________________
ગાથા - ૭૦-૭૧
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
૩૬૧
કહેવાનો ભાવ એ છે કે કોઇ જીવ ભગવદ્ભક્તિ આદિ ક્રિયા કરતો હોય ત્યારે, જેને તે ભક્તિ આદિ ક્રિયામાં આહ્લાદ વર્તતો હોય તો તેનાથી તેને તત્ત્વચિંતાજનક એવો જ્ઞાનાવરણીયનો ક્ષયોપશમ થઇ શકે છે, અને તેનાથી તત્ત્વચિંતા પ્રગટ થઇ શકે છે. પરંતુ કેટલાકને તે ક્રિયામાં આહ્લાદ વર્તતો હોય છતાં તત્ત્વચિંતાજનક જ્ઞાનાવરણીયનો ક્ષયોપશમ ન થાય તો પણ તેને તત્ત્વચિંતાની પ્રાપ્તિનો પ્રસંગ પ્રાપ્ત થશે. કેમ કે સુખાને વિશિષ્ટઆહ્લાદરૂપ સ્વીકારીએ તો ક્રિયામાં તેને આહ્લાદ વર્તે છે તેનાથી જ તત્ત્વચિંતાની પ્રાપ્તિનો પ્રસંગ પ્રાપ્ત થાય, પરંતુ તેમ થતું નથી તેથી આહ્લાદ એ સુખારૂપ નથી. જ્યારે સુખા તત્ત્વચિંતાજનક છે, તેથી તે સુખા વડે તત્ત્વચિંતારૂપ અધ્યવસાય પેદા થાય છે જેને બીજા વિવિદિષા કહે છે. અને વિવિદિષાથી જ શુશ્રુષા આદિ પ્રજ્ઞાના આઠ ગુણો પ્રગટે છે, જે પ્રજ્ઞાના આઠ ગુણો પ્રથમ વરસાદથી થતા નવીન અંકુરા જેવા છે. તત્ત્વચિંતારૂપ અધ્યવસાય વગર થતા શુશ્રુષાદિ ગુણો આભાસિક જ છે પરંતુ તાત્ત્વિક નથી.
આ રીતે=પૂર્વમાં કહ્યું કે તત્ત્વચિંતાના અધ્યવસાયથી પ્રજ્ઞાગુણો પ્રગટ થાય છે એ રીતે, પ્રજ્ઞાગુણજનનના ક્રમથી તત્ત્વચિંતા વડે બોધિની પ્રાપ્તિ થાય છે, જે પ્રજ્ઞાના આઠ ગુણોમાં તત્ત્વાભિનિવેશરૂપ અંતિમ ગુણસ્વરૂપ છે, અને આ બોધિ યથાપ્રવૃત્તિકરણ આદિ ત્રણ કરણના વ્યાપારથી પ્રગટ થનાર અને પ્રશમ-સંવેગાદિ ગુણની અભિવ્યક્તિરૂપ સમ્યગ્દર્શનરૂપ છે, જેને બીજા વિજ્ઞપ્તિ કહે છે.
ઉત્થાન :- પૂર્વમાં ધૃતિ આદિને તત્ત્વધર્મની યોનિ બતાવી, હવે તેનું નિગમન કરતાં કહે છે
2251 :- तदेवमेतैः करणैरुत्पन्नधर्मभावस्य यथोचितानुष्ठानपरायणस्य सतो भावान्तरं प्रवर्द्धते ""सइ संजाओ भावोपायं भावंतरं तओ कुणइ" इति वचनात्, अत्र प्रायोग्रहणं प्रागसञ्जाततथाविधभावानां मरुदेव्यादीनां भावप्रकर्षप्राप्त्या यो व्यभिचारस्तत्परिहारार्थमिति व्याचक्षते । अत्र च भावः क्रियाविषयो ग्राह्यः, ''ર ''वेलाइविहाणंमी तग्गयचित्ताइणा य विन्नेओ । तव्वुड्डिभावऽभावेहि तह य दव्वेयरविसेसो ।" [ पंचा. ३-१०] त्ति गाथायाः प्राक् प्रक्रान्तत्वात्, अन्यथा तादृशभावसामान्यं प्रति क्षयोपशमविशेषस्य, अव्यवहितोत्तरत्व. संबन्धेन भावविशिष्टभावं प्रति च भावस्य हेतुतया व्यभिचारानवकाशात्, भावपूर्वक्रियाया अपि भावजन्यतावच्छेदकजातिव्याप्यजात्यवच्छिन्नं प्रति हेतुत्वान्न व्यभिचार इत्याहुः ।
દર અહીં ‘તવેવસ્’ એ ‘તસ્માત્' અર્થક છે.
દર ‘તઓ ળફ’ છે ત્યાં પંચાશકમાં ‘નો હ્રાફ' પાઠ છે.
ટીકાર્થ :- ‘તવેવસ્’-તે કારણથી આ કરણો વડે=કૃતિ આદિ કરણો વડે, ઉત્પન્ન ધર્મભાવવાળી, યથોચિત અનુષ્ઠાનપરાયણ એવા જીવમાં ભાવાંતર વધે છે.
તેમાં હેતુ કહે છે
.
अस्योत्तरार्ध :- ता एयमेत्थ पवरं लिंगं सड् भाववुड्डी तु । (पंचा. ३-११)
सकृत्संजातोभाव: प्राय: भावान्तरं ततः करोति । तस्मादेतदत्र प्रवरं लिङ्गं सकृत् भाववृद्धिस्तु ॥ वेलादिविधाने तद्गतचित्तादिना च विज्ञेयः । तद्वृद्धिभावाभावाभ्यां तथा च द्रव्येतरविशेषः ॥
