanA se -vikalpa se hote haiM / sAmAyikasaMyata yadi do jJAnoM vAlA hogA to matijJAna zrutajJAna ina do jJAnoMvAlA hogA, tIna jJAnoM vAlA hogA to matijJAna zrutajJAna aura avadhijJAna ina tIna jJAna vAlA hogA athavA matizruta aura manaHparyava ina tIna jJAnoMvAlA hogaa| cAra jJAnoM vAlA hogA to matijJAna zrutajJAna, avadhijJAna aura manaH paryavajJAna have sAtamA jJAnadvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjame the bhaMte ! kaisu nANesu hojjA' mApana sAmAbita saMyata keTalA jJAnamAM hoya che? arthAt sAmAyika saMyatane keTalA jJAna DAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 che -'dosu vA tisu vA causu vA nANesu hojjA' hai gautama ! sAmAyi saMyatane metra yAra jJAna DAya che. 'evaM jahA kasAyakusIlassa taheva cattAri nANAI bhayaNAe' mAzata kaSAya kuzIlanA kathana pramANe cAra jJAna bhajanAthI eTale ke-vikalapathI cAra jJAna hoya che. sAmAyika saMyata je be jJAnavALA hoya che, te matijJAna ane zrutajJAna e be jJAnavALA hoya che. ane je traNa jJAnavALA hoya te matijJAna, zrutajJAna ane avadhijJAna A traNa jJAnevALA hoya che. tathA je cAra jJAnevALA hoya te matijJAna, zratajJAna, avadhijJAna ane mana:parya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 bhagavatI sUtre suhumasaMparAe' evaM sAmAyikasaMyatava deva yAvata sUkSmasaMparAyasaMyato'pi yAvatpadena chedopasthApanIyaparihAravizuddhikasaMyatayorgrahaNaM bhavati tathA ca chedopasthApanIya parihAravizuddhikamUkSma saMparAyasaMyatA bhajanayA dvayoniSu caturSu vA jJAneSu bhaveyuriti bhAvaH / 'ahakkhAya saMjayassa paMcanANAI bhayaNAe jahA nANuddesae' yathAkhyAtasaMyatasya paJcajJAnAni bhajanayA bhavanti yathA jJAnodeza ke iha ca jJAnodezaka:- aSTamazatakadvitIyodezakasya jJAnavaktavyatArthamavAntaraprakaraNam ihaiva bhajanayA punaH kevaliyathAkhyAtasaMyatasya kevalajJAnam chadamasthavItarAgayathAkhyAtasaMyatasya dve vA jJAne cAlA hogA 'evaM jAva sumasaMparAe' sAmAyikasaMyata ke jaise yAvat sUkSmasaMparAyasaMyata bhI -do jJAnoM vAle athavA tIna jJAnoM vAle athavA cAra jJAnoM vAle hAte haiN| aisA jAnanA cAhiye / yahAM yAvatpada se 'chedopasthApanIyasaMpata, parihAravizuddhikasaMpata' ina do saMyatoM kA grahaNa huA hai| tathA ca sAmAyikasaMyata chedopasthApanIyasaMyata' parihAravizuddhika saMyata aura sUkSmasaMparAdhikasaMpata ye saba bhajanA se do jJAnoM meM athavA tIna jJAnoM meM athavA cAra jJAnoM meM hote haiM / 'ahakvAyasaMjayassa paMcanANAI bhayaNAe jahA nANudde sae' yathAkhyAta saMyata ke pAMca jJAna bhajanA se hote haiN| jaisA ki jJAnodezaka meM kahA gayA hai| yaha jJAnoddezaka bhagavatIsUtra ke aSTamazataka ke dvitIya uddezaka kA avAntaraprakaraNa hai isameM jJAna ke sambandha meM carcA kI gaI hai| jo kevali yathAkhyAta saMyata haiM unake kevala eka kevalajJAna hI hotA hai / aura jo jJAna se yAra jJAnAvAjA hoya che. 'evaM jAva suhumasaMparAe' sAmAyika sayatanA kathana pramANe yAvat sUkSma sa parAya sayata paNa e jJAneAvALA hAya che, athavA traNa jJAnAvALA athavA cAra jJAnAvALA haiAya che. tema samajavu ahiyAM yAvat padathI chedepasthApanIya sayata, parihAra vizuddhika saMyata A e sayatA grahaNa karAyA che. tathA chepasthApanIya saMyata, parihAra vizuddhika sayata ane sUkSma sAMparAyika sayata A sadhaLA bhajanAthI vikalpathI e jJAnavANA athavA tra jJAnavANA athavA yAra jJAnavANA hoya he 'jahakvAyasaMjayassa paMca nANAI bhayaNAe jahA nANuddesae' yathAbhyAta saMyaMtane pAMca jJAna bhajanAthI hAya che. jemake-jJAnadezamAM kahevAmAM Avela che. A jJAnaddezaka AThamA zatakanA bIjA uddezAnu avAntara prakaraNa che. temAM jJAnanA saMdhamAM vicAraNA karavAmAM Avela che. je kaivallI yathAkhyAta sayata che, temane kevaLa eka kevaLajJAna ja DeAya che, ane je chadmastha vItarAga yathA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ram mameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU02 saptama zAnadvAranirUpaNam 287 trINivA jJAnAni catvAri vA jJAnAni ityevaM rUpA / 'sAmAiyasaMjayae NaM bhaMte ! kevaiyaM muyaM ahijjemjA' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kiyatsaMkhyakaM zrutaM, zAsamadhIta-kiyatAM zAstrANAmadhyayanaM karoti sAmAyikasaMyataH ? iti praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'gIyamA' he gautama ! jahanneNaM advaipAyaNamAyAyo' jaghanyena aSTamavacanamAtRH adhIyIta sAmAyikasaMyataH 'jahA kasAyakusole' yaza kaSAyakuzIlA utkarSeNa caturdazapUrvANi adhIyI teti bhAvaH, 'evaM chedovaDhAvani. pavi' evam-sAmAyika saMyatavadeva chedopasthApanIyasaMyato'pi jaghanyata aSTapraya canamAtparyantazrutasyAdhyAyanaM karotItyarthaH / utkarSeNa caturdazapUrvANi adhIyIta lavasthavItarAga yathAkhyAta saMyata hai unake bhajanA se do jJAna bhI ho sakate haiM, tIna jJAna bhI ho sakate haiM aura cAra jJAna bhI ho sakate haiN| 'sAmAiya saMjae NaM bhaMte ! kevaiyaM suyaM ahijjejjA' he bhadanta ! sAmAyikasaMyata ke kitanezrutakA adhyayana hotA hai ? arthAt sAmAyika saMyata kitane zAstroM kA adhyayana karatA hai? uttara meM pramuzrI kahate haiM'goyamA ! jahanneNaM aTTha pavayaNamAyAbho' he gautama ! sAmAyikasaMyata jaghanya se to ATha pravacana mAtaka rUpa zokha kA adhyayana karatA hai aura uskRSTa se caudaha pUrvarUpa zAstra kA adhyayana karatA hai yahI bAta yahA~ 'jahA kasAyakusIle isa dRSTAnta se prakaTa kI gaI hai| 'evaM chedovaTThAvaNie vi' isI prakAra se chedopasthApanIya saMyata bhI jaghanya se ATha pravacanamAtRkA rUpa zAstra kA adhyayana karatA hai| aura utkRSTa se caudaha pUrva kA adhyayana karatA hai| 'parihAravisuddhiyasaMjae pucchA' he bhadanta ! parihAravizu. khyAta saMyata hoya che, teone bhajanAthI be jJAna paNa hoI zake che, traNa jJAna paNa hoI zake che, ane cAra jJAna paNa hoI zake che. 'sAmAiya saMjameNaM bhaMte ! kevaiya surya ahijjejjA' lagavan saamaayika saMyatane keTalA zratanuM adhyayana hoya che ? arthAta sAmAyika saMyata keTalA zAstronuM adhyayana kare che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIna 4 che -'goyamA! jahanneNaM aTTha pavayaNamAyAo' 3 gItama! sAmAyika saMyata jaghanyathI te ATha pravacana mAtRkA rUpa zAstronuM adhyayana kare che. ane utkRSTathI cauda pUrvarUpa zAstranuM adhyayana kare che. eja vAta bhaDiyo 'jahA kasAyakusIle' / sUtra54thI pragaTa 42 cha. 'evaM chedovaDA. vajie vi' se prabhArI chehopAtIya sayata 5 45nyathI mA prapayana mAtRkArUpa zAstranuM adhyayana kare che. ane utkRSTathI cauda pUrvanuM adhyayana zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 bhagavatI sUtre ityarthaH ' parihAviddhiya saMjaya pucchA' parihAravizuddhikasaMyataH khalu bhadanta ! kiyat zrutamadhIyIteti pRcchA-praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama | 'jaha neNaM navamassa pubbassa taiyaM AyAravasthu" jaghanyena navamasya pUrvasya tRtIyamAcAravastu etatparyantasya zrutasyAdhyayanaM karotItyarthaH, 'ukoseNaM asaM punAI tegori ahijjejjA' utkarSeNAsaM pUrNAni kiJcinnyUnAni dazapUrvANi adhIyIta asaMpUrNasya daza pUrvasyAdhyayanaM / karotItyarthaH / ' suhumasaMparAyasaMjae jahA sAmAiya saMjae' sUkSma saMparAya saMyato yathA sAmAyika saMyataH, sAmAyika saMyatava deva sUkSma saMparAyasaMyato jaghanyena aSTa pravacanamAtRparyantazrutasyAdhyayanaM karotIti utkarSatatha turdazapUNAmiti, 'ahakvAyasaMjara pucchA' yathAkhyAtasaMyataH pRcchA' yathAkhyAta saMyataH khalu bhadanta ! kiyat zrutamadhIyIteti pRcchA praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'jahanneNaM apavayaNamAyAo' jaghanyenASTa pravacanadviksaMyata kitane zruta kA adhyayana karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate hai - 'goyamA ! jahanneNaM navamassa puNvassa taiyaM AyAravastha' he gautama! parihAravizuddhikasaMyata jaghanya se nau veM pUrva ke tRtIya AcAra vastu taka aura utkRSTa se ' asaM punAI dasavvAiM ahijjejjA' asaMpUrNa dazapUrvaka zAstra kA adhyayana karatA hai / 'suhumasaMparAyasaMjae jahA sAmAiyasaMjara' sAmAyikasaMgata ke jaise sUkSmasaMparAyasaMgata kama se kama ATha pravacanamAtRkA rUpa zruta kA adhyayana karatA hai aura utkRSTa se caudaha pUrva kA adhyayana karatA hai| 'ahakvApasaMjaya pucchA' he bhadanta ! yathAkhyAtasaMyata kitane zrutakA adhyayana karatA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'gopamA ! jahanneNaM aTThapavayaNamAyAo, ukkoseNaM 2 . ' parihAravizuddhiyasaMjara pucchA' he bhagavan parihAra vizuddhi saMyaMta keTalA zrutanuM adhyayana kare che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! jahanneNaM navamasma puvvarasa taiyaM AyAravatthu " he gautama ! parihAra vizuddhika saMyata jaghanyathI navamA pUnI trIjI AcAra vastu sudhI ane utkRSTathI ' asaM punnAI dasapuvvAI ahijjejjA' asaMpUrNa' hazapUrva sudhInA zAstra adhyayana ure che. 'suhumasa'parAyasa' jame jahA sAmAiyasaMjae' saabhaayika sayatanA kathana pramANe sUkSma saparAya sayata ochAmAM ochA ATha pravacana mAtArUpa jItanu adhyayana kare che. ane utkRSTathI cauda pUrvanu adhyayn raiche. 'ahakvAyasa'jae puccho' he bhagavan yathAbhyAta saMyaMta DeTalA zruta adhyayana raiche ? yA praznanA uttaramA prabhuzrI che - 'goyamA ! jahanneNaM adupavayaNamAyAo, ukkoseNaM cohalapuvvAI' ahijjejjA' he gautama! zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU02 aSTama tIrthadvAranirUpaNam 289 mAtaH 'ukkoseNaM cohasapubAI ahijjejjA' utkarSeNa caturdazapUrvANi adhIyIta, 'suyavatiritte vA hojjA' zrutavyatirikto vA bhavet yadi yathAkhyAtasaMyato nirgrantho bhavettadA'sAvaSTapravacanamAtrAdicaturdazapUntiM zrutamadhIyIta yadi tu yathAkhyAtasaMyataH snAtakastadA zrutavyatiriktaH kevalIbhavediti bhaav:7| 'sAmAiyasaMjae ki vitthe hojA-atitthe bA hojjA' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! tIrtha sAdhusAdhvI zrAvakazrAvikAsaMghAtmakatIrthapattve bhavet atIrthe-tIrthAbhAve sati bhavediti praznaH, bhagavAnAi-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'titthe vA hojjA codasapuvvAiM ahijjejjA' he gautama ! yathAkhyAtasaMyata jaghanya se aSTapravacanamAtRkA rUpa dhruta kA aura utkRSTa se caudaha pUrvarUpa zruna kA adhyayana karatA hai| athavA yaha 'suyavaharitte vA hojanA' zruna kA adhyayana nahIM karatA hai kyoMki vaha kevalI hotA hai / tAtparya isa kathana kA aisA hai ki yathAkhyAna saMyata yadi nirgrantha hotA hai to vaha kama se kama aSTapravacanamAtRkA rUpa zruna kA aura jyAdA se jyAdA caudaha, pUrvarUpa zrunakA pAThI hotA hai aura yadi yathAkhyAta saMyata snAtaka hai to vaha zrutavyatirikta-kevalI hotA hai / saptamavAra kA kathana samApta / aSTama dvAra kA kathana 'sAmAjhyasaMjae ki titthe hojjA, atitthe hojjA' he bhadanta ! sAmAyika saMyata tIrtha meM hotA hai athavA tIrtha ke abhAva meM hotA hai ? sAdhusAdhvI, zrAncaka aura zrAvikA inakA jo saMgha hai usakA nAma tIrtha hai aura aise tIrtha ke abhAva kA nAma atIrtha hai| isa prazna ke uttara yathApyAta saMyata jaghanyathI ATha pravacana mAtArUpa zratanuM adhyayana kare che. athavA te 'suyavairitte vA hojjA' zrutanu madhyayana 42tA nathI. bha. te kevalI thAya che, tAtparya A kathananuM e che ke-yathAkhyAta saMyata je nitha thAya che, te te ochAmAM ochA ATha pravacana mAtArUpa zratanA ane vadhAremAM vadhAre cauda pUrvarUpa zratanA pAThI hoya che. ane je yathAsaMkhyAta snAtaka hoya te te zrata vyatirikata kevalI hoya che. sAtamuM dvAra samApta chA have AThamA dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjae kiM titthe hojjA, atitthe hojjA' sAvana sAmA yika saMyata tIrthamAM hoya che? ke tIrthanA abhAvamAM hoya che? sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, ane zrAvikA, ne je saMgha che tenuM nAma tIrtha kahevAya che. ane evA tIrthanA abhAvanuM nAma atIrtha che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 bhagavatIsUtre atitthe vA hojjA' tIrthe vA bhavet atIrthe vA bhavet 'jahA kasAyakusIle' yathA kaSAyakuzIlaH, avaziSTaM kaSAyakuzIlavat jJAtavyam tathAhi-yadi atIrthe bhavet tadA kiM tIrthakaro bhavet pratyekabuddho vA bhavet ! gautama ! tIrthakaro vA bhavet pratyekabuddho vA bhavet iti / 'chedovaTThAvaNie parihAravisuddhie ya jahA pulAe' chedopasthApanIyaH parihAravizuddhikazca yathA pulAkA, chedopasthApanIyaparihAravizudikasaMyatau tIrthe bhavetAm atIrthe vA bhavetAm ? gautama / tIrthasadbhAve eva imau bhavetAm no atIrthe bhavetAmiti bhaavH| 'sesA jahA sAmAiyasaMjae' zeSau sUkSmasaMparAya yathAkhyAtasaMyatau yathA sAmAyikasayataH tathaiva tIrthe'pi bhavetAm atIrthe'pi meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! titthe vA hojjA, atitthe vA hojjA' he gautama ! sAmAyika saMyatta tIrtha meM bhI hotA hai aura atIrtha meM bhI hotA hai / 'jahA kasAyakusIle' ityAdi saba kathana kaSAyakuzIla ke jaisA jAnanA cAhiye / jaise-yadi vaha atIrtha meM hotA hai to kyA vaha tIrthakara hotA hai athavA pratyeka buddha hotA hai ? uttara meM prabhuzrI ne kahA hai ki he gautama ! vaha tIrthakara bhI hotA hai aura pratyekabuddha bhI hotA hai / 'chedovaThThAvaNie parihAravisuddhie ya jahA pulAe' chedopasthA. nIya saMyata aura parihAravizuddhika saMyata pulAka ke jaise tIrtha meM hote haiM ? athavA atIrtha meM hote haiM ? uttara meM prabhuzrI ne kahA hai-he gautama ! ye donoM tIrtha ke sadbhAva meM hI hote haiM atIrtha meM nahIM hote haiN| 'sesA jahA sAmAiyasaMjae' sUkSma saMparAyasayata aura yathAkhyAtasaMyata cha -'goyamA ! titthe vA hojjA, atitthe vA hojjA' he gautama ! sAmAyi sayata tI bhAM para DAya cha bhane atI bhAM 55 ya cha, 'jahA kasAya kusIle' tyAdi saghaNu thana 4Aya hushaasn| 4thana pramANe sama ya . je te atIrthamAM hoya che, te zuM te tIrthakara hoya che ? athavA pratyeka buddha hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrIe kahyuM ke he gautama ! te tIrtha 72 54 DAya cha, bhane pratye suddha 55 hAya cha, 'chedovadvAvaNie parihAravisuddhie ya jahA pulAe' chehopasthAnIya sayata mana pariDA2 vizuddhi saMyata pulAkanA kathana pramANe tIrthamAM hoya che? ke atIrthamAM hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe che ke-he gautama! te be tIrthanA sadusaabhaa 1 DAya che. matIya bhAMDatA nathI. 'sesA jahA sAmAiyasaMjae' sUkSama saM5rAya saMyata ane yathAkhyAta saMyata e tIrthamAM paNa hoya che zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU02 navama liGgadvAranirUpaNam 291 bhavetAm / atIrthe yadi bhavetAm tadA tIrthakarAvapi pratyekabuddhAvapi bhavetAmiti8 / navamadvAramAha-'sAmAjhyasaMjae NaM bhaMte' sAmAyikasaMkataH khalu bhadanta ! kiM saliMge. hojjA' svaliGge-svasya-jinazAsanasya-liGge veSarUpe bhavet athavA-'annaliMge. hojjA' anyaliGge-anyasya-tApamAderyalliGga-veSastamin bhavet athavA 'gihiliMge hojjA' gRhiliGge-gRhasthaliGge-bhavet svaliGgavAn paraligavAn gRhasthaliGgavAn vA bhavet sAmAyikasaMyataH ? iti praznaH, bhagavAnAha-'jahA' ityAdi, 'jahA pulAe' yathA pulAkaH, pulAkaprakaraNe yathA-yena prakAreNa kathitaM tathaiva atrApi jJAtavyam tathAhi-dravyaliGgaM pratItya svaliGge vA bhavet anyaliGge vA ye tIrtha meM bhI hote haiM aura atIrtha meM bhI hote haiM / yadi ye atIrtha meM hote haiM to athavA to ye tIrthakara hote haiM athavA pratyeka buddha hote haiN| // aSTama dvAra kA kathana samApta 8 // nauveM dvAra kA kathana 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! ki saliMge hojjA, annaliMge hojjA' he bhadanta ! sAmAyika saMyatasvaliMga meM hotA hai, athavA anyaliGga meM hotA hai ? jina zAsana kA jo liGga veSa hai, vaha svaliGga hai tathA tApasa AdikoM kA jo veSa hai vaha anyaliGga hai athavA 'gihiliMge hojjA' gRhasthaliGga meM hotA hai ? prazna kA Azaya yahI hai ki sAmAyikasaMyata sva. liGga vAlA hotA hai ? athavA paraliGgavAlA hotA hai ? athavA gRhasthaliGga vAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jahA pulAe' he gautama ! pulAka ke prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI yahAM para ane atIrthamAM paNa hoya che, je te atIrthamAM hoya che te kAMte teo tIrthakara hoya che, athavA pratyeka buddha hoya che, e rIte A AThamuM dvAra kahyuM che. AThamuM dvAra samApta pATalA have navamA dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. mAyasaMjae NaM bhaMte ! kiM saliMge hojjA analiMge honjA' 41 sAmAyika saMyata svaliMgamAM hoya che? ke anya liMgamAM hoya che? jIna zAsanana je liMga-veSa che, te svaliMga kahevAya che, ane tApasa vigerene 2veSa cha, ta anya piche, mayA 'gihiliMge hojjA' gRhasthatimA DAya che ? A praznane Azaya e che ke sAmAyika saMyata svaliMgavALA hoya che? athavA paraliMgavALA hoya che? athavA gRhasthaliMgavALA hoya che ? prazana uttaramA prabhuzrI. cha hai-'jahA pulAe' gIta | Yasal prakaraNamAM je pramANenuM kathana karavAmAM AvyuM che, eja pramANenuM kathana zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __bhagavatIsUtre bhavet gRhiliGge vA bhavet bhAvaliGga pratIsya tu niyamAt svaliGge eva bhavet ayamAzayaH liGga dvividhaM dravyabhAvabhedAt tatra jJAtavyam tathAhi-dravyaliGgaM pratItya svaliGge vA bhavet gRhiliGge vA bhavet bhAvaliGgaM pratItya tu niyamAt svaliGge eva bhavet ayamAzayaH liGga dvividhaM dravyabhAvabhedAt tatra jJAnAdikaM bhAvaliGgam sa ca jJAnAdi bhAvaH ArhatAnAmeva bhavatIti tadeva jJAnAdi svaliGgamiti kathyate, dravyaliGgaM svaliGgaparaliGgabhedena dvividham tatra rajoharaNasadorakamukhavastrAdi dravyata: svaliGgaparaliGgaM tu dvividham kutIrthikaliGga gRhasthaliGgaca tatra sAmAyikasayatasya trINyapi dravyaliGgAni bhavanti, yatazcAritrapariNAmena ekapakArakadravyaliGgamapekSate iti / evaM chedovadyAvaNievi' evaM sAmAyikasaMyetavadeva chedopasthApanIyasaMyatojAnanA cAhiye-vaha prakaraNa isa prakAra se hai-dravyaliGga kI apekSA se vaha svaliGga meM bhI hotA hai, paraliGga meM bhI hotA hai aura gRhasthaliGga meM bhI hotA hai| parantu bhAvaliGga kI apekSA vaha niyama se svaliGga meM hI hotA hai / tAtparya aisA hai-liGga do prakAra kA hotA hai-eka dravyaliGga aura dUsarA bhAvaliGga-jJAnAdikarUpa bhAvaliGga hai vaha jJAnAdirUpa bhAva arhanta prabhuzrI ke anuyAyiyoM meM hI hotA hai| isaliye use bhAva kI apekSA se svaliGga hI kahA gayA hai| svaliGga aura paraliGga ke bheda se dravyaliGga do prakAra kA hotA hai-inameM rajoharaNa sadoraka mukhavastrikA Adi ye dravya se svaliGga haiM, tathA-paraliGga-kutIrthikaliGga aura gRhasthaliGga ke bheda se do prakAra kA hotA hai inameM sAmAyika saMyata ke tInoM dravyaliGga hote haiN| kyoM ki cAritrapariNAma meM kisI bhI eka prakAra ke dravyaliGga kI apekSA hotI hai| 'evaM chedovaTThAvaNie vi' ahiyAM paNa samajavuM joIe. te prakaraNa A pramANe che. dravyaliMganI apekSAthI te svaliMgamAM paNa hoya che, paraliMgamAM paNa hoya che, ane gRhastha liMgamAM paNa hoya che. paraMtu bhAvaliMganI apekSAthI te niyamathI svaliMgamAM ja hoya che. A kathananuM tAtparya evuM che ke-liMga be prakAranuM hoya che. eka dravyaliMga ane bIju bhAvaliMga-jJAnAdirUpa bhAvaliMga che, te jJAnAdi rUpa bhAva ahaMta prabhunA anuyAyiomAM ja hoya che. tethI temane svaliMga paNa kahela che. svaliMga ane paraliMganA bhedathI dravyaliMga be prakAranA hoya che. temAM rajoharaNa, saderaka mukhavastrikA vigere dravyathI svaliga kahevAya che. tathA paraliMga-kutIrthikaliMga ane gRhasthaliMganA bhedathI be prakAranA hoya che, temAM sAmAyika saMya tene traNe dravyaliMga hoya che, kemake-cAritrapariNAmathI mAravANA dra0yati bhanI apekSA DAya che. 'evaM chedovadvAbaNie vi' sAmA. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU02 navama liGgadvAranirUpaNam 293 'pi jJAtavyo liGgAdimattveneti / 'parihAravimuddhiyasaMjae NaM bhaMte ! kiM pucchA' parihAravizuddhikasaMyataH khalu bhadanta ! kiM svaliGge bhavet anyaliGge bhavet gRhastha liGge vA bhavediti pRcchA praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'davaliMgapi bhAvaliMgapi paDucca' dravyaliGgamapi bhAvaliGgamapi pratItyaAzritya 'saliMge hojjA no annaliMge hojjA no gihiliMge hojjA' svaliGgebhavet no anyaliGge bhavet no vA gRhasthaliGge bhavet / 'sesA jahA sAmAiyasajae' zeSau sUkSmasaMparAyasaMyatayathAkhyAtasaMyatau yathA sAmAyikasaMyataH kathita stenaivarUpeNa liGgaviSaye jJAtavyAviti 9 / sAmAyikasaMyata ke jaise chedopasthApanIyasaMyata ko bhI jAnanA cAhiye 'parihAravisuddhiyasaMjae Na bhaMte ! kiM pucchA' he bhadanta ! parihAra vizuddhikasaMyata kyA svaliGga meM hotA hai ? athavA anyaliGga meM hotA hai ? athavA gRhasthaliGga meM hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA ! vvaliMgapi bhAvaliMgapi paDucca saliMge hojjA' he gautama ! dravyaliGga aura bhAvaliGga ko Azrita karake parihAravizuddhika saMyata svaliGga meM hotA hai 'no analiMge hojjA, no gihiliMge hojjA' anyaliGga meM nahIM hotA hai aura na gRhasthaliGga meM hotA hai / 'sesA jahA sAmAiyasaMjae 'sUkSma saMparAya saMyata aura yathAkhyAtasaMyata sAmAyika saMyata ke jaise liGga ke viSaya meM jAnanA cAhiye / 9 vAMdvAra samApta / yika saMyatanA kathana pramANe chede pasthApanIya saMyatanA saMbaMdhamAM paNa samajavuM. 'parihAravisuddhiyasaMjae NaM bhaMte! kiM pucchA' pan parihAra vizuddhi saMyata zuM svaliMgamAM hoya che? athavA anyaliMgamAM hoya che? athavA sya mA DAya che ? | prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA ! davaliMga pi bhAvaliMgaM pi paDucca saliMge hojjA' hai gautama ! dravyAlA ane bhAvaliMgane Azraya karIne parivAra vizuddhika saMyata liMgamAM hoya che. 'no annaliMge hojjA, no gihiliMge hojA' yati mA 55 hetA nathI, bhane gusthatimA hAta nathI. 'sesA jahA sAmAiyajae' che||5sthaaniiy, parihAra vizuddhika, sUkSama saMpAya, ane yathAkhyAta saMyatanuM liMga saMbaMdhI kathana sAmAyika saMyatanA kathana pramANe samajavuM e rIte A navamuM dvAra kahela che. navamuM dvAra samApta zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 bhagavatIso dazamaM zarIradvAramAha-'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kaisu saroresu hojjA' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! katiSu zarIreSu bhavet katisaMkhyakazarIravAn bhavatIti praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'timu vA causu vA paMcasu vA jahA kasAyakusIle' triSu vA zarIreSu bhavet catuSu vA paJcasu vA bhavet yathA kaSAyakuzIlaH kaSAyakuzIlasya yathAzarIra. vattvaM kathitaM tathaiva sAmAyikasaMyatasyApi zarIravatvaM jJAtavyam tathAhi kaSAyakuzIlaprakaraNam-triSu zarIreSu bhavan triSu audArikataijasakArmaNazarIreSu bhavet catuSu zarIreSu bhavan catuSu audArikavaikriyataijasakArmaNazarIreSu bhavet, paJcasu. zarIreSu bhavan paJcasu-audArikavaikriyAhArakataijasakArmaNazarIreSu bhavediti bhAvaH / dazave zarIradvAra kA kathana 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kaIsu sarIresu hojA' he bhadanta ! sAmAyikasaMyata kitane zarIroM vAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! tisu vA causu vA jahA kasAyakusIle' he gautama ! sAmAyikasaMyata kaSAyakuzIla ke jaise tIna zarIroMvAlA bhI hotA hai cAra zarIroMvAlA bhI hotA hai aura pAMca zarIroM vAlA bhI hotA hai / kaSAyakuzIla prakaraNa isa prakAra se hai-kapAyakuzIla sAdhu yadi tIna zarIroMvAlA hotA hai to vaha audArika taijasa aura kArmaNa ina tIna zarIroM vAlA hotA hai| yadi vaha cAra zarIro vAlA hotA hai to vaha audArika vaikriya tejasa aura kArmaNa ina cAra zarIroM vAlA hotA hai aura yadi vaha pAMca zarIroMvAlA hotA hai to audArika vaikriya AhAraka taijasa aura kArmaNa ina pAMca zarIro vAlA hotA hai / have dasamA zarIradvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyajae NaM bhaMte ! kaIsu sarIresu hojjA' 8 bhagavan sAmAyi saMta keTalA zarIravALA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAmIna cha -'goyamA ! tisu vA causu vA paMcasu vA jahA kasAyakusIle' gautama! sAmAyika saMyata kaSAya kuzIlanA kathana pramANe traNa zarIravALA paNa hoya che, cAra zarIravALA paNa hoya che, ane pAMca zarIravALA paNa hoya che, kaSAyakuzIla prakaraNa A pramANe che-kaSAyakuzIla sAdhu je traNa zarIravALA hoya che, te te audArika tejasa ane kArpaNa A traNa zarIre vALA hoya che, ane je te cAra zarIravALA hoya che te te oDhArika vaikriya, seMjasa ane kArma e cAra zarIravALA hoya che. ane je te pAMca zarIrevALA hoya che, te audArika, vaikriya, AhAraka, tejasa ane kAmaNa e pAMca zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU02 dazama zarIradvAranirUpaNam 295 'evaM chedovaThThAvaNie vi' evam-sAmAyikasaMyatavadeva chedopasthApanIyasaMyato'pi triSu caturyu paJcasu vA audArikAdi kArmaNAntazarIreSu bhavediti / 'sesA jahA. pulAe' zeSAH-parihAravizuddhika sUkSmasaMparAyayathAkhyAtasaMyatA yathA pulAkaH pulAkavadeva ete'pi zarIravanto bhavanti tathAhi-triSu audArikataijasa. kArmaNazarIreSu bhaveyuriti bhAvaH 10 / ekAdazaM kSetradvAramAha-'sAmAiyasaMjaeNaM bhaMte ! kiM kammabhUmIe hojjA akammabhUmIe hojjA' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kiM karmabhUmau bhavet akarmabhUmau vA bhavediti praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'jamaNaM saMtibhAvaM ca paDucca' janma sadbhAvamastitvaM ca pratItya-apekSya 'kammabhUmIe no akammabhUmIe' karmabhUmAveva 'evaM chedovadyAvaNie vi' sAmAyikasaMthata ke jaise 'chedopasthApanIya saMyata bhI tIna zarIroM vAlA, cAra zarIroM vAlA aura pAMca zarIroM vAlA hotA hai / 'sesA jahA pulAe' tathA parihAra vizuddhika, sUkSma saMparAya evaM yathAkhyAta saMyata pulAka ke jaise hI tIna zarIra vAle haiM aura ye audArika taijasa aura kArmaNa ina tIna zarIroM vAle hote hai| dasavAM dvAra samApta gyArahaveM kSetra dvAra kA kathana 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kiM kammabhUmIe hojjA akammabhUmIe hojjA' he bhadanta ! sAmAyikasaMyata karmabhUmi meM hotA hai ki akarmabhUmi meM hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jamaNaM saMtibhAvaM ca paDucca' he gautama ! janma aura sadbhAva ko lekara 'kammabhUmIe no akammabhUmIe' sAmAyikasaMyata karmabhUmi meM hI hotA hai, zarIrAvA ya che. 'eva chedovadvAvaNie vi' sAmAyi4 sayatanA 4thana pramANe chedepasthApanIya saMyata paNa traNa zarIravALA ane pAMca zarIravALA hoya che. 'sesA jahA pulAe' tathA parivAra vizuddhi sUkSma sarAya bhane yathA khyAta saMyata pulAkanA kathana pramANe ja dArika, tejasa, ane kArmaNa e traNa zarIravALA ja hoya che. e rIte A dasamuM dvAra kahyuM che. 10nA have agIyAramAM kSetradvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiya saMjae NaM bhaMte ! ki kammabhUmie hojjA, akammabhUmie hojjA' he bhagavana sAmAyika saMyata karmabhUmimAM hoya che? ke akarmabhUmimAM hoya cha ? AzvanA uttaramA prabhuzrI 4 cha-'goyamA ! jamaNaM saMtibhAva paDucca' 3 gautama ! ma ane samApana na. 'kammabhUmie no akammabhUmie' sAmAyi zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 bhagavatIsUtre bhavet no akarmabhUmau bhavet 'jahA bause' yathA bakuzaH, janmasadbhAvApekSayA tu karmabhUmAveva bhavati na kathamapi armabhUmau bhavati, saMharaNApekSayA tu karmabhUmau vA bhavet akarmabhUmau vA bhavediti bhAvaH / evaM chedovaTThAvaNie vi' evam-sAmAyikasaMyatavadeva chedopasthApanIsaMyato'pi janma sabhAvApekSA karmabhUmau bhavati no akarmabhUmau bhavati, saMharaNApekSayA tu ubhayatrApi bhavatIti / 'parihAravisuddhie ya jahA pulAe' parihAravizuddhikasaMyatastu yathA pulAkaH, janmasadbhAvaM-pratItya karmabhUmAvatra bhavet no akarmabhUmau bhavediti bhAvaH / 'sesA jahA sAmAiyasaMnae' zeSau-mUkSmasaMparAya yathAkhyAtasaMyatau yathAakarmabhUmi meM nahIM hotA hai / tathA-saMharaNa kI apekSA se vaha karmabhUmi meM bhI hotA hai aura akarmabhUmi meM bhI hotA hai yahI bAta 'jahA va use isa sUtrapATha dvArA puSTa kI gaI hai| 'evaM chedovaTThAvaNie vi' sAmAyika saMyata ke jaise chedopasthApanIyasaMyata bhI janma aura sadbhAva kI apekSA se karmabhUmi meM hI hotA hai| akarmabhUmi meM nahIM hotA parantu saMharaNa kI apekSA vaha karmabhUmi meM bhI hotA hai aura akarmabhUmi meM bhI hotA hai| 'parihAraviSuddhie ya jahA pulAe' parihAravizuddhika saMyata janma aura sadbhAva kI apekSA pulAka ke jaise karmabhUmi meM hI hotA hai / akarmabhUmi meM nahIM hotA hai| 'sesA jahA sAmAiyasaMjae' sUkSma saMparAya aura yathAkhyAtasaMyata sAmAyikasaMyata ke jaise janma aura sadbhAva kI apekSA lekara karmabhUmi meM hI hote haiM akrmsaMyata karmabhUmimAM ja hoya che, akarmabhUmimAM hetA nathI, eja vAta "ghA bause' mA sUtra54 6 puSTa 42 che. 'evaM chedovadrAvaNie vi' sAmAyi saMyatanA kathana pramANe che pasthApanIya saMyata paNa janma ane sadbhAvanI apekSAthI karmabhUmimAM ja hoya che, akarmabhUmimAM hetA nathI. paraMtu saMharaNanI apekSAthI te karmabhUmimAM paNa hoya che. ane akarmabhUmimAM paNa hoya cha. 'parihAravisuddhie jahA pulAe' 5272 vizuddhi sayata ma bhane samAvanI apekSAthI pulAkanA kathana pramANe karmabhUmimAM ja hoya che. akarmabhUmimAM hatA nathI. 'sesA jahA sAmAiyasa jae' sUkSma parAya bhane yathAbhyAta sayata sAmAyi saMyatanA kathana pramANe janma ane sadUbhAvanI apekSAthI karmabhUmimAM ja hoya zrI bhagavatI sUtraH 16 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU03 kAlAdidvAranirUpaNam 297 sAmAyikasaMyataH, janmasadbhAvaM pratItya karmabhUmau bhavetAm imau na akarmabhUmau saMharaNaM pratItya tu karmabhUmau vA bhavetAm akarmabhUmau vA bhavetAmiti bhAvaH 11 sU02 / kAlAdidvAre Aha- sAmAiyasaMjara NaM bhaMte' ityAdi / mUlam - sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kiM osappiNI kAle hojjA ussappiNI kAle hojA no osapiNI no ussappiNI kAle hojjA ? goyamA ! osappiNI kAle jahA bause / evaM chedavAvaNie vi / varaM jaMmaNaM saMtibhAvaM ca paDucca causu vi palibhAgesu natthi sAharaNaM paDucca annayare paDibhAge hojA sesaM taM caiva / parihAravisuddhie pucchA goyamA ! osappiNI kAle vA hojjA ussappiNI kAle vA hojA No osappiNI no ussappiNI kAle no hojA / jai osappiNI kAle hojA jahA pulAo, ussappiNI kAle vi jahA pulAo / suhumasaMparAio jahA niyaMTho / evaM ahakkhAo vi (12) sAmAiyasaMjae pAM bhaMte! kAlagae samANe kiM gaI gacchai ? goyamA ! devagaiM gacchai / devagaI gacchamANe kiM bhavaNavAsisu uvavajjejA vANamaMtaresu ujavajjejA joisiesu uvavajjejA vemANiesu uvavajjejA, goyamA ! No bhavaNavAsisu uvavajjejjA jahA kasAyakusIle / evaM chedovadvAvaNie vi / parihAravisudvie jahA pulAe, suhumasaMparAe jahA niyaMThe / ahakkhAe pucchA goyamA ! evaM ahakkhAyasaMjae vi jAva ajahannamaNukoseNaM aNuttaravimANesu uvavajjejA atthe gaie sijjhai jAva bhUmi meM nahIM hote haiN| parantu saMharaNa kI apekSA se karmabhUmi meM bhI hote haiM aura akarmabhUmi meM bhI hote haiM sU02 / che. akama bhUmimAM hAtA nathI, paraMtu saMharaNanI apekSAthI kA~bhUmimAM paNa hAya che, ane amabhUmimAM paNa hoya che, tema samajavuM ! sU0 25 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 bhagavatIsUtre aMtaM krei| sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! devalogesu uvavajamANe kiM iMdattAe ukvajjai pucchA goyamA ! avirAhaNaM paDucca evaM jahA ksaaykusiile| evaM chedovaTAvaNie vi / parihAravisuddhie jahA pulaae| sesA jahA nniyNtthe| sAmAiyasaMjayassa NaM bhaMte! devalogesu uvavajamANassa kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA goyamA! jahanneNaM do paliovamAI, ukkoseNaM tettIsaM saagrovmaaiN| evaM chedovaThThAvINae vi| parihAravisuddhiyassa pucchA goyamA! jahanneNaM do paliovamAI, ukkoseNaM aTThArasasAgarovamAiM, sesA paM jahA nniyNtthss| (13) / sAmAiyasaMjayassa NaM bhaMte ! kevaiyA saMjamaTrANA pannattA ? goyamA! asaMkhajjA saMjamaThANA pannattA, evaM jAva prihaarvisuddhiyss| suhamasaMparAyasaMjayassa pucchA goyamA! asaMkhejjA aMtomuhuttiyA saMjamahANA pnnttaa| ahakkhAyasaMjayassa pucchA goyamA! ege ajahannamaNukkosae saMjamaTANe pnntte| eeli NaM maMte! sAmAiyacchedokTAvaNiyaparihAravisuddhiyasuhumasaMparAyaahakkhAyasaMjayA NaM saMjamaTANANaM kayare kayarehito jAva visesAhiyA vA? goyamA ! savvatthove ahakkhAyasaMjamassa ege ajahannamaNukosae saMjamANe suhumasaMparAyasaMjayassa aMtomuhuttiyA saMjamaTANA asaMkhejaguNA parihAravisuddhiyasaMjayassa saMjamaTANA asaMkhejjaguNA sAmAiyasaMjayassa chedovaTTAvaNiyasaMjayassa ya eesi NaM saMjamaTTANA doNha vi tullA asaMkhejjaguNA (14)||suu03|| ___ chAyA-sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kimavasarpiNIkAle bhavet utsarpiNI kAle bhavet no avasarpiNI no utsarpiNI kAle bhavet ! gautama ? avasarpiNIkAle zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.703 kAlAdidvAranirUpaNam yathA bakuzaH, evaM chedopasthApaniko'pi / navaraM janmasadabhAvaM ca pratItya catuSyapi pratibhAgeSu nAsti, saMharaNaM pratItya anyatarasmin pratibhAge bhavet zeSaM tadeva / parihAravizuddhikaH pRcchA gautama ! avasarpiNIkAle vA bhavet utsarpiNIkAle vA bhavet noavasarpiNI no utsarpiNIkAle no bhavet / yadi avasarpiNIkAle bhavet yathA pulAkaH / utsarpiNIkAle'pi yathA pulAkaH / sUkSmasaMparAyo'pi yathA nirgranthaH evaM yathAkhyAto'pi (12) sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kAlagata: san kAM gatiM gacchati ? gautama ! devagatiM gacchati / devagati gacchan kiM bhavana vAsiSu utpadyeta vAnavyantaretpadyeta jyotiSkaghRtpadyeta vaimAnikaputpadheta ? gautama ! no bhavanavAsiSUtpadyeta yathA kaSAyakuzIlaH / evaM chedopasthApaniko'pi / parihAravizuddhiko yathA pulAkaH, sUkSmasaMparAyo yathA nirgrnthH| yathAkhyAtaH pRcchA, gautama ! evaM yathAkhyAtasaMyato'pi yAvat ajaghanyAnutkarSaNAnuttara. vimAne tpadyeta astyekakA siddhayati yAvadantaM karoti / sAmAyikasaMyataH khala bhadanta / devalo ke pU-padyamAnaH kimindratayotpadyate ? pRcchA gautama ! avirAdhanaM pratItya evaM yathA kaSAyakuzIlaH / evaM chedopasthApanIyo'pi parihAravizuddhiko yathA pulAkaH zeSAH yathA nigranthaH / sAmAyikasaMyatasya khalu bhadanta ! devalokepU. tpadyamAnasya kiyatkAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyena dve palyopame utkarSeNa prayastriMzatsAgaropamANi evaM chedoSasthApanIyo'pi / parihAravizuddhikasya pRcchA gautama ! jaghanyena dve palyopame uskarSeNa aSTAdaza sAgaropamANi zeSANAM yathA nirgranthasya (13) / sAmAyikasaMyatasya khalu bhadanta / kiyanti saMyamasthAnAni prajJaptAni evaM yAvat parihAravizuddhikasya / sUkSmasaMparAyasaMyatasya pRcchA gautama ! asaMkhyeyAni anta muhUrtakAni saMyamasthAnAni prjnyptaani| yathAkhyAtasaMyatasya pRcchA gautama ! ekamajaghanyAnukarSa saMyamasthAnaM prajJaptam / eteSAM khalu bhadanta ! sAmAyikachedopasthApanIyaparihAravizuddhikasakSmasaMparAyayathAkhyAtasaMyatAnAM saMyamasthA. nAnAM katare katarebhyo yAvadvizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokaM yathAkhyAta. saMyatasya ekamajaghanyAnutkarSa saMyamasthAnam sUkSmasaMparAyasaMyatasya antomuhUrta kAni saMyamasthAnAni asaMkhyeyaguNAni parihAravizuddhikasaMyatasya saMyamasthAnAni asaMkhyeyaguNAni sAmAyikasaMyatasya chedopasthapanIyasaMyatasya ca etayoH khala saMyamasthAnAni dvayorapi tulyAni asaMkhyeyaguNAni (14) sU03 / TIkA-'sAmAyikasaMjae NaM bhaMte !' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! ki osappiNIkAle hojjA' kimavasarpiNIkAle bhavet athavA 'ussappiNIkAle hojjA' utsarpiNIkAle bhavet 'no ausapiNI no utsapiNIkAle hojjA' no zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 bhagavatIsUtre avasarpiNI no utsarpiNIkAle vA bhavet / he bhadanta ! sAmAyikasaMyato'vasarpiNyAdyanyatamasmin kasmin kAle bhavati iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'osappiNIkAle jahA bauso' avarpiNIkAle yathA kuzaH, avasarpiNIkAle'pi bhavet sAmAyikasaMyataH, utsarpiNIkAle vA bhavet no avasarpiNI no utsarpiNIkAle vA bhavet sarvasminneva kAle bhavedi - tyarthaH / yadi avasarpiNIkAle bhavet sAmAyimasaMyatastadA kiM suSamasuSamAkAle bhavet suSamAkAle vA bhavet - suSamaduSSamakAle bhavet duHSamasuSamAkAle vA bhavet duHSamAkAle vA bhavet duSSamaduSSamAkAle vA bhavediti praznaH, he gautama ! janma 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte / kiM osappiNIkAle' ityAdi / TIkArtha- 'sAmAiya saMjae NaM bhaMte ' he bhadanta ! sAmAyikasaMyata 'kiM osapiNIkAle hojjA, ussappiNIkAle hojjA' kyA avasarpiNIkAla meM hotA hai athavA utsarpiNIkAla meM hotA hai ? athavA 'no osapiNI no ussappiNIkAle hojjA' no avasarpiNI no utsarpiNIkAla meM hotA hai ? 'uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA ! osappiNIkAle jahA uso' he gautama! sAmAyikasaMghata bakuza ke jaise avasarpiNIkAla meM bhI hotA hai utsarpiNIkAla meM bhI hotA hai aura no avasarpiNI no utsarpiNIkAla meM bhI hotA hai arthAt sAmAyika saMyata samasta kAlo meM hotA hai / he bhadanta yadi sAmAyika saMyata avasarpiNIkAla meM hotA hai to kyA vaha suSamasuSamAkAla meM hotA hai ? athavA suSamAkAla meM hotA hai ? athavA suSamaduSSamAkAla meM hotA hai ? athavA duHSamasuSamA 'sAmAiya saMjaya NaM bhaMte ! kiM okhapiNI kAle' ityAhi TIDArtha' - 'sAmAiyasaMjaya NaM bhaMte!' sAmAyika saMyaMta 'ki' okhappiNI kAle hojjA, utsapiNI kAle hojjA' zu avasarpiNI ajamAM hoya che hai utsarpiNI kALamAM hAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goNymaa ! okhappiNIkAle jahA baumroM' De gautama ! sAmAyika saMyaMta aGkuzanA kathana pramANe avasarpiNI kALamAM paNa hoya che, utsarpiNI kALamAM paNu hAya che. ane nA avasarpagrI nA piNI kALamAM paNa hoya che, arthAt sAmAyika sayata saghaLA kALamAM hoya che. he bhagavan ne sAmAyika sayata avasarpiNI kALamAM hAya che, te zuM te suSamasuSamA kALamAM hAya che ? athavA suSamA kALamAM hAya che ? athavA suSama dukhamA kALamAM hAya che ? athavA duHSama suSamA kALamAM hoya che ? athavA 6:4mA kALamAM hoya che? zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU03 dvAdaza kAladvAranirUpaNam 301 sadbhAvaM ca pratItya no suSamasuSamAkAle bhavet sAmAyikasaMyataH, no vA suSamAkAle bhavet kintu suSamaduHSamAkAle bhavetU duHSamasuSamAkAle bhavet duHSamAkAle vA bhavet no duHSamaduHSamAkAle bhavet saMharaNaM pratItya tu anyatarasmin sarvasmin kAle eva bhavet saamaayimsNytH| yadi utsarpiNIkAle bhavet sAmAyikasaMyatastadA kiM duSSamaduSSamAkAle bhavet 1 duSSamAkAle vA bhavet duHSamasuSamAkAle bhavet 3 suSamaduSSamA kAle vA bhavet 4 suSamAkAle bhavet 5 suSamasuSamAkAle vA 6 bhavediti praznaH, he gautama ! janmApekSayA no duHSamaduSSamAkAle bhavet kintu kAla meM hotA hai ? athavA duHSamAkAla meM hotA hai ? athAvA duSSamaduSSamA kAla meM hotA hai ? isa prakAra kA yaha prazna hai / isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama ! janma aura sadbhAva ko Azrita karake sAmAyika saMyata suSamasuSamAkAla arthAt pahile Are meM nahIM hotA hai| suSamAkAla dvitIya Are meM nahIM hotA hai kintu suSamaduHSamAkAla tIsare Are meM hotA hai, duHSamasuSamAkAla meM hotA hai / duHSamAkAla meM hotA hai| para vaha duHSamaduSamAkAla meM nahIM hotA hai saharaNa kI apekSA karake to vaha hara eka kAla meM ho sakatA hai| yadi vaha utsarpiNIkAla meM hotA hai to kyA vaha duSamaduSSamAkAla meM hotA hai ?1 athavA duSamA. kAla meM hotA hai ? 2 athavA duHSamasuSamAkAla meM hotA hai ? 3, athavA suSamaduSSamAkAla meM hotA hai ? 4, athavA suSamAkAla meM hotA hai ? 5, athavA suSamasuSamAkAla meM hotA hai ! 6 isa prazna ke uttara meM pramuzrI kahate haiM-he gautama ! janma ko apekSA se vaha sAmAyikasaMyata athavA Sama duSamA kALamAM hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama! janma ane sadbhAvane Azraya karIne sAmAyika saMyata suSama suSamA kALa arthAt pahelA ArAmAM hetA nathI. suSamA kALa eTale ke bIjA ArAmAM paNa hotA nathI. paraMtu suSama duSamA kALa arthAt trIjA ArAmAM hoya che. duHSama suSamA kALamAM hoya che. duSamAM kALamAM hoya che. paraMtu te duHSama duSamA kALamAM hotA nathI. saMharaNanI apekSAthI te te dareka kALamAM hoI zake che. je te utsarpiNI kALamAM hoya che, te zuM te duSama duSamA kALamAM hoya che? 1 athavA duSamA kALamAM hoya che? 2 athavA duSama suSamA kALamAM hoya che ? 3 athavA suSama duSamA kALamAM hoya che? 4 athavA suSamA kALamAM hoya che? 5 athavA suSama suSamA kALamAM hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama ! zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 magavatImatre duHSamAkAle bhavet duSpamasuSamAkAle vA bhavet suSamaduSSamAkAle vA bhavet no suSamAkAle bhavet na vA suSamasuSamAkAle bhavet / sadbhAvApekSayA tu no duHSamaduHSamAkAle bhavet no duHSamAkAle bhavet duHSamasuSamAkAle vA bhavet muSamaduHSamAkAle vA bhavet no suSamAkA bhavet no suSamasuSamAkAle vA bhavet / saMharaNApekSayA tu anyatarasmin kAle bhavet / yadi no avasarpiNI no utsapiNokAle bhavettadA ki suSamasuSamAsamAnakAle bhavet suSamApratimAge, suSamA. samAnakAle vA bhavet suSamaduHSamAsamAnakAle vA bhavet duHSamasuSamAsamAnakAle vA bhavediti he gautama ! janmasadbhAvaM ca pratItya na suSamasuSamAsamAnakA bhavet duSSamaduSSamAkAla meM nahIM hotA hai kintu duSamAkAla meM hotA hai duSamasuSamAkAla meM hotA hai, suSamaduSamAkAla meM hotA hai vaha suSamAkAla meM nahIM hotA hai aura na suSamasuSamAkAla meM hotA hai, aura sadbhAvakI apekSA se to na duSamadupSamAkAla meM hotA hai, na duSSamAkAlameM hotA hai kintu duSSamasuSamAkAla meM hotA hai athavA suSamaduSSamAkAlameM hotA hai, kintu suSamA aura suSamasuSamAkAla meM nahIM hotA hai| arthAt duSSamasuSamA, suSamaduSSamA ina do kAloM meM hI hotA hai zeSakAloM meM nahIM hotA hai, saMharaNakI apekSA se vaha cAhe jisa kisI kAla meM ho sakatA hai| yadi vaha noavasarpiNI no utsa. piNIkAla meM hotA hai, to kyA vaha suSamasuSamAsamAnakAla meM hotA hai ? athavA suSamAsamAnakAla meM hotA hai ? athavA suSamaduSSamAsamAna kAla meM hotA hai ? athavA duSamasuSamAsamanakAla meM hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama ! janma aura sadbhAva ko lekara janmanI apekSAthI te sAmAyika saMyata duSama duSamA kALamAM hetA nathI. paraMtu duSamA kALamAM hoya che, duSama suSamA kALamAM hoya che, suSama duSamA kALamAM hoya che. te suSamA kALamAM hotA nathI. temaja suSama suSamA kALamAM paNa hotA nathI. paraMtu saMharaNanI apekSAthI te kaI paNa kALamAM hAI zake che. je te ne avasarpiNI ne utsarpiNI kALamAM hoya che ? te zuM te suSama suSamA samAna kALamAM hoya che? athavA suSama duSamA samAna kALamAM hoya che? athavA duSama suSamA samAna kALamAM hoya che ? A prazananA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama! janma ane sadubhAvane laIne te sAmAyika saMyata suSama suSamA kALamAM hetA nathI. suSamA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU03 dvAdaza kAladvAranirUpaNam 303 sAmAyikasaMyataH, no vA suSamApratibhAge suSamA samAnakAle bhavet no suSamaduHSamA patimAge kintu duHSamamuSamA pratibhAge eva bhavediti / saMharaNApekSayA tu sarvasminneva. pratibhAge bhavediti bhAvaH / evaM chedovadvAvaNiravi' evaM chedopasthApanIyo'pi evaM bakuzavadeva chedopasthApanIyasaMyatasyApi janmasadabhAvasaMharaNAnAmapekSayA avasapi. NyAdikAleSu yathAyathaM saMbhavo jJAtavyaH / etAvatA bakuzasahazaH kAlata chedopasthA. panIyasaMyataH kathitaH / atra ca bakuzasya utsarpiNyavasarpiNIvyatiriktakAle janmataH sadbhAvatazca suSamasuSamAdipratibhAgatraye niSedho varNitaH, mahAvide he duSSamasuSamA pratibhAge vidhiH kathitaH, chedopasthApanIyasaMyatasya tu tatrApi niSedhArthamAha vaha sAmAyika saMyata suSamasuSamAkAla meM nahIM hotA haiM, na suSamAkAla meM hotA hai, na suSamaduSSamAkAla meM hotA hai kintu duSamasuSamAkAla meM hotA hai / tathA-saMharaNa kI apekSA se vaha saba hI kAla meM ho sakatA hai / 'evaM chedoSaTThAvagie vi' isI prakAra se chedopasthApanIyasaMyata bhI Sakuza ke jaisA hI janma aura sadbhAva kI apekSA se evaM saMharaNa kI apekSA se avasarpiNI Adi kAloM meM yathAyogya rIti se hotA hai / itane mAtra se hI kAla kI apekSA lekara bakuza ke tulya chedopasthApanIyasaMyata kahA gayA hai| yahAM bakuza kA utsarpiNI avasarpiNIkAla se vyatirikta kAla meM janma kI apekSA aura sadbhAva ko apekSA se suSamasuSamAdi ke samAnakAla traya meM devakuru Adi meM niSedha varNita huA hai, aura duSSamasuSamAsamAna kAla vAle mahAvideha meM isakA astitva kahA gayA hai| parantu chedopasthApanIyasaMyata kA kALamAM hotA nathI. suSama duSamA kALamAM hotA nathI. paraMtu duSama suSamA kALamAM hoya che, tathA saMharaNanI apekSAthI te badhA ja kALamAM hoI zake che. 'evaM chedovadvAvaNie vi' me prabhAra cheho5sthApanIya sayata 55 madhuzana kathana pramANe ja janma ane sadubhAvanI apekSAthI ane saMharaNanI apekSAthI avasarpiNI vigere kALamAM yathAyogya rItathI hoya che. eTalA mAtrathI kALanI apekSAthI bakuzanI barAbara che pasthApanIya saMyata kahyA che. ahiyAM bakuzane utsarpiNa avasarpiNI kALathI bIjA kALamAM janmanI apekSAthI ane sadbhAvanI apekSAthI suSama suSamAdinA samAna traNe kALamAM devakura vigeremAM niSedha varNavela che. ane daSama suSamA samAna kALavALA mahAvidehamAM tenuM astitva kahela che. paraMtu chedapasthApanIya saMyatane tyAM paNa zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 bhagavatIsUtre 'vara' ityAdi, 'NavaraM jaMmaNasaMtibhAvaM paDucca causu vi palibhAgesu natthi' navaraM janmasadbhAvaM ca pratItya catuSvapi pratibhAgeSu suSamasuSamA- suSamA suSamaduHpamA duHSamasuSamA samAnakAlarUpeSu nAsti na bhavatItyarthaH ' sAharaNaM paDucca annayare palibhAge hojjA' saMharaNaM pratItya anyatarasmin pratibhAge bhavediti / etAvadeva vailakSayaM vakuzApekSayA chedopasthApanIyasyeti / vahAM para bhI niSedha kiyA gayA hai| yahI bAta sUtrakAra ne 'navaraM jammaNasaMtibhAvaM paDucca causu vi palibhAgesu naritha' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI hai ki janma aura sadbhAva kI apekSA se cAroM pratibhAgoM meM suSamasuSamA, suSamA, suSamaduHSamA aura duHSamasuSamA inake samAna kAla meM vaha chedopasthApanIya saMyata nahIM hotA hai / 'sAharaNaM paTucca annayare palibhAge hojjA' saMharaNa kI apekSA se ina cAroM meM se kisI eka pratibhAga- samAnakAla meM hotA hai yahI bakuza kI apekSA se chedopasthApanIya kI vilakSaNatA bhinnatA hai / yahAM jo kahA hai ki suSamasuSamAdi cAra kAryoM meM se kisI eka kAla meM saMharaNa kI apekSA se hotA hai kintu saba kAloM meM nahIM hotA hai usakA kAraNa yaha hai ki chedopasthApanIya cAritra mahAvideha meM nahIM hone ke kAraNa suSamasuSamAdi AroM meM saMharaNa kI apekSA se bhI nahIM milegA, kyoM ki usasamaya meM to chedopasthApanIya cAritra kA hI abhAva hotA hai to phira saMharaNa to ho hI nahIM sakatA hai / 'sesaM taM ceva' navaraM isa sUtra pATha dvArA kathana kiye gaye niSedha Ahe he. mena vAta sUtrahAre 'Navara jaMmaNasaMtibhAva paDucca causu vi palibhAgesu natthi' yA sUtrapATha dvArA pragaTa puresa che, De-bhansa bhane sadbhAvanI apekSAthI cAra palibhAgamAM--suSamasuSamA, suSamA, suSamaduHkhamAM, ane du:khama suSamAnA samAnakALamAM te chedeApasthApanIya 'yata haiAtA nathI. 'sAharaNaM paDukaca annayare palibhAge hojjA' saragunI apekSAthI mA nyAre paikI kaI eka pratibhAga-samAnakALamAM hAya che. akuzanA kathana karatAM chedyApasthApanIyanA kathanamAM eTaluM ja judApaNuM che. ahiyAM je kahyu` che ke suSamasuSamAdi cAre kALa paikI koI eka kALamAM sa'haraNanI apekSAthI thAya che. paNa saghaLA kALamAM thatA nathI tenuM kAraNa e che ke-chedepasthApanIya cAritra mahAvidehamAM na hovAthI suSamasuSamAdi ArAomAM saharaNanI apekSAe paNa maLatA nathI. kemake e samayamAM teA chedepasthApanIya cAritranA ja abhAva thai jAya che. tethI saharaNa thaI ja zakatu nathI. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - % AA prameyacandrikA TIkA 2025 u.7 sU03 dvAdaza kAladvAranirUpaNam 305 __ 'sesaM saM cetra' zeSam-'navaraM' ityAdinA yalakSaNyaM kathitaM tadani rikta sarvamapi tadeva-vakuzavadeva chedopasthApanIyasya bhavatIti jJAtavyamiti / 'parihAravimuddhie-pucchA' parihAravizuddhikaH khalu bhadanta ! kimatrasarpiNIkAle bhavet utsarpiNIkAle vA bhavet no avasarpiNI no ussa. piNI kAle vA bhavediti pRcchA praznA, bhagavAnAha-'goyamA ityAdi, goyamA' he gautama ! 'osappiNIkAle bA hojjA' avasarpiNIkAle vA bhavena parihAravizudikasaMyataH, 'utsappiNIkAle vA hojjA' utsarpiNIkAle vA bhavet kintu 'no ausappiNI no ussappiNIkAle no hojjA no avasarpiNI no utsa piNI kAle no bhavet / 'jai osAriNIkAle hojjA jahA pulAo' yadi aba. sapiNI kAle bhavet yathA pulAkA, pulApakaraNatranetra ihApi savai jJAtavyam tathAhi viSaya ke atirikta aura saba kathana bakuza ke sambandha meM jaise kiyA gayA hai vaisA hI isa chesopasthApanIya saMyata ke sambandha meM hai| 'parihAravisuddhie pucchA' he bhadanta ! parihAravizuddhikasaMyata kyA aba. sarpiNIkAla meM honA hai ? athavA utANI kAla meM hotA hai ? athavA no avasarpiNI no utsarpiNIkAla meM hotA hai ? utsara meM prabhuzrI kahate hai-'goyamA ! osappiNIche vA hojA, ustapiNIkAle thA hojjA, no osappiNI no usmappiNIkAle no hojjA' he gautama ! parihAra vizuddhika saMpata avANI kAla meM bhI hotA hai utsarpiNI kAla meM bhI hotA hai para no avasarpiNI no utsapiNIkAla meM nahIM hotA hai| 'jA osapiNIkAle hojanA jahA pulAo yadi avasarpiNI kAla meM hotA hai to he gautama ! isa viSaya meM samasta kathana pulAka ke 'sesa' ta' ceva navara' yA sUtramA 21 thana sta viSaya sivAya mAhIna saghaLuM kathana bakuzanA saMbaMdhamAM je pramANe kahela che, e ja pramANe chedapasyaayniiy saMyatanAmamA che. 'parihAravisuddhira pucchA' sAvana parihAra vizuddhika saMyata zuM avasarpiNI kALamAM heya che athavA utsapiNI kALamAM hoya che? athavA no avasarpiNI kALamAM hoya che? athavA ne utsarpiNI kALamAM hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne cha -'goyamA ! osapiNI kAle vA hojjA, uskhappiNI kAle vA hojjA, no osappiNI no rassappiNI kAle no hojjA' he gautama ! parihAra zu. ddhika saMyata avasarpiNI kALamAM paNa hoya che. utsarpiNI kALamAM paNa hoya cha. 52tu na asapI nasI bhI hAtA nathI. 'jai osapiNI kAle hojA jahA pulAo' ne asaNI mA DAya che, te he gautama ! A viSayamAM sadhaLuM kathana pulAkanA kathana pramANe samajavuM, zrI bhagavatI sUtra: 16 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 bhagavatI sUtre yadi avasarpiNIkAle bhavetadA kiM suvamasuSamAkAle bhavet 1 suSamAkAle bhavet 2 suSSamaduSSamAkAle bhavet 3 duSSamasuSamAkAle bhavet 4 duSpamAkAle bhavet 5 duSSamaduSpamAkAle vA bhavet 6, gautama ! janmApekSayA no suSamasuSamA kAle bhavet 1 no suSamAkAche bhavet 2 kintu suSamaduSpamAkAle bhavet 3 dubasuSamAkAle vA bhavet 4 no duSpamAkAle bhavet 5 no duSyamaduSpamAkAle bhavet 6 | sadabhAvApekSayA tu no suvamasuSamAkAle bhavet no vA suSamAkAle bhavet kintu suSamaduSSamA kAle bhavet dudhama suSamAkAle vA bhavet duSamAkAle bhavet no duSSamaduSvamAkAle bhavediti / 'urUpappiNIkAle vi jahA pulAo' utsajaisA jAnanA cAhiye / jaise-jaba gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA he bhadanta yadi parihAra vizuddhika saMghata avasarpiNIkAla meM hotA hai to kyA vaha suSamasuSamAkAla meM hotA hai 1 1 athavA suSamAkAla meM hotA hai 21 athavA suSama duHkhama kAla meM hotA hai 3 ? athavA duSpamasuSamAkAla meM hotA hai 4 ? athavA duSmAkAla meM hotA hai 5 ? athavA duSSamaduSamAkAla meM hotA hai 6 ? uttara meM prabhuzrI ne kahA- he gautama! janma kI apekSA vaha suSamasuSamAkAla meM nahIM hotA hai ? suSamAkAla meM nahIM hotA hai kintu suSamaduSSamAkAla meM hotA hai / duSSamasuSamAkAla meM hotA hai| duSSamAkAla meM aura duSSamaduSSAkAla meM vaha nahIM hotA hai / tathA sadbhAva kI apekSA se to vaha suSamasuSamAkAla meM nahIM hotA hai| suSamAkAla meM bhI nahIM hotA hai kintu suSamaduSSamAkAla meM hotA hai| duSSamasuSamAkAla meM hotA hai| duSpamAkAla meM bhI hotA hai| kintu duSSamaduSSamAkAla meM nahIM hotA jemake-jayAre gautamasvAmIe prabhuzrIne evuM pUchyuM ke he bhagavan jo rihAra vizuddhika saMyata avasarpiNuI kALamAM DhAya che, te zuM te suSama suSamA kALamAM hoya che? 1 athavA suSamA kALamAM hAya che? 2 athavA suSama duSTama kALamAM hAya che ?3 athavA du:khamA kALamAM DaeNAya che ? 4 athavA duSpama suSamA kALamAM hoya che? 5 athavA duSpama dukhamA kALamAM hAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama! janmanI apekSAthI te suSama suSamA kALamAM hAtA nathI. suSamA kALamAM paNa hAtA nathI. paraMtu suSama dukhamA kALamAM hoya che, tathA duSpama suSamA kALamAM hoya che. tathA dukhamA kALamAM ane duma dukhamA kALamAM paNa te hAtA nathI. tathA sadU" bhAvanI apekSAthI paNa te suSama suSamA kALamAM hAtA nathI. suSamA kALamAM paNa hAtA nathI, paraMtu suSama dukhamA kALamAM DaeNAya che. dukhamAM suSamA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU03 dvAdaza kAladvAranirUpaNam 307 piNIkAle'pi yathA pulAkaH, pulAkasya yathA utsarpiNIkAle janmAdhapekSayA saMmA kthitH| tathaiva parihAravizuddhikasyApi utsarpiNIkAle janmAdyapekSayA bhavanaM jJAtavyamiti / 'muhumasaMparAyo jahA NiyaMTho' mrakSmasaMparAyasaMpato yathA nigranthA, nirgranthaprakaraNe pulAkasyAtidezaH kRtastena pulAkavadeva sarvamavagantavyamiti / 'evaM ahakkhAo vi' evaM sUkSmasaMparAyasaMyatavadena yathAkhyAtasaMyato'pi kAladvAre jJAtavya iti 12 / trayodazaM matidvAramAha-'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! 'kAlagae samANe kiM gaI gaccha' kALagataH san kAM gati gacchati hai| jisa prakAra se pulAka kA utsarpiNIkAla meM janma Adi kI apekSA se sadabhAva kahA gayA hai usI prakAra se isa parihAra vizuddhika saMyata kA bhI usmarpiNIkAla meM janma Adi kI apekSA se saMbhava jAnanA cAhiye 'suhamasaMparAyo jahA NiyaMTho' sUkSmasaMparAyasaMyata kA kathana nirgrantha ke kathana ke jaisA jAnanA cAhiye / nirgrantha ke prakaraNameM pulAka kA atideza kiyA gayA hai| isase pulAka ke jaisA hI saba kathana sUkSma saMparAyasaMyata ke sambandha meM kAladvAra ko lekara karanA cAhiye / 'evaM ahakkhAo vi' sUkSmasaMparAya saMyata ke jaisA hI yathAkhyAta saMyata ke sambandha meM kAlavAra ko lekara kathana karanA cAhiye / kAladvAra samApta 12 / teraha veM gatidvAra kA kathana 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte kAlagae samANe kiM gaI gacchaI' he kALamAM hoya che. duSamA kALamAM ane duSama duSamA kALamAM paNa hetA nathI. je pramANe utsarpiNI kALamAM pulAkanA janma vigerenI apekSAthI sadUbhAva kahyo che, e ja pramANe A parivAra vizuddhika saMvatane paNa utsapinnii mA ma vigerenI apekSAthI saGkalApa sama vo, 'suhumasaMpa. rAyo jahA NiyaMTho' sUkSma sA5zaya saMyatanu 4thana nithanA 4thana prabhArI samajavuM nircanA prakaraNamAM pulAkane atideza-bhalAmaNa karela che tethI pulAkanA kathana pramANe ja saghaLuM sUma sAMparAnA saMbaMdhI kathana sArana mAzraya ne naye. 'eva ahakhAo vi' sUkSma sAM5. rAyanA kathana pramANe yathAkhyAta saMyatanA saMbaMdhamAM kALadvAranA AzrayathI kathana karavuM joIe. e rIte A kALadvAra kahyuM che. kAladvAra samApta 12aaaa 3 gativAnu 4thana 42vAmA mAcha. 'sAmAjhyasaMjaeNaM bhaMte ! kAla zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 bhagavatIsUtre prapnotItyartha iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'devagaI gaccha' devagatiM gacchati sAmAyikasaMyataH kAlagataH san devagatima vApnotItyarthaH / 'devagaI gacchamANe kiM bharaNavAsisu uvavajjejjA' devagati gacchan kiM bhavanavAsi deveSutpadyeta athavA 'vANamaMtaresu uvavajjejjA' vAnavyantareSUtpadyeta athavA 'joisiesu ujjejnA' jyotiS ke pUrapadyeta 'vemANiesu ubavajjejjA' vaimAniketpadyeta sAmAyika saMpataH kila kAlagati kRtvA devagatau gacchan katamasmin devaloke samutpadyate iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'No bhavaNavAtIsa uvavajjejja' bhavanavAsiSu notpadyante 'jahA kasAyakutIle yathA kaSAyakuzIlaH kaSAyakuzIlaprakaraNava deva bhadanta ! sAmAyika saMyata maraNa kara kisa gati meM jAtA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'gomA devagaccha, he gautama! sAmAyikasaMyata maraNa kara devagati meM jAtA hai / 'devagaI gacchamANe kiM bhavaNavAsisu uvaba jjejjA' vAgamaM narelu ujjena' he bhadanta ! sAmAyika saMyata maraNa karane ke bAda devagati ko prApta karatA hai to kyA vaha bhavanavAsiyoM meM utpanna hotA hai ? vAnavyantaroM meM utpanna hotA hai ? athavA 'joisiesa uvvjjejj|' jyotiSka devoM meM utpanna hotA hai ? athavA 'vaimANiesuubabajjejjA' vaimAnikadevoM meM utpanna hotA hai ? isa prazna kA tAtparya kevala itanA sA hI hai ki sAmAyika saMghata kAla karake devagati meM bhI kauna se devaloka utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! no bhavaNavAsI uvavajjejjA' jahA kasAyakusIle' he gautama! bhavanavAsI vAnavyantara jyotiSkoM meM nahIM utpanna honA hai ityAdi kaSAyakuzIla gae samANe kiM gaIM gacchai' he bhagavan sAmAyika saMyaMta bharIne ardha gatimAM laya che ? 'devarAI' gacchamANe kiM bhavaNavA sisu uvavajjejjA, vANamaMtaresu ubavajjejjA' he bhagavan sAmAyika saMyaMta bhara yAbhyA pachI devagati Apta re che, teA zuM te bhavanavAsIemAM utpanna thAya che ? athavA vAnanyantarAmAM utyanna thAya che ? athavA 'joisiesu ubavajjejjA' jyotiSGa hevAmAM utpanna thAya che ? athavA 'vemANiesu uvavajjejjA' vaimAnika hevAmAM utpanna thAya che? A praznanuM tAtmaya e che ke-sAmAyika saMyata kALa karIne devagati paikI kai devagatimAM gamana kare che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'gomaa ! no bhavaNavAkhIsu ubavajjejjA jahA kasAyakusIle ' De gautama ! lvnvAsI, vAnabhyantara ane caiAtiEAmAM utpanna thatA nathI. kaSAya kuzIlanA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU03 trayodazagatidvAranirUpaNam 309 sAmAyikasaM yatasyapi gamanaM draSTavyam tathAhi-he gautama ! kAlaM kRtvA deveSu samu. tpadyamAno na bhavanavAsiSu samutpadyate na vA jyotiSkeSu vaimAnikadevalokeSu samutpadyate vaimAnikeSu samutpadya pAno jaghanyena saudharme kalpe samutpadyate utkarSeNa tu anuttaravimAneSu samutpadyate iti / evaM chedovadyAvaNie vi' evaM chedopasthApa. nIyasaMyato'pi kAlaM kRtvA devalo keSu samutpayate tatrApi na bhavanavAsideveSu na vA vAnavyantareSu na vA jyotiSkeSu kintu vaimAnikeSu samutpayate tatrApi jaghanyena saudharmakalpe utkarSaNAnuttaravimAne iti / 'parihAravimuddhie jahA pugae' parihAra ke prakaraNa ke jaisA hI sAmAyikasaM yata kA bhI kathana samajhanA cAhiye / jaise-he gautama ! kAla karake devoM meM utpanna hotA huA vaha sAmAyika saMyata bhavanavAsiyoM meM utpanna nahIM hotA hai 1 jyotiSkoM meM utpanna nahIM hotA hai vAnavyantaroM meM utpanna nahIM hotA hai| kintu vaimAnikoM meM utpanna hotA hai vaimAniko meM utpanna hone para bhI vaha jaghanya se saudharmadevaloka meM utpanna hotA hai| utkRSTa se anuttara vimAnoM meM utpanna hotA hai / ityAdi 'evaM chedovaTThAvaNie vi' isI prakAra chedopasthApanIyasaMyata bhI kAla karake devalokoM meM hI utpanna hotA hai| parantu vahAM para bhI vaha bhavanavAsiyoM meM athavA vAnavyantaroM meM athavA jyotiSkoM meM utpanna nahIM hotA hai kintu vaimAnikadevoM meM hI utpanna hotA hai / vaimAnika devoM meM bhI yaha jaghanya se to prathama sau. dharma devaloka aura utkRSTa se anuttara vimAnoM meM utpanna hotA hai| ityAdi / 'parihAravisuddhie jahA pulAe' parihAravizuddhika kA kathana prakaraNanA kathana pramANe ja sAmAyika saMvatanuM kathana paNa samajI levuM. jemake he gautama! kALa karIne devemAM utpanna thanAre te sAmAyika saMyata bhavanapatimAM utpanna thatuM nathI. jyotiSkamAM utpanna thatuM nathI. vAnadhyantaromAM paNa utpanna thato nathI. paraMtu vaimAnikamAM te upanna thAya che. vaimAnikamAM utpanna thavA chatAM paNa te jaghanyathI saudharma devalekamAM utpanna thAya che. utkRSTathI anutta2 vimAnAmA utpanna thAya che. 'evaM chedokTrAvaNie vi' sekasa pramANe chedapasthApanIya saMyata paNa kola karIne devakamAMja utpanna thAya che. paraMtu devAmAM paNa te bhavanapati. athavA vAnavyantara, athavA jyotiSka devAmAM utpanna thatA nathI. paraMtu vaimAnika devomAM ja utpanna thAya che. tathA vimA. nika devamAM paNa te jaghanyathI pahelA saudharma devaloka ane utkRSTathI anutvimaanaamaa utpanna thAya che. tyAhi parihAravisuddhie jahA pulAe' pari. hAravizuddhika pulAkanA kathana pramANe samajavA. parihAravizuddhika jaghanyathI zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 bhagavatIstre vizuddhiko yathA pulAkaH, he bhadanta ! parihAravizuddhikasaMyataH kAlaM gataH san kA. gati gacchati gautama ! devagati gacchati he bhadanta ! katamasmin devaloke samutpachate ? gautama ! na bhavanavAsiSu na vA vAnavyantareSu na vA jyotiSkeSu kintu vaimAnikeSu tatrApi jaghanyena saudharme kalpe utkarSeNa sahasrAre kalpe ini 'muhumasaMparAya jahA giyaMThe' mUkSma saMparAyo yathA nirgranthaH, nirgranthavadeva jJAtavyaH sUkSmasaMparAeH, tathA hi sUkSmasamparAyaH khalu bhadanta ! kAlagataH san kutra kAM gatiM gacchati ? gautama ! devagati gacchati, devagati gacchan kutra bhavanavAsyAdiSu gacchati ?, gautama ! na bhavanavAsiprabhRtiSu kintu vaivAnikeSu samutpadyate vaimAnikeSu samutpadyamAno'jaghanyAnuskarSasthityA anutaravimAneSvevotpadyata iti / 'ahakkhAe pucchA' yathA. rakhyAtasaMyataH khalu bhadanta ! kAlagataH san kAM gatiM gacchati iti pRcchA-maznA, pulAka ke samAna karanA cAhiye, jaise parihAra vizuddhika jaghanya se sau. dharma kalpa utkRSTa se sahasrArakara meM utpanna hotA hai| 'suhamasaMparAe jahA NiyaMThe' sUkSmasaMparAyasaMyata nigraMnya ke prakAra se jAnanA cAhiye arthAt yaha sUkSmasaMparAyasaMyata kAla karake he bhadanta ! kahAM utpanna hotA hai ? taSa uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama ! yaha kAla karake devagati meM hI utpanna hotA hai| devagati meM bhI bhavanavAsI, vAnavyantara jyotiSka inameM utpanna nahIM hotA hai| kintu vaimAnika devoM meM hI utpanna hotA hai| vaimAniko meM bhI yaha ajaghanya anuskRSTa sthiti se kevala anuttara vimAnoM meM utpanna hotA hai / 'ahavakhAe pucchA' he bhadanta ! yathAkhyAtasaMyatta maraNa karake kahAM utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI sIdhama85 mana TathI sanA2 465mA utpanna thAya che. 'suhuma. saMparAe jahA NiyaThe' sUkSmasa 52ya saMyata ana yathANyAta sayata nigraMtha pramANe samajavA, arthAt e bane kALa karIne he bhagavAna kayAM utpanna thAya che ? A pramANenA gautamasvAmInA praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama! te bane kola karIne devagatimAM ja utpanna thAya che. ane devagatimAM paNa bhavanavAsI vanavyantara, jatiSka e devemAM utpanna thatA nathI. paraMtu vaimAnika devAmAM ja utpanna thAya che. tathA vaimAnikamAM paNa teo jaghanya ane utkRSTa vinA anuttara vimAnamAM ja utpanna thAya che. 'ahakkhAe puccho' 7 san yayAjyAta sayata // 4zana yAM utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama ! te zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7503 trayodaza gatidvAranirUpaNam 311 bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'evaM ahakkhAyasaMjae pi jAva ajahannamaNukoseNaM aNuttaravimANesu uvavajjenA' evaM nirgranthavadeva yathAkhyAtasaMyato'pi yAvat ajaghanyAnuskarSeNa ajaghanyAnutkarSasthityA anuttaravimAne pUtpadyate 'atyaMgaie simjhai jAva antaM kareI' astyekakaH tatragatAnAmapi madhye kazcidekaH siddhayati yAvatsarvaduHkhAnAmantaM karoti ye yathAkhyAtasaMyatajIvAH anuH taravimAneSu samutpadyante, teSu ekaH kazcit saMsAragati parityajya sidhyati buddhayate mucyate parinirvAti sarvaduHkhAnAmantaM karotIti bhaavH| 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte !' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! 'devaLogesu uvavajjamANe kiM iMdattAe uvavajjaipucchA' devalokeSUtpadyamAnaH kimindratayA utpadyate trAyastriMzatayA vA utpacate lokapAlatayA votpadyate ahamindratathA vA samutpadyate iti pRcchA praznA, bhagavAnAha 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'avirAhaNaM paDucca' avirAdhanaM pratItya, kahate haiM-he gautama ! vaha maraNa karake ajaghanya anuskRSTa sthiti se anuttara vimAnoM meM utpanna hotA hai| 'asthegaie sijmai jAva aMtaM karei' inameM koI eka jIva saMsAragati ko cheDakara siddha ho jAtA hai, buddha bana jAtA hai, samasta karmoM se mukta ho jAtA hai, pari. nirvAta ho jAtA haiM samasta duHkhoM kA anta kara detA hai| __'sAmAjhyasaMjae NaM bhaMte ! devalogesu uvavajjamANe kiM iMdattAe uvakSajjai pucchA' he bhadanta ! sAmAyikasaMyata devalokoM meM utpanna hotA hubhA indra kI paryAya se utpanna hotA hai ? athavA sAmAnika deva kI paryAya se utpanna hotA hai ? athavA trAyastriMzat deva kI paryAya se utpanna hotA hai ? athavA lokapAla kI paryAya se utpanna hotA hai ? athayA ahamindra kI paryAya se utpanna hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kALa karIne ajaghanya anutkRSTa sthitithI anuttara vimAnamAM ja utpanna thAya che. atthegaie sijjhai jAva AM karei' AimA ch| sAra gatine choDIne siddha thaI jAya che. buddha thaI jAya che. samasta karmothI rahita thaI jAya che, parinivRta thaI jAya che. ane samasta duHkhAne anta kare che. 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! devalogesu uvavajjamANe kiM iMdattAe utravajjejjA gchA' he bhagavana sAmAyika saMyata devalekamAM utpanna thatA thakA zuM IndranI paryAyathI utpanna thAya che? athavA sAmAnika devanI paryAyathI utpanna thAya che? athavA trAyazvizata devenI paryAyathI utpanna thAya che? athavA lekapAlanI paryAyathI utpanna thAya che? athavA ahamindranI paryAyathI utpanna thAya che? zrI bhagavatI sUtra: 16 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 bhagavatIsutre ' evaM jahA kasAyakusIle ' evaM yathA kaSAyakuzIla, he gautama ! avirAdhanAzrayaNena indratayA cotpadyate sAmAnikatayA trayastriMzadevatayA lokapAlatayA, ahamindratayA yA samutpadyate virAdhanApekSayA tu anyatarasmin kasmiMzcidapi bhavanapatyAdi devaloke samutpadyate iti 'evaM chedovadvAvaNie vi' evaM sAmAyika saMyatavadeva chedopasthAnIya saMyatoSpi avirAdhanApekSayA yAvadahamindratayotpadyate virAdhanApekSathAtu amparasmin devaloke samutpadyate iti / 'parihAravimuddhie jahA pulAe' parihAravizuddhika saMyatastu yathA pulAkaH pulAvadeva parihAravizuddhikasaMyatasyApi kALakaraNAnantaramavirAdhanAmapekSya devagatau gamanam' tatrApi jaghanyena kahate haiM- 'goyamA ! avirAhaNaM paDucca evaM jahA kasAyakusIle' he gautama ! saMyama kI avirAdhanA ko lekara vaha sAmAyika saMyata indrarUpa se bhI utpanna ho jAtA hai, trAyastriMzat deva rUpa se bhI utpanna ho jAtA hai, lokapAlarUpa se bhI utpanna ho jAtA hai aura ahamindra rUpa se bhI utpanna hotA hai aura jaba yaha apane saMyama kI virAdhanA karadetA hai taba yaha bhavanapazyAdika kisI bhI devoM meM utpanna hotA hai| 'evaM chedovadvAvaNie vi' isI prakAra se sAmAyika ke samAna hIchedopasthApanIyasaMgata bhI avirAdhanA kI apekSA lekara yAvat ahamindra kI paryAya se utpanna hotA hai aura saMyamAdika kI virAdhanA ko lekara vaha bhavanapatyAdika kisI bhI deva kI paryAya se utpanna hotA hai / 'parihAravisuddhie jahA pulAe' parihAravizuddhika saMyata kA kathana pulAka ke jaisA hotA hai- arthAt vaha kAla kara avirAdhanA kI apekSA yA praznanA uttarabhAM prabhuzrI che - 'goyamA ! avirAhaNaM paDucca evaM jahA kasAyakusIle' he gautama! saMyamanI avirAdhanAthI arthAt maaraaSakapaNAthI te sAmAyika sayata IndrapaNAthI utpanna thAya che. sAmAyika devapaNAthI paNa utpanna thAya che. trAyasrizat detrapaNAthI paNa utpanna thAya che. leAkapAlapaNAthI paNa utpanna thAya che. ane ahamidrapaNAthI paNa utpanna thAya che. ane jyAre te peAtAnA saMyamanI virAdhanA kare che, tyAre te lavanayati vigere he mAM utpanna thardha laya che. 'evaM chedo. baTTAvaNie vi' se pramANe sAmAyika saMyatanA uthana prabhAle cheddeopasthApanIya sayata paNa avirAdhanAnI apekSAthI yAvat ahamindrapaNAnI paryAyathI utpanna thai jAya che. ane sayama vigeranI virAdhanAne laine te bhavanapati vigera pAzu zeDa vasAunA paryAyothI utpanna tha laya che. 'parihAra bisuddhie jahA pulAe' parivAra vizuddhiH saMyaMta ghusAunA uthana pramANe hevayA bhAM utpanna thAya che. arthAt te kALa karIne avirAdhanAnI apekSAthI devagatimAM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za0257.7 sU03 trayodaza' gatidvAra nirUpaNam 313 saudharmakalpe samutpattirutkarSeNa tu sahasrArakalpe samutpattiriti / tatrAyanindrAditveca samutpadyete na tu ahamindratayeti / 'sesA jahA niyaMTe' zeSa sUkSmasaMya-yathAyAta saMpatau yathA nirvranthaH / imAvapi kAlaM kRtyA devapati gacchataH / tatrApi vaimanike sammunpadyete / tatra ca ajaghanyAnukarSeNAnucara vimAne samutpadyete / imau dvau avirAdhanamapekSya tatrendrAdisveta notpadyete kintu ahamindrata yotyaye te iti / atha sAmAyika saMyatAdInAM sthitimAha 'sAmAiyasaMjayassa NaM bhaMte / " sAmAyikasaMyattasya khalu madanta ! 'devaloge ujjamANassa' devalokeSu samutyaEntre 'hati kAlaM ThiI pannatA' kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA, devaloke se devagati meM jAtA hai| vahAM para vaha jaghanya se saudharma svarga meM deva hotA hai aura utkRSTa se sahasrAra devaloka meM deva hotA hai, vahAM vaha indrAdi pane se utpanna hotA hai kintu ahamindra pane se utpanna nahIM hotA hai / 'sesA jahA niyaMTe' sUkSma saMparAyasaMgata aura yathAkhyAtasaMyata nirgrantha ke jaisA devaloka meM utpanna hotA hai / arthAt ye donoM bhI kAlagata hokara deva gati meM jAte haiM aura devagati meM bhI ye paimA mika deva meM utpanna hote haiN| vahAM ye ajaghanyAnumkRSTa rUpa se kevala asuttara vimAnoM meM hI utpanna hote haiN| ye donoM avirAdhanA kI apekSA se vahAM indrAdipane se utpanna nahIM hote haiM kintu ahamindravane se utpanna hote haiM / 'sAmAiyasaMjavatsa NaM bhaMte! devalogesu javavajjamANasa kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA' he bhadanna ! devaloko meM utpanna jAya che. tyAM te jadhanyathI saumrama svagamAM deva thAya che. ane utkRSTI sahasrAra devalAkamAM deva thAya che. tyAM te indrAdipaNAthI utpanna thAya che. paraMtu mahamidrayAthI utpanna thatA nathI. 'sekhA jahA liyaThe' sUkSmasa parAya sayata ane yathAkhyAta sayata, nigranthA pramANe devalekamAM utpanna thAya che, arthAta A khanne paNa kALadhama pAmIne devagatimAM jAya che. ane devagatimAM paNa tee vaimAnika devalekamAM utpanna thAya che. ane tyAM tee ajaghanyAmutkRSTapaNAthI kevaLa anuttavimAnemAM ja utpanna thAya che. e ane aviAdhanAnI apekSAthI tyAM indrAdipaNAthI utpanna thatA nathI paraMtu ami dna paNAthI utpanna thAya che. 'mAisaMjaya bhaMte ! devalogesu uvavajjamANassa kevaiyaM kAlaM diI pattA' he labhavana hevaseAumA utpanna thanAza sAmAyika saMyatonI sthiti zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAlaya bhagavatImatra samutpadyamAnasya sAmAyikasaMyatasya kirahakAlaparyantamavasthAnaM bhavatIti prazna:, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM do pali provamAI' jaghanyena dve palyopame 'ukoseNaM tettIsaM sAgarovamAI' utkarSeNa trayastriMzatsAgaropamANi, patyopamadvayaM trayastriMzatsAgaropame sAmAyikasaMgatasya devAvAse'vasthAnaM bhavanIti bhAvaH / 'evaM chedokTAyaNi ravi' evaM chedopasthApanIyo'pi chedopasthA. panIyasaMyatasyApi jaghanyena dvipalyopame utkarSeNa trayastriMzatsAgaropamANi ca avasvAnaM bhavati devaloke iti bhAvaH / 'parihAravisuddhiyassa pucchA' parihAra. pidikasya devalokeSu samutpadhamAnasya kiyatkAlaparyantamavasthAnaM bhavatIti macchA-praznA, bhagavAnAha--'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM dopaliovamAI' jaghanyena dve paliyopame ukkoseNaM aTThArasasAgarovamAI' utkarSaNa hue sAmAyikasaMyata kI kitane kAla kI sthiti hotI hai ? arthAt kitanI sthiti hotI hai vaha vahAM kitane kAla taka sthita rahatA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM do paliovamAI ukoseNaM tettIsaM sAgarotramAI' he gautama ! vahAM isakI sthiti jaghanya se do palyopama kI hotI hai aura utkRSTa se 33 sAgaropama kI hotI hai| 'evaM chedovaTThAvaNie vi' isI prakAra chedopasthApanIya saMyata kI bhI sthiti hotI hai / jaghanya se do palyopama kI aura utkRSTa se 33 sAgaropamakI / 'parihAravistuddhiyassa pucchA' he bhadanta ! devalokoM meM utpadyamAna parihAravizuddhika saMyata kI kitanI sthiti hotI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jahanneNaM do pali ovamAI ukkoseNaM aTThArasa sAgarovamAI' he gautama ! devaloko meM samutpadyamAna parihAravizuddhika keTalA kALanI hoya che ? arthAt te tyAM keTalA kALa sudhI sthira rahe che ? yA prazna uttaramA prasuzrI 4 cha-'goyamA! jahaNNeNaM do paliovamAI, ukoseNaM tettIsa sAgaroMkamAI" 3 gautama! tyo tamanI dhanya sthiti meM papamanI hoya che. ane utkaTathI 33 tetrIsa sAgaropamanI hoya che, 'evaM chedovaDhAvaNie vi' se pramANe chhe|52yaayniiy saMyatanI sthiti para hoya che. arthAta depasthApanIya saMyatanI sthiti paNa ja ghanyathI be palyo5bhnii bhane utkRSTathI tabIsa saasre|5mnii ya cha, tama sabhA'. 'parihAravisaddhiyassa pucchA' 7 bhagavan vAma pana thnaa| parihAra viza. vika saMvatanI sthiti keTalA kALanI heya cheA praznanA uttaramAM zrI cha -'jahanneNaM do pali ovamAI ukkoseNaM aTThArasasAgarobamAI' he gautama! devalokamAM utpanna thanArA parihAravizuddhika saMyatanI jaghanya zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU03 caturdazauM saMyamasthAnadvAranirUpaNam 315 aSTAdazasAgaropamANi etAvatkAlaparyantaM devaloke sthitirbhavati parihAravizuddhika syeti bhaavH| 'sesANaM jahA NiyaMThassa' zeSayoH-sUkSmasaMparAyayathAkhyAtasaMyatayo ravasthAnaM devaloke yathA nirgranthasya ajaghanyAnuvarSega trayastriMzarasAgaropamANi prayastriMzatsAgaropamaparyantaM bhavatIti 13 / / caturdazaM saMyamasthAnadvAramAha-'sAmAiyasaMjayassa NaM bhaMte ! kevaiyA saMjamaThANA pannattA' sAmAyikasaMyatasya khalu bhadanta ! kiyanti saMyamasthAnAni prAptAni sAmAyikasaMyatasya kiyatsaMkhyakAni saMyamasthAnAni bhavatIti praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'asaMkhejjA saMjamaThANA panattA' asaM khyAtAni saMyamasthAnAni prajJatAni 'evaM jAva parihAravisuddhiyasta' evam-sAmAyikasaMyatavadeva yAva-parihAravizuddhikasaMyatasyApi asaMkhyAtAnyeva saMyamasthAnAni saMyata kI jaghanya sthiti do palyopama kI aura utkRSTa sthiti 18 sAgaropama kI hotI hai / 'sesANaM jahA NiyaMThassa' sUkSmasaMparAya aura yathAkhyAta kI devaloke meM nirgrantha ke jaisA ajaghanya anuskRSTha sthiti 33 sAgaropama kI hotI haiN| teraha vAM gatidvAra samApta / caudahavAM saMyamadvAra kA kathana __'sAmAiyasaMjayassa gaM bhaMte! kevaDyA saMjamaTThANA paNNattA' he bhadanta ! sAmAyika saMyata ke saMyamasthAna kitane kahe gaye haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA ! asaMkhejjA saMjamaTThANA pannattA' sAmAyika saMyata ke asaMkhyAta saMyamasthAna kahe gaye haiN| 'evaM jAva parihAravisuddhiyarasa' sAmAyika saMyata ke jaise hI yAvat parihAra sthiti be pApamanI ane utkRSTa sthiti 18 sAgaropamanI hoya che. 'sesANaM jahA NiyaMThassa' ninthanA 4thana pramANe sUkSma 52 / 5 ane yathA. khyAta saMyatanI devalekamAM ajaghanya anutkRSTa sthiti 33 tetrIsa sAgaropamanI hoya che. e rIte A teramuM gatidvAra kahyuM che. 13 muM gatidvAra samApta have saMyamasthAnadvAra nAmanA caudamA dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjamassa gaM bhaMte ! kevaiyA saMjamadANA pannatA' san sAmA. yika saMtane saMyamasthAna keTalA kahyA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI cha -'goyamA ! asaMkhejjA saMjamadANA pannattA' 7 gautama! sAbhAvika yatanAmasabhyAta saMyama sthAna para che. 'evaM jAva parihAravisuddhiyassa' sAmAyika saMyatanA kathana pramANe ja yAvat chedepasthApanIya saMyatathI laIne parihAravizuddhika saMyata sudhInA sayatone paNa asaMkhyAta saMyama sthAne hoya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatre bhavanti atra yAvatpadena chedopasthApanIyasaMpattasya grahaNaM bhavati tathA ca chedopasthA. panIyasaMyatasyApi asaMkhyAtAnyesa saMyamasthAnAni jJAtavyAni / 'suhumasaMparAyataMja. yassapucchA' mAsaMparAyasaMyatasya khalu bhadanta ! kiyanti saMyamasthAnAni bhavantIti pRcchA-prazna:, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'asaMkhejjA aMtomuhuttiyA saMjapaDhANA pannattA' asaMkhyAtAni AntarmuhatikAni saMyamasthAnAni mazatAni antarmuhUrte bhavAni AntarmuhUrtikAni antarmuhUrtapamANaeva tatkAlaH tasya ca pratisamayaM caraNanizuddhibhAvAdasaMkhyeyAni tAti saMyamasthAnAni maMvanti sakSmasaMparAyasaMyatasya saMyamasthAnAni asaMkhyeyAni bhavanti tAni cAnna muhUrtapramANAni ityarthaH / 'ahavakhAyasaMjayassa pucch|' yathAkhyAtasaMyatasya khalu madanta ! kiyanti saMyamasthAnAni bhavantIti prazna:, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, vizuddhika saMyata ke bhI asaMkhyAta hI saMyamasthAna kahe gaye haiN| yahAM thAvatpada se chedopasthApanIya saMyata kA gRhaNa huA hai| tathA ca chedopasthApanIya saMyata ke bhI asaMkhyAta saMghamasthAna hote haiN| 'suhumasaMparAyasaM jayasla pucchA' he bhadanta sakSama saMparAya saMyata ke kitane saMyamasthAna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! asaMkhejjA aMtomuhuttiyA saMjamaTThANA panasA' he gautama ! eka anta. sehata ke usake asaMkhyAtasaMgamasthAna hote hai| kyoMki yahAM sthiti eka antarmuharta kI hai ataH pratisamaya cAritravizuddhi ke sadbhAva se asaMkhyAta saMghasasthAna hote haiM aura ye saba antarmuhUrta pramANavAle hote haiM / 'mahakkhApasaMjayasta pucchA' he bhadanta ! yathAkhyAtasaMyata ke saMghamasthAna kitane hote haiM ? isake uttara meM pramuzrI kahate haiM-'goyamA ! che. tema kahyuM che. ahIM yAvat padathI che pasthApanIya, saMyata grahaNa thayela che, 'suhumasaMparAyasaMjayasva pucchA' he samapan sakSama 525 sayatane / sayamasyAne hAya cha ? | praznamA uttarebhA prabhuzrI 4 cha ?-'goyamA ! asaMkhejA aMtomuhuttiyA saMjamadvANA pannattA' he gautama ! me matabhutabhA teone asaMkhyAta saMyamasthAne hoya che. kemake-ahiyAM temanI sthiti eka tamuhUrtanI che. tethI pratisamaya cAritra vizuddhinA saddabhAvathI asaMkhyAta sayamasyA rAya cha, bhane me yA matabhuta prabhAva DAya . 'ahakkhAya saMjayassa pucchA' 3 lAn yathAbhyAta yatane samasyA ra soya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrikA TIkA za025 u.7 sU03 caturdazaM saMyamasthAnadvAranirUpaNam 317 'goyamA' he gautama ! 'ege ajahannamaNukosara saMtramahANe pannatte' ekamanayanyAutkRSTaM saMyamasthAnam yathAkhyAtasyaikameva saMgamasthAnam tatkAlasya cAritravizuddheekaprakArakatvAditi / 'eesi NaM bhaMte' eteSAM khalu bhadanta ! 'sAmAiyachedovApaNiyaparihAravisuddhiya- suhumasaMparAya ahavakhAya saMjavANaM saMjamahAgANaM kapare kamarehiMto jAya visesAhiyA' sAmAyikache dopasthApanIya parihAravizuddhika sUkSmasaMparAyayathAkhyAtasaMyatAnAM saMgamasthAnAnAM madhye katare katarebhyo yAvadvizeSAvikA vA sAmAyikasaMyatAdArabhya yathAsyAta saMyatAnAM saMbandhi saMyamasthAnAni tenu saMyamasthAneSu madhye kasyApekSayA kasthAlAvaM tulyatvaM bahulaM vizeSAvakatvamiti manaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' de gautama ! 'samvatthove 'ege ajahaNNamaNukkosae saMjamaTThANe paNNatte' he gautama ! yathAkhyAta saMyata ke jaghanya aura utkRSTa ke binA kevala eka hI saMyamasthAna hotA hai| kyoM ki usasthAna kI cAritravizuddhi usakI eka prakAra bAlI hI hotI hai| 'eesi NaM bhaMte! sAmAiya chedoSadvAvaNiya parihAra vidviSama saMparAya ahakkhAyasaM jaghANaM saMyamadvANANaM kayare kaparehiMto jAva visesAhiyA' he bhadanta ! sAmAyikasaMyata, chedopasthApanIyasaMpata, parihAravizuddhikasaMyata, sUkSmasaMparAtha saMpana aura yathAkhyAta saMyata inake saMsthAno meM kauna sthAna kinake sthAnoM kI apekSA se arUpa hai ? kauna bahuta hai ? kauna tulya hai ? aura kauna vizeSAdhika hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'gopamA ! savvatthove ahakvAyasaM jayasta che ? yA praznanA uttaramA prabhuzrI - 'goyamA ! page ajaiNNamaNukosae saMjamaTTANe pannatte' he gautama! yathAbhyAta saMyaMtane janma ane utkRSTa vinA kevaLa ekaja sayamasthAna hoya che. kemake te kALanI tenI cAritravizuddhi eka prakAravALI ja hAya che. 'eesi NaM bheTe ! sAmAiyachedovaTuAvaNiya parihAravisuddhi ya suhumasaMparAyaaikvAyasa' jayANaM saMjamaTThANANaM kayare kayarehiMto jAva visesAhiyA' De bhagavan sAmAyika sayata, chedepasthApanIya saMyata parihAra vizuddhika sathata, sUkSmasa'parAya sacata ane yathAkhyAta sayata A badhAnA sayama sthAnamAM karyu sthAna kenI apekSAthI mapa che ? keNu kAnAthI vadhAre che ? kayu sthAna kayA sthAnanI barAbara che? ane kayu sthAna kAnAthI vizeSAdhika che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne che - 'goyamA ! samvatthove aDakalAya. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 magavatI sUtre akkhAyasaM assa ege ajahannamaNukosae saMjamaTThANe' sarvasvokaM yathAkhyAsa yatasya ekamajaghanyAnutkRSTaM saMgamasthAnam sarvApekSayA alpataraM saMyamasthAnamekameva yathAkhyAtasaMyatasya bhavatItyarthaH / 'suhRmasaMparAyasaMjayassa aMtomuhuttiyA saMjamaTThANA asaMkhejjaguNA' yathAkhyAtasaMyamasthAnApekSayA sUkSmasaMparAyasaMyatasya AntarmuhUrttakAni saMyamasthAnAni asaMkhyeyaguNAdhikAni bhavantIti / 'parihAravizuddhiya saMjayarasa saMjamaTTANA asaMkhejjaguNA' sUkSma saMparAyasaMyata saMyamasthAnApekSayA parihAravizuddhikasaMyatasya saMyamasthAnAni asaMkhyeyaguNAdhikAni bhavantIti / 'sAmAiyasaMjayasma chedatrAtraNiya saMjayassa ya eesi NaM saMjamaTTANA doNDa vi tullA asaM khejjaguNA' sAmAyika saMyatasya chedopasthApanIya saMyatasya ca etayoH khalu saMyamasthAnAni dvayorapi parasparaM tulyAni tathA parihAravizuddhikasaMyata saMpamasthAnApekSayA asaMkhyeyaguNAdhikAni bhavantIti / sR03 // ege ajaNamaNukko sae saMjamahANe' he gautama! saba se kama yathAkhyAta saMpata kA jo eka ajaghanya anutkRSTa saMyama sthAna hai vaha hai / kyoM ki yathAkhyAtasaMyata ke eka hI saMgamasthAna hotA hai / 'suhumasaMparAyasaMjayassa aMtomuhuttiyA saMjamaTTAnA asaMkhejjaguNA' isakI apekSA sUkSmasa parApasayata ke antarmuhUrtataka rahane vAle saMyamasthAna asaMkhyAtaguNita haiN| 'parihAra vimuddhiya saMjayassa saMjamaharaNA asaMkhejjaguNA' sUkSma saMparAya saMyata ke saMyamasthAnoM kI apekSA parihAravizuddhikasaMyata ke saMyamasthAna asaMkhyAtaguNeM adhika haiM / 'sAmAdhyasaMjayassa chedovaTThAvarNiya saMjayassa eesi NaM saMjamadvANA donha vi tullA asaMkhejjaguNA' sAmAyika saMyata ke aura chedopasthApanIya saMyata ke ina donoM ke saMyamasthAna paraspara meM barAbara haiM / tathA parihAra vizuddhika saMyata ke saMjaya ege ajaNa maNukkasapa, saMjamaTThANe' he gautama! sauthI zodhu yathA khyAta sayatanuM je eka ajaghanya anutkRSTa sayamasthAna che, te che, kemakeythaabhyaat saMyaMtane yeUna saMyamasthAna hoya che. 'suhumasaMparAyasaMjayassa aMtomuhuttiyA saMjamaTThANA asaMkhejjaguNA' tenA 4ratAM sUkSmasa parAya saMyatane saMtamuhUrta sudhI raDevAvANA satyamasthAnI asaNyAtalA . ' parihAra visudviyasaMjayassa saMjamaTThANA asa' khejjaguNA' sUkSmasaMzaya saMyatanA sNymsthAnA karatAM parihAra vizuddhika saMyatanA sayamasthAnA asakhyAtagajIA vadhAre che. 'sAmAiyasaMjamassa chedovadvAvaNiyasaMjamastra eesi NaM saMjamadvANA donha vi tullA asa khejjaguNA' sAmAyika saMyaMta bhane hopasthApanIya saMyaMta mA bannenA sayamasthAne parasparamAM kharekhara che, tathA parihAravizuddhika su'yatanA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU04 paJcadaza sabhikarSAdidvAranirUpaNam 319 pazcadazaM sannikarSAdidvAramAha-sAmAiyasaMjayassa gaM' ityAdi. mUlam-sAmAiyasaMjayasta NaM bhaMte ! kevaiyA carittapajavA pannattA ? goyamA ! aNaMtA carittapajjavA pnnttaa| evaM jAva ahkkhaaysNjyss| sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! sAmAiyasaMjayassa saTANasannigAseNaM carittapajjavehiM kiM hoNe tulle abbhahie? goyamA ! siya hINe chtttthaannvddie| sAmAiyasaMjae gaM bhaMte ! chedovaDhANiyasaMjayassa paraTrANapsannigAsaNaM caritapajjavehi pucchA goyamA ! siya hINe chaTANavaDie evaM parihAravisu. dviyassa vi / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! suhamasaMparAyasaMjayassa paraTThANasannigAleNaM carittapajjavehiM pucchA goyamA ! hoNe no tulle No abbhahie aNaMtaguNahINe / evaM ahakkhAyasaMjayassa vi| evaM chedovadyAvaNie vi heTrillesu tisu vi samaM chahANavaDie uvarillesu dosu taheva hINe jahA chedovadrAvaNie tahA parihAravisuddhie vi| suhamasaMparAyasaMjae NaM bhaMte! sAmAjhyasaMjayassa paraTANa pucchA goyamA ! No hoNe No tulle anbhahie annNtgunnmbbhhie| evaM chedokTAvaNiyaparihAravisuddhiesu vi samaM / saTANe liya hoNe no tulle siya abbhhie| jai hINe aNaMtaguNahINe, aha abbhAhie agNtgunnmnmhie| suhumasaMparAyasaMjayasta ahakkhAyasaMjayassa paraTANe pucchA goyamA! hINe No tulle No abbhahie annNtgunnhiinne| ahakkhAe heDillANaM ghauNha viNo hINe No tulle abbhasaMyama sthAnoM kI apekSA se ve asaMkhyAtaguNe adhika hai| caudahavAM saMyama sthAnadvAra kA kathana samApta sU03 / saMcamasthAnI apekSAthI te asaMkhyAta gaNA vadhAre che. e rIte A cauda saMyamasthAna dvAra kahyuM che. sU0 3 caudamuM saMcamasthAnahAra samApta zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 bhagavatIsatre hie anNtgunnmbbhhie| sahANe No hINe No tulle anbhhie| eesi NaM bhaMte ! sAmAiyachedovaTThAvaNiya parihAravi suddhiyasu humaparAyaahakkhAyasaMjayANaM jahannukosagANaM caritapajjavANaM kayare kaparehiMto jAva visesAhiyA vA ? goyamA ! sAmAiyasaMjayassa chedovaTTAvaNiyasaMjayasta ya parasi NaM jahannagA caritaSajjavA doNha vi tullA savvatyovA pari hAravisuddhiyasaMjayassa jahannA caritapajjavA anaMtaguNA tassa ceva ukkosagA caritapajjavA anaMtaguNA, sAmAiyasaMjayassa cheovaTrAvaNiyasaMjayassa ya eesi NaM ukkosagA caritapajjavA doha vi tullA anaMtaguNA, suhumasaMparAyasaM jayazsa janagA capiJjavA anaMtaguNA, tahata ceva ukkosagA caritapajjavA anaMtaguNA ahavAya saMjayassa ajanna saNudhosagA caritapaujavA arNataguNA 15 / sAmAiyasaMjaya NaM bhaMte! kiM sajomI hojjA ajogI hojjA ? goyamA ! sajogI jahA pulAe evaM jAva suhumasaMparAyasaMjae ahabakhAe jahA siNAe 16 / sAmAiyasaMjaraNaM bhaMte! kiM sAgArovautte hojjA aNAgArovaDase hojjA ? goyamA ! sAgArovautte jahA pulAe evaM jAna ahakkhAe / NavaraM suhuma saMparAe sAgArovautte hojjA No aNAgArovautte hojjA 17 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kiM sakasAI hojjA akasAI hojjA ? goyamA ! sakasAI hojjA mo akasAI hojjA jahA kasAyakusIle / evaM chedovaTAvaNie vi / parihAravisuddhie jahA pulAe / suhumasaMparAyasaMja pucchA goyamA ! sakasAI hojjA jo akasAI hojjA jai saka sAI hojjA se NaM bhaMte! kaisu kasAesu hojA ? goyamA ! egaMmi saMjalaNalobhe hojjA / ahakkhAya saMjaya jahA niyaMThe 18 // sU04 // zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - prameyacandrikA TIkA 2015 u.7 sU04 pazvavaza' sannikarSAdidvAranirUpaNam 321 chAyA-sAmAyikasaMyatasya khalu bhadanta ! kiyantazcAritraparyavAH prAptAH ? gautama ! anantAcAritraparyavAH prajJaptAH / evaM yAvat yathAkhyAtasaMyatasya / sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! sAmAyikasayatasya svasthAnasannikarSaNa cAritraparyavaiH ki hIna:-tulyaH abhyadhikaH ? gautama ! syAt hInaH ssttrsthaanptitH| sAmAyika saMyataH khalu bhadanta ! chedopasthApanIyasayatasya parasthAnasanikarSeNa cAritraparyave pRcchA gautama ! syAt hInaH SaTsthAnapatitaH, evaM parihAravizuddhikasyApi / sAmAyikasayataH khalu bhadanta ! sUkSmasa parAyasaM yatasya parasthAnasannikarSaNa cAritraparyavaiH pRcchA, gautama ! hIno no tulyo no abhyadhikaH, anantaguNahInaH / evaM yathArUpAtasayatasyApi, evaM chedopasthApanIyo'pi adhasta. neSu viSvapi samaH SaTrasthAnapatitaH, ayoyo stathaiva hInaH yathA chedopasthApanIyastathA parihAravizuddhiko'pi / sUkSmasa parAyasayataH khalu bhadanta ! sAmAyikasayatasya parasthAna0 pRcchA gautama ! no hIno no tulyo'bhyadhikaH, anantaguNAbhyadhikaH / evaM chedopasthApanIyaparihAravizuddhikayorapi samaH / svasyAne syAt hInaH no tulyA, syAdabhyadhikaH / yadi hIno'nantaguNahInaH, atha abhyadhika: anantaguNAbhyadhikaH sUkSma parAyasayatasya yathAkhyAtasayatasya parasthAnapRcchA gautama ! hIno no tulyo no abhyadhikaH, anntgughiinH| yathAkhyAtaH adhastanAnAM caturNAmapi no hIno no tulyo'bhyadhikaH, anantaguNAbhyadhikaH / svasthAne no hInantulyaH no abhydhikH| eteSAM khalu bhadanta ! sAmAyika chedopasthApanIyaparihAravizuddhikamUkSapasaMparAyayathAkhyAtasaMyatAnAM jaghanyotkRSTAnAM cAritraparyavANAM katare katarebhyo yAvad vizeSAdhikA vA, gautama ! sAmAyika saMyatasya chedopasthApanIyasayatA caitayoH khalu jaghanyAzcAritraparyavAH dvayorapi tulyAH srvstokaaH| parihAravizuddhikasaMyatasya jaghanyakAzcAritraparyavA anantaguNAH / tasyaiva cokaSTAcAritraparyavA anantazugaH, sAmAyika paM yatasya chedo pasthApanIya. saMyatasya caitayoH khalu utkRSTakAzvAstriyAH duyorapi tulyA anantaguNAH, sUkSma parAyasayatasya jaghanyakAzcAritraparyavA anantagu gAH, tasyaiva cotkRSTakAzvAritrapayA anantaguNAH, yathAkhyAtasayatasya ajaghanyAnuskRSTakAzcAritraparyavA anantaguNAH 15 / sAmAyikasa yataH khalu bhadanta ! ki sayogI bhavedayogI bhaveta ! gautama ! sayogI yathA pulaakH| evaM yAvat manasaMparAyasa ytH| yathAkhyAto yathA snAtakaH 16 / sAmAyikasaM yataH khalu bhadanta ! kiM sAkAropayukto bhavedanAkAropayukto bhavet gautama ! sAkAropayukto yathA pulAkA, evaM yAvat ythaakhyaatH| navaraM sUkSma parAyaH sAkAropayukto bhavet no anAkAropayukta bhavet 17 / sAmArikapta yataH khalu bhadanta ! kiM sakaSAyI bhavet zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 bhagavatIsne akaSAyI bhavet ! gautama ! sakaSAyI bhavet no akSAyI bhavet yathA kaSayakuzIlaH / evaM chedopasthApaniko'pi / parihAravizuddhiko yathA pulAkaH / sUkSmasaMparAyasaMyataH pucchA gautama ! sakaSAyI bhavet no akaSAyI bhavet yadi sakaSAyI bhavet sa khallu bhadanta ! katiSu kaSAyeSu bhavet ! gotama ! ekasmin saMjvalanalobhe bhavet / pathAkhyAtasayato yathA nigranthaH 18 ||suu04|| TIkA-'sAmAiyasaMjayassa NaM bhaMte !' sAmAyikasaMyatasya khalu bhadanta ! 'kevaiyA carittapajjA pannattA' kiyantazcAritraparyavAH prajJapyAH ? iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! aNaMtA carittapajjavA pasattA' anantAcAritraparyavAH prajJaptAH-kathitAH / 'evaM jAva ahakkhAyasaMjayassa' evaM yAvad yathAyAtasayatasya atra yAvatpadena chedopasthApanIyaparihAravizuddhika sakSamasaMparAyasaMyatAnAM cAritraparyavA anantA eva bhavanti tathA svabhAvatvAditi bhAvaH 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte !' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! 'sAmAiya paMdrahavAM sannikarSa Adi dvAra kA kathana TIkArtha-'sAmAiyasaMjayassaNaM bhaMte ! kevaDyA carittapajjavA pannattA' he bhadanta ! sAmAyikasaMyata ke cAritra kI paryAyeM kitanI hotI haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! aNaMtA cArittapaja vA paNNattA he gautama ! sAmAyikasaMyata ke cAritra kI paryAyeM ananta hotI haiM / 'evaM jAva ahakkhAyasaMjayassa' isI prakAra se yAvat yathAkhyAta saMyata kI cAritra paryAyeM ananta hotI haiN| yahAM yAvaspada se chedopasthApanIya saMyata, parihAravizuddhika saMyata aura sUkSmasaMparAyasaMyata kA grahaNa huA hai| tathA ca chedopasthApanIya saMyata se lekara yathAkhyAta taka ke sAdhuoM ke cAritra kI paryAyeM ananta hI hotI haiN| kyoMki unakA aisA hI svabhAva hotA hai 'sAmAiyasaMjae gaM bhaMte ! sAmAiyasaMjayasta TIkAtha-have paMdaramAM sannikarSa Adi dvAranuM kathana karavAmAM Ave che, 'sAmAiyasaMjayassa gaM bhaMte ! kevaiyA caritta rajjavA paNNattA'mazana sAmAyika saMyatane keTalI cAritranI paryA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI cha ,-'goyamA ! aNaMtA ! carittapajjavA paNNattA' gautama ! sAmAthi sayatane ananta zAstrinA paryAya DAya che. 'evaM jAva ahakkhAyasaMjayassa' eja pramANe yAvat yathAkhyAta saMyatanI cAritraparyAye anaMta hoya che. ahiyAM pAvAdathI chedepasthApanIya saMyata, parihAravizuddhika saMyata ane samasAMyarAya saMyata grahaNa karAyA che. tathA che pasthApanIya saMyatathI laIne cAkhyAta saMyata sudhInA sAdhuonA cAritraya anata ja hoya che. kemake zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU04 paJcadaza sannikarSAdidvAranirUpaNam 323 saMjayassa saTTANasaMnigA seNaM' sAmAyikasaMyatasya svasthAnasannikarSeNa sajAtIyena cAritraparyAyeNa sAtirekaH cAritraparyAyaH, 'carittapajjavehiM' cAritraparyavaiH kiM hINe tulle amahira' kiM hIna stulyo'bhyadhiko vA ekaH sAmAyikasaMyato'parasya sAmAyika saMyatasya sajAtIyacAritraparyadeH kiM dono bhavati samAno bhavati adhiko vA bhavatIti bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'siyahI chANavaDie' syAt hInaH tulyo'dhikovA bhavati SaTsthAnapatitaH yadi hIno bhavati tadA anantabhAgahInaH asaMkhyAta bhAgahInaH, saMkhyAta bhAgahIno vA bhavati, tathA saMkhyAtaguNahInaH asaMkhyAtaguNahInaH, anantaguNahInaH 3, yadi abhyadhiko sadvANasaM nigA seNaM caritapajavehiM kiM hINe tulle, ambhahie' he bhadanta / eka sAmAyika saMyata dvitIyasAmAyika saMyataka kI sajAtIya cAritra paryAya kI apekSA kyA hIna hotA hai ? athavA tulya hotA hai ? athavA adhika hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'siya hINe, chaTTANavadie' he gautama! eka sAmAyikasaMghata dvitIyasAmAyikasaMyata kI sajAtIya cAritra paryAyoM se kadAcita hIna hotA hai, kadAcit tulya hotA hai, kadAcit adhika hotA hai| isa prakAra se vaha SaT sthAna patita hotA hai / yadi vaha hIna hotA hai to anantaveM bhAga hIna hotA hai, asaMkhyAtaveM bhAga hIna hotA hai, saMkhyAtaveM bhAga hIna hotA hai, saMkhyAtaguNa hona hotA hai asaMkhyAtaguNa hIna hotA hai| aura anantaguNahIna, hotA hai| yadi adhika hotA hai to anantaveM bhAga adhika " ; teyonA svabhAva na vo hoya che. 'sAmAiyasaMjaeNaM bhaMte! sAmAiya saMjayasva saTToNasaMnnigAseNaM caritpajjavehiM kiM hINe, tulle, abbhahie' he labhavan zeTa sAmAyika sayata khIjA sAmAyika sUyatanA sajAtIya cAritraparyAyanI apekSAthI zuM hIna hAya che ? athavA adhika heAya che ? ke tulya hoya che? A aznanA uttaramAM prabhuzrI che - siya hoNe chaTTANavar3ie' he gautama ! sAmAyika sa`yata khIjA sAmAyika sayatanA sajAtIya cAritrapA~cAthI kAIvAra hIna heAya che. koivAra tulya heAya che. ane keAivAra vadhAre hAya che. A rIte te cha sthAnathI patita hAya che. jo te hInAya che, teA anaMtamA bhAgathI hIna DAya che, asaMkhyAta bhAgathI hIna heAya che. sa`khyAta bhAgathI hIna hoya che. sakhyAtaguNu hIna haiAya che. asa khyAtaguNu hIna heAya che. ane anataguNu hIna hoya che. jo azvika hoya te te saMkhyAtaguNa adhika hoya che, asakhyAtaguNu adhika hAra che, ane anaMtaguNa adhika hoya che. ana`tamA bhAgathI RSika hAya che, asakhyAta bhAga adhika DAya che. sakhyAta bhAgathI adhika zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre bhavati tadA ananta bhAgAbhyadhikaH, asaMkhyAtamAgAbhyadhikaH, saMkhyAtamAgAbhyadhiko vA bhavati, tathA saMkhyAtaguNAbhyadhikaH asaMkhyAtaguNAbhyadhikaH anantaguNAdhika: 'sAmAisaMbaeNaM bhaMte' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! 'chedovaTThA. vaNIyassa paraTThANasaMnigAseNaM carittapanavehiM pucchA' chedopasthApanIyasaMyatasya parasthAnasannikarSeNa cAritraparyaveH kiM hono bhavati tulyo vA bhavati abhyadhiko vA bhavatIti pacchA-praznA, bhagAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'siya hINe chahANavaDie' syAt hInaH SaTsthAnapatitaH sAmAyikasaMyataH chedopasthApanIyasaMyatasya parasthAnasanikaga cAritra paryavaiH vijAtIyacAritrApekSayA kadAcit hInaH kadAcitulyaH kadAcid abhyadhikaH SaTsthAnapatito bhavati / 'evaM parihAravisuddhiyassa vi' evam-anena prakAreNa-'syAt hInaH SaTsthAna. patitaH' ityevaM prakAreNa parihAravizuddhikasyApi parihAravizuddhikasaMyatasya viSaye. hotA hai, asaMkhyAtaveM bhAga adhika hotA hai, saMkhyAtaveM bhAga adhika hotA hai| saMkhyAtaguNa adhika hotA hai, aura anaMtaguNa adhika hotA hai| isa prakAra se eka sAmAyika saMyatadUsare samAyika saMyata kI sajAtIya cAritra paryAyoM se SaTsthAna patita hotA hai 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! chedovaDhAvaNIyasta paraTThANasaMnigAseNaM carittapajjavehiM pucchA' he bhadanta ! sAmAyikasaMyata chedopasthApanIyasaMyata. kI vijAtIya cAritra paryASa kI apekSA se kyA hIna hotA hai ? athavA tulya hotA hai ? athavA adhika hotA hai ! isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA' he gautama! 'siya hINe chaTThANavaDie' kadAcit hIna SaT ho to SaT sthAnapatita hotA hai| 'evaM parihAravisuddhiyassa vi' isI prakAra parihAravizuddhika kA bhI kathana jAna lenA cAhiye 'evaM sAmAiya. hoya che, ane anaMtaguNa adhika hoya che. A rIte eka sAmAyika saMyatA bIjA sAmAyika saMyatanA sajAtIya cAritraparyAthI zatruNa hIna ane adhika hoya che. __ 'sAmAiyasaMjaeNaM bhaMte ! chedoMvadvAvaNiyassa paraTThANasaMnigAseNaM cArittapajjavehi ' he bhagavana sAmAyika saMyata che pasthApanIya saMyatanI vijAtIya cAritraparyAyanI apekSAthI zuM hIna hoya che ? athavA tulya heya che? athavA zaghi DAya cha 1 // prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha ?-goyamA ! 3 gautama! 'siya hoNe chaTThANavar3ie' 44Ayitu DIna DAya cha, tAte 7 sthAna patita DAya cha. 'evaM parihAravisuddhiyassa vi' me prabhArI parivAra vizuddhinu yana para zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.7 sU04 paJcadaza sannikarSAdidvAranirUpaNam 325 'pi jJAtavyam / 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte !' he bhadanta ! sAmAyikasaMthataH 'muhumasaMparAyasaMjayassa' sukSmasaMparAyasaMyatasya 'parahaNasaMnigAseNaM' parasthAnasaMnikarSaNa -vijAtIya 'caritapajjavehi' cAritraparyavaiH cAritraparyavApekSayetyarthaH 'pucchA kiM hInaH kiM tulyaH kimabhyadhikaH ityAdi praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'hINe no tulle no anmahie' hono bhavati kintu no tulyo bhavati na vA abhyadhiko bhavati yadi hIno bhavati tadA 'aNaMtaguNahINe' anantaguNahIno bhavatIti / 'evaM ahakkhAyasaMjayassa vi' evaM yathAkhyAtasaMyatasyApi sAmAyika saMyato yathAkhyAtasaMyatasya parasthAnasannikarSeNa cAritraparyAyaH hIno bhavati na tulyo bhavati na vA adhiko bhavatIti hInazca anantaguNahIno bhavatIti, evaM chedoktA vaNie vi' heTillesu timu vi samaM chaTThANavaDie' evaM chedopasthApanIyo'pi adhasaMjaeNaM bhaMte ! suhamasaMparAyasaMjayassa.' isI prakAra sAmAyikasaMyata evaM sUkSma saMparAyika saMyata vijAtIya cAritraparyayoM kI apekSA se kyA hIna hotA hai 'pRcchA' aisA prazna hai, isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'goyamA' hINe' he gautama ! sAmAyika saMyata sUkSma saMparAya saMyata kI vijAtIya cAritraparyAyoM kI apekSA se hIna hotA hai| kintu 'no tulle no ammahie' tulya athavA adhika nahIM hotI hai| yadi vaha hIna hotA hai to 'aNaMtaguNahINe' anantaguNa hIna hotA hai| 'evaM ahakkhAyasaMjayassa vi' isI prakAra se lAmAyika saMyata payAkhyAtasaMyata kI vijAtIya cAritra paryAyoM kI apekSA se hIna hotA hai / tulya athavA adhika nahIM hotA hai / yadi vaha hIna hotA hai to anantaguNa hIna hotA hai| 'evaM chedovaDhANie vi heTillesu tima vi samaM chaTTANavaDie' isI prakAra chedopasthApanIya bhI sAmAyikasaMyata on ne. 'evaM sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! suhumasaMparAyasaMjayassa.' tyAla rItathI sAmAyika saMyata, sUmasaMpAyika vijAtIya cAritra paryAnI apekSAthI hIna hoya che? pRcchA nAma e pramANe prazna che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI 3 cha -'goyamA! hINe' 3 gItama! sAmA4i sayata hopasthApanIya sayatA vitIya yAritra paryAyAnI apekSAthI DIna DAya che. 'no talle no abbhahie' tukSya athavA adhi: BAta nathI. nete DIna DAya cha, / 'aNaMtaguNa hINe' manatarahIna DAya che. 'evaM ahakkhAyasaMjayassa vi' se prabhAva sAmAyikasaMyata yathackhyAta saMyatanA vijAtIya cAritraparyAnI apekSAthI hIna hoya che. tulya athavA adhikahetA nathI, je te hIna hoya che. te anaMtaguNa jIna DAya cha. 'eva' chedovaDhAvaNie vi hedillesu tisu vi sama dvANavaDipa' zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 bhagavatIsUtre staneSu triSvapi sAmAyikasaMpata chedopasthApanIyaparihAravizuddhikasaMyate eteSAM trayANAM cAritrApekSayA SaTsthAnapatitaH, yathA chedovasthApanIya stathaiva tathAmakAra eva samAnatayA hInaH 'ubarillesu dosu taddeva hINe' uparitanayordvayo sUkSma saMparAyayathAkhyAtayostathaivAnantaguNa hIno bhavati / 'jahA chedovadvAvaNie tahA parihAravisuddhie vi' yathA chedopasthApanIya stathA parihAravizuddhikasaMyato'pi trayANAM saMyatAnAM cAritraparyavApekSayA SaTsthAnapatito bhavati / tathA uparitana saMyatadvayApekSayA'nantaguNahIno bhavati 'suhumasaMparAyasaMjaeNaM bhaMte' sUkSmasaMparAyasaMyataH khalu bhadanna ! 'sAmAiyasaMjayassa paradvAja - pucchA' sAmAyika saMyatasya parasthAnasaMnikarSeNa cAritraparyayaiH kiM dono bhavati tulyo vA bhavati abhyadhiko chedopanIkasaMyata aura parihAravizuddhika saMghata kI cAritra paryAyoM kI apekSA se SaTsthAna patita hotA hai| 'uvarillesu dosu taheva hINe' aura Upara ke do kI sUkSmasaMparAya aura yathAkhyAtasaMyata kI cAritraparyAyoM kI avekSA se usI prakAra anantaguNa hIna hotA hai| 'jahA chedodvAvaNie tahA parihAravisuddhie vi' chedopasthApanIya saMyata ke jaisA parihAravizuddhika saMghana bhI tIna saMyatoM kI cAritraparyAyoM kI apekSA se paTTa sthAnapatita hotA hai / aura uparavAle do saMyatoM se anantaguNahIna hotA hai / 'sumaparAyasaMjaNaM bhaMte! sAmAiyasaMjayassa paradvANa pucchA' he bhadanta | sUkSma parAyasaMyata sAmAyikasaMyata kI vijAtIya cAritra paryAyoM kI apekSA se kyA hIna hotA hai ? athavA tulya hotA hai ? eja pramANe chedepasthApanIya saMyata paNa sAmAyikasayata ane parihAravizuddhika saMghatanI zAstriparyAyAnI apekSAthI chasthAnathI patita hoya che. 'uvarillesu dosu taheva hoNe' bhane uparanA me haiM ? sUkSmasa yazaya bhane yathAbhyAta saMyaMta che temanI cAritrapA~yAnI apekSAthI paNa anatagaNA hAya che. arthAt te SasthAna patita hoya che. kahevAnuM tAtparya e che ke-chedepasthApanIya sayata pahelAnA ane pachInA sayatAnA cAritraparyaMcAnI apekSAthI Sadra sthAna patita hoya che, 'jahA chedovadvAvaNie tahA parihAravisuddhie vi' cheopasthApanIya sayatanA kathana pramANe parihAra vizuddhika sayata paNa pahelA ane pachInA banne sacatAnA cAritra paryaMcAnI apekSAthI SaT sthAna patita hAya che. 'suhumasa 'parAyasaM 'jae NaM bhaMte! somAiyasa jayassa paraTThANa pucchA' he laga than sUkSmasa'parAya sacata sAmAyika sayatanA vijAtIya cAritra/cAnI apekSAthI zu hIna hAya che ? athavA tulya hAya che ? athavA adhika hAya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2025 u.7 sU04 paJcadaza sannikarSAdidvAranirUpaNam 327 vA bhavati pRcchA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'No hINe No tulle' no hIno bhavet no tulyo bhavet sakSamasaMparAyasaMyanaH sAmAyikasaMyatasya parasthAnasannikarSaNa cAritraparyAyApekSayA kintu 'anmahie' abhyadhika eva bhavet yadi abhyadhiko bhavettadA 'aNaMtaguNamanmahie' anantaguNAbhyadhiko bhavediti / 'evaM chedovaTThAvaNiya parihAravimuddhiema vi sama' evaM chedopasthApanIyaparihAravizuddhikayorapi samam sUkSmasaMparAyasaMyataH no hIno nApi. tulyaH kintu adhiko bhavet tatrApi anantaguNAbhyadhika eveti bhAvaH / 'sadANe. siya hINe No tulle siya anmahie' svasthAne tu sajAtIyacAritraparyAyApekSayA tu syAt-kadAcid hInaH na tu tulyo bhavet tathA syAt-kadAcit abhyadhika / athavA adhika hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA ! No hINe, No tulle, anbhahie' he gautama ! sakSamasaMparAya. saMyata sAmAyikasaMyata kI vijAtIya cAritraparyAyoM kI apekSA se hIna nahIM hotA hai, tulya nahIM hotA hai, kintu adhika hotA hai| yadi vaha adhika hotA hai to 'aNaMtagugamamahie' anantaguNa adhika hI hotA hai| 'evaM chedovaTThAvaNiya parihAravisuddhiesu vi samaM' isI prakAra se sUkSmasaMparAya saMyata chedopasthApanIya evaM parihAravizuddhikasaMyata kI vijAtIya cAritra paryAyoM kI apekSA se hIna nahIM hotA hai tulya bhI nahIM hotA hai kintu adhika hotA hai / adhikatA meM bhI vaha anantaguNa adhika hotA hai / 'saTThANe siya hINe, No tulle sitha amahie' isI prakAra se vaha svasthAna meM sajAtIya cAritraparyAyoM kI apekSA se kadAcit hIna bhI hotA hai, para tulya nahIM hotA aura kadAcit cha ? | prazna uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIna 4 cha hai-'goyamA ! goM hoNe, No tulle, abbhahie' 3 gautama ! sUkSbhamAM52rAya sayata sAmAyiya. tanA vijAtIya cAritraparyAnI apekSAthI hIna hotA nathI tulya paNa hatA nathI, paraMtu aghi DAya cha na ta aghi DAya cha, ta! 'aNaMtaguNamanmahie' mntaa| madhila DAya cha, 'evaM chedovadyAvaNiyaparihAravisuddhiNsu vi samaM' eja pramANe sUmasAMparAya saMyatanA kathana pramANe chedepasthApanIya ane parihAravizuddhi saMyata vijAtIya cAritraparyAnI apekSAthI hIna hatA nathI. tulya paNa hotA nathI paraMtu adhika hoya che. tathA adhikapaNAmAM paNa te mntaa| zaghi hAya che. 'saTANe siya hoNe, No tulle, siya abha. hig' eja pramANe te svAsthAnamAM sajAtIya cAritraparyAnI apekSAthI koI vAra hIna paNa hoya che. koIvAra adhika paNa hoya che. paraMtu tulya hatA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 S magavatIsUtre 'jaihINe' yadi hono bhavet tadA-'aNataguNahINe' anantaguNahIno bhavet / 'ahaanmahie arNatagugamanamahie' athAAdhiko bhavettadA anantaguNAbhyadhiko bhavediti bhAvaH / 'muhumasaMparAyasaMjayassa ahakkhAyasaMjayassa parahANe pucchA' sUkSmasaMparAyaH saMyatasya yathAkhyAtasaMyatasya parasthAne etayo vijAtIyacAritraparyAyApekSayA ki hIno bhavet tulyo vA bhavet adhiko vA bhavediti pRcchA praznA, bhagAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! sakSamasaMparAyasaMyataH yathAkhyAtacAri. asya vijAtIyacAritraparyAyApekSayA 'hINe No tulle No abbhahie' hIno bhavet anyo| cAritraparyAyApekSayA sAmAyikasaMyato no tulyo bhavet na vA abhyadhiko. 'pi bhavet iti / 'aNaMtaguNahINe' yadi hIno bhavettadA ananta guNahIno bhave. dityarthaH / 'ahakkhAe heThillANaM cauNhavi hoNe No tulle amahie' yathAlyAta. adhika bhI hotA hai| yadi vaha hIna hotA hai to anantaguNa hIna hotA hai aura adhika hotA hai to anantaguNa adhika hotA hai| ___'suhamasaMparAyasaM jayasta ahakkha ghAsaM jayasta parahANe pucchA' hai bhadanta ! sUkSmasaMparAyasaMyata, yathAkhyAta saMyata kI vijAtIya cAritra paryAyoM kI apekSA kyA hIna hotA hai / athavA tulya hotA hai ? athavA adhika hotA hai ? isake uttA meM prabhuzrI kahate haiM-'hINe, No tulle, No abbhahie' he gautama ! svakSamasaMparAya saMyata yathAkhyAtasaMyatakI vijAtIya cAritraparyApoM kI apekSA tulya nahIM hotA hai aura na adhika hotA hai, kintu hIna hotA hai / 'arNataguNa hINe' hIna hone para bhI yaha asaMkhyAta athavA saMkhyAtaguNa hIna nahIM hotA hai kintu anantaguNa hIna hotA haiM 'ahakkhAe heThillANaM ca uNha vi hoNe, No tulle, nathI. je te hIna hoya te anaMtaguNa hIna hoya che, ane adhika hoya te anaMtagaNuM adhika hoya che. 'mahumasaMparAyasaMjayassa ahavAyasaMjayasma paradvANe pucch|' lAn sUmasaM5rAya saMyata ane yathAkhyAta sayatanI vijAtIya cAritraparyAnI apekSAthI sAmAyika saMyata zuM hIna hoya che ? athavA tulya hoya che? yA aghi DAyaOM 1 mA praznanA ttaramA prabhuzrI hai-'hINe, jo tulle No abhahie' 3 gautama ! mA mAnanA yAtriryAyonI apekSAthI sAmAyika saMyata tulya hotA nathI. tema adhika paNa hotA nathI, paraMtu hIna DIya cha, 'aNaMtaguNahINe' hIna saya kyAre te manatanel sIna DAya che. sabhyAta athavA sabhyAtA DIna DA nathI. 'ahavAe heTrillANaM paDaNha vihINe, No tulle anbhahie' yathAbhyAta yata nIyana yAnI zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - % prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU04 paJcadaza sannikarSAdidvAranirUpaNam 329 saMyato'dhastanAnAM sAmAyikasaMyatAdInAM caturNAmapi hIno no tulyaH kintu abhya dhika eva, yathAkhyAtasaMpataH parasthAnamannikarSaNa cAritraparyavaiH pUrvebhyazcatumyoM no hIno no tulyaH kintu abhyadhika eva bhavatIti bhaavH| 'aNataguNamamahie' yadi adhiko bhavati tadA anantaguNAdhiko bhAti / 'saTThANe po hINe tulle jo anmahie' svasthAne tu no hInaH kintu tulyo na vA abhyadhika iti / 'eesiNe bhaMte !' eteSAM khallU bhadanta ! 'sAmAiyachedobadvAraNiyaparihAravisuddhigamuhumasaMparAyaahakkhAyasaMjayANa' sAmAyikachedoSasthAgnIparihAravizuddhi kasUkSmasa rAyayathAkhyAtasaMyatAnAm 'jahannukkosagANaM carittapajjavANaM kacare kayarehito jAba viseptAhiyA vA' jaghanyotkRSTAnAM cAritraparyatrANAM katare katarebhyo abbhahie' yathAkhyAta saMyata nIce ke cAroM kI apekSA hona nahIM hotA hai tulya bhI nahIM hotA hai kintu adhika hotA hai| adhika hone para bhI vaha 'aNatagu gamabhahie' ananta guNa adhika hotA hai / matalayaM isakA yaha hai ki yathAkhyAlasaMyana avaziSTa cAroM ke vijAtIya cAritra paryAyoM kI apekSA anantaguga adhika cAritra paryAyoM vAlA hotA hai| 'saTTANe No hINe tulle jo a0 ahie' parantu vaha yathArUpAtasaMpata svasthAna kI apekSA apane sajAtIya cAritroM se hIna nahIM hotA hai / kintu tulya hotA hai, adhika bhI nahIM honA hai| ___'eesiNaM bhaMte ! sAmAiya chedoSahAraNiya parihArazidviAra--suhuma saMparAya ahavAya saMjayANaM jahannukasosagANaM cAritAujayANaM kayare kayarehito jAva visesAhipA' he bhadanta ! sAmAyika saMyata, chedoSasthApanIyasaMpata, parihAravizuddhika saMpana, sakSamasaMtarAya saMyana, aura apekSAthI hIna hotA nathI, tuya paNa hotA nathI, paraMtu aSika hoya che. madhimA 5 te 'aNaMtaguNamabmahie' manatama adhi cha. 43vaan| bhAva e che ke-yathAkhyAtasaMvata bAkInA cArenA vijAtIya cAritraparyAyanI apekSAthI manata! padhAre yAtriryAyAvA DAya che. 'sTANe, NA hoNe, tulle abbhahie' 52 te yathANyAta sayata 21sthAnanI bhakSAthI pAtAnA sajAtIya cAritrothI hIna hotA nathI. paraMtu tulya hoya che adhika paNa hatA nathI, 'eesi gaM bhaMte ! sAmAiyachedovAvaNiyaparihAravizuddhiya-suhamasaMparAya ahakkhAyasaMjayANaM jahannukosagANaM carittapajjavANaM kamare kayarehito jAya visesAhiyA' 3 lApana sAmAyi sa yata, chedde|52thaaniiy saMyata, parihAra vizuddhika saMyata, sUmasaparAya saMyata, ane yathAkhyAta saMyata A bAvAnA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 bhagavatImatra yAvat stokA alpA vA bahukA vA vizeSAdhikA vA bhavantIti praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sAmAiyajayassa chedovadyAvaNiyasaMjayassa ya sAmAyikasaMyatasya chedopasthApanIyasaMpatasya ca, eesiNaM jahannagA caritapajjavA donha vi tullA samvatthovA' etayoH khalu jaghanyakAcAritraparyavAH dvayorapi tulyAH sarvastokAH etayorjaghanyAzcAritraparyavAH parasparaM nulyAstathA anyApekSayA stokAzca bhavantIti bhaavH| 'parihAravisaddhiya saMjayassa jahannagA carittapajjavA arNataguNA' 'parihAravizuddhikasaMyatasya jagha. nyAcAritraparyavAH sAmAyikasaMpatachedopasthApanIyasaMyatayozcAritraparyavApekSayA anantaguNA adhikA bhavantIti, 'tassa ceva ukkosagA carittapajjavA aNaMtaguNA' nasyaiva-parihAravizuddhikasaMyatasyaiva ca utkRSTa cAritraparyavA etasyaiva jaghanya cAritraparyavApekSayA anantaguNA adhikA bhavantIti / 'sAmAiyasaMjayassa chedovaTTAyathAkhyAtasaMyata ina sabakI jaghanya aura uskRSTa cAritra paryAyoM meM se kauna kinakI apekSA yAvat vizeSAdhika haiM ? yaho yAvatpada se stoka, bahuka aura tulya' ina padoM kA grahaNa huA hai / isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'sAmAiyasaMjayassa chedovaTThAvaNiyasaMjayassa ya eesi gaM jahannagA carittapajjavA doNha vi tullA samvatthovA' he gautama | sAmAyika saMyata aura chedopasthApanIyasaMyata ina donoM kI jaghanya cAritra paryAyeM Apasa meM tulya haiM para veM saba se thoDI haiM / 'parihAra visuddhisaMjayasta jahannagA carittapajjavA aNaMtaguNA tassa ceva ukkosagA carittapajjavA aNaMtaguNA' inako apekSA parihAra vizuddhika saMyata kI jaghanya cAritra paryAya anantaguNA adhika haiN| aura inase isakI hI utkRSTa cAritra paryAyeM anantaguNa adhika hai, 'saamaaiyjaghanya ane utkRSTacAritrapamAM koNa kenA karatAM yAvata vizeSAdhika che? ahiyAM yAtpadathI stoka, bahu ane tulya e pade grahaNa karAyA che, arthAt keNa kenAthI alpa che? keNa tenAthI adhika che ? keNuM kenI barobara cha 1 mA prshnn| uttaramA pramuzrI gautamatvAmIne 4 che-sAmAiyasaMjayasva chedovadAvaNiyasaMjayassa ya eesi NaM jahannagA carittapajjavA doNha vi tullA savvatthovA' 3 gautama! sAmAyi saMyata bhane che|5tyaayniiy sayata / banenI jaghanya cAritraparyAye parasparamAM tulya che. paraMtu te sauthI thoDA che. 'parihAravisuddhiyasaMjayassa jahannagA carittapajjavA aNaMtaguNA' tenI apekSAthI parihAravihika saMyatanA jaghanya cAritraya anaMtagaNo vadhAre che. ane tenA 42di tana 62 yAtriryAyo mana ta dhAre che. 'sAmAiya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU04 paJcadaza sannikarSAdidvAranirUpaNam 331 vaNiyasaMjayassa ya erasiNaM ukkosagA cArittapajjayA doNhavi tullA aNaMtaguNA' sAmAyikasaMyatasya chedopasthApanIsaMyatasya ca etayoH khalu utkRSTAzcAritraparyavAH dvayorapi parasparaM tulyAH-samAnA bhAnti tathA pUrvApekSayA anantaguNAH adhikA bhavantIti / 'muhumasaMparAyasaMjayassa jahannagA carittapajjavA aNaMtaguNA' mUkSmasaMparAsaMyatasya jaghanyA cAritraparyavAH sAmAyikasaMyatachedopasthApanIyasaMyatayoruskRSTacAritraparyavApekSayA anantaguNA adhikA bhavanti, 'tassa ceva ukkosagA caritta. pajjavA aNaMtaguNA' tasyaiva ca mRkSmasaMparAyasayatasyaiva utkRSTAzcAritraparyavA etasya jaghanyacAritraparyApekSayA anantaguNA adhikA bhavanti, 'ahakkhAyasaMjayassa ajahannamaNukosagA carittapajjavA aNaMtagugA' yathArUpAtasaMyatasyAjaghanyAnulkaSTAcAritraparyavAH sUkSmasaMparAyasaMpatayotkRSTacAritraparyavA anantaguNA adhikA bhavantIti bhAvaH 15 / saMjayassa, chedovaTThAvaNiyasaMjayassa ya eesiNaM ukkosagA carittapajavA doNha vi tullA aNaMtaguNA' inakI apekSA sAmAyika saMyata aura chedopasthApanIya saMyata kI utkRSTa cAritraparyAyeM anantaguNa adhika hai aura Apasa meM tulya hai / 'suhamasaMparAyasaMjayassa jahannagA caritta. pajjavA aNaMtaguNA' inakI apekSA sUkSmasaMparAya saMyata kI jaghanya cAritra paryAye anantaguNa adhika hai| 'tassa ceva ukkosagA caritta pajjavA aNaMtaguNA' aura sUkSmasaMparAya saMyata kI jaghanya cAritra paryAyoM kI apekSA sUkSmasaMparAya saMyata kI hI utkRSTa cAritra paryAyeM anantaguNa adhika haiN| 'ahakkhAyasaMjayassa ajahaNamaNukakosagA carittapajjavA aNaMtaguNA' aura sUkSmasaMparAya kI utkRSTa cAritraparyAyoM saMjayassa, chedovadvAvaNiyasaMjayassa ya eesi NaM ukkosagA carittapajjavA doNha vi tullA aNaMtaguNA' tanA 42di sAmAyisayata bhane chh|52thaaniiy saMyatanA kRSTa yAtriryAya manang qdhAre che. mAne 52952mA tukSya che. 'suhuma saMparAyasaMjayassa jahannagA carittapajjavA aNaMtaguNA' mane sUkSmasa 52 / 3 sayatanA wdhanya yAtriyaryAya manata! 1dhAre che. 'tassa ceva ukkosagA carittapajjavA aNaMtaguNA' ane sUkSma 52 / 3 sayatana kRSTa yAtriryAyAnI apekSA sUphamaparAya saMyatanA ja utkRSTa cAritraparyAye anaMtagaNa adhika che. 'ahakkhAyasaMjayassa ajahaNNamaNukkosagA carittapajjavA aNaMtaguNA' sUkSbhasa 5. rAyanA utkRSTa cAritraparyAnI apekSAthI yathAkhyAta saMyatanA ajaghanya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 bhagavatIsUtre 'sAmAiyasaMjae gaM bhaMte ! kiM sajogI hoUnA ajogI hojjA' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanna ! kiM sayogI bhavet ayogI vA bhavediti praznaH, mAvAnAha-'goyabhA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sajogI hojjA jahA pulAe' sayogI-yogavAn bhaved yathA pulAkA, sAmAyikasaMpato yogavAn bhavet na tu ayogI bhavet yadi sayogI bhavet tadA ki manoyogavAn kcoyogavAna kAyayogAn vA bhavet ? gautama ! triprakArakayogavAn bhavatIti bhAvaH, / 'evaM jAva suhamasaM rAyasaMjae' evaM yAvat sUkSmasaMparAyasaMyataH, yAvatpadena chedopasthApanIyaparihAravizuddhikasaMgatayograhaNaM bhavatIti tathA ca kI apekSA athAkhyAtrasaMyata kI ajaghanya anutkRSTa cAritraparyAyeM anantaguNa adhika hai| 15 vAM sanni karSa Adi dvAra kA kathana smaapt| solahavAM hAra ko kathana 'sAmAyajae NaM bhaMte ! ki sajogI hojanA, ajogI hojjA' hai bhadanta ! sAmAyikasayata kyA yoga sahita hotA hai athavA yoga rahita hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'godhamA ! sajogI hojjA jahA pulAe' he golama ! sAmAyika saMpata pulAka ke jaise yoga vAlA honA hai| yogarahita nahIM hotA hai| yadi vaha yoga sahita hotA hai to kyA he adanta ! vaha panoyogavAlA hotA hai ? athavA vacana yoga vAlA hotA hai ? athavA kAyayoga vAlA hotA hai ? uttara meM prasuzrI kahate haiM-he gautama vaha tInoM prakAra ke yoga vAlA hotA hai| 'evaM jAva sunasahakAmasaMjae' isI prakAra se chedopasthApanIya maMyata parihAravizuddhika saMghata aura sUkSarasaMparAya saMyata ye tInoM bhI anukUSTa cAritraparyAye anaMtagaNa vadhAre che. e rIte A paMdaramA sanni karSadvAranuM kathana karela che 15 ve sema dvA2nu 45- 42i mAve che.-'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! ki sajogI hojjA, ajogI hojjA' he sagavan sAmAthi sayata yA hoya che ke roga vinAnA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che 3-goyamA : sajogI hotA jahA pulAe' hai gautama ! sAmAyi saMyata yatkanA kathana pramANe gavALA hoya che, jemAM vinAnA hotA nathI. je te yega sahita hoya che, te zuM te mane gavALA hoya che ? athavA vacana gavALA hoya che ? athavA kAyAgata LA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke he gautama ! te traNe prakAranA cagavALA DAyaTo. 'eva' jAva sahamasaMparAyasaMjara' merI pramANe che||5sthaaniiy saMyata, parihAravizuddhika saMyata ane sUmasAparAya saMyata e traNe prakAranA saMyatA zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU04 SoDaSasaptadazadvArayonirUpaNam 333 chedopasthApanIyasayatAdArabhya sUkSmasaMparAyasaMyatAnta sarvo'pi yogavAn bhavati na tu ayogI bhavati tatrApi trimakAraka yogavAneveti bhAvaH / 'ahavAe jahA. siNAe' yathAkhyAto yathA snAtakaH, he bhadanta ! yathAkhyAtasaMyataH kiM sayogI bhavedayogI vA bhavet ? gautama! sayogI vA bhavet ayogI vA bhavet yadi sayogI bhavettadA kiM mano yogavAna za vacoyogavAn vA kAyayogavAn vA bhavet gautama ! manoyogavAnapi yacoyogavAnapi kAyayogavAnapi bhavediti bhAvaH (16) / saptadazaM sAkArAnAkAradvAramAha-'sAmAiyasaM nae NaM bhaMte ! ki sAgArovautte hojjA agAmArovautte hojjA' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kiM sAkAropayogayukto bhavet anAkAropayogayukto bhavediti praznaH, bhagavAnAha-goyamA' he gautama ! 'sagArovaute jar3A pulAe' sAkAropayogayukto tInoM prakAra ke yogavAle hote haiN| 'ahakkhAe jahA siNAe' yathAkhyAtasaMyata snAtaka ke jaise sayogI bhI hotA hai aura ayogI bhI hotA hai / he bhadanta ! yadi vaha sayogI hotA hai to kyA vaha manoyoga vAlA hotA hai ? athavA vacana yoga vAlA hotA hai ? athavA kAyayoga vAlA hotA hai ? he gautama ! vaha manoyoga vAlA bhI hotA hai vacanayogavAlA bhI hotA hai aura kAyayoga vAlA bhI hotA hai| ||solhvaaN dvAra kA kathana samApta / 17 vAM sAkAra anAkAra dvAra kA kapana 'sAmAiya saMjaeNaM bhaMte ! ki sAmArova utte hojanA agAgAroya. utte hojjA' he bhadanta ! sAmAdhika saMyata cyA sAkAropayogavAlA hotA hai athavA amAkAropayogazAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate aNe yogavANA DAya che. 'ahaka bAra jahA siNAe' yathAjyAta sayata snAtanA kathana pramANe sagI paNa hoya che, ane temanI paNa hoya che, he bhagavana je te sagI hoya che, te zuM te mAgavALA paNa hoya che? athavA vacana. gavALA hoya che? ke kAgavALA hoya che? he gautama! te manogavALA paNa hoya che. vacanagavALA paNa hoya che, ane kAyayogavALA paNa hoya che. A rIte A seLamA dvAranuM kathana che. soLamuM dvAra samAsa 16 have sattaramA sAkAra anAhAra dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjameNaM bhaMte ! kiM sAgArovautte hojjA aNAgAroMvautte hojA' he bhagavana sAmAyika saMyata sAkAro pagavALA hoya che? ke anAkAro paga pANA DAya che 1 / prshnn| uttaramA prabhuzrI 43 cha -'goyamA ! sAgA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 bhagavatIsUtre yathA pulAkaH, sAkAropayogayukto vA bhavedanAkAropayogayukto vA bhavediti / 'evaM jAca ahakkhAe' evaM yAvad yathAkhyAtaH yAvatpadena chedopasthApanIya pari hAravizuddhikasUkSmasaMparAyasaMyatAnAM grahaNaM bhavati tathA ca chedopasthApanIyAdArabhya yathAkhyAtasaMyatAntaH sarvo'pi sAkAropayukto vA mavedanAkAropayukto vA bhavediti bhAvaH / 'NavaraM suhamasaMparAe sAgArova utte hojjA no aNAgArova. utte hojjA' navaram-kevalaM pulAkaprakaramApekSayA idameva vailakSaNyaM yat sUkSmasaMparAyasaMyataH sAkAropayogayukta eva bhavet na tu anAkAropayogayukto bhavediti 17 / haiM-'goyamA ! sAgArovautto jahA pulAe hai gautama ! sAmAyika saMyata pulAka ke jaisA sAkAropayoga vAlA bhI hotA hai aura anAkAropayoga vAlA bhI hotA hai / 'evaM jAva ahakkhAe' isI prakAra se yAvat yathAkhyAtasaMyata taka jAnanA caahiye| yahAM yAvat pada se chedopasthApanIya, parihAravizuddhika aura sUkSmasaMparAyasaMpatoM kA grahaNa huA hai| tathA ca che dopasthApanIya saMyata se lekara yathAkhyAta saMyata ke samasta sAdhujana sAkAra upayoga vAle bhI hote haiM aura anAkAra upayoga vAle bhI hote haiM 'NavaraM suhamasaMparAe sAgArovautse hojjA, No aNAgArovautte hojjA' parantu sUkSmasaMparAyasaMyata sAkAra upayoga vAlA hI hotA hai / anAkAra upayogavAlA nahIM hotA hai / yahI pulAka ke prakaraNa kI apekSA yahAM bhinnatA hai / sattarahavAM sAkara anAkAra dvAra kA kathana samApta / rovautto jahA pulAe' gautama ! sAmAyi sayata purAnA 4thana pramANe sAkArapagavALA paNa hoya che, ane anAkArapagavALA paNa hoya che, 'eva jAva ahakkhAra' 24 pramANe yAvat cha |52thaaniiy, parivA2vizuddhi sUmasaM5rAya ane yathAkhyAta saMyatanA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM. arthAt chedo pasthApanIya saMyatathI laIne yathAkhyAta saMyata sudhInA saghaLA sAdhuo sAkAraupayogavALA paNa hoya che. ane anAkAra upagavALA hoya che. 