________________
૩૫૦. . અધ્યાત્મમત પરીક્ષા
ગાથા - ૬૯ યદ્યપિ અપુનબંધકની કથંચિત પૂર્વસદશ ક્રિયા છે, તો પણ બાહ્ય આચરણાની અપેક્ષાએ પૂર્વસદશ છે પરંતુ ક્ષયોપશમભાવની અપેક્ષાએ અન્યાદશ છે. તેથી આચરણાની અપેક્ષાએ એમાં પૂર્વસદશપણું હોવાને કારણે તાદશપૂર્વત્વ છે, પરંતુ ક્ષયોપશમભાવથી અનુવિદ્ધ હોવાને કારણે અન્યાદશપૂર્વત્વ છે, તેથી તે ક્રિયામાં રહેલું અન્યાદશપૂર્વત્વ વિવેકીને આદરનું પરિપંથી નથી. કેમ કે તે ક્રિયા અન્યાદશપૂર્વત્વવાળી હોવાને કારણે પૂર્વની જેમ અકિંચિત્કર નથી, પરંતુ આદરણીય છે.
ટીકા - યાત-ક્રિય સ્વરૂપો નાચ ન વા દેયાપિ તુ ક્ષાયોપશમનમાવવિશેષતાડયા, औदयिकभावविशेषिता तु हेयेति विशिष्टविधिनिषेधयोविशेषण एव पर्यवसानमिति, मैवं, मनोवाक्कायक्रियाभेदानां विचित्रकार्यजनकत्वोपदेशेनान्यतरोपक्षयाऽयोगात्, अवच्छेदकस्याऽहेतुत्वात्, तथात्वेऽपि विनिगमनाविरहात्, भावविहितानुष्ठानस्यैव स्वप्रकाशयोगिसाक्षात्कारेण भाववृद्धिजनकत्वવિભાવનાવ્યા तदुक्तं- १ 'अणुहवसिद्धं एवं पायं तह जोगभाविअमईणं ।' ति ।
ટીકાર્ય - “ચાવેત' સ્થિતપક્ષ કહે છે કે, નિશ્ચયનય આમ કહે કે, ક્રિયા, સ્વરૂપથી આદેય પણ નથી અને હેય પણ નથી; પરંતુ ક્ષાયોપથમિકભાવથી વિશેષિત (ક્રિયા) આદેય છે, વળી ઔદયિકભાવથી વિશેષિત (ક્રિયા) હેય છે. એથી કરીને વિશિષ્ટ વિધિ-નિષેધનું વિશેષણમાં જ પર્યવસાન છે.
‘તિ' શબ્દ
વેત' થી જે કથન કહ્યું, તેની સમાપ્તિ સૂચક છે.
'
નિશ્ચયનયના કથન સામે સ્થિતપક્ષ કહે છે કે, એમ ન કહેવું. તેમાં ચાર હેતુઓ કહે છે(૧) મન-વચન-કાયાના ક્રિયાભેદોનો વિચિત્રકાર્યજનકપણાનો ઉપદેશ હોવાને કારણે, અન્યતરના ઉપક્ષયનો
અયોગ છે. (૨) અવચ્છેદકનું અહેતુપણું છે. (૩) તથાપણું હોતે છતે વિનિગમનાનો વિરહ છે; અને (૪) ભાવવિહિત અનુષ્ઠાનનું જ સ્વપ્રકાશયોગી સાક્ષાત્કારદ્વારા ભાવવૃદ્ધિજનકપણાનું વિભાવન છે. નં.- ૪નો હેતુ કહ્યો, તેમાં પંચાશકની સાક્ષી આપે છે. તે આ પ્રમાણે - “મપુત્ર' તે પ્રકારે યોગભાવિત મતિવાળાને પ્રાયઃ આ અનુભવસિદ્ધ છે.
દક આ પંચાશકની સાક્ષીમાં તે પ્રકારનો અર્થ શાસ્ત્રોક્ત પ્રકારથી ગ્રહણ કરવાનો છે, અને પત’ શબ્દથી પંચાશકના પૂર્વના શ્લોક્માં=૩/૨૪માં બતાવેલ છે કે, ક્ષયોપશમભાવના દઢ પ્રયત્નથી કરાયેલ શુભ અનુષ્ઠાન,
१. पञ्चाशक ३-२५ अस्योत्तरार्ध:- सम्ममवधारियव्वं बुहेहिं लोगुत्तममईए ।
अनुभवसिद्धमेतत्प्रायस्तथा योगभावितमतीनाम् । सम्यगवधारितव्यं बुधैर्लोकोत्तममत्या ।।
