________________
ગાથા – ૫૮ અધ્યાત્મમત પરીક્ષા
.. ૨૬૭ ભાવાર્થ - અહીં વિશેષ એ છે કે, પાર્થસ્થાદિને કારણપ્રાપ્ત વંદનમાં તઉત્કર્ષજ્ઞાનજનકપણું સ્વારસિક નથી, જ્યારે અપવાદિક કારણ વગર પાર્થસ્થાદિના વંદનમાં તáત્કર્ષજ્ઞાનજનકપણું સ્વારસિક છે. તેથી ત્યાં પ્રમાદનું ઉપબૃહણ છે.
કહેવાનો ભાવ એ છે કે, જેને વંદન કરવામાં આવે છે ત્યાં ઉત્કર્ષનું જ્ઞાન અવશ્ય હોય છે. પરંતુ જે વ્યક્તિ લોકમાં પોતાની હીનતા ન દેખાય એવા આશયથી અથવા કોઇની સાથે અળખામણા ન થવું પડે તેવા આશયથી અથવા “આપણે બહુ વિચાર ન કરવો, વેશને જોઇને વંદન કરવું” તેવા નિર્વિચારક આશયથી વંદન કરવાને અભિમુખ છે, તેમને સ્વારસિક ઉત્કર્ષનું જ્ઞાન છે. કેમ કે પોતાનામાં વર્તતા મોહભાવને કારણે, શાસનહીલનાદિ કારણો હોવા છતાં ગુણનિરપેક્ષ વંદનનો ભાવ થાય છે, તેથી તે સ્વારસિક ઉત્કર્ષનું જ્ઞાન છે. અને કારણ પ્રાપ્તમાં તો વિશેષ તાત્ત્વિક લાભને સામે રાખીને તઉત્કર્ષનું જ્ઞાન છે, તેથી તે સ્વારસિક નથી. ભગવાનના વચનના કારણે તે તે સંયોગોમાં વિશેષ લાભના અર્થીપણાથી તેના ઉત્કર્ષનું જ્ઞાન હોય, તે શાસનની હીલનાનું કારણ બનતું નથી, પરંતુ ઉન્નતિનું કારણ બને છે. તેથી ત્યાં તર્ગત પ્રમાદનું ઉપવૃંહણ નથી, પરંતુ ઉચિત પ્રવૃત્તિરૂપ કર્તવ્ય હોવાથી નિર્જરાનું કારણ બને છે.
ટીકાર્ય - ‘મત ત્ર'... આથી કરીને જ=પાર્થસ્થાદિને અપવાદિક વંદન પ્રમાદદોષની ઉપબૃહણામાં સમર્થ નથી; આથી કરીને જ, આ પ્રકારે, તેના=પાર્થસ્થાદિના, વંદનના વિધાનને શાસ્ત્રકારોએ કહ્યું છે
: “મુથુિરા' - ત્યાગ કરેલ છે સંયમની ધુરા જેણે એવા, મૂલગુણ તથા ઉત્તરગુણના સમુદાયને સંપ્રકટ સેવનારા,
ચરણકરણથી ભ્રષ્ટ થયેલા એવા કેવલ દ્રવ્યલિંગયુક્તમાં જે કરાય છે, તે વળી કહેવાય છે
દી“કરતં મો વુછું' મુ.પુ. પાઠ છે ત્યાં આવશ્યકની મુ.પ્રતમાં નં ર તં પુણો વુછે પાઠ છે અને તે પુનઃ શબ્દ વિશેષણ અર્થમાં છે. અને તેનું તાત્પર્ય એ છે કે, મુક્તધુરાદિવાળા પાસત્થામાં પણ અપવાદરૂપ કારણને આશ્રયીને જે વાચાદિથી નમસ્કાર કરાય છે. તે વળી કહેવાય છે; પરંતુ કારણના અભાવમાં તો તેઓને વંદન કરવાનો પ્રતિષેધ જ પ્રાપ્ત છે, તે કહેવાતું નથી. તેથી અહીં આ વિશેષતા બતાવવા અર્થે પુન:શબ્દનો પ્રયોગ છે. અહીં મુકુરાસંપાદસેવીવરVRUT ' આખો સામાસિક પદ છે. સમાસ આ રીતે જાણવો - 'मुक्तधूः सम्प्रकटसेवी चासौ चरणकरणप्रभष्टश्च तस्मिन्' “વાયારૂ' - નિર્ગમભૂમિ આદિમાં જોવાયેલાને વાચા=અભિલાપ કરાય છે, એના કરતાં ગુરુતર પુરુષકાર્યની અપેક્ષા હોય તો તેને નમસ્કાર કરાય છે, એનાથી વિશેષકાર્યના પ્રયોજનમાં અભિલાપ-નમસ્કારયુક્ત હસ્તોય અર્થાત્ હાથ ઊંચો કરાય છે. એ પ્રમાણે વિશેષ વિશેષ પુરુષકાર્યની અપેક્ષામાં શિરોનમન અર્થાત્ ઉત્તમાંગ વડે નમસ્કાર કરવો, સંપૃચ્છા કરવી ક્ષેમકુશળની પૃચ્છા કરવી.
છ0' - તેની બાજુમાં કેટલોક કાળ બેસી વાર્તાલાપ કરવો, તેના ઉપાશ્રયે - સ્થાને જઈને આરબટીવૃત્તિથી અર્થાત્ ગમે તેમ વંદન કરવું, અથવા પરિશુદ્ધ વંદન કરવું.. રિયાય' (આ વાનમસ્કારાદિ પણ) પર્યાય, પરિષદ્ અને પુરુષને જાણીને તથા ક્ષેત્ર, કાલ અને આગમને જાણીને, કારણ ઉત્પન્ન થયે છતે યથાઈ જેને જે યોગ્ય હોય તે તેને કરવું.