'Navara suhamasaMparAe sAgArova utte hojjA, NoM aNAgArovause hojjA' parata sUmasaM5rAya saMyata sAkAraupayogavALA hoya che. paNa anAkAraupayogavALA hetA nathI. pulAkanA prakaraNanA kathana karatAM Aja A prakaraNamAM vizeSapaNe che. e rIte A sattaramuM sAkAra anAhAraka dvAra kahyuM che. sAkAra anAhAra dvArA samApta ! zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU04 aSTAdaza kaSAyadvAranirUpaNam 335 ___ aSTAdazaM kaSAya dvAramAha-'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte' sAmAyikasaMyataH, khalu bhadanta ! 'ki sakasAI hojjA asAI houmA' kiM sakaSAyI-kaSAyavAn bhaveta akaSAyI-kaSAyarahito vA bhavediti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sakasAI hojjA No akasAI honA jahA kasAyakusIle' sakaSAyI bhavet no akaSAyI bhavet yathA kaSAya kuzIlaH, kaSAyakuzIlavat sAmAyikasaMyataH kaSAyavAn bhavet no apAyI bhvet|| kaSAyakuzIlAdatrAyaM vizeSaH kaSAyakuzIla ekasmin kaSAye'pi bhavet yataH sa dazamaguNasthAnaM yAvad bhavet ayaM sAmAyikasaMyatastu navamaguNasthAna yAvada bhavedato'yaM dvayI kaSAyayorbhavati, tatra kaSAyadvayasyAvAmbhAnAditi vivekH| praznottarakramo yathA yadi sakaSAyI bhavet tadA sa khalu madanta ! katiSu kapAyeSu aThArahavAM kaSAya dvAra kA kathana 'sAmAhayasaMjae gaM bhaMte ! ki sakasAI hojjA akasAI hojjA' he bhadanta ! sAmAyikasaMghata kyA kaSAya sahita hotA hai ? athavA kaSAya rahita hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! sakasAI hojjA' he gautama ! sAmAyika saMyata kaSAya sahita hotA hai jo akasAi hojjA' kaSAya rahita nahIM hotA hai 'jahA kasAyakusIle' jaisA ki kaSAya kuzIla hotA hai| antara itanA hI hai ki kaSAya kuzIla dasaveM guNasthAna taka hone se vaha eka kaSAyavAlA bhI hotA hai kintu sAmAyika saMyata to navaveM guNasthAna taka hI hotA hai, ata: isake do kaSAyoM kA udaya avazya rahatA hai / vaha isa prakAra he bhadanta ! yadi vaha kaSAya sahita hotA hai to kitanI kaSAyoM vAlA hotA hai ? have aDhAramAM kaSAyadvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'mAmAiyasaMjameNaM bhaMte ! ki saplAI hojA, asAI hojjA'magavan sAmAyika saMyata zuM kaSAya sahita hoya che ? ke kaSAya rahita hoya che? mA prazna uttaramA prasuzrI cha'goyamA ! sakamAI hojjA' gautama! sAmAyi4 sayata 4Saya sahita hAya cha, No akasAI houjA' SAya vinAnA DatA nathI.-'jahA kasAyakumIle' 2 pramANe pAyazI hAya cha, upAya kuzIlanA kathana karatAM eTaluM ja aMtara che ke kaSAyakuzIla dassAmAM guthasthAna parvata hovAthI te eka kaSAyavALA paNa hoya che ane sAmAyika saMya navamAM gurathAna sudhI hoya che. tethI tene be kaSAyone udaya avazya rahe che, te A pramANe che- he bhagavana je te kaSAya sahita hoya che, te keTalA kaSAvALA hoya che? A praznanA uttaramAM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre bhavet gautama ! caturyu vA triSu vA dvayo vA bhavet caturyu kapAyeSu bhavana saMjvalanakrodhamAnamAyAlo bheSu bhavet triSu bhavana saMjvalanamAnamAyAlomeSu bhavet dvayorbhavam saMjvalanamAyAlobheSu bhavediti evaM chedovadyAvaNie vi' evaM sAmAyikasayatavadeva chedopasthApanIyasaMyato'pi sakaSAyI bhavet no apAyI bhavet yadi sapAyI bhaveta tadA caturyu triSu dvayorekasmin va bhavet catuSu bhavana saMjjvalanakrodhamAnamAyA lo bheSu bhavet triSu bhavana saMjjvalanamAyAlobheSu bhavet dvayormavan mAyAlomayo bhavet ekasmin bhavan saMjjvalana lobhe bhavediti bhAvaH / 'parihAravimuddhie jahA pulAe' parihAravizuddhiko yathA pulAkA, yathA pulAkastathA parihAra vizuddhikasaMgato'pi sakaSAyI kaSAyacatuSkavAn bhavet no akaSAyI bhavet / pulAkapATho yathA-'pulAe NaM bho sakasAI hojjA0 goyamA / 'causu vi kohamANamAyAlobhesu hojA' iti / yadi sakaSAyI bhaveda ___uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama vaha cAra kaSAyoM vAlA bhI hotA hai, tIna kaSAoM vAlA bhI hotA hai aura do kaSAyoM vAlA bhI hotA hai jaba vaha cAra kaSAyoM vAlA hotA hai to saMjvalana sambandhI krodha, mAna, mAyA aura lobha vAlA hotA hai aura jaba vaha tIna kaSAyoM vAlA hotA hai to yaha saMjvalana sambandhI mAna mAyA aura lobhavAlA hotA hai aura jaba vaha do kaSArTI vAlA hotA hai taba saMjalina sambandhI mAyA aura lobha vAlA hotA hai ___evaM chedobaTThAbagie vi' isI prakAra se chedoSasthApanIya saMyata bhI hotA hai| arthAt chedopasthAnIya saMyata bhI kaSAya sahita hI hotA prabhuzrI kahe che ke - he gautama! te cAra kaSAvALA paNa hoya che, be kaSAvALA paNa hoya che, ane eka kaSAyavALA paNa hoya che. jayAre te cAra kaSAvALA hoya che. te saMjavalana saMbaMdhI kodha kaSAya, mAnakaSAya mAyAkaSAya ane lebhakaSAya e cAra kaSAvALA hoya che, ane jyAre te traNa kaSAvALA hoya che, tyAre te saMjavalana saMbaMdhI mAnakavAya, mAyAkaSAya ane lebhaSAya e traNa SAvALA hoya che. ane jyAre te be kaSAvALA hoya che, tyAre saMjavalana saMbaMdhI mAyAkaSAya ane lebhakaSAya e be kaSAvALA hoya che. 'evaM chedovadAvaNie vi' se prabhArI che||5sthaaniiy saya 55 kaSAya sahita ja hoya che. kapAyarahita hotA nathI kaSAya sahitapaNAmAM temane cAra kaSA paNa hoya che, traNa kaSA paNa hoya che, be kaSA paNa hoya che. ane eka kaSAya paNa hoya che. cAra kaSAye zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %Economics prameyacandrikA TIkA za025 u.71.4 aSTAdaza kaSAyadvAranirUpaNam 337 tadA krodhamAnamAyAlobheSu bhavediti / 'suhamasaMgarAyasaMjae pucchA' sUkSma saMparAyasaMyanaH khalu bhadanta ! kiM sakaSAyI maveta akaSAyI vA maghaditi pRcchA-prazna:, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama ! 'sakasAI hojjA no aphasAI hojjA' sakaSAyI bhavet no akaSAyI bhavet 'jai sakasAI hojjA se gaM bhaMte ! kaisu kasAesu hojjA' yadi sUkSmasaMparAyasaMyataH sakaSAyI bhavet sa khalu bhadanta ! katiSu kaSAyeSu bhavediti manaH, bhagavAnAhahai kaSAya rahita nahIM hotA hai| kaSAya sahita hone meM usake cAra kaSAyeM bhI hotI haiM, tIna kaSAyeM bhI hotI hai, aura do kaSAyeM bhI hotI hai, aura eka kaSAya bhI hotI hai / cAra kaSAyeM hone meM saMjvalana sambandhI krodha, mAna, mAyA aura lobha ye cAra kaSAyeM hotI haiM, tIna kaSAyeM hone meM vaha saMjvalana sambandhI mAna, moyA aura lobha kaSAya vAlA hotA hai, do kaSAya vAlA hone meM vaha saMjvalana sambandhI mAyA aura lobha vAlA hotA hai / 'tathA eka kaSAyavAlA hone meM vaha kevala eka saMjvalana sambandhI lobha vAlA hotA hai| 'parihAraviluddhie jahA pulAe' pulAka ke jaisA parihAra vizuddhika saMpata bhI kaSAya sahita hI hotA hai / kaSAya rahita nahIM hotA hai kaSAya sahita hone meM vaha saMjva. lana sambandhI krodha mAna, mAyA aura loga ina cAroM kaSAya vAlA hotA hai, tIna Adi kaSAyavAlA nahIM hotA hai| hevAnA saMbaMdhamAM saMjavalana saMbaMdhI krodha, mAna, mAyA, ane lebha e cAra kaSA hoya che. ane jyAre traNa kaSA hoya che, tyAre saMjavalana saMbaMdhI mAna mAyA ane lebha e traNa kaSAyevALA hoya che. ane jyAre be kalAva La hoya che, tyAre te saMjavalana saMbaMdhI mAyA ane lebha e be kaSAvALA hoya che. tathA jyAre eka kaSAyavALA hoya che, tyAre kevaLa sa nasamadhIlAmAya hAya cha 'parihAravimuddhie jahA judAI' pulAkanA kathana pramANe parihAravizuddhika saMyata paNa kaSAya sahita ja hoya che, kaSAya vinAnA hetA nathI. kaSAya sahita havAmAM. te saMjavalana saMbaMdhI krodha, mAna, mAyA ane lebha kaSAyavALA hoya che. ane traNa kaSAyavALA hoya tyAre te saMjavalana saMbaMdhI mAna mAyA ane lebhavALA hoya che. be kaSAvALA hoya tyAre te saMjavalana saMbaMdhI mAyA ane tela kaSAyavALA hoya che. ane eka kaSAyavALA hoya tyAre kevaLa eka saMjavalana saMbaMdhI lAbha kaSAyavALA ja hoya che. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 bhagavatI 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'egaMmi saMjalagalobhe hojjA' ekasmin saMjvalanalobhe bhavet / 'ahakkhAyasaMjae jahA NiyaMThe' yathAkhyAtasaMyato yathAnigranthA, kaSAyadvAre yathAkhyAtasaMyato nirgranthavadeva jJAtavyaH, no sakaSAyI bhavet kintu akaSAyI bhavet yadi akaSAyI bhavettadA kimupazAntakaSAyI bhaven kSINakaSAyI vA bhavet ? gotama ! upazAntakaSAyI vA bhavet kSINakaSAyI yA bhavediti / (18) mR04| 'suhamasaMparAyasaMjae pucchA' he bhadanta ! sUkSamasaMparAya saMyata kyA kaSAya sahita hotA hai ? athavA kaSAya rahita hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA sakasAI hojjA, no akasAI hojjA' he gautama ! vaha kaSAya sahita hotA hai kaSAya rahita nahIM hotA hai| 'jaha sakasAI hojanA se gaM bhate! kaisu kasAesu hojjA' he bhadanta ! yadi vaha kaSAya sahita hotA hai to he bhadanta ! vaha kitanI kaSAyoM vAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! egami saMjalaNalobhe hojjA' he gautama ! vaha sirpha eka saMjvalanalobhavAlA hI hotA hai| 'ahakkhAyasaMjae jahA NiyaMThe' he gautama ! yathAkhyAta saMyata nintha ke jaise hI kaSAya dvAra meM jAnanA cAhiye / tathA ca yathAkhyAta saMyata nirgrantha ke jaise akaSAyI hotA hai-kaSAya sahita nahIM hotA hai / akaSAyI avasthA meM athavA to vaha upazAnta kaSAya vAlA hotA hai athavA kSINa kaSAya vAlA hotA hai| suu04|| // 18 vAM kaSAya dvAra kA kathana samApta // 'sahamasaMparAyasaMjae pucchA' sAvana sUkSma 520ya saMyata zu upAya sahita hoya che? athavA kaSAya vinAnA hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIna 4 cha -'govamA ! sakasAI hojjA, no akasAI hojjA' gautama ! te 4Aya sahita DAya cha, 4165 vinAnA jAtA nathI. 'jai sakasAI hojjA se NaM bhaMte ! kaisu kasAesu hojjA' sagavan na ta kaSAya sahita hoya che, te te keTalA kaSAvALA hoya che? A praznanA uttaramA prasuzrI cha -'goyamA ! egaMmi saMjalaNalohe hojjA' gautama! 15 me savasana mA DAya che. 'ahakkhAyasaMjae jahA NiyaMThe' 3 gautama ! yathAjyAta sayata 4AyadvAnA samAM nintha prabhAra samajavA. arthAt yathAkhyAta saMyata nircathanA kathana pramANe akaSAyI hoya che. kaSAya sahita detA nathI. akaSAyI avasthAmAM te upazAMta kaSAyavALA hoya che. athavA kSINukaSAya vALA hoya che. sUtra kA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU05 lezyAdidvAranirUpaNam lezyAdidvAreSu Aha - 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte / ' ityAdi, mUlam - sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kiM salesse hojjA alesse hojjA goyamA ! salesse hojjA jahA kasAyakusIle / evaM chedovAvaNie vi / parihAravisuddhie jahA pulAe suhumasaMparAe jahA NiyaMThe / ahakkhAe jahA pulAe / NavaraM jai salesse hojjA egAe sukalessAe hojjA 19 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kiM vaDUmANapariNAme hojjA hIyamANapariNAme avaTThiyapariNAme hojjA ? goyamA ! vaDUmANapariNAme jahA pulaae| evaM jAva parihAravisuddhie / suhumasaMparAe pucchA goyamA ! vaDUmANapariNAme vA hojjA, hIyamANapariNAme vA hojjA, No avaDiyapariNAme hojjA / ahakkhAe jahA niyaMThe / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM vaDamANapariNAme hojjA ? goyamA ! jahaneNaM ekaM samayaM jahA pulaae| evaM jAva parihAravisuddhie / suhumasaMparAyasaMjae NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM vaDamANapariNAme hojjA ? goyamA ! jahanneNaM pakkaM samayaM ukkoseNaM aMtomuhuttaM / kevaiyaM kAlaM hIyamANapariNAme hojjA ? evaM caiva / ahakkhAya saMjae NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM vaDDhamANapariNAme hojA ? goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aMtomuhutaM / kevaiyaM kAlaM avaDiyapariNAme hojjA ? goyamA ! jahantreNaM ekaM samayaM ukkoseNaM desUNA putrakoDI 20 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kaikammapagaDIo baMdhai ? goyamA ! sattavihabaMdhae vA aTThavihabaMdha vA evaM jahAM bause / evaM jAva parihAravisuddhie / suhumasaMparAyasaMjara pucchA goyamA ! AuyamohaNIyavajjAo cha kammapagaDIo baMdhai, ahkvAyasaMjae jahA siNAe 21 / zrI bhagavatI sUtra : 16 339 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 bhagavatIstre sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kaI kammapagaDIo veei ? goyamA! NiyamaM aTakammapagaDIo vedei evaM jAva suhumasaMparAe / ahakkhAe pucchA goyamA! sattavihaveyae vA cauvihaveyae vaa| sattavihe vedemANe mohaNijjavajAo sattakammapagaDIo vedeI cattAri vedemANe veyaNijjAuyanAmagoyAo cattAri kammapagaDIo vedei 22 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kaikammapagaDIo udIrei goyamA! sattavihe jahA buso| evaM jAva prihaarvisuddhie| suhamasaMparAe pucchA goyamA! chaviha udIrae vA paMcaviha udIrae vA / cha udIremANe AuyaveyaNiujavajjAo cha kammapagaDIo udIrei, paMcaudIremANe AuyaveyaNijjamohaNijjavajjAo paMcakammapagaDIo udiirei| ahakkhAyasaMjae pucchA goyamA : paMcaviha udIrae vA duvihaudIrae vA, paMca udIremANe Auya0 lesaM jahA NiyaMThassa 23 / sAmAiya. saMjae NaM bhaMte ! sAmAiyasaMjayattaM jahamANe kiM jahai ki uvasaMpajjai ? goyamA ! sAmAiyasaMjayattaM jahai chedovaTAvaNiya saMjayaM vA suhamasaMparAyasaMjayaM vA asaMjamaM vA saMjamAsaMjamaM vA uvasaMpajjai / chedokTrAvaNie pucchA goyamA! chedokTrAbaNiyasaMjayattaM jahai sAmAiyasaMjayattaM vA, parihAravisuddhiyasaMjayattaM vA suhamasaMparAyasaMjayattaM vA asaMjamaM vA saMjamAsaMjamaM vA uvasaMpajjai / parihAravisuddhie pucchA goyamA ! parihAravisuddhiyasaMjayattaM jahai chedovaDhAvaNiyalaMjayattaM vA asaMjamaM vA uvasaMvajjai / suhamasaMparAe pucchA goyamA! suhamasaMparAyasaMjayattaM jahai, sAmAiyasaMjayattaM vA chedokTrAvaNiyasaMjayattaM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayacandrikA TIkA za025 u.7 sU05 lezyAdidvAranirUpaNam 341 yA ahakkhAyasaMjayattaM vA asaMjamaM vA uvasaMvajjai / ahakkhAya saMjae pucchA goyamA ! ahakkhAyasaMjayattaM jahai suhamasaMparAyasaMjayattaM vA asaMjamaM vA siddhigaI vA uvasaMvajjai 24 ||suu05|| chAyA-sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kiM salezyo bhavet alezyo bhavet ? gautama ! salezyo bhavet yathA kaSAyakuzIlaH / evaM chedopsthaapniiyo'pi| parihAravizuddhiko yathA pulAkaH sUkSmasaMparAyasaMyato yathA nigranthaH / yathAkhyAno yathA snAtakaH / navaraM yadi salezyo bhavet ekasyAM zuklalezyAyAM bhavet (19) / sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! ki barddhamAnapariNAmo bhavet hI yamAnapariNAma: avasthitapariNAmo bhavet ? gautama ! varddhamAnapariNAmo yathA pulAkaH / evaM yAvat parihAravizuddhikaH / sUkSmasaMparAyaH pRcchA gautama ! varddhamAnapariNAmo vA bhavet hIpamAnapariNAmo vA bhavet no avasthitapariNAmo bhavet / yathAkhyAto yathA nirgranthaH / sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kiyantaM kAlaM varddha mAnapariNAmo bhaven mautama ! jaghanyena ekaM samayaM yathA pulAkaH / evaM yAvat parihAravizuddhiko'pi / sUkSmasaMparAyasaMyataH khalu bhadanta ! kiyantaM kAlaM varddhamAnapariNAmo bhavet ? gautama ! jaghanyena ekaM samayam utkarSeNAntarmuhUrtam / kiyantaM kAlaM hIyamAnapariNAma:, evameva / yathAkhyAtasaMyataH khalu bhadanta ! kiyantaM kAlaM varddhamAnapariNAmo bhavet ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam utkarSeNApi antarmuhUrtam / kiyantaM kAla mavasthitapariNAmo bhavet ? gautama ! jaghanyenaikaM samayam utkarSeNa dezonA pUrvakoTi (20) / sAmAyikasaMyataH khalla bhadanta ! kati karmaprakRtI baghnAti ? gautama ! sana vidhabandhako vA aSTavidhavandhako vA evaM yathA bkushH| evaM yAvatparihAravizuddhikaH / mUkSmasaMparAyasaMyataH pRcchA, gautama ! AyuSkamohanIzvarjAH SaTkarma prakRtIbadhnAti / yathAkhyAtasaMyato yathA snAtakaH (21) sAmAyikasaMyataH khala bhadanta ! kati karmaprasanI rvedayati ? gautama ! niyamAt aSTakarmapakRtIvedayati evaM yAvat suukssmsNpraayH| yathAkhyAtaH pRcchA gautama ! saptavidha vedako kA caturvidhavedako vA saptavidhA vedayan mohanIyavarjAH saptakarmapakRtIrvedayati catasraH vedayan vedanIyAyuSkanAmagotrAzcatasraH karmaprakRtIrvedayati (22) / sAmAyika saMyataH khalu bhadanta ! kati karmaprakRtI rudIrayati ? gautama! saptavidhA yathA bakuzaH, / evaM yAvat parihAravizuddhikaH / sUkSmasaMparAyaH pRcchA gautama ! pavidhodIrako vA paJcavidhodIrako vA / SaD udIrayan AyuSkavedanIyava : SaTkarmaprakRtI rudIrayati pazca udIrayan AyuSavedanIyavAH Sara karmaprakRtI rudIrayati paJca udIrayan AyuSkavedanIzmohanIyavarNAH paJca karmaprakRtIkadIra zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 bhagavatIsUtre yati / yathAkhyAtasaMyataH pRcchA gautama ! paJcavidhodIrako vA dvividhodIrako vA anudIrako vA / paJca udIyan AyuSka0 zeSaM yathA nirgranthasya (23) / sAmA. yikasaMyataH khalu bhadanta ! sAmAyikasaMstatvaM jahan kiM jahAti kimupasaMpadyate ? gautama ! sAmAyikasaMyatatvaM jahAti chedopasthApanIyasaMyatatvaM vA sUkSmasaMparAyasaMyatatvaM vA asaMyamaM vA saMyamAsaMyamaM vA upasaMpadyate / chedopasthApanIyaH pRcchA gautama ! chedopasthApanIyasaMyatatvaM jahAti sAmAyikasaMyatatvaM vA parihAravizuddhikasaMyatatvaM vA sUkSmasaMparAyasaMyatatvaM vA asaMyama vA saMyamAsaMyama vA upasaMpadyate / parihAravizuddhikaH pRcchA gautama ! parihAravizuddhikasaMyatatvaM jahAti chedopasthApanIyasaMyatatvaM vA asaMyama vA upasaMpadyate / sUkSmasaMparAyaH pRcchA gautama ! sUkSmasaMparAyasaMyatatvaM jahAti sAmAyikasaMyatatvaM vA chedopasthApanIya. saMyatatva vA yathAkhyAtasaMyatasvaM vA asaMyama vA upasaMpadyate / yathAkhyAtasaMyataH pRcchA gautama / yathAkhyAtasaMyataravaM jahAti sUkSmasaMparAyasaMyatatvaM vA asaMyama vA siddhigati vA, upasaMpavate (24) mU05 / TIkA-ekonaviMzatitamaM lezyAdvAramAha-'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte salesse hojA alesse hojjA' sAmAyika saMyataH khalu bhadanta ! ki salezyo lezyAvAna vA bhavet yadvA alezyo-lezyArahito bhavediti leNyAdvAre praznA, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'salesse hojjA jahA kasAyakusIle' salezyo lezyAvAn bhavet sAmAyikasaMyato yathA kaSAyakuzIlaH, sAmAyikasayataH unnIsavAM lezyA dvAra kA kathana TIkArtha-'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kiM salesse hojA, alesse hojjA' he bhadanta ! sAmAyika saMyata lezyA vAlA hotA hai ? athavA vinA lezyA kA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA salesse hojA jahA kasAyakusIle' he gautama! sAmAyikasaMyata lezyAvAlA hotA hai jaisA ki kaSAyakuzIla lezyAvAlA hotA hai| he bhadanta ! yadi vaha lezyAvAlA hotA hai to kitanI lezyAoMvAlA hotA hai ? he gautama ! have egaNIsamA lehyAdidvAranuM kathana karavAmAM Ave che. sAtha-sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! ki' salesse hojjA, alesse hojA' he bhagavana sAmAyika saMyata lezyAvALA hoya che ? athavA lehyAvinAnA kAya? | prazna uttaramA prabhuzrI cha hai-'goyamA! alesse hojjA. jahA kamAyakusIle' gautama! sAmAyi4 sayata vezyAvANA hAya cha re rIte kaSAyakuzIla lezyAvALA hoya che. tema he bhagavana je te lephsAvALA hoya che, to keTalI vezyAovALA hoya che? he gautama ! te kRSNalezyAthI zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU05 ekonaviMzatitama lezyAdvArani0 343 salezyo bhavet na tu alezyo bhavet yadi lezyAvAn bhavet tadA khalu bhadanta ! sa katiSu lezyAsu bhavet ? gautama ! SaTsu lezyAsu bhavet tadyathA kRSNalezyAta Arampa zuklalezyAparyantale zyAsu bhavediti bhAvaH / 'evaM chedovaTThAvaNie vi' evamsAmAyikasaMyatavadeva chedopasthApanIyasaMyato'pi salezya eva bhavati na tu alezyA, yadi salezyo bhavati tadA SaTsvapi zuklAntAsu bhavatIti / 'parihAra visuddhie jahA pulAe' parihAravizuddhikasaMyataH salekyo bhavet na tu alezyo bhavet yadi salezyo bhavet tadA tipRSvapi zudalezyAsu bhavet tadyathA tejo lezyAyAm padmalezyAyAM zuklalezyAyAM ceti bhAvaH 'suhumasaMparAyasaMyato yathA nigranthaH, sUkSmasaMparAyasaMyatA salezyo bhavati na tu lezyArahitaH, yadi salekyo bhavettadA ekasyAM zuklalezyAyAM bhavediti bhAvaH / 'ahavAe jahA siNAe' yathAkhyAtasaMyato yathA snAtakaH, yathAkhyAtasaMyataHsalezyo'pi bhavet alezyo'pi vaha kRSNalezyA se lekara zukla lezyA taka kI 6 leNyAoM vAlA hotA hai| 'evaM chedovaTThAvaNie vi' sAmAyika saMyata ke jaise hI chedopasthApanIyasaMyata bhI lezyAvAlA hI hotA hai vinAlezyA kA nahIM hotA hai| lezyAvAlA hone para bhI yaha eka do Adi lezyA vAlA nahIM hotA hai| kintu kRSNa lezyA se lekara zukla lezyA taka kI chahoM lecyA vAlA hotA hai / 'parihAravisuddhie jahA pulAe' parihAra vizudvika saMyata pulAka ke jaise zuddha tIna lezyAoMvAlA hotA hai / jaise tejolezyAvAlA hotA hai padmalezyA vAlA hotA hai aura zuklalezyA vAlA hotA hai / 'suhamasaMparAyasaMyae' sUkSma sArAya saMyana nirgrantha ke jaise eka zuklalezyA vAlA hI honA hai / 'ahakhAe jahA siNAe' yathAkhyAta saMyata snAtaka ke jaise lezyAvAlA bhI hotA hai aura sAne zu4ozyA sudhAnI 7 vezyAma ya . 'evaM chedovaDhAbaNie vi' sAmAyika saMyatanA kathana pramANe chedepasthApanIya saMyata paNa lezyAvALA ja hoya che. lehyA vinAnA hotA nathI ane vezyAvALA hovAmAM paNa te eka be vigere lezyAvALA hotA nathI paraMtu kRSNalezyAthI laine zukala legyA sudhInI chae vezyAvALA hoya che. 'parihAravisuddhie jahA pulAe' parikSA vizuddhi sayata purAnA 4thana pramANe zuddha traNa vezyAovALA hoya che. jemake-tejalezyAvALA hoya che. padozyAvA DAya cha, bhane zusavezyAvaraNAya che. 'suhumasaM rAyasaMjae' sUmasaM5rAya saMyata nirgasthanA kathana pramANe eka zukalezyAvALA ja hoya cha. 'ahasAe jahA siNAe' yathAyAta sayata 2nAtana dhana prabhArI zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 bhagavatIle bhavet NadaraM jA salesse hojjA egAra sukalessAe hojjA' navara-kevalaM yathA. rUyAtasaMpatAda snAtakasyAyaM vizeSaH yat snAtako yadi salezyo bhavettadA sa kevalaparamazuklalezyAvAneva bhavet, yathAkhyAtasaMyatastu snAtakApekSayA nivizeSeNa zuklalezyo bhavedata uktam-yathAkhyAto yadi salezyo bhavettadA ekasyAM zuklalezyAyAM bhavediti 19 / viMzatitama pariNAmadvAramAha-'sAmA iyasaMjae NaM bhaMte !' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! 'kiM vaDamANapariNAma hojjA' ki varddhamAnapariNAmo bhavet 'hoyamAnapariNAme' hIyamAnapariNAmo vA bhavet 'avaTTiyapariNAme' avasthitapariNAma:-sthirapariNAmo vA bhavediti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'vaDamANapariNAmo jahA vinA lekhyA kA bhI hotA hai / 'Na baraM.' yadi vaha lezyAvAlA hotA hai hai to eka kevala zukla lezyAvAlA hI hotA hai / parantu snAtaka yadi lezyA vAlA hotA to vaha parama zukla lezyAvAlA hotA hai / yahI yathA. khyAta saMyata se snAtaka kI vizeSatA hai aura yathAkhyAtasaMyata snAtaka kI apekSA sAmAnya zuklalezyAvAlA hotA hai| 19 vA dvAra kA kathana samApta bIsayAM pariNAma dvAra kA kathana 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kiMbamANapariNAme hojjA hIyamANa. pariNAme hoUjA' he bhainna ! sAmAyikasaMyana kyA vardhamAna pariNAma vAlA hotA haiM ? athavA hIyamAna pariNAma vAlA hotA hai ? athavA"bhavahipariNAme hojjA' avasthita pariNAma bAlA hotA hai ? uttara sazyAvA55 DAya cha. ma 25 // vinA 55 ya che. 'Navara' neta lezyAvALA hoya te kevaLa eka zukalezyAvALA ja hoya che. paraMtu snAtaka je lezyAvALA hoya che, te te parama zukala leAvALA hoya che, eja yAkhyAta sacata karatAM sanAtakamAM vizeSapaNuM che. ane yathAkhyAta sayata nigranthanI apekSAthI zukala lephsAvALA hoya che. ogaNIsamA lehyAdvAranuM kathana samApta have vIsamA parihAra dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kiM vaDUDhamANapariNa me hojjA, hIya gaNapariNAme voDA' he bhagavana sAmAyika saMyata zuM vardhamAna pariNAmavALA hoya che? yA DAyamAna pariNAmavANA hAya cha ? / 'ava DDhayapariNAme hojA' aghita pariNAmavALA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama spAbhIta cha -'goyamA! vaDDhamANapariNAme hojjo jahA pulApa' hai zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA rIkA za025 u.7 sU05 viMzatitama pariNAmadArani0 345 zulAe' varddhamAnapariNAmavAn vA bhavet yathA pulAkaH, sAmAyikasaMyataH baddha mAnapariNAmavAna vA bhavet hIyamAnapariNAmavAn vA bhavet sthirapariNAmavAn vA bhavediti / 'evaM jAva parihAravisuddhie' evaM yAvat parihAravizuddhikA, yAvatpadena chedopasthApanIyasya saMgraho bhavati tathA ca chedopasthApanIyasaMyataparihAravizuddhikasaMyattau sAmAyikasaMyatavadeva barddhamAnapariNAmo bhavetAm, hoyamAnaparigAmau vA bhavetAm sthirapariNAmau vA bhavetAmiti bhAvaH / 'muhumasaMparAe pucchA' sUkSmasaMparAyasaMyataH khalu bhadanta ! kiM vadamAnapariNAmo bhavet hIyamAnapari. NAmo vA bhavet avasthitapariNAmo vA bhavediti pRcchA-prazna:, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'bamANapariNAme vA hojjA' barddhamAnapariNAmo vA bhavet 'hIyamANapariNAme vA hojjA' hIyamAnapariNAmo vA bhaveta 'yo avaSTiyapariNAme hojjA' no avasthitapariNAmaH-sthirapariNAmo bhavet sUkSmameM prabhuzrI kahate haiM 'goyamA ! ghaDamANapariNAme hojjA jahA pulAe' he gautama ? sAmAyika saMyata pulAka ke jaise varddhamAna pariNAma vAlA bhI hotA hai, hIyamAna pariNAmavAlA bhI hotA hai, tathA sthira pariNAma vAlA bhI hotA hai / 'evaM jAva parihAravisuddhie' isI prakAra se chedopasthApanIya aura parihAra vizuddhika saMyata bhI barddhamAnapariNAmavAle bhI hote haiM, hIyamAnapariNAmavAle bhI hote haiM aura sthira pariNAmavAle bhI hote haiN| ____ 'suhamasaMparAe pucchA' he bhadanta ? sUkSmasaMparAya saMyata kyA varddha: mAna pariNAma vAlA hotA hai ? athavA hIyamAna pariNAma vAlA hotA hai ? athavA sthira pariNAmavAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! vaDamANapariNAme vA hojjA, hIyamANapariNAme vA gautama! sAmAyika saMyata pulAkanA kathana pramANe vardhamAna pariNAmavALA paNa hoya che, hIyamAna pariNAmavALA paNa hoya che, tathA sthira pariNAmavALA 5 DAya che. 'evaM jAva parihAravisuddhie' se pramANe cheDepisthApanIya mana parihAravizuddhika saMyata paNa vardhamAna pariNAmavALA paNa hoya che, hIyamAna pariNAmavALA paNa hoya che, ane avasthita pariNAmavALA paNa hoya che. 'suhumasaMparAe pucchA' 3 mApana sUkSma 5235 sayata zu 1 bhAna pariNAmavALA hoya che? athavA hIyamAna pariNAmavALA hoya che ? athavA sthira pariNAmavALA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne -goyamA! vaDDhamANapariNAme vA hojjA, hIyamANapariNAme vA hojjA No avaDDhiyapariNAme hojjA' gautama! sUkSma 52|ysyt mAna zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 magavatIsUtre saMkrAyasaMyataH zreNImArohana barddhamAnapariNAmo bhaveta, zreNItaH patana hIyamAnapariNAmo bhavet parantu avasthitapariNAmavAn na bhavet, guNasthAnakasya tathA svAbhAjyAditi bhAvaH 'ahakkhAe jahA NiyaMThe' yathArakhyAta saMyato yathA nirgranthaH, yapAkhyAtasaMyataH nigrandhavadeva barddhamAnapariNAmo vA bhavet no hIyamAnapariNAmo bhavet mAsthitapariNAmo vA bhavediti bhAvaH / athainAM pariNAmasya sthitimAha-'sAmAiyasaMjaeNaM' ityAdi, 'sAmAiyasaMjae Ne maMte ! phevaiyaM kAlaM baDmANapariNAme hojjA' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kiyakAlaparyantaM barddhamAnapariNamo bhavediti paznA, bhagavAnAha-'goyamA' hojjA, No avaSTigapariNAme hojjA' he gautama ! sUkSmasaMparAyasaMyata barddhamAna pariNAma vAlA bhI hotA hai aura hIyamona pariNAma vAlA bhI hotA hai, para yaha sthira pariNAmavAlA nahIM hotA hai| sUkSmasaMparAyasaMyata zreNI para ArohaNa karate samaya barddhamAna pariNAma vAlA hotA hai aura jaba vaha zreNI se patita hotA hai to vaha hIyamAna pariNAma vAlA hotA hai kyoM ki isa guNasthAna kA aisA hI svabhAva hotA hai| isaliye vaha avasthita pariNAma vAlA nahIM hotA hai| 'ahakkhAe jahA NiyaMThe' yathAkhyAtamayata nirgrantha ke jaise varddhamAna pariNAmavAlA bhI hotA hai aura avasthita pariNAma vAlA bhI hotA hai| kintu vaha hIyamAna pariNAmavAlA nahIM hotA hai| aba pariNAmoM kI sthiti kahate hai| ___'sAmAiyasaMjae gaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM vaDamANapariNAme hojjA' he bhadanta ! sAmAyika saMmata kitane kAla taka varddhamAna pariNAmoM pariNAmavALA paNa hoya che, hIyamAna pariNAmavALA paNa hoya che, paraMtu te avasthita (sthira) pariNAmavALA detA nathI. sUmasaM5rAya saMyata zreNI para ArohaNa karatI vakhate vardhamAna pariNAmavALA hoya che, ane jyAre te zreNIthI patita thAya che, to te hIyamAna pariNAmavALA hoya che. kemake A guNasthAnano svasAva ja e hoya che. tethI te avasthita pariNAmavALA jAtA thA. 'ahakkhAe jahA NiyaMThe' yathA yAta sayata ninthn| 4thana pramANe vardhamAna pariNAmavALA paNa hoya che, avasthita pariNAmavALA paNa hoya che, paraMtu te hIyamAna pariNAmavALA detA nathI. vIsamAM parihAra dvAranuM kathana samApta have ekavIsamA pariNAma-rithatidvAranuM kathana karavAmAM Ave che, 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kevaiya kAla vaDDhamANapariNAme hojjA' le san zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 05 viMzatitama pariNAmadvArani0 347 ityAdi, 'goyamA' he gautama | 'jaha neNaM ekaM samayaM jahA pulAe' jaghanyena eka samayaM yathA pulAkaH, jaghanyena ekaM samayaM yAvad varddhamAnapariNAmo bhavediti bhAvaH / ' evaM jAva parihAravimuddhie' evaM yAvat parihAravizuddhikaH yAvatpadena chedopasthApanIyasaMyatasya grahaNaM bhavati tathA ca sAmAyikasaMyatavadeva chedopasthApanIyaparihAravizuddhikasaMyatau jaghanyena ekaM samayaM yAvat varddhamAnapariNAmau bhavetAm tathA utkarSeNAntamuhaparyantaM vaddhamAnapariNAmI bhavetAmiti bhAvaH / 'huma saMpa rAyasaMjara NaM bhaMte !" sUkSmasaMparAyasaMyataH khalu bhadanta ! 'kevaiyaM kAlaM vaDramANapariNAme hojjA' kiyantaM kAlaM varddhamAnapariNAmo bhavediti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! jahanneNaM ekaM samayaM jaghanyena ekaM samayaM yAvada varddhamAnapariNAmo bhavet sUkSmasaMparAyasaMyataH pratipattivAlA rahatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'gozmA jahanneNaM ekkaM samayaM ukko seNaM evaM aMtomuhataM' he gautama! sAmAyika saMyata jaghanya se eka samaya taka aura utkRSTa se eka antarmuhUrsa taka varddhamAna pariNAma vAlA rahatA hai 'jahA pulAe' jaisA ki pulAka rahatA hai / ' evaM jAva parihAravisuddhie' isI prakAra se chedopasthApanIyasaMyata aura parihAra vizuddhikasaMyata ye donoM bhI jaghanya se eka samaya taka aura utkRSTa se eka antarmuhUrsa taka barddhamAna pariNAmavAle rahate haiM / 'sumaparAyasaMjaNaM bhaMte !' he bhadanta ! sUkSmasaMpayasaMyata 'kevahayaM kAlaM vaDUmANapariNAme hojjA' kitane kAla taka varddhamAna pariNAmoM vAlA rahatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'gopamA ! jahanneNaM ekkaM samaya' he gautama | sUkSma saMparAyasaMyata jaghanya se eka samaya taka sAmAyika sayaMta keTalA kALa sudhI vamAna pariNAmeAvALA hoya che? A praznamA uttaramA praluzrI uDe che - 'goyamA ! jahanneNaM ekaM samaya ukkoseNaM ega aMtomuhuttaM' he gautama! sAmAyika saMyaMta nadhanyathI ye samaya sudhI ane utkRSTathI eka aMtamuhUta sudhI vamAna pariNAmeAvALA rahe che. 'jahA pulAe' prema yuvA rahe che, tema 'eva' jAva parihAravisuddhie' me04 pramANe chedApasthApanIya saMyata ane parihAra vizuddhika saMyata A beu jaghanyathI eka samaya sudhI ane utkRSTathI eka aMtarmuhUta' sudhI vamAna pariNAmavaajaa rahe che. 'suhRmasaMparAyasaMjae NaM bhaMte !' he bhagavan sUkSmasa parAya saMyaMta 'has' kAla' vaDDhamANapariNAme hojjA' DeMTalA ANa sudhI vardhamAna pari bhovANA rahe che ? yA praznanA uttaramAM prabhuzrI he che - goyamA ! jahaneNaM eka samaya' he gautama! sukSma parAya saMyaMta dhanyathI ye samaya zrI bhagavatI sUtra : 16 , Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 348 bhagavatIsUtre samayAnantarameva maraNAt tathA 'ukoseNaM aMtomuhuttaM' utkarSeNAntamahattam / tad guNasthAnakasyaitAvatmamANatvAt 'kevaiyaM kAlaM hIyamANapariNAme' kiyatkAlaparyantaM sakSmasaMparAyasaMyataH hIyamAnapariNAmo bhavediti praznaH, bhagavAnAha-evaMceva' ityAdi, 'evaM ceva' evameva varddhamAnapariNAme yathA kathitaM tathaiva jaghanyena eka samayamutkarSeNa tu antarmuhUrtam atrApi hetuH pUrvokta eveti / 'ahakkhAyasaMjaeNaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM vaDamANapariNAme hojA' yathAkhyAtasaMyataH khalu bhadanta ! kiyantaM kAlaM varddhamAnapariNAmo bhavediti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM aMtomuhuttaM ukoseNavi aMtomuhuttaM' jaghanyenAntavarddha mAna pariNAmoM vAlA rahatA hai / kyoM ki pratipatti ke eka samaya ke bAda hI usakA maraNa ho jAtA hai| tathA-'ukkoseNaM aMtomuhutta' utkRSTa se eka antarmuhUrta taka varddhamAna pariNAmoM vAlA rahatA hai| kyoM ki isa guNasthAna kA itanA hI pramANa hotA hai| 'kevaiyaM kolaM hIyamANapariNAme' he bhadanta ! sUkSmasaMparAya saMpata kitane kAla taka hIyamAna pariNamoM vAlA rahatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-evaM ceva' he gautama ! sUkSmasaMparAya saMghata varddhamAna pariNAmoM ke samaya ke jaisA jaghanya se eka samaya taka aura utkRSTa se eka antarmuhUrta taka hIyamAna pariNAmoM vAlA rahatA hai / yahAM para bhI aisA hone meM pUrvokta hI hetu hai| 'ahakkhAyasaMjae NaM bhaMte ! kevayaM kAlaM var3amANapariNAme hojjA' he bhadanta ! yathAkhyAta saMyata kitane kAla taka barddhamAna pariNAmoM vAlA rahatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM sudhI vardhamAna pariNAmevALA rahe che. kAraNa ke pratipattinA eka samaya pachI tamanu bharaNa ya cha, tathA 'ukoseNaM aMtomuhutaM' yA aMtarmuharta sudhI vardhamAna pariNAmavALA rahe che. kAraNa ke-A guNasthAnnu prabhA meTayu DAya che. 'kevaiya kAla hIyamANapariNomeM bhagavAn samasaM5rAya saMyate keTalA kALa sudhI hIyamANu pariNAmevALA rahe che ? sA prshnn| uttaramA prasuzrI gItabhAbhIne he che-'eva' ceva' gItama! samasaM5rAya saMyata vardhamAna pariNAmenA samayanI jema jaghanyathI eka samaya sudhI ane utkRSTathI eka aMtarmuhUrta sudhI hIyamAna pariNAmevALA rahe che. ahiyAM paNa tema thavAmAM pUrvokta kAraNa ja che. tema samajavuM 'ahakkhAyasaMjae NaM bhaMte ! kevaiya' kAlaM vaDDhamANaparimANe hojjA' 8 lApana yathAkhyAta saMyata keTalA kALa sudhI vardhamAna pariNAmevALA rahe che? A praznanA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU05 viMzatitama pariNAmadvArani0 349 muhUrttam utkarSeNApi antarmuhUrtameva varddha mAnapariNAmo bhaved yatha khyAta saMyataH, yathAkhyAtasaMyataH khalu kevalajJAnamutpAdayiSyati tato yazca zailezIpatipanna stasyayaddhamAnapariNAmo jaghanyata utkRSTatazcAntamuhUrtamamANa eva bhavati taduttarakAle tadvayavacchezaditi / 'keyaiyaM kAlaM ATThiyapariNAma hojjA' yathAkhyAtasaMyataH khalu bhadanta ! kiyantaM kAlamavasthitapariNAma: sthirapariNAmo bhavediti prazna:, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'jahanne Na ekkaM samayaM' :jaghanyena ekaM samayaM yAvad yathAkhyAtasaMyato'vasthi upariNAme bhavet upazamAdAyAH prathamasamayAnantarameva tasya maraNAt / 'ukoseNaM dekhUNA puSakoDI' aMtomuhattaM ukkoseNaM vi aMtamuhutta' he gautama! jaghanya se eka antarmuhUrta taka aura utkRSTa se bhI eka antarmuhUrta taka yathAkhyAta saMyata varddhamAna pariNAmoM vAlA hotA hai| kyoMki yathAkhyAtasaMyata kevalajJAna utpanna karegA isaliye jo yathAkhyAtasaMthata zailezI pratipanna hotA hai usakA varddhamAna pariNAma jaghanya se aura utkRSTa se anta. muharta pramANavAlA hI hotA hai / kyoM ki usake uttarakAla meM usakA vyavaccheda ho jAtA hai / 'kevayaM kAlaM avaTTiyapariNAme hojjA' he bhadanta ! yathArakhyAtasaMyata kitane kAla taka avasthita pariNAmoM vAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'godhamA ! jahanneNaM ekkaM samaya he gautama ! yathArUpAtasaMyata jaghanya se eka samaya taka avasthita pariNAmoM vAlA hotA hai, kyoM ki upazama kAla ke prathama samaya ke bAda hI usakA maraNa ho jAtA hai / aura 'ukkoseNaM dekhaNA pudhakoDo' uttaramA prabhuzrI gItamasvAmIna 8 -'goyamA! jahaNNeNa aMtomuhattaM, ukkoseNa vi aMtomuhuttaM' ke gautama ! dhanyathA me atabhuta sudhI bhane utkRSTathI paNa eka aMtamuhUrta sudhI yathAkhyAta saMyata vardhamAna pariNAmevALA hoya che kAraNa ke-yathAkhyAta saMta kevaLajJAna prApta karaze tethI je yathAkhyAta saMyata zailezI avasthAvALA hoya che, temane vardhamAna pariNAma jaghanya ane utkRSTathI aMtamuhUrta pramANanuM hoya che. kAraNa ke-temanA uttara ma a bhavasthAnI vya ra (1) 25 mya che. 'kevaiya kAla avaDhiyapariNAme hojjA' lagavan yathAbhyAta sayata TakSA sudhI bhava. sthita pariNAmevALA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! jahaNNeNaM ekaka samaya" 3 gautama! yathAsyAta yata dhanyathA eka samaya sudhI avasthita pariNAmevALA hoya che. kemake-upazama kALanA paDasA samaya pachI tamanu bha25 / ya che. sana 'ukoseNaM desUNA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magayatIsUtre utkarSeNa dezonA pUrvakoTiH, dezena-aMzena UnA nyUnA pUrvakoTiH dezona pUrvakoTikAlaparyanta mutkarSato'vasthitapariNAmavAn bhavet yathAkhyAtasaMyataH, etaccaprAgvadbhAvanIyam iti(20)| ekaviMzatitama bandhadvAramAha-'sAmAiyasaMjaeNaM bhaMte ! kai kammapagaDIo baMdhaI' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kati karmapatI badhnAti, kiyakarmamakRtInAM bandhanaM bhavati sAmAyikasaMyatasyeti praznA, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sattavihavaMdhara vA avihabaMdhae vA jahA bause' saptavidharmaprakRterbandhako bhavet sAmAyikasaMyato'STavidhAyA vA karmaprakRterbandhako bhavet yathA bakuzaH, yathA bakuza stathA'yamapi saptavidhAyA aSTavidhAyA vA karmaprakRterbandhako bhavati / tatra satakarmaprakRtIvaghnan AyuSkavarjAH sapta karmaprakRtI baghnAti aSTamakAraka karma prakRtIbaMnan paripUrgA aSTAvapi karmautkRSTa se kucha kama eka pUrvakoTi taka vaha avasthita pariNAmoM vAlA rahatA hai / yaha bAta pahile kahI jA cukI hai / ata: yahAM para bhI vaha vaisI hI samajha lenI cAhiye bIsavAM pariNAmadvAra samAsa / 21 vAM bandhadvAra kA kathana __ 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kaha kammapagaDIo baMdhaI' he bhadanta ! sAmAyika saMyata kitanI karma prakRtiyoM kA bandhana karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ? sattavihabaMdhae vo aTThavihabaMdhae vA' he gautama! sAmAyika saMyata sAta prakAra kI karmaprakRtiyoM kA athavA ATha prakAra kI karma prakRtiyoM kA bandha karatA hai / 'jahA baulo' jaisA ki bakuza karatA hai| jaba yaha sAta prakAra kI karmaprakRtiyoM kA pandha karatA hai usa samaya yaha Ayu karma ko choDakara sAta karmaprakRtiyoM kA bandha juvohI ukUTathI kaMIka kama eka pUrvakeTi sudhI avasthita pariNAmevALA rahe che. e vAta pahelAM kahela che. tethI ahiyAM paNa te pramANe samajI levuM. have baMdhakAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kai kammapagaDIo baMdhai'3 mAvan saamaayi:saMyata keTalI karma prakRtine baMdha kare che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe cha -'goyamA! sattavihabaMdhae vA avihabaMdhae vA' ra gautama ! sAmAyi: saMyata sAta prakAranI karmaprakRtine athavA ATha karmaprakRtine baMdha kare che, 'jahA bauso 2 zata yaza sAta ane ma18 meM pratiyonI san re che, tema jyAre te sAta prakAranI karma prakRtino bandha kare che, te samaye te Ayukama prakRtine choDIne bAkInI sAta karma prakRtine bandha kare che. ane jyAre te ATha prakAranI karma prakRtine baMdha kare che, tyAre te zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU05 ekaviMzatitama bandhadvAranirUpaNam 351 prakRtI banAtIti bhaavH| evaM jAva parihAravimuddhie' evaM yAvat parihAravizuddhikaH, yathA sAmAyikasaMyata evaM yAvat parihAravizuddhikasaMyato'pi saptavidharmaprakRti baMdhako vA bhavati, aSTavidhakarmapratibandhako vA bhavati tama sapta prakRtInAM bandhako bhavan AyuSkavarjitAH saptarakRtI baMdhnAti aSTa banana paripUrNA aSTAvapi tasya baddhA bhavanti atra yAvatpadena chedopasthApanIya saMpatasva grahaNaM bhavati tathA ca ayamapi sanma karmaprakRtInAM vA bandhako bhavatIti, 'sukuma saMparAyasaMjae pucchA' sUkSmasaMparAyasaMpataH khalu bhadanta ! katikarma prakRtI baMdhanAnIni pRcchA-prazna: bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'bAu. yamohaNijjavajjAo cha kammapagaDIbho baMdhaI' AyuSkamohanIyavarjAH SaTkarmaprakRtI baMdhanAti sUkSmasaMparAyasaMyataH, ayaM hi AyuSkarmaNo bandhako na bhavati apamanAkaratA hai, aura jaba yaha ATha prakAra kI karmaprakRtiyoM kA bandha karatA hai taba yaha sampUrNa rUpa se ATha karma prakRtiyoM kA bandha karatA hai| 'evaM jAya parihAravisuddhie' isI prakAra se chedopasthApanIyasaMyata aura parihAravizuddhikasaMyata bhI sAta prakAra kI aura ATha prakAra kI karmaprakRtiyoM kA bandha karate haiM / sAta prakAra kI karma prakRtiyoM ke bandha karane meM ve AyuSka karma kA bandha nahIM karate haiM aura ATha prakAra kI karma prakRtiyoM ke bandha karane meM ve sampUrNa jJAnAvaraNAdika karmaprakRtiyoM kA bandha karate haiN| 'suhamasaMparAyasaMjae pucchA' he bhadanta ! sUkSma saMparAyasaMyata kitanI karmaprakRtiyoM kA bandha karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! Auya mohaNijjabajjAo cha kamma. pagaDIo baMdhaI' he gautama ! AyuSka aura mohanIya karma prakRtiyoM ko sAthI mAhe mA8 meM prakRtiyono mandha 3re che. 'eva jAva parihAra visuddhie' 4 pramANe che||52thaaniiy saMyata bhane pa2i2 vizuddhi sayata paNa sAta prakAranI ane ATha prakAranI karma prakRtine baMdha kare che. jyAre te sAta prakAranI karma prakRtino baMdha kare che, tyAre te AyuSya karma prakRtine baMdha karatA nathI. ane jyAre A prakAranI karma prakRtine baMdha kare che, tyAre te saMpUrNa jJAnAvaraNIyAdi AThe karma kRtine baMdha kare che. 'suhumasaMparAyasaMjae pucchA' 3 mAvan sUkSma parAya saMyata hI 4bhapra. tiyAnI saya 42 cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goymaa| bhAuya mohaNijjavajAo cha kammapagaDIo baMdhai' 3 gautama! mAdhya bhane zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatIsare vasthAtaH pUrvameva AyuSkarmaNo bandhasadbhAvAda mohanIyaM ca karma bAdarakaSAyo. dayAbhAvAt na badhnAti ataevAyuSkamohanIyakarmadvayavarjitAH SaTkarmaprakRtIreSa vaghnAtIti bhAvaH / 'ahakkhAyasaMjae jahA siNAe' yathAkhyAtasaMyato yathA snA. taka, yathAjyAtasaMyataH khalu bhadanta ! katikarmamakRtI baMdhnAti ? gautama ! ekamakAraka karmaprakRtibandhako cA bhavati abandhako vA bhavati karmaprakRteryazAkhyAtA, ekA karmapati banan ghedanIyakarmaprakRtimA bannAtIti bhAvaH (21) / __'sAmAjhyasaMjae NaM bhaMte ! kai kammapagaDIo vedeI' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kati karmaprakRtIvedayati-kati karmaprakRtInAM vedanaM karotIvi praznA, choDakara sUkSmasaMparAyasaMyata chaha karma prakRtiyoM kA bandha karatA hai| yaha AyuSka karma kA bandhaka isaliye nahIM hotA hai ki apramattAvasthA se pahile hI AyuSka karma kA bandha hotA hai| tathA mohanIya karma kA bandha cAdara kaSAya ke abhAva hone se ise nahI hotA hai / 'ahakkhAya. saMjae jahA siNAe' he bhadanta yathAkhyAtasaMyata kitanI karma prakRtiyoM kA bandha karatA hai ? uttara meM prabhuzrI karate haiM-he gautama ! yathAkhyAta. saMyata eka prakAra kI karma prakRtiyoM kA bandha karatA hai / athavA yaha bandha nahIM bhI karatA hai| jaba vaha eka prakAra kI karmaprakRti kA bandha karatA hai taba kevala eka vedanIya karma prakRti kA hI bandha karatA hai| ikkIsavAM baMdha dvAra samApta 22 vAM vedana dvAra kA kathana 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kaha kammapagaDIo vedeI' he bhadanta ! sAmAyikasaMyata kitanI karma prakRtiyoM kA vedana-anubhavana karatA hai ? mihanIya karma prakRtine choDIne sUmasaM5rAya saMyata che karma prakRtine baMdha kare che. te AyuSya karma prakRtine baMdha karanAra e mATe hetA nathI ke-te apramatta avasthAnI pahelA ja AyuSya kamane baMdha kare che. tathA mohanIya karma prakRtine baMdha bAdara kaSAyanA abhAvapaNAne laIne tene hete nathI. 'ahakkhAyasaMjae jahA siNAe' bhagavan yathANyAta sayatamI bha. prakRtine baMdha kare che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke-he gautama! yathAkhyAta saMyata eka prakAranI karma prakRtine baMdha kare che, athavA nathI paNa karatA jyAre te eka prakAranI karma prakRtine baMdha kare che, tyAre ta Na me vahanIya bha prkRti| " ' re che. 'sAmAiya saMjae NaM bhaMte ! kahakammapagaDIo vedei' 3 mA sAmAyi3 sayata Real zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU05 dvAviMzatitama vedanadvAranirUpaNam 353 bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'NiyamaM ahakammapagaDImo ghedeI' niyamAdaSTakarmaprakRtIrvedayati niyamato'STAnAmapi karmapakRtInAmanubhava karotItyarthaH / 'evaM jAva suhumasaMparAe' evaM yAvatyakSmasaMparAyaH, evaM sAmAyika saMyanavadeva chedopasthApanIyaparihAravizuddhikasUkSmasaMparAyasaMyatA niyamato'karmaprakRtInAM vedakA anubhavakArI bhavanti 'mahakkhAe pucchA' yathArugatasaMyataH khalu bhadanta ! kati karmaprakRtIrcedayatIti pRcchA-prazna:, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sattavihaveyae vA caunvihaveyae vA' saptavidha. karmaprakRtInAM vedako vA bhavati yathAkhyAtazcaturvidharmaprakRtInAM vA vedako bhavati tatra 'satta veemANe mohaNijjavAjAo sattakammapagaDIo vedeI' sAvidhakarmaprakRtI vaidayan mohanI yavarjitAH sapta karma prakRtIvedayati, yathAkhyAtasaMyatohi nirgranthA. uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! NiyamaM aTThakammapagaDIo vedeI' he gautama ! sAmAyika saMyata niyama se ATha karma prakRtiyoM kA vedana karatA hai| 'evaM jAva suhamasaMparAe' sAmAyikasaMghata ke jaise hI chedopasthApanIya saMyata, parihAravizuddhika aura sUkSmasaMparAyasaMyata niyama se ATha karma prakRtiyoM kA vedana karate haiM / 'ahakkhAe pucchA' he bhadanta ! yathAkhyAtasaMyata kitanI kamaprakRtiyoM kA vedana karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'sattaviha veyae vA cauvihaveyae vA' he gautama ! yathAkhyAta saMyata sAta kama prakRtiyoM kA vedana karatA hai athavA cAra karma prakRtiyoM kA vedana karatA hai| 'sattaveemANe mohaNi. jjavajjAo sattakammapagaDIo vedeI' jaba vaha sAta karmaprakRtiyoM kA vedana karatA hai to mohanIya karmaprakRti ko choDakara sAta karmaprakatiyoM kA vedana karatA hai| kyoMki yathAkhyAta saMyata nirgranthAvasthA meM karmaprakRtinuM vedana-anubhava kare che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe cha,-'goyamA ! Niyama aTra kammapagaDIo vedei' gautama! te sAmAyika sayata niyamathI mA 4 pratiyAnu vehana re che. 'evaM jAva suhumasaMparAe' e ja pramANe sAmAyika saMyatanA kathana pramANe yAvat chedapasthApanIya saMyata parihAra vizuddhika saMyata ane sUmasaM5rAya saMyata niyamathI ATha karma pratiyAnu vehana 42 cha, 'hakkhAe pucchA' he sagavan yathAbhyAta sayata keTalI karma prakRtinuM vedana kare che? tenA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'sttvihveye vA, cauvihaveyae vA' he gautama! yayAbhyAta saMyata sAta kama prakRtinuM vedana kare che, athavA cAra karma prakRtinuM vedana kare che. 'satta veemANe mohaNIjarajjAo satta kammapagaDIoM vedeI' lyAre te sAta bha.. prakRtinuM vedana kare che, tyAre te mehanIya karmaprakRtine choDIne sAta karma zrI bhagavatI sUtra: 16 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 bhagavatIstre sthAyAM mohavarjitAnAM karmaprakRtInAM vedako bhavati mohanIyakarmaNa upazAntatvAt kSINatvAdeti / 'cattAri veramANe vaiyaNijjAuya-nAma- goyAo canAri kammapagaDIo vedeha' catasraH karmaprakRtI vedayan vedanIyAyuSka nAma - gotra rUkhAzrataH karmaprakRtI vedayati yAthAkhyAtsaMyato hi snAtakAvasthAyAM catasRNAkSetra vedanIyAyukanAmamotrarUpANAmadhAnikarma kRtInAM vedako bhavati pAtikarmaprakRtInAM jJAnAvaraNIyAdInAM caturNAM mUlataH kSINatvAditi vedanadvAram (22) atha trayoviMzatitamamudIraNAdvAramAha- 'sAmAiyasaMjae NaM' ityAdi, 'sAmA iyasaMjae NaM bhaMte' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! 'kaikammapagaDIo udIre ' kati karmaprakRtI rudIrayati-katikarmaprakRtInAmudIraNAM karotIti praznaH, moha ke upazAnta ho jAne se athavA kSINa ho jAne se mohanIyavarjita sAta karma prakRtiyoM kA vedaka hotA hai| 'cattAri veemANe beyaNijjAupanAma goghAo cattAri kammapagaDIo vedei' aura jaba yaha yathAkhyAtasaMyata cAra karma prakRtiyoM kA vedana karatA hai taba usa samaya vedanIya, AyuSka, nAma aura gotra rUpa cAra aghAtiyA rUpa karmaprakR tiyoM kA vedana karatA hai / kyoM ki usake isa avasthA meM jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya aura antarAya ye cAra ghAtiyAkarma prakRtiyAM mUlataH kSINa ho jAtI hai / yaha bAIsa vAM vedana dvAra samApta / 23 udIraNA dvAra kA kathana 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kaha kammapagaDIo udIrei' he bhadanta ! sAmAyika saMgha kitanI karma prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai ? uttara prakRtiyAnuM vaidana kare che. kAraNa ke yathAkhyAtasaMyata nigrantha avasthAmAM mehanA upazAMta thaI javAthI athavA kSINa thaI javAthI mehanIya krama prakRtiyAne choDIne sAta arbha amRtiyo behana puranArA hoya che. 'cattAri veemANe veyaNijjArayanAmagoyAo cattAri kammapagaDIo veei' bhane kyAre te ythaakhyAta saMyaMta cAra kama* prakRtiyetu vedana kare che, tyAre te samaye te vedanIya AyuSya, nAma, ane geAtra rUpa cAra aghAtiya rUpa kama prakRtiyAnuM vedana 1re che. kuma-te vyAvasthAbhAM jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, bhohanIya, bhane aMta, rAya A cAra ghAtiyA kama prakRtiye mULathI kSINa thaI jAya che. madhadvAra samApta have udIraNAdvAranuM kathana karavAmAM Ave che 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte / kai kammapagaDIo udIreha' De lagavan sAmAyiSTha sayata keTalI krama prakRticenI udbhISaNA kare che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU05 trayoviMzatitama udIraNAdvArani0 355 bhagavAnAha 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'sattaviha jahA bAuso' saptavidha yathA cakuzaH, sAmAyika saMyataH saptavidhakarmaNA mudIrako vA bhavati aSTavidhakarmaNA mudIrakovA bhavati padavidhakarmaNAmudIrako vA bhavati / tatra saptavidha karmaprakRtI rudIrayan AyuSkavarjitAH sapta karmaprakRtI rudIyati, aSTavidhakarmaprakRtI rudIrayana paripUrNA aSTAvapi karmaprakRtI rudIrayati, padavidhakarmamakRtI rudIrayan AyuSkavedanIyavarjitAH paTa karmaprakRtI rudIrayatIti bhAvaH / 'evaM jAva parihAravisRddhie' evaM yAvat parihAravizuddhikasaMyataH atra yAvatpadena chedopasthApanIyasaMyatasya grahaNaM bhavatIti / tathA ca sAmAyika saMyatavadeva chedopasthApanIyaparihAravizuddhikasaMyatAvapi saptASTapatravidhakarmapakRtInAmudIrako bhavetAmiti bhAvaH / meM prabhuzrI kahate haiM - 'gomA ! sattaviha jahA bauso' he gautama ! sAmAyikasaMgata bakuza ke jaise sAta karmaprakRtiyoM kA udIraka hotA hai / athavA chaha prakAra kI karmaprakRtiyoM kA udIraka hotA hai| jaba yaha sAta karma prakRtiyoM kA udIraka hotA hai taba yaha Ayu karma ko choDakara sAta karma prakRtiyoM kA udoraka hotA hai aura jaba yaha ATha karma prakRtiyoM kA udIraka hotA hai, to usa avasthA meM pUrIM AThoM karmaprakRtiyoM kA udIraka hotA hai tathA jaba yaha chaha karma prakRtiyoM kA udIraka hotA hai taba yaha Ayu aura vedanIya ina do karmaprakRtiyoM ko choDakara jJAnAvaraNIyAdika 6 karmaprakRtiyoM kA udIraka hotA hai / ' evaM jAva parihAravisuddhie' isI prakAra se chedopasthApanIya saMyata aura parihAravizuddhika saMyata bhI sAta ATha aura 6 karmaprakRtiyoM ke udIraka hote haiN| 'sumasaMparAe pucchA' he bhadanta ! - 'goyamA ! sattaviha jahA bauso' he gautama! sAmAyika saMyata azanA kathana pramANe sAta kama'prakRtiyAnI udIraNA kare che. athavA ATha kama prakRtiyAnI udIraNA kare che. athavA cha kema prakRticeAnI uDhIraNA kare che, jyAre te sAta karyuM prakRtiyenI udIraNA kare che, tyAre te AyuSya kanai chADIne sAta kama prakRtiyAnI udIraNA kare che. ane jayAre te ATha ka prakRticeAnI udIraNA kare che. tyAre te pUrepUrI AThe krama prakRtiyAnI udIraNA kare che. jyAre te cha kama prakRticeAnI udIraNA kare che, tyAre AyuSya ane vedanIya e e kama prakRtiyAne cheDIne jJAnAvaraNIya vigere cha ka prakRtiyonii uhIrayA re che. 'evaM' jAva parihAravisuddhie' me prabhASe he hoysthApanIya sayata ane parihAra vizuddhika sahayata paNa sAta-AThe ane cha urbha amRtiyAnA uhIra hoya che. 'suhumasaMparAe pucchA' he lagavan sUkSma zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magavatIsUtre 'suhamasaMparAe pucchA' sUkSmasaMparAyasaMyataH khalu bhadanta ! kati karmamakRtIrudIrayatIti pRcchA-praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'chabihaudIrae vA paMcaviha udIrae vA' Saividha karmaprakRtInAmudIrako vA bhavati sUkSmasaMparAyasaMyataH, paJcavidhakarmaprakRtInAM vA udIrako bhavati sUkSma saMparAyasaMyata iti / 'cha udIremANe AuyaveyaNijjavajjAo chakammapagaDIyo udIrei' paividhakarmaprakRtI rudIrayan AyuSkavedanIyavarjAH SaT karmaprakRtIrudIrayati-paMca udIremANe AuyaveyaNijjamohaNijjavajjAo paMcakammapagaDIo udIrei' paJcakarmamakRtIrudIrayan AyuSkavedanIyamohanIyavarjitAH pazcAvaziSTAH karmaprakRtIreva udIrayatIti / 'ahakkhAyasaMjae pucchA' yathAkhyAtasaMyataH khala bhadanta ! kati karmaprakRtIrudIrayatIti pRcchA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' sUkSmasaMparAyasaMyata kitanI karma prakRtiyoM kA udIraka hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-chaviha udIrae vA paMcaviha udIrae vA' he gautama! sUkSmasaMparASasaMyata cha karmaprakRtiyoM kA athavA 5 karmaprakRtiyoM kA udIraka hotA hai / 'cha udIremANe AuyaveyaNijjavajjAo cha kammapagaDIo udIrei' jaba yaha chakarmaprakRtiyoM kA udIraka hotA hai taba yaha Ayu aura vedanIya karmoM ko choDakara zeSa 6 kI udIraNA karatA hai aura jaba yaha 'paMca udIre mANe AuyaveyaNijjamohaNijjavajjAo paMca kammapagaDIo udIreha' pAMca karmaprakRtiyoM kA udIraka hotA hai taba yaha Ayu vedanIya aura mohanIya karmaprakRtiyoM ko choDakara zeSa 5 karma prakRtiyoM kA udIraka hotA hai| 'ahakkhAyasaMjae pucchA' he bhadanta ! yathAkhyAtasaMyata kitanI karmaprakRtiyoM kA udIraka hotA hai ? saMparAya saMyata keTalI karma prakRtinI udIraNuM kare che? A praznanA uttaramAM pramuzrI 4 cha -'chavvihaudIrae vA paMcaviha udIrae vA' gItama! suukssmsaMparAya sayata cha karma prakRtinI athavA pAMca karma prakRtinI udIraNA are cha. udIremANe AuyaveyaNijjavajjAo cha kammapagaDIo udIrei' nyAre te cha karma prakRtinI uzIraNa kare che, tyAre te AyuSya ane vedanIya bhani chaDIna mAnI cha meM prakRtiyAnI 2042 che. 'paMcaudIremANe AuyaveyaNijjamohaNijjavajjAo paMcakammapagaDIo udIrei' pAMya bha pratiyonI udIraNa kare che, tyAre te Ayu vedanIya, ane mohanIya karma prakRtine choDIna mahInI pAMya pratiyonI hii25|| 42 che. 'ahakkhAyasaMjae puchA" he bhagavanuM yathAkhyAta saMyata keTalI kame prakRtinI udIraNA kare zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 205 trayoviMzatitama udIraNAdvArani0 357 ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcaviha udIrae vA dunviha udIrae dA aNudIrae vA' paJcavidharmaprakRtInA mudIrako vA dvividhakarmaprakRtInAmudIrako vA anudIrako vA karmaprakRtInAM bhavatIti / 'paMca udIremANe Auya0 sesaM jahA NiyaMThassa' pazca udIrayan AyuSka0 zeSaM yathA nirgranthasya pazcavidharmaprakRtI rudIrayan AyuSkavedanIyamohanIyavarjAH paJcakarmapakRtIrudIrayati yathAkhyAtasaMyanA, dvividhakarmaprakRtI udIrayan nAma-karmaprakRti gotrakarmaprakRti codIrayatIti bhAvaH / (23) caturviMzatitamamupasaMpaddhAnadvAramAha-'sAmAiyasaMjayae NaM bhaMte' ityAdi, 'sAmaiyasaMnae NaM bhaMte' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! 'sAmAiyasaMnayattaM jaha mANe kiM jahaI' sAmAyikasaMyatatvaM jahana ki-kaM dharma jahAti-tyati, 'ki upasaMpajjaI' kim-kaM dharmavizeSamupasaMpadyate-prApnotIti praznaH, bhagavAnAhauttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! paMcavihaudIrae vA dumbihaudI. rae vA' he gautama ! yathAkhyatasaMyata pAMca prakAra kI karmaskRtiyoM kA athavA do prakAra kI karmaprakRtiyoM kA udIraka hotA hai / jaba yaha pAMca prakAra kI karmaprakRtiyoM kA udIraka hotA hai taba AyuvedanIya aura mohanIya karmaprakRtiyoM ko choDakara zeSa 5 karma prakRtiyoM kA udIraka hotA hai / jaisA ki nirgrantha hotA hai aura jaya yaha do karma prakRtiyoM kA udIraka hotA hai-taba yaha kevala nAma aura gotra karma ina do prakRtiyoM kA hI udIraka hotA hai| athavA-'aNudIrae vaa'| yaha yathAkhyAtasaMyata karmaprakRtiyoM kA udIraka nahIM bhI hotA hai| ||udiirnnaa dvAra kA kathana samApta // cha 1 / prazna uttaramA prabhuzrI De cha -'goyamA! paMcaviha udIrae vA duvviha udIrae vA' hai gautama! yathAbhyAta sayata pAya prakRtiyAnI sel. raNuM kare che, athavA be kama prakRtinI udIraNa kare che. jayAre te pAMca karma prakRtinI udIraNa kare che, tyAre te Ayu, vedanIya, ane mehanIya e traNa karma prakRtine choDIne bAkInI pAMca karma prakRtinI udIraNuM kare che. je pramANe nircantha hoya che. ane jayAre te be kama prakRtinI udIraNA kare che, tyAre te kevaLa nAma ane netra karma A be karma prakRtinI ja hIrA 42 cha. athavA 'aNudIrae vA' mA yathAbhyAta sayata pratiyAnI udIraNa karatA nathI, arthAt anudIraka hoya che. udIraNoddhAranuM kathana samApta zrI bhagavatI sUtra: 16 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 bhagavatIso 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sAmAiyasaMjayattaM jahaI' sAmAyikasaMyatatvaM jahAti tyajatItyarthaH atha ca 'chedokTAvaNiyasaMjayattaM vA muhumasaMparAyaH saMjayattaM vA, asaMjamaM vA saMnamAsaM jamaM vA upasaMpannaI chedopasthApanIyasaMyata tvaM vA sUkSmasaMparAyasaMyatvaM vA asaMjamaM vA saMyamAsaMyama (dezavirati) vA upasaMpadyate -svakIyaM sAmAyikasaMyatatvaM parityajya chedopasthApanIyatyAdi dharma vA asaMyamavaM saMyamAsaMyamatva vA apnotIti bhAvaH, sAmAyikasaMvataH sAmAyikasaMyatatvaMtyajati chedopasthApanIyasaMyatatvaM pratipadyate cAturyAmadharmAt pazcayAmadharmasaMkrame pArzvanAthaziSyavat ziSyo vA mahAvatAropaNe, sUkSmasaMparAyasaMyatatvaM vA prati 24 upasaMpad hAna dvAra kA kathana 'sAmAzyasaMjae NaM bhate! sAmAiyasaMjayattaM jahamANe kiM jahaI' he bhadanta ! sAmAyikasayata sAmAyikasaMvatta avasthA ko choDatA huA kisakA tyAga karatA hai ? 'kiM upasaMpajjaI' aura kisakA upAdAnagrahaNa karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! sAmAkSya saMjayattaM jahA' he gautama ! sAmAyikasaMyata sAmAyikasaMyata avasthA kA syAga karatA hai aura 'chedovaTThAvaNiyasaMjayattaM vA suhamasaMparAyasaMjayattaM vA asaMjamaM vA saMjamAsaMjamaM vA upasaMpajaI' chedopasthApanIya saMyata avasthA kA upAdAna karatA hai, sUkSmasaMparAyasaMyata avasthA kA upAdAna karatA hai, asaMyata avasthA kA upAdAna karatA hai aura saMyatAsaMyata avasthA kA upAdAna karatA hai / chedopasthApanIyasaMyata avasthA. kA upAdAna sAmAyikasaMyata karatA hai aisA jo kahA gayA hai vaha have upasaM56dhAna dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! sAmAiyasaMjayattaM jahamANe kiM jahaI' 8 san sAmAyika saMyata sAmAyikapaNAne choDate thake zene tyAga kare che? "jiM upasaMpajjai' bhane zenI prApti 2 cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI gautama svAbhIta cha-'sAmAiyasaMjayattaM jahaI' 3 gautama! sAmAyi4 sayata, sAmAyi4 sayata bhavasthAna yAn 42 che bhane 'chedovaTThAvaNiyasaMjayattaM vA suhamasa parAyasaMjayatta vA asaM jama vA saMjamAsajama vA uvasa pajjaI' chahI. pasthApanIya saMyata avasthA prApta kare che. sUmasaM5rAya saMyata avasthAnuM upAdAna-prApta kare che, asaMyata avasthA prApta kare che. ane saMyatA saMta avasthAne prApta kare che. sAmAyika saMyata chedo pasthApanIya saMyata avasthA prApta kare che, tema je kahevAmAM AvyuM che, te pAzvanAthanA ziSya jema cAturyAma dharmamAMthI paMcayAma dharmanuM saMkramaNa (prApti) kare che, e ja pramANe zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ N amanen - - prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU05 caturvizatitamamupasaMpaddhAnadvArani0 359 padyate, zreNi pratipatitaH asaMyamAdirgA bhavediti / 'chedokTThAvaNie pucch|' chedopasthApanIyaH khalu bhadanta ! chedopasthApanIyatvaM tyajan ke dharma tyajati kaMtra dharmamAsAdayatIti pRcchA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'gopamA hai gautama ! 'chedovaTThAvaNiyasaMcayattaM jahaI chedopasthApanIyasaMyatatvaM jahAti-tyajatitathA-'sAmAiyasaMjayattaM vA parihAravimudriyasaMjaya vA suhumasaMparAyasaMjayasaM vA pArzvanAtha ke ziSya jaise cAturyAma dharma se paMcayAma karma meM saMkramaNa karate haiM, usI prakAra se yaha bhI chedopasthApanIyasaMyata avasthA kA upAdAna karatA hai| athavA-ziSya avasthA se jaba yaha mahAvratI aba sthA meM praveza karatA hai taba isameM mahAvatoM kA AropaNa hotA hai| isa apekSA se bhI yaha chedopasthApanIyasaMyata hotA hai| tathA jaba yaha zreNI para ArohaNa karatA hai usa samaya yaha sUkSmasaMparAyasaMyata aba sthA ko prApta kara letA hai aura java zreNipratipatita hotA hai taba yaha bhAva cAritra se patita ho jAtA hai| taya asaMyata athavA saMyatA. saMpata avasthA ko prApta kara letA hai| tathA kAla kara jAne para bhI asaMyata avasthA ko prApta kara letA hai| 'chedovaThThAvaNie pucchA' he bhadanta ! chedopasthApanIyasaMpata jaba chedopasthApanIya saMyata avasthA kA tyAga karatA hai taba yaha kisa dharma kA tyAga karatA hai aura kisa dharma kA upAdAna karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'goyamA ! chedovaTA. vaNiyasaMjayattaM jahaha' he gautama ! jaba chedopasthApanIyasaMyata chedopasthApanIyasaMyata avasthA kA tyAga karatA hai-taba yaha sAmAyika saMyata A sAmAyika saMyata paNa chedapasthApanIya saMyata avasthAne prApta kare che. athavA ziSya avasthAthI jyAre te mahAvratInI avasthAmAM praveza kare che, tyAre temAM mahAvratanuM AropaNa thAya che. tathA jyAre te zreNI para ArohaNa kare che, te samaye te sUmasaM5rAya saMyata avasthA prApta kare che ane jayAre te upazama zreNIthI patita thAya che, te te sthitimAM te sAvacAritrathI patita tha thI masayatapaNAne prAta 42 cha. 'chedovaDhAvaNie pucchA' 3 bhagavad chedapasthApanIya saMyata jyAre chedepasthApanIya saMyata avasthAne tyAga kare che. tyAre te zene tyAga kare che ? ane zenI prApti kare che? A prshnn| uttaramA prasuzrI gotamasvAmIna 4 che 3-'goyamA ! chedovadvAvaNiyasaMjayatta' jahai' gautama ! re chaTTopasthAnIya sayata, he|5sthaapniiy saMyata avasthAne tyAga kare che, tyAre te sAmAyika saMyata avasthAne, pari zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BE bhagavatIsUtre asaMjamaM vA-saMjamAsaMjamaM vA uvasaMpajjaI' samAyikasaMyatatvaM vA parihAravizuddhikasaMyatatvaM vA sUkSmasaMparAsaMyatatvaM vA asaMyama vA saMyamAsaMyama vA upasaMpadyate / chedopasthApanIyasaMyataH chedoSasthApanIyatvaM tyajan sAmAyikasaMyatatvaM saMpadyate yathA AdinAyasAdhuH ajitasvAmitIya pratipadyamAnaH, parihAravizuddhikasaMyatasvaM yA patipayate chedopasthApanIyasaMyata evaM parihAravizudikasaMyamasya yogyatvAditi tathA sUkSmasaMparAyatvaM vA asaMyama saMyamAsaMyama vA praapnotiini| 'parihAravimudie pucchA' parihAravizudikasaMyataH khala bhadanta ! parihAravizuddhikasaMyatatvaM tyajana ke dharma tyajati kaM dharma ca upasaMpadyate iti pRcchA-praznaH bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'parihAravizuddhisaMjayattaM jahaI' parihAravizuddhisaMyatatvaM jahAti avasthA kA, parihAravizuddhika saMyata avasthA kA sUkSmasaMparAyasaMyata avasthA kA, asaMyata avasthA kA athavA saMyamAsaMyama avasthA kA upAdAna karatA hai / chedopasthApanIyasaMyata chedopasthApanIyatA kA parityAga karate hue jaise ajItanAtha ke tIrtha ko svIkAra karate hue AdinAtha ke sAdhu ke jaisA sAmAyikasaMyatatA ko prAptakaratA hai, athavA parihAravizuddhikasaMyata avasthA ko svIkAra karatA hai kyoMki chedopasthApanIya cAritravAlA hI parihAravizuddhika ke yogya hotA hai| athavA sUkSmasaMparAya avasthA ko, asaMyama avasthA ko athavA saMyamAsaMyamabhavasthA ko prApta karatA hai| 'parihAravisuddhie pucchA' he bhadanta ! parihAra vizuddhikasaMyata parihAra vizuddhikasaMyata avasthA kA parityAga karatA huA kisa dharma kA parityAga karatA hai aura kisa avasthA kA upAdAna karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ? parihAravisuddhisaMjayattaM jahaI' he gautama ! hAravizuddhika saMyata avasthAne sUmasaM5rAya saMyata avasthAne, asaMyata avasthAne athavA saMyamasaMyama avasthAne prApta kare che. chedapasthApanIya saMyata chedepasthApanIyapaNAne parityAga karato thake AdinAthanA sAdhu pramANe ajItanAthanA tIrthane svIkAra karatA thakA parivAra vizuddhika saMyata avasthAne svIkAra kare che. kemake che pasthApanIya cAritravALA ja parihAravizu. dina yAya ya che. 'parihAravisuddhie pucchA' 3 mAn parikSA2vizuddhi saMvata parivAra vizuddhika saMyata avarathAne parityAga karatA thakA kyA dharmane parityAga kare che? ane kaI avasthAnI prApti kare che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 47 cha -'goyamA ! parihAravisuddhijayantaM jahai' gautama ! pari zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mamaiyacandrikA TIkA za025 u.7 sU05 caturvizatitamamupasaMpaddhAnadvArani0 361 -tyajati svavRttitAdRzadharmAt darIbhUto bhavati ityarthaH, tathA 'chedovaTThAvaNiyasaMjayattaM vA asaMjamaM vA upasaMvajjaI' chedopasthApanIyasaMyatatvamupasaMpadyate-pApnoti yadvA asaMyamatvamupasaMpadhate-prApnoti parihAravizuddhikasaMyataH 'parihAravizuddhika saMyatatvaM tyajan chedopasthApanIyasaMyatatvaM pratipadyate punargacchAdhAzrayaNAda asaMyama vA pratipadyate devatvotpattAviti / 'suhumasaMparAe pucchA' sUkSmasaMparAyasayatatvaM tyajana kaM dharma pratipadyate iti pRcchA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'suhumasa parAyasaMjayattaM jahaI' sUkSmasaMparAyasaMyatatvaM svakIyaM jahAti, 'sAmAiyasaMjayaM vA chedovaTThAvaNiyasaMjayaM cA ahavAsaMjayaM vA-asaMjamaM vA upasaMpajjaI' sAmAyikasaMyatatvaM vA chedopasthApanIyasaMpatatvaM vA yathArakhyAtajaba parihAra vizuddhikasaMghata avasthA kA parihAra vizuddhikasaMyata pari. tyAga kara detA hai taba vaha apanI vRtti ke jaise dharma se dUra ho jAtA hai tapa vaha punaH gacchAdika ke AzrayaNa se chedopasthApanIyasaMyata avasthA ko prApta kara letA hai athavA devAdikoM meM utpanna hone para vaha asaM. yama avasthA ko prApta kara letA hai 'suhamasaMparAe pucchA' he bhadanta ! sUkSmasaMparAyasaMpata jaba apanI avasthA kA parityAga karatA hai to vaha kisa avasthA ko choDatA hai aura kisa dharma ko aGgIkAra karatA hai ? uttara meM prabhuzrI haiM-'goyamA suhumasaMparAyasaMjayattaM jahaha, sAmAjhyasaMjayaM vA, chedovadyAvaNiyasaMjayaM vA ahakkhAsaMjaya vA asaMjayaM vA uvasaMpajjaha' he gautama ! mRkSapasaMparAyasaMyata jaba apanI sUkSmasaMparAya saMyata avasthA kA parityAga karadetA hai taba vaha athavA to sAmAyika saMyata avasthA ko prApta karatA hai athavA chedopasthApanIyasaMyata avasthA hAravizuddhika saMyata jyAre parihAra vizuddhika saMyatapaNano tyAga kare che, tyAre te pitAnI vRtti jevA dharmathI dUra thaI jAya che. te pachI te pharIthI gacha vigerenA AzrayathI depasthApanIya avasthAne prApta karI le che, athavA devAdimAM utpanna thayA pachI te asaMyama avasthAne prApta karI le cha. 'suhamasaMpagae pucchA' hai bhagavan sUkSmasa 5225 sayata nyAre pAtAnI avasthAne tyAga kare che, tyAre te kaI avasthAno tyAga kare che? ane kaI bhavasthAnI prApti re cha ? // prazna uttaramA prasuzrI cha -"goyamA ! suhamasaMparAyasa jayattaM jahai sAmAjhyasaMjaya vA, chedovadrAvaNiyasaMjaya vA aha. kkhAyasaMjaya vA, asaMjaya vA vasapajjai' 8 gItama! sUkSbhasa 52saya sayata jyAre potAnI sUmasaM parAya avasthAno tyAga kare che, tyAre te kAM to sAmAyika saMvatapaNAne prApta kare che, athavA kepasthApanIya saMyata ava zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 bhagavatIne saMyatatvaM vA-asaMyama yA upasaMpadyate, sUkSmasaMparAyasaMyataH sUkSmasaMparAyasaMyatasvaM zreNIpati pAtena tyajana sAmAyisaMyatatvaM pratipadyate yadi-kadAcit pUrva sAmAyikasaMyato bhavet tadA chedopasthApanIya saMyatatvaM vA pratipayate yadi vA pUrva chedopasthApanIyasaMyato bhavettadA yathAkhyAtasaMyatatvaM vA pratipadyate zreNIsamArohaNata iti / 'ahavAra saMjae pucchA' yathAkhyAtasaMyato yayAkhyAtasaMyatatvaM rajajana ke syajati kaM ca vA dharmamupasaMpadyate iti pRcchA praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'ahakkhAyasaMjayattaM jahaI yathAkhyAsaMyatatvam svakIyadharma jahAti 'suhamasaMparAyasaMjayattaM vA asaMjamaM vA siddhigaI vA upasaMpajja' sUkSmako prApta karatA hai athavA yathAkhyAtasaMyata avasthA ko prApta karatA hai athavA asaMyata avasthA ko prApta karatA hai| sUkSmasaMparAyasaMyata zreNI se patita ho jAne para apanI sUkSmasaMparAyasaMyata avasthA kA parityAga karadetA hai aura sAmAyikasaMghata avasthA ko prApta kara letA hai / yadi kadAcit vaha pahale sAmAyikasaMyata hotA hai to vaha chedopasthApanIya saMyata avasthA ko prApta kara letA hai| aura yadi kadAcit vaha pahile chedopasthApanIyasaMyata avasthAvAlA hotA hai to vaha zreNI kA samArohaNa karane se yathAkhyAtasaMyata avasthA ko prApta kara letA hai| ___ 'ahakkhAyasaMjae pucchA' he bhadanta yathAkhyAnasaMyata yathAkhyAta. saMyata avasthA kA parityAga karatA huA kyA choDatA hai aura kisa dharma ko grahaNa karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! ahakkhAyasaMjayattaM jahai, suhumasaMparAyasaMjayaM vA asaMjayaM vA siddhigaI vA sthAne prApta kare che, athavA yathAkhyAta saMyata avasthAne prApta kare che. athavA asaMyata avasthAne prApta kare che. sUmasaM5rAya saMyata zreNIthI patita thaI javAthI te potAnI sUmasaM5rAya saMyata avasthAne tyAga kare che. ane sAmAyika saMyata avasthAne prApta kare che. kadAca je te pahelAM sAmAyika saMyata thaI jAya che, te te chede pathApanIya saMtapaNAne prApta karI le che. ane kadAca te pahelAM chedepasthApanIya saMyata avarathAne prApta karI le che, te te yathAkhyAta saMyata avasthAnI zreNI para ArohaNa karavAthI tene prApta kare che. 'ahakkhAyasaMjae pucchA' 8 lAn yathAbhyAta yata, yathAbhyAtasayata avasthAne tyAga karatA thakA zene tyAga kare che? ane zenI prApti kare che? // prazna uttaramA prasuzrI cha -'goyamA ! ahakkhAyasaMjayatta jahai, sahamasaparAyasa jayattaM vA, asaMjayavA, siddhigai vA uvasa pajjaI' gautama! zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU06 saMjJopayogAdidvAranirUpaNam 363 saMparAsaMyatatvaM vA siddhigati vA upasaMpadyate-mApnoti, yathAkhyAsaMyataH zreNItaH patanAt yathAkhyAtasaMyatatvaM tyajan mUkSmasaMparAyasaMyatatvaM prApnoti asaMyama vA prApnoti yadi-upazAntamohAvasthAyAM maraNaM prApnoti tadA devagati gacchan asaMyamaM prApnoti, snAtakAvasthAyAM yadi maraNaM bhavettadA siddhigati mApnotIti bhAvaH / (24) |mu05|| saMjJopayogAdidvAre sUtrANyAha-'sAmAiyasaMjae the' ityAdi, __ mUlam-sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kiM sannovautte hojA no sannovautte hojjA ? goyamA! sannovautte jahA bauso, evaM jAva parihAravisuddhie, suhamasaMparAe ahakkhAe ya jahA pulAe 25 sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kiM AhArae hojjA aNAhArae hojjA, jahA pulAe / evaM jAva suhumasaMparAe ahakkhAyasaMjae jahA siNAe 26 / sAmAiyasaMjayassa NaM bhaMte ! kaha bhavaggahaNAI uvasaMpajaha' he gautama ! yathAkhyAtasaMyata jaya zreNI se patita ho jAtA hai taba vaha apanI yathAkhyAtasaMyata avasthA kA parityAga karatA hai aisI hAlata meM vaha athavA to sUkSmasaMparAyasaMyata avasthA ko mApta karatA hai athavA asaMghama avasthA ko prApta karatA hai kyoM ki vaha yadi upazAnta mohAvasthA meM maraNa ko prApta ho jAtA hai to vaha deva. gati ko prApta kara letA hai aura vahAM saMyama hai nahIM isaliye vaha asaMyama avasthA ko prApta karane vAlA kahA gayA hai aura yadi usakA snAtaka avasthA meM maraNa hotA hai to vaha siddhigati ko prApta kara letA hai| uvasaMpada hAna dvAra kA kathana samApta ||suu05|| yathAkhyAta saMyata jyAre zreNIthI patita thAya che, tyAre te potAnI yathA. khyAta saMyata avasthAne tyAga kare che. e paristhitimAM kAMte te sUkSama saMparAya saMyata avasthAne prApta kare che, athavA asaMyama avasthAne prApta kare che, kemake te je upazAMta mahAvasthAmAM maraNane prApta kare che, te te devagatine prApta karI le che, ane tyAM saMyama hete nathI, tethI te asaMyamaavasthAne prApta karanAra kahela che. ane je snAtaka avasthAmAM tenuM maraNa thAya che, te te siddhigatine prApta kare che. e rIte A upasaM5ddhAnadvAra kahyuM che. sUpA upasaM5ddhAnadvAra samApta zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 bhagavatIsUtre hojjA, jahanneNaM eka ukkoseNaM aTu, evaM chedokTrAvaNiyassa vi| parihAravisuddhiyassa pucchA goyamA ! jahanneNaM ekaM ukoseNaM tinni / evaM jAva ahakhAyassa 27 / sAmAiyasaMjayassa NaM bhaMte ! egabhavagrahaNIyA kevaiyA AgarisA pannattA goyamA! jahaneNaM jahA bausassa chedokTrAvaNiyasta pucchA, goyamA! jahanneNaM eko ukkoseNaM pAsapuhuttaM / parihAravisuddhiyasla pucchA, goyamA! jahanneNaM eko ukkoseNaM tinni| suhumasaMparAyassa pucchA goyamA! jahannaNaM eko ukkoseNaM cattAri / ahakkhAyassa pucchA goyamA ! jahanneNaM eko ukkoseNaM donni| sAmAiyasaMjayassa gaM bhaMte ! NANAbhavaggahaNIyA kevaiyA AgarimA pannattA ? goyamA! jahA buse| chedovaTAvaNiyassa pucchA goyamA! jahanneNaM donni ukoseNaM uri navaNhaM sayANaM aNtoshssss| parihAravisuddhiyasta jahannaNaM donni ukoseNaM stt| muhumasaMparAyassa jahanneNaM donni, ukoseNaM nnv| ahakkhAyasta jahanneNaM donni ukkoseNaM paMca 28 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoi ? goyamA! jahanneNaM eka samayaM, ukkoleNaM desUNaehiM navahiM vAsehiM UNiyA putrakoDI evaM chedovaTAvaNie vi| parihAravisu ddhie jahanneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM desUNaehiM eguNatIsAe vAsehiM UNiyA pucakoDI, suhumasaMparAe jahA nniyNtthe| ahakkhAe jahA sAmAiyasaMjae / sAmAiyasaMjayANaM bhaMte! kAlao kevacciraM hoMti, goyamA! smbddhN| chedovaTAvagiessa pucchA goyamA! jahanneNaM aDDAijjAiM vAsasayAI, ukkoleNaM pannAsaM saagrovmkoddisyshssaaiN| parihAravisuddhie pucchA, goyamA! zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU06 saMjJopayogAdidvAranirUpaNam 365 jahanneNaM desUNAI do vAsasayAI ukkoseNaM desUNAo do putvakoDIo, suhamasaMparAyasaMjayANaM bhaMte ! pucchA goyamA! jahaneNaM evaM samayaM ukkoseNaM aMtomuhattaM / ahakkhAyasaMjayA jahA sAmAiyasaMjayA 29 / sAmAiyasaMjayassa bhaMte ! kevaiyaM kAlaM aMtaraM hoi ? goyamA! jahanneNaM jahA pulaagss| evaM jAva ahakkhAyasaMjayassa / sAmAiyasaMjayANaM bhaMte ! pucchA goyamA! nasthi aNtrN| chedokTrAvaNiya pucchA goyamA ! jahanneNaM tevaSTri vAsasahaslAiM ukkoseNaM atttthaarssaagrovmkoddaakoddiio| parihAravisuddhiyassa pucchA goyamA! jahanneNaM corAsII vAsasahaslAI ukkoseNaM atttthaarssaagrocmkoddaakoddiio| suhumasaMparAyANaM jahA NiyaMThANaM / ahakkhAyANaM jahA sAmAiyasaMjayANaM 30 / sAmAithasaMjayasta NaM bhaMte ! kai samugghAyA pannattA goyamA ! cha samugghAyA pannattA jahA ksaaykusiilss| evaM chedokTrAvaNiyassa vi| parihAravisuddhiyasta jahA pulAgasta / suhumasaMparAyasta jahA nniyNtthst| ahakkhAyassa jahA siNAyassa 31||suu06|| chAyA-sAmAthikasaMyataH khalu bhadanta ! ki saMjJopayukto bhavet no saMjJopayukto bhavet gautama ! saMjJopayukto yathA vakuza evaM yAvat parihAravizuddhikaH / sUkSapasaMparAyo yathAkhyAtazca yathA pulAkaH (25) sAmAyikasaM yataH khalu bhadanta ! kimAhArako bhavet anAhArako bhavet yathA pulAkaH / evaM yAvat sUkSmasaMparAyaH / yathAkhyAtasaMpato yathA snAtakaH (26) / sAmAyikasaMyatasya khalu bhadanta ! katibhayagrahaNAni bhavanti ? gautama ! jaghanyena ekam utkarSe NASTa / evaM chedopasthApanIyasyApi / parihAravizuddhikaH pRcchA, gautama ! jaghanyena ekam utkarSeNa trINi / evaM yAvat yathAkhyAta0 (27) / sAmAyikasaMyatasya khalu bhadanta ! eka bhavagrahaNIyAH kiyanta AkarSAH prajJaptAH ? gautama! jaghanyena yathA bakuzasya / chedopasthApanIyasya pRcchA gautama ! jaghanyena ekA utkarSeNa viMzatipRthaktvam / parihAravizuddhikasya pRcchA gautama ! jaghanyena eka, utkarSeNa tryH| sUkSma zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre saMparAyasya pRcchA gautama ! jaghanyena ekA, utkarSeNa ctvaarH| yathAkhyAtasya pRcchA, gautama ! jaghanyena ekA, utkarSeNa dvau sAmAyikasaMyatasya khalu bhadanta / nAnA bhavagrahaNIyAH kiyanta AkarSAH prajJaptAH ? gautama ! yathA bakuzasya / chedopasthApanIyasya pRcchA gautama ! jaghanyena dvau utkarSeNa uparinavAnAM zatAnAm antaH sahasrasya / parihAravizuddhikasya jaghanyena dvau utkarSeNa sapta / sUkSmasaMparAyasya jaghanyena dvau utkarSeNa nava / yathAkhyAtasya jaghanyena dvau utkarSeNa paJca (28) sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kAlataH kicciraM bhavati ? gautama ! jaghanyena eka samayam, utkarSeNa dezone navavikrUnA pUrvakoTiH, evaM chedopasthApanIyo'pi / parihAravizuddhikaH, jaghanyena eka samayam utkarSeNa dezonaiH rekonatriMzadvaSairUnA pUrvakoTiH, sUkSmasaMparAyo yathA nirgranthaH, yathAkhyAto yathA sAmAyikasaMyataH / sAmAyikasaMpatAH khalu bhadanta ! kAla : kipaciraM bhavanti ? gautama ! saddhim / chedoSasthApanIyeSu pRcchA gautama ! jaghanyena sArddhadvayAni varSazatAni, utkarSeNa paJcazat sAgaropamakoTizatasahasrANi / parihAravizuddhikA pRcchA gautama ! jaghanyena dezone deM varSazate, utkarSeNa dezone dve puurvkottii| sUkSmasaMpagayasaMyatAH khalu bhadanta ! pRcchA gautama ! jaghanyena eka samayam utkarSeNa antarmuhUrtam / yathAkhyAtasaMyatAH yathA sAmAyikasaMyatAH (29) sAmAyikasaMyatasya khalu bhadanta ! kiyantaM kAlamantaraM bhavati? gautama ! jaghanyena yathA pulAkasya / evaM yAvad yathAkhyAtasaMyatasya / sAmAyikasaMyatAnAM bhadanta ! pRcchA, gautama ! nAsti antaram / chedopasthApanIyasya pRcchA gautama! jaya yena triSaSTivarSa sahasrANi, utkarSeNa aSTAdazasAgaropamakoTi kottyH| parihAravizuddhikasya pRcchA, gautama! jaghanyena caturazItivarSasahasrANi, utkarSeNASTAdaza sAgaropamakoTikoTayaH / sUkSmasaMparAyANAM yathA nigrenthAnAm / yathAkhyAtAnAm yathA sAmAyikasaMyatAnAm (30) sAmAyikasaMyatasya khalu bhadanta ! kati samudghAtA: pajJatA ? gautama ! SaTa: samudaghAtAH prajJaptAH yathA kaSAyakuzIlasya / evaM chedopsthaapniiysyaapi| parihAravizuddhikasya yayA pulAkasya / sUkSmasaMparAyasya yathA nirgranthasya / yathA khyAtasya yathA snAtakasya (13) // 76 // paJcaviMzatatitamaM dvAramAha-'sAmAiyasaMjaeNaM bhaMte' ityAdi, TIkA-sAmAiyasaMjae NaM bhaMte' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! 'kiM sannova saMjJA upayoga Adi dvAra kA kathana 'sAmAjhyasaMjae NaM bhaMte ! ki sannovautta hojjA' ityAdi / have saMjJA upaga vigere dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kiM sannovautte hojjA' yA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU06 paJcaviMzatitamaM saMjJAupayogadvAram 367 use hojjA' kiM saMjJopayuktaH - ahArAdisaMjJAyukto bhavet athavA 'no sannova - use hojjA' no saMjJopayukto bhavet AhArAdisaMjJAsu anupayukto bhavediti prazna, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sannovause jahA bauso' saMjJopayukto yathA bakuzaH, saMjJopayukto vA bhavet no saMjJopayukto vA bhavet AhArAdikriyAsu / ' evaM jAva parihAravisuddhie' evaM yAvat parihAravizuddhikaH, yAvatpa dena chedopasthApanIyasya saMgrado bhavati tathA ca chedopasthApanIyasaMyata parihAravizudikasaMyata saMjJopayuktAvapi bhavataH no saMzopayuktAvapi bhavata iti bhAvaH / 'suhumasaMparAe ahakkhAe ya jahA pulAe' sUkSmasaMparAyasaMpato yathAkhyAtasaMyatazca yathA pulAkA, sUkSmaparAya yathAkhyAtasaMyatau jo saMjJopayukta bhavetAmiti bhAvaH (25) 'sAmAiyasajae NaM bhaMte !' he bhadanta ! sAmAyikasaMgata 'kiM sannova - unhojjA' kyA AhArAdisaMjJAoM se yukta hotA hai athavA 'no sannoutte hojjA' AhArAdisaMjJAoM se yukta nahIM hotA hai AhArAdi saMjJA meM Asakta honA isakA nAma saMjJopayukta aura AhArAdi meM Asakti rahita honA isakA nAma no saMjJopayukta hai / isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! sanovante jahA bause' he gautama ! sAmAyika saMyata kuza ke jaise AhArAdi saMjJopayukta bhI hotA hai aura no saMjJopayukta bhI hotA hai| 'evaM jAva parihAravisuddhie' isI prakAra se chedopasthApanIyasaMpata aura parihAravizuddhikasaMyata ye donoM bhI AhArAdi saMjJopayukta bhI hote haiM aura no saMjJopayukta bhI hote haiN| 'sumaparAe ahakhAe ya jahA pulAe' sUkSmasaMparAyasaMyata aura TIDArtha - ' sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kiM sannovautte hojjA' he bhagavan sAmAyi saMyata mAhAra vigere saMjJAvAjA hoya che ? athavA 'no sannoutte hojjA' AhAra vigere saMjJAyothI yukta hotA nathI ? bhAhAra vigere sa'jJAemAM Asakta thavu tenu' nAma sajJopayukta che, ane AhAra vigeremAM Asakti rahita thavuM tenuM nAma nA sajJopayukta che. A praznanA uttaramAM anuzrI gautamasvAmIne uDe - 'goyamA ! sannovautte, jahA bause' 3 gautama ! sAmAyika saMyata akuzanA kathana pramANe AhAra vigere sannA vANA hoya che, nAsa jJopayukta hotA nathI. 'evaM jAva parihAravisuddhie' pramANe chedepasthApanIya saMyata ane paztiAvizuddhika saMyata A ane pazu bhADAra vigere saMjJAvAjA hoya che, nAsaMjJopayukta hotA nathI. 'suhumasaMparAe akkhAe ya jahA pulAe' sUkSmasa parAya sayata bhane yathAbhyAtasaMyaMta Ta zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre TviMzatitamamAhAradvAramAha-'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte !' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! 'ki AhArae hojjA aNAhArae hojjA' AhArako bhavet-AhA. rAdikriyAdimAn bhavet anAhArako vA bhavet iti praznaH / bhagavAnAda-'jahA pulAe yathA pulAkaH, pulAkavadeva sAmAyikasaMyato'pi AhAraka eva bhavet na tu anAhArako bhavet sthUlazarIradhAraNaM yAvat AhAraka eva bhavati natu anAhAraka. stathA svabhAvAt / 'evaM jAva suhumasaMparAe' evaM yAvatsUkSmasaMparAyasaMyataH atrayAvatpadena chedopasthApanIyaparihAravizuddhikasaMyatayoH saMgraho bhavati-tathA ca yathAkhyAtasaMyata ye donoM pulAka ke jaise no saMjJopayukta hote haiM, saMjJopayukta nahIM hotA hai| // 25 vAM saMjJA upayoga Adi dvAra kA kathana samApta // AhAra dvAra kA kathana 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kiM AhArae honA agAhArae hojjA' he bhadanta ! sAmAyikasaMyata kyA AhAraka hotA hai athavA anAhAraka hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jahA pulAe' he gautama ! pulAka ke jaisA sAmAyikasaMyata AhAraka hI hotA hai anAhAraka nahIM hotA hai| vaha sthUla zarIra ko dhAraNa kiye rahane taka AhAraka hI hotA hai anAhAraka nahIM hotA hai kyoM ki usakA aisA hI svabhAva hotA hai| 'evaM jAva suhamasaMparAe' isI prakAra se yAvat sUkSmasaMparAyasaMyata taka-saya AhAraka hI hote haiM anAhAraka nahIM hotA haiN| yahAM yAvaspada se chedopasthApanIyasaMyata evaM parihAravizuddhikasaMyata ina donoM A banne pulAkanA kathana pramANe saMyukta hoya che. saMyukta hatA nathI. A rIte pacIsamA saMjJA Adi dvAranuM kathana samApta. have AhAra dvAranuM kathana karavAmAM Ave che - 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kiM AhArae hojjA, aNAhArae hojjA' hai bhagavana sAmAyika saMyata zuM AhAraka hoya che ? athavA anAhAraka hoya che? mA prazna uttaramA prasuzrI 43 che De-'jahA pulAe' gautama! putAnA kathana pramANe sAmAyika saMyata paNa AhAraka ja hoya che. anAhAraka hotA nathI. te sthUla zarIrane dhAraNa karatAM sudhI AhA2ka ja hoya che. anAhAraka hotA nathI. ma-tamAnI 21mA 4 savA hAya che. 'evaM jAva sahamasaMparAe' se pramANe yAvata sUkSma 52rAya sayata sudhIna sagha mAhA2321 hoya che anAhAraka hotA nathI. ahiyAM yAvatu padathI chedepasthApanIyasayata, parihAravizuddhika saMyata A be grahaNa thayA che. eTale ke chedapasthApanIya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrikA TIkA 025 7.7 su06 saptaviMzatitamaM bhavadvAranirUpaNam 369 chedopasthApanIyaparihAravizuddhikasUkSma saMparAyasaMyatA AhArakA evaM bhavanti na tu anAhArakA bhavantIti / 'ahakkhAyasaMjae jahA siNAra' yathAkhyAtasaMyatoyathA snAtakaH, yathA khyAtasaMyatastu AhArako vA bhavet anAhArako vA bhavediti bhAvaH / (26) / saptaviMzatitamaM bhavadvAramAha - 'sAmAiyasaMjayassa NaM bhaMte' sAmAyika saMyatasya khala bhadanta ! 'kara bhavaggahaNAI hojjA' kati bhavagrahaNAni bhavanti - he bhadanta ! sAmAyikasaMyatasya kati bhayagrahaNAni bhavanti sAmAyikasaMyataH kati bhavagrahaNAni karotIti bhAvaH iti praznaH, bhagavAnAha - goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'jahaneNaM ekaM' jaghanyena ekaM bhavagrahaNaM bhavati ekameva bhavaM gRhNAtIti bhAvaH, utkarSeNASTau bhavagrahaNAni bhavantIti utkarSato'STau bhavAn gRhNAtIti / evaM chedovahAvaNievi' evaM chedopasthApanIyo'pi chedokA grahaNa huA hai| tathA ca sAmAyika saMyata chedopasthAnIyasaMpata parihAravizuddhika saMyata ye AhAraka hI hote haiM anAhAraka nahIM hote haiN| 'ahavakhAtha saMjae jahA siNAe' yathAkhyAtasaMyata snAtaka ke jaise AhAraka bhI hotA hai aura anAhAraka bhI hotA hai / // 26 va AhAradvAra kA kathana samApta // bhavadvAra kA kathana 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte kai bhavaggahaNAI hojjA' he bhadanta ! sAmAyika saMyata kitane bhavoM ko grahaNa karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'gomA ! jahaneNaM ekkaM ukkoseNaM aTTha' he gautama! sAmAvikasaMgata jaghanya se eka bhavagrahaNa karatA hai aura utkRSTa se ATha bhavoM ko grahaNa karatA hai / 'evaM chedovadvAvaNie vi' isI prakAra se sayata parihAra vizuddhika sayata ane sUkSmasa'parAya sayata A badhA AhA24 04 hoya che. anAhAra hotA nathI. 'ahakvAya saMjae jahA siNAe' ythaakhyAta saMyaMta snAtakanA kathana pramANe AhAraka paNa hAya che ane anAhAraka pazu hAya che. e rIte A chavvIsamA mAhAradvAranuM kathana samApta, have satyAvIsamAM bhavadvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'khAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kai bhavaggahaNAI hojjA' he bhagavan sAmAyi sayata keTalA bhavAne grahaNa kare che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAbhIne uhe che hai - 'goyamA ! jahanneNaM ekaM ukkoseNaM aTTha' he gautama! sAmAyika sayata jaghanyathI eka bhavagrahaNa kare che, ane utkRSTathI ATha bhavAne zraDa 1re che. 'evaM chedovAvaNie vi' me prabhA chehopasthApanIya saMyaMta paNa jadhanyathI eka bhava brahaNa kare che ane utkRSTathI ATha bhavAne grahaNa kare che, zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 bhagavatIsUtre phsthApanIsaMyayato'pi jaghanyena eka bhavaM gRhNAti utkarSato'STau bhavAn gRhNAtI. tyarthaH / 'parihAravisuddhie pucchA' parihAravizuddhikasya khalu bhadanta ! kati bhavagrahaNAni bhavantIti pRcchA-praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahAneNaM eka jaghanyena ekaM bhavagrahaNaM bhavati, parihAravizuddhikasaMyatasya, 'ukoseNaM tini' utkarSeNa trINi bhavagrahaNAni bhavanti parihArakavizuddhikasyeti / 'evaM jAva akvAyarasa' evaM yAvad yathAkhyAtasya, yAvatpadena sUkSmasaMparAyasaMyatasya grahaNaM bhavati tathA ca sUkSmasaMparAya yathAsaMkhyAtayatayo jaghanyena eka bhavagrahaNaM bhavati utkarSeNa tu trINi mavagrahaNAni bhavantIti / (27) / ___ aSTAviMzatitamam AkarSadvAramAha-'sAmAiyasaMjayassa paM bhaMte ! egabhavaggahaNIyA ke vajhyA AgarisA pannattA' sAmAyikasaMyatasya khalu bhadanta ! ekamayachedopasthApanIyasayata bhI jaghanya se eka bhava ko grahaNa karatA hai aura utkRSTa se ATha bhavoM ko grahaNa karatA hai| parihAravizuddhikasaMyatta kitane bhavoM ko grahaNa karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! jahanneNaM ekkaM ukkoseNaM tinni' he gautama ! parihAravizuddhika saMyata jaghanya se eka bhava grahaNa karatA hai aura uskRSTa se tIna bhavoM ko grahaNa karatA hai / 'evaM jAva asvAyassa' isI prakAra se sUkSma saMparAyasaMyata aura yathAkhyAtasaMyata ina donoM ke jaghanya se eka bhava grahaNa hotA hai aura utkRSTa se tIna bhavagrahaNa hote haiM / 27 vAM bhavadvAra kA kathana samApta AkarSadora kA kathana 'sAmAiyasaMjayasma NaM bhaMte ! egabhavagrahaNIyA kevaiyA Aga. risA pattA' he bhadanta ! sAmAyi saMyata ke eka bhava meM grahaNa karane 'parihAravisuddhie pucchA' mAn pri|2 vizuddhi sayata 321 savA ahaNa 43 cha ? sA prazna uttaramA pramuzrI cha-'goyamA! jaha nneNaM evaM ukoseNaM tinni' 3 gautama! pariDA2 vizuddhi sayata jaghanyathI eka bhava grahaNa kare che, ane utkRSTathI traNa bhavene grahaNa kare che. 'eva jAva ahakkhAyassa' se pramANe sUkSma parAya sayata ane yathAbhyAta saMyata A bannene jaghanyathI eka bhava grahaNa thAya che, ane utkRSTathI traNa bhava grahaNa kare che. e rIte A satyAvIsamA bhavadvAranuM kathana samApta. have aThayAvIsamAM AkarSa dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! ekabhavagahaNIyA kevaiyA AgarimA pannattA' 3 bhagavana sAmAyika saMyatane eka bhavamAM grahaNa karavA lAyaka keTalA AkarSa hoya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU06 aSTAviMzatitamamA karSadvAranirUpaNam 371 grahaNIyA:- ekasmin bhave grahItuM yogyAH kriyanta AkarSA bhavanti, ekasmin bhave kiyadvAraM sAmAyika saMyatatvasya prApti rbhavati sAmAyikasaMyatasyetyarthaH iti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! ' jahanneNaM jahA usassa' jaghanyena yathA bakuzasya, sAmAyikasaMvatasya jaghanyena eka AkarSo bhavati utkarSeNa tu zatapRthaktvam dvizatAdArabhya navazatavAraM yAvat sAmAyikasaMyatatvasya prApti bhavatIti yathA bakuzasyetyAdinA prakaTIkRtamiti bhAvaH / 'chedovAvaNiyassa pucchA' chedopasthApanIyasaMyatasya khalu bhadanta ! ekabhave kiyanta AkarSA bhavantIti pRcchA praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM eko' jaghanyena eka AkarSo bhavati chedopasthApanIyasaMyatasyaikasmin bhave iti, 'ukoseNaM bIsapuhutaM' utkarSeNa viMzati pRthaktvamiti viMzatidvayavArAdArabhya viMzatinavakaM vAraM yAvadityatra paJcapaDAdi viMzataya AkarSANAM bhavanti chedopasthApanIyasaMpatasyaikasmin bhave iti / 'parihArayogya kitane AkarSa hote haiM ?- eka bhava meM vaha kitanI bAra sAmAyika saMghamapanA prApta kara sakatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! jahanneNaM jahA bausassa' he gautama ! sAmAyikasaMghata ke eka bhava meM kama se kama bakuza ke jaisA eka AkarSa hotA hai aura utkRSTa se zatapRthaktva do sau se lekara 900 nau sau taka AkarSa hote haiN| 'chedovaTThAvaNiyassa pucchA' he bhadanta ! chedopasthApanIyasaMyata ke eka bhava meM kitane AkarSa hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM eko, ukoseNaM bIsapuhutaM' he gautama! chedopasthApanIya saMyata ke eka bhava meM jaghanya se eka AkarSa hotA hai aura utkRSTa se bIsa pRthakva do vIsI se lekara nau vIsI taka isameM yahA~ pAMca athavA chahavIsI Adi vIsiyAM arthAt sau athavA eka sau vIsa Adi AkarSa che? arthAt eka bhavamAM te keTalIvAra sAmAyika sayatapaNu prApta kare che ? yA praznamA uttaramAM anuzrI che ! - 'goyamA ! jahaNaNeNaM jahA bausarasa' De gautama ! sAmAyika sayatane eka bhavamAM echAmAM ochA makuzanA kathana pramANe eka AkaSa hoya che. ane utkRSTathI zatapRtha-eTale ke-khaseAthI vardhane navaso sudhInA AuSa' hoya che. 'chedovaTThAvaNiyastra pucchA' 3 lagavan chedyApasthApanIya sayatane eka bhavamAM keTalA AkaSa ka hAya che ? A praznanA aluzrI uDe che - 'goyamA ! jahanneNaM ekko ukkoMseNaM vIsapuhutta' he gautama! chedApasthApanIya sayatane eka bhavamAM jaghanyathI eka AkaSa ane utkRSTathI vIsa pRthakatva eTale ke e vIsathI laIne nava vIsa sudhInA AkarSyA hoya che, zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 bhagavatIstra visuddhiyassa pucchA' parihAravizuddhikasya khalu bhadanta ! ekabhavagrahaNIyA: kiyanta, AkarSA bhavantIti pRcchA praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityaadi| goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM ekko' jaghanyena-eka AkarSoM bhavati ekasmin bhave ekavArameva saMyamamApti bhavati chedopasthApanIyasaMyatasyeti / 'ukoseNaM tini' utkarSeNa traya AkarSA bhavanti parihAravizuddhikasaMyatohi parihAravizuddhika saMyatatvaM trIn vArAn ekatrabhave utkarSataH pratipadyate iti / 'suhumasaMparAyassa pucchA' sUkSmasaMparAyasaMyatasya khala bhadanta ! kati AkarSA ekatrabhave bhavantIti pRcchA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM eko' jaghanyena ekatrabhave eka eva ArSoM bhavati sUkSmasaMparAyasaMyatasyeti / 'ukkoseNaM catvAri' utkarSeNa catvAra AkarSA bhavanti ekatrabhave sUkSmasaMpa. rAyasaMyatasya ekatra bhave upazamazreNIdvayasaMbhavena pratyekaM saMklizyamAnavizuddhayaH hote haiM / 'parihAravisuddhiyassa pucchA' he bhadanta ! parihAravizuddhikasaMyata ke kitane AkarSa eka bhava meM hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM ekko ukkoseNaM tinni' he gautama ! parihAravizuddhikasaMyata ke eka bhava meM jaghanya se eka AkarSa aura utkRSTa se tIna AkarSa hote haiM / tAtparya yahI hai ki parihAravizuddhikasaMyata ko eka bhava meM kama se kama eka bAra hI parihAravizuddhikasaMyamapanA kI prApti hotI hai aura adhika se adhika tIna bAra taka parihAravizu. ddhikasaMyata kI prApti hotI hai / 'suhunasaMparAyasta pucchA' he bhadanta ! sUkSmasaMparAyasaMyata ko eka bhava meM kitane AkarSa hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM ekako, ukkoseNaM cattAri' he parihAravisaddhie pucchA' lAna parihAra vizuddhi saMyatana se sapA teen mA DAya cha ? 'goyamA ! jahanneNaM eko ukkoseNaM tinni' gautama ! parihAra vizuddhika saMyatane eka bhavamAM jaghanyathI eka AkarSa ane ukaSTathI traNa AkarSa hoya che. kahevAnuM tAtparya e che ke-parihAra vizuddhika saMyatane eka bhavamAM ochAmAM ochA eka ja vAra parihAra vizuddhika saMyamanI prApti thAya che. ane vadhAremAM vadhAre traNa vakhata sudhI parihAra vizuddhika saMyatapaNAnI prApti thAya che. 'sahamasaMparAyastha pucchA' 7 bhagavan sUkSmasa 52 / 5 sayatana se samAM Bean mA45 hAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA! jahaNeNaM ekko ukkoseNaM cattAri' 3 gautama ! sUkSma 52|sytn sUkSma zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 06 aSTAviMzatitamamAkarSadvAranirUpaNam 373 mAnalakSaNasUkSma saMparAyadvaya bhAvAt catasraH pratipattayaH sUkSma parAya saMyatatve bhavantIti / 'ahakkhAyassa - pucchA' yathAkhyAtasaMyatasya khalu bhadanta ! eka bhavagrahaNIyAH kiyanta AkarSA bhavantIti pRcchA praznaH bhagavAnAha - 'goyamA ' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM ekko' jaghanyena eka AkarSo bhavati, ekatra bhave yathAkhyAtasya, 'ukkoseNaM donni' utkarSato dvau AkarSo bhavataH yathAkhyAta saMyatasya ekatrabhave upazama zreNIdvaya saMbhavAditi bhAvaH / nAnAbhavagrahaNAkarSAdhikAre - 'sAmAiyasaMjayassa NaM bhaMte !" sAmAyikasaMyatasya khalu bhadanta 'nAnAbhavaragahaNIyA kevaiyA AgarisA pannattA' nAnAbhavagrahaNIyAH - aneka gautama ! sUkSma saMparAyasaMyata ko sUkSmasaMparAyasaMyamapane kI prApti kama se kama eka bAra hotI hai aura adhika se adhika cAra bAra hotI hai / isakA tAtparya aisA hai ki sUkSmasaMvarAyasaMyata ko eka bhava meM do bAra upazamazreNI kA saMbhava ho sakatA hai / isa kAraNa pratyeka zreNI meM saMklizyamAna aura vizudhyamAna aise do sUkSmasaMparAya hone se cAra bAra sUkSmasaMparAyapane kI prApti ho sakatI hai / 'ahakkhAyassa pucchA' he bhadanta ! yathAkhyAta saMyata ke eka bhava meM kitane AkarSa hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! jahanneNaM ekko unako seNaM donni' he gautama! jaghanya se eka aura utkRSTa se do AkarSa eka bhava meM yathAkhyAtasaMyata ke hote haiM yathAkhyAsaMyata ke eka bhava meM do bAra upazamazreNI kA saMbhava hotA hai ataH yahAM utkRSTa se isake do AkarSa kahe gaye haiM / 'sAmAiya saMjayassa NaM bhaMte ! nANA bhavaggahaNIyA kevaiyA Aga. risA pannantA' he bhadanta ! sAmAyikasaMyata ke aneka bhava meM grahaNa sa'parAya sayatanI prAptimAM echAmAM ochI ekavAra hAya che. ane vadhAremAM vadhAre cAravAra hAya che. AnuM tAtpa e che ke-sUkSmasaparAya sayatane eka bhavamAM be vAra upazama zreNInA saMbhava hAya che. tethI pratyeka zreNImAM sakilazyamAna ane vizuddhayamAna evA e sUkSmasa para.ya hAvAthI cAra vAra sUkSmasa parAyanI prApti thAya che. 'ahakkhAyassa pucchA' he bhagavan yathAdhyAta sayatane eka bhavamAM keTalA AkaSa hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne he che - 'goyamA ! jaNegaM ekko ukkoseNaM donni' Da gautama ! jaghanyathI eka ane utkRSTathI e AkaSa eka bhavamAM thakhyAta sayatane hAya che. yathAkhyAtasayatane eka bhavamAM be vAra upazama zreNInA saMbhava hoya che. tethI ahiyAM utkRSTathI tene e AkaSa kahyA che. 'sAmAi saMjayasvaNaM bhaMte! nANAbhavaggahaNIyA kevaiyA AgarimA pannattA' zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 bhagavatIsUtre bhave grahItuM yogyAH kiyanta, AkarSA bhavanti anekasmin bhave kiyadvAraM sAmA. yikasaMyatatvasya prApti bhavatIti praznaH, uttaramAha-'jahA bause' yathA bakuzaH, bakuzasya anekamavagrahaNIyA yena rUpeNa yAvanta AkarSAH kathitA stenaiva rUpeNa ihApi jJAtavyAH , tathAhi-'jaghanyena dvau AkarSoM bhavataH, utkarSeNa tu sahasrapRthaktvam dvisahasrAdArabhya navasahasrabAraM yAvad AkarSA bhavantIti / 'chedovaTThAvaNiyassa pucchA' chedopasthApanIyasaMyatasya khalu bhadanta ! nAnAbhavagrahaNIyA: kiyanta AkarSA bhavantIti pRcchA praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM doni' jaghanyena dvau AkarSoM bhavata chedopasthApanIyasaMpatasya nAnAbhave iti / 'ukoseNaM uriM navaNhaM sayANaM aMto sahassassa' utkarSaNoparinavAnAM zatAnAm antaH sahasrasya navazatAdadhikAH sahasrato nyUnA AkarSA hone yogya aise kitane AkarSa hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA' jahA Sause' he gautama ! bakuza ke jaise aneka bhavagrahaNIya AkarSa kahe gaye haiM usI prakAra se utane hI AkarSa yahAM para bhI jAnanA cAhiye / tathA ca jaghanya se do AkarSa aura utkRSTa se do hajAra se lekara 9 hajAra AkarSa sAmAyikasaMyata ke aneka bhavoM meM hote haiM / 'chedovaThThAvaNiyassa pucchA' he bhadanta ! chedopasthApanIyasaMyata ke aneka bhavoM meM kitane AkarSa hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA ! jahanneNaM dobhi ukkoseNaM uri navaNhaM saghANaM aMto sahassassa' he gautama! chedopasthApanIyasaMyata ke nAnA bhavoM meM jaghanya se do AkarSa hote haiM aura utkRSTa se 9 sau se kAra aura eka hajAra ke he bhagavan sAmAyika saMyatane aneka bha grahaNa karavA egya evA keTalA A heAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke'goymaa ! jahA bause' gautama! madhuzana thana pramANe bhane sahavAmA AkarSe kahyA che, e pramANe eTalA ja AkarSe sAmAyika saMyatanA saMbaM. dhamAM paNa samajavA. eTale ke jaghanyathI be AkarSa ane utkRSTathI be hajA. rathI laIne nava hajAra AkarSa sAmAyika saMyatene aneka bhamAM heya che. 'chedovadvAvaNiyassa pucchA' 3 san cho5sthAnIya sayatane ane mAmA 49 2 saya cha 1 uttaramA prabhuzrI 49 che -'goyamA ! jahanneNaM donni ukkoseNaM uvari' navaNhaM sayANaM aMto sahassassa' gautama ! cheho5sthApanIya saMyatane nAnA bhAmAM jaghanyathI be AkarSo hoya che. ane utkRSTathI 900 nava thI upara ane eka hajAranI aMdara be AkarSa hoya zrI bhagavatI sUtra: 16 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU06 aSTAviMzatitamamAkarSadvAranirUpaNam 375 bhavanti naanaabhvgrhnniiyshchedopsthaapniiysNytsyeti| kamityAha ekatra kila bhavagrahaNe AkarSANAM viMzatayA SaD bhavanti iti viMzatyuttaraM atamityarthaH, tatazca aSThAmi bhavaguNitA navazatAni SaSTayadhikAni bhavanti, idaM ca sambhavamAna. mAzritya saMkhyAvizeSapadarzanam ato'nyathApi-prakArAntareNApi yathA navAtAni kizcidadhikAni bhavanti tathA kartavyamiti / 'parihAravisudiyassa jahannaNaM dotri' parihAvizuddhikasaMgatasya jaghanyena nAnAbhavagrahaNIyau dvAra AkarSoM maktaH / 'ukoseNaM satta' utkarSeNa tu sama AkarSA bhavanti, parihAravizuddhiksaMvataspa ekasmina bhave utkarSeNa nivAraM parihAravizuddhikacAritramAptirbhavatItyuttatyAna, ekasmin bhave trivAram dvitIyabhave dvivAram tathA tRtIyabhave'pi divAram ityAdi vikalpataH sapta AkarSA bhavanti parihAravizuddhikasaMyatasyeti bhAva: bhItara AkarSa hote haiN| ye AkarSa isa prakAra se hote hai-eka bhavagrahaNa meM 120 AkarSa hote haiM / 120 meM 8 bhavoM kA guNA karane se 960 hote haiM / yaha sambhavamAtra ko Azrita karake saMkhyAvizeSakA pradarzana kiyA gayA hai / isa prakAra se atirikta aura bhI dUsare prakAra se 960 ho jAyeM to vaisA kara lenA cAhiye / 'parihAravisuddhiyassa jahanneNaM doni ukkoseNaM satta' parihAravizuddhikasaMyata ke nAnA bhavoM meM jaghanya se do AkarSa hote haiM aura utkRSTa se sAta AkarSa hote haiN| ye isa prakAra se hote haiM-isake eka bhava meM utkRSTa se tIna bAra AkarSa hote haiM arthAt isa parihAravizuddhikasaMyata ko eka bhava meM utkRSTa se parihAravizuddhika cAritra kI prApti tIna bAra hotI hai| dvitIya bhava meM do bAra hotI hai, tathA tRtIya bhava meM bhI do bAra hotI hai| isa prakAra 7 bAra aneka bhavoM meM parihAravizuddhikasaMyata ko priche, A AkarSe A pramANe hoya che, eka bhavagrahaNamAM 120 ekase vasa ArSa hoya che. 120 ekasa vIsamAM 8 ATha ne guNavAthI 60 naksa sA 25 jaya tema 43 naye. 'parihAravisuddhiyassa jahanneNaM donni ukkoseNaM satta' parihA2vizuddhi saMyatana mana lAma dhanyathA meM mA hoya che ane utkRSTathI sAta AkarSa hoya che. te A pramANe hoya che.tenA eka bhavamAM utkRSTathI traNa vAra AkarSa hoya che. arthAt A pari. hAravizuddhika saMyatane eka bhavamAM utkRSTathI parihAravizuddha cAritranI prApti traNa vAra thAya che. bIjA bhavamAM be vAra thAya che. tathA trIjA bhavamAM paNa be vAra thAya che. A rIte cha sAta vAra aneka bhavamAM parihAravizuddhika saMyatane zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 bhagavatIsutre 'hama saMparAyasaMjayassa jahanneNaM donni' sUkSma saMparAyasaMyatasya jaghanyena dvau AkarSo bhavataH, 'ukko seNaM Nava' utkarSeNa nava AkarSA bhavanti sUkSmasaMparAyasaMpatasyekatra madhe caturAkarSANAM kathitasvAt bhavatrayasya ca tasyAbhidhAnAt ekatra bhave catvAraH, dvitIye'pi catvAraH, tRtIyabhave eka evaM evaM krameNa nava AkarSA mayanti iti / 'avakhAyassa jahanneNaM dobhi, ukkoseNaM paMca' yathAkhyAta saMyatasya ekasmin bhave dvau AkarSo, dvitIyabhave cApi dvauM, ekasmitha eka eva AkarSa iti saMkalanayA pazca AkarSA bhavanti / " hAravizuddhi cAritra kI prApti hotI hai| 'sumasaMparAyasaMjayassa jahanneNaM doNi, ukkoseNaM Nava' sUkSmasaMparAyasaMyata ke jaghanya se aneka bhavoM meM lakSmasaMparAya cAritra kI prApti do bAra hotI hai aura utkRSTa se nau bAra hotI hai / isa prakAra isake aneka bhavoM meM AkarSa jaghanya se do aura utkRSTa se nau hote haiM / sUkSmasaMparAyasaMgata ke eka bhava meM cAra AkarSa kahe gaye haiM aura isake 3 bhava batalAye gaye haiN| ataH eka bhava meM cAra aura dvitIya bhava meM bhI cAra tathA tRtIya bhava meM eka isa krama se 9 AkarSa hote haiM / 'ahakkhAyassa jahanneNaM dozi, ukko seNaM paMca' yathAkhyAtasaMyata ke jaghanya se aneka bhavoM meM do AkarSa hote haiM aura utkRSTa se pAMca AkarSa hote haiN| pAMca AkarSa isake isa prakAra se hote haiM prathama bhava meM do dvitIya bhava meM do aura tRtIya bhava meM 1 isa prakAra se ye aneka bhatroM ke pA~ca AkarSa ho jAte hai / 28 va AkarSa dvAra kA kathana samApta parihAra vizuddha yAritranI prApti thAya che 'suhumasaMparAya saMjayastha jahanneNaM donni koNena nava' sUkSmasa'parAya sayatane jaghanyathI aneka bhavAmAM sUkSmasa parAya cAritranI prApti e vAra thAya che. ane utkRSTathI nava vAra thAya che. A rIte tene aneka bhavAmAM jaghanyathI e ane utkRSTathI nava AkaSa hAya che. sUkSmasa'parAya sayatane eka bhavamAM cAra A kahyA che. ane tenA 3 traNa bhava batAvyA che. tethI eka bhavamAM cAra ane khIjA bhavamAM paNu cAra tathA zrI lavamAM yethe mathI bhASa' hoya che. 'ahakkhAyarasa jahanneNaM donni ukkoseNaM paMca' yathAbhyAta saMyaMtane dhanyathI ane lavAmAM me ArSo DhAya che, ane utkRSTathI pAMca AkarSI hAya che. tene pAMca AkaSa A pramANe hAya che--pahelA bhavamAM e bIjA bhavamAM e ane trIjA bhavamAM eka e rIte aneka bhavAmAM 5 pAMca AkarSI thai jAya che. aThayAvIsamuM AkarSadvAra samAsa // 28 // zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tra prameyacandrikA TIkA za025 u.7 206 ekonatriMzattama kAladvAranirUpaNam 377 ___ ekonatriMzattamaM kAladvAramAha-'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kAlabho kevaciraM hoI' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kAlataH kicciraM bhavati kiyatkAla. paryantaM sAmAyikasaMyato bhavatIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM ekaM samayaM jaghanyena eka samayam sAmAyikacAritrasya prAptyanantarasamaye eva maraNAt ekaH samaya eva bhavati jaghanyena sAmAyikasayata. syeti / 'ukoseNaM desaNaehiM navahi vAsehiM uNiyA puvakoDI' utkarSeNa dezone navamivarUnA pUrvakoTi dezonanavavarSanyUnaH pUrvakoTivarSaH utkarSataH kAlaH, 'ukoseNaM desUNaehiM nahiM vAsehiM aNiyA puSakoDI' iti yaduktaM tava garbhasamayAdArabhya jJAtavyam anyathA janmadinA'pekSayA aSTa varSe rUnA evaM pUrvakoTi 29 veM kAlachAra kA kathana _ 'sAmAjhyasaMjae NaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoI' he bhadanta ! jIva sAmAyikasaMyata kitane kAla taka rahatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'goyamA ! jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM desUNaehi navahiM vAsehiM UNiyA puvakoDo' he gautama ! jIva sAmAyikasayata jaghanya se eka samaya taka aura utkRSTa se kucha kama nau varSoM se hIna eka koTi pUrvataka rahatA hai| sAmAyikasaMyata kA kAla jo jaghanya se eka samaya kA kahA gayA hai so usakA kAraNa aisA hai ki sAmAyika cAritra kI prApti ke bAda anantara samaya meM hI usakA maraNa ho jAtA hai| tathA isakA jo utkRSTa kAla kahA gayA hai vaha garbha samaya se lekara ke kahA gayA hai aisA jAnanA cAhiye / nahIM to AThavarSa kama pUrva koTi hI AnA cAhiye / yadi janma dina se isakI gaNanA kI ve mAgaNavIsabhA dvAra thana 42vAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjaeNaM bhaMte ! kAlaoM kevacicara hoi' 3 bhagavan / sAmAthi sayata tean saMdhI 27 ? uttaramA prabhuzrI 3 cha-'goyamA ! jahanneNaM ekka samaya ukkoseNaM desUNarahiM navahiM vAsehi UNiyA puvvakoDI' hai gautama ! jIva sAmAyika saMyata jaghanyathI eka samaya sudhI ane utkRSTathI kaMIka kama nava varSa ochA eka pUrvakeTi sudhI rahe che. sAmAyika saMvatane je kALa jaghanyathI eka samayane kahyo che, tenuM kAraNa e che ke-sAmAyika cAritryanI prApti pachInA anaMtara samayamAM ja temanuM maraNa thaI jAya che. tathA tene je utkRSTa kALa kahela che, te garbha samayathI laIne kahyo che. tema samajavuM. athavA ATha varSa kama pUrvakeTine samajavuM joIe. je janma divasathI zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 bhagavatIsUtre bhavatIti / evaM chedovadvAvaNievi' evam sAmAyika saMyatavadeva chedopasthApanIyasaMyato'pi kAlataH, jaghanyena ekasamayam utkarSeNa dezone navabhirvarSa rUnA pUrvakoTiriti / 'parihArabisuddhie jahanneNaM ekaM samayaM parihAravizuddhiko jaghanyena ekaM samayam parihAravizuddhikasya kAlato jaghanyena ekaH samayo maraNApekSayA bhavati / 'ukko seNaM deNaehiM egUNatIsAra vAsehiM UNiyA puScakoDI' utkarSeNa dezonerekonatriMzatAvarUnA pUrvakoTiH, ayamAzaya:- dezonanavavarSajanmaparyAyeNa kenApi pUrvako vyAyuSkeNa pravrajyA gRhItA tasya ca yadA viMzanirvarSANi dIkSAparyAyasya bhavati tadA tasya viMzativarSapavrajyAparyAyasya dRSTivAdAdhyayanaM kRtaM syAt, jAvegI to 'evaM chedAvahAba lie vi' isI prakAra se chedopasthApanIyasaMyata ke sambandha meM bhI kAla kI apekSA se kathana jAnanA cAhiye / arthAt chedopasthApanIyasaMyata bhI kAla kI apekSA se eka samaya taka jaghanya se aura dezona nau varSa kama eka pUrva koTi taka utkRSTa se chedopasthApanIya saMyata rahatA hai| 'parihAravisuddhie jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM deNaehiM egUNatIsAe vAsehiM UNiyA puvyakoDI' parihAravizuddhika saMyata jaghanya se eka samaya taka aura utkRSTa se kucha kama untIsa 29 varSa hIna pUrva koTi varSa taka parihAravizuddhikasaMyata rahatA hai / tAtparya isa kathana kA aisA hai kucha kama nau varSa kI janma paryAyavAle kisI pUrvakoTi kI Ayu yukta jIva ne dIkSA grahaNa kI dIkSA paryAya ke bIsa varSa jaba usake ho jAte haiM taba taka vaha dRSTivAda kA adhyayana kara letA hai isake bAda vaha tebhanI gathunA zvAmAM Ave to 'eva' chedovaTThAvaNie vi' me prabhAye cho pasthApanIya sayatanA saMbaMdhamAM pazu kALanI apekSAthI kathana samajavu joIe. arthAt chedepastha panIya sayata paNa kALanI apekSAthI eka samaya sudhI jAnyathI ane dezeAna nava varSa echA eka pUrvakATi sudhI utkRSTathI chedezapsthaapniiyyaashubhaaN rahe che, 'parihAravisuddhie jahaNeNaM ekka samayaM ukkoseNaM desUNa ehi egUNatIsAe vAsehi UNiyA pugvakor3I' parihAravizuddhiH saMyata jaghanyathI eka samaya sudhI ane utkRSTathI kaMIka ochA 29 egaNatrIsa vahIna pUrkADiTa vaSa sudhI parihAravizuddhika sayatapaNAmAM rahe che, A thananuM tAtpaya e che ke-kaIka AchA nava varSInA janma paryAyavALA kAI pUrva kATinI AyuSyavALA jIvane dIkSA grahaNathI dIkSA paryAyanA vIsa varSa jyAre tenA pUrA thaI jAya tyAM sudhImAM te draSTivAdanu adhyayana karI le che, zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU06 ekonatriMzattama kAladvAranirUpaNam 379 tadanantaraM sa parihAravizuddhikacAritraM svIkuryAt tat cAritraM cASTAdazamAsamAnamapi avicchinnatatpariNAmena tenAjanmapAlitam ityevaM krameNa ekonatriMzadvarSonAM pUrvakoTiM yAvatparihAravizuddhikacAritraM syAt iti / 'muhumasaMparAe jahA NiyaMThe' sUkSasaMparAyo yathA nirgranthaH, jaghanyena eka samayamutkarSeNa antamuMhatamAtramiti / 'ahavakhAe jahA sAmAiyasaMnae' yathAkhyAtasaMyato yathA sAmAyikasaMyataH, sAmAyikasaMyatavadeva yathAkhyAtasaMyataH jaghanyena ekaM samayam upazamAvasthAyAM maraNApekSA jaghanyena eka samayaM kathitam utkarSeNa dezonA pUrvakoTiH snAtakayathAkhyAtasaMyatApekSayA iti / atha pRthaktvena tadAhaparihAravizuddhika cAritra svIkAra kara letA hai aura isa cAritra ko isake pramANa anusAra vaha 18 mAsa taka pAlana karake bhI jIvana paryanta avicchinna rUpa se usI pariNAma se pAlatA hai| isa krama se kucha kama 29 varSa hIna eka pUrva koTi taka parihAravizuddhikasaMyata parihAravizuddhika cAritra ko pAlatA hai| isIliye itanA utkRSTa rUpa se usake pAlana kA kAla yahAM prakaTa kiyA gayA hai| 'suhumasaMparAe jahA NiyaMThe' sUkSmasaMparAyasaMyata nirgrantha ke jaisA jaghanya se eka samaya taka rahatA hai aura utkRSTa se eka antarmuharta taka rahatA hai| 'ahakkhAe jahA sAmAiyasaMjae' sAmAyikasaMyata ke jaise yathAkhyAtasaMyata jaghanya se eka samayataka yathAkhghAtasaMyata rahatA hai kyoM ki yathAkhyAta kA upazama avasthA meM maraNa kI apekSA se jaghanya eka samaya hotA hai aisA kahA gayA hai / tathA utkRSTa se vaha dezona pUrvakoTi taka te pachI te parihAravizuddhika cAritrane svIkAra karI le che. ane A cAritrane tenA pramANa pramANe te 18 aDhAra mAsa sudhI pAlana karIne paNa jIdagI paryanta avicchinnapaNathI eja pariNAmanuM pAlana kare che. A kramathI kaMIka ochA 29 ogaNatrIsa varSa hIna eka pUrva keTi sudhI parivAra vizuddhika saMyata, parihAravizuddhika cAritrane pALe che. tethI ATale utkRSTa pAthA tenI pAlana maDiyA mAvasa che. 'suhumasaMparAe jahA NiyaMThe' saphamasaM5rAya saMyata nircanja pramANe jaghanyathI eka samaya sudhI rahe che, bhane TithI se matabhuta sudhI 29 che. 'ahakkhAe jahA sAmAiya saMjae' sAmAyi sNytn| 4thana pramANe yathAbhyAta yata dhanyathI ko samaya sudhI yathAkhyAta saMtapaNAmAM rahe che. kemake yathAkhyAtanA upazama avasthAmAM maraNanI apekSAthI jaghanya eka samaya hoya che. tema kahyuM che. tathA utkRSTathI te dezanA pUrvakeTi sudhI yathAkhyAta saMyata snAtaka yathAkhyAta samayanI zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 bhagavatIstre 'sAmAiyasaMjayA NaM bhaMte ! kAlo kevacciraM hoti' sAmAyikasaMyatAH khalla bhadanta ! kAlakaH kiyaciraM bhavantIti praznaH, bhagavAnAha- goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sambaddhaM sarvAddhAm-sarvakAlam nAsti tAdRzaH kAlo yatra sAmAyikasaMyatAH kAlato na bhaveyurapi tu bhaveyureveti / 'chedovaTThAvaNiesa pucchA' chedopasthApanIyasaMyatAH khalu bhadanta ! kAlataH kiyacciraM bhavatIti pRcchA praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! janhaneNaM ar3A ijjAI vAsasayAI' sAdurdhe dve varSazate utsarpiNIkAle prathamatIrthakarasya padamanAbhasya tIrtha yAvat chedopasthApanIyaM cAritraM bhavati tasya tIrtha ca sAdhe dve varSa zate yAvad bhavatIti / 'ukoseNaM pannAsaM sAgarovamakoDisayasahassAI' utkarSaNa pazcAzatsAgaropamakoTizatasahasrANi avasarpiNIkAle AditIrthakarasya tIrtha yathAkhyAtasaMyata snAtaka yathAkhyAtasaMyama kI apekSA se rahatA hai| 'sAmAiyasaMjayANaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoti' he bhadanta ! sAmA. yikasaMyatakAla kI apekSA se kahAM taka rahate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! savvaddhaM' he gautama ! sAmAyikasaMyata rUpa se jIva sarvakAla meM rahate haiN| aisA koI bhI kAla nahIM hotA hai ki jisameM koI na koI jIva sAmAyikasaMyatarUpa se maujUda na ho| 'chedovaTThA. paNiesu pucchA' he bhadanta ! chedopasthApanIyasaMyata kAla kI apekSA se kaba taka rahate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA ! jahanneNaM aDA. ijjAI vAsasayAI' he gautama ! chedopasthApanIyasaMyatarUpa se jIva jaghanya kI apekSA se 250 varSa taka rahate haiM aura 'ukkoseNaM pannAsa sAgarovama koDisayasahassAI' utkRSTa kI apekSA se 50 lAkha karoDa apekSAthI 29 che. 'sAmAiyasaMjayANaM bhaMte ! kAlao kevaccira hoMti' hai - vana sAmAyika saMyata kALanI apekSAthI kayAM sudhI te avasthAmAM rahe che? mAnA uttaramA prabhuzrI 49 che -goyamA ! savvaddha' 3 gotama ! sAmAyi saMtapaNAthI jIva sarvakALa rahe che. e kaI paNa kALa nathI ke jemAM keIne koI jIva sAmAyika saMyatapaNuthI vartamAna na hoya ? 'chedovadrAvaNiesa pucchA' 3 mApana chehopasthApanIya sayata ganI apekSAthI keTalA kALa te avasthAmAM rahe che? uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! jahanneNaM aDDhAijAI vAsasayAI' ke gItama! chopasthAnIya saMyatapaNAthI jIva jaghanyanI apekSAthI 25] aDhI varSa sudhI rahe che, sana 'ukkoseNaM pannAsaM sAgarovamakosiyasahassoI thI 50 payAsa // w karoDa sAgaropama kALa sudhI rahe che. utsarpiNI kALamAM pahelA tIrthakara zrI bhagavatI sUtraH 16 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % E prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU06 ekonatriMzattama kAladvAranirUpaNam 381 yAvat chedopasthApanIyaM cAritraM pravartate tacca tIrtha paJcAzat sAgaropamakoTi lakSavarSANi yAvat mavartate ataetAdRzakAlaM chadamasthasaMyatAnAM bhavati, ata uktam'ukoseNa pannAsaM' ityaadi| ___ 'parihAravisuddhiesu pucchA' parihAravizuddhikasaMpatAH khalu bhadanta ! kAlataH kiyaciraM bhavantIti pucchA prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM demUNAI do vAsasayAI jaghanyena dezone dve varSazate parihAra vizuddhikasaMyatasya jaghanyena kAlaH, utsarpiNIkAle prathamatIrthakarasya samIpe zatasAgaropama taka rahate haiN| utsarpiNIkAla meM prathama tIrthakara padmanAbha ke tIrtha taka chedopasthApanIya cAritra hotA hai aura inakA tIrtha 250 varSa taka rahatA hai / isaliye chedopasthApanIyasaMyata kA kAla kI apekSA se jaghanya kAla 250 varSa kA kahA gayA hai / tathA utkRSTa se jo isake rahane kA kAla kahA gayA hai vaha avasarpiNIkAla meM Adi tIrthakara ke tIrtha taka chedopasthApanIya cAritra rahatA hai aura inakA tIrtha pacAsa lAkha karoDa sAgaropama taka calatA hai, isaliye aisA kAla chedopasthApanIya saMyatoM kA hotA hai| isaliye 'ukkoseNaM pannAsaM0' aisA kahA gayA hai| 'parihAravisuddhiepsu pucchA' he bhadanta ! nAnA jIvoM kI parihAravizuddhikasaMyata avasthA kitane kAla taka rahatI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM desUNAI do vAsasayAI' he gautama ! parihAravizuddhikasaMyata avasthA kama se kama kucha kama dosau varSa taka rahatI hai jaise utsarpiNIkAla meM prathama tIrthakara ke samIpa meM 100 varSa padmanAbhanA tIrtha sudhI che pasthApanIya cAritra hoya che. ane temanuM tIrtha 251 aDhiso varSa sudhI rahe che. tethI chedepasthApanIya saMyatana kALanI apekSAthI jaghanya kALa 250] aDhi varSano kahyo che. tathA tene rahevAno kALa utkRSTathI je kahyo che, te avasarpiNI kALamAM AdinAtha tIrtha karanA tIrtha sudhI che pasthApanIya cAritra rahe che. ane temanuM tIrtha pacAsa lAkha 2|unu DAya che. tathA 'ukkoseNaM pannAsaM0' se pramANe che. 'parihAravimuddhiesu pucchA' De lAn bhane 7vAnI parihAravizuddhi avasthA keTalA kALa sudhI rahe che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! jahanneNaM desUNAI do vAsasayAI' 3 gautama ! pariNA2vizuddhi, saMyata avasthA ochAmAM ochA kaMIka ochA baso varSa sudhI rahe che. je rIte utsarpiNI kALamAM pahelA tIrthakaranI samIpe 10) so varSanI Ayu zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 bhagavatI sUtre varSAyuSkaH kazcid manuSyaH parihAravizuddhikacAstriM gRhNAti tathA jIvanAnte tasyaiva tIrthakarasya samIpe abhyaH kazcit parihAravizuddhikacAritramavAptaH / tadanantaraM tatsamIpe na ko'pi cAritraM gRhNAti, ityevaM krameNa dve varSazate tayozca pratyekamekonatriMzati barSeSu gateSu parihAravizudvika cAritrapratipattirityevamaSTapaJcAzatA varSene dve varSa zate jaghanyaH kAlo bhavatIti / 'ukkoseNaM deNAo do gorkoDIo' utkarSeNa dezone dve pUrvakoTayau avasarpiNIkAle AdimatIrthakarasya samIpe pUrvakoTI varSAyuSkaH kazcit parihAravizuddhikaM saMyamaM pratipannastasyAntike tajjIvitAnte anya stAdRza pUrvakoTIvarSAyuSka evaM parihAravizuddhikaM saMyamaM kI AyuvAlA koI manuSya parihAravizuddhikasaMyama ko - parihAravizudvika cAritra ko aMgIkAra karatA hai / tathA usake jIvana ke anta meM usa ke samIpa meM anya koI dUsarA 100 varSa vAlA jIva parihAravizuddhi cAritra ko aMgIkAra karatA hai / isake bAda usake pAsa koI bhI isa cAritra ko aMgIkAra nahIM karatA hai, isa prakAra se ye dosau varSa ho jAte haiM / parantu pratyeka ko 29 untIsa varSa vyatIta ho jAne para hI parihAravizuddhika cAritra kI pratipatti hone se 58 varSa kama do sau varSa yaha jaghanya kAla hotA hai / tathA utkRSTa kAla parihAravizuddhikasaMyata avasthA kA 'desUNAo do putrakkoDIo' kucha kama do pUrvakoTi kA hai| jaise- avagIkAla meM Adi ke tIrthakara ke pAsa eka pUrvakoTi kI AyuvAlA koI jIva parihAravizuddhika saMyama ko dhAraNa kara letA hai aura itanI hI AyuvAlA dUsarA koI jIva usakI Ayu ke anta meM parihAravizuddhikasaMyama ko dhAraNa SyavALA kAi manuSya parihAravizuddhikasayamane arthAt parihAravizuddhika cAritrane svIkAre che. tathA tenA jIvananA aMtamAM eja tItha karanI samIpe khIjo koi 1003 seA varSanI AyuSyavALe jIva parifAravizuddhika cAritrane svIkAre che. te pachI tenI pAse koI pazu A cAritra svIkAratA nathI, e rIte A masA vaSaeN thaI jAya che. paraMtu darekane ogaNatrIsa varSa vItI jAya tyAre ja cAritranI prApti thAya che. tyAre 58 aThAvana varSa krama khase! va A jaghanya kALa thAya che. tathA parihAravizuddhi avasthAne utkRSTa kALa 'desUNAo do putra koDI o' usameM pUrva ani che. nema-avasarpiSI kALamAM pahelA tItha karanI pAMse eka pUrvakATinI AyuSyavALA keAI jIva paztiAravizuddha sayamane dhAraNa karI le che, ane eTalA ja AyuSyavALA koI jIva tenA AyuSyanA aMtamAM parihAravazuddha saMyamane dhAraNa kare che. te zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU06 ekonatrizatamaM kAladvAranirUpaNam 383 pratipannaH tayozca pratyekamekonatriMzativarSeSu gateSu cAritrapratipattirityevamaSTa pazcA zatA varSenyUnaM pUrvakoTIiyaM parihAravizuddhikasaMyatatvaM syAditi / 'suhumasaMparAyasaMjayA NaM bhate ! pucchA' sUkSmasaMparAyasaMyatAH khalu bhadanta ! kAlataH kiyaciraM bhavantIti pRcchA manaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama 1 'jahaneNaM ekkaM samayaM ' jaghanyena samayaikamAtraM bhavati 'ukoseNaM aMto muhutaM' utkarSeNa antarmuharttam / 'ahavakhAyasaMjayA jahA sAmAiyasaMjayA' yathAkhyAta saMyatAH yathA sAmAyikasaMyatAH sAmAyikasaMyatavadeva yathAkhyAtasa yatA api sarvakAle eva bhavantIti / (29) / karatA hai / isake bAda phira koI jIva isa caritra ko prApta nahIM karatA hai to aisI sthiti meM 2 koTi varSa taka isa cAritra kA sadbhAva utkRSTa se A jAtA hai / parantu ye donoM jIva apanI Ayu ke 29 varSa nikala jAne ke bAda hI isa cAritra ko prApta karate haiM / ataH 2 koTi pUrva 0 58 varSa se hIna ho jAte haiM / isIliye isakA utkRSTa kAla kucha kama 2 koTi pUrva kA kahA gayA hai| 'sumaparAyasaMjayANaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! nAnA jIvoM ko apekSA se sUkSmasaMparAyasaMyata kA kAla kitanA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! jahanne ekkaM samayaM ukkoseNaM aMtomuddhataM' he gautama! sUkSmasaMparAyasaMyata jaghanya se eka samaya taka aura utkRSTa se eka antarmuhUrtta taka rahatA hai / 'ahakvAyasaMjayA jahA sAmAiyasaMjayA' yathAkhyAta saMyata kA kAla sAmAyika saMyatoM ke jaise hai / ataH yathAkhyAta saMyata sarvakAla meM pAye jAte haiM / 29 veM kAladvAra kA kathana samApta / pachI phAI jIva A cAritrane prApta karatA nathI, A sthitimAM e karoDa varSa sudhI utkRSTathI A cAritranA sadbhAva AvI jAya che. para Mtu A banne jIva pAtAnA AyuSyanA 29 varSa nIkaLI gayA pachI ja A cAritrane prApta kare che. tethI e pUkeTa 58 aThAvana varSothI nyUna thai jAya che. tethI ja tenA utkRSTa Apha 4464 mAchA me pUrva aTinA uDela che. 