________________
૧૦. . . . • • •
ગાથા - ૫
. અધ્યાત્મમત પરીક્ષા...... નથી, અર્થાત્ ઉપધિનું સ્વરૂપથી પુરુષની અવિશુદ્ધિનું નિબંધનપણું નથી. ‘પ ' - અને વળી ઉપધિનું ઉપાધિત્વ અસિદ્ધ થયે છતે, તેનુંsઉપધિનું, અશુદ્ધિ અનુમાપકત્વ ઘટતું નથી, અને અન્ય એવા સંસર્ગમાં સ્વધર્મના સંક્રામત્વલક્ષણરૂપ ઉપાધિત્વ જેમ તુષમાં નથી તેમ ઉપધિમાં નથી. માટે તે અનુમાપક બને નહીં. એ પ્રમાણે અન્વય છે.) “રા'- જે વળી તુષમાં તંદુલસ્વભાવકાર્યપ્રતિબંધકપણું છે, તે ઉપધિમાં હજુ સ્વાભાવિક સિદ્ધ થયું નથી. ત્યારપછી ‘તિયાવત્ કહ્યું, તેનાથી એ કહેવું છે કે, દૃષ્ટાંતનું આ ત્રણ પ્રકારે યોજન કરી શકાય અને ત્રણ પ્રકારે યોજન કરતાં દષ્ટાંતની જે વિષમતા દેખાય છે, તેનું તાત્પર્યા ...સિદ્ધમ્' સુધીના કથનમાં બતાવેલ છે.
ઉત્થાન - “ ...સિમ સુધીના કથનમાં દૃષ્ટાંતમાં ત્રણ પ્રકારની વિષમતારૂપ દોષ છે તે બતાવ્યું. હવે તે ત્રણે દોષનું સંક્ષિપ્ત કથન કરતાં કહે છે
ટીકાર્ચ - વિશુદ્ધિ' અવિશુદ્ધિપાદ–સમવધાન, ઉપાધિ અને અપ્રયોજકત્વાદિરૂપ દોષગ્રાસ છે. અર્થાત
િદિ..થી જે પ્રથમ દોષ બતાવ્યો તેમાં અન્વયથી દષ્ટાંતનું વૈષમ્ય છે, તે આ રીતે- અવિશુદ્ધિ આપાદક સમવધાન તંદુલમાં છે, જ્યારે પુરુષમાં નથી. “પિર...થી બીજું કથન કર્યું, તેમાં વ્યતિરેકથી ઉપાધિદોષ છે, તે આ પ્રમાણે- દૃષ્ટાંતમાં ઉપાધિનો વ્યતિરેક છે, તેમ ઉપધિમાં પણ ઉપાધિનો વ્યતિરેક છે. “થg...'થી જે ત્રીજું કથન કર્યું, તેમાં દષ્ટાંત અપ્રયોજક છે, તે આ પ્રમાણે – તુષમાં તંદુલસ્વભાવકાર્યપ્રતિબંધકપણું છે, જ્યારે ઉપધિમાં નથી. તેથી આ દૃષ્ટાંત સ્વભાવકાર્યપ્રતિબંધમાં અપ્રયોજક છે.
ભાવાર્થ - (૧) ‘રિ દિ...'- તાત્પર્ય એ છે કે ચોખા ઉપર ફોતરાં હોય છે, તે ફોતરાંનું સ્વરૂપ ચોખાના સ્વરૂપને આચ્છાદિત કરતું હોવાથી અવિશુદ્ધિનું આપાદક છે. તે રીતે આત્માના શુદ્ધ ઉપયોગરૂપ સ્વરૂપને ઉપાધિ સ્વરૂપથી આચ્છાદિત કરતી નથી, પરંતુ રાગ-દ્વેષ પેદા કરવા દ્વારા અવિશુદ્ધિને પેદા કરે છે, તેથી ફલથી અવિશુદ્ધિનું કારણ છે. જ્યાં રાગ-દ્વેષ થતા નથી ત્યાં અવિશુદ્ધિ થતી નથી, માટે અન્વયથી દષ્ટાંતમાં વૈષમ્ય છે.
(૨) “પિ ર...'- ઉપધિનું અશુદ્ધિ-અનુમાપત્વ ઘટતું નથી એમ કહ્યું, ત્યાં ઉપધિનું અશુદ્ધિજનકત્વ' ન કહેતાં “અશુદ્ધિઅનુમાપત્વ એટલા માટે કહેલ છે કે, શ્વેતાંબર સાધુઓ ઉપધિ ધારણ કરે છે તેને જોઇને દિગંબરો ઉપધિ દ્વારા અનુમાન કરે છે કે, શ્વેતાંબર સાધુઓમાં વિશુદ્ધિ નથી. તેથી દિગંબરોને ગ્રંથકાર કહે છે કે, જો ઉપધિ ઉપાધિ બને તો તેના બલથી તમે ઉપધિની અવિશુદ્ધિનું અનુમાન કરી શકો, અને ઉપાધિ એ છે કે, જેમ સ્ફટિક સામે જપાકુસુમ મૂકવામાં આવે તો સ્ફટિકમાં જપાકુસુમનો ધર્મ સંક્રમ પામે છે, તેથી સ્ફટિક નિર્મળ હોવા છતાં જપાકુસુમને કારણે લાલ દેખાય છે, તેથી સ્ફટિક સામે રહેલ જપાકુસુમ ઉપાધિરૂપ છે; તેમ પ્રસ્તુતમાં ચોખા ઉપર રહેલાં ફોતરાં પોતાનો ધર્મ ચોખામાં સંક્રમ કરતાં નથી, તેથી ચોખા ઉપરનાં લાગેલાં ફોતરાં ઉપાધિરૂપ નથી; તે જ રીતે સાધુએ ગ્રહણ કરેલ ઉપધિ પોતાનો ધર્મ આત્મામાં સંક્રમ કરતી નથી, તેથી ઉપધિ ઉપાધિરૂપ નથી; તેથી બીજા વિકલ્પ પ્રમાણે દાંતમાં પણ ઉપાધિપણું સિદ્ધ થતું નથી અને દાષ્ટ્રતિકમાં પણ ઉપાધિપણું સિદ્ધ થતું નથી; માટે તંદુલના દષ્ટાંતથી ઉપધિ દ્વારા મુનિને અશુદ્ધ કહેવા તે અસંગત છે.
