________________
३४४ અધ્યાત્મમત પરીક્ષા.
ગાથા - ૬૮ , દ્રવ્યઆચરણારૂપ હેતુને પામીને ભાવરૂપ કાર્ય ઉત્પન્ન થાય છે. પરંતુ ભાવ જ આદરણીય છે તેમ કહ્યું, તેથી દ્રવ્ય અનાદરણીય છે તેમ પ્રાપ્ત થવાથી, દ્રવ્ય ઉપર નિર્ભરિત એવી ભાવની ઉત્પત્તિ તેમને થશે નહિ. માટે અર્થથી તેમને ભાવ પણ અનાદરણીય જ પ્રાપ્ત થશે.
s:- यथा ह्यानन्तर्येण फलसाधकत्वाद्भाव आदरणीयस्तथा पारम्पर्येण फलसाधकत्त्वाद् द्रव्यमपि तथा, अन्यथा चक्रभ्रमण एव बद्धोत्साहाः कुलालाः कलशार्थं मृत्पिण्डदण्डचीवरखण्डादीनपि नाद्रियेरन्। 'प्राच्यदशायामेव तदादरणं नाग्रिमदशायामिति' चेत्? तदेवं विषयभेदनियमं कालभेदं कः प्रतिक्षिपति, द्रव्यानादरवासनाया एव देवानांप्रियस्य पराकरणीयत्वात्। न च तत्कालानादरणीयत्वादनादरणीयत्वं नाम, अतिप्रसङ्गात्।
ટીકાર્ય - “યથા' જેમ આનન્તર્યરૂપે ફળસાધક હોવાથી ભાવ જ આદરણીય છે, તેમ પરંપરાએ ફળસાધક હોવાથી દ્રવ્ય પણ તથા=આદરણીય છે. અન્યથા અર્થાતુ પરંપરાએ ફળસાધક હોવાથી દ્રવ્ય આદરણીય નથી એમ કહો તો, ચક્રભ્રમણમાં જ બદ્ધઉત્સાહવાળા કુલાલો, કલશના માટે મૃર્તિડ-દંડ-ચીવરખંડાદિનો પણ આદર કરે નહિ.
પ્રાધ્ય’ પૂર્વદશામાં જ તદ્ આદરણ છે દ્રવ્યનું આદરણ છે, અગ્રિમ દશામાં નહિ, એ પ્રમાણે પૂર્વપક્ષી કહે તો, તેને સ્થિતપક્ષ કહે છે કે, તો એ પ્રમાણે વિષયભેદના નિયમ તરીકે કાળભેદને કોણ ખંડન કરે છે? કેમ કે દ્રવ્યઅનાદરની વાસના જ દેવાનાંપ્રિયની (મૂર્ખની) નિરાકરણ કરવા યોગ્ય છે. તે કાળે અનાદરણીય હોવાથી વસ્તુ અનાદરણીય થઈ જતી નથી, અન્યથા અતિપ્રસંગ આવશે.
ભાવાર્થ - અહીં વિષયભેદના નિયમનરૂપે કાલભેદ કહ્યો, તેનું તાત્પર્ય એ છે કે, કાળ તો પ્રતિક્ષણ આવ્યા જ કરે છે. તેથી કાળની ક્ષણોમાં પરસ્પર ભેદ છે. પરંતુ સાધના માટે દ્રવ્યક્રિયાને પ્રધાન કરવી કે ભાવને પ્રધાન કરવો, એ રૂપ વિષયભેદમાં નિયમનરૂપ કાળભેદનું, સ્થિતપક્ષ ખંડન કરતો નથી, અર્થાત્ સ્થિતપક્ષ સ્વીકારે છે. તેથી એ પ્રાપ્ત થયું કે, પૂર્વદશામાં દ્રવ્યક્રિયા પ્રધાનરૂપે આદરણીય છે અને ભાવ લક્ષરૂપે આદરણીય છે, અને અગ્રિમદશામાં ભાવ જ પ્રધાનરૂપે આદરણીય છે અને દ્રવ્યક્રિયાઓ તદુપષ્ટભક બને એટલી જ આદરણીય છે. અને આથી જ, પ્રાથમિક ભૂમિકાવાળા સાધુઓ સતત સંયમના અનુષ્ઠાનોમાં ઉદ્યમશીલ થઈને ભાવમાં યત્ન કરે છે, અને અગ્રિમ ભૂમિકાવાળા જિનકલ્પિકાદિઓ ધ્યાનમાં યત્ન કરીને ભાવમાં જ પ્રધાન યત્ન કરે છે; તો પણ ભાવની ઉપષ્ટભક એવી જિનકલ્પાદિની ચર્યામાં પણ તેઓ યત્ન કરે છે. - તત્કાલ તે કાળે =અગ્રિમ ભૂમિકામાં=જિનકલ્પાદિ ભૂમિકામાં, મુખ્યરૂપે દ્રવ્યક્રિયા અનાદરણીય છે એટલામાત્રથી તે ક્રિયાઓ અનાદરણીય કહેવાતી નથી. અને જો તેમ કહેવામાં આવે તો પૂર્વભૂમિકામાં ભાવ પણ મુખ્યરૂપે અનાદરણીય હોવાથી, ભાવને અનાદરણીય સ્વીકારવાનો અતિપ્રસંગ આવશે.
