________________
४२८
भगवतीस्त्रे
1
भक्तम् उपवासद्वयमित्यर्थः । ' अट्ठमे मत्ते' अष्टमं भक्तम् य उपवासाः, 'दसमे भत्ते' दशमं भक्तम्- चत्वार उपवासाः | 'दुवालसमे भत्ते' द्वादश भक्तम् पश्चषवासाः 'चोदसमे भत्ते' चतुर्द्दशं भक्तम् षड्उपवासाः । 'अद्धमासिए भत्ते ' अर्द्धमासिकं भक्तम् पञ्चदशोपवासाः | 'मासिए भत्ते' मासिकं भक्तम् । 'दो मासिए भत्ते' द्विमासिकं भक्तम् । 'तेमासिए भत्ते ' त्रैमासिक' भक्तम् 'जावच्छ मासिए भत्ते' यावत् षाण्मासिकं भक्तम् ! यावत्पदेन चतुर्मासिक पञ्चमासिक भक्तयोर्ग्रह - णम् । 'सेत्तं इतरिए' तदेतत् इत्वरिक नामतप इति । 'से किं तं आवकहिए' चोदसमे भत्ते, अद्धमासिए भत्ते, मासिए भत्ते, दो मासिए भत्ते, तेमासिए भन्ते, जाव छम्मासिए भत्ते, सेत्तं इत्तरिए' चतुर्थ भक्त - एक उपवास, षष्ठ भक्त - दो उपवास, अष्टम भक्त-तीन उपवास, दशम भक्त - चार उपवास, द्वादश भक्त-पांच उपवास, चतुर्दश भक्त - छह उपवास, अर्धमासिक भक्त-पक्ष का उपवास, मासिक भक्त - एक मास का उपवास, द्विमासिक भक्त-दो मास का उपवास, त्रिमासिकभक्त-तीन मास का उपवास, यावत् षमासिक भक्त छह मास का उपवास ये सब इत्वरिक अनशन बाह्यतप है । चतुर्थ भक्त में चार बार के भोजन का त्याग किया जाता है-प्रथम दिन में एक बार का और द्वितीय दिन के २ बार का एवं तृतीय दिन में एक बार का इस लिये चार बार के भोजन के त्याग करने से यह चतुर्थ भक्त एक उपबास रूप पडता है इसी प्रकार से षष्ठ भक्त आदि में भी समझना चाहिये। यहां यावत्पद से चतुर्मासिक, पश्चमासिक इन दो भक्तों का
इसमे भत्ते, दुवालसमे भत्ते, चोहसमे भत्ते, अद्धमाखिए भत्ते, मासिए भत्ते, दो मासिए भत्ते, तेमासिए भत्ते, जाव छम्मासिए भत्ते से च' इत्तरिए' यतुर्थलत-यो उपવાસ ષષ્ઠભક્ત-એ ઉપવાસ અષ્ટમભક્ત-ત્રણ ઉપવાસ દશમભક્ત-ચાર ઉપવાસ દ્વાદશભક્ત--પાંચ ઉપવાસ ચતુર્દશભક્ત-૭ ઉપવાસ અર્ધમાસિકભક્ત-૫ દર દિવસ (પક્ષ)ના ઉપવાસ માસિકલક્ત-એક મહિનાના ઉપવાસ દ્વિમાસિકભક્તએ માસના ઉપવાસ ત્રિમાસિકભક્ત-ત્રણ માસના ઉપવાસ યાવત્ ષાસિકભક્ત-છ માસના ઉપવાસ આ બધા ઇરિક અનશન રૂપ બાહ્ય તપ છે, ચતુ ક્ષક્તમાં ચાર વખતના આહારના ત્યાગ કરવામાં આવે છે. તે એવી રીતે કેપહેલે દિવસે એક વારનુ અને ખીજે દિવસે એ વારનું અને ત્રીજા દિવસે એકવારનું આ રીતે ચાર વખતના આહારના ત્યાગ કરવાથી ‘ચતુથ ભક્ત’ એક ઉપવાસ કહેવાય છે. એજ રીતે ષષ્ઠભક્ત વિગેરેમાં પણ સમજવુ' જોઇએ અહિયાં યાવત્ પદથી ‘ચતુર્માસિક અને પચમાસિક’ એ એ ભક્તોને ગ્રહણ કરેલ છે.
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૬