'suhumasaMparAyasaMjayANaM bhaMte! pucchA' he bhagavan sUkSmasa parAya sabhyatA bhane bhavAnI apekSAthI DeTA Aja che ? uttaramAM anuzrI uDe che - 'goyamA ! jahanneNaM ekka' samaya ukkoseNaM aMtomuhuttaM' he gautama! sUkSmasa parAya saMyaMta dhanyathI ko samaya sudhI bhane utkRSTathI ! aMtarmuhUrta sudhI raDe che. 'ahakkhAyasaMjayA jahA sAmAiyasaMjayA' yathAbhyAta saMyaMtane! Aja sAmAyiSTha saMyaMtanI neTo che, jethI yathAkhyAta sayaMta sarva kALamAM rahetA hAya che. egaNutrIsamA kALadvAranuM kathana samApta zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 magacatIsUtre trizattamamantAramAha-'sAmAiyasaMjayassa NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM aMtaraM hoI' sAmAyikasaMyatasya sAmAyikasaMyatasyeti sAmAyikasayato bhUyA tatparityAge punastasya sAmAyikasaMyatasvamAptI khalu bhadanta ! kiyaskAlaparyantam antaram-vyavadhAnaM bhavatIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM jahA pulAgassa' jaghanyena yathA pulAkasya jaghanyena anta. muMhatamAtram vyavadhAnaM bhavati utkarSeNAnantakAlaparyantaM vyavadhAna bhavati kAlA. pekSayA anantAvasarpiNyutsapiNyA, kSetrato dezonApArdapulaparAvarta yAvat / yadi kabhitmANI AkAzasya pratyekasmin pradeze pAnupan maraNena yAvatAkAlena saMpUrNa mapi lokaM jyApnuyAt tAvatA kAlena kSetrApekSayA bAdarapudgalaparAvattoM bhavatIti / ___ 30 antAra kA kathana 'sAmAiyasaMjayassa NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM aMtaraM hoI' he bhadanta ! sAmAyikasaMyata ko vApisa sAmAyikasaMyatabanane meM kitane kAla kA antara hotA hai, uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM jahA pulAgassa' he gautama ! pulAka ke jaise yahAM jaghanya se antara eka antarmuharta kA hai aura utkRSTa se antara anantakAla kA hai / kAla kI apekSA se ananta avasarpiNI ananta utsarpiNI kA antara rahatA hai aura kSetra kI apekSA se dezona apArddha pudgala parAvarta kA antara hotA hai| koI prANI lokAkAza ke pratyeka pradeza meM janma maraNa karatA huA sampUrNa lokAkAza ke samasta pradezoM ko jitane samaya meM apane janma maraNa se vyApta kara letA hai uttane kAla kA nAma kSetra kI apekSA have trIsamA antarkAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjayasva NaM bhaMte ! kevaiyaM kAla' aMtara hoi' bhagavan / sAmAyika saMyatane pharIthI sAmAyika saMyata thavAmAM keTalA kALanuM aMtara rahe che? vyavadhAna 27 cha ? / prazna uttaramA suzrI 4 cha -'goyamA! jaha. NNaNaM jahA pulAgassa' ke gItama! ya!nA 4thana pramANe mADiyAM dhanyathA aMtara-vyavadhAna eka aMtarmuhUrtanuM che. ane utkRSTathI anaMtakALa sudhInuM aMtara che. kALanI apekSAthI anaMta avasarpiNa anaMta utsarpiNInuM aMtara rahe che. ane kSetranI apekSAthI dezona apAI pudgala parAvartanuM aMtara rahe che. koI prANI kAkAzane dareka pradezamAM kamathI janmamaraNa karatA thakA saMpUrNa kAkAzanA saghaLA pradezane jeTalA samayamAM pitAnA janmamaraNathI vyApta karI le che. eTalA kALanuM nAma kSetranI apekSAthI eka bAdara pudgala parA zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU06 triMzattamamantarinirUpaNam 385 'evaM jAva ahakkhAyasaMjayassa' evaM yAvad yathAkhyAtasaMyatasya atra yAvatpadena chedopasthApanIya parihAravizuddhika sUkSmasaMparAyasaMyatAnAM grahaNaM bhavatIti, tatazca chedopasthApanIyAdArabhya yathAkhyAtasaMyatAntAnAM jaghanyena antarmuhUrtam utkRSTa to'nanta kAlamaMtaraM bhavatIti bhAvaH / atha samuccayena bahuvacanamAzrityAha 'sAmAna iyasaMjayA gaM bhaMte ! pucchA' sAmAyikasaMyatAnAM khalu bhadanta ! kiyatkAlaM yAvadantaraM bhavatIti pRcchA praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'nathi aMtaraM' nAsti antaram bahutvApekSayA sAmAyikasayatAnAM kadApi antaraM na bhavatIti / 'chedovaTThAvaNiyapucchA' 'chedopasthApanIyasaMyatAnAM kiyakAlaparyantaM vyavadhAnaM bhavatIti pRcchA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM tevaDhei vAsasahassAI jaghanyena triSaSTivarpasahasrANi vyavase eka bAdara pudgalaparAvartta hotA hai / 'evaM jAva ahakkhAyasaMjayassa' isI prakAra se yAvatpadase chedopasthApanIya, parihAravizuddhika, sUkSmasaMparAyasaMyata aura yathAkhyAtasaMyatake viSaya meM bhI apanA apanAantara samajhalenA caahiye| aba samuccayase pahuvacanako lekara kahatA hai'sAmAiyasaMjayA NaM bhaMte ! pucch|' hai bhadanta ! bahuta sAmAyikasaMyata kA kitane kAla kA antara hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! nasthi aMtaraM' he gautama ! bahuta sAmAyikasaMyatoM ko antara nahIM hotA hai kyoM ki inameM koI na koI sAmAyikasaMyata sadA vidyamAna rahatA hI hai| 'chedokTThAvaNie pucchA' he bhadanta ! chedopasthApanIyasaMyatoM kA kitane kAla taka kA antara hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA! jahanneNaM tevaDhi vAsasahassAI ukkoseNaM aTThArasasAgarovamapata DAya che. 'evaM jAva ahavAyasaMjayassa' me pramANe yAvata para yathAkhyAta saMyatanuM eka bIjA yathAkhyAta saMyatathI eka chedepasthApanIyana bIjA chedo pasthApanIyathI ane parihAravizuddhikanuM bIjA parihAravizuddhika saMyatathI aMtara-vyavadhAna rahe che. 'sAmAiyasaMjayANaM bhaMte ! pucchA' he bhavan mane sAmAyi4 sayatAna keTalA kALanuM aMtara hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa! natthi aMtara" hai gautama! bhane sAmAyi4 sayatAnu bhatara 3Ata. nathI, kemake teomAM kaIne kaI sAmAyika saMyata sadA vidyamAna rahe che. 'chedovadrAvaNie pucchA' bhagavan che52thAnIyasayatAnu matara yA hAya cha 1 mA prazna uttaramA prasuzrI 4 cha -'goyama!! jahaNeNaM tevadi vAsasahassAI ukkoseNaM advArasasAgarovamakor3AkoDIo' ke gautm| zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 bhagavatIsUtre dhAnam avasarpiNIkAle duSpamApaJcamArakaM yAvat chedopasthApanIyacAritraM pravartate tadanantaraM tasyA eva duSpamAyA ekaviMzativarSa sahasramamANAyAmeva duSSamAyAM ca prathama dvitIyArake ekaviMzativarSasatrapramANAyAM chedopasthApanIyasaMyamasyAbhAvo bhavati, evaM caikaviMzativarSasahasramAnatrayeNa triSaSTi varSasahasrANAM jaghanyenAntaraM bhavatIti / 'ukoseNaM aTThArasasAgarovamakoDAkoDIo' utkarSeNASTAeveraduakoTI koTacA, utsarpiNIkAle caturviMzatitamajinatIrthe chedopasthApanIyaM pravartate, tata suSamaduSyamAdi samA jaye krameNa dvitricatuH sAgaropama koTI koTI pramANe atIte avasarpiNyAzvakAntasuSamAditraye krameNa catukhidi koDAkoDIo' he gautama ! chedopasthApanIyasaMyatoM kA jaghanya se antara taisaTha 63 hajAra varSa kA aura utkRSTa antara aThAraha koDAkoDI sAgaropama kA hotA hai| avasarpiNIkAla meM duSSamAnAmaka paMcama Araka taka chedopasthApanIya cAritra hotA hai| isake bAda ikkIsa hajAra varSa pramANa chaThe Are meM aura utsarpiNI ke ikkIsa hajAra varSa pramANa prathama Are meM aura ikkIsa hajAra varSa pramANa dvitIya Are meM chedopasthApanIya cAritra kA abhAva rahatA hai / isa prakAra se tesaTha 63 hajAra varSa pramANa chedopasthApanIyasaMpatoM kA jaghanya se antara AjAtA hai / utkRSTa antara isa prakAra se hai- utsarpiNI ke coIsa veM jinake tIrtha taka chedopasthApanIya cAritra hotA hai / isake bAda do sAgaropama koDAphoDI pramANavAle caturtha Are meM tIna sAgaropama phoDAkoDI chedyopasthApanIyanu jaghanyathI aMtara 63 tresaTha hajAra vastu ane utkRSTa aMtara aDhAra kADAkeADI sAgarApamanuM hAya che. vyavarSiNI kALamAM dukhamA nAmanA pAMcamA ArA sudhI cheopasthApanIya cAritra haiAya che. te pachI chaThThA ArAmAM 21 ekavIsa hajAra varSa ane utsarpiNuMInA 21 hajAra varSa pramANa pahelA ArAmAM ane 21 ekavIsa hajAra varSa pramANu khIjA ArAmAM chedo vasthA5nIya cAritranA abhAva thaI jAya che. A rIte 63 tesaTha hajAra varSa pramANu chedepasthA panIya saMyAnuM jaghanyathI aMtara thaI jAya che, tenu utsRSTa aMtara yApramANe che-utsa pinA 24 cAvIsamA bhadra kIrtijInanA tItha sudhI chedepasthApanIya cAritra hAya che, te pachI e sAgarUpama koDAkADI pramANavALA ceAthA ArAmAM traNa sAgaropama kADAkADI pramANavALA cAyA ArAmAM traNa sAgarApama kADAphADI pramANavALA pAMcamA ArAmAM ane cAra sAgare pama kADAkeADI pramANa zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA za025 u.7 sU06 triMzattamamantarinirUpaNam 387 sAgaropamakoTIkoTopamANe atItamAye prathama jinatIrthe chedopasthApanIyaM cAritraM pravartate ityevaM krameNASTAdazasAgaropamakoTI koTI kAlaparyantaM chedopasthApanIyasaMyamasyAntaraM bhavati / atra yadyapi sarvasaMkalane utkRSTapakSe kizcinna pUryate yacca pUrvasUtre jaghanya pakSe'dhikaM bhavati tadalpatvAnna vivakSitamiti / 'parihAravisuddhiyassa pucchA' parihAravizuddhikasaMyatAnAM khalu bhadanta ! kietkAlamantaraM bhavatIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! jahanneNaM caurAsII vAsasaha. ssAI' jaghanyena caturazItivarSasahasrANi, parihAravizuddhikasaMyatasya antaraM caturazI. vAle paMcama Are meM aura cAra sAgaropama koDAkoDI pramANa vAle chaThe Are meM tathA avasarpiNI ke cAra koDAkoDI sAgaropama pramANavAle prathama Are meM tIna koDAkoDI sAgaropama pramANavAle dvitIya Are meM aura do koDAkoDI sAgaropama pramANavAle tRtIya Are meM chedopasthApanIya cAritra nahIM hotA hai kintu isake bAda ava. sarpiNI ke tRtISa Are ke anta meM prathama jinake tIrtha meM chedopasthApanIya cAritra hotA hai / isa prakAra se yaha utkRSTa antara chedopasthApanIyasaMyatoM kA nikala AtA hai| yahAM utkRSTa aura jaghanya antara kI saMkalanA karane para utkRSTa pakSa meM kucha kAla kama rahatA hai aura jaghanya pakSa ke antara meM kucha kAla baDhatA hai to bhI vaha alpa hone se vivakSita nahIM huA hai / 'parihAravisuddhissa pucchA' he bhadanta ! parihAravizuddhikasaMyatoM kA antara kitane kAla kA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM caurAsII vAsasahassAI vALA chaThThA ArAmAM tathA avasarpiNInA 4 keDAcheDI sAgaropama pramANa vALA pahelA ArAmAM 3 traNa keDAkoDI sAgaropama pramANuvALA bIjA ArAmAM ane be keDIkeDI sAgaropama pramANavALA trIjA ArAmAM chedepasthApanIya cAritra hotuM nathI. te pachI avasarpiNInA cothA ArAmAM pahelA jananA tIrthamAM chedepasthApanIya cAritra hoya che, e rIte utkRSTa aMtara chedo pasthApanIya saMtonuM jaNAI Ave che. ahiyAM utkRSTa ane jaghanya aMtaranI saMkalanA karavAthI utkRSTa pakSamAM kaMIka kALa ocho rahe che. ane jaghanya pakSanA aMtaramAM kaIka kAla vadhe che, te paNa te ala5 hovAthI vivakSita thye| nathI. 'parihAravizuddhiyasya pucchA' magavan pariDAvizuddhi saMya tenuM aMtara keTalA kALanuM hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe cha hai-'goyamA ! jahanneNaM caurAsII vAsasahassAI ukkoseNaM aTTArasasAga zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 bhagavatIstre tivarSasahasrANi bhavanti, katham ? avasarpiNI kAlasya duSSamA-duSpamaduSpamayorutsapiNIkAlasya duSSama duSSamA duSSamayoH pratyekamekaviMzati varSasahasrapamANatvena caturazItivarSasahasrANAM bhavati tatra ca parihAravizuddhikaM na bhavatIti kRtvA jaghanyamantaraM tasya parihAravizuddhikasya caturazItivarSasasahasrANAM kathitamiti / yazcedAntimajinAnantaro duSSamAyAM parihAravizuddhikakAlo yazcotsarpiNyA stRtIyasamAyAM parihAravizuddhikamatipattikAlAt pUrvaH kAlo nAsau vivakSito'lpatvAditi 'ukkoseNaM ahArasasAgarovamakoDAkoDIo' utkarSeNASTAdazasAgaropamakoTIkoTayA, utsapiNyAM caturviMzatitamajinatIrthe parihAravizuddhikasaMyamaH mavartate tatazca suSamaukkoseNaM aTThArasasAgarovama koDAkoDIo' he gautama ! parihAravizuddhikasaMyatoM kA antara jaghanya se caurAsI hajAra varSa kA hotA hai aura utkRSTa se antara 18 koDAkoDI sAgaropama kA hotA hai| avasarpiNI kAla ke duSamA meM evaM duSSamaduSSamAkAla meM aura utsapiNI ke duSpamaduSSamAkAla meM evaM duSamAkAla meM pratyeka meM 21-21 hajAra varSa kA antara rahatA hai| kyoMki ina kAlo meM parihAravizu. ddhikasaMyata nahIM hote haiM / ataH isa bAta ko lekara parihAravizuddhika saMyata kA antara 84 hajAra varSa pramANa jaghanya se AjAtA hai / yahAM antima tIrthaMkara ke bAda pAMca meM Are meM parihAravizuddhika cAritra kA kAla aura utsarpiNI ke tRtIya Are meM parihAravizuddhika cAritra ko svIkAra karane ke pahile kA kAla alpa hone se vivakSita nahIM huA hai| utsarpiNI meM cauSIsa veM tIrthakara ke tIrtha meM parihAravizuddhika rovamakoDAkoDIo' 3 gautama ! pariNA2vizuddhiH saMyatAnu tara dhanyathA corAzI hajAra varSanuM hoya che, ane utkRSTathI 18 aDhAra keDAcheDI sAga repamanuM aMtara hoya che. avasarpiNI kALanA duSamAmAM ane duSamaduSamA kALamAM ane utsarpiNI kALanA duSama duSamA kALamAM ane duSamA kALamAM darekamAM 21-21 ekavIsa, ekavIsa hajAra varSanuM aMtara rahe che. kemakeA kALamAM parihAravizuddhika saMya te hetA nathI. tethI A kAraNane laIne parihAravizuddhika saMyatanuM aMtara 84 coryAzI hajAra varSa pramANa jaghanyathI thaI jAya che. ahiyAM chellA tIrthaMkaranI pachI pAMcamA ArAmAM parihAra vizuddhika cAritrane kALa ane utsarpiNInA trIjA ArAmAM parihAravizuddhika cAritrane svIkAra karyA pahelAno kALa alpa hovAthI vivakSita thaye nathI. utsarpiNImAM vIsamA tIrthaMkaranA tIrthamAM parihAravizuddhika saMyama hoya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU06 triMzattamamantaranirUpaNam 389 duSSamAdisamAtraye krameNa dvi tri catuH sAgaropamakoTIkoTIpramANe aIte akSasarpiNyAzca kAntasuSamAdi traye krame catustridvisAgaropamakoTI koTIpamANe atIta. pAye prathamajinatIrthe parihAravizuddhikaH pravartate ityevaM krameNa parihAravizu ddhakasya yathoktamaSTAdazasAgaropamakoTI koTI paryantaM bhavatIti / 'muhumasaMparAyANaM jahA. NiyaMThANa' sUkSapasaMparAyANAM yathA nirgranthAnAm jaghanyena ekasamayasya vyavadhAnaM bhavati utkarSeNa SaNmAsasya vyavadhAnaM bhavatIti / 'ahakkhAyANaM jahA sAmAiyasaMjayANaM' yathAkhyAtasaMpatAnAM yathA sAmAyikasaMyatAnAm, jaghanyena eka samayam utkarSeNa saMkhyAtavarSANAmantaraM bhavatIti (30) / saMyama hotA hai| isaliye suSamaduSamAdi tIna AroM meM krama se do tIna aura cAra sAgaropama koTAkoTI pramANakAla vyatIta ho jAne para aura avasarpiNI ke suSamAdi tIna kAloM ke 4-3-2 koTA koTI sAgaropama pramANa kAla vyatIta prAya ho jAne para prathama jinake tIrtha meM parihAravizuddhika cAritra prApta hotA hai / isa krama se parihAravizu. ddhika kA antara utkRSTa se 18 koTA koTI sAgaropama kA AjAtA hai| 'suhumasaMparAyANa jahA NiyaMThANaM' sUkSmasaMparAyasaMyatoM kA antara nirgranthoM ke jaisA jaghanya se eka samaya kA aura utkRSTa se 6 mAha kA hotA hai| 'ahakkhAyANaM jahA sAmAghasaMjayA Na' yathArapAta saMyatoM kA antara sAmAyikasaMyato ke jaise jaghanya se eka samaya kA aura utkRSTa se saMkhyAtavarSoM kA hotA hai| __30 vAM antaradvAra kA kathana samApta che, tethI suSamaduSama vigere traNa ArAemAM kramathI traNa ane cAra sAgarepama kaTAkaTi pramANu kALa vItyA pachI ane avasarpiNInA suSama vigere traNa kALamAM 4-3-2 keTakeTisAgaropama kALa vyatItaprAya thaI jAya tyAre pahelA jInanA tIrthamAM parihAra vizuddhika cAritra prApta thAya che. A kramathI parihAravizuddhikanuM aMtara utkRSTathI 18 aDhAra kaTikaTi sAgaropamanuM sAvI taya che. 'suhumasaMparAyANaM jahA NiyaMThANaM' sUkSma 5215 sayatAnu ata2 nigranthanA kathana pramANe jaghanyathI eka samayanuM ane utkReTathI 6 cha mAsanuM DAya che. 'ahakkhAyANaM jahA sAmAiyasaMjayANa' yathAjyAtasayatAnu tara sAmAyika saMyanA aMtara pramANe jaghanyathI eka samayanuM ane utkRSTathI saMkhyAta varSonuM hoya che. e rIte A trIsamA antaradvAranuM kathana samApta. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre ekatriMzattamaM samudvAtadvAramAha - 'sAmAiya saMjayasta NaM bhaMte! kai samugdhAyA pannatta / ' sAmAyikasaMyatasya khala bhadanta ! kati samudghAtA bhavantIti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'cha sadugdhAyA pannattA' SaTmudyAtAH prajJaptAH, 'jahA kasAyakusIlassa' yathA kapAyakuzIlasya yathA kaSAyakuzIlasya SaTsamudghAtAH kathitAstathA sAmAyikasaMyatasyApi vedanAsamudghAtAdArabhya AhArakasamudghAtAntAH SaDapi samudghAtA jJAtavyA iti / evaM chedovadvAvaNiyassa vi' evaM sAmAyika saMyattava deva chedopasthApanIya saMyatasthApi paTTasamudghAtA bhavantIti jJAtavyam / 'parihAravisRddhiyassa jahA pulAgassa' parihAravizuddhikasaMyatasyApi vedanAkaSAyamAraNAntikAH trayaH samudghAtA eva bhavantIti 390 samudghAta dvAra kA kathana 'sAmAiya saMjayassa NaM bhaMte ! kai samugdhAyA pannatA' he bhadanta ! sAmAyika saMyata ke kitane samudghAta kahe gaye haiM / uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! cha samugdhAyA paNNattA' he gautama! sAmAdhikasaMgata ke 6 samudghAta kahe gaye haiM / 'jahA kasAyakusIlassa' jisa prakAra se kaSAyakuzIla ke 6 samudrghAta kahe gaye haiM / vedanA samudghAta se lekara AhAraka samudghAta taka ke saba samudghAta sAmAyikasaMyata ke hote haiM / ' evaM chedovaDAvaNiyassa vi' sAmAyikasaMyata ke jaise chedopasthApanIya saMyata ke bhI vedanA samudghAta se lekara AhAraka samuddhAta taka 6 hI samudghAta hote haiM / 'parihAravisudviyassa jahA pulAgarasa' parihAravizuddhika saMpata ke pulAka ke jaisA vedanA, kaSAya aura mAraNAntika have ekatrIsamA samuddhAtadvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjayassa NaM bhaMte ! kai samugdhAyA pannattA' he bhagavan sAbhA yikasayatane keTalA samudbAta kahyA che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che 3- 'goyamA ! cha samugdhAyA paNNattA' he gautama! sAmAyika saMyatane cha sabhu dhAto hyA che. 'jahA kasAyakusIlassa' ? pramANe upAya duzIlane cha sbhudUdhAta kahyA che. te pramANe vedanA samuddhAtI laine AhAraka samruddhAta sudhInA sadhaNA samudghAto sAmAyika saMyatane hAya che. 'eva' chedovadvAvaNiyas vi' sAmAyika saMyatanA uthana pramAdhu chehopasthApanIya sabhyatane yAgu vedanA sasughAtathI laine AhAraka samuddAta sudhInA cha samudlAtA hoya che. 'parihAravisuddhiyassa jahA pulAgarasa' parihAravizuddhi saMyaMtane cusAunA kathana pramANe vedanA, kaSAya ane mAraNAntika A traNa samudlAtA hoya che, zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikATIkA 2025 u.7 sU07 kSetrAdidvAranirUpaNam 391 jJAtavyam / 'suhumasaMparAyalsa jahA NiyaMThassa' sakSmasaMparAyasaMyatasya yathA nirgranthasya nirgranthayadeva sUkSmasaMparAyasaMpatasyaiko'pi samudghAto na bhavatIti / 'ahavAyassa jahA siNAyassa' yathAyAtasaMyatasya yathA snAtakasya snAtakavadeva yathAkhyAta. saMyavasya eka eva kepalipsamudghAto bhavatIti (31) ||muu06|| mUlam-sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! logassa kiM saMkhejjahabhAge hojjA, asaMkhejjaibhAge pucchA goyamA! no saMkhejjaibhAge jahA pulAe / evaM jAva suhumasaMparAe / ahakkhAyasaMjae jahA liNAe 32 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! logasta kiM saMkhejai. bhAgaM phusai0 jaheva hojjA taheva phusai 33 / lAmAiyajae NaM bhaMte kayaraMmi bhAve hojjA ? goyamA ! ovasamipa bhAve hojjaa| evaM jAva suhumsNpraae| ahakkhAyasaMjae pucchA, goyamA! uvasamie vA khaie vA bhAve hojjA 34 / sAmAiya saMjayA NaM bhaMte ! egasamaeNaM kevaiyA hojjA ? goyamA ! paDivajamANae paDucca jahA kasAyakusIlA taheva niravasesaM / chedokTrAvaNiyA pucchA, goyamA! paDivajamANae paDucca siya asthi siya nasthi / jai asthi jahanneNaM eko vA do vA tinni vA ukkoseNaM sypuhuttN| puvapaDivannae paDucca siya asthi, siya natthi, jai asthi jahanneNaM koDIsayapuhattaM ukkoseNa vi koDIsayapuhutaM / parihAravisuddhiyA jahA pulaagaa| suhamaye tIna lamuddhAta hote haiM / 'su hunasaMparAyasta jahA NiyaMThassa' sUkSma saMparAyasaMyata ko nigrantha ke jaisA eka bhI samudghAta nahIM hotA hai| 'ahakkhAyasta jahA siNAyasta' yathAkhyAtasaMyata ke snAtaka ke jaisA keli. samudghAta hI hotA hai| 31 vAM samudghAta dvAra kA kathana samApta / / 06 / / 'suhamasaMparAyassa jahA NiyaMThasma' sUkSmasa 52rAya seyatana niyanyanAthana pramANe se pA samuddhAta hote| nathI. 'ahakkhAyassa jahA siNAyassa' yathAjyAta saMyatane nAtanA kathana pramANe kevaLa eka kevalI muddaghAta ja hoya che. e rIte A ekatrIsamAM samudraghAta dvAranuM kathana samApta sU) 6 zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 bhagavatIpsUtre saMparAyA jahA nniyNtthaa| ahakkhAyasaMjayA Ne pucchA, goyamA ! paDivajamANae paDucca siya asthi siya nsthi| jai asthi jahanneNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM bAvaTrasayaM aTuttarasayaM khavagANaM, cauppannaM uvasAmagANaM / putvapaDivannae paDucca jahanneNaM koDIpuhuttaM ukkoseNaM vi koDIpuhuttaM 35 / eesi NaM bhaMte! sAmAiyachedovaTAvaNiyaparihAravisuddhiya suhumasaMparAya ahakkhAyasaMjayANaM kayare kayarehito jAva visesAhiyA vA? goyamA ! savatthovA suhamasaMparAyasaMjayA parihAravisuddhiyasaMjayA saMkhejaguNA ahakkhAyasaMjayA saMkhejjaguNA chedovaTTAvaNiyasaMjayA saMkhejaguNA sAmAiyasaMjayA sNkhejgunnaa36||suu07|| chAyA-sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! lokasya ki saMkhyeyabhAge bhavet asaMkhyeyabhAge pRcchA gautama ! no saMkhyeyabhAge yathA pulAkaH evaM yAvat sukssmsNpraayH| yathAkhyAtasaMyato yathA snAtakaH / (32) / sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! lokasya kiM saMkhyeyabhAgaM spRzati0 yathaiva bhavet tathaiva spRzati 33 / sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! katarasmin bhAve bhavet ? gautama ! aupazamike bhAve bhavet / evaM yAvat sUkSmasaMparAyaH / yathAkhyAtasaMyataH pRcchA gautama ! aupazAmake vA kSAyike vA bhAve bhavet 34 / sAmAyikasaMyatAH khalu bhadanta ! ekasamayena kiyanto bhaveyuH ? gautama ! pratipadyamAnAn pratItya yathA kaSAya kuzIlaH tathaiva nirakzeSam / chedopasthApanIyaH pRcchA gautama ! pratipadyamAnAn pratItya syAdasti syAnAsti / yadi asti jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA utkarSeNa zatapRthaktvam / pUrvapratipannAn pratItya syAdasti syAnAsti yadi asti jaghanyena koTIzatapRthaktvam utkarSeNApi kottishtpRthktvm| parihAravizuddhikA yathA pulAkA: sUkSmasaMparAyA yathA nigranthAH / yathAkhyAtasaMyatAH khalu pRcchA gautama ! pratipadyamAnAn pratItya syAdasti syAnAsti / yadi asti jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA utkarSeNa dvApaSTizatam aSTottarazataM kSapakANAm catuH paJcAzadupazAmakAnAm / pUrvapratipannAn pratItya jaghanyena koTipRthaktvamutkarSe NApi koTipRthaktvam (35) / zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TIkA za025 u.7 107 dvAtriMzattama kSetravAranirUpaNam 393 eteSAM khalu bhadanta ! sAmAyikachedopasthApanIyaparihAravizuddhikasUkSmasaMparAyayathAkhyAtAnAM katare katarebhyo yAvadvizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokAra sakSamasaMparAyasaMyatA, parihAravizudikasaMyatAH saMkhyeyaguNAH, yathAkhyAtasaMyatAH saMkhyeyaguNAH, chedopasthApanIyasaMyatAH saMkhyeyaguNA: sAmAyikasaMyatA: saMkhyeyaguNAH ||36suu07|| ___TIkA-dvAtriMzattamaM kSetraddhAramAha-"sAmAiyasaMjae Ne bhaMte !' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! 'logassa ki saMkhejjahabhAge hojjA asaMkhejjaimAge' pucchA' lokasya kiM saMkhyeyabhAge bhavet asaMkhyeyabhAge vA bhavet saMkhyAte Su bhAgeSu vA bhavet asaMkhyAteSu bhAgeSu vA bhavet sarvaloke vA bhavet iti pRcchA padena prazno jJAtavyaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'No saMkhe. jjaibhAge jahA pulAe' no saMkhyeyabhAge bhavet kintu asaMkhyeyabhAge bhavet na vA saMkhyAteSu bhAgeSu bhavet na vA asaMkhyAteSu lokasya bhAgeSu bhavet na vA sarvaloke 32 kSetradvAra kA kathana 'sAmAiyasaMjaeNaM bhaMte!' he bhadanta ! sAmAyikasaMyata 'logassa saMkheahabhAge hojA, asaMkhejjahabhAge hojjA, pucchA' loka ke saMkhyAtaveM bhAga meM hotA hai ? athavA asaMkhyAtaveM bhAga meM hotA hai athavA saMkhyAtabhAgoM meM hotA haiN| athavA asaMkhyAtabhAgoM meM hotA hai| athavA samasta loka meM hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! No saMkhejjaibhAge jahA pulAe' he gautama ! sAmAyikasaMyata loka ke saMkhyAtaveM bhAga meM nahIM hotA hai, kintu loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM hotA hai| vaha loka ke saMkhyAtabhAgoM meM nahIM hotA hai aura na loka ke asaMkhyAta bhAgoM meM hotA hai| tathA vaha sarvaloka meM bhI nahIM hotA hai / isa krama se pulAka have batrIsamA kSetradvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAithasaMjae NaM bhaMte !' 3 bhagavan sAmAyi saMyata 'logassa saMkhejai. bhAge hojjA, asaMkhejjaibhAge hojjA pucchA' sonA sadhyAtamA mAgamA DAya che? ke asaMkhyAtamA bhAgamAM hoya che? athavA saMkhyAta bhAgomAM hoya che? athavA asaMkhyAta bhAgamAM hoya che? athavA saghaLA lekamAM hoya che ? mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA ! No saMkhejjaibhAge jahA pulAe' ra jItama ! sAmAyi: sayata at sayAmA lAbhAMDatA nathI. paraMtu lekanA asaMkhyAta bhAgamAM hoya che. te lekanA saMkhyAta bhAgomAM hotA nathI ane asaMkhyAta bhAgomAM paNa hotA nathI, tathA te sarvakamAM paNa hotA nathI, A kamathI pulAkanA prakaraNa pramANe ahiyAM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 bhagavatIsUtre bhavedityecaM krameNa pulAkaprakaraNavaduttaramavaseyam / evaM jAva muhumasaMparAe' evaM sAmAyikasaMyatavadeva yAvatsUkSmasaMparAyo'pi jJAtavyA, atra yAvatpadena chedopasthApanIyaparihAravizuddhikasaMyatayoH saMgraho bhavati tathA ca chedopasthApanIyA. dArabhya sUkSmasaMparAyAntAH saMyatAH na lokasya saMkhyeye bhAge bhaveyu nevA saMkhyAteSu bhAgeSu bhaveyu navA sarvaloke bhaveyuH kintu lokasyAsaMkhyAtabhAgamAtre maveyurinibhASaH / 'ahakkhAyasaMjae jahA siNAe' yathAkhyAtasaMyato yathA snAtakaH yathAkhyAtasaMyatohi lokasya saMkhyeyabhAge na bhavet na vA lokasya saMkhyAteSu bhAgeSu bhavet kintu lokasya asaMkhyeyabhAge bhavet asaMkhyAteSu bhAgeSu vA bhavet sarvaloke vA bhavet kevalipamudghAtApekSayeti dvAtriMzattamadvAram (32) ke prakaraNa ke jaisA yahAM uttara jAnanA cAhiye / 'evaM jAva suhamasaMparAe' sAmAyikasaMyata ke jaisA hI yAvat sUkSmasaMparAyasaMyata bhI jAnanA cAhiye / yahA~ yAvatpada se chedopasthApanIyasaMpata evaM parihAravizuddhikasaMyata ina donoM kA grahaNa huA hai| tathA ca-chedospasthApanIyasaMyata se lekara sUkSmasaMparAyasaMyata taka ke jIva loka ke saMkhyAtaveM bhAga meM loka ke saMkhyAto bhAgoM meM loka ke asaMkhyAtoM bhAgoM meM evaM sarva loka meM nahIM hote haiM kintu ve saba loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM hI sote haiN| 'ahakkhAyasaMjae jahA siNAe' yathAkhyAtasaMyata snAtaka ke jaise loka ke saMkhyAtaveM bhAga meM nahIM hote haiM, saMkhyAtabhAgoM meM nahIM hote haiN| kintu ve loka ke asaMkhvAlave bhAga meM hote haiM, asaM. khyAtabhAgoM meM hote haiM aura sarvaloka meM bhI hote haiN| sarvaloka meM unake hone kA kathana kevali samudghAta kI apekSA se hai aisA jAnanA cAhiye / 32 vAM kSetradvAra kA kathana samApta / uttara pAya samag. 'evaM jAva suhamasaMparAe' sAmAyiH sayatanathana pramANe yAvatuM sUkSmasaM5rAya saMyatanuM kathana paNa samajavuM. ahiMyAM yAva5dathI chede pasthApanIya saMyata ane parihAravizuddhika saMyata A baMne grahaNa karAyA che. tathA chedapasthApanIya saMyatathI laIne sUmasaM5rAya saMyata sudhInA jIve lekanA saMkhyAtamAM bhAgamAM lekanA asaMkhyAta bhAgamAM ane sarvalekamAM hAtA nathI. 55 te adhAna masAyAtamA bhAgabhAMDAya che. 'ahakkhAyasaMjae jahA siNAe' yathAbhyAta sayata snAtanA 4thana prabhAeM sonA saMkhyAtamA bhAgamAM hotA nathI. saMkhyAta bhAgamAM hatA nathI. paraMtu te lokanA asaMkhyAtamA bhAgamAM hoya che, asaMkhyAta bhAgamAM hoya che, ane sarva lekamAM paNa hevAnuM kathana kevalisamuddaghAtanI apekSAthI che, tema samajavuM, batrIsamA kSetradvAranuM kathana samApta zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU07 trizattama sparzanAdvAranirUpaNam 395 trayastriMzattama sparzanAdvAramAha-'sAmAirasaMnae NaM bhaMte !' sAmAyikasayataH khala bhadanta ! 'logassa kiM saMkhejjaimAgaM phupai0' lokasya kiM saMkhyeyabhAgaM spRzati asaMkhyeyabhAgaM vA spRzati iti praznaH, uttaramAha-'jaheca' ityAdi, 'jaheva hojjA taheva phusai' yathaiva bhavet tathaiva spRzati yathaiva sAmAyikasaMyataH lokasya na saMkhyeyabhAge bhavati ityAdi kSetradvAre kathitam tathaivAtrApi sAmAyikasaMpataH na lokasya saMkhyeyabhAgaM spRzati kintu asaMkhyeyabhAgamAtraM spRzati na vA saMkhyAtAn bhAgAn spRzati na vA asaMkhyAtAn bhAgAn spRzati na vA sarvalokaM spRzatIti sAmAyikasaMyatAdArabhya yathArUpAtAntA bhavantIti 33 / 33 vA sparzana dvAra kA kathana 'sAmAiyasaMjae gaMbhate" he bhadanta ! sAmAyikasayata 'logassa kiM saMkhejjahabhAgaM phusai.' kyA loka ke saMkhyAtaveM bhAga kA sparza karatA hai ? athavA asaMkhyAtaveM bhAga kA sparza karatA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jaheva hojjA taheva phusai' jisa prakAra 'hojjA' kSetravArameM kahA hai vaisA hI yahAM sparzanAdvAra meM bhI kahadenA cAhiye, arthAt he gautama ! sAmAyikasaMyata loka ke saMkhyAtaveM bhoga kA sparza nahIM karatA hai, loka ke saMkhyAtabhAgoM ko sparza nahIM karatA hai, loka ke asaMkhyAta bhAgoM kI parzanA nahIM karatA hai aura na vaha sarva loka kI sparza karatA hai| kintu loka ke asaMkhyAtaveM bhAga kI hI sparzanA karatA hai| isI prakAra kA kathana sAmAyikasaMyata se lekara yAvat yathAkhyAtasaMyata taka kSetradvAra jaisA hI jAnanA caahiye| 33 vAM sparzanA dvAra kA kathana samApta / have tetrIsamA sparzanA dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte !' usasavana sAmA4i sayata 'logassa kiM saMkhejjaibhAgaM phusai0' banA sadhyAmA bhAga 59 42 cha 1 mA asaMkhyAtamA bhAgane sparza kare che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke 'jaheva hojjA taheva phuvaI' gautama ! sAmAyi sayata sAnA sadhyAtamA bhAgane sparza karatA nathI, lokanA asaMkhyAta bhAgane sparza karatA nathI. ane te sarva lekane paNa sparza karatA nathI paraMtu lekanA asaMkhyAtamA bhAgane ja sparza kare che. A pramANenuM kathana yAvat yathAkhyAta saMyata sudhI samajavuM. e rIte A tetrIsamA sparzanA dvAranuM kathana samApta che zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre bhAvadvAramAha-'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte !" sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! 'kayaraMmi bhAve hojjA' katarammin bhAve bhavediti praznaH bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'khovasamie bhAve hojjA' kSAyopazamike bhAve bhavet kSAyopazamikabhAvavAna sAmAyikasaMyato bhavediti / 'evaM jAva suhumasaMparAe' evaM sAmAyikasaMyatavadeva yAvat sUkSmasaMparAyasaMyato'pi kSAyopazamike bhAve eva bhavet atra yAvatpadena chedopasthApanIyasaMyataparihAravizuddhikasaMyatayoH saMgraho bhAti tathA-cemau dvAvapi sAmAyikasaMyatavadeva kevalam kSAyopazamika bhAve eva bhavetAm iti / 'akkhAyasaMjae pucchA' yathAkhyAtasaMyataH khalu bhadanta ! katarasmina bhAve bhavediti pRcchA praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 34 vAM bhAvadvAra kA kathana ___ 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte kayaraMmi bhAve hojjA' he bhadanta ! sAmAyikasaMyata kauna se bhAva meM hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA! khaovasamie bhAve hojjA' he gautama / sAmAyikasaMyata kSAyopazamika bhAva meM hotA hai arthAt sAmAyikasaMyata kSAyopazamika bhAva vAlA hotA hai| 'evaM jAva suhamasaMparAe' sAmAyikasaMyata ke jaisAhI yAvat sUkSmasaMparAyasaMyata bhI kSAyopazamika bhAva meM hI hotA hai| yahAM yAvat zabda se chedopasthApanIyasaMyata aura parihAravizuddhikasaMyata ina do kA grahaNa huA hai / tathA ca ye do saMyata bhI kevala kSAyopazamika bhAva meM hI hote haiM / 'ahakkhAyasaMjae pucchA' he bhadanta ! yathAkhyAtasaMyata kisa bhAva meM hotA hai ? arthAt yathAkhyAta have cotrIsamA bhAvaDhAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kayara mi bhAve hojjA' sAvana sAmAyi: saMyata kayA bhAvamAM hoya che? A prazananA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! ovasamie bhAve hojjA' he gItama! sAmAyi saMyata mopazabhiH lApa hAya che. 'eva jAva suhumasaMparAe' sAmAyi4 sayata pramANe / thAvat sUphamaparAya saMyata paNa aupazamika bhAvavALA ja hoya che. ahiyAM thAvata padathI chedepasthApanIya saMyata ane parihAravizuddhika saMyata A bane grahaNa karAyA che. eTale ke A banne saMyate kevaLa aupazamika bhAvavALA 1 DAya che. _ 'ahakkhAyasaMjae pucchA' lagavan yathA yAta sayata yA sAmA hoya che? arthAt yathAkhyAta saMyata kayA bhAvavALA hoya che? AnA uttaramAM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 su07 paJcatriMzattama parimANadvArani0 'goyamA' he gautama! 'osamira vA hojjA' yathAkhyAtasaMyataH aupazamikecA bhAve bhavet kSAyike vA bhave bhavediti 34 / paJcatriMzattamaM parimANadvAramAha-' sAmAdhyasaMjayA NaM bhaMte' sAmAyika saMyatAH khalu bhadanta ! ' egasamapaNaM kevaiyA hojjA' ekasamayena ekasmin samaye ityarthaH kiyanto bhaveyuH utpadyante iti parimANadvAre praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA ' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'paDivajjamANae ya pahucca' matipadyamAnAtha matItya 'jahA kasAyakusIlA taheva niravasesaM' yathA kaSAyakuzIlAH kathitA stathaiva niravazeSamihApi jJAtavyam / pratipadyamAnAn pratItya syAdasti syAnnAsti yadi saMpata kisa bhAva vAlA hotA hai ? uttara meM bhagavAn kahate haiM- 'goyamA ! uvasamie vA khAie vA hojjA' he gautama ! yathAkhyAtasaMyata aupazamika bhAva meM bhI hotA hai aura kSAyika bhAva meM bhI hotA hai| 34 vAM bhAva dvAra kA kathana samApta / 35 vA parimANa dvAra kA kathana 397 'sAmAhaya saMjayA NaM bhaMte egasamaeNaM kevaiyA hojjA' he bhadanta ! sAmAyika saMyata eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM' 'goyamA' paDivajjamANae ya pahucca jahA kasAyakusIlA taheva niravasesaM' he gautama ! jisa prakAra kaSAyakuzIla kahe gaye haiM usI prakAra sampUrNa rUpa se yahAM sAmAyikasaMyata bhI kaha lenA caahiye| isa prakAra pratipadyamAna sAmAyika saMyatoM kI apekSA se sAmAyika saMyata eka samaya meM hote bhI haiM aura nahIM bhI hote haiM yadi ve eka prabhuzrI he che - 'goyamA ! uvasamie khAie vA hojjA' he gautama! ythaakhyAta saMyata aupazamika bhAvavALA pazu hoya che. ane kSAyika bhAvavALA pazu hAya che. e rIte A ceAtrIsamA bhAvadvAranuM kathana samApta ! have pAMtrIsamAM parimANudvAranuM kathana karavAmAM Ave che.- 'sAmAiyasaMjayA NaM bhaMte! egasamaeNaM kevaiyA hojjA' he bhagavan saabhaavikasayata ekasamayamAM keTalA utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM aluzrI he che - 'goyamA ! paDivajamANae ya paDucca jahA kasAyakusIlA tava niravasesaM' he gautama! ne pramANe upAya duzIlanA saMbaMdhAMche, eja pramANe samagra rIte ahiyAM sAmAyika sayatanA saMbaMdhamAM paNa kathana samajavuM. A rIte pratipadyamAna sAmAyika sayatAnI apekSAthI sAmAyika sayata eka samayamAM hAya paNa che, ane nathI paNa hAtA je te eka zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 bhagavatIsUtra asti tadA jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA utkarSeNa sahasrapRthaktvaM dvi sahasrAdArabhya nava sahasraparyantaM samutpadyante eka samaye, pUrvapatipannAn pratItya tu jaghanyena koTisahasrapRthakvam utkRSTato'pi koTisahapRthaktyam dvi koTisahastrAdArabhya nava koTisahastraparyantam eka samaye bhavantIti / 'chedovaTThAvaNiyA pucchA' chedopasthApanIyasaMyatAH bhadanta ! ekasamaye kiyanno bhavantIti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paDijjamAgae' pratipadya. mAnAn vartamAnakAlikamatipatyapekSayA 'paDucca' pratItya 'siya asthi siyanatyi' syAtsanti-kadAcidbhavanti sthAnasanti-kadAcinna bhavanti / 'jai asthi' samaya meM hote haiM to kama se kama eka bhI hotA hai do bhI hote haiM aura tIna bhI hote haiN| aura adhika se adhika rUpa meM ve sahasra pRthaktva arthAt do hajAra se lekara nau hajAra taka bhI eka samaya meM hote haiM aura jaba pUrvapratipanna sAmAyikasaMyatoM kA vicAra eka samaya meM hone kA kiyA jAtA hai to ve jaghanya aura utkRSTa se koTi sahasra pRthaktva hote haiM-do koTisahasra se lekara nau koTisahasra taka hAte haiN| 'chedovaTThAvaNiyA pucchA' he bhadanta ! 'chedopasthApanIyasaMthata eka samaya meM kitane hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'gopamA ! he gautama ! 'paDivajjamANae' vartamAnakAla meM chedopasthApanIya cAritra ko prApta karane vAle chedopasthApanIyasaMyatoM kI apekSA se 'siya asthi siya nasthi' ve eka samaya meM kadAcit hote bhI haiM aura kadAcita nahIM bhI hote haiM / 'jai atthi' yadi hote haiM to ve jaghanya se samayamAM hoya che, te ochAmAM ochA eka paNa hoya che, e paNa hoya che, ane traNa paNa hoya che, ane vadhAremAM vadhAre teo be hajArathI laIne 9 nava hajAra sudhI paNa eka samayamAM hoya che. ane jyAre pUrva pratipadyamAna sAmAyikane vicAra eka samayamAM hevAnA saMbaMdhamAM karavAmAM Ave te teo jaghanyathI keTi sahastra pRthakatva paNa hoI zake che. arthAt be koTi savayI sana 15 Tisara sudhI DA cha. 'chedovaDhAvaNie pucchA' 3 sAvana cho52yApanIya sayata ke samayamA mA DAya cha? mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 che hai-'goyamA!' gautama! 'par3ivajjamANae' vatamAna mA che?|5tyaapniiy zAstri prApta 42vA che|5. sthAnIya yatAnI apekSAthI 'siya asthi siya nathi' to hAyita samayamA saya 55 cha, bhane AthitU nathI 55 khAtA 'jai atthi' zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za025 u.7 107 paJcaviMzacama parimANadvArani0 399 padi santi-bhavanti tadA-'jahanneNaM eko vA do vA tibhivA' jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA 'ukkoseNaM sayapuhutta' utkarSeNa zatapRthaktvam dvizanAdArabhya jaba zataparyantam / 'puSvapaDiyannae paDucca' pUrvapatipadyamAnAn pratIraya-pUrvakAlika chedopasthApanIyasaMyamaprAptapuruSAn apekSyetyarthaH 'siya asthi siya natvi' syAt-kadAcit santi-bhavanti syAt-kadAcita na santi na bhavanti 'jai atyi' padi santi tadA 'jahAne gaM koDIsayapuhutaM' jaghanyena koTizatapRthaktvam 'ukoseNa vi koDi sayapuhuttaM' utkarSeNApi koTi zatapayaktvam 'parihAravimudiyA jahA pulAgA' parihAravizuTikAH khalu bhadanta ! ekasamaye kiyanto bhavantIti praznaH ! he gautama ! patipadyamAnAn ztItya syAt santi syAnna santi yadi eka athavA do athavA tIna hote haiM aura utkRSTa se 'saya puhatta' zatapRthaktva hote haiM-do sau se lekara 9 sau taka eka samaya meM hote haiM / tathA-'puvvapaDivAnae paDucca' pUrva pratipanakoM kI apekSA se-pUrvakAla meM chedopasthApanIyasaMyama ko prApta hue puruSoM kI apekSA se-ve 'siya asthi siya natyi' eka samaya meM kadAcit hote bhI haiM aura kadAcit nahIM bhI hote haiM 'jai asthi yadi ve hote haiM to 'jahanneNaM koDI sayapuhRttaM' jaghanya se koTizata pRthaktva hote haiM aura 'ukkoseNaM vi' utkRSTa se bhI ve 'koDisayapuTuttaM' kodizata pRthaktva hote haiM / 'parihAravistuddhiyA jahA pulAgA' pulAkoM ke jaise eka samaya meM parihAravizuddhikasaMghata hote haiM-arthAt jaba gautama ne prabhuzrI se pUchA ki he bhadanta ! parihAravizuddhikasaMyata eka samaya meM kitane hote hai ? je hoya che, te jaghanyathI eka athavA be athavA traNa hoya che. ane Grg2thI 'sayapuhuttaM' zata555 DAya che, meTale , mAthI dhane nse| sudhI me samayamA DAya che. tathA 'puvapaDivannae paDucca' 5 pratipa-nanI apekSAthI-jamA cho5sthAnIya prApta thye| 53SAnI apekSAthI 'siya asthi siya natthi' se samayamA pAra lAya paNa cha, bhane apAra nathI 59 tA. 'jai asthi' ne tes| yahe, ta 'jahanneNaM koDIsayapuhatta' dhanyadhI Ti zatapRtha5 saya che. 'ukkoseNa vi koDIsayapuhatta' 74thI 5 Le zata55.1 DAya che. 'parihAravisuddhiyA jahA pulAgA' yAna thana pramANe samayamA parivAravizaddhi saMvata hoya che. arthAt jyAre gautamasvAmIe prabhuzrIne evuM pUchyuM che ke-he bhagavana parihAravizuddhika saMyata eka samayamAM keTalA hoya che ? tyAre prabhuzrIe uttaramAM evuM kahyuM ke he gautama! pratipadyamAna parihAra zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 bhagavatIstra santi tadA jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA utkarSeNa zatapRthaktvam pUrvapati. padyamAnAm pratItya tu syAt santi syAnna santi yadi bhavanti tadA jaghanyena eko pA dvau vA prayo vA utkarSeNa sahasrapRthaktvamiti / 'muhumasaMgarAyA jahA NiyaMThA' sakSmasaMparAyasaMyatA yathA nirgranthAH, sUkSmasaMparAyasaMyatAH khalu bhadanta ! ekasamaye kiyanta utpayante ini praznaH, he gautama ! pratipadyamAnAn pratItya syAt santi sthAnna santi, yadi samti sadA jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA utkarSeNa dvA taba prabhuzrI ne aisA kahA hai ki gautama! pratipadyamAna parihAravizuddhika saMyatoM kI apekSA se-vartamAnakAla meM parihAravizuddhikasaMyata ko prApta karate hue puruSoM kI apekSA se-ve kadAcit hote bhI haiM aura kadAcit nahIM bhI hote haiM / yadi hote haiM to jaghanya se eka azvA do athavA tIna hote haiM aura utkRSTa se ve zatapRthaktva hote haiM / tathA-pUrva pratipanna puruSoM kI apekSA se-pUrvakAla meM parihAravizuddhikasaMyama ko prApta hue puruSoM kI apekSA se-ve eka samaya meM hote bhI haiM aura nahIM bhI hote haiM / yadi hote haiM to jaghanya se eka athavA do athavA tIna hote haiM aura utkRSTa se sahasrapRthaktva hote haiN| suhamasaMparAyA jahA NiyaMThA' nirgranthoM ke jaisA sUkSmasaMparAyasaMyatoM kA pariNAma hai / arthAt vartamAnakAla meM sUkSmasaMparAyasaMyama ko prApta karane vAle jIvoM kI apekSA sUkSmasaMparAyasaMyata eka samaya meM hote bhI haiM aura nahIM bhI hote haiMyadi hote haiM to jaghanya se eka athavA do athavA tIna hote haiM vizuddhika saMtonI apekSAthI eTale ke vartamAna kALamAM parihAravizuddhika saMyamapaNAne prApta karanArA purUSanI apekSAthI teo kaIvAra hoya paNa che, ane kaIvAra nathI paNa hatA je hoya che te jaghanyathI eka athavA be athavA traNa hoya che, ane utkRSTathI zatapRthakva hoya che, arthAt basethI laIne navase sudhI hoya che. tathA pUrva pratipana purUSanI apekSAthI eTale ke pUrvakALamAM parihAravizuddhika saMyamane prApta thayela purUSonI apekSAthI teo eka samayamAM hoya paNa che, ane nathI paNa hatA. je hoya che, te jaghanyathI eka athavA be athavA DAya che. ana kRSTa thI salaya55 DAya che. 'suhumasaMparAyA jahA niyaMThA' ninyAnA thana prabhA sUkSmasa 52|ysytaanu paribhA che. arthAta vartamAna kALamAM sUmasaM5rAya saMyamane prApta karavAvALA jInI apekSAthI sUmasaM5rAya saMyata eka samayamAM hoya paNa che ane nathI paNa hatA je hoya che, te jaghanyathI eka athavA be athavA traNa hoya che, ane utkRSTathI zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - mameyacandrikATIkA za025 u.7 sU07 paJcatriMzattama parimANadvArani0 401 paSTiH, pUrvapatipadyamAnAn pratItya tu syAt santi syAnna santi yadi santi tadA jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA-uskaSaNa shtpRthktvmiti| 'ahakkhAyasaMjayANaM pucchA' yathAkhyAtasaMyatAH khalu bhadanta ! ekasama kiyanta utpadyante iti pRcchA-praznaH, bhagAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paDivajjamANae paDucca siya asthi siya nasthi pratipadyamAnAn pratItya syAt santi syAnna santi / 'jai asthi' yadi santi-bhavanti tadA 'jahanneNaM eko vA do vA tibhivA' jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA bhavanti, 'ukoseNaM bAvaTThasayaM' utkarSeNa dvA paSTiH zatam tatra 'achuttarasayaM khavagANaM' aSTottarazataM kSapakANAm aura utkRSTha se 162 hote haiM / tathA pUrvapratipadyamAnoM ko Azrita karake sUkSmasaMparAyasaMpata kadAcit hote bhI haiM aura kadAcit nahIM bhI hote haiM / yadi hote haiM to jaghanya se eka athavA do athavA tIna hote haiM / aura utkRSTa se zatapayaktva hote haiN| 'ahakkhAyasaMjayANaM pucchA' he bhadanta ! yathAkhyAtasaMyata eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'gothamA! paDivajjamANae paDuraca siya asthi siya natthi' he gautama ! pratipadyamAna yathAkhyAtasaMyatoM ko Azrita karake ve kadAcit ekasamaya meM hote bhI haiM aura kadAcit nahIM bhI hote haiM / 'jai asthi jahanneNaM ekako vA do vA timi vA' yadi eka samaya meM ve hote haiM to jaghanya se eka athavA do athavA tIna hote haiN| aura 'ukkoseNaM bAvasayaM' utkRSTa se eka sau bAsaTha 162 hote haiM inameM 'aThTha tarasayaM khacagANaM cavannaM ubamAmagANaM' 62 bAsaTha hoya che. tathA pUrva pratipadyamAnene Azraya karIne sumasaM parAya saMyata ke IvAra hoya paNa che, ane keIvAra nathI paNa hatA. je hoya che, te jaghanyathI eka athavA be athavA traNa hoya che. ane utkRSTathI zatapRthakutva hoya che. 'ahakkhAyasaMjayA pucchA' bhagavan yathAyAta sayata se samayamA teanAya cha? uttaramA prabhuzrI cha hai-'goyamA ! paDivajjamANae paDucca siya asthi siya natthi' hai gItama! pratipayamAna yathANyAta sytaan| Azraya karIne teo kadAcita eka samayamAM hoya paNa che, ane kadAcita nayI 55 haat| 'jai asthi jahanneNaM eko vA do vA tinni vA' ne tes| eka samayamAM hoya che, te jaghanyathI eka athavA be athavA traNa hoya che, mana. 'ukkoseNaM bAbadusaya" aSTathI 112 me se mAsa: hAya che. tamA 'aduttarasaya khavagANaM cauvanna uvasomagANaM' tamAmA 108 sesI mAha kSa54 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 bhagavatIso 'ghauvannaM uvasAmagANaM' catuH paJcAzadupazAmakAnAm dvayoH saMmelane dvASaSTayuttaraM zataM bhavatIti / "puvapaDiyanae paDucca' pUrvamatipadyamAnAn pratItya tu 'jahanneNaM koDipuhuttaM ukoseNa vi koDipuhutaM' jaghanyena koTipRthaktvam utkarSeNApi koTipRthaktvameveti 35 / ___ SaTtriMzattamam alpabahutvadvAramAha-alpabahutvAdhikAre 'eesi NaM' ityAdi, 'eesi NaM bhaMte !' eteSAM khalu bhadanta ! 'sAmAiyache dobaTThAvaNiyaparihAravisu. diyasuhamasaMparAyahakkhAyasaMjayANaM' sAmAyikasaMyata chedopasthApanIyasaMyata parihAravizuddhikasaMyata sUkSmasaMparAyasaMgata yathAkhyAtasaMyatAnAm 'kayare kayarehito jAba visesAhiyA vA' katare katarebhyo yAvadvizeSAdhikA vA yAvatpadena alpA vA bahukA vA tulyA vA eteSAM grahaNaM bhavatIti tathA ca he bhadanta ! eSu sAmAyikAdisaMyateSu paJcasu kebhyaH keSAmala pabahutvAdikam bhavatIti praznA, bhaga. inameM 108 kSapaka aura 54 upazamaka hote haiN| 'puvaDivannae paDucca' tathA pUrva pratipannaka yathAkhyAtasaMyatoM ko lekara ve eka samaya meM jaghanya aura utkRSTa donoM rUpa se do karoDa se lekara 9 karoDa taka hote haiM / 35 vA parimANa dvAra kA kathana samApta / 36 vAM alpabahutva hAra kA kathana 'eesi NaM bhaMte ! sAmAzya chedovaTThAvaNiya parihAravisuddhiya ahakkhAyasaMjayANaM0' he bhadanta ! ina pUrvokta sAmAyikasaMyata chedopasthApanIyasaMyata parihAravizuddhikasaMyata, sUkSmasaMparAyasaMyata aura yathA. khyAtasaMyata inameM kauna kinakI apekSA se yAvat vizeSAdhika haiM ? yahAM yAvatpada se 'appA vA pahuyA thA tullA vA' isa pATha kA grahaNa bhane 54 yApana 5zama DAya cha, 'puvapaDibannae paDucca' tathA pUrI prati. panaka yathAkhyAta saMyatAne laIne teo eka samayamAM jaghanya ane utkRSTa ane prakArathI be karoDathI laIne nava karoDa sudhI hoya che. e rIte A pAMtrIsamuM parimANa dvAra kahyuM che. parimANadvAra samApta che have chatrIsamA apAbahatya dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'eesi NaM bhaMte ! sAmAiya chedovadrAvaNiyaparihAravisuddhiyasuhamasaMparAyaH ahakkhAyasaMjayANaM0' 3 san 2 // 52 vA sAmAyi saMyata, che?|pasthApanIya saMyata parihAravizuddhika saMyata sUmasAMparAya saMyata ane yathA khyAta saMyomAM keNa kenAthI alpa che? keNa kenAthI vadhAre che? keNa kenI barAbara che? ane keNa kenAthI vizeSAdhika che? ahiyAM yAvAdathI 'appA vA bahukA vA tullA vA' 5 5 zraDa 42yA che. yA praznanA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU07 SaTtriMzattamamalpabahutvavArani0 403 vAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sabathovA suhumasaMparAya. saMjamA' sarvebhyaH stokAH alpAH sUkSmasaMparAyasaMyatA bhAnti stokatvAt tatkAlasya nirgranthatulyatvena ca zatapRthaktvapramANatvAt mUkSmasaMparAyasaMyatAnAm / parihAravizuddhiyasaMjayA saMkhenaguNA' sUkSmasaMparAyasaMyatApekSayA parihAravizuddhikasaMyatAH saMkhyeyaguNA adhikA bhavanti parihAravizuddhikakAlasya sUkSmasaMparAyasaMyatakAlApekSayA adhikatvAt tathA te parihAravizuddhikAH pulAkavat sahasapRthaktvamamANakA bhavantIti / 'ahakkhAyasaMjayA saMkhejjaguNA' parihAravizuddhikA pekSayA yathAkhyAtasaMyatA saMkhyeyaguNA adhikA bhavanti koTipRthaktvapramANatvAt yathAkhyAtAnAm / 'chedovaTThAvaNiyasaMnayA saMkhejmaguNA' yathAkhyAtaptaMpatApekSayA huA hai / tathA ca sAmAyikasaMyata Adi pAMcasaM yatoM meM kona saMpata kina saMyatoM se alpa haiM ? kauna bahuta hai ? kauna barAbara hai aura kauna vizeSAdhika hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! savayovA suhamasaMpa. rAyasaMjamA0' he gautama ! saba se kama sUkSmasaMparAyasaMyata haiM / kyoM ki sUkSmasaMparAyasaMyata kA kAla thoDA hai / tathA ye nigrantha ke tulya hone se eka samaya meM do sau se lekara 900 sau taka ho sakate haiN| parihAravisuddhiyasaMjayA saMkhejaguNA' inakI apekSA parihAvizuddhika saMyata saMkhyAtaguNe adhika haiM / isakA kAraNa sUkSmasaMparAdhasaMyatoM ke kAla se inakA kAla adhika hotA hai aura ye pulAkoM ke jaisA sahasra pRthaktva hote haiN| parihAravizuddhikasaMyatoM kI apekSA 'ahakkhAya saMjayA saMkhejjaguNA' yathAkhyAtasaMyata saMkhyAtaguNe adhika haiM / isakA kAraNa yaha hai ki inakA parimANa koTipRthaktva kahA gayA hai| 'chedo. vaTThAvaNiyasaMjayA saMkhejjaguNA' yathAkhyAtasaMyatoM kI apekSA chedopa. uttaramA prabhuzrI 4 cha 4-'goyamA! savvatthovA suhuma parAyasaMjayA' gatama! sauthI ochA sUmasaM5rAya saMyo che. kemake sUmasaM5rAya saMyatane kALa cheDe hoya che. tathA teo nircanI barAbara hovAthI eka samayamAM asAthI sana 600 nase sudhI cha ? che. 'parihAravisuddhiyajayA saMkhejjaguNA' tn| 12tAM parihA2vizuddhi sayata sadhyAta padhAre che. tenuM kAraNa sUmasaM5rAya saMyatAnA kALathI vadhAre hoya che. ane teo pulAke pramANe sahastra pRthatva arthAt be hajArathI laIne nava hajAra sudhI DAya che. 52DAvizuddhi saMyatAnI apekSAthI 'ahakkhAyasa jayA saMkhejjaguNA' yathA khyAta saMyate saMkhyAtagaNa adhika che. tenuM kAraNa e che ke teonuM pariNAma TipRthapUsa usa che. 'chedovadvAvaNiyasa jayA saMkhejjaguNA' yA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre chedopasthApanIyasaMyatAH saMkhyAtaguNA adhikA bhavanti koTizatapRthaktvapramANatAyA steSAM kathanAt / 'sAmAiyasaMjayA sNkhejjgunn|' chedovasthApanIyasaMyatApekSayA sAmAyikasaMyatAH saMkhyAtaguNA adhikA bhavanti kaSAyakuzIla tulyatayA koTisahasramAnatvena teSAmuktatvAt tathA ca sarvebhyo'lpAH sUkSmasaMparAyasaMyatAH sarve - yosdhikAca sAmAyikasaMyatAH itare tu apekSayA stokA api apekSayA adhikA apIti bhAvaH // 07 // pUrva saMyatAH kathitAH, teSu ca kecana pratisevanAvanto'pi bhavantIti pratisevanAbhedAn tadratAlocanAdoSAn tatsambandhAdAlocakaguNAMzca darzAyituM saGgrahagAthAmAha - 'paDi sevaNA' ityAdi, Yo sthApanIyasasaMta saMkhyAtaguNeM adhika haiN| kyoM ki inakA pramANa koTizata pRthaktva kahA gayA hai| 'sAmAiyasaMjayA saMkhejjaguNA' sAmAyika. saMvata chedopasthApanIyasaMyatoM kI apekSA saMkhyAtaguNeM adhika haiM / kyoM ki inakA pramANakaSAyakuzIloM ke jaise koTisahasra pRthaktvarUpa hai / isa prakAra saboM se alpa sUkSmasaMparAyasaMyata haiM aura saboM se adhika sAmAyika saMyata haiM / aura bAkI ke apekSA kRta alpa bhI haiM aura adhika bhI haiM | suu07|| isa prakAra se saMyatoM kA kathana karake aba sUtrakAra inameM jo kitaneka sAdhu pratisevanAvAle bhI hote haiM so usa pratisevanA ke bhedoM ko aura prati sevanA kI AlocanA ke doSoM ko tathA Alocaka (AlocanA karane vAle) ke guNoM ko dikhAne ke liye saMgraha gAthA kahate haiM - 'paDi sevaNA' ityAdi / khyAta sayatAnI apekSAthI chedepasthApanIya sayata saMkhyAtagaDyuA vadhAre che, bhaDe teyonu prabhA aTizatapRthaitvanu ta che. 'sAmAiyasa'jayA saMkhejjaguNA' sAmAyika saMyata, cheopasthApanIya saMyato uztAM sabhyAtA vadhAre che, kemake teonu` pramANu kaSAya kuzIleAnA kathana pramANe keATisahasra pRthakvarUpa che. A rIte sauthI ochA sUkSmasAMparAya sayatA che. ane sauthI vadhAre sAmAyika sayatA che. ane mAkInAe apekSAthI alpa paNu che, ane adhika paNa hAya che. sU. NA A rIte sayatAnu kathana karIne have sUtrakAra teomAM keTalAka sAdhue pratisevanAvALA paNa hAya che, tethI te pratisevanAnA bhedene ane pratiseva nAnI AlecanAnA doSone tathA Alecaka (AleAcanA karavAvALA)nA guNNAne tAvanA bhATe nIce pramAthe sabhaDagAthA De che, 'paDisevaNA' dhatyAhi zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU08 pratisevanAyAH nirUpaNam 405 gAhA-paDisevaNa dosA lothaNA ya AloyaNArihe ceva / tatto sAmAyArI pAyacchitte tave ca // 1 // chAyA-patisevanA 1 doSAra AlocanA ca 2 AlocanAIzcaiva 4 / tataH sAmAcArI 5 pAyazcittaM 6 tapazcaiva 7 // 1 // artha-'paDisevaNatti' pratisevanA-aticArAdi sevanam 1, 'dosA' doSAH AlocanAyA dazavidhAyAH2, 'AloyaNA' AlaconA3, 'AloyaNArihe ceva' AlocanAhazcaiva-AlocanAdAnasamarthoguruva4, 'tato sAmAyArI' tataH sAmAcArI vakSyamANA dazavidhA5, 'pAyacchittaM' prAyazcittama-dazavidhamaya vakSyamANam6, 'tave vetra' tapazcaiva-dvi prakArakaM vakSyamANam etAdRza sapta viSayAn prakaraNAni Azritya antima prakaraNaM pravartate / mUlam --kaivihA NaM bhaMte ! paDisevaNA pannattA? goyamA! dasavihA paDisevaNA pannattA taM jahA deppa-pamAda-'NAbhoge, Aure aaviiy| saMkinne saMhasakAre bhayappaosAya viimNsii| dasa AloyaNA dosA pannattA taM jahA-AkaMpaittA aNumANaittA jaM di} bAyaraM ca suhamaM vaa| channaM sadAulayaM bahujaNaavatta tassevI // 2 // dasahi ThANehi saMpanne anagAre arihati attadosaM Aloittae, taM jahA jAisaMpanne kulasaMpanne, viNayasaMpanne, gANasaMpanne, daMsaNasaMpanne, cArittasaMpanne, khaMte daMte amAI apacchANutAvI / ahiM ThANehiM saMpanne aNagAre arihaha, AloyaNaM paDicchittae taM jahA-AyAravaM, AhAravaM, vava. hAravaM, ujvalie, pakuvae, aparissA vI, nijavae avaaydNsii| dasavihA sAmAyArI pannattA, taM jahA icchA, micchA, tahakAre, AvassiyA ya, nisiihiyaa| ApucchaNA ya paDipucchA, chaMdaNA ya, nimNtnnaa| uvasaMpayAya kAle sAmAyArI bhave dasahA ||suu08|| chAyA-katividhA khala bhadanta ! pratisebanA prajJaptA ? gautama ! dazavidhA pratisevanA pAtA / tadyathA-da1, pramAde2, anAmoge3, Ature4, Apadi5, zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 bhagavatIsUtre c| saMkIrNe6, sahasAkAre7, mayAtUTa, madveSAnca9, vimarzAt 10 | daza AlocanAdoSAH prajJaptAH, tadyathA - AkaMpya 1 anumAyara, yadRSTaM 3, bAdaraM ca4 sUkSmaM vA5, channaM 6 zabdAkulaM 7, bahujanam8 avyaktam9 tatsevI 10 | 2 | dazabhiH sthAnaiH saMpanno'nagAro'rhati AsmadopamAlocayitum / tadyathA - jAtisaMpannaH 1, kulasaMpannaH 2, vinayasaMpannaH 3, jJAnasaMpannaH 4, darzanasaMpannaH 5, cAritrasaMpannaH 6, kSAnto 7, dAnto8, mAthI9 apazcAdanutApI 10 / aSTabhiH sthAnaiH saMpannaH anagAro'rhati AlocanAM pratISTum, tadyathA AcAravAn 1, AdhAravAna 2, vyavahAravAn 3, apanIDaka: 4, makurvakA 5, aparizrAvI6, nirvyApakaH 7, apAyadarzITa, / dazavidhA sAmAcArI mahaptA tathathA-cchAkArA 1, mithyAkAraH 2 tathAkAraH 3, AvazyakI4, naiSedhikI 5, ApRcchanAca6, pratipRcchA7, chandanAcaTa, nima. ntraNA, upasaMpadA ca kAle17, sAmAcArI bhavet dazadhA ||8|| TIkA- 'kahA NaM bhaMte ! paDisevaNA padmattA' katividhA khalu bhadanta ! pratisevanA prajJaptA - pratisevanA - pratikUlA sevanA iti pratisevanA saMyamavirAdhanAsaMyamadoSa iti yAvat tathA ca he bhadanta ! saMyamasya doSAH kiyanto bhavanti iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'dasavidA paDisevA pattA' dazavidhAH- dazaprakArakAH pratisevanAH- saMyamadoSAH kathitAH / aticAra Adi ke sevana kA nAma pratisevanA hai 1 / daza prakAra kI AlocanA ke jo doSa haiM ve yahAM doSa zabda se gRhIta hue haiM 2 / doSoM kI AlocanA 3 / AlocanA dene ke yogya guru 4 / sAmAcArI 5 / prAyazcitta 6 / aura tapa 7 / ina sAta viSayoM ko lekara aba sUtrakAra yaha nIce kA makaraNa prArambha karate haiM- 'kahavihANaM bhaMte ! paDi sevaNA panattA' ityAdi / TIkArtha- 'kavihANaM bhaMte / paDiseNA pannattA' he bhadanta ! pratisevanA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! aticAra vigeranA sevananuM nAma pratisevanA che. 1 AlecanAnA dasa prakAranA je dveSa che, te ahiyAM doSa zabdathI kahyA che. r doSonI Ale canA 3, AleAcanA devAne cAgya gurU 4, sAmAcArI 5, prAyazcitta 6, ane tapa cha, A sAta viSAne laine have sUtrakAra A nIcenA prakaraNanA prArabha re che - 'kavihANaM bhaMte ! paDisevaNA pannattA' hatyAhi TIartha - 'kaivihANaM bhaMte ! paDisevaNA pannattA' he lagavan pratisevanA keTalA prakAranI kahI che? A praznatA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU08 pratisevanAyAH nirUpaNam 407 'taM jahA' tadyathA-'dappa' darSe 'dappa' ityAdau sarvatra saptamI vibhakti ticyA tena da vidyamAne sati pratisevanA bhavati darpazcAbhimAnAdi, tathA ca abhimAnAsmakada sati yA saMyamavirAdhanA sA darpapratisevaneti 1 / 'pamAda' tathA pramAdesati-mamAdazca-madyaviSayakaSAyanidrAvikathA rUpaH 2 / 'gAbhoge' anAbhoge, sati anAbhogaca ajJAnAdiH tasmin sati pratisevaneti tRtIyA 3 / 'Aure' dasavihA paDisevaNA pannattA' he gautama ! patisevanA 10 prakAra kI kahI gaI hai| pratikUla sevanA kA nAma pratisevanA hai| pratisevanA kA dUsarA nAma saMyamavirAdhanA hai| yaha saMyamavirAdhanArUpa pratisevanA saMyama ke doSarUpa hotI hai / ata: saMyama ke doSa kitane hote haiM ? aisA yaha prazna kA vAcyArtha hai| aura saMyama ke doSa 10 hote haiN| aisA yaha uttara hai| saMyama ke ve 10 doSa isa prakAra se hai-'dapapamAda aNAbhoge Aure AvaIya, saMkinne sahasakkAre bharosA ya vImaMsA' yahAM darpa ityAdi padoM meM sasamI vibhakti huI hai aisA jAnanA caahiye| tathA ca-darpa ke hone para pratisevanA hotI hai / darpa nAma abhimAna Adi kA hai abhimAnAtmaka darpa ke hone para jo jo saMyama kI virA. dhanA hotI hai vaha darpa pratisevanA hai 1 / 'pamAda' madyapAna, viSaya, kaSAya, nidrA aura vikathA ina rUpa pramAda hotA hai / isa pramAda se jo saMyama kI virAdhanA hotI hai vaha pramAdavirAdhanA hai 2 / ajJAna Adi kA nAma anAmoga hai / isa ajJAnAdirUpa anAbhoga ke hone -'goyamA ! dasavihA paDisevaNA paNNattA' 7 gautama ! pratisevanA 10 isa prakAranI kahI che, pratikUla sevanAnuM nAma pratisevanA che. tathA pratisevanAnuM bIjuM nAma saMyama virAdhanA che. A saMyama virAdhanA rUpa pratisevanA saMya. manA deSa rUpa hoya che. jethI saMyamanA de keTalA hoya che? A rItane A praznane hetu che ane saMyamanA doSa dasa che e pramANene prabhuzrIe uttara DeTa cha ta sa ho| pramANe che. 'dappappamAda aNAbhoge Aure AvaIya, saMkitte sahasrakkAre bhayappaosAya vImaMsA' maDiyA 65 vigaire pahomai saptamI vibhakti thaI che, tene artha A pramANe che.-5-ahaMkAra thAya tyAre pratisevana thAya che. darpa ahaMkAra-abhimAnane kahe che. arthAta abhimAna rUpa darpa thAya tyAre je saMyamanI virAdhanA thAya che, te dipa pratisenaa upAya che. 1 'pamAda' bhayAna (3 vize3) viSaya, pAya, nidrA ane vikathA rUpa pramAda hoya che A pramAdathI je saMyamanI virAdhanA thAya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RAREL bhagavatIsare Ature, Ature sati glAnAdyavasthAyAM jAyamAnAM pratisevaneti caturthI4, 'AvaIya' Apadi ca-Apattau satyAM jAyamAnA pratisevaneti paJcamI5, Apacca dravyAdi bhedena caturvidhA tatra dravyApata-pAsukAdi dravyANAmalAbhaH, kSetrApat vanAdiviSama kSetrapatitatvam kAlApat, durbhikSAdi kAlapAptiH, bhAvApata-glAnatvAdi, evaM dravya kSetrakAlamAvabhedena catatra Apada iti 5 / 'saMkiNNe' saMkIrNe, svapakSa parapakSamizrita kSetre sati6, 'sahasakAre' sahasAkare savi-Akasmika balAskArakriyAyAma, tathA coktam 'pundhi apAsiuNaM pAe chUTami jaM puNo pAse / na tarai niyatteuM pAyaM sahasAkaraNa meyaM // 1 // para jo saMghama kI virAdhanA hotI hai vaha anAbhoga pratisevanA hai / 'Aure' glAna Adi avasthA meM hone vAlI jo saMyama kI virAdhanA hai vaha Atura pratisevanA hai 4 / 'AvaIya' Apatti ke AjAne para jo saMghama kI virAdhanA hotI hai vaha Apat pati sevanA hai 5 / dravyAdi ke bheda se Apata cAra prakAra kI hotI hai| pAsuka dravyAdi ke alAbha kA nAma dravyApat hai vana Adi rUpa viSama kSetra meM aTaka jAne kA nAma kSetrApata hai| durbhikSa Adi kAla ke hone kA nAma kAlApat hai / aura glAna avasthA kA nAma bhAvApat hai| svapakSa aura para pakSa saMmizrita kSetra ke ho jAne para jo saMyama kI virAdhanA hotI hai vaha saMkIrNatA pratisevanA hai 6 / Akasmika kriyA rUpa sahasAkAra se huI jo virAdhanA hai vaha okasmika pratisevanA hai 7 / kahA bhI hai cha. te pramA virAdhanA upAya che. 2 'anAbhoga' bhajJAna virene manAlA kahe che. te ajJAna vigere rUpa anAbhoga thAya tyAre je saMyamanI virAdhanA thAya cha, te manAlA pratisevanA upAya che, 3 'Aure' khAna vigaire avasthAmAM thavAvALI je saMyamanI virAdhanA che te Atura pratisevanA kahevAya cha, 'AvaIya' Apatti pApI 5 tyAre sayabhanI 2 virAdhanA thAya cha, ta ApapratisevanA kahevAya che. 5 dravya vigerenA bhedathI Apatti cAra prakAranI hoya che. prAsuka dravya vigerenI aprAptinuM nAma dravya ApattI kahevAya che. 1 vana vigere viSama kSetramAM rokAI javuM (aTakI paDavuM) tenuM nAma kSetrApatti che. 2 dukALa vigere kALanuM nAma kAlApatti che. 3 ane glAna avarathAnanuM nAma bhAvApatti che. 4 svapakSa ane parapakSa saMmizrita kSetra thaI jAya tyAre saMyamanI je virAdhanA thAya che. te saMkIrNatA pratisevanA kahevAya che. 6 Akarimata kriyArUpa sahakArathI thavAvALI je virAdhanA che, te Akasmita zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU08 pratisevanAyAH nirupaNam ve pUrvamaSTvA pAde tyakte (prasArite) yatpunaH pazyet / na ca pAdaM nivarttayituM zaknoti etatsahasA kAraNam / iti chAyA / pUrvagurvAdikamapazyan pAdamasAraNaM kRtam atha ca punaH pazyati gurvAdikam na ca pAdau prasAritau vinivarttayituM zaknoti etatsahasAkaraNam ityarthaH / ' mayappaosAyatti' bhayAta hiMsAdi bhayena pratisevanA bhavati, tathA pradveSAJca patisevanA bhavati, dveSaca kopAdiH / 'bImaMsatti' vimazat zikSakAdiparIkSaNAt jAyamAnA pratisevanA, evaM kAraNabhedena dazaprakArikA pratisevanA bhavati iti / 'dasa AloyaNadosA pannacA' daza AlocanA doSAH prajJaptA', 'taM jahA ' tadyathA - 'AkaMpaitte ti' AkampyAbhidhaH prathamo doSaH 1 | 'aNumANaite ci' anumAya- 'anumAnaM 'puci apAsiNaM' ityAdi / tAtparya isakA aisA hai ki pahile guva dika ko nahIM dekhakara jaisA kisI ziSya ne paira pasAra diye hoM aura bAda meM usane guru ko dekhaliyA ho to aisI hAlata meM bhI jo vaha pasAre hue pairoM ko nahIM sakor3a sakatA hai to yaha sahasAkAra hai / kyoMki aisI jo ziSya ke dvArA kriyA huI hai vaha Akasmika huI hai / 'bhayappao sAyatti' siMha Adi ke hone ke bhaya se jo pratisevanA hotI hai, aura krodhAdi ke bhaya se jo pratisevanA hotI hai vaha pradveSa pratisevanA hai 9 / vImaMsatti' vimarza se ziSya Adi kI parIkSA karane se jo pratisevanA hotI hai vaha trimarza pratisevanA hai 10 isa prakAra se yaha kAraNa ke bheda se 10 prakAra kI pratisevanA hotI hai / 'dasa AloyaNA dosA paNNattA' daza alocanAdoSa kahe gaye haiM jo isa prakAra se haiM - 'AkaMpaittA, aNumANaittA' ityAdi prasanna hue guru thoDA pratisevanA che udhuM pazu che - 'puvvi apAsiuNaM' ityAhi uDevAnuM tAtparya e che ke-pahelA gurU vigerene na dekhavAthI kAI ziSye paga pasAryAM hoya ane te pachI pAtAnA gurUne joI lIdhA hAya te| e paristhitimAM paNa te pasArelA pagAne sakecI zakatA nathI, te sahusAkAra kahevAya che, kemake ziSya dvArA yA ne diyA yaha che, te asmAta tha che. 7 'bhayappaonAyatti' hiMsA vigere thavAnA bhayathI je pratisevanA thAya che te tathA krAdha vigerenA layathI ne atisevanA thAya che te adveSa pratisevanA che. 8 'vimaMsraci' vimarza thI ziSya vigeranI parIkSA karavAthI je pratisevanA thAya che. te viSa pratisevanA kahevAya che. 10 A rIte kAraNanA bhedathI dasa prakAranI pratisevanA thAya che. 'dasa AloyaNA dosrA pannatA' isa aAranA AsoyanA hoSo uhyA che, ne bhA abhAye che.- AkaMpaittA aNumANaittA' ityAdi prasanna thayelA gu3 thoDuM prAyazcitta zrI bhagavatI sUtra : 16 - Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre kRtvA laghutarAparAdhanivedanena mRdudaNDAditvamAcAryasyAkalayya yadAlocanamasau dvitIyo'numAyAbhidhaAlocanAdoSa:2 / ebam 'jaM dilu tti' yadAcAryAdinA dRSTamaparAdhAdi jAtaM tadeva Alocayati sa tRtIya alocanA doSaH3 / 'vAyaraM' ceti bAdarameva aticArajAtamAlocayati na sUkSmaM tatrAvajJAparatvAditi caturtha bAlocanAdoSaH 4 / 'suhumaM vA' iti mUkSmameva aticArajAtamAlocayati yaH khalu sUkSmam alocayati sa kathaM tanAlocayati ityevaM rUpa bhAvasaMpAdanAya AcArya stheti paJcama AlocanA doSaH 5 / 'channamiti'-channaM praticchannaM pracchannasA prAyazcitta degeM isa abhiprAya se guru ko sevA Adi se prasanna karake jo unake pAsa doSoM kI AlocanA kI jAtI hai vaha Akampya nAma kA prathama AlocanA doSa hai / yadi maiM apane aparAdha ko AcArya-guru ke nikaTa thoDe rUpa meM prakaTa karUMgA to ve mujhe thoDA sA hI prAyazcitta degeM aisA anumAna nAma kA dvitIya AlocanA doSa hai 2 / 'jaM diTuM' jisa aparAdha doSa ko AcArya ne karate samaya dekha liyA ho usI kI guru ke samakSa alocanA karanA yaha dRSTa nAma kA tRtIya AlocanA doSa hai 3 / 'vAyaraM' jo baDe hI aparAdhoM kI AlocanA karatA hai choTe aparAdhoM kI nahIM vaha bAdara nAma kA caturtha AlocanAdoSa hai 4 / 'suhumaM vA' jo apane sUkSma aticAroM kI AlocanA karatA hai vaha baDe aparAdhoM kI AlocanA kyoM nahIM karegA avazya karegA aisA AcArya ko vizvAsa karAkara kevala sUkSma hI aticAroM kI Apaze e abhiprAyathI gurUne sevA vigerethI prasanna karIne temanI pAse denI je AlocanA karavAmAM Ave che, te "aka' nAmane pahele AlecanAne doSa che. 1 je huM mArA aparAdhane AcArya-gurU pAse thoDA pramANamAM pragaTa karuM te teo mane thoDuM prAyazcitta Apaze evuM anumAna karIne pote ja potAnA aparAdhanI AlocanA karI le che, te anumAna naamn| mAsoyanAnA bhAna hoSa cha, 2 'jaM didaM' 2 a52||dh, hopane 42tI vakhate AcAryo joyela hoya eja dezanI gurU pAse AlocanA karavI te 'haTa' naamn| mAsAyanAne trIne hoSa cha. 3 'bAyara' 2 moTara aparAdhonI AlecanA kare che, ane nAnA nAnA aparAdhanI AlocanA karatA nathI. te 'mA' nAmanI bhAsAyanAno yA hoSa cha. 4 'suhuma vA' 2 pAtAnA sUkSma aparAdhAnI bhAsAyanA 42 che, te moTa! a52||dhaanii mAyanAma nahI 21 arthAta jarUra karaze ja AcArya pAse e vicAra karAvIne kevaLa sUkSma ja zrI bhagavatI sUtraH 16 Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU08 prati sevanAyAH nirUpaNam 411 ati lajjAlutayA'vyaktavacanaM yathA bhavati, evamAlocayati yathA svayameva zRNoti iti unnAbhiSaH SaSTho doSaH 6: / 'sAulayaM' zabdAkulakaM bRhacchandaM yathA bhavati evamAlocayati agItArthAn zrAvayannityarthaH asau saptamo doSaH 7 / 'bahujaNati' bahavo janA AlocanAguravo yatra AlocanAyAM bhavanti tadbahujana yathA bhavati evamAlocayati, ekasyApi aparAdhasya bahubhyo nivedanamityarthaH, aSTama doSaH 8 | 'atrattatti' avyaktaH - agItArtha stasmai AcAryAya yadAlocanaM tadapi avyaktam asau navama AlocanAdoSaH 9 / 'tassevI' yamaparAdhamAlocayiSyati tameva Asevate yo guruH sa tatsevI tasmai yadAlocanaM tadavi tatsevI ti " AlocanA karanA yaha sUkSma nAma kA pAMcavAM AlocanA doSa hai 5 / 'channaM' - atilajjA Ane ke kAraNa se aisA DhaMga se aticAroM kI AlocanA karanA ki jisase dUsarA na suna sake kevala khuda hI kahe aura khuda hI sune yaha channa pracchanna-nAma kA chaTThA AlocanA doSa hai 6 / 'saddA ulayaM' dUsare bhI sune isa prakAra se jora 2 se dUsaroM ko sunAte hue-agItArthI ko sunAte hue atIcAroM kI alocanA karanA yaha zabdAkulaka nAma kA 7 vAM AlocanA doSa hai 7 / 'bahujaNanti' eka hI aticAra rUpa doSa kI aneka guruoM ke pAsa AlocanA karanA yaha 8 va bahujana nAma kA AlocanAdoSa hai 8 / 'avattatti' agItArtha AcArya ke pAsa AlocanA karanA yaha avyakta nAma kA 9 vAM Alo. nA doSa hai 9 / 'tassevI' jisa doSa kI AlocanA karatA hai usI doSa kA sevana karane vAle AcArya ke pAsa usa doSa kI AlocanA karanA aticArAnI AleAcanA karavI te sUkSma nAmanA AlecanAnA pAMcamA doSa che, 'channa' atyaMta zarabha bhAvavAthI sevA DhaMgadhI atiyAronI AloyanA karavI ke jethI tene bIjo sAMbhaLI na zake kevaLa peAte ja kahe ane peAte ja sAMlajI zaDe te channa- pracchanna nAmano boyanAno chaTTo hoSa che. 6 'saddA. guruca'' khIjAe paNa sAMbhaLe e rIte jora jorathI bIjAne sabhaLAvatA thakA arthAt agItArthAne sabhaLAvatA saMbhaLAvatA aticArAnI AlecanA karavI te zabdAGkula nAmaneo bhAboyanAne 7 sAtabho hoSa che. 7 'bahujaNa si' 44 aticAra rUpa doSanI aneka gurUonI pAse AlecanA karavI te bahujana nAbhana bhayanAno Aubho doSa che. 8 ' avattatti' agItArtha mAyAryanI pAMse mAleAcanA karavI te avyakta nAmanA AlecanAnA navamA deSa che. 9 'tarakhevI' ne deoSanI yAdoyanA ure che, te 4 doSa sevana uranArA mAyA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre yataH samAnazIlAya gurave mukhapUrvakameka vivakSitaH svAparAdho nivedayituM zakyate iti tatsevane nivedayatIti sa tatsebI doSaH dazama AlocanA doSaH 10 / ___ 'dasahi ThANehiM saMpanne aNagAre arihati attadosaM Aloittae' dazabhiH sthAnaH kAraNaiH saMpannaH yukto'nagAraH arhati-yogyo bhavati AtmadoSamAlocayitum, 'taM jahA' tadyathA-'jAti saMpanne' jAtisaMpannaH, nanu etAvAn guNasamudAyaAlocakasya kasmAt kAraNAt anviSyate tatrocyate jAtisaMpannaH puruSaH mAyo'kRtyaM na karoti kRtaM ca samyagAlocayati iti / 'kulasaMpanne' kulasaMpanna:, kulasaMpannohi aGgIkRtaprAyazcittasya nirvAhako bhavati 2, "viNayasaMpanne' vinayasaMpannaH 3, 'NANasaMpanne' jJAnasaMpannaH 4, 'dasaNasaMpanne' darzanasaMpannaH 5, 'carittasaMpanne' cAritrasaMpannaH prAyazcittamaGgI karoti 6, 'khaMte' kSAnto gurubhiyaha tatsevI nAma kA 10 vA AlocanAdoSa hai 10 / 'dasahi ThANehi saMpanne aNagAre arihatti attadosaM Aloittae' daza kAraNoM se yukta anagAra AtmadoSoM kI AlocanA karane ke yogya hotA hai / ve daza guNa isa prakAra se haiM-'jAtisaMpanne' Alocaka (alocanA karane vAle) ko jAtisaMpanna honA cAhiye kyoM ki aisA sAdhu prAyaH akRtya kA sevana nahIM karatA hai isIliye Alocaka kA 'jAtisaMpanna aisA vizeSaNarUpa guNa prakaTa kiyA gayA hai 1 / 'kulasaMpanne' Alocaka ko kula sampanna honA cAhiye isaliye ki aisA sAdhu aGgIkRta (svIkAra kiyA huA) prAyazcitta kA nirvAhaka hotA hai / 'viNayasaMpanne' Alocaka ko vinayasampanna 3, 'NANasaMpanne' jJAnasampanna 4, 'dasaNasaMpanne darzana sampanna 5, 'carittasaMpanne' cAritra. sampanna 6, isaliye honA cAhiye ki aisA sAdhu prAyazcitta ko bhalI. yenI pAse te deSanI AlecanA karavI te "tatsavI nAmane AlecanAno same ghoSa cha 10 'dasahi ThANehiM saMpanne aNagAre arihatti attadosa Alo. ittae' / sa 2thA yuta anAra potAnA hoSonI mosoyanA pAne yogya DAya che. te isa guru mA pramANe che. 'jAtisa panne' mAlAya arthAt AlecanA karavAvALA e jAtisaMpana hovuM joIe kemake-evA sAdhu prAyaH akRtyanuM sevana karatA nathI. tethI Alecakano "jAtisaMpanna e vizeSaNarUpa zuya aDasa cha. 1 'kulasaMpanne' mAlA usa sapanna naye bho evA kulasaMpanna sAdhu aMgIkRta (svIkArelA) prAyazcittanA nirvAhaka hoya che. 2 'viNayasaMpanne' mAsaya vinayasapanna 3 'NANasaMpanne' jJAnasapanna 4 'daMsaNasaMpanne' dRzAna panna 5 'carittasaMpanne' yAtrisapanna 6 seTamA mATAne zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU08 pratisevanAyAH nirUpaNam 413 rupAlabdho'pi na kupyati 7 / 'daMte' dAnto dAntendriyatayA zuddhiM samyag vahati 8 / 'amAI' amAyI - mAyArahito'gopayannaparAdhamAlocayati 9 / 'apacchANuvApI' apazcAdanutApI-Alocite aparAdhe pazcAttApamanukurvan karmanirjarAbhAgI bhavatIti 10 / 'ahiM ThANehiM saMpanne aNagAre arihai AloyaNaM paDicchittae' abhiH sthAne saMpanno'nagAro'rhati yogyo bhavati AlocanAM pratISTum - dAtum aSTAbhiH guNaiH saMpannaH sAdhurAlocanAdAne yogyo bhavatItyarthaH, tATavASTaguNayukta meva darzayati- 'taM jahA' ityAdinA, 'taM jahA' tadyathA 'AyAkhaM' AcAravAn - jJAnAdi paJcaprakArakAcArayuktaH 1 / ' AhArakhaM' AdhAravAn - avadhAraNavAnbhAMti svIkA kara letA hai| 'khaMte' Alocakako kSamAvAlA honA cAhiye - isaliye ki vaha guru ke dvArA dhamakAye jAne para bhI kruddha nahIM hotA hai| 'daMte' Alocaka ko dAnta (indriya damana karane vAlA) isaliye honA cAhiye ki aisA sAdhu zuddhi ko acchI prakAra se dhAraNa kara letA hai 8 / 'amAI' Alocaka ko amAyI (kapaTa rahita) honA cAhiye - isaliye ki aisA sAdhu apane aparAdhoM ko binA chipAye hI unakI samyag AlocanA karatA hai 9 / 'apacchANutApI' Alocaka ko apazcAttApI isaliye honA cAhiye ki aisA Alocaka AlocanA liye bAda pazcAttApa nahIM karatA hai aura karmanirjarA kA pAtra hotA hai 10 / 'ahiM ThANehiM saMpanne aNagAre aries AloSaNaM paDicchitae' AThaguNoM se yukta anagAra sAdhu AlocanA sunane ke liye yogya hotA hai jaise- 'AdhAra' AcAravAn -jJAnAdirUpa pAMca prakAra ke AcAroM se je yukta hotA hai vaha AcAra evA sAdhue sArI rIte prAyazcittane svIkArI le che. 'vaMte' Alecaka kSamA zIla hAvA joIe. kemake teo gurUdvArA dhamakAvavA chatAM krodha karatA nathI.7 te' Alecakane dAnta (indriyAnu kramana karavAvALA) e mATe heAvu joie sevA sAdhu sArI rIte zuddhIne dhAra ure che. 8 'amAI' AloyaDe sabhAyI (bhAyA- dupaTa) hovu leho ara - mevA sAdhu potAnA aparAdhIne chupAvyA bagara 4 tenI sArI rIte AsoyanA ure che. 8 'apacchANutAvI' gyAsoya De pazcAttApa vagaranA e mATe hAvuM joIe ke-evA Alecaka AlecanA lIdhA pachI pazcAttApa 42tA nathI bhane urbha nirAnA pAtra hAya che. 10 'aTThahiM ThANe aNagAre ahii AloyaNa' paDicchittae' ATha guNothI yukta nagArasAdhu mAsoyanA mApavAne yogya hoya che. 1 me rIte 'AyArakhaM' mAyAra zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 magavatIsUtre %E AlocitAparAdhAnAmavadhAraNavAn iti 2 / 'vavahAravaM' vyavahAravAn-AgamazrutAdi paJcapakArakavyavahArajJaH 3 / 'undhIlae' apanIDakA, lajjayA aticArAn goNayantaM vicitravacana dilajjI kRtya samyag AlocanAM kArayati ityarthaH 4 / 'pakupae' prakurvakaH, AlociteSu aparAdheSu prAyazcittadAnato vizudi kArayituM samartha iti 5 / 'aparissAcI' aparizrAvI, Alocakena Aloci. tAn doSAn yo'nyasmai na kathayati asau aparizrAvItyarthaH 6 / 'nijjavae' niryApakaH asamarthasya prAyazcittinaH prAyazcittasya khaNDazaH karaNena nirvAhakaH 7 // 'avAyadaMsI' apAradarzI AlocanAyA adAne pAralaukikA narakAdiSu atibhaya. dhAn sAdhu AlocanA sunane ke yogya hotA hai 1 isI prakAra se 'AhAravaM' AdhAravAn-Alocita aparAdhoM kI avadhAraNA karane dhAlA hotA hai| 'vavahAravaM' ogama-zrutAdi pAMca prakAra ke jo vyavahAra cAlA hotA hai apanIDaka' zarama se apane aticAroM ko chipAne vAle ziSya ko apane mIThe vacanoM dvArA jo samajhA kara zarama kA tyAga karAkara acche prakAra se AlocanA karAne vAlA hotA hai 4 / 'paku. dhvae' prakurvaka-Alocita aparAdha kA prAyazcitta de karake jo ati. cAroM kI zuddhi karAne meM samartha hotA hai 5 aparisrAvI-sune gayeziSya dvArA prakaTa kiye gaye aticAroM ko je| dUsaroM se nahIM prakaTa karatA hai 6, niryApaka 7 asamartha ziSya ko-prAyazcitta lene vAle ziSya ko-dhoDA 2 prAyazcitta dekara ke jo usako nirvAha karane vAlA hotA hai 'avAyadaMsI 8 apAyadarzI-AlocanA nahIM lene vAle ziSya vAna jJAnAdi pAMca prakAranA AcArethI je yukta hoya che te AcAravAna sAdhu mAyanA sairman yo25 saya che. 1 me rIte 'AhAra' mAghAra. vAn mAthita aparAdhonI avdhaar| 42vAvA DAya che. 2 'vavahAravaM' bhAgamazrata vizere pAMya prA2nA vyavasAvA DAya che. 3 'apavrIr3aka' zaramathA pitAnA aticArene DhAMkavAvALA ziSyane potAnA mIThA vacanethI ja samajAvIne zaramane tyAga karAvIne sArI rIte AlecanA karAvavAvALA hoya che. 4 'pakuThavae' pra4-mAlayana 424 2552||dhnu prAyazcitta mApI2 matiyA. zanI zadizAmA samaya hAya cha.5 'aparinAvI' sAMgaNezA-ziSya dvArA pragaTa karela aticArene jeo bIjAnI AgaLa pragaTa karatA nathI 6 'niryApaka' 7 bhazata ziSyane arthAt prAyazcitta sevAmA mazati ziSyane thAI prAyazcitta mApIna tana niDi 4211 // DAya 2. 7 'avAyadaMsI' zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 208 pratisevanAyA: nirUpaNam 415 darzakaH 8 / ete'STau guNAH guroH kathitA iti| anantApUrvam AlocanA AcAyeNa kathitA sa ca sAmAcAryAH pravartako bhavatIti tAM pradarzayitumAha-'dasaviDA' ityAdi, 'dasavihA sAmAyArI pannattA' dazavidhA-dazapakArA sAmAcArI prajJaptAkathitA, 'taM jahA' tathA 'icchA' icchAkAra:-tatrAtmasAraNe yathA-icchAkAreNa yuSmaccikIrSitaM kAryamidamahaM karomIti / parasAraNe yathA-mama pAtraLepanAdi sUtradAnAdi vA icchAkAreNa kuruteti 1 / 'micchA' mithyAkAra:-nindAyAmasvanindAyo mithyAkAra:-mithyAkaraNaM mithyAkAra:-mithape damiti pratipattiH / aticAre saM jAte mithyAduSkRtadAnamiti bhAva 2 / 'tarakAre' tathAkAra:-prati ko jo paraloka meM narakAdi gatiyoM meM bhaya kA dikhAne vAlA hotA hai 8 aisA guru hI AlocanA sunane meM samartha hotA hai / isa prakAra ke ye ATha guNa guru ke kahe gaye haiN| AlocanA dene vAlA guru sAmAcArI kA pravartaka hotA hai / ataH agha sAmAcArI kA kathana sUtrakAra karate haiM - desavihA sAmAyArI pannattA' sAmAcArI daza prakAra kI kahI gaI hai-'taM jahA' jaise-icchAmicchA' ityAdi / icchAkAra-apane vA parake kRtya (kArya) meM pravartana hone meM icchA karanA isakA nAma icchAkAra hai ApakA icchita yaha kArya meM apanI icchA se karatA hUM isakA nAma AtmasAraNa hai| mere pAtroM kA pratilekhana Adi tathA sUtra pradAna Adi kArya Apa apanI icchA se kareM isakA nAma parasAraNa hai 1 / mithyAkAra aticAra Adi ke ho jAne para 'mithyA me duSkRtaM bhavatu' isa prakAra mithyAduSkRta deno isakA nAma mithyAkAra hai 2 / tathAkAra apAyadazIM-AlecanA na levAvALA ziSyane jeo nAraka vigere gatine bhaya batAvanArA hoya che. 8 evA gurUja AlecanA ApavAmAM samartha hoya che. A rIte A ATha guNe gurUnA kahyA che. AcanA ApavAvALA gurU sAmAcArInA pravartaka hoya che. tethI have sUtrakAra sAmAcArInuM kathana kare che. 'dasavihA sAmAyArI pannattA' sAbhAyAza sa prA2nI hI che. 'ta jahA' a pramANe cha-'icchAmicchA' yA 27|4|2-ghaataanaa mth| pAnA kRtyamAM pravRtta thavAmAM IcchA karavI tenuM nAma IrachAkAra che ApanuM Icchita A kArya huM mArI IrachAthI karUM chuM. tenuM nAma AtmasAraNa che. mArA pAtronA pratilekhana vigere tathA sUtrapradAna vigere kArya pote pitAnI IcchAthI kare tenuM nAma parasAraNa che. 1 mithyAkAra aticAra vigere thaI javAthI 'mithyAme duSkRta bhavatu' mA zata mithyA duSkRta mA5 tenu nAma mithyaakAra che, 2 tathAkAra-gurUjanone vAcanA vigere ApatI vakhate A Amaja zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 magavatIso zrute-pratizravaNe-gurau ghAcanAdikaM prayacchatyevametadityaGgIkArarUpe tathAkAraH -idamityamevetyaGgIkaraNam 3 / 'AvassiyA ya' AvazyikI ca-tathAvidha kArye sati bahinissaraNe sAdhuH AvazyakI kuryAt 4 / nisIhiyA' naiSedhikI -tathA-sthAne tiSThatsyasminniti sthAnam-upAzrayAtasmin pravizana naiSedhikI kuryAt 5 / 'ApucchaNA ya' ApRcchanA ca-svayaM karaNe svayam-AtmanA karaNaM svayaM karaNaM tasmin-svayaM karaNIye kArye ApacchanA-iMdamahaM kuryA na veti guruH maTavyaH6 / 'paDipucchA' pratipRcchA-parakaraNe-parasya kArya karaNIye pratipacchanA 'chaMdaNA' chandanA-dravyajAtena-pUnagRhItena tathAvidhAzanAdi dravyajAtena chandanA. -gurujanoM ke vAcanA Adi dete samaya 'yaha aisA hI hai| isa prakAra aMgIkAra karanA isakA nAma tathAkAra hai 3 / AvazyakI-koI aisA kArya AjAya ki jisakI vajaha se sAdhu ko upAzraya se bAhira jAnA paDe to vaha sAdhu (AvazyakI kuryAt) Avazya kI sAmAcArI kare 4 / naSedhikI-jaSa upAzraya meM praveza kare taba naSedhikI sAmAcArI kare 5 / ApRcchanA-jo kAma apane Apa karaNIya (karane yogya) ho usameM 'yaha maiM karUM athavA nahIM' isa prakAra pUchane rUpa ApracchanA sAmAcArI kare 6 / prati pRcchA-sAmAnya yaha niyama hai ki sAdhu cAhe apanA kAma kare athavA dUsare kisI sAdhu kA kAma kare unakA kartavya hai ki vaha pahile isake liye guru se AjJA prApta kare / jaba guru kArya karane kI AjJA de dekheM to ziSya kA puna: yaha kartavya ho jAtA hai hai ki vaha pravRtti kAla meM unase phira AjJA usake liye le leve isakA nAma pratipracchanA hai 7 / chandanA pUrva gRhita azanAdi sAmagrIdvArA che. A rIte svIkAra karavo tenuM nAma tathAkAra che. 3 AvazyakI-kaI evuM kArya AvI jAya ke je kAraNe sAdhune upAzrayathI bahAra javuM paDe te te sAdhaNe AvazyakI kuryAt' mAvazya hI somAyA 42vI 4 naivadhi: nyAre upAzrayamAM praveza kare tyAre naidhika sAmAcArI kare 5 ApRcchanA-je kAma pitAnI Ape ja karavA gyA hoya temAM "A huM karuM ke nahIM? A rIte pUchavA rUpa ApracchanA sAmAcArI karavI 6 pratipuchanA-sAmAnya e niyama che ke-sAdhu cAhe te potAnuM kAma kare athavA bIjA koI sAdhune kAma kare te tenuM kartavya che ke te pahelAM te kArya karavA mATe gurunI AjJA meLave. gurU jyAre tene te kArya karavAnI AjJA Ape te te pachI te kArya karatI vakhate ziSya pharIthI te mATe gurunI AjJA levI tenuM nAma pratipRcchA che. 7 "chandanAH-pahelA dhAraNa karela azana vigere sAmagrIthI bIjA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - prameyacandrikA TIkA 2025 u.7 sU09 prAyazcittaprakAranirUpaNam 17 zeSamuni nimantraNarUpA kAryA 8 / 'nimaMtaNA' nimaMtraNA-bhaktAdyagRhItAya sAdhaye bhaktAdyartha nimantraNam 9 / 'upasaMcayA ya kAle' upasaMpaJca kAle-gaNAntarAcArya samIpArasthAne upasampat-iyantaM kAlaM bhavatsamIpe sthAsyAmItyevaMrUpA kaaryaa10|| 'sAmAyArI bhave dasahA' sAmAcArI dazadhA bhavediti // 08 // atha sAmAcArI vizeSatvAt prAyazcitAderiti pAyazcittAdyabhidhA. tumAha-'dasabihe' ityaadi| mUlam-dasavihe pAyacchitte pannatte, taM jahA AloyaNArihe, paDikkamaNArihe, tadubhayArihe, vivegArihe, viussaggArihe, tavArihe, chedArihe, mUlArihe, aNavaTuppArihe, paarNciyaarihe| duvihe tave pannatte taM jahA bAhirae ya abhitarae ya / se ki taM bAhirae tave, bAhirae tave chavihe pannatte taM jahA aNasaNaM omoyariyA, bhikkhAyariyA, rasapairicAo, kAyaryAkaleso, paDisaMloNayA bajjho tavo hoi // 1 // se kiM taM aNasaNe, aNa. saNe duvihe pannatte taM jahA ittarie ya Avakahie ya / se kiM taM ittarie, ittarie agegavihe pannatte, taM jahA cautthe bhatte, chaTre zeSajanoM ko AmaMtrita karanA isakA nAma chaMdanA hai 8 / nimaMtraNAjaya AhAra lene ke liye udyata hue sAdhujana anya sAdhuoM se aisA pUchate haiM ki kyA Apake liye AhAra lAveM 9 / upasampat-jJAnadarzana evaM cAritra kI prApti ke nimitta anyagaNa ke AcArya ke pAsa rahanA so upasampat sAmAcArI hai 10 / isa prakAra se sAmAcArI dasa prakAra kI hotI hai ||suu08|| munine AmaMtraNa ApavuM tenuM nAma chaMdanA che. 8 nimaMtraNa-jyAre AhAra levA mATe taiyAra thayelA sAdhujana bIjA sAdhuone evuM pUche ke-zuM Apane mATe AhAra lAvIe? tenuM nAma nimaMtraNa che. 9 upasaMpata-jJAnadarzana ane cAritranI prApti mATe bIjA gaNanA AcAryanI pAse rahevuM tene upasaMpata sAmAcArI kahe che. 10 A rIte dasa prakAranI sAmAcArI thAya che, mAsU0 8 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 bhagavatI sUtre 1 I bhatte, aTTame bhatte, dasame bhatte, duvAlasame bhatte, coisame bhatte, advamAsie bhatte mAsie bhatte temAsie bhatte, jAva chammAsie bhatte / setaM ittarie / se kiM taM Avakahie Avakahie duvihe pana taM jahA pAovagamaNe ya bhattapacakkhANe ya / se kiM taM pAovagamaNe, pAovagamaNe duvihe pannate taM jahA nIhArime ya anIhArimeya, anIhArimeya niyamaM apaDikkame / se taM pAovagamaNe / se kiM taM bhattapaccakkhANe, bhattapaJcakkhANe duvihe paNNatte / taM jahA - nIhArimeya anIhArimeya niyamaM sapaDikkamme se ttaM bhattapacakkhANe se ttaM Avakahie se taM aNasaNe / seAka taM omoyariyA omoyariyA duvihA pannattA taM jahA davvomoyariyA ya bhAvomoyariyA ya se kiM taM davvomoyariyA, davvomoyariyA duvihA pannattA taM jahA uvagaraNadavvomoyariyA ya bhattapANadavvomoyariyA ya se kiM taM uvagaraNavvomoyariyA uvagaraNadavvomoyariyA tivihA pannattA taM jahA ege vatthe ege pAe ciyanto vagArasAijjaNayA / se taM uvagaraNadavvomoyariyA se kiM taM bhattapANadavvomoyariyA bhattapANadavvomoyariyA aTukukkuDiaMDagappamANamette kavale AhAraM AhAremANe appAhAre duvAlasa0 jahA sattamasae paDhamoddesae jAva no pakAmarasabhoitti vattavvaM siyA / se taM bhattapANadavvomoyariyA / se ttaM davvomoyariyA | se kiM taM bhAvomoyariyA ? bhAvomoyariyA aNaigavihA pannattA, taM jahA appakohe, jAva appalobhe, appasadde, appajhaMjjhe appa - tumaM tume / se taM bhAvomoyariyA, se taM omoyariyA / se kiM taM bhikkhAyariyA, bhikkhAyariyA aNegavihA pannattA, 1 zrI bhagavatI sUtra : 16 taM jahA Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 209 prAyazcittaprakAranirUpaNam 19 davvAbhiggahacarae jahA uvavAie jAva suddhesaNie, saMkhAdattie / se taM mikkhaayriyaa| se kiM taM rasapariccAe rasapariccAe aNegavihe pannatte taM jahA nivigiie, paNIyarasavivajae jahA uvavAie jAva luuhaahaare| se taM rspriccaae| se kiM taM kAyakilese, kAyakilese aNegavihe pannatte taM jahA ThANAie, ukkuDuyAsaNie, jahA uvavAie, jAva svvgaayprikmme-vibhuusvippmukke| se taM kaaykilese| se kiM taM paDisaMlINayA, paDisaMlINayA caumvihA pannattA taM jahAiMdiyapaDisaMlINayA, kasAyapaDisalINayA jogapaDisaMlINayA vivittsynnaasnnsevnnyaa| se kiM taM iMdiyapaDisaMlINayA, iMdiyapaDisaMloNayA paMcavihA pannattA taM jahA soiMdiya visayappayAraNirohovA, soiMdiyavisayappattesu vA atthesu rAgadosaviNiggaho cakkhidiya0, evaM jAva phArsidiyavisayappayAraNiro hovA, phAsiMdiyavilayappattesu vA atthesu rAgadosaviNiggaho, se taM iNdiypddisliinnyaa| se ki taM kasAyapaDisaMloNayA, kasAyapaDisaMlINayA cauThivahA pannattA taM jahA kohodayaniroho vA udayappattassa vA kohassa viphalIkaraNaM, evaM jAva lobho. dayaniroho vA udayapattassa vA lobhassa viphalIkaraNaM / se taM ksaaypddisNliigyaa| se kiM taM jogapaDisaMlINayA jogapaDisaMlINayA tivihA pannattA taM jahA akusalamaNaniroho vA kusalamaNaudIraNaM vA maNassa vA egattIbhAvakaraNaM, akusalabahaniroho vA, kusalavaiudIraNaM vA vaie vA egattIbhAvakaraNaM / se kiM taM kAyapaDisaMlINayA, kAyapaDisalINayA jaNNaM susamA. hiyapasaMtasAhariyapANipAe kummoiva gutidie allINe pallINe zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 bhagavatIsUtre ciTTai, se taM kAyapaDisaMlINayA, se taM jogpddisNliinnyaa| se kiM taM vivittasayaNAsaNasevaNayA, vivittasayaNAsaNasevaNayA japaNaM ArAmasu vA ujjANesu vA jahA semiludesae jAva sejjA saMthAragaM uvasaMpajjittANaM vihri| se taM vivittsynnaasnnsevnnyaa| se taM paDisaMlINayA, se taM bAhirae tave 1 ||suu09|| _ chAyA-dazavidhaM prAyazcittaM prajJaptam tathathA AlocanAIm 1, pratikramapAham 2, tadubhayAham 3, vivekAham 4, vyutsargAIm 5, tapo'ham 6, chedAIm 7, mUlAIm 8, anavasthApyAm 9, pArAcikAIm 10 / dvividhaM tapaH prajJaptam vAyaM ca AbhyantaraM ca / atha kiM tat vAyaM tapaH, bAhya tapaH SaTvidhaM prajJaptam, tadyathA-anazanam 1, avamodArikA2, bhikSAcaryA ca3, rasa parityAgaH4, kAyaklezaH5, patisaMlInatA6, vAhyaM tapo bhavati / atha kiM tadanazanam anazanaM dvividhaM prajJaptam nayathA itvarikam yAvaskathikaM ca / atha kiM tat itvarikam, itvarikam anekavidhaM prakSaptam tadyathA-caturya bhaktam SaSThaM bhaktam aSTamaM bhaktam dazamaM bhaktam dvAdazaM bhaktam caturdazaM bhaktam arddhamAsikaM bhaktam mAsikaM bhaktam dvimAsikaM bhaktam trimAsikaM bhaktam yAvat SaSThamAsikaM bhaktam tadetat isvarikam / tat kiM tat yAvat kathikam yAvatkaSikaM dvividhaM prajJaptam, tadyathA pAdapopagamanaM ca bhaktamatyAkhyAnaM ca / atha kiM tat pAdapopagamanam, pAdapopagamanaM dvividhaM prajJatam tadyathA nihArimaM ca anihArimaM ca, anirhArimaM niyamAt amatikarma / tadetat bhakta matyAkhyAnam / tadetad yAvatkathikam, tadetadanazanam / atha kA sA avamodarikA, avamodarikA dvividhA prajJaptA, tadyathA-dravyAvamodarikA ca bhAvAvamodarikA cha / atha kA sA dravyAvamodarikA, dradhyAvamodarikA dvividhA prjnytaa| tadyathAupakaraNadravyAvamodarikA ca bhaktapAnadravyAvamodarikA ca / atha kA sA upakaraNadravyAvamodarikA upakaraNadravyAvamodarikA trividhA pajJaptA, tadyathA-ekaM vastram eka pAtram tyktopkrnnsvdntaa| sA eSA upakaraNadravyAvamodArikA / atha kA sA bhaktapAnadravyAvamodarikA, aSTakukkuTANDamamANamAtrakavalamAhAram AhiyamANamalpAhAram dvAdaza0 yathA saptamazate prathamoddezake yAvat no prakAmarasabhojIti vaktavyaM syAt / tadetat bhaktapAnadravyAvamodarikA / tadetat dravyAvamo. darikA / atha kA sA bhAvAvamodarikA bhAvAvamodarikA anekavidhA prajJaptA, tadyathA alpakrodho yAvat alpalomo'lpazabdaH, alpajhaM jhA, alpa tumaM tumH|saa eSA zrI bhagavatI sUtraH 16 Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA rA025 u.7 sU09 prAyazcittaprakAranirUpaNam rA bhAvAvamodarikA / sA eSA avamodarikA / atha kA sA bhikSAcaryA bhikSAcaryA anekavidhA prajJAtA, tadyathA dravyAbhigraha carakaH, yathapapAtike yAvat zudvaiSaNikaH, saMkhyAdattikaH / sA eSA bhikSAcaryA / atha ko'sau rasaparizyAmaH, rasaparityAgo'nekavidhaH prataptaH, tadyathA nirvikRtikaH praNItarasavivarjakaH yathapapAtike yAvat rUkSAhAraH, so'yaM rasaparityAgaH / atha ko'sau kAyaklezaH, kAyaklezo'nekavidhaH prajJaptaH, tadyathA - sthAnAtidaH sthAnAtigo vA, utkuTukAsanikaH yathopapAtike yAvat sarvagAtrapratikarma vibhUvAvimamuktaH so'sau kAyaklezaH, atha kA sA pratisaMlInatA, pratisaMlInatA caturvidhA prajJaptA, tadyathA indripatisaMlInatA kaSAyamatisaMkInatA yogaprati saMlInatA viviktazayanAsana sevanatA / aya kA sA indriyaprati saMlInatA indriyamatisaMlInatA pazcavidhA majJaptA, tayathA - zrotrendriyaviSayapracAranirodho vA zrotrendriyaviSayaprApteSu vA, artheSu rAgadveSavinigraho vA, cakSurindriya0 evaM yAvat sparzanendriyaviSayamacAranirodho vA sparzanendriyaviSayaprApteSu artheSu rAgadveSavinigraho vA saipA indriyamatisaMlInatA / atha kA sA kaSAyaprati saMlInatA - kaSAyamatisaMlInatA caturvidhA majJaptA tadyathA krodhodayanirodho vA udayaprAptasya vA krodhasya viphalIkaraNam evaM yAvat lobhodaya nirodho vA udayaprAptasya vA lobhasya viphalIkaraNam / saiSA kaSAyapratisaMlInatA / athakA sA yogaprati saMlInatA, yogapratisaMlInatA trividhA majJaptA tadyathA - akuzalamano nirodho vA kuzalamana udIraNaM vA, manaso vA ekatrIbhAvakaraNam akuzalavaco nirodho vA kuzalatraca udIraNaM vacasA vA ekatrIbhAvakaraNam atha kA sA kAyaprati saMlInatA kAyaprati saMlInatA yat khalu susamAhita mazAntasaMhata pANipAdaH kurma iva guptendriyaH alInaH pralInastiSThati saiSA kAyapatisaMlInatA, saiSA yogaprati saMlInatA / atha kA sA viviktazayanAsanasevanatA ? viviktazayanAsana sevanatA yatkhalu ArAmeSu vA udyAneSu vA yathA somiloddezake yAvat zayyAsaMsvArakamupasaMpadya khalu viharati / saiSA viviktazayanAsana sevanatA, sevA pratisaMlInatA, tadetat bAhya tapaH 1 // 09 / / sAmAcArI ke vizeSarUpa hI prAyazcitta Adi hote haiM / ataH aba sUtrakAra prAyazcittAdi kA kathana karate haiM- 'dasavihe pAyacchite padmate' ityAdi sUtra 9 / sAmAcArInA vizeSa rUpa ja prAyazcitta vigere hAya che. tethI have satradvaar prAyazcita vizeretuM una re che. 'dasavihe pAyacchitte panmate' tyiAhi zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre TIkA- 'dasavihe pAyacchitte panate' dazavidham- dazaprakArakaM prAyazcittaM prajJatam / atra prAyazcittazabdo'parAdhe tacchudvau ca dRzyate, ata iha so'parAdhe draSTavyaH / dazavidhaprAyazcittadarzanAyAha- 'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA tatra 'aloyaNArihe' AlocanAm AlocanA- nivedanA saMyama lagnadoSANAM guroH samakSe vAcA prakAzanarUpA tallakSaNAM zuddhimarhati yat aticArajAtam tat AlocanAhaM prathamaM prAyazcittam 'paDikamaNArihe' pratikramaNaM mithyAduSkRtaM tadyogyam pratikramaNaM doSebhyaH paJcAnnivarttanam punarna kariSyAmItyevaM rUpeNa midhyAduSkRta 422 - TIkArtha- 'dasavihe pAyacchi se pannase' prAyazcitta daza prakAra kA kahA gayA hai / prAyazcitta yaha zabda aparAdha aura aparAdha kI zuddhi ke artha meM prayukta huA dekhane meM AtA hai para yahAM yaha zabda aparAdha artha meM prayuktahuA hai / prAyazcitta ke 'taM jahA' daza prakAra ye haiM- 'AloyaNArihe, paDikkamaNArihe, tadubhayArihe, vivegArihe visamgArihe, tavArihe, chedArihe, mUlArihe, aNavaTTappArihe, pAraMdhiyArihe' AlocanA yogya 1, pratikramaNayogya 2, AlocanA pratikramaNa donoM ke yogya 3 vivekayogya 4 vyutsargayogya 5, tapoyogya 6, chedayogya 7, mUlayogya 8, anavasthApyayogya 9 aura pArAMcitayogya 10 saMyama meM lage hue doSoM ko guru samakSa vacana dvArA prakaTa karanA isakA nAma AlocanA hai jo aticAra rUpa prAyazcitta isa AlocanA se zuddha hone yogya hotA hai vaha AlocanAI prAyazcitta hai 1 pratikramaNa doSoM se pIche haTanA aura Age ke liye phira se nahIM karane rUpa midhyAduSkRta denA TIDArtha' - 'davihe pAyacchitte pannatte' prAyazcitta isa aAranA udyA che. prAyazcitta A zabda aparAdha ane aparAdhanI zuddhinA arthamAM vaparAyela jovAmAM Ave che. paraMtu ahiyAM A zakhsa aparAdha mAM vaparAyela che. prAyazcitta isa ahAranA hyA che, 'ta' jahA' te isa prahArI bhI prabhA 'AloyaNAri, paDikkamaNArihe, tadubhayArihe, vivegArihe, viussaggAriche, tavAriche, chedAridde, mUlAridde, aNavaTuppArihe, pAraMciyArihe' mAboyanA yogya 1, pratikramaNAgya 2, AlecanA pratikramaNa bannenI ceAgya 3, vivekaceAgya 4, vyutsargayogya ca, tathAyogya 6, chehayeogyaM 7, bhUsayogya 8, anavasthAyogya hai, ane pArAMcita ceAgya 10, saMyamamAM lAgelA doSA gurU samakSa vacanathI pragaTa karavA tenu nAma leAcanA che. je aticAro rUpa prAyazcitta mA AleAcanAthI zuddha thavAne cAgya DAya te AleAcanADu prAyazcita kahevAya che. 1, pratikramaNa-doSothI pAchA haThavuM ane AgaLa upara pAchA dASA na zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU09 prAyazcittaprakAranirUpaNam 423 dAnam tadyogyaM prAyazcittamapi pratikramaNAhamiti kathyate yatyAyazcittaM mithyA duSkRtamAtreNaiva zuddhayati, tanmAtra pratikramaNayogyatvAt pratikramaNayogyaM kathyate iti dvitIyam 2 / 'tadubhayArihe' tadubhayAIm tadubhayamAlocanA mithyAduSkRtaM ca tayogyaM mizraM prAyazcittam tat prAyazcittaM yat alocanA mithyAduSkRtobhayAbhyAM zuddhayatIti ubhayayogyaM prAyazcittaM tadubhayamityabhidhIyate iti tRtIyam / 'vivegArihe' vivekAham vivekaH-azuddhabhaktAdityAgaH, yat prAyazcittamAdhAkarmikAyAhA. rANAM tyAgAt zuddhimetI tat vivekayogyatvAt vivekAhaprAyazcittamiti abhidhIyate iti vivekAIzcaturtham 4 / 'viussaggArihe' vyutsargAham vyutsarga:-kAyotsargaH, kAyaceSTAyA nirodhena dhyeye vastuni upayoga karaNAdayo doSaH zuddhitAmeti sa vyutsargayogyatvAd vyutsAha prAyazcittamityabhidhIyate iti paJcamam 5 / 'tavA. isakA nAma pratikramaNa hai / isa pratikramaNa ke yogya jo prAyazcitta hotA hai vaha pratikramaNAI prAyazcitta hai / jo prAyazcitta mithyAduSkRta mAtra se hI zuddha ho jAtA hai use guru ke samakSa nivedana karane kI jarUrata nahIM paDatI hai aisA vaha prAyazcitta kevala pratikramaNa ke hI yogya hone ke kAraNa pratikramaNayogya kahA gayA hai| 'tadubhayArihe' jo prAyaH zcitta AlocanA aura mithyAduSkRtarUpa pratikramaNa ina donoM ke dvArA zuddha hone ke yogya hotA hai vaha prAyazcitta tadubhayAI prAyazcitta hai / vivekAha-jo prAyazcitta AdhArmikAdi AhAra ke tyAga karane se zuddhi ko prApta karatA hai vaha viveka yogya hone se vivekAhaM prAyazcitta hai| vyutsarhi-kAyaceSTA ke nirodha se dhyeya vastu meM upayoga rakhane se jo doSa zuddha hotA hai vaha vyussarga yogya hone se vyutsarhi praaykaravA rUpa mithyAduSkata ApavuM tenuM nAma pratikramaNa che. A pratikramaNane cogya je prAyazcitta hoya che, te pratikramaNIM prAyazcitta che. je prAyazcitta mithyAdukRta mAtrathI ja zuddha thaI jAya che. tene gurU samakSa batAvavAnI jarUra paDatI nathI, evuM te prAyazcitta kevaLa pratikramaNane ja cagya hovAthI tene pratibhA yAya 43 cha. 'tadubhayArihe' re prAyazcitta mAyanA mane mithyAdukRta rUpa pratikramaNa A banane prakArathI zuddha thavAne gya hoya che te prAyazcitta kahevAya che. vivekA-je prAyazcitta AdhAkarma vigere AhAranA tyAga karavAthI zuddhine prApta kare che, te vivekAgya hevAthI vivekAha prAyazcitta che. vyutsagaI-kAyaceSTAnA nirodhathI dayeya vastumAM upayoga rAkhavAthI je doSa zuddha thAya che, te vyutsarga cagya hovAthI vyutsargAtuM prAyazcitta zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52. magavatIso rihe' tapo'ham taponirvikRtikAdi, yat mAyazcittam nirvikRtikAditapasA zuddhimeti tat tapoyogyatvAt taporha prAyazcittaM SaSTham 6 / 'chedArihe' chedAham chedaH -pravrajyA paryAyasya isvIkaraNam yat prAyazcittaM cAritraparyAyasya chedamAtreNa zuddhayati tacchedayogyatvAt chedAIprAyazcittamiti saptamam 7 / 'mUlArihe' mUlAIm yat prAyazcittam sarvatrataparyAyAn chitvA punarmahAbratamAptyA zuddhimeti tanmUla. yogyatvAd mUlAI mAyazcittamityaSTamam 8 / 'aNavaThThappArihe' anavasthApyAham yAvat paryantam amukaviziSTaM tapo nAcaret tAvatparyantaM mahAvrate veSe vA na saMsthApyate ato'navasthApanayogyattrAta anavasthApyAhaprAyazcittamiti navamam 9 / 'pAraMciyArihe' pArAzcimAham pArAzcikaM liGgAdibhedabhiti / sAdhI rAzItyAdinA sahazIla maGgarUpa mahAdoSa karaNena vevaM kSetra ca tyaktvA mahattapaH kurvatAM mahAzcitta hai / 'tavArihe' nirvikRtika Adi tapasyA kA nAma tapa hai jo prAyazcitta nirvikRtika Adi tapa se zuddha hotA hai, aisA vaha prAyazcitta sapa yogya hone se tapoha prAyazcitta hai| pravrajyA paryAya kA kama karanA isakA nAma cheda hai| jo prAyazcitta cAritra paryAya ke chedamAtra se zuddha hotA hai vaha cheda yogya hone se chedAha prAyazcitta hai / jo prAyazcitta sarva vrata paryAyoM ko cheda karake punaH mahAvratoM kI prApti se zuddha hotA hai vaha mUla yogya hone se mUlAI prAyazcitta hai| jahAM taka amuka prakAra kA viziSTa tapa na kiyA jAya taba taka mahAvrata meM athavA veSa meM vaha rakhane ke yogya nahIM ho sake isaliye anavasthApana yogya hone se anavasthApyAha prAyazcitta hotA hai / pArAMcikAI-sAdhvI athavA rAjA kI rAnI Adi ke zIla ko bhaGga karane rUpa mahAdoSa ke kAraNa veSa 42vAya che. 'tavArihe' niti vigaire tapasyAnu nAma ta5 cha.2 prAya. zcitta nirvikRtika vigere tapathI zuddha thAya che, te prAyazcitta tapa gya hevAthI tapatuM prAyazcitta kahela che. pratrajyA paryAyanuM kama karavuM tenuM nAma cheda che. je prAyazcitta cAritraparyAyanA chedamAtrathI zuddha thAya che, te cheda cagya hovAthI chedAhaM prAyazcitta kahevAya che, je prAyazcitta saghaLA vataparyA ne chedIne pharIthI mahAvratanI prAptithI zuddha thAya che, te mULa yogya hovAthI mUlAha" prAyazcitta kahevAya che. jyAM sudhI amuka prakAranuM vizeSa prakAranuM tapa karavAmAM na Ave tyAM sudhI mahAvratamAM athavA veSamAM tene rAkhavA yegya hoI zakatA nathI tethI anavasthApaNAvALA hovAthI "anavasthApyAha prAyazcitta thAya che. 'pAsaMcikAI' sAvI zazI vigerenA zAsana ma 425 // rUpa mahAdoSanA kAraNe veSa ane kSetrane tyAga karIne mahAtapa karavAvALA zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - prameyacandrikA TIkA za025 u.7 09 prAyazcittamakAranirUpaNam 425 sattvazAlinAm SaNmAsAdArabhya dvAdazavarSaparyantamidaM pArAzcikaM pAyazcittaM bhavati nAnyeSAm / upAdhyAyAnAM tu nazma prAyazcittAntameva prAyazcittaM bhavati / sAmAnyasAdhUnAM mUlaprAyazcittaparyantameva prAyazcittaM bhvti| yAvatparyantaM caturdaza pUrvadharAH prathamasaMhananavantazca bhavanti tAvatparyantaM dazavidhamapi prAyazcittaM bhavati teSAM vicchedAnantaraM mUlAntAnyaSTau prAyazcittAnyeva bhavantIti / prAyazcittaM ca tapa uktam / atha tapa eva bhedataH Aha-'duvihe tave pannatte' ityAdi, 'duvihe tave. pannatte' dvividhaM tapaH prajJaptam, tadeva darzayati 'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tayathA 'bAhirae ya abhitarae ya' bAhya ca, AbhyantaraM ca bAhyAbhyantarabhedAttapo dvividhamityarthaH / bAhyasyApi zarIrasya tApanAd mithyAdRSTibhirapi tapastvena svIkRta aura kSetra ko tyAga karake mahAtapa karane vAle mahAsattvazAlI AcArya ko hI 6 mAsa se lekara 12 varSa taka kA yaha prAyazcitta hotA hai anya ko nahIM hotA hai upAdhyAya ko nauveM prAyazcitta taka ke hI prAyazcitta hote haiM ! tathA sAmAnya sAdhuoM ko mUla prAyazcitta paryanta hI prAyazcitta hote haiN| jahAM taka caturdaza pUrvadhara aura prathama saMhanana dhArI hote haiM vahAM taka daza hI prAyazcitta hote haiN| unake viccheda ke bAda mUlAntara taka ke ATha prAyazcitta hI hote haiN| prAyazcitta yaha tapa rUpa kahA gayA hai, ataH aba sUtrakAra tapa kA kathana usake bhedoM ko lekara ke kahate haiM-'duvihe tave pannatte' tapa do prakAra kA kahA gayA hai 'taM jahA' jaise-'bAhirae ya amitarae ya' bAhya tapa aura Abhyantaratapa anazana Adi bAhya tapa zarIra ke tapAne vAle hone se mithyA. dRSTiyoM dvArA bhI nae rUpa se svIkAra kiye gaye haiM isaliye anshmahAsatvazALI AcAryane ja 6 chamAsathI laIne 12 bAra mAsa sudhInuM A prAyazcitta thAya che. bIjAne thatuM nathI. upAdhyAyane navamA prAyazcitta sudhInuM ja prAyazcita hoya che. tathA sAmAnya sAdhuone mULa prAyazcitta sudhInuM ja hoya che. jyAM sudhI cauda pUrvane dhAraNa karanAra ane pahelA saMhanane dhAraNa karavAvALA hoya che. tyAM sudhI dasa ja prAyazcitta hoya che. teonA viccheda pachI mULathI ata sudhInA ATha ja prAyazcitta hoya che. prAyazcitta e tapa rUpa kahela che. tethI have sUtrakAra tenA bheda sahita tapanuM kathana kare che.'duvihe tave paNNatte' ta5 me 2rnu ta cha. 'ta' jahA' te mA prabhArI che. 'bAhirae abhitarae ya' yA ta5 mane mAya-2 ta5 anazana vigere mA tapa zarIrane tapAvavAvALA hovAthI mithyAdRSTi dvArA paNa tene tapa rUpathI svIkArAyela che. tethI anazana vigerene bAhya tapa kahela che. tathA prAyazcitta zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 bhagavatIsne svAca bAhyamiti 1 / Abhyantarasyaiva kArmANAbhidhAnazarIrasya prAyastApanAt samyagdRSTireva pAyastayA abhyupagamAcca Abhyantaramiti / 'se kiM taM bAhiraetave' tat kiM tat bAhyaM tapa iti praznaH / uttaramAha-'bAhirae tave chavihe pannatte' bAhyaM tapaH SaDvidhaM prajJaptam, 'taM jahA' tadyathA 'aNasaNaM' anazanam azanapAna khAdimasvAdimAdi, lakSaNasya caturvidhasyAhArasya tyAga iti prathamaM tapaH 1 / 'omoyariyA' avamodarikAH avamasya-Unasyodarasya karaNamavamodarikA vyu spattimAtrametaditi kRtvA upakaraNAderapi nyUnatAkaraNamavamodariketi kathyate 2 / nAdi ko bAhyatapa kahA gayA hai / tathA prAyazcitta Adi Abhyantara tapa kArmaNa rUpa zarIra ko prAyaH tapAne vAle hote haiM aura inheM samyagdRSTi jIva hI tapate haiM / isaliye prAyazcitta Adi tapoM ko Abhyantara tapa kahA gayA hai| 'se ki taM bAhirae tave' he bhadanta ! bAhyatapa kitane prakAra ke hote hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'bAhirae tave chavihe pannatte' he gautama ! bAhyatapa 6 prakAra kA hotA hai / 'taM jahA' jo isa prakAra se hai-'aNasaNaM' anazana 'omoyariyA' avamodarikA 'bhikkhAyariyA' bhikSAcaryA 'rasapariccAo' rasaparityAga 'kAyakileso' kAyakleza 'paDisaMlINatA' pratisaMlInatA azana, pAna, khAdima aura svAdima Adi rUpa cAra prakAra ke AhAra kA tyAga karanA isakA nAma anazana hai| bhUkha se kama bhojana karanA isakA nAma avamodarikA hai 'Unasya udarasya karaNam' iti avamodarikA' yaha to kevala vyutpatti mAtra hai| isaliye upakaraNAdikoM kI bhI nyUnatA karanA isakA nAma vigere Abhyantara tapa kAmaNa zarIrane tapAvavAvALA ja hoya che. ane tene samyagdaSTi jIva ja tape che. tethI prAyazcitta vigere tapane Abhyantara tapa Dara che. 'se ki ta bAhirae tave lAvan mAta5 mA prAranA hAya cha ? yA prazna uttaramA prabhu cha hai-'bAhirae tave chavihe paNNatte' hai gautama! mAha ta5 7 12na DAya che. 'tauM jahA' te mA pramANe cha'aNasaNaM' manazana 'omoyariyA' apamA2i4: 'bhikkhAyariyA' mikSAyaryA 'rasapariccAo' 2saparityA 'kAyakileso' yaza 'paDisaMlINatA' prati. salInatA anazana-azanapAna, khAdima, ane svAdima vigere cAra prakAranA AhArane tyAga kare tenuM nAma anazana che. bhUkhathI ocho AhAra karavo tenuM nAma 'apamA2i4' che. 'Unasya udarasya karaNam , iti avamodarikA' / pramANe tenI vyutpatti thAya che. upakaraNa vigerenI nyUnatA karavI tenuM nAma zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.7 1.9 prAyazcittaprakAranirUpaNam 427 'bhikkhAyariyA' bhikSAcaryA-bhikSAcaryA nAmakaM tRtIyaM tapaH 3 / 'rasapariccAo' rasaparityAgaH rasatyAgAtmakaM caturtha tpH4| 'kAyakileso' kAyaklezAtmakaM paJcamaM tapaH 5 / 'paDisaMlINatA' pratisaMlInatA nAmakaM SaSThaM tapa iti 6 / tatra bAhyatapastu prathamam anazanatapaH pratipRcchannAha-'se ki taM' ityAdi, 'se kiM taM aNasaNe' atha kiM tat anazanam-anazanasya tapasaH katividhatvaM bhavatIti praznA, uttaramAha-'aNasaNe duvihe pannatte' anazanaM tapo dvividhaM-dvipakArakaM prajJaptam prakAradvayameva darzayati-taM jahA' tadyathA-'ittarie ya Avakahie ya' itvarikaM ca yAvatkathikaM ca, tatvarikam alpakAlaparyantamAhAratyAgarUpam yAvatkathikam yAvajjIvanam jIvanaparyantamAhAratyAgarUpam / 'se ki taM ittarie' atha kiM tada itvarikam ? iti praznaH uttaramAha-'itcarie aNegavihe pannatte' itvarikaM nAmatapo'nekavidham anekaprakArakaM prajJaptam-kathitam, 'taM jahA' tadhathA 'cautthe bhatte' caturtha bhaktam prathamadine ekabAramAhAratyAgaH, dvitIye dvivAram AhAratyAgA, tRtIyadine'pi ekavAramAhAratyAgarUpaM caturtha bhaktamiti bhaavH| 'chaTTe bhatte' SaSTaM bhI avamodarikA hai / ityAdi / 'se ki taM aNamaNe' he bhadanta ! anazana tapa kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'aNasaNe duvihe paNNatte' he gautama ! anazana do prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaise-'ittarie ya Avakahie ya' itvarika aura yAvatkathika / alpakAlaparyanta AhAra kA tyAga karanA isakA nAma itvarika hai| aura jIvana paryanta AhAra kA tyAga karanA isakA nAma yAva. skadhika hai| 'se kiM taM irie' he adanta ! ittvarika kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'ittarie aNegavihe paNNatte' he gautama ! itvarika aneka prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jaho' jaise -'cautthe bhatte, chaTTe bhatte, aTThame bhatte, dasame bhatte, duvAlasame bhatte, 5 ma 2i7 che. 'se ki ta aNasaNe' 3 lAyana manazana ta5 TA 2 cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha hai-'aNasaNe duvihe pannatte' he gautama! manazana ta5 prAnu ta che. 'ta jahA' ta bha prabhArI che-'ittarie ya Avakahie ya' tvariza mane yA1thita, thAusa samaya moTe AhArane tyAga karI tenuM nAma Itvarika che. ane jIvanaparyaMtane mATe mAhAranA tyA 42vatanu nAma yAyita cha. 'se ki ta ittarie' . bhagavana Itvarika anazana keTalA prakAranuM kahela che ? uttaramAM prabhuzrI kahe che hai-'ittarie aNegavihe paNNatte' hai gautama ! para anazana bhane prA2nu' usa cha. 'ta jahA' te mA prabhAra cha. 'cautthe bhatte, chaTTe bhatte, aTume bhatte, zrI bhagavatI sUtraH 16 Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 bhagavatIstre 1 bhaktam upavAsadvayamityarthaH / ' aTThame matte' aSTamaM bhaktam ya upavAsAH, 'dasame bhatte' dazamaM bhaktam- catvAra upavAsAH | 'duvAlasame bhatte' dvAdaza bhaktam pazcaSavAsAH 'codasame bhatte' caturddazaM bhaktam SaDupavAsAH / 'addhamAsie bhatte ' arddhamAsikaM bhaktam paJcadazopavAsAH | 'mAsie bhatte' mAsikaM bhaktam / 'do mAsie bhatte' dvimAsikaM bhaktam / 'temAsie bhatte ' traimAsika' bhaktam 'jAvaccha mAsie bhatte' yAvat SANmAsikaM bhaktam ! yAvatpadena caturmAsika paJcamAsika bhaktayorgraha - Nam / 'settaM itarie' tadetat itvarika nAmatapa iti / 'se kiM taM Avakahie' codasame bhatte, addhamAsie bhatte, mAsie bhatte, do mAsie bhatte, temAsie bhante, jAva chammAsie bhatte, settaM ittarie' caturtha bhakta - eka upavAsa, SaSTha bhakta - do upavAsa, aSTama bhakta-tIna upavAsa, dazama bhakta - cAra upavAsa, dvAdaza bhakta-pAMca upavAsa, caturdaza bhakta - chaha upavAsa, ardhamAsika bhakta-pakSa kA upavAsa, mAsika bhakta - eka mAsa kA upavAsa, dvimAsika bhakta-do mAsa kA upavAsa, trimAsikabhakta-tIna mAsa kA upavAsa, yAvat SamAsika bhakta chaha mAsa kA upavAsa ye saba itvarika anazana bAhyatapa hai / caturtha bhakta meM cAra bAra ke bhojana kA tyAga kiyA jAtA hai-prathama dina meM eka bAra kA aura dvitIya dina ke 2 bAra kA evaM tRtIya dina meM eka bAra kA isa liye cAra bAra ke bhojana ke tyAga karane se yaha caturtha bhakta eka upabAsa rUpa paDatA hai isI prakAra se SaSTha bhakta Adi meM bhI samajhanA caahiye| yahAM yAvatpada se caturmAsika, pazcamAsika ina do bhaktoM kA isame bhatte, duvAlasame bhatte, cohasame bhatte, addhamAkhie bhatte, mAsie bhatte, do mAsie bhatte, temAsie bhatte, jAva chammAsie bhatte se ca' ittarie' yaturthalata-yo upvAsa SaSThabhakta-e upavAsa aSTamabhakta-traNa upavAsa dazamabhakta-cAra upavAsa dvAdazabhakta--pAMca upavAsa caturdazabhakta-7 upavAsa ardhamAsikabhakta-5 dara divasa (pakSa)nA upavAsa mAsikalakta-eka mahinAnA upavAsa dvimAsikabhaktae mAsanA upavAsa trimAsikabhakta-traNa mAsanA upavAsa yAvat SAsikabhakta-cha mAsanA upavAsa A badhA irika anazana rUpa bAhya tapa che, catu kSaktamAM cAra vakhatanA AhAranA tyAga karavAmAM Ave che. te evI rIte kepahele divase eka vAranu ane khIje divase e vAranuM ane trIjA divase ekavAranuM A rIte cAra vakhatanA AhAranA tyAga karavAthI 'catutha bhakta' eka upavAsa kahevAya che. eja rIte SaSThabhakta vigeremAM paNa samajavu' joie ahiyAM yAvat padathI 'caturmAsika ane pacamAsika' e e bhaktone grahaNa karela che. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA rA025 3.7 09 prAyazcittaprakAranirUpaNam 429 atha kiM tat yAvatkathikaM nAma tapa iti praznaH, uttaramAha - ' Avakahie duvihe pannatte' yAvat kathikanAma tapo dvividhaM prajJaptam 'taM jahAM' tadyathA - 'pAovagamaNe ya bhattapacakakhANe ya' pAdapopagamanaM ca bhaktapratyAkhyAnaM ca pAdapaH- chinnavRkSastadvad sthiro bhUtvA sthIyate ' se kiM taM pAogamaNe' atha kiM tat pAdapopagamanaM nAmatapa iti praznaH, uttaramAha - 'pAovagamaNe duvihe pannatte' pAdapopagamanaM dvividhaM prajJaptam 'taM jahA ' tadyathA 'nIhArimeya aNIhArimeya' nirdhArimaM ca aniharimaM ca yadupAzrayasyaikadeze vidhIyate tatra hi zarIramupAzrayAt nirharaNIyaM syAt iti kRtvA nirdhArimam yatra khalu mRtazarIram upAzrayAdito bahinayamAnaM bhave grahaNa huA hai / 'se kiM taM Avakahie' he bhadanta ! yAvatkathika tapa kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - ' Avakahie duvihe patte' yAvatkathika tapa do prakAra kA hai / 'taM jahA' 'jaise- 'pAovagamaNeya bhattapaccakkhANe ya' pAdapopagamana aura bhakta pratyAkhyAna jisa tapasyA meM tapa karane vAlA jIva chinna vRkSa ke jaisA sthira hokara sthita rahatA hai vaha pAdapopagamana hai / 'se kiM taM pAogamaNe' he bhadanta ! yaha pAdapopagamana kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'pAovagamaNe dubihe paNNatte' he gautama! pAdapopagamana do prakAra kA kahA gayA hai / 'taM jahA' jaise - 'NIhArimeya aNI. hArimeya' nirdhArima aura anirdhArima jo upAzraya ke ekadeza meM kiyA jAtA hai vaha nirdhArima hai / kyoM ki isameM mRtaka zarIra upAzraya se 'se kiM' ta' Avakahie' he labhavan yAvat thi taya DeMTalA aAranu uDela che ? yA praznanA uttaramAM anuzrI he che - 'Avakahie duvihe paNNatte' yAvatlathiGa tatha me prahAra' uDela che, 'ta' jahA' te yA prabhAve che. 'pAogamaNe ya bhattapaccakkhANe ya' pAhayeopagamana bhane laDatapratyAbhyAna ne tapasyAbhAM tapa karavAvALA jIva kapAyelA jhADanI mAphaka sthira thaIne rahe che. te tapa pAhayoyagabhana uDevAya che, 'se ki' ta' pAovagamaNe' he bhagavan yA pAhAya gamana tapa keTalA prakAranu` kahela che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke 'pAogamaNe duvihe pannatte' he gautama! pAhayopazamana tapa me prAznu adhu the. 'ta' jahA' te yA pramANe che. 'NIhArimeya aNIhArimeya' nirdhAribha bhane anirharima upAzrayanA eka bhAgamAM je pAdApagamana karavAmAM Ave che, te nirharima kahevAya che. kemake-AmAM marelAnu. zarIra upAzrayathI bahAra kaDADavAmAM AAve che. ane jemAM marelAnuM zarIra upAzrayanI ahAra kaheADavAmAM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre dityarthaH / anihArimaM tat yatra mRtazarIraM bahirna nIyate girikandarAdau gatvA saMstArakakaraNamiti / 'niyamaM ADikame' tatra pAdapopagamanam anazanam niyamAt amatikarma sevAdi patikamarahitaM bhavati / 'se taM pAovagamaNe' tadetat pAdapopagamanaM nAmAnaza namiti / 'se kiM taM bhattapaJcakkhANe' atha kiM tat bhaktapratyAkhyAnam uttaramAha-'bhattapacakkhANe duvihe pannatte' bhaktapatyAkhyAnanAmakaM yAvatkayikamanazanaM dvividhaM prajJaptam 'taM jahA' tadyathA-'nIhArime ya aNIhArime ya' nirimaMcAnihArimaM ca 'niyamaM sapaDikamme' niyamAt sapatikarma sevAdiprati. karma sahitaM niyamAdeva bhavati / 'se taM bhattapaccakkhANe' tadetat bhaktapratyAkhyAnam 'setaM Avakahie' tadetad yAvatkathikam, 'settaM aNasaNe' tadetat anazananAmaka bAhara nikAlA jAtA hai aura jisameM mRtakazarIra upAzraya se bAhara nahIM nikAlA jAtA hai vaha anibharima hai| yaha girikandarA Adi meM jAkara ke kiyA jAtA hai 'niyamaM apaDikkamme' yaha pAdapopagamana anazana niyama se sevAdi pratikarma se rahita hotA hai se taM pAovagamaNe' isa prakAra yaha pAdapopagamana anazana hai / 'se kiM taM bhattapaccakkhANe' he bhadanta ! bhaktapratyAkhyAna anazana kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- bhattapaccakkhANe duvihe paNNatte' he gautama ! bhaktapratyAkhyAna anazana do prakAra kA hai| 'taM jahA' jaise'nIhArimeya anIhArimeya' nirdArima aura anihArima 'niyamaM sapaDi. kamme' yaha bhaktapratyAkhyAna niyama se sevAdi pratikarbha vAlA hotA hai| 'se taM bhattapaccakkhANe' isa prakAra se yaha bhakta pratyAkhyAna tapa hai| 'settaM Avakahie, settaM aNasaNe' yahAM taka anazana tapa kA dvitIya AvatuM nathI tene aniharima tapa kahevAya che. A aniharima pAdapigamana 15 patanI 11 vigeremA dhana 42pAmA mAve che. 'niyamaM apaDikkamme' A pAdapapagamana anazana niyamathI sevA vigere pratikriyA vinAnuM hoya cha. 'se tta pAovagamaNe' mA zata ma pAhAyazamana usa che. 'se kitta bhattapaccakkhANe' mata pratyAbhyAna manazana TA2nA usa cha ? // prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'bhattapaccakkhANe duvihe paNNatte' u gautama ! matapratyAbhyAna manazana meM prArnu che. 'ta jahA' te mApramANe cha.-'nIhArime ya anIhArime ya' niribha bhane manihArima 'niyama sapaDikame' mA matapratyAjyAna niyamathI sevA vigere pratibhAmu ya che. sena bhattapaccakkhANe' zata mA matapratyayAna ta549 che. 'se taM Avakahie se taM aNasaNe' mI sudhI anazana tapana mIna ra 2 zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU09 prAyazcittavakAranirUpaNam 431 bAhyatapaH 'se ki ta omodariyA' atha kA sA avamodarikA avamodarikAkhyaM tapaH kati vidhamiti praznaH / uttaramAha-'omodariyA duvihA pannattA' avamodarikA dvividhA prajJaptA, 'taM jahA' tadyathA-'dabyomoyariyA ya mAvomoyariyA ya' dravyAvamodarikA-dravyonodarikA, bhAvAvamodarikA-bhAva yUnodarikA ca dravyonodarikA bhAvonodarikA bhedAt UnodarikA dvividhA bhavatIti / 'se kiM taM dabomoyariyA' atha kA sA dravyAvamodariketi praznaH, uttaramAha-'davyomoyariyA duvihA pannattA' dravyAcamodarikA dvividhA prajJaptA, 'uvagaraNadabomoyariyA ya' upakaraNadravyAva. modarikA ca 'bhattapANadabbomoyariyA ya' bhaktapAnadravyAmodarikA ca tathA ca upakaraNadravyonodarikabhaktapAnadravyonodarikabhedAt dravyonodarikAkhyaM tapo bheda jo yAvatkathika hai usakA kathana kiyA / isa prakAra se bAhya tapa rUpa anazana tapakA pUrA kathana yahAM taka samApta huA hai| 'se ki taM omodariyA' he bhadanta ? avamodarikA nAma kA tapa kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'omodariyA duvihA panattA' he gautama ! avamodarikA tapa do prakAra kA kahA gayA hai / 'taM jahAM' jaise-'davyomoyariyA ya bhAvomoyariyA ya' dravyAvamodarikAdravyonodarikA aura bhaavaavmodrikaa-bhaavnyuunorikaa| dravyonodarikA Ara bhAvonodarikA ke bheda se yaha nodarikA do prakAra kI ho jAtI hai| 'se kiM taM davyomoyariyA' he bhadanta ! dravyAvamodarikA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate hai-'davyomoyariyA duvihA pannattA' he gautama ! dravyAvamodarikA do prakAra kI kahI hai'taM jahA jaise-'uvagaraNadavvomoyariyA ya bhattapANavyomoyariyA ya' yAvaskathita che. tenuM kathana karela che, A rIte bAhya tapa rUpa anazana tapanuM saMpUrNa kathana ahiyAM samApta thayuM che. ____ 'se ki ta omodariyA' 3 lApana bhAriza nabhanu ta5 / prA2nu cha ? yA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'omodariyA duvihA pannattA' gautama! apamA4i ta5 2 542nu che. 'ta' jahA' 2 // pramANe cha-'davvomAyariyA bhAvomoyariyA' dra05 samAvi sana mAnyUnAzi ma pradhAna thAme prAre 49 . 'se kita dacomoyariyA' mApana dravya avamadarikA keTalA prakAranI kahela che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe cha -'vvomoyariyA duvihA pannattA' gautama ! dravya apamArikA meM prI24sa cha, 'tajahA' te mA prabhAra cha-'uvagaraNa vvomoyariyA ya bhattapANa zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 bhagavatIso dvividhaM bhavatIti, 'se ki ta uvagaraNadabromoyariyA' atha kA sA upakaraNadravyAvamodarikA etasyAH kiyAna bhedo bhavatIti praznaH bhagavAnAha-'ucagaraNadavyo. moyariyA tivihA pannattA' upakaraNadravyAvamoda rikA nividhA prajJaptA, 'taM jahA' tathA 'ege vatthe' ekaM vastram ekasyaiva vastrasya saMyamayAtrAnihAyopakaraNam ekaM vastranAmakaM tpH| 'ege pAe' ekaM pAtram ekameva pAtraM saMghamayAtrAnihAya yatra bhavet / 'cayattoSagaraNasAijaNayA' tyaktopakaraNasvadanatA tyaktasya upakaraNajAtasya svadanatA-eribhogaH gRhasthopabhuktavasvapAtrAdyupakaraNAnAm upabhogakaraNamityarthaH / athavA 'jaM vatyaM dhArei taMmi vi mamatta natthi, jai koi magAi tassa deI' yadvastraM dhArayati svazarIre tasminnapi mamatvaM nAsti yadi ko'pi yAcate tadA tasmai upakaraNadravyAvamodarikA aura bhaktapAnadravyAvamodarikA isa prakAra pAna dravya UnodarikA aura upakaraNa dravya UnodarikA ke bheda se dravya UnodarikA nAma kA tapa do prakAra kA hotA hai / 'se ki taM uvagaraNadogyomoriyA' he bhadanta ! upakaraNa dravya UnodarikA kitane prakAra kI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'uvagaraNa davvomoyariyA tivihA pannattA' he gautama ! upakaraNa dravya UnodarikA tIna prakAra kI kahI gaI hai| 'taM jahA' jaise-'ege vatthe ege pAe ciyattovagaraNasAijjaNayA' 'eka vastra, eka pAtra aura syakta.pakaraNa svadanatA-gRhasthajanoM ke dvArA upabhukta vastra pAtra AdikoM kA upabhoga karanA athavA 'jaM vatthaM dhAreha tami vi mamattaM nasthi, jai koi maggai, tassa dei' jisa vastra ko sva. zarIra para usane dhAraNa kara rakhA hai usameM bhI use mamatva nahIM hotA, davyomoyariyA ya' 5325 dravya samAharita mane mI matAna drvyaamedarikA A rIte upakaraNa dravya avamedarikA ane bhaktapratyAkhyAna dravya avamodarikAnA bhedathI dravya amerikA nAmanuM tapa be prakAranuM kahela che. 'se ki ta uvagaraNadavyomoyariyA' 3 samapan 75425 dravya apmaa4i| tt| prArI cha 1 mA prazna uttaramA pramuzrI che -'uvagaraNadavyomoyariyA tivihA pannattA' he gItama! 654263 dravya avAharita prAranI 4sa cha, 'taM jahA' ta ma prabhArI cha-'ege vatthe ege pAe ciyattovagaraNasAijaNayA' eka vasa, eka pAtra, ane eka tyaktopakaraNa svadanatA-eTale ke gRhasthAe bhagavAne arthAt upayoga karIne tyAga karelA vastra pAtra vigerene upabhega 42va ayavA 'javatthaMdhArei tami vi mamatta natthi, jai koi maggai tassa dei' je vastrane pitAnA zarIra upara teNe dhAraNa karelA che, temAM paNa tene mama zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU09 prAyazcittaprakAranirUpaNam 43 yAcakAya dadAti iti vacanAt svaparihitamapi vastramanyamai pagacchan mamasvarahita iti gamyate upakaraNAdau sarvathaiva asaktirahita ityarthoM bhavatIti / trividhasthApi upakaraNadravyAvamodarikA bAhya tapasaH svarUpaM pradarya bhattapAnadragAvamodarikasya svarUpadarzanAyAha-se ki taM' ityAdi, 'se kiM taM bhaktapANadabyomoyariyA' atha kA sA bhaktapAnadravyAvamodariketi praznaH, bhagavAnAha-'bhattapANadabo. moyariyA aTThakukkuDi aMDagappamANamette kabale thAhAraM AhAremANe appAhAre' bhaktapAnadravyAvamodarikA-aSTa kukkuTANDapamANamAtra kavalamAhAramAhiSamANoslpAhAraH, kukkuTyA aNDapramANam aSTa kabalAhAraM kun alpAhAro bhavatIti / hai, yadi use koI sAdhI mAMgatA hai to usa yAcaka ke liye use vaha de detA hai / isa kathana ke anusAra apane pahire hue bhI vastra ko dUsare sAdhu ke lie dete hue mamatva rahita honA 'yaha bhI pratIta hotA hai-isakA tAtparya yahI hai ki upakaraNa Adi meM sarvathA mamatva se jo rahita hotA hai vaha upakaraNa dravya anodarikA hai / isa prakAra se tInoM prakAra ke upakaraNa dravya UnodarikA tapa ke svarUpa ko prakaTa kara aba sUtrakAra bhaktapAna dravya UnodarikA kA svarUpa prakaTa karate haiM-isameM gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'se kiM taM bhattapANadavyo. moyariyA' he bhadanta ! bhaktapAna dravya UnodarikA kA kyA svarUpa hai? