________________
ગાથા - ૬૮-૬૯
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
૩૪૭
ટીકાર્ય :- ‘શુદ્ધ’- શુદ્ધ-શુદ્ધતર વ્યવહારનું આગળ પણ પ્રવચનમાં પ્રતિપાદન કરેલ છે. (તેથી આગળ પણ દ્રવ્ય આદરણીય છે.)
ભાવાર્થ :- નિશ્ચયકારણીભૂત આત્મદ્રવ્યનો પરમભાવદર્શીઓ આદર કરે છે એમ કહ્યું તેનું તાત્પર્ય એ છે કે, પરમભાવદર્શીઓ, આત્માના ભાવનો આદર કરે છે, તે શુદ્ધ ઉપયોગ સ્વરૂપ છે,=પરમ સમતાસ્વરૂપ છે; અને તે પરમ સમતા ત્યારે જ સંભવે કે જીવ, આત્મમાત્રમાં જ પ્રતિબંધને ધારણ કરે,=કેવલ આત્મદ્રવ્યમાં નિરત રહે, પણ પર્યાયમાં નિરત રહે નહિ. તેથી તેઓ આત્મદ્રવ્યમાં નિરત રહેવાનો યત્ન કરે છે ત્યારે, તેમના જ્ઞાનનો વિષય આત્મદ્રવ્ય છે. તેથી નિશ્ચયનયને અભિમત શુદ્ધઉપયોગરૂપ ભાવના અવલંબનરૂપે કારણીભૂત એવા આત્મદ્રવ્યનો પરમભાવદર્શીઓ આદર કરે છે.
વ્યવહા૨કા૨ણીભૂત દ્રવ્યનો પરમભાવદર્શીઓ આદર કરતા નથી એમ કહ્યું, તેનું તાત્પર્ય એ છે કે, સાધ્વાચારના પાલનસ્વરૂપ ભાવપૂર્વકની ક્રિયાઓ એ વ્યવહારનયને અભિમત એવા સંયમના કારણીભૂત છે, અને પરમભાવદર્શી તેનો આદર કરતા નથી, એ વાત ગ્રંથકારને પણ અભિમત છે; કેમ કે તેઓ અસંગઅનુષ્ઠાનવાળા પરમઉપેક્ષાના કારણીભૂત ધ્યાનમાં જ યત્ન કરે છે, બાહ્યક્રિયામાં મુખ્યરૂપે નહિ. આમ છતાં ‘કૃતિ શ્વેત્ ન’ એમ કહીને તેનું નિરાકરણ કર્યું છે. તેનો ભાવ એ છે કે, ‘કારણીભૂત અને અનાદરણીય’ એ વચન જ વિરોધી છે. વસ્તુતઃ નિશ્ચયની પ્રધાન દશામાં યદ્યપિ દ્રવ્યક્રિયાની આવશ્યકતા નહિ હોવાથી મુનિ તેનું સેવન ન કરે તો પણ, વ્યવહારની ભૂમિકાને આશ્રયીને તે આદરણીય છે, પરંતુ અનાદરણીય છે તેમ કહી શકાય નહિ. માટે એકાંતે દ્રવ્ય અનાદરણીય છે અને ભાવ જ આદરણીય છે એમ કહી શકાય નહિ, પરંતુ નિશ્ચયની ભૂમિકામાં જેમ ભાવ મુખ્યરૂપે આદરણીય છે, તેમ વ્યવહારની ભૂમિકામાં મુખ્યરૂપે દ્રવ્ય આદરણીય છે, એમ ગ્રંથકારને સ્થાપન કરવું છે.
શુદ્ધ-શુદ્ધતર વ્યવહારનું આગળ પણ પ્રવચનમાં પ્રતિપાદન કરેલ છે એમ કહ્યું, તેનું તાત્પર્ય એ છે કે, જિનકલ્પીઓ અસંગભાવને પામેલા હોવાને કારણે પ્રાયઃ શુદ્ધઉપયોગમાં વર્તતા હોવા છતાં, કઠોર ચર્યારૂપ શુદ્ધતર વ્યવહારને સેવે જ છે, અને કેવલી પણ ઉચિત આચારરૂપ શુદ્ધતા વ્યવહારને સેવે જ છે; માટે જેમ ભાવ આદરણીય છે, તેમ દ્રવ્ય પણ ઉપર ઉપરની ભૂમિકામાં આદરણીય છે જ, માટે દ્રવ્યક્રિયા અનાદરણીય છે એમ કહેવું ઉચિત નથી.૬૮॥
અવતરણિકા :- અથ મુદ્રાવિન્યાસાવિરૂપા વ્યવહારવિા સંસારચવાને પરિભ્રમતા નન્નુનાનન્તશે: • प्राप्तेति न विशिष्टफलवतीति सा कथमाद्रियताम् ? इति चेत् ? भावोप्यनन्तशः प्राप्त इति सोऽपि कथमाद्रियताम्? विशिष्टभावोऽपूर्व इति चेत् ? विशिष्टा क्रियापि तथेति किमनुपपन्नं? इत्याशयेनाह -
અવતરણિકાર્ય :- ‘અથ'થી પૂર્વપક્ષી કહે છે કે, મુદ્રાવિન્યાસાદિરૂપ વ્યવહારક્રિયા, સંસારચક્રવાલમાં પરિભ્રમણ કરતા જંતુ વડે અનંતીવાર પ્રાપ્ત થઇ, એથી કરીને વિશિષ્ટ ફલવાળી નથી, એથી કરીને તે=ક્રિયા, કેમ આદરણીય થાય? તેને ગ્રંથકાર કહે છે કે, ભાવ પણ અનંતીવાર પ્રાપ્ત થયો, એથી કરીને તે=ભાવ પણ કેવી રીતે આદરણીય
