________________
૩૨૧
ગાથા - ૬૪
. અધ્યાત્મમત પરીક્ષા .... ભાવાર્થ - “યા'થી જે કહ્યું તેનું તાત્પર્ય એ છે કે, પૂ.ઉપાધ્યાયજી મહારાજે પૂર્વમાં દેવતાઆહ્વાનમાં કેવલ મંત્રના અનુસ્મરણને કારણ તરીકે સ્વીકાર્યું, જ્યારે પૂ.મલયગિરિજી મહારાજ દેવતાઆહ્વાનમાં પણ મંત્રનું અનુસ્મરણ તથા પરિજપન-પૂજનાદિ ક્રિયાને કારણે માને છે. તેથી દેવતાઆહ્વાનમાં પણ બે હેતુ હોવાથી સ્થૂલથી બંને કથનનો વિરોધ આવે છે. તેનો પરિહાર કરતાં પૂ.ઉપાધ્યાયજી મહારાજ કહે છે કે, દેવતાઆહ્વાન અર્થે પરિજપન-પૂજનાદિ ક્રિયા જે પૂ.મલયગિરિજી મહારાજે સ્વીકારી છે, ત્યાં પણ પૂજનાદિના પૂર્વમાં જ્ઞાનને જ પૂજનાદિ પ્રત્યે કારણ માનવું પડશે. તેથી દેવતાના આહ્વાન માટે કરાતાં પરિજપન-પૂજનાદિ ક્રિયા પ્રત્યે જ્ઞાન જ ફક્ત હેતુ છે, પરંતુ જ્ઞાન-ક્રિયા બંને નહિ. તેથી સર્વત્ર જ્ઞાન-ક્રિયાના હેતુનો સ્વીકાર પૂ.મલયગિરિજી મહારાજ પણ કરી શકશે નહિ.
ઉત્થાન :- પૂ.મલયગિરિજી મહારાજ પૂજનાદિના પૂર્વમાં જ્ઞાનને કારણ તરીકે સ્વીકારી લે, તો પણ દેવતાઆહ્વાનમાં તો મંત્રનું અનુસ્મરણ અને પૂજનાદિ ક્રિયા બંને સ્વીકારે છે; તેથી વિરોધ ઊભો જ રહે છે. તેથી તેના પરિહાર માટે બીજો હેતુ કહે છે
ટીકાર્ય - પ્રથમ' - સમકાલભાવી પણ પ્રથમ જ્ઞાન અને પ્રવૃત્તિનું કાર્યકારણભાવના અભિપ્રાયનું આશ્રયણ કરવાથી ક્વચિત્ વસ્તુસ્થિતિને આશ્રયીને પૂ. મલયગિરિજી મહારાજનું કથન છે, એ પ્રમાણે સર્વ અવદાત છે. અર્થાત અમારું કથન અને પૂ.મલયગિરિજી મહારાજના કથનનો વિરોધ નથી; એ પ્રમાણે સર્વ અવદાત છે.
ભાવાર્થ-તાત્પર્ય એ છે કે, જે વ્યક્તિ નભોયાનવિદ્યા સાધે છે, તે પ્રથમ તે મંત્રને સાધવા માટે તદ્અધિષ્ઠાયક દેવનું પરિજપન અને પૂજનરૂપ ક્રિયા કરે છે, પરંતુ તે ક્રિયા તેના સમ્યફ જ્ઞાનપૂર્વક હોય છે. તેથી તે જ્ઞાનનો ઉપયોગ અને પ્રવૃત્તિ સમકાલભાવી હોય છે. તે સમકાલભાવી પણ જ્ઞાન અને પ્રવૃત્તિનું કાર્યકારણભાવના અભિપ્રાયથી આશ્રમણ કરેલ છે, અર્થાત્ જ્ઞાન કારણરૂપ છે અને પ્રવૃત્તિ કાર્યરૂપ છે એ પ્રકારે આશ્રમણ કરેલ છે, તેથી દેવતાઓઢાનમાં પણ ક્રિયાની અપેક્ષા છે, એમ પૂ.મલયગિરિજી મહારાજે કહેલ છે. પરંતુ તે કથન પ્રથમ પ્રવૃત્તિની અપેક્ષાએ છે, જ્યારે વિદ્યા સિદ્ધ થાય છે ત્યારે મંત્રસ્મરણમાત્રથી દેવતાઆહ્વાન થાય છે. તેથી પ્રથમ મંત્ર સાધવાના કાલરૂપ ક્વચિત્ વસ્તુસ્થિતિને આશ્રયીને પૂ. મલયગિરિજી મહારાજનું કથન છે.
ઉત્થાન - સ્થિતપક્ષ પોતાના કથનનું નિગમન કરતાં કહે છેટીકા - તવં નિશ્ચયવ્યવહારયોચ્છિકો મુક્યામુક્યવિમા વિવિર રૂમ્ ટીકાર્ય - તર્વ આ રીતે નિશ્ચય અને વ્યવહારનો યાદચ્છિક મુખ્યામુખ્ય વિભાગ અકિંચિત્કર છે એમ કહેવાયું.
ભાવાર્થ:- તાત્પર્ય એ છે કે, પૂર્વમાં જ્ઞાનનય અને ક્રિયાનયે પોતપોતાની દૃષ્ટિથી પોતાનું મુખ્યત્વ અને અન્યનું અમુખ્યત્વ સ્થાપન કર્યું, તે નિશ્ચય અને વ્યવહારનો યાદચ્છિક(સ્વઇચ્છા મુજબ) મુખ્યામુખ્ય વ્યવહાર છે, અને તે સ્થિતપક્ષની અપેક્ષાએ અકિંચિત્કર છે, એ પ્રમાણે સ્થિતપક્ષ દ્વારા કહેવાયું.