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'bhattapANavomoyariyA aTThakukkuDi aMDagappamANamette kavale AhAraM AhAremANe appAhAre kukaDI-murgI ke aMDA ke pramANa se ATha kavaloM kA jo AhAra letA hai vaha alpa aahaartya hetuM nathI. je tene kaI mAge che te sAdhamane te ApI de che. A kathana pramANe pite paherelA vastrane paNa bIjAone ApI devAmAM mamatva vagaranuM thavuM tenI pratIti thAya che. A kathananuM tAtparya e che ke-upakaraNa vigeremAM sarvathA jeo mamatva vagaranA hoya che, te upakaraNa, dravya ava. medarikA che. A rIte traNa prakAranI upakaraNa dravya amerikA tapanA svarUpane pragaTa karIne have sUtrakAra bhaktapAna dravya amerikAnuM svarUpa matAche-mAmA zrIgautamasvAmI prabhuzrIna me pUche cha ?- 'se kiM taM bhatta. pANadavyomoyariyA' he mApana satapAna dravya amAhArnu zu 2535 cha ? ma! prazna uttaramA prabhuzrI 3 cha -'bhattapANavoMmoyariyA adRkukkuDi aMDagappamANamette kavale AhAra AhAremANe appAhAre' DInA // 217 mA jIyAnA 2 mADA se che, muni 15 mAhArI vAya che. 'duvAlasa0 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtra tathA 'duvAlasa jahA sattamasae paDhamohesae no pagAmarasabhoitti vattanvaM siyA' dvAdaza0 iti dvAdaza kukkuTANDapamANakavalAhAraM kurvan madhyamAhAro muni rbhavatIti yathA saptamazata ke prathamoddezake yAvat no prakAmarasamojIti vaktavyaM syAditi / 'se taM bhattapANadavyomoyariyA' saiSA bhaktapAnadravyAvamodarikA kathiteti / 'se taM dabomoyariyA' saiSA dravyAvamodariketi / 'se kiM taM bhAvomoyariyA' atha kA sA bhAvAvamodarikA bhAvAvamodarikAyA kiyanto bhedA bhavantIti praznaH, bhagavAnAha-'bhAvomoyariyA aNegavihA pannattA' bhAvAvamodarikA anekavidhA majatA 'taM jahA' tadyathA-'appakohe jAva apalobhe alpakrodho yAvad alpalobhaH, vAlA muni kahalAtA hai 'duvAlasa0 jahA sattamasae paDhamoddesae jAva no pakAmarasabhohati vattavvaM siyA' tathA jo bAraha grAsa kA AhAra letA hai-arthAt murgIke 12 aMDA pramANa jo grAsoM kA bhojana letA hai vaha madhyama AhAra vAlA muni kahalAtA hai / ityAdi jaisA ki saptama zataka ke prathama uddezaka meM kahe gaye anusAra yovat vaha prakAmarasa bhojI nahIM kahalAtA hai aisA kahA gayA hai-isI prakAra se yahAM para kaha lenA caahiye| 'setaM bhattapANadavyomoyariyA' isa prakAra se yaha bhaktapAna dravya UnodarikA hai| yahAM taka 'settaM davyomoyariyA' yaha dravya UnodarikA kA kathana kiyA 'se ki taM bhAvomoyariyA' he bhadanta ! bhAva UnodarikA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM.-'bhAvomoyariyA aNegavihAM paNNattA' he gautama! bhAva UnodarikA aneka prakAra kI kahI gaI hai 'taM jahA jaise-'appakohe jahA sattamasae paDhamodesae jAva no pakAmarasabhoitti vattavva siyA' tAre bAra kALIyAne AhAra kare che, arthAt kukaDInA bAra iMDAnA pramANu jeTalA koLIyAone je AhAra kare che, te muni madhyama AhAravALA kahevAya che. je pramANe sAtamA zatakanA pahelA uddezAmAM kahela che te pramANe yAvatu prakAmabhejI kahevAtA nathI. te pramANe kahevAmAM Avela che.-eja rIte ahiyAM paNa hu na . 'se ta bhattapANadavyomoyariyA' mA pramANe matadAna dravya avamodarikAnuM kathana karela che. se ki ta bhAvomoyariyA' 3 sapanA apamAhaTamA prAznI hesa cha ? 20 prazna uttaramA prabhuzrI gItamAbhAna 4 cha -'bhAvomo. yariyA aNegavihA pannattA' he gautama! mApa samA2i4. mane prAranA he che. 'tajahA' te mI pramANe che.-'appakAhe jAva appalohe' 565 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 509 prAyazcittaprakAranirUpaNam 435 alpalobhavAn puruSo bhAvAvamodariko bhavati atra yAvatpadena mAnamAyayohaNaM bhavati tathA ca alpakrodhavAn alpamAyAvAn alpamAnavAn alpalobhavAn bhAvato'vamodariko bhavatIti / 'appasadde' alpazabdaH, rAjyAdAvasaMyata jAgaraNabhayAdalpazabda iti bhAvaH / 'appajhaMjhe alpajhaMjhA, jhaMjhA'tra vipakIrNA kopavizeSAt vacanapaddhatiH, yadvA jhaMjhA-anarthaka bahupalApitA tadrahita iti, yena yena gaNasya -saMghasya vA chedo bhavati tAdRzazabdasyApyoktA iti / 'apatuma tume alpa tumaM tumaH, tumaM tumo hRdayasthaH kopavizeSa iti / 'se taM bhAvomoyariyA' saiSA, jAva appalobhe' alpakrodhavAlA yAvat alpalobhavAlA jo puruSa hotA hai vaha bhAva UnodarikA vAlA kahAjAtA hai| yahAM yAvatpada se mAna mAyA kA grahaNa huA hai| tathA ca-alpakrodhavAlA manuSya alpamAnavAlA, alpamAyAvAlA aura alpa lobhavAlA manuSya bhAva kI apekSA avamodarika hotA hai| 'appasade, appajhaMjhe, apatumaM tume, settaM bhAvomoyariyA' isI prakAra rAtri Adi meM asaMyata puruSoM ke jagajAne ke bhaya se jo thoDA bolatA hai, kopavizeSa se jora 2 se bolI gaI vANI kA nAma jhaMjhA hai| athavA-anarthaka bahuta bakavAda karanA isakA nAma jhaMjhA hai| aisI vANI se rahita jo hotA hai vaha alpa jhaMjhA vAlA hai| athavA jisa jisa zabda ke bolane se gaNa kA athavA saMgha kA viccheda ho jAve aile zabda kA jo prayoga nahIM karatA hai vaha alpa jhaMjhA vAlA hai 'appatumaM tume hRdayasthakoMpa vizeSa kA nAma tuma tuma hai hRdayastha kopa ko kama karanA yaha alpa tuma tuma hai| isa prakAra krodhavALA ane yAvata alpa mAnavALA, a5 mAyAvALA ane alpa lebhavALA manuSya bhAvanI apekSAthI avamadarikA kahevAya che. ahiyAM mAna, bhAyA ye ph| yAvat zapathI apa yA cha. 'appasahe, appajhaMjhe, appa tuma tume, setta bhAvoMmoyariyA' sArI rAtrI bigeremA mayata 53SAna! onvil javAnA bhayathI jeo DuM bele che, krodhathI jora jorathI bolAyela vANIne jhaMjhA kahe che. athavA nirarthaka vadhAre paDate bakavAda kare tene "jhaMjhA kahe che. evI vANI je belato nathI te "alpa jhaMjhA' kahevAya che. athavA je kaI evA zabda balavAthI gaNu agara saMghane viccheda thaI jAya evA zaNTona pryo|| 22 // 2nathI. a sa65 vA 42vAya che. 'apa. tuma tume' yA 27 lodha vigerene tuma'tuma 49 che. iyamA 29 apana kamI kare che, te alpa tumakuma kahevAya che. A rIte thoDuM bolavuM, dhIre zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 bhagavatIso bhASAvamodarikA / 'se taM omoyariyA' saiSA abamodarikA kathiteti / 'se kiM 2 mikkhAyariyA' atha kA sA bhikSAcaryA iti praznaH, bhagavAnAha-bhikkhAyariyA aNegavihA panattA' bhikSAcaryA anekavidhA aneka prakArikA prajJaptA-kathitA iti / 'taM jahA' tadyathA-'davvAbhimgahacarae' dravyAbhigrahacarakaH, bhikSAcaryA mikSAcaryAvatozvAbhedavivakSayA dravyAbhigrahacarako bhikSAcayo iti kathyate dravyAbhimahAzca lepa kRtAdidravyaviSayA jJAtavyA iti / 'jahA uvavAie' jAva suddhesaNie, saMkhAdattie' yathA aupapAtike yAvat zuddheSaNIyaH saMkhyAdattikaH, aupapAtikasya alpabolanA, dhIme bolanA, krodha meM nirarthaka bahuta pralApa nahIM karanA tathA hRdayastha krodha kama karanA yaha saba bhAva UnodarikA ke pakAra haiN| yahAM taka avamodarikA kA kathana kiyA gayA hai| se kiM taM bhikkhAyariyA' he bhadanta ! bhikSAcaryA kitane prakAra kI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'bhikkhAyariyA aNegavihA paNNattA' he gautama ! bhikSAcaryA aneka prakAra kI kahI gaI hai-'taM jahA' jaise'dazvAbhiggahacarae' dravyAbhigraha caraka-yahAM bhikSAcaryA aura bhikSAcaryA bAle meM abheda vivakSita huA hai, isaliye dravyAbhigraha caraka ko mikSAcaryA zabda se kaha diyA gayA hai| dravyAbhigraha lepakRtAdi idhyaviSayaka hote haiM / 'jahA upavAie jAva suddhesaNie saMkhAdattie' jaisA ki auSapAtika sUtra ke pUrvAdha ke tIsaveM sUtra meM yAvatU zuddhapaNIya saMkhyAdattika taka isakA varNana kiyA gayA hai| ataH vahAM se dhIre bolavuM kodhathI artha vagarane bakavAda na kare ane hRdayamAM krodha e che kara A tamAma bhAva amerikAnA prakAre che. A rIte A amerikAnuM kathana ATalA sudhI karela che. se ki ta bhikkhAyariyA' 8 lagavan lakSAyaryA sAranI hI 71 20 prazna uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIna cha hai-'bhikkhAyariyA aNegavihA paNNattA' gautama ! likSAyaryA bhane prA2nI hI cha. 'tajahA' tamA pramANe cha. 'davvAbhiggahacarae' dravyAmiha ya24-maDiyA likhAyA ane bhikSAcaryA karavAvALAmAM abhedanI vivakSA karI che. tethI dravyAbhigraha carakane bhikSAcaryA zabdathI kahela che. dravyAbhigraha lepakRta vigere dravya viSayapaap DAya che. 'jahA uvavAie jAva suddhesaNie saMkhAdattie' bhopayAti sUtramA je pramANe aupAtika sUtrane pUrvArdhanA trIsamAM sUtramAM yAvat zu zveSaNaya saMkhyAdattika sudhI tenuM varNana karela che. jethI te varNana tyAMthI joI levuM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU09 prAyazcittaprakAranirUpaNam 437 pUrvArddha triMzattamaM sUtraM draSTavyam 'jahA uvAie' ityanena idaM sUcitaM bhavati, 'dayA. miggahacarae, khetAbhiggahacarae, kAlAbhiggahacarae, bhAvAbhiggahacarae' ityAdi, dravyAbhigrahacarakA, kSetrAbhigrahacarakaH kAlAbhigrahacarakaH, bhAvAbhigrahacaraka ityAdi, / 'suddhesaNie' zuddhaSaNA zaGkitAdi doSaparihArAd etAdRza zuDheSaNAvAn zudaiSaNikaH 'saMkhAdattie' saMkhyAdattikA-ekAdidattyA bhikSAkaraNam / 'se taM bhikkhAyariyA' saiSA bhikSAcaryeti / 'se kiM taM rasapariccAe' atha ko'sau rasapariyaha varNana dekhalenA cAhiye / AhArAdikA pAtra meM jo eka bAra prakSepa hai usakA nAma datti hai, abhigraha meM datti kI saMkhyA kA niyama hotA hai 'jahA uvavAie' isa pada se sUtrakAra ne yaha sUcita kiyA hai| 'davyAbhiggahacarae, khettAbhiggahacarae kAlAbhiggahacarae' bhAvAbhiggahacarae' ityAdi jo zuddha eSaNAcAlA hotA hai vaha zuddhaSaNika hai| eSaNA kI zuddhi zaGkita Adi doSoM ke parihAra se hotI hai| 'saMkhAdattie' eka Adi datti se bhikSA karanA isakA nAma saMkhyA. datti hai| isa saMkhyAdatti vAlA jo hotA hai vaha saMkhyAdattika hai| 'settaM 'bhikkhAyariyA' isa prakAra se yaha bhikSAcaryA ke sambandha meM kathana hai / tAtparya kahane kA yahI hai ki dravyAbhigraha ghara bhikSA meM amuka cIjoM kA hI grahaNa karane kA niyama hotA hai| kSetrAbhigrahacara amuka kSetra ke abhigrahapUrvaka bhikSA karanA hotA hai / ityAdi saba varNana isakA auSapAtika sUtra meM zuddha nirdoSa bhikSA karanA, datti kI saMkhyA karanA isa prakaraNa taka kiyA gayA hai| AhAra vigerene pAtramAM ekavAra nAkhavAmAM Ave che, tene dakti kahevAya cha, mAlamattanI sadhyAnI niyama hAya che. 'jahA uvavAie' mA 56thA sUtradhAre sUcita cha -'khettAbhiggahacarae kAlAbhiggahacarae bhAvAbhiggahacarae' tyAhi me| zuddha meSAvANA DAya cha, tamAzudhdheSa upAya che. mess| vigerenI zuddhi ta vigaire hoSonA parihArathI thAya cha 'saMskhAdattie' eka vigere dattithI bhikSA karavI tenuM nAma saMkhAdatti che. A saMkhyAdattipaaddaay cha, ta sadhyAti upAya che. 'se ta bhikkhAyariyA' / rIte A bhikSAcaryAnA saMbaMdhamAM kathana karela che. A kathananuM tAtparya e che kendra vyAbhicahacara bhikSAmAM amuka cIjone ja grahaNa karavAne niyama hoya che. amuka kSetranA abhigrahapUrvaka bhikSA karavAnuM hoya che, vigere saghaLuM varNana aupapAtika sUtramAM "zuddha nirdoSa bhikSA karavI dattinI saMkhyA karavI A makaraNa sudhI kahela che. te saghaLuM kathana ahiyAM paNa te pramANe ja samajI levuM. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 bhagavatIsUtre tyAga iti praznA, bhagavAnAha-rasAriccAe aNegavihe pannatte' rasaparityAgo. 'nekavidhA-anekapakArakaH prajJaptA-kathitaH, 'taM jahA' tadyathA-'nibigiie' nirvikRtikA-ghRtAdirUpavikRti padArthaparivarjanam 'paNIyarasavivajjae' praNItarasavivarjakaH galaghRtabindu bhojanAbhAvavAn ityrthH| 'jahA uvavAie jAva lUhA. hAre' yathopapAtike yAvadrUkSAhAraH, yathopapAtike ityanena idaM sUcitam, 'AyaM vilae AyAmasisthabhoI arasAhAre virasAhAre aMtAhAre paMtAhAre' iti, 'settaM rasapariccAe' saiSa rasaparityAga iti| 'se kiM taM kAyakile se' atha kaH saH ___'se kiM taM rasapariccAe' he bhadanta ! rasaparityAga kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'rasapariccAye aNegavihe paNNatte' he gautama ! rasa parityAga aneka prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaise'nidhigiie' ghRtAdirUpa vikRtiyoM kA tyAga karanA-'paNIyarasavidhajjie' snigdharasavAlA bhojana nahIM karanA 'jahA uvavAie jAva lahAhAre' ityAdi jaisA aupapAtika sUtra meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM yAvat rUkSAhAra karanA cAhie isa prakaraNa taka jAnanA caahiye| isase yaha bhI sUcita hotA hai ki AyaMbila karanA, sikya bhojana karanA, arasa AhAra karanA, virasa AhAra karanA, antaAhAra karanA, prAnta AhAra karanA yaha saba isa rasa parityAgavata meM AtA hai| 'settaM rasapariccAe' isa prakAra se yaha rasa parityAga hai / 'se ki taM kAyakilese' he bhadanta ! kAyakleza kitane prakAra kA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI se kita' rasapariccAe' 8 mApana 2saparityA 21 prA2na Dasa cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI cha -'rasaparicAe aNegavihe paNNatte' u gautama ! 245rityA ane: prA2na 4 che. 'tauM jahA' te mApramANe che-nivigiie' dhI vigere vikRtiyAnA (vaya 54AnA) tyA zva.. 'paNIyarasavivajjie' ni5 2savANe AhAra na 423 / 'jahA uvavAie jAva lUhAhAre' tyAhi mI55Ati sUtramAre pramANe 4AmA bhAva cha. mera pramANe ahiyAM yAvat rakSAhAra kare A prakaraNa sudhI samajavuM joIe. A kathanathI e paNa samajAya che ke-AyaMghila karavuM sinagdha bhajana karavuM, arasa AhAra kara, virasa AhAra kare, anta AhAra kare, prAnta AhAra kare, A saghaLAne samAveza A rasa parityAga vratamAM thaI jAya cha. 'se tta rasaparicAe' mA zate mA 24 parityAganu thana 42 cha. 'se ki takAyakilese lava yaza yA nA DAya cha 1 mA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU09 prAyazcittaprakAranirUpaNam 439 kAyakleza iti praznaH / bhagavAnAha-'kAyakilese aNegavihe pannatte' kAyaklezo'nekavidhaH-anekamakArakA prajJapta:-kathitaH, 'taM jahA' tadyathA-'ThANAie' sthAnAtidaH-sthAnaM kAyotsargAdikam atizayena dadAti gacchattIti vA sthAnAvidaH sthAnAtigo vA 'ukkuDuyAsaNie' utkuTukAsanikaH / 'jahA uvavAie jAva savvagAyaparikammavibhUsavippamukke' yayaupapAtike yAvat sarva gAtraparikarmavibhUSAviSamuktaH sarvagAtrasya-sAGgopAGgazarIrasya pratikarma-sevA, vibhUSA -tatsundaratApAdanaM, tAbhyAM viSamukta:-rahitaH sarvaprakAra kazarIrasaMskArazobhArahita ityarthaH / 'jahA uvavAie' ityanena idaM mUcitam 'paDimaTThAI vIrAsaNie nesajjie' ityAdi, pratimAvIrAsanaM niSadheti chAyA, iha ca pratimA mAsikyAdayaH vIrAsanaM ca siMhAsananiviSTasya bhUnyastapAdasya siMhAsane apanIte sati kahate haiM-'kAyakilese aNegavihe paNNatte' he gautama! kAyakleza aneka prakAra kA hotA hai| 'taM jahA' jaise-'ThANAie' kAyotsarga Adi Asana se rahanA 'ukkuDayAsaNie' utkuTuka Asana se rahanA 'jahA uvavAira jApa savvagAyaparikammavibhUsavippamukke' ityAdi aupapAtika sUtra meM jaisA kahA gayA hai vaisA yahAM jAnanA caahiye| yAvat zarIrake sarva prakAra ke saMskAroM kA aura use zobhAyukta karane kA tyAga karanA cAhiye 'jahA udhavAie' pada se yaha sUcita hotA hai 'parimaTThAI, vIrAsaNie nesajjie' ityAdi-ki mAsikI Adi pratimAoM kA pAlana karanA, vIrAsana karanA, niSacA se baiThanA ityAdi saba kAyakleza hai| kisI AdamI ko nIce paira sthApita karAkara siMhAsana para baiThA diyA jAya aura phira usake nIce se siMhAsana haTA liyA jAve to jisa praznanA uttaramA pramuzrI gautamasvAmIna cha -'kAyakilese aNegavihe paNNatte' 3 gautama ! yaza bhane prAranA DerA che. 'ta jahA' pramANe che. 'ThANAie' yotsaga vigere bhAsanathI 2 "ukkuDayAmaNie' BY mAsanathI 2. 'jahA ubavAie' 'jAva savvagAyaparikammavibhUsavipamukke' tyAdi aupapAtika sUtramAM A saMbaMdhamAM je pramANe kahevAmAM Avela che, e ja pramANe ahiyAM paNa samajI levuM. yAvata zarIranA dareka prakAranA saMskArane bhane ta sulita 42vAnA tyA 42 . 'jahA uvavAie' mA 56 se matAva cha -'paDimaTrAI, vIrAsaNie nesajjie' chatyAha-mAsikI vizeSa pratimAonuM pAlana karavuM. vIrAsana karavuM. niSadyA AsanathI besavuM vigere tamAma kAyakaleza kahevAya che, keI purUSane nIce paga rakhAvIne siMhAsana para besADavAmAM Ave ane pachI tenI nIcethI siMhAsana khaseDI levAmAM te zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre yAdRzamavasthAnaM bhavet tadvIrAsanam niSadyA ca putAbhyAmupavezanamiti / 'se taM kAyakile se' so'sau kAyaklezo darzita iti / 'se kiM taM paDilINayA' atha kAsA pratisa lInateti pratisaMlInatA viSayakaH praznaH, bhagavAnAha - 'paDisa lINayA vhiA pannattA' pratisa lInatA catuvidhA prajJaptA, 'taM jahA ' tadyathA - 'iMdiyapaDisa lINayA' indriyapratisaMlInatA. indriyANAM nigraha ityarthaH / ' kasAyapaDisaMyA' kaSAyamatisaMlInatA kapAyAnAM krodhAdInAM nigrahakaraNamityarthaH, 'jogapaDisaMkINayA ' yogaprati saMlInatA, yogAnAM manovAkkAyAnAM yo vyApAra svasya nigrahakaraNam yogapatisa lonateti / 'vivittasayaNAsaNa sevaNayA' viviktazayanAzana sevanatA, strIpazupaNDakarahitavasau nirdoSazayanAdInAM sevanam / 'se prakAra kA usa avasthA meM isakA AkAra ho jAtA hai-usI AkAra kA jo Asana hotA hai vaha vIrAsana hai / vIrAsana se dhyAna karanA donoM nitamba jamIna kA sparzana na kareM isa Asana se baiThakara dhyAna karanA yaha niSadyA hai 'settaM kAyakile se' yaha saba kAyakleza hai / 'se kiM taM paDilINayA' he bhadanta ! pratisaMlInatA kitane prakAra kI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'paDisaloNayA cauvhiA paNNattA' he gautama ! pratisaMlInatA cAra prakAra kI hai- 'taM jahA' jaise - 'iMdiyapaDisalINayA' indriyaprati saMlInatA - indriyoM kA nigraha karanA, 'kasAthapaDi saMlINayA' krodhAdikaSAyoM kA nigraha karanA 'jogapaDisalINayA' mana vacana aura kAya ke halana calana vyApArarUpa yoga kA nigraha karanA / 'vivitta sayaNAsaNa se vaNayA' strIpazu paNDaka rahita vasati meM nirdoSazayyA prava te avasthAmAM je rIte te purUSanA AkAra thAya che, e AkAranuM je Asana hAya tene vIrAsana kahe che. vIrAsanathI dhyAna dharavuM banne nitambe (kheThakanA bhAga) jamInane sparza na kare evA AsanathI besIne dhyAna karavu tene niSadyA he che. 'se ttaM kAyakilese' yA sajA ayamleza uDevAya che. 'se ki ta paDilINayA' he bhagavan pratisasInatA DeMTalA prabhAranI che? yA praznanA uttaramA prabhu uDeche hai- 'paDisaMlINayA cauvviA paNNattA' he gautama! pratisa sInatA yAra prahAranI uDela che. 'ta' jahA' te bhApramANe che. 'iMdiyapaDisaMlINayA' indriyAnA nigraha rkhe| tenu' nAma indriya atisaMsInatA che. ' kasAyapaDi saMlINayA' Dodha vigere pAyano nihu 42 tenu nAma uSAya pratisasInatA che. 'jogapaDisaMlINayA' bhanavayana bhane kAyAnA halanacalana rU5 vyApAra rUpaceganA nigraha karaveA tenuM nAma ga pratisasInatA che. 'vivittasyaNAsaNa sevaNayA' strI pazupaM vinAnI vasatImAM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AD prameyacandrikA TIkA za025 u.7 109 prAyazcittaprakAranirUpaNam 441 kiM taM iMdiyapaDisaMlINayA' atha kA sA indriyapatisaMlInateti praznaH, uttaramAha'iMdiyapaDisaMlINayA paMcavihA pannattA' indriya pratisaMlInatA paJcavidhA-pazca prakArA prajJaptA, 'taM jahA' tadyathA-'soiMdiyavisayappayAraNiroho vA' zrotre. ndriyaviSayamacAranirodho vA zrotrendriyasya yaH viSayeSu iSTAniSTazabdasvarUpeSu pracAra:-zravaNalakSaNA yA pravRtti stasya yo nirodho-niSedhaH sa zrotrendriyapracAranirodhaH, tathA-'soiMdiyavisayapattesu vA asthemu rAgadosaviNiggaho' zrotre. ndriyaviSayamApteSu vA artheSu rAgadveSavinigrahaH, zrotrendriyaviSayeSu prApteSu vADa. theSu iSTAniSTazabdasvarUpeSu rAgadveSayo nirodhH| 'cavikhaMdiyavisayappayAra Niroho vA' cakSurindriyaviSayamacAranirodho vA, 'evaM jAva phAsidiyavisayaAdikoM kA sevana karanA-isa prakAra se pratisaMlInatA cAra prakAra kI hai| 'se ki taM iMdiyapaDisalINayA' indriyapratisaMlInatA kitane prakAra kI hai uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'iMdiyapaDisalINayA paMcavihA paNNattA' indriyaprativalInatA pAMca prakAra kI kahI gaI hai| 'taM jahA' jaise'soiMdiyavisayappayAraNiroho vA' zrotrendriya kA iSTAniSTa zabdarUpa viSayoM meM jo sunane kI pravRtti rUpavyApAra hai usakA nirodha karanA yaha zrotrendriya pracAra nirodha hai| tathA 'soiMdiyavisayapattesu vA atthesu rAgadosaviNiggaho' zrotrendriyake viSaya rUpa se prApta hue iSTAniSTa zabdoM meM rAga dveSa kA nirodha karanA 'cakkhidiyavisayapayAraNiroho vA' cakSu indriya kA viSayoM meM-varNoM meM-jo dekhane kI pravRttirUpa vyA. pAra hai usakA nirodha karanA tathA cakSuhandriyake viSayarUpa se vyApta nirdoSa zayyA vigerenuM sevana karavuM tenuM nAma "vivikta zayanAsana pratismaantaa cha.' // prA2nI / pratisInatA yA prArI cha. 'se kiM ta iMdiyapaDisaMloNayA' dhandriya pratisInatA yA praznahI che 1 / pranA uttaramA suzrI gautamasvAmI 4 che hai-'iMdiyapaDisalINayA paMcavihA paNNatA' chandriya pratisInatA pAya prA2nI he che. 'tajahA' mA pramANe che. 'soiMdiyavisayappayAraNiroho vA' zrotrendriyana Ta , aniSTa zave 35 viSa. cemAM sAMbhaLavAnI vRtti rUpa je vyApAra che, tene niSedha kare tenuM nAma zrIndriya prayA2 nirAdha che. tathA 'sroiMdiyavisappattesu vA atthesu rAgadosa. viNiggaho' zrotrendriyanA viSaya 35thI prApta thayeA Ta bhaniSTa zaNDAmA rAgadveSana nirodha 32v| 'eba cakkhidiyavisayappayAraNiroho vA' me pramANe cakSuIndriyenA viSamAM-varSomAM javAnI pravRtti rUpa je vyApAra che, tene nirodha kara tathA cakSuindriyanA viSaya rUpa vyApAravALA ISTa aniSTa vaNemAM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zara bhagavatIsUtre payAraNiroho vA' evaM yAvat sparzanendriyaviSayapracAranirodho vA atra yAvatpadena 'cakkhi diya visayappattesu vA atthesu rAmadosaviNiggaho ghArNidiyavisayapvayAraNiroho vA ghArNidiyavisayappattesu vA atthesu rAgadosaviNiggaho jimidiyavisayappayAraNiroho jimmidiyavisayatpattesu vA asthesu rAgadosaviNiAgo' etadantaprakaraNasya saMgraho bhavati / 'phAsiMdiyavisayappattesu vA atthesu rAmadosa viNiggaho' sparzanendriyaviSayaprApteSu vA artheSu iSTAniSTa zabdeSu rAgadveSayo vinigraho nirodhaH, tatazcendriyANAM paJcavidhatvAda indriyamatisa lInatA paJcakArA bhavantIti / ' se taM iMdiyapaDisaMlINayA' saiSA indriyamatisaMlInatA nirUpiteti / 'se ki taM kasAyapaDisaLINayA' atha kA sA kaSAyapratisaMlInateti praznaH / bhagavAnAha - 'kasAya paDisaMkINayA cauvvihA pannattA' kaSAyaprati - hue iSTAniSTa varNoM meM rAgadveSa kA nirodha karanA evaM jAva phAsiM. diya visayappayAraniroho vA, phAsiMdiyavisayatpattesu vA atyesu rAgadosa viNiggaho jibhidiyavisappayAra niroho, jibhidiya bisayapatte vA asthesu rAgadosaviNiggaho vA' isI prakAra se yAvat sparzana indriyake viSaya bhUta iSTAniSTa padArthoM meM sparzendriya kI pravRtti kA nirodha karanA tathA sparzana indriya ke viSaya bhUta padArthoM meM rAgadveSa hone ko nirodha karanA yahAM para yAvat pada se ghrANendriya aura jihvA indriya ke viSaya bhUta viSayoM maiM bhI isI prakAra se una 2 indriyoM ke vyApAra kA athavA hone vAle rAgadveSakA nirodha karanA yaha saba indriya pratisaMlInatA hai / 'se kiM taM kasAtha paDisalINayA' he bhadanta ! kaSAya pratisaMlInatA kitane prakAra kI hai ? uttara meM prabhuzrI ne kahA hai- 'kasAya paDisalINayA caDavvihA rAgadveSanA nirodha ra 'eva' jAva phAsiMdiyavisrayappayAraniroho vA, phAsiMdiya vipatsu vA atthesu rAgadosaviNiggaho jinbhidiya bisappayAranirohoM, jibbhidayaviSayapatte vA atthesu rAgadosaviNiggaho vA' mena prabhA yAvat sparza indriyanA viSayabhUta iSTa aniSTa padArthomAM sparzendriyanI pravRttinA niSa karavA tathA sparzanI IndriyanA viSayabhUta padArthamAM ghrANuindriya ane jIhlAiMdriyanA viSayabhUta viSayAmAM paNa eja rIte tendriyAnA vyApAranA athavA thavAvALA rAgadveSanA nirAya karavA A badhAne indriya salInatA kahe che, 'se kiM ta' kamrAya DisalINayA' se lagavan upAya pratisasInatA TalA prabhAranI hI ho ? yA praznanA uttaramA aluzrI che hai- 'kasAyapaDiMsalINayA cavist paNNatA' he gautama! uSAya pratisasInatA yAra prahAranI uDela che, zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU09 prAyazcittaprakAranirUpaNam // saMlInatA caturvidhA prajJaptA, 'taM jahA' tayathA-'kohodayagiroho bA, udayapata. ssa vA kohassa viphalIkaraNe' krodhodayanirodho vA yAvatkrodhasyodaya eva na bhavet athavA udayaprAptasya kAryakaraNAbhimukhIbhUtasya viphalIkaraNam yAvatA udito'pi krodhaH svakAryAya na paryApto bhavediti / evaM jAva lobhodayajiroho vA udayapattassa vA lobhassa viphalIkaraNaM' evaM yAvadalomodayanirodho vA udayamAptastha vA lobhasya viphalIkaraNam-niSlatAsaMpAdanam / yAvatpadana mAnamAyayohaNam tathA ca mAnodayanirodho vA udayamAptasya mAnasya viphalIkaraNam evaM mAyodayanirodho bA udayaprAptAyA mAyAyA viphalI karaNaMveti / 'settaM kasAyapaDisaMloNayA' saiSA kaSAyapatisaMlInateti bhAvaH / 'se ki taM joga. paDisaMlINayA' atha kA sA yogapatisaMlInatA manovAkAyAnAM gopanamiti praznA, paNNattA' he gautama ! kaSAyapratisaMlInatA cAra prakAra kI kahI hai 'koho. dayaNiroho vA udayapattassa vA kohassa viphalIkaraNa' krodha ke udaya kA nirodha karanA athavA udaya prApta krodha ko apane kArya karane meM vizAla karanA evaM jAva lobhodaya giroho vA udayapattassa vA lobhassa viphalI karaNaM' isI prakAra se yAvat loma ke udaya kA nirodha karanA lobha ko AtmA meM nahIM hone denA-athavA udaya prApta lobha ko usake kArya karane meM viphala banAnA yahAM yAvatpada se mAna mAyA kA grahaNa huA? -tathA ca-mAna ke udayakA nirodha karanA athavA udita mAna ko usake kArya karane se viphala karanA, isI prakAra mAyA ke udya kA nirodha karamA aura udita hue mAyA kaSAya ko usake kArya karane se rokanA yaha saba kaSAyapratisaMlInatA hai| 'se kiM taM jogapatisaMloNayA' he bhadanta ! yoga pratisaMlInatA kitane prakAra kI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-gautama / 'kohodayagiroho vA udayapattassa vA kohassa viphalIkaraNa' odhanA yAniza kare athavA udayamAM AvelA koSane tenA kAryathI niSphaLa banAva bau jAva lobhodayaniroho vA udayapattassa vA lobhassa viphalIkaraNaM' sarIta yA lebhanA udayane nirAdha karalesane pitAnAmAM thavA na de athavA udhayamAM AvelA lebhane tene kAryathI niSphaLa banAvavo tathA yAvanmathI mAnanA udayane nirodha kara ane udayamAM AvelA mAnane tenA kAryathI niSphaLa banAva eja pramANe mAyAnA udayane nirAdha karo. ane udayamAM Avela mAyA kaSAyane tenA kArya karavAthI reko A badhAne kaSAya pratisaMhAnatA cha. 'se ki ta jogapaDisaMloNayA' 3 lasan yoga pratimana Hal zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre bhagavAnAha-'jogapaDisalINayA tivihA pannattA' yogapatisaMlInatA trividhAtripakArA bhavati, 'taM jahA' tadyathA 'akusaLamaNagirohovA 1' akuzalamano nirodho vA 1, 'kusalamaNa udIraNaM vAra' kuzalamanasa udIraNam kuzalasya manasaH kArye pravartanaM vAra, 'maNassa vA egattI bhAvakaraNa' manaso vA ekatvIbhAvakaraNam manasoviziSTaikAgratvena ekatA tadrUpasya bhAvasya karaNam athavA AtmanA saha yA ekatA-nirAlaMbanatvaM tadrUpo bhAvastasya karaNaM yat tat manasa ekatA bhAvakaraNamiti / 'akusala vaiNiroho vA' akuzalavAgnirodho vA, 'kusala vai udIraNaM vA' kuzala vaca udIraNaM vA, 'vahae vA egattIbhAvakaraNaM vA' vacaso vA ekatrIbhAvakaraNaM vA iti / 'se kiM taM kAyapaDisaMlINayA' atha kA sA kAyapratisa. lInateti praznaH, bhagavAnAha-'kAyapaDisaMlINayA' kAyamatisaMlInatA, 'jaNaM susamAhiya pasaMtasAhariyapANipAe' yat khalu musamAhitaprazAntasaMhRtapANiyogapratisaMlInatA tIna prakAra kI hai-jaise 'akusalamaNaNiroho vA 1 kusalamaNa udIraNa vAra' akuzala mana kA nirodha karanA, kuzalamana ko kArya meM lagAnA 'maNassa vA egattIbhAvakaraNaM' athavA mana kI ekAgratA karanA-AtmA ke sAtha nirAlaMbanarUpa meM mana ko sthApita karanA 'aku. sala vaha giroho vA, kusalayA udIraNaM vA vaie vA egattIbhAva. karaNaM vA' akuzala vacana kA nirodha karanA, kuzala vacana ko kArya meM lagAnA athavA bacana kI ekAgratA karanA, yaha mana vacana yoga kI matisaMlInatA hai| 'se kiM taM kAyapaDisalINayA' he bhadanta ! kAya pratisalInatA kyA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'kAyapaDisaMlINayA jaNaM susamAhiya pasaMtasAhariyapANipAe' acche prakAra se samAdhipUrvaka prakAranI kahI che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama! yoga pratisInatA 19 prA2nI hI che. tasA prabhAva cha. 'akusalamaNagiroho vA 1 kusalamaNaudIraNa vA' 2 sazasa bhanI nirAdha 423 / mana azA bhanane yamai ang. 'maNasna vA egattIbhASakaraNaM' athavA mananI mAtA 12vI AtmAnI sAtha nirAzana 35mA bhanane sthA5yu 'akusalabaiNiroho pA, kusalavahaudIraNaM vA vaie vA egattIbhAvakaraNaM vA' magia ynne| nirodha kara, kuzala vacanane kAryamAM lagAvavuM. athavA vacananI ekAgratA karavI te bhane yana yojanA pratisatAnatA cha. 'se kiM te kAyapaDisalINayA' 8 sAvana kAyapratisaMlInatAnuM zuM svarUpa che? arthAt kAya pratisaMlInatA kone kahe che? mA prazana uttaramA prabhuzrI 3 cha -'kAyapaDisalINayA jaNaM susamAhiya pasaMtasAhariyapANipAe' sArI rIta samAdhIpU' zAnta nAya mane pagAne zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2025 u.7609 prAyazcittaprakAranirUpaNam 445 pAda:-suSThu samAdhiH-samAdhiprAptaH bahivatyA sa cAsau prazAntazcAnta kyA yA sa tathA saMhRtam avikSiptatayA pANipAdaM yena sa susamAhitapazAntasaMhRtapANipAdaH, 'kummo iva gutti die' kurma iva guptendriyA-guptaH kasyAmavasthAyAmityata Aha-'allINe pallINe' AlonaH ISatlInaH pUrvam, pazcAt malIna:prakarSeNa lInaH, 'ciTaI' tiSThati, 'settaM kAyapaDisaMloNayA' saiSA kAyapratisaMlInatA / 'se taM jogapaDisaMloNayA' saiSA yogptisNliintaa| 'se ki taM vivittasayaNAsaNasevaNayA' atha kA sA vivikta zayanAsanasevanatA, 'jaNaM ArAmesu vA-ujjANesu vA' yat khalu ArAmeSu-nagaropavaneSu vA udyAneSu-vATikAmu vA, 'jahA somiluddesae' yathA somiloddezake bhagavatI sUtrasyASTAdazazatakasya dazamo. dezake, anena yat sUcitaM tata eva sarva draSTavyam / kiyatparyantam aSTAdazazata. kIyadazamodezaka ihAdhyetavya statrAha-'jAva' ityAdi, 'jAva sejjAsaMthAragaM upasaMpajjittANaM viharaha' yAvat zayyAsaMstArakamupasaMpadya khalu viharatIti / 'se taM vivittasayaNAsaNasevaNayA' saiSA viviktazayanAsanasevanatA, 'se taM paDisaMsuzAnta hokara hAtha pairoM ko saMkoca karake 'kummo iva gutidie allINe pallINe ciTTai' kachuvA ke jaisA apanI indriyoM ko gupta karake apane meM hI sthira rahanA yaha kAya kI saMlInatA hai / bAhirI vRtti se rahita honA isakA nAma susamAhita samAdhi prApta hai aura antarvRtti se rahita honA isakA nAma prazAnta hai / isa prakAra mana bacana aura kAya kI saMbhAla se yoga saMlInatA hotI hai| 'se ki taM vivittasayaNAsaNasevaNayA' he bhadanta ! vivikta zayanAsana sevanatA kisa prakara kI hotI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'vivittasayaNA. saNasevaNayA-jANaM ArAmesu ujjANestu vA jahA somiluIsae jAva sejjAsaMthAragaM uvasaMpajjittANaM viharaI' jo nagaropavano meM sAyIna 'kummoiva guttidie, allINe pallINe ciTui' AyamAnI bhA34 pitAnI Indriyone gupta karIne pitAnAmAM ja sthira rahevuM te kAyapratisalInatA che. bahAranI vRttithI rahita thavuM tenuM nAma susamAhita samAdhi prApta che. ane antavRttithI rahita thavuM tenuM nAma prazAnta che. A rIte mana, vacana ane kAyAnI saMbhALapUrvaka rahevuM te yogasaMlInatA che. sekita vivittasayaNAsathaNasevaNayA' usasavana vivita zayanAsana seva. natAvI hAya cha 1 mA prazna uttaramA prasuzrI cheDe-'vivittasayaNA' saNasevaNayA jaNaM ArAmesu ujjANesu pA jahA somiluIsae jAva sejjAsaMthArarga upasaMpajjittANaM viharaI' 2 nagaronA 5panAmA sajIyAmA vire zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 bhagavatIstre loNayA' saiSA pratisalInatA nirUpatA / 'settaM bAhirae tave' tadetad bAhyaM tapaH saMkSepavistArAbhyAM nirUpitamiti // 109 // anaH paramAbhyantara tapa Adi pradarzayannAi-se ki taM' ityAdi / mUlam-se kiM taM abhitarae tave, abhitarae tave chavihe pannatte taM jahA pAyacchittaM, viNao, vaiyAvacce, sajjhAo jhANaM, viusggo| se kiM taM pAyacchitte pAyacchitte dasavihe patte taM jahA AloyaNArihe, jAba pAraMciyArihe, se taM paaycchitte| se kiM taM viNae viNae sattavihe pannatte taM jahA NANaviNae, dasaNaviNae carittaviNae maNaviNae kyaviNae kAyaviNae logovyaarvinne| se kiM taM nANaviNae, nANaviNae paMcavihe pannatte taM jahA AbhiNibohiyanANaviNae jAva kevlnaannvinne| se taM naannvinne| se kiM taM daMsaNaviNae, daMsaNaviNae duvihe pannatte taM jahA sussUsaNAviNae ya aNaJcAsA. yaNAviNae y| se kiM taM sussUsaNAviNAe ? sussusaNAviNae bagIcoM meM ityAdi somila ke uddezaka meM kahe gaye anusAra yAvat zayyA evaM saMthArA ko lekara vihAra karatA hai yaha vivikta zayanAsana sevanatA hai / somiloddezaka yaha isI bhagavatI sUtrakA 18 meM zataka kA dazavAM uddezaka hai / isa prakAra se yahAM taka 'se taM paDisaMloNayA' pratisaMlInatA kA kathana kiyA gayA hai / 'se taM bAhirae tave' isa prakAra anazana se lekara pratisaMlInatA taka yaha saba bAhya tapa saMkSepa aura vistAra se nirUpita kiyA ||s09|| semilanA uddezAmAM kahyA pramANe yAvat zamyA ane saMthArAne laIne vihAra kare che. A vivaktazayanAsana sevanatA che. samilezaka A bhagavatIsUtranA 18 aDhA2mA zatane zo deza che. temA mA zata 'setta paDisalINayA' pratisabInatAnu sthana 32 cha. 'se bAhirae nave' mA zata manazanathI laIne pratisalInatA sudhI A saghaLuM bAhya tapa saMkSepa ane vistArathI nirUpita karela che. sU0 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AbhyantarasaponirUpaNam 447 prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU010 bhaNegavihe pannatte, taM jahA sakkArei vA sammANei vA jahA codasamasae taie uddesae jAva paDilaMsAhaNayA / se ttaM surasUsaNAviNae / se kiM taM aNazcAsAyaNAviNae aNaccAsAyaNAvire paNayAlIsavihe pannatte, taM jahA arahaMtANaM aNaccAsAyaNayAM, arahaMtapannattassa dhammassa aNacyAsAyaNA, AyariyANaM aNaccAsAyaNayA~ uvajjhAyANaM aNaccAsAyaNaya, therANaM aNaccAsAyaNayoM, kulassa aNaccAsAyaNaryA, gaNassa aNaccAsAyaNayA~, saMghassa aNacyAsAyaNaryA, kiriyAe aNaccAsAyaNayAM, saMbhogassa aNaccAsAyaNayoM, AbhiNibohiyaNANassa aNaccAsAyaNayoM jAva kevalanANassa aNaccAsAya yA 15 / eesa caiva bhattibahumANeNaM 30 / eesi veva vannasaMjalaNayAe45 / se ttaM aNaccAsAyaNayAviNae, se naM daMsaNaviNae / se kiM taM caritaviNae caritaviNae paMcavihe pannate taM jahA sAmAiyacaritaviNae ? jAva ahakkhAyacaritaviNae se taM caritaviNae / se kiM taM maNaviNae, maNaviNaSa duvihe pannase, taM jahA pasatthamaNaviNae apasatthamaNaviNae ya se kiM taM pasatthamaNaviNae, patthamaNaviNae sattavihe pannatte taM jahA - apA asAvajje akirie, niruvakkese, aNaNhavakare, acchavikare, abhUyAbhisaMkaNe, se taM pasatthamaNaviNae / se kiM taM apasatthamaNaviNae, apasatthamaNaviNae sattavihe pannatte, taM jahA pAvaSa, sAbajje, sakirie, saurvekkese, aNhavayakare, chavikare, bhUyAbhisaMkaNe / setaM apasatthamaNaviNae / se taM maNaviNae / se kiM saM 1 vie, vaiviNae duvihe pannatte taM jahA pasatthavaiviNae apasatthavaiviNae ya / se kiM taM pasatthavaiciNae, pasattha zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 bhagavatIstre vaiviNae sattavihe pannatte taM jahA-apAvae asAvajje jAva abhUyAbhisaMkaNe se taM pasatthavaiviNae / se kiM taM apasatthavaiviNae, apasatthavaiviNae sattavihe pannatte taM jahA-pAvae sAvajje jAva bhuuyaabhisNknne| se taM apasatthavaiviNae se taM vivinne| se kiM taM kAyaviNae, kAyaviNae duvihe pannatte, taM jahA pasattha kAyaviNae ya apasattha kAyaviNae y| se ki taM pasatthakAyaviNae, pasatthakAyaviNae sattavihe pannatte taM jahA AuttaM gamaNaM1, AuttaM ThANaM2, AuttaM nisIyaNaM3, AuttaM tuyaTTaNaM4, AuttaM ullaMghayaNaM5, AuttaM pallaMghaNaMda, AuttaM sabiMdiyajogajujuNayA 7 / se taM pstthkaayvinne| se ki taM apasatthakAyaviNae, apasatthakAyaviNae sattavihe pannatte, taM jahA-aNAuttaM gamaNaM1, jAva aNAuttaM sbiNdiyjogjujugyaa| se taM apasatthakAyaviNae / se taM kAyaviNae / se kiM taM logovayAraviNae, logovayAraviNae sattavihe pannatte, taM jahA-abbhasavattiyaM1, parachaMdANuvattiyaMra, kajjaheuM3, kayapaDikaiyA4, attagavesaNayA5, desakAlaNNayA6, savvatthesu appddilobhyaa7| se taM logovyaarvinne| se taM viNae / se kiMtaM veyAvacce, veyAvacce dasavihe pannatte, taM jahA-AyariyaveyAbacce?, uvajjhAyaveyAvaccera, theraveyAvacce3, tavassiveyAvacce4, gilANaveyAvacce5, sehaveyAvacce6, kulaveyAvacce7, gaNaveyAbacce8, saMghaveyAvacce9, sAhammiyaveyAvacce10, se taM veyaavcce| se kiM taM sajjhAe, sajjhAe paMcavihe pannatte taM jahA-vAyaNA1, paDipucchaNAra, parivaTTaNA3, aNuppahA4, dhammakahA5, se taM sajjhAe |suu0 10 // zrI bhagavatI sUtra: 16 Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU010 AbhyantarataponirUpaNam 49 chAyA-atha kiMvat AbhyantaraM tapaH, AbhyantaraM tapaH pavidha prajJAtam tadyathA-prAyazcittam 1, vinayA2, vaiyAvRttyam 3, svAdhyAyaH 4, dhyAnay5, vyutsarga:6, / atha-kiM tat prAyazcittam, pAyazcittaM dazavidhaM prAptam tadyathAAlocanAharU 1, yAvat pArAzcikAIm 10 / tadevatmAyazcittam / atha kisa vinayaH' vinayaH saptavidhaH prajJaptaH, tadyathA-jJAnavinayaH1, darzanavinayaH2, cAri. travinayaH3, mano vinayaH4, vAvinayaH5, kAyavinaya:6, lokopacAravinayaH7 / atha kiM sa jJAnavinayaH, jJAnavinayaH paJcavidhaH prajJaptaH tadyathA-AminibodhikajJAnavinayaH, yAvat kevalajJAnavinayaH, saipa jJAnavinayaH / atha kiM sa darzanavinayaH, darzanavinayo dvividhaH prajJaptA, tadyathA-zuzrUSaNAvinayazca-anatyAzAtanAvinayazca / atha kiM sa zuzrUvaNAvinayaH, zuzrUSaNAvinayo'nekavidhaH prajJaptA,-satkAra iti vAsaMmAnaniti yA yathA caturdazazatake tRtIyoddezake yAvatpatisaMsAdhanatA saiSa zuzraSaNA vinayaH / atha ko'sau anatyAzAtanAvinayaH anatyAzAtanAvinayaH pazcacatvA. riMzadvidhaH ajJaptaH, tadyathA-arhatA manasyAzAtanatA1, ahatvajJaptasya dharmasthAnatyA zAtanatA2, AcAryANAmanatyAzAtanatA3, upAdhyAyAnAmanatyAzAtanatA4, stha. virANAmanatyAzAtanatA5, kulasyAnatyAzAtanatA, gaNasyAnatyAzAtanatA 7, saMghasyAnatyAzAtanatA8, kriyAyA anatyAzAtanatA 9, saMbhogasya (samAnadhArmikasya) anatyAzAtanatA 10, AbhinibodhikajJAnasyAnatyAzAtanatA11, yAvatke. valajJAnasyAnatyAzAtanatA 15 / eteSAmeva bhaktibahumAnena 30 / eteSA meva saMjvalanatayA 45 / saiSa anatyAzAtanAvinayaH, saiSa drshnvinyH| adha kiM sa cAritravinayaH, cAritravinayaH paJcavidhaH prajJaptaH, tadyathA-sAmAyikacAritravinamaH1. yAvada yathAkhyAtacAritraviSayaH5, / saiSa cAritravinayaH / atha kaH sa manovinayaH, manovinayo dvividhaH prajJaptaH, tadyathA prazastapanovinayaH, aprazastamanovinayazca ! atha kaH sa prazastamanovinayaH, prazastamanovinayA saptavidhaH prajJaptaH tadyathA-AyApakaH1, asAvadhaH2, akriyaH3, nirUpaklezaH4, anAvakaraH5, akSapikara:6, abhUtAmizaGkanam7, saiSa prshstmnovinyH| atha kA sa: aprazastamanovinayaH1, aprazasta manovinayaH saptavidhaHprajJapta:-yathA pApakaH1, sAvadhA2, sakriyaH3, sopakleza:4, AzrayakaraH5, kSapikaraH6, bhUtAbhizaGkanam7, sa eSa apazastapanovinayaH, sa eSa mano vinyH| atha kaH sa vacanavinayara vacanavinayo dvividhaH prajJaptaH tadyathA-prazastavacanavinayazca apazastavacanavinayazca / atha kaH sa prazastavacanavinayaH, prazastabacanavinayaH saptavidhaH prAptaH. apApaka:1, asAvadho yAvad abhUtAbhizaGkanam 7, so'yaM prshstvcnvinyH| atha kaH saH aprazastavacanavinaya:, aprazastavacanavinayaH saptavidhaHprajJapta:, zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre taghayA-pApaka: sAvadho yAvad bhUtAbhizaGkanam7 sa eSa aprazastavacanavinayaH, sa eSa vcnvinyH| atha kaH sa kAyavinayaH, kAyavinayo dvividhaH prajJaptA, tadyathAprazastakAyavinayazcApazastakAyavinayazca / atha kaH sa prazastakAyavinayaH, prazasta. kAyavinayaH saptavidhaH prajJaptaH, tadyathA-AyuktaM gamanam 1, AyuktaM sthAnam 2 Ayuktam niSIdanam 3, AyuktaM svavartanam 4, AyuktamullaMghanam 5, AyuktaM malaMghanam 6, AyuktaM sarvandriyayogayuJjanam 7 / sa eSa prazastakAyavinayaH / atha kaH so'prazastakAyavinayaH, aprazastakAyavinayaH saptavidhaH prajJataH tadyathA-anAyuktaM gamanam yAvad anAyuktaM sarvendriyayogayuJjanam / sa eSa apshstkaayvinyH| sa eSa kAyavinayaH / atha kaH sa lokopacAravinayaH, lokopacAravinayaH saptavidhaH prajJaptaH, tadyathA-abhyAsavRttikam 1, paracchandAnuttikam 2, kAryahetuH3, kRtapratikRtitA 4, Arta (Atma) gaveSaNatA5, dezakAlajJatA 6, sarvArtheSu apratilobhatA7 / sa eSa lokopacAravinayaH / sa eSa vinayaH / atha kiM tat vaiyAvRttyam ? vaiyAvRttyaM dazavidhaM prAptam AcAryavaiyAvRttyam1, upAdhyAyavaiyAvRttyam2, sthaviravaiyAvRttyam 3, tapasvivaiyAvRttyam4, glAnavaiyAvRttyam 5, zaikSavaiyAvRttyam6, kulavaiyAvRttyam, gaNavaiyAvRttyam 8, saMghavaiyAvRtyam9, sAdharmikavaiyAvRtyam 10, / tadetadvayAttyam / atha kaH sa svAdhyAya:, svAdhyAyaH paJcavidhaH prajJaptaH, tadyathA-vAcanA1, patipRcchanAra, parivartanA3, anuprekSA4, dharmakathA5, sa eSa svAdhyAyaH // 10 // TIkA--bAhyaM tamaH pradA kramamAptamAbhyantaratapo darzayitumAha-'se ki ta' ityAdi, 'se ki taM' abhitarae tave' atha kiM tat AbhyantaraM tapaH, antaHstha napasaH kiM lakSaNaM kiyantazca bhedA iti praznaH, bhagavAnAha-'abhitarae tave bihe pannateM' bAhyavyApArAnapekSasvameva sAmAnya lakSaNam AbhyantaratapasaH ____ aba Abhyantara tapa kA kathana kiyA jAtA hai-'se ki taM abhitarae tave ityaadi| TIkArtha-'se kitaM abhitarae tave' he bhadanta ! Abhyantara tapa kyA hai aura isake kitane bheda hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'abhitarae tave chavihe paNNatte' jisa tapa meM vAyavyApAra kI apekSA nahIM hotI have Abhyantara tapanuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. 'se kiM ta' abhitarae tave' tyAla At-'se ki ta abhitarae tave' ke samapan mAjhyanta2 tapanu zuM svarUpa che? ane tenA keTalA bheda che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che-'abhitarae tave chavihe pannatte' 2 ta5mA mAyAnI apekSA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU010 AbhyantarataponirUpaNam 451 taccAbhyantaraM tapaH SaDvidham-SaT prakArakaM prajJaptam prakArabhedameva darzayati-taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'pAyacchitta' mAyazcitamiha prAyazcittazabdena aparAdhavizuddhiH kathyate bhAyam zabda: pApaparaka: cittazabdazca zuddhiparakA, taduktam-'mAyaH pApaM vijAnIyAt cittaM tasya vizodhana' miti, tadidaM prathama mAbhyantaraM tapaH 'viNao' vinayaH vi-vizeSeNa nIyate-mIkSonmukha AtmA kriyate yena sa vinaya:-Antaro dharmavizeSaH so'yaM dvitIyaM tpH| 'veyAvaccaM vaiyA. vRttyaM bhaktapAnAdibhiH sevAkaraNa gurvAdInAmiti tRtIyaM tapaH 3, 'sajjhAyo' svAdhyAyA-mUlasUtrapaThanam iti caturtha tapaH 4 / 'jhANe' dhyAnam- ekAgratAye manasaH sthirIkaraNam iti paJcamaM tapaH 5 / 'viussaggo' vyutsarga:-kAyamamatva. hai vahI Abhyantara tapa kA sAmAnya lakSaNa hai| yaha Abhyantara tapa 6 prakAra kA kahA gayA hai 'taM jahA' jaise-'pAyacchittaM' prAyazcittaM 1 yahAM prAyazcitta zabda se aparAdha kI vizuddhi kahI gaI hai, kyoMki prAyam zabda kA artha pApa hai aura citta zabda kA artha zuddhi hai / so hI kahA hai'prAyaH pApaM vijAnIyAt cittaM tasya vizodhanam' isa prakAra pApa kI zuddhi jisa tapa se hotI hai vaha Abhyantara tapa kA prathama bheda hai Abhya. ntara tapa kA dvitIya bheda vinaya hai / jisa tapa se AtmA vizeSarUpa se mokSa ke sanmukha kiyA jAtA hai vaha vinaya hai / isakA tIsarA bheda vaiyAvRtya hai| gurujana Adi janoM kI bhaktapAna Adi dvArA sevA karanA so vaiyAvRttya hai| 'sajjhAo'-svAdhyAya-yaha isakA cauthA bheda hai| sUtra kA paThanAdikaranA isakA nAma svAdhyAya hai| 'jhANaM' yaha isakA hetI nathI te AbhAra tapa kahevAya che. A Abhyantara tapa 67 4Anu usa che. 'taM jahA' ta mA pramANe 2. 'poyacchitta' prAyazcitta 1 ahiyAM prAyazcitta zabdathI aparAdhanI zuddhi grahaNa karela che. kemake prAyam zabdano artha "pApa" thAya che. ane citta zabdane maza. tara cha -'prAyaHpApaM vijAnIyAt cittaM tasya vizodhanam A rIte jenAthI pApanI zuddhi thAya che evuM je tapa te Abhyantara tapane pahele bheda che. 1 Abhyantarano bIje bheda vinaya che. 2 je tapathI AtmA vizeSapaNAthI mokSanI najIka jAya che te vinaya che. tene trIje bheda vaiyAvratya che 3 gurUjana vigerenI bhakta pAna vigerethI sevA karavI tanu nAma veyAvatya che. 'sajjhAoM' ||dhyaay the sAkSya-12 tapana vAyA le cha. 4 bhUlasUtrana la tenu nAma svAdhyAya che. 5 'jhANaM' dhyAna meM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acte 452 bhagavatIstre parityAga ityartha iti SaSThamAbhyantaraM tapaH 6 / samprati tadbhedAn darzayati-se kiM taM pAyacchitte' atha kiM tat prAyazcittam prAyazcittapadena kriyatsaMkhyakasya kasya ca grahaNaM kartavyamiti praznaH, bhagavAnAha-'pAyacchitte dasavihe pannatte' prAyazcittaM dazavidham-dazapakArakaM prajJaptam, 'taM jahA' tadyathA-'AloyaNArihe' AlocanAm -AlocanAyogyam 'jAva pAraMciyArihe' yAvatpArAzcikAIm, aba yAvatpadena bAhyatapaH prakaraNaparipaThitAnAM pratikramaNAhatadubhayAI vivekAhavyutsargArhatapo'I chedAI-mUlAnivasthApyAgAM saMgraho bhavati eteSAM svarUpaM tu tata evaM draSTavyamiti / 'settaM pAyacchitte tadetat mAyazcittaM kathitamiti / 'se kiM taM viNae' pAMcavAM bheda hai ekAgratA ke nimitta mana ko sthira karanA dhyAna hai| 'ghiussaggo' vyutsarga yaha isakA chahA bheda hai| isakA artha hai zarIra se mamatva kA tyAga karanA arthAt kAyotsarga krnaa| isa prakAra se ye 6 Abhyantara tapa haiN| 'se kiM taM pAyacchitte' he bhadanta ! prAyazcitta kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'pAyacchitte dasavihe paNNatte' he gautama ! prAyazcitta daza prakAra kA kahA gayA hai-'taM jahA' jaise-'AloyaNArihe jAva pAraMciyArihe' AlocanA ke yogya yAvat pAracitaka ke yogya, yahAM yAvatpada se bAhyatapa ke prakaraNa se pUrva paThita 'pratikramaNa ke yogya, tadubhayake yogya, vivekake yogya, vyutsarga ke yogya, tapa ke yogya, cheda ke yogya mUla ke yogya anavasthApya ke yogya' ina padoM kA grahaNa huA hai| inakA lakSaNa nahIM sUtra nau 9 se jAnanA cAhiye / 'se taM pAyacchitte' isa prakAra se yaha Abhyantara tene pAMcame bheda che. ekAgratA thavA mATe manane sthira karavuM te dayAna che tayA sUtrAthana bina 2ta. 5 dhyAna upAya che. 5 'viuslagoM vyut e teno chaThTho bheda che. 6 vyusa eTale zarIramAM mamatvane tyAga kare arthAta kAryotsarga kare. A rIte A cha Abhyantara tapa kahela che. ___se kiM taM pAyazcitte' 3 sagavan prAyazcitta TakSA prAnusa cha ? mA prazana uttaramA prasuzrI 4 cha -'pAyacchitte damavihe patte' gautama! prAyazcitta 4prAtuM dhu cha. 'taM jahA' te isa prA2 pramANe che. 'AloyaNArihe jAva pAraMciyArihe' soyanA yogya yAt54thI mAhatapanA prakaraNamAM kahela-pratikamaNane cegya, tadubhaya gya, vivekane cegya, vyutsargane gya anavasthApyane yogya ane pAcitane yogya A badhAnuM lakSaNa tyAM ja satra navamAthI sabhA se taM pAyacchitte' mArIta sAmAnyanta2 pahanA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2025 u.7 sU010 AbhyantarataponirUpaNam 453 atha kaH sa vinaya iti vinayaviSayakaH praznaH, bhagavAnAha-'viNae sattavihe pannatte' vinayaH saptavidhaH-saptapakArakaH prajJaptaH / 'taM jahA' tadyathA-'nANaviNae' jJAnavinayaH, tatra jJAnavinayo matizrutAdijJAnAnAM zraddhAnamaktibahumAnatadRSTArthabhAvanAvidhigrahaNAbhyAsarUpaH / 'dasaNaviNae' darzanavinayaH samyagdarzanaguNAdhikeSu zuzrUSAdirUpaH / 'carittaviNa' cAritravinayaH sAmAyikAdi cAritrANAM samyak zraddhAnakaraNamarUpaNAni / 'maNaviNae' manovinaya:-manasA bahumAnakaraNam, 'vayaviNa' vacanavinaya:-vacasA bahumAnakaraNam 'kAyaviNae' kAyavinayaH-kAyena namaskArAdinA bahumAnakaraNam 'logozyAraviNae' loko. tapa kA prathama bheda prAyazcitta hai| 'se kiM taM viNae' he bhadanta ! vinaya tapa kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'viNae sattavihe paNNatte' he gautama ! vinaya sAta prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaise-'nANaviNae' jJAnavinaya matizruta Adi jJAnoM kA zraddhAna karanA, unakI bhakti karanA, unakA bahumAna karanA tatpratipAdita artha kI bhAvanA, vidhi grahaNa aura abhyAsa karanA yaha saba jJAna vinaya hai| 'dasaNaviNae' darzanavinaya samyag darzanaguNa se yukta puruSoM kI sevA zuzrUSA Adi karanA Adi 'carittaviNae' cAritravinaya-sAmAyika Adi cAritroM kI samyak zraddhA karanA unakA yathArtha rUpa se prarUpaga karanA Adi 'maNaviNae' mano vinaya-mana se bahumAna karanA 'vaya viNae' vacana vinaya-vacana se bahumAna krnaa| 'kAyaviNae' kAya vinaya-kAya se namaskAra Adi dvArA vahumAna krnaa| 'logozyAra 5 le prAyazcitta cha. 'se kiM taM viNae' 8 mAna vinaya ta5 mA mAranu 46 cha 1 // praznanA uttama prazuzrI 3 -'viNae sattavihe paNNace gautama ! vinaya sAta praDArana cha. 'taM jahA' te prabhArI cha. 'nANaviNae' jJAnavinaya, bhatijJAna, zrutazAna vigere jJAnAtuM zraddhAna 429 tenI bhakti karavI tenuM bahumAna karavuM temAM pratipAdana karela arthanI bhAvanA karavI vidhigrahaNa ane abhyAsa kare te badhAne jJAna vinaya samaje. 'dasaNaviNae' zanavinaya sanyazana zukhathA yuTata 53SAnI sevA zuzraSA vigare 42vI 'carittaviNae' yAtrivinaya-sAmAyi vigere yAtriImA zraddhA 42vI mane yathAya 35thI tanI 5359 / 42vI te yAtri vinaya che. 'maNa viNae' manAvinaya bhanathI bahumAna 42 bhanAvinaya che. 'vayaviNae' 5yanayA vinaya 42vAte payana vinaya che. 'kAyaviNae' yathA nabha22 vigaire prakAre zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 magavatIso pacAravinayaH, lokAnAmupacAro vyavahArastadrUpo vinayaH ! sa lokopacAravinaya iti / 'se kiM taM nANavinae' atha kaH sa jJAnavinayaH ? bhagavAnAha-'nANaviNae paMcavihe pannatte' jJAnavinayaH paJcavidhaH-pazcapakArakaH pajJaptaH 'taM jahA' tadyathA'AmiNibohiyaNANaviNae' AminibodhikajJAnavinayaH prathamaH / 'jAva kevalanANaviNae' yAvat kevalajJAnavinayaH paJcamaH / atra yAvatpadena zrutajJAnavinayAvadhijJAnavinayamanaHparyavajJAnavinayAnAM saMgraho bhavati / 'settaM nANaviNae' sa eSa upari pratipAdito jJAnavinaya iti / 'se kiM taM dasaNaviNae' atha kA sa darzanavinaya iti darzanavinaya viSayakaH praznaH, bhagavAnAha-'dasaNaviNae duvihe pabatte' darzanavinayo dvividhaH prajJaptaH 'taM jahA' tadyathA-'susvasaNAviNae ya' zuzrUSaNA vinayazca, zuzrUSaNA-sevA saiva vinaya:-vidhivat sAmIpyena gurvAdInAM viNae' lokopacAra vinaya lokoM kA vyavahAra rUpavinaya / isa prakAra se vinaya sAta prakAra kA hai| 'se kiM taM nANaviNae' he bhadanta ! jJAna vinaya kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'nANaviNae paMcavihe paNNatte' he gautama ! jJAnavinaya pAMca prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaise 'AbhiNiyohiyanANaviNae' AbhiniSodhika jJAna vinaya 1 'jAva-kevalaNANaviNae' yAvat kevalajJAnavinaya yahAM yAvat zabda se zrutajJAnavinaya, avadhijJAnavinaya aura manaH paryayajJAnavinaya' ina tIna vinayoM kA grahaNa huA hai / 'se taM nANaviNae' isa prakAra se yaha jJAnavinaya 5 prakAra kA hai 'se ki taM dasaNaviNae' he bhadanta ! darzana vinaya kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'daMsaNa viNae duvihe paNNatte' he gautama ! darzana vinaya do prakAra kA kahA mAmAna 42 sayavinaya che. 'logozyAraviNae' payAra vinylekanA vyavahArarUpa vinayane lekapacAravinaya kahe che. A rIte vinaya sAta prazna thAya cha. 'se kiM taM gANaviNae' 3 lAn jJAnavinaya 48 / prA. nAsa 1 mA prazranA uttama prabhuzrI cha -'nANaviNae paMcavihe paNNase' gautama! jJAnavinaya pAnya prazna 43a che. 'taM jahA' tamA pramANa cha.-'AbhiNibohiyanANavigae' mAlinimAdhijJAna vinaya1 'jAva kevalanANaviNae' yAvat zrutajJAna vinaya 2 bhavadhijJAna vinaya 3 bhanA5ya jJAna vinaya 4 bhane jJAna vinaya 5 'settaM nANaviNae' mA zata zAnavinaya pAMya prAranA thAya che. 'se ki taM damaNaviNae' maga zanavinaya sA sArana 1 // prazana uttaramA prabhu 4 cha -'dasaNaviNae duvihe pamnatte' gItamA navinaya me prAranA 4 che. 'taM jahA' ta mA prabhAva cha. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 1010 AbhyantarataponirUpaNam 555 sevA karaNamiti zuzrUSaNAvinaya iti / 'aNaccAsAyaNAviNae ya' anatyAzAtanA. vinayazca, ati-atizayena-A-Aya:-samyaktvAdelImaH, tasya zAtanA iti atyAzAtanA taniSedho'natyAzAtanA pRssodraaditvaatsaadhuH| 'se kiM taM surasasaNA viNae' atha kaH sa zuzrUSaNAvinaya iti praznaH, bhagavAnAha-'susmsaNAviNae aNegavihe pannatte' zuzraSaNA vinayo'nekavidhaH prajJaptaH / 'taM jahA' tayathA-'sakkAreI satkAra iti vA-vinayAIsya sarakArAdikaraNamiti / 'sammANei vA' sanmAnamiti vA gurvAdeH prazastAhArAdinA saMmAnanamiti vA, 'jahA cauddasamasae taie uddesae jAva paDisaMsAhaNayA' yathA caturdazazate tRtIyoddezake yAvat pratisaMsA. dhanatA bhagavatI sUtrasya caturdazatakIyatRtIyoddezake satkArAdArabhya pratisaMsAgayA hai-'taM jahA' jaise-'sussUsaNAviNae ya aNaccAsAyaNAviNae ya' zuzrUSaNAvinaya aura anasyAzAtanArUpa vinaya guru AdikoM kI vidhivat sevA zuzrUSA karanA yaha zuzrUSaNA vinaya hai aura jisa vinaya se samyaktvAdi kA lAbha hotA hai vaha anasyAzAtanA vinaya hai / 'se kiM taM sussUsaNA viNae' he bhadanta ! zuzrUSaNA vinaya kitane prakAra kA hotA hai ? prabhuzrI kahate haiM-'sussUsaNA viNae aNegavihe paNNatte' he gautama ! zuzrUSaNA vinaya aneka prakAra kA hotA hai 'taM jahA' jaise 'sakArei vA vinaya yogya puruSoM kA satkAra Adi karanA 'sammANei vA' guru Adi janoM kA prazasta AhAra Adi dvArA sanmAna karanA 'jahA cauddasamasae taie uddesae jAva baDi saMsAhaNayA' jaisA ki bhagavatI sUtra ke caudahaveM zataka ke tRtIya uddezaka meM sarakAra se lekara yAvat 'sussUsaNAviNae ya aNaccAsAyaNAviNae sushruussH| vinaya mane anatyAzAtanA rUpa vinaya gurU vigerenI vidhi pramANe sevAzuzraSA karavI te zuzruSA vinaya che. ane je vinayathI samyakatva vigerene lAbha thAya che, te ananyAzAtanA vinaya 42vAya che. 'se ki taM sussUsaNAviNae' ulAn shuss| vinaya el pArana hesa che ? yA prazna uttaramA prabhuzrI che 4-'sussUmaNAviNae aNegavihe pannatte' gautama ! shushruussaae| vinaya bhane prazna cha. 'taM jahA' te mA pramANe che. 'sakkAreI' vinaya 421 / yo25 53SonA sa2 vizeSa 4231. 'sammANei vA' 43 vigerenu prazasta mADA2 vigerethI sanmAna 42. 'jahA cauddasamasae taie uddesae jAva paDisaMsAharaNayA' bha3 mstiisUtranA caudamA zatakanA trIjA uddezAmAM satkArathI laIne yAvat pratisaMsAdhanatAnA kathana sudhImAM kahevAmAM Avela che, e ja pramANe ahiyAM paNa zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magavatIstre dhanatA paryantaM kathitaM tathaivehApi zuzrUSaNAvinayo jJAtavyaH / settaM susvasaNA viNae' sa eSa zuzrUSaNAvinayaH kthitH| 'se ki taM aNaccAsAyaNAviNae' atha kaH so'natyAzAtanAvinayaH ? bhagavAnAha-'aNaccAsAyaNAviNae paNayAlIsaivihe panatte' anatyAzAtanAvinayaH pazca catvAriMzadvidhaH prajJaptaH, 'taM jahA' tadyathA-'arahaMtANaM aNaccAsAyaNayA' arhatAm anatyAzAtanatA, 'arahana pannattassa dhammassa aNaccAsAyaNayA' arhatvajJaptasya jinapratipAditasya dharmasya paJcamahAvatarUpasya anatyAzAtanA, 'AyariyANaM aNaccAsAyaNayA' AcAryANAm, AcAryonAma-'Acinoti ca zAstrArthamAcAre sthApayatyapi' svayamAcarate yasmAt tasmAdAcArya ucyate // 1 // iti lakSaNakasteSAm anatyAzAtanA / 'uvajjhAyANaM pratisaMsAdhanA taka kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI zuzrUSaNA vinaya ke sambandha meM kaha lenA caahiye| 'se taM sussUsaNA viNae' isa prakAra se yaha zuzrUSaNA vinaya kahA hai 'se kiM taM aNacyAsAyaNA viNae' he bhadanta ! anatyAzAtanA vinaya kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'aNaccAsAyaNAviNae paNayAlIsaivihe paNNatte' he gautama! anatyAzAtanA vinaya 45 prakAra kA kahA hai-'taM jahA' jaise--'arahatANaM aNaccAsAyaNayA' arihaMtoM kI anatyAzAtanatA 1 'arahaMtapannattassa dhammassa aNaccAsAyaNayA' arihaMta praNIta paMcamahAvratarUpa dharma kI anatyAzAtanatA 2 'AyariyANaM aNaccAsAyaNayA' AcAryoM kI anatyAzAtanA 3 Acinoti ca zAsvArthamA cAre sthApayasyapi svayamAcarate yasmAt tasmAdAcArya ucyate' jo zAstroM ke artha kA jJAtA hotA hai aura usake anusAra hI apanI pravRtti aSavinayanA samayamA sama. . 'se taM sumsUsaNA viNae' / zata mA shushruussnn| vinaya 43 cha. 'se kiM taM aNaccAsAyaNAviNae' ke bhagavana ananyAzAtanA vinaya keTalA prakArane kahela che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 9 cha -'aNaccAsAyaNAviNae paNayAlIsaivihe pannatte' he gautama! manatyAzAtanA vinaya 45 pistANIsa ra 4 cha. 'taM jahA' // pramANe cha.-'arahaMtANaM aNaccAsAyaNayA' marihata praNIta pAMyamAnata 35 dhamanI sanatyAzAtanA 2 'AyariyANaM aNaccAsAyaNayA' sAyAnI manatyAzAtana3 'Acinoti ca zAstrArthamAcAre sthApatyapi svayamAcarave yasmAt tasmAdAcArya ucyate' ne| zAsana manA oney2 saya che. ane te pramANe pite pAMca AcArane pALe ane paLAvavAnI pravRtti kare che, tenuM nAma AcArya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU010 AbhyantarataponirUpaNam 457 aNaccAsAyaNayA' upAdhyAyAnAm upAdhyAyAH nAma-yatsAmIpamavApya sUtrANi adhIyante teSAmanatyAzAtanA, 'therANaM aNaccAsAyaNayA 5, sthavirANAmanatyA shaatnaa5| 'kulassa aNaccAsAyaNayA' kulasya-samudAyasya ekAcAryasantatirUpa. sya anatyAzAtanAH 6 / 'gaNassa aNaccAsAyaNayA' gaNasya-parasparasApekSAnekasAdhusamudAyasya anatyAzAtanA 7 / 'saMghassa aNaccAsAyaNayA' saMghasya-caturvidhasya anatyAzAtanA 8 / 'kiriyAe aNaccAsAyaNayA' kriyAyA anasyAzAtanatA, atrAhi-kriyA vidyate paraloko'sti ca zarIrendriyAdivyatirikta AtmA asti ca sakalaklezAyakalaGkita siddhipadamityAdi prarUpaNAtmikA gRhyate yadvA-airyApathikAdikA kriyA, etAdRzakriyAyA anatyAzAtaneti / 'saMmogasa aNaccAsAyaNayA' saMbhogasya anatyAzAtanA saMbhogasya guNaguNinorabhedAd ekasAmA. karatA hai| usakA nAma AcArya hai / 'uvajjhAyANaM aNaccAsAyaNayA' jinake pAsa pahuMca kara munijana sUtroM kA adhyayana karate haiM aise upA. dhyAyoM kI anatyAzAtanatA4 'therANaM aNaccAsAyaNayA 5' sthaviroM kI anatyAzAtanatA 'kulassa aNaccAsAyaNayA6' eka AcArya kI santatirUpa kula kI anatyAzAtanatA 'gaNassa aNaccAsAyaNayA' paraspara sApekSa aneka sAdhu samUha kI anatyAzAtanatA 7 'saMghassa aNaccAsAyaNayA' caturvidha saMgha kI anasyAzAtanA 8 kiriyAe aNaccAsAyaNayA' kriyA kI-paraloka hai, zarIra aura indriya se vyatirikta AtmA hai, tathA sakala klezAdikoM se akalaGkita siddhipada hai / ityAdi prarUpaNAtmika kriyA kI anatyAzAtanA 9 athavA-aiyA. pathika Adi kriyA kI anatyAzAtanA 9 'saMbhogassa aNaccAsAyaNa. yA' guNa guNI ke abhedase saMbhogI arthAt eka sAmAcArIvAle sAdhu cha. 'ubajhAyANa aNaccAsAyaNayA' bhunInI pAse sUtrotuM adhyayana re cha, mevA 6dhyAyonI manatyAzAtanA 4 'therANaM aNaccAsAyaNayA'5 sthApanA (vRddhonI) manatyAtanA5 'kulassa aNaccAsAyaNayA 6 mAyAya nA samuhAya35 ujanI manatyAzAtanA 6 'gaNasma aNaccAsAyaNayA' 52052 sApekSa-apekSA bhane sAdhu sabhaDanI anatyAzAtanA 7 'saMghassa aNaccAsAyaNayA' yatavidha sAdhanA sanatyAzAtanA 8 'kiriyAe aNaccAmAyaNayA dhyAnI-meTa 4-52 . zarIra ane indriyathI ja AtmA che, tathA sakala kalezethI niSkalaMka evuM siddhi pada che. vigere rUpa prarUpaNAnI ananyAzAtanA 9 athavA eya pathika vigera yAsAnI anatyAnA 'saMbhogassa aNaccAmAyaNayA' zugudInA abhedathI saMbheLa arthAt eka sAmAcArIvALA sAdhunI athavA eka zrI bhagavatI sUtra : 16. Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 458 bhagavatIMsUtre cArIkasAdhoH athavA eka sAmAcArIkasAgho rAhArAdidAnA''dAnarUpaH sambho. gastasyAtyAzAtanA 'AmiNibohiyanANassa aNaccAsAyaNayA' Abhinibodhikasya jJAnasya matyAkhyajJAnasyetyarthaH anatyAzAtanA, / 'jAva kevalaNANassa aNa. cAsAyaNayA' yAvatkevalajJAnasya anatyAzAtanA, yAvatpadena zrutajJAnasya anatyAyAtanA, manAparyavajJAnasya anatyAzAtanA, eteSAM saMgraho bhavati, tadevam-paJcadazabhedA anatyAzAtanAvinayasya saMvRttAH / 'eesiM cetra bhattibahumANeNaM' eteSAmevAItprabhRtInAM paJcadazAnAM bhaktibahumAnena-bhaktayA lAi bahumAno bhaktibahumAnaH bhaktizca-bAhya sevA bahumAnazva-AntaraH prItiyogaH, tathAcAhad bhaktibahumAno yAvat kevalajJAnamaktibahumAnaH, etena rUpeNa paJcadazabhedA apare iti kI athavA eka sAmAcArI vAle sAdhuoM ke AhArAdi dene lene rUpa. saMbhoga kI anatyAzAtanA 10 'AbhiNiyohiyanANasa aNaccAsAyaNayA' matijJAnanAmaka Abhiniyodhika jJAna kI anasyAzAtanA 11 'jAva kevalaNANassa aNaccAsAyaNayA' yAvat kevalajJAna kI ana. syAzAtanA 15, yAvatpada se zrutajJAna kI anatyAzAtanA 12, avadhijJAna 13 kI anatyAzAtanA, manaH paryavajJAna 14 kI anasyAzAtanA isa prakAra se ye anasyAzAtanA ke 15 bheda haiM, isI prakAra se 'eesi ceva bhattibamANeNaM' inakI bhakti aura bahumAna ko lekara 15 bheda aura anatyAzAtanA ke ho jAte haiM / bhakti meM inakI bAyasevA AtI hai aura bahumAna se inakI Antara prItiyoga AtA hai| tathA ca-ahaM bhakti aura ahaMbahumAna yAvat kevalajJAna bhakti aura kevala jJAna bahumAna karanA isa prakAra se bhakti aura bahumAna ko Azrita karake sAmAcArIvALA sAdhuonA AhArAdi devA levA rUpa raMganI mntyaashaatn| 10 'AbhiNibohiyanANassa aNaccAsAyaNayA' bhatijJAna-mAli. nimAdhi jJAnanI manatyAzAtanA 11 'jAva kevalanANassa aNaccAsAyaNayA' yAvata kevaLajJAnanI anatyazAtanA 15 yAvata padathI zratajJAnanI anatyAzAtanA 12 avadhijJAnanI anatyAzAtanA 13 mana:paryavajJAnanI ananyA zAtanA 14 A rIte A anatyAzAtanAnA paMdara bhede thAya che. e ja pramANe 'eesiM ceva bhattivahamANeNaM' bhanI mati bhane bhAna2 sadhane bhIgA paMdara bhede ananyAzAtanAnA thaI jAya che. bhaktithI bAhya sevA grahaNa thAya che. ane bahumAnathI temanI aMdarano prItiga grahaNa thAya che. tathA ahaM. tanI bhakti ane ahaMta pratye bahumAna yAvat kevaLajJAna bhakti ane kevaLajJAna bahumAna karavuM. A rIte bhakti ane bahumAnane Azraya karIne tenA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7010 AbhyantarataponirUpaNam 59 triMzadabhedA anatyAzAtanAvinayasya bhavanti / 'eesiM ca vanna saMjalaNayAe' eteSA mahatmabhRtikevalajJAnAntAnAM paJcadazAnAM sadbhutaguNavarNanena yazodIpanam tena ca tena ca paJcadazabhedA bhavanti, anatyAzAtanAvinayasya tadevaM sarvasaMkala. nayA pazcacatvAriMzabhedA anatyAzAtanAvinayasya bhavanti / 'se taM aNaccAsAyaNAviNae' sa eSa anatyAzAtanAvinayaH / 'se ta dasaNaviNae' sa eSa darzanabinayaH / 'se kiM taM cArittaviNae' atha kaH sa cAritravinayaH ? iti praznA, bhagavAnAha-'cArittaviNae paMcavihe pannatte' cAritravinayaH paJcavidhaH prajJAta iti / 'taM jahA' tadyathA-'sAmAiyacArittaviNae' sAmAyikacAritravinayaH, 'jAva ahakkhAyacArittaviNae' yAvad ythaakhyaatcaaritrvinyH| atra yAvatpadena chedopasthApanIyacAritravinayaparihAravizuddhikacAritravinayasUkSmasaMparAyacAritravi15 ye bheda hote haiM / 'eeti ceva vaNNasaM jalaNayAe' tathA arihaMta se lekara yAvat kevalajJAna kI sadbhUtaguNa varNana se kIrti karanA isa prakAra se 15 bheda ye hote hai / saba kula milAkara anatyazAtanA vinayakA 45 bheda ho jAte haiM / 'settaM aNaccAsAyaNA viNae-'settaM daMsaNaviNae' yahI anatyAzAtanAvinaya kA svarUpa hai| isa prakAra isake kathana se darzanavinaya kA pUrA kathana samApta ho jAtA hai / 'se kiM taM cArittaviNae' he bhadanta ! cAritravinaya kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'cArittaviNae paMcavihe paNNatte' he gautama ! cAritra vinaya pAMca prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahAM' jaise-'sAmA. iyacAritaviNae, jAva ahakkhAyacArittaviNae' sAmAyika cAritra vinaya aura yAvat yathAkhyAta cAritra vinaya / yahAM yAvatpada se 'chedo. pasthApanIya cAritra vinaya, parihAravizuddhika cAritra vinaya, sUkSma mA 542 seho tha ya che. 'eesi ceva vaNNasaMjalaNayAe' tathA atithI laIne cAvata kevaLajJAnanA guNa varNanathI kIti karavI te rIte paMdara bhede 24 jaya che. 'se ttaM aNaccAsAyaNA viNae-se taM dasaNaviNae' mA ana. tyAzAtanA vinayanuM svarUpa che. A rIte A kathanathI darzana vinayanuM kathana samApta thaI jAya che. 'se kitaM cArittaviNae' 3 4 yAtrivinaya 8vA praznA DeTA cha? ! prazna uttaramA prabhu zrI OM cha -'cArittaviNae paMcavihe patte, ra gautama! yAtri vinaya pAMya prAranA 33 cha. 'taM jahA' te mApramANe cha.-'sAmAiyacArittaviNae, jAva ahakkhAyacArittaviNae' sAmAyiyAtrivinaya, chedapasthApanIya cAritra vinaya 2, parihAravizuddhika cAritravinaya 3 sUma zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre nayAnAM saMgraho bhavati tathAhi-sAmAyikacAritravinayacchedopasthApanIyacAritra vinayaparihAravizuddhikacAritravinaya sukSmasaMparAcAritravinaya yathAkhyAtacAritravinayabhedAt cAritravinayaH paJcavidho bhavatIti bhaavH| 'se taM cArittaviNae' sa eSa pUrvoktazcAritravinaya iti / 'se kiM taM maNaviNae' atha kaH sa mano vinayaH ? iti praznaH, bhagavAnAha-'maNaviNae duvihe paNatte' mano vinayo dvividhaH prajJaptaH 'taM jahA' tayathA 'pasasthamaNaviNae' prazasta mano vinayaH, prazasta. mana eva pravartanadvAreNa vinayaH karmApanayano iti prazastamano vinayaH, 'apasatthamaNaviNae' aprazastamano vinayaH apazasta mana eva nivartanadvAreNa vinayo'prazastamanovinaya iti / 'se kiM taM pasatyamaNaviNae' atha kaH sa prazastamano vinayaH saMparAya cAritra vinaya' inakA grahaNa huA hai / tathA ca-sAmAyika cAritravinaya, chedopasthApanIya cAritravinaya, parihAravizuddhika cAritra vinaya, sUkSmasaMparAya cAritra vinaya aura yathAkhyAta cAritra vinaya isa prakAra se ye cAritra vinaya ke bheda haiM / 'se kiM taM maNaviNae' he bhadanta ! mano vinaya kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'maNaviNae duvihe paNNatte' he gautama ! manovinaya do prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaisA-'pasatyamaNaviNae apasatyamaNaviNae' prazasta mano vinaya aura aprazasta mano vinaya prazasta vicAra dhArA meM mana kI jo pravRtti hai vaha prazasta mano vinaya hai| yaha prazasta mano vinaya AtmA se karmoM ke apanayana (dUra) karAne meM upAya bhUta hai| aprazasta mana kI nivRtti karane rUpa aprazasta mano vinaya hai 'se kiM taM pasasthamaNaviNae' he bhadanta ! prazastamano vinaya kitane prakAra kA saMpAya cAritra vinaya 4 ane yathAkhyAta cAritra vinaya 5 A rIte cAritra vinayanA pAMca bhede kAA che. 'se ki taM maNaviNae' 8 sapana manAvinaya tean 42 // 4 // cha ? mA prazna uttaramA pramunI 43 cha hai-'maNaviNae duvihe pannatte' 3 gautama! bhanAvinaya meM praar| yo . 'taM jahA' ta ma pramANa cha. 'pasatthamaNaviNae apasatthamaNaviNae' prazasta manAvinaya bhane prazastamanAvinaya prazasta vicAra dhArAmAM mananI je pravRtti thAya che, te prazasta mane vinaya kahevAya che. A prazasta mane vinaya AtmAthI karmone haTAvavAmAM upAya rUpa che. aprazasta mananI nivRtti 421 // 35 aprasasta manAvinaya che. 'se ki taM pasatthamaNaviNapa' 3 mApana prazasta manovinaya 89 // prAranA 40 cha ? zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za015 u.7 sU010 AbhyantarataponirUpaNam 461 bhagavAnAha - 'pasatthamaNa viNae sattavihe paNNatte' prazastamanovinayaH saptavidhaH - saptamakArakaH prajJaptaH 'taM jahA ' tadyathA - 'apAvara' apApakaH - sAmAnyataH pAparahitaH / ' asAvajje' asAvadyaH vizeSataH pApavarjitaH / 'akirie' akriyaH - kAyikayAdi kriyAbhivvaGgavarjitaH / 'nirUvavake se' nirUpakleza:svagatazokA dhupa kleza varjitaH / 'agaNDavakare' anAzravakaraH prANAtipAtAdyAzravakaraNarahita ityarthaH / ' acchavikA re' akSapikaraH, kSapiH - svaparayorAyAsaH yat tat karaNazoko na bhavati so'kSapikaraH / 'abhUyAbhisaMkaNe' abhUtAbhizaGkanam yato bhUtAni abhizaGkate - bibhyati tat bhUtAbhizaGkanam itthaM yat na bhavati tat abhUtAbhizaGkanam iti / 'se taM' pasatthamaNaviNa' sa eSaH SaT prakArakaH prazastamanovinayaH kathitaH / ' se kiM taM apasatyamaNaviNae' atha kaH so'pazastamano vinaya iti aprazastamano viSayakaH praznaH / bhagavAnAha - 'apahai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'pasatthamaNaviNae sattavihe pannatte' he gautama ! prazasta mano vinaya sAta prakAra kA kahA gayA hai / 'taM jahA ' jaise- 'apAvara, asAvajje, akirie, niruvakke se, aNaNhabakareM, acchavikare, abhUyAbhisaMkaNe' pAparahita 1 sAmAnya se pAparahita asAvadyavizeSarUpa se pAparahita 2, akriya - kAyikI Adi kriyAoM meM Asakti rahita 3, nirUpakleza- svagata zokAdi upakleza rahita 4, anAzravakara prANAtipAta Adi Azrava karane se rahita 5, akSapi kara-sva ko evaM parako AvAsa (pIDA) karane se rahita 6 evaM abhUtAbhizaGkana prANI bhaya varjita 'se se pasatthamaNaviNae' aisA yaha prazasta mano vinaya hai / 'se kiM taM apasattha maNaviNae' he bhadanta ! aprazasta manovinaya kitane prakAra kA hai uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'apasthamaNabiNae yA praznanA uttaramA prabhu zrI he che - 'pasatthamaNaviNae sattavihe pannatte' gautama ! prazasta bhanovinaya sAta ahAranA De che. 'ta' jahA' te yA prabhA che. - ' apAvara, asAvajje, akirie, nirUvakkese, aNahRvakare, abhUyAbhisaMkaNe' pApahita 1 sAmAnyapaNAthI pAparahita ane asAvadhapA vizeSapaNAthI pAparahita 2 akriya-kAyikI vigere kriyAomAM Asaktirahita 3 nirUpakalezaaMtagata zAkavinAnA 4 anAsravakara-prANAtipAta vigere Asrava karavAthI rahita 5 akSapikara-sva ane parane pIDA karavAthI nivRtta rahevuM 6 tathA abhU tAlizaM una-prANI laya rahita 7 'se kiM taM apasatthamaNaviNae' he bhagavan aprazasta maneAvinaya keTalA prakArane kahela che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsane satthamaNaviNae sattavihe pannatte' aprazastamanovinayaH saptavidhaH-saptaprakArakaH prajJaptaH, 'taM jahA' tadyathA-'pAvae' pApakaH sAmAnyena pApasaMba. litaH / 'sAvajje' sAvadhaH vizeSataH pApasahitA, 'sakirie' sakriya:-kAyi kayAdikriyAbhiSaGgasahitaH 'sa upake se' sopaklezaH-svagatazokAdhupaklezayuktaH / 'aNhavakareM Azrayakara:- prANAtipAtAdyAzravakaraNasahitaH / 'chavikare' kSapikaraH -kSapiH-svaparayorAyAsaH taskaraNazIlaH / 'bhUyAbhisaMkaNe' bhUtAbhizaGganaH yato bhUtAni AzaGkante-bhayaM saMprApnuvanti tAdRzaH / 'se tta maNaviNae' sa eSa sAmAnyavizeSAbhyAM mano vinayo nirUpita iti / manovinayaM padaya vacanavinayaM darzayitumAha-'se kiM taM' ityAdi, 'se kiM taM vaiviNae' atha kaH sa vacanavinayaH ? sattavihe paNNatte' he gautama ! aprazasta mano vinaya sAta prakAra kA kahA gayA hai 'taM jahA' jaise-'pAvara' pAparUpa-sAmAnya se pApa saMvalita pApayukta 1 'sAvajje' vizeSarUpa se pApa se yukta 2 'sakirie' kArya kI Adi kriyA meM Asakti sahita 3 'sauvakkese' svagatazokAdi upakleza sahita4 'aNhavakare' prANAtipAta Adi Azraya karane vAlA 5 'chavikareM' sva aura parako AyAsa (pIDA) karane vAlA 6 aura 'bhUyAbhisaMkaNe' jIvoM ko bhaya prApta karAne vAlA aisA 'settaM apa. sattha maNaviNae' ina pApayukta mana Adi se nivRtti karanA yaha aprazasta mano vinaya hai / 'se taM maNaviNae' isa prakAra se yahAM taka mano vinaya kA kathana kiyA-aba bacana vinaya kA kathana kiyA jAtA hai-isameM gautamasvAmI ne prabhutrI se aisA pUchA hai-se ki taM vai che haiM-'apasatthamaNaviNara sattavihe paNNatte' he gautama ! prazasta manAvinaya sAta mAranA 49 che. 'ta' jahA' te mA pramANe cha. 'pAvara' pA535 sAmAnyathI 55thI yuddhata 1 'sAvajje' vizeSAthI pApayukta 2 'sakirie' yanI prathama liyAmA mAsahita sahita 3 'sauvakkese vAta-pAtAnAmA 27 / vigaire 754vezayuta 4 'abakare' prAtipAta vigere mAnava 32vAvA 5 'chavikare' 55 bhane 52 2 mAyAsa (pI.) 42vApAmA bhane 'bhUyAbhisaMkaNe' vAna maya utpanna rAvaNa, mevA 'se taM apasatyamaNaviNae' mA mdhe| maprazasta manavinaya che. 'se ta maNaviNae' mA zata ATalA sudhI mane vinayanA saMbaMdhamAM kathana karela che. have vacana vinayanuM kathana karavAmAM Ave che-A saMbaMdhamAM zrIgautama svAmI prabhuzrIna me 573-'se ki ta vAviNae' lAvan payana zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandikA TIkA za025 u.7 sa010 AbhyantarataponirUpaNam 43 iti praznaH, bhagavAnAha-'vaha viNae duvihe pannatte' vacanavinayo dvividhaH prajJapta, 'taM jahA' tadyathA 'pasatyavahaviNae ya apasasthavaiviNae ya' prazastavacana vinayazva abhazastavacanavinayazca / 'se ki taM pasatthavaiviNae' atha kaH sa prazastavacanavinayaH bhagavAnAha-'pasatthavaiviNae sattavihe pannatte' prazastavacanavinayaH saptavidhaH prajJaptA, 'taM jahA' tadyathA-'apAvara' apApavAjhavartanarUpo vAgvinayo'pApaH / 'asAvajje' asAvadyaH-vizeSato'pi pAparahitaH / 'jAva abhUyAmisaMkaNe' yAvat abhUtAbhizaGkanam abhUtAbhizaGkanarUpo vAgavinayaH, atra yAvatpadena akriyo nirUpaklezo'nAzravakaro'kSapikaraH, ityeSAM grahaNaM bhavatIti / 'se taM pasastha. vaiviNae' sa eSa sapta prakArakA prazastavAvinayo nirUpita iti / 'se kiM taM viNae' he bhadanta ! bacana vinaya kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'baviNae duvihe paNNatte' he gautama ! vacanavinaya do prakAra kA kahA gayA hai-'taM jahA' jaise 'pasatthavajhaviNae ya apasatya va viNae ya' prazastavacana vinaya aura aprazasta vacana vinaya 'se ki taM pasatyavaiviNae' he bhadanta : prazasta vacana vinaya kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'pasattha vaiviNae sattavihe paNNatte' he gautama! prazasta vacana vinaya sAta prakAra kA kahA gayA hai / 'taM jahA' jaise-'apAvae' pApa rahita vacana kI pravRtti rUpa vAg vinaya apApaka hai 1 'asAvajje' 2 asAvadya-vizeSa rUpa se pAparahita vacana 'jAba abhUyAbhisaMkaNe' yAvat jIvoM ko bhaya na upajAne vAlA vacanayahAM yAvatpada se 'akriya, nirUpakleza, anAvakara akSapikara' ina padoM kA grahaNa huA hai| 'se taM pasatyavaiviNae' isa prakAra se yaha vinaya keTalA prakAranA che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe cha -'vaiviNae duvihe pannatteM' hai mautama! kyanavinaya meM. 542ne| usa cha. 'ta jahA' te mA prabhArI cha. 'pasatthavaiviNae ya apasatthavaiviNae ya' prazasta payanavinaya bhane prazasta kyana vinaya 'se ki tapasatthavaiviNae he bhagavana prazasta vacana vinaya keTalA prakAranA kahela che? uttaramAM prabhuzrI cha -'pasatthavaiviNae sattavihe paNNatte' ke bhItama! prazasta kyana vinaya sAta mArane se che. 'ta jahA' te mApramANe che. 'apAvae' 15 vinAnA kyananI pravRtti35 pANa-payana vinaya apA54 pAya cha 1 'asaajanne vizeSarUpathI pApa vinAnA vacanane prayoga kare te asAvadha vacana upAya che. 2 'jAva abhUyAbhisaMkaNe' yApat vAna laya na 14naa2|| vayana maliyAM yAt56thI 'akriya nirupakleza, anAsravakara akSapikara' mA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 bhagavatIje apasasthavaiviNae' atha kaH so'pazastavAgvinayaH ? iti praznaH, bhagavAnAha'apasatyavaiviNae sattavihe panatte' apazastavAgvinayaH saptavidhaH prajJaptaH 'taM jahA' tadyathA-'pAvara' pApaka:-pApavAkpavartanarUpo vAgvinayaH paapkH| 'sAvajje' sAvadhaH sAvadhavAsavartanarUpo vAgvinayaH sAvadhaH, evamagre'pi bodhyaH / 'jAva. bhUyAbhisaMkaNe' yAvad bhUtAbhizaGkanaM yAvatpadena sakriyaH sopaklezaH AzravakaraH, kSapikara eteSAM grahaNaM bhavatIti / 'se taM apasasthavaiviNara' sa eSa saptamakAra: ko'vAstavAgvinayaH pradarzitaH / 'settaM vai viNae' sa eSa prakAradvayena vAgvinayaH kathita iti / atha kAyavinayadarzanAyAha-' se kiM taM kAyaviNae' atha kA sa sAta prakAra kA prazasta vacana vinaya hai| 'se kitaM apasatthavA viNae' he bhadanta ! aprazasta vacana vinaya kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'apasatya vahaviNae sattavihe paNNatte' he gautama! aprazasta vacana vinaya sAta prakAra kA kahA gayA hai / 'taM jahA' jaise'pAvae sAvajje jAva bhUyAbhisaMkaNe' pApasahita vacana bolanA 1 sAvadha vacana bolanA 2 yAvat jIvoM ko bhaya utpanna ho aise vacana bolanA aise ina vacanoM se nivRtti karanA ye saba aprazasta vacana vinaya hai| yahA~ yAvat zabda se 'sakriyaH sopaklezA, AzrayakaraH, kSapikaraH' ina padoM kA grahaNa huA hai / 'se taM vaiviNae' isa praza. sta vacana vinaya aura aprazasta vacana vinaya ke kathana se vacana vinaya kA kathana pUrNa ho jAtA hai| 'se kiM taM kAryaviNae' he bhadanta ! kAya vinaya kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'kAyaviNae paan| sara yo che. 'se tta pasatthavaiviNae' mA zata sAta rano prazasta payana vinaya 4 cha. 'se ki ta apasatthavaiviNae' lApana aprazasta vacana vinaya keTalA prakArane kahela che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 4 -'apa satthavaiviNae sattavihe paNNatte gautama! maprazasta payana vinaya sAta prazna he che. 'ta jahA' ta ma pramANe cha.'pAvae sAvaje jAva bhUyAbhisaMkaNe' 552Dita kyana mAsa sAvadha kyana bAlavuM 2 yAvat chane bhaya utpanna thAya tevA vacana belavA A saghaLo bhaprazasta kyana vinaya 4 cha. mahiyAM yAt54thI 'sakriyaH sopaklezaH, AlavakaraH kSapikaraH' mA pahAnA saha thy| che. 'se taM vaiviNae' mA prazasta vacanavinaya ane aprazasta vacana vinayanA kathanathI vacana vinayanuM kathana samApta thAya che. 'se ki ta kAyaviNae' 7 mAvan yavinaya tean prAranA Desa zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU010 Abhyantaratapo nirUpaNam 465 kAyavinayaH ? uttaram-'kAyaviNae duvihe pannatte' kAyavinayo dvividhaH prajJaptaH / bhedadvayameva darzayati-taM jahA' tadyathA 'pasatthakAyaviNae ya apasasthakAyaviNae ya prazastakAyavinayazca aprazastakAyavinayazca / 'se ki taM pasatthakAyaviNae' atha kA sa prazastakAyavinayaH ? iti praznaH bhagavAnAha-'pasasthakAyaviNae sattavihe pannatte' prazastakAyavinayaH saptavidhaH-saptaprakArakaH prajJapta:-kathita iti / 'taM jahA' tadyathA-'AuttaM gamaNaM' AyuktaM gamanam A-sarvato bhAvena yuktam upayoga pUrvakaM yat gamanaM gatyAgatirUpaM tat ayuktaM gamanam, athavA-Aguptagamanam AguptapuruSasambandhitvena gamanamapi Aguptamiti kathyate / 'AuttaM ThANaM' AyuktAla-lopayogaM sthAnam-sthitiH sAvadhAnA sthitirityarthaH, 'AuttaM nisI. yaNaM' AyuktaM nidhIdanam-upavezanam 'AuttaM tuyaTTaNaM' AyuktaM tvaravartanam samAhita manastayA pArthaparivartanamityarthaH / 'pAutta ullaMghaNaM' AyuktamullaGghanam utduvihe paNNatte' kAya vinaya do prakAra kA kahA gayA hai / 'taM jahA' jaise -'pasatthakAyaviNae ya' appasatthakAyaviNae yA prazasta kAyavinaya aura aprazastakAya vinaya 'se kiM taM pasatthakAyaviNae' he bhadanta ! prazastakAyavinaya kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'pasatthakAyaviNae sattavihe paNNatte' he gautama! prazasta kAyavinaya sAta prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaise 'AuttaM gamaNaM' yatanApUrvaka upayoga se gamanAgamana karanA 1 'AuttaM ThANaM' yAtanA pUrvaka upayoga se ThaharanA 2 'Autta nisIyaNaM' upayoga sahita yatanA se baiThanA 3 'ApattaM tupaTTaNaM' yatanA pUrvaka karavaTa badalanA 4 'AuttaM ullaMghaNaM' upayoga sahita yatanA se dvAra Adi kI argalA Adi kA cha 1 mA prazana uttaramA prasuzrI 4 cha -'kAyaviNae duvihe paNNatte' hai gItama! yavinaya meM prazna . 'tajahA' te // pramANe che. 'pasatthakAyaviNae ya apasatthakAyaviNae ya' prazasta vinaya bhane saza. 2ta yavinaya 'se ki tapasatthakAyaviNara' se sAvan prazasta ayavinaya ran no ra cha 1 mA prazna uttaramA prasuzrI 43 cha -'pasattha kAyaviNae sattavihe paNNatte' gautama! prazasta yavinaya sAta rano hesa cha. 'ta' jahA' te 40 prabhAya che. 'AuttaM gamaNaM' yatanApU' upayogI 412 2012 42vI 1 'Autta ThANaM' yatanApUq4-75yogI bhu rahe'2 'Autta' nisIyaNaM' 64yo sahita yatanApUrva mesa, 3 'Autta' tuyaNa' yatanApU 4258 (54) mahA . 4 'AuttaM ullaMghaNaM' yAsa zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtra arca lavanaM dvArAgalAderiti / 'Autta palaMghaNaM' AyuktaM mAkhanam prakRSTaM lAnaM vistIrNam khAtAderiti palaGghanam tacca AyuktamupayogapUrvakaM bhavediti / 'AuttaM sabidiyajogajujaNayA' AyuktaM sarvendriyayogayuJjanatA-AyuktaM sopayogaM sarvendriyayogAnAM sarvendriyavyApArANA prayoga ityarthaH / 'settaM pasatthakAyaviNae' sa eSa saptamakArakaH prazastakAyavinayaH kathita iti / 'se kiM naM apasatthakAyaviNae' atha kaH so'pazastakAyavinayaH ? iti praznaH, bhagavAnAha'apasasthakAyaviNae sattavihe pannatte' aprazastakAyavinayaH saptavidhaH prajJaptaH 'taM jahA' tayathA 'aNAuttaM gamaNaM' anAyuktaM gamanam upayogamantareNa gamanamityarthaH / 'jAva aNAuttaM sadhidiyajogajujaNayA' yAvat anAyuktaM sarvendriyavyApAraballaMghana karanA 5 'Autta palaMghaNaM' upayogasahita yatanA pUrvaka vistIrNa khar3e Adi kA lAMghanA 6 'AuttaM sanvidiyajogajujaNayA' yatanA pUrvaka samasta indriyoM ko apane apane viSaya meM pravRtta karanA 7 'se tapasatyakAviNae' isa prakAra se yaha saba prazasta kAya vinaya hai 'Autta' zabda kA artha sAvadhAnatA pUrvaka-athavA upayoga pUrvaka hai| 'se ki taM apasatthakAyaviNae' he bhadanta ! aprazastakAya vinaya kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'apasatthakAyaviNae sattavihe paNNatte' he gautama ! aprazasta kAyavinaya sAta prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaise-'aNAuttaM gamaNaM' upayoga pUrvaka gamanAgamana nahIM karanA 'jAva aNAuttaM sadiyajogajujaNayA' yAvat-vinA upayoga ke samasta indriyoM ko apane 2 viSayoM meM lagAnA yatanAsahita maa2|| vizanu sAnu ma ghana 427. 5 'Autta palaMdhaNaM' 65yApU' yatanAthI moTara mAra viznu Sear . . 'Autta saviMdiyajogajuMjaNayA' yatanApUrva'4 sadhajIndriyAna yAtayAtanA viSayamA pravRtti 42||4vii. 7 'se tapasasthakAyaviNae' mA rIte / tamAma prazasta yavinaya upAya che. 'Autta' se shhn| ma sAvadhAnatA 4-mathavA 75yoga 514 me prabhArI che. 'se ki ta apasatthakAyaviNae' le samapan aprazastakAya vinaya keTalA prakArane kahela che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 3-'apasatthakAyaviNae sattavihe paNNatte' 8 gautama! maprazastaya vinaya sAta mArane se che. 'ta' jahA' ta mA prabhAra le. 'aNAutta gamaNa' upayoga 120412 na 42vI. 'jAva aNAutta savveM diyajogajuMjaNayA' thAvata upaga vinA saghaLI indriyone pitapotAnA viSayamAM lagAvavI. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za035 u.7 sU010 Abhyantaratapo nirUpaNam 467 prayoga iti / atra yAvatpadena anAyukta sthAnam anAyukta niSIdanam anAyukta svagvatenam anAyuktamullaGghanam anAyuktaM pralaGghanamityateSAM grahaNaM bhavati tathA ca anAyuktagamanAdibhedena aprazastakAyavinayaH saptavidho bhavatIti / 'se vaM apasasthakAyaviNae' sa eSa apazastakAyavinayo darzita iti / 'se taM kAyaviNae' sa eSa prazastApazastabhedena kAyavinayo nirUpita iti / vinayAntargata lokopacAravinayaM darzayitumAha-se kiM te' ityAdi, 'se ki taM logozyAraviNae' atha kaH sa lokopacAravinayaH ? iti praznaH, bhagavAnAha-'logovayAra. viNae sattavihe pannatte' lokopacAravinayaH saptavidhaH prajJaptaH, lokAnAmupacAro vyavahAraH tadrUpo yo vinayaH sa lokopacAravinayaH sa saptadhA bhidyate / saptabhedameva yahAM yAvatpada se-'anAyukta sthAnam, anAyukta niSIdanam, anAyukta svara vartanam, anAyuktamullaGghanam, anAyukta pralaGghanam' ina padoM kA grahaNa huA hai / ityAdi kAyA kI anupayoga vinA-upayoga kI pravR. ttiyoM ko rokanA aprazastakAya vinaya hai isa prakAra anAyukta gamanAdi ke bheda se aprazastakAya vinaya sAta prakAra kA kahA gayA hai| 'se taM kAyaviNae' prazasta aprazastakAyavinaya ke bheda se kAya. vinaya kA pUrNa kathana yahAM taka kiyA / aba vinayAntargata lokopacAra vinaya kA kathana kiyA jAtA hai-se kiM taM logovayAraviNae he bhadanta ! lokopacAra vinaya kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'logozyAraviNae sattavihe paNNatte' lokopacAra vinaya sAta prakAra kA kahA gayA hai lokoM kA upacAra-vyavahAra rUpa vinaya hai vaha lokopacAra vinaya hai / 'taM jahAM lokopacAra vinaya ke sAta bheda maDiyAM yAvat54thI 'anAyukta sthAnam, anAyuktam niSodanam , anAyuktam tvagvartanam anAyuktamullaMghanam anAyuktaM prallaMbanam' mA 5 / aDara rAya che. mArIta anAyutagamana vigerenA bhedathI aprazastakAya vinaya sAta prakArane kahela che. 'seta kAyaviNae' mA zate prazasta a2 maprazatanA sahI ayavinaya svarUpa kahela che. have vinayanI aMtargata lokapacAra vinayanuM kathana karavAmAM Ave che. se ki taM logova pAraviNara' sApa 512 vinaya mAranA cha 1 . prazana uttaramA prabhuzrI 3 cha -'lo govayAraviNae sattavihe paNNatte vA5yA2 vinaya sAta rana Devale. 'tauM jahA' yA pramANe zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtra 468 darzayati 'taM jahA' tadyathA-'anmAsavattiya' abhyAsavRttikam abhyAso guruprabhR. nInAM samIpam tatra vRttirvartana mityabhyAsavRttikam / 'paracchaMdANuvattiyaM' paracchandAnuvRttikam / 'kabahea' kAryahetuH, kAryahetu jJAnAdikAryanimitta bhaktAdidAnarUpa iti / 'kayapaDikaiyA kRtapratikRtitA, ime mama pUrva jJAnAdi zikSitavanto'ta ebhyo bhaktAnayanAdirUpasevAkaraNe mama kartavyaM vartate, iti buddhayA. yo vinayaH sa kRtapratikRtitArUpo lokopacAravinayaH kathyate iti, yadvAsAmpratamahamAsanabhaktAdidAnena gurUn prasAdayiSyAmi tadAgre ime kRtasya sevAkAryastha pratikRtibhAvena mama zrutaM dAsyanvIti buddhayA vinayakaraNamiti / 'atta. gavesaNayA' ArtagaveSaNatA Alasya rogAyabhibhUtasya sAdharmikasya gaveSaNaM bhaiSajyAdidAnArthamanveSaNam Arta gaveSaNam tasya bhAvaH Ata gaveSaNa teti / 'desaisa prakAra se haiM-'a0bhAsavattiyaM1' guru Adi mahApuruSoM ke samIpa rahanA 1, 'paracchaMdANuvattiyaM2' guru Adi mahApuruSoM kI icchA ke anusAra calanA 2 'kajjaheuM3' jJAnAdi kArya ke nimitta AhAra Adi kI vyavasthA karanA 3 'kayapaDikaiyA4' kiye hue upakAra kA badalA denA arthAt inhoMne mujhe pahile jJAnAdi kA zikSaNa diyA hai, ata: inakI AhAra Adi ke dvArA sevA karanI cAhiye-isa prakAra kI buddhi se jo vinaya kiyA jAtA hai vaha kRtapratikRtitA rUpa lokopacAra vinaya hai 4 / yadvA meM isa samaya yadi Asana bhakta Adi pradAna dvArA guru ko prasanna karalUgA-to ye Age mere dvArA kiye gaye sevA kArya ke badale meM mujhe zruta paDhA dege isa buddhi se jo unakI sevA karanA hai vaha bhI lokopacAra vinaya hai| 'attagavesaNayA' rogAdi se AkrAnta sAdharmijana kI bhaiSajyAdi dene ke nimitta gaveSaNA karanA 'desakAlacha-'abbhAsavattiya 43 vigere mahA53SAnI sabhI5 24. 1 'paracchaMdANu. vattiyaM' zu3 vigere mahAyuSAnI 42chAnusAra yAla. 2 'kajjaheu' jJAna vigere Aya nimitta mADA2 vigairenI vyavasthA 42vI. 3 'kayapaDikaiyA' asA upakArane badalo vALa arthAt AmaNe mane pahelAM jJAnavigerenuM zikSaNa Apela che, tethI AhAra vigere dvArA teonI sevA karavI joIe. A prakAranA vicArathI je vinaya karavAmAM Ave che, te kRtapratikRtinA rUpa le kepacAra vinaya che. 4 athavA A samaye huM gurUne Asana-bhakata ApIne gurUne prasanna karI lauM te AgaLa upara meM karela sevA kAryanA badalAmAM mane zratane abhyAsa karAvaze A buddhithI teonI je sevA karavAmAM Ave cha, te 5 5yA vinaya upAya che. 'attagayesaNayA' 7 vizthA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7010 Abhyantaratapo nirUpaNam 469 kAlaNNayA' dezakAlajJatA prastAvajJatA avasarocitArthasaMpAdanamityarthaH / 'savvatthesu apaDilomayA' sarvArtheSu apratilomatA sarvaprayojaneSu ArAdhya gurvAdeH sevArtheSu AnukUlyamiti / 'se taM logovayAraviNara' sa eSa lokopacAravinayaH / 'se ta viNae' sa eSa saptaprakArako vinaya nirUpita iti / atha vaiyAvRttya darzayitumAha 'se kiM taM veyAvacce' atha kiM tavaiyAvRtyam ? bhagavAnAha-'veyAvacce dasavihe pagatte' vaiyAvRttyaM dazavidhaM prajJaptam 'taM jahA' tadyathA-'AyAriyaveyAvacce' AcAryavaiyAvRtyam AcAryasya suzrUSAkaraNam 'uvajjhAyaveyAvacce' upAdhyAyasya vaiyAvRtyam 'theraveyAvacce' sthaviravaiyAvRttyam sthaviraparyAyeNa NNayA' avasarocita pravRtti karanA 'savvatthesu apaDilomayA' ArAdhyaguru Adi ke samasta kAryoM meM avasara ke anusAra anukUla rUpa se pravRtti karanA arthAt guru Adi pUjyajanoM kI sevA Adi kAyoM meM unake anukUla rahakara pravRtti karanA 'se taM lokovayAraviNae' yaha saSa lokopacAra vinaya hai / 'se taM viNae' isa prakAra se yahAM taka vinaya kA kathana samApta huaa| aba vaiyAvRttya ke sambandha meM kathana kiyA jAtA hai-'se kiM taM veghAvacce' he bhadanta ! vaiyAvRtya kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'veyAvacce dasavihe paNNatte' he gautama! vaiyAvRttya daza prakAra kA kahA gayA hai-'taM jahA' jaise-'Ayariya veyAvacce' AcArya kI zuzrUSA karane rUpa vaiyAvRttya 1 'uvajhAyaveyA. bacce' upAdhyAya kA vaiyAvRttyara 'thera veyAvacce' sthavira vayovRddha sAdhu mAta sAyamI mAna moSadha vigere bhA5pArnu 43. 5 'desakAlannayA' aksarane yo pravRtti 42vI: 'savvatthesu apaDilomayA' mArAdhya zu3 vigereonA saghaLA kAryomAM avasara pramANe anukULa paNAthI pravRtti karavI arthAt gurU vigere pUjanI sevA vigere kAryomAM teone anukULa rahIne pravRtti 32vI. 'se ta viNae' mA zata mAha sudhA vinayanu 4thana 420 che. ve vaiyAvRtyAnA viSayamA thana 42vAmA mAve che 'se ki ta veyAvacce he bhagavana vaiyAvRtyanA keTalA prakAre kahela che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 4 cha :-'veyAvacce dasavihe paNNatte' ke gItama! vaiyAvRtya isa prahAra Desa cha. 'ta jahA' 40 pramANe che. 'AyariyaveyAvacce' mAyAya sevA 421 // 35 vaiyAvRtya 1 'uvajjhAya veyAvacce' sthavira-vayovRddha sAdhunI mayA dIkSA5yAyathA maatt| sAdhunI yAvRtya 2 'theraveyAvacce' sthavira vaiyAvRtya' eTale ke sthavira-vRddha sAdhunI athavA dIkSA paryAyathI jayeSThanI vaiyAvRtya 3 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 magavatIsare zrutAdinA vA tasya zuzrUSAkaraNam / 'tavassiveyAvacce' tapasvi vaiyAvRtyamtapasvI-amakSa kAdiH tasya vaiyAvRtyam / 'gilANaveyAvacce glAnasya. rogAyabhibhUtasya vaiyAvRttyam / 'sehaveyAvacce zaikSasya-navadIkSitaziSyasya vaiyA. vRttyam / 'kulaveyAvacce' kulasya-ekAcAryaziSyaparivArasya vaiyAvRttyam / 'gaNaveyAvacce gaNasya-parasparasApekSAnekAcAryasAdhusamudAyasya vayAttyam / 'saMgha. veyAvacce' saMghasya-caturvidhasya vaiyAvRttyam / 'sAhammiyaveyAvacce' sAdharmikasyaekasAmAcArikasya vaiyAvRtyam 'se taM veyAvacce tadetad baiyAvRttyam / 'se ki taM sajjhAe' atha kaH sa svAdhyAyaH sUtrasya mUlapAThapaThanamiti praznaH, bhagavAnAha 'sajjhAe paMcavihe pannatte' svAdhyAyaH paJcavidhaH prajJaptaH / 'taM jahA' tadyathA-'vAyakA athavA dIkSA paryAya se jyeSTha sAdhu kA vaiyAvRsya 3 'tavassi veyAvacce' aTThamaAdi tapasyA karane vAle tapasvI kA vaiyAvRtya 4 'gilANaveyAvacce' rogAdi se yukta sAdhu kA vaiyAvRtya5 'seha veyAbacce' nava dIkSita ziSya kA vaiyAvRtya 6 'kulaveyAvacce' eka AcArya ke parivArarUpa ziSyajanoM kA vaiyAvRtya 7 'gaNaveyAvacce' paraspara sApekSa aneka AcArya ke sAdhu samudAya kA vaiyAvRttya 8 'saMghaveyAvacce carvidha saMgha kA vaiyAvRtya 9 'sAhammiyaveyAvacce' ekasI sAmAcArI vAle sAdhuoM kA vaiyAvRttya isa prakAra se 'settaM veyAvacce' yaha saba vaiyAvRsya hai| se kiM taM sajjhAe' he bhadanta ! svAdhyAya kitane prakAra kA hai ? sUtrapATha kA paThanAdi karanA isakA nAma svAdhyAya hai| uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'sajjha'e paMcavihe paNNatte' he gautama ! svA. 'tavassiveyAvacce' mama bo3 421vA tapazvInI vaiyAvRtya 4 gilANa veyAvacce' mA sAdhunI yAvRtya 5 'sehaveyAvacce' navIna dIkSApAmA ziyanI yAvRtya 6 'kulaveyAvacce' meM mAyAyanA parivAra 35 zidhyAnI vaiyAvRtya 7 'gaNaveyAvacce' 52252 sApekSa bhane sAyanA sAdhusamudAyanI vaiyAvRtya 8 'saMghaveyAvacce' ya12 prAranA sadhanI yAvRtya 'sAhammiyaveyAvacce' sarabhI sAmAyArIkA sAdhu mAnI yAvRtya // zate 'se tta veyAvacce' A saghaLuM vaivAyanuM svarUpa kahela che. 'se ki ta sAjhAe' 3 mA svAdhyAya 3al Rasta? savanA mULapAThane abhyAsa karI tenuM nAma svAdhyAya che. A praznanA FRwi prabhuzrI 4 che -'sajjJAe paMcavihe paNNatte' 3 gautama! svAdhyAya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7sU011AbhyantaratapasaH paJcamaSaSThamedani0 471 ghA vAcanA-adhyayanaM gurumukhAt zAstrANAM zravaNam 1 / 'paDipucchaNA' patipRcchanA vismRtArthasya praznakaraNam / 'pariyaTTaNA' punarAvartanam-adhItasya zAkhasya punaH punarabhyAsakaraNam / 'aNuppehA' anuprekSA cintanam / 'dhammakahA' dharma kathA / 'settaM sajjhAe' sa eSa paJcaprakArakA svAdhyAyaH kathita iti // 10 // pUrvamAbhyantaratapasazcatvAro bhedAH prarUpitAH sAmprataM paJcamaSaSTho bhedo prarUpyate 'se kiM taM jhANe' ityAdi / mUlam-se kiM taM jhANe ? jhANe cauvihe pannatte taM jahAaTre jhANe 1, rode jhANera, dhammaM jhANe3, sukke jhaanne4| aTre jhANe cauvihe pannatte amaNunnasaMpayogasaMpautte tassa vippayogasaisamannAgae yAvi bhavai 1, maNunnasaMpayogasaMpautte tasta avippayogasaisamannAgae yAvi bhavai2, AyaMka saMpayogasaMpautte tassa vipayogasaisamannAgae yAvi bhavai3, parijjhusiya kAmabhogasaMpayogasaMpautte tassa avippayoga sati samannAgae yAvi bhavai / aSTassaNaM jhANassa cattAri lakkhaNA pannattA taM jahAkaMdaNayA1, soyaNayAra, tippaNayA3, paridevaNayA4 (1) rode jhANe cauvihe pannatte taM jahA-hiMsANubaMdhI1, mosANubaMdhI2, teyA. dhyAya pAMca prakAra kA kahA gayA hai ta jahA' jaise-'vAyaNA' guru ke mukha se zAstroM kA sunanA 1 'paDipucchaNA' pratipRcchanA-bhUle gaye viSaya ko guru se pUchanA 'pariyaTThayA' parivartanA-paDhe hue zAstra kA bAra pAra abhyAsa karanA 'aNuppehA' anuprekSA-paThita viSayakA bAra bAra cintayana karanA 'dhammakahA' aura dharmakathA 'settaM sajjhAe' isa prakAra se yaha pAMca prakAra kA svAdhyAya hai ||suu10|| pAMya prArana hesa cha. 'ta jahA' te mA pramANe cha.-'vAyaNA' zubhumathA zAmro sain 1 paDipucchanA' pratirachanA bhUkhe viSayane 132 573 / 'pariyaTTaNA' punarAvata na- zAkhanI vArapAra ayAsa 42vI. 'aNuppehA' anutprekSA-lasA viSayanu pAra vA2 yitana 42 'dhammakahA' ane dhamA 'se tta sajjhAe' mArIta mA pAMya 12 svAdhyAya 4Dela cha. ||suu0 10 // zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R bhagavatI sUtre NubaMdhI3, sArakkhaNANubaMdhI 4, roddassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA pannattA taM jahA- osannadose 1, bahuladosera, aNNAdose, AmaraNAMta do se 4 ( 2 ) | dhammajhANe caunvihe caupaDoyAre pannatte taM jahA - ANAvicaera, avAyavicaera, vivAgavicae3, saMThANavica94 | dhammassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA pannattA taM jahA - ANAru 1, nisaggaruIra, suttaruI3, ogA ra haru 4 | dhammassa paNa jhANassa cattAri AlaMbaNA pannattA taM jahA vAyaNAra, paDipucchaNAra, pariyahaNA3, dhammakahA4 | dhammassa NaM jhANassa cattAri aNuppehAo, taM jahA- egattANuppehA, aNicANuppehAra, asaraNANuppehA3, saMsArANuppehA4 (3) / sukejhANe caDavihe cauppaDoyAre pannatte taM jahA - puhuttaviyakkasaviyAri 1, egaMtaviyaka aviyAri2, suhumakiriya aniyaTTira, samocchinna kiri appa DivAi4 | sukkassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA pannattA taM jahA - khaMtI 1, muttI2, ajjave3, madave4 / sukkassaNaM jhANassa cattAri AlaMbaNA pannattA taM jahA - avvahe ?, asaMmohera, vivege3, viusagge 4 / sukkassa NaM jhANassa cattAri aNuhAo pannatAo taM jahA - anaMtavattiyANuppehA1, vipariNAmANuSpahAra, asubhANuppehA3, avAyANuppehA4 (4) / se taM jhANe / se kiM taM viusagge, viusagge duvihe pannatte taM jahAdavvavisaggeya bhAvavisagge ya / se kiM taM davvavisagge Godarge ca pannatte taM jahA- gaNaviusagge sarIraviusagge uvahivisagge bhattapANavisagge / se ttaM davvaviusagge / se kiM taM bhAvavisagge bhAvaviusagge tivihe pannate, taM jahAkasAyavisagge, saMsAravisaggera, kammaviusagge3 / se kiM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameSacandrikA TIkA za025 u.7 sU011 dhyAnasvarUpanirUpaNam 43 taM kasAyaviusagge kasAyaviusagge cauvihe pannatte, taM jahA kohaviusagge1, mANaviusagge2, mAyAviusagge3, lobhviusggett| se taM ksaayviusgge| se kiM taM saMsAraviusagge? saMsAraviusagge cauvihe pannatte taM jahA-neraiyasaMsAravijasagge1, jAva deva saMsAraviusagge4 / se taM saMsAraviusagge / se kiM taM kammavi ulage, kammaviusagge aTravihe pannatte taM jahA NANAvaraNIya kammaviussagge jAva aMtarAiya kammaviuslagge se taM kammaviu sagge se taM bhAvaviusagge se taM abhitarae tave / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte tti ||suu011|| paNavIsaime sae sattamo uddeso samatto // 25-7 // chAyA-atha ki tad dhyAnam dhyAnaM caturvidha pakSaptam tadyathA-AtaM dhyA nam 1, raudraM dhyAnam 2, dharma dhyAnam 3, zuklaM dhyAnam 4 / Atta dhyAnaM catuvidhaM prajJaptam-amanojJasaMpayogasaMpayukta stasya viSayogasatsamanvAgatathApi bhavati 1, manojJasaMpayogasaMprayuktastasyAviSayogasatsamanvAgatacApi bhavati 2, AtaGkasaMpayogasaMghayuktastasya viprayogasan samanvAgatacApi bhavati 3, parisevita. kAmabhogasaMprayogasaMpayuktastasyAviprayogasata samanvAgatazcApi bhavati 4 / Ata. sya khalu dhyAnasya catvAri lakSaNAni prajJaptAni, tadyathA-'krandanatA1 zocanatAratepanatA3, pridevntaa4| raudraM dhyAnam caturvidha prajJaptam tadyathA-hiMsAnubandhi 1, mRSAnuvandhira, steyAnubandhi3, saMrakSaNAnubandhi 4 / raudrasya khalu dhyAnasya catvAri lakSaNAni prajJaptAni tadyathA avasannadopa:1, bahuladoSaH2, ajJAnadoSaH3, AmaraNAntadoSaH 4 / dharma pAnaM caturvidhaM catuSpatyavatAraM prAptam tadyathA-AzAvicaya:1, apAyavicaya:2, viSAkavicayaH3, saMsthAnaSicayaH4, / dharmasya khala catvAri lakSaNAni prajJaptAni, tapathA-AjJAruniA1, nisargaruciH2, sUtraruciAra, avgaaddhruciH4| dharmasya khalu dhyAnasya catvAri AlambanAni prAptAni, tadhayA vAcanA1, paripRcchanA2, parivartanA3, dharmakathA 4 / dharmasya khalu dhyAnasya catasro'nuprekSAH yajJaptAH, tadyathA-ekatvAnuprekSA 1, anityAnupekSA2, azaraNAnuprekSA3, saMsArAnuprekSA4 / zuklaM dhyAnaM caturvidhaM catuSmatyaktAraM prajJaptam tadyathA pRthaktvavitarkasavicAri1, ekasvavitarkAvicAri2, sUkSmakriyAnivRtti3, samucchinna kriyApratipAti 4 : zuklasya khalu dhyAnasya catvAri lakSaNAni prAptAni, tadyathA-zAntiH1, mukti:2, Aja pam 3, mArjavam 4 / zuklasya khalu dhyAnapaya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Pur bhagavatIsUtre yatvAri AlambanAni prajJaptAni tadyathA-avyatham 1, asaMmohaH2, vivekaH 3, gunsargaH 4 / zuklasya khalu dhyAnasya catasro'nuprekSAH prajJaptAH, tadyathA-ananta vRtitvAnuprekSA 1, vipariNamamAnAnumekSA2, azubhAnuprekSA 3, apAyAnuprakSA 4, nadetad dhyAnam / atha kaH sa vyunsargaH, vyuttoM dvividhaH prajJaptaH tadyathA-dravyavyuttargazca1, bhAvavyutsargazcara, atha kaH sa dravyavyutsargaH, dravyavyutsarga. aturvidhaH prajJaptaH tadyathA-gaNavyutsarga 1, zarIravyunsargaH2, upadhivyutsarga:3, bhaktapAnavyutsargaH 4, sa eSa dravyavyunsargaH / atha kA sa bhAvavyutsargaH 2, bhAvavyutsargastrividhaH prajJaH tadyathA-kaSAyavyutsargaH 1, saMsAravyutsargaH 2, karmavyutsargaH 3 / atha kaH sa kaSAyavyutsargaH, kaSAyavyutsargazcaturvidhaH prataH, nadyathA-krodhavyutsargaH 1, mAnavyutsargaH 2 mAyAvyutsargaH 3, lobhvyutsrgH| sa eSa paayvyutsrgH| atha kA saMsAravyutsargaH, saMsAravyutsargazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-nairayikasaMsAravyutsargaH, 1, yAvaddevasaMsAravyutsargaH1, / atha kaH sa karmavyutsargaH, karmavyutso'STavidhaH prajJaptaH tadyathAzAnAvaraNIyakarmavyutsargaH 1, yAvat antarAyakarmavyutsargaH 8 / sa eSa karmavyutsargaH / sa eSa bhAvavyutsargaH / tadevamAbhyantaraM tpH| tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 9011 // iti paJcaviMzatitamazatake saptamoddezakaH samAptaH // 25-7 // TIkA-'se ki taM jhANe' atha kiM tat dhyAnam dhyAnaM katividhaM bhavatIti mannaH / bhagavAnAha-'jhANe' ityAdi, 'jhANe caubihe pannatte' dhyAnaM caturvidha pUrva sUtra meM Abhyantara tapa ke cAra bheda pradarzita kiye gaye haiM, aba yahAM Abhyantara tapa kA pAMcavAM aura chaThA bheda dhyAna aura vyu. rasarga hai inakI prarUpaNA kI jAtI hai-'se kiM taM jhANe' ityaadi| TIkArya-se ki taM jhANe he bhadanta ! dhyAna kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jhANe caubihe paNNase' he gautama ! dhyAna cAra AnI pahelAnA sUtramAM Avyantara tapanA cAra bheTe kahevAmAM AvyA che. have ahiyAM Avyantara tapane pAMcama ane chaThTho bheda je dhyAna ane vyasaga che. tenuM kathana karavAmAM Ave che- 'sekita jhANe' yA 4-se ki ta jhANe' san dhyAna 89 anu4 cha yA prazna uttaramA pradhuzrI gautamaspAbhI cha -'jhANe cavihe paNNate' 3 gautama yAna yAra anu ra cha. 'ta jahA' te mA prabhAra - zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 2011 dhyAnasvarUpanirUpaNam 75 majJaptam, mAnakriyArUpam cintanAparaparyAyaM dhyAnaM taccaturvidha bhavatIti bhaavH| cAturvidhyameva darzayati sUtrakAra:-'taM jahA' ityAdinA, 'taM jahA' tathaSA'aDhe jhANe' AdhyAnam 1, rojhANe' raudraM dhyAnamra, 'dhamme jhANe' dharmadhyAnam 3, 'mukke jhANe' zuklaM dhyAnam4, tatra 'aDe jhANe caubihe pannate' teSu -caturvidhadhyAneSu madhye yat prathamamArtadhyAnaM tat catuvidha prAptam / 'taM jahA' tadyathA-'amaNunnasaMpogasaMpautte tassa vipaogasati samanAgae yAvi bhavaI' amanojJaH aniSTo yaH zabdAdi viSaya stasya yaH saMprayogaH sambandha stenAnabhilaSitaviSayasambandhena sampayuktaH sambaddho yaH so'manojharsapayogaH saMprayukta svAdazaH san tasyAnamilapitasya zabdAde viSayasya viprayoga smRti samanvAgatazcApi bhavati viprayogaviSayakacintAnugataH syAt ca api adhyayo agrimavAkyApekSayA samuccayArthako jJAtavyAviti, asau khalu dharmarmiNorabhedIpa. cArAd Ata dhyAnaM syAt aniSTabastunaH sambandhe sati tasyAviSayogAnu. cintanaM prathamamAta dhyAnam bhavatIti bhAvaH 1, 'maNunnasaMpabhogasaMpautte tatsa avippaoga sati samannAgae yAvi bhavaI' manojJo'bhilaSito yo dhanAdiviSaya: prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaise-'aTTe prANe rode zANe ghane jhANe sukke jhANe' ArtadhyAna, raudradhyAna, dharmadhyAna aura zuklA dhyAna dhyAna mAnasa kriyA rUpa hotA hai| isakA dUsarA nAma cintanA hai| 'aDhe jhANe caubdhihe paNNatta' inameM AtadhyAna cAra prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaise-'amaNunasaMpaogasaMpatte tatsavipaoga sati samannAgae yAvi bhavA' 1-amanojJa zabdAdi rUpa viSaya ke sambandha hone para-anabhilaSita padArtha ke sambandha hone para usake dUra hone kA viyoga ho jAne kA bAra bAra vicAra karanA yaha prathama ArtadhyAna hai| 'maNunasaMpaogasaMpa utte tassa aviSpogasati samannAgae yAci bhavaI' 2-manojJa abhilaSita dhanAdi ke saMparka se sambandhita manuSya cha-'advai jJANe rode jhANe dhamme jJANe sukke jhANe' mAta dhyAna1, dhyAna3, ma dhyAna, ane zukaladhyAna dhyAna mAnasa kriyA rUpa hoya che, enuM bIju nAma cintana che. 'aTTe jhANe cauThivahe paNNatte' mAta dhyAna yAra prahAra he cha. 'ta' jahA' te sA pramANe che-'amaNunnasaMpaogasaMpautte tassa vipayoga sati samannAgae yAvi bhavaI' amanA 6i35 viSaya 4 yA5 tyAre-na IcchelA padArthane saMbaMdha thAya tyAre tenAthI dUra thavAne vAraMvAra vizAra 423 ta 59 mAta dhyAna 1 maNunnasaMpaogasaMpautte tassa apipaogasati samannAgae bhavaI' bhane alirASita panAnA sapathI sama. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 bhagavatAstre tasya yaH saMprayogaH saMparka stena saMprayuktaH - sambaddhaH san manojJasya kanakakAminyAdISTapadArthAderaviprayoga smRtisamanyAgatazvApi bhavati syAditi banoza padArthasambandhe sati tasya sarvathaiva bhAvaviSayakacintayaivAnugato bhavet kadAcidapi tasya viraha necchatIti tadetad dvitIyamArttadhyAnamitira, 'AyaMkasaMpaoga taM tassa viyoga sati samabhAgae yAvi bhavaI' AtaGka saMprayoga saMpayuktaH tasya viprayoga smRtisamanvAgatacApi bhatrati Atako rogAdi tasya saMparka sati tadvimokSaNAnucintanaM tRtIyamArttadhyAnamiti bhAvaH 3 / 'parijyusiyakAma bhogasaMpayogasaMpatte tassa bhaviSyayoga sati samannAgae yAtri bhavaI' parisevitaH prIto vA yaH kAmabhogaH zabdAdiviSayabhogaH tasya saMprayogasaMprayuktaH - saMbaddhaH tasya kAmabhogAderaviprayogasmRtisamanvAgatazcApi bhavati syAditi caturthamA dhyAnamiti 4 / 'assa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA pattA ' ArcakA jo manojJa zabdAdi iSTa padArtha ke aviyoga kA jo bAra bAra cintavana hai usakA mujhase kabhI bhI viraha na ho aisA jo dhyAna hai vaha sArttadhyAna kA dvitIya bheda hai / isa dvitIya ArttidhyAna bAlA vyakti kabhI bhI iSTa padArtha ke viraha ko nahIM cAhatA hai| 'Aryaka saMpaoga saMpate tassa vioga satisamannAgae yAvi bhavadda' AtaGka -roga- ke saMparka hone para jo usa ke viyoga kA bArambAra cintana karanA hotA hai yaha ArttadhyAna kA tRtIya bheda hai| 'parijju siyakAmabhoga saMpaogasaMpate tassa avippaoga sati samannAgae yAvi bhavadda' parisevita athavA priya zabdAdi rUpa viSayabhogoM kI aviyukti-aviyoga hone kA bAra 2 cintana karanA yaha ArttidhyAna kA caturtha bheda hai / 'assa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA paNNattA' isa atidhyAna ke cAra dhavALA mANasanA maneAna zabda vigeranA viyeAga na thavA rUpa iSTa padAthane vicAga na thavA saMbadhI vAravAra je ci'tana thAya che, tene mane kAIpaNu samaye viyega na thAya evuM je dhyAna che, te Ata dhyAnanA khIje bheda che, cchA bIjA AdhyAnavALI vyakita kAIpaNa vakhate iSTa padAtha nA vicAga cchitI nathI. 'AyaMkasaMpaogasaMpatte tassa vippaogasatisamannAgae yAvi bhavai' Ata karIganA sapaka thAya tyAre arthAt koI roga thAya tyAre tenA vicA ganA arthAt temAMthI chUTavAneA vAra'vAra je vicAra ciMtana karavu', te mAta dhyAnano trIle le che. parijjhusiyakAmabhogasaMpaogasaMpatte tassa avippaoga tamannAgae yAvi bhavai' atyaMta sevedA priya sevA zabdAhi viSaya logo vicAga na thAya te pramANe vAravAra cintana karavuM A AntadhyAnanA cAyA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2025 u.7 sU011 dhyAnasvarUpanirUpaNam 477 stha khalu dhyAnasya catvAri lakSagAni prajJaptAni 'taM jahA' tadyathA-'kaMdanayA' krandanatA-krandanam mahatA zabdena rodanam, 'soyaNayA' zocanatA dInatetyarthaH, 'tippaNayA' tepanatA-azruvimocanam 'paridevaNayA' paridevanatA-punaH punaH kliSTamASaNatA vilApa iti bhAvaH, AtaMdhyAnaM samabhedaM nirUpya raudradhyAnanirUpaNAya prAha-'rodde jhANe caubihe pannatte' raudraM dhyAnaM caturvidhaM prajJaptam 'taM jahA' tathA 'hiMsANubaMdhI' hiMsAnubandhi, hiMsAm -mANinAM vadhabandhanAdibhiH prakAraiH pIDAmanubadhnAti-satatamavRttAM pIDAM karoti ityevaM zIlaM yat praNidhAnaM hiMsAnu candho vA yatrAsti tad hiMsAnubandhi raudradhyAnamiti prathamam 1 / lakSaNa kahe gaye haiM-'taM jahA' jaise-'kaMdanayA' krandanatA jora jora se ronA 'soyaNayA' zocanatA-dInatA pradarzita karanA tippaNayA' tepa. natA-azruSahAnA 'paridevaNayA' paridevanatA-bAra bAra vilApa karanA isa prakAra se yaha sabheda salakSaNa ArtadhyAna kA varNana hai / raudradhyAna cAra prakAra kA kahA gayA hai-'taM jahA' jaise 'hiMsANubaMdhI prANiyoM ko vadha bandhanAdi prakAroM se jo pIDA ko utpanna karane kA vicAra karatA rahatA hai unheM nirantara pIDita karane kA hI udyama karatA rahatA hai aise prANI kA jo dhyAna hai-vicAra dhArA hai athavA usa ora lagI huI citta kI ekAgratA hai-vaha hiMsAnubaMdhI raudradhyAna hai| athavA jisa dhyAna meM hiMsA kA hI sambandha hai vaha dhyAna hiMsAnubandhI hai yaha raudradhyAna kA prathama bheda hai| 'mosANubaMdhI' mRSAnubaMdhI-jisa dhyAna meM se che. 'aTussa NaM jhANasya cattAri lakkhaNA paNNattA' // zata ! sAtadhyAnanA yAra skss| 44aa che. 'tauM jahA' te mA pramANe The-'kaMdanayA' natA nararathI 279. 'soyaNayA' zAyanatA-hInatA matAlI 'tippaNayA' tapanatA-mAMsa 19513 // 'paridevaNayA' pazvinatA pAra pA2 vimA5 12va A rIte A bhesahita, lakSaNa sahita ArtadhyAnanuM lakSaNa kahela che. Da zaidradhyAnanA sakSaY 4AmA mAve che-te mA prabhA che.-'rode jhANe cauvihe paNNatte' zaidradhyAna yA prA2nu che. 'ta jahA te sA pramANe hai-hiMsANabaMdhI' prANiyonA 15 virAdhanA-bandhana vigaire prAthI tabhana pIDA utpanna karavAne vicAra kare che, arthAt teone hamezAM pIDA karavAno ja udyama kare che. evA prANiyenuM je dhyAna che, arthAta vicAradhArA che-arthAt te tarapha lAgelI cittanI je ekAgratA che te hiMsAnubaMdhI riaudradhyAna kahevAya che. athavA je dhyAnamAM hiMsAne ja saMbaMdha che, te dhyAna hiMsAnumacI che, mA zaidradhyAnanA paDasale che. 'mosANubedhI' bhuSAnumacI zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 478 magavatIsare _ 'mosANubaMdhI' mRSAnubandhi mRSA asatyam yat pizunA'satyA'satyA'sadabhUtAdimirvacanabhedairanubadhnAti tanmRSAnubandhi dvitIyaM raudradhyAnam 2 / 'teyANubaMdhI' steyAnubaMdhi, stenasya-caurasya yat karma tat steyam tIvra krodhAdyAkulatayA tadanubandhayuktaM steyAnubandhi, nRtIya raudradhyAnam 3, 'sArakkhaNANubaMdhI' saMrakSaNAnubandhi saMrakSaNa-sarvopAyairAtmanaH paritrANam tasmin viSayasAdhanasya dhanasya anubandho yatra bhavati tat saMrakSaNAnubandhi caturtha raudradhyAnam 4 / jIve raudradhyAnamasti naveti jJAnAya raudradhyAnasya lakSaNaM vivarNayannAha-'rodassa NaM' ityAdi, 'rodasaNaM mANassa' raudrasya khalu dhyAnasya catvAri lakkhaNA pannattA' catvAri-catu: prakArakANi lakSaNAni prajJaptAni tadevAha-'taM jahA' ityAdinA 'taM jahA' tadyathA'osannadose' osannadoSaH 'osanna' iti bAhulyenAnuparatatvena doSaH hiMsAjhaTha asatya Adi bolane kA hI cintana nirantara rahatA hai aisA dhyAna yaha raudradhyAna kA dvitIya bheda hai| 'teyANubaMdhI' jisa dhyAna meM corI karane ke hI sambandha kA nirantara cintana calatA rahatA hai vaha dhyAna steyAnubandhI raudradhyAna hai yaha raudradhyAna kA tutIya bheda hai| 'sArakkha. NAzubaMdhI' saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAna vaha hai ki jisameM viSayoM ke sAdhana bhUta dhana ke saMrakSaNa kA nirantara cintana rahatA ho| jIva meM rodradhyAna hai athavA nahIM hai isa bAta ko jAnane ke ye cAra lakSaNa haiM-yahI pAta 'rohassaNaM jhANassa cattAri lakkhaNA paNNattA' isa sUtradhArA sUtrakAra ne prakaTa kI hai-'taM jahA' ve lakSaNa isa prakAra se haiM-'osannadose' hiMsA anuna adattAdAna saMrakSaNa inameM se koI eka doSa kA honA isakA nAma osannadoSa hai tAtparya isakA yahI hai ki jisameM ina doSoM meM je dhyAnamAM juhu besavAnuM ja hamezAM cintana-vicArI rahyA kare che. evA 2 dhyAna dhyAnanA bhI le che. 2 'veyANubaMdhI' 2 dhyAnamA yArI karavAnA saMbaMdhamAM ja kAyama citvana rahyA kare te dayAna teyAnubaMdhI raudra dhyAna upAya che. mA raudradhyAnanA zrIle cha. 3 'sArakkhaNANabaMdhI' saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAna e che ke-jemAM viyenA sAdhanabhUta dhananA saMra. kSaNanuM niratara ciMtavana rahyA kare che. 4 jIvamAM auidradhyAna che? ke nathI ? viSayane samarapAna mA yA skss| che. me pAta 'rodasta NaM jhANassa pasAri lakkhaNA pannattA' mA sUtradvArA sUtradhAre pragaTa 3 cha. 'ta jahA' tayAra kSamA pramANe cha -'osamadose' hiMsA , sattAhAna, saMrakSaNaA paikI keIpaNa eka deSanuM hovuM tenuM nAma sanna deza che. A kathananuM tAtparya e che ke-jemAM A deze paikI kaI eka doSa hoya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za025 u.7 2011 dhyAnasvarUpanirUpaNam 479 'nRtAdattAdAnasaMrakSaNAnA manyatama iti osannadoSaH prathamaM lakSaNam 1 / bahuladose' bahuladoSaH bahucapi sarveSvapi hiMsAntAdattAdAnasaMrakSaNeSu doSaH pravRtilakSaNa iti bahuladoSanAmakaM dvitIyaM lakSaNam 2 / 'aNNANadose' ajJAnadoSaH ajJA. nAva doSo'jJAnadoSaH ajJAnAva-kuzAstraparizIlanajanita saMskArAt hiMsAnRtAdiSu adharmasvarUpeSu dharmabuddhayA pravRtiH tallakSaNo doSo'jJAnadoSanAmakaM tRtIyaM lakSaNaM rodradhyAnasyeti 'AmaraNAMtadose' AmaraNAntadoSaH maraNamevAnta iti maraNAnta: AmaraNAntAta AmaNAntam maraNaparyantam asaMjAtAnutApasya kALazaukarikAdekhi yA hiMsAdau pravRttiH saiva doSa iti AmaraNAntanAmakaM caturthalakSagaM raudradhyAnasyeti 5 / AtadhyAnaM rodradhyAnaM ca nirUpya tRtIyaM dharmadhyAnaM nirUpayannAha-'dhamme sANe' ityAdi / 'dhamme jhANe caubihe cauppaDoyAre pannatte' dharmadhyAnaM caturvidhaM se koI eka doSa ho vaha isakA prathama lakSaNa hai 'bahuladose' jisameM hiMsA anuna (jhUla) adattAdAna saMrakSaNa ina doSoM meM pravRtti karane rUpa bahuta doSa ho vaha isakA dvitIya lakSaNa hai 'aNNANadose' ajJAna se jo doSa hai vaha ajJAnadoSa hai-arthAt kuzAstroM ke paThana se jAyamAna saMskAra ke vazavartI hue vyakti kI jo adharmarUpa hiMsA jhUTha Adi doSoM meM dharmabuddhi se pravRtti hotI hai vaha ajJAnadoSa nAma kA isakA tIsarA lakSaNa hai 'AmaraNAMtadose' maraNaparyanta bhI kAlazaukarika Adi ke jaise pazcAttApa hue binA hI hiMsAdikoM meM pravRttibanI rahanA yaha isakA caturtha lakSaNa hai| isa prakAra se AdhyAna aura raudradhyAna kA nirUpaNa karake aba sUtrakAra dharmadhyAna kA varNana karate haiM-'dhamme jhANe caubdhihe caupaDopayAre paNNatte' dharmadhyAna cAra prakAra kA evaM ta ta 5 le che. 'bahuladose' mA hiMsA, asatya, mahattahAna, saMrakSaNa A doSa pravRtti karavA rUpa doSa hoya te tene bIje bheda che. 'aNNANadose' mahAna 3pI 2 pa cha, te jJAna deSa upAya cha, arthAt kuzAsonA abhyAsathI thavAvALA saMskAra vizAt adharma. hiMsA, asatya vigere doSomAM dharmabuddhithI je pravRtti thAya che, te ajJAna doSa nAmane raudradhyAnnaa zrIna haje. 'AmaraNaMtadose' zI:RsnI bhAI bhara5 5-tanA pazcAttApa karyA vinA ja hiMsA vigeremAM pravRtti karyA karavI te raudradhyAnane cotho prakAra che. upara pramANe ArtadhyAna ane raudradhyAnanuM nirUpaNa karIne have sUtraaur dhyAna ni3555 re -'dhamme jhANe caTavihe cauppaDopayAre paNNate' - zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIso catuSmatyavatAraM prAptam caturtA bhedalakSaNAlambanAnuprekSA lakSaNeSu padArtheSu pratyavatAraH samavatAraH vicAraNIyatvena yasya tat ctussptyvtaarmiti| cAturvidhyameva darSayannAha-'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'ANAvicae' AjJAvicayam AyA. tIrthakRtAM pravacanaM tasyA vicayaH paryAlocanaM yatra tadAjJAvicayaM prathamaM dhyAnam 1 'avAyavicara' apAyavicayam apAyA rAgadveSananitA anarthA steSAM vicayo nirNayo yatra tat apAyavicayaM nAma dvitIyaM dharmadhyAnaM viSayasevAnucintanamityarthaH / 'vivAgavicara' vipAkavicayam vipAkaH karmaNAM zumAzumAnAM phalaM nasya vicayo-nirNayo yatra tat vipAkavicayanAmakaM tRtIyaM dharmadhyAnam / 'saMThANavicae' saMsthAnavicayam saMsthAnAni-lokadvIpasamudrAdhAkRtayaH teSAM vicaNe-nirNayo catuSpratyAvatAra vAlA kahA gayA hai bheda, lakSaNa, Alambana aura anuprekSA ina cAra bAtoM meM isakA vicAra hone se vaha cAra pratyavatAravAlA mAnA gayA hai isaliye ise catuSpratyavatAravAlA kahA hai / isake cAra bheda isa prakAra se haiM 'ANAvicae' AjJAvicaya-jisa dhyAna meM tIrthakaroM kI pravacana rUpa AjJA kA paryAlocana hotA hai-vaha AjJASicaya nAma kA prathama dhyAna hai 'avAyavicae' apAyavicaya rAgaveSa janita jo anartha haiM inakA nAma apAya hai ina apAyoM kA jisa dhyAna meM nirNaya hotA hai vaha apAyavicaya dharma dhyAna hai / 'vivAgavicae' vipAka viSaya-jisameM zubhAzubha karmoM ke phalarUpa vipAka kA nirNaya hotA hai vaha vipAka vicaya nAma kA tIsarA dharmadhyAna kA bheda hai / 'saMThANa vicae ya' loka dvIpa samudra Adi kI AkRtiyoM rUpa saMsthAna kA jisa dharmadhyAna cAra prakAranuM ane catupratyavatAravALuM kahela che. bheda, lakSaNa, Alambana, ane anuprekSA A cAra bAbatamAM te vicAraNIya hovAthI avatAra mAnela che. tethI tene catupratyavatAravALuM kahela che. tenA cAra bhedo mA pramANe cha -'ANAvicae' mAzAviyaya-re dhyAnamA tIya zanI apane rUpa AjJAnuM pAcana thAya che, te AjJAvicaya nAmanuM paheluM sthAna che, 'vAyavicae' apAyaviyaya dveSayI thApA 2 manaya che. tenu nAma apAya che. je dhyAnamAM A apAyane nirNaya thAya che, te apAyavicaya nAbhana dhyAna jAne le cha.2 "vivAgavicae' vipAviyaya-sa ane azubha karmonA phalarUpa vipAkane nirNaya thAya che te vipAkaciya naamn| madhyAnanA zrIna le 4o che. 'saMThANavicae' als, dIpa, samudra vigerenI AkRti rUpa saMsthAne je dhyAnamAM ciMtana thAya che, te dharma, zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU011 dhyAnasvarUpanirUpaNam // yatra tat saMsthAnavicayaM nAma caturtha dharmadhyAnamiti / dharmadhyAnasya lakSaNAnyAha'dhammassa' ityAdi, 'dhammassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA pannattA' dharmasya khalu dhyAnasya catvAri lakSaNAni prajJaptAni / cAturvidhyameva darzayati-'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA tadyathA-'ANArUI' AjJA-sarvajJavacanarUpA tatra rucistayA vA ruciH zraddhAnam sA aajnyaaruciH| 'nisaggaruI' nisargaruciH nisargAtsvabhAvAdeva tatvazraddhAnaM nisargaruciriti / 'suttaruI' sUtraruciH sUtrAt AgamAt ruciH tatva zraddhAnamiti sUtraruciH / 'yogADharuI' avagAharuciH avagADhanamavagADhaH dvAdazAGgAvagAho vistarAdhigamastena rucirityavagADharuciH / athavA-avagADhaH sAdhoH pratyAsanI bhavanam, tatkAraNAta sAdhUpadezena yA ruci statvazraddhAnam sA avagADharuciriti, dhyAna meM nirNaya hotA hai vaha saMsthAnavicaya nAma kA cauthA dharmadhyAna kA bheda hai| 'taM jahA' isa dharmadhyAna ke lakSaNa isa prakAra se hai-yahI bAta-'dhammasya jhANamala cattAri lakkhaNA pannattA' isa pATha dvArA prakaTa kI hai 'AgArUI' sarvajJa kI vacana rUpa AjJA meM jo ruci hai athavA sarvajJa ke vacana se jo tatvoM kA zraddhAna hai vaha AjJAruci nAma kA dharmadhyAna kA prathama lakSaNa hai / 'nisaggarUI svabhAvataH tatvoM meM jo ruci hai-arthAt svabhAvataH jo tattvoM kA zraddhAna hotA hai yaha dharmadhyAna kA dvitIya lakSaNa hai| 'suttaI Agama ko paDhakara jo tatvoM meM ruci hotI hai tattvoM kA zraddhAna hotA hai vaha sUtraruci nAma kA dharmadhyAna kA tRtIya lakSaNa hai| 'ogADhaI' bAdazAGga meM savistara avagAhana se jo ruci tatvArtha zraddhAna hotA hai vaha avagADha ruci nAma kA dharmadhyAna kA caturtha lakSaNa hai athavA-avagADha nAma hai sAdhu kI dhyAnanI saMsthAna viyaya nAmanI yA le che. 'tauM jahA' mA madhyAnanu sakSa] mA prabhAga-04 pAta 'dhamsassa NaM jhANasta cattAri lakkhaNA pannattA' yA sUtrA4 dvArA prATa 42 che. 'ANArUI' sapanA payana 35 mAjJAmA je rUci-prItI thavI athavA sarvAnA vacanathI, temAM je zraddhA che. te mAjJA3thi nAmanu madhyAnanu pa kSa che. 'nisaggarUI' mAthI tamAM je rUci prIti thAya che, tatvomAM zraddhA thAya che. te dharmadhyAnanuM bhI lakSaNa cha. 2 'suttarUI' mAno malyAsa 4zana tatvomAre 3zi thAya che, temAM zraddhA thAya che, te sUtrarUci nAmanuM dharmadhyAnanuM trIjuM sakSaSya che. 'ogADharUI' zainmA savistara mAhunathI 2 vA zraddhAna thAya che, te avagADha rUci nAmano dharmadhyAnane ceAthe bheda che. athavA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIne 582 dharmadhyAnasya bhedAn lakSaNaM ca pradarya AlambanAni darzayannAha-'dhammassa' ityAdi, 'dhammassa NaM jhANassa cattAri AlaMbaNA pannattA' dharmasya sala dhyAnasya catvAri AlambanAni prajJaptAni dharmadhyAnapAsAdazikharArohaNAya yAni Alambante tAni AlambanAni vAcanAdIni catvAri agre vakSyamANAni / paturvidhyameva darzayati-taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tayathA-'vAyaNA' vAcanA AMgamAnAm adhyayanamityarthaH 'paDipucchaNA' pratipRcchanA-AgamaviSaye punaH punaH prazna ityarthaH, 'pariyaTagA' parivartanA punarAvartanam adhItazAstrasya punaH punaradhyayanam smRtidAkya 'dhammakahA' dharSakathA dharmastha kathanamityarthaH / 'ghammassa NaM jhANassa cattAri aNuppehAo pannattAgo dharmasya khalu dhyAnasya catasamIpatA ke hone kA so unake upadeza se jo tatva zraddhAna hotA hai vaha avagAharuci hai / aba dharmadhyAna kA Alambana kyA hai isa bAta ko sUtrakAra prakaTa karate haiM-'dhammassa NaM jhANasta cattAri AlaMSaNA paNNattA' isameM ve yaha kahate haiM ki dharmadhyAnarUpI prAsAda (mahala) ke zikhara para caDhane ke liye jo Alambana bhUta hote haiM ve dharmadhyAna ke Alambana (AdhAra) hai aura ye Alambana cAra prakAra ke kahe gaye haiM isameM prathama Alambana-'vAyaNA' vAcanA hai-AgamoM kA adhyayana karanA isakA nAma vAcanA hai| 'paDipucchaNA' adhIta zAstra meM zaMkAdi ke kAraNa jo guru mahArAja ko pUchA jAtA hai vaha pratipracchanA hai| 'pariyaNA' adhIta zAstra kA bArabAra smRti banI rahane ke liye adhyayana karanA isakA nAma parivartanA hai / 'dhammakahA' dharma kA upadeza avagADha e sAdhunI samIpaNAne kahe che. eTale ke teonA upadezathI tamAM je zraddhA utpanna thAya che, te avagAharUci kahevAya che. have dharmadhyAnanuM avalambana zuM che? e vAta sUtrakAra pragaTa kare che. ghanmassa Na jhANassa cattAri AlaMbaNA pannattA' mA sUtrAthI sUtrA2 me kahe che ke-dharmadhyAna rUpI prAsAda (mahela) para caDhavA mATe AlambanaAdhAra rUpa je hoya te dhamadhyAnanA Alambana AdhAra kahevAya che. ane sevA mAdhAra yA2 rana cha. tabhI par3a mAmana 'vAyaNA' pAyanA cha. mArnu pApA2 parizAsana 42 tenu nAma vAyanA che. 'paDipucchaNA' adhyayana karelA sUtranI samRti-vAdadAsta kAyama rahe te mATe vAraMvAra adhyayana 2 tenu nAma parivartanA che. 'dhammakahA' dhamanI 5heza 42vA tenu nAma pabhayA , 'dhammasma NaM jhANarasa cattAri aNuppaihAo pannattAo' me zata zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU011 dhyAnasvarUpanirUpaNam 53 sro'nuprekSA bhAvanAH prajJaptAH anu-dharmadhyAnasya pazcAt prekSagAni pAlocanAni iti anukSAH bhAvanA ityarthaH, tatazca catasro vakSyamANarUpAH 'taM jahA' tAyA'egattANuppehA' ekatvAnupekSA-AtmanA ekatvAnuprekSaNamekatva bhAvanetyarthaH, 'aNi. cANuppehA' anityAnuprekSA-anityabhAvanetyarthaH kAyAdInAmanityatA cintanam / 'asaraNANuppehA' azaraNAnumekSA-azaraNatvaparyAlocanaM 'na kopi mamazaraNam' ityAdirUpamityarthaH 'saMsArANuppehA saMsArAnubhekSA cAturgatikasaMsArasya paribhANAdi cintanamityarthaH, seyaM caturvidhA anuprekSA bhavatIti / caturtha zukladhyAcaM nirUpayitumAha-'mukke jhANe' ityAdi. 