________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श०२६ उ.१ सू०१ बन्धस्वरूपनिरूपणम् ५२३ भात् अशुभं कर्म वनाति भन्स्यति इत्येषः प्रथमो भङ्गोऽभव्यमाश्रित्य कथितस्तेनाभव्येन कालत्रयेऽपि बन्धकारणकर्मणः संपादनात् । अबध्नात् बध्नाति न भन्स्पति इति द्वितीयो भङ्गः प्राप्तव्यक्षपकत्वं भव्यविशेषमाश्रित्य कथितः अनागतकाले तस्य कर्मबन्धनाभावात् । अबध्नात् न बध्नाति भन्स्यति इति तृतीयो भङ्गो मोहोपशमे वर्तमानं भव्यविशेषमाश्रिस्य कथितः तेन वर्तमानकाले बन्धक कर्मणोऽसंपादनात् । ततः प्रपतितस्य तस्य कर्मणोऽश्यं बन्धनादिति । अबध्नात् को लेकर यहां भंग नहीं हुए हैं क्यों कि अतीत काल में अबन्धक जीव का अभाव है। इन चार भंगों में जो प्रथम भंग है-भूतकाल में अशुभ कर्म बान्धे हैं वर्तमान में अशुभकर्म बांध रहा है, आगे अशुभ कर्म बांधेगा-'सो यह प्रथम भंग अभव्य जीव को आश्रित करके कहा गया है, क्यों कि जो अभव्य जीव होता है वह तीनों कालों में बन्ध के कारणभूत कर्मों का संपादन करता रहता है। 'पूर्वकाल में अशुभ कर्म बांधा है, वर्तमान में उसे बांध रहा है, आगे वह नहीं बांधेगा' ऐसा जो द्वितीय भंग है वह जिसे क्षपक अवस्था प्राप्त होने वाली है ऐसे विशेष भव्य जीव को आश्रित करके कहा गया है, क्यों कि ऐसे भव्य जीव को भविष्यत् काल में कर्मबन्ध का अभाव हो जाता है । अबध्नात् न, बध्नाति भन्स्यति' भूतकाल में कर्मबन्ध किया है, वर्तमान में कर्म बन्ध नहीं करता है, भविष्यत् काल में कर्मबन्ध करेगा ऐसा जो तृतीय भंग है वह मोह के उपशम में वर्तमान भव्य जीव विशेष को आश्रित करके कहा गया है, क्योंकि છે. આ ચાર ભંગાએમાં જે પહેલે ભંગ છે કે–ભૂતકાળમાં અશુભ કર્મ બાંધે. લ છે? વર્તમાનમાં અશુભ કર્મ બાંધી રહ્યા છે. અને ભવિષ્યમાં અશુભ કર્મને બંધ કરશે? આ પ્રમાણેને આ પહેલે ભંગ અભય જીવેને આશ્રય કરીને કહેલ છે. કેમકે-જે અભવ્ય જીવ હોય છે, તે ત્રણે કાળમાં બંધના કારણભૂત કર્મોનું સંપાદન કરતા રહે છે. અભવ્ય જીવ મોક્ષમાં જ નથી. “પૂર્વકાળમાં અશુભ કર્મના બંધ કર્યો છે, વર્તમાન કાળમાં તેને બંધ કરે છે, અને ભવિષ્યમાં તે તેને બંધ નહીં કરે. આ પ્રમાણેને જે બીજો ભંગ કહ્યો છે. તે જેને ઉપકણીઅવસ્થા પ્રાપ્ત થાય છે, એવા પ્રકારના વિશેષ ભવ્ય જીવને આશ્રય કરીને કહેવામાં આવેલ છે. કેમકે–એવા ભવ્ય જીવને ભવિષ્ય કાળમાં કર્મ બંધને मला २४ गय छे. 'अवघ्नात् न बध्नाति, भन्त्स्यति' भूतभा में मध्या છે. વર્તમાનમાં કમ બંધ કરતા નથી, ભવિષ્ય કાળમાં કર્મ બંધ કરશે ? એ રીતને જે ત્રીજો ભંગ છે, તે મેહના ઉપશમમાં રહેલા ભવ્ય જીવ
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૬
