________________
અધ્યાત્મમત પરીક્ષા
ગાથા -૬૭
૩ર.................. અધ્યાત્મ પરીક્ષા............ ગાથા ૬૭ $ બેલાબેલિય ' અહીં “આદિ પદથી નિત્યાનિત્યાદિ ધર્મનું ગ્રહણ કરવું.
ઉત્થાન - વળી નિશ્ચયની જેમ વ્યવહાર પણ સેવનીય છે, એ બતાવતાં કહે છે-
'
ટીકાર્ય - “યુઃ 'નિશ્ચયને માન્ય ચારિત્ર છે અને વ્યવહારને માન્ય જ્ઞાન છે, ત્યાં મોક્ષને માટે ચારિત્ર ઉપયોગી છે તે સાધવા માટેની જેટલી નિશ્ચયનયની યુક્તિઓ છે, તેટલી જયુક્તિઓ મોક્ષ પ્રત્યે જ્ઞાનને કારણ સ્વીકારવાની વ્યવહારનયની છે. તેથી જ્ઞાન અને ક્રિયાને મોક્ષના કારણરૂપે સ્વીકારવાની યુક્તિનું તુલ્યપણું છે.
As:- स्यादेतत्-ऋजुसूत्रशब्दनयाश्च शुद्धा इतरे त्वशुद्धा इति नियमः कथं मुख्यामुख्यार्थकत्वं विना? इति, मैवं, व्यापकाव्यापकविषयत्वादिनैव शुद्धाशुद्धभेदव्यवस्थानात् अन्यथाऽतिप्रसङ्गादिति॥६७॥
ટીકાર્ય - “ચાત્' સ્થિતપક્ષ નિશ્ચયનયને કહે છે કે, કદાચ તમે આ પ્રમાણે કહો કે, ઋજુસૂત્રાદિ નો શુદ્ધ છે અને ઇતર=વ્યવહાર-સંગ્રહાદિ નયો અશુદ્ધ છે, એ પ્રકારનો નિયમ (જે શાસ્ત્રમાં છે તે) મુખ્ય – અમુખ્યપણા વગર કેવી રીતે સંભવે? અર્થાતુ ન સંભવે.
તિ' = એથી ઋજુસૂત્રાદિ નો મુખ્યાર્થને કહેનારા છે-અનુપચરિત અર્થને કહેનારા છે, અને વ્યવહારાદિ નયો અમુખાર્થને કહેનારા છે=ઉપચરિત અર્થને કહેનારા છે, તેથી નિરુપચરિત વિષયપણે નિશ્ચયનું છે, માટે નિશ્ચય બલવાન છે, એમ ન કહેવું. આ પ્રમાણે સ્થિતપક્ષ કહે છે.. દક “તિ’ શબ્દ હેતુ અર્થક છે અને ત્યારપછીનું કથન અધ્યાહારરૂપે સમજવું.
' માં હેતુ કહે છેટીકાર્થ:- “સ્થાપવા'(મુખ્યામુખ્યાર્થકત્વથી શુદ્ધાશુદ્ધનું વ્યવસ્થાન નથી પરંતુ) વ્યાપક-અવ્યાપક વિષયવાદિથી જ શુદ્ધાશુદ્ધ ભેદનું વ્યવસ્થાન છે. અન્યથા અતિપ્રસંગ છે. કૃતિ' શબ્દ કથનની સમાપ્તિ સૂચક છે.
ભાવાર્થ તાત્પર્ય એ છે કે, જેમ જેમ વ્યાપક વિષય હોય તેમ તેમ અશુદ્ધ છે અને અવ્યાપક વિષય હોય તે શુદ્ધ છે, તે જાતની પરિભાષાથી શાસ્ત્રમાં શુદ્ધ-અશુદ્ધનો વ્યવહાર છે. અને દ્રવ્યાસ્તિકનયોનો વિષય વ્યાપક હોય છે તેથી વ્યાપક વિષયવાળા છે, અને ઉત્તરોત્તર નય તેમાં સંકોચ કરે છે તેથી અવ્યાપક વિષયવાળા છે. જેમ પ્રથમના ત્રણ નાયો ચારેય નિક્ષેપાને ગ્રહણ કરે છે માટે વ્યાપક વિષયવાળા છે, અને ઋજુસૂત્રાદિનો ભાવને જ ગ્રહણ કરે છે તેથી અવ્યાપક વિષયવાળા છે, તેને આશ્રયીને જનયોનો શુદ્ધાશુદ્ધનો વ્યવહાર છે. આવું ન માનો તો, અર્થાત્ વ્યાપક-અવ્યાપક વિષયવાદિથી શુદ્ધ-અશુદ્ધ ભેદ ન માનો તો, અને મુખ્ય-અમુખ્ય અર્થને કારણે ભેદ માનો તો, અતિપ્રસંગ આવશે તે આ રીતે