'sukke jhANe caubihe cauppaDoyAre denA yaha dharmakathA hai / 'dhammassa NaM jhANassa cattAri aNuppehAmao pannatAo' dharmadhyAna kI cAra anuprekSAeM kahI gaI haiM jo-taM jahA' isa prakAra se haiM-dharmadhyAna ke bAda meM jinakA paryAlocana hotA hai unakA nAma anuprekSA hai| bArabAra dharmadhyAna kA citavana karanA yahI isakA bhAva hai inameM pahalI anuprekSA hai 'egattANuppehA' AsmA kA ekatva rUpa se citavana karanA usakA nAma ekatvAnuprekSA hai 'aNiccANuppehA' zarIrAdikoM kI anityatA kA citavana karanA isakA nAma anityAnuprekSA hai| 'asaraNANuppehA' saMsAra meM merI rakSA karane vAlA koI nahIM hai meM azaraNa hUM-ityAdi rUpa se vicAra karanA azaraNAnuprekSA hai| 'saMsArANuppehA' caturgatirUpa saMsAra meM paribhramaNa karane kA vAraM. vAra vicAra karanA yaha saMsarAnuprekSA hai. ___aba cauthe zukladhyAna kI prarUpaNA isa prakAra se hai-'sukke jhANe caubdhihe ca uppaDoyAre paNNatte' zukladhyAna cAra prakAra kA aura dhamadhyAnanI yA2 anuprekSA 4 cha. 'ta jahA' te mA prabhArI ch.-dhrmdhyAna pachI jenuM paryAyalocana thAya che, tenuM nAma anuprekSA che. vAraMvAra dharmadhyAnanuM ciMtvana karavuM eja tene bhAvArtha che. temAM pahelI anuprekSA yA pramANe che.-'egattANuppehA' mAtbhAnu 1352 yivana cha, tana nAma mevAnuprekSA che. 'aNiccANuppehA' zarI2 vigerenA anityAnu zivana 427 tanuM nAma bhanityAnuprekSA cha. 'asaraNANuppehA' gatamA bhArI rakSA karavAvALuM keI nathI. huM azaraNuM chuM vigere prakArathI vicAra kare te azAnuprekSA cha. 'saMsArANuppehA' yatugata 35 saMsAramA parizrama karavAne vAraMvAra vicAra kare te saMsArAnuprekSA che. ve yathA zusadhyAna ni35 42vAmA mAcha-'sukke jhANe cavihe cauppar3oyAre paNNatte' zutadhyAna yAra Rnu mana yAra sakSama bhatAra andu zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 magavatIstre pannatte' zuklaM dhyAnaM caturvidhaM catuSpatyavatAraM prajJaptam / 'puhuttaviyaka saviyArI' pRthakvavitarkasavicAri pRthaktvena ekadravyAzritAnAmutpAdAdiparyAyANAM bhedena vitarkaHvikalpaH pUrvagatazrutAnusArI athavA nAnAnayAnusareNa lakSaNo yatra tat pRthaktva. vitarkam tathA vicAraH arthAt vyaJjane vyajanAdvA artha manovAkAyayogAnAM cAnya. smA danyasmin vicaraNam arthAt arthAntarAnuzaraNaM yogAt yogAntarAnusaraNa sahavicAreNa vattate yat tat savicAri pRthaktvavitarka ca tat savicAriceti tathoktaM prathamaM zukladhyAnam / 'egaMtaviyakaaviyArI' ekAntavitarkA'vicAri ekatvena-abhedena utpAdAdi paryAyANAm anyatamaikaparyAyAlambanamityarthaH vitarko vikalpaH pUrvagatazrutAzrayo vyaJjanarUpo'rtharUpo vA yasya tat ekatvavitacAra lakSaNoM meM avatAravAlA kahA gayA hai| zukla dhyAna kA prathama prakAra 'puttaviyaka saviyArI' pRthaktvavitarka savicAra hai / eka dravya kI utpAda Adi paryApoM ke bheda se pUrvagata zrutAnusArI athavA nAnAnayAnusArI jo vikalpa hai so, yaha vikalpa jisa dhyAna meM hotA hai vaha pRthaktva bitarka hai / tathA-artha se zabda meM, zabda se artha meM tathA mana vacana kAya yoga meM se koI bhI eka yoga meM jo vicaraNa hai usakA nAma vicAra hai| eka artha se dUsare artha para aura eka yoga se dUsare yoga para jo anusaraNa hai vaha vicAra hai| isa vicAra se sahita jo dhyAna hotA hai vaha savicArI pRthaktva vitarka nAma kA prathama zukla dhyAna hai| dUsarA zukladhyAna ekatva vitarka avicArI hai-isako tAtparya aisA hai-utpAdAdi paryAyoM ke abheda se-utpAdAdi paryAyoM meM se kisI eka paryAya ke avalambana se-pUrvagatazrutAzrita jo vyaJjana vAyu 4 cha. zutadhyAnanI paDo 2 'puhuttaviyakasaviyAri' pRtha. vitarka savicAra che. eka dravyanA utpAda vigere paryAnA bhedathI pUrvagata zratAnusArI je vikalpa che, e vikalapa je dhyAnamAM hoya te prathakRtva vitarka kahevAya che, tathA arthathI zabdamAM, ane zabdathI arthamAM tathA mana, vacana, kAyanA yugamAMthI keIpaNa eka rogamAM je vicaraNa che, tenuM nAma vicAra che. eka arthathI bIjA arthamAM ane eka gathI bIjA yogamAM je anusaraNa che, te vicAra che. A vicAra sahita je dhyAna hoya che, te savicArI pRthaphatva vitarka nAma zukala dhyAnane pahele bheda che. 1 bIju zukaladhyAna eka vitarka avicAri che. tenuM tAtparya evuM che ke-utpAda vigere paryAnA abhedapaNAthI-eTale ke utpAda vigere paryA pikI keIpaNa eka paryAyanA avalambanathI pUrvagata mutanA AzrayavALA je zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 1011 dhyAnasvarUpanirUpaNam 485 kam tathA na vidyate vicAraH arthavyaJjanayo ritarasmAditaratra tathA manovAkkAya. yogAnAm anyasmAdanyatra yasya tadavicAri dvitIya zukladhyAnamiti / 'suhuma kiriya aniyaTThI' sUkSma kriyA'nivarti, sUkSmA kriyA yatra manovAgyogayoH sarvathA niruddhatvAt tathA kAyayoge bAdarakAyayogasya nirodhakaraNAt sUkSma kriyaM tathA pazcAnna nivartate ityanivarti, barddhamAnapariNAmatvAt etacca nirvANagamanakAle kevala. jJAnavatAmeva bhavediti sUkSmakriyA'nivati tRtIya zukladhyAnamiti / 'samucchinnakiriyappaDivAI' samucchinnakriyA'patipAti, samucchinnA sarvathA nirUddhA (pada) rUpa athavA artharUpa vikalpa hai vaha ekatva vitarka hai tathA eka artha se arthAntara rUpa eka vyaJjana se vyaJjanAntara rUpa evaM eka yoga se yogAntara rUpa saMkramaNa kA jisa dhyAna meM abhAva hai vaha avicArI hai| aisA jo dhyAna hai vaha ekatva vitarka avicArI dhyAna hai| tIsarA zukladhyAna 'suhamakiriya aniyaTTI sUkSma kriyA'nivRttI hai| isakA tAtparyaaisA hai ki manoyoga aura vAgyoga ke sarvathA niruddha ho jAne se tathA bAdara kAyayoga kA kAyayoga meM nirodha karane se jo dhyAna sUkSmakriyA vAlA hai aura jo varddhamAna pariNAma hone ke kAraNa (ani. yaTThI-anivRtti) pIche chUTatA nahIM hai isa kAraNa jo anivRtti rUpa hai aisA jo dhyAna hai vaha mUkSmakriyA anivRtti zukladhyAna hai| yaha dhyAna nirvANa gamana kAla meM kevala jJAna vAloM ko hI hotA hai| 'samucchina kiriya appaDivAI' cauthA zukladhyAna kA bheda samucchinnakriyA vyaMjana (pada) rUpa athavA artharUpa vikalpa che, te eka vitaruM kahevAya che. tathA eka arthathI arthAntara rUpa eka vyaMjanathI vyaMjanAntara rUpa ane eka pegathI gAntararUpa saMkramaNane je dhyAnamAM abhAva hoya te avicArI kahevAya che. evuM ja dhyAna hoya te ekava vitarka avicArI dhyAna che. 2 zrI zusadhyAna yA pramANe che. 'suhumakiriya aniyaTTI' sUkSmaThiyA anivRtti AnuM tAtparya e che ke- maga ane vacanagane sarvathA nirodha thaI javAthI tathA bAdarakAyane kAyagamAM nirodha thavAthI je sUkSama ThiyAvANu dhyAna DAya cha, bhane 2 vadha bhAna pariNAma pAthI 'aniyaTTIanivRtti' pachIthI chUTatu nayI tathA manivRtti 35 upAya che, medhuM 2 dhyAna che, te sUkamakriyAvALuM anivRtti dhyAna kahevAya che. A dhyAna nirvANa (mokSa) pAna samayamA vijJAnavAjAmAne thAya che. 'samucchinna kiriyaappaDivAI' zusadhyAna yAthI ma samunni yA mapratipAti zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - magacatIsare kriyA kAyikA zailezIkaraNaniruddhayogatvena yasmin vat samucchinnakriyam taccaapratipAti anuparatasvabhAvam etAdRzaM samucchinnakriyamapratipAti caturtha zukladhyAna. miti 'sukkAsa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA pannattA' zuklasya khalu dhyAnasya catvAri lakSaNAni prajJaptAni 'taM jahA' 'khaMtI' kSAntiH kSametyarthaH 'muttI' muktiH nilobhatA 'ajave' ArjavaM sarala tetyarthaH 'maddave' mArdavam mAnatyAga ityarthaH 'mukkassa NaM jhANassa cattAri AlambaNA pAnattA' zuklasya khalu dhyAnasya catvAri AlambanAni prajJatAni, 'taM jahA' tadyathA-'avahe' avyatham devAdhupasargajanitaM mayaM calanaM cA vyathA tadabhAvo'vyatham 'asaMmohe' asaMmohaH devAdikRtamAyAjanitasya apratipAti hai-isakA tAtparya aisA hai ki yahAM para kAyayoga kA sarvathA nirodha ho jAne se kAyikI kriyA kA sarvathA uccheda ho jAtA hai, aura zailezI avasthA prApta ho jAtI hai / ataH isa sthiti kA jo dhyAna hai vaha samucchinna kriyA apratipAti zukladhyAna hai| kyoM ki yaha dhyAna bhI apratipAti hotA hai| 'sukkassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA paNNattA' isa zukladhyAna ke bhI cAra lakSaNa kahe gaye haiN| 'taM jahA' jaise-'khaMtI, muttI, ajjave, maha' kSAnti-kSamA, muktiniloM bhatA, Arjava-saralatA, aura mArdava mRdutA-mAnatyAga 'sukkarasaNaM jhANassa cattAri AlaMyaNA paNNattA' zukladhyAna ke cAra Alambana kahe gaye haiM-'avahe 1' avyathA devAdikoM se upasarga se janya bhaya kA honA athavA calAyamAna honA isakA nAma vyathA hai| isakA jo abhAva hai vaha anyathA hai / 'asaMmohe 21 bhrAnti kA abhaav-devaache. tenuM tAtparya evuM che ke ahiyAM kAgane sarvathA nidhi thaI javAthI kAyikI kriyAne sarvathA ucacheda thaI jAya che. ane zilezI avasthA prApta thaI jAya che. jethI A sthitinuM dhyAna che, te samuchinna kriyA apratipaati zudhyAna che ma mA dhyAna 55 mapratipAti ya cha 'sukkassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA paNNattA' mA zusadhyAnanA 5 yAra / 4sA che. 'tauM jahA' te mA prabhAye cha.-'khaMtI muttI, ajjave, mahave' zAnti kSamA, bhumita, niale mA 5-2sAmane bhAI- bhUmimA 'sukassa NaM jhANAca catAri AlaMbaNA paNNattA' zudhyAnanA yAra mAlana yaa che. 'abahe' 1 bhavyathA-meTa-pAthI 5sayA vANA bhayanuM hovuM athavA upasargathI calAyamAna thavuM, tenuM nAma vyathA che. ta yA mAnasoya te 10yathA cha. 1 'asaMmohe' tina sA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ READHAAROHALPARAN prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU011 dhyAnasvarUpanirUpaNam 487 sUkSmapadArthaviSayasya ca saMmohasya mUDhatAyA abhAvo'saMmoha iti / 'vivege' vivekA dehAdAtmanaH Atmano vA sarvasaMyogAnAM vivecanabuddhayA pRthakkaraNameva viveka iti / 'viusagge' vyutsoM niHsaMgatayA dehopadhimamatvatyAgaH / 'sukkassa NaM jhANassa cattAri aNuppehAo pannattAoM' zuklasya khalu dhyAnasya catasro'nupekSAH-paryAlocanAni prajJaptAH / 'taM jahA' tadyathA-'aNaMtavattiyANuppehA' anantatitAnuprekSA bhavasaMtAnasya anantavRttitAyA anucintanam 'ajanto'yaM saMpAraH' ityAkArakAnu. cintanamityarthaH / 'viSpariNAmANuppehA' vipariNAmAnuprekSA vastUnAM pratikSaNaM vividhapariNAmAnugamanacintanamiti / 'amubhANuppehA' azubhAnuprekSA caturgatikasaMsArasyAzubhAnucintanamityarthaH / 'abAyANuppehA' apAyAnuprekSA apAyAnAM dikoM dvArA kRta mAyA se janita bhrAnti kA aura sUkSmapadArthaviSayaka mUDhatA kA abhAva 'vivege' deha se AtmA kA athavA AtmA se sarvasaMyogoM kA vivecana ghuddhi dvArA pRthakkaraNa 'viusagge' niHsaMga ho jAne ke kAraNa deha se evaM upadhi se mamatva kA tyAga / isa prakAra se ye cAra Alambana zukladhyAna ke haiN| 'sukkassa NaM jhANassa cattAri aNu. ppehAo' zukladhyAna kI cAra anuprekSAe haiM-'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'aNaMtavattiyANuppehA' bhavasaMtAna ko anantavRttitA kA bArambAra cintana-yaha saMsAra ananta hai aisA vicAra 'vippariNAmANuppehA' pratyekakSaNa meM vastuoM meM aneka prakAra ke hone vAle pariNamana kA cintana 'asubhANuppehA' caturgatika saMsAra kA azubha rUpa se anu cinta janya 'avAyANuppehA' prANAtipAta Adi AzravadvAroM se janya arthAt devAdika dvArA karelI mAyAthI thavAvALI bhrAMti ane sUma padArtha saMdhI bharatAnA amApa 'vivege' hethI mAtmAnA athavA mAmAthI sa saMyogAnA viveyana muddhi dvArA pRtha425 427 'viussagge' ni:sa' tha4 javAthI dehathI ane upAdhIthI mamatavapaNAno tyAga. A rIte A cAra zukla dhyAnanA Alambana kahela che, _ 'sukkarasa NaM cattAri aNuppehAo' zudhyAnanI yA2 anuprekSAyo che. 'ta jahA' mA prabhArI che. 'aNaMtavattiyANuppehA' tApanI manatavRtti paNAnuM vAraMvAra ciMtavana karavuM. arthAt A saMsAra anaMta che, e vicAra 423 / . 'vipparimANANuppehA' 624 kSamI tumamA mane ||2naa thApA pariNamananu yintana 'asubhAvANuha yati sasAnu azubhapAthI anuthitana 42'. 'avAyANuppehA' prAyAtipAta vigaire mApadvArathI thA zrI bhagavatI sUtra: 16 Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 magavatI sUtre prANAtipAtAdya zravadvArajamyAnarthAnAm anuprekSA- anucintanamityapAyAnuprekSA / atra khalu yattapo'dhikAre prazastA prazastadhyAnavarNanaM kRtaM tadapazastasya dhyAnasya varjane prazastasya dhyAnasyAsevane tapo bhavatIti kRtveti jJAtavyamiti / 'settaM jhANe' tadetat saMkSepavistArAbhyAM dhyAnaM nirUpitamiti / dhyAnaM nirUpya vyutsargaM nirUpayitumAha- 'se ki taM' ityAdi, 'se kiM taM visagge' atha kaH sa vyutsargaH vyutsargasya kiM lakSaNaM kiyAMzca bhedAH ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'visagge dubihe pannatte' vyutsargaH dvividhaH prajJaptaH / dvaividhyaM darzayannAha - 'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tathathA - 'davvavisagge bhAvavisaggeya' dravyavyutsargazca bhAvavyutsargazceti 'setaM ' atha kaH sa dravyanyutsargaH dravyavyutsargasya kiM svarUpaM kiyantazca bhedAH ? iti praznaH, uttaramAha - ' vyavasagge cauvihe pannate' dravya anarthoM kA anucintana / yahAM tapa ke adhikAra meM jo prazasta aprazasta dhyAnoM kA varNana kiyA gayA hai usakA kAraNa aisA hai ki apa zasta dhyAna ke varjana meM aura prazasta dhyAna ke upAdAna meM tapa hotA hai / 'se taMjhANe' isa prakAra saMkSepa aura vistAra se dhyAna kA prarUpaNa kiyA / dhyAna ke nirUpaNa ke bAda aba vyutsarga tapa kA nirUpaNa sUtrakAra karate haiM- isameM gautama ne prabhuzrI se aisA pUchA hai- 'se kiM taM viusagge' he bhadanta ! vyutsarga tapa kA kyA lakSaNa hai aura vaha kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'visagge dubihe paNNatte' he gautama! vyutsarga tapa do prakAra kA hotA hai 'taM jahA' jaise- 'davvaviusagge ya, bhAvaviusagge ' dravyanyutsarga aura bhAvavyutsarga 'se kiM taM davisagge' he vALA anatho nu' ciMtvana karavuM, adgiyAM tapanA adhikAramAM prazasta aprazasta yAnAnuM varNana karavAmAM Avyu che, tenu kAraNa e che ke aprazasta dhyAnanA vanamAM ane prazasta dhyAnanA upAdAna-prAptimAM tapa hAya che. 'se tta' jhANe' yA pramANe saMkSepa bhane vistArathI dhyAnanu ni3pAyu resa che, dhyAnanA nirUpaNu pachI have 'vyutsaga' tapanuM nirUpaNa sUtrakAra kare che, bhAbhAM zrIgautamasvAmI anuzrIne me pUchayu che hai- 'se kiM taM viumragge ' he bhagavan yutsaga tapanuM zuM lakSaNa che? ane e tapa keTalA prakAranuM che ? yA praznanA uttaramAM anuzrI he che hai - 'viusagge duvidde paNNatte' he gautama! vyutsa tapa se prahAra' uDela che. 'ta' jahA' te yA pramANe che. - 'davvavigge bhAvavisagge ya' dravyavyutsarga bhane lAva vyutsarga 'se kiM ta davya visagge' he lagavan dravya vyutsarganuM zuM 2135 che ? gAne tenAITalA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU011 dhyAnasvarUpanirUpaNam 589 vyutsarga:-dravyata styAgaH caturvidhaH prajJAta iti / 'taM jahAM tadyathA-'gaNaviusagge' gaNavyutsargaH, tatra vyutsargoM nAma anabhiSvaGgatAtyAga ityarthaH parihAravizuddhacAri. trArtha jinakalyAcArAdhanAya gaNasya vyutsargastyAgo gaNavyutsargaH so'yaM prathamovyutsargaH 1 / 'sarIraviusagge' zarIravyutsargaH-zarIraniSThAsakteH parityAgaH / 'ubahiviutsage' upadhivyutsarga:-vastra pAtrAdisaMyamopakaraNeSvapi Asakti parivarjanamiti / 'matta pANaviusagge' bhaktapAnavyutsargaH: 'se taM davvaviusagge' so'yaM dradhyavyutsoM nirUpitta iti / bhAvavyutsarga jJApanAyAha-'se ki taM' ityAdi, bhadanta ! dravyavyutsarga kA kyA svarUpa hai aura kitane usake bheda haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'davvaviusagge caubdhihe paNNatte' he gautama! dravyavyumarga cAra prakAra kA kahA gayA hai / 'taM jahA' jaise-'gaNaviu. sagge' gaNavyuvarga-gussarga zabda kA artha Asakti kA tyAga hai| pari. hAra vizuddhi cAritrake liye athavA jinakalpa bhAdi kI ArAdhanA ke liye gaNa kA jo tyAga kara diyA jAtA hai vaha gaNavyutsarga hai| yaha vyutsarga kA prathama bheda hai| 'sarIraviusagge' zarIravyutsarga zarIra sambandhI Asakti kA tyAga yaha vyutsarga kA dvitIya bheda hai / 'uhi viusagge' upadhivyutsarga-vastra pAtra Adi jo saMyama ke upakaraNa hai unake bhI asakti kA jo tyAga hai yaha vyutsarga tapa kA tRtIya bheda hai| 'bhattapANaviusagge' bhaktapAnavyutsarga AhAra pAnI kA tyAga karanA -yaha vyutsarga kA caturtha bheda hai / 'settaM davya viusagge' isa prakAra se yaha dravyavyutsarga hai / 'se kiM taM bhAvaviutsagge' he bhadanta ! bhAvavyunsarga meha cha 1 mA prshnn| uttaramA prasuzrI 4 che -'davvaviulagge cauvihe paNNatte se gautama ! dravya vyutsa yA2 prA2nu 49 che. 'ta' jahA' te // prabhAra cha.-'gaNaviusamge' gaNavyutsaga, vyutsama zahanA atha aaskitane tyAga e pramANe che. parihAravizuddhika cAritra mATe athavA janakapa vigerenI ArAdhanA mATe gaNana je tyAga karavAmAM Ave che, te gaNu cu. tsarga kahevAya che. A vyutsagane pahelo bheda thAya che. 'sarIraviusage' zarIra vyutsama zarI2 samadhI Asatine tyAsa mA vyutsamana jIna me Dasa che. 'uvahiviusage' 5vi yusana-patra, pAtra, vigere je saMyamanA upakaraNe che. temAM paNa Asakitano je tyAga kahela che te vyutsama tapane zrIna se thAya che. 3 'bhattapANaviusagge' tapAna 05 tsarga-AhArapANIne tyAga kara A yutsagane cotho bheda kahela che. 'se tta davaviuparage' mA rIte mA dravya vyutsama nA leho 4aa cha. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mammum mmmms bhagavatIsUtre 'se ki taM bhAvaviusagge' atha kaH sa bhAvavyutsargaH, bhAvavyutsargasya kiM svarUpaM kiyantazca bhedAH ? iti praznaH, bhagavAnAha-'bhAvaviusagge tivihe pannatte' bhAva. vyutsargasvividhaH prajJaptaH / 'taM jahA' tadyathA-'kasAyaviusagge' kaSAyavyutsarga: kaSAyANAM-krodhamAnamAyAlobhAkhyAnAM caturNA parityAgaH kaSAyavyutsargaH prathama: 1 / 'saMsAra viusagge' saMsAravyutsarga 2, 'kammadiusamge' karmavyutsarga:3, 'se kiM taM kasAyaviusagge' atha kaH sa kaSAyavyutsargaH kaSAyavyutsargasya kiM lakSaNaM kiyantazca bhedAH ! iti praznA, bhagavAnAha-'kasAyaviusagge caubihe pannate' kaSAyANAM-krodhAdInAM vyutsargastyAga caturvidhaH prajJaptaH / 'taM jahA' tadyathA'kohaviusagge' krodhavyutsargaH krodhasyAga ityarthaH / 'mANaviusagge' mAnavyutsargaH, mAnatyAga ityarthaH / 'mAyAviusagge' mAyAvyutsargaH mAyAyAH parityAga ityarthaH, kA kyA svarUpa hai ? aura vaha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'bhAva viusagge tivihe paNNatte' he gautama! bhAvavyutsarga tIna prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaise-'katAya viu. sagge' kaSAyavyutsarga-krodha mAna mAyA aura lobha ina kaSAyoM kA syAga karanA 'saMsAraviusagge' saMsAra kA tyAga karanA aura 'kammaviusagge' karma kA tyAga karanA 'se kiM taM kasAyaviusagge' he bhadanta ! kaSAyavyutsarga kA kyA lakSaNa hai aura kitane usake bheda haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'kaptAyaviusagge ca uvyihe paNNatte' he gautama ! kaSAya vyutsarga cAra prakAra kA kahA gayA hai 'taM jahAM' jaise 'koha viusagge' krodha kA tyAga karanA 'mANaviusagge' mAnakA tyAga karanA, 'mAyA: viusagge' mAyA kA tyAga karanA 'lomavi usagge' lobha kA tyAga ___ 'se ki ta bhAvaviusagge' 3 man mApa vyutsarnu zu 135 cha ? arthAta bhAva vyutsarga kene kahevAya che? ane bhAva vyutsarganA keTalA bheda cha? praznamA uttaramA pramuzrI che -'bhAvaviusagge tivihe paNNatte' gautama ! lApavyutsaga 3 prArI 4 cha. 'ta' jahA' ta ma pramANe che.-'kamAyaviusagge' 4AyavyutsA-DAdha, mAna, mAyA mAna samaya paayaan| tyA 4231. 'saMsAraviusagge' sasArane tyAsa 42vI 'kammaviunagge' bhne| tyA 42v| 'se ki ta kasAyaviusagge' 3 mApana SAya vyutsanu lakSaNa che? ane tenA keTalA bhede kahyA che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI cha 3-'kasAyaviusagge cauvihe paNNatte' he gItama! 4Aya vyutsama yA2 rana sa che. 'ta' jahA' te mA prabhAva -'kohaviusagge' adhanA tyA 42va'mANaviumagge' mAnanA tyA 42'mAyAviusage bhAyAnA tyAga zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU011 dhyAnasvarUpanirUpaNam 191 'lomaviusagge' lobhavyutsargaH lomatyAga iti / 'se taM kasAyaviusane so'yaM pUrvoktakrameNa kaSAyavyutsargoM nirUpitaH / 'se kiM taM saMsAraviusagge' atha kAsa saMsAravyutsargaH, saMsAravyutsargasya ki svarUpaM kiyanta bhedAH ? iti praznA, uttaramAha-'saMsAraviugge' saMsAravyutsargaH 'caubihe pannatte' caturvidhA prAptaH 'taM jahA'-tadyathA-'neraiyasaMpAraviusagge' nairayikasaMsAravyutsargaH 'jAva devasaMsAraviusagge yAvad devasaMsAravyutsargaH, atra yAvatpadena manuSyasaMsAravyutsarga: tiryak saMsAravyutsarga yograhaNaM bhavatIti / 'se taM saMsAraviusagge' so'yaM pUrvotakrameNa saMsAravyutsargoM nirUpita iti / 'se ki ta kammaviusagge' atha kaH sa karmavyutsargaH karmavyutsargasya kiM svarUpaM kiyantazca bhedAH? karanA 'settaM kasAviusagge isa prakAra se yaha kaSAyavyutsarga ke viSaya meM kathana kiyA hai 'se ki taM saMsAraviusagge' he bhadanta ! saMsAravyutsarga kA kyA svarUpa hai aura kitane usake bheda haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'saMsAraviusagge cavihe paNatte' he gautama! saMsAravyutsarga cAra prakAra kA kahA gayA hai-'taM jahA' jaise'neraiya saMsAraviusagge' nairayika saMsAra kA tyAga karanA 'jAva deya saMsAraviusagge' yAvat deva saMsAra kA tyAga karanA-yahAM yAvatpada se 'manuSya saMsAravyutsarga aura tiryam saMsAra vyutsarga' ina do saMsAra vyutsargoM kA grahaNa huA hai ! 'se taM saMsAraviusagge' isa prakAra se yaha saMsAra vyutsarga ke sambandha meM pramuzrI ne kazana kiyA hai| 'se ki ta kammaviusagge' he bhadanta ! karmavyutsarga kA kyA svarUpa hai hai aura kitane usake bheda haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'kampavita. 423. 'lobhaviukhage' sanI yA 23 'se ta kasAyaviusagge' mA prabhAva A kaSAya vyutsarganA saMbaMdhamAM kathana karela che. __se ki ta saMsAravi usagge' sAn sA2 vyutnu zu 1135 che ? ane tenA keTalA bhede kahyA che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'sNsaarviusgge cauvihe paNNatte' he gItama! sasA2 0yutsarga yA2 rana he che. 'tauM jahA' mA pramANe che. 'neraiyasaMsAravi usagge' naiyi saMsAra vyutsamarthAt nairAyasasAnA tyAsa 4231. 'jAva devasaMsAraviusagge' yAvat devasaMsArane tyAga kara ahiyAM yAvAdathI "manuSya saMsAratrutsarga ane tiya sasA20yutsaga mAmevyutsa ghaDI 42rAyA che. 'se tta kammaviusAme mA pramANe mA sasAra vyutsama nA samayamA thana 439 che. 'se kinakamma viusage' sAvana meM vyasana 135 cha / bhane nAsAlehI - - - - - zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 bhagavatIne iti praznaH, uttaramAha-'kammaviusagge aTThavihe pannatte' karmavyutsarga: aSTavidhA prAptaH aSTapakArakaH kamavyutsargoM bhavatIti / 'taM jahA' tadyathA-'NANAvaraNijja kammaviusagge' jJAnAvaraNIyakarmavyutsargaH, jJAnAvaraNIyakarmaNaH parityAgaH / 'jAva aMtarAiya kammaviusagge' yAvat antraaykrmvyutsrgH| atra yAvatpadena darzanAvaraNIyavedanIyamohanIyAyukanAmagotrANAM SaNNAM karmavyutsargANAM grahaNaM bhavatIti / 'se taM kammaviusagge' so'yaM pUrvoktakamega karmavyutsargaH kthitH| 'se taM bhAvaviusagge' so'yaM pUrvakathitapakAreNa bhAvavyutsargaH pratipAdita iti / 'se taM abhitarae tave' tadetadAbhyantaraM tapo nirUpitamiti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM madanta ! iti he bhadanta ! saMyatAnAM svarUpaviSaye sagge avihe paNNatte' he gautama ! karmavyutsarga ATha prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaise-'NANAvaNija kammaviusagge' jJAnAvaraNIya karma kA tyAga 'jAva aMtarAzya kammaviusagge' yAvat antarAya karma kA tyAga / yahAM yAvatpada se 'darzanAvaraNIyavyuttarga, vedanIyavyutsarga, mohanIyavyutsarga Ayuruka vyutsarga nAma vyutsarga aura gotra vyutsarga' ina karma vyutsargoM kA grahaNa huA hai| 'se ttaM kammaviusagge' isa prakAra se yaha karmavyutsarga ke sambandha meM vicAra hai| se taM bhAvaviu. sagge' yahAM taka isa pUrvokta kathana ke anusAra bhAvavyutsarga kA kathana samApta huA 'se taM abhitarae tave' aura isakI samApti meM hI Abhyantara tapa kA kathana bhI samApta ho jAtA hai 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! saMyatoM ke svarUpa ke viSaya meM jo Apa devAnu. sal cha ? prazna uttaramA prabhuzrI 9 cha -'saMsAraviusagge avihe paNNatte' hai gautama ! bhavyutsa mA praa2n| DerA cha, 'tajahA' te mA prabhAva OM. 'NANAvaraNijja kammaviusagge' jJAnAvaraNIya bhanI tyAsa 'jAva aMtarAiya kammaviusagge' yAvat satarAya ma nA tyA mADiyA yAvara54thI zanAvara. NIya vyutsarga, vedanIya vyutsarga, mohanIya vyutsarga, AyuSka vyutsarga, nAmavyutsaga, bhane mAtra vyutsaga mA bhavyutsa! ahae 32yA cha. 'se taM kammaviusagge' mA zata mA ma vyutsanA samayamA thana aresa cha, 'seta' bhAvaviusagge' marI pUrvarita 4thana pramANe mA vyutsamanu thana 42 cha. 'se taM abhitarae tave' yA pramANe mAnyata2 ta5nu svarUpa kahela che. 'seva bhaMte ! seva bhaMte ti' sAvana seyatAnA 2135n| samayamA Apa devAnupriye kathana karela che. A saghaLuM kathana Apta vAkaya pramANurUpa zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za035 u.76011 dhyAnasvarUpanirUpaNam 193 yat devAnupiyeNa niveditaM sarvameva ApnavAkyasya sarvathaiva satyatvAditi kathayitvA gautamo bhagavantaM tIrthakara bandate namasyati vanditvA namasthitvA ca saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti ||muu011|| iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-pazcadazabhASA kalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya - jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm paJcaviMzatizatakasya saptamoddezakaH smaaptH||25-7|| priya ne nivedita kiyA hai vaha saba Apta vAkya pramANa hone ke kAraNa sarvathA satya hI hai / isa prakAra kaha kara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura unhe namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve tapa aura saMyama se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu011|| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAla jImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke pacIsaveM zatakakA saptama uddezaka samApta // 25-7 // hovAthI sarvathA satya che ke bhagavad ApanuM kathana satya ja che. A pramANe kahIne zrIgautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thaI gayA. sU011 jainAcArya jainadharmadivAkarapUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA pacIsamA zatakane sAtameuddezaka samApta .25-chA zrI bhagavatI sUtra: 16 Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 bhagavatIstre athASTamodezakaH mArabhyate saptamoddeza ke saMyatAH sasvarUpAH sabhedAzca kathitAH saMyata vipakSabhUtAcA saMyatA bhavanti te cAsaMyatA nArakAdayaH, teSAM ca yathA samutpAdo bhavati tathA aSTamodezake kathayiSyate, ityevaM sambandhenAyAtasya aSTamoddezakasyedamAdimaM sUtram, 'rAyagi' ityAdi / mUlam - rAyagihe jAva evaM vayAsI neraiyANaM bhaMte! kahaM uvavajjaMti se jahAnAmae pavae pavamANe ajjhavasANanivvatiraNaM karaNovAeNaM seyakAle taM ThANaM vippajahittA purimaM ThANaM uvasaMpajittANaM viharai / evAmeva ee vi jIvA pavao viva pavamANA ajjhavasANanivattieNaM karaNovAeNaM seyakAle taM bhavaM viSpajahittA purimaM bhavaM uvasaMpajittANaM viharati / tesiMNaM bhaMte! jIvANaM kahaM sIhAgaI ? kahaM sIhe gaivisae pannatte ? goyamA ! se jahAnAmae kei purise taruNe balavaM evaM jahAcohasamae paDhame uddesae jAva tisamaeNaM vA viggaheNaM uvavajjaMti, tesi NaM jIvANaM tahA sIhAgaI tahA sIhe gaivisae pannate / teNaM bhaMte! jIza kahaM parabhaviyAjayaM pakareMti ? goyamA ! ajjhavasANa joganivRttieNaM karaNovAeNaM, evaM khalu te jIvA parabhaviyAuyaM pakareMti / tesi NaM bhaMte! jIvANaM kahUM gaI pavarui ? goyamA ! AukkhapaNaM bhavakkhaSaNaM evaM khalu tesiM jIvANaM gaI pavattai / te NaM bhaMte! jIvA kiM ayaDie uvavajaMti paraDIe uvavajaMti ? goyamA ! AyaDIe uvavajjaMti no pariDDIe uvavajaMti / te NaM bhaMte! jIvA kiM AyakammuNA uvavajjaMti parakammuNA uvavajaMti ? goyamA ! AyakammuNA uvavajaMti no parakammuNA uvava Mti / te paNaM bhaMte! jIvA kiM AyappaogeNaM uvavajjati parappaogeNaM uvavajjaMti ? goyamA ! AyappaogeNaM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandikA TIkA za025 u.8 sU01 nairayikotpattinirUpaNam uvavajaMti no parappaogeNaM uvvjNti| asurakumArANaM bhaMte ! kahaM uvavajaMti jahA neraiyA taheva niravasesaM jAva no parappa ogeNaM uvavajjati / evaM egidiyavajjA jAva vemaanniyaa| pagidiyA evaM caiva / navaraM ca usamaio viragaho sesaM taM cev| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! jAva viharai ||suu0 1 // paNavIsaime sae aTramo uddeso samato // 25-8 // chAyA-rAjagRhe yAvadevam abAdIda-nairayikAH khalu bhadanta ! kathamutpadyante ? sa yathAnAmakaH plavakA plasamAnaH adhyavasAyanivartitena karaNopAyena eSya. skAle tatsthAne vijaya paurastyaM sthAnamupasaMpadya khalu viharati ekameva ete'pi jIvA plabaka iva plavamAnAH adhyavasAyanirvartitena karaNopAyena edhyatkAle taM bhavaM viSajahAya paurastyaM bhavamupasaMpadya khalu viharanti / teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM kathaM zIghrA gatiH kathaM zIghro gativiSayaH prajJaptaH ? gautama! sa yathA nAmakA kazcit puruSaH taruNo balavAn evaM yathA caturdazazate prathamoddezake yAvat triptamayena cA vigraheNa upapadyante / teSAM khalu jIvAnAM tathA zIghrA gati stathA zIghro gativiSayaH prajJaptaH / te khalu bhadanta ! jIvAH kathaM paramavikAyuSkaM prakurvanti ? gautama ! adhyavasAyayoganivartitena karaNopAyena evaM khalu te jIvAH paramavikAyuSkaM prakurvanti teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM kathaM gatiH pravartate ? gautama ! Ayu: kSayeNa bhavakSayeNa sthitikSayeNa, evaM khalu teSAM jIvAnAM gatiH pravartate / te khala bhadanta ! jIvAH kimAtmaddharyA utpadyate paraddhayA~ utpadyante ? gautama ! AtmadarthI utpadyante no paraddhA utpadyante / te khalu bhadanta ! jIvAH kim AtmakarmaNotpadyante parakarmaNotpadyante, gautama! AtmakarmaNotpadyante no parakarma gotsadyante / te khalu bhadanta ! jIvAH kimAtmaprayogeNotpayante paramayogeNa utpadyante ? gautama ! AtmapayogeNotpadyante no parapayogeNa utpa. dhante / asurakumArAH khalu bhadanta ! kathamutpadhante ? yathA nairayikAH tathaiva niravazeSam yAvat no paraprayogeNa utpadhante / evame kendriyavarjAH yAvadvaimAnikAH / ekendriyA evameva navaraM catuHsAmayiko vigrahaH, zeSaM tadeva / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati / muu01|| paJcaviMzatitame zatake aSTamoddezakaH samAptaH // 25-8 // zrI bhagavatI sUtraH 16 Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magavatIsUtre TIkA- 'rAyagihe jAva evaM vyAsI' rAjagRhe yAvadevamavAdIt atra yAvaspadena bhagavataH samavasaraNamabhUt pariSat nirgatA tatra bhagavAn dharmamupadiSTavAn paripat pratigatA tato gautamo bhagavantaM vandate namasyati, vanditvA namasthitvA etadantasya prakaraNasya saGgraho bhavatIti kimavAdIta gautamaH ? tatrAha - 'nerahayA NaM' ityAdi, 'neraiyA NaM te! kahaM uvavajjaMti' nairayikAH khalu bhadanta ! kathaM kenaprakAreNa kIdRzaM kAraNa vizeSamAsAdya narakAvAse samutpadyante ? iti prazna:, // pacIsaveM zataka kA AThaveM uddezaka prAraMbha // 496 sAtaveM uddezaka meM svarUpa aura bheda sahita saMyatoM kA kathana kiyA gayA hai| saMyatoM ke vipakSabhUta asaMgata hote haiN| ye asaMyata nArakAdi jIva rUpa hote haiM ataH inakA jisa prakAra se utpAda hotA hai usa prakAra se ye isa aSTama uddezaka meM kahe jaayeNge| isa saMbandha se AyA huA yaha aSTama uddezaka prArambha kiyA jAtA hai 'rAyagihe' ityAdi, TIkArtha- 'rAyagihe jAba evaM vayAsI' rAjagRha nagara meM yAvat bhagavAn gautama ne isa prakAra se pUchA- yahAM yAvatpada se 'bhagavAn kA samayasaraNa huA, pariSadA nikalI bhagavAn ne use dharmopadeza diyA, pariSadAvisarjita ho gaI, taba gautama ne bhagavAn ko vandanA kI namaskAra kiyA, phira vandanA namaskAra karake' yahAM taka kA pATha grahita huA hai / gautamasvAmI ne prabhuzrI se kyA pUchA- 'NeraiyANaM bhaMte ! kaha uvavajjati' he bhadanta ! jIva kaise kAraNavizeSa ko prApta kara narakAvAsa meM AThamA uddezAnA prAraMbha- sAtamA uddezAnuM svarUpa ane bheda sahita sayatAnuM kathana karavAmAM mAvyu che. sayatenA pratipakSI rUpa asa yatA ya che, tethI asa yatAnA utpAda je rIte thAya che. te A AThamA uddezAmAM kahevAmAM Avaze. tethI A AThamA uddezAnA prArabha karavAmAM Ave che. " rAyagihe jAva evaM vayAsI' ityAhi TIartha - 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' rAngRha nagaramA bhagavAnanu samavasaraNa thayuM. pariSad bhagavAnane vaMdanA karavA nagaranI bahAra nIkaLI bhagavAne tene dhama dezanA sabhaLAvI. dha dezanA sAMbhaLIne pariSad bhagavAnane vaDhanA karI pAtapeAtAnA sthaLe pAchI gaI te pachI zrIgautamasvAmIe bhagavAnane vaMdanA karI namaskAra karyo vadanA namaskAra karIne prabhuzrIne A prabhA pUcha- 'rayANaM bhaMte! kaha uvavajjaMti' se lagavan kuSa ThevA 425 vizeSane prApta karIne narakAvAsamAM nArakapaNAthI utpanna thAya che ? gautama zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.8 sU01 nairayikotpattinirUpaNam 497 bhagavAnAha-'se jahAnAmae' ityAdi, se jahAnAmae' sa yathAnAmakA pavae' plavakaH-utplAnakArIpuruSaH pavamANe' plavamAna:-utpluti kurvan 'ajhasANanivvattieNe' adhyavasAyanirvattitena mayA utplavanaM kartavyamityAkArakeNAdhyavasA' yena nirvatitam-sampAditaM drUpeNa 'karaNovAraNaM' karaNopAyena utplavanalasaNe yat karaNaM kriyAvizeSaH sa eva upAya:-sthAnAntaramAptI hetuH karaNopAya stena karaNopAyena / 'seyakAle' eSyatkAle-bhaviSpatkAle viharatItyagrima kriyayA sambandhaH / kiM kRtyA isthAha-'taM ThANaM' ityAdi, 'taThANaM' tat sthAnam yasmin sthAne sthitaH vat sthAnam / 'vippajahittA' vijaya plavanataH parityajya 'purimaM. ThANe' paurastyam-grimaM sthAnam 'upasaMpajjittANaM' upasaMpadya-saMpApya 'viharaI' viharatIti dRSTAntaH, dArTAntike yojayati-'evAme' ityAdi, 'evAmeva' ekameva 'epavijIvA' ete'pi nArakAdayo jIvAH kimuktaM bhavatItyAha-'pavao viva pavamANA' palaka iva plavamAnAH 'ajjhavasANanimnattieNaM' adhyavasAyanirva titena ahamito lavanaM kariSyAmi ityetAhazAdhyavasAyanivartitena / 'kANo mArakarUpa se utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'se jahA nAmae pavae paramANe 2' he gautama ! jaise koI uchalane vAlA puruSa uchalatAra 'ajjhadasANanivvattieNaM' adhyavasAyadhizeSa se-mujhe kUdanA cAhiye-isa prakAra kI icchA se 'karaNovAeNaM' utplavana -kUdane rUpa upAya se 'seyakAle taM ThANaM vippajahittA purima ThANaM upasaMpa. jjittANaM vihara i' Ane vAle samaya meM-bhaviSyakAla meM apane pahile ke sthAna ko choDakara Age ke sthAna para pahuMca jAtA haiM-'evAmeva ee vi jIyA pavaovizva pavamANA' usI prakAra se ye jIva bhI uchalane vAle ke jaisA kUdate 2 'ajjhavasANanimnattieNaM karaNovAeNaM seya. kAlaM taM bhavaM vippajahittA purimaM bhavaM upasaMpajjittANaM viharati' svAmInA yA prazanA uttaramA prabhuzrI 03-se jahAnAmae pavae pvmaLe 2? he gautama! je rIte koI uchaLavALo purUSa uchaLatA uchaLato 'ajjhavasANanivattieNaM' madhyavasAya vizeSathI-bhAre puna me zatanI 4AthI thApA 'karaNovAeNaM' ana-bAnA pAyathA 'seya kAle ta ThANe vippajjahittA, purima ThANaM upasaMpanjitA gaM viharaI' mAvA samayamA eTale ke bhaviSya kALamAM potAnA pahelAnA sthAnane choDIne AgaLanA sthAna 652 54thI jaya che. 'evAmeva ee vi jIvA pavvao viva pavamANA' mekara are 10 55 chAvAjAnI mahatai tA 'ajjJavasANanivvattieNa karaNovAraNa seyakAlaM tabhara vippajahitA purima mava upasaMpajjittANaM viharati zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magavatIsUce pAraNaM' karaNopAyena kriyate aneka prakArikA avasthA jIvasthAnena athavA-kriyate yata tat karaNam karmaplavanakriyAvizeSo vA karaNaM karaNamiva karaNam sthAnAntara prAptikAraNatAsAdhAt kamaiva, tadevopAya iti karaNopAya stena karaNopAyena / 'seyakAle' eSyatkAle AgAmikAle ityarthaH 'taM bhavaM vippajahitA' taM bhavaM-manuSyAdi bhavaM viprajahya-parityajya 'purima bhavaM' paurastyaM-prAptavyaM nArakAdi bhavam 'upasaMpajittANa' upasaMpadya khalu 'viharaMti' viharanti / yathA kazcit plavakA adhyavasAyena ekaM sthAnaM parityajya sthAnAntaramAsAdayati tathaiva ete jIvA api karmAtmakakAraNavizeSamAsAdya manuSyAdibhavaM parityajya nArakabhavaM ghaTIyantranyAyena AsAdayantIti bhAvaH / 'tesi NaM bhaMte ! jIvANaM' teSAM khalu bhadanta ! jIvA. nAm 'kaha sIhAgaI' kathaM zIghrA gatiH tathA-'kaha sIhe gaivisae pannatte' kathaM zIghro gativiSayaH prajJaptaH teSAM nArakAdi, jIvAnAm kaM kAraNavizeSamAsAca zIghrA gatibhavati kIdRzazca gativiSayo bhavatIti praznaH, bhagavAnAi-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'se jahAnAmae kei purise taruNe balavaM' sa adhyavasAyavizeSa se janya karmodaya ke anusAra grahita pUrva bhava ko choDakara bhaviSyakAla meM apane apane Age ke bhavoM meM pahuMca jAte hai -nAraka Adi ke rUpa se utpanna ho jAte haiN| bhAvArtha yahI hai ki jaise koI kUdane vAlA kUdakara Age ke sthAna para pahuMca jAtA hai usI prakAra se ye jIva bhI karmodaya ke anusAra manuSyAdi bhava ko choDakara ghaTIyantra nyAya se AgAmI hone vAle nArakAdi bhava ko prApta karate haiN| 'tesi gaM bhaMte ! jIvANaM kahaM sIhe gaivisara paNNatte' he bhadanta ! una nAraka jIvoM kI kaisI zIghragati hotI hai aura usa gati kA kaisA zIghra viSaya hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'se jahA nAmae kei purise tarUNe balavaM jahA codasamasae paDhame uddesae' he gautama ! adhyavasAya vizeSathI thavAvALA karmanA udaya pramANe dhAraNa karela pUrvabhavane choDIne bhaviSyamAM potAnA AgaLanA bhAmAM pahoMcI jAya che, nArakapaNAnA rUpathI utpanna thaI jAya che. A kathanane bhAvArtha e che ke jema koI kUdavAvALo kUdako mArIne AgalA sthAna para pahoMcI jAya che. e ja pramANe A jIva paNa karmanA udaya pramANe manuSya vigere bhavane cheDIne "ghaTiyaMtra nyAyathA mAzAbhI-thavAvA nA24 vigere apane prApta 3re cha. 'tesi gaM bhaMte ! jIvANaM kaha sihAgaI kaha sIhe gaIvimae pannatte' usasavan te nA24 jIvonI zIdhragati kayA kAraNathI thAya che? ane te gatino viSaya ke rAya cha 1 mA praznanA uttama prabhuzrI gautabhAbhIna. 4 cha -'se jahA zrI bhagavatI sutra : 16 Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandri kA TIkA za025 u.8 sU01 nairayikotpattinirUpaNam 499 yathAnAmakaH kazcitpuruSaH taruNo balapAn 'evaM jahA codasamasae paDhame uddesae' evaM yathA caturdazazatake prathamoddeza ke kathitam tathaiva sarvamihApi jJAtavyam kiyaparyantaM caturdazazatakIya prathamoddezakamakaraNaM jJAtavyaM tatrAha-'jAva' ityAdi, 'jAva tisamaeNa vA viggaheNaM uvavajjati' yAvat trisamayena vigraheNotpadyante trisAmayika vigrahagatyA samutpadyante ityarthaH / upasaMharati-'tesi NaM jIvA NaM tahA sIhAgaI tahA sIhe gAvisae pannatte' teSAM khalu jIvAnAM tathA tAdRzI zIghrA. gatirbhavati tathA tAdRzaH zIghro gativiSayazca prajJaptA-kathita iti / te NaM bhaMte ! jIvA kahaM parabhaviyAuyaM pakareMti' te ekaM bhavaM parityajya bhavAntare gamanazIlA jIvAH kathaM kena kAraNena kena prakAreNa vA paramAyuSkaM parabhavanihikam AyuSkaM karma prakurvanti parabhavapApakamAyuSkaM karma kena prakAreNa badhnanti? iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'ajjha. vasANajoganivvattieNaM' adhyavasAnayoganirvatitena adhyavasAnaM jIvapariNAma: jaise koI balavAn taruNa puruSa jaisA ki caudahaveM zataka ke prathama uddezaka meM kahA gayA hai 'jAva tisamaeNa vA viggaheNaM uvavajjati' ki yAvat vaha tIna samayavAlI vigraha gati se utpanna hotA hai usI prakAra se 'tesiNaM jIvANaM tahA sIhA gaI tahA sIhe gAvisae patte una nArakAdi jIvoM kI vaisI hI zIghra gati hotI hai aura usI prakAra se zIghragati kA viSaya hotA hai| ___ 'te NaM bhaMte ! jIvA kahaM parabhaviyAuyaM pakareMti' he bhadanta ! eka bhava ko choDakara dUsare bhava meM jAne ke svabhAva vAle ve jIva kisa prakAra se parabhava ke Ayukarma kA vadha karate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA ! ajjhavasANajoganivvattie Ne' he gautama ! ve jIva nAmae keIpurise taruNe balava eva' jahA cauhasamasae paDhame uddesae' ke gItamA jema keI baLavAna tarUNa purUSa viSe caudamA zatakanA pahelA uddezAmAM kahela cha, 'jAva tisamaeNa vA viggaheNaM uvavajjaMti' , yAta te taya samayavANI vizatiyA 5-thAya che. me pramANe 'si' jIvANaM tahA sohAgaI tahA sIhe gaIvisae pannatte' te nA24 vigere vAnI kI zIti 4 cha. ane se pramANe zIghragatinA viSaya hAya cha, 'teNaM bhaMte ! jIvA kaha parabhaviyAuya' pakareM ti' 3 mAvana se sapane choDI mI mama pAnA svabhAvavALA jI kaI rIte parabhavanA Ayukamane baMdha kare che? A INDI FttaramA prabhu zrI cha -'goyamA ! ajjhavasANajogganivvattipaNe zrI bhagavatI sUtra: 16 Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 bhagavatIstre bhogava-manovAkAyacyApAraH tAbhyA madhyavasAnayogAzaM nirvartitaH-saMpAdito yA so'dhyavasAnayoganirtitaH tena adhyavasAnayoganivartitena, 'karaNovAraNa' karaNopAyena mithyAtvAdi karmabandhakAraNAtmakopAyena jIvaH parabhavasaMbandhina mAyuSkaM prakarotIti / 'evaM khalu te jIvA parabhaviyAuyaM pakareMti' evamadhyavasAnayoganirvatitakaraNopAyena khalu te jIvAH parabhavanArakAdi saMbandhinamAyuSka karma prakurvanti bamantIti / 'tesi gaM bhaMte ! jIvANaM kahaM gaI pabattaI' teSAmekasmAt bhavAdbhavAntaraM gacchatAM khalu jIvAnAM kathaM kena prakAreNa gatirgamanaM pravartate bhavatIti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'Aukkhae pa' AyuSaH kSayeNa teSAM jIvAnA mAyuSkakarmaNaH kSayAt bhavAntarasambandhinIgati: pravartate / 'bhavakkhaeNaM' bhavakSayeNa bhavavedanIyakarmakSayeNa 'ThiikkhaeNaM' sthitikSayeNa AyuSkamavasthitInAM kSayebhyo gatiH pravartate teSAM jIvAnAmiti / 'evaM khaga tesiM jIvANaM gaI pavattA evaM pUrvapradarzitAyuSkAdikSayeNa khalu teSAM bhavAnavAntaraM gacchanAM jIvAnAM gatiH pravartate iti / teNaM bhaMte ! jIvA ki AyaDIe apane pariNAma aura mana vacana kAya rUpa yoga se-athavA-apane pariNAma rUpa yoga se-saMpAdita mithyAtvAdi karmabandha ke kAraNa bhUta upAya ke vazavattI hokara parabhava sambandhI Ayu karma kA bandha karate haiN| 'tesiNaM bhaMte ! jIvANaM kaha gaI pavattaI' he bhadanta ! eka bhava se dUsare bhava meM jAne vAle una jIvoM kI-gati-gamana-kaisA hotA hai ? kisa prakAra se hotA haiM ? uttara meM kahate haiM-'goyamA ! ArakkhaeNaM, bhavakkhaeNaM, ThiikkhaeNaM evaM khalu tesi jIvANaM gaI patyAsaha' he gautama! una jIvoM kI gati apanI Ayu ke kSaya se apane bhava ke kSaya se apanI sthiti ke kSaya se hotI hai| 'teNaM bhaMte jIvA kiM AyaDIe uvava. gautama! te jIva potAnA pariNAma ane mana, vacana, ane kAyAnA vegathI athavA pitAnA pariNAma rU5 regathI saMpAdana karelA mithyAtva vigere karma baMdhane kAraNabhUta upAyane vaza thaIne parabhava saMbaMdhI AyuSya karmane baMdha 32 cha. 'temi gaM bhaMte ! jIvANaM kaha gaI pavittaI' sAvana me sapathI jIvana bhavamAM javAvALA te jIvanI gati-gamana kevI hoya che? arthAta kaI rIte tesAnI gati thAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha hai-'goyamA ! AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM evaM khalu tesi jIvANaM gaI pavattaI' ke gautama! te jIvanI gati pitAnA AyunA kSayathI pitAnA bhavanA kSayathI potAnI sthitinA kSayathA DAya che. 'teNaM bhaMte ! jIvA ki AyaDDhIe uvavajjaMti era* zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.8 sU01 nairayikotpattinirUpaNam 501 unabajjati, paraDIe uvavajjati' te khalu bhadanta ! jIvAH kim AtmaddhAsvazaktyA utpadyante athavA paradvaryA anyadIyazaktyA samutpadyante bhavAntareSu ? ini praznaH, bhagavAnAha-goyamA' iyatyAdi, 'goyamA' he gautama ! 'AyaDroe uvavajjati' Atmaddhathai votpadyante 'no paraDIe uvavajjati' no paraddharyA utpadyante yasmin adhikaraNamutpatti stadadhikaraNe evaM yadi Rddhirbhavettadaiva Rddha yutpatyoH kAryakAraNabhAvo bhavet kAryakAraNayoH sAmAnAdhikaraNyaniyamAt nahi vaiyadhikaradhye kAryakAraNabhAvo bhavati tathAtve'tiSasaGgAditi / 'teNaM bhaMte ! jIvA ki AyakammuNA uvavajjati parakammuNA uvavajjati' te khalu bhadanta ! jIvAH kimAjaMti paraDIe uvavajjaMti' he bhadanta ! ve jIva kyA bhavAntara meM apanI RddhirUpa zakti se utpanna hote haiM ? athavA dUsare kI zaktirUpa Rddhi se utpanna hote haiM ? uttara hai prabhuzrI kahate haiM-'goyamA AyaDIe uyayajjati no paraDIe ubavati ' he gautama! ve jIva parabhava meM apanI hI zakti rUpa Rddhi ke bala se utpanna hote haiN| para kI zakti rUpa Rddhi ke bala se utpanna nahIM hote haiM ? yahAM jo aisA kahA gayA hai usakA tAtparya yahI hai ki jisa AtmA meM parabhava meM utpatti kI kAraNa bhUta apanI Rddhi hai usase hI vaha-vahAM utpanna ho sakatA hai anya kI Rddhi se nahIM, nahIM to phira apanI Rddhi aura apanI utpatti meM kArya kAraNa bhAva nahIM bana sakatA hai| kyoM ki kAryakAraNa bhAva meM samAnAdhikaraNatA kA niyama hotA hai| 'te NaM bhaMte ! jIvA kiM AyakammuNA uvadhajnaMti, parakammuNA uvavati ' he bhadanta ve jIva DDhIe uvavajjaMti' mApana te vo al-divi pAtAnI Rddhi35 zatithI utpanna thAya che? athavA bIjAnI zakita rUpa RddhithI utpanna thAya che ? mA prazna uttaramA prabhuzrI cha-'goyamA! AyaDDhIe gharajjaMti no paraDraDIe uvavajjati gautama ! te 7v| 52vabhA pAtAnI 1 ta 35 addhinA baLathI utpanna thAya che. bIjAnI zakita rUpa trAddhinA baLathI utpanna thatA nathI. ahiyAM je kahevAmAM Avela che teno bhAva e che ke-je AtmAmAM parabhavamAM utpattinA kAraNa rU5 potAnI addhi che, eja jIva tyAM utpanna thaI zake che, bIjAnI RddhithI utpanna thaI zakatA nathI. nahIM te pitAnI ddhi ane pitAnI utpattImAM kArya kAraNuM bhAvaja banI jAya che. kemake // 4265 sAbhA samAnAdhi424Ana niyama sAya che. 'teNaM bhaMte ! jIvA ki Ayaka-muNA uvavajjaMti, parakammuNA uvavajjati' samapan te 7 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 bhagavatI sUtre " karmaNA svAtmasamaveta karmaNA utpadyante athavA parakarmaNA parasamaveta karmaNA samutpadyante ? iti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'AyakampuNA ujjeti no parakammuNA uvavajrjjati' bhavAdbhavAntaraM gacchanto jIvA AtmakarmaNA svasaMpAditakarmadvAreva samutpadyante na tu parakarmaNA parasama dakarma sahakAreNa utpadyante svasamaveta karmaNa eva utpAdakatvAt anyathA anyadIpakarmaNA anyo'pi jAyeti iti jagadvaicitrayavyavasthaiva vyAhRtA syAt na tu iSTa sA anubhavAgamavirodhAditi / 'te NaM bhaMte ! jIvA kiM AyappaogeNaM kyA apanI azmA meM samaveta hue karma se apane sAtha lage hue karma se - parabhava meM utpanna hote haiM athavA para meM lage hue karma se utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! AyakammuNA ubavajjaMti, no parakammuNA uvavajjaMti' he gautama ! jIva parabhava meM jo utpanna hote haiM ve apane Atmakarma se hI vahAM utpanna hote haiM - para ke sAtha lage hue karma se ve vahAM utpanna nahIM hote haiN| tAtparya yahI hai ki jIva parabhava meM apane dvArA kiye gaye karma ke udaya se hI utpanna hote haiM / para ke dvArA kiye gaye karma kI sahAyatA se udaya se nahIM / yadi aisA hone lage to phira yaha jo jagat kI vicitratA hai usakA lopa hI ho jaaygaa| kyoM ki hara eka koI hara eka ke karma kI sahAyatA se utpanna ho jAyagA, parantu aisA to hotA nahIM hai, isaliye apane karma kI sahAyatA se hI jIva parabhava meM utpanna hotA hai / yahI bAta anubhava peAtAnA AtmAmAM utpanna thayelA kramaOthI-arthAta peAtAnI sAthe lAgelA karmothI parabhavamAM utpanna thAya che athavA khIjAmAM lAgelA karmothI utpanna thAya che ? yA praznanA uttaramA anuzrI : che ! - 'goyamA ! AyakammuNA ubavajjati no parakammuNA uvavajjaMti' De gautama ! va palavamAM ne utpanna thAya che. te AtmakamathI ja tyAM utpanna thAya che.--paranI sAthe lAgelA kramathI teo tyAM utpanna thatA nathI. A kathananuM tApaya e che kejIva parabhavamAM pAte karelA karmAMnA udayathI ja utpanna thAya che. bIjAe karelA karmonI sahAyatAthI-udayathI utpanna thatA nathI. jo bIjAnI sahAyatAthI utpanna thavA lAge teA pachI je A jagatanI vicitratA che, tenA lApa ja thaI jAya kemake dareka koinA paNa kramanI sahAyatAthI utpanna thaI jaze paraMtu tema thAtuM jovAmAM AvatuM nathI. tethI krama'nI sahAyatAthI ja jIva parabhavamAM utpanna thAya che, eja vAta anubhavavAmAM Ave che. ane mAgama paNa eja kahe che. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.8 sU01 nairayikotpattinirUpaNam 503 uvavajjaMti parappaogeNaM uvavajjati' te khalu bhadanta ! jIvAH kimAtmaprayoge Notpadyante paramayogeNa votpadyanta ? iti praznaH 'bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'AyappaogeNaM ubavajjati no parappabhogeNaM utravajjati' AtmapayogeNa svakIyavyApAreNaivotpadhante te jIvAH, na tu paramayogeNa parakIya vyApAreNa utpadhante iti / 'asurakumArANaM bhaMte ! kaha uvavajjati' he bhadanta ! amurakumArA devAH kathaM kena prakAreNa asurakumArAvAseSu asurakumAradevatayA utpadhante ? iti praznA, bhagavAnAha-'jahA' ityAdi, 'jahA neraiyA taheva niravasesaM' yathA nairayikA stathaiva niravazeSaM sarvamapi vaktavyam, yathA kazcit plavakokahatA hai aura Agama kahatA hai / 'te NaM bhaMte ! jIvA ki Ayappao. geNaM uvavajjati parappabhogeNaM uvavajjati' he bhadanta ! ve jIva kyA apane hI prayoga rUpa vyApAra se utpanna hote haiM athavA para ke prayogarUpa vyApAra se utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA' he gautama ! 'AyappaogeNaM uvavajjati' jIva apane prayoga (vyApAra) se hI utpana hote haiM para ke prayoga (vyApAra) se utpanna nahIM hote haiM / 'asurakumArANaM bhaMte ! kaha uvavajjati' he bhadanta ! jIva asurakumArAvAsoM meM asurakumArarUpa se kisa prakAra se utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-jahA neracyA taheva niravasesaM jAva no parappabhogeNaM' he gautama ! jaisA kathana nairapikoM ke sambandha meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para kathana yAvat ve paraprayoga (vyApAra) se utpanna nahIM hote haiN| yahAM taka ke prakaraNAnusAra kara lenA cAhiye / tathA ca-jaise-koI plavaka ___ teNaM bhaMte ! jIvA ki' AyappaogeNaM uvavajaMti parappaogeNaM uvavajjaMti' he bhagavana te che zuM pate ja karelA karmonA udayathI arthAta pitAnAja vyApArathI utpanna thAya che? ke bIjAnA prayAgarUpa vyApArathI utpanna thAya cha 1 mA praznanA uttaramA pramuzrI 49 cha -'goyamA !' he gautama ! 'AyappaogeNaM uvavajjati' 71 potAnA prayoga35 05ApArathI GHA yAya cha, anyanA pragarUpa vyApArathI utpanna thatA nathI. 'asurakumArANaM bhaMte ! kaha uvavajjaMti' sAvana 1 sasubhAzanA bhaavaasamAM asurakumArapaNAthI zI rIte utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI cha8-'jahA neraiyA taheva niravasesaM jAva no parappaogeNa hai gautama! narayikanA saMbaMdhamAM je pramANe kathana karavAmAM AvyuM che, e ja pramANenuM kathana ahiyAM paNa yAvat teo paraprAga (vyApAra)thI utpanna thatA nathI. A kathana sudhI prakaraNa anusAra samajI levuM tathA jema ke zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 bhagavatIsUtre 'dhyavasAyabalena ekasmAt sthAnAta utplavana-sthAnAntare gacchan viharati tathA asurakumAra jIvA api adhyavasAyabalena karmAtmakakAraNopAyamAsAdya bhavAdavAntaraM gacchanti ityAdi sarva nArakavadeva avagantavyam iti / kiyatparyantaM nAraka prakaragamanusandheyaM tatrAha-'jAva' ityAdi, 'jAtra no parappabhogeNaM uvavajjati' yAvat no paraprayogeNa utpadyante atra yAvatpadena 'se jahAnAmae pavae paramANe ityAdArabhya 'AyappaogeNaM uvavajjati' ityantaM samapi nArakamakaraNaM saMgRhItaM bhavatIti / evaM egidizvajjA jAva vemAgiyA' evamamurakumAvadeva ekendriya varjitA yAvad vaidhAnikA api vaktavyA, asurakumAravadeva dvIndriyAdi vaimAni kAntAH sarve'pi jIvA jJAtavyAH / 'egidiyA evaM cetra' ekendriyA evameva eke. ndriyajIvAnAmapi ekasmAdbhavAdbhavAntaragamane epeva vaktavyatA jnyaatvyaa| pRthaksatra (kUdane vAlA) adhyavasAya ke bala se-apanI icchA ke bala se-eka sthAna se dUsare sthAna para calA jAtA hai usI prakAra asurakumAra jIva bhI adhyavasAya ke apane karmAtmaka kAraNarUpa upAya ko prApta karake eka bhava se dUsare bhava meM cale jAte haiM / ityAdi saba kathana nAraka ke prakaraNa jaisA hI yahAM para samajha lenA cAhiye / 'jAva no parapabhogeNaM upavajjati' yahAM yAvat zabda se 'se jahAnAmae pavae pavamANe yahAM se lekara 'AyappaogeNaM uvavajjati' yahAM taka kA nAraka prakaraNa gRhIta huA hai / 'evaM egidiyavajA jAva vemANiyA' isI prakAra se ekendriya jIvoM ko choDakara yAvat vaimAnika taka ke samasta jIvoM ke sambandha meM bhI kathana karalenA cAhiye / 'egidiyA evaM ceva' ekendriya jIvoM ke sambandha meM bhI yahI vaktavyatA eka bhava se dUsare bhava kadavAvALo adhyavasAyanA baLathI-pitAnI IcchAnA baLathI eka sthAnethI bIjA sthAne cAlyA jAya che, e ja pramANe asurakumAra jIva paNa adhyavasAyaeTale ke pitAnA karmanA kAraNarUpa upAyane prApta karIne eka bhavathI bIjA bhavamAM cAlyA jAya che. vigere saghaLuM kathana nAcyonA prakaraNamAM kahyA pramANe ja aliyAM sabha7 . 'jAva no parappaogeNaM uvavajaMti' mADiyAM yAvata thI se jahA nAmae pavae pavamANe' mA 4thanathI mAralI. 'oyappaogeNaM uvavajjati' mA thana sudhArnu nA24 542 grahaya 42 cha. 'evaM egidiyabanA jAva vemANiyA' se prabhArI se chandriyAvAna ch|ddiin yAvat vaibhAni sudhIna saghA vAnA samayamA thana samaya se 'egidiyA evaM eka IndriyavALA jIvonA saMbaMdhamAM paNa A pramANenuM ja kathana eka bhavathI bIjA bhavamAM javAnA saMbaMdhamAM kahela che tema samajavuM. paraMtu A zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za025 u.8 sU01 nairayikotpattinirUpaNam karaNe hetuM darzayatrAha-'navaraM' ityAdi, 'navaraM causAmaio viggaho' navara catuH sAmAyiko vigrahaH ekendriyajIvAnAM vigrahagatiH catuHsamayAtmikA bhavatIti etadvailakSaNyamavagantavyamiti / 'sesaM taM ce' zeSaM tadeva vigrahagativyatirikta manyat sarvam itarajIvavadeva jJAtavyamiti / 'sevaM bhaMte ! 'sevaM bhaMte ! ti jAva biharahe' tadevaM bhadanta ! tadevaM iti yAvadviharati, he bhadanta, bhavAdbhavAntara mutsa. petAM jIvAnAM viSaye yaddevAnupiyeNa kathitaM tat sarvam evameva-sarvathA satyameva iti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namaspati vanditvA namasyitvA saMyamematapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti bhAvaH // 01 // iti paJcaviMzatitamezate aSTamoddezakaH samAptaH meM jAne meM hai / parantu jo pRthakarUpa se inakA sUtra kahA gayA hai vaha inakI vigrahagati 'navaraM ca usamahao viggahoM' cAra samaya kI hotI hai isa vizeSatA ko lekara kahA gayA hai| 'sesaM taM ceva' vAkI kA saba kathana inake sambandha meM nAraka zrAdi jIvoM ke sambandha meM jaimA kathana kiyA gayA hai vaisA hI hai aisA jAnanA cAhiye / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti jAva viharaI' he bhadanta ! eka bhava se dUsare bhava meM jAne vAle jIvoM ke sambandha meM jaisA kathana Apa devAnupriya ne kiyA hai vaha saba Apta vAkya sarvathA pramANa hone se bilakula satya hI hai| isa prakAra kahakara gautamasvAmI ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| bandanA namaskAra kara phira ve tapa aura saMyama se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // 10 // aSTama uddezaka samApta // 25-8 // samadhI sUtramA ! Desa cha, ta manI vigrahagati 'navara causamaioM viggaho' yAra samayanI thAya cha, / vizeSa59ne sana . 'sesa ta ceva' mADInusaNu 4thana nA24 vigairen| samayamA 2 pramANe usa cha, eja pramANe A kathanamAM paNa samajavuM. 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! ti jAva viharai' sapana me mathI mIna bhavamAM javAvALA jInA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je pramANe kathana karela che, te tamAma kathana AptavAkayarUpa hovAthI sarvathA pramANa rUpa che. he bhagavana A5 devAnupriyanuM kathana sarvathA satya che. A pramANe kahIne gautama svAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU0 1 AThame udezaka samApta ra5-8 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 bhagavatIstre atha navamoddezakaH prArabhyate aSTamamuddezaM nirUpya kramaprAptaM navamodezakamArabhatte, evamAyAtasya navamozakasyedamAdimaM sUtram - 'bhavasiddhiya meraiyANaM bhaMte' ityAdi / mUlam - bhavasiddhiyaneraiyA NaM bhaMte! kahaM uvavajrjjati ? goyamA ! se jahAnAmae pavae pavamANe avasesaM taM caiva jAva vaimANiyA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti ||suu0 1 // paNavIsaime sae navamo uddeso samatto // 25-9 // - chAyA - bhavasiddhikanairayikAH khalu bhadanta ! kathamutpadyante ? gautama ! sa yathAnAmakaH plavakaH plavamAnaH avazeSaM tadeva yAvadvaimAnikAH tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti // sU0 1 // paJcaviMzatitamazatake navamoddezakaH samAptaH // 25-9 // TIkA- 'bhavasiddhiyaneraiyA NaM bhaMte! kahUM unavajjaMti' bhavasiddhika nairayikAH khalu bhadanta ! kathamutpadyante he bhadanta ! bhavasiddhikanairayikAH bhave siddhiM yAnti ye te bhavasiddhikAH tAdRzAzca te nairayikA iti bhavasiddhikanerayikA ste kathaM kena prakAreNa utpadyante ekasmAdbhavAda bhavAntaraM gacchanti kaM kAraNavizeSamAzri navavAM uddezaka kA prAraMbha aSTama uddezaka kA kathana samApta karake krama prApta nauveM uddezaka kA kathana aba sUtrakAra karate haiM - 'bhavasiddhiya neraiyANaM bhaMte !' ityAdi TIkArtha- 'bhavasiddhiya neraiyANaM bhaMte! kaha uvavajjaMti' he bhadanta ! bhavasiddhika nairayika kisa rIti se utpanna hote haiM ? bhava meM jo siddhi ko prApta karate haiM ve bhavasiddhika haiN| aise bhavasiddhika jo nairayika hote haiM ve bhavasiddhika nairayika haiM / ve kisa prakAra se eka bhava se navamA uddezAnA prAra'bha AThamA uddezAnu kathana karIne kramathI AvelA A navamA uddezAnu' uthana sUtrAra pure che. - ' bhavasiddhiya neraiyANaM bhaMte !' ityAdi TIDArtha - 'bhavasiddhiya neraiyANaM bhaMte! kaha uvavajjaMti' De lagavan bhvsiddhika nairayika kaI rIte utpanna thAya che? bhavamAM je siddhi meLave che, teo bhavasiddhika kahevAya che. evA bhavasiddhika je nairayikA haiAya che, te bhavasiddhika nairayika kahevAya che. te eka bhavamAMthI khIjA bhavamAM kevI rIte jAya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.9 sU01 bhavasiddhikanairayikotpattini0 507 tyeti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'se jahA. nAmae pavae pavamANe' sa yathAnAmakaH kazcit plavaka:-plavanakartA puruSaH plavamAnaH-utplutiM kurvan ekasmAt dezAd dezAntaramavApya viharati tathA bhavasiddhikanairayikA api bhavantIti 'avasesa te ceva jAva vemANiyA' avazeSa tadeva yAvadvaimAnikAH, atra yAvatpadena 'ajjhAsANanimnattie' ityAdhaSTamoddezaka prakaraNasya saMgraho bhavati / etasya prakaraNasya vyAkhyAnaM yathA aSTamoddezake kRtaM tathaiva nirazeSamihApi sarva jJAtavyam / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta ! bhavasiddhi kanairayikANA mutpAdAdiviSaye yadu dUsare bhava meM jAte haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! se jahA nAmae pavae pavamANe' jaise he gautama! koI plavaka puruSa kUdatA kUdatA eka deza se-eka sthAna se dUsare deza meM-sthAna meM pahuMca jAtA hai / usI prakAra se bhavasiddhika nairapika bhI eka bhava se dUsare bhava meM utpanna ho jAte haiM / 'avasesaM taM ceva jAva vemANie' bAkI kA aura saba kathana yAvat vaimAnika taka pUrvokta AThavAM uddezaka ke kathana jaisA hI jAna lenA cAhiye-yahAM yAvatpada se pUrvokta aSTama uddezaka ke prakaraNa kA 'ajjhavasAganivattie' ityAdi samasta pATha grahaNa huA hai, isa prakaraNa kA vyAkhyAna jisa prakAra se aSTama uddezaka meM kiyA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI vaimAnikaparyanta samajhanA caahiye| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha bhavasiddhika nairayikoM ke utpAda Adi ke viSaya meM kathana kiyA hai vaha saba Asa 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI cha -'goyamA! se jahAnAmae pavae pavamANe' rebha3-3 gautama! naare| 535 te 4 me sthAnathA bIje sthAne eTale ke-eka dezathI bIjA dezamAM pahoMcI jAya che, eja pramANe bhavasiddhika naiyika paNa eka lavathI bIjA bhavamAM utpanna thaI jAya cha. 'avasesa ta ceva jAva vemANie' mAnu zrI sagha 4thana yAvata vimAnika sudhI pahelAM kahyA pramANe samajI levuM joIe. ahiyAM yAvat padathI paDasA usa mAma! zAna mA 42mA ta 'ajjhavasANanivattie' ItyAdi saghaLe pATha grahaNa karela che. A prakaraNanuM vyAkhyAna AThamA udezAmAM karavAmAM AvyuM che. e ja pramANe ahiyAM paNa samajI levuM. 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! ci' bhagavan / 5 hevAnupriye mA laq. siddhika nairayikanA utpAda vigerenA saMbaMdhamAM kathana karela che, te tamAma zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 bhagavatIsUtre devAnupiyeNa kathitaM tat sarvam evameva-sarvathA satyameva AptavAkyasya sarvathaiva yathArthatvAditi kathayitvA gautamo bhagavantaM tIrthakaraM vandate namasyati vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti bhAvaH // 1 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka-pazcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakapavizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara -pUjyazrI ghAsilAlabativiracittAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm paJcaviMzatitamazatake navamoddezakaH samAptaH // 25-9 / / vAkya meM sarvathA yathArthatA hone se vilakula satya hI hai / isa prakAra kahakara gautamasvAmI ne prabhuzrI ko vandanA kI namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||muu01|| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke pacIsaveM zataka kA navama uddezaka samApta // 25-9 // kathana AptavAkya sarvathA yathArtha hovAthI bilakula satya che. he bhagavana ApanuM kathana sarvathA satya che. A pramANe kahIne zrIgautamasvAmIe prabhune vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. mAsa jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA pacIsamA zatakane navame uddezaka samApta 25-aa zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.10 sU01 abhavasiddhika nairayikotpattini0 509 atha dazamoddezakaH prArabhyatenavamoddezaka vyAkhyAtha kramamAptaM dazamoddezakamArabhate tadanena saMbandhenApAtasya dazamoddezakasyedaM sUtram-'abhavasiddhi ya' ityAdi / ___ mUlam-abhavasiddhiyaneraiyANaM bhaMte ! kahaM uvavajjati goyamA ! se jahAnAmae pavae patramANe avasesaM taM caiva, evaM jAva vemaanniyaa| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti ||suu01|| paNavIsaime sae dasamo uddeso samatto // 25-10 // chAyA- abhavasiddhikanairayikAH khalu bhadanta ! kathamutpadyante ? gautama [ sa yathAnAmakaH plavakA palasamAnaH avazeSaM tadeva evaM yAvad vaimaanikaaH| tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||muu0 1 // paJcaviMzatitame zatake dazamoddezakaH samAsaH // 25-10 // TIkA--'abhavasiddhiyANaM bhaMte kaha ujjati' abhavasiddhikanairayikAH khalu he bhadanta ! kathaM kena prakArega narakAcAse utpadyante ? iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'se jahA nAmae pavae pavamANe sa yathAnamakA kazcit plAkaH plavamAnaH, basesaM taM ceva' avazeSam aziSTaM sarva tadeva // dasavAM uddezaka kA prAraMbha nauveM uddezaka kA kathana karake aba mUtrakAra kramaprApta dasaveM uddezaka kA kathana karate haiM-'abhavalidviya neraiyANaM bhaMte !' ityAdi TokArtha-abhavasiddhi neraiyANaM bhaMte ! kahaM uvavajjaMti' he bhadanta ! abhavasiddhika narathitarUpa se jIva kisa prakAra se utpanna hote haiN| u0-'goyanA ! se jahAnAmae pathae pabamANe avasesaM taMceva evaM jAva vemANie' he gautama ? jaise koI kUdanevAlA manuSya kUdatA kUdatA eka samA zAna praarmnavamA udezAnuM kathana karIne have sUtrakAra kramathI Avela A dasamA azAnu thana re .-'abhavasiddhiya neraiyANaM bhaMte !' tyA - 'abhavasiddhiya neraiyANa bhaMte ! kaha uvavajjati' mApana mala siddhika rayikapaNAthI jIva kevI rIte utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prazuzrI gautamasvAmIna cha-'goyamA! se jahAnAmae pavae pavamANe avasaMta ceva evaM jAva vemANie' gautama! 2bha pApANe manuSya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magavatIsne aSTamoddezakavadeva / kiyatparyantamityAha-'jAva vemANiyA' yAvad vaimAnikAH vaimAnikaparyantaH sarvo'pyAlApako'tra vaacyH| 'sevaM bhaMte sevaM bhaMte' tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! he bhadanta ! abhavasiddhikanArakaviSayaye bhavatA yatmoktaM tadevameva satyameM veti kathayitvA bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti bhAvaH // 10 1 // paJcaviMzatitame zatake dazamoddezakA samAptaH // 25-10 // sthAna se dUsare sthAna para pahuMca jAtA hai, ityAdi samasta kathana isa sambandha meM pUrvokta jaisA hI samajhanA cAhiye aura vaha saba kathana isI rIti se yAvat ekendriyavarjita vaimAnika devoM taka kahanA caahiye| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta jaisA Apa devAnupriya ne yaha saba kathana abhavasiddhika nairayika Adi ke utpAda Adi ke sambandha meM kiyA hai vaha saba AptavAkya meM sarvathA yathArthatA hone ke kAraNa bilakula sarvarUpa se-satya hI hai / isa prakAra kaha kara gautamasvAmI ne prabhuzrI kI stuti kI namaskAra kiyaa| stutinamaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmAko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu01|| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke pacIsaveM zatakakA dazavo uddezaka samApta kUdatA kUdatA eka sthAnathI bIjA sthAna para pahoMcI jAya che, vigere prakAranuM saghaLuM kathana pahelA kahyA pramANenuM A viSayamAM ahiyAM paNa samajI levuM. ane te saghaLuM kathana eja prakAre yAvat vaimAnika denA kathana sudhI kahevuM joIe 'seva bhaMte ! seva bhaMte / tti' 3 sAvana mA5 devAnupriye samasiddhi nairayike vigerenA utpAda vigerenA saMbaMdhamAM je pramANenuM kathana karyuM che, te saghaLuM kathana AptavAkaya hovAthI yathArtha che. arthAt ekadama satya ja che. A pramANe kahIne zrIgautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI, namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sunA jainAcArya jainadharmadivAkara pUjaya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakuta bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA pacIsamA zatakane dasame uddeza samApta 25-11 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2025 u.11 sU01 samyagdRSTi nairayikotpattini0 511 athaikAdazodezakaH prArabhyatemUlam -sammaddiSTri neraiyANaM bhaMte ! kahaM uvavajati ? goyamA! se jahA nAmae pavae pavamANe avasesaM taM caiva evaM egidiyA bajA jAva vemANiyA, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti ||suu011|| paNavIsaime sae egArasamo uddeso samatto // 25-1 // chAyA--samyag dRSTinairayikAH khalu bhadanta ! kathamutpadyante gautama ! sa yathA-nAmakaH plavakA plavamAnaH avazeSaM tadeva evamekendriyavarjA yAvadvaimAnikAra, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti |mu0 1 // paJcaviMzatizatake ekAdazoddezakaH samApta: TIkA--'sammadihi neraiyANaM bhaMte ! kahaM ucavajjati' samyagdRSTi nairayikAH khala bhadanta ! kathaM-kena prakAreNa narakAvAse utpadhante? iti praznA, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'se jahAnAmae pavae pavamANe' sa yathAnAmakaH kazcit plavakaH plavamAnaH 'avasesaM taM ceca' avazeSaM tadeva 'ajjhavasANanivattieNaM' ityAdikaM sarvamaSTamodezakaparisamAptiparyantamihApi jJAtavyam kiyatparyantamaSTamoddezakamavagantavyaM tatrAha-evaM' ityAdi, 'evaM egidiyavajjA gyAraha veM uddezaka kA prAraMbha dazaveM uddezaka kA kathana samApta karake kramaprApta aba sUtrakAra gyArahaveM uddezaka kA kathana prAraMbha karate haiM-'sammadihi neraiyA NaM bhaMte ! kahaM uvavajjati' ityaadi| TIkArtha--'sammaddiTTi neraiyA NaM bhaMte ! kahaM uvavajjati' he bhadanta ! jIva samyagdRSTi nairayika rUpa se narakAvAsoM meM kaise utpanna hote haiM? u0-'goyamA ! se jahAnAmae pavae pavamANe-avase saMtaMceva evaM egi. diyavajA jAva vemANiyA' he gautama ! jaisA koI plAvaka-kUdane magIyAramA zAna praarmdasamA uddezAnuM kathana karIne kamAgata A agiyAramA uddezAnuM kathana satra 2 prArama 42 cha.-'sammadidi neraiyANaM bhaMte ! kaha uvavajjati' tyAdi TI--'sammadidi neraiyANaM bhaMte ! kaha uvavajjati' 8 lagavan 01 samyagdaSTi narayikapaNAthI narakAvAsamAM kevI rIte utpanna thAya che? A prazna uttaramA prasuzrI cha -'goyamA ! se jahAnAmae pavae pavamANe avasesa ta ceva evaM egidiyavajjA jAva vemANiyA' he gautama! vI zate zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 magavatIsatre jAca vemANiyA' evaM ekendriyarahitavaimAnikaparyantadaNDa keSvapi utpAdAdivyA vasthA jJAtavye ti 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ci' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti, samyag dRSTi nArakAdInA mutpAdAdiviSaye yad bhavatA kathitaM tatsarvam evamevasarvayA satyameveti kathayitvA bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayana viharatIti bhAvaH ||suu01|| iti paJcaviMzatitamazatake ekAdazoddezakaH samApta: cAlA manuSya kUdatA kUdatA eka sthAna se dUsare sthAna para pahuMca jAtA hai "azavasANanivattie NaM' ityAdi saba kathana aSTama uddeza kA yahAM para kahanA cAhiye kahAMtaka kahanA cAhiye? isa para kahate haiM evaM egidiyadajjA jAva vemANiyA' isa sUtrapATha taka kahanA cAhiye kendriyako choDakara vaimAnika daNDakoM meM bhI utpAdAdi vyavasthA jAnanI cAhiye / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta samyagdRSTi nAraka AdikoM ke utpAda Adi ke viSaya meM jo Apane kahA hai vaha saba sarvathA satya dI hai| isa prakAra kaha kara gautamasvAmI ne prabhuzrI ko vandanA kI aura unheM namaskAra kiyaa| bandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu01|| gyAraha bAM uddezaka samApta koI kadavAvALo manuSya kRdata kRdato eka rathanathI bIjA sthAna para pahoMcI jaya che, 'ajjhavasANanivattieNaM' vigaire pUryAsta saghaNu thana mADiyAM maa| uddezAnuM kahevuM joIe. te kayAM sudhI kahevuM te saMbaMdhamAM ekendriyone choDIne yAvat vaimAni / sudhI the. mar3iyAM 'evaM egidiyavajjA jAva vemANiyA' / sUtrA: sudhIra thayera che, tethI sabhyaTanA27nA thana pramANeja eka iMdriyane choDIne vaimAnika sudhInA daMDakamAM paNa utpAda vigerenI vyavasthA samajavI. 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! ti' he bhagavan sabhyalTipaNA nA24 vigeren| utpAda vigere viSayamAM Apa devAnupriye je kathana kahela che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che. A5 devAnupriyanuM kathana ApatavAkaya hovAthI satya ja che. A pramANe kahIne zrIgautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI tathA teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU0 nA agIyArame uddeza samApta ra5-11 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za025 u.12 201 mithyAdRSTinarayikotpattini0 513 // dvAdazodezakA prArabhyate // paJcaviMzatitame zatake ekAdazoddezaka nirUpya kramamAptaM dvAdazodezaka nirupayavAha-'micchAdihi neraiyA NaM bhaMte' ityaadi| mUlam-micchAdiTri neraiyA NaM bhaMte! kahaM uvavajjaMti, goyamA! se jahAnAmae pavae patramANe avasesaM taM caiva, jAva yemaanniyaa| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti ||suu01|| paNavIsaime sae bArasamo uddeso samatto // 25-12 // chAyA-mithyAdRSTi nairayikAH khalu bhadanta ! kathamutpadyante ! gautama ! sa papAnAmakaH plavakA plavamAnaH avazeSaM tadeva, evaM yaapdvaimaanikaaH| tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 50 1 // paJcaviMzatitame zatake dvAdazodezakaH samAptaH TokA-'micchAdiSTi neraiyANaM bhaMte !' he bhadanta ! mithyASTinarayikAH jIvAH 'kahaM uvavajjaMti' kathaM-kena prakAreNa utpadhante narakAvAse iti praznA, vArahaveM uddezaka kA prAraMbha gyArahaveM uddeze kA vyAkhyAna karake aba sUtrakAra kramaprApta 12 pArahaveM uddeza kA nirUpaNa karate haiM-'micchAdiSTi neraDyA NaM bhaMte ! kaha uvayajjati ityaadi| TIkArtha-'micchAdihi neraiyA NaM bhaMte !' he bhadanta ! mithyASTi nairayika jIva 'kahaM uvavajjati' narakAvAsa meM kisa prakAra se utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! se jahAnAmae pavae mAramA uddeshaane| praarmagIyAramA udezAnuM vyAkhyAna karIne have sUtrakAra kramathI AvelA A mAramA uddezAnu ni355 43 che.-'micchAdiTThi neraiyA NaM bhaMte ! kaha uvavajjati 40 TI -'micchAdidi neraiyANaM bhaMte !' 3 mApana mithyAlTinaiyi 1 'kaha ubavajjati' na24AsabhA vI zata 5-1 thAya cha 1 mA praznanA uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIna. 4 cha -'goMyamA ! se jahAnAmae pavae zrI bhagavatI sUtra: 16 Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIMsUbe bhagavAnAha--'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'se jahAnAmae' sa yathA. nAmakaH 'pavae paramANe' layakA-utplutikArakaH puruSaH 'paramANe' plavamAna:utpluti kurvan 'aksesaM taM ceva' avazeSaM tadeva, aSTamoddezakavadeva jJAtavyam kiya. spayantamityAha-evaM jAva vemANiyA' evaM yAvad vaimAnikAH / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta ! mithyASTimArakAdInA muspasyAdiviSaye yad devAnupiyeNa karitam tat evameva-sarpayA pavamANe avasesaM taM ceva, evaM jAva vemANiyA' / jisa prakAra kUdane vAlA koI puruSa kUdatA huA eka sthAna se dUsare sthAna para pahuMca jAtA hai usI prakAra se mithyAdRSTi nAraka bhI adhyavasAya aura yoga vizeSa se nirvartita karaNopAya dvArA pUrvabhava ko choDa kara AgAmI kAlameM hone vAle bhavAntara meM pahuMca jAte haiN| yahAM 'ajjhavasANa. nivattieNaM' se lekara 'evaM jAva vemANiyA' yahAM taka kA saba prakaraNa AThaveM uddezaka ke kathana jaisA samajha lenA cAhiye / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !tti' he bhadanta ! mithyAdRSTi nAraka Adi koM ke utpAda Adi ke viSaya meM jo Apa devAnupriya ne kahA hai vaha sarvathA sasya hI hai| isa prakAra se kaha kara gautamasvAmI ne bhagavAn ko vandanA kI aura pavamANe avasesa ta ceva, eva jAva vemANiyA' 2 pramANe pApA 4 purUSa kUdatI kUdate eka sthAnathI bIjA sthAna para pahoMcI jAya che. eja pramANe micchAdaSTi nAraka paNa adhyavasAya ane yogavizeSathI nirvatita karapAyathI pUrvabhavane choDIne bhaviSyakALamAM thavAvALA bhavAntaramAM pahoMcI layamahiyAM 'ajjhavasANanivattieNaM' se sUtrAthI chana 'eva' jAva vemANiyA' mA 4thana payata tamAma 54265 mAma dezAnA athana prabhAga samajavuM joIe. 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' 8 san bhithyATa n||24 vigairenA utpAda vigere viSayamAM Apa devAnupriye je kathana karela che, te sarvathA satya che. A5 devAnupriyanuM kathana Apta hovAthI satya ja che. A pramANe kahIne zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.12 101 mithyAdRSTinairayikotpattini0 515 satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate-jamaspati vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti ||suu01|| iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASA kalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya - jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm paJcaviMzatizatakasya dvAdazoddezakaH smaaptH||25-12|| samAptazca paJcaviMzatitamaH zatakaH // 25 // unheM namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra karake phira ve saMyama aura tapa se AsmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyA pacIsaveM zatakakA 12 vAM uddezaka samApta // 25-12 // 25 vAM zataka kA samApta zrIgautamasvAmIe bhagavAnane vaMdanA karI teone namarakAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU015 jainAcArya jainadharmadivAkarapUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA pacIsamA zatakane bArame uddezaka samApta ra5-12 che paccIsamuM zataka samApta zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magavatIstre // atha paiviMzatitamaM zatakaM prArabhyate // paJcaviMzatitamaM zatakaM vyAkhyAtaM, kramamAptaM tadanu paiviMzatitamamArabhyate, tasya cAyamabhisambandhaH paJcaviMzatitame zatake nArakAdi jIvAnAmutpAdaH kathitaH sa cotsAdo bandhapUrvako bhavatIti SaviMzatitamazatake mohakarmabandho vicAryate, ityevaM saMbandhena AyAtasya paDUviMzatitamasya zatakasyaikAdazoddezakamamANasya pratyuddezaka dvAranirUpaNAya tAvadAdau gAthAmAha-'jIcA ya' ityaadi| malama-namo suyadevayAe bhagavaIe / jIvAya lessa pAkkhiya diTrI annANa nANa snnaao| veyaM kaMsAe uvajoga joge ekAra vi tthaannaa||1|| chAyA-namaH zrutadevatAyai bhagavatyai / jIvAzca 1 lezyA 2 pAkSiko 3 dRSTi 4 ajJAnaM 5 jJAnaM 6 saMjJAH 7 / vedaH 8 kaSAya9 upayogo 10 yogaH 11 ekA. dazApi sthAnAni // 1 // chavIsaveM zataka kA prAraMbha paccIsa vAM zataka kaha kara aba sUtrakAra krama prApta 26 veM zataka ko prArambha karate haiM / isakA pUrva zataka ke sAtha aisA sambandha hai ki paccIsa veM zataka meM nArakAdi jIvoM ke utpAda Adi kahe gaye haiN| so ye utpAda Adi bandhapUrvaka hote haiM / ataH isa chAIsaveM zataka meM mohakarma Adi ke bandha kA vicAra kiyA jaaygaa| isI sambandha se Aye hue isa chAIsa veM zataka ke jo ki gyAraha uddezoM vAlA hai hara eka uddezaka ke dvAra kA nirUpaNa karane ke liye Adi meM sUtrakAra gyAraha dvAroM kI saMgrahagAthA ko kahate haiM chavvIsamA zatakanA pahelA uddezAne prAraMbhapaccIsamA zatakanI vyAkhyA karIne have sUtrakAra kramathI Avela A chavIsamA zatakane prAraMbha kare che, A zatakane pahelA zatakanI sAthe e pramANene sambandha che ke-paccIsamA zatakamAM nAraka vigere jIvonA utpAta vigerenuM kathana karavAmAM AvyuM che. ane te utpAda vigere bandha pUrvaka hoya che, e sambanyathI AvelA A chavIsamA zatakanA ke jenA agIyAra udezAo che. dareka uddezaka ane tenA dvArenuM nirUpaNa karavA mATe ArambhamAM sUtrakAre A nIce pramANe gAthA kahI che. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 SaiviMzatizatakasyoddezasaMgrahaH 517 ___TIkA-'namo suyadevayAe bhagavaIe' namaH zrutadevatAyai bhagavatyai, zrutadevateti jinavANI tasyai kIdRzyai ? ityAha bhagavatyai jJAnezvaryavatyai namaH namo'stu / atha prathama paiviMzatitamazatake yAvanti dvArANi tAni gAthayA pradaryante-'jIvAya' ityaadi| 'jIvAya' jIvAzceti sAmAnyajIvamAzritya sthAna dvAramityarthaH tatra prathama sthAna jIvanAmakaM sAmAnyajIvamadhikRtya karmabandhasya vicAryamANatvAt iti jIvanAmakaM prathama sthAnam 1 / tataH 'lessA' lezyA-lezyAmadhikRtya vicAryamAnatvAda lezyAnAmakaM dvitIya sthAnam 2 / 'pAkkhiya' pAkSika zuklapAkSika kRSNapAkSika viSayakaM tRtIya sthAnam 3 / 'daTTI' dRSTayaH-dRSTiviSayakaM caturtha sthAnam 4 / 'annANaM' ajJAnam-ajJAnanirUpaNaviSayakaM paJcamaM sthAnam5 / 'nANaM' jJAnam-jJAnanAmakaM SaSThaM sthAnam 6 / 'sannAo' saMjJAH saMjJAnAM vicAryamANatvena saMjJAnAmakaM TIkArtha--'jIvAya' ityAdi-jisa saMketa se zrutajJAna utpanna hotA hai aisI bhagavatI aizvaryazAlinI zruta devI jinavANI ke liye namaskAra ho / isa zataka meM 11 gyAraha uddeze haiM, ina meM se pratyeka uddeze meM jIva, lezyA, pAkSika, dRSTi, ajJAna, jJAna, saMjJA, veda, kaSAya, yoga aura upayoga ina 11 viSayoM ko lekara bandha vaktavyatA kahI jaavegii| 11 una gyArahadvAroM ke nAma isa prakAra se haiM-'jIvAya' ityAdi isameM prathama sthAna jo jIva hai usako lekara ke bandhavaktavyatA kA vicAra kiyA gayA hai, isaliye jIva nAma kA prathama dvAra hai / lezyA nAma kA dvitIya dvAra hai 2, zukla pAkSika evaM kRSNa pAkSika viSayaka tRtIya dvAra hai 3, dRSTi viSayaka caturtha dvAra hai 4, ajJAna ke nirUpaNa viSayaka pAMcavAM dvAra hai| jJAna nAma kA chaThA dvAra hai 6, saMjJA --'jIvAya' tyA saDetathI zrutajJAna 5-1 thAya cha, mevI bhagavatI zrutidevIne namaskAra karUM chuM. A zatakamAM agIyAra uddezAo che. temAM dareka uddezAomAM jIva, vezyA, pAkSiA, Ti, jJAna, jJAna saMjJA, 3, 4Aya, yoga bhane 6payoga A agiyAra viSayane laIne badhaka vaktavya kahevAmAM Avaze. te agIyAra dezAsAnA nAma mA prabhArI che.-'jIvAya' tyA mAmAM para sthAna 2 jIva che, tene uddezIne baMdha saMbaMdhI kathana karavAmAM Avela che. tethI jIva nAmane pahele udeze kahela che. 1 lezyA nAmane bIjo udeze che. 2 cakala pAkSika ane kRSNapAkSika saMbaMdhI trIje udeze kahela che. 3 deSTisaMbaMdhI cothe uddeze kahela che. 4 ajJAnanA nirUpaNa saMbaMdhI pAMcame uddeza che. 5 jJAna nAmane chaThTho uddeza che, saMjJA nAmane sAtame uddeza che. strIpuruSa zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 magavatIstre saptamaM sthAnam 5 / 'veya' vedaH strIpuruSAdi vedaviSayakamaSTamaM sthAnam 8 / 'kasAe' kaSAya:-kaSAyaviSayakaM navamaM sthAnam 9 / 'ubajoga' upayoga:-upayogaviSayaka dazamaM sthAnam 10 / 'joge' yoganAmakamekAdazaM sthAnam 11 / 'ekkArasa vi ThANA' tadevam ekAdazApi sthAnAni dvArANIti' atra gAthAyAM pUrvam 'ajJAna' pazcAdjJAnaM' iti, tathA pUrvam 'upayogaH' pazcAt 'yogaH' iti yannyastaM tat chando. bhAbhayAt kramastu-jJAnam, ajJAnam yoga upayoga iti jJAtavyaH asyaiva krama. sya sUtre pratipAditattvAt iti gAthArthaH // 1 // atha samUccayajIvamAzritya ekAdazabhiruktarUpa jIvAdibhira bandhavaktavyatA prathamoddezake'bhidhAtumAha-'teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM' ityAdi malam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe jAva evaM vayAsIjIve gaM bhaMte! pAvaM kammaM kiM baMdhI baMdhai bNdhissi1| baMdhI baMdhai Na baMdhissai 2 / baMdhI na baMdhai baMdhissai3 / baMdhI na baMdhai na baMdhistai ? goyamA! atthegaie baMdhI baMdhai baMdhissai / atthegaie baMdhI baMdhai Na bNdhissi2| atthegaie baMdhI Na baMdhai baMdhissai3 / atthegaie vaMdhI ga baMdhai Na baMdhissai4(1) salesse NaM bhaMte ! jIve pAvaM kammaM kiM baMdhI baMdhai baMdhissai, nAma kA sAtavAM dvAra hai 7 / strI puruSa Adi veda viSayaka 8 AThavAM dvAra hai 8 / kaSAya viSayaka nau vAM dvAra hai 9 / upayoga viSayaka dazA dvAra hai 10 aura yoga viSayaka yoga nAmakA gyArahavAM dvAra hai 11 / isa prakAra se isa zataka meM ye 11 sthAna-dvAra haiN| __aba sarva prathama sUtrakAra 26 veM zataka meM samuccaya jIva ko lekara ina gyAraha dvAroM dvArA bandha sambandhI vaktavyatA kA kathana karate haiNvigere veda saMbaMdhI 8 AThamo uddeze kahela che. kaSAya saMbaMdhI navame uddeza che. upaga saMbaMdhI dasame uddeza che. ane ga saMbaMdhI "ga" nAmano agIyAramo udeze che. A rIte A chavvIsamA zatakamAM A agiyAra dezAsA-sthAna che. - have sauthI pahelAM sUtrakAra A chavvIsamA zatakamAM samuccaya jIvone Azrita karIne A agIyAra dvAre dvArA baMdha saMbaMdhI kathana A pahelA udezAmAM kare che. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za026 .1 sU01 bandhasvarUpanirUpaNam 59 baMdhI baMdhai Na bNdhissi| pucchA, goyamA! asthegaie baMdhI baMdhai bNdhissi1| atthegaie-evaM paubhaMgo / kaNhalesse NaM bhaMte ! jIve pAvaM kammaM kiM baMdhI-pucchA, goyamA ! atthegaie baMdhI baMdhai baMdhissai asthegaie baMdhI baMdhai Na baMdhissai evaM jAva pmhlesse| savvastha pddhmbitiybhNgaa| mukkalesse jahA salesse taheva cubhNgo| alesseNaM bhaMte ! jIve pAvaM kammaM kiM paMdhI pucchA, goyamA! baMdhI na baMdhai na baMdhissai 2 / kaNhapakkhie NaM bhaMte ! jIve pAvaM kammaM pucchA, goyamA! atthe. gaie baMdhI0 paDhama bitiyA bhNgaa| sukapakkhie NaM bhaMte ! jIve pucchA, goyamA! caubhaMgo bhANiyayo / 3 / sammadiTrI gaM cattAri bhNgaa| micchAdiTTI paDhamabitiyA bhaMgA sammamicchAdiTThINaM evaM ceva 4 // nANINaM cattAri bhNgaa| AbhiNi. bohiyanANINaM jAva maNapajjavanANINaM cattAri bhgaa| kevalanANINaM caramo bhaMgo jahA alessANaM 5 / annANINaM pddhmbitiyaa| evaM maiannANINaM suyaannANINaM vibhaMgaNANINa vi6|| AhArasannovauttANaM jAva pariggahasannovauttANaM pddhmbitiyaa| no sannovauttANaM cttaari7|| savedagANaM pddhmvitiyaa| evaM ithiveyagA purisaveyagA purisanapuMsagaveyagA vi| avedagANaM cattAri 8 // sakasAINaM cattAri, kohakasAI NaM paDhamabitiyA bhNgaa| evaM mANakasAIssa vi, lobhakasAIssa cattAri bhNgaa| akasAINaM bhaMte ! jIve pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA! atthegaie baMdhI na baMdhaDa baMdhissai3, atthegaie baMdhI " baMdhai Na bNdhissi4|9|| sajogissa cubhNgo| evaM maNajogissa vi, vaijogissa vi. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 bhagavatIso kAyajogissa vi| ajogissa carimo 10 / sAgArovautte cattAri aNAgArovautte vi cattAri bhaMgA ||suu0 1 // chAyA--tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhe yAvadevamavAdIt-jIvaH khalu bhadanta ! pApaM karma kim abadhnAt badhnAti bhansyati 1, abadhnAt badhnAti na bhansyati 2, adhvanAt na badhnAti bhansyati 3, avadhanAt na badhnAti na mantsyati 4, gautama ! astyekako'vadhnAt badhnAti bhansyati 1, astyekako'. yadhnAt bannAti na bhanssyati 2, astyekako'vadhnAt na badhnAti bhansyati 3, astyekako'badhnAt, na badhnAti na bhansyati 4 / (1) salezyaH khalu bhadanta ! jIvaH pApaM karma kim abadhnAt badhnAti bhansyati 1, aba. dhanAt badhnAti na bhansyati 2 pRcchA gautama ! astyekako'adhnAta, badhnAti bhansyati ? astyekakA-evaM caturbhaGgaH / kRSNalezyaH khalu bhadanta ! jIvaH pApaM karma kim abadhnAt pRcchA, gautama ! astyekako'vadhnAt badhnAti bhansyati 1, astyekako'vaghnAt badhnAti na bhantsyati evaM yAvat padmaLezyaH, sarvatra prthmdvitiiybhnggau| zuklalezye yathA salezye tathaiva caturbhaGgaH / alezyaH khalu bhadanta ! jIvaH pApaM karma kim abadhnAt pRcchA, gautama ! abadhnAt na badhnAti na bhansyati 2 / kRSNapAkSikaH khalu bhadanta ! jIvaH pApaM karma pRcchA, gautama ! astyekako. badhnAt prthmdvitiiybhnggau| zuklapAkSikaH khalu bhadanta ! jIvaH pRcchA, gautama ! caturbhaGgo bhaNitavyaH 3 / samyagdRSTInAM catvAro bhaGgAH, mithyAdRSTInAM prathamadvatIyau bhaGgo, samyamithyAdRSTInAm evameva 4 / jJAninAM catvAro bhaGgAH, AminibodhikajJAninAM yAvanmanaHparyavajJAninAM catvAro bhaGgAH, kevalajJAninA caramo bhaGgaH, yathA alezyAnAm 5 / ajJAninAM prathamadvitIyauM, evaM matyajJAninAM zrutAjJAninAM vibhaGgajJAninAmapi 6 / AhArasaMjJopayuktAnAM yAvat parigrahasaMjJopa. yuktAnAM prathamadvitIyau, nosaMjJopayuktAnAM catvAraH 7 / savedakAnAM prathamadvitIyau, evaM strIvedakAH, puruSavedakAH, napuMsakavedakA api / avedakAnAM catvAraH, 8 / sakapAyiNAM catvAraH, krodhakaSAyiNAM prathama dvitIyo bhaGgau / evaM mAnakapAyiNo'pi, mAyAkaSAyiNo'pi / lobhakaSAyiNazcatvAro bhnggaaH| akaSAyI khalu bhadanta ! jIvaH pApaM karma kim abadhnAt pRcchA, gautama ! astyekako'badhnAt / na badhnAti bhansyati 3, astyekako'badhnAt na badhnAti na bhansyati 4 / 9 / sa yoginazcaturbhaGgaH, evaM manoyogino'pi, vAgyogino'Si, kAyayogino'pi / ayoginshcrmH10| sAkAropayukte catvAraH, anAkAropayukte'pi catvAro bhnggaaH11||mu01|| zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU01 bandhasvarUpanirUpaNam TIkA--'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' tasmin kAle tasmin samaye 'rAya. gihe jAva evaM vayAsI' rAjagRhe yAvadevamavAdIt atra yAvatpadena bhagavataH samavasaraNamabhavat pariSat nirgatA bhagavatA dharmopadezo dattA pariSat patigavA, tadanu gautamo bhagavantaM vandate namasyati canditvA namasyitvA pAJjalipuTa ityAdi prakaraNasya saGgraho bhavatIti / kimavAdIt gautamastavAha-'jIve gaM' ityAdi, 'jIve NaM bhaMte' jIvaH khalu bhadanta ! 'pAvaM kammaM kiM baMdhI' pApam-azubhaM karma kiM bandhI' abadhnAt atItakAle'zubhakarmaNo bandhanaM kRtavAn kimityarthaH 'baMdha' vartamAkAle azubhaM karma badhnAti-azubhakarmaNo bandhanaM karoti kimityrthH| 'baMdhissai' bhansyati anAgatakAle azubhakarmaNo vandhanaM-kariSyati kimityarthaH 1 / 'baMdhI' 'teNaM kAleNa teNaM samaeNaM rAyagihe jAva evaM kyAsI' ityAdi / TokArtha--usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara meM bhagavAn gautamasvAmI ne yAvat prabhuzrI se isa prakAra pUchA-yahAM yAvatpada se bhagavAn kA samavasaraNa huA, pariSadA apane-apane sthAna se AI, bhagavAna ne dharmopadeza diyA, dharmopadeza sunakara pariSadA apane-apane sthAna para vApisa ho gaI isake vAda gautamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI namaskAra kiyA aura phira vandanA namaskAra karake donoM hAtha joDakara' isa pATha kA saMgraha huA hai| 'jIveNaM bhaMte! pAvaM kammaM kiM baMdhI, baMdhA, paMdhissai1' he bhadanta ! jIvane kyA atIta kAla meM pApakarma bAMdhA hai ? vartamAna meM vaha kyA use bAMdha rahA hai| tathA Age bhI vaha kyA use bAMdhegA? azubha karma kA nAma pApa hai| aisA yaha prathama bhaMga hai 1 / 'baMdhI 'teNaM kAlega teNaM samaraNaM rAyagihe jAva' tyAhi TIkArya-te kALe ane te samaye rAjagRha nagaramAM bhagavAna mahAvIra prabhunuM samavasaraNa thayuM. pariSada potapotAnA sthAnethI bhagavAnane vaMdanA karavA AvI, bhagavAne temane dharmadezanA saMbhaLAvI dhamadezanA sAMbhaLIne pariSada piotapotAnA sthAna para pAchI gaI te pachI zrIgautamasvAmIe bhagavAnane vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI baMne hAtha joDIne bhagavAnane A pramANe pUchyuM. 'jIve NaM bhaMte ! pAva kamma kiM baMdhI baMdhai, baMdhissai' bhagavan ve bhUtakALamAM pApa karmane baMdha karyo che? ane vartamAnakALamAM te pApa karmane baMdha karI rahyo che? tathA bhaviSyakALamAM tene baMdha karaze ? azubha karmanuM nAma pApa che. e rIte A pahele bhaMga che. zrI bhagavatI sUtra: 16 Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magavatIsUtre abadhnAva-vaddhavAn atItakAle azubhakarma, 'baMdhai' badhnAti vartamAne azubhakarma 'na baMdhissaI' na bhansyati na bandhanaM kariSyati anAgatakAle'zubhaM karma veti dvitIyo bhaGgaH 2 / 'baMdhI' abadhnAt atItakAle 'na baMdhaI' na badhnAti vartamAnakAle'zubhakarma baMdhissai bhansyati-azubhakarmaNo bandhanaM kariSyati kimiti tRtIyo maraH 3 / 'baMdhI' abadhnAt atItakAle'zubhaM karma jIvaH 'na-baMdhaI' na vadhnAti-vartamAnakAle'zubhaM karma, 'na baMdhissai na bhansyati, anAgatakAle. 'zubhakarmaNo bandhanaM kiM na kariSyati vA jIvaH, iti caturthoM bhaGgaH 4 / tadevaM krameNa baddhavAn ityetat padalabdhAzcatvAro bhaGgA bhavanti, 'na baMdhI' ityetat padalabhyAstu iha bhaGgA na bhavanti atItakAle abandhakasya jIvasyAbhAvAt tatra ava. baMdhaha Na baMdhissaI 2-jIva ne azubha karmarUpa pApa kA kyA pahile bhUtakAla meM bandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha kyA usakA bandha kara rahA hai ? bhAviSyatkAla meM vaha kyA usakA bandha nahIM karegA, aisA yaha dvitIya bhaMga hai 2 / 'baMdhI, na baMdhai, baMdhissaha 3' jIvane bhUtakAla meM azubha karma rUpa pApa kA baMdha kyA kiyA hai ? vartamAna meM vaha usakA baMdha nahIM kara rahA hai ? bhaviSyat kAla meM vaha kyA usakA baMdha karegA? aisA yaha tRtIya bhaMga hai 3 / 'baMdhI, na vaMdhai, na baMdhissaha 4' jIvane kyA bhUtakAla meM azubha karmarUpa pApa kA baMdha kiyA hai ? vartamAna meM vaha isakA kyA baMdha nahIM kara rahA hai ? aura bhaviSyat kAla meM bhI kyA vaha isakA baMdha nahIM karegA? aisA yaha caturtha vikalpa hai| yahAM para 'baddhavAn' isa pada ko lekara cAra bhaMga hue haiM ! 'na baMdhI' isa pada _ 'baMdhI baMdhai Na baMdhissai' 7ve azula 4 35 pApanA bhUtAmA baMdha karyo che? vartamAna kALamAM te tene anya kare che? bhaviSya kALamAM te zuM tene baMdha nahIM kare? 2 e rIte A bIjo bhaMga kahela che. ___'baMdhI, na baMdhai, baMdhissa 3' ve bhUtamA azubha bha 35 pApanA baMdha zuM karyo che? vartamAna kALamAM te tene baMdha nathI karate ? ane bhavidhyakALamAM zuM che tene baMdha karaze? 3 e rIte A trIjo bhaMga kahela che. __ 'baMdhI na baMdhai, na baMdhissai4' ve bhUtamA azubha bha 35 55 kamane baMdha karyo che? vartamAna kALamAM zuM te tene baMdha nathI karato? ane bhaviSya kALamAM paNa zuM te tene baMdha nahIM kare ? e rIte A cothe bhaMga kahela che, maliyAM 'baddhavAn' / pahane na yAra lagI thy| che. 'na baMdhI' se pahane laIne ahiyAM bhegA thayA nathI, kemake bhUtakALamAM abaka jIvane abhAva zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU01 bandhasvarUpanirUpaNam 523 bhAt azubhaM karma vanAti bhansyati ityeSaH prathamo bhaGgo'bhavyamAzritya kathitastenAbhavyena kAlatraye'pi bandhakAraNakarmaNaH saMpAdanAt / abadhnAt badhnAti na bhanspati iti dvitIyo bhaGgaH prAptavyakSapakatvaM bhavyavizeSamAzritya kathitaH anAgatakAle tasya karmabandhanAbhAvAt / abadhnAt na badhnAti bhansyati iti tRtIyo bhaGgo mohopazame vartamAnaM bhavyavizeSamAzrisya kathitaH tena vartamAnakAle bandhaka karmaNo'saMpAdanAt / tataH prapatitasya tasya karmaNo'zyaM bandhanAditi / abadhnAt ko lekara yahAM bhaMga nahIM hue haiM kyoM ki atIta kAla meM abandhaka jIva kA abhAva hai| ina cAra bhaMgoM meM jo prathama bhaMga hai-bhUtakAla meM azubha karma bAndhe haiM vartamAna meM azubhakarma bAMdha rahA hai, Age azubha karma bAMdhegA-'so yaha prathama bhaMga abhavya jIva ko Azrita karake kahA gayA hai, kyoM ki jo abhavya jIva hotA hai vaha tInoM kAloM meM bandha ke kAraNabhUta karmoM kA saMpAdana karatA rahatA hai| 'pUrvakAla meM azubha karma bAMdhA hai, vartamAna meM use bAMdha rahA hai, Age vaha nahIM bAMdhegA' aisA jo dvitIya bhaMga hai vaha jise kSapaka avasthA prApta hone vAlI hai aise vizeSa bhavya jIva ko Azrita karake kahA gayA hai, kyoM ki aise bhavya jIva ko bhaviSyat kAla meM karmabandha kA abhAva ho jAtA hai / abadhnAt na, badhnAti bhansyati' bhUtakAla meM karmabandha kiyA hai, vartamAna meM karma bandha nahIM karatA hai, bhaviSyat kAla meM karmabandha karegA aisA jo tRtIya bhaMga hai vaha moha ke upazama meM vartamAna bhavya jIva vizeSa ko Azrita karake kahA gayA hai, kyoMki che. A cAra bhaMgAemAM je pahele bhaMga che ke-bhUtakALamAM azubha karma bAMdhe. la che? vartamAnamAM azubha karma bAMdhI rahyA che. ane bhaviSyamAM azubha karmane baMdha karaze? A pramANene A pahele bhaMga abhaya jIvene Azraya karIne kahela che. kemake-je abhavya jIva hoya che, te traNe kALamAM baMdhanA kAraNabhUta karmonuM saMpAdana karatA rahe che. abhavya jIva mokSamAM ja nathI. "pUrvakALamAM azubha karmanA baMdha karyo che, vartamAna kALamAM tene baMdha kare che, ane bhaviSyamAM te tene baMdha nahIM kare. A pramANene je bIjo bhaMga kahyo che. te jene upakaNIavasthA prApta thAya che, evA prakAranA vizeSa bhavya jIvane Azraya karIne kahevAmAM Avela che. kemake-evA bhavya jIvane bhaviSya kALamAM karma baMdhane malA 24 gaya che. 'avaghnAt na badhnAti, bhantsyati' bhUtabhA meM madhyA che. vartamAnamAM kama baMdha karatA nathI, bhaviSya kALamAM karma baMdha karaze ? e rItane je trIjo bhaMga che, te mehanA upazamamAM rahelA bhavya jIva zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 bhagavatIstre na badhnAti na bhansyatIti caturthoM bhaGgaH kSINamohaM puruSavizeSamAzritya kathitaH, kSINamohena jIvenAtItakAle karma baddhavAn, vartamAne karmAkaraNAt tathA anAgate. 'pi tadasaMpAdanAditi evaM krameNa kama bandhanaviSaye caturbhaGgako gautamasya praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'atthegaIe baMdhI baMdhA baMdhissaI' astyekako jIvo pApaM karma abadhnAt vadhnAti bhansyati, he gautama ! yo hi jIvaH abhavyaH sa pApakarmAtItikAle baddhavAn vartamAnakAle badhnAti aisA jIva vartamAna kAla meM karma kA bandha nahIM karatA hai, parantu jaba vaha zreNI se patita ho jAtA hai taba usako karmabandha avazya hone lagatA hai / 'aSanAt na badhnAti na bhansyati' atItakAla meM karmoM kA bandha kiyA haiM, vartamAna meM karma kA bandha nahIM karatA hai aura na bhaviSyat kAla meM karma kA baMdha karegA aisA jo yaha cauthA bhaMga hai-vaha kSINa moha vAle puruSa vizeSa ko Azrita karake kahA gayA hai, kyoM ki aise jIva ne bhUtakAla meM hI karma kA bandha kiyA hai, vartamAna meM vaha nahIM karatA hai aura na bhaviSyat kAla meM hI vaha karma kA baMdha karegA, isa krama se kama bandhana ke viSaya meM cAra bhaMgoM vAlA gautamasvAmI kA prazna hai| uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! atthegaie baMdhI, baMdha baMdhissaI' he gautama koI eka jIva aisA bhI hai, jisane bhUtakAla meM pApakarma kA bandha kiyA hai, vartamAna meM bhI vaha usa karma kA bandha vizeSane Azraya karIne kahela che. kemake-evA vartamAna kALamAM karmane baMdha karatA nathI. paraMtu jayAre te upazama zreNIthI patita thaI jAya che, tyAre tene kamane baMdha avazya thavA lAge che. 'abadhnAt , na vadhnAti na bhansyati' matIta mA bhni| madha yA che, vartamAna kALamAM karmane baMdha karatA nathI. tathA bhaviSya kALamAM paNa karmane baMdha karaze nahIM e rItane A ce bhaMga kahyo che, te kSINa mehavALA purUSa vizeSane Azraya karIne kahela che. kemake-evA jIve bhUtakALamAM ja karmane baMdha karyo che. vartamAna kALamAM te karmane baMdha karatA nathI. ane bhaviSya kALamAM paNa te tene baMdha nahIM kare A kramathI karma baMdhananA saMbaMdhamAM cAra bhaMgovALe zrIgautamasvAmIne prazna che. A praznanA uttaramA prasuzrI gautamasvAmIna 4 cha hai-'goyamA ! asthegaie baMdhI baMdhai, baMdhissaI' he gautama! me 1 mevA che , 22 bhUtabhA pA5 karmane baMdha karela che, vartamAna kALamAM paNa te tene baMdha karato rahe che. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU01 bandhasvarUpanirUpaNam 525 pApa karma, anAgatakAle'pi pApakarmaNo bandhanaM kariSyatyeveti kAlazaukarikAya. bhavyavizeSAbhimAyakaH prathamo bhaGgo bhavatIti bhagavatA'numataH 1 / 'asthegahae baMdhI baMdhai na baMdhispada 2' astyekako'dhanAt badhnAti na mantsyati Asana mAptavyakSapakAvasthI bhavyavizeSo jIvo'tItakAle pApakarmabaddhavAn vartamAnakAle'pi pApakarmaNo bandhanaM karoti kintu anAgatakAle sa pApakarmaNo bandhanaM na kariSyatItyetAdRza bhavyanIvAbhimAyeNa dvitIyo bhaGgo'pi bhagavatA samarthita iti / kara rahA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha usa karma kA pandha karegA, aisA jo yaha prathama bhaMga hai vaha abhavya jIva kI apekSA se hai / kyoM ki aise abhavya jIva dvArA bhUnakAla meM pApakarma ka bandha kiyA gayA hotA hai, vartamAna meM vaha usa pApakarma kA bandha karatA rahatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha pApakarma kA bandha karane vAlA hotA hai jaise ki kAlazaukarika Adi abhavya jIva hue haiN| 'atthegahae baMdhI baMdhai, na baMdhissai' he gautama ! koI eka jIva aisA bhI hotA hai ki jisane bhUtakAla meM pApakarma kA baMdha kiyA hotA hai, vartamAna meM bhI vaha pApa karma kA bandha karatA hai, parantu bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA bandha nahIM karatA hai, aisA jo yaha dvitIya bhaMga hai vaha Asanna kAla meM jisa bhavya jIva ko kSapaka avasthA prApta hone vAlI hai, usa jIva kI apekSA se kahA gayA hai, kyoM ki aise jIva ke dvArA bhUtakAla meM pApakarma kA bandha kiyA gayA hotA hai, vartamAna kAla meM bhI vaha pApakarma ane bhaviSya kALamAM paNa te tene baMdha karaze. e pramANene je A pahele bhaMga kahyo che, te abhavya jIne Azraya karIne kahela che. kemake-evA sarvathA abhavya jIva dvArA bhUtakALamAM pApa karmane baMdha karela hoya che. vartamAnamAM te e pApa karmane baMdha karate rahe che, ane bhaviSya kALamAM paNa te pApa kamane baMdha karanAre hoya che. jemake kAlazakarika kasAI vigere sapathA masabhya thayA che. 'atthegaie baMdhI, baMbai, na baMdhissaI' gItama! keI eka jIva e hoya che, ke jeNe bhUtakALamAM pApa karmane baMdha karela hoya che, vartamAna kALamAM paNa te pApa karmane baMdha kare che. paraMtu bhaviSya kALamAM te pApa karmane baMdha karatuM nathI. A rItane je A bIje bhaMga thAya che, te najIkanA kALamAM je bhavya jIvane kSapaka zreNI prApta thavAnI che, te jIvanI apekSAthI kahela che. kemake evA dvArA bhUtakALamAM pApa karma no baMdha karAyela hoya che. vartamAna kALamAM paNa te pApa karmane baMdha kare che. paraMtu te bhaviSya kALamAM pApa karmanA baMdhaka hotA nathI. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 bhagavatI sUtre 'atthe gaie baMdhI na baMdha baMdhissa ' astyekako jIno yaH pApa karma baddhavAna, varttamAne na badhnAti, anAgate ca pApakarmabandhanaM kariSyati mohopazamAtrasthA, pratipattA bhavyavizeSo jIvaH pApaM karma baddhavAn, vartamAne kAle ca na badhnAti, mohopazamaka zreNItaH prapatanAnantaraM tasya pApakarmaNo'vazyaM bandhanAt mohopazame varttamAna bhavyavizeSajIvAbhiprAyeNa tRtIyo bhaGgo bhagavatA samarthita iti / 'atthe' gae baMdhI Na baMdha Na baMdhissara' astyekako jIvo'badhnAt na badhnAti varttamAnakA bandha karatA hai, parantu vaha bhaviSyat kAla meM pApakarma kA bandhaka nahIM hotA hai / 'asthegaie baMdhI, na baMdhai, baMdhissaha' aisA jo tRtIya bhaMga kahA gayA hai ki koI eka jIva aisA hotA hai ki jisane bhUtakAla meM pApakarma kA bandha kiyA hotA hai, parantu usake dvArA vartamAna kAla meM pApakarma kA bandha nahIM kiyA jAtA hai, parantu bhaviSyat kAla meM usake dvArA pApakarma kA bandha hone lagatA hai aisA vaha jIva moha kI upazama avasthA meM varttatA hai, kyoM ki aisA jIva vartamAna kAla meM to pApakarma kA bandha nahI karatA hai, vaha bhUtakAla meM pApa karma kA bandha kara cukA hotA hai aura bhaviSyat kAla meM usake dvArA pApakarma kA bandha hone lagatA hai, kyoM ki upazamazreNI para caDhe hue jIva kA niyama se usameM patana hotA hai, aura phira vaha pApakarma kA bandhana karttA bana jAtA hai / 'asthegaie baMdhI, Na baMdhaha, Na baMdhissaha' aisA jo yaha caturtha bhaMga hai ki koI eka jIva aisA hotA hai ki jo bhUtakAla meM hI pApakarma ' attherse baMdhI na baMdha, baMdhissaI' mA prabhAzenA ne trIle laga kahevAmAM Avela che, ke keAI eka jIva evA hAya che ke-jeNe bhUtakALamAM pApa karmanA adha karelA hAya che, paraMtu tenAthI vartamAnakALamAM pApa kranA baMdha karavAmAM AvatA nathI, paraMtu bhaviSya kALamAM tenAthI pApa kramanA adha thavA lAge che. eve A jIva je upazama zreNI para AraheNu kare che, te hAya che, kemake-evA jIva vamAna samayamAM te pApa kanA adha karatA nathI, te bhUtakALamAM pApa karmonA baMdha karI cUkelA hoya che, ane bhaviSya kALamAM tenAthI pApa karmanA baMdha thavA lAge che, kemake-upazama zreNI para caDhelA jIvanuM niyamathI temAM patana thAya che. ane te pApa kramanA baMdha karanArI ane che. ' attherse baMdhI, na baMdha, Na baMdhissa' mA prabhAno ne thotho laga che ke-keAI eka jIva evA hAya che, ke je bhUtakALamAM ja pApa kramanA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2026 u.1 101 bandhasvarUpanirUpaNam 527 kAle, na bhansyati anAgatakAle, kSINamoho hi jIvo'tItakAle eva mohAlayAta pAgeva karmaNo bandhanaM kRtam vartamAnakAle karmabandhanaM na karoti bandhanajanakasya mohasyAbhAvAt tathA bhaviSyatkAle'pi karmabandhanaM na kariSyati bandhakAraNasya mohasya kSINatvAditi, kSINamohajIvAbhiprAyeNa caturthamano'pi bhagavatA samarthita iti, tadevaM jIvaviSayakAzcatvAro'pi bhaTTAH karmabandhaviSaye bhagavatA samarthitA iti jIvadvAranirUpaNamiti 1 / atha dvitIyaM lezyAdvAramAha-'salesse' ityAdi, 'salese gaMbhate / jIye sale zyo lezyAvAna jIvaH khalu madanta ! 'pAvaM kammaM kiMbaMdhI' pApamazubhakarma kim avaghnAt atItakAle, 'baMdhai' badhnAti vartamAnakAle, 'baMdhissaI' bhanspati anAgatakAle karmabandhana kariSyati kimiti prathamo bhaGgaH salezyajIvaviSaye kA bandhaka hotA hai, para vartamAna meM aura bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA bandhaka nahIM hotA-so aisA jIva vaha hotA hai jo kSINa moha vAlA hotA hai, kyoMki kSINa moha vAle jIva ke dvArA atIta kAla meM to pApa karma kA bandha kiyA gayA hotA hai para vaha vartamAna kola meM aura bhaviSyat kAla meM pApakarma kA bandhaka nahIM hotA hai, kyoMki bandha ke kAraNa bhUta moha kA usako abhAva ho jAtA hai| isa prakAra se ye cAro bhaMga bhI jo ki sAmAnya jIva viSayaka hai ve kahe gaye haiN| 2-lezyAhAra nirUpaNa ___'salesse NaM bhaMte ! jIve' he bhadanta ! jo jIva lezyAvAlA hai vaha 'pAvaM kammaM kiM baMdhI' kyA bhUtakAla meM pApa karma kA bandhaka huA hai? 'baMdhaI' vartamAna meM vaha kyA pApakarma kA bandha karatA hai ? 'baMdhissaha' baMdha karavAvALe heya che, paraMtu vartamAna kALamAM ane bhaviSya kALamAM te pApa kamano baMdha karavAvALe hote nathI. e jIva te hoya che ke je kSINa mehavALa hoya che. kemake-kSaNa mehavALA jIva dvArA te vartamAna kALamAM ane bhaviSya kALamAM pApakarmane baMdhaka heta nathI kemake-baMdhanA kAraNabhUta mahino tene abhAva thaI jAya che. A rIte A cAre aMge paNa thAya che ke je sAmAnya rIte chava saMbaMdhI che, arthAt jIvamAM bhagavAne karma baMdhanA viSayamAM kahelA che. have leNyAdvAranuM nirUpaNa karavAmAM Ave che- 'salesse gaM bhaMte ! jIve mApana 2 dezyAvANe hoya che, te 'pAra kamma ki baMdhI' zu bhUtabhA 15 manA madha 42nAra thaye cha ? 'baMdhai' bhAna mA te zu. pA5 bhanI 55 42 cha ? 'baMdhissaI' bhane zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 bhagavatIsUtre iti / 'baMdhI baMdha Na baMdhissaI' avaghnAt salezyo jIvo'tItakAle badhnAti ca vartamAnakAle, na bhantsyati anAgatakAle iti dvitIyo bhaGgaH / 'puccha / ' pRcchA - praznaH pRcchayA tRtIyacaturthabhaGgAvapi unneyau, tathAhi - abadhnAt na vadhnAti bhantsyati, avadhanAt na badhnAti na bhantsyatItyAkArakau, iti praznaH, bhagavAnAha - 'gomA' isthAdi, 'goyamA' he gautama ! 'atthegaie baMdhI baMdha baMdhissa ' astyekakosvaghnAt pApa karma, badhnAti mantsyati cAnAgatakAle anyamAzritya prathamaH 1 / 'atthe gaie baMdhI- evaM caubhaMgo' astyekako'vaghnAt evaM caturbhaGgaH astyekakosvadhnAt badhnAti na mantzyati AsannaprAptanyakSapakalya mAzritya dvitIyaH 2 / astyekako'vaghnAt na badhnAti bhantsyati upazama mohabata - aura kyA vaha bhaviSyat kAla meM bhI pApa karma kA bandhaka hogA ? aisA yaha lezyAvAle jIva kA karmabandha ke viSaya meM prathama bhaMga hai / dvitIya bhaMga isake viSaya meM aisA hai- 'baMdhI, baMdhaha, Na baMdhissara' he bhadanta ! jo jIva lezyAvAlA hotA hai kyA vaha aisA hotA hai ki jisane pUrva kAla meM karmabandha kiyA hotA hai ? vartamAna meM bhI vaha karmabandha karatA hai ? tathA bhaviSyat kAla meM vaha karmabandha nahIM karegA ? pRcchA pada se yahAM tRtIya caturtha bhaMga sUcita hue haiM inameM tRtIya bhaMga isake viSaya meM aisA hai- 'baMdhI, na baMdha, baMdhissaha 3' he bhadanta ! jo jIva lezyAvAlA hotA hai kyA vaha aisA hotA hai ki jisane pUrva kAla meM pApakarma kA bandha kiyA ho aura vaha bhaviSyat kAla meM bhI pApakarma kA bandha karane vAlA hogA, para vaha vartamAna meM pApakarma kA bandha nahIM kara rahA hai ?, caturtha bhaMga isa prakAra se hai- 'baMdhI, na baMdha, zuM te bhaviSya kALamAM paNa pApa kramanA baMdha karavAvALA thaze ? A rIte A vezyAvALA jIvanA karma baMdhanA sabaMdhamAM pahele soMga kahela che. ten| jIle laMga mA pramAthe che. 'baMdhI, baMdhai, Na baMdhissai' he bhagavan je jIva lesyAvALA hAya zu te evA hoya che, ke jethe bhUtakALamAM krama baMdha karela hoya che, vartamAna kALamAM paNa te karmAMdha kare che? ane bhaviSyabhAM te ubhadha urato nathI ? maDiyAM 'pucchA' me paDathI zrIle bhane cAthA bhA~ga grahaNa karAyAnu sUcita thAya che. temAM AnA sabaMdhamAM trIjo lauMga yA pramANe che.- 'baMdhI, na baMdha, baMdhissai 3' he bhagavan jIva lezyAvALA hAya che, te zuM evA hAI zake che ? ke-jeNe bhUtakALamAM pApa kramanA baMdha karyo haiAya? ane te bhaviSya kALamAM paNa pApa kanA adha karavAvALA hAya ! paraMtu te vartamAnamAM pApa karmanA aMdha karatA nathI ? 3 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sa0ra bandhasvarUpanirUpaNam 529 mAnatA mAzritya tRtIyaH 3 / astyekako'vadhnAt na badhnAti na bhansyati kSINa. mohamAzritya caturthaH 4 / evamagre'pi sarvatra yathAsambhava vijJeyam / evaM prakAreNa salezyajIvaviSaye catvAro bhaGgAH saMpAditA bhavanti zuklalezyAvatAM pApakarma na baMdhissaI' he bhadanta jo jIva lezyAvAlA hotA hai kyA vaha aisA bhI hotA hai jo kevala bhUtakAla meM hI pApakarma kA bandhaka hubhA, varta. mAna aura bhaviSyat kAla meM na vaha pApakarma kA bandhaka hai aura na vaha pApakarma kA bandhaka hogA hI, isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA ! atthegaie baMdhI, baMdhaI' baMdhissai hAM gautama! koI-koI aise bhI salezya jIva hote haiM, jo bhUtakAla meM pApakarma kA bandha kara cuke hote haiM 'vartamAna kAla meM bhI pApakarma kA baMdha karate rahate haiM aura bhavi. vyat kAla meM bhI ve pApakarma kA bandha karane vAle hoMge / aisA jIva salezya abhavya jIva hotA hai-ataH use lekara yaha prathama bhaMga kahA hai, dvitIya bhaMga-koI eka salezya jIva aisA hotA hai jo bhaviSyat kAla meM to pApakarma kA bandha nahIM karegA-kintu vaha bhUtakAla meM pApakarma kA pandha karane vAlA ho cukA hai aura vartamAna kAla meM bhI vaha pApakarma kA baMdha karatA hai Asana kAla meM jise kSapaka avasthA prApta tanA yAthe1 mA pramANe che. 'badhI, na badhai, na bAMdhissaI' 3 bhagavad je jIva lezyAvALo hoya che, te zuM e hoya che ke-je kevaLa bhUtakALamAM ja pApa karmane baMdha karavAvALo hoya che, ane vartamAna tathA bhaviSya kALamAM te pApa karmane baMdha karatA nathI temaja pApa karmane baMdha karaze paNa nahi? zrIgotamasvAmIna 20 prazna uttaramA prasuzrI 4 che -'goyamA ! atthegaie baMdhI, badhai, badhissai' DA gautama ! 4 4 sozya-sezyAvANA jIva evA paNa hoya che ke jeo bhUtakALamAM pApa karmane baMdha karI cUkela hoya che. vartamAna kALamAM paNa teo pApakarmane baMdha karatA rahe che. ane bhaviSyamAM paNa teo pApakarmano baMdha karavAvALA thaze. evA ja lehyAvALA abhavya cha ja hoya che. tethI tene uddezIne A pahele bhaMga kahyo che. have bIjo bhaMga kahevAmAM Ave che-kaI eka lesthAvALe jIva eve hoya che. ke je bhaviSya kALamAM te pApa kamane baMdha nahIM kare, paraMtu te bhUtakALamAM pApa kamane baMdha karela hoya che. ane vartamAna kALamAM paNa te pApa karmano baMdha kare che. e jIva najIkanA samayamAM jene kSapaka zreNI prApta thavAnI che, evA bhavya jIvane uddezIne kahela che. 2 zrI bhagavatI sUtra: 16 Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magavatIsUbe bandhakatvAt / 'chAhalesse NaM bhaMte ! jIve pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA' kRSNalezyaH khalu bhadAta ! jIvaH kiM pApaM karma abadhnAt badhnAti bhanssyati 1, avaghnAt hone vAlI hai aise bhavya jIva ko Azrita karake kahA hai, tRtIya bhaMga bhUtakAla meM jisa salezya jIva ne pApakarma kA bandha kiyA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI baha pApakarma kA bandha karegA, para vartamAna meM vaha pApakarma kA pandha nahIM karatA hai-aisA yaha tRtIya bhaMga upazamamoha meM vartamAna salezya jIva kI apekSA se kahA gayA hai tathA-caturtha bhaMga-jisa salezya jIva ne kevala bhUtakAla meM hI pApakarma kA bandha kiyA hai, vartamAna meM vaha aisA nahIM karatA hai aura na vaha bhaviSyat kAla meM karegA hI-aisA yaha bhaMga kSINa mohavAle jIva kI apekSA se kahA gayA hai / isa prakAra ke ye cAra bhaMga salezyA jIva ke viSaya meM kahe gaye haiN| kyoM ki zukla lezyAvAle jIva pApakarma kA abandhaka bhI hotA hai / 'kaNhalesseNaM bhaMte ! jIve pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA' he bhadanta ! jo jIva kRSNalezyAvAlA hotA hai vaha bhUtakAla meM pApakarma kA bandha karane vAlA hotA hai ? vartamAna kAla meM vaha pApakarma kA dhandha karatA hai ? bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA bandha karegA ? have trIjo bhaMga kahevAmAM Ave che- bhUtakALamAM je lezyAvALA jIve pApa karmane baMdha karela che, ane bhaviSya kALamAM paNa te pApa karmane baMdha karavAvALe thaze. paraMtu vartamAna kALamAM te pApakarmane baMdha karato nathI. A prakArane A trIjo bhaMga upazama zreNIthI patita thayelA lezyAvALA jIvanI apekSAthI kahela che. have cotho bhaMga kahe che-je lezyAvALA jIve kevaLa bhUtakALamAM ja pApa kamano baMdha karyo hoya che, vartamAnamAM te pApakarmane baMdha karatA nathI. ane bhaviSya kALamAM paNa karaze nahiM e A ceAtho bhaMga kSINa mehakarma. vALa jIvanI apekSAthI kahela che. A rIte A cAra bhAge lezyAvALA jIvanA saMbaMdhamAM kahyA che. kemake-zukala lephsAvALA jIne paNa pApakamane baMdha hoya che. ___'kaNhalesleNaM bhaMte ! jIve pAva kamma ki baMdhI0 pucchA' hai sAvana je jIva kRSNa lezyAvALA hoya che, te zuM bhUtakALamAM pApa karmane baMdha karavAvALA hoya che? vartamAna kALamAM te pApa karmane baMdha kare che? bhaviSya kALamAM te pApa karmane baMdha karaze ? athavA bhUtakALamAM pApa karmane baMdha zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU01 bandhasvarUpanirUpaNam 531 badhnAti na bhansyati 2, abadhnAt na badhnAti bhansyati 3, abadhnAm badhnAti na mantsyati ityevaM krameNa caturbhaGgakA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'atthegaie baMdhI baMdhai baMdhissai' astyekAH kazcit kRSNalezyo jIvaH pUrvakAle pApa karma baddhavAn, vartamAnakAle badhnAti pApa karma, tathA anAgatakAle'pi bhansyati pApakarmaNo bandhaM kariSyatItyevaM krameNa prathamo maGgaH 1, 'atthegaie baMdhI baMdhai na baMdhissai' astyekakaH kazcit kRSNalezyo jIvaH pApaM karmAtItakAle'badhnAt tathA vartamAnakAle badhnAti pApaM karma na bhansyati, anAgatakAle pApakarmaNo bandhanaM na kariSyati, ityevaM krameNa dvitIyo bhaGgaH 2 / kRSNalezyAdi paJcakayuktasya jIvasya tu Adyameva bhaGgadvayam tasya vartamAnakAliko athavA vaha bhUtakAla meM pApakarma kA bandhaka huA hai ? aura vartamAna meM bhI vaha pApakarma kA bandhaka ho rahA hai, tathA bhaviSyat kAla meM pApa karma kA bandhaka nahIM hogA ? 2 bhUtakAla meM vaha pApakarma kA bandhaka huA hai ? vartamAna meM vaha pApakarma kA bandhaka nahIM hai ? bhaviSyat meM vaha pApakarma kA bandhaka hogA ? ityAdi isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama ! 'asthegaie baMdhI, baMdhai, baMdhissaI' kRSNa lezyAvAle jIvoM meM koI eka jIva aisA bhI hotA hai jo pUrvakAla meM pApakarma kA bandhaka huA hai, vartamAna meM bhI vaha pApakarma kA bandhaka bana rahA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI pApa karma kA bandhaka rahegA 1, tathA-inameM koI eka jIva aisA bhI hotA hai jo bhUtakAla meM pApakarma kA bandhaka huA hai vartamAna meM bhI vaha pApakarma ko bandhaka banA huA hai, para bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA bandhaka nahIM hogA 2, isa prakAra kRSNadi pAMca lezyAvAle jIvoM ko Adi ke ye do bhaMga hI hote haiM-kAraNa karavAvALe thaye che? ane vartamAna kALamAM paNa te pApa karmane bAMdhavAvALe thAya che? tathA bhaviSya kALamAM pApa karmane baMdha karanAre nahi thAya? yA prmaannen| ma prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -3 gautama! 'atthe. gaie baMdhI, baMdhai, baMdhissai' vezyAvANA vAmAM se 75 sv| paNa hoya che, ke jeNe bhUtakALamAM pApa kamane baMdha karela hoya che, ane vartamAnamAM paNa pApa karmane baMdha karate rahe che. tathA bhaviSya kALamAM paNa pApa karmane baMdha karaze. tathA AmAM koI eka jIva e paNa hoya che, je bhUtakALamAM pApa karmane baMdhaka thA che. vartamAna kALamAM paNa pApa karmane baMdhaka bane che, paraMtu bhaviSya kALamAM te pApa karmane baMdhaka thavAne nathI. 2 A rIte kRSNa vigere pAMce vezyAvALA jIvane pahelAnA zrI bhagavatI sUtraH 16 Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 magapatIstre mohalakSaNa pApakarmaNaH kSaya upazamo vA nAstItyevamantyadvayAbhAvaH dvitIyastu tasya saMbhavati kRSNAdilezyAvato jIvasya kAlAntare kSapakatvaprAptau na bandhanaM kariSyatItyetasya bhaGgasya saMbhavAditi / evaM jAva pamhalesse' evaM kRSNalezyA: yukta jIva iva yAvat padmalezyAviziSTajIvaparyantaM sarvatra jJAtavyam atra yAvatpadena nIlAdilezyAtrayANAM saGgraho bhavatIti / 'samatthapaDhamavitiyabhaMgA' sarvatra prathamadvitIyamaGgau kRSNalezyAdArabhya padmalezyajIvaparyantaM prathamadvitIyAveva bhaGgo jJAtavyo Adhayoreva dvayobhaGgayoH saMbhavAditi / 'sukkalesse jahA salesse taheva cau. bhaMgo' zuklalezyo yathA salezya stathaiva tatra caturbhaGgaH yathA salezyajIvAnAM catvAro bhaGgAH kathitAH, tenaiva rUpeNa zuklalezyasyApi catvAro bhaGgA vaktavyAH, yasmAt ki usako vartamAna kAla meM moha rUpa pApakarma kA kSaya vA upazama nahIM hotA hai| isaliye Age ke do bhaMga-3 tIsarA aura 4 cauthA--nahIM hote haiN| dvitIya bhaMga usake isaliye saMbhAvita hotA hai ki kRSNAdi lezyAvAle jIva ko kAlAntara meM kSapakatva kI prApti hone para use pApa karma kA bandha nahIM hogaa| 'evaM jAva pamhalesse' kRSNalezyA vAle jIva ke jaise hI yAvat padmalezyA vAle jIva taka aisA hI kathana jAnanA cAhiye, ataH isa kathana ke anusAra 'samvattha paDhamabitiya bhaMgA' kRSNAlezyAvAle jIva se lagAkara padmalezyAvAle jIva taka sarvatra prathama aura dvitIya ye do bhaMga hI hote haiM / 'sukkalesse jahA salesse taheva cau bhaMgo' zuklalezyAvAle jIva meM sAmAnyalezyAvAle jIva ke jaise cAra bhaMga hote haiM-aisA jAnanA cAhiye, kyoMki A be bhaMga ja hoya che. kAraNa ke-tene vartamAna kALamAM moharUpa pApa karmano kSaya athavA upazama thatuM nathI. tethI pachInA be bhaMga eTale ke trIje ane cothA e be bhaMga thatA nathI. bIjo bhaMga tene saMbhavita thavAnuM kAraNa e che ke-kRSNa vigere lezyAvALA jIvane kAlA-taramAM lapakapaNAnI prApti thAya tyAre tene pApa bhanI ma thata nathI. 'evaM jAva pamhalesse' vezyAvA nA thana pramANe ja yAvat palezyAvALA jIvanA kathana paryanta A pramANenuM ja kathana sabhA tathA // 4thana pramANa-'savvattha paDhamabitiyabhaMgA' dRzyAvANA jIvathI laIne palezyAvALA jIva sudhI badhe ja pahelo ane bIje A be bho| 4 thAya che. 'sukkalerase jahA salesse taheva caubhaMgo' zusavezyAvANA jIvamAM sAmAnya vezyAvALA jIvanA kathana pramANe cAra bhaMga thAya che. tema samajavuM. kemake-zukala lesyAvALA jIvamAM pApakarmanuM akhaMdhakapaNuM paNa che. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u. 1 sU01 bandhasvarUpanirUpaNam 533 zuklezpajIvasya pApakarmagosvamapyastIti / 'alesse NaM bhaMte! jIve pAvaM kammaM ki baMdhI pucchA' alezyo - lezyArahito jIvaH khalu madanta ! kiM pApaM karma avadhnAti badhanAt bhantsyati 1 avaghnAt pApakarma, na badhnAti, bhantsyati 2, pApa karma anAtibadhnAt na bhantsyati 3, pApaM karma abadhnAt na badhnAti, na mantsyati ityevaM krameNa caturbhaGgakaH praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'baMtrI na baMdhana baMdhissa' avaghnAt pApaM karma alezyaH jIvo na badhnAti varttamAna kAle, tathA na mantsyati anAgatakAle, lezyArahitaH khalu ayogI kevalI tasya ca caturtha eva bhaGgo bhavati lezyAyA amAve bandhakatvAbhAvAt zuklalezyAvAle jIva meM pApakarma kI avandhakatA bhI hai| 'alesse NaM bhaMte! jIve pApaM kammaM kiM baMbI pucchA' he bhadanta jo jIva leiyA rahita hotA hai - usake dvArA pUrva kAla meM kyA pApakarma kA bandha kiyA gayA hotA hai ? vartamAna meM vaha kyA pApa karma kA bandha karatA hai ? tathAbhaviSyat meM vaha pApakarma kA bandha karegA kyA ? athavA-atIta kAla meM kyA usane pApakarma kA bandha kiyA hotA hai ? vartamAna meM kyA vaha pApakarma kA bandha karatA hai ? bhaviSyat kAla meM kyA vaha pApakarma kA bandha nahIM karegA athavA bhUtakAla meM kyA usane pApakarma kA bandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha pApakarma kA kyA bandha nahIM karatA hai ? bhaviSyat kAla meM kyA vaha pApakarma kA baMdha karegA ? athavA vaha kyA bhUtakAla meM pApakarma kA baMndhaka huA hai ? vartamAna meM vaha pApakarma kA bandhaka kyA nahIM hotA hai ? aura bhaviSyat kAla meM bhI kyA vaha pApakarma kA bandhaka nahIM hogA ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'baMdhI, na baMdha, na baMdhissa' he gautama! jo jIva lezyA rahita hotA hai - vaha bhUtakAla meM to pApakarma kA bandhaka huA hai, para vartamAna kAla 'sale se NaM bhaMte! jIve pAva kamma ki baMdhI pucchA' he bhagavan bhe jIva lezyA sahita heAya che, teNe bhUtakALamAM pApakama karela hAya che 1 vatamAna kALamAM te pApa karmonA baMdha kare che? 2 ane bhaviSyamAM te pApakamanA khaMdha karaze ? athavA-bhUtakALamAM teNe pApa karmanA baMdha karela hoya che ? vartamAnamAM zuM te pApakamanA adha kare che ? bhaviSyakALamAM zuM te pApa karmInA badha nahI kare ? athavA te bhUtakALamAM pApa karmAMnA khadhaka thA che ? vamAnamAM te pApa karmonA anyaka zuM nathI thatA? ane bhaviSyamAM paNa te pApakamanA adhika nahI thAya ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'bNdhii na baMdha na vadhasvara' he gautama! ? kuSa bezyA sahita hoya che, zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 bhagavatI sUtre na prathamadvitIyatRtIyabhaGgA bhavanti kintu carama eva bhaGgo bhavatItyato bhagavatA caturthamaGgasyaiva anumatidatteti bhAvaH, iti dvitIyam lezyAdvAram 2 | atha tRtIyaM pAkSikadvAramAha- 'kaNhapakkhie NaM bhaMte ! jIve pAtra kammaM pucchA 'kRSNapAkSikaH khalu bhadanta ! jIvaH pApaM karma pRcchA, he bhadanta ! kRSNapAkSiko jIvaH kiM pApaM karma abadhanAt atItakAle varttamAnakAle kiM badhnAti, anAgatakAle mantsyati 1, abadhnAt, badhnAti, na bhantsyati 2, avaghnAt na badhnAti, bhantsyati 3, abadhnAt na badhnAti na mantsyati, 4, ityevaM krameNa catumeM aura bhaviSyat kAla meM vaha na pApakarma kA bandhaka hotA hai aura na hogA hI / 3 tIsarA pAkSika dvAra- kaNhapakkhie NaM bhaMte ! jIve pAvaM kamma pucchA' he bhadanta ! kRSNapAkSika jo jIva hai vaha kyA bhUtakAla meM pApakarma kA baMdhaka huA hai ? vartamAna meM kyA vaha pApakarma kA bandhaka hotA hai ? bhaviSyat kAla meM kyA vaha pApakarma kA bandhaka hogA ?1, athavA - vaha bhUtakAla meM pApakarma kA bandhaka huA hai, vartamAna meM vaha pApakarma kA bandhaka hotA hai ? bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA bandhaka nahIM hogA ? (2) athavA vaha bhUtakAla meM pApakarma kA baMdhaka thA, vartamAna kAla meM pApakarma kA baMdhaka nahI hai aura bhaviSyatkAla meM pApakarma kA baMdhaka hogA ? (3) athavA -kyA vaha bhUtakAla meM pApakarma kA bandhaka huA hai ? vartamAna meM vaha pApakarma kA bandhaka nahIM hai ? aura kyA vaha bhaviSyat kAla meM bhI pApakarma kA bandhaka nahIM hogA ? (4) isa te bhUtakALamAM te pApa karmanA adha karanArA thayA che, para`tu vartamAna kALamAM ane bhaviSya kALamAM te pApa kramanA baMdha karanAra thatu nathI ane thaze paNa nahIM. 