________________
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
ગાથા ૧૮
અહીં વિશેષ એ છે કે, આગમ અધ્યયનનો અધિકારી ચારિત્રી જ કહેલ છે. કેમ કે ચારિત્રી સમિતિગુપ્તિને સેવતો સંયમના ભાવોનું વેદન કરે છે અને શ્રુતાભ્યાસથી શ્રુતરૂપ દીપક દ્વારા તે ભાવોના સૂક્ષ્મભાવોને ચારિત્રી જુએ છે, જે મોક્ષ પ્રત્યે આસત્રકારણરૂપ છે; જ્યારે ચારિત્રરહિત સંયમના ભાવોનું વેદન કરતો નથી તેથી પોતાને પ્રાપ્ત થયેલ ભાવથી ઉપરની કક્ષાના ભાવને શ્રુત દ્વારા અવગાહન કરી શકતો નથી. તેંથી ચરણરહિતને અંધસ્થાનીય કહેલ છે.
૨૮૪
ટીકાર્ય :- ‘નાĪ' - જ્ઞાન સ્વવિષયમાં નિયત છે = જ્ઞાનનો પોતાનો વિષય બોધ કરાવવો તે છે. તેમાં જ તે નિયત છે=પૂર્ણ છે, પરંતુ ફલપ્રાપ્તિમાં પૂર્ણ નથી. (કેમ કે) જ્ઞાનમાત્રથી કાર્યની નિષ્પત્તિ થતી નથી. સચેષ્ટ અને અચેષ્ટ માર્ગને જાણનાર તેમાં દૃષ્ટાંત છે.
ન
ભાવાર્થ :- તાત્પર્ય એ છે કે, માર્ગનો જાણકાર હોય પરંતુ ચાલવાની ક્રિયા ન કરે તો સ્થાને પહોંચતો નથી, પરંતુ ચાલવા વગેરેની ક્રિયા કરે તો જ સ્થાને પહોંચે છે. તેમ જ્ઞાન પણ પરિચ્છિત્તિમાં વિશ્રાંત પામે છે, પરંતુ મોક્ષરૂપ ફળની પ્રાપ્તિ ક્રિયાથી જ થાય છે. આ પ્રમાણે ક્રિયાનયનું વક્તવ્ય છે.
ટીકાર્ય :- ‘આઽપ્ન’ – વાજિંત્ર અને નૃત્યમાં કુશલ પણ નર્તકી યોગને અર્થાત્ નૃત્યને નહિ કરતી, તે જનને=જે લોકો તેનું નૃત્ય જોવા ઉત્સુક થઇને આવેલા છે તે જનને, ખુશ કરતી નથી અને તે નિંદા અને ખિસાને પામે છે. ‘રૂચ નાળત્તિન’ – એ પ્રમાણે અર્થાત્ નર્તકીની જેમ, જ્ઞાન અને લિંગથી સહિત=જ્ઞાન અને સાધુવેશથી યુક્ત એવો પણ જે સાધુ, કાયિકયોગને અર્થાત્ સમિતિઆદિરૂપ કાયિકયોગને પ્રવર્તાવતો નથી, તે મોક્ષસુખને પામતો નથી અને સ્વપક્ષથી અર્થાત્ બીજા સાધુઓ તરફથી નિંદાને પામે છે.
દર અહીં ‘નાનિ સહિયો' પાઠ છે ત્યાં આવશ્યકનિર્યુક્તિમાં ‘નિનાળન્નત્તિઓ' પાઠ છે.
‘નાળતો વિ’ - જાણતો પણ તરવાની ઇચ્છાવાળો, જે વળી કાયિકયોગને અર્થાત્ હાથ-પગ હલાવવારૂપ કાયિક ક્રિયાને કરતો નથી, તે પાણીના સ્રોત વડે=પ્રવાહ વડે, ડૂબે છે. એ પ્રમાણે ચરણહીન જ્ઞાની પણ (ભવસમુદ્રમાં) ડૂબે છે.
‘તથા નન્ના વો’૦ -
જે પ્રમાણે ચંદનના ભારને વહન કરનાર ગધેડો ભારનો ભાગી થાય છે, ચંદનનો નહિ; એ પ્રમાણે ચરણથી હીન એવો જ્ઞાની જ્ઞાનનો ભાગી થાય છે, સુગતિ અર્થાત્ મોક્ષગતિનો નહિ.
ભાવાર્થ :- અહીં ‘સુગતિ’ પદથી સદ્ગતિ ગ્રહણ કરવાની નથી, પરંતુ મોક્ષગતિ ગ્રહણ કરવાની છે; એ પ્રમાણે આવશ્યકનિર્યુક્તિ ગાથા-૧૦૦ની ટીકામાં કહેલ છે. તેથી જ્ઞાનના ભારને વહન કરવા છતાં ચારિત્રરહિત મોક્ષગતિને પ્રાપ્ત કરતો નથી.
