________________
૩૪૬... - અધ્યાત્મમત પરીક્ષા.
ગાથા - ૬૮ દેખાયો છે તેને જ સ્કરણ કરવા માટે ધ્યાનમાં યત્ન કરે છે, જે શુદ્ધ ઉપયોગ સ્વરૂપ છે અને એ જીવની નિર્વિકલ્પદશા છે. અને પરમાવત' એમ કહ્યું, તેનો ભાવ એ છે કે, જે મુનિઓ એ ભૂમિકામાં છે કે જો વ્યવહારનો આદર ન કરે તો અશુભ વિકલ્પો તેઓને થાય તેમ છે અને વ્યવહારનો આદર કરે તો શુભવિકલ્પો થાય તેમ છે. પરંતુ શુદ્ધ ઉપયોગમાં યત્ન કરી શકે તેમ નથી, અને તેઓ તે ભૂમિકાને અનુરૂપ વ્યવહારનો આદર કરે તો જ સ્વહિત સાધી શકે તેમ છે, તેવા અપરમભાવગત મુનિઓ વ્યવહારનો આદર કરતાં દ્રવ્યનો =દ્રવ્યક્રિયાનો, પણ આદર કરે છે.=ભાવનો તો આદર કરે છે, પરંતુ દ્રવ્યક્રિયાનો પણ આદર કરે છે.ત્રક્રિયાથી અપેક્ષિત ભાવને અનુકૂલ અંતરંગ અને બહિરંગ આચરણારૂપ ક્રિયામાં પણ યત્ન કરે છે. અહીં વિશેષ એ છે કે, પરમભાવને જોનારા એટલે સર્વ કર્મથી રહિત એવા શુદ્ધ આત્માને જોનારા. આથી જ તેઓ શુદ્ધ આત્માનો આવિર્ભાવ કરવા ધ્યાનમાં યત્ન કરે છે. અને અપરમભાવને જોનારા એટલે કર્મથી બંધાયેલા એવા પોતાના આ જોનારા. આથી જ અપરમભાવને જોનારા કર્મની શુદ્ધિ અર્થે સદ્અનુષ્ઠાનોમાં યત્ન કરે છે.
“થ' થી માંડીને પૂર્વપક્ષીએ કહ્યું કે, પરમભાવને જોનારાઓ ભાવનો જ આદર કરે છે, દ્રવ્યનો નહિ. તેને સ્થિતપક્ષ કહે છે કે તારી વાત સાચી છે; અર્થાત્ પૂર્ણ સત્ય નથી, પરંતુ તેઓ ભાવનો આદર કરે છે એટલી વાત સાચી છે. તો પણ ભાવના કારણભૂત તે શુદ્ધાત્મદ્રવ્યનો પણ અંતથી આદર કર્યા વગર તેઓ ભાવનો આદર કરવા માટે ઉત્સાહિત થતા નથી એમ કહ્યું તેનું તાત્પર્ય એ છે કે, પરમભાવને જોનારાઓ નિશ્ચયનયને પ્રધાનરૂપે સ્વીકારે છે, તેથી વ્યવહારની ક્રિયાઓ તેઓ પ્રધાનરૂપે કરતા નથી, અને મોક્ષને અનુકૂલ એવા ભાવમાં જ તેઓ યત્ન કરે છે; તો પણ બીજી બધી ક્રિયાઓનો અનાદર કરવા છતાં પણ, અંતે શુદ્ધ ભાવને પ્રગટ કરવા માટે શુદ્ધાત્મદ્રવ્યનો પણ તેઓ આદર કરે છે; અને આથી જ શુદ્ધાત્મદ્રવ્યના ધ્યાનમાં યત્ન કરીને, તેઓ મોક્ષને અનુકૂળ ભાવ પ્રગટ કરે છે. તેથી તેઓ કેવલ ભાવને સ્વીકારે છે, તે વાત બરાબર નથી, પરંતુ ભાવના કારણભૂત શુદ્ધાત્મદ્રવ્યનો પણ સ્વીકાર કરે છે.
ટીકા-અનિશ્ચયેalીમૂત દ્રવ્યમદ્રિયન પિ વ્યવહારભૂતં દ્રવ્ય નાદિયા તિ વે? न, 'कारणं चानादरणीयं च' इति वचोविरोधात्, शुद्धशुद्धतरव्यवहारस्य पुरतोऽपि प्रवचने प्रतिपादितत्वाच्च॥६८॥
ટીકાર્ય - અથ'થી પૂર્વપક્ષી કહે છે કે, પરમભાવને જોનારાઓ નિશ્ચયનયને અભિમત એવા શુદ્ધઉપયોગના કારણીભૂત એવા આત્મદ્રવ્યનો આદર કરતા હોવા છતાં પણ, વ્યવહારનયને અભિમત એવા સંયમની કારણભૂત એવી દ્રક્રિયાનો આદર કરતા નથી. તેને સ્થિતપક્ષ કહે છે કે એ પ્રમાણે ન કહેવું, કેમકે “કારણ અને અનાદરણીય એ વચનનો વિરોધ છે.
ઉત્થાન - અહીં જે કહ્યું કે “કારણ અને અનાદરણીય' એ વચનનો વિરોધ છે, માટે પૂર્વપક્ષીની વાત બરાબર નથી, ત્યાં શંકા થાય છે, એ રીતે ભલે દ્રવ્યક્રિયા આદરણીય થાય; પરંતુ પ્રથમ ભૂમિકામાં દ્રવ્યક્રિયા આદરણીય છે, અને આગળની ભૂમિકામાં શુદ્ધ ઉપયોગ જ આદરણીય છે. માટે ભાવ જ બલવાન છે. તેથી કહે છે