'kapakkhiNaM bhaMte! jIve pAva kamma pucchA' he bhagavan ? bhuva kRSNapAkSika che, te zu' bhUtakALamAM pApa karmanA adha thayuM che ? ane vartamAna kALamAM zuM te pApa karmonA baMdha kare che? ane bhaviSyamAM zu' pApa krama nA adha karaze ? 1 athavA te bhUtakALamAM ja pApa karmoMnA baMdha karanAra thayA che, athavA vartamAna kALamAM ja pApa kramanA adha karanAra thAya che ? athavA bhaviSyamAM paNa te pApakamanA khadha karanAra nahIM thAya ? athavA teNe bhUtakALamAM ja pApa kramanA adha karyAM che? athavA vartamAnamAM te pApa karanA adha karatA nathI ? ane bhaviSya kALamAM te pApa karmanA anya karaze ? athavA bhUtakALamAM pApa kramane bAMdhanArA thayA hatA ? vata mAnamAM pApa karmanA aMdhaka te nathI ane bhaviSyamAM pApa karmanA kha dhaka nahIM thAya ? 4 mA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za026 u.1 1.1bandhasvarUpanirUpaNam 535 bhaGgakaH praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'asthegaie baMdhI0 paDhamabitiyabhaMgA' astyekako'vanAt0 prathamadvitIyamaGgo, he gaunama ! kavita kRSNapAkSiko'badhnAt pApaM karma pUrvakAle, vartamAnakAle badhnAti tathA anAgatakAle'pi bhansyati 1, kazcit kRSNapAkSikaH avaghnAt, yadhnAti vartamAnakAle, na bhansyati cAnAgatakAle, tatra yasya jIvasya arddhapudgalaparAvarta kAlAdadhikaH saMsAro vartate sa kRSNapAkSikA, tasya kRSNapAkSikasyAghameva bhaGkadvayaM bhavati / tasya vartamAnakAle pApakarmaNo bandhAbhAvAt / 'sukapakkhieNaM bhaMte ! prakAra se vaha kRSNapAkSika jIva ke sambandha meM cAra bhaMgoM vAlA prazna hai| isake, uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'asthegAie baMdhI paDhama vitiya bhaMgA' he gautama! kRSNapAkSika jIvoM meM se koI eka jIva aisA hotA hai jisane pUrvakAla meM pApakarma kA dhandha kiyA hotA hai vartamAna kAla meM bhI vaha pApakarma kA bandha karatA rahatA haiM aura bhaviSyat kAla meM bhI pApakarma kA bandha karane vAlA hotA hai| aisA yaha prathama bhaMga yahAM hotA hai| tathA-koI eka kRSNapAkSika jIva aisA bhI hotA hai, ki jisake dvArA bhUtakAla meM pApakarma kA bandha kiyA gayA hotA hai, vartamAna kAla meM bhI vaha pApakarma kA bandha karatA rahatA hai, para anAgata kola meM vaha pApakarma kA bandhaka nahIM hotA hai, jisa jIva kA ardhapudgala parAvarta kAla se adhika saMsAra kAla bAkI hotA hai, vaha kRSNapAkSika jIva hai / aise isa kRSNapAkSika jIva ke Adi ke puurvorIte kapAkSika jIvanA saMbaMdhamAM cAra bhaMgovALe A prazna zrIgautamasvAmIe pUchela che. sA prazna uttaramA prabhuzrI 49 che 3-'atthegaie baMdhI0 paDhama bitiya bhaMgA' 8 gautama! 4.945kSi vAmAthI 16 me 1 mevo DAya cha, ke jeNe pUrva kALamAM pApa karmano baMdha karela hoya che, vartamAna kALamAM paNa te pApa karmane baMdha karate rahe che, ane bhaviSyakALamAM paNa te pApa karmane baMdha karavAnuM hoya che, e pramANe A pahelo bhaMga ahiyAM thAya che. 1 tathA-kaI eka kRSNa pAkSika jIva evo paNa hoya che ke-jenAthI bhUtakALamAM pApa karmane baMdha karAyo hoya che, vartamAna kALamAM paNa te pApa karmane baMdha karate rahe che, paraMtu anAgata-bhaviSya kALamAM te pApa karmane baMdha karavAvALo hoto nathI. je jIvane ardha pukalaparAvartathI vadhAre saMsAra kALa bAkI raheluM hoya che. te kRSNapAkSika jIva kahevAya che, evA A zrI bhagavatI sutra : 16 Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - magavatIsare jIve pucchA' zuklapAkSikaH khalu bhadanta ! jIH pRcchA, he bhadanta ! zuklapA. siko jIvaH pApaM karma abadhnAt badhnAti bhansyati 1,' abadhnAt, badhnAti, na bhansyati 2, avadhnAt na badhnAti, bhansyati, 3, abadhnAva na badhnAti, na bhansyati iti caturbhaGgakA praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama / 'caubhaMgo bhANiyanyo' caturbhaGgo bhaNitavyaH, yasyAIpudgalaparAvA. kta do hI bhaMga hote haiM, kyoM ki vartamAna kAla meM usameM pApa karma kI abandhakatA nahIM hai| 'sukapakkhie NaM bhaMte ! jIve pucchA' he bhadanta ! jo jIva zukla. pAkSika hotA hai usameM ina pUrvokta bhaMgoM meM se kitane bhaMga hote haiM ? kyA vaha pUrva kAla meM pApa karma kA bandhaka huA hai ? vartamAna kAla meM kyA vaha pApakarma kA bandha karatA rahatA hai ? aura kyA vaha bhavi. pyat kAla meM bhI pApakarma kA bandhaka hogA ? athavA-bhUtakAla meM usane pApakarma kA bandha kiyA haiM ? vartamAna meM vaha pApakarma kA bandha kara rahA hai ? bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA bandha nahIM karegA ? athavA-bhUtakAla meM usane pApakarma kA bandha kiyA hai ? varta. mAna meM vaha pApakarma kA bandha nahIM karatA hai ? bhaviSyat meM vaha pApa karma kA bandha karegA ? athavA-bhUtakAla meM vaha pApakarma kA bandha karane vAlA rahA hai , vartamAna meM aura bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA bandhaka nahI hotA hai aura na hogA ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he kRSNapAkSika jIvane AdinA pUrvokta be ja bhage hoya che. kemake vartamAna kALamAM temAM pApa karmanuM abaMdhakapaNuM nathI. 'sakkapakkhie NaM bhaMte ! jIve pucchA' he san 201 zusAkSi hoya che, tene A pUrvokta bhege paikI keTalA bhaMga heya che? zuM te pUrva kALamAM pApakarmane baMdhaka thaye che? vartamAna kALamAM te pApa karmane baMdha karate rahe che? ane zuM bhaviSya kALamAM te pApakarmane baMdha karaze ? athavA bhUtakALamAM teNe pApakarmane baMdha karyo hato ? tathA vartamAna kALamAM te pApa karmane baMdha karI rahyo che? ane ane bhaviSya kALamAM te pApa karmane baMdha nahIM kare? athavA bhUtakALamAM teNe pApa karmane baMdha karyo che? vartamAnamAM te pApakarmano baMdha nathI karate ? ane bhaviSyamAM te pApa karmane baMdha karaze? athavA bhUtakALamAM te pApa karmane baMdha karavAvALe rahyo che, vartamAna kALamAM te pApa karmane baMdha karatuM nathI ane bhaviSya kALamAM paNa te pApa karmane baMdha karaze nahIM? zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sUra bandhasvarUpanirUpaNam 537 dadhikaH saMptArakAlo nAsti parantu addhapudgalaparAvartakAlasya madhye eva siddhi yAsyati sa zuklapAkSiko jIvA, tasya catvAro'pi bhaGgA bhavanti / tatra pApaM karma abadhnAt atItakAle, vartamAnakAle pApaM karma badhnAti, tathA'nAgatakAle pApakarmabandhaM kariSyatIti prathamo maga praznasamayApekSayA anantara-avyavahita bhaviSya. samayamAzritya bhavatItijJeyam ! abadhnAti na bhansyatIti dvitIyo bhaGgaH pazcAdavyavahitabhaviSyatsamaye kSapakatvamAptyapekSayA'vagantavya iti 2 / abadhnAt na badhnAti bhanssyatIti tRtIyo bhaGgaH yo hi mohanIyakarmaNa upazamaM kRtvA tadanantaraM gautama ! 'caubhaMgo bhANiyayo' zuklapAkSika ke sambandha meM pApakarma bandha ko lekara trikAla viSayaka cAroM bhaMga yahAM kahanA cAhiye, jisa jIva kA ardhapudgala parAvartakAla se adhika saMsAra kAla nahIM hotA hai vaha jIva zuklapAkSika hai| aisA vaha jIva ardhapudgala parAvartaka ke bIca meM hI siddhi gati ko prApta kara letA hai| aisA vaha jIva pUrvakAla meM pApakarma kA bandhaka rahA hai, vartamAna meM bhI vaha pApakarma kA bandha karatA rahatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha pApakarma kA bandha karane vAlA hotA hai / jise kSapakatva kI avasthA prApta hone vAlI hai aisA jo zuklapAkSika jIva hai usake dvArA bhUtakAla meM pApakarma kA pandha kiyA gayA hotA hai, vaha vartamAna meM bhI pApakarma kA bandha karatA hai| para hAM bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA bandha nahIM karatA hai| tathA-jisa zuklapAkSika jIva kA moha upazama ho gayA hai aisA vaha yA praznamA uttaramA prabhuzrI 4 -'ca ubhaMgo bhANiyabvo' zusAkSinA saMbaMdhamAM pApa karmanA baMdhanA viSayamAM traNe kALa saMbaMdhI cAre aMge ahiyAM samajavA joIe. je jIvane ardhapudgala parAvarta kALathI vadhAre saMsAra kALa hete nathI te jIva zukalapAkSika kahevAya che. e te jIva ardhapuddala parAvarta kALanI vacamAM ja siddhigatine prApta karI letA hoya che. te jIva pUrvakALamAM pApa karmane baMdhaka rahela che, vartamAnamAM paNa te pApa karmane baMdha karate rahe che, ane bhaviSya kALamAM paNa te pApa karmane baMdha karanArA hoya che. jene kSapakapaNAnI avasthA prApta thavAnI hoya evA je zukalapAkSika jIva che, tenA dvArA bhUtakALamAM pApa karmane baMdha karyo hoya che. te vartamAnamAM paNa pApa karmane baMdha kare che, paraMtu bhaviSya kALamAM te pApa karmane baMdha karatA nathI. tathA-je zukalapAkSika jIva upazama zreNI para ArahaNa thaI gayela che, evuM te zukalapAkSika jIva jyAre zreNIthI zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 bhagavatIsUtre zreNitaH prapatito bhavettadapekSayA'yaM tRtIyo bhaGgo'vagantavyaH 3 / abadhnAta, na yadhnAti na bhansyati, iti caturthoM bhaGgaH kSapakatvApekSayA jJAtavya stadevaM zukla. pAkSikasya catvAro bhaGgA bhavantIti, ataevAha-'caubhaMgo bhANiyabbo' iti / nanu kRSNapAkSikasya 'na baMdhispaI' etadaMzasyAsaMbhavatve'pi etadaMzAtmako dvitIyo bhaGgo'tra svIkRta stahi-zuklapAkSikasya 'na baMdhissaI' iti pUrvoktAMzasyAvazyambhAvAt 'baMdhissa' ityaMzAtmakaH prathamo bhagaH kathaM ghaTate ? itpatra zRNu- zuklazuklapAkSika jIva jaba zreNI se patita ho jAtA hai taba vaha pApa karma kA bandhaka ho jAtA hai, ataH aise jIva dvArA bhUtakAla meM pApakarma kA bandha kiyA gayA hotA hai para vartamAna samaya meM jaba ki vaha cAritra mohanIya ko upazama kara upazama zreNI para maujUda hai tabataka pApa. karma kA bandhaka nahIM hai, hAM jaba upazamita mohanIya kI prakRti kA udaya hone para usakA patana hotA hai to vaha phira se pApakarma kA bandhaka ho jAtA hai| caturtha bhaMga kSapaka kI apekSA se hai / isa prakAra se yahAM cAra bhaMga banate haiM, isIliye sUtrakAra ne 'caubhaMgo bhANiyavyo' aisA sUtrapATha kahA hai| zaMkA--kRSNapAkSika ke dvitIya bhaMgAntara gata 'na baMdhissaI' yaha aMza asaMbhavita hai phira bhI use yahAM svIkAra kiyA gayA hai to zuklapAkSika ke 'na baMdhissaI' yaha aMza avazyaMbhAvI hai to aisI sthiti meM 'baMdhissaI' isa aMzavAlA prathama bhaMga vahAM kaise ghaTita huA hai ? patita thaI jAya che. tyAre te pApa karmane bandhaka thaI jAya che, tethI evA jIva dvArA bhUtakALamAM pApa karmane baMdha karAyo hoya che. paraMtu vartamAna samayamAM ke jyAre te cAritramohanIya karmanuM upazamana karIne upazama zreNI para rahela che, e te jIva pApa karmane baMdhaka hetuM nathI. paraMtu jyAre upazama thayelA mehanIya karmanI pravRttino udaya thAya tyAre tenuM patana thAya che. to pharIthI te pApa karmane baMdhaka thaI jAya che. cotho bhaMga kSepakanI apekSAthI kahela che. e rIte ahiyAM zukala pAkSikanA saMbaMdhamAM cAra bhaMga mana cha. tethI sUtrare 'caubhaMgo bhANiyavvo' se pramANe sUtrapA hI che. 241-4AkSinA mIon e-taramA 27sa 'na baMdhissai' mA asaMbhavita che, te paNa tene ahiyAM svIkArela che. te zukalapAkSikanA 'na bAMdhissaI' mA 5A 201zya che to mA sthitimA 'baMdhissaI' / aMzavALa pahele bhaMga tyAM kevI rIte ghaTe che? zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU01 bandhasvarUpanirUpaNam 539 pAkSikasya prathamasamayAnantaramavyavahitabhaviSyazsavayApekSayA ghaTate, kRSNapAkSi. kasya ca tatpazcAdavyavahitabhaviSyatsamayApekSayA ghaTate, iti pUrva pradarzita meveti / caturtha dRSTidvAramAha-'sammadiTThINaM cattAri bhaMgA' samyAdRSTInAM catvAro bhaGgA:-abadhnAt badhnAti bhansyati 1, abadhnAt badhnAti na bhansyati2, abadhnAta na badhnAti bhansyati 3, avadhnAva na badhnAti, na mantsyati itIme uttara--zuklapAkSika ke prathama samaya se anantara hI avyavahita bhaviSyat samaya kI apekSA se prathama bhaMga ghaTita hotA hai tathA-dvitIya bhaMga kRSNapAkSika ke prathama samaya ke bAda vyavahita bhaviSyatU kAla kI apekSA se ghaTita hotA hai| yaha bAta pahile prakaTa vahIM kara dI gaI hai| 4 dRSTidvAra-'sammaThiINaM cattAri bhaMgA' samyagdRSTiyoM ke cAroM hI bhaMga hote haiM kyoMki samyagdRSTi ne pUrva meM pApakarma kA bandha kiyA hai, vartamAna meM bhI vaha pApakarma kA bandha karatA rahatA hai aura bhaviSyat meM bhI vaha pApakarma kA baMdha karegA, tathA samyagdRSTIyoM meM koI samyagdRSTi jIva aisA bhI hotA hai ki jisane pUrvakAla meM pApakarma kA bandha kiyA hai aura vartamAna meM bhI vaha pApakarma kA bandha karatA rahatA hai para bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA bandha nahIM karegA 2 tIsare prakAra kA samyagdRSTi jIva aisA hotA hai jisane pUrvakAla meM pApakarma kA baMdha kiyA hai tathA vartamAna kAla meM jo pApakarma kA bandha nahIM kara rahA hai, bhaviSyat kAla meM pApakarma kA baMdha karegA 3 tathA koI samyagdRSTi jIva uttara-zukala pAkSikanA pahelA samaya pachI ja avyavahita (aMtara vagara) bhaviSya samayanI apekSAthI pahele bhaMga ghaTe che. tathA bIjo bhaMga kRSNa pAkSikanA pahelA samaya pachI vyavadhAnavALA bhaviSya kALanI apekSAthI ghaTita thAya che. A vAta pahelAM pragaTa karI ja che. 'sammadiTrINaM cattAri bhaMgA' sabhyaSTipAjAmAne yAre lagA thAya che. kemake-samyagdaSTivALA jIve pahelAM pApa karmane baMdha karyo che. vartamAnamAM paNa pApa karmane baMdha karate rahe che. ane bhaviSyamAM paNa te pApa karmane baMdha karaze tathA samyagdaSTimAM kaI samyagdaSTi jIva evo paNa hoya che, ke jeNe pUrvakALamAM pApa kamane baMdha karyo che, ane vartamAnamAM paNa te pApa karmane baMdha karato rahe che, paraMtu bhaviSya kALamAM te pApa kamano baMdha nahIM kare ? trIjA prakArano samyagdaSTi jIva e hoya che ke-jeNe pUrvakALamAM pApa karmane baMdha karyo hoya che. vartamAnamAM te pApa karmane baMdha karate nathI. bhaviSya kALamAM te pApa karmane baMdha karaze. 3 tathA koI samyagdaSTi jIva zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 bhagavatIsUtre bhaGgA bhavanti zuklapAkSikasyeva / 'micchAdiTThI gaM paDhamavitiyA gaMgA' mithyATInAM prathamadvitIya bhaGgau, avaghnAt badhnAti bhanrasyati, avadhanAt badhnAti na bhantsyatItyAkArakau jJAtavyau mithyAdRSTervarttamAnakAle mohakarmaNo bhAvena antya - dvayabhaGgabhAvAditi / ' sammAmicchAdiTThI NaM evaM ceva' samyagra mithyAdRSTInAm evameva - mithyAdRSTivadeva AdyAveva dvau bhaGgau jJAtavya natu tRtIyacaturtho atrApi sa eva heturiti 4 / 'nANINaM cattAri bhaMgA' jJAninAM catvAro'pi bhaMgA jJAtavyAH aisA hotA hai ki jisane pUrvakAla meM hI pApakarma kA bandha kiyA hai vartamAna meM jo pApakarma kA baMdha nahIM karatA hai aura na bhaviSyat kAla meM hI vaha pApakarma kA bandha karegA, isa prakAra zuklapAkSika ke jaise hI yahAM cAra bhaMga hote haiM / 'micchAdiTTINaM pahamabitiyA' mithyAdRSTi jIvoM ke prathama aura dvitIya aise do bhaMga hote haiN| jaise 'avaghnAt badhnAti bhantsyati 1 abadhnAt, badhnAti na bhantsyati' / mithyAdRSTi jIva ke vartamAnakAla meM moha ke sadbhAva se ye Adi ke do bhaMga hue haiM anta ke do bhaMga nahIM hue haiM 'sammAmicchAdiTThINaM evaM ceva' mizradRSTi vAle jIvoM ke Adi ke do hI bhaMga hote haiM tRtIya aura caturtha ye anta ke do bhaMga nahIM hote hai kyoM ki usako vartamAna kAla meM moha karma kA sadbhAva rahatA hai| '5 jJAnadvAra - 'nANINaM cattAri bhaMgA' jJAnI jIvoM ke cAra bhaMga hote hai evA hoya che ke-jeNe pahelAM pApa kamanA adha karyAM hAya che, vartamAna kALamAM je pApa kramanA adha karatA nathI. ane bhaviSya kALamAM te pApa karma nA madha karaze nahi. A pramANe zukalapAkSikanA kathananI jemaja ahiyAM paNu cAra bhagA thAya che. 'micchAdiTTINaM paDhabhabitiyA' mithyAdRSTivAnA lavAne phele| mane mIle the me lago dvAya che. nema hai- 'abadhnAt, badhnAti, bhantsyati, abadhnAt, vadhnAti na bhantsyati' mithyAdRSTivANA bhavane vartamAna aNamAM bhohanA sadUbhAvamAM A AdinA e bhagA thAya che. aMtanA e bhagA thatA nathI. tema samajavuM. 'sammAmicchAdiTThI evaM ceva' mizradRSTivANA bhavane yAhinA me 4 bhageA thAya che. trIjo ane ceAthe e e bhagA thatA nathI. kemake tene vata mAna kALamAM mAhanIya kA~nA sadbhAva rahe che. 'nANINaM cattAri bhaMgA' jJAnI kavIne yAre lago hoya che, prema - zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU01 bandhasvarUpanirUpaNam 541 abadhnAtU badhnAti bhansyati 1, avadhanAt badhnAti, na bhAtsyati 2, abadhnAt na badhnAti bhansyati 3, abadhnAt na badhnAti na bhansthati ityAkArakAH 4 / paJcamajJAnadvAramAha-'AbhiNivohinANINaM jAva maNapajjavanANINaM cattAri bhaMgA' AminibodhikajJAninAM yAvat manaHparyavajJAninAmuparoktAzcatvAro bhagA jJAtavyAH, atra yAvatpadena zrutAvadhijJAninoH saMgraho bhavati, tathA ca eteSAM catvAro'pi bhAnA bhavanti iti / 'kevalanANINaM caramo bhaMgo jahA alessANaM' kevalajJAninA caramaH-antimo bhaGgo yathA alezyajIvAnAM kathitaH kevalajJAninAM vartamAnakAle anAgatakAle ca bandhAbhAvena abanAt pAraM karmAtItikAle, na badhnAti vartamAnakAle, na bhansyati cAnAgatakAle, ityAkAraka caturthabhaGgasyaiva sadbhAvaH, atItakAlikabandhaM vimucya teSAM vartamAnabhaviSyatkAlikabandhAbhAvAt 5 / jaise-avadhAt badhnAti, bhansyati1, abadhnAt badhnAti na bhansyatira, avanAt na ghAti, bhanspati 3, avaghnAt na badhnAti na bhanspati' 4 / ye cAra bhaMga sAmAnya jJAnI kI apekSA se hai-vizeSa jJAnI kI apekSA se bhaMga isa prakAra se hote haiM-'AbhiNiyohiyaNANINaM jAva maNapajjavanANINaM cattAri bhaMgA' Abhiniyodhika jJAnI se lekara manAparyaya jJAnI taka ke jIvoM ke 4 cAroM hI bhaMga hote haiM / yahA~ yAvat pada se-zrutajJAnI aura avadhijJAnI ina do jJAniyoM kA saMgraha huA hai| tathA-'kevala nANINaM caramo bhaMgoM jahA alessANa' jo kevala jJAnI jIva haiM unake alezya jIoM ke jaise kevala eka antima bhaMga hI hotA hai / kyoM ki kevala jJAnI ko vartamAna samaya meM aura bhaviSyat samaya meM pApakarma kA bandha nahIM hotA hai / bhUtakAla meM hI 'abadhnAt , badhnAti, bhantsyati1' abadhnAtU , badhnAti, na bhansyatira abadhnAt na badhnAti, na bhansyati3 avaghnAt , na badhnAti, na bhansyati4' 41 sAre bho sAmAnya jJAnIonI apekSAthI kahyA che. vizeSa jJAnIonI apekSAthI A pramANe mI thAya che. 'AbhiNibohiyanANINaM jAva maNAjavanANINaM cattAri bhaMgA' minimAdhiH jJAnAthI sana mana: 55 jJAnI sudhiin| na yAre bhaMge hoya che. ahiyAM yAvatu padathI-matijJAnI, zrutajJAnI, ane avadhijJAnI mA jJAnI mAnI saha thy| cha. 'kevalanANINaM caramo bhaMgo jahA alessANaM' 2 kevaLajJAnI jIva hoya che, tene alezya nI jema kevaLa eka chelle bhaMga ja hoya che, kemake-kevaLajJAnIne vartamAna samayamAM ane bhaviSya kALamAM pApa kamane baMdha thatuM nathI. bhUtakALamAM ja tene pApa karmane baMdha thayela hoya che. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magavatIstre SaSThamajJAnadvAramAha-'annANINaM paDhamabitiyA' ajJAninAM prathamadvitIyau, abaghnAta, badhnAti bhansyati abadhnAt badhnAti na bhantsyati ityAkArako dvau eva bhaGgo bhavata iti / 'evaM mai abhANINaM suya abhANINaM vibhaMganANoNaM vi' evamajJAninAmiva matyajJAninAM zrutAjJAninAM vibhaGgajJAninAmapi prathamadvitIyAveva bhaGgo jJAtavyAviti 6 / saptamaM saMjJAdvAramAha-'AhArasanovauttANaM jAva pariggahasanovauttANaM paDhamabitiyA' AhArasaMjJopayuktAnAM yAvat parigrahasaMjJopayuktAnAM prathamadvitIyamaGgau AhArAdi saMjJopayogakAle kSapakatvopazamakasvayorabhAvAt catvAro bhaGgA na bhavanti kinnu AdyAveva dvau bhavata iti / 'nosannovauttANaM cattAri' nosaMjhopayuktAnAM catvAro'pi bhaGgA bhavanti nosaMjJopayuktA usako pApakarma kA bandha huA hotA hai| 6 ajJAnadvAra-'annANINaM paDhamavitiyA' ajJAnI jIvoM ke prathama aura dvitIya ye do hI bhaMga hote haiM-abannAt banAti, bhanspati 1 avanAt badhnAti, na bhansyati 2, 'evaM mai anANIrNa suyaannANINaM vibhaMganANINaM vi' isI prakAra se matyajJAnI, zrutAjJAnI aura vibhaMgajJAnI jIvoM ke bhI ye Adi ke do hI bhaMga hote haiN| '7 saMjJAdvAra' 'AhArasannovauttANaM jAva pari. ggahasannova uttANaM paDhamabitiyA' AhAra saMjJopayukta jIvoM ko yAvat parigraha saMjJopayukta jIvoM ko Adi ke do hI bhaMga hote haiM kyoM ki AhArAdisaMjJopayukta kAla meM kSapakatA yA upazamakatA kA abhAva rahatA hai, isI kAraNa yahAM para cAra bhaMga nahIM kahe gaye haiN| 'no sanova utsANaM cattAri' jo jIva nosaMjJopayukta haiM-AhAra Adi meM Asa 'annANINaM paDhamabitiyA' ajJAnI vAne pdde| bhane bhAna ye mera lagAya che. 'abadhnAt , badhnAti, bhansyati 1 abadhnAta, badhnAtina bhansyatira 'evaM mai annANINaM suya annANINaM vibhaMganANINa vi' me pramANe mati ajJAnavALA, zrataajJAnavALA ane vibhAgajJAnavALA jIne paNa pahelA be adhar DAya che. 'AhAramannova uttANa jAva parigahasannovauttANa jAva paDhamabitiyA' mADA2 saMjJopayuta vAne yAvat pariyaDa sajJoyayAsapaNA jIne pahele ane bIje e beja aMge heya che. kemake AhAra vigere saMjJAnA upaga kALamAM kSapakAne athavA upazamapaNane abhAva rahe che. eja kAraNathI ahiyAM cAra bhaMge kahyA nathI. 'no sannovauttANaM cattAri'2 sapanA saMjopayuta che, mAhAra vigaremA Asakti vinAnA che, tene cAre baMne hoya che. kemake teone zapakapaNuM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU01 bandhasvarUpanirUpaNam 543 AhArAdiSu AsaktivarjitAH teSAM ca casvAro'pi bhakA bhavanti apaNoparAmasaMbhavAditi 7 / aSTamaM vedadvAramAha-savedagANaM padamabitiyA' savedakAmA prathama dvitIyabhaGgau vedodaye sati kSapaNopasamau na syAtAmiti ata Ayadvayameveti / 'evaM isthiveyagA purisaveyagA napuMsagaveyagA vi evaM strIvedakAH puruSavedakA napuMsakavedakA api, eteSAmapi AcAveva dvau bhavata iti / 'aayagANaM cattAri avedakAnAM vedarahitAnAM catvAro'pi bhaMgA bhavanti svakIye vede upazAnte sati badhnAti, bhansyati ca mohanIyaM pApaM karma, yAvatsUkSmasaMparAyacAritramAmi naM bhavati tAvaditi / tataH patito vA bhansyati ityevaM prathamo bhagaH / tathA vede kti se rahita haiM-unako cAroM hI bhaMga hote haiM / kyoMki unameM kSapaNA aura upazamanA kA saMbhava hotA hai / '8 vedadvAra-savedagANaM paDhamavitiyA' jo jIva vedasahita haiM unake bhI prathama aura dvitIya aise do bhaMga hote haiM, kyoM ki vedodaya meM kSapaNA aura upazamanA ye nahIM hote haiN| 'evaM ithiveyagA, purisaveyagA, napuMsagaveyagA vi' isI prakAra se strIveda vAloM ke puruSaveda vAloM ke aura napuMsaka vedavAloM ke bhI Adi ke do hI bhaMga hote haiM, 'aveyagANaM cattAri' avedakoM ke cAroM hI bhaMga hote haiM-kyoM ki veda rahita jIva apanAveda upazAnta ho jAne para mohanIyarUpa pApa karma ko jaba taka use sUkSanasaMparAya cAritra kI prApti nahIM hotI hai taba taka bAMdhatA hai, aura Age bhI vaha use bAMdhegA, athavA zreNI se patita ho jAne para vaha baaNdhegaa| aisA prathama bhaMga yahAM hai / aura jaba veda kSINa ho jAtA hai taba bhI yaha pApakarma bhane 75zabhapAnI napa DAya che. 'savedagANaM paDhama bitiyA' 2 01 shvedasahita hoya che, teone paNa pahele ane bIje e be bhaMgo hoya che. kemake-vedanA udaya kALamAM kSapakapaNuM ane upazamapaNuM e bane chetA nathI. 'evaM ithiveyagA, purisaveyagA, napuMsakaveyagA vi' me pramANe khIva. vALAone, purUSadavALAone ane napuMsakadavALAne paNa pahele ane bIje se merI na DAya che. 'aveyagANa cattAri' avAne yAre moDAya che. kemake vedarahita jIva pitAne veda upazAMta thaI jAya tyAre mehanIya rUpa pApakarmane jyAM sudhI tene sUmasaMparAya cAritranI prApti thatI nathI tyAM sudhI bAMdhe che. ane AgaLa-bhaviSyamAM paNa te tene baMdha karaze. athavA zreNIthI patita thayA pachI te pApakarma bAMdhaze. e pramANene A pahelo bhaMga che. 1 ane jyAre veda kSINa thaI jAya che, te paNa te pApa karma bAMdhe che, zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magavatIsUtra kSINe badhnAti, sAmasaMparAyAvasthAyAM ca na bhansyatItyevaM dvitIyo mano bhavati 2 / nopazAnta vedaH sUkSmasaMparAyAvasthAyA na badhnAti patitAtu bhansyati iti tRtIyamaGgaH 3 / tathA kSINe vede sUkSmasaMparAyAdiguNasthAneSu na badhnAti na vA anAgatakAle bhansyatItyevaM krameNa caturthoM bhaGgaH 4 / tadevaM catvAro'pi bhaGgAH vedakAnAM saMbhavanti abadhnAditivizeSaNaM tu sarvatrApi jJAtavyamiti (8) navamaM kaSAyadvAramAha-'sakamAI NaM cattAri' sakapAyinAm-kaSAyavAM jIvAnAm catvAro bhaGgA bhavanti tatra abadhnAt badhnAti bhansyatIti prathamo maGgaH, abhavyasya bhavati, abadhnAt badhnAti na bhansyatIti dvitIyo bhaGgo bhavyasya bAMdhatA hai para sUkSmasaMparAya avasthA meM yaha nahIM bAMdhatA hai isa prakAra se dvitIya bhaMga yahAM ghaTita hotA hai| tatha-uzAntaveda vAlA sUkSmasaMparAya avasthA meM pApakarma kA bandha nahIM karatA hai, para jaba vaha upazama zreNI se patita ho jAtA hai to bAMdhane lagatA hai| ataH tRtIya bhaMga bana jAtA hai| tathA-veda ke kSINa hone para sUkSmasaMparAya Adi guNasthAnoM meM yaha pApakarma nahIM bAMdhatA hai aura Age bhI yaha use nahIM bAMdhegA isa prakAra se caturtha bhaMga yahAM bana jAtA hai| ye cArabhaMga avedakoM ke hote hai 'avanAt' yaha vizeSaNa to sarvatra jAnanA cAhiye navavA kaSAhAra-'sakasAI NaM cattAri' jo jIva kaSAya sahita haiM unake bhI cAroM bhaMga hote haiM / (1) bhUtakAla meM bAMdhA hai| vartamAna meM bAMdhatA hai aura Age bhaviSyakAla meM bhI bAMdhegA, yaha kaSAya sahita abhavya kI apekSA se prathama bhaMga hai / (2) bhUtakAla meM bAMdhA hai, vartamAna meM paraMta sUkSmasaM5rAya avasthAmAM te pApa karmane baMdha karatuM nathI. A rIte A bIjo bhaMga kahela che. tathA-upazAMta vedavALa. sUmasaM5rAya avasthAmAM pApakarmane baMdha karatA nathI. paraMtu jayAre upazama zreNIthI patita thAya che. te te pApakarma bAMdhavA lAge che. te rIte trIjo bhaMga paNa banI jAya che. tathA-vedanA kSINa thavAthI sUmasaMparAya vigere guNasthAnomAM A pApakarmane baMdha thato nathI. ane bhaviSyamAM paNa te pApakarmane baMdha nahIM kare A rIte ahiyAM ce bhaMga kahyo che. A cAra bhaMgo adakone thAya che. ___'abadhnAta' mA vizeSa t| madhe 4 saman. pAyavA2-'sakasAINa cattAri' 2 71 SAya sahita DAya cha, temAne 5 yAre bhI hAya che. (1) bhUtakALamAM pApa karmane baMdha karyo che. vartamAnamAM karma baMdha kare che, zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za026 u. 10rabandhasvarUpanirUpaNam 545 AsanapAptavyamokSasya bhavati, abadhnAt na badhnAti bhansyatIti tRtIyo bhaGgA, mohopazamakasya bhavati, abadhnAt na mantsyati iti caturthoM maGgaH kSapakasUkSma saMparAyasya bhavatItyevaM krameNa kaSAyavatAM catvAro'pi bhaGgAH sambhavantIti / 'koha kasAI NaM paDhamabitiyA bhaMgA' krodhakaSAyiNAM prathamadvitIyamajhau, atra mathamo maGgo'bhavyasya jJAtavyaH, tathA dvitIyabhaGgo bhavyavizeSasya jJAtavyaH, tRtIyacaturthabhaGgau tu atra na saMbhavataH vartamAnakAle abandhakatvasyAmAvAditi / 'evaM mANakasAissa vi mAyAkasAirasa vi' evaM krodhakapAyivadeva mAnakaSAmiNo'pi mAyAbAMdhatA hai kintu bhaviSyat meM nahIM bAMdhegA, yaha dvitIya bhaMga Asanna prApta hone vAlI hai mukti jise aise bhavya kaSAyasahita jIva kI apekSA se hai| (3) bhUtakAla meM bAMdhA hai, vartamAna meM nahIM bAMdhatA hai, aura bhaviSyat meM bAMdhegA, yaha tIsarA bhaMga upazama moha kI apekSA se hai' aura (4) bhUtakAla meM bAMdhA hai vartamAna meM nahIM bAMdhatA hai, bhaviSyat meM bhI nahIM bAMdhegA, yaha caturtha bhaMga kSapaka sUkSmasaMparAya kaSAya vAle jIva kI apekSA se hai| 'kohakasAINaM paDhamadhitiyabhaMgA' krodha kaSAya vAle abhavya jIva ke prathama bhaMga hotA hai, aura kaSAya vAle bhavya jIva ko dvitIya bhaMga hotA hai-isa prakAra se ye do bhaMga krodha kaSAyavAle ke hote haiM tRtIya aura caturtha bhaMga yahAM nahIM hotA hai / kyoM ki vartamAnakAla meM vaha abandhaka nahIM hotA hai / 'evaM maannane bhaviSyamAM paNa karma baMdha karaze. kaSAyavALA abhavyanI apekSAthI pahele bhaMga che. (2) bhUtakALamAM karma baMdha karyo che. vartamAnamAM kare che. paraMtu bhaviSyamAM karma baMdha karaze nahIM. bIje bhaMga najIkamAM jene mukti prApta thavAnI hoya evA kaSAyavALA bhavya jIvanI apekSAthI che. (3) bhUtakALamAM karma bAMdhela che. vartamAnamAM bAMdhatA nathI ane bhaviSyamAM bAMdhaze. trIje. bhaMga upazamaka mehavALA jIvanI apekSAthI thAya che. (4) bhUtakALamAM karma baMdha karyo che. vartamAnamAM karma baMdha karatuM nathI ane bhaviSyamAM paNa karma baMdha karaze nahIM. ane cotho bhaMga sUmasaM5rAya kSayaka kaSAyavALA jIvanI apekSAthI kahyo che. 'kohakamAINa paDhamabitiyabhaMgA' oSa pAyA mamaya ne paDayo bhaMga hoya che. ane krodha kaSAyavALA bhavya jIvane bIjo bhaMga hoya che. A rIte A be bhaMga krodha kaSAyavALAne hoya che. ahiyAM trIjo ane cothA gaDAta nathI. bha. patamAna bhAta asatA nathI. 'evaM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546 bhagavatIsUtre kaSAyaNo'pi prathamadvitIyabhaGgAveva bhavata iti jJAtavyam / 'lobhakasAissa cattAri bhaMgA' lobhakapANi catvAro bhaGgAH sakaSAyivadeva catvAro bhaGgA ida jJAtavyA iti / 'akasAI NaM bhaMte ! jIve pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA' akaSAyI khalu bhadanta ! jIvaH pApaM karma kim avadhanAt badhnAti bhantsyati 1, babadhnAt gradhnAti na bhantsyati 2, avaghnAt na badhnAti bhantsyati 3, abadhnAt na badhnAti na bhantsyati 4, ityevaM caturbhaGgakaH pRcchA-praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' kasAyarasa vi mAyAkasAyarasa vi' isI prakAra se ye do Adi ke bhaMga mAnakaSAyavAle jIva ke bhI hote haiM aura ye hI do bhaMga mAyA kaSAya vAle jIva ke bhI hote haiN| 'lobhakasAhassa cattAri bhaMgA' lobha kaSAyavAle jIva ke cAroM hI bhaMga hote haiM / jisa prakAra se sakaSAyI jIva ke cAra bhaMga prakaTa kiye gaye haiM usI prakAra se lobha kaSAyI jIva ke bhI ye cAra bhaMga hote haiM / 'akasAI NaM bhaMte / jIve pAvaM kammaM kiM baMdhI, puccho' he bhadanta ! kaSAya rahita jIva ke kitane bhaMga hote haiM ? jo jIva kaSAya rahita hai kyA usake dvArA pUrvakAla meM pApakarma kA bandha kiyA gayA hai, vaha vartamAna meM pApakarma kA bandha karatA hai ? aura bhaviSyat kAla meM bhI kyA vaha pApakarma kA bandha karegA ? athavAbhUtakAla meM usane pApakarma kA bandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha kara rahA hai ? aura bhaviSyat kAla meM usake pApakarma kA bandha nahIM hogA ? athavAbhUtakAla meM usane pApakarma kA bandha kiyA hai, vartamAna kAla meM vaha pApa mANasAstra vi mAyAka vAyarasa vi' khena pramANe pdde| bhane jIne me me bhaMga mAna kaSAyavALA jIvane paNa heAya che, ane eja banne bhaMge! mAyA uSAvANA kavane paNa hoya che. 'lobhakasAyarasa cattAri bhaMgA' bola dussaayvALA jIvane cAre bhage! hAya che. je pramANe sakaSAyI-kaSAyavALA jIvane cAra bhaMga kahyA che, eja pramANe lAbhakaSAyavALA jIvane paNa te cAre bhaMgA hoya . ' akasAI NaM bhaMte! jIve pAva kamma ki baMdhI pucchA' he bhagavan kaSAya vinAnA jIvane keTalA bhaMga hAya che ? je jIvA kaSAya vinAnA hrAya che, teoe pUrvakALamAM zu. pApakama nA khaMdha karelA che? vamAnamAM te pApakanA baMdha kare che ane bhaviSyakALamAM paNa te zuM pApa karmInA baMdha karaze ? athavA bhUtakALamAM teNe pApakamanA badha karyAM che ? vamAnamAM te pApakanA aMdha kare che ? ane bhaviSyamAM te pApakamanA madha nahi kare ? athavA bhUtakALamAM teNe pApakamanA khadha karyAM che, vartamAna kALamAM te pApakamanA adha karatA nathI ane bhaviSya kALamAM te pApakamanA adha zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u. 1 sU01 bandhasvarUpanirUpaNam 547 ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'athegaie baMtrI na baMbaI baMdhissara' astyekakaH kazcit avadhanAt na badhnAti bhantsyati ityevaM tRtIyo bhaGga upazamakamAzritya bhagavatA anumoditaH 'atthe gae baMdhI na baMdhaha na baMdhissaha' astyekakaH kacijjIvosana pApaM karmAtIta kALe, na badhnAti pApaM karma varttamAnakAle, na manyasyati anAgatakAle, ityevaM caturtho bhaGgaH kSapakamAzritya bhagavatA pradarzitaH / evaM ca tRtIyacaturthI eva bhaGgau saMbhavataH, nAthau dvAviti 9 / dazamaM yogadvAramAha-sajogista karma kA bandha nahIM kara rahA hai, bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA bandha karegA ? athavA - bhUtakAla meM hI usane pApakarma kA bandha kiyA hai, vartamAna meM vaha nahIM kara rahA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha nahIM karegA ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- he gautama! akaSAyI jIvoM meM koI eka jIva aisA hotA hai ki jisane bhUtakAla meM pApakarma kA bandha kiyA hai, vartamAna meM pApakarma kA vaha bandha nahIM karatA hai aura bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA baMdha karegA, tathA koI eka akaSAyI jIva aisA hotA hai ki jisane bhUtakAla meM hI pApakarma kA bandha kiyA hai, vartamAna kAla meM aura bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA bandha nahIM karatA hai aura na karegA hI / isa prakAra se akaSAyI jIva ke yahA~ do hI anta ke bhaMga hote haiM, Adi ke do bhaMga nahIM hote haiM / tRtIya bhega upazamaka jIva ko Azrita karake karaze? athavA bhUtakALamAM ja teNe pApakamanA baMdha karyAM che. vamAnamAM te pApakarmanA aMdha karatA nathI ane bhaviSya kALamAM paNa te nahI kare ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke-he gautama ! akaSAyI jIvAmAM kAI eka jIva evA hAya che, ke jeNe bhUtakALamAM pApakama nA baMdha karyAM che, vartamAna kALamAM te pApakamanA adha karatA nathI. ane bhaviSya kALamAM te pApakanA baMdha karaze tathA koI akaSAyI jIva evA hAya che ke-jeNe bhUtakALamAM ja pApakamanA baMdha karela hoya che. vata mALa kALamAM ane bhaviSya kALamAM te pApakamanA baMdha karatA nathI ane karaze paNa nahI. A rIte akaSAyI jIvAne chellA e bhagA ja thAya che. AdinA be lagA hAtA nathI. trIjo bhaMga upazamavALA jIvAne Azraya karIne hAya che. ane ceAthe| bhaga kSepaka jIvane Azraya karIne hAya che. e rIte prabhuzrIe samana karela che. 'sajogissa caumaMgo' sayogI apane yAre lago hoya che, temAM pdde| laMga alabhya sacetrInI apekSAthI hAya che, ane khIje laga bhavya sayAgI zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 magavatIsUtre caubhaMgo' sayoginaH-yogavataH sAmAnyataH sayogijIvasya caturbhaGgaH, catvAro bhaGgA vaktavyAH tatra prathamo bhaGgo'bhavyasya, dvitIyo bhaGgo bhavyavizeSasya, tRtIyo bhaGga upazamakasya, caturthoM bhaGgaH kSapakasyeti / 'evaM maNajogissa vi vaijogissa vi kAyajogissa vi evaM sayogivadeva manoyogino'pi vAgyogino'pi kAyayogino'pi catvAro bhaGgA abhavyabhavyavizeSopazamakakSapakAnAzritya jJAtavyA iti / 'ajogissa carimo' ayogino-yogarahitasya caramo bhaGgo jJAtavyaH badhyamAnabhansyamAnayo stasyAbhAvAt iti 10 / ekAdazamupayogadvAramAha'sAgArovautte cattAri anAgArobautte vi cattAri bhaMgA' sAkAropayuktasya tathA anAkAropayuktasyApi catvAro bhaGgAH abadhnAt badhnAti bhansyatItyAdikA aura caturtha bhaMga kSapaka jIva ko azrita karake hote haiM aisA prabhuzrI ne samarthita kiyA hai 10 yogadvAra-'sajogissa caubhaMgo' sayogI jIva ke cAroM hI bhaMga hote haiM, inameM prathama bhaMga abhavya sayogI jIva kI apekSA se hotA hai, dvitIya bhaMga bhavya sayogI jIva kI apekSA se hotA hai, tRtIya bhaMga upazamaka sayogI kI apekSA se aura caturtha bhaMga kSapaka sayogI kI apekSA se hotaa| evaM maNajogissa vi vaijogissa vi kAyajogissa vi' sayogI ke jaise hI cAroM bhaMga manoyogI, vacanayogI ke aura kAyayogI ke hote haiN| jo manoyogI abhavya hotA hai usakI apekSA se prathama bhA jo manoyogI bhavya hotA hai usakI apekSA se dvitIya bhaMga. jo manoyogI upazamaka hotA hai usakI apekSA se tRtIya bhaMga aura jo manoyogIkSapaka hotA hai usakI apekSA se caturtha bhaMga hai aisA jAnanA cahiye, isI prakAra se vacana yogI aura kAyayogI meM bhI jAnanA cAhiye, 'ajogissa caramo' ayogI jIva ke kevala eka jIvanI apekSAthI hoya che. trIjo bhaMga upazamavALA sagInI apekSAthI mana yAthA bhaga kSa54 zreSzIvAjA sayogInI apekSAthI DAya che. 'evaM maNajogistra vi, vaijogissa vi, kAyajogissa vi' sayAgI nAthana pramANe cAre aMge mAgavALA, vacanagavALA, ane kAyayogavALA jIvane hoya che. je mAgI abhavya hoya che, tenI apekSAthI pahele bhaMga kahyo che. je maneyegI bhavya hoya che, tenI apekSAthI bIjo bhaMga che. je mAgI upazamavALA hoya che, tenI apekSAthI trIjo bhaMga ane je maneyegI kSaka zreNIvALA hoya che, tenI apekSAthI ceAtho bhaMga thAya che tema samajavuM. eja pramANe vacanagI ane kAyayegInA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u0 1 sU02 nairayika bandhasvarUpanirUpaNam 549 jJAtavyA iti // mu0 1 // pUrva samuccayajIvamAzrityaikAdazabhidvaribandhasvarUpaM nirUpitam samprati samuccayanairayikAdidaNDakA nadhikRtya bandhasvarUpaM pradarzayati- 'neraie NaM bhaMte' ityAdi, mUlam - neraie NaM bhaMte! pAvaM kammaM kiM baMdhI baMdha baMdhi - sai ? goyamA ! atthegaie baMdhI0 paDhamabitiyA 1 / salesse NaM bhaMte! neraie pAvaM kammaM0 evaM caiva / evaM kaNhalesse vi nIlasse vi, kAulesse vi / evaM kaNhapakkhie, sukkapakkhie, sammadiTThI, micchAdiTThI, sammAmicchAdiTThI, nANI, AbhiNibohiyanANI, suyanANI, ohinANI, annANI, maiannANI, suyaannANI, vibhaMganANI, AhArasannovautto jAva pariggahasannovautto, savedae, NapuMsagavedae, sakasAI, jAva lobhakasAI, sajogI, maNajogI, vayajogI, kAyajogI, sAgArovautte, aNAgArovautte, eesa savvaisu padesu paDhamabitiyA bhaMgA bhANiyavvA / evaM asurakumArassa vi vattavvayA bhANiyavvA, navaraM teulessA, itthiyagA purisaveyagA ya abbhahiyA / napuMsagaveyagA na bhannaMti, sesaM taM caiva savvattha paDhamavitiyabhaMgA / evaM jAva thaNiyakumArassa / evaM puDhavIkAiyassa vi, AukkAiyassa vi jAva paMciMdiyatirikkhajoNiyassa vi savvattha vi paDhama- bitiyA bhaMgA, navaraM jassa jA lessaa| diTTI, nANaM, annANaM, vedo, jogoya jaM jassa atthi taM tassa bhANiyavvaM sesaM taheva / maNusasta jacceva " antima bhaMga hI hotA hai / 11 upayogadvAra - 'sAgarIva utte cattAri, AnAgAvate vi cattAri bhaMgA' sAkAra upayoga vAle meM aura anAkAra upayogavAle meM bhI cAroM bhaMga hote haiM || sU0 1 // 'ajofree caramo bhaMgo' ayogI vane va chelaMga hoya che. 'sAgAroM utte cattAri, anAgArovautte vi cattAri bhaMgA' saagrpyogvALAmAM ane anAkAra upayogavALAmAM paNa cAre bhaMgA hoya che. prasU0 15 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magavatIstre 550 jIvapade vattavvayA sacceva niravasesA bhaanniyvaa| vANamaMtarassa jahA asurkumaarst| joiliyasta vemANiyassa evaM ceva, navaraM lessAo jANiyabAo, sesaM taheva bhANiyavvaM ||suu02|| chAyA-nairayikaH khalu bhadanta ! pApaM karma kim abadhnAt badhnAti, bhansyati ? gautama ! atyekakA anAt0 prathamadvitIyau 1, salezyaH khalu bhadanta ! narayikaH pApaM karma0 evameva / evaM kRSNalezyo'pi, nIlalezyo'pi, kApotalezyo'pi / evaM kRSNapAkSika:, zuklapAkSikA, samyagdRSTi mithyAdRSTiH, samyagmiyAdRSTiH, jJAnI Abhiniyodhika jJAnI, zrutajJAnI, avadhijJAnI, ajJAnI matyajJAnI, zrutAjJAnI, vibhaMgajJAnI, AhArasaMjJopayuktaH yAvat parigrahasaMjJopayuktaH, savedakA, napuMsakavedakaH sakaSAyo yAvat lobhakaSAyI, sayogI, mano. yogI, vAgyogI, kAyayogI, sAkAropayuktaH, anAkAropayuktaH, eteSu sarveSu padeSu prathamadvitIyamaGgau bhnnitvyo| evamasurakumArasyApi vaktavyatA bhagitabyA, navaraM tejolezyA, sIvedakAH puruSavedakAzcAbhyadhikAH, napuMsaka vedakA na bhaNyante, zeSaM tadeva, sarvatra prathamadvitIyau bhaGgo / evaM yAvat stanitakumArasya / evaM pRthivIkAyikasyApi, akAyikasyApi, yAvat pazcendriyatiryagyonikasyApi, sarvatrApi prathama dvitIyau bhaGgo, navaraM yasya yA lezyA dRSTiInamajJAnaM vedo yogazca yad yasyAsti tat tasya maNitavyam, zeSaM tadeva / manuSyasya yaitra jIvapade vaktavyatA saiva niravazeSA bhnnitvyaa| vAnavyantarasya yathA antarakumArasya / jyo. tiSkasya vaimAnikasya evameva, navaraM lezyA jJAtavyAH, zepaM tathaiva bhaNitavyam / 02 / TIkA-'neraie NaM bhaMte' nairayikaH khalu bhadanta ! 'pAvaM kammaM ki baMdhI, baMdhai, baMdhissaI' pApam-azubhaM karma kim abadhnAta mAkkAle, badhnAti vartamAnakAle bhansyati anAgatakAle 1, athavA abadhnAt badhnAti na bhansyati 2, abadhnAt na badhnAti bhansyati 3, abakSAt na banAti na matsyati 4 / ityevaM 'neraie NaM bhaMte ! pAvaM kammaM kiM baMdhI'--ityAdi / TIkArtha--he bhadanta ! nairayika jIva ne kyA pApakarma-azubhakarma -bAMdhA hai ? vaha vartamAna meM pApakarma bAMdhatA hai ? bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma bAMdhegA ? athavA-usane bhUtakAla meM pApakarma bAMdhA 'neraie NaM bhaMte ! pAva' kamma ki baMdhI' tyA TIkArya--he bhagavana nairayika jIve pApakarma-azubha karmane baMdha karyo che? athavA vartamAna kALamAM pApakarmane baMdha kare che ane bhaviSyamAM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - prameyandrikA TIkA za026 u.1 sU01 nairayika bandhasvarUpanirUpaNam 551 krameNa caturbhaGgakA praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'atthe gaie baMdhI0 paDhamavitiyA' astyekako'badhnAt prathamadvitIyau, kavit nArakaH pApa karma abadhnAt atItakAle, vartamAnakAle ca badhnAti, bhaviSyatkAle ca bhansyati iti prathamo bhaGgA, tathA kazcit nArakA pApa karmAtItakAle abadhnAt vartamAnakAle badhnAti, na bhansyati bhaviSyakAle, iti dvitIyo bhAH 2 / evaM krameNa prathamadvitIyau bhaGgo nArakasya saMbhavataH, nArakatve upazamAvasthAyAH sapakAvasthAyAzcA'bhAvAditi / 'sale. hai ? vartamAna meM vaha pApakarma bAMdhatA hai aura bhaviSyat meM yaha pApakarma nahIM bAMdhegA ? athavA-bhUtakAla meM usane pApakarma bAMdhA hai ? vartamAna meM vaha pApakarma nahIM bAMdhatA hai ? bhaviSyat meM vaha pApakarma bAMdhegA? athavA bhUtakAla meM hI vaha pApakarma bAMdha cukA hai? vartamAna meM vaha bAMdhatA nahIM hai? aura bhaviSyat meM bhI vaha nahIM bAMdhegA? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! atthegaie baMdhI0 paDhamabitiyA' nArakoM meM koI eka jIva aisA hotA hai ki jisane bhUtakAla meM bhI pApakarma bAMdhA hai, vartamAna meM bhI vaha pApa karma bAMdhatA hai aura bhaviSyat meM bhI vaha pApakarma bAMdhegA, tathAkoI eka nAraka jIva aisA hotA hai ki jisane bhUtakAla meM pApakarma vAMdhA hai vartamAna meM vaha pApakarma bAMdhatA hai para bhaviSyat meM vaha pApakarma nahIM bAMdhegA, isa prakAra se yahAM ye Adi ke do hI bhaMga hote haiN| kyoM ki nAraka meM upazama avasthA aura kSapaka avasthA ye donoM avasthAeM nahIM hotI haiM, isIliye anta ke do bhaMga yahAM nahIM te pApakarmane baMdha karaze ? athavA teNe bhUtakALamAM pApakarma bAMdhyuM che? vartamAna kALamAM te pApakarma bAMdhe che? ane bhaviSya kALamAM te pApakarma nahi bAMdhe ? athavA bhUtakALamAM teNe pApakarma bAMdhyuM che? vartamAnamAM te pApakarma nathI bAMdhate? ane bhaviSya kALamAM te pApakarma nahIM bAMdhe ? athavA bhUtakALamAM ja te pApakarma bAMdhI cUkI che? vartamAna kALamAM te pApakarma nathI bAMdhato? ane bhaviSyakALamAM te pApakarma nahIM bAMdhe ? A praznanA uttaramA prabhuzrI hecha -'goyamA ! atthegaie badhI0 paDhamavitiyA' nAra. komAM koI eka jIva evo hoya che, ke jeNe bhUtakALamAM paNa pApakarmane baMdha karyo che, vartamAna kALamAM paNa te pApakarmane baMdha kare che, ane bhaviSyamAM paNa pApakarmane baMdha nahIM kare. A rIte ahiyAM pahele ane bIje e be bhaMga ja hoya che. kemake nArakamAM upazamaNa ane kSapakazreNI A be zreNI hotI nathI. tethI chellA be aMge ahiyAM hotA nathI. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 bhagavatI sse NaM bhaMte ! nerahae pAvaM kamma0' salezyA-lezyAvAn khalu bhadanta ! nairayikA pApaM karma kimabadhnAt he bhadanta ! lezyAvAn nArakaH pApam-azubhaMkarma atItakAle'vadhnAta vartamAnakAle badhnAti anAgatakAle bhansyati kimiti prathamaH 1, pUrvokto nArakA atItakAle pApa karma avadhnAta vartamAnakAle badhnAti, atItakAle na bhansyati kimiti dvitIyo bhaGgaH 2, pUrvoktanArakaH atItakAle pApaM karma abadhnAna vartamAnakAle na badhnAti anAgata kAle bhansyati kimiti tRtIyo bhaGgA3, pUrvoktanArako'tItakAle pApaM karma avadhanAt vartamAnakAle na badhnAti anAgatakAle na bhansyati kimiti caturthoM maGgaH4, iti caturbhaGgakA praznA, bhagavAnAha-evaM ceva' iti 'evaM ce' evam nirvizeSaNaka nArakasya yathA dvAveva prathamadvitIyamaGgako evameva sazyanArakasyApi dvau eva prathama dvitIyau pApaM karma abadhnAt badhnAti, bhansyati, abadhnAta na bhansyatItyAkArako eva jJAtavyo salezyanArakANAmupazamamohakSapakamohayorabhAvAt iti| 'evaM kaNhalessevi' evam-salezyanArakavadeva kRSNalezyanArako'pi yathA salezyanAra* hote haiN| 'salesse NaM bhaMte ! neraie pAvaM kamma0' he bhadanta ! jo nairayika salezya hotA hai kyA usake dvArA pahile bhUnakAla meM pApakarma kA baMdha kiyA gayA hai ? aura vartamAna meM vaha pApakarma kA baMdha karatA hai? aura bhaviSyat kAla meM kyA vaha pApakarma kA baMdha karegA? ityAdi cAroM bhaMgoM kA prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM ceva' he gautama ! jaise do bhaMga sAmAnya nAraka ke viSaya meM kahe gaye haiM-isI prakAra se vehI do bhaMga isa salezya nAraka ke hote haiM aisA jAnanA cAhiye, anta ke do bhaMga tIsarA aura cauthA bhaMga yahAM nahIM hote haiM -isakA kAraNa yaha hai ki salezya nArakoM ke upazamamoha aura kSapaka moha nahIM hotA haiM / 'evaM kaNhalesse vi' isI prakAra ke do 'salesse gaM bhaMte ! neraie pAva' kamma' hai magapana ra naiyi veshyaavALA hoya che, tenA dvArA pahelAM bhUtakALamAM pApakarmane baMdha karAyo hoya che? vartamAna kALamAM te pApakarmane baMdha kare che ane bhaviSyamAM te pApakarmane baMdha karaze? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe cha8-'eva ceva' hai gautama ! sAmAnya nA2nA madhamA 2 zata me bhaMge kahyA che, eja pramANe eja be aMge A lephsAvALA nArakone hoya che, tema samajavuM. chellA 3 je ane 4 ceAthe e be bhaMga ahiyAM A lephsAvALA jIvane hotA nathI. tenuM kAraNa e che ke-lezyA vALA nArakene upazamazreNI ane kSapakazreNI e be zreNi hotI nathI. 'evaM kaNhalesse vi' yA pramANunA me lge| pahalI bhane mIna zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u. 1 sU02 nairayikabandhasvarUpanirUpaNam 553 kasya Adhau dvau bhaGgau kathitau tathaiva kRSNalezyakanArakasyApi AyAveva dvau bhaGgau vaktavyau kRSNalezya nArakANAmapi upazamatAyAH kSapakatAyAzcAbhAvAditi bhAvaH / 'nIlale sevi' evameva nIlalezyo'pi salezvanArakavadeva nIlalezyAviziSTanArakasyApi dvau AcAveva mathamadvatIyamaGgo jJAtavyau nIlaleiyanArakANAmapi upazramatAyAH kSapakatAyAzvAbhAvAt AlApamakArazcettham - nIlalepaH khalu bhadanta ! nArakaH pApaM karma kim avadhnAt badhnAti bhabhsyati 1, avadhanAta badhnAti na bhantsyati 2, avanAt na badhnAti bhantsyati 3, avadhanAt na badhnAti na bhantsyati iti praznaH he gautama! kazcit nIlaleiyamArako'vadhmAt badhnAti mantsyati 1, kazcit nIlalezyanArako'badhnAt badhnAti na manyasyati ityAkArakau prathama bhaMga aura dvitIya bhaMga-jo nAraka kRSNalezyAvAlA hotA hai usako hote haiM / antake yahAM do bhaMga nahIM hone kA kAraNa kRSNaleiyAvAle nAraka ke upazamatA aura kSapakatA kA abhAva hai / 'nIlalesse vi' isI prakAra se nIlalezyA vAle nAraka jIva ke bhI ye hI do Adi ke bhaMga hote haiM / anta ke do bhaMga nahIM hote haiMkyoM ki nIla leiyAvAle nAraka ko bhI upazamatA aura kSapakatA nahIM hotI haiM / yahA~ AlApa prakAra aisA hai- 'nIlaleiyaH khalu bhadanta ! nArakaH pApa karma kima abadhnAt, badhnAti, bhantasyati 1, avadhyAt, badhnAti, na bhantsyati 2, abadhnAt, na badhnAti, bhantasyati 3, aba - nAta na badhnAti na bhantsyati 4' iti praznaH - 'he gautama! kazcit nIlasar: nArakosdhnAt badhnAti bhantsyati 1 kazcit nIlalezyaH nArakosvadhyAt badhnAti na bhantsyati 2' aise ye do bhaMga hI yahAM hote je nArA kRlezyAvALA hoya che, tene hAya che, 3 trIjo ane ceAthe e e bhagA ahiyAM hAtA nathI. tenu kAraNu kRlezyAvALA nArakane upazama zreNI bhane kSayazrIneo abhAva che, 'evaM' nIlalesse vi' me pramANe nITasa lezyAvALA nAraka jIvane paNa AdinA eTale ke pahelA ane bIjo e e ja bhaMgA haiAya che. dellA e bhagA hAtA nathI. kemake nIlalezyAvALA nArakane paNa upazamazreNI ane kSapakazreNI e e zreNIyA hAtI nathI. A sabaMdhamAM sApAne prahAra yA pramANe che. 'nIlalezyaH khalu bhadanta ! nArakaH pApaM karma kiM abadhnAt, badhnAti, bhantsyati 1, abadhnAta badhnAti, na bhantsyatira, abadhnAta, na badhnAti, bhantsyati3, abadhnAt, na badhnAti, na bhansyati4' iti praznaH he gautama! 'kazcit nIlalezyaH nArako'vadhnAt, badhnAti bhantsyati 1 kazcit zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 bhagavatIsUtre dvau bhaGgau jJAtavyau, yato nIlalezya nArakANAmupazamazreNikSapakazreNI na bhavata iti / evaM krameNa sarvatra agre AlApakaprakAraH svayamUhanIyaH / 'kAulesseci ' kApotika leyo'pi salezyanArakavadeva kApotika lezyanArako'pi bhaGgadvayaviziSTa jJAtavyaH / ' evaM kaNhapakkhie' evaM saleiyanArakavadeva kRSNapAkSiko'pi jJAtavya iti / 'sukapakkhie' zuklapAkSikaH salezyanArakavadeva zuklapAkSiko'pi AyabhaGgadvayaviziSTo jJAtavya iti / 'sammadiTThI' samyagdRSTiH salezvanArakava deva samyagdRSTirapi prAthamikamaGgadvayaviziSTo jJAtavya iti / 'micchAdiTThI' mithyA dRSTirapi prAthamikabhaGgadvayaviziSTo'vagantavya iti / ' sammAmicchAdiDI' samyagmithyAdRSTiH salezyanArakavadeva bhaGgadvaya viziSTo jJAtavya iti / 'gANI' haiN| ina do bhaMgo ke hone kA kAraNa yahI hai ki nIlalezyAvAle nArakoM ke upazamatA aura kSapakatA nahIM hotI haiM / isI prakAra se sarvatra Age bhI AlApaka prakAra apane Apa banA lenA cAhiye, isI prakAra se 'kAulesse vi' kApotika leiyAvAle nAraka ke bhI ye Adi ke hI do bhaMga hote haiM anta ke do bhaMga nahIM hote haiM / 'evaM kaNhapakhie' salezyanAraka ke jaise hI kRSNapAkSika nAraka jIva bhI Adi ke do hI bhaMga vAle hote haiM - anta ke do bhagavAle nahIM hote haiM / 'sukkapakkhie' tathA salezya nAraka ke jaise hI zuklapAkSika nAraka bhI Adi ke do bhaMgo vAle hI hote haiM-anta ke do bhaMga vAle nahIM hote haiN| inake anta ke bhaMga nahIM hone kA kAraNa Upara prakaTa kara diyA gayA hai / 'sammadiTThI micchAdiTThI, sammAmicchAdiTThI NANI, AbhiNibohiya nIlalezya: nArako'badhnAMt badhnAti na bhantsyati2' se pramANe maDiyAM A e ja bhagA thAya che. A be bhaMgA thavAnu kAraNa e che kenIlezyAvALA nArakeAne upazamazreNI ane kSapakazreNI A e zreNIyA hAtI nathI. eja rIte madhe ja AgaLa paNa AlApanA prakAra svayaM banAvI sevA. yA prabhAvanA yAtAyA- 'kAulesse vi' AyotiH zyAvAjA nAra jIvane paNa AdinA e ja bhagA hoya che. chellA che bhaMgA hAtA nathI. 'eva' kaNhapakkhira' zyAvAjA nAra bhavanA uthana prabhA druSNupAkSi nAra jIvane paNa AdinA eTale ke pahelA ane bIjo e e ja bhagA hAya che, tebhane chedalA me lago hotA nathI. 'sukkapakkhie' dozyAvANA nAraunI bha zukalapAkSika nAraka jIvane paNa aAdinA eTale ke pahele ane bIjo e e ja bhagA DAya che. teone chellA be bha`ge! hAtA nathI. teone chellA e lago na De!vAnuM DAra para matA hai 'sammadiTTI micchAdiTThI sammA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u. 1 sU02 nairayikabandhasvarUpanirUpaNam jJAnI samuccayajJAnI 'abhiNivohiyanANI' AbhinibodhikajJAnI Abhinivodhiketi matijJAnavAnapi 'suyanANI' zrutajJAnI zrutajJAnavAnapi 'ohinANI' avadhijJAnI, tathA - 'annANI' sAmAnyena ajJAnI, sAmAnyato'jJAnavAnapi tathA - 'mai annANI' natyajJAnI - madhyajJAnavAnapi 'suyaannANI' zrutAjJAnI - zrutajJAnavAnapi 'vibhaMganANI' vibhaGgajJAnI - vibhaGgajJAnavAnapi ' AhArasabhovautte jAva pariggahasannovauce' AhArasaMjJopayukto yAvat yAvacchabdena bhayasaMjJopayukto maithunasaMjJopayuktaH, tathA parigrahasaMjJopayuktaH 'savedara' savedakaH - sAmAnya vedayukto'pi 'napuMsagavedara' napuMsaka vedaka:- napuMsakavedako'pi 'sakasAI jAva lobhakasAI' sakaSAyI yAvat lobhakapAyI, yAvatpadena krodhamAnamAyAkapAyInAM saMgrahaH, nANI, suyanANI, ohinANI' isI prakAra se samyagdRSTi, mithyA dRSTi, mizradRSTi, jJAnI, Abhinibodhika jJAnI, zrutajJAnI aura avadhijJAna ye saba bhI saleiya nAraka ke jaise hI Adi ke do bhaMgo vAle hote haiM, anta ke do bhaMgoM vAle nahIM haiM / tathA - 'annANI' sAmAnya se ajJAnI jIva 'mai annANI' matyajJAnI jIva 'suya annANI' zrutaajJAnI jIva, 'vibhaMganANI' vibhaMgajJAnI jIva, 'AhArasannovautte' AhAra saMjJopayukta jIva yAvat parigrahasaMjJopayukta jIva, yAvatpada grAhya bhayasaMjJopayukta jIva, maithuna- saMjJopayukta jIva, 'savedae' sAmAnya veda vAlA jIva, 'napuMsagaveyae' napuMsaka beda vAlA jIva 'sakasAI' sAmAnyataH kaSAyavAlA jIva, krodha kaSAyavAlA jIva, mAnakaSAya vAlA jIva, mAyAkaSAyavAlA jIva aura lobhakaSAya vAlA jIva 'sajogI' sAmAnyataH yogamicchAdiTThI, NANI, AbhigobohiyaNANI, suvaNANI, ohiyaNANI' 4 prabhA samyagdRSTi, mithyAdRSTi, mizradRSTi, jJAnI, mAminImedhijJAnI, zrutajJAnI, ane avadhijJAnI e badhA lesyAvALA nAraka jIvanA kathana pramANe Adi pahelAnA e bhagavALA hAya che. chellA e bhaga temane hAtA nathI. tathA 'annANI' sAmAnyathI ajJAnI va 'maiannANI' bhati ajJAnavANA bhavA 'suyaannANI' zrutamajJAnavANA vA 'vibhaMganANI' vilaMgajJAnavANA va 'AhArasannoMvautte' AhAra saMjJopayogavANA va yAvat laya sa jJopayogavAjA jIva, maithunasa'jJopayAgavALA jIva ane parigraha sa'jJopayeAgavALA jIva 'sravedae' sAmAnya vedyavANA va 'napuMsagaveyae' napuMsaH vedavANI 9 'saka lA' sAmAnya rIte kaSAyavALA jIvA yAvat krodhakaSAyavALA jIvA, mAna kaSAyavALA jIvA, mAyA kaSAyavALA jIvA ane leAbha kaSAyavALA jIve zrI bhagavatI sUtra : 16 JEN 555 Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 556 bhagavatIsUtre 'sajogI' sayogI sAmAnyato yogavAn tathA 'maNajogI' manoyogI 'vayajogI' vacoyogI 'kAyajogI' kAyayogI 'sAgArovautte anAgArovaDate' sAkAropa muktosnAkAropayuktaca 'susandesu padesu paDhamavitiyA bhaMgA bhANiyannA' ete - uparyukteSu kRSNapAkSikAdArabhya anAkAropayuktAnteSu sarvepi padeSu daNDakeSu prathamadvitIya 'avadhanAt badhnAti bhantsyati, avadhanAt badhnAti na bhanspatItyAkareat dvau bhanau bhaNitavyau / ' evaM asurakumArassa vi vattavtrayA mANiyantrA' evaM nAraka vaktavyatAvadeva asurakumArasyApi vaktavyatA bhaNitavyA, tathAhiasurakumAraH khala bhadanta ! pApaM karma kimavaghnAt badhnAti bhantsyati 1, avadhanAt badhnAti na bhantsyati 2, avaghnAt na badhnAti bhantsyati 3, avaghnAt na vadhnAti vAlA jIva, 'maNoyogI' manoyogavAlA jIva, 'vayajogI' vacana yoga vAlA jIva, 'kAyajogI' kAyayoga vAlA jIva 'sAgArovautte anAgArova use ' sAkAra upayogavAlA jIva, anAkAra upayoga vAlA jIva, 'eesa savvesu padesu' ina nAraka sambandhI samasta padoM meM 'paDhamabitiyA bhaMgA bhANiyavyA' prathama dvitIya ye do Adi ke bhaMga hote haiM aisA jAnanA cAhiye, Adi ke ve do bhaMga isa prakAra se haiM- 'abadhnAt badhnAti, bhantsyati 1 abadhmAt badhnAti, na bhantsyati 2' / ' evaM asurakumArassa vi vaktavvA bhANiyavvA' he bhadanta ! asura kumAra deva kyA pUrvakAla meM pApakarma kA bandha kara cukA hotA hai ? vartamAna meM vaha pApakarma kA bandha karatA hai ? bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA bandha karegA ? athavA pUrva kAla usane pApa karma kA bandha kiyA hai ? 'sajogI' sAmAnyataH yogavANA va 'maNoyoga' manoyogavAmA praveza 'vayajogI' vayanayogavANA kavI 'kAyajogI' ayayogavANA vA 'sAgAro utte anAgArovautte' sAraupayogavANA va anAra upayogavANA vA ' epasu savvesu padesu' nA24 saMbaMdhI bhI saghaNA hobhAM 'paDhamabitiyA bhaMgA bhANiyavvA' pahelA bhane jIne me me lago hoya che, tebha sabhavu te AdinA eTale ke pahelA ane bIjo bhaMga A pramANe che. 'abadhvAt, badhnAti, bhantsyati 1 abadhnAt, badhnAti na bhantsyati' 2 'eva' asurakumArassa vi vakttavvayA bhANiyavvA' he bhagavan asurakumAra hevA pUrva kALamAM pApakama nA adha karyAM hatA ? vartamAna kALamAM te pApakanA aMdha kare che ? ane bhaviSyamAM te pApakamanA madha karaze ? athavA bhUtakALamAM teNe pApakamanA baMdha karyAM che? vamAnamAM te pApakamanA adha kare che ane bhaviSya kALamAM te pApakamanA adha nahIM kare ? bhUtakALamAM teNe pApakamanA adha karyAM che ? vamAnakALamAM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU02 nairayikabandhasvarUpanirUpaNam 557 na mantsyati 4 iti praznaH, unneyaH, gautama ! astyekakaH asurakumAraH pApa karma abadhnAt badhnAti bhansyati, astyekako'vanAt vadhnAti na mantsyatItyAkArako dvau bhaGgo uttare paThanIyau, pUrvApekSayA yadvailakSaNyaM tadAha-'navaraM' ityAdi, 'javara teulessA ithiveSagapurisaveSagA ya amahiyA' navaraM tejolezyA sIvedaka puruSavedakAvAbhyadhikAH lezyAyAM tejolezyAH tathA strIvedakAH puruSavedakAthAvartamAna kAla meM vaha pApakarma kA bandha karatA hai ? aura bhaviSya kAla meM vaha pApakarma kA bandha nahIM karegA ? athavA bhUtakAla meM usane pApakarma kA vadha kiyA hai ? vartamAna meM vaha pApakarma kA bandha nahIM karatA hai ? bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA bandha karegA? athavA bhUtakAla meM hI usane pApa karma kA dhandha kiyA hai ? varta. mAna meM vaha pApakarma kA bandha nahIM karatA haiM ? aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha pApakarma kA bandha nahIM karegA ? kyA aise ye cAra bhaMga asura kumAradeva ke hote haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiMgautama ! asurakumAroM meM koI eka asurakumAra aisA hotA hai ki jisane pUrva meM pApakarma kA bandha kiyA hotA hai, vartamAna meM vaha pApa. karma kA bandha karatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha pApakarma kA bandha karegA ? tathA-asurakumAroM meM koI eka asurakumAra aisA hotA hai ki jisane pUrva kAla meM pApakarma kA bandha kiyA hai vartamAna meM vaha pApakarma kA bandha karatA hai para bhaviSyat meM vaha pApakarma kA bandha nahIM karegA, isa prakAra ke ye do bhaMga hI yahAM hote haiN| 'navaraM teulessA, te pApakarmane baMdha nathI karate? ane bhaviSyamAM te pApakarmane baMdha karaze ? athavA bhUtakALamAM ja teNe pApakarmane baMdha karyo che? vartamAna kALamAM te pApa karmane baMdha nathI karato ? ane bhaviSya kALamAM te pApa karma baMdha nahIM kare? A pramANenA A cAra bhaMge asurakumAra devene hoya che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama! asurakumAremAM keI eka asurakumAra evA hoya che, ke-jeNe pUrvakALamAM pApa karmane baMdha karyo hoya che. vartamAna kALamAM te pApa karmane baMdha karate rahe che. ane bhaviSya kALamAM paNa te pApakarmane baMdha karaze. tathA asurakumAremAM kaI eka asurakumAra evA hoya che ke-jeNe pUrvakALamAM pApakamane baMdha karyo hoya che, vartamAna kALamAM te pApakarmane baMdha kare che. ane bhaviSyamAM te pApakarmane baMdha nahIM kare. A rIte A be bhaMga ja A asurakumArane zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 bhagavatIsUtre murakumArA bhavantItyadhikatayA vaktavyam 'napuMsagaveyagA na bhannaMti' nasakavedakA na bhaNyante, napuMsakavedakA asurakumArA na bhavanti ataH napuMsakaveda. ghaTitAsurakumAradaNDako na paThanIyaH etadvailakSaNyaM nArakadaNDakApekSayA asurakumAradaNDakasyeti / 'sesaM taM ceva zeSam-navaramityAdinA ya_lakSaNyaM kathitam nadatiriktaM sarva jJAnAjJAnAdikaM nArakavadeva paThanIyamiti / 'savastha paDhamabitiyA bhaMgA' sarvatraiva prathamadvitIyau bhaGgau evaM uttare paThanIyAviti / 'evaM jAva thaNiyakumArassa' evam-asurakumAravaktavyatAvadeva yAvat stanitakumAraparyantAnAM sarveSAM vaktavyatA paThanIyA yathA yathA asurakumAradaNDa ke vailakSagyAdikaM kathitaM tat ithiveyagA, purisaveyagA ya amahiyA' vizeSa-lezyA meM tejolezyA vAle, tathA strIvedavAle aura puruSavedhAle asurakumAra hote haiM / isa. liye asurakumAroM ke tejolezyA, strIveda aura puruSaveda ye adhika kahanA cAhiye, 'napuMsagaveyagA na bhannaMti' asurakumAra napuMsaka vedavAle nahIM hote haiN| isaliye napuMsaka veda ghaTita asurakumAra daNDakayahAM nahIM kahanA cAhiye / basa-nAraka daNDaka kI apekSA se asurakumAradaNDaka meM yahI vizeSatA hai| 'sesaM taM ceva' isa kathita vize. SatA ke atirikta aura saba jJAnAjJAna Adika nAraka ke jaise hI kahanA caahiye| 'samvattha paDhamavittiyA bhaMgA' ina saba asurakumAra daNDakoM meM prathama bhaMga aura dvitIyabhaMga ye do hI Adi ke bhaMga kahanA cAhiye, anta ke do bhaMga nahIM / asurakumAravaktavyatA ke jaise hI yAvat stanitakumAra taka ke bhavanapatiyoM kI vaktavyatA kahanI DAya che. 'navara te ulesso, ithiveyagA purisaveyagA ya abbhahiyA' vizeSA' e che ke-lezyAvALAmAM tejezyAvALA, tathA strIvedavALA ane purUSadavALA asurakumAra heya che. tethI asurakumArane tejalezyA, strI, ane purUSada vizeSa te 4 me. 'napuMgaveyagA na bhannati' asura naghusa 36. vALA hotA nathI. tethI napuMsakaveda ghaTaka asurakumAra daMDaka ahiyAM kahe na joIe. nAraka daMDakanI apekSAthI asurakumAra daMDakamAM eja vizeSapaNuM che. sesa ta ceva' mA 4 vizeSa sivAya mI jJAna, ajJAna vigerenu 41na nA24na 4thana prabhArI 1 me. 'savvastha paDhamabitiyA bhaMgA' A saghaLA asurakumAra daMDakamAM pahele ane bIjo e be ja bhaMge kahevA joIe. chelle trIjo ane ce e be bhaMga teone hotA nathI. asurakumAranA kathana pramANe ja yAvat svanitakumAra sudhInA saghaLA bhavanapationA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - mameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU02 nairayikabandhasvarUpanirUpaNam 559 sarvamihApi vaktavyam AlApapakArazca svayamevohanIya iti / 'evaM pudavIkAiyassa vi AukAiyassa vi' evam-pUrvavadeva pRthivIkAyikasyApi akAyikasyApi vaktavyatA paThanIyA AlApaprakArazcApi-pRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! kiM pApa karma abadhnAt badhnAti bhansyati, ityAdi rUpeNa jJAtavyAH 'jAva paMcidiyatiri khajoNiyassa vi' yAvat pazzendriyatiryagyonikasyApi vaktavyatA maNitacyA atra yAvaspadena tejaskAyika vAyukAyika vanaspatika-dvIndriyatrIndriyacaturindriyANAM jIvadaNDakAnAM saMgraho bhavati tayAMcaikendriyAdArabhya paJcandriyatiryagyonikaparyanta jIvAnAM vaktavyatA paThanIyeti / 'samatya vi paDhamabitiyA bhaMgA' sarvatrApi pRthivIkAyikata Arabhya pazcendriyatiryagyonikaparyante prathamadvitIyau, avaghnAt badhnAni bhansyati 1, abadhnAt badhnAti na bhansyati ityAkArako dvau bhaGgAveva vaktavyAcAhiye, jaisI-jaisI vilakSaNatA asurakumAra daNDaka meM kahI gaI hai vaha saba yahAM para bhI kahanI cAhiye, isa sambandha meM AlApa prakora svataH banAnA cAhiye, 'evaM puDhavIkAiyassa vi AukAiyassa vi' isI prakAra se pRthvIkAyika apkAyika, meM bhI vaktavyatA kahanI cAhiye, isa sambandha meM AlApa prakAra 'pRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! kiM pApaM karma abandhAt, badhnAti bhansyati 1' ityAdi rUpa se kahanA cAhiye, 'jAva paMciMdiyatirikkhajoNiyassa vi' isI prakAra se tejaskAyika jIvoM ko, vAyukAyika jIvoM kI, vanaspatikAyika jIvoM kI bIndriya jIvoM kI, teindriya jIvoM kI, caturindriyajIvoM kI aura paJcendriya. tiryagyonika jIvoM kI vaktavyatA meM prathama aura dvitIya bhaMga hI kahanA cAhiye, yahI bAta 'savyastha vi paDhamavitiyA bhaMgA' isa sUtrapATha saMbaMdhamAM paNa Aja kathana samajavuM. je je pramANenuM vilakSaNapaNuM asurakumA zenA daMDakamAM kahela che, te te pramANe ahiyAM saghaLuM vizeSapaNuM ahiyAM paNa u naye. m| samayamA mApAra svayaM sanAvI devA. 'evaM puDhabI. kAiyassa vi' 'AukAyassa bi' me4 pramANe pRthvI48, bhavimA para thana hevU naye. viSayamA mAtA5 2 mA prabhAra cha.-'pRthvi. kAyikaH khalu bhadanta ! kiM pApa kamma abadhnAt , badhnAti bhansyati' yA thI upAya. 'jAva paMciMdiyatirikkhajoNiyassa vi' se prabhArI tejaskAyika jIvonA, vAyukAyika jIvanA, vanaspatikAyika jInA, beindriyavALA jInA ane traNa indriyavALA jIvonA, cAra indriyavALA jIvonA ane pAMca indriyavALA tiryaMca nivALA nA kathanamAM pahele ane mI se me so 4 47 me. me pAta 'savvattha vi paDhamabitiyA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 560 bhagavatImatre viti / 'navaraM jassa jA lessA diTThI nANaM amANaM vedo jogo ya asthi taM tassa mANiya, navaraM yasya jIvasyaikendriyAderyA lezyAdRSTinimajJAnaM vedo yogavAsti tadeva tasya bhaNitavyam nAnyo nAnyasya yasya jIvasya yAzI leNyA vidyate yAdRzI dRSTi vidyate yAdRzaM jJAnaM yAzamajJAnaM ca yAzo vedo yAdRzo yogazca vidyate nasya jIvasya tAzA evaM lezyAdikA vaktavyA, na tu anye lezyAdayo'nyasya vaktavyA iti bhaavH| 'sesaM taheva' zeSaM tathaiva yadeva nArakaNDa ke kathitaM tadeva sarvaM vaktavyaM lezyAdikaM vihAyeti / 'maNusassa anveSa jIvapade vattadhvayA sacceSa niravasesA mANiyacyA' manuSyasya yA eva jIvapade vaktavyatA kathitA saiva niravazeSA sarvASi dvArA prakaTa kI gaI hai| 'navaraM jasta jA lessA, diTThI, nANaM, anANaM, vedo, ogoya, asthi taM tasta bhANiyanvaM' parantu jisa jIva ke jo lezyA, dRSTi, jJAna, ajJAna, veda evaM yoga hotA hai usa jIva ke vahI kahanA cAhiye / anya kA anya ke nahIM / tAtparya yahI hai ki-jisa ekendri. thAdika jIva ke jaisI lezyA ho, jaisA jJAna ho, jaisA ajJAna ho, jaisA veda ho, jaisA yoga ho, usa jIva ke vaisI hI lezyA, vaisI hI dRSTi, vaisA hI jJAna, vaisA hI ajJAna, vaisA hI veda aura vaisA hI yoga kahanA cAhiye anya ke lezyAdika anya meM nahIM kahanA caahiye| 'sesaM taheva' avaziSTa aura saba kathana jaisA ki nAraka danDaka meM kahA gayA hai vahI lezyAdika ko chor3a kara yahAM kahanA cAhiye / 'maNu. sassa jacceva jIvapade vattavvayA sacceva niravasemA bhANiyabyA' bhaMgA' mA sUtrapA dvArA prATa 430 . 'navara jassa jA lessA, didI, nANaM 'annANaM, vedo, jogoM ya asthi ta tassa bhANiyavvaM' 52'ture vane 2 khezyA, daSTi, jJAna, ajJAna, veda ane vega hoya che, te jIvane te teja vezyAdi kahevA joIe, bIjAnA bIjAne kahevA na joIe. kahevAnuM tAtparya e che ke-je ekendriya jIvane je pramANenI lezyA hoya, je pramANe dRSTi hoya jevuM jJAna hoya. jevuM ajJAna hoya, je pramANene veda hoya ane je yoga hoya te jIvane eja pramANenI vezyA, eja pramANenI daSTi eja pramANenuM jJAna, eja pramANenuM ajJAna, e ja pramANe veda, ane eja rItane yoga kahe joI e. bIjAnA lephsA vigere bIjAne kahevA na joIe. ___'sesaM ta ceva' mAnu bhI saghaNu 4thana 2 - bha. sa cha, merA pramANenu vezyAhina / mAiyAM Devu naye. 'maNusassa jacceva jIvapade vattavayA sacceva niravasesA bhANiyavvA' 01 5mAre thana zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandriphArIkA za026 3.1 sU02 nairayikabandhasvarUpanirUpaNam 561 bhaNitaNyA ekendriyAdInAM vaktavyatA pArthakyena-kathitA manuSyasya vaktavyatA jIpa vaktavyatA sadRzI eva vaktavyatA vaktavyA, jIvasya nirvizeSaNasya salezyAdi, padavizeSitasya caturbhayAdi vaktavyatA kathitA sA manuSyasya tenaiva rUpeNa nirapazeSA vaktavyA, jIvamanuSyayoH samAnadharmasvAditi / 'vANamaMtarassa jahA asurakumArassa' vAnavyantarasya caturbhaGgayAdi vaktavyatA amurakumAravaktavyatA samA. naiva paThanIyA AlApazca svayamevohanIyaH / 'joisiyassa vemANiyassa evaM cetra' jyotiSkadevasya tathA vaimAnikadevasya ca caturbhaGgayAdi vaktavyatA evameva asura. kumAravaktavyatA samAnaiva jnyaatvyaa| 'navaraM lessAo jANiyabbo ' navaraM kevalajIva pada meM jo vaktavyatA kahI gaI hai vahI saba pUrI kI pUrI vaktavyatA manuSya ke kathana ke sambandha meM kahanI caahiye| ekendriyAdika jIvoM kI vaktavyatA pRthagUrUpa se kahI gaI hai| ataH jIva kI vakta. vyatA ke jaisI hI vaktavyatA manuSya kI kahI gaI hai| sAmAnya jIva kI aura salezya Adi pada vizeSita jIva kI caturbhagAtmaka vaktavyatA kahI gaI hai vahI vaktavyatA usI rUpa se manuSya kI vaktavyatA ke sambandha meM vaktavya-batalAI gaI hai| kyoMki manuSya meM aura jIva meM samAnadharmatA hai| 'vANamaMtarassa jahA asurakumArassa' vAnavyantaroM kI cAra bhaMgoM vAlI vaktabdhatA asurakumAra kI vaktabdhatA ke samAna hai / isa sambandha meM AlApa prakAra kA utthAna apane Apa karanA cAhiye, 'josiyassa vemANivassa evaM ceva' jyotiSka deva kI tathA vaimAnika deva kI caturbhagI Adi kI vaktavyatA asurakumAra kI vaktavyatA ke hI samAna vaktavya hai| parantu 'navaraM lessAo jaanniykahevAmAM Avela che. te saghaLuM pUrepUruM kathana manuSyanA saMbaMdhamAM kahevuM. joIe. eka Indriya vigere jIvonuM kathana judA rUpe kahela che, tethI manuSya saMbaMdhI kathana jIvanA kathana pramANe kahela che. sAmAnya jIvanuM ane lezyAvALA vigere padathI viziSTa jIvanuM cAra bhaMgA rUpa kathana kahela che. teja kathana eja rIte manuSyanA kathana saMbaMdhamAM kahevAnuM kahela che. kemakebhndhymaa mana bhI samAna dha pA23 cha. 'vANamaMtararasa jahA asurakumArassa' pAnavyataronu yAra 35 4thana asumArezanA 4thana pramANa usa cha. ma samadhI mAtA5 prA2 svayaM sabha7 sevA, 'joisiyasa vemANiyassa evaM ceva' jyoti parnu tayA vaimAni hernu yAra mAtra thana asuzubhAzana uthana pramANa vArnu cha. 53tu 'navara lesAo zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre mapurakumAradaNDakApekSayA jyotiSkadevAdiprakaraNe lezyA yA yasya bhavati sA nasya pAryakyena jJAtavyA / 'sesaM taheva bhANiyavaM' zeSaM lezyAtirikta sarvamapi kRSNapAkSikAdikaM tathaiva-asurakumAraprakaraNapaThitameva bhaNitavyamiti ||suu02|| tadevaM sarve'pi paJcaviMzatirdaNDakAH sAmAnyapApakarmAzritya kathitA, evaM jJAnAvaraNIyAdi karmAzritya paJcaviMzatirdaNDakA vaktavyAH, etadevAha-'jIveNaM bhaMte / nANAvaraNijja kamma' ityAdi, / mUlam-jIve NaM bhaMte ! nANAvaraNi kammaM kiM baMdhI baMdhai baMdhissai, evaM jaheva pAvakammarasa vattavvayA taheva nANAvaraNijassa vi bhANiyanvA, navaraM jIvapade maNussapade ya sakasAI mi jAva lobhakasAiMmi ya paDhamabitiyA bhaMgA, avasesaM taM ceva jAva vemaanniyaa| evaM darisaNAvaraNijeNaM daNDago bhANiyanvo nirvseso| jIve NaM bhaMte ! veyaNijja kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA! atthegaie baMdhI baMdhai baMdhissai1, atthegaie baMdhI baMdha na baMdhissai2, atthegaie baMdhI na baMdhai na bNdhissitt| salesse vi evaM caiva taiya vihaNA bhNgaa| alesse carimo bhNgo| kaNhapakkhie paDhamabitiyA bhNgaa| sukkapakkhiyA tiyvihnnaa| evaM sammadiTrissa vi, micchAdiTrissa vi / sammAmicchAdiTrissa ya pddhmbitiyaa| NANissa tiyvihuunnaa| AbhiNibohiyanANI cAo' asurakumAra ke daNDaka kI apekSA jyotiSka deva Adi ke prakaraNa meM jo lezyA jisake ho vaha lezyA pRthak rUpa se usI ke vatanya haiM ! 'sesaM taheva bhANiyavvaM' bAkI kA ora saba kRSNapAkSika Adi rUpa kathana asurakumAra prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI kahanA cAhiye // 2 // jANiyavAoM' asumaarn| anI apekSAthI lyAti va vinA prakaraNamAM je vezyA jene hoya te vezyA judA rUpathI tene ja kahevI joIe. 'mesa taheva bhANiyavva' mADInusaNu 4thana pAkSi virenA saMdhI kathana asurakumAronA prakaraNamAM kahela che, e ja pramANe samajavuM joIe. jarA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU03 jJAnAvaraNIyakarmAzritya bandhasvarUpam 563 jAva maNapajjavaNANI paDhamabitiyA, kevalanANI tiyvihnnaa| evaM nosannovautte, avedae, akasAI, sAgArovautte aNAgArovautte, eesu tiyvihnnaa| ajogimmiya carimo, sesesu pddhmbitiyaa| neraie NaM bhaMte! veyaNijjaM kammaM kiM baMdhI baMdhai evaM neraiyA jAva vemANiyA jassa jaM asthi samvattha vi paDhamabitiyA, navaraM maNusse jahA jiive| jIve NaM bhaMte! mohaNijaM kammaM kiM baMdhI baMdhai jaheva pAvaM kammaM taheva mohaNijaM pi niravasesaM jAva vemaannie| jIve NaM bhaMte ! AuyaM kammaM kiM baMdhI baMdhai pucchA, goyamA! atthegaie baMdhI cubhNgo| salesse jAva sukalesse cattAri bhaMgA / alesle carimo bhNgo| kaNhapakkhie NaM pucchA, goyamA ! atthegaie baMdhI baMdhA baMdhissai, atthegaie baMdhI na baMdhai bNdhissi| sukkapakkhie, sammadiTTI, micchAdiTTI cattAri bhNgaa| sammAmicchAdihI pucchA, goyamA! atthegaie baMdhIna baMdhai baMdhissai3 atthegaie baMdhI na baMdhai na baMdhissai4, nANI jAva ohinANI cattAri bhNgaa| maNapajjavanANI pucchA, goyamA! asthegaie baMdhI baMdhai baMdhissai1, atthegaie baMdhI na baMdhai baMdhissai 3 / atthegaie baMdhI Na baMdhai na baMdhissai 4 / nANI jAva ohinANI cattAri bhaMgA maNapajjavanANI pucchA, goyamA ! atthegaie baMdhI baMdhai baMdhissai1, atthegaie baMdhI na baMdhA baMdhissai3, atthegaie baMdhI Na baMdhai Na bNdhissi4| kevalanANe caramo bhNgo| evaM eeNaM kameNaM nosannovautte bitiyavihaNA jaheva mnnpjjvnaanne| avedae akasAI ya taiya cautthA jaheva smmaamicchtte| ajogimmi crmo| sesesu padesu cattAri bhaMgA jAva aNAgArovautte ||suu03|| zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre chAyA-jIvaH khalu bhadanta ! jJAnAvaraNIyaM karma kimabadhnAt badhnAti bhansyati evaM yathaiva pApakarmaNo vaktavyatA tathaiva jJAnAvaraNIyasyApi bhaNitavyA, navaraM jIvapade manuSyapade ca sakazAyini yAvat lobhakaSAyini ca prathamadvitIyau maGgo, avazeSaM tadeva, yAvadvaimAnikAH / evaM darzanAvaraNIyenApi daNDako bhaNitavyo niravazeSaH / jIvaH khanu bhadanta ! vedanIyaM karma kim abadhnAt pRcchA, gautama ! astyekako'badhnAt badhnAti bhansyati 1, astyekako'badhanAt badhnAti na bhansyati 2, astyekako'badhnAt na badhnAti na bhansyati 4 / salezyo'pi evameva, tRtIyavihInA bhaGgAH / kRSNalezyo yAvat padmalezyaH prathamadvitIyamajho zuklalezyaH, tRtIyavihInA bhaGgAH, alezyaH, caramo bhaGgaH / kRSNapAkSike prathamadvitIyau bhaGgau / zuklapAkSikA tRtIyavihInAH / evaM samyagdRSTerapi / mithyAdRSTe, samyagamithyAdRSTezca prthmdvitiiyau| jJAnina tRtIyavihInAH, Amini kodhikahAnI yAvat manAparyavajJAnI prathamadvitIyau, kevalajJAnina stRtIya vihiinaaH| evaM nosaMjJopayuktA, avedako'kaSAyI, sAkAropayuktA, anAkAropayuktaH, eteSu tRtIyavihInAH / ayogini ca caramaH, zeSeSu prthmdvitiiyau| narayikaH khalu bhadanta ! vedanIyaM karma kimabadhnAt badhnAti evaM nairayikA yAvadvaimAnikA iti, yasya yadasti sarvatrApi prthmdvitiiyau| navaraM manuSyo yathA jIvaH / jIvaH khalu bhadanta ! mohanIyaM karma kim abadhnAt badhnAti0 yathaiva pApaM karma tathaiva mohanIyamapi niravazeSam yAvadvaimAnikaH / jIvaH khalu bhadanta ! AyuSka karma kim abadhnAt badhnAti pRcchA, gautama ! astyekako'vadhnAt cturbhnggH| salezyo yAvat zuklalezyaH catvAro bhaGgAH, alezyazcaramo bhaGgaH / kRSNapAkSikA khalu pRcchA, gautama ! astyekako'vadhnAt badhnAti bhansyati 1, astyekako'paghnAt na badhnAti bhansyati 2 / zukla pAkSika, samyagdRSTiH, mithyAdRSTiH, catvAro bhnggaaH| samyagmiyAdRSTiH pRcchA, gautama ! astyekako'badhnAta na vadhnAti mantsyati, 3, astyekako'dhnAt na badhnAti na bhansyati 4 / jJAnIyAvan avadhijJAnI catvAro bhaGgAH / manaHparyavajJAnI pRcchA, gautama ! astyekako'badhnAt badhnAti bhanssyati 1, astyekako'badhnAt na badhnAti bhansyati 3 astyekako'vadhnAt na badhnAti na bhansyati 4, kevalajJAne caramo bhagaH / eva. metena krameNa no saMjJopayukto dvitIyavihIno yathaiva mnHpryvjnyaane| avedake'kaSAyini ca tRtIyacaturthoM yathaiva samyagmithyAtve / ayogini caramA, zeSeSu padeSu catvAro bhagA yAvadanAkAropayukte / / 03 // zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU03 jJAnAvaraNIyakarmAzritya bandhasvarUpam 565 TIkA--'jIve NaM mAte !' jIvaH khalu bhadanta ! 'nAgAvaraNijja kamma' jJAnAvaraNIyaM karma 'kiM baMdhI baMdhai baMdhissaI'0 kim abadhnAt badhnAti mantsyati 1, abadhnAt badhnAti na bhansyati 2, abadhnAt na badhnAti bhansyati 3, athavA atItakAle jJAnAvaraNIyaM karma abadhnAt vartamAnakAle jJAnAvaraNIyaM kama badhnAti, anAgatakAle jJAnAvaragIyaM karma na bhansyati 4 ityevaM krameNa isa prakAra samasta 25 daNDaka sAmAnya pApakarma ko Azrita karake kahe gaye haiM, so isI prakAra se ve jJAnAvaraNa Adi karmoM ko Azrita karake kahate haiN| 'jIveNaM bhaMte ! nANAvaraNijja kammaM kiMbaMdhI baMdhaI' ityaadi| TIkArtha--he bhadanta ! jIvane kyA jJAnAvaraNa karma kA pahile bandha kiyA hai ? vartamAnakAla meM kyA vaha usakA bandha karatA hai ? Age bhI kyA vaha usakA bandha karegA 1 ? athavA-'aSadhnAt'-bhUtakAla meM usameM usakA bandha kiyA hai ? 'badhnAti'-vartamAnakAla meM kyA vaha usakA baMdha karatA hai ? 'na bhanspati' bhaviSyat meM vaha usakA pandha nahIM karegA 21 athavA-'abadhnAt bhUtakAla meM kyA umane usakA bandha kiyA hai ? 'na badhnAti' vartamAna meM vaha usakA bandha nahIM karatA hai ? 'bhansyati'-Age vaha usakA vadha karegA 3 ? athavA-'avaghnAt'-bhUtakAla meM vaha usakA bandha kara cukA hai ? 'na badhnAti' vartamAna kAla meM A rIte sAmAnya pApakarmane Azraya karIne paccIsa daMDake kahe. vAmAM AvyA che. te ja rIte jJAnAvaraNa vigere karmane Azraya karIne Desa che. me pAta va pragaTa 42vAmA bhAva cha.-'jIye gaM bhaMte ! nANAvaraNijja kamma ki badhI, vadhaI' tyA TIkAW--he bhagavana jIve pahelA jJAnAvaraNa karmane baMdha karyo che? vartamAnamAM zuM te tene baMdha kare che? ane bhaviSyamAM te tene baMdha karaze ? mayA 'abadhnAt' bhUtai to tena ca cha ? 'baMdhI' patamAna ma ta tana madha 43 cha? 'na bhansyati' bhaviSya ma nAma nahI re ? 2 athavA 'abadhnAt' bhUtAmA tethe tenI maya jyA cha ? 'na badhnAti' vatamAna mA te tenA ma nathI 42to ? 'bhansyati' laviSyamA tana madha 42N ? 3 atha 'abadhnAt' bhUtama ta tanA cha / yUcyA cha ? 'na badhnAti' tamAna ma ta teno nayA rata! 1 madi. dhyamAM te tene baMdha nahIM kare? A rIte jJAnAvaraNIya karmanA baMdhanA viSayamAM cAra bhAga rUpe prazna gautama svAmIe pUchela che. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre jJAnAvaraNIyakarmaNo vandhaviSaye caturbhaGgakaH praznaH, uttaramAha - ' evaM jaheba' ityAdi, ' evaM jadeva pAvakammassa vattavvayA tadeva NANAvara Nijjassa bi bhANi - coat' evaM yathaiva pApakarmaNo vaktavyatA bhaNitA tathaiva jJAnAvaraNIyasyApi vaktavyatA bhaNitavyA paThanIyA jIvasya pApakarmaNo bandhaviSaye yena prakAreNa yo yaH bhaGgaH pradarzita jJAnAvaraNIya karmaNo bandhaviSaye'pi te eva bhaGgAH pradarzanIyAH jJAnAvaraNIyaM karma abadhnAjjIvaH kimi. tyAdi praznasyottaramAha - he gautama! kazvideko jIvo jJAnAvaraNIyaM karma avadhanAt atIte, vartamAne badhnAti jJAnAvaraNIyam anAgate karmaNo bandhaM karivyati 1, avaghnAt jJAnAvaraNIyaM kazcideko jIvo badhnAti ca varttamAnakAle na 566 1 1 vaha usakA bandha nahIM karatA hai ? 'na bhanrasyati' bhaviSyat meM vaha usakA bandha nahIM karegA ? 4 isa prakAra kA yaha jJAnAvaraNIyakarma ke bandha ke viSaya meM cAra bhaMgoM vAlA prazna hai / uttara meM prabhuzrI kahate haiM-' evaM jaheca, pAvakammassa vatavvayA taheva NANAvaraNijassa vi bhANi - our' he gautama! jaisI vaktavyatA pApakarma ke bandha ke sambandha meM kahI gaI hai usI prakAra kI vaktavyatA jJAnAvaraNIya karma ke vandha ke sambandha meM bhI kahanI cAhiye / jIva ke prakaraNa meM pApakarma ke bandha karane meM jaisI vaktavyatA cAra bhaMga vAlI pahile kahI jA cukI hai usI prakAra kI vaktavyatA yahAM para bhI jJAnAvaraNIya karma ke bandha karane meM cArabhaMgovAlI vaktavyatA kahanI cAhiye, tathA ca-he gautama ! kisI eka jIva ne atIta kAla meM jJAnAvaraNIya karma kA bandha kiyA hai, vartamAna meM vaha usakA bandha kara rahA hai / aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha usakA bandha karegA isa prakAra kA yaha 'abadhanAt badhnAti, bhantasyati' prathama bhAMga hai| tathA kisI eka jIva ne bhUtakAla meM jJAnAvaraNIya yA praznanA uttaramAM aluzrI che - ' evaM ' jaheva pAvakammarasa vattaster taheva NANAvaraNijjassa vi bhANiyannA' he gautama! cAyanA adhinA saMbadhamAM je pramANenu' kathana kahevAmAM Avela che, eja pramANenuM kathana jJAnAvaraNIya karmAMnA adhanA saMbaMdhamAM paNa kahevu joIe. jIvanA prakaraNamAM pApakarmonA baMdha karavA sam'dhI je rIte cAra bhaMgarUpa kathana rela che, eja rItanuM cAra bhaMgAvALuM kathana ahiyAM jJAnAvaraNIya kanA khaMdha kara nAnA sabadhamAM kahevu joI e. te A rIte samajavu-Tu gotama ! eka jIve bhUtakALamAM jJAnAvaraNIya karmanA adha karyAM che, vartamAnamAM te tenA aSa kare che. tathA bhaviSyakALamAM paNa te tenA baMdha karaze. A rIte A 'abadhnAt, badhnAti, bhantsyati' paDhebe lagaDela che. 1 tathA phrAI eka jIve bhUtakALamAM jJAnAvaraNIya karmanA 'dha karyAM che, zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2026 3.1903 zAnAvaraNIyakarmAzritya bandhasvarUpam 567 bhansyati anAgatakAle 2, abadhnAt jJAnAvaraNIyamatItakAle, kazcideko jIvo nabadhnAti ca vartamAnakAle, jJAnAvaraNIyamanAgate ca bhansyati 3, avadhanAt atIte, jJAnAvaraNIyaM karma kazcideko jIvo na badhnAti vartamAnakAle, na bhansyati pAnAgatakAle 4, iti / tatra prathamo bhaGgo'bhavyamAzritya 1, kSapakatvamAptiyogya bhavyamAzritya dvitIyo bhAH 2, upazAntamohajIvamadhikRtya tRtIyo bhaGgaH 3, kSINamoijIvamapekSya caturthoM bhaGgaH 4, iyameva pApakarmabandhapakaraNamadarzitakarma kA bandha kiyA hai, vartamAna meM vaha usakA bandha kara rahA hai, para bhaviSyat meM vaha usakA bandha nahIM karegA isa prakAra kA yaha 'abadhnAt vadhnAti, na bhansthati' dvitIya bhaMga hai| tathA-kisI eka jIva ne bhUtakAla meM jJAnAvaraNIya karma kA bandha kiyA hai vartamAna meM vaha usakA bandha nahIM karatA hai, para bhaviSyat meM vaha usakA bandha karegA aisA paha 'aSadhnAta na badhnAti, bhansyati' tRtIya bhaMga hai| tathA-kisI eka jIvane bhUtakAla meM hI jJAnAvaraNIya karma kA bandha kiyA hai, vartamAna meM vaha isakA pandha nahIM karatA hai aura na bhaviSyat kAla meM bhI vaha isakA pandha karegA, isa prakAra kA yaha 'baMdhI, na baMdhaha na baMdhissaI' caturtha bhaMga hai / ina cAra bhaMga meM se prathama bhaMga abhavya jIva kI apekSA se kahA gayA hai, dvitIya bhaMga kSapakatA kI prApti ke yogya bhavya jIva kI apekSA se kahA gayA hai, tRtIya bhaMga upAMta moha vAle jIva kI apekSA se kahA gayA hai aura caturtha bhaMga kSINa moha vartamAnamAM te tene baMdha karI rahyo che, paraMtu bhaviSya kALamAM te tene baMdha nahI re ye zatanA 'abadhnAt badhnAti, na bhansyati' // bhI cha.2 tathA koI eka jIve bhUtakALamAM jJAnAvaraNIya karmane baMdha karyo che, vartamAnamAM te tene baMdha karate nathI paraMtu bhaviSyamAM te tene baMdha karaze. mAza 'abadhnAt , na badhnAti, bhantsyati' mA zrIna sa hyo che. 3 tathA kaI eka jIve bhUtakALamAM ja jJAnAvaraNIya karmano baMdha karela che, vartamAna kALamAM te tene baMdha karato nathI ane bhaviSya kALamAM paNa te tena bhaya 42 nahI zata mA 'abadhnAtU, na badhnAti na bhantsyati' mA tho bhaMga kahyo che. 4 - A cAra bhaMga paikI pahele bhaMga sarvathA abhavya jIvanI apekSAthI kahela che. bIjo bhaMga kSepakapaNAnI prAptine cagya bhavya jIvanI apekSAthI kahela che. trIjo bhaMga upazAnta mohavALA jIvanI apekSAthI kahela che. ane cotho bhaMga kSINa mehavALA jIvanI apekSAthI kahela che. A kathana sivAya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 569 magavatIstre zAnAvaraNIyakarmaNo vaktavyateti bhaavH| etadvayatiriktaM sarvamapi pApakarma bandhapakaraNodIritamevehApi jJAtavyam / parantu pApakarmavandhamakahaNApekSayA padailakSaNyaM tadii darzayannAha-'navaraM' ityAdinA 'navaraM jIvapade maNussapade ya sakasAiMmi jAva lobhasAiMmi ya paDhanavitiyA bhaMgA' navaraM jIvapade manuSyapade ca sakapApini yAvat lobhaSAyini ca prathamadvitIyamaGgo, ayamAzayaH pApakarmadaNDake jIvapade manuSyapade ca yat sakaSAyipadaM yAvat lobhakaSAyipadaM ca, tatra sUkSmasaMparAyasya mohalakSaNapApakarma mo'bandhakatvena prathamadvitIyattIyacaturtharUpAzcatvAro'pi bhaGgAH kathitAH, atra jJAnAvaraNIyakarmadaNDa ke tu Adhau pathamavAle jIva kI apekSA se kahA gayA hai| isake atirikta aura bhI jo vaktavyatA isa jJAnAvaraNIyakarma ke pandha karane ke viSaya meM hai yaha saba pApakarma bandha prakaraNa meM kahI gaI vaktavyatA ke jaisI hI hai| parantu usa vaktavyatA meM aura isa vaktavyatA meM yadi koI antara hai to vaha 'navaraM jIvapade manussapade ya sakasAiMmi jAva lobhakasAimi ya paDhamavitiyA bhaMgA' isa pATha dvArA prakaTa kiyA jA rahA hai-isake dvArA yaha samajhAyA gayA hai ki jIvapada meM aura manuSya pada meM sakaSAyI yAvat lobhakaSAyI ko Azrita karake prathama aura dvitIya aise do bhaMga kahanA cAhiye / tAtparya isa kathana kA aisA hai pApakarma ke daNDaka meM jIvapada aura manuSya pada meM sakASAyI pada aura lobha kaSAyopada meM sUkSmasaMparAya ke moharUpa pApakarma kI abandhakatA se prathama chinIya tRtIya aura caturtha ye cAroM hI bhaMga kahe gaye haiN| parantu yh| jJAnAvaraNIya karmadaNDaka meM to Adi bIju je kaI kathana A jJAnAvaraNIya karmanA baMdha karavAnA saMbaMdhamAM kahela che, te tamAma kathana pApa karmanA prakaraNamAM kahela kathana pramANe samajavuM te yanamA ane thanamA ne is 3232 cha. to a 'navara jIvapade maNussapade ya sakasAiMmi jAva lobhasAiMmi ya paDhamabitiyA bhaMgA' mA 54 dvArA pragaTa karavAmAM Avela che. A kathanathI e samajAvyuM che ke-jIvapadamAM ane manuSyapadamAM sakaSAyI-mAvata bhakaSAyavALA jIvane Azraya karIne pahele ane bIjo evA be aMge kahevA joIe. kahevAnuM tAtparya e che ke pApa karmanA daMDakamAM jIva pada ane manuSya padamAM sakaSAyI padathI laIne lobhakaSAyI pada sudhI sUmasaM5rAyanA moha rUpa pApa karmanA abampakapaNAthI pahele bIjo trIjo ane ce e cAra bhAga kahyA che, paraMtu ahiyAM A jJAnAvaraNIya karmanA daMDakamAM te pahelAnA be zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - -- - mameyAndrakA TIkA za026 u.1 sU03 jJAnAvaraNIyakarmAzritya bandhasvarUpam 169 dvitIyabhaGgau 'abadhnAt badhnAti matsyati, abadhnAt badhnAti na bhansyanItyAkArako eka vaktavyau avItarAgasya jJAnAvaraNIyakarmabandha katvasya sadbhAvAt nAvana paryantaM jJAnAvaraNIyakarmaNaH sAmrAjyaM vilasati yAvanodeti vItarAmitva pracaNDabhAskara iti / evaM pradarzitapadayorubhayoH prakaraNayo lakSaNyam, tadanyat sarvamapi ubhayatrApi samAnameva bhavatItyAzayenAi-'abasesa' ityAdi, 'avasesaM ceca jAva vemANiyA' avazeSa kayitavelaNyAtiriktaM sarvamapi jJAnadRSTayAvipa tadeva yadeva pApakarmadaNDake kathitam kiyatparyantaM pApakarmadaNDakaM samAnatayA jJAtavyam / tatrAha-'jAva' ityAdi, 'jAva vemANiyA' yAvadvaimAnikAH nArakAdArabhya vaimAnikaparyantaM patidaNDake pApakarma daNDa kavadeva sarvApi vyavasthA jJAta. cyeti / 'evaM darisaNAvaraNijjeNa vi daMDago bhANiyayo niravaseso' evaM jJAnA varaNIyakarma daNDakavadeva darzanAvaraNIyenApi karmaNo daNDako bhaNitavyo nisvazeSo yathA yathA jJAnAvaraNIyakarma daNDako nirUpitaH tathA tathA tenaiva krameNa darzanAvaraNIye'pi daNDakaH samagro'pi vaktavyA, jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyakarmaNoH ke prathama aura dvitIya-avadhnAt, ghanAti, bhansyati 1- avadhanAt vanAti, na bhansyati'-ye do hI bhaMga kahe gaye haiN| kyoMki avItarAga jJAnAvaraNIya karma kA bandhaka hotA hai| jabataka AsmA meM vItarAgatA rUpa sUrya kA pracaNDa pratApa nahIM tapatA hai taba taka AtmA meM jJAnAvaraNIya karma kI pandhakatA rahatI hai / isa prakAra se ina donoM prakaraNoM meM isI bAta ko lekara antara hai-aura koI antara nahIM hai-aura saba kathana samAna hai| ataH yaha samAnatA 'avasesaM taM ceca jAva vemANiyA' nAraka se lekara vaimAnika taka pratidaNDaka meM pApakarma daNDaka kI japtI hI hai| evaM darisaNAvaraNijjeNa vi daMDago Niravaseso bhANiyanvo niravaseso' maga maTase po mane bhI yethe mI 'abadhnAt badhnAti, bhantasya. ti1-abadhnAt , badhnAti, na bhansyati' 2 me ma sA che. bhavItarAga, jJAnAvaraNIya karmane baMdhaka hoya che. jyAM sudhI AtmAmAM vItarAga rUpa sUryane pracaMDa pratApa tapatuM nathI, tyAM sudhI AtmAmAM jJAnAvaraNIya kamanuM baMdhakapaNuM rahe che. A rIte A baMne prakaraNamAM A viSayane laIne atara rahela che. te sivAya bIjuM kaMI ja aMtara nathI. bAkIna sagha 4thana sarabhu cha. tathA tesamAnapArA 'avasesa ta ceva jAva vemaafjA nArakathI laIne vaimAniko sudhInA dareka daMDakomAM pApakarmanA daMDaka prabhAsa cha. 'eva darimaNAvaraNijjeNa vi daMDago bhANiyavyo niravasese' zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magavatIstre samAnadharmatyAditi / 'jIveNaM bhaMte ! veyaNijna kammaM kiM baMdhI pucchA' jIvA khalu bhadanta ! vedanIyaM karma kim avaghnAt badhnAti bhansyati 1, abadhnAt vaghnAti na mantsthatira, abadhnAt na badhnAti mantsyati3, abadhnAt na badhnAti na bhantasyatIti 4 caturbhaGgakaH praznaH pRcchayA saMgRhyate, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi jJAnAvaraNIya daNDaka ke jaisA hI darzanAvaraNIya karma kA daNDaka bhI sampUrNa kahanA caahie| kyoMki ina dono karmoM meM samAna dharmatA hai| 'jIveNaM bhaMte ! veyaNijja kammaM ki baMdhI pucchA he bhadanta !' jIvane kyA vedanIya karma bhUtakAla meM bAMdhA hai ? vartamAna meM vaha use bAMdhatA hai kyA ? bhaviSyat meM vaha use bAMdhegA kyA ? athavA-jIvane bhUtakAla meM kyA vedanIya karma kA baMdha kiyA hai ? vartamAna meM vaha usakA baMdha karatA hai kyA ? aura kyA vaha bhaviSya kAla meM usakA bandha nahIM karegA? athavA-bhUtakAla meM vaha usakA bandha kara cukA hai kyA ? vartamAna meM vaha usakA bandha nahIM karatA hai kyA ? bhaviSyat meM vaha usakA baMdha karegA kyA? athavA-bhUtakAla meM hI kyA usane usakA bandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha usakA bandha nahIM karatA hai ? aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha kyA usakA bandha nahIM karegA ? isa prakAra se yaha-aSadhAt canAti bhansyati 1 abadhnAt na badhnAti bhansyati 2 abadhnAt na padhnAti bhansyati 3 abadhnAt na badhnAti na bhansyati' vedanIya karma ke bandha ke viSaya meM ina cAra bhaMgo ko lekara gautamasvAmIne jJAnAvaraNIya daMDakanA kathana pramANe darzanAvaraNIya karmane daMDaka paNa kahe 24. ma mA mAnanA bhImA sAmya che. __'jIve NaM bhaMte ! veyaNijjaM kama kiM baMdhI pucchA' lagavanta mA jIve vedanIya kamane baMdha karyo che? vartamAna kALamAM te tene baMdha kare che? bhaviSya kALamAM te tene baMdha karaze? athavA jIve bhUtakALamAM vedanIya kamane baMdha karyo che? vartamAnamAM te tene baMdha kare che? ane bhaviSyamAM te vedanIya karmane baMdha nahIM kare ? athavA bhUtakALamAM te vedanIya kamane baMdha karI cUkyuM che? vartamAnamAM te tene baMdha nathI karate ? ane bhavi. dhyamAM te tene baMdha karaze? athavA bhUtakALamAM ja teNe vedanIya karmane baMdha karyo che? vartamAnamAM te tene baMdha nathI karate ? ane bhaviSya kALamAM parata te madha nahI 21 mArIta mA 'abadhnAta, badhnAti, bhansyati' 'abadhnAt badhnAti na bhansyati 2' avaghnAt , na badhnAti bhansyati3 abadhnAt nabanAti na mantsyati 4 vahanIya manAmadhana samayamA mAyA lagAne zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u. 1 su03 jJAnAvaraNIyakarmAzritya bandhasvarUpam 571 'goyamA' he gautama ! ' atthegae baMdhI baMdhai baMdhissara' astyekakaH kazcijjIvo vedanIyaM karmAtItakAle abadhanAt badhnAti vedanIyaM karma vartamAnakAle, bhantsyati cAnAgatakAle vedanIya karma 1, tathA 'atthegaie baMdhI baMdhai na baMdhissara' astyekako jIvosvaghnAt atItakAle vedanIyaM karma, badhnAti ca vedanIyaM karma vartamAnakAle, na bhantsyati anAgatakAle vedanIyaM karma 2, 'atthegahae baMdhI na baMdha na baMdhissa ' astyekakaH kazvijjIvo'badhnAt atItakAle vedanIyaM karma, na badhnAti vedanIyaM karma kacijjIvo vartamAnakAle, na bhantsyati cAnAgatakAle vedanIyaM karma kacijjIvaH4, tadevaM vedanIya karmadaNDake prathamadvitIyacaturthabhaGgakA bhagavatA anumoditAH tatra prathamo bhaGga, abhavyajIvamAzritya kathitaH tasya trikAle'pi prabhuzrI se prazna pUchA hai uttara meM prabhuzrI kahate hai- 'asthegaie baMdhI ias fater' he gautama! kisI eka jIva vedanIya karma bhUtakAla meM bAMdhatA hai vartamAna meM vaha use bAMdhatA hai tathA bhaviSyat kAla meM vaha use bAMdhegA 1 tathA kisI eka jIvane bhUtakAla meM vedanIya karma bAMdhA haiM vartamAna meM vaha use bAMdhatA hai para bhaviSyat meM vaha use nahIM bAMdhegAra tathA kisI eka jIvane bhUtakAla meM vedanIya karma bAMdhA hai vartamAna meM vaha use nahIM bAMdhatA hai aura na bhaviSyat kAla meM vaha use baaNdhegaa| isa prakAra se yahAM prathama dvitIya aura caturtha aise tIna bhaMga hote haiN| inameM prathama bhaMga abhavya jIva kI apekSA se hai / kyoM ki aise jIva meM sarvadA trikAla meM vedanIya karma ke bandha kA sadbhAva rahatA hai dvitIya bhaMga usa jIva kI apekSA se hai jo bhavya bhaviSyat meM laI ne zrIgautamasvAmIe prabhuzrIne prazna pUchela che, tenA uttaramAM prabhuzrI kahe che- 'atthegaie baMdhI, bAMdhai baghissai' he gautama! I melave lUtANabhAM vedanIya karmAMnA baMdha karyAM che, vartamAnamAM te tenA baMdha kare che, tathA bhaviSya kALamAM te tenA baMdha karaze. 1 tathA koi eka jIve bhUtakALamAM vedanIya kramanA baMdha karyAM che, vata mAnamAM te tenA baMdha kare che, paNa bhaviSyamAM te tenA baMdha nahIM kare 2 tathA kAI eka jIve bhUtakALamAM vedanIya kama nA adha karyAM che, vatamAna kALamAM te tenA aMdha karatA nathI. tathA bhaviSya kALamAM paNa tenA khaMdha nahIM kare, A pramANe ahiyAM pahele khIjo ane ceAthA e traNa bhagA hAya che. temAM pahelA bhaga alabhya jIvanI apekSAthI kahela che, kemakeevA jIvamAM sadA traNe kALamAM venIya kA~nA sadUbhAva rahe che. khIne zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 magavatImatre vedanIyakarmaNaH sadbhAvAditi / dvitIyastu maGgaH yo bhaviSyakAle mokSaM yAsyati tAdRzaM bhavyavizeSamAzritya kthitH| tRtIyabhaGgastu abadhnAt na badhnAti bhantsyatItyAkArako'tra na saMbhavati vedanIyakarma abadhvA punastadvandhanasyAsaMbhavAditi / caturthamaGgastu avaghnAt na badhnAti na bhansyatItyAkArakaH ayogikevalinamAzritya kathitamiti / 'salesse vi evaM ceva taiya vihUgA bhaMgA' salezyo'pi evameva sAmAnyato jIvatradeva tRtIyabhaGgarahitAH prathamadvitIyacaturtharUpAstrayo bhanA vaktavyAH, tRtIyabhaGgarahitAstrayo bhaGgAH salezye jJAtavyAH parantu atra kavit zakate yat abadhnAt na badhnAti na bhansyatItyAkArakazcaturthoM bhaGgo'tra na ghaTate, ayaM caturthoM bhaGgastu lezyArahite ayoginyeva ghaTate lezyAyA strayodazaguNasthAnaka paryantameva sadbhAvAt tathA yAvallezyaM vedanIyakarmaNAM sambandhaka eva bhvti| mukti meM jaavegaa| abadhnAt na badhnAti bhansyati' aisA jo tRtIya bhaMgA hai vaha yahAM para nahIM hai kyoMki vedanIyakarma ko nahIM bAMdha kara jIva punaH vedanIya karma kA bandha nahIM karatA hai / tathA caturtha jo bhaMga hai vaha ayogika kevalI kI apekSA se hai|| ___'salesse vi evaM ceca' lezyA vAle jIva meM bhI tRtIya bhaMga ke sivAya bAkI ke prathama dvitIya aura caturtha bhaMga hote haiM aisA samajha nA caahiye| zaMkA-'abadhnAt na badhnAti na bhanspati' aisA jo caturtha bhaMga hai vaha yahAM saMbhAvita nahIM hotA hai kyoMki yaha bhaMga usI jIva meM saMbhavatA hai jo ayogika kevalI haiM kyoMki ve hI lezyA rahita hote haiM aura teraha guNa sthAna taka lezyA kA sadbhAva kahA gayA hai| ataH jaba bhaMga e jIvanI apekSAthI che. je bhavya jIva bhaviSyamAM mukti javAnA hoya 'abadhnAt na badhnAti bhansyati' mA pramANene 2 trIne cha mahiyA thatuM nathI. kemake vedanIya karmane bAMdhyA vinA jIva pharIthI vedanIya karmane baMdha karatA nathI. tathA cothe je bhaMga che, te ayogI kevalInI apekSAthI hesa cha. 'salesse vi eva ceva' vezyAvA na 55 trI sivAyanA bAkInA pahele, bIjo ane cothe e traNe bhege hoya che. tema samajavuM. -'abadhnAt , na badhnAti na bhansyati' mA zata ra yothe| mache, te ahiyAM saMbhavita thatuM nathI. kemake-te laMga eja jIvamAM saMbhave che ke je agI kevaLI hoya che. kemake teoja vezyA rahita hoya che. ane temAM guNasthAna sudhI lezyAno sadubhAva kahe che. tethI jyAre lezyAvALA jIvane zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1903 jJAnAvaraNIyakarmAzritya bandhasvarUpam 573 atra samAdhatte yat asmAdeva sUtraprAmANyAt ayogitvasya prathamasamaye ghaNTAlAla nanyAyena paramazuklalezyA'stIti salezyasya caturthoM bhaGgo ghaTate iti / tat tu bahuzrutagamyamiti / 'kaNhalesse jAva pamhalesse paDhamabitiyA bhaMgA' kRSNalezyo yAvat pAlezyA prathama dvitIyau bhaMgau kRSNa lezyAdArabhma padmalezyAviziSTaparyanta lezyAvati jIve abadhAt badhnAti bhantasyati1, abadhnAt badhnAti na matsyatI. tyAkArako dvau maGgo jJAtavyAviti kRSNalezyAdi pnycke'yogisvsyaabhaavaaditi| 'sukkalesse tadayavihUNA bhaMgA' zuklalezye salezyavat tRtIyabhaGgavihInAH prathamalezyA vAle jIvake yaha caturtha bhA saMbhavatA hI nahIM hai phira use yahA~ kyoM kahA gayA hai ? tAtparya isa kathana kA yahI hai ki salezya jIva ke yaha caturtha bhaMga nahIM banatA hai| uttara--isa sUtra ke kathana se hI ghaMTAlAlana nyAya se yaha jJAta hotA hai ki ayogika avasthA meM bhI prathama samaya meM paramazukla lezyA kA sadbhAva hai| isIse salezya jIva ke caturtha bhaMga kahA gayA hai| aura isameM kyA vizeSatA hai so yaha bahujJAnI jAneM / 'kaNhalesse jAva pamha lesse paDhamacitiyA bhaMgA' kRSNalezya se lekara padma lezyA taka kI lezyA oM se viziSTa jIva meM prathama aura dvitIya aise Adi ke do bhaMga hote hai tathA-'sukkalesse tajhya vihaNA bhaMgA' zuklalezyA vAle jIvoM ke tRtIya bhaMga ke sivAya prathama dvitIya aura caturtha aise tIna bhaMga hote hai / tAtparya yahI hai ki kRSNAdi pAMca lezyA vAle jIva ke ayogitA kA abhAva hone se vaha vedanIya karma kA abandhaka nahIM A cothe bhaMga saMbhavato ja nathI. te te bhaMga ahiyAM kema kahyo che? kahevAnuM tAtparya e che ke-lezyAvALA jIvane A ce bhaMga saMbhava nathI. uttara-A sUtranA kathanathI "ghaMTAlAlana' nyAyathI ema jaNAI Ave che ke-agika avasthAmAM paNa pahelA samayamAM paramazukala lezyAne sadbhAva rahe che. tethI lephsAvALA jIvane thi bhaMga kahyo che. te sivAya temAM zuM vizeSatA che, te vizeSa jJAtinA samajI zake. 'kaNhalese jAva pamhalesse paDhamabitiyA bhaMgA' 5 vezyAthI ne padmazyA sudhInI vezyAothI viziSTa jIvamAM pahele ane bIje e ja DAya che. tathA 'sukkasse taiyavihUNA bhaMgA' zusa vezyAvA vAna trIjA bhaMga sivAya pahele, bIje, ane ce e traNa aMge hoya che. A kathananuM tAtparya eja che ke-kRSNa vigere pAMca vezyAvALA jIvane agipaNAno abhAva hovAthI te vedanIya karmane abaMdhaka thatuM nathI. tethI zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 bhagavatIsUtre dvitIyacaturtharUpA bhaGgA bhavantIti jJAtavyam / 'alesse carimo bhaMgo' alezyaH lezyArahitaH kevalIsiddhazca tasya ca abadhnAt na badhnAti na bhansyati iti eka eva caturthoM bhaGgo bhavatIti / 'kaNhapakkhie paDhamabitiyA' kRSNapAkSikasya pathadvitIyamaGgau bhavataH kRSNapAkSikasyAyogitvAbhAvAt / 'sukkapakkhie taiyavihUNA' zuklapAkSikaH, tRtIyavihInAstrayaH prathamadvitIyacaturthabhaGgA bhavanti zuklapAkSikasyA yogitvasyApi saMbhavAditi / 'evaM sammadihissa vi' evaM zuklapA. kSikavadeva samyagdRSTerapi tRtIyavihInAH prathamadvitIyacaturthabhA bhavanti samyadRSTerayogitvasyApi saMbhavena bandhAsaMbhavAditi / 'micchAdihissa sammAmicchA. hotA hai| isaliye isameM Adi ke do bhaMga kahe gaye haiM tathA zuklalezyA pAle jIva ke salezya kI taraha tIna bhaMga kahe gaye haiN| 'alesse carimo bhaMgo' lezyArahita zailezIgata kevalI aura siddha inake kevala eka caturtha hIbhaMga hotA hai| kahapakkhie paDhamavitiyA' kRSNapAkSika ke ayogitA ke abhAva se prathama ke do bhaMga hote haiN| 'sukkapakkhie taiyavihUNA' zuklapAkSika jIva ke ayogitA bhI vahAM hone ke kAraNa tRtIya bhaMga vihIna prathama dvitIya aura caturtha bhaMga aise tIna bhaMga kahe gaye haiN| 'evaM sammadihissa vi' isI prakAra se sampadRSTi jIva ke bhI ayogitA kI saMbhavatA se tRtIya bhaMga ke vinA prathama dvitIya aura caturtha aise tIna bhaMga hote haiM / ayogitA kI saMbhavatA se vahAM vedanIyakama ke bandha kI asaMbhavatA hai| isa kAraNa vahAM mAtra tRtIya bhaMga kA abhAva prakaTa kiyA gayA hai| 'micchAdihissa sammAmicchAdihissa ya paDhamavitiyA' mithyA teone AdinA pahelA ane bIjo e be aMge kahyA che. tathA zukala lezyAvALA chavane lekSAvALA jIvanI jema traNa aMge kahyA che. 'alesse carimo bhago' vezyA vinAnI ne meve zaivezI sasthA. pAsa uvaNI mane siddhAne 30 me yothe| 10 jAya che. 'kaNhapakkhie paDhamabitiyA' pR0 pAkSi ne ayogIyAnA asAmA po mane bhI me meM na DAya che. 'sukapakkhie taiyavihUNA' zu48 pAkSi apane tamAna agipaNa paNa hovAthI trIjA bhaMga sivAya pahele, bIje ane e e mI hyA cha. 'evaM sammadidvissa vi' se prabhAra sabhyaSTiA jIvane paNa agipaNanI saMbhavatAthI trIjA bhaMga sivAyanA pahele, bIje ane ethe e traNa aMge hoya che. agitAnI saMbhavatAthI tyAM vedanIya karmanA bApanuM asaMbhavapaNuM che. te kAraNathI tyAM trIjA bhaMgane alAva kahela che, zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1903 jJAnAvaraNIyakarmAzritya bandhasvarUpam 575 dihissa ya paDhamaSitiyA' mithyASTeH samyagmithyAdRSTe (mizraSTe)zca prathamadvitIyamaGgau bhavataH anayorayogitvAbhAvena vedanIya karmaNo'bandhakatvasyA'bhAvAditi / 'nANissa taiyavihUNA' jJAnina stRtIyavihInAH prathamadvitIyacaturthabhaGgA bhavanti zAninaH kevalinacAyogitvena tRtIyasyAsaMbhavAditi / 'AbhiNIbohiyanANI jAva maNapajjavanANI paDhamabitiyA' AminibodhikajJAnI yAvat manAparyavajJAnI, atra prathamadvitIyamaGgau bhavataH eteSAmayogitvAbhAvAditi / 'kevalanANI taiyavihUNA' kevalajJAnItRtIyavihInaH kevalajJAnino'yogitvena prathamadvitIyacaturtha manAkhyAstrayo bhaGgA bhavanti / 'evaM nosannovautta avedae akasAI sAgAro dRSTi jIva ke aura mizra dRSTi jIva ke prathama aura dvitIya aise do bhaMga hote haiN| kyoMki inameM ayogitA ke abhAva se bedanIya karma kI abandhakatA kA abhAva hai| 'nANisma taiyavihUNA' jJAnI ke prathama dvitIya aura caturtha aise tIna bhaMga hote hai jJAnI aura kevala jJAnI ke punaH vedanIya karmakI bandhakatA na hone ke kAraNa yahAM tRtIya maMga nahIM kahA gayA hai| 'AbhiNiyohiyanANI jAva maNapajja. dhanANI paDhamaSitiyA' Abhiniyodhika jJAnI se lekara yAvat manAparyava jJAnI taka ke jIvoM meM prathama aura dvitIya ese do bhaMga hote haiM kyoMki inake ayogitA kA usa samaya asadbhAva rahatA hai| kevalanANI taiyavihUNA' kevalajJAnI ke prathama dvitIya aura caturtha aise tIna bhaMga hote haiM-tRtIya bhaMga yahA~ nahI hotA hai, kyoMki usa avasthA meM jaya ___micchAdidvissa sammAmicchAdidissa ya paDhamabitiyA' mithyASTivANA apane ane samithyAdaSTi eTale ke mizradRSTivALA jIvane pahele ane bIje e rIte be aMge hoya che. kemake-teomAM agipaNAnA abhAvathI vedanIya bhanA samAna samApa hI cha. 'nANissa taiyavihUNA' jJAnAna zrIon bhaMgane choDIne pahele, bIje ane cothe e traNa bhaMga hoya che. jJAnI, ane kevaLajJAnIne agI paNAnA sadUbhAvathI vedanIya karmanuM baMdhakapaNuM na pAthI zrI sanathI. 'AbhiNibohiyanANI jAva maNapajjavanANI paDhamabitiyA' mAlinimAdhi jJAnayI an yAvat manaHpaya jJAnI sudhiin| jImAM pahelo ane bIje e rIte be bhaMga hoya che. kemake teone bhomiyAna ta ma sahalA ta nathI 'kevalanANI taiyavihUNA' 310 jJAnIne pahele, bIje ane ethe e traNa bhaMga hoya che. temane trIjo zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 bhagavatIsUtre caDate anAgAvate' evaM kevalInadeva nosaMjJopayuktaH, avedakaH, akaSAyI, sAkAropayukta, anAkAropayuktaH, 'eesa taiyavihUNA' eteSu no saMjJopayuktAdArabhya anAkAropayukteSu tRtIyabhaGgavihInAH prathamadvitIyacaturthabhaGgA bhavanti / 'ajogiMmi ya carimo' ayogini ca caramo bhaGgaH avadhanAt na badhnAti na mantsyati ityAkArako jJAtavyaH | 'sesesu paDhapavitiyA' zeSeSu ayogivyatiriteSu prathamadvitIyamaGgau jJAtathyau iti / 'neraiyANaM bhaMte / veyaNijjaM kammaM ki baMdhI baMba' nairayikaH khalu bhadanta ! vedanIyaM karma kim avaghnAt badhnAti bhantsyati 1, abadhvAt badhnAti na bhantsyati2, avadhanAt na badhnAti bhantsyati3 vaha ayogI hotA hai to usake vedanIya karma kA bandha nahI hotA / 'evaM no sanno utte avedae akasAI, sAMgarovate anAgArova utte' isI prakAra se no saMjJA meM upayukta vedarahita kaSAya rahita sAkAropayukta aura anAkArovayukta jIvoM ke 'tahaya bihUgA' tRtIya bhaMga rahita prathama dvitIya aura caturtha aise tIna bhaMga hote haiM ' ajogimmi ya carimo' ayogI meM antima bhaMga hotA hai| 'seselu paDhamavitiyA' zeSa jIvoM meM -ayogivyatirikta jIvoM meM prathama dvitIya bhaMga hote haiN| 'nerahayANaM bhaMte! vaiyaNijjaM kammaM kiM baMdhI baMdhai baMdhista' he bhadanta nairathika jIvane kpA pahile bhUtakAla meM vedanIya karma kA bandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha karatA hai? bhaviSyat kAla meM vaha bandha karega!? athavA - bhUtakAla meM usane bandhakiyA hai vartamAna meM vaha bandha karatA hai? bhaviSyat meM vaha bandha nahIM - bhaMga hAtA nathI. kemake te avasthAmAM jyAre te ayegI hAya che. te tene vedanIya kramanA aMdha hAtA nathI. 'eva' nosannovautte, avedae akassAI sAgArovautte, aNAgArova utte' eja pramANe sAkArApacegavALA ane anAkAra pacegavALA jIvAne eTale ke ne nAsaMjJopayukta hoya, veraDita, uSAyarahita, hoya tevA kavIne 'taiya vihUNA' trI laMgane choDIne paDeseo, jIle bhane thotho me tra lagI hoya che. 'ajogimmiya carimo' ayogI lavamAM chelo laMga 4 hoya che. 'sesesu paDhamabitiyA' mAhInA lavAne bheTate haiM ayogI zivAyanA kavIne phle| ane bIjo e e bhagA haiAya che. 'rayANaM bhaMte! veyaNijjaM kamma kiM baMdhI, baMdhai baMdhissai' De lagavan naicika jIve bhUtakALamAM vedanIya karmonA baMdha karyAM che? vataeNmAna kALamAM te vedanIya kramanA aMdha kare che ane bhaviSya kALamAM te tenA baMdha karaze ? athavA bhUtakALamAM teNe vedanIya kamanA baMdha karyo che? vamAna kALamAM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za026 u.1 sUzAnAvaraNIyakarmAzritya samdhasvarUpama 577 abadhnAt na badhnAti na mantsyatIti caturbhaGgakA praznA, uttaramAha-evaM' ityAdi, evaM neraiyA' evaM sAmAnyato jIvavadeva prathamadvitIyamaGgo sAtavyo, kiyatparyantaM pUrvavadeva jJAtavyaM tatrAha-'jAva' ityAdi, 'jAva vemANiya tti' yApad vaimAnika iti nairayikAdArabhya vaimAnikaparyantadaNDa keSu prathama dvitIyabhaGgo jJAtavyau 'jassa jaM atyi' yasya yadasti tasya vivicya tadvaktavyaM yasya jIvasya nArakAdeyaMda lezyAdikamasti tasya jIvarAze stad lezyAdi sambandhe maGgo vaktavya iti / 'sabvattha vi paDhamabitiyA' sarvatra nArakAdArabhya vaimAnikAntadaNDa keSu prathamadvitIya karegA? athavA-bhUtakAla meM usane bandha kiyA hai, vartamAna meM vaha bandha nahIM karatA hai, bhaviSyatkAla meM vaha bandha karegA ? athavA-usane bhUtakAla meM vedanIya karma kA bandha kiyA hai, vartamAna meM vaha isakA bandha nahIM karatA hai aura na bhaviSyat kAla meM vaha isakA vadha karegA? isa prakAra se yaha nArakiyoM dvArA vedanIya karma bandha ke viSaya meM trikAla sambandhI 4 cAra bhaMga viSayaka prazna hai isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM neraiyA' he gautama ! sAmAnya se jIva ke jaisA hI yahAM prathama aura dvitIya bhaMga hote haiN| aura ye prathama dvitIya bhaMga 'jAva vemANiyatti' yAvat vaimAnika taka ke jIvoM ke hote haiM tathAca-nairayika se lekara vaimAnikataka ke daNDakoM meM prathama aura dvitIya ye do bhaMga hI hote hai aisA jAnanA cAhiye' jasta jaM asthi savvastha vi padama vitiyA' isa prakAra jita nArakAdi jIva ke jo lezyAdika hoM usake te tene baMdha kare che? ane bhaviSya kALamAM tene baMdha nahIM kare ? 2 athavA bhUtakALamAM teNe tene baMdha karyo che? vartamAnamAM te tene baMdha nathI karate? ane bhaviSya kALamAM te tene baMdha karaze? athavA teNe bhUtakALamAM vedanIya kamane baMdha karyo che? vartamAnamAM te tene baMdha nathI karate ? tathA bhaviSya kALamAM te tene baMdha karaze nahIM ? A pramANe nArakiye dvArA vedanIya karma baMdhanA saMbaMdhamAM traNe kALa saMbaMdhI 4 cAra bhAge thavAnA saMbaMdhamAM prazna karela che. // prazranA uttaramA prabhuzrI 43 cha -'eva neraiyA' gautama! sAmAnyapaNathI jIvana kathana pramANe ahiyAM pahelo ane bIjo e be bhege khAya cha, bhane ma paDA tathA mI an 'jAva vemANiyatti' mA yanayI yAvata vaimAnika sudhInA ane hoya che. tathA-narayikathI laIne vimAnika sudhInA daMDakomAM pahele ane bIje e be aMge ja hoya che. tema samajavuM. 'jassa jaM asthi savva vi paDhamabitiyA' mA pramANe 2 nA24 vigaire 7yana je lezyA vigere kahela che, tene teja lezyA vigere saMbaMdhI bhaMga kahe zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578 bhagavatImatre mahAdeva vaktavyAviti / 'navaraM maNusse jahA jIve' navaraM kevalamenAvadeva lakSappam yat manuSyadaNDa ke sAmAnyajIvadaNDakacadeva tRtIyamAvihInAH prathama dvitIyacaturthabhanA vaktavyAH jIvasamAnadharmatvAt manuSyasyeti / 'jIve gaM bhaMte ! mohaNijjaM kammaM kiM baMdhI baMdhaI' jIvaH khalu bhadanta ! mohanIyaM karma kim apaphnAt badhnAni bhansyati1, abadhnAt badhnAti na bhantsyati2, abadhnAt na badhnAti bhansyati3, avaghnAt na badhnAti na bhansyati4 iti caturbhako mohausa lezyAdika ke sambandha meM bhaMga kahanA cAhiye ataH sarvatra-narayika se lekara thaimAnika taka ke daNDakoM meM prathama dvitIya bhaMga hI hotA hai| 'navaraMmaNusse jahA jIve' parantu manuSya daNDaka meM sAmAnya jIva daNDaka kI taraha tRtIya bhaMga vihIna prathamadvitIya aura caturtha ye tIna bhaMga hotA hai kyoMki manuSya aura samuccaya jIva samAna dharma vAle hote hai| 'jIveNaM bhaMte ! kiMmohaNijja kammaM baMdhI baMdha baMdhissaI' he bhadanta ! jIyane kyA bhUtakAla meM mohanIya karma kA bandha kiyA hai ? vaha vartamAna kAla meM karatA hai ? bhaviSyat kAla meM vaha karegA kyA ? athavA-jIvane bhUnakAla meM kyA mohanIya karma kA bandha kiyA hai ! vartamAna meM kyA vaha karatA hai aura kyA vaha bhaviSyat kAla meM usakA bandhanahIM karegA? athavA-jIvane bhUtakAla meM mohanIya karma kA pandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha nahIM karatA hai ? bhaviSyat meM vaha kyA usakA bandha karegA? athavA bhUtakAla meM jIvane mohanIyakarma kA bandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha usakA bandha nahIM karatA haiM ? bhaviSyat meM bhI vaha isakA bandha nahIM karegA? isa joIe. tethI badhe eTale ke naiyikathI laIne vaimAnika sudhInA daDakomAM pahele bhane zrIna se merI mAMgI DAya che. 'gavara maNusse jahA jIve' 521 manuSyanA daMDakamAM sAmAnya jIva daMDakanA kathana pramANe ja trIjA bhaMgane cheDIne pahelo, bIje ethI e traNa bhaMga ja hoya che. kAraNa ke manuSya ane samuccaya jIva e samAna dharmavALA hoya che. 5 ___'jIve Na' bhaMte ! kiM mohaNijjaM kamma badhI, badhai, baMdhissai' 8 mapan jIve bhUtakALamAM mehanIya kamane baMdha karyo che? vartamAna kALamAM tene baMdha kare che ? ane bhaviSya kALamAM tene baMdha karaze ? athavA bhUtakALamAM teNe mehanIya kamane baMdha karyo che? vartamAna kALamAM te tene baMdha nathI karate ? ane bhaviSyamAM te tene baMdha karaze ? athavA bhUtakALamAM jIve mohanIya karmane baMdha karyo che? vartamAnamAM te tene baMdha nathI karate? ane bhaviSya kALamAM tene baMdha nahIM kare? A rIte zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU03 jJAnAvaraNIyakarmAzritya bandhasvarUpam 579 nIyakarmaviSayaka praznaH, uttaramAha-'jaheba' ityAdi, 'jaheva pAvaM kammaM taheva mohaNijjaM pi niravasesaM jAva vemANie' yathaiva pApaM karma tathaiva mohanIyamapi niravazeSaM yAvadvaimAnikaH pApakarmaNo bandhaprakaraNe yathA caturo'pi bhaGgAH pradarzitA stathaiva mohanIyakarmaNo bandhe'pi catvAro bhaGgA jJAtavyA statrAmadhyamAzrityaprathamo bhaGgaH1, kSapakatvaprAptiyogyabhavyavizeSamAzritya dvitIyo bhaGgaH2, upazAntamohajIvamAzritya tRtIyo bhaGgaH3, kSINamohajIvamAzritya caturtha:4 iti / prakAra se apanAt bannAti bhansyati? abadhnAt badhnAti, no bhansyatira abadhnAta na badhnAti, bhansthati3 abadhnAtana banAti, na bhansyati4, yaha trikAla viSayaka 4 bhaMga ke sambandha meM mohanIya karma ke bandha karane ke viSaya meM prazna hai| isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jaheva pAva karma taheva mohaNijja pi niravasesaM jAva vemANie ' he gautama ! jaisA maiMne pApakarma ke bandha ke sambandha meM kahA hai vaisA hI niravazeSa kathana mohanIya karma ke bandha ke sambandha meM bhI kahanA cAhiye arthAt pApakama ke bandha ke sambandha meM pahile cAra bhaMga prakaTa kiye gaye haiM isI prakAra se yahAM para bhI cAra bhaMga prakaTa karanA cAhiye-tathA ca-kisI eka abhavya jIva ne pahile bhUtakAla meM mohanIya karma kA bandha kiyA hai vartamAna meM vaha isakA bandha karatA hai aura bhaviSyat meM bhI vaha isakA bandha karegA ? aisA yaha prathama bhaMga abhavya jIva kI apekSA se kahA gayA hai aisA jAnanA cAhiye-dvitIya bhaMga kSapakatA jise prApta 'abadhnAt badhnAti bhansyati, abadhnAt badhnAti na bhansyati, abadhnAt na badhnAti bhansyati abadhnAt na badhnAti na bhansyati' mA zata no 4 saMbaMdhI cAra bhaMga saMbaMdhI mohanIya karma baMdhanA saMbaMdhamAM prazna karela che. sA prazana uttaramA prabhuzrI I cha hai-'jaheva pAva kamma taheva mohaNijaM pi niravasesaM jAva vemANie' gItama! 554mana dhana samayamA 2 pramANe meM kahela che, eja pramANenuM kathana mehanIya karma baMdhanA saMbaMdhamAM paNa kahevuM joIe. arthAta pApa karmanA baMdhanA saMbaMdhamAM pahelA 4 cAra lage pragaTa karela che, eja pramANenA cAra bhaMge ahiyAM A mohanIya karma baMdhanA saMbaMdhamAM paNa samajavA. tathA kaI eka sarvathA abhavya jIve pahelA bhUtakALamAM mehanIya kamane baMdha karyo che, vartamAnamAM te tene baMdha kare che ane bhaviSya kALamAM te tene baMdha karaze. A rIte A pahele bhaMga sarvathA abhavya jIvanI apekSAthI kahela che. tema samajavuM. 1 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 bhagavatIstre ayaM ca kramaH-nairayikAdArabhya vaimAnikAntadaNDa keSu viniyojya iti / AyuSya karmadaNDakamAha-'jIve NaM' ityAdi, 'jIve NaM bhaMte ! AuyaM kammaM kiM baMdhI baMdhai pucchA' jIvaH khalu bhadanta ! AyuSkaM kama kim abadhnAt badhnAti bhansyati1, abadhnAta badhnAti na bhansyati2, abadhnAt na badhnAti bhannsyati3, abadhnAt na badhnAti na bhansyati 4 iti caturbhaGgakA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, hone vAlI hai aise bhavya vizeSa kI apekSA lekara kahA gayA hai| tRtIya bhaMga upazAnta mohavAle jIva ko ozrita karake kahA gayA hai aura caturtha bhaMga kSINamohavAle jIva ko Azrita karake kahA gayA hai| isa prakAra nairayika se lekara vaimAnikAnta daNDakoM meM jaisA pApakarma ke saMbaMdha meM kahA gayA hai vaisA kathana jAnanA caahiye| _ 'jIve NaM bhaMte ! AuyaM kammaM kiM baMdhI baMdhaI.' he bhadanta ! jIvane kyA pahile Ayukarma kA bandha kiyA hai ? kyA vaha vartamAna kAla meM bhI Ayukarma kA bandha karatA rahatA hai ? aura kyA vaha bhaviSyat kAla meM usakA bandha karegA?1 athavA-usane kyA bhUtakAla meM Ayukarma kA bandha kiyA hai kyA? vaha vartamAna meM Ayukarma kA bandha kara rahA hai ? aura kyA vaha bhaviSyat kAla meM usakA bandha nahIM karegA?2 / athavA-kyA bhUtakAla meM usane Ayukarma kA dhandha kiyA hai, vartamAna meM vaha kyA Ayukarma kA pandha nahIM karatA hai ? bhaviSyat kAla meM vaha bIje bhaMga kSapaka zreNI jene prApta thavAnI hoya evA bhavya vizeSanI apekSAthI kahela che. 2 trIjo bhaMga upazAMta mehavALA jIvane Azraya karIne kahela che. 3 ane cothe bhaMga kSINa mehavALA jIvane Azraya karIne kahela A kramathI nairayikathI laIne vaimAnika sudhInA daMDakamAM kahevuM joIe. ___ 'jIve NaM bhaMte ! Auya kamma kiM baMdhI baMdhai baMdhissaI ke bhagavana ve pahelA AyuSya karmane baMdha karyo che? tathA vartamAnamAM te tene baMdha karate rahe che ? ane zuM te bhaviSya kALamAM tene baMdha karaze ? athavA teNe bhUtakALamAM AyuSyakarmane baMdha karyo che? vartamAna kALamAM te AyuSya karmane baMdha karate rahe che ane bhaviSya kALamAM te tene baMdha nahIM kare athavA bhUtakALamAM teNe AyuSya karmane baMdha karyo che? vartamAnamAM te AyuSya kamane baMdha karate nathI? bhaviSyamAM te AyuSya kamane baMdha karaze? 3 athavA bhUtakALamAM teNe AyuSya kamane baMdha karyo che? vartamAna kALamAM te Ayukhyakarmane baMdha karatA nathI ? ane zuM te bhaviSya kALamAM tene baMdha nahIM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA rTIkA za026 u.1 sU03 jJAnAvaraNIyakarmAzritya bandhasvarUpam 581 he gautama ! 'atthegahae baMdhI caubhaMgo' astyekako'vanAt caturbhaGgaH, atrAyuSkakarmavandhaviSaye jIvasUtre catvAro bhaGgA bhavanti tathAhi-astyekako'vadhnAt atItakAle AyukaM karma badhnAti bhansyati ca1, astyekako'badhnAt badhnAti na mantsyati 2, astyekako'badhnAt na badhnAti na bhantsyati4 ityevaM catvAro bhaGgA bhavanti / tatra prathamo maGgo'vyasya 1, dvitIyo bhaGgo yazvaramazarIro bhavati tasya bhavati2, tRtIya bhaGga upazamakasya bhavati, sa hi pUrvakAle AyurabadhnAva upazamakAle na badhnAti tat patipatitastu bhansyati3, caturthabhaGgamtu kSapakasya bhavati, sa hi pUrvakAle AyuravaghnAt vartamAnakAle na badhnAti, na cAnAgatakAle Ayukarma kA bandha karegA 13 / athavA-bhUtakAla meM kyA usane Ayu. karma kA bandha kiyA hai ? vartamAna meM kyA vaha Ayukarma kA bandha nahIM karatA hai ? aura kyA vaha bhaviSyat kAla meM bhI usakA bandha nahIM karegA? isa prakAra se 'abadhnAt , badhnAti, bhanspati 1, abadhnAt badhnAti na bhansyati2 adhvanAt , na badhnAti, bhansyati3, avadhnAt na badhnAti, na bhanssyati4 ye cAra bhaMga Ayukarma ke bandha ke viSaya meM zrIgautamasvAmI ne pUche-taba prabhuzrIne kahA-'goyamA ! 'asthegaie baMdhI caubhaMgo' yahAM isa AyuSka karma ke bandha viSayavAle jIva sUtra meM 4 bhaMga hote haiM-jaise-kisI eka jIva ne bhUtakAla meM Ayukarma kA bandha kiyA hai, vartamAna meM vaha Ayukarma kA bandha karatA hai, aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha Ayukarma kA pandha karegA? aisA yaha prathama bhaMga abhavya jIva ko Azrita karake kahA gayA hai, tathA yaha dvitIya bhaMga-kisI eka 42 ? AL pramANe 'AyuSka kama avadhanAt, badhnAti bhansyati, abadhnAt badhnAti na bhansyati abadhyAt na badhnAti, bhansyati abadhnAt na banAti, na bhansyati' mA yA2 mge| AyuSya bhanAmadhana samayamA zrIgItamasvAmI zrI 5ch| che. tanA uttaramA prabhuzrIye / prabhAra 4 che-'goyamA ! atthegaie badhI caubhaMgoM' maDiyA mA mAyuSya mana viSaya sUtramA 4 cAra bhaMge thAya che, jemake-ke eka jIve bhUtakALamAM AyuSya kamane baMdha karyo che, vartamAnamAM te AyuSya karmane baMdha kare che, ane bhaviSyamAM paNa te AyuSya karmane baMdha karaze? A rItane A pahelA bhaMga bhavya jIvane Azraya karIne kahela che. tathA keI eka jIve bhUtakALamAM Ayukamane baMdha karyo che, vartamAna kALamAM te tene baMdha kare che, ane bhaviSyamAM te teno baMdha nahIM kare? A rItane A bIjo bhaMga je je carama zarIravALA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582 bhagavatIstre spi mantsyatIti / 'salesse jAva sukalesse cacAri bhaMgA' salezye jIve yAvat zukla lezyAvati catvAro'pi bhaGgA bhavanti, atra yAvatpadena kRSNalezyAdInAM saMgraha statra yo na mokSaM yAsyati tasya prathamo bhaGgaH 1, yastu caramazarIratayotpatsyase tasya dvitIyo bhaGgaH 2, avandhakAle tRtIyo bhaGgaH, vidyamAnacaramazarIrasya sallezya jIvane bhUtakAla meM Ayukarma kA dhandha kiyA hai, vartamAna meM vaha usakA bandha karatA hai aura bhaviSyat meM vaha usakA baMdha nahIM karegA jo jIva caramazarIrI hotA hai usakI apekSA se kahA gayA hai, 'abadhnAt na yadhnAti bhantsthati' aisA yaha tRtIya bhaMga upazamaka jIva kI apekSA lekara kahA gayA hai aura 'abadhnAt na badhnAti na bhantsyati' aisA yaha caturtha bhaMga kSINamohavAle jIva kI apekSA lekara kahA gayA hai| upaza maka jIva pUrvakAla meM upazamaka avasthA se pahile hI Ayukarma kA bandha karatA hai, upazamaka avasthA meM nahIM karatA hai, aura jaba vaha zreNI patita ho jAtA hai-taba punaH Ayukarma kA bandha karane lagatA hai| kSINa mohavAlA jIva kSapaka zreNI para ArUDha rahatA hai ataH vaha pUrvakAla meM hI kSapaka zreNI para jabataka vaha ArUDha nahIM huA hai taba taka hIAyukarma kA bandha karatA hai, usa para ArUDha ho jAne ke bAda vaha Ayukarma kA bandha nahIM karatA hai tathA yahAM se jIvakA patana hotA nahIM hAtha ke temanI apekSAthI uDela che. 'abadhnAtU na badhnAti bhansyati' mA prabhASene yA trIle laMga upazamaH labanI apekSAthI uDe che. 'abadhnAt na badhnAti na bhantsyati' mA pramAne yA thotho laMga zrIzubhoDavAjA jIvanI apekSAthI kahela che. upazamavALA jIve. pUrvakALamAM upazamaka avasthAnI pahelAM ja AyukamanA adha kare che. upazamaka avasthAmAM madha karatA nathI ane jyAre te zreNIthI patita thaI jAya che. tyAre te pharIthI Ayu kramanA aMdha karavA lAge che. kSINamehavALA jIva kSapaka zreNI para ArUDha rahe che. tethI te pUkALamAM ja-kSapaka zreNI para jyAM sudhI mArUDha thaye nathI. tyAM sudhI ja AyukA aMdha kare che, tenA para ArUDha thaI gayA pachI te AyukA baMdha karatA nathI, tathA te avasthAthI jIvanuM patana dhatu nathI. tethI te irIdhI AyurmanI gaMdha thte| nathI. 'salesse jAva sukkalesse cattAri bhaMgA' bezyAvANA bhavamAM yAvat zumlazyAvANA vAmAM cAra bhaMgA hAya che. ahiyAM yAvat padathI kRSNalezyAvALA vigere jIve grahaNa karAyA che. jee meAkSa jatA nathI tenI apekSAthI pahelA bhaMga karela che, ane je carama zarIrI rUpe utpanna thavAnA hAya tenI apekSAthI khIje zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mamepacandrikA TIkA za026 u.1 sU03 jJAnAvaraNIyakarmAzritya banghasvarUpam 583 jIpasya caturyoM bhaGgaH 4 / evam aMgre'pi bhagA vivicca vaktavyAH5 'alesse barimo maMgo' alezye-lezyArahite jIve caramazcaturthoM bhaGga eva bhavati alezyAma zailezIgataH siddhazca bhavati tayorvartamAnakAlAnAgatakAlayorAyuSo'bhavandhakasyAH diti / 'kaNhapavikhaeNaM pucchA' kRSNapAkSikaH khalu bhadanta ! AyuSkaM karma kim avaghnAt badhnAti bhansyati1, abadhnAt badhnAti na bhansyati2, abadhnAna na badhnAti bhansyati3, avadhanAt na badhnAti na bhansyati 4 ityevaM rUpeNa catu. hai, isaliye vaha puna:-Ayukarma kA bandhaka nahIM hotA hai| 'salesse jAya sukkalesse catAri bhaMgA' lezyAvAle jIva meM yAvat zukla lezyAvAle jIva meM cAra bhaMga hote haiM, yahAM yAvatpada se kRSNa lezyA vAle Adi jIvoM kA grahaNa huA hai, jo mokSa nahIM jAvegA usakI apekSA se pathama bhaMga hai aura jo caramazarIra rUpa se utpanna hogA usakI apekSA se dvitIya bhaMga hai, abandhakAla meM tRtIya bhaMga hai aura jisake carama zarIra mojUda hai aise salezya jIva kI apekSA se aMtima bhaMga hai| isI prakAra se Age bhI bhaMgoM kA vivecana karanA cAhiye, 'alekse carimo' jo jIva lezyA rahita hotA hai usake caturtha bhaMga hI hotA hai-alezya zailezIgata jIva aura siddha jIva hotA hai, inake vartamAna kAla meM aura anAgata kAla meM Ayukarma kA bandha nahIM hotA hai| 'kaNhapakkhieNaM pucchA' kRSNapAkSika jIva ko lekara gautama ne AyuSka karma ke bandha karane ke viSaya meM aisA hI cAra bhaMgovAlA prazna kiyA hai-jaise-he bhadanta ! kRSNapAkSika jIva ne kyA bhUtakAla meM Ayu bhaMga kahela che. abaMdha kALamAM trIjo bhaMga kahyo che. ane jene caramazarIra kAyama che. evA vezyAvALA nI apekSAthI cotho bhaMga karela che, mAna pramANe bhAga 5 sagAnI vyavasthA sabha levI. 