________________
ગાથા - ૧૭-૧૮-૧૯-૨૦-૨૧-૨૨
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
.૭૭
ટીકાર્ય :- ‘તત:’ – ફલથી ઉપઘાતાત્મકતાનું નિશ્ચયનયથી=નિશ્ચયનયને આશ્રયીને, બંનેમાં પણ તુલ્યપણું છે =રાગ-દ્વેષ બંનેમાં પણ તુલ્યપણું છે, અને ઉપકારઅનનુબંધી ઉપઘાતપરિણામનું દુષ્કૃત અનુતાપાદિમાં અસિદ્ધપણું છે. એ પ્રમાણે દિશાસૂચન છે.
ભાવાર્થ :- તાત્પર્ય એ છે કે જેમ દ્વેષ કાલુષ્યપરિણામવાળો છે, તેમ રાગ પણ આત્માના અસ્વભાવભૂત પરિણામરૂપ હોવાના કારણે કાલુષ્યરૂપ છે. તેથી આત્માના સ્વરૂપને ઉપઘાત કરવારૂપ કાર્ય બંનેમાં=રાગ અને દ્વેષ બંનેમાં, નિશ્ચયનયથી સમાન છે. તેના નિવારણરૂપે પૂર્વપક્ષી કહે છે કે, રાગમાં આત્માના સ્વરૂપને ઉપઘાત કરવાનો પરિણામ છે, પરંતુ જ્યારે રાગ પ્રશસ્ત ભાવવાળો હોય છે, ત્યારે ઉપકારઅનુબંધી તે ઉપઘાત પરિણામ છે; કેમ કે તે સંયમ પ્રત્યેનો રાગ હોવાથી સંયમના પરિણામની નિષ્પત્તિ કરનારો તે રાગનો પરિણામ છે, તેથી તે ઉપકારઅનુબંધી એવો ઉપઘાતનો પરિણામ છે, તેથી તે પ્રશસ્ત કહેવાય છે; જ્યારે દ્વેષમાં ઉપકાર-અનનુબંધીઉપઘાત પરિણામ છે, તેથી તેના બે ભેદ ન થાય એમ પૂર્વપક્ષી કહે છે. તેને ગ્રંથકાર કહે છે કે ઉપકાર-અનનુબંધીઉપઘાત પરિણામનું દુષ્કૃતઅનુતાપાદિમાં અસિદ્ધપણું છે, કેમ કે દુષ્કૃતના અનુતાપને કારણે જીવમાંથી ધીરે ધીરે દુષ્કૃતના સંસ્કારો નાશ પામે છે, તેથી દ્વેષનો પરિણામ ગુણની પ્રાપ્તિરૂપ ઉપકાર ફલવાળો છે. આ પ્રમાણે દિશાસૂચન કરેલ છે. II૧૭||૧૮||૧૯૨૦૨૧||
અવતરણિકા :- અથ નિશ્ચયતો રાદ્વેષયોઃ પરદ્રવ્યપ્રવૃત્તિનન્યનનમાવો નાસ્તીત્યુપવિગતિ
અવતરણિકાર્થ ઃ- ગાથા-૧૨ માં કહેલ કે, પ્રતિષિદ્ધનું સેવન અપવાદ નથી પણ સ્પષ્ટ અનાચાર છે; તેથી વસ્ત્રાદિ ગ્રંથ ઉત્સર્ગ નથી અને અપવાદ પણ નથી માટે સર્વથા વર્જ્ય છે; તેનું નિરાકરણ ગાથા-૧૩ આદિમાં કર્યું. હવે તેના વિશેષ નિરાકરણ માટે કહે છે કે, નિશ્ચયનયથી રાગ-દ્વેષમાં પરદ્રવ્યની પ્રવૃત્તિનો જન્ય-જનકભાવ નથી, એ પ્રમાણે ઉપદેશ આપે છે=રાગ-દ્વેષ પરદ્રવ્યની પ્રવૃત્તિથી જન્ય નથી અને પરદ્રવ્યની પ્રવૃત્તિના જનક નથી, એ • પ્રકારે બતાવે છે
परदव्वम्मि पवित्तीण मोहजणिया व मोहजण्णा व । जोगकया ह पवित्ती फलकंखा रागदोसकया ||२२||
(परद्रव्ये प्रवृत्तिर्न मोहजनिका वा मोहजन्या वा । योगकृता खलु प्रवृत्तिः फलकाङ्क्षा रागद्वेषकृता ॥२२॥
ગાથા
ગાથાર્થ :- ૫૨દ્રવ્યમાં પ્રવૃત્તિ મોહજનિકા નથી કે મોહજન્યા નથી, ખરેખર પ્રવૃત્તિ યોગકૃત છે અને ફલાકાંક્ષા રાગ-દ્વેષકૃત છે.
ટીકા :- મૈં દ્દિ પરદ્રવ્યમાત્મપાિમરૂપમોહનન ં, નિશ્ચયત: પરંપરિળામસ્ય પરાજયવાત્, નાપિ तत्प्रवृत्तिस्वरूपात्मधर्म एव मोहजनको, मोहोदयपरिणतात्मन एव चरमक्षणक्रोडीकृतातिशयस्य तज्जनकत्वात् ।
