________________
ગાથા: ૬૭. . . . . . . . . . . . . . અધ્યાત્મમત પરીક્ષા . . . . . . . . . . . . . . . . .૩૩૯ હતી કે ભાવ અનુપચરિત છે, તે વાત સિદ્ધ ન થઈ. દર અહીં નિરુપચરિત-અનુપચરિત-મુખ્ય એ શબ્દો એકાર્યવાચી છે. તથા ઉપચરિત-ગૌણ એ શબ્દો એકાર્યવાચી
વિશેષાવશ્યકભાષ્ય ગાથા ૨૮૪૭ના પૂર્વાદ્ધનો અર્થ આ પ્રમાણે છે - ‘માવે' - શબ્દનો અર્થાત શબ્દ, સમભિરૂઢ અને એવંભૂત નય ભાવને જ, અને શેષ નયો અર્થાત્ નૈગમાદિ ચાર નો સર્વનિપાને ઇચ્છે છે. વિશેષાવશ્યકભાષ્ય ગાથા ૭૫ના પૂર્વાદ્ધનો અર્થ આ પ્રમાણે છે"મારું દ્રવ્યાર્થિકનયને નામાદિ ત્રણ અને પર્યાયનયને ભાવ (માન્ય છે.)
ભાવાર્થ:- અહીં વિશેષ એ છે કે, શેષ નયો ચારે નિપાને ઇચ્છે છે એમ કહેવાથી, દ્રવ્યાર્થિકનય ચારે નિક્ષેપાને સ્વીકારે છે, એ અર્થવિશેષાવશ્યકભાષ્ય ગાથા ૨૮૪૭ના પૂર્વાદ્ધથી પ્રાપ્ત થયો. અને વિશેષાવશ્યક ગાથા ૭પના પૂર્વાદ્ધથી દ્રવ્યાર્થિકMય ત્રણ નિક્ષેપો સ્વીકારે છે, એ પ્રકારનો અર્થ પ્રાપ્ત થયો. તેથી સ્થૂલદષ્ટિથી બંને વચનોનો પરસ્પર વિરોધ છે. અને તેનો પરિહાર એ રીતે થયો કે, વિશેષાવશ્યક ગાથા ૨૮૪૭ના પૂર્વાદ્ધનું કથન સામાન્ય વિવેક્ષાથી છે, એટલે દ્રવ્યાર્થિકનાં ચારે નિક્ષેપો સ્વીકારે છે એમ કહ્યું. અને વિશેષાવશ્યક ગાથા ૭૫ના પૂર્વાદ્ધનું કથન વિશેષ વિવક્ષાથી છે, તેથી દ્રવ્યાર્થિકનય ત્રણ નય સ્વીકારે છે એમ કહ્યું. તેથી ભાખ્રકારના વચનનો વિરોધ રહેતો નથી. અને આ પ્રકારનું વચન વિશેષાવશ્યકમાં કહેવાનું પ્રયોજન, વિશેષાવશ્યકના અધિકારભેદને આશ્રયીને છે. અર્થાત્ વિશેષાવશ્યક ગાથા ૭૫ વખતે જુદો અધિકાર ચાલતો હતો, તેથી ત્યાં દ્રવ્યાર્થિકનાં ત્રણ નિક્ષેપો સ્વીકારે છે એમ કહ્યું. અને વિશેષાવશ્યક ગાથા ૨૮૪૭ વખતે જુદો અધિકાર ચાલે છે, તે અધિકારના અનુસંધાન પ્રમાણે શેષ નયો ચારે નિક્ષેપા ઇચ્છે છે એમ કહ્યું. એ પ્રકારનો ખુલાસો પૂ.ઉપાધ્યાય યશોવિજયજી મહારાજે અન્ય ગ્રંથમાં કર્યો છે. - આનાથી એ ફલિત થયું કે, દ્રવ્યાર્થિકનય ચારે નિક્ષેપા માને છે, એ પ્રમાણે વિશેષાવશ્યકભાષ્યમાં કહ્યું, ત્યાં દ્રવ્યાર્થિનીય મુખ્ય ત્રણ નિપા માને છે અને ભાવને ગૌણ માને છે, તે સર્વનો સંગ્રહ કરીને સામાન્યથી ચારે નિપા માને છે એમ કહ્યું છે. અને વિશેષાવશ્યકભાષ્ય ગાથા ૭૫માં દ્રવ્યાર્થિકન નામાદિ ત્રણ નિપા માને છે એમ કહ્યું, તે દ્રવ્યાર્થિકનયને મુખ્યરૂપે અભિમત નામાદિ ત્રણ નિક્ષેપા છે, તેનું ગ્રહણ કરીને કહેલ છે. તેથી તે વચનના બળથી જ સિદ્ધ થાય છે કે, દ્રવ્યાર્થિકનય ભાવ નિક્ષેપાને ગૌણ માને છે. અને નિશ્ચયનય એમ કહે કે, દ્રવ્યાર્થિકનય ભાવને ગૌણ માને છે, માટે કોઇ વિરોધ નથી, તો તેના મતે ભાવ નિક્ષેપાનો ઉપચારરૂપે જ સ્વીકાર થયો. તેથી તે એમ નહિ કહી શકે કે, સર્વ નયથી ભાવ અનુપચરિત છે. પરંતુ નિશ્ચયનયની દૃષ્ટિએ ભાવ અનુપચરિત છે, જ્યારે વ્યવહારનયની દષ્ટિએ ભાવ ઉપચરિત છે, તેમ પણ નિશ્ચયનયને સ્વીકારવું પડ્યું, માટે નિશ્ચય જ અનુપચરિત છે, તેમ સ્થિતપક્ષ સ્વીકારતો નથી.
ટીકા તેનનિશ્ચયવોવાર્થ નો વિવિતઝારેન વોથિતું વ્યવહારવ્યાપારોડનાર્યવોથનાથનાર્થમાષप्रयोक्तृश्रोत्रियप्राय इति वचो विचार्यमेव द्रष्टव्यं, प्रतिस्वं तयोभिन्न व्यापारोपदर्शनात्, नामादीनां चतुर्णा