'alesse carimo' leyA vinAnA je ja hoya che, teone ce bhaMga ja hoya che. lehyA vinAnA zalezI avasthAvALA jI ane siddha ja hoya che. teone vartamAna kALamAM ane bhaviSya kALamAM Ayukamane baMdha hote nathI. _ 'kaNhapavitraeNaM pucchA' pAkSi ne mAzraya 4Ine zrIgItama svAmIe AyuSkakarmanA baMdhanA saMbaMdhamAM upara pramANe ja cAra bhagavALe prazna karyo che. jemake-he bhagavana kRSNapAkSika jIve bhUtakALamAM Ayukarmane badha karyo che? te vartamAna kALamAM Ayukarmane baMdha kare che ane bhavi. dhyamAM te Ayukarmane baMdha karaze? athavA bhUtakALamAM teNe Ayakarmane zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 584 magavatIstre bhaGgakaH praznaH pRcchayA pariNate / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'atthe gae baMdhI baMdha baMdhissara' astyekako'badhnAt badhnAti bhantsyati prathamo bhaGgaH kRSNapAkSikasya, tathA 'atthegaie baMdhI na baMdhai baMdhissaha' astyekakaH kRSNapAkSiko'vanAt na badhnAti bhantsyati kRSNapAkSikasya prathamatRtIyau dvau bha bhavataH / tatra prathamo bhaGgaH abhavyamAyasya kRSNapAkSikasya bhavati, tRtIyabhaGgastu karma kA bandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha kyA Ayu karma kA bandha karatA hai ? bhaviSyatkAla meM kyA vaha Ayukarma kA bandha karegA ? athavAbhUtakAla meM usane Ayukarma kA bandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha Ayukarma kA bandha karatA hai ? bhaviSyat kAla meM vaha Ayukarma kA bandha nahIM karegA? athavA - bhUtakAla meM usane Ayu kA bandha kiyA hai vartamAna meM vaha Ayukarma kA bandha nahIM karatA hai ? aura bhaviSyat meM vaha Ayu karma kA bandha karane lagatA hai 3 ? athavA bhUtakAla meM usane Ayukarma kA bandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha Ayukarma kA bandha nahIM karatA hai ? aura bhaviSyat meM bhI vaha Ayukarma kA bandha nahIM karegA ? isa prakAra 'abadhnAt, badhnAti bhantsyati 1 avaghnAt badhnAti na bhantsyati 2 avaghnAt, na badhnAti, bhanrasyati, 3 abadhnAt na badhnAti, na bhantsyati' yaha cAra bhaMgovAlA prazna hai / aisA yaha prazna 'pRcchA' zabda se gRhIta kiyA gayA hai| isa prazna ke uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM - 'goyamA ! atyegae baMdhI baMdha baMdhisma' he gautama! karma adha karyAM che ? vamAnamAM te ANukanA baMdha kare che ? tathA bhaviSyamAM te Ayukrama'nA baMdha nahIM kare? 2 athavA bhUtakALamAM teNe AyukemA baMdha karyo che? vamAnakALamAM te AyukAnA aMdha nathI kaztA ? tathA bhaviSyakALamAM te AyukamanA adha karavA lAge che? 3 athavA bhUtakALamAM teNe AyukamanA aMdha karyAM che? vatamAnamAM te yukamanA aMdha nathI karatA ? ane bhaviSyamAM te Ayuka`nA khaMdha nahI kare ? A pramANe 'avanAta, badhnAti, bhantsyati 1 abadhnAt badhnAti na bhantsyati 2 abadhnAt na banAti na bhantsyati' yA yAra bhagavAna zrIgautamasvAbhIye prazna Tharela he. yA prazna 'pucchA' yo pahathI zratha urAye che. yA praznanA uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIne he che - 'goyamA ! atthegaie baMdhI, baMdhai baMdhissaI' De gautama ! kAi kRSNapAkSika jIva evA hoya che ke-jeNe pUrvakALamAM AyuSya krama bAMdhela DAya che. vamAna DhALamAM paNa te tenA aMdha kare che, ane zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU03 zAnAvaraNIyakarmAzritya bandhakharUpam 585 AyuSkakarmaNo'bandhakAle na vadhanAtItyevaM syAt , dvitIyacaturthabhaGgau tu na bhavataH kRSNapAkSikatve sati sarvathA AyuSkarmaNo'bhansyamAnatAyA abhAva iti viva. bhaNAt / 'sukkapakkhie sammadiTThI micchAdiTThI cattAri bhaMgA' zuklapAkSike samyagdRSTau mithyAdRSTau ca catvAro'pi bhaGgAH zuklapAkSikasya samyagdRSTezva catvAro bhaGgAH, tatra abadhnAt pUrvam , badhnAti ca bandhakAle, bhansyati koI eka kRSNapAkSika jIva aisA hotA hai ki jisake dvArA pUrvakAla meM AyuSa karma bAMdhA gayA hotA hai, vartamAna meM bhI vaha use bAMdhatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha use bAMdhanevAlA hotA hai / tathA koI eka kRSNapAkSika jIva aisA hotA hai ki jisane pUrvakAla meM Ayukarma kA bandha kiyA hotA hai para dartamAna meM vaha usakA dhandha nahIM karatA hai kintu bhaviSyat meM vaha usakA dhandha karane vAlA hotA hai, isa prakAra se ye do bhaMga yahAM hote haiN| inameM prathama bhaMga abhavya prAya kRSNapAkSika jIva ke hotA hai| tRtIya bhaMga Ayukarma ke abandha kAla meM kRSNapAkSika jIva ko hotA hai| kyoMki vaha AyuSpakarma ke abandha kAla meM usakA bandha nahIM karatA hai, ataH kRSNapAkSika ke dvitIya aura caturtha bhaMga nahIM hote haiN| kyoMki kRSNapAkSikatA ke hone para sarvathA Ayukakarma kI abhansyamAnatA (avandhatA) kA abhAva hotA hai / 'sukka pakkhie, sammadiTThI, micchAdiTThI, cattAri bhaMgA' zuklapAkSika jIva ke samyagdRSTi jIva ke evaM mithyAdRSTi jIva ke cAroM bhaMga hote haiN| inameM bhaviSya kALamAM paNa te tene baMdha karaze. 1 tathA keI eka kRSNa pAkSika jIva e hoya che ke-jeNe bhUtakALamAM AyuSya kamane baMdha karela hoya che, paraMtu vartamAna kALamAM te tene baMdha karatA nathI ane bhaviSyakALamAM te tene baMdha karavAvALA hoya che 2 A rItanA A be bhaMge ahiyAM kRSNapAkSika jIvanA saMbaMdhamAM hoya che. A paikI pahele bhaMga abhavya prAya kRSNapAkSika jIvane hoya che. trIje upazamaka kRSNapAkSika jIvane hoya che. kemake te AyuSyakamanA aba kALamAM tene baMdha karatA nathI. uttara kALamAM ja te tene baMdha karanArA hoya che. tethI kRpAkSika jIvane bIjA ane cothe e be bhaMge hotA nathI. kemake kRSNapAkSikapaNAmAM AyuSka karmano sarvathA abhAva rahe che. 'sukkapakkhie, sammadiTThI, micchAdiTThI, cattAri bhaMgA' zusAkSi pane, samyagdaSTivALA jIne, ane milAdaSTivALA jIvane cAre bhaMga hoya che. 2-'abadhnAt , badhnAti bhansyati1 abadhnAt , vadhnAti, na bhansyatira zrI bhagavatI sutra: 16 Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magavatImatre cAnAganakAle iti prathamo bhaGgaH1, abadhnAt badhnAti na bhansyati caramazarIstve iti dvitIyo maGgaH2, tathA abadhnAt banAti abandhakAle upazamAvasthAyAM vA manasyati ca bandhakAle iti tRtIyo bhaGgaH, caturthabhaGgastu kSapakasya bhavatIti / mithyASTistu dvitIyabhaGga ke na bhansyati caramazarIramAptau, tRtIyabhanake na zuklapAkSika samyagdRSTi jIva meM cAroM bhaMga hote haiM-jaise-'abadhnAt badhnAti bhansyati1 abadhnAt badhnAtina bhAtsyatira avaghnAt na badhnAti bhansyati3 abadhnAt na badhnAti na bhansyati4' koI eka zuklapAkSika parva-samyagdRSTi jIva pUrvakAla meM Ayukarma ko bAMdha cukA hotA hai vartamAnakAla meM vaha use bAMdhatA hai aura anAganakAla meM bhI vaha use bAMdhane vAlA hotA hai| aisA yaha prathama bhaMga hai| caramazarIrI hone se koI eka zuklapAkSika jIva pUrvakAla meM Ayukarma kA bandha kara cukA hotA hai aura vartamAna kAla meM bhI vaha Ayukarma ko bAMdhatA hai para bhaviSyatkAla meM vaha use bAMdhane vAlA nahIM hai| aisA yaha dvitIya bhaMga hai| tathA koI eka zuklapAkSika evaM samyagdRSTi jIva aisA hotA hai vijisane pUrvakAla meM Ayukarma kA bandha kiyA hotA hai vartamAna meM vaha abandhakAla meM yA upazamAvasthA meM usakA bandha nahIM karatA hai A. gAmI bandhakAla meM usakA bandha karanevAlA ho jAtA hai| aisA yaha tRtIya bhaMga hai / caturtha bhaMga zuklapAkSika evaM samyagdRSTi kSapaka jIva kI apekSA se hotA hai / mithyAdRSTi jIva meM bhI ye hI cAra bhaMga hote abadhnAt na badhnAti, bhansyati3 abadhnAt , na badhnAti na bhansyati4' / eka zukalapAkSika jIva pUrva kALamAM Ayukarmane baMdha karI cUkele heya che, vartamAna kALamAM te tene baMdha kare che. ane bhaviSya kALamAM paNa te tene baMdha karavAvALo hoya che. A pramANene A pahele bhaMga kahela che. 1 caramazarIrI hovAthI koI eka zukalapAkSika jIva pUrvakALamAM Ayukamane baMdha karI cUkela hoya che, ane vartamAna kALamAM paNa te tene baMdha kare che. paraMtu bhaviSyamAM te tene baMdha karavAvALo hoto nathI. e pramANene A bIjo bhaMga kahela che. 2 tathA ke eka zukalapAkSika jIva e hoya che ke-jeNe pUrvakALamAM AyukarmAne baMdha karyo hoya che, vartamAnamAM eTale ke anya kALamAM agara upazama avasthAmAM tene baMdha karatuM nathI. AgAmI baMdha kALamAM athavA upazamathI patita avasthAmAM tene baMdha karavAvALo thaI jAya che. e pramANe ne A trIjo bhaMga kahyo che. e bhaMga zukala pAkSika kSapaka jIvanI apekSAthI hAya che. mithyA dRSTivALA jIvamAM paNa Aja cAra zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU03 jJAnAvaraNIyakarmAzritya bandhasvarUpam 587 badhnAtyavandhakAle, caturthe na badhnAti abandhakAle, na bhansyati caramazarIramAtAviti / 'sammAmicchAdihI pucchA' samyagmithyASTiH pRcchA he bhadanta ! samya. mithyAdRSTi jIvaH AyuSkaM karma kim avadhnAt badhnAti bhansyati 1, abadhnAt badhnAti na bhansyatira, abadhnAt na badhnAti bhansyati3, abadhnAta na badhnAti haiM-dvitIya bhaMga meM jo 'na bhanspati' aisA kahA hai vaha caramazarIra kI prApti kI apekSA se kahA haiM tRtIya bhaMga meM jo 'na badhnAti' aisA kahA hai vaha apandhakAla meM nahIM bAMdhane kI apekSA se kahA hai, caturtha meM 'na badhnAti na bhansthati' aiptA jo kahA gayA hai vaha abandhakAla meM use nahIM bAMdhatA hai tathA caramazarIra kI prApti meM Age vaha use nahIM bAMdhegA isa apekSA se kahA gayA hai| ___'sammAmicchAdiTThI pucchA' he bhadanta ! jo jIva samyagmithyA. dRSTi hotA hai-so kyA usane bhUtakAla meM Ayu karma kA bandha kiyA gayA hotA hai ? vartamAna meM bhI vaha kyA Ayukarma kA bandha karatA hai? aura bhaviSyat kAla meM bhI kyA vaha Ayukarma kA baMdha karegA? ayavA-usane pUrvakAla meM Ayukarma kA bandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha usakA bandha karatA hai? bhaviSyat meM vaha usakA baMdha nahIM karegA? athavA-pUrvakAla meM usakA usane bandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha usakA bandha nahIM karatA hai ? bhaviSyat kAla meM vaha usakA vadha karegA? athavA-bhUtakAla meM hI vaha usakA baMdha kara cukA hai, vartamAna meM vaha soya che. oilat Twi 'na bhansyati' se prabhAye yuche, te 22bha zanI pAti tha ya te avasthAmA che. trI mA 'na badhnAti' e pramANe kahela che, te abadhU kALamAM Ayukarma na bAMdhavAnI apekSAthI za che. yA Anwi 'na badhnAti' na bhansyati' ke pramANe 24 cha, te anya kALamAM tene baMdha bhaviSyamAM nahIM kare te apekSAthI kahela che. "sammAbhicchAdivo pucchA' 8 lagavAna 271 sabhyabhicyA DAya che, te teNe pUrvakALamAM AyuSya kamane baMdha karyo hoya che? vartamAnamAM te AyuSya karmane baMdha kare che ? tathA bhaviSyamAM paNa te AyuSya kamane baMdha karaze ? athavA teNe bhUtakALamAM Ayu karmane baMdha karyo che? vartamAnamAM te tene baMdha kare che? bhaviSya kALamAM te tene baMdha nahIM kare? athavA pUrva kALamAM teNe Ayukarmane baMdha karyo che? vartamAnamAM te tene baMdha nathI karatA? bhaviSya kALamAM te tene baMdha karaze ? athavA bhUtakALamAM ja te tene zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 - bhagavatIsUtre na bhansyati4, ityevaM krameNa caturbhaGgakA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'atthegaie baMdhI na baMdhai baMdhissaI' astyekako'badhnAt na badhnAti bhansyati3, 'a-the gaie baMdhI na baMdhai na baMdhissaI' astyekako'vanAt na badhnAti na bhansyati4, atra tRtIyacaturthabhaGgo bhagavatA anumoditau / samyagamiyAdRSTirAyu na badhnAti, caramazarIratve ca kazcinna bhansyatIti kasvA tRtIyacaturthAveva bhaGgau bhavata iti / 'nANI jAva ohinANI cattAri bhaMgA' jJAnI yAvat usakA baMdha nahIM karatA hai ? aura kyA bhaviSyat kAla meM vaha usakA bandha karegA? isa prakAra se yaha-'abadhnAt badhnAti, bhansyati 1 abadhnAt , badhnAti, na bhansthati2 aSadhnAt, na badhnAti, bhansyati3 avadhnAt, na badhnAti, na bhansyati' yahAM cAra bhaMgoMvAlA prazna zrI gautamasvAmI ne prabhuzrI se pUchA hai, isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA ! atthegaie baMdhI, na baMdhA, baMdhissaI' he gautama! samyagmithyAdRSTi jIvoM meM se koI eka jIva aisA hotA hai ki jisane pUrva kAla meM Ayu kA bandha kiyA hotA hai, para vartamAna meM usakA bandha nahIM karatA hai, AgAmI kAla meM vaha usako punaH bandha karane lagatA hai| tathA koI eka jIva aisA hotA hai jisane pUrvakAla meM Ayukarma kA bandha kiyA hotA hai para vartamAna meM usakA bandha nahIM karatA hai aura na bhaviSyat meM vaha usakA bandha karatA hai| isa prakAra se tRtIya aura caturtha bhaMga yahAM para prabhuzrI ne pradarzita kiye haiN| baMdha karI cUkyuM che? vartamAnamAM te tene baMdha nathI karato ? ane bhaviSyamAM tatanA nahI re 1 mA pramANe yA 'avanAta, badhnAti, bhansyati?' abannAt , badhnAti, na bhansyati2 abadhnAt na badhnAti, na bhansyati3 avadhnAt , na badhnAti, na bhansyati4' mA yA2 maNa pANI prazna gautamasvAmI prasana pUchasa cha. ma prazana uttaramA prasuzrI gautama svAmIna cha ta 'goyamA ! 'atthegaie badhI, na badhaha baMdhissaI' gautama ! sabhyabhicyAhaTavANA vA paikI koI eka jIva e hoya che ke-jeNe bhUtakALamAM Ayu karmane baMdha karyo hoya che, paraMtu vartamAna kALamAM te tene baMdha karatuM nathI, ane bhaviSya kALamAM te pharIthI tene baMdha karavA lAge che, tathA kaI eka jIva eve hoya che ke jeNe pUrva kALamAM Ayu karmano baMdha karela hoya che. paraMtu vartamAnakALamAM tene baMdha karatA nathI ane bhaviSya kALamAM paNa te tene baMdha karaze nahIM. A pramANe ahiyAM trIje ane bhaMga prabhuzrIe pragaTa karela che. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU03 jJAnAvaraNIyakarmAzritya bandhasvarUpam 589 avadhijJAnI eSAM catvAro'pi bhaGgA bhavanti iti jJAnI-sAmAnyajJAnI, yAvatpadena matizrutajJAnino grahaNaM bhavati / 'maNapajjavaNANI pucchA' manaHparyavajJAnI kim AyuSkaM karma abadhnAt badhnAti bhansyati ityAdi caturbhaGgAH praznaH bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'atthegaie baMdhI baMdhai baMdhissaI' astye. kakaH ekaH kazcit manaHparyavajJAnavAn AyuSkaM karma pUrvakAle abadhnAva sampati samyagmiyAdRSTi jIva Ayukarma kA baMdha nahIM karatA hai-tathA koI samyagmithyAdRSTi jIva caramazarIrI hone para AgAmI kAla meM bhI usakA baMdha karane vAlA nahIM hotA hai, isa kAraNa yahAM tRtIya aura caturtha bhaMga hI kahe gaye haiM / zeSa do bhaMga nahIM kahe gaye haiN| 'nANI. jAva ohinANI cattAri bhaMgA' jJAnI jIva meM yAvat avadhijJAnI meM cAra bhaMga hote haiN| jJAnI pada se yahA~ 'sAmAnyajJAnI' grahIta huA hai, tathA yAvat pada se 'matijJAnI, zrutajJAnI' inakA grahaNa huA hai| 'maNapajjavanANI pucch|' he bhadanta ! manaHparyavajJAnI ke sambandha meM merA prazna hai-arthAt manaHparyavajJAnI ne kyA pUrvakAla meM Ayu karma kA bandha kiyA hai ? vaha vartamAna meM vaha usakA kyA bandha karatA hai ? bhaviSyat meM kyA vaha usakA bandha karegA ? ityAdi rUpa se yahAM zeSa 3 bhaMga aura prakaTa karanA cAhiye, 'uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! asthagaie baMdhI, baMdhai, baMdhissaI' he gautama! kisI eka manaHparyayajJAnI ne pUrvakAla meM AyuSka karma kA bandha kiyA hai, vartamAna samyugmithyASTi ja Ayukarmane baMdha karatA nathI tathA kaI sabhyamidhyadaSTi jIve caramazarIrI thAya tyAre AgAmI kALamAM paNa tene baMdha karavA vALA hotA nathI, eja kAraNe ahiyAM trIjo ane e ma sa cha. zrInAma nathA. 'nANI jAva ohinANI cattAri bhaMgA' jJAnI ne yApat madhijJAnI apane yA2 mA DAya. jJAnI padathI ahiyAM sAmAnyajJAnI grahaNa thayela che. tathA yAvatpadathI matishaanii, ajJAnI yaha yayA che. 'maNa pajjavanANI pucchA, mana:paya yajJAnAnA saMbaMdhamAM gautama svAmIe prazna karela che ke he bhagavAna mana paryava jJAnavALA jIve pUrva kALamAM Ayukamane baMdha karyo che ? vartamAna kALamAM te tene baMdha kare che? bhaviSya kALamAM te tene baMdha karaze ? vigere prakArathI bAkInA traNa bhaMge ahiyAM samajI levA A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! atthegaie baMdhI, baMdhaha, baMdhissai' gautama ! 1 8 bhana:551. jJAnIe pUrvakALamAM AyuSya karmane baMdha karyo che. vartamAnamAM te tene zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T ED 590 bhagavatIstra badhnAti, bhaviSyakAle bhannasyati1, 'atthegaie baMdhI na baMdhai baMdhissaI' astyeka ko'dhnAt na badhnAti bhansyati 'atthegaie baMdhI nabaMdhai na baMdhissaI' astyekako'vanAt na badhnAti na mantsyati 4 ityevaM prathamatRtIya caturthAtmakAstrayo bhaGgA anumoditA bhagavatA manAparyavajJAninAm / tatrAsau pUrvakAle AyurabadhnAt idAnIM devAyurbadhnAti tato manuSyAyu bhansyatIti prathamo bhaGga, abadhnAt badhnAti na bhansyatItyAkArako dvitIya maGgo na sambhavati avazyaM devatve manuSyAyuSo bandhanAt meM vaha usakA baMdha karatA hai aura bhaviSyat meM bhI vaha usakA bandha karegA, 'atthegahae baMdhI, na baMdhaha, baMdhistai' tathA koI eka mana:paryava. jJAnI aisA hotA hai ki jisane pUrvakAla meM AyuSka karma kA vadha kiyA hai, para vartamAna meM vaha usakA bandha nahIM karatA hai, bhaviSyat meM vaha usakA baMdha kregaa| 'asthegahae baMdhI, na baMdhA na baMdhissai' tathA-koI eka manAparyavajJAnI aisA bhI hotA hai ki jisane pUrva kAla meM hI Ayu. kakarma kA baMdha kiyA hotA hai, vartamAna meM vaha usakA baMdha nahIM karatA hai aura na bhaviSyat meM bhI vaha usakA bandha karegA / isa prakAra se yahAM prathama tRtIya aura caturtha ye tIna bhaMga hote hai| inameM se prathama bhaMga kA tAtparya aisA hai ki mana:paryayajJAnI pUrvakAla meM Ayu kA baMdha kara cukA hotA hai vartamAna meM yaha devAyu kA bandha karatA hai, usake bAda vaha phira manuSyAyu kA bandha kregaa| yahAM para 'abadhnAt, badhnAti, na bhansyani' aisA jo yaha dvitIya bhaMga hai vaha saMmavita nahIM hotA hai kyoMki devatva meM vaha niyamataH manuSyAyu kA bandha karane vAlA hotA hai| ma re cha ? bhane bhaviSyamA 5 ta tanA 55 420 'atthegaie baMdhI na baMdhada, baMdhisvai' tathA se mana:5vajJAnI / DAya 1-2 // pUrva kALamAM AyuSya kamane baMdha karyo che, paraMtu vartamAna kALamAM te tene saya 4rata nathI. laviyamA tatanA bhaya 42"atthegaira badhI, na baMdhA, na baMdhismAi' tathA 17 me mana:paya vajJAnI mev| 54 DAya cha, 1 le pUrvakALamAM ja AyuSya karmane baMdha kareluM hoya che. vartamAnamAM te tene baMdha karatuM nathI. tema bhaviSya kALamAM paNa tene baMdha karaze nahIM. A rIte ahIMyA pahele trIje ane ethe e traNa bhaMga hoya che. te paikI pahelA bhaMganuM tAtparya e che ke-mana:paryavajJAnI pUrva kALamAM Ayukarmane baMdha karI cUkela hoya che. vartamAna kALamAM te devAyune baMdha kare che, te pachI ta za manuSya AyunA madha 42. maDiyA 'abadhnAt , badhnAti, ne bhansyati, savA 2 mA mAtra cha ta salata nathI. bha. deva pathAmAM te niyama thI manuSya Ayune baMdha karavAvALo hoya che. trIje zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU03 jJAnAvaraNIyakarmAzritya bandhasvarUpam 591 tRtIya bhAstu upazamakasya bhavati, sa hi na badhnAti pratipatitazca mantsyattIti / canurpamastu kSapakasya bhavatIti / 'kevalanANe caramo bhaMgo' kevalajJAminAMtu caramaeva bhaGgo bhavati kevalI hi Ayu na badhnAti na vA agre bhansyati sidi. mamanAta iti / 'evaM eeNaM kameNaM no sannovautte vitiyavihaNA jaheva maNapajjabanANe' evam anena krameNa nosaMjJopayukte jIve dvitIyamaGgavihInAH prathamatRtIya. caturthabhaGgA bhavanti yathaiva manAparyavajJAne manAparyavajJAnivadeva mosaMjJopayuktasya dvitIyabhaGgarahitAstrayobhaGgA veditavyA iti / 'avedae akasAI ya taiya cautyA jaheva sammAmicchatte' avedake akaSAyini ca tRtIyacaturthoM yathaiva sampamithyAtve tRtIya bhaMga upazamaka ke hotA hai kyoMki usake dvArA pUrvakAla meM Ayu kA bandha kiyA jAtA hai, para vartamAna meM vaha Ayu kA bandha nahIM karatA hai, parantu jaba zreNI se-upazamaka zreNI se-patita ho jAtA hai-taba vaha Ayu kA bandha karane lagatA hai| caturtha bhaMga kSapaka kI apekSA se hai, 'kevalanANe caramo bhaMgo kevalajJAnI ke carama hI bhaMga hotA hai, kyoMki kevalI vartamAna meM Ayu kA bandha nahIM karatA hai, aura na vaha bhaviSyat kAla meM bhI Ayu kA bandha karanevAlA hotA hai| kyoMki yaha to siddhi meM gamana karanevAlA hotA hai| 'evaM eeNaM kameNa no sabhovautte, bitiyavihUNA jaheva maNapajjavanANe' isI prakAra se isa krama dvArA no saMjJopayukta jIvoM meM dvitIya bhaMga ke vinA bAkI ke prathama tRtIya aura caturtha aise tIna bhaMga manAparyavajJAnI ke jaise jAnanA cAhiye, 'avedae akasAI ya taiya cautthA jaheva sammAmicchatte' veda bhaMga upazama vALAne hoya che, kema ke tenA dvArA pUrva kALamAM Ayune baMdha karavAmAM Ave che. paraMtu vartamAna kALamAM te Ayune baMdha karate nathI. paraMtu jyAre upazama zreNIthI patita thaI jAya che, tyAre te Ayune baMdha 421vAge. cha. yo| ma 25nI apekSAyI 4 che. 'kevalanANe caramo maLo' kevaLa jJAnIne chelle bhaMga ja hoya che. kemake-kevalI vartamAna kALamAM Ayune baMdha karatA nathI. tathA te bhaviSyamAM kALamAM paNa Ayune baMdha 42pApA jAtA nathI. ma ta siddhimA mAya che. 'evaM eeNaM kameNaM nosannovautte, bitiyavihaNA jaheva maNapajjavanANe' se prabhAra mA kamathI saMjJopagavALA jIvomAM bIja bhaMga vinA bAkInA pahele trIjo ane cA evA traNa aMge mana:paryavajJAnInA kathana pramANe hoya che. 'avedae akakhAI ya taiyaghautyA jaheva sammAmira chatte' va pinAnA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - magavatImatre samyagmithyASTivadeva avedakasyAkaSAyinazca tRtIyacaturthoM evaM bhaGgau bhavataH avedako'kaSAyI ca kSapakaupazamako vA tayozvAyuSo vartamAnabandho na bhavati, upazamakaza pratipatito bhansyati, kSapakastu naiva mantsyatIti kRtvA tRtIyacaturthA veva bhavata iti / 'ajogimi carimo' ayogini caramo mano bhavati ayogitvAdeveti / 'se semu padesu cattAri bhaMgA jAva aNAgArovautte' zeSeSu kathita vyatirikteSu ajJAnamasyajJAnAdi saMjJopayuktAhArAdi saMjJopayukta saveda strIvedAdi sakaSAyakrodhAdi kaSAya sayogimanoyogyAdi sAkAropayuktAnAkAropayuktalakSaNeSu catvAro'pi bhagA jJAtavyA iti |mu0 3 // rahita aura akaSAyI jIva meM tIsarA aura cauthA sampamithyAdRSTi ke jaise jAnanA cAhiye, veda rahita aura kaSAya rahita jIva cAhe kSapaka ho yA upazamaka ho use vartamAna meM Ayu kA bandha nahIM hotA hai, parantu upazamaka to patita ho jAne para usakA bandha karegA aura kSapaka usakA bandha nahIM kregaa| isa abhiprAya se yahAM tRtIya aura caturtha ye do bhaMga hI hote haiM / 'ajogimi carimo' ayogI meM ayogI hone se carama bhaMga hI hotA hai / 'seselu padesu cattAri bhaMgA jAva aNAgArovautte' zeSa padoM meM-ina kathita padoM ke atirikta ajJAna meM matyajJAnI AdikoM meM saMjJopayukta meM, AhArAdi saMjJopayukta meM saveda meM, strIveda AdivAloM meM, kaSAyasahita meM, krodhAdi kaSAyavAloM meM, sayogI meM, manoyogI Adi jIvoM meM, sAkoropayogavAloM meM aura anA. kAropayogavAloM meM cAroM hI bhaMga hote haiM aisA jAnanA cAhiye // 3 // ane akaSAyI jIvane samyagdaSTivALA jIvanA kathana pramANe trIje ane ceAthe e be bhaMgo samajavA joIe. veda rahita ane kaSAyarahita jIva cAhe kSapaka hoya athavA upazAmaka hoya tene vartamAnamAM A yukarmane baMdha hete nathI. paraMtu upazamaka patita thAya tyAre tene baMdha karaze. ane kSapaka tene baMdha nahIM kare e abhiprAyathI ahiyAM trIjo ane ce e me ya che. ajogimi carimo' bhayogI bhA bhayogI pAthI chesa na DAya che. 'sesesu padesu cattAri bhaMgA jAva aNAgArovautte' mADIna padamAM A upara kahela pade zivAya ajJAnamAM-matiajJAnI vigeremAM, saMpagavALAmAM, AhAra vigere saMjJopAgamAM, saMvedamAM strIveda vigere vALAmAM kaSAya sahitamAM krodha vigere kaSAyavALAeAmAM, sagImAM mane yegI vigere mA sAkAze pagavALAomAM ane anAkAre paga vALAomAM cAre baMne hoya che, tema samajavuM. sU0 3 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u. 1 su04 nairayikAnAM AyukarmabandhanirUpaNam 593 mUlam - neraie NaM bhaMte! AuyaM kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA ! atthegaie ttAri bhaMgA, evaM savvattha vi neraiyANaM cattAri bhaMgA, navaraM kaNhalesse kaNhapakkhie ya paDhamataiyA bhaMgA, sammAmicchatte taiya cautthA / asurakumAre evaM ceva, navaraM kaNhalesse vicattAri bhaMgA bhANiyavvA, sesaM jahA neraiyANaM, evaM jAva thaNiyakumArANaM / puDhavIkAiyANaM savvattha vi cAri bhaMgA, navaraM kaNhapakkhie paDhamataiyA bhNgaa| teulesse pucchA, goyamA ! baMdhI na baMdhai baMdhissai sesesu savvastha cattAri bhNgaa| evaM AukkAi ya vaNassaikAiyANaM vi niravasesaM te kAiya vAukkAiyANaM savvattha vi paDhamataiyA bhaMgA / iMdiyateiMdiyauriMdiyA NaM pi savvattha vi paDhamataiyA bhNgaa| navaraM sammatte nANe AbhiNibohiyanANe suyanANe taio bhNgo| paMcidiyatirikkhajoNiyANaM kaNhapavikhae paDhamataiyA bhaMgA / sammAmicchatte tayaca utthA bhaMgA, sammatte nAge AbhiNibohiyanANe suyanANe ohinANe, eesu paMcasu vipadesu viiyavihUNA bhaMgA, sesesu cattAri bhNgaa| maNussANaM jahA jIvANaM navaraM sammatte ohie nANe AbhiNibohiyanANe suyanANe ohinANe, eesu viiyavihUNA bhaMgA, sesaM taM deva vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA asurakumArA / nAmaM goyaM aMtarAyaM ca, eyANi jahA nANAvaraNijjaM / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti jAva viharai || sU0 4 // chavvIsa me baMdhasae paDhamo uddeso samatto // 26-1 // chAyA - nairayikaH khalu bhadanta ! AyuSkaM karma kim avadhanAt pRcchA, gautama ! asyekatvAro bhaGgA, evaM sarvatrApi nairayikANAM catvAro bhaGgAH, navaraM kRSNAzye kRSNapAkSike prathamatRtIya bhaGga, samyagramidhyAtve tRtIyacaturthI / zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsve amurakumAre evameva, navaraM kRSNale zye'pi catvAro bhaGgA maNitavyAH, zeSa yathA tairayikANAm evaM yAvat stanitakumArANAm / pRthivIkAyikAnAM sarvatrApi catvAro bhaGgAH, navaraM kRSNapAkSike prathamatRtIyau bhaGgo / tenolezyaH pRcchA, gautama ! avadhmAt na badhnAti bhArasyati, zeSeSu sarvatra catvAro bhgaaH| evamakAyika ghanaspatikAyikAnAmapi niravazeSam / tejaskAyikavAyukAyikAnAM sarvatrApi pathama tRtIyo maGgau / dvIndriyatrIndriyacaturindriyANAmapi sarvatrApi prathamatRtIyau, navaraM samyaktve jJAne AminibodhikajJAne zrutajJAne tRtIyo bhaGgaH / paJcendriyatiryagyo. nikAnAm kRSNapAkSike prathamatRtIyau bhaGgo, samyamithyAtve tutIyacaturthoM bhnggo| samyaktve jJAne AbhinivodhikajJAne zrutajJAne adhijJAne, eteSu pazcasvapi padeSu dvitIyavihInA bhaGgAH, zeSeSu catvAro bhaGgAH, manuSyANAM yathA jIvAnAm / navaraM samyaktve audhikajJAne AbhinibodhijJAne zrutajJAne avadhijJAne eteSu dvitIyavihInA bhaGgAH, zeSa tadeva / vAnavyantarajyotiSkavaimAnikA yathA amurkumaaraaH| nAmagotram AntarAyikaM ca, etAni yathA jJAnAvaraNIyam / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati // 90 4 // paDUviMzatitame bandhazatake prathamoddezakaH samAptaH // 26-1 // TIkA-'neraie NaM bhaMte ! AuyaM kammaM kiM baMdhI pucchA' nairayikaH khala bhadanta ! AyuSkaM karma kim abadhnAt badhnAti bhansyati 1, abadhnAt badhnAti 'nerahaeNa bhaMte ! AuyaM kammaM kiM baMdhI baMdhai-pucchA'-ityAdi TIkArtha- gautamasvAmIne isa sUtradvArA prabhuzrI se aisA pUchA hai he bhadanta ! nairayika jIva ne kyA pUrvakAla meM Ayukarma kA bandha kiyA hai ? kyA vartamAnakAla meM usakA bandha karatA hai ? aura bhaviSyatkAla meM kyA vaha usakA pandha karegA ? athavA-bhUtakAla meM usane usakA bandha kiyA haiM ? vartamAna meM vaha usakA bandha karatA hai ? bhaviSyatkAla meM vaha usakA bandha nahIM karegA? athavA-bhUtakAla meM usane usakA bandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha usakA bandha nahIM karatA hai ? bhaviSyat 'neraie Na bhaMte ! Ayukamma ki baMdhI, badhai, pucchA' tyAdi. TIkArya-gautamasvAmIe AsUtra dvArA prabhuzrIne evuM pUchayuM che kehe bhagavana nArakIya jIve bhUtakALamAM Ayukamane baMdha karyo che? vartamAna kALamAM te tene baMdha kare che? ane bhaviSyamAM te tene baMdha karaze? athavA tAtakALamAM teNe tene baMdha karyo che? vartamAna kALamAM te tene baMdha kare che? ane bhaviSya kALamAM tene baMdha nahIM kare ? athavA bhUtakALamAM teNe teno zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU04 nairayikANAM AyukarmabandhanirUpaNam 595 na bhansyatira, kimAyuSkaM karma avadhnAt na badhnAti bhansyati3, avaghnAt na badhnAti na bhansyati4, ityevaM krameNa pRcchayA caturbhaGgakaH praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'atthegaie catAri bhaMgA' astyekakazcatvAro bhaGgAH he gautama ! kazcideko AyuSkaM karma abadhnAt badhnAti bhansyati1, kazcideko'vadhnAt badhnAti na bhansyatira, kazcideko'badhnAt na badhnAti bhansyati 3, kazcideko'badhnAt na badhnAti na bhansyati 4, meM kyA vaha usakA bandha karegA ? athavA bhUtakAla meM usane usakA bandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha usakA vandha nahIM karatA hai? aura bhaviSyat meM bhI kyA vaha usakA bandha nahIM karegA? isa prakAra se ye cAra prazna gautama ke yahAM 'pucchA' zabda se gRhIta hue haiM isake uttara meM prabhuzrI gautama se kahate haiM-goyamA ! 'atthegaie cattAri bhaMgA' he gautama ! koI eka nAraka jIva aisA hotA hai ki jisane pUrvakAla meM AyuSkakA bandha kiyA hotA hai vartamAna meM bhI vaha usakA bandha karatA hai aura bhaviSyakAla meM bhI vaha usakA bandha kregaa| tathA koI eka nAraka jIva aisA hotA hai ki jisane pUrvakAla meM AyuSyakA bandha kiyA hai, vartamAna meM bhI vaha usakA bandha karatA hai para bhaviSyakAla meM vaha usakA bandha karanevAlA nahIM hotA hai 2 tathA koI eka nAraka jIva aisA hotA hai ki jisane pUrvakAla meM AyuSkarma baMdha karyo che? vartamAnamAM tene baMdha nathI karato? ane bhaviSyamAM te tene baMdha karaze ? athavA bhUtakALamAM teNe tene baMdha karyo che? vartamAnamAM te tene baMdha nathI karato ? ane bhaviSyamAM paNa te tene baMdha nahIM kare? A pramANe nA A cAra bhaMge rUpI prazna gautama svAmIe prabhuzrIne pUchela cha, mAyArAma prala 'pucch|' se 54thA aDathayesa che. yA praznA uttaramA prabhuzrI gautabhasvAmIna 4 cha -'atthegaie cattAri bhaMgA' ke gautama! keI eka nAraka jIva evo hoya che ke jeNe pUrvakALamAM nAraka AyuSyane baMdha karyo hoya che, vartamAnamAM paNa te tene baMdha kare che. ane bhaviSyamAM tene baMdha karaze.1 tathA kaI eka nAraka jIva e hoya che kejeNe bhUtakALamAM nAraka AyuSa ne baMdha karyo che. vartamAnamAM paNa tene baMdha kare che, paraMtu bhaviSyamAM te tene baMdha karaze nahIM 2 tathA kaI eka tAraka jIva e hoya che ke-jeNe pUrva kALamAM AyuSya kamIne baMdha karyo zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 596 bhagavatIsUtre ityevaM catvAro'pi bhaGgA nArakANAmAyuSkakarmabandhe bhagavatA anumoditAH tatra nArakaH pUrvamAyuravaghnAt, bandhakAle badhnAti bhavAntare bhantsyatIti prathamo bhaGgaH, bhaviSyatkAle prAptavyasiddhikasya nArakasya avaghnAt vadhnAti na bhantsyatIti dvitIyo bhaGgaH, avadhanAt na badhnAti bhantsyatIti tRtIyo bhaGgo bandhakALAbhAvaM bhaviSyatkAlikabandhaM cApekSya bhavati nAraka vizeSasya / baddhaparamavikAyuSo nArakasya anantaraM prAptavyacaramamatrasya caturtho'badhnAt na kA bandha kiyA hai vartamAna meM vaha usakA bandha nahIM karatA hai para bhaviSyat meM vaha usakA bandha karegA 3 tathA koI eka nAraka jIva aisA hotA hai ki jisane kevala pUrvakAla meM hI AyuSka kA bandha kiyA hai, vartamAna meM vaha usakA bandha nahIM karatA hai aura na bhaviSyakAla meM vaha usakA bandha karegA4 / inameM prathama bhaMga jisa nAraka ne pUrvakAla meM AyukA bandha kiyA hai, vartamAna meM bandha kAla meM jo AyukA bandha karatA hai, aura bhavAntara meM jo AyukA bandha karegA usa nAraka kI apekSA se hai, dvitIya bhaMga bhaviSyat kAla meM jise siddhigati kI prApti hotI hai usakI apekSA se hai, tRtIya bhaMga vartamAna kAla meM a bandha kAla meM - jo AyukA bandha nahIM karatA hai para bhaviSyakAla meM vaha usakA bandha karanevAlA hai aise nAraka kI apekSA se hai aura caturtha bhaMga jisa nAraka ne parabhava kI AyukA bandha kara liyA hai, aura vartamAnakAla meM vaha usakA bandha nahIM karatA hai aura anantara prAptavya carama bhava meM hI jise mukti prApta hotI hai aise nAraka kI che, vartamAnamAM te teneA khadha karatA nathI. paraMtu bhaviSyamAM te tene baMdha karaze 3 tathA keAI eka nAraka jIva evA hAya che ke-jeNe kevaLa bhUtakALamAM ja nAraka AyuSyanA adha karyAM haiAya che. vartamAnamAM tene khadha karatA nathI. ane bhaviSyamAM te tenA khadha karaze nahI. AmAM pahele bhaga je nArake bhUtakALamAM AyunA baMdha karyAM che, vata mAnamAM Ayu khaMdha kare che, ane bhavAntaramAM je AyuMnA madha karaze. te nArakanI apekSAthI kahela che. khIo bhaMga bhaviSyamAM jene siddhi gatinI prApti thavAnI hAya che, tenI apekSAthI kahela che. trIjo bhaMga vartamAna kALamAM baMdha kALamAM je Ayune madha nathI karatA para Mtu bhaviSya kALamAM te tenA baMdha karavAnA che, evA nArakanI apekSAthI kahela che, ane ceAtheA bhaMga je nArake parabhavanI AyuSyanA adha karI lIdhA hoya che. ane adha kALamAM te tenA badha karatA nathI ane pachInA kALamAM jene mukti prApta thAya che, evA nArakanI zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u. 1 sU04 nairayikANAM AyukarmabandhanirUpaNam 597 badhnAti na bhanrasyatItyAkArakaH / ' evaM sanvattha vi neraiyANaM cacAri bhaMgA' evaM sarvatrApi padeSu nArakANAM calAro bhaGgA jJAtavyAH sarvatra padeSu lezyAdiSu catvAro bhaGgA yojanIyAH, yasmin pade vailakSaNyamasti tAdRza padaviSayakaM vailakSaNyaM cotayitumAha- 'navare' ityAdi, 'navaraM kaNhalesse kaNDapakvie paDhamataiyA bhaMgA' navaraM vailakSaNyametadeva yat kRSNalezyanArake kRSNapAkSikanAra ke ca prathamatRtIyamaGgau eva viniyojyau, lezyApade kRSNale zyeSu prathamatRtIya bhaGgau bhavataH tathAhi kRSNaleiyo nAraka AyuSkarma avaghnAt atItakAle, varttamAnakAle ca badhnAti, bhaviyatkAle bhantsyati ceti prathamo bhaGgaH 1, dvitIyastu avaghnAt badhnAti na bhanerarcomarrako bhaGgo na saMbhavati, yataH kRSNalezyanArakasya tiryagyonikevRtpatti bhavati tathA avaramazarIreSu manuSyeSu kRSNalezyAdi paJcama narakapRthivyAapekSA se hai / " evaM savvattha vi neraiyANaM cattAri bhaMgA " isI prakAra lezyAdika samasta padoM meM bhI nArakoM ke bAra bhaMga jAnanA cAhiye, parantu jisa pada meM bhinnatA hai use sUtrakAra svayaM hI nava kaNhale se kaNhapakkhira paDhapratayA bhaMgA isa sUtrapATha dvArA prakaTa karate haiM-kRSNa leiyAvAle nAraka meM aura kRSNapAkSika naraka meM prathama evaM tRtIya bhaMga hI hote hai dvitIya evaM caturtha bhaMga nahIM hote haiN| kyoM ki kRSNa lezyAvAlA jo nAraka hotA hai vaha bhUtakAla meM Ayukarma kA bandhaka hotA haiM vartamAna meM bhI vaha usakA bandha karatA hai aura bhaviSyatkAla meM bhI vaha usakA bandha karanevAlA hotA hai / "avadhnAt, badhnAti na bhantsyati" aisA jo dvitIya bhaMga hai vaha yahAM isaliye nahIM hotA hai ki kRSNalezyAvAle nAraka kI tiryaJcayoni meM utpatti hotI hai| tathA acaramazagarI manuSyoM meM 61 " pramANe sezyA samajavA joIe. apekSA thI uDela che, 'evaM ettha vi neraiyA NaM cattAri bhaMgA' vigere saghaLA padomAM paNa nArakA saMbadhI cAra bhage| paraMtu ne yahAM linna yAgu che, te sUtra svayaM' 'navaraM kaNhale se kanhapakkhi paDhamataiyA bhaMgA' yA sUtrapATha dvArA pragaTa ure che -SyuyezyAvAjA nArakamAM ane kRSNapAkSika nArakamAM pahelA ane trIjo bhAgaja hAya che, khIjo ane cetho bhaMga hAtA nathI kemake kRSNu taizyAvALA je nAraka hAya che, bhUtakALamAM te Ayuka nA khaMdha karavAvALA hoya che. vartamAnamAM pazu te tenA madha kare che. ane bhaviSyamAM paNa te tene khadha karavAnA hoya che. 'abadhnAta vadhnAti na bhantsyati' yA prabhAveno ne mIlega che. te bhADiyAM e mATe hateA nathI ke kRSNu lezvAvALA nArakanI tiyA~ca ceAnimAM utpattI zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 598 magavatIsUtre diSu bhavati, na ca tata udaTTataH siddhipanthAnamadhirohati, tadevamasau kRSNalezyo nArakaH tiyaraponikAyAyu baddhayA puna bhansyati acaramazarIratvAditi / tathA kRSNaleiyo nAraka AyuSkarmaNo'bandhakAle AyuSkaM karma na badhnAti, bhaviSya skAle tu bhansyatItyevaM tRtIyo bhaGgo ghaTate / caturtha bhaGgastu kRSNalezyanArakasya nAsti, AyurabandhakatvasyAmAvAdataH dvAveva prathamatRtIyau bhaGgau kRSNalezyanArakasya 'navaraM' ityAdinA kathitau iti / 'evaM kRSNapAkSikanArakasya Ayukarma aba. dhnAta badhnAti bhantasyatIti prathamo bhaGgaH1, dvitIyastu abadhanAt badhnAti na bhansyatItyAkArako bhaGgo na bhavati yataH kRSNapAkSiko nArakaH AyurvaddhvA puna ne mantsyatItye tannAsti tasya caramabhavasyAmAvAditi 2 / tRtIyastu bhaGgo'badhnAna na vadhnAti (yataH kRSNapAkSiko nAraka AyuSkAbandhakAle AyuSkaM kameM na badhnAti) agre ca mantsyatIti bhavatyeva3 / caturthabhaGgastu na bhavati kRSNapAkSikanArakasya AyurabandhakatvasyAbhAvAditi4, tadevaM dvAveva prathamatRtIyabhaGgau kRSNapAkSikasya evaM paJcama naraka pRthivI AdikoM meM kRSNalezyA Adi lezyAeM hotI haiM, isaliye vahAMse uddhRtta hubhA-nikalA hubhA-jIva siddhimArga kA pathika nahIM hotA hai isa prakAra kRSNalezyAvAlA nAraka tiryazcayonika AdikoM meM Ayukarma kA bandha karake punaH AyukA bandhaka hotA hai| kyoM ki aisA jIva acarama zarIravAlA hotA hai / tathA-kRzNalelyA vAlA nAraka Ayu karma ke abandhakAla meM Ayukarma kA bandha nahIM karatA hai| parantu vaha bhaviSyakAla meM usakA bandha karegA / isa prakAra se tRtIya bhaMga ghaTita hotA hai| caturtha bhaMga yahAM kRSNalezzAvAle nAraka ke hotA nahIM hai kyoMki isake AyukI avadhakatA kA abhAva hai| isa kAraNa pUrvokta prathama aura tRtIya ye do bhaMga hI yahAM ghaTita hote haiM / isI prakAra yahI prathama aura tRtIya bhaMga kRSNapAkSika nAraka hoya che, tathA acaramazarIrI manuSyamAM ane pAMcamI nAraka pRthvI vigeremAM kRSNa lezyA vigere lezyAo hoya che. tethI tyAMthI nIkaLela jIva siddhi gatimAM ja nathI, A rIte kuNalezyAvALe nAraka niyaMtrya nika vigeremAM Ayukarmane baMdha karIne pharIthI Ayune baMdhaka hoya che. kema kee jIva acarama zarIravALA hoya che, kRSNalezyAvALo nAraka AyukarmanA abaMdha kALamAM Ayukane baMdha-karatuM nathI. paraMtu te baMdhakALamAM ja tene baMdha kare che. A pramANe trIjo bhaMga ghaTita thAya che. 3 ahiyAM ceAthe bhaMga kRSNalezyAvALA nArakane heta nathI. kema ke-tene AyunA abaMdhaka paNAne abhAva hoya che. te kAraNathI pahelA kahela pahele ane trIje e be gaja ahiyAM ghaTita thAya che. e ja pramANe A pahele ane trIjo zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3D M mameyacandrikA TIkA za026 u.1 1.4 nairayikAgAM AyukarmabandhanirUpaNam 599 bhavatIti navaramityAdinA bhagavatA pratipAditAviti / 'sammAmicchate taiya usthA' samyagmithyAtve pade tRtIyacaturtho maGgau bhavataH, samyagmidhyAdRSTI mizraSTau tRtIyacaturthI eva bhaGko bhavataH tasyAyuSo bandhAbhAvAditi / 'asurakumAre evaM ceva' asurakumAre evaM ceva' asurakumAradeve'pi evaM jIva ke ghaTate haiM dvitIya aura caturtha nahIM, kyoM ki kRSNapakSa nAraka aisA nahIM hotA hai ki jo AyukA bandha karake phira bhaviSyat kAla meM usakA bandha nahIM kare kintu bhaviSyatkAla meM Ayu karma kA bandhaka hogA hI- ataH dvitIya bhaMga yahAM nahIM ghaTatA hai, isI kAraNa se yahAM caturtha bhaMga bhI nahIM ghaTatA hai| tRtIya bhaMga yahAM Ayuke abaMdha kAla meM Ayukarma kA bandha kartA nahIM hone ke kAraNa ghaTatA hai| tathA vaha bhaviSyatkAla meM usakA bandha karatA hai| isa prakAra se ye do bhaMga prathama aura tRtIya-yahAM kRSNapAkSika nAraka meM ghaTita hote haiN| yahI bAta " navara" isa pATha se yahAM sUcita sUtrakArane kI hai| 'sammAmicchatte taiya cautthA" samyagmithyAtva pada meM tRtIya caturtha bhaMga hI hote haiM kyoMki jo mizra dRSTivAlA hotA hai usake tRtIya aura caturtha ye do hI bhaMga hote haiM se| isakA kAraNa yaha hai ki vaha vartamAna meM Ayu kA bandha nahIM karatA hai| " asurakumAre evaMceva" asurakumAra deva meM bhI nAraka kI jaise bhaMga kRSNapAkSika nAraka jIvanA saMbaMdhamAM paNa ghaTe che. bIjo ane e bhaMga ghaTatA nathI. kemake kRSNapAkSika nAska evA detA nathI ke je Ayune baMdha karIne pachI bhaviSyakALamAM tene baMdha na kare. bhaviSyakALamAM te Ayukamane baMdhaka thaze ja tethI ahiyAM bIjo bhaMga ghaTatuM nathI. ane Aja kAraNathI e bhaMga paNa ahiyAM ghaTatuM nathI. trIjo bhaMga ahiyAM ayunA abaMdha kALamAM Ayukamane baMdhaka na hovAnA kAraNe ghaTe che. tathA te bhaviSya kALamAM tene baMdha kare che, A rIte pahele ane trIje A be bhaMge 04AkSi nA24 samayamA ghaTe cha. 24 pAta 'navaraM' pAthI sUtrA2 maDiyAM 32 cha. 'sammAmicchatte taiyaca utthA' sabhyamithyAtva. padamAM trIjA ane cotho bhaMga ja hoya che, kema ke-je mizradaSTivALA hoya che. teone trIjo ane ce e beja aMge hoya che. tenuM kAraNa e che ke-te Ayune baMdha karate nathI 'asurakumAre evaM veva' asuramA2 hevAne 5 nA24 3yana pramANe zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agavatIsne nArakavadeva bhagA viniyojyAH tathAhi-asurakumAraH khalu bhadanta ! kim Ayuka karma abadhnAt badhnAti bhansyati1, abadhnAt badhnAti na bhansyati2, Ayu. kaM karma abadhnAt na badhnAti bhannasyati3 abadhnAt na badhnAti na bhanssyati ityevaM caturbhaGgakA panaH he gautama ! astyekako'surakumAro'badhnAt badhnAni matsyati 1, ekaH kazcida abadhnAt vanAti na bhansyatira, ekaH kazcid abahI bhaMga jAnanA cAhiye-tathAhi-he bhadanta ! jo asurakumAra deva haiusane pUrvakAla meM Ayukarma kA bandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha kyA Ayukarma kA vadha karatA hai ? bhaviSyat kAla meM kyA vaha AyuSya karma kA bandha karegA ? athavA-pUrvakAla meM usane Ayukarma kA bandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha Ayukarma kA bandha karatA hai ? bhaviSyat kAla meM vaha Ayukarma kA pandha nahIM karegA ? athavA vaha bhUtakAla meM Ayukarma kA pandha kara cukA hai ? vartamAna meM vaha Ayukarma kA bandha nahIM karatA hai ? bhaviSyat kAla meM vaha AyukA bandha karegA? bhUnakAla meM usane AyukA bandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha AyukA bandha nahIM karatA hai aura na vaha bhaviSyat kAla meM Ayukarma kA bandha karegA? isa prakAra se-"avadhanAt badhnAti bhansthAti 1 apanAt badhnAti, na bha spatira, avadhanAtU, na badhnAti, bhAraspati3 apanAt, na badhnAti, na bhanspati4" ye cAra bhaMga viSayaka prazna haiM / inake uttara meM prabhuzrI kahate hai-he gautama! koI eka asurakumAra aimA hotA ja bhaMge samajavA asurakumAra saMbaMdhI kathana A pramANe che-gautamasvAmI prabhuzrIne pUche che ke he bhagavAna je asurakumAra deva che, teNe bhUtakALamAM AyuSya kamane baMdha karyo che? vartamAnamAM te AyuSya kamane baMdha kare che? tathA bhaviSyamAM te Ayukamane baMdha karaze ? athavA-pUrvakALanAM teNe Ayu kamane baMdha karyo che? 1 vartamAnamAM te Ayukarmane baMdha kare che? bhaviSyamAM te Ayukarmane badha nahIM kare ? athavA bhUtakALamAM te A yukarmane baMdha karI cUkaye che ? vartamAnakALamAM te AyukAno baMdha nathI karato ? tathA bhaviSyamAM te Ayukamano baMdha karaze ? athavA bhUtakALamAM teNe Ayukarmane baMdha karyo che? vartamAnamAM te Ayukamane baMdha nathI karato? ane bhaviSyamAM te Ayukarmane nahI 2 1 mA pramANe 'abadhnAt , badhnAti, bhansyati, abadhnAt , badhnAti, na bhansyati, abadhnAt , na badhnAti, bhansyati abadhnAt na badhnAti, na bhansyati' A cAra bhaMga saMbaMdhI gautamasvAmIe prazna karela che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAmIne kahe che ke he gautama! keeka asurakumAra e zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sa04 nairayikANAM AyukarmabandhanirUpaNam 601 dhanAt na badhnAti bhansyati3, ekaH kazcidasurakumAra AyuSka karma avaghnAt na badhnAti na bhansyati4, tAsurakumAra AyuSkarmavAn bandhakAle badhnAti, bhavAntare bhansyatIti prathamo bhaGgaH1 / dvitIyastu bhaGgaH prAptavya siddhikasyAsurakumArasya bhavati2 / bandhakAlAmAvaM bhAvibandhakAlaM cApekSya tRtIyo bhaGgaH 3 / parabhavAyuSkasyAnantaraM prAptavya caramabhavasya asurakumArasya caturthoM maGgo bhavati hai ki jisane pUrvakAla meM Ayukarma kA bandha kiyA hotA hai, tathA vaha vartamAna meM AyukA baMdha bhI karanA hai aura bhavAntara meM vaha bandha karane vAlA bhI hotA hai / dvitIya bhaMga kI apekSA koI asurakumAra aisA bhI hotA hai ki jisane pUrvakAla meM Ayukarma kA bandha kiyA hotA hai, bandhakAla meM vaha usakA banna karatA hai para bhavAntara meM vaha usakA bandha nahIM karatA hai, aisA vaha asurakumAra jise siddhi prApta hotI hai aisA hotA hai, tRtIya koI asurakumAra aisA hotA hai ki jisane pUrvakAla meM AyukA bandha kiyA hotA hai tathA vartamAna kAla meM vaha AyukA bandha nahIM karatA hai bhAvIkAla meM vaha AyukA bandha karanevAlA hotA hai, tathA koI asurakumAra aisA bhI hotA hai ki jisane kevala pUrvakAla meM hI Ayukarma kA bandha kiyA hotA hai, vartamAna meM vaha Ayukarma kA bandha nahIM karatA hai aura na bhavAntara meM bhI vaha Ayukau kA vandha karatA hai, aisA vaha asurakumAra parabhava AyuSka ke anantara hI mukti prApta karanevAlA hoya che ke-jeNe bhUtakALamAM AyuSya karmane baMdha karela hoya che, tathA vartamAna kALamAM ta AyuSya kamane baMdha kare paNa che. ane bhaviSyamAM paNa te Ayu kamane bAMdhavAvALe hoya che. e rIte A pahele bhaMga kahyo che. te bIjA bhaMganI apekSAthI koI asurakumAra e paNa hoya che, ke je pUrvakALamAM Ayukarmane baMdha karyo hoya che. vartamAna kALamAM te teno baMdha kare che, paraMtu bhaviSya kALamAM te tene baMdha karatA nathI e te asurakumAra jene siddhi prApta thavAnI hoya che, e hoya che. 2 trIjo koI asurakumAra e hoya che ke-jeNe pUrvakALamAM AyuSya karmane baMdha karyo che, tathA vartamAna kALamAM te Ayukarmane baMdha karato nathI. tathA bhaviSya kALamAM te Ayukarmane baMdha karavAvALA hoya che. 3 tathA keI asurakumAra e paNa hoya che, ke jeNe kevaLa bhUtakALamAM ja Ayukamane baMdha karela hoya che, tathA vartamAna kALamAM te Ayukamano baMdha karate nathI. tathA bhaviya kALamAM te Ayukarmane bAMdhavAvALe heta nathI. e te asurakumAra parabhavanA AyuSya pachI ja mukti prApta karavAvALo zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 602 bhagavatIsUtre iti / yadyapi asurakumArasya nArakavadeva sarvASi vyavasthA prAyaH sarvapadeSu tathApi yatra nArakApekSayA vailakSaNyaM tad dyotayitumAha- 'navara' ityAdi, 'navaraM kaNhalesse fear bhaMga bhANiyavyA' navaram- kevalaM nArakadaNDakApekSayA asurakumAradaNDake idaM vailakSaNyaM yat kRSNalezye'pi kRSNalezyAviziSTe asurakumAre catvAro bhaTTA gaNitavyAH / nArakadaNDake kRSNachezyanArakasya khalu prathamatRtIyabhaGgau afrat asurakumArasya tu kRSNalezyAnato'pi catvAro'pi bhaGgAH kRSNalezyAGasurakumArasya hi manuSyajasyavAptau mokSasaMbhavena dvitIyacaturtha bhaGgayorapi saMbhavAditi / 'sesaM jahA neraiyANaM' zeSaM kRSNalezyA surakumArapadAtiriktaM sarvamapi jJAnadRSTyAdi padaM yathA nArakANAM kathitaM tathaivAsurakumArasyApi jJAtavyamiti / evaM jAtra dhaNiyakumArANaM' evamasurakumArakhadeva yAvat stanitakumArANAmapi jJAtavyam hotA hai / yadyapi asurakumAra kI nAraka jIva ke jaise hI sarva vyavasthA prAyaH samasta padoM meM hai parantu phira usakI apekSA jo yahAM bhinnatA hai vaha aisI hai ki kRSNalezyAvAle asurakumAra meM cAroM bhaMga kaheM haiM taba ki nAraka daNDaka meM kRSNalezyAvAle nAraka meM prathama aura tRtIya bhaMga hI kahe hue hai / yahA~ cAroM bhaMgoM ke hone meM kAraNa yaha hai ki kRSNaleiyAvAlA bhI asurakumAra manuSya gati kI prApti meM mokSa kI prApti kI saMbhAvanAvAlA hotA hai / parantu kRSNalezyA vAle nAraka meM aisI saMbhAvanA nahIM hotI hai, isaliye vahAM dvitIya aura caturtha bhaMga saMbhAvita nahIM kahe gaye haiN| 'sesa' jahA neraiyANa' ataH kRSNaleiya asurakumAra pada se atirikta aura saba jJAna dRSTi Adi pada jaise nArakoM ke kahe gaye haiM usI prakAra se asurakumAra ke bhI ve kahanA cAhiye / 'evaM jAva dhaNiyakumArANaM' hAya che. jo ke asurakumAranu kathana nArakAnA kathana pramANe ja prAyaH saghaLA padomAM che, tepaNa tenA karatAM ahiyAM A kathanamAM je bhinnapaNu che, te evuM che ke kRSNulesyAvALA asukumArane cAre bhaMga heAya che, jyAre nAraka daMDakamAM kRSNavezyAvALA nArakeAnA pahelA ane trIje bhaga ja kahyo che. ahiyAM cAre bhage hAvAnu kAraNa e che ke-kRSNulesyAvALA asurakumAra paNa manuSya gatinI prAptithI meAkSa praptinI sabhavanAvALA hAya che, paraMtu kRSNalezyAvALA nAkamAM evI sabhAvanA hAtI nathI. tethI tyAM khIje ane cautho aMga saMlavita Desa nathIM 'sesaM jahA neraiyANaM ' tethI sRRSNuvezyAvANA asurakumAra e pada sivAyanA khIjA tamAma jJAna, vigere padA nArakane je pramANe kahyA che, e ja pramANe asurakumAra ne paNa te samajavA. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 104 nairayikANAM AyukarmabandhanirUpaNam 603 atra yAvatpadena nAganuparNA vidhuigni dvIpodadhi digvAyukumArANAM saMgraho bhavati tathA ca sarve'pi nAgakumArAdaya AyurvandhaviSaye asurakumAravadeva jJAtavyA iti bhAvaH / 'puDhavIkAiyANaM sapatya vi cattAri bhaMgA' pRthivIkAyikajIvAnAM sarvaprApi padeSu catvAro bhaGgA baktavyAH / 'navaraM kaNDapakkhira paDhayataiya bhaMgA' navaraM kRSNapAkSikapRthivIkAyikasya prathamatRtIyabhaGgo jJAtavyau kRSNaNAkSikapRthivIkAyikasya prathamo'vadhanAt vadhnAti bhansyatoti pratIta evaM dvitIya bhaGgo na bhavati yataH kRSNapAkSikaH pRthivIkAyika AyurvaddhvA puna ne bhansyatIti etanna bhavati tasya kRSNapAkSikapRthivI kAyikasya caramabhavasthA'bhAvAt, tRtIyabhaGgastu 'asurakumAroM ke kathana ke jaise yAvat stanitakumAroM ke bhI samasta padoM kA kathana jAnanA caahiye| yahAM yAvat pada se nAgakumAra suparNakumAra aura vidyutkumAra agnikumAra, dIpakumAra, udadhikumAra, dikUkumAra aura vAyukumAra ina saba bhavanapatiyoMkA gRhaNa huA hai| tathA ca-samasta ye nAgakumAra Adi Ayubandha ke viSaya meM asurakumAra ke jaise hI hote haiM aisA samajhanA caahiye| 'puDhavIkAiyANaM savvattha vi cattAri bhaMgA' pRDhavIkAyika jIvoM ke samasta padoM meM cAra bhaMga hote haiM 'navaraM kAhapakkhie paDhama taiya bhaMgA' parantu kRSNapAkSika pRthivIkAyake prathama aura tRtIya ye do bhaMga hI hote haiN| isake 'abadhnAt badhnAti bhansthati' aisA prathama bhaMga to pratIta hI hai| dvitIya bhaMga yahAM pratIta nahIM hai kyoMki kRSNapAkSika pRthiyokAyika jIva AyukA bandha karake phira vaha AyukA bandha nahIM karegA aisA vaha evaM jAva thaNiyakumArANaM' asurabhArAnA yana pramANe yAvat stanita kumArane paNa saghaLA padanuM kathana samajavuM ahiyAM yAtpadathI nAgakumAra supA mAra, vidhuHzubhAra, masibhA2, bImAra, adhibhAra, mA2, ane vAyukumAra A saghaLA bhavanapati grahaNa karAyA che, tathA A saghaLA nAgakumAre vigerenuM kathana AyubaMdhanA viSayamAM asurakumAranA kathana pramANe ja samajavuM. _ 'puDhavIkAiyANaM savvatthavi cattAri bhaMgA' pRthvI thi, vAna sapA pAmA yAra maga DAya che. 'navaraM kaNhapakkhie paDhamataiyabhaMgA' 52 kuNapAkSika pRthvIkAya jIvane pahele ane trIje e be ja bhaMga hoya cha. tara 'abadhnAt badhnAti bhansyati' se prabhAnI pdde| to nizcita ja che, ahiyA bIjo bhaMga nizcita nathI. kema ke-kapAkSika pRthvIkAyikAjIva Ane baMdha karIne pachI pAche Ayune baMdha karate nathI. eve te hato zrI bhagavatI sUtra: 16 Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604 bhagavatIstre bhavati kRSNapAkSikaH pRthivIkAyika AyuSkAbandhakAle AyuSkaM na badhnAti bandhakAle tu bhansyati3, caturthabhaGgastu na bhavati kRSNapAkSika pRthivIkAyikasya AyuravandhakatvasyAbhAvAditi / ataH prathamatRtIyau eva bhaGgo bhakta iti / 'teu. lesse pucchA' tejolezyaH khalu bhadanta ! pRthivIkAyikajIvaH kimAyuSkaM karmaabadhnAt vadhnAti bhansyati1, abadhnAt badhnAti na bhansyati2, avadhnAt nahIM hotA hai, kAraNa ki kRSNapAkSika pRthivIkAyika ke carama bhava kA abhAva hotA hai, nRtIya bhaMga yahAM isaliye pratIta hai ki kRSNapAkSika pRthivikAyika jIva AyuSka ke abandha kAla meM AyukA bandha nahIM karatA hai bhaviSyat kAla meM vaha AyukA baMdha karanevAlA hotA hai| caturtha bhaMga yahAM isaliye saM bhavita nahIM hotA hai ki kRSNapAkSika pRthivIkAyika ke bhaviSyakAla meM Ayu ke abandha kA abhAva rahatA hai| 'teulesle pucch|' he bhadanta ! tejolezyAvAlA pRthivIkAyika jIva kayA pUrvakAla meM Ayurma kA bandhaka huA hai, vartamAna meM vaha Ayukarma kA bandha karatA hai ? aura bhaviSyat kAla meM vaha Ayukarma kA bandha karegA ? athavA-vaha pUrvakAla meM AyukA bandhaka huA haiM vartamAna meM vaha usakA bandha karatA hai ? bhaviSyatkAla meM vaha usakA bandha nahIM karegA? athavA pUrvakAla meM vaha usakA bandhaka huA hai, vartamAna meM vaha usakA bandha nahIM karatA hai bhaviSyatkAla meM vaha usakA bandha karegA? nathI. kAraNa ke kRSNapAkSika pRvIkAyikane caramabhavano abhAva hoya che, ahiyAM trIjo bhaMga e mATe hoya che ke kRSNa pAkSika pRthvIkAyika jIva AyubanA aba kALamAM Ayukamane baMdha karatA nathI. baMdha kALamAM te Ayu baMdha karavAvALe hoya che. jethI bhaMga ahiyAM ekAraNe saMbhavita thatuM nathI ke-kRSNapAkSika pRvIkAyika jIvane AyunA abanyapaNAne abhAva hoya che. 'teulesse pucchA' 3 bhagavAn nevezyAvANA vIyi: ve bhUtakALamAM Ayukamane baMdha karela che ? vartamAna kALamAM teNe Ayakarmane baMdha karyo che? ane bhaviSya kALa mAM te Ayukamane baMdha karaze? athavA te pUrvakALamAM Ayukamane baMdhaka thaye che ? vartamAnamAM te tene baMdha kare che, ane bhaviSyakrALamAM tene baMdha nahIM kare? athavA bhUtakALamAM te tene baMdha kare che, vartamAnamAM te tene baMdha karate nathI? bhaviSyamAM te tene baMdha karaze ? athavA bhUtakALamAM te tene baMdha karyo che? vartamAna kALamAM te tene baMdha nathI karatA? ane bhaviSya kALamAM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 104 nairayikANAM AyukarmabandhanirUpaNam 605 na badhnAti bhantsyati3, abadhnAt na badhnAti na bhansyati iti caturbhaGgakA pRcchayA saMgRhyate, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'baMdho na baMdhai baMdhissai' abadhnAt na badhnAti bhansyati tejolezyApade tRtIya eva bhaGgaH / kathamatra tRtIya eva bhaGgaH ? prathama dvitIyacaturthazraGgAH kathaM na ? iti ceditthamkazciddeka stejolezyAvAn pRthivIkAyikeSu samutpannaH, sa cAparyAptakAvasthAyAM tejolezyAvAn bhavati tatrAyu ne badhnAti, tejolezyAddhAyAmapagatAyAmAyuSo bandhaM karoti tasmAttejolezyaH pRthivIkAyikaH AyuSo bandhanaM kRtavAn1, tejo. lezyAyAM vidyamAnAyAM yata stenolezyA aparyAptAvasthAyAmeva bhavati tato'paryAptAvasthAyAM nAyurvandho jAyate iti / anAgatakAle AyuSo vandhaM kariSyati ca athavA-pUrvakAla meM vaha usakA bAdhaka huA hai, vartamAna meM vaha usakA bandhaka nahIM hai aura na bhaviSyat kAla meM vaha usakA bandhaka hogA ? aise ye cAra bhaMga viSayaka prazna yahAM pRcchA pada se gRhIta hue haiM, isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA!' he gautama ! 'baMdhI, na baMdhaha, baMdhissaI tejolezyA pada meM kevala yaha tRtIya bhaMga hI hotA hai| zeSa tIna bhaMga nahIM hote haiN| isa eka hI tRtIya bhaga hAnakA kAraNa aisA hai ki koI tejolezyAvAlA deva pRthivIkAyika meM utpanna huA vaha aparyAptAvasthA meM tejolezyAvAlA rahatA hai- para vahAM vaha AyukA bandha nahIM karatA hai| para jaba tejolezyA kA kAla samApta ho jAtA hai usake bAda vaha AyukA bandha karatA hai / ataH tejolezyAvAlA pRthivIkAyika jIva AyukA bandha karane vAlA huA, tejolezyA ke sadabhAva meM aparyAptAvasthA meM vaha AyukA bandhaka nahIM hotA hai, tejo. lezyA aparyAptAvasthA meM hI hotI hai, aparyAptAvasthA meM AyukA bandha tanAma nahi 21 / thAre ma saMdhI prazna 'pucchA' 54thI graha thye| che, yA prazna uttaramA prasuzrI che -'goyamA' gautm| 'baMdhI, na badhai, 'badhissai' tanavezyA 54mA 7 vI hoya che. bAkInA traNa bhaMge hotA nathI trIje ekaja bhaMga hovAnuM kAraNa e che ke-keI te jetezyAvALA deva pRthvIkAyikamAM utpanna thaye, te aparyAptAvasthAmAM tejezyAvALe rahe che. paraMtu tyAM te Ayune baMdha karate nathI paraMtu te jelezyAne kALa samApta thaI jAya tyAre te Ayune baMdha kare che. tethI tejalezyAvALo pRthavIkAyika jIva Ayu kamane baMdha karavAvALe thaya hoya che, tejalezyAnA sadUbhAvamAM aparyAptAvasthAmAM te Ayukamane baMdha karanAra hoto nathI. tejalezyA aparyApta avasthAmAM ja zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 606 magavatIstre tejolezyAyAmapAtAyAmityevaM krameNa tejolezye tRtIya eva bhaGgo bhavati na tu prathamadvitIyacaturthabhaGgA bhavanti iti / 'sesesu savvattha cattAri bhaMgA' zeSeSutejolezyApadavyatirikteSu sarveSvapi jJAnAdi padeSu catvAro bhaGgA jJAtavyA iti / 'evaM AukAiyavaNassaikAiyANa vi niravasesaM' evam pRthivIkAyikavadeva akA yikavanaspatikAyikajIvAnAM daNDa ke AyukarmaNo bandhaviSaye'pi niravazeSa sarvamapi pRthivIkAyikavadeva jJAtavyam , pUrvoktanyAyena kRSNapAkSikeSu prathamatRtIya bhaGgo jJAtavyau yuktiratrApi kRSNapAkSikapadavadeva anusaMdhAtavyA tejolezyAyAM ca hotA nahIM hai| tathA vaha anAgata kAla meM AyukA bandha karegA hI, jaba ki tejolezyA kA kAla samApta ho jAvegA isa krama se tejolezyAvAle pRthivIkAyika meM tIsarA bhaMga kahA gayA hai prathama dvitIya aura caturtha ye tIna bhaMga nahIM kahe gaye haiN| ___'sesesu samvattha cattAri bhaMgA' tejolezyA pada se atirikta zeSa saba ajJAnAdi padoM meM cAra-cAra bhaMga jAnanA caahiye| 'evaM AukkAiya vaNassai kAiyANa vi niravasesaM 'isI prakAra sepRthivIkAyika ke jaise-bhaMga apkAyika evaM vanaspatikAyika jIvoM ke daNDaka meM Ayu karma ke bandha ke viSaya meM bhI sampUrNa rUpa se samajhanA cAhiye, tathA kRSNapAkSikoM meM prathama tRtIya bhaMga ho pRthivIkAyika prakaraNa meM kathina yukti ke anusAra kahanA cAhiye, aura tejolezyAvAle akAdhikoM meM evaM vanaspatikAyikoM meM kevala hoya che. ane aparyAvasthAmAM AyuSya karmane baMdha heta nathI. tathA te bhaviSya kALamAM Ayukarmane baMdha karaze ja ke jyAre te jetezyAne kALa. samApta thaI jAya che. A kramathI tevezyAvALA pRthvIkAyikamAM trIjo bhaMgaja kahela che. pahelo bIje ane cotho e traNa aMge kahyA nathI. _ 'sesesu savvattha cattAri bhaMgA' tanavezyA 54thI anya jJAna vigaire bAkInA saghaLA pademAM cAra-cAra bhaMga ja hoya che tema samajavuM. evaM AukAiya vaNassaikAiyANa vi niravasesaM' mA zata nA24na 4thana pramANenA bhaMge apakAyika ane vanaspatikAyika jInA daMDakamAM Ayu karmanA baMdhanA saMbaMdhamAM paNa saMpUrNa rUpathI samajI levA tathA kRSNapAkSikomAM pahelo ane trIjo bhaMga nAraka prakaraNamAM kahela yukti pramANe samajI levA. ane tejalezyAvALA aprakAcikemAM ane vanaspatikAcikemAM kevaLa zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramendrakA TIkA za026 u. 1 sU04 tairayikANAM AyukarmabandhanirUpaNam 607 tRtIya eva bhaGgo jJAtavyaH yuktizca pUrvavadeva udAhartavyA anyatra padeSu ca catvAro maGgA evodAharaNIyA / 'te ukkAiya vAukkAiyANaM savvaztha vi paDhamataiyA bhaMgA tejaskAyika vAyukAyikajIvAnAM sarvatrApi ekAdazasvapi padeSu prathamatRtIyamaGgau, avaghnAt badhnAti bhantsyati, avadhnAt na badhnAti mantsyatosyAkArako paripaThanayo, tara udvRttAnAmanantaraM manuSyagatiSu teSAmanusvacyA siddhigamanAbhAvena dvitIyacaturthabhaGgayorabhAvAt manuSyeSu anutpazicaiteSAm 'satamamahi neraiyA, teja vAU anaMtaruvvA / na ya pAve maNussaM, tadevAsaMkhejjAuyA sabve' saptamamahInArakA stejovAyaze'nantarodavRttAH / mAnuSyaM na ca prApnuvanti tathaivAsaMkhyAtAyuSaH eka tRtIya bhAMga hI pUrvokta kathana ke anusAra kahanA cAhiye, inako sivAya bAkI ke padoM meM cAra-cAra bhaMga kahanA cAhiye / 'kAivAkAiyA NaM savvattha vi paDhamatajhyA bhaMgA' tejaskAyika evaM vAyukAyika jIvoM ke sarvatra padoM meM prathama aura tRtIya bhaMga kahanA cAhiye kyoMkI tejaskAdhika evaM vAyukAdhika jIva jaba apanI-2 paryAya se paryAyAntarita hote haiM to manuSyagati meM inakA janma nahIM hotA hai, aura manuSyagati ke sivAya kisI aura gati se siddha gati meM gamana hotA nahIM hai isaliye yahAM dvitIya aura caturtha bhaMga nahIM hote haiN| se hI kahA hai- 'santamahI neraiyA teUbAU anaMtaruvvaTTA | naya pAve maNussaM, taheva asaMkhAuyA savve' saptama naraka se nikalA huA jIva tejaskAyika jIva aura vAyukAyika jIva ye saba anantara bhava meM manuSya gati ko prApta nahIM karate haiM, tathA asaMkhyAta varSa kI AyuvAle bhogabhUmi ke jIva bhI manuSyagatiko nahIM pAte haiN| eka trIjo bhagaja pUkta kathana pramANe samajavA. AnA sivAya bAkInA saghaLA padamAM cAra-cAra bhage kahevA joI e. 'te ukkAivA ukkAiyANaM savvattha vi paDhamataiyA bhaMgA' te sthAyi bhane vAyukAyika jIva jyAre pAtapAtAnA paryAyathI paryAyAntaravALA thAya che, te te avasthAmAM-manuSya gatimAM temanA janma thatA nathI, ane manuSya gati zivAya bIjI kaI gatithI siddhi gatimAM gamana thaI zakatuM nathI. tethI sahiyAM jIle bhane yotho lauMga thte| nathI. zodhu che - ' mrattamahi neraiyA teu vAu aMtaruvvaTTA naya0 pAve maNussaM taddevAsaMkhejjAuyA savve' sAtamA narakathI nIkaLatA tejaskAyika jIva ane vAyukAyika jIva e badhA pachInA bhavamAM manuSyagatine prApta karatA nathI. tathA asakhyAta varSanI AyuSyavALA bhAgabhUmInA jIve paNa manuSyagati pAmatA nathI. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 608 bhagavatIsUtre sarve // iti vacanAditi / 'beiMdiyateiMdiyacauridiyANaM pi samvattha vi paDhamataiyA bhaMgA' dvIndriyatrIndriyacaturindriyANAmapi sarvatrApi prathamatRtIya bhaGgo vikalendriya jIvAnAM sarvatrApi padeSu prathamatRtIyabhanau bhavataH, yatastebhya udvRttAnAmAnantaryeNa satyapi manuSatve mokSAbhAvAt , tasmAdavazyaM punasteSAmAyupo bandha iti / evamatra pad vikalendriyANaM sarveSu padeSu prathamatRtIyabhaGgau bhavataH' ityuktaM tava sAmAnyatayA kathitaM kintu yeSu padeSu yad vailakSaNyaM tat sUtrakAraH svayaM pradarzayati 'navaraM' ityAdi, 'navaraM sammatte nANe AmiNivohiyanANe supanANe taiyo bhaMgo' navaraM samyaktve ___'beiMdiya teiMdiya caturiMdiyANaM pi savvastha vi paDhamatayA bhaMgA' 'do indriya, teindriya aura cauindriya jIvoM ke bhI sarvatra prathama aura tRtIya ye do bhaMga hI kahe hue haiN| yadyapi ye jIva apanI-apanI paryAyoM se paryAyAntarita hote hI anantara bhava meM manuSya paryAya se utpanna ho jAte haiM phira bhI aise jIvoM ko mokSa usa paryAya se nahIM hotA hai, isaliye aisI avasthA meM inake Ayukarma kA bandha Age avazya hotA hai| isa prakAra yahAM para jo vikalendriyoM ke saba padoM meM prathama aura tRtIya bhaMga kahA gayA hai vaha sAmAnya rupa se kahA hai kintu yahAM jina jina padoM meM vizeSatA vilakSaNatA hai, vaha sUtrakAra svayaM dikhalAte haiM-'navaraM' ityaadi| ___ 'navaraM sammatte, nANe, AbhiNiyohiyanANe suyanANe tahayo bhaMgo' yahAM ina vikalendriyoM ko samyaktva meM, jJAna meM Abhiniyodhika _ 'beiMdiya tei diya cauridiyANaMpi savvattha vi paDhamataiyA bhaMgA' meM Indriya, traNa indriya ane cAra IndriyavALA jIvone agiyAre 11 pademAM badhe ja pahele ane trIje e be bhaMga ja karelA che. jo ke A jIve pitApitAnI paryAyothI paryAyAntarita thAya tyAre pachInA bhAvamAM manuSya paryAyathI utpanna thaI jAya che. te paNa evA jIne te paryAyathI me kSa prApta thatuM nathI. tethI A avasthAmAM tene AyuSya karmane baMdha avazya thAya che. zaMkA-vikalendriyonA saghaLA padamAM pahele ane trIje e be bhe go DApAna 4sa che. mane alon Twi 'na baMdhai' se prabhA 56 49 che. teo trIjo bhaMga ahiyAM kevI rIte ghaTe che? uttara-'navaraM sammatte, nANe, AbhiNivohiyanANe suyanANe ttaiyo bhaMgo' ahiyAM vikalendrine samyakRtvamAM, Abhinibedhika jJAnamAM zrutajJAnamAM trIjo zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU04 nairayikANAM AyukarmabandhanirUpaNam 609 jAne AbhiniyodhikajJAne zrutajJAne tRtIyo bhaGgaH, vikalendriyANAM samyaktve jJAne AminibodhikajJAne zrutajJAne ca tRtIyo bhaGga eva bhavati yataH samyaktvAdIni teSAM sAsAdanabhAvena aparyAptakAvasthAyAmeva bhavati teSu cApagateSu AyuSo bandho bhavati ityataH pUrvabhave vikalendriyA AyuSkakarmANi avaghnan , samyaktvAdhava. sthAyAM ca na vananti, sadanantaraM ca mantsyatoti tRtIyo bhaGgo'tra ghaTate iti / 'pacidiyatirikkhajoNiyANaM kaNhapakkhie paDhamataiyA bhaMgA' paJcendriyatiryagyo. nikAnAM kRSNapAkSikapade prathamatRtIyau maGgo, kRSNapAkSiko hi AyurvaddhvA adha. yA tadabandhako'nantarameva bhavati, tasya siddhigamanAyogyatvAditi / 'sammAmicchatte taiyacautthA bhaMgA' samyagmidhyAtvapade pajendriyatirathA tRtIyacaturthabhaGgo jJAna meM, zrutajJAna meM tRtIya bhaMga hI hotA hai ! kyoMkI samyaktvAdika enameM sAsAdana bhAva se aparyApta avasthA meM hI hote haiN| aura ina ke apagata ho jAne para inheM AyukA bandha ho jAtA hai| isaliye vikalendriya jIva pUrvabhava meM Ayukarma kA bandha bara cuke hote hai aura samyaktva Adi avasthA meM ve usakA bandha nahIM karate haiM, bAda meM ina ke chUTa jAne para ve usake bandha karane vAle ho jAte haiN| isa prakAra kI vivakSA se yahAM tRtIya bhaMga hI ghaTa jAtA hai| 'paMcidiyatirikkhajoNiyANaM kaNhapakkhie paDhamatajhyA bhaMgA' pazcendriya tiryagyonikoM ke kRSNapAkSika pada meM prathama tRtIya ye do bhaMga hote haiN| kyoMkI kRSNapAkSika paJcendriya tiryazca Ayukarma ko bAMdhe yA na bAMdhe phira bhI vaha kRSNapAkSika avasthA meM siddhi gamana ke ayogya rahatA hai, 'sammAmicchatte taiyaca utthA bhaMgA' bhaMga hoya che. A kathana pramANe kahela che kema ke-temAM samatva vigere sAsAdanA bhAvathI aparyApta avasthAmAM hoya che. ane te apagata thayA pachI teone Ayuno baMdha thaI jAya che. tethI vikasendriya jIva pUrvabhavamAM Ayukamane baMdha karI cUkela hoya che. ane samyaktva vigere avasthAmAM teo tene baMdha karatA nathI. bAdamAM tenA Ti javA pachI teo tene baMdha karavAvALA thaI jAya che. A rItanI vivilAthI ahiyAM trIjo bhaMga ghaTI jAya che. 'cidiyatirikkhajoNiyANaM kaNhapakkhie paDhamataiyA bhaMgA' payendriya tiryaMnca enikone kRSNapAkSika 5damAM pahelo ane trIjo e be bhaMga hoya che. kema ke--kRSNa pAkSika paMcendriyatiya Ayukarmane bAMdhe ke na bAMdhe topa te siddhi manamA ayAya 27 che. 'sammAmicchatte taiyaca utthA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magavatIsatre samyagmithyAdRSTerAyuSo bandhAbhAvAt , bhAvanA ca pAka kRtaiveti / 'sammatte nANe AbhiNivohiyanANe muyanANe ohinANe eema paMcasu vi padesu bitiyavihaNA bhaMgA samyaktve jJAne AbhinivodhijJAne zrutajJAne'vadhijJAne, eteSu paJcasvapi padeSu paJcendriyatirazcAM dvitIyavihInAH prathamavatIyabhaGgA bhavanti paJcendriyatiryaH gyonikAnAM samyaktvAdiSu pazcasvapi padeSu dvitIyarahitAstrayo bhaGgA bhavanti / kathamityAha-yadi paJcendriyatiryagyonikA samyagdRSTayAdimAn bhavati tadA deve. gveva samutpayate sa ca punarapi bhansyatIti na dvitIyasya bhaGgasya sNmvH| prathama tRtIyau tu bhaGgau pratItAveva / caturthastu bhaGgo yadA manuSyabhave baddhAyurasau samyasamyagamithyAtva pada meM paJcendriya tiryaJcoM ke tRtIya aura caturtha aise do bhaMga hote haiN| kyoM kI jo pazcendriya tiyazca samyagmithyAdRSTi hotA hai usake AyukA bandha nahIM hotA hai| 'sammatte nANe AbhiNibohiyanANe suyanANe ohinANe eesu paMcasu vi padesu vitiyavihUNA bhaMgA' samyaktva jJAna AbhinibodhikajJAna zrutajJAna aura abadhijJAna ina pAMca padoM meM dvitIya bhaMga ke sivAya zeSa tIna bhaMga hote haiM isakA tAtparya isa prakAra se-hai yadi paJcendriya tiryagyonika jIva samyagdRSTi Adi vAlA hotA hai to vaha devoM meM hI utpanna hotA hai aisA vaha jIva Age AyukA bandha karanevAlA hotA hai / ataH vahAM dvitIya bhaMga kA saMbhava nahIM hai| prathama aura tRtIya bhaMga pratIta hI haiN| tathA caturtha bhaMga isake taba hotA hai ki jaba manuSya bhava kA baddhAyuvAlA hotA hai| aura maMgA' samyavabhithyAtvapamA pandriyatiya yo trAsa ane yo same bhaMga hoya che. kema ke-paMcendriyatiyaco samyugmithyAdaSTivALA hoya che, tene sAyanA dhaDAta nathI. 'sammatte nANe AbhiNivohiyanANe suyanANe eesa paMcama vi padesa bitiyavihUNA bhaMgA' sabhyazAna, 2 minimAdhijJAna, zratajJAna, ane avadhijJAna A pAMcapadamAM bIjA bhaMgane cheDIne bAkInA traNe bhaMga hoya che A kathananuM tAtparyo A pramANe che.--je paMcendriya tiryaMcAnika jIva samyagadaSTi vigerevALe thAya che, to te devAmAM ja utpanna thAya che. e A jIva bhaviSyanI Ayune baMdha karavAvALA hoya che. tethI tene bIjA bhaMgano saMbhava hote nathI. pahele ane trIjo bhaMgate spaSTa ja che. tathA tene ce bhaMga tyAre thAya che ke jyAre te manuSyamAM Ayukamane baMdha karavAvALo hoya che. tathA samyaktva vigerene prApta kare che. tathA carama chelA bhavAntavALuM hoya che. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - % 3D prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU04 nairayikANAM AyukarmabandhanirUpaNam 611 kyAdi pratipadyate tadA bhavati anantaraM ca prAptasya yadA caramabhavo bhavettadaiva caturthoM bhaGgo bhavatIti / 'maNussANaM jahA jIvANaM' manuSyANAM yathA jIvAnAm , yathA jIvAnAmAyuSkarmabandhaviSaye catvAro'pi bhaGgAH kathitAH tathA manuSyANAmapi catvAro bhaGgA vaktavyA iti / atra vizeSamAha-'navaraM' ityAdi, 'navaraM sammatte ohie nANe AbhiNivohiyanANe suyanANe ohinANe, eesu vitiyavihUgA bhaMgA' navaraM samyaktve audhike iti sAmAnyajJAne AbhinivodhikajJAne zrutajJAne avadhijJAne, eteSu paJcasu padeSu manuSyANAM dvitIyavihInAH prathamatRtIyacaturthabhaGgA bhavanti bhAvanAceha paJcendriyatiryagyonikasUtravadeva krtvyaa| 'sesaM taM ceva' zeSam kathitapazcavyatiriktaM sarva dRSTayAdikaM tadeva-jIvasUtravadeva manuSyANAM jJAtavyasamyaktva Adiko prApta karatA haiM evaM carama bhava vAlA hotA hai| 'maNussANaM jahA jIvANaM' jIvoM ke Ayukarma ke bandha ke viSaya meM jisa prakAra se cAroM bhaMga kahe gaye haiM usI prakAra se manuSyoM ke sambandha meM bhI cAroM bhaMga kahanA cAhiye / parantu yahAM jo vizeSatA hai vaha 'navaraM sammatte ohie, nANe, ArbhAiNabohiya nANe suyanANe, ohinANe, eesu vitiyavihUNA bhaMgA' aisI hai ki samyaktva pada meM sAmAnya jJAna pada meM, AbhiniyodhikajJAna pada meM zrutajJAna pada meM aura avadhi jJAna pada meM ina pAMca padoM meM dvitIya bhaMga ke sivAya prathama, tRtIya aura caturtha aise ye tIna bhaMga hote hai| isa viSaya meM khulAzA jaise paMcendriya tiryaJcoM ke sUtra meM kiyA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI karanA cAhiye, 'sesaM taM ceva' bAkI kA aura saba kathana jIvasUtra kI taraha yahAM manuSyoM ke sambandha meM kahanA cAhiye, 'maNussANaM jahA jIvANa' nA bhAyuma nA 5 sayama 2 pramANe cAre aMge kahyA che. e ja pramANe manuSyanA AkarmanA baMdhanA saMbaMdhamAM paNa cAre bhAge kahevA joIe. paraMtu A manuSya 52mA 2 vizeSayA cha, te 'navaraM sammatte, ohie nANe, AbhiNivohiyanANe, suyanANe, ohinANe, eesu vitiyavihUNA bhaMgA' mA 4thana prabhAye che. arthAt samyakatva padamAM sAmAnyajJAnapadamAM ane avadhijJAnapadamAM. A pAMca padamAM bIjA bhaMga sivAya pahele trIjo ane je A traNe bhaMge hoya che. A viSayamAM paMcendriya tiryaMconA prakaraNamAM savistara kathana kahela che, 2. pramANe mADiyAM 55 Devu naye 'sesa ta cetra' [ItuM mI saNu kathana jIva sUtranA kathana pramANe ahiyAM manuSyanA sambandhamAM kahevuM joIe. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre miti / 'vANatarajoisiyavemANiyA jahA asurakumArA' bAnavyantarajyotiSka vaimAnikA yathA amuAkumArA: asurakumAracadeya vAnavyantarajyotiSka vaimAnikAnAM vaktavyatA vAdhyeti / 'nAma goyaM aMtarAyaM ca eyANi jahA nANAvaraNimja' nAma. gotramAntarAyika caitAni jJAnAvaraNIyakarmavadeva caturbhaGgakAni jJAtavyAni atrA. lApaprakArazca svayamevohanIyaH yathA 'jIve NaM bhaMte ! nAma kammaM kiM baMdhI baMdhaha baMdhissaH' ityAdirUpe gAlApakA jJAtavyAH / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / ti jAya viharai' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati, he bhadanta ! jIvAdInAM pApakarmAdi baMdhaviSaye yad devAnumiyeNa niveditaM tatsarvamevameva sarvathA satyameveti 'vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA asurakumArA' jaisA kathana bhaMgoM ke sambandha meM asurakumAroM ke sUtra meM kiyA hai vaisA hI kathana bhaMgoM ke sambandha kA vAnavyantaroM ke jyotiSakoM ke aura vaimAnikoM ke sUtroM meM bhI karanA cAhiye, 'nAmaM goyaM, aMtarAya ca eyANi jahA nANAvarANijja' jJAnAvaraNa karma ke sambandha meM jisa prakAra se cAra bhaMga kahe gaye haiM usI prakAra se nAma gotra aura antarAya inake sambandha meM bhI cAra-cAra bhaMga pUchanA cAhiye aura uttara bhI usI ke anusAra samajha lenA cAhiye yahAM AlApa prakAra apane Apa udbhASita karanA cAhiye-jaise-'jIveNaM bhaMte ! nAma kammaM kiM baMdhI, baMdhA, baMdhissaI' ityAdi / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti jAva viharaI' he bhadanta jIvAdikoM ke pApakarma Adi ke bandha ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kathana kiyA hai vaha saba sarvathA satya 'vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA asurakumArA' asumArAnA prabhA asurakumAronA bhaMgonuM je pramANe kathana karyuM che, e ja pramANe vAna vyuttara, jatiSka ane vimAnikanA bhaMge saMbaMdhI pademAM cAra-cAra bhaMga DAya che. tama sabhA 'nAma goya, aMtarAya ca eyANi jahA nANAvaraNijjaM' jJAnAvaraNa karmanA saMbaMdhamAM je pramANenA cAra bhaMge kahA che, e ja pramANe nAmagotra, ane aMtarayanA saMbaMdhamAM paNa cAra cAra baMge samajavA joIe tene AlApaprakAra havayaM banAvIne samajI levuM joIe. jema ke'jiivenn bhaMte ! nAmaM kammaM baMdhI, baMdhai, baMdhissai,' tyA prArathI samaj. _ 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' jAva viharaI' 3 bhagavan 71 porena 55 kama vigere baMdhanA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je pramANenuM kathana kahela che, te tamAma kathana sarvathA satya che. he bhagavana ApI devAnupriyanuM kathana zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU04 nairayikANAM AyukarmabandhanirUpaNam 613 kathayitvA gautamo bhagavataM vandate namasyati, vanditvA namasthitvA ca saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti ||muu0 4 // iti zrI vizvavikhyAta-jagadallama-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASA kalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadana'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya - jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatImatrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm SaviMzatizatakasya prathamoddezakaH smaaptH||26-1|| hai, aisA kahakara ke gautamasvAmI ne prabhu ko vandanAkI-namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // 4 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyA chavIsaveM zatakakA prathama uddezaka samApta // 26-1 // Apta hovAthI satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhune vaMdanA karI, namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA. sUkA jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjagRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA chavvIsamA zatakane pahele uddeza samApta .26-1aaaa zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 614 bhagavatIsUtre atha dvitIyodezakaH prArabhyate / prathamoddezake jIvAdidvAre ekAdazasthAnakamatibaddha navabhiH pApakarmAdi prakaraNe jarjIvAdIni paJcaviMzatijIvasthAnAni nirUpitAni, atra dvitIyodezake'pi prakaraNe jIvAdAna pani tathaiva tAni caturviMzati sthAnAni nirUpyante, ityevaM saMbandhena AyAtasyAsya dvitIyoddezakasyedamAdimaM sUtram-'aNaMtarobavannae' ityAdi / mUlam -aNaMtarovavannae NaM bhaMte ! neraie pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA taheva goyamA! atthegaie baMdhI paDhamabitiyA bhaMgA / salesse NaM bhaMte ! agaMtarovavannae neraie pAvaM kamma kiM baMdhI pucchA goyamA! paDhamabitiyA bhaMgA evaM khalu savvastha paDhamabitiyA bhaMgA, navaraM sammAmicchattaM maNajogo vaijogo ya na pucchijjai, evaM jAva thnniykumaaraannN| beiMdiya teiMdiyacauridiyANaM vayajogo na bhannai / paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pi sammAmicchattaM ohinANaM vibhaMganANaM maNajogo vayajogo, eyANi paMcapadANi Na bhannaMti / maNussANaM alessa sammamicchattaM-maNapajjavanANa-kevalanANa-vibhaMganANa - no sannovautta-avedaga-akasAi-maNajoga-vayajoga- ajogI. eyANi ekArasa padANi Na bhnnNti| vANamaMtarajoisiya vemANiyANaM jahA neraiyANaM taheva te, tinni na bhannati / samvesi jANiM sesANi ThANANi savvattha paDhamabitiyA bhNgaa| egidiyANaM savvattha paDhamabitiyA bhNgaa| jahA paave| evaM NANAvaraNijjeNa vi daMDago, evaM Auyavajjesu jAva aMtarAie dNddo| aNaMtarovavannae NaM bhaMte ! neraie AuyaM kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA ! baMdhI na baMdhai baMdhissai / salesseNaM bhaMte ! aNaMtarovavannae neraie AuyaM kammaM kiM baMdhI0 evaM ceva taio bhaMgo, evaM jAva aNAgArovautte savvatya vi taio zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.2 sU01 caturvizatijIvasthAnanirUpaNam 615 bhNgo| evaM maNussavajjaM jAva vemANiyANaM samvattha taiyacautthA bhaMgA, navaraM kaNhapakkhiesu taio bhaMgo, sabvesiM NANattAI tAI ceva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti ||suu01|| chavIsaime baMdhisae bIo uddeso sammatto // 26-2 // chAyA-anantaropapannakaH khalu bhadanta ! nairayikA pApaM karma kim anadhanAda pRcchA, tathaiva gautama ! astyekako'badhnAt prathamadvitIyau mnggau| salezyaH khala bhadanta ! anantaropapannako nairayikaH pApaM karma kim abadhnAt pRcchA, gautama ! prathamadvitIyau bhaGgo, evaM khalu sarvatra prathamadvitIyau bhaGgau, navaraM samyagmithyAtvaM manoyogo vacoyogazca na pRcchayate / evaM yAvat stanitakumArANAm / dvIndriyatrIndriyacaturindriyANAM vacoyogo na bhaNyate / pazcendriyatiryagyonikAnAmapi samyagmithyAtvam avadhijJAnaM vimaGgajJAnaM manoyogo vAgyogaH, etAni paJcapadAni na bhnnynte| manuSyANAm-alezya samyagmithyAtva-manaHparyavajJAna-kevalajJAnavibhaGgajJAna-nosaMjJopayuktA'vedakAkaSAyi manoyogavAgyogAyoginaH, etAni ekAdazapadAni na bhaNyante / vAnavyantarajyotiSkavaimAnikAnAM yathA nairayikANAM tathaiva tAni trINi na bhnnynte| sarveSAM yAni zeSANi sthAnAni sarvatra prathamadvitIyo bhaGgo / ekendriyANAM sarvatra prathamadvitIyau bhaGgau yathA paape| evaM jJAnAvaraNIyenApi dnnddkH| evamAyukavajeSu yAvadAntarAyike dnnddkH| anantaropapatraka khalu bhadanta ! nairayikaH AyuSkaM karma kim abadhnAt pRcchA, gautama ! abadhnAt na badhnAti bhansyati / salezyaH khalu bhadanta ! anantaropapatrako nairayikaH AyuSkaM karma kim abadhnAt evameva tRtIyo bhnggH| evaM manuSyavarja yAva. dvaimAnikAnAm / manuSyANAM sarvatra tRtIya caturthoM maGgau, navaraM kRSNapAkSikeSu tRtIyo bhaGgaH, sarveSAM nAnAtvAni tAnyeva / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti sU0 1 / / paiviMzatitame bandhizate dvitIyoddezakaH samAptaH // 26-2 // TIkA-'aNaMtarokvannae NaM bhaMte ! neraie' anantaropapannakaH anantaramantararahitam , samayAdivyavadhAnarahitaM prathamasamaya ityarthaH, tatra upapannaH-utpannaH 26 veM zataka ke dUsare uddeze kA prAraMbha prathama uddeze meM jIvAdi 11 sthAna koM se pratibaddha nau pApakarmAdi prakaraNoM dvArA paccIsa jIva sthAnoM kA nirUpaNa kiyA gayA hai aba isa - bIjA udezAne prAraMbha- pahelA udezAmAM jIva vigere dvAromAM nava sthAnakethI pratibaddha nava pApa karma vigere prakaraNe dvArA paccIsa jIvasthAnonuM nirUpaNa karavAmA AvyuM che. zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magavatIstre anantaropapalakaH prathamasamayotpanna ityarthaH, yasyotpannasyaiko'pi samayo nAtikrAntaH sa kim avaghnAt badhnAti bhansyati1, abadhnAt badhnAti na bhatsyati2 avaghnAt na badhnAni bhansyati3, avadhanAda na badhnAti na bhansyati4, ityevaM krameNa tathaiva pUrvayadeva praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! dittIya uddeze meM bhI usI prakAra se una 24 sthAnoM kA nirUpaNa kiyA jAtA hai 'aNaMtarovavannae NaM bhaMte ! neraie pAvaM kamma' ityAdi TIkArtha-gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai ki-'aNaMtaropavannaeNaM bhaMte ! neraie.' he bhadanta ! anantaropapannaka nairathika dvArA kyA pApakarma bhUtakAla meM bAMdhA gayA hai ? vartamAna meM vaha kyA use bAMdhatA hai ? aura bhaviSyat kAla meM kyA use bAMdhegA ? athavAbhUtakAla meM pApakarma usake dvArA bAMdhA gayA hai ? vartamAna meM vaha use bAMdhatA hai ? bhaviSyat kAla meM vaha use nahIM bAdhegA? athavAbhUtakAla meM usake dvArA pApakarma bAMdhA gayA hai ? vartamAna meM vaha use nahIM bAMdhatA hai ? bhaviSyat meM kyA vaha use bAMdhegA ? athavA bhUtakAla meM usake dvArA pApakarma bAMdhA gayA hai ? vartamAna meM vaha use nahIM bAMdhatA hai ? aura bhaviSyat meM bhI kyA vaha use nahIM bAMdhegA? isa prakAra se ye prazna gautamasvAmI ke dvArA yahAM pUche gaye haiM-isake have A bIjA uddezAmAM paNa eja pramANenA covIsa sthAnenuM nirUpaNa 42pAmA mAve che.---'aNaMtarovavaNNae NaM bhaMte ! neraie pAva kamma' chatyAdi TA---gautama 21AmI prabhuzrIna me 57yu che 3-'aNatasevavaNNa eNaM bhaMte neraie0' 3 bhagavan ananta 55nna naiyiA / bhUtamA 55 karmane baMdha karAve che? vartamAnamAM te pApa karmane baMdha bAMdhe che? bhaviSya kALamAM te pApa karmane baMdha bAMdhaze? athavA-bhUtakALamAM tenA dvArA pApa karmane baMdha bAMdhavAmAM Avyo che ? vartamAna kALamAM tene baMdha kare che? bhaviSyamAM te tene baMdha nahIM kare? athavA-bhUtakALamAM tenA dvArA pApakarma bAMdhavAmAM Avela che? vartamAnamAM te tene baMdha karatuM nathI ? ane bhaviSya kALamAM te tene bAMdhaze ? athavA-bhUtakALamAM teNe pApakarma bAMdhela che? vartamAnamAM te tene bAMdhatA nathI ? ane bhaviSyamAM paNa te teno baMdha nahIM kare? A pramANe gautamasvAmIe zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mameyacandrikA TIkA za026 u.2 sU01 caturvizati jIvasthAnanirUpaNam 17 'jatthegaie baMdhI paDhamabitiyA bhaMgA' astyekako'yamAt badhnAti bhansyati, bharatyekako'vadhanAt vadhnAti na bhansyatItyevaM prathama dvitIyau bhaGga, anAyau era prathamadvitIyabhaGgau bhavataH anantaropapannanArakajIvasya mohalakSaNapApakarmaNo'bandha. katyasyAbhAyAt pApakarmaNAmavandhakaravaM sUkSmasaMparAyAdiguNasthAnakeSu bhavati, sUkSma saMparAyAdiguNasthAnakAni ca anantaropapatrakanArakANAM na saMbhavantIti / 'salesse NaM bhaMte ! aNaMsarokcabhae neraie' salezyA khalu bhadanta ! anantaropapannako nairayikaH uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! asthagaie baMdhI pahamathitiyA bhaMgA' he gautama ! jo nAraka anantaropAmaka hote haiM usameM koI eka nAraka aisA hotA hai ki jisa ke dvArA pApakarma kA pahile bandha kiyA gayA hotA hai vartamAna meM bhI vaha usakA bandha karatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha usakA bandha karane vAlA hotA hai- ityAdi rUpa se yahAM prathama aura dvitIya ye do bhaMga kahe gaye haiN| anantaropapannaka nAraka kA tAtparya aisA hai ki jisa nAraka ko utpanna hue eka samaya bhI atikAnta nahIM huA hai-arthAt jo prathama samaya meM vartamAna hai, aise anantaropapannaka nAraka jIva ke moha rUpa pApa kI avandhakatA kA abhAva rahatA hai kyoM kI pApakarma kI abandhakatA sUkSma saMparAya Adi guNasthAnavAle jIvoM ko hotI hai, ye sUkSmasaMparAya Adi guNasthAna anantaropapannaka nAraka jIvoM ke saMbhavita hote nahIM hai isaliye vahAM pApakarmoM kI avadhakatA nahIM prabhuzrIna para cha. ma prazna uttaramA pramuzrI 4 cha - goyamA ! atthegaie baMdhI paDhamavitIyA bhaMgA' hai gautama! 2 nA24 manata5panna hoya che, temAM keI nAraka e hoya che ke-jenAthI pahelAM pApa karmano baMdha karAye hoya che, vartamAnamAM paNa te tene baMdha kare che ane bhaviSya kALamAM paNa te tene baMdha karavAvALA hoya che.-vigere prakArathI ahiyAM pahele ane bIjo e be bhaMgone svIkAra karela che. anantaro papatnaka nAraka kahevAne hetu e che ke-je nArakane utpanna thavAmAM eka samaya paNa vItela nathI. arthAt je prathama samayamAM vartamAna che. evA anantapa5naka nAraka jIvane meharUpa pApanA abaka paNAno abhAva rahe che kemake-pApakarmanuM abadhapaNuM sUphamasaMparAya vigere guNa sthAnavALA jene hoya che. A sUmasaM5rAya vigere guNasthAno ananta. 55naka nAraka jIvane saMbhavatA nathI, tethI tyAM pApakarmonuM akhaMdhapAga zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 618 magavatImace 'pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA' pApam-azubhaM karma kim abadhnAdityAdi krameNa caturbhaGgakA praznaH pRcchayA saMgRhyate, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA hai gautama ! 'padamabitiyA bhaMgA' prathamadvitIyau bhaGgau salezyAnantaropapatrakanArakANA pApakarmabandhaviSaye Adyau dvAveva bhaGgau viniyojyau mohalakSaNapApakarmaNo'bandhakatvasyAbhAvAt , abandhakatvaM ca pApakarmaNAM sUkSmasaMparAyAdiguNasthAnakeSveva bhavati, sUkSmasaMparAyaguNasthAnakAni cAnantaropapatrakanArakANAM na bhavantItyataH prathamadvitIyau abadhnAt badhnAti bhatsyati1, abadhnAt badhnAti na bhansyatItyAkAra. kAveva bhaGgau bhavata iti / evaM khalu savvastha paDhamavitiyA bhaMgA' evaM slekypdhai| 'salesse NaM bhaMte ! aNaMtarovavannae neraie' he bhadanta ! jo anantaropapannaka nArakalezyA sahita hai usa ke dvArA kyA pApakarma bAMdhA gayA hai, yA vaha pApakarma vartamAna kAla meM bAMdhatA hai ityAdi rUpa se caturbhaGgaka prazna yahAM gautamasvAmI ne prabhuzrI se pUchA hai yahI bAta pRcchA pada se prakaTa huI hai| isa ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! paDhamacitiyA bhaMgA' he gautama! anantaropapannaka nairapikoM ke sambandha meM pApakarma bandha ke viSaya meM Adi ke do bhaMga hI vaktavya haiM kyoM kI una ke moha rUpa pApakarma kI abandhakatA kA abhAva hotA hai arthAt vaha moha karma bAMdhatA hai| pApakarmoM kI abandhakatA sUkSma saMparAya Adi guNasthAna koM meM hI hotI hai| ye sUkSmasaMparAya Adi guNasthAna anantaropapannaka nairayika jIvoM ke hote nahIM hai| isaliye yahAM prathama aura dvitIya ye do hI bhaMga kahe hai| 'evaM khalu sa nathI. 'salesse NaM bhaMte ! aNaMtarovavannae neraie' 3 mApan annt55naka je naraka leDyA sahita hoya che. tenA dvArA zuM pApakarmane baMdha bhUtakALa bAMdhavAmAM AvyA che ? athavA vartamAna kALamAM te pApakarmane baMdha bAMdhe che? vigere prakArathI cAra bhaMge rUpa prazna gautamasvAmIe prabhuzrIne pUche che. m| prazna uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIna 49 cha-goyamA ! paDhamabitiyA bhaMgA' gautama ! mnntre|55nn nayihIna samayamA pApakarmanA baMdha saMbaMdhI pahele ane bIjo e be bhaMga ja kahevA joIe kema ke-teone meharUpa pApakarmanA abaMdhakapaNAne abhAva hoya che. arthAta te mehakarma baMdha bAMdhe che. pApa karmonuM akhaMdhapaNuM sUphamasaM5rAya vigere guNasthAnamAM ja hoya che. A sUphamasaMparAya vigere guNasthAna anantapapannaka nairiyata ne hetuM nathI. tethI ahiyAM pahele ane bIjo e me loDApAnu che. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.2 sU01 caturvizati jIvasthAnanirUpaNam 619 vadeva sarvatra lezyAdipadavadeva sarvatra lezyAdi padeSu anantaropapannakanArakasya prathamadvitIyau eva bhaGgau bhavata iti / eteSu ca lezyAdi padeSu sAmAnyato nArakAdInAM saMbhavantyapi yAni padAni, anantaropapannakanArakAdInAmaparyAptakatvAt na saMbhavanti tAni padAni teSAM nArakANAM na pracchanIyAnIti darzayannAha-'navara' ityAdi, 'navaraM sammAmicchattaM maNajogo vaijogo ya na pucchijjaI' navaraM samya. gmithyAtvaM manoyogo vavoyogazca na pRcchayate tatra yadyapi samyagmithyAtvAdi uktatrayaM nArakANAmasti tathApoha anantaropapannakatayA teSAM nArakANAM samya. mithyAtvAdi trayaM nAstIti kRtvA tadetata trayamatra na praSTavyamiti / evaM sarvatrApi agre jJAtavyamiti / evaM jAva thaNiyakumArANaM' evamanantaropapannakanArakavadeva asurakumArAdArabhya stanitakumAraparyantAnAM pApakarmaNAM bandhaviSaye prathamasavvattha paDhamabitiyA bhaMgA' salezya pada ke jaise hI sarvatra aura padoM meM bhI anantaropapannaka nairayikoM ke prathama dvitIya bhaMga hI hote haiM aisA jAnanA caahiye| aba ina anantaropapannaka nairayikoM meM jina padoM kI saMbhAvanA nahIM hai unako sUtrakAra 'navaraM sammAmicchattaM maNajogo vAjogo ya na pucchijjai' isa sUtradvArA prakaTa karate haiN| isameM yaha kahA gayA hai ki anantaropapannaka nairayika aparyAptAvasthAvAle hote haiMisaliye samyamithyAtva manoyoga aura vacanayoga inheM lekara ina meM bhaMgo ke hone kI bAta nahIM pUchanA cAhiye-kyoM kI ye pada inake nahIM hote haiN| 'evaM jAva thaNiyakumArANaM' isI prakAra kA vaktavya yAvat stanitakumAroMtaka jAnanA cAhiye, arthAt asUrakumAra se lekara stanitakumAroM meM prathama aura dvitIya ye do bhaMga hI antaropapannaka "evaM khalu savvatyapaDhamabitiyA bhaMgA' savezya 04nA thana pramANe bAkInA bIjA badhA padamAM paNa anantarapapanaka nirayikene pahelo ane bIje e beja bhaMga heya che. tema samajavuM. have A ananta55nnaka nairayikamAM je pade saMbhavatA nathI. te sUtrA2 'navaraM sammAmicchattaM paNajogo vaijogo ya na pucchijjai' mA sUtra dvArA pragaTa kare che, A sUtra dvArA e kahela che ke-anantare55naka nairayika aparyApta avasthAvALA hoya che. tethI samyagRmithyAtva, maga ane vacana cogane laIne temAM bhAga hovA saMbaMdhamAM prazna kare na joIe kemakete pahA tamAna tA nathI. 'evaM bhAva thaNiyakumArANa' mA prabhAnu thana thAvat svanitakumAra sudhI samajavuM. arthAt asurakumArathI laIne svanita zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 620 magavatIstre dvitIyAveva bhaGgau jJAtavyAviti pApakarmAvandhakatvasya teSu amAvAditi bhaavH| 'beiMdiya teiMdiyacauridiyANaM pathajogo na bhannaI' dvIndriyatrIndriyacaturindriya jIvAnAM vAgyogo na bhaNyate eteSAM vacoyogasyAmAvAditi / 'paMciMdiyatirikkha. joNiyANaM pi sammAmicchattaM ohinANaM vibhaMganANaM maNojogo vayajogo, eyANi paMca padAni Na bhaNNaMti' pazcandriyatiryagmonikAnAmapi samyagmithyAtvamaudhikajJAna vibhaGgajJAnaM manoyogo vAgyogaH, etAni paJca padAni na bhaNyante, paJcandriya. tiryagyonikAnAmetatpazcapadAbhAvAditi / 'maNussANaM alessa sammAmicchattamaNapajjayanANa kevalanANa vimaMganANa nosAnovautta avedaga akasAimanojogavayajoga ajogI eyANi ekArasapadANi na maNNaMti' sAmAnyato mamuSpANAmalegya sthiti meM hote haiN| kyoMki yahAM para bhI pApakrama kI abandhakatA kA abhAva hai| 'beiMdiya teiMdira, caridiyANaM vayajogo na bhammaI do indriya, te indriya cauindriya ina jIvoM ke vacanayoga vaktabdha nahIM hai kyoMkI ina meM isakA abhAva rahatA hai| 'pacidipatirikkhajoNi yANaM pi sammAmicchatta ohinANaM, vibhaMganANaM, maNojogo vayajogo eyANi paMca payANi na bhaNNaMti' paJcandriya tiyazcayonikoM meM bhI sampagmithyAtva, avadhijJAna, vibhaMgajJAna manoyoga aura bacamayoga ye pAMca pada vaktavya nahIM haiM kyoMkI aparyAptAvasthA meM yahAM ye nahIM hote haiM 'maNussANaM alessa sammAmicchatta maNapajjavanANa keralanANa vibhaMganANa no sannova utta avedana aksAi mano. yoga vayajoga ajogI eyANi ekkArasapayANi na maNNaMti' kumAramAM pahele ane bIje e be ja aMge anaMtaropayanaka avasthAmAM haiya che. kema ke A avasthAmAM paNa pApakarmane abaMdhakapaNAne abhAva che. iMdiya, teiMdiya cariMdiyANaM vayajogo na bhannai' mendriya, dhandriya ane cAra IndriyavALA jene vacaga hoto nathI. kemake temAM vacanane abhAva hoya che. 'paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pi sammAmicchatta ohinANaM, vibhaMganANaM, maNa. jogo, vayajoMgo, eyANi paMca payANi na bhaMNNaMti' payandriya tiya yayAnivA emAM paNa samyamithyAtva, avadhijJAna, virbhAgajJAna, maga ane vacana gamAM A pAMca pade kahevanA nathI. kAraNa ke-aparyApta avasthAmAM ahiyAM te samatA nathI. 'maNussANaM aleksa sammAmicchattamaNapajjavanANa kevalanANa vibhaMganANa nosannovautte avedaga, akasAi, manojoga, vaijoga ajogi eyANi ekArasapadANi na bhaNNati' bhanu yAvA tazya, samyAumathyAla, mana:5ya jJAna, jJAna, zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.2 sU01 caturvizati jIvasthAnanirUpaNam 621 samyagmithyAtvamanaHparyavajJAna kevalajJAna vibhaGgajJAna nosaMjJopayuktAvedakAkaSAyi manoyogavAgyogAyogina iti, etAni ekAdazapadAni na bhaNyante anantaropapannakatvenAparyAptakalAt / 'vANamaMtarajoiliyavemANiyANaM jahA neraiyANaM taddeSa te tini na bhaNNaMti' vAnavyantarajyotiSkavaimAnikAnA mityeSAM trayANAm , yathA nairayikANAM tathaiva tAni trINi samyagmithyAtva-manoyoga-vacoyogAtmakAni padAni na bhaNyante, eteSAmetadabhAvAditi / 'savvesiM jANi seNANi ThANANi savasya paDhamabitiyA bhaMgA' sarveSAM jIvAnAM yAni vizeSANi sthAnAni sarvatra padeSu prathamadvitIyau maGgo abadhnAt badhnAti bhansyati1, avadhanAt badhnAti na bhansyatItyAkArako vaktavyAviti / 'egidiyANaM savvattha paDhamavitiyA bhaMgA' ekendriyANAM pRthivIkAyikAdInAM sarvatra padeSu prathamadvitIyau bhaGgo jJAtavyau manuSyoM ke alezyatva, sampamithyAtva, manAparyayajJAna, kevalajJAna vibhaMgajJAna, nosaMjJopayoga, avedaka, akaSAyitva, manoyoga, vacanayoga, aura ayogitva ye 11 sthAna nahIM kahanA cAhiye, kyoMki ye 11 sthAna anantaropapannaka manuSyoM ko aparyApta hone ke kAraNa nahIM hote haiN| 'cANamaMtarajoisiyavemANiyANaM jahA nerahavANaM tadeva te tinni na bhaNgaMti' nairathiko ke jaile vAnavyantara, jyotiSka aura baimAnika ina ko samyakamithyAtva manoyoga aura vacanayoga ye tIna sthAna nahIM kahanA cAhiye, kyoMki ina ko inakA abhAva hotA hai| 'sambesi jANi selANi ThANANi savvastha paDhama vitiyA bhaMgA' pAkI ke samasta jIvoM ke apaziSTa aura samasta sthAnoM meM prathama aura dvitItha ye do bhaMga hI kahanA cAhiye, 'egidiyANaM savyastha paDhama vitiyA bhaMgA' ekendriyoM ke samasta padoM meM prathama aura dvitIya bhaMga virbhAgajJAna, saMjJopaga, adaka akaSAyitva, maga, vacanaga ane agipaNa A 11 agiyAra sthAne kahevA joIe kAraNa ke-ananta55naka bhanuSyAne aparyApta pAnA 2 tetA nathI. 'vANamaMtarajoisiyavemANiyANaM jahA neraiyANaM taheva te tinni na bhaNNaMti' naiyiAna thana pramANe paan0yntara, tiSka ane vaimAnikane sampamithyAtva, maga ane vacanaga A sthaan| avAnAnathI / 25 te sthAnAnI temana samApa DAya che 'sambesi jANi sesA Ni ThANANi savvasthapaDhama vitiyA bhaMgA' mInA sA pAne bAkInA tamAma sthAnamAM pahele ane bIje A be saMgreja kahevA jaIe. 'egidiyANaM sabvattha paDhamabitiyA bhaMgA' sandriyANAmAne saNA mAM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 622 magavatIstre mohalakSaNapApakarmaNo'bandhakatvasyAbhAvAditi / 'jahA pAve evaM nANAvaraNijjeNa vi daMDao' yathA pApakarmaNA sAddha daNDako bhaNitaH, tatra ca maGgo prathamadvitIyau patipAditau tathaiva jJAnAvaraNIyena samamapi daNDako vaktavyaH, anantaropapannako nairayikaH khalu bhadanta ! jJAnAvaraNIyaM karma kim abadhnAt badhnAti bhansyati ityAdi caturbhaGgakaH praznaH astyekako'badhnAt vadhnAti bhansyati, abadhnAta, vaktavya haiN| kyoM kI ina meM moharUpa pApakarma kI abandhakatA kA abhAva hai| 'jahA pAve evaM nANAvaraNijjeNa vi daMDao 'jisa prakAra se pApakarma ke sambandha meM daNDaka kahA gayA hai usI prakAra se jJAnAvaraNIya karma ke sambandha meM bhI daNDaka kahanA cAhiye arthAt pApakarma ke sAtha prathama dvitIya ye do bhaMga kahe gaye haiM soM yahAM para jJAnAvaraNIya karma ke bandha ke sambandha meM bhI ye hI do bhaMga vaktavya hue haiM, tathAca- japa gautamasvAmIne prabhuzrI se aisA prazna kiyA ki 'he bhadanta ! nairayikane jo ki anantaropapannaka hai pUrvakAla meM kyA jJAnAvaraNIya karma kA bandha kiyA hai, kyA vaha usakA bandha vartamAna kAla meM karatA hai ? aura kyA vaha usakA bandha bhaviSyat kAla meM bhI karegA ?1 athavA kyA usane pUrvakAla meM usakA bandha kiyA hai ? vartamAna meM bhI kyA vaha usakA pandha karatA hai ? bhaviSyat kAla meM vaha kyA usakA bandha nahIM karegA 12 athavA pUrvakAla meM kyA usa ne usakA bandha kiyA hai vartamAna meM vaha kyA usakA bandha nahIM karatA hai ? bhaviSyat kAla meM vaha kyA usakA bandha karegA ? 3 athvaapahele ane bIje e be bhaMga ja kahevA joIe. kema ke-teone moharUpa pA5 bhanA samayAnA malA DAya cha, 'jahA pAve evaM nANAvaraNi jjeNavi daMDao' 2 pramANe 5 / 5 mA sail Baa cha, se pramANe jJAnAvaraNIya karmanA saMbaMdhamAM paNa daMDake kahevA joIe. arthAta pApakarmanI sAthe pahele ane bIjo A be daMDaka kahyA che. te ahiyAM jJAnA varaNIya karmanA baMdhanA saMbaMdhamAM paNa A beja daMDake kahevAnA che. arthAta gautama svAmIe prabhuzrIne e prazna pUcha ke he bhagavAna narayiko ke je bhavAntare 55naka che. temaNe bhUtakALamAM jJAnAvaraNIya karmane baMdha karyo che? vartamAnakALamAM te teno baMdha kare che? ane bhaviSyakALamAM paNa te tene baMdha karaze ? athavA bhUtakALamAM tene baMdha karyo che? vartamAnakALamAM tene baMdha kare che? ane bhaviSyakALamAM tene baMdha nahIM kare? athavA-bhUtakALamAM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.2 101 caturvizati jIvasthAmanirUpaNam 623 badhnAti na bhansyati, ityAkArako prathamadvitIyamajhau vadana uttarasyAlApako vidheya iti / 'evaM Auyacajjesu jAva aMtarAie daMDa o evaM yathA jJAnAvaraNIyena karmaNA daNDakaH kRtastathaiva AyuSkarma varjayitvA darzanAvaraNIyAdArabhyAntarAya. karmaparyantena sArddhamapi daNDako vidheya iti / athAyuSkarma mUtramAha-'aNataroba pUrvakAla meM hI usane usakA bandha kiyA hai ? vartamAna meM kyA vaha usakA bandha nahIM karatA hai ? aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha kyA usakA bandha nahIM karegA? 4 'taba isa ke uttara meM prabhuzrI ne unase aisA kahA-he gautama! anantaropapannaka nairayikoM meM koI eka nairayika aisA hotA hai jisane jJAnAvaraNIya karma kA bandha pUrvakAla meM kiyA hai, vartamAna meM bhI vaha usakA bandha karatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha usakA bandha kregaa| tathA-koI eka nAraka aisA hotA hai ki jisane pUrvakAla meM jJAnAvaraNIya karma kA bandha kiyA hai vartamAna meM bhI baha usakA bandha karatA hai aura bhaviSyat kAla meM vaha usakA bandha nahIM karegA ! isa prakAra se ye do AlApaka yahAM vaktavya haiM zeSa do-3-4AlApaka nhiiN| 'evaM Auyavajjela jAva aMtarAie daMDao 'isI prakAra se AyuSka karma ko chor3a kara 6 karmoM ke sAthadarzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, nAma gotra aura antarAya-ina ke bandha ke sAtha bhI daNDaka kahanA cAhiye ! te jJAnAvaraNIya karmane baMdha karyo che? vartamAnakALamAM te tene baMdha karate nathI ? bhaviSyamAM teno baMdha karaze ? athavA bhUtakALamAM ja teNe tene baMdha karyo che? vartamAna kALamAM te tene baMdha karato nathI ? ane bhaviSyakALamAM te tene baMdha nahIM kare? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAmIne kahe che ke-he gautama ! anantapanaka nairacikemAM kaI eka narayika e hoya che, ke jeNe bhUtakALamAM jJAnAvaraNIya kamane baMdha karyo che. vartamAna kALamAM paNa te tene baMdha karate hoya che, bhaviSya kALamAM paNa te tene baMdha karaze 1 tathA kaI eka nAraka e hoya che ke-jeNe pUrvakALamAM jJAnAvaraNIya kamano baMdha karyo che, vartamAnamAM paNa te tene baMdha kare che. ane bhaviSyakALamAM te tene baMdha nahIM kare A pramANenA A be AlApakebhaMge ahiyAM kahevAnA che, bAkInA 3-4 trIjA ane cotho e be AlA 5|-mddiyaaN samatA nayI. 'evaM Auyavajjesu jAva aMtarAie daMDao' mera pramANe AyuSyakarmane cheDIne bAkInA 6 cha karmo sAthe-darzanAvaraNIya, vedanI ya, mehanIya, nAma, gotra, ane aMtarAyanA baMdhanI sAthe paNa daMDake zrI bhagavatI sUtra: 16 Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daraNa bhagavatI bannae gaM bhaMte ! neraie' anantaropapannakaH khalu bhadanta ! nairayikA 'AuyaM kamma ki baMdhI pucchA' AyuSkaM karma kim avaghnAt vadhnAti bhansyatItyAdhAkArakazcaturbhakaH pRcchayA saMgRhyate, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'baMdhI na baMdhai baMdhissai' anantaroSapannako nArako'tItakAle AyuSkaM karma avadhanAt , vartamAnakAle AyukaM karma na badhnAti, anAgatakAle AyuSkaM kama bhansyati ityAkArakastRtIyo maGgo bhagavatA anumodita iti bhAvaH / 'salesse NaM bhaMte ! aNenarokvannae neraie' salezyaH khalu bhadanta ! anannaropapanako nairayikA ____ 'aNaMtarovavannae NaM bhaMte ! neraie' he bhadanta ! jo narayika anantaropapannaka hotA hai-usa ke dvArA pahile-bhUtakAla meM kyA Ayukarma kA bandha kiyA gayA hotA hai ? kyA vaha vartamAna meM usakA banya karatA hai ? kyA vaha bhaviSyat kAla meM usakA bandha karegA? ityAdi rUpa se zeSa tIna prazna aura bhI udbhAvita karanA cAhiye, isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA!' he gautama ! 'baMdhI, na baMdhA, baMdhissaI' anantaropapannaka jo nairayika hotA hai vaha pUrvakAla meM Ayudhaka karma kA bandha kara cukA hotA hai vartamAna kAla meM vaha AyuSka karma kA bandha nahIM karatA hai, anAgatakAla meM vaha Ayuka karma kA bandha karanevAlA hotA hai| isa prakAra kA yaha tRtIya bhaMga yahAM vaktavya huA hai| ___ 'salesse NaM bhaMte ! aNaMtarovavannae neraie' he bhadanta ! jo nAyika anantaropapannaka hai aura lezyA yukta hai to kyA unake dvArA pUrvakAla unameM 'aNaMtarovavaNNaeNaM bhaMte ! neraie' he mAnne yi manata ra55naka hoya che. teNe pahelAM bhUtakALamAM A yuSya kamane baMdha karyo hoya che? vartamAna kALamAM te tene baMdha kare che ? tathA bhaviSya kALamAM te tene baMdha karaze? A rIte bAkInA traNa prazno paNa svayaM banAvI samajI levA e zate mA yAra lagAma prazna uttaramA pramuzrI I cha hai-- 'goyamA' ! gautama ! 'vadhI, na baMdhai, baMdhissaI' anantaze55-22yi hai| cha, te bhUtakALamAM AyuSya kamane baMdha karI cUkela hoya che. vartamAnakALamAM te AyuSya karmane baMdha karatuM nathI. ane bhaviSya kALamAM te AyuSya karmane baMdha kara. vAvALe heAya che. A pramANene trIjo bhaMga ahiyAM saMbhavita kahyo che, 3 __'salesseNaM bhaMte ! aNaMtarovavaNNae neraie' 8 mAvana 2 12yi 4 manAta papattaka che, ane vezyAyukta hoya che, te teNe pUrvakALamAM-bhUtakALamAM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.2 sU01 caturvizati joSasthAnanirUpaNam 625 'AuyaM kammaM ki baMdhI' AyuSkaM karma kim abadhnAt badhnAti bhansyati, aba ghnAt badhnAti na bhansyati, abadhnAt na badhnAti bhansyati, avadhanAta na badhnAti na mantsyatIti caturbhaGgakA praznaH, 'evaM ceva taio bhaMgo' evameva tRtIyo bhaGgaH, 'he gautama ! salezyo'nantaropapannako nairayikaH kazcidekaH, AyuSka karma abadhnAt na badhnAti bhaviSyatkAle bhansyatItyAkArakaH tRtIyo bhaGgo jJAtavya iti / evaM jAva aNAgArobautte sanatya vi taio bhaMgoM' evaM yAvadanArakopa. yukte sarvatrApi pAkSikAdArabhyopayoga paryanteSu padeSu tRtIyo bhaGgo'badhnAt na meM Ayuruka karma kA bandha kiyA gayA hotA hai ? vartamAna meM bhI vaha kyA Ayukarma kA bandha karatA hai ? bhaviSyat meM bhI kyA Ayukarma kA bandha karegA ? ityAdi rUpa se yahAM zeSa tIna bhA aura bhI udbhAvita karanA cAhiye, jo isa prakAra se haiM -2 'AyuSkaM karma kiM bhavanAt badhnAti, na bhansyati, 3 AyuSkaM karma kiM abannAt na bannAti, bhanspati, 4 AyuSkaM karma abannAta na vanAti, na bhnsyti'| isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM ceva taiyo bhaMgo' haiM gautama! anantaropapannaka nairayika aisA hotA hai ki jisane pUrvakAla meM Ayukarma kA pandha kiyA hotA hai, vartamAna meM vaha Ayu karma kA bandha nahIM karatA hai-para bhaviSyat kAla meM vaha usakA bandha karanevAlA hogA aisA yaha tRtIya bhaMga yahAM para haiN| 'evaM jAva aNAgArova utte savvattha vi taio bhaMgoM' isI prakAra se pAkSika se lekara anAkAropayukta taka ke pado meM sarvatra 'abadhnAt na badhnAti, bhansyati' aisA tRtIya bhaMga AyuSya karmane baMdha karyo che? vartamAnamAM paNa AyuSya kamane baMdha kare che? ane bhaviSya kALamAM paNa te tene baMdha karaze A rIte bAkInA traNa praznI 5 svayaM mAlita rI sevA 2 mA pramANe cha.--'AyuSka karma ki abadhnAt badhnAti, na bhansyati (2) Ayuka karma abadhnAt na vadhnAti, bhansyati(3) AyuSka kama abadhnAt na badhnAti na bhantasyati (4) yA praznAlA uttaramA pramuzrI gautamasvAmIna 4 cha :-'evaM ceva taiyo mo? he gautama! koI eka anaMtara 55naka nirayika e hoya che kejeNe bhUtakALamAM Ayukamane baMdha karela hoya che. vartamAnamAM te Ayukarmane baMdha karato nathI. ane bhaviSya kALamAM te A yukarmane baMdha 42. se prbhaaen| jIna mahiyAM ghaTe cha. 'eva jAva aNAgArovautte.savvattha ni taiyo bhaMgo' 2) pramANe pAkSiNA va saamaa5yo| zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 626 bhagavatIsUtre vanAti bhansyati, ityAkArako jJAtavyaH / evaM maNussabajja jAva vemANiyANaM' evamanantaropapannaka nairayikavadeva manuSyavarja manuSyadaNDaka vihAya yAvadvaimAnikAnAm atra yAvatpadena bhavanapati-pRthivyAghekendriya-dvIndriyAdi-vikalendriyapazcendriyatiryagyonika-vAnavyantarajyotiSkANAM grahaNaM bhavati, sarvatrApi padeSu tRtIyo bhaGgo jJAtavyaH / 'maNussANaM samattha taiyavautthA bhaMgA' manuSyANAM sarvatra tRtIyacaturthoM bhaGgau manuSyadaNDa ke saMvatrApi padesu tRtIyacaturtho bhaGgo jJAtavyo yato'nantaropapanno manuSyo na AyurvadhnAti bhansyati punazvaramazarIrastvasau na badhnAti na ca mantsyatIti / 'navaraM kaNDapavikhaesu taio bhaMgo' navaraM kRSNajAnanA caahiye| ' evaM maNustavajja jAva vemANiyANaM' isI prakAra se anantaropapatraka nairathika ke jaise manuSya daNDaka ko chor3akara vaimAnikaparyanta samajhanA cAhiye arthAt bhavanapati pRthivI Adi ekendriya, dIndriya, tehandriya aura cauhandriya tathA paJcendriya tiryagyonika, bAnavyantara jyotiSka aura vaimAnika ina saba padoM meM tRtIya bhaMga hotA hai / 'maNussANaM savvastha taiyacautthA bhaMgA' manuSyoM meM sarvatra tRtIya aura caturtha bhaMga hote haiN| kyoM kI anantaropapannaka manuSya dvArA pUrvakAla meM AyukA bandha kiyA gayA hotA hai vaha usakA vartamAna meM Ayukarma kA bandha nahIM karatA hai, bhaviSyat kAla meM yaha usakA bandha kartA hotA hai / aura yadi vaha carama zarIravAlA hai to vaha na vartamAna meM AyukA bandha karatA hai aura na bhaviSyat kAla meM bhI AyukA pandha kartA hotA hai| 'navaraM kaNhapakkhieplu tahao bhaMgo' kRSNa 1sudhIna! sA pomai 'abadhnAt na badhnAti, bhansyati' mA prabhAganA zrI saMga samanva ya 'evaM maNussavajjaM jAva vemoNiyANaM' mA zate anantaropapannaka narayikanA kathana pramANe manuSya daMDakane choDIne bhavanapati pRthvI vigere eka Indriya, hIndriya traNa iMdriya ane cAra Indriya tathA paMcendriya tiryacanika, vAtavyantara ane jyotiSka A badhA padomAM trIjo bhaMga hoya cha. 'maNussANaM savvattha taiyaca utthA bhaMgA' bhanuSyAmA madhe trIle bhane yaa| se e ja bhage hoya che. kAraNa ke anaMtare55nnaka manuSya dvArA bhUtakALamAM AyuSyane baMdha karAyele hoya che. te vartamAna kALamAM AyuSya karmane baMdha karato nathI. ane bhaviSya kALamAM te tene baMdha karavAvALe hoya che. ane je te carama-antima zarIravALA hoya te te vartamAna kALamAM Ayukarmane baMdha kare che. ane bhaviSyamAM paNa AyuSyane baMdha karavAvALo hoya che. 'navaraM kaNhapakkhiesu taiyo bhaMgoM' pAkSi manata5panna bhanuSyAmA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.2 sU01 caturvizati jIvasthAnanirUpaNam 627 pAkSikeSu anantaropapannakanArakeSu tRtIyo'vadhnAt na badhnAti bhansthatItyAkArako maGgo jJAtavya iti / 'savvesi NANattAI tAI ceva' sarveSAM nArakAdi jIvAnAM yAni nAnAtvAni pApakarmadaNDake kathitAni tAnyeva nAnAtvAni bheda. rUpANi AyurdaNDake'pi jJAtavyAnIti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta ! anantaropapannakanArakAdInAM pApakarmAdi. daNDake yad devAnupiyeNa kathitaM tatsarvam evameva-sarvathA satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM bandate namasyati, vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti ||muu0 1 // paiviMzatitame bandhizatake dvitIyoddezakaH samAptaH // 26-2 // pAkSika anantaropapanna manuSyo meM kevala 'apanAt na badhnAti, bhansyati' aisA eka tRtIya bhaMga hI hotA hai ! 'sambesi NANattAI ceva' jitanI bhI samasta nArakAdika jIvoM ke pApakarma ke daNDaka meM bhinnatAe~ kahI gaI haiM ve saba bheda rUpa bhinnatAeM Ayu daNDaka meM bhI jAnanA cAhiye, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! anantaropapannaka narayika Adi jIvoM ke pApakarma Adi daNDaka meM jo Apa devAnupriya ne kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai 2, isa prakAra kahakara gautamasvAmI ne prabhuzrI ko vandanA kI aura unheM namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // 1 // dvitIya uddezaka samApta // 26-2 // BNa 'abadhnAt, na badhnAti bhansyati' 5 / prmaannen| zrI ra DAya che. 'savversi NANattAi tAI ceva' saMghakA nA24 vigere vAle pA5 karmanA daMDakamAM je koI bhinnatAe kahI che, te saghaLI bhinnatAnA bheda sahita AyukarmanA deDakAmAM paNa samajavI. sevaM bhaMte ! sevabhate ! tti' mApana anntre|55-n nairapi vigere ine pApakarma vigere daMDakamAM A5 devAnupriye je kathana karyuM che te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavad Apa devAnupriyanuM kathana Apta hovAthI satya ja che. A pramANe kahIne gautama svAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne ane te pachI teo saMyama ane tapathI AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA sU nA bIje uddeza samApta ra6-rA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 magavatIsUtre atha tRtIyoddezakaH prArabhyate dvitIyoddezake anantaropapannakanArakAdInAzritya pApakarmAdibandhavaktavyatA kathitA, tRtIyoddezake tu paramparopapannakAn nArakAdInAzritya pApakarmAdibandha vaktavyatA prastUyiSyate ityanena sambandhena AyAtasyAsya tRtIyoddezakasyedaM sUtram 'paraMparovavannae NaM' ityAdi, mUlam-paraMparovavannae NaM bhaMte ! neraie pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA! atthegaie paDhamabitiyA, evaM jaheva paDhamo uddesao taheva paraMparovavannae hi vi uddesao bhANiyavvo neraiyAo taheva nvdNddgshio| aTTaNha vi kammapagaDINaM jA jassa kammasta vattavvayA sA tassa ahINa matirittA neyavvA jAva vemANiyA aNAgArovauttA sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !tti|suu.1|| chavvisaime baMdhisae taIo uddesao sammatto // 26-3 // chAyA-paramparopapannakaH khalu bhadanta ! nairayikaH pApaM karma kim abadhnAt pRcchA, gautama ! astyekakA prathamadvitIyau / evaM yathaiva prathama uddezakaH tathaiva paramparopapannakairapi uddezako bhaNitavyo nairayikAdika stathaiva nava daNDakasahitaH / aSTAnAmapi karmaprakRtInAM yA yasya karmaNo vaktavyatA sA tasyAhInAtiriktA bhetacyA yAbadvaimAnikA anaakaaropyuktaaH| tadevaM bhadanna ! tadevaM bhadanta ! iti|| paiviMzatitame vandhizate tRtIyodezakaH samAptaH / / 26-3 // tIsarA uddezaka kA prAraMbha dvitIya uddezaka meM anantaropapannaka nairayika Adi jIvoM ko Azrita kara ke pApakarma Adi ke bandha ke sambandha meM vaktavyatA kahI gaI hai aba isa tRtIya uddezaka meM paramparopapannaka nArakAdika jIvoM ko Azrita kara ke pApakarma Adi ke bandha kI vaktavyatA kahI jAtI hai, isI se isa tRtIya uddezaka kA kathana sUtrakAra ne kiyA hai trIjA udezAne prAraMbha bIjA uddezAmAM anantare papanaka narayika vigere ane Azraya karIne pApakarma bandhanA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM Avela che. have A trIjA udezAmAM paramparopapannaka nArakAdi ane Azraya karIne pApakarma vigere nA baMdhanuM kathana kahevAmAM Ave che. tethI A trIjA uddezAnuM kathana sUtrakAra re che.-'paraMparovavannaeNaM bhaMte ! pAva kamma ki badhI pucchA' zrI bhagavatI sUtra : 16. Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u. 3 sU01 paramparopapannakanArakANAM bandhasvarUpam 629 TIkA- ' paraMparovavannae NaM bhaMte ! neraie' paramparopapannakaH paramparayA dvitIyAdi samayarUpayA upapannaH - utpannaH yasyotpattau dvayAdi samayA jAtAH sa etAdRzaH khalu bhadanta ! nairayikaH 'pAvaM kammaM ki baMdhI pucchA' pApaM karma-azu bhaphalakaM karma kim anAt badhnAti bhantsyatItyAdirUpacaturbhaGgakaH pRcchayA saMgRhItaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! ' azyegaie paDhama bitiyA' astyekakaH prathamadvitIyau he bhadanta ! kazcidekaH paramparopapannako nairafor: pApaM karma atItakAle avaghnAt varttamAnakAle badhnAti, anAgatakA le C 'paraMparovannae NaM bhaMte! neraie pAve kammaM kiM baMdhI pucchA' ityAdi TIkArtha - he bhadanta ! jisa nAraka jIva ko utpanna hue iyAdi - do Adi samaya ho gaye haiM aisA vaha 'para' parovavannae neraie' paramparopapannaka nairayika 'pAvaM kammaM kiM baMdhI - pucchA' kyA pUrvakAla meM pApakarma kA bandhaka huA hai ? vartamAna meM vaha pApakarma kA bandhaka hotA hai kyA bhaviSyat meM vaha pApakarma kA bandhaka hogA kyA ? ityAdi rUpa se yahAM cAra bhaMgo ko grahaNa kara ke prazna ke rUpa meM kathana karanA cAhiye, uttara meM prabhuzrI kahate hai - 'goyamA ! atthegaie0 padamabitiyA' he gautama! koI eka paramparopapannaka nairadhika aisA hotA hai ? ki jisa ke dvArA pUrvakAla meM bhI pApakarma kA azubha phalavAle karma kA bandha kiyA gayA hotA hai, vartamAna meM bhI vaha usakA bandha karatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha usakA bamdha karanevAlA hogA tathA koI eka paramparopapannaka nairayika aisA hotA hai ki jisa ke dvArA TIkA -- he bhagavan je nAraka jIvanI utpattI e vigere samaye mAM hoya che, va te 'para' paro vavannae neraie' paramparApapannA nairayi 'pAvakamma kiM badhI pucchA' bhUta mAM pApa manodhA thayo che ? vartamAna ANabhAM te pApa karmane baMdha karavAvALo hAya che ? bhaviSyamAM te pApakama ne khAMdhaze ? ItyAdi rUpathI A viSayamAM cAra bhaMgAtmaka prazna gautama svAmIe prabhuzrIne uresa che, yA praznanA uttaramA aluzrI gautamasvAmIne De - 'goyamA ! asthegaie paDhamabitiyA' he gautama! adho paramparApanna neri evA hAya che ke jenA dvArA bhUtakALamAM paNa pApakama ne-azubhakama nA adha karAyA hAya che. vartamAna kALamAM paNa te tenA khadha kare che. ane bhaviSyakALamAM paNa te tenA baMdha karavAvALA thaze, tathA kAi eka paramparApa zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 630 bhagavatIsUtre bhansyati, kazcidekaH paramparopapannanArakaH pApaM karma atItakAle'badhnAt , vartamAnakAle vanAti, bhaviSyakAle na bhantsyatItyAkArako prathama dvitIyabhaGgAveva bhavata iti / 'evaM jaheba paDhamo uddesao taheva paraMparovavannaehi vi uddesao bhANiyabvo' evaM yathaiva yenaiva prakAreNa prathamoddezako jIvanArakAdi viSayakA tathaiva tenaiva rUpeNa paramparopapatrakanArakairapi sApalakSito tRtIyoddezako vktvyH| kevalaM prathamoddezake jIvanArakAdIni pazcaviMzatiH padAni kathitAni atra tu tRtIye uddezake nArakAdIni caturvizatireva padAni vaktavyAnItyAzayenAha-'nerajhyAo' ityAdi, 'neraiyAiyo taheva navadaMDagasahio' nairayikAdika na tu jIvAdikA tathA-prathamoddezakavadeva navadaNDakasahitaH, pApakarmajJAnAvaraNIyAdi sambaddhA ye nava daNDakA pUrva pratipAditAstaiH sahitoyukto'tra vaktavya iti / 'aTTaNha vi kammapagaDINaM jA jassa kammassa battavyayA' aSTAnAmapi karmaprakR. bhUtakAla meM pApakarma kA dhandha kiyA gayA hotA hai, vartamAna meM bhI vaha usakA bandha karatA hai para bhaviSyat kAla meM vaha usakA bandha nahIM karatA hai / isa prakAra se yahAM ye do bhaMga hote haiM / 'evaM jaheva paDhamo uddesao taheva paraMparovavannae hi vi uddeso bhANiyavyo' jisa prakAra se jIva nArakAdi viSayaka prathama uddezaka kahA gayA hai usI prakAra se paramparopapannaka nArakoM Adi koM se samupalakSita yaha tRtIya uddezaka bhI kahanA cAhiye, kevala prathama uddezaka meM jIva nAraka Adi pacIsa pada kahe gaye haiM para yahA tRtIya uddezaka meM nAraka Adi coIsa 24 hI pada kahane yogya batalAye gaye haiM ! yahI bAta 'neraiyAo taheva nava daMDagasahio' isa sUtradvArA prakaTa kI gaI hai| 'ag vi kammapagaDINaM jA jassa kammarasa vattavyayA' ATha pAnaka nairayika e hoya che ke-jenA dvArA bhUtakALamAM pApakarmane baMdha karAya che. vartamAnamAM te tene baMdha kare che, paraMtu bhaviSya kALamAM te tene baMdha karatA nathI. A rItanA ahiyAM A be ja aMge hAya che. evaM jaheva paDhamouddesao taheva para parovavannae hi vi uddesao bhANiya. karo je pramANe nArakAdi saMbaMdhI pahele uddeze kahe che, e ja pramANe parampare panika nArakethI samupalakSita A trIje uddeza paNa kahe joIe kevaLa pahelA uddezAmAM jIva, nAraka vigere 25 paccIsa pade kahya che, paraMtu ahiyAM A trIjA uddezAmAM nAraka vigere 24 covIsa pade ja alavA yogya hA cha. yA vAta 'neraiyAoM the| navadaDaganahio' / sUtra bArA paTa che. 'aTTaNha vi kammapagaDINaM jA jassa kammarasa zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za.26 u.3 101 paramparopapannakanArakANAMbandhasvarUpam 631 tInAM yA yasya karmaNo vaktavyatA 'sA tassa ahINamatirittA neya byA' sA vakta vyatA tasya ahInAtiriktA-ayUnAnatiriktA netavyA vaktavyetyarthaH kiyatparyantaM vaktavyatA tabAha-'jAva' ityAdi, 'jAva vemANiyA anAgArovauttA' yAvadvaimAnikA anAkAropayuktAH anAkAropayuktavaimAnikAntadaNDakeSu vaktavyeti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! paramparopapannakanairarikAdInAM pApakarmAdibandhaviSaye yat devAnupriyeNa kathitaM tatsarvam evameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasyi svA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti ||mR0 1 // SaDviMzati bandhizatake tRtIyo dezakaH samAptaH // 26-3 / karma kI prakRtiyoM meM se jisa ke jaisI karma kI vaktatavyatA prathama laddezaka meM kahI gaI haiM use vaisI hI usa karma kI vaktavyatA kahanI cAhiye / aura yaha vaktavyatA yAvat anAkAra upayogavAle vaimAnika taka kahanI cAhiye, 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! paramparo. papannaka nairayika Adi koM ke pApakarma Adi ke pandha ke viSaya meM jo Apa devAnupriya ne kahA hai vaha saca sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kaha kara gautamasvAmI ne prabhuzrI ko vandanA kI aura unheM namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye|1 // tRtIya uddezaka samApta // 26-3 // vattavvayA' 2014 4 pratiyogI ne 2 bhanu uthana 4 cha, tara te karma saMbaMdhI kahevuM joIe. ane A kathana yAvat anAkAra upagavALA vaimAni sudhI kahevuM joIe. tema samajavuM. _ 'seva bhate ! seva bhaMte ! tti' lAn 52252155nna naiyi vigerenA pApakarma AdinA baMdhanA saMbaMmAM ApI devAnupriye je kahyuM che. te tamAma kathana sarvathA satya che, Apa devAnupriyanuM kathana satya ja che. A pramANe kahIne gautama svAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namasakAra karIne te pachI teo tapa ane saMyamathI potAnA AtmAne bhavita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU nA trIje udeze samApta ra6-3 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre atha caturthoddezakaH mArabhyate tRtIyo deza ke paramparopapannakanArakAdInAzritya vaktavyatA kathitA iha tu anantarAvagADhanArakAdi caturviMzati daNDakAnAzritya pApakarmAdInAM vandhavaktavyatA kathyate, tadanena sambandhena AyAtasya caturthoddezakasyedaM sUtram-'aNaMtarovagADhae NaM' ityAdi, mUlam-aNatarovagADhae NaM bhaMte! neraie pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA! atthegaie evaM jaheva aNaMtarovavannaehiM navadaMDagasahio uddeso bhaNio taheva aNaMtarovagADhaehiM vi ahINamatiritto bhANiyanvo neraie jAva vemANie / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti ||suu0 1 // chavIsaime baMdhisae cauttho uddeso samatto // 26-4 // chAyA-anantarAgADhaH khalu bhadanta ! nairayikaH pApaM karma kim abadhanAda pRcchA, gautama ! astyekakaH evaM yathaivAnamtaropapanakai netradaNDakasahita uddezako bhaNitaH tathaivAnantarAvagADairapi ahInAtirikto bhaNitavyo nairayikAdiko yAbadvai mAnikaH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta iti ! // sU0 1 // TIkA-'aNaMtarogADhae NaM bhaMte ! neraie' anantarAvagADhaH khalu bhadanta ! nairayikaH nanu yo jIva ekasyApi samayasya antaraM vinaiva utpattisthAnamAzrityA cauthe uddeze kA prAraMbha tRtIya uddezaka meM paramparopapannaka nAraka Adi ko lekara vaktavyatA kahI gaI hai aba isa uddezaka meM anantarAvagADha nAraka Adi 24 daNDakoM ko Azrita karake pApakarmAdi koM ke bandha ke viSaya kI vaktavyatA kahI jAvegI-isI saMbaMdha se isa caturtha uddezaka ko prAramma kiyA jA rahA hai "aNaMtarovagADhae NaM bhaMte ! nehae pAva kamma' ityAdi TIkArtha--isa sUtradvArA gautamasvAmIne prabhuzrI se aisA pUchA hai yA uddeshaan| praartrIjA uddezAmAM paramparo55naka nAraka vigerene laIne kathana karela che. have A udezAmAM anantarAvagADha nAraka vigere 24 covIsa daMDakone Azraya karIne pApakarma vigerenA baMdhanA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM Avaze. se sadhathI bhA thothA dezAnA prArambha 42vAmI bhAva cha.