________________
ગાથા - ૭૦-૭૧ . . . . . . . . . . . અધ્યાત્મમત પરીક્ષા ................ ૩૬૩
વં'થી ત્યાદુ?' સુધીના કથનમાં એકવાક્યતારૂપ વિશેષતા આ પ્રમાણે છે
સૌ પ્રથમ ગ્રંથકારે એ બતાવ્યું કે, પૃતિ આદિ કરણોથી ઉત્પન્ન થયેલો ધર્મભાવ અનુષ્ઠાન દ્વારા વૃદ્ધિ પામે છે. ત્યાં પ્રશ્ન થાય કે અનુષ્ઠાનને વચમાં લાવવાની જરૂર શું છે? કેમ કે ધૃતિ આદિથી પેદા થયેલો ભાવ જ અનુષ્ઠાન વગર નવા ભાવાંતરરૂપે પરિણામ પામે છે, તેમ સ્વીકારવામાં શું વાંધો? તેના નિવારણ રૂપે “સટ્ટ સંજાગો.' એ પંચાશકના વચનથી પુષ્ટિ કરી કે આ વચનથી ક્રિયાવિષયક ભાવ ગ્રહણ કરવાનો છે, અને એ ભાવ ક્રિયાથી જ વધે છે, અને તેને જ સ્પષ્ટ કરવા માટે બતાવ્યું કે ત્યાં પ્રાયઃ શબ્દ મરુદેવાદિમાં વ્યભિચારના વારણ માટે છે; અને તે ગાથા પૂર્વે ‘વેતા...' ગાથા છે, તેથી જ નક્કી થાય છે કે ક્રિયાવિષયક જ ભાવ ગ્રહણ કરવાનો છે. જો ક્રિયાવિષયક ભાવ ગ્રહણ કરવાનો ન હોય અને સામાન્ય ભાવ ગ્રહણ કરવાનો હોય તો મરુદેવાદિમાં વ્યભિચાર પણ ન આવે. અને સર્વત્ર પૂર્વભાવથી ઉત્તરભાવ પેદા થાય છે, અને જે જે ભાવો થાય છે તે સર્વ પ્રત્યે કર્મનો ક્ષયોપશમવિશેષ કારણ છે તેમ માનવામાં આવે તો, પ્રાયઃ શબ્દ મૂકવાની આવશ્યકતા રહે નહિ; અને પંચાશકકારે “પ્રાયઃ” શબ્દ મૂક્યો, તે જ બતાવે છે કે ક્રિયાવિષયક ભાવને આશ્રયીને આ કથન છે. ત્યાં પ્રશ્ન થાય કે ક્રિયાને આશ્રયીને ભાવને ગ્રહણ કરીને પૂર્વનો ભાવ ઉત્તરના ભાવો પેદા કરે છે તેવું માનશો, તો નિસર્ગથી થતા ભાવની નિષ્પત્તિ પ્રત્યે ક્રિયામાં વ્યભિચાર આવવાથી વિચારકની પ્રવૃત્તિ ભાવ અર્થે ક્રિયામાં થશે નહિ, તેથી તે વ્યભિચારના નિવારણ માટે ભાવની અવાંતર જાતિ પ્રત્યે ભાવપૂર્વકની ક્રિયાને હેતુ બનાવીને વ્યભિચાર નથી એમ સ્થાપન કર્યું. એનાથી એ પ્રાપ્ત થાય કે કેટલાક જીવો અધિગમથી જ ભાવને પેદા કરી શકે તેવા હોય છે, અને તેવા ભાવ પ્રત્યે ભાવપૂર્વકની ક્રિયા હેતુ છે; તેથી ભાવના અર્થીએ ક્રિયામાં જ પ્રવૃત્તિ કરવી ઉચિત છે. અને કોઇક જીવો નિસર્ગથી ભાવને પ્રાપ્ત કરી શકે તેવા હોય છે, તે પ્રકારના ભાવ પ્રત્યે ભાવપૂર્વકની ક્રિયા હેતુ નથી, પરંતુ પૂર્વનો ભાવ જ ઉત્તરના ભાવને પેદા કરે છે; આમ છતાં, મોટા ભાગના જીવો નિસર્ગથી ભાવ પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી પરંતુ અધિગમથી જ ભાવ પ્રાપ્ત કરી શકે છે, માટે ક્રિયામાં જ આદર કરવો ઉચિત છે, પરંતુ નિસર્ગથી જ ફળ પ્રાપ્ત થશે તેમ વિચારીને રાહ જોવી ઉચિત નથી.
ટીકા - વુિં વોત્તરોત્તરમાવવિશુદ્ધ પુનિથઇ 18ીપ્રતિવૈરાણિનિમૂનાશંવષિતघनघातिकर्मा परापेक्षाविरहेण परिनिष्ठितसकलकृत्यः सहजानन्तचैतन्यप्रकाशविश्रान्तविलसदनेकान्तवादमुद्रामुद्रितभुवनत्रयान्तर्भूतविषयाकारसञ्चारस्फारगुणरत्नराशिः केवली भवति ॥७०॥७१॥
ટીકાર્ય -જાવં ૨'-અને આ રીતે ઉત્તરોત્તર ભાવની વિશુદ્ધિ દ્વારા ગુણશ્રેણિ ઉપર આરૂઢ થઈને પરાકાષ્ઠા પ્રાપ્ત વૈરાગ્યદશાથી અત્યંત નાશ કર્યા છે ઘનઘાતી કર્મો જેણે એવા, પરપદાર્થોની અપેક્ષા નહિ હોવાને કારણે પરિનિષ્ઠિત સકલ કૃત્યવાળા(=કૃતકૃત્ય), સહજ અનંત ચૈતન્યના પ્રકાશમાં વિશ્રાંત હોવાના કારણે વિલાસ પામતા એવા, અનેકાંતવાદની મુદ્રાથી મુદ્રિત એવા, ત્રણ ભુવનમાં વર્તતા એવા વિષયોના આકારમાં સંચાર કરનાર સ્કાર=વિસ્તૃત, ગુણરત્નની રાશિવાળા, કેવલી થાય છે. II9o-૭૧
