________________
ગાથા -૫૮ .
.... અધ્યાત્મમત પરીક્ષા ઉપાસ્ય માનવીનો દોષ નહિ આવે. આ પ્રમાણે પૂર્વપક્ષીએ ત્રીજો વિકલ્પ પાડ્યો. આ વિકલ્પનું નિવારણ કરતાં ગ્રંથકાર કહે છે કે, સાધુના વેષરૂપ દ્રવ્યલિંગ, સાધુની પરિણતિરૂપ ભાવલિંગની સાથે અવિનાભાવી નથી; તેથી તટસ્થપણાવડે પાસત્થાના લિંગને જુદું ગ્રહણ કરવામાં આવે તો પણ, તેનાથી ભાવસાધુનું અનુમાન થઈ શકે નહિ. આ રીતે ત્રીજા વિકલ્પનું નિરાકરણ કરવાથી પૂર્વપક્ષી ચોથો વિકલ્પ પાડે છે. તે આ રીતે
(૪) ભાવનું અનુસ્મરણ - પૂર્વપક્ષી ચોથો વિકલ્પ ગ્રહણ કરીને કહે છે કે, અમે ભાવલિંગનું સ્મરણ કરીશું. અર્થાત પાસત્યાના દ્રવ્યવેષને જોઈને સંયમીમાં વર્તતા ભાવલિંગનું અમે સ્મરણ કરીશું, અને તે રીતે પાસસ્થાને વંદન કરીશું; તેથી કોઈ દોષ નથી. તેનું નિરાકરણ ગ્રંથકારે એ કર્યું કે, પાસત્થામાં અસાધુત્વપ્રકારક જ્ઞાન જાગ્રત હોવાને કારણે, સાધુત્વપ્રકારક સ્મરણ થઈ શકે નહિ. માટે આ ચારે વિકલ્પરૂપ સંકલ્પ મનશુદ્ધિનું કારણ બની શકતા નથી.
અહીં વિશેષ એ છે કે, પ્રથમ વિકલ્પથી આવતા દોષના નિવારણ માટે પાછળનો વિકલ્પ પાડવામાં આવે છે. એમ કરતાં પછીના બધા વિકલ્પોમાં પૂર્વ પૂર્વના વિકલ્પના દોષનું નિવારણ હોવા છતાં, નવા દોષની પ્રાપ્તિ થાય તો તે દરેક વિકલ્પો દોષવાળા છે એમ સિદ્ધ થાય છે; અને અંતિમ વિકલ્પ જો દોષરહિત છે એમ સિદ્ધ થાય, તો તે વાત તે વિકલ્પથી સ્વીકારવી જોઇએ. પરંતુ પ્રસ્તુતમાં ચોથા વિકલ્પમાં પણ દોષ આવે છે, તેથી ચારે વિકલ્પોથી પાસત્યાદિનું દ્રવ્યલિંગ વંદનીય સિદ્ધ થતું નથી.
ઉત્થાન - ગાથા-પટની ટીકાના પ્રારંભથી અહીં સુધી જે કથન કર્યું તેનું નિગમન કરી, ગાથા-પટના ઉત્તરાર્ધનું યોજન કરતાં કહે છે
टी:- तस्माद् द्रव्यलिङ्गभावलिङ्गयोर्व्यवहारनिश्चययोः समायोगेच्छेकत्वमेव, केवलज्ञानादिरूपार्थक्रिया तु निश्चयादेव।
ટીકાર્ય - “તમા તે કારણથી, વ્યવહારને અભિમત દ્રવ્યલિંગ અને નિશ્ચયને અભિમત ભાવલિંગના સમાયોગમાં જ છેકત્વ છે. અર્થાત્ બેના સમાયોગમાં જ નમસ્કરણયોગ્યતા છે. વળી કેવલજ્ઞાનાદિરૂપ અર્થક્રિયા નિશ્ચયથી જ છે, અર્થાત્ નિશ્ચયને અભિમત એવા ભાવલિંગથી જ છે, પણ દ્રવ્યલિંગથી કે દ્રવ્યલિંગ અને ભાવલિંગ ઉભયથી નથી.
Ast:- न चायमपि निश्चयो व्यवहारमनन्तर्भाव्य न प्रवर्तेत सहस्रसङ्ख्येव पंचशतीमिति वाच्यं, अन्तर्भावो हिं स्वसामग्रीव्याप्यसामग्रीकत्वं स्वविषयत्वव्याप्यविषयताकत्वं स्वकार्यतावच्छेदकव्याप्यकार्यतावच्छेदककत्वं स्वस्वरूपभेदमात्रातिरोहितैकत्वशालित्वं वा। नायं निश्चयेऽसद्भूतव्यवहारस्य संभवति, अपि तु शुद्धव्यवहारस्य, अत एवाह- "कत्थइ दोण्हवि उवओगो तुल्लवं चेव"त्ति, कुत्रचिद् ज्ञानक्रियादिस्थले द्वयोनिक्रिययोस्तुल्यवदेवोपयोगः।
A-20