-'aNaMttarova gADhaeNa bhaMte ! neraie pAva kamma' tyAdi TIkArtha-AsUtradvArA gautamasvAmIe prabhuzrIne evuM pUchayuM che ke zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.4 sa01 anantarAvagAhanA0 pApakarmabandhaH 633 pasthito bhavet so'nantarAvagAha iti kathyate parantu anantarAvagADha syaitAdRzArtha karaNe anantaropapannakAnantarAvagADhayoH padayorarthena kimapi pArthakayaM dRzyate ato'syAnarthakyamApayeta, tatrAha-jIvasyAvagAho hi utpadhanantarameva jAyate, tata utpatti samayamadhikRtyaiva avagADho'va se yH| utpattizcAvyavahitaprathamasamaye bhavati, zAha tasmAd avyavahitadvitIyasamaye bhavati, tat utpatteranantaramiti 'aNaMtarogADhaeNaM bhaMte ! neraie' he bhadanta ! jo nairayika anantarAvagADa hai-eka bhI samaya ke antara ke vinA hI jo utpatti sthAna ko Azrita kara ke avasthita hai-aisA vaha anantarAvagADha nairayika kyA pUrva kAla meM pApakarma ko bAndhanevAlA huA hai ? vartamAna meM bhI kyA vaha usakA badha karatA hai ? aura kyA vaha bhaviSya meM bhI usakA bandha karanevAlA hogA ? yahAM aisI zaMkA ho sakatI hai-ki jo jIva eka bhI samaya ke antara ke vinA utpatti sthAna ko Azrita kara ke avasthita ho jAtA hai vaha anantarAvagADha hai, to aisA artha karane para anantaropapannaka aura anantarAvagADha meM koI bhinnatA nahIM AtI hai, to isakA samAdhAna aisA hai ki jIva kA avagAha utpatti ke anantara hI holA hai isaliye utpatti ke eka samaya bAda eka bhI samaya ke antara vinA utpatti sthAna ko Azrita kara ke hI avagADha hotA hai| utpatti vyavahita prathama samaya meM hotI hai aura avagAha utpatti ke avyavahita prathama samayavartI jo jIva hotA hai vaha 'aNaMtarovagADhae NaM bhaMte ! neraie' 3 lApana manantA 2 nairathi che, eka paNa samayanA aMtara vinA ja utpatti sthAnane Azraya karIne je avasthita rahela che. eve te anaMtarAvagADha nirayika bhUtakALamAM pApakarmane baMdha karavAvALA thaye che? vartamAna kALamAM te teno baMdha kare che? tathA bhaviSyamAM te tene baMdha karaze ? ahiyAM evI zaMkA thaI zake che ke-jIva eka paNa samayanA atara vinA utpatti sthAnane Azraya karIne avasthita thaI jAya che. te anaMtarAvagADha kahevAya che. te A arthathI anaMtarAvagADha ane anaMtare5nakamAM koI paNa jAtanuM judApaNuM AvatuM nathI. A zaMkAnuM samAdhAna evuM che kejIvane avagAha utpattinI pachI ja hoya che, tethI utpattinA samayane Azraya karIne ja avagADha hoya che. utpatti vyavahita (aMtaravALA) prathama samayamAM hoya che. ane avagAha utpattithI avyavahita bIjA samayamAM hoya che. A rIte utpattinA avyavahita pahelA samayamAM rahela je jIva hoya che, te anantaropa zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 634 bhagavatIsatre antararahito'vyavahitaprathamasamayavartIanantaropapanakaH tasmAdavyavahitadvitIyaH samayavartI anantarAvagADhaH pocyate, tataH pazcAt tRtIyAdisamayavartI ca paramyarAvagADho bhavatIti ! etAdRzAnantarAvagADho nArakaH kiM pUrvakAle pApamazubhaM karma abadhnAt, vartamAnakAle badhnAti, anAgatakAle bhansyati ? abadhnAt badhnAti na bhansyatira abadhnAt na badhnAti bhansyati3 abadhnAt na badhnAti na bhansyati, iticaturbhaGgakaH praznaH pRcchayA saMgRhyate, bhagavAnAha 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'atthegaie' astye kakaH ekaH kazcit anantaropapannaka hai aura utpatti ke eka samaya ke bAda avyavahita dvitIya sampayavartI jo jIva hai vaha anantarAcagADha hai aura isa ke bAda jo tRtIyAdi samayavartI jIva hai vaha paramparAvagADha hai| isI anantarAvagADha nairapika ko lekara pUrvokta rUpa se gautamasvAmI ne prabhu se isake karma bandha ke viSaya meM cAra bhaMgoMvAlA prazna kiyA hai, isa meM 'avadhyAt, badhnAti, bhansyati' yaha prathama bhaMga to Upara spaSTa kara diyA hai-dvitIyAdi tIna bhaMga isa prakAra se haiM-'anantarodhagADhaH nairayikaH kiM pApaM karma abadhnAt, badhnAti, na bhansyatira ? athavA-anantarAvagADhA nairayikaH kiM pApaM karma abadhnAt na badhnAti, mantsthati 3 1 athavA-anantarAvagADhaH nairayikaH pApaM karma-apanAt, na badhnAti na bhansyati ? 4 inakA artha spaSTa hai| isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'atthegaie' he gautama! koI eka anantarAvagADha pannaka kahevAya che. ane utpattinA eka samaya pachI avyahita (AMtarAvagara) bIjA samayamAM rahevAvALe je jIva hoya che, te anantarAvagADha kahevAya che. ane te pachI je trIjA vigere samayavatti (trIjA vigere samayamAM rahevA vALA) jIva che, te paramparAvagADha kahevAya che. Aja anaMtarAvagADha nirayikane laIne pUkata prakArathI gautamasvAmIe prabhuzrIne tenA karma baMdhanA saMbaMdhamAM yA gAvAle prazra re che. tamA 'avadhnAt , badhnAti, bhansthati' mA 59s| bhaMga upara spaSTa rIte pragaTa karela che. vigere bAkInA traNe bhaLe A pramANe cha.-'anatarovagADhaH nairayikaH ki pAva karma abadhnAt badhnAti, bhantsyati / athavA 'anantarAvagADhaH nairathikaH ki pApa karma abadhnAt na badhnAti bhansyati3' athavA 'anaMtarAvagADhaH nairayikaH pApa karma abadhnAt na badhnAti, na bhantsyati4' A rIte cAra bhaMgAtmaka prazna gautama svAmIe prabhuzrIne pUche che A prazna uttaramA prabhuzrI . cha-'goyamA ! atthegaie' gItama! zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.4 sU01 anantarAvagADhanA pApakarmabandhaH 635 anantarAvagADho nArakA pApaM karma avadhnAt badhnAti bhansyati, abadhnAt badhnAti na bhansyatityevaM krameNAnantarAvagADhanArakaviSaye prathama dvitIyamaGgo jJAtavyo, etadeva darzayati-'evaM jaheva' ityAdinA, 'evaM jaheba aNaMtarovavannaehi navadaMDasahibho uddesa bho bhaNio ' evaM yathaiva yenaiva prakAreNa anantaropapatrake nArakaiH pApakarmAdi navadaNDa kasahitaH uddezako dvitIyo bhaNitaH 'taheva aNaMtaro. vagADhaehi vi ahINamatiritto bhANiyanyo' tathaiva-tenaivarUpeNa anantarAva gAvairapi ahInAtiriktaH-anyUnAnatiriktaH uddezako bhaNitavyA, 'neraiyAe jAva vemANira' nairayikAdiko yAvadvaimAnikaH, anantarAvagADhanArakAdArabhya anantarAva. nairayika aisA hotA hai jo pahile bhUtakAla meM pApakarma kA bandha kara cukA hotA hai vartamAna meM bhI yaha pApakarma kA pandha karatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha usakA bandha karanevAlA hotA hai, tathA koI eka anantarAvagADha nairathika aisA hotA hai jo bhUtakAla meM pApakarma kA bandha kara cukA hotA hai, vartamAna meM bhI vaha usakA bandha karatA hai para bhaviSyat kAla meM vaha usakA bandha karane vAlA nahIM hotA hai| isa prakAra ye do hI bhaMga yahAM hote haiM, yahI bAta 'evaM jaheva aNaMtarovavannaehiM navadaNDagasahibho uddeso bhaNio ' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI jA rahI hai ki jisa prakAra se nArakoM ke sAtha-anantaropapanna ka nArakoM ke sAtha pApakarmAdi naudaNDaka sahita dvitIya uddezaka kahA gayA hai usI prakAra se 'aNaMtarovagADhaehi dhi ahINamatiritto bhANiyavyo neraiyAdIe jAya vemANie' anantarAvagAha eka anaMtarAvagADha nirayika e hoya che ke-je pahelAM bhUtakALamAM pApakarmane baMdha karI cukele hoya che. vartamAna kALamAM paNa te pApa karmane baMdha kare che. ane bhaviSya kALamAM paNa te tene baMdha karavAvALe hoya che. tathA kaI eka anantarAvagADha nairayika e hoya che ke-je bhUtakALamAM pApakarmane baMdha karI cUkela hoya che. vartamAna kALamAM paNa te tene baMdha kare che. paraMtu bhaviSya kALamAM te tene baMdha karavAvALo hete nathI mA zatanA ma. me 4 maDiyA DAya che. me 'evauM jaheva arNattaro. vavannaehi daMDagalahio uddeso bhaNi oM' mA sUtra pragaTa 42vAmAM Avacha ke-je pramANe nArakanI sAthe-anantare55naka nArakanI sAthe pApakarma vagerenA na 44 sahita bhI deza gho cha. me 11 pramANe 'aNaMtaroba. gADharahiM vi ahINa natiritto bhAgiyamyo nerahavAhI ra jAva venANira' manatA zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 636 magavatIsUtre gADhavaimAnikaparyantAnAzrityApi pApakarmAdibandhavaktavyatA paThanIyeti bhAvaH / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! anantarAvagADhanArakAdijIvAnAM pApakarmAdibandhavaktavyatAviSaye yad devAnupiyeNa kathitaM tatsarvam evameva-sarvathA satyameva iti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvapana viharatIti // 201 // iti zrI vizvavikhyAta jagavallabhAdipadabhUSita bAlabrahmacAri 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitAyAM zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM SaDviMzatitamazatakasya caturthodezakA samAptaH // 26-4 // nairayikoM ke sAtha bhI pApakarmAdi ke bandha ke sambandha meM hInAdhika bhAva se rahita hokara yAvat anantarAvagADha vaimAnika taka uddezaka kahanA cAhiye, 'seva bhaMte ! seva bhaMte !tti' he bhadanta ! anantarAvagADha nairayika Adi jIvoM kI jo Apa devAnupriyane pApakarmAdi bandha ke sambandha meM vaktavyatA kahI haiM vaha aisI hI haiM 2! isa prakAra kahakara gautamasvAmI ne prabhuzrI ko vandanA kI aura unheM namaskAra kiyA, candanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karatehue apane sthAna para virAjamAna ho gye| sU0 1 / / / jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAla jImahArAjakRta __ "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke chavIsaveM zatakakA cauthA uddezaka samApta // 26-4 // narayikanI sAthe paNa pApakarma vigerenA baMdhanA saMbaMdhamAM hInAdhika bhAva vinAnA thaIne yAvata anaMtarAvagaDha vaimAnika sudhI udezAo kahevA joIe. seva bhate ! seva bhaMte ! tti' mApana manatavamA nairathi vigere jInA saMbaMdhamAM ApI devAnupriye pApakarma baMdha saMbaMdhI je kathana karyuM che, te eja pramANe che, he bhagavana ApI devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI ane teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU 1 jainAcArya jainadharmadivAkarapUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA chavIsamA zatakano cotho uddezaka samAsa 26-jA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u. 501 paramparAvagADhanA pApakarmabandhaH 637 %3 atha pazcamoddezakaH prArabhyate atha caturyoddezake anantarAvagADhanArakAdInAzritya pApakarmabandhavaktavyatA kathitA, paJcame tu paramparAvagADhanArakAdInAzritya vakSyate tadanena sambandhenAyA tasya pazcamoddezakasyedaM sUtram-'paraMparovagADhae NaM bhaMte' ityAdi, mUlam-paraMparovagADhae NaM bhaMte! neraie pAvaM kammaM kiM baMdhI0 jaheva paraMparovavannaehiM uddeso so ceva niravaseso bhANiyo / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti ||suu0 1 // chabbIsaime baMdhisae paMcamo uddeso samatto // 26-5 // ____ chAyA-paramparAvagADhaH khalu bhadanta ! naiyika pApaM karma kim abadhnAt. yathaiva paramparopapannakai uddezakaH sa eva niravazeSo bhnnitvyH| tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti |mu0 1 // SaDviMzatitamabandhizate paJcamodezakaH samAptaH // 26 // 5 // TIkA-paraMparovagADhae NaM bhaMte ! neraie' paramparAvagADhaH utpattisamayAt tRtIyAdisamayavartI khalu bhadanta ! nairayikaH 'pAvaM kammaM kiM baMdhI0' pApam pAMcaveM uddezeka kA prAraMbha caturtha uddezaka meM anantarAvagADha nAraka Adi ko Azrita karake pApakarma Adi ke bandha ke sambandha meM vaktavyatA kahI gaI hai, aSa paMcama uddezaka meM paramparASagADha nAraka Adi ko Azrita karake vahI vaktabdhatA kahI jAvegI, ataH isI sambandha ko lekara yahAM paMcama uddezaka prArambha kiyA jA rahA hai 'paraMparovagADhae NaM bhaMte ! neraie pAvaM kammaM'-ityAdi TIkArtha-isa sUtra dvArA gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'paraMparovagADhae NaM bhaMte ! neraie' he bhadanta ! jo pAMcamAM uddezAne prAraMbha - cethA uddezAmAM anaMtarAvagADha nAraka vigerene Azraya karIne pApakarma vigerenA baMdhanA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM Avela che. have A pAMcamAM uddezAmAM paraMparAgADha nAraka vigerene Azraya karIne eja kathana kahevAmAM Avaze jethI A saMbaMdhathI A pAMcamAM uddezAne prAraMbha karavAmAM bhAva cha.-'para parovagADhae NaM bhaMte ! neraie pAva kamma' tyAdi TIkArtha- AsUtradvArA gautamasvAmIe prabhuzrIne evuM pUchayuM che ke - 'paraMparovagADhae NaM bhaMte ! neraie' san 2yi 5225211 // ya cha, zrI bhagavatI sUtraH 16 Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ magavatIsUtre azubhaM karma kimayamAt badhnAti bhansyati, itpAdi svarUpakazcaturbhaGgakA praznaH pRcchayA saMgRhyate, bhagavAnAha-tRtIyodezakAtidezena 'jaheba' ityAdinA, 'jaheva paraMparovavannaehiM uddeso soceva niravaseso bhANiyanvo' yathaiva paramparopapatrakai nArakAdimiH tRtIyodezako bhaNitaH sa eva niravazeSaH samagro'pi uddezako'trApi bhaNitavyaH paThanIyaH tathAhi-he gautama ! kazcidekaH paramparAvagADho nArakaH pApaM karma abadhnAt badhnAti bhansyati, avadhnAt badhnAti na bhansyati evaM prathama dvitIyamaGgo Azritya nArakAdi caturviMzatidaNDa keSu pApakarmaNo bandhavaktavyanA pUrvavadeva sarvApi vktvyaa| 'se bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta! tadevaM nairathika paramparAvagADha hotA hai-tRtIyAdi samayavatI hotA hai-usake dvArA kyA pApakarma kA bandha pahile kiyA gayA hotA hai ? vaha vartamAna meM bhI kyA usakA pandha karatA hai ? aura bhaviSyat bhI kyA vaha usakA dhandha karanevAlA hotA hai ? ityAdi rUpa se yahAM cAra bhaMgo vAlA yaha prazna pRcchA zabda se prakaTa kiyA gayA hai isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'jaheca paraMparovavAehi uddeso so ceva nirava. seso bhANiyanyo' he gautama! jisa rUpa se paraMparopapatraka naiyika Adi ke sAtha pApakarmAdi ke bandha ke sambandha meM tRtIya uddezaka kahA gayA hai usI rUpa se paraMparAvagADha nerayika Adi ke sAtha pApakarmAdi ke bandha ke sambandha meM bhI sampUrNa yaha uddezaka kahanA cAhiye-tathA cayahAM para prathama aura dvitIyAdi bhaMgoM ko lekara nArakAdika 24 daNDakoM meM pApakarma Adi ke bandha kI vaktavyatA kahI gaI hai aisA jAnanA cAhiye eTale ke trIjA vigere samayamAM rahevAvALo hoya che, tenA dvArA pahelA pApakarmane baMdha karAye chevartamAnamAM paNa te zuM tene baMdha kare che? ane bhaviSyamAM paNa te tene baMdha karavAvALA hoya che? vigere prakArathI cAra baMgo vALe A prazna "" e padathI pragaTa karela che. A praznanA uttaramA prabhuzrI 43 che --'jaheva para parovavannaehi uddeso so ceva niravaseso bhANiyoM ' 3 gautama! 2 pramANe 52252155- 2yi vigairenI sAthe pApakarma vigerenA baMdha saMbaMdhathI trIje uddeze kahela che. e ja pramANe paramparAvagADha narayika vigerenI sAthe pApakarmanA baMdhanA saMbaMdhamAM paNa saMpUrNa rIte te trIje udeze ahiyAM samajI levuM. tathA tyAM pahelA ane bIjA bhaMgane laIne nAraka vigerenA saMbaMdhamAM 24 evI ya daMDakamAM pApakarmanA baMdha saMbadhI kathana karela che. te ja pramANenuM kathana ahiyAM samajI levuM. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 3.5 01 paramparAvagADhanA. pApakarmavAdhaH 639 bhadanta ! iti, he bhadanta ! paramparAvagADhanArakAdinAM pApakarmAdi bandhavaktavyatAviSaye yad devAnupriyega kathitaM tatsarvam evameva sarvathA satyameveti kathayitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti |mu0 1 // iti zrI vizvavikhyAta-jagahallama-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASA. kalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya - jainadharma divAkara pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatImUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm SaviMzatizatakasya pazcamoddezakaH smaaptH||26-5|| 'sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! paraMparAvagADha nairayika Adi ke sAtha jo Apa devAnupriyane pApakarmAdi kI bandha vaktavyatA kahI haiM vaha aisI hI hai| isa prakAra kahakara gautamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI namaskAra kiyA, aura vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke chavIsaveM zatakakA pAMcavAM uddezaka samApta // 26-5 // 'seva' bhaMte ! seva bhate ! tti' 3 bhagavan 52 52.1 // yi virenI sAthe pApakarmanA baMdhanA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je kathana karela che te kathana e ja pramANe che. arthAt he bhagavana A5 devAnupriyanuM kathana sarvathA satya che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaH skAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU0 1 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA chavvIsamA zatakano pAMcamo uddeza samApta 26-pA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre // atha SaSThoddezakaH mArabhyate // paJcamoddezake paramparAvagAhanArakAdInAzritya bandhavaktavyatA kathitA, SaSThe tu anantarAhArakanArakAdInAM bandhavaktavyatA kathayiSyate, tadanena sambandhenAyA. tasya SaSThodezakasyedaM mUtram-'aNaM sarAhArae NaM bhaMte' ityaadi| ___mUlam-aNaMtarAhArae NaM bhaMte ! neraie pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA, evaM jaheva aNaMtarovavannaehiM udeso taheva nirvsese| sevaM bhaMte ! sevaM bhane ! ti||suu01|| chaccIsaime baMdhisae chaTrao uddesao samatto // 26-6 // chAyA--anantarAhArakaH khalu bhadanta ! nairayikaH pApaM karma kim abandhAt pRcchA evaM yathaiva anantaropapannakai rudezaka stathaiva niravazeSam ! tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 50 1 / SaviMzatitamazate SaSThodezakaH samAptaH // 26-6 // TIkA--'aNaMtarAhArae NaM bhaMte ! neraie' anantarAhArakaH, anantaram antara* rahitam vyavahitam utpattikSetramAptisamayasamakAlameva ya AhArayati so'nantarA. chaThThayAM uddezaka kA prAraMbha paMcama uddezaka meM paramparAvagADha nAraka Adi ko Azrita karake pandha kI vaktavyatA kahI gaI hai, aba isa 6 chaThe uddezaka meM anantarAhAraka nArakAdikoM ke bandha kI vaktavyatA kahI jAvegI isI sambandha se yaha 6 chaThA uddezaka prArambha ho rahA hai 'aNaMtarAhArae NaM bhaMte ! neraie' ityAdi TIkArtha--isa mUtra dvArA gautamasvAmIne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'aNaMtarAhAra eNaM bhaMte ! nehae' he bhadanta ! jo nAraka utpatti kSetra kI prApti ke samaya meM hI AhAra karanevAlA hotA hai vaha cha shaan| praarpAMcamA udezAmAM paramparAvagADha nAraka vigerenA baMdhanA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM Avela che. have A chaThThA udezAmAM anaMtarAhAraka nAraka vigerenA baMdha nA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM Avaze. e saMbaMdhathI A chaThThA uddezAne prArama 42vAmAM bhAva cha.-'aNaMtarAhAraeNaM bhate neraie !' tyA TIkAI--A sUtra dvArA gautamasvAmIe prabhuzrIne evuM pUchayuM che ke'agNtraahaare Na bhaMte ! neraie' bhagavan re nA24 utpA-utpatti kSetrI prAptinA samayamAM ja AhAra karavAvALA hoya che, te anaMtarADAraka che, arthAta zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.6 sU01 anantarAhArakanA pApakarmabandhaH 641 hArakaH utpattiprathamasamayAhAraka ityarthaH etAdRzaH khalu bhadanta ! nairayikaH 'pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA' pApaM karma kimabadhnAt badhnAti bhansyatItyAkAraka catubhaMGgakA praznaH pRcchayA saMgRhyate, uttaramAha-evaM' ityAdi, 'evaM jaheba aNaMtarokabannaehi uddesa bho taheva niravasesaM' evaM yathaiva anantaropapatrakaruddezaH kathita stathaiva ayamapi anantarAhArakAkhyaH SaSThoddezako niravazeSaH samagro'pi bhnnitvyH| AhArasya prathamasamaye vartamAno'nantarAhAraka iti kathyate he gautama ! kazcideko'nantarAhArako nAraka iti kathyate he gautama ! kazcideko'nantarAhArako nArakaH pUrvakAle pApaM karma abadhnAt, badhnAti vartamAnakAle, bhansyati cAnAgataanantarAhAraka hai, arthAt utpatti ke prathama samaya meM AhAra karane vAlA aisA vaha nAraka pahile bhUnakAla meM kyA pApakarma kA bandha karanevAlA huA hai, tathA vartamAna kAla meM bhI kyA vaha pApakarma kA bandha karatA hai ? aura bhaviSyat kAla meM bhI kyA vaha pApakarma kA bandha karanevAlA hogA? ityAdi rUpa se yahAM gautamasvAmIne jaba cAra bhaMgo vAlA prazna prabhuzrI se pUchA to prabhuzrIne unase kahA-'evaM jaheva aNaMtarovavannaehiM uddeso taheva niravasesa' he gautama! jisa rIti se anantaropapatraka nairayikoM ke sambandha meM uddezaka kahA gayA hai usI rIti se yaha anantarAhAraka nAma kA SaSTha uddezaka bhI sampUrNa rUpa se kahanA cAhiye, AhAra ke prathama samaya meM vartamAna anantarAhAraka kahalAtA hai so he gautama! koI eka anantarAhAraka narayika aisA hotA hai jo pUrva kAla meM pApakarma kA bandha kara cukA hotA hai, tathA utpattinAprathama samayamAM AhArakaravAvALA evA te nArakoe pahelAM bhUtakALamAM pApakamano baMdha kareluM hoya che ? tathA vartamAna kALamAM paNa te pApa karmane baMdha kare che ? ane bhaviSyamAM te pApa karmane baMdha karaze? ItyAdi prakArathI gautamasvAmIe A viSayamAM cAra bhaMgAtmaka prazna prabhuzrIne pahela che. yA prazna uttaramA prabhuzrIle gautamasvAmIna dhuMche hai--'evaM jaDeva aNaMtarovavannaehi uso taheva niravasesa' gautama 2 pramANe manataro5. panaka nairayikanA saMbaMdhamAM uddeze kahela che, eja pramANe A anantarAhAraka nAmane chaTTo uddeza saMpUrNa rIte kahevuM joIe. AhAranA pahelA samayamAM rahevAvALe anantarAhAraka kahevAya che, te he gautama! koI eka anaMtarAhAraka narayika e hoya che ke-- bhUtakALamAM pApa karmane baMdha karI cukela hoya che. tathA vartamAna zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - dara magavatIstre kAle, tathA pUrvakAle pApaM karma kazcideko'nantarAhArako nArako'badhnAt, badhnAti, vartamAnakAle na bhansyati anAgatakAle2, evaM krameNa prathamadvitIyamaGgo sarvatra viniyojya nArakAdi caturviMzatidaNDakeSu pApakarmabandhavyavasthA'vagantavyA, dvitIyoddeza ke yat vicAritaM tat sarvamapi ihAnusandheyam / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta ! anantarAhArakanArakAdi jIvAnAM pApakarmabandhaviSaye yad devAnupiyeNa kathitaM tatsarvam evameva sarvathA vartamAna meM bhI vaha pApakarma yA bandha karatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha pApakarma kA bandha karegA aisA hotA hai, tathA koI eka anantarAhAraka nAraka aisA hotA hai ki jo pUrvakAla meM pApakarma kA pandha karatA hai para bhaviSyat meM vaha pApakarma kA bandha karanevAlA nahIM hotA hai / isa prakAra se yahAM ye do bhaMga hote haiN| aura ye hI do bhaMga yahAM nArakAdi 24 daNDa koM meM pApakarma ke bandha kI vyavasthA meM prakaTa kiye gaye haiN| tAtparya kahane kA yahI hai ki dvitIya uddezaka meM jo vicAra kiyA gayA hai vahI saba yahAM para bhI vicArita karanA caahiye| sevaM bhaMte ! sevaM bhate! ti' he bhadanta ! anantarAhAraka nAraka Adi jIvoM ke pApakarma ke bandha ke viSaya meM Apa devAnupriyane kALamAM paNa te pApa karmane baMdha kare che. ane bhaviSyamAM paNa te pApa karmano baMdha karaze. e hoya che tathA kaI eka anaMtarAhAraka nAraka evo hoya che. ke-je pUrvakALamAM pApakamane baMdha karI cUkela hoya che. vartamAnamAM paNa te pApakarmane baMdha kare che, paraMtu bhaviSya kALamAM te pApa karma karavAvALo hote nathI, A pramANenA ahIM beja bhaMga hoya che. ane Aja be bhAge ahiyAM nAraka vigere 24 covIsa daMDakamAM pApakarmanA baMdhanA saMbaMdhamAM pragaTa karavAmAM Avela che. kahevAnuM tAtparya e che kebIjA udezAmAM je vicAra karavAmAM AvyuM che, te tamAma kathana ahiyAM paNa saMpUrNa rIte kahevuM joIe. arthAta te saghaLuM kathana ahiyAM samajIlevuM. 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' an anantarAhA nA24 vigere vAnA pApakarmanA baMdhanA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye ApanuM mantavya pragaTa karela che te saghaLuM mantavya satya che, he bhagavana A5 devAnupriyanuM kathana sarvathA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.6 sU01 anantarAhArakanA0 pApakarmabandhaH 643 satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasthitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // sU0 1 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-pazcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakapavizuddhagadhapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara -pUjyazrI ghAsilAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm SaviMzatitamazatake chaSThoddezakaH samAptaH // 26-6 // apanI vicAra dhArA prakaTa kI hai vaha saba sarvathA satya hI hai-2 isa prakAra kahakara gautamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye||10 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke chavIsaveM zataka kA chaTThA uddezaka samApta // 26-6 // satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tayathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU0 nA jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA chavIsamA zatakane chaThTho udezaka samAsa 26-dA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre // atha saptamodezakA prArabhyate // atha SaSThAdezake anantarAhArakanArakAdinAzritya pApakarmaNo bandhavaktavyatA kathitA, saptameM tu paramparAhArakanArakAdiviSaye saiva vaktavyatA kathayiSyate, tadanena sambandhenAyAtasya saptamoddezakasyedaM sUtram-'paramparAhArae NaM bhaMte' ityAdi, ___mUlam-paraMparAhArae NaM bhaMte ! neraie pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA goyamA! evaM jaheva paraMparovavannaehiM uddeso taheva nirapaseso bhANiyavvo / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti ||suu01|| chavIsaime sae sattamo uddeso samatto // 26-7 // chAyA--paramparAhArakaH khalu bhadanta ! nairayikA pApaM karma kimabadhnAva pRcchA, gautama ! evaM yathaiva paramparopapannakai ruddeza stathaiva niravazeSo bhnnitvyH| tadevaM bhadanta2 / iti // sU0 1 // paiviMzatitame zate saptamoddezakaH samAptaH // 26 / 7 / TIkA--'paraMparAhArae NaM bhaMte ! neraie' paramparAhArakaH-dvitIyAdi samayAhArakaH khalu bhadanta ! nairayikaH 'pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA' pApaM karma kimabadhnAt sAtavAM uddezaka kA prAraMbha chaTTe uddezaka meM anantarAhAraka nAraka Adi koM ko Azrita karake pApakarma ke bandha ke viSaya meM vaktavyatA kahI jA cukI hai| aba isa sAtaveM uddezaka meM vahI vaktavyatA paramparAhAraka nArakAdi ke viSaya meM kahI jAyagI / isI sambandha ko lekara isa sAtaveM uddezaka kA prArambha ho rahA hai 'paramparAhArae NaM bhate ! neraie pAvaM kamma'-ityAdi TIkArtha--isa sUtradvArA gautamasvAmIne prabhuzrI se aisA pUchA hai ki bhadanta ! jo nAraka dvitIyAdi samaya meM AhAraka hotA hai vaha sAtamA hezAna prArama-- chaThThA udezAmAM anacrAhAraka nAraka vigerene Azraya karIne pApa karmanA baMdhanA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM AvI gayuM che. have A sAtamA udezAmAM eja kathana paramparAvAka nAraka vigere nA saMbaMdhamAM kahevAmAM Avaze. e saMbaMdhathI A sAtamA uddezAne prAraMbha karavAmAM Ave che. -- 'paramparAhArae NaM bhate ! neraie pAva' kamna' tyAdi TIkAI--A sUtra pAThathI gautama svAmIe prabhuzrI ne evuM pUchayu che ke he bhagavana dvitIyAdi samayamAM je nAraka AhAraka hoya che, te bhUta zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.7 sU01 paramparAhArakanA0 pApakarmabandhaH 645 iti pRcchA AhArasya dvitIyAdisamaye vartamAnaH paramparAhArakaH kathyate, saca paramparAhArako nArakaH pUrvakAle pApaM karma avadhanAt varttamAnakAle badhnAti, anAgate bhantasyati kim ? ityAdi rUpa caturbhaGgakaH praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'gomA' he gautama! 'evaM jaheva paraMparovana ehiM uddeso taheva niravase so bhANiyantro' evaM yathaiva paramparovapanna ke tRtIya uddezakaH kathita avadhanAt badhnAti bhantsyati, avadhanAt badhnAti na mantsyatIti prathamadvitIyamaGgakaH yAvadanAkAropayogavaimAnikAntaH tathaiva niravazeSaH samagro'pi paramparAhArakavaimAnikAnta ihApi bhaNitavya iti 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta paramparAhArakanArakAdita Arabhya vaimAnikAntadaNDakeSu kyA pUrvakAla meM pApakarma kA bandha kara cukA hotA hai ? vartamAna meM bhI vaha usa pApakarma kA bandha karatA hai ? aura kyA vaha bhaviSyat kAla meM bhI usakA bandha karegA aisA hotA hai ? ityAdi rUpa se yahAM jaba cAra bhaMgoM ko lekara prazna upasthita kiyA gayA taba prabhuzrIne unase aisA kahA - 'goyamA " evaM jaheva paraM parovayana ehiM uddeso taheba niravaseso bhANiyantra' he gautama! jisa rIti se paramparopapatrakoM ke sAtha tRtIya uddezaka kahA gayA hai aura yaha uddezaka anAkAropayoga vAle vaimAnikoM taka kahanA cAhiye, usI prakAra se rIti se -paraMparAhAraka ke sambandha meM bhI vaimAnikAnta taka samasta uddezaka kahanA caahiye| 'seyaM bhate / sevaM bhate ! pti' he bhadanta ! paramparAhAraka nArakA di se lekara vaimAnikAnta daNDakoM meM jo Apa devAnupriyane pApakarma - - kALamAM pApa karma nA badha karI cukela hoya che ? vartamAna kALamAM paNa te e pApakamanA khadha kare che? ane bhaviSyakALamAM paNa te pApakanA madha karaze ? vigere prakArathI cAra bhaMgAtmaka prazna gautamasvAmIe bhagavAnane pUchela che, yA praznanA uttaramAM aluzrI gautamasvAmIne he che - 'goyamA ! evaM ' jaddeva para parovavannahi uddesro tahetra niravasesoM bhANiyavvo' pramANe paramparApapannakanA saMbadhamAM trIjA uddezAnu` kathana te uddezAnu kathana anAkAra pacegavALA vaimAnike sudhI tyAM che. eja pramANe arthAt eja rIte-ana tarAhArakanA vaimAnikanAthana panta saghaLu kathana kahevu joI e. De gautama ne 'seva' bhate ! seva N bhaMte! tti' he bhagavan paraM parAhArasunAra vigerethI sahane vaimAnika sudhInA daDakAmAM Apa devAnupriye pApakrama mArTinA khadhanA saMbadhamAM zrI bhagavatI sUtra : 16 karela che. ane kahevAnuM kahela saMbaMdhamAM zu Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre pApakarmAdivandhavaktavyatAdikaM yathA devAnupiyeNa kathitaM tatsarvam evameva sarvathA satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasyitvA ca saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti |mu01|| // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASA kalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhacchatrapati kolhApurarAjapadatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhaga vatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAMvyAkhyAyAM SaDviMzatitamazatake saptamoddezakaH samAptaH // 26-7 // Adi ke yandha kI vaktavyatA kahI hai vaha saba sarvathA satya hI hai2 isa prakAra kahakara gautamasvAmIne prabhuko vandanA kI aura unheM namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMghama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye||50 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyA chavIsaveM zatakakA sAtavAM uddezaka samApta // 26-7 // je kathana karyuM che. te saghaLuM kathana sarvathA satya che. A5 devAnupriyanuM kathana satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 jainAcArya jainadharmadivAkara pujaya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA chavIsamA zatakane sAtamo uddeza samApta .ra6-LA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.8 sU01 anantaraparyAptakanA pApakarmabandhaH 647 // athASTamoddezakaH mArabhyate saptamoddezake paramparAhAranArakAdInAzritya pApakarmabandhavaktavyatA, aSTame tu anantaraparyAptanArakAdInAzritya bandhavaktavyatA kathyate tadanena sambandhena AyAtasya aSTamoddezakasyedaM sUtram-'aNaMtarapajattae gaM' ityAdi / mUlam-aNaMtarapajattae NaM bhaMte ! neraie pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA! jaheva aNaMtarovavannaehiM uddeso taheva niravasesaM / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti ||suu01|| chavIsaime sae ahamo uddeso samatto // 26-8 // chAyA-anantara paryAptakaH khalu bhadanta ! nairayikA pApaM karma kimavadhnAt pRcchA, gautama ! yathaiva anantaropapannakai rudeza stathaiva nirakzeSam / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 1 // SaDviMzatitame zate aSTamodezakaH samAptaH // 26-8 // TIkA--'aNaMtarapajattae NaM bhaMte ! neraie' anantaraparyAptakaH khalu bhadanta ! narayikaH anantaraparyAptako nAma paryAptakatvasya prathamasamayavartI saH 'pAvaM kamma aSTama uddezaka kA prAraMbha saptama uddezaka meM paramparAhAraka nairayika Adi ko Azrita karake pApakarma ke bandha kI vaktavyatA kahI gaI hai| aba isa aSTama uddezaka meM anantarapati nAraka Adi ko Azrita kara ke bandhakI vaktavyatA kahI jAvegI so isI sambandha ko lekara yaha aSTama uddezaka prAraMbha kiyA jA rahA hai-'aNaMtarapajjattae NaM bhaMte ! nerahae'-ityAdi TIkArtha--- isa sUtra dvArA gautamasvAmIne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'aNaMtarapajjattae NaM mAte ! neraie' he bhadanta ! jo nairayika anantara 18 shaanpraarmsAtamA uddezAne paraMparAhAraka narayikane Azraya karIne pApakarmanA baMdha saMbaMdhI kathana karyuM che. have A AThamAM uddezAmAM anaMtaraparyApta nAraka vigere ne Azraya karIne baMdhanA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM Avaze. te e saMbaMdhane laIne A AThamA uddezAne prAraMbhika ravAmAM Ave che -- 'aNaMtarapajjattaeNa bhaMte ! neraie' tyahi TIkAI-A sUtrapATha dvArA gautama svAmIe prabhuzrIne evuM pUchyuM cha hai-'aNaMtarapajjattae NaM bhaMte ! neraie' hai sAvan re nai2thi manantara zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 648 magavatIsUtre kiM baMdhA pucchA' pApaM karma kim abadhnAt badhnAti bhansyati, abadhnAt badhnAti na bhantasyati, abadhnAta na badhnAti, bhansyati, abadhnAta na badhnAtina bhansyati iti caturbhaGgakA praznaH pRcchayA saMgRhItaH bhagavAnAha 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! kazcidekaH anantaraparyAptako nArakaH pApaM karma pUrvakAle abadhnAt, paryAptaka hotA hai vaha kyA pUrva kAla meM pApakarma kA bandha kara cukA hotA hai ? vartamAna meM bhI vaha kyA usakA pandha karatA hai ? bhaviSyat kAla meM bhI kyA vaha usakA bandha karane vAlA hogA? athavA bhUtakAla meM kyA vaha usakA bandha karanevAlA huA hai ? vartamAna meM bhI kyA vaha usakA bandha karatA hai ? bhaviSyat kola meM kyA vaha usakA bandha nahIM karegA? athavA-bhUtakAla meM hI kyA vaha usakA bandha karanevAlA huA hai ? vartamAna meM kyA vaha usakA bandha nahIM karatA hai ? bhaviSyat kAla meM kyA vaha usakA bandha karanevAlA hogA ? athavA-bhUtakAla meM hI kyA usane usakA vadha kiyA hai ? vartamAna meM kyA vaha usakA bandha nahIM karatA hai ? aura bhaviSyat kAla meM bhI kyA vaha usakA bandha nahIM karegA ? isa prakAra-'abadhnAta, badhnAti, bhansyati1, abadhnAt , badhnAti, na bhansyatira avaghnAt, na badhnAti, bhansyati3, avadhanAt, na badhnAti, na bhansyati 4 'ye cAra maMgo ko lekara yahAM ye cAra prazna gautamasvAmIne prabhuzrI se pUche haiM / paryAptaka avasthA ke prathama samaya meM jo rahatA hai vaha anantaraparyAptaka hai, isake uttara prabhuzrI kahate haiparyAptaka hoya che. te zuM bhUtakALamAM pApakarmane baMdha karI cukela che.ya che? vartamAna kALamAM paNa te zuM tene baMdha kare che ? ane bhaviSya kALamAM te tene baMdha karaze ? athavA bhUtakALamAM te tene baMdha karavAvALo thaye che? vartamAna kALamAM paNa te tene baMdha kare che ? ane bhaviSya kALamAM te tene baMdha nahIM kare ? athavA-bhUtakALamAM ja teNe tene baMdha karyo che? vartamAna kALamAM te zuM tene baMdha nathI karate? ane bhaviSyamAM te tene baMdha karavavALo thaze? athavA-bhUtakALamAM ja teNe tene baMdha karyo che? vartamAna kALamAM te tene baMdha karato nathI? ane bhaviSyamAM paNa te tene baMdha nahI 21 mA pramANe 'abadhnAta, badhnAti, bhansyati1, abadhnAta, badhnAti, na bhanasyatira, abadhnAta, na badhnAti, bhansyati 3 abadhnAt , na vadhnAti na bhansyati4' A cAra bhaMga ne laIne gautamasvAmIe prabhuzrIne pUchayuM che. paryAptaka avasthAnA pahelA samayamAM je rahe te anantara paryAptaka che. A praznanA uttaramA prabhuzrI 4 che hai-'goyamA ! jaheba aNaMtarovavaNNaehi uddeso taheva zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.8 sU01 anantaraparyAptakanA0 pApakarmabandhaH 641 vartamAnakAle badhnAti, anAgatakAle bhanspati 1 abadhnAt badhnAti na bhansyatIti prathamadvitIyamaGgo, ityuttaram / salezyaH khalu bhadanta ! anantara. paryAptako nArakaH kiM pApaM karma avaghnAdityAdi prazna:, prathamadvitIyamAbhyA muttaramisyAdikaM sarva dvitIyodezakAnusAreNaiva vaktavyamityAzayenAha-'jaheva' 'goyamA! jaheva aNaM rozvAmaehi uddemo taheva niravasesaM' he gautama ! koI eka anantara paryAptaka nAraka aisA hotA hai ki jisa ke dvArA pUrva kAla meM pApakarma kA vadha kiyA gayA hotA hai, vartamAna meM vaha pApakarma kA bandha karatA hai bhaviSyat kAla meM bhI vaha pApakarma kA vadha karanevAlA hotA haiN| koI eka anantaraparyAptaka nAraka aisA hotA hai ki jo pUrva kAla meM pApakarma kA bandha kara cukA hotA hai vartamAna meM bhI vaha usa pApakarma kA bandha karatA hai bhaviSyat kAla meM vaha usakA bandha karanevAlA nahIM hotA hai| isa prakAra se yahAM ye do aMga hote haiM ! he bhadanta ! jo anantara paryAptaka nAraka salezya hotA hai, vaha kyA pApakarma kA bhUtakAla meM bandha kara cukA hotA hai ? vartamAna meM bhI kyA vaha usakA bandha karatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI kyA vaha usakA bandha karanevAlA hogA? ityAdi rUpa se yahAM para bhI cAra bhaMgo ko Azrita kara ke pApakarma ke bandha karane ke sambandha meM prazna gautamane jaba kiyA-taba prabhune unheM prathama bhaMga aura dvitIya bhaMga ko hI Azrita kara ke uttara diyA hai| niravasesaM' hai jItabha ! 10 se anita25ryAta nA24 gevADaya che. haijeNe bhUtakALamAM pApakarmane baMdha bAMdhela hoya che. vartamAna kALamAM te pApakamane baMdha bAMdhe che, ane bhaviSya kALamAM te pApakarmane baMdha bAMdhavAvALo hoya che. tathA koI eka anaMtara paryAptaka nAraka e hoya che ke-je che pUrva kALamAM pApakarmane baMdha bAMdhela hoya che. vartamAna kALamAM paNa te pApakarmano baMdha bAMdhe che. paraMtu bhaviSya kALamAM te tene baMdha bAMdhavAvALo hato nathI. A rIte A be bhaMga ahiyAM saMbhavita thAya che. pharIthI gItamasvAmI pUche che ke-he bhagavana je anaMtara paryApta nAraka vezyAvALA hoya che, te bhUtakALamAM pApakarmanA baMdhaka hoya che? vartamAna kALamAM paNa te tene baMdha bAMdhe che ? ane bhaviSya kALamAM paNa te tene baMdha bAMdhaze? vigere prakArathI A viSayamAM paNa cAra bhaMga ne Azraya karIne pApakarmanA baMdha karavAnA saMbaMdhamAM gautama svAmIe prazna zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 650 magavatIsUtre ityAdi, 'jaheka aNaMtarovacannaehi uddeso taheva niravasesa' yathaivAnantaropapannakai haddezakaH tathaiva niravazeSamihApi vaktavyam / paryAptakatva prathamasamayavartI anantaraparyAptakaH sa ca paryAptasiddhAvapi bhavati tata uttarakAlameva pApakarmAdhabandhalakSaNa kAryakArI bhavatItyasau anantaropapannakavad vyapadizyate ataevoktam 'evaM jaheva aNatarovavannaehi' ityAdi, 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! anantaraparyAptaka nArakAdibandhaviSaye yadevAnu. isa prakAra yahAM dvitIya uddezaka ke anusAra hI saba vaktavya kahA gayA hai! yahI bAta 'jaheca aNaMtaronnaehiM uddesotaheva niravasesaM isa satra pATha dvArA prakaTa kI gaI hai| yahAM jo dvitIya uddezaka ke anusAra bhaMga ko kathana karane kI bAta kahI gaI hai-so usakA kAraNa aisA hai ki jo paryAptaka avasthA ke prathama samayavartI nArakAdika hotA hai vaha anantara paryAptaka nArakAdika kahalAtA hai| aisA vaha anantara paryAptaka paryAptiyoM kI siddhi hone para bhI hotA hai| aura vaha uttara kAla meM pApakarma Adi ke bandha kA bandha karanevAlA bhI hotA hai| isaliye aisA jIva anantaropapannaka ke jaisA hI kahA jAtA hai isI. liye yahAM evaM jaheva aNaMtarovavannaehiM' aisA sUtrapATha kahA gayA hai| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! anantaraparyAptaka nAraka Adike pApakarma Adi ke bandha ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha sarvathA karela che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama! A saMbaMdhamAM bIjA uddezAmAM je pramANe kathana karavAmAM AvyuM che te saghaLuM kathana ahIMyAM paNa samajI levuM arthAt ahiyAM pahele ane bIje e be bhaMga 1 samave che. se vAta 'jaheva aNaMtarovavaNNaehi uddesro taheva niravasesa' A sUtrapATha dvArA pragaTa karela che. ahiyAM bIjA udezanA kathana pramANe bhaMge kahevAnuM kahyuM che, tenuM kAraNa e che ke-je paryApta avasthAnA prathama samayamAM rahenArA nAraka vigere hoya che, te anaMtara paryAptaka nAraka kahevAya che evA te anaMtara paryAptaka pati nI siddhi thayA pachI paNa hoya che. ane tyAre ja te pachInA kALamAM pApakarma vigerenA baMdha abaMdha rU5 karma karavAvALo hoya che. tethI ahiyAM jIva anaMtare papannaka je ja kahevAya che. tethI gAliyAM evaM jaheva aNaMtarovavaNNaehi" se prabhAra sUtrA8 apAmAM Ave che. seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' hai bhagavan mana tara paryApta vigaire nA24 vigerenA pApakarmanA baMdhanA viSayamAM A5 devAnupriye je kathana karyuM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.8 sU01 anantaraparyAptakanA0 pApakarmabandhaH 651 priyeNa kathitaM tatsarvam evameva sarvathA satyameva iti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // sUtra. 1 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri - jainAcArya -- jainadharmadivAkara -pUjyazrI ghAsilAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm SaDUviMzatitamazatake aSTamoddezakaH samAptaH // 26-8 // satya hI hai / isa prakAra kahakara ke gautamasvAmIne prabhuko vandanA kI aura unheM namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye|suu01|| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke chavIsaveM zataka kA aSTama uddezaka samApta // 26-8 // che, te kathana sarvathA satya ja che. Apa devAnupriyanuM kathana satya ja che. A pramANe kahIne gautama svAmIe prabhuzrIne vaMdanA namaskAra karyA te pachI teo tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU0 1 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsalAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA chavIsamA zatakane AThama udezaka samAsa 26-8 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 652 bhagavatI sUtre || atha navamodezakaH prArabhyate // aSTamodeza ke 'nantara paryAptanArakAdInAzritya bandhavaktavyatA kathitA navame tu paramparaparyAptakanArakAdInAzritya kathyate, tadanena sambandhena ApAtasya navamodezakasya idaM sUtram -' paraMparapajacara NaM' ityAdi / mUlam - paraMparapajattae NaM bhaMte! neraie pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA ! evaM jaheva paraMparovavannaehiM uddeso taheva niravaseso bhANiyavvo / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti // sU0 1 // adies baMdhisae navamo uddeso samatto // 26-9 // chAyA--paramparaparyApakaH khalu bhadanta ! nairayikaH pApaM karma kimavanAt pRcchA, gautama ! evaM yathaiva paramparopapatrakairudezaka svathaitra niravazeSo bhaNitavyaH / tadevaM madanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati // 1 // iti pavizatitame bandhizatake navamodezakaH samAptaH // 26-9 // TIkA----' paraMparapajjattara NaM bhaMte / neraie' paramparaparyAvakaH khalu sadanta ! nairayikaH, 'pAvaM kammaM ki baMdhI pucchA' pApakarma kim avaghnAt badhnAti bhantsyati zataka 26 uddezaka 9 aSTama uddezaka meM anantara paryAptaka nAraka Adiko Azrita karake bandha kI vaktavyatA kahI gaI hai| aba isa nauveM uddezaka meM parampara paryAptaka nArakAdikoM ko Azrita karake vahI vaktavyatA kahI jAvegI isI sambandha ko lekara sUtrakArane isa nauveM uddezaka ko prArambha kiyA hai'para' parapajjantara NaM bhaMte! neraie pAvaM kammaM' ityAdi TIkArtha- he bhadanta ! jo nairayika paraMparaparyAptaka hotA hai vaha kyA pUrvakAla meM pApakarma kA bandha kara cukA hotA hai ? vartamAna meM vaha navamA uddezAnA prAraMbha AThamA uddezAmAM anaMtara paryAptaka nAraka vigerenA Azraya karIne adha saMbaMdhI kathana karavAmAM AvyuM che, have A navamA uddezAmAM paraspara paryAptaka nAraka vigerenA Azraya karIne eja kathana karavAmAM Avaze. A saMbaMdhathI sUtrAre mA navamA uddezAne prAraMla ye che. 'para' parapajjattara NaM bhaMte! neraie pAvakamma" ityAhi. TIkA hai bhagavat je nairiyake bhUtakALamAM pApakamane baMdha karI cukela zrI bhagavatI sUtra : 16 parapara paryAptaka hAya che. te zu hAya che? vartamAna kALamAM te pApa Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0267.9 sU01 paramparaparyApta kanA0 pApakarmabandhaH 653 ityAdi krameNa caturbhaGgakA praznaH pRcchayA saMgRhyate, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! kazcidekaH paramparaparyAptako nArakaH pApaM karma abadhnAt badhnAti bhansthatItyAdi rUpega yathA paramparopapannakasyodezakaH kRtaH tenaiva rUpeNa paramparaparyAptaka nArakAdi vaimAnikAnta caturviMzatitamadaNDa ke'pi pApakarmabandhavaktavyatA bhaNitavyA, etadAzayenaiva kathitam -'evaM jahA' ityAdi, 'evaM jaheca paraMparokvannaehi uddeso taheva niravaseso bhANiyoM ' evaM yathaiva yenaiva rUpeNa paramaropapatrakaruddezaka stathaiva tenaiva krameNa paramparaparyApta kanArakadaNDako'pi kyA pApakarma kA baMdha karatA hai ? bhaviSyat kAla meM bhI kyA vaha pApa karma kA baMdha karanevAlA hotA hai / ityAdi krama se yahAM gautamasvAmIne cAra bhaMgo ko lekara pApakarma ke baMdha ke sambandha meM prazna kiyA hai| isake uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM-'goyamA ! evaM jaheva para parotracannaehiM uddelo taheva niravaseso bhANiyavA' he gautama ! koI eka paraMparaparyAptaka nAraka aisA hotA hai ki jo pUrvakAla meM pApakarma kA baMdhaka huA hai, vartamAna meM bhI vaha usakA baMdhaka hotA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha usa kA bandhaka hogaa| ityAdi rUpa se jaisA paramparopapannaka kA uddezaka kahA gayA hai usIrUpa se niravazeSa paramparaparyAptaka nAraka ko lekara vaimAnikAnta taka ke caubIsoM daNDako meM bhI pApakarma ke baMdha ke sambandha meM vaktavyatA kahanI cAhiye isI Azaya se 'evaM jaheva para parokvanarahiM uddeso taheva niravaseto bhANiyo' aisA sUtrapATha kahA gayA hai| yahAM AlApaka AdikA karmane baMdha kare che ? ane bhaviSya kALamAM paNa te pApakarmane baMdha karavAne hoya che? vigere kamathI gautamasvAmIe A viSayamAM pApakarmane baMdha saMbaMdhI cAra bhaMgAtmaka prazna prabhuzrIne pUche che. A praznanA uttaramAM prasuzrI gautama svAmI 4 cha -'goyamA ! evaM jaheva paraMparoMvavannaehi uddemro taheva niravaseso bhANiyo' gautama! 74 52 52 paryApta nAraka evo hoya che ke-jeNe bhUtakALamAM pApa karmane baMdha karyo che. vartamAnamAM paNa te tene baMdha kare che. ane bhaviSya kALamAM paNa te tene baMdha karaze. vigere prakArathI paraMpare55naka nA saMbaMdhamAM je pramANenuM kathana trIjA uddezAmAM karavAmAM AvyuM che, e ja pramANe paraMparaparyAptaka nAraka vigerethI laIne vaimAnika sudhInA vIsa daMDakamAM paNa pApakarmanA baMdhanA sadhamA thana. 427 , me malipAyathI 'eva jaheva paraMparovavannaehiM zrI bhagavatI sUtraH 16 Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 655 bhagavatIsUtra paThanIyaH, AlApakAdi prakArastu svayamevohanIya iti / 'sevaM bhaMte ! seva bhaMte ! tti jAva viharai' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati he bhadanta ! paramparaparyAptakanArakAdi jIvadaNDa ke pApakarmaNo bandhaviSaye yad devAnupriyeNa kathitaM tad evameva-sarvathA satyameva iti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namaH syati vanditvA namasthitvA, saMyamena tapasA AtmAna bhAvayan viharatIti |mu0 1 // iti zrI-vizvavikhyAtanagadvallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri- 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM "zrI bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM SaviMzatitame bandhazatake navamoddezakaH samAptaH // 26-9 // prakAra svayaM hI udbhAvita karanA cAhiye / 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! ApadevAnu priyane jo parampara paryAptaka nArakAdi jIva daNDaka meM pApakarma ke baMdha ke viSaya meM kahA hai vaha sarvathA satya hI haiN| isa prakAra kahakara ke gautamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra karake phira ve saMyama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu01|| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyA chavIsaveM zatakakA ||nvm uddezaka samApta // 26-9 // uso taheva niravaseso bhANiyo' mA prabhAganA sUtrapA DAmA mAvata che, A saMbaMdhI AlApa prakAra svayaM banAvIne samajI le. seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' san 5 devAnupriye 5252 paryAptaka nAraka vigere jIva daMDakamAM pApa karmanA baMdhanA viSayamAM kahyuM. che. te sarvathA satya ja che. 2 A pramANe kahIne gautama svAmIe prabhuzrI ne vaMdanA namaskAra karIne tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU0 1 jainAcArya jainadharmadivAkarapUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA chavIsamA zatakane navame uddezaka samApta mAra6-lA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TIkA za026 u.10 sU01 caramanAra kAdInA0 pApakarmabandhaH 655 // atha dazamoddezakaH prArabhyate / / navamodezake paramparaparyAptakanArakAdInAM pApakarmavandhavaktavyatA kathitA, dazame tu caramanArakAdyAzritya sA kathyate tadanena sambandhenAyAtasya dazamoddezaka syedaM sUtram-'carimeM gaM bhaMte' ityAdi, mUlam-carime NaM bhaMte ! neraie pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA! evaM jaheva paraMparovavannaehiM uddeso taheva carimehi nirvseso| sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! ti jAva viharai ||suu01|| chabIsaime baMdhisae dasamo uddeso samatto // 26-10 // chAyA-caramaH khalu bhadana ! nairayikaH pApaM karma kimabadhnAt pRcchA, gautama! evaM yathaiva paramparopapannakairudezakA tathaiva caramainiravazeSaH / tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharatIti ||suu0 1 // TIkA-'carime NaM bhaMte !" caramaH khalu bhadanta ! nairayika iha caramaH sa nArako yaH puna ne nArakabhavaM pApsyati saH 'pAvaM kammaM kiM bandhI pucchA' pApaM karma kima -zataka 26 uddezaka 10nauveM uddezaka meM paramparaparyApta nAraka AdikoM ke pApakarma kI bandha vaktavyatA prakaTa kI gaI hai| aba isa dazave uddezaka meM carama nArakAdikoM ko Azrita karake vahI vaktavyatA prakaTa kI jAvegI so isI saMbandha ko lekara isa dazave uddezaka ko prArama kiyA jAtA hai 'carime NaM bhaMte ! nerahae pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA'-ityAdi TokArtha-he bhadanta ! jo nairayika carama hai-arthAt jise aba nAraka bhava prApta nahIM hotA hai-yahI prApta huA nAraka bhava jisakA samA zAna prArama-- navamA udezAmAM paraMparaparyAptakanAraka vigerenA pApakarmanA baMdha saMbaMdhI kathana pragaTa karela che. have A dasamA udezAmAM carama-antima nAraka vigereno Azraya karIne eja kathana pragaTa karavAmAM Avaze. e saMbaMdhathI A dasamA udezAne prAraMbha karavAmAM Ave che.--- 'carime NaM bhate ! neie pAva kamma ki baMdhI pucchA' tyA TIkAtha--he bhagavana je nAraka carama che-arthAt jene have pachI nAraka bhava prApta thavAnuM nathI. A prApta thayela nAraka bhava jemane zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magavatI badhnAt badhnAti bhanspatItyAdi krameNa caturbhakA prazna pUchayA saMgRhyate bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! kazcidezaH caramo nArakA pApa karma abadhnAt badhnAti bhansyatItyevaM krameNa vaimAnikAntadaNDakaH samAH, etadamimAyegAha-evaM jaheba' ityAdi, evaM jaheva paraMparovavaSNaehiM uddeso hera carimehi uddeso' evaM yathaiva paramparopapannakairUddeza stathaiva caramanArakAdibhirapi dazamoddezakaH paThanIyaH atra caramodezakaH paramozikavad vAcyaH, iti kathitam antima nAraka bhava haiM-aisA vaha carama nairathika kyA bhUtakAla meM pApa. karma kA bandha kara cukA hai ? vartamAna meM vaha kyA usakA bandha karatA hai ? bhaviSyat kAla meM kyA vaha usakA bandha kA hogA? ityAdi rUpa se yaha gautamasvAmI kA caturbhegaka prazna hai / isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA!' he gautama ! koI eka carama nairayika aisA hotA haiM jo pUrvakAla meM pApakarma kA bandha kara cukA hotA hai, vartamAna meM vaha usakA bandha karatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha usakA bandha karanevAlA hotA hai, isa kama se yahAM baimAnikAnta taka kA daNDaka gRhIta huA hai isI abhiprAya ko lekara 'evaM jaheca paraMparoSavannaehiM uddeso taheva cara mehiM uddeso 'sUtrakAra ne aisA mUtrapATha kahA hai| arthAt jisa rIti se paraMpanopapatraka nArakoM kA uddezaka kahA gayA hai usI rIti se yahAM carama nArakAdikoM kA yaha dazA uddezaka bhI chelle nAraka bhava che, e carama-antima naivika bhUtakALamAM pApakarmane baMdha karI cUkela hoya che ? vartamAna kALamAM te zuM teno baMdha kare che? bhaviSyamAM kALamAM te tene baMdha karaze ? ItyAdi prakArathI cAra bhaMgA tmaka prazna gautama svAmIe prabhuzrIne pUche che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAmIna hai cha -'goyamA' ! & gItama! 5 OM yama narayika e hoya che ke-je pUrva kALamAM pApakarmane baMdha karI cUkela hoya che, vartamAna kALamAM te tene baMdha kare che. ane bhaviSya kALamAM paNa te tene baMdha karavAvALA hoya che. A kramathI ahiyAM vimAnika sudhInA haiN| akSaNa yA che. me liprAyane sane sUtradhAre 'evaM jaheva paraMpa. rovavaNNaehi uddeso taheva caramehi udde so' 241 pramANe sUtramA hyo che. arthAta je rIte paraMpare 55naka nArako saMbaMdhI uddezo kahyo che, e ja pramANe ahiyAM carama nArakAdikane A dasamo uddeza paNa kahe joIe ahiyAM A carama nAke dezaka paramparAzakanA trIjA udezA pramANe kahela che tema zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.10 sU01 gharamanArakAdInA0 pApakarmabandhaH 657 paramparoddezakazca tRtIyoddezakavat paThitaH, tathApi tasmin manuSyapadamAzritya AyuSyakarmaNo bandhaviSaye lakSaNyaM vAcyaM tadittham tRtIyoddezake AyuSkarmApekSya sAmAnyato'janAt badhnAti bhanspati1, avadhnAt badhnAti na bhanssyatira abadhnAt na badhnAti bhansyati3, abadhnAt na badhnAti na bhansyati 4 ityAkAra kAzcatvAro bhaGgAH kathitA parantu tatra caramamanuSyasyAyuSkarmavandhamAzritya caturtha eva bhaGgA ghaTane yazcaramo manuSyo bhavetsa AyurakhanA na badhnAni na bhantasyatIti, anyathA tasya caramatvameva na syaaditi| evamanyatrApi vaijakSamaNyamavagantavyam 'se bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAba viharai' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati he bhadanta ! caramanairayikAdInAM pApakarmAdivanyaviSaye yat kathitaM kahanA cAhiye / yahAM yaha carama nArakoddezaka, paramparoddezaka tRtIyo dezaka kI taraha kahane kA batalAyA gayA hai phira bhI vahAM manuSya pada ko Azrita karake sAmAnya rUpa se AyuSya karma ke baMdha ke sambandha meM cAra bhaMga prakaTa kiye gaye haiN| para yahAM carama manuSya ko Azrita karake kevala eka caturtha bhaMga hI ghaTa sakatA hai kyoMki carama manuSya hogA vaha 'abadhnAt, na badhnAti na bhansyati' isI eka bhaMgavAlA hogA nahIM to phira usa meM caramatA hI nahIM A skegii| isI prakAra se tRtIyoddezaka se yahAM caramoddezaka meM aura bhI padoM meM vilakSaNatA jAnalenI cAhiye / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! jAva viharaI' he bhadanta ! carama nairayikAdikoM ke pApakarma Adi ke vandha ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha saba sarvathA satya hI haiN| isa prakAra kahakara samajavuM. te paNa tyAM manuSya padane Azraya karIne sAmAnyapaNAthI AyuSya karmanA baMdhanA saMbaMdhamAM cAra bhaMga pragaTa karyA che. paraMtu ahiyAM carama manuSyane Azraya pharIne kevaLa eka ce bhaMgaja ghaTe che. kema ke je carama manuSya rI te abadhnAtU, na badhnAti, na bhansyati' -40 me pAte thaze. nahi te pharI temAM caramapaNuM ja AvI zakaze nahi. e ja pramANe pahelA uddezAthI ahiyAM caradezamAM bIjA padomAM vilakSaNapaNuM samajI levuM. 'seva bhaMte ! seva bhate ! ti jAva viharaI' 3 san 22ma navinA pApakarma vigerenA baMdhanA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che, he bhagavana A5 devAnupriyanuM kathana zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre natsarvam evameva-sarvathA satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati, vanditvA namasthitvA saMyamena tapasA AsmAnaM bhAvayan viharatIti // 10 1 // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASA kalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka, bAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjagurughAlabrahmacAri-jainAcArya - jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prayeyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm SaviMzatizatakasya dazamoddezakaH samAptaH // 26-10 // gautamasvAmIne bhagavAna ko vandanA kI namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhASita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke chavIsaveM zatakakA ||dshm uddezaka samApta // 26-10 // Apta hovAthI satya ja che. A pramANe kahIne gautama svAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA sU01 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA chavvIsamA zatakane dasame uddeze samApta 26-10 zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.10 sU01 acaramanArakAdInA0 pApakarmabandhaH 659 / / athaikAdazodezakaH mArabhyate || dazamoddezakaM nirUpya kramaprAptamekAdazoddeza kamArabhate, tasyedaM sUtram 'acarime NaM bhaMve' ityAdi / mUlam - acarime NaM bhaMte! neraie pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA goyamA ! atthegaie evaM jaheva paDhamoddesae paDhamabitiyA bhaMgA bhANivvA savvattha jAva paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM / acarime NaM bhaMte! maNusse pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA ! attherie baMdhI baMdhai baMdhissai 1, atthegaie baMdhI baMdhai na baMdhissai 2, atthegaie baMdhI na baMdhai baMdhissai3 | salesse NaM bhaMte ! acarime maNusse pAvaM kammaM kiM baMdhI evameva tinni bhaMgA caramavihUNA bhANiyavvA, evaM jaheva paDhamuddese, navaraM jesu tattha vIsasu cattAri bhaMgA tesu iha AdilA tinni bhaMgA bhANiyavvA carimabhaMgavajA / alesse kevalanANI ya ajogI ya, ee tinnivina pucchijaMti, sesaM taheva / vANamaMtarajoisiya vemANiyA jahA neraiyA / acarime NaM bhaMte! neraie nANAvaraNijjaM kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA ! evaM jaheva pAvaM0, navaraM masse saksAisu, lobhakasAisu ya paDhamabitiyA bhNgaa| sesA aTThArasa caramaviNA, sesaM taheva jAva vemANiyANaM / darisaNAvaraNijaM pi evaM veva niravasesaM / veyaNije savvattha vi paDhamaghitiyA bhaMgA jAva vaimANiyANaM, navaraM maNussesu alesle kevalI ajogIya natthi / azvarimeNa bhaMte! neraie mohaNijaM kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA ! jaheva pAvaM kammaM taheva niravasesaM jAva vaimANie / acarimeNaM bhaMte! neraie AuyaM kammaM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magavatIne kiM baMdhI pucchA, goyamA ! paDhamataiyA bhaMgA, evaM satvapadesu vi neraiyANaM paDhamataiyA bhaMgA, NavaraM sammAmicchatte taio bhaMgo, evaM jAva thaNiyakumArANaM / puDhavIkAiya AukAiya vaNasplaikAiyANaM teulessAe taio bhaMgo, sesesu padesu samvattha paDhamataiyA bhNgaa| teukkAiya-vAukAiyANaM samvattha paDhamataiyA bhaMgA, beiMdiya-teiMdiya-caridiyANaM evaM ceva, navaraM sammatte ohiyanANe AbhiNibohiyanANe suyanANe, eesu ca usu vi ThANesu saio bhNgo| paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM sammAmicchatte taio bhaMgo, sesesu padesu samvattha paDhamataiyA bhNgaa| maNussANaM sammAmicchatte avedae akaptAiMmi ya taio bhaMgo, alessa kevalanANa ajogIya na pucchiti, sesapadesu savvastha paDhamataiyA bhNgaa| vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA neriyaa| nAmaM goyaM aMtarAyaM ca jaheba nANAvaraNijjaM taheva nirava. sesaM / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAva viharai ||suu0 1 // chabbIsaime baMdhisae ekkArasamo uddeso samatto // 26-11 // chavIsaimaM sayaM samattaM // 26 // chAyA-acaramaH khalu bhadanta ! nairayikaH pApaM karma kim abadhnAt pRcchA gautama ! astyekaka evaM yathaiva prathamoddezake prathamadvitIyau bhaGgau bhaNitavyau sarvatra yAvat paJcendriyatiryagyonikAnAm / acaramaH khalu bhadanta / manuSyaH pApaM karma kim abadhnAt pRcchA, gautama ! astyekako'vadhnAt badhnAti bhansyati1, astyekako. 'badhnAt badhnAti na bhantasyati2 assyekako'badhnAt na badhnAti bhansyati3 / salezyaH khalu bhadanta ! acaramo manuSyaH pApaM karma kim abadhnAt evameva trayo bhaGgAzvaramavihonA bhaNitapAH, evaM yathaiva prthmodeshke| navaraM yeSu tatra viMzatiSu catvAro bhaGgA steSu iha AdimA strayo bhaGgA bhaNitavyA zvaramabhaGgavarjAH / alezyaH kevalajJAnI ca ayogI ca, ete trayo'pi na pRcchayante, zeSaM tathaiva / vANamantarajyotiSkavaimAnikA yathA nairyikaaH| acaramaH khalu bhadanta ! narayikA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.11 sU01 acaramanArakAdInA0 pApakarmabandhaH 661 jJAnAvaraNIyaM karma kim anAt pRcchA, gautama ! evaM yathaiva pApaM manuSyeSu sakaSAyiSu lobhakaSAyiSu ca prathamadvitIyau bhaGgau, zeSA aSTAdaza caramavihInAH, zeSaM tathaiva yAvad vaimAnikAnAm / darzanAvaraNIyamapi evameva niravazeSam / vedanIye sarvatrApi prathamadvitIyau bhaGgo yAvadvaimAnikAnAm, navaraM manuSyeSu alezyaH kevalI ayogI ca nAsti / acaramaH khalu bhadanta ! nairayikaH mohanIyaM karma kim abadhnAt pRcchA, gautama ! yathaiva pApaM0 tathaiva niravazeSaM yaavdvaimaanikH| avaramaH khalu bhadanta ! nairayikaH AyuSkaM karma kim abadhnAt pRcchA, gautama ! prathamatRtIyau bhaGgau evaM sarva padeSvapi nairayikANAM prathamattIyau bhaGgo navaraM samyagmi mithyAtve tRtIyo bhnggH| evaM yAvat stanitakumArANAm / pRthivIkAyikApU. kApikavanaspatikAyikAnAM tejolezyAyAM tRtIyo bhnggH| zeSeSu padeSu sarvatra prathamatRtIyau bhnggau| tejaskAyikavAyukAyikAnAM sarvatra prathamatRtIyau mho| dvIndriyatrIndriyacaturindriyANAm evameva navaraM samyaktve audhikajJAne AminibodhikajJAne zrutajJAne, eteSu calapi sthAneSu tRtIyo bhnggH| paJcendriyatiryagyonikAnAM samyagmimithyAtve tRtIyo bhaGgA, zeSeSu sarvatra prathamatRtIyau bhaGgau / manuSyANAM samyamithyAtve avedake akAyini ca tRtIyo bhaGgaH alezya kevalajJAnAyoginazca na pRcchayante zeSeSu padeSu sarvatra prathamatRtIyamaGgau / vAnavyantarajyotiSkavaimAnikA yathA nairayikAH nAmagotramantarAyaM ca yathaiva jJAnA. varaNIyaM tathaiva niravazeSam / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta iti yAvadviharati |mu01|| ___ iti SaiviMzatitame bandhizatake ekAdazoddezakaH samAptaH // 26 / 11 / ___TIkA-'ecarimeNaM bhaMte ! neraie' avaramaH khalu bhadanta ! nairayikaH 'pAvaM kamma kiM baMdhI pucchA' pApaM karma kim abadhnAt badhnAti bhansyati1, ityAdi krameNa chavIsaveM zatakake gyArahave uddezaka kA prAraMbha dazaveM uddezaka kA nirUpaNa karake aba sUtrakAra krama prApta 11 meM uddezaka kA kathana karate hai 'acarimeNaM bhaMte ! neraie pAvaM kammaM kiM baMdhI'-ityAdi TIkAtha-he bhadanta ! jo narayika acarama hotA hai vaha kyA pApakarma ko pahile se bAMdha cukA hotA hai ? vartamAna kAla meM bhI kyA vaha agIyAramAM uddezAne prAraMbha-- dazamAM uddezAnuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra kamaprApta A agIyAramAM uddezAnu thana 42 che. 'acarime Na bhaMte ! neraie pAva kamma ki baMdhI' tyAla ' TIkArtha - he bhagavana je rayika acarama hoya che, te zuM pApakarmane baMdha pahelethI ja bAMdhI cUkela hoya che? vartamAna kALamAM paNa te pApakarmane zrI bhagavatI sUtra: 16 Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 662 bhagavatIsUtre caturbhaGgakA praznaH pRcchayA saMgRhya te / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'atthegaie evaM jaheba paDhamodesae' astyekaka evaM yathaiva prathamoddezake 'paDhamavitiyA bhaMgA bhANiyanyA samvattha jAva paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM' prathamadvitIyau bhaGgau bhaNitavyoM sarvatra yAvat paJcendriyatiryagyonikAnAM tadayamarthaH he gautama ! kazcideko'caramanArakaH pApaM karma abadhnAt badhnAti bhansyati ? pApakarma kA pandha karatA hai ? aura bhaviSyat kAla meM bhI kyA vaha pApakarma kA baMdha karegA? ityAdi krama se yahA~ cAra bhaMgo vAlA prazna gautamasvAmIne prabhuzrI se kiyA hai, isake uttara meM prabhuzrI gautama svAmI se kahate haiM-'goyamA! atthegaira evaM jaheva paDhamoddesae.' he gautama ! koI eka acarama nairayika aisA hotA hai jo pApakarma kA baMdha kara cukA hotA hai, vartamAna meM bhI vaha pApakarma kA bandha karatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha pApakarma kA bandha karane vAlA hotA hai, tathA-koI eka acarama nairayika aisA hotA hai, jo bhUtakAla meM pApakarma kA baMdha kara cukA hotA hai, vartamAna meM bhI vaha pApakarma kA bandha karatA hai para bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA bandha nahIM karatA hai| isa prakAra se prathama uddezaka meM kahe gaye prathama dvitIya bhaMga yahAM bhaNitavya haiN| aura ye do bhaMga yAvat pazcendriya tiryagyonika taka yahAM bhaNitavya hue haiN| yahAM yAvatpada se 'acarama bhavanapati, pRthivI apa, tejaH, vAyu, vanaspati, doindriya, teindriya, cauindriya ina saba kA baMdha bAMdhe che? ane bhaviSya kALamAM paNa te pApakarmane baMdha bAMdhaze? A prakArathI ahiyA cAra bhaMgAtmaka prazna gautamasvAmIe prabhuzrIne pUchela cha. sA prazna uttaramA prabhuzrI gautamAmAna cha --goyamA! atthe. gaie evaM jaheva paDhamauddesae' 3 gautama ! me mayama 2yi savA hoya che ke-je bhUtakALamAM pApakarmano baMdha karI cUkela hoya che. vartamAnamAM paNa te pApakarmane baMdha kare che, ane bhaviSyamAM paNa te pApa karmane baMdha karavAnuM hoya che. tathA eka acarama nAraka e hoya che. ke-bhUtakALamAM teNe pApakarmane baMdha karyo che. vartamAna kALamAM paNa te pApa karmane baMdha kare che. paraMtu bhaviSyakALamAM te pApa karmane baMdha karatuM nathI. A rIte pahelA udezAmAM kahalA pahele ane bIje e be aMge ahiyAM svIkAryo che. ane A be bhaMga yAvatpandriyatiya cAnI sudhI ahiyAM kahevAnA che Aja pramANe yAvA5dathI "acarama, bhavanapati pRthvI, a5, teja, vAyu, vanaspati, be iMdriya che, cAra iMdriyavALA jI A badhA grahaNa karAyA che. A tamAmanA zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 prameyacandrikA TIkA za026 u.11 sU01 atharamanArakAdInA pApakarmabandhaH 663 kazcideko'caramo nArakaH pApaM karma abadhnAt badhnAti na bhansyatItyAkArako dvAbAdhau bhaGgo yathA prathamoddezake kathitau tathaiva acaramanArakasya pApakarmabandhane'pi vaktavyau, caramanArakAdArabhya pazcendriyatiryagyonikaM yAvat, atra yAvatpadena acarama bhavanapati pRthivyaptejo vAyuvanaspatidvi-tri-caturindriyapakaraNaparyantasya ahaNaM bhavati, sarvatrAlApaprakAra: svayamevohanIya iti / acaramodezake nairayikA dArabhya paJcendriyatiryagyonikaparyanteSu padeSu pApaM karmAzritya ASAveva dvau bhaGgako vaktavyAviti niSkarSa iti / 'acarime gaM bhaMte ! maNusse' acaramaH khalu bhadanta / manuSyaH 'pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA' pApaM karma kimabadhnAt badhnAni bhansyati syAdhAkAraka zcatu bhaGgakA praznaH pRcchayA sNgRhyte| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'atthegaira baMdhI baMdhai vaMdhissai' astyekako'caramo manuSyaH pUrvakAle pApaM karma abadhnAta, vartamAnakAle pApaM karma bannAti, anAgatakAle grahaNa huA hai / ina saba meM AlApa prakAra apane Apa ubhAvita karanA cAhiye, tAtparya isa kathana kA kevala itanA hI hai ki acarama nairayika se lekara acarama pazcendriyatiryagyonika taka ke padoM meM isa udezaka meM Adike dohI bhaMga vaktavya haiM / 'acarime NaM bhaMte ! maNusse.' 'he bhadanta ! jo manuSya acarama hotA hai vaha kyA pApakarma kA bandha kara cukA hotA hai ? vartamAna meM vaha pApakarma kA bandha karatA hai? aura bhaviSyat meM bhI vaha pApakarma kA kyA bandha karane vAlA hotA hai ? isa rUpa se yahAM para bhI cAra bhagovAlA prazna gautamasvAmIne prabhuzrI se pUchA hai, uttara meM prabhuzrIne kahA hai-'goyamA ! atthegaie baMdhI baMdhai baMdhissai 'he gautama! koI eka acarama manuSya aisA hotA hai jo pApama kA bandha kara cukA hotA hai, vartamAna meM bhI vaha pApakarma saMbaMdhamAM AlApaka svayaM samajI levA. A kathananuM tAtparya e che ke - acarama nairayikathI laIne acarama paMcendriyatiryaMcanika sudhInA padomAM A zAmA phuye| mane mAnane se me so pAnA che. 'acarime gaM bhaMte ! maNusse!' 3 bhagavan re manuSya ayarama DAya che, te zu. 55bhanI ma karI cukela hoya che? vartamAna kALamAM te pApakarmane baMdha kare che? ane bhaviSya kALamAM te pApa kamano baMdha karavAno hoya che? A prakArathI A viSayamAM paNa cAra bhaMgAtmaka prazna gItamasvAmIe pUchela che. A praznanA uttaramA prabhuzrI gautama svAmIna 4 cha -'goyamA ! atthegaie baMdhI, baMdhA, vadhissaI' gautama! anyarabha manuSya mevADAya che mtkALamAM pApakarmane baMdha kalI cukela che, vartamAna kALamAM, paNa te pApa zrI bhagavatI sUtra : 1 Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 664 magavatIstre pApaM karma bhansyatItyAkArakA prathamo bhnggH1| 'astthegaie baMdhI baMdhai na paMghissaI' astyekakaH kazcideko'caramo manuSyaH pUrvakAle pApaM karma abadhnAt kazcideko'caramo manuSyo vartamAnakAle pApakarmaNo bandhaM karoti anAgatakAle ca vadhaM na kariSyatIti dvitIyo bhaGgaH 2, 'asthegaie baMdhI na baMdhai baMdhissaI' astyekakaH kazcideko'caramo manuSyo'tItakAle pApaM karma avadhanAt, vartamAnakAle pApaM karma na badhnAti, bhaviSyakAle pApaM karma bhansyatIti tRtIyo bhaGgaH 2 ityevaM krameNa prathamadvitIyatRtIyabhaGgA caturthavarjA bhagavatA anumoditA iti| 'salessegaM bhaMte / acarime maNusse' salekyo lezyAyukto'caramo manuSyaH 'pAvaM kammaM ki baMdhI purachA' pApaM karma kim abadhnAt badhnAti bhansyati ? ityAdi krameNa catu. kA bandha karatA hai aura bhaviSyat meM bhI vaha pApakarma kA bandha karane vAlA hotA hai| tathA 'asthegaie baMdhI, baMdhana baMdhissaha' koI eka acarama manuSya aisA hotA hai jo bhUtakAla meM bhI pApakarma kA bandha kara cukA hotA hai, vartamAna meM bhI vaha pApakarma kA bandha karatA hai para bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA bandha karane vAlA nahIM hotA hai| tathA 'asthegaie baMdhI na baMdhai baMdhissaI' koI eka acarama manuSya aisA hotA hai jo bhUtakAla meM pApakarma kA baMdha kara cukA hotA hai, para vaha vartamAna meM pApakarma kA bandha nahIM karatA hai para bhaviSyat meM vaha pApakarma kA baMdha karanevAlA hotA hai / isa prakAra se caturtha bhaMga varjita ye tIna bhaMga yahAM bhagavAnne anumodita kiye haiN| 'salesse NaM bhaMte ! acarime maNu se' he bhadanta ! jo salezya acarama manuSya hotA hai-vaha kyA pUrvakAla meM pApakarma kA bandha kara cukA hotA hai? vartamAna meM vaha karmane baMdha kare che. ane bhaviSyamAM paNa te pApakarmane baMdha karavAne DAya che. tathA-'atthegaie badhI baMdhai. na baMdhissai' 4 se bhayabha manu. dhya e hoya che ke-je bhUtakALamAM pApa karmane baMdha karI cukela hoya che, vartamAna kALamAM paNa te pApakarmano baMdha kare che, paraMtu bhaviSya ma ta 5||54mnaa madha 42vAne hAta nathI, tathA-'atthegaie badhI na baMdhaddha, baMdhissai' chime4 aya2bha manuSya me| hAya che -2 bhUta. LamAM pApakarmano baMdha bAMdhela hoya che, paNa vartamAna kALamAM te pApa kamano baMdha karatuM nathIparaMtu bhaviSya kALamAM pApa karmane baMdha karavAne hoya che. A rIte cothA bhaMgane choDIne A traNa aMge ahiyAM bhagavAne samathita che. 'salesse NaM bhaMte ! acarime maNusse hai sAvana re sakhezya acarama manuSya hoya che, te zuM bhUtakALamAM pApakarmane baMdha karI cukelA zrI bhagavatI sUtraH 16 Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyarcAndrakA TIkA za.26 u.11 sU01 acaramanArakAdInA0 pApakarmabandhaH 665 bhaGgakaH praznaH pRcchayA saMgRhyate bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'evaM ceva tibhi bhaMgA caramavihUNA bhANiyabA, evaM jaheba padamudesae' evameva acaramamanuSyasya pApakarmabandhane yathA caturthavarjA AdhA strayo bhagA kathitA stenaiva rUpeNa salejhyA'caramamanuSyasyApi pApakarmabandhane trayo mA AdhA zvaramavhiInA:-caturthabhaGgarahitA bhaNitavyA evaM yathaiva prathamozake kathitAH prathamoddezakavadeva atrApi-ekAdazodeza ke'pi caturtharahitA AdhAstrayo bhaGgAH acaramamanuSyasyApi vaktavyA iti| prathamoddezakApekSayA salezyAcaramamanuSyasya yadvailakSaNyaM tad darzayati 'navaraM' ityAdi, navaraM jesu tattha cIsesu cattAri bhaMgA tesu iha AdillA tinni bhaMgA mANiyaccA carimabhaMgavajjA' navaraM yeSu padeSu tatra prathamoddezake vizanau padeSu catvAro bhaGgAH sAmAnyAH kathitA steSu pApakarma kA bandha karatA hai aura bhaviSyat meM bhI kyA vaha pApakarma kA bandha karegA? ityAdi kama se yahAM gautamasvAmIne prabhuzrI se cAra bhaMgo vAlA prazna pUchA hai| isake uttara meM prabhuzrIne gautamasvAmI se kahA hai-'goyamA' evaM ceva timi bhaMgA caramavihaNA bhANiyacyA evaM jaheva paDhamuddesae' he gautama ! yahAM para bhI caturtha bhaMga varjita prathama dvitIya aura tRtIya aise tIna bhaMga prathama uddezaka ke jaise kahanA cAhiye parantu prathama uddezaka kI apekSA isa acarama manuSya meM jo vailakSaNya hai vaha 'navara jesu tattha vIsessu cattAri bhaMgA tesu iha AdillA tinni bhaMgA mANiyavyA carimabhaMgavajjA' isa sUtrapATha dvArA yahAM pragaTa kiyA gayA hai, aura vaha isa prakAra se hai ki vahAM prathama uddezaka meM jina 20 padoM meM cAra bhaMga sAmAnya rUpa se kahe gaye haiM una 20 hoya che? vartamAna kALamAM te pApakarmane baMdha kare che? ane bhaviSya kALamAM paNa zuM te pApa karmane baMdha karaze? A prakArathI gautama svAmIe cAra bhaMgovALo prazna prabhuzrIne pUchela che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama sAmAna hai che -'goyamA ! eva va tini bhagA caramavihUNA bhANiyantrA' he gautama! ahiyAM paNa cothA bhaMgane choDIne bAkInA pahele, bIje ane trI e traNa bhaMgAo pahelA uddezAmAM kahyA pramANe kahelA che. paraMtu pahelA udezAnI apekSAthI A lephsAvALA acarama manuSyane je vilakSaNapaNuM che, mAta vizeSatA cha. te 'navara jesu tatya visesesu cattAri bhagA tesaha AdillA tina bhagA bhANiyavvA carimabhagavajA' yA sUtrAdvArA ahiyAM pragaTa karela che, ane te A pramANe che. ke tyAM pahelA uddezAmAM ja 20 vIsa pademAM sAmAnya rUpathI cAra bhaMge kahyA che, te 20 vIsa pademAM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 666 magavatIsUtre vizatipadeSu iha ekAdazodezake acaramamanuSyadaNDa ke AdhAstrayo bhaGgA maNi tamyA:-kathayitacyA zvaramabhaGgavarjA:-caturthabhaGgarahitAH yadyapi manuSyapade eteSu viMzatipadeSu sAmAnyatazcatvAro'pi bhaGgAH sambhavanti tathApi acaramatvAt manuSyapade caturthoM maGgo na bhavati caramasyaiva manuSyasya cturthbhaasdbhaavaat| tAnica viMzatipadAni etAni-jIve1-salezyAra-zuklalezya3, zuklapAkSi. kama-samyagdRSTi5-jJAni5- matijJAnacatuSTaya10- no saMjJopayukta11-veda12-- phapAya13-lobhakaSAya14-sayogi-manoyogyAditraya 16-sAkAropayu17 ktA nAkAropa20-svarUpANi, eteSu padeSu AdhAstrayo bhaGgA vaktavyA iti| 'asse kevalanANIya ajogI ya, ee timi vina pucchijjati' alezyaH-lezyArahitA, padoM meM yahAM 11 veM uddezaka meM acarama manuSya daNDaka meM caturtha bhaMga varjita Adi ke tIna bhaMga hI kahanA cAhiye / yadyapi manuSya pada meM ina 20 padoM meM sAmAnyata: cAroM hI bhaMga saMbhavita hote haiM phira bhI acarama hone se manuSya pada meM caturtha bhaMga nahIM hotA hai kyoM ki jo carama manuSya hotA hai usake hI caturtha bhaMga kA sadbhAva hotA hai / 20 pada isa prakAra se haiM-'jIva1, salezya2, zuklalezya3, zuklapAkSika4, samyagdRSTi4, jJAnI6, matijJAnacatuSTaya 7,8,9,10,no saMjJopayukta 11, veda 12 kaSAya 13, lobhakaSAya 14, sayogI 15 mano yogI Aditraya 16, 17, 18, sAkAropayukta 19 aura anAkAropayukta 20' / ina 20 padoM meM Adi ke tIna bhaMga hI vaktavya hue haiN| 'alesse kevalanANI ya ajogI ya ee tini vi na pucchijjeti' alekSya, kevala. ahiyAM A agiyAramAM uddezAmAM lezyAvALA acarama manuSyanA daMDakamAM cothA bhaMgane cheDIne AdinA traNa bhaLe ja eTale ke pahele, bIjo ane trIne e traNa bhaMgAja kahevA joIe je ke manuSya padamAM A vase padamAM sAmAnya prakArathI cAre bhaMge saMbhave che, te paNa acarama hovAthI manuSyapadamAM cA bhaMga te nathI. kema ke-je carama manuSya hoya che, tene ja bhaMga saMbhave che. te 20 vIsa pade A pramANe --jIva 1, salephyu, 2 zukla vezyA 3, zupakSiya, 4, sabhyaSTi 5, jJAnI 6, bhatijJAna 7, zruta jJAna, 8, avadhijJAna 6, 1Na jJAna 10, ne sajJopayutta 11, vaha 12, kaSAya 13, bhakaSAya 14, saMgI 15, maneyegI 16, vacanagI 17, 18, sAkAropayukta 19, ane anAkAropayukta 20," A vIsa padomAM AdinA traNa bhaMgaja eTale ke pahele bIje ane trIjo etraNa ja aMge kahyA che. 'alesse kevalanANIya ayogI ya ee tinni vi na pucchijjaMti' mavezya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.11901 acaramanArakAdInA0 pApakarmabandhaH 667 kevalajJAnI ca ayogI ca ete ayo'pi manuSyA na pRcchayante, alezya kevalajJAnya. yogi manuSyaviSaye bhaGgA na praSTavyAH lezyAdirahitatvAdeva bhaGgAbhAvAditi alezyAyAstrayavarama maGgavanta eva abadhnAt na badhnAti na bhansyatityAkArakAcaramabhaGgavanta eva bhavanti ato'tra ete na praSTavyA iti| 'sesaM taheva' zeSam eta. vyatirikta sarva tathaiva prathamoddezakaradeva jJAtavyamiti / 'vANamaMtarajoisiya vemANiyA jahA neraiyA' vAnavyantarajyotiSkavaimAnikA nArakavadeva prathamadvitIyabhaGgakA jJAtavyA iti| jJAnAvaraNIyadaNDa ke Aha-'acarimeM ' ityAdi, 'acarimeNaM bhaMte ! neraie' acaramaH khalu bhadanta ! nairayikaH 'NANAvaraNijja kamma kiM baMdhI pucchA' jJAnAvaraNIyaM karma kim abadhnAt pUrvakAle vadhnAti, anAgata. kAle jJAnAvaraNIyaM karma bhansyati, ityAdikrameNa caturbhaGgakA praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha- 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'evaM jaheva jJAnI aura ayogI ina manuSyoM meM kevala eka caturtha bhaMga hI hotA haiM, kyoMki ye tInoM carama hI hote hai ataH isa acarama uddezaka meM inakI pRcchA nahIM kI jAtI hai| 'sesaM taheva' isa kathana ke atirikta aura saba bAkI kA kathana prathama uddezaka ke jaisA hI jAnanA cAhiye, 'vANamaMtarajoisiya vemANiyA jahA neraiyA' vAnavyantara jyotiSka aura vaimAnika nAraka ke jaise hI prathama aura dvitIya bhaMgavAle jAnanA caahiye| 'acarimeNaM bhaMte ! neraie jANAvaraNijja kammaM kiM baMdhI pucchA' he bhadanta ! jo nairayika acarama hotA hai vaha kyA jJAnAvaraNIya karma kA bandha kara cukA hotA haiM ? vartamAna meM bhI vaha kyA usakA bandha karatA hai? aura bhaviSyat meM bhI kyA vaha usakA baMdha karegA? ityAdi rUpa se kevaLajJAnI. ane agI e manuSyamAM kevaLa eka cothe bhaMgaja hoya che. kemake e traNe carama ja hoya che. tethI A acarama uddezAmAM temanA samAdhI prazna 42pAmA mAvata nathI. 'sesaM taheva' mA 4thana zivAya mADIna bIju tamAma kathana pahelA uddezAmAM kahyA pramANe samajavuM. 'vANamaMtarajoisiyA vemANiyA jahA nerakyA' pAnavyanta jyoti bhane vaimAnikane nArakanA kathana pramANe ja pahele ane bIjo e be bhaMgavALA sabharavA. 'acarimeNe bhate ! neraie NANAvaraNijja kamma ki badhI pucchA' he bhagavana je nairayika acarama hoya che, teNe bhUtakALamAM jJAnAvaraNIya karmano baMdha karela hoya che? vartamAna kALamAM paNa te tene baMdha kare che ? ane bhaviSya kALamAM te tene baMdha karaze ? A pramANe cAra bhagavALe zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 bhagavatI sUtre pAtra evaM yathaiva pApaM karma yathA pApakarma daNDa ke acaramanArakasyAcau dvau bhaGgako kathita tenaiva rUpeNa acaramanArakasya jJAnAvaraNIya karmaNaH bandhe'pi kazcidekosarmo nArakaH pUrvakAle jJAnAvaraNIyaM karma avaghnAt, vartamAnakAle badhnAvi, anAgatakAle bhantsyati ca jJAnAvaraNIyaM karma 1, tathA kazvideko nArakaH pUrvakAle jJAnAvaraNIyaM karma avaghnAt, badhnAti varttamAnakAle, na bhantsyati anAgatakAle jJAnAvaraNIyaM karma 2, ityAkArakau dvau Ayau bhaGgau tRtIyacaturthavarjoM vaktavyau iti / acaramanArakasya pApakarmadaNDakApekSayA jJAnAvaraNIyakarmadaNDake vailakSaNyaM pratipA yannAha - 'navaraM' ityAdi, 'navaraM maNussesu kasAisu lobhakasAi ya paDhamavitiyA cAra bhaMgovAlA yaha prazna gautamasvAmIne prabhuzrI se kiyA hai isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! evaM jaheva pAva' he gautama pApakarma daNDaka meM jisa rIti se acarama nAraka ke Adi ke do bhaga kahe gaye haiM usI rIti se acarama nAraka ke jJAnAvaraNIya karma ke baMdha meM bhI Adi ke do hI bhaMga kahanA cAhiye tRtIya caturtha bhaMga nhiiN| jaisekoi eka acaramanAraka aisA hotA hai ki jisake dvArA pUrvakAla meM jJAnAvaraNIya karma kA bandha kiyA gayA hotA hai, vartamAna meM bhI vaha usakA bandha karatA hai aura Age bhI vaha usakA bandha karegA 1 tathA koI eka acarama nAraka aisA hotA hai ki jisake dvArA pUrvakAla meM jJAnAvaraNIya karma kA bandha kiyA gayA hotA hai vartamAna meM bhI vaha usakA bandha karatA hai, para bhaviSya meM vaha usakA bandha karanevAlA nahIM hotA hai2 'aise ye do bhaMga jJAnAvaraNIya karma ke bandha karane ke sambandha meM prazna gautama svAmIe prabhuzrIne pUchayA che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che - 'goyamA evaM jaheva pAvaM' he gautama! yA iMDamAM ne pramANe acarama nArIne AdinA eTale-pahelA ane khIjo ebe bhaMgeA kahyA che. eja pramANe acarama nArakane jJAnAvaraNIya kanA madhamAM paNu AdinA e e bhaMgA ja kahevA joie. trIjo ane ceAtheA bhaMga kahevAnA nathI. jema kekoi eka acarama nAraka evA hAya che ke jenA dvArA bhUtakALamAM jJAnAvaraNIya kanA baMdha karAyA hoya che. vamAna kALamAM paNa te tene baMdha kare che. ane bhaviSya kALamAM paNa te tenA khadha karaze.1 tathA-kAi eka acarama nAraka evA hAya che ke jeNe bhUtakALamAM jJAnAvaraNIya kamanA baMdha karyo haiAya che. vamAna paNa te tenA baMdha kare che. paraMtu bhaviSyakALamAM te tene badha karavAvALo hAtA nathI, 2 'A rIte A be bhaMgA jJAnAvaraNIya kramanA dha karavAnA saMbaMdhI acaranAraka daDakamAM kahyA che. 'navara' maNussesu zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.11 sU01 acaramanArakAdInA0 pApakarmabandhaH 669 bhaMgA' navaraM manuSyeSu samuccayamanuSyeSu sakapAyiSu lobhakaSAyiSu ca prathamadvitIyoM avaghnAt badhnAti bhansyati1, abadhnAt badhnAti na bhansyati, ityAkArako dvAvAdhAveva bhaGgau vaktavyo pApakarmadaNDake sakaSAyalobhakaSAyiSu AdyAstrayo bhaGgakAH kathitA atra tu Adhau dvAveva yata ete jJAnAvaraNIyaM karma abaddhvA puna bandhakA na bhavanti kaSAyiNAM sadaiva jJAnAvaraNIyakarmaNAM bandhakatvAda caturthastu maGgo'caramatvAdeva na sambhavatIti bhAvaH / 'sesA aTThArasacaramavihUNA' zeSA aSTAdazavarama maGgavihInAH sakaSAyalobhakaSAyaM ca parityajya zeSeSu jIvasalezya zuklapAkSikasamyagdRSTijJAnamatijJAnAdi catuSTaya nosaMjJopayukta vedasayogi manoyogyAdi traya sAkAropayuktAnAkAropayukteSu aSTAdazapadeSu caturthabhagavarjA AdyAstrayo'pi acaramanAraka daNDaka meM batalAye gaye haiN| 'navaraM maNussestu sakasAisu lobhakasAisu ya paDhamabitiyA bhaMgA 'parantu vizeSa yaha hai ki sAmAnya manuSyoM meM-sakaSAyI aura lobhakaSAyI manuSyoM meM yahAM prathama aura dvitIya ye do bhaMga hI vaktavya hue haiN| para pApakarma daNDaka meM to kaSAyI aura lobha kaSAyI manuSyoM meM Adi ke tIna bhaMga vaktavya hue haiN| yahAM jo Adi ke do bhaMga kahe gaye haiM usakA kAraNa aisA hai ki ye jJAnAvaraNIya karma ko nahIM bAMdha karake punaH baMdhaka nahIM hote haiM kyoMki sakaSAyI manuSyoM meM jJAnAvaraNIya karmoM kI sadA hI bandhakatA rahatI hai| yaha caturtha bhaMga acarama hone ke kAraNa saMbhavita hI nahIM hotA hai / 'sesA aTThArasacaramavihUNA' bAkI ke 18 padoM meM sakaSAya evaM lobhakaSAya pada ko chor3akara jIva, salezya, zuklalezya, zukla. pAkSika, samyagdRSTi, jJAnI, matijJAnAdicatuSTaya, nosaMjJopayukta, veda, kasAisu lona kasAIsu ya paDhanabitiyA bhaMgA' 52tu mahi vizeSa haisAmAnya manuSyamAM kaSAyI ane lAbhakaSAyavALA manuSyamAM ahiyAM pahele ane bIjo e beja bhaMgo kahyA che. paraMtu pApakarmanA daMDakamAM te kaSAyavALA ane lebha kaSAyavALA manuSyamAM pahelA traNa aMge kahyA che. ahiyAM Adi pahele ane bIje e be bhaMgo kahevAnuM kahyuM che tenuM kAraNa e che ke te jJAnAvaraNIya karmane baMdha na karIne pharIthI tene baMdhavALe hete nathI. kemake kaSAyavALA manuSyamAM jJAnAvaraNIya karmonuM baMdhakapaNuM sadAkALa rahe che. sayabhaDApAthI yA A1 samAvita thata nathI. sesA advArasacaramavihUNA' bAkInA aDhAra padomAM sakaSAya ane lebha kaSAya padane choDIne java, zakala lezyAvALA, zulapakSika, samya daSTi, jJAnI, matijJAna vigere cAra jJAna, zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 670 magavatIsUtre bhaGgA yathAyathamudAharaNIyAH / 'sesaM taheba jAva vemANiyANaM' zeSa tathaiva yAvadvaimAnikAnAm, manuSyAn vihAya zeSANAM sarveSAM traimAnikAntadaNDakAnAM sarvapadeSu tathaiva nAradeva prathamadvitIyau maGgau vaktavyau iti / 'darisaNAvaraNijjaM pi evaM 'caiva niravasesaM' darzanAvaraNIyamapi evameva niravazeSaM yathA jJAnAvaraNIyena karmaNA karmabandhavaktavyatA kathitA tathaiva darzanAvaraNIyena daNDakA bhaNitavyAH 'veyaNijje sanvattha vi paDhamavitiyA bhaMgA jAna vaimANiyANaM' vedanIye sarvatrApi prathamadvitIyau bhaGgau avaghnAt badhnAti mantsyati 1, abadhnAt badhnAti na mantsyatira ityA kArakau dvau bhaGgau jJAtavyau evameva vaimAnikaparyante'pi prathamadvitIya bhaGgau vedanIyakarmaviSaye jJAtavyAviti / 'NavaraM maNussesu alesse kevalI ayogI natthi ' sayogI, manoyogI Adi tIna sAkAropayogayukta, aura anAkAropayukta ina meM caturtha bhaMga ko chor3akara Adi ke tIna bhaMga kahanA caahiye| 'sesaM taheva jAva vaimANiyANaM' manuSyoM ke sivAya sabhI daNDakoM kA yAvat vaimAnika daMDaka taka kA kathana nairayikoM ke samAna karanA cAhiye / arthAt ina sabhI daMDako meM bhI nairayikoM ke jaise prathama aura dvitIya do bhaMga hI kahanA caahiye| 'darisaNAvara NijjaM pi evaM veva niravasesaM' jisa rIti se jJAnAvaraNIya karma ke sAtha bandha ko vaktavyatA kahI gaI hai usI rIti se darzanAvaraNIya karma ke sAtha bhI bandha kI vaktavyatA kahanI cAhiye, - 'veyaNijje savvattha vi paDhamavitiyA bhaMgA jAva vaimANiyANaM' vedanIya karma meM bhI sarvatra padoM meM prathama dvitIya bhAMga vaimAnika taka kahanA cAhiye, 'navara' maNussesu nAsanoyAgI ane anAkArAyAgavALAmAM ceAthA bhaMgane cheDIne paheleA, mIe ane trIje e traNa bhago kahevA joIe, 'seMsa taheva jAva vemANiyANaM' bhanuSyonA zivAya adhA uDAnu yAvat vaimAnika daMDaka sudhInuM kathana naiyikAnA kathana pramANe kahevuM joie arthAt A adhA umAM paDele bhane yIle me me lagavAnA hyA che. 'darisraNA - varaNijjaMpi evaM caiva niravasesaM' ne pramANe jJAnAvaraNIya armanI sAthai adha sabadhI graMthana karyu che, eja pramANe danAvaraNIyakanI sAthe paNa aMdha samadhI kathana kahevu' joie arthAt danAvaraNIya kama sAthe paNa haDao hevA le the. 'veyaNijje savvatthavi paDhamabitiyA bhaMgA jAva vaimANi* cAAM vedanIya kama mAM paNa badhAja padomAM vaimAnikA sudhI pahelA ane bIjo me me lago muDevAle se 'navara' maNussesu alesse kevalI ayogI natthi ' zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 2026 u.11 sU01 acaramanArakAdInA0 pApakarmabandhaH 671 navaraM manuSyeSu alepaH kevalI ayogI nAsti kevalaM manuSyeSu alezyaH kevalI ayogI manuSye'caramo na bhavati eteSAM caramatvasyaiva sadbhAvAditi / 'acarimeNaM bhaMte ! neraie' acaramaH khalu bhadanta ! nairayikA 'mohaNijja kammai ki baMdhI pucchA' mohanIyaM karma ki pUrvakAle abadhnAva, vartamAnakAle badhnAti bhaviSya skAle bhansyati1, tathA mohanIyaM karma abadhnAt badhnAti na mantsyatira, abadhnAva na badhnAti bhansyati3, avadhnAt na badhnAti na bhAsyati4-ityevaM alesse kevalI ajogI nasthi' vizeSa yaha hai ki manuSya pada meM lezyArahita, kevalI evaM ayogI ye manuSya acarama nahIM hote haiN| kyoMkI saba meM caramatA kA hI sadbhAva rahatA hai ataH yahAM para ye pada nahIM kahane cAhiye 'acarimeNaM bhaMte ! neraie' he bhadanta / jo nairayika acarama hotA hai vaha kyA 'mohaNijja kammaM kiM baMdhI pucchA' mohanIya karma ko bhUtakAla meM bAMdha cukA hotA hai, vartamAna meM bhI kyA vaha mohanIya karma ko bAMdhatA haiM ? aura bhaviSyat kAla meM bhI kyA vaha mohanIya karma ko bAMdhanevAlA hotA hai ? athavA kyA vaha bhUtakAla meM mohanIya karma ko bAMdha cukA hotA hai ? vartamAna meM bhI vaha use bAMdhatA hai para kyA vaha use bhaviSyat kAla meM bAMdhanevAlA nahIM hotA hai ? athavA-kyA yaha mohanIya karma ko bhUtakAla meM vAMdha cukA hotA hai ? vartamAna meM vaha use kyA nahIM bAMdhatA hai ? bhaviSyat kAla meM kyA use bAMdhegA? athavA bhUtakAla meM hI vaha use bAdha cukA hotA hai ? vizeSatA e che ke manuSya padamAM lezyA sahita kevalI ane agI e manuSya acarama hotA nathI. kema ke-badhAmAM carama paNane ja saddabhAva rahe che. tethI maDIyA se ph| 4vAna! nathI 'acarimeNaM bhave ! neraie' samapanne anyarama 12vi DAya cha, te zu 'mohaNijjaM kamma ki baMdhI pucchA' bhUtamA mADanIya kamane baMdha karI cUkela hoya che ? vartamAna kALamAM paNa te mehanIya karmane baMdha karavAvALo hoya che? ane bhaviSyakALamAM paNa te mohanIya karmane baMdha karaze? athavA ze te bhUtakALamAM mehanIya karmane bAMdhI cUkela hoya che ? vartamAnamAM paNa te tene bAMdhe che? paraMtu bhaviSya kALamAM te tene baMdha karaze nahIM ? athavA-bhUtakALamAM mohanIya karmane bAMdhI cUkela hoya che ane vartamAna kALamAM te tene baMdha karaze ? athavA bhUtakALamAM ja teNe tene baMdha karyo hoya che? vartamAna kALamAM te tene baMdha nathI karato? ane bhaviSya kALamAM te tene baMdha nahIM kare? A pramANenA cAra aMge vALe prazna mohanIya zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 magavatIstre caturbhaGgako mohanIyakarmabandhaviSaye praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jaheva pAvaM taheva niravasesaM jAva vemANie' yathaiva pApaM tathaiva nirava zeSaM yAbadvaimAnikaH, pApakarmabandhaviSaye yena rUpeNa kathitaM tenaiva rUpeNa niravazeSaM sarvamapi mohanIyakarmabandhaviSaye'pi vaimAnikaparyantasya vaktavyam / ayaM bhAvaH-manuSyANAM vizatipadeSu caramabhaGgarahitA AdhAstrako bhanA vaktavyAH manuSyANAM zeSapadeSu, tathA zeSatrayoviMzatidaNDa keSu ca dvau bhaGgo vaktavyau iti / AyurdaNDa ke 'acarimeNaM bhaMte ! neraie' avaramaH khalu bhadanta ! nairayikaH 'AuyaM kammaM kiM baMdhI pucchA' AyukaM karma kim abadhnAt , badhnAti bhansyati 1, vartamAna meM vaha kyA use nahIM bAMdhatA hai-aura bhaviSyat kAla meM bhI kyA vaha use nahIM bAMdhegA ? isa prakAra kA yaha cAra bhaMgovAlA moha. nIya karma bandha ke viSaya meM gautamasvAmIne prazna kiyA hai| isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jaheva pAvaM taheva niravase saM jAva vemANie' he gautama ! jaisA pApakarma ke sambandha meM kahA jA cukA haiM vaisA hI samasta kathana yahA~ yAvat vaimAnika taka kahanA cAhiye, tAtparya yahI hai ki mohanIya karma ke bandha ke saMbaMdha meM bhI pApakarma ke baMdha ke jaise manuSyoM meM bhI bIsa padoM meM to Adi ke tIna bhaMga kahanA cAhiye aura zeSa padoM meM, tathA tevIMsa daMDako meM Adi ke do bhaMga kahane caahiye| 'acarimeNaM bhate ! nehae Auya kammaM ki baMdhI pucchA' he bhadanta ! jo acarama nairayika hotA hai kyA usake dvArA pUrvakAla meM AyuSa karma kA bandha kiyA gayA hotA hai ? vartamAna meM vaha kyA AyuSa karma kA bandha karatA hai ? bhaviSyat kAla meM bhI kyA vaha AyuSa karma kA baMdha karmanA baMdhanA saMbaMdhamAM gautamasvAmIe prabhuzrIne pUche che. A praznanA uttaramA prabhuzrI gautama svAmIna De cha -'goyamA ! jaheva pAva raheva niravasesa jAva vemANie' gautama ! 554mana dhana sa bhA pramANenuM kathana karavAmAM AvyuM che. e ja pramANenuM kathana ahiyAM yAvata vaimAnika sudhI kahevuM joIe. kahevAnuM tAtparya e che ke-mehanIya kamanA baMdha saMbaMdhamAM paNa pApakarma baMdhanA kathana pramANe manuSyamAM paNa vIsa padomAM te AdinA traNa bhaMga kahevA joIe ane bAkInA padomAM tathA tevIsa daMDakamAM AdinA mela 4aa naye. 'acarime NaM bhaMte ! neraira Auya kamma ki baMdhI sukA he bhagavad je acarama nairayika hoya che, teNe bhUtakALamAM Ayukarmane baMdha karyo hoya che? vartamAna kALamAM te Ayukarmane baMdha kare ? ane bhaviSya kALamAM paNa te tene baMdha karaze? ItyAdi kramathI gautamasvAmI e ahiyAM zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.11 sU01 acaramanArakAdInA0 pApakarmavandhaH 673 ityAdi krameNa caturbhaGgakA praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'paDhamataiyA bhaMgA' prathamatRtIyau bhaGgo, he gautama ! kazcide. ko'caramo nArakaH AyuSkaM karma abadhnAt pUrvakAle badhnAti vartamAnakAle, bhansyati cAnAgatakAle 1, tathA kazcideko'caramo nArakaH, AyuSkaM karma abadhnAt na badhnAti bhansyati / caramasvAdeva, acaramasyAyu bandho'vazyameva bhavati, anyathA acaramatvameva na syAditi evaM sambapadesu vi' evaM sarvapadeSvapi 'neraiyANaM paDhamA taiyA bhaMgA' nairayikANAM prathamatRtIyau bhaGgo, atra dvitIyamaGgo na sambhavati karegA ? ityAdi krama se yahAM gautamasvAmIne pRcchA zabda gRhIta cAra maMgovAlA prazna prabhu se AyuSa karma ke baMdha ke viSaya meM kiyA haiN| isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! paDhamataiyA bhaMgA koI acarama nAraka aisA hotA hai ki jo pUrvakAla meM bhI AyuSa karma kA baMdha kara cukA hotA hai vartamAna meM bhI vaha usakA baMdha karatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha usakA baMdha karanevAlA hotA hai / tathA koI eka acarama nAraka aisA hotA hai jo pUrvakAla meM AyuSa karma kA bandha kara cukA hotA hai, vartamAna meM vaha usakA baMdha nahIM karatA hai para bhaviSyat kAla meM yaha usakA badha karanevAlA hotA hai| kyoM ki jo acarama hotA hai usake avazya hI Ayukarma kA badha hotA hai| nahIM to usa meM acaramatA hI nahIM bana sakatI hai| 'evaM savapadesuvi' isI prakAra se acarama nairayika ke samasta padoM meM prathama tRtIya bhaMga jAnanA cAhiye, yahA~ dvitIya bhaMga jo saMbhavita nahIM hai usakA kAraNa 'pucchA' me 54thA 39] 72oti yA2 ma paanne| prazna prabhuzrIna pchye| cha. mA prazna uttaramA prabhuzrI gautama svAmI 4 cha -'goyamA ! paDhamataiyA mamr? koI eka acarama nAraka e hoya che ke-je bhUtakALamAM paNa AyuSya karmane baMdha karI cUkela hoya che. vartamAna kALamAM paNa te tene baMdha kare che. ane bhaviSya kALamAM paNa te tene baMdha karaze. tathA -kaI eka acarama nAraka evo hoya che ke-je pUrva kALamAM AyuDamane baMdha karI cUkela hoya che. vartamAna te teno baMdha karavAvALo hato nathI paraMtu bhavi. khya kALamAM te tene baMdha karavAvALo hoya che. kema ke je acarama hoya che. tene avazyaja Ayukarmano baMdha hoya che. nahIM to temAM acarama paNuM ja samatu nathI. 'eva savva padesu' kA pramANe mayarama yine saMghanA pademAM eTale ke 20 vase padamAM pahele ane trIje e be bhaMga sama. javA. ahiyAM bIje bhaMga saMbhavita thato nathI. tenuM kAraNa e che ke zrI bhagavatI sUtraH 16 Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 674 magavatIstre macaramasyAyubandhasyAvazyakatvAt iti / 'navaraM sammAmicchatte taio bhaMgo' navaraM samyagmithyAtvapade tRtIyo bhaGgaH-abadhnAt na badhnAti bhansyatItyAkArakA eka eva jJAtavyaH / tatra prathamadvitIyacaturthA bhaGgA na bhavantIti / evaM jAva thaNi yakumArANa' evaM yAvat stanitakumArANAm , atra yAvatpadena asurakumArAdArabhya vAyukumArAntAnAM sarveSAM saMgraho jJAtavyaH / 'puDhavIkAiya AukAiya vaNassaikAiyANaM teulessAe taio bhaMgo' pRthivIkAyikAkAyikavanaspatikAyikAnAM tejo. chezyAyAM tRtIyo bhaGgaH, abadhnAt na badhnAti bhansyatItyAkArako bhavati pRthivyavanaspatiSu devAnAmAgati bhavati tatasteSAmaparyAptAvasthAyAM tejolezyA sadbhAvena eka eva tRtIyo bhaGgo bhavatIti bhaavH| 'sesesu padeSu savvattha paDhamA yaha hai ki acarama ke niyama se Ayukarma kA baMdha hotA hai| 'navaraM sammA. micchatte taio bhaMgo 'sampagmithyAtva pada meM 'abadhnAt na badhnAti bhansyati' aisA eka tIsarA hI bhaMga hotA hai| prathama, dvitIya aura caturtha ye tIna bhaMga nahIM hote haiN| 'evaM jAva thaNiyakumArANaM' isI prakAra se yAvat stanitakumAra taka jAnanA cAhiye, yahAM yAvatpada se asurakumAra se lagAkara vAyukumAroM taka ke samasta bhavanapatiyoM kA grahaNa huA hai| 'puDhavIkAiya AyukAiya vaNassaikAiyANaM teulessAe taio bhaMgo' pRthivIkAyika apakAyika aura vanaspatikAyika inake tejolezyA meM tRtIya bhaMga-'abadhnAt, na badhnAti, bhansyati-' vaktavya kahA hai, kyoMki pRthivikAyika meM apkAyika meM aura vanaspatikAyika meM devoM kI Agali hotI haiM-isaliye unakI aparyAptAvasthA meM tejo. lezyA kA sadbhAba hone se eka tIsarA hI bhaMga vaktavya kahA gayA bhayabhavANAne niyamathI bhaayumn| ma DAya cha, 'navara sammAmicchatte taiyo bhagoM' sabhyamithyAtva 54mA 'abadhnAt , na badhnAti, bhantayati' se pramANeno A trIjo bhaMga ja hoya che. pahele bIje ane ethe e traNa maga DotA nathI. evaM jAva thaNiyakumArANa' 24 pramANe yAvat stanita. kumAra sudhI samajavuM joIe. ahiyAM yAvat padathI asurakumArathI laIne vAya kumAra sudhInA saghaLA bhavanapatio grahaNa karAyA che. 'puDhavikAiyaAukAiyavaNassaikAiyANaM teulessAe taiyo bhaMgo' pRthviikAyika. aSkAyika ane vanaspatikAyikane tejalezyAmAM trIjo bhaMga je 'abanAt , na badhnAti, bhansyatti' mA pramANena che, te DAya che. bha. prakAyikomAM aSkAyikamAM, ane vanaspatikAyikamAM devenI u5tI hoya che tethI teonI apayoptAvasthAmAM tejalezyAne sadUbhAva hovAthI eka trIje, zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.11 101 acaramanArakAdInA0 pApakarmavandhaH 675 taiyA bhaMgA' zeSeSu padeSu sarvatra prathamatRtIyau bhaGgo vaktavyau 'teukAiyavAukAiyANaM savvastha paDhamataiyA bhaMgA' tejaskAyikavAyukAyikAnAM sarvatra prathamatRtIyau abadhnAt badhnAti bhansyati1, avadhanAt na badhnAti bhansyatItyAkArako bhaGgo jJAtavyau sarvatra padeSu / 'beiMdiyateiMdiyacauridiyANaM evaM ceva' dvIndriyatrIndriyacaturindriyANAM jInAmevameva sarvatrapadeSu pramamatRtIyabhaGgau bhvtH| 'navaraM sammatte ohiyanANe AmiNibohiyanANe suyanANe, eesu causu vi ThANesu taio bhaMgo' navaraM pUrvIpekSayA idameva vailakSaNyaM yat samyaktve audhikajJAne AbhinivodhikajJAne zrutajJAne, eteSu caturvapi sthAneSu kevalaM tRtIya eva abadhnAt na badhnAti bhansyatItyA. hai| 'sesesu padesTa savattha paDhamatajhyA bhaMgA' zeSa saba padoM meM prathama aura tRtIya bhaMga jAnanA caahiye| 'teukkAiya vAukkAiyANaM samvattha paDhamataiyA bhaMgA tejAkAyika aura vAyukAyikoM ke samasta padoM meM 'apanAt, badhnAti, bhansyati 1 abadhnAta, na badhnAti, bhansyati' ye prathama aura tRtIya aise do bhaMga hI hote haiN| 'veiMdiya teiMdiya cauridiyANaM evaM ceva' bIndriya, teindriya aura cauindriya ina jIvoM ke bhI isI prakAra se samasta padoM meM prathama aura tRtIya bhaMga jAnanA cAhiye, 'navaraM sammatte ohiyanANe, AbhiNiyohiyanANe suyanANe eesu causu vi ThANesu taio bhaMgo' parantu inake samyaktva, audhika samu. ccaya (sAmAnya) jJAna, AbhiniyodhikajJAna, zrutajJAna ina cAra sthAno. padoM meM kevala eka tIsarA hI bhaMga hotA hai-kyoM ki pUrvabhava kI 10 samavita yo cha. 'sesesu padesu savvattha paDhamataiyA bhaMgA' mAnA / pomA po mane bIte the ye sage thAya che. 'teukkAie vAukAiyANaM savvattha paDhamataiyA bhaMgA' ta ya mAne vAyuyIna mIla pahImA abadhnAt, badhnAti, bhansyati'1 abadhnAt , na badhnAti, bhansyatira' mA po bhane mAnane meme maga rAya che. 'veiMdiyateidiya cauridiyANaM evaM ceva' medriyANA teIndriya ane cauIndriya jIne paNa eja pramANe badhAja pademAM pahele bhane trIne se me 4 sabhA. 'navarasammatte ohiyanANe AbhihibAhiyA nANe suyanANe epasu ca usu vi ThANesu taio bhago' 52 tamAna sabhyatA auvikajJAna, samuccaya (sAmAnyajJAna) AbhinidhijJAna zrutajJAna, A cAra pademAM-sthAnamAM kevaLa eka trIjo bhaMga ja hoya che. kemakepUrvabhavanI apekSAthI A be indriyavALA traNa IdriyavALA ane cAra indriyavALA jIvomAM aparyAptaka avasthAmAM samyakatva vigere cAra sthAnene sadUbhAva rahe che. ane te samaye temane Ayune baMdha thatA nathI. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 676 bhagavatIso kArako bhaGgo bharatIti pUrvabhavApekSayA dvi-tri-caturindriyeSu aparyAptAvasthAyAM samyaktvAdi catuSTayasya sadbhAve tatsamaye AyurvandhAbhAvAt / 'paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM sammAmicchatte taio bhaMgo' pazcendriyatiryagyonikAnAM samyagmithyAtvapade tRtIyo'badhnAt na badhnAti bhantsyatItyAkArako bhaGgo jJAtavya iti / 'sesesu padesu sarastha paDhamataiyA bhaMgA' zeSeSu samyagmithyAtvAtirikteSu sarvapadeSu mathamatRtIyau abadhnAt badhnAti bhansyati1, abadhnAt na badhnAti bhansyatI. tyAkArako dvAveva maGgau bhavata iti / 'maNussANaM sammAmicchatte avedae akasAiMmi ya taio bhaMgoM' manuSyANAM sampagmithyAtve aveda ke aSAyini ca tRtIyo bhaGgaH, abadhnAt na badhnAti bhansyati ityAkAraka eva bhavatIti / 'alessa kevalanANa ayogI ya na pucchi jaMti' alezyA kevalajJAnI ayogI ca na pRcchayante apekSA se ina do indriya, teindriya aura cauindriya jIvoM meM aparyApta avasthA meM samyaktvAdi catuSTaya kA sadbhAva rahatA hai| aura isa samaya AyukA paMdha nahIM hotA hai| ____paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM sammAmicchatte taio bhago' paJce. ndriyatiryagyonikoM ke sambagmithyAtva meM tRtIya bhaMga hotA haiN| 'seselu padesu savvastha paDhamatajhyA bhaMgA' sampagmithyAtvase atirikta aura samasta padoM meM prathana aura tRtIya aise do hI bhaMga hote hai 'aSanAt, badhnAti, bhansthati,' yaha prathama bhaMga hai 'avadhanAt na badhnAti, bhansyati' yaha tRtIya bhaMga hai, 'maNussANaM sammAmicchatte avedae akasAiMmi ya taio bhaMgo' manuSyoM ke samyagmithyAtva, avedaka aura akaSAyI ina tIna padoM meM tRtIya bhaMga hotA hai, 'alessa kevalanANa ayogI ya na pucchinnaMti' alezya, kevalajJAnI 'paciMdiyatirikkhajoNiyANaM sammAmicchatte taio bhago' payandriyatiya"ya yoniyANAsAna sabhyabhithyAtvamA 5 enAya che. 'sesesu paesu savvattha paDhamatayA bhagA' sabhyabhicyA zivAyanA bhI saMgha sthAnImA paDato bhanetrI sama meM bhI DAya che. 'abadhnAt , badhnAti bhansyati' ma paDato An che. 'abadhnAt , na badhnAti, bhansyati' mA zrI at che. _ 'maNuskhANaM sammAmicchatte avedae akasAimi ya taiyo bhaMgo' manuSyAne samyakRmithyAtva, avedaka ane akaSAdhi A traNa sthAnamAM trIjo bhaMgaja sAya che. 'alessa kevalanANa ayogI ya na pucchijjati' asezya, jJAnI, zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.11 su01 acaramanArakAdInA0 pApakarmabandhaH 677 eteSu karmabandhAbhAvena bhaGgavyavasthAyA abhAvAt 'sesapadesu sanvatya paDhamatayA bhaMgA' zeSapadeSu samyagmithyAtvAvedakAkaSAyA'lezya kevalajJAnAyogi vyatirikta sarvapadeSu prathastRtIyau avadhanAt badhnAti bhantsyati, abadhnAt na badhnAti bhantsyati ityAkArakau jJAtavyAviti / 'vANamaMtara joisiyavemANiyA jahA neraiyA' vAnavyantarajyotiSka vaimAnikA yathA nairayikAH, nArakavadeva eteSAM vAnavyantarajyotiSkavaimAnikAnAM mizradRSTiM vihAya sarvapadeSu prathamatRtIyabhaGgau jJAtavyAviti / zeSapadavyAkhyAnam asminneva prakaraNe vivecitam, 'nAma goyaM aMtarAyaM ca jaheva nAnAvaraNijjaM tadeva niravasesaM' nAmagotramantarAyaM ca karma yathaiva jJAnAvaraNIyaM tathaiva niravazeSaM veditavyamiti / ' sevaM bhaMte ! sevaM Ara ayogI ina meM karmavatra kA abhAva hone se bhaMga vyavasthA kA bhI abhAva haiM - isaliye inake sambandha meM prazna nahIM kiyA gayA hai 'sesapadesa sambandha paDhamataiyA bhaMgA' inake mizradRSTi, avedaka, akaSAyI, alezya, kevalajJAnI, aura ayogI ke atirikta aura samasta padoM meM prathama aura tRtIya aise do bhaMga hote haiM / ' 'vANamaMtarajoisiya vemANiyA jahA neraiyA' vAnavyantara, jyotiSka, aura vaimAnika inake sambandha meM nairathikoM ke sambandha meM kiye gaye kathana ke jaisA kathana jAnanA cAhiye arthAt inake bhI mizradRSTi ko choDakara zeSa samasta padoM meM prathama aura tRtIya ye do bhaMga hI hote haiN| zeSa padoM kA vyAkhyAna isI prakaraNa meM kiyA jA cukA hai / 'nAmaM goyaM aMtarAyaM ca jaheva nANAvaraNijjaM taheva niravasesaM' nAma, gotra, antarAya karma ke sambandha meM kathana jJAnAvaraNIya karma ke sambandha meM kiye ane ayeAgI A badhAM krama adhanA abhAva hAya che. tethI tenA laga saMbaMdhI vyavasthAnA paNa abhAva che. tethI teeAnA saMbaMdhamAM prazna ja karavaamaaN AvyA nathI. 'sepadesu savvattha paDhamataiyA maMgA' temAne bhizradRSTi avedaka, akaSAyI, alaizya, kevaLajJAnI ane ayogI A zivAyanA bAkInA saghaLA padomAM pahele ane trIjo ema be saMgeAja hoya che. 'vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA neraiyA' vAnavyantara, bhyotiSTha, ane vaimAnikAnA saMbaMdhamAM, naiyikAnA sa`baMdhamAM kahevAmAM Avela kathana pramANe nuM kathana samajavuM. arthAt teone paNa mizradRSTivALAne cheDIne bAkInA saghaLA pademAM pahelA ane trIjo e e bha'gaja hoya che. bAkInA padyAnu uthana Aja prazNubhAM azvAmAM AvyuM che. 'nAma' goya' aMtarAIyaM jaddeva zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 678 bhagavatIsne bhaMte ! ti jAva viharai' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! yAvadviharatIti, he bhadanta ! nArakAdInAM pApakarmAdibandhaviSaye yad devAnupriyeNa kathitaM tatsarvam evameva-sarvathA satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati, vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // 50 // iti zrI-vizvavikhyAtajagadvallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM "zrI bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyayAM vyAkhyAyAM SaviMzatitame bandhizatake ekAdazoddezakaH samAptaH // 26-11 // ___ samAptaM ca SaviMzatitamaM zatakam // 26 // gaye kathana ke jaisA hI jAnanA cAhiye, 'seva bhate ! sevaM bhaMte ! tti jAva viharaI' he bhadanta ! nArakAdikoM ke pApakarma Adi ke bandha ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha saba kathana sarvathA satya hI hai / isa prakAra kahakara gautamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke chavIsaveM zatakakA // gyArahavAM uddezaka samApta // 26-11 // // 26 vAM zataka samApta // nANAvaraNija taheva niravasesaM' nAma gotra, bhatarAyabhaMnA samAM jaanaavaraNIya karmanA saMbaMdhamAM kahevAmAM Avela kathana pramANenuM kathana samajavuM. 'seva bhate sevaM bhate ! tti jAva viharai' 3 mAvan nAni ||54bh meM vigerenA baMdhanA saMbaMdhamAM ApI devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana A5 devAnubiyanuM kathana ApyuM hovAthI sarvathA satyaja che. A pramANe kahIne gautama svAmIe prabhuzrIne vaMdana karI teone namaskAra karyA. vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA, sUnA jainAcArya janadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA chavIsamA zatakane agiyArame uddeza samAptAAra6-11 chavIsamuM zataka saMpUrNa zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 prameyacandrikA TIkA 2027 2.1 101 jIvAnAM karmakaraNakriyAnirUpaNam 679 ||ath saptaviMzatitamaM zatakaM prArabhyate // vyAkhyAtaM pavizatitamaM zatakam atha saptaviMzatitamaM zatakamArabhyate, pUrvazatake jIvasya karmabandhanakriyA atItAdikAlavizeSeNa kathitA, saptaviMgeta jIvasya tathAvidhaiva karmakaraNakriyA kathyate tadanena sambandhena AyAtasya saptaviMzatizatakasyedaM sUtram-'jIvA NaM bhaMte ! pAvaM kamma' ityaadi| mUlam-jIvA NaM bhaMte ! pAvaM kammaM kiM kariMsu kareMti karissaMti 1 kariMsu kareMti na karissaMti2, kariMsu na kareMti kari. ssaMti3, karisu na kareMti na karisaMti? goyamA! atthegaDae kariMsu kareMti karissaMtira, atthegaie karisu kareMti na kari saMti2, atthegaie karisu na kareMti karissaMti3, atthegaie kariMsu na kareMti na krissNti4|| salessA NaM bhaMte ! jIvA pAvaM kamma0 evaM eeNaM abhilAveNaM jacceva baMdhisae vattavvayA sacceva niravasesA bhANiyavvA tahevanavadaMDaga saMgahiyA ekArasa uddesA bhANiyabdhA ||suu01|| sattavIsaimaM karisu sayaM samattaM // 27 // chAyA-jIvAH khalu bhadanta ! pApaM karma kim akArSuH kurvanti kariSyanti1, akArSuH kurvanti na kariSyanti2, akArSuH na kurvanti kariSyanti3, akArSaH na kurvanti na kariSyanti 14 gautama ! astyekake akAryuH kurvanti kariSyanti 1, astyekake akArSuH kurvanti na kariSyanti2, astyekake akArSaH na kurvanti kariSyanti3, astyekake akArSaH na kurvanti na kariSyanti / salezyAH khalu bhadanta ! jIvAH pApaM kama0 evam etena abhilApena yaiva bandhizatake vaktavyatA saiva niravazeSA bhaNitavyA tathaiva navadaNDaka saMgRhItA ekAdazodezakA bhnnitvyaa||01|| saptaviMzatitamaM karisu zatakaM samAptam // 27 // sattAIsa veM zataka kA pahelA uddezekA prAraMbha 26 vAM zataka vyAkhyAta ho cukA, aba 27 matsAIsayAM zataka prArambha hotA hai| 26 veM zataka meM jIva ke sAtha karmabandha kI kriyA atIta sattAvIsamA zatakanA pahelA uddezAne prAraMbha- chavisamA zatakanuM kathana purUM karIne have kamathI AvelA A sanyA vIsamA zatakane prAraMbha karavAmAM Ave che. chavIsamA zatakamAM jIvanA sAthe zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 bhagavatIsane TIkA-'jIvANaM bhaMte !' jIvAH khalu madanta ! 'pAvaM kammaM kiM karisu kareMti karissaMti' pApaM karma kim pUrvakAle akArSuH, vartamAnakAle kurvanti anAgatakAle kariSyanti1, 'kariMsu kareMni na karisati' pUrvakAle akArSuH, vartamAnakAle kurvanti, anAgatakAle na kariSyanti2, 'kariMsu na kareMti karissaMti' akA: na kurvanti kariSyanti3, 'karisa na kareMti na karissaMti' akArSaH na kurvanti na kariSyanti4, iti praznaH, yathA prazne bandhipadasatcAt paiviMzatitama bandhiAdikAla vizeSa ko lekara kahI gaI hai| aba isa 27 veM zataka meM jIca ke dvArA jo karma karane kI kriyA kI jAtI hai vaha atItAdikAla vizeSa ko lekara kahI jAvegI, isI sambandha se yaha 27 vAM zataka prArambha huA hai| 'jIvA NaM bhaMte ! pAvaM kammaM kiM karisu kareMti karistati'-ityAdi TIkArtha--'jIvA gaM bhaMte !' he bhadanta ! jIvoMne 'pAvaM kammaM ki kariMsu kareMti, karissaMti' kyA bhUtakAla meM pApakarma kiyA hai ? vartamAna meM ve pApakarma karate haiM kyA ? aura bhaviSyat kAla meM bhI ve pApakarma kareMge kyA? athavA-'kariMsu kareMti, na karissaMtira' bhUtakAla meM unhoMne pApakarma kiyA haiM kyA? vartamAna meM bhI ve pApakarma karate haiM kyA? bhaviSyat kAla meM ve pApakarma nahIM kareMge kyA? athavA'kariMsu, na kare ti, karissaMti3' bhUtakAla meM unhoMne pApakarma kiyA hai kyA? vartamAna meM ve pApakarma nahIM karate haiM kyA? bhaviSyat meM ve pApakarma kareMge kyA? athavA-'karitu, na kareMti, na karissaMti' bhUtakAla meM unhoMne pApakarma kiyA hai kyA ? vartamAna meM ve pApakarma nahIM karmabaMdhanI kriyA atItakAla vigere kAla vizeSane laIne kahela che. have A satyAvIsamAM zatakamAM jIvanA dvArA karma karavAnI je kriyA karavAmAM Ave che, te atIta vigere kAla vizeSane laIne kahevAmAM Avaze. A saMbaMdhane asa // satyAvIsamA zata prArama 421Ave che. 'jIvA NaM bhaMte pAva kama kiM karisu kareMti karissati' tyA TI -'jIvA gaM bhate' man vAme 'pAva kamma kiM kariMsu kareMti karisaMti' bhUtamA 5.54 yucha 1 ta bhAnamA tI // 54 42 cha ? mana maviSyamA pazu t5|54 42te ? athavA 'karisu, kareM ti na karimati' 2 bhUtamA tama 5.54 yuche 1 vatamAna mA 56 tamA yA5 42 cha ? are bhaviSyamA tasA pA54bha nahI 32 ? 'karisa na kareMti karisati'3, bhU ma tamAme pA54bha yu cha 1 ta bhAna bhI teo pApakarma karatA nathI ? ane bhaviSyamAM teo pApakarma nahIM kare? zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za027 u. 1 sU01 jIvAnAM karmakaraNakriyAnirUpaNam 689 zatakamiti kathyate tathaiva ihApi prazne 'kariMsa' iti padamasti tata idaM saptaviMzazitamaM zatakam 'kariM' zatakamityabhidhIyate iti / natu bandhakaraNayoH ko vizeSaH ? ubhayo dena upanyAso nirarthaka iti vedapralayate yA jIvasya bandhakriyA sA jIvakartRva na tu IzvarakAlaprakRtisvabhAvAdibhyo jAyate iti pradarzanAya yasya karaNasya ca bhedena upanyAsaH / athavA bandhaH sAmAnyataH karmaNAM bandhanam, karaNaM tu avazyaM vipAkadAyitvena niSpAdanaM nighattAntAdi svarUpamiti / bhagavAnAha karate haiM kyA ? aura bhaviSyat meM ve pApakarma nahIM kareMge kyA ? jisa prakAra prazna meM 'bandhi' pada hone se 26 veM zataka ko bandhI zataka aisA kahA gayA hai, usI prakAra se yahAM para prazna meM 'kariMsu' yaha pada hai, isaliye isa zataka ko 'kariMtu' zataka kahA gayA hai| --bandha aura karaNa meM kyA antara hai ? zaMkAuttara -- koI bheda nahIM hai / zaMkA- to phira usakA pRthaka rUpa se upAdAna kyoM kiyA hai ? uttara - pRthaka rUpa se upAdAna karane kA tAtparya aisA hai ki jIva ko jo bandha kriyA hotI hai vaha jIva kartRka hI hotI hai, IzvarakAla, prakRti yA svabhAva kRta nahIM hotI haiM, isI bAta ko prakaTa karane ke liye bava kA aura karaNa kA pRthakarUpa se upAdAna kiyA gayA hai / athavA - sAmAnya rUpa se karma kA bandhana honA isakA nAma bandha hai / aura bandha avasthA ko prApta hue unakarmoM kA saMkramaNa Adi dazA rUpa je pramANe 26 chavvIsamAM zatakamAM 'caMpI' e pada AvavAthI khUMdha zataH the prabhASe tene he che. prabhAye yA zatammAM praznamAM 'kari'su' uDela che. zata zakA--madha ane karaNamAM ze phera che ? uttara--kAI rIte temA bheda nathI. zakA--jo madha ane karaNamAM bheda nathI, te pachI tene judA prakaraNa tarIke ahiyAM kema kahela che ? yA yahathI yA zataune 'karisu' uttara--pRthaka rUpathI kahevAnu kAraNa e che ke--jIvane je baMdha kriyA thAya che. te jIva kaka-eTale ke jIva dvArA karavAmAM Avela hAya che. izvara, kALa, prakRti athavA svabhAva kUta hAtI nathI. eja vAta khatAvavA mATe adha ane karaNane judA judA kahevAmAM AvyA che. athavA-sAmAnya rUpathI kamanA adha thavA tenuM nAma madha che. ane adha avasthAne prApta thayela te karmonA sa'kamaNu vigere avasthAmAM karavu' zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Rahmmm T 682 bhagavatIsUtre zoyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'aravegaie kariMsu kareMti karissaMkti' astyekake jIvApApaM karma prakASuH kurvanti kariSyantIti prathamo maGgaH1, 'althe gaie karisu kareti na karisati' aratyekake jIvAH akArSa: karvanti na kariSyantIti dvitIyo maGkhaH2, 'agaie karisu na kareMti karissaMti' astyekake jIvAH akArSana kurvanti kariSyantIti tRtIyo bhaGgaH3, 'atthegaie karimu na kareMti na karissaMti' astyekake jIvAH pApaM karma akArSuH na kunti na vA kariSyantIni meM karanA isakA nAma karaNa hai| isa prakAra pandha aura karaNa meM antara pradarzita karake aba prabhuzrI gautamasvAmI ke prazna kA uttara dete hue unase kahate haiM-'goyamA! agaie karisu, kAti, karissaMti' he gautama ! kitaneka jIva aise hote haiM ki jinhoMne pUrvakAla meM pApakarma kiyA hotA hai, vartamAna meM bhI ve pApakarma karate haiM aura bhaviSyat meM bhI ve pApakarma kareMge tathA kitaneka jIva aise bhI hote haiM ki jinhoMne pUrva meM pApakarma kiyA hai, vartamAna meM bhI ve pApakarma karate haiM para Age ve pApakarma nahIM kareMge2 tathA kitaneka jIva aise hote haiM ki jinhoMne pUrva meM pApakarma kiyA hai, para ve vartamAna meM pApakarma nahIM karate haiM, hAM, Age ve pApakarma kreNge| tathA kinaneka jIva aise hote haiM ki jinhoMne pUrva meM hI pApakarma kiyA hai, vartamAna meM ve pApakarma nahIM karate haiM aura na bhaviSyat meM ve pApAma kreNge| jisa prakAra se ye cAra bhaMga sAmAnya jIva ko Azrita karake yahAM kahe gaye haiM. usI prakAra se jIva tenuM nAma karaNa che. A rIte baMdha ane karaNamAM aMtara batAvIne have prabhu zrI gautamasvAmInA prazna uttara bhApatA 4 cha -'goyamA ! atthegaie karisa, kareM ti, karissaMti' he gautama ! 32415 vo the| DAya cha, mAse bhUtakALamAM pApakarma karyuM hoya che, vartamAna kALamAM teo pApakarma kare che. ane bhaviSya kALamAM paNa teo pApakarma karaze 1 tathA keTalAka ja evA paNa hoya che ke-jeoe bhUtakALamAM pApakarma karyuM hoya che. vartamAnamAM paNa teo pApakarma kare che ane bhaviSya kALamAM teo pApakarma karaze nahI 2 tathA keTalAka ja evA hoya che ke jeoe pahelAM pApakarma karyuM hoya che, paraMtu vartamAnamAM pApakarma karatA nathI. ane bhaviSyamAM teo pApakarma karaze. tathA keTalAka jI evA hoya che ke-jeo e bhUtakALamAM ja pApakarma karela hoya che. vartamAnamAM teo pApakarma karatA nathI tathA bhaviSya kALamAM teo pApakarma karaze nahiM je pramANe A cAra bhaMga sAmAnya jIvana Azraya karIne ahiyAM kahyA che. e ja pramANe jIva vizeSane Azraya karIne paNa cAra bhaMga bhagavAne kahyA che. zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyandrikA rIkA 2027 u.1 sU01 jIvAnAM karmakaraNakriyAnirUpaNam 683 caturthoM bhaGgaH / caturo'pi bhaGgAn bhagavAn saparthayAmAsa jIvavizeSamAzrityeti / 'salessA NaM bhaMte ! jIvA' salezyA lezyAvantaH khala bhadanta ! jIvAH 'ki pAva kammaM karisu karati karissaMti' kiM pApaM karma akaae| kurvanti kariSyanti1, akArSaH kurvanti na kariSyanti2, akArSaH na kurvanti kariSyanti3, akASu: na kurvanti na kariSyantItyAdi krameNa praznaH bandhizate lezyAviziSTajIve ye ye bhAH kathitAstathaiva ihApita eva sarve bhaGgA stenaiva rUpeNa udAharaNIyAH, eta. dAzayene zaha-'eca' ityAdi, 'evaM eeNaM amilAvaNaM jacceva baMdhisae vasanyA vizeSa ko Azrita karake bhI cAra bhaMga bhagavAn dvArA samarthita kiye gaye haiN| 'saleslANaM bhaMte ! jIvA' he bhadanta ! jo jIva lezyA sahita hote haiM ve kyA atItakAla meM pApakarma kiye hote haiM ? vartamAna meM bhI kyA ve pApakarma karate haiM ? tathA bhaviSyat meM bhI kyA ve pApakarma karege ? athavA-unhoMne bhUtakAla meM pApakarma kiyA hai ? vartamAna meM ve kyA pApakarma karate haiM ? aura kyA bhaviSya meM ve pApakarma nahIM kareMge? athavA-bhUtakAla meM kyA unhoMne pApakarma kiyA hai ? vartamAna meM kyA ve pApakarma nahIM karate haiM ? bhaviSyat meM pApakarma kareMge kyA? athavAbhUtakAla meM unhoMne pApakarma kiyA hai kyA ? vartamAna meM ve pApakarma nahIM karate haiM kyA? bhaviSyat meM bhI pApakarma nahIM karege? isa prakAra se jaise pApakarma ke bandha ke sambandha meM lezyAdi viziSTa jIva meM jo-jo bhaMga kahe gaye haiM usI prakAra se ve saba bhaMga isa karisa zataka meM bhI lezyAdi viziSTa jIva meM kahanA caahiye| isI bAta ko puSTa karane ke liye evaM eeNaM abhilAveNaM jacceva baMdhisae __salessANaM bhaMte ! jIvA'. sApa 2 zyAmA DAya. teoe bhUtakALamAM pApakarma karela hoya che ? vartamAnamAM teo pApakarma kare che? ane bhaviSyamAM teo pApakarma karaze? athavA teoe bhUtakALamAM pApakarma karela che? vartamAnamAM pApakarma kare che? ane bhaviSyamAM teo pApa karma nahiM kare ? athavA-bhUtakALamAM teNe pApakarma karela che? vartamAna kALamAM teo pApakarma karatA nathI? ane bhaviSyamAM teo pApakarma karaze? athavA bhUtakALamAM teoe pApakarma kayuM che? vartamAnamAM teo pApakarma karatA nathI ? tathA bhaviSyamAM teo pApakarma nahI kare? A pramANe pApakarma nA baMdhanA saMbaMdhamAM je rIte lephsAvALA jIvamAM je-je bhaMgo kahyA che, tara prabhAta mAge / 'karisu' zatamA 57 vezyA yuddhata vAnA samayamA sabhA me pAtana siddha 4211 mATa. 'evaM eeNaM abhilAveNaM jacceva zrI bhagavatI sUtra : 16 Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ece bhagavatIsUce sandheva niravasesA bhANiyabA' evametena abhilApena yaiva bandhizatake vaktavyatA maiva niravazeSA bhnnitvyaa| tathA taheva nanadaMDagasaMgahiyA ekArasauddesagA mAdhiyavyA' tathaiva navadaNDakasaMgrahItA aSTa kamaprakRtiH ekava pApakarmabandha iti saGkalanayA nava daNDakA bhavantIti ekAdazodezakA bhnnitvyaaH| bandhizataka cadeva 'karisu' zatake'pi sarvA'pi vaktavyatA vktvyaa|mu01|| iti zrI vizvavikhyAta jagadvalabhAdipadabhUSita bAlabrahmacAri 'jainAcArya' padabhUSita pUjyazrI'ghAsIlAla' niviracitAyAM zrI "bhagavatI" mUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM saptaviMzatitamazatakasya prathamataH ekAdazAnanA uvaa:smaanaaH||27-1-11|| samAptaM sastavizatitamaM zatakam // 27 // cattavayA sacceca niravasesA bhANiyacyA' yaha sUtrapATha kahA gayA hai, arthAt bandhizataka meM lezyAdi viziSTa jIva meM jo-jo bhaMga kahe gaye haiM ve saba bhaMga yahAM kahanA cAhiye isa prakAra isa abhilApa se jo vandhizataka meM vaktavyatA kahI gaI haiM vahI sampUrNa vaktavyatA yahAM para bhI kahanI cAhiye, tathA-'taheva nava daNDaga saMgahiyA ekArasa uddesagA bhANipavvA' usI prakAra se nava daNDaka sahita aSTa karma prakRti aura eka pApakarma bandha ina nau daNDakoM se yukta-gyAraha uddeza yahAM kahanA caahiye| tAtparya kahane kA yahI hai ki isa 'karisu' zataka meM bhI bandhizataka ke jaise hI sarva vaktavyatA kahanI cAhiye ||suu0 1 // jainAvArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAla jImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameya vandrikA vyAkhyAke sattAIsaveM zatakakA pahalA uddezaka se gyArahavAM paryanta ke gyAraha uddezaka samApta // 27-1-11 // sattAIsavAM zataka samApta // 27 // baMdhisae vattavvayA sacceva jivasesA bhANiyavA' yA sUtrA che marthAt baMdha zatakamAM lephsAvALA jIvamAM je-je bhaMge kahyA che, te saghaLA aMge ahiyAM paNa samajI levA. A rIte A kathanathI baMdhI zatakamAM je sthAna karavAmAM AvyuM che, te pUrepUruM kathana ahiyAM paNa kahI levuM tathA'thev navaraMDagasaMgahiyA ekkArasa usagA bhANiyavvA' se prabhArI na sahita ATha karma prakRti ane eka pApakarma baMdha ATalA daMDakathI yukta agIyAra udezAo ahiyAM kahI levA kahevAnuM tAtparya e che ke-A "su" zatakamAM paNa baMdhI zatakanA kathana pramANe ja tamAma kathana samajI levuM. sUra1. jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta bhagavatIsUtra nI prameyacandrikA vyAkhyAnA satyAvIsamA zatakanA pahelA udeza thI agIyAramAM uddezA sudhInA agIyAra uddeza samApta ra7-1-11 che satyAvIsamuM zataka samA pariNA zrI bhagavatI sUtra : 16