________________
६०८
भगवतीसूत्रे सर्वे ॥ इति वचनादिति । 'बेइंदियतेइंदियचउरिदियाणं पि सम्वत्थ वि पढमतइया भंगा' द्वीन्द्रियत्रीन्द्रियचतुरिन्द्रियाणामपि सर्वत्रापि प्रथमतृतीय भङ्गो विकलेन्द्रिय जीवानां सर्वत्रापि पदेषु प्रथमतृतीयभनौ भवतः, यतस्तेभ्य उद्वृत्तानामानन्तर्येण सत्यपि मनुषत्वे मोक्षाभावात् , तस्मादवश्यं पुनस्तेषामायुपो बन्ध इति । एवमत्र पद् विकलेन्द्रियाणं सर्वेषु पदेषु प्रथमतृतीयभङ्गौ भवतः' इत्युक्तं तव सामान्यतया कथितं किन्तु येषु पदेषु यद् वैलक्षण्यं तत् सूत्रकारः स्वयं प्रदर्शयति 'नवरं' इत्यादि, 'नवरं सम्मत्ते नाणे आमिणिवोहियनाणे सुपनाणे तइयो भंगो' नवरं सम्यक्त्वे ___'बेइंदिय तेइंदिय चतुरिंदियाणं पि सव्वस्थ वि पढमतया भंगा' 'दो इन्द्रिय, तेइन्द्रिय और चौइन्द्रिय जीवों के भी सर्वत्र प्रथम और तृतीय ये दो भंग ही कहे हुए हैं। यद्यपि ये जीव अपनी-अपनी पर्यायों से पर्यायान्तरित होते ही अनन्तर भव में मनुष्य पर्याय से उत्पन्न हो जाते हैं फिर भी ऐसे जीवों को मोक्ष उस पर्याय से नहीं होता है, इसलिये ऐसी अवस्था में इनके आयुकर्म का बन्ध आगे अवश्य होता है।
इस प्रकार यहां पर जो विकलेन्द्रियों के सब पदों में प्रथम और तृतीय भंग कहा गया है वह सामान्य रुप से कहा है किन्तु यहां जिन जिन पदों में विशेषता विलक्षणता है, वह सूत्रकार स्वयं दिखलाते हैं-'नवरं' इत्यादि। ___ 'नवरं सम्मत्ते, नाणे, आभिणियोहियनाणे सुयनाणे तहयो भंगो' यहां इन विकलेन्द्रियों को सम्यक्त्व में, ज्ञान में आभिनियोधिक
_ 'बेइंदिय तेइ दिय चउरिदियाणंपि सव्वत्थ वि पढमतइया भंगा' में ઈન્દ્રિય, ત્રણ ઇન્દ્રિય અને ચાર ઈન્દ્રિયવાળા જીવોને અગિયારે ૧૧ પદેમાં બધે જ પહેલે અને ત્રીજે એ બે ભંગ જ કરેલા છે. જો કે આ જીવે પિતાપિતાની પર્યાયોથી પર્યાયાન્તરિત થાય ત્યારે પછીના ભાવમાં મનુષ્ય પર્યાયથી ઉત્પન્ન થઈ જાય છે. તે પણ એવા જીને તે પર્યાયથી મે ક્ષ પ્રાપ્ત થતું નથી. તેથી આ અવસ્થામાં તેને આયુષ્ય કર્મને બંધ અવશ્ય થાય છે.
શંકા-વિકલેન્દ્રિયોના સઘળા પદમાં પહેલે અને ત્રીજે એ બે ભે ગો डापान ४स छे. मने alon Twi 'न बंधइ' से प्रभा ५६ ४९ छे. તેઓ ત્રીજો ભંગ અહિયાં કેવી રીતે ઘટે છે?
उत्तर-'नवरं सम्मत्ते, नाणे, आभिणिवोहियनाणे सुयनाणे त्तइयो भंगो' અહિયાં વિકલેન્દ્રિને સમ્યકૃત્વમાં, આભિનિબેધિક જ્ઞાનમાં શ્રુતજ્ઞાનમાં ત્રીજો
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૬
