________________
......... ૩૨૩
ગાથા - ૬૪-૬૫ . . . . . . . . . . . અધ્યાત્મમત પરીક્ષા .... ઉત્થાન “વિ'થી સ્થિતપક્ષ ત્રીજી રીતે વ્યવહારવાદીને પ્રતિબોધ કરે છે
ટીકાર્થ - જિગ્ન' – જ્ઞાનમાં મુખ્યત્વ કાલ્પનિક છે, ચરણમાં વળી કાર્યોપયોગી છે. મુખ્યત્વપણાથી ઉપચરિત પણ દંડ, ચરમકપાલસંયોગની અપેક્ષા રાખ્યા વગર ઘટને પેદા કરવા માટે સમર્થ નથી, એ પ્રમાણે દિશા છે.
ભાવાર્થ તાત્પર્ય એ છે કે, વસ્તુતઃ મુખ્ય કારણ તે જ કહી શકાય કે, જેની પ્રાપ્તિ થાય ત્યારે અવશ્ય કાર્ય નિષ્પન્ન થાય. જેમ ચરમકપાલસંયોગ ઘટકાર્ય પ્રત્યે મુખ્ય કારણ છે, તેથી ચરમકપાલસંયોગ થાય એટલે ઘટકાર્ય નિષ્પન્ન થાય, તેથી ચરમકપાલસંયોગમાં મુખ્યત્વ છે; જ્યારે દંડમાં તેનું મુખ્યત્વ નથી, છતાં દંડમાં મુખ્યત્વપણાનો ઉપચાર થાય છે; કેમ કે કાર્યનો અર્થી દંડમાં સીધો પ્રયત્ન કરે છે, તેથી દંડમાં મુખ્યત્વનો ઉપચાર થાય છે. તેમ પ્રસ્તુતમાં ચારિત્રમાં ચરમકપાલસંયોગ જેવું મુખ્યત્વ છે, માટે મોક્ષરૂપ કાર્ય પ્રત્યે ચારિત્ર સાક્ષાત્ કારણ છે. આમ છતાં, જ્ઞાનય પોતાની દષ્ટિવિશેષ રાખીને જ્ઞાનમાં મુખ્યત્વની કલ્પનામાત્ર કરે છે અને કહે છે કે મોક્ષનો અર્થી પહેલો પ્રયત્ન જ્ઞાનમાં કરે છે, તેથી જ્ઞાન મુખ્ય છે; પરંતુ જ્ઞાન પરંપરાએ કારણ હોવાને કારણે ત્યાં મુખ્યત્વ કાલ્પનિક છે.ll૬૪ll
અવતરણિકા - મથ દ્વિતીયહેતુકૂણામુદિથીષુરાદ -
અવતરણિકાર્ય - હવે બીજા હેતુના દૂષણનો ઉદ્ધાર કરવાની ઇચ્છાથી કહે છે
ગાથા-૬૧માં સ્થિતપક્ષે નિશ્ચયનયનું વ્યવહારનય કરતાં જે વિશેષ છે તેનું સમર્થન કર્યું. તેમાં વ્યવહારનયે ગાથા-૬૨ અને ગાથા-૬૩માં દૂષણ આપ્યાં અને ગાથા-૬૪માં પ્રથમ દૂષણનું સમાધાન સ્થિતપણે કર્યું અને વ્યવહારનયે આપેલ બીજા હેતુના દૂષણને દૂર કરવાની ઇચ્છાથી સ્થિતપક્ષ કહે છે
ગાથા - સવ્વાયત્ત પુન સāહિં સંમો નમો ઉવો |
___ण य णिच्छयस्स तेणं सयलादेसत्तमेगस्स ॥६५॥ (सर्वनयमयत्वं पुनः सर्वेषां सम्मतो यतो विषयः । न च निश्चयस्य तेन सकलादेशत्वमेकस्य ॥६५॥ ) ગાથાર્થ - વળી જે કારણથી સર્વનયને સંમત વિષય સર્વનયમતત્વ છે, તે કારણથી એક એવા નિશ્ચયનયનું સકલાદેશપણું નથી.
ટીકા - પતાવવેવ દિનિશ્ચય સર્વનયયિત્વ, સર્વનયમતત્વ વા ય વિષયો ભાવ: સર્વેષ નયાનાં संमत इति तदाह भगवान् भाष्यकार:- १ सव्वनया भावमिच्छंति' त्ति, न चैतावतैव तद्वाक्यस्य सकलादेशत्वं, यौगपद्येन सकलधर्माऽप्रतिपादनात्, २ प्रमाणप्रतिपन्नानन्तधर्मात्मकवस्तुनः कालादिभिरभेदवृत्ति૧. સર્વે નયા ભાવમિતિ | २. प्रमाणनयतत्त्वालोक सूत्र नं. ४/४४
